Πολιτικά (1977 - 1979)

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

© Εκδόσεις θεμέλιο ΕΠΕ, 1980 Ακαδημίας 63, τηλ. 360 81 80, Αθήνα

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ

ΠΟΛΙΤΙΚΑ •

1977

·

-

·

1979

ΘΕΜΕΛΙΟ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1977 ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Τα «κατά» και τα «μετά»

15

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ Η Εκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κύπρο, θα «εκθέσευ> την Ευρώπη;

20

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΐΝ; Τεχνητοί άνθρωποι και τεχνητή αγα>ν(α

25

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η αχό θέμ ιδος παιδεία

29

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ Ή «Τα μυστήρια της Τριπόλεως»

33

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ) ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ Και η (τυπική) καταχθόνια μηχανή αφανισμού των «αντιφρονούντων»

38

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

44

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ Αφιέρωμα σε καρτερικούς και μη

54

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΚΑΙ ΕΠΙΜΥΘΙΟ Α πολογίες και ομολογίες συνηγόρων

60

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΡΑΜΣΙ Σαράντα χρόνια απ’ το θάνατό-του

66

ΦΩΝΗ ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΕΡΠΕΡΑΝ Ή οι ρεαλισμοί μιάς παλιάς Ουτοπίας

71

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ «Φτωχές» και «πλούσιες» χώρες

76

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΙΛΑΡΟΤΡΑΓΩΔΙΑ

85

ΤΑ «ΑΣΥΝΗΘΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΑΗΘΗ» Ανοιχτό γράμμα στο νέο πρεσβευτή των ΗΠΑ κ. Schaufele

91

«ΠΤΩΣΗ» ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ Μύθοι και επιμύθια της «αλλαγής» Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Διελκυστίνδα βίας και αίματος

97 102

«ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΥΣΙΝ...»

107

ΟΙ «ΤΕΩΣ» Ή η παρ’ αμαρτωλών σωτηρία«μας

113

ΜΙΑ ΝΕΑ «ΑΝΙΕΡΗ» Συνωμοσία των ισχυρών κατά των λαών

118

ΠΟΣΟ «ΕΚΛΟΓΕΣ»; Μέθοδοι που στρεβλώνουν την εκλογική διαδικασία -και την ίδια τη Δημοκρατία

123

ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ!... Επιστήμονες του ολέθρου και όλεθρος της Επιστήμης

128

1978 «ΑΕΙ ΠΑΙΔΕΣ» Σε ποιους πρέπει το εδώλιο;

135

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΣ» Παλιές ιστορίες «μικρών» για «μεγάλους»

139

ΛΕΙΨΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Γύρω στη συζήτηση για τα κρατικά μέσα επικοινωνίας

145

ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Τηλεοπτική επωδός

149

ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ Εμπειρίες ενός κορυφαίου

1S3

ΤΑ ΝΕΑ ΑΜΦΙΑ Ο Λευκός Οίκος και οι «ζοφερές καινούριες πραγματικότητες»

157

«ΠΟΤΕ!» Η αντίσταση της Δεξιάς στην Αντίσταση

162

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

167

Η «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ» Δείγματα απ' την Ιταλία, παραδείγματα για μας

171

9

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ «ΜΗ ΟΥΣΗΣ»... Επικρίσεις κι αποκρίσεις

175

Η «ΛΑΒΗ» Παρωδία και παλινωδία του «εμπάργκο»

181

Ο ΥΠΕΡΙΤΗΣ Αυτοχειριασμοί διεθνών οργανισμών

186

ΤΟ «ΠΤΩΜΑ» Εκτελέσανε τη Δημοκρατία οι σφαίρες της τρομοκρατίας;

191

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ Κοντινές και μακρινές «εστίες»

196

ΑΡΓΕΝΤΙΝΟ «ΑΙΝΙΓΜΑ» Αναγνώριση και αναγνωρίσεις ενός αποτρόπαιου καθεστώτος

201

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

206

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ Οι τετραγωνισμοί του Πενταγώνου

211

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ Ισοροπίες, διαιρέσεις και αθροίσματα

216

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ» Παρένθεση ή στροφή;

220

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ» «Δαβίδ» και Ανταλκίδας

224

ΚΛΗΡΟΥ ΛΗΡΟΙ

229

Ο ΠΥΡΙΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ Δημοσθένης και Δημοκρατία. Πολιτικό πάθος και ήθος

234

ΟΙ ΑΛΙΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΤΩΝ Μιά όπερα-μποΰφφα για ανάλογο κοινό

239

ΕΞ ΟΙΚΕΙΩΝ... Οταν το δεύτερο δικτατορικό άγος έκρινε το πρώτο - και αυτοκρινόταν

244

Η ΑΠΙΘΑΝΗ «ΕΝΩΣΗ» Και η «ατίμωση» των προφητών

249

1979 ΒΙΒΛΙΑ Η υπεραγορό της «γνώσης» κι η αγοραστική απόγνωση

255

«... ΨΕΥΔΗ ΩΣ ΑΛΗΘΗ...» Ή οι «σερίφηδες» της Δημοκρατίας-μας

260

10

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΔΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ... Εκ της Περσίας δώρα

264

«ΝΕΚΡΟΙ ΓΑΜΟΙ» Γράμμα από έναν «άγαμο σε ώρα γάμου»

269

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ Τα «ευγενή» πρότυπά-του - και κάκοια (αλλοτινά) σχόλια

273

ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ ΜΠΡΟΣ, ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ; Ποιό θα είναι το «Αύριο» της περσικής επανάστασης - για κείνην και για τους άλλους;

280

ΟΙ «ΧΑΜΕΝΕΣ» ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι όψεις του περσικού νομίσματος

285

Η ΠΡΟΟΔΟΣ Ή περί «μηχανών» και κανιβάλων

290

«ΚΑΤΑΚΡΙΣΕΙΣ» ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ Κρίση «ιερών» θεσμών και κρίσεις «ανίερων» πολιτών

294

Η «ΜΑΣΤΙΞ» Ο Κοραής και η ελευθερία έντυπου λόγου και ελέγχου

298

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ» Μιά ελληνική «παράδοση»

304

Η ΦΥΣΑΛΙΔΑ Πυρηνική ενέργεια και ειρωνική νέμεση

310

«ΑΤΛΑΝΤΙΔΕΣ» Η ατέρμονη αναζήτηση της ουτοπίας

315

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ Μερικά «ασεβή» σχόλια γύρω σ’ ένα ιδανικό πολίτευμα

320

ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ Αναστάσεις και αποκαταστάσεις του ολοκληρωτισμού

325

ΤΟ «ΕΛΝΤΟΡΑΝΤΟ» Ή περι «φιλοτουρκισμού», «φιλελληνισμού» και άλλων

329

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ Η Rosa Luxemburg και ο «Υπαρκτός Σοσιαλισμός»

335

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ Κοινή Αγορά και κοινή λογική

341

Η ΑΠΑΘΕΙΑ «Αντίδοτο» των ηγετών κατά των λαών

346

Η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ» «Χαμός» των χαμένων και «αλλοίωση» των αλλοιωμένων...

350

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

11

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ Ό τα ν μηδενίζονται οι «διδάχοι» και εκμηδενίζονται οι νόμοι

355

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ Και τα απελπισμένα τεχνάσματα των «πυροσβεστών»

360

ΤΑ ΤΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ Μαύρος χρυσός και μαύρες Ερινύες

365

ΟΙ «ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΟΧΟΙ» Παίζοντας τους «κλέφτες κι αστυνόμους» του πετρελαίου

369

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ Η διαφυγή και η διαφύλαξη των μεγάλων εγκληματιών

374

•OSTPOLITIK. Και η διπροσωπία των «ανησυχούντων»

378

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ 'Οταν οι «προστάτες» αντιγράφουν αλλήλους

384

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ» Τα φανερά μυστικά των μυστικών υπηρεσιών

389

ΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ Ή περί «υπομονής» των υπονομευτών

395

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Απελευθέρωση 1944 - Προσδοκίες 1979

399

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Παρεπόμενα και παραλειπόμενα του «ανοίγματος»

403

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ' ΗΜΩΝ Η αιωνιότητα της δολιότητας

408

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ Τα απομνημονεύματα ενός «αλάθητου»

413

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ Σχόλιο στην Αμερικανο-Περσική κρίση

420

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ Μιά καινούρια «ευλογία» για την Ευρώπη

427

ΤΑ ΕΡΧΟΜΕΝΑ Μπρος στην καινούρια δεκαετία

434

1977

Μ ΗΝΥΜ ΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜ ΟΚΡΑΤΙΑ Τα «κατά» και τα «μετά» « Υ π όθεσις μεν ουν της δη μοκρ α τική ς πο λιτείας ελευθερία... Ε λευθερίας δε έν μ εν τ ο ε ν μ έ ρ ε ι ά ρ χ ε σ θ α ι κ α ι ά ρ χ ε ι ν » [Βασική αρχή του δη μο κρ ατικο ύ πο λιτεύμα το ς είναι η ελευθερία... Και τη ς ελευθερίας μιά εκδή λω ση είναι να άρχει και να άρχεται καθένας μ ε τη σειρά-του] ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Π ο λιτικά . 1317 α, 40-1317 β, 3

ΑΡΑΙΝΕΣΕΙΣ προς Δημοκράτες ήταν, και φέτος, τα πρωτο­ χρονιάτικα μηνύματα των κορυφαίων του κράτους. Κι οι παραινέσεις είναι πάντα χρήσιμες. Ο χι μόνο επειδή μ π ο ρ ε ί να «συνετίσουν» τον «παραινούμενο». Αλλά κι επειδή συμπυκνώνουν όιαφωτιστικά την «πολιτική φιλοσοφία» και την προβληματική του «παραινούντος»...

Π

Π ω ς τόσο ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας όσο κι ο Πρωθυπουργός επιθυμούν ειλικρινά να ριζώσει και να στεριώσει η Δημοκρατία, είναι πέρα από κάθε αμφιβολία. Το ερώτημα που γεννιέται, άλλη μιά φορά, είναι για π ο ι ά Δημοκρατία μιλάνε, πώς βλέπουν τ ο ρ ό λ ο - τ ο υ ς σ’ αυτήν και πώς αντιμετωπίζουν τ ο ρ ό λ ο τ ω ν ά λ λ ω ν . θεμέλιο της Δημοκρατίας -μας είπαν και μας λένε ολοένα- είναι «το μέτρ ον, η μεσ ό τη τα , η π ρα ό τη τα » -κ ι εχθρός-της, η « υπερβολή», οι « πολιτικές ο ξύ τη τες» , οι «κοινω νικές αναταραχές»... Να πούμε κι εμείς -πά λι και πά λι- πόσο ουτοπική, αλλά και πόσο αντιφατική είναι αυτή η συλλογιστική; Ο υ τ ο π ι κ ή , επειδή σε κα­ μιάν εποχή της πολυκύμαντης Ιστορίας και σε καμιά χώρα του ταραγμένου-μας κόσμου δεν βασίλεψε π ο τ έ αυτό το «μέτρον» κι αυτή η «αταραξία». Οσο οι άνθρωποι θα χωρίζονται σε «έχοντες» και «μη έχοντες», σε κατέχοντες την εξουσία και καταπιεζόμενους απ’ την

16

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

εξουσία, σε διψαλέους για την ε?χυΟι;ρία-(τους) και σε τρομαλέους μπρος στην ελευθερία (των άλλων), τούτη η γη δεν θα πάψει ν’ ανεμο­ δέρνεται από «οξύτητες», «αναταραχές» και «υπερβολές». Υ π ε ρ ­ β ά λ λ ε ι , εξ ορισμού, όποιος «έχευ>. Και, παλεύοντας ν’ αποχτήσει «τα εαυτού», υ π ε ρ β ά λ λ ε ι κι όποιος «δεν έχει». Μιά ματιά στην κοντινή και μακρινή Οικουμένη-μας, φτάνει για να δείξει του απλού τούτου λόγου το αληθές. Α ν τ ι φ α τ ι κ ή , πάλι, είναι η συλλογιστική αυτή, επειδή -το εί­ παμε, συχνά, κι άλλοτε- η πολιτεία-μας που τόσο ευαγγελίζεται το «μέτρον», τ ο π α ρ α β α ί ν ε ι πρώτη η ίδια. Γιατί το «μέτρον» είναι αδιανόητο χωρίς την ι σ ό τ η τ α , την ισότροπη (όπως θά ’λεγε ο κ. Τσάτσος) μεταχείριση όλων. Ενώ η κυβέρνηση ακολουθεί δ ι α φ ο ­ ρ ε τ ι κ ά «μέτρα και σταθμά» απέναντι στους λογής - λογής πολίτες: αυστηρά για τους «αντιπαθείς», επιεική για τους «συμπαθείς». Εστω κι αν, συχνότατα, οι πρώτοι είναι πραγματικά περιπαθείς εραστές της Δημοκρατίας κι οι δεύτεροι εμπαθείς μνηστήρες της ανωμαλίας... Και πάρα πέρα, η κυβέρνηση παίρνει πολλές φορές «μέτρα», που α υ τ ά προκαλούν τις οξύτητες, α υ τ ά συδαυλίζουν τις αναταραχές, επειδή ακριβώς παραβιάζουν την «ισονομία» και :ην ισοπολιτεία («Π ανταχού δια το άνισον η σ τ ά σ ις », έλεγε πάλι ο Αριστοτέλης'). Και η δραματική ειρωνεία για την κυβέρνηση: όπως η δίχρονη πείρα μας έχει δείξει (και τ η ς έχει δείξει, ελπίζουμε), τις οξύτητες και τις αναταραχές τις προκαλούν πολύ περισσότερο οι «χαϊδεμένου) της Δημοκρατίας ε χ θ ρ ο ί-τ η ς, παρά οι «παραπεταμένου> της Δη­ μοκρατίας ζηλωτές-της. Γιατί οι δεύτεροι αξιώνουν καλύτερη Δημο­ κρατία για να ζ ή σ ο υ ν και να ζήσουμε ό λ ο ι , ενώ οι πρώτοι απερ­ γάζονται δ ι ό λ ο υ Δημοκρατία για να ζήσουν αυτοί καλύτερα κι εμείς δ ι ό λ ο υ... Π ε ρ α , λοιπόν, απ’ το «μέτρον» και τα «μέτρα», πέρα απ’ τις «μεσό­ τητες» και τις «πραότητες», ά λ λ α είναι τα σίγουρα θεμέλια της Δη­ μοκρατίας. Αμέτρητες φορές έχει τονιστεί, από χρόνους παλαιότατους, πως απαράβατοι όροι της Δημοκρατίας είναι η «ελευθερία» και η «ισονο­ μία». Αλλά το μέγα πρόβλημα είναι π ώ ς πραγματώνονται και υλο­ ποιούνται και δ ι α τ η ρ ο ύ ν τ α ι οι όροι αυτοί. Γνώρισμα και δύναμη της Δημοκρατίας -και μιά ακόμα βασική «ει­ δοποιός διαφορά»-της απ’ τη δικτατορία- είναι η δ ι ά ρ κ ε ι α και η σ υν έχ ει ά -τη ς, αν εξά ρτη τα από πρ όσωπα ή κόμματ α . Στην πραγματικά «υγιή» Δημοκρατία, τα κόμματα και τα πρόσωπα έρχονται και παρέρχονται, αλλά το πολίτευμα μένει. Ενώ οι 1. Πολιτικά, 1301. β. 27.

ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

17

δικτατορίες κ α τ α ρ έ ο υ ν μαζί με τα πρόσωπα ή τα δήθεν «κόμμα­ τα», που τις έχουν χαλκεύσει κι «εναρκώσει». Οποιος, λοιπόν, θέλει ειλικρινά να θεμελιώσει γ ν ή σ ι ο και θ ιώ σ ι μ ο δημοκρατικό πολίτευμα, πρέπει να δημιουργήσει θ ε σ μ ο ύ ς , μ η χ α ν ι σ μ ο ύ ς και κ λ ί μ α , που να ε ξ α σ φ α λ ί ­ ζ ο υ ν αυτή την αδιατάρακτη συνέχεια και διάρκεια, ό π ο ι ο ι κι α ν θ α ε ί ν α ι κ ά θ ε φ ο ρ ά ο ι φ ο ρ ε ί ς τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς . Δη­ μοκρατία, που η επιθίωσή-της «κρέμεται» από ένα πρόσωπο ή ένα κόμμα... δημοκρατία, που κλονίζεται και απειλείται (και καταλύεται) όταν μιά ά λ λ η παράταξη ανέβει νόμιμα στην εξουσία... δεν είναι Δημοκρατία «υγιής», αφού τόσο εύκολα παύει να είναι καν Δημοκρα­ τία... Και δεν φταίνε -ή δεν φταίνε τόσο- τα ά λ λ α πρόσωπα, οι ά λλ t: ς παρατάξεις για τούτη την καχεξία της Δημοκρατίας. Φταίνε -ή φταίνε προπάντων- εκείνοι που, ασκώντας καιρούς και καιρούς την εξουσία, νομοθετώντας, στελεχώνοντας τον κρατικό μηχανισμό, δεν φρόντισαν να ε ξ ο π λ ί σ ο υ ν το πολίτευμα με τις κατάλληλες ασφαλιστικές δικλίδες και ν α ε μ π ν ε ύ σ ο υ ν σ’ όλους τους κρατι­ κούς λειτουργούς, ένστολους και άστολους, τη θεμελιακή πίστη πως υπηρετούντο διαχρονικό π ο λ ί τ ε υ μ α τ ο υ λ α ο ύ , κ α ι μ ό ν ο . Και πως ο λαός αυτός, και μ ό ν ο ς , έχει δικαίωμα ν' αποφασίσει π ο ι ό ς θα τον κυβερνήσει -έστω κι αν «κάνει λάθος», κατά τη γνώμη των λειτουργών. «Είναι ιερό δικαίω μα κάθε λαού να κακοκυβερνηΟεί. αν έτσ ι του αρέσει », έλεγε ο Mahatma Gandhi... Αν όμως, οι «θεμελι­ ωτές» δεν έχουν την πρόνοια (ή την ανιδιοτέλεια, θά ’λεγε άλλος) να οχυρώσουν έ τ σ ι το πολίτευμα και να μεταδώσουν α υ τ ή την πί­ στη, τότε θεμελιώνουν τη Δημοκρατία όχι πάνω σε άμμο, αλλά πάνω σε πυριτιδαποθήκη...

«Τα Π Ρ Ο Σ Ε Χ Η δύο χρόνια -είπε στο μήνυμά-του ο ΠρωθυπουργόςΟα είναι χρόνια δοκιμα σία ς για το μέλλ ο ν του τόπου-μας. Γ ια τί, κα τά το διάστημα αυτό, Οα ηρέπει να κατοχυρα>θούν οι δη μ ο κρ α τικο ί θεσμο ί...» . Τί έγινε, όμως, στα δύο χρόνια π ο υ π έ ρ α σ α ν ; Επιβλήθηκαν δημοκρατικοί θεσμοί -που πολύ αμφισθητήθηκαν, άλλωστε- αλλά διατηρούνται δομές και πρόσωπα, που ξ ε θ ε μ ε λ ι ώ ν ο υ ν κι αυ­ τούς ακόμα τους αμφιλεγομένους θεσμούς. Πάνω απ’ όλα. όμως, διαχέεται, άμεσα ή έμμεσα, η πεποίθηση πως μ ό ν ο η π α ρ ά τ α ξ η που κυβερνά τώρα και -ακόμα πιο πολύμ ό ν ο ο Π ρ ω θ υ π ο υ ρ γ ό ς που άρχει τώρα, μπορούν να μας εξ­ ασφαλίσουν δημοκρατική διακυβέρνηση: Απ’ τη μιά, καλλιεργείται η άποψη πως κ α ν έ ν α ά λ λ ο κόμμα δεν είναι άξιο ν’ αναλάθει και να κρατήσει την εξουσία. (Κι αυτό π έ ρ α απ’ τις σημερινές αδυναμίες της Αντιπολίτευσης ή τις αλλοτινές θα­

18

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΛΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νάσιμες αμαρτίες-της, ιδιαίτερα στην περίοδο 1964-65)... Απ’ την άλ­ λη, δηλώνεται ρητά (ιδιαίτερα απ’ τον συμπολιτευόμενο Τύπο) ότι με κανέναν τρόπο η σημερινή παράταξη δ ε ν θ α π α ρ α δ ώ σ ε ι τ η ν ε ξ ο υ σ ί α σε κόμμα που δεν θα είναι «της αρεσκείας-της»... Τέλος, στη συνείδηση του λαού αναδεύουν βαθύτατες ανησυχίες για τη σ τ ά σ η εκείνων των τμημάτων του κρατικού μηχανισμού που μπο­ ρούν να επιβάλουν «δυναμικές λύσεις», αν τυχόν κερδίσει τις ό­ ποιες εκλογές ένα κόμμα που δεν θα είναι τ η ς δ ι κ ή ς - τ ο υ ς «αρεσκείας»... Ο απλός πολίτης -που λαχταρά τη Δημοκρατία όχι σαν παρένθεση ή σαν δώρημα, αλλά σαν πάγιο πολίτευμα και σαν δικαίωμά-τουκατατρύχεται απ’ το ερώτημα: «Μετά τον Κ α ρ αμ α νλ ή, τί;». Ο χι π ο ι ό ς -αναντικατάστατος δεν είναι κανένας- αλλά τί; Τ ί θ α γ ί ν ε ι ; Οι κάθε λογής «ισχυροί» του κράτους-μας θα «δ εχ θ ο ύ ν» ν’ αναλάβει άλλο κόμμα την εξουσία; Κι αν δεχθούν, θα « κ α τ α δ ε χ θ ο ύ ν » να υπηρετήσουν αυτήν την «άλλη» κυβέρνηση, όπως είναι χρέος-τους, υπακούοντας στις εντολές-της, κι όχι αξιώνον­ τας να της υπαγορεύουν α υ τ ο ί τις επιθυμίες-τους; Κι αν καταδε­ χθούν, για πόσον καιρό θα «α ν ε χ θ ο ύ ν» μιά κυβέρνηση που τυχόν δεν θα στοιχίζεται με τις «εθνικές», πολιτικές, οικονομικές ή άλλες απόψεις-τους και συμφέροντά-τους; Αλλ’ αυτό το «κλίμα» και το δίλημμα, αυτές οι δηλώσεις κι οι υπο­ δηλώσεις, αυτή η ανησυχία κι η φοβία, δεν π α ρ α λ ύ ο υ ν τη Δημο­ κρατία, αφού κ α τ α λ ύ ο υ ν ουσιαστικά την ελεύθερη βούληση του «κυρίαρχου λαού»; Που, ακριβώς επειδή θ έ λ ε ι Δημοκρατία, αναγ­ κάζεται τελικά να ψηφίζει όχι εκείνους που προτιμά, αλλά εκείνους που προτιμούν όσοι έχουν τη δύναμη να του επιβάλουν με τη βία τις θελήσεις-τους. Αυτή όμα>ς η ύπαρξη ενός «υπερκράτους» κι ενός «υπερλαού», που παίζει ρόλο υπέρτατου ρυθμιστή των τυχών-μας, δεν αποτελεί γοερή ά ρ ν η σ η τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς εν μέση Δημο­ κρατία; Μ ίΛ Ω Ν Τ Α Σ στη Σχολή Εθνικής Αμύνης, ο κ. Αθέρωφ είπε, σωστά, πως «ο λαμβάνω ν π ο λ ιτικ ή θέση ένοπλος κα θ ίστα τα ι επ ικίνδυνο ς». Και, στην πρωτοχρονιάτικη ημερήσια διαταγή-του στις Ενοπλες Δυνάμεις, πρόσθεσε πως «αρκεί η αφροσύνη τω ν ο λίγω ν για να προκληθή η συμφορά τω ν π ολλώ ν, η βλάβη τω ν εθνικώ ν συμφ ερό ντω ν »2. Μπορεί, με το χέρι στην καρδιά, να βεβαιώσει η κυβέρνηση πως ε ξ ο υ δ ε τ έ ρ ω σ ε αυτούς τους «επικίνδυνους» και τους «άφρονες»; Τα πρόσφατα επεισόδια στην κηδεία του Μάλλιου, μαρτυρούν πως, 2. Βλ. «Βήμα». I και 5.1.1977.

ΜΗΝΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

19

ακόμα κι αυτή, δ ε ν ε λ έ γ χ ε ι καίρια τμήματα του κρατικού μηχα­ νισμού. Οταν. λοιπόν, η σ η μ ε ρ ι ν ή κυβέρνηση δεν μπορεί να «συμμορφώσει» τους «άφρονες», πόσο πιο «επικίνδυνοι» θα είναι αυ­ τοί οι «ολίγοι», άμα ά λ λ η κυβέρνηση πάρει στα χέρια-της την εξ­ ουσία; Ποιός είναι υ π ε ύ θ υ ν ο ς γ ι’ αυτή την «αμέλεια» και την «ανυπο­ ταξία» των «αμετανόητων», το ξέρει ο καθένας-μας. Και πάνω απ’ όλους, το ξέρει η ί δ ι α η κυβέρνηση που έχει την ευθύνη για τη θεμελίωση αληθινής, βιώσιμης Δημοκρατίας -κ ι ωστόσο επιχειρεί να μας πείσει πως χτίζει Δημοκρατία με πρωτομάστορες της Δημοκρα­ τίας τους δυναμιτιστές! Αν, λοιπόν, θέλει ν’ ανταποκριθεί στον ιστορικό ρόλο-της, αν θέλει να υπηρετήσει τον τόπο και το λαό, δεν φτάνει να εξασφαλίσει την λειτουργία του πολιτεύματος μ ό ν ο για όσο διάστημα κυβερνά α υτ ή . Εχει ύψιστο χρέος να διασφαλίσει τη Δημοκρατία σε « α π έ ­ ρ α ν τ ο β ά θ ο ς χ ρ ό ν ο υ», πέρα από άτομα ή παρατάξεις. Τότε, και μόνο τότε, θα μπορεί να καυχιέται πως «θαυματούργησε». Γιατί «θαύ­ μα» δεν είναι η ομαλή μετάβαση απ’ τη δικτατορία στη Δημοκρατία. Αλλά η κ α τ ο χ ύ ρ ω σ η της Δημοκρατίας έτσι που και ομαλά να λειτουργεί πάντα, και τους εραστές της ανωμαλίας να μπορεί αυτό­ ματα ν’ αποκρούει. Πριν ενάμιση μήνα, ο κ. Καραμανλής δήλωνε στο περιοδικό «Ti­ me»: «Η ρθα σαν ελπίδα . Τώ ρα αντιπροσονπεύω την εγγύηση». Αλλά η «εγγύηση» θα είναι ουσιαστική και πολύτιμη μόνο αν κα­ τορθώσει να «εγγυηθεί» το α π ρ ό σ ω π ο μέλλον της Δημοκρατίαςμας. Οταν περιορίζεται στη φυσική παρουσία ε ν ό ς α τ ό μ«ο υ, δεν «εγγυάται» τίποτα, και εγκυμονεί «αναταραχές»» πολύ πιο σεισμικές απ’ αυτές που εξορκίζει κάθε τόσο ο Πρωθυπουργός. «Η χώ ρ α που ε ξ α ρ τ ά τα ι α πό ένα ά το μ ο , δ ια τ ρ έ χ ε ι κ ά θ ε μ έ ρ α τ ο υ ς κ ι ν δ ύ ν ο υ ς ε ν ό ς χ α ρ τ ο π α ί χ τ η » , έλεγε ο

Simon Bolivar. Αλλά οι τύχες ενός λαού είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να κρεμαστούν απ’ τις ιδιοτροπίες της «τράπουλας»· Κι άλλωστε, οι πραγματικοί δημοκράτες αποστρέφονται, όπως είναι γνωστό, και τους Ρηγάδες και τους Βαλέδες... [9.1.1977]

Λ Υ Δ Ι Α Λ ΙΘ Ο Σ Η Εκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Κύπρο, θα «εκθέσει» την Ευρώπη; «... quippe u b ifa s versum atque n e fa s...· [... εκ εί όπου το δίκιο α λλά χτη κε μ ε τ ’ άδικο... ] ΒΙΡΓΙΛΙΟΣ, Γ εω ργικά , I, 505 ΜΕΤΡΗΤΕΣ φορές, οι Διεθνείς Οργανισμοί βρίσκονται μπρο­ στά στην «ώρα της αλήθειας»-τους. Μ’ άλλα λόγια, μπροστά στο δίλημμα ανάμεσα στο Δ ί κ α ι ο καί στο « δ ί κ α ι ο τ ο υ ι σ χ υ ­ ρ ό τ ε ρ ο υ » . Οταν το πρώτο είναι με το μέρος μιάς «μικρής» χώρας και το δεύτερο με το μέρος μιάς «μεγάλης» -φυσικά!- ή μιάς προστατευόμενης των «μεγάλων», ο Διεθνής Οργανισμός που έχει ταχθεί να λύνει τις διακρατικές διαφορές, αντιμετωπίζει όχι μόνο ηθικά και νο­ μικά προβλήματα, αλλά και κυριολεκτικά πρόβλημα ε π ι β ί ω σ ή ςτ ο υ : Αν αναγνωρίσει το δίκαιο του «μικρού», θα δυσαρεστήσει τον ή τους «μεγάλους» και, το χειρότερο, η απόφασή-του κινδυνεύει να μεί­ νει ανεκτέλεστη. Αν, πάλι, κλείσει τα μάτια μπρος στην κατάφωρη αδικία, αν ενδώσει στις πιέσεις και στη «σκοπιμότητα», ναρκοθετεί μόνος-του την ίδια την υπόστασή-του και υπογράφει την αυτοκαταδίκη-του - έστω με αναστολή... Ε τ σ ι αυτοχειριάστηκε η «Κοινωνία των Εθνών» στο μεσοπόλε­ μο... Ε τ σ ι αιμοροούν ολοένα οι διάφοροι «Οργανισμοί» και «Συμ­ βούλια Ασφαλείας», που έχουν αναλάθει τώρα -«κοινή συναινέσει (και υποκρισία) των υψηλών συμθαλλομένων μερών»- να εξασφαλί­ σουν στον κόσμο όχι μόνο την Ειρήνη αλλά και τη Δικαιοσύνη... όχι την «ειρήνη» μ ε τ η β ί α , αλλά το Δίκιο χ ω ρ ί ς θ ί α... Το Συμβούλιο της Ευρώπης, που ιδρύθηκε το 1949, μπόρεσε να ξεφύγει, ώς τώρα, απ’ αυτό το θλιβερό κανόνα και να μην απιστήσει στην «Διεθνή Σύμβαση για την Προάσπιση των Ανθρώπινων Δικαι­ ωμάτων και των Βασικών Ελευθεριών», που υπογράφτηκε στη Ρώμη στις 4.11.1950. Η απολάκτιση της απριλιανής δικτατορίας απ’ τους

Α

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ

21

κόλπους-του, το 1969 -γ ια να περιοριστούμε στα «δικά-μας»- στάθηκε μιά πανηγυρική νίκη του Δίκιου κ α ι τ ο υ ί δ ι ο υ - απέναντι, μά­ λιστα, στις καταθλιπτικές πιέσεις που είχαν ασκήσει πάνω-του οι «Ατλαντικοί» και υπερατλαντικοί προστάτες της χουντικής «δημο­ κρατίας». Α Λ Λ Α οι «δοκιμασίες» ενός τέτοιου Οργανισμού ποτέ δεν έχουν τέ­ λος! Και η Ελλάδα είναι, ξανά, το κριτήριο. Την περασμένη Δευτέρα, το B.B.C. έφερε στο φως τα πορίσματα της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης για τη «διαγωγή» των Τούρκων στην Κύπρο μετά την εισβολή του «Αττίλα». Και η Εκθεση αυτή δ ι κ α ι ώ ν ε ι πέρα για πέρα τις καταγ­ γελίες της κυπριακής κυβέρνησης -αλλά και την «έμπνευση» της τουρκικής να δώσει στην «ηρωική» επιχείρησή-της το όνομα του αιμοχαρέστατου εκείνου αρχηγού των θύννων: Πολλαπλές παραβάσεις έξι βασικών άρθρων (2, 3, 4, 5, 8 και 14) της Σύμβασης της Ρώμης διαπίστωσε η Επιτροπή, καταγγέλλοντας τους Τούρκους σαν «ενόχους π ά θ ο υ ς φ ό ν ω ν , β α σ α ν ι σ μ ώ ν , β ι α σ μ ώ ν , λ ε ­ η λ α σ ι ώ ν , συσ τη μ α τική ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς περιουσιώ ν και α π ε λ ά ­ σ ε ω ν χιλιά δω ν Ε λλήνω ν»...

