فصلنامه فرهنگ مردم ايران شماره 10 پاييز 1386

‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬ ‫‪ y‬ﻣﺪﻳﺮﻣﺴﺌﻮل‪ :‬ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﭘﻮﻳﺎ‬ ‫‪ y‬ﺳﺮدﺑﻴﺮ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‬ ‫ﻫﻴﺄت داوران ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎء‪ :‬دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﺳﻔﻴﺪﮔﺮ ﺷﻬﺎﻧﻘﻲ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪﺻﺎدق ﻓﺮﺑﺪ‪،‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﻛﺮﻣﻲﭘﻮر‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺎﻳﻮنﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬دﻛﺘﺮ ﺷﻬﺮام ﻳﻮﺳﻔﻲﻓﺮ‬ ‫‪ y‬ﻣﺪﻳﺮ اﺟﺮاﻳﻲ‪ :‬ﻣﻬﺮزاد ﭘﺰشﭘﻮر‬ ‫‪ y‬وﻳﺮاﺳﺘﺎري و ﻧﻤﻮﻧﻪﺧﻮاﻧﻲ‪ :‬وﺟﻴﻬﻪ داوود آﺑﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﻤﺎ زرﻳﺴﻔﻲ‬ ‫‪ y‬ﺣﺮوﻓﭽﻴﻨﻲ‪ :‬ﻣﺮﻳﻢ ﻛﺮدي‪ ،‬ﺷﻬﺮام ﻧﺠﻔﻲ‬ ‫‪ y‬ﻧﺎﻇﺮ آواﻧﮕﺎري‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻨﺒﻲ ﺳﻼﻣﻲ‬ ‫‪ y‬ﺻﻔﺤﻪآراﻳﻲ‪ :‬ﺷﻬﻨﺎم ﺷﺠﺎﻋﻲ‬ ‫‪ y‬ﻃﺮاﺣﻲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﻣﻬﻨﺎز ﺣﺴﺎﻣﻲ‬ ‫‪ y‬ﻟﻴﺘﻮﮔﺮاﻓﻲ و ﭼﺎپ‪ :‬ﺳﺮوش‬ ‫‪y‬ﻋﻜﺲ ﺟﻠﺪ‪ :‬ﺳﻴﺎهﭼﺎدر و ﻛﻮچ ﻋﺸﺎﻳﺮ ﻟﺮﺳﺘﺎن از رﺿﺎ اﻗﺒﺎﻟﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻲ‪ :‬ﺗﻬﺮان ـ ﻧﻴﺎوران‪ ،‬ﺟﻤﺎلآﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻮﭼﻪ ﭘﻴﺮوز ﺷﻔﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪ ،‬ﭘﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜﻲ‪[email protected] :‬‬ ‫ﺗﻠﻔﻦ‪ ،22827865 ،22826834:‬ﻧﻤﺎﺑﺮ‪22821744 :‬‬

‫راﻫﻨﻤﺎي درﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش و ﭼﺎپ ﻣﻘﺎﻻت‬ ‫»ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان« ﺿﻤﻦ اﺳـﺘﻘﺒﺎل از آﺛـﺎر و ﻣﻘـﺎﻻت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن در ﺣـﻮزه‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم و دﻋﻮت از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪان ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه)ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑـﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺎرﻳﺨﻲ( اﻃﻼﻋﺎت ﻧﺸﺮﻳﻪ و ﺷـﺮاﻳﻂ ﭘـﺬﻳﺮش و‬ ‫درج ﻣﻘﺎﻻت را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻋﻨﺎﻳﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻜﺎت ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺗﻨﻈﻴﻢ و ارﺳﺎل دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﺪاف ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ وﺟﻮه ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻗـﺼﻪ‪ ،‬داﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞ‪،‬‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻞ و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺷﻌﺮ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫‪2‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ آداب و رﺳﻮم‪ ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺮدم اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺸﺘﺮك در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ‬ ‫‪4‬ـ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ‬ ‫‪5‬ـ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻋﺎﻟﻤﺎﻧﻪ ﻇﺮﻓﻴﺖﻫﺎي ﺗﻮﻟﻴﺪي و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎزي ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺟﻬﺖ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري‬ ‫از آﻧﻬﺎ در ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺳﺎزﻣﺎن ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫راﻫﻨﻤﺎي ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻘﺎﻟﻪ‬ ‫‪1‬ـ در راﺳﺘﺎي ارزشﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻫﺪاف ﻧﺸﺮﻳﻪ و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﻣﻘﺎﻟﻪ داراي ﭼﻜﻴـﺪه‪ ،‬واژهﻫـﺎي ﻛﻠﻴـﺪي‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣـﻪ‪ ،‬روش ﺷﻨﺎﺳـﻲ )ﺳـﺆال اﺻـﻠﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪ( ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي و ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪4‬ـ ﭼﻜﻴﺪه ﻓﺎرﺳـﻲ ﺣـﺪاﻛﺜﺮ‪ 70‬ﻛﻠﻤـﻪ و واژﮔـﺎن ﻛﻠﻴـﺪي ﺑـﻴﻦ ‪ 5‬ﺗـﺎ ‪ 7‬واژه ﺿـﻤﻴﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ارﺟﺎعدﻫﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت )ﻧﺎم و ﻧﺎمﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‪ ،‬ﺳﺎل ﻧﺸﺮ و ﺷﻤﺎره ﺻﻔﺤﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺻﻔﺤﺎت( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺣﺮوف اﻟﻔﺒﺎ و ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﻧـﺎم ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪه اﺛـﺮ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﻛﺘﺎب‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﺘﺮﺟﻢ)در ﺻﻮرت داﺷﺘﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ( ﻣﺤﻞ ﻧﺸﺮ‪ ،‬ﻧﺎﺷﺮ و ﻧﻮﺑﺖ ﭼﺎپ‬ ‫آورده ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﺲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻓﺎرﺳﻲ و ﻻﺗﻴﻦ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﺠﻼت ﻣﻲآﻳـﺪ و در ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫آﺧﺮ آدرس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه از ﺳﺎﻳﺘﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪7‬ـ درج ﻣﻌﺎدل ﻻﺗﻴﻦ اﺳﺎﻣﻲ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻣﻬﻢ داﺧﻞ ﭘﺮاﻧﺘﺰ‪ ،‬ﺟﻠﻮي اﺳﻢ ﻳﺎ ﻣﻔﻬﻮم ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ آن ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ درج ﻣﺸﺨﺼﺎت ﻛﺎﻣﻞ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻳﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﺪارج ﻋﻠﻤﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‪،‬‬ ‫آدرس ﭘﺴﺘﻲ و ﺷﻤﺎره ﺗﻠﻔﻦ در ﺻﻔﺤﻪ اول ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﭘـﺴﺖ اﻟﻜﺘﺮوﻧﻴﻜـﻲ ﺿـﺮوري‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﺣﺠﻢ ﻣﻘﺎﻻت از ‪ 20‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ A4‬ﺗﺠﺎوز ﻧﻜﻨﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺐ در ﻣﺤﻴﻂ ‪ word xp‬ﺗﺎﻳـﭗ‬ ‫ﺷﺪه و ﻧﺴﺨﻪ ﻧﺮماﻓﺰاري ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻣﻄﺎﻟﺐ و ﻣﻘﺎﻻت اراﺋﻪ ﺷﺪه ﻗﺒﻼً در ﺟﺎﻳﻲ ﭼﺎپ ﻧﺸﺪه و ﻳﺎ ﻫﻤﺰﻣـﺎن ﺑـﻪ ﻧـﺸﺮﻳﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي اراﺋﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻧﻜﺎت‬ ‫‪1‬ـ ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ ارﺳﺎﻟﻲ ﻣﺴﺘﺮد ﻧﻤﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ در وﻳﺮاﻳﺶ ادﺑﻲ ﻣﻄﺎﻟﺐ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﻘﺎﻻت و ﻣﻄﺎﻟﺐ اﻳﻦ ﻧﺸﺮﻳﻪ ﺑﺎ ذﻛﺮ ﻣﻨﺒﻊ آزاد اﺳﺖ‪.‬‬

‫اﻟﻔﺒﺎي ﺻﻮﺗﻲ ﻳﺎ آواﻳﻲ ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬ ‫واﻛﻪﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‬

‫واﻛﻪﻫﺎ‬

‫ﻫﻤﺨﻮانﻫﺎ‬

‫‪a‬‬

‫=‬

‫اَ )ﺿﻤﻪ(‬

‫‪abr‬‬

‫اﺑﺮ‬

‫‪k‬‬

‫=‬

‫ك‬

‫‪â‬‬

‫=‬

‫اَ ﻛﻮﺗﺎه‬

‫‪âb‬‬

‫آب‬

‫‪a:‬‬

‫=‬

‫اَ ﻛﺸﻴﺪه‬

‫‪a:sek‬‬

‫‪g,G‬‬

‫=‬

‫گ‬

‫‪garm‬‬

‫ﮔﺮم‬

‫‪l‬‬

‫=‬

‫ل‬

‫‪lâl‬‬

‫ﻻل‬

‫‪b‬‬

‫=‬

‫ب‬

‫‪boz‬‬

‫ﺑ‪‬ﺰ‬

‫‪m‬‬

‫=‬

‫م‬

‫‪P‬‬

‫=‬

‫پ‬

‫‪par‬‬

‫ﭘ‪‬ﺮ‬

‫‪n‬‬

‫=‬

‫ن‬

‫‪mu‬‬ ‫‪nân‬‬

‫ﻣﻮ‬

‫‪t‬‬

‫=‬

‫ت‪+‬ط‬

‫‪s‬‬

‫=‬

‫س‪ +‬ث‪ +‬ص‬

‫ﺳﺮ‬

‫‪h‬‬

‫=‬

‫ح‪+‬ه‬

‫‪J‬‬

‫=‬

‫ج‬

‫‪tar‬‬ ‫‪sar‬‬ ‫‪jän‬‬

‫ﺗﺮ‬

‫‪v‬‬

‫=‬

‫و‬

‫ﺟﺎن‬

‫‪y‬‬

‫=‬

‫ي‬

‫‪č‬‬

‫=‬

‫چ‬

‫‪čun‬‬

‫ﭼﻮن‬

‫=‬

‫ع‬

‫‪x‬‬

‫=‬

‫خ‬

‫‪xun‬‬

‫ﺧﻮن‬

‫‪o‬‬

‫=‬

‫اُ )ﺿﻤﻪ(‬

‫‪d‬‬

‫=‬

‫د‬

‫‪dar‬‬

‫د‪‬ر‬

‫‪o:‬‬

‫=‬

‫او ﻛﺸﻴﺪه‬

‫‪ko:ni‬‬

‫‪r‬‬

‫=‬

‫ر‬

‫‪z‬‬

‫=‬

‫ز‪ +‬ذ‪ +‬ض ‪ +‬ظ‬

‫‪ruz‬‬ ‫‪zur‬‬

‫روز‬

‫‪u‬‬

‫=‬

‫اُو‬

‫زور‬

‫‪e‬‬

‫=‬

‫اِ )ﻛﺴﺮه(‬

‫‪u‬‬ ‫‪esm‬‬

‫‪ž‬‬

‫=‬

‫ژ‬

‫‪žâle‬‬

‫ژاﻟﻪ‬

‫‪e:‬‬

‫=‬

‫اِ ﻛﺸﻴﺪه‬

‫‪be:r‬‬

‫‪š‬‬

‫=‬

‫ش‬

‫‪šIr‬‬

‫ﺳﻴﺮ‬

‫‪i‬‬

‫=‬

‫اي )ﺋﻲ(‬

‫‪f‬‬

‫=‬

‫ف‬

‫ﻓﻴﻞ‬

‫‪q‬‬

‫=‬

‫ق‬

‫‪fil‬‬ ‫‪ qand‬ﻗﻨﺪ‬

‫‪u:‬‬

‫=‬

‫او ﻛﺸﻴﺪه‬

‫‪ü‬‬

‫=‬

‫او ﺗﺮﻛﻲ‬

‫‪γ‬‬

‫=‬

‫غ‬

‫‪γul‬‬

‫‪ö‬‬

‫=‬

‫اُ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﻫﺴﺘﻪ)ﺑﻪ ﮔﻮﻳﺶ‬ ‫دواﻧﻲ(‬

‫ﻏﻮل‬

‫َ‬

‫ﻧﺎن‬

‫‪hâl,hâr‬‬ ‫ﻳﺎر‬ ‫‪yâr‬‬ ‫ﺳﻌﺪ‬ ‫‪sád‬‬ ‫اُردو‬ ‫‪ordu‬‬

‫ﻫﺎر‪/‬ﺣﺎل‬

‫‪gözüm‬‬ ‫‪gözal‬‬

‫ﭼﺸﻤﻪ ﺑﻬﺎره)ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬ ‫او)ﺳﻮم ﺷﺨﺺ(‬ ‫اﺳﻢ‬ ‫اﻧﺠﻴﺮ وﺣﺸﻲ)ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ دواﻧﻲ(‬

‫ﮔﺰوموار‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‬ ‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ ‪7 ...........................................................................................................‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ از روش ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ‪9 ..............................................................................‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‬ ‫ﺑﺨﺶ اول‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ )ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ادﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ( ‪17 .................................‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ‪37 ...............................................................................‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺳﭙﻬﺮ‬ ‫ﺑﺨﺶ دوم‪ :‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ‪53 ....................................................................................‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ‪87 ........................................‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﺳﻔﻴﺪﮔﺮ ﺷﻬﺎﻧﻘﻲ‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ‪117................................................................................................................‬‬ ‫ﺻﺎدق ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ‪139............‬‬ ‫ﺟﻤﻴﻞ وﻳﺸﻠﻘﻲ‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم‪ :‬زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ‪165.....................‬‬ ‫آﻣﻨﻪ ﺣﺴﻦ زاده‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ‪191..............................................................................................‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻴﺎزي‬ ‫ﺑﺨﺶ ﭼﻬﺎرم‪ :‬ﮔﺰارشﻫﺎ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ‪215...............................................‬‬ ‫رﺳﻮل رشاﺣﻤﺪي‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬اﻟﻤﻴﺮا ﺷﺎﻫﺮودي‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم و زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد در ﻟﺮﺳﺘﺎن )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫و آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮوﺟﺮد(‪229...................................................‬‬ ‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻛﺮزﺑﺮ ﻳﺎراﺣﻤﺪي‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ‪241.........................................................................................................‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲ زاده‬

‫ﺳﺨﻦ ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت اﻳﻦ ﺷﻤﺎره از ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﻲ وارزﻳﺎﺑﻲ آن از ﻣﻨﻈﺮ روﻳﻜﺮدﻫﺎ و ﻧﮕﺎه ﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎر ﻧﻮاﻫﺎ‪ ،‬آواﻫﺎي ﻛﺎر‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم و ﻧﻘﺶ ﻷﻟﻪ در‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣـﺮدم ﭘﺮداﺧﺘـﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﺎزان ﺳـﺎزﻣﺎن ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫اﺳﻄﻮره در ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ و ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨـﮓﻣـﺮدم و ﺑﺮرﺳـﻲ دﻳـﻮان ﺷـﻬﺮﻳﺎر از ﻣﻨﻈـﺮ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر )دﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻻت ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ( ﻫﻢ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از ﻧﮕﺎه ﺑﻴﻦ رﺷﺘﻪاي‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ وﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪﻧﺪ و دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دارد ﻛﻪ ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم از زواﻳـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﻗﺘـﺼﺎدي‪ ،‬ﻫﻨـﺮي‪ ،‬ﻣﻌﻤـﺎري و ‪ ...‬ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮرﺳـﻲ اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪﺳﺎزان رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﻄﺎﻟﺐ آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﺟﺪﻳـﺪ اﻟﻬـﺎم ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﭘﻴﺮو روال ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ در ﻣﻮرد اﻫﻤﻴﺖ و ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣـﻪ و روش ﺗﺤﻘﻴـﻖ در‬ ‫آن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺷﻤﺎره‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪاي ﺑﺎ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻫـﻢ اﻧـﺸﺎءا‪ ...‬ﻗـﺮار اﺳـﺖ ﺑـﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﻲ و ﻫﻤـﺖ ﻋﻼﻗﻤﻨـﺪان و‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن اﻳﻦ ﺣﻮزه و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮﺿﻮع ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﻓﺮﻫﻨـﮓﻣـﺮدم‬ ‫اﻳﺮان ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ رﺳﺎﻧﻪاي ﺷﺪن ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻛﻤﻚ ﻛﻨﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺷﺎﻣﻞ ‪ 2‬ﻣﺤﻮر ذﻳﻞ اﺳﺖ ‪:‬‬ ‫‪ -1‬اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﺿـﺮورﺗﻲ دارد ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‪ ،‬آﺋـﻴﻦﻫـﺎ‪ ،‬آداب ‪ ،‬رﺳـﻮم‪،‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺳﻚ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ) ﻗﺼﻪ‪ ،‬دوﺑﻴﺘﻲ‪ ،‬ﻻﻻﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ و ﻣﺘﻞ و ‪ (...‬در رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ از اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻔﺎوت ﻋﻠﻤﻲ ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﻧﺠﺎم‬

‫‪ ™ 8‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪان ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎع و ﺳﻴﺎﺳـﺖ اﻳـﺮان‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ رﺳﺎﻧﻪ ﻣﻠﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮ و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬اﻳﻦﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﻨﺮي )ﻓﻴﻠﻢ ﻧﺎﻣـﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻧﺎﻣﻪ ﻣﺴﺘﻨﺪ و ‪ (...‬ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺴﺘﺮه ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﻮرد ﺗﻮﺟـﻪ ﻫﻤـﻪ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان و‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن در ﺗﻤﺎم ﺣﻮزهﻫﺎ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﺮدﺑﻴﺮ‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ از روش ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ (1‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ اﮔﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﺑﺎﺷﻴﺪ ﺑﺤﺚ را ﺑﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﺨﺘﺼﺮي درﺑﺎره ﭼﻴﺴﺘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‬ ‫ﺷﺮوع ﻛﻨﻴﻢ؟‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎد داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ .‬ﺳﺎل ‪ 1318‬در ﻗﺰوﻳﻦ در ﺧﺎﻧﻮادهاي ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺑﺪﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1340‬ﺑﺎ رﺗﺒﻪ ﺷﺎﮔﺮد اوﻟـﻲ‬ ‫ﻓﺎرغاﻟﺘﺤﺼﻴﻞ از ﻫﻤﺎﻧﺴﺎل ﺗﺎ ﺳﺎل ‪ 1342‬در ﻗﺰوﻳﻦ ﺑﻪ ﺷﻐﻞ دﺑﻴﺮي زﺑﺎﻧﻬﺎي ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ ﭘﺮداﺧـﺖ‪ .‬در ﻫﻤـﺎن‬ ‫زﻣﺎن در ﻛﻨﻜﻮر ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪ و در ﺳﺎل ‪ ،1342‬ﻓﺎرغ اﻟﺘﺤﺼﻴﻞ در ﻣﻘﻄﻊ ﻓﻮق ﻟﻴﺴﺎﻧﺲ از‬ ‫ﻫﻤﺎن داﻧﺸﮕﺎه ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1342‬ﺑﺎ ﺑﻮرس ﺷﺎﮔﺮد اوﻟﻲ ﻋﺎزم ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺷﺪ و در ﺳﻮرﺑﻦ ﺑﻪﻋﻨﻮان داﻧﺸﺠﻮي دﻛﺘـﺮاي‬ ‫دوﻟﺘﻲ ﭘﺪﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬از ﻫﻤﺎﻧﺴﺎل در داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﺳﺘﺎدﻳﺎر ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1380‬ﺑﻌﻨﻮان اﺳﺘﺎد ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪ‪ .‬از ﻣﻬﺘﺮﻳﻦ ﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ اﻳﺸﺎن زﺑﺎن ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﺛﺎر وي ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ‬ ‫از‪ :‬داﻳﺮه اﻟﻤﻌﺎرف ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ )در دو ﻣﺠﻠﺪ ﺑﻌﺪ از ‪ 20‬ﺳﺎل ﺗﻼش( ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ اﺧﺬ درﺟﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺳـﺎل‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان ﺷﺪ‪ .‬دو ﻣﺠﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ در ‪ 1700‬ﺻﻔﺤﻪ از اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺮوش‪ .‬ﻳﻚ ﻣﺠﻠﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﺳﻪ زﺑﺎﻧﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬در ﺣﻮزة ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻻت ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻬـﺎي ﻓﺎرﺳـﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ و اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ و آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺖ آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ آن ﺑﻌﻬﺪه‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻮد ﺑﺮﻧﺪه ﺟﺎﻳﺰه ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﺳﺎل وزارت ارﺷﺎد ﮔﺮدﻳﺪ‪ .‬ﺣﻮزه دﻳﮕـﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫آﻏﺎزﮔﺮ آن ﺑﻮده اﺳﺖ و در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺶ از ‪ 10‬اﺛـﺮ ﻓـﺮاﻫﻢ آورده اﺳـﺖ‪.‬ﻳﻜـﻲ از اﻳـﻦ آﺛـﺎر )ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ارﺗﺒﺎﻃﺎت( ﺑﻪ ﭼﺎپ ﭼﻬﺎردﻫﻢ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﻮزه روﺷﻬﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺳﻪ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻣﺠﻠـﺪ‬ ‫ﭼﻬﺎرم در ﺷﺮف اﺗﻤﺎم اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻋﻀﻮ ﻫﺌﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ‪[email protected] ،‬‬

‫‪ ™ 10‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل درﺑﺎره ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺗﻮﺿـﻴﺤﺎت ﻣﺘﻨـﻮﻋﻲ داده ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر واژهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑـﺎر در ﺳـﺎل ‪ 1864‬از ﺳـﻮي وﻳﻠﻴـﺎم ﺗﻮﻣـﺎس‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪ و اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜـﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷﻨﺎﺳـﺎن و‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻧﮕﺎه ادﺑﻲ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آن‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺣﻮزه ادﺑﻴﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (2‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻋﻨﺼﺮي ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر در ژاﻧﺮﻫـﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪،‬‬ ‫اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ادﺑﻲ ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮم در ﻫﻤﻪ اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ ﺑﻬﺘﺮ آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﮔﻔﺘـﻪ‬ ‫ﺷﻮد اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑـﻮدن ﻧﻜﺘـﻪ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا از ﻣﺘﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ و وارد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد ﻫﻢ ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌـﻪ اﺛـﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد و ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (3‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺴﺎب ﭼﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺘﺮﺗﺐ اﺳﺖ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣـﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر را اﻣـﺮي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻗﻠﻤـﺪاد‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻣﺮي ﻧﺴﺒﻲ اﺳﺖ ﭼﻮن ﺷﻜﻞ و ﻗﺎﻋﺪه و ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫آن از ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ و ﺑﺮ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﺒﻨـﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر را اﻣـﺮي‬ ‫اﻋﺘﺒﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آورد‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻣﺮي ﭘﻮﻳﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي و ﭼﻨـﺪ ﺟﺎﻧﺒـﻪ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﺎظ اﻣﺮي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫‪ (4‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎ در روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ دارﻳﺪ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ را درﺑﺎره ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﻴﺪ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻣﺮي اﺳﺖ ﺗﺎﺑﻊ زﻣﺎن؛ در زﻣـﺎن ﺣﺮﻛـﺖ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ از‬ ‫زﻣﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد و ﺑﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در واﻗﻊ راﺑﻄﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﺑـﺎ زﻣـﺎن راﺑﻄـﻪاي‬ ‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در ‪ T1‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآورد ﺣﺘﻤﺎً در ‪ T2‬و ‪ T3‬و ‪ ...‬ﻣﺆﺛﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻲﺗﺮدﻳﺪ زﻣﺎنﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮ آن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻴﻦ زﻣـﺎنﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﺪلﻫﺎي ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر راﺑﻄﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮﻻت اﻳﻦ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻨﺎور از آﻏﺎز ﺗﺎ آﻳﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺪه‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪم ﺑﻨﺎﺑﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺎﺻﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻧﻴـﺰ ارﺗﺒـﺎط ﺑـﻴﻦ ﺳـﻨﺖ و ﻣﺪرﻧﻴﺘـﻪ ﺿـﺮوري‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ از روش ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ™‪11‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ دو ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫﻢ در ﻫﻤﻪ ﻣﻜﺎنﻫﺎ و زﻣﺎنﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺗﻜﺮار ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ (5‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﺘﺮم ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ در ﺟﺮﻳﺎن ﻫﺴﺘﻴﺪ ﻣﺪلﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺶ از ﺳﻄﺢ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬ ‫ﻛﻤﻲ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﺪل ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻴﻔﻲ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ راﻳﺞ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫـﺎي ﻛﻴﻔـﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﭼﺮا ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‪ ،‬ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮام ﺑﺎ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻌﻨﻲﺳـﺎز و ﻣﻌﻨـﻲدار‬ ‫اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ در ﻣـﺴﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻛﻴﻔـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴـﺮد ﺗـﺎ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣﻮﺟـﻮد در ﺗﻮﻟﻴـﺪات‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳﺪ و ﺗﻔﺎﺳﻴﺮ ﻻزم ﻣﺤﻘﻖ ﮔﺮدد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻣـﺮوزه‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﺎن و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺗﻨﻬﺎ اﺳﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬ ‫ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻮد ﺑﻠﻜﻪ در ﻗﺪمﻫﺎي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻛﻤﻲ ﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﻧﻴـﺎز اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫زدن ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺟﺘﻨﺎبﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻣﺮي اﺳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻓﺮد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻛﻪ داراي‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ در زﻣﺎن و ﻓﻀﺎﺳﺖ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ اوﺿﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻛﻤﻲ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻛﺎرﺳﺎز ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ (6‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺎرت ﻛﻴﻔﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ذﻫﻨﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻮدن و ﻓـﻀﺎﻳﻲ ﺑـﻮدن ﺗـﺼﻮر‬ ‫وﻳﮋهاي از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﻣﻜﺎن دارد در اﻳﻦ ﺑﺎره ﻧﻴﺰ ﺗﻮﺿﻴﺢ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﻮروﻳﭻ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ دروﻧﻲ و ﻫﻢ ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﺑﻴﺮوﻧﻲ از ﻛﻠﻴﺖ ﺗﺎم ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد در ﻋﺮﺻـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﻦ ﻛﻠﻴﺖ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺎﻣﻴﺖ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﭘﻮﻳﺎ و ﭘﺪﻳﺪهاي ﻫﻢ ﻛـﻪ‬ ‫از ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪ وﺟﻬﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﺑﻪ وﻳﮋه وﻗﺘﻲ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷـﻮﻳﻢ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻛﻠﻴﺖ و ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻣﻈﻬﺮ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎ و ﻧﮕـﺮشﻫـﺎي ﻣﻐﻔﻮﻟـﻪ ﮔـﺮوهﻫـﺎي اﻧـﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ وﺿﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را ﺑﻪ ﻣﺎدهاي ﺣﺴﺎس ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖﻫـﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ در ذﻫﻨﻴﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد و از ﻃﺮﻳﻖ ذﻫﻨﻴﺖ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ارزﻳـﺎﺑﻲ ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪ و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﺑـﺎ ﻗﻠـﺐ‬ ‫آدﻣﻴﺎن ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪.‬‬ ‫‪ (7‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ و ‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ روشﻫﺎﻳﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪ ™ 12‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻜﻨﻴﻚﻫﺎي ﻣﻌﻤـﻮل ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ در ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬در ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﺮ اﻣﺮي اﺑﺘﺪا ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري ﻣﻮاد دارﻳـﻢ و ﺑﻌـﺪ از‬ ‫آن اﻗﺪام ﺗﻔﻬﻤﻲ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻣﺎده ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﻛـﻪ در اﻳﻨﺠـﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﻧﺎﻣﻴـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ روشﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑﺎﻳـﺪ از ﺣﺎﺷـﻴﻪاي ﺷـﺪن‪ ،‬ﻓـﺮدي‬ ‫ﺷﺪن‪ ،‬ﺟﻌﻠﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﺷﺎﻳﻊ ﻧﺒﻮدن و ﻛﺎرﻛﺮدي ﻧﺒﻮدن ﻋﻨﺎﺻﺮ دوري ﺟﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ‬ ‫اﻃﻼع دارﻳﺪ در ﺣﻮزه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻓﺮاد اﻫﻞ ﻓﻦ و ﻋﻼﻗﻪﻣﻨﺪي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﻫﺪاﻳﺖ‪،‬‬ ‫ﺟﻼل آل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻠﻮ و ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠﻮي ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻨﻬﺎ روشﻫـﺎي وﻳـﮋهاي ﺑـﺮاي‬ ‫اﻧﺠﺎم ﻛﺎر ﺧﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﻛﺎر ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠـﻮي اﻣـﺮ ﺟﻤـﻊآوري اﻃﻼﻋـﺎت ﺑـﺎ ﺣـﺪاﻗﻞ‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ از اﺷﺮاف ﻣﺤﻘﻖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻄﻠـﺐ ﻣـﻲﻛﺎﻫـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ و دﺳﺖﻳـﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﺘﻤـﺪان‪،‬ﺷﻨﺎﺳـﻨﺪهﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻨﻨﺪهﻫﺎ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ در ﺷـﻜﻞدﻫـﻲ ﺑـﻪ اﻃﻼﻋـﺎت اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ روشﻫﺎي دﻟﻔﺎي‪ 1‬و ‪ cross sechon‬در ﻛﻨﺘﺮل ﻓﺮاواﻧﻲ‪ ،‬ﻗﺪﻣﺖ ﺣﺮﻛﺖ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺮوز و ﺳﺎﻳﺮ ﺣﺮﻛﺎت دﻳﺎﻟﻜﺘﻴﻚ ﻫﻤﺮاه ﻣـﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﻫﻤـﻪ ﺗﻜﻨﻴـﻚﻫـﺎي ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ و‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه در اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت رﻫﻨﻤﻮن ﻣﻲﺳﺎزد اﻣـﺎ ﺑـﻪ ﻏﻴـﺮ از‬ ‫ﺟﻤﻊآوري آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪ (8‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﺪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از روشﻫﺎي ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه از ﭼﻪ روشﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ؟‬ ‫در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻲﺗﻮان از روشﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﺳﻮد ﺟﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ‪:‬‬ ‫ـ دﻟﻔﺎي ﻛﻴﻔﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ روش ﻣﻲﺗﻮان اﺟﻤﺎع اﻫﻞ ﻧﻈﻢ و ﻋﻤﻞ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﺪﺳﺖ آورد‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ـ ﮔﺮوه ﻣﺤﻮري‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻌﺎﻃﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺻﺤﺎب ﻋﻠـﻢ و ﻋﻤـﻞ در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه را ﺗﺤﻘـﻖ‬ ‫‪1. delphy‬‬ ‫‪2. focus group‬‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ از روش ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ™‪13‬‬

‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪.‬‬ ‫ـ ﻧﻈﺮﻳﻪ زﻣﻴﻨﻪاي‬ ‫از اﻳﻦ اﺑﺰار ﭘﮋوﻫﺸﻲ در راه ﺗﺤﺼﻴﻞ ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ـ روشﻫﺎي ﻋﻤﻠﻲ ـ ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ)‪(PAR‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻣﻮﺟﺒﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻣﻊ ﭘﺪﻳﺪه اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر را ﻓـﺮاﻫﻢ‬ ‫آورد ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻲﺗﻮان اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر را اﺣـﺮاز ﻛـﺮد‪ .‬اﻳـﻦ ﻧـﻮع‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ (9‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ در ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺻﻔﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳـﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر ﻛـﻪ ﮔﻔـﺘﻢ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ وﺻـﻔﻲ ﺗﻨﻬـﺎ ﻣﺮﺣﻠـﻪ آﻏـﺎزﻳﻦ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣﺮﺣـﻮم اﻧﺠـﻮي ﻣـﺪﻟﻲ از ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت وﺻـﻔﻲ ﺑـﺪون‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺑـﺎ ﻣـﺸﻜﻼت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﻫـﻢ رو ﺑـﻪ رو‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺻﻔﻲ‪ ،‬ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠّـﻲ‪ ،‬ﻧـﺸﺎﻧﻪﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨـﻲﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮي ﻧﻴﺰ در اﻳﻦ ﺣﻮزه از ﭘﮋوﻫﺶ ﺟﺎي وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺒﻌـﺎت‬ ‫ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬وﺣﺪتﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬اﻧﻄﺒﺎقﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺛﺒﺎت ﻳﺎﺑﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮﭘﺬﻳﺮي و آراﻣـﺶﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻴﻄﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻢ‪ 3‬و ﺗﻔﺴﻴﺮي‪ 4‬ﻧﺎﻇﺮ‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻮزه ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (10‬ﺟﻨﺎﺑﻌﺎﻟﻲ ﻳﻜﻲ از اﺳﺎﺗﻴﺪ ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮ در ﺣـﻮزه روانﺷﻨﺎﺳـﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﻫـﺴﺘﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي ﺑﻴﻦ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و روانﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺎﻳﻞ ﻫﺴﺘﻴﺪ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﭘﺪﻳﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮد آﺛﺎر ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻮﺟﺐ رﻓﺘﺎر ﻫﻴﺠـﺎﻧﻲ ﺷـﺪ و ﻫـﻢ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫‪1. Grounded theory‬‬ ‫‪2. participatory action research‬‬ ‫‪3. romantism‬‬ ‫‪4. Interpretive‬‬

‫‪ ™ 14‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي رﻓﺘﺎر ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﭘﻴﺪا ﻛﺮد‪ .‬زﺑﺎن ﻫﻴﺠﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤـﺼﻮل اﺗﻔﺎﻗـﺎت و‬ ‫آﺛﺎر ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از آن اﺗﻔﺎﻗﺎت در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻫﻴﺠﺎنﻫﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻓﺮاد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺧﻮد و ﺟﻤـﻊ ﺧـﻮدي و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ آﺷـﻨﺎﻳﻲ ﺑـﺎ‬ ‫دﻳﮕﺮي در ﻗﺎﻟﺐ ﻋﺎم ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻋﻨﺎﺻﺮ رﻫﻨﻤﻮن ﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺑﺰار ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﺗﻘﻮﻳﺖ ادراك ﺣﺴﻲ و ﻓﻌﺎل ﻛﺮدن ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺟﺘﻤﺎع‬ ‫ﺧﺎص ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋه ﻓـﺮد در ﮔـﺮوه را ﻣﻌـﻴﻦ ﻣـﻲﺳـﺎزد و ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﺸﺎﻧﻪاي و ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮآﻳﻨﺪﻫﺎي ﺗﻘﻠﻴﺪ و ﺗﻠﻘﻴﻦﭘـﺬﻳﺮي را در دﻳﻨـﺎﻣﻴﺰم‬ ‫ﮔﺮوﻫﻲ ﻫﻤﻮار ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر در ﻗﺎﻋﺪه رواﻧـﺸﻨﺎﺧﺘﻲ ﺧـﻮد‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوﻫﻲ ﺧﺎص اﺳﺖ اﻣﺎ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪاي ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﺮد ﺑـﻪ واﺳـﻄﻪ‬ ‫آن در ﮔﺮوهﻫﺎي ﺑﺰرگﺗﺮ ﺧـﻮد را ﻣـﻲﺷﻨﺎﺳـﺪ‪ .‬ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر اﻳﺠـﺎد ﻛﻨﻨـﺪه و ﻣﻌـﺮف ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺘﻲ اﻓﺮاد در ﭘﻴﻜﺮه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ وﻳﮋه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (11‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﭼﻪ راﺑﻄﻪاي ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬ﻛﻮدﻛﺎن و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر وﺟﻮد دارد؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺎدهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫـﻢ در ﺳـﻄﺢ ﻛـﻼن اﺟﺘﻤـﺎع و ﻫـﻢ در‬ ‫ﻧﻬﺎدي ﻣﺜﻞ ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺼﻮﻳﺮ واﻗﻌـﻲ ﺷﺨـﺼﻴﺖ اﻓـﺮاد ﺑـﻪ وﻳـﮋه ﻛﻮدﻛـﺎن در‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺧﺎﺻﻲ را ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺎدهاي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﺑﻪ ﺻﻮرت آﻏﺎزﻳﻦ در ﻧﻬﺎد ﺧﺎﻧﻮاده ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴـﺮد‬ ‫و ﺗﻮﻟﻴﺪات آن در ﻧﻈﺎم ﺧﺎﻧﻮاده و ﺧﻮﻳﺸﺎوﻧﺪي ـ ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻫﺴﺘﻪاي‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﺒﻲ ﻳﺎ ﺳﺒﺒﻲ و ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﺗﻌﻤﻴﺪي و ﻏﻴﺮه ـ ﺻﺎدر ﻣﻲﮔـﺮدد‪ .‬ﻟـﺬا‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده ﻫﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻛﻨﻨﺪه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻛﺎرﺑﺮ آن و در اﻳﻦ ﻛـﺎرﺑﺮي‪ ،‬ﻧـﺴﻞ ﻧـﻮ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻛﻮدﻛﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎر ﻣﻲ ﻧﺸﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر راﺑﻄـﻪاي ﺑـﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳـﻚ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻨﻮع و ﻛﺎرﺳﺎز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ (12‬آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﺑﺎرﻫـﺎ در ﻣﺒﺎﺣـﺚ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳـﻲ ﮔﻔﺘـﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻧﻮﺳﺘﺎﻟﻮژﻳﻚ را در اﻓﺮاد ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﭼﻪ اﺣﺴﺎﺳﻲ دارﻳﺪ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در روﻣﺎﻧﺘﻴﺴﻢ ﺗﻮﺿﻴﺢ دادم اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻳﺎ ﻣﺸﺨﺼﺎً‬ ‫اﻳﻦ ﺣﺴﺮت ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﻳـﺎد وﻗـﺎﻳﻌﻲ ﺑﻴﻨـﺪازد ﻛـﻪ در زﻧـﺪﮔﻲ ﻓـﺮد‬

‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳﻲ از روش ﺗﺎ ﻣﻌﻨﻲ ™‪15‬‬

‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮات را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺣﺴﺎس اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬اﻧﺴﺎن را از دور‬ ‫ﺷﺪن از ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺧﻮد ﺑﺮﺣﺬر ﻣﻲدارد و ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻫﻮﻳﺖﻳﺎﺑﻲ را ﺑﺮاي او ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫‪ (13‬اﺳﺘﺎد ﻣﺤﺘﺮم ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺷﻤﺎ ﭼﻪ راﺑﻄـﻪاي ﺑـﻴﻦ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر و ﺣـﻮزه ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﺑﺮﻗـﺮار‬ ‫اﺳﺖ؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺤـﻞ ارﺗﺒـﺎط اﻋـﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻮزهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮان و ﻣﻨﺘﻘﺪان اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را در ﺧﻮد ﺟﺎي ﻣـﻲدﻫـﺪ و‬ ‫اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻋـﻀﺎي ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺑـﻪ ﻧﻘـﺪ و ﻧﻈـﺮ و ﺗﻮﻟﻴـﺪ داﺷـﺘﻪﻫـﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﻫﺎﺑﺮﻣﺎس ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﻤﺎنﺟﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ اﻓـﺮاد‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ آﺷﻨﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﺟﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﻜﻞدﻫـﻲ ﻣﻌﻴﺎرﻫـﺎي‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺧﺮد ﺟﻤﻌﻲ ﺻﺎدر ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺳﺖ؛ ﺗﻮﻟﻴﺪي‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻢ درﺑﺎره ﺟﻤﻊ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ درﺑﺎره آﻧﻬﺎ‪.‬‬ ‫‪ (14‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﺧﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭼـﻪ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺑـﻴﻦ وﺳـﺎﻳﻞ ارﺗﺒـﺎط ﺟﻤﻌـﻲ )ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ( ﺑﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر وﺟﻮد دارد؟‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ :‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺗﺒﻌـﺎﺗﻲ ﭼـﻮن ﻫﻮﻳـﺖﺑﺨـﺸﻲ‪،‬‬ ‫وﺣﺪتﺑﺨﺸﻲ‪ ،‬اﻧﻄﺒـﺎقﭘـﺬﻳﺮي‪ ،‬آراﻣـﺶﺑﺨـﺸﻲ و ‪ ...‬داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در ﭼﻨـﻴﻦ وﺿـﻌﻴﺘﻲ‬ ‫ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ وﻇﻴﻔﻪ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ اﻧﺘـﺸﺎر ﺳـﺒﻚ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺗـﺎ ﻧﻘـﺎط دوردﺳـﺖ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎر آن ﻧﻤﻲرود ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ از ﺳﻮي ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﭼﻮن ﻧﻪ وﻇﻴﻔﻪ ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ اﺳﺖ و ﻧﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري ﺷﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺪا و ﺳـﻴﻤﺎ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮان ﻳﺎ ﻧﻬﺎدﻫﺎي ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺧﻮد درﺑﺎره وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓﻋﺎﻣـﻪ ﻛـﺎوش‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻧﺘﺎﻳﺞ را در اﺧﺘﻴﺎر اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﺪ ﺗﺎ ﺗﺒﻌﺎت ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﺑﺎر ﺑﻨﺸﻴﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ 15‬ـ ﺑﺎ ﺗﺸﻜﺮ از ﺷﻤﺎ‬

‫‪ ™ 16‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫)ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ادﺑﻲ ﺳﻴﺎﺳﻲ(‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺣﺴﻨﻲﻓﺮ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺣـﺴﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻗﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ )اﺳﺘﺒﺪادي و آزادﻳﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آن( اﺳﺖ در ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎﻳﻲ ﭼـﻮن ﺣﻜﺎﻳـﺖ‪ ،‬ﻗـﺼﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ و ‪ ...‬از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺮاي ارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ادﺑﻲ در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﭼﻮن‬ ‫ﻛﺎرآﻣﺪي و ﻧﺎ ﻛﺎرآﻣﺪي ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز و ﺗﻮﺟﻪ ﻣـﺮدم‪،‬‬ ‫ﺻﻔﺎت و ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻣﻄﻠﻮب و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺟﺴﻤﻲ و رواﻧﻲ ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻛﺎرﮔﺰاران‪ ،‬اﻫـﺪاف‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻄﻠﻮب و ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب و‪ ...‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ارﺗﺒﺎط‬ ‫ﻣﺮدم آن در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺣﺎل در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫روش ﭘﮋوﻫﺶ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﺳﻨﺎدي ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از روﻳﻜﺮد ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺗﻔﺴﻴﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬دوﻟﺖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ادﺑﻲـﺳﻴﺎﺳﻲ‬ ‫‪ .1‬ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺄت ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه و ﻣﺪﻳﺮ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‪[email protected] ،‬‬

‫‪ ™ 18‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ و ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﺣـﺴﺎب‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻴﺰان ﻗﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ دوﻟﺖ )اﺳﺘﺒﺪادي و آزادﻳﺨﻮاﻫﺎﻧﻪ ﺑﻮدن آن( اﺳﺖ در ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻛـﻪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟـﻪ‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺮﻣﻨﻴﻮﺗﻴﻚ ﻫﺎﻧﺲ ﮔﺌﻮرك ﮔﺎداﻣﺮ ﺗﻮﺿﻴﺢ داده ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﺪ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺣﻮزه‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺑﻌﺪ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﻫﺮﻣﻨﻴﻮﺗﻴﻚ ﻫﺎﻧﺲ ﮔﺌﻮرك ﮔﺎداﻣﺮ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﺑﺤﺚ ﻧﮕﺮش ﮔﺎداﻣﺮ درﺑﺎره ﻓﻬﻢ »دﻳﮕﺮي« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ »دﻳﮕﺮي« از ﻧﻈﺮ ﮔﺎداﻣﺮ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫وﺳﻴﻊ اﺳﺖ و ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻨﺶ‪ ،‬اﺛﺮ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻧﻬﺎد اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻛـﻞ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‪ ،‬ﻛـﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ‪ ،‬دوران‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻦ و ﺳﺨﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﮔﺎداﻣﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻫﻤـﺮاه اﺳـﺖ‬ ‫زﻳﺮا ﻓﻬﻢ ﻫﻤﻮاره در وﺿﻌﻴﺖ وﻳﮋه و از ﭼﺸﻢاﻧﺪازي وﻳﮋه ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﺑـﺮ‬ ‫ﭘﻴﺶﻓﻬﻢﻫﺎي ﻣﻔﺴﺮ ﻳﺎ ﭘﻴﺶ اﻧﮕﺎﺷﺖﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ او ﺗﻜﻴـﻪ دارد‪ .‬ﻫـﺮ ﻣﺘﻨـﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ از‬ ‫ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ ﻗـﺮار ﮔﻴـﺮد‪ .‬در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻫـﻴﭻ‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮي آﺧﺮﻳﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﺎداﻣﺮ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﻬﻢ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﺮاي ﻫﻤﻪ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖﻫـﺎ و ارﺗﺒـﺎطﻫـﺎي‬ ‫اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎرج از زﺑﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﮔﻤـﺎن او زﺑـﺎن‪ ،‬وﻳﮋﮔـﻲ ﺑﻨﻴـﺎدي‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﺗﺪاوم ﺳﻨﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺴﺘﺮ زﺑﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ زﺑﺎن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﺎﻳﻪ‬ ‫ﻓﻬﻢﻫﺎ و ﺗﻔﺴﻴﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي وﻳﮋه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻛﻪ ﻓﻬﻢ ﮔﻮﻧﻪاي ﮔﻔﺖ و ﺷﻨﻮد و روﻳﺪادي اﺳﺖ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط دو ﺳﻮﻳﻪ‬ ‫را ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪19‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻧﻜﺎت روﺷﻦ و واﺿﺢ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺸﺮي ﺧﺼﻮﺻﺎً از زﻣﺎن ﺑﻮﺟﻮد آﻣـﺪن‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ ﺑﺤﺚ »ﻗﺪرت«‪ 1‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻗـﺪرت از ﻣﻔـﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت و ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ ﺑﺮ آن ﺑﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ آن‪ ،‬داﺷﺘﻦ ﻧﻔﻮذ‪ ،2‬اﻗﺘـﺪار‪،3‬‬ ‫زور و ﺳﻠﻄﻪ‪ 4‬و‪ ...‬ذﻛﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﺎه ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴـﺖ ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪاي از‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺪرت در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﻤـﻪ ﻣﻌـﺎﻧﻲ اﻳـﻦ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ در‬ ‫ﻗﺪرت ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﺪرت از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط و ﭘﻴﻮﻧﺪ ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ﻣﻌﻨﻲ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ؛‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻲﺗﻮان در ارﺗﺒﺎﻃﺎت دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آنرا ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻛـﺮد‪ ،‬ﻫـﻢ در ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده و ﻫﻢ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺑـﺰرگﺗـﺮ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌـﻲ اﺳـﺖ ﻫـﺮ ﭼـﻪ رواﺑـﻂ و ارﺗﺒﺎﻃـﺎت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻣﻴﺰان و ﻧﻮع در اﺧﺘﻴﺎر داﺷـﺘﻦ ﻗـﺪرت ﻣﺘﻔـﺎوت و ﻣﺘﻨـﻮع ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻗﺪرت و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻌﺎﻣﻼت آن ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ اﻳـﻦ وﺿـﻌﻴﺖ ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﻣـﺒﻬﻢ و‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻫﻤﺮاه ﺷﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﭼﻨﺪ ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺪرت در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠـﻪ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻗـﺪرت‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان از ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﺪﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ اﻳﻤﺎﻧﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر داﺷﺘﻦ داراﻳﻲ )ﻣﺜـﻞ ﭘـﻮل‪،‬‬ ‫ﻣﻠﻚ و زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻛﺎرﺧﺎﻧﻪ و ‪ ،(...‬ﻓﻨﺎوريﻫﺎي ﺻﻨﻌﺘﻲ و اﺑﺰار و ﻓﻨـﺎوري اﻃﻼﻋـﺎﺗﻲ و داﻧـﺶ‬ ‫ﻋﻠﻤﻲ و ‪...‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪ .‬ﮔﺎه ﭘﻴﺶ آﻣﺪه ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﻗﺪرت‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣـﺎن در ﻳـﻚ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﻳﺎ ﻳﻚ واﺣﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﺑﺰرگﺗﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺪرت ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎم اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﺣﺬف ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺑﺮدﮔﻲ‪ ،‬اﺳﺘﺜﻤﺎر ﻳﺎ واداﺷﺘﻦ آن‬ ‫در ﺟﻬﺖ رﻓﺘﺎري در ﻣﺴﻴﺮ اﻫﺪاف ﻗﺪرت اﻋﻤﺎل ﺷﺪه و ﺑﺮ ﺧﻼف ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد ﺑﺮآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر از »ﻗﺪرت« در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﻏﻴﺮ از ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ و اﻧﻮاع آن ) ﻛـﻪ ﺧـﻮد ﺑﺤﺜـﻲ‬ ‫‪1. Power‬‬ ‫‪2. influence‬‬ ‫‪3. authority‬‬ ‫‪4. force‬‬

‫‪ ™ 20‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ( ﻗﺪرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ در اﺟﺘﻤﺎﻋﺎت وﺟﻮد دارد و ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﻗـﺪرت‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ 1‬از آن ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد و در دوﻟـﺖ‪ 2‬ﺗﺒﻠـﻮر ﻣـﻲﻳﺎﺑـﺪ؛ ﻳﻌﻨـﻲ در ﻳـﻚ ﺳـﻮ دوﻟـﺖ و‬ ‫اﺧﺘﻴﺎرات ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ و در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﺮدم و اﺟﺘﻤﺎع‪ .‬دوﻟﺖ ﻫﻢ در اﻳﻦ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ﻧﻬﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻗﺪرت ﺑﺮﺗﺮ و اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺸﺮوع ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗـﺎﻧﻮن‪ ،‬رﻓـﻊ‬ ‫ﺗﺨﺎﺻﻤﺎت ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم‪ ،‬اﻳﺠﺎد اﻣﻨﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ دﺷﻤﻦ و ﻋﻤﺮان و آﺑـﺎداﻧﻲ و رﻓـﺎه و‬ ‫‪ ...‬ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﻮدن اﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻣﻴـﺰان ﮔـﺴﺘﺮدﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎع‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ ﻣﺜﻼً اﮔﺮ اﺟﺘﻤﺎع در ﺣﺪ ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻬﺎد دوﻟﺖ آن ﻫﻢ ﺑـﺎﻟﻄﺒﻊ در ﺣـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﻗﺒﻴﻠﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ از ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻗﺒﻴﻠﻪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ و ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ ﺑـﻮدن آن‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ آن ﻫﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫اﻣﺮ و ﻣﻮﺿﻮع ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛـﻪ در ﺣﻴﻄـﻪ‬ ‫دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ اﺳﺖ و ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ‬ ‫اﺟﺮاﻳﻲ ﺷﺪن آﻧﻬﺎ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ دوﻟﺘﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﻘﺮار و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﺧﻮد ﺑﺎﻳﺪ داراي ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﭼﻮن ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ دوﻟﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآﻳـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻮاﻣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ دﻫﻨﺪه دوﻟﺖ ﭼﻪ در ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺨﺸﻲ و ﺣـﻀﻮر‬ ‫ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮ اﻣﺮوزي و ﭼﻪ در ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺑﺰاري ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷـﻮﻧﺪه )ﻳﻌﻨـﻲ در‬ ‫ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺣﻀﻮر ﻧﺪارﻧﺪ( از اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي دوﻟﺖﻫﺎ و‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪان ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎ و ﺗﻌﺒﻴﺮ از ﺣﻀﻮر و ﻗﺪرت ﻣﺮدم‪،‬‬ ‫اﻗﺪاﻣﺎت و ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎي ﺣﺎﻛﻤﺎن ﺑﺎﻋﺚ واﻛـﻨﺶﻫـﺎﻳﻲ از ﺳـﻮي ﻣـﺮدم در ﮔﺬﺷـﺘﻪ و‬ ‫اﻣﺮوز ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻗـﺪاﻣﺎت ﻣﻔﻴـﺪ و ﻣﺜﺒـﺖ ﻳـﺎ ﻣـﻀﺮ و ﻣﻨﻔـﻲ واﻛـﻨﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳـﺐ را‬

‫‪ .1‬ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ)‪ (political power‬ﻗﺪرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دوﻟﺖ و ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺎ ﮔﺬﺷـﺖ‬ ‫زﻣﺎن و ورود ﺑﻪ دوران ﺣﺎﻛﻤﻴﺖ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از اﻳﻦ ﻗﺪرت ﺑﻪ ﻣﺮدم واﮔﺬار ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻴﺰان و ﻧﻮع ﺑﻬﺮهﮔﻴـﺮي از‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﺑﺰرﮔﻲ و ﻛﻮﭼﻜﻲ دوﻟﺖ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ آن و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ از ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ ﺧـﻮد ﻣـﻲدﻫـﺪ و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن ﻣﺮدم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪2. state‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪21‬‬

‫ﺑﺮاﻧﮕﻴﺨﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ دوﻟﺖ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ دوﻟﺖ و ﻗﺪرت ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﺒﺎﺣﺚ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن در زﻣﺎنﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ در ﻳﻜﻲ از ﺗﺒﻠﻮرﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺷﺮﻛﺖ آﻧﻬﺎ‬ ‫در ﺟﻨﮓﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮدم در اﻳﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎ ﻳﺎ ﺑـﺎ اﺧﺘﻴـﺎر ﺑـﻮده ﻳـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫اﻛﺮاه‪ .‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﺧﺘﻴﺎر ﺧﻮد در ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﺎ ﺑـﻪ دﻻﻳـﻞ اﻳـﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ و‬ ‫دﻳﻨﻲ ﺑﻮده ﻳﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﺪاف و اﻏﺮاض ﺷﺨﺼﻲ و ﻣﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪).‬ﻣﺜﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮدم در‬ ‫ﺧﻴﻠﻲ از ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده اﺳﺖ(‬ ‫‪2‬ـ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﺒﻠﻮرﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻇﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان درﻳﺎﻓﺖ زﻳﺎد ﺧﺮاج و‬ ‫زﻛﺎت‪ ،‬آزار و اذﻳﺖ و ﺷﻜﻨﺠﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬ﻧﺎاﻣﻨﻲ راهﻫﺎ و ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ و ﺿﻌﻒ ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫و ‪ ...‬را از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ داﻧﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻧﻤـﻮد ﺷﺨـﺼﻲ و ﻓـﺮدي ﻳـﺎ‬ ‫ﺟﻤﻌﻲ داﺷﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﺮاد زﻳﺎدي از ﻇﻠﻢ ﺣﺎﻛﻢ ﺷﺎﻛﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﺣﺎﻟـﺖ اﮔـﺮ ﻇﻠـﻢ‬ ‫ﮔﺴﺘﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺮدم ﻋﻠﻴﻪ آن ﺷﻮرش ﻛﺮدﻧﺪ و اﮔﺮ ﺣﺎﻛﻢ ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮد و ﻗﺪرت اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ و‬ ‫ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺣﺎﻛﻢ را ﻋﻮض ﻛﻨﻨﺪ)ﻣﺜـﻞ ﻗـﻀﻴﻪ ﻋﺜﻤـﺎن در ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ در ﺗﺎرﻳﺦ ﻣﻌﺎﺻﺮ اﻳﺮان‪(.‬‬ ‫‪3‬ـ ﮔﺎﻫﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺎد ﻛﻪ ﻓﺮدي )ﺑﺎ دودﻣﺎن ﻳﺎ ﺑﺪون آن( ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺣـﺎﻛﻢ و ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ را ﺑﺎ ﺣﻤﻠﻪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺧﻮد ﻋﻮض ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺮدم اﮔﺮ ﻓﺮد ﻳﺎ ﺳﻠـﺴﻠﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ رﺳﻴﺪه را ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ آن در اﻫﺪاف ﺧﻮد ﻫﻤﻨـﻮاﻳﻲ ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻫﺪاف و وﻳﮋﮔﻲ ﺧـﻮد و اﻫـﺪاف و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻓـﺮد و ﺳﻠـﺴﻠﻪ ﺟﺪﻳـﺪ ﺗـﺸﺎﺑﻬﻲ‬ ‫ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت از آن ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫اﮔﺮ آن ﻓﺮد ﻳﺎ ﺳﻠﺴﻠﻪ‪ ،‬دﺷﻤﻦ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺎ آن ﻫﻤﺮاﻫﻲ ﻧﻤﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺣﺎﻟـﺖ ﮔـﺎه‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم در اﻳﻦ ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ وﻟـﻲ ﺻـﺮﻓﺎً در ﺟﻬـﺖ اﻫـﺪاف‬ ‫ﻃﺮﻓﻴﻦ دﻋﻮا ﻗﺪم ﺑﺮ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و از ﺧﻮد اﺧﺘﻴﺎري ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺷﺮﻛﺖ ﻣﺮدم در ﺧﻴﻠـﻲ از‬

‫‪ ™ 22‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺟﻨﮓﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﺳﻠﺴﻠﻪﻫﺎ و دوﻟﺖﻫﺎ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﻼم و اﻳﺮان ﺑﻪ وﻗـﻮع ﭘﻴﻮﺳـﺖ‬ ‫)ﺑﻨﻲاﻣﻴﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻲﻋﺒﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻃﺎﻫﺮﻳﺎن‪ ،‬آلﺑﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن‪ ،‬ﺧﻮارزﻣـﺸﺎﻫﻴﺎن‪ ،‬ﻣﻐـﻮﻻن‪ ،‬ﺗﻴﻤﻮرﻳـﺎن‪،‬‬ ‫ﺻﻔﻮﻳﺎن‪ ،‬اﻓﺸﺎرﻳﻪ‪ ،‬زﻧﺪﻳﻪ‪ ،‬ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ و‪.(...‬‬ ‫‪4‬ـ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺗﺒﻠﻮر ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﮕﺎرش آﺛﺎر و ﻛﺘـﺎبﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮزه ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ‪ ،‬ﻛﺎرآﻣﺪي‪ ،‬ﻛﺎراﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﻄﻠﻮب و ‪ (...‬از ﺟﺎﻧﺐ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان و داﻧـﺸﻤﻨﺪان ادﺑـﻲ‪ ،‬ﻓﻠـﺴﻔﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﻘﻬﻲ‪ ،‬ﻛﻼﻣﻲ و ‪ ...‬ﺻﻮرت ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻓـﺮاد ﻟﺰوﻣـﺎً ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﻋﻤﻠـﻲ در ﺳﻴﺎﺳـﺖ‬ ‫دﺧﺎﻟﺖ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ اﻣـﺎ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و وﺿـﻊ ﻣﻮﺟـﻮد و وﺿـﻊ ﻣﻄﻠـﻮب از‬ ‫آﮔﺎﻫﻲﻫﺎي ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺻـﺮﻳﺢ و ﮔـﺎه ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﻏﻴﺮﺷﻔﺎف و در ﻟﻔﺎﻓﻪ‪ ،‬ﺣﺮف و ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﺑﻬـﺮهﮔﻴـﺮي از‬ ‫ﻗﺎﻟﺐ ادﺑﻲ ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ و ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻃﻨﺰ‪ ،‬ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ و ﻏﻴﺮه از وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي آﺛـﺎر اﻳـﻦ‬ ‫اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ .‬آﺛﺎر اﻓﺮادي ﻣﺜﻞ ﻓﺎراﺑﻲ‪ ،‬اﺧـﻮان اﻟـﺼﻔﺎ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﺤـﺴﻦ ﻋـﺎﻣﺮي‪ ،‬ﺷـﻴﺦ ﻃﻮﺳـﻲ‪،‬‬ ‫ﻓﺮدوﺳﻲ‪ ،‬ﺳﻌﺪي‪ ،‬ﻣﻮﻟﻮي‪ ،‬ﻋﺒﻴﺪزاﻛﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺦ ﺑﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﻼﺻﺪرا و ‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻼً دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﻓﺎراﺑﻲ در ﻣﻮرد ﻣﺪﻳﻨﻪ ﻓﺎﺿﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻄﻠﻮب از ﻧﻈﺮ اﻳﺸﺎن اﺳـﺖ‬ ‫ﻳﺎ آراي اﺧﻮان اﻟﺼﻔﺎ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي آﻧﻬﺎ را در ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ و اﻫﺪاف ﻣﻄﻠﻮب و اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫در وﺿﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ از ﺗﺒﻠﻮرﻫﺎي ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ ﻣﺮدم درﺑﺎره اﻋﻤـﺎل و‬ ‫ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي دوﻟﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻄﻠﻮب ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻛﺎرﮔﺰار ﻣﻨﺎﺳـﺐ از ﻧﻈـﺮ ﻇﺎﻟﻤﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﻮدن و ﻛﺎراﻳﻲ و ﻧﺎﻛﺎراﻳﻲ او در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ادﺑﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﭼـﻮن ﻗـﺼﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ و ﺗﻤﺜﻴﻞ و‪ ...‬ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از روشﻫﺎ و ﻗﺎﻟﺐﻫـﺎي‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي ﺧﻴﻠﻲ دور ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺸﺖ ﺑﻪ ذﻛﺮ آﻣﺎل و‬ ‫آرزوﻫــﺎ و دﻳــﺪﮔﺎهﻫــﺎي ﺧــﻮد در ﺣــﻮزه ﺳﻴﺎﺳــﺖ و ﻣــﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳــﻲ ﻣــﺮﺗﺒﻂ ﺑــﺎ ﺧــﻮد‬ ‫ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺷﻔﺎﻫﻲ در ﻛﻮي و ﺑﺮزن و در ارﺗﺒﺎﻃﺎت اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ ادﺑﻴﺎت رﺳﻤﻲ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧﺪه و ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه و ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز ﺑﻪ ﻳﺎدﮔﺎر ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺣـﻮزه‪،‬‬ ‫ﻗﻠﻤﺮو ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﻳﺎ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ دﻗﻴـﻖﺗـﺮ »ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ادﺑـﻲ در ﺣـﻮزه‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪23‬‬

‫ﺳﻴﺎﺳﺖ« اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ دﻳﺪﮔﺎه و ﻧﮕـﺎه ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﺳﻴﺎﺳـﺖ و ﻣـﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻋﻮاﻣﻞ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺣﻮزه‪ ،‬ﺣﺎوي اﻃﻼﻋﺎت و دادهﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺘﻈﺎم و دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻳﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺗﺸﻜﻴﻼﺗﻲ دﻗﻴﻖ و ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪاي ﻧﺪارﻧﺪ اﻣـﺎ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ‬ ‫ﺧﻮاﺳﺖ و زﺑﺎن ﻣﺮدم و ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺪﮔﻲ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﻪ ﻣﺎﺟﺮاي زﻳﺮ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﻓﻮاه )زﺑﺎنﻫﺎ( ﺟﺎري ﺑﻮده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻳﻚ ﭘﺲ ﮔﺮدﻧﻲ ﺑﻪ او ﻣﻲزد‪ .‬روزي ﻃﺒﻖ ﻋﺎدت ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺑﻼ را ﺑﺮ ﺳﺮ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ آورد‪ .‬او ﻫﻢ رﻓﺖ و ﺑـﻪ ﻗﺎﺿـﻲ ﺷـﻜﺎﻳﺖ ﻛـﺮد‪ .‬ﻗﺎﺿـﻲ آن ﻣـﺮد را‬ ‫اﺣﻀﺎر ﻛﺮد و ﭘﺲ از ﭘﺮﺳﺶ و ﭘﺎﺳﺦ دﺳﺘﻮر داد ﻛﻪ ﻣﺒﻠﻎ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﭘﻮل ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﺟﺮﻳﻤـﻪ‬ ‫ﺑﭙﺮدازد‪ .‬او ﻫﻢ ﻗﺒﻮل ﻛﺮد وﻟﻲ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺮوم ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻮل ﺑﻴـﺎورم‪ .‬ﻓـﺮد ﻛﺘـﻚ ﺧـﻮرده ﻫﺮﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﺎﻧﺪ آن ﺷﺨﺺ ﺑﺮﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬آﺧﺮاﻻﻣﺮ ﻳﻚ ﭘﺲ ﮔﺮدﻧﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﺿـﻲ زد و ﮔﻔـﺖ‪ :‬آﻗـﺎي‬ ‫ﻗﺎﺿﻲ ﺣﺴﺎب ﻣﻦ ﺻﺎف ﺷﺪ ﭼﻮن ﻋﺠﻠﻪ دارم از اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻲروم وﻗﺘـﻲ آن آﻗـﺎ ﭘـﻮل آورد‬ ‫ﺧﻮدت ﭘﻮل را ﺑﺮدار«)ﺣﺴﻴﻦزاده‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر‪.(1350،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻗﺎﻟﺐ ﻃﻨﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻄﻴﻔﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎد از ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗـﻀﺎﻳﻲ و‬ ‫اراﺋﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﺎم ﻗﻀﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻮﻗﻊ و ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺣﻖ اﻓـﺮاد ﺻـﺎﺣﺐ ﺣـﻖ را‬ ‫ﺑﮕﻴﺮد واﻻ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﺣﻖ‪ ،‬اﻗﺪام ﺑﻪ اﺧﺬ ﺣﻖ ﺧﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ اﻗﺪام ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺿﺮر ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻋﻮاﻣﻠﻲ ﻣﻮﺟﺐ ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﻲﺷﻮد؟‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ و ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭼﻨﺪ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎﻋﺚ واﻛﻨﺶ ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻧﻈـﺎم ﺳﻴﺎﺳـﻲ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ :‬ﺟﻨـﮓ‪،‬‬ ‫زﻛﺎت و ﺧﺮاج و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎاﻣﻨﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﻓﺘﻦ ﻣﺮدان ﻳﻜﻲ از ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣـﺮدم را‬ ‫ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺳﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﻪ زور و اﻛﺮاه ﺑﻪ ﺟﻨﮓ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ‬ ‫ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺟﻨﮓﻫﺎ زﻳﺎد ﺑﻮد‪ ،‬واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ را از ﺟﺎﻧـﺐ ﻣـﺮدم درﭘـﻲ داﺷـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از درآﻣﺪ ﺣﻜﻮﻣﺖ از ﻃﺮﻳﻖ ﺧﺮاج و زﻛﺎت ﺗـﺄﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ اﺧﺬ ﺧﺮاج و زﻛﺎت از ﻣﺮدم زﻳﺎد ﻣﻲﺷـﺪ‪ ،‬ﻣـﺮدم واﻛـﻨﺶ ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدادﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺎاﻣﻨﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ و راهﻫﺎ ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲداد)اﻟﺒﺘﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ‬

‫‪24‬‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺧﻮد ﻋﻮاﻣﻞ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﺑﺎﻋﺚ اذﻳﺖ و آزار ﻣﺮدم ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ( ﻛﻪ ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﺐ ﺑـﺮوز‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﺳﻮي ﻣﺮدم ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﻣﻴﺰان و ﺗﻌﺪاد اﻳﻦ واﻛـﻨﺶﻫـﺎ‬ ‫ارﺗﺒﺎط زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻗﺪرت ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻴﺰان ﻇﻠﻤﻲ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣـﺮدم ﻣـﻲرﻓـﺖ‪ ،‬اﻳـﻦ‬ ‫واﻛﻨﺶﻫﺎ ﮔﺎه ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﻣﻘﺎﺑﻠﻪاي ﺑﻮد و ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺣﺬف ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﻣﻲﺷﺪ و ﮔﺎه‬ ‫ﺷﻜﻞ واﺳﻄﻪاي ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮد رﻳﺶ ﺳﻔﻴﺪي واﺳﻄﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑـﻪ ﻛـﺎخ و درﺑـﺎر‬ ‫ﺑﺮود و در ﻣﻮرد اﻓﻌﺎل و اﻋﻤﺎل ﻛﺎرﮔﺰاران ﺑﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﺷﻜﺎﻳﺖ ﺑﺒﺮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ واﻛﻨﺶﻫﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺷﻔﺎﻫﻲ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ و ‪ ...‬در اﻓﻮاه )زﺑﺎن( ﻣﺮدم ﺳﺮﻳﺎن‬ ‫و ﺟﺮﻳﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺷﻜﺎﻳﺖﻫﺎ ﻫﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و در ﻟﻔﺎﻓـﻪ و‬ ‫ﻛﻨﺎﻳﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه و ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ‬ ‫اﻣﺮوزه ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﺣﻮزهﻫﺎي دوﻟﺖ و ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دوﻟﺖ ﻣﻲﺷـﻮد و وﻇـﺎﻳﻔﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮاي آن‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬اﻣـﺮوزه ﺣﺘـﻲ ﺗﻔـﺮﻳﺢ و‬ ‫ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ‪ ،‬ازدواج‪ ،‬ﻛﺎر و ﻣﺴﻜﻦ ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ارﺗﺒﺎط ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ دوﻟـﺖ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ دارد ﺑﻪ واﺳﻄﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻛﻪ در اﺧﺘﻴﺎر دارد ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻖ آﻧﻬـﺎ ﻛﻤـﻚ ﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮده و ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم ﻫﻢ در ﻣﻮرد آن‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ دﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻗـﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺰﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻫﺪاف و اﻏﺮاض ﺧﻮد ﺑﺮﺳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺸﺎرﻛﺖ در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت‪ ،‬ﺷـﺮﻛﺖ در‬ ‫اﻋﺘﺼﺎﺑﺎت و ﺗﺤﺼﻦﻫﺎ و ﺑﺮﭘﺎﻳﻲ ﻧﺸﺴﺖﻫﺎ و ﺟﻠﺴﺎت ﻣﺘﻔﺎوت از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬در اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﮔﺮ دوﻟﺖ ﻧﺘﻮاﻧﺪ اﻏﺮاض و اﻫﺪاف ﻣﺮدم را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑـﺎ واﻛـﻨﺶﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوﺗﻲ از‬ ‫ﺳﻮي ﻣﺮدم رو ﺑﻪ رو ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺜﻞ ﺷﻮرش اﻋﺘـﺼﺎب و ﺗﻈـﺎﻫﺮات ﻳـﺎ ﺑﻴـﺎن ﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎ‪،‬‬ ‫اﻫﺪاف و اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ در ﻗﺎﻟﺐ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﭼﻮن ﺟﻮك و ﺷﻮﺧﻲ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻗﺼﻪ و ‪...‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﻃـﻮر اﺟﻤـﺎل ﺑـﻪ‬ ‫روشﻫﺎي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ درﺑﺎب ﺳﻴﺎﺳﺖ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﻪ در ﺣـﻮزه ادﺑﻴـﺎت ﺷـﻔﺎﻫﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم راﻳﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد و روشﻫـﺎي اﻋﺘـﺮاض ﻣﺜـﻞ‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪25‬‬

‫ﺷﻮرش و اﻧﻘﻼب ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﺻﺮﻓﺎً ﻗﺎﻟﺐﻫﺎﻳﻲ ﭼﻮن ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﻃﻨﺰ و ﺗﺮاﻧﻪ و ‪ ...‬ﻛﻪ در آن ﻣﺮدم دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎت و ﻧﮕﺎه ﺧﻮد را در‬ ‫ﻣﻮرد ﺳﻴﺎﺳﺖ )ﻛﺎرﮔﺰاران‪ ،‬اﻫﺪاف‪ ،‬و ‪ ( ...‬اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣـﻮرد ﺑﺮرﺳـﻲ ﻗـﺮار ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ادﺑﻲ ﺷﻔﺎﻫﻲ دﻳﮕﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻴﺴﺘﺎن‪ ،‬ﻣ‪‬ﺜَﻞ‪ ،‬ﻛﺎرﻳﻜﻠﻤﺎﺗﻮر ﻧﻴـﺰ ﻫـﺴﺘﻨﺪ اﻣـﺎ‬ ‫دراﻳﻦ ﻣﻘﺎل ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻮارد ذﻛﺮ ﺷﺪه ﻓﻮق ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن واﻗﻌﻪاي اﺳﺖ ﻛﻮﺗﺎه ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻮده و در اﻧﻮاع ﻓﺮدي‬ ‫و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬اﻗﺘﺼﺎدي ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﺑـﺎب‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖﻫﺎ ﺑﻪ ذﻛﺮ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ و ﺧـﻮيﻫـﺎي ﭘـﺴﻨﺪﻳﺪه و ﻧﺎﭘـﺴﻨﺪﻳﺪه‬ ‫ﺣﺎﻛﻤﺎن و ﻛﺎرﮔﺰاران ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ ﻳﺎ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ در ﺑـﺎب‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ در ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ذﻛﺮ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻈـﻢ ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﺜﺮ در ﻣﻮرد اﻓﺮاد ﻣﻬﻢ )ﺣﺎﻛﻢ( و ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ و ﻏﻴﺮ ﺳﻴﺎﺳﻲ )ﻏﻴﺮﺣﺎﻛﻢ( اﺳﺖ ﺑﺎ ﻫﺪف ﻓﻬـﻢ‬ ‫ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺻﻠﻲ در ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬درسﮔﻴﺮي ﺑﺮاي اﻣﺮوز ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎد ﻏﻴﺮﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ از‬ ‫ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ و ‪...‬‬ ‫ذﻛﺮ اﻳﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖﻫﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ اﻏﺮاض و اﻫﺪاف ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫اﮔﺮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻋـﺪاﻟﺖ ﻋﻠـﻲﺑـﻦ اﺑﻴﻄﺎﻟـﺐ)ع( در ﻗـﻀﺎوت ذﻛـﺮ ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤـﺎﻻً ﺑـﺮاي‬ ‫درسﮔﻴﺮي از ﺷﻴﻮه ﻗﻀﺎوت ﺣﻀﺮت ﻳﺎ اﻧﺘﻘﺎد از ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻳﺎ ﻗﻀﺎوﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ از اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه ﭘﻴﺮوي ﻧﻤﻲﻛﺮد ﻳﺎ ﻣﺜﻼً اﮔﺮ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ »روزي ﻛﺮﻳﻢ ﺧﺎن زﻧـﺪ را ﺷـﻬﺒﺎزي‬ ‫آورده ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺮغ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺎر آﻳﺪ؟ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻜﺎر ﻛﺒﻚ و ﻛﺒـﻮﺗﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﮔﻔـﺖ‪ :‬ﭼـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮرد ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬روزي ﻳـﻚ ﻣـﺮغ ﮔﻔـﺖ‪ :‬رﻫـﺎ ﻛﻨﻴـﺪ ﺑـﺮود ﺧـﻮدش ﺑﮕﻴـﺮد و ﺧـﻮدش‬ ‫ﺑﺨﻮرد«)ﺳﺮوش‪ ،(73:1344 ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ روﺣﻴﻪ وﻳﮋه ﻛﺮﻳﻢ ﺧﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر و ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺑﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲداده اﺳﺖ ﻳﺎ ذﻛﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﺑﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮدن از آن ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ و اﮔﺮ اﺳﺘﻔﺎهاي ﻧﺪارد زﺣﻤﺖ ﺑﻴﻬﻮده ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﻜﺸﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ ™ 26‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺜﻞ و ﺗﻤﺜﻴﻞ‬ ‫ﻣﺜﻞ ﺟﻤﻠﻪاي اﺳﺖ ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﺸﺒﻴﻪ ﺑﺎ ﻣﻀﻤﻮن ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رواﻧﻲ‬ ‫ﻟﻔﻆ و روﺷﻨﻲ و ﻟﻄﻒ ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﻬﺮت ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﮕﺎن آن را ﺑﺪون ﺗﻐﻴﻴـﺮ ﻳـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫اﻧﺪك ﺗﻐﻴﻴﺮ در ﻣﺤﺎوره ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺒﺮﻧﺪ )ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر‪ :1369 ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪ(‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺮي ﺑﻪ دو ﺷﻜﻞ ﻣﻨﺜﻮر و ﻣﻨﻈﻮم اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻣﺜـﻞﻫـﺎي ﻣﻨﺜـﻮر ﺑـﺎ‬ ‫اوزان ﺷﻌﺮي ﻫﻢ وزن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻣﺜﻞﻫﺎي ﻣﻨﻈﻮم ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻳﻚ ﻣﺼﺮع ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﻴﺖ ﻛﺎﻣـﻞ ﻳـﻚ‬ ‫ﺷﻌﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻞ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻧﻮاﻋﻲ دارد؛ ﻳﺎ ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ واﻗﻌﻪاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻳﺎ اﻓـﺴﺎﻧﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻨﻈﻮر از آنﻫﺎ‪ ،‬واﻗﻌﻪ ﻳﺎ اﻓﺴﺎﻧﺔ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﻣﺴﺘﻔﺎد ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﺤﺚ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺜـﻞ ﻳـﺎ ﻣﺒـﺎﻧﻲ اﻓـﺴﺎﻧﻪاي آن‪،‬‬ ‫ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد اﻣﺎ در ﺑﺤﺚ ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻳـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫آن ﻣﺪﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻣﺜﻞ »از ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﻣﺎﺳﺖ« ﻳﺎ »ﺧﺪا از ﺳﻠﻄﺎن ﻣﺤﻤﻮد ﻗﻮيﺗﺮ اﺳﺖ« ﻳـﺎ‬ ‫ﺣﻜﻤﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺟﻤﻼت ﺣﻜﻴﻤﺎﻧﻪ ﻣﻘﺒﻮل ﻋﺎم اﻓﺘﺎده اﺳﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ »ﻧﻴﺶ ﻋﻘﺮب ﻧﻪ از ره‬ ‫ﻛﻴﻦ اﺳﺖ اﻗﺘﻀﺎي ﻃﺒﻴﻌﺘﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﻮاﻳﺪ ﻣ‪‬ﺜَﻞ ﺣﻔﻆ و ﺿﺒﻂ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و اﻓـﺴﺎﻧﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺒﻬﻤﺎت را روﺷﻦ و ﮔﺮهﻫﺎﻳﻲ را ﻧﻤﺎﻳﺎن و ﻧﻴﻜﻮﻳﻲﻫﺎ را ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻣﺸﺘﻘﺎت ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ ﻧـﺰد ﻋـﺎم و ﺧـﺎص ﻣﻘﺒﻮﻟﻴـﺖ دارد‪ .‬ﺗﻤﺜﻴـﻞ‪،‬‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮي را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻏﻴﺮ ﺣﺴﻲ اﺳﺖ ﺑـﻪ اﻣـﺮ ﺣـﺴﻲ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ و ﻗﺎﺑﻞ ادراك ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺣﺴﻲ ﻛﻤﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻨﻮﻧﺪه آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺗﻤﺜﻴـﻞ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺶ آن ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ در ﻣﺨﻴﻠﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﺮاي ﻋﻮام و ﺧﻠﻖ از اﻧﻮاع ﺣﺠﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻛﻪ اﻣﺮ ﻣـﻮرد اﺧـﺘﻼف را‬ ‫ﻧﺰد آﻧﻬﺎ ﻣﺤﺴﻮس ﻣﻲﺳﺎزد و آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺤﺖ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺑﻪ آن‪ ،‬آﻧﻬﺎ‬ ‫را اﻗﻨﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺰد آﻧﻬﺎ دﻟﻴﻞ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﻫﺎن‪ ،‬آﻧﻬـﺎ را ﻣﻠـﻮل‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﻛﺸﻒ وﺳﺎﻳﻂ و اﻧﺘﺎج ﻣﻄﻠﻮب در ﺣﺠﺖﻫـﺎي ﺑﺮﻫـﺎﻧﻲ ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ دﺷـﻮار ﻳـﺎ‬ ‫ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﺑـﻴﺶ از ﺗﻤﺜﻴـﻞ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﻋـﺚ اﻗﻨـﺎع و ﺗﻔﻬـﻴﻢ آﻧﻬـﺎ ﮔـﺮدد‬ ‫)زرﻳﻦﻛﻮب‪.(252 :1369 ،‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪27‬‬

‫ﻣﺜﻞ و ﺗﻤﺜﻴﻞ در ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷـﻮد و ﻣﺜـﻞ و ﺗﻤﺜﻴـﻞ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت ﻧﺎﺷﺎﻳﺴﺖ دوره ﻳﺎ ﺣﺎﻛﻢ ﺧﺎﺻﻲ را در ﺗﺎرﻳﺦ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺻـﻔﺎت‪،‬‬ ‫ﺻﻔﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻧﻔﺮت ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ زﻣﺎنﻫﺎﺳﺖ و در آن زﻣﺎن روي آن ﺗﺄﻛﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ﻛﺎرﺑﺮد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم اﺳﺖ و ﺑﻪ آن ﺣﺴﺎس ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺻﻔﺎﺗﻲ‬ ‫ﭼﻮن ﻛﺒﺮ‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ ﺑﺎ ﺧﻠﻖ‪ ،‬ﺳﺘﻤﻜﺎري‪ ،‬ﺗﺠﺎوز ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﻣﺮدم و‪ ...‬از ﺟﻤﻠﻪ آﻧﻬـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬ ‫)وﻛﻴﻠﻴﺎن‪.(303 :1377،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دﻳﻮار ﻣﻮش دارد ﻣﻮش ﻫﻢ ﮔﻮش دارد« ﻫﻢ ﺗﺮس‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻫﻢ ﺗﺮس ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻧﻜﺘـﻪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﻮد ﭼﻪ ﺣﺮﻓﻲ از دﻫﺎﻧﻤﺎن ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ وﻳﮋه ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ ﺑﺎزﺗـﺎبﻫـﺎي آن ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺣﻮزه ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﺜﻞ ﻛﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳـﺪ‪» :‬ﻧـﻪ دﻳـﻦ دارم ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﻴﻄﻮن ﺑﺒﺮه‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎل دارم ﻛﻪ دﻳﻮون ﺑﺒﺮه« ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ دوره ﭼﭙﺎول ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ و ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮ ﺳﻨﺪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺘﺒﺪاد و ﺗﻔﺘﻴﺶ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﻇﻠـﻢ‬ ‫دﻳﻮاﻧﻴﺎن در دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪ‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪ ﻳﻜﻲ از اﻧﻮاع ادﺑﻲ و ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺨﺶ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎزﺗﺎب ﺑﺨـﺸﻲ‬ ‫از واﻗﻌﻴﺎت و ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و ﻣﺮدﻣﻲ ﺳﺎﺑﻘﻪاي دﻳـﺮﻳﻦ دارﻧـﺪ و‬ ‫راز ﺟﺎوداﻧﮕﻲ آﻧﻬﺎ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ اﻧﺘﻘﺎل ﺣﺎدﺛﻪﻫﺎ‪ ،‬روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬آرزوﻫـﺎ و ﺧﻮاﺳـﺖﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن و ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ در ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﺮوز اﺳﺖ )ﺳﻠﻴﻤﻲ‪.(57 :1377 ،‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ را ﮔﺎه ﻣﻌﺎدل ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺮاﻧﻪ واژهاي ﻓﺎرﺳـﻲ و‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮ از ﺗﺼﻨﻴﻒ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ اﻧـﻮاﻋﻲ دارﻧـﺪ ﻛـﻪ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻮﭘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻛﺎر‪ ،‬ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و اﺧﻼﻗـﻲ و ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻣﺎﺳﺖ)ﻫﻤﺎن‪ .(6 ،‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳـﻦ اﻧـﻮاع ﻧﻴـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻳﺎ ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺗﺮاﻧﻪ ﻳﺎ ﻫﺪف و ﻛﺎرﻛﺮد آن ﺑﻪ وﺟـﻮد آﻣـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻣﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﻤﺢ ﻧﻈﺮ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن واﻗﻌﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ و‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺎﺻﻲ و ﺑﺮاي ﺑﺎزﮔﺸﺎﻳﻲ آن ﭘﺪﻳﺪهﺗﺎرﻳﺨﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﺳﺮاﻳﺶ ﺗﺮاﻧـﻪ ﺑـﺎ‬

‫‪ ™ 28‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻫﺪف ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از ﻣﻌﻨﺎي آن و ﺑﺮاي ﺗﺪاﻋﻲ آن واﻗﻌﻪ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﺮاي ﻣﺜـﺎل ﺑـﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي زﻧﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻛﺮه از دوغ در ﺣﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺸﻚ اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻣﺸﻜﻲ دوﻏﻲ ﻗﺮاﺋﻲ‬

‫ﻣﻲزﻧﻤﺶ درآﻳﻲ‬

‫دوﻏﺶ ﻣﺎل ﭼﻮﭘﻮﻧﻪ )ﭼﻮﭘﺎن(‬

‫ﻣﺴﻜﻪاش ﻣﺎل دﻳﻮوﻧﻪ‬

‫)ﻛﺮهاش ﻣﺎل اﻫﻞ دﻳﻮان )ﺣﻜﻮﻣﺖ( اﺳﺖ(‬

‫رﻧﺠﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻣﻮﻧﻪ )ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‬ ‫)ﺻﺪاﻗﺖ ﭘﻴﺸﻪ‪(207 :1381 ،‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪ ﺑﺎ ﻟﻄﺎﻓﺖ و اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺻﺮاﺣﺖ‪ ،‬ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﻔﻴﺪ ﻏﺎرت ﺷﺪن اﻣﻮال ﺧﻠـﻖ را از‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ اﻫﻞ دﻳﻮان و ﻋﻤﺎل ﺣﻜﻮﻣﺖ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ در ﺑﺎب دورهاي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ذﻛﺮ ﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﺗﻜﺮارﺷﺪن آن ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺷﺮاﻳﻂ ﺣﻜﻮﻣﺖداري اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﺮاﺣﺖ و اﺧﺘـﺼﺎر ﺷـﺮاﻳﻂ‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آن ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﻴﺮزاده ﻋﺸﻘﻲ‪ ،‬ﻋﺎرف ﻗﺰوﻳﻨـﻲ و ﻣﻠـﻚ اﻟـﺸﻌﺮاي ﺑﻬـﺎر ﺑﻌـﺪ از ﺷﻜـﺴﺖ‬ ‫ﺟﻨﺒﺶ ﻣﺸﺮوﻃﻪ و روي ﻛﺎر آﻣﺪن رﺿﺎﺧﺎن و اﻳﺠﺎد ﺷﺮاﻳﻂ ﺳﺨﺖ‪ ،‬ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي‬ ‫آن زﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻬﺎر ﺷﻌﺮ ﻣﻌﺮوف ﻣﺮغ ﺳﺤﺮ را در ﻣﻮرد ﻫﻤﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻣﺮغ ﺳﺤﺮ ﻧﺎﻟﻪ ﺳﺮ ﻛﻦ‬

‫داغ ﻣﺮا ﺗﺎزهﺗﺮ ﻛﻦ‬

‫زآه ﺷﺮر ﺑﺎر اﻳﻦ ﻗﻔﺲ را‬

‫ﺑﺮﺷﻜﻦ و زﻳﺮ و زﺑﺮ ﻛﻦ‬

‫ﺑﻠﺒﻞ ﭘﺮ ﺑﺴﺘﻪ ز ﻛﻨﺞ ﻗﻔﺲ درا‬

‫ﻧﻐﻤﻪ آن را در ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﺳﺮا‬

‫و ز ﻧﻔﺴﻲ ﻋﺮﺻﻪ اﻳﻦ ﺧﺎك ﺗﻴﺮه را‬

‫ﭘﺮ ﺷﺮر ﻛﻦ‪ ،‬ﭘﺮ ﺷﺮر ﻛﻦ‬

‫ﻇﻠﻢ ﻇﺎﻟﻢ‪ ،‬ﺟﻮر ﺻﻴﺎد‬

‫آﺷﻴﺎﻧﻢ داده ﺑﺮ ﺑﺎد‬

‫اي ﺧﺪا‪ ،‬اي ﻓﻠﻚ‪ ،‬اي ﻃﺒﻴﻌﺖ‬

‫ﺷﺎم ﺗﺎرﻳﻚ ﻣﺎ را ﺳﺤﺮ ﻛﻦ‬

‫ﻧﻮﺑﻬﺎر اﺳﺖ ﮔﻞ ﺑﻪ ﺑﺎر اﺳﺖ‬

‫اﺑﺮ ﭼﺸﻤﻢ ژاﻟﻪ ﺑﺎر اﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ ﻗﻔﺲ ﭼﻮن دﻟﻢ‬

‫ﺗﻨﮓ و ﺗﺎر اﺳﺖ‬

‫ﺷﻌﻠﻪ ﻓﻜﻦ در ﻗﻔﺲ اي آه آﺗﺸﻴﻦ‬

‫دﺳﺖ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﮔﻞ ﻋﻤﺮ ﻣﺮا ﻣﭽﻴﻦ‬

‫ﺟﺎﻧﺐ ﻋﺎﺷﻖ ﻧﮕﻪ اي ﮔﻞ از اﻳﻦ‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻦ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻦ‪،‬‬ ‫ﻣﺮغ ﺑﻴﺪل‪ ،‬ﺷﺮح ﻫﺠﺮان ﻣﺨﺘﺼﺮ ﻛﻦ‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪29‬‬

‫در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺗﺮاﻧﻪاي در ﺳﺎل ‪ 1355‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ادﻋﺎي ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻋﺮاق ﺑـﺮ ﺳـﺮ‬ ‫اروﻧﺪرود ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎن ﻣﺮدم اﻓﺘﺎد ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ اﺑﺮاز اﻧﺰﺟـﺎر و ﺗﻨﻔـﺮ از ادﻋـﺎي ﭘـﻮچ‬ ‫رژﻳﻢ ﺑﻌﺚ ﻋﺮاق و ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻗﺪرت و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑـﻮد ﻛـﻪ در اداﻣـﻪ ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﻧﺎن و ﭘﻨﻴﺮ و ﺳﺒﺰي‬

‫ﻋﺮاق ﭼﺮا ﻣﻲﺗﺮﺳﻲ‬

‫اﻳﺮان ﻛﺎرت ﻧﺪاره‬

‫ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﺮت ﻣﻲذاره‬

‫ﻋﺮاق رﻓﺘﻪ ﮔﺪاﻳﻲ‬

‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺗﻜﻪ ﻣﺎﻫﻲ‬

‫ﻋﺮاق ﭘﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ‬

‫رو ﺗﭙﻪﻫﺎ ﻧﺸﺴﺘﻪ‬

‫اﻳﺮان ﻣﻲﮔﻪ ﺑﭽﻪ ﻧﻨﻪ‬

‫ﺧﻠﻴﺞﻓﺎرس ﻣﺎل ﻣﻨﻪ‬

‫ﻋﺮاق آﻓﺘﺎﺑﻪ ﺳﺎزه‬

‫اﻳﺮان ﭘﻴﻜﺎن ﻣﻲﺳﺎزه‬

‫ﺑﻴﻞ و ﻛﻠﻨﮓ و ﺗﻴﺸﻪ‬

‫اﻳﺮان ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲﺷﻪ‬ ‫)ﺷﺮﻏﺎق‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر‪ ،‬ﺳﺎل ‪(1355‬‬

‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﻬﻢ ادب ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از دﻳﺮﺑﺎز در ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳـﺮان رواج داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﻟﻄﻴﻔـﻪ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬اﻋﻢ از ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﻛﺘﺒﻲ‪ ،‬از ﺻﺒﻐﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻟﻄﻴﻔﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺮﻋﺖ ﻣﺴﺎﺋﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازد دﻟﻴﻞ اﻗﺒﺎل ﻋﺎﻣﻪ ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻢ ﻧﺎﺷﻲ از ﻫﻤﻴﻦ ﻋﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼﻣﻪ دﻫﺨﺪا در ﻟﻐﺖﻧﺎﻣﻪ در ﻣﻮرد ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻟﻄﻴﻔـﻪ ﻋﺒـﺎرت اﺳـﺖ از‬ ‫ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ آن را در ﻧﻔﻮس ﺗﺄﺛﻴﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﻮﺟـﺐ اﻧـﺸﺮاح ﺻـﺪر و اﻧﺒـﺴﺎط‬ ‫ﻗﻠﺐ ﮔﺮدد‪«.‬‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻟﻄﻴﻔﻪ‬ ‫‪1‬ـ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻛﻮﺗﺎهﺗﺮﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ ادﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻌﻴﻨـﻲ ﻧـﺪارد‪) .‬اﺣﻤـﺪ‬

‫‪ ™ 30‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺧﻮت؛ ‪(15 :1384‬‬ ‫‪2‬ـ زﺑﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ در ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫـﺎي ادب ﺷـﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬زﺑـﺎن ﮔﻔﺘـﺎري‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮي‪ ،‬ﻟﻄﻒ و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﻟﻄﻴﻔﻪ در ﻏﻴﺮ ﻓﺼﻴﺢ ﺑﻮدن آن اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬ﻣﺠﺎﻫﺪ‪(47 :1383 ،‬‬ ‫‪3‬ـ ﻟﻄﻴﻔﻪ اﺛﺮي ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺟﻤﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ در ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺮﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪ ﻣﻌﻴﻦ ﻳﺎ ﺟﻨﺒـﻪ ﻣﺸﺨـﺼﻲ از ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻣـﻮردﻧﻈﺮ ﺗﻤﺮﻛـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و از ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺣﻮادث ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ ﭘﺮﻫﻴﺰ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻣﻌﺪود و ﻣﺤﺪود و ﺣﺪاﻛﺜﺮ دو ﻳﺎ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻛﻨﺶ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﮕﻮي ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ اﺳﺘﻮارﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﺑﺮ ﺗﻀﺎد ﻣﺘﻜﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻗـﻮل ﺷـﻔﻴﻌﻲ ﻛـﺪﻛﻨﻲ ﺗـﺼﻮﻳﺮ ﻣﻌﻨـﻮي اﺟﺘﻤـﺎع‬ ‫ﻧﻘﻴﻀﻴﻦ )ﺷﻔﻴﻌﻲ‪.(51 :1374 ،‬‬ ‫‪8‬ـ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺟﻨﺒﻪ ﺧﻨﺪهآوري دارد ﻟﺬا ﺑـﺎ ﺧﻨـﺪه‬ ‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪) .‬ﺟﻌﻔﺮي ﻗﻨﻮاﺗﻲ‪(30:1385 ،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ ﮔﻮﻧﻪاي از ادب ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻔـﺮﻳﺢ و ﺳـﺮﮔﺮﻣﻲ ﺑﻴـﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد از ﻧﻈﺮ ﺣﺠﻢ ﻛﻮﺗﺎه و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ و ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي ﮔﻔﺘﮕـﻮ و‬ ‫ﺗﻀﺎد ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮع اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از اﻗﺴﺎم آﻧﻬـﺎ ﻛـﻪ ﻣـﺪﻧﻈﺮ ﻣﺎﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻟﻄﻴﻔﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳـﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﻟﻄﻴﻔـﻪﻫـﺎ درﺑـﺎره ﺳـﺎﺧﺘﺎر‪ ،‬ﻛـﺎرﻛﺮد و ﻛـﺎراﻳﻲ ﺣﺎﻛﻤـﺎن‪،‬‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن و ﺣﻜﻮﻣﺖ و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻳﻦ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫روزي ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ از ﺟﺤﺎ ﭘﺮﺳﻴﺪ ﻣﻲداﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻠﻔﺎي ﻋﺒﺎﺳﻲ ﻫﺮﻳﻚ ﻣﻠﻘـﺐ ﺑـﻪ ﻟﻘﺒـﻲ‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻣﺜﻞ اﻟﻤﻮﻓﻖ ﺑﺎﷲ‪ ،‬اﻟﻤﺘﻮﻛﻞ ﻋﻠﻲ اﷲ‪ ،‬اﻟﻤﻌﺘﺼﻢ ﺑﺎﷲ‪ ،‬ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﻢ ﻟﻘﺐ ﺑﮕﻴﺮم‬ ‫ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﭼﻪ ﻟﻘﺒﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻛﻨﻢ؟‬ ‫ﺟﺤﺎ ﻓﻮراً ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻟﻘﺐ ﻧﻌﻮذﺑﺎﷲ )ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ .(337 :1382 ،‬اﻳﻦ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻛﻮﺗـﺎه و‬ ‫دﻗﻴﻖ وﻳﮋﮔﻲ ﺗﻴﻤﻮر ﻟﻨﮓ را ﺗﺮﺳﻴﻢ و ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪.‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪31‬‬

‫ﻗﺼﻪ‬ ‫ﻗﺼﻪ ﻗﺎﻟﺒﻲ ادﺑﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻳـﻚ ﻣﺎﺟﺮاﺳـﺖ ﻛـﻪ در آن راوي ﻳـﺎ ﮔﻮﻳﻨـﺪه از اراﺋـﻪ آن‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﺧﺎﺻﻲ دارد و اﻫﺪاف اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳـﻦ ﻣﻘﺎﺻـﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﺟﻮد ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪد و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎ و اﺗﻔﺎﻗﺎت ﻣﺘﻔﺎوت اﻣﺎ ﻣـﺮﺗﺒﻂ و ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي‬ ‫ﻗﺼﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻛﻨﺶ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻗﺼﻪ )اﺳﻄﻮرهاي ﻳﺎ اﻓﺴﺎﻧﻪاي و واﻗﻌﻲ ﻳﺎ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻮدن‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ( از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﻨﺮي آن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از اﻫﺪاف ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﺑﻴﺎن آن ﺑﺎ ﻏﺮض ﺳﻴﺎﺳـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻏﺮﺿـﻲ ﻛـﻪ در آن ﻣﻘﻮﻟـﻪاي‬ ‫ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻣﺜﻞ آزادي‪ ،‬اﻣﻨﻴﺖ و ﻧﺎاﻣﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺎرآﻣﺪي‪ ،‬ﻣﺸﺮوﻋﻴﺖ و ﻧﺎﻛﺎرآﻣﺪي و ﺿﻌﻴﻒ ﻳﺎ ﻗﻮي‬ ‫ﺑﻮدن ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻮرد ﻫﺪف ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺜﻼً اﮔﺮ در ﻗﺼﻪاي ﺷﺄن ﺷﺎه و ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺎﻻ ﺑـﻮد‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﺮ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ را در ﺟﻬـﺖ اﻫـﺪاف‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺮدمﭘﺴﻨﺪ و ﺧﻴﺮ ﻣﺮدﻣﻲ ﺻﺮف ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻌﺒﻴـﺮ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻗﺼﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻳﺎ ﺑﺨﺎﻃﺮ اراﺋﻪ ﻃﺮﻳﻖ و رﻫﻨﻤﻮد ﻻزم ﺑﻪ ﺣـﺎﻛﻢ و ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺿﻤﻨﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻳـﺎ ﺣﺘـﻲ اﻧﺘﻘـﺎدي اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪﺻـﻮرت‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺮ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﻣﺸﺨﺼﻪﻫﺎ و اﻫﺪاﻓﻲ دﻻﻟـﺖ دارد ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﻳﻚ ﺣﺎﻛﻢ و ﺣﻜﻮﻣﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺜﻼً ﻗﺼﻪاي ﻛﻪ در اداﻣﻪ ذﻛﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺣﻮزه ﺣﻜﻮﻣـﺖ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫اﻓﺮاد ﻋﺎﻗﻞ و ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮف ﻣﺸﻮرت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﮔﺮﻧﻪ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ دﭼـﺎر‬ ‫ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻗﺪرت در ﻧﻈـﺮ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﻨﺪ و ﻣـﺮدم ﻋـﺎدي‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ دارد ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻠﻚ اﺳﺖ آﻧﻜﻪﺗﺪﺑﻴﺮ و ﺗﺄﻣﻞ ﺑﺎﻳﺪش‬ ‫ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ ﺑﻮد ﻧﺎﻣﺶ ﻋﻨﺪﻟﻴﺐ ﺷﺎه‪ .‬وزﻳﺮي داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧـﺎﻣﺶ اﻳـﺎس ﺑـﻮد‪ .‬از ﺑـﺲ اﻳـﻦ‬ ‫اﻳﺎس ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﻮب رواج ﻣﻲداد و ﻣﻤﻠﻜﺖ ﻣﻲﭼﺮﺧﻮﻧﺪ‪ ،‬وزﻳﺮﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲ رﻓﺘﻨﺪ ﭘﻴﺶ ﺷﺎه‬ ‫و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎه اﺳﻤﻲ از ﺗﻮ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﻣﺎل اﻳﺎس اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻴـﺎ ﻳـﻚ ﺑﻬﺎﻧـﻪاي‬ ‫واﺟﻮر )ﭘﻴﺪا ﻛﻦ( ﻛﻪ اﻳﻦ را از ﺑﻴﻦ ﺑﺒﺮي‪ .‬ﺷﺎه وزﻳﺮ را ﺧﻮاﺳﺖ و ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻳﺎس«؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪.‬‬

‫‪ ™ 32‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻳﻚ ﭼﻴﺰ از ﺗﻮ ﻣﻲﺧﻮام‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻔﺮﻣﺎ‪.‬‬ ‫ﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اول ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲﺧﻮام ﺑﺮم ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﺑﺮهاي ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣﻦ‬ ‫آﻣﺪم ﻧﻪ ﺑﺰرگ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ وزﻧﺶ ﻛﻢ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﻪ ﺧﻮراﻛﺶ ﻫﻢ ﺟﻮ ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﻮﻧﺠﻪ‪.‬‬ ‫اﻳﺎس رﻓﺖ و ﻳﻚ ﺑﺮه ﺧﺮﻳﺪ و ﻳﻚ ﺑﭽﻪ ﮔﺮگ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﺮه ﺟﻮ و ﻳﻮﻧﺠـﻪ را ﻣـﻲداد و ﺑﻌـﺪ‬ ‫ﺑﭽﻪ ﮔﺮگ را ﻧﺸﺎﻧﺶ ﻣﻲداد‪ .‬ﺷﺎه از ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﺮﮔﺸﺖ و ﺑﺮه را ﺧﻮاﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪ ﻫﻤـﺎنﻃـﻮر‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وزﻳﺮ داده ﺑﻮد‪ .‬ﺷﺎه ﻳﻚ ﺑﭽﻪاي ﮔﻴﺮش آﻣﺪ ﺑﻪ وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ ﻣﻲﺧﻮام ﺗﻮ ﺑـﺮاش‬ ‫اﺳﻢ ﺑﺬاري‪ .‬وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﻳﺸﺎاﷲ ﻛﻪ ﺑﭽﻪات ﻋﻘﻠﺶ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺧﺮ ﺑﺎﺷﻪ و وﻓـﺎدارياش ﺑـﻪ‬ ‫اﻧﺪازه ﺳﮓ ﻗﻨﺎﻋﺘﺶ ﻫﻢ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻣﻮر )ﻣﻮرﭼﻪ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺑﺰﻧﻴﺪ ﭘﺸﺖ ﮔﺮدﻧﺶ‬ ‫را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﺒﺮﻳﺪش ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻠﻒ و ﻋﻠﻔﺪون ﻧﺒﺎﺷﻪ‪ .‬ﺑﺒﺮﻳﺪش ﺗﻮ ﺑﻴـﺎﺑﻮن ﺗـﺎ‬ ‫ﺑﻤﻴﺮه ﻣﻦ ﺑﻌﺪ ﻫﺮﮔﺰي‪ 1‬ﻳﻚ ﺑﭽﻪاي ﮔﻴﺮم اوﻣﺪه ﺣﺎﻻ او اﻳﻨﺠﻮري ﻣﻲﮔﻪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ ﺑﭽﻪﻫﺎي وزﻳﺮ آﻣﺪﻧﺪ و ﻣﺸﺘﻲ ﻧﺎن و ﺧﺮﻣﺎ ﺑﺮاﻳﺶ ﺑﺮدﻧﺪ و رﻓﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺳﮕﺶ او‬ ‫را ول ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺳﮓ ﻣﻲآﻣﺪ‪ ،‬وزﻳﺮ ﻳـﻚ ﻛﻴـﺴﻪ دور ﻛﻤـﺮ ﺳـﮓ و ﻳـﻚ دﺳـﺘﻤﺎﻟﻲ ﻫـﻢ دور‬ ‫ﮔﺮدﻧﺶ ﻣﻲﺑﺴﺖ‪ .‬ﺳﮓ ﻣﻲرﻓﺖ ﺧﺎﻧﻪ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎي وزﻳﺮ ﻧﺎن ﺗﻮ ﻛﻴﺴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﮓ ﻣﻲﺑﺮد‬ ‫ﺑﺮاي وزﻳﺮ ﺗﺎ ﺷﺶ ﻣﺎه ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻔﻴﺮي از ﻣﻤﻠﻜـﺖ دﻳﮕـﺮي آﻣـﺪ ﻛـﻪ ﻣـﺎ ﺳـﻪ ﺗـﺎ ﮔﻨـﺪم‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺎﺟﺰ ﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﭼـﻪ ﺟـﻮاب ﺑﺪﻫـﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﺳـﺮاغ‬ ‫ﺑﭽﻪﻫﺎي وزﻳﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎد ﻛﻪ ﺑﺮﻳﺪ اﮔﺮ اﺳﺘﺨﻮان ﺑﺎﺑﺎﺗﻮن ﻫﻢ ﻫﺴﺖ ﺑﻴﺎرﻳـﺪ و اﮔـﺮ ﻫـﻢ زﻧـﺪه‬ ‫ﻫﺴﺖ ﺑﻴﺎرﻳﺪ‪ .‬ﺑﭽﻪﻫﺎ آﻣﺪﻧﺪ ﭘﺪرﺷﺎن را ﺳﻮار ﻛﺮدﻧﺪ ﺑﺮدﻧﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺎدﺷﺎه‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻦﻫﺎ رﻓﺘﻨﺪ ﺧﻮﻧﻪ ﭘﺎدﺷﺎه و ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪» :‬وزﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﻛﺎر ﻣﻬﻤﻲ دارﻳـﻢ و ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺑﺮاﻣﻮن اﻧﺠﺎم ﺑﺪي‪ «.‬وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪه؟ « ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺴﺌﻠﻪ را ﮔﻔﺖ‪ :‬وزﻳﺮ ﮔﻔـﺖ‪» :‬ﺑﺮﻳـﺪ‬ ‫ﻳﻚ اﻻغ ﻣﺎل ﺷﺼﺖ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ را ﺑﻴﺎورﻳﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ او را ﺑﺒﺮﻳﺪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻗﺪﻳﻢ ﮔﻨـﺪم ﺑـﺎر‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﻲ ﮔﻞ ﺑﺎرش ﻛﻨﻴﺪ‪ «.‬آﻧﻬﺎ رﻓﺘﻨﺪ اﻻغ را ﺑﺮدﻧﺪ ﺳﺮ ﺟﺎ ﺧﺮﻣﻨﻲ ـ آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ ﮔﻨـﺪم‬ ‫ﺑﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ـ و ﮔﻞ ﺑﺎر اﻻغ ﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻻغ رﻓﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺮا )ﺟﺪا( ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻻغ اﻳـﺴﺘﺎد و ﮔـﻮﻧﻲ را اﻧـﺪاﺧﺖ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎلﻫﺎ‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪33‬‬

‫وزﻳﺮ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎ را ﺑﻜﻨﻴﺪ ﺗﺎ ده ﻣﺘﺮ‪ «.‬ﺗﺎ رﺳﻴﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ درﻳﭽـﻪاي ﻛـﻪ ﻣﻮرﭼـﻪ ﻫـﺎ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ دﻳﺪﻧﺪ ﺗﻮ ﻳﻚ ﭼﺎﻟﻪاي ﺳﻪ ﺗﺎ دوﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻏﻼم ﻫـﺎ اﻳـﻦﻫـﺎ را‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﺗﻮي ﺟﻌﺒﻪ‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎه ﮔﻔﺖ‪ :‬اي وزﻳﺮ داﻧﺎ ﺗﻮ ﺑﺮاي ﭼﻪ اﺳﻢ ﺑﭽﻪ ﻣﻦ اﻳﻨﻄﻮر ﻧﻬﺎدي؟‬ ‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﻗﺒﻠﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻦ ﻣﺪت ﺷﺶ ﻣﺎه ﺗﻮ اﻳﻦ ﻏﺎر ﺑﻮدم اﻳﻦ ﺳﮓ از وﻓﺎدارياش ﻣﺮا ول‬ ‫ﻧﻜﺮد‪ .‬ﺑﭽﻪام ﻣﺮا ول ﻛﺮد اﻣﺎ او ول ﻧﻜﺮد‪ .‬و ﻋﻘﻞ و ﻫﻮش اﻳﻦ ﺧﺮ را دﻳﺪي‪ .‬ﺷﺼﺖ ﺳـﺎل‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﺎر ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮد و ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬ﺗﺎ ﺣـﺎﻻ ﻫﻨـﻮز ﻳـﺎدش ﻫـﺴﺖ و ﻣـﻮري ﻛـﻪ‬ ‫ﻗﻨﺎﻋﺖ ﻛﺮد اﻳﻦ ﮔﻨﺪم را ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﮔﺬاﺷﺖ ﺗﺎ اﻳﻦ ﺳﻪ ﺗﺎ دوﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺰرگ درﺳـﺖ ﻛـﺮد«‪.‬‬ ‫)ﺣﺎج ﻏﻼم آﻗﺎ درﺑﻨﺪي ﻧﻘﻞ ﺷﺪه در ﺟﻬﺎزي ‪147 :1381‬ـ ‪.(144‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺷﺪ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮاي اﻳﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ دوﻟﺖ و ﺣـﻮزه ﺳﻴﺎﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻪ در ﻣﻌﻨﺎي اﻳﺠﺎﺑﻲ و ﭼﻪ در ﻣﻌﻨـﺎي ﺳـﻠﺒﻲ آن )ﻳﻌﻨـﻲ در ﺟﻬـﺖ ﻧﻔـﻲ و ﭘـﺬﻳﺮش( از‬ ‫روشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ روشﻫﺎ در ﻫﻤـﻪ ﺣـﻮزهﻫـﺎي زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم‬ ‫وﺟﻮد دارد؛ ﻣﺜﻞ ﻧﻮع ﭘﻮﺷﺶ‪ ،‬ﻟﺒﺎس‪ ،‬ﺧﺎﻧﻪﺳﺎزي و ﺧﻴﻠﻲ ﺣﻮزهﻫﺎي دﻳﮕﺮ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺑﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﭼﻮن دﺧﺎﻟﺖ ﻣﺮدم در ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬ﻟـﺰوم دﺧﺎﻟـﺖ ﻫﻤـﻪ‬ ‫اﻓﻜﺎر اﺟﺘﻤﺎع در رﺷﺪ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﮔﺴﺘﺮه ﺑﻴﺸﺘﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﺮده‬ ‫اﺳﺖ و ﻣﺮدم ﺑﻪ وﻳﮋه در اﻧﺘﺨﺎﺑﺎت ﺑﺎ رأي دادن ﻧﻈﺮ و دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮد را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫در ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺒﻴﻨﻨﺪ ﻧﻈﺮ و آرايﺷﺎن ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗـﺄﺛﻴﺮي در‬ ‫ﺑﻬﺒﻮد ﺷﺮاﻳﻂ آﻧﻬﺎ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻗﺎﻟﺐ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ روﻧﻖ ﺧﺎص ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪﺻﻮرت‬ ‫ﺿﻤﻨﻲ و ﻛﻨﺎﻳﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﭼـﺮا ﻛـﻪ اﮔـﺮ ﺗﻔـﺴﻴﺮ و‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺸﻮﻧﺪ و ﺑﺮاﺳﺎس روشﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﻓﻬﻢ ﻧﺸﻮﻧﺪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﺑﺤـﺚ ﮔﻨـﺎه‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع اﺳﺖ ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﻤﻦ آن ﻛﻪ در ﺣﻮزه ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﺒﻠﻮر آن ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻄﻴﻔﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ‬ ‫و ﻣﺜﻞ اﺳﺖ و ﻛﺎرﻛﺮد و ﻛﺎرﺑﺮد ﻫﺮﻛﺪام از اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺮاﺧﻮر ﺟـﺎ‪ ،‬ﻣﻜـﺎن و ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪه و ﻓﻀﺎي ﺑﺤﺚ و ﺻﺤﺒﺖ و ﻣﺨﺎﻃﺒﺎن آن ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﺎه ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑـﺎ ذﻛـﺮ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﻟﻄﻴﻔﻪ ﻣﻘﺼﻮد ﺣﺎﺻﻞ ﺷﻮد و ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﻻزم ﻣﻲﺷﻮد ﻗﺼﻪ ﻳﺎ ﻗﺎﻟﺐ دﻳﮕﺮي ﻣـﻮرد‬

‫‪ ™ 34‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل از ﻛﺎﻧﺎلﻫﺎي ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﻧﻈﺎم ﺳﻴﺎﺳﻲ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ذﻛـﺮ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ و ﻧﻜﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﻬـﺎ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺗﺤﻠﻴﻠـﻲ و‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮي و ﺑﺮاﺳﺎس ﻓﻬﻢ دﻳﮕﺮي )ﮔﻮﻳﻨﺪه ﻗﺎﻟﺐ( ﻋﻤﻞ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ذﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺮاي ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺳﻴﺎﺳﻲ از ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎي ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه در‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪاي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ)ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪﻣـﻪ‬ ‫ﻧﮕﺎرش ﻣﻄﻠﺒﻲ ﺑﺎﺷﺪ( ﻣﻲﺗﻮان ذﻛﺮ ﻛﺮد ﺑﺤﺚ اﻋﺘﺒﺎر و ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻫﺮﻛﺪام از ﻣﺜﺎلﻫـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮاب اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮان داد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺗـﺎرﻳﺨﻲ‬ ‫و روشﻣﻨﺪ اﻃﻼﻋﺎت »ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳـﻚ« در ﺣـﻮزه ﺳﻴﺎﺳـﺖ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻛـﻪ ﻫـﻢ در‬ ‫ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻣﺒﺎﺣﺚ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ اﺑﻌﺎد ﻣﺘﻔﺎوت ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ را در ﺧـﻮد ﺟـﺎي‬ ‫دﻫﺪ ﻣﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺘﺎﻳﺞ »ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ادﺑـﻲ ﺳﻴﺎﺳـﻲ« از اﻋﺘﺒـﺎر ﺑﺮﺧـﻮردار اﺳـﺖ و‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻌﻤﻴﻢ و اﺳﺘﺪﻻل ﻫﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﻏﻴﺮ اﻳـﻦ ﺻـﻮرت ﻧﻤـﻲﺗـﻮان آن را‬ ‫ﺗﻌﻤﻴﻢ داد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻜﺘﻪ ﻣﻬﻢ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺪاي از ﺑﺤﺚ ﺗﻌﻤﻴﻢ و اﺳﺘﺪﻻل ﻋﺎم‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ »ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر« ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺤﺚ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻇﻬﺎرات و دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي اﻓـﺮاد اﺟﺘﻤـﺎع ﺣﺘـﻲ در‬ ‫ﺻﻮرت اراﺋﻪ از ﺳﻮي ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻫﻢ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا دﺧﺎﻟﺖ ﺗﻤﺎم اﻓﺮاد در ﻋﺮﺻـﻪ اﺟﺘﻤـﺎع‬ ‫را ﻣﻲﺗﻮان ﺷﺒﻴﻪ ﻛﺎر ﺻﻌﻮد ﺑﻪ ﻛﻮه داﻧﺴﺖ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬اﻳﻦ وﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ و اﺟﺘﻤﺎع ﺑﻪﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻳﻚ ﻋﻀﻮ ﻧﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ ﻛـﺎر ﮔﺮوﻫـﻲ اﺳـﺖ و اﻳـﻦ ﮔـﺮوه ﻫـﻢ‪ ،‬اﻋـﻀﺎي اﺟﺘﻤـﺎع ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮريﻛﻪ در ﻛﻮﻫﻨﻮردي در ﺻﻮرت ﺑﺮوز ﻳﻚ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺮاي ﻳﻜﻲ از اﻋﻀﺎ‪ ،‬او را رﻫﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻴﺰ در ﺣﺎﻟﺖ ﻋﺎدي ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷـﺪ و اﻳـﻦ ﻫﻤـﺎن اﻋﺘﺒـﺎر داﺷـﺘﻦ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ اﻇﻬﺎرات اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮدي اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻛﺮد و اﻳـﻦ ﻧﻈـﺮ ﺟﻨﺒـﻪ اﻧﺘﻘـﺎدي ﻳـﺎ ﻫـﺮ‬ ‫ﺣﺎﻟﺖ دﻳﮕﺮي داﺷﺖ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺳﻴﺎﺳﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ™‪35‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫اﻟﻒ‪ .‬ﻛﺘﺎب و ﻣﻘﺎﻟﻪ )ﻓﺎرﺳﻲ(‬ ‫‪1‬ـ اﺑﻮاﻟﻤﺤﻤﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﻤﻴﺪ )‪ ،(1365‬ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻋﻠﻢ ﺳﻴﺎﺳـﺖ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﺗـﻮس‪،‬‬ ‫ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﺗﻘﻲ )‪ ،(1363‬ﺳﺒﻚﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(1369‬داﺳﺘﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﺑﻬﻤﻨﻴﺎر‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪4‬ـ زرﻳﻦﻛﻮب‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﻴﻦ )‪ ،(1369‬ﺑﺤﺮ در ﻛﻮزه‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻤﻲ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﺳﺮوش‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(1346‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻟﻄﺎﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻣﻄﺒﻮﻋﺎﺗﻲ ﺷﺮف‪.‬‬ ‫‪ 6‬ـ ﺳﻠﻴﻤﻲ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ )‪» ،(1377‬ﻃﻨﺰ در ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻣﺜﻞ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳـﻨﺠﺶ و ﭘـﮋوﻫﺶ‪،‬‬ ‫ش ‪ ،4‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺻﺪاﻗﺖ ﻛﻴﺶ‪ ،‬ﻣﻴﻬﻦ )‪ ،(1381‬ﺟﺎن ﻋﺎرﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻓﺮزان‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻗﻨﻮاﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(1385‬ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻟﻄﺎﻳﻒ و ﺷﻮﺧﻲﻫﺎ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﭘـﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻣﺠﺎزي‪ ،‬ﻧﺎﻫﻴﺪ )‪ ،(1381‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﺟﻨﻮب‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺪﺑﺮ‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(1382‬ﺟﻮﺣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪11‬ـ وﻛﻴﻠﻴﺎن‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺣﻤـﺪ )‪» ،(1377‬ﻃﻨﺰ در ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻣﺜﻞﻫـﺎ«‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺳـﻨﺠﺶ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ش ‪ ،4‬ﺑﻬﺎر و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪.‬‬ ‫ب‪ .‬ﮔﺰارشﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪا و ﺳﻴﻤﺎ‬ ‫‪1‬ـ ﺷﺮﻏﺎق‪ ،‬ﻧﺴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر اﺳﺘﺎن ﺧﻮزﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ‪.1355‬‬ ‫‪2‬ـ ﺣﺴﻴﻦزاده‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر‪.1350 ،‬‬ ‫ج‪ .‬ﻛﺘﺎب )ﺧﺎرﺟﻲ(‬ ‫‪1. Arrow,k.y, Social Choice and Individual Values, Newyork, John‬‬ ‫‪wiley, 1951‬‬

1386 ‫ ﭘﺎﻳﻴﺰ‬10 ‫ ﺷﻤﺎره‬/‫ ™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‬36

2. Atkinson.p, the Ethnographic Imagination: Textual Constructions of Reality. London Routledge,1990 3. Ayer, A.j. language, Truth and logic. Harmondsworth: Penguin.1971 4. Bauman.z, “Hermaneutics and Modern Social Theory”. Social Theory and Modern Societies. Cambridge University Press. 5. Burgess, In the Field: An Introduction to Field Research. London: Allen & Unwin. 1984 6. Butler, D,E. The Study of Political Behaviour. London: Hut. Chinson, 1958 7. Elster,j. Political Psychology. Cambridge: Cambridge University Press. 1993 8. Etzioni - Halevy,E. The Spirit of Community, Right, Responsibilities and the Communitarian Agenda. Crown Publishing Group, 1993 9. Gadamer, Hans – Georg, Truth and method, Translated by Joel Wein Sheimer and Donald G. marshal,S Continum, Newyork, 1989

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺳﭙﻬﺮ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺳﻌﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻧﻌﻜﺎﺳﻲ از اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ در ﺷـﻌﺮ ﺣـﺎﻓﻆ اراﺋـﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را ﺳﻨﺪ ﻫﻮﻳﺖ و ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ و ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬از ﺳﭙﻴﺪه دﻣﺎن ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ اﺳﻄﻮرهﻫـﺎ ﻧﻘـﺶﻫـﺎي‬ ‫ازﻟﻲ اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ را رﻗﻢ زدﻧﺪ ﺗﺎ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻫﺠﺮي ﻛﻪ ﺣﺎﻓﻆ آﻧﻬﺎ را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻓﺸﺮده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي و اﻋﺠﺎز در ﻛﻼم و ﻣﻌﻨﺎ درآورد و در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻠﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻣﻲ‪ ،‬دﻳﻨﻲ ﻣﻄـﺮح ﻛـﺮد‪ ،‬ﺳـﻴﻤﺎي ﺑﺰرﮔﺘـﺮﻳﻦ ﭼﻬـﺮه‬ ‫اﺳﻄﻮرهاي آرﻳﺎﻳﻲ و ﺑﻪ وﻳﮋه اﻳﺮاﻧﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎي‪ ،‬ﺑﺎزﮔـﺸﺎﻳﻲ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺑﻪ ﻗﺪر ﺑﻀﺎﻋﺖ ﭘﺮده از رﻣﺰ و راز آن اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮاﻧﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﺟﺎم ﺑﺮﮔﺸﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬اﺳﻄﻮره‪ ،‬ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﺟﺎمﺟﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر داﻧﺸﮕﺎه و ﻋﻀﻮ ﻫﻴﺌﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬واﺣﺪ ﺗﻬﺮان ﻣﺮﻛﺰ‬ ‫‪mhomayon [email protected]‬‬

‫‪ ™ 38‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺟﻬﺎن اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎ از ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳـﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردارﻧـﺪ‪ .‬اﺳـﻄﻮرهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻠﻞ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺳﭙﻴﺪهدﻣﺎن ﭘﻴﺶ از ﺗﺎرﻳﺦ ﻫﺮ ﻗﻮم ﻣﺤـﺴﻮب ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‪،‬‬ ‫اﻣﺮوزه اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺎﺧﻪ ﻣﻬﻤﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲرود و‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻛﻪ اﻛﻨﻮن ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺟﻬﺎن در اﺧﺘﻴﺎر ﻣﺎﺳﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ و ﻧﻘﺶ آﻧﺎن را در ﺣﻴﺎت اﻗﻮام اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫از ﻛﺎرﻫﺎي ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ارزﺷﻤﻨﺪ در راه ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫از »ﺷﺎرل ﻛﺮﻳﻨﻲ«‪» ،‬ﻟﻮك ﺑﻨﻮا«‪» ،‬ژرژ دورو«‪» ،‬ﻣﻴﺮﭼﺎداﻟﻴـﺎده«‪» ،‬ﻣـﻴﺶ زراﻧـﺎ«‪» ،‬رﻧـﻪ ﻧﻠـﻲ«‪،‬‬ ‫»ژوﻟﻴﺎ ﻛﺮﻳﺴﺘﻮا«‪» ،‬ادﮔﺎرﻛﻨﺸﺖ«‪» ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻴﺲ راﻣﻴﺮز«‪» ،‬ﻣﺎري دﻟﻜﻮر«‪» ،‬ﻓﺮاﻧﺴﻮا ﻻﭘﻼﻧﺘـﻴﻦ«‪،‬‬ ‫اﻟﻜﺴﺎﻧﺪر ﻛﺮاپ«‪» ،‬ژان ﻫﺮﺑﺮ«‪» ،‬ﻓﺮﻳﺘﻮفﺷﻮﺋﻮن« و »ارﻧﺴﺖ دﻳﺰ« و در زﻣﻴﻨﻪ اﺳﻄﻮرهﻫـﺎي‬ ‫آرﻳﺎﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮان از داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي »ژرژ دوﻣﺰﻳﻞ« ﻛﻪ در راه اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ »ﻫﻨـﺪ‬ ‫و اروﭘﺎﻳﻲ« ﻛﺎرﻫﺎي ارزﻧﺪهاي اﻧﺠﺎم داده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻲﺷﻚ در راه ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺎﻃﻴﺮ و ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧـﻲ ﻧﻴـﺰ ﺑﺎﻳـﺪ از »آرﺗـﻮر ﻛﺮﻳـﺴﺘﻦ‬

‫آراﻣﮕﺎه ﺣﺎﻓﻆ ـ ﺷﻴﺮاز‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪39‬‬

‫ﺳﻦ«‪»،‬دارﻣـﺴﺘﺘﺮ«‪» ،‬ﻧﻮﻟـﺪ ﻛـﻪ«‪» ،‬ﺑﺎرﺗﻠﻤـﻪ«‪» ،‬وﺳﺘﺎﺳـﺮﺧﻮش ﻛـﺮﺗﻴﺲ«‪» ،‬آﻟﺒـﺮت ﺟـﻮزف‬ ‫ﻛﺎرﻧﻮي«‪»،‬ﺟﻮزف ﻛﻤﺒﻞ«‪» ،‬ﻣﻴﺮﭼﺎاﻟﻴﺎده«‪» ،‬ﻣﻬﺮداد ﺑﻬﺎر«‪» ،‬اﺣﻤﺪ ﺗﻔﻀﻠﻲ«‪» ،‬ژاﻟﻪ آﻣﻮزﮔـﺎر«‪،‬‬ ‫»ﻛﺘﺎﻳﻮن ﻣﺰداﭘﻮر«‪» ،‬ذﺑﻴﺢاﷲ ﺻﻔﺎ«‪» ،‬ﺟﻼل ﺳﺘﺎري« و ‪ ...‬ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻳﻚ ﻗﺮن اﺧﻴﺮ در زﻣﻴﻨﻪ ﺟﻬﺎن اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﻠﻮهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي از اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﭘﻴﺶ روي ﺟﻬﺎﻧﻴﺎن ﮔﺸﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﻄﻮره )‪(Myth‬‬ ‫»ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﻄﻮره ﺑﺎ ﻫﻤﻪ ﻏﺮاﺑﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺑﺎدي اﻣـﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﺮ‬ ‫ﺣﺴﺐ آنﻛﻪ از ﭼﻪ دﻳـﺪﮔﺎﻫﻲ در آن ﻧﻈـﺮ ﻛﻨـﻴﻢ‪ ،‬ﻓـﺮق ﻣـﻲﻛﻨـﺪ«‪) .‬ﺑﺎﺳـﺘﻴﺪ‪.(41 :1370،‬‬ ‫»اﺳﻄﻮره ﺣﻜﺎﻳﺘﻲ ﻣﻮﻫﻮم و ﺷﮕﻔﺖ‪ ،‬داراي ﻣﻨﺸﺎﺋﻲ ﻣﺮدﻣﻲ و ﻧﺎاﻧﺪﻳﺸﻴﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﻋﺎﻣﻼﻧﻲ ﻛﻪ در زﻣﺮه اﺷﺨﺎص ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻗﻮاي ﻃﺒﻴﻌﺖاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻴﻤﺎي اﺷﺨﺎص ﻧﻤﻮدار‬ ‫ﮔﺸﺘﻪ و اﻋﻤﺎل و ﻣﺎﺟﺮاﻫﺎﻳﺸﺎن ﻣﻌﻨﺎي رﻣﺰي دارد«‪.‬‬ ‫»اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي واﻗﻌﻲ و دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻲ ﺧﺎم و ﺑﻲﭘﺮده و رك و راﺳﺖ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻠﻲاﻻﺻﻮل ﻣﻨﺎﺳﻜﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دارد و ﻣﻲآورد‪ .‬ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺳﻄﻮره اﻋﺘﻤـﺎد ﻛﻨـﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﺳﻄﻮره ﺑﺮ ﺧﻼف اﻓﺴﺎﻧﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺟﺎوﻳﺪان و ﺳﺮﻣﺪي ﺗﺼﻮﻳﺮ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺧـﺪاﻳﻲ زاده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﻲرﺳﺪ و دوﺑﺎره ﭘﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻲﮔﺬارد؛ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮ وﻓﻖ ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ازﻟﻲ و اﺑﺪي اﺳﺖ« )ﻫﻤﺎن‪.(42 ،‬‬ ‫»ﻓﺮوﻳﺪ‪ ،‬اﺳﺎﻃﻴﺮ را در ﭘﺮﺗﻮ روﻳﺎ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪»:‬اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺗﻪﻣﺎﻧﺪهﻫﺎي ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﺷــﻜﻞ ﻳﺎﻓﺘــﻪ ﺗﺨــﻴﻼت و اﻣﻴــﺎل اﻗــﻮام و ﻣﻠــﻞ ‪ ...‬روﻳﺎﻫــﺎي ﻣﺘﻤــﺎدي ﺑــﺸﺮﻳﺖ در دوران‬ ‫ﺟﻮاﻧﻲاﻧﺪ‪ .‬اﺳﻄﻮره در ﺗﺎرﻳﺦ ﺣﻴﺎت ﺑﺸﺮﻳﺖ ﻳﻌﻨﻲ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﺗﺴﻠـﺴﻞ ﺗﻴـﺮهﻫـﺎي‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺎم روﻳﺎ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻓﺮد را دارد« )ﻫﻤﺎن‪.(33 ،‬‬ ‫»ﻟﻮي اﺷﺘﺮوس ﺑﺎ ﺗﺤﻠﻴﻞ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻗﺒﻴﻠﻪ زوﻧﻲ)‪ ،(zuni‬ﺳﻌﻲ در اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ دارد ﻛﻪ‬ ‫اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻞ ذوﺣﺪﻳﻦ زﻧﺪﮔﻲ ـ ﻣﺮگ را ﺑﻪ ﻃﺮز ﻗﺎﻃﻌﻲ ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ )ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫ﺟﺎﻧﺐ ﻳﻜﻲ را ﻣﻲﮔﻴﺮد( و اﻳﻦ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨـﺪه ﺳـﺎﺧﺘﺎر اﺳـﻄﻮره اﺳـﺖ‪ .‬اﻣ‪‬ـﺎ ﻟـﻮي‬ ‫اﺷﺘﺮوس اﺳﻄﻮره را ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺑﺰاري ﻣﻨﻄﻘﻲ )ﺑﺎ درﻧﻈﺮ داﺷﺘﻦ ﺧـﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺑ‪‬ﺪ‪‬وي( ﺑﺮاي ﻏﻠﺒﻪ ﺑﺮ ﺗﻌﺎرض ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﺗﻨﺎزع اﺣﻜﺎم ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬اﻧﺪﻳﺸﻪ اﺳـﺎﻃﻴﺮ‪ ،‬ﺑـﻪ‬

‫‪ ™ 40‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻗﻮل او‪ ،‬از ﺗﻌﻴﻦ دو ﺣﺪ ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻣﺘﺪرﺟﺎً ﺑﻪ ﻣﻴﺎﻧﻪﮔﻴﺮي و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺑﻴﻦ آن دو ﻣﻲرﺳـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﺸﻜﻞ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺣﻞ ﻧﺸﺪه اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دو ﻗﻄﺐ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﻢ‪ ،‬ﺟﺎ را ﺑﻪ دو‬ ‫ﻗﻄﺐ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻀﺎد زﻧﺪﮔﻲ ـ ﻣﺮگ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﻋـﺎﻟﻢ‬ ‫ﻧﺒﺎﺗﻲ ـ ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ و اﻳﻦ ﺗﻀﺎد ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻀﺎد ﺧﻮراك ﻧﺒﺎﺗﻲ ـ ﺧﻮراك ﺣﻴﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻣﺒﺪل ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺗﻀﺎد آﺧﺮ ﻫﻢ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺧﻮد ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ ـ ﻗﻬﺮﻣﺎن اﺳﺎﻃﻴﺮي ﻛﺸﺖ ـ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺟﺎﻧﻮري ﻻﺷﺨﻮار )‪ coyotte‬ـ از ﭘﺴﺘﺎﻧﺪاران ﮔﻮﺷﺘﺨﻮار آﻣﺮﻳﻜـﺎ‪ ،‬ﻧﺰدﻳـﻚ ﺑـﻪ‬ ‫ﮔﺮگ و ﺷﻐﺎل ـ ﻛﻼغ ﺳﺮخﭘﻮﺳﺘﺎن ﺷﻤﺎل ﻏﺮﺑﻲ آﻣﺮﻳﻜﺎ( در ذﻫﻦ ﻧﻘﺶ ﻣـﻲﺑﻨـﺪد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬـﺖ ﺣـﺪ وﺳـﻂ ﻣﻴـﺎن درﻧـﺪﮔﺎن ﮔﻮﺷـﺘﺨﻮار و ﻋﻠﻔﺨـﻮاران ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﻔـﻊ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدد‪) «...‬ﻫﻤﺎن‪.(127 ،‬‬ ‫ﺑﺮ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان ﮔﺰارش ﺑﻠﻨﺪﺑﺎﻻﻳﻲ از ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻣﻜﺎﺗـﺐ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‪،‬‬ ‫روانﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ و زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ در ﻣﻜﺘـﺐﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻣﺎﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺗﻄﻮر ﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬اﺷﺎﻋﻪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﮔﺮاﺋﻲ و ﭘﺪﻳﺪارﺷﻨﺎﺳﻲ و ‪ ...‬را ﻫﻢ اﺿﺎﻓﻪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ »روژه ﻛﺎﻳﻮا« ﻇﺎﻫﺮاً ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺷﺮح اﺳﻄﻮره ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳـﺖ ﺟـﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻗـﺪرت‬ ‫ﺧﻠﻖ اﺳﻄﻮره ﻳﺎ زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺷﻮد‪ .‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎﻳﺪ اذﻋﺎن داﺷﺖ ﻛﻪ اﻫﺘﻤﺎم در ﺷﺮح و‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ اﺳﻄﻮره ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻮاره ﻧﺎﻛﺎم ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ زﻳﺮا ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در ﻃﻮل زﻣﺎن‪ ،‬ﻻﻳﻪﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻬﺮ ﺗﺮوا درﻫﻢ آﻣﻴﺨﺖ‪ ،‬ﻻﻳﻪﻫﺎي وﻳﺮاﻧﻪﻫﺎي اﺳﻄﻮرهﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻲﻫﻴﭻ ﺗﻤﻴﺰي‪ ،‬ﺑﺮﻫﻢ‬ ‫اﻧﺒﺎﺷﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪) .‬روژه ﻛﺎﻳﻮا‪(46 :1379 ،‬‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي اﺳﻄﻮره و ﺣﻤﺎﺳﻪ در ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﻳﻲ در اﻳﺮان ﭼﻨـﺪ ﻧﻜﺘـﻪ را‬ ‫ﻳﺎدآور ﺷﻮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ آنﻛﻪ ﺳﺮﺷﺖ اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ دو ﺟﺮﻳﺎن ﺑﺰرگ ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬رواﻳﺖ ﻣﻴﻨﻮي و ﻗﺪﺳﻲ ﺧﺪاﻳﺎن ﭘﻴﺶ از ورود آرﻳﺎﻳﻲﻫﺎ ﻳﻌﻨﻲ اﻗﻮام ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫ب‪ :‬ورود آرﻳﺎﻳﻲﻫﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺎورﻫﺎ و اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺧﻮد و اﻣﺘﺰاج آن ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫پ‪ :‬ﻇﻬﻮر زرﺗﺸﺖ و ﻧﻘﺶ ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ و زدودن ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﺎورﻫﺎ و اﺳﺎﻃﻴﺮ ﺑﻮﻣﻲ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪41‬‬

‫»‪ ...‬ﭘﻴﺶ از آن ﻛﻪ آرﻳﺎﻳﻲﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﺮان و ﻫﻨﺪ ﻛﻮچ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻗﻮام ﺑﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ وﺳـﻴﻌﻲ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و داراي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪاي ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻤﺪن از‬ ‫آرﻳﺎﻳﻲﻫﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ ﻛﺸﺎورز ﺑﻮدﻧﺪ در ﺣﺎﻟﻲ ﻛـﻪ آرﻳـﺎﻳﻲﻫـﺎ ﮔـﺎو دار و ﮔﻠـﻪدار‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .(...) .‬در اﻳﺮان ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪن دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻴﻘـﺎً ﺑﺮاﺳـﺎس ﺗـﺄﺛﻴﺮات‬ ‫دﻳﻨﻲ آﺳﻴﺎي ﻏﺮﺑﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬دﻳﻦ ﻛﻬﻦ ﻫﻨﺪ و اﻳﺮاﻧﻲ ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻣـﻲﺷـﻮد و دﻳﮕـﺮ آن‬ ‫رواﻳﺎت ﻛﻬﻦ ﺧﺪاﻳﺎن دﻳﻨﻲ ﻫﻨﺪ و اﻳﺮاﻧﻲ از ﻋﺎﻟﻢ اﻳﺰدي ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﺳﻘﻮط ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺰدان ﺻﻮرت ﭘﻬﻠﻮاﻧﺎن ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺪ ﺧﺪاﻳﺎن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﻴﺮوﻫﺎي ﺷﺮور درﻣﻲآﻳﻨـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﺎه ﻏﻴﺮﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط را در ﻧﺎمﻫﺎ ﻣـﻲﺑﻴﻨـﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﮔﺎه در رواﻳﺎت و ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎ‪ ،‬وﻟﻲ ﻫﻤﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻲﮔﻴﺮي اﺳﺖ ‪...‬‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﺳﻄﻮره و زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎي رواﻳﻲ اﺳﻄﻮره ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﻳﻲﻣـﺎن و‬ ‫ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲﻫﺎ و ﺗﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ در ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺮاﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ اﻳﺮاﻧـﻲﻫـﺎ از ﺳـﻄﺢ‬ ‫ﻛﻬﻦ‪ ،‬آن را زﻳﺒﺎﺗﺮ ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آن ﻏﻨﺎي ﻫﻨـﺮي ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﺑﺨـﺸﻴﺪﻧﺪ ﺑﻠﻜـﻪ ﺑـﺎ وامﮔﻴـﺮي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ از اﻃﺮاف و اﻛﻨﺎف ﺧﻮد ﺑﻪ ﻏﻨﺎ و ﻋﻈﻤﺖ آن اﻓﺰودﻧﺪ‪) «.‬ﺑﻬﺎر‪(564 :1377 ،‬‬ ‫»در اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﭘﺲ از ﭘﻴﺪا ﺷﺪن ﻛﻴﺶ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺘﺮا ﻛﻪ در ﺑﺎورﻫﺎي ﻛﻬﻦ ﺑﺴﺎن ﻫﻤﺰاد‬ ‫ﺧﻮد ـ اﻫﻮرا ﻣﺰداـ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﻳﺰتﻫﺎ ﻛﻪ ﻳﻚ ﭘﺎﻳـﻪ از دﻣـﺸﺎﺳﭙﻨﺪان ﭘـﺎﻳﻴﻦﺗـﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در آﻳﻴﻦ زرﺗﺸﺖ ﺑﺎ ﻧﮕـﺮش ﺑـﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣـﺮدم ﻛـﻪ در راه‬ ‫آﻳﻴﻨﺸﺎن ﭘﻴﻜﺎر و ﺑﺮاي ﻧﮕﻪدارياش ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮدﻧﺪ‪ ،‬او را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻜﻲ از ﻳﺰتﻫﺎي ﻣﻴـﺮا‬ ‫ﻧﮕﻪﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺎﻓﺸﺎري ﺳﺨﺖ ﭘﻴﺮوان آﻳﻴﻦ ﻣﻬﺮ را در ﻧﺒﺮد رﺳﺘﻢ و اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪....‬‬ ‫رﺳﺘﻢ ﻛﻪ در ﺳﻜﺴﺘﺎن ﺑﻮد ﻣﺬﻫﺐ زرﺗﺸﺖ را ﻧﭙﺬﻳﺮﻓﺖ و ﭼﻮن اﺳﻔﻨﺪﻳﺎر ﺗﺨﺖ را از ﭘـﺪر‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺒﻪ ﻣﻲﻛﺮد ﮔﺸﺘﺎﺳﺐ ‪ ...‬وي را ﺑﻪ ﺟﻨﮓ رﺳـﺘﻢ ﻓﺮﺳـﺘﺎد‪ .... .‬آﻳـﻴﻦ ﻣﻬـﺮ ـ ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ دﻳـﻦ‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ـ ﭼﻨﺎن ﺳﺨﺖ ﺟﺎن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻛﻴﺶ زرﺗﺸﺖ درآﻣﺪ و ﻫﻢ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ را ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﮔﺬاﺷﺖ‪ .‬ﻫﻢ در اﻳﺮان در ﻓﺮﻗﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻲ دارد و ﻫﻢ ﺟـﺎي‬ ‫ﭘﺎي آن در ادﺑﻴﺎت ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﻟﺴﺎن اﻟﻐﻴﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ از ذره ﻧﺌﻲ‪ ،‬ﭘﺴﺖ ﻣﺸﻮ ﻣﻬﺮ ﺑﻮرز‬

‫ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﻠﻮﺗﮕﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ رﺳﻲ ﭼﺮخ زﻧﺎن‬ ‫)ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‪(12:1377 ،‬‬

‫‪42‬‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬اﺳﻄﻮره و ﺣﻤﺎﺳﻪ‬ ‫ﺳﻴﻤﺎي اﺳﻄﻮره در اﺷﻌﺎر ﺣـﺎﻓﻆ و ﺷﺨـﺼﻴﺖﻫـﺎي اﺳـﻄﻮرهاي ﻳﻜـﻲ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻣﺒﺎﺣﺚ دﻳﻮان ﺧﻮاﺟﻪﺷﻤﺲاﻟﺪﻳﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮازي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪون ﺷـﻚ ﺣـﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻗﻠـﻪ‬ ‫رﻓﻴﻊ ﻓﺮﻫﻨﮓ و اوج ﺗﺒﻠﻮر ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧﺴﺎن اﻳﺮاﻧـﻲ اﺳـﺖ؛ ﮔﺮﭼـﻪ او را ﺑﺎﻳـﺪ ﺷﺨـﺼﻴﺘﻲ‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ در زﻣﺎن ﺣﻴﺎﺗﺶ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ آﮔﺎه ﺑﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻠـﻮغ‪،‬‬ ‫ﻫﻨﺮ و ﺷﻌﺮش از ﻣﺮزﻫﺎي اﻳﺮان ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﮔﺬﺷﺘﻪ و او را درداﻧـﻪ ﻋـﺎﻟﻢ وﺟـﻮد ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺮاق و ﭘﺎرس ﮔﺮﻓﺘﻲ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺧﻮش ﺣﺎﻓﻆ‬

‫ﺑﻴﺎ ﻛﻪ ﻧﻮﺑﺖ ﺑﻐﺪاد و وﻗﺖ ﺗﺒﺮﻳﺰ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)ﺣﺎﻓﻆ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ :1362 ،‬ﻏﺰل‪ ،42‬ﺑﻴﺖ ‪(7‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻴﺮاز ﻣﻲرﻗﺼﻨﺪ و ﻣﻲﻧﺎزﻧﺪ‬

‫ﺳﻴﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﻛﺸﻤﻴﺮي و ﺗﺮﻛﺎن ﺳﻤﺮﻗﻨﺪي‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(9،431:‬‬

‫ﺷﻜﺮ ﺷﻜﻦ ﺷﻮﻧﺪ ﻫﻤﻪ ﻃﻮﻃﻴﺎن ﻫﻨﺪ‬

‫زﻳﻦ ﻗﻨﺪ ﭘﺎرﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻨﮕﺎﻟﻪ ﻣﻲرود‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(3 ،218 :‬‬

‫او ﺑﺎ ﺟﺎم ﺟﻬﺎنﺑﻴﻨﻲ ﻛﻪ دارد ﻧﻴﻚ ﺑﺮ اﻣﻮر واﻗﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﻟـﺬا آﻳﻨـﺪه را ﻧﻴـﺰ ﭘـﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻲداﻧﺪ ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺰرگ در ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻋﺮﻓﺎن و ادب اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ دارد و ﺑـﻪ ﻳﻘـﻴﻦ‬ ‫ﺧﺎك اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻌﺪ از وﻓﺎﺗﺶ ﺑﻨﻔﺸﻪ زار ﻣﻲﺷﻮد و از آن ﺳﺮخ ﮔﻞ ﻣﻲروﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺸﻖ روي ﺗﻮ روزي ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن ﺑﺮوم‬

‫ز ﺗﺮﺑﺘﻢ ﺑﺪ‪‬ﻣ‪‬ﺪ ﺳﺮخ ﮔﻞ ﺑﻪ ﺟﺎي ﮔﻴﺎه‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(6 ،408 :‬‬

‫ﭼﻨﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ دل ﻣﻦ داغ زﻟﻒ ﺳﺮﻛﺶ ﺗُﺴﺖ‬

‫ﺑﻨﻔﺸﻪ زار ﺷﻮد ﺗﺮﺑﺘﻢ ﭼﻮ درﮔﺬرم‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(2 ،317 ،‬‬

‫ﻣﻴﺖ ﻳﺎ اﺳﻄﻮره در ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺒﺎﺣﺚ در ﺣﺎﻓﻆ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ آﺛﺎر ﻣﺘﻌﺪدي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ اﺷﺎره ﻛﺮد‪:‬‬ ‫»ﻓﺮﻫﺎد‪ ،‬آﺑﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ و ادﺑﻴﺎت ﻣﺰدﻳﺴﻨﺎ«؛ »واﺗﻴـﻨﺦ‪ ،‬اﺳﻜﺎﻟﻤﻮﻓـﺴﻜﻲ اﺷـﺎرات ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان ﺑﺎﺳﺘﺎن در ﻏﺰﻟﻴﺎت ﺣﺎﻓﻆ‪ .‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳـﺪون رﺣﻴﻤـﻲ ﻻرﻳﺠـﺎﻧﻲ«؛ »ﺟـﻼل‬ ‫ﺧﺎﻟﻘﻲ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻆ و ﺣﻤﺎﺳـﻪ ﻣﻠـﻲ اﻳـﺮان«؛ »ﻓـﻀﻞاﷲ رﺿـﺎ‪ ،‬ﻓﺮدوﺳـﻲ و ﺣـﺎﻓﻆ«؛‬ ‫»ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺎﻓﻆ«‪» ،‬زﻫﺮه زرﺷـﻨﺎس‪ ،‬ﺑﻦﻣﺎﻳﻪﻫﺎي ﻛﻬﻦ اﻳﺮاﻧﻲ در دﻳﻮان‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪43‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ«؛ »ﺑﻬﺎاﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬ﺧﺮﻣﺸﺎﻫﻲ‪ ،‬اﺳﻄﻮره ﭘﺮدازي ﺣﺎﻓﻆ«‪» ،‬ﻣﺤﻤـﺪﻋﻠﻲ اﺳـﻼﻣﻲ ﻧﺪوﺷـﻦ‪،‬‬ ‫ارزش ﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ؛ ارزش آﺛﺎر ﺣﺎﻓﻆ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اي ﺑﺎ ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ«؛ »ﻋﻠﻴﻘﻠـﻲ ﻣﺤﻤـﻮدي‬ ‫ﺑﺨﺘﻴﺎري‪ ،‬ﻣﻴﺖ‪ ،‬اﺳﻄﻮره‪ ،‬راز ]‪ ...‬ﺣﺎﻓﻆ و راز[« )ﺣﺎﻓﻆﺷﻨﺎﺳﻲ‪ :1369 ،‬ج ‪.(191 ،12‬‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ وﻗﻮف ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺮ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﻄﻮرهاي‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ادﺑـﻲ و ‪ ...‬و ﺑـﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪي‬ ‫ﺑﻲﻧﻈﻴﺮ ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ و اﺳﻼﻣﻲ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺸﺮده و در ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻳﺠﺎز‬ ‫در ﻏﺰﻟﻴﺎت‪ ،‬ﺳﺎﻗﻲ ﻧﺎﻣﻪ و ﺳﺎﻳﺮ اﺷﻌﺎر ﺧﻮد آورده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻧﺎمﻫﺎي اﺳﻄﻮرهاي ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫دﻓﻌﺎت در اﺷﻌﺎر او ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ ،‬ﮔﻮﻳﺎي ﺗﻮﺟﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﺑﻪ آن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧـﺎن دارد‪.‬‬ ‫او ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪي ﺗﻤﺎم ﺟﻮاﻫﺮات رﻧﮕﺎرﻧﮓ را ﺗﺮاش داده و ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي ﺗﻤﺎم در ﻗﺎﻟﺐ ﻳـﻚ‬ ‫ﺑﻴﺖ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﺼﺮع ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻬﺮﺳﺖ اﺳـﺎﻣﻲ زﻳـﺮ ﮔﻮﻳـﺎي ﺗﻮﺟـﻪ ﺣـﺎﻓﻆ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻋﻈﻴﻢ اﺳﻄﻮرهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻼﻗﻴﺖ ﻛﺎﻣﻞ در اﺷﻌﺎر ﺧﻮد آورده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺟﻢ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﻄﻮرهاي ﻧﺰد ﺣﺎﻓﻆ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ و ﻫﻔﺖ ﺑﺎر در اﺷﻌﺎر ﺧﻮد‬ ‫از او ﻳﺎد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻤﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي از ﺟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳـﺎزده ﺑـﺎر در اﺷـﻌﺎر او‬ ‫آﻣﺪه ﻛﻪ در ﻣﺠﻤﻮع اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﺳﻄﻮرهاي ﺳﻲ و ﻫﺸﺖ ﻣﺮﺗﺒﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺣﺎﻓﻆ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرگ ﺗﺮﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن آرﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ و در اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﺑـﻲﺷـﻚ‬ ‫ﻧﻘﺶ او و ﻧﻮآوريﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﺷﺨـﺼﻴﺖ ﻣﻤﺘـﺎز و ﺧﻮﻳـﺸﻜﺎري او و وﺟـﻮد ﻓـﺮّه‬ ‫اﻳﺰدي‪ ،‬ﻓﺮه ﺷﺎﻫﻨﺸﺎﻫﻲ و ﻓﺮهﻛﻴﺎﻧﻲ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﻲاش‪ ،‬او را ﭼﻮﻧـﺎن ﺧﻮرﺷـﻴﺪ ﺗﺎﺑﻨـﺎك اﻗـﻮام‬ ‫آرﻳﺎﻳﻲ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮدوﺳﻲ ﺑﺎ اﻃﻼع ﻛﺎﻣﻞ از ﻧﻘﺶ ﻣﻨﺤـﺼﺮ ﺑـﻪ ﻓـﺮد ﺟـﻢ در‬ ‫اﺳﻄﻮره ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻔﺼﻞ از اﻗﺪاﻣﺎت و ﻧﻮآوريﻫﺎي او در ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ دادﺳﺨﻦ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻢ ﮔﻔﺖ ﺑﺎ ﻓﺮه اﻳﺰدي‬

‫ﻫﻤﻢ ﺷﻬﺮﻳﺎري ﻫﻤﻢ ﻣﻮﺑﺪي‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﺑﻪ واﺳﻄﻪ داﺷﺘﻦ اﻳﻦ ﻓﺮه ﻳﻌﻨﻲ »ﻓﺮهاﻳﺰدي« اول اﻳﻦﻛﻪ او ﺗﻮاﻧـﺎﻳﻲ ﭘﻴـﺸﻮاﻳﻲ‬ ‫زﻣﻴﻨﻲ )ﺷﻬﺮﻳﺎري( و ﻣﻮﺑﺪي ﻳﻌﻨﻲ رﻫﺒﺮي ﻣﻴﻨﻮي ﻳﺎ آﺳﻤﺎﻧﻲ را ﺑﺮ ﻣﺮدﻣﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫دوم‪ ،‬داراي ﻓﺮه ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﻲ ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻠﻞ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن و اﻗـﻮام ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن را زﻳـﺮ ﻳـﻚ ﻧﻈـﺎم‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ اداره ﻣﻲﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﻤﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﻓﺮ ﺷﺎﻫﻨﺸﻬﻲ‬

‫ﺟﻬﺎن ﮔﺸﺘﻪ ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ او را رﻫﻲ‬

‫ﺳﻮم‪ ،‬داراي ﻓﺮه ﻛﻴﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﺎن ﺟﻮﻫﺮ ذاﺗﻲ و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ و ﺑﻴﻨﺶ در اﻣـﻮر زﻣﻴﻨـﻲ و‬

‫‪ ™ 44‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺎدي ﻛﻪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ آن ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻓﺮّﻛﻴﻲ ﻧﺮم ﻛﺮد آﻫﻨﺎ‬

‫ﭼﻮ ﺧُﻮد و زره ﻛﺮد و ﭼﻮن ﺟﻮﺷﻨﺎ‬

‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﭘﻴﺶ از آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﻮدن زﻣﻴﻨﻲ و ﺧﻮﻳﺸﻜﺎر ﺑـﻮد و آﻓـﺮﻳﻨﺶﻫـﺎ و اﺑـﺪاﻋﺎت او‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﺟﻨﺒﻪ ﻋﻴﻨﻲ و ﻣﺎدي داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺮدوﺳﻲ‪ ،‬اﻗﺪاﻣﺎت و اﺑﺪاﻋﺎت و آﻓﺮﻳﻨﺶﻫﺎي ﺟﻢ در ﻫﺮ ﭘﻨﺠـﺎه ﺳـﺎل ﻳـﻚﺑـﺎر را در‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﻢ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﺑﻪ ﺷﺮح آن ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ذوب آﻫﻦ و ﺳﺎﺧﺘﻦ اﺑﺰار و ﻟﺒﺎس رزﻣﻲ‬ ‫‪2‬ـ آﻣﻮزش ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ و دوزﻧﺪﮔﻲ از اﻟﻴﺎف ﻛﺘﺎن‪ ،‬اﺑﺮﻳﺸﻢ‪ ،‬ﻣﻮي و ﭘﺸﻢ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬ ‫‪3‬ـ ﺷﻜﻞ دادن ﻃﺒﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ؛ ﺟﺎﻳﮕﺎه روﺣﺎﻧﻴﺎن در ﻛﻮه ﺑـﺮاي ﻋﺒـﺎدت‪ ،‬ﻣﺄﻣﻮرﻳـﺖ‬ ‫ﺳﭙﺎﻫﻴﺎن ﺑﺮاي ﻧﮕﻬﺪاري از ﺗﺨﺖ ﺷﺎﻫﻲ و ﻣﺮز و ﺑﻮم‪ ،‬اﺳﻜﺎن ﻛﺸﺎورزان در روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﺎﺷﺖ و ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﺤﺼﻮل و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﭘﻴﺸﻪوران ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻪ دﻳﻮان آﻣﻮﺧﺖ ﻛﻪ از ﻣﺨﻠﻮط ﻛـﺮدن آب ﺑـﺎ ﺧـﺎك‪ ،‬ﮔـﻞ درﺳـﺖ ﻛﻨﻨـﺪ و‬ ‫ﺧﺸﺖ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﺑﺎ ﺳﻨﮓ و ﮔﭻ و ﮔﻞ و ﺧﺸﺖ ﮔﺮﻣﺎﺑﻪ و ﻛﺎخ و دﻳﻮان ﺑﺮاﻓﺮازﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ اﺳﺘﺨﺮاج ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه و ﺳﻨﮓﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ‬ ‫‪5‬ـ آﺷﻨﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺸﺎم ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺑﻮﻫﺎي ﺧﻮش‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﻞﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺸﻚ‪ ،‬ﻛـﺎﻓﻮر و ﮔـﻼب و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رواج درﻣﺎن ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ از ﻃﺮﻳﻖ ﮔﻴﺎﻫﺎن داروﻳﻲ و ﭘﺰﺷﻜﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫‪6‬ـ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﺸﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺴﺎﻓﺮت ﺑﻪ ﻛﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر‬ ‫‪7‬ـ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﺨﺘﻲ زﻳﺒﺎ از ﮔﻮﻫﺮﻫﺎ و ﺳﻨﮓﻫﺎي ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﭘـﺲ از ﻫﻤـﻪ اﻳـﻦ اﺑـﺪاﻋﺎت و‬ ‫آﻓﺮﻳﻨﺶﻫﺎ ﺣﺮﻛﺖ اﻳﻦ ﺗﺨﺖ در ﻫﻮا ﺑﺮﻋﻬﺪه دﻳﻮان ﺑـﻮد و روي زﻳﺒـﺎي ﺟـﻢ در آﺳـﻤﺎن‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ دوﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲدرﺧﺸﻴﺪ و ﭘﺲ از ﻓﺮود ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﻮد ﺑﺎ ﻫﺮﻣﺰ‪،‬‬ ‫اول ﻓﺮوردﻳﻦ آن را روز ﻧﻮ ﻳﺎ ﻧﻮروز ﻧﺎم ﻧﻬﺎدﻧﺪ و ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ ﺟﺸﻦ ﻧﻮروز ﻳﺎدﮔﺎري‬ ‫اﺳﺖ از آن روزﮔﺎر‪).‬ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺳﭙﻬﺮ‪(17 :1384 ،‬‬ ‫ﭼﻮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺗﺎﺑﺎن ﻣﻴﺎن ﻫﻮا‬

‫ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﺮ او ﺷﺎه ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‬

‫ﺟﻬﺎن اﻧﺠﻤﻦ ﺷﺪ ﺑﺮ آن ﺗﺨﺖ اوي‬

‫ﺷﮕﻔﺘﻲ ﻓﺮوﻣﺎﻧﺪه در ﺑﺨﺖ اوي‬

‫ﺑﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺮ ﮔﻮﻫﺮ اﻓﺸﺎﻧﺪﻧﺪ‬

‫ﻣﺮ آن روز را روز ﻧﻮ ﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‬

‫ﺳﺮ ﺳﺎل ﻧﻮ ﻫﺮﻣﺰ ﻓﺮوردﻳﻦ‬

‫ﺑﺮآﺳﻮد از رﻧﺞ وز درد و ﻛﻴﻦ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪45‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺸﻦ ﻓﺮخ از آن روزﮔﺎر‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪ از آن ﺧﺴﺮوي ﻳﺎدﮔﺎر‬ ‫)ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻗﺮﻳﺐ‪( 26 ،73،‬‬

‫ﺣﺎﻓﻆ ﺑﺎ اﻃﻼع از ﺧﻮﻳﺸﻜﺎريﻫﺎي ﺟﻤﺸﻴﺪ و اﺑﺪاﻋﺎت و اﺑﺘﻜﺎرات ﺟﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ از‬ ‫ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ و ﻣﻨﺎﺑﻊ دﻳﮕﺮ اﺧﺬ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﻣﺸﺮب ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑـﻪ آن اﻓـﺰود و از‬ ‫او ﭼﻬﺮهاي ﺟﺎوداﻧﻪ در دﻳﻮان ﺧﻮد آﻓﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻨﺪ »ﺟﻤﺸﻴﺪ« را »ﺟﺎم« ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﭼﻮن در آن ﻧﮕﺮﻳـﺴﺘﻲ اﺣـﻮال ﺟﻬـﺎن و اﺳـﺮار‬ ‫ﻧﻬﺎن ﭘﺪﻳﺪي و از وراي ﺣﺠﺎب زﻣﺎن و ﺑﻌﺪ ﻣﻜﺎن آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدي‪ .‬اﻳﻦ ﺟﺎم‬ ‫را ﺑﻪ »ﻛﻴﺨﺴﺮو« ﻧﻴﺰ ﻧﺴﺒﺖ دﻫﻨﺪ ﭼﻨﺎنﻛﻪ در ﺷﻌﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻪ »ﺟﺎم ﻛﻴﺨﺴﺮو« ﺑﺮﻣﻲﺧـﻮرﻳﻢ‬ ‫و »ﺟﺎم ﺳﻜﻨﺪر« ﻧﻴﺰ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ »ﻧﺴﺦ ﻗﺪﻳﻢ« ﺑﻪﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻇـﺎﻫﺮاً ﻧـﺴﺒﺖ اﻳـﻦ‬ ‫»ﺟﺎم آﻳﻨﻪ ﻛﺮدار« ﺑﻪ »ﺟﻤـﺸﻴﺪ« از اﻳﻨﺠـﺎ ﻧـﺸﺌﺖ ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻃﺒـﻖ رواﻳـﺎت ﻛﻬـﻦ‬ ‫»ﺟﻤﺸﻴﺪ« ﺑﻪ ﻓﺮّ اﻳﺰدي دﻳﻮان را در آﺑﺎد ﻛﺮدن ﺟﻬﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر واداﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻌﺎدن از دل ﻛﻮهﻫـﺎ‬ ‫اﺳﺘﺨﺮاج ﻛـﺮد و ﮔﻮﻫﺮﻫـﺎ از درﻳـﺎ ﺑـﻪ در آورد و رازﻫـﺎي ﻧﻬـﺎن ﻃﺒﻴﻌـﺖ آﺷـﻜﺎر ﻛـﺮد‪.‬‬ ‫)ﻣﺮﺗﻀﻮي؛ ‪ (68:1365‬در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ واژه ﺟﺎم ﺑﻪﺻـﻮرتﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن و ﺑـﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻧﻤﺎدي ﻳﺎ ﺳﻤﺒﻠﻴﻚ ‪ 187‬ﺑﺎر آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﻧﺰدﻳﻚ ﺑـﻪ ﺳـﻲ ﻣـﻮرد ﺳـﺨﻦ از‬ ‫»ﺟﺎمﺟﻢ« ﺑﻪ ﺻﻮرتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ آنﻛﻪ راز دو ﻋﺎﻟﻢ ز ﺧﻂ ﺳﺎﻏﺮ ﺧﻮاﻧﺪ‬

‫رﻣﻮز ﺟﺎمﺟﻢ از ﻧﻘﺶ ﺧﺎك ره داﻧﺴﺖ‬ ‫)ﺧﺎﻧﻠﺮي‪(5 ،48:1362 ،‬‬

‫ﺳﺎﻗﻲ ﺑﻴﺎر ﺑﺎده و ﺑﺎ ﻣﺪﻋﻲ ﻣﮕﻮي‬

‫اﻧﻜﺎر ﻣﺎ ﻣﻜﻦ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﺎم ﺟﻢ ﻧﺪاﺷﺖ‬

‫ﮔﻔﺘﻢ اي ﻣﺴﻨﺪ ﺟﻢ ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨﺖ ﻛﻮ‬

‫ﮔﻔﺖ اﻓﺴﻮس ﻛﻪ آن دوﻟﺖ ﺑﻴﺪار ﺑﺨﻔﺖ‬

‫ﺗُﺮا ز ﺣﺎل دل ﺧﺴﺘﮕﺎن ﭼﻪ ﻏﻢ ﻛﻪ ﻣﺪام‬

‫ﻫﻤﻲ دﻫﻨﺪ ﺷﺮاب ﺧﻀﺮ ز ﺟﺎم ﺟﻤﺖ‬

‫دﻟﻲ ﻛﻪ ﻏﻴﺐ ﻧﻤﺎي اﺳﺖ و ﺟﺎم ﺟﻢ دارد‬

‫ز ﺧﺎﺗﻤﻲ ﻛﻪ دﻣﻲ ﮔﻢ ﺷﻮد ﭼﻪ ﻏﻢ دارد‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ، 80 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(6 ، 81 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(8 ، 89 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،114 :‬‬

‫‪ ™ 46‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﺟﺎم دارد‬

‫ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ ﺟﻢ ﻣﺪام دارد‬

‫ﺳﺎﻟﻬﺎ دل ﻃﻠﺐ ﺟﺎمﺟﻢ از ﻣﺎ ﻣﻲﻛﺮد‬

‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮد داﺷﺖ ز ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺗﻤﻨﺎ ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺳﺮ ﺟﺎمﺟﻢ آﻧﮕﻪ ﻧﻈﺮ ﺗﻮاﻧﻲ ﻛﺮد‬

‫ﻛﻪ ﺧﺎك ﻣﻴﻜﺪه ﻛﺤﻞِ ﺑﺼﺮ ﺗﻮاﻧﻲ ﻛﺮد‬

‫ﺳ‪‬ﺮور ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﺑﻮد‬

‫ﻛﻪ ﺟﺎم ﺑﺎده ﺑﻴﺎور ﻛﻪ ﺟﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫دل در ﺟﻬﺎن ﻣﺒﻨﺪ وز ﻣﺴﺘﻲ ﺳﺌﻮال ﻛﻦ‬

‫از ﻓﻴﺾ ﺟﺎم و ﻗﺼﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻛﺎﻣﻜﺎر‬

‫ﮔﺮت ﻫﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺟﻢ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻏﻴﺐ رﺳﻲ‬

‫ﺑﻴﺎ و ﻫﻤﺪم ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ ﻣﻲﺑﺎش رﺳﻲ‬

‫ﻛﻤﻨﺪ ﺻﻴﺪ ﺑﻬﺮاﻣﻲ ﺑﻴﻔﻜﻦ ﺟﺎم ﺟﻢ ﺑﺮدار‬

‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻤﻮدم اﻳﻦ ﺻﺤﺮا ﻧﻪ ﺑﻬﺮام اﺳﺖ و ﻧﻪ ﮔﻮرش‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،115 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،136 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،137 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،176 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(3 ،241:‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،469 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،273 :‬‬ ‫ﻛﻲ ﺑﻮد در زﻣﺎﻧﻪ وﻓﺎ ﺟﺎم ﻣﻲﺑﻴﺎر‬

‫ﺗﺎ ﻣﻦ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺟﻢ و ﻛﺎووس و ﻛﻲ ﻛﻨﻢ‬

‫اي ﺟﺮﻋﻪ ﻧﻮش ﻣﺠﻠﺲ ﺟﻢ ﺳﻴﻨﻪ ﭘﺎك دار‬

‫ﻛ‪Ĥ‬ﻳﻴﻨﻪاﻳﺴﺖ ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ ﻛﻪ آه از او‬

‫ﺑﺪه ﺟﺎم ﻣﻲو از ﺟﻢ ﻣﻜﻦ ﻳﺎد‬

‫ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﻢ ﻛﻲ ﺑﻮد و ﻛﻲ ﻛﻲ‬

‫ﮔﻮﻫﺮ ﺟﺎمﺟﻢ از ﻛﺎن ﺟﻬﺎﻧﻲ دﮔﺮ اﺳﺖ‬

‫ﺗﻮ ﺗﻤﻨﺎ زﮔﻞ ﻛﻮزه ﮔﺮان ﻣﻲداري‬

‫ﺑﺎده ﻧﻮش از ﺟﺎم ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﺮ اورﻧﮓ ﺟﻢ‬

‫ﺷﺎﻫﺪ ﻣﻘﺼﻮد را از رخ ﻧﻘﺎب اﻧﺪاﺧﺘﻲ‬

‫ﭼﻮ ﻣﺴﺘﻌﺪ ﻧﻈﺮ ﻧﻴﺴﺘﻲ وﺻﺎل ﻣﺠﻮ‬

‫ﻛﻪ ﺟﺎم ﺟﻢ ﻧﻜﻨﺪ ﺳﻮد وﻗﺖ ﺑﻲﺑﺼﺮي‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،343 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(3 ،405 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،423 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(7 ،441 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(10 ،425 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(2 ،443 :‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪47‬‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺟﺰ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺟﺎم از ﺟﻬﺎن ﻧﺒﺮد‬

‫زﻧﻬﺎر دل ﻣﺒﻨﺪ در اﺳﺒﺎب دﻧﻴﻮي‬

‫ﻫﻤﭽﻮ ﺟﻢ ﺟﺮﻋﻪ ﻣﺎ ﻛﺶ ﻛﻪ ز ﺳﺮ دو ﺟﻬﺎن‬

‫ﭘﺮﺗﻮ ﺟﺎم ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻦ دﻫﺪت آﮔﺎﻫﻲ‬

‫ﺑﻴﺎ ﺳﺎﻗﻲ آن ﻣﻲﻛﻪ ﻋﻜﺴﺶ ز ﺟﺎم‬

‫ﺑﻪ ﻛﻴﺨﺴﺮو و ﺟﻢ ﻓﺮﺳﺘﺪ ﭘﻴﺎم‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،477 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(2 ،479 :‬‬

‫)ﻗﺰوﻳﻨﻲ و ﻏﻨﻲ‪(352 ،2537 ،‬‬ ‫ﺑﻴﺎ ﺳﺎﻗﻲ ﺗﺎ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﺑ‪Ĥ‬واز ﻧﻲ‬

‫ﻛﻪ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﻛﻲ ﺑﻮد و ﻛﺎووس ﻛﻲ‬

‫ﺑﺪه ﺳﺎﻗﻲ آن ﻣﻲﻛﺰو ﺟﺎم ﺟﻢ‬

‫زﻧﺪ ﻻف ﺑﻴﻨﺎﺋﻲ اﻧﺪر ﻋﺪم‬

‫ﺑﻤﻦ ده ﻛﻪ ﮔﺮدم ﺑﺘﺎﺋﻴﺪ ﺟﺎم‬

‫ﭼﻮ ﺟﻢ آﮔﻪ از ﺳﺮ ﻋﺎﻟﻢ ﺗﻤﺎم‬

‫ﭼﻮ ﺧﻮش ﮔﻔﺖ ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺎ ﺗﺎج و ﮔﻨﺞ‬

‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﺟﻮ ﻧﻴﺮزد ﺳﺮاي ﺳﭙﻨﺞ‬

‫)ﻫﻤﺎن(‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(353 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(353 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(353 :‬‬

‫ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺮﺗﻀﻮي در ﻛﺘﺎب »ﻣﻜﺘـﺐ ﺣـﺎﻓﻆ« ﺷـﺮح ﻣﻔـﺼﻠﻲ از ﺟـﺎم ﺟـﻢ از زﻣـﺎن‬ ‫ﻓﺮدوﺳﻲ ﺗﺎ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﻓﻆ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻛﺎري ﺑﺲ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ و از ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻧﻈﻢ و ﻧﺜﺮ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ از ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ واژه )ﺟﺎم ﺟـﻢ( ﻧـﺰد ﺷـﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳـﺴﻨﺪﮔﺎن دﺳـﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد از آﻧﻬﺎ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺆﻟﻒ »ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻈﺎم« درﺑﺎره ﺟﺎم ﺟﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺟﺎم ﺟﻢ و ﺟﺎم ﺟﻤـﺸﻴﺪ و ﺟـﺎم‬ ‫ﺟﻬﺎن آرا و ﺟﺎمﺟﻬﺎن ﻧﻤﺎ و ﺟﺎم ﮔﻴﺘﻲﻧﻤﺎ ﻫﻤـﻪ ﻧـﺎم ﺟـﺎﻣﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﭘﺎدﺷـﺎه‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪاي ﺧﻴﻠﻲ ﻗﺪﻳﻢ اﻳﺮان داﺷﺘﻪ و از آن اﺣﻮال ﻋﺎﻟﻢ را اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﻛﺮده‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺟﺎم ﻣﺬﻛﻮر ﻫﻤﺎن ﺟﺎم ﺷﺮاب ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﻮده ﻛﻪ از آن ﻛﺎر اﺳﺘﺨﺮاج ﻫﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪه‬ ‫ﻳﺎ ﺟﻤﺸﻴﺪ دو ﺟﺎم داﺷﺘﻪ« در ﺷﻤﺶ اﻟﻠﻐﺎت ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه‪» :‬ﺟـﺎم ﺟـﻢ« ﭘﻴﺎﻟـﻪ ﺟﻤـﺸﻴﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺣﻜﻤﺎ ﺑﻮد راز ﻫﻔﺖ ﻓﻠﻚ در او ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدي ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ آن را ﺟﺎم ﺟﻬﺎنﻧﻤﺎ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪) .‬ﻣﺮﺗﻀﻮي‪(169 ،1365 :‬‬ ‫در »ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺎﻓﻆ« ﻧﻘﻞ ﻗﻮلﻫﺎﻳﻲ از »ﺳـﻨﺎﻳﻲ«‪» ،‬ﻋﻄـﺎر«‪» ،‬ﻣﻮﻟـﻮي«‪» ،‬ﻣـﺴﻌﻮد ﺳـﻌﺪ«‪،‬‬

‫‪ ™ 48‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫»اﻣﻴﺮﻣﻌﺰي« و »ﺧﺎﻗﺎﻧﻲ« ﻧﻴﺰ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺎﻃﻴﺮي و ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ آن ﺑﻪ ﺑﻬﺘـﺮﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع و ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ ﺷﺮح داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺿﺮس ﻗﺎﻃﻊ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را اﻇﻬﺎر ﻛـﺮد ﻛـﻪ در آﺛـﺎر ﻫـﻴﭻﻳـﻚ از ﺷـﻌﺮاي‬ ‫ﻋﺎرف اﻳﺮان »ﺟﺎمﺟﻢ« ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ و دلاﻧﮕﻴﺰي و ﺗﻨﻮﻋﻲ ﻛﻪ در دﻳﻮان ﺷﺎﻋﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺷﻴﺮاز‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬ﺣﺎﻓﻆ ﺑﻬﺘﺮ از ﻫﺮﻛﺲ ﻣﻔﻬﻮم ﺟﺎمﺟﻢ را درﻳﺎﻓﺘﻪ و زﻳﺒـﺎﺗﺮ‬ ‫و ﻋﺎﻟﻲﺗﺮ از ﻫﺮ ﻛﺴﻲ آن را اﺳﺘﻌﻤﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ‪).‬ﻫﻤﺎن‪(187 :‬‬ ‫ﻫﻢ راي ﺑﺎ ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ ﻣﺮﺗﻀﻮي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ ﮔﻮﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )ﺟﺎم ﺟﻢ( ﭘـﺲ از ﻋﺒـﻮر‬ ‫از ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮاﻧﺎي ﺣﺎﻓﻆ ﻛﻪ ﻋﺼﺎره ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳـﻦ‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮاش و ﺻﻴﻘﻞ دﻳﮕﺮي ﻣـﻲﺧـﻮرد و از ﻣﻴـﺎن درﻳـﺎي ﻧـﻮري درﺧـﺸﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ آﻓﺎق ﺗﺎﺑﻨﺎك آن ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻫﺮ روز ﺟﻠﻮهاي ﻧﻮ دارد‪.‬‬ ‫از ﻧﺎمﻫﺎي اﺳﺎﻃﻴﺮي دﻳﮕﺮ ﻛـﻪ در دﻳـﻮان ﺣـﺎﻓﻆ ﺑـﻪ آن اﺷـﺎره رﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ از‬ ‫»اﻓﺮاﺳﻴﺎب«‪» ،‬ﺑﻬﺮام«‪» ،‬ﺑﻬﻤﻦ«‪» ،‬ﭘﺮوﻳﺰ«‪»،‬ﭘﺸﻨﮓ«‪ »،‬ﺗﻬﻤﺘﻦ«‪ »،‬ﺧﺴﺮو«‪ »،‬ﺳﻴﺎﻣﻚ«‪ »،‬ﺳﻴﺎوش«‪،‬‬ ‫»ﻓﺮﻳﺪون«‪» ،‬ﻛﺎووس«‪» ،‬ﺗﻮر«‪ » ،‬ﺳﻠﻢ«‪» ،‬ﻛﻴﺨﺴﺮو«‪» ،‬ﻛﺴﺮي«‪» ،‬ﻗﺒﺎد«‪» ،‬زردﺷﺖ«‪» ،‬رﺳﺘﻢ« و‬ ‫»ﻣﺎﻧﻲ« ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﮔﻮي ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮدي از ﺧﻮﺑﺎن ﺧُﻠّﺦ ﺷﺎد ﺑﺎش‬

‫ﺟﺎم ﻛﻴﺨﺴﺮو ﻃﻠﺐ ﻛﺎﻓﺮاﺳﻴﺎب اﻧﺪاﺧﺘﻲ‬ ‫)ﺧﺎﻧﻠﺮي‪(3 ،425 ،1369 :‬‬

‫ﻛﻤﻨﺪ ﺻﻴﺪ ﺑﻬﺮاﻣﻲ ﺑﻴﻔﻜﻦ ﺟﺎم ﻣﻲﺑﺮدار‬

‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻤﻮدم اﻳﻦ ﺻﺤﺮا ﻧﻪ ﺑﻬﺮام اﺳﺖ و ﻧﻪ ﮔﻮرش‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،273 :‬‬

‫ﻗﺪح ﺑﻪ ﺷﺮط ادب ﮔﻴﺮ زآﻧﻜﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺶ‬

‫ز ﻛﺎﺳﻪ ﺳﺮ ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﺑﻬﻤﻦ اﺳﺖ و ﻗﺒﺎد‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،97 :‬‬

‫ﭘﺮوﻳﺰ‬ ‫ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺮ ﺷﺪه ﭘﺮوﻳﺰَﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮن اﻓﺸﺎن‬

‫ﻛﻪ رﻳﺰهاش ﺳﺮ ﻛﺴﺮي و ﺗﺎج ﭘﺮوﻳﺰ اﺳﺖ‬

‫ﺣﺎﻓﻆ از ﺣﺸﻤﺖ ﭘﺮوﻳﺰ دﮔﺮ ﻗﺼﻪ ﻣﺨﻮان‬

‫ﻛﻪ ﻟﺒﺶ ﺟﺮﻋﻪ ﻛﺶ ﺧﺴﺮو ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻣﻨﺴﺖ‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،42 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(8 ،53 :‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪49‬‬ ‫ﭘﻮرﭘﺸﻨﮓ‬ ‫ﺷﻮﻛﺖ ﭘﻮرِﭘﺸﻨﮓ و ﺗﻴﻎ ﻋﺎﻟﻤﮕﻴﺮ او‬

‫در ﻫﻤﻪ ﺷﻬﻨﺎﻣﻪﻫﺎ ﺷﺪ داﺳﺘﺎن اﻧﺠﻤﻦ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،382 :‬‬

‫ﺗﻬﻤﺘﻦ‬ ‫ﺷﺎه ﺗﺮﻛﺎن ﭼﻮ ﭘﺴﻨﺪﻳﺪ و ﺑﻪ ﭼﺎﻫﻢ اﻧﺪاﺧﺖ‬

‫دﺳﺘﮕﻴﺮ ار ﻧﺸﻮد ﻟﻄﻒ ﺗﻬﻤﺘﻦ ﭼﻜﻨﻢ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،337 :‬‬

‫ﺳﻴﺎﻣﻚ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻫﻼل ﻫﺮ ﺳﺮﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺸﺎن‬

‫از اﻓﺴﺮ ﺳﻴﺎﻣﻚ و ﺗﺮك ﻛﻼه زو‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(6 ،398 :‬‬

‫ﺳﻴﺎوش‬ ‫ﺷﺎه ﺗﺮﻛﺎن ﺳﺨﻦ ﻣﺪﻋﻴﺎن ﻣﻲﺷﻨﻮد‬

‫ﺷﺮﻣﻲ از ﻣﻈﻠﻤﻪ ﺧﻮن ﺳﻴﺎووﺷﺶ ﺑﺎد‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،101 :‬‬

‫ﺧﺴﺮو‬ ‫ﺳﺤﺮم دوﻟﺖ ﺑﻴﺪار ﺑﻪ ﺑﺎﻟﻴﻦ آﻣﺪ‬

‫ﮔﻔﺖ ﺑﺮﺧﻴﺰ ﻛﻪ آن ﺧﺴﺮو ﺷﻴﺮﻳﻦ آﻣﺪ‬

‫ﻳﺎرب اﻧﺪر دل آن ﺧﺴﺮو ﺷﻴﺮﻳﻦ اﻧﺪاز‬

‫ﻛﻪ ﺑﻪ رﺣﻤﺖ ﮔﺬري ﺑﺮ ﺳﺮ ﻓﺮﻫﺎد ﻛﻨﺪ‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(1 ،172 :‬‬

‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،185 :‬‬ ‫ﻓﺮﻳﺪون‬ ‫ﺗﺎج ﺷﺎﻫﻲ ﻃﻠﺒﻲ ﮔﻮﻫﺮ ذاﺗﻲ ﺑﻨﻤﺎي‬

‫ور ﺧﻮد از ﮔﻮﻫﺮ ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﻓﺮﻳﺪون ﺑﺎﺷﻲ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(6 ،449 :‬‬

‫ﻓﺮﻫﺎد‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻟﺐ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﻼم ﻓﺮﻫﺎدﺳﺖ‬

‫ﺷﻜﻨﺞ ﻃﺮه ﻟﻴﻠﻲ ﻣﻘﺎم ﻣﺠﻨﻮن اﺳﺖ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،55 :‬‬

‫ﻛﺎووس‬ ‫ﻛﻪ آﮔﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎووس و ﻛﻲ ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻨﺪ‬

‫ﻛﻪ واﻗﻒ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن رﻓﺖ ﺗﺨﺖ ﺟﻢ ﺑﺮﺑﺎد‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،97 :‬‬

‫‪ ™ 50‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﻠﻢ و ﺗﻮر‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ ﺑﻴﺎﺑﺎن دور‬

‫ﻛﻪ ﮔﻢ ﺷﺪ د‪‬رو ﻟﺸﻜﺮ ﺳﻠﻢ و ﺗﻮر‬ ‫)ﻗﺰوﻳﻨﻲ و ﻏﻨﻲ‪(353 ،2537 :‬‬

‫ﻛﻴﺨﺴﺮو‬ ‫ﺑﻴﻔﺸﺎن ﺟﺮﻋﻪاي ﺑﺮﺧﺎك و ﺣﺎل اﻫﻞ ﺷﻮﻛﺖ‬

‫ﻛﻪ از ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﻛﻴﺨﺴﺮو ﻓﺮاوان داﺳﺘﺎن دارد‬

‫ﭘﺮس‬ ‫ﺻﺒﺎ از ﻋﺸﻖ ﻣﻦ رﻣﺰي ﺑﮕﻮ ﺑﺎ آن ﺷﻪ ﺧﻮﺑﺎن‬

‫)ﺧﺎﻧﻠﺮي‪(10 ،116 :‬‬ ‫ﻛﻪ ﺻﺪ ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﻛﻴﺨﺴﺮو ﻏﻼم ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ دارد‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(8 ،117 :‬‬

‫ﻛﺴﺮي‬ ‫ﺳﭙﻬﺮ ﺑﺮﺷﺪه ﭘﺮوﻳﺰَﻧﻴﺴﺖ ﺧﻮن اﻓﺸﺎن‬

‫ﻛﻪ رﻳﺰهاش ﺳﺮ ﻛﺴﺮي و ﺗﺎج ﭘﺮوﻳﺰ اﺳﺖ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(5 ،43 :‬‬

‫ﻗﺒﺎد‬ ‫ﻗﺪح ﺑﻪ ﺷﺮط ادب ﮔﻴﺮ زآﻧﻜﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﺶ‬

‫ز ﻛﺎﺳﻪ ﺳﺮ ﺟﻤﺸﻴﺪ و ﺑﻬﻤﻦ اﺳﺖ و ﻗﺒﺎد‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(4 ،97 :‬‬

‫زردﺷﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺎغ ﺗﺎزهﻛﻦ آﺋﻴﻦ دﻳﻦ زردﺷﺘﻲ‬

‫ﻛﻨﻮن ﻛﻪ ﻷﻟﻪ ﺑﺮاﻓﺮوﺧﺖ آﺗﺶ ﻧﻤﺮود‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(8 ،198 :‬‬

‫زردﺷﺖ‬ ‫ﺑﻴﺎ ﺳﺎﻗﻲ آن آﺗﺶ ﺗﺎﺑﻨﺎك‬

‫ﻛﻪ زردﺷﺖ ﻣﻲﺟﻮﻳﺪش زﻳﺮ ﺧﺎك‬ ‫)ﻗﺰوﻳﻨﻲ و ﻏﻨﻲ‪(353 ،2537 ،‬‬

‫رﺳﺘﻢ‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻢ در ﭼﺎه ﺻﺒﺮ از ﺑﻬﺮ آن ﺷﻤﻊ ﭼﮕﻞ‬

‫ﺷﺎه ﺗﺮﻛﺎن ﻓﺎرغ اﺳﺖ از ﺣﺎل ﻣﺎ ﻛﻮ رﺳﺘﻤﻲ‬ ‫)ﺧﺎﻧﻠﺮي‪(5 ،461 ،1369 :‬‬

‫ﻣﺎﻧﻲ‬ ‫وﮔﺮ ﺑﺎور ﻧﻤﻲداري رو از ﺻﻮرﺗﮕﺮ ﭼﻴﻦ ﭘﺮس‬

‫ﻛﻪ ﻣﺎﻧﻲ ﻧﺴﺨﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ز ﻧﻮك ﻛﻠﻚ ﻣﺸﻜﻴﻨﻢ‬ ‫)ﻫﻤﺎن‪(8 ،348 :‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﺳﺎﻃﻴﺮ در دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ ™‪51‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫‪1‬ـ ﺑﺎﺳﺘﻴﺪ‪ ،‬روژ )‪ (1375‬داﻧﺶ اﺳﺎﻃﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺟﻼل ﺳﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻬﺎر‪ ،‬ﻣﻬﺮداد )‪ ،(1377‬از اﺳﻄﻮره ﺗﺎ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﭼﺎپ دوم‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،(1377) ،‬ﻋﺼﺮ اﺳﺎﻃﻴﺮي ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻫﻴﺮﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺳﺘﺎري‪ ،‬ﺟﻼل)‪ .(1378‬ﺟﻬﺎن اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪5‬ـ ﻗﺮﻳﺐ‪ ،‬ﻣﻬﺪي و ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ ﺑﻬﺒﻮدي‪ (1373) ،‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮدوﺳﻲ‪،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺗﻮس‪ ،‬ج ‪.1‬‬ ‫‪6‬ـ ﻗﺰوﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﻗﺎﺳﻢ ﻏﻨﻲ‪ ،‬دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ ﭼﺎپ دﻫﻢ‪.‬‬ ‫‪ 7‬ـ ﻛﺎﻳﻮا‪ ،‬روژه )‪ ،(1379‬ﺟﻬﺎن اﺳﻄﻮرهﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﺔ ﺟﻤﺎل ﺳﺘﺎري‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﻣﺮﺗﻀﻮي‪ ،‬ﻣﻨﻮﭼﻬﺮ‪ ،(1365) ،‬ﻣﻜﺘﺐ ﺣﺎﻓﻆ ﻳﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪ ﺑﺮ ﺣـﺎﻓﻆﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﻮس‪.‬‬ ‫‪9‬ـ ﻧﺎﺗﻞ ﺧﺎﻧﻠﺮي‪ ،‬ﭘﺮوﻳﺰ )‪ ،(1362‬دﻳﻮان ﺣﺎﻓﻆ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﺧـﻮارزﻣﻲ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬ ‫دوم‪.‬‬ ‫‪10‬ـ ﻧﻴﺎز ﻛﺮﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ )‪ ،(1369‬ﺣﺎﻓﻆﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮﺑﻬﺎر‪ ،‬ج ‪.12‬‬ ‫‪11‬ـ ﻫﻤﺎﻳﻮن ﺳﭙﻬﺮ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ)‪ ،(1384‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺗﺨﺼﺼﻲ ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﺳـﺎل اول‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎره ﺳﻮم‪.‬‬

‫‪ ™ 52‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻷﻟﻪ‪ 1‬در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻋﻠﻴﺮﺿﺎ ﻗﺒﺎدي‬

‫‪2‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ و ﺑﻪوﻳﮋه ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار ﮔﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺳﺮودهﻫﺎي زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷـﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻣﻌﻨـﻲ داري از اﺣـﺴﺎﺳﺎت دﺧﺘـﺮان و ﻧﻮﻋﺮوﺳـﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در دو ﺳﻄﺢ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و ﺟﻤﻊﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار‬ ‫ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺳﻄﺢ ﻓﺮدﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻷﻟﻪ ﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ اﺣـﺴﺎس ﻓـﺮدي از ﺷـﺮاﻳﻂ زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن اوﺳﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺟﻤﻌﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﻮع ﻧﮕﺮش اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ارزﺷﻲ‬ ‫و ﻫﻨﺠﺎري ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﻣﺤﻴﻂ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻛﻠﻴﻔﻮرد ﮔﻴﺮﺗﺰ و ﺑﺎ ﺑﻪﻛﺎرﮔﻴﺮي روش اﺗﻨﻮﮔﺮاﻓﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻳﺎد ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﻷﻟﻪ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ‪ ،‬ﺗﻜﻨﻴﻚ دو وﺟﻬﻲ‪ ،‬ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪ .1‬در ﻟﻬﺠﺔ ﻣﺤﻠﻲ ‪ lále‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫‪ .2‬ﻋﻀﻮ ﻫﺌﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﺑﻮﻋﻠﻲ ﺳﻴﻨﺎ‪[email protected] ،‬‬

‫‪ ™ 54‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﺘـﺎج در ﻧﻈـﺮ ﮔـﺮﻓﺘﻦ دو ﻣﻔﻬـﻮم ﻣﻜـﺎن و زﻣـﺎن ﻣـﺸﺨﺺ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﺨﺎﺑﻲ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﺳﺎﻣﺎن دﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﮕﺎرش ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧـﻴﻢ ﺗـﺎ از زاوﻳـﻪ اﻧـﺴﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ ادﺑﻴـﺎت ﺷـﻔﺎﻫﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )در اﻳﻨﺠﺎ ﻷﻟﻪﻫﺎ( و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﻪوﺟﻮد آﻣﺪه از آﻧﻬﺎ ﺑﭙـﺮدازﻳﻢ و‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﭼﻨﻴﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ دﺳـﺖ ﻳـﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ ﻷﻟﻪﻫﺎ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ اﺳﺖ و ﻧﻤﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‪ ،‬ﺳﺎﻛﻨﺎن ﺑﻨﺪر ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﻒ ‪ -‬ﺑﻴﺎن ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎدي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﮔﻮﻳﺎي ﻣـﺴﺎﺋﻞ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫـﺎ‪ ،‬ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎ و اﻧﺘﻈـﺎرات‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺎﺳﻔﺎﻧﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﺑﻪدرﺳﺘﻲ ﺑـﻪ آن ﭘﺮداﺧﺘـﻪ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﺟﻤـﻊآوري‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻗﻮام ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ روشﺷﻨﺎﺳﻲ دﻗﻴﻖ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دﺧﺎﻟﺖ ﺗﻮام ﺑﺎ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ در‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻳـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤـﻲ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺣﺎﺿﺮ درﺻﺪد آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷـﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﺧﺎص‪ 1‬و ﺑﺎ روشﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪي ﺻﻮرت ﮔﻴﺮد ﺗﺎ دادهﻫﺎي آن در ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻷﻟﻪﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻫﻢ در زﻣﺎن ﺣﺎل در ﺣﻮزه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻫـﺎﻟﻲ‬ ‫ﺑﻨﺪر ﺗﺮﻛﻤﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و دارد ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ .1‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ )ﺟﻌﻔﺮﺑﺎي( ﺳﺎﻛﻦ در ﺑﻨﺪر ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﺷﺘﺮاﻛﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪55‬‬

‫ب ‪ -‬ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر از ﺟﻤﻠﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ و ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ را ﻳﺎري دﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻦ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺘﻀﻲ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻛﺎرﺑﺮدي و ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫آن در اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﺮان‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻣﺮي آﻧﻲ و اﻳﺴﺘﺎ ﺗﺼﻮر ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺑﻪ دوش ﻛﺸﻴﺪن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻣﺎن ﺧﺎص ﺧﻮد را ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬اﻳـﻦ در‬ ‫ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮات اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﺮ ﺷﺘﺎب اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﺒﻊ آن از‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﺎور‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻳﺴﺘﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭘﻮﻳﺎﺳﺖ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺘﻮﺟـﻪ وﻗـﺎﻳﻊ زﻣـﺎن‬ ‫ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻧﮕﺎه ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را از ﺳﻮﻳﻲ ﻣﻬﻢ ﺟﻠﻮه ﻣﻲدﻫﺪ و از ﺳﻮي‬ ‫‪1‬‬ ‫دﻳﮕﺮ راه را ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ و ﻓﺮآﻳﻨﺪ ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دو ﭼﻨﺪان ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻮا و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻧﻬﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﺎ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اراﺋﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺻﻮر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻳﻚ ﻣﺤﺘﻮاﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﺎم دارد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕـﺮ‪،‬‬ ‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ )در اﻳﻦ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر( ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﻫﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﻔﻆ و ﺣﺮاﺳﺖ ﺷﻮد‪ ،‬ﻟﻴﻚ‪ ،‬در درون اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐﻫﺎ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻨﻄﺒﻖ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺴﺎﺋﻞ و ﻧﻴﺎزﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻛﻨﻮن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ راه ﺣﻞ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ را ﺑﭙﺮوراﻧﻴﻢ و در اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﮕﺮه را ﺑﺎ ﻧﮕﺮهﻫﺎ ﻋﻮض ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫و ﺑﺮاي دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﺑﻴﺸﺘﺮ‪ ،‬راهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي را ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد ﺑﮕﺸﺎﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻨﺘﻲ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﮔﻔﺘﻤﺎنﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﻤﺎﻳﺎن وﺳﭙﺲ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ﮔﻴﺮﺗﺰ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻲﺧـﻮاﻫﻴﻢ ﭘـﺎ را ﻓﺮاﺗـﺮ از‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﮕﺬارﻳﻢ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺎزي ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﻧﻈـﺮ اﻓﻜﻨـﻴﻢ‪.‬‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﭼﻮن ) اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي‪ 1371 ،‬اﻋﻈﻤﻲ راد‪1382 ،‬ـ ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ (1379 ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 56‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﺮدن ﺑﻪ اﺑﻌـﺎد ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر ﭘـﺎ را ﻓﺮاﺗـﺮ از ﺷـﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻋﻴﻨﻲ وﻇﺎﻫﺮي آن ﮔﺬاﺷﺖ‪.‬‬ ‫پ ‪ -‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻫﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻫﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪ و ﻫـﻢ ﺗـﻮﺟﻬﻲ ﺑـﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دارد)‪ .(Tristram 2000:3‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل در اﻳﻨﺠﺎ آن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺼﻞ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳـﻨﺘﻲ‪ ،‬اﻋﺘﻘـﺎدات‪،‬‬ ‫اوﻗﺎت ﻓﺮاﻏﺖ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و ﺳﻨﺖﻫﺎي ﻣﺎدي در ﺣﻮزه ﺗﻤـﺪن و در ﺣـﻮزه‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ ﻫﺮ ﮔﺮوﻫﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻼﻳﻖ و اﻫﺪاف ﺧـﺎص ﺧـﻮد اﻳـﻦ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻏﻴﺮ رﺳﻤﻲ از ﻧﺴﻞ ﻛﻨﻮﻧﻲ و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮاﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻓﻀﺎي اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﻀﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋـﺎم‪ ،‬اﻓـﺮاد ﻫـﺮ ﮔـﺮوه ﻣـﻲﺗﻮاﻧﻨـﺪ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻳﻌﻨﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺧﺎص ﺧﻮد را ﺑﻪ وﺟﻮد آورﻧﺪ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻨﺖﻫـﺎﻳﻲ ﻋﻮاﻣـﻞ‬ ‫ﻓﺮدي و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻫﻤﺎن ﺧﻮاص ﻓﺮدي و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺗﻜـﺮار‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ و ﻣﺪلﻫﺎي ﺧﺎص ﮔﺮوه را اﻳﺠﺎد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺳـﭙﺲ آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ارزش در ﺣﻴﺎت ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه ﺧﻮد وارد ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و داﺋﻤﺎً آﻧﻬﺎ را ﺗﻜـﺮار ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺷﻜﺎل ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬داﻧﺶ زﻳﺴﺖ ﺷﺪهاي را ﺑﺮاي ﮔﺮوه اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎسﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓﺮد و ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﺗﻜﺮار ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و ﺑـﻪ ﻣﺜـﺎلﻫـﺎي ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﺷـﺪهاي ﺗﺒـﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ از رﻫﻴﺎﻓﺖﻫﺎي ﺷﻜﻞدﻫﻨﺪه ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و زﻧﺪﮔﻲ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺘﻮﻧﻲ ﺗﻨﻈـﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت اﺷﺘﺮاﻛﻲ از ﺳﻮي اﻋﻀﺎي ﮔﺮوه ﺗﻮﻟﻴﺪ و ﺗﻜﺮار ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﻜﺮاري‬ ‫ﮔﺮوه ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻣﻌﻨﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧـﻮد را از ﻃﺮﻳـﻖ اﻳـﻦ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺑﻼغ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪57‬‬

‫ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﮔﻴﺮﺗﺰ از ﺟﻤﻠﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﺧـﻮد را در داﻧـﺸﮕﺎه ﭘﺮﻳﻨـﺴﺘﻮن‬ ‫اداﻣﻪ داد و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻧﻈﺮي ﺧـﻮد را از ﻣﺘﻔﻜـﺮان ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آورد‪ .‬او ﺷـﺎﮔﺮد‬ ‫ﺗﺎﻟﻜﻮت ﭘﺎرﺳﻮﻧﺰ ﺑﻮد و ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﭘـﺮدازي ﭘﺮداﺧﺘـﻪ‪ ،‬ﻛﺎرﻫـﺎي ﺗﺠﺮﺑـﻲ‬ ‫ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻴﺰ در ﺟﻮاﻣﻊ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎر ﮔﻴﺮﺗﺰ ﻛﻪ ﺑـﻪ دور از‬ ‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺘﺮوس و ﺑﻌﺪ از او ﺗﺮﻧﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ‪ 1‬ﻧﺎم دارد ﻛـﻪ ﻋﺮﺻـﻪ‬ ‫ﺟﺪﻳﺪي در ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد ﺑـﻪ وﺟـﻮد آورده اﺳـﺖ‪ .‬او‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻧﻈﺎم ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻧﻤﺎدﻫـﺎ ﻣﻄـﺮح‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﻋﺎﻣﻠﻲ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﺎ ﻳﻜـﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎﻃـﺎت ﻻزم را‬ ‫ﺑﺮﻗﺮار ﻛﻨﻨﺪ )‪ .(Geertz,1993:72‬ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ از ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﺗﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺑـﻪ دﻟﻴـﻞ داﺷـﺘﻦ‬ ‫ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ذﻫﻦ اﻧﺴﺎن را ﺑـﺮاي ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻻزم ﺗـﻮام ﺑـﺎ ﻣﻌﻨـﺎي ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬او ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲاي اﺳﺖ و ﻣﺎﻧﻨﺪ وﺑﺮ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ اﻧـﺴﺎن‬ ‫درون ﺗﺎر و ﭘﻮدﻫﺎي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲاي اﺳﻴﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد آن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬او‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺎر و ﭘﻮد ﻣﻌﻨﺎدار را ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﻳﺎﻓﺘﻦ از ﻗﻮاﻋﺪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ آن ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه آن اﺳﺖ‪ .‬او‬ ‫ﺑﻪ ﻗﻮاﻋﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺷﺮاف دارد و ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻧﺴﺒﻲ آن ﻧﻴﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ اﻣـﺎ ﻓﺮاﺗـﺮ از ﻗﻮاﻋـﺪ‬ ‫ﺛﻘﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﺛﺒﺎت ﻗﻮاﻋﺪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣـﻲﭘـﺮدازد و در ﺳـﺮ اﻧﺪﻳـﺸﻪ ﺗﻮﺿـﻴﺢ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪهاي ﺛﺎﺑﺖ وﻟﻲ ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪ؛ درﺳـﺖ ﺑـﺮﺧﻼف اﺳـﺘﺮوس ﻛـﻪ ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺧﺎص در ﺟﺎﻣﻌﻪاي ﻣﻌﻴﻦ ﺗﻌﻘﻴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﮔﻴﺮﺗﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻣﺤﻘﻖ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﺪ و ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﻣﻌﺎﻧﻲ و ﻧﻤﺎدﻫﺎي ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را از دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ‬ ‫روﻳﻜﺮد او در ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮﻧﺮ در ﻧﻘﻄﻪ ﺷﺮوع ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮات اﻣﻴﻚ‪ 2‬آﻏﺎز ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﺎ‬ ‫‪1. interpretation of cultures‬‬

‫‪ .2‬روﻳﻜﺮد داﺧﻠﻲ ﻳﺎ دروﻧﻲ ‪ :Emic‬در اﻳﻦ ﻧﮕﺎه ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻫﻨﮕﺎم روﺑﺮوﺷﺪن ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻳـﺎﺑﻲ و ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫ﺳﺎزي از ﻧﮕﺎه ﻣﺮدم ﺑﻮﻣﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬اﻳﻦ روﻳﻜﺮد در ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ اﻣﺮي ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 58‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻳﻦ ﺗﻔﺎوت ﻛﻪ ﺗﺮﻧﺮ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ اﻳﻦ روﻳﻜﺮد ﻓﺮﻫﻨﮓ را ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﺮد اﻣﺎ ﮔﻴﺮﺗﺰ ﭘﺎ‬ ‫در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻴﺰ وارد ﺷﻮد‪ .‬ﮔﻴﺮﺗـﺰ‬ ‫در اﻳﻦ ﻧﮕﺮش واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮرد ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻣـﺘﻦ ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ ﻣﺤﻘﻖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل درك ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻮﺿﻴﺢ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺗﻮﺿـﻴﺢ ﺗﻔـﺴﻴﺮي‪ ،‬ﻓﺮاﻳﻨـﺪي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻻﻳﻪاي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺒﺪا ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻘـﺼﺪ‬ ‫ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺤﻘﻖ در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭼﻴﺰي ﺑﺮاي اﺛﺒـﺎت ﻛـﺮدن از ﺧـﻮد ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲدﻫﺪ ﺑﻠﻜﻪ او ﺑﻪ دﻧﺒﺎل دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه از ﺳﻮي ﻛﻨﺶﮔﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ آن ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در واﻗﻊ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ ﮔﻴﺮﺗـﺰ‪ ،‬ﺗﻨﻬـﺎ ﻗﺎﺑﻠﻴـﺖ‬ ‫ﺑﻬﺮهﺑﺮداري در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﺤﺪود ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ او را دارد ﻛﻪ ﺗﺎﺑﻌﻴﺘﻲ دﻗﻴﻖ از ﻣﻔﻬﻮم ﭘﺎرﺳـﻮﻧﺰي‬ ‫زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را دارا اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در واﻗﻊ ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ روش ﮔﻴﺮﺗـﺰ ﺑـﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣﺘﻮﺟـﻪ اﺳـﺘﻌﺎرهﻫـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺘﻦ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﻣﺤﻘـﻖ ﺗﻔـﺴﻴﺮ ﺷـﻮد‪ .‬در‬ ‫واﻗﻊ ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﻋﻲ ﺗﻼش ﺑﺮاي دﺳﺖﻳﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺷﺪه ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫از ﺳﻮي ﺻﺎﺣﺒﺎن آن اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻴﺮﺗﺰ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻗـﻀﻴﻪ اﺷـﺎره دارد ﻛـﻪ ﺑـﺮاي اﻣـﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻣﺮﻛﺒﻲ)‪ (Spilman,2002:65‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻴﺮﺗﺰ ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ در‬ ‫ﻗﺎﻟﺐﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻟﻲ ﺑﺎ ﻗﻮاﻋﺪ ﻳﻜﺴﺎن آن را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻌـﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ را ﻣﺘﺒﻠـﻮر‬ ‫ﺳﺎزد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﺗﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ‪ ،‬ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﻨﻈﻢ از ﻣﻌـﺎﻧﻲ و ﻧﻤﺎدﻫﺎﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎي آن‬ ‫ﻛﻨﺶﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ داﻧﺴﺖ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﮔﻴﺮﺗﺰ ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻌﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ درﻳﺎﻓﺖ ﻗﻮاﻋـﺪ‪ ،‬ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ او ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻋﻨﻮان ﺑﻪ وﺟﻮد و ﺣﻀﻮر ﻗﻮاﻋﺪ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد او ﺗﻮﺟﻪ ﻋﻤﻴﻖﺗـﺮ‬ ‫و دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ)‪ . (Edles, 2002:182‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ در اﻳـﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد را دﻗﻴﻘﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮح ﮔﻴﺮﺗﺰ اﻧﻄﺒﺎق دادهاﻳﻢ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻌﻨـﻲﻳـﺎﺑﻲ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﺑﻪﻃﻮر ﺧﺎص در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺮوﺳﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪59‬‬

‫روش ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﻛﻴﻔﻲ از دو ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻣـﺸﺎﻫﺪه و ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎري و ﻏﻴﺮﺳـﺎﺧﺘﺎري‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ و ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻏﻴﺮﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﺨﺼﻮص اﻃﻼعرﺳﺎنﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻲ و‬ ‫ﻛﻢ ﺳﻮاد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﮔﺮوه از ﻣﻴﺎن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻃﻼﻋـﺎت را‬ ‫در زﻣﻴﻨﻪ ﭘﺪﻳﺪه‪ 1‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﻮردﻧﻈﺮ دارا ﺑﻮدهاﻧﺪ و ‪ 87‬ﺧﺎﻧﻮاده اﻋﻢ از ‪ 435‬ﻧﻔﺮ زن و ﻣـﺮد‬ ‫را ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ از ﻗﻮه ﻛﻼﻣﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎ و ﻣﺸﺎﻫﺪهﻫﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻳﻜـﺴﺎن و ﻫﻤﮕـﻦ‪،‬‬ ‫اﻓﺮاد را ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧـﺪ)‪ . (Finnegan ,1992:22‬ﻛـﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﺮﺣﻠـﻪ‬ ‫ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ‪ ،‬ﻋﺒـﺎرت ﺑﻮدﻧـﺪ از اﻓـﺮاد داراي ﺗﺤـﺼﻴﻼت داﻧـﺸﮕﺎﻫﻲ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻓﺮاد ﻋﺎدي داراي اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ .‬اﻳﻦ دو روش در ﻗﺎﻟﺐ روشﺷﻨﺎﺳـﻲ ﮔﻴﺮﺗـﺰ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﻜﺎت رﻣﺰي‬ ‫و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺸﺨﺺ ﻋﻨﺼﺮ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ ﻳﻌﻨﻲ ﻷﻟﻪﻫﺎ را ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﻦ روشﻫﺎي دو وﺟﻬﻲ )ﺳﺎﺧﺘﺎري و ﻏﻴﺮ ﺳﺎﺧﺘﺎري( ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎل ﺗﻮﺻـﻴﻒ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ ﻣﻌﻨﻲﻳﺎﺑﻲ و ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺮه اﻣﻴﻚ و‬ ‫اﺗﻴﻚ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ و ﭘﺲ‪ ،‬ﺗﻔﺴﻴﺮ و‬ ‫ﻣﻌﻨﻲﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺳـﺮﻟﻮﺣﻪ ﻛـﺎر ﺧـﻮد ﻗـﺮار دﻫـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟـﻮد ﻛﻨـﺸﮕﺮﻫﺎي ﻋـﺎﻣﻲ و‬ ‫ﻣﺘﺨﺼﺺ اﺑﺰار ﻣﻬﻢ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﺳـﺎﺧﺘﺎري و ﻏﻴـﺮ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎري وﻇﺎﻳﻒ ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم داده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻷﻟﻪ‬

‫ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان و ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ آن‪ ،‬ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﻮد در ﺷﻜﻞدﻫﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻮرﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺸﺘﺮك ﺧـﻮﻳﺶ‬ ‫‪1. phenomenon‬‬ ‫‪2. lále‬‬

‫‪ ™ 60‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻧﺘﻘﺎدﻫﺎ و ﮔﺎﻫﻲ دﻟﺘﻨﮕﻲ ﻫﺎﻳﻲ را از ﺧﻮد اﺑﺮاز ﻣﻲدارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻷﻟﻪ‪ ،‬ﻧﺎم ﻛﻨﺸﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﺧﺘﺮان ﺑﺎ ﺧﺎﻃﺮات ﺳﺨﺖ ﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻗﺒﻴﻠﻪاي و‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻠﺨﻲ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮات ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪن ﻣﻜـﺎﻧﻲ دور ﺑـﺮاي‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻓﺮاغ از ﻳﺎران و دوﺳﺘﺎن و دور اﻓﺘﺎدن از اﻳﻞ ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻷﻟﻪﻫـﺎ ﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ از آنِ ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ درد دل دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺻﺤﺮا ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ و‬ ‫از اﻳﻦ دﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮان آنﻫﺎ ر ا ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬

‫دﻧﻤﺎﻳﻲ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ‬

‫ﻷﻟﻪﻫﺎي ﻧﻮ ﻋﺮوﺳﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ واﻟﺪﻳﻦ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ آﻣـﺎل و آرزوﻫـﺎي ﻋﺮوﺳـﺎن ﺗـﺮﻛﻤﻦ‬ ‫اﺳﺖ؛ ﻋﺮوﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻞﻫﺎي ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲاﻓﺘﺎدﻧﺪ و ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻧـﺪ از اﻳـﻞ و ﺧـﺎﻧﻮاده‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﻮﻧﺪ و ﻓﺮﺳﺦﻫﺎ از آن دور ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ‪ .‬در آن زﻣﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ ﺑـﻪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻛﻮچﻧﺸﻴﻨﻲ ﺑﻮد و وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻠﻲ ﻏﺮﻳﺒﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﻲدادﻧﺪ و ﻓﺼﻞ ﻛﻮچ ﺳﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻫﺮ اﻳﻠـﻲ‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪61‬‬

‫ﻣﺴﻴﺮ ﺧﻮﻳﺶ را در ﭘﻴﺶ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و رو ﺑﻪ ﺳﻮي ﺳﺮﻧﻮﺷﺘﺶ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫آنﻫﺎ ﻋﺮوﺳﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و از اﻳﻞ ﺧﻮد دور و دورﺗﺮ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫آق ﻣﺎﻳﺎم ﻗﺎﭼﻴﭗ ﺑﺎرﻳﺎر‬ ‫آق ﺳﻮﻳﺪﻳﻦ ﺳﺎﭼﻴﭗ ﺑﺎر ﻳﺎر‬ ‫ﺳﻮﻳﺪه ده ن ﺳﻮﻳﺠﻲ ﺟﺎن اﺟﻢ‬ ‫آراﻧﻲ آﭼﻴﭗ ﺑﺎر ﻳﺎر‬

‫‪āq māyām qačip bāryār‬‬ ‫‪q sǔydin sāčip bāryārā‬‬ ‫‪sūydadon suyji jān ejam‬‬ ‫‪rāni āĉip bāryārā‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺷﺘﺮ ﺳﻔﻴﺪم ﮔﺮﻳﺰان اﺳﺖ‬ ‫در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺷﻴﺮﻫﺎﻳﺶ را ﺑﺮ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﻳﺰد‬ ‫و ﻣﺎدر ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮ از ﺷﻴﺮ ﻣﻦ‬ ‫رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ دور و دورﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮد‬

‫ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد‪ ،‬ﻋﺮوس را ﺗﺎزه واردي ﻣﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑﺎﻳـﺪ ﺑـﺎر ﺳـﻨﮕﻴﻨﻲ را از دوش‬ ‫ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﺮدارد و ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﻫﺎي ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺮﺳـﺪ‪ ،‬از ﻇﺮﻓـﺸﻮﻳﻲ ﮔﺮﻓﺘـﻪ ﺗـﺎ ﻗﺎﻟﻴﺒـﺎﻓﻲ‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻳﺎﺑﻲ و ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي اﻳﻦ دﺧﺘـﺮان و ﻧﻮﻋﺮوﺳـﺎن ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮي ﺷـﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺟﻨﺲ درﺟﻪ دوم ﻣﻮرد ﻗﻀﺎوت ﻗﺮار ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘﻨـﺪ ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫اﻓﺮادي ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﺎد اﻳﻞﻟﺮﻳﺎﻣﺎن اﻳﻞﻟﺮ‬

‫‪yād ellar yāmān ellar‬‬

‫اوﺗﻮر دﻣﺎدي اورﻧﻮﻣﺪا‬

‫‪uoturādi urnumdā‬‬

‫ﻧﻮﻏﺘﺎ ﻗﺎرا ﺳﺎﭼﻴﻤﻲ‬

‫‪noγtā qārā sāčimi‬‬

‫داراﺗﻤﺎدي واﻗﺘﻴﻨﺪا‬

‫‪Dārātmādi vāqtindā‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻳﻞﻫﺎي ﺳﻨﮓ دل‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻟﺤﻈﻪاي آرام ﺑﻨﺸﻴﻨﻢ‬ ‫و ﻣﻮﻫﺎي ﺳﻴﺎﻫﻢ را‬ ‫ﺑﻪ وﻗﺘﺶ ﺷﺎﻧﻪاي زﻧﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮ اﻇﻬﺎرات ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از اﻳﻞ ﺧﻮد ﺷﻮﻫﺮ داده ﻣﻲﺷﺪ ﺑﺎ دﻟﻲ ﻟﺒﺮﻳـﺰ‬

‫‪ ™ 62‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫از ﻏﻢ ﺑﻪ ﻳﺎد اﻳﻞ ﺧﻮد‪ ،‬در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻓﺮو ﻣﻲرﻓﺖ‪ .‬ﻏﺮوب ﻫﻨﮕﺎم ﻣـﻲﻧﺸـﺴﺖ و در ﺗﻨﻬـﺎﻳﻲ‬ ‫درددل ﻣﻲﻛﺮد و ﻏﻢ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺮاﻧﻪ ﻣﻲﺳﺮود‪.‬‬ ‫ﻳﺎﻧﺪاغ ﺑﺎﺷﻲ ﻳﺎﻧﺎﻧﺪا‬

‫‪yāndāγ bāši yānāndā‬‬

‫ﻳﺎﻧﺪي دﮔﻴﻦ اﺟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪yāndi degin ejajān‬‬

‫ﺳﻮﻏﺎن ﺑﺎﺷﻲ ﺳﺎﻻﻧﺪا‬

‫‪soγān bāši sālāndā‬‬

‫ﺳﻮﻟﺪي دﻳﮕﻴﻦ اﺟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪Soldi digin ejajān‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺳﺮ ﻋﻠﻒﻫﺎ زﻳﺮ آﻓﺘﺎب ﻣﻲﺳﻮزد‬ ‫ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺳﻮزم‪ ،‬ﻣﺎدر ﺟﺎن!‬ ‫وﻗﺘﻲ ﺳﺮ ﭘﻴﺎزﻫﺎ ﻣﻲﭘﻮﺳﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﭘﻮﺳﻴﺪهام‪ ،‬ﻣﺎدر ﺟﺎن!‬

‫داﻳﻴﻢ داﻳﺰام ﮔﻠﻨﺪه‬ ‫ﻳﻴﺘﺪي دﻳﮕﻴﻦ اﺟﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﺑﻮﻳﺪا ﺷﻼرﻳﻢ ﮔﻠﻨﺪه‬ ‫اوﻟﺪي دﻳﮕﻴﻦ اﺟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪dāyim dāyzām galanda‬‬ ‫‪yitdi digin ejajān‬‬ ‫‪boydāšlārim galanda‬‬ ‫‪öldi digin ejajān‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫وﻗﺘﻲ داﻳﻲ و ﺧﺎﻟﻪام آﻣﺪﻧﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮ ﮔﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﺎدر ﺟﺎن!‬ ‫اﮔﺮ ﻫﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎﻻﻧﻢ آﻣﺪﻧﺪ‬ ‫ﺑﮕﻮ ﻣﺮده اﺳﺖ ﻣﺎدر ﺟﺎن‬

‫ﻧﮕﺮش اﻓﺮاد ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻪ وﻳﮋه ﻣﺎدر ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دوري دﺧﺘﺮ از ﺧﺎﻧﻮاده در اﻧـﺪك زﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺎدر درﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﺧﻮد را از ﺧﻮد دور ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ او ﻧﻴـﺰ‬ ‫در ﻓﺮاق دﺧﺘﺮ ﺧﻮد دﻟﺘﻨﮕﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻳﻦ دﻟﺘﻨﮕﻲ را ﺑﺎ ﺳﺮودن ﻷﻟﻪﻫـﺎ ﻫﻤـﺮاه ﻣـﻲﺳـﺎزد‪.‬‬ ‫ﻣﺎدر از ﻳﺎد دﺧﺘﺮي ﻛﻪ در آﻏﻮﺷﺶ ﭘﺮورده و اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻠﻲ دﻳﮕﺮ رﻓﺘﻪ‪ ،‬داﻏﺪار اﺳﺖ‬ ‫و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دﺧﺘﺮش را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ و ﻃﺎﻗﺖ دوري او را ﻧﺪارد و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺐﻫـﺎ ﺑـﺎ‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪63‬‬

‫آراﻣﺶ ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ را ﺑﺮ ﻫﻢ ﺑﮕﺬارد‪.‬‬ ‫آي دوﻏﺎﻧﺪا ﺑﺎﺗﻤﺎﻳﺎر‬ ‫اﻳﺖ ﻟﺮ اوﻟﻴﭗ ﻳﺎﺗﻤﺎﻳﺎر‬ ‫ﺳﺎﻧﭽﻲ ﻻﻣﻴﺶ اﺟﻪ ﺳﻲ‬ ‫ﻗﻴﺰدان آﻳﺮي ﻳﺎﺗﻤﺎﻳﺎر‬

‫‪āy doγāndā bātmāyār‬‬ ‫‪itlar ölip yātmāyār‬‬ ‫‪sānĉilāmiš ejasi‬‬ ‫‪qizdān āyri yātmāyār‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺎه رو ﺑﻪ ﻏﺮوب ﻧﻤﻲرود‬ ‫زوزه ﺳﮓﻫﺎ ﺧﺎﻣﻮش ﻧﻤﻲﺷﻮد‬ ‫و ﻣﺎدرش از درد ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﭘﻴﭽﺪ‬ ‫در ﺑﺴﺘﺮش آرام ﻣﻲﮔﺮﻳﺪ‬

‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺼﺎﻳﺺ و ﻗﻮاﻋﺪ ﺧﺎص ﻗﻮﻣﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﺮوس اﺣﺘﻤـﺎل دﻳـﺪن ﺧـﻮاﻫﺮان و‬ ‫ﺑﺮادران ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺣﺘﻲ اﻣﻜﺎن ﺷﺮﻛﺖ او در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳـﻲ ﺧـﻮاﻫﺮان و‬ ‫ﺑﺮادراﻧﺶ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻧﻴﺰ ﻋﺎﻣـﻞ دﻳﮕـﺮي ﺑـﺮاي ﺳـﺮودن‬ ‫ﻷﻟﻪﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫آي دوﻏﻮﭘﺪﻳﺮ دﻳﺪﻳﻠﺮ‬

‫‪āy doγupdir dedilar‬‬

‫آﻳﻼﻧﻴﭗ دﻳﺮ دﻳﺪﻳﻠﺮ‬

‫‪āy lānipdir dedilar‬‬

‫ﻣﻨﻴﻨﮓ ﻛﻮرﭘﻪ دوﻏﺎﻧﻴﻢ‬

‫‪maning körpa doγānim‬‬

‫اوﻳﻠﻪ ﻧﻴﭗ دﻳﺮ دﻳﺪﻳﻠﺮ‬

‫‪öylanipdir dedilar‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﺎه ﻃﻠﻮع ﻛﺮده اﺳﺖ‬ ‫و در آﺳﻤﺎن ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺮادر ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻦ‬ ‫ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‬

‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻷﻟﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ درد ﻫﺠﺮان ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﮔـﺎه ﻷﻟـﻪ ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ‬ ‫درد ﻫﺠﺮان ﻣﻴﺎن ﻋﺮوس و داﻣﺎد ﺟﻮان ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ رﺳﻮم ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬دﺧﺘﺮ ﺟﻮان را ﭘﺲ‬ ‫از ﻋﺮوﺳﻲ ﻳﻜﻲ دوﺳﺎل در ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪري ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و داﻣﺎد ﺣﻖ ﻧﺪاﺷﺖ ﻧـﺰد او ﺑﻴﺎﻳـﺪ و‬

‫‪ ™ 64‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺣﻴﺎﻧﺎً اﮔﺮ داﻣﺎد ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﺑﻪ اﻳﻞ او ﻣﻲآﻣﺪ و ﻣﺮدم او را ﻣﻲدﻳﺪﻧﺪ او را ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﺟﻨﺒﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﻧﻪ اﻣﺮي ﺟـﺪي ﻗﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آي دوﻏﻮﭘﺪﻳﺮ ﺧﻂ ﻳﺎﻧﺎق‬ ‫ﭼﻴﺰﻳﻠﻴﭙﺪﺑﺮ ﭼﻴﺖ ﻳﺎﻧﺎق‬ ‫ﻛﻮپ ﻛﻠﻤﻪ ﻛﻴﻦ ﻛﻮراﻛﻦ‬

‫‪āy doγupdir xat yānāq‬‬ ‫‪čizilipdir čit yānāq‬‬ ‫‪küp kalmakin kürākam‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺎه ﭼﻮن ﺧﻄﻲ ﻃﻠﻮع ﻛﺮده‬ ‫و ﭼﻮن ﭼﻴﺖ ﭼﻨﺪ ﺧﻂ ﺑﻪ روﻳﺶ اﻓﺘﺎده‬ ‫زﻳﺎد اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺎ اي داﻣﺎد ﺟﻮان‬

‫ﻷﻟﻪ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺗﻤﺎم ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن ﭘﻴﺶ ﻣـﻲآﻳـﺪ؛‬ ‫از ﻛﺎرﻫﺎي ﺳﺨﺖ و دوري از ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ دوري از ﺷﻮﻫﺮ‪ .‬ﻷﻟﻪ را ﺑﺎﻳﺪ اﻧﻌﻜـﺎس‬ ‫دﻧﻴﺎي ﻏﻢ آﻟﻮد ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن داﻧﺴﺖ ﻛﻪ در اﻣﺮ اﻧﺘﺨﺎب در ازدواج ﺑﻪ آﻣﺎل و ﻧﻈﺮ آﻧﻬﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻷﻟﻪ ﻋﺮوﺳﺎن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﻣﻲاﻧﺪازﻳﻢ‪:‬‬ ‫آق ﻛﭽﺎﻧﻴﻨﮓ اوﺳﺘﻮﻧﺪه‬

‫‪āq keĉāning üstünda‬‬

‫ﺟﺎﻳﻴﻢ ﻗﺎﻟﺪي اﺟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪jāyim qāldi ejajān‬‬

‫دورﻟﻲ ﺗﺎواق اﻳﭽﻴﻨﺪه‬

‫‪durli tāvāq ičinda‬‬

‫ﭘﺎﻳﻴﻢ ﻗﺎﻟﺪي اﺟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪pāyim qāldi ejajān‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫روي ﻧﻤﺪ ﺳﻔﻴﺪ ﺧﺎﻧﻪ‬ ‫ﺟﺎي ﻣﻦ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﺎدر ﺟﺎن‬ ‫و در ﺑﺸﻘﺎﺑﻬﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ‬ ‫ﺳﻬﻢ ﻣﻦ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﻣﺎدر ﺟﺎن‬

‫آي دوﻏﺎر ﻫﺮزه ‪ -‬ﻫﺮزه‬ ‫ﻫﺮ ﭘﻮداﻏﻲ ﺑﻴﺮ ﻳﺮده‬

‫‪āy doγār harza – harza‬‬ ‫‪har pudāγi bir yerda‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪65‬‬ ‫ﻳﺎﻏﺸﻲ ﻗﻴﺰ ﻳﺎﻣﺎن ﻳﺮده‬

‫‪yāγši qiz yāmān yerda‬‬

‫ﻣﻦ ﻳﺎﻧﺎﻳﻴﻦ ﺷﻮل درده‬

‫‪man yānāyin šul darda‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺎه ﭼﻮن ﺧﻄﻲ ﻃﻠﻮع ﻛﺮده‬ ‫و ﻫﺮ ﺷﺎﺧﻪ اي از آن ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ‬ ‫دﺧﺘﺮي ﺧﻮب ﺑﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻠﻲ ﺑﺪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻦ در اﻳﻦ درد ﻣﻲﺳﻮزم‬

‫آﻏﺎچ ﺑﺎﺷﻴﻨﺪا ﺣﻮزا‬ ‫ﺑﻴﻠﻤﺎﻧﻲ دوﺷﺪوم ﻳﺎﻛﻮزا؟‬

‫‪āγāč bāšindā hozā‬‬ ‫‪bilmāni düšdüm köza‬‬

‫اﺗﻢ آﻧﺎم ﺑﻴﭽﺎره‬

‫‪ātām – ānām bičara‬‬

‫ﻣﻨﻲ ﺑﺮدي ﺑﻴﺮ ﻳﺎدا‬

‫‪mani berdi bir yādā‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻗﻮزه اي ﺑﻮدم در ﺳﺮ ﮔﻴﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ در ﻣﻴﺎن آﺗﺶ اﻓﺘﺎدم‬ ‫ﺑﻴﭽﺎره ﭘﺪر‪ ،‬ﻣﺎدرم‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻠﻲ ﻏﺮﻳﺐ دادهاﻧﺪ‬

‫اﻟﻴﻤﺪه ن ﺳﻮﻳﺸﺎم ﻗﺎﭼﺪي‬

‫‪alimdan suyšām qāčdi‬‬

‫ﺑﻴﻠﻤﻪ دﻳﻢ ﻧﻴﺮاك دوﺷﺪي‬

‫‪bilmadim nirāk dušdi‬‬

‫آﻻﮔﻮزﻟﻲ ﺑﻮﻳﺪاش ﺟﺎن‬ ‫آراﻣﻴﺰا داغ دوﺷﺪي‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﺸﻪاي از دﺳﺘﺎﻧﻢ اﻓﺘﺎد‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻢ ﻛﺠﺎ ﻓﺮود آﻣﺪ‪.‬‬ ‫اي دوﺳﺖ ﻣﻦ ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ زﻳﺒﺎ داري‬

‫‪ālāgözli boydāš jān‬‬ ‫‪ārāmiz dāγā düši‬‬

‫‪ ™ 66‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻣﺮوز ﻛﻮهﻫﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻤﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‬

‫ﺳﻮوا ﮔﻴﺘﺪﻳﻢ دوﺷﻤﺎﮔﻪ‬ ‫اﻧﻜﻴﻠﺪﻳﻢ ﺳﻮ اﻳﭽﻤﺎﮔﻪ‬ ‫اوﻳﻤﻴﺰده ن ﺑﻴﺮ ﺧﻂ ﮔﻠﺪي‬ ‫ﻗﺎﻧﺎﺗﻴﻢ ﻳﻮق اوﭼﻤﺎﻏﺎ‬

‫‪suvā gitdim düšmāga‬‬ ‫‪ankildim su ičmāga‬‬ ‫‪evimizdan bir xat galdi‬‬ ‫‪qānātim yoq učmāγa‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﻨﺎر ﭼﺸﻤﻪ رﻓﺘﻢ‬ ‫ﺧﻢ ﺷﺪم ﺗﺎ آﺑﻲ ﺑﺨﻮرم‬ ‫ﻧﺎﻣﻪ اي از ﺧﺎﻧﻪﻣﺎن رﺳﻴﺪ‬ ‫اﻓﺴﻮس ﺑﺎل ﻧﺪارم ﻛﻪ ﭘﺮواز ﻛﻨﻢ‬

‫ﺳﻮوا ﮔﻴﺮدﻳﻢ ﺑﻮﻳﻼدﻳﻢ‬

‫‪suvā girdim boylādim‬‬

‫ﺳﻮ اﻳﭽﻴﻨﺪه اوﻳﻨﺎدﻳﻢ‬

‫‪su ičinda oynādim‬‬

‫ﻳﺎد اوﺑﺎ ﻧﻴﻨﮓ اﻳﭽﻴﻨﺪه‬

‫‪yād obāning ičinda‬‬

‫ﻳﺎﻟﻴﻖ ﭼﻜﻴﭗ آﻏﻼدﻳﻢ‬

‫‪yāliq čakip āγlādim‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ رودﺧﺎﻧﻪ زدم‬ ‫و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺳﻮ ﺟﻨﺒﻴﺪم‬ ‫و در ﻣﻴﺎن اﻳﻠﻲ ﻏﺮﻳﺒﻪ‬ ‫ﭘﺸﺖ روﺑﻨﺪم‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‬

‫ﺳﻮوا ﮔﻴﺮدﻳﻢ آت ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪suvā girdim āt bilan‬‬

‫ﺑﻮﻳﻨﻮم دوﻟﻲ ﺧﻂ ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪boynum doli xat bilan‬‬

‫ﻳﺴﺮ ﻣﻨﻴﻨﮓ ﻣﺎﻧﮕﻼﻳﻴﻢ‬

‫‪yesar maning mānglāyim‬‬

‫ﻳﺎزﻳﻠﻴﭙﺪﻳﺮ ﻳﺎد ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪yāzilipdir yādbilan‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪67‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺒﻲ وارد آب ﺷﺪم‬ ‫ﺑﺎ ﮔﺮدﻧﻲ ﭘﺮ از ﺧﻂ و ﻧﻮﺷﺘﻪ‬ ‫روي ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ ﺑﺨﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻪام‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺮا ﺑﺎ ﻏﺮﻳﺒﻪاي ﻧﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‬

‫ﺳﻮﻳﺪه ﻗﺎﻳﻤﺎق ﮔﺮه ك‬ ‫ﻗﻴﺎﻣﺎﻏﻨﻲ ﻳﺎﻳﻤﺎق ﮔﺮه ك‬ ‫ﻳﺎدا ﻗﻴﺰﻳﻦ ﭘﺮه ﻧﻴﻨﮓ‬ ‫ﮔﻮزﻟﺮﻧﻲ اوﻳﻤﺎق ﮔﺮه ك‬

‫‪süyda qāymāq garak‬‬ ‫‪qāymāγini yāymāq garak‬‬ ‫‪yādā qizin peraning‬‬ ‫‪gözlarini oymāq garak‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﺮ ﻻزم اﺳﺖ و ﺳﺮﺷﻴﺮ‬ ‫و ﺳﺮﺷﻴﺮ را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻢ زد‬ ‫ﭼﺸﻤﺎن ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ از ﺣﺪﻗﻪ ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‬

‫ﭼﺸﻤﺎﻧﻲ ﻻﻟﻲ ﻻدﻳﻼر‬ ‫ﺳﻮوﻳﻦ ﭘﺎﻳﻼر دﻳﻼر‬ ‫ﻣﻨﮓ ﺳﻮﻳﻤﻪ دﻳﻚ ﻳﺎرﻳﻤﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻤﺎ ﺑﺎﻏﻼ دﻳﻼر‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﺸﻤﻪ زﻻل را ﮔﻞ و ﻻي‬ ‫و آبﻫﺎﻳﺶ را ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ‬ ‫و ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ دوﺳﺘﺶ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻦ ﭘﻴﻮﻧﺪ دادﻧﺪ‬

‫‪češmāni lāli lādilār‬‬ ‫‪suvin pāylār dilār‬‬ ‫‪mang söymadik yārimi‬‬ ‫‪bāšimā bāγlā dilar‬‬

‫‪ ™ 68‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻧﻤﺎﻳﻲ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ در ﻣﻴﺎن ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ‬

‫ﻷﻟﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان‬ ‫دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﺸﻜﻼت و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻧـﺪﮔﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ از ﻫﻤﺎن اﺑﺘﺪاي ﺗﻮﻟﺪ ﺑﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﭘﺴﺮ و دﺧﺘﺮ اﺧـﺘﻼف ﻗﺎﻳـﻞ ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘـﺴﺮ‪،‬‬ ‫ﻋﺰﻳﺰ ﺧﺎﻧﻮاده ﺑﻮد و دﺧﺘﺮ را از آن ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ در ﻣﻴﺎن ﺗﻌﺼﺐﻫﺎي‬ ‫ﻛﻮردﻻﻧﻪ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎ ﻣﻲﺳﻮﺧﺘﻨﺪ و ﮔﺎه درد دل ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻷﻟﻪ ﻣﻲﺳﺮودﻧﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي ﺧﻠﻮﺗﻲ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و دور ﻫﻢ ﻣﻲﻧﺸـﺴﺘﻨﺪ و ﺑـﺎ ﺻـﺪاي ﺣـﺰناﻧﮕﻴـﺰي ﺷـﺮوع ﺑـﻪ‬ ‫ﻷﻟﻪﺧﻮاﻧﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻗﻴﺰﻻر داﻏﺎ ﭼﻴﻘﺎﻳﻠﻴﻨﮓ‬

‫‪qizlār dāγā čiqāyling‬‬

‫ﮔﻮﻟﻮپ اوﻳﻨﺎپ ﺑﻮﻛﻴﻠﻴﻨﮓ‬

‫‪gülüp oynāp bukiling‬‬

‫اﮔﺴﻴﻠﻤﺎﻧﻪ دردﻳﻤﻴﺰ‬ ‫ﮔﻠﻴﻨﮓ ﻷﻟﻪ ﻗﺎﻗﺎﻳﻠﻴﻨﮓ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دﺧﺘﺮﻫﺎ! ﺑﺮوﻳﻢ ﺑﺎﻻي ﻛﻮه‬

‫‪agsilmāna dardimiz‬‬ ‫‪galing lāla qāqāyling‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪69‬‬ ‫و ﺷﺎد و ﺧﻨﺪان ﺟﺴﺖ و ﺧﻴﺰ ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎ درد ﻫﺎﻳﻤﺎن ﻓﺮو رﻳﺰد‬ ‫ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻷﻟﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‬

‫دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ در واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ ﺷﺮﻳﻚ زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد از ﻋﻮاﻃﻒ ﻻزم ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﻬﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻫﺪاف زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺸﺘﺮك را ﺗﻌﻘﻴـﺐ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺷـﺮح‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﻣﻮر را در ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺴﻞﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﺔ ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬دﺧﺘﺮان و ﺣﺘـﻲ ﭘـﺴﺮان در اﻧﺘﺨـﺎب ﻫﻤـﺴﺮ ﻣـﻮرد‬ ‫ﻋﻼﻗﻪ ﺧﻮد ﭼﻨﺪان آزاد ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺤﺪودﻳﺖ آزادي ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎ و آﻳﻴﻦ رخ داده‬ ‫در ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻳﺎﺑﻲ آﻧﻬﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬در ﻧﺴﻞ ﻧﻮﻳﻦ ﻫﻢ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎ و‬ ‫ﺳﺪ راهﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ازدواج وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻗﻮﻣﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻄﺢ ﺗﺤﺼﻴﻼت‪ ،‬ﻧﻮع ﺗﺤﺼﻴﻼت و ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﺧﺎﺻـﻲ از‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در ﺟﺎﻣﻌﺔ رو ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺘﻪ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺪ راهﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ در ﻧﺴﻞ ﻗﺪﻳﻢ و ﭼﻪ در ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻮاﻧﻌﻲ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ زوج دﻟﺨـﻮاه و زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﺸﺘﺮك وﺟﻮد دارد ﻛﻪ دﺧﺘﺮان ﻋﺎﻣﻼن اﻳﻦ ﻣﻮاﻧﻊ را ﺑﻪ اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ‬ ‫ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻓﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﻮوا ﮔﻴﺘﺪﻳﻢ ﻣﻴﺲ ﺑﻴﻠﻦ‬ ‫دوﻟﺪوردوم ﻫﻮه س ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪suvā gitdim mis bilan‬‬ ‫‪Doldurdum havas bilan‬‬

‫ﻳﺎري ﻳﺎردان آﻳﺮاﻧﻴﻨﮓ‬

‫‪yāri yārdān āyrāning‬‬

‫ﮔﻮﻧﻲ ﮔﭽﺴﻴﻦ ﻳﺎس ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪güni gečsin yās bilan‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻲ ﻣﺴﻲ ﻛﻨﺎر رود رﻓﺘﻢ‬ ‫ﻇﺮﻓﻢ ﭘﺮ از ﺣﺴﺮت ﺷﺪ‬ ‫روزش در ﻋﺰا و ﻣﺎﺗﻢ ﺑﮕﺬرد‬ ‫ﻳﺎر را از ﻳﺎر ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫دﺧﺘﺮ ﺗﺮﻛﻤﻦ در ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ ﺑﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪدﻧﺒﺎل دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑـﻪ ﺷـﺮاﻳﻄﻲ ﻏﻴـﺮ از‬ ‫ﺷﺮاﻳﻂ ﻋﺮوﺳﺎن ﻧﺴﻞ ﻗﺒﻞ از ﺧﻮد ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺮوﺳﺎﻧﻲ ﻛﻪ در واﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻳﻞ ﻏﺮﻳﺒﻪ‬

‫‪ ™ 70‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺧﺎﺻﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺷﻜﻮاﻳﻴﻪ دﺧﺘﺮان دم ﺑﺨﺖ از ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷـﺪن ﺑـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫وﺿﻌﻴﺘﻲ در ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آ ﻗﻴﺰ ﺳﺎﭼﻴﻨﮓ ﻳﺎﻏﻼﻣﺎ‬

‫‪āqiz sāčing yāγlāmā‬‬

‫ﻳﺎدا ﮔﻮوﻧﻴﻨﮓ ﺑﺎﻏﻼﻣﺎ‬

‫‪yādā güvaning bāγlāmā‬‬

‫ﻳﺎدﻳﺮ ﮔﻮﻧﻴﻨﮕﻪ ده ﻛﺴﻪ‬

‫‪yādir güvaningda kasa‬‬

‫اوز اﻳﻠﻴﻢ دﻳﭗ آﻏﻼﻣﺎ‬

‫‪öz ilim dip āγlāmā‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻫﺎي دﺧﺘﺮ روﻏﻦ ﺑﻪ ﻣﻮﻫﺎﻳﺖ ﻧﻤﺎل‬ ‫ﺑﻪ ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻫﺎ دل ﻣﺒﻨﺪ‬ ‫ﺗﺎ وﻗﺘﻲ دﻟﺖ را ﺷﻜﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎد اﻳﻞ ﺧﻮد ﻧﮕﺮﻳﻲ‬

‫ﻷﻟﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه اﻣﻴﺎل و آرزوﻫﺎي وﻳﮋهاي اﺳﺖ؛ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﻴﻚﺑﺨﺘـﻲ‬ ‫و ﺳﺒﻚ ﺑﺎﻟﻲ ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ واﻟﺪﻳﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺎ اﻏﻨﻴﺎ و ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان را ﺑﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬درواﻗـﻊ ﻧـﺴﻞﻫـﺎي ﺟﺪﻳـﺪ از آﮔـﺎﻫﻲﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ـ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗـﺎزهاي‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ و ﻫﻤﻴﻦ ﺗﻔﺎوت ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و ﻧـﺴﻞ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﻓـﻀﺎﻳﻲ را ﺑـﺮاي آﻧﻬـﺎ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬ ‫ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻋﻮاﻃﻒ آﻧﻬﺎ را ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻷﻟﻪﻫﺎي زﻳﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻳﻦ ﻧـﻮع‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﻮ آﻗﺎر ﻛﻨﺎر ﮔﻴﺪه ر‬

‫‪su āqār kanār gidar‬‬

‫ﺑﻮﺟﺎﻧﻴﻢ ﻳﺎﻧﺎر ﮔﻴﺪه ر‬

‫‪bu jānim yānār gidar‬‬

‫ده ﮔﻤﺎﻧﮓ ﻗﻴﺰﻳﻨﮓ ﮔﻮوﻧﻴﻨﻪ‬ ‫ﻣﻴﻬﻤﺎن دﻳﺮ ﻗﻮﻧﺎر ﮔﻴﺪه ر‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از ﻛﻨﺎري آب ﺟﺎريﺳﺖ‬ ‫و ﺟﺎن ﻣﻦ در آﺗﺶ ﻣﻲﺳﻮزد‬ ‫دل دﺧﺘﺮ را ﺑﻪ درد ﻧﻴﺎورﻳﺪ‬ ‫او ﻣﻬﻤﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻫﺪ رﻓﺖ‬

‫‪dagmāng qizing güvanina‬‬ ‫‪mihmāndir qonār gidar‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪71‬‬

‫آق ﻗﻮﺷﻼر ﻗﺎرا ﻗﻮﺷﻼر‬

‫‪āq qušlār qārā qušlār‬‬

‫ﻳﺎرﻳﻢ داش دﻳﺮ ﺑﻮﻳﺪاﺷﻼر‬

‫‪yārim dāšdir boydāšlār‬‬

‫ﻳﺎرﻳﻤﺪان ﺳﺎوﻏﺎت ﮔﻠﺪي‬

‫‪yārimdān sāvγāt galdi‬‬

‫ﮔﻮوﻧﻴﻢ ﺧﻮش دﻳﺮ ﺑﻮﻳﺪاﺷﻼر‬

‫‪güvanim xošdir boydāšlār‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﭘﺮﻧﺪهﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ و ﺳﻴﺎه‬ ‫اي دوﺳﺘﺎن‪ ،‬ﻳﺎر از ﻣﻦ دور اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‬ ‫ﺳﻮﻏﺎﺗﻲاي از او رﺳﻴﺪه‬ ‫و دل ﻣﻦ ﺑﻪ آن ﺧﻮش اﺳﺖ‬