Εκπληξη δεν αποτελούν - γ ια μας- αυτές οι διαπιστώσεις. Εκπληξη αποτελεί η... έκπληξη του διεθνούς Τύπου για τους τουρκικούς βασιβουζουκισμούς -που είχαν, άλλωστε, στηλιτευθεί κι απ’ την παλιότερη έκθεση της UNESCO. Κι ακόμα μεγαλύτερη έκπληξη -γ ια μας, πάντα- η παρατήρηση πως «η υπόθεση χαρ ακτηρ ίζετα ι σα ν π ρ ω τ ο φ α ν ή ς κα τά την 26ετία που πέρασε από τό τε που η Τουρκία και τ ' άλλα 18 μ έλη του Σ υμβουλίου της Ε υρώ πης υπογράψανε τη Σ υνθή κη για τ ' Ανθρώ πινα Δικαιώ ματα».

«Πρωτοφανής» -όταν, δεκαετίες ολόκληρες, η Τουρκία έχει επιδοΟεί στην οργανωμένη εξόντωση του ελληνικού στοιχείου στην επικράτειά-της; «Πρωτοφανής» -όταν, απ’ τις 130.000 Ελληνες που ζούσαν, πριν 30 χρόνια, στην Πόλη, στη Σμύρνη, στην Ιμβρο, στην Τένεδο, δεν έχουν απομείνει σήμερα παρά δ ώ δ ε κ α (12) χιλιάδες; «Πρωτοφανής» -όταν οι συμμορίες των «αλητών της Πόλης» έδειξαν, το 1956, τις βανδαλικές ικανότητές-τους, καταστρέφοντας και λεηλα­ τώντας «μέχρι καρφίου» τα σπίτια και τα καταστήματα των Ελλήνων (με αποτέλεσμα να «μαλώσει» ε μ ά ς ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Foster Dulles για την «αδιαλλαξία»-μας); Και «πρωτοφανής» -όταν α υ τ ή ήταν η π ά γ ι α «πολιτική» και η τακτική των «Οσμανλήδων» από τότε που μπήκαν στο χώρο της Ιστο­ ρίας; Μόνο η ιστορική αμνησία ή άγνοια επιτρέπουν τέτοιες «εκπλή­ ξεις»...

22

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΛΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δ ι α κ ό σ ι α χρόνια πριν απ’ την άλωση της Πόλης, ο Δημήτριος Κυδώνης -σύμβουλος και «μεσάζων» (γραμματέας της επικρατείας) του Ιωάννη Καντακουζηνού και του Ιωάννη Ε' Παλαιολόγου- έδινε μιά πρώτη «γεύση» του αφανισμού των Ελλήνων απ’ τα τουρκικά στίφη που είχαν κατακλύσει τη Μικρασία: «... Μ ιά και βρεθείς κά τω α π ’ την ω μή εξουσία αυτώ ν τω ν βαρβάρων, δεν υπάρχει συμφορά που να μ η ν την περιμένεις... Γ ια τί α π ’ τις π ό λεις που σκλαβ ώ θη κα ν σ ' αυτούς το υς βαρβάρους,άλλες κα τα στράφ ηκα ν ολό τελα ... και jot κ άτοικ οί-τους πουλήθηκαν δούλοι ή μ ετο ικ ίσ τη κ α ν όσο γινόταν πιο μακριά, όσοι βέβαια μπό ρεσ α ν να ξεφύγουν τη σφ αγή, τη φυλακή ή το θά­ νατο από ά λλες ταλαιπω ρίες, ενώ ά λλες πό λεις, που φαίνονται ότι υπάρχουν ακόμα, μακαρίζουν αυτές που κα τα στράφ ηκα ν α π ’ τά θεμέλια και οι κάτοικ οί-το υς θα επιθυμούσαν ν ’ ανοίξει η γη να τους καταπιεί. Τέτοιες είναι οι συνθήκες τη ς ζω ή ς-το υς, ώ σ τε δεν υπάρχει συμφορά που να μ η ν τη δοκιμάζουν λ»1.

Η πολυστέναχτη Κύπρος θα γνώριζε, δυό αιώνες αργότερα, την πρώτη «ευλογία» του οθωμανικού πολιτισμού. Ενας Κύπριος αρχιμαν­ δρίτης, ο Κυπριανός Κουριοκουρίτης, εικονίζει με οδυνηρή παραστα­ τικότητα τους «παραδαρμούς» της μεγαλόνησου, όταν χύμηξαν απάνω-της (1570) οι ορδές του Μουσταφά πασά: «... ο εχθρός δεν άφηνε ζω ντανόν μ ή τε άνδρας μ ή τε γυναίκας μ ή τε βρέ­ φ ο ς· τέλος πάντων, ό ,τι ηπάντει ηφάνιζε μ ε την μ ά χα ιρ α ν και ην ιδείν εις μίαν στιγμ ή ν την ω ραιοτάτην εκείνην πό λιν (τη Λευκωσία) ένα άμορφον θέαμα, εις τους δρόμους να τρέχη το αίμα, και να κο κ κινίζη το έδα φος■και εις κάθε ολίγον διάσ τη μα βουνά από θανατω μένους. Π οιω ν αι κεφαλαί, ποιω ν τα χέρια, ποιω ν ποδάρια διαχω ρισμένα, ποιω ν ο εμυαλός έξω , ποιω ν τα εντόσθια χυμένα εις την γην και μεμιγμένα μ ετά τω ν χο ίρω ν, εις τους οποίους ή τον η ίδια τύχη μ ετά τω ν πο λιτώ ν. Α ι φωναί, τα δάκρυα, οι ολολ υγμοί, οι αναστεναγμοί εβοούσαν, α γχολόγουν, ανέβαινον έω ς εις τον ου­ ρανόν. αλλά δεν ήτον ευσπλα γχνία , δεν ήτον σ υ μπά θ εια ...' ... Εκείνος τας φω νάς τω ν βρεφώ ν, και παιδιώ ν, οπού αρπάζοντο από τας αγκάλας τω ν μ η τέ ρ ω ν τω ν παρθένων αι κρα υγαί από την βίαν, και δυναστείαν τω ν ασελγεστά τω ν ν ικ η τώ ν τω ν νέων την β ία ν ποιος να κλαίει τον α ποχω ρισμόν του πα τρό ς, του φίλου, του συγγενούς, τη ς μ η τρ ό ς, τη ς α δελφ ής· και όσους μ ε δυσκο λία ν υπ ο τά σ σο ντο , ευθύς η μάχαιρα εις τον λ α ιμ ό ν τω ν γερόντω ν και γ ραίω ν έκο π το ν τα ς κεφαλάς δια δο κιμή ν τω ν σπα()ίω ν-τους· και δή σα ν τες π ο λλο ύ ς έπ λη ττο ν , έσυρνον όπου ήθελον. Α υ τή η φοβερά σφ αγή και αρπαγή εβά στα ξε σχεδό ν τρεις η μέρ α ς...» 2.

1. Γράμμα-του σε θεσσαλονικιΑ φίλο-του. Μεταφρ. Λ*. Βακαλ6κουλου στην Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη, 1961, τομ. Α', σελ. 121. 2. Ιστορία χρονολογική της νήσου Κόχρου. Βενετία, 1788, σελ. 275 ε*. Και σε 1C. Σάθα, Τουρκοκρατουμένη Ελλάς, 1869, σελ.. 131. εκ.

ΛΥΔΙΑ ΛΙΘΟΣ

23

Δεν παραθέσαμε τ’ αποσπάσματα αυτά -σταγόνες μέσα σε ωκεανούς άλλα- για να «κάνουμε ιστορία». Αλλά μόνο και μόνο για να θυμί­ σουμε - σ ’ όσους θ έ λ ο υ ν να το ξεχνάνε- πως οι Αττίλες του 1974 77 δεν είναι παρά αντάξιοι απόγονοι των ευκλεών προγόνων-τους. Και πως οι σημερινοί «Κυδώνηδες» ή «Κυπριανοί» δεν θα είχαν ν’ αλλά­ ξουν ούτε «ιώτα εν» απ’ τις τραγικές περιγραφές του 1350 και του 1570... Α Λ Λ Α το καίριο, τώρα, θέμα είναι άλλο: Τ ί θ α κ ά ν ε ι τ ο Σ υ μ ­ β ο ύ λ ι ο τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς μετά την αναμφισβήτητη διακρίθωση των αποτρόπαιων τουρκικών εγκλημάτων; Η μόνη αποτελεσματική ποινή που μπορεί να επιβάλει ο Οργανι­ σμός αυτός στους παραβάτες της ρωμαϊκής Σύμβασης, είναι η α π ο ­ π ο μ π ή -τους από το «καφενείον η Ευρώπη» (όπως τ’ ονόμαζαν οι εδώ χουντολείκτες, τον καιρό της χουντοκρατίας). Και οι θηριωδίες των Τούρκων εισβολέων στην Κύπρο, δεν δικαιολογούν μόνο αλλά ε π ι β ά λ λ ο υ ν , όχι μιά αλλά δέκα φορές, την άμεση α π ο θ ο λ ή - τ ο υ ς απ’ τον Οργανισμό, που αποστολή-του έχει την «εξημέρωση» των διεθνών σχέσεων. Μιά τέτοια ποινή, μάλιστα, θα ήταν ιδιαίτερα επώδυνη για την Τουρκία, που «έχει περί πολλού» τη συμμετοχή-της στο Συμβούλιο της Ευρώπης: α υ τ ή η συμμετοχή δί­ νει στη «γείτονά»-μας «διαβατήριο» για τη χορεία των ευρωπαϊκών κρατών - γΓ αυτό κι είναι η μοναδική χώρα που στα διαβατή ριά-της αναγράφεται η ένδειξη «μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης»... Θα τ ο λ μ ή σ ε ι , όμως, ο Οργανισμός να προχωρήσει στην απο­ πομπή των βιαστών γυναικών και συμβάσεων; Οπως ομολόγησε ο αν­ ταποκριτής του BBC στο Στρασβούργο, «μιά τέτοια ενέργεια πρέπει μ ά λλο ν ν ’ αποκλείεται, επειδή δεν πρόκειτα ι να βρει ενθάρρυνση από τις ισχυρές χώ ρες - μ έ /J) του Σ υμβουλίου τη ς Ε υ­ ρώ πη ς και του Ν Α Τ Ο » .

Και φυσικά, οι «ισχυροί» αυτοί, για να σώσουν τους ευνοούμενούςτους δορυκτήτορες, επιστρατεύουν επιχειρήματα α ν ά λ ο γ α μ’ εκείνα που είχαν επικαλεσθεί το 1969, για να διασώσουν τους περιούσιούς-τους δικτάτορες: «Τ ο ενδεχόμενο μ ιά ς κα τα δίκ η ς της Τουρκίας 0α μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τις πιθανότητες επα να '/^ψ εω ς τω ν διαπραγματεύσεω ν για το κυ­ πριακό κ λ π . κ λπ.».

Κανένας-τους δεν αναλογίστηκε, βέβαια, και δεν «σκοτίστηκε» για τ’ απλούστατα τούτα: Αν π α ρ α μ ε ί ν ε ι στο Συμβούλιο της Ευρώπης η Τουρκία, μετά τις επίσημα βεβαιωμένες παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων, π ώ ς θα παραμείνει σ τ η ζ ω ή το Συμβούλιο της Ευρώπης σαν πρό­ μαχος των δικαιωμάτων αυτών;

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

24

Και τί «πιθανότητες» επιτυχίας μπορεί να έχουν οι «διαπραγματεύ­ σεις» μ' ένα «συνομιλητή», που όχι μόνο π ο δ ο π α τ ά κυνικά και συστηματικά όλες τις αποφάσεις των διεθνών οργανισμών, αλλά και μένει α τ ι μ ώ ρ η τ ο ς για την ασύστολη καταπάτηση κάθε συνθήκης, κάθε σύμβασης και κάθε διεθνούς «νομίμου»; Αλλά κι αν έχουν κάποιο νόημα οι διαπραγματεύσεις αυτές, δεν αποτελεί σ τ ο ι χ ε ι ώ δ η π ρ ά ξ η δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ς να φτάσει στην «τράπεζα των συνομιλιών» ο αδικημένος -η Κύπρος- οπλισμένος μ’ όλα τα ν ό μ ι μ α τ ε κ μ ή ρ ι α του δίκιου-του; Και τι μεγαλύτερο τε­ κμήριο υπάρχει από ένα « π ι σ τ ο π ο ι η τ ι κ ό ε γ κ λ η μ α τ ι κ ή ς δ ι α γ ω γ ή ς » του αντιδίκου-του, κυρωμένο από έναν διεθνή οργανι­ σμό, που έβαλε επίσημα το χέρι-του στον «τύπον των τουρκικών ήλβ>ν», που σταύρωσαν την Κύπρο; Αυτό το «πιστοποιητικό» στηριγμένο στην Εκθεση της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων, οι ανιδιοτελείς «ισχυροί» θα κινήσουν γη και ουρανό για να το σ κ ί σ ο υ ν πριν καν υπογράφει. Αλλά το Συμ­ βούλιο της Ευρώπης; Ε δ ώ θα δοκιμαστεί, περισσότερο παρά ποτέ,η συνέπειά-του, ο αυτοσεθασμός-του - και το αίσθημα αυτοσυντήρησής-του. Αν «μιλήσει» όπως επιβάλλεται, θα δ ι κ α ι ώ σ ε ι τ η ν ύ π α ρ ­ ξ ή - τ ο υ και θα επαληθεύσει τον Jean de Rotrou που πίστευε πως «η αδικία είναι βουβή, κι η δικαιοσύνη φω νάζει»3. Αν «σωπάσει» όπως θα προσπαθήσουν να του το επιβάλουν, θ ’ α υ τ ο κ α τ α ρ γ η θ ε ί και θα δικαιώσει τον «ρεαλιστή» Θρασύμαχο που υποστήριζε ότι «είναι το δίκαιον ουκ ά λλο τι ή το του κρ είττο νο ς (δυνατότερου) συμφέρον»*. Ανάμεσα στην έντιμη «φωνή» και στην επαίσχυντη «σιωπή»... ανά­ μεσα στη δύναμη και στο δίκιο, θα κριθεί κι η δύναμη και το «ήθος» του Συμβουλίου της Ευρώπης - κ α ι τ η ς Ε υ ρ ώ π η ς , βέβαια, ο λ ό κ λ η ρ η ς ... [23.1.1977]

LaSoeur,ΠοΧιαία.

3. κράξη Ε', σκ. 3. 4. Πλάτων. 338 c.

ΦΡΑΝΚ.ΕΝΣΤΑΪΝ; Τ εχνητοί άνθρωποι και τεχνητή αγωνία «Βάρβαρος είναι, πρώ τα - πρώ τα , εκείνος που π ι σ τ ε ύ ε ι σ τη βαρβαρότητα»

CLAUDE LEVI - STRAUSS, Φυ/jj και ιστορία ΟΝ ΗΘΗΚΑΝ πάλι οι ευαίσθητες ψυχές από μιά τρομαχτική είδηση: Οι δημοτικές αρχές του Cambridge στη Μασσαχουσέτη δώσανε την άδεια στο Πανεπιστήμιο του Harvard και στο Τεχνο­ λογικό Ινστιτούτο της Μασσαχουσέτης (Μ.Ι.Τ.) να κάνουν πειράματα γενετικής για σύνθεση γονιδίων (των βασικών φορέων της κληρονο­ μικότητας), δηλαδή για τη δ η μ ι ο υ ρ γ ί α ζ ω ν τ α ν ώ ν ο ρ γ α ν ι ­ σμών. Κι ευθύς, σοφοί και άσοφοι διακήρυξαν urbi et orbi τις ανησυχίες και τις αγωνίες-τους: τα πειράματα αυτά, λέει, μπορεί να οδηγήσουν «στη δημιουργία τερά τω ν τύπου Φ ρανκενστάιν», που θ’ απειλήσουν την ίδια την υπόσταση του ανθρώπινου γένους... Δεν έχουμε, θέθαια, καμιάν αρμοδιότητα να κρίνουμε τα ίδια τα πειράματα. Αλλά, όσο «βέβηλοι» κι αν είμαστε, έχουμε το δικαίωμα να κρίνουμε την « α γ ω ν ί α » των επικριτών-τους. Κι αν γινόταν να μας ακούσουν, θα τους λέγαμε:

Δ

Ε Υ ΓΕ Ν ΙΚ Ο Ι φιλάνθρωποι! Στ’ α λ ή θ ε ι α φρικιάτε για τα «τέρατα» που μ π ο ρ ε ί ί σ ω ς να δημιουργήσει η επιστήμη των ανθρώπων και που μ π ο ρ ε ί ί σ ω ς να εξολοθρεύσουν τους ανθρώπους; Και ΔΕΝ φρικιάτε για τις τ ε ρ α τ ω δ ί ε ς που έκανε και κάνει το «τελειότερο πλάσμα της δημιουργίας», ο ί δ ι ο ς ο ά ν θ ρ ω π ο ς ; Αλλά τότε, τί είναι, για σας, η Ιστορία κι η Πραγματικοήτα; Μνήμη, πείρα και δί­ δαγμα... ή αμνησία, τυφλότητα και φενάκη; Κοιτάξτε πίσω-σας το μυριόχρονο Χτες, κοιτάξτε γύρω-σας το μυριώνυμο Σήμερα. Από τότε που ο άνθρωπος στήθηκε στα δυό-του πό­

26

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δια κι έγινε homo sapiens, τί πάνω απ’ όλα σημαδεύει την πορεία-του; τί άλλο παρά αίμα κι έγκλημα; Ποιός χειροποίητος οργανισμός θα μπορέσει ποτέ να εξολοθρεύσει τους ανθρώπους τ ό σ ο α π ο τ ε λ ε ­ σ μ α τ ι κ ά κ α ι μ α ν ι α κ ά , όσο ο «θεοποίητος» άνθρωπος εξολόθρευσε κι εξολοθρεύει τον άνθρωπο; Πολύ πριν ο ανθρώπινος νους κατασκευάσει (α ν θα κατασκευάσει) ανθρωπόμορφα κι ανθρωποφάγα «τέρατα», ο ίδιος νους είχε μπεί στην υπηρεσία της πιο ανελέητης ανθρωποφαγίας. Κι ο πραγματικός κίνδυ­ νος για την ανθρωπότητα δεν βρίσκεται μέσα στους πειραματικούς σωλήνες του Harvard και του Μ.Ι.Τ. Βρίσκεται και βρισκόταν πάντα, μ έ σ α σ τ η ν ί δ ι α τ η ν α ν θ ρ ώ π ι ν η κ ο ι ν ω ν ί α , που διαμορ­ φώθηκε έτσι, ώστε να γίνει κοινωνία τεράτων, ανθρωπόμορφων και μή... Δ Ε Ν παραγνωρίζουμε βέβαια -κάθε άλλο!- την απίστευτη απόσταση που χωρίζει τον «άνθρωπο των σπηλαίων» απ’ τον άνθρωπο των δια­ στημικών ταξιδιών, την «πέτρινη εποχή» απ’ την πυρηνική. Δεν ξε­ χνάμε τα μοναδικά που κατόρθωσε των ανθρώπων ο μόχθος κι η φαν­ τασία, η σκέψη κι η τέχνη, η θέληση και το «δαιμόνιο»... Δεν αγνο­ ούμε πως αυτός, «το πιο αδύναμο κα λά μι μ ες σ τη φ ύ σ η » ', μπόρεσε να γίνει μόνος-του «το πιο θαυμαστό α π ' τα θαύματα», που «με τη σοφία-του μηχανεύεται τέχνες π ' ούτε μπο ρο ύσ ε να ελπίσ ει κανείς» [«Σ οφόν τι το μηχανόεν τέχνας υπέρ ε λ π ίδ ' έχω ν ...»*].

Σίγουρα, ο ά ν θ ρ ω π ο ς ε ί ν α ι α υ τ ό π ο υ π ρ ά τ τ ε ι . Κι αν οι πράξεις-του σταματούσαν ε κ ε ί , θά *χε κάθε δικαίωμα στον ορισμό που τού ’δωσε ο Ηράκλειτος: « θ ε ό ς θ ν η τ ό ς » 3. Αλλά πλάι στα με­ γάλα και τα σπουδαία που πύργοισε μέσα στους αιώνες, πόσα τ’ α π α ί σ ι α και τα φ ο β ε ρ ά , που ντροπιάζουν και στρεβλώνουν κι εξουθενώνουν τα θαυμαστά εκείνα! Α ΤΕΛ ΕΙΩ ΤΑ κι ατέλειωτα κι ατέλειωτα, η ανθρώπινη θέληση κι ικανότητα για δημιουργία μεταμορφώνεται σε οίστρο κ α τ α σ τ ρ ο ­ φ ή ς των άλλων... η σκέψη που, ελεύθερη, αποκρυπτογράφησε όλα τα «μυστήρια», θυσσοδομεί την υ π ο δ ο ύ λ ω σ η τ η ς σ κ έ ψ η ς των άλλων... ο μόχθος για την επιβίωση διαστρέφεται σε μόχθο για την α λ λ ο τ ρ ί ω σ η κ α ι τ η ν ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η τ ο υ μ ό χ θ ο υ των άλλων... η τέχνη που «ερμήνευσε» τον κόσμο στον άνθρωπο, καταντά ό ρ γ α ν ο δ ι α β ο υ κ ό λ η σ η ς των άλλων... η επιστήμη που ύψωσε το ανθρώπινο σκουλήκι σε αφέντη της φύσης, απεργάζεται τη μετα­ μόρφωση της φύσης και του ανθρώπου σε σκουλήκια... 1. ·ί.' homme n' est qu un roseau. le plus foible de la nature; mail e’ est un roseau pensant·. Pucal, Pensies. VI, 347. 2. Σοφοκλής, Αντιγόνη, σι. 332, 364. 3. Ακοσκ. 62.

ΦΡΑΝΚΕΝΣΤΑΪΝ

27

Κι είναι,στ’ αλήθεια, « τρα γικά παράδοξο πως οι ίδιες οι ιδιό τη τες που οδήγησαν σ τ ις κ α τα π λ η κ τικ ές επιτυχίες του ανθρώ που, είναι εκείνες α κρι­ β ό ς που, πιθανότατα, Οα προκα λέσουν την καταστροφή-του»*.

Δ ε ν ήταν Φρανκενστάιν των εργαστηρίων εκείνοι που, αιώνες κι αι­ ώνες, επινόησαν κι εφάρμοσαν κι εφαρμόζουν την πιο δαιμονική «πο­ λιτική του φόνου και της σφαγής»... τις γενοκτονίες και τα ολοκαυτώ­ ματα... τους δογματικούς διωγμούς και τη φυλετική παραφροσύνη... τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και τα βασανιστήρια... την τρομοκρατία του «όχλου» και τα «ψυχιατρεία» για τους «ενοχλητικούς»... Τ ί π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο και τί χ ε ι ρ ό τ ε ρ ο μπορεί να μηχανευτούν τα «τέρατα» της γενετικής; Από τους Μήδους που ξεκλήρισαν ολόκληρο το έθνος των Ασσυ­ ριών, ώς τις σημερινές μηχανές μαζικού αφανισμού, που μπορούν να σκοτώσουν εκατό εκατομμύρια ανθρώπους (αν πιστέψουμε τον πρό­ εδρο Carter·)... ο άνθρωπος δεν αποδείχτηκε «λύκο ς για το ν άνθρω πο», όπως έλεγε ο Καικίλιος, κι η ανθρωπότητα δεν απόδειξε πως «είναι μιά σπείρα δολοφόνω ν», καθώς έγραφε ο Freud; Κι όχι, βέβαια, η πρωτόγονη, «ζωώδης», «βάρβαρη» ανθρωπότητα μόνο. Τον ζούμε, τον ξέρουμε, τον δοκιμάζουμε στο πετσί-μας κάθε μέρα, το λόγο του Δοστογιέβσκη: «Ο πο λ ιτισ μ ό ς έκα νε τον άνθρω πο αν όχι πιο αιμοβόρο, ο πω σδή πο τε πιο α π ο τ ρ ό π α ια

α ι μ ο β ό ρ ο από ά λ λο τε» 9.

Α Λ Λ Α π ώ ς μπορούσε να γίνει αλλιώς - αφού ο θαυμαστός κόσμοςμας κυβερνιέται απ’ την επιδίωξη του συμφέροντος με κάθε μέσο, του κέρδους με κάθε θυσία των άλλων;... Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς -αφού ο άνθρωπος δεν είναι παρά α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο για τον άνθρωπο, μ η χ α ν ή για οφέλη, α γ έ λ η για διαπραγμάτευση;... Πώς μπορούσε να γίνει αλλιώς -αφού η κοινωνία δεν είναι αρμονία ανθρώπων που ν’ αποβλέπει στην ανάπτυξη του καθενός κι όλων μαζί, αλλά κ ά τ ε ρ γ ο για τους πολλούς «αδύναμους», που ψωμίζει την ε υ ω χ ί α των λίγων «δυνατών»; Εκθαμβος ο Pascal αναρωτιόταν,πριν τρεις αιώνες: « Τ ί χίμαιρα είναι, λοιπόν, ο άνθρω πος; Τ ί πρω τόφαντο πλά σμα , τ ί τέ­ ρας, τ ί χάος. τ ί φω λιά αντιφάσεω ν, τ ί θαύμα! Κ ριτής τω ν πάντω ν, ηλίθιο σκ ο υ /jjKi της γης. Ο εματοφύλακας τη ς αλήθειας, βόθρος από α βεβαιότητες και πλάνες: δόζα και απόρριμμα του Σ ύμπα ντο ς!» 7.

Οι «ουμανιστές» όλων των εποχών, απ’ τους Ελληνες ως τον Dide4. Amhooy Sion, Human Aggression. Λονδίνο 1968, Εισαγωγή. 5. ·Βήμω>, 9.2.1977. 6. Το Υπόγειο. Α' Μέρος, 7. 7. Penstts. VII, 434.