‫ﺳﻮ آﻗﺎر ﭼﻴﺮﻓﻴﻦ ﺑﻴﻠﻦ‬ ‫ﻗﻴﺰ ﻗﺎﻳﺪار ﻗﺎرﭼﻴﻦ ﺑﻴﻠﻦ‬ ‫ده ﮔﻤﺎﻧﮓ ﻗﻴﺰﻳﻨﮓ ﮔﻮوﻧﻮﻧﻪ‬ ‫اوﻳﻨﺎﺳﻴﻦ ﻻﭼﻴﻦ ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪su āqār čirfin bilan‬‬ ‫‪qiz qāydār qārĉin bilan‬‬ ‫‪dagmāng qizing gövüna‬‬ ‫‪oynāsin lāĉin bilan‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آب ﺑﺎ ﭘﻴﭻ و ﺗﺎب ﺟﺎريﺳﺖ‬ ‫و دﺧﺘﺮ ﻗﺎرﭼﻴﻦ‪ 1‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫دل دﺧﺘﺮ را ﻧﻴﺎزارﻳﺪ‬ ‫ﺑﮕﺬارﻳﺪ ﺑﺎ ﺑﺎز ﺑﺎزي ﻛﻨﺪ‬

‫ﺳﻮوا ﮔﺘﻴﺪﻳﻢ ﻣﻴﺲ ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪suvā gitdim mis bilan‬‬

‫اﮔﻠﺘﺪﻳﻢ ﻫﻮه س ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪aglatdim havas bilan‬‬

‫ﻳﺎرﻳﻨﮓ ﮔﻴﺪه ن ﻳﻮﻟﻮﻧﻲ‬

‫‪yāring gidan yoluni‬‬

‫‪ .1‬ﻧﻮﻋﻲ ﺑﺎﻓﺘﻨﻲ ﭼﻮن ﻗﺎﻟﻴﭽﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 72‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﻮزه دﻳﻢ ﺗﻠﻮاس ﺑﻴﻠﻦ‬

‫‪güzadim talvās bilan‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎ ﻇﺮﻓﻲ ﻣﺴﻲ ﻛﻨﺎر رود رﻓﺘﻢ‬ ‫و آرزو ﺑﺮ دل ﻧﺸﺴﺘﻢ‬ ‫و راﻫﻲ را ﻛﻪ ﻳﺎر رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫دﻳﻮاﻧﻪوار ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻢ‬

‫ﺳﺎري ﻗﺎوﻳﻦ ﺑﻴﺸﻴﭗ دﻳﺮ‬

‫‪sāri qāvin biŝipdir‬‬

‫ﺳﺎﭘﺎﻏﻴﻨﺪان دوﺷﻮپ دﻳﺮ‬

‫‪sāpāγindān düšüpdir‬‬

‫ﻣﻨﻴﻨﮓ ﺟﻮرام ‪ -‬اﻧﻪ ﮔﻮل ‪-‬‬ ‫ﻳﺎد اﻳﻞ ﻟﺮه دوﺷﻮپ دﻳﺮ‬

‫‪maning jurām anagüĺ‬‬ ‫‪yād ellara düšüpdir‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﺮﺑﺰه زرد رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‬ ‫و از ﺑﻮﺗﻪ اش ﺟﺪاﺷﺪه‬ ‫دوﺳﺖ ﻣﻦ ‪ -‬اﻧﻪ ﮔﻞ‪-‬‬ ‫ﻣﻴﺎن اﻳﻞ ﻏﺮﻳﺒﻪ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺤﺮ ﻗﻴﻐﻴﺮان ﺗﺎوﻳﻖ‬

‫‪sahar qiγirān tāviq‬‬

‫ﺳﺤﺮ ﻗﻴﻐﻴﺮ ﻣﺎ ﺗﺎوﻳﻖ‬

‫‪sahar qiγirmā tāviq‬‬

‫ﻣﻦ ﻳﺎرا ﻧﺎﻣﻪ دﻳﺪﻳﻢ‬ ‫ﻳﺎر ﻳﻮزي ﻣﻨﺪه ﺳﺎوﻳﻖ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺮﻏﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﺤﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲﻛﻨﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻓﺮﻳﺎد ﻧﻜﻦ‬ ‫آﺧﺮ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻳﺎر ﭼﻪ ﮔﻔﺘﻢ‬ ‫ﻛﻪ دﻟﺶ از ﻣﻦ ﺳﺮد ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪man yārā nāma dedim‬‬ ‫‪yār yuzi manda sāviq‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪73‬‬

‫ﻗﺎﭘﻲ ﻣﻴﺰدان ﺑﺎﻗﻤﺎ اوﻏﻼن‬

‫‪qāpimizdān bāqmā oγlān‬‬

‫ﮔﻮز ﻗﺎﺷﻴﻨﮕﻲ ﻗﺎﻗﻤﺎ اوﻏﻼن‬

‫‪göz qāšingi qāqmā oγlān‬‬

‫ﺑﻴﺰي ﺳﺎﻧﮕﺎ ﺑﺮﻣﺰﻟﺮ‬ ‫اﻳﭻ ﺑﺎﻏﺮﻳﻨﮕﻲ ﻳﺎﻗﻤﺎ اوﻏﻼن‬

‫‪bizi sāngā bormazlar‬‬ ‫‪ič bāγringi yāqmā oγlān‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از درﮔﺎﻫﻤﺎن ﻧﮕﺎه ﻧﻜﻦ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ!‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺎ ﭼﺸﻤﻚ ﻧﺰن‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ!‬ ‫ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داد‬ ‫ﺑﻴﻬﻮده دﻟﺖ را ﺧﻮن ﻧﻜﻦ‪ ،‬اي ﭘﺴﺮ!‬

‫ﻗﺮا ﭼﺎ آﺗﻴﻨﮓ ﻧﺎﻟﻲ ﻣﻦ‬

‫‪qarāčā āting nāli man‬‬

‫دﺳﺘﻪ ﻳﻮﭘﻚ ﺗﺎري ﻣﻦ‬

‫‪dasta yüpak nāli man‬‬

‫دﻳﺪ ام ﻣﺎﻧﮕﺎ ﻗﻮواﻧﻤﺎ‬ ‫ﻛﺴﻪ ﻛﻴﻨﻴﻨﮓ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻦ‬

‫‪didām māngā quvānmā‬‬ ‫‪kasa kining māli man‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ ﻧﻌﻞ اﺳﺐ ﺳﻴﺎﻫﻲ ﻫﺴﺘﻢ‬ ‫ﻣﻦ ﺗﺎر دﺳﺘﻪ اي اﺑﺮﻳﺸﻤﻢ‬ ‫ﺑﺮادرم! ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﻦ ﻧﺒﺎل‬ ‫ﻣﻦ از آن دﻳﮕﺮان ﻫﺴﺘﻢ‬

‫ﺻﺎﻧﺪﻳﻘﻴﻢ ـ ﺻﺎﻧﺪﻳﻘﻴﻢ‬ ‫ﺻﺎﻧﺪﻳﻘﺎ داﻳﺎﻧﺪﻳﻘﻴﻢ‬

‫‪sāndiqim – sāndigim‬‬ ‫‪sāndiqā dāyāndiqim‬‬

‫ﻳﺎداﻳﻞ ﻻرﻳﻨﮓ اﻳﭽﻴﻨﺪا‬

‫‪yād ellāring ičindā‬‬

‫ﻫﺎﻳﻴﭗ ﻣﻨﻴﻨﮓ ﻳﺎﻧﺪﻳﻘﻴﻢ‬

‫‪hāyip maning yāndiqim‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪ ™ 74‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اي ﺻﻨﺪوق! اي ﺟﺎﻣﻪ دان ﻣﻦ!‬ ‫اي ﻛﻪ ﺗﻜﻴﻪﮔﺎه و راز دار ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻲ!‬ ‫آﮔﺎه ﺑﺎش ﻛﻪ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻗﻮﻣﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻏﺮﻳﺒﺎﻧﻪ ﻣﻲﺳﻮزم‬

‫ﻣﻦ ﮔﻠﻴﺎن ﭼﺎم‪ ،‬ﺳﻴﻞ ﺑﻮﻟﺠﺎق‬ ‫ﺑﻮﻗﭽﺎ ﺑﺎﻏﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﻞ ﺑﻮﻟﺠﺎق‬ ‫دوﻟﺪا دورن آق ﻗﻮﺷﺎق‬ ‫ﺛﺎﻳﺮاپ دورن دﻳﻞ ﺑﻮﻟﺠﺎق‬

‫‪man galyānčām, sil buljāq‬‬ ‫‪buqčā bāγim, nil buljāq‬‬ ‫‪doldā duran āq qušāq‬‬ ‫‪sāyrāp duran dil buljāq‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﺷﻚﻫﺎﻳﻢ ﺳﻴﻠﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬ ‫ﭼﻮن درﻳﺎي ﻧﻴﻞ‪ ،‬ﺑﻘﭽﻪ ام را در ﺧﻮد ﻏﺮق ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‬ ‫آن ﮔﺎه ﺷﺎل ﺳﻔﻴﺪ ﻛﻤﺮم‬ ‫زﺑﺎن ﮔﻮﻳﺎي رﻧﺞﻫﺎي ﻣﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬

‫دردﻳﻢ دوا ﺳ‪‬ﺰ ﺑﻮﻟﺪي‬

‫‪dardim davāsoz buldi‬‬

‫اوﻳﻴﻢ ﺻﻔﺎ ﺳ‪‬ﺰ ﺑﻮﻟﺪي‬

‫‪öyim safāsoz buldi‬‬

‫ﻣﻦ اوﻻﺛﺎم ﻛﻴﻢ آﻏﻼر؟‬

‫?‪man olāsām kim āγlār‬‬

‫‪ -‬ﮔﻮرﻳﻤﻲ ﻗﺎزان آﻏﻼر‬

‫‪gorimi qāzān āγlār‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫درد ﻣﺮا ﺑﻲدرﻣﺎن داﻧﺴﺖ‬ ‫و دﻟﻢ را ﺑﻲ ﺻﻔﺎ‬ ‫در ﻣﺮگ ﻣﻦ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﮔﺮﻳﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؟‬ ‫‪ -‬ﻓﻘﻂ ﮔﻮرﻛﻦ‬

‫آﻏﺎچ ﺑﺎﺷﻴﻨﺪا دوردﻳﻢ‬

‫‪āγāč bāšindā durdim‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪75‬‬ ‫دﻳﺒﻴﻨﺎ ﺳﻮﻻر ﺑﺮدﻳﻢ‬ ‫ﺳﺎم ﺳﺎرﻳﻖ ﻳﺎ رﻳﻨﮓ اﻟﻴﻨﺪان‬ ‫ﻫﻢ آﻏﻴﻼدﻳﻢ ﻫﻢ ﮔﻮﻟﺪﻳﻢ‬

‫‪dibinā sulār berdim‬‬ ‫‪sāmsāriq yāring alindān‬‬ ‫‪ham āγlādim ham güldim‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫روي درﺧﺘﻲ رﻓﺘﻢ‬ ‫آن را آﺑﻴﺎري ﻛﺮدم‬ ‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم از دﺳﺖ ﺷﻮﻫﺮي ﻧﺎدان‬ ‫ﮔﺎه ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ و ﮔﺎه ﺧﻨﺪﻳﺪم‬

‫آق ﻗﻮش ﺑﻮﻟﻴﭗ اوﭼﺜﺎدﻳﻢ‬ ‫اﻳﻠﻪ ﻳﻮﻟﻴﻢ آﭼﺴﺎدﻳﻢ‬

‫‪āq quš bulip učsādim‬‬ ‫‪ela yolim āčsādim‬‬

‫اوزاﻳﻠﻤﻴﻨﮓ ﺳﻮوﻳﻨﺪان‬

‫‪öz eliming suvindān‬‬

‫ﻳﺎﺗﻴﭗ ﻳﺎ ﺗﻴﭗ اﻳﭽﺴﺎدﻳﻢ‬

‫‪yātip yātip ičsādim‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﺎش ﻫﻤﭽﻮن ﭘﺮﻧﺪهاي ﺳﺒﻚ ﺑﺎل‬ ‫ﻗﺪرت ﭘﺮواز داﺷﺘﻢ و راﻫﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻞ ﺧﻮد ﻣﻲﻳﺎﻓﺘﻢ‬ ‫آن ﮔﺎه ﺟﺎن ﺗﺸﻨﻪام را از دﻳﺪار‬ ‫ﻣﺮدم اﻳﻞ‪ ،‬ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﻛﺮدم‪.‬‬

‫اﻳﻞ ﻻرﻣﺰدا داغ ﻣﻴﺪﻳﺮ!‬

‫!‪ellārmizdā dāγmidir‬‬

‫اوﺛﺘﻲ ﻛﺜﻪ ﺑﺎغ ﻣﻴﺪﻳﺮ؟‬

‫?‪üsti kosa bāγmidir‬‬

‫اوﭼﻴﭗ ﺑﺎرﻳﺎن آق ﻗﻮﺷﻼر؟‬ ‫اﻳﻠﻢ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻴﻢ ﺛﺎغ ﻣﻴﺪﻳﺮ؟‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻳﺎ اﻳﻞ ﻣﻦ در ﻣﻴﺎن ﻛﻮهﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺴﻜﻦ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻳﺎ در ﻣﻜﺎﻧﻲ درﺧﺘﺰار؟‬

‫‪üčip bāryān āq qušlār‬‬ ‫?‪ilim – gunum sāγmidir‬‬

‫‪ ™ 76‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اي ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن ﺳﭙﻴﺪ ﺑﺎل ﺑﮕﻮﻳﻴﺪ‬ ‫ﺣﺎل و روزﮔﺎر اﻳﻞ ﻣﻦ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟‬

‫آﺳﻤﺎﻧﺪاﻧﻜﻲ ﻧﺮ ﺑﻮﻟﻮت‬

‫‪āsmāndāki nar bulut‬‬

‫ﺳﺎﻧﮕﺎ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻳﺮ‪ ،‬ﺑﻮﻟﻮت!‬

‫‪sāngā āšiq yer bulut‬‬

‫اﺳﻤﺎﻧﺪاﻛﺎرﻳﻨﮓ ﻧﺎﻣﻪ؟‬ ‫ﻳﺮه دوﻛﻴﺎﻧﮓ در ﺑﻮﻟﻮت!‬

‫?‪asmāndā kāring nāma‬‬ ‫!‪yera dukyāng dar bulut‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي اﺑﺮ آﺳﻤﺎﻧﻲ!‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻋﺎﺷﻖ ﺗﻮﺳﺖ‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺮ ﭼﻬﺮهات‬ ‫ﻋﺮق ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ؟‬

‫اوﺑﺎ ﭼﻴﻘﺎﺳﻴﻢ ﮔﻠﻴﺎر‬

‫‪obā čiqāsim galyār‬‬

‫دﺳﻪ ﺑﻮﻻﺳﻴﻢ ﮔﻠﻴﺎر‬

‫‪desa bulāsim galyār‬‬

‫دﺳﻪ ﺑﻮﻳﻠﻲ ﺟﺎن ﻗﻴﺰﻻر‬

‫‪desa boyli jān qizlār‬‬

‫ﺳﻴﺰي ﮔﻮراﺳﻴﻢ ﮔﻠﻴﺎر‬

‫‪sizi gorāsim galyār‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آرزوﻣﻨﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ روﺳﺘﺎي ﺧﻮد ﺑﺮوم‬ ‫در ﺟﻤﻊ دوﺳﺘﺎن ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫اي دوﺳﺘﺎن دوران ﻛﻮدﻛﻲ‬ ‫آرزو دارم ﻛﻪ ﺷﻤﺎ را ﺑﺒﻴﻨﻢ‬

‫داﻏﻼرﻳﻨﮓ ﺑﺎﺷﻲ ﻳﺎﻧﺎر‬

‫‪dāγlāring bāši yānār‬‬

‫ﻛﻮﻻﻧﻴﭗ داﺷﻲ ﻳﺎﻧﺎر‬

‫‪kolānip dāši yānār‬‬

‫ﻛﻴﻢ اﻳﻠﻴﻨﺪان آﻳﺮﻳﻠﺴﺎ‬

‫‪kim elindān āyrilsā‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪77‬‬ ‫‪yüragining bāši yānār‬‬

‫ﻳﻮره ﮔﻨﻴﻨﮓ ﺑﺎﺷﻲ ﻳﺎﻧﺎر‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪاي ﻛﻮهﻫﺎ‬ ‫و داﻣﻨﻪﻫﺎي آن را روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫اﻣﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ از اﻳﻞ ﺧﻮد ﺟﺪا اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‬ ‫ﺳﺮدﻟﺶ ﺑﻪ درد آﻳﺪ‬

‫آﻏﺎچ ﺑﺎﺷﻲ ﺑﻮرﻳﻼر‬

‫‪āγāč bāši burilār‬‬

‫دﻳﺒﻴﻨﺪا ﺳﻮر درﻳﻼر‬

‫‪dibindā sür darilār‬‬

‫ﻛﻴﻢ اﻳﻠﻴﻨﺪان آﻳﺮﻳﻠﺴﺎ‬

‫‪kim elindān āyrilsā‬‬

‫اوﻧﻴﻨﮓ ﺑﻮﻳﻨﻲ ﺑﻮرﻳﻼر‬

‫‪oning bouni burilār‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺮﺷﺎﺧﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺳﺮ ﺑﻪ ﺳﻮي زﻣﻴﻦ ﺧﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﺗﻤﺎﺷﺎﮔﺮ ﺟﻮي روان در ﭘﺎي ﺧﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﻛﻪ از اﻳﻞ ﺧﻮد ﺟﺪا ﺷﻮد‬ ‫ﮔﺮدﻧﺶ ﺧﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪﻫﺎ اﻛﺜﺮا ﺑﻪ ﺻﻮرت دو ﺑﻴﺘﻲ ﺳﺮوده و اﺟﺮا ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در ﺑﻴﻦ ﻷﻟﻪﻫـﺎي ﺟﻤـﻊآوري‬ ‫ﺷﺪه ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻃﻮﻻﻧﻲﺗﺮ ﻛﻪ در واﻗﻊ از اﺗﺼﺎل ﻷﻟﻪﻫﺎي دوﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ دﻳﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ داراي ﻫﻤﺎن ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ و ﺟﻬﺖ ﮔﻴﺮيﻫﺎي ﻷﻟﻪﻫﺎي دوﺑﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﻧﻤﻮﻧـﻪ‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﭼﻮﻧﻘﻴﺮ ﻗﻮﻳﺎ داش آﺗﺴﺎﻧﮓ‬

‫ﭼﻮﻣﻴﺮ ﮔﻴﺪر اﺟـــﻪ ﺟـــﺎن‬

‫‪čonqir quyā dāš ātsāng‬‬

‫‪čömir gidar eja jān‬‬

‫ﻳﺎد اﻳـــﻞ ﻟﺮه ﻗﻴﺰ ﺑﺮﺳﺎﻧﮓ‬

‫ﻳﺘﺮ ﮔﻴــــﺪر اﺟـــﻪ ﺟــــﺎن‬

‫‪yād ellara qiz bersāng‬‬

‫‪yitar gidar eja jān‬‬

‫ﻳـﺎد اﻳﻠﺮ ﻳﺎﻣــﺎن اﻳـــﻞ ﻟــﺮ‬

‫اوﺗـــــﺮد ﻣــــﺎدي اورﻧﻤﺪا‬

‫‪ ™ 78‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪yād ellar yāmān ellar‬‬

‫‪oterdmādi ürnimdā‬‬

‫ﻧــﻮﺧﺘﻪ ﻗــــﺎوا ﺳـــﺎﭼﻤﻲ‬

‫اوردرﻣـــــﺪي ودﻗﺘـﺘﻨـــﺪا‬

‫‪nüxta qāvā sāčimi‬‬

‫‪ördirmadi vaqtindā‬‬

‫اﻳﮕﻨـــﺎن ﺑﻴﻠـﺎن ﻳﻮﻧﮕﺴﺎﻣﻲ‬

‫دوﻟﺪان آﺳﻘﻦ اﺟــــﻪ ﺟـﺎن‬

‫‪ignān bilān yungsāmi‬‬

‫‪doldān āsqan eja jān‬‬

‫ﺑـــﻮﻳﺪاش ﻻزﻳﻢ ﮔﻠﻨﺪا‬

‫اوﻟﺪي دﻳﮕﻴﻦ اﺟــــﻪ ﺟـﺎن‬

‫‪boydāš lāzim galandā‬‬

‫‪öldi digin eja jān‬‬

‫آق ﻛﭽــــﺎﻧﻴﻨﮓ اوﺳﺘﻨﺪا‬

‫ﺟـــﺎﻳﻢ ﻗﺎﻟـــﺪي اﺟـﻪ ﺟﺎن‬

‫‪āq kečaning üstündā‬‬

‫‪jāyim qāldi eja jān‬‬

‫دورﻟــــﻲ ﺗﺎﺑﻘﻨﮓ اﻳﭽﻨﺪا‬

‫ﭘــﺎﻳﻢ ﻗــﺎﻟﺪي اﺟــﻪ ﺟــﺎن‬

‫‪durli tābqing ičindā‬‬

‫‪pāyim qāldi eja jān‬‬

‫ﭼﻠــﻢ ﭼﻜــﺎ ﭼﻠﻢ ﭼـﻚ‬

‫اودﻳﻦ ﺳﻮﻧﺪﻳﺮ ﻛﻮﻟﻴﻦ ﭼﻚ‬

‫‪čalam čaka čalam čak‬‬

‫‪odin söndir külin čak‬‬

‫ﻳـــــﺎد اﻗﻴﺰﻳﻦ ﺑـــﺮاﻧﻴﻨﮓ‬

‫ﻳﻨﮓ ﺳـﻪ ﺳﻴﻨﺪان دﻟﻦ ﭼﻚ‬

‫‪yādā qizin berāning‬‬

‫‪yengsasindān dalin čak‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺑﻪ ﭼﺎه ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺳﻨﮓ ﺑﻴﻨـﺪازي‬ ‫ﮔﻢ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻣﺎدر ﺟﺎن و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟـﺎي‬ ‫دوري دﺧﺘﺮ ﺑﺪﻫﻲ ﮔﻢ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻣـﺎدر‬ ‫ﺟﺎن‪ .‬ﻏﺮﺑﺖ ﺟﺎي ﺑـﺪي اﺳـﺖ و ﻣـﺮا‬ ‫ﻧﮕﺬاﺷــﺘﻨﺪ در ﺟــﺎي ﺧــﻮد ﺑﻨــﺸﻴﻨﻢ و‬ ‫ﻣﻮﻫﺎي ﺳﻴﺎﻫﻢ را ﺑﺒﺎﻓﻢ‪ ،‬ﻧـﺦ و ﺳـﻮزن‬ ‫ﻣﺮا از ﮔﻮﺷﻪ آﻻﭼﻴﻘﻤـﺎن آوﻳـﺰان ﻛـﻦ‬ ‫)ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ وﺳـﺎﻳﻞ ﻣـﺮده را از ﮔﻮﺷـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧــﻪ آوﻳــﺰان ﻟﺒﻤــﻲﻛﻨﻨــﺪ( و وﻗﺘــﻲ‬

‫دﺧﺘﺮ ﺗﺮﻛﻤﻦ‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪79‬‬

‫ﻫﻤﺴﺎﻻﻧﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﮕﻮ ﻣﻦ ﻣﺮدهام و اﮔﺮ ﻗﻮم و ﺧﻮﻳﺸﺎﻧﻢ آﻣﺪﻧﺪ ﺑﮕﻮ ﻣـﻦ ﮔـﻢ ﺷـﺪهام‪ .‬ﺑـﺮ‬ ‫روي ﻧﻤﺪ ﺳﻔﻴﺪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺟﺎي ﭘﺎﻳﻢ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬و ﺳﻬﻢ ﻏﺬاﻳﻢ ﻫﻨﻮز ﺣﺘﻤﺎً در ﺑﺸﻘﺎب ﻣﺎﻧﺪه‪.‬‬ ‫اي ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻲﺧﻴﺎل ﻗﻠﻴﺎن ﻣﻲﻛﺸﻲ‪ ،‬آﺗﺸﺶ را ﺧـﺎﻣﻮش ﻛـﻦ‪ ،‬ﺧﺎﻛـﺴﺘﺮش را ﺑﻜـﺶ‬ ‫)آﺗﺶ دل ﻣﻦ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ( ﻫﺮﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟـﺎي دوري دﺧﺘـﺮ ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺪ او را دﻣـﺮ‬ ‫‪1‬‬ ‫ﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ و ﺳﺮش را ﺑﺮﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪﻫﺎ‪:‬‬ ‫ﻷﻟﻪ‪ ،‬ﺧﺎصﮔﺮاﻳﻲ ﻧﺴﻞ ﻧﻮ‬ ‫ﺣﻮزه دﻳﮕﺮي از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ درون‬ ‫ﻛﺎواﻧﻪ ﻷﻟﻪ ﻫﺎي ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻷﻟﻪ ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ ﺗﺮاﻧﻪاي اﺳـﺖ ﻛـﻪ از زﺑـﺎن دﺧﺘـﺮان و زﻧـﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺠﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺣﻴـﺎت ﺟـﻨﺲ‬ ‫ﻣﻮﻧﺚ را در ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﺷـﻮد ﻛـﻪ‬ ‫دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن ﺑﻪ ﻃﺮح ﻧﻜﺎﺗﻲ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘـﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ ﻧﻜـﺎت ﺳـﻄﺢ‬ ‫وﻳﮋهاي از ﻧﻈﺎم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ را در ﻋﺮﺻـﻪ زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫زﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻳـﻦ ﺣـﻮزه ﺑـﺎ دل ﻧﮕﺮاﻧـﻲ و ﺷـﻜﺎﻳﺖ و‬ ‫اﻧﺘﻘﺎد ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻨﺪه ﻧﻜﺎت ﻣﻬﻤﻲ درﺑﺎره زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ـ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻷﻟﻪﻫﺎ از ﻓﻐﺎنﻫﺎي ﺟﺎﻧﺴﻮز دﺧﺘﺮاﻧﻲ ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫وﺟﻮد ﻛﻤﻲ ﺳﻦ و ﺳﺎل‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎﻧﻲ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻧـﺎ ﺑﺠـﺎي ﺧـﺎﻧﻮادهﻫـﺎي ﺧـﻮد ﺷـﺪه و ﺑـﺎ‬ ‫رﺿﺎﻳﺖ ﺗﻠﻮﻳﺤﻲ ﺑﻪ آن ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮيﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﺬران ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻋﻤﺮ ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻷﻟﻪﻫـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﮔﺴﺘﺮدهاي ﺑﻴﺎنﻛﻨﻨﺪة ﻧﺎﻟﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان ﺳﺎده و ﻣﻌﺼﻮم ﺗﺮﻛﻤﻨﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ دﺳـﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ در اﻣﺮ اﻧﺘﺨﺎب ﻫﻤﺴﺮ آﻳﻨﺪهﺷﺎن ﭼﻨﺪان ﺑﺎز ﻧﺒﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻧﮕﺎره‪ ،‬ﺑـﺮاي دﺧﺘـﺮان‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺮاي اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ زﻳﺮ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪.‬‬ ‫اﻟـﻒ( ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ‪ ،‬ب( ﻣﻘﺪﻣﻪ اي ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ‪ ،‬ج( ﻧﻐﻤـﻪﻫـﺎي زﻧـﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬د( ﻳﺎﭘﺮاق‪ ،‬ﻫـ( ﺳﻴﺮي در ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻤﺴﺮ ﮔﺰﻳﻨﻲ در ﺑﻴﻦ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ‬

‫‪ ™ 80‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺗﺮﻛﻤﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺷﺪه ﺗﺎ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدي ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻣـﺰاﺣﻢ در ﺳـﻨﺖ‬ ‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه ﻫﺮ ﭼﻪ آﮔﺎﻫﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ دﺧﺘﺮان و زﻧﺎن ﺟﻮان ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدي را ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔـﺰارش ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و در ﺗﺒﻴـﻴﻦ آن ﺑـﺎ ﺗـﻼش ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﺣﺎﺿـﺮ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻤﺎن اﻧﺘﻘﺎدي ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭼﻨﻴﻦ ﻳﺎس و ﻧﺎ اﻣﻴﺪي ﺗﺤﻤﻴﻠـﻲاي ﺑـﺮاي‬ ‫ﺧﻮد ﺳﺎﻣﺎن داده اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ اﺑﺰار ﻛﺎر ﺧﻮد را از ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و ﻗﻀﺎوت ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﺎﻫﻴﺖ وﺟﻮدي اﻳﻦ ﻧﻮع ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬ﻛـﺎر ﺟﺎﻟـﺐ دﺧﺘـﺮان و‬ ‫زﻧﺎن ﺟﻮان ﺗﺮﻛﻤﻦ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻋـﻀﻮﻳﺖ در ﻗﻮﻣﻴـﺖ ﺗـﺮﻛﻤﻦ را‬ ‫ﻫﻨﻮز دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺘﺮم و ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻘﺪس ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻴـﺰ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫دارﻧﺪ‪ :‬ﻗﺎﻟﺐ زﻳﺒﺎي ﺳﻨﺘﻲ را ﺑﺎﻳﺪ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ وﻟﻲ ﻣﺤﺘﻮاي دروﻧﻲ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﻧﻈﻢ ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ آﻧﭽﻪ را در زﻣﺎن اﻛﻨﻮن‬ ‫ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻫﺮﮔـﺰ ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﺤﺘـﻮاﻳﻲ و دروﻧـﻲ ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﺗﻜﺮار ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑـﺮاي ﻧـﺴﻞ ﺑﻌـﺪي‪ ،‬ﺣﺘﻤـﻲ و ﻻﻳﺘﻐﻴـﺮ در ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮان ﺗﺮﻛﻤﻦ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﻋﺒﺎرت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺒﻲ دارﻧﺪ؛ آﻧﻬـﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ ﺑﺎﻳـﺪ‬ ‫ﺗﺮﻛﻤﻦ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺧﺎص و ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎصﮔﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﺴﻞ‬ ‫ﻧﻮ را دﻋﻮت ﺑﻪ اﻳﺠﺎد ﻧـﻮ آوريﻫـﺎﻳﻲ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﻛـﺮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺟﺎﻣﻌـﻪ را ﺑـﻪ ﺳـﻮي‬ ‫ﻣﺪرن ﺷﺪن ﺳﻮق ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤﺎن زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺴﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﻴﺮاث ادﺑﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﻔﻆ ﺷﺪه اﺳﺖ اﻣﺎ در ﻧﺴﻞ ﺟﺪﻳﺪ ﻣﺤﺘـﻮاي‬ ‫دروﻧﻲ آن ﺿﻤﻦ ﺣﻔﻆ ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﺎ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي روﺷﻨﮕﺮي و روﺷﻨﻔﻜﺮي اﻳـﻦ ﻧـﺴﻞ در‬ ‫آﻣﻴﺨﺘﻪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﻣﺪرﻧﻴﺖ در اﻳﻦ ﻟﺤﻈﻪ از ﺣﻴﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺮﺑـﻮط‬ ‫ﺑﻪ اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺟﺪﻳﺪ ﺗﺮﻛﻤﻦ ﮔﻔﺘﻪ و درﺑﺎره آن ﻓﻜـﺮ ﺷـﻮد ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫درﺑﺎره اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ در ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﺑﺎ ﭼﻪ آﻣﺮﻳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻗﻮام ﺑﺨـﺶ آن‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و در اﻳﻦ ﺣﺎﻟـﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻤـﺎن ﺟﺪﻳـﺪ در ﻣﻮﺿـﻊﮔﻴـﺮيﻫـﺎي دﺧﺘـﺮان و زﻧـﺎن ﺟـﻮان‬ ‫ﻧﺸﺎندﻫﻨﺪه ﻣﻌﺎﻧﻲ و ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﺟﺪﻳﺪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻧﻈﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ ﺗﺮﻛﻤﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪81‬‬

‫اﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎﺷﻢ ﭼﺪﻳﻴﭗ‪ ،‬اوراﺷﻴﻴﻢ ﻧﻴﻨﻴﻴﺠﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻪ ﺑﻴﺮ ﺧﺮده‬

‫‪bāšim čiddayip, orāšiyim ninisāyim,‬‬

‫اوﻏﻼﻧﻪ‪ ،‬ورﺑﺎ ﻗﻴﻤﺘﻴﻢ ﺑﻴﻠﻤﺪﻟﻪ‪،‬‬

‫‪mani bir xirda oqlāna verbā γimatim‬‬ ‫‪bilmdila‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﺮم ﺟﻮاﻧﻪ زده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﺳﺒﺎب و اﺳﺎس ﺧﻮد ﭼﻪ ﻛﻨﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﺮا ﺑﻪ ﭘﺴﺮي ﻛﻮﭼﻚ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ارزﺷﻢ را ﭘﺎس ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‬

‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﻋﺮوﺳﺎن در ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺧﺎﻃﺮات ﺧﻮد را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑـﺮ‬ ‫ﻣﺒﻨﺎي ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻨﺪ و ﻣﺸﻲ زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺑﻪ دﺳﺖآﻣـﺪة‬ ‫ﻋﻬﺪ ﺟﺪﻳﺪ ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬زﻧﺎن ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬در ﻳﺎدآوري ﺑﺮادران ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﻠﺴﻴﺪﻳﻦ اي ﺑﻴﻮك ﻗﺎرداﺷﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻪ ره ب ره ﮔﻠﺮ‪ ،‬آﺧﺎن‬

‫‪galseydin ey büyük qārdāšim, mana rah‬‬

‫ﺳﻮدان ﻣﻨﻴﻤﻮ ﭼﻮن ﺑﺎل ﮔﺘﻮر و ﮔﻮن ﮔﻮرﻣﻤﻴﺶ اﻟﻜﺪن‬

‫‪ba rah güllar āxān sudān manimčun bāl‬‬

‫اﺗﻴﻪ‪ ،‬دوﻟﻪ ﮔﻮﻟﻮﻧﻦ ﻣﻨﻢ ﻳﺎﻧﻢ ﮔﻞ‬

‫‪gatür va gün görmamiš ölkadan atayi‬‬ ‫‪dolu gülünan manim yānima gal‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﻢ اﮔﺮ آﻣﺪي‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﻦ ﮔﻞﻫﺎي رﻧﮕﺎرﻧﮓ‪،‬‬

‫و از آب روان ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻋﺴﻞ ﺑﻴﺎور و از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻧﺪﻳﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ داﻣﻨﻲ ﭘﺮ از ﮔﻞ ﭘﻴﺶ ﻣﻦ ﺑﻴﺎ‬

‫در اﻳﻦ ﻷﻟﻪ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ از ﺑﺮادر ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺧﻮد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴـﻞ‬ ‫ﺧﻮد ﻃﻠﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ دﺧﺘﺮ ﻫﻤﺎن ﻋﺮوﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺪون اﺧﺘﻴـﺎرش او را ﺑـﻪ ﺷـﻮﻫﺮ‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬او در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻫﺴﺖﻫﺎ و ﺑﺎﻳﺪﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﺗﺼﻤﻴﻢ ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛـﻪ ﭼﻴﺰﻫـﺎﻳﻲ را‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آرام ﺑﺨﺶ او ﺑﺎﺷﻨﺪ و در ﻣﺜﺎﻟﻲ زﻳﺒﺎ و ادﻳﺒﺎﻧـﻪ در ﻗﺎﻟـﺐ ﺗﻮﺻـﻴﻔﺎت ذﻛـﺮ‬ ‫ﺷﺪه ﭘﻴﺸﻴﻦ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﻃـﺮاوت اﻧﺪﻳـﺸﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﻪ او ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫـﺪ‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪،‬‬ ‫دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ در ﻗﻮاﻋﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ – ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺣﻮزه ﻋﻤﻮﻣﻲ در ﻗﺎﻟـﺐ ﭼﻨـﻴﻦ ﮔﻔﺘـﻪﻫـﺎﻳﻲ ﺑـﻪ‬

‫‪ ™ 82‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫وﺿﻮح دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻷﻟﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﮔﻮن ﺑﻪ ﮔﻮن ﺑﻴﻮرم‪ ،‬وﮔﺎﻫﺪان دودي اﻟﻤﺪﺷﺎدق اﻟﺮدم‪ ،‬و‬

‫‪günbagün böyürüm ra gāhdān düdey‬‬

‫ﮔﺎﻫﺪان اوزﮔﻪ اﻟﻨﻴﻦ ﻳﺎﻧﻨﺪه‪ ،‬اوزﭼﺮﻗﺪم ﮔﻮﺗﻮروب ﺑﺎﺷﻢ‬

‫‪alimda šāddiq elardim, va gāhdān özga‬‬

‫اورﺗﻮب‪ ،‬و ﮔﻴﺰ ﻟﻴﻨﺪن ﭼﻮﺧﻠﻪ اوﺧﺸﻮردوم‬

‫‪elinin yāninda, öz čarqadim götûrûb,‬‬ ‫‪bāšim örtüb va gizlindan čoxla‬‬ ‫‪oxŝurdum.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫روز ﺑﻪ روز ﺑﺰرگ و ﺑﺰرگ ﺗﺮ ﺷﺪم‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻲ ﺑﻪ دﺳﺖ‬ ‫ﺷﺎدي ﻛﺮدم و ﮔﺎﻫﻲ در ﻛﻨﺎر اﻳﻞ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ روﺳﺮي ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮ ﺳﺮ ﮔﺮﻓﺘﻢ و زار زار ﭘﻨﻬﺎﻧﻲ ﮔﺮﻳﺴﺘﻢ‬

‫در اﻳﻦ ﻷﻟﻪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎي ﻧﻔﺴﺎﻧﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﺳﺮ ﻛـﻮب ﺷـﺪة ﻋﺮوﺳـﻲ‬ ‫ﺟﻮان ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﻲ از دﻳﮕﺮ ﻋﺮوﺳﺎن ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ‪ .‬او ﺳﻴﺮ ﻗﻬﻘﺮاﻳﻲ ﺷﺎديآﻓﺮﻳﻨﻲ ﺧﻮد را‬ ‫در اﻳﻨﺠﺎ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﺑﭽﻪاي ﺑﻪ آن ﻃﺮاوت و ﺷﺎداﺑﻲ وﻗﺘـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺨﺖ ﻣﻲرود ﺑﺎ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮﻳﻦ ﺑﻲﺗﻮﺟﻬﻲ‪ ،‬ﺧﻨﺪهﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺳﻮي ﮔﺮﻳﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺳﭙﺎرد‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳـﻦ ﻷﻟـﻪﻫـﺎي ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ ﮔـﺎﻫﻲ ﻣﺤﺘـﻮا و روشﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺸﻖورزي را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻲ اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﺮ ﻃـﺮاوت‬ ‫ﻋﺎﺷﻘﻲ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫»اﻳﺴﺘﻴﺮدﻳﻢ ﻣﻜﻪ ﭘﺎداق دوزﻟﺪم دوزﻟﺪه ﺑﻴﻠﻤﺪم‪ ،‬اي دﻟﻪ‬ ‫ﭼﺎي‪ ،‬اي اﺗﺮك ﻣﻨﻪ اوز اﻳﺴﺘﻪ ﻟﻢ ﭼﺎدر )ﭘﺘﺮ(«‬

‫‪istirdim maka piddāq dûzaldam, düzalda‬‬ ‫‪bilmadim, ey dali čāy, ey atrak mani öz‬‬ ‫‪istahlim čārdira yetir.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻢ ذرت ﺑﻮ داده درﺳﺖ ﻛﻨﻢ اﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻢ‪ .‬اي‬ ‫رود دﻳﻮاﻧﻪ‪ ،‬اي اﺗﺮك ﻣﺮا ﺑﻪ ﻳﺎرم ﺑﺮﺳﺎن‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪83‬‬

‫ﻳﺎ در ﻷﻟﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﺧﺘﺮ ﻳﺎ زن ﺟﻮان ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫اﻳﺴﺘﻪ ﻟﻢ ﻫﺎردده‪ ،‬اﻳﺴﺘﻪ ﻟﻢ ﻫﺎردده‪ ،‬ﻣﻦ ﺳﻨﻨﻴﻨﻢ‪ ،‬اﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﻟﻢ‪ ،‬دﻧﻴﺎده ﭼﻮﺧﻠﻪ ﺟﻮان وارده اي اﻳﺴﺘﻪ ﻟﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻨﻢ‬ ‫اورﻳﻢ ﺳﻨﻦ ﻳﺎﻧﻨﺪده‬

‫‪istahlim hārdadi, istahlim hārdadi,‬‬ ‫‪man saninam istahlim, dünyāda čoxlu‬‬ ‫‪javān vardi ey istahlim, āmā manim‬‬ ‫‪ürayim sanin yānindadi‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻳﺎرم ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎرم ﻛﺠﺎﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻢ اي ﻳﺎر‪.‬‬ ‫در ﺟﻬﺎن ﺟﻮان ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ اي ﻳﺎر آﻣﺎ دل ﻣﻦ ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻮﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺮﻛﻴﺒﺎﺗﻲ از ﻓﻜﺮ و اﺣﺴﺎس ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ ﺑﺮاي زﻧﺎن و دﺧﺘـﺮان ﺟـﻮان ﻣـﻮرد‬ ‫ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﺑﻪ ﻛﺎرﮔﻴﺮي اﺑﺰار ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺑﻼغ آن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ اﻣﺎ ﻣﺤﺘـﻮا را‬ ‫آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻷﻟﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ ﻛـﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺴﻲ ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻣﻠﻲ ﺑﺮاي ﺗﺤﺮﻳﻚ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺮدان اﻳﻞ ﺧـﻮد از ﺳـﻮي زﻧـﺎن ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻠﺖ اﻳﺠﺎد ﭼﻨﻴﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺣﻤﺎﺳﻲ از ﺳـﻮي زﻧـﺎن‪ ،‬واﺑـﺴﺘﮕﻲ اﺣـﺴﺎﺳﻲ و‬ ‫ﻋﺎﻃﻔﻲ آﻧﺎن ﺑﺎ ﻣﺮد ﻗﻮم ﺧﻮد اﺳﺖ و ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻏﻴـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻲ و ﺧﻴـﺎﻟﻲ‪،‬‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻤﺎﺳﻪﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻷﻟﻪﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺷـﻮرآﻓﺮﻳﻦ ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻛﻨﻴﺪ‪:‬‬ ‫اي ﻣﻨﻢ ﻗﺎرداﺷﻢ ﻣﻴﺪان دووﺷﻮﻧﻦ ﭘﺎﻟﺘﺎر ﻧﻪ ﮔﻲ ﮔﻴﻨﻦ‪،‬‬ ‫وﻏﻀﺐ اﻟﻴﻴﻦ دوﺷﻤﻨﻴﻦ اوﺳﺘﻮﻧﻪ ﭼﺎل ﭼﺎﭘﺮ اﻳﻠﻪ‪ ،‬اوﻧﻮن‬ ‫آﻟﻨﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﻮت‬

‫‪ey manim qārdāšim meydān dövüšünnan‬‬ ‫‪pāltārini geyginan va qazab aliyin‬‬ ‫‪düšmanin üstüna čāl čāpar eyla, onu‬‬ ‫‪āllina nišāna tüt.‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﺑﺮادرم ﻟﺒﺎس رزم ﺑﭙﻮش و ﺑﺮ دﺷﻤﻦ ﻏﺎﺻﺐ ﺑﺘﺎز و‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ او را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﻴﺮ‪.‬‬

‫‪ ™ 84‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻷﻟﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺳﺎﻣﺎن داده ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺣﺪ وﺟﺪ و ﻣﺮداﻧﮕﻲ را در‬ ‫ﻣﺮدان ﺗﺮﻛﻤﻦ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آن ﭼﻴـﺰي ﻛـﻪ در ﻧـﺴﻞ ﮔﺬﺷـﺘﻪ ﺑـﺮاي اﻳـﺴﺘﺎدن در ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬اﻛﻨﻮن وﺿﻌﻴﺖ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺧـﻮد ﮔﺮﻓﺘـﻪ و ﺑـﺮاي ﻧﻬﺎدﻳﻨـﻪﻛـﺮدن‬ ‫دﺳﺘﻮرات ﺟﺎﻣﻌﻪﭘﺬﻳﺮي و ﻓﺮﻫﻨﮓﻳﺎﺑﻲ در روﻳـﺎروﻳﻲ ﺑـﺎ ﻣـﺴﺎﺋﻞ و ﻣـﺸﻜﻼت زﻧـﺪﮔﻲ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺟﻬﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن راه ﺣﻞﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﺮاي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮي دﻳﮕﺮ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺗﺮﻛﻤﻦ آﺷﻨﺎ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘـﮋوﻫﺶ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺗﺮﻛﻤﻦ و در اﻳﻨﺠـﺎ ﻷﻟـﻪﻫـﺎي ﺗﺮﻛﻤﻨـﻲ از ﺧـﺼﻮﺻﻴﺖ‬ ‫زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻬﻦ ادﺑـﻲ آن ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ در ﺟﺎﻣﻌـﻪ ﺗﺮﻛﻤﻨـﻲ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻫﻨﻮز در زﻧـﺪﮔﻲ ﺗـﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ ﺣﺎﺿـﺮ اﺳـﺖ و ﻧـﺴﻞ‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ و اﻣﺮوزﻳﻦ ﺑﺪان واﺑﺴﺘﻪاﻧﺪ و از آن ﻟﺬت ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻧﻘﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤﻲ در ﻫﻮﻳﺖ ﺑﺨﺸﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎي ﻏﻴـﻮر دارد‪ .‬ﺑـﺪﻳﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ روﺷﻨﻲ ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻬﺮهزﻳﺒﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻻزم و ﻛـﺎﻓﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ ﺑﻠﻜﻪ از آن ﺑﺮاي ﻧﻤﺎﻳﺶ دادن ﺗﻔﺎوتﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺎ دﻳﮕﺮي ﺑﻬﺮه ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻧﻴﺰ در ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﻨﻮز زﻧﺪه و ﻛﺎرﻛﺮدي اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻷﻟﻪ در ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻗﻮم ﺗﺮﻛﻤﻦ ™‪85‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ـ اﻋﻈﻤﻲ راد‪ ،‬ﮔﻨﺒـﺪ دردي) ‪ ،(1382‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي ﺗـﺮﻛﻤﻦﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﻬﺪ‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﻓﺮدوﺳﻲ ﻣﺸﻬﺪ‪.‬‬ ‫ـ اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي‪ ،‬ﺳﻴﺪ اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ‪ ،(1371) .‬ﮔﺬري و ﻧﻈﺮي در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪:‬‬ ‫اﺳﭙﺮك‪.‬‬ ‫ـ ﺑﺪﺧﺸﺎن‪ ،‬ﻗﺮﺑﺎن ﺻﺤﺖ‪ ،(1379 ).‬ﺳﻴﺮي در ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺗﺮﻛﻤﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺑﺪﺧﺸﺎن‪.‬‬ ‫ـ ﺗﻮﺳﻠﻲ‪ ،‬ﻏﻼم ﻋﺒﺎس )‪ ،(1369‬ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‬ ‫ـ ﺳﺎروﺧﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑـﺎﻗﺮ )‪ ،(1372‬روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ در ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺟﻠـﺪ ‪ ،1‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ )ﭘﮋوﻫﺸﮕﺎه(‬ ‫ـ ﻓﻜﻮﻫﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺻـﺮ )‪ ،(1381‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻫﺎي اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧـﺸﺮ‬ ‫ﻧﻲ‬ ‫ـ ﮔﻴﺪﻧﺰ ـ آﻧﺘـﻮﻧﻲ‪ ،(1379 )،‬ﺟﻬﺎن رﻫﺎ ﺷﺪه ‪:‬ﮔﻔﺘﺎرﻫﺎﻳﻲ درﺑﺎره ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲاﺻﻐﺮ ﺳﻌﻴﺪي و ﻳﻮﺳﻒ ﺣﺎﺟﻲ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ـ ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻋﻠﻢ وادب‪.‬‬ ‫‪- Brunvand. Jan (1970), What is Folk, New York, American Voice‬‬ ‫‪Press.‬‬ ‫‪- Denzin. Norman. K, (1997), Interpretive Ethnography, London, Sage‬‬ ‫‪Publication Ltm.‬‬ ‫‪- Edles. Laura (2002), Cultural Sociology in Practice, Masschusetts,‬‬ ‫‪Blackwell.‬‬ ‫‪- Finnegan. Ruth (1992), Oral Traditions and Verbal Arts, London,‬‬ ‫‪Routledge.‬‬ ‫‪- Fox, Robin (1989), kinship and Marriage: An Anthropological‬‬ ‫‪Prespective, Cambridge University Press.‬‬

1386 ‫ ﭘﺎﻳﻴﺰ‬10 ‫ ﺷﻤﺎره‬/‫ ™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‬86

- Geertz. Clifford (1993), The Interpretation of Culture, New York. Fontana Press. - Moore. Jerry (1997), Vision of Culture, New York, Altamia Press. - Sone Linda (1968) kinship and Gender, Coffin Tristram. - Spilman. Lyn (2002), Cultural Sociology, Masschusetts, Blackwell. - Tristram. C (2000), American Folklore, Pensilvania, University Of Pensilvania Press.

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺣﻤﻴﺪ ﺳﻔﻴﺪﮔﺮ ﺷﻬﺎﻧﻘﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر اﻗﻮام اﻏﻠﺐ دﺳﺘﻤﺎﻳﻪ ﺧﻠﻖ آﺛﺎر ﺑﺰرگ ادﺑﻲ ﺑﻮده و ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻳﻜـﻲ از ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ در اﺷﻌﺎر ﺧﻮد از اﻳﻦ ﭼﺸﻤﻪ اﻟﻬﺎمﺑﺨـﺶ ﺑـﺎ ﻣﻬـﺎرت و ﻣﻼﺣـﺖ ﺗﻤـﺎم ﺑﻬـﺮه ﮔﺮﻓﺘـﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﺎدروان اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺰرگ ﻣﻌﺎﺻﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻛﻪ اﺳـﺘﺎد ﺷـﻬﺮﻳﺎر در دﻳـﻮان ﺗﺮﻛـﻲ ﺧـﻮد‪ ،‬در آﻧﻬـﺎ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬دﻳـﻮان ﺗﺮﻛـﻲ اﺳـﺘﺎد ﺷـﻬﺮﻳﺎر‬ ‫ﺳﺮﺷﺎر از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ اﺳﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﻴﺎن‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﺼﻪﻫـﺎ‪ ،‬آداب و رﺳـﻮم‬ ‫زﻳﺎرت‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫـﺎ‬ ‫و ﻏﻴﺮه ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي ‪ :‬اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﺼﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‪،‬‬ ‫ﭼﺎووﺷﻲﺧﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬

‫‪ .1‬دﻛﺘﺮاي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ‪irfolk@ yahoo.com‬‬

‫‪ ™ 88‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻣﻜﺘﻮب ﺟﻬﺎن در ﻃﻮل ﺣﻴﺎت ﻃﻮﻻﻧﻲ و ﭘﺮ ﻓﺮاز و ﻧﺸﻴﺐ ﺧﻮد ﻫﻤﻮاره ﻣﺘـﺄﺛﺮ‬ ‫از ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن و ﺷﺎﻋﺮان ﺑﺰرگ ﺟﻬﺎن در آﺛﺎر ﺟﺎوداﻧـﺔ ﺧـﻮد‪،‬‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮي از آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻞﻫﺎ و ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي راﻳﺞ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم را آورده اﻧﺪ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﭼـﻮن »ﺑـﺎﻳﺮن« و »ﺷﻜـﺴﭙﻴﺮ«‪ ،‬اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ‪،‬‬ ‫»ﻫﻮﮔﻮ« و »ﺑـﻮدﻟﺮ« ﻓﺮاﻧـﺴﻮي‪» ،‬ﮔﻮﺗـﻪ« آﻟﻤـﺎﻧﻲ‪» ،‬ﭘﻮﺷـﻜﻴﻦ« روﺳـﻲ‪» ،‬داﻧﺘـﻪ« اﻳﺘﺎﻟﻴـﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫»ﻓﻀﻮﻟﻲ« و »ﺻﺎﺑﺮ« آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ‪» ،‬ﺗﺎﮔﻮر« ﻫﻨﺪي و ﺻﺪﻫﺎ ﺳﺨﻦﭘﺮداز دﻳﮕﺮ‪ ،‬از اﻳﻦ درﻳﺎي‬ ‫ﺑﻲﻛﺮان ﺑﻬﺮهﻫﺎ ﺑﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ و ﭘﺮﺷﺎخ و ﺑﺮگﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‬ ‫در اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻫﻴﭻ ﺷﺎﻋﺮ و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪة آذري را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮد ﻛـﻪ از‬ ‫ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﭼﺸﻤﺔ اﻟﻬﺎمﺑﺨﺶ ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﮕﺬرد‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛـﻪ اﺳـﺘﺎد ﺷـﻬﺮﻳﺎر دوران ﻛـﻮدﻛﻲ و‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ ﺧﻮد را در ﻣﺤﻴﻂ روﺳﺘﺎ ﮔﺬراﻧﺪه و‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻣﻬﺎﺟﺮت ﺑﻪ ﺗﺒﺮﻳﺰ و ﺗﻬﺮان ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻣـﺮدم ﻋـﺎدي ﻛﻮﭼـﻪ و ﺑـﺎزار ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ راﻳﺞ در ﺑﻴﻦ ﺗﻮدهﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺮدم ﺗـﺄﺛﻴﺮي ﺷـﮕﺮف ﺑـﺮ ﺷـﻌﺮ او ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‬ ‫اﺳــﺖ‪ .‬اﺳــﺘﺎد ﺷــﻬﺮﻳﺎر در اﺷــﻌﺎر ﻓﺎرﺳــﻲ و‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮد‪ ،‬از اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺎﺗﻲﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺘﻞﻫﺎ‪ ،‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ و دﻳﮕﺮ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﺎ ﻣﻬﺎرت و ﻣﻼﺣﺖ ﺗﻤﺎم اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷـﻜﻞ اﻛﺘـﺸﺎﻓﻲ و ﺗﻮﺻـﻴﻔﻲ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺑﻬﺠﺖ ﺗﺒﺮﻳﺰي)ﺷﻬﺮﻳﺎر(‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪89‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗﺼﻪﻫﺎ‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر در اﺷﻌﺎر ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮد از اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻗـﺼﻪﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در ﻛـﻮدﻛﻲ ﺷـﻨﻴﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎم ﻣﻲﺑﺮد و ﺑﺎﺣﺴﺮت و درﻳﻎ از دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺧﻮد و ﻗﺼﻪﮔﻮﻳﻲ ﻣﺎدر ﺑﺰرگ ﻳـﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و داﺳﺘﺎﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﻳـﻮان ﺗﺮﻛـﻲ وي آﻣـﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬اﺷـﺎره‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻗﺼﻪ ﺷﻨﮕﻮل و ﻣﻨﮕﻮل‬ ‫ﺷــﻨﮕﻮل و ﻣﻨﮕــﻮل ﻳﻜـﻲ از ﻗــﺼﻪﻫــﺎي ﺷــﻴﺮﻳﻦ ﻓﻮﻟﻜﻠــﻮر آذرﺑﺎﻳﺠــﺎن اﺳــﺖ‪ .‬ﻛﻤﺘــﺮ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﺼﻪ را ﻧﺸﻨﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺼﻪ ﻳﻜﻲ از ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ ﺑﺎ ﺣـﺴﺮت و درﻳـﻎ از اﻳـﻦ ﻗـﺼﻪ ﻳـﺎد‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪qâri nana gva âĝil diyanda‬‬

‫ﻗﺎري ﻧﻨﻪ ﮔﺌﺠﻪ ﻧﺎﻏﻴﻞ دﻳ‪‬ﻴﻨﺪه‪‬‬ ‫ﻛﻮﻟﻚ ﻗﺎﻟﺨﻴﺐ ﻗﺎب ﺑﺎﺟﺎﻧﻲ دوﻳﻨﺪ‪‬ه‬

‫‪külak qâlxib qâb bâjâni döyanda‬‬

‫ﻗﻮرد ﮔﺌﭽﻴﻨﻴﻦ ﺷﻨﮕﻮﻟﻮﺳﻮن ﻳﻴﻨَﻴﺪ‪‬ه‬

‫‪qurd gečinin šangülusun yiyanda‬‬

‫ﻣﻦ ﻗﺎﻳﻴﺪﻳﺐ ﺑﻴﺮ ده اوﺷﺎق اُﻻﻳﺪﻳﻢ‬

‫‪man qâyidib birda ušâq olâydim‬‬

‫ﺑﻴﺮﮔﻮل آﭼﻴﺐ اوﻧﺪان ﺳﻮرا ﺳ‪‬ﻼﻳﺪﻳﻢ‬

‫‪bir gül âčib ondân sorâ solâydim‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«20‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭘﻴﺮان و ﻗﺼﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺷﺒﻬﺎي ﺗﺎر و ﺳﺮد‬ ‫ﻛﻮﻻك ﺗﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ در و ﭘﻴﻜﺮ ﻛﻨﺪ ﻧﺒﺮد‬ ‫ﮔﺮگ و ﺷﻜﺎر ﺷﻨﮕﻞ ﺑﺰ‪ ،‬اي درﻳﻎ و درد!‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﻛﻮدﻛﻲ ام ﺑﺮدن آرزوﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎر دﮔﺮ ﺷﻜﻔﺘﻦ و ﭘﮋﻣﺮدن آرزوﺳﺖ‬

‫‪1‬‬

‫‪ .1‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻫﻤﻪ ﺑﻨﺪﻫﺎي ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎﻳﻪ ﺳﻼم از ﻛﺮﻳﻢ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﭼﻲ ﻣﺘﺨﻠﺺ ﺑﻪ ﺳﻮﻧﻤﺰ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 90‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ »ﻛﻮراوﻏﻠﻮ«‬ ‫»ﻛﻮر اوﻏﻠﻮ« و ﺣﻤﺎﺳﻪآﻓﺮﻳﻨﻲﻫﺎﻳﺶ در ﻳﺎد و ﺧﺎﻃﺮة آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ زﻧـﺪه ﺧﻮاﻫـﺪ ﺑـﻮد‪.‬‬

‫"ﻛﻮراوﻏﻠﻮ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم و ﭘﺎﺳﺪار ﻣﻨﺎﻓﻊ ﻣﺮدم‪ ،‬و ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ اﺳـﺖ‬ ‫ﺗﺮﻧﻢﻛﻨﻨـﺪه دﻻوري و ﺟـﻮاﻧﻤﺮدي‪ .‬زر و زورﻣـﺪاران او را راﻫـﺰن ﻣـﻲﺷـﻤﺮدﻧﺪ و ﻣـﺮدم‬ ‫ﻧﺠﺎتﺑﺨﺶ ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬آﻧﺎن ﺗﺸﻨﻪ ﺧﻮﻧﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و اﻳﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺎن زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎوﻳﺪ ﺑﺮاﻳﺶ‪ .‬آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﻮ ﻧﺎم و ﻧﺸﺎﻧﺶ ﻣﻲﻛﻮﺷـﻴﺪﻧﺪ و اﻳﻨـﺎن ﺧـﺎﻃﺮهاش را ﻋﺰﻳـﺰ ﻣـﻲداﺷـﺘﻨﺪ و آن را ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﺮاﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﻳﺎدﻣﺎنﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮ و ﻣﺎﻳﻪﻫﺎي اﺣﺴﺎﺳﻲ و اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﻲآراﺳﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﻪ ﻫﻢ ﭘﻴﻮﺳـﺖ و از آﻣﻴـﺰش آﻧﻬـﺎ ﻗﻬﺮﻣـﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳـﺪ آﻣـﺪ‪) "...‬رﺋـﻴﺲزاده‪،‬‬ ‫‪ (102:1377‬ﻧﺎم و آوازة ﻛﻮراوﻏﻠﻮ و ﭘﻬﻠﻮاﻧﻬﺎي رزمآورش زﻳﻨﺖﺳﺎز ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎ‪ ،‬ﺷـﻌﺮ و‬ ‫داﺳــﺘﺎن ﺷــﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳــﺴﻨﺪﮔﺎن آذرﺑﺎﻳﺠــﺎن اﺳــﺖ‪ .‬اﺳــﺘﺎد ﺷــﻬﺮﻳﺎر ﻧﻴــﺰ آﺷــﻨﺎي رزم و‬ ‫ﻣﺮداﻧﮕﻲﻫﺎي اﻳﻦ ﻗﻬﺮﻣﺎن ﻣﻠﻲ ﺑﻮده و از آن اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﮔﺌﺠﻪ دورﻧﺎ ﮔﺌﭽﻨﺪه‬

‫‪Heydar-bâbâ geĵa durnâ gečanda‬‬

‫ﻛﻮراوﻏﻠﻮﻧﻮن ﮔﺆزو ﻗﺎرا ﺳﺌﭽﻨﺪه‬

‫‪koroĝlunun gözü gârü sečanda‬‬

‫ﻗﻴﺮ آﺗﻴﻨﻲ ﻣﻴﻨﻴﺐ ﻛﺴﻴﺐ – ﺑﻴﭽﻴﻨﺪه‬

‫‪qir âtini minib kasib - bičanda‬‬

‫ﻣﻦ ده ﺑﻮردا ﺗﺌﺰ ﻣﻄﻠﺒﻪ ﭼﺎﺗﻤﺎرام‬

‫‪manda burdâ tez matlaba čatmârâm‬‬

‫»ﻋﻴﻮض« ﮔﻠﻴﺐ ﭼﺎﺗﻤﺎﻳﻴﻨﺠﺎ ﻳﺎﺗﻤﺎرام‬

‫‪(eyvâz) galib čâtmâyinjâ yâtmârâm‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪«74‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﭼﻮ ﻗﻄﺎر ﻛﻠﻨﮓ و ﻗﻮ‬ ‫اﺷﺒﺎح ﺑﮕﺬرﻧﺪ و »ﻛﻮراوﻏﻠﻮ« ﺑﻪ ﮔﺸﺖ وﭘﻮ‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺐ »ﻗﻴﺮ« ﻧﺎم ﻛﻨﺪ ﻋﺮﺻﻪ زﻳﺮ و رو‬ ‫ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ ﻧﻴﺴﺖ ز »ﻋﻴﻮض« ﺑﺸﺎرﺗﻲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻦ ﻧﺮود ﺧﻮاب راﺣﺘﻲ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪91‬‬

‫ﻛﻮه ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‬

‫داﺳﺘﺎن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ »دﻟﻲ دوﻣﺮول«‬ ‫ﻛﺘﺎب »ده ده ﻗﻮرﻗﻮد« ﻳﻜﻲ از ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻣﻠـﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪،‬‬ ‫ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ آﺑﺎ و اﺟﺪادي اوﻏﻮزان و ﺗﺮﻛﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎن »دﻟﻲ دوﻣﺮول« ﻳﻜـﻲ‬ ‫از ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮﻳﻦ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي اﻳﻦ اﺛﺮ ﺣﻤﺎﺳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﺷﻌﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫دﻳﻨﻪ »دوﻣﻮرول« ﺑﻮرﺟﻮﻧﻮ دوﺷﻤﻦ ﻳﻴﺨﺎ ﺑﻴﻠﻤﺰ‬

‫‪deyna "dümürül" burĵunu düšman yixâ‬‬ ‫‪bilmaz‬‬

‫ﻗﺎرداش ﻧﻪ ﻗﺪر ﻳﺎدﻻﺷﺎ‪ ،‬ﻳﺎددان ﭼﻴﺨﺎ ﺑﻴﻠﻤﺰ‬

‫‪qârdâš na qadar yâdlâšâ yâddân čixâ‬‬ ‫‪bilmaz‬‬ ‫»دؤﻳﻮﻧﻤﻪ ـ ﺳﺆﻳﻮﻧﻤﻪ‪ ،‬ص ‪«67‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﮕﻮ دﺷﻤﻦ ﺗﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮج »دوﻣﺮول« را وﻳﺮان ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮادر ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺷﻮد‪ ،‬از ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻤﻲرود‬

‫‪ ™ 92‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫داﺳﺘﺎن ﻋﺎﻃﻔﻲ »ﺳﺎرا«‬ ‫ﻳﻜﻲ از داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ و ﻋﺎﻃﻔﻲ راﻳﺞ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺳﺮﮔﺬﺷﺖ ﭘـﺮ‬ ‫رﻣﺰ و راز ﺳﺎراﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوزه داﺳـﺘﺎن زﻧـﺪﮔﻲ ﺳـﺎرا در ﻗﺎﻟـﺐ اﺳـﻄﻮرهاي ﺑـﺮاي ﻋﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﻛﺪاﻣﻨﻲ و ﻋﺸﻖ ﭘﺎك و ﺑﻲآﻻﻳﺶ درآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬داﺳﺘﺎن ﺳﺎرا ورد زﺑﺎن ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﺑﻪوﻳﮋه زﻧﺎن اﻳﻦ دﻳﺎر اﺳﺖ‪) .‬ﺳﻔﻴﺪﮔﺮ ﺷﻬﺎﻧﻘﻲ‪ ،1377 ،‬ص‪(78‬‬ ‫ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ داﺳﺘﺎن ﺑﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر آن ﻗﺪر ﻋﻤﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﺎد در اﺷـﻌﺎر ﻓﺎرﺳـﻲ و ﺗﺮﻛـﻲ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﻪ ﻛﺮات ﺑﻪ آن ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬ ‫اﺋﻞ ﺑﻴﺮده دﺋﺴﻴﻦ »ﺳﺌﻞ ﺳﺎراﻧﻲ ﻗﺎﭘﺪي ﻗﺎﭼﻴﺮﺗﺪي«‬ ‫آﻏﻼﺷﺪي ﺑﻮﻟﻮدﻻردا ﺑﻮ داﺷﻘﻴﻦ ﺳﻠﻴﻤﻴﺰدن‬

‫‪el birda desin sârâni qâpdi qâčirtdi‬‬ ‫‪āγlâšdi buludlârdâ bu dâšqin selimizdan‬‬ ‫»دوﻧﻴﺎ ﻧﻪ ﻳﺎﻻن ﺗﺎﭘﻤﺎﺟﺎدﻳﺮ‪ ،‬ص ‪«139‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ »ﺳﻴﻞ ﺳﺎرا را ﺑﺮد«‬ ‫اﺑﺮﻫﺎ ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ ﺳﻴﻞ ﺧﺮوﺷﺎن ﮔﺮﻳﺴﺘﻨﺪ‬

‫و ﻧﻴﺰ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻴﻤﺴ‪‬ﻴ‪‬ﻪ ﻏﻤﺪن ﺑﻮ ﺑﻴﺮ ﺣﺼﻪدﻳﺮ‬

‫‪har kimsaya γamdan bu bir hissadir‬‬

‫آﺗﺎن داﻏﻲ ﺑﻴﺮ داغ ﻛﻴﻤﻲ ﻗﻮﺳ‪‬ﻪدﻳﺮ‬

‫‪ātân dâγi bir dâγ kimi qussadir‬‬

‫»ﺳﺌﻞ ﺳﺎراﻧﻲ آﭘﺎردي« ﺗﻚ ﻗﺼﻪ دﻳﺮ‬

‫‪(sel sârâni âpârdi) tak qissadir‬‬

‫اﺋﻞ ﻳﺎراﺳﻲ‪ ،‬ﺳﺌﻞ ﺳﺎراﺳﻲ آﻧﺠﻼ‬

‫‪el yârâsi, sel sârâsi ānĵelā‬‬

‫ﮔﺆزﻟﺮﻳﻤﻴﻦ آﻏﻲ ـ ﻗﺎراﺳﻲ آﻧﺠﻼ‬

‫‪gözlarimin āγi – qārāsi ānĵelā‬‬ ‫»آﻧﺠﻼ‪«140:‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﺳﻬﻤﻲ از ﻏﻢ دارد‬ ‫داغ ﭘﺪرت ﻏﻤﻲ ﺑﻪ اﻧﺪازه ﻛﻮه اﺳﺖ‬ ‫ﻗﺼﻪاي اﺳﺖ ﭼﻮن ﻗﺼﻪ ﺳﺎرا وﺳﻴﻞ‬ ‫زﺧﻢ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﺎراي ﺳﻴﻞ‪ ،‬آﻧﺠﻼ‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﻲ و ﺳﭙﻴﺪي ﭼﺸﻤﻢ‪ ،‬آﻧﺠﻼ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪93‬‬

‫اﻓﺴﺎﻧﻪ »ﺳﺎري اﻳﻨﻚ« ﻳﺎ »ﻓﺎﻃﻤﺎﻧﻴﻦ ﻧﺎﻏﻴﻠﻲ«‬ ‫ﺳﺎري اﻳﻨﻚ ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﺮﻳﻦﺗﺮﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫـﺎي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎﻧﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺮ دل و ﺟـﺎن‬ ‫ﻛﻮدﻛﺎن ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬اﻓﺴﺎﻧﻪاي زﻳﺒﺎ و ﺟﺬاب از دﻟﺒـﺴﺘﮕﻲ دﺧﺘـﺮي ﻳﺘـﻴﻢ ﺑـﻪ ﮔـﺎوش‪،‬‬ ‫ﺑﻲﻣﻬﺮيﻫﺎ و ﺑﺪﺟﻨﺴﻲﻫﺎي ﻧﺎﻣﺎدري‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺼﻪ‪ ،‬رواﻳـﺖ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎﻧﻲ ﻗـﺼﻪ »ﺳـﻴﻨﺪرﻻ«ي‬ ‫اروﭘﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻓﺎرسﻧﺸﻴﻦ اﻳﺮان ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺎه ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ« ﻣﺸﻬﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﺳﻪ رواﻳﺖ ﻣﺬﻛﻮر ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎي ﺳﺎﺧﺘﺎري ﺑﺎ ﻫﻢ دارﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﻣﺠﺎل ﭘﺮداﺧﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺳﺨﻦ اﻳﻦ اﻓﺴﺎﻧﻪ را ﭼﻨﻴﻦ در ﺧﺎﻃﺮهﻫﺎ زﻧﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﮔﺆردون ﺑﺎﻻ ﻧﺌﺠﻪ ﺗﻴﻔﺎق داﻏﻴﻠﻲ‬

‫‪gördün bālā neja tifāq dāγili‬‬

‫ﻓﻠﻚ وورار‪ ،‬ﺷﺮاب ﻛﻮﭘﻮ ﺟﺎﻏﻴﻠﻲ‬

‫‪falak vurār, šarāb küpü jāγili‬‬

‫ﺑﻴﺰده اوﻟﻠﻮق »ﺳﺎري اﻳﻨﻚ« ﻧﺎﻏﻴﻠﻲ‬

‫‪bizda olluq (sāri inak) nāγili‬‬

‫ﻓﺎﻃﻤﻪ ﺳﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻧﺪاراﺳﻲ‪ ،‬آﻧﺠﻼ‬ ‫ﮔﺆزﻟﺮﻳﻤﻴﻦ آﻏﻲ ـ ﻗﺎراﺳﻲ آﻧﺠﻼ‬

‫‪fātimasi, qondārāsi, Anjelā‬‬ ‫‪gözlārimin āĝi – qārāsi ānjelā‬‬ ‫»آﻧﺠﻼ‪«142:‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دﻳﺪي ﻓﺮزﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ زﻧﺪﮔﻲ از ﻫﻢ ﻣﻲﭘﺎﺷﺪ‬ ‫ﻓﻠﻚ ﻣﻲزﻧﺪ و ﻛﻮزه ﺷﺮاب را ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ‬ ‫ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ اﻓﺴﺎﻧﻪ »ﮔﺎو زرد« ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻪاش‪ ،‬ﭼﻜﻤﻪاش‪ ،‬آﻧﺠﻼ‬ ‫ﺳﻴﺎﻫﻲ و ﺳﭙﻴﺪي ﭼﺸﻤﻢ‪ ،‬آﻧﺠﻼ‬

‫داﺳﺘﺎن ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ )ﻗﺎﭼﺎق ﻧﺒﻲ(‬ ‫»ﻧﺒﻲ« دﻳﮕﺮ ﺣﻤﺎﺳﻪﺳﺎز آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻤﺴﺮش »ﻫﺠﺮ« ﺷﻴﺮزﻧﻲ ﺟﻨﮕﺎور‬ ‫و ﺷﺠﺎع‪ ،‬ﺧﻮاب را از ﭼﺸﻢ ﺧﺎنﻫﺎ و ارﺑﺎﺑﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺷﻮرش دﻫﻘﺎﻧﻲ ﻋﻈﻴﻤـﻲ‬ ‫در دو ﺳﻮي ارس راه ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬ﻧﺒﻲ‪ ،‬ﻫﺠﺮ و ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬دردﻫﺎ‪ ،‬آﻣـﺎل و آرزوﻫـﺎي آﻧﻬـﺎ‬ ‫دل و ﺟﺎن ﺷﻬﺮﻳﺎر را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺴﺨﺮ ﻛﺮده اﻧﺪ‪:‬‬

‫‪94‬‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫دور ﻗﻔﺲ ﻗﺎﭘﻴﺴﻴﻦ ﺑﻴﺮآﭼﺎق ﻧﺒﻲ‬

‫‪dur qafas qāpisin bir āčāq nabi‬‬

‫ﺑﻮ ﺳﻴﻨﻴﻖ ﻗﺎﻧﺎدﻻ ﺑﻴﺮ اوﭼﺎق ﻧﺒﻲ‬

‫‪bu siniq qānādlā bir učāq nābi‬‬

‫آي ﻗﻮﭼﺎق ﻧﺒﻲ‬

‫‪ay qočāq nabi‬‬

‫ﻗﺎزاﻣﺎت اﻳﺴﺘﻴﺪي ﻳﺎﺗﺎ ﺑﻴﻠﻤﻴﺴﻦ‬

‫‪qāzāmāt istidi yātā bilmisan‬‬

‫آﻧﺎﻻر ﺑﺌﺸﻴﮕﻴﻦ ﺳﺎﺗﺎ ﺑﻴﻤﻠﻴﺴﻦ‬

‫‪ānālār bešigin sātā bilmisan‬‬

‫ﻏﻴﺮﺗﻴﻦ ﻗﻮرﺑﺎﻧﻲ آي ﻗﻮﭼﺎق ﻧﺒﻲ …‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪qeyratin qurbāni āy qočāq nabi‬‬ ‫»ﻗﺎﭼﺎق ﻧﺒﻲ‪«213:‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮ در ﻗﻔﺲ را دﻣﻲ ﺑﺎز ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﻟﻬﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻛﻤﻲ ﭘﺮواز ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫آي ﻧﺒﻲ دﻻور‪،‬‬ ‫زﻧﺪان ﮔﺮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮاﺑﺖ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﭘﺪري را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺗﺮك ﻛﻨﻲ‬ ‫ﻓﺪاي ﻏﻴﺮﺗﺖ آي ﻧﺒﻲ دﻻور …‪.‬‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﻧﺒﻲ ﺗﻚ ﺑﻴﺰده ﻗﻴﻠﻴﻨﺞ رﺳﺘﻤﻲ ﭼﻮﺧﻼر وارﻳﻤﻴﺶ‬

‫‪nabi tak bizda qilinĵ rustami čoxlār‬‬ ‫‪vārimiš‬‬

‫ﺳﻦ ﻗﻠﻢ رﺳﺘﻤﻲ ﺳﻦ‪ ،‬ﺟﺎن ﺳﻨﻪ ﻗﻮرﺑﺎن رﺳﺘﻢ‬

‫‪san qalam rustamisan, ĵān sana qurbān‬‬ ‫‪rustam‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺎ رﺳﺘﻢ ﻫﺎي ﺟﻨﮕﺎوري ﭼﻮن »ﻧﺒﻲ« ﺑﺴﻴﺎر داﺷﺘﻪاﻳﻢ‬ ‫ﺗﻮ رﺳﺘﻢ ﻗﻠﻢ زﻧﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻓﺪاﻳﺖ رﺳﺘﻢ‬

‫آداب و رﺳﻮم‬ ‫ﭼﺎووﺷﻲﺧﻮاﻧﻲ‬ ‫ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﭘﻴﺶ در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﺎه ﻛﺴﻲ ﺑـﻪ زﻳـﺎرت‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪95‬‬

‫اﻣﺎﻛﻦ ﻣﻘﺪس ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﻜﻪ‪ ،‬ﻛﺮﺑﻼ‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ و ﻗﻢ ﻣﻲرﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻗﻮام‪ ،‬ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﺎن و آﺷـﻨﺎﻳﺎن‬ ‫ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و زاﺋﺮ را ﺑﺪرﻗﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛ در آن ﻣﻴـﺎن ﻓـﺮدي ﺧـﻮش ﺻـﺪا‪ ،‬ﭘﻴـﺸﺎﭘﻴﺶ‬ ‫ﺟﻤﻌﻴﺖ ﺣﺎﺿﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮد و اﺷﻌﺎري ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎ آواز ﺣﺰﻳﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻓـﺮدي‬ ‫ﻧﺰد اﻫﺎﻟﻲ ﺑﻪ »ﭼﺎووش« ﻳﺎ »ﭼﻮووش« ﻣﻌﺮوف ﺑﻮد‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ زﻳﺒﺎي ﺣﻴﺪر‬ ‫ﺑﺎﺑﺎ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪:‬‬ ‫ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﻗﺮه ﭼﻤﻦ ﺟﺎداﺳﻲ‬

‫‪Heydar-bābā (qārā čaman) ĵādāsi‬‬

‫ﭼﻮووﺷﻼرﻳﻦ ﮔﻠﺮ ﺳﺴﻲ‪ ،‬ﺻﺪاﺳﻲ‬

‫‪čovušlārin galar sasi, sadāsi‬‬

‫ﻛﺮﺑﻼﻳﺎ ﮔﺌﺪ ﻧﻠﺮﻳﻦ ﻗﺎداﺳﻲ‬

‫‪karbalāyā gedanlarin gādāsi‬‬

‫دوﺷﺴﻮن ﺑﻮ آج ﻳﻮﻟﺴﻮزﻻرﻳﻦ ﮔﺆزوﻧﻪ‬ ‫ﺗﻤﺪوﻧﻮن اوﻳﺪوخ ﻳﺎﻻن ﺳﺆزوﻧﻪ‬

‫‪dušsün bu āĵ yolsuzlārin gözüna‬‬ ‫‪tamaddünün uydux yālān sözüna‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪«11‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از ﺟﺎده »ﻗﺮاﭼﻤﻦ« آن ﺗﺮﺑﺖ وﻻ‬ ‫ﭼﺎوﺷﻬﺎ زﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺻﻮت ﺣﺰﻳﻦ ﺻﻼ‬ ‫درد و ﺑﻼ و آﻓﺖ زوار ﻛﺮﺑﻼ‬ ‫اﻓﺘﺪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﺮدم ﮔﻤﺮاه و آزﻣﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎ را ﻋﺠﺐ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺗﻤﺪن ﻓﺮﻳﻔﺘﻨﺪ‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ )آﻟﻤﺎ آﺗﻤﺎق ـ ﺳﻴﺐ ﭘﺮﺗﺎب ﻛﺮدن(‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺮوﺳﻲ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ در ﺑﻌـﻀﻲ از ﺷـﻬﺮﻫﺎ و روﺳـﺘﺎﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫راﻳﺞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺐ ﭘﺮﺗﺎبﻛﺮدن داﻣﺎد ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻋﺮوس اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻋﺮوس ﺑﺎ ﻫﻤﺮاﻫـﺎﻧﺶ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﺮف ﺧﺎﻧﻪ داﻣﺎد ﺑﻪ راه ﻣﻲاﻓﺘﺎد‪ ،‬داﻣﺎد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه »ﺳﺎﻗﺪوش« و »ﺳﻮﻟﺪوش« ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﺑﺎم‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﻋﺮوس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ داﻣﺎد‪ ،‬ﺳﻴﺐ درﺷﺖ و ﺳﺮﺧﻲ را ﻛﻪ‬ ‫از ﻣﺪﺗﻬﺎ ﻗﺒﻞ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺗﻮان ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘـﺎي ﻋـﺮوس ﭘﺮﺗـﺎب‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر در دو ﺷﻌﺮ دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ ﺧﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫‪ ™ 96‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ ﻛﻨﺪﻳﻦ ﺗﻮﻳﻮن ﺗﻮﺗﺎﻧﺪا‬

‫‪Heydar-bābā kandin toyun tutāndā‬‬

‫ﻗﻴﺰـ ﮔﻠﻴﻨﻠﺮ ﺣﻨﺎ‪ ،‬ﭘﻴﻠﺘﻪ ﺳﺎﺗﺎﻧﺪا‬

‫‪qiz – galinlar hanā, pilta sātāndā‬‬

‫ﺑﻴﮓ ﮔﻠﻴﻨﻪ داﻣﺪان آﻟﻤﺎ آﺗﺎﻧﺪا‬

‫‪bag galina dāmdān ālmā ātāndā‬‬

‫ﻣﻨﻴﻢ ده او ﻗﻴﺰﻻرﻳﻨﺪا ﮔﺆزوم وار‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻘﻼرﻳﻦ ﺳﺎزﻻرﻳﻨﺪا ﺳﺆزوموار‬

‫‪manimda o qizlārindā gözüm vār‬‬ ‫‪āšiqlārin sāzlārindā sözum vār‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪«25‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫داﻣﺎد و رﺳﻢ ﻋﻘﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺳﻴﺐ ﺳﺮخ ﻓﺎم‬ ‫ﺳﺎزد ﻧﺜﺎر ﭘﺎي ﻋﺮوس از ﻓﺮاز ﺑﺎم‬ ‫وان ﺳﻮ‪ ،‬ﺣﻨﺎ – ﻓﺘﻴﻠﻪ ﻓﺮوﺷﺎن ﺧﻮش ﺧﺮام‬ ‫ﭼﺸﻤﻢ ﻫﻨﻮز‪ ،‬در ﭘﻲ آن ﻧﺎز داﻧﻪ ﻫﺎﺳﺖ‬ ‫در ﺳﺎز ﻋﺎﺷﻘﺎن ﺗﻮ‪ ،‬از ﻣﻦ ﺗﺮاﻧﻪ ﻫﺎﺳﺖ‬

‫و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻧﻴﻤﻲ ﺗﺎزه ﮔﻠﻴﻦ دﻳﺮ‪ ،‬آدي »ﻣﺮﻳﻢ ﺧﺎﻧﻢ«‬ ‫ﺗﻮي ﺗﻮﺗﻮب ﻛﻨﺪ ﺳﺎﻳﺎﻗﻲ‪ ،‬آﻟﻤﺎدا آﺗﻤﻴﺶ ﮔﻠﻴﻨﻪ‬

‫)‪xānimi tāza galindir, ādi (maryam xānim‬‬ ‫‪toy tutub kand sāyāqi, ālmādā ātmiš galina‬‬ ‫»ﻋﻤﻮاوﻏﻠﻮم اﺑﻮاﻟﻔﻀﻠﻪ‪«206:‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﺴﺮش ﺗﺎزه ﻋﺮوﺳﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﻣﺮﻳﻢ«‬ ‫ﺑﻪ رﺳﻢ روﺳﺘﺎ ﻋﺮوﺳﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺳﻴﺐ ﻫﻢ ﭘﺮﺗﺎب‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‬

‫ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‬ ‫اﺋﻮ ﺗﺆﻛﻤﻚ )ﺧﺎﻧﻪ ﺗﻜﺎﻧﻲ(‪:‬‬ ‫ﻗﺒﻞ از ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‪ ،‬ده اﻟﻲ ﭘﺎﻧﺰده روز ﭘﻴﺶ از ﻋﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن اﺳـﺒﺎب و اﺛﺎﺛﻴـﻪ‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺣﻴﺎط ﺧﺎﻧﻪ ﻣـﻲرﻳﺰﻧـﺪ و ﻳـﺎ ﺑـﻪ ﺑﻴـﺮون ﺷـﻬﺮ و روﺳـﺘﺎ ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ و در ﻛﻨـﺎر‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪97‬‬

‫رودﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺎﻓﺖ و ﺷﺴﺘﺸﻮي ﻗﺎﻟﻴﻬﺎ‪ ،‬ﮔﻠﻴﻤﻬﺎ و رﺧﺘﺨﻮاﺑﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬در و ﭘﻨﺠﺮهﻫـﺎ‬ ‫و دﻳﻮارﻫﺎﻳﺸﺎن را از ﻧﻮ رﻧﮓ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻟﻮازم ﺗﺰﺋﻴﻨﻲﺷﺎن را در رفﻫﺎ و ﻃﺎﻗﭽـﻪﻫـﺎ ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺳﺎل ﻧﻮ‪ ،‬ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻠﻲ ﻧﻮ و ﺷـﺎد ﺑـﻪ ﻣﺤـﻞ زﻧـﺪﮔﻲ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﭼﻨﻴﻦ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺮام اوﻟﻮب ﻗﻴﺰﻳﻞ ﭘﺎﻟﭽﻴﻖ ازﻟﻠﺮ‬

‫‪bāyrām olub qizil pālčiq azallar‬‬

‫ﻧﺎﻗﻴﺶ ووروب اوﺗﺎﻗﻼري ﺑﺰﻟﻠﺮ‬

‫‪nāqqiš vurub otāqlāri bazallar‬‬

‫ﺗﺎﺧﭽﺎﻻرا دوزﻣﻪ ﻟﺮي دوزﻟﻠﺮ‬ ‫ﻗﻴﺰـ ﮔﻠﻴﻨﻴﻦ ﻓﻴﻨﺪﻗﺠﺎﺳﻲ ـ ﺣﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻫﻮﺳﻠﻪ ﻧﺮ آﻧﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﺎﻳﻨﺎﻧﺎﺳﻲ‬

‫‪tāxčālārā düzmalari düzallar‬‬ ‫‪qiz - galinin findiqĵāsi - hanāsi‬‬ ‫‪havaslanar ānāsi - qāynānāsi‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪«30‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﻮروز ﺗﺎ رﺳﺪ ز ﮔﻞ ﺧﺎك ﺳﺮخ رﻧﮓ‬ ‫زﻳﻨﺖ دﻫﻨﺪ ﺧﺎﻧﻪ ﻋﺮوﺳﺎن ﺷﻮخ و ﺷﻨﮓ‬ ‫آراﻳﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻃﺎﻗﭽﻪ ﭼﻴﻨﻨﺪ رﻧﮓ رﻧﮓ‬ ‫ﺑﺎ ﺑﺴﺘﻦ ﺣﻨﺎ ﺑﻪ ﺳﺮ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﻮق‬ ‫آرﻧﺪ ﻣﺎدران و ﺑﺰرﮔﺎن ﺧﻮد ﺑﻪ ذوق‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري‪:‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﻄﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در آﺧﺮﻳﻦ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﺎل‪ ،‬ﺻـﺒﺢ زود از ﺧﺎﻧـﻪﻫﺎﻳـﺸﺎن ﺑﻴـﺮون‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬از روي آب ﻣﻲﭘﺮﻧﺪ و ﺷﻌﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎن روز ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻣﻲروﻧﺪ‬ ‫و ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و آﺟﻴﻞ‪ ،‬ﻟﺒﺎس و ﻛﻔﺶ ﻧﻮ ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﺑﺎره اﻳـﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﺳﺮوده اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻛﻲ ﭼﻴﻨﻴﻦ ﺳﺆزي‪ ،‬ﺳﺆوي ﻛﺎﻏﻴﺬي‬ ‫اﻳﻨﻜﻠﺮﻳﻦ ﺑﻮﻻﻣﺎﺳﻲ آﻏﻴﺰي‬ ‫ﭼﺮﺷﻨﺒﻪ ﻧﻴﻦ ﮔﺮدﻛﺎﻧﻲ ﻣﻮﻳﺰي‬

‫‪bākičinin sözi, sovi, kāγizi‬‬ ‫‪inaklarin bulāmāsi, āγizi‬‬ ‫‪čaršānbnin girdakāni, mavizi‬‬

‫‪ ™ 98‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻗﻴﺰﻻر دﺋﻴﺮ »آﺗﻴﻞ ـ ﻣﺎﺗﻴﻞ ﭼﺮﺷﻨﺒﻪ‬

‫‪qizlār deyir ātil – mātil čaršanba‬‬

‫آﻳﻨﺎ ﺗﻜﻴﻦ ﺑﺨﺘﻴﻢ آﭼﻴﻞ ﭼﺮﺷﻨﺒﻪ«‬

‫‪xtim āčil čarsānba‬ش‪āynā takin b‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«31‬‬

‫»ﺑﺎﻛﻮﭼﻲ«‪ 1‬آن ﻣﺴﺎﻓﺮ و ﭘﻴﻐﺎم و ﻧﺎﻣﻪاش‬ ‫ﮔﺎوان ﺑﻪ ﮔﺎه زادن و آﻏﻮز و ﺧﺎﻣﻪاش‬ ‫آﺟﻴﻞ ﭼﺎرﺷﻨﺒﻪ و آﻳﻴﻦ و ﭼﺎﻣﻪاش‬ ‫دوﺷﻴﺰﮔﺎن ﭘﺮﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﺎدي ز روي ﺟﻮ‬ ‫در دل ﻛﻨﻨﺪ ﺑﺨﺖ ﭼﻮ آﻳﻴﻨﻪ آرزو‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺎل ﺳﺎﻟﻼﻣﺎق )ﺷﺎل اﻧﺪاﺧﺘﻦ(‬ ‫ﺷﺒﻬﺎي ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﮔﺬﺷﺘﻪ رﺳـﻢ ﺑـﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺟﻮاﻧـﺎن و‬ ‫ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن ﻣﺤﻞ‪ ،‬ﭼﺎدر و ﭘﺎرﭼﻪاي ﺑﺮﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﭘـﺸﺖ ﺑـﺎم ﺧﺎﻧـﻪ ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﺎن‪ ،‬اﻗـﻮام‬ ‫وآﺷﻨﺎﻳﺎن ﺧﻮد ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و از روزﻧﻪاي ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ ﺑﺎم ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪاي ﺑـﻮد‪ ،‬آن را ﺑـﻪ داﺧـﻞ‬ ‫آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺎل از داﺧﻞ روزﻧﻪ ﻣﻘـﺪاري ﺧـﻮراﻛﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻴﻮه‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‪ ،‬آﺟﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ‪ ،‬ﭘﻮل‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺟﻮراب ﭘـﺸﻤﻲ و ﻏﻴـﺮه ﺑـﻪ ﭘـﺮ ﺷـﺎل‬ ‫ﻣﻲﺑﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻣﺸﻐﻠﻪ ﻓﺮاوان در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺎﺷﻴﻨﻲ و آﭘﺎرﺗﻤﺎن ﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻨـﻴﻦ ﻣﺮاﺳـﻤﻲ‬ ‫اﺟﺮا ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺗﻨﻬﺎ در ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﭼﻮن » ﺑﺎﺟـﺎﻟﻴﻖ«‪،‬‬ ‫»ﺑﻴﻠﻠﻲ ـ ﺑﻴﻠﻠﻲ«‪» ،‬ﺷﺎل ﺳﺎﻟﻼﻣﺎق« ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬ﺷـﻬﺮﻳﺎر در دو ﺑﻨـﺪ ﭘﻴـﺎﭘﻲ از ﻣﻨﻈﻮﻣـﻪ‬ ‫ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺮاﻣﻴﺪي ﮔﺌﺠﻪ ﻗﻮﺷﻲ اوﺧﻮردي‬ ‫آداﺧﻠﻲ ﻗﻴﺰ ﺑﻴﮓ ﺟﻮراﺑﻴﻦ ﺗﻮﺧﻮردي‬

‫‪bāyrāmidi geja guši oxurdi‬‬ ‫‪ādāxli qiz bag jorābin toxurdi‬‬

‫‪ .1‬در دوران ﻛﻮدﻛﻲ ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺑﺎﻛﻮ و ﺗﺒﺮﻳﺰ رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﭘﻴﻠﻪ وري داﻳﺮ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ ،‬و ﭘﻴﻠـﻪوران را ﻛـﻪ ﻧﺎﻣـﻪ و‬ ‫ﺳﻔﺎرش ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪» ،‬ﺑﺎﻛﻮﭼﻲ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧﺪ‪) .‬ﺳﺆﻧﻤﺰ(‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪99‬‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﺷﺎﻟﻴﻦ ﺑﻴﺮ ﺑﺎﺟﺎدان ﺳﻮﺧﻮردي‬

‫‪harkas šālin bir bājādān soxurdi‬‬

‫آي ﻧﻪ ﮔﺆزل ﻗﺎﻳﺪادي ﺷﺎل ﺳﺎﻟﻼﻣﺎق‬

‫‪āy na gözal qāydādi šāl sāllāmāq‬‬

‫ﺑﻴﮓ ﺷﺎﻟﻴﻨﺎ ﺑﺎﻳﺮاﻣﻠﻴﻐﻴﻦ ﺑﺎﻏﻼﻣﺎق‬

‫‪bag šālinā bāyrāmliγin bāγāmāq‬‬ ‫»ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«27‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻋﻴﺪو ﻧﻮاي ﻣﺮغ ﺷﺐ وﻧﻮ ﻋﺮوس ﺷﻨﮓ‬ ‫از ﺑﻬﺮ »ﺑﻴﮓ«‪ 1‬ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺟﻮراب ﻫﻔﺖ رﻧﮓ‬ ‫ﭼﺸﻤﺶ ﺑﻪ روزن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎل آﻳﺪش ﺑﻪ ﭼﻨﮓ‬ ‫ﺧﻮش ﺳﻨﺘﻲﺳﺖ ﺷﺎل ﻓﻜﻨﺪن ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﺎل ﻧﺎﻣﺰدان ﻋﻴﺪﻳﺎﻧﻪﻫﺎ‬

‫و ﻧﻴﺰ‪:‬‬ ‫ﺷﺎل اﻳﺴﺘﻪدﻳﻢ ﻣﻨﺪه اﺋﻮده آﻏﻼدﻳﻢ‬

‫‪šāl istādim manda evda āγādim‬‬

‫ﺑﻴﺮﺷﺎل آﻟﻴﺐ ﺗﺌﺰ ﺑﺌﻠﻴﻤﻪ ﺑﺎﻏﻼدﻳﻢ‬

‫‪bir šāl ālib tez belima bāγlādim‬‬

‫ﻏﻼم ﮔﻴﻠﻪ ﻗﺎﺷﺪﻳﻢ ﺷﺎﻟﻲ ﺳﺎﻟﻼدﻳﻢ‬

‫‪γulām gila qāšdim šāli sāllādim‬‬

‫ﻓﺎﻃﻤﺎ ﺧﺎﻻ ﻣﻨﻪ ﺟﻮراب ﺑﺎﻏﻼدي‬

‫‪fātmā xālā mana ĵorāb bāγlādi‬‬

‫ﺧﺎن ﻧﻨﻪﻣﻲ ﻳﺎدا ﺳﺎﻟﻴﺐ آﻏﻼدي‬

‫‪xān nanami yādā sālib āγlādi‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«28‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﻦ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﻪ‪ ،‬ﻫﻢ ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ و ﺷﻮر و ﺷﺮ‬ ‫ﺷﺎﻟﻲ ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻤﺶ آن ﮔﺎه ﺑﺮﻛﻤﺮ‬ ‫ﺗﺎ ﺧﺎﻧﺔ »ﻏﻼم« ﮔﺸﻮدم ﭼﻮ ﻣﺮغ ﭘﺮ‬ ‫ﺟﻮراب ﺑﺴﺖ ﺧﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎل و ﺳﺤﺎب وار‬ ‫آﻧﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد »ﺧﺎن ﻧﻨﻪ« ﺑﮕﺮﻳﺴﺖ زار زار‬

‫‪ .1‬ﺑﻴﮓ ـ داﻣﺎد‬

‫‪ ™ 100‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻋﺰاداري ﻣﺎه ﻣﺤﺮم‬ ‫ﺷﺎﺧﺴﻲ ـ واﺧﺴﻲ )دﺳﺘﻪﻫﺎي ﺷﺎه ﺣﺴﻴﻦ واﺣﺴﻴﻦ(‪:‬‬ ‫دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻋﺰارداري »ﺷﺎه ﺣﺴﻴﻦ ـ وا ﺣـﺴﻴﻦ« )ﺷﺎﺧـﺴﻲ ـ واﺧـﺴﻲ(‪ ،‬از ﭼﻨـﺪ روز‬ ‫ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﺎه ﻣﺤﺮم و روز ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﺷﺒﻬﺎ در ﺣﺴﻴﻨﻴﻪﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻌﺪ از‬ ‫ﺗﺠﻤﻊ ﻋﺰاداران‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﺻﻒﻫـﺎﻳﻲ ﻃﻮﻳـﻞ‪ ،‬ﺑـﺎ دادن ﺷـﻌﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻣـﺬﻫﺒﻲ در ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻬـﺎ و‬ ‫ﻛﻮﭼﻪﻫﺎ ﺑﻪراه ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ و ﺗﺎ ﻧﻴﻤﻪﻫﺎي ﺷﺐ ﺑﻪ ﻋـﺰاداري ﺳـﺎﻻر ﺷـﻬﻴﺪان اﻣـﺎم ﺣـﺴﻴﻦ)ع(‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻣﻴﺮﺻﺎﻟﺤﻴﻦ دﻟﻲ ﺳﻮوﻟﻮق اﺋﺘﻤﻪ ﺳﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮﻋﺰﻳﺰﻳﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺷﺎﺧﺴﻲ ﮔﺌﺘﻤﻪ ﺳﻲ‬ ‫ﻣﻴﺮﻣﻤﺪﻳﻦ ﻗﻮروﻟﻤﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺘﻤﻪ ﺳﻲ‬ ‫اﻳﻨﺪي دﺋﺴﻚ اﺣﻮاﻻﺗﺪي‪ ،‬ﻧﺎﻏﻴﻠﺪي‬ ‫ﮔﺌﭽﺪي‪ ،‬ﮔﺌﺘﺪي‪ ،‬اﻳﺘﺪي‪ ،‬ﺑﺎﺗﺪي‪ ،‬داﻏﻴﻠﺪي‬

‫‪mirsalehin dali sovluq etmasi‬‬ ‫‪mirazizin širin šāxsey getmāsi‬‬ ‫‪mirmammadin qurulmāsi, bitmasi‬‬ ‫‪indi desak ahvālātdi,nāĝildi‬‬ ‫‪gečdi, getdi, itdi, bātdi, dāĝildi‬‬ ‫»ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«58‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻃﻮار »ﻣﻴﺮ ﺻﺎﻟﺢ« و دﻳﻮاﻧﻪ ﺑﺎزياش‬ ‫در دﺳﺘﻪ‪» ،‬ﻣﻴﺮ ﻋﺰﻳﺰ« ﭼﻨﺎن ﭘﻴﺸﺘﺎزياش‬ ‫»ﻣﻴﺮ ﻣﻤﺪ« و ﺑﻪ ﺑﺰم ﻫﻨﺮ ﺻﺤﻨﻪﺳﺎزياش‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺮاي ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪ اﻳﻨﻚ ﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﺬﺷﺖ و رﻓﺖ و ﻣﺮد و ﭘﺮاﻛﻨﺪ و در ﺷﻜﺴﺖ‬

‫ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫آﻏﺎج ﻣﻴﻨﻤﻚ اوﻳﻮﻧﻮ )ﺑﺎزي ﭼﻮب ﺳﻮاري(‬ ‫در اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻛﻮدﻛﺎن ﭼﻮب ﺑﻠﻨﺪي ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و آن را اﺳﺒﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﺎ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪101‬‬

‫آن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮف و آن ﻃﺮف ﻣﻲﺗﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﺑﺎ ﭼﻮب ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺧﻴﺎل ﺧﻮد اﺳـﺐ را‬ ‫ﺷﻼق ﻣﻲزدﻧﺪ ﺗﺎ ﺗﻨﺪﺗﺮ ﺑﺪود‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﻪ ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑـﺎزي ﻛﻮدﻛﺎﻧـﻪ ﭼﻨـﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪:‬‬ ‫ﻋﻤﻪ ﺟﺎﻧﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺎل ﺑﻠﻠﻪ ﺳﻴﻦ ﻳﻴﻴ‪‬ﺮدﻳﻢ‬

‫‪amma-jānin bāl ballasin yiyardim‬‬

‫ﺳﻮﻧﺪان دوروب اوس دوﻧﻮﻣﻲ ﮔﻴﻴ‪‬ﺮ ردﻳﻢ‬

‫‪sondān durub us donumi giyardim‬‬

‫ﺑﺎﺧﭽﺎﻻردا ﺗﻴﺮﻳﻨﮕﻪ ﻧﻲ دﻳﻴ‪‬ﺮدﻳﻢ‬

‫‪bāxčālārdā tiringani diyardim‬‬

‫آي اُزوﻣﻲ او ازدﻳﺮن ﮔﻮﻧﻠﺮﻳﻢ‬

‫‪āy ozumi O āzdiran gunlarim‬‬

‫آﻋﺎج ﻣﻴﻨﻴﺐ‪،‬آت ﮔﺰدﻳﺮن ﮔﻮﻧﻠﺮﻳﻢ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪āγāj minib āt gazdiran günlarim‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«21‬‬

‫ﺧﻮش ﺑﻮد ﻟﻘﻤﺔ ﻋﺴﻞ از دﺳﺖ ﻋﻤﻪ ﺟﺎن‬ ‫واﻧﮕﻪ ﻗﺒﺎ ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻪ ﺗﻦ ﭼﺴﺖ و ﺷﺎدﻣﺎن‬ ‫در ﺟﺎي‪ ،‬ﺟﺎي ﺑﺎغ ﭼﻤﻴﺪن ﺗﺮاﻧﻪ ﺧﻮان‬ ‫دوران ﻧﻲ ﺳﻮاري و آن ﺗﻴﺰ ﺗﺎزﻫﺎ!‬ ‫ﺟﻠﻮهﮔﺮﻳﻬﺎ و ﻧﺎزﻫﺎ ! ﻳﺎدش ﺑﻪ ﺧﻴﺮ‬

‫ﻗﺎرﮔﻮﻟـﻠﻪ ﺳﻲ اوﻳﻮﻧﻮ )ﮔﻠﻮﻟﻪ ﺑﺮﻓﻲ ﺑﺎزي ﻛﺮدن(‬ ‫در زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮف ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎ را ﭘﻮﺷـﺎﻧﺪه اﺳـﺖ‪ ،‬ﻛﻮدﻛـﺎن ﺑـﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺗﻘـﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﺑﺮفﻫﺎ را ﮔﻠﻮﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻛـﺎر ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﺤﺎت زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﻛﻮدﻛﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر در ﻣﻨﻈﻮﻣﺔ ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺑﻪ اﻳـﻦ ﺑـﺎزي‬ ‫ﻧﻴﺰ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻳﺎز ﻗﺎﺑﺎﻏﻲ ﮔﻮن ﮔﻮﻧﺌﻴﻲ دوﻳ‪‬ﻨﺪه‬

‫‪yāz qābāγi gün güneyi döyanda‬‬

‫ﻛﻨﺪ اوﺷﺎﻗﻲ ﻗﺎرﮔﻮﻟـﻠﻪ ﺳﻴﻦ ﺳ‪‬ﻮﻳﻨَﺪه‪‬‬

‫‪kand ušāqi qār güllasin soyanda‬‬

‫ﻛﻮره ﻛﭽﻴﻠﺮ داﻏﺪا ﻛﻮرك زوﻳﻨﺪه‬

‫‪kurākčilar dāγdā kürak zuyanda‬‬

‫ﻣﻨﻴﻢ روﺣﻮم اﺋﻴﻠﻪ ﺑﻴﻠﻴﻦ اوردادﻳﺮ‬

‫‪manim ruhum eyla bilin ordādir‬‬

‫ﻛﻬﻠﻴﻚ ﻛﻴﻤﻲ ﺑﺎﺗﻴﺐ ﻗﺎﻟﻴﺐ ﻗﺎردادﻳﺮ‬

‫‪kahlik kimi bātib qālib qārdādir‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ‪«39‬‬

‫‪ ™ 102‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻮن ﻛﻮه ز آﻓﺘﺎب ﺑﻬﺎري ﮔﺮﻓﺖ ﺟﺎن‬ ‫از ﻫﺮ ﻃﺮف ﮔﻠﻮﻟﺔ ﺑﺮﻓﻲ ﺷﻮد ﭘﺮان‬ ‫ﭘﺎرو ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺎ‪ ،‬ز ﺳﺮﻛﻮه ﺳ‪‬ﺮﺧﻮران‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻨﻮز روح ﻣﻦ آﻧﺠﺎ ﺑﻪ اﻟﺘﺠﺎﺳﺖ‬ ‫ﭼﻮن ﻛﺒﻚ اوﻓﺘﺎده در اﻧﺒﻮه ﺑﺮﻓﻬﺎﺳﺖ‬

‫ﻳﻮﻣﻮرﺗﺎ اوﻳﻨﺎﻣﺎق )ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﺑﺎزي(‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﭼﻨﺪ روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛـﺎن ﺧـﻮﻳﺶ ﺗﺨـﻢ‬ ‫ﻣﺮغ رﻧﮓآﻣﻴﺰي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﻛﻪ اﺑﺘﺪا ﺗﺨﻢﻣﺮغﻫﺎ را ﺑﺎ ﭘﻮﺳﺖ ﭘﻴﺎز ﻳـﺎ ﻛـﺎه در آب‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﺨﻢﻣﺮغﻫﺎ درﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ رﻧـﮓ ﻧﻴـﺰ ﺑﮕﻴﺮﻧـﺪ‪ ،‬ﺳـﭙﺲ روي آﻧﻬـﺎ‬ ‫ﻧﻘﺸﻬﺎ و اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬ﻛﻮدﻛﺎن در دﻳﺪ و ﺑﺎزدﻳـﺪﻫﺎ اﻳـﻦ ﺗﺨـﻢ ﻣﺮﻏﻬـﺎ را ﻛـﻪ‬ ‫»ﻋﻴﺪاﻧﻪ« ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮز ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻫﺮﻛﺲ ﺗﺨﻢ ﻣﺮﻏﺶ ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﻧـﺪه‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ و ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ را ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺪه ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﺷﺮح ﺑﺎزي را ﺑﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ‬ ‫ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻳﻮﻣﻮرﺗﺎﻧﻲ ﮔﺆﻳﭽﻚ ﮔﻮﻟﻠﻲ ﺑﻮﻳﺎردﻳﻖ‬

‫‪yumurtāni göyčāk gülli boyārdiq‬‬

‫ﭼﺎﻗﻘﻴﺸﺪﻳﺮﻳﺐ ﺳﻴﻨﺎﻧﻼرﻳﻦ ﺳﻮﻳﺎردﻳﻖ‬

‫‪čāqqišidrib sinānlārin soyārdiq‬‬

‫اوﻳﻨﺎﻣﺎﻗﺪان ﺑﻴﺮﺟﻪ ﻣﮕﺮ دوﻳﺎردﻳﻖ‬

‫‪oynāmāqdān birja magar doyārdiq‬‬

‫ﻋﻠﻲ ﻣﻨﻪ ﻳﺎﺷﻴﻞ آﺷﻴﻖ وِر‪‬ردي‬

‫‪ali mana yāšil āšiq verardi‬‬

‫اﻳﺮﺿﺎ ﻣﻨﻪ ﻧﻮروزﮔﻮﻟﻲ د‪‬ﻳ‪‬ﺮدي‬

‫‪irzā mana nôruz güli dayardi‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«32‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﺎزي ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﻧﮕﺎرﻳﻦ و ﻫﻔﺖ رﻧﮓ‬ ‫ﮔﺎه ﺷﻜﺎﻧﺪﻧﺶ ﻫﻤﻪ ﭘﺮ ﺷﻮر و ﺷﺎد و ﺷﻨﮓ‬ ‫ﺳﻴﺮي ﻧﺪاﺷﺘﻴﻢ ز ﺑﺎزي ﺑﻪ وﻗﺖ ﺗﻨﮓ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪103‬‬ ‫ﻳﺎد »ﻋﻠﻲ« و ﻗﺎب ﺑﺮاﻳﻢ ﺧﺮﻳﺪﻧﺶ‬ ‫ﻃﻔﻠﻚ »رﺿﺎ« و آن ﮔﻞ ﻧﻮروز ﭼﻴﺪﻧﺶ‬

‫ﻋﺎﺷﻴﻖ اوﻳﻨﺎﻣﺎق )ﻗﺎپ ﺑﺎزي(‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻬﺎي راﻳﺞ در ﺑﻴﻦ ﻛﻮدﻛﺎن آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻗﺎپ ﺑـﺎزي ﺑـﻮد و اﻛﻨـﻮن در ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫روﺳﺘﺎﻫﺎ راﻳﺞ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺎزي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ دارد‪ .‬ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﺎ اﺷﺎره ﺑﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺧﺎص‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎزي‪ ،‬آن را ﺑﻪ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺗﻤﺎم ﺑﺎزﮔﻮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻮ داﻣﻼردا ﭼﻮﺧﻠﻲ ﺟﻴﺰﻳﻖ آﺗﻤﻴﺸﺎم‬ ‫اوﺷﺎﻗﻼرﻳﻦ آﺷﻴﻘﻼرﻳﻦ اوﺗﻤﻮﺷﺎم‬ ‫ﻗﻮرﻗﻮﺷﻮﻣﻠﻲ ﺳﻘﻘﻪ آﻟﻴﺐ ـ ﺳﺎﺗﻤﻴﺸﺎم‬

‫‪bu dāmlārdā čoxli jiziq ātmišām‬‬ ‫‪ušqlārin āšiqlārin utmušām‬‬ ‫‪qurqušumli saqqa ālib – sātmišām‬‬

‫اوﺷﺎق ﻧﺌﺠﻪ ﻫِﭻ زادﻳﻨﺎن ﺷﺎد اوﻻر‬

‫‪ušāq nejā heč zādinān šād olār‬‬

‫اﻳﻨﺪي ﺑﻴﺰﻳﻢ ﻏﻤﻲ ﺗﻮﺗﻤﻮر دوﻧﻴﺎﻻر‬

‫‪indi bizim qami tutmur dünyālār‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«92‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺎﻣﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎزي ﺳﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﺑﺮدم ﭼﻪ ﻣﺎﻳﻪ ﻗﺎب ز اﻏﻴﺎر و آﺷﻨﺎ‬ ‫ﺑﺲ ﻗﺎب ﺳﺮﺑﺪار ﺧﺮﻳﺪم ز ﺑﭽﻪ ﻫﺎ‬ ‫ﻛﻮدك ﺧﻮش اﺳﺖ از ﻫﻤﻪ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻛﻤﻲ‬ ‫دارم ﻏﻤﻲ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﮕﻨﺠﺪ ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻤﻲ‬

‫»ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن آرازا ﺑﺎﺧﺎر« اوﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ﺑﺎزي )ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن ﺑﻪ ارس ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ(‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎزي ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬در آن ﺗﻌﺪاد ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻣﻬـﻢ ﻧﺒـﻮد‪ .‬اﺑﺘـﺪا‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را درﻫﻢ ﺣﻠﻘﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ داﻳﺮه ﻣـﻲاﻳـﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﭙﺲ ﮔﺮوه دوم ﻧﻴﺰ روي دوش ﮔﺮوه اول ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪو آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ دﺳﺘﻬﺎﻳﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﺣﻠﻘـﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮوه ﺳﻮم ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ روي دوش ﮔﺮوه دوم ﺳﻮار ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘـﻲ اﻳـﻦ‬

‫‪ ™ 104‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﻪ ﺻﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ داﻳﺮهوار ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺗﺎ ﻏﺮوب ﻛﺎﻣـﻞ آﻓﺘـﺎب اﻳـﻦ‬ ‫اﺷﻌﺎر را ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن آرازا ﺑﺎﺧﺎر‬

‫‪küški bālābān ārāzā bāxār‬‬

‫آرازﻳﻦ ﺳﻮﻳﻲ ﮔﺆزﻟﺮدن آﺧﺎر‬

‫‪ārāzin suyi gözlardan āxār‬‬

‫آي آراز‪ ،‬ﻗﻮري‪ ،‬آﺧﻤﺎ ﺑﻴﺮزاﻣﺎن‬

‫‪āy ārāz, quri āxmā bir zāmān‬‬

‫اي ﺑﻴﺰي اودا ﻳﺎﻧﺪﻳﺮﻳﺐ ﻳﺎﺧﺎن‬

‫‪ey bizi odā yāndirib yāxān‬‬

‫ﺳﻨﻠﻪ آﻳﺮﻳﻠﺪي آﻧﺎ ـ ﺑﺎﻻدان‬

‫‪sanla āyrildi ānā - bālādān‬‬ ‫)ﻫﻼل ﻧﺎﺻﺮي‪(137:1373 ،‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن ﺑﻪ ارس ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫آب ارس از ﭼﺸﻤﻬﺎ ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫آي ارس‪ ،‬ﺧﺸﻚ ﺷﻮ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺟﺎري ﻣﺒﺎش‬ ‫اي ﻛﻪ ﻣﺎ را آﺗﺶ زده و ﺳﻮزاﻧﺪي‬ ‫ﺗﻮ ﻓﺮزﻧﺪ را از ﻣﺎدر ﺟﺪا ﻛﺮدي‬

‫ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺎزي ﺑﻌﺪ از ﻋﻬﺪﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ﺗـﺮﻛﻤﻦﭼـﺎي و ﮔﻠـﺴﺘﺎن و ﺟـﺪاﻳﻲ دو‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎزي ﭘﺮﻣﻌﻨﻲ و ﺷﻴﺮﻳﻦ »ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑـﺎن ﺑـﻪ ارس ﻧﮕـﺎه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ« در ﺷﻌﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن آرازا ﺑﺎ ﺧﺎر‬

‫‪Küški bālābān Ārāzā bāxār‬‬

‫آراز ﺳﻮﻳﻲ ﻫﻨﻮز‪ ،‬ﮔﻮزﻟﺮدن آﺧﺎر‬

‫‪ārāz suyi hanuz gözlardan āxār‬‬

‫اﺋﻞ ﻧﻴﺴﮕﻴﻠﻲ ﭘﻴﺲ ﻳﺎﻧﺪﻳﺮار‪ ،‬ﭘﻴﺲ ﻳﺎﺧﺎر‬

‫‪el nisgili pis yāndirār, pis yāxār‬‬

‫ﻏﻢ وار اﻳﻜﻦ‪ ،‬ﻗﺎرداش دﺋﻴﻴﺐ ﻗﺎﻳﻨﺎردﻳﻖ‬

‫‪qam vārikan, qārdāš deyib qāynārdiq‬‬

‫»ﻳﻮﻟﺪاش ﻣﻨﻲ ﻗﻮرد آﭘﺎردي« اوﻳﻨﺎردﻳﻖ‬

‫‪(yoldāš mani qurd āpārdi), oynārdiq‬‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪراﺣﻴﻢ ﺣﻀﺮﺗﻠﺮﻳﻨﻪ ﺟﻮاب ‪«94‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن ﺑﻪ ارس ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫آب ارس ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از ﭼﺸﻤﻬﺎ ﺟﺎري ﺳﺖ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪105‬‬ ‫درد ﻣﺮدم ﺑﺪﺟﻮري آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﺪ و ﻣﻲﺳﻮزاﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻏﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮاغ ﺑﺮادر ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ‬ ‫»دوﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮگ ﺑﺮد« ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬

‫ﻳﻮﻟﺪاش ﻣﻨﻲ ﻗﻮرد آﭘﺎردي )ﮔﺮﮔﻢ و ﮔﻠﻪ ﻣﻲﺑﺮم(‬ ‫»اي دوﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮگ ﺑﺮد« ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﻣﺤﻠﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑـﺎزي‬ ‫ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺑﺘﺪا ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان »ﮔـﺮگ« اﻧﺘﺨـﺎب‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ« و ﺑﻘﻴﻪ ﺑﺎزﻳﻜﻨﺎن ﻫﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان »ﺑﺮه« ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ‬ ‫»ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ« ﺻﻒ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ و ﻟﺒﺎس ﻫﻤﺪﻳﮕﺮ را ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﮔﺮگ ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎ دﺳﺖ زدن‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮه ﻫﺎ آﻧﻬﺎ را از ﻣﺎدرﺷﺎن ﺟﺪا ﻛﻨﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﻧﻴﺰ ﺑـﺎ ﭼـﻮﺑﻲ ﻛـﻪ در دﺳـﺖ دارد ﻣـﺎﻧﻊ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﮔﺮگ ﺑﻪ ﺑﺮهﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر در دو ﻣـﺼﺮع آﺧـﺮ ﺑﻨـﺪ ﻣـﺬﻛﻮر‬ ‫ﺷﻌﺮ » ﻣﺤﻤﺪ راﺣﻴﻢ ﺣﻀﺮﺗﻠﺮﻳﻨﻪ ﺟﻮاب« ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزي اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﻏﻢ واراﻳﻜﻦ ﻗﺎرداش دﺋﻴﻴﺐ ﻗﺎﻳﻨﺎردﻳﻖ‬

‫‪γam vārāikan, gārdāš deyib qāynārdiq‬‬

‫»ﻳﻮﻟﺪاش ﻣﻨﻲ ﻗﻮرد آﭘﺎردي« اوﻳﻨﺎردﻳﻖ‬

‫‪(yoldāš mani qurd āpārdi), oynārdiq‬‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪراﺣﻴﻢ ﺣﻀﺮﺗﻠﺮﻳﻨﻪ ﺟﻮاب‪«94 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﺎ ﻏﻤﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﺳﺮاغ ﺑﺮادر ﻣﻲرﻓﺘﻴﻢ‬ ‫»دوﺳﺖ ﻣﺮا ﮔﺮگ ﺑﺮد« ﺑﺎزي ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬

‫ﺗﻴﺮ ـ ﻣﺎت اوﻳﻮﻧﻮ )ﺗﻴﻠﻪ ﺑﺎزي(‬ ‫از ﺑﺎزيﻫﺎي راﻳﺞ در ﺳﺮاﺳﺮ اﻳﺮان ﺑﻪوﻳﮋه آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺗﻴﻠﻪﺑـﺎزي ﺑـﻮده اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻫـﻢ‬ ‫اﻛﻨﻮن ﻧﻴﺰ در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﻧﻮاﺣﻲ ﺣﺎﺷﻴﻪاي ﺷﻬﺮﻫﺎ رواج دارد‪.‬‬ ‫ﻫﻲ ﮔﻠﻴﺐ ﻣﻨﺪن آﻟﻴﺮﻻر ﺷﺘﻠﻲ‬ ‫ﻛﻴﻢ ﺳﺎﻟﻴﺐ ﻣﺎزي ﻣﺎﺗﺎ ﺑﻴﻠﻤﻪ ﻳﻴﺮم؟‬

‫‪hey galib Mandan ālirlār šatali‬‬ ‫?‪kim sālib māzi mātā bilmayiram‬‬ ‫»ﻳﺎﺗﺎ ﺑﻴﻠﻤﻪ ﻳﻴﺮم‪«111 ،‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪ ™ 106‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫داﺋﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ و ﭘﺎﭘﻴﭽﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﻲ )ﺗﻴﻠﻪ ﺑﺎزي( را ﺑﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻢ؟‬

‫ﻣﺎﻫﻨﻲﻫﺎ ﻳﺎ ﺗﺮاﻧﻪ ﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‬ ‫ﺑﻮ دره ﻧﻴﻦ اوزوﻧﻮ‪ ،‬ﭼﻮﺑﺎن ﻗﺎﻳﺘﺎر ﻗﻮزوﻧﻮ ﻣﺎﻫﻨﻲ ﺳﻲ‬ ‫ﺗﺮاﻧﺔ )دراﻳﻦ دره ﺑﻲ اﻧﺘﻬﺎ‪ ،‬آي ﭼﻮﭘﺎن ﺑﺮه را ﺑﺮﮔﺮدان(‬ ‫ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬داﻏﻴﻦ ـ داﺷﻴﻦ ﺳﺮهﺳﻲ‬

‫‪Heydar-bābā, dāγin – dāšin sarasi‬‬

‫ﻛﻬﻠﻴﻚ اوﺧﻮر داﻟﻴﺴﻴﻨﺪا ﻓﺮهﺳﻲ‬

‫‪kahlik oxur dālisindā farasi‬‬

‫ﻗﻮزوﻻرﻳﻦ آﻏﻲ‪ ،‬ﺑﻮزي‪ ،‬ﻗﺮهﺳﻲ‬

‫‪quzulārin āγi, bozi, qarasi‬‬

‫ﺑﻴﺮﮔِﺌﺪ‪‬ﻳﺪﻳﻢ داغ ـ دره ﻟﺮ اوزوﻧﻲ‬

‫‪bir gedaydim daq – daralar uzuni‬‬

‫اوﺧﻮﻳﻴﺪﻳﻢ »ﭼﻮﺑﺎن ﻗﻴﺘﺮ ﻗﻮزوﻧﻲ«‬

‫)‪oxuyeydim(čobān qeytar quzuni‬‬ ‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«16‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻳﺎد در و دﺷﺖ و ﻛﻮه و ﺟﻮ‬ ‫آواي ﻛﺒﻚ و دور و ﺑﺮش ﺟﻮﺟﻪ ﻫﺎي او‬ ‫وان ﺑﺮه ﻫﺎي زرد و ﺳﭙﻴﺪ و ﺳﻴﺎه ﻣﻮ‬ ‫در ﻛﻮه و دره ﺳﻴﺮ ﺧﺮاﻣﺎﻧﻢ آرزوﺳﺖ‬ ‫ﺗﺼﻨﻴﻒ ﻧﻐﺰ »ﺑﺮه و ﭼﻮﭘﺎﻧﻢ« آرزوﺳﺖ‬

‫ﺑﺎﻛﻲ دان ﻓﻨﺎرﮔﻠﻴﺮ‪ ،‬اودوﻣﺎ ﻳﺎﻧﺎر ﮔﻠﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﻲ ﺳﻲ‬ ‫ﺗﺮاﻧﺔ )از ﺑﺎﻛﻮ ﻓﺎﻧﻮس ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬آن ﻛﻪ دﻟﺶ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻦ ﻣﻲﺳﻮزد ﻣﻲآﻳﺪ(‬ ‫ﭼﻮخ »ﺑﺎﻛﻲ دان ﻓﻨﺎرﮔﻠﻴﺮ« اوﺧﻮردوق‬

‫‪čox “bākidān fanār galir” oxurduq‬‬

‫ﺳﻮن »اودوﻣﺎ ﻳﺎﻧﺎر ﮔﻠﻴﺮ« اوﺧﻮردوق‬

‫‪son “odumā yānār galir” oxurduq‬‬

‫ﮔﻮر »ﺑﺎﺷﻴﻤﺎ ﻧﻪ ﻟﺮ ﮔﻠﻴﺮ« اوﺧﻮردوق‬

‫‪gör “bāšimā nalar galir” oxurduq‬‬

‫اﻳﻨﺪي دوﻳﺪوم‪ ،‬اوﻧﺪا ﮔﻠﻴﺮﻣﻴﺶ ﻓﻨﺎر‬

‫‪indi duydum, ondā galirmiš fanār‬‬

‫ﺳﻮن ﮔﻠﻪ ﺟﻜﻤﻴﺶ اودوﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺮ ﻳﺎﻧﺎر‬

‫‪son galajakmiš odumā bir yānār‬‬ ‫»ﻣﺤﻤﺪراﺣﻴﻢ ﺣﻀﺮﺗﻠﺮﻳﻨﻪ ﺟﻮاب‪«96 :‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪107‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫زﻳﺎد ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ »از ﺑﺎﻛﻮ ﻓﺎﻧﻮس ﻣﻲآﻳﺪ«‬ ‫»آن ﻛﻪ دﻟﺶ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻦ ﻣﻲﺳﻮزد« ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﺑﻌﺪ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻳﻢ »ﺑﺒﻴﻦ ﭼﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﻦ ﻣﻲآﻳﺪ«‬ ‫ﺣﺎﻻ داﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬آن روزﻫﺎ ﻓﺎﻧﻮس ﻣﻲآﻣﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ دﻟﺶ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﻲﺳﻮزد‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﺪ‬

‫ﻣﺜﻞ ﻟﺮ و آﺗﺎﻻر ﺳﺆزو )اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ (‪:‬‬ ‫اﻳﮕﻴﺪ اوﻟﺮ آدي ﻗﺎﻻر )اﻧﺴﺎن ﻣﻲﻣﻴﺮد و ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﻲاز او ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‬ ‫ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ ﻧﻨﻪ ﻗﻴﺰﻳﻦ ﮔﻮزﻟﺮي‬

‫‪Heydar-bābā nanaqizin gözlari‬‬

‫رﺧﺸﻨﺪه ﻧﻴﻦ ﺷﻴﺮﻳﻦ ـ ﺷﻴﺮﻳﻦ ﺳﻮزﻟﺮي‬

‫‪raxšandanin širin – širin sozlari‬‬

‫ﺗﻮرﻛﻲ دِﻳﻢ اوﺧﻮﺳﻮﻧﻼر اوزﻟﺮي‬ ‫ﺑﻴﻠﺴﻴﻨﻠﺮﻛﻲ آدام ﮔﺌﺪر آد ﻗﺎﻻر‬ ‫ﻳﺎﺧﺸﻲ ﭘﻴﺴﺪن آﻏﻴﺰدا ﺑﻴﺮداد ﻗﺎﻻر‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫‪turki dedim oxusunlār ozlari‬‬ ‫‪bilsinlārki ādām gedār ād qālār‬‬ ‫‪yāxši pisdan āγizdā bir dād qālār‬‬ ‫»ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«38‬‬

‫ﭼﺸﻤﺎن ﻧﺮﮔﺲ »ﻧﻨﻪ ﻗﺰ« ﻧﺎز و آﺗﺸﻴﻦ‬ ‫»رﺧﺸﻨﺪه« را ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺣﻼوت ﭼﻮ اﻧﮕﺒﻴﻦ‬ ‫ﺗﺮﻛﻲ ﺳﺮودهام ﻛﻪ ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ آن و اﻳﻦ‬ ‫ﻣﺎﻳﻴﻢ رﻓﺘﻨﻲ ﻫﻤﻪ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻨﺪه ﻧﺎﻣﻬﺎﺳﺖ‬ ‫از ﻧﻴﻚ و ﺑﺪ‪ ،‬ﻫﺮ آﻳﻨﻪ ﻃﻌﻤﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﻣﻬﺎﺳﺖ‬

‫ﻗﻴﺶ ﭼﻴﺨﺎر اوزو ﻗﺎراﻟﻴﻖ ﻛﺆﻣﻮره ﻗﺎﻻر‬ ‫)زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻲﮔﺬرد و روﺳﻴﺎﻫﻲ ﺑﻪ ذﻏﺎل ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‬ ‫اول ﺑﺎﺷﻲ ﻣﻨﺪن اﺳﺘﻘﺒﺎل اﺗﺪﻳﺰ‬

‫‪avval bāši Mandan istiqbāl etdiz‬‬

‫ﺳﻮﻧﺪان ﭼﺆﻧﻮب اﻳﺸﻴﻤﺪه اﺧﻼل اﺗﺪﻳﺰ‬

‫‪sondān čönüb išimda ixlāl etdiz‬‬

‫اؤز ﻇّﻨﻴﺰﺟﻪ اوﺳﺘﺎدي اﻏﻔﺎل اﺗﺪﻳﺰ‬ ‫ﻋﻴﺒﻲ ﻳﻮﺧﺪور‪ ،‬ﻛﺌﭽﺮ ﮔﺌﺪر‪ ،‬ﻋﺆﻣﻮردور‬

‫‪öz zannizja ustādi iqfāl etdiz‬‬ ‫‪eybi yoxdur, kečar gedar, ömürdü‬‬

‫‪ ™ 108‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪qišdā čixār, üzü qārā kömürdür‬‬

‫ﻗﻴﺶدا ﭼﻴﺨﺎر‪ ،‬اوزو ﻗﺎرا ﻛﺆﻣﻮردور‬

‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«115‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻏﺎز ﻛﺎرم اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎل ﻛﺮدهاﻳﺪ‬ ‫ﻟﻴﻜﻦ ﺳﭙﺲ ﻟﻪ ﻛﺎر ﻣﻦ اﺧﻼل ﻛﺮدهاﻳﺪ‬ ‫اﺳﺘﺎد را‪ ،‬ﺑﻪ ﻇﻦ ﺧﻮد اﻏﻔﺎل ﻛﺮدهاﻳﺪ‬ ‫ﻓﺎﻧﻴﺴﺖ ﻋﻤﺮ و اﻳﻦ ﻫﻤﻪ ﻧﻴﺮﻧﮓ و ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل‬ ‫دي ﺑﮕﺬرد‪ ،‬وﻟﻴﻚ ﺳﻴﻪ رو ﺷﻮد ذﻏﺎل‬

‫ﻛﻴﺸﻲ ﻧﻴﻦ ﺳﺆزو ﺑﻴﺮ اوﻻر )ﺣﺮف ﻣﺮد ﻳﻜﻲ اﺳﺖ(‬ ‫ﺑﻴﺮﻟﻴﻚ ﻳﺎرادﻳﻦ‪ ،‬ﺳﺆز ﺑﻴﺮ اوﻻر ﺑﻴﺰ ﻛﻴﺸﻲ ﻟﺮده‬ ‫ﻳﻮﺧﻠﻮﻗﻼﻳﻤﻴﺰ ﺑﻴﺘﺪﻳﺮﺟﻚ وارﻟﻴﻐﻴﻤﻴﺰدان‬

‫‪birlik yārādin, söz bir olār biz kišilarda‬‬ ‫‪yoxluqlrimiz bitdirajak vārliγimizdān‬‬ ‫»آزادﻟﻴﻖ ﻗﻮﺷﻮ وارﻟﻴﻖ‪«121 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫وﺣﺪت ﺑﻴﺎﻓﺮﻳﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺣﺮف ﻣﺎ ﻣﺮدان ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻧﺪارﻳﻬﺎﻳﻤﺎن ﺑﺎ »وارﻟﻴﻖ«‪1‬ﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‬

‫ﻳﺌﺮ ﺑﺮك اوﻻﻧﺪا اؤﻛﻮز ـ اؤﻛﻮزدن ﮔﺆرر‬ ‫)زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺳﻔﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺎو از ﭼﺸﻢ ﮔﺎو ﺑﻴﻨﺪ( »ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻴﺶ زدن زﻣﻴﻦ«‬ ‫ﻣﺜﻞدي ﻳﺌﺮﻛﻲ ﺑﺮك اوﻻر‪ ،‬اؤﻛﻮز ـ اؤﻛﻮزدن اﻳﻨﺠﻲ ﻳﺮ‬

‫‪masaldi yerki bark olār okuz - okuzdan‬‬ ‫‪injiyar‬‬

‫ﻫﺌﻲ دارﺗﻴﻠﻴﺮ اﻳﭙﻴﻦ ﻗﻴﺮا‪ ،‬ﻳﻮﻟﺪاﺷﻴﻼ ﺑﻴﺮ ﺳﺎواﺷﺎ‬

‫‪hey dārtilir ipin qirā, yoldāšilā bir sāvāšā‬‬ ‫»ﺑﻼﻟﻲ ﺑﺎش‪«131:‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه زﻣﻴﻦ ﺳﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﮔﺎو از ﮔﺎو‬ ‫ﻣﻲرﻧﺠﺪ‬

‫‪ .1‬ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺸﺮﻳﻪ وارﻟﻴﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ دﻛﺘﺮ ﺟﻮاد ﻫﻴﺌﺖ از ﺳﺎل ‪ 1358‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪109‬‬ ‫داﺋﻢ ﺗﻼش ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از زﻳﺮ ﻳﻮغ در ﺑﺮود و ﺑﺎ دوﺳﺘﺶ‬ ‫دﻋﻮا ﻛﻨﺪ‬

‫ووردو داﺷﺎ ـ ﭼﻴﺨﺪي ﺑﺎش »ﺑﻪ ﺳﺒﻴﻞ ﺳﮓ زده اﺳﺖ«‬ ‫آﻣﻤﺎ اوﻧﻮن ﺷﻤﺎﺗﺘﻲ آﻟﻼﻫﺎ ﺧﻮش ﮔﻠﻤﻴﻮﺑﻦ‬

‫‪āmmā onun šamātati āllāhā xoš‬‬ ‫‪galmiyuban‬‬

‫ﮔﺌﺘﺪي‪ ،‬ﻣﻨﻴﻢ ﺣﻴﺎﺗﻴﻤﻲ ووردو داﺷﺎ‪ ،‬ﭼﻴﺨﺪي ﺑﺎﺷﺎ‬

‫‪getdi manimi hayatim vurdu dāšā, čixdi‬‬ ‫‪bāšā‬‬ ‫)ﺑﻼﻟﻲ ﺑﺎش‪(131 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻣﺎ ﺷﻤﺎﺗﺖ او ﺧﺪا را ﺧﻮش ﻧﻴﺎﻣﺪ‬ ‫رﻓﺖ و زﻧﺪﮔﻴﻢ را ﺑﻪ ﺳﺒﻴﻞ ﺳﮓ زد‬

‫ﻗﻮﻳﻮ ﻗﺎزان ﻗﻮﻳﻮﻧﻮن ﺗﺮﻛﻴﻨﺪه اوﻻر‬ ‫)ﭼﺎه ﻛﻦ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻪ ﭼﺎه اﺳﺖ(‬ ‫ﻗﻮﻳﻮدان ﻛﻲ ﺧﻠﻘﻪ ﻗﺎزدﻳﻦ ﭼﻴﺨﺎ ﺑﻴﻠﻤﻪ ﺳﻦ ﺳﻼﻣﺖ‬

‫‪quyudān ki xalqa qāzdin čixā bilmasan‬‬ ‫‪salāmat‬‬

‫آدام اﻳﻨﺠﻴﺪن ﺑﻼﻳﻪ‪ ،‬آدام اﻳﻨﺠﻴﺪن دوﺷﻮﺑﺪو‬

‫‪ādām injidan balāya, ādām injidan‬‬ ‫‪düšübdü‬‬ ‫»ﭼﺎﺑﺎﻟﻴﺮ اورك ﺳﻴﻨﻪ ﻣﺪه‪«160:‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫از آن ﭼﺎﻫﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻛﻨﺪي‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻲ ﺳﺎﻟﻢ‬ ‫ﺑﻴﺮون ﺑﻴﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﺮدم آزار ﺧﻮد ﺑﻪ ﺑﻼي ﻣﺮدم آزاري ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻻ ﺧﺎﻃﻴﺮﻳﻦ ﻗﺎﻟﻤﺎﺳﻴﻦ )ﻣﺤﺾ ﺧﺎﻟﻲﻧﺒﻮدن ﻋﺮﻳﻀﻪ(‬ ‫دﻳﻴ‪‬ﻨﺪه‪ ‬ﺑﻮﻧﻪ ﭼﺆرك دﻳﺮ؟ ﺷﺎﻃﻴﺮ ﺳﺆﻳﻮشده وﺋﺮﻳﺮ‬

‫‪diyandā buna cörākdir? šātir söyušda‬‬ ‫‪verir‬‬

‫‪ ™ 110‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪söyüš verir ki dāxi qālmāsin xālāndā‬‬

‫ﺳﺆﻳﻮش وﺋﺮﻳﺮﻛﻲ داﺧﻲ ﻗﺎﻟﻤﺎﺳﻴﻦ ﺧﺎﻻﻧﺪا ﺧﺎﻃﻴﺮ‬

‫‪xātir‬‬ ‫)رﻃﺐ وﺋﺮﻳﺐ ﺗﺰك آﻟﺪﻳﻖ‪(163 :‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻲ اﻳﻦ ﭼﻪ ﻧﺎﻧﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﺷﺎﻃﺮ ﻣﺤﺾ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺒﻮدن ﻋﺮﻳﻀﻪ ﻓﺤﺶ ﻫﻢ ﻣﻲدﻫﺪ‬

‫دوز ﻳﻮﻟﺪا ﮔﺌﺪﻧﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻮﺧﻮﻣﺪا ﺷﻴﻠﻼق آﺗﻴﺮ‬ ‫)ﻛﺎر زﻣﻴﻦ را ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﻪ آﺳﻤﺎن ﻣﻲﭘﺮدازد(‬ ‫‪bu oldu bizda tamaddün, masaldi düz‬‬

‫ﺑﻮ اوﻟﺪو ﺑﻴﺰده ﺗﻤﺪ‪‬ن‪ ،‬ﻣﺜﻞ دي دوز ﻳﺌﺮده‬

‫‪yerda‬‬ ‫‪bizim ulār geda bilmir, šoxumdā šillāq‬‬

‫ﺑﻴﺰﻳﻢ اوﻻغ ﮔﺌﺪه ﺑﻴﻠﻤﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻮﺧﻮﻣﺪا ﺷﻴﻠﻼق آﺗﻴﺮ‬

‫‪ātir‬‬ ‫»رﻃﺐ وﺋﺮﻳﺐ ﺗﺰك آﻟﺪﻳﻖ‪«163 :‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﻤﺪن ﺑﺮا ي ﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻻغ ﻣﺎ در زﻣﻴﻦ‬ ‫ﻫﻤﻮار‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ راه ﺑﺮود‪ ،‬در زﻣﻴﻦ ﺷﺨﻢ ﺟﻔﺘﻚ ﻣﻲاﻧﺪازد‪.‬‬

‫ﮔﻮﻟﻮن ﺑﺎﺷﻴﻦ ﺗﻴﻜﺎن ﺳﺎﺧﻼر )ﺧﺎر ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﮔﻞ اﺳﺖ(‬ ‫‪Manimda qadrimi bil gül bāšin tilān sāzlār‬‬ ‫ﻣﻨﻴﻢ ده ﻗﺪرﻳﻤﻲ ﺑﻴﻞ‪ ،‬ﮔﻮل ﺑﺎﺷﻴﻦ ﺗﻴﻜﺎن ﺳﺎﺧﻼر‬ ‫ﺟﺎﻧﻴﻦ دا ﺗﺎ دﻳﺮﻳﺴﻦ‪ ،‬اﺣﺘﻴﺎﺟﻲ وار ﺑﺪﻧﻪ‬

‫‪manimda qadrimi bil, gülbāšin tikān sāxlār‬‬ ‫‪jānindā tā dirisan, ehtiyāji vār badana‬‬ ‫»او ﺗﺎﻳﺪان ﮔﻠﻨﻪ‪«168 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻗﺪر ﻣﺮا ﻫﻢ ﺑﺪان ﻛﻪ ﺧﺎر ﺿﺎﻣﻦ ﺳﻼﻣﺘﻲ ﮔﻞ اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ زﻧﺪه ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻧﺖ ﻣﺤﺘﺎج ﻛﺎﻟﺒﺪ اﺳﺖ‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪111‬‬

‫ﺑﺎﻏﻼ ﻣﻨﻴﻢ دﻳﻠﻴﻤﻪ )ﺑﻪ ﻧﻮك زﺑﺎن ﻣﻦ ﺑﺒﻨﺪ(‬ ‫ﺑﻴﺮ ﻣﺜﻞ وارﻛﻲ‪ ،‬ﻗﻮﻧﺎق ﻗﺎرداﺷﺎ دﺳﺘﻮر وﺋﺮﻳﻠﻴﺐ‬

‫‪bir masal vārki, qonāq qārdāšā dastur‬‬ ‫‪verilib‬‬

‫ﺑﻴﺮﺗﻌﺎرفﻟﻪ دوش آﺗﺪان‪ ،‬آﺗﻲ ﺑﺎﻏﻼ دﻳﻠﻴﻨﻪ‬

‫‪bir táārifla duš ātdān, āti bāγlā dilina‬‬ ‫»ﻋﻤﻮ اوﻏﻠﻮم ﻣﻴﺮاﺑﻮاﻟﻔﻀﻠﻪ‪«205 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺎن ﺳﻔﺎرش ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻌﺎرف از اﺳﺐ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﺑﻴﺎ و اﻓﺴﺎرش را ﺑﻪ زﺑﺎن‬ ‫ﺗﻌﺎرف ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺒﻨﺪ‬

‫ﻗﺎرا ﺑﺨﺖ ﭼﺆﻟﻪ ﭼﻴﺨﺎﻧﺪا ﻗﺎر ﻳﺎﻏﺎر‬ ‫ﻣﻌﺎدل )ﺑﺪﺑﺨﺖ اﮔﺮ ﻣﺴﺠﺪ آدﻳﻨﻪ ﺑﺴﺎزد ﻳﺎ ﺳﻘﻒ ﻓﺮو رﻳﺰد ﻳﺎ ﻗﺒﻠﻪ ﻛﺞ آﻳﺪ(‬ ‫اِ ود‪‬ه ﺑﻴﺮاﻳﻞ آه ﭼﻜﺮم ﺧﺒﺮ ﻳﻮخ‬

‫‪evda bir il āh čakaram xabar yox‬‬

‫اِود‪‬ن ﭼﻴﺨﺎم ﻣﻦ اوﻳﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻳﺎر ﮔﻠﻲ‬

‫‪evdan čixām man oyānā, yār gali‬‬

‫ﺗﺎي ﺗﻮﺷﻼرﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺆﻟﻪ ﭼﻴﺨﺎ‪ ،‬ﮔﻮن ﭼﻴﺨﺎر‬ ‫ﻣﻦ ﭼﻴﺨﺎﻧﺪا ﻳﺎﻏﻴﺶ ﮔﺌﺘﺴﻪ‪ ،‬ﻗﺎر ﮔﻠﻲ‬

‫‪tāy - tušlārim, čola čixā, gün čixār‬‬ ‫‪man čixāndā yāγiš qetsa, gār gali‬‬ ‫»اﺻﻠﻲ ـ ﻛﺮم ﺷﻌﺮﻳﻨﻪ ﺑﻴﺮﺣﺎﺷﻴﻪ‪«216 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎل در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ و آه ﻣﻲﻛﺸﻢ‬ ‫اﻣﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻢ را از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲﮔﺬارم‪ ،‬ﻳﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﻫﻢ ﺳﻦ و ﺳﺎﻻﻧﻢ ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ ﺻﺤﺮا ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻮا آﻓﺘﺎﺑﻲ‬ ‫اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎ وﻗﺘﻲ ﻣﻦ ﻣﻲروم‪ ،‬ﺑﺎران ﻛﻪ ﺑﻨﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮف ﺷﺮوع ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎرﻳﺪن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺳﺆز ﺑﻴﺮ ﻟﺸﻤﻪ ﻟﺮي ﻳﺎ دﺋﻴﻴﻢ ﻟﺮ)اﺻﻄﻼﺣﺎت(‬ ‫اوزوﻧﻪ ﺗﻮز ﻗﻮﻧﺪورﻣﺎق ﻣﻌﺎدل)ﺑﻪ روي ﺧﻮد ﻧﻴﺎوردن(‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪112‬‬

‫‪hamišalik šādliq umur özün‬‬

‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻟﻴﻚ ﺷﺎدﻟﻴﻖ اوﻣﻮر اؤزوﻧﻪ‬

‫‪qabri görür, toz qondurmur üzüna‬‬

‫ﻗﺒﺮي ﮔﺆرور‪ ،‬ﺗﻮز ﻗﻮﻧﺪورﻣﻮر اوزوﻧﻪ‬

‫»ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺑﻨﺪ ‪«84‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در آرزوي ﻋﻴﺶ و ﺑﻬﺎرﻳﺴﺖ ﺟﺎودان‬ ‫در ﭘﺎي ﮔﻮر ﻧﻴﺰ ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﺪ از ﺧﺰان‬

‫داﺷﻴﻨﻲ آﺗﻤﺎق ﻣﻌﺎدل )ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﻛﺮدن(‬ ‫‪āyriliq dāšini birdan ātāydiq‬‬

‫آﻳﺮﻳﻠﻴﻖ داﺷﻴﻨﻲ ﺑﻴﺮدن آﺗﺎﻳﺪﻳﻖ‬

‫‪jāni - jānā, māli - mālā qātāydiq‬‬

‫ﺟﺎﻧﻲ ـ ﺟﺎﻧﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﻲ ـ ﻣﺎﻻ ﻗﺎﺗﺎﻳﺪﻳﻖ‬

‫»ﻣﺤﻤﺪراﺣﻴﻢ ﺣﻀﺮﺗﻠﺮﻳﻨﻪ ﺟﻮاب‪«92 :‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺟﺪاﻳﻲ را ﺳﻪ ﻃﻼﻗﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬ ‫ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﻤﺎن را ﻳﻜﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬

‫ﻗﺮه ﻗﺌﻴﻴﺪ ﺟﺎﻧﻴﻦ آﻟﻤﺎق )ﺗﺮس از ﭼﻴﺰي داﺷﺘﻦ(‬ ‫ﻗﻴﺸﻴﻦ ﻗﺮه ﻗﺌﻴﻴﺪي‪ ،‬آﻟﻴﺐ ﻣﻨﻴﻢ ﺟﺎﻧﻴﻤﻲ‬ ‫ﺧﻮرﺗﺪان دﺋﻴﻴﺐ ﻗﻮﺟﺎﻟﻴﻖ ﻛﺴﻴﺐ ﻣﻨﻴﻢ ﻳﺎﻧﻴﻤﻲ‬

‫‪qišin qara qeyidi, ālib manim jānimi‬‬ ‫‪xortdān deyib qojāliq kasib manim yānimi‬‬ ‫»ﻏﻢ ﺑﺎﺳﺪي ﻗﻠﻴﺎﻧﻴﻤﻲ‪«122 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺗﺮس از ﺳﺮﻣﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﺟﺎﻧﻢ را ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﭘﻴﺮي ﭼﻮن ﻟﻮﻟﻮ در ﻛﻨﺎرم ﻧﺸﺴﺘﻪ اﺳﺖ‬

‫ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ ﻳﺎ ﻗﺎرﻏﻴﺶ ﻻر‬ ‫ﻛﻮر اوﻻﺳﺎن )اﻟﻬﻲ ﻛﻮر ﺑﺸﻮي(‬ ‫ﻛﻮر اوﻟﻤﻮش ﮔﺆزﻟﺮﻳﻦ ﻗﺎن دوﺗﺪو ﺷﻴﻤﺮﻳﻦ‬ ‫ﻛﻲ ﮔﻮرﺳﻮن اوز اﻟﻴﻨﺪه ﺧﻨﺠﺮ آﻏﻼر‬

‫‪kor olmuš gözlarin qān tutdu šimrin‬‬ ‫‪ki görsün öz alinda xanjar āγlār‬‬ ‫»ﺗﻀﻤﻴﻦ‪«188 :‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪113‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﺸﻤﻬﺎي ﻛﻮر ﺷﺪه » ﺷﻤﺮ« را ﺧﻮن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺪﻳﺪ ﺧﻨﺠﺮ ﻧﻴﺰ در دﺳﺘﻬﺎﻳﺶ ﻣﻲﮔﺮﻳﺪ‬

‫ﺑﺎﺷﻴﻨﺎ ﻛﻮل اوﻟﺴﻮن )ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮت(‬ ‫ﺑﺎﺧﺪﻳﻢ ﻗﻠﻢ ﻗﺎﺷﻴﻨﺎ‬

‫‪bāxdim qalam qāšinā‬‬

‫ﻳﺎزدﻳﻢ ﻗﺒﻴﺮ داﺷﻴﻨﺎ‬

‫‪yāzdim qabir dašinā‬‬

‫ﺳﻨﺪن ﺳﻮرا ﻛﻮل اوﻟﺴﻮن‬

‫‪sandan sorā kül olsun‬‬ ‫‪bu dünyānin bāšinā‬‬

‫ﺑﻮ دوﻧﻴﺎﻧﻴﻦ ﺑﺎﺷﻴﻨﺎ‬

‫»ﮔﺆزوﻣﻮن ﻳﺎﺷﻼري‪«223 :‬‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ اﺑﺮوان ﻗﺸﻨﮕﺶ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدم‬ ‫روي ﺳﻨﮓ ﻗﺒﺮش ﻧﻮﺷﺘﻢ ‪:‬‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﺗﻮ ﺧﺎك ﺑﺮﺳﺮ‬ ‫اﻳﻦ دﻧﻴﺎ ﺑﺎﺷﺪ‬

‫دﻋﺎﻫﺎي ﺧﻴﺮ ﻳﺎ دﻋﺎﻻر و آﻟﻘﻴﺸﻼر‬ ‫ﻳﺌﺮي ﺑﻮﺷﺪو‪ ،‬ﺑﻮش اوﻟﻤﺎﺳﻴﻦ )ﺟﺎﻳﺶ ﺧﺎﻟﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺎﻟﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ(‬ ‫اورك ﻛﻲ ﺧﻮش اوﻟﻤﺎﺳﻴﻦ‬ ‫دوﻧﻴﺎدا ﻛﺎش اوﻟﻤﺎﺳﻴﻦ‬ ‫آﻧﺎﺟﺎن اوﻏﻮل ﻳﺮي‬ ‫ﺑﻮﺷﺪوﺳﺎ ﺑﻮش اوﻟﻤﺎﺳﻴﻦ‬

‫‪urak ki xoš olmāsin‬‬ ‫‪dünyādā kāš olmāsin‬‬ ‫‪ānājān oγul yeri‬‬ ‫‪bošdusā boš olmāsin‬‬ ‫»ﺑﺎﺟﻴﻢ اوﻏﻠﻮ‪«225 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دل ﻛﻪ ﺧﻮش ﻧﺒﺎﺷﺪ‬ ‫ﻧﺒﻮدﻧﺶ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎدر ﺟﺎن‪ ،‬ﺟﺎي ﺧﺎﻟﻲ ﭘﺴﺮت‬ ‫ﺧﺪا ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻟﻲ ﻧﻤﺎﻧﺪ‬

‫‪ ™ 114‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺋﻮﻳﻦ آﺑﺎد اوﻟﺴﻮن )ﺧﺎﻧﻪات آﺑﺎد ﺑﺎد(‬ ‫اﺋﺘﻤﻴﺴﻦ ﻧﺎزي ﺑﻮ وﻳﺮاﻧﻪ ﻛﻮﻧﻮﻟﺪه ﺳﻠﻄﺎن‬

‫‪etmisan nāzi bu virāna könülda sultān‬‬

‫اِوﻳﻦ آﺑﺎد اوﻻ‪ ،‬دروﻳﺸﻪ ﻧﻴﺎز اﺋﻴﻠﻪ ﻣﻴﺴﻦ‬

‫‪evin ābād olā, darviša niyāz eylamisan‬‬ ‫»ﻧﺎز اﺋﻴﻠﻪ ﻣﻴﺴﻦ‪«119 :‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫در اﻳﻦ دل وﻳﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎز را ﭘﺎدﺷﺎه ﻛﺮده اي‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ات آﺑﺎد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﺳﻮي دروﻳﺶ آﻣﺪهاي‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﺎﻋﺮان ﻣﻌﺎﺻـﺮ‪ ،‬ﺟـﺎن‬ ‫ﻛﻼم ﺧﻮد را از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻏﻨﻲ ﻣﺮدم ﺧﻮد ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را در‬ ‫ﻣﺤﺪوده اﺷﻌﺎر ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن در ذﻫـﻦ و زﺑـﺎن‬ ‫ﻣﺮدم اﻳﻦ دﻳﺎر آﻧﭽﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻻﺟﺮم ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺷﺎﻋﺮ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ واداﺷﺘﻪ و اﻳـﻦ ﺗﺄﻣـﻞ‬ ‫در ﺷﻌﺮ او ﻧﻤﻮد ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻗﺼﻪﻫﺎ و اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬داﺳﺘﺎنﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﻏﻴﺮه ﭼﻨﺎن در ﺗﺎر و ﭘﻮد ﺷﻌﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺗﻨﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻔﻜﻴﻚ آﻧﻬﺎ از ﺷﻌﺮ ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺑـﻪﻋﻘﻴـﺪه ﻧﮕﺎرﻧـﺪه‪ ،‬ﻳﻜـﻲ از رﻣـﻮز ﻣﻘﺒﻮﻟﻴـﺖ و‬ ‫ﺟﺎوداﻧﮕﻲ ﺷﻌﺮ ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي او از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﺳﺖ زﻳﺮا وﻗﺘﻲ ﻣﺨﺎﻃـﺐ ﺷـﻌﺮي‬ ‫را آﺋﻴﻨﻪ اي ﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎ از آداب و رﺳﻮم و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺧﻮد ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺑﺎ آن درﻣﻲآﻣﻴﺰد ﻛﻪ‬ ‫ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد ﻋﻨﺼﺮي ﺗﺎرﻳﺨﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در دﻳﻮان ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺘﺎد ﺷﻬﺮﻳﺎر ™‪115‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ رﺋﻴﺲﻧﻴﺎ‪ ،‬رﺣﻴﻢ )‪ ،(1377‬ﻛﻮراوﻏﻠﻮ در اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﻴﺎ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﺳﻔﻴﺪﮔﺮ ﺷﻬﺎﻧﻘﻲ‪ ،‬ﺣﻤﻴﺪ )‪ ،(1377‬ﺳﺎرا‪ ،‬ﻋﺮوس درﻳﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان‪ ،‬آذرﻣﺎه‪،‬‬ ‫ﺷﻤﺎره‪.11‬‬ ‫‪3‬ـ ﺷﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ)‪ ،(1370‬دﻳـﻮان ﺗﺮﻛـﻲ اﺳـﺘﺎد ﺷـﻬﺮﻳﺎر‪ ،‬ﺑـﻪ ﻛﻮﺷـﺶ‬ ‫ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﺣﻤﻴﺪ ﻣﺤﻤﺪزاده‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﮕﺎه و زرﻳﻦ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﻣﺸﺮوﻃﻪ ﭼﻲ‪ ،‬ﻛﺮﻳﻢ )ﺳﺆﻧﻤﺰ( )‪ ،(1370‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬دﻧﻴﺎ‪.‬‬ ‫‪ 5‬ـ ﻫﻼل ﻧﺎﺻﺮي‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ )‪ ،(1373‬ﻛﻮﺷﻜﻲ ﺑﺎﻻﺑﺎن‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ وارﻟﻴﻖ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.3‬‬

‫‪ ™ 116‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ‬

‫∗‬

‫ﺻﺎدق ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫زﻧﺎن در ﭘﺮداﺧﺖ ﭼﻬﺮة ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺨﺼﻮص ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺳﻨﺘﻲ ﻣﺎ ﻧﻘﺸﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ‬ ‫دارﻧﺪ؛ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ از ﻃﺒﻴﻌﺖ زﻧﺎﻧﮕﻲ و زاﻳﻨﺪﮔﻲ آﻧﺎن ﻣﺎﻳﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﺎن ﭼﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭼﻪ در ﺣﺎل‪ ،‬ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺷﻴﺮازه ﺑﻨﺪ ﺣﻴﺎت ﻣﺎدي و ﻣﻌﻨﻮي اﻳﻦ دﻳﺎر‬ ‫ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ زﻧﺎن ﺧـﻮد آن ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎ را ﺳـﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻫﺮﻛﺎري را ﻛﻪ ﺑﺪان اﺷﺘﻐﺎل ﻣﻲورزﻳﺪهاﻧﺪ را ﺑﻪ ﻫﻨﮕـﺎم‬ ‫ﻛﺎر زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﻫﻢ ارزش ﻫﻨـﺮي و ﻫـﻢ ارزش اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫دارﻧﺪ و در ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﻫﻢ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﮔﺴﺘﺮه ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨـﻮع‬ ‫ﻛﻢﻧﻈﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و وﺟﻮد ﺧـﺮده ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺑﺮرﺳـﻲ ﺑـﺴﻴﺎر ﮔـﺴﺘﺮدهاي را‬ ‫ﻣﻲﻃﻠﺒﻨﺪ ﻛﻪ دراﻳﻨﺠﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ اﻛﺘﻔﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐ »ﻛﺎرﻧﻮا« را ﺧﻮد ﺑـﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهام‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻛﺎر‪ ،‬زن‪ ،‬ﻧﻮا‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻴﺎز‪ ،‬زﻣﺰﻣﻪ‬ ‫∗‬

‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻛﺎر‬ ‫‪ .1‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ارﺷﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬

‫‪ ™ 118‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺮاد از ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺧﻮد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ و در ﺣﻴﻦ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﻳﻦﮔﻮﻧـﻪ ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎ اﻳـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﺎ ﺣﺮﻛـﺎت ﺑـﺪﻧﻲ در‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻛﺎﻣﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و آﻫﻨﮕﺸﺎن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺑﺰار ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻪ ﻗﺪرﺗﻲ آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻛﻞ ﻣﻲﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ اﻳـﻦ ﻧﻮاﻫـﺎ از ﻟﺤـﺎظ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ و ﻛـﻼم‪،‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي ﻧﻴﺎزي ﺣﺴﻲ و ﻋﺎﻃﻔﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺎ ﺑﻬﺮهوري ﻣﺎدي از ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪ .‬در ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﻲ زﻧﺎن ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺮاﻧﻪ و ﻧﻮا ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت دﺳﺖ و ﺣﺘﻲ ﻧﻘﺸﻲ ﻛـﻪ‬ ‫روي ﻓﺮش زده ﻣﻲﺷﻮد و ﮔﺎه ﺑﺎ رﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺳﺨﺖ در آﻣﻴﺨﺘﻪ اﺳـﺖ ﺣﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از اﺳﺘﺎدان ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف ﺿﻤﻦ ﺧﻮاﻧﺪن ﻳﺎ زﻣﺰﻣﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﻜﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﺷﺎﮔﺮدان ﻣﻲآﻣﻮزﻧـﺪ‬ ‫و ﻧﺎم ﻃﺮح و رﻧﮓ و ﻧﻘﺶ و ﺗﻌﺪاد ﮔﺮهﻫﺎ را ﺑﺎز ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﺣﺮﻛـﺖ دﺳـﺖ ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓـﺎن ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﺮﻛﻴﺪ‪ 1‬ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﮔﺮهﻫﺎ را ﺑﺎ ﮔﻨﺪﻫﺎ‪ 2‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻫـﻢ ﻣﺤﻜـﻢ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص ﻛﻪ ﮔﺎه ﻛﺮﻛﻴﺪﻫﺎ را آوﻳﺰهﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎ ﻛﻪ ﺗﺰﻳﻴﻨﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ اﻣﺎ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻮﺑﻴﺪن آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﻗﺎﻟﻲ در ﺣﺎل ﺑﺎﻓﺖ ﻛﻪ داراي رﻳﺘﻤﻲ ﻣﻌﻴﻦ و ﻣـﺸﺨﺺ اﺳـﺖ ﺑـﺮ ﺻـﻔﺤﻪ‬ ‫ﻛﺮﻛﻴﺪ ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺻﺪاي ﻛﺮﻛﻴﺪ و ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ ﻧﻮاﺋﻲ ﺧـﻮش دارﻧـﺪ و ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫آوﻳﺰهﻫﺎي ﮔﺮد ﭼﻮب دف ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن زﻧﺎن و دﺧﺘﺮان ﻋﺸﺎﻳﺮ و روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻧﻴـﺰ ﻛـﻪ ﺑـﺎ‬ ‫آوﻳﺰان ﻛﺮدن ﻣﺸﻚ ﺑﻪ ﺳﻪ ﭘﺎﻳﻪ و رﻳﺨﺘﻦ ﻣﺎﺳﺖ و آب ﺑﻪ داﺧـﻞ آن ﻛـﺮه ﻣـﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ دادن ﻣﺸﻚ زﻣﺰﻣﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺗﺮاﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺳﺨﻨﺎن ﺷﻌﺮ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻛﻪ از ﻟﺐ ﺟﺎري ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ در ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻣﺴﺤﻮر ﻛﻨﻨﺪهاي ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺮﻛـﺖ اﺳـﺖ‪ .‬ﻛـﺎر در‬ ‫ﺷﺎﻟﻴﺰار و ﺑﺎغﻫﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎ و ﻣﻴﻮهﭼﻴﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﺮاه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎي زﻧﺎن اراﺋﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ وﻳﮋه ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻧﻴـﺰ از‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و از ﻧﻮار و ﻛﺎﺳﺖ و آﻫﻨﮓﻫﺎي رادﻳﻮ ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪) .‬ﮔﻔﺘﮕﻮ ﺑﺎ ﺻـﺎدق‬ ‫ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ (7:1383 ،‬ﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ درﭘﻲ ﮔﺮدآوري اﻳﻦ ﻧﻮاﻫﺎ و آﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺗﺮاﻧﻪﻫـﺎ آنﭼﻨـﺎن‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و درﺧﻮر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻧﻴﺎﻣـﺪهاﻳـﻢ؛ ﻃﻴـﻒ اﻧﺒـﻮﻫﻲ از اﻳـﻦ ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎ در اﺛـﺮ‬ ‫ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎﻳﻲﻫﺎ از ﻣﻴﺎن رﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ درد و درﻳﻐﻲ اﻧﺪوﻫﮕﻴﻨﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ از آﻧﻬـﺎ ﻳـﺎد ﻛـﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫‪ karkid .1‬ﺷﺎﻧﻪ ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﻲ‬ ‫‪ gend .2‬ﮔﺮه ﻳﺎ ﻧﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دوﺧﺘﻦ‪ ،‬دو ﺗﻜﻪ را ﺑﻬﻢ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻧﺠﭙﺔ دوﺧﺖ‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪119‬‬

‫ﻣﺮدان ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ را ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﻛﻬﻦ ﻛـﺎرﻧﻮا‪،‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ اﺻﻠﻲ ﻣﻬﻢ و در ﻫﻢ ﺗﻨﻴﺪه و ﺑﻪ ﻫﻢ ﺑﺎﻓﺘﻪ ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﭘـﺲ از‬ ‫اﺳﻼم اﻳﻦ ﺳﻴﺮه ﺣﺴﻨﻪ اﺳﺘﻤﺮار و اداﻣﻪ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ روزﮔﺎر ﻣﺎ رﺳﻴﺪه ﭼﻨﺎن ﻛـﻪ ﻫﻨـﻮز ﻫـﻢ‬ ‫آﺛﺎري از آﻧﻬﺎ در ﻣﻴﺎن ﺑﻌﻀﻲ از ﺻﺎﺣﺒﺎن ﻣﺸﺎﻏﻞ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ در آﻫﻨﮓﻫـﺎ و ﻧﻮاﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺮﻣﻦﻛﻮﺑﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻮﺑﻴﺪن ﺧﺮﻣﻦ ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ و ﮔﺎوﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺑـﺮه‪ 1‬را‬ ‫ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮاﻫﺎ ﺑﺎ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻛﺎر و ﺣﺮﻛﺖ دﺳـﺖ و ﭘﺎﻫـﺎي‬ ‫ﮔﺎو ﻛﺎﻣﻼً ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ و ﻫﻤﺮاه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﮔﺎوﻫﺎ ﺿﻤﻦ ﻛﺎر و ﺳﻤﺒﺎﻧﺪن ﺧﻮﺷـﻪ و‬ ‫ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﺧﺸﻚ و زرد ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﮔﻮش ﻣﻲﺳﭙﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻫﺸﺪارﻫﺎ در ﻋﻤﻞ ﭘﺎﺳـﺦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﺎ ﻧﻮاي ﻧﻤﺪﻣﺎﻻن ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻧﻔﺲ زدنﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖ و ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﺧﺴﺘﻪﻛﻨﻨﺪه آﻧﺎن‬ ‫را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺻﺪاي ﺑﺮﻧﺞﻛﻮﺑﺎن و »ﻫﻦﻫﻦ« آﻧﺎن و ﺣﺮﻛﺖ و ﻓﺮود آﻣﺪن دﻧﮓ‪ 2‬ﺑﺮ‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻓﺸﺎر ﭘﺎ و ﺑﺪن ﺑﺮﻧﺠﻜﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد اﻟﺒﺘﻪ ﺑـﺴﻴﺎري از اﻳـﻦ ﻣـﺸﺎﻏﻞ ﻧﻈﻴـﺮ‬ ‫ﻧﺤﻮه ﺑﺮﻧﺠﻜﻮﺑﻲ ﺑﺎ دﻧﮓ ﺣﺘﻲ از ﻳﺎدﻫﺎ ﻧﻴﺰ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺧﺮﻣﻦﻛـﻮﺑﻲ ﻛـﻪ در ﻫﻤـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫اﻳﺮان ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻛﻤﺒﺎﻳﻦ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺸﺪﻳﻢ ﮔﻨﺠﻴﻨـﻪاي ﻛﺎﻣـﻞ از اﻳـﻦﮔﻮﻧـﻪ‬ ‫اﺑﺰارﻫﺎ و ﺷﻴﻮه ﻛﺎرﺑﺮد ﻋﻤﻠﻲ آﻧﻬﺎ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﻴﻢ و ﻧﺸﺎن ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ را ﺑﺎﻳﺪ در ﻛﺘﺎبﻫﺎ و‬ ‫ﻣﻘﺎﻻت اﺣﻴﺎﻧﺎً اﻳﺮانﺷﻨﺎﺳﺎن ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎري در ﺗﻮارﻳﺦ ﻧﻴﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘـﺲ از اﺳـﻼم‬ ‫آوردن اﻳﺮاﻧﻴﺎن اﻳﻦ ﺑﻨّﺎﻳﺎن اﻳﺮاﻧﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﺗﻌﻤﻴﺮ ﻣـﺴﺎﺟﺪ و ﺳـﺎﻳﺮ ﺑﻘـﺎع‬ ‫آﻫﻨﮓﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻨﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ ﻧﻮع و ﻧﺤﻮه ﻛﺎر ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧـﺪ‬ ‫و اﻋﺮاب ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻛﺎر و ﻧﻮار و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻣﻲآﻣﻮﺧﺘﻨﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻً ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻧﻮا و آﻫﻨـﮓ ﺗـﻮأم ﺑـﺎ ﻛـﺎر و ﺗـﻼش ﺑـﺮاي ﻳـﻚ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﺷﺮاﻓﺘﻤﻨﺪاﻧﻪ در ﻧﺰد اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺣﺘـﻲ ﻧـﻮاﻳﻲ ﻛـﻪ از ﺻـﺪاي‬ ‫زﻧﮓﻫﺎي ﺷﺘﺮان ﻳﺎ ﻗﺎﻃﺮان ﻛﺎرواﻧﻴﺎن در ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎ و در راهﻫﺎي ﺻـﻌﺐاﻟﻌﺒـﻮر ﻣـﻲﭘﻴﭽﻴـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﻴﺲ و ﻣﻮﻧﺲ ﭼﻮﭘﺎﻧﺎن و ﺳﺎرﺑﺎﻧﺎن ﺑﻮده در اﻳﻦ ﺷﻤﺎرﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻣﻨﺒﻊ‬ ‫‪ borra .1‬اراﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﮔﺎو ﻣﻲﺑﺴﺘﻨﺪ اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﻪﺟﺎي ﭼﺮخ داراي ﺗﻴﻐﻪﻫﺎي ﻓـﻮﻻدي ﺑـﺴﻴﺎر ﺗﻴـﺰ و‬ ‫ﻣﺤﻜﻤﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺣﺮﻛﺖ در دور ﺧﺮﻣﻦ‪ ،‬ﺳﺎﻗﻪﻫﺎي ﻏﻠﻪ را ﺧﺮد و داﻧﻪﻫﺎ را ﺟﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺮﻣﻦﻛﻮب‪.‬‬ ‫‪2. deng‬‬

‫‪ ™ 120‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻟﻬﺎم ﺷﻌﺮاي ﺑﺰرگ اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬در اداﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاردي از اﻳﻦ ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ اﺷﺎره‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﺴﺎ‬ ‫در روﺳﺘﺎي ﻛﻮﺷﻚ ﻗﺮهﺑﺎغ در اﻃـﺮاف ﻓـﺴﺎ‪ ،‬زﻧـﺎن ﻫﻨﮕـﺎم ﺧﻮاﺑﺎﻧـﺪن ﻣـﺮغ ﺑـﺮ روي‬ ‫ﺗﺨﻢﻣﺮغ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ ﭘﻴﺮ ﭘﺎره دوز‬

‫ﻫﻤﻪش ﺑﺎري)ﻣﺮغ( ﻳﻜﻴﺶ ﺧﺮوس‬

‫‪be haqq-e pir-e pâre-duz‬‬

‫‪hama-š bâri yek-iš xorus‬‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن‬ ‫از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف ﺧﺮاﺳﺎن ﺗﺮاﻧﻪاي اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم دﺧﺘﺮ ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف ﻛﻪ ﻫـﺮ ﭼﻨـﺪ در وزن‬ ‫ﻫﺠﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در دﺳﺘﮕﺎه‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮر ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪ ﺑﻮﻳﮋه در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻠﻮچﻧﺸﻴﻦ‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪121‬‬

‫ﺧﺮاﺳﺎن رواج دارد و ﺑﺮاي ﻗﺎﻟﻴﭽﻪﻫﺎي ﻣﻌﺮوف ﺑـﻪ ﻗﺎﻟﻴﭽـﻪ ﺟﻬﻴـﺰي ﺧﻮاﻧـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫)ﻓﻀﻞاﷲ ﺣﺴﻨﻲ رﺿﻮي‪ 71 :1381 ،‬ـ‪(70‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﻮ )ﻣﻦ( ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎﻓﻢ و ﻗﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﻓﻢ‬

‫‪mo qāli bāf-om - o qāli mibāfom‬‬

‫ﺷﻴﺮﻳﻦ و ﺷﻴﺮﻳﻦ ﻛﺎر و ﻇﺮﻳﻒ ﺑﺎﻓﻢ‬

‫‪širin - o ŝirin kār - o zarif bāf-om‬‬

‫ﻣﻮ ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎﻓﻢ از ﺑﺮاي ﻳﺎرم‬ ‫ﺗﺎ روش )روﻳﺶ( ﻧﺸﻴﻨﻪ)ﻧﺸﻴﻨﺪ( ﮔﻞ ﺑﻲﺧﺎرم‬

‫‪mo qāli bāf-om az barā - ye - yār-om‬‬ ‫‪ta ru-ŝ nešina gol-e bi xār-om‬‬

‫ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ ـ ﻋﻨﺎﺑﻲ ﭘﻬﻠﻮش ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ‬

‫‪yek-i sabz – onnāb-i pahlu-š yek-i sabz‬‬

‫ﮔﻠﻲ روش ﻋﻨﺎﺑﻲ ﭘﻬﻠﻮش ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ‬

‫‪gol-i ru-ŝ onnāb-i pahlu-š yek-i sabz‬‬

‫ﺑﻲﺗﻮ دل زارم ﭼﻘﺪر ﺗﻨﮕﻪ‬ ‫زودي ﺑﻴﻮ )ﺑﻴﺎ( ﻣﮕﻪ دﻟﺖ ﺳﻨﮕﻪ‬ ‫زﻳﻨﺖ ﺟﺎزي )ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ( ﻋﺮوﺳﻴﻤﻮن‬ ‫ﻗﺎﻟﻲ ﻗﺸﻨﮓ ﮔﻞ ﺻﺪ رﻧﮕﻪ‬ ‫ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺑﻲ ﭘﻬﻠﻮش‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﺒﺰ )ﻫﻤﺎن(‬

‫‪bi to del-e zār-om ĉeqad tang-a‬‬ ‫‪zudi biyô mage del-et sang-a‬‬ ‫‪Zinat-e jāzi arusi-mun‬‬ ‫‪qāli qašang-e gol-e sad ranq-a‬‬ ‫‪yek-i sabz – onnāb-i pahlu-š yek-i sabz‬‬

‫در ﺗﺮاﻧﻪ زﻳﺮ ﺿﻤﻦ ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬اﺳﺘﺎد ﻛﺎر آﻣﻮزشﻫﺎي ﻻزم را ﺑـﻪ ﺷـﺎﮔﺮدان ﻣـﻲدﻫـﺪ و‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺮﻫﻴﺰ از اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﻗﺮاردادي ﺑﻪ ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺧﺎﻣﻪﻫﺎي ﻓﺮش ﻣﻲﭘﺮدازد و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺷﺎﮔﺮدان ﺑﺎﻓﻨﺪه ﺑﻪ ﭘﻴﺮوي از اﺳﺘﺎد ﻛﺎر ﻛﻪ ﺷـﺒﻴﻪ رﻫﺒـﺮ ارﻛـﺴﺘﺮ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ اﺳـﺖ و‬ ‫ﺷﻌﺮﮔﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ 2‬دﺳﺘﻮراﻟﻌﻤﻞ آﻫﻨﮕﻴﻦ ﺑﺎﻓﺖ ﻓﺮش اﺳﺖ ﺑﻪ دﺳـﺘﻮرش ﻋﻤـﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺶ و ﭼﺎرﺗﺎ ﻻﻛﻲ‬

‫‪šeš-o čār-tā lāki‬‬

‫ﺳﻮرﻣﻪ ﭘﻴﺶ اوﻣﺪ‬

‫‪surma piš umad‬‬

‫»دو ﻧﺨﻲ« ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬

‫‪do nax-i piš raft‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻗﺎﻟﻴﭽﻪﻫﺎ را دﺧﺘﺮان دم ﺑﺨﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺨﺖ ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﺣﺴﺐ اﻋﺘﻘﺎد راوي اﻃﻼق ﺷﻌﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ درﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ زﻳﺮا اﻳﻦ اﺷﻌﺎر در وزن ﻫﺠﺎﻳﻲ ﺳـﺮوده ﻧـﺸﺪهاﻧـﺪ‬ ‫وﻟﻲ ﺑﻨﺎي ﻛﺎر اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﺑﺮ وزن ﻫﺠـﺎﻳﻲ اﺳـﺖ و اﺷـﻌﺎر ﻫﺠـﺎﻳﻲ را ﻧﻤـﻲﺗـﻮان ﺷـﻌﺮ ﻧﺪاﻧـﺴﺖ ﻣﮕـﺮ ﻛـﻢ و‬ ‫ﻛﺴﺮيﻫﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 122‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪ya-tā(be do tâ) umad‬‬

‫ﻳﺘﺎ )ﺑﻪ دو ﺗﺎ( آﻣﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺘﺎ )ﺳﻪ ﺗﺎ( آﻣﺪ و ﭼﺎرﺗﺎ ﭼﻴﻦ ﺟﺎﺧﺎ )ﺟﺎ ﺧﺎﻟﻲ(‬

‫‪be se-tā umad - o čār-tā čin jāxā‬‬ ‫‪firuza čār-tā- o yek-i piš raft‬‬

‫ﻓﻴﺮوزه ﭼﺎﺗﺎ و ﻳﻜﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬

‫‪piš raft ya-tā umad‬‬

‫ﭘﻴﺶ رﻓﺖ ﻳﺘﺎ اوﻣﺪ‬

‫‪čāta rad yeki bid meŝki‬‬

‫ﭼﺎرﺗﺎ رد ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺪ ﻣﺸﻜﻲ‬

‫‪dun yetā raft‬‬

‫دون ﺑﺘﺎ رﻓﺖ‬

‫آﺧﺮش ﻳﻪ )ﻳﻚ( ﮔﺮﻓﺖ دو ﺗﺎ ﭼﻴﻦ‬

‫‪āxar-eš ya gereft do-tā čin‬‬ ‫‪lāki ham āxar-eš yek-i‬‬

‫ﻻﻛﻲ ﻫﻢ آﺧﺮش ﻳﻜﻲ‬

‫‪dārčini piš raft‬‬

‫دارﭼﻴﻨﻲ ﭘﻴﺶ رﻓﺖ‬

‫‪surmayi ye-tā umad‬‬

‫ﺳﻮرﻣﻪاي ﻳﺘﺎ اوﻣﺪ‬ ‫ﭼﺎر ﺗﺎ ﭼﺎرﺗﺎ ﺳﺮ‬

‫‪čā-rtā čār-tā sar‬‬

‫ﻻﻛﺶ ﻳﻜﻲ ﻻﻛﻲ‬

‫‪lāk-eš yek-i lāki‬‬ ‫‪do-tā safid āxar-eš ye se-tā umad‬‬

‫دو ﺗﺎ ﺳﻔﻴﺪ آﺧﺮش ﻳﻪ ﺳﻪ ﺗﺎ اوﻣﺪ‬

‫‪axar-eš jā xā‬‬

‫آﺧﺮش ﺟﺎﺧﺎ‬ ‫واﻛﺶ ﭘﻨﺞ اﺷﻜﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﻴﺪ ﻣﺸﻜﻲ‬

‫‪vākeš panj aški yek-i bidmešk-i‬‬

‫ﻓﺎرس‬ ‫زﻧﺎن ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻘﺎط ﺧﻄﻪ ﻓﺎرس در ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺎر ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﺧﺎص ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺒﺎﻓﻢ ﻣﻦ ﻗﺎﻟﻲ ﺣﻮر)ﻧﻘﺶ و ﻃﺮح( ﻛﻮﺑﺨﻮن)ﻛﻮﻫﻨﺠﺎن از‬

‫‪be bāf-om man qāli -e- hovre konjun‬‬

‫آﺑﺎدﻳﻬﺎي ﻓﺎرس(‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻨﺪازم )ﺑﻴﻨﺪازم( ﺗﻮي ﺧﻮﻧﻪي داﺋﻲ ﺟﻮن )ﺟﺎن(‬ ‫داﺋﻲ ﺟﻮن ﭼﻮن زﻧﻪ ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻟﺶ‬

‫‪1‬‬

‫‪ke bendāz-om tu-ye xuna-ye dâyi- jun‬‬ ‫‪dāyi-jun čun zana takya be bāleš‬‬

‫‪ .1‬اﻳﻦ ﻓﺮش از ﺑﺎﻓﺘﻪﻫﺎي ﺟﻬﻴﺰﻳﻪ دﺧﺘﺮ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺟﺎي داﺋﻲ ﺟﻮن ﮔﺎه ﻋﻤﻮﺟﻮ ﻳﺎ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﻮن ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪123‬‬ ‫ﺑﮕﺮدم ﻣﻦ ﻓﺪاي ﻗﺪ اﻳﺸﻮن )اﻳﺸﺎن(‬

‫‪begard-om man fedā-ye qade išun‬‬

‫در ﺗﺮاﻧﻪ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺿﻤﻦ ﻛﺎر اﺳﺘﺎد از ﺷﺎﮔﺮدش ﺷﻜﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻗﺎﻟﻲ ﺳﻪ ﮔﺰي )ذرﻋﻲ( رو دار)ﭘﺎي ﺑﺎﻓﺖ( دارم )ﻣﺸﻐﻮل‬

‫‪qāliye se-gaz-i ru dār dār-om‬‬

‫ﺑﺎﻓﺘﻨﻢ(‬ ‫ﺷﺎﮔﺮد ﺑﻲﻛﺎره ﻫﻤﻜﺎر دارم‬ ‫ﺷﺎﮔﺮد ﺑﻲﻛﺎره زودي ﻣﻲﻧﺎﻟﻪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻢ ﻫﻮاي ﺷﻴﺮاز دارم‬

‫‪šāgerd-e bi-kāra hām-kār dār-om‬‬ ‫‪šāgerd-e bikāra zudi mināla‬‬ ‫‪ke man mast-om havā-y sirāz dār-om‬‬

‫ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎﻓﻢ ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎف‬

‫‪qāli bāf-om qāli-bāf‬‬

‫ﺷﺐ ﺑﻲﻟﺤﺎﻓﻢ ﻗﺎﻟﻲ ﺑﺎف‬

‫‪šab bilahāf-om qāli-bāf‬‬

‫ﺧﻮﻧﻪم ﻧﺮوﻓﺘﻪ ﻗﺎﻟﻲﺑﺎف‬

‫‪xuna-m narufta qāli-bāf‬‬

‫از ﺑﺲ ﻧﺸﺴﺘﻢ و ﺑﺎﻓﺘﻢ ﻗﺎﻟﻲ‬ ‫دﺳﺘﻢ ﺷﺪ ﺧﻮﻧﻲ و ﻣﺎﻟﻲ‬

‫‪az bas nešest-am-o bāft-om qāli‬‬ ‫‪dast-om šod xun-i-o mali‬‬

‫ﻛﺮﻣﺎن‬ ‫زﻧﺎن ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف ﻛﺮﻣﺎن وﻗﺘﻲ ﻧﻘﺸﻪ ﺧﺎص ﻗﺎﻟﻲﻫﺎي ﻛﺮﻣﺎن و ﻃﺮحﻫﺎي زﻳﺒـﺎ و رﻳـﺸﻪدار‬ ‫آن ﺧﻄﻪ را روي ﻛﺎر اﺟﺮا ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ روي دار ﻗﺎﻟﻲ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻢ ﻗﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﻓﻢ ﻣﻦ ﻳﺎرﻳﺎر‬

‫‪beru-ye dār qāli minešin-om qāli mibāf-om‬‬ ‫‪man yār yār‬‬

‫ﺑﺎ ﺻﺪ ﻫﺰار ﺧﻮن دل ﻗﺎﻟﻲ ﻣﻲﺑﺎﻓﻢ ﻣﻦ‬ ‫ﮔﻞ ﺳﺮ ﺳ‪‬ﻤﺒ‪‬ﻞ ﻣﻲزﻧﻢ ﻧﻘﺸﻪ ﺑﻠﺒﻞ ﻣﻲزﻧﻢ‬

‫‪bā sad hezār xun-e de qāli mibāf-om man‬‬ ‫‪gol sar-e sombol mizan-om naqša-ye‬‬ ‫‪bolbol mizan-om‬‬

‫ﻳﺎر ﻳﺎر‬

‫‪yār yār‬‬

‫‪ ™ 124‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﻞ ﻛﻪ روي ﻗﺎﻟﻲ ﻳﻪ ﻛﻲ ﺑﻮي ﺗﻮ داره‬ ‫ﻧﺸﺎن از ﻗﺎﻣﺖ و اﺑﺮوي ﺗﻮ داره‬

‫‪gol ke ru-ye qāliye ki bu-ye to dāra‬‬ ‫‪nešān az qāmat-o abru-ye to dāra‬‬ ‫‪yār yār‬‬

‫ﻳﺎر ﻳﺎر‬ ‫ﮔﻞ ﺑﻮي ﺗﻮ داره ﭼﻮن ﺧﻮي ﺗﻮ داره‬

‫‪gol bu-ye to dāra čun xu-ye to dāra‬‬

‫ﺑﺎ ﮔﻞ ﭘﺮش ﮔﻞ ﻣﻲزﻧﻢ‬

‫‪bā gol par-eš gol mizan-om‬‬

‫ﮔﻞ ﺳﺮ ﺳ‪‬ﻤﺒ‪‬ﻞ ﻣﻲزﻧﻢ‬

‫‪gol sar-e sombol mizan-om‬‬

‫ﻧﻘﺸﻪ و ﺑﻠﺒﻞ ﻣﻲزﻧﻢ‬

‫‪naqša -o bolbol mizan-om‬‬ ‫)ﻣﺤﻤﺪاﺣﻤﺪ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ 8:1380 ،‬ـ ‪(177‬‬

‫زﻧﺎن ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف ﻫﻨﮕﺎم ﺧﺴﺘﮕﻲ ﻧﺎﺷﻲ از ﻛﺎر اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ‪ ،‬ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ)ﻛﻦ(‬

‫‪komak-om ko komak-om ko‬‬

‫ﻳﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ‬

‫‪yā emām-rezā komak-om ko‬‬

‫ﻗﻤﺒﺰ ﻃﻼ )ﮔﻨﺒﺪ ﻃﻼ( ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ‬

‫‪qombez-e talā komak-om ko‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪125‬‬ ‫دﻳﮓ ﺣﻠﻘﻪ دار ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ‬

‫‪dig-e halqa-dār komakom ko‬‬

‫ﻳﺎ اﻣﺎم رﺿﺎ ﻛﻤﻜﻢ ﻛﻮ‬

‫‪yā emām-rezā komak-om ko‬‬

‫ﺑﺰن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺗﻴﺮه )از اﺑﺰار ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﻲ(‬ ‫اوﻣﻪ دﺳﻤﺎل )دﺳﺘﻤﺎل( ﻟﻴﺮه‬ ‫ﺑﺰن ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﺮدار‬ ‫اوﻣﻪ اوﺳﺎ ﻫﻨﺮ دار )اﺳﺘﺎد ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ(‬ ‫ﻗﺎﻟﻴﺒﺎﻓﺘﻢ ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف‬ ‫ﺷﺐ ﺑﻲﻟﺤﺎﻓﻢ ﻗﺎﻟﻴﺒﺎف )ﻫﻤﺎن(‬

‫‪bezan bar sar-e tira‬‬ ‫‪uma dasmāl-e lira‬‬ ‫‪bezan bar sar-e sardār‬‬ ‫‪uma ossā honar-dār‬‬ ‫‪qa-li-baf-om qali-bāf‬‬ ‫‪šab bi-lahāf-om qāli-bāf‬‬

‫ﻣﺸﻚ زﻧﻲ دوغ ﺑﺮاي ﻛﺮهﮔﻴﺮي‪ ،‬در ﻫﻤﻪ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان‪ ،‬در ﻣﻴـﺎن ﻋـﺸﺎﻳﺮ‪ ،‬روﺳـﺘﺎﻳﻴﺎن و‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺟﻨﮕﻞﻧﺸﻴﻨﺎن از ﻛﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﺺ زﻧﺎن اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﺸﻪ زﻧﺎن ﺑﺮاي آن ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺸﻚ زﻣﺰﻣﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﻮاﻳﺸﺎن ﺑﺎ ﺣﺮﻛـﺖ آن در ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫دﻟﭽﺴﺐ و ﻣﻄﺒﻮﻋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 126‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻓﺎرس‬ ‫ﻣﺸﻜﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻲ ﻣﺸﻜﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻨﺪ ﻣﺸﻜﻢ ﻗﻴﻄﻮﻧﻪ‬ ‫دوﻏﺶ ﻣﺎل ﭼﻲﭘﻮﻧﻪ )ﭼﻮﭘﺎن اﺳﺖ(‬

‫‪maški maški maškuna‬‬ ‫‪band-e mašk-om qeytuna‬‬ ‫‪duγ-eš māl-e čipun-a‬‬

‫ﻣﺴﻜﻪش )ﻛﺮهاش( ﻣﺎل دﻳﻮوﻧﻪ )دﺳﺘﮕﺎه ﺣﻜﻮﻣﺖ(‬

‫‪maska-š māl-e divun-a‬‬

‫رﻧﺠﺶ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻣﻮﻧﻪ )ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ(‬

‫‪ranj-eš be mā mimuna‬‬

‫ﻣﺸﻜﻲ زدم ﻧﺎﻟﻴﺪم‬

‫‪maški zad-om nālid-om‬‬

‫ﭼﻨﮕﺎل ﻛﺮدم ﻣﺎﻟﻴﺪم‬

‫‪čangāl kerd-om mālid-om‬‬

‫ﭼﻨﮕﺎل ﻣﺎ آﺑﺪار ﺷﺪ‬

‫‪čangāl-e mo āb-dār šod‬‬

‫زن ارﺑﺎب ﺑﻴﺪار ﺷﺪ‬

‫‪zan-e arbāb bidār šod‬‬

‫ﻫﻲ ﺟﺎن‪ ،‬ﻫﻲ ﺟﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﻣﺸﻚ‬ ‫ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﮔﺸﺖ‬ ‫ﮔﻠﻪ رﻓﺖ و دﻳﺮ اوﻣﺪ‬ ‫ﺷﻮ ﭼﺮ ﺧﻮرد و ﺳﻴﺮ اوﻣﺪ‬ ‫از دوﻟﺖ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس‬ ‫ﺧﻮرﺟﻴﻦ ﭘﺮ زر اوﻣﺪ‬ ‫ﻫﻲ ﺟﺎن ﻫﻲ ﺟﺎن ﺟﺎﻧﻢ ﻣﺸﻚ‬ ‫ﺟﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﺖ ﮔﺸﺖ‬

‫‪hey jān hey jān jān-om mašk‬‬ ‫‪jān-om be qorbān-et gašt‬‬ ‫‪gale raft-o dir umad‬‬ ‫‪šô čar xordo sir umad‬‬ ‫‪az dôlate šāh abbās‬‬ ‫‪xorjin-e por zar umad‬‬ ‫‪hey jān hey jān jan-om mašk‬‬ ‫‪jān-om be qorbān-et gašt‬‬

‫ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل ﺑﺨﺘﻴﺎري‬ ‫اي ﻣﺸﻚ ﺑﺰن ﻛﻪ دﻳﺮ ﻣﻪ‬ ‫ﻳﻪ ﻛُﺮ ﻛﭽﻴﺮ ور ﺷﻴﺮ ﻣﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اي ﻣﺸﻚ ﺑﺰن ﻛﻪ دﻳﺮم ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﭘﺴﺮ ﻛﻮﭼﻜﻲ دارم ﻛﻪ ﺷﻴﺮ ﺧﻮاره اﺳﺖ‬

‫‪ey mašk bezan ke dir-om-e‬‬ ‫‪ya kor kočir vor šir-om-e‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪127‬‬

‫ﻣﺸﻚ دو ﺳﻬﺮوم ﻛﺮش ﮔﺮدوﻧﻪ‬

‫‪mašk-e du-sohr-om kereš gerund-a‬‬

‫ﺳﺮﺧﺶ ار ﺧﻮﻳﻲ ﭼﻲ زﻫﻔﺮوﻧﻪ‬

‫‪serx-eš ar xo-yi čey zahferun-a‬‬

‫ﻣﺸﻚ دوغ ﺳﺮﺧﻢ ﻛﺮهاش ﮔﺮان اﺳﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﻗﻴﻤﺘﺶ را ﺑﭙﺮﺳﻲ ﭼﻮن زﻋﻔﺮان اﺳﺖ‬

‫ﻣﺸﻚ دو ﺳﻬﺮوم ﻧﺎﻟﻪ ﻧﺎﻟﺲ‬

‫‪maške do-sohr-om nāle nāle-s‬‬

‫اُردي ﻧﺎدرﺷﺎه ﻣﻬﺠﻮر ﻧﺲ‬

‫‪ordi-ye nāder-šāh mehjurnes‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻧﺎدر ﻣﺸﻚ دوغ ﺳﺮﺧﻢ ﻧﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﺮد‬ ‫ﻟﺸﻜﺮ ﻧﺎدرﺷﺎه ﻣﻬﻤﺎن ﻣﺎﺳﺖ‬

‫ﻣﺸﻜﻢ زﻳﺪم ﻛﺮه در آروم‬

‫‪mašk-om zeyd-om kere dar-om‬‬

‫واﺳﻴﺮس ﻛﻪ ﻳﺎم ﺳﻼ ﻧﺪاروم‬

‫‪vā sir-es ke yām selā nadār-om‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺸﻜﻢ را زدم ﻛﻪ ﻛﺮه ﺑﺮدارم‬ ‫وﻟﻲ اﺟﺎزه ﻧﺪارم ﺑﺎﻻي ﺳﺮ ﻣﺸﻜﻢ ﺑﻴﺎﻳﻢ‬

‫ﻣﺸﻜﻢ زﻳﺪم ﮔﻞ ﺳﺮﻧﺞ‬ ‫ﻛﺮه ﻣﻦ دادم ﻳﻪ ﻛﻪ ﺑﺮﻧﺞ‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺸﻚ دوﻏﻢ را آوﻳﺰان ﻛﺮدم ﺑﻪ درﺧﺖ ﺳﻨﺠﺪ‬ ‫ﻛﺮهاش را دادم ﻳﻚ ﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮﻧﺞ‬

‫‪mašk-om zeyd-om gal-e serenj‬‬ ‫‪keres dād-om ye ke berenj‬‬

‫‪ ™ 128‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺷﻴﺮدوﺷﻲ‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل ﺑﺨﺘﻴﺎري‬ ‫اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ را زﻧﺎن ﺑﺨﺘﻴﺎري ﻫﻨﮕﺎم دوﺷﻴﺪن ﺷﻴﺮ ﮔﺎو ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‬ ‫ﻫﺮ ﻛﻪ ﮔﺎﺑﻲ دوﺷﻪ‬ ‫ﺟﻮﻣﻪي ﻧﻮﻣﻲ ﭘﻮﺷﻪ‬ ‫ﻫﺮﻛﻪ ﮔﺎﺑﻲ ﻧﺪاره‬ ‫آه ﺳﺮدي ورآره‬

‫‪har-ke gāb-i eduše‬‬ ‫‪juma-ye nov-i mipuše‬‬ ‫‪har-ke gāb-i nadāre‬‬ ‫‪āh-e sard-i varāre‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﮔﺎوي ﻣﻲدوﺷﺪ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻦ ﻧﻮﻳﻲ ﻣﻲﭘﻮﺷﺪ‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﮔﺎوي ﻧﺪارد‬ ‫آه ﺳﺮدي ﺑﺮآرد‬ ‫ﺟﻮﻧﻢ ﮔﺎم‪ ،‬ﺟﻮﻧﻢ ﮔﺎم‬

‫‪jun-om gā-m jun-om gā-m‬‬

‫ﺷﻴﺮ دام ﻫﻴﭻ وﻧﮓ ﻧﺪام‬

‫‪šir dā-m-o hič vang nada-m‬‬

‫ﻧﻮم ﺧُﺪا ورﺟﻮﻧﺶ‬ ‫ﺗﻴﺎ ﺣﺴﻮد ﻗﺮوﺑﻮﻧﺶ‬

‫‪num – e xodā var jun-eš‬‬ ‫‪tiā hasud qorbun-eš‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺟﺎﻧﻢ ﮔﺎوم‪ ،‬ﺟﺎﻧﻢ ﮔﺎوم‬ ‫ﺷﻴﺮم داد و ﻫﻴﭻ ﻧﮕﻔﺖ‬ ‫ﻣﺎﺷﺎءاﷲ ﺑﺮﺟﺎﻧﺶ‬ ‫ﭼﺸﻢﻫﺎي ﺣﺴﻮد ﻗﺮﺑﺎﻧﺶ‬

‫ﻓﺎرس‬ ‫ﻳﻪ دﻳﮓ دارم ﭼﺎرﮔﻮﺷﻪ‬ ‫ﭼﺎرﺑﺮ ﮔﻠﻪ ﻣﻲدوﺷﻪ‬

‫‪ya dig dār-om čār-guša‬‬ ‫‪čārbor- e galla miduša‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪129‬‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ ﺑﺪوﺷﻴﺪ‬

‫‪hamla kon-id buduš-id‬‬

‫ﻣﺴﻜﻪ )ﻛﺮه( ﻛﻨﻴﺪ ﻓﺮوﺷﻴﺪ‬

‫‪maska kon-id furuš-id‬‬

‫ﻣﺴﻜﻪش‪ ،‬ﻣﺎل ﺧﻮﻣﻮﻧﻪ)ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ(‬ ‫دوﻏﺶ ﻣﺎل ﭼﻮﭘﻮﻧﻪ )ﭼﻮﭘﺎن اﺳﺖ(‬

‫‪maska-š māl-e xomun-a‬‬ ‫‪duγ-eš māl-e čupun-a‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻳﻚ دﻳﮓ دارم ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﮔﻮش اﺳﺖ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺑﺮ )‪ 25‬رأس ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ( ﮔﻠﻪ را اﮔﺮ ﺑﺪوﺷﻨﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‬ ‫ﺣﻤﻠﻪ ﻛﻨﻴﺪ و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان را ﺑﺪوﺷﻴﺪ‬ ‫از آن ﺷﻴﺮ ﻛﺮه ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﺑﻔﺮوﺷﻴﺪ‬ ‫ﻛﺮهاش ﻣﺎل ﺧﻮدﻣﺎن اﺳﺖ‬ ‫دوﻏﺶ از آن ﭼﻮﭘﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﺑﺰ ﻗﺮﻣﺰ ﺑﻴﺎ ﺷﻴﺮت ﺑﺪوﺷﻢ‬

‫‪boz-e qermez biā šir-et budoš-om‬‬

‫ﻛﻨﻢ ﻛﺎﭼﻲ و ﭼﻮن ﻃﻔﻼن ﺑﻨﻮﺷﻢ‬

‫‪kon-om kāči-o čun teflān bunušom‬‬

‫ﺑﻪ ﻛﺎﭼﻲ ﻛﺮدن ﺷﻴﺮت ﻧﻪ ﭼﻨﺪون‬

‫‪be kāči kerdan-e šir-et na-čandun‬‬

‫ﺧﻮدت را ﻣﻦ ﺑﻪ دﻟﺒﺮ ﻣﻲﻓﺮوﺷﻢ‬

‫‪xod-et rā man be delbar mifroš-om‬‬ ‫)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪(270:1379 ،‬‬

‫از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﭘﻨﺒﻪﭼﻴﻨﻲ‬ ‫ﻓﺎرس‬ ‫در روﺳﺘﺎي ﺑﺎغ اﻧﺎر ﻛﻮار از ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻓﺎرس‪ ،‬اﻳﻦ ﺗﺮاﻧﻪ را زﻧﺎن ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﭘﻨﺒـﻪﭼﻴﻨـﻲ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﻪ دو دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫دﺳﺘﻪ اول‪ :‬ﺑﭽﻴﻦ ﺑﭽﻴﻦ ﻛﻪ ﺷﻮﻧﻤﻪ )ﺷﺒﻨﻢ اﺳﺖ(‬ ‫دﺳﺘﻪ دوم‪ :‬ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻢ ـ ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻢ ﻣﺰم ﻛﻤﻪ )ﻣﺰدم ﻛﻢ‬

‫‪bečin bečin ke šônam-a‬‬ ‫‪namičin-om moz-om kam-a‬‬

‫اﺳﺖ(‬ ‫اول‪ :‬ﺑﭽﻴﻦ ـ ﺑﭽﻴﻦ ‪ ،‬ﻣﺰت ﻣﻲدم‬ ‫دوم‪ :‬ﻧﻤﻴﭽﻴﻨﻢ ﻣﺰم ﻛﻤﻪ‬

‫‪bečin bečin mozot mid-am‬‬ ‫‪namičin-om moz-om kam-a‬‬

‫‪ ™ 130‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اول‪ :‬ﻏﺮﺑﺎل آرد ﺑﻴﺰت ﻣﻲدم‬ ‫ده ﺷﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮت ﻣﻲدم‬ ‫ﻧﻮن ﻛﺮه ﺗﺮت ﻣﻴﺪم‬ ‫دوم ‪ :‬ﻏﺮﺑﺎل آرد ﺑﻴﺰ ﻧﻤﻲﺧﻮام‬ ‫ده ﺷﺎﻫﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮام‬

‫‪qarbāl-e ard-biz-et mid-am‬‬ ‫‪dah-šāhi bištar-et mid-am‬‬ ‫‪nun-o kara-ye – tar-et mid-am‬‬ ‫‪γarbāl-e ard-biz namix-ām‬‬ ‫‪dah-šāhi bištar namix-ām‬‬

‫ﻧﻮن ﻛﺮه ﺗﺮ ﻧﻤﻲﺧﻮام‬

‫‪nun-o kara-ye tar namixam‬‬

‫ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻣﺰم ﻛﻤﻪ‬

‫‪namičin-om moz-om kam-a‬‬

‫اول ـ ﭘﺴﻴﻦ ﻣﻴﺮم ﻣﺰت ﻣﻲدم‬

‫‪pasin miram moz-et mid-am‬‬

‫زﻳﺎدي ﻫﻢ ازت ﻣﻴﺪم‬ ‫دوم ـ ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﭼﻴﻨﻢ‬ ‫ﻣﺰم ﻛﻤﻪ ﻣﺰم ﻛﻤﻪ‬

‫ﻧﻤﻲ ﭼﻴﻨﻢ ﻣﺰت ﻧﻴﺪم )ﻧﻤﻲدﻫﻢ(‬

‫‪ziād-yam az-et mid-am‬‬ ‫‪namičin-om namičin-om‬‬ ‫‪moz-om kam-a moz-om kam-a‬‬

‫‪namičin-om moz-et nid-om‬‬

‫ﭘﺴﻴﻦ )ﻋﺼﺮ( ﻛﻪ ول ﺷﺪﻳﻢ )از ﻛﺎر ﻓﺮاﻏﺖ ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ( ﺑﻴﺮﻳﻢ‬

‫‪pasin ke vel šod-im bir-im‬‬

‫ﺑﻪ ﺗﺤﻮﻳﻞ دزت ﻣﻴﺪم‬

‫‪be tahvil-e doz-et mid-am‬‬ ‫)ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪(270:1379 ،‬‬

‫ﺳﻤﻨﺎن‬ ‫زﻧﺎن ﻧﺎﻧﻮا ﻳﺎ ﻧﺎنﭘﺰ ﺳﻨﺘﻲ در ﺳﻤﻨﺎن ﺗﺮاﻧﻪاي ﻣﺨﺼﻮص ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ .‬ﭘﺨﺘﻦ ﻧﺎن ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫دﺷﻮاري داﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺳﺎﻣﺎن ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ آن را زﻧﺎن از اﺑﺘﺪا ﺗﺎ اﻧﺘﻬﺎ ﺧﻮد ﻋﻬـﺪهدار ﺑـﻮدهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻤﻨﺎﻧﻲﻫﺎ ﻇﺮف ﻳﻚ روز‪ ،‬ﻧﺎن ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺳﻪ ﻣﺎه ﺧﻮد را ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﺳـﺒﺐ‬ ‫در ﺑﺎور ﻋﻮام‪ ،‬واژه ﺳﻤﻨﺎن ﺗﺤﺮﻳﻒ ﺷﺪه )ﺳﻪ ﻣﻪ ﻧﺎن( )ﺳﻪ ﻣﺎه ﻧﺎن( اﺳﺖ و اﻳﻦ ﻋﻘﻴـﺪه را‬ ‫ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺴﻤﻴﻪ ﺳﻤﻨﺎن داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎن ﻣـﺼﺮﻓﻲ ﻣـﺮدم ﺳـﻤﻨﺎن ﺑـﻪ دو‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪131‬‬

‫ﺻﻮرت ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ :‬ﻧﺎن ﺗﻨﻮري و ﻧﺎن ﻏﻴﺮ ﺗﻨﻮري )ﺳﺎﺟﻲ(‪ .‬ﺑﺎﻧﻮي ﺧﺎﻧﻪ از ﭼﻨﺪ روز ﻗﺒﻞ‬ ‫در ﺗﺪارك ﺻﻮرت اول ﺗﻬﻴﻪ ﻧﺎن ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎن ﺗﻨﻮري آرد را آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﻮﻧـﻪوا‪ 1‬ﺧﺒـﺮ‬ ‫ﻣﻲداد‪ .‬ﻧﻮﻧﻪوا زﻧﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺗﻬﻴﻪ ﻧﺎن ﺗﻨﻮري اﺳﺘﺎد ﺑﻮد و اﺑﺰار و ﻟـﻮازم ﻛـﺎر را از ﻗﺒﻴـﻞ‬ ‫‪4‬‬ ‫ﻻك‪ ،‬ﻣﺮزه‪ 2‬ﻣﺎﺳﻪ‪ 3‬ﻫﻴﺰم ﺑﻮﺗﻪﻫﺎي ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﻧﻮع ﺧﺎر ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻣﺨﺼﻮص ﺑـﻪ ﻧـﺎم درﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺪر‪ 5‬و ﺗﻔﺘﻪ‪ 6‬ﺳﻴﻘﻪ‪ 7‬و ﻛﻠﻮﭼﻪﮔﻴﺮ‪ 8‬در اﻃﺮاف ﺗﻨﻮر آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻜـﺎران ﻧـﺎﻧﻮا ﻧﻴـﺰ دو‬ ‫زن دﻳﮕﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ ﺑﻪ ﭼﻮﻧﻪﮔﻴﺮ‪ 9‬و دﻳﮕﺮي ﻧﻮن دﻳﻢ وﻧﺪ‪ 10‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﺗـﺎ ﻧـﺎﻧﻮا‬ ‫ﭘﻴﺶﺑﻨﺪ ﺧﻮد را ﻣﺤﻜﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﭼﻮﻧﻪ ﺧﻤﻴﺮ ﺑﻪ وﺳـﻴﻠﻪ ﭼﻮﻧـﻪﮔﻴـﺮ آﻣـﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻮن دﻳﻢ وﻧﺪ روي ﻻك ﭘﻬﻦ ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ روي ﺗﻔﺘﻪ‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻧﻮﻧﻮا ﺑﺎ ﻧـﻮن ﺑـﺴﺘﻪ‪ 11‬آن را ﺑـﺎ ﺗﻔﺘـﻪ ﭘﻬـﻦ و ﺻـﺎف ﻣـﻲﻛـﺮد و در ﺗﻨـﻮر‬ ‫ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎنﻫﺎ ﮔﺮد و داﻳﺮهاي ﺷﻜﻞ و ﺑﻪ اﻧﺪازه ﺗـﺎﻓﺘﻮنﻫـﺎي ﺑـﺰرگ ﺗﻬـﺮان ﺑﻮدﻧـﺪ و‬ ‫ﭼﻮن از ﺗﻨﻮرﻫﺎ ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ روي ﻫﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻌﺪادﺷـﺎن اﻧﺒـﻮه ﺷـﻮد و زن‬ ‫ﺻﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ داﺧﻞ ﻣﻲﺑﺮد و ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﺮد و ﭘﺲ از ﻳﻜﻲ دو ﺳـﺎﻋﺖ در‬ ‫ﺧﻤﺒﻪ‪ 12‬ﻗﺮار ﻣﻲداد‪.‬‬ ‫از ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي زﻧﺎن ﻧﺎﻧﻮا ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎنﭘﺰي‬

‫‪)nunavā .1‬ﻧﺎﻧﻮا(‬ ‫‪marza .2‬‬ ‫‪māsa .3‬‬ ‫‪dormina .4‬‬ ‫‪kendor .5‬‬ ‫‪tafte .6‬‬ ‫‪siqa .7‬‬

‫‪ kuluĉa-gir .8‬ﺳﻴﻢ ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ ﺑﺮاي ﺧﺎرج ﻛﺮدن ﻧﺎﻧﻬﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ‬ ‫‪čunegir .9‬‬ ‫‪nundim vand .10‬‬ ‫‪nunbesta .11‬‬ ‫‪ xuomba .12‬ﺧﻢ ﮔِﻠﻲ ﺑﺰرگ وﻳﮋه ﻧﮕﻬﺪاري ﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 132‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺎر ﺳﻴﺎه‬ ‫ﻫﺎﻟﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻫﻮ ﻫﻮ‬ ‫ﻣﻮﻫﻲ ﺷﻤﺎ ﻛﻲ ﻳﻪ داره‬

‫‪hāla hāla jān huhu‬‬ ‫‪mohey šemā kiya dāre‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫آﻫﺎي‪ ،‬آﻫﺎي ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻣﺎدرم در ﺧﺎﻧﻪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‬

‫ﻫﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺎﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻜﺮه‬ ‫ﻧﻮن دﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﻣﻮره ﭼﺴﺘﻪ ﻛﺎ دب ﺑﺴﭽﺶ‬ ‫ﻫﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن‬

‫‪hā hā hāhāla jān‬‬ ‫‪če-mekere‬‬ ‫‪nun deebeste‬‬ ‫‪mora čestekā debe besčeš‬‬ ‫‪hāhā hāle jān‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪133‬‬ ‫ﻛﻮﺟﻪ اﺷﺘﻪ‬

‫‪kuja ešte‬‬

‫ﺗﺌﻲ ﺗﺎﻛﻴﻦ‬

‫‪tayi tākin‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺑﻠﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﻠﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﭼﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟‬ ‫ﻧﺎن ﭘﺨﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺗﻮﺗﻚ ﭘﺨﺘﻪ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺑﻠﻪ ﺑﻠﻪ ﺑﻠﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‬ ‫ﻛﺠﺎﺳﺖ؟‬ ‫زﻳﺮ ﻻوك‬

‫ﭼﻲ ﭼﻲ دﻳﻢ ﺧﻮﺗﻪ؟‬ ‫ﺳﻴﺎ ﻣﺮ‬ ‫ﻫﺎي ﺳﻴﺎ ﻣﺮي ﻣﻮﺟﺴﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﺨﻮر ﭼﻲ‬

‫‪čiči dim xota‬‬ ‫‪siyā mar‬‬ ‫‪hāy siyā mar-i močoste ke boxor či‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰي روي آن ﺧﻮاﺑﻴﺪه اﺳﺖ؟‬ ‫ﻣﺎر ﺳﻴﺎه!‬ ‫آﻫﺎي‪ ،‬ﻣﺎر ﺳﻴﺎه ﺗﻮﺗﻚ ﻣﺮا ﺧﻮرد‬

‫)ﻣﺤﻤﺪاﺣﻤﺪ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪5 ،1380 :‬ـ‪(182‬‬

‫ﺗﺮاﻧﻪ ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬ ‫ﻫﺎﻟﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬ ‫ﺟﻮﻧﻲ ﺗﻪ و ﭼﻮن ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬ ‫درﺳﺘﻪ ﻧﻮﻧﻲ ار ﺑﺎ ﺑﻮﻧﻦ‬ ‫ﻫﺎﻟﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬ ‫ﺳﺎﻟﻤﻪ ﻧﻮﻧﻲ ﻗﺮض ﺧﻮﺗﻮﻧﻦ‬

‫‪hāla hāla jān nun beškan‬‬ ‫‪juni ta va čun nun beškan‬‬ ‫‪dorosta nuni arbābunan‬‬ ‫‪hāla hāla jān nun beškan‬‬ ‫‪sālama nuni qorz xotun-an‬‬

‫‪ ™ 134‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻫﺎﻟﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬

‫‪hāla hāla jān nun beškan‬‬

‫اﺷﻜﺘﻪ ﻧﻮﻧﻲ ﻣﻮ و ﭼﻮﻧﻦ‬

‫‪ešketa nuni mo va čun-an‬‬

‫اون ﻛﻠﻮﭼﻲ ﻣﻮ ﻛﺮ ﮔﻮﻧﻦ‬

‫‪un kalavči mo kargun-an‬‬

‫ﻫﺎﻟﻪ ﻫﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻧﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬

‫‪hāla hāla jān nun beškan‬‬

‫ﺟﻮﻧﻲ ﺗﻪ و ﭼﻮن ﺑﺸﻜﻦ‬

‫‪juni ta va čun beškan‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن ﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﻴﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﺖ ﻧﺎن ﺗﺎزه ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻧﺎنﻫﺎي ﺧﺮد ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﺎل ارﺑﺎبﻫﺎﺳﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﻴﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻧﺎنﻫﺎي ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎل ﻃﻠﺐﻛﺎرﻫﺎﺳﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﻴﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﻧﺎنﻫﺎي ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﺎل ﺑﭽﻪﻫﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ‬ ‫آن ﻧﺎنﻫﺎي ﺳﻮﺧﺘﻪ ﺗﻪ ﺗﻨﻮر ﻣﺎل ﻣﺮغﻫﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺧﺎﻟﻪ ﺧﺎﻟﻪ ﺟﺎن‪ ،‬ﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﻴﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬ ‫ﺗﻮ را ﺑﻪ ﺟﺎن ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﺖ ﻧﺎن ﺗﺎزه ﻣﻴﻞ ﺑﻔﺮﻣﺎﻳﻴﺪ‬

‫ﺷﻠﺘﻮك ﻛﺎران‬ ‫ﻣﻤﺴﻨﻲ‬ ‫دووره ﺑﺰن ﻳﻪ ﺑﻮﺷﻲ‬

‫‪duvara bezan ya buši‬‬

‫ﺳﻴﺖ اﻳﺴﻮﻧﻢ ﻳﻪ ﻛﻮﺷﻲ‬

‫‪sit isun-om ya kowš-i‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دﺧﺘﺮك ﻳﻚ ﺟﻮاﻧﻪ ﺷﻠﺘﻮك ﺑﻨﺸﺎن‬ ‫ﺑﺮاﻳﺖ ﻳﻚ ﺟﻔﺖ ﻛﻔﺶ ﻣﻲﺧﺮم‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪135‬‬

‫اي ﺑﺎدﺑﺶ ﻧﻤﺎﻳﻪ‬

‫‪i bād boš namā-ye‬‬

‫ﻛﺮ ﺑﺶ دوواﻳﻪ‬

‫‪kore buš duvā-ye‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﺑﺎد ﺷﻠﺘﻮك را زرد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫داﻧﻪ ﺷﻠﺘﻮك ﭼﻮن آش ﻣﺎﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬

‫ﺟﻘﻴﺪم ﺗﺎ ﺳﻘﻴﺪم‬

‫‪Jaqid-om tā saqid-om‬‬

‫و ﻓﻬﻠﻴﻮن رﺳﻴﺪم‬

‫‪va fahliyou rasid-om‬‬

‫و ﻛﺪﺧﺪاش ﭘﺮﺳﻴﺪم‬

‫‪va kadxodā-š porsid-om‬‬

‫ـ ﮔﺎب ﻛﻠﻲ ﻧﺪﻳﺪي؟‬

‫?‪gāb koly nadid-i‬‬

‫ـ وﻻ‪ ،‬ﺑﻼ‪ ،‬ﻧﺪﻳﺪم‬ ‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫دوﻳﺪم و دوﻳﺪم‬

‫‪vālla bellā nadid-om‬‬

‫‪ ™ 136‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﻪ ﻓﻬﻠﻴﺎن رﺳﻴﺪم‬ ‫از ﻛﺪﺧﺪاش ﭘﺮﺳﻴﺪم‬ ‫ﮔﺎو دم ﺑﺮﻳﺪهاي ﻧﺪﻳﺪي؟‬ ‫واﷲ ﺑﺎﷲ ﻧﺪﻳﺪم‬

‫اﻳﻦ ﺑﻨﻚ واي ﻛﺪﺧﺪاي‬

‫‪e bonak vay kadxodā-ya‬‬

‫ﻗﺮﺑﻚ ﻗﺮﻧﺎ ﺳﺎﻳﻪش زرﻧﺎ‬

‫‪qorbak qorenā sāya-š zornā‬‬

‫ﻫﻲ ﮔﺎﮔﻞ و ﻫﻲ ﮔﺎﮔﻞ‬ ‫ﮔﺎﻳﻪ ﻛﻞ‪ ،‬ﻛﻢ ﻛﻞ‬ ‫ﻧﻪ ﺧﻴﺶ ﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ ﻣﺎﻟﻪ‬

‫‪hey gā-kola hey gā-kola‬‬ ‫‪gāya kol kom kola‬‬ ‫‪na xiš ikona na māla‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻠﺘﻮكزار ﻣﺎل ﻛﺪﺧﺪاﺳﺖ‬ ‫ﺻﺪاي ﻗﻮرﺑﺎﻏﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻳﻪ ﻏﺮوب ﻓﺮا رﺳﻴﺪ‬ ‫ﮔﺎو دم ﺑﺮﻳﺪه‪ ،‬ﮔﺎو دم ﺑﺮﻳﺪه‬ ‫ﮔﺎو دم ﺑﺮﻳﺪه ﻛﻪ ﺷﻜﻢ و ﺳﺮش ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻧﻪ ﺷﺨﻢ ﻣﻲزﻧﺪ ﻧﻪ زﻣﻴﻦ را ﺻﺎف ﻣﻲﻛﻨﺪ‬

‫ﺑﺮاي ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺎر‬ ‫ﻛﺮﻣﺎن‬ ‫زﻳﺮه ﻛﻮﻓﺘﻢ زﻳﺮه ﺑﻴﺨﺘﻢ‬ ‫ﺧﺎك زﻳﺮه وام ﻧﺸﺲ‬

‫‪zira kuft-om zira bixt-om‬‬ ‫‪xāk-e zir va-m nešes‬‬

‫ﻣﻮرﺧﺺ ﻛﻦ ﻛﺎﻛﺎﺟﻮﻧﻲ‬

‫‪moraxas kon kākā juni‬‬

‫روز و ﺑﺎل ﻛﻮه ﻧﺸﺲ‬

‫‪ruz va-bāl-e kuh nešes‬‬

‫ﻣﻌﻨﻲ‪:‬‬

‫ﻛﺎرﻧﻮاﻫﺎ ™‪137‬‬ ‫زﻳﺮه ﻛﻮﺑﻴﺪم‪ ،‬زﻳﺮه اﻟﻚ ﻛﺮدم‬ ‫ﺧﺎك زﻳﺮه ﺑﺮ ﺳﺮم ﻧﺸﺴﺖ‬ ‫ﻣﺮﺧﺺ ﻛﻦ )ﻣﺮا( ﺑﺮادر ﺟﺎن‬ ‫آﻓﺘﺎب در ﺑﺎﻻي ﻛﻮه ﻧﺸﺴﺖ‬

‫)ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﺎرﻳﺰي‪(550:1366 ،‬‬

‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ ﻣﺎ را ﺑﺎ رﻧﺞﻫـﺎي زﻧـﺎن ﮔﻮﺷـﻪ و ﻛﻨـﺎر اﻳـﻦ دﻳـﺎر‪،‬‬ ‫دﻟﺨﻮﺷﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺷﺎدي ﺧﻮد ﺑﺎ ﺷﻌﺮ و ﻧﻮا ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و دل ﻣﺸﻐﻮﻟﻲﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﺴﺘﮕﻲ را از ﺗﻦ ﻫﺮ ﺧﺴﺘﻪ از ﻛﺎري ﻣﻲزداﻳﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻴﻘﻲ از ﻧﺤﻮه‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ و ﮔﺬران ﻋﻤﺮ‪ ،‬اﺑﺰار ﻛﺎر‪ ،‬رﻧﺞﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺎديﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼت ﻓﺮدي و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﺎن ﺑـﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺄﻣﻞ در اﻳﻦ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﺎ ﺧﻮاﺳﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﻧﮕﺮش ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن‬ ‫و ﺳﺮاﻳﻨﺪﮔﺎن آن آﺷﻨﺎ ﺳﺎزد و ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﺎ را در ﻓﻀﺎي ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ ،‬ﻗﺮار دﻫـﺪ‪ .‬اﻫﻤﻴـﺖ ﻛـﺎر‬ ‫ﻧﻮاﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬از اﻳﻦ ﻟﺤﺎظ ﻛﻪ در ﺣﻴﻦ ﻛﺎر‪ ،‬ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﻣـﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﻧﺸﺎط ﻣﻲﺷﻮد و ﺧﺴﺘﮕﻲ و ﻓـﺸﺎرﻫﺎي ﻧﺎﺷـﻲ از ﻛـﺎر را ﺗﻌـﺪﻳﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ و ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺎزدﻫﻲ ﻳﻚ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ﺗﻮﻟﻴﺪي و‬ ‫ﻛﺎري ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 138‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ ﭘﺎرﻳﺰي‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ )‪ ،(1366‬از ﺳﻴﺮ ﺗﺎ ﭘﻴﺎز‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻧﺸﺮ ﻋﻠﻢ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ ﭘﻨﺎﻫﻲ ﺳﻤﻨﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪاﺣﻤﺪ )‪ ،(1380‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي دﺧﺘﺮان ﺣﻮا‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺗﺮﻓﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬ـ ﺣﺴﻨﻲ رﺿﻮي‪ ،‬ﻓﻀﻞاﷲ )ﺑﻬﻤﻦ و اﺳـﻔﻨﺪ ‪) ،(1381‬ﻣﻘﺎﻟـﻪ( ﺷـﻌﺮﮔﻮﻧﻪﻫـﺎي ﺑﺎﻓـﺖ‬ ‫ﻓﺮش‪ ،‬ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 54‬و ‪.53‬‬ ‫‪4‬ـ ﻛﺎﻇﻢﭘﻮر‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرت اﻧﺰان‪.‬‬ ‫‪6‬ــ ﻫﻤــﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺻــﺎدق )ﻓــﺮوردﻳﻦ و اردﻳﺒﻬــﺸﺖ‪» ،(1383‬ﺗﺮاﻧــﻪﻫــﺎي ﻗــﻮﻣﻲ‪ ،‬ﺗﺮاﻧــﻪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ«‪) ،‬ﮔﻔﺘﮕﻮ( ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ﻫﻨﺮ‬ ‫‪5‬ـ ﻫﻤﺎﻳﻮﻧﻲ‪ ،‬ﺻﺎدق )‪ ،(1379‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎد ﻓﺎرسﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‬ ‫)ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ(‬ ‫ﺟﻤﻴﻞ وﻳﺸﻠﻘﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻣﻠﺖﻫﺎ داراي ﺗﺎرﻳﺦ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ و وارث آﻓﺮﻳﻨﺸﻲ ﺧﺮدﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ در زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻛﺎر و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي اﻧﺴﺎنﻫﺎي اﺑﺘﺪاﻳﻲ ﺷـﺮوع ﺷـﺪه و‬ ‫ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﻜﻮﻳﻦ ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﻣﻬﻢ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﻪ ﺷﻤﺎرﻣﻲرود ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﮔﺮوﻫـﻲ از‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﺤﻠﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻮازﻧﺪﮔﻲ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﻲ و ﺳﺮاﻳﺶ اﺷﻌﺎر ﺧﻮد را ﺑﺎ ﻫﻢ اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت و ﻓﺮﻫﻨﮓ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﻜﻲ از ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎﺳﺖ و در اﻳـﻦ ﻏﻨـﻲﺳـﺎزي‪،‬‬ ‫ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان )ﻗﻮﭘﻮزﻧﻮازان( ﺳﻬﻢ ﺑﻪﺳﺰاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﺳﺎﺳﺎ" ادﺑﻴﺎت ﻣﻜﺘﻮب از ادﺑﻴـﺎت ﺷـﻔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﺗﺄﺛﻴﺮ ﭘﺬﻳﺮي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺗﺼﺎدﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫اﺻﻠﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ و ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﺳـﺖ‪:‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻛﻴﺴﺖ؟ اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﺷﻌﺎر اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻧﻘﺶ ﻋﺎﺷﻴﻖ‬ ‫‪ .1‬ﻣﺪرس داﻧﺸﮕﺎه ﺟﺎﻣﻊ ﻋﻠﻤﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي‪j - vishlagi @ yahoo .Com ،‬‬

‫‪ ™ 140‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫در ﺣﻔﻆ و اﻧﺘﻘﺎل ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ؟ و ﺑـﺎﻻﺧﺮه اﻧـﻮاع اﺷـﻌﺎر‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﺷﻌﺎر اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺗﺎ ﭼﻪ ﺣﺪ ﮔﻮﻳﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ اﺳﺖ؟‬ ‫ﺑﻪﻣﻨﻈﻮر ﺣﺼﻮل ﺑﻪ اﻫﺪاف و دﺳﺘﻴﺎﺑﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺐ از ﻣﺘﺪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ و‬ ‫ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ و ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ رﺳﻤﻲ و روش اﺳﻨﺎدي و ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺰ از‬ ‫ﻣﺪل ﻣﺜﻠﺜﻲ ﻣﺮﻳﺎم و ﺗﺤﻠﻴﻞﻫﺎي ﻧﻘﻄﻪاي و ﺷﻌﺎﻋﻲ و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﻧﺘﻞ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﻧﻬﺎﻳﺖ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ روﺷﻦﺗﺮﻳﻦ و ﺑﺎرزﺗﺮﻳﻦ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي را در ﺧـﻮد ﻧﮕـﻪ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬آﻓﺮﻳﻨﺶ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﺑـﺪون ﻧﻮﺷـﺘﻪ و‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﺖ و ﻧﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺗﻮدهﻫﺎي ﻣﺮدم واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ادﺑﻴﺎت رﺳـﻤﻲ ﻧﻴـﺴﺖ و ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ و وﻳﮋﮔﻲ ﺷﻌﺮي ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺑﺪﻳﻬﻪﺳﺎزي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻴﻖ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ‪ ،‬اوزان‪ ،‬ﻣﻴﺮاث ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان‪ ،‬ﻣـﺮدم‬ ‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻗﻮﭘﻮز)ﺳﺎز(‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت و ﻫﻨﺮ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﻴﻮﻧﺪي ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﻲ ﺑﻴﻦ اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻗﻮم دارد و ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ و آﺛﺎر ﺟﺎودان ﻣﻮﺛﺮﺗﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺮاي ﺗﻘﻮﻳﺖ ﺑﻨﻴـﺎن ﻣﻠـﻲ اﻗـﻮام‬ ‫ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ زﻳﺮا ﺣﺎﺻﻞ ذوق و ﺳﻠﻴﻘﻪ ﻣﺸﺘﺮك اﻓﺮاد ﻳﻚ ﻗـﻮماﻧـﺪ‪ .‬زﻧـﺪﮔﻲ اﻓـﺮاد‬ ‫اﺟﺘﻤﺎع ﻧﻴﺰ ﺑﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﻮار اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑـﺸﺮﻳﺖ و زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ رﻧﮓ ﺧﺎص ﺧﻮد را دارد‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺣﺎﺿﺮ درﭘﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و اﻧﻮاع اﺷﻌﺎر)ﻓﺮم( اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان اﺳـﺖ و ﺻـﺎﺣﺐ‬ ‫ﻗﻠﻢ ﺑﻪ ﻧﻴﻜﻲ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻨﺰل ﻣﻘﺼﻮد راﻫﻲ دراز در ﭘﻴﺶ دارد‪ .‬اﻣﻴـﺪ‬ ‫اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺷﻨﺎﺳﺎن ﺗﻼشﻫﺎﻳﺸﺎن را در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ دوﭼﻨﺪان ﻛﻨﻨﺪ؛ ﭼﺮا ﻛﻪ زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر‬ ‫ﺑﺰرگ از ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ آﺛﺎر ﺧﻼﻗﻪ و ﺟﻤﻌﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﺗﻠﻠـﻮي ﺣـﺴﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﺎﻣﻠﺖ ﻣﺮدد‪ ،‬دنژوان ﻫﺮزه ﻫﻤﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﺷﻜﺴﭙﻴﺮ و ﺑـﺎﻳﺮون ﺧﻠـﻖ‬ ‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬داﻧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻮﺗﻪ و ﺷﻴﻠﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻘﺎم ﺑﻠﻨﺪي در ﻋﺮﺻﻪ ادﺑﻴﺎت رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ از ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖ ﺗﻮده ﻣﺮدم اﻟﻬﺎم ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺮدم ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ زﺋﻮس را ﺧﻠﻖ ﻛﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻴـﺪﻳﺎس ﻓﻘـﻂ‬ ‫آن را در ﺳﻨﮓ ﻣﺮﻣﺮ ﻣﺠﺴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ادﺑﻴﺎتﭘﮋوﻫﺎن در ﺣﻮزه ﻗﻮﻣﻴﺖ اﻋﺘـﺮاف ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﻛـﻪ‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪141‬‬

‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهاي را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴﺪا ﻛﺮد ﻛﻪ در آﺛﺎر ﺧﻮد از ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر اﺳـﺘﻔﺎده ﻧﻜـﺮده ﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﻣﺎ ﺳﻨﮓ زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻴﻜﻞ آﻧﮋ ﻛﻢ دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻛﻮﻳﺮ زﻳﺎد دارﻳـﻢ اﻣـﺎ ﺑـﻪ‬ ‫داﻧﺶ آن ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ زﻳﺎد دارﻳـﻢ‪ ،‬اﻣـﺎ اﻧﺠﻤـﻦ ﻓﻠﻜﻠﻮرﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﭼﺮا؟‬ ‫اﻳﻦ آﺛﺎر ﺟﺎوداﻧﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ از آزﻣﻮن زﻣﺎن ﺳﺮﺑﻠﻨﺪ ﺑﻴﺮون ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﺄﺳﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﭘﺲ ﺑﻪ اﻣﻴﺪ ﺗﺤﻘﻖ اﺣﻴﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ در اﻳﻦ ﻣﺮز و ﺑﻮم در ﻓﺮاﺧﻨـﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ادب و ﺷﻌﺮ ﺳﺮزﻣﻴﻦ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻛﻪ ﺳﺨﻦ از ﻋﺸﻖ ﻫﻤﻮاره ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻋـﺸﻘﻲ‬ ‫ﺑﺴﺎن اﺻﻠﻲ و ﻛﺮم ﺑﺎ ﺷﺎه ﻋﺒﺎس وﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﺎﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺠﻨـﻮن‪ .‬اﻣـﺎ در اﻳـﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋـﻪ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻖ رﻧﮕﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺎر ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﭘﻴـﺪا ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و ﻣـﺴﻴﺮي را در ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪاﻧﻲ ﻛﻪ در ﺳﺮزﻣﻴﻦ زرﺗﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺑﻚ‪ ،‬ﻛﻮراوﻏﻠﻮ ﺑﺎ روﺷﻲ ﺑﺪﻳﻊ و اﺻﻴﻞ ﺑـﺎ ﺗـﻮده‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻲﺟﻮﺷﻨﺪ‪ .‬ﺗﻜﻨﻮازاﻧﻲ )ﻋﺎﺷﻴﻖ( ﻛـﻪ ﻣﺤﺒـﻮب و ﻣﻌﺸﻮﻗـﺸﺎن ـ ﻛـﻪ ﻫﻤﺎﻧـﺎ ﺳـﺎز ﭘـﺮ‬ ‫ﻃﻨﻴﻦﺷﺎن ﺑﺎﺷﺪ ـ در زﻳﺮ ﺳﺘﺎرهﻫﺎي ﺷﺐ و ﻧﻮر ﻃﻼﻳـﻲ آﻓﺘـﺎب ﮔـﺮم ﻧـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻜـﺎﻧﻲ دل‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ و ﻧﻪ ﺑﻪ ﺣﺼﺎري و ﺧﻴﺎل ﻧﻜﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﺑﻪ ﺑﻄﺎﻟـﺖ و ﺑﻴﻜـﺎري ﻣـﻲﮔﺬراﻧﻨـﺪ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان ﺑﺴﺎن دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﻛﺎﻧﻮن ﺧﺎﻧﻮادهاي ﺗﻌﻠﻖ و واﺑﺴﺘﮕﻲ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺪﻳﻬـﻪ‬ ‫ﺳﺮاﻳﺎن ﺧﻠّﺎق ﺳﺎزﺷﺎن ﭘﺎﺳﺨﮕﻮي رازﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر اﺳﺖ و راز اﺻﻠﻲ در ﺑـﻲﻧﻴـﺎزي اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺨﺘﮕﻲ در اﻧﺪﻳﺸﻪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻜﺘﺐ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي ﺣﻖ را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺸﻮق ﺑﻨﺪه در اﻳﻦ ﺣﻮزه‪ ،‬ﻣﺎدرﺑﺰرﮔﻢ )ﺧﺎﻧﻢ ﻣﻜﻲ( ﺑﻮد؛ روﺣﺶ ﺷﺎد و ﻳﺎدش ﮔﺮاﻣﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪاي ﺳﺮﺷﺎر از داﺳﺘﺎنﻫـﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳـﻚ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﺑـﻮد و ﻫﻤﭽـﻮن اﺳـﻄﻮره‬ ‫)ﺳﺎراي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن( در زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﺳﺮد از ﻣﻴﺎن رﻓﺖ و ﭘﺪرم ﻛـﻪ ﻣﻌﻠـﻢ زﻧـﺪﮔﻲ ﺑـﻮد اﻳـﻦ‬ ‫داﺳﺘﺎنﻫﺎ را ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺑﺮاي ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ زﻧﺪه ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ‪ :‬اﻧﻮاع اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﺷـﻌﺎر اﻳـﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨـﺪان ﺗـﺎ ﭼـﻪ ﺣـﺪ‬ ‫ﮔﻮﻳﺎي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ اﺳﺖ؟‬ ‫روش ﺗﺤﻘﻴﻖ‪:‬‬ ‫در ﺟﻬﺖ ﺣﺼﻮل ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ از روشﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ زﻳـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬

‫‪ ™ 142‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ :‬از ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از روشﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ در ﺟﻤـﻊآوري اﻃﻼﻋـﺎت‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه از ﻣﻜﺎنﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎ در آﻧﺠـﺎ ﻫﻨﺮﻧﻤـﺎﻳﻲ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‬ ‫)ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺮوﺳﻲ(‪ .‬ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻖ در ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ ﻧﻬﺎﻳﺖ دﻗﺖ در ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻫﻢﻧﻮاﻳﻲ ﺑﺎ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺟﻤﻊ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫـﺎ در ﻗﻬـﻮهﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ ﺣـﻀﻮر‬ ‫داﺷﺘﻪام و اﻃﻼﻋﺎت ﻋﻴﻨﻲ و دﻗﻴﻘـﻲ را ﺟﻤـﻊآوري ﻛـﺮدهام‪) .‬ورود ﺑـﻪ ﻣﻴـﺪان ﺗﺤﻘﻴـﻖ و‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﺸﺎرﻛﺘﻲ( و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺜﻞ ﺑﻘﻴﻪ ﻣﺮدم در ﻣﺠﺎﻟﺲ اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﺷـﺮﻛﺖ ﻛـﺮده و‬ ‫ﻧﻈﺎرهﮔﺮ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻳﺸﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ آﻧﻬﺎ ﺑﻮدهام )ﻣـﺸﺎﻫﺪه ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ(‪ .‬درواﻗـﻊ‬ ‫ﻛﻮﺷﻴﺪهام ﺑﺎ دو رﻫﻴﺎﻓﺖ اﻣﻴﻚ و اﺗﻴﻚ ﻛﺎر ﻛﻨﻢ و ﺑﺮاي ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫را از ﻗﺒﻞ ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدم ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ از آوردن آﻧﻬـﺎ ﺻـﺮفﻧﻈـﺮ ﻣـﻲﻛـﻨﻢ‪ ،‬ﭼـﺮا ﻛـﻪ در‬ ‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ آﺧﺮ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻣﻨﺎف رﻧﺠﺒﺮ(‪.‬‬ ‫‪ -2‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ‪ :‬از ﻣﻴﺎن اﻧﻮاع ﻣـﺼﺎﺣﺒﻪﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ و اﻓـﺮاد ﭘﺎﺳـﺨﮕﻮ از‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي ﭼﻬﺮه ﺑﻪ ﭼﻬﺮه اﺳﺘﻔﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻃﻼﻋﺎت ﮔﺮدآوري ﺷﺪه از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﻫﺎي‬ ‫ﺣﻀﻮري را در ﻣﺤﻞ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺿﺒﻂ و ﺳﭙﺲ در ﺑﺮﮔﻪﻫﺎي ﻣﺨﺼﻮص ﻳﺎدداﺷـﺖ ﻛـﺮدهام‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ در اﻳﻦﺧﺼﻮص از ﭘﻴﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷـﺪه ﺑـﻮد ﻛـﻪ در ﻣﻜـﺎنﻫـﺎي ﺧـﺎص و‬ ‫ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ و در ﻣﻨﺰل در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ رﺳﻤﻲ از ﻣﺼﺎﺣﺒﻪﺷﻮﻧﺪﮔﺎن ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪ -3‬روش اﺳﻨﺎدي و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪاي‪ :‬ﺑﺎ رﺟﻮع ﺑﻪ ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎﺗﻲ و‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺨﺶ ﻧﺸﺮﻳﺎت و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺟﺴﺘﺠﻮ در راﻳﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﺟﻤﻊآوري اﻃﻼﻋﺎت ﭘﺮداﺧﺘﻪام‪.‬‬ ‫ﺿﻤﻦ آنﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﻋﻜﺲﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ ﮔﺮﻓﺘﻢ‪ .‬اراﺋـﻪ ﺗـﺼﺎوﻳﺮ و‬ ‫ﻋﻜﺲﻫﺎ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺟﻨﺒـﻪ ﻋﻴﻨـﻲﺗـﺮ ﺑـﻪ ﺧـﻮد ﺑﮕﻴـﺮد‪ .‬ﻗﻠﻤـﺮو ﺗﺤﻘﻴـﻖ ﻧﻴـﺰ‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺧﻮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻣﺸﻜﻞ ﭘﮋوﻫﺶ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑـﻪ‬ ‫دﻻﻳﻞ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺜﻞ ﻧﺒﻮد اﺣـﺴﺎس اﻣﻨﻴـﺖ‪ ،‬دﭼـﺎر ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﺪﺑﻴﻨﻲ ﻋـﺎم ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﻓـﺮاد‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺸﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻟﺬا ﺟﻠﺐ اﻋﺘﻤﺎد در ﮔﺎم اول ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻲﻧﻤﻮد ﺑﻪﻃﻮري ﻛـﻪ ﺣـﺲ‬ ‫ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺑﻮدن از ﻧﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺸﻜﻮك و ﻣﻨﻔﻲ آﻧﺎن ﻛﺎﻣﻼً درك ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻲ ﺣﺮﻳﻤﻲ ﺧـﺎص‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻤﺒﻮد ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬي در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﻧﻴـﺰ از ﻣﻬـﻢﺗـﺮﻳﻦ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎي اﻳـﻦ‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪143‬‬

‫ﻫﺪف و ﺿﺮورت اﻧﺠﺎم ﭘﮋوﻫﺶ‬ ‫ﻣﻴﺮاث ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﻜﻲ از اﺟﺰاي ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ اﺳﺖ و ﻛـﺎرﻛﺮد‬ ‫ﺳﺎز ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﺪا ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺳـﺮور‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﺎﻟﺲ ﻋﺮوﺳﻲ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ ﻧﻘـﺶ وﻳـﮋه دارﻧـﺪ و در ﺣﻜـﻢ‬ ‫ﻧﻮﻋﻲ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻳﻲ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻀﻤﻮن آوازﻫﺎ ﺑﺎ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺧﺎص ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻋﺎدي ﺗﻔﺎوت دارد و ﺗﺄﺛﻴﺮ آن ﺑـﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺑﻴـﺸﺘﺮ اﺳـﺖ‪ .‬در واﻗـﻊ اﻳـﻦ آوازﻫـﺎ‬ ‫واﺳﻄﻪاي ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﻴﻢ و ﺗﻔﺎﻫﻢ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮورت ﭘﮋوﻫﺶ ﺑـﻲارﺗﺒـﺎط ﺑـﺎ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﺬا ﺑﺎ روﺷﻦ ﺷﺪن اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺿـﺮورت اﻧﺠـﺎم آن ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻦ در ﻳﻚ ﺣﻮزه ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﻬـﻢ )در ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﻲ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي ﺗﺮﻛﻴـﻪ‪،‬‬ ‫ارﻣﻨﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺮدﺳﺘﺎن( ﻏﺮﺑﺎلﻛﺮدن ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮﻣﻲ ﻣﻨﻄﻘـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﺣﻮزه ﺿﺮوري ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف‬ ‫ﻫﺪف ﻣﺎ از ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺑﺮرﺳﻲ اﺷﻌﺎر و ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎ در‬ ‫ﺣﻔﻆ اﻧﺘﻘﺎل ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ و آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﻞ اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﺎر ﭼﻮب ﻧﻈﺮي‬ ‫از ﻣﻴﺎن ﻣﺪلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در زﻣﻴﻨﻪ اﺗﻨﻮﻣﻮزﻳﻜﻮﻟﻮژي ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﺪﻟﻬﺎ را ﺑﺮاي‬ ‫ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪام‪» .‬ﻫﺮ ﻣـﺪل روش ﺷﻨﺎﺳـﺎﻧﻪاي‬ ‫ﻟﺰوﻣﺎ" واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪ از ﻳﻚ ﻋﻠﻢ اﺳﺖ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻘـﻲ‬ ‫از ﻳﻚ روش وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺪل واﺣﺪي ﻧﻤﻲﺗﻮان اراﺋﻪ داد‪ .‬ﻣﻮرد اﻧﺴﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺰ از ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع اﺳﺖ«‪) .‬ﻓﺎﻃﻤﻲ‪(143:1378،‬‬ ‫ﺳﻌﻲ ﺑﻨﺪه در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺪل ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﻨﻢ و ﻣﻮﺿـﻮع را‬ ‫در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺗﺎ ﺣﺪي ﺗﻐﻴﻴـﺮ دﻫـﻢ ﻛـﻪ دﻳﮕـﺮ ﺑـﻪ ﻧﻈﺮﻳـﺎت ﻛـﻼن ﻣـﺜﻼً ﻛـﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ و‬

‫‪ ™ 144‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﮔﺮاﻳﻲ رﺑﻂ ﭘﻴﺪا ﻧﻜﻨﺪـ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﻲرﺑﻂ ﻧﻴـﺰ ﻧﻤـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑﺎﺷـﺪ ـ و ﻗﺎﺑـﻞ ﺗﻄﺒﻴـﻖ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﺿﺮ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﻮآوري در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺳﻌﻲ ﺑﺮاﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻣـﺪل‬ ‫ﺗﺎ ﺣﺪي ﺑﻪ ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺪل ﻣﺜﻠﺜﻲ ﻣﺮﻳﺎم ﺑﻪ ﺷﻜﻞ زﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻴﻨﺶ‬