28

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

rot, κι απ' τον Rabelais ως τον Goethe, προσπάθησαν ν’ απαντήσουν στο ερώτημα τούτο. Αλλά τί απάντηση μπορεί να δοθεί όταν δεν αντι­ μετωπίζεται καταπρόσωπο η ρίζα του κακού, όταν αποσιωπούμε (ή παραδεχόμαστε σαν «φυσικό» και «δεδομένο») τη δουλεία του σώμα­ τος ή τη δουλεία της εργασίας, την απομύζηση και την καταπίεση τεράστιων τάξεων, τον εξανδραποδισμό ολόκληρων λαών, τη σφαγήτους και την εξώθησή-τους στην αλληλοσφαγή; Πάει καιρός πολύς που αποδείχτηκε πως «οι ουρανοί μένουν βου­ βοί» και πως τη λύση μόνο οι άνθρωποι μπορούν να τη δώσουν στους ανθρώπους. Τη λύση ή, αντίθετα, την κ α τ ά λ υ σ η και την α υ τ ο ­ κ α τ ά λ υ σ η . Κι αν η επιστήμη κατασκευάσει κάποτε ανθρωποκτόνα «τέρατα», δεν (Ια κάνει τίποτ' άλλο παρά να π ρ ο ε κ τ ε ί ν ε ι την αν­ θρώπινη τερατωδία σε ανθρώπινα δημιουργήματα... δεν θα κάνει τί­ ποτ' άλλο παρά να φτιάξει όντα «κατ' εικόνα και ομοίωσιν» του α ν θ ρ ώ π ο υ . . . δεν θα κάνει τίποτ’ άλλο παρά να φανεί α ν τ ά ξ ι α του ώς τώρα εαυτού-της σε πολλά και για πολλούς... Μ η ν ανησυχείτε, λοιπόν, ευγενικοί φιλάνθρωποι, για τους κινδύ­ νους που περικλείνουν τα πειράματα της γενετικής. Ανησυχείστε -επιτέλους!- όχι για τα όντα που θα πλάσει τυχόν ο άνθρωπος, αλλά για τις π ρ ά ξ ε ι ς που ο άνθρωπος κ ά ν ε ι . Αν έχετε δύναμη, καθώς λέτε, χρησιμοποιείστε-την για να στομώ­ σετε την άδικη δύναμη... αν έχετε σοφία, καθώς νομίζετε, αρνηθείτε να την κάνετε όργανο της απληστίας και της τυραννίας -όπω ς τόσες φορές δ ε χ τ ή κ α τ ε να την κάνετε ώς τώρα... Κι αντί να προσπαθείτε να εμποδίσετε τη φ α ν τ α σ τ ι κ ή επιδρομή των τεχνητών Φρανκενστάιν, προσπαθείστε, όσο μπορείτε, να εμποδίσετε την π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ή κι α π α ι ώ ν ι α επιδρομή των α ν θ ρ ώ π ι ν ω ν^Φρανκενστάιν εναντίον της ανθρωπότητας... Προσπαθείστε να εμποδίσετε τον άν­ θρωπο ν' αφανίζει τους ανθρώπους με τον πόλεμο ή με την «ειρήνη», με τη βία και με τον τρόμο, με την απάτη και με την οργανωμένη αυταπάτη... Προσπαθείστε, αφού τόσο νοιάζεστε για το ανθρώπινο γέ­ νος, να ζυγώσετε -να ζυγώσουμε ό λ ο ι- το «δέον» του Albert Camus, «ξαναπλάσουμε τον άνθρω πο σ τ α μ έ τ ρ α του ανθρώ που και υ π ε ύ ­ θ υ ν ο για τους ανθρώ πους».

Ολα τ’ άλλα - η ανησυχία για τα «τέρατα», που συμπορεύεται με τον εφησυχασμό και την αδιαφορία για τ' ανθρώπινα τερατουργήματα δεν είναι παρά α φ έ λ ε ι α ή υ π ο κ ρ ι σ ί α . Και συμπαθείστε-μας αν πιστεύουμε πως είναι πιο πολύ το δ ε ύ τ ε ρ ο παρά το πρώτο. Που Οα πει ότι «αγωνιάτε» μπρός στους π λ α σ τ ο ύ ς Φρανκενστάιν, για να κρύψετε πως είσαστε λίγο ή πολύ σ υ ν έ ν ο χ ο ι των α λ η θ ι ν ώ ν . . . [13.2.1977]

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ Η από Θέμιδος παιδεία « Η δε δικαιοσύνη πο λιτικό ν...»

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, Π ο λιτικά . 1253α, 38 Ν ΠΙΣΤΕΨΟΥΜΕ κάποιους επίσημους «αφορισμούς», οι Ελ­ ληνες χωρίζονται σε δυό κατηγορίες, που ωστόσο φαίνεται ότι συχνά διασταυρώνονται: τους α π α θ ε ί ς και τους α π ε ι θ ε ί ς . Οι πρώτοι αποτελούν τη λεγάμενη «σιωπηλή πλειοψηφία» -που καυτηριάζεται άνωθεν,επειόή παρακολουθεί αδρανής «μιά μικρή δυ­ ναμική μειοψηφία» να «θορυβεί», να «κυριεύει τα σωματεία και τα συνδικάτα», και «ν’ απειλεί τη γαλήνη, την τάξη και την προκοπή του τόπου»... Στη δεύτερη δεν ανήκει μόνο η δυναμική αυτή και «αντεθνική» μει­ οψηφία, αλλά -φ αίνεται- κι ένα σημαντικό μέρος της νωθρής και «εθνικής» πλειοψηφίας. Γιατί συχνά οι άρχοντές-μας δηλώνουν πως ο ελληνικός λαός είναι (στο σύνολό-του) πολιτικά απαίδευτος, και διαόηλώνουν το «χρέος»-τους ν α μ α ς ε κ π α ι δ ε ύ σ ο υ ν στη δημο­ κρατική σκέψη, συμπεριφορά και διαβίωση. Μέσα στον αξιέπαινο παιδευτικό ζήλο-τους, όμως, οι κυβερνήτεςμας δεν θα 'πρεπε να ξεχνάνε τα βασικά τούτα:

Α

Η ΠΑΙΔΕΙΑ των πολιτών (α ν παιδεία χρειάζονται) δεν πραγματώνε­ ται μόνο με λόγους, με «συμβουλές» και με αποφθέγματα, αλλά προ­ πάντων με έ ρ γ α. Κι η πιο καρποφόρα δημοκρατική αγωγή είναι η δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή δ ι α γ ω γ ή τ ω ν ί δ ι ω ν των Αρχόντων και των Αρχών. Και μιά απ’ τις σπουδαιότερες «διδακτικές» Αρχές για ένα λαό, είναι η Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η - τ ο υ . Γιατί -χρειάζεται, τάχα, να το πούμε;- ο δικαστής δεν είναι μόνο «φύλακας των νόμων» της πολιτείας. Είναι και δ ά σ κ α λ ο ς των πο­ λιτών. Δεν «παιδεύει» -δεν τιμωρεί- μόνο τους αδικητές. «Παιδεύει»

30

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

-διδάσκει- κ α ι τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς να τηρούν και να σέβονται το δίκιο, τόσο για το όικό-τους συμφέρον όσο και, προπάντων, για το συμφέρον της πολιτείας. Και τη «διδασκαλία» αυτή την ασκεί ο δικαστής μ ε τ ο ν τ ρ ό π ο που εφαρμόζει τους νόμους. « Π ιστεύω -έλεγε στους “ στρατοδίκες” του καιρού-του ο Λυσίαςπως έργο του χρ η σ το ύ πο λίτη και του δίκαιου δικ α στή είναι να ερμηνεύει τους νόμους, έτσ ι ώ σ τε ν α ω φ ε λ ή σ ο υ ν κ α ι μ ε λ λ ο ν τ ι κ ά τ η ν π ό λ η » [«Δ οκεί μοι και πο λίτο υ χ ρ η σ το ύ και δικ α στο ύ δικαίου έργον είναι ταύτη τους νόμους διαλαμβάνειν, όπη εις τον λοιπόν χρόνον μ έ λ )χ ι συνοίσειν τη π όλει»'].

Τ Η Σ «ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ» αυτής πρώτη αρχή είναι, βέβαια, η διάκριση ανάμεσα στο « ν ό μ ι μ ο » και στο « π α ρ ά ν ο μ ο » . Κι αν σ’ άλλες περιπτώσεις το ξεχώρισμα τούτο παρουσιάζει κάποιες δυσκολίες, σε μ ι ά τουλάχιστο περίσταση δεν παρουσιάζει κ α μ ι ά : στην κρίση για τη δικτατορία και τα «έργα»-της. Γιατί το απριλιανό «καθεστώς» ήταν (και μένει, φυσικά), απ’ την αναίσχυντη αρχή-του ώς το επαίσχυντο τέλος-του, π α ρ ά ν ο μ ο ...καθεστώς «επιβληϋέν διά της βίας και τη ς απάτης», που μοναδικός σκοπός-του ήταν «ο σφ ετερ ισμ ό ς της εξουσία ς και τω ν κυρια ρχικώ ν δι­ καιω μάτω ν του Λαού» -σύμφωνα με το Ψήφισμα της 8.1.1975 της Ε' Αναθεωρητικής Βουλής. Και, αυτονόητα, «αν δ Γ α πά της άρζη τις ή βί­ ας, ήδη δο κ εί τούτο είναι τ υ ρ α ν ν ί ς» 2.

Κάθε πράξη, λοιπόν, εναντίον ενός τέτοιου βίαιου και απατηλού (δηλαδή π α ρ ά ν ο μ ο υ ) καθεστώτος, όχι μόνο δεν είναι «έκνομη», αλλά αντίθετα είναι πράξη ν ο μ ι μ ό τ α τ η , αφού κατατείνει στην κατάλυση της παρανομίας και στην αποκατάσταση της νομιμότητας. Κάτι παραπάνω μάλιστα: αποτελεί δ ι κ α ί ω μ α απαράγραπτο και χ ρ έ ο ς πρωταρχικό των πολιτών... «δικαιούμενω ν και υποχρεουμένω ν κατά το νεαρό-μας Σύνταγμα - ε ι ς τ η ν δ ι α π α ν τ ό ς μ έ σ ο υ α ν τ ί σ τ α σ ι ν κατά οιουδήποτε επιχειρούντος την βιαίαν κα τά λυσ ιν αυτού» (άρ­ θρο 120, παρ. 4). Κ ι όμως: όχι σπάνια, αλίμονο, ακούμε «λειτουργούς της θέμιδος» να χαρακτηρίζουν « π α ρ ά ν ο μ η ε ν έ ρ γ ε ι α » την εκπλήρωση του υπέρτατου αυτού πολιτικού χρέους - την αντίσταση κατά των τυράν­ νων και των βιαστών3. Μ’ άλλα λόγια, οι «θεμιστοπόλου) αυτοί θε­ 1. Κατά Αλκιβιάόοο λακοταξίοο, 4. 2. Αριστοτέλης, Πολιτικά, 1313ο, 10. 3. Βλ. κ.χ. την αγόρευση του Εισαγγελία Εφετών Δ. Πακαίημητρίου στη δίκη για τους σφαγείς του Πολυτεχνείου, ·Βήμα*. 17.2.1977.

«ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ» ΚΑΙ ΠΑΡΕΝΕΡΓΕΙΕΣ

ωρούν όχι ν ό μ ο ς ήταν η τυραννία, και χ ρ έ ο ς των κρατικών οργά­ νων η υπεράσπισή-της. Και, άρα, είναι α θ ώ ο ι όσοι την υπερασπί­ στηκαν -μ ε το αίμα των ά λ λ ω ν . Ο ίδιος ο Λυσίας έλεγε στους δικαστές της ίδιας εκείνης δίκης: «... Και βέβαια, αν νομίζει κανένας-σας πως η τιμω ρία είναι μ εγά λη και ο νόμος ηολύ α υστηρός, πρέπει να θυμά στε πω ς δεν ήρθατε εδώ για να νομο­ θετή σ ετε, αλλά για να εφ ο ρμό σ ετε τους νόμους... ο ύ τε (ήρθατε) για να σ π λα χν ισ τείτε τους α δικ ητές, α λλά αντίθετα, οργισμένοι εναντίον-τους, ν α β ο η θ ή σ ε τ ε ο λ ό κ λ η ρ η τ η ν π ό λ η , μ ε την πεποίθηση πω ς τ ι μ ω ρ ώ ν τ α ς τ ο υ ς λ ί γ ο υ ς για τα χτεσ ιν ά εγκλή μα τά -το υς, θα κάνετε π ο λ λ ο ύ ς ά λ λ ο υ ς αύριο πιο δίκαιους και πιο πρόθυμους να κινδυνεύ­ σουν (για την πόλη)» [«Κω μεν δη, ω άνδρες δ ικ α στώ , ει τω δ ο κ εί μεγά λη η ζημία είναι και λίαν ισ χυρό ς ο νόμος, μεμνήσθαι χρ ή ό τι ου νομοθετήσοντες περί αυτώ ν ή κετε, α λλά κα τά τους κειμένους νόμους ψηφιούμενοι, ουδέ τους αδικούντας ελεήσ ο ντες, α λλά πολύ μά λλο ν αυτοίς οργιούμενοι και όλη τη πόλει βοηθήσοντες, ευ ειδό τες ό τι υπέρ τω ν πα ρεληλυθότω ν ο λίγους τιμω ρησάμενοι, π ολλούς πο ιή σετε κ ο σ μιω τέρο υς εν το ις μέλλο υ σι κινδυνεύ­ ε ι ς «].

Κι ένα άλλος Αθηναίος ρήτορας, ο Α ισχίνης, πρόσθετε: « Α πό σα ς εζαρτάτα ι αν οι νόμοι θα είναι χρ ήσ ιμ ο ι ή άχρηστοι. Γ ια τί αν τιμω ρείτε τους αδικ ητές, τό τε οι νόμοι θα είναι και κ α λ ο ί κ α ι ω φ έ ­ λ ι μ ο ι . Α ν όμω ς τους αθω ώ νετε, τότε οι νόμοι θα είναι κ α λ ο ί μονάχα, αλλά δ ε ν θ α ω φ ε λ ο ύ ν σ ε τ ί π ο τ α » [«Τούτους μ έντο ι το υς νό­ μου ς είναι χρ ησ ίμους ή αχρ ήσ το υς ε φ ' υμίν ε σ τ ιν εάν μ εν γαρ κο λά ζη τε τους αδικούντας, έσονται υμίν οι νόμοι κ α λ ο ί και κύριοι, εάν δ ' αφιήτε, κ α λ ο ί μεν, κύριοι δε ο υ κέτι» 5].

Π ω ς , λοιπόν, θα διδαχτεί να φέρεται δημοκρατικά ο απλός πολίτης, όταν ορισμένοι «διδάχοι»-του - εκπρόσωποι της Δικαιοσύνης, παραφέρονται αντιδημοκρατικά; Πώς θα συμμορφωθεί ο «απαίδευτος» λαός με τις συνταγματικές, υποχρεώσεις-του, όταν ο ι πεπαιδευμένοι νομικά « α γ ν ο ο ύ ν » το Σύν­ ταγμα, που επιβάλλει στον πολίτη να υπερασπίζεται τη Δημοκρατία, ενώ αντίθετα αυτοί θ ά λ λ ο υ ν εναντίον των υπερασπιστών της Δη­ μοκρατίας; Πώς θα μάθει ο πολίτης να σέβεται τους νόμους της Δημοκρατίας, όταν μερικές «φωνές της Δικαιοσύνης» κάνουν τους νόμους αυτούς «άχρηστους και ανώφελους», αναγορεύοντας νόμιμο το παράνομο, παράνομο το νόμιμο, ανεύθυνα τα φονικά «όργανα» των παράνομων και υπεύθυνα τα θύματά-τους; 4. Κατά ΑΧκιβιάΛον αστραχαας. 9. 5. Κατά Τιμάρχοο. 36.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

32

Ενας άλλος «πεπαιδευμένος», ο Αριστοτέλης, έλεγε άλλοτε: «... Α π ' όλα όσα είπαμε, το πιο ση μα ντικό για τη σω τηρία του πο λιτεύ ­ μ α το ς - και που όλοι σήμερα το π α ρ α μ ε λ ο ύ ν - είναι ό τ ι π ρ έ π ε ι η α γ ω γ ή τ ω ν π ο λ ι τ ώ ν να ε ί ν α ι σ ύ μ φ ω ν η μ ε τ ο π ο λ ί τ ε υ ­ μ α ... Γ ια τί η παρεκτρο π ή ε ν ό ς κ α ι μ ό ν ο , έχει ολέθρια επίδραση πάνω σ ' ο λ ό κ λ η ρ η την πόλη» [«Μ έγιστον δε πάντω ν τω ν ειρημένω ν προς το όιαμένειν τας πολιτεία ς, ού νυν ολιγω ρούσι πά ντες, το παιδεύεσθαι προς τας πολιτείας... Ε ίπερ γαρ εστιν ε φ ’ ενός ακρασία, έσ τι και ε π ί πόλεως»*].

Και, φυσικά, η επίδραση αυτή είναι α σ ύ γ κ ρ ι τ α π ι ο ο λ έ ­ θ ρ ι α , όταν αυτός ο «ένας και μόνος» δ ε ν ε ί ν α ι έ ν α ς μ ό ν ο ... και δεν είναι απλός πολίτης αλλά νομοφύλακας και θεματοφύλακας. Σ’ αυτούς, λοιπόν, τους «λειτουργούς» που έχουν ά λ λ ε ς αντιλή­ ψεις για τη Δημοκρατία και για το ρόλο της Δικαιοσύνης στο πολί­ τευμα, η κυβέρνηση θα ’πρεπε να θυμίσει (α ν το θυμάται κι η ίδια) πως «η συμμόρφω ση του βίου (των πολιτών) μ ε το πολίτευμα δεν είναι δου­ λεία, αλλά σω τηρία» [«ου γαρ δει οίεσθαι δουλείαν είναι το ζην προς την πολιτείαν αλλά σω τηρ ία ν» 7].

Εκτός, βέβαια, αν οι αρμόδιοι πιστεύουν πως η κρίση για θέματα εξαιρετικά αμφιλεγόμενα (όπως η υπόθεση Πόλε) αποτελεί « π ρ ο ϊ ό ν ή α σ υ γγνώ σ το υ α μ ε λ ε ί α ς » . . . αλλά δ ε ν α π ο τ ε λ ε ί η κρίση για θέματα τόσο α ν α μ φ ί λ ε κ τ α , όπως η παρανομία της δικτατορίας και η νομιμότητα της αντίστασης εναντίον-της. Τότε, όμως, ας μη μιλάμε ούτε για «πολιτική παιδεία», ούτε για Δη­ μοκρατία καν -αφού το πολίτευμα δ έ χ ε τ α ι α δ ι α μ α ρ τ ύ ρ η τ α να περιφρονούνται οι νόμοι-του και να «παιδεύονται» οι πολίτες στην περιφρόνησή-τους... κ ο υ φ ό τη το ς

[20.2.1977]

6. Ποϊιτικά. 1310α, 10. 7. Ο.*., 1310η, 35.

Η Α Θ Η Ν Α ΣΤΗ Α Ι Β Υ Η Ή «Τα μυστήρια της Τριπόλεως» «Τω ν δ ' έργω ν την υπόνοιαν η αλήθεια βλάψει»

[ Τη φανταστική εικόνα για τα έργα-τους, η a)jj0eia θα την γ κ ρ ε μ ίσ ει ] ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ. Β, 41 Κ ΛΙΒΥΗΣ, λοιπόν, το φως! Διακηρύξεις στην Αφρική, δη­ λώσεις στην Αθήνα, ανταποκρίσεις και αναλύσεις, μας πλη­ ροφορούν έξαλλες ή εκΟαμθες για το πολιτικό «θαύμα» που συντελείται στη χώρα των Βεδουίνων. Ο ίδιος ο συνταγματάρχης Καντάφι διαλάλησε, πριν 13 μέρες, στο «Γενικό Λαϊκό Συνέδριο» της Σιμπά, πως η χώρα-του «πρα γμα τοποιεί

Ε

σήμερα ένα η ε ί ρ α μ α μ ο ν α δ ι κ ό στο ν κό σ μο , ό π ω ς ο ε λ λ η ν ι ­ κ ό ς λ α ό ς σ τη ν α ρ χ α ιό τη τ α » .

Εστι δε τα στοιχεία του πειράματος τάδε: «Λαϊκή εξουσία», «άμεση δημοκρατία», «σοσιαλισμός», «αταξική κοινωνία», «κατάρ­ γηση των κομμάτων», υπεράνω δε όλων το Κοράνιον... Και επειδή το «πείραμα» προβάλλεται τώρα κι από δ ι κ ο ύ ς - μ α ς πολιτικούς αρχηγούς (και μη) σαν «η π ι ο ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή πορεία σ τις μέρες-μας... μ ε π ρ ό τ υ π ο τ ο ν Δ ή μ ο τ ω ν α ρ χ α ί ω ν Α θ η ν α / ω ν » , αξίζει τόν κόπο -νομίζουμε- να «σπουδάσουμε» το υποδει­

γματικό τούτο πολίτευμα, που θ’ αναστήσει την αθηναϊκή «Εκκλησία» κάτω απ’ τον ίσκιο των κυρηναϊκών μιναρέδων. Ο ΐ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ, όμως, αρχίζουν πριν καλά - καλά ξεκινήσουμε την αφρικανική μαθητεία-μας. Γιατί το κανταφικό «πείραμα» γ ρ ο θ ο κ ο π ι έ τ α ι ά γ ρ ι α τόσο με το αρχαίο «πρότυπό»-του, όσο και με την τωρινή πραγματικότητα. Ο σύμβουλος λ.χ. του Καντάφι, «σοφός Αιγύπτιος ελληνιστής» Μπαντάουιϊ, θα έπρεπε να είχε ψιθυρίσει στον εργοδότη-του πως η αθηναϊκή δημοκρατία ο ύ τ ε «αταξική» ήταν ποτέ, ο ύ τ ε «ακομματική». Και οι εδώ θαυμαστές του προφήτη της «Τρίτης Παγκό­

34

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σμιας Θεωρίας» θα έπρεπε να θυμούνται απ’ τα θρανία-τους, πως οι τ ά ξ ε ι ς δεν έλειψαν ποτέ απ’ το Αστυ, ακόμα και στις δημοκρατικό­ τερες ώρες-του. Η μήπως δεν υπήρχαν στην Αθήνα αριστοκράτες κι αγρότες, μεγαλοχτηματίες και ακτήμονες, τεχνίτες κι έμποροι; Η μήπως δεν χωρί­ ζονταν οι Αθηναίοι (ανάλογα με τις οικονομικές-τους δυνάμεις) σε Πεντακοσιομέδιμνους, Ιππείς, Ζευγίτες και θή τες (προλετάριους); Η μήπως έλεγαν ψέματα ο Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης, τόσοι άλλοι, όταν περιγράφανε τα οικονομικά και πολιτικά «πάθια» των Αθηναίων αγροτών; Οπως: «Τ ο ύ τ' εστίν ειλικρινώ ς γεω ργός Α ττικ ό ς' π έτραις μαχόμενος θύμα φερούσαις και αφάκον, οδύνας ε π ισ π ά τ ' ουδέν αγαθόν λαμβάνων» [«Σ ω σ τός γεω ργός της Α τ τικ ή ς , αλήθεια [είναι τούτος]· μ ε βράχους πολεμά, που βγάζουν μόνο θυμάρι, α ΰ φ α σ κ ιά και τ/'-ο τ ' άλλοπαιδεύεται και τίπο τα δεν παίρνει»'].

Κι ας μη μιλήσουμε, βέβαια, για τους δ ο ύ λ ο υ ς , που αποτελούσαν τη βάση της αρχαιοελληνικής οικονομίας -και το πιο μελανό σημείο του «ελληνικού θαύματος»... • Αλλά ούτε α-κομματική ήταν η αρχαία Αθήνα! Τί άλλο παρά κ ό μ μ α τ α ήταν οι ενώσεις που οι Αθηναίοι ονόμαζαν «σ τά σ εις» και «μερίδες» και «μοίρες» και «α φ έσεις» και «εταιρείες»; Και μετά τον Κλεισθένη (511), οι πολίτες δεν χωρίζονταν, κομματικά, σε αδιάκοπα αντιμαχόμενους δημοκρατικούς και ολιγαρχικούς -που κι αυτοί χαραχτηρίζονταν με πλήθος ονόματα; « Δ ήμος», « πολλοί», «πλήθος», «δημο­ τικοί» κλπ. οι πρώτοι -« ο λίγο ι» , «πλούσιοι», «ευγενείς», «εύποροι», «επι­ φανείς» κ.α. οι δεύτεροι; Ονομασίες, άλλωστε, που ολοφάνερα σημα­ δεύουν όχι μόνο τις κομματικές αντιθέσεις, αλλά και τις τ α ξ ι κ έ ς... • Την πιο κραυγαλέα, όμως, αντίφαση με το «αθηναϊκό πρότυπο» αποτελεί η π ν ε υ μ α τ ι κ ή θεμελίωση της νεόκοπης λαϊκής δημο­ κρατίας. Ποιός «σοφός» ή άσοφος, «ελληνιστής» ή μαθητής, δεν ξέρει ότι ακρογωνιαίος λίθος του ελληνικού πολιτισμού (και της αθηναϊκής δημοκρατίας,φυσικά) ήταν ο ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς λ ό γ ο ς , δ ι ά λ ο γ ο ς κ α ι έ ρ ε υ ν α . . . η απόριψη κάθε δογματισμού και κάθε μύθου... η αδιάκοπη διαλεκτική αναζήτηση της αλήθειας... η παντοκρατορία του Ν ο ύ και του Λ ό γ ο υ; Α υ τ ή δεν ήταν η π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε λ ε υ ­ θ ε ρ ί α των Ελλήνων, το « κά λλιστο ν και γονιμώ τα τον λόγω ν νάμα», που έτρεφε «τα φρονήματα τω ν μεγα λοφρόνω ν»2... και α υ τ ή δε στάθηκε η 1. Μενάνδρου, Δύσκολος, στ. 604, μεταφρ. θρ. Σταύρου. 2. Ανώνυμου, Πιρί ύψους. XUV. 2 και 4.

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ

35

«παγά λαλέουσα», η κελαρυστή πηγή του ανεπανάληπτου ελληνικού σελαγίσματος; Για τον «αΟηναιολάτρη» Καντάφι, όμως, τέτοιες απόψεις αποτελούν βλάστημα φληναφήματα. Ολη η σοφία, όλη η γνώση, όλη η πείρα έχουν -γΓ αυτόν- κλειστεί μιά και καλή σ τ ο... Κ ο ρ ά ν ι, που δίνει την απάντηση στα πάντα και για πάντα. Φανατικός και άτεγκτος μου­ σουλμάνος, στηρίζει τη «δημοκρατία»-του σε μιάν αδιαπέραστη θ εο κ ρ α τ ί α, και αναγορεύει το «ιερό βιβλίο» απαραβίαστο καθοδη­ γητή της πολιτικής, πνευματικής και καθημερινής ζωής των «Αθηναίων»-του. Η έρευνα, η αναζήτηση, η «απορία» (οι μητέρες της Γνώσης3) είναι -γ ι' αυτόν- όχι μόνο περιττές, αλλά και «θανάσιμα αμαρτήματα». «Ο Α λ λά χ του φτάνει», όπως λέει το Κοράνι -ο Αλλάχ, που είναι «ο μόνος Α υνατός και Σ οφός»... που «ξεπλανεύει όποιον Ε κείνος θέλει, και οδη γεί όποιον Ε κείνος αποφασίζει»... που « κρατάει τον ουρανό να μη ν πέσει πάνω σ τη γη»... και που «ανταμείβει τους πισ το ύς-το υ μ ε μαυρομάτικα ουρί, όμοια με τ ' αληθινά μαργαριτάρια»*.

Αν το')ρα τολμούσατε να θυμίσετε σ’ αυτόν και τους συν αυτώ σοσι­ αλιστές πως οι πατέρες του επιστημονικού σοσιαλισμού αποκαλούσαν τις θρησκείες «όπιο του /Λού», ή πως ο σοσιαλισμός στηρίζεται στη Γνώση κι όχι στην «Αποκάλυψη», σίγουρα θα σας περνούσαν «εν στόματι μαχαίρας», όπως οι πρόγονοί-τους περνούσαν τους «άπι­ στους» για να δοξαστεί ο Αλλάχ... Α υ τ α , όμως -η «δημοκρατία αθηναϊκού τύπου», που δεν έχει κ α μ ιά σ χ έ σ η με την Αθήνα ούτε κατά τύπους- μπορεί να θεωρηθούν «δασκαλίστικες σχολαστικότητες». Το δυστύχημα είναι πως, κ α ι ά σ χ ε τ α με το «αθηναϊκό πρότυπο», οι λιθυκές επαγγελίες δεν προ­ καλούν λιγότερο «θάμπος». • Α μ ε σ η δημοκρατία -λ έε ι- θα επιβάλει ο Καντάφι. Και επειδή δεν μπορούν, βέβαια,τα 2.500.000 των συμπατριωτών-του να παίρνουν μέρος στην «Εκκλησία του Δήμου» όπως στην Αθήνα, την εξουσία θα την ασκούν «λαϊκές επιτροπές», «λαϊκά συνέδρια» και «συνδικάτα»... Π ώ ς τώρα ένας λαός που αποτελεί ται ακόμα από «βιβλικούς βεδουίνους» και «νεογέννητο προλεταριάτο», απόχτησε ξαφνικά τόση πολιτική ωριμότητα και αυτοσυνείδηση... και π ώ ς θα λειτουργήσουν αυτά τα «συνέδρια», όπου α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τ α ι τα κόμματα, δηλαδή οι αντι­ θέσεις (ταξικές και άλλες) και οι αντιρήσεις... αυτό είναι ένα μυστή­ ριο, που μόνο το Κοράνι μπορεί να το λύσει... 3. ·Χρη yap αι μάλα πολλών ίστορας φιλοσόφους άνόρας tivai· [flpexei οι φίλοι της σοφίας να έχουν ερα>νήσα χολλά], έλεγε ο Ηράκλειτος (Αχοσκ. 35). 4. Κοράνι. κεφάλαια («σουράτες»), IX 59, XIV 4. XXII 4, LVI 22-23.