‫رﻓﺘﺎر‬

‫ﺻﺪا‬

‫ﺑﻴﻨﺶﻫﺎ ﻃﺮز ﺗﻠﻘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﭘﺲ ﻋﻤﻞ ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ و ﺗﻮﻟﻴﺪ و اﺟﺮاي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ؛ ﻣﻨﺒﻊ آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ ﻛﺪام اﺳﺖ؟‬ ‫رﻳﺸﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﭼﻴﺴﺖ و اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ اﺳـﺖ و ﭼـﻪ ﭼﻴـﺰي ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻪ ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺮﻳﺎم ﭼﻬﺎر رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ را در ﻫﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر ﮔﻮﻳﺸﻲ‪ ،‬رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و رﻓﺘﺎر آﻣﻮزﺷﻲ‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻨﻮن ﻧﻮازﻧﺪﮔﻲ و ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ارﺗﺒﺎط ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳـﻦﻛـﻪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ در ﻳـﻚ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ از ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﺪاي آوازي و ﺷﻜﻞ دادن ﺑﻪ آن و ﭼﮕﻮﻧﻪ از دﺳﺖﻫـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﻟﺐﻫﺎ و دﻳﺎﻓﺮاﮔﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﺪا اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ رﻓﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ از دﺳـﺖﻫـﺎ‪ ،‬ﻟـﺐﻫـﺎ و‬ ‫اﻧﮕﺸﺘﺎن در ﻫﻨﺮﻧﻤﺎﻳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻧﻮع ﺧﻮد ﮔﻮﻳﺎي ﺧﻴﻠﻲ از ﻣـﺴﺎﺋﻞ رواﻧـﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎر ﮔﻮﻳﺸﻲ‪ :‬ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ آﻧﭽﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪﮔﺎن ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻣﻮرد ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺧﻮد ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻪوﻳﮋه در ﻧﻈﺮ اﻧﺘﻘﺎدي آﻧﻬـﺎ ﻧـﺴﺒﺖ ﺑـﻪ اﺟﺮاﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ اﻧﻌﻜـﺎس‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪145‬‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎً در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ ﺗﺌﻮري ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﺻـﺮﻳﺤﻲ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ :‬رﻓﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻴﺪان ﻗﺎﺑـﻞ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺪان از ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻮرد ﺗﺤﻘﻴﺮ و‪....‬‬ ‫رﻓﺘﺎر آﻣﻮزﺷﻲ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺤﻮه آﻣﻮزش ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻳﺎ ﺷﻴﻮه اﻧﺘﻘـﺎل داﻧـﺶ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ و ﻧﻴﺰ ﻣﻠﻮديﻫﺎ و آﻫﻨﮓﻫﺎ از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ‪) .‬ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺒﻠﻲ‪(143 ،144 :‬‬ ‫ﻣﺪل دوم ﻧﺘﻞ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را در ﻣﺮﻛﺰ داﻳﺮهاي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺮاﻣـﻮن آن ﻣﻈـﺎﻫﺮ ﻣﺘﻌـﺪد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫اﺳﻄﻮره ادﺑﻴﺎت‬ ‫اﻧﺴﺎن‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‬

‫ﻋﻠﻢ ﻣﺤﺾ‬

‫ﻫﻨﺮﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬

‫ﻃﺒﻖ اﻳﻦ ﻣﺪل ﺑﻪ ﺳﻪ ﻧﻮع ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻘﻄﻪاي‪ :‬ﺗﺠﺰﻳﻪ و ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻮﺳﻴﻘﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺎن ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳﻴـﺴﺘﻢ ﻓـﺮمﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎري ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻌﺎﻋﻲ‪ :‬ﻫﻤﺎن ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺳﻴﻘﻲدان و ﺷﻨﻮﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻞ ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ‪ :‬ﻫﺪف در اﻳﻦ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‪ ،‬ﺑﺮرﺳـﻲ راﺑﻄـﻪ ﻣﻴـﺎن ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ و دﻳﮕـﺮ ﻣﻈـﺎﻫﺮ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺳـﻨﻜﺮوﻧﻴﻚ )ﻫﻤﺰﻣـﺎﻧﻲ( و‬ ‫دﻳﺎﻛﺮوﺗﻴﻚ )ﻧﺎﻫﻤﺰﻣﺎﻧﻲ( ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﺤﻠﻴـﻞ‪ ،‬ﻛﻤـﻚ ﺑﺰرﮔـﻲ ﺑـﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ رﻳـﺸﻪﻫـﺎي ﺗﻔﻜـﺮ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﺳﻄﻮرة ﻣﺬﻫﺐ و ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻚ ﻗﻮم ﺷﺎﻳﺪ ﭘﻮﻳﺎﺗﺮﻳﻦ ﻣـﺪارك‬

‫‪ ™ 146‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫را در زﻣﻴﻨﻪ ﺑﻴﻨﺶ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آن ﻗﻮم درﺑﺎره ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛـﻪ ﺗﺤﻠﻴـﻞ‬ ‫ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﻲ ﻟﺰوﻣﺎً در ﺟﺴﺘﺠﻮي ﺑﻴﺎن راﺑﻄﺔ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﻴﺎن ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ اﻳـﻦ ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎ اﺣﺎﻃـﻪ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ روانﺷﻨﺎﺳـﻲ و‬ ‫ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪) .‬ﻓﺎﻃﻤﻲ‪(149:1378 ،‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺤﺚﺑﺮاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو واژه ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎر رﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎر ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﺳﻨﮕﻴﻦ و ﻗـﻮي و در ﻋـﻴﻦ ﺣـﺎل ﻧﺎﻣـﺸﺨﺺ دارﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺸﻜﻼت‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺳﺪ راه ﺗﻘﺮﻳﺮ ﻳﻚ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻧﺎﭘﺮورده و ﻛﻠﻲ درﺑﺎره ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺮ ﺳﻪ اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدي در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص اﺷﺎره دارﻳﻢ‪:‬‬ ‫»ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻦﻛﻪ ﻣﺎ اﺻـﻮﻻً ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻛﻨـﺸﮕﺮاﻧﻲ ﻣﺨﺘـﺎر در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺳـﻬﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﺎزيﺧﻮردﮔﺎنِ در ﻣﺎﻧﺪة ﻳـﻚ ﺻـﻨﻌﺖ ﻓﺮﻫﻨـﮓﺳـﺎزي ﻣﻘﺘـﺪر‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺿﻤﻦ آنﻛﻪ ﺑﺮﻧﺪﮔﺎن ﻣﻨﻔﻌﻞ ﻧﻮﻋﻲ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺪن ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ اﺻﻞ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ از ﺳﻬﻴﻢ ﺷﺪن در ﺷـﻜﻞﻫـﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪ ﻛﺴﺐ ﻟﺬت ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد در آن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺸﺎرﻛﺖ ﻧﻤﻲﻛـﺮدﻳﻢ و آن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﻢ دﻳﮕﺮ ﻣﺮدمﭘﺴﻨﺪ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ .‬اﺻﻞ ﺳﻮم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻟﺬت ﻣﺎ از ﺳﻬﻴﻢ ﺷـﺪن در‬ ‫ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ از دو ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ ارﺿﺎﻫﺎي ﺷﻬﻮاﻧﻲ‬ ‫و ﻟﺬت ﺟﻮﻳﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ)ﻟـﺬت ﺟﻬـﺎﻧﻲ ورزش‪ ،‬ﻧـﺸﺎط واﭘـﺴﺮواﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ( و ﻣﻨﺒﻊ دوم ﻗﻮت ﻗﻠﺐ و ﻟﺬﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻟﺰوﻣﺎ" اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻋﺎﻣﻪﭘﺴﻨﺪاﻧﻪ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬وﻟﻮ اﻳﻦﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻋﺰﻟـﺖﮔﺰﻳﻨـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪) .‬رﻳﭽﺎدرز ‪(25،24:1383‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪147‬‬

‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﻨﺘﻲ واﻗﻊﮔﺮا‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ‬

‫ﺳﺎزﻣﺎنﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬

‫ﻗﻬﻮه ﺧﺎﻧﻪ‬

‫‪Asig‬‬

‫ﺳﺎز‬

‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان‬ ‫اﺳﻄﻮره‬ ‫ﺷﺎﮔﺮدان‬

‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺟﺸﻦ و ﻋﺮوﺳﻲ‬ ‫در روﺳﺘﺎ‬

‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ و ﺗﺎرﻳﺦ‬

‫ﻣﺮدم ـ ﺧﻠﻖ‬ ‫اِل‬

‫‪ ™ 148‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ رﻳﺸﻪﺷﻨﺎﺳﻲ واژه ﻋﺎﺷﻴﻖ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻳﻜﻲ از ﻏﻨﻲﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع در ﻧﻮع ﺧﻮد اﺳـﺖ و ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎي‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺳﻬﻢ ﺑﻪ ﺳﺰاﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﺳﻨﺪ ﻣﻜﺘﻮب در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻛﺘـﺎب‬ ‫دده ﻗﻮرﻗﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ واژه اوزان در اﻳﻦ ﻛﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬دروﻳﺸﻲ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬آﻧﭽـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮ از واژه ﻋﺎﺷﻴﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ واژه از ﻋﺸﻖ و ﻋﺸﻘﻪ ﻋﺮﺑﻲ ﻣﺸﺘﻖ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي آﻏﺎزﻳﻦ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺷﻮ و اﺷﺎ در زﺑـﺎن‬ ‫اوﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎنﻛﻪ اﻏﻠﺐ‪ ،‬ﻧﺎم زرﺗﺸﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت اﺷـﻮ زرﺗـﺸﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﺷﻚ و اﺷﻮك ﻛﻪ ﻧﺎم ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﺷﻜﺎﻧﻲ ﺑﻮد ﻧﻴﺰ اﺣﺘﻤﺎﻻ از ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫رﻳﺸﻪ و ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اوزانﻫﺎ ﻧﻴﺎﻛـﺎن ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎي آذري و ﻋﺎﺷـﻮقﻫـﺎي‬ ‫ارﻣﻨﻲ و ﺑﺨﺸﻲﻫﺎي ﺗﺮﻛﻤﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬از ﻣﻘﺪﻣـﻪ و ﻣـﺆﺧﺮه ﺟﻔـﺮي ﻟـﻮﺋﻴﺲ ﺑـﺮ ﻛﺘـﺎب دده‬ ‫ﻗﻮرﻗﻮد ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اوزان را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻘﺪس و آن را در ﻣﻌﻨـﻲ و ﺷـﺄن ﺑـﺎ‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻳﻜﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻬﻢ اﺳـﺖ اﻳـﻦﻛـﻪ ردﻳـﺎﺑﻲ واژه‬ ‫اوزان ـــــــــــ اوﺳﺎن ــــــــ اوﺳﻨﻪ ــــــــ اﻓﺴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻳـﺮا اوزانﻫـﺎ رواﻳﺘﮕـﺮ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و اﺳﻄﻮرهﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮدهاﻧـﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ از زﺑـﺎنﺷﻨﺎﺳـﺎن از اﻳـﻦ ﻣﻨﻈـﺮ ﺑـﻪ آن‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﭘﻨﺪاﺷﺖ ﻛﻪ واژه ﻋﺎﺷﻴﻖ ارﺗﺒـﺎﻃﻲ ﺑـﺎ واژه ﻋـﺸﻖ و ﻋ‪‬ـﺸَﻘﻪ‬ ‫ﻋﺮﺑﻲ ﻧﺪارد‪) .‬دروﻳﺸﻲ‪(108،107،106:1376 :‬‬ ‫ﻧﻐﻤﻪﻫﺎي ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﭘـﻴﺶ از اﺳـﻼم ‪ Söy‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ اﻛﻨـﻮن ﻫـﺎوا ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ در ﺳﻪ ﻣﻘﺎم ﺳﻪ ﮔـﺎه‪ ،‬ﻣـﺎﻫﻮر و ﺷـﻮر اﺟـﺮا ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﺑﺮاﺳﺎس ﭘﮋوﻫﺶ ﻧﮕﺎرﻧﺪه در ﻫﻤﻴﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ )آﺷـﻴﻖ( را ﻋﺮﺑـﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ و ﻫﻴﭻ ﻣﻮﻗﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷـﻜﻞ )ﻋﺎﺷـﻴﻖ( ﻧﻤـﻲﻧﻮﻳـﺴﻨﺪ ﺑﻠﻜـﻪ آﺷـﻴﻖ را ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺣﻞ ﻛﺮدن ﻣﺸﻜﻼت ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﻓﻮق از اﻳـﺸﻴﻖ ﻳﻌﻨـﻲ‬ ‫روﺷﻨﺎﻳﻲ و آﭼﻤﺎق ﻳﺎ آﺷﻤﺎق ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ واژهاي ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﺑـﺎز ﻛـﺮدن و‬ ‫ﮔﺮهﮔﺸﺎﻳﻲ از ﻣﺸﻜﻼت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اوزان ـــــــ ﻳﺎﻧﺸﺎق ـــــ وارﺳﺎق ــــــ دده ــــــ آﺷﻴﻖ در ﻣﻮازات ﻫﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫)ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ(‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ از اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻬﻢ ﻫﺠﺮي ﭘﺲ از ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺧﺘﺎﻳﻲ آﻏـﺎز‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪149‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻛﻪ دﻳﻮان او ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه‪ ،‬ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻗﻮرﺑﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ در ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬رﻳﺸﻪﻫﺎي رﺳﺘﺎﺧﻴﺰ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺑﻪ دوره ﺣﻜﻮﻣـﺖ‬ ‫ﺻﺪﺳﺎﻟﻪ ﻗﺮه ﻗﻮﻳﻮﻧﻠﻮﻫﺎ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و اﺳﻜﺎن و ﺟﻮﺷﻴﺪن ﻛﺎﻣﻞ ﺗﺮﻛﺎن در اﻳﻦ ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان‪ ،‬ﻗﻮﭘﻮز ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻞ ﺑﻪ اﻳﻞ و اوﺑﻪ ﺑﻪ اوﺑﻪ ﻣﻲﮔـﺸﺘﻨﺪ و ﻣـﺮدم‬ ‫را در ﺣﻞ دﺷﻮاريﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﻳﺎري ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻛﺘﺎب دده ﻗﻮرﻗﻮد اوزان‪ ،‬ﻧﺎم ﺧﻨﻴﺎﮔﺮ‬ ‫دورهﮔﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻤﺎﺳﻪ ﻣﻲﺳﺮاﻳﺪ و دده ﻗﻮرﻗﻮد ﺧـﻮد ﻳـﻚ اوزان اﺳـﺖ‪ .‬ﺳﺮﻣﻨـﺸﺎء‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﺗﺮﻛﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮد ﺗﺮكﻫﺎ آﺳﻴﺎي ﻣﻴﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ آﺛﺎر و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي آن ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﻣﺴﻴﺢ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺳﺮودهﻫﺎي ﺳﺘﺎﻳﺸﻲ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎن ﮔﺮوهﻫـﺎي ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﺗﺮﻛـﺎن از‬ ‫ﺳﻮي ﻛﺎﻫﻨﺎن ﻛﻬﻦ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻣﺎن‪ ،‬ﻗﺎم ﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻮﻳﻮنﻫﺎ‪ ،1‬ﺑﺎﻛﺴﻲﻫﺎ‪ ،2‬اوزانﻫﺎ ﺳـﺮوده ﻣـﻲﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ‪ 52‬ﮔﺎﻧﻪ دﺷﺖ اورﺧﻮن‪ 3‬ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ زﺑـﺎن ﺗﺮﻛـﻲ ﺑﺎﺳـﺘﺎن و ﺑـﺎ اﻟﻔﺒـﺎي‬ ‫اورﺧﻮﻧﻲ ﺑﺮ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ وﻳﮋه در ﻣﻴﺎن ﻣﻄﺎﻟﺒﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﻠﮕﻪ ﻗﺎﻏﺎن و ﺗـﺎن ﻳﻮﻗـﻮق ﻧﻘـﺮو‬ ‫ﺣﻚ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺪﻳﻊ ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ«‪).‬ﺻﺪﻳﻖ‪(39:1386،‬‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ در ﻣﺠﺎﻟﺲ )ﺑﻪ ﻃﻮرﺧﻼﺻﻪ( و ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺎﺷﻴﻖ‪Ashig‬‬

‫ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ در ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﺠﻠﺲ آرا ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻴﻮه ﻣﺘﺪاول ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻳﻜﻲ از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻋﺎﺷﻘﺎﻧﻪ و رزﻣﻲ ادﺑﻴﺎت آذري را اﻧﺘﺨﺎب ﻣـﻲﻛﻨـﺪ ﻛـﻪ در آن‬ ‫ﻗﻬﺮﻣﺎن ﺷﻜﺴﺖﻧﺎﭘﺬﻳﺮ و ﺣﻘﻴﻘﺖدوﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺎز در ﺑﻐﻞ وارد ﻣﻌﺮﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ‪.‬آﻏـﺎز داﺳـﺘﺎن‬ ‫ﭘﺮﺷﻮر اﺳﺖ و ﺑﺨﺶﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﺣﺎدﺛﻪآﻓﺮﻳﻦ و اﻳﺠﺎدﻛﻨﻨﺪه روﺣﻴﻪ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﻲ در ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن‬ ‫و ﭘﺎﻳﺎن آن ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻗﻬﺮﻣﺎﻧﺎن داﺳﺘﺎن ﻫﻤﺮاه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺳﺎز را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﺎﻫﻲ آن را روي ﺷﺎﻧﻪ ﻣﻲﮔـﺬارد و ﺑـﺎ‬ ‫دﺳﺖ دﻳﮕﺮ ﭘﺮﺷﻮر ﻣﻲﻧﻮازد و ﻧﻐﻤﻪ ﺳﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻮﻗـﻊ اﻫـﻞ ﻣﺠﻠـﺲ ﺧـﺴﺘﻪ از‬ ‫ﺑﻲﺧﻮاﺑﻲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻣﺠﻠﺲ دل ﺑﻜﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻈﺮﻧـﺪ ﻋﺎﺷـﻴﻖ داﺳـﺘﺎن را ﺗﻤـﺎم‬ ‫‪1. Toyon‬‬ ‫‪2. Baksi‬‬ ‫‪3. Orkhon‬‬

‫‪ ™ 150‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺟﺎي ﺗﻌﺠﺐ اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻠﻜﻲ روي ﭼﺸﻤﻲ ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨـﺪ‪ .‬در ﭘﺎﻳـﺎن‪ ،‬ﻋﺎﺷـﻴﻖ‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻜﺎﻧﻲ ﭼﺎي ﮔﻠﻮ ﺗﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻣﺤﻞ در اﺟﺘﻤﺎع ﺑﺮاي ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ‬ ‫ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از داﺳﺘﺎنﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ از ﻣـﺎﻫﻨﻲﻫـﺎي ﻗـﺪﻳﻢ‬ ‫)آﻫﻨﮓ( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ و ﺑـﻪ ﻧـﻮﻋﻲ ﺑـﻪ ﻣـﺮدم درس زﻧـﺪﮔﻲ ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘـﺖ‬ ‫ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻛﻼس درس ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖ در ﺣﺴﺎسﺗـﺮﻳﻦ زﻣـﺎن ﺳـﺎز ﺧـﻮد را ﺑـﻪ روي‬ ‫دﺳﺖ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺳﺎز ﭼﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ ﺳـﺎز را ﻧـﻮﻋﻲ روح و‬ ‫ﺟﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ‪.1‬‬ ‫ﺗﻌﺎرﻳﻒ‬ ‫ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﻲ ﻛﺮﻳﻢزاده ﺗﺒﺮﻳﺰي در ﻳﺎدواره ﺷﻬﺮ ﺧﻮي در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻋﺎﺷـﻴﻖ ﻣـﻲﻧﻮﻳـﺴﺪ‪:‬‬ ‫»ﻋﺎﺷﻖﻫﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﮔﻔﺖ ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﺑﻮﻣﻲ و ﻗﺪﻳﻤﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و اﻏﻠـﺐ ﻧﻴـﺰ ﺧﻮدﺷـﺎن‬ ‫ذوﻗﻲ داﺷﺘﻨﺪ و ﺷﻌﺮي ﺳﺮوده و ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ ﻋﻤﺪه ﮔﺮوه ﻣﻮﺳﻴﻘﻲداﻧـﺎن ﻣﻠـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺣﺎﻟﻴﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘـﻪ و ﻋﻼﻗـﻪﻣﻨـﺪان آﻧﻬـﺎ ﻫـﻢ در ﺣـﺎل اﺿـﻤﺤﻼل ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪«.‬‬ ‫)ﻛﺮﻳﻢزاده ﺗﺒﺮﻳﺰي‪(115:1381،‬‬ ‫ﺻﻤﺪ ﺑﻬﺮﻧﮕﻲ در ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﻣﻲﻧﻮﻳـﺴﺪ‪» :‬ﻋﺎﺷـﻴﻖ‪ ،‬ﻧﻮازﻧـﺪه و ﺧﻮاﻧﻨـﺪه‬ ‫دورهﮔﺮدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎز ﺧﻮد در ﻋﺮوﺳﻲﻫﺎ و ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺟﺸﻦ روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن و ﻗﻬﻮهﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‬ ‫ﻫﻤﺮاه دف و ﺳﺮﻧﺎ ﻣـﻲزﻧـﺪ و ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ و داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ رزﻣـﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳـﻚ‬ ‫ﻣﻲﺳﺮاﻳﺪ‪ .‬از ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي ﻧﺎم آور )ﻣﻲ ﺗﻮان از( ﻋﺎﺷـﻴﻖ ﻋﻠﻌـﺴﮕﺮ ﺳـﺎري ﻋﺎﺷـﻴﻖ‪ ،‬ﻋﺒـﺎس‬ ‫ﺗﻮﻓﺎرﻗﺎﻧﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺎم ﺑﺮد‪) «.‬ﺑﻬﺮﻧﮕﻲ‪(153:1348،‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ در ﻫﻔﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ در اﻳﻦﺑﺎره ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺧﺎدم ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒـﺎ‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺳﻮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن دورهﮔﺮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻏﻨﻲ و ﺳﺮﺷﺎر دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺨﻤﻴﻨﺎً از ﻫﺰار ﺳﺎل ﭘﻴﺶ آﻏﺎز ﺷﺪه اﺳﺖ و‬ ‫ﻛﺘﺎب دده ﻗﻮرﻗﻮد ﻫﻢ از آﺛﺎر ادﺑﻲ ﻛﻬﻦ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«‪) .‬ﺻﺪﻳﻖ‪(88:2537،‬‬ ‫‪ .1‬ﻫﻤﺰادﭘﻨﺪاري ـ ‪Animism‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪151‬‬

‫ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان ﺧﻠﻖ در ﻣﻴﺎن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻫﺎي ﻣﻠﻞ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﻐﻤﻪ ﺳﺮاﻳﺎن ﺑﻪ ﭼﻨـﺪ ﻫﻨـﺮ ﺷـﺎﻋﺮي‪ ،‬ﻧﻮازﻧـﺪﮔﻲ‪ ،‬آﻫﻨﮕـﺴﺎزي‪ ،‬ﻫﻨﺮﭘﻴـﺸﮕﻲ‪ ،‬رﻗﺎﺻـﻲ‪،‬‬ ‫داﺳﺘﺎنﮔﻮﻳﻲ و داﺳﺘﺎنﭘﺮدازي آراﺳﺘﻪ ﺑﻮده و ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ در ﻣﻴﺎن اﻗﻮام و ﻣﻠﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ‬ ‫وﺟﻮد داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﻌﺮّف ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﺗﻤﺪن ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫راﭘﺴﻮدﻳﺴﺖﻫﺎ‪ :1‬ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان دورهﮔﺮد ﻳﻮﻧﺎن ﻗﺪﻳﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﭘﮋوﻫﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﻫﻮﻣﺮ را‬ ‫ﻳﻚ راﭘﺴﻮدﻳﺴﺖ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي اﻳﻠﻴﺎد و اودﻳﺴﻪ او از ﮔﺮدآوري اﺷﻌﺎري ﻛـﻪ وي‬ ‫در ﺟﺮﻳﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮتﻫﺎﻳﺶ از ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪه‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺳﻜﺎپﻫﺎ‪ :2‬ﺑﻪ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان آﻧﮕﻠﻮﺳﺎﻛﺴﻮﻧﻲ و ﺣﺎﻓﻈﺎن ادﺑﻴـﺎت ﺷـﻔﺎﻫﻲ اﻧﮕﻠﻴـﺴﻲ ﻗـﺪﻳﻢ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﮔﻮﺳﻼرﻫﺎ ‪ :‬ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان دورهﮔﺮد اﺳﻼوﻫﺎي ﺟﻨﻮﺑﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻮاﺳﻲ‪ :4‬ﺧﻨﻴﺎﮔﺮان دورهﮔﺮد ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺳﺮزﻣﻴﻦ ﺑﻮﺳﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﺮك ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﺳﻜﺎﻟﺪﻫﺎ‪ :5‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن اﺳﻜﺎﻧﺪﻳﻨﺎوﻳﺎﻳﻲ ﻏﺎﻟﺒﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺑﺎر ﺑﻮدﻧﺪ‬ ‫ﺗﺮاﺑﺎدورﻫــﺎ‪ : 6‬ﺷــﺎﻋﺮان ﺑﺰﻣــﻲ در ﻓﺮاﻧــﺴﻪ ﻛــﻪ ﺳــﺮودهﻫﺎﻳ ـﺸﺎن ﺑــﺮ آﺛــﺎر ﺷــﺎﻋﺮان و‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎﻧﻲ ﭼﻮن داﻧﺘﻪ و ﭘﺘﺮارك و ﺷﻌﺮ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ اروﭘﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ژاﻧﮕﻮﻟﺮﻫﺎ‪ :7‬اﺧﻼف ﻫﻨﺮﭘﻴﺸﮕﺎن روم ﺑﺎﺳﺘﺎن ﻛﻪ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻪ ﻧﻮازﻧﺪﮔﻲ ﻣﺸﻐﻮل ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺒﻮم ﻣﻮت‪ :8‬در ﺳﻨﮕﺎل و ﭼﺎد ﻧﻮازﻧـﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠـﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ و ﻧﻘـﺶ ﻣـﻮرخ را ﺑﺮﻋﻬـﺪه‬ ‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫‪1. Rhapsoodist‬‬ ‫‪2. Scop‬‬ ‫‪3. Guslar‬‬ ‫‪4. Pervasi‬‬ ‫‪5. Skald‬‬ ‫‪6. Troubadour‬‬ ‫‪7. Jongleur‬‬ ‫‪8. Mbom-mevt‬‬

‫‪ ™ 152‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﺮﻳﻮ‪ :1‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن و ﺷﺎﻋﺮان دورهﮔﺮد در آﻓﺮﻳﻘﺎ ﻛﻪ داراي ﻗﺪرتﻫﺎي ﺟﺎدوﻳﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫)ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻓﻜﻮﻫﻲ ﻛﺘﺎب درآﻣﺪي ﺑﺮ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻠﻮد رﻳﻮﻳﺮ‪.(45:1379 ،‬‬

‫ﮔﻮﺳﺎن‪ :‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ارﻣﻨﻲ‬ ‫ﻣﮕﻮﺳﺎﻧﻲ‪ :‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﮔﺮﺟﻲ‬ ‫ﮔﻮﺳﺎن ‪ :‬ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﭘﻬﻠﻮي‬ ‫اوزان‪ 2،‬اوزان ﭼﻲ‪ ،‬وارﺳﺎق ﻳﺎ دده‬ ‫ﺑﺎﺧﺸﻲ در ازﺑﻜﺴﺘﺎن و ﺗﺮﻛﻤﻨﺴﺘﺎن‬

‫‪1. Griot‬‬

‫‪ .2‬اوزان از ﺳﺮزﻣﻴﻨﻲ دﻳﮕﺮ و از ﺳﻮي اﻣﻴﺮزادهاي ﺑﻪ ﺑﻴﺶ اﻣﻴﺮزادهاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲرود و ﻗﻮﭘﻮز دﺳﺘﻪ ﺑﻠﻨـﺪش را ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﻣﻲﺑﺮد‪ .‬او ﺳﺨﻲ را از دﻧﻲ ﺑﺎز ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﺑﮕﺬار آن ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺖ ﻣﻲﻧﻮازد و ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﻳﻚ اوزان ﺑﺎﺷـﺪ‪).‬ﻟـﻮﺋﻴﺲ‪،‬‬ ‫‪(25 :1379‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪153‬‬

‫آﻛﻴﻦ و ﺑﺎﻛﺴﻲ در ﻗﺰاﻗﺴﺘﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﺎﺳﭽﻲ در ﻗﺮﻗﻴﺰﺳﺘﺎن‬ ‫ﺣﺎﻓﻆ در ﺗﺎﺟﻴﻜﺴﺘﺎن‬ ‫ژﻳﺮاﻧﻮس در ﺑﻴﻦ ﻗﺎراﻗﺎﻟﭙﺎقﻫﺎ‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )رﺋﻴﺲ ﻧﻴﺎ ‪(80،79:1366،‬‬ ‫اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖ‬ ‫ﻗﻮﺷﻤﺎ‬

‫‪1‬‬

‫»راﻳﺞﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ از ﺳﻪ ﺑﻨـﺪ و ﺣـﺪاﻛﺜﺮ از ﻫﻔﺘـﺎد ﺑﻨـﺪ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ ﺑﻨـﺪ ﭼﻬـﺎر ﻣـﺼﺮاع دارد‪ .‬ﻗﻮﺷـﻤﺎ زﻳﺒـﺎﺗﺮﻳﻦ ﺷـﻌﺮ ﺷـﻔﺎﻫﻲ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ آذري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﻮم ﻗﻮﺷﻤﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺎﻧﻨـﺪ دﻳﮕـﺮ ﺗﺮاﻧـﻪ‬ ‫ﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ 2‬ﺳﺎده‪ ،‬ﻣﻠﻬﻢ از ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻣﻠﻤﻮس‪ ،‬ﻋﺎري از ﺗﻜﻠﻒ و ﺗﺼﻨﻊ و در ﻗﺎﻟـﺐﻫـﺎي‬ ‫ﻣﻮزون ﻫﺠﺎﻳﻲ و رﻳﺘﻤﻴﻚ ﺳﺮوده ﺷﺪه‪ ،‬ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ و ﻧﺴﻞ ﺑﻪ ﻧـﺴﻞ ﺑـﻪ ﻳﺎدﮔـﺎر ﺑـﻪ ﻣـﺎ‬ ‫رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮرﻛﻠﻲ ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﻣﻮزون و آﻫﻨﮕﻴﻦ آذري ﺑﻪ ﺑﺨﺶﻫﺎ و اﻧـﻮاع‬ ‫ﺑﺎﻳــﺎﺗﻲ )دوﺑﻴﺘــﻲﻫــﺎي ﺣــﺰن آور(‪ ،‬ﻣــﺎﻫﻨﻲ )اﺷــﻌﺎر ﻧــﺸﺎط اﻧﮕﻴــﺰ(‪ ،‬ﻻﻳــﻼ ) ﻻﻻﻳــﻲ(‪،‬‬ ‫اوﺧﺸﺎﻣﺎﻳﺎآﻏﻲ)ﻣﺮﺛﻴﻪ(‪ ،‬دوزﮔﻮ ﻳﺎ ﻗﻮﺷﻤﺎﺟﺎ )اﺷﻌﺎر ﺗﻜﺮاري(‪ ،‬ﺳﺎﻳﺎ )ﺳﺮوده ﻫﺎي ﻣﻘـﺪس(‬ ‫و ﮔﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺮق و ﭘﺮاﻛﻨﺪه دﻳﮕـﺮ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻛﻮﺗـﺎهﺗـﺮﻳﻦ ﻗﻮﺷـﻤﺎﻫﺎي ﺟﻔـﺖ‪،‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﻫﺠﺎﻳﻲ و ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺎﻧﺰده ﻫﺠﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎي ﻓﺮد ﻫـﻢ ﻣﻴـﺎن ﺳـﻪ ﺗـﺎ‬ ‫ﭘﺎﻧﺰده ﻫﺠﺎﻳﻲ ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﺮ ﺑﻴﺖ ﺷﻌﺮ را در اﻳﻦ ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﻜﻴﻪ و ﺑـﺮش‬ ‫ﻫﺠﺎ ﺑﻪ دو ﻟﻨﮕﻪ ﻛﻠﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎي ﺟﻔﺖ دو ﺣﺎﻟﺖ ﭘﻴﺶ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ آن دو ﻟﻨﮕﻪ ﺑﺎ ﻫـﻢ ﻣـﺴﺎوي ﺧﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﻮد ‪2‬ــ دو ﻫﺠـﺎ از ﻫـﻢ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻳـﺎ ﻛﻤﺘـﺮ‬

‫‪1. Qošma‬‬ ‫‪2. Flolksongs‬‬

‫‪ ™ 154‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺧﻮاﻫﻨﺪﺷﺪ‪ .‬در ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎي ﻓﺮد ﻓﺮق ﻣﻴﺎن دوﻟﻨﮕﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ ﭘﻨﺞ ﻫﺠﺎ ﻳﺎ ﺳـﻪ ﻫﺠـﺎ و ﻳـﻚ‬ ‫ﻫﺠﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪) «.‬ﺻﺪﻳﻖ‪(45،46:2537،‬‬ ‫ﺷﺎه اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺧﺘﺎﻳﻲ اوﻟﻴﻦ ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺳﺒﻚ ﻗﻮﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت آذرﺑﺎﻳﺠﺎن وارد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫در ﺳﺒﻚ ﻗﻮﺷﻤﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﺑﻠﻜﻪ اﻛﺜﺮ ﺷﺎﻋﺮان آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در اﻳﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻃﺒﻊ آزﻣﺎﻳﻲ ﻛﺮده‬ ‫و اﺷﻌﺎر زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در ﻗﺮنﻫﺎي اﺧﻴﺮ ﻣﻼﭘﻨﺎه واﻗﻒ‪ ،‬اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳﻢ ﻧﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﺤﺮم ﻛﺮﻳﻢ و در‬ ‫ﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ ﺻﻤﺪ ورﻏﻮن ‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺟـﻮاد‪ ،‬ﻣﻴﻜﺎﺋﻴـﻞ ﻣـﺸﻔﻖ و ﺣـﺴﻴﻦ ﻋـﺎرف و‪ ....‬از ﺟﻤﻠـﻪ‬ ‫ﺷﺎﻋﺮاﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﺒﻚ ﺷﻌﺮ ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا ﺳﺮودﻧﺪ‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻳﻜﻲ از ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎي ﺧﺴﺘﻪ ﻗﺎﺳﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي ﻣﺸﻬﻮر دوره ﻧﺎدري ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﻘﺪﻳﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﮔﻞ ﺑﻴﺮﺳﻨﺪن ﺧﺒﺮآﻟﻴﻢ ﺳﻠﻴﻤﺎن دان ﻗﺎﻻن دوﻧﻴﺎ‬

‫»ﺑﻴﺎازﺗﻮﺧﺒﺮ ﺑﮕﻴﺮم‪،‬اي دﻧﻴﺎﻳﻲ ﻛﻪ از زﻣﺎن ﺳﻠﻴﻤﺎن‬ ‫ﻣﺎﻧﺪهاي«‬

‫ازه ﻟﻲ ﮔﻮل ﮔﻴﻤﻲ آﭼﻴﺐ‪،‬اﺧﺮﻳﻨﺪاﺳﻮﻻن دوﻧﻴﺎ‬

‫»ﻣﺜﻞ ﮔﻞ اﺑﺪي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎزي‪ ،‬اﻣﺎ آﺧﺮﺳﺮ رﻧﮓ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎزي«‬

‫دﻟﻲ ﮔﻮﻧﻠﻮم ﻧﻪ ﻳﺎ ﺗﻴﺒﺴﺎن‪،‬درﺳﻴﻨﻲ ﻛﻴﻤﺪن آﻟﻴﺒﺴﺎن‬

‫»ﺑﮕﻮﺑﺒﻴﻨﻢ ﻃﺎﻟﺐ ﭼﻲ ﻫﺴﺘﻲ اﻳﻦ درس را ازﻛﻲ‬ ‫ﻳﺎدﮔﺮﻓﺘﻪ اي اي دل دﻳﻮاﻧﻪ«‬

‫ﻧﺌﭽﻪ ﻣﻴﻦ ﻳﻮل ﺑﻮﺷﺎﻟﻴﺒﺴﺎن ﻧﺌﭽﻪ ﻣﻦ ﻳﻮل دوﻻن دوﻧﻴﺎ‬

‫»ﭼﻨﺪﻫﺰارراه را ول ﻛﺮدهاي وﭼﻨﺪ ﻫﺰار راه را‬ ‫دور زدهاي«‬

‫ﺧﺴﺘﻪ ﻗﺎﺳﻢ ﻗﺎﻟﻴﺐ ﻧﺎﭼﺎرﺑﻮﺳﺮّﻳﻨﻲ ﻛﻴﻢ ﻟﺮآﭼﺎر‬

‫»ﺧﺴﺘﻪ ﻗﺎﺳﻢ ﻧﺎﭼﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ اﻳﻦ ﺳﺮّ را ﭼﻪ‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎزﻣﻲﻛﻨﻨﺪ«‬

‫ﮔﻠﻦ ﻗﻮﻧﺎرﻗﻮﻧﺎن ﻛﻮﭼﺮﻫﻲ ﻫﻲ ﺳﺎراﻻن ﺗﺎﻻن دﻧﻴﺎ‬

‫»ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ و ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ‬ ‫روزي ﻣﻲرود‪ .‬اي دﻧﻴﺎي ﻓﺎﻧﻲ ﻛﺎش رﻧﮓ ﺑﺒﺎزي«‬

‫ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از اﻓﺮاد ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮﺷﻤﺎﻫﺎي آذري‪» ،‬ﺳﺎﻳﺎﻫﺎ« ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﺳـﺮودهﻫـﺎ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﺳﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﺎﻳﺎﭼﻲﻫﺎ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﭼﻨﺪ ﻃﺒﻘـﻪ ﺧـﺎدم‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي زﻳﺒﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ‪ ،‬ﻧـﻲزنﻫـﺎ‪ ،‬ﺳـﺎﻳﺎﭼﻲﻫـﺎ ﻛـﻪ در اﻳـﻦ ﻣﻴـﺎن‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ و ﺳﺎﻳﺎﭼﻲﻫﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﻈﻴﻤﻲ در ﺣﻴﺎت ﺧﻠﻖ و ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫»ﺳﺎﻳﺎﭼﻲﻫﺎ ﻛﻪ در دﻫﺎت ﻣﻲزﻳﻨﺪ‪ ،‬در اواﺧﺮ زﻣﺴﺘﺎن و آﻏﺎز ﺑﻬﺎر ﺑﻪ ﻣﺪﺧﻞ اوﺑـﻪﻫـﺎ و‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪155‬‬

‫در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺎ ﺣﺮﻛﺎت ﺧﺎﺻﻲ در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﭼﻮب در دﺳﺖ دارﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ را ﺑـﻪ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻲزﻧﻨﺪ ﻧﻮﻋﻲ رﻗﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ و ﺳﺮودهﻫﺎي ﺳـﺎﻳﺎ را ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ و آرد و‬ ‫ﮔﻨﺪم ﺟﻮ و ﭘﻨﻴﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در ﺳﺮﺗﺎﺳﺮ اﻳﻦ ﺳﺮودهﻫﺎ ﺑﻪ ﭼﺸﻢاﻧـﺪازﻫﺎ و ﺻـﺤﻨﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺟﺎﻟﺐ از زﻧﺪﮔﻲ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻪدوﺷﻲ ﺧﻠﻖ ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ؛ ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻴﺸﺎن ﺑﺴﺘﻪ ﺑـﻪ وﺟـﻮد‬ ‫ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﺑﻪﺧﺼﻮص ﮔﻮﺳـﻔﻨﺪ و ﺑـﺰ اﻫﻤﻴـﺖ زﻳـﺎدي دارد و‬ ‫ﻣﺮاﺳﻢ ﺧﺎﺻﻲ ﻫﻢ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آﺳﻴﺎي ﺻﻐﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً در آﻧـﺎﺗﻮﻟﻲ ﻧـﻮﻋﻲ از‬ ‫ﺑﺎزيﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺳﺎﻳﺎﮔﺰﻣﻪ ﺳﻲ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن رواج دارد‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺮاﺳﻢ ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه‬ ‫آداب و رﺳﻮم ﺧﺎص آﻳﻴﻦ ﺷﺎﻣﺎن اﺳﺖ«‪) .‬ﺻﺪﻳﻖ‪(12،13:1347،‬‬ ‫دﻛﺘﺮ ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ رﻳﺸﻪ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ 1‬واژه ﺳـﺎﻳﺎ را ﺑﺮرﺳـﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪» :‬در رﻳﺸﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﺎﻳﺎ ﻣﺤﻘﻘﺎن ﺑﻪ راهﻫﺎي ﮔﻤـﺮاهﻛﻨﻨـﺪه اي ﻛـﺸﺎﻧﺪه ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ را ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻳﻪ ﻓﺎرﺳﻲ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و دﻟﻴﻞ آوردهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫـﻢاﻛﻨـﻮن ﺧﻮاﺑﮕـﺎه‬ ‫ﺷﺘﺮان را ﺳﺎﻳﺎ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ اﻣﺎ رﻳﺸﻪ واژه از ﺳﺎﻳﻤﺎق ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺷﻤﺮدن ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ ﻣﻌﻨـﺎي‬ ‫اﺻﻠﻲ آن را اﺣﺘﺮامﻛﺮدن‪ ،‬ﺳﺘﺎﻳﺶ ﻛﺮدن‪ ،‬درود ﻓﺮﺳﺘﺎدن و ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردن اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺜﻼً‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻓﻼﻳـﻦ ﺳـﺎﻳﻴﻠﺮ ﻳﻌﻨـﻲ ﺑﺮﺗـﺮي و اﺣﺘـﺮام ﺑﺨـﺼﻮص دارد و ﺑـﺎ ﻧﻔـﻮذ اﺳـﺖ و‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﺎﻳﻐﻲ )اﺣﺘﺮام و ﺳﺘﺎﻳﺶ( ﻧﻴﺰ از اﻳﻦ رﻳﺸﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻨﺴﻮب داﺷﺘﻦ ﺳـﺎﻳﺎ‬ ‫و ﺳﺎﻳﺎﭼﻲ ﺑﻪ ‪ Dezaya‬و ‪ Dzyajachi‬ﻣﻐﻮﻟﻲ ﺧﺎﻟﻲ از اﺷﻜﺎل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺮﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﺗﻤﺎم آﺛﺎرﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ دﻧﻴﺎ در ﻫﻤﻪ ﻣﺪﻧﻴﺖﻫﺎي ﻣﻠـﻞ ﻣﺨﺘﻠـﻒ روي ﻫـﻢ ﺗـﺸﺒﻬﺎت ﻛﻠـﻲ و‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد وﻟﻲ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛـﻪ ﻣـﺪﻧﻴﺖ ﻣﻠﺘـﻲ را ﻣﻨـﺸﻌﺐ از ﻣـﺪﻧﻴﺖ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻠﻲ دﻳﮕﺮ داﻧﺴﺖ ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﺋﻴﻢ زﺋﻮس ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﺎ اﻫـﻮراﻣﺰداي اوﺳـﺘﺎ‬ ‫ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻨﺘﺴﺐ ﺑﺪان اﺳﺖ«‪) .‬ﻣﻨﺒﻊ ﻗﺒﻠﻲ‪(24،25 :‬‬

‫‪1. etymology‬‬

‫‪ ™ 156‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫‪ -2‬دﺋﻴﺸﻤﻪ‪) 1‬ﻣﻨﺎﻇﺮه(‬ ‫دﺋﻴﺸﻤﻪ از ﺟﺎﻟﺐﺗﺮﻳﻦ و راﻳﺞ ﺗﺮﻳﻦ اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻨﺎﻇﺮه از‬ ‫اﻧﻮاع ﻓﺮمﻫﺎي ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺳﺘﺎد ﻧﺎﻣﻪ و ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ و ‪ ...‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﺒـﻖ ﺳـﻨﺘﻲ ﻛﻬـﻦ‪،‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي ﻣﺎﻫﺮ ﻫﺮ ﭼﻨﺪﮔﺎه ﻳﻚ ﺑﺎر در ﻣﺠﺎﻟﺲ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و در ﺣـﻀﻮر ﻣـﺮدم ﺑـﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و ﺷﺮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻛﺲ ﺑﺎﺧﺖ ﺑﺎﻳـﺪ ﺳـﺎز ﺧـﻮد را ﺗﺤﻮﻳـﻞ‬ ‫دﻫﺪ و ﺣﺘﻲ از ﻛﺎر ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ دﺳﺖ ﺑﺮدارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻇﺮه‪ ،‬ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎﻳﻲ ﻣﻮﻓـﻖ و‬ ‫ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﻓﻲ اﻟﺒﺪاﻫﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و از اﻧﻮاع ﺷﻌﺮ اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺮاي ﺑﻪرخ ﻛﺸﻴﺪن ﻫﻨﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻨﺎﻇﺮه ﻣـﻲزﻧﻨـﺪ‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻨﺎﻇﺮه ﺳﺎز ﻫﺮ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﺎ ﺷﻌﺮش ﻫﻤﺮاه ﻣﻲﺷﻮد؛ آرام و ﺳﺒﻚ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺑﺨﺶ ﭘﺎﻳـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﻫﺮ دو ﭘﺮﺷﻮر و ﻫﻴﺠﺎن زده ﺷﻌﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺗﻨﺪ و ﺗﻴﺰ ﺳﺎز ﻣﻲزﻧﻨﺪ اﻣـﺎ رﺳـﻢ ﺑـﺮ اﻳـﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﺎزﻧﺪه دو دﺳـﺘﻲ ﺳـﺎزش را ﺗﺤﻮﻳـﻞ ﺑﺮﻧـﺪه ﺑﺪﻫـﺪ و ﺑـﺮاي ﻫﻤﻴـﺸﻪ از‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ و ﺳﺎززدن دﺳﺖ ﺑﺮدارد ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ در ﻣﺠﻠﺴﻲ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﺮﻧﺪه ﻫﺴﺖ او دﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺎز ﻧﺰﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري از ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﺮﻧﺪه دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد و آن ﺑـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺻﻮرت اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﺮﻧﺪه ﺳﺎز را دوﺑﺎره ﺑﻪ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺷﻜﺴﺖﺧﻮرده ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ -3‬ﻣﺨﻤﺲ‬

‫»در ﻣﺨﻤﺲ ﻫﺮ ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻣﺼﺮاع دارد‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﮔﺎﻫﻲ ﻫﺮ ﻳﻚ ﻣﺼﺮاعﻫﺎ را دو ﺑﺨـﺶ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺳﺎز ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻣﺨﻤﺲ اﺷﻌﺎر ﺣﻴﺪرﺑﺎﺑﺎ ﺳﻼم ﺷـﻬﺮﻳﺎر اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺳﻮﮔﻨﺎﻣﻪاي ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ وزن در ﺧﻴﺎو ﻳﺎ ﻣﺸﻜﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﺮوده ﺷﺪه ﻛﻪ دﻛﺘـﺮ‬ ‫ﺳﺎﻋﺪي ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻛﺘﺎب ﺑﻪ آن اﺷﺎره ﻛﺮده و ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺷﻜﻞ و وزن اﻳـﻦ ﺷـﻌﺮ ﺑـﺎ‬ ‫ﺣﻴﺪر ﺑﺎﺑﺎ ﺳﻼم ﺷﻬﺮﻳﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ« )ﻣﻬﻴﺎر‪.(10:1378،‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻄـﺮح ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪» :‬ﻳﻜـﻲ از ﭼﻬـﺎر ﻣﻘـﺎم ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ‬ ‫‪1. deyišma‬‬ ‫‪2. muxammas‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪157‬‬

‫ﺗﺮﻛﻤﻦﻫﺎي اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻗﻄﻌﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﺨﻤﺲ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺟﺮاي ﻣﻘﺪﻣﻪ و ﭘﻴﺶ درآﻣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻧﻮﻋﻲ ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﭘﻨﺞ ﻣﺼﺮاع‬ ‫اﺳﺖ‪) «.‬وﺟﺪاﻧﻲ‪ .(66:1376 ،‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﻳﻮزﻣﺎه ﻣﻨﻮراوﻻ‪،‬ﻛﻮﻧﻠﻮم ﺳﻨﻲ اﻳﺴﺘﺮ‬

‫»اﮔﺮ ﺻﺪ ﻣﺎه ﻣﻨﻮر ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻢ ﺗﻮرا ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‬

‫ﻳﻮز ﺷﻤﺲ ﻣﺪور اوﻻ‪،‬ﻛﻮﻧﻠﻮم ﺳﻨﻲ اﻳﺴﺘﺮ‬

‫»اﮔﺮ ﺻﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﺪور و درﺧﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻢ ﺗﻮ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‬

‫ﻳﻮز ﺳﺮو ﺻﻨﻮﺑﺮاوﻻ‪،‬ﻛﻮﻧﻠﻮم ﺳﻨﻲ اﻳﺴﺘﺮ‬

‫»اﮔﺮ ﺻﺪ درﺧﺖ ﺳﺮووﺻﻨﻮﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻢ ﺗﻮ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‬

‫ﻳﻮز ﺳﺎﻗﻲ ﻛﻮﺛﺮاوﻻ‪،‬ﻛﻮﻧﻠﻮم ﺳﻨﻲ اﻳﺴﺘﺮ‬

‫»اﮔﺮ ﺻﺪ ﺳﺎﻗﻲ ﻛﻮﺛﺮ ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻢ ﺗﻮ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‬

‫ﻳﻮز ﻗﺎﻣﺘﻲ ﻋﺮﻋﺮاوﻻ‪،‬ﻛﻮﻧﻠﻮم ﺳﻨﻲ اﻳﺴﺘﺮ‬

‫»اﮔﺮﺻﺪ ﻗﺎﻣﺖ رﻋﻨﺎ وﺧﻮش اﻧﺪام ﺑﺎﺷﺪ دﻟﻢ ﺗﻮ را ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ«‬

‫ﺷﻌﺮ از ﻣﺤﺮم ﻛﺮﻳﻢ در ﻛﺘﺎب ﻋﺎﺷﻴﻘﻼردان اﻳﺸﻴﻘﻼر )ﻋﺰﺗﻲ‪(140:1380،‬‬

‫‪ -4‬ﺗﺠﻨﻴﺲ‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ از ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎﺳﺖ‪» .‬ﻋﺎﺷﻴﻖ اﺑﺘﺪا ﻳﻚ آﻫﻨﮓ )ﻫﺎوا( ﻣﻲزﻧـﺪ ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫آﻫﻨﮓ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻓﺮحاﻧﮕﻴﺰ و ﺷﺎد ﺑﺎﺷﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ ﺗﺠﻨﻴﺲ ﻣﻲﭘـﺮدازد‪.‬‬ ‫ﺗﺠﻨﻴﺲ ﺷﻌﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ردﻳﻒ‪ ،‬ﻗﺎﻓﻴﻪ و ﺣﺘﻲ در ﻛﻠﻤﺎت دﻳﮕﺮ آن ﺟﻨﺎس ﺑﻪﻛـﺎر رﻓﺘـﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ و آن ﺳﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺑﻨﺪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺷﻌﺮﻫﺎ آﺷﻴﻖ ﻣﻄﻠﺐ را ﭘﻴﭽﻴـﺪه و ﭘـﺮ‬ ‫اﺑﻬﺎم ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻃﻮري ﻛﻪ ﻓﻬﻤﻴﺪن آن ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻞ و دﻗﺖ داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪) «.‬ﻣﻬﻴـﺎر‪،‬‬ ‫‪ (10:1378‬ﻣﺜﺎل‪:‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﻣﺘﻦ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﻋﺸﻖ ﻓﺮاﻗﻴﻨﺎن ﺟﺴﻤﻴﻢ ﻛﻮل اوﻟﺪو‬

‫»از ﻓﺮاق ﻋﺸﻖ ﺟﺴﻤﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ ﺷﺪ«‬

‫ﻋﺬاﺑﻲ ﺣﺲ اﺗﻤﺰ ﺟﺎن ﺟﺎﻧﺪان آﻳﺮي‬

‫»درد و ﻋﺬاب را ﺣﺴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺟﺴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ دو ﺗﺎ ﺟﺴﻢ از‬ ‫ﻫﻢ ﺟﺪا ﺑﺎﺷﻨﺪ«‬

‫ﺷﻤﺲ ﻗﻴﺎﻓﻪ ﻧﻠﻪ ﺗﺪرﻳﺲ اﺋﻴﻠﻪ ﻣﻪ‬

‫»ﺑﺎ ﻗﻴﺎﻓﻪ ﺷﻤﺲ ﮔﻮﻧﻪ ات ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻜﻦ«‬

‫‪1. Taejneis‬‬

‫‪ ™ 158‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻇﺎﻟﻢ ﻳﺎﺷﺎ ﻳﺎر ﻣﻲﺟﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺪان آﻳﺮي؟‬

‫»ﺟﺴﻢ و ﺟﺎن ﺑﺎ ﻇﻠﻢ ﻋﻤﺮي ﺳﭙﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ«‬

‫دﻫﺸﺖ اوﻻر ﺑﻴﺮ داﻳﺎﻧﺴﺎ ﻳﺎر اﻧﺎر‬

‫»ﺧﻴﻠﻲ وﺣﺸﺘﺎك اﺳﺖ اﮔﺮﻳﺎرﺑﻪ درﺧﺖ اﻧﺎرﺗﻜﻴﻪ دﻫﺪ«‬

‫اؤز ﺑﺎﻏﭽﺎ ﻧﺪان ﭘﻴﺶ ﻛﺶ اﺋﻴﻠﻪ ﻳﺎرا اﻧﺎر‬

‫»از ﺑﺎﻏﭽﻪ ﺧﻮدت ﺑﻪ ﻳﺎر اﻧﺎرﭘﻴﺸﻜﺸﻲ ﻛﻦ«‬

‫ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻟﺮ‪ ،‬ﻗﻮﭘﺎر ﻣﺤﺸﺮ ﻳﺎر اﻧﺎر‬

‫»ﻗﻴﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﭘﺎ ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺤﺸﺮ ﺧﻠﻖ ﻣﻲﺷﻮد«‬

‫ﻫﻢﮔﺮﻳﺎن ﻳﺎﺷﺎﺳﺎﺟﺎن‪ ،‬ﺟﺎﻧﺪان آﻳﺮي‬

‫»اﮔﺮﺟﺎن ﺑﻪ ﻃﻮر ﮔﺮﻳﺎن و ﻣﺤﺰون رﺷﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ازﺟﺎن و‬ ‫روح ﺟﺪا ﺑﺎد«‬ ‫اﺷﻌﺎر از )ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻋﺎﻟﻲ( )ﻋﺰﺗﻲ‪(111:1380،‬‬

‫‪ -5‬ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻋﺎﻣﻪ رواج دارد و ﻣﻀﻤﻮن آن ﺷـﻜﻮه و ﺷـﻜﺎﻳﺖ و‬ ‫زﺧﻢ ﻋﺸﻖ و ﻫﺠﺮان و ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و از اﻧﻮاع ﺷـﻌﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳـﻚ ﺑـﻪ ﺷـﻤﺎر‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬دﻛﺘﺮ ﻓﺮزاﻧﻪ در ﻣﻮرد ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ ﻣـﻲﻧﻮﻳـﺴﺪ‪» :‬ﻧـﻮﻋﻲ از ﺷـﻌﺮ ﻫﻔـﺖ ﻫﺠـﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻣﺼﺮاﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣـﻀﻤﻮن آن را ﺷـﻜﻮه و ﺷـﻜﺎﻳﺖ‪ ،‬ﻫﺠـﺮان‪ ،‬ﻏـﻢ و ﻋـﺸﻖ اﺳـﺖ‪ .‬دو‬ ‫ﺑﻴﺘﻲﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺑﺎﻳـﺎﺗﻲ ﺷـﻬﺮت دارﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳـﺎﺗﻲ از ﻧﻈـﺮ‬ ‫وﺳﻌﺖ ﻣﻀﻤﻮن‪ ،‬ﺗﺮﻧﻢ ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ و ﺗﻤـﻮج ذوق و اﺣـﺴﺎس‪ ،‬در ردﻳـﻒ ﺟـﺬابﺗـﺮﻳﻦ و‬ ‫ﺷﻮراﻧﮕﻴﺰﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﺑﺪﻳﻊ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد‪) «.‬وﺟﺪاﻧﻲ ‪(82،83:1376،‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ را ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪» :‬ﺑﺎﻳﺎﺗﻲﻫﺎ‪ ،‬دو ﺑﻴﺘﻲﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬اﻟﻔﺎظ‬ ‫ﺑﻲﺗﻜﻠﻒ و رواﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺸﻖﻫﺎ وآرزوﻫﺎي ﻣﺮدم آذرﺑﺎﻳﺠﺎن را در ﻣﺤﺘﻮا و ﻣـﻀﻤﻮن‬ ‫ﺧﻮد ﺟﺎي دادهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻣﻀﻤﻮن و آﻫﻨﮓ ﺑﺎﻳﺎﺗﻲ ﺑـﻪ‬ ‫اﻗﺘﻀﺎي ذوق و ﻗﺮﻳﺤﻪ ﺧﻮﻳﺶ اﺿﺎﻓﺎﺗﻲ ﻣﺜـﻞ ﻣـﻦ ﻋﺎﺷـﻴﻖ‪ ،‬آي اﻣـﺎن‪ ،‬ﻋﺰﻳـﺰﻳﻢ‪ ،‬آﺑـﻼم را‬ ‫ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ«‪) .‬ﻫﺎﺷﻢ زاده‪(72،73:1377،‬‬ ‫از ﺧﻼل اﺷﻌﺎر آﺷﻴﻖﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮان زﻧﺪﮔﻲ واﻗﻌﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺷﺮاﻳﻂ ﺣـﺎﻛﻢ ﺑـﺮ زﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫آﻧﻬﺎ را درﻳﺎﻓﺖ؛ زﻳﺮا در اﻳﻦ ﻗﻄﻌـﺎت ﻣـﻮﺟﺰ و ﻣﻨـﺴﺠﻢ‪ ،‬ﺑﻴـﻨﺶﻫـﺎي ﻓﻠـﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳـﻲ‪،‬‬ ‫‪1. bāyāti‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪159‬‬

‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﻼت‪ ،‬آرزوﻫﺎ و آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ و ﻧﺤﻮه ﺗﻠﻘـﻲ آﻧـﺎن از اﻧـﺴﺎن‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﻪدﻗﺖ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻨﺎﺑﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﻧﮕﺎرش ﺗﺎرﻳﺦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻧﺤﻮه رﻓﺘﺎر ﺟﻤﻌﻲ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪهاﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴـﻞ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان از آﻧﻬﺎ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ ﻛﺮد زﻳﺮا ﺑﺴﻴﺎري از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣـﺮدم ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺟﺎي آﻧﻬﺎ در آﺛﺎر ﻣﻜﺘـﻮب ﺧـﺎﻟﻲ اﺳـﺖ‪ ،‬در اﻳـﻦ اﺷـﻌﺎر ﻣـﻀﺒﻮط و ﻣﺤﻔـﻮظ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎﻳﺎﺗﻲﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﻪ ﻣـﺴﺌﻠﻪ ﺧـﺎﻧﻮاده اﺧﺘـﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در آﻧﻬـﺎ روﺣﻴـﻪ‬ ‫ﭘﺪرﺳﺎﻻري ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬رواﺑﻂ زن و ﺷﻮﻫﺮي و ارﺗﺒﺎﻃﺸﺎن ﺑﺎ ﻓﺮزﻧـﺪان‪ ،‬ﭼﮕـﻮﻧﮕﻲ‬ ‫ﻫﻤﺴﺮﮔﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬اوﻟﻮﻳﺖ ﻓﺮزﻧـﺪ ذﻛـﻮر و‪ ...‬ﻣـﻨﻌﻜﺲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪاي از ﺑﺎﻳـﺎﺗﻲ در ﻣـﻮرد‬ ‫ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻫﻤﺴﺮﮔﺰﻳﻨﻲ‪:‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫آغ آﻟﻤﺎ ﻗﻴﺰﻳﻞ آﻟﻤﺎ‬

‫»ﺳﻴﺐ ﺳﻔﻴﺪ ﺳﻴﺐ ﺳﺮخ«‬

‫ﻧﻴﻤﭽﻴﻪ دوزول آﻟﻤﺎ‬

‫»روي ﺳﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻗﺮار ﺑﮕﻴﺮ«‬

‫ﭼﻴﺮﻛﻴﻦ آل ﻧﺠﻴﺐ اوﻟﺴﻮن‬

‫»زﺷﺖ ﺑﮕﻴﺮ اﻣﺎ ﻧﺠﻴﺐ ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫ﺑﺪ اﺻﻴﻞ ﮔﻮزه ل آﻟﻤﺎ‬

‫»زﻳﺒﺎي ﺑﺪ اﺻﻞ را ﻧﮕﻴﺮ«‬ ‫)از اﻓﺮاد ﻣﺤﻠﻲ(‬

‫‪ -6‬اﺳﺘﺎد ﻧﺎﻣﻪ‬ ‫از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﻌﺮ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ‪ ،‬اﻧﺪرز دادن و ﻧﻴﻜﻲ و ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫»ﭼﻨﺎنﻛﻪ از ﻧﺎﻣﺶ ﭘﻴﺪاﺳﺖ‪ ،‬اﺳـﺘﺎدﻧﺎﻣﻪ ﺣـﺎوي ﺧﻄﺎﺑـﻪﻫـﺎي ﭘﻨـﺪآﻣﻮز و ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻏﻠﺐ در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻣﻨﻈﻮﻣﻪﻫﺎي ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﮔﻨﺠﺎﻧﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪ ،‬ﮔـﺎﻫﻲ در‬ ‫اﺳﺘﺎد ﻧﺎﻣﻪ از آﻓﺮﻳﻨﺶ ﻛﺎﺋﻨﺎت و ﺧﻠﻘﺖ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖ دوﺳﺖ ﻣﺮدم‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺧﻮاﻫﺎن ﺧﻴﺮو ﻧﻴﻜﻲ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﺷﻌﺮ اﺳـﺘﺎدﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻋﺎﺷـﻴﻖ ﺑـﺎ زﺑـﺎن‬ ‫ﺳﺎز ﺑﻪ اﻧﺪرز ﻣﺮدم ﻧﺎآﮔﺎه ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ و ﺟﻬﺎن ﺑﻴﻨـﻲ ﺧـﺎص ﺧـﻮد را ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﺷﻌﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان در ادب ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪ ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻛﺮد ﺑـﺮاي ﻣـﺮدم ﻣـﻲﺧﻮاﻧـﺪ«‪.‬‬ ‫)ﻣﻬﻴﺎر‪(10:1378 ،‬‬

‫‪ ™ 160‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ‪:‬‬ ‫ﺳﻼم وﺋﺮﻳﺐ ﺑﻴﺮ ﻣﺠﻠﻴﺴﻪ واراﻧﺪا‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‪:‬‬

‫وﺋﺮ ﻗﺎداﻏﺎ آﺟﻲ دﻳﻠﻪ‪ .‬داﻧﻴﺸﻤﺎ‬

‫وﻗﺘﻲ وارد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲﺷﻮي ﺳﻼم ﺑﺪه و ﺑﺎ زﺑﺎن ﺗﻠﺦ‬

‫ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ داﻧﻴﺸﻤﺎ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎﻳﻲ دﺋﻤﻪ‬

‫ﺣﺮف ﻧﺰن ﻫﺮ ﺣﺮﻓﻲ را ﻧﺰن و ﺣﺮفﻫﺎﻳﺖ را ﺑﺎ ﺧﻨﺪه‬

‫ﻻف اﺋﻴﻠﻪ ﻳﻴﺐ ﮔﻮﻟﻪ ـ ﮔﻮﻟﻪ داﻧﻴﺸﻤﺎ‬

‫ﻧﮕﻮ و ﺧﻨﺪهﻛﻨﺎن ﺣﺮف ﻧﺰن‪.‬‬

‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﮔﻮرﺑﻮ دﻧﻴﺎﻓﻨﺎدي‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻠﻴﺐ ﮔﺪﻣﻐﻪ دﻳﻤﺰ‬

‫»ﺑﺒﻴﻦ دﻧﻴﺎ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ آﻣﺪن و رﻓﺘﻦ ﻧﻤﻲارزد«‬

‫ﻳﻮزاﻳﻞ ﭼﮕﺪﻳﻴﻢ زﺣﻤﺖ‪ ،‬آﺧﻴﺰ ﺑﻴﺮﺟﺎن ورﻣﻪ دﻳﻤﺰ‬

‫»ﺻﺪ ﺳﺎل زﺣﻤﺖ ﻛﺸﻴﺪم‪ ،‬ﺳﺮآﺧﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺟﺎن‬ ‫دادن ﻧﻤﻲارزد‪«.‬‬

‫اوﻻﺳﺎن ﻋﺎﻟﻴﻤﻠﺮ ﺳﺮدار‪،‬اﺟﻞ ﺑﻴﺮﮔﻮن ﻳﺎﺧﺎن ﺗﻮﺗﺎر‬

‫»اﮔﺮ روزي ﺑﺮ ﻋﺎﻟﻤﺎن ﺳﺮدار ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬دﺳﺖ اﺟﻞ روزي‬ ‫ﻳﻘﻪ ات را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪«.‬‬

‫ﻟﻌﻠﺪن ﺗﺎﺑﻮﺗﺎ ﻗﻮﻳﺴﺎﻻر‪،‬آﺧﻴﺮﺑﻴﺮﺟﺎن ورﻣﻚ دﻳﻤﺰ‬

‫»اﮔﺮازﻟﻌﻞ ﺑﻪ ﺗﺎﺑﻮﺗﺖ ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺮآﺧﺮ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﺟﺎن دادن ﻧﻤﻲارزد‪«.‬‬

‫ﻧﺎﻻﻳﻘﻨﺎن ﻛﺲ ﮔﻨﻴﻦ اﻟﻔﺖ‪ ،‬ﮔﺪرﮔﻠﺮ وِر‪‬ر ذﻟﺖ‬

‫»راﺑﻄﻪ اﺧﻮت وﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲ را ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻧﺎﻻﻳﻖ ﻗﻄﻊ ﻛﻦ‬ ‫ﻣﻲرود و ﻣﻲآﻳﺪ ﻫﺮ روز ذﻟﺖ و دردﺳﺮ دارد«‬

‫ﻫﻴﭻ ﺳﺮي ورﻣﻎ دﻳﻤﺰ‬

‫»ﻫﻴﭻ ﺳﺮ و رازي ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺶ ﻧﻤﻲارزد«‬

‫)اﺷﻌﺎر اﺳﺘﺎد ﻧﺎﻣﻪ ازﺳﻮي آﺷﻴﻖ ﻳﺤﻴﻲ ﻳﻮﻧﺴﻲ در ﻛﺎﻓﻪ ﻧﻮﺑﻬﺎر ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪ -7‬ﮔﺮاﻳﻠﻲ‬

‫ﺷﻌﺮ ﺳﺎده و روان ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ را ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪» .‬ﻫﺮ ﻣﺼﺮاع آن داراي ﻫـﺸﺖ ﻫﺠﺎﺳـﺖ‪ .‬در‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ آﺷﻴﻖ ﺗﻨﺪ ﻣﻲﻧﻮازد و ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود‪ ،‬اﺻﻞ اﻳﻦ آﻫﻨﮓ ﺗﺮﻛﻲ اﺳﺖ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ‬ ‫‪1. Garāyli.‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪161‬‬

‫ﺻﻮرت آواز ﻧﻴﺰ در دﺳﺘﮕﺎه ﺷﻮر ﺧﻮاﻧﺪه ﻳﺎ زده ﻣﻲﺷﻮد«‪) .‬وﺟﺪاﻧﻲ ‪(618:1376،‬‬ ‫ﻣﺘﻦ ﺗﺮﻛﻲ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺎرﺳﻲ‬

‫ﻫﺎردا وارﺳﺎ اﻧﺴﺎﻧﻠﻴﻐﻴﻦ‬

‫»ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﺑﻮي اﻧﺴﺎﻧﻴﺖ و ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫ﻛﻤﺎﻟﻴﻨﺎ ﻗﺮﺑﺎن اوﻟﻮم‬

‫»ﺑﻪ ﻛﻤﺎﻟﺶ ﻗﺮﺑﺎن ﻣﻲﺷﻮم«‬

‫آﻫﻴﻞ‪ ،‬ﻗﺎﻧﺎن ﺟﻮاﻧﻠﻴﻐﻴﻦ‬

‫»ﺑﻪ ﺟﻮان ﻧﺎﭘﺨﺘﻪ ﻓﺪاﻳﺶ ﺷﻮم«‬

‫ﺟﻤﺎﻟﻴﻨﺎ ﻗﺮﺑﺎ اوﻟﻮم‬

‫»ﺑﻪ روي زﻳﺒﺎروﻳﺶ ﻓﺪا ﺷﻮم«‬

‫ﻫﺎردا وارﺳﺎ اﻋﺘﺒﺎرﻳﻦ‬

‫»ﻫﺮ ﻛﺠﺎ اﻋﺘﺒﺎر و ﻣﻨﺰﻟﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ«‬

‫ﺗﻤﻴﺰ ﻋﺸﻘﻴﻦ ﻧﺎﻣﻮس ﻋﺎرﻳﻦ‬

‫»ﻋﺸﻖ ﺗﻤﻴﺰ و ﭘﺎك و ﻧﺎﻣﻮس ﭘﺎك و ﺳﺎﻟﻢ«‬

‫وﻓﺎﺳﻲ دوز اوﻻن ﻳﺎرﻳﻦ‬

‫»ﺑﻪ ﻳﺎري ﻛﻪ ﺑﺎ وﻓﺎ ﺑﺎﺷﺪ«‬

‫ﺣﻼﻟﻴﻨﺎ ﻗﺮﺑﺎن اوﻟﻮم‬

‫»ﻓﺪاﻳﺶ ﻣﻲﺷﻮم«‬ ‫)ﻋﺰﺗﻲ‪(136:1380،‬‬ ‫اﺷﻌﺎر از ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻣﻴﻜﺎﺋﻴﻞ آزاﻓﻠﻲ‬

‫ﻧﺘﺎﻳﺞ‬ ‫ﻣﻴﺮاث ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺪﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﺑـﺮاي دﺳـﺖ ﻳـﺎﻓﺘﻦ ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪاي ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﻮي داﺷﺖ و ﻫﺮ ﻋﺎﺷﻴﻖ ﻫﻨﮕﺎم ﮔﺰﻳﻨﺶ ﺷﺎﮔﺮد ﺑـﺮاي ﺧـﻮد‬ ‫ﺿﻤﻦ آزﻣﺎﻳﺶ ﺻﺪا‪ ،‬ﻧﻔﺲ‪ ،‬دﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎن و اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪاش را ﻧﻴﺰ ﻣﻲآزﻣﺎﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠـﺎ‬ ‫رﻓﺘﺎر ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ ﻣﺮﻳﺎم را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫـﻴﻢ ﺑـﻪ وﻳـﮋه در رﻓﺘـﺎر آﻣﻮزﺷـﻲ ﻧﺤـﻮه‬ ‫آﻣﻮزش ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ در ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻳﺎ ﺷﻴﻮه اﻧﺘﻘﺎل و داﻧﺶ ﻣﻮﺳﻴﻘﻴﺎﻳﻲ و آﻫﻨﮓﻫﺎ از ﻧـﺴﻠﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ از ﺳﻮي ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ دﻗﻴﻘﺎً اﻧﻄﺒﺎق ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در رﻓﺘﺎر ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫در ﻣﻮرد اﻳﻦ ﻫﻨﺮﻣﻨﺪان ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ از ﺣﻨﺠﺮه ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻﺪاي آوازي و ﺷﻜﻞ دادن‬ ‫ﺑﻪ آن و اﻳﻦﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ از دﺳﺖ و اﻧﮕﺸﺘﺎن و ﻟﺐﻫﺎ ﺑﺮاي ﺗﻮﻟﻴﺪ ﺻـﺪا اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل اﻳﻦ ﻣﻴﺮاث از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻫﻢ ﻛﺎﻣﻼً ﺷﻔﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﻪ رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬ ‫ﻫﻨﺮﻣﻨﺪ ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ در ﻣﺪل ﻓﺮﻳﺎم اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع )رﻓﺘﺎر اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( ﺑـﺴﻴﺎر ﺣـﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﺎﺷﻴﻖ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﺳﺖ )ﻣﻨﺰﻟﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎﻻ( و در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم از‬ ‫اﺣﺘﺮام وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و ﻣﺮدم او را از ﺧﻮد ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﺧﻼﻗﻴـﺖ ﺑـﺎﻻﻳﻲ‬

‫‪ ™ 162‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫در ﺷﺎﻋﺮي دارﻧﺪ و وﻳﮋﮔﻲ اﺳﺎﺳـﻲ ﺷـﻌﺮ ﻋﺎﺷـﻴﻘﻲ ﺑﺪﻳﻬـﻪﺳـﺮاﻳﻲ اﺳـﺖ؛ ﻳﻌﻨـﻲ ﺿـﻤﻦ‬ ‫اﻳﻔﺎﻛﺮدن ﻧﻘﺶ ﺧﻠﻖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺿﻤﻦ ﺧﻠﻖﻛﺮدن ﺑـﻪ اﻳﻔـﺎي ﻧﻘـﺶ ﻣـﻲﭘﺮدازﻧـﺪ‪ .‬آﻓـﺮﻳﻨﺶ‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺑﺪون ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﻛﺘﺎﺑﺖ و ﻧﺖ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﺧﻠﻖ واﺑـﺴﺘﻪ اﺳـﺖ و ادﺑﻴـﺎت آن ﻛـﺎﻣﻼً‬ ‫ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ادﺑﻴﺎت )ﻋﺎﻣﻪ( در ﻫﺮ اﻳﻔﺎ و اﺟﺮا دﺳﺘﺨﻮش دﮔﺮﮔﻮﻧﻲ ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫)ﺑﺮﺧﻼف ادﺑﻴﺎت رﺳﻤﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آن از ﻫﻤﺎن اول ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺛﺒﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﺑـﻪ ﻫﻤـﺎن‬ ‫ﺻﻮرت ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻧﻤﻲﭘﺬﻳﺮد(‪ .‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺑـﺎ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر از اﻳـﻦ‬ ‫ﺟﻬﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻋﺎﺷﻴﻖ اوﻻً ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻠـﻖ اﺛـﺮ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮرﻳـﻚ از ﺧـﻮد ﺧﻼﻗﻴـﺖ ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ و ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻌﺪ از ﺧﻠﻖﺷﺪن دﻫﻦ ﺑﻪ دﻫﻦ ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﺮدد؛ ﻣﺜﻼً ﺑﺎﻳﺎﺗﻲﻫﺎي زﻳـﺎدي‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻮاده اﺧﺘﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻫﻤﺴﺮﮔﺰﻳﻨﻲ‪ ،‬رواﺑﻂ واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺎ ﻓﺮزﻧـﺪان و ‪...‬‬ ‫در ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﻣﺸﻬﻮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎ ﭼﻮن ادﺑﻴﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻏﻨﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮب ﭘﺮورده ﺷﻮﻧﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﻓﺮم دوداخ‬ ‫دﻳﻤﺰ‪ 1‬ﻫﻨﮕﺎم ﺧﻮاﻧﺪن ﺷﻌﺮ دو ﻟﺐ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲﺧﻮرد‪ .‬ﻳـﺎدﻳﻠﺘﺮﭘﻨﻤﺰ‪ 2‬ﻳﻌﻨـﻲ زﺑـﺎن در دﻫـﺎن‬ ‫ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ )ﺣﺮﻛﺘﻲ ﻧﺪارد( ﻳﺎ ﻛﻮﻟﮕﺴﻴﺰ‪ 3‬ﻳﻌﻨﻲ اﺷﻌﺎري را ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ واژهﻫـﺎي ﻣـﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﺳﺎﻳﻪ ﻧﺪارﻧﺪ ﻣﺜﻞ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ‪ ،‬درﻳﺎ ﻳﺎ ﻧﻘﻄﻪ ﺳﻴﺰ ﻳﻌﻨﻲ از ﻛﻠﻤـﺎﺗﻲ در ﻣـﺸﺎﻋﺮه‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻘﻄﻪ ﻧﺪارﻧﺪ و ﻳﺎ دﻳﻠﺪوﻧﻤﺰ‪ 4‬ﻳﻌﻨﻲ زﺑﺎن در ﻛﺎم ﺑﺮﻧﻤـﻲﮔـﺮدد ﻛـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﻏﻨﺎي ادﺑﻴﺎت ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻀﺎﻣﻴﻦ ﻛﻠﻲ ﺗﺮاﻧـﻪﻫـﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر و اﺷـﻌﺎري ﻛـﻪ‬ ‫ﻣــﻲﺧﻮاﻧﻨــﺪ‪ ،‬ﺑﻴــﺎﻧﮕﺮ دردﻫــﺎ و آﻻم ﻣــﺮدم اﻳــﻦ ﺧﻄــﻪ اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺳﺮﺷــﺎر از اﺣــﺴﺎﺳﺎت‬ ‫اﻧـﺴﺎندوﺳــﺘﺎﻧﻪ وﺳــﺘﻮدن ﺻــﻔﺎﺗﻲ ﭼــﻮن واﻗــﻊﺑﻴﻨــﻲ و ﺻــﺪاﻗﺖ ﻣــﻲﺑﺎﺷــﺪ‪ .‬ﻓــﺪاﻛﺎري و‬ ‫ﻣﻴﻬﻦدوﺳﺘﻲ ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻋﻤﻴـﻖ ﺑـﺎ اﺳـﻄﻮرهﻫـﺎ و داﺳـﺘﺎنﻫـﺎي ﻗـﺪﻳﻤﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن دارد‪،‬‬ ‫آﻫﻨﮓﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻮاي ﻋﺸﻖ دارﻧﺪ و ﺧﻴﻠﻲ ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻟﻖ ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و اﺷﻌﺎر ﮔﻤﻨﺎماﻧـﺪ و‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺷﻌﺎر ﺑﺎ ﺗﺄﺛﻴﺮﭘﺬﻳﺮي از ﻣﺤﺮوﻣﻴﺖ ﻣﺮدم ﺳﺮوده ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1. Dodaxdaymaz‬‬ ‫‪2. Diltarpanmaz‬‬ ‫‪3. Colgasiz‬‬ ‫‪4. Dildonmaz‬‬

‫ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﻮاع ﺷﻜﻞ)ﻓﺮم( اﺷﻌﺎر ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎي آذرﺑﺎﻳﺠﺎن )ﻧﻮازﻧﺪﮔﺎن ﻣﺤﻠﻲ( ™‪163‬‬

‫در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺷﻌﺎﻋﻲ ﻧﺘﻞ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ و ﻣﻮﺳـﻴﻘﻴﺪان و ﺷـﻨﻮﻧﺪه ﭘـﺮداﺧﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻣﺼﺪاق ﺑﺎرزي از ﺗﻄﺒﻴﻖ ﺷﻔﺎﻫﻲ ﻧﺘﻞ ﺑﺎ ﻋﺎﺷﻴﻖﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷﻴﻖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻮازﻧﺪه‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻘﺎﻣﻲ درﻣﻲآﻣﻴﺰد و از آن ﺑﻬﺮه ﻣﻲﮔﻴـﺮد و ﻫـﻢ ﺑـﺎ ﻣـﺮدم )اِل( ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﺷﻨﻮﻧﺪﮔﺎن آﺛﺎرش ﻛﻪ ﭼﺎرﭼﻮب ﻧﻈﺮي اﻳﻦ ﻣﻬﻢ را ﺑﺎ ﺗﺮﺳﻴﻢ داﻳﺮهاي ﻧﺸﺎن دادهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﺎﺷﻴﻖ از ﻣﺮدم اﺳﺖ و در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ از ﻣـﺮدم ﻫﻨﺮدوﺳـﺖ را ﺑـﻪ‬ ‫ورود در اﻳﻦ داﻳﺮه ﻫﻨﺮ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺸﻮﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ از ﻣﺮدم اﻟﻬﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد و ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﻮﻳﺎﻳﻲ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻲاﻓﺰاﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻚ اﻧﺴﺠﺎم ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺮﻛﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﻫﻤﺮﻳﺸﻪ اﺳﺖ‬ ‫اﻣﺎ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻫﻤـﺴﺎﻳﮕﻲ ﺑـﺎ ﺗﺮﻛﻴـﻪ ﺗـﺄﺛﻴﺮاﺗﻲ ﻧﻴـﺰ از ﻣﻮﺳـﻴﻘﻲ ﺗﺮﻛﻴـﻪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘـﻪ اﺳـﺖ و‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺗﺮﻛﻲ در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃـﻮر ﻛﻠـﻲ‬ ‫ﺳﻨﺖ ﺧﻨﻴﺎﮔﺮي در ﭼﺎرﭼﻮب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ ﺗﺎﺣﺪي ﺳﺎﻟﻢﺗﺮ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﺷـﻴﻖﻫـﺎي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﻬﺠﻪاي ﻣﺘﻔﺎوت از ﺳﺎﻳﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ دارﻧﺪ و ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺟﻤﻬﻮري آذرﺑﺎﻳﺠﺎن و ﺷﺮق ﺗﺮﻛﻴﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ ﻋﻤﻴﻘﻲ دارد‪ .‬ﺳﺎزﻫﺎي ﻋﺎﺷﻴﻘﻲ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‬ ‫وﻏﺮﺑﻲ ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ اﻣﺎ ﺗﻌﺪاد ﺳﻴﻢﻫﺎي ﺳﺎز در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻏﺮﺑﻲ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻨـﻮع‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﺎ ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻓﻮﻟﻜﻠـﻮر و ادﺑﻴـﺎت ﻋﺎﻣـﻪ ﺑـﻪ اﻧـﺴﺠﺎم‬ ‫رﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻫﻨـﺮ ﻋﺎﺷـﻴﻘﻲ ﻫﻤﻴـﺸﻪ ﺧـﻮد را ﺑـﺎ ﺷـﺮاﻳﻂ ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن وﻓـﻖ داده و‬ ‫ﺷﺎﺧﺺﻫﺎي ﻣﻬﻢ آن ﺑﺪﻳﻬﻪﺳﺮاﻳﻲ و ﺑﺪﻳﻬـﻪﻧـﻮازي و وﻓـﺎداري ﺑـﻪ ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎي اﻧﺘﺰاﻋـﻲ‬ ‫آﻫﻨﮓﻫﺎ و وﻓﺎداري ﺑﻪ آرﻣﺎنﻫﺎي اﻧﺴﺎندوﺳﺘﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ ™ 164‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫ﺑﻲﻧﺎم )‪ (1386‬ﻗﻮﭘﻮزﻧﻮازان آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺧﺪاآﻓﺮﻳﻦ‪.‬‬ ‫ﺑﻬﺮﻧﮕﻲ‪ ،‬ﺻﻤﺪ‪ (1348) ،‬ﻣﺠﻤﻮع ﻣﻘﺎﻟﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﻤﺲ‪.‬‬ ‫دروﻳﺸﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ‪ ،‬واﻳﻤـﺮان ﺣﻴـﺪري )‪ (1376‬آواز وآﻳﻨـﻪ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬ﻧﺎﺷـﺮ واﺣـﺪ‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺣﻮزه ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺒﻠﻴﻐﺎت اﺳﻼﻣﻲ‪.‬‬ ‫راوﻧﺪي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ‪ ،(1362) ،‬زﻧﺪﮔﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺧﻼل روزﮔﺎران‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ :‬ﭼﺎپ راﻣﻴﻦ‪.‬‬ ‫رﻳﭽﺎردز‪،‬ﺑﺮي‪ ،(1382) ،‬روان ﻛﺎوي و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺣﺴﻴﻦ ﭘﺎﻳﻨـﺪه‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻃﺮح ﻧﻮ‪.‬‬ ‫رﺋﻴﺲ ﻧﻴﺎ‪ ،‬رﺣﻴﻢ‪ (1366) ،‬ﻛﻮراوﻏﻠﻮ در اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﻴﻤﺎ‪.‬‬ ‫رﻳﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻛﻠﻮد‪ (1379) ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ اﻧـﺴﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ‪ ،‬ﻣﺘـﺮﺟﻢ ﻧﺎﺻـﺮ ﻓﻜـﻮﻫﻲ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻧﺸﺮﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻤﺪزاده‪ (1347) ،‬ﺳﺎﻳﺎﻻر ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ :‬ﻧﺸﺮ اﻳﺸﻴﻖ‪.‬‬ ‫ﺻﺪﻳﻖ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺤﻤـﺪزاده‪ (2537) ،‬ﻫﻔﺖ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر و ادﺑﻴـﺎت ﻣـﺮدم‬ ‫آذرﺑﺎﻳﺠﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات دﻧﻴﺎي داﻧﺶ‪.‬‬ ‫ﻋﺰﺗﻲ‪ ،‬ﺳﺨﺎوت‪ (1380) ،‬ﻋﺎﺷﻖ ﻻردان اﻳﺸﻴﻖ ﻻر‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات وﻓﺎﺟﻮ‪.‬‬ ‫ﻓﺎﻃﻤﻲ‪ ،‬ﺳﺎﺳﺎن‪» (1378) ،‬اﺗﻨﻮﻣﻮزﻳﻜﻮﻟﻮژي«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.39‬‬ ‫ﻛﺮﻳﻢزاده ﺗﺒﺮﻳﺰي‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻋﻠـﻲ‪ (1381) ،‬ﻳـﺎدواره ﺷـﻬﺮ ﺧـﻮي‪ ،‬ﻟﻨـﺪن‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ‪.‬‬ ‫ـ ﻟﻮﺋﻴﺲ‪ ،‬ﺟﻌﻔﺮي )‪ (1379‬دده ﻗﻮرﻗﻮد‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻓﺮﻳﺒﺎ ﻋﺰﺑـﺪﻓﺘﺮي و ﺣﺮﻳـﺮي اﻛﺒـﺮي‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺮ ﻗﻄﺮه‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻞ‪ ،‬ﺑﺮوﻧﻮ‪ (1367) ،‬اﺗﻨﻮﻣﻮزﻳﻜﻮﻟﻮژي ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﻣﻠﻞ و اﻗﻮام‪ ،‬ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺠﺘﺒﻲ ﺧـﻮش‬ ‫ﺿﻤﻴﺮ‪ ،‬ﻣﻜﺎن‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻛﺘﺎب آﻓﺮﻳﻦ‪.‬‬ ‫وﺟﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮوز‪ (1376) ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﺎﺷﻢزاده‪ ،‬ﺳﻠﻴﻤﺎن‪ (1377) ،‬ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ ﺳﻨﺘﻲ آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‪ ،‬اروﻣﻴـﻪ‪ :‬ﺟﻬـﺎد داﻧـﺸﮕﺎﻫﻲ‬ ‫اروﻣﻴﻪ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‬ ‫ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ‬ ‫آﻣﻨﻪ ﺣﺴﻦ زاده‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث و ﭘﻴﺮواﻧﺶ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ را اراﺋﻪ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ »ﺗﻤﺎم ﺟﻬﺎن ﻫـﺴﺘﻲ ﺑـﺮ‬ ‫اﺳﺎس اﻋﺪاد ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷـﺪه اﺳـﺖ«‪ 2‬ﺑـﺪون ﺷـﻚ ﺣـﻮزه زﻧـﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺟﻮاﻣﻊ ﺑﺸﺮي را ﻧﻴﺰ در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﭘﺮدازي ﺧﻮد ﻣﺪﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳـﻦ ﻋﺮﺻـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻋﺪادي ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ارزش ﻛﻤ‪‬ـﻲ از ﺟﺎﻳﮕـﺎه و وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎي ﻛﻴﻔـﻲ و‬ ‫ﻣﻌﻨﻮي ﻋﻤﻴﻘﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ وﺟﻪ ﻛﻤ‪‬ﻲ اﻳـﻦ اﻋـﺪاد در ﭘـﺲ اﻳـﻦ ﺧـﺼﻠﺖ‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات و وﻳﮋﮔﻲﻫـﺎي دﻳﮕـﺮ و ﮔـﺎه ﻣﺘﻔـﺎوت ﺟـﺎي آن را‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻋﺪادي ﭼﻮن ﻫﻔﺖ )ﻧﻤﺎد ﺗﻘﺪس و ﺧﻮش ﻳﻤﻨﻲ و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺳـﻔﺮه ﻫﻔـﺖ‬ ‫‪ .1‬ﻛﺎرﺷﻨﺎسارﺷﺪ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪[email protected] ،‬‬ ‫‪ .2‬ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث و ﻳﺎراﻧﺶ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﭼﻪ زﻣﻴﻨﻲ و ﭼﻪ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺑﺎزﺗـﺎﺑﻲ از اﻋـﺪاد ﻫـﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ازﻧﻈﺮ اﻓﻼﻃﻮن اﻋﺪاد ﻣﻈﻬﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻋﺎﻟﻤﻨﺪ و از ﻧﻈﺮ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻋﺪد ﻣﻨﺸﺄ و ﺟﻮﻫﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ‬

‫اﻋﺪاد ﻓﺮد ﻣﺬﻛﺮ و اﻋﺪاد زوج ﻣﺆﻧﺜﻨﺪ و اﻳﻦ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﺪاد ﺟﻨﺴﻴﺖ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ آﻧﻬﺎ را داراي ﺷﻌﻮر ﻓﺮض‬ ‫ﻣــﻲﻛﺮدﻧــﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨــﻴﻦ ﺗﻌــﺪاد ﻗﺮﺑــﺎﻧﻲ ﺑــﺮاي اﻳــﺰدان آﺳــﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓــﺮد و ﺑــﺮاي اﻳــﺰدان زﻣﻴﻨــﻲ زوج ﺑــﻮد‪).‬ﻧﻮرآﻗــﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫‪(www.chn.com‬‬

‫‪ ™ 166‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﻴﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﺒﻨﺪ و ‪ (...‬ﭼﻬﻞ )ﻧﻤﺎد ﻛﻤﺎل و ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪﭼﻠﻪ ﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ‪:‬‬ ‫ﺳﻦ ﻛﻤﺎل(‪ ،‬ﺳﻪ )در ﺑﺎور ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﻤﺎرﮔﺎن ﻳﻚ و دو‪ ،‬در ﺣﻮادث و اﻣـﻮر ﻣﻌﻠـﻖ اﺳـﺖ و‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﺳﻪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻮد( ﭼﻬـﺎر )اﺻـﻞ و رﻳـﺸﻪ ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﺟـﺎودان‪:‬‬ ‫ﭼﻬﺎر ﻋﻨﺼﺮ ﺣﻴﺎت‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﻓﺼﻞ ﺳﺎل ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر دوره ﺳـﻪ ﻫـﺰار ﺳـﺎﻟﻪ ﺟﻬـﺎن در اﺳـﺎﻃﻴﺮ‬ ‫زرﺗﺸﺘﻲ و ﻧﺸﺎﻧﻪ اﺳﺘﺤﻜﺎم و ﻣﻮزوﻧﻲ‪ :‬ﭼﻬﺎر ﺟﻬـﺖ‪ ،‬ﭼﻬـﺎر ﺳـﺘﻮن ﺑـﺪن اﻧـﺴﺎن و ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﮔﻮش(‪ ،1‬ﺳﻴﺰده )ﻧﻤﺎد ﻧﺤﺴﻲ و ﺑﺪﻳﻤﻨﻲ؛ اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳـﺮان؛ ﻋﻤـﺮ ﺟﻬـﺎن دوازده ﻫـﺰار ﺳـﺎل‬ ‫اﺳﺖ و در ﭘﺎﻳﺎن دوازده ﻫﺰار ﺳﺎل آﻏﺎز ﻫﺰاره ﺳﻴﺰده‪ ،‬آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ در ﻫﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻴﺰده ﺑﺪر و ﻏﻴﺮه ﻫﺮ ﻛﺪام ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻘﺪس‪ ،‬ﺧﻮشﻳﻤﻦ‪ ،‬ﺑـﺪﻳﻤﻦ‪،‬‬ ‫ﻧﺤﺲ و‪ ...‬رﻓﺘﺎر‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺮدم را ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس و ﺧﻮشﻳﻤﻦ ﻫﻔـﺖ و ﭼﻬـﻞ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭘﺲ از ﺗﻮﺿﻴﺤﺎﺗﻲ در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ دال‬ ‫ﺑﺮ ﺣﻀﻮر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ اﻳﻦ اﻋﺪاد در ﻋﺮﺻﻪ ﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ و زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﺮدم اراﺋـﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪ :‬ﻋﺪد‪ ،‬ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﭼﻬﻞ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬اﻳﺮان‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺑﻪﻃﻮرﻛﻠﻲ در ﺑﺎور ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم‪ ،‬اﻋﺪاد ﺑﻪ دو دﺳـﺘﻪ ﺧـﻮش ﻳﻤـﻦ )ﻣﻘـﺪس( و ﺑـﺪﻳﻤﻦ‬ ‫)ﻧﺤﺲ( ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس اﻳﻦ ﺑﺎور‪ ،‬دﺳﺘﻪ اول‪ ،‬ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻮش ﺷﺎﻧﺴﻲ ﻣﻲﺷـﻮد‬ ‫و دﺳﺘﻪ دوم ﺑﺪﺷﺎﻧﺴﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﻮاﻣﻊ و ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ وﺟـﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل در "ﭼﻴﻦ و ﺗﺎﻳﻮان ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺗﻠﻔﻆ ﻋﺪد ﭼﻬﺎر ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ »ﻣﺮدن« اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫ﻧﺤﺲ و ﻣﻨﻔﻮر اﺳﺖ و از اﻳﻦرو در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻫﺘﻞﻫﺎ ﻃﺒﻘﻪ ﻳﺎ اﺗﺎﻗﻲ ﺑﺎ ﺷـﻤﺎره ﭼﻬـﺎر ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬

‫‪ .1‬ﺑﺮاﺳﺎس ﻧﻈﺮ ﻓﻴﺜﺎﻏﻮرث‪ ،‬ﻣﺮﺑﻊ ]ﺑﺎ داﺷﺘﻦ ﭼﻬﺎر ﺿﻠﻊ[ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه وﺣﺪت ﮔﻮﻧﻪﻫﺎ و ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺮاﺑﺮي ﻳﻚ ﭼﻴـﺰ ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﻮدش اﺳﺖ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻤﺎدي از ﻋﺪاﻟﺖ ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ را ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﻣـﻲﻧﮕـﺮد و از ﻧﻈـﺮ اﻓﻼﻃـﻮن‪،‬‬ ‫ﻣﺮﺑﻊ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪه ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﻀﻴﻠﺖ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪) .‬ﻧﻮرآﻗﺎﻳﻲ‪(www.chn.com ،‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪167‬‬

‫ﻧﻤﻲﺷﻮد و ﺣﺘﻲ در ﭼﻴﻨﺶ ﺻﻨﺪﻟﻲ اﺗﻮﺑﻮسﻫﺎ ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﻲاي ﺑﺎ ﺷﻤﺎره ﭼﻬﺎر وﺟﻮد ﻧﺪارد‬ ‫ﻳﺎ در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي اروﭘﺎﻳﻲ و آﻣﺮﻳﻜﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ ﻋـﺪد ﺳـﻴﺰده دﻳـﺪﮔﺎهﻫـﺎ و‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﻨﻔﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً »اﮔﺮ ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻣﺎﻫﻲ از ﺳﺎل ﺑﺎ روز ﺟﻤﻌﻪ ﻣﺼﺎدف ﮔﺮدد‪،‬‬ ‫آن را ﻧﺤــﺲ ﺗﻠﻘ ـﻲ ﻣ ـﻲﻛﻨﻨــﺪ‪ (www.aryasoft.biz) ".‬ﻋــﺪد ﺳــﻴﺰده‪ ،‬ﻋﻤــﻮﻣﻲﺗــﺮﻳﻦ و‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﺮان و اﻛﺜﺮ ﻛﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﺴﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ و از آن دوري ﻣﻲﺟﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در اﻳﺮان اﮔﺮ از ﻛﻮﭼﻪ ﭘﺲ ﻛﻮﭼﻪﻫﺎي ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ‬ ‫ﮔﺬر ﻛﻨﻴﻢ ﻫﻨﻮز ﭘﻼكﻫﺎي ‪ 12+1‬را ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﺎﻛﻨﺎن آن ﺑـﺮاي در اﻣـﺎن ﻣﺎﻧـﺪن از‬ ‫ﻧﺤﺴﻲ ﻋﺪد ﺳﻴﺰده آن را ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻋﺪد واﻗﻌﻲ ﭘﻼك ‪ 13‬ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﺎ وﺣﺸﺖ‬ ‫از ﺟﺎدوي ﻋﺪد ﺳﻴﺰده در ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻤﺎرش ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ واژه »زﻳﺎده« از آن ﻣﻲﮔﺬرﻧﺪ و ﺟﺎﻟـﺐ‬ ‫اﻳﻦﻛﻪ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺮﻛﺖﻫﺎي ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮﻛﺖ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻳﻲ ﻫﻤـﺎ‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺻﻨﺪﻟﻲ ردﻳﻒ ﺳـﻴﺰده ﻧـﺪارد! از ﺳـﻮي دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻧﺎﻣﺒـﺎرﻛﻲ و‬ ‫ﻧﺤﺴﻲ اﻳﻦ ﻋﺪد در ﺑﺎور ﻣﺮدم‪ ،‬زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﻴﺰده ﺑﺪر ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭘـﻲ اﻳـﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮاي رﻫﺎﻳﻲ از ﺷَﺮ آن ﺑـﻪ داﻣـﺎن ﻃﺒﻴﻌـﺖ ﭘﻨـﺎه ﻣـﻲﺑﺮﻧـﺪ و ﻧﺤـﺴﻲ ﺳـﻴﺰده را ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﻮشﮔﺬراﻧﻲ‪ ،‬ﺧﻮشﮔﻮﻳﻲ و ﺧﻮشﺧﻮري ﺑـﻪ در ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺷـﺎﻳﺪ در ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﺑـﻼ‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﻮﻧﺪ و از ﻗﻠﻢ ﺑﻴﻔﺘﻨﺪ! )ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺎ رد اﻳـﻦ ﺑﺤـﺚ‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪﻧـﺪ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫اﻳﺮان ﻫﻴﭻ روزي ﻧﺤﺲ ﻧﻴﺴﺖ و ﻫﻤﻪ روزﻫﺎ ﻣﻘﺪس و ﻣﺒﺎرﻛﻨﺪ و ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ داﻣـﻦ ﻣـﺎم‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ را ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﻟﻬﻪ ﺑﺎران ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛﻪ روز ﺳﻴﺰدﻫﻢ ﻓﺮوردﻳﻦ ﺑﻪ آن ﻣﺘﻌﻠﻖ اﺳﺖ(‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬اﻋﺪاد دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣـﻪ از ﭼﻨـﻴﻦ ﺧﺎﺻـﻴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ وﻟﻲ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﭘﺮاﻛﻨﺪﮔﻲ و ﻧﺎدر ﺑﻮدن آن‪ ،‬ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪاﻧـﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً در ﺑـﺎور‬ ‫ﻣﺮدم ﺳﻨﻨﺪج‪ ،‬ﻋﺪد ‪ 46‬ﻧﺤﺲ و ﻧﻔﺮتاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌـﻀﻠﻲ در‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﻪ ﺣﺪي در ﺷﻬﺮ ﺳﻨﻨﺪج ﻣﻄﺮود اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧـﻲ از‬ ‫ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﻛﻪ ﭘﻼك ﻣﻨﺰﻟﺸﺎن‪ 46‬اﺳﺖ اﻗﺪام ﺑﻪ ﺑﺮداﺷﺘﻦ آن ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳـﻦ ﻣﻮﺿـﻮع‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﻗﻴﻤﺖ ﻛﺎﻻﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻤﺎره ﺳﺮﻳﺎل ﻳـﺎ ﭘـﻼك آﻧﻬـﺎ داراي اﻳـﻦ ﻋـﺪد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺗـﺎﺛﻴﺮ‬ ‫ﮔﺬاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺳﻴﻢ ﻛﺎرت ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاهﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ ﺷـﻤﺎره آﻧﻬـﺎ ﺣـﺎوي ﻋـﺪد ‪ 46‬اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﺸﺘﺮي ﻧﺪارد و ﻗﻴﻤﺖ آن ﻛﻤﺘﺮ از ﺷﻤﺎرهﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن(‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ اﻋﺪاد ﻧﺤﺲ‪ ،‬اﻋﺪادي ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ از ﺟﻤﻠﻪ اﻋـﺪادي ﻫـﺴﺘﻨﺪ‬

‫‪ ™ 168‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻮر ﻫﺎﻟﻪاي از ﺗﻘﺪس و ﺗﺒﺮك ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ در اﻛﺜـﺮ ﺟﻮاﻣـﻊ و ﻓﺮﻫﻨـﮓﻫـﺎ از ارج و‬ ‫ﻣﻨﺰﻟﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﺪد ﻫﻔﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺎ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻋﺪد ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﮔﻞ ﺳﺮﺳﺒﺪ اﻋﺪاد ﻣﻘﺪس و ﺧﻮش ﻳﻤﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺣﻀﻮر‬ ‫اﻳﻦ ﻋﺪد در ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮاﻛﺰ ﺧﺮﻳﺪ و ﻓـﺮوش‪ ،‬ﻣﺮاﻛـﺰ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬ﻛﻮﭼـﻪ ﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﻴﺎدﻳﻦ )ﻣﻴﺪان ﻫﻔﺖ ﺣﻮض( ﻣﺤﺼﻮﻻت و ‪ ...‬ﺟﺰﺋﻲﺗﺮﻳﻦ ﺑﺎزﺗﺎب اﻳﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻋﺪدي اﺳﺖ ﻣﻌﺮوف و از دﻳﺮﺑﺎز ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ اﻗﻮام ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺑﻮده و اﻏﻠﺐ در اﻣﻮر اﻳﺰدي و ﻧﻴﻚ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬وﺟـﻮد ﻋـﻮاﻣﻠﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﺳﻴﺎرهﻫﺎي ﻣﻜﺸﻮف ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رﻧﮓﻫﺎي اﺻﻠﻲ )زرد‪ ،‬آﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎرﻧﺠﻲ‪ ،‬ﺳـﺮخ‪،‬‬ ‫ﺑﻨﻔﺶ‪ ،‬ﺳﺒﺰ و ﻧﻴﻠﻲ(‪ 1‬ﺑﺎزﮔﻮي رﺟﺤﺎن و ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎوراي ﻃﺒﻴﻌﻲ اﻳﻦ ﻋﺪد ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﻴﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﻬـﺎن ﺑـﻪ ﻃـﻮر ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪاي‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ اﻳﺮان )ﭼﻪ ﭘﻴﺶ از اﺳﻼم و ﭼـﻪ ﺑﻌـﺪ از آن(‬ ‫در اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬ﺑﺎورداﺷﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ و آﻳﻴﻦﻫﺎ‪ ،‬ادﺑﻴـﺎت و ﺣﺘـﻲ ﺻـﺤﺒﺖﻫـﺎي روزﻣـﺮه و‬ ‫ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم و‪ ...‬ﺷﺎﻫﺪ ﺣﻀﻮر و ﻧﻘﺶ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﻃﺎﻟﻊﺑﻴﻨﻲ آرﻳﺎﻳﻲ در ﻣﻌﺮﻓﻲ اﻳﻦ ﻋﺪد ﭼﻨﻴﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻋﺪد ‪ ،7‬ﻧﻤﺎد و ﺟـﻮﻫﺮه از‬ ‫ﺧﻮدﮔﺬﺷﺘﮕﻲ‪ ،‬اﺧﻼقﻣﺪاري‪ ،‬اﺷﺮاق و ﺷﻔﻘﺖ‪ ،‬ﭘـﺎﻛﻲ‪ ،‬روﺷـﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ذات ﻣﻨـﺰه آﻓﺮﻳـﺪﮔﺎر‪،‬‬ ‫ﻧﻴﺮوي آﻓﺮﻳﻨﺶ و ﺟﻬﺎن ﻫﺴﺘﻲ و ﻣﻌﻨﻮﻳﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺪد ﺳﺤﺮآﻣﻴﺰ ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﻫﻤﮕﺎم ﺑﺎ ﺗﺤﺮﻛﺎت‬ ‫ﻫﺴﺘﻲ اﺳﺖ و ﺧﺮد را ﭘﻴﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮ ﻛﺴﻲ ﻃﺎﻟﻌﺶ ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﺑﺎﺷـﺪ آن‬ ‫را ﺧﻮشﻳﻤﻦ ﻣﻲداﻧﺪ‪) «...‬ﺻﻔﻲزاده‪.(164:1383 ،‬‬ ‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﻧﻈﺮ رﻳﺎﺿﻴﺪاﻧﺎن "ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﻛﻪ ﺟﻤﻊ اﻋﺪاد ﺳﻪ و ﭼﻬـﺎر اﺳـﺖ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻫﻨﺪﺳﻲ ﻣﺜﻠﺚ و ﻣﺮﺑﻊ ﻛﻪ اﺷﻜﺎل ﻫﻤﮕﻦ و ﻛﺎﻣﻞ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎﻳﺎﻧﮕﺮ ﻛﻤﺎل و‬

‫‪ .1‬ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ رﻧﮓﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﻲ از ﺳﻴﺎرات ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻳﻜﻲ از روزﻫـﺎي ﻫﻔﺘـﻪ اﺧﺘـﺼﺎص دارد‪) .‬ﻣﻌـﻴﻦ‪،‬‬ ‫‪(129 :1338‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪169‬‬

‫ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺜﺮت و ﺗﻜﺎﻣﻞ اﺳﺖ" )‪.(www.tebyan.net‬‬ ‫اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺣﻮزه رﻳﺎﺿﻲ ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﺑﻠﻜﻪ ردﭘـﺎي آن را در‬ ‫اﻛﺜﺮ ﺟﻮاﻧﺐ زﻧﺪﮔﻲ وﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ و ﺑﻪ وﻳـﮋه ﻣﺤـﺎورات روزﻣـﺮه ﻣـﺮدم ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان دﻧﺒﺎل ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺻﻄﻼح »ﻫﻔﺖ ﻗﻠﻢ آراﻳـﺶ« )ﻣﻌـﺎدل »ﻫـﺮ ﻫﻔـﺖ ﻛـﺮده«‪،‬‬ ‫»ﻫﻔﺖ وﻧﻪ«‪» ،‬ﻫﻔﺖ رﻧﮓ«( ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺳﺘﻔﺎده از ﻫﻔﺖ ﻧـﻮع ﻟـﻮازم آراﻳـﺸﻲ ﻧﻴـﺴﺖ ﺑﻠﻜـﻪ‬ ‫ﻛﻨﺎﻳﻪ از »آراﻳﺶ ﺑﺴﻴﺎر و ﻓﺮاوان« اﺳﺖ‪ .‬ﻳﺎ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪن ﻛﺎري ﺑﺎ دﺷـﻮاريﻫـﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري ﻫﻤﺮاه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد از "ﻫﻔﺖ ﺧﻮان" ﺑﺎﻳﺪ ﮔﺬﺷـﺖ ﻳـﺎ وﻗﺘـﻲ در ﺟﻤﻌـﻲ‬ ‫ﺳﺮو ﺻﺪا زﻳﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد " ﺻﺪا آﻧﻘﺪر ﺑﻠﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲرود« ﻳـﺎ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺟﺎن ﺳﺨﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد " ﻓﻼﻧـﻲ ﻫﻔـﺖ ﺟـﺎن دارد"‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ اﺳـﺖ‬ ‫"ﻫﻔﺖ ﻛﻔﻦ ﭘﻮﺳﺎﻧﺪن" ﻛﻪ ﻛﻨﺎﻳﻪ از ﻓﻮت ﻛﺴﻲ در زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور اﺳـﺖ‪ .‬در ﺗﻤـﺎﻣﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از رﻗﻢ "ﻫﻔﺖ" دارد و ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺴﻴﺎر و ﻛﻤﺎل ﻧﻤـﻮد‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻈﺮ ﻛﻪ ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ در اﺑﺘﺪا‪ ،‬ﻫﻔﺖﭼﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ »ﺑـﺴﻴﺎر ﺑﭽـﻴﻦ« ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫و اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻗﺪﻣﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺪد‪ ،‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ "ﺳﻮﻣﺮﻳﺎن ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﻗﻮﻣﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪) " .‬ﺻﺎدقزاده‪(69 :1376 ،‬‬ ‫در دﻳﻦ زرﺗﺸﺖ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺬﻫﺐ ﻗﺒﻞ از اﺳﻼم اﻳﺮاﻧﻴـﺎن( ﻧﻴـﺰ ﻋـﺪد ﻫﻔـﺖ ﻫﻤـﻮاره‬ ‫ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻘﺪس و اﻫﻮراﻳﻲ داﺷﺘﻪ و دارد‪ .‬در اﻳﻦ آﻳﻴﻦ‪ ،‬آداب و رﺳﻮم و اﻋﺘﻘـﺎدات ﻓﺮاواﻧـﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻧﺸﺄت ﮔﺮﻓﺘﻪ از ﻫﻤﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ارزش اﺳﺖ؛ "آﻳـﻴﻦﻫـﺎﻳﻲ ﻣﺜـﻞ »ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺳﻴﻦ« ﻧﻮروزي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري ﻫﻔﺖ ﺳﻴﺎره )ﻫﻔﺘﺎن( را در اﻣﺮ ﺗﻘﺪس اﻳﻦ ﻋﺪد ﻣﺆﺛﺮ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‬ ‫و ﮔﻤﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ دارﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻫﺮ ﻫﻔﺖ را در اﺧﺘﻴﺎر داﺷـﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﻧﻈـﺮ ﻟﻄـﻒ ﻫـﺮ‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺳﻴﺎره را ﺑﻪ ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻛﺮده و ﺧﻮﺷﺒﺨﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪" .‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در اﻳﻦ دﻳﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻪ ﻫﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻋﺎﻣﻞ ﺷﺮ)ﺳﺮدﻳﻮان( ‪ ،‬ﻫﻔﺖ‬

‫‪ .1‬ﻫﻔﺖ اﻣﺸﺎﺳﭙﻨﺪان‪ :‬اﻫﻮراﻣﺰدا‪ ،‬ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬اردﻳﺒﻬﺸﺖ‪ ،‬ﺷﻬﺮﻳﻮر‪ ،‬ﺳﭙﻨﺪارﻣﺬ ﻳﺎ اﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮرداد‪ ،‬اﻣﺮهﺗﺎت ﻳﺎ اﻣﺮداد و ﻫﻔﺖ‬ ‫دﻳﻮان‪ :‬اﻛﻮﻣﻦ‪ ،‬اﻳﻨﺪره‪،‬ﺳﺎوول‪ ،‬ﻧﺎﻫﻴﻪ‪ ،‬ﺗَﻴﺮﻳﺰ‪ ،‬ز‪‬ﻳﺮﻳﺰ و آﺋِﺸﻤﻪ‬

‫‪ ™ 170‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫آﺗﺸﻜﺪه ﻣﻘﺪس‪ ،1‬ﻫﻔﺖ ﺳﺘﺎره و ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن )ﭘـﺮده ﻫﻔـﺖ رﻧـﮓ ﻧﻴـﺰ ﻛﻨﺎﻳـﻪ از آﺳـﻤﺎن‬ ‫اﺳﺖ(‪ ،‬ﻫﻔﺖ اﻗﻠﻴﻢ‪ ،2‬ﻫﻔﺖ درﻳﺎ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻛﻮه‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪروز ﺑﺮ ﺑﻮدن وﺟـﻮد زرﺗـﺸﺖ در‬ ‫ﺧﺮد اﻫﻮراﻣﺰدا و‪ ...‬ﺗﺄﻛﻴﺪ دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮان‪ ،‬رد ﭘﺎي ﻋﺪد ﻫﻔﺖ را در دﻳﮕﺮ ادﻳﺎن ﺗﻮﺣﻴﺪي )اﺳﻼم‪ ،‬ﻣـﺴﻴﺤﻴﺖ و‬ ‫ﻳﻬﻮدﻳﺖ( و ﻛﺘﺐ آﺳﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺰ دﻧﺒﺎل ﻛﺮد و ﺑﻪ ﻧﺘـﺎﻳﺞ ﺟﺎﻟـﺐ و ﻣﻔﻴـﺪي دﺳـﺖ ﻳﺎﻓـﺖ‪ :‬در‬ ‫ﺗﻮرات ﻧﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻫﻔﺖ ﻧﺮ و ﻣﺎده را ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﺮﮔﻴﺮ ﺗﺎ ﻧﺴﻠﻲ ﺑﺮ ﺟﻬﺎن ﺑﻤﺎﻧـﺪ"‪ .‬ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻌﺠﺰه از ‪ 33‬ﻣﻌﺠﺰه را ﻣﺴﻴﺢ در اﻧﺠﻴﻞ ذﻛﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻛﺘـﺎب از ﻫﻔـﺖ روح ﭘﻠﻴـﺪ‬ ‫ﺻﺤﺒﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻓﺮﻗﻪ ﻛﺎﺗﻮﻟﻴﻚ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﺷﺎدي و ﻫﻔﺖ ﻏﺴﻞ ﺗﻌﻤﻴﺪ وﺟﻮد‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫در اﺳﻼم و ﻗﺮآن )ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻔﺖ ﻣﻮﺿﻮع داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ( ﻧﻴﺰ ﺗﻘـﺪس و‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﺑﺤﺜﻲ ﻋﻤﻴﻖ دارد‪" .‬در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫـﺎي اﺳـﻼﻣﻲ‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﻋـﺪد ﻛﺎﻣـﻞ‪،‬‬ ‫ﻫﻔﺖ اﺳﺖ" )ﻧﻮرآﻗﺎﻳﻲ‪ (www.chn.com ،‬و ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑـﻪ ﺳـﻮرهﻫـﺎﻳﻲ ﻫﻤﭽـﻮن ﺑﻘـﺮه‪،‬‬ ‫ﻳﻮﺳﻒ‪ ،‬ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ‪ ،‬ﻓﺼﻠﺖ‪ ،‬ﻛﻬﻒ و‪ ...‬ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ را درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ".‬آﻳﺎت ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫در ﻗﺮآن ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ آﻓﺮﻳﻨﺶ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﻴﻦ و اﺳﺘﻮاري آﻧﻬﺎ ﺗﺤـﺖ‬ ‫ﺣﻜﻢ اﻟﻬﻲ ﺑﺮ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ اﺳﺖ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﻋﺪم ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺒﺪﻳﻞ در آﻓـﺮﻳﻨﺶ اﻟﻬـﻲ و دﻟﻴﻠـﻲ‬ ‫ﻫﻢ ﺑﺮ ﺗﻘﺪس ﻛﻤﺎل اﻳﻦ ﻋﺪد اﺳﺖ‪ :‬آﺳﻤﺎن و زﻣﻴﻦ ﻫﺮدو ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ دارد و ﻫﻔـﺖ ﻣﻠـﻚ‬ ‫)ﻓﺮﺷﺘﻪ( ﻣﻮﻛﻞ ﺑﺮ آﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻬﻨﻢ ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ دارد‪ .‬ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺻﻠﻲ ﻫﻔﺖ ﻋﺪد اﺳﺖ؛ ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫اﻳﻨﻬﺎ ﻣﻮاردي ﭼﻮن ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﻃﻮاف دور ﻛﻌﺒﻪ‪ ،‬ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﻔﺖ ﻋﻀﻮ ﺑﺪن ﻫﻨﮕـﺎم ﻧﻤـﺎز‬ ‫ﺑﺮ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﭘﺎك ﺷﺪن اﺷﻴﺎي ﻧﺎﭘﺎك ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﺷﺴﺘﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻗـﺎري ﻗـﺮآن ﻣﻌـﺮوف در‬ ‫اﺳﻼم‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ و ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺗﻌﺒﻴـﺮ ﻫﻔـﺖ ﮔـﺎو ﻻﻏـﺮ و‬ ‫ﻫﻔﺖ ﮔﺎو ﭼﺎق در ﺧﻮاب ﻓﺮﻋﻮن )ﭘﺎدﺷﺎه ﻋﺼﺮ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﺳﻒ( و‪ ....‬از دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮدﻫﺎي‬ ‫ﺣﻀﻮر اﻳﻦ ﻋﺪد در اﺳﻼم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) ".‬ﺻﺎدقزاده‪ (71-69 :1376،‬و ﺑﻪ "ﻧﮕﺎه اﻫـﻞ ﺣـﻖ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ داراي ﻫﻔﺖ ﺗﺠﻠﻲ اﺳﺖ‪) ".‬اﺳﺪﻳﺎن‪ ،65 :1384 ،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از زرﻳﻦﻛﻮب(‬ ‫‪ .1‬ﻧﺎم اﻳﻦ ﻫﻔﺖ آﺗﺸﻜﺪه ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ‪ :‬آذرﻣﻬﺮ‪ ،‬آذرﻧﻮش‪ ،‬آذرﺑﻬﺮام‪ ،‬آذرآﻳﻴﻦ‪ ،‬آذرﺧﺮداد‪ ،‬آذرﺑﺮزﻳﻦ و آذرزردﻫﺸﺖ‬ ‫‪ .2‬اُرزه‪ ،‬ﺳ‪‬ﻮ‪‬ه‪ ،‬ﻓﺮددﻓﺶ‪ ،‬وﻳﺪدﻓﺶ‪ ،‬وروﺑﺮﺷﺖ‪ ،‬وروﺟﺮﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮﻧﻴﺮس‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪171‬‬

‫ﺟﺎﻟﺐ اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ارج و ﻗﺮب اﻳﻦﭼﻨﻴﻨﻲ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ ﺑﺎ ﺻﺪور اﺳﻼم در اﻳـﺮان زرﺗـﺸﺘﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ و ﻣﻀﺎﻋﻒ ﮔﺮدﻳﺪ؛ زﻳﺮا اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ در ﻋـﻴﻦ ﮔﺮوﻳـﺪن ﺑـﻪ دﻳـﻦ اﺳـﻼم و‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و آداب آن‪ ،‬ﺑﺮﺧـﻲ از اﻋﺘﻘـﺎدات و آداب و رﺳـﻮم ﻣﻠـﻲ و دﻳﻨـﻲ‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮد را ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻨﺎﻓﺎﺗﻲ ﺑﺎ دﻳﻦ اﺳﻼم ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ادﻳﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮرق ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺎﻃﻴﺮ ﻧﻴـﺰ ﺑـﻪ ﻣـﻮارد ﺑـﺴﻴﺎري از ﺗﺠﻠـﻲ اﻳـﻦ ﻋـﺪد‬ ‫ﺳﺤﺮاﻧﮕﻴﺰ ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ‪ .‬در ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان ﻣﻲﺧـﻮاﻧﻴﻢ ﻛـﻪ اﻫـﻮراﻣﺰدا ﻫﻔـﺖ ﺻـﻔﺖ‬ ‫دارد‪ :‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻋﻘﻞ ﻧﻴﻚ‪ ،‬راﺳﺘﻲ و درﺳﺘﻲ‪ ،‬ﻗﺪرت‪ ،‬ﺗﻘﻮي‪ ،‬ﺧﻴﺮ و ﻓﻨﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‪ .‬وﺟﻮد زرﺗﺸﺖ‬ ‫در ﺧِﺮد اﻫﻮراﻣﺰدا‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز اﺳـﺖ‪ .‬ﻣـﺸﻲ و ﻣـﺸﻴﺎﻧﻪ )ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ زوج‬ ‫آدﻣﻲ(‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺟﻔﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻪ دﻧﻴﺎ ﻣﻲآورﻧﺪ و ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﻧﺴﻞ ﺑﺸﺮ ﻫﺮ ﻛﺪام رواﻧﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ آﻓﺮﻳﺪه ﻣﻘﺪس و ﻧﻴﻚ ﻫﺮﻣﺰد‪ ،‬آﺗﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ درﺧـﺸﺶ او‬ ‫از روﺷﻨﻲ ﺑﻴﻜﺮان ﻫﺮﻣﺰد اﺳﺖ ﻳﺎ در داﺳﺘﺎن ﻣﺴﺎﻓﺮت اﻳﺸﺘﺮ )اﻟﻬﻪ آﻓﺮﻳﻨﻨﺪﮔﻲ و ﺑـﺎروري(‬ ‫ﺑﻪ زﻳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬رواﻳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻟﻬﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ زﻳـﺮزﻣﻴﻦ از ﻫﻔـﺖ دروازه ﻋﺒـﻮر‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻮارد دﻳﮕﺮ‪" :‬ﻫﻔﺖﮔﻮﻧﻪ ﺧﻂ دﺑﻴﺮي ﻛﻪ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﭘﻨﻬﺎن ﻛـﺮد وﻟـﻲ ﺗﻬﻤـﻮرث‬ ‫آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ" )ﺻﻔﻲزاده‪ .(167 :1383 ،‬ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎدن ﻫﻔﺖ ﻛـﺎخ در ﺑـﺎﻻي ﻛـﻮه اﻟﺒـﺮز از‬ ‫ﺳﻮي ﻛﻴﻜﺎوس ﭘﺲ از ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﻳﻲ ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﻫﻔﺖ ﻛﺸﻮر و ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻳﻮان و آدﻣﻴـﺎن‪.‬‬ ‫ﻛﺸﺘﻪ ﺷﺪن زرﺗﺸﺖ در ﺳﻦ ﻫﻔﺘﺎد ﺳﺎﻟﮕﻲ )ﻣﺸﺘﻖ ﻋﺪد ﻫﻔـﺖ(‪ .‬ﻫﻔـﺖ ﮔـﻨﺞ‪ 1‬و ﻋﺠﺎﻳـﺐ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎرﮔﺎه ﺧﺴﺮوﭘﺮوﻳﺰ ﻛﻪ در ﻫﺎﻟﻪاي از اﺳﻄﻮره ﻗﺮار دارد‪.‬‬ ‫در ادﺑﻴﺎت اﻳﺮان ) ﻣﻜﺘﻮب و ﺷﻔﺎﻫﻲ ( ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻌﻤﻖ اﺳﺖ؛ زﻳـﺮا ادﺑﻴـﺎت‬ ‫ﻣﺤﻞ اﻧﻌﻜﺎس ﺑﺎورﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻋﻢ از اﻋﺘﻘﺎدي‪ ،‬اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ و ‪ ...‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و‬ ‫اﻛﺜﺮ ﺷﺎﻋﺮان و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن ﺑﻪ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻـﻲ ﻧـﺸﺎن دادهاﻧـﺪ ﺗـﺎ ﺑـﺪاﻧﺠﺎ ﻛـﻪ در ﻫﻤـﻪ‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺼﻪﻫﺎ و دﻳﻮان اﺷﻌﺎر ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﺮﻣﻲﺧﻮرﻳﻢ‪ .‬ﺷـﺎﻋﺮاﻧﻲ ﭼـﻮن ﻓﺮدوﺳـﻲ ﺑـﺎ‬

‫‪ .1‬ﮔﻨﺞ ﻋﺮوس‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﺑﺎدآورد‪ ،‬ﮔﻨﺞ اﻓﺮاﺳﻴﺎب‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﺳﻮﺧﺘﻪ‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﺧﻀﺮا‪ ،‬ﮔﻨﺞ ﺷﺎدآورد و ﮔﻨﺞ ﺑﺎرﺗﻴﻒ‬ ‫‪ .2‬ﮔﻨﺞ ﮔﺎو‪ -‬دﺳﺘﻤﺎل ﻧﺴﻮز‪ -‬ﺗﺎج ﻳﺎﻗﻮت ﻧﺸﺎن‪ -‬ﺗﺨﺖ ﻃﺎﻗﺪﻳﺴﻲ‪ -‬ﻃﻼي ﻣﺸﺖاﻓﺸﺎر‪ -‬ﮔﻨﺞ ﺑﺎدآورده‪ -‬ﺷﻄﺮﻧﺠﻲ از‬ ‫ﻳﺎﻗﻮت و زﻣﺮد‬

‫‪ ™ 172‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫"ﻫﻔﺖﺧﻮان رﺳﺘﻢ"‪" ،‬ﻫﻔﺖﺧﻮان ﺳﻬﺮاب"‪" ،‬ﻫﻔﺖ ﭘﻬﻠﻮان"‪ 1‬و داﺳﺘﺎن" ﻫﻔﺘﻮاد"؛ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬ ‫ﮔﻨﺠﻮي ﺑﺎ »ﻫﻔﺖ ﭘﻴﻜﺮ«؛ ﻋﻄﺎر ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري ﺑﺎ »ﻣﺮاﺣﻞ ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﺳـﻴﺮ و ﺳـﻠﻮك«‪ 2‬و "ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻋﺸﻖ" )ﻫﻔﺖ ﺷﻬﺮ ﻋﺸﻖ را ﻋﻄﺎر ﮔﺸﺖ ‪/‬ﻣﺎ ﻫﻨﻮز اﻧﺪر ﺧﻢ ﻳﻚ ﻛﻮﭼﻪاﻳﻢ(؛ ﺟﺎﻣﻲ ﺑﺎ‬ ‫" ﻫﻔﺖ ﻣﺜﻨﻮي"‪3‬؛ ﺧﻮاﺟﻪ ﻋﺒﺪاﷲاﻧﺼﺎري ﺑﺎ »ﻫﻔﺖ ﺣﺼﺎر«؛ دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ اﺑـﺮاﻫﻴﻢ ﺑﺎﺳـﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﭘﺎرﻳﺰي ﺑﺎ »آﺳﻴﺎب ﻫﻔﺖ ﺳﻨﮓ«‪» ،‬ﻛﻮﭼﻪ ﻫﻔﺖﭘﻴﭻ«‪» ،‬اژدﻫﺎي ﻫﻔﺖ ﺳﺮ«‪» ،‬ﻧﺎي ﻫﻔﺖ ﺑﻨـﺪ«‬ ‫و‪...‬‬ ‫ﺑﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻲﺷﻚ ﺣﻀﻮر ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ آن در ﺣـﻮزه ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻣﺮدم اﻳﺮان ﻧﻴﺰ اﻣﺮي ﺑﺪﻳﻬﻲ و ﻗﺎﺑﻞ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨـﻲ اﺳـﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﺎنﻛـﻪ ﺑـﺎ دﻗـﺖ در زواﻳـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻪ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻣﻲرﺳـﺪ‪ .‬ﻫﻤـﻮاره در ﻃـﻮل ﺗـﺎرﻳﺦ اﻳـﺮان‬ ‫آداب و رﺳﻮم‪ ،‬ﻣﺮاﺳﻢ‪ ،‬ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﺑﺴﻴﺎري وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺑﺎزﺗﺎب ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻي اﻳﻦ ﻋﺪدﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﻮارد زﻳﺮ ﻛـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﺣﻜـﻢ ﻣـﺸﺘﻲ از‬ ‫ﻳﻚ ﺧﺮوار اﺳﺖ‪ ،‬دﻗﻴﻖ ﺷﻮﻳﻢ‪:‬‬ ‫اﺑﻮرﻳﺤﺎن ﺑﻴﺮوﻧﻲ‪ ،‬ﺳﻔﺮه ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻦ را از زﻣﺎن ﺟﻢ ﻣﻲداﻧـﺪ و ﻧﻘـﻞ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪" :‬ﭼـﻮن‬ ‫ﺟﻤﺸﻴﺪ ﺑﺮ اﻫﺮﻳﻤﻦ ﻛﻪ راه ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ و ﺑﺎرش ﺑﺎران و ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن ﮔﻴﺎﻫـﺎن و ﻧﻌﻤـﺖ و‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ را ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد ﭘﻴﺮوز ﺷﺪ‪ ،‬دوﺑﺎره ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ و ﻧﻌﻤﺖ ﺑﺎران و ﺳﺒﺰ ﺷـﺪن ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬ ‫ﺷﺮوع ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺟﻬﺖ ﻣﺮدم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬روز ﻧﻮ" آﻣﺪ و ﻫﺮﻛﺲ از ﻣﺮدم ﺑـﺮاي ﺗﺒـﺮك‪،‬‬ ‫ﻃﺸﺘﻲ ﺟﻮ ﻛﺎﺷﺖ و اﻳﻦ آﻳﻴﻦ ﺑﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ در اﻳﻦ روز ﮔﺮداﮔﺮد ﺳﺮاي‪ ،‬ﻫﻔـﺖﮔﻮﻧـﻪ ﻏـﻼت‬ ‫ﺑﺮﻫﻔﺖ اﺳﺘﻮاﻧﻪ ﻣﻲﻛﺎﺷﺘﻨﺪ و از آن روز‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻫﻔﺖ ﺣﺒﻮب‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﮔﺮده ﻧـﺎن از ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺣﺒﻮب ﭘﺨﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺷﺎﺧﻪ ﮔﻴﺎه‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺧﻮﺷﻪ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺟﺎم ﺳﭙﻴﺪ‪ ،‬ﻫﻔﺖ درﻫـﻢ ﺳـﭙﻴﺪ‪،‬‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺷﻤﻊ و ﻫﻔﺖ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﻣﻄﻠﻊﺷﺎن ﺑﺎ ﺳﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﻮاﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺎه ﺑـﻪ ﻫﻔـﺖ ﺧـﻮان‬

‫‪ .1‬ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻫﻔﺖ ﭘﻬﻠﻮان ﺑﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪1 :‬ـ ﻓﺮﻳﺪون ‪2‬ـ ﺿﺤﺎك ‪3‬ـ ﺳﻴﺎوش ‪4‬ـ ﻓﺮود ‪5‬ـ ﭘﻴﺮان ‪6‬ـ رﺳﺘﻢ ‪7‬ـ‬ ‫ﺑﻬﺮام ﭼﻮﺑﻴﻨﻪ‬ ‫‪ .2‬ﻃﻠﺐ‪ -‬ﻋﺸﻖ‪ -‬ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ -‬اﺳﺘﻐﻨﺎ‪ -‬ﺗﻮﺣﻴﺪ‪ -‬ﺣﻴﺮت‪ -‬ﻓﻨﺎ‬ ‫‪» .3‬ﺳﻠﺴﻠﻪ`اﻟﺬﻫﺐ«‪» ،‬ﺳﻼﻣﺎن و اﺑﺴﺎل«‪» ،‬ﺗﺤﻔﻪ`اﻻﺑﺮار«‪» ،‬ﺳﺒﺤﻪ`اﻻﺑـﺮار«‪» ،‬ﻳﻮﺳـﻒ و زﻟﻴﺨـﺎ«‪» ،‬ﻟﻴﻠـﻲ و ﻣﺠﻨـﻮن« و‬ ‫»ﺧﺮدﻧﺎﻣﻪ«‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪173‬‬

‫)ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻗﺎب( ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬در دورهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ رواج ﮔﺮدﻳـﺪ" )ﻫﻤـﺎن‪-392 :‬‬ ‫‪.(391‬‬ ‫در "ﺧﻮر" رﺳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻔﺖ ﻃﺎﻗﭽﻪ ﺣﻴﺎط‪ ،‬ﺟﻮ ﻣﻲﻛﺎرﻧﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ "ﺑـﺎﻏﻮ"‬ ‫ﺳﺒﺰه ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن اﻳﺮان ﻛﻬﻦ ﻛﻪ "ﺑـﻴﺴﺖ و ﭘﻨﺞ روز ﭘﻴﺶ از ﻧﻮروز در ﻣﻴﺪان ﺷﻬﺮ‪،‬‬ ‫دوازده ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺘﻮن از ﺧﺸﺖ ﺧﺎم در اﻃﺮاف ﺣﻴﺎط درﺑﺎر و ﻳﺎ ﻣﻴﺪان ﺷﻬﺮ ﺑﺮﭘﺎ ﻛـﺮده و‬ ‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻫﺮ ﺳﺘﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ داﻧﻪ از ﺣﺒﻮﺑﺎت ﻣﻲﻛﺎﺷﺘﻨﺪ‪) .‬ﻫﻨﺮي‪(52: 1353 ،‬‬ ‫از ﮔﺬﺷــﺘﻪ‪ ،‬ﺧــﻮردن ﻫﻔــﺖ ﻧــﻮع آﺟﻴـﻞ )آﺟﻴـﻞ ﻫﻔــﺖ رﻧــﮓ( ﺑـﻲ ﻧﻤــﻚ در ﺷــﺐ‬ ‫ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪﺳﻮري ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻳﻦ آﺟﻴﻞ از ﺳﻮي ﺧﻮد اﻓـﺮاد ﺗﻬﻴـﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ و‬ ‫ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدن آن‪" ،‬ﻫﻔﺖ دﺧﺘﺮ ﺑﺎﻛﺮه" ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ دﻋﻮت ﻣـﻲﺷـﺪ‪ ...‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻻرﻳﺠﺎن در اﻳﻦ ﺷﺐ آﺷﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣـﻲﺷـﺪ ﻛـﻪ در آن ﻫﻔـﺖ ﻧـﻮع‬ ‫ﺑ‪‬ﻨﺸﻦ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺟﻮر ﺳﺒﺰي و ﻫﻔﺖ ﺗﺮﺷﻲ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻦ ﻣﻨﺎﺳﺒﺖ "ﻫﻔﺖ ﺗﺮﺷـﻲ آش"‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ‪) .‬ﻫﻤﺎن ‪(41 :‬‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﺧـﻮراﻛﻲ ﺷـﻴﺮﻳﻦ‬ ‫)ﻫﻔﺖ ﻟﻮن(‪ ،‬ﻫﻔﺖ داﻧﻪ روﻏﻨﻲ و ﻫﻔﺖ ﻧﻮع ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ ﺗﺪارك دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺎزﻧﺪران‪ ،‬ﺻﺒﺢ روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ آش ﻫﻔﺖ ﺗﺮﺷﻲ‪ ،‬درﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﺷﻲ ﻛﻪ ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻧﻮع ﺗﺮﺷﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب ﻧﺎرﻧﺞ‪ ،‬آب ﻟﻴﻤﻮ‪ ،‬آب اﻧﺎر‪ ،‬ﺳﺮﻛﻪ‪ ،‬ﮔﻮﺟـﻪ ﺳـﺒﺰ و آب ازﮔﻴـﻞ در آن‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫در اﺻﻔﻬﺎن در ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري رﺳﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛـﻪ ﭘـﺲ از ﻋﺒـﻮر از ﻣﻘﺎﺑـﻞ ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻓﺮوﺷﮕﺎه ﻋﻄﺎري در ﻧﻬﺎﻳﺖ از ﻳﻜﻲ اﺳﭙﻨﺪ ﺧﺮﻳﺪه ﻣﻲﺷﺪ و در ﺧﺎﻧـﻪ آن را ﺑـﺎ ﺑﺨـﻮر ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺗﺮﻛﻴﺪن ﭼﺸﻢ ﺣﺴﻮد و ﺑﺪﺧﻮاه‪ ،‬دود ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﺮدم ﮔﻴﻼن ﻧﻴﺰ ﺑﺎ آداب ﺧﺎﺻﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺮﻳﺪ آﻳﻨﻪ و اﺳﭙﻨﺪِ ﻫﻔﺖرﻧﮓ و ﮔﻤ‪‬ﺞ )ﻇﺮف ﺳﻔﺎﻟﻲ( ﻣﻲروﻧﺪ‪) .‬ﻫﻤﺎن ‪(31 :‬‬ ‫ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﮔﺮدو ﺷﻜﺴﺘﻦ را در ﮔﺸﻮده ﺷﺪن ﺑﺨﺖ ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮﻫـﺎي دم‬ ‫ﺑﺨﺖ در اﻳﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪ ﺳـﻮري ﻫﻔـﺖ ﮔـﺮدو و ﻣﻘـﺪاري ﻧﺒـﺎت ﺑـﻪ ﻛﺎرﮔـﺎه‬ ‫ﻛﻮزهﮔﺮي ﻳﺎ ﺷﻴﺸﻪﮔﺮي ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻮزهﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﭘﺸﺖ ﭼـﺮخ ﻛـﻮزهﮔـﺮي ﻣـﻲﻧـﺸﺎﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﭼﺮخ را ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ و در ﻫﺮﺑﺎر ﻳﻚ ﮔﺮدو را ﻣﻲﺷﻜﺴﺖ‪) .‬ﻫﻤﺎن ‪(37:‬‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺑـﺎر ﭘﺮﻳـﺪن از روي آﺗـﺶ را ﺧـﻮش‬

‫‪ ™ 174‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻳﻤﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﮔﺎه ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﺟﺎي ﻳﻚ ﺗﻞ آﺗـﺶ‪ ،‬ﻫﻔـﺖ ﺗـﻞ آﺗـﺶ در ﻳـﻚ ردﻳـﻒ روﺷـﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از روي ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮﻧﺪ )ﻫﺪاﻳﺖ‪ .(125:1379 ،‬اﻳﻦ رﺳـﻢ در اﻏﻠـﺐ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫اﻳﺮان ازﺟﻤﻠﻪ ﻣﺎزﻧﺪران‪ ،‬ﺧﺮاﺳﺎن و ‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﭘﻴﺶ از ﻃﻠﻮع آﻓﺘﺎب روز ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ‪ ،‬ﻛﻮزه ﻧـﻮﻳﻲ را ﺑـﻪ ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﺟﻮيﻫﺎ و آبﻫﺎي روان ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و از ﻫﻔﺖ ﭼﺸﻤﻪ ﭘﺮ از آب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳـﻪ ﺑـﺎر از روي‬ ‫آن ﻣﻲﭘﺮﻧﺪ‪) .‬ﻫﻨﺮي‪(31 :1353،‬‬ ‫در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﻫﻤﻮاره در ﺑﻴﻦ ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎي اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘـﺲ‬ ‫از ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎي ﺳﺎل ﺗﺤﻮﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﻮره ﻳﺎ ﻫﻔﺖ آﻳﻪ از ﻗﺮآن را ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻛﻠﻤـﻪ »ﺳـﻼم«‬ ‫آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻳﺎ اﻳﻦﻛـﻪ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ زﻋﻔـﺮان ﺑـﺮ روي ﻛﺎﻏـﺬي‪ ،‬ﻫﻔـﺖ ﺳـﻼم‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪ و در آب ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺧـﻮردن اﻳـﻦ آب را در زﻣـﺎن ﺗﺤﻮﻳـﻞ ﺳـﺎل‪ ،‬ﻣﺘﺒـﺮك‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ؛ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ آﻳﺎت‪ ،‬آﻓﺖﻫﺎ و ﺑﻼﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬زﻣﻴﻨـﻲ و ﺷـﻴﻄﺎن‬ ‫را از ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎﻧﻪ و ﺧﺎﻧﻮاده دور ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺳﻼﻣﺖ و آراﻣـﺶ را ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪ در ﺳـﺎل ﻧـﻮ‬ ‫ﻣﻲآورﻧﺪ‪" .‬ﻫﻤﭽﻨﺎنﻛﻪ در ﺳﻨﺖ ﺷﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ رواﻳﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻫﺮ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻫﻔـﺖ‬ ‫آﻳﻪ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﻫﻔﺖﺳﻼم را در روز ﻧﻮروز ﺑﺮ ﻛﺎﺳﻪ ﭼﻴﻨﻰ ﺑﻪ ﻣﺸﻚ و زﻋﻔﺮان ﺑﻨﻮﻳـﺴﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﮔﻼب ﺑﺸﻮﻳﺪ ﻫﺮ ﻛﻪ از آن آب ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﺳﺎل دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ اﻟﻤﻰ و دردى ﺑﻪ وى ﻧﺮﺳﺪ و‬ ‫اﮔــﺮ ﮔﺰﻧــﺪهاى وى را ﮔــﺰد‪ ،‬زﻫــﺮ ﺑــﺮ او ﻛـﺎر ﻧﻜﻨــﺪ ﺑــﻪ ﻗــﺪرة اﷲ ﺗﻌــﺎﻟﻰ" )ﺟﻌﻔﺮﻳـﺎن‪،‬‬ ‫‪ .(www.balagh.net‬در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺳﻼم را ﺑﺮ "ﻏﻮﻟﻮﻧﮓ آب" )زردآﻟـﻮ‬ ‫و ﻗﻴﺴﻲ ﺧﺸﻚ ﺷﺪه را ﻛﻪ در آب ﺧﻴﺲ ﻛﻨﻨﺪ( ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در زﻧﺠﺎن رﺳﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ دﺧﺘﺮان ﺑﺮاي ﺑﺨﺖ ﮔﺸﺎﻳﻲ ﺑـﻪ آب اﻧﺒـﺎر ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ و‬ ‫ﻫﻔﺖ ﮔﺮه ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻪﺷﺎن ﻣﻲزدﻧـﺪ و از ﭘـﺴﺮان ﻧﺎﺑـﺎﻟﻎ ﻣـﻲﺧﻮاﺳـﺘﻨﺪ ﺗـﺎ آن ﻫﻔـﺖ ﮔـﺮه را‬ ‫ﺑﮕﺸﺎﻳﻨﺪ‪) .‬رﺿﻲ‪ .(258 :1380 ،‬دﺧﺘﺮان ﺷﻴﺮازي ﻧﻴﺰ از ﺷﺐ ﻗﺒﻞ از ﺳﻴﺰده ﺑﺪر ﻳـﻚ ﻧـﺦ‬ ‫ﺗﺎﺑﻴﺪه ﻫﻔﺖ رﻧﮓ اﺑﺮﻳﺸﻤﻲ را ﺑﻪ ﻛﻤـﺮ ﻣـﻲﺑـﺴﺘﻨﺪ و ﺻـﺒﺢ روز ﺳـﻴﺰده ﭘـﻴﺶ از ﻃﻠـﻮع‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﭘﺴﺮ ﺑﭽﻪ ﻧﺎﺑﺎﻟﻐﻲ را وادار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﮔﺮه از ﻛﻤﺮﺷـﺎن ﺑـﺎز ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺑﺨﺘـﺸﺎن‬ ‫ﮔﺸﻮده ﺷﻮد )ﻫﻨﺮي‪.(77 :1353 ،‬‬ ‫آب ﻫﻔﺖ ﮔَﺮي از روشﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺨﺖ ﮔﺸﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣﻄﺎﻟـﺐ ﻧﮕﺎﺷـﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه در ﻛﺘﺎب "از ﺧﺸﺖ ﺗﺎ ﺧﺸﺖ" آب ﻫﻔﺖ ﮔﺮي‪ ،‬آﺑﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎدر دﺧﺘﺮ – ﻳـﺎ ﻛـﺲ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪175‬‬

‫دﻳﮕﺮ‪ -‬از ﻫﻔﺖ دﻛﺎن ﻛﻪ ﻧﺎم ﺷﻐﻠﺸﺎن ﺑﻪ "ﮔَﺮي" ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ ﻣﺜـﻞ آﻫﻨﮕﺮي‪،‬ﻣـﺴﮕﺮي‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺸﻪ ﮔﺮي و‪ (...‬ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و ﭘﺲ از اﻧﺠﺎم ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻃﺒﻖ آداﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﮔﺸﺎﻳﺶ ﺑﺨﺖ ﺑﻪ‬ ‫روي ﺳﺮ دﺧﺘﺮ ﻣﻲرﻳﺨﺖ )ﻛﺘﻴﺮاﻳﻲ‪.(97:1348 ،‬‬ ‫در ﺳﺎري دﺧﺘﺮان ﺻﺒﺢ زود ﺳﻴﺰده ﺑﺪر از ﺧﻮاب ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ ﺟﻮي‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﺷﺎن ﻣﻲروﻧﺪ و ﻫﻔﺖ ﺑﺎر از ﺟﻮي آب ﻣﻲﭘﺮﻧﺪ و ﻫﺮ ﺑﺎر ﻧﻴﺖ ﺧﻮد را ﺗﻜﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در آذرﺑﺎﻳﺠﺎن رﺳﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ در روز ﺳﻴﺰده ﺑﺪر در راه ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻔـﺖ ﺳـﻨﮓ‬ ‫از زﻣﻴﻦ ﺟﻤﻊ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﻧﻤـﺎد دور رﻳﺨـﺘﻦ ﺑﻴﻤـﺎري و ﻧﺤـﺴﻲ ﭘـﺸﺖ ﺳـﺮ ﺧـﻮد‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در روﺳﺘﺎي "ﺣﺴﻦ ﻟﻨﮕﻲ" ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‪ ،‬در روز ﺳﻴﺰده ﺑﻪدر‪ ،‬ﺷﺘﺮان را ﺑﺎ ﻣﻨﮕﻮﻟﻪ ﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم "ﮔُﻞ ﮔُﻠﻮم ﭘﻨﮓ" زﻳﻨﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ از اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻫﻔﺖ رﻧﮓ ﺗﻬﻴﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺑـﺎ آن‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻴﺰده ﺑﺪر ﻣﻲروﻧﺪ )ﻫﻨﺮي‪.(77-78: 1353 ،‬‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﺟﺸﻦ آﺑﺮﻳﺰان ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻓﻴﺮوز ﭘﺴﺮ ﻳﺰدﮔﺮد ﭘﺲ‬ ‫از ﻫﻔﺖ ﺳﺎل ﻗﺤﻄﻲ‪ ،‬ﺑﺎران ﺑﺎرﻳﺪن ﮔﺮﻓﺖ و ﻣﺮدم ﺷﺎدي ﻛﻨﺎن ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ آب ﭘﺎﺷـﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫از آن ﻣﻮﻋﺪ‪ ،‬اﻳﻦ رﺳﻢ ﻣﺮﺳﻮم ﮔﺮدﻳﺪ )رﺿﻲ‪.(384 :1380 ،‬‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم ﺑـﻮدن ﺑﻨـﺪﻫﺎي »ﺗﻴﺮوﺑـﺎد«‪ 1‬از ﺗﺎرﻫـﺎي ﻫﻔـﺖ رﻧـﮓ اﺑﺮﻳـﺸﻢ ﻳـﺎ ﻧـﺦ )ﺷـﺒﻴﻪ‬ ‫رﻧﮕﻴﻦﻛﻤﺎن( در ﺟﺸﻦ "ﺗﻴﺮو ﺟﺸﻦ" زرﺗﺸﺘﻴﺎن )ﺟﺸﻦ ﺗﻴﺮﮔﺎن( ﻣﺆﻳﺪ اﻫﻤﻴـﺖ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﺪد ﻫﻔﺖ اﺳﺖ‪).‬ﻫﻤﺎن‪.(664 :‬‬ ‫ﺑﺎدﺑﺮه‪ /‬ﺑﺎدﺑﺰه‪ ،‬روز ﺑﻴﺴﺖ و دوم ﻣﺎه ﺑﻬﻤﻦ اﺳﺖ و درﺧﺼﻮص اﻳﻦ روز رواﻳﺖ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪" :‬ﻫﻔﺖ ﺳﺎل در اﻳﺮان ﺑﺎد ﻧﻴﺎﻣﺪ‪ .‬در اﻳﻦ روز ﺷﺒﺎﻧﻲ ﭘﻴﺶ ﻛﺴﺮا آﻣـﺪ و ﮔﻔـﺖ‪ :‬دوش‬ ‫آن ﻣﻘﺪار ﺑﺎد آﻣﺪ ﻛﻪ ﻣﻮي ﺑﺮ ﭘﺸﺖ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪان ﺟﻨﺒﻴﺪ‪ .‬ﭘـﺲ از آن روز ﻧـﺸﺎﻃﻲ ﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﻲ ﻧﻤﻮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮت ﻳﺎﻓﺖ و ﺳﺎﻟﻴﺎﻧﻲ ﭘﺲ از آن ﺑﺪان ﺧﺎﻃﺮ ﺟﺸﻦ ﺑـﺎدﺑﺮه‬ ‫ﺑﺮﮔﺰار ﺷﺪ" )رﺿﻲ‪.(685 ،722 :1380 ،‬‬ ‫در روﺳﺘﺎي ﻧﺨﻞ ﻧﺎﺧﺪاي ﺑﻨﺪرﻋﺒﺎس‪ ،‬در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرده ﺻﻔﺮ ﻓﺎﻟﻲ ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫آن ﻳﻚ ﻛﺎﺳﻪ آب از ﭼﺎه ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ و ﻫﻔﺖ ﺑﺮگ از درﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﺎر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ )ﻣﺜـﻞ‬ ‫‪1. Tiru-bâd‬‬

‫‪ ™ 176‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺑﺮﻳﺸﻢ‪ ،‬اﻧﺎر و ‪ (...‬روي آب ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪) ...‬ﻫﻨﺮي‪.(40 :1353 ،‬‬ ‫در اﺳﺘﺎن ﻛﻬﮕﻴﻠﻮﻳﻪ و ﺑﻮﻳﺮ اﺣﻤﺪ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻗﻮام دﻳﮕﺮ اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺪت ﺟـﺸﻦ‬ ‫و ﭘﺎﻳﻜﻮﺑﻲ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻋﺮوﺳﻲ ﺳﻪ اﻟﻲ ﻫﻔﺖ روز ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻦﻛﻪ ﻋﺮوس ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺨﺖ رﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪت ﺳﻪ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ روز ﺑﺎ ﻛﺴﻲ دﻳﺪار ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻬﺮﻫﺎي ﮔﻴﻼن‪ ،‬ﺧﺎﻧﻮاده ﻋﺮوس ﻫﻔﺖ روز ﭘﺲ از ﻋﻘﺪ‪ ،‬داﻣﺎد را ﺑﻪ ﺷﺎم دﻋﻮت و‬ ‫ﭘﺎﮔﺸﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﮔﻴﻼن‪ ،‬رﺳﻢ اﺳﺖ ﺳﻪ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺑﺎر ﻋﺮوس را در ﺧﺎﻧﻪ داﻣﺎد ﺑﻪ دور ﭼﺎه‬ ‫آب ﻳﺎ ﺣﻮض ﺧﺎﻧﻪ و اﮔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻃـﺸﺘﻲ ﭘـﺮ آب ﻣـﻲﮔﺮداﻧﻨـﺪ و ﻋـﺮوس ﺳـﻜﻪاي در آن‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪازد‪ .‬در ﻟﺮﺳﺘﺎن ﻧﻴﺰ ﻋﺮوس را ﻫﻔﺖ ﺑﺎر دور "ﺗﮋﮔﺎه" )اﺟﺎق( ﺧﺎﻧﻪ ﭘﺪر ﻣﻲﮔﺮداﻧﻨـﺪ‬ ‫وﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ داﻣﺎد ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ )اﺳﺪﻳﺎن‪.(94 :1384 ،‬‬ ‫در ﻧﻬﺎوﻧﺪ روز ﭘﻴﺶ از ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬ﻋﺮوس ﺑﻪ ﺳﻮي رودﺧﺎﻧﻪ رﻫﺴﭙﺎر ﻣﻲﺷـﻮد و ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻛﻮزه را از آب ﭘﺮ و ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﻫﻔﺖ ﻣﺸﺖ ﮔﻨﺪم ﺑـﻪ آب ﻣـﻲرﻳـﺰد )ﻫـﺎﻧﺮي‬ ‫ﻣﺎﺳﻪ‪.(15-16 :1355 ،‬‬ ‫در ﻛﺎﺷﻤﺮ ﺧﺎﻧﻮاده داﻣﺎد در ﺷﺐ ﻳﻠﺪا‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻨﻲ ﻣﺴﻲ آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻔـﺖ ﭘﺎرﭼـﻪ‬ ‫اﻟﻮان روي اﻳﻦ ﺳﻴﻨﻲﻫﺎ ﻗـﺮار ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ و در ﻫـﺮ ﺳـﻴﻨﻲ ﺑـﺮﻧﺞ‪ ،‬ﮔﻮﺷـﺖ‪ ،‬ﺷـﻴﺮﻳﻨﻲ و ‪...‬‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﻫﻔـﺖ ﻧﻔـﺮ آن را ﺗـﺎ ﺧﺎﻧـﻪ ﻋـﺮوس ﺣﻤـﻞ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )ﺷـﻌﺒﺎﻧﻲ اﺻـﻞ‪86 ،‬‬ ‫و‪.(99:1385‬‬ ‫در اﺑﻴﺎﻧﻪ ﺑﺮاي ﺗﺰﺋﻴﻦ ﺳﺮﻋﺮوس‪ ،‬زﻳﻮر ﻣﺠﻠﻠﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﺗﻨﻜﻪ" ﻛﻪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً‬ ‫ﺳﻜﻪﻫﺎﻳﻲ در ﻫﻔﺖ ردﻳﻒ ﺑـﺮ آن دوﺧﺘـﻪ ﻣـﻲﺷـﻮد‪) .‬ﻧﻈـﺮي داﺷـﻠﻲ ﺑـﺮون و دﻳﮕـﺮان‪،‬‬ ‫‪(342:1384‬‬ ‫در ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮده ﻛﻪ ﭘﺲ از اﻳﻦﻛﻪ‪ ،‬ﻋﺮوس ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ داﻣﺎد رﺳﻴﺪ‪ ،‬در ﺳـﺮ‬ ‫راه وي ﻳﻚ ﻛﺎﺳﻪ آب و ﻫﻔﺖ ﻣ‪‬ﺠﻤﻌِﻪ )ﻫﻔﺖ ﺳﻴﻨﻲ ﻣﺴﻲ ﮔﺮد ﺑﺰرگ( ﺑﻪ ﺻﻮرت واروﻧﻪ‬ ‫روي زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲدادﻧﺪ و در وﺳﻂ ﻫﺮ »ﻣﺠﻤﻌﻪ« ﻳﻚ ﮔﺮدو ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎدام ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﺮوس ﺑﻌﺪ از رﻳﺨﺘﻦ آب ﺑﺎ ﻫﻔﺖ ﻗﺪم از روي ﺳﻴﻨﻲﻫﺎ ﻋﺒﻮر ﻣﻲﻛﺮد و ﺑﺎ ﻫـﺮ‬ ‫ﻗﺪم ﻳﻚ ﮔﺮدو ﻳﺎ ﻳﻚ ﺑﺎدام را زﻳﺮ ﭘـﺎي ﺧـﻮد ﻣـﻲﺷﻜـﺴﺖ )ﺷـﻜﻮر زاده‪-201 :1363 ،‬‬ ‫‪.(200‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪177‬‬

‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ رﺳﻢ ﺑﻮد در اﺛﻨﺎي ﺧﻮاﻧﺪن ﺻﻴﻐﻪ ﻧﻜﺎح‪ ،‬ﻳﻚ ﻧﻔﺮ از زﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ ﺑـﻪ وﺳـﻴﻠﻪ‬ ‫ﺳﻮزﻧﻲ ﺑﺎ ﻧﺦ ﻫﻔﺖ رﻧـﮓ‪ ،‬ﭘﺎرﭼـﻪ ﺑـﺎﻻي ﺳـﺮ ﻋـﺮوس و داﻣـﺎد را ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻧﻤـﺎدﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲدوﺧﺖ )ﻫﻤﺎن‪ (177:1363 ،‬و در ﮔﻮﺷﻪاي دﻳﮕﺮ دو ﺗﺨﻢﻣﺮغ را در ﻫﻔـﺖ ادوﻳـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺖ اوﻻد ﻣﻲﺟﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ و ﻫﻔﺖ ﺟﻮاﻫﺮ در ﻫﺎون ﻣﻲﺳﺎﻳﻴﺪﻧﺪ )ﻫﺪاﻳﺖ‪.(34 :1379 ،‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻤﻲ ﺧﺎص در ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺷﺐ وﻻدت ﻧﻮزاد و آوﻳﺨﺘﻦ ﻫﻔـﺖ ﺳـﻨﺠﺎق از‬ ‫ﻟﺒﺎس ﻧﻮزاد ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن از آﺳﻴﺐ ﺟﻦﻫﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧـﺎمﻫـﺎ و آداب ﻣﺨﺘﻠـﻒ در اﻛﺜـﺮ‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳﺮان ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﻳﺪي ﮔﺌﺠﻪ‪ 1‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨـﻲ ﻫﻔـﺖ ﺷـﺐ)آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن(‪ ،‬ﭘ‪‬ﻤﻠـﻪ ﭘـﺮ‬ ‫)ﻟﺮﺳﺘﺎن(‪ ،‬ﺷﺐ ﺷِﺸِﻪ )ﻧﺎم ﺟﻨﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷﺐ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧـﻮزاد آﺳـﻴﺐ ﺑﺮﺳـﺎﻧﺪ(‪،‬‬ ‫ﺷﺐ ﺧﻴﺰ و ‪...‬‬ ‫در ﻟﺮﺳﺘﺎن در ﺷﺐ ﻫﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺮﺗﺮﻳﻦ زن ﻣﺠﻠﺲ ﮔﻮش ﻧﻮزاد را ﺳﻮراخ ﻣﻲﻛﻨـﺪ و‬ ‫ﺑﻪ آن ﮔﻮﺷﻮارهاي ﺑﺎ ﺣﻠﻘﻪ اي از ﻃﻼ وﻫﻔـﺖ ﻧﮕـﻴﻦ ﺑـﺴﻴﺎر ﻛﻮﭼـﻚ ﻓﻴـﺮوزه اي ﻛـﻪ در‬ ‫ﻟﺮﺳﺘﺎن ﺑﻪ آن "ﻫﻔﺖ ﻣﺤﻤﺪي" ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲآوﻳﺰد‪.‬‬ ‫در ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺷﺐ ﺷِﺸِﻪ‪ ،‬ﻧﻮزاد را از زﻳﺮ ﭘﺎي ﻫﻔﺖ دﺧﺘﺮ ﻧﺎﺑـﺎﻟﻎ رد ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و روي‬ ‫ﻟﭽﻚ ﻧﻮزاد ﻫﻔﺖ ﺳﻮزن ﻣﻲزﻧﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻊ ﻳﻜﻲ از زﻧﺎن ﺣﺎﺿﺮ در ﻣﺠﻠـﺲ ﻣﻘـﺪاري‬ ‫ﺑﺮﻧﺞ در ﻛﻒ دﺳﺖ ﻣﻲرﻳﺰد و دﻋﺎي ﭼﻬﺎر ﻗﻞ )ﭼﻬﺎر ﺳﻮره ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﻞ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد( ﺑـﺮ‬ ‫آن ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و آﻧﻬـﺎ را دور ﺗـﺎ دور اﻃـﺎق ﻣـﻲﮔﺮداﻧـﺪ )ﺷـﻜﻮر زاده‪ (144 :1363 ،‬و در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﺷﺐ‪ ،‬ﻧﻮزاد ﺗﻮﺳﻂ ﻫﻔﺖ زﻧﻲ ﻛﻪ داﻳﺮهوار ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺖ ﮔﺮداﻧﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﺎﻧﺮي ﻣﺎﺳﻪ‪.(38 :1355 ،‬‬ ‫ﭼﻴﺪن ﺑﻨﺪﻧﺎف ﺑﭽﻪ در روز ﻫﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪ‬ ‫ﻋ‪‬ﻘﻴﻘﻪ و ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻧﻮزاد را در ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ روز ﺗﻮﻟﺪش‪ ،‬ﻧﻴﻜﻮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺪﻳﺜﻲ از اﻣﺎم‬ ‫ﺻﺎدق)ع( ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ‪ " :‬ﻓﺮزﻧﺪ را در روز ﻫﻔﺘﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﻧﺎم ﻣﻲﻧﻬﻨـﺪ و ﭘـﺲ از ﻋﻘﻴﻘـﻪ‪،‬‬

‫‪1. Yeddi geja‬‬ ‫‪2. Pamela par‬‬

‫‪ ™ 178‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻮي ﺳﺮش را ﻣﻲﺗﺮاﺷـﻨﺪ و ﻫـﻢ وزن آن‪ ،‬ﻧﻘـﺮه ﻳـﺎ ﻃـﻼ ﺗـﺼﺪق ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪) ".‬اﺳـﺪﻳﺎن‪،‬‬ ‫‪(40:1384‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﺳﻮره ﻳﺎﺳﻴﻦ و ﻫﻔﺖ ﻣﺒﻴﻦ ﺑﺮاي زن آﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﺑﻮدن او از ﺧﻄﺮات‬ ‫و ﻣﺸﻜﻼت دوران ﺑﺎرداري ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪) .‬ﻫﺪاﻳﺖ ‪.(44 :1379‬‬ ‫"در ﺧﺮم آﺑﺎد ﻟﺮﺳﺘﺎن ]و دﻳﮕﺮ ﻧﻘﺎط اﻳﺮان[ ﻧﺬر ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ اﮔـﺮ داراي ﻓﺮزﻧـﺪ ذﻛـﻮر‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻮي او را ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻧﺘﺮاﺷﻨﺪ و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻛﻮدك ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ رﺳﻴﺪ ﻳـﺎ از‬ ‫آن ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري ﻣﻲﭼﻴﺪﻧﺪ و ﻫﻢوزن آن‪ ،‬ﻃﻼ ﻳﺎ ﭘﻮل ﺑـﻪ ﺿـﺮﻳﺢ‬ ‫اﻣﺎم رﺿﺎ)ع( ﻓﺪﻳﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ ".‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ آﺳﻴﺐﻫﺎ و ﺧﻄﺮﻫﺎ را ﺗـﺎ ﺳـﻨﻴﻦ ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ‪) .‬اﺳﺪﻳﺎن‪.(42-43 :1384،‬‬ ‫در ﻗﺸﻢ وﻗﺘﻲ ﻛﻮدﻛﻲ دﻳﺮﺗﺮ از ﻣﻮﻋﺪ راه ﺑﻴﻔﺘـﺪ او را در زﻧﺒﻴﻠـﻲ ﻣـﻲﻧﻬﻨـﺪ و دو ﻧﻔـﺮ‬ ‫زﻧﺒﻴﻞ را ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﺪه اي ﺑﺎ ﺧﻮاﻧﺪن اﺷﻌﺎري ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲروﻧـﺪ و ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﺧﻮراﻛﻲ در زﻧﺒﻴﻞ ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(45:‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ "ﺷﺐ ﻫﻔﺖ"‪ ،‬در ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺷﺐ ﻓﻮت اﻓﺮاد از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎورﻫـﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺧﻮر ﻣﺮدم اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ روان اﻧﺴﺎن ﭘﺲ از ﻣﺮگ ﺗﺎ ﻫﻔﺖ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑـﺮ ﺑـﺎﻻي‬ ‫ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﭼﺮا ﻛﻪ ﻧﮕﺮان ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪﮔﺎن اﺳﺖ )ﻫﻨﺮي‪.(14:1353 ،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از آداب دﻓﻦ ﻣﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ » :‬ﺑﻌﺪ از دﻓﻦ ﻣﺮده ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره ﻧﺒﺎﻳﺪ آن‬ ‫را ﺗﺮك ﻛﺮد ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮب اﺳﺖ ﻫﻔﺖ ﻗﺪم رﻓﺘﻪ و دوﺑﺎره ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬ﭼﻮن ﻛﻪ او ﭼـﺸﻢ ﺑـﻪ‬ ‫راه اﺳﺖ« )ﻫﺪاﻳﺖ‪.(66:1379 ،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ »اﮔﺮ ﺑﭽﻪ ﻗﺒﻞ از ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻤﻴﺮد ﺑـﻪ ﺑﻬـﺸﺖ ﻣـﻲرود« و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ‪» ،‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺷﺐ در ﺧﺎﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﻴﺮد ﺑﺎﻳـﺪ ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺷﺐ ﻣﺘﻮاﻟﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ در آﻧﺠﺎ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪«.‬‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ "ﻫﻔﺖ ﻗﺪم دﻧﺒﺎل ﺗﺎﺑﻮت رﻓـﺘﻦ ﺛـﻮاب دارد« و» اﮔـﺮ ﻣـﺮدي از ﻛﻨـﺎر‬ ‫ﺗﺎﺑﻮﺗﻲ ﮔﺬﺷﺖ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ زﻳﺮ آن رﻓﺘﻪ و ﻫﻔﺖ ﻗﺪم‪ ،‬آن را ﺑﻪ دوش ﺑﺒﺮد و ﻳـﺎ اﻳـﻦﻛـﻪ‬ ‫ﻫﻔﺖ ﻗﺪم‪ ،‬ﺗﺎﺑﻮت را ﻣﺸﺎﻳﻌﺖ ﻛﻨﺪ")ﻫﻤﺎن‪ .(65 :‬ﻫﻢﭼﻨـﺎن ﻛـﻪ در ﻛﺘـﺎب »ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫روﺳﺘﺎي اﺑﻴﺎﻧﻪ« آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬در اﺑﻴﺎﻧﻪ رﺳﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻫﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻫﻔـﺖ ﻗـﺪم ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﺟـﺴﺪ‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪179‬‬

‫ﺣﺮﻛــﺖ ﻛﻨﻨــﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧــﺪ ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﻛــﺎر ﺛــﻮاب دارد« ) ﻧﻈــﺮي داﺷــﻠﻲ ﺑــﺮون و‬ ‫دﻳﮕﺮان‪.(566:1384،‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از"ﻫﻔﺖ ﻣﻬﺮه" ﺑﺮاي دﻓـﻊ ﭼـﺸﻢ زﺧـﻢ در ﺑـﻴﻦ ﻣـﺮدم‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ ﻣﺮاﺳـﻢ"‬ ‫ﻧﺰﻟﻪﺑﻨﺪي" ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻲ و اﺑﺮﻳﺸﻢ ﻫﻔﺖرﻧﮓ اﻧﺠﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﻣﺘـﺪاول ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ )ﻫﺪاﻳﺖ‪.(252:1379 ،‬‬ ‫ﻛﺮﻣﺎﻧﻲﻫﺎ رﺳﻢ دارﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﺮآﻣﺪن ﺣﺎﺟﺎت و دﻓﻊ ﺑﻼ‪ ،‬ﻣـﺎﻫﻲ ﻳـﻚ ﺗـﺎ ﻫﻔـﺖ ﻣﺮﺗﺒـﻪ‬ ‫آﺟﻴﻞ ﻣﺸﮕﻞﮔﺸﺎ )ﻫﻔﺖ رﻗﻢ آﺟﻴﻞ( ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮ ﻣﻲدﻫﻨﺪ )ﻫﻤﺎن‪.(57 :‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺑﻴﻤﺎري از ﺧﺎﻧﻪ و ﺷﻔﺎي ﺑﻴﻤﺎر ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬آﺷـﻲ ﺑـﻪ ﻧـﺎم "آش‬ ‫اَﺑﻮد‪‬ردا " ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ و ﺑﻴﻦ ﻓﻘﺮا ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ آش از ﻫﻔﺖ رﻧﮓ آﺟﻴﻞ )ﻣﻨﻈﻮر ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻧﻮع ﺑﻨﺸﻦ و ﺣﺒﻮﺑﺎت( از ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻓﺎﻃﻤﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣـﻲﻛﻨـﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻣﻨﺎﻃﻖ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎﻧﺪﮔﺎري و رﻓﻊ ﺑﻴﻤﺎري و آﻓﺖ از ﻧـﻮزاد‪ ،‬از ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺸﺎن ﻣﺤﻤﺪ اﺳﺖ ﮔﺪاﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﭘﻮﻟﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ راه ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﻲﺷـﻮد‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﺑﺮاي ﻧﻮزاد ﻣﻲﺧﺮﻧﺪ و ﺑﺮ او ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﻨﺪ )ﺷﻜﻮر زاده‪.(25 -26 :1363 ،‬‬ ‫آش اُﻣﺎج ﻛُﻤﺎج ﺧﺮاﺳﺎﻧﻲﻫﺎ‪ ،‬از آردي ﻛﻪ از ﺳﻪ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻓﺎﻃﻤـﻪ ﻧـﺎﻣﻲ در‬ ‫آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻪ اﺿﺎﻓﻪ روﻏﻦ‪ ،‬زﻋﻔﺮان‪ ،‬ادوﻳﻪ‪،‬ﺣﺒﻮﺑﺎت و ﺳﺎﻳﺮ ﻣـﻮاردي‬ ‫ﻛﻪ از ﻋﻄﺎر ﺳﺮﮔﺬر ﺧﺮﻳﺪاري ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻫﻤﺎن‪.(45 :‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ﺳﻪ ﻳﺎ ﻫﻔﺖ روز ﺑﻌﺪ از ﺣﺮﻛﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮ‪» ،‬آش ﭘـﺸﺖﭘـﺎ«‬ ‫ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫در داﻧﺶ ﻋﻮام‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻣﻮﺟﻮدي اﺳﺖ داراي "ﻫﻔـﺖ اﻧـﺪام )دو دﺳـﺖ‪ ،‬دو ﭘـﺎ‪ ،‬ﺳـﺮ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﻢ و آﻟﺖ ﺗﻨﺎﺳﻠﻲ(" )ﻫﺪاﻳﺖ‪.(247 :179 ،‬‬ ‫ﺑﺎور ﻋﻮام ﺑﺮ اﻳﻦﻛﻪ »ﺳﮓ ﻫﻔﺖ ﺟﺎن دارد« و در اﺻﻄﻼح "ﻫﻔﺖ ﺟﺎن داﺷﺘﻦ" را ﺑـﻪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ ﻣﻘﺎوم و "ﺟﺎن ﺳﺨﺖ" ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان »ﺷﺶ ﻣﺎﻫﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪن« راﻳﺞ اﺳـﺖ‪ ،‬در اﺻـﻞ "ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻣﺎﻫﻪ دﻧﻴﺎ آﻣﺪن" ﺑﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑـﺴﻴﺎر ﻋﺠـﻮل ﺑﺎﺷـﺪ )ﻫـﺎﻧﺮي‬ ‫ﻣﺎﺳﻪ‪.(27 :1355،‬‬ ‫در ﻣﻮرد ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮاب ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ":‬ﻫﻔﺖ ﭘﺎدﺷﺎه را ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ"‬

‫‪ ™ 180‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫در ﺧﺼﻮص اﻓﺮاد ﺑﻲﻛﺲ و ﻛﺎر ﻳﺎ ﺑﺪ ﺷﺎﻧﺲ و اﻗﺒﺎل ‪ ،‬ﻣﺼﻄﻠﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ ‪:‬‬ ‫"در ﻫﻔﺖ آﺳﻤﺎن‪ ،‬ﻳﻚ ﺳﺘﺎره ﻧﺪارد‪«.‬‬ ‫ﻗﺼﻪﻫﺎي "ﻫﻔﺖ ﺟﻔﺖ ﻛﻔﺶ آﻫﻨﻲ"‪" ،‬ﻫﻔﺖ ﺗﺎ ﻋﺼﺎي آﻫﻨﻲ"‪" ،‬ﭘﺪر ﻫﻔـﺖ دﺧﺘـﺮ و‬ ‫ﭘﺪر ﻫﻔﺖ ﭘﺴﺮ" و ‪ ...‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺤﺒﻮب آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺷﻬﺮ ﻛﺮﻣﺎن ﻗﻠﻌﻪاي اﺳﺖ ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ "ﻗﻠﻌﻪ ﻫﻔﺖدﺧﺘﺮان" و ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫در زﻣﺎن اردﺷﻴﺮ ﺑﺎﺑﻜﺎن‪ ،‬ﺷﺨﺼﻲ در آﻧﺠﺎ ﺑﻮده ﻛﻪ ﻫﻔﺖدﺧﺘﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺳﻨﮕﺴﺮ دب اﻛﺒﺮ را »ﻫﻔﺖ ﺑﺮارك« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﺮ اﺳـﺎس اﻓـﺴﺎﻧﻪاي ﻛـﻪ دارﻧـﺪ‪،‬‬ ‫»دب اﻛﺒﺮ« ﻫﻔﺖ ﺑﺮادري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از دﺳﺖ دﺷﻤﻨﻲ ﻧﺎﻣـﺎدري و ﺑـﻪ ﺧﻮاﺳـﺖ ﺧـﺪا ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﻤﺎن ﻣﻲروﻧﺪ ﺗﺎ ﺟﺎوداﻧﻪ ﺷﻮﻧﺪ و »دب اﺻﻐﺮ« ﺧﻮاﻫﺮ ﺷﻴﺮﺧﻮاره اﻳﻦ ﻫﻔﺖ ﺑﺮادر اﺳـﺖ‬ ‫)اﻋﻈﻤﻲ ﺳﻨﮕﺴﺮي‪.(48:1349 ،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ »ﻗﻮس ﻗﺰح« ﻋﻜﺲ »ﻛﻮه ﻗﺎف« اﺳﺖ و رﻧﮓﻫـﺎي آن‬ ‫اﻧﻌﻜﺎس ﺗﺎﺑﺶ آﻓﺘﺎب در ﻫﻔﺖ رﻧﮓ ﺟﻮاﻫﺮاﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛـﻮه ﻗـﺎف از آن ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ )ﺷﻜﻮرزاده‪.(345 :1363 ،‬‬ ‫در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﻨﺪ آﻣﺪن رﮔﺒﺎر‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻛﭽﻞ زﻧﺪه را اﺳﻢ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﻧﺨﻲ را ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻢ ﻫﺮﻛﺪام ﻳﻚ ﮔﺮه ﻣﻲزﻧﻨـﺪ و در ﺣﻴـﺎط و رو ﺑـﻪ ﻗﺒﻠـﻪ آوﻳـﺰان ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ )ﻫـﺪاﻳﺖ‪،‬‬ ‫‪.(50:1379‬‬ ‫ﺳﺮﻣﻪ ﻫﻔﺖ ﺟﻮاﻫﺮ ﻛﻪ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﻃﻼ‪ ،‬ﻧﻘﺮه‪ ،‬اﻟﻤﺎس‪ ،‬ﻳﺎﻗﻮت‪ ،‬زﺑﺮﺟﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻞ و د‪‬ر اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻗﻮيﺗﺮﻳﻦ ﺳﺮﻣﻪ داﻧﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد )ﻛﺘﻴﺮاﻳﻲ‪. (126:1338 ،‬از دﻳﺮﺑﺎز ﻓﻠﺰات اﺻـﻠﻲ را ﻫﻔـﺖ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را "ﻫﻔﺖ ﺟﻮش"‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﺟﺴﺪ"‪ " ،‬ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ" ‪ " ،‬ﻫﻔـﺖ ﮔـﻮﻫﺮ"‪،‬‬ ‫"ﻫﻔﺖ ﺟﻮﻫﺮ"‪ " ،‬ﺟﻮاﻫﺮ ﺳﺒﻌﻪ" و ‪ ...‬ﻧﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪﻧـﺪ‪ .‬ﻧﺎﺻﺮﺧـﺴﺮو در ﺟـﺎﻣﻊاﻟﺤﻜﻤﺘـﻴﻦ‬ ‫آورده اﺳﺖ‪" :‬ﺟﻮاﻫﺮ ﻫﻔـﺖاﻧـﺪ از‪ :‬زر‪ ،‬ﺳـﻴﻢ‪ ،‬آﻫـﻦ‪ ،‬ﻣـﺲ‪ ،‬ارزﻳـﺰ‪ ،‬ﺳـﺮب و ﺳـﻴﻤﺎب"‬ ‫)ﻣﻌﻴﻦ‪ (126:1338،‬و ﺣﻀﻮر ﻫﻔﺖ ﺟﻮاﻫﺮ و ﺟﻴﻮه را در ﺳﻔﺮه ﻋﻘﺪ ﻧﺸﺎن ﺑﺮ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺨﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻨﺪ )ﻫﺪاﻳﺖ‪.(35 :1379 ،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺎزيﻫﺎي آﺷﻨﺎي ﻛﻮدﻛﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﺎزي »ﻫﻔﺖ ﺳﻨﮓ« اﺳﺖ‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺎزي از دو ﺗﻴﻢ ﻫﻔﺖ ﻧﻔﺮه ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺎزي‪ ،‬ﻫﻔﺖ ﻗﻄﻌـﻪ ﺳـﻨﮓ ﻣﺘﻮﺳـﻂ ﺑـﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﺗﻌﺪادي ﺳﻨﮓ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺮاي ﭘﺮﺗﺎب اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪181‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﺪد ﭼﻬﻞ در ﺑﺎور ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﻋﺪد ﭼﻬـﻞ ﻧﻴـﺰ در زواﻳـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ زﻧـﺪﮔﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ‪ ،‬اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‬ ‫وﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﻣﻘﺪس ﺑﻮده و از ﺟﺎﻳﮕﺎه وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬واژه ﻫﺎي‬ ‫»ﭼﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ«‪» ،‬ﭼﻞ ﭼﻠﻲ« و »ﭘﻴﺮا ﭼﻠﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ ﭼﻠﻪ« ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ اﻫﻤﻴﺖ و ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻤـﺎدﻳﻦ‬ ‫و ﻣﺎوراﻳﻲ اﻳﻦ ﻋﺪد در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺗﺎﻳﻴﺪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬در ﻛﺘﺎب "آﻳﻴﻦﻫﺎي ﮔﺬر در اﻳﺮان" آﻣﺪه اﺳﺖ ‪ ":‬ﻋـﺪد ﭼﻬـﻞ‪،‬‬ ‫ﻋﺪد ﻛﻤﺎل و ﻣﻘﺪس اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﭼﻠﻪ ﻧﺸﺴﺘﻦ دروﻳﺸﺎن‪ ،‬رﻳﺎﺿﺖ ﭼﻬﻞ روزه ﺻﻮﻓﻴﺎن‪ ،‬ﭼﻬﻠﻢ‬ ‫ﻓﻮت )ارﺑﻌﻴﻦ(‪ ،‬ﭼﻬﻠﻢ ﺗﻮﻟﺪ ﻛﻮدك‪ ،‬ﭼﻠﻪ ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن و ﭼﻠﻪ زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ )ﺳﻦ ﻛﻤﺎل‬ ‫ﻓﻜﺮي اﻧﺴﺎن( ﺳﻦ ﺑﻌﺜﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ )ﺻﻠﻲ اﷲﻋﻠﻴﻪ و آﻟﻪ( و اﻳﻦﻛﻪ ﺣﻀﺮت ﻳﻮﻧﺲ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‬ ‫در دل ﻣﺎﻫﻲ )ﻧﻬﻨﮓ( ﺑﻮد ﺗﺎ ﭘﺎﻟﻮده و ﭘﺎك از ﻛﺎم او ﺑﻴـﺮون آﻣـﺪ" )اﺳـﺪﻳﺎن‪(57:1384 ،‬و‬ ‫ﻫﺰاران ﻣﻮرد دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻳﻦ ﻋﺪد ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﺪد ﭼﻬﻞ ﻧﻴﺰ ﮔﺎه ﺑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺪد ﻫﻔﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻛﻤ‪‬ﻲ ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻛﻤﺎل‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻴﺖ و ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎخ ﭼﻬﻞ ﺳـﺘﻮن‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺘﻮن دارد‪ .‬ﻣﻘﺒﺮه ﭼﻬﻞ ﺗﻦ ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﺷﺎﻧﺰده ﻗﺒـﺮ ﺑﻴـﺸﺘﺮ ﻧـﺪارد ﻳـﺎ ﭼـﺮاغﻫـﺎي‬ ‫ﭼﻠﭽﺮاغ ﺧﻴﻠﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﺑﺮﺳﺪ و ﻳﺎ ﺗﻮپ و ﭘﺎرﭼﻪ ﭼﻬﻞ ﺗﻜﻪ واﻗﻌﺎً ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻬﻞ ﺗﻜـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ و ‪...‬‬ ‫‪1‬‬ ‫اﻧﺎ ﻛﺮاﺳﻨﻮﻟﺴﻜﺎ ‪ ،‬ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﻟﻬﺴﺘﺎﻧﻲ در ﺧﺼﻮص وﺟﻮد دورهﻫﺎي ﺧﺎص ﭼﻬﻞ روزه‬ ‫در زﻧﺪﮔﻲ اﻓﺮاد ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ... " :‬در آﻳﻴﻦﻫﺎي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ‪ ،‬ﭼﻠﻪ‪ ،‬دوره ﭼﻬﻞ روزهاي اﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺨﺺ و ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ او ﺑﺎ ﻳﻚ وﺿﻊ ﻣﻬﻢ و ﺣﺴﺎس ﺑﺮﺧﻮرد ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮاﻗـﻊ‬ ‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ازدواج ﻳﺎ ﻣﺮگ‪ .‬ﻃﻲ ﻣﺪت ﭼﻬﻞ روز ﺑﻌﺪ از ﻫـﺮ ﻳـﻚ از اﻳـﻦ ﻣﺮاﺣـﻞ‪،‬‬ ‫ﺷﺨﺺ و ﺧﺎﻧﻮادهاش ﺑﻪ ﻃﻮر ﺧﺎﺻﻲ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮ ﻣـﻲﺷـﻮﻧﺪ و در ﻣﻌـﺮض ﺣﻤﻠـﻪ ارواح‬ ‫ﺷﻴﻄﺎﻧﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻳﻚ دوره اﻏﺘﺸﺎش و ﻓﺘﺮت اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺑﻌـﺪ از ﻫـﺮ‬ ‫اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺎزه از زﻧﺪﮔﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪) "...‬اﺳـﺪي‪ ،57:1376 ،‬ﺑـﻪ ﻧﻘـﻞ از اﻧـﺎ‬

‫‪1. Anna krasnowolska‬‬

‫‪ ™ 182‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﺮاﺳﻨﻮﻟﺴﻜﺎ(‪.‬‬ ‫در ﻗﺮآن‪ ،‬اﺣﺎدﻳﺚ و رواﻳﺎت ﻧﻘﻞ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫»ﻣﻴﻘﺎت ﺣﻀﺮت ﻣﻮﺳﻲ ﺑﺎ ﭘﺮوردﮔـﺎرش در ﻣـﺪت ﭼﻬـﻞ روز ﺣﺎﺻـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ«‬ ‫)ﺳﻮره ﺑﻘﺮه‪ ،‬آﻳﻪ‪.(51‬‬ ‫ﻗﻮم ﺑﻨﻲاﺳﺮاﺋﻴﻞ ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﻛﻔﺮان ﻧﻌﻤﺖ و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮔﻮﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺮﮔﺮداﻧﻲ ﭼﻬـﻞﺳـﺎﻟﻪ‬ ‫ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪﻧﺪ)ﺳﻮره ﻣﺎﺋﺪه‪ ،‬آﻳﻪ ‪ (26‬و ﺑﺮاي ﺑﺮآورده ﺷﺪن دﻋﺎي ﺧﻮد ﭼﻬـﻞ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز‬ ‫ﻧﺎﻟﻪ و زاري ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﻞ ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ ،‬ﺳﻦ ﻛﻤﺎل اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ":‬ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻨﺪه ﺑـﻪ ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎﻟﮕﻲ ﻣـﻲرﺳـﺪ‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ دو ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻣﺮاﻗﺐ او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﺮ او ﺳﺨﺖ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ و ﻫﻤﻪ ﻛﺎرﻫﺎي‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ و ﺑﺰرگ و زﻳﺎد و ﻛﻢ را ﺛﺒﺖ ﻛﻨﻴﺪ‪ ".‬ﭼﺮاﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ اﻧـﺴﺎن ﺗـﺎ ﭼﻬـﻞ ﺳـﺎﻟﮕﻲ‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴـﺮد و از آن ﭘـﺲ ﺗﺤـﻮﻻت دروﻧـﻲ در او ﺳـﺨﺖﺗـﺮ ﻣـﻲﺷـﻮد ‪ ...‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‬ ‫داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ وﻳﮋه آﻧﺎن ﻛـﻪ ﻣـﺸﺮب ﻋﺮﻓـﺎﻧﻲ دارﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻋـﺪد ﭼﻬـﻞ در زﻣﻴﻨـﻪ‬ ‫ﺧﻮدﺳﺎزي ﺑﺎ دﻳﺪه اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻋﺪد در ﻓﻌﻠﻴﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ اﺳﺘﻌﺪادﻫﺎي اﻧﺴﺎن‬ ‫‪1‬‬ ‫و ﻛﺎﻣﻞ ﺷﺪن ﻣﻠﻜﺎت اﺧﻼﻗﻲ و ﭘﻴﻤﻮدن درﺟﺎت ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺗﺄﺛﻴﺮي وﻳﮋه‪ ،‬ﻗﺎﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﻬﺮوردي ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪" :‬ﺧﺪاوﻧﺪ اﻧﺴﺎن را در ﭼﻬﻞ روز آﻓﺮﻳﺪ و ﻫﺮ روز ﺻﻔﺘﻲ ﺑﻪ او‬ ‫اﻋﻄﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮﻳﻚ ﺣﺠﺎﺑﻲ و ﻣﺎﻳـﻪ ﺗﻌﻠـﻖ وي ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎ ﺑـﻮد ﺗـﺎ اﻳـﻦﻛـﻪ در روز ﭼﻬﻠـﻢ‬ ‫ﺣﺠﺎبﻫﺎ ﻛﺎﻣﻞ و ﻣﺘﺮاﻛﻢ ﺷﺪ‪".‬‬ ‫ﺣﻀﺮت آدم‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺷﺒﺎﻧﻪ روز ﺑﺮ روي ﻛﻮه ﺻﻔﺎ در ﺣﺎل ﺳﺠﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻟﻘﻤﻪ ﺣﺮام ﺑﺨﻮرد ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺷﺐ ﻧﻤﺎز او ﻗﺒﻮل ﻧﻤﻲﺷـﻮد و دﻋـﺎي او ﻧﻴـﺰ ﺗـﺎ‬ ‫ﭼﻬﻞ روز ﺑﻪ اﺟﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ ﻛﺲ ﻏﻴﺒﺖ ﻣﺮد ﻳـﺎ زن ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﻲ را ﻛﻨـﺪ ﺗـﺎ ﭼﻬـﻞ ﺷـﺒﺎﻧﻪ روز ﻧﻤـﺎز و روزهاش‬ ‫ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻧﻤﺎز ﺷﺐ ﺑﺮاي ﭼﻬﻞ ﻣﻮﻣﻦ دﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﺑﻨﺎﺑﻪ رواﻳﺘﻲ از اﻣﺎم ﺻﺎدق)ع( اﻧﺴﺎن در ‪ 33‬ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻛﺎﻣﻞ ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﺪ و اﻳـﻦ رﺷـﺪ ﺗـﺎ ﭼﻬـﻞ‬ ‫ﺳﺎﻟﮕﻲ ﺛﺎﺑﺖ اﺳﺖ و از آن ﭘﺲ ﺑﺪن رو ﺑﻪ ﻛﺎﺳﺘﻲ ﻣﻲرود‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪183‬‬

‫اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﭼﻬﻞ روز ﺧﺎﻟﺺ ﺑﺮاي ﺧﺪا ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ او را در دﻧﻴﺎ زاﻫﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و راه‬ ‫و ﭼﺎه زﻧﺪﮔﻲ را ﺑﻪ او ﻣﻲآﻣﻮزد و ﺣﻜﻤﺖ را در ﻗﻠﺐ و زﺑﺎﻧﺶ ﺟﺎري ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﻫﺮﻛﺲ ﭼﻬﻞ ﺣﺪﻳﺚ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ و در ﻛﺎرﻫﺎي دﻳﻨﻲ از آن اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮد‪ ،‬ﺧﺪاوﻧـﺪ او را‬ ‫ﻓﻘﻴﻪ و داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻣﺤﺸﻮر ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪن اﻧﺴﺎن در ﺟﻤﺎﻋﺖ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ از ﻧﻤﺎزي ﻛﻪ ﭼﻬﻞ ﺳﺎل در ﺧﺎﻧـﻪ ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻤﺎز ﺧﻮد را ﭼﻬـﻞ روز ﺑـﺎ ﺟﻤﺎﻋـﺖ و ﺑـﺎ درك ﺗﻜﺒﻴـﺮ اول ﻧﻤـﺎز ﺑﺨﻮاﻧـﺪ‪،‬‬ ‫ﺧﺪاوﻧﺪ دو ﺑﺮاﺋﺖ را ﺑﺮاي او ﻣﻘﺮر ﻣﻲﺳﺎزد‪ -1 :‬ﺑﺮاﺋﺖ از آﺗﺶ دوزخ‪ -2 ،‬ﺑﺮاﺋﺖ از ﻧﻔﺎق‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻫﻞ ﺑﺎﻃﻦ و رﻳﺎﺿﺖﺷـﺮﻋﻰ‪ ،‬ﭼﻠـﻪ ) ﭼﻬـﻞ روز(ﻧـﺸﻴﻨﻰ ﻣﺮﺳـﻮم ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫)روزﻧﺎﻣﻪ رﺳﺎﻟﺖ‪ :‬راز ﻋﺪد ﭼﻬﻞ( و)روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ :‬رﻣﺰ و رازﻫﺎي ﻋﺪد ﭼﻬﻞ ازﻣﻨﻈﺮﻗﺮآن‬ ‫و رواﻳـــــﺎت( )ﺑـــــﻴﺶ از ‪ 150‬ﺣـــــﺪﻳﺚ از ﭘﻴـــــﺎﻣﺒﺮ)ص( در ﻣـــــﻮرد ﻧﻤـــــﺎز‪:‬‬ ‫‪( www.Rahpouyan.Com‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﻋﺪد ﭼﻬﻞ ﻫﻤﭽـﻮن ﻫﻔـﺖ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﻣـﺮدم از آداب و‬ ‫رﺳﻮم ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺎورداﺷﺖﻫﺎ و اﻋﺘﻘـﺎدات و ﺣﺘـﻲ داﺳـﺘﺎنﻫـﺎ و اﻓـﺴﺎﻧﻪﻫـﺎ و ﻣﺤـﺎورات‬ ‫روزﻣﺮه ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺮﺟﺴﺘﻪاي ﻧﻤﺎﻳﺎن اﺳﺖ‪:‬‬ ‫درﺧﺼﻮص ﻋﻠﺖ ﭘﻴﺪاﻳﺶ ﻧﻮروز در رواﻳﺎت اﻳﺮاﻧﻲ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ "ﭼﻮن ﺳﻠﻴﻤﺎن ﺑﻦ‬ ‫داوود اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮﻳﺶ را ﮔﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺳﻠﻄﻨﺖ از دﺳﺖ او ﺑﻴﺮون رﻓﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﺲ از ﭼﻬـﻞ روز‬ ‫ﺑﺎر دﻳﮕﺮ اﻧﮕﺸﺘﺮ ﺧﻮد را ﺑﺎزﻳﺎﻓﺖ و ﭘﺎدﺷﺎﻫﻲ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺸﺖ و ﻣﺮﻏﺎن ﺑﻪ دور‬ ‫او ﮔﺮد آﻣﺪﻧﺪ و اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﻮروز آﻣﺪ" )رﺿﻲ‪.(299-300 : 1380 ،‬‬ ‫از دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ رﺳﻢ اﺳﺖ در ﻧﻮروز‪ ،‬ﭼﻬـﻞ ﻣﺮﺗﺒـﻪ ﺳـﻮره ﻳـﺲ را ﺑـﺮ اﻧـﺎر ﻳـﺎ آب‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه ﻧﻮروزي ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﭘﺲ از ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل ﺑـﻪ ﻳﻤـﻦ ﺳـﻼﻣﺘﻲ و‬ ‫ﺑﺮﻛﺖ از آن ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ )ﺟﻌﻔﺮﻳﺎن‪.(www.balagh.net ،‬‬ ‫در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ آذرﺑﺎﻳﺠﺎن ﺷﺮﻗﻲ‪ ،‬ﺻﺒﺢ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺳﻮري‪ ،‬ﻣﺮدم ﻛﺎﺳـﻪ ﻳـﺎ ﻛـﻮزه‬ ‫آب را ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ و ﻧﺰد روﺣﺎﻧﻲ ﻣﺤﻞ ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ روﺣﺎﻧﻲ ﺑﺮ آن آب‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﺑـﺎر ﺳـﻮره‬ ‫ﻳﺎﺳﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ و ﺧﻮردن اﻳﻦ آب را در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺳﺎل‪ ،‬ﺧﻮشﻳﻤﻦ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﺎزﻧﺪران در ﺷﺐ ﭼﻬﺎرﺷـﻨﺒﻪﺳـﻮري‪ ،‬آش "ﭼﻬـﻞﮔﻴـﺎه" ﻣـﻲﭘﺰﻧـﺪ و آن را ﺑـﺮاي‬

‫‪ ™ 184‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺪاواي ﺑﻴﻤﺎري ﻣﺆﺛﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻴﺮازيﻫﺎ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻪ در ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ روز ﭘﺲ از ﻋﻴﺪ ﻧﻮروز در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺟﻠﻮي‬ ‫آراﻣﮕﺎه ﺳﻌﺪي ﺟﻤﻊ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و آش ﻧﺬري ﻛﻪ در ﻓﺎرس ﺑﻪ آن »دﻳﮓ ﺟﻮش« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺨﺘﻨﺪ و از ﺑﺎﻣﺪاد ﺗﺎ ﺷﺐ ﺑﻪ ﺷﺎدي ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻗﻮم ﻟﻚ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ "ﺟﻜﻪ ﻣﺎﺗﻲ )ﭘﺮﻧﺪه اي ﻛﻮﭼﻚ ﺗﺮ از ﮔﻨﺠﺸﻚ( ﭼﻬﻞ‬ ‫روز ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻓﺮا رﺳﻴﺪن ﻧﻮروز‪ 40‬ﻋﺪد رﻳﮓ ﺑﻪ آﺷﻴﺎﻧﻪاش ﻣﻲﺑﺮد و ﺑﺎ ﮔﺬﺷـﺖ ﻫـﺮ روز‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ را از ﻻﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲاﻧﺪازد و ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﺷﺪن رﻳﮓﻫﺎ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﺎن زﻣﺴﺘﺎن اﺳـﺖ ﺑـﻪ‬ ‫ﭘﺮواز در آﻣﺪه و ﺑﺮ روي ﺷﺎﺧﻪﻫﺎي درﺧﺘﺎن ﻳـﺎ ﺧﺎرﻫـﺎي ﻛـﻢﭘـﺸﺖ ﺷـﺮوع ﺑـﻪ رﻗـﺺ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ" )ﻧﻮروز در ﺑﺎور ﻟﻚﻫﺎ‪.(www. lakestan.com ،‬‬ ‫ﺑﺎ اوﻟﻴﻦ ﺷﺐ ﺑﻠﻨﺪ ﺳﺎل در اول زﻣﺴﺘﺎن ﻧﻴﺎﻛﺎن ﻣﺎ ﮔﺎﻫﺸﻤﺎري ﺧﻮد را ﭼﻬﻞ روز‪ ،‬ﭼﻬﻞ‬ ‫روز ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدﻧﺪ و در ﭘﻲ آن‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻪ دو ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻚ و ﺑـﺰرگ ﺗﻘـﺴﻴﻢ ﺷـﺪ‪ .‬ﻳﻠـﺪا‬ ‫)ﺗﻮﻟﺪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در روز ﻧﺨﺴﺖ ﭼﻠﻪ ﺑﺰرگ( و ﺟﺸﻦ ﺳـﺪه )ﺟـﺸﻦ ﭼﻬﻠﻤـﻴﻦ روز ﺗﻮﻟـﺪ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺼﺎدف ﺑﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﭼﻠﻪ ﺑﺰرگ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ( ﻳﺎدﮔﺎر اﻳﻦ دو ﭼﻠﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در آﺑﺎديﻫﺎي ﺟﻴﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺷﺐ دﻫﻢ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه‪ ،‬آﺗﺶ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻧﺎم آﺗﺶ ﺳـﺪه ﺑـﺎ ﭼﻬـﻞ‬ ‫ﺷﺎﺧﻪ از درﺧﺘﺎن ﻫﺮس ﺷﺪه ﻛﻪ ﻧﺸﺎن"ﭼﻠﻪ ﺑﺰرگ" اﺳﺖ در ﻣﻴـﺪان ده ﺑﺮﻣـﻲاﻓﺮوزﻧـﺪ و‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ :‬ﺳﺪه ﺳﺪه دﻫﻘﺎﻧﻲ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﻛﻨﺪه ﺳﻮزاﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻨـﻮز ﮔـﻮﻳﻲ زﻣـﺴﺘﺎﻧﻲ)روحاﻻﻣﻴﻨـﻲ‪،‬‬ ‫‪.(128 :1376‬‬ ‫ﺟﺸﻦ ﭼِﻠﻤﻮ ﻳﺎ ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ ﻛﻪ در ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ روز از ﻧﻮروز ﻣﻴﺎن زرﺗﺸﺘﻴﺎن ﻛﺮﻣـﺎن ﺑﺮﮔـﺰار‬ ‫ﻣﻲﮔﺸﺖ ﻧﺸﺎن از ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ ﻋﺪد ﭼﻬﻞ دارد‪) .‬رﺿﻲ‪.(652 :1380 ،‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ آذرﺑﺎﻳﺠﺎﻧﻲﻫﺎ رﺳـﻤﻲ داﺷـﺘﻨﺪ ﻛـﻪ ﺑـﺪان "ﻣﻨﺠـﻮق ﺳـﺎﻟﻼﻣﺎخ" )ﻣﻨﺠـﻮق‬ ‫اﻧﺪازي( ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ رﺳﻢ ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ ﻗﺮﺑـﺎن ﺗﻌـﺪادي از ﺟﻮاﻧـﺎن‬ ‫ﮔﺮدﻫﻢ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ و ﻳﻚ ﻛﻮزه ﺑﺎ دﻫﺎﻧﻪ ﮔﺸﺎد را ﭘﺮ از آب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و درون آن ﭼﻬﻞ ﻋﺪد‬ ‫ﮔﻨﺪم و ﭼﻬﻞ ﻋﺪد رﻳﮓ ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫﺮﻛﺲ ﺑﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﻳﻚ ﻋﺪد ﻣﻨﺠﻮق ﻳـﺎ ﺷـﺊ‬ ‫ﻣﻨﺤﺼﺮ ﺑﻪ ﺧﻮدش در آن‪ ،‬ﻓﺎل ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﻛﻮدك‪ ،‬ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﺑﻪ ﻧﻮزاد روﻧﻤﺎ ﻣﻲدادﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻮزاد‬ ‫ﭘﺴﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻٌ ﻳﻚ ﭼﻬﻞ ﺑﺴﻢاﷲ ﻛﻪ از ﻃﻼي ﻧﺎب درﺳﺖ ﺷﺪه ﺑﻮد و ‪ ...‬روﻧﻤﺎي ﻧﻮزاد‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪185‬‬

‫ﺑﻮد )ﻛﺘﻴﺮاﻳﻲ‪.(57:1348 ،‬‬ ‫ﻃﻠﺴﻢ ﭼﻬﻞ ﺑﺴﻢ اﷲ از ﺟﻤﻠﻪ دﻋﺎﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﻮزاد ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﺎﻧـﺪن از‬ ‫ﺑﻼﻳﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺑﺮاي ﻛﻮدﻛﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺬر ﭘﻮﺷﻴﺪن ﻟﺒﺎس ﺳﻘﺎﻳﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻨﺎﻃﻖ از ﺟﻤﻠﻪ ﻟﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬رﺳﻢ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺣﻤـﺎم روز ﭼﻬﻠـﻢ ﻛـﻪ‬ ‫آﺧﺮﻳﻦ ﺣﻤﺎم دوران زاﻳﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎدر و ﻧـﻮزادش را »ﭼﻠّـﻪ ﺑ‪‬ـﺮي« و ﻳـﺎ »ﭼﻠـﻪ ﺑﻨـﺪي«‬ ‫ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ »ﺟﺎمِ ﭼﻬﻞ ﻛﻠﻴﺪ« ﻏﺴﻞ ﻣﻲدادﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﻧﻴﺖ ﻛﻪ ﻗـﻀﺎ و ﺑـﻼ از او‬ ‫و ﻧﻮزادش دور ﺷﻮد و از ﮔﺰﻧﺪ و ﺑﻴﻤﺎري اﻳﻤﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪ .‬روش دﻳﮕﺮ اﻳـﻦ ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﺗﺨـﻢ‬ ‫ﻣﺮﻏﻲ را ﺳﻮراخ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﭘﺲ از ﺧﺎﻟﻲ ﻛﺮدن ﻣﺤﺘﻮﻳﺎت آن ‪ ،‬ﭼﻬـﻞ ﺑـﺎر آن را ازآب ﭘـﺮ‬ ‫ﻛﺮده و در ﻇﺮﻓﻲ ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ آن آب را ﺑﺮ ﺳﺮ زاﺋﻮ ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ و ﺑﺮﺧـﻲ ﻧﻴـﺰ‪،‬‬ ‫ﻛﺎﺳﻪاي را ﭘﺮ از آب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﭼﻬﻞ داﻧﻪ رﻳـﮓ ﺑـﻪ ﻋـﺪد روزﻫـﺎي ﭼﻠـﻪ در آن ﻗـﺮار‬ ‫ﻣﻲدادﻧﺪ و ﺑﺮ ﺳﺮ ﻣﺎدر ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ )ﺣﻨﻴﻒ‪ .(www.lorestan.org ،‬در اﻛﺜـﺮ ﻣﻨـﺎﻃﻖ‪،‬‬ ‫ﺟﺎم »ﭼﻬﻞ ﻛﻠﻴﺪ« ﺑﺮاي ﺑﺨﺖ ﮔﺸﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪﻛﺎر ﻣﻲرﻓﺖ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬ﺑﭽﻪ در رﺣﻢ ﻣﺎدر ﭼﻬﻞ روز ﻧﻄﻔﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻬﻞ روز ﺧﻮن اﺳﺖ‬ ‫و ﭼﻬﻞ روز ﮔﻮﺷﺖ ﺟﻮﻳﺪه اﺳﺖ‪) "...‬ﻫﻤﺎن‪ (7 :‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺳﻌﺪي ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرت آدﻣـــــﻲ ﺷﺪ ﻗﻄـــﺮه آب‬

‫ﻛﻪ ﭼﻞ روزش ﻗﺮار اﻧﺪر رﺣﻢ ﻣﺎﻧﺪ‬

‫وﮔﺮﭼﻞ ﺳﺎﻟﻪ را ﻋﻘﻞ و ادب ﻧﻴﺴﺖ‬

‫ﺑﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺶ ﻧﺸﺎﻳﺪ آدﻣﻲ ﺧﻮاﻧـــــﺪ‬ ‫)ﮔﻠﺴﺘﺎن‪(156،‬‬

‫ﺑﺮاي داﺷﺘﻦ ﺑﭽﻪ زﻳﺒﺎ و ﺧﻮب‪ ،‬ﺳﻮره ﻳﺎﺳﻴﻦ را ﭼﻬﻞ ﺑـﺎر ﻣـﻲﺧﻮاﻧﻨـﺪ و روي ﭼﻬـﻞ‬ ‫ﺳﻴﺐ ﺳﺮخ ﻣﻲدﻣﻨﺪ )ﻫﺎﻧﺮي ﻣﺎﺳﻪ‪.(21 :1355،‬‬ ‫در اﺑﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻛﻮدﻛﻲ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﻳﻚ ﺳﺎﻟﮕﻲ ﻫﻨﻮز راه ﻧﻴﻔﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﻴﻦ "ﺳﻠﻄﺎن ﺳﺒﺪي"‬ ‫را ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻛﻮدك را در ﺳﺒﺪي ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﺒﺪ را ﺑﺮ‬ ‫ﺳﺮ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺑﻪ درِ ﭼﻬﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲرود و اﺷﻌﺎري ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬اﻫﺎﻟﻲ ﺧﺎﻧـﻪ ﻧﻴـﺰ ﻣﻘـﺪاري‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲ در ﺳﺒﺪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻣﻘﺪاري ﺑﻪ ﻛﻮدك ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ ﺗـﺎ ﺳـﺴﺘﻲ او‬ ‫دﻓﻊ ﺷﻮد و ﻗﻮت راه رﻓﺘﻦ ﺑﻴﺎﺑﺪ )اﺳﺪﻳﺎن‪ ،85 -86 :1384،‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻧﻈﺮي داﺷﻠﻲ ﺑـﺮون‬ ‫و دﻳﮕﺮان(‪.‬‬

‫‪ ™ 186‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻧﻮرآﺑﺎديﻫﺎي ﻟﺮﺳﺘﺎن درﺷﺐ ﭼﻬﻠﻢ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﺑﭽﻪ را در ﺑﻐﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و ﺑـﻪ ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻲروﻧﺪ‪ .‬اﻫﻞ ﻫﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻘﺪاري ﺣﺒﻮﺑﺎت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻫﺪﻳﻪ ﺑﻪ اوﻟﻴﺎي ﺑﭽﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ و‬ ‫ﻣﺎدر و ﺧﻮاﻫﺮان ﺑﻪ اﺗﻔﺎق زﻧﺎن دﻳﮕﺮ روﺳﺘﺎ‪ ،‬ﺣﺒﻮﺑﺎت ﺟﻤﻊآوري ﺷﺪه را ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﻧﻮع‬ ‫ﮔﻨﺪم‪ ،‬ﻣﺎش‪ ،‬ﻋﺪس‪ ،‬و ﻧﺨﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ و ﺑﻴﻦ اﻫﻞ روﺳﺘﺎ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺗـﺎ ﻧـﺬري‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺮاي در اﻣﺎن ﻣﺎﻧﺪن ﻧﻮزاد از ﺧﻄﺮات و ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ‪) .‬ﺣﻨﻴﻒ‪(www.lorestan.org ،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ "آش دﻧﺪاﻧﻲ"‪ ،‬ﻗﺒﻞ از ﻣﺨﻠﻮط ﻛﺮدن ﻫﻤﻪ ﻣﻮاد و ﺑ‪‬ﻨـﺸﻦ آش‪ ،‬اﺑﺘـﺪا از ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از ﺑﻨﺸﻦﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻬﻞ ﻋﺪد ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ و در ﻗﺎﺑﻠﻤﻪ ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ روز ﺗﻮﻟﺪ ﻧﻮزاد‪ ،‬ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ روز ﻓﻮت اﻓﺮاد ﻧﻴـﺰ‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﻢ وﻳـﮋهاي ﺑـﺎ‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎ و آداب ﺧﺎﺻﻲ ﺑـﻪ ﺟـﺎي آورده ﻣـﻲﺷـﻮد‪ .‬ﻧﻤﻮﻧـﻪ ﺷـﺎﺧﺺ آن‪ ،‬ﻣﺮاﺳـﻢ"ارﺑﻌـﻴﻦ‬ ‫ﺣﺴﻴﻨﻲ" اﺳﺖ ﻛﻪ در ﭼﻬﻠﻤﻴﻦ روز ﺷﻬﺎدت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ﺷﻬﻴﺪان ﻛـﺮﺑﻼ ﺑـﺎ آداب و‬ ‫آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ در ﺑﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن ﺑﺮﮔﺰار ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻞ اﺳﺖ در ﮔﻴﻼن زﻧﺎن در ﺳﻮگ ﻋﺰﻳﺰاﻧﺸﺎن از ﭼﻬﻞ روز ﺗﺎ ﻳﻚ ﺳـﺎل و ﻣـﺮدان از‬ ‫ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز ﺳﻴﺎه ﻣﻲﭘﻮﺷﻨﺪ )اﺳﺪﻳﺎن‪.(126 :1384 ،‬‬ ‫در ﺧﺮاﺳﺎن اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺮدم ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در روز ﻫﻔـﺘﻢ و ﭼﻬﻠـﻢ ﻛـﻪ ﺳـﺮ ﻗﺒـﺮ ﻣـﺮده‬ ‫ﻣﺠﻠﺲ ﻳﺎدﺑﻮد ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬روح از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ و در ﻛﻨﺎر ﺟﺴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ‪...‬‬ ‫)ﺷﻜﻮرزاده‪.(224:1363 ،‬‬ ‫در اﺑﻴﺎﻧﻪ‪ ،‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ رﺳﻢ ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎزﻣﺎﻧـﺪﮔﺎن ﺑـﻪ ﻣـﺪت ﭼﻬـﻞ روز‪ ،‬ﭘـﻴﺶ از‬ ‫ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ،‬ﺟﻠﻮي ﺧﺎﻧﻪ ﺧﻮد آﺗﺶ ﻣﻲاﻓﺮوﺧﺘﻨـﺪ و ﻣـﺮدم ﺑـﺮاي ﺗـﺴﻼي اﻳـﺸﺎن و‬ ‫ﺧﻮاﻧﺪن ﻓﺎﺗﺤﻪ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻣﻲآﻣﺪﻧﺪ ) ﻧﻈﺮي داﺷﻠﻲ ﺑﺮون و دﻳﮕﺮان‪.(572:1384 ،‬‬ ‫در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻟﺮدﮔﺎن ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري ﺑﻌﺪ از دﻓﻦ ﺑﻪ ﻣﺪت ﭼﻬـﻞ روز ﺑـﺮ روي‬ ‫ﮔﻮر ﻣﺮده‪ ،‬ﭼﺮاغ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮده اﺣﺴﺎس ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻧﻜﻨﺪ )اﺳﺪﻳﺎن‪ ،121:1384 ،‬ﻧﻘﻞ‬ ‫از ﺣﺴﻨﻲ و دﻳﮕﺮان( و ﺗﺎ ﭼﻬﻞ روز ﺑﺮ ﮔﻮر ﻣﺮده آب ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻛﺮدﺳﺘﺎن ﺳﻪ ﺑﺎر ﺑﺮاي ﻣﺮدﮔﺎن ﺧﻴﺮات ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬وﻟﻴﻤﻪﻫﺎي ﺷﺐ ﺳﻮم‬ ‫‪ .1‬در ﻧﻘﺎط ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻳﺮان‪ ،‬ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﭼﻬﻠـﻢ‪ ،‬اﮔـﺮ ﻣـﺮده ﺻـﺎﺣﺐ اوﻻد ﺑﺎﺷـﺪ‪ ،‬ﺑـﻪ ﺗﻌـﺪاد‬ ‫ﻓﺮزﻧﺪان او از ﭼﻬﻞ روز ﻣﻲﻛﺎﻫﻨﺪ و اﻳﻨﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬روز ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪) .‬اﺳﺪﻳﺎن‪(128:1384 ،‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪187‬‬

‫و ﻫﻔﺘﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻴﻬﻤﺎﻧﺎن آن ﺣﺪود ﭼﻬﻞ ﺗﻦ اﺳﺖ )ﻫﻤﺎن‪.(127 :‬‬ ‫آﻳﻴﻦ »ﭼﻬﻞ ﻗﺮآن« ﻛﻪ در ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل و ﺑﺨﺘﻴﺎري و در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم آن ﺧﻄﻪ رواج دارد‪.‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻛﺜﺮ اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﺬر ﻣﺠﺎﻟﺲ ﭼﻬﻞ ﻳﺎﺳﻴﻦ ﺑﺮاي ﺑـﺮآورده ﺷـﺪن ﺣﺎﺟـﺎت ﻣﺮﺳـﻮم‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﻟﺮﺳﺘﺎن در اﻳﺎم ﻣﺤﺮم رﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم "ﭼﻬﻞ ﻣﻨﺒـﺮ"‪ ،‬در اﻳـﻦ رﺳـﻢ‪ ،‬دﺧﺘﺮاﻧـﻲ‬ ‫ﺳﻴﺎهﭘﻮش و ﻧﻘﺎﺑﺪار ﺑﺎ ﭘﺎي ﺑﺪون ﻛﻔﺶ ﺑﻪﺻﻮرت ﮔﺮوﻫﻲ‪ ،‬از اول ﺻﺒﺢ ﻋﺎﺷﻮرا‪ ،‬ﻣﺠـﺎﻟﺲ‬ ‫ﻋﺰا و ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ ﻫـﺎي ﺷـﻬﺮ را ﻣـﻲﮔﺮدﻧـﺪ و ﺑـﺎ ﻧﻴـﺖ و ﺧﻮاﺳـﺘﻪﻫـﺎي ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﺑـﻪوﻳـﮋه‬ ‫ﺑﺨﺖﮔﺸﺎﻳﻲ در ﻫﺮ ﺟﻠﺴﻪ و ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري ﻳﻚ ﺷﻤﻊ روﺷﻦ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﭼﻬـﻞ ﻣﻨﺒـﺮ را‬ ‫ﺳﺮ ﺑﺰﻧﻨﺪ و ﭼﻬﻞ ﺷﻤﻊ روﺷﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻳﻴﻦ ﭼﻠﻪﻧﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﭼﻬﻞ روز ﺑﻪ ﻃﻮل ﻣﻲاﻧﺠﺎﻣﺪ و ﺧﻮراك ﭼﻠﻪﻧﺸﻴﻦﻫـﺎ از ﭼﻬـﻞ ﻣﻐـﺰ‬ ‫ﺑﺎدام ﻳﺎ ﮔﺮدو ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﺮ روز ﻳﻚ ﺑﺎدام ﻳﺎ ﮔﺮدو ﻛﺎﺳﺘﻪ ﻣﻲﮔﺮدد ﺗﺎ روز آﺧـﺮ ‪...‬‬ ‫)ﻫﺪاﻳﺖ‪.(51 :1379 ،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﺳﻨﮕﺴﺮي اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ رﻋﺪ ﺑﻲﻣﻮﻗﻊ )ﻣﺜﻼً در اواﺧﺮ ﭘﺎﻳﻴﺰ ﻳﺎ زﻣﺴﺘﺎن( ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﺪا درآﻳﺪ‪ ،‬ﭼﻬﻞ روز ﭘﺲ از آن ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ )اﻋﻈﻤﻲ ﺳﻨﮕﺴﺮي‪.(50:1349 ،‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ از ارج و ﻗﺮب ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫"رﺳﻢ ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ داري ﺗﺎ ﭼﻬﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﺟﺎي آورده ﺷﻮد‪".‬‬ ‫در ﺑﻴﻦ اﻳﺮاﻧﻴﺎن‪ ،‬در ﺻﻮرت ﺷﺎﻳﻌﻪﭘﺮاﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺿـﺮب اﻟﻤﺜـﻞ»ﻳـﻚ ﻛـﻼغ را ﭼﻬـﻞ ﻛـﻼغ‬ ‫ﻛﺮدن‪ «.‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺼﻄﻠﺢ اﺳﺖ و در اﺳﻄﻮره آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻛﻴﻮﻣﺮث ﻣ‪‬ﺮد‪ ،‬ﺧﻮﻧﺶ ﺑـﻪ‬ ‫زﻣﻴﻦ رﻳﺨﺖ ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭼﻬﻞ ﺳﺎل‪ ،‬از آن‪ ،‬ﮔﻴﺎه ﻣﺸﻴﻪ و ﻣﺸﻴﺎﻧﻪ )آدم و ﺣﻮاي اﺳﻄﻮرهاي(‬ ‫ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪.‬‬ ‫درﺧﺼﻮص ﻛﻮه ﻗﻴﺮخ ﻗﻴﺰ) ﭼﻬﻞ دﺧﺘﺮ( ﻛﻪ در ﭘﻨﺞ ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي ﺟﻨﻮب ﺷﻬﺮ درﮔﺰ ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺎوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ در زﻣﺎن ﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﭼﻬﻞ دﺧﺘﺮ در ﻧﺰدﻳﻜﻲ اﻳﻦ ﻛـﻮه در‬ ‫ﭼﻤﻨﺰارﻫﺎي اﻃﺮاف ﮔﺮدش ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاران دﺷﻤﻦ از دور ﭘﻴﺪا و ﻗﺼﺪ اﺳـﻴﺮ ﻛـﺮدن‬ ‫دﺧﺘﺮان را داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬دﺧﺘﺮﻫﺎ ﻓﺮار ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﻛﻮه ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي "ﻳﺎ ﻫﻮ" )ﻳـﺎ‬ ‫ﺧﺪا( ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﮔﻔﺘﻨﺪ "ﻳﺎ ﻛﻮه" ﻳﻌﻨﻲ از ﻛﻮه ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‪ .‬در ﻛﻮه ﺷﻜﺎﻓﻲ ﺑﺎز ﺷﺪ ﭼﻬـﻞ‬ ‫دﺧﺘﺮ وارد آن ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻜﺎف ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ و دﻳﮕـﺮ ﻛـﺴﻲ آن دﺧﺘﺮﻫـﺎ را ﻧﺪﻳـﺪ‪ .‬اﻣـﺮوزه آن‬

‫‪ ™ 188‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺷﻜﺎف ﺑﺎﻗﻲ و آب ﺻﺎف و زﻻﻟﻲ از زﻳﺮ آن ﺟﺎري اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ اﺷـﻚ ﭼـﺸﻢ‬ ‫دﺧﺘﺮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺤﺚ در ﺧﺼﻮص اﻋﺪاد از زﻣﺎنﻫﺎي ﺑـﺴﻴﺎر دور از ﺟﻤﻠـﻪ دﻏﺪﻏـﻪﻫـﺎي‬ ‫ذﻫﻨﻲ ﺑﺸﺮ ﺑﻮده و ﻫﻤﻮاره در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿـﻮع ﻛـﻪ در وراي ﻣﻔﻬـﻮم‬ ‫ﻛﻤ‪‬ﻲ اﻋﺪاد‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﻛﻴﻔﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﻛﺮد‪ ،‬ارزش و ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري ﻧﻬﻔﺘﻪ‪ ،‬زﻣﻴﻨـﻪﺳـﺎز ﺑـﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﻧﻈﺮﻳﻪﭘﺮدازيﻫﺎ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺠﺎ ﻛﻪ ارﺳﻄﻮ ﺑﺮ اﻳـﻦ اﻋﺘﻘـﺎد اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫"ﻋﺪد ﻣﻨﺸﺎء و ﺟﻮﻫﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ" ﻳـﺎ ﺷـﺎﮔﺮدان ﻓﻴﺜـﺎﻏﻮرث ﺑـﺮ اﻳـﻦ اﻧﺪﻳـﺸﻪ ﺗﺄﻛﻴـﺪ‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ ﻛﻪ »ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺪد دارد زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺘﻮان ﺑـﺪون‬ ‫ﻋﺪد ﭼﻴﺰي را درك ﻛﺮد ﻳﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ«‪ .‬وﺟﻮد ﻧﻤﻮدﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ از اﻋـﺪاد در ﻋﺮﺻـﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ زﻧﺪﮔﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺮدم ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﺼﺮي از آن اﺷﺎره‬ ‫ﺷﺪ ﺧﻮد ﻣﻮﻳﺪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ و ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺿﺮورت و اﻫﻤﻴﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌـﺎت ﻣﻨـﺴﺠﻢﺗـﺮ و‬ ‫وﺳﻴﻊﺗﺮي در ﻋﺮﺻﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺴﺘﺮده و ﻣﺘﻨﻮع ﻛﺸﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه اﻋﺪاد در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان ﺑﺎ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ اﻋﺪاد ﻫﻔﺖ و ﭼﻬﻞ ™‪189‬‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ‬ ‫‪1‬ـ اﺳﺪﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(1384‬آﻳﻴﻦﻫﺎي ﮔﺬر در اﻳﺮان‪ :‬ﺑﺮرﺳـﻲ ﺗﻄﺒﻴﻘـﻲ آﻳـﻴﻦﻫـﺎي‬ ‫اﻳﺮاﻧﻲ در ﺣﻮزهﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات روﺷﻨﺎﻳﻲ‪.‬‬ ‫‪2‬ـ اﻋﻈﻤﻲ ﺳﻨﮕﺴﺮي‪ ،‬ﭼﺮاﻏﻌﻠﻲ »ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم ﺳﻨﮕﺴﺮ«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻫﻨﺮ و ﻣﺮدم‪،‬‬ ‫دوره ‪ ،8‬ﺷﻤﺎره ‪ ،92-93‬ﺧﺮداد و ﺗﻴﺮ ‪.1349‬‬ ‫‪3‬ـ آﻣﻮزﮔﺎر‪ ،‬ژاﻟﻪ )‪ ،(1380‬ﺗﺎرﻳﺦ اﺳﺎﻃﻴﺮ اﻳﺮان‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﻤﺖ‪.‬‬ ‫‪4‬ـ ﺣﺴﻦ زاده‪ ،‬آﻣﻨﻪ‪» ،‬ﺳﻴﺰده ﺑﻪ در‪ ،‬ﺣﺴﻦ ﺧﺘﺎم آﻳﻴﻦﻫﺎى ﻧﻮروزى«‪ ،‬روزﻧﺎﻣﻪ اﻳـﺮان‪،‬‬ ‫ﺳﺎل دوازدﻫﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ ،3430‬ص ‪ 8) ،4‬ﻓﺮوردﻳﻦ ‪.(1385‬‬ ‫‪5‬ـ رﺿﻲ‪ ،‬ﻫﺎﺷﻢ )‪ ،(1380‬ﮔﺎﻫﺸﻤﺎري و ﺟﺸﻨﻬﺎي اﻳﺮان ﺑﺎﺳـﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺑﻬﺠﺖ‪.‬‬ ‫‪6‬ـ روح اﻻﻣﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،(1376) ،‬آﻳﻴﻦﻫﺎ و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻛﻬﻦ در اﻳﺮان اﻣﺮوز‪ :‬ﻧﮕـﺮش‬ ‫و ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﻣﺮدم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﮔﺎه‪.‬‬ ‫‪7‬ـ ﺷﻜﻮرزاده‪ ،‬اﺑﺮاﻫﻴﻢ‪ ،(1363) ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ و رﺳﻮم ﻣﺮدم ﺧﺮاﺳـﺎن‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫ﺳﺮوش‪.‬‬ ‫‪8‬ـ ﺷﻌﺒﺎﻧﻲ اﺻﻞ‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ‪) ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر‪» ،(86‬آﻳﻴﻦ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫و ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪.89-101 ،7-8‬‬ ‫‪9‬ـ ﺻﺎدقزاده ﺑﻬﻤﻦ‪ ،‬ﺧﺮداد و ﺗﻴﺮ‪» ،1376‬ﻫﻔﺖ در ﭘﻬﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ و دﻳﻦ«‪ ،‬ﻣﺠﻠﻪ ﻛﻴﻬﺎن‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.71-69 ،133‬‬ ‫‪10‬ـ ﺻﻔﻲزاده‪ ،‬ﻓﺎروق‪ ،(1383) ،‬ﻃﺎﻟﻊ ﺑﻴﻨﻲ آرﻳﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤـﺪ ﻣﻠﻜـﺎن ﺳﺮﺷـﺖ‪ ،‬ﭼـﺎپ‬ ‫دوم‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬آﺷﻴﺎﻧﻪ ﻛﺘﺎب‪.‬‬ ‫‪11‬ـ ﻗﻨﺒﺮي ﻋﺪﻳﻮي‪ ،‬ﻋﺒﺎس‪) ،‬زﻣﺴﺘﺎن ‪ 85‬و ﺑﻬﺎر ‪» ،(86‬آﻳﻴﻦ ﭼﻬﻞ ﻗﺮآن در ﭼﻬﺎرﻣﺤﺎل‬ ‫و ﺑﺨﺘﻴﺎري«‪ ،‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺷﻤﺎرهﻫﺎي ‪.7-8‬‬ ‫‪12‬ـ ﻛﺘﻴﺮاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﻮد‪ ،(1348) ،‬از ﺧـﺸﺖ ﺗـﺎ ﺧـﺸﺖ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات ﻣﺆﺳـﺴﻪ‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬ ‫‪13‬ـ ﻣﺎﺳﻪ‪ ،‬ﻫﻨﺮي‪ ،(1355) ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪات و آداب اﻳﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﻬﺪي روﺷـﻦﺿـﻤﻴﺮ‪،‬‬

‫‪ ™ 190‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬ﻣﻮﺳﺴﻪ ﺗﺎرﻳﺦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫‪14‬ـ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،(1338) ،‬ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻔﺖ ﭘﻴﻜﺮ ﻧﻈﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺨﺶ اول‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬داﻧـﺸﮕﺎه‬ ‫ﺗﻬﺮان‪.‬‬ ‫‪15‬ـ ﻧﻈﺮي داﺷﻠﻲ ﺑﺮون‪ ،‬زﻟﻴﺨﺎ و دﻳﮕﺮان )‪ ،(1384‬ﻣـﺮدمﺷﻨﺎﺳـﻲ روﺳـﺘﺎي اﺑﻴﺎﻧـﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪) ،‬ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻣﺮدمﺷﻨﺎﺳﻲ(‪.‬‬ ‫‪16‬ـ ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺻﺎدق‪ ،(1379) ،‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﻴﺮ ﻫﺪاﻳﺖ‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫ﻧﺸﺮ ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪.‬‬ ‫‪17‬ـ ﻫﻨﺮي‪ ،‬ﻣﺮﺗﻀﻲ )‪ ،(1353‬آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات وزارت ﻓﺮﻫﻨﮓ و‬ ‫ﻫﻨﺮ‪.‬‬ ‫‪18‬ـ وﺟﺪاﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺮوز )ﻣﺮداد و ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ‪» ،(1380‬اﻋﺪاد ﻧﻤﺎدﻳﻦ در ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ اﻳـﺮان«‪،‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻣﺎه ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 35‬و‪.36‬‬ ‫‪19‬ـ ﺑﻲﻧﺎم )‪ 17‬اﺳﻔﻨﺪ ‪» ،(1385‬راز ﻋﺪد ﭼﻬـﻞ«‪ ،‬روزﻧﺎﻣـﻪ رﺳـﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺷـﻤﺎره ‪،6103‬‬ ‫ﺻﻔﺤﻪ ‪.7‬‬ ‫‪20‬ـ ﺑﻲﻧﺎم )‪17‬اﺳـﻔﻨﺪ‪ ،(1385‬رﻣـﺰ و رازﻫـﺎي ﻋـﺪد ﭼﻬـﻞ ازﻣﻨﻈﺮﻗـﺮآن و رواﻳـﺎت‪،‬‬ ‫روزﻧﺎﻣﻪ ﻛﻴﻬﺎن‪ ،‬ﺳﺎل ﺷﺼﺖ وﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪.18757‬‬ ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ اﻳﻨﺘﺮﻧﺘﻲ‪:‬‬ ‫‪1‬ـ ﺑﻲﻧﺎم‪ "،‬آداب ﻋﺰاداري در ﻣﺎه ﻣﺤﺮم"‪ :‬ﺳﺎﻳﺖ‪www.irib.ir‬‬ ‫‪2‬ـ ﺑﻲﻧﺎم‪" ،‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻳﻴﻦﻫﺎي ﻧﻮروزي در ﮔﺬر ﺗﺎرﻳﺦ" ‪ :‬ﺳﺎﻳﺖ ‪www.tebyan.net‬‬ ‫‪3‬ـ ﺑﻲﻧﺎم‪" ،‬ﻧﺤﺲ ﺑﻮدن ﻋﺪد ﭼﻬﻞ و ﺷﺶ در ﺳﻨﻨﺪج" ‪ :‬ﺳﺎﻳﺖ ‪www.aryasoft.biz‬‬

‫‪4‬ـ ﻧﻮرآﻗﺎﻳﻲ‪ ،‬آرش‪" :‬رﻳﺸﻪ اﻋﺪاد ﻛﺠﺎﺳﺖ؟"‪ ،‬ﺳﺎﻳﺖ‪www.chn.ri‬‬ ‫‪5‬ــ ـ ﻣﺤﻤـــﺪ رﺿـــﺎ ﻏـــﻀﻨﻔﺮي ﻛﻔـــﺸﮕﺮ‪ " ،‬ﻓﺮﻫﻨـــﮓ ﻣـــﺮدم ﮔﻨـ ـﺎب"‪ :‬ﺳـــﺎﻳﺖ‬ ‫‪www.mazandnume.com‬‬ ‫‪6‬ـ ﺑﻲﻧﺎم‪" ،‬ﻧﻮروزدر ﺑﺎور ﻟﻚﻫﺎ"‪ :‬ﺳﺎﻳﺖ ‪www. lakestan.com‬‬

‫‪7‬ــ ـ ﺣﻨﻴـ ـﻒ‪ ،‬ﻣﺤﻤـــﺪ‪" :‬ﺑﺎورﻫـــﺎ و آﻳـ ـﻴﻦﻫـــﺎي ﺗﻮﻟـــﺪ در ﻟﺮﺳـــﺘﺎن"‪ :‬ﺳـــﺎﻳﺖ‬ ‫‪www.lorestan.org‬‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫دﻛﺘﺮ ﻣﺤﺴﻦ ﻧﻴﺎزي‬

‫‪1‬‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬ ‫در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣـﻞ ﻃﺒﻴﻌـﻲ ﻧﻘـﺶ ﺑـﺴﻴﺎر‬ ‫ﻣﻬﻤﻲ در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮي اﻳﺮان ﻛﻪ داراي اﻗﻠﻴﻢ ﺧﺸﻚ‬ ‫و ﻛﻢآب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺗﻨﮕﻨﺎي ﺗﻬﻴﻪ و ﺣﻔﻆ و ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﻮده و در ﻃﻲ ﻗﺮنﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺘﻤﺎدي ﺗﺪاﺑﻴﺮ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ‪ ،‬آب اﻧﺒـﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از راﻫﻜﺎرﻫﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آب ﻛـﻪ داراي ﺷـﺎﺧﺺﻫـﺎ و اﺑﻌـﺎد‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮي ﻛﻪ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑـﻪ ﮔـﺮان‬ ‫ﺳﻨﮕﻲ از ﻫﻨﺮ اﻳﺮاﻧﻲ و ارزشﻫﺎي اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳـﺮﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ و ﻣﻠﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺷـﺎﺧﺺ ﺷـﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣﺮدم ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ ﭘﺎﺳﺨﮕﻮﻳﻲ ﺑﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻗﻠﻴﻤـﻲ داراي ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎ و ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و ﻣـﺬﻫﺒﻲ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻮده و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎد ﺗﻠﻔﻴﻖ ﺗﻼش اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﺑﻪ آب‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ذوق اﻧﺴﺎن‬

‫‪ .1‬اﺳﺘﺎدﻳﺎر و ﻣﺪﻳﺮ ﮔﺮوه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ داﻧﺸﮕﺎه ﻛﺎﺷﺎن‪[email protected] ،‬‬

‫‪ ™ 192‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻛﻮﻳﺮﻧﺸﻴﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﻨﺘﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮﻛﺰ اﻳﺮان ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻣﻌﻤﺎري و ﻣﻜﺎن‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﻧﻘﺎط ﻣﺮﻛﺰي ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و ﮔﺬر و ﻫﻢﻣﻜـﺎﻧﻲ آن ﺑـﺎ ﻣـﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺣـﺴﻴﻨﻴﻪ‪ ،‬ﺗﻜﻴـﻪ‪،‬‬ ‫ﺣﻤﺎم‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﻧـﺸﺎن ﻣـﻲدﻫﻨـﺪ‪ .‬در اﻳـﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﺳـﺎﺧﺘﺎر و‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﺷﻬﺮ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي‪:‬آب اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺳﻜﻮﻧﺖﮔﺎهﻫﺎي ﻛﻮﻳﺮي‪ ،‬ﺳﺮدر‪ ،‬آﺑﮕﻴﺮي‪ ،‬وﻗﻒ‪ ،‬ﺳﻘﺎﻳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﺷـﻬﺎدت ﻛـﺎوشﻫـﺎي ﺑﺎﺳـﺘﺎنﺷﻨﺎﺳـﻲ از دﻳﺮﺑـﺎز ﻣﻬـﺪ ﻗـﺪﻳﻤﻲﺗـﺮﻳﻦ‬ ‫ﺗﻤﺪنﻫﺎي ﺑﺸﺮي ﺑﻮده و ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﺳﻮاﺑﻖ درﺧـﺸﺎن‪ ،‬ﻧﻈـﺎم اﺟﺘﻤـﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺣـﺴﻦ‬ ‫اداره اﻣﻮر‪ ،‬ﭘﺎﻛﻴﺰﮔﻲ و آراﺳﺘﮕﻲ ﺷﻬﺮي‪ ،‬ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺑﺎﺷﻜﻮه و ﻣﺠﻠﻞ و ﺻﻨﺎﻳﻊ ﻣﻬﻢ و ﻣﺸﻬﻮر‪،‬‬ ‫ﻋﺮوس ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ و در ﺳﻴﺮ ﺗﻜﺎﻣﻠﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨـﺮ اﻳـﺮان ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﺑـﺴﺰاﻳﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در دوران اﺳﻼﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻬﻀﺖ ﺷﻴﻌﻪ در اﻳﺮان آﻏـﺎز ﺑـﻪ رﺷـﺪ ﻛـﺮد ﻣـﺮدم‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﭘﻴﺸﻮاﻳﻲ و ﭘﺮﭼﻤﺪاري اﻳﻦ ﻧﻬﻀﺖ ﻣﻘﺪس ﻧﺎﻣﺒﺮدار ﮔﺮدﻳﺪﻧـﺪ و از آن روز اﻳـﻦ‬ ‫ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻟﻘﺐ »ﺣﺼﻦ ﺣﺼﻴﻦ ﺷﻴﻌﻴﺎن« داراﻟﻤﺆﻣﻨﻴﻦ ﺷﻬﺮه ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﻛﻪ ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن در آن واﻗﻊ اﺳﺖ ﻳﻜﻲ از ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎﻫﻬﺎي اﻧﺴﺎن ﻣﺎﻗﺒﻞ ﺗـﺎرﻳﺦ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺎوشﻫﺎي ﺑﺎﺳﺘﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺳﻴﻠﻚ واﻗﻊ در ‪ 4‬ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮي‬ ‫ﺟﻨﻮب ﻏﺮﺑﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﺣﺪود ‪ 7000‬ﺳﺎل ﭘﻴﺶ‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺟﺎﻳﮕـﺎه رﺷـﺪ ﺷﻬﺮﻧـﺸﻴﻨﻲ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﻛﻨﻮﻧﻲ ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن در دوره اﺳﻼﻣﻲ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬زﻟﺰﻟﻪ ﻣﻬﻴـﺐ ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1192‬ﻫـ ـ ق‪ ،‬ﺧﺮاﺑﻲﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎري ﺑﻪ ﺟﺎي ﻧﻬﺎد و ﻋﻤﺪهﺗﺮﻳﻦ آﺛﺎر ﻣﻬﻢ ﺗﺎرﻳﺨﻲ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ‬ ‫را ﺗﺨﺮﻳﺐ ﻧﻤﻮد ﻛﺎﺷﺎن و ﺣﻮﻣﻪ آن ﺑﺎ ﺣـﺪود ‪ 400‬ﻫـﺰار ﻧﻔـﺮ ﺟﻤﻌﻴـﺖ داراي ﻣﺮدﻣـﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻬﺮﺑﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻫﻮش‪ ،‬ﺑﺎ ذوق ادﺑﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻌﺪاد ﻫﻨﺮي و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﻌﺼﺐ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻓﺮاوان اﺳـﺖ و‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ ﺷﻬﺮﻫﺎي اﻳﺮان ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﻮاﻣﻞ ﻃﺒﻴﻌﻲ از دﻳﺮﺑﺎز ﻧﻘﺶ ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬﻤـﻲ در اﻳﺠـﺎد‬ ‫ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎي اﻧﺴﺎﻧﻲ داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﺗﻤـﺪنﻫـﺎي ﺷﻬﺮﻧـﺸﻴﻨﻲ در‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻨﻬﺮﻳﻦ‪ ،‬ﻧﻴﻞ‪ ،‬ﺳﻨﺪ و ﻧﻈﺎﻳﺮ آن اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ ﻣﺎده ﺣﻴﺎﺗﻲ را در اﺳﺘﻘﺮار ﻓﻀﺎﻫﺎي زﻳـﺴﺘﻲ‬ ‫ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﺴﺄﻟﻪ آب در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي اﻳﺮان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪه ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ و‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪193‬‬

‫ﺑﻘﺎي ﺣﻴﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻫﺴﺘﻪﻫﺎي اوﻟﻴﻪ ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﻤﻊ اﻧﺴﺎﻧﻲ در ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎرﻧـﺪﮔﻲ‬ ‫ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪ و ﻳﺎ اﻳﻦﻛﻪ آﺑﻴﺎري از ﻃﺮﻳﻖ روشﻫـﺎي ﺳـﻨﺘﻲ ﻳﻌﻨـﻲ ﻗﻨـﺎت‪ ،‬ﭼـﺸﻤﻪ‪ ،‬ﭼـﺎه‪،‬‬ ‫اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﻛﻤﻲ و ﻧﺎﭘﺎﻳﺪاري ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ از ﻳﻚ ﺳﻮ و‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺶ ﻧﺎﻣﻨﺎﺳﺐ آن از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﻣﻮﺟﺐ دو ﺑﺤﺮان ﺟﺪي‪ ،‬ﺳﻴﻞ و ﺧﺸﻜﺴﺎﻟﻲ ﺗﻮأﻣﺎً در‬ ‫ﻳﻚ ﺳﺎل ﻣﻲﮔﺮدد‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺮاﻳﻄﻲ اﻳﺮاﻧﻴﺎن از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎي دور ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب و رﻓـﻊ‬ ‫ﺑﺤﺮاﻧﻬﺎي ﻣﺬﻛﻮر روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ اﺑﺪاع ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻳﻜـﻲ از آﻧﻬـﺎ اﺳـﺘﻔﺎده از آب اﻧﺒـﺎر‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ آب‪ ،‬ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﻛـﺸﻮر از آب رودﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎ و‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ در ﺣﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺳﺨﺘﻲ زﻣـﻴﻦ‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از ﭼﺎه و ﻗﻨﺎت ﻣﺤﺪود ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺳﻜﻮﻧﺖﮔﺎﻫﻬـﺎي ﭘـﺎﻳﻜﻮﻫﻲ ﻧﻴـﺰ ﻣﻌﻤـﻮﻻً آب‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﺧﻮد را از رودﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﭼﺸﻤﻪ‪ ،‬ﭼﺎه و‪ ...‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬آﺑـﺎديﻫـﺎي ﻣـﺴﺘﻘﺮ در‬ ‫دﺷﺘﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻣﺤﺼﻮر در آﺑﺮﻓﺘﻬﺎ و ﻳﺎ ﺳـﺎزﻧﺪﻫﺎي ﻛﺎرﺳـﺘﻲ واﻗـﻊ در‬ ‫ﺣﺎﺷﻴﻪ دﺷﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺷﻴﻮه ﺳﻨﺘﻲ از آب ﺑﺎران‪ ،‬آب ﭼﺎﻫﻬﺎ وﻏﺎﻟﺒـﺎً‬ ‫ﻗﻨﺎﺗﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ )رﺿﻮاﻧﻲ‪ (41 :1382 ،‬اﻣﺎ ﭼﻮن ﻗﻨﺎت داراي ﺑﺎزده ﺛﺎﺑـﺖ ﻧﻴـﺴﺖ و‬ ‫ﻓﻘﻂ ﭼﻨﺪ ﻣﺎه از ﺳﺎل )ﻣﻬﺮ ﻣﺎه اﻟﻲ دي ﻣﺎه( آﺑﺪﻫﻲ دارد ﻟﺬا آب را ﺟﻬﺖ ﻣﺼﺮف ﺳـﺎﻟﻴﺎﻧﻪ‬ ‫در ﭼﻨﺪ ﻧﻮﺑﺖ اﻧﺒﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ وﺳﻌﺖ آن ﻣﺨﺰﻧـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪه‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آب اﻧﺒﺎر ﻧﺎم دارد )ﺗﺴﻠﻄﻲ‪(74 :1365 ،‬‬ ‫ﻣﺮدم ﻛﺎﺷﺎن و ﻧﻮاﺣﻲ ﺣﻮﻣﻪ آن ﺑﻪ دﻟﻴـﻞ وﺿـﻌﻴﺖ ﺧـﺎص اﻗﻠـﻴﻢ ﺣﺎﺷـﻴﻪ ﻛـﻮﻳﺮ ﻛـﻪ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪاي ﺧﺸﻚ وﻛﻢ آب اﺳﺖ ﻫﻤﻴـﺸﻪ در ﺗﻨﮕﻨـﺎي ﺗﻬﻴـﻪ‪ ،‬ﺣﻔـﻆ و ﺗﻮزﻳـﻊ آب ﺑـﻮده و‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﺬا ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻛﻪ در ﺑﻬﺮهﺑﺮداري از آب ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ و روشﻫـﺎي ﻧـﺎدر و‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺷﺪه ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و اﻳﻦ روشﻫﺎ ﻃﻲ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑـﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ و ﻣﻌﻤـﺎري ﻣـﺮدم اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ‬ ‫آﻣﻴﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﻳﻜﻲ ازﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺎﺧﺺ ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺣﻴﺎﺗﻲ آن‬ ‫درﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ وﺿﻮح ﻗﺎﺑﻞ رؤﻳﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺗﻌﺪاد ‪ 128‬آب اﻧﺒﺎر‪ ،‬آب ﻣﺼﺮﻓﻲ‬ ‫ﺷﻬﺮ را ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺗﻌﺪاد ﺣﺪود ‪ 54‬آب اﻧﺒﺎر در ﺑﺎﻓـﺖ ﻗـﺪﻳﻤﻲ اﻳـﻦ ﺷـﻬﺮ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺗﻌﺪادي از آﻧﻬﺎ ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري اﺳـﺖ و ﻣـﻮرد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 194‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه ﻣـﺮدم داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ از ﻣﻮﻗﻌﻴـﺖ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﻧﻴﺰ در ﻓﺮﻫﻨﮓ و اﻋﺘﻘﺎدات ﻣﺮدم اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﻮدهاﻧـﺪ‪ .‬ﭘﻴﻮﻧـﺪ ﻣﻴـﺎن آب‬ ‫وآﻳﻴﻦﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ در دوران ﺑﻌﺪ از اﺳـﻼم ﻧﻴـﺰ در اﻳـﺮان اداﻣـﻪ ﻳﺎﻓـﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺸﮕﺎهﻫﺎي آﻧﺎﻫﻴﺪ ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺼﻠﻲﻫﺎي ﺷﻜﻮﻫﻤﻨﺪ ﺧﺎرج از ﺷﻬﺮ داد‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﺷﻬﺮ ﻣﺮﻛﺰ ﺑﺴﻴﺎري از آﺑﺎديﻫﺎ و ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﺑﻮدهاﻧﺪ و در ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و ﭼﺸﻤﮕﻴﺮﺗﺮﻳﻦ واﺣﺪ ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣـﻲرﻓﺘﻨـﺪ‪ .‬ﻓـﻦ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن و‬ ‫ﺷﻴﻮه ﻣﻌﻤﺎري در ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ داراي اﻋﺘﺒﺎر ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻮد زﻳـﺮا ﺳـﺎزﻧﺪﮔﺎن اﻳـﻦ‬ ‫واﺣﺪﻫﺎ ﺑﺎ دﻗﺖ و ﻧﻜﺘﻪ ﺳﻨﺠﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺑﻪ ﻣﺴﺎﻳﻞ ﻋﻤﺪهاي ﭼﻮن ﻣﻴﺰان ﻓﺸﺎر آب ﺑﺮ ﻛـﻒ و‬ ‫ﺳﻄﺢ آباﻧﺒﺎر‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪ اﻧﺪود داﺧﻞ ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﺗﻬﻮﻳﻪ‪ ،‬ﺗﺼﻔﻴﻪ وﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي از آﻟـﻮدﮔﻲ آب ﺗﻮﺟـﻪ‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺮ ﺗﺰﻳﻴﻦ ﻧﻤﺎي ﺧﺎرﺟﻲ اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺳﺮدر ورودي آﻧﻬﺎ و در ﺑﺮﺧـﻲ‬ ‫از ﻣﻮارد‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب اﺷﻌﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺑﺮاي ﻛﺘﻴﺒﻪ ﺑﺎﻻي ﺳﺮدر ﻫﻤﮕﻲ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه آن اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و روﺣﻴﺎت ﺳـﺎﻛﻨﺎن ﭘﻴﺮاﻣـﻮن ﺧـﻮد‪ ،‬ارﺗﺒـﺎط ﻧﺰدﻳـﻚ و‬ ‫ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ داﺷﺘﻪاﻧﺪ ‪ 2002: 53www.irandeserts‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﺷﻌﺮ زﻳﺮ در ﺳﺮدر آب‬ ‫اﻧﺒﺎر ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻦ)ع( در ﻣﺤﻠﻪ ﮔﺬر ﺑﺎﺑﺎ وﻟﻲ ﻛﺎﺷـﺎن ﺑﻴـﺎﻧﮕﺮ ارﺗﺒـﺎط آب اﻧﺒـﺎر ﺑـﺎ‬ ‫روﺣﻴﺎت ﻣﺮدم و ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫اي ﺳﺒﻂ ﻧﺒﻲ ﺳﻴﺪ و ﺳﺎﻻر ﺷﻬﺎدت‬