36

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

• Οπως μυστήριο παραμένει, τί είδους «λ α ϊ κ ή εξουσία» θα είναι αυτή -όταν ολόκληρη η π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α βρίσκεται στα χέρια μ ι ά ς μ ι κ ρ ή ς ο μ ά δ α ς , που ως τα χτες ονομαζόταν «Ηγε­ τικό Συμβούλιο της Επαναστάσεως» (τί μας θυμίζει, τί μας θυμίζει;) και που τώρα μεταθαφτίζεται σε «Γενική Λαϊκή Επιτροπή»... • Τρίτο, ακόμα μεγαλύτερο μυστήριο, αποτελεί η βεβαίωση πως « ο α τ ρ α τ ό ς δεν Οα έ χ ΐ ’ κ α μ ι ά α ν ά μ ι ξ η στη ν πο λιτική». Και, αυτό, την ώρα που τα μέλη του τέως «Συμβουλίου» και νυν «Επιτροπής» είναι ό λ α σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ο ί ! Μπορεί, βέβαια, οι ίδιοι να θεωρούν (όπως οι ημέτεροι απριλιανοί «επαναστάτες») πως είναι οι κάτωθεν εντολοδόχοι του λαού και οι άνωθεν «Απόστολοι» του Αλλάχ επί της γης. Αλλά τούτη η αυτοχειροτονία δεν αλλάζει σε τίποτα την έ μ ­ π ρ α κ τ η κυριαρχία του στρατού πάνω στη φ ρ α σ τ ι κ ή «λαϊκή κυ­ ριαρχία»... • Τέταρτο, και μέγιστο μυστήριο, η α τ α ξ ι κ ή κοινωνία της λιβυκής δημοκρατίας. Κονιορτοποιώντας όλους τους ιστορικούς και κοι­ νωνικούς νόμους και τις πραγματικότητες, ο Καντάφι τάζει μιά κοινω­ νία χωρίς τάξεις, την ώρα που οι φεουδαρχικές δομές είναι ολοζώντα­ νες ακόμα στη Λιβύη... την ώρα που συμφέροντα και αντιθέσεις υπάρ­ χουν άπειρες στη χώρα... την ώρα που τίποτα δεν έχει αλλάξει ακόμα στις σχέσεις εργασίας και κεφαλαίου... Που θα πει, ότι ο Καντάφι «αποφάσισε» να καταργήσει τις τάξεις με την ίδια απλή μέθοδο που κατάργησε την πάλη το>ν τάξεων ο ημέτερος υπουργός Απασχολήσε­ ι ς : με τα λ ό γ ι α ή, κορανιστί, με φ ι ρ μ ά ν ι α... • Τελευταίο, και ανεξιχνίαστο, μυστήριο, οι σχέσεις της «σοσιαλι­ στικής» αυτής δημοκρατίας με τον απανταχού της γης φ α σ ι σ μ ό . Το καθεστώς, όπου «τα πάντα (Οα) προέρχονται απ’ το λαό και (θα) γυρίζουν στο λαό», έχει γίνει από καιρό το στοργικό λιμάνι και ο απλόχερος χρηματοδότης όλων των αντιλαϊκών, νεοφασιστικών, νεονατσιστικών οργανώσεων και συμμοριών. Εκεί φωτίζονται και εκεί σιτίζονται οι (ξένοι και ημέτεροι) ζηλωτές της αυταρχίας, της βίας και της τρομοκρατίας, για να επιβάλουν στους λαούς, με «φωτιά και τσεκούρι», την «παντοδυναμία των εκλεκτών». Πιστός στα ρήματα του Περικλή, ο Καντάφι «αποκτά φίλους, όχι ευεργετούμενος, αλλά ευεργετώ ντας» [«ου πά σ χο ντες ευ, αλλά δρ ώ ντες κτώ μεβα φίλους»]. Και δε χωράει καμιά αμφιβολία ότι, καθώς οι Αθη­ ναίοι δάσκαλοί-του, έτσι κι εκείνος «βοηθάει άφοβα τους άλλους, όχι από συμφέρον, αλλά α π ό π ί σ τ η σ τ η ν ε λ ε υ θ ε ρ ί α » [«ου του ξυμφέροντος μ ά λλον λ ογισ μώ , ή της ελευθερίας τω πισ το ί αδεώ ς τινα ωφελούμεν»6). Προπάντων, όταν αυτή την «πίστη στην ελευθερία» την εν­

σαρκώνουν οι Μασσαγκράντες, οι Ναστούληδες και οι άλλοι αρχάγ­ γελοι της « Ζ ο φ ε ρ ή ς Δ ι ε θ ν ο ύ ς »... 5. Θουκυδίδης, Β, 40 (Επιτάφιος).

Η ΑΘΗΝΑ ΣΤΗ ΛΙΒΥΗ

37

Τ ί ΔΗΛΟΙ, λοιπόν, ο μύθος της λιβυο-αθηναϊκής, λαϊκο-στρατιωτικής, σοσιαλ-θεοκρατικής δημοκρατίας; Απλούστατα: πως οι μυστικιστές της Τρίπολης επινόησαν μιάν άλλη ρητορική φόρμουλα, για να δικαιολογήσουν και ν’ αποκρύψουν την ε σ α ε ί κ α τ α κ ρ ά τ η σ η τ η ς ε ξ ο υ σ ί α ς απ’ το στρατιωτικό «Επαναστατικό Συμβούλιο». Ούτε και πρωτοτυπούν, άλλωστε. Μήπως κι οι «δικοί-μας» ένθεοι κι ελληνολάτρες «πειραματιστές» δεν ρέκαζαν πως « σ κ ο πό ση μό » -τ ους ήταν (ελλείψει Κορανίου) η « Ε λλά ς Ελλήνοιν Χ ριστια νώ ν», και πως «η δημοκρατία του ΙΙερ ικ /χο υ ς ανεγεννήϋη εις την χώ ρα ν η οποία την εγέννησεν»:

Μ Π Ο Ρ Ε Ι, βέβαια, να μας παρατηρηθεί πως, την ώρα που «καίγεται το σπίτι-μας», εμείς ψέλνουμε λιθυκούς αμανέδες. Κι ωστόσο, δεν εί­ ναι τόσο άσχετο με τις «οικίες»-μας το κανταφικό «μοντέλο». Πρώτα - πρώτα, επειδή η «λαϊκή δημοκρατία» της Λιβύης έχει γίνει η «αμπάριζα» τόσων και τόσων «δρομώνων» του δ ι κ ο ύ - μ α ς παρα­ κρατικού υπόκοσμου. Εξυμνώντας λοιπόν ε κ ε ί ν η ν , τί άλλο κά­ νουμε παρά να ε ξ υ π η ρ ε τ ο ύ μ ε ε τ ο ύ τ ο υ ς ; Υστερα, επειδή αυτό το «μοναδικό πείραμα» χρησιμοποιεί παρα­ πλανητικές μεθόδους διόλου μοναδικές -που κ ι ε δ ώ εφαρμόστηκαν πρόσφατα, και τόση ευγενής προσπάθεια γίνεται για να εφαρμοστούν πάλι. Δοξολογώντας λοιπόν ε κ ε ί ν ο, τί άλλο κάνουμε παρά να δ ο ξάζουμε ετούτες; Τέλος, επειδή οι ε δ ώ «σοσιαλιστικοί» ενθουσιασμοί για το εγχεί­ ρημα του Καντάφι προκαλούν μελαγχολία βαθύτατη. Γιατί μαρτυρούν πόση σ ύ γ χ υ σ η υπάρχει, ακόμα και γύρω στις πιο στοιχειώδεις αρ­ χές και του σοσιαλισμού και της δημοκρατίας και της πολιτικής. Α ν, βέβαια, για σύγχυση πρόκειται... Αλλά το πολύ βαρύτερο είναι η ζ η μ ι ά που η σύγχυση τούτη προκαλεί, νοθεύοντας και τις «ιδέες» αυτές και την πολιτική σκέψη των Ελλήνων γενικότερα. Ετσι κι αλλιώς, οι λογής - λογής «θαυμαστές» θα 'πρεπε, τώρα που ενοιτίσθηκαν τη μουσουλμανική σοφία, να θυμούνται πότε - πότε την αραβική παροιμία: «Μ η θαυμάζεις πόσο άσπρο είναι το τουρμπάνι. Μ π ο ρεί το σαπούνι που το άσπ ρισ ε να 'ναι κ/χμένο » ...

[13.3.1977]

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ Και η (τυπική) καταχθόνια μηχανή αφανισμού των «αντιφρονούντων» ΡΙΝ εικοσιπέντε χρόνια, η λέξη «Πρεσβεία» είχε πάρει δια­ στάσεις αποτρόπαιου συμβόλου. Οχι συμβόλου της ξένης επέμβασης, όπως θα μπορούσε να νομιστεί, αλλά των τ ρ ο μ ε ρ ώ ν β α σ α ν ι σ τ η ρ ί ω ν σ ε π ο λ ι τ ι κ ο ύ ς κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο υ ς . Γιατί μ' αυτό το όνομα είχαν βαφτίσει σαρδωνικά οι ίδιοι οι βασανιστές το δωμάτιο του Αερονομείου Π. Φαλήρου, όπου τυραννούσαν ανελέητα τα θύματά-τους, για να τους αποσπάσουν «ομολογίες» φανταστικές και καταδόσεις τερατώδεις. Συνέχιζε, έτσι, η «Πρεσβεία» το «ευγενές έργον» του μεταξικού «ρετσινόλαδου», της κατοχικής οδού Μέρλιν και της «αναμορφωτικής» Μακρονήσου -για να παραδώσει αργότερα την καθαρτήρια σκυτάλη στην δικτατορική «ταράτσα» της Ασφάλειας και στα κολαστήρια του ΕΑΤ/ΕΣΑ... Η λέξη, όμως, είχε πάρει και μιάν άλλη, πλατύτερη, προέκταση. Συμβόλιζε όχι μόνο τις «ανακριτικές» και «πειθαρχικές» μεθόδους, αλλά και μιά γενικότερη π ο λ ι τ ι κ ή μ ε θ ο δ ο λ ο γ ί α . Τη μεθοδο­ λογία που χρησιμοποιούν οι κάθε καιρού αντιδραστικές δυνάμεις για να εξολοθρέψουν τους αντιπάλους-τους, ν" αποτρέψουν το παραμικρό έστω βήμα προς τη δημοκρατική διαβίωση κι ενότητα του τόπου, και ν’ ανατρέψουν τους «εθνικώς υπόπτους» φορείς μιάς τέτοιας πορείας. Γ ι’ αυτό, δεν είναι μόνο μιά ανατριχιαστική ιστορική αναδρομή ο «φάκελος» για τη σκευωρία του 1952 στην Αεροπορία, που «άνοιξε» ξανά « Το Β ή μα »'. Ούτε η ανακίνησή-της κατατείνει μόνο στην α π ο κ α τ ά σ τ α σ η των τραγικών θυμάτων μιάς εγκληματικής μηχανοραφίας. Αποτελεί και πολύτιμο, για όλους, δ ί δ α γ μ α . Επειδή, ούτε τα «ιδανικά», ούτε οι μέθοδοι των «εθνοσωτήρων» αλλάζουν. Τις συναντάμε και θα τις συναντάμε αδιάκοπα μπροστά-μας. Κι όσο καλύ­ τερα τις γνωρίζουμε (και τις κολάζουμε), τόσο ευκολότερα θα μπο­ ρούμε ν’ αμυνθούμε σε κάθε υποτροπή-τους.

Π

I. Βλ. την τεκμηριωμένη έρευνα του Π. Λσυκάκου, καθώς και τα σχετικά γράμματα και δηλώσεις, «Βήμα», 6-20.3.77.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

39

Η

«ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ανατροπή (ή αποτροπή) ανεπιθύμητων κυβερνώντων» γίνεται με τέσσερις, καθώς ξέρουμε, τρόπους: Η « δ ι ά τ ο υ λ α ο ύ» - μ ’ εκλογές, γνήσιες ή, πιο σίγουρα, νόθες... Η « υ π έ ρ (τάχα) τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε σκηνοθετημένες «αντεθνικές συνωμοσίες», που κλονίζουν τη λαϊκή εμπιστοσύνη σ ’ αυτούς... Η « ε ρ ή μ η ν τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε «αποστασίες», που αφαιρούν την εμπι­ στοσύνη της Βουλής απ’ αυτούς... Η, τέλος,ξεκάθαρα « ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ λ α ο ύ » -μ ε πραξικοπήματα, που αφαιρούν τα πάντα απ’ τους πάντες. Μέσα σε 16 χρόνια (1951-1967), ο τόπος-μας «ευτύχησε» να γνωρί­ σει όλες αυτές τις σωστικές μεθόδους, που έχουν μόνιμα την ίδια αφε­ τηρία και τον ίδιο στόχο: τη διατήρηση, την ανάκτηση ή την κατάκτηση της εξουσίας μ’ όλα τα μέσα. Κι όταν δεν φτάνουν τα «ελάσσονα» -τα κοινοβουλευτικά, τα παρασκηνιακά, τα συνωμοτικά- βγαίνουν στο προσκήνιο τα «έσχατα»: τα άρματα. Δεν είναι τυχαίο, βέβαια, πως ο κύκλος της 16ετίας ά ν ο ι ξ ε κι έ κ λ ε ι σ ε με τα «έ σ χ α τ α» αυτά: με το (αποτυχημένο) πραξικόπημα του ΙΔΕΑ (31.3.1951) και με το («ευτυχισμένο») απριλιανό πραξικό­ πημα -που οι πρωτεργάτες-του ήταν γέννημα - θρέμμα της πατριωτικότατης εκείνης οργάνωσης. Τις « α π λ έ ς » λύσεις προτιμούν πάντα οι περιπαθώς γλιχόμενοι της Εξουσίας που έχουν όπλα στην εξουσία-τους. Στο μεσοδιάστημα, δεν παραμελήθηκαν, ωστόσο, οι άλλες, οι « ε λ ά σ σ ο ν ε ς » μέθοδοι -και, προπάντων, οι σκηνοθετημένες «συν­ ωμοσίες» με το αιώνιο «πασπαρτού» της «κομμουνιστικής απειλής». Δραματικά αποκορυφώματα της τελευταίας αυτής μεθόδου, η σκευο>ρία στην Αεροπορία το 1952 και η σκευωρία του ΑΣΠΙΔΑ το 1965, βρήκαν τη «δικαίωση» και την «αποθέωσή»-τους στη σκευωρία του 1967 -που υλοποίησε ό,τι χρόνια οραματίζονταν οι «εθνοσώστες», και πολτοποίησαν τον τόπον ολόκληρο. Π Ο ΙΟ ήταν -και είναι- το άγχος των «υπερεθνικοφρόνων» του 1952, του 1965 -και κάθε εποχής; Μ η ν α π ο μ υ θ ο π ο ι η θ ε ί κ ι ε ξ α ν ε μ ι σ θ ε ί τ ο « κ ό κ κ ι ν ο φ ό β η τ ρ ο » , που πάνω-του στήριζαν και στηρίζουν την υπόσταση και την επιβίωσή-τους. Χάρη σ ’ αυτό, και εκλογική πελατεία εξασφάλιζαν, τρομάζοντας τους «φιλήσυχους πολίτες»... και τα «στεγανά» της Εξουσίας διατηρούσαν ανέπαφα απ’ τους «εθνικώς διαβλητούς» πολιτικούς... και τις δικές-τους ατασθαλίες δικαιολογούσαν στο όνομα της «εθνικής σωτηρίας».·· και την ίδια την εξουσία υπεξαιρούσαν, όταν χρειαζόταν... Αλλά το ετοιμόροπο απ’ την κατάχρηση σκιάχτρο χρειάζεται δεκα­ νίκια για να σταθεί ακόμα στα πόδια-του. Και τί πιο ιδανικά δεκανίκια από τις «κομμουνιστικές συνωμοσίες» -όταν μάλιστα «ανακαλύπτον­

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ται» μέσα στα ίδια τα σπλάχνα της ασπίδας του έθνους: τ ι ς Ε ν ­ ο π λ ε ς Δ υ ν ά μ ε ι ς ; Και τί ευκολότερο παρά να κ α τ α σ κ ε υ ­ ά σ ε ι ς «δολιοφθορές» και προδοτικούς «πυρήνες» μέσα το Στράτευ­ μα, που έμενε αδιαφιλονίκητο κι ανεξέλεγκτο φέουδο των «ορθοφρονούντων» -ακόμα κι όταν βρισκόταν στην εξουσία κάποια «εθνικώς άφρων» κυβέρνηση; Τότε, ο «ακραιφνής» Τύπος έχει όλη την άνεση να ολολύζει πως η «συνοδοιποριακιj» κυβέρνηση «εχαλάρω σε τα μέτρ α εθνικής α σφαλείας», καθώς έκρωζε λ.χ. ο «Ε θνικός Κήροζ» το 1952 (15.4) ή πως «η κυβέρνησ ις αποσυνθέτει την εθνικήν άμυναν», καθώς ρέκαζε, απ’ τις αρχές του 1965 (20.1), στην Α π ο γ ε υ μ α τιν ή » ο «θεωρητικός της δικτατορίας». (Τ α ί δ ι α , άλλωστε, δεν μηρυκάζει και σ ή μ ε ρ α;) Και τότε, «υγιή» κόμματα και «υγιείς» εφημερίδες έχουν εθνικό χρέος να ορύονται πως «πρέπει να φύγουν οι υπονομευτές του Εθνους» απ’ την Εξουσία -για να την αρπάξουν ανενόχλητοι του Εθνους οι σκυλευτές. « Υ ψ η λ έ ς », φυσικά, είναι οι διασυνδέσεις που έχουν αυτοί οι «πρόμαχοι της πατρίδος». Η «αόρατη κυβέρνηση» της Βασιλικής Ασυλίας και της Ξενικής Ασυδοσίας έστεκε πάντα ο συνεργάτης κι υπερασπιστής-τους, όταν δεν ήταν ο εμπνευστής-τους. Τον αποδιοπομπαίο Πλαστήρα του 1952 λ.χ. τον είχε χαρακτηρίσει, απ’ το 1950 κιόλας, ο Αμερικανός στρατηγός Van Fleet, « . Π έ μ π τ η φ ά λ α γ γ α τ ο υ ε χ θ ρ ο ύ » 2. Και δυο χρόνια αργότερα (την εποχή της σκευωρίας) οι Αμερικανοί «θεωρούσαν την πο λιτική -του ύ π ο π τ η γ ι α τ ο Ν Α Τ Ο » 3... Τον αποδιοπομπαίο Γ. Παπανδρέου του 1965, τον αποκαλούσαν η Αυλή και οι ΗΠΑ «επικίνδυνο συνοδοιπόρο» και υποστηρικτή « δικτατορία ς ελεεινής μορφής». Κατηγορίες, άλλωστε, που οι σκευωρίες τις «απόδειξαν» περίτρανα... Κι όπως το 1965-67, το «πλέγμα» μοχθούσε για ν’ αποτραπεί η εκ­ λογική νίκη της «Ενώσεως Κέντρου», έτσι και το 1952 μεθόδευε τον εξοβελισμό του Πλαστήρα και τον ενθρονισμό της Δεξιάς, με ηγέτη και «σύμβολο» τον Παπάγο. Ο ίδιος ο πρεσβευτής των ΗΠΑ Purefoy δεν δίστασε να γίνει, δημόσια, ο διαπρύσιος κομματάρχης του στρα­

2. Συνομιλία-του, όταν έφευγε α*’ την Ελλάδα (17.7.50), με τον Μ. Αυλάρχη, Δ. Λεβίδη. Βλ. Ε. Γρηγοριάδη, Ιστορία της Σαγχρόχκ ΕλΧάΛος, Αθήνα, 1975. τομ. Δ', σελ. 40. Πρέκει, ωστόσο, να σημειωθεί Κως -εξαίρεση σκάνια- ο Πλαστήρας είχε, τον καιρό εκείνο, τη «συμκάθεια» της Αυλής. Οχι βέβαια εχειδή οι «άνακτες» είχαν καταληφθεί οκό κρίση δημοκρατικότητας. αλλά εκειδή τον έβλεπαν σαν «αντίλαλο δέος» στον Πακάγο κου, για κροσωκικούς λόγους, τον αντικαθούσαν,τότε βαθύτατα. 3. Βλ. Α. Παχανδρέου, Η Δημοκρατid στο αχόσκααμα, Αθήνα, 1974, σελ. 137.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

τάρχη, υπαγορεύοντας ακόμα και το εκλογικό σύστημα που ευνοούσε τον ευνοούμενό-του4! Α υ τ ό ήταν, άλλωστε, και το όνειρο του στρατιωτικού παρακρά­ τους. Γιατί -καθώς βεβαιώνει ο «επίσημος ιστορικός» του ΙΔΕΑ- ενώ η οργάνωση «ουδεμίαν ουδέποτε ε π ί σ η μ ο ν επαφήν έλαβε μ ε τ ' αυτού (: του Παπάγου),κατ ώρΟωνεν ό μω ς δια στενώ ν συνεργατώ ν-του να ε π η ρ ε ά ζ η τούτον προς λύσεις και αποφάσεις συμφώ νους προς τας γραμμάς του ΙΔ Ε Α , αίτινες όμω ς ήτα ν πά ντο τε α διάβλητοι»6'.

Και ο κότινος της νίκης έστεψε αυτές τις εργώδεις προσπάθειες. Δυο μήνες μετά την καταδίκη των «συνωμοτών» αεροπόρων απ’ το Αεροδικείο, θριάμβευε στις εκλογές της 16.11.52 ο Παπάγος κι άνοιγε η εντεκάχρονη «κοινοβουλευτική βασιλεία» της Δεξιάς. Ενώ η «συν­ ωμοσία» του ΑΣΠΙΔΑ στάθηκε το πρόσχημα για του Παπανδρέου την αποπομπή, που άνοιξε το δρόμο στην εφτάχρονη δικτατορία των Δεξιότατων και Αξιότατων... Τ Η Ν ταυτότητα μέσων και σκοπών των τριών σκευωριών επιβεβαι­ ώνει και η ταυτότητα των π ρ ο σ ώ π ω ν : πολλοί πρωταγωνιστές της «συνωμοσίας» στην Αεροπορία, στάθηκαν και πρωτομάρτυρες στη δίκη για τη «συνωμοσία» του ΑΣΠΙΔΑ και πρωτομάστορες στη συν­ ωμοσία του 1967. Τα π ρ ο σ ω π ι κ ά κίνητρα, άλλωστε, συμπλέανε με τα π ο λ ι ­ τ ι κ ά . Κι όπως έδειξε σαφέστατα η έρευνα του «Β ήμα τος», οι ανιδι­ οτελείς εκείνοι πατριώτες χάλκευσαν την «προδοσία των αεροπόρων», κ α ι για να «θέσουν εκποδών» α σ ύ γ κ ρ ι τ α ι κ α ν ό τ ε ρ ο υ ς συναδέλφους-τους, να πάρουν α υ τ ο ί τις ανώτατες θέσεις-κλειδιά και, από κει, να πραγματοποιήσουν τη « μ ε γ ά λ η ιδέα »-τους. Συνεπής στην «ιδέα» αυτήν, ο Γ. Α ν τ ω ν ά κ ο ς (που ήταν όχι μόνο ο επόπτης της σκευωρίας, αλλά και μέλος του Αεροδικείου!) εμ­ φανίστηκε την 21 Απριλίου στο Πεντάγωνο -αρχηγός της Αεροπορίας πια- κραδαίνοντας πολυβόλο και κράζοντας χαρούμενα κι ηρωϊκά: « Σ κοτώ νω και σκοτώνομαι»*'.

Απ’ την άλλη, ο αρχιβασανιστής των αεροπόρων Π. Μ η τ σ άκ ο ς ομολόγησε στο στρατηγό Πετρίδη πως «αρκετόν χρόνον προ του πρα ξικο πή μα το ς είχε μετά σ χει εις μυ σ τικ ή ν σ ύ σ κεψ ιν , (όπου) μ ε τείχε και ο Σ άββας Κ ω νσ τα ντό πο υλο ς» 7.

4. Βλ. λ_ζ· τις δηλώσεις-του, 19.8.1952. 5. Γ. Καραγιάννη, Το δράμα της Ελλά&ος. IAEA. Λβήναι, 1932, σελ. 264. 6. Κατάθεση του Ναυάρχου Εγκολφάχουλου στη δίκη των ««ρωταιτίον», 30.7.1975. Βλ. Οι Δίκες της Χούντας, τομ. Α', σελ. 132. 7. *3ήμα». 8.11.1974.

42

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και δεν χρειάζεται πολλή φαντασία για να μαντέψει κανένας τ ί ε ί δ ο υ ς σύσκεψη ήταν αυτή... με τέτοιου είδους «συνομιλητές»... (Αλλο αν τόσο ο Αντωνάκος όσο κι ο Μητσάκος έπεσαν αργότερα στη «δυσμένεια» των άλλων «πιστολέρος», επειδή πήραν μέρος στο αντιπραξικόπημα της 13.12.67). Τέτοια «ολισθήματα» δεν έκανε το τρίτο και σκοτεινότερο μέλος της τριανδρίας, ο Σ κ α ρ μ α λ ι ω ρ ά κ η ς -που ο στρατηγός Περίδης στιγματίζει την «κακοποιόν δράσιν-του εις την Α εροπορία ν », ενώ ο στρατηγός Παπαδάτος βεβαιώνει ότι «μετείχε της συνω μοσίας (των Απριλιανών) μ α ζί μ ε τον Π αλαιό λόγο ν» 6. Ο ίδιος, άλλωστε, φρόντισε να μην αφήσει καμιάν αμφιβολία γΓ αυτό, αφού δήλωσε γαυριώντας: «ΩραματίσΟην, εμόχθησα δ ι' αυτήν και τέλο ς είχον την τιμή ν να ζή σ ω την γέννησιν τη ς εθνεγερσίας της 21 Α πριλίο υ » 9.

Υπάρχουν, όμως, και γραφικότερες λεπτομέρειες του ύψους και του ήθους των προσώπων: Τον Μ η τ σ ά κ ο τον χαρακτήριζε ο «θεωρη­ τικός» της δικτατορίας, «ένα ε κ τω ν πλέον διακεκριμένω ν α ξιω μα τικώ ν της αεροπορίας »10. Μόνο που ο «διακεκριμένος» είχε, παλιότερα,κριθεί «ένοχος δια παράβασιν του νόμου π ερί συνα λλά γμ ατος, α λ λ ’ απηλλάγη πάσης ποινής, διότι τη ν πράξιν ταύτην εξετέλεσεν εις κα τά στα σ ιν αναίτιου σ υγχύσεω ς τω ν αισθήσεω ν και του νοός λό γω β λα κ εία ς» '1!

Δεν είναι λιγότερο «συναρπαστική» η πληροφορία που μεταφέρει ο Στ. Ρουσσέας για τον Σ κ α ρ μ α λ ι ω ρ ά κ η : « Υ π οκλοπή τω ν τη/χφ ω νη μά τω ν του Σ κα ρμα λιω ρά κη είχε διατάξει η κυβέρνηση Καραμανλή, που είχε αντιληφθεί ό τι ο πτέρα ρχος π λ η ρ ο φ ο ­ ρ ο ύ σ ε τ η ν C I A σ χ ετικ ώ ς μ ε κινή σεις του Ε λλη νικο ύ Σ τρ α το ύ σε περί­ π τω σ η ελλη νοτουρκικο ύ π ο λ έμ ο υ » '2...

Τοιούτοι έδοξαν ημίν αρχιερείς της του Εθνους σωτηρίας... Φυσικά, είναι περιττό να προσθέσουμε πως κι αυτοί κι οι συνεργοί-τους χαί­ ρονται, εν πλήρει Δημοκρατία, όλες τις τιμές και τις απολαυές της άψογης αποστρατείας-τους -φιγουράροντας μάλιστα, από πάνω, και σαν «αντιστασιακοί»! Ακόμα καλύτερα: Πρόεδρος του πρόσφατου Συμβουλίου Επανακρίσεων διορίστηκε ο Αρχηγός της Αεροπορίας τον καιρό της «συνωμοσίας», πτέραρχος ΚελαΙδής, που είχε α δ ι ­ α μ α ρ τ ύ ρ η τ α δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι πως οι αεροπόροι βασανίζονταν απ’ τους καταχθόνιους σκευωρούς... 8 «Βήμα», 8.11.1974 και 1.6.1975. 9. Ακοχαιρετιστήρια ομιλία-του σαν Γ. Γραμματέα του Υχουργείου Πολιτισμοί^!), «Ελαίθιρος Κόσμος», 13.12.1973. 10. «Απογευματινή», 15.1.1964. 11. Ακόφαση 12/1947 του ειδικού Δικαστηρίου Πλημμελειοδικών Αθηνών του Ν. 710/1945. Βλ. και την εισήγηση του Αρχηγού ΑερσκορΙας Αντικτεράρχου Δ. θεοδοσιάδη για την ακοστράτευση του Μητσάκου, «Ελαθιρια», 12.4.1964. 12. Στ. Ρουσσέα, Ο θάνατος μιας Δημοκρατίας. Η Ελλάδα και η αμερικανική συνζΐόηση. Μετάφρ. Κ. Ιορδανίδη, Αθήνα. 1975, σελ. 54. σημ. 2.

Η «ΠΡΕΣΒΕΙΑ» ΤΗΣ ΦΡΙΚΗΣ

43

Τ η ν ίδια ώρα, οι ά λ λ ο ι

ζουν ( ό σ ο ι ζουν ακόμα) «α κ ο σ ιπ έντε

χρόνια μέσα σ ' ένα τάφο», καθώς λέει ένας απ’ αυτούς.