‫اي ﻛﺸﺘﻪ و ﺳﻴﺮاب ز اﻧﻮار اﻣﺎﻣﺖ‬

‫ﺑﺎ ﻳﺎد ﺗﻮ ﻧﻮﺷﻴﻢ از اﻳﻦ آب اﻣﻴﺪ اﺳﺖ‬

‫ﺗﺎ روز ﻗﻴﺎﻣﺖ ﻛﻨﻲ از ﺟﺮم ﺷﻔﺎﻋﺖ‬

‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق در اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه آب اﻧﺒﺎر ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳﻜـﻲ از روشﻫـﺎي‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ و ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن در ﺗﺄﻣﻴﻦ آب ﻛﻪ داراي ﻛﺎرﻛﺮدﻫـﺎي ﻣﺘﻌـﺪد ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ و‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮده و در ﺷﺮاﻳﻂ ﻓﻌﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ اﺣﻴﺎي ﺑﺮﺧﻲ ازآﻧﻬﺎ در زﻧﺪﮔﻲ ﻣﺮدم اﺛﺮ ﮔﺬار اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ آب اﻧﺒﺎر‬ ‫از آب اﻧﺒﺎر در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻓﺎرﺳﻲ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺘﻌـﺪدي اراﻳـﻪ ﮔﺮدﻳـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ در ﺗﻌﺮﻳﻒ آب اﻧﺒﺎر ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ »ﻣﺤﻔﻈﻪاي ﻛﻪ در آن ﻫﻤﻮاره آب ﺧﻮشﮔﻮار ذﺧﻴﺮه‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪195‬‬

‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪه در زﻳﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ در آن آب ﻛﻨﻨـﺪ )ﻣﻌـﻴﻦ‪ (6 :1371،‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ در‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﻋﺒﺎرت از ﺣﻮض ﺑﺰرگ روﭘﻮﺷﻴﺪه در زﻳﺮ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ﺳﻘﻒ آن را‬ ‫ﺑﺎ آﺟﺮ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎي ذﺧﻴﺮه ﻛﺮدن آب ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ«)ﻋﻤﻴﺪ‪ .(2 :1363،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻔﻬﻮم »آب‬ ‫اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﺑﺮﻛﻪ‪ ،‬ﺣﻮض‪ ،‬ﻣﺼﻨﻌﻪ و ﻧﺎﻣﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺨﺎزن آب زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑـﺮاي‬ ‫رﻓﻊ ﻧﻴﺎز ﻣﺮدم ﺑﻪ آب ﺷﺮب در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ اﻳـﺮان و ﺑﻌـﻀﻲ ﻛـﺸﻮرﻫﺎي دﻳﮕـﺮ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ« )ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‪.(1 :1372 ،‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر را ﺟﺰء اﻣﺎﻛﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻣﺎﻛﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺳـﻨﺘﻲ آن‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع اﻣﺎﻛﻦ را ﻣﺮدم از زﻣﺎنﻫﺎي ﻗﺪﻳﻢ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﻛﺮدهاﻧـﺪ )ﺑﻬﻔـﺮوز‪:1356 ،‬‬ ‫‪ .(89‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آب اﻧﺒﺎر ﺟﺰء ﺳﺎزهﻫﺎي آﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ از ﺟﻤﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎي آﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﻴﺎب آﺑﻲ‪ ،‬ﺑﺮﻛﻪ‪ ،‬ﭘﻞ‪ ،‬ﺣﻤﺎم‪ ،‬ﺣﻮض ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬رﺧﺘﺸﻮي ﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺳﺪ و ﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻘﺎﺧﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻗﻨـﺎت‪،‬‬ ‫ﻳﺨﭽﺎل و ﻳﺨﺪان اﺷﺎره داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ‪ .‬آب اﻧﺒـﺎر را‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮﻛﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺨﺮ‪ ،‬آﺑﺪان و ﺣﻮض ﻫﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ )‪.(www.persianblog.2007‬‬ ‫ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ آب اﻧﺒﺎر‬ ‫آب اﻧﺒﺎر ﻳﻜﻲ از ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺧﺸﻚ و ﻛـﻢآب دﻧﻴﺎﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر دﻧﻴﺎ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﺷﻬﺮ اُور ‪ ure‬در ﻧﺰدﻳﻜﻲ ﺑﺼﺮه ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫‪ 2150‬ﺳﺎل ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﭘﺎدﺷﺎه اور ﺑﺮ ﺳﻜﻮي زﻳﮕﻮرات اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر دﻳﮕﺮي در ﻗﺮن ﺷﺸﻢ ﻗﺒﻞ از ﻣﻴﻼد ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻳﻮﺳـﺘﻴﺎﻧﻮس اﻣﭙﺮاﻃـﻮر روم‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ در ﻗﺴﻄﻨﻄﻨﻴﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر ‪ 2‬ﻣﺨﺰن و ‪ 1001‬ﺳﺘﻮن دارد و ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ‪ 1001‬ﺳﺘﻮﻧﻲ ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻒ دو ﻣﺨـﺰن آن ‪ 3500‬ﻣﺘﺮﻣﺮﺑـﻊ ﻣـﺴﺎﺣﺖ دارد‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر دﻳﮕﺮي در ﺗﺮﻛﻴﻪ ﺑﺎ ‪ 356‬ﺳﺘﻮن ‪ 12‬ﻣﺘﺮي ﻣﺮﻣﺮي در ‪ 28‬ردﻳﻒ وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺎم آن ﭘﺮﺑﺎﺗﺎن ﺳﺮاي )ﻛﺎخ زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن ﻧﻴﺰ از دﻳﺮﺑﺎز ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﺧﺸﻜﻲ وﮔﺮﻣﺎي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﺸﻮر ﻣﺠﺒﻮر ﺑـﻪ ذﺧﻴـﺮه‬ ‫ﻧﻤﻮدن آب ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﻘﻂ ﺧﺎص ﻣﻨﺎﻃﻖ ﮔـﺮم و ﺧـﺸﻚ ﻧﺒـﻮده و در ﺣﺎﺷـﻴﻪ‬ ‫ﺧﻠﻴﺞ ﻓﺎرس‪ ،‬ﺟﺰاﻳﺮ ﺟﻨﻮﺑﻲ و ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳـﺎري و ﮔﺮﮔـﺎن ﻧﻴـﺰ‪،‬‬ ‫راهﺣﻠﻬﺎي ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ )ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‪ .(1 :1372 ،‬اﻳﻦ روش ذﺧﻴﺮه ﻛـﺮدن آب از‬

‫‪ ™ 196‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ازﻣﻨﻪ ﻗﺪﻳﻢ در ﻛﻮﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰي ﻋﺮاق ﻋﺠﻢ ﻣﺘﺪاول ﺑـﻮده اﺳـﺖ و ﺳـﻼﻃﻴﻦ و اﻣـﺮاي اﻳـﺮان‬ ‫درﻛﻮﻳﺮ ﻣﺮﻛﺰي‪ ،‬ﺟﺎﻫﺎﻳﻲ را اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﻨﺘﻬﺎي داﻣﻨﻪ و ﺷﻴﺐ اراﺿـﻲ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫)ﻣﺤﺒﺘﻲ‪ .(81 :1376 ،‬اﺣـﺪاث آب اﻧﺒـﺎر را ﺑـﺮاي ﺳـﺎﺧﺖ آب اﻧﺒـﺎر ﻣـﻲﺗـﻮان ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ذﺧﻴﺮه ﺳﺎزي آب در اﻳﺮان ﻗﺪﻳﻢ داﻧﺴﺖ و ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧـﻲ ﺻـﺎﺣﺒﻨﻈﺮان‪،‬‬ ‫اﻳﺮاﻧﻴﺎن را ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺒﺘﻜﺮان ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒـﺎر در دﻧﻴـﺎ داﻧـﺴﺘﻪاﻧـﺪ )ﻋﺮﺑـﻲﻧـﮋاد‪.(67 :1378 ،‬‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲﺗﺮﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر اﻳﺮان‪ ،‬آب اﻧﺒﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻀﺪاﻟﺪوﻟﻪ دﻳﻠﻤﻲ در ﻗﺮن ‪ 4‬ﻫﺠﺮي در‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺳﻪ ﻗﻠﻌﻪ اﺳﻄﺨﺮ ﻓﺎرس ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻛﻪ ‪ 20‬ﺳﺘﻮن داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬آب آن از ﺳـﺪي ﻛـﻪ‬ ‫روي درهاي ﻋﻤﻴﻖ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺗﺄﻣﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﺮاي ﻣﺼﺮف ‪ 1000‬ﻧﻔﺮ در ﻳﻜﺴﺎل ﻛﺎﻓﻲ‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬دﻳﮕﺮي آب اﻧﺒﺎر ﺳﻴﺪ اﺳﻤﺎﻋﻴﻞ ﺗﻬﺮان ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻧﻴﻤﻪ اول ﻗﺮن ‪ 5‬ﻫﺠﺮي‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و ﻳﻜﺒﺎر در زﻣﺎن ﺷﺎه ﻃﻬﻤﺎﺳﺐ ﺻﻔﻮي و ﺑﺎر دﻳﮕﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎج ﻋﻴﺴﻲ وزﻳـﺮ‬ ‫)ﺑﻴﮕﻠﺮ ﺑﻴﮕﻲ ﻗﺎﺟﺎر( ﺗﻌﻤﻴﺮ و ﻣﺮﻣﺖ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬از دﻳﮕـﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﻗـﺪﻳﻤﻲ اﻳـﺮان‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﺟﺎﻣﻊ ﻳﺰد )‪ 878‬ﻫـ ق( و آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﻛﺒﻴـﺮ ﻗـﺰوﻳﻦ )‪1093‬‬ ‫ﻫـ ق( را ﻧﺎم ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﻴﻖ ﺗﺎرﻳﺨﭽﻪ ﺳﺎﺧﺖ اوﻟﻴﻦ آب اﻧﺒﺎر در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺴﺖ ﻟﻴﻜﻦ‬ ‫ﻃﺒﻖ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه از زﻣﺎن ﺳﻠﺠﻮﻗﻴﺎن در اﻳﻦ ﻧﻮاﺣﻲ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﻛﻮﭼـﻚ و‬ ‫ﭘﺮاﻛﻨﺪه ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﺑﺮﭘﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در دوره ﺻﻔﻮﻳﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦﻛﻪ اﻳـﻦ ﺳﻠـﺴﻠﻪ ﺷـﻴﻌﻲ‬ ‫ﻣـــﺬﻫﺐ ﺑـــﻮده و ﺷـــﻬﺮ ﻛﺎﺷـــﺎن در آن دوره ﻣﻬـــﺪ و ﭘﺎﻳﮕـــﺎه ﺗﻤـــﺪن اﺳـــﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن اﻳﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻬﺮ داﺷـﺘﻪاﻧـﺪ ﻛـﻪ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ اﻗﺪاﻣﺎت آﻧﻬﺎ ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در اﻳﻦ ﻧـﻮاﺣﻲ ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪ .‬در دوران‬ ‫زﻧﺪﻳﻪ و ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر در اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ روﻧﻖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻣﻮده رﺳﻮل اﻛﺮم )ص( ﻛﻪ رﺳﺎﻧﻴﺪن آب ﺑﻪ ﻟﺐ ﺗـﺸﻨﻪ ﻫﻤﭽـﻮن ﺻـﺪﻗﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬اﻫـﺎﻟﻲ‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻣﻬﻢ و ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﺑـﻪ ﺣـﺴﺎب آورده و ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﻨﺎي آن ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﻮاع آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن را از ﻟﺤﺎظ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣـﻲﺗـﻮان ﺑـﻪ اﻧـﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔـﻲ‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪197‬‬

‫ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺦ‪ ،‬ﻧﻮع ﻛﺎرﺑﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻞ و ﻧـﻮع ﺳـﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻧـﻮع‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده و در ﻣﺠﻤﻮع ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻜﺮد و ارﻛﺎن آن ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در زﻳﺮ ﺑﻪ اراﻳﻪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻛﺎرﺑﺮد آﻧﻬﺎ در ﻫﺮ ﻛﺠﺎ ﻛﻪ ﻻزم ﺑﻮده در ﺷﻬﺮﻫﺎ و روﺳـﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬در‬ ‫ﺻﺤﺮاﻫﺎ و ﻣﺰارع ﻛﺸﺎورزي و در ﻣﻴﺎن راﻫﻬﺎ و ﺑﻪ اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻨﻈﺮ ﻣﻲﺗﻮان آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﺳﻪ ﮔﺮوه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺸﺎورزي‬ ‫ب( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ -‬روﺳﺘﺎﻳﻲ‬ ‫ج( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎن راﻫﻲ )ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‪.(15 :1372 ،‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﺷﻜﻞ و ﻧﻮع ﺳﺎﺧﺖ اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از آﻧﻬـﺎ ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﮔﻨﺒﺪي ﮔﻮد‪ ،‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﻨﺪه ﺷﺪه در ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن‪ ،‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺻـﻠﻴﺒﻲ و‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ )ﻧﻤﺎﻳﻪ‪ .(2:1381 ،‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﺑـﻪ ﮔﻮﻧـﻪاي دﻳﮕـﺮ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻫﻤﮕﺎﻧﻲ واﻗﻊ در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬روﺳﺘﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻫﺎ و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﻚ‬ ‫ﺑﻨﺎ در ﻣﺴﻴﺮ راﻫﻬﺎي ﻛﺎرواﻧﻲ‬ ‫ب( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ درون ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ )ﺻﺎدﻗﻲ‪.(70 :1378 ،‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻘﺮار آب اﻧﺒﺎر در روﺳﺘﺎﻫﺎ و ﺷﻬﺮﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳـﺮ ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﺳﻬﻮﻟﺖ دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻪ آب ﻗﻨﺎت ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب آباﻧﺒﺎر‬ ‫‪ -2‬دﺳﺘﺮﺳﻲ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﺮدم ﻣﺤﻞ ﺑﻪ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ‬ ‫‪ -3‬ﺗﻌﺪاد آﻧﻬﺎ در ﺑﺎﻓﺖ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﺳﺎﻛﻨﺎن )ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‪.(17 :1372 ،‬‬ ‫در روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺗﻌﺪاد آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ و ﻣﻌﻤـﺎري آﻧﻬـﺎ ﻧﻴـﺰ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻌـﻀﻲ از آب‬ ‫اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺷﻬﺮي ﺑﺎ ﺷﻜﻮه و ﭘﺮﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ اﻣﺎ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﻛﻮﻳﺮي ﻛﺎﺷﺎن اﻛﺜﺮاً داراي ﺣﺪاﻗﻞ‬ ‫ﻳﻚ آب اﻧﺒﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺑﻌﻀﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ وﺳﻌﺖ ﺑﻴﺶ از ﻳﻚ آب اﻧﺒﺎر دارﻧـﺪ )ﺑﻬﻔـﺮوز‪،‬‬ ‫‪.(90 :1356‬‬ ‫از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﻋﻤﺪه ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪:‬‬

‫‪ ™ 198‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اول ‪ :‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﭘﻴﺶ از دوران ﺻﻔﻮﻳﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب اﻧﺒﺎر ﺗﺎجاﻟﺪﻳﻦ‪ ،‬آب اﻧﺒـﺎر ﻣﻘﺎﺑـﻞ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ ﺟﻤﻌﻪ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﺤﺘﺸﻢ و‪ ...‬اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ از داﺷـﺘﻦ ﺳـﺮدرﻫﺎي ﺗﺰﻳﻴﻨـﺎﺗﻲ‬ ‫ﺑﻲﺑﻬﺮهاﻧﺪ‬ ‫دوم‪ :‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻋﻬﺪ ﺻﻔﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎ ﻣـﺴﺎﺟﺪ ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه و در زﻳـﺮ‬ ‫ﻗﺴﻤﺖ ﺷﺒﺴﺘﺎن آن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ وزﻳﺮ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ و‪...‬‬ ‫ﺳﻮم‪ :‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از زﻟﺰﻟﻪ ﺳﺎل ‪ 1192‬ﻫـ ق ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪه و اﻏﻠـﺐ‬ ‫داراي اﺷﻜﺎل ﺗﺰﻳﻴﻨﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آب اﻧﺒﺎر ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺧﺎن ﻛﺎﺷﻲ‪ ،‬آب اﻧﺒـﺎر ﮔـﺬر ﻧـﻮ‬ ‫ﺑﺎزار‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺻﺒﺎغ )ﻓﺮخﻳﺎر‪.(56 :1374 ،‬‬ ‫اﻧﻮاع آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ از ﻧﻈﺮ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﻜﺮد و ارﻛﺎن را ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬ ‫‪ -1‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ :‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ در ﺧﺎﻧـﻪﻫـﺎي ﺷـﻬﺮي و ﻳـﺎ روﺳـﺘﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﺎً در زﻳﺮ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﺎ در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ ﺣﻴﺎط ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺎزن اﻳـﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﻜﻌﺐ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﻘﻔﻲ ﻣﺴﻄﺢ ﻳﺎ ﮔﻬﻮارهاي دارﻧـﺪ‪ ،‬در اﻳـﻦ ﻧـﻮع آب‬ ‫اﻧﺒﺎرﻫﺎ اﮔﺮ ﻣﺨﺰن زﻳﺮ ﺣﻴﺎط ﺧﺎﻧﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪه‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺖ آب از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ دﻟـﻮ و از راه‬ ‫درﻳﭽﻪاي ﻛﻪ در ﺳﻘﻒ ﻳﺎ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﺳﻘﻒ ﺑﻮده ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪ ﺗﻠﻤﺒﻪ دﺳـﺘﻲ اﻧﺠـﺎم ﻣـﻲﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﭼﻪ ﻣﺨﺰن در زﻳﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﻣﺴﻜﻮﻧﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ ﻣﻌﻤـﻮﻻً دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫آب از ﻃﺮﻳﻖ ﭘﺎﺷﻴﺮ ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺨﺎزن‪ ،‬ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻳﻚ ﻫﻮاﻛﺶ ﻳـﺎ ﺑـﺎدﮔﻴﺮ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﻬﻮﻳﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﺎم ﺧﺎﻧﻪ اﻣﺘﺪاد ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ ﺑﺮﺧـﻲ از اﻳـﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ ﺑـﺮاي‬ ‫ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻣﺼﺮﻓﻲ ﺳﻪ ﺗﺎ ﭼﻬﺎر ﺳﺎل ﻳﻚ ﺧﺎﻧﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪ -2‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ :‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ اﻛﺜـﺮاً داراي ﺑﻨﺎﻫـﺎي ﺑـﺰرگ و ﭼـﺸﻤﮕﻴﺮي‬ ‫ﺑﻮدﻧﺪ و ﺳﺎزﻧﺪﮔﺎن آﻧﻬﺎ ﺣﻜﺎم و اﻋﻴﺎن ﻳﺎ ﻣﺮدان ﻧﻴﻜﻮﻛﺎر ﻣﺤﻠﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛـﻪ ﻫﺰﻳﻨـﻪ ﺳـﺎﺧﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ را از ﺑﻴﺖ اﻟﻤﺎل ﻳﺎ از اﻣﻮال ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻮع ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺷﻬﺮي‪ :‬ﻣﻌﻤـﻮﻻً در ﻣﺮاﻛـﺰ ﻣﺤﻠـﻪﻫـﺎ و در ﻛﻨـﺎر اﻣـﺎﻛﻦ ﻣـﺬﻫﺒﻲ‪،‬‬ ‫آﻣﻮزﺷﻲ‪ ،‬رﻓﺎﻫﻲ و ﺗﺠﺎري ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎزﻣﺎﻧﺪه از اﻳﻦ آباﻧﺒﺎرﻫـﺎ ﻧـﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﻮاع دﻳﮕﺮ داراي ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺑﻴـﺸﺘﺮي ﺑـﻮده و ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺴﺘﻨﺪ ﻧﻴـﺎز‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪199‬‬

‫ﻣﺤﻼت ﭘﺮﺟﻤﻌﻴﺖ ﺷﻬﺮي را ﺑﺮاي ﻣﺎﻫﻬﺎ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ اﻳﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﺪ ﻛﻪ در اﻧﺘﺨﺎب ﻧﻮع ﻣﺼﺎﻟﺢ و ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‬ ‫آﻧﻬﺎ دﻗﺖ ﺷﻮد و اﻓﺰودن ﺑﺮ ﺑﺨﺶﻫﺎ و اﺟﺰاي ﺿﺮوري‪ ،‬ﺟﻠﻮﺧﺎنﻫﺎﻳﻲ ﺑـﺰرگ‪ ،‬ﺳـﺮ در و‬ ‫ﻫﺸﺘﻲ‪ ،‬ﭘﻠﻪﻫﺎي ﭘﻬﻦ‪ ،‬ﺑﺎدﮔﻴﺮﻫﺎي ﺑﻠﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪.‬‬ ‫ب( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ :‬ﻋﻤﻮﻣﺎً در ﻣﻴﺪانﻫﺎي ﻣﺮﻛﺰي روﺳﺘﺎﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎدهاي داﺷﺘﻨﺪ و از ﻣـﺼﺎﻟﺢ ﻣﻮﺟـﻮد در ﻣﺤـﻞ و ﺑﻴـﺸﺘﺮ‬ ‫ﺑﺪون ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت و ﭘﻴﺮاﻳﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ج( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻗﻠﻌﻪاي‪ :‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺎده و اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺣﻮضﻫﺎي‬ ‫ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺨﺰن آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻛﻮﭼﻚ و ﻋﻤﻴﻖ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ ﺷـﻜﻞ ﭼـﺎﻫﻲ در ﻗـﺴﻤﺖ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰي آب اﻧﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﺑﺎ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻗﻠﻌـﻪ ﺗﺮﻛﻴـﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ آب ﺑﺎران ﻛﻪ روي ﺑﺎمﻫﺎ و ﺻﺤﻦ ﻗﻠﻌﻪ روان ﻣﻲﺷﻮد را ﺟﻤﻊآوري و‬ ‫ذﺧﻴﺮه ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي داﺧﻞ ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺄﺛﻴﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ از اﻳﻦ ﻧـﻮع‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ داﻧﺴﺖ و در اﻳﻦ ﮔﺮوه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪﺻﻮرت ﺣـﻮضﻫـﺎﻳﻲ‬ ‫ﺳﺮﭘﻮﺷﻴﺪه در ﻣﻴﺎن ﺣﻴﺎط و روي ﻣﺤﻮرﻫﺎي اﺻﻠﻲ ﻛﺎرواﻧﺴﺮا ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬ ‫د( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎن راﻫﻲ‪ :‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺎدهﻫﺎي ﻛـﺎروان رو و‬ ‫درﻛﻨﺎر ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎزن اﺳﺘﻮاﻧﻪاي و ﭘﻮﺷـﺶ ﮔﻨﺒـﺪي دارﻧـﺪ و‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻴﺰ اﻃﺎق و ﻛﻼه ﻓﺮﻧﮕﻲﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﺳﺘﺮاﺣﺖ ﻣﺴﺎﻓﺮان و ﺧﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز دارﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻫ( آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ‪ :‬ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺑﻴﺎﺑﺎنﻫﺎي ﺧﺸﻚ و ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺳﻴﺮاب ﻛﺮدن دامﻫﺎ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷـﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺨـﺎزن اﻳـﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﭼﻬـﺎر ﮔـﻮش ﺳـﺎﺧﺘﻪ ﻣـﻲﺷـﺪه و‬ ‫دﻳﻮارﻫﺎﻳــــﺸﺎن ﺣــــﺪود دو ﻣﺘــــﺮ ﺑــــﺎﻻﺗﺮ از ﺳــــﻄﺢ زﻣــــﻴﻦ ﺑــــﻮده اﺳــــﺖ‬ ‫)‪(www.irandeserts.2002.53‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﺎر و ﻋﻨﺎﺻﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫ﻣﻌﻤﺎران ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ آب و درك ﻧﻘﺶ آن در زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن‪ ،‬آب را در‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻨﺎﻫﺎ دﺧﻴﻞ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﺎري آب اﻧﺒﺎر در ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺤـﺖ ﺗـﺄﺛﻴﺮ ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ﻏﺎﻟﺒـﺎً ﺑـﺎ دو ﻃـﺮح ﭼﻬـﺎر ﮔـﻮش و ﻣـﺪور‬

‫‪ ™ 200‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ و اﻛﺜـﺮاً داراي اﺷـﻜﺎل ﺳـﺎده و دور از ﺗﺰﺋﻴﻨـﺎت ﻛﺎﺷـﻴﻜﺎري ﻣـﻲﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﻜﻬﺎي ﻣﻌﻤﺎري و اﺳﻠﻮبﻫﺎي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آب و ﻫﻮاي‬ ‫ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ )ﻧﻤﺎﻳﻪ‪ .(2:1381 ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻳﻚ آب اﻧﺒﺎر ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺨـﺰن )ﺧﺰﻳﻨـﻪ ﻳـﺎ‬ ‫ﺗﻨﻮره(‪ ،‬ﭘﺎﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺳﺮدر‪ ،‬ﺑـﺎدﮔﻴﺮ )ﺧﻴـﺸﺨﺎن( و راه ﭘﻠـﻪ ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ :‬ﻋﻨﺎﺻـﺮ ﺗـﺸﻜﻴﻞدﻫﻨـﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺷﺮح زﻳﺮ ﺑﺮﺷﻤﺮد‪:‬‬ ‫ﻣﺨﺰن‪ :‬ﻣﺤﻞ اﻧﺒﺎر ﻛﺮدن آب و اﺻﻠﻲﺗـﺮﻳﻦ ﻋﻨـﺼﺮ در ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي آب اﻧﺒـﺎر اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻋﺎﻣﻞ در ﺗﻨﻮع ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺨﺰن آب اﻧﺒﺎر‪ ،‬ﻧﺤﻮه اﺳﺘﻔﺎده از آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺻـﺤﺮاﻳﻲ‬ ‫و ﻳﺎ ﺷﻬﺮي و روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺰن ﺑﺮاي ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﻓـﺸﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛـﻪ آب ﺑـﺮ ﺑﺪﻧـﻪ‬ ‫وارد ﻣﻲﻛﻨﺪ در داﺧﻞ زﻣﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﻋﻤﻖ آن از ﺳﻄﺢ ﻣﻌﺒﺮ )ﻛﻮﭼﻪ ﻳﺎ ﺧﻴﺎﺑﺎن( ﮔﺎه‬ ‫ﺑﻪ ‪ 15-16‬ﻣﺘﺮ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺰن آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺑـﻪ ‪ 2‬روش ﻛﻠـﻲ ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﺪاﻧﺪ‪ .‬در روش اول اﺑﺘﺪا دﻳﻮاره ﻣﺨﺰن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ روي زﻣـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺤﻞ اﺣﺪاث آب اﻧﺒﺎر دو داﻳﺮه ﻣﺘﺤﺪاﻟﻤﺮﻛﺰ رﺳﻢ ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻗﻄﺮ داﻳﺮه ﺑﻴﺮوﻧـﻲ‬ ‫‪ 1‬اﻟﻲ ‪ 1/5‬ﻣﺘﺮ ﺑﻴﺸﺘﺮ از داﻳﺮه دروﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﻓﺎﺻﻠﻪي اﻳﻦ دو داﻳﺮه را ﺗﺎ ﺣﺪ‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز )ﻋﻤﻖ ﻣﺨﺰن( ﺣﻔﺮ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻳﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﺑﻪ ﮔﻞ آﻫﻚ‪ ،‬ﺳـﻨﮓ وآﺟـﺮ‬ ‫ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬داﻳﺮه ﻛﻮﭼﻜﺘﺮ را از ﺧﺎك ﺧﺎﻟﻲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﺨﺰن آب اﻧﺒـﺎر‬ ‫ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻛﻒ ﻣﺨﺰن را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻣﻼط ﺳﺎروج )ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺧﺎﻛﺴﺘﺮ‪ ،‬آب‪ ،‬آﻫﻚ‪ ،‬ﮔـﻞ‬ ‫رس‪ ،‬ﻟﻮﻳﻲ و ﺳﻔﻴﺪه ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ( ﻋﺎﻳﻖﺑﻨﺪي ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ ﺗـﺎ از ﻫـﺮزروي آب آن ﺟﻠـﻮﮔﻴﺮي‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬ﮔﺎﻫﻲ ﻫﻢ ﺑﺮاي ﻣﻘﺎوم ﻛﺮدن ﻛﻒ ﻣﺨﺰن و ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺗﻐﻴﻴﺮ ﺷـﻜﻞ آن‪ ،‬ﻻﻳـﻪاي از‬ ‫ﺳﺮب ﻣﻲرﻳﺨﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در روش دوم ﻳﻚ ﮔﻮدال ﻋﻤﻴﻖ ﺑﻪ اﺑﻌﺎد ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺣﻔﺮ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﺳـﭙﺲ دﻳـﻮاره آن‬ ‫را ﺑﺎ ﻣﻼت آﻫﻚ‪ ،‬ﺳﻨﮓ و آﺟﺮ و ﺗﺎ ارﺗﻔﺎع ‪ 2-3‬ﻣﺘﺮي از ﺳـﻄﺢ زﻣـﻴﻦ ﻣـﻲﺳـﺎﺧﺘﻨﺪ‪ .‬در‬ ‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ ﻛﻒ و دﻳﻮاره اﻳﻦ ﮔﻮدال را ﺑﺎ ﻣﻼت ﺳﺎروج اﻧﺪود و آبﺑﻨـﺪي ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫روي ﺳﺎروج را ﺑﺎ وﺳﻴﻠﻪاي ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ اﺻﻄﻼﺣﺎً ﻣﺸﺘﻪ ﮔﻮﻳﻨﺪ ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴـﺐ‬ ‫ﻣﺨﺰن آب اﻧﺒﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و آﻣﺎده ﭘﻮﺷﺎﻧﺪن ﺳﻘﻒ ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺷﻴﺮ‪ :‬ﻣﺤﻞ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﻴﺮ ﺑﺰرگ ﺑﺮﻧﺠـﻲ ﻣﺘـﺼﻞ ﺑـﻪ ﻣﺨـﺰن اﺳـﺖ‪ .‬ﺷـﻜﻞ آن ﺑـﻪ‬ ‫ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻧﻴﻤﻪ ﻫﺸﺖ ﮔﻮش و ﻳﺎ ﭼﻬﺎر ﮔﻮش ﻣﺮﺑﻊ اﺳـﺖ‪ .‬ﭘﺎﺷـﻴﺮ داراي ﭼﻨـﺪ ﻋﻨـﺼﺮ‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪201‬‬

‫ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻜﻮﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮاي ﻧﺸﺴﺘﻦ در دو ﻃﺮف ﭘﺎﺷﻴﺮ‪ ،‬ﺣﻔﺮهاي ﺑﺎ روﭘﻮش ﺳـﻨﮕﻲ ﻳـﺎ ﻓﻠـﺰي‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﺮز و اﻧﺘﻘﺎل آﺑﻬﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﻧﺎﻟﻬﺎي زﻳﺮزﻣﻴﻨﻲ و در ﻣﻮاردي ﻳﻚ ﻫﻮاﻛﺶ ﻛﻮﭼﻚ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در آب اﻧﺒﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ دو راه ﭘﻠﻪ ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و اﻗﻠﻴﺖﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ )زرﺗﺸﺘﻲ‪ ،‬ﻛﻠﻴﻤﻲ‬ ‫و‪ (...‬ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻧﺪ اﻳﻦ ﻗﺴﻤﺖ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻴﻐﻪاي آﺟﺮي از ﻫﻢ ﺟﺪا ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺮدر‪ :‬راﻫﻨﻤﺎي ورود ﺑﻪ آب اﻧﺒﺎر و راه ﭘﻠﻪ ﻋﻤﻴﻖ آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻗﺎب ﺑـﺎ دو ﺟـﺮز‬ ‫ﻋﻤﻮدي و ﻳﻚ ﻛﺘﻴﺒﻪ اﺧﺘﺘﺎﻣﻲ‪ ،‬ﺳﻜﻮﻫﺎﻳﻲ در دو ﻃﺮف آن‪ ،‬ﻛﺎرﺑﻨﺪي‪ ،‬ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري و ﻛﺘﻴﺒـﻪ‬ ‫ﻛﻮﭼﻚ ﺳﻨﮕﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻲ از ﺳﺎزﻧﺪه و وﻗﻒ ﻛﻨﻨﺪه آب اﻧﺒﺎر ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪه‬ ‫ﺳﺮدر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮ ﺳﺮ در آب اﻧﺒﺎر ﮔﺬرﻧﻮ در ﺑﺎزار ﻛﺎﺷـﺎن ﻟـﻮﺣﻲ ﺳـﻨﮕﻲ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺣﺎوي اﺷﻌﺎري ﺑﻪ ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺎل ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر ‪ 1231‬ﻫ ق ﺑﺮ آن ﺣﻚ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺮدر ﻣﺴﺠﺪ اﻣﺎم ﺣﺴﻦ ﻣﺠﺘﺒﻲ)ع(‬

‫‪ ™ 202‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺳﺮدر آب اﻧﺒﺎر ﮔﺬر ﺑﺎﺑﺎ وﻟﻲ ﻛﺎﺷﺎن‬

‫ﺑﺎدﮔﻴﺮ‪ :‬ﺑﺎ ﻫﺪاﻳﺖ ﺑﺎد ﻣﻨﺎﺳﺐ ﺑﻪ ﻓـﻀﺎي زﻳـﺮ آن و ﮔـﺮدش ﻫـﻮا ﺑـﻪ داﺧـﻞ ﺣﻴـﺎط و‬ ‫ﻓﻀﺎﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺧﻨﻜﻲ ﻫﻮاي داﺧﻞ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬از اﻳـﻦ روش ﺑـﺮاي ﺧﻨـﻚ ﻛـﺮدن آب‬ ‫آباﻧﺒﺎر ﻧﻴﺰ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬ ‫راه ﭘﻠﻪ )ﭘﻠﻜﺎن(‪ :‬ﺗﻌﺪاد ﭘﻠﻪﻫﺎي آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﻣﺨـﺰن ﻣﺘﻐﻴـﺮ ﺑـﻮده اﻟﺒﺘـﻪ‬ ‫ﻛﻒ ﻣﺨﺰن از ﭘﺎﺷﻴﺮ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد ﭘﻠﻪﻫﺎ ﮔﺎه ﺑﻪ ‪ 70-80‬ﭘﻠﻪ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻣﺜـﻞ‬ ‫آب اﻧﺒﺎر ﻣﻴﺪاﻧﮕﺎه آﻗﺎ )ﻛﺎﺷﺎن( ﻛﻪ داراي ‪ 75‬ﭘﻠـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ ﻧـﻮع‬ ‫اﺳﺘﻔﺎدهﻛﻨﻨﺪﮔﺎن از آن داراي راه ﭘﻠﻪﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل آب اﻧﺒﺎر ﺣﻜـﻴﻢ‬ ‫ﻫﺎرون ﻛﺎﺷﺎن داراي ‪ 2‬راه ﭘﻠﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﭼﻮن اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر را ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻠﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻫﻤـﻴﻦ‬ ‫ﻧﺎم ﺳﺎﺧﺘﻪ ‪ 2‬راه ﭘﻠﻪ ﻣﺠﺰا ﻳﻜﻲ ﺑﺮاي ﻛﻠﻴﻤﻴﺎن و دﻳﮕﺮي ﺑـﺮاي ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن در ﻧﻈـﺮ ﮔﺮﻓﺘـﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑــﺮاي آﺑﮕﻴــﺮي آب اﻧﺒﺎرﻫــﺎ ﻣﻌﻤــﻮﻻً آب را از ﻛﻮﻫــﺴﺘﺎن ﻣــﻲآوردﻧــﺪ و ﺗﻮﺳــﻂ‬ ‫ﺣﻮﺿﭽﻪﻫﺎي ﺷﻨﻲ ﺗﺼﻔﻴﻪ ﻛﺮده و ﺑﻪ ﻣﺨﺰن ﻫﺪاﻳﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ )در ﺷـﻬﺮ ﻛﺎﺷـﺎن از آب‬ ‫ﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﻓﻴﻦ و ﺟﻮﻳﻨﺎن ﻗﻬﺮود اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ( ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﺖ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﺨﺰن ﭘﺎك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺨﺰن‪ ،‬زﻳﺮآﺑﻲ ﺟﻬﺖ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻟﺠﻦﻫﺎ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً از ﭼﻨـﺪ‬ ‫ﻧﻔﺮ ﭘﻬﻠﻮان ﻛﻤﻚ ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﭘﺎك ﻛﺮدن ﻟﺠﻦﻫﺎ ﻟﺒﺎس ﻛﺮﻛـﻲ ﻣـﻲﭘﻮﺷـﻴﺪﻧﺪ و‬ ‫ﻟﺠﻦﻫﺎ را ﺑﺎ ﻃﻨﺎب و ﭼﺮخ ﭼﺎه ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪203‬‬

‫ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺬر آب اﻧﺒﺎر ﺑﺎﺑﺎ وﻟﻲ ﻛﺎﺷﺎن‬

‫اﮔﺮ ﭼﻪ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻬﺪاﺷﺘﻲ ﺑﻮدﻧﺪ اﻣﺎ اﺻـﻮﻻً ﻋﻤـﻞ اﻧﺒـﺎر ﻛـﺮدن آب و راﻛـﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن آن ﺑﺎﻋﺚ آﻟﻮدﮔﻲ ﻣﻲﺷﺪ )ﺑﻬﻔﺮوز‪ .(90 :1356 ،‬ﺑﺮاي رﻓـﻊ اﻳـﻦ ﻣـﺸﻜﻞ و ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﮔﻮاراﻳﻲ آب‪ ،‬ﺑﺎدﮔﻴﺮﻫﺎﻳﻲ درﺳﻘﻒ آب اﻧﺒﺎر ﺗﻌﺒﻴﻪ ﻣﻲﺷﺪ و ﺑﺮاي ﺑﻬﺪاﺷﺖ آب در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫از ﻣﻮادي ﭼﻮن آﻫﻚ‪ ،‬ﻧﻤﻚ )ﺑﻪ دﻟﻴﻞ داﺷﺘﻦ ﻛﻠﺮ(‪ ،‬ﻣﺎﻫﻲ )رﻓﻊ ﺑـﺎﻛﺘﺮيﻫـﺎي آب(‪ ،‬زﻏـﺎل‬ ‫)ﺧﺎﺻﻴﺖ ﺑﻮﮔﻴﺮي( و ﺧﺸﺖ )رﺳﻮب زداﻳﻲ اﻣﻼح آب( اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻨﻬﺎ از‬ ‫ﻛﻠــﺮ اﺳــﺘﻔﺎده ﻣـﻲﺷــﻮد و اﻳـﻦ ﻛــﺎر ﺗﻮﺳــﻂ ﻣــﺄﻣﻮران اداره ﺑﻬﺪاﺷــﺖ اﻧﺠــﺎم ﻣـﻲﮔﻴ ـﺮد‬ ‫)‪.(www.persianblog.2007:7‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫در زﻳﺮ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢ و ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬آب اﻧﺒﺎر ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺻﺒﺎغ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﻣﻴﺎﻧﻪ ﺑﺎزار ﻛﺎﺷﺎن واﻗﻊ ﮔﺮدﻳـﺪه و ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﺎل ‪ 1240‬ﻫـ ق ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺎﺟﻲ ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺻﺒﺎغ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺳﺮاﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺎم در ﺑﺎزار‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ و ﻋﺎﻟﻲﺗﺮﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر ﻛﺎﺷـﺎن اﺳـﺖ و از ﻧﻈـﺮ‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﺑﻨﺎ‪ ،‬ﻇﺮﻓﻴﺖ آﺑﮕﻴﺮي‪ ،‬ﺗﺰﻳﻴﻨﺎت ﺣﺠﺎري و ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري در ﺧـﻮر ﺗﻮﺟـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑﻨـﺎ‬ ‫داراي ﺳﺮدري ﺑﺎ ﻣﻘﺮﻧﺲ ﻛﺎري زﻳﺒﺎ و ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري ﻣﻌﻘﻠﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ داراي ﺳـﻨﮓ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻪاي از ﻣﺮﻣﺮ ﺳﻔﻴﺪ و ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ﻛﺎﺷﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺘﻴﺒﻪﻫﺎي ﻛﺎﺷﻲ اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺨﺸﻲ‬ ‫از ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﻛﺎﺷﻲﻛـﺎري آن‪ ،‬ﺳـﺎﻟﻬﺎ ﺑﻌـﺪ از ﺳـﺎﺧﺖ ﺑﻨـﺎ‪ ،‬در ﺳـﺎل ‪ 1318‬ﻫــ ق ﺗﻮﺳـﻂ‬

‫‪ ™ 204‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺣﺴﻴﻦﺧﺎن ﻧﻈﺎم اﻟﺤﻜﻤﺎ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﺻﺒﺎغ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ‬ ‫از ﺷﺎﻫﻜﺎرﻫﺎي ﺑﺮﺟﺴﺘﻪ ﻣﻌﻤﺎري اﻳﺮان ﻫﻨﻮز ﭘﺎ ﺑﺮﺟﺎ ﺑﻮده و ﺑـﻪ ﻟﺤـﺎظ ﻣﻌﻤـﺎري ﺧـﺎص‪،‬‬ ‫ﺑﺰرﮔﻲ و ﮔﻨﺠﺎﻳﺶ آب از آﺛﺎر ارزﺷﻤﻨﺪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫)ﺻﺎﺋﺐ‪ .(1 :1386 ،‬ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ را ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﻛﻢ ﻧﻈﻴﺮ در ﻣﻌﻤـﺎري‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺸﻮر ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻛـﻪ اﺛﺮﻫـﺎي ﻫﻨـﺮي و ﻣﻌﻤـﺎري از ﻗﺒﻴـﻞ ﻣﻘـﺮﻧﺲ ﻛـﺎري و‬ ‫ﺗﺰﺋﻴﻨﺎت ﺳﺮدر از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ آب اﻧﺒـﺎر و آب اﻧﺒـﺎر ﺣﻜـﻴﻢ ﻫـﺎرون داراي‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺑﺎدﮔﻴﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺳﺎﻳﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن داراي ﻳﻚ ﻳﺎ دو ﺑﺎدﮔﻴﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -2‬آب اﻧﺒﺎر ﺣﻜﻴﻢ ﻫﺎرون واﻗـﻊ در درب ﻳـﻼن ﻛﺎﺷـﺎن ﻧﻴـﺰ از دﻳﮕـﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺸﻬﻮرﻛﺎﺷﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻧﻲ و ﺳﺎزﻧﺪه آن ﻳﻚ ﻃﺒﻴﺐ ﻛﻠﻴﻤﻲ ﺑﻪ ﻧـﺎم ﺣﻜـﻴﻢ ﻫـﺎرون ﺑـﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﺤﻞ ﺑﺮداﺷﺖ آب اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر دو ﺷﻴﺮ آب ﻳﻜﻲ ﺑـﺮاي اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﺴﻠﻤﺎﻧﺎن و‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺑﺮاي اﺳﺘﻔﺎده اﻗﻠﻴﺖ ﻛﻠﻴﻤﻲﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ﺗﻌﺒﻴﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬از ﻧﻜﺎت ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟـﻪ در‬ ‫وﻗﻒ ﻧﺎﻣﻪ اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻜﻴﻢ ﻫﺎرون ﻛﻪ داراي آﺋﻴﻦ ﻛﻠﻴﻤﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ اﻳـﻦ‬ ‫آب اﻧﺒﺎر را ﺑﻪ ﻧﺬر ﺣﻀﺮت اﺑﺎ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﺤﺴﻴﻦ)ع( ﺑﻨﺎ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -3‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ ﺳﺮﭘﻠﻪ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﻛﻮي ﺳﺮﭘﻠﻪ و زﻳـﺮ ﺑﺨـﺸﻲ از ﻣـﺴﺠﺪ ﺳـﺮﭘﻠﻪ‬ ‫واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و در ﻋـﺼﺮ ﺷـﺎه ﻋﺒـﺎس دوم ﺻـﻔﻮي ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه ﻣـﺴﺠﺪ ﻣـﺬﻛﻮر‪ ،‬ﺗﻮﺳـﻂ‬ ‫ﻏﻴﺎثاﻟﺪﻳﻦ ﺑﻴﻚ دﻧﺒﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﺿﺮاﺑﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -4‬آب اﻧﺒﺎر ﺑﻘﻌﻪ ﭼﻬﻞ ﺗﻦ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ ﺟﻨـﺐ ﺑﻘﻌـﻪ ﭼﻬـﻞ ﺗـﻦ واﻗـﻊ و از ﺳـﺎﺧﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1227 -29‬ﻫـ ق اﺳﺖ ﻛﻪ داراي ﺳﺮدر ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري و ﻟﻮح ﺳﻨﮕﻲ ﻣـﻮرخ ‪1227‬‬ ‫ﻫـ ق و ﻛﺘﻴﺒﻪ ﻛﺎﺷﻲ ﻣﻮرخ ‪ 1229‬ﻫـ ق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -5‬آب اﻧﺒﺎر ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺧﺎن‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﻣﺤﻠﻪ ﻣﻌﺮوف ﻛﺎﺷﺎن ﺑﻪ ﻧـﺎم آب اﻧﺒـﺎر ﺧـﺎن‬ ‫واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و از ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق ﺧﺎن‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﻛﺎﺷـﺎن ﺑـﻪ ﺗـﺎرﻳﺦ ‪ 1193‬ﻫــ ق در‬ ‫دوره زﻧﺪﻳﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دوره زﻧﺪﻳﻪ و ﻗﺎﺟﺎرﻳﻪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧـﺪ ﻋﻤﻮﻣـﺎً‬ ‫داراي ﺟﻠﻮﺧﺎﻧﻲ وﺳﻴﻊ‪ ،‬ﺳﺮدري ﻛﺎﺷﻲﻛﺎري و ﻧﻤﺎﺳﺎزي ﺷﺪه )از ﺟﻤﻠﻪ آب اﻧﺒـﺎر ﺧـﺎن(‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -6‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﻴﺮ ﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﻘﻌﻪ اﻣـﺎﻣﺰاده ﺣﺒﻴـﺐ ﺑـﻦ ﻣﻮﺳـﻲ واﻗـﻊ‬ ‫ﮔﺮدﻳﺪه و در زﻣﺎن ﺷﺎه ﻋﺒﺎس ﻛﺒﻴﺮ و در ﺣﺪود ﺳﺎل ‪ 1028‬ﻫـ ق ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﺴﺠﺪ ﺗﻮﺳﻂ‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪205‬‬

‫ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﻧﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺑﺎﻻي ﭘﻠﻪﻫﺎي آب اﻧﺒﺎر ﻟﻮﺣﻲ ﺳﻨﮕﻲ ﻧﺼﺐ ﺷﺪه‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮ آن اﺷﻌﺎري ﺑﻪ ﺧﻂ ﻧﺴﺘﻌﻠﻴﻖ و ﺗـﺎرﻳﺦ ‪ 1028‬ﻫــ ق ﺣـﻚ ﺷـﺪه اﺳـﺖ‪ .‬آب اﻧﺒـﺎر‬ ‫ﻣﻴﺮﺳﻴﺪ ﻋﻠﻲ ﻧﻴﺰ ﭼﻮن دﻳﮕﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي دوره ﺻﻔﻮي در ﻛﺎﺷﺎن در زﻳﺮ ﺑﻨﺎي ﻣـﺴﺠﺪي‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -7‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ وزﻳﺮ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﻛﻮي درب اﺻﻔﻬﺎن ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن و زﻳﺮ ﺷﺒـﺴﺘﺎن‬ ‫و اﻳﻮان ﺷﺮﻗﻲ ﻣﺴﺠﺪ وزﻳﺮ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و در ﺣﺪود ﺳﺎﻟﻬﺎي ‪ 1055-56‬ﻫـ ق ﺑﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﻣﺴﺠﺪ وزﻳﺮ ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻴﺮزا ﻣﺤﻤﺪ ﻣﻘﻴﻢ ﻣﻮﺳﻮي ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺨﺰن آب اﻧﺒﺎر ﻛـﻪ در‬ ‫زﻳﺮ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ داراي ‪ 4‬ﺑﺎدﮔﻴﺮ ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -8‬آب اﻧﺒﺎر ﮔﺬر ﻧﻮ‪ :‬اﻳﻦ ﺑﻨﺎ در ﺑﺎزار ﻛﺎﺷﺎن واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و در ﺣﺪود ‪ 1231‬ﻫـ ق ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﺮاه ﻣﺴﺠﺪي در ﻫﻤﺎن ﻣﺤﻞ ﺑﻪ ﻫﻤﺖ ﺣﺎج ﺳﻴﺪ ﺣﺴﻴﻦ ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻪ ﻋﻄﺎر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه و‬ ‫داراي ﺟﻠﻮﺧﺎﻧﻲ وﺳﻴﻊ ﺑﺎ ﻏﺮﻓﻪﻫﺎ و ﻧﻤﺎدﻫﺎي آﺟﺮ ﻛﺎري‪ ،‬ﻛﺎﺷﻴﻜﺎري و ﻧﻴـﺰ ﻛﺘﻴﺒـﻪ ﺳـﻨﮕﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ -9‬آب اﻧﺒﺎر ﺑﺰرگ ﻛﻮي ﻛﻮﺷﻚ ﺻﻔﻲ‪ :‬اﻳـﻦ ﺑﻨـﺎ درﻛـﻮي ﻛﻮﺷـﻚ ﺻـﻔﻲ و در زﻳـﺮ‬ ‫ﻣﺴﺠﺪي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ وﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ آن در ﺳﺎل ‪ 1037‬ﺗﻮﺳـﻂ »ﺗﻘـﻲ«‬ ‫ﻧﺎﻣﻲ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫از دﻳﮕﺮ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺪرﺳـﻪ ﻣﻴـﺎن ﭼـﺎل‪ ،‬آب‬ ‫اﻧﺒﺎر ﺳﺮدار‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺪرﺳﻪ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ و ‪ ...‬اﺷﺎره ﻧﻤﻮد‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم )ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آب اﻧﺒﺎر(‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ و روﻧﻖ آن در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ اﻗﻠـﻴﻢ ﺧـﺸﻚ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻪ و ﻧﻴﺰ آﻣﻴﺨﺘﮕﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬ﻫﻨﺮ و ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻧﮕﺮشﻫﺎي دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻛﺎﺷـﺎن‬ ‫ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺒﻴﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﻴﺎز ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻪ آب ﻛﻪ از ﻧـﻮاﺣﻲ‬ ‫ﻛﻢآب و ﺧﺸﻚ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ ﺑـﺎ ذوق و ﻫﻨـﺮ ﻣـﺮدم ﻛـﻪ در اﺑﻌـﺎد ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻫﻨـﺮي و‬ ‫ﻣﻌﻤﺎري آﺛﺎر ﺑﺪﻳﻊ و ﺑﺴﻴﺎر ارزﻧﺪهاي ﺧﻠﻖ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺠﻴﻦ ﮔﺸﺘﻪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮدم ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ روﻧﻖ ﺧﺎﺻﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃـﻮر‬ ‫ﻛﻠﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن در ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﻴﺎﻧﻲ و ﮔﺬر ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ و ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﺎري و‬

‫‪ ™ 206‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻋﺒﺎدي واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﺎﻣﻴﻦ آب آﺷﺎﻣﻴﺪﻧﻲ ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز داراي ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي‬ ‫ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﺎص و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺳﻨﺖﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ از ﺟﻤﻠـﻪ وﻗـﻒ‪ ،‬ﻧـﺬر‪ ،‬ﻣﺮﻛـﺰ‬ ‫آﻣﻮزش ﻗﺮآن و ﻧﻴﺰ ﻋﺰاداري ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق ﻣﻲﺗﻮان دﻻﻳﻞ اﻳﺠـﺎد آب‬ ‫اﻧﺒﺎرﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ذﺧﻴﺮه آب ﺑﺮاي زﻣﺎنﻫﺎي ﺧﺸﻜـﺴﺎﻟﻲ‪ ،‬ﺟﻨـﮓ ﻳـﺎ ﻣﺤﺎﺻـﺮه‪ ،‬ﺧﻨـﻚ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪن آب در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺗﻤﺴﻚ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺧﻴﺮ ﺳﻘﺎﻳﺖ و ﻳﺎدآوري ﺣﺎدﺛـﻪ ﻋﺎﺷـﻮرا و واﻗﻌـﻪ‬ ‫ﻛﺮﺑﻼ ذﻛﺮ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﻣﺠﻤﻮع ﺗﻮزﻳﻊ آب اﻧﺒﺎر‪ ،‬اﻣﺮي اﻋﺘﻘﺎدي اﺳﺖ و ﺳـﻘﺎﻳﺖ از ارزشﻫـﺎ و ﺑﺎورﻫـﺎي‬ ‫اﺳﻼﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ادﻋﻴﻪاي از ﻗﺒﻴﻞ »ﺳﻘﻲاﷲ ﺛﺮاه« اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﺗﺄﻳﻴـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺮاﻛﺰ ﺗﺠﻤﻊ ﺷﻬﺮ و ﻣﺮاﻛﺰ ﻣﺤﻼت و ﺟﻨﺐ ﻛﺎرواﻧﺴﺮاﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﻦ راﻫﻲ ﺗﺄﺳﻴﺲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ اﻓﺮاد ﺧﻴـﺮ اﺣـﺪاث و وﻗـﻒ ﻣـﻲﺷـﺪه و‬ ‫ﺷﺨﺺ واﻗﻒ ﻣﻘﺪاري از اﻣﻼك و داراﻳﻲ ﺧﻮد را ﺟﻬـﺖ ﺣﻔـﻆ آب اﻧﺒـﺎر و ﺑـﻪ ﻧـﺎم آن‬ ‫وﻗﻒ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮﺧﻮاﻫﻲ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﺎﻧﻲ آن را‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺗﻌﺪادي از ﻣﺮدم اﻋﻢ از ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﻏﻴﺮﻣﺴﻠﻤﺎن از آن اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻨﺪ و دﻋﺎي‬ ‫ﺧﻴﺮي ﺑﺮاي او ﺑﻔﺮﺳﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻣـﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻴـﻪ‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎﺑـﻪ‪،‬‬ ‫اﻣﺎﻣﺰاده‪ ،‬ﻛﺎروان ﺳﺮا و ﻣﺎﻧﻨﺪ آن‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻪ داراي ﻳﻚ آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺟﻤﻌﻴـﺖ) ﻛـﻢ‬ ‫ﺣﺠﻢ و ﭘﺮ ﺣﺠﻢ( ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻞ و اﻓﺮاد ﺧﻴﺮ اﺣﺪاث و وﻗﻒ ﻣﻲﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪيﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﻪ آب‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﺴﺘﺤﻜﻤﻲ ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫و ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻣﺮدم داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻳﺮ ﺑﻪ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫ﺗﻘﻮﻳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺗﻌﺎون‪ :‬ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر و وﻗﻒ آن ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﺳـﻨﺖ ﺣـﺴﻨﻪ و‬ ‫وﻇﻴﻔﻪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻏﻨﻴﺎء و اﻓﺮادي ﻛـﻪ داراي ﻣﻜﻨـﺖ ﻣـﺎﻟﻲ ﺑﻮدﻧـﺪ ﺻـﻮرت‬ ‫ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ اﻫﺎﻟﻲ ﻫﺮ ﻣﺤﻠﻲ اداره ﻣـﻲﺷـﺪﻧﺪ و از ﻛـﺴﻲ ﻣﺒﻠﻐـﻲ ﺑـﺮاي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آن ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪ )ﻋﻄﺎرﻫﺎ‪ .(187 :1384 ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً اﻫﺎﻟﻲ ﻣﺤﻠﻪ ﻫﺰﻳﻨﻪ ﻧﮕﻬﺪاري‬ ‫و ﺗﻌﻤﻴﺮات آب اﻧﺒﺎر را ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬اداره‪ ،‬ﺗﻌﻤﻴـﺮ و آبﮔﻴـﺮي آب اﻧﺒـﺎر ﻳـﻚ ﻓﻌﺎﻟﻴـﺖ‬ ‫ﺧﻮدﺟﻮش ﻣﺮدﻣﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ روﻳﻜﺮد ﺗﻌﺎون و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﺟﻤﻌﻲ ﻣﺮدم ﺳﺎﻣﺎندﻫﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪.‬‬ ‫آب اﻧﺒﺎر در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻬﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‪ :‬آب اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﭘﺪﻳـﺪهﻫـﺎي ﻣﻬـﻢ در‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪207‬‬

‫ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺷﻬﺮ و ﻣﺤﻠﻪ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﻌﺎد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ﺳﺎﺧﺘﺎري آن ‪ ،‬در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻬﺎي ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﺮدم رﺧﻨﻪ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ" آب اﻧﺒـﺎر ﭘﻠـﻪ ﺑـﻪ ﭘﻠـﻪ " ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻠﻬﺎي راﻳﺞ ﻣﺮدم ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم ﻛﻪ آب اﻧﺒﺎر داراي ﭘﻠﻪﻫﺎي زﻳﺎدي اﺳـﺖ و‬ ‫اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻲ ﭼﻨﺪ ﭘﻠﻪ را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻃﻲ ﻛﻨﻲ ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻲ و ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺪ ﻳﻚ ﭘﻠﻪ ﻳﻚ ﭘﻠـﻪ ﻋﺒـﻮر‬ ‫ﻛﻨﻲ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ از ﭘﻠﻪﻫﺎ ﻋﺒﻮر ﻛﻨﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ اﻓﺮاد و ﻣﺮدم در ﻣﻮرد‬ ‫ﻟﺰوم رﻋﺎﻳﺖ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺗﻨﺎﺳﺐ و ﻋﺪم ﺷﺘﺎب در ﻛﺎرﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ دﻳﮕﺮي در اﻳـﻦ‬ ‫زﻣﻴﻨﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ " آب اﻧﺒﺎر ﻛﻪ ﻗﺎﻟﻪ ﻛﻮزم ﻣﻲﺷﻜﻨﺪ"‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ آب اﻧﺒﺎر زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺷﻠﻮغ و ﻗﺎل‬ ‫و ﻗﻴﻞ ﺷﺪ ﻛﻮزه ﻫﻢ ﻣﻲﺷﻜﻦ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻀﻤﻮن ﺣﻜﺎﻳﺖ دارد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ در‬ ‫ﻛﺎري ﺑﻪ ﺟﺎي آراﻣﺶ و ﺻﺒﻮري‪ ،‬ﻗﻴﻞ و ﻗﺎل زﻳﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﻛﺎر ﺧﺮاب ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑـﺎ ﺗﻮﺟـﻪ ﺑـﻪ‬ ‫ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻮدن ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻛﺎﺷﺎن و ﻧﻴﺰ ﺳﻨﺘﻬﺎي ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﺣﺘﻴﺎط در اﻣﻮر ﻛﻪ ﺑـﻪ‬ ‫دﻧﺒﺎل زﻧﺪﮔﻲ آرام و دور از اﻏﺘﺸﺎش ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آب اﻧﺒﺎر‬ ‫در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري در ﮔـﺬر آب اﻧﺒـﺎر‪ :‬ﺗﻤـﺎﻣﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﻛﺎﺷـﺎن در زﻳـﺮ‬ ‫ﮔﺬرﮔﺎهﻫﺎي ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﺤﻼت ﺷﻬﺮ واﻗﻊ ﮔﺮدﻳﺪه و در ﺟﻠﻮ آب اﻧﺒﺎر ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑـﺎزي‬ ‫ﻗﺮار داﺷﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﻪﻫﺎي ﻋﺰاداري در اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﻋﺰاداري ﻣـﻲﭘﺮداﺧﺘﻨـﺪ‪ .‬در واﻗـﻊ آب‬ ‫اﻧﺒﺎر در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم داراي ﺻﺒﻐﻪ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺧﺎﺻـﻲ ﺑـﻮده و ﺑـﺎ ارزﺷـﻬﺎي ﻣـﺬﻫﺒﻲ ﺷـﻴﻌﻪ‬ ‫ﺗﻨﺎﺳﺐ دارد‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ واﻗﻌﻪ ﻛﺮﺑﻼ و ﺑﺴﺘﻦ آب از ﺳـﻮي ﻟـﺸﻜﺮ ﻳﺰﻳـﺪ و‬ ‫ﺗﺸﻨﮕﻲ ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( و ﻳـﺎراﻧﺶ‪ ،‬ﭘﺪﻳـﺪه ﺳـﻘﺎﻳﻲ و رﺳـﺎﻧﺪن آب ﺑـﻪ ﻣـﺮدم از‬ ‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از اﺷﻌﺎر ﻋﺰادارﻳﻬﺎ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ آب و‬ ‫ﺗﺸﻨﮕﻲ و ﻋﻄﺶ ﺑﻮده و ﻣﻜﺎن ﺗﺄﻣﻴﻦ آب ﺑﺮ اﻳﻦ روال از ﺗﻘﺪس ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬در‬ ‫ﻛﺘﺐ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻘﺎﺗﻞ از ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻘﺘﻞ اﺑﻲ ﻣﺨﻨﻒ و ﻣﻘﺘﻞ ﻣﻘﺮم در اﺷﻌﺎر ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ وﻳﮋه در‬ ‫ﺷﻌﺮ زﻳﺮ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻮد‪ .‬در ﻣﻘﺘﻞ در ﺳﻔﺎرش اﻣـﺎم ﺣـﺴﻴﻦ ) ع (‬ ‫در روز ﻋﺎﺷﻮرا ﺧﻄﺎب ﺑﻪ ﺷﻴﻌﻴﺎﻧﺶ آﻣﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺷﻴﻌﺘﻲ ﻣﻬﻤﺎ ﺷﺮﺑﺘﻢ ﻣﺎء ﻋﺬب ﻓﺎذﻛﺮوﻧﻲ‬

‫او ﺳﻤﻌﺘﻢ ﺑﻐﺮﻳﺐ او ﺷﻬﻴﺪ ﻓﺎﻧﺪﺑﻮﻧﻲ‬

‫در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت از اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﻧﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اي ﺷﻴﻌﻴﺎن ﻣﻦ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ آب ﺳﺮد‬ ‫و ﮔﻮارا ﻧﻮﺷﻴﺪﻳﺪ ﻳﺎد ﻣﻦ ﻛﻨﻴﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻨﺘﻬﺎ و ﻋﺒﺎرات دﻳﻨﻲ در ﻣﺤﻮﻃﻪ زﻳـﺮ‬

‫‪ ™ 208‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﮔﺬر روﺑﺮوي آب اﻧﺒﺎر ﻛﻪ اﻛﻮ و ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺻﺪا ﻧﻴـﺰ ﺑـﺴﻴﺎر ﻗـﻮيﺗـﺮ اﺳـﺖ‪ ،‬دﺳـﺘﻪﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺰاداري ﺑﻪ ﻋﺰاداري ﻣﻲﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﭘﺪﻳﺪه آب اﻧﺒﺎر ﺑـﺎ واژه ﺳـﻘﺎ و ﺳـﻘﺎﻳﻲ و‬ ‫ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﺮاي ﻧﻮﺷﻴﺪن ﻣﺮدم و ﺳﻮﮔﻮاران اﻫﻠﺒﻴﺖ)ع( ﻣﺄﻧﻮس اﺳﺖ و اﺣﻴـﺎ و اداره آب‬ ‫اﻧﺒﺎر ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺳﻨﺖ دﻳﻨﻲ ﺗﻠﻘﻲ ﮔﺮدﻳﺪه و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رواﻳﺖ ﭘﻴﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم )ص( ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن آب دادن ﻣﺜﻞ ﺻﺪﻗﻪ اﺳﺖ )ري ﺷﻬﺮي‪ .(130 :1379 ،‬ﻣﺮدم ﺑﻪ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺗﻮﺟﻪ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ ﻣﺒﺬول داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ارﺗﺒﺎط ﺑﻪ ﻃﻮر ﻋﻤﺪه از ﭘﺸﺖ ﺑﺎن آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ و ﻳﺎ ﺗﻜﻴﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮﮔﺰاري ﺟﻠﺴﺎت ﺷﻌﺮﺧﻮاﻧﻲ‪ :‬در ﻣﺤﻮﻃﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ آب اﻧﺒﺎر در ﭘﺎﻳﻴﻦ ﭘﻠﻪﻫﺎ و ﺟﺎﻳﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﻴﺮﻫﺎي آب ﻗﺮار داﺷﺖ ﻣﺤﻮﻃﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻨﻚ و ﺑﺴﻴﺎر آراﻣﻲ وﺟﻮد داﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺻـﺪا در‬ ‫آن ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﺑﺎزﺗﺎب ﻗﻮي و زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻣـﻲﻳﺎﻓـﺖ و ﻣﻌﻤـﻮﻻً ﺷـﻌﺮا و ادﺑـﺎ در اﻳـﻦ ﻣﺤﻮﻃـﻪ‬ ‫ﺟﻠﺴﺎت ﺷﻌﺮ ﺧﻮاﻧﻲ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺟﻨﺴﻴﺖ در آب اﻧﺒﺎر‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ درب ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻣـﺴﻜﻮﻧﻲ در ﻗـﺪﻳﻢ ﻛـﻪ‬ ‫داراي دو دﺳﺘﮕﻴﺮه ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دق اﻟﺒﺎب ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻛﻪ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻓـﺮدي ﻛـﻪ‬ ‫درب ﺧﺎﻧﻪ را ﻣﻲزﻧﺪ ﻣﺮد ﺑﻮد از ﻳﻚ دﺳـﺘﮕﻴﺮه و ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ زن ﺑـﻮد از دﺳـﺘﮕﻴﺮه دﻳﮕـﺮي‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﻮد و اﻓﺮاد داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﭘﻲ ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﺮد ﭘﺸﺖ درب ﺧﺎﻧﻪ ﻣـﺮد و ﻳـﺎ زن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آب اﻧﺒﺎر ﻧﻴﺰ داراي دو ﺷﻴﺮ اﺻﻠﻲ ﺑﺎ ﺷﻜﻞﻫـﺎي ﻣﺘﻔـﺎوت ﺑـﻮد ﻛـﻪ ﻳـﻚ ﺷـﻴﺮ آب‬ ‫ﻣﺨــﺼﻮص ﻣﺮدﻫــﺎ و ﺷـﻴﺮ دﻳﮕــﺮ ﺑــﻪ زﻧــﺎن اﺧﺘــﺼﺎص داﺷــﺖ‪ .‬ﺑــﺪﻳﻦ ﻟﺤــﺎظ ﻓﺮﻫﻨــﮓ‬ ‫ﺗﻔﻜﻴﻚﭘﺬﻳﺮي ﺟﻨﺴﻴﺖ در ﺷـﺌﻮﻧﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ ﻓﺮﻫﻨﮕـﻲ ﻣـﺮدم ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮه اﺳـﺘﻔﺎده از آب‬ ‫آب اﻧﺒﺎر ﺗﺴﺮي داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺎرﻛﺮدﻫﺎي ﺗﻔﺮﻳﺤﻲ و اﺳﺘﺮاﺣﺘﮕﺎه‪ :‬دﻫﺎﻧﻪ ورودي آب اﻧﺒـﺎر داراي دو ﺳـﻜﻮي ﺑـﺮاي‬ ‫اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﻓﺮاد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣـﺴﺎﻓﺮﻳﻦ از ﺳـﻜﻮﻫﺎي‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻣﻴﺎن راﻫﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺳﺮﭘﻨﺎه و ﻣﺤﻞ اﺳﺘﺮاﺣﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑـﺮ‬ ‫آن‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ از ﭘﺸﺖ ﺑﺎم آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺤﻞ ﺗﻔﺮﻳﺢ و ﺳﺮﮔﺮﻣﻲ و ﮔﻮي ﺑـﺎزي ﺑـﺮاي‬ ‫ﺟﻮاﻧﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﺪ‪.‬‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪209‬‬

‫ﺗﺤﻠﻴﻞ و ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي‬ ‫در ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻣﺮﻛﺰي اﻳﺮان‪ ،‬دﺷﺖ وﺳﻴﻊ ﻛﻮﻳﺮ ﻗﺮار دارد ﻛﻪ در ﺣﺎﺷﻴﻪ اﻳﻦ ﻛـﻮﻳﺮ وﺳـﻴﻊ‪،‬‬ ‫ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن و آﺑﺎديﻫﺎي زﻳﺎدي واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬از دﻳﺮ ﺑﺎز ﭘﻴﺪا ﻛﺮدن آب در اﻳﻦ ﻧﺎﺣﻴـﻪ‬ ‫ﻛﺎر ﻣﺸﻜﻞ و ﻃﺎﻗﺖﻓﺮﺳﺎﻳﻲ ﺑﻮده و ﻗﻄﺮات آب از داﻧﻪﻫﺎي د‪‬ر و ﻣﺮوارﻳﺪ ﺑﺮاي اﻫﺎﻟﻲ آن‪،‬‬ ‫ﺑﺎ ارزشﺗﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺸﺮ از دﻳﺮﺑﺎز دراﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑـﻪ دﻧﺒـﺎل ﻛـﺸﻒ آب و ﻣﻬـﺎر آﺑﻬـﺎي‬ ‫ﺳﻄﺤﻲ و ذﺧﻴﺮه آن ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻨﺪن ﻗﻨﺎت و ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از راهﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻴﺎن اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺑﺮاي ذﺧﻴﺮه آب ﺑﺮﮔﺰﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آب اﻧﺒﺎر ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻓﻀﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ارزش ﻛﻪ ﻛﺎر ﺣﻔﻆ و ﻧﮕﻬﺪاري از ﻣـﺎﻳﻊ ﺣﻴـﺎت ﻳﻌﻨـﻲ آب را اﻧﺠـﺎم‬ ‫ﻣﻲداده اﺳﺖ داراي اﺣﺘﺮام و ﺗﻘﺪس ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﻬﺖ ﻛﻠﻤﻪ آب اﻧﺒﺎر ﺑﺎ واژه ﺳـﻘﺎ‬ ‫و ﺳﻘﺎﻳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻣﻔﻬﻮم ﺗﻮزﻳﻊ آب ﺑﺮاي ﺷﺮب و ﻧﻮﺷﻴﺪن ﺑﺮاي رﺿﺎي ﺧـﺪا ﺑـﻴﻦ‬ ‫ﻣﺮدم و ﺳﻮﮔﻮاران ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺄﻧﻮس و ﻫﻤـﺮاه ﺑـﻮده اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ در ﻛﺎﺷﺎن در ﻣﺮاﺳﻢ ﻋﺰاداري اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع( ﺳﻘﺎﻫﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﻚ آب‪ ،‬ﺗـﺸﻨﮕﺎن را‬ ‫ﺳﻴﺮاب ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ رﺳﺎﻧﺪن آب ﺑﻪ ﻟـﺐ ﺗـﺸﻨﻪ ﺑـﻪ ﻓﺮﻣـﻮده ﭘﻴـﺎﻣﺒﺮ اﺳـﻼم )ص(‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺻﺪﻗﻪ ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﮔﺮدﻳﺪ‪ ،‬اﻫﺎﻟﻲ ﻛﺎﺷﺎن ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر را ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﻳـﻚ ﻓﺮﺿـﻴﻪ‬ ‫دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآوردﻧﺪ و ﻛﺎﺷﺎﻧﻲﻫﺎ ﻛﻪ اﻓﺮاد ﺑﺎ ذوق و ﻫﻨـﺮي ﺑﻮدﻧـﺪ‪ ،‬ﻫﻨـﺮ‬ ‫ﺧﻮد را ﺻﺮف اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻤﻮده و در ﺳﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و دﻳﻨﻲ اﻫﺘﻤـﺎم ﻣـﻲورزﻳﺪﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﺳﺎﺧﺖ آب اﻧﺒﺎر و اﻳﺠﺎد ﺟﻮيﻫﺎي آب از ﻧﺎﺣﻴﻪ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳـﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎ و‬ ‫ﺗﻼش ﻓﺮاوان آﻧﻬﺎ در آﺑﮕﻴﺮي آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺨﺶ زﻳﺎدي از ﺣﻮاﻳﺞ ﻣـﺮدم را در‬ ‫ﻃﻮل ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن ﺑﻪ آب ﺑﺮآورده ﻣﻲﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﭘﺎﻳﻴﻦ اﻧﺒﺎرﻫﺎي آب‪ ،‬ﻧﻮﺷـﻴﺪن آب از اﻳـﻦ ﻣﻜﺎﻧﻬـﺎ در ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎن‬ ‫ﮔﺮم و ﺳﻮزان اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻟﺬت ﺑﺨﺶ ﺑﻮده و ﺗﺤﺴﻴﻦ ﻫﺮ ﻋﺎﺑﺮي را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬رﻓﻊ ﻧﻴﺎزﻫﺎ و ﺣﻮاﻳﺞ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻤﻞ دﻳﻨﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺎﻟﻎ ﺑﺮ ﺻﺪ آب اﻧﺒﺎر ﺑﺰرگ در اﻳﻦ ﺷﻬﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻗﺮﻳـﺐ ‪ 80‬ﻋـﺪد‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن وﻗﻒ ﻋﺎم ﺑﻮده و ﺑـﻴﺶ از ‪ 95‬درﺻـﺪ از آﻧﻬـﺎ ﺑـﺎ ﺑﻨﺎﻫـﺎي‬

‫‪ ™ 210‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﺮﻛﺰ ﻣﺤﻠﻪﻫﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﺠﺪ‪ ،‬ﺗﻜﻴﻪ‪ ،‬ﺣﻤﺎم‪ ،‬ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ و ﮔﺬر ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷـﺪهاﻧـﺪ‪ .‬در دوره اﺧﻴـﺮ‬ ‫ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ در ﺣﺎﻟﺖ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺑﻮده و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﺮوك ﮔﺮدﻳﺪه‬ ‫و ﺑﻌﻀﺎً اﻧﺒﺎرﻫﺎي آﻧﻬﺎ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺷﺪه ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ دراﻳﺖ و دوراﻧﺪﻳﺸﻲ ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻤﺎي ﻣﺘﺄﺧﺮ‬ ‫ﻛﺎﺷﺎن )آﻳﺖ اﷲ ﺻﺒﻮري )ره(( و ﺟﻤﻌﻲ از ﺷﻬﺮوﻧﺪان‪ ،‬اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷـﺪه و‬ ‫ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از وﺳﺎﻳﻞ ﻣﺪرن ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻤﭗ آب در دﺳﺘﺮس ﻣﺮدم ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﻫﻤﻪ ﺳـﺎﻟﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﻛﻤﻚ و ﻣﺴﺎﻋﺪت ارﮔﺎﻧﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺒﻴﻞ ﺷﻬﺮداري و ﺟﻬﺎد ﻛﺸﺎورزي و ﻫﻼل اﺣﻤـﺮ‬ ‫و‪ ...‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺑﮕﻴﺮي آﻧﻬﺎ اﻗﺪام ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻢاﻛﻨﻮن ‪ 37‬آب اﻧﺒﺎر اﺻـﻠﻲ اﺣﻴـﺎء ﺷـﺪه و‬ ‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻬﺮوﻧﺪان ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ و ﻫﺰﻳﻨﻪ آﺑﮕﻴﺮي آﻧﻬﺎ از دﻳﺮ ﺑﺎز اﻓﺮاد ﺧﻴﺮ را ﺑﻪ ﻓﻜﺮ ﭼﺎرهاﻧﺪﻳـﺸﻲ‬ ‫اﻧﺪاﺧﺘﻪ و در ﻛﻨﺎر ﻫﺮ آب اﻧﺒﺎري‪ ،‬ﮔﺬري و ﻣﻐﺎزهاي اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻮده و آﻧﻬـﺎ را وﻗـﻒ ﺑـﺮ آن‬ ‫ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺗﺎ در ﻃﻮل زﻣﺎن اﻳﻦ ﺳﻨﺖ ﺣﺴﻨﻪ ﻳﻌﻨﻲ آﺑﮕﻴﺮي از آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ اداﻣﻪ ﭘﻴﺪا ﻧﻤـﻮده و‬ ‫در ﺗﺎﺑﺴﺘﺎنﻫﺎي ﮔﺮم و ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳـﺎ‪ ،‬رﻫﮕـﺬران ﺗـﺸﻨﻪ را ﺳـﻴﺮاب ﻧﻤﺎﻳـﺪ‪ .‬اﺿـﺎﻓﻪ ﺑـﺮ آن‬ ‫ﺳﻘﺎﻫﺎﻳﻲ درﮔﺬﺷﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻚ آب را از آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﺑـﺎﻻ آورده‬ ‫و در ﺑﻴﻦ ﻣﺮدم ﺗﻮزﻳﻊ ﻣﻲﻧﻤﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ رﺳﻢ در اﻳﺎم ﻣﺤﺮم در اﻳـﻦ ﻣﻨﻄﻘـﻪ ﻫﻨـﻮز اداﻣـﻪ‬ ‫دارد‪.‬‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده از آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ آب ﺷﺮب ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﮕﺎه ﻣﺬﻫﺒﻲ‬ ‫و ﻣﺴﺠﺪ و ﺣﺴﻴﻨﻴﻪ و ﺗﻜﻴﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﻫﻨﻮز وﺟﻮد داﺷﺘﻪ و ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﺗﻜﻴﻪﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ و ﺣﺴﻴﻨﻴﻪﻫﺎي ﺑﺰرگ در ﭘﺸﺖ ﺑﺎم اﻧﺒﺎرﻫﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آن را از ﻫﺮ ﺣﻴـﺚ‬ ‫ﻣﻔﻴﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻔﺎده ﭼﻨﺪ ﻣﻨﻈﻮره از اﻳﻦ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻴﺰ اداﻣﻪ داﺷـﺘﻪ و‬ ‫ﻫﻴﺄت ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﺰرﮔﻲ از ﭘﺸﺖ ﺑﺎم آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫درﻛﺸﻮري ﻣﺎﻧﻨﺪ اﻳﺮان و ﺑﻪ ﺧﺼﻮص در ﺷﻬﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻮﻳﺮي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﺎﺷﺎن ﻛﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ آب‬ ‫زﻳﺎدي در آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺘﮕﺬاري و ﻣـﺪﻳﺮﻳﺖ در اﻣـﻮر آب ﺑـﺴﻴﺎر ﻣﻬـﻢ و اﻣـﺮي‬ ‫ﺿﺮوري و ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷـﻮد‪ .‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اراﻳـﻪ راﻫﻜﺎرﻫـﺎي ﻣﻨﺎﺳـﺐ و ﻣـﺆﺛﺮ در‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪرﻳﺰيﻫﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﭘﻴﻜﺮهﺑﻨـﺪي ﺟﻐﺮاﻓﻴـﺎي ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﻧﻴـﺰ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﻤـﻮﻣﻲ ﻣـﺮدم‬ ‫ﺿﺮورت داﺷﺘﻪ و ﻻزم اﺳﺖ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‪ ،‬ﺣﺪاﻛﺜﺮ ﺗﻼش ﺑﺮاي اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺎ ﻣﺤﻴﻂ و ﺷﺮاﻳﻂ‬ ‫زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺳﻜﻨﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪.‬‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪211‬‬

‫ﺑﺎزﮔﺸﺖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﻓﻦآوري ﺑﻮﻣﻲ و ﺳﻨﺘﻲ ﺳﺎﻛﻨﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪ‬ ‫ﺗﺎﻣﻴﻦ آب ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺷﻬﺮ ﻛﺎﺷﺎن ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ در ﻳﻚ ﻣﻨﻄﻘﻪ زﻳـﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺪون واﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻣﺤﻴﻂ ﺧﺎرج از ﺟﻬﺖ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮدﻛﻔﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﺣﻴﺎ و ﺑﻪ‬ ‫ﻛﺎرﮔﻴﺮي ﻓﻨﻮن و روشﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ﺗﺄﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻧﮕﻬـﺪاري و ﻣـﺼﺮف آب در ﻛﻨـﺎر روشﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺪرن و ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﻳﻦ دو ﺷﻴﻮه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﻤﻚ ﻣﻮﺛﺮي ﺑﻪ ﺣﻞ ﺑﺤﺮان آب‬ ‫در اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺳﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ارﮔﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺘﻲ و ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و ﺑﻬﺮهﮔﻴﺮي از آﺧﺮﻳﻦ ﻓﻦآوريﻫـﺎي ﻣﻮﺟـﻮد و اﺳـﺘﻔﺎده از ﺗﺠـﺎرب ﺑـﻮﻣﻲ و‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺳﻬﻢ ﻣﺆﺛﺮي در ﺑﺤﺮان زداﻳﻲ و ﺣﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻛﻢآﺑﻲ در اﻳﻦ ﻣﻨﻄﻘﻪ‬ ‫را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻮارد ﻓﻮق؛ اﺣﻴـﺎ‪ ،‬ﺑﻬﻴﻨـﻪ ﺳـﺎزي‪ ،‬ﻣﺮﻣـﺖ و ﻧﮕﻬـﺪاري آب‬ ‫اﻧﺒﺎرﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﺎدي از ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻫﻨﺮ ﻣﻌﻤﺎري اﻳـﺮان ﺿـﺮوري ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨـﻴﻦ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزي ﺣﻔﻆ ﻣﻨﺎﺑﻊ آب در ﺳـﺮزﻣﻴﻦ‬ ‫ﻛﻢآب ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﺗﻬﻴﻪ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﺟﺎﻣﻊ آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ و ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﻣﻮﻗﻮﻓﺎت‪ ،‬واﻗﻔـﻴﻦ و ﻣﺘﻮﻟﻴـﺎن‬ ‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻟﮕﻮي ﻣﺮدﻣﻲ ﺧﺎص در ﺗﺄﻣﻴﻦ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ( و ﻧﻴـﺰ ﻣـﺸﺎرﻛﺖ ﻣـﺮدم‪،‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﻦ دوﻟﺘﻲ و ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﺳﺎزه ﺑﻮﻣﻲ از ﻣﺴﺎﻳﻞ اﺳﺎﺳﻲ در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎر ﻣﻲرود‪.‬‬

‫‪ ™ 212‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣ‪Ĥ‬ﺧﺬ‬ ‫اﺑﻮاﻟﻔﻀﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ )‪ ،(1378‬ﻓﻨﻮن و روشﻫﺎي ﺧﺎص ﺑﻬﺮهﺑـﺮداري از آب در ﻣﻨـﺎﻃﻖ‬ ‫ﺣﺎﺷﻴﻪ ﻛﻮﻳﺮ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺮاث ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 14-16 ،‬ﻣﻬﺮﻣﺎه‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬ﺳـﺎزﻣﺎن‬ ‫ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫ﺑﻬﻔﺮوز‪ ،‬ﻓﺎﻃﻤﻪ )‪ ،(1356‬ﭘﮋوﻫﺸﻲ در ﻣﺴﺎﻛﻦ روﺳﺘﺎﻳﻲ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺷﺮق ﻛﺎﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻛﻮﻳﺮي و ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮﻧﻴﺎ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﻛﺮﻳﻢ )‪ ،(1381‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﻤﺎري اﺳـﻼﻣﻲ اﻳـﺮان‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪ :‬اﻧﺘـﺸﺎرات‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﺴﻠﻄﻲ‪ ،‬ﺳﻴﺪ ﺟﻮاد )‪ ،(1365‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻛﺎﺷـﺎن‪ ،‬ﭘﺎﻳـﺎن ﻧﺎﻣـﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳـﻲ‪،‬‬ ‫ﺗﻬﺮان‪ :‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻣﻌﻠﻢ‪.‬‬ ‫رﺿﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻋﻠﻲ اﺻﻐﺮ)‪» ،(1382‬ﻧﻘﺶ آب در ﺷـﻜﻞ ﮔﻴـﺮي ﺳـﻜﻮﻧﺘﮕﺎهﻫـﺎي ﺷـﻬﺮي«‪،‬‬ ‫ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﺷﻬﺮﺳﺎز‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﺷﻤﺎره ‪2‬و ‪.3‬‬ ‫ﺷﻴﺮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻴﺐ )‪ ،(1382‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺎﻳﺪاري ﺳﺎزه ﺑﻮﻣﻲ ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ آب )آب اﻧﺒـﺎر(‬ ‫در ﻣﻨﻄﻘﻪ ﻻرﺳﺘﺎن ﻓﺎرس‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺷﺪ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻴﺮاز‪.‬‬ ‫ﺻﺎﺋﺐ‪ ،‬ﻳﻮﺳﻒ )‪" ،(1386‬آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺣﻴﺎت را ﺑﻪ ﺗﺸﻨﻪﻛﺎﻣﺎن ﻛﻮﻳﺮ‬ ‫ارزاﻧﻲ ﻣﻲدارﻧﺪ"‪ ،‬اﻳﺮﻧﺎ‪ ،‬ﺧﺮداد ‪.1386‬‬ ‫ﺻﺎدﻗﻲ ﻳﻮﻧﺴﻲ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪" ،(1378‬ﻓﻨـﻮن ﺑﻬـﺮهﺑـﺮداري از آب"‪ ،‬ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺮاث ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 14-16 ،‬ﻣﻬﺮﻣﺎه‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫ﻋﺮﺑﻲﻧﮋاد‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ )‪" ،(1378‬ﻧﻘﺶ اﻳﺮاﻧﻴﺎن در ﺣﻔﺎﻇﺖ از آب"‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻫﻤـﺎﻳﺶ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ و ﻣﻴﺮاث ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ 14-16 ،‬ﻣﻬﺮﻣﺎه‪ ،‬ﺗﺒﺮﻳﺰ‪ :‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻛﺸﻮر‪.‬‬ ‫ﻋﻄﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻌﻴﺪ) ‪" ،(1384‬رﻣﺰ و رازﻫﺎي آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﻛﺎﺷـﺎن"‪ ،‬ﻓـﺼﻠﻨﺎﻣﻪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣﺮدم‪ ،‬ﺳﺎل ﭘﻨﺠﻢ‪ ،‬ﺷﻤﺎره ‪ 19‬و ‪.20‬‬ ‫ﻋﻤﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺴﻦ )‪ ،(1363‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻓﺎرﺳﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪.‬‬ ‫ﻓﺮخ ﻳﺎر‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ )‪ ،(1374‬ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺑﻨﺎﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻧﺼﺮ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺒﺘﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺎﻫﺮخ)‪" ،(1376‬ﮔﺮدآوري ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ از ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ ﻣﻬﻨﺪﺳﻲ ﻋﻤﺮان آب‬

‫آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﻛﺎﺷﺎن ™‪213‬‬

‫در اﻳﺮان"‪ ،‬ﭘﻨﺠﻤﻴﻦ ﻛﻨﻔﺮاﻧﺲ داﻧﺸﺠﻮﻳﻲ ﻋﻤﺮان‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه آزاد اﺳﻼﻣﻲ واﺣﺪ ﻧﺠﻒآﺑـﺎد‪:‬‬ ‫اﺻﻔﻬﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑـﺎ آﻗـﺎي ﻣـﺴﻌﻮد ﻋﻄﺎرﻫـﺎ )‪ ،(1384‬دﺑﻴﺮﻛﻤﻴﺘـﻪ ﺣﻔـﻆ‪ ،‬اﺣﻴـﺎء و‬ ‫ﺑﻬﺴﺎزي آب اﻧﺒﺎرﻫﺎي ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﺎﺷﺎن‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻤﺎرﻳﺎن‪ ،‬ﻏﻼﻣﺤـﺴﻴﻦ )‪ ،(1372‬ﺳـﻴﺮي در ﻣﻌﻤـﺎري آب اﻧﺒﺎرﻫـﺎي ﻳـﺰد‪ ،‬ﺗﻬـﺮان‪:‬‬ ‫داﻧﺸﮕﺎه ﻋﻠﻢ و ﺻﻨﻌﺖ اﻳﺮان‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬اﺣﻤﺪ )‪ ،(1371‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات اﻣﻴﺮﻛﺒﻴﺮ‪ ،‬ﭼﺎپ ﻫﺸﺘﻢ‪.‬‬ ‫"ﻧﻤﺎﻳﻪ ﺟﺎﻳﻬﺎي آﺛﺎر ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑـﺎ آب" )‪ (1381‬ﺑـﻪ ﻣﻨﺎﺳـﺒﺖ اوﻟـﻴﻦ ﻫﻤـﺎﻳﺶ‬ ‫ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ اﻧﺴﺎن و آب‪ 13-15 ،‬ﺗﻴﺮ ﻣﺎه ‪ ،‬ﺗﻬﺮان‪ :‬ﻣﺮﻛﺰ اﺳﻨﺎد و ﻣﺪارك ﻣﻴﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‬ ‫&‪http://www.persianblog.com/posts/?weblog=rezakh82.persianblog.com‬‬ ‫‪postid=4426204‬‬ ‫‪http://www2.irna.com/fa/news/view/line-11/8602087944145803.htm‬‬ ‫‪http://www.irandeserts.com/53.htm‬‬

‫‪ ™ 214‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﺗﻌﻠﻴﻤﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻛﺮدي‬ ‫رﺳﻮل رشاﺣﻤﺪي‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬اﻟﻤﻴﺮا ﺷﺎﻫﺮودي‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻓﻮﻟﻚ در زﺑﺎن ﻛﺮدي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ »‪ 3«Xelk‬و در زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺮدم اﺳﺖ »ﻟـﻮر«‬ ‫در زﺑﺎن ﻛﺮدي ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ داﻧﺶ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ زاﻧﻴﺎري‪ 4‬و در زﺑـﺎن ﻓﺎرﺳـﻲ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﻲ‬ ‫داﻧﺴﺘﻨﻴﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ در ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻟﻜﻮر در زﺑﺎن ﻛﺮدي )زاﻧﻴﺎري ﮔﺸﺘﻲ(‪ 5‬و در‬ ‫زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ در ﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪة ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﺑﻨﺎم داﻧﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﻛﻪ داﻧـﺶ‬ ‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ روزه ﻳﺎ ﻃﻲ ﻳﻚ دورهي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣـﺪه ﺑﺎﺷـﺪ‪،‬‬ ‫‪ .1‬از ﺷﺎﻋﺮان ﺑﻨﺎم ﻛﺮدﺳﺘﺎن و اﻳﻨﻚ ﺑﺎزﻧﺸﺴﺘﻪ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش اﺳﺖ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ 1334‬ﺷﻤﺴﻲ در ﻣﻬﺎﺑﺎد آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن‬ ‫ﻏﺮﺑﻲ ﺑﺪﻧﻴﺎ آﻣﺪ‪ .‬آﻏﺎز ﻫﻤﻜﺎري اﻳﺸﺎن ﺑﺎ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم و ﻣﺮﺣﻮم اﻧﺠﻮي ﺷﻴﺮازي ﺑﻪ زﻣﺎن ﺗﺎﺳﻴﺲ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻧﺠـﻮا‬ ‫در رادﻳﻮ ﺑﺮ ﻣﻲﮔﺮدد‪.‬‬ ‫از رش اﺣﻤﺪي ﻛﺘﺎﺑﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﻳﻦ‪ -1 :‬خ و وﺑﺎ ‪ -2‬ﺑﻪ رﻓﻮﻟﻪ ‪ -3‬ﺳﻮاري ﻣﺎر ‪ -4‬دﻳﺎري ﻣﻬﺎﺑﺎد ‪ -5‬ﮔﻮزهي ﺷـﻜﺎو و‬ ‫ﻣﻘﺎﻻﺗﻲ ﭼﻨﺪ در ﻣﺠﻼت ﺳﺮوه و ﻣﻬﺎﺑﺎد ﺑﻪ ﭼﺎپ رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ رش اﺣﻤﺪي در زﻣﻴﻨﻪ ﻓﻴﻠﻢ ﻧﺎﻣﻪ ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻫﻤﻜﺎري ﻓﻌﺎﻟﻲ ﺑﺎ رادﻳﻮ و ﺗﻠﻮﻳﺰﻳﻮن ﻣﻬﺎﺑﺎد دارد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺶ رو دارﻳﺪ ﻣﻘﺎﻟﻪاي ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ﺑﻪ ﻗﻠﻢ اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﺑﻘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم‬ ‫‪ : Xelk .3‬ﻣﺮدم‬ ‫‪ .4‬زاﻧﻴﺎري‪ :‬داﻧﺴﺴﺘﻨﻲ ﻳﺎ داﻧﺶ‬ ‫‪ .5‬زاﻧﻴﺎري ﮔﺸﺘﻲ‪ :‬داﻧﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬

‫‪ ™ 216‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ از دﻳﺮﺑﺎز از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﻮﻧﻬﺎي اوﻟﻴﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ دادﻧﺪ ﺑﺮاي اداﻣﻪ ﺣﻴﺎت و ﺑﺮﻗﺮاري‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ رﻋﺎﻳﺖ و ﭘﻴﺮوي از ﻳﻚ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺧـﺎص ﻛـﻪ آن را ﺑـﺼﻮرت‬ ‫ﻋﺮف و ﻋﺎدت در آوردهاﻧﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ ﺑﺎﻻ رﻓﺘﻦ ﺷﻌﻮر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ادﻳﺎن ﻇﻬﻮر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫در ﻫﺮ دوره و در ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﻪ ادﻳﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺧﻤﻴﺮة ذاﺗﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﻓﻜﺎر ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﮔﺬﺷـﺘﮕﺎن‬ ‫ﻣﺘﺮود و ﻣﺮدود و اﻓﻜﺎر ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ آﻧﻬﺎ ﺷﺪه اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮدﻣﺎن روي زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺑﺎﻓﺖ ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﻣﺤﻞ ﺳﻜﻮﻧﺖ و زﻧﺪﮔﻲ ﺧـﻮد داراي‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﻮده و ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ آﻧﻬﺎ از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻧﻮﺷﺘﺎري ﻣﺎ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﻣﻠﺖ ﻛﺮد ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻃﻮﻻﻧﻲ ﻧـﺪارد و‬ ‫آﻧﭽﻪ از ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﻮده ﻛﻪ ﺳﻴﻨﻪ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ و زﺑﺎن ﺑﻪ زﺑﺎن از ﻧﺴﻠﻬﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ دوره اﻧﺘﻘﺎل ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺑﻌﻀﻲ ﻣﺸﺎﻏﻞ و ﭘﻴـﺸﻪﻫـﺎ و ﻫﻨﺮﻫـﺎي‬ ‫دﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﺨﺼﻮﺻﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ دارﻧﺪ و ﻣﻮاردي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺨﺶ‬ ‫ﻋﻈﻴﻤﻲ ازاﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓ در ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻠﻤﺎت ﭼﻮن ﻣﻴﺮاﺛﻲ ﮔﺮاﻧﺒﻬﺎ ﭼﻨﺎنﻛﻪ ارزش واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ را‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﻴﺪه اﻧﺪ و اﻳﻦ ﻛﻠﻤﺎت در ﻗﺎﻟﺐ ‪ -1‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﻬﻦ ‪ -2‬ﺑﻴـﺖ‪ -3 1‬ﺑـﺎﻟﻮره‬ ‫‪ -4‬ﻻوك و ﺣﻴﺮان‪ -5 3‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ‪ -6‬اﻣﺜﺎل و ﺣﻜﻢ ‪ -7‬ﺳﺨﻨﺎن ﻗﺼﺎر ‪ -8‬ﻣﻪ ﺗﻪ ﻟﻮﻟﻪ‪،4‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺑﺰرﮔﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ داده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻪ ﺑﺎزﺗﺎب زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷـﻴﻮه ﻛـﺎر و ﺗﻮﻟﻴـﺪ و ﻧـﺸﺎن‬ ‫دﻫﻨﺪه رﻓﺘﺎر و ﻣﻨﺶ و ﻣﺬﻫﺐ ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪.5‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎي ادﺑﻴﺎت ﺷﻔﺎﻫﻲ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺎ ﺑﺨـﺸﻲ از‬ ‫زﺑﺎن روزﻣﺮه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﺳـﺎﺧﺘﺎري ﻣﺤﻜـﻢ و روان‪ ،‬ﻣﻌﻨـﺎﻳﻲ ﻛﻨـﺎﻳﻲ و ﻛـﺎرﺑﺮدي ﻋـﺎم ﻛـﻪ‬ ‫‪ .1‬ﺑﻴﺖ‪ :‬داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﺣﻤﺎﺳﻲ و ﺗﺮاژدي در ﻗﺎﻟﺐ ﺷﻌﺮ‬ ‫‪ .2‬ﺑﺎﻟﻮره‪ :‬ﻣﺸﺎﻋﺮه دﺧﺘﺮان و ﭘﺴﺮان ﺟﻮان در ﺻﺤﺮا از ﻓﺎﺻﻠﻪ دور‬ ‫‪ .3‬ﻻوك و ﺣﻴﺮان‪ :‬ﻧﻮﻋﻲ ﺗﺮاﻧﻪ و آواز ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻌﺪ از ﺷﻜـﺴﺖ دﻟﻬـﺎي ﻋﺎﺷـﻘﺎﻧﻪ ﻳـﺎ ﺷﻜـﺴﺖ از ﺟﻨـﮓ ﺧﻮاﻧـﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻮي ﻏﺮﺑﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫‪ .4‬ﻣﻪﺗﻪ ﻟﻮﻟﻪ‪ :‬ﭼﻴﺴﺘﺎن‬ ‫‪ .5‬ﭘﻴﺮاوي‪1383 ،‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪217‬‬

‫درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ و وﺳﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺧﻼﻗﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﻮده ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﺻـﺎﻟﺖ‬ ‫و ﻣﺤﺘﻮاي آن از ﻧﺴﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﺴﻞ دﻳﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻴﺸﺘﺮ داﺳﺘﺎﻧﻬﺎي ﻛﻬﻦ ﻛﻪ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ ﻣﺴﺌﻠﺔ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﻫﻤـﻮاره ﻗﻬﺮﻣـﺎن داﺳـﺘﺎن ﻓـﺮدي ﺧﻴﺮﺧـﻮاه و در‬ ‫راﺳﺘﺎي اﻫﺪاف اﺻﻴﻞ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻛﺮده و ﻋﺪاوت ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ و ﭘﻴﺮوزي ﺧﻴﺮ ﺑﺮ ﺷـﺮ‬ ‫و روﺷﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺎرﻳﻜﻲ و راﺳﺘﻲ ﺑﺮ ﻛﮋي را ﻣﻲﺗﻮان ﻳﺎﻓﺖ و ﺣﺎﻟﺖ اﻟﮕﻮﻳﻲ ﻗﻬﺮﻣﺎن داﺳـﺘﺎن‬ ‫ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ ﺷﻨﻮﻧﺪه داﺷﺘﻪ و اﻳﻦ ﺗﺄﺛﻴﺮ ﺑﻄﻮر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﺑﻄـﻮر ﻏﻴـﺮ ﻣـﺴﺘﻘﻴﻢ در‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪي ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ داراي اﺑﻌﺎد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ اﺳﺖ ﺿـﺮب اﻟﻤﺜـﻞ ﻫـﺎ را ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ اﻧﺪازه اﻳﻦ اﺑﻌﺎد ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪي ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪﻃـﻮريﻛـﻪ ﮔﻤـﺎن ﻧﻤـﻲرود ﻣـﺴﺌﻠﻪ اي در‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ درﺑﺎرة آن ﭼﻨﺪ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻌﻠـﻴﻢ‬ ‫و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻳﻜﻲ از ارﻛﺎن ﻣﻬﻢ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ اﺳﺖ و ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮﺿـﻮع و درك اﻳـﻦ اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﮔﺮدﻳﺪه ذﺧﺎﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﻣﺎ ﻣﻤﻠﻮ از ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫﺎ و ﻧﻜـﺎت ﺑﺮﺟـﺴﺘﻪ ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺮاﺣﻞ زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎن ﺷﺎﻣﻞ دوران ﻛﻮدﻛﻲ‪ ،‬ﻧﻮﺟﻮاﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻴﺎن ﺳﺎﻟﻲ و ﭘﻴﺮي و ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﺑﺎ وﺿﻌﻴﺖ روﺣﻲ و رواﻧﻲ‪ ،‬ﻏﻢ‪ ،‬ﺷﺎدي‪ ،‬ﺗـﺮس‪ ،‬ﻧﮕﺮاﻧـﻲ‪ ،‬دﻟﻬـﺮه و اﻣﻴـﺪ اﺳـﺖ و ﮔﻤـﺎن‬ ‫ﻧﻤﻲرود در ﮔﻨﺠﻴﻨﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺳﻨﻲ و ﻳﺎ ﺣﺎﻻت روﺣﻲ‬ ‫و رواﻧﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي از ﻛﻼم اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﺑﻴﺎﻧﺶ در اﻳﻨﺠﺎ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻠﻴﺔ ﺷﺎﻋﺮان وادﻳﺒﺎن وﻋﺎرﻓﺎن و ﺳﺨﻨﻮران و‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎن از ﻣﻮﻻﻧﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ ﺳﻌﺪي و ﻋﻄﺎر ﻧﻴﺸﺎﺑﻮري و ‪ ...‬ﻫﻤـﻮاره ﺳـﻌﻲ داﺷـﺘﻪ اﻧـﺪ‬ ‫ﺑﺮاي اداي ﻣﻄﻠﺐ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ از ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣـﻪ ﺑـﺮاي ﺧﻠـﻖ آﺛـﺎر ﺧـﻮد اﺳـﺘﻔﺎده‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ اﻓﺮاد از دﻳﺮﺑﺎز ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻌﻠﻢ اﺧﻼق ﻣﺎ ﺑﻮده و ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در اﻳـﺮان‬ ‫زﻣﻴﻦ ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﻄﺢ ﺟﻬﺎن ﻣﻄﺮح ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎن ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻳﻮﻧﺴﻜﻮ اﻣﺴﺎل را‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻮﻻﻧﺎ ﻧﺎم ﮔﺬاري ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺟﻮاﻣﻊ ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺣﺘﻲ در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎﺳﺘﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن در ﺗﻼش ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﺎ ﺗﻜﻪ‬ ‫ﺳﻔﺎﻟﻲ ﻳﺎ ﭘﻮﺳﻴﺪه اﺳﺘﺨﻮاﻧﻲ را از دل زﻣﻴﻦ درآورﻧﺪ و ﺑﺎ ﻧﮕـﺎه ﺗﻴـﺰﺑﻴﻦ ﺧـﻮد آن را ﻣـﻮرد‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ و از روي آن ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻓﺮﻫﻨﮓ و ‪ ...‬ﻧﺴﻞ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷـﺪهاي را آن ﻫـﻢ‬ ‫ﺑﺼﻮرت ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ و آن را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 218‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻳﺮان زﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ آنﻛﻪ از ﻗﻮﻣﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﻣـﻲﺗـﻮان‬ ‫ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ذﺧﺎﻳﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ را ﺑﻄﻮر زﻧﺪه داراﺳـﺖ‪ .‬در زﻣـﺎﻧﻲ ﻛـﻪ ﺳـﻴﻞ ﺗﻬـﺎﺟﻢ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﺑﻪ ﺳﻮﻳﻤﺎن روان اﺳﺖ ﻧﺠﺎت اﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎ و ﺧﺮده ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي اﺻﻴﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﻴﺮاث ﺑﺮاي ﻧﺴﻠﻬﺎي ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﻣﺮز و ﺑﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻼﻗﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﻪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و درك اﻫﻤﻴـﺖ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﺑﻴﺶ از ﺳﻲ ﺳﺎل اﺳﺖ ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻤﻊآوري ﻧﻜﺎت ارزﻧﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎ ﻣﺎﻧـﺪه از ﭘﻴـﺸﻴﻨﻴﺎن‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻴﺎن ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر اﻫﻤﻴـﺖ دارد ﻫﻤـﺴﻮﻳﻲ روﺣـﻲ‪ ،‬رواﻧـﻲ و‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﻳﻦ ﺳﺮزﻣﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺎ‪ ،‬داﺳـﺘﺎنﻫـﺎ و ‪ ....‬ﺷـﺎﻳﺪ در زﺑـﺎن و‬ ‫ﮔﻮﻳﺶ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺗﻔﺎوت داﺷﺘﻨﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ وﻟﻲ در ﻣﺤﺘﻮا از ﻳﻚ ﻣﻨﺒﻊ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ از ارﻛﺎن زﻧﺪﮔﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و ﺿﺮب اﻟﻤﺜـﻞ ﻫـﺎ ﺗـﺄﺛﻴﺮ‬ ‫ﻓﺮاواﻧﻲ ﺑﺮ آن دارﻧﺪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻋﺎﻣﻪ ﺑﻪ‬ ‫ذﻛﺮ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﺑﻪ زﺑﺎن ﻛﺮدي ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ‬ ‫ﭘﻴﻨﺞ ﻗﺎﻣﻚ ﻣﺴﺘﻴﻜﻦ‬

‫‪qamk mistêkin ncêp‬‬

‫ﭘﻨﺞ اﻧﮕﺸﺖ ﻳﻚ ﻣﺸﺖ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ده ﺳﺘﻴﻚ ﺑﻪﺗﻪﻧﻲ ﺗﻪﻗﻪي ﻧﺎﻳﻪ‬

‫‪destêk be tenya teqey naya‬‬

‫ﻳﻚ دﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺻﺪا ﻧﺪارد‪.‬‬

‫ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﺷﻤﺎره ‪ 1‬و ‪ 2‬درس اﺗﺤﺎد و ﻫﻤﺒﺴﺘﮕﻲ و ﺗﻌﺎون ﻣﻲدﻫﻨـﺪ و در راﺳـﺘﺎي‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ و ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺗﺄﺛﻴﺮ رﻓﺘﺎر واﻟﺪﻳﻦ ﺑﺮ ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان‬ ‫داﻳﻜﺎن ﺑﺒﻴﻨﻪو ﻛﭽﺎن ﺑﺨﻮازه‬

‫‪daykan bibÎnew Kican bixwaze‬‬

‫ﻣﺎدران را ﺑﺒﻴﻦ و دﺧﺘﺮان را ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎري ﻛﻦ‪.‬‬

‫ﺑﺮاي اﻧﺘﺨﺎب ﻳﻚ دﺧﺘﺮ ﺑﻪ ﻫﻤﺴﺮي‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻇﺎﻫﺮي ﻳـﺎ وﻳﮋﮔـﻲﻫـﺎﻳﻲ ﻛـﻪ در او‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪219‬‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻲ و ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪت واﻗﻊ ﺷﺪه ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ داﻣﺎد ﺑﺎﻳﺪ ﻛﺎرﻧﺎﻣـﻪ ﻣـﺎدر دﺧﺘـﺮ را ﻣـﻮرد‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ و ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ در ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﺎﻣﻼﻳﻤﺎت ﺑﺎ ﺷـﻮﻫﺮش ﺳـﺎﺧﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ آﻳﺎ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎ ﺑﻮد و ﻧﺒﻮدﻫﺎي زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺴﺎزد و آﻳﺎ ﻫﻤﺴﺮ ﺧـﻮب و وﻓـﺎداري ﺑـﺮاي‬ ‫ﺷﻮﻫﺮش ﺑﻮده‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺘﻲ در اﻳﻦﺑﺎره رﺳﻴﺪ آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣﻄﻤـﺌﻦ ﺑﺎﺷـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ﺷﺮﻳﻚ ﺧﻮب و اﻳﺪه آﻟﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﻲ آﻳﻨﺪهاش ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻪوران ﺋﺎوي رو دهﻛﻪن ﭼﻮوﻛﺎن ﭘﻴﻲ رﻳﺪهﺧﻪن‬

‫‪gewan awÎ rodeken cŭkan pêy rêdexen‬‬

‫ﻛﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ ﻫﻢ‬ ‫از آن ﺗﻘﻠﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﺎن داﻧﺴﺘﻪ ﻳﺎ ﻧﺪاﻧـﺴﺘﻪ ﻣﻤﻜـﻦ اﺳـﺖ ﻛـﺎر‬ ‫ﺧﻼﻓﻲ اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ و آن را ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻠﻮه دﻫﻨﺪ و ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ از ﻛﻨﺎر آن ﺑﮕﺬرﻧﺪ ﺑﻲ ﺧﺒـﺮ از‬ ‫اﻳﻦ ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺖ از ﺑﺰرﮔﺎن اﻳﻦ ﺧـﻼف را ﺑـﺎ اﻃﻤﻴﻨـﺎن از درﺳـﺘﻲ آن ﺗﻜـﺮار‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ داري ﻟﻪ ﻣﻴﻮه ﻛﻪ ﻳﺮاوﺋﻴﻨﺴﺎﻧﻴﺶ ﻟﻪ ﻣﻨﺪاﻟﻪ ﻛﺎﻧﻲ راده‬‫ﻧﺎﺳﻲ‬

‫‪dari Le mÎwe key raw insanys‬‬ ‫‪lemindale KenÎra DenasÎ‬‬

‫ﺑﺎ دﻳﺪن و ﺧﻮردن ﻣﻴﻮه اي از ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ درﺧﺘﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻴﻮه از آن ﭼﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭘﻴﺪا ﺧﻮاﻫﻴﺪﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ دارد ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﺎﻟﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷـﻲ و‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮد ﺑﺎ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪي زﻳﺎدي ﻛﻪ دارد ﺣﻔﻆ ﻇﺎﻫﺮ ﻛﺮده و ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ ﻛـﺎﻓﻲ از‬ ‫درون و ذات اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﻲ‪ .‬ﻛﺎﻓﻴﺴﺖ ﻓﺮزﻧﺪان او را ﻣـﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌـﻪ ﻗـﺮار دﻫـﻲ‬ ‫اﮔﺮاﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ از ﺣﻴﺚ رﻓﺘﺎري ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﺜﺒﺘﻲ ﺗﺤﻮﻳـﻞ ﺟﺎﻣﻌـﻪ دﻫـﺪ ﻓـﺮد‬ ‫ﺧﻮﺑﻴﺴﺖ وﻟﻲ اﮔﺮ داراي ﭼﻨﺪ ﻓﺮزﻧﺪ ﻣﻨﺤﺮف و ﺳﺮﺑﺎر ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ او اﻋﺘﻤﺎد‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ دﻳﮕﺮي ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻨﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻴﻮه اي ﺑـﻲ ﺧـﻮد و ﺑـﻲﺟﻬـﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻨﺪد و ﻫﻴﭻ ﻓﺮزﻧﺪي ﺑﻪ ﺷﺮط آن ﻛﻪ داراي ﭘﺪر و ﻣﺎدري ﻣﺪﻳﺮ‪ ،‬ﻣﺆﻣﻦ و ﻣﺜﺒﺖ ﺑﺎﺷـﺪ‬ ‫از راه راﺳﺖ ﻣﻨﺤﺮف ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫‪ ™ 220‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش‬ ‫وا ﺑﺎﺷﻪ ﻫﻪﻣﻮوﻣﺎن ﭘﻮوت ﻧﻪﺑﻴﻦ‬

‫‪wa base hemû man pût nebÎn‬‬

‫ﭼﻨﺎن ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻣﺎ ﭘﻮت)ﺳﻨﮕﻴﻦ( ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ و‬ ‫ﻣﺘﻮاﺿﻊ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬

‫ﭘﻮت ﻳﻜﻲ از واﺣﺪﻫﺎي وزن اﺳﺖ و اﻧﺪازة آن ﺷﺎﻧﺰده ﻛﻴﻠﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﻣﻌﻴﺎري ﺑـﺮاي‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻨﻲ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻣﺠﻠﺲ آﺷﺘﻲ ﻛﻨﺎن ﺑﻌـﺪ از ﺑـﺮوز‬ ‫ﻳﻚ رﻧﺠﺶ و ﻛﺪورت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮدرزﻣﺎن آﺷﺘﻲ ﻛﻨﺎن ﻳﻜﻲ از ﻃﺮﻓﻴﻦ ﻛﻮﺗـﺎه‬ ‫ﻧﻴﺎﻳﺪ و ﻛﻤﻲ از ﺣﻖ ﺧﻮد ﻧﮕﺬرد ﻫﺮﮔﺰ ﮔﻤﺎن آﺷﺘﻲ ﻧﻤﻲرود‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﻲ از ﻃـﺮﻓﻴﻦ ﺗـﻮﭘﺶ‬ ‫ﭘﺮ ﺑﻮد ﺧﻮﺑﺴﺖ ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻼﻳﻤﺖ از ﺧﻮد ﻧﺸﺎن دﻫﺪ و وﺳﻴﻠﻪ ﺻﻠﺢ و ﺳﺎزش و آﺷﺘﻲ‬ ‫را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺎر ﺑﻪ ﻗﺴﻪي ﺧﻮش ﻟﻪ ﻛﻮو ﻧﻲ دﻳﺘﻪ دهر‬

‫‪mar be gisey xoş le Kunê dêteder‬‬

‫ﻣﺎر ﺑﺎ ﺣﺮف ﺧﻮب از ﻻﻧﻪاش ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺎر در ﻓﺮﻫﻨﮓ اﻳﺮاﻧﻲ ﺳﻤﺒﻞ ﺟﺎﻧﻮري ﻣﺰاﺣﻢ و ﮔﺰﻧﺪه و ﺳﻤﻲ اﺳﺖ ﺑـﺪﺗﺮ از او را در‬ ‫ﺑﻴﻦ ﺟﺎﻧﻮران ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﺴﺘﺠﻮ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آورده ﺷﺪه اﺳﺖ واﻻ ﻣﻨﻈﻮر اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑـﺎ‬ ‫ﺧﺼﻠﺖ ﻣﺎر اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ از ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲ و ﭘﺮﺧﺎش و دﺷﻨﺎم و آﻧﭽﻪ در ﻛـﻼم‬ ‫زﺷﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻧﻬﻲ ﺷﺪه اﺳـﺖ و اﻧـﺴﺎن را ﺑـﻪ ﺧـﻮش ﺑﻴـﺎﻧﻲ و ﻣﺘﺎﻧـﺖ و ﺣـﺴﻦ آداب‬ ‫ﻣﻌﺎﺷﺮت ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﻛﻼم و ﺑﻴﺎن دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜـﻞ در راﺳـﺘﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘـﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺮاي ﺑﺰرﮔﺎن اﺳﺖ و ﺗﺸﻮﻳﻖ را ﺑﺮ ﺗﻨﺒﻴﻪ ﺗﺮﺟﻴﺢ داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر اﺗﻔـﺎق اﻓﺘـﺎده ﻛـﻪ‬ ‫ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ ﺑﺎ ﺗﻨﺪﺧﻮﻳﻲ ﺷﺨﺼﻲ را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻫﻤﺴﻮ ﻧﻤﺎﻳﻴﻢ وﻟﻲ ﺑﺎ ﺻﺒﺮ و ﻣﺘﺎﻧﺖ و ﺧـﻮش‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ در اﻳﻦ ﻛﺎر ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ درﺳﺘﻲ و ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ‬ ‫ﺑﻪﻻوي ﻣﻪﺳﺘﻲ ﺑﻪﭘﻴﺮي ﺳﺴﺘﻲ‬

‫‪be lawi mestÎ bepÎŕÎ sistÎ‬‬

‫در ﺟﻮاﻧﻲ ﻣﺴﺘﻲ و در ﭘﻴﺮي ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‪.‬‬

‫دﻋﻮﺗﻲ زﻳﺒﺎ در ﺣﻴﻦ ﻣﻼﻳﻤﺖ ﺑﺮاي ﺟﻮاﻧﺎن ﺑﻪ ﺧﺪاﭘﺮﺳـﺘﻲ اﺳـﺖ و ﺑـﻪ آﻧﻬـﺎ ﻫـﺸﺪار‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪221‬‬

‫ﻣﻲدﻫﺪ اﻣﺮوز ﻛﻪ ﺟﻮاﻧﻲ و ﺳﺮﻣﺴﺖ ﻏﺮور و ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻳﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎش ﻛﻪ دﻳـﺮي‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬرد ﭘﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮي آﻧﻮﻗﺖ از ﻣﺴﺘﻲ ﺟﻮاﻧﻲ و ﻏﺮور و ﺗﻮاﻧﺎﺋﻴﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺠﺎ ﻧﻤـﻲﻣﺎﻧـﺪ‬ ‫وآﻧﮕﺎه ﻃﺎﻗﺖ ﻓﺮﺳﺎ ﺑﺮاﻳﺖ ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﭘﺲ ﺗـﺎ ﺟـﻮاﻧﻲ اﻳـﻦ اﻳـﺎم را درﻳـﺎب و ﺧـﺪا و‬ ‫ﻋﺒﺎدت را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻜﻦ‪.‬‬ ‫‪bary Xiwar bagate menzil‬‬