Δικαστικά (ακόμα και φυσικά) δολοφονημένοι... τσακισμένοι σωμα­ τικά και ψυχικά απ’ τα βασανιστήρια... στιγματισμένοι πάντα απ’ την αμνηστία της 6.10.1955 (που δ ι α τ ή ρ η σ ε την «ατιμία» πάνω στα θύματα, ενώ έ σ ω σ ε απ’ την ατιμία τους θύτες), περιμένουν του κάκου, ένα τέταρτο αιώνα, τη δικαίωσή-τους. Να προσθέσουμε κι εμείς πως η αποκατάσταση-τους αποτελεί χ ρ έ ο ς τιμής για τη Δημοκρατία-μας; Είναι αυτονόητο. Και πρέπει να το κάνει όχι μόνο γ ι α κ ε ί ν ο υ ς αλλά και γ ι α κ ε ί ν η ν , αν θέλει νά 'ναι πραγματικά πολίτευμα της Αλήθειας και του Δίκιου. Αλλιώτικα -και με τις αθρόες απολύσεις κι αθωώσεις απριλιανών «ηρώων», που πυκνώνουν ολοένα- θα πιστέψουμε πια όλοι πως, στη Δημοκρατία-μας, δεν έχουν διαβατήριο παρά οι βασανιστές, οι πλάνοι, οι προδότες, ενώ οι βασανισμένοι, οι πλανημένοι, οι προ­ δομένοι θα μένουν πάντα σε «καραντίνα» απ’ την εθνική ζωή... Και το ακόμα βαρύτερο: με την ευμένειά-της στους κάθε λογής «πρεσβευτές» και τη δυσμένειά-της στα θύματά-τους, η Δημοκρατίαμας θ’ αποδείξει ότι προσφέρει «στάδιον δόξης λαμπρόν» σε καινού­ ριες σκευωρίες και σε καινούριες «πρεσβείες»— [27.3.1977]

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ1 ΕΥΦΗΜΙΣΜΟΣ είναι μιά απ’ τις συνηθισμένες αδυναμίες -και πανουργίες- των ανθρώπων. Ντύνουμε, συχνά, με «ωραία» ονόματα, πράγματα που δεν είναι διόλου ωραία... ή -το χειρότεροπράγματα που επιδιώκουν κρυφά στόχους α ν τ ί θ ε τ ο υ ς από κεί­ νους που φανερά διαλαλούμε... Βαφτίζουμε λ.χ. «κοινό αγαθό», εκείνο που τροφοδοτεί τα «αγαθά» μιάς μικρής αλλά πολυδύναμης ομάδας. Η βαφτίζουμε «εθνικό συμφέρον», εκείνο που εξυπηρετεί τα συμφέροντα μιάς τέτοιας τάξης... Μεταμφίεση πολύ χρήσιμη, βέβαια, για ν’ απο­ κρύψουμε το γεγονός πως οι επιδιώξεις της «κάστας» αυτής α ν τ ι σ τ ρ α τ ε ύ ο ν τ α ι συχνά και του κοινού τ’ αγαθά και του έθνους τα συμφέροντα... Ευφημισμός -σ ε μεγάλο βαθμό- έχει καταντήσει κι ο όρος «μέσα μαζικής ενημέρωσης» ή «μαζικής επικοινωνίας». Γιατί, πολύ συχνά, τα μέσα αυτά, αντί να πλουτίζουν την ενημέρωση, τη σ κ ο τ ί ζ ο υ ν . Αντί να ευκολύνουν την επικοινωνία, την ε μ π ο δ ί ζ ο υ ν . Αντί να είναι εργαλεία γνώσης, γίνονται εργαλεία α γ ν ω σ ί α ς . Κι αντί να ενώνουν τους ανθρώπους, τους χ ω ρ ί ζ ο υ ν... Η «διαστροφή» αυτή είναι αναπότρεπτη, αφού η «μαζική επικοινω­ νία» (η μετάδοση στο πλατύ κοινό πληροφοριών, απόψεων, επιμόρ­ φωσης, ψυχαγωγίας) βρίσκεται στα χέρια μιάς κ υ ρ ί α ρ χ η ς τ ά ­ ξ η ς (στις καπιταλιστικές χώρες) ή μιάς « δ ι ε υ θ ύ ν ο υ σ α ς ο μ ά ­ δ α ς » (στις «λαϊκές δημοκρατίες»). Γιατί α υ τ ή η τάξη ή α υ τ ή η ομάδα κατέχει την εξουσία, α υ τ ή ελέγχει τους κοινωνικούς μηχανι­ σμούς, α υ τ ή έχει την οικονομική, πολιτική, τεχνική δυνατότητα να συντηρεί τα «μέσα επικοινωνίας», να τα επιβάλλει και, τελικά, να τα μονοπωλεί -για να υπηρετούν τις «θέσεις»-της και τις «υποθέσεις»της. Βέβαια, έξω απ’ αυτό το κύκλωμα υπάρχουν και κάποιες «π α ρ ά-

Ο

I. Μερικά an' τα θέματα του άρθρου αυτού ανακτύχθηκαν σε ομιλία χου δόθηκε στην «Εταιρία Σκουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας» (19.11.1976).

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

45

τ α ι ρ ε ς» φωνές: οι επικριτές, οι αμφισθητίες, οι πολέμιοι του «συ-' στήματος» -εκείνοι που «α εί τι κινούσι των μ η κα)χός εχόντω ν». Αυτές οι «φωνές», όμως, δεν έχουν ούτε το μυριοστό απ’ τις οικονομικές και άλλες δυνατότητες, που διαθέτει τόσο άφθονες το «κύκλωμα». Και πα­ ρουσιάζεται τούτο το (φαινομενικά) οξύμωρο: ενώ αγωνίζονται για τα δικαιώματα των «πολλών», αποτελούν μιά μικρή αναιμική μειοψηφία απέναντι στον αριθμό και τον πλούτο των μέσων που έχουν οι «λίγου>. Και το οξύμωρο γίνεται ακόμα πιο «δραματικό», επειδή πάρα πολλοί απ’ τους «πολλούς» -ναρκωμένοι κι αλλοτριωμένοι απ’ το «σύστημα»α δ ι α φ ο ρ ο ύ ν για τους αγώνες της μειοψηφίας αυτής, που μάχεται για τ α δ ι κ ά - τ ο υ ς , των πολλών, τα συμφέροντα!

Επιβολή απόψεων και αποβολή ιδεών Ε νημερώ νομαι, άρα υπάρχω ...

Ε ν ΑΡΧΗ ην, φυσικά, η ανάγκη του ανθρώπου για γ ν ώ σ η (και τ έ ρ ψ η ) . Αλλ’ αν οι «ειδικοί», οι επιστήμονες, αποσπούν αυτή τη γνώση με την έ ρ ε ι- ν α, το μεγάλα κοινό αντλεί τις περισσότερες γνώσεις-του απ' τις π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς που παίρνει και που του δί­ νουν. «Π ληροφορούμαι -λέει ο Jean !e Due- σημαίνει ε ν η μ ε ρ ώ ν ο μ α ι για όσα συμβαίνουν γύρω-μου. Ε νημερώ νομαι σημαίνει δ ι α μ ο ρ φ ώ ­ ν ο μ α ι . δηλαδή τελικά μ ο ρ φ ώ ν ο μ α ι πώ ς να βλέπω και να κα τα ­ νοώ τα πράγματα, τους ανθρώ πους, το σύμπαν».

Το πρόβλημα, όμως, είναι π ώ ς ι κ α ν ο π ο ι ο ύ ν οι «πολλοί» αυτό τον πόθο της γνώσης -κ α ι πώς οι «λίγοι» τον ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ­ ο ν τ α ι για τους δικούς-τους σκοπούς και βλέψεις. Το πρόβλημα εί­ ναι αν η πληροφόρηση, η ενημέρωση προσφέρει πραγματική «δια­ μόρφωση» και «μόρφωση» στους ανθρώπους -ή , αντίθετα, καταλήγει σε π α ρ α μ ό ρ φ ω σ η της εικόνας του κόσμου, αλλά και της ίδιας της κρίσης-τους. Το πρόβλημα είναι αν η ενημέρωση πλαταίνει την όραση -ή , αντίθετα, κατασκευάζει καινούριες π α ρ ω π ί δ ε ς . Το πρόβλημα, τέλος, είναι αν το «δικαίωμα στις πληροφορίες» συντελεί στην απελευθέρωση του ανθρώπου -ή , αντίθετα, αποτελεί ένα άλλο μέσο (έντεχνης και αδιόρατης) υ π ο δ ο ύ λ ω σ ή ς-του... Στη διαλεκτική σχέση «ενημερώνω» (το κοινό) και «ενημερώνομαι» (από μιά πηγή) υπάρχει ένα σημείο όπου, τόσο το κοινό («ο δέκτης») όσο και τα «κέντρα πληροφοριών» (ο «πομπός») συμφωνούν: το κοινό θ έ λ ε ι ν α π ά ρ ε ι πληροφορίες, για να ικανοποιήσει τα ενδιαφέροντά-του-ο «πομπός» θ έ λ ε ι ν α δ ώ σ ε ι πληροφορίες, για να υπηρετήσει τα συμφέροντά-του. Αλλά εδώ ακριβώς αρχίζει η (φανερή ή κρυφή) αντίθεση και σύγ-

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κρούση: Το κοινό θέλει να πάρει ό λ ε ς τις πληροφορίες που το ενδι­ αφέρουν. Αντίθετα, η «πηγή» θέλει να δώσει μ ό ν ο τις πληροφορίες που την συμφέρουν... Το κοινό θέλει, οι πληροφορίες που παίρνει να είναι ακριβείς, να βρίσκονται όσο γίνεται πιο κοντά στην α λ ή θ ε ι α . Η «πηγή» θέλει να δίνει πληροφορίες που «θεραπεύουν» μόνο τη δ ι κ ή-τ η ς «αλήθεια»... Και η πολυμήχανη προσπάθεια της «πηγής» είναι να φτάσει σε τούτο το «ιδανικό» αποτέλεσμα: ν α ε ν δ ι α φ έ ­ ρ ο υ ν το κ ο ι ν ό μ ό ν ο οι π λ η ρ ο φ ο ρ ί ε ς πο υ σ υ μ φ έ ­ ρ ο υ ν σ ’ ε κ ε ί ν η ν κα ι να ε π ι β ά λ ε ι σ τ ο κ ο ι ν ό σ α ν απ όλυ τη αλ ήθ εια τις δι κές -τ ης «αλήθειες»... S.EPOYM E πια καλά π ώ ς πραγματώνεται και π ώ ς μεθοδεύεται αυτή η διοχέτευση κι αυτή η επιβολή ιδεών και απόψεων. Δυο, βασι­ κά, είναι οι τρόποι: Απ’ τη μιά, η ακατάπαυστη άνωθεν π α ρ ο χ ή τ η ς ε π ι θ υ μ η ­ τ ή ς ενημέρωσης -εκείνης, δηλαδή, που είναι σύμφωνη με τις βλέψεις και την «ιδεολογία» των κρατούντων. Απ’ την άλλη, ο άνωθεν έ λ ε γ χ ο ς κι η εκμηδένιση κάθε άλλης, α ν ε π ι θ ύ μ η τ η ς , εν­ ημέρωσης -εκείνης, δηλαδή, που δεν πηγάζει απ’ τους κρατούντες και που μπορεί να τους «ενοχλήσει». Ο πρώτος τρόπος -η π α ρ ο χ ή ενημέρωσης κλπ.- μπορεί να πά­ ρει, κι αυτός, διάφορες μορφές. Η πιο ωμή κι απροκάλυπτη -η π ρ οπ α γ ά ν δ α - είναι κι η λιγότερο αποτελεσματική πια. Προπάντων, όταν απευθύνεται σε κοινό, όπως το δικό-μας, που την έχει γευτεί μ’ όλες τις συνταγές και σ’ όλη τη βαρβαρότητα και γελοιότητα-της. Πολύ πιο τελεσφόροι είναι οι άλλοι, οι «δ ι α κ ρ ι τ ι κ ο ί» τρόποι που χρησιμοποιεί η κρατούσα «ιδεολογία» για να επιβληθεί στο κοι­ νό. Και δεν χρειάζεται καν να δ ι α σ τ ρ ε β λ ω θ ε ί μιά είδηΓη (όπως τόσο συχνά γίνεται, άλλωστε) για να παραπλανήσει. Ακόμα και μιά «σωστή», «άθικτη» πληροφορία μπορεί να υπηρετήσει αυτό το σκοπό -όταν διαμορφωθεί και σερβιριστεί «κατάλληλα». Απ’ τη μιά, η π α ρ ά λ ε ι ψ η των «δυσάρεστων» ειδήσεων ή η ε λ α χ ι σ τ ο π ο ί η σ ή-τους (ένα μονόστηλο χαμένο σε μιά «χαμέ­ νη» σελίδα, δυό φευγαλέα λόγια στο δελτίο ειδήσεων) και, απ’ την άλλη. η π ρ ο β ο λ ή , η έξαρση, η διόγκωση των «ευχάριστων» ειδή­ σεων. α λ λ ο ι ώ ν ο υ ν και α ν α τ ρ έ π ο υ ν την πραγματική σημασία-τους. Στην εποχή-μας, μάλιστα -με τον κατακλυσμό των «νέων», με τα πολυσέλιδα των εφημερίδων, με τον βομβαρδισμό από εικόνες και λόγια στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση- ο τ ρ ό π ο ς που θα προβληθεί μιά είδηση καταντά πιο κ ρ ί σ ι μ ο ς απ’ την εί­ δηση την ίδια. Γιατί ο τρόπος αυτός τραβάει (ή όχι) την προσοχή του θεατή ή του αναγνώστη, και κάνει την είδηση «σημαντική» ή «ασή­ μαντη». Ετσι, δεν είναι η σπουδαιότητα του γ ε γ ο ν ό τ ο ς που κα­

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

47

θορίζει την έκταση της παρουσίασής-του και την προβολή-του, αλλά αντίθετα η έ κ τ α σ η και η π ρ ο β ο λ ή ορίζουν αν ένα γεγονός εί­ ναι σπουδαίο ή όχι. Η μ ο ρ φ ή διαμορφώνει την ουσία, κι ό χ ι η ο υ σ ί α τη μορφή... Κι έτσι, η λεγάμενη «αντικειμενική πληροφό­ ρηση» είναι, πάρα πολλές φορές, τόσο λίγο αντικειμενική και τόσο λίγο πληροφόρηση! Δεν ανακαλύπτει την πυρίτιδα, βέβαια, ούτε «συκοφαντεί», ο Dale Minor, όταν λέει πως «το έν σ τικ το τω ν κυβερνήσεω ν δεν είναι να δίνουν πληροφορίες, α λλά να τις "μαγειρεύουν" για να προκαλούν την επιθυμητή εντύπω ση » 2.

Αλλωστε, ο ίδιος ο άλλοτε υπουργός Στρατιωτικών της Αμερικής, Robert MacNamara, υποστήριζε σεμνότατα πως «η κυβέρνηση έχει το δικαίω μα να λέει ψ έμα τα »3.

Και ξέρουμε, από άμεση πείρα, πόσο ανεξάντλητο είναι το σχετικό οπλοστάσιο των κατά καιρούς και τόπους κυβερνώντων -όταν παρέ­ χουν ολοένα πληροφορίες που, πολύ σύντομα, δ ι α ψ ε ύ δ ο ν τ α ι... ή όταν διαψεύδουν πληροφορίες άλλων και, ακόμα πιο σύντομα, δ ι α ψ ε ύ δ ο ν τ α ι ο ι δ ι α ψ ε ύ σ ε ι ς - τ ο υ ς ... Ωστόσο, αυτή η παραποιημένη και παραπλανητική πληροφόρηση δεν μπορεί να σπαρθεί και να καρπίσει, αν δεν έχει προηγηθεί μιά γ ε ν ι κ ό τ ε ρ η παραποίηση και παραπλάνηση της γνώσης, της σκέψης, της κρίσης του κοινού. Και σ’ α υ τ ό κατατείνει η όλη δό­ μηση της λαϊκής διαπαιδαγώγησης: στην κατασκευή π ε ι θ ή ν ι ω ν και ά κ ρ ι τ ω ν πολιτών, έτοιμων και πρόθυμων να δεχτούν σαν αυ­ ταπόδεικτες αλήθειες καθετί που εκπορεύεται απ’ το στόμα ή το μεγά­ φωνο των κρατούντων. Ετσι, η Παιδεία ξεχερσώνει το έδαφος απ’ τους «τριβόλους», για να περάσει ανενόχλητο το άροτρο της άρχουσας «ιδεολογίας»4...

Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ τρόπος επιβολής ιδεών και απόψεων είναι η α π οβ ο λ ή των ιδεών των άλλων. Ο έ λ ε γ χ ο ς , δηλαδή, της ενημέρω­ σης που προέρχεται από άλλες, κι όχι τις «κρατούσες», πηγές. Πασίγνωστη, φυσικά, είναι η ακραία μορφή αυτού του ελέγχου, η λ ο γ ο κ ρ ι σ ί α -που «η α κραία-τη- μορφή είναι η δολοφονία»,

καθώς έλεγε ο George Bernard Shaw». Κι αν όχι η δολοφονία του σώματος, οπωσδήποτε η δολοφονία του νου, της κρίσης, της αξιοπρέ­ πειας των ανθρώπων, από ανθρώπους που δεν διαθέτουν ούτε κρίση, 2. 7Λγ Inforrruitiim War. Nlu Υόρκη. 1970 3. Σ' αυτό. άλλωστε, μιμήθηκε τον... Πλάτωνα, κου υκοστήριζε κως οι άρχοντες έχουν το δικαίωμα να "ψεύδονται cn' tufcXia της κόλαος·: Πολιτεία. 389 β. 4. Βλ. και Μ. Πλωρίτη. Ποντικά. Β', «Η Παιδεία και οι στόχοι-της».σελ 370 εκ. 5. The Rejected Statement, Α' Μέρος.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ούτε νου, ούτε αξιοπρέπεια. Είναι πέρα για πέρα χαρακτηριστική η ιταμή φράση του αρχιλογοκριτή Παπαδόπουλου στους δημοσιογρά­ φους: «Χ ρη σιμοποιώ (: στην Υπηρεσία Λογοκρισίας) η λ ι θ ί ο υ ς , μόνο και μόνο για να σας ε ξ ε υ τ ε λ ί σ ω»β. Υπάρχουν, βέβαια, πάμπολλες ά λ λ ε ς μέθοδοι, πιο «κομψές» απ’ τη λογοκρισία, αλλά όχι λιγότερο καρποφόρες, για τον εκφοβισμό και τον έλεγχο των μέσων επικοινωνίας και του Τύπου ειδικότερα: Δρα­ κόντειοι νόμοι... πολιτικές πιέσεις... οικονομικοί εκβιασμοί... δωρο­ δοκίες και μυστικές επιδοτήσεις... συστηματικές μηνύσεις... παρεμπόδιση της κυκλοφορίας των «ενοχλητικών» εφημερίδων -ιδιαίτερα στην επαρχία, όπου ή δεν φτάνουν ποτέ ή «εξαφανίζονται» μόλις φτάσουν... Δεν είναι, όμως, μονάχα η άμεση κυβερνητική επέμβαση που εξ­ ασφαλίζει τον έλεγχο πάνω στα μέσα επικοινωνίας. Ο κλοιός γύρωτους είναι καί π λ α τ ύ τ ε ρ ο ς σε δυνατότητες και β α θ ύ τ ε ρ ο ς σε διαβρώσεις: Απ’ την ώρα που ο Τύπος έγινε βιομηχανία, η χ ρ η μ α τ ο δ ό τ η σ ή - τ ο υ και η επιδίωξη κ έ ρ δ ο υ ς πήρε μεγαλύτερη σημασία απ' την πληροφόρηση. Για να κινηθεί και να επιζήσει, χρει­ άζεται κεφάλαια -κ α ι εξαρτάται από το κεφάλαιο (διαφημίσεις φανε­ ρές ή αφανείς κλπ.)... Και η εξάρτηση αυτή γίνεται ακόμα βαρύτερη, επειδή κάθε εφημερίδα - βιομηχανία αντιμετωπίζει όχι μόνο τον αντα­ γωνισμό των υ π ό λ ο ι π ω ν βιομηχανιών-εφημερίδων, αλλά και τον ασύγκριτα σκληρότερο ανταγωνισμό μιάς ά λ λ η ς , ασύγκριτα πιο πολυδύναμης, και μάλιστα μ ο ν ο π ω λ ι α κ ή ς , βιομηχανίας: της Τηλεόρασης και του Ραδιοφώνου. Αποτέλεσμα: ο Τύπος ελέγχεται, όλο και περισσότερο, απ’ το κεφά­ λαιο. Και αποτέλεσμα του αποτελέσματος: «£»ώ τα κεφάλαια μπορούν να διαλέγουν ιδέες, αντίθετα μόνο μερικ ές ιδέες μπορούν ακόμα να βρουν κεφά /Λ ία»7.

Και. φυσικά, κεφάλαια μπορούν να βρίσκουν, πολύ ευκολότερα, οι ιδέες που α ρ έ σ ο υ ν στα κεφάλαια... Στο Συνέδριο της Διεθνούς Ομοσπονδίας Δημοσιογράφων που έγινε το Μάη του 1975 στην Αθήνα, ο Πρόεδρος της Εκτελεστικής Επιτρο­ πής, Helmut Krush. κατάγγελνε απερίφραστα: « Γ ’ όλο τον κ ό σ μο , το κεφάλαιο έχει εξα πολύσει επίθεση εναντίον της ελευθεροτυπίας. Μ ’ αυτό τόν τρόπο, διακυβεύεται όχι μόνο η τύχη τω ν δη­ μοσιογράφω ν, αλλά και η ίδια η λχιτουργία της Δ η μο κρ α τία ς »β... 6. «Ταχυδρόμο;». 3.10.1974. 7. Georges Burdeao. Traite de Science Potiriqur, Παρίσι. 1968. Βλ. και Γερ. Λύχνου, Ο Τύηος, Κέρκυρα. 1972. 8. «Λόΐσμευτη Γνώμη». 13.5.1975.

49

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οσο για τις χώρες που έχουν μ ό ν ο τ ο ό ν ο μ α της «Δημοκρα­ τίας», εκεί δεν υπάρχει καν πρόβλημα: ο έλεγχος πάνω σ ’ όλα τα μέσα επικοινωνίας είναι τόσο α π ό λ υ τ ο ς , ώστε καταντά απόλυτος ευ­ φημισμός να μιλήσει κανένας για «ελευθεροτυπία» και «ενημέρωση» και άλλα περιττά παρόμοια...

Ψυχαγωγία και δουλαγωγία « Τέρηειν άμα και όιόάσκειν»'....

Α ν η παραπλανητική «ενημέρωση» σ τ ρ ε β λ ώ ν ε ι τη γνώση και την κρίση του αναγνώστη ή του θεατή, η αποπλανητική ψυχαγωγία σ τ ο μ ώ ν ε ι ολότελα και την κρίση και τη γνώση-του. Συγκλίνοντας στον ί δ ι ο τελικό στόχο με την απατηλή πληροφόρηση, την ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε ι και την «τ ε λ ε ι ώ ν ε ι». Ετσι που μεταμορφώνει το κοινό σε παθητικό και άλογο «δέκτη»... όχι μόνο ανήμπορο να «μάθει» και ανίκανο να κρίνει αυτά που του προσφέρουν, αλλά και «ε υ τ υ χ ι σ μ έ ν ο» και μακάριο τόσο για την προσφορά, όσο και για την αγνωσία-του και την ακρισία-του...

Η

ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ και το ραδιόφωνο -μονοπωλιακό προνόμιο του κράτους, δηλαδή των κρατούντων, και με «δέκτες» το σ ύ ν ο λ ο σχε­ δόν του πληθυσμού- πετυχαίνουν αυτή την «ουδετεροποίηση» του κοινού στο μέγιστο και στο «τέλειο». Ωστόσο (τα του Καίσαρος τω Καίσαρι). το φαινόμενο αυτό δεν είναι επινόηση της εποχής-μας -έστω κι αν δεν είχε φτάσει π ο τ έ σ ε τ έ τ ο ι α και τ ό σ η «επιτυ­ χία». Η χ ε ι ρ α γ ώ γ η σ η της κοινής γνώμης μεσ’ απ’ την ψυχαγωγία, στάθηκε πάντα ένα απ’ τα πρώτα μελήματα των κρατούντων κάθε και­ ρού και κάθε τόπου. Απ' την ώρα που η ανθρώπινη κοινωνία απαρνήΟηκε την πρωτόγονη κοινοκτημοσύνη και χωρίστηκε σε τάξεις, οι «δυνατοί» και (κατά τεκμήριο) «σοφοί» χρησιμοποίησαν κ α ι την τέρψη, για να υποβάλουν στους «αδύναμους» κι «άσοφους» τις απόψεις-τους. και να επιβάλουν τις θελήσεις-τους. Ας μην ξεχνάμε πως τα Ομηρικά Ε π η -πέρα απ’ την έξοχη ποι­ ητική αξία-τους- ήταν κι ένα μέσο για την επικράτηση μιάς «ιδεολο­ γίας»: της ιδεολογίας μιάς «αριστοκρατικής» κοινωνίας, που την κυ­ βερνούσαν οι «άρχοντες των όπλων». Εξαίροντα; τουο ηρωισμούς κ<μ τα κατορθώματα των στρατιωτικών (και πολιτικών) αρχηγών, διαδί­ νανε τα «ιδανικά» της αριστοκρατίας αυτής, τόνιζαν τα χαρίσματα και τις αρετές-της, έπειθαν το κοινό για την αξία και την ωφελιμότητάτης... Ανάλογες σκοπιμότητες υπηρετούσαν και τα έπη όλων των άλ­

50

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λων λαών. καθώς και τα μεσαιωνικά chansons de geste, που υμνούσαν τα έργα της φεουδαρχικής αριστοκρατίας. «Ηρωας» σημαίνει ιδανικό πρότυπο για μίμηση -και, συνακόλουθα, ιδανική κι αξιομίμητη κι αςιοσέθαστη είναι η «τάξη πραγμάτων» που γεννά τέτοια πρότυπα... Ας μην ξεχνάμε, ακόμα, πως το ρόλο αυτό του έπους τον επωμίσθηκε αργότερα, στην Αρχαία Ελλάδα, το 0 έ α τ ρ ο. Μόνο που, αυ­ τό, δεν πρόβαλε πια την «ιδεολογία» της παρακμασμένης «αριστοκρα­ τίας», αλλά της νικήτριας Δημοκρατίας. Θ ε σ μ ό ς τ η ς π ο λ ι ­ τ ε ί α ; -αφού ε κ ε ί ν η διάλεγε π ο ι ά έργα θα παιχτούν-, η θυμέλη στοιχιζόταν αναπότρεπτα με την κρατούσα ιδεολογία... Βέβαια, στην αρχαία Ελλάδα, οι άρχοντες που διάλεγαν και βράβευαν τους ποιητές, ήταν εκπρόσωποι του «δήμου». Βέβαια, εκεί η σκέψη, η έρευνα, η κριτική είχαν πλατιά περιθώρια κίνησης -και ο διάλογος, ο «α γ ώ ν» ανάμεσα σε δυο ή περισσότερες απόψεις ήταν το αγαπημένο άθλημα των Ελλήνων. Αυτή η ελευθερία κι αυτή η δημοκρατία στάθηκαν η «κρηπίδα» για το ανεπανάληπτο μεγαλείο της αθηναϊκής Σκηνής... Σχηματίζουμε, όμως. λειψήν εικόνα για το αρχαίο Δράμα, όχι μόνο αν το αποσπάσουμε απ' το π ο λ ι τ ι κ ό -του πλαίσιο, αλλά κι αν παρα­ γνωρίσουμε τον πολιτικό-του ρ ό λ ο. Οι τραγικοί και κωμικοί ποιητές -που οι Έλληνες τους ονόμαζαν «συμβούλους» και «Δ ιδα σκά λους»- δί­ δασκαν στον πολίτη ποιά είναι η θέση κι η αποστολή-του μέσα στην κοινωνία και στην πολιτεία... τον ενημέρωναν στα προβλήματα του πολιτικού και κοινωνικού βίου... τον διαπαιδαγωγούσαν στον «κώδικα συμπεριφοράς» -που του προσφέρονταν μέσ’ απ' την «ηδονή» της σκηνικής ποίησης, λόγου, μουσικής, όρχησης. Ο Διόνυσος πραγμά­ τωνε, τότε. το ιδεατό τρίπτυχο των μέσων επικοινωνίας -ενημέρωση, μόρφωση, ψυχαγωγία- που σήμερα το προσφέρουν οι «τηλεφημερί­ δες» και τα «σήριαλς»! Κι αυτή η «διαφορά» λέει πολλά, αν δεν τα λέει ό λ α ... Σε κατοπινούς αιώνες, «χρυσούς» και μη, το θέατρο θα είναι, και πάλι, εκφραστής της επίσημης ιδεολογίας -περισσότερο ή λιγότερο αποκλειστικά, ανάλογα με τα περιθώρια που του άφηνε το εκάστοτε πολίτευμα. Το θρησκευτικό μεσαιωνικό θέατρο, στη Δύση και στο Βυ­ ζάντιο, δεν ήταν ο «τερπνός» άμβωνας της «θεοκρατίας»; Τα ελισαβε­ τιανά δράματα, ιδιαίτερα τα ιστορικά, δεν ήταν λίγο-πολύ «καθρέφτες της ελισαβετιανής πολιτικής»; Τα έργα του Lope de Vega και του Cal­ deron, του Corneille και του Racine, δεν αποτελούσαν επιτομή των «ιδανικών» της ισπανικής και της γαλλικής μοναρχίας; Κι όταν. αργότερα, θα κυριαρχήσει η αστική τάςη. το Θέατρο θα γίνει α υ τ ή ς το φερέφωνο κι ο κήρυκας. Μα πολύ περισσότερο από κείνο, θα την υπηρετήσουν τα κ α ι ν ο ύ ρ ι α μέσα που θα επινο­ ήσει η τεχνολογία -ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση.

51

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Μέσα πολύ πιο «αποδοτικά», βέβαια, γιατί και ασύγκριτα μεγαλύτερη «εμβέλεια» έχουν και πολύ πιο αποτελεσματικά ελέγχονται.. Π Α Λ ΙΑ και νέα «μέσα», όμως, δεν χρησιμοποιήθηκαν και δεν χρη­ σιμοποιούνται μόνο « θ ε τ ι κ ά » -γ ια να διαμορφώνουν το κοινό σύμ­ φωνα με την κρατούσα «ιδεολογία». Αλλά και «α ρ ν η τ ι κ ά»- για να το ν α ρ κ ώ ν ο υ ν και ν’ αποστρέφουν την προσοχή-του από τα προ­ βλήματα της πολιτείας (δηλαδή, τ α δ ι κ ά-τ ο υ προβλήματα) καί να μην της «γεννούν προβλήματα»... Η συνταγή «άρτον και θεάματα» είναι παλιά όσο και το κράτος. Και τα «λαϊκά» (τάχα) θεάματα, τόσο πιο χρήσιμα όσο πιο καταπιεστικό είναι το κράτος και όσο λιγότερος ο «άρτος». Κανένα καθεστώς δεν παραμέλησε αυτό το αδιόρατο και καλόδεχτο «καταπραΟντικό». Κι αν καμιά φορά το «ξεχνούσε», του το θύμιζαν οι ίδιοι οι «ενδιαφερόμε­ νοι». Οταν λ.χ. ο πρώτος Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο Αύγουστος, δυσφόρησε για την επιδρομή των θεατρίνων και των μίμων στη Ρώμη, ο διάσημος τότε ορχηστής Πυλάδης του τόνισε πόσο ωφέλιμο είναι για την εξουσία ν’ αποκοιμίζεται ο λαός με θεάματα: «Συμφέροι σοι, Καίσαρ -του είπε- περί ημάς τον δήμον α ποδιατρίβεσθαι»9.

Την πρακτική αυτή, και την «πρακτική» συμβουλή του Πυλάδη, την ακολούθησαν και την ακολουθούν όλοι οι κατά καιρούς κρατούντες. Ο α π ο π ρ ο σ α ν α τ ο λ ι σ μ ό ς του κοινού με τα θεάματα του γηπέ­ δου ή της οθόνης είναι το «σκοπόσημό»-τους. Το όπιο της «ψυχαγω­ γίας» παίρνει τη θέση της αγωγής των πολιτών -γ ια να π ά ψ ο υ ν ν α ε ί ν α ι κ α ν π ο λ ί τ ε ς . Γ ιατί η ναρκωτική ψυχαγωγία αποτελεί την πιο άνετη (για όλους) γέφυρα προς τ η δ ο υ λ α γ ω γ ' ι α... Π Ο Τ Ε όμως οι κρατούντες δεν το κατόρθωσαν αυτό με τόση «τελει­ ότητα» όπως στην εποχή-μας, όπου οι (καθημερινές, πολύωρες, οικο­ δίαιτες) τηλεοπτικές «τσίκλες» των ματιών και των αυτιών αποχαυνώ­ νουν τόσο τέλεια το κοινό. Και μάλιστα έτσι, ώστε ν α μ η ν υ π ο ­ ψ ι ά ζ ε τ α ι κ α ν την αποχαύνωσή-του -πράγμα που αποτελεί τον απαραίτητο όρο για τον ολοκληρωτικό εξανδραποδισμό-του. Πριν λίγο καιρό, δημοσιεύτηκε σε μιά εφημερίδα το γράμμα μιάς αναγνώστριας, που διαμαρτυρόταν για τις επικρίσεις εναντίον των «σήριαλς» της μικρής οθόνης. Κι εξηγούσε: «Οι μάζες που σκοτώ νοντα ι για το μεροκά μ α το, θέλουν λ ίγη ώ ρα παρα­ μύθι, ξεκούραση. Σ τα χτο π ο ύ τα » 10... Δ εν φανταζόταν, βέβαια, ούτε η ίδια, πως αυτή η «εξήγηση» αποτε-

λούσε την έμμεση αλλά τελεσίδικη κ α τ α δ ί κ η 9. ΔΙων Κάσσιος, Ρωμαϊκή Ιστορία, βιβλ. 54. κεν. 17. 10. «Καβημίρηή» 12.5.1976.

του

τρόπου

52

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ζ ω ή ς που έχουμε διαμορφώσει -δηλαδή, που μ α ς έ χ ο υ ν διαμορ­ φώσει. Το «μεροκάματο», όπως λέει, ο εξοντωτικός καθημερινός μό­ χθος. η ασάλευτη και άγονη έρημος της βιοπάλης, έχουν καταντήσει τη δουλειά και τη ζωή τόσο πνιγηρές, τόσο κουραστικές, τόσο άχα­ ρες. ώστε οι άνθρωποι γυρεύουν παρηγοριά και «φυγή» στο ψέμα, στη μυθολογία μιάς προκατασκευασμένης «πραγματικότητας», που δεν υπάρχει, δεν υπήρξε και δεν θα υπάρξει ποτέ. Η αθώα οργή της αναγνώστριας δίνει μιάν ακόμα, τρανή, απόδειξη της ολοκληρωτικής « α λ λ ο τ ρ ί ω σ η ς » που παθαίνει ο σημερινός άνθρωπος από τις επαγγελματικές και βιοτικές συνθήκες όπου υποβάλλεται, κι απ’ την «ψυχαγωγία» που του επιβάλλεται τόσο έντεχνα ώστε να του γίνεται «ανάγκη». Κι αυτή την «ανάγκη» επικαλούνται οι υπεύθυνοι, για να δικαιολο­ γούν τις ατασθαλίες-τους: «Γ/' να κάνουμε; -λ έν ε - Π ρέπει ν’ α νταποκριθούμε σ τ ις ανάγκες του μ ε ­ γάλου κοινού»...

Κι αποσιωπούν το καίριο τούτο: πως οι «ανάγκες» αυτές δεν είναι «έμφυτες» στο «μεγάλο κοινό», αλλά κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ι σκό­ πιμα, απ’ τους «ταγούς»-του. Κατασκευάζονται με την Παιδεία (δηλα­ δή. την έλλειψη της Παιδείας), με τη μηχανοποίηση της εργασίας, με την αποβιταμίνωση της ζωής, με την «αποανθρωποίηση» του ανθρώ­ που. με τη μεταμόρφωσή-του σε «αντικείμενο ανάμεσα σε αντικείμε­ να» -έτσι, ώστε να δέχεται ό,τι του δίνουν και να παραδέχεται ό,τι του λένε...

Η

ΕΙΡΩΝΕΙΑ, όμως, είναι πως μέσα σ τ ά ί δ ι α τ α μ έ σ α ε π ι ­ κ ο ι ν ω ν ί α ς που χειρίζονται οι κρατούντες, φυτρώνουν τα «ζιζάνια» που υ π ο ν ο μ ε ύ ο υ ν την παντοκρατορία-τους. Πρώτα-πρώτα: τα γύρω πραγματικά γ ε γ ο ν ό τ α είναι μαχαίρι που ξεκουρελιάζει. συχνότατα, την πλανερή άνωθεν πληροφόρηση. Γιατί τα γεγονότα είναι ανελέητα εύγλωττα -ασύγκριτα πιο εύγλωττα από όποια προπαγάνδα, άμεση ή έμμεση. Οταν η «επίσημη» ενημέρωση δ ι α ψ ε ύ δ ε τ α ι απ’ την «ανεπίσημη» καθημερινή πραγματικότητα, χ ά ν ε ι κ ά θ ε α ξ ι ο π ι σ τ ί α στα μάτια και του πιο απλού πολίτη. Κι άμα η Πολιτεία «συλληφθεί επ’ αυτοφώρω» να εξαπατά το κοινό σε ένα, δύο, πέντε θέματα, τότε το κοινό δεν την πιστεύει πια σε κ αν έ ν α θέμα, ακόμα κι όταν λέει αλήθεια! Η επιδίωξη απόλυτης «το­ ξίνωσης του εγκεφάλου» καταλήγει τελικά σε (απόλυτη ή σχετική) α π ο τ ο ξ ί ν ω σ η... Επειτα: τα μ έ σ α επικοινωνίας είναι δίκοπο μαχαίρι, που αν «κό­ βει» για τους κρατούντες, «κόβει» και για τους κρατούμενους. Στην ίδια Σκηνή π.χ., που χρησιμοποιήθηκε για να «δοξάζεται» η άρχουσα ιδ»;ολογία, παρεισφρύσανε εκείνοι που την έκριναν, την αμφισθητού-

ΤΑ ΜΕΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

53

σαν. τη λοιδορούσαν... Απέναντι στον Τύπο, που χρησιμοποιήθηκε για να λιβανίζεται η «καθεστηκυία τάξη», ορθώθηκε ο Τύπος που την πολεμούσε και ξεγύμνωνε τις αλουργίδες και τις φενάκες-της... Αν λ.χ. (για να περιοριστούμε σ ’ ένα μόνο, αναλογικό, δείγμα) ο Πυλάόης συμβούλευε τον Αύγουστο να «εκτονώνει» το λαό με τους μίμους, ένας μιμογράφος πάλι, ο Δέκιμος Λαθέριος, τολμούσε και σάρκαζε τον παντοδύναμο δικτάτορα Ιούλιο Καίσαρα, λέγοντας απ’ τη ρωμαϊκή σκηνή: «Π ολλούς πρέπει να φοβάται εκείνος που τον φοβούνται πο λλοί». Κι ακόμα πιο ευθύβολα κι απερίφραστα, ανάκραζε μπροστά στον ίδιο τον Καίσαρα: «Ρωμαίοι πολίτες, χάνουμε τις ελευΟ ερίες-μα ς!»".

Κι αμέτρητοι, βέβαια, είναι οι δραματογράφοι, λογογράφοι κι «εφημεριόογράφοι» που είχαν τη δική-του αποκοτιά... Ακόμα και στα πιο αυταρχικά, τα πιο καταπιεστικά καθεστώτα, ποτέ αστυνόμευση, λογοκρισία, προπαγάνδα δεν κατάφεραν να πνίξουν κάθε άλλη φωνή και να εξασφαλίσουν τον απόλυτο μονόλογο. Ακόμα κι εκεί, στον υποδουλωμένο Τύπο αποκρίνεται ο αδούλωτος, στην εξ­ ανδραποδισμένη Ραδιοτηλεόραση, η «ελεύθερη»... Παράδειγμα άμεσο και οικείο, η Κατοχή και η απριλιανή δικτατορία, που πάσχισαν να «πλύνουν» τον εγκέφαλο των Ελλλήνων με τον Τύπο-τους και το Ραδιόφωνό-τους. Αλλά ακριβώς, οι μεγαλύτεροι εχθροί-τους σ’ αυτή την ευγενή προσπάθεια στάθηκαν ο ί δ ι ο ς ο Τύπος και το ί δ ι ο το Ραδιόφωνο: Απ’ τη μιά, ο παράνομος Τύπος, αλλά και ο «νόμιμος», όπου «γλιστρούσαν» ειδήσεις, σχόλια, υπονοούμενα, σαρκασμοί εν­ αντίον της εξωτερικής ή της εσωτερικής κατοχής. Απ’ την άλλη, οι ςένοι ραδιοφωνικοί σταθμοί, όπου καταφεύγανε όλοι οι Ελληνες, για να μάθουν όσα τους έκρυβε ο «δικός-τους»... Τα κυριότερα όπλα των τυράννων γίνονταν όπλα ε ν α ν τ ί ο ν - τ ο υ ς ... Κι αυτό δεν θά ’πρεπε να το ξεχνάνε οι κάθε λογής κρατούντες, που προσπαθούν με τη μονοπώληση της ενημέρωσης να μονοπωλήσουν την εξουσία, και με την καθυπόταξη των μέσων επικοινωνίας να καθυ­ ποτάξουν την κοινωνία ολόκληρη. Γιατί, όσο κι αν ψαλλιδίζουν τα ενοχλητικά και δυσάρεστα (γι* αυτούς), όσο κι αν σερβίρουν τα αποθλακωτικά «ευχάριστα» (για το κοινό), κ α ν έ ν α ς έλεγχος δεν πετυ­ χαίνει ποτέ να είναι τόσο ασφυκτικός, κ α μ ι ά ενημέρο ση τόσο σκοταδιστική, κ α μ ι ά «ψυχαγωγία» τόσο αποχαυνωτική, ώστε να εξ­ απατούν και να ναρκώνουν τους πάντες και στα πάντα και για πάντα... [J και 10.4.1977) 11. «Necesse est muttos timeat, quem mulli timent», και «Porro Quirites, libertaiem perdi/m/j.'»: Μακρόβιου, Saturnalia, II. 7, 4.

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ Αφιέρωμα σε καρτερικούς και μη «Α μα ένα κουσούρι αρέσει σ τ ο Σ ο υλτά νο , γίνεται ευθύς μ εγάλο χάρισμα»

Περσική παροιμία Ι ΣΥΓΚΥΡΙΕΣ, το ξέρουμε, είναι συχνά σαρδονικές. Την ημέρα ακριβώς που τιμούσαμε τη μνήμη της Οσίας Επαναστάσεως, αναγγέλθηκε πως ο πρόεδρος Carter

Ο

«υπαναχωρο>ντας α π ' τις προ εκλο γικές διακηρύξεις-του για το Κυπρι­ ακό, αποδέχτηκ ε τις υποδείξεις του Π ενταγώ νου και του Ν Α Τ Ο , ευθυ­ γρα μμίσ τηκ ε μ ε την πο λ ιτική τω ν Ford και Kissinger, κι α ποφάσισε να ζητήσει α π ' το Κ ογκρ έσ σο πρό σ θετη σ τρα τιω τική βοήθεια για την Τουρκία και ε π ικ ύ ρ ο σ η τη ς αμερικονο - το υρκικής συμφω νίας για τις β ά σεις» '.

Γιατί, όμως, «συγκυρία»; Επειδή πάρα πολλοί ήταν εκείνοι που πα­ νηγύρισαν καλόπιστα τη νίκη του «φιλέλληνα» Carter τον περασμένο Νοέμβρη -ό σο κι αν μερικοί «κακόπιστοι» επιμένανε πως μόνο ρ ο ύ χ α άλλαξε ο «Μανωλιός» της αμερικανικής πολιτικής2. Αλλά κι επειδή αρκετοί είναι εκείνοι που αμφιβάλλουν ακόμα για το ρ ό λ ο τ ω ν Η Π Α στην επιβολή κι επιβίωση της δικτατορίας, κι ιδιαίτερα στο βασιλικό πραξικόπημα του 1965 που την προετοίμασε, στο απρι­ λιανό πραξικόπημα που τη γέννησε και στο κυπριακό πραξικόπημα που την έθαψε - άθελά-του, βέβαια. Για την «ξεφάντωση» α υ τ ώ ν , προπάντων, αξίζει να θυμηθούμε και να τους θυμίσουμε μιά παλιά «εξωτική» ιστορία, που τόσες αναλογίες έχει με την πρόσφατη δική-μας. Π α ΝΑΡΧΑΙΟΙ κι ακατάλυτοι είναι οι δεσμοί της χώρας-μας με την Περσία. Απ’ την εποχή του Ξέρξη, που πλημμύριζε με τα φουσάτα-του την Ελλάδα για να την εξανδραποδίσει... ως την εποχή του σημερινού

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ

55

Σάχη, που η Αυλή-του πότιζε τη διψασμένη «δική-μας» για να ψηφοθηρησει. Την τελευταία εικοσπενταετία, είχαμε την ευκαιρία να διαπιστώ­ σουμε, άλλη μιά φορά, πόσο συγγενικές είναι οι τύχες-μας με τους απογόνους του Δαρείου. Μιά και ό,τι έγινε στην Ελλάδα του 1965 κι έπειτα, είχε γίνει τ α υ τ ό σ η μ α στην Περσία του 1951 και μετά... Τω καιρώ εκείνω, λαοπρόβλητος πρωθυπουργός της Περσίας ήταν ο Μωχάμετ Μοσσαντέκ. Εθνικιστής και κάθε άλλο παρά «αριστερός». Αλλά είχε την «ατυχή ιδέα» να ε θ ν ι κ ο π ο ι ή σ ε ι τα περσικά πε­ τρέλαια, που τα εκμεταλλευόταν ώς τότε ληστρικά η «Αγγλο - Ιρακινή Εταιρία Πετρελαίων» (Anglo - Iranian Oil Company). Φυσικά, τα πετρέλαια αυτά (13% της παγκόσμιας παραγωγής) τα εποφθαλμιούσαν από καιρό και οι α μ ε ρ ι κ ά ν ι κ ε ς εταιρίες. Η «έξοκτη» των Αγγλων τους άνοιγε, βέβαια, το δρόμο. Αλλά η εθνικο­ ποίηση τον έκλεινε πάλι. Το πρόβλημα, λοιπόν, για τις ΗΠΑ ήταν: πο>ς θα δ ι α δ ε χ θ ο ύ ν τους πρώτους και πώς θ ’ α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν τη δεύτερη3. [Αν ο αναγνώστης αντικαταστήσει τη λέξη «πετρέλαια» με τη λέξη «Κύπρος» -που ήταν αγγλοκρατούμενη, αλλά εποφθαλμιούμενη απ’ τους Αμερικανούς... -α ν αντικαταστήσει τη λέξη «εθνικοποίηση» με τη λέξη «Ενωση»... και τον Μοσσαντέκ του 1951 - 53 με τον Γ. Παπανδρέου του 1964 - 65, θα έχει βρει το μίτο του ελληνο - περσο - αμερικανικού Λαβύρινθου]. - Πλούσιοι και πένητες, συντηρητικοί και προοδευτικοί, υποδέχτη­ καν μ’ ενθουσιασμό την απόφαση της Βουλής να γίνει η Περσία «κυ­ ρία εις τον οίκον-της» ή, έστω, στα πετρέλαιά-της. Ο μόνος που είχε αντιρήσεις ήταν ο Σ ά χ η ς. Τόσο μεγάλες, μάλι­ στα, ώστε απείλησε να παραιτηθεί, για να εμποδίσει την αποπομπή των Αγγλων «φίλων»-του. Ο «μέγας βασιλεύς» δεν ήταν, βέβαια, γόνος ξενόφερτης δυναστείας, όπως ο μικρός «δικός-μας»· Αλλά οι μονάρ­ χες, είτε γηγενείς είναι είτε αλλογενείς, νοιάζονται πολύ περισσότερο για τους ξένους «συγγενείς»-τους παρά για το λαό-«τους». Πολύ δί­ καια, ά λ λ ω σ τ ε , αφού οι ξένοι στηρίζουν τους θρόνους, ενώ οι λαοί τους γκρεμίζουν. Ωστόσο, ο Σάχης αναγκάστηκε ν’ αποσύρει την «παραίτησή»-του, αλλά δεν παραιτήθηκε κι απ' τα σχέδιά-του. Πολύ περισσότερο μάλι­ στα, που τη θέση των ξεπεσμένων Βρεταννών, ετοιμάζονταν να την πάρουν οι ακμαίοι Αμερικάνοι. Εφ’ ω και ο «άναξ» δε δίστασε να μεταπηδήσει στο στρατόπεδό-τους, και να γίνει των καινούριων «προστατών» τοποτηρητής.

3. Βλ. διεξοδικά: Claude Julien. L Empire am/ricain. Παρίσι. 1968, σελ. 313-326.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

56

[Αρχαία κι αυτή η παράδοση: «Ο βασιλιάς τη ς Ε λ λά δο ς ή ταν ο "α ντ/β ασιλιάς” τω ν Η Π Α σ τη χώ ρα-του», έγραφε ο «New States­ m a n · του Λονδίνου στις 22.12.1967], Σ Τ Ο ΜΕΤΑΞΥ, οι ΗΠΑ δεν έμεναν άπρακτες. Για να δ ι α δ ε ­ χ θ ο ύ ν τους Αγγλους, χάλκευσαν ένα διεθνές «κονσόρτσιουμ» πετρε­ λαίων, όπου πλούσια μερίδα θα είχαν οι αμερικανικές εταιρίες πετρε­ λαιοειδών - όπως ομολογεί ο τότε πρόεδρος Eisenhower στ’ απομνη μονεύματά-του4. [Και όπως τώρα χαλκεύουν την είσοδο της Κύπρου στο «κον­ σόρτσιουμ» του ΝΑΤΟ -αλλά και κάποιο άλλο «κονσόρτσι­ ουμ» για τα πετρέλαια του Αιγαίου...]. Για να ε μ π ο δ ί σ ο υ ν , παράλληλα, την εθνικοποίηση των πετρε­ λαίων, άρχισαν να κατηγορούν τον Μοσσαντέκ πως ήταν -τ ι άλλο;«παίγνιο τω ν κομ μουνιστώ ν»...

[Διαπρεπής εκφραστής των Πενταγωνικών και ΝΑΤΟϊκών «θέ­ σεων», ο Cyrus Schulzberger βομβάρδιζε την εφημερίδα-του με ανταποκρίσεις απ’ την Αθήνα, όπου φρικιούσε επειδή « είτε συν­ ειδητά, είτε όχι. το Κ έντρο έχει υιοθετήσει σιω ηηρά τους σ τό χο υ ς τη ς Ε Δ Α » 6].

- Αλλά ο Μοσσαντέκ πέρασε στην αντεπίθεση. Μοναδικό-του όπλο ήταν, φυσικά, η λαϊκή εντολή. Και γιά να την επιβεβαιώσει, προκή­ ρυξε δημοψήφισμα -πο υ έγινε στις 2.8.1953 και όπου η πολιτική-του εγκρίθηκε (γνήσια!) με το 99,4% των ψήφων. Εξι μέρες αργότερα, ο Μαλένκωφ ανακοίνωσε στο Ανώτατο Σοβιέτ πιος άρχισαν συνομιλίες της ΕΣΣΔ με την Περσία. Και, ακαριαία, δυό μέρες πιο ύστερα, ο τότε αρχηγός της CIA, Allen Dulles, έφευγε για την Ελβετία, όπου θα τον περίμενε ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Τε­ χεράνη, Loy Henderson. Λεπτομέρεια: πριν φύγει απ’ την Περσία, ο Henderson είχε «εμπιστευτική συνάντηση» με την αδερφή του Σάχη, πριγκίπισα Ασράφ, που έπαιζε αποφασιστικό ρόλο στα αυλικά παρασκήνια και που του μεταβίβασε τις «υψηλές επιθυμίες» του μονάρχη. [Οι «γαλαζοαίματες» έχουν, φαίνεται, ξεχωριστή αδυναμία στις μυστικές υπηρεσίες. Του ίδιου εκείνου Allen Dulles ήταν «στενή φίλη» η Φρειδερίκη-«μας», και του είχε «πολύ μεγα λύτερη εμ π ι­ στοσ ύνη παρά σ το ύ ς διπ λ ω μ ά τες» 6...)

4. Mandate for Change. 1953 ■ 1956, Λονδίνο, 1963, σελ. 161. 5. -New York Times.. 7.10.1966. 6. Laurence Stem, στο *cpio6. · Foreign Policy·, αριθ. 19, καλοκαίρι 1975.

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ

57

Μ ή ν ε ς πριν, άλλωστε, η CIA θυσσοδομούσε πυρετικά για την ανα­ τροπή του Μοσσαντέκ. Αφελώς και παρεμπιπτόντως, ο Schulzberger γράφει: « Ένας από τους ικανότερους αντιπροσώπους της CIA στη Μέση Α νατολή, ο Kermit Roosevelt, οργάνωνε (τον Οκτώθρη 1952) τ η σ υ ν ω μ ο σ ί α μ α ς κατά του Μοσσαντέκ»7. - Για το καίριο χτύπημα, όμως, χρειάζονταν, φαίνεται, ακόμα πιο δραστικά όπλα. Ετσι, την ώρα ίσα-ίσα που ο Dulles συναντιόταν με τον Henderson στην Ελβετία, έφτανε στην Τεχεράνη ο στρατηγός Schwarzkopf -άλλοτε οργανωτής της Αστυνομίας του Σάχη καί πάντα ένας απ’ τους κορυφαίους αξιωματούχους της CIA. Αποτέλεσμα: στις 13 Αυγούστου, έντεκα μόλις μέρες μετά το δημο­ ψήφισμα, ο Σάχης υπόγραφε π α ρ ά ν ο μ ο διάταγμα,που κ α θ α ι ρ ο ύ σ ε τον Μοσσαντέκ και διόριζε πρωθυπουργό το στρατηγό Ζαχεντί, παλιό συνεργάτη του Schwarzkopf... («Μοιραίες» είναι αυτές οι «εμφανίσεις» των πρακτόρων... Ενα μήνα πριν απ’ την «καθαίρεση» του Γ. Παπανδρέου, έφτασε στην Αθήνα ο συνταγματάρχης Liptzick, βοηθός στρατιωτικός ακόλουθος των ΗΠΑ και «ο βασικότερος πράκτορας της CIA στην Αθήνα» -κ ι έγινε γρήγορα ομοτράπεζος του Κωνσταντίνου... Ταυτόχρονα, εμφανιζόταν κι ένας άλλος συνάδελφός-του, ο Ri­ chard Banim -που συναντήθηκε με δυό κατοπινούς «αποστάτες» και που δεν δίσταζε να διαδηλώνει ανοιχτά την «αποδοκιμασία»-του για την κυβέρνηση Παπανδρέου... Τέλος -ά λ ­ λη «σύμπτωση»- ο Banim θα ξαναγυρίσει στήν Ελλάδα λίγον καιρό πριν απ’ το απριλιανό πραξικόπημα -σαν... υπάλλη­ λος τώρατουΤομΠάππας,ομολογημένου«συνεργάτη»τηςΟΑ8...] - Ωστόσο, ο Μοσσαντέκ δεν υποχώρησε: αγνόησε το βασιλικό διά­ ταγμα και φυλάκισε τον βασιλικό απεσταλμένο που του το είχε φέρει. Πανικόβλητος, τότε, ο Σάχης δραπέτευσε με τη Σοράγια στη Ρώμη ευνοούμενο καταφύγιο των εστεμμένων φυγάδων... Ο ΐ ΚΑΙΡΟΙ δεν ήταν πια «μενετοί» για τις ΗΠΑ. Ο Eisenhower γρά­ φει αδίσταχτα: «Συνεδρίαζα κάθε μέρα με τους αξιωματούχους του Υπουργείου Εξωτε­ ρικών, του Υπουργείου Εθνικής Αμύνης και της CIA, και διάβαζα τις ανα­ φορές των αντιπροσώπων-μας που εργάζονταν δραστήρια μαζί με τους υποστηρικτές του Σάχη». 7. Λλ Age of Mediocrity. Ν. Υόρκη. 1974, σελ. 619. Το ίδιο βεβαιώνουν και οι V. Mjrchett και J. D. Mirks στο θιβλίο-τους, The CIA and the Cult of Intelligence. Λονδίνο, 1976, σελ. 28-29. 8. Βλ. και Στ. Ρουσσία, Ο θάνατοί μιάς δημοκρατίας (1968), μεταφρ. Κ. Ιορδανίδη. 197$, σελ. 48-49 και 90-91.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛίΙΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Το πιο δραστικό «επιχείρημα» αυτών των «αντιπροσώπων» είναι και το πιο γνωστό: «Ο Schwarzkopf μοίραζε κρυφά μ ε γ ά λ α π ο σ ά ... που λχνε ότι έφτασαν τα 10 εκατομμύρια δολλάρια. Και ο Μοσσαντέκ έχασε μεμιάς πολλούς απ' τους οπαδούς-του»*. Καμιά πρωτοτυπία και σ ’ αυτό - οι πράκτορες αντιγράφουν αλλήλους. [«Ο John Maury (σταθμάρχης της CIA στην Αθήνα) βοήθησε τον Κωνσταντίνο να ε ξ α γ ο ρ ά σ ε ι βουλευτές της Ενώσεως Κέντρου, ώστε ν ’ ανατραπεί η κυβέρνηση Παπανδρέου»10] - Τα «χρυσά» όπλα του Schwarzkopf έκαναν και στην Περσία τα θαύματά-τους. Και στις 19 Αυγούστου,ξεσπούσε το π ρ α ξ ι κ ό π η ­ μα. Ο «βασιλικός στρατός» μ’ επικεφαλής τον Ζαχεντί «πολιόρκησε» τις δυνάμεις που ήταν πιστές στον πρωθυπουργό, ενώ ένα στίφος «αγανακτισμένοι πολίτες», στρατολογημένοι απ’ τον υπόκοσμο και τους μαχαιροβγάλτες («τσερουκέτς», περσιστί), «διαδήλωνε» εναντίον του Μοσσαντέκ. Υστερ’ από 9 ώρες μάχη, οι «προεδρικοί» καταθέ­ σανε τα όπλα και ο Μοσσαντέκ αιχμαλωτίστηκε . . . Εφ’ ω και οι Αμε­ ρικανοί πανηγύριζαν επειδή οι Ιρανοί «ανατρέψανε μόνοι-τους τον λα­ ομίσητο και τυραννικό πρωθυπουργό»1' ... Μ’ άλλα λόγια, οι ίδιοι πολί­ τες που, στις 2 Αυγούστου, είχαν υπερψηφίσει τον Μοσσαντέκ, επα­ ναστάτησαν « μ ό ν ο ι - τ ο υ ς » εναντίον-του 17 μέρες αργότερα! [Οπως ακριβώς έγινε εδώ τη νύχτα της 21 Απριλίου -κατά τον μεταφυσικό Παπαδόπουλο: «Η ψυχή των Ελλήνων επανεστάτησεν κατά του εαυτού-της» και κατάργησε μ ό ν η - τ η ς τους Ελλη­ νες... Η όπως έγινε στις 15.7.74 στην Κύπρο, όπου οι Κύπριοι ανάτρεψαν μ ό ν ο ι - τ ο υ ς τον «τυραννικό» Μακάριο...] - Μετά απ’ αυτή την «εθνική επανάσταση», ο Σάχης γύρισε θριαμ­ βευτής στην Τεχεράνη, και ο θριαμβευτικότερος Ζαχεντί έγινε πρω­ θυπουργός. Η συνέχεια είναι ευκολομάντευτη: άγρια τρομοκρατία, συλλήψεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις. Και, φυσικά, «ελεύθερες» εκ­ λογές το Μάρτη 1954, όπου ξαναθριάμθευσε ο Ζαχεντί -ενώ όλοι οι αντίπαλοί-του βρίσκονταν στη φυλακή... Το αμερικανικό περιοδικό -Time· (22.3.1954) δίνει μιά γραφική εικόνα της «γνησιότητας» εκεί­ νων των εκλογών: «Ενας ψηφοφόρος έριζε το ψηφοδέλτιό-του στην κάλπη, κι ύστερα έκανε τρεις βαθιές υποκλίσεις μπροστά-της. Οταν τον ρώτησαν γιατί, αποκρίθηκε: "Αυτή η κάλπη είναι μαγικό κουτί: βάζεις μέσα μιά ψήφο για τον Μοσ­ σαντέκ και μεταμορψ-'ινεται σε ψήφο για τον Ζαχεντί"». 9. Andrew Tully. Central Intelligence Agency, γαλλ. έκδοση 1968, σελ. 99. 10. ·New York Times.. 2.8.1974. 11. · Saturday Evening Post·, 6.11.1954.