‫ﺑﺎري ﺧﻮار ﺑﺎﮔﺎﺗﻪ ﻣﻪﻧﺰل‬ ‫ﺑﺎر ﻛﺞ ﺑﻪ ﻣﻨﺰل ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ در ﺑﺎره ﺻﺪاﻗﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻓﻜﺮش اﻧﺴﺎن اﺳﺖ و اﻻ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺎﻧﻮران دﻳﮕﺮ‬ ‫ﺟﻨﺒﻨﺪهاي ﺑﻴﺶ ﻧﻴﺴﺖ و اﻳﻦ ﻓﻜﺮ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ درﺳﺖ و ﺻـﺤﻴﺢ‬ ‫ﺟﺮﻳﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و از ﺗﻘﻠﺐ و رﻳﺎ و ﻛﮋروي و ﻛﺞ ﭘﻨﺪاري ﺑﭙﺮﻫﻴﺰد‪ .‬رﺳﻴﺪن ﺑـﻪ ﻣﻘـﺼﺪ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ رﺳﻴﺪن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻠﻴﻪ ﺟﻮاﻧﺐ ﺻﺪاﻗﺖ و راﺳﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻪ ﺋﺎو ﺑﻜﻪ ده ﺑﺎل ﺷﻴﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑـﻪﺷـﻪ و ﻟﻴـﺪه ﺗـﻪ ‪be aw bike debaL sÎr , ne sew lê bide‬‬ ‫ﮔﺒﻴﺮ‬ ‫‪tegbir‬‬ ‫ﻧﻪ روزاﻧﻪ آب داﺧﻞ ﺷﻴﺮ ﺑﺮﻳﺰ و آن را ﺑﻪ ﻧﺎم‬ ‫ﺷﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻗﺎﻟﺐ ﻛﻦ ﻧﻪ ﺷﺒﻬﺎ ﺑﺮاي ﺧـﻮدت‬ ‫ﻗﻴﺎﻓﻪ زاﻫﺪاﻧﻪ ﺑﺴﺎز‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﭘﺎﻛﻲ و ﺻﺪاﻗﺖ ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﻋﺒﺎدت رﻳﺎﻛﺎراﻧﻪ را ﻣﺤﻜـﻮم‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ از دوروﻳﻲ دﺳﺖ ﺑﺮدارﻧﺪ و در دو ﺟﻬـﺖ‬ ‫ﻣﺨﺎﻟﻒ ﺣﺮﻛﺖ ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﺑﺎ ﺗﻘﻠﺐ ﺑﺎزﻳﻬﺎي ﺧﻮد ﻋﺎﺑﺪان وﭘﺎرﺳﺎﻳﺎن واﻗﻌﻲ را ﺑﺪﻧﺎم ﻧﻜﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺎﻳﮕﺎه و ﻇﺮﻓﻴﺖ ﺧﻮد و دﻳﮕﺮان‬ ‫ﻟﻪ ﺟﻴﻴﻪك داﻣﻪﻧﻴﺸﻪ ﻫﻪﻟﺘﺒﺴﺘﻴﻨﻦ‬

‫‪le cêyek damenÎ se heĽit bistênin‬‬

‫در ﺟﺎﻳﮕﺎﻫﻲ ﻣﻨﺸﻴﻦ ﻛﻪ ﺗﻮ را ﺑﻠﻨﺪ ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻣﻔﻬﻮم زﻳﺒﺎﻳﻲ در راﺳﺘﺎي ﺧﻮد ﺷﻨﺎﺳـﻲ دارد‪ ،‬ﻫـﺮ اﻧـﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳـﺪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ دﻧﻴـﺎي دو‬ ‫روﺑﺮش را آﻏﺎز ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻧﺸﻨﺎﺳﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑـﻪ دﻧﻴـﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در آن اﺳﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺎن ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺧﻮد را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑـﻪ ارزش و ﻣﻨﺰﻟـﺖ‬ ‫ﺧﻮد واﻗﻒ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ اي ﻛﻪ اﻧﺴﺎن در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺤﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘـﻮان‬

‫‪ ™ 222‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺪﺗﻲ در ﻳﻚ ﻗﺎﻟﺐ دروﻏﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﺴﻨﺪي ﺗﻜﻴﻪ ﻛﺮد و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺤﻤﻴـﻞ ﻛـﺮد‬ ‫وﻟﻲ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺷﺨﺼﻴﺖ واﻗﻌﻲ آﺷﻜﺎر ﺷﻮد ﻧﺎﭼﺎر اﺳـﺖ از آن ﺟﺎﻳﮕـﺎه ﭘـﺎﻳﻴﻦ‬ ‫آﻣﺪه و آن ﻣﺴﻨﺪ را ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺴﭙﺎرد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ آن را دارد‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﺳﺎده ﺗﺮ اﻳﻦ ﺿﺮب‬ ‫اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺟﻮاﻧﻲ دارد ﻛﻪ از روي ﻏﺮور از ﺧﻠﻮت ﺑﻮدن ﻣﺠﻠﺴﻲ ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎده ﻛـﺮده‬ ‫و ﺑﺮ ﺻﺪر ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﺪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺪك اﻧﺪك ﭘﻴﺮان و ﺑﺰرﮔﺎن وارد ﻣﺠﻠﺲ ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫او ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ اﻧﺪك اﻧﺪك ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﺠﻠﺲ راﻧﺪه ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﻪﻗﻪدهر ﺑﻪرهي ﺧﻮت ﭘﻴﺖ راﻛﻴﺸﻪ‬ ‫‪legeder berey Xot pêrakêse‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺖ را از ﮔﻠﻴﻤﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮ دراز ﻧﻜﻦ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺸﺪار ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ ﻛﻪ ﻛﻴﺴﺖ و ﻛﺠﺎﺳﺖ و‬ ‫در ﭼﻪ ﻣﻨﺰﻟﺘﻲ از ﺟﺎﻳﮕﺎه اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺮار دارد و در ﻛﻼم و رﻓﺘﺎر و ﺗﻮﻗﻌﺎﺗﺶ ﻣﻴﺰان ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ‬ ‫و ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ ﺧﻮد را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺻﺒﺮ و ﺷﻜﻴﺒﺎﻳﻲ‬ ‫ﭘﻪﻟﻪ ﻛﺎري ﺷﻪﻳﺘﺎﻧﻪ‬

‫‪pele karÎ sey tane‬‬

‫ﻋﺠﻠﻪ ﻛﺎر ﺷﻴﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻪﻳﺘﺎن ﭘﻪﻟﻪي ﻛﺮد ﭼﺎوي ﺧﻮي ﻛﻮﻳﺮ ﻛﺮد‬

‫‪šeytan Peley kird cawÎ xoy kiwêrkird‬‬

‫ﺷﻴﻄﺎن ﻋﺠﻠﻪ ﻛﺮد ﻳﻚ ﭼﺸﻢ ﺧﻮد را ﻛﻮر ﻛﺮد‪.‬‬

‫اﻧﺴﺎن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ آرزوﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﺻﺒﺮ‪ ،‬ﺗﺤﻤﻞ و ﻣﺘﺎﻧﺖ دﻋﻮت ﻣﻲﺷﻮد در ﺟﺎﻣﻌـﻪ‬ ‫ﻛﻢ و ﺑﻴﺶ اﻓﺮادي را ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺷﺪن ﺑﺴﻴﺎر ﻋﺠﻠﻪ دارﻧﺪ و ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪن‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد از ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ روﻳﮕﺮدان ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻫﻢ ﻛﺎﺳﻪ ﺷﻴﻄﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ؛‬ ‫از اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ در ﻣﻮارد زﻳﺎدي اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻣﻜﺎﻓﺎت ﻋﻤﻞ‬ ‫چ ﺑﭽﻴﻨﻲ ﺋﻪ وﻫﻲ ده درو و ﻳﻪ وه‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻜﺎري ﻫﻤﺎن را درو ﺧﻮاﻫﻲ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪oi bicênî ewî dedrŭyewe‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪223‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻧﺴﺎن دارد و ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻲ ﺳﺎده ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﻓﻬﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ در‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻋﻤﺎل ﺧﻮد ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻋﻤﻠﻜﺮد اﻧﺴﺎن ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﻳﻨﻪ ﺑﺎزﺗﺎب دارد‪.‬‬ ‫ﭼﺎﻟﻲ ﺑﻮﺧﻪﻟﻚ ﻫﻪ ﻟﻘﻪﻧﻲ ﺑﻮﺧﻮت ﺗﻴﻲ دهﻛﻪوي‬

‫‪čalî bo xelik helgenî boxot têy dekewî‬‬

‫ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﭼﺎه ﺑﻜﻨﻲ ﺧﻮدت در آن ﻣﻲاﻓﺘﻲ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﻢ در ﺗﺄﺋﻴﺪ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ و ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﺌﻮل اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻧﻤﻲداﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ -‬ﻗﺎﻣﻚ ﻟﻪ دهرﻛﻪي ﻛﻪس ﻣﻪده ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺖ ﻟﻪ دهرﻛﻪت ﻧﻪدهﻧﻪوه‬

‫‪qamik lederkey kes mede ba be‬‬ ‫‪mist le derket nedenewe‬‬

‫اﻧﮕﺸﺖ ﻣﺰن رﻧﺠﻪ ﺑﻪ در ﻛﻮﻓﺘﻦ ﻛﺲ ﺗﺎ ﻛﺲ ﻧﺰﻧﺪ رﻧﺠﻪ ﺑﻪ در‬ ‫ﻛﻮﻓﺘﻨﺖ ﻣﺸﺖ‪.‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ ﺣﺮﻳﻢ ﻛﺴﻲ ﺗﺠﺎوز ﻛﻨﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺒﺎﻳﺪ از ﻣﻜﺎﻓﺎت ﻋﻤﻠﺶ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻧﺴﺎن در ﻣﺴﻴﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻲ ﺷﻚ ﺑﺎ ﺑﺎزﺗﺎب اﻋﻤﺎل ﺧﻮد روﺑﺮو ﺧﻮاﻫـﺪ ﺷـﺪ و اﮔـﺮ روزي‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﺎً داﻧﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﺴﻲ آزاري رﺳﺎﻧﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪﻃﻮر ﻳﻘﻴﻦ در آﻳﻨﺪه ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﻛﻪ دور ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫اﻳﻦ آزار داﻣﻨﮕﻴﺮش ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺟﻮاﺑﻲ ﻛﻠﻤﻪﺗﻲ ﺑﻪ رده‬

‫‪ciwabi gilmeti berde‬‬

‫ﻛﻨﺎﻳﻪ از)ﻛﻠﻮخ اﻧﺪاز را ﭘﺎداش ﺳﻨﮓ اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﺟﻮاﺑﻲ ﺗﻪ ﺣﺤﺎي ﭘﻪ ﺣﺤﺎﻳﻪ‬

‫‪ciwabî tehay peĥaye‬‬

‫ﻛﻨﺎﻳﻪ از)ﻣﺎر ﺑﺎ ﻛﻼم ﺧﻮش از ﺳﻮراﺧﺶ ﺑﻴﺮون ﻣﻲآﻳﺪ‪(.‬‬

‫ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي دﻳﮕﺮان ﻣﺰاﺣﻤﺖ اﻳﺠﺎد ﻛﻨﺪ ﻳﻘﻴﻨﺎً ﺷﺪﻳﺪﺗﺮ ﺑﺎ ﺑﺎزﺗﺎب ﻋﻤﻞ ﺧﻮد روﺑـﺮو‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ در رﻓﺘﺎر روزاﻧﻪ ﺑﺮ دﻳﮕﺮان ﭘﺮﺧﺎش ﻣﻲﻛﻨـﻲ و از داﻳـﺮه ﻣﻨﻄـﻖ ﺧـﺎرج‬ ‫ﻣﻲﺷﻮي ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر اﻳﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ رﻓﺘﺎرﻫﺎي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ و‬ ‫ﮔﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﻴﻨﻪ ات ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺋﻪ وﻫﻲ ﺑﺎي ده ﭼﻴﻨﻲ ﺗﻮ ﻓﺎﻧﻲ ده دروﻳﻨﻪ وه‬

‫‪ewey boy de cênê to fanê of anî dedir‬‬ ‫‪üwete we‬‬

‫آن ﻛﻪ ﺑﺎد ﻣﻲﻛﺎرد ﻃﻮﻓﺎن درو ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪.‬‬

‫ﻳﻪ راﺳﺘﻲ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮد ﺑﻲ ﻋﺪاﻟﺘﻲ ﺳﺮاﺳﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺸﺮي را ﻓﺮا ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ و از ﭘـﺎﻛﻲ‬

‫‪ ™ 224‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺛﺮي ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﭼﻮب ﺧﺪا ﺻﺪا ﻧﺪارد وﻗﺘﻲ ﻋﻤﺮ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺷﻮد ﮔﺬر ﻋﻤﺮ ﻫﻤﭽﻮن ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺼﻮرت ﺧـﺎﻃﺮه ﻧﻮﺷـﺘﻪ‬ ‫ﻧﺸﻮد و دراﺧﺘﻴﺎر دﻳﮕﺮان ﻗﺮار داده ﻧﺸﻮد ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮدش ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﻨﺪه آن ﺧﻮاﻫﺪ ﺑـﻮد‪ .‬اﻳـﻦ‬ ‫ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﻢ اﺷﺎره ﺑﻪ ﺑﺎزﺗﺎب اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎن دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺗﻼش درﺟﻮاﻧﻲ‬ ‫ﺗﺎوي ز دﺳﺘﺎن ﭘﻴﺎوي ﮔﻪ رم ﻧﺎﻛﺎﺗﻪ وه‬

‫‪tawî zistan piyawi yerim nakatewe‬‬

‫آﻓﺘﺎب زﻣﺴﺘﺎن اﻧﺴﺎن را ﮔﺮم ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﺟﻮاﻧﺎن و ﻧﻮﺟﻮاﻧﺎن را ﺗﺸﻮﻳﻖ ﺑﻪ ﺗﻼش و ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﺗﺎ در ﻓﻜﺮ آﻳﻨـﺪه‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﭼﻮن در ﺟﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻓﺘﺎب ﺻﺒﺢ ﮔﺮم ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﺑﺎ آﻓﺘﺎب ﻋﺼﺮ ﮔﺮم ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭘﻴﺎم واﺿﺢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ در ﺟـﻮاﻧﻲ ﺑـﺮاي آﻳﻨـﺪه‬ ‫ﺧﻮدش ﺗﻼش ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ در دوران ﭘﻴﺮي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ آرزوﻫﺎﻳﺶ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬دوري از ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ‬ ‫ﭼﺎوت ﭘﺮ ﺑﻲ ﺑﺎ ﺷﺘﺮده ﻟﻪ وه ي دﻫﺴﺘﺖ ﭘﺮ ﺑﻲ‬

‫‪čawit piŕ bê bas, tivelvwey destit plŕ bê‬‬

‫ﭼﺸﻤﺖ ﭘﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻬﺘﺮ از آن اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺘﺖ ﭘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺷﻨﻮﻧﺪه را از ﺣﺮص و ﻃﻤﻊ ﺑﺎز ﻣﻲدارد‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎي ﺣﺮﻳﺺ و ﭼـﺸﻢ‬ ‫ﭼﺮان ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ و ﭼﻨﺎن ﺑﺎ ﺣﺮص و وﻟﻊ ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺑـﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در دﺳﺖ دﻳﮕﺮان ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﮔـﻮﻳﻲ ﻫﺮﮔـﺰ ﺗـﻮﺑﺮة ﻃﻤﻌـﺸﺎن ﭘـﺮ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺻﻔﺖ ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ در اﻧﺴﺎن ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪه و اﻳﻦ ﭘﻴﺎم ﻧﻘﺶ زﻳﺒﺎﻳﻲ در ﺗﻌﻠـﻴﻢ‬ ‫و ﺗﺮﺑﻴﺖ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫ﻟﻴﻴﻮو ردن ﻟﻪ ﮔﻪ وران ﺟﻮاﻧﻪ‬ ‫ﺑﺨﺸﺶ از ﺑﺰرﮔﺎن زﻳﺒﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫‪lê burdin le gewran ciwane‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪225‬‬

‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺑﺨﺸﻨﺪه ﺧﺪاﺳﺖ و ﻛﻞ زﻳﺒﺎﻳﻲ ﻫﺎ از او ﺳﺮ ﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد و اﻳﻦ ﺑﺰرﮔﻲ و‬ ‫ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺗﺪاوم ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ آنﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﻲرﺳﺪ و اﻧﺴﺎن اﺷـﺮف ﻣﺨﻠﻮﻗـﺎت اﺳـﺖ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺸﺪاري اﺳﺖ ﺑﻪ ﺑﺰرﮔﺎن ﻗﻮم ﻛﻪ دوران ﻛﻮدﻛﻲ و ﺟـﻮاﻧﻲ و ﻧـﺎﭘﺨﺘﮕﻲ‬ ‫ﺧﻮد را از ﻳﺎد ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺧﺪاﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺸﺮ ﺟﺎﺋﺰ اﻟﺨﻄﺎﺳﺖ و‬ ‫ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ دﻧﻴﺎي دور و ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﻨﮕﺮﻧﺪ و در اﻣﻮرات زﻧﺪﮔﻲ ﺟﺎﻧﺐ ﻣﻬﺮ و ﺑﺨﺸﺶ‬ ‫را ﻓﺮاﻣﻮش ﻧﻜﻨﻨﺪ و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻫﺎ و زﻳﺮدﺳﺘﺎن ﻛﻴﻨﻪ ﺗﻮز ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬اﺣﺘﻴﺎط‬ ‫ﮔﻮرﻳﺲ ده وﺟﻴﻴﻪ ﻳﺪا ﻛﻪ زور ﻟﻴﻲ ﺧﺎﺗﺮﺟﻪ ﻣﻲده ﺑﺴﻲ‬

‫‪gurîs de wcêye yda ke zor lêy dekewî‬‬ ‫‪xatirceni‬‬

‫ﻃﻨﺎب در ﻧﻘﻄﻪاي ﻛﻪ از آن اﻃﻤﻴﻨﺎن دارد ﭘﺎره ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﻇﺮف اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ در اﻣﻮرات زﻧﺪﮔﻲ ﻫﻤﻴﺸﻪ داﻣـﻦ اﺣﺘﻴـﺎط را از‬ ‫دﺳﺖ ﻧﺪاده و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﻼﻗﻪ زﻳﺎد ﺑﻪ ﻳﻚ ﭼﻴﺰ ﻣﺎدي ﺑﻪ آن اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣـﻞ ﻧﻜﻨـﻴﻢ‪ .‬ﮔـﺎﻫﻲ‬ ‫اﻧﺴﺎن ﺑﺎ ﻛﺴﻲ دﺳﺖ دوﺳﺘﻲ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺸﻖ وﻋﻼﻗـﻪ زﻳـﺎدش ﺑـﻪ اﻳـﻦ دوﺳـﺖ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻓﻜﺮﻧﻤﻲﻛﻨﺪ روزي ﺑﻴﻦ او و دوﺳﺘﺶ ﻛﺪورﺗﻲ اﻳﺠﺎد ﺷﻮد و اﻳﻦ رﺷﺘﻪ دوﺳـﺘﻲ ﺑـﻪ‬ ‫آﺳﺎﻧﻲ ﭘﺎره ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻔﻬﻮم اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ آن ﻗﺪر ﭘﺮ ﺑﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻌﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎري از آن اﺳﺘﻨﺒﺎط‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬اﺳﺮاف ﻧﻜﺮدن‬ ‫ﻳﻪ ك ﺑﻪ ﺑﻴﻞ ﺗﻴﻲ ده ﻛﺎوﻳﻪ ك ﻳﻪ ﮔﻪ ﻛﺲ راﻳﺪه دا‬

‫‪yek be bêĽ têyde kaw yek be yesik ŕayd‬‬ ‫‪da‬‬

‫ﻳﻜﻲ ﻳﺎ ﺑﻴﻞ ﺗﻮ ﻣﻲرﻳﺰد و دﻳﮕﺮي ﺑﺎ ﺟﺎرو ﺑﻴﺮون‬ ‫ﻣﻲرﻳﺰد‪.‬‬

‫ﻧﺼﻴﺤﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﺮاي زن و ﺷﻮﻫﺮﻫﺎي ﺟﻮان؛ ﻣﺮد ﻣﺸﻐﻮل ﻛﺴﺐ و ﻛﺎر و ﭘﻴـﺪا ﻛـﺮدن‬

‫‪ ™ 226‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻌﻴﺸﺖ اﺳﺖ و زن در ﺧﺎﻧﻪ ﻣﺸﻐﻮل ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ و راه اﻧﺪازي ﻛﺎرﻫـﺎيﺧﺎﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ ،‬ﻫـﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ ﻣﺮد در ﺑﻴﺮون ﻋﺮق ﺑﺮﻳﺰد و ﻛﺎر ﻛﻨﺪ و ﺛﻤﺮة ﻛﺎرش را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺎورد اﮔﺮ زن ﺻـﺮﻓﻪ‬ ‫ﺟﻮﻳﻲ ﻧﻜﻨﺪ و ﺟﻠﻮ ﺑﺮﻳﺰو ﺑﭙﺎش را ﻧﮕﻴﺮد اﻳﻦ دوﺗﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻛـﺎري از ﭘـﻴﺶ ﻧﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﺑـﺮد‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ در ﻛﺎرﺷﺎن ﻣﻮﻓﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑـﺎ ﻫﻤـﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﻲ داﺷـﺘﻪ و ارزش رﻧـﺞ و‬ ‫زﺣﻤﺖ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را درك ﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺮاﻳﺶ ارزش ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺗﻌﻠﻴﻢ ﭘﻴﺸﻪ و ﺣﺮﻓﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﺟﻴﺎﺗﻲ ﺋﻪ و ه ي ﻣﺎﺳﻲ ﺑﻮ ﺑﻪ ري ﻓﻴﺮي ﻣﺎﺳﻲ ﮔﺮﺗﻨﻲ‬ ‫ﻛﻪ‬

‫‪le ciyati ewey masÎ boberÎ fêrÎ masÎ gir‬‬ ‫‪tinêy ke‬‬

‫ﺑﻪ ﺟﺎي آنﻛﻪ ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﺎﻫﻲ ﻛﺎدو ﺑﺒﺮي او را ﻳﺎد ﺑﺪه ﺗﺎ‬ ‫ﺧﻮدش ﻣﺎﻫﻲ ﺷﻜﺎر ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﮔﻤﺎن ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﺑﻪ ﺗﻮﺿﻴﺢ زﻳﺎدي اﺣﺘﻴﺎج داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ ﻳﻘﻴﻨـﺎً ﺷـﻤﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﺑﺎر ﻛﻤﻚ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻔﺮ ﻣﺤﺘﺎج ﺑﻄﻮر ﻣﻮﻗـﺖ ﺷـﻜﻢ او را ﺳـﻴﺮ ﻛﻨـﻲ‬ ‫وﻟﻲ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻲ او را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻛﺴﺐ و ﻛﺎري ﺑﻜﺸﺎﻧﻲ و ﻳﺎ ﺣﺮﻓـﻪ اي را ﺑـﻪ او ﺑﻴـﺎﻣﻮزي‬ ‫ﻋﻤﺮي او را اﺳﻴﺮ ﻛﺮدهاي و ﺑﻪ اﻧﺪازة ﺗﻮاﻧﺎﻳﻲ ﺧﻮد ﺟﻠﻮي ﮔﺪا ﭘﺮوري را ﮔﺮﻓﺘﻪ اي‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﭘﺮ ﺷﺪن ﭘﻴﻤﺎﻧﻪ ﺻﺒﺮ و ﻃﺎﻗﺖ‬ ‫ﻫﻪ ﻧﺎرﻛﻪ ﺑﺮدان ﺑﻮو ده ﻗﻪ ﺷﻲ‬

‫‪henar ke pir dan bû dege Ľş,ê‬‬

‫اﻧﺎر ﻛﻪ ﭘﺮ داﻧﻪ ﺷﺪ ﻣﻲﺗﺮﻛﺪ‪.‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﺷﺎره ﺑﻪ اﻳﻦ دارد ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻲ ﺑـﺎ ﺟﺒـﺮ و زور ﺷﺨـﺼﻲ را وادار‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻜﻮت ﻧﻤﺎﻳﻲ وﻟﻲ ﺗﺤﻤﻞ اﻳﻦ ﺟﺒﺮ و زور ﺣﺪي دارد و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ از‬ ‫ﺧﻮد واﻛﻨﺶ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣـﺪﺗﻲ‬ ‫ﺟﻠﻮي ﺷﻜﻮﻓﺎﻳﻲ ﺷﺨﺺ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﺜﻞ ﻇﺮﻓـﻲ ﻛـﻪ ﭘـﺮ و ﻟﺒﺮﻳـﺰ ﻣـﻲﺷـﻮد‬ ‫اﺳﺘﻌﺪاد اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ اﺻﻼً ﮔﻤﺎﻧﺶ ﻧﻤﻲرود آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺟﺎﻳﮕﺎه ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ در ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎي ﻛﺮدي ™‪227‬‬

‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺣﻖ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫ﻗﺎﻣﻜﻲ ﺑﻪ ه ﻧﮕﻮﻳﻨﻲ ده زاري ﻳﻨﻲ ده ﻳﮕﻪ زي‬

‫‪qam kÎ Be HenyuwÎnÎ De ZarÎ‬‬ ‫‪neydegezÎ‬‬

‫اﻧﮕﺸﺖ آﻏﺸﺘﻪ ﺑﻪ اﻧﮕﺒﻴﻦ در دﻫﺎﻧﺶ ﺑﮕﺬاري آن را ﮔﺎز‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫در ﻣﻮرد ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺳﻔﻠﻪ و ﺣﻖ ﻧﺎﺷﻨﺎس ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﻛﻪ در اﺻﻞ ذات ﭘـﺎﻛﻲ ﻧﺪارﻧـﺪ و در‬ ‫ﻃﻮل زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻪ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ اﻧﺴﺎن را ﺑﻪ ﺣـﻖ ﺷﻨﺎﺳـﻲ‬ ‫دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻴﺰاري از اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﺮاد را اﻋﻼم ﻣـﻲدارد و ﻛـﻼم زﻳﺒـﺎﻳﻲ در ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ ﻛﺮدي اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻼف اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ »اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻛﺎر ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﺪي را اﻧﺠﺎم داد ﺳﻌﻲ ﻛﻦ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻲ و ﻫﺮﮔﺰ درﺑﺎره آن ﺳﺨﻦ ﻧﮕﻮﻳﻲ وﻟﻲ اﮔﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺧﻮﺑﻲ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﻛﺮد ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻓﺮاﻣﻮش ﻣﻜﻦ«‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﻋﺸﻖ وﻣﺤﺒﺖ‬ ‫ﺋﻪ و ﻛﺮاﺳﻪ اي داﻳﻜﻢ ﺑﻮم ﻟﻪ ﺗﻪ ﻟﻴﺲ ده دروي ﻟﻪ و‬

‫‪ew kivasey duyim bom le telys dediv we‬‬

‫ﻛﺮاﺳﻪ اي ﻓﻪ ﻟﻚ ﺑﻮم ﻟﻪ ﺧﻮردي ده ﺟﻨﻲ ﮔﻪ رﻣﺘﺮه‬

‫‪lew kivaset xelik bom le xury decnê‬‬ ‫‪gerim tire‬‬

‫ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﻣﺎدرم ﺑﺮاﻳﻢ از ﮔﻮﻧﻲ ﺑﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺧﻴﻠﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫از ﭘﻴﺮاﻫﻨﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮان ﺑﺮاﻳﻢ از ﭘﺸﻢ و ﺣﺮﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﻓﻨﺪ ﻣﺮا‬ ‫ﮔﺮم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺤﺚ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﺸﻖ‪ ،‬ﻣﺤﺒﺖ‪ ،‬واﺑﺴﺘﮕﻲ ﻋﺎﻃﻔﻲ وارزش واﻻﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧـﺴﺎن ﺑـﺮاي‬ ‫ﻣﺎدرش ﻗﺎﺋﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻌﻨﻲ ﻣﺎدر در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎدر‪ ،‬وﻻﻳﺖ‪ ،‬ﻛﺸﻮر ﻳﺎ ﻫﺮ ﭼﻴـﺰي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ زﻧﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎدر واﻗﻌﻲ ﺑﻪ اﻧـﺴﺎن ﻣﺤﺒـﺖ‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﻫﻴﭻ دﻳﺎري ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ وﻻﻳﺘﻲ ﻛﻪ در آن ﭘﺮورش ﻳﺎﻓﺘﻪ اي و ﻫـﻴﭻ ﻛـﺸﻮري‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺸﻮري ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاي ﻻﻧﻪ و ﻣﺄﻣﻦ آﺳﻮدهاي ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎدر‪ ،‬ﺳﻮز ﻋﺸﻖ اﺳﺖ و واﻗﻌﻲ و ﻋﺸﻖ واﻗﻌﻲ ﻫﺮﮔﺰ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤـﻲﮔﻨﺠـﺪ‪.‬‬

‫‪228‬‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻳﻦ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻗﺸﺮ ﺟﻮان ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻫـﺮ اﻧـﺴﺎن ﭘﻨﺪﭘـﺬﻳﺮي ﻣـﻲﻓﻬﻤﺎﻧـﺪ ﻛـﻪ‬ ‫ارزش ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎدر و ﻣﺎم ﻣﻴﻬﻦ را ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻳﻚ ﻋﺸﻖ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑـﺮ روي زﻣـﻴﻦ ﻫـﺴﺘﻨﺪ را‬ ‫ﺑﺪاﻧﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻓﺪاي ﻋﺸﻖ ﻣﺠﺎزي ﻧﻨﻤﺎﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺠﺎل ﺑﻮد و ﻣﻲﺧﻮاﺳﺘﻴﻢ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ درازا ﺑﻜﺸﻴﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي را ﺑﻴﺎورﻳﻢ وﻟﻲ در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي اﻧﺪك در ﻣﻮرد ﺻﺪاﻗﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺒـﺴﺘﮕﻲ‪ ،‬اﺗﺤـﺎد‪،‬‬ ‫ﺧﺪاﭘﺮﺳﺘﻲ و ‪ ...‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻧﻘﺶ ﻣﻬﻤـﻲ‬ ‫در ﺗﻌﻠﻴﻢ و ﺗﺮﺑﻴﺖ دارﻧﺪ و از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺎ ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ از ﻳـﻚ زاوﻳـﻪ داراي‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ و آن ﻫﻢ رﺳﺎﻧﺪن ﭘﻴﺎم در ﻛﻮﺗﺎﻫﺘﺮﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑـﻪ اﻳـﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻋﺎدي ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت و اﻧﺪوﺧﺘﻪﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﺧﻮد را ﺑﺼﻮرت‬ ‫ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و در ﻗﺎﻟﺐ ﺟﻤﻼﺗﻲ ﻛﻮﺗﺎه ﺑﻴﺎن ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ و در ﻋـﻴﻦ ﺳـﺎدﮔﻲ ﭘﻴـﺎم‬ ‫ﻋﻤﻴﻘﻲ را ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞﻫﺎ ﻛﻮﺗﺎه‪ ،‬واﺿﺢ‪ ،‬ﭘﺮﺑﺎر و در ﻃـﻮل ادوار ﺑـﻪ ﻣـﺎ رﺳـﻴﺪه اﻧـﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽـﻪ‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﭘﻨﺪ ﭘﺬﻳﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ و ﻫﺪف اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺿﺮب اﻟﻤﺜﻞ ﻫﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﻴﻮه آﻧﻬﺎ را در زﻧﺪﮔﻲ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﻨﺪد‪.‬‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم و زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد در ﻟﺮﺳﺘﺎن‬ ‫)ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﺑﺮوﺟﺮد(‬

‫ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻛﺮزﺑﺮ ﻳﺎراﺣﻤﺪي‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲزاده‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪ .1‬ﻏﻼﻣﺤﺴﻴﻦ ﻛﺮزﺑﺮ ﻳﺎراﺣﻤﺪي ﻳﻜﻲ از ﻣﺮدان ﭘﺮﻛﺎر دودﻣﺎن اﻧﺠﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻘﺶ ﺑﺰرﮔﻲ در ﮔـﺮدآوري ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣﺮدم ﺑﺮوﺟﺮد اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﺸﺎن ﺧﻮد درﺑﺎرة زﻧﺪﮔﻲ و ﻧﺤﻮة آﺷﻨﺎﻳﻲاش ﺑﺎ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪام ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻨﺪه ﻣﺘﻮﻟﺪ ﭼﻬﺎرم ﻓﺮوردﻳﻦ ﻳﻜﻬﺰار و ﺳﻴﺼﺪ و ﭼﻬﺎرده ﻣﻲﺑﺎﺷـﻢ‪ ،‬ﻧـﺎم ﭘـﺪرم‬ ‫ﺣﺴﻴﻦ و ﻧﺎم ﻣﺎدرم ﺻﺪﺗﻮﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻴﻌﻪ ﻣﺬﻫﺐ و ﻣﺴﻠﻤﺎنام‪ .‬در روﺳﺘﺎي ﺑﺼﺮي ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﻪ دﻧـﻴﺎ آﻣـﺪم در ﺳـﺎل‬ ‫‪ 1345‬ﻳﻚ ﺷﺐ ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ رادﻳﻮ را ﺑﺎز ﻛﺮدم و آرم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪاي را ﺷﻨﻴﺪم ﻛﻪ ﺗﺎ آﻧﻮﻗﺖ ﺑـﻪ ﮔﻮﺷـﻢ ﻧﺮﺳـﻴﺪه ﺑـﻮد‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ و از ﻣﺮدم ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻤﻜﺎري ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ و آداب و رﺳﻮم ﺑﻮﻣﻲ و ﻣﺤﻠﻲ ﺧﻮد را ﮔـﺮدآوري و‬ ‫ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ارﺳﺎل ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﺧﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﻢ اﻋﻼم ﺷﺪ‪» :‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﺠﻮا« ﺑﻨﺪه ﺑﻪ آن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺧﻴﻠﻲ ﻋﻼﻗﻪﻣﻨـﺪ ﺷـﺪم و ﻓـﺮداي‬ ‫ﻫﻤﺎن ﺷﺐ ﻛﻪ ﭼﻬﺎرﺷﻨﺒﻪ ﺑﻮد دﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻢ ﺑﺮدم و ﭼﻨﺪ ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ ﻟﺮي ﻧﻮﺷﺘﻢ و ﺑـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻓﺮﻫﻨـﮓﻣـﺮدم ارﺳـﺎل‬ ‫ﻧﻤﻮدم‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﭘﺎﻧﺰده روز‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﺑﺮوﺟﺮد رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻮاب ﻧﺎﻣﻪ را از ﺷﻬﺮ آورد و ﺑﻪ دﺳـﺘﻢ‬ ‫داد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺧﻮﺷﺤﺎل ﺷﺪم از ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻗﻊ ﺷﺮوع ﻛﺮدم ﺑﻪ ﮔﺮدآوري آداب و رﺳﻮم زادﮔﺎﻫﻢ و ﻫﺮﮔﺎه از ﻛﺎر روزﻣـﺮة‬ ‫ﻛﺸﺎورزي ﻓﺎرغ ﻣﻲﺷﺪم ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﭘﻴﺮزنﻫﺎ و ﭘﻴﺮﻣﺮدﻫﺎ ﻣﻲرﻓﺘﻢ و ﺑـﺎ ﺳـﺎﻟﺨﻮردﮔﺎن ﻣـﻲﻧﺸـﺴﺘﻢ و در ﻣـﻮرد ﻋﻘـﺪ و‬ ‫ازدواج‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﭘﺨﺖ و ﭘﺰ‪ ،‬درﻣﺎن ﻣﺮﻳﺾﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻞﻫﺎ و‪ ...‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺻﺤﺒﺖ ﻣﻲﻛﺮدم و ﻣﻄﻠﺒﻲ را ﺗﻬﻴﻪ و ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓﻣﺮدم ارﺳﺎل ﻣﻲﻛﺮدم ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻌﺪ از ﮔﺬﺷﺖ ﻫﻔﺖ ﺳﺎل از ﻣـﻦ ﺧﻮاﺳـﺘﻪ ﺷـﺪ ﻛـﻪ دو ﻗﻄﻌـﻪ ﻋﻜـﺲ ﺑـﺪون‬ ‫ﻛﺮاوات ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﺖ روز ﭘﺲ از ارﺳﺎل ﻋﻜﺲﻫﺎ‪ ،‬از ﻃﺮف اﺳﺘﺎد اﻧﺠﻮي ﺷـﻴﺮازي ﻛـﺎرت ﻋـﻀﻮﻳﺖ‬ ‫ﺑﺮاﻳﻢ ﺻﺎدر ﺷﺪ‪ .‬ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در اﻳﻦ ﺳﺎلﻫﺎ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺴﻴﺎري از ﺑﻨﺪه در ﺑﺮﻧﺎﻣـﺔ ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻣـﺮدم ﺧﻮاﻧـﺪه ﺷـﺪه و ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫زﻳﺎدي ﻫﻢ از ﺑﻨﺪه در ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻫﻢ اﻛﻨﻮن ﭘﺲ از ﮔﺬﺷﺖ ﺑـﻴﺶ از ﭼﻬـﻞ‬ ‫ﺳﺎل ﻣﺜﻞ روز اول و ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮدآوري ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻣﺸﻐﻮل ﻣﻲﺑﺎﺷﻢ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻛﺎرﻣﻨﺪ ﭘﮋوﻫﺶ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ‪[email protected]‬‬

‫‪ ™ 230‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن در ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﻪ واﺳﻄﺔ وﺟﻮد رﺷﺘﻪ ﻛﻮهﻫﺎي ﺑﺮفﮔﻴﺮ زاﮔﺮس‪ ،‬ﻧﻪ از ديﻣﺎه ﻛﻪ‬ ‫از ﻧﻴﻤﻪﻫﺎي آﺑﺎن ﻣﺎه ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺎﻟﻴﺎن ﭘـﻴﺶ‪ ،‬زﻧـﺎن ﺧﺎﻧـﻪدار را ﻣﻮﻇـﻒ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد ﺗﺎ ﻫﺮ ﻛﺪام ﻣﻨﻘﻞ و رواﻧﺪاز ﻟﺤﺎف ﻛﺮﺳﻲ‪ 1‬ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﻛﻨﺎر رودﺧﺎﻧﻪ ﺑـﺮده‪ ،‬آن‬ ‫را ﺧﻮب ﺑﺸﻮﻳﻨﺪ اﮔﺮ ﺳﺎل ﺳﺮدي ﻣﻲﺑﻮد ﭘﺎﻧﺰده آذرﻣﺎه ﻛﺮﺳﻲ را روي ﻣﻨﻘﻞ ﻳﺎ ﭼﺎﻟﻪ اﺟﺎق‬ ‫اﺗﺎق ﻣﻲﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ و ﻫﻤﺎن ﺷﺐ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري ﻣﻮﻳﺰ‪ ،‬ﻛﺸﻤﺶ‪ ،‬ﮔﻨﺪم ﺷـﺎﻫﺪاﻧﺔ ﺑﺮﺷـﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺨﻠـﻮط‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺐﭼﺮة ﺷﺐ اول ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺬاﺷﺘﻦ دور ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و ﮔﺮم ﺷـﺎدي و‬ ‫ﺧﻨﺪه ﺷﺪه‪ ،‬آن ﺷﺐ را دﻳﺮﺗﺮ از ﺷﺐﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل ﻣﻲﺧﻮاﺑﻴﺪﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺧﻮردن اوﻟـﻴﻦ‬ ‫ﺷﺐﭼﺮه زﻳﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﭘﺎرو‪ 2‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻦ و ﮔﺬراﻧﺪن زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﺳﺮد‬ ‫آﻣﺎده ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫اﻣﺮوزه ﻣﺮدم ﺑﺮوﺟﺮد ﻓﺼﻞ ﺳﺮد زﻣﺴﺘﺎن را اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ :‬از اول دي ﻣﺎه ﺗﺎ‬ ‫دﻫﻢ ﺑﻬﻤﻦ ﻣﺎه ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻬﻞ روز اول زﻣﺴﺘﺎن را »ﭼﻠﻪ ﺑﺰرﮔﻪ« ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و ﺑﻴﺴﺖ روز ﺑﻌﺪ از‬ ‫‪ .1‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﻛﺮﺳﻲ ﭘﻨﺎه ﮔﺮم ﻣﺮدم در ﺳﺮﻣﺎي زﻣﺴﺘﺎن ﺑﻮد اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ﺳﺮ ﺑﻪ زﻳـﺮ ﻛﺮﺳـﻲ ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ؛‬ ‫ﭼﺎﻟﻤ‪‬ﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﻤﻮم و ﮔﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ و اﻳﻦ ﻣﺮض ﻣﺪاواﻳﻲ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »ﭼﺎﻟﻤ‪‬ﻪﭼﺎﻟﻤ‪‬ﻪ«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣـﺪاواي‬ ‫ﻓﺮد ﭼﺎﻟﻤ‪‬ﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﻣﺎﻫﺮ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻛﻪ ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺎون‪ ،‬ﻣﻼﻗﻪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳـﺔ دﻳـﮓ ﻏـﺬا را آﻣـﺎده‬ ‫ﻛﺮده‪ ،‬زن ﻣﺪاوا ﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﻓﺮد ﮔﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﭘﺎﻫﺎﻳﺶ ﺟﻔﺖ و ﻛﺸﻴﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ ﻣﻲﺧﻮاﺑﺎﻧﺪ‪ .‬آﻧﻮﻗﺖ ﺳﺮ‬ ‫ﻓﺮد ﮔﺎزﮔﺮﻓﺘﻪ را ﺑﻪ ﺑﺎﻻ ﻣﻲآورد ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺳﻘﻒ را ﺑﺒﻴﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﻴﺮ را ﺑﻪ ﻧﻮك ﺑﻴﻨﻲ ﺑﻴﻤﺎر ﮔﺬاﺷـﺘﻪ‪ ،‬روي ﺷـﻜﻢ و‬ ‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻧﻮك اﻧﮕﺸﺘﺎن ﺑﻴﻤﺎر ﻗﺮار ﻣﻲداد و ﺻﺪا ﻣﻲﻛﺮد‪» :‬ﺑﻪ ﭼ‪‬ﺦ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼ‪‬ﺦ« و ﺑﺎ اﻳﻦ اﺻﻮات ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎر ﺗﻠﻘﻴﻦ ﻣـﻲﻛـﺮد‬ ‫ﻛﻪ ﭼﺎﻟﻤ‪‬ﻪ از او دور ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪ ﺗﻴﺮ‪ ،‬ﻧﺎو‪‬ن ﻣﻼﻗﻪ و ﭼﻬﺎرﭘﺎﻳﻪ را ﻫﻢ از ﻧﻮك دﻣﺎغ و ﺷـﻜﻢ و اﻧﮕـﺸﺘﺎن ﺑﻴﻤـﺎر ﻋﺒـﻮر‬ ‫ﻣﻲداد و ﭼِﺦﭼِﺦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺸﺘﻲ آرد ﮔﻨﺪم از ﺳﻔﺮه ﺑﺮﻣﻲداﺷﺖ و ﺑﻪ دﻳﻮار ﻛﺎهﮔﻠﻲ ﺧﺎﻧـﻪ ﻣـﻲزد‪ .‬اﮔـﺮ آرد ﺑـﻪ‬ ‫دﻳﻮار ﻣﻲﭼﺴﺒﻴﺪ ﺑﺎ ﺧﻮﺷﺮوﻳﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ ﭼﺎﻟﻤﻪ از ﻓﺮد ﺑﻴﻤﺎر دورﺷﺪه اﺳﺖ‪ ).‬ﻓﺎﻃﻤﻪ ﭘﻴﺮداﻳﻪ‪41 ،‬ﺳﺎﻟﻪ‪ ،‬ﺳﺎل‪(63‬‬ ‫‪ .2‬اﮔﺮ در روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﺮف ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺑﺎرش ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺎدم ﻣﺴﺠﺪ در ﺑﻠﻨﺪﮔﻮي ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺎﻧﮓ ﺑﺮ ﻣﻲدارد و ﻣـﺮدم‬ ‫را دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﭘﺎرو ﺑﻪ دﺳﺖ ﺑﮕﻴﺮﻧﺪ و ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﺻﻠﻮات ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ و آل ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺎم ﻣﺴﺠﺪ را ﭘﺎرو ﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و‪231™ (...‬‬

‫ﭼﻠﻪ ﺑﺰرﮔﻪ را از دﻫﻢ ﺑﻬﻤﻦ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﺎن ﺑﻬﻤﻦ »ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻴﻜﻪ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﭼﻬﺎر روز آﺧﺮ ﭼﻠﻪ‬ ‫ﺑﺰرﮔﻪ و ﭼﻬﺎر روز اول ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻴﻜﻪ را ﻫﻢ »ﭼﺎرﭼﺎر« ﻧﺎم ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛـﻪ در‬ ‫اﻳﻦ ﻫﺸﺖ روز ﻫﻮا ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮد ﻣﻲﺷﻮد و اﻳﻦ ﺳﺮﻣﺎي ﻫﺸﺖ روزه ﭼﻮﻧـﺎن زﻣﻬﺮﻳـﺮي در‬ ‫ﺑﺎور ﻣﺮدم اﻳﻦ دﻳﺎر وزﻳﺪه و رﺳﻮخ ﻛﺮده ﻛﻪ ﻛﺴﻲ را ﻳﺎراي ﺷﻜﺎﻳﺖ ﻧﻴﺴﺖ و اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬ ‫از آن ﺧﻴﺎل ﺳﺮد در اذﻫﺎن ﻣﺮدم ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫در ﭼﺎرﭼﺎر زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺎﻟﻲ از ﺳﺎلﻫﺎ ﭼﻬﺎرده ﻧﻔﺮ از ﻣﺮدﻣﺎن روﺳﺘﺎ ﺑﻪ ﻛﻮه ﻣﻲروﻧـﺪ ﺗـﺎ‬ ‫ﻫﻴﺰم ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ده ﻧﻔﺮ از آنﻫﺎ ﻳﺦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮﻧـﺪ و ﻓﻘـﻂ ﭼﻬـﺎر‬ ‫ﻧﻔﺮ از آنﻫﺎ ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﻪ در ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ و ﺑﻪ ده ﺑﺮﻣﻲﮔﺮدﻧﺪ وﻗﺘﻲ اﻫﺎﻟﻲ روﺳﺘﺎ ﺳﺮاغ ده ﻧﻔـﺮ‬ ‫ﺑﻘﻴﻪ را از آنﻫﺎ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺟﻮاب ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪1‬‬

‫ﭼﺎرده رﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﭼﺎر ورﻳﺸﺘﻴﻢ‬

‫اﻟﺤﻢ و ﺧﻴﺮ ورﻳﺸﺘﻴﻢ‬

‫‪čārda raftim čār voriyaštim‬‬

‫‪alham ve xeyr voryaštim‬‬

‫ﺣﻜﺎﻳﺖ ﺳﺮﻣﺎ در ﻣﻨﻄﻘﺔ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎﻧﻲ ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﻪ درازاي ﺷﺐﻫﺎي ﺳﺮد آن اﺳﺖ و اﻳـﻦ‬ ‫ﺣﻜﺎﻳﺖ در ﮔﻔﺘﮕﻮي ﻧﻤﺎدﻳﻦ ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻴﻜﻪ و ﭼﻠﻪ ﺑﺰرﮔﻪ در ﺑﺎور ﻣﺮدم ﺑﻪ ﺧـﻮﺑﻲ ﻧﻤﺎﻳـﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪:‬‬ ‫روزي ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻚ از ﭼﻠﺔ ﺑﺰرگ ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪» :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم ﭼﻪ ﻛﺎر ﻛﺮدهاي؟« ﭼﻠـﻪ ﺑـﺰرگ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﺪرت ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻛﺎري ﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ﺑﻪ زﻳﺮ ﻛﺮﺳـﻲﻫـﺎ و ﭘـﺎي ﺗﻨـﻮر‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﭘﻨﺎه ﺑﺮدهاﻧﺪ« ﭼﻠﻪ ﻛﻮﭼﻚ آﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺪ و ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﺣﻴﻒ و ﺻـﺪ ﺣﻴـﻒ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻤﺮم ﻛﻮﺗﺎه اﺳﺖ اﮔﺮ ﻋﻤﺮم ﺑﻪ درازاي ﺗﻮ ﺑﻮد ﻛﺎري ﻣﻲﻛﺮدم ﻛﻪ ﻣﺮدم از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ داﺧﻞ ﺗﻨﻮرﻫﺎ ﺑﺮوﻧﺪ‪«.‬‬ ‫ﺑﺎور ﻣﺮدم ﺑﺮوﺟﺮد در ﻣﻮرد ﻧﻔﺲدزده و ﻧﻔﺲ آﺷﻜﺎر اﻳﻦﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺳﺘﺎرهاي در آﺳﻤﺎن وﺟﻮد دارد ﺑﺎ ﻧﺎم ﺳﺘﺎرة ﻗﻮس‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﺘﺎره از اول ﭼﻠﺔ زﻣﺴﺘﺎن در‬ ‫آﺳﻤﺎن اﺳﺖ و ﭘﻨﺠﺎه و ﭘﻨﺞ ﺷﺐ از زﻣﺴﺘﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ از ﻣﻼﺋﻚ ﺑﻪ ﺳـﺘﺎرة ﻗـﻮس‬ ‫ﻓﺮﻣﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ از آﺳﻤﺎن ﺳﻘﻮط ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﺑﻴﺎﻳﺪ اﻣﺎ ﺳﺘﺎرة ﻗﻮس ﻗﺒـﻮل ﻧﻤـﻲﻛﻨـﺪ‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﻼﺋﻚ زﻧﺠﻴﺮي ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺳﺘﺎرة ﻗﻮس ﻣﻲاﻧﺪازﻧﺪ و او را ﺑﻪ زور ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .1‬ﭼﻬﺎرده ﻧﻔﺮ رﻓﺘﻴﻢ و ﻓﻘﻂ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﻢاﻟﺤﻤﺪاﷲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻴﺮ ﮔﺬﺷﺖ و ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﺮﮔﺸﺘﻴﻢ‬

‫‪ ™ 232‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﺳﺘﺎرة ﻗﻮس ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎ ﺷﻜﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و از زﻣﻴﻦ ﺑﺨﺎر ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬در‬ ‫اﻳﻦ وﻗﺖ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺲدزده زده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﭘﺎﻧﺰده روز ﮔﺬﺷـﺘﻪ از‬ ‫ﻧﻔﺲدزدة زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻔﺘﺎد روز از زﻣﺴﺘﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ؛ زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺲ آﺷـﻜﺎر ﻣـﻲزﻧـﺪ و ﻫـﻮا‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﮔﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪).‬ﻣﺤﻤﺪ ﺷﺮﻳﻒ ﻛﺮزﺑﺮ‪ 48 ،‬ﺳﺎﻟﻪ‪،‬ﻛﺸﺎورز‪.(68/6/19،‬‬ ‫اﺳﺎﻣﻲ ﺑﺮف و ﺑﺎران زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺎران و ﺑﺮف در ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻧﻮع‪ ،‬ﺷﺪت و زﻣﺎن ﺑﺎرش آن اﺳﺎﻣﻲ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ دارﻧـﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ‪ 1‬را ﻫﻢ ﺑﺎ ﺧﻮد ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه دارﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻛﺪام از اﻳﻦ ﺑﺮف و ﺑﺎرانﻫـﺎ ﻧﻴـﺰ‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزان ﺳﻮد و زﻳﺎن ﺑﺨﺼﻮﺻﻲ دارﻧﺪ؛ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ رﺣﻤﺖاﻧـﺪ و ﺑﻌـﻀﻲﻫـﺎ آﻓـﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺜﺎل ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﺑﻬﺎر و ﺑﺨﺼﻮص در اواﺧﺮ اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﺑﺒﺎرد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻛﻪ زراﻋﺖ در آن ﻣﻮﻗﻊ اﺣﺘﻴﺎج ﺑـﻪ آﺑﻴـﺎري دارد ﺑـﺮاي داﻣـﺪاران و ﻛـﺸﺎورزان و ﻋـﺸﺎﻳﺮ‬ ‫ﻧﻌﻤﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻋﻮض ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن ﺑﺒﺎرد ﭼﻮن ﺑﺎﻋﺚ ﺗﺨﺮﻳﺐ ﺧﺎﻧﻪﻫـﺎ‬ ‫و زراﻋﺖ ﻛﺸﺎورزان ﻣﻲﺷﻮد آﻓﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎنﻃﻮري ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺑﺎران و ﺑﺮف ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺷﺪت‪ ،‬ﻧﻮع و زﻣﺎن ﺑﺎرش اﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎﺻـﻲ‬ ‫دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺎد ﺷﺪﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﺪﺗﻨﺪ ﺑﺒﺎرد »رﻫﻴـﻞ«‪ 2‬ﻧﺎﻣﻴـﺪه ﻣـﻲﺷـﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون وزش ﺑﺎد و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻳﻜﺪﺳﺖ ﺑﺒﺎرد‪» ،‬رﻓﺖ«‪ 3‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻼﻗﻲ ﺑﺒﺎرد‪» ،‬ﺷﻤﺮت«‪ 4‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻼﻳﻢ و آﻫﺴﺘﻪ ﺑﺒﺎرد‪» ،‬ﻧﻢﻧـﻢ«‪ 5‬ﺧﻮاﻧـﺪه‬

‫‪ .1‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ ﺑﺮف و ﺑﺎران ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ دارﻧﺪ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﻫﻢ در ﻣﻮرد ﺑﺎرش آﻧﻬـﺎ وﺟـﻮد دارد‪ .‬ﻣـﺜﻼً اﮔـﺮ در زﻣـﺴﺘﺎن‬ ‫داﻧﻪﻫﺎي ﺑﺎران ﻃﻮري ﺑﺒﺎرﻧﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﻣﻲرﺳﻨﺪ ﺣﺒﺎب اﻳﺠﺎد ﺷﻮد ﻣﺮدم ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎرﻧﺪﮔﻲ اداﻣﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ زوديﻫﺎ ﻫﻢ ﻗﻄﻊ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ در ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب اﺑﺮﻫﺎ ﺑﻪ رﻧـﮓ ﻗﺮﻣـﺰ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎورﺷـﺎن اﻳـﻦ اﺳـﺖ‪ ،‬اﺑﺮﻫـﺎ‬ ‫ﺳﻮﺧﺘﻪاﻧﺪ و روز ﺑﻌﺪ ﺑﺎران ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺎرﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﺸﺎورزان ﺧﻮد را ﺑﺮاي ﻛﺎر آﻣﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪2. rohil‬‬ ‫‪3. reft‬‬ ‫‪4. šemert‬‬ ‫‪5. namnam‬‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و‪233™ (...‬‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎراﻧﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ زﻣﺴﺘﺎن و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺑﺎد و ﺳﺮﻣﺎ ﺑﺒﺎرد‪» ،‬روﺋﻪ«‪ 1‬ﻧـﺎم ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎران ﻧﻌﻤﺖاﻓﺰاﻳﻲ ﻛﻪ در اواﺧﺮ اردﻳﺒﻬﺸﺖ ﺑﺒﺎرد‪» ،‬ﺷﺼﻪ«‪ 2‬ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮف ﻫﻢ ﻣﺜﻞ ﺑﺎران اﻗﺴﺎﻣﻲ دارد و ﻧﺎمﻫﺎﻳﻲ‪:‬‬ ‫‪3‬‬ ‫ﺑﺮف داﻧﻪ درﺷﺖ را ﺑﻪ دم روﺑﺎه ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻛﺮده‪ ،‬ﺑـﻪ آن »دم روآﻳـﻲ« ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‪ .‬ﺑـﺮف‬ ‫ﺳﻨﮕﻴﻦ و آﺑﺪار را از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ زﻣﻴﻦ رﺳﺪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻲﺷﻮد »ﺑﺮفﻟﻬﻪ«‪ 4‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮف داﻧـﻪ‬ ‫رﻳﺰ را ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ﺗﮕﺮگ ﻛﻮﭼﻚ و رﻳﺰ ﻣﻲﺑﺎرد‪» ،‬ﺗﻴﺮﺟﻴﻠﻪ«‪ 5‬ﻧﺎم ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﻓﻲ را ﻛـﻪ ﺧﻴﻠـﻲ‬ ‫ﻧﺮم و ﺷﺒﻴﻪ آرد ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎد ﺑﺒﺎرد‪» ،‬آردﻳﻨﻪ«‪ 6‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺐﭼﻠﻪ و ﺷﺐﭼﺮة زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﻫﻔﺘﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ اول دي ﻣﺎه روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ﻣﻲروﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺷﺐ ﭼﻠـﻪ ﺧﺮﻳـﺪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬روﺳﺘﺎﺋﻴﺎن ﺑﺮوﺟﺮد ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاي ﺷﺐ ﭼﻠﻪ‪ ،‬ﭼﻬـﻞ ﻧـﻮع آﺟﻴـﻞ‪ ،‬ﺧـﺸﻜﺒﺎر‪،‬‬ ‫ﻣﻴﻮه و ﺧﻮراﻛﻲ ﺗﻬﻴﻪ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ اﻳﻦ ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪1 :‬ـ ﻫﻨﺪواﻧﻪ‪2‬ــ ﻛـﺪو‬ ‫ﭘﺨﺘﻪ ‪3‬ـ اﻧﮕﻮر ﺑﻨﺪ ‪4‬ـ اﻧﺎر ‪5‬ـ ﭘﺮﺗﻘﺎل ‪6‬ـ ﺳﻴﺐ ‪7‬ـ ﻛﺸﻤﺶ ‪8‬ـ ﻣﻮﻳﺰ ‪9‬ـ ﺳﻨﺠﺪ ‪10‬ـ ﮔﺮدو‬ ‫‪11‬ـ ﺑﺎدام ‪12‬ـ ﺗﺨﻤﻪ ﻛﺪو ‪13‬ـ ﺗﺨﻤﻪ ﻫﻨﺪواﻧﻪ ‪14‬ـ ﺗﺨﻤﻪ آﻓﺘـﺎﺑﮕﺮدان ‪15‬ــ ﮔﻨـﺪم ﺑﺮﺷـﺘﻪ‬ ‫‪16‬ـ ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ ﺑﺮﺷﺘﻪ ‪17‬ـ ﻛﻨﺠﺪ ‪18‬ـ ﺧﺮﻣﺎ ‪19‬ـ ﺗﺮب ‪20‬ـ ﺳﺒﺰي و ‪...‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺧﻮراﻛﻲ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺷـﺐ ﺧـﻮرده ﺷـﻮد ﺟـﺰو ﭼﻬـﻞ‬ ‫ﺧﻮراﻛﻲ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﻪ ﭼﻬﻞ ﻧﺮﺳﺪ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﻲ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ در ﺧﺎﻧﻪ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ را ﺟﺰ ﭼﻬﻞ ﺧﻮراﻛﻲ ﻣﻲﺷﻤﺎرﻧﺪ‪ .‬ﻣـﺜﻼً ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ‬ ‫آب ﻫﻢ ﻳﻚ ﻧﻮع ﺧﻮراﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎن ﻫﻢ ﻳﻜﻲ و‪ ...‬اﻣﺎ اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ﺧﻮراﻛﻲ و آﺟﻴﻞ ﺷـﺐ‬ ‫‪1. rua‬‬ ‫‪2. šasa‬‬ ‫‪3. domruâyi‬‬ ‫‪4. barfelaha‬‬ ‫‪5. tirjila‬‬ ‫‪6. ārdina‬‬

‫‪ ™ 234‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﭼﻠﻪ در ﺑﺮوﺟﺮد »ﮔﻨﻢﺷﻮﻧﻪ«‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻴﺮ و ﻏﻨﻲ آن را در ﺳـﻔﺮه ﺷـﺐ ﻳﻠﺪاﻳـﺸﺎن دارﻧـﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻨﺪمﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ را اﻣﺮوزه در ﺑﺎزار ﺧـﺸﻜﺒﺎر ﻣـﻲﻓﺮوﺷـﻨﺪ وﻟـﻲ در ﮔﺬﺷـﺘﻪ زﻧـﺎن ﺧـﺎﻧﻮاده‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﮔﻨﺪمﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ را ﺗﻬﻴـﻪ ﻛﺮدﻧـﺪ‪ .‬ﭼﻨـﺪ روز ﻣﺎﻧـﺪه ﺑـﻪ ﭼﻠـﻪ‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬زﻧﺎن ﺧﺎﻧﻮاده ﻣﻘﺪاري ﮔﻨﺪم و ﻣﻘﺪاري ﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ را ﭘﺎك ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻫـﺮ ﻛـﺪام را‬ ‫ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ روي اﺟﺎق ﻳﺎ ﺗﻨﻮر ﻧﺎنﭘﺰي ﺑﺮﺷﺘﻪ ﻛﺮده ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﻧﻤﻚ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﻛﺮدﻧـﺪ و‬ ‫روي ﻛﺮﺳﻲ ﭘﻬﻦ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ ﻫﻢ ﺑﺮاي اﻳﻦﻛﻪ ﮔﻨﺪم ﺑﺮﺷﺘﺔ ﻧـﺮمﺗـﺮي درﺳـﺖ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ ﮔﻨﺪم را در ﺷﻴﺮ ﺧﻴﺲ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﺑﻌﻀﻲﻫـﺎ ﻫـﻢ ذرت را ﺑﺮﺷـﺘﻪ ﻛـﺮده ﺑـﻪ ﻫﻤـﺮاه‬ ‫ﮔﻨﺪمﺷﺎﻫﺪاﻧﻪ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻮع ﺷﺐﭼﺮة ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﻗﻮت ﻣﺎﻟﻲ ﻣﺮدم داﺷـﺖ‪ .‬اﻓـﺮادي ﻛـﻪ در روﺳـﺘﺎ‬ ‫وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﺧﻮﺑﻲ داﺷﺘﻨﺪ و داراي ﻣﺎل و ﺣﺸﻢ ﺑﻮدﻧﺪ ﻳﻚ ﻣﺎه ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ اول ﭼﻠﻪ زﻣـﺴﺘﺎن‬ ‫ﮔﺎو ﻳﺎ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي را ﭘﺮوار ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و در اوﻟﻴﻦ ﺑﺮف زﻣﺴﺘﺎن آن را ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و اﮔـﺮ‬ ‫دﺧﺘﺮ ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺮي را ﺗﺎزه ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺑﺨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬آﻧـﺎن را دﻋـﻮت ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و از‬ ‫ﮔﻮﺷﺖ ﺗﺎزة آن ﻛﺒﺎب درﺳﺖ ﻛﺮده ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺻـﺎﺣﺐ ﻣـﺎل ﺑـﻮد و‬ ‫ﮔﺎو و ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﭘﺮوار ﻣﻲﻛﺮد و آن را ﺑﻪ وﻗﺖ ﭼﻠﻪ ذﺑﺢ ﻣﻲﻛﺮد وﻟﻲ ﺧﻮاﻫﺮ و دﺧﺘـﺮ و‬ ‫داﻣﺎد و ﺧﺎﻧﻮادهاش را در ﻣﺮاﺳﻢ)ﻛﺸﺘﻲﻛﺸﺎن‪ (2‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ذﺑﺢ ﻣﺎل اﺳﺖ دﻋﻮت ﻧﻤﻲﻛـﺮد‪،‬‬ ‫‪1. ganemšowna‬‬

‫‪ .2‬اﻫﺎﻟﻲ روﺳﺘﺎﻫﺎي ﺑﺮوﺟﺮد ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﻛﻪ در اول ﭼﻠﺔ زﻣﺴﺘﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ از ﮔﻠﻮي ﮔﺎو ﭘﺮوار ﺧﻮﻧﻲ رﻳﺨﺘـﻪ ﺷـﻮد و‬ ‫ﺑﺮف زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ را رﻧﮕﻴﻦ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮوارﺑﻨﺪي و ذﺑﺢ ﻣﺎل ﻛﺸﺘﻲﻛﺸﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺟﺪاي از اﻳﻦ ﺑﺎور‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﮔﻮﺷﺖ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ ﻣﺮدم ﻫﻢ ﺻﻮرت ﻣـﻲﮔﻴـﺮد‪ .‬ﺑـﻪ ﻫﻤـﻴﻦ ﻣﻨﻈـﻮر ﭘـﺲ از ﻗﺮﺑـﺎﻧﻲ ﻣﻘـﺪاري از ﮔﻮﺷـﺖ‬ ‫ﻛُﺸﺘﻲﻛﺸﺎن را رﻳﺰرﻳﺰ ﻛﺮده‪ ،‬آﻧﺮا ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﭘﻴﻪ داﺧﻞ دﻳﮓ ﻣﺴﻲ ﺳـﺮخ ﻣـﻲﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬آﻧﻮﻗـﺖ دﻳـﮓ را از روي آﺗـﺶ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪاري آرد ﮔﻨﺪم را روي ﭘﺎرﭼﺔ ﺗﻤﻴﺰي ﭘﻬﻦ ﻛﺮده و ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﮔﻮﺷﺖ ﻗﻴﻤﻪﻗﻴﻤﻪ ﺷﺪه ﻛﻤﻲ ﺳـﺮد‬ ‫ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻣﻘﺪاري آرد ﮔﻨﺪم را داﺧﻞ دﻳﮓ رﻳﺨﺘﻪ آن را ﺑﺎ رﻳﺰهﻫﺎي ﮔﻮﺷﺖ ﻣﺨﻠﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎ دﺳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از‬ ‫داﻧﻪﻫﺎي ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري آرد و ﭼﺮﺑﻲ ﻣﭽﺎﻟﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺗﻮپ ﻛﻮﭼﻜﻲ درﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻫـﺮ ﻳـﻚ را‬ ‫ﺑﻴﺮون آورده‪ ،‬روي آرد داﺧﻞ ﺳﻔﺮه ﻏﻠﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺮد ﺷﺪن ﻗﻴﻤﻪﻫﺎي ﮔﻮﺷﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را داﺧﻞ ﻇﺮﻓﻲ ﺳـﻔﺎﻟﻲ‬ ‫ﻣﻲﭼﻴﻨﻨﺪ و روي آن آرد ﮔﻨﺪم ﻣﻲرﻳﺰﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻢ ﻓﺎﺻﻠﺔ ﺑﻴﻦ ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎ ﭘﺮ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻫﻢ ﻣﻮﻗـﻊ ﺑﻴـﺮون آوردن آنﻫـﺎ دﭼـﺎر‬ ‫دردﺳﺮ ﻧﺸﻮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻗﻴﻤﻪﻫﺎي ﮔﻮﺷﺖ را ﺑﻪ دو ﺻﻮرت اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ اول آنﻛـﻪ ﻫـﺮ وﻗـﺖ ﺑﺨﻮاﻫﻨـﺪ ﻳﻜـﻲ از‬ ‫ﮔﻠﻮﻟﻪﻫﺎي ﮔﻮﺷﺘﻲ را از ﻇﺮف ﺳﻔﺎﻟﻲ ﺑﺮﻣﻲدارﻧﺪ و داﺧﻞ ﺑﺎدﻳﻪ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﻪ اﻧﺪازة ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ آن ﻧﻤﻚ‪ ،‬ﭘﻴـﺎز و آب‬ ‫اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و از آن آﺑﮕﻮﺷﺖ دﻟﭽﺴﺐ ﻣﻲﭘﺰﻧﺪ‪ .‬دوم اﻳﻦﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺮﻧﺞ د‪‬مﭘﺨﺖ ﻣـﻲﭘﺰﻧـﺪ ﻛـﻪ از ﻟﺤـﺎظ‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و‪235™ (...‬‬

‫ﻣﺮدم او را ﺧﺴﻴﺲ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ او ﺣﺮف ﻣﻲزدﻧﺪ‪ .‬آﻧﺎنﻛﻪ دﻋﻮت ﺷﺪه ﺑﻮدﻧـﺪ‬ ‫در ﺟﻮاب ﺑﻲﻣﻌﺮﻓﺘﻲ او ﻣﺜﻞ ﻣﻲآوردﻧﺪ‪:‬‬ ‫زﻣﺴﻮ ﻣﺮه‬

‫ري ﺳﻴﺎﻳﻲ و ذﻏﺎل ﻣﻤﻮﻧﻪ‬

‫‪zemesu mera‬‬

‫‪ri siyāyi ve zoqāl memuna‬‬

‫اﻣﺎ آﻧﺎن ﻛﻪ وﺿﻊ ﻣﺎﻟﻲ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﮔﻨـﺪم ﺑﺮﺷـﺘﻪ و ﺷـﺎﻫﺪاﻧﻪ ﺑﺮﺷـﺘﻪ را در‬ ‫ﺷﺐ ﭼﻠﻪ در ﻛﻨﺎر ﻫﻢ ﻣﻲﺧﻮردﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺴﺎﻳﮕﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ ﻛﺪام ﺧﺎﻧﻮاده‪ ،‬وﺿـﻊ‬ ‫ﻣﺎﻟﻲ درﺳﺖ و ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻧﺪارد ﺑﺮاي آنﻫﺎ آﺟﻴﻞ و ﻣﻴﻮه ﻣﻲﻓﺮﺳﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﺐ‬ ‫ﭼﻠﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮاي ﺷﺎم ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ دﻳﮕﺮي ﻧﻤﻲرﻓﺖ زﻳﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮدﻧﺪ در اﻳﻦ ﺷـﺐ ﺑﺎﻳـﺪ ﻫـﺮ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﺳﺮ ﺳﻔﺮة ﺧﻮدش ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از رﺳﻮم ﺧﻮب ﺷﺐ ﭼﻠﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﭘﺴﺮاﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺰدﺷﺎن‬ ‫را ﺑﻪ ﺧﺎﻧﺔ ﺧﻮد ﻧﻴﺎورده ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﺮاي ﺧﺎﻧﻮادة ﻫﻤﺴﺮش ﺳﻴﺐ‪ ،‬ﭘﺮﺗﻘﺎل و اﻧﺎر ﻣﻲﺑﺮدﻧـﺪ‪ .‬اﻣـﺎ‬ ‫ﻣﻴﻮه ﺑﺮدن ﻓﻘﻂ از آن ﺟﻮاﻧﺎن ﻧﺎﻣﺰد ﻛﺮده ﻧﺒﻮد ﺑﻠﻜﻪ ﻓﺮزﻧﺪان ذﻛﻮر ﺧـﺎﻧﻮاده از وﻗﺘـﻲ ﻛـﻪ‬ ‫ازدواج ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ وﻇﻴﻔﻪ داﺷﺘﻨﺪ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻫﺮان ازدواج ﻛﺮدة ﺧﻮد ﻣﻴﻮه و ﻳﺎ ﭘﻮل ﺑﺒﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻏﺬاﻳﻲ ارزش ﻓﺮاوان دارد‪.‬‬

‫‪236‬‬

‫™ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ زﻣﺴﺘﺎﻧﻲ‬ ‫ﻳﻜﻲ از آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﺎديﺑﺨﺶ ﺷﺐ ﭼﻠﻪ ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺎل دورﻛﻲ‪ 1‬ﻳـﺎ ﺷﺎلاﻧـﺪازي اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﻏﺮوب آﻓﺘﺎب‪ ،‬ﺑﭽﻪﻫﺎي روﺳﺘﺎ ﻣﻘﺪاري از ﻫﻴﺰمﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻗﺒﻼً ﺗﻬﻴﻪ ﻛﺮده ﺑﻮدﻧﺪ را‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺸﺖﺑﺎم ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮدﻧﺪ و آﺗﺶ ﻣﻲاﻓﺮوﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺷـﺎدي ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ و ﺗﺮﻗـﻪﺑـﺎزي ﺑـﻪ راه‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪاﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮد ﺑﺮﻣﻲﮔﺸﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺧﻮردن ﭘﻠﻮ‪ ،‬ﻫﺮ ﻛـﺪام ﺷـﺎل ﻳـﺎ‬ ‫روﺳﺮي ﺑﺰرﮔﻲ را ﻛﻪ زﻧﺎن روﺳﺘﺎﻳﻲ ﺑـﺮاي ﺳـﺮﺑﻨﺪ اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﻲﻛﺮدﻧـﺪ‪ ،‬ﺑﺮداﺷـﺘﻪ‪ ،‬روي‬ ‫ﭘﺸﺖﺑﺎمﻫﺎي در و ﻫﻤﺴﺎﻳﻪ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و در ﺣﺎﻟﻲﻛﻪ ﺧﻮدﺷـﺎن را در ﺗـﺎرﻳﻜﻲ ﭘﻨﻬـﺎن ﻧﮕـﻪ‬ ‫ﻣﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻫﺴﺘﻪ ﺷﺎل ﻳﺎ روﺳﺮي ﺑﺰرگ ﺧﻮد را از دﻳﻮار‪ ،‬درﻳﭽﻪ‪ ،‬ﻫـﻮاﻛﺶ و ﻳـﺎ اﻳـﻮان‬ ‫ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ آوﻳﺰان ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ و ﻳﻚ ﺳﺮ ﺷﺎل را ﻫﻢ در دﺳـﺖ ﺧـﻮد ﻧﮕـﻪ داﺷـﺘﻪ ﺑـﺎ‬ ‫ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ دم ﻣﻲﮔﺮﻓﺘﻨﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﺸﻮ اول ﻗﺎﻫﺎره‬

‫‪emšow aval qahara‬‬

‫اﻣﺸﺐ اول ﻗﺎﻫﺎر اﺳﺖ)ﺑﻠﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﺷﺐ ﺳﺎل(‬ ‫ﺧﻴﺮ د ﻫﻮﻧﺖ ﺑﻮاره‬

‫‪xeyr de hunat bavāra‬‬

‫ﺧﻴﺮ در ﺧﺎﻧﻪ ات ﺑﺒﺎرد‬ ‫زﻧﺖ دو ﻛﺮ ﺑﻴﺎره‬

‫‪zanet do kor biyāra‬‬

‫زﻧﺖ دو ﭘﺴﺮ ﺑﺰاﻳﺪ‬ ‫ﻧﻮن و ﭘﻨﻴﺮ و ﺷﻴﺮه‬

‫‪nun o panir o šira‬‬

‫ﻧﻮن و ﭘﻨﻴﺮ و ﺷﻴﺮه‬ ‫ﻛﺨﺎ ﻫﻮﻧﺖ ﻧﻤﻴﺮه‬

‫‪kaxa hunat namira‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻪ ات ﻧﻤﻴﺮد‬

‫ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﻫﻢ ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن اﻳﻦ اﺷﻌﺎر‪ ،‬ﻳﻚ ﺗﺨﻢ ﻣﺮغ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﮔﺮدو ﻳﺎ ﻣﻘﺪاري ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ‬ ‫ﺑﻪ ﭘﺮ ﺷﺎل ﺑﭽﻪﻫﺎ ﮔﺮه ﻣﻲ زد و ﺷﺎل را ﺗﻜﺎن ﻣﻲداد و ﻣﻲﮔﻔﺖ‪» :‬ﻳﺎ ﻋﻠﻲ ﺑﻜﺶ ﺑﺎﻻ« ﺑﭽﻪﻫﺎ‬ ‫‪1. šâl doreki‬‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و‪237™ (...‬‬

‫ﻫﻢ ﺑﺎ ﺟﻮاب ﻋﻠﻲ ﻳﺎرت ﺑﻪ ﻫﺪﻳﻪ دﻟﺨﻮاه ﺧﻮد ﻣﻲرﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴـﺸﻪ در ﺷـﺎل ﺑﭽـﻪﻫـﺎ‬ ‫ﺷﻴﺮﻳﻨﻲ و ﮔﺮدو ﮔﺮه زده ﻧﻤﻲﺷﺪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻌﻀﻲﻫﺎ از راه ﺷﻮﺧﻲ ﺗﻜﻪﺳﻨﮕﻲ‪ ،‬ﭘﻮﺳﺖ ﻣﻴﻮه و‬ ‫آﺟﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺷﺎل ﺑﭽﻪﻫﺎ ﻣﻲ ﺑﺴﺘﻨﺪ و ﺷﺎل را ﺑﻪ ﺑـﺎﻻي درﻳﭽـﻪ ﻣـﻲﻓﺮﺳـﺘﺎدﻧﺪ‪ .‬اﮔـﺮ ﺑﭽـﻪﻫـﺎ‬ ‫زودرﻧﺞ و اﻫﻞ ﻗﻬﺮ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ وﻇﻴﻔﺔ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﮔﺮﻳﻪ آنﻫﺎ را ﺑﻨـﺪ ﺑﻴـﺎورد و از‬ ‫آﻧﺎن دﻟﺠﻮﻳﻲ ﻛﻨﺪ ﺑﭽﻪﻫﺎي ﺗﺨـﺲ و ﺷـﻴﻄﺎن ﻫﺠﻮﻳـﺎت دﺳـﺘﻪﺟﻤﻌـﻲ ﺑـﺮاي ﺻـﺎﺣﺒﺨﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪:‬‬ ‫اﻣﺸﻮ اول ﻗﺎﻫﺎره‬

‫‪1‬‬

‫‪emšow aval qahara‬‬

‫اﻣﺸﺐ اول ﻗﺎﻫﺎره)ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﺷﺐ ﺳﺎل(‬ ‫ﺧﻴﺮ د ﻫﻮﻧﺖ ﻧﻮاره‬

‫‪xeyr de hunat navāra‬‬

‫ﺧﻴﺮ و ﺑﺮﻛﺖ در ﺧﺎﻧﻪات ﻧﺒﺎرد‬ ‫ﻧﻮن و ﭘﻨﻴﺮ و ﺣﻠﻮا‬

‫‪nun o panir o halvā‬‬

‫ﻧﺎن و ﭘﻨﻴﺮ و ﺣﻠﻮا در ﺧﺎﻧﻪات ﺑﺎﺷﺪ)ﺣﻠﻮاي ﻣﺮگ(‬ ‫ﻛﻴﺨﺎ ﺧﻮﻧﺖ ﻟﻨﮓ واﻻ‬

‫‪keyxā xunat leng vālā‬‬

‫ﺑﺰرگ ﺧﺎﻧﻪات ﺑﻤﻴﺮد‬

‫ﺑﭽﻪﻫﺎ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺷﺎل اﻧﺪازي ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاي دﻳﮕﺮ ﻣﻲرﻓﺘﻨﺪ و ﺑﺎز ﺷﻌﺮي دﻳﮕـﺮ و ﺷـﺎﻟﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ‪.‬‬ ‫اﻓﺴﺎﻧﻪ و ﺣﻜﺎﻳﺎت اﺳﻄﻮرهاي‬ ‫در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺐﻫﺎي ﺳﺮد و ﺑﻠﻨﺪ زﻣﺴﺘﺎن و از ﺟﻤﻠﻪ ﺷﺐ ﻳﻠﺪا ﻓﺮﺻﺖ ﻣﻐﺘﻨﻤﻲ ﺑﻮد ﺗـﺎ‬ ‫ﺧﺎﻧﻮادهﻫﺎ و اﻗﻮام ﮔﺮد ﻫﻢ آﻳﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﻴﺖ ﺧﻴﺮ و ﺳﻼﻣﺘﻲ ﺗﻔﺄﻟﻲ ﺑﻪ دﻳﻮان ﺣـﺎﻓﻆ ﺑﺰﻧﻨـﺪ و‬ ‫ﭘﺮدهاي از ﺷﺎﻫﻨﺎﻣﻪ را از ﻧﻔﺲ ﮔﺮم ﺻﺎﺣﺐﻧﻔﺴﻲ ﮔﻮش ﻛﻨﻨﺪ و ﻳﺎ ﻗﺼﻪ‪ ،‬ﺣﻜﺎﻳﺖ ﻳﺎ ﭘﻨﺪ و‬ ‫ﺣﺪﻳﺜﻲ از ﻛﺘﺐ در دﺳـﺘﺮس آنزﻣـﺎن را دوره ﻛﻨﻨـﺪ و ﺑﻬـﺮه ﺑﺒﺮﻧـﺪ‪ .‬ﻛﺘـﺎبﻫـﺎﻳﻲ ﭼـﻮن‬ ‫ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ‪ ،‬ﻃﻮﻓﺎن ﻛﺮﺑﻼ‪ ،‬اﻣﻴﺮارﺳﻼن‪ ،‬ﻣﺨﺘﺎر‪ ،‬اﻣﻴﺮﺣﻤﺰه‪ ،‬ﺟﺎﻣﻊاﻟﺘﻤﺜﻴﻞ‪ ،‬ﺣﺴﻴﻦ ﻛﺮد و‪...‬‬ ‫‪ .1‬در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻨﺎﻃﻖ ﻟﺮﺳﺘﺎن از ﺟﻤﻠﻪ در ﺑﺮوﺟﺮد ﻣﺮاﺳﻢ ﺷﺎدي ﺑﺨﺶ ﺷﺎلاﻧﺪازي در ﺷﺐ ﻋﻴﺪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬

‫‪ ™ 238‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﺰ ﻛﺘﺐ ﻳﺎد ﺷﺪه و ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻛﺸﺪار و ﺑﻠﻨﺪي ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﺪ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﻛﻮﺗﺎﻫﻲ وﺟﻮد داﺷﺖ ﻛﻪ از ﻃﺮﻓﻲ ﺑﺮ ﺑﺎور ﻣﺮدم اﺳﺘﻮار ﺑﻮد و از ﻃـﺮف دﻳﮕـﺮ رﻳـﺸﻪ در‬ ‫اﺳﻄﻮرهﻫﺎ داﺷﺖ‪ .‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮه ذﻫﻨﻲ ﻣﺮدم ﺑﻮد و ﺑﺮ داﻧﺶ و ﻋﻠﻢ و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻋﺎﻣﻪ‬ ‫از ﻃﺒﻴﻌﺖ اﺳﺘﻮار ﺑﻮد‪ .‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻋﻨﻮان »ﺣﻜﺎﻳﺎت اﺳﻄﻮرهاي«‪ 1‬ﻧﺎم‬ ‫ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﻗﺼﺔ ﺑﺮف ﻫﻔﺘﺎد‪ :‬ﻧﻴﻤﻪ ﺷﺒﻲ از ﺷﺒﻬﺎي ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎن‪ ،‬درﺳـﺖ ﻫﻔﺘـﺎد روز از ﻋﻴـﺪ ﻧـﻮروز‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺮف ﺷﺪﻳﺪي ﺑﺎرﻳﺪن ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬آﻧﻘﺪر درﺷﺖ و ﺗﻨﺪ ﻛﻪ آﺷﻴﺎﻧﺔ ﻛﻼغ ﺑﺎﻻي درﺧﺖ‬ ‫ﻛﻨﺎر اﻣﺎﻣﺰاده را ﻫﻢ ﺑﺮف ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﻼغ از اﻳﻦ ﺑﺮف ﺑﻲﻣﻮﻗﻊ و ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﻳﻲ ﭘﺮوردﮔﺎر ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻓﺮو ﻣﻲرود و از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ﺳﺮ و ﮔﺮدن ﺧﻮد را ﺑﻪ زﻳﺮ ﭘﺮ و ﺑﺎل ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد و ﺑـﻪ‬ ‫ﺧﻮاب ﻓﺮو ﻣﻲ رود‪ .‬ﺻﺒﺢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻮاي ﻣﺮﻏﺎن ﺻﺤﺮاﻳﻲ ﺑﻴﺪار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ زﻣﻴﻦ ﺧﺸﻚ‬ ‫اﺳﺖ و ﺧﺒﺮي از آن ﻫﻤﻪ ﺑﺮف ﻧﻴﺴﺖ ﮔﻮﻳﺎ اﺻﻼً ﺑﺮﻓﻲ ﻧﺒﺎرﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻼغ از اﻳـﻦ ﻫﻤـﻪ‬ ‫ﻗﺪرت ﻧﻤﺎﻳﻲ ﺧﺪا‪ ،‬از ﺗﻌﺠﺐ ﻣﻨﻘﺎرش را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻛﺸﺎورزاﻧﻲ ﻛﻪ ﮔﺎوﻫﺎي ﺧﻮد‬ ‫را ﺑﺮاي ﺷﺨﻢ ﺟﻔﺖ ﻛﺮده و ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ رواﻧﺔ ﻣﺰرﻋﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد‬ ‫ﺑﺮﻓﻲ اﻓﺘﺎد‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اي ﭘﻴﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﻗﺪ اي ﺗﻴﺮ‬ ‫در واﻗﻊ آن ﻛﻼغ اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﻣﻲﺧﻮاﻧﺪ ﺗﺎ آﻧﺎن را از ﻗﺪرت ﺧﺪاوﻧـﺪ آﮔـﺎه‬ ‫ﻛﻨﺪ و ﺣﺎﻻ اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ زﻣﺴﺘﺎن رﻓﺘﻪ و زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺲ آﺷﻜﺎر زده و ﻫـﻮا ﮔـﺮم‬ ‫ﺷﺪه و دﻳﮕﺮ ﺑﺮﻓﻲ ﻧﻤﻲﺑﺎرد ﻣﺮدم در ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺑﺮاﻳﺶ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻫﻔﺘﺎد‬ ‫ﺑﺮﻓﻲ اﻓﺘﺎد‬ ‫ﺑﻪ ﺣﻖ اﻳﻦ ﭘﻴﺮ‬ ‫‪ .1‬ﺑﺎ ﺳﭙﺎس از ﺟﻨﺎب آﻗﺎي دﻛﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ ﺟﻌﻔﺮيﻗﻨﻮاﺗﻲ ﻛﻪ از رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﻳﺸﺎن در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻮع اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ ﺑﻬـﺮهﻣﻨـﺪ‬ ‫ﺷﺪﻳﻢ‪.‬‬

‫ﻛﺮﺳﻲ ﮔﺮم‪ ،‬زﻣﺴﺘﺎن ﺳﺮد )ﺗﺄﻣﻠﻲ در ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﺧﻮراﻛﻲﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ و‪239™ (...‬‬

‫ﺑﻪ ﻗﺪ اﻳﻦ ﺗﻴﺮ‬ ‫ﻗﺼﻪ اﻣﺪ و ﻣﻮﻣﺪ‪ :‬ﻧﻘﻞ اﺳﺖ در ﻗﺪﻳﻢ ﭘﻴﺮزﻧﻲ دو ﭘﺴﺮ داﺷﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم »اﻣﺪ« و »ﻣﻮﻣـﺪ«‪.‬‬ ‫اﻳﻦ دو ﺑﺮادر در ﭼﺎرﭼﺎر زﻣﺴﺘﺎن ﭼﻨﺪ ﺷﺘﺮ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ و رواﻧﺔ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن ﻣﻲﺷـﻮﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺑﺎري را ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ اﻣﺎ در ﺑﻴﻦ راه از ﺷﺪت ﺳﺮﻣﺎ ﻳﺦ ﻣﻲزﻧﻨﺪ و ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮزن ﺳﻪ روز ﺻﺒﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺎ ﺧﺒﺮي از ﺑﭽﻪﻫﺎﻳﺶ ﻧﻤﻲرﺳـﺪ ﻧﮕـﺮان ﻣـﻲﺷـﻮد ﭘـﺲ‬ ‫»ﺗﻨﻴﺮﺷﺎ‪ «1‬ﻳﺶ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد و رواﻧﺔ ﻛﻮه ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺎ دو ﭘﺴﺮش را در ﺑﻴﻦ راه ﻣﺮده‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﺑﻌﺪ ﺑﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﮔﺮﻳﻪ و ﻋﺼﺒﺎﻧﻴﺖ ﻓﺮﻳﺎد ﻣﻲزﻧﺪ‪:‬‬ ‫»اﻣﺪ ﻣﺮد ﻣﻮﻣﺪ ﻣﺮد دل و ﻛﻲ ﻛﻨﻢ ﺧﺶ‬ ‫‪amad mord, mumed mord del ve ki konem xaš‬‬

‫ﺗﻨﻴﺮﺷﺎﻧﻪ ور دارم ﻋﺎﻟﻤﻲ زﻧﻢ ﺗﺶ«‬ ‫‪taniršane verdārem ālemi zenem taš‬‬

‫ﻳﻌﻨﻲ‪ :‬ﭘﺴﺮﻫﺎﻳﻢ اﻣﺪ و ﻣﻮﻣﺪ ﻣﺮدﻧﺪ ﭘﺲ ﺑﻪ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ دﻟﻢ را ﺧﻮش ﻛﻨﻢ ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲام را‬ ‫ﺑﺮ ﻣﻲدارم و ﻋﺎﻟﻤﻲ را ﺑﻪ آﺗﺶ ﻣﻲﻛﺸﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺮزن ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲاش را آﺗﺶ ﻣﻲزﻧﺪ و از ﺑﺎﻻي ﻛﻮه ﺑﻪ ﻃﺮف ﭘﺎﺋﻴﻦ ﭘﺮﺗﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﺮﺑﺎران و آﺑﺎد ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺮدم ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮب ﭘﻴﺮزن در ﺟﺎي ﺧﻴﺲ‬ ‫اﻓﺘﺎده و ﻫﺮ ﺳﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺧﺸﻚ و ﻛﻢ ﺑﺎران ﺑﺎﺷـﺪ ﻣـﻲﮔﻮﻳﻨـﺪ ﭼﻮﺑﺪﺳـﺘﻲ ﭘﻴـﺮزن ﺑـﻪ ﺟـﺎي‬ ‫ﺧﺸﻜﻲ اﻓﺘﺎده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﻗﺼﺔ ﺑﺮف و ﻫﭙﻠﻮك ‪ :‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﺑﺮف و ﻫﭙﻠﻮك در اول ﭼﻠـﺔ زﻣـﺴﺘﺎن ﻗـﺮار ﻧـﺎﻣﺰدي‬ ‫ﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻫﭙﻠﻮك ﺑﺎ ﺑﺮف ﺷﺮط ﻣﻲﻛﻨﺪ‪» :‬وﻗﺘﻲ ﮔﻴﺴﻮاﻧﻢ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪ ﺑﺎ ﺗﻮ ﻋﺮوﺳﻲ ﻣـﻲﻛـﻨﻢ«‬ ‫ﺑﺮف ﻫﻢ ﻗﺒﻮل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﻣﻲﮔﺬرد و اﻳﻦ دو ﻋﺎﺷﻖ دﻟﺒﺎﺧﺘﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺧﺮه‬ ‫ﻛﻲ زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺲدزده ﻣﻲزﻧﺪ و ﻛﻲ ﻫﻮا ﮔﺮم ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﭙﻠﻮك ﺟﻮاﻧـﻪ ﺑﺰﻧـﺪ و ﮔﻴـﺴﻮاﻧﺶ‬

‫‪ .1‬ﺗﻨﻴﺮﺷﺎ )‪ :(taniršâ‬ﭼﻮﺑﺪﺳﺘﻲ ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺗﺶ ﺗﻨﻮر را زﻳﺮ و رو ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪ .2‬ﻫ‪‬ﭙﻠﻮك )‪ :(hapeluk‬ﮔﻴﺎﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻔﺲ دزدة زﻣﻴﻦ در زﻣﻴﻦﻫﺎي ﺑﺎﻳﺮ ﺟﻮاﻧﻪ ﻣﻲزﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺮگ اﻳﻦ ﮔﻴﺎه ﺷِـﻨﮓ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ آن را ﺧﺎم ﺧﺎم ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ و رﻳﺸﺔ آن را ﻛﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﻫﻮﻳﺞ اﺳﺖ ﻫﭙﻠﻮك ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ و ﭘﻮﺳﺖ رﻳﺸﺔ آن را ﻣﺜـﻞ‬ ‫ﻣﻮز ﻛﻨﺪه و ﻣﻲﺧﻮرﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ ™ 240‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺑﻠﻨﺪ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ازدواج ﻛﻨﻨـﺪ‪ .‬دي ﻣـﺎه ﻣـﻲﮔـﺬرد و ﭼﻬـﻞ و ﭘـﻨﺞ روز از‬ ‫زﻣﺴﺘﺎن ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬زﻣﻴﻦ ﻧﻔﺲدزده ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮفﻫﺎ ﻛﻢﻛﻢ ﺷﻞ و آﺑﻜﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و از زﻣﻴﻦ‬ ‫ﺑﺨﺎر ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪ .‬ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻫﭙﻠﻮك ﺟﻮاﻧﻪ ﻣﻲزﻧﺪ و ﮔﻴﺴﻮاﻧﺶ ﻛـﻢﻛـﻢ ﺑﻠﻨـﺪ ﻣـﻲﺷـﻮد اﻣـﺎ‬ ‫ﻫﭙﻠﻮك ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﻨﺘﻈﺮ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮف ﺑﻪ ﺳﺮاﻏﺶ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻣـﺎ ﻫﭙﻠـﻮك ﻛـﻪ ﺑـﺮاي رﺳـﻴﺪن‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ روزي روزﺷﻤﺎري ﻣﻲﻛﺮد ﺑﻪ ﺳﺮاغ ﺑﺮف ﻣﻲرود و ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻔﺲ از ﻗﻔـﺲ ﺑـﺮف‬ ‫ﺑﺮﻳﺪه و ﻧﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﭙﻠﻮك ﺑﻪ ﺑﺮف ﺳﻼم ﻣﻲدﻫﺪ و اﺣﻮاﻟﻲ از او ﻣﻲﭘﺮﺳـﺪ‪ .‬ﺑـﺮف از ﺗـﻪ‬ ‫ﮔﻠﻮي ﺧﺴﺘﻪ و ﺑﻲﺟﺎن ﺟﻮاﺑﺶ را ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻫﭙﻠﻮك ﺑﻪ ﺑﺮف ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬ﻋﺰﻳﺰم ﺑﺪ ﻧﺒﺎﺷـﺪ؟«‬ ‫ﺑﺮف ﺟﻮاب ﻣﻲدﻫﺪ‪» :‬ﺑﺪ ﻧﺒﻴﻨﻲ« ﻫﭙﻠﻮك دوﺑﺎره ﻣﻲﭘﺮﺳﺪ‪» :‬ﭼﻪ ﺷﺪه؟ ﻣـﺎ ﺷـﺮط و ﻗـﺮاري‬ ‫داﺷﺘﻴﻢ ﻋﻬﺪ و ﭘﻴﻤﺎﻧﻲ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻛﻮ آن ﻋﻬﺪ و ﻛﺠﺎﺳﺖ آن ﭘﻴﻤﺎن؟«‪.‬‬ ‫ﺑﺮف ﺑﺎ ﺷﺮﻣﺴﺎري ﺳﺮش را ﺑﻠﻨﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺟﻮاب ﻣـﻲدﻫـﺪ‪» :‬آن زﻣـﺎن ﻛـﻪ ﺟـﻮان و‬ ‫ﺳﺮﺣﺎل ﺑﻮدم ﺗﻮ ﮔﻞﮔﻴﺲ ﻧﺪاﺷﺘﻲ؛ ﺣﺎﻻ ﺗﻮ ﮔﻴﺴﻮ دار ﺷﺪي ﻣﻦ ﺣﺎل ﻧﺪارم«‪.‬‬ ‫ﺣﺎﻻ ﻫﺮﮔﺎه دو ﻧﻔﺮ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻗﺮاري ﺑﮕﺬارﻧﺪ و زﻣﺎن دﻗﻴﻘﻲ را ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻛﻨﻨﺪ اﻣﺎ ﻳﻜـﻲ از دو‬ ‫ﻃﺮف ﺑﻪ ﺳﺮ ﻗﺮار ﺑﺮود و ﺧﺒﺮي از ﻃﺮف ﻗﺮار ﻧﺒﺎﺷﺪ و دﻳﮕﺮ اﻣﻴـﺪي ﻫـﻢ ﺑـﻪ اداي ﻗـﺮار‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﺼﻪ ﺑﺮاﻳﺶ آورده ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب‬ ‫ﺗﻬﻴﻪ و ﺗﻨﻈﻴﻢ‪ :‬ﻋﻠﻲ آﻧﻲ زاده‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم درﺗﻮﺟﺎن )ﺟﻠﺪ ‪(6‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺣﺎﺻـﻞ ﺗـﻼش و ﭘـﮋوﻫﺶ ﺳـﺮﻛﺎر‬ ‫ﺧﺎﻧﻢ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﭘﻴﺸﺪادﻓﺮ‪ ،‬ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎر ﭘﻴﺶﻛﺴﻮت واﺣـﺪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه‬ ‫ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺟﻠﺪ از ﻛﺘﺎب »اﻓﺴﺎﻧﻪﻫـﺎي ﻣـﺮدم‬ ‫درﺗﻮﺟﺎن« را در دو ﻣﺠﻠﺪ ﺑﻪ ﺑﺎزار ﻧﺸﺮ ﺳﭙﺮده ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎر آداب و رﺳﻮم دﻳﺎر درﺗﻮﺟﺎن را در ﻧﺴﺨﻪاي دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﺟﺎﻣﻊ و ﮔـﺴﺘﺮده‪ ،‬ﮔـﺮدآورده و ﻫﻤـﺮاه ﺑـﺎ‬ ‫ﺗﺼﺎوﻳﺮ در ‪ 2000‬ﺷﻤﺎرﮔﺎن و ﻗﻴﻤﺖ ‪ 37300‬رﻳﺎل‪ ،‬در‬ ‫ﺷﻬﺮﻳﻮرﻣﺎه ﺳﺎل ‪ 1382‬ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮدهﺗﺮﻳﻦ ﻓـﺼﻞ ﻛﺘـﺎب را ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪» ،‬آداب و رﺳﻮم ﻣﺮدم درﺗﻮﺟﺎن« ﻧﺎم ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در اﻳﻦ ﻓـﺼﻞ‪ ،‬ﺿـﻤﻦ‬ ‫ﻣﻌﺮﻓﻲ زادﮔﺎه ﺧﻮد ﺑـﻪ ﺗﻮﺻـﻴﻒ ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠـﻒ و ﭘﺮاﻛﻨـﺪهاي ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﻛـﺸﺎورزي‪،‬‬ ‫ﻗﺴﻢﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻔﺮﻳﻦﻫﺎ‪ ،‬دﺷﻨﺎمﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎهﺷﻤﺎري‪ ،‬ﻣﻌﺘﻘﺪات‪ ،‬ﺿﺮباﻟﻤﺜﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴـﻞﻫـﺎ‪ ،‬ﺗـﺸﺒﻴﻪﻫـﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺴﺘﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻮروز‪ ،‬ﺳﻮﮔﻮاري ﺣﻀﺮت اﻣﺎم ﺣﺴﻴﻦ)ع(‪ ،‬ﻧﺎن‪ ،‬آراﻳـﺶ‪ ،‬ﻣـﺮگ‪ ،‬ﻣﻜﺘﺒﺨﺎﻧـﻪ و‬ ‫ﻋﺮوﺳﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم ﺑﻪ »ﺳﺎﺑﻘﻪ ﻛﻮهﻫﺎ و ﮔﻴﺎﻫﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ و روش اﺳـﺘﻔﺎده آﻧﻬـﺎ« اﺧﺘـﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ‬

‫‪ ™ 242‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺳﺮﻛﺎر ﺧﺎﻧﻢ ﭘﻴﺸﺪادﻓﺮ ﺑﻪ ﺑﺮﮔﺰاري ﻣﺴﺎﺑﻘﻪ ﻛـﻮهﻫـﺎ از ﺳـﻮي ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬ ‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم در زﻣﺎن ﻣﺪﻳﺮﻳﺖ اﺳﺘﺎد اﻧﺠﻮيﺷﻴﺮازي اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎ ﻳﺎدآوري ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه‬ ‫ﺷﺪن اﻳﺸﺎن از ﻣﻴﺎن ﭼﻨﺪ ﻫﺰار ﺷﺮﻛﺖﻛﻨﻨـﺪه‪ ،‬ﻳﺎﻓﺘـﻪﻫـﺎي ﺧـﻮد را در ﺧـﺼﻮص ﮔﻴﺎﻫـﺎن‬ ‫داروﻳﻲ در ﭼﻬﻞ و ﭘﻨﺞ ﺻﻔﺤﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﻓﺼﻞ ﺳﻮم ﺑﻪ ﺑﻴﻤﺎريﻫﺎ و روش ﺳﻨﺘﻲ درﻣﺎن آﻧﻬـﺎ ﭘﺮداﺧﺘـﻪ و در ﻓـﺼﻞ‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ درﺗﻮﺟﺎن را ﺑﻪ ﺳﻪ دﺳﺘﻪ ﺑﺎزيﻫﺎي دﺧﺘﺮان‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎي ﭘـﺴﺮان و‬ ‫ﺑﺎزيﻫﺎي ﻫﻤﻪ ﻃﺒﻘﺎت دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‪ ،‬ﺳﻲ و ﻫﺸﺖ ﺑـﺎزي ﻣﺤﻠـﻲ‪،‬‬ ‫ﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﻔﺼﻴﻞ و ﮔﺎه ﺑﻪ اﺧﺘﺼﺎر ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨﺶ اﻳﻦ اﺛﺮ ارزﺷﻤﻨﺪ »دﺳـﺖ ﻧﻮﺷـﺘﻪﻫـﺎي ﻧﺠـﻮا« ﻧـﺎم دارد‪ .‬در اﻳـﻦ ﺑﺨـﺶ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺪادي از ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي اﺳﺘﺎد ﺳﻴﺪاﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ اﻧﺠـﻮي ﺷـﻴﺮازي‪ ،‬زﻳﻨـﺖﺑﺨـﺶ ﻛﺘـﺎب اﺳـﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺎﻣﻪﻫﺎي ذﻛﺮ ﺷﺪه در ﭘﺎﻳﺎن ﭘﮋوﻫﺶ‪ ،‬ﺿﻤﻦ اﻳﻦﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﻗﺪرﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه از اﺳـﺘﺎد و‬ ‫ﻣﺮاد ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﺷﻪﻫﺎﻳﻲ از دﻗﺖ و ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺘﺎد اﻧﺠﻮي ﺷـﻴﺮازي را در آﻣـﻮزش و‬ ‫ﺗﺮﺑﻴﺖ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺎن ذﻛﺮ اﺳﺖ ﺳﺮﻛﺎر ﺧﺎﻧﻢ ﻓﺮﺧﻨﺪه ﭘﻴﺸﺪادﻓﺮ از ﺳﺎل ‪ 1347‬ﻫﻤﻜـﺎري ﺧـﻮد را ﺑـﺎ‬ ‫ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم آﻏﺎز ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﺮﻛﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘـﺎت‬ ‫در ارﺗﺒﺎط ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻫﻔﺘﻤﻴﻦ ﺟﻠﺪ ﻛﺘﺎب ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم درﺗﻮﺟﺎن در ﺧﺼﻮص اﺻﻄﻼﺣﺎت و‬ ‫واژهﻫــﺎ‪ ،‬ﺗــﺎزهﺗــﺮﻳﻦ اﺛــﺮ ﻣﻨﺘــﺸﺮ ﺷــﺪه از اﻳــﻦ ﻧﻮﻳــﺴﻨﺪه اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﺑــﺮ روي ﭘﻴــﺸﺨﻮان‬ ‫ﻛﺘﺎﺑﻔﺮوﺷﻲﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺰدﺧﻮاﺳﺖ‬ ‫ﺣــﺴﻴﻦ رﻧﺠﺒــﺮ از دﻳﮕــﺮ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴــﺎراﻧﻲ اﺳــﺖ ﻛــﻪ‬ ‫ورقﻫﺎي ﮔﻨﺠﻴﻨﻪﻫﺎي ﺳﺎﻟﻴﺎن ﺧﻮد را ﻛﻪ از ﺳـﺎل ‪1346‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺗﻘﺪﻳﻢ داﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺳـﺎﻣﺎن ﺑﺨـﺸﻴﺪه و‬ ‫ﺑﺎ ﺗﻜﻤﻴﻞ و اﻟﺤﺎق ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ دﻳﮕـﺮ‪ ،‬ﻛﺘـﺎﺑﻲ را ﺑـﺎ ﻋﻨـﻮان‬ ‫»ﺳﺮزﻣﻴﻦ و ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣـﺮدم اﻳﺰدﺧﻮاﺳـﺖ« ﺑـﺎ ﻫﻤﻜـﺎري‬ ‫آﻗﺎﻳﺎن ﻣﺤﻤﺪرﺿﺎ اﻳـﺰدي و اﺑﻮاﻟﻘﺎﺳـﻢ اﻣﻴﻨـﻲ ﺑـﻪ رﺷـﺘﻪ‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™‪243‬‬

‫ﺗﺤﺮﻳﺮ درآورده اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﭘﺎﻧﺼﺪ و ﭼﻬـﻞ و ﻫـﺸﺖ ﺻـﻔﺤﻪاي در ﺳـﺎل ‪ 1373‬از‬ ‫ﺳﻮي اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﺆﺳﺴﻪ ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ آﻳﺎت در ‪ 2000‬ﺷﻤﺎرﮔﺎن و ﺑﺎ ﻗﻴﻤـﺖ ‪ 1300‬ﺗﻮﻣـﺎن ﺑـﻪ‬ ‫ﺑﺎزار ﻧﺸﺮ ﺳﭙﺮده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﻣﺠﻤﻮع از دو ﺑﺨﺶ ﻛﻠﻲ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛـﻪ ﺑﺨـﺶ اول آن ﺷـﺎﻣﻞ‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻣﺤﻞ‪ ،‬آﺛﺎر ﺑﺎﺳﺘﺎﻧﻲ‪ ،‬وﻗﺎﻳﻊ ﺗﺎرﻳﺨﻲ و دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان در ﻣﻮرد اﻳﺰدﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫اﺳﺖ و ﺑﺨﺶ دوم را ﻣﻄﺎﻟﺐ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻋﻢ از ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ ﻟﻬﺠـﻪ و ﻟﻐـﺎت ﻣﺤﻠـﻲ‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ زﻧﺎﺷﻮﻳﻲ‪ ،‬ﺟﺸﻦﻫﺎ و ﻣﺮاﺳﻢ ﺳﺎﻻﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺎزيﻫﺎ‪ ،‬ﺗﻤﺜﻴﻞ و ﻣﺜﻞ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ ﺷـﻬﺪا‪،‬‬ ‫ﺷﻌﺮا‪ ،‬روﺣﺎﻧﻴﺎن و ﻛﺪﺧﺪاﻳﺎن‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ و ﺣﻜﻤﺖ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪ و داﻧﺶ ﻋﻮام ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫در ﭘﻴﺸﮕﻔﺘﺎر اﻳﻦ اﺛﺮ ارزﺷـﻤﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮاﺣـﻞ ﺗﺤﻘﻴـﻖ‪ ،‬ﺷـﻜﻞﮔﻴـﺮي و ﮔـﺮدآوري ﻣﻄﺎﻟـﺐ‬ ‫اﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آورده ﺷﺪه اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﺠﺎﻫﺪهاي ﺑﺲ ﺟﺪي ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺛﺒﺖ رﺳـﺎﻧﺪن ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﻋﺎﻣﻴﺎﻧـﻪ ﻻزم و‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﻲ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪاي و ﺑﺎ ﭘﻴﮕﻴﺮي ﻣﺴﺘﻤﺮ از ﺳﺎل ‪ 1362‬ﻫـ‪ .‬ش ﺗﺎﻛﻨﻮن‪،‬‬ ‫در ﻛﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪﻫﺎي اﻫﻮاز‪ ،‬اﺻﻔﻬﺎن‪ ،‬ﺷﻴﺮاز‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‪ ،‬ﺷﻬﺮﺿﺎ‪ ،‬رﺷﺖ‪ ،‬ﻧﺠﻒآﺑﺎد و اﻳﺰدﺧﻮاﺳـﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺴﺘﺠﻮي ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻮرد ﻧﻈـﺮ از ﺟﻤﻠـﻪ ﻛﻠﻴـﺔ ﻛﺘـﺎبﻫـﺎي ﺳـﻔﺮﻧﺎﻣﻪاي‪ ،‬ﺗـﺎرﻳﺨﻲ و‬ ‫ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎﻳﻲ ﺳﻴﺎﺣﺎن‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان اﻳﺮاﻧﻲ و ﺧﺎرﺟﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﺪ و ﻣﻄـﺎﻟﺒﻲ از ﺣـﺪود ﺳـﻲ‬ ‫ﻛﺘﺎب اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮدﻳﺪه ﻛﻪ ﺑﺨﺶ اﻋﻈﻢ آن در ﻗﺴﻤﺖ اﻳﺰدﺧﻮاﺳﺖ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﻬﺎﻧﮕﺮدان‬ ‫آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺮز‪‬ك‪ ،‬ﻧﮕﻴﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن‬ ‫زﻫﺮا ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺮزﻛﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻮﻟﺪ ‪ ،1352‬اﻫﻞ ﺑﺮزك ﻛﺎﺷﺎن‬ ‫و از ﺟﻮانﺗﺮﻳﻦ و ﻛﻮﺷﺎﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨـﮓ‬ ‫ﻣ ـﺮدم ﻣﺮﻛ ـﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘــﺎت ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎﺳــﺖ‪ .‬وي در ﺳــﺎل‬ ‫‪ 1375‬از ﺳﻮي آﻗـﺎي ﻋﻘﻴـﻞ ﻣـﺮادي ﺑﺮزﻛـﻲ ﻓﺮﻫﻨﮕﻴـﺎر‬ ‫ﺳﭙﻴﺪﻣﻮي دﻳﺎر ﺑﺮزك ﺑﻪ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﻣﻌﺮﻓﻲ ﺷﺪ‬ ‫و ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻜﺎﺗﺒﺎﺗﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﺻﺤﻴﺢ ﮔﺮدآوري و ﺛﺒـﺖ‬ ‫و ﺿﺒﻂ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر را آﻣﻮﺧﺖ و از ﻫﻤﺎن زﻣﺎن ﺑﺎ اﺷـﺘﻴﺎق‬

‫‪ ™ 244‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم اﻳﺮان‪ /‬ﺷﻤﺎره ‪ 10‬ﭘﺎﻳﻴﺰ ‪1386‬‬

‫ﺗﻤﺎم ﺑﻪ ﮔﺮدآوري و ﻧﻮﺷﺘﻦ آﺋﻴﻦ و رﺳﻮم زادﮔﺎه ﺧﻮد ﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ زﺣﻤﺎت دهﺳـﺎﻟﻪ‬ ‫اﻳﺸﺎن‪ ،‬ﻛﺘﺎب »ﺑﺮزك‪ ،‬ﻧﮕﻴﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن« اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﻛﺘﺎب در ﺳﺎل ‪ 1385‬از ﺳﻮي اﻧﺘﺸﺎرات‬ ‫ﻣﺮﻧﺠﺎب ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ‪ 2500‬ﺗﻮﻣﺎن در ‪ 1000‬ﺷﻤﺎرﮔﺎن رواﻧﻪ ﺑﺎزار ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺘﺎب ﻳﺎدﺷﺪه در ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در ﻣﻘﺪﻣﻪ ﻛﺘـﺎب ﺑـﺎ ﻧﮕـﺎﻫﻲ‬ ‫ﮔﺬرا‪ ،‬وﺟﻪ ﺗﺴﻤﻴﻪ‪ ،‬آﺛﺎر و اﺑﻨﻴﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ‪ ،‬ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎي ﻃﺒﻴﻌـﻲ و اﻧـﺴﺎﻧﻲ دﻳـﺎر‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻣﻮﺟﺰ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ اول ﻛﺘﺎب ﺑﻪ »ﻛﺸﺎورزي و داﻣـﺪاري« اﺧﺘـﺼﺎص ﻳﺎﻓﺘـﻪ و در آن ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎﺗﻲ‬ ‫ﭼﻮن آﺑﻴﺎري ﺳﻨﺘﻲ و اﺻﻄﻼﺣﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دوﻣﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﺘـﺎب‬ ‫در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﺎﻳﺪ‪ ،‬رﺳﻮم و ﺑﺎورﻫﺎ ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺗﺎ ﺣﺪ اﻣﻜـﺎن‪ ،‬ﺑﺎورﻫـﺎي‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ را در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪي ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬از ﺟﻤﻠﻪ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣـﺮدم در ﻣـﻮرد‬ ‫آﺑﻴﺎري‪ ،‬ﺑﺎران‪ ،‬ﻣﺮگ‪ ،‬ﻋﺮوﺳﻲ‪ ،‬ﭼﻠﻪ ﻧﻮزاد و ‪...‬‬ ‫در اداﻣﺔ ﺑﺎورﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ و اﻟﺒﺘـﻪ ﭘﺮاﻛﻨـﺪهاي از رﺳـﻮم ﻣـﺮدم ﺑـﺎ ﺷـﺮح و‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ و ﺑﺎ ﻗﻠﻤﻲ روان ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ و وﺳﻌﺖ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﺑﻮد در ﭼﻨﺪ ﻓﺼﻞ ﻣﺠﺰا و ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ آداب اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از ﻣﺮاﺳـﻢ‬ ‫ادواري و ﻣﻮﺳﻤﻲ ﺗﻔﻜﻴـﻚ ﻣـﻲﺷـﺪ ﺗـﺎ ﻣـﺎﻧﻊ از ﺳـﺮدرﮔﻤﻲ ﺧﻮاﻧﻨـﺪه در دﺳﺘﺮﺳـﻲ ﺑـﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻛﺘﺎب ﮔﺮدد‪.‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ﻛﺘﺎب »ﺳﺎﺧﺖ وﺳﺎﻳﻞ ﻗﺪﻳﻤﻲ و ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ« ﻧﺎم دارد‪ .‬ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه در اﻳـﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ‪ ،‬ﺿﻤﻦ ﭘﺮداﺧﺘﻦ ﺑﻪ ﺗﻌﺪادي از ﻫﻨﺮﻫﺎ و ﺻﻨﺎﻳﻊ دﺳﺘﻲ از ﺟﻤﻠﻪ ﻗﺎﻟﻴﺒـﺎﻓﻲ‪ ،‬رﻧﮕـﺮزي‪،‬‬ ‫ﺳﺒﺪﺑﺎﻓﻲ‪ ،‬ﻧﺦرﻳﺴﻲ و ﮔﻴﻮهﭼﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح ﻛﺎرﺑﺮد و ﺳﺎﺧﺖ ﺑﺮﺧـﻲ از وﺳـﺎﻳﻞ ﻗـﺪﻳﻤﻲ از‬ ‫ﺟﻤﻠﻪ ﮔﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮال‪ ،‬ﺳﻪرﻳﺖ‪ ،‬ﻛﺰوه‪ ،‬ﺑﻨﭽﺎر و ‪ ...‬ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﻣﻴﻦ ﺑﺨﺶ ﻛﺘﺎب‪ ،‬در ﺧﺼﻮص »ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﺳﺎزي در ﺑﺮزك« اﺳﺖ اﻣﺎ ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ ﺑﺎز‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﺐ ﭘﺮاﻛﻨﺪه و ﻏﻴﺮﻣﺮﺗﺒﻄﻲ ﭼﻮن ﻏﺬاﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻧﮕﻬﺪاري ﻣﻮاد ﺧﻮراﻛﻲ‪ ،‬ﮔﻮﺳﺎﻟﻪ ﻣﺎﻳﻪ‬ ‫ﻛﺮدن و ﺗﻬﻴﻪ ﺟﻮز ﻗﻨﺪي در آن ﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺑﺨﺶ ﭘﻨﺠﻢ ﻛﺘﺎب »ﺑﺮزك‪ ،‬ﻧﮕﻴﻦ ﻛﻮﻫﺴﺘﺎن« ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺴﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮاﻧﻪﻫﺎ و ﺑـﺎزيﻫـﺎي‬ ‫ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺮزك ﮔﻨﺠﺎﻧﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻗﺼﻪﻫﺎي ﻣﺮد ﮔﺎزر‪ ،‬اﻓﺴﺎﻧﻪ ﻗﻮز ﺑﺎﻻ ﻗﻮز‬ ‫و اﻓﺴﺎﻧﻪ رﻧﮕﻴﻦ و ﺳﻨﮕﻴﻦ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﺧﻮرد‪.‬‬

‫ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺘﺎب ™‪245‬‬

‫ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺨـﺶ ﻛﺘـﺎب واژﮔـﺎن‪ ،‬اﺻـﻄﻼﺣﺎت‪ ،‬ﻛﻨﺎﻳـﻪﻫـﺎ و ﺿـﺮباﻟﻤﺜـﻞﻫـﺎ اﺳـﺖ ﻛـﻪ‬ ‫ﺧﻮﺷﺒﺨﺘﺎﻧﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻔﺎﻫﻴﺎت اﻳﻦ ﺑﺨﺶ ﺑﺎ آواﻧﮕﺎري ﻣﻨﺎﺳﺐ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻨﺮﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ ،‬ﻛﺎرﻫﺎي دﺳﺘﻲ‪ ،‬وﺳﺎﻳﻞ ﻗﺪﻳﻤﻲ در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺑﻮﻣﻲ و ﺳﻨﺘﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻛﺘﺎب ﻛﻪ »رﺗﺒﻪ ﺑﺮﺗﺮ ﭘﮋوﻫﺶ ﻫﻨﺮﻫـﺎي ﻣﺤﻠـﻲ و‬ ‫ﺑﻮﻣﻲ اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ در ﺳﺎل ‪ «1383‬را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص‬ ‫داده‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﭘﮋوﻫﺶ و ﮔﺮدآوري آﻗﺎي اﷲﻛـﺮم ﻟﻴـﺮاوي‬ ‫از ﻓﺮﻫﻨﮕﻴﺎران ﺗﺤﺼﻴﻠﻜﺮده و ﻗﺪﻳﻤﻲ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم‬ ‫ﻣﺮﻛــﺰ ﺗﺤﻘﻴﻘــﺎت ﺻﺪاوﺳﻴﻤﺎﺳــﺖ‪ .‬اﻳــﻦ اﺛــﺮ در ‪1500‬‬ ‫ﺷﻤﺎرﮔﺎن و ﺑﺎ ﻗﻴﻤﺖ ‪ 1700‬ﺗﻮﻣـﺎن در ﺗﺎﺑـﺴﺘﺎن ‪ 1384‬از‬ ‫ﺳﻮي اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﺘﺎره ﺧﻠﻴﺞ رواﻧﻪ ﺑﺎزار ﻧﺸﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﻳــﺴﻨﺪه اﺛــﺮ‪ ،‬ﻛﺘــﺎب ﺧــﻮد را در ﭼﻬــﺎر ﺑﺨــﺶ‬ ‫ﻛﺸﺎورزي‪ ،‬ﺻﻨﺎﻳﻊ ﺑﺎﻓﻨﺪﮔﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﮕﻴﺮي و ﺻـﻨﺎﻳﻊ دﺳـﺘﻲ‬ ‫ﺗﻨﻈﻴﻢ و ﺗﺪوﻳﻦ ﻛـﺮده و ﺑـﻪ ﺻـﻮرت ﻣـﻮﺟﺰ در ﺻـﺪ ﺻـﻔﺤﻪ‪ ،‬ﻧﻮدوﺳـﻪ ﻧـﻮع از دﺳـﺖ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪﻫﺎي ﺑﻮﻣﻲ ﻣﺮدﻣﺎن اﺳﺘﺎن ﺑﻮﺷﻬﺮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﺼﺎوﻳﺮ‪ ،‬ﺗﻮﺿﻴﺤﺎت و ﺗﻠﻔﻆ ﺻﺤﻴﺢ و‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻫﺮ ﻳﻚ اراﺋﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﺒﻊ اﺻﻠﻲ اﻳﻦ اﺛﺮ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪﻫﺎي راوﻳﺎن ﻣﺤﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻲ آﻧﺎن در ﭘﺎﻳﺎن ﻛﺘﺎب آﻣـﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ اﷲﻛﺮم ﻟﻴﺮاوي ﻛـﻪ از ﺳـﺎل ‪ 1355‬ﻫﻤﻜـﺎري ﺧـﻮد را ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬ ‫ﻫﻤﻜﺎر اﻓﺘﺨﺎري ﺑﺎ ﻣﺮﻛﺰ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم آﻏﺎز ﻛﺮد و ﺑﺎ ﺗﺸﻮﻳﻖﻫﺎي اﺳـﺘﺎد اﻧﺠـﻮي و دﻳﮕـﺮ‬ ‫ﻣﺴﺌﻮﻻن واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻛﺎر ﮔﺮدآوري ﻓﺮﻫﻨـﮓ ﺑـﻮﻣﻲ ﻣـﺮدم ﺑﻮﺷـﻬﺮ ﭘﺮداﺧـﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻢاﻛﻨﻮن در ﻣﻘﻄﻊ دﻛﺘﺮاي ﺗﺎرﻳﺦ در داﻧﺸﮕﺎه ﺷﻬﺮ ﺑـﺎﻛﻮ ﻛـﺸﻮر آذرﺑﺎﻳﺠـﺎن ﻣـﺸﻐﻮل ﺑـﻪ‬ ‫ﺗﺤﺼﻴﻞ اﺳﺖ و ﺧﻮد ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪» :‬دو ﭼﻴﺰ را ﻣﺪﻳﻮن ﻫﻤﻜﺎريﻫﺎي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﺑﺎ واﺣﺪ ﻓﺮﻫﻨﮓ‬ ‫ﻣﺮدم ﻣﻲداﻧﻢ‪ :‬ﺗﺤﺼﻴﻼت و ﻛﺘﺎبﻫﺎﻳﻢ‪.‬‬