ΠΕΡΣΙΚΟΣ ΑΠΡΙΛΗΣ

59

[Η όπως έλεγε ένα δίστιχο μετά το παπαδοπούλειο δημοψήφι­ σμα του 1973: «Μαβέ~ fScv εματάγινε τέτοιο κουτί ρημάδι, ΟΧΙ νιι ρίχνεις το πρωί. να βγαίνει Ν Α Ι το βράδι»12]

0x1 λιγότερο θαυμαστό είναι το π α ρ ε λ θ ό ν του Ζαχεντί. Σύμφωνα με αφήγηση του Fitzroy Mac Lean - βρεταννού πράκτορα στη Μέση Ανατολή στο Β' Παγκόσμιο πόλεμο και έπειτα συντηρητικού βου­ λευτή - ο Ζαχεντί ήταν σ υ ν ε ρ γ ά τ η ς τ ω ν Γ ε ρ μ α ν ώ ν και ετοί­ μαζε εξέγερση κατά των συμμαχικών δυνάμεων. Η αλληλογραφία-του, που έπεσε στα χέρια του Mac Lean (καθώς κι ο ίδιος ο Ζαχεντί), δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για τις συνεννοήσεις-του με τους νατσί. Και αυτό το « ε π ι κ ί ν δ υ ν ο κ ά θ α ρ μ α » , όπως τον ονόμαζαν οι Αγγλοι, έγινε «σκεύος εκλογής» των Αμερικανών και του Σάχη. Μιά όμως και τα «κουσούρια»-του α ρ έ σ α ν ε στους «Σουλτάνους», μεταμορφώθη­ καν ευθύς σ ’ ανεκτίμητα χαρίσματα... [Δεν ήταν, φυσικά, ούτε ο πρώτος ούτε ο τελευταίος «χαρισματίας» αυτού του είδους. Πασίγνωστο είναι πια το παρελθόν του Παπαδόπουλου στα γερμανοτραφή Τάγματα Ασφαλείας. Η -Washington Post·, μάλιστα, βεβαίωνε (8.11.68) πως «ο Παπαδόπουλος ήταν σ τ ρ α τ ο λ ό γ ο ς κ α τ α δ ο τ ώ ν τ η ς Γ κ ε σ τ ά π ο » ...] Αν τώρα οι διάφοροι Ζαχεντί της Τεχεράνης και της Αθήνας κατατυράννησαν το λαό-«τους»... αν καταβρόχθισαν τεράστια ποσά από «βοήθειες» και συμβάσεις (ένα δισεκατομμύριο δολλάρια υπολογίζε­ ται πως «χάΗηκαν» στον Ιράν), τί σημασία έχει; Οι «αντικειμενικοί σκοποί της επαναστάσεως» πέτυχαν πέρα για πέρα: Το διεθνές «κον­ σόρτσιουμ» πετρελαίων για την Περσία συγκροτήθηκε και οι τέσσερις μεγάλες αμερικανικές εταιρίες πετρελαίων έγιναν μέτοχοι στό 40°,,... Τέλος καλό, όλα καλά. Για την Περσία, που έχασε έναν «προστά­ τη» και απόχτησε πολλούς... Για τον Ζαχεντί, που έσωσε την πατρίόα-του και το κεμέρι-του... Για τον Σάχη που, κατά τους Αμερι­ κανούς, «έγινε καινούριος άνθρωπος γεμάτος αυτοπεποίθηση» [όπως ο Κωνσταντίνος, κατά Schultzberger (5.10.66), ήταν «γενναίος αγωνι­ στής... έτοιμος να προασπίσει το δικαιώματά-του και τα εθνικά ιδεώδη»!] Και, φυσικά, για τους αμερικανούς Πατισάχ, που προμάχησαν άλλη μιά φορά της ελευθερίας των λαών... Μόνο που όσοι εμπιστεύονται στους λογής - λογής «Σουλτάνους», Οα ’πρεπε να θυμούνται μιάν άλλην ισλαμική παροιμία: «Οποιος τρώει απ ’ το πιάτο του Σουλτάνου, αργά ή γρήγορα θα κάψει τα χείλια-του»... [24.4.1977] 12. Λεζάντα σε γελοιογραφία του Β. Χριστοδούλου στη *Βρα6υνή».

Ε Π Ι Μ Ε Τ Ρ Ο ΚΙ Ε Π Ι Μ Υ Θ Ι Ο Απολογίες και ομολογίες συνηγόρων ΝΑΡΩΤΙΟΜΑΣΤΕ, συχνά, αν οι Αμερικανοί είναι τιάρα πολύ απλοϊκοί ή πάρα πολύ κυνικοί. Ωρες - ώρες, μάλιστα, οι ομολογίες-τους για τα «κατορθώματά»-τους ή, αντίθετα, οι δικαιολογίεςτους γι’ αυτά, είναι τόσο «αφοπλιστικά ειλικρινείς» ή τόσο αδέξια «μακιαβελλικές», ώστε δεν ξέρεις τί να πρωτοθαυμάσεις: την «παρρησία»-τους ή την κουτοπονηριά-τους -που καταντάν, άλλωστε, στον ίδιο παρονομοαστή...

Α

Δ Υ Ο αμερικανικά κείμενα -ένα παλιότερο κι ένα πρόσφατο- ανανε­ ώνουν αυτή την ελκυστική εντύπωση για τους υπερατλαντικούς φίλους-μας. Και τα δυό έχουν άμεση σχέση με τα «ελληνοπερσικά» θέματα, που θίξαμε πιο πάνω. Αξίζει, λοιπόν, να τα χαρούμε. Το π ρ ώ τ ο είναι ένα άρθρο στο *Fortune» του Ιουνίου 1975 -που είχε την καλοσύνη να μας στείλει ένας ανώνυμος «Αμερικανός φίλος της Ελλάδας»1. Εστι δε - Fortune*, διά τους τυχόν αγνοούντας, πολυ­ τελές και πολυσέλιδον περιοδικόν, λίαν συνδεδεμένον με τους κεφο λαιοκρατικούς και χρηματιστηριακούς κύκλους της Wall Street. Το άρθρο έχει -σ το εξώφυλλο, μάλιστα, του τεύχους- τον εύγλωτ ο τίτλο: «ΓΙΑ ΤΙ ΧΡ Ε ΙΑ ΖΟ Μ Α ΣΤΕ ΤΗΝ CIA-. Και αποτελεί επικό/ορικό ύμνο στην αγαθοεργό αυτή «Εταιρία», που η «εθνική χρησιμότητά»-της κι οι «ανεκτίμητες υπηρεσίες»-της εξαίρονται με τρόπο αληθινά σπαραξικάρδιο. Σύμφωνα με τον αρθρογράφο Charles J. V. Murphy, η CIA είναι «ο φρουρός της εθνικής ασφάλειας», και «χωρίς αυτήν οι ΗΠΑ δεν μπορούν να μείνουν ελεύθερη, δημοκρατική κοινωνία». Επιπλέον, είναι «πλούσια σε πνευματικά ταλέντα» και ανθρώπους «υψηλής ποιότητας» (sic!)... ΓΓ αυτό είναι «σχεδόν απίστευτη» η αξίωση να ερευνηθούν οι επι­

I. -Fortone·, σελ. 88 εκ.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΚΙ ΕΠΙΜΥΘΙΟ

61

χειρήσεις-της από «περιστερές και απομονωτικούς» σαν τον γερουσι­ αστή Frank Church ή από «κλαψιάρηδες» σαν τον γερουσιαστή Fulbright...H «ερευνητική υστερία» που έχει κυριέψει την Ο υάσινγκτον,είναι «εξαιρετικά επικίνδυνη για την ασφάλεια των ΗΠΑ». Οπερ έδει δειξαι... Τ Ο ΔΙΑΣΚΈΔΑΣΉΚΟ, όμως, είναι ότι ο αρθρογράφος, στον ιερό οίστρο-του να συνηγορήσει για την άμωμη C1A, παρασύρεται σε ομο­ λογίες που επιβεβαιώνουν πανηγυρικά όλα όσα της έχουν καταμαρτυ­ ρήσει οι πιο ανελέητοι κατήγοροί-της! Παραδέχεται λ χ . ο αγαθός Murphy -καμαρώνοντας μάλιστα- τα εξής αγγελικά: α) Πως ο μισός προϋπολογισμός της CIA (600 εκατ, δολλάρια το χρόνο) αφιερώνεται σε « π α ρ ά ν ο μ ε ς δραστηριότητες»·.· θ) Πως η «Εταιρία» συντηρεί « π α ρ α σ τ ρ α τ ι ω \ ι κ έ ς οργανώ­ σεις»... χ ρ η μ ο τ ο δ ο τ ε ί ξένες πολιτικές οργανώσεις, εφημερίδες και διαδηλώσεις... και δ ι α θ ρ ώ ν ε ι εργατικά κινήματα και φοιτητι­ κές ενώσεις... γ) Πως μερικές εκατοντάδες πράκτορές-ιης δρούν μ έ σ α απ’ τις πρεσβείες και τα προξενεία το>ν ΗΠΑ γ.. δ) Πως η «Εταιρία» έχει επιδοθεί σε πλήθος « κ ρ υ φ ο π ο λ ε μ ι κ έ ς επιχειρήσεις» -που τις θεωρεί «απαραίτητες», καθότι πολύ πιο «φτηνές» κι αξιοπρεπείς απ’ τις ανοιχτές επεμβάσεις τύπου Βιετνάμ... «Είναι ο μόνος τρόπος ν' ακουστεί η (/χυνή της λογικής (sic) σε ξένες χώ­ ρες», καθώς λέει ο άλλοτε διευθυντής της CIA, John Me Cone -που «υπερηφανεύεται» για τη δράση της Υπηρεσίας-του στη Χιλή το 1964 εναντίον του Allende... Αντίθετα, ο αρθρογράφος θρηνεί γιά την «απραξία της CIA στην Πορτογαλία του 1974, σε μιά κατάσταση όπου τα τα/χντα (πάντα!) της CIA 0α έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο»... ... υπέρ της Δημοκρατίας και της ελευθερίας του πορτογαλικού λαού, φυσικά! [Είναι περιττό να θυμίσουμε πως τις «φήμες» για τις επιδόσεις αυτές της CIA τις δ ι α ψ ε ύ δ α ν ε πάντα μετα βδελυγμίας τα ιθαγενή και τ’ αλλογενή φερέφωνά-της. Αλλά οι αυτοδιαψεύσεις των διαψεύσεων εί­ ναι πολύ της μόδας, την σήμερον ημέραν]. Σ α ν την πιο καταπελτική απόδειξη των ικανοτήτων και της χρ ησι­ μότητας της CIA, ο Murphy φέρνει την περίπτωση ακριβώς της. Π ε ρ σ ί α ς . .Κβι η επίκληση αυτού του «διδακτικού» παραδείγματος δεν είναι διόλου τυχαία -γιατί η αρπαγή των πςρσΜεών πετρελαίων ε ν δ ι έ φ ε ρ ε α μ ε σ ό τ α τ α τους κερδαλεοφροίες αναγνώστες του - Fortune-. Οταν έγινε και πέτυχε το πραξικόπημα κατά του Μοσσαντέκ, οι Αμερικανοί χειροκροτούσαν (όπως είχαμε σημειώσει) τους Πέρσες

62

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

που... «ανατρέψανε μ ό ν ο ι - τ ο υ ς » τον πρωθυπουργό-τους. Α λ λ α όμως φθέγγεται τώρα ο λιβανιστής της C1A: «Πώς ο άνθρωπός-μας στην Τεχεράνη γκρέμισε ένα δημαγο/γό», επι­ γράφει το τμήμα αυτό του άρθρου-του ο Murphy. «Δημαγωγός» ήταν, φυσικά, ο εκλεγμένος πρωθυπουργός Μοσσαντέκ. Και «άνθρωπόςμας», ρητά και επώνυμα, ο πράκτορας της CIA Kermit Roosevelt -που τα άθλα-του στο Ιράν ο Muiphy τα αποκαλεί «αριστουργήματα της τέ­ χνης της παράνομι/ς πολιτικής δράσης»... Η αφήγηση του «δαιμόνιου εγχειρήματος» δεν διαφέρει ούτε κατά κεραίαν απ' την περιγραφή που ταπεινά είχαμε επιχειρήσει. Αλλά το π ρ α γ μ α τ ι κ ό αριστούργημα του κεφαλαίου αυτού είναι το «ηθικό συμπέρασμά»-του: «Η επιχείρηση του Ιράν πρόσφερε στη C/Α ένα χ ρ ή σ ι μ ο μ ο ν τ έ λ ο . "Το δίδαγμα που πήραμε ", είπε ένα αζιο/ιατούχος-της, “ήταν ότι δεν χρει­ άζεται ν’ ανακατευόμαστε φ α ν ε ρ ά σ ’ ένα πραξικόπημα ή σε μιά επανά­ σταση. Η έξυπνη μέθοδος για να ε/χγχουμε τα γεγονότα είναι να σ τ ρ α ­ τ ο λ ο γ ο ύ μ ε τ ο υ ς κ α τ ά λ λ η λ ο υ ς α ν θ ρ ώ π ο υ ς , να τους ε κ ­ π α ι δ ε ύ ο υ μ ε π ρ ο σ ε χ τ ι κ ά και να τ ο υ ς π ρ ο ω θ ο ύ μ ε σ τ ι ς κ α τ ά λ λ η λ ε ς θ έ σ ε ι ς '». Οταν, μάλιστα, οι «κατάλληλοι άνθρωποι» είναι του είδους και του ήθους των δοσίλογων τύπου Ζαχεντί και Παπαδόπουλου... τότε έχουμε σίγουρα «στην τσέπη» την επιτυχία, τα πετρέλαια, την Κύπρο και ό,τι άλλο επιθυμήσει η όρεξή-μας... Θ α ΗΤΑΝ, τάχα, πολύ καχύποπτος όποιος φανταζόταν πως το «χρήσιμο μοντέλο» της Τεχεράνης ε φ α ρ μ ό σ τ η κ ε χρησιμότατα σ τ η ν Α θ ή ν α , 14 χρόνια αργότερα; Ούτε και περίμεναν, άλλωστε, οι εγκέφαλοι του Langley το περσικό «μάθημα» για να δράσουν στην Ελλάδα. Ο ίδιος ο Murphy λέει, γαυριώντας: «Η CIA... έπαιξε εύστοχο, ίσως μάλιστα αποφασιστικό, ρόλο στις ε λ ­ λ η ν ι κ έ ς ε κ λ ο γ έ ς των πρώτων χρόνων της δεκαετίας 1950 - 60». Αλλά, φυσικά, «η επιτυχία υποχρεώνει» -και η περσική τοιαύτη υποχρέωσε τους αμερικανούς φωστήρες να υιοθετήσουν πολύ πιο δραστικές «μεθόδους ενεργείας». Μάρτυρας, το δ ε ύ τ ε ρ ο κείμενο που αναφέραμε στην αρχή. Είδε το φως στην - Washington Post· (1.5.77) και υπογράφεται απ’ τον John Maury, άλλοτε «σταθμάρχη» της CIA στην Ελλάδα (1962 - 68). Περισ­ σότερο απ’ όσα θ έ λ ε ι ν’ «αποδείξει», σημασία έχουν όσα α ν α γ κ ά ζ ε τ α ι να πει - κι αυτά δ ι α ψ ε ύ δ ο υ ν τραγικά όσα οι αμερικανοί επίσημοι υποστήριζαν άλλοτε. Στον αποχαιρετιστήριο προς Ελληνες λόγο-του (16.1.1969), ο τότε αμερικανός πρεσβευτής Phillips Talbot μας βεβαίωνε ρητά πως

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΚΙ ΕΠΙΜ ΥΘΙΟ

63

«η Αμερική δεν είχε καμιά απολύτως ανάμιξη στα κρίσιμα γεγονότα της τελευταίας διετίας». Α λ λ α , όμως, φθέγγεται (πάλι) ο Mauiy. Κι η «χάρη» του άρθρουτου είναι ότι, προσπαθώντας να λευκάνει την CIA-του από οποιαδήποτε ευθύνη για το απριλιανό πραξικόπημα, καταγγέλλει ρητότατα πως υ π α ί τ ι ο ι για το άλλο εκείνο «αριστούργημα» είναι η αμερικα­ νική Πρεσβεία και το Πεντάγωνο! Επειδή, όμως, εμείς οι «υπανάπτυκτου) αγνοούμε τις «αποχρώσεις» και δεν ξεχωρίζουμε «καλούς » και «κακούς» προστάτες... επειδή δεν πιστεύουμε πως, στη χάραξη της αμερικανικής (και όποιας υπερδυνα­ μικής) πολιτικής,υπάρχουν υπηρεσίες υπεύθυνες και υπηρεσίες «ανεύ­ θυνες»... επειδή ξέρουμε (από έγγραφες εξομολογήσεις των ίδιων) πως τα «αγγεία» των Κυβερνήσεων, των Συμβουλίων και των Υπηρεσιών σ υ γ κ ο ι ν ω ν ο ύ ν α π ό λ υ τ α . .. έχουμε την αναίδεια να στεκόμαστε χωρίς διακρίσεις στη γ ε ν ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή των ΗΠΑ απέναντί-μας - που τόσο ανάγλυφα προβαίνει μέσα απ’ το άρθρο του Maury. Γιατί ο έγκριτος αρθρογράφος εξηγεί, χωρίς περιστροφές, και τους λ ό γ ο υ ς που έκαναν τις ΗΠΑ να ευλογήσουν το πραξικόπημα, και τις μ ε θ ό δ ο υ ς ευλογίας, και τις δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς της χώρας-του στη χώρα-μας. Ητοι: 1) Λ ό γ ο ς πρώτος και ελάσσων («χάριν της Ελλάδος»): «Ενας υψηλότατα ιστάμενος κυβερνητικός επίσημος παρατήρησε: ‘Ίσως Οα έπρεπε ν ’ αφήσουμε τους E /Jj/νες να δοκιμάσουν τη στρατιωτική δι­ κτατορία, μιά και τίποτα άλλο δεν φαίνεται να λειτουργεί εκεί πέρα "». (Και. πραγματικά, χάρη στη δικτατορία, ό λ α λειτούργησαν ρολόι...) 2) Λ ό γ ο ς δεύτερος και μείζων (χάριν των ΗΠΑ): «Οι Αμερικανοί (της Αθήνας) καταλήξανε στο συμπέρασμα πως η νίκη του Γ. Παπανδρέου (στις εκλογές της 28.5.67)Οα προκαλούσε σ ο β α ρ ή ζ η μ ί α σε ζωτικά αμερικανικά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α στην Α νατολική Μεσό­ γειο, θα εξασθένιζε τη νότια π/χυρά του ΝΑΤΟ και θ' αποσταθεροποιούσε επικίνδυνα τις σχέσεις Ελλάδας και Τουρκίας». (Ενώ, χάρη στη δικτατορία, και τα πλευρά του ΝΑΤΟ «δυνάμωσαν» και οι σχέσεις Ελλάδας - Τουρκίας σταθεροποιήθηκαν στο μη περαι­ τέρω...) 3) Μ έ θ ο δ ο ς «ευλογίας» του πραξικοπήματος: «Μερικοί Αμερικανοί επίσημοι (στην Αθήνα) θεωρούσαν το πραξικό­ πημα σαν το μικρότερο ίσως κακό. και την άποψή-τους αυτή είναι πολύ πιθανό να την κ ο ι ν ο π ο ί η σ α ν κατά τις επαφές-τους με τους Ελληνες... (Δηλαδή με) μερικούς Ελληνες αξιωματικούς (ποιούς τάχα;) που μίλησαν αόριστα για πιθανό στρατιωτικό πραξικόπημα». (Και, φυσικά, μόνο ένας τυφλός δεν θα έβλεπε τί «πράσινο φως» για τη δικτατορία αποτελούσαν αυτές οι «θεωρίες», οι «κοινοποιήσεις» και οι «αοριστίες»...)

64

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

4) Δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς των ΗΠΑ στην Ελλάδα π ρ ι ν απ’ το πραξι­ κόπημα: «Είχαμε, πιστεύω, αρκετές πιθανότητες, να ματαιώσουμε το πραξικόπη­ μα, αν χρησιμοποιούσαμε λίγο την ουσιώδη δύναμη επηρεασμού που διαθέ­ ταμε...». 5) Δ υ ν α τ ό τ η τ ε ς των ΗΠΑ στην Ελλάδα κ α τ ά τη δικτατορία: «Κω μετά το πραξικόπημα, ήμαστε κ ά λ λ ι σ τ α σ έ θέση να εξαναγκά­ σουμε τη χούντα είτε σε μετριοπάθεια, είτε σε παραίτηση». 6) « Α γ ν ο ι α » της CIA για το πραξικόπημα και τους πραξικοπη­ ματίες: «Είχε τύχει (!) να γνωρίσω μερικούς (απ’ τους συνωμότες) περιλαμβανομένου και του Γ. Παπαδόπουλου, όταν υπηρετούσαν στην ΚΥΠ...». Κι ας ορκιζόταν ο φιλαληθέστατος Παπαδόπουλος ότι «ουδένα εγνωρίζαμεν, ουδείς μας εγνώριζε»... Αντίθετα, ο Maury τους γνώριζε τόσο καλά, ώστε να τους χαρακτηρίζει (επιεικέστατα) «Κατά βάση, μάλλον απλοίκά ανθρωπάρια». Φυσικά, η κρίση-του αυτή δεν εμπόδισε διόλου την εγκάρδια συν­ εννόηση των «ανθρωπαρίων» και των «μεγαθηρίων». 7) « Α γ ν ο ι α » των ΗΠΑ για τις ανομίες και τις ατασθαλίες της χούντας: «Οι αναφορές της CIA περιείχαν τεκμηριωμένες αποδείξεις για β α σ α ­ ν ι σ τ ή ρ ι α , αυθαίρετες ενέργειες της αστυνομίας, εκκαθαρίσεις ευυπόλη­ πτων αξιωματικών και δημοσίων υπαλλήλων, κατάπνιξη της ακαδημαϊκής ελευθερίας και φίμωση του Τύπου... Πλήθαιναν οι αποδείξεις-μας ότι τα μέλη της χούντας.... μοιράζονταν δραστήρια τους καρπούς της νίκης-τους, αποκτώντας ωραία σπίτια, γρήγορα αυτοκίνητα, ερωμένες πολυτελείας, ακόμη και καταθέσεις σε ελβετικές Τράπεζες». Εφάρμοζαν, δηλαδή, κατά γράμμα το κήρυγμα του Παπαδόπουλου (23.1.68): «Γίνετε ευαγγελισταί του νόμου, γίνετε ευαγγελισταί της ηθικής τάξεως, γίνετε διδάσκαλοι, γίνετε ιεροκήρυκες»... Απ’ όλα αυτά τα αγγελικά και ευαγγελικά, βγαίνει έ ν α και καταλυ­ τικό συμπέρασμα: πως ο Maury επιβεβαιώνει αδίσταχτα το ρ ό λ ο και τις ε υ θ ύ ν ε ς των ΗΠΑ στην επιδρομή του πραξικοπήματος και κατά τη διαδρομή της δικτατορίας. Είτε, τώρα, «Πρεσβείες» βαφτίζονται οι υπεύθυνοι, είτε «Πεντάγωνα», είτε «C1A» - για μας είναι « ό λ ο ι μ ιά γ ε ν ι ά » . Κι αυτή η «γενιά», και θ έ λ η σ ε και σ τ ή ρ ι ξ ε την εφτά­ χρονη τυραννία. Οσο για τον περιβόητο ισχυρισμό της Ουάσινγκτον πως «αποστρεφό­ ταν τη δικτατορία» και «πίεζε για αποκατάσταση της Δημοκρατίας», ο Maury αποστομώνει και πάλι τους προϊσταμένους-του: « Δ ε ν δοκιμάσαμε σοβαρά ούτε να τους επηρεάσουμε, ούτε να τους βλάψουμε... (Κι αυτό, επειδή) οι στρατιωτικοί-μας φαίνονταν να νομίζουν πως η χούντα ήταν ό , τ ι κ α λ ύ τ ε ρ ο είχε συμβεϊ στην Ελλάδα αχό την

ΕΠΙΜΕΤΡΟ ΚΙ ΕΠΙΜΥΘΙΟ

65

εποχή του Π ε ρ ι κ λ ή... Γι' αυτούς,αρκούσε ότι η χούντα ήταν αντικουμμουνιστικιj και π ε ι θ ή ν ι α σ τ α κ ε λ ε ύ σ μ α τ α τ ο υ Ν Α Τ Ο » . Α υ τ ό ήταν η μ ό ν η «ουσία του ζητήματος»... Υ ΣΤ Ε ΡΑ από τόσες «αθώες» απολογίες και συνηγορίες, δεν θα μένει βέβαια σε κανέναν η παραμικρή αμφιβολία για την «αθωότητα» των ΗΠΑ στα πραξικοπήματα και τις δικτατορίες που,«διασκεδάζουν»'την πλήξη των λαών στα δυό ημισφαίρια. Το επιμύθιο -για όσους επιμένουν ακόμα στις αυταπάτες-τους- το προσφέρουν δυό άλλα κείμενα: Νοσταλγικός επισκέπτης της Ελλάδας, ο εντιμότατος κ. Spyro Agnew δήλωσε σε αθηναϊκή συνέντευξή-του: «Η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ δ ε ν α λ λ ά ζ ε ι από ημέρα σε ημέρα, ούτε από τετραετία σε τετραετία... Είναι α ν ε δ α φ ι κ ό ν α πιστεύει κανένας ότι η εξωτερική-μας πολιτική μπορεί να επηρεασθεί ριζικά από ένα νέο ρεπουμπ^κάνο ή δημοκρατικό πρόεδρο...»2. Μ’ άλλα λόγια: εκείνοι που «επηρεάζουν ριζικά» την αμερικανική πολιτική δεν είναι οι περαστικοί «εκλεκτοί του λαού», αλλά τα μ ό ν ι μ α στρατιωτικά και οικονομικά κέντρα αποφάσεων, που αποτελούν και την π ρ α γ μ α τ ι κ ή ε ξ ο υ σ ί α στην πρόμαχο της Δημοκρατίας. Την ίδια μέρα,ένα εκπρόσωπος του Διεθνούς Ινστιτούτου Στρατηγι­ κών Μελετών φρόντιζε να διαλύσει και τις τελευταίες «καρτερικές» ψευδαισθήσεις: «Οι φιλικές προθέσεις προς την Ελλάδα, που είχε εξαγγείλει στο διά­ στημα της προεκλογικής εκστρατείας-του ο πρόεδρος Carter, οφείλονταν σε ψ η φ ο θ η ρ ι κ ο ύ ς λόγους»... Είτε από «αφέλεια», είτε από κυνισμό, οι Αμερικανοί φροντίζουν και μας ανοίγουν, αργά ή γρήγορα, τα μάτια γύρω στους στόχους και τους βρόχους της πολιτικής-τους. Από κει και πέρα, δ ι κ ή - μ α ς εί­ ναι η ε υ θ ύ ν η αν δεν θέλουμε να βλέπουμε οι αμερικανικές Ιθάκες και φενάκες τί σημαίνουν... [8.5.1977]

2. ·Ακρόκολις*, 30.4.77. [Τα ίδια ακριβώς δήλωσε, δέκα ημέρες μετά τη δημοσίευση του άρθρου (18.3.77), ο Kissinger, μιλώντας σε συνέδριο ειηχειρηματιών στο Λος Αντζελες].

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΡΑΜΣΙ Σαράντα χρόνια απ’ το θάνατό-του «Το καθετί είναι πολιτικό...» ANTONIO GRAMSCI ΡΕΠΕΙ να εμποδίσουμε αυτό το μυαλό να λειτουργεί, για είκοσι χρόνια», ρέκαξε ο εισαγγελέας-φερέφωνο του φασισμού. Και οι δικαστές - πειθήνιοι δήμιοι της τυραννίας, καταδίκασαν σε είκοσι χρόνια φυλάκιση τη σκέψη του Antonio Gramsci, που τόσο τρόμαζε τους μελανοχίτωνες «αγγέλους» του ερέβους. Μέθοδος «κλασική» και πανάρχαιη: μη μπορώντας να πολεμήσουν τη Σκέψη με την (ανύπαρκτη) σκέψη-τους, προσπαθούν να τη φιμώ­ σουν ή να την εξοντώσουν. Η εκδικητική ειρωνεία (το ίδιο «κλασική») είναι πως η σ κ έ ψ η ε π ι ζ ε ί πολύ πέρα απ' το αιχμάλωτο σώμα. Και, στην περίπτωση του Gramsci, η σκέψη του -ό χ ι 20, αλλά 50 χρόνια μετά την καταδίκη-του, 40 χρόνια μετά το θάνατό-του- απλώ­ νει όλο και πιο πολύ την αχτινοβολία-της, και δίνει όλο και μεγαλύ­ τερο «μέγεθος» στο καχεκτικό σώμα που την στέγαζε. Πολύ περισσό­ τερο: έγινε ένας απ’ τους κορυφαίους ο δ η γ ο ύ ς της σοσιαλιστικής θεωρίας και πράξης, όχι μόνο στην ιταλική πατρίδα-του, αλλά και στον κόσμο ολόκληρο.

Π

Α Π Ο καταστρεμένη μικροαστική οικογένεια της Σαρδηνίας, ο Gram­ sci (που γεννήθηκε το 1891) αναγκάστηκε να δουλέψει στα 11 κιόλας χρόνια-του, μ’ όλο που ήταν αδύναμος και φιλάσθενος. Στα 13-του, θα πάρει την πρώτη γεύση της «κρατικής βίας»: όταν ο στρατός θα κυ­ κλώσει και θα πυροβολήσει τους ανθρακωρύχους της Σαρδηνίας... Ενα χρόνο αργότερα, καταφέρνει να ξαναρχίσει τις σπουδές-του, που θα τις συνεχίσει, «πεινώντας και κρυώνοντας», στη Φιλοσοφική Σχολή του Τουρίνου (1911). Εκεί, θα γνωρίσει τον Togliatti και τον Tasca, και θα προσχωρήσει στο Σοσιαλιστικό Κόμμα (1914). Η έξοδος της Ιταλίας στον πόλεμο, τον άλλο χρόνο, θα σημειώσει

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΡΑΜΣΙ

67

και γι' αυτόν την αποφασιστική στροφή. Ο Gramsci παρατάει τις σπουδές-του, συνεργάζεται σε σοσιαλιστικά έντυπα, παίρνει μέρος στις εξεγέρσεις των Τουρινέζων κατά του πολέμου και της πείνας, ιδρύει (Μάης 1919) μαζί με τον Togliatti, τον Tasca και τον Tenacini, το εβδομαδιαίο περιοδικό «Καινούρια Τάξη» (Ordine nuovo -τίτλος που θα υπεξαιρέσουν, μισόν αιώνα αργότερα, οι νεοφασίστες για να υπηρε­ τήσουν ό,τι αυτός τόσο ακαταπόνητα είχε πολεμήσει...). Κι όταν οι Σοσιαλιστές «διασπώνται» και δημιουργείται το Κ.Κ.1. (21.1.1921), ο Gramsci θα είναι από τα πρώτα στελέχη του καινούριου κόμματος. Αλλά η αντεπίθεση της αντίδρασης είχε αρχίσει κιόλας, με τις πρώ­ τες βίαιες «εξορμήσεις» του νεογέννητου φασισμού. Πριν περάσουν δυό χρόνια, ο Mussolini θα κάνει τη θεατρινίστικη «Πορεία προς τη Ρώμη» (28.10.1922), θ’ αναριχηθεί στην πρωθυπουργία και θα εξαπο­ λύσει τις ορδές-του εναντίον κάθε «αντιπολιτευόμενου», με αποκορύ­ φωμα τη δολοφονία του σοσιαλιστή βουλευτή Matteotti (10.6.1924). Βουλευτής και γενικός γραμματέας του ΚΚΙ, ο Gramsci δεν θ’ αργή­ σει να πέσει στις αρπάγες της φασιστικής «Δικαιοσύνης». Μιά από­ πειρα κατά του Mussolini (31.10.1926) δίνει το πρόσχημα για να πολλαπλασιαστούν οι διώξεις και η τρομοκρατία. Ο Gramsci θα συλληφθεί, θα εκτοπισθεί και θα καταδικασθεί σε 20 χρόνια φυλάκιση (4.6.1927), μ’ όλο που προστατευόταν -υποτίθεται- απ’ τη βουλευτική ασυλία. Αλλά κι εκεί, στις φυλακές του Turi (κοντά στο Bari), δεν παύει ν’ αγωνίζεται, με το μόνο τρόπο που του απομένει: γράφοντας. Το «μυ­ αλό» που ήθελε ν’ αχρηστεύσει ο φασίστας εισαγγελέας, λειτουργεί πιο πυρετικά και πιο γόνιμα παρά ποτέ. Κι οι σημειώσεις-του εκείνες -τα «Τετράδια της φυ)Λκής» (Quaderni del carcere}- αποτελούν την πιο σημαντική, μετά το Λένιν, ανάλυση και προέκταση του μαρξισμού. Ωστόσο, αν η φυλακή δεν μπόρεσε να εξοντώσει τη σκέψη-του, εξ­ ουθένωσε το σκαμένο σώμα-του. Φυματίωση κι αρτηριοσκλήρωση επιδεινώνουν τόσο την κλονισμένη υγεία-του, ώστε οι δεσμοφύλακέςτου αναγκάζονται να τον μεταφέρουν σε μιά κλινική της Formia, πάντα κάτω από αυστηρή αστυνομική επίβλεψη (Νοέμβρης 1933). Μιά διεθνής «εκστρατεία» μ’ επικεφαλής τον Romain Rolland, θα πετύχει,τέλος, να του «χαριστεί» η υπόλοιπη ποινή-του. Ο Gramsci ετοι­ μάζεται να γυρίσει στη Σαρδηνία, όπου λογάριαζε να ταχτοποιήσει και να επεξεργαστεί τα «Τετράδιά»-του. Και την ημέρα ακριβώς που είχε ορίσει για το ταξίδι του γυρισμού (27.4.1937), πεθαίνει ξαφνικά, αφανισμένος απ’ την αρρώστια και τις κακουχίες1... 1. Η καλύτερη βιογραφία tou Gramsci είναι: Giuseppe Fiori, La vie dt Antonio Gramsci. Παρίσι, F»y*rd, 1970.

68

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δ ε ν ΑΦΗΣΕ κανένα συστηματικό φιλοσοφικό ή πολιτικό «σύγ­ γραμμα» ο Gramsci. Τα « Τ ε τ ρ ά δ ι α τ η ς φ υ λ α κ ή ς » είναι σκόρ­ πιες σημειώσεις, γραμμένες κρυφά και βιαστικά, χωρίς τ’ απαραίτητα βοηθήματα -κα ι ακόμα πιο «δυσανάγνωστες», επειδή ο Gramsci χρη­ σιμοποιούσε ένα συνθηματικό «κώδικα» ορισμών και χαρακτηρισμών, για να ξεγελάσει τους φύλακές-του (Ονομάζει λ.χ· «φιλοσοφία της πρά­ ξης» το μαρξισμό, «κριτική της πολιτικής οικονομίας» το Κεφάλαιο, «Ιλιτς» τον Λένιν κλπ.). Αυτή η αναγκαστική αποσπασματικότητα και «συμθολικότητα» στα γραφτά-του, κάνει ακόμα πιο δύσκολη την «αποκρυπτογράφησή»-τους και ακόμα πιο εύκολες τις αλληλοσυγκρουόμενες ερμηνείες και τις (σκόπιμες ή όχι) παρερμηνείες. Πέρα απ’ αυτά, ωστόσο, βέβαιο είναι πως η γκραμσιανή σκέψη στρέφεται, βασικά, γύρω στα θέματα: «ηγεμονία» και «ιστορικό μπλόκ» ή «ιστορικός συνασπισμός». Ο Gramsci ονομάζει « η γ ε μ ο ν ί α » την κ υ ρ ι α ρ χ ί α που ασκεί μιά τάξη πάνω στο σύνο λο της κο ιν ων ία ς . Και η κυριαρχία αυτή δεν πραγματοποιείται μόνο με τον υλικό « κ α τ α ν α γ κ α σ μ ό » που συνοδεύει λίγο-πολύ κάθε εξουσία, αλλά και με την ιδεολογική «π ε ι θ ώ». Την τελευταία αυτή «διεκπεραιώνουν» οι διάφοροι « ι δ ε ο λ ο γ ι ­ κ ο ί μ η χ α ν ι σ μ ο ί » - η εκκλησία, το σχολείο, τα γράμματα, οι τέ­ χνες, ο τύπος, το ραδιόφωνο κλπ. Αποστολή-τους είναι να διαδίδουν και να διαχέουν στο σ ύ ν ο λ ο της κοινωνίας, τις α ξ ί ε ς («τα ιδα­ νικά») της κυρίαρχης τάξης. Ετσι που ο λ ό κ λ η ρ η η κοινωνία, όλες οι τάξεις να παραδέχονται, να εγκολπώνονται, να «ενωτίζονται» τις αξίες των κυρίαρχων σαν αξίες απόλυτες, αδιαμφισβήτητες, «ιερές», δ ι κ έ ς -τους... Η ιδεολογική αυτή «ηγεμονία» εξασφαλίζει και την «ομαλή» κυριαρχία της άρχουσας τάξης πάνω στην κοινωνία. Αν, όμως, η ιδεολογική αυτή επιβολή δεν πραγματοποιηθεί, ή αν αρ­ χίσει ν’ αμφισβητείται, η ίδια η κυριαρχία απειλείται -και, τότε, η άρχουσα τάξη «αναγκάζεται» να καταφύγει στην απροκάλυπτη βία2. Α Φ Ε Τ Η ΡΙΑ στις αναλύσεις-του έχει, φυσικά, ο Gramsci τη βασική μαρξιστική «θέση» πως η ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή διάρθρωση κάθε κοινω­ νίας αποτελεί το «β ά θ ρ ο» (τη «βάση», την «υποδομή»), που πάνωτης θεμελιώνεται το π ο λ ι τ ι κ ό και ι δ ε ο λ ο γ ι κ ό ε π ο ι κ ο δ ό ­ μ η μ α . Αυτό δε θα πει, βέβαια, πως το δεύτερο είναι μιά απλή «ηχώ» του πρώτου. (Ο Gramsci, μάλιστα, ειρωνεύεται τον «οικονομικό μυστικισμό» μερικών μαρξιστών). Αντίθετα, το ένα ε π ι δ ρ ά πάνω στο 2. Βλ. και ΤΟ ονομαστό δοκίμιο του Louii Althusser, «Ιδεολογία και ιδεολογικοί μηχανι­ σμοί» (1970) στο θιβλίο-του θέσας (Position. 1964-1975), μεταφρ. Η. Γιατσγώνα, θεμέ­ λιο. 1977, σελ. «9-121.

ΓΙΑ ΤΟΝ ΓΚΡΑΜΣΙ

69

άλλο, και κ α θ ο ρ ί ζ ο ν τ α ι α μ ο ι β α ί α . Είναι -εξηγεί ο Gramsciέ ν α π ρ ά γ μ α και, ταυτόχρονα, δ ύ ο δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ά π ρ ά ­ γματα. Κι αυτή η «διαφοροποιημένη ενότητα» αποτελεί το περιλάλητο « ι σ τ ο ρ ι κ ό μ π λ ο κ » (bloco storico) του Gramsci. Το «μπλοκ» αυτό δεν είναι (ή δεν είναι μόνο) η «συμμαχία διάφορων τάξεων» -όπως συχνά λέγεται. Ο ίδιος γράφει: «Το βάθρο και το εποικοδόμημα σχηματίζουν ένα "ιστορικό μπλόκ". Δηλαδή, το πολύπλοκο, αντιφατικό και ασύμμετρο σύνολο των δομών του εποικοδομήματος καθρεφτίζει το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων παρα­ γωγής». Και διευκρινίζει πως, στο «ιστορικό μπλοκ», «οι υλικές δυνάμεις αποτελούν το π ε ρ ι ε χ ό μ ε ν ο , και οι ιδεολογίες τη μ ο ρ φ ή. Η διάκριση (όμως) αυτή μορφής και περιεχομένου είναι κα­ θαρά τυπική (διδακτική), γιατί οι υ/.ικές δυνάμεις χωρίς (ιδεολογική ) μορφή Οα ήταν ιστορικά ακατανόητες, και οι ιδεολογίες χωρίς τις υλικές δυνάμεις θα ήταν μικρές ατομικές παραξενιές»3. Τον «οργανικό δεσμό» ανάμεσα στο βάθρο και στο εποικοδόμημα τον αποτελούν οι « δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο ι » -λέει ο Gramsci. Αυτοί είναι οι «λειτουργοί του εποικοδομήματος»... αυτοί διαμορφώνουν και διαχει­ ρίζονται το ιδεολογικό εποικοδόμημα, που εξασφαλίζει την «ομοιογέ­ νεια» της τάξης-τους. Οι «διανοούμενοι», λοιπόν, δεν καθορίζονται απ’ το επάγγελμάτους, αλλά απ’ το ρ ό λ ο που παίζουν. Στην εποχή της φεουδαρχίας λ.χ. το ρόλο αυτόν τον εκπλήρωνε προπάντων ο κλήρος. Με την άνοδο της αστικής τάξης, οι κληρικοί παραμερίζονται από τα Πανε­ πιστήμια, που κι αυτά παραχωρούν λίγο - λίγο τη θέση-τους στους τεχνοκράτες. Κ ά θ ε τάξη, άλλωστε, δημιουργεί «στρώματα διανοουμένων», που τη βοηθούν να συνειδητοποιήσει τον οικονομικό, κοινωνικό και πολι­ τικό ρόλο-της. Κι ενώ οι «κατώτερες τάξεις» «ποτίζονται» και «υπνωτίζονται» απ’ την ιδεολογία των κυρίαρχων τάξεων, διαμορφώνουν ωστόσο τη δ ι κ ή - τ ο υ ς ιδεολογία, που την υπαγορεύει ο δικός-τους τ ρ ό π ο ς ζ ο) ή ς . Και αυτό τις εξωθεί στον πολιτικό αγώνα για να λυτρωθούν απ’ την καταπίεση και την «αλλοτρίωση» που τους έχει επιβληθεί. Καρπό του αγώνα αυτού, οραματίζεται και προμαντεύει ο Gramsci ένα « κ α ι ν ο ύ ρ ι ο ι σ τ ο ρ ι κ ό μ π λ ο κ »... όπου ο άνθρωπος δεν θα μεταμορφώνεται σε αντικείμενο... όπου οι «απλοί» άνθρωποι θα οδη3. «II materialismo storico t la filosafia de Benedetto Croce» (1931-35). Στο Gramsci dans It teite, Παρίσι, Editions Socitks, 1975, σελ. 193 και 208. Και ελλην. μεταφρ. Τ. Μυλωνόκουλου. Ιστορικός υλισμός, Οβυσσέας, 1973, σελ. 7S και 88.

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

γηθούν σε μιαν «ανώτερη αντίληψη της ζωής»... «ένα ηϋικο-διανοητικό μπλοκ, που θα κάνει πολιτικά δυνατή τη μαζική διανοητική πρόοδο, κι όχι μόνο την πρόοδο μερικών μικρών ομάδων δια­ νοούμενων»*. Μ ια τόσο σχηματική και απλουστευτική περιγραφή δε δίνει παρά ωχρή και λειψή ιδέα του πολύπλοκου, δαιδαλικού, γκραμσιανού οικο­ δομήματος. Το οικοδόμημα αυτό, και σχολιάστηκε πολύ και επικρίθηκε ακόμα, προπάντων για τον «ιστορικισμό»-του. Μ’ όλη την απο­ σπασματικότητα και την ελλειπτικότητά-του, όμως, το έργο του Gramsci -τα «σπαράγματα» του Gramsci- δεν παύει ν’αποτελεί έναν απ’τους κεντρικούς πόλους της σύγχρονης πολιτικής σκέψης. Και γίνεται ακόμα πιο θαυμαστό, όταν αναλογίζεται κανένας κάτω από ποιές συν­ θήκες γράφτηκε. Ο Gramsci στη φυλακή... ο Gramsci που παλεύει με την αρρώστια του κορμιού-του και με την ήττα της παράταξής-του... ο Gramsci που αγωνίζεται να σκάψει όλο και πιο βαθιά στο παρόν και στο μέλλον, στις ακραίες δυνατότητες της σκέψης και της πράξης... ενσαρκώνει και δικαιώνει, όσο λίγοι, την πίστη του ποιητή: «Ούτε πέτρινοι πύργοι, ούτε τοίχοι μπρούντζινοι, ούτε πνιγερό μπουντρούμι, ούτε σίδερα βαριά μπορούν να περιορίσουν της ψυχής τη δύναμη»6... [15.5.1977]

4. Ο.κ. σελ. 146 (ελλην. μεταφρ. σελ. 32). 5. Shakespeare, Ιούλιος Καιοαρας, Α, 3. 90.

ΦΩΝΗ Α Π ’ ΤΟ ΥΠΕΡΠΕΡΑΝ 'Η οι ρεαλισμοί μιάς παλιάς Ουτοπίας Τα «αλλόκοτα» γράμματα πληθαίνουν, τελευταία, στο γραμμα­ τοκιβώτιο αυτής της στήλης. Το πιο πρόσφατο είναι και το πιο απρόσμενο. Το υπογράφει ο Sir Thomas More -που έχει πεθάνει εδώ και 442 χρόνια... Λίγο «απίστευτο», ίσως -αλλά τι είναι απίστευτο σε τούτη την εποχή των «θαυμάτων» και της «επι­ στημονικής φαντασίας»; Οσο για τον αποστολέα, δεν χρειάζε­ ται, βέβαια, να τον «συστήσουμε»: ποιός δεν γνωρίζει το «πιο φωτεινό πνεύμα του 16ου αιώνα», τον συγγραφέα και πολιτικό που, στα 1532, έγινε λόρδος Σφραγιδοφύλακας (Πρωθυπουργός) του Ερρίκου Η ' -γ ια ν' αποκεφαλιστεί, τρία χρόνια αργότερα, απ’ τον «κύριό»-του, επειδή αντιτάχθηκε στο γάμο του βασιλιά με την Αννα Boleyn; Δημοσιεύουμε, λοιπόν, το γράμμα-του, με το σεβασμό που ταιριάζει στη σοφία-του και στην αγιοσύνη-του. «Ελλόγιμε Κύριε,

«Αί

ΟΛΟ που η απέραντη γενναιοδωρία της Αυτού Αήττητης Μεγαλειότητος. του Ερρίκου του Η ' της Αγγλίας, μου στέρησε το κεφάλι-μου, δεν naiMo από εΐκ:> που βρίσκομαι να παρακολουθώ τα εγκόσμια. Γιατί αν η μετάσταση στην επουράνια ζ<»ή κατάργησε την «ύ/j)» (περι/Λμβανομένου και του κρανίου-μου), δεν μπόρεσε να καταργήσει και το ενδιαφέρον-μου για τ ’ ανθρώπινα, που τόσο έντονα τα έζησα (και τα πλήρωσα) κατά την σύντομη διάβασή-μου απ’ τον πλανήτη-σας. Αλλωστε, το Π.Ε.Σ. (Πρακτορείον Ειδήσεων του Σύμπαντος), που ίδρυσα εδώ και τέσσερις γήινους αιώνες μαζί με τον φίλτατον Ερασμο και άλ/,ους φιλοπερίεργους «ουμανιστές», μας πληροφορεί με απόλυτη ακρίβεια για τα «τεκταινόμενα» στην πολύπαθη σφαίρα-σας. Η «ενημέρωση», λοι­ πόν, δεν μας λείπει στη χώρα τούτη των Μακάρων. θ α ξέρετε, ακόμα, την ξεχωριστή στοργή που έχουμε για τη δική-σας

72

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

μακάρια χώρα... καθώς και, τολμώ να πω, την επίδοση-μας στή Γλώσσα και στη Γραμματεία-σας -επίδοση που αρχίζει από τον Ομηρο και τον Πλάτωνα και φτάνει ώς τα τωρινά έντυπά-σας κάθε είδους -γαλανά, ρόδινα ή κίτρινα... Τόσο απ' αυτά, λοιπόν, όσο και από το αδιάβλητο Π.Ε.Σ., κατατοπίζο­ μαι για τις περιπέτειες της πατρίδας-σας, που την θεωρώ και δική-μου «πνευματική πατρίδα». Γι' αυτό και σας γράφω. Μ ’ όλο που, στη γήινη ζωή-μου, είχα κάποιες εμπειρίες στη διπλωματία, δεν θα σας μιλήσω για τα «διεθνή» προβλήματά-σας ή για τις σχέσεις-σας με την Αμερική -που είχαν την απρονοησία να την «ανακα/Μψουν» μερικοί άπληστοι θαλασσοπόροι (όχι Αγγλοι, ευτυχώς) και να την αποικήσουν με­ ρικοί άπιστοι μετανάστες (Αγγλοι, δυστυχώς). θα εγκύφω, με την άδειά-σας, σ ’ ένα ε σ ω τ ε ρ ι κ ό-σας θέμα: την ο ι κ ο ν ο μ ι κ ή κ ρ ί σ η , που ανάγκασε την κυβέρνηση του συναδέλφουμου κυρίου Καραμανλή ν' αποδυΟεί σε ξορκίσματα για την σπατάλη και σε κηρύγματα για λιτότητα, και να επιβάλει πρόσθετους φόρους στα είδη πο­ λυτελείας -που αφθονούν, όπούς φαίνεται, στην παροιμιώδους «πενίας» χώρα-σας. Παίρνω το θάρρος να μιλήσω γι ’ αυτά, επειδή είχα κι εγώ κά­ ποτε ασχοληθεί με παρόμοια προβλήματα, κι είχα γράψει ένα βιβλιαράκι με τον τίτλο Ο υ τ ο π ί α , που ίσως δεν θα σας είναι άγνιοστο. Το παράπονό-μου είναι πως, 461 χρόνια από τότε που κυκλοφόρησε το βιβλίο-μου, οι άνθρωποι εξακολουθούν ν ’ α γ ν ο ο ύ ν όσα έγραφα και προφήτευα. Δοκιμάζονται και χειμάζονται από οικονομικές και άλλες συμ­ φορές, κι όμως προσπαθούν πάντα να γιατρέψουν το κακό χ α ϊ δ ε ύ ο ν ­ τ α ς την πληγή κι ό χ ι κ α υ τ η ρ ι ά ζ ο ν τ ά ς την... ή, κατά το δη λεγόμενον, «χτυπώντας το σαμάρι κι όχι το γάιδαρο». Αποτέλεσμα: η πληγή κακοφορμίζει και ο γάιδαρος αφηνιάζει... Επιτρέψτε-μου, λοιπόν, να σας θυμίσω, με την ταπεινοφροσύνη που ται­ ριάζει στο φωτοστέφανό-μου. αυτά που έγραφα τότε και που -αλίμονο!- δεν έχασαν την αξία-τους, αφού, τόσους αιώνες τώρα, κυριαρχούν τα ίδια συ­ στήματα, η ίδια νοοτροπία και τα ίδια αποστήματα. Ο ΙΚ Ο Ν Ο Μ ΙΚ Η αναρχία, οικονομικές κρίσεις, δυσπραγία, ανεργία και απεργίες, υπήρχαν και στο δικό-μας «χρυσόν αιώνα». Κι αφού πολύ τις έζησα και τις σπούδασα, να το συμπέρασμά-μου: «Η κυριότερη αιτία της δημόσιας δυστυχίας είναι οι ακαμάτηδες κηφήνες που τρέφονται απ’ τον ιδρώτα και τη δουλειά των άλλων, και γδέρνουν τους εργαζόμενους ώς το κόκκαλο, για να μεγαλώνουν τα εισοδή ματά-τους». Τον καιρό εκείνο, μιλούσα προπάντων για τους «αριστοκράτες» και τους «ευγενείς». Αλλά -όπως σημείωνα κι από τότε- «η σημερινή αριστοκρα­ τία είναι η αριστοκρατία του πλούτου». Πρόσθετα, άλ/χοστε: «Ακόμα και στα πιο ανθηρά κράτη, δε βλέπω παρά μιά σ υ ν ω μ ο -

ΦΩΝΗ ΑΠ’ ΤΟ ΥΠΕΡΠΕΡΑΝ

73

σ ί α τ ω ν π λ ο υ σ ί ω ν , που βολεύουν μιά χαρά τις επιχειρήσειςτους, κάτω απ’ τ’ όνομα και τον φανταχτερό τίτλο της δημοκρατίας». Ξέραμε, βλέπετε, κι εμείς από τότε.ποια ήταν τα μεγάλα όπλα αυτών των «συνωμοτών»: η α ν ά γ κ η των εργαζόμενων, και οι ν ό μ ο ι που κατα­ σκευάζουν στα μέτpa-τους οι εκμεταλλευτές της εργασίας των άλλων. Για την ε ρ γ α σ ί α που απο-ανΟρωπίζει τους ανθρώπους -και που, σήμερα την ονομάζετε « α λ λ ο τ ρ ί ω σ η»- έλεγα, έχον τάς-την δει χιλιάδες φορές με τα μάτια-μου: «Η δουλειά όπου οι άνθρωποι ζεύονται σαν βόδια... είναι α π ο κ τ η ν ω τ ι κ ή για το σώμα και το πνεύμα, χειρότερη κι απ’ τα βασα­ νιστήρια και τη δουλεία». Και για τους ν ό μ ο υ ς , που κατοχυρώνουν τη «συνωμοσία» της αδικίας και της εκμετάλλευσης: «Οι πλούσιοι ελαττώνουν κάθε μέρα το μεροκάματο των φτωχών, όχι μόνο με δόλιες μηχανοραφίες, αλλά και με τους ν ό μ ο υ ς που κατασκευάζουν. Τις τερατωδίες-τους τις μεταμορφώνουν σε «δίκαιο», που το φρουρεί η νομοθεσία... (Κι έτσι μπορούν) να εξασφαλίζουν την ανεμπόδιστη κι απεριόριστη κατοχή της περιουσίας που έχουν αποχτήσει λίγο ή πολύ άνομα ...και να εκμεταλλεύονται τη δυστυχία των φτωχών, αγοράζοντας όσο πιο φτηνά γίνεται τα προϊόντα-τους και τον κόπο-τους». Κι αφού έτσι άνετα κι άκοπα κερδίζουν, το ίδιο άσκεφτα κι άσκοπα ξο­ δεύουν: «Σ’ αυτές τις αιτίες της δυστυχίας προσθέστε την π ο λ υ τ έ λ ε ι α και τις τρελές σ π α τ ά λ ε ς » . «Σε τούτον τον αιώνα του χρήματος, όπου το χρήμα είναι ο θεός και το μοναδικό μέτρο αξίας, έχουν επινοηθεί πλήθος ανώφελα και κούφια επαγγέλματα, που υπηρετούν μονάχα την πολυτέλεια και την ακολα­ σία...». «Είναι δίκαιο εκείνοι που δεν παράγουν τίποτα, να περνάνε μιά χα­ ρούμενη και λαμπερή ζωή, μέσα στην τεμπελιά και στις απολαύσεις, ενώ οι εργαζόμενοι ζουν μέσα στην αθλιότητα και μόλις καταφέρνουν να κερδίζουν τον επιούσιο;» Κάτω απ’ αυτές τις συνθήκες, είναι βέβαια κωμωδία και πρόκληση να μιλάει κανένας για «δικαιοσύνη» και «ισονομία»: «Αν δεν γιατρέψετε αυτές τις πληγές, δεν έχετε το δικαίωμα να καυ­ χιόσαστε για τη «δ ι κ α ι ο σ ύ ν η»-σας: δεν είναι παρά ένα απαίσιο και ηλίθιο ψ έ μ α » . «Η ι σ ό τ η τ α είναι παραμύθι εκεί όπου υπάρχει π λ ο υ τ ο ­ κ ρ α τ ί α , εκεί όπου ο εθνικός πλούτος βρίσκεται στα χέρια μερικών ατόμων, που δεν αφήνουν στους άλλους παρά φτώχεια και δυστυχία». Και δε χρειάζεται να πω ότι αυτή η «εθνική πολιτική» δεν εξοντώνει μόνο τους εργαζόμενους, αλλά και τον τ ό π ο ν ο λ ό κ λ η ρ ο :

74

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«Ο πλούτος της χώρας μεταμορφώνεται σε δυστυχία-της, εξαιτίας της αχόρταγης φιλοχρηματίας μερικών άθλιων σφετεριστών». Πονώντας κι αγαναχτώντας για ό '/Λαυτά, τολμούσα να πω στους λαούς και στους κυβερνήτες-τους: «Βάλτε φραγμό στο φιλάργυρο εγωισμό των πλούσιων. Αφαιρέστετους το δικαίωμα να σφετερίζονται το δημόσιο πλούτο, να μπλοκάρουν τις αγορές και να στήνουν μ ο ν ο π ώ λ ι α » «Εσείς που δεν ξέρετε να κυβερνάτε παρά μόνο παίρνοντας απ’ τους πολίτες την τροφή και τα μέσα της ζωής, ομολογείστε πως είσαστε ανάξιοι να κυβερνάτε ελεύθερους ανθρώπους»... Φ Υ Σ ΙΚ Α , ήξερα πολύ καλά ποιες « υ ψ η λ έ ς σ κ ο π ι μ ό τ η τ ε ς » υπη­ ρετεί αυτή η «συνωμοσία»: Οχι μόνο το άμεσο κέρδος, αλλά και την διατή­ ρηση ε σ α ε ί της κυριαρχίας των «δυνατών» πάνω στους «αδύναμους». Να ποιά ήταν ( και είναι) τα « α ξ ι ώ μ α τ α τ η ς π ο λ ι τ ι κ ή ς η θ ι ­ κ ή ς » -τους: «Η φτώχεια του λαού είναι το οχυρό της μοναρχίας (και κάθε άλλης κυριαρχίας)». «Η οικονομική και πολιτική ελευθερία οδηγούν στην απείθεια και στην περιφρόνηση της εξουσίας. Ο πολιτικά και οικονομικά ελεύθε­ ρος άνθρωπος δεν υπομένει μιάν άδικη και δεσποτική κυβέρνηση». «Η φτώχεια και η δυστυχία στομώνουν το θάρρος, αποκτηνώνουν τις ψυχές, τις συνηθίζουν στην μιζέρια και στη δουλεία, και τις τσακί­ ζουν τόσο, που τους αφαιρούν τη δύναμη ν’ αποτινάξουν το ζυγότους». Ωστόσο, τα «αξιώματα» αυτά δεν είναι και τόσο άσφαλτα. Οι «δυνατοί» πιστεύουν πως όσο πιο μεγάλη είναι η ανέχεια των αδύναμων, τόσο πιο μεγάλη κι η αδυναμία-τους, τόσο πιο πειθήνια η υποταγή-τους... Μόνο που, συχνά, γίνεται το α ν τ ί θ ε τ ο: οι πιο απελπισμένοι είναι και οι πιο απο­ φασισμένοι: «Ποιοι είναι εκείνοι που πιο πολύ ποθούν μιάν επανάσταση; Δεν είναι εκείνοι που ζουν μέσα στην αθλιότητα και τη στέρηση; Ποιοι είναι εκείνοι που αποκοτάνε πιο πολύ να ξεσηκωθούν; Δεν είναι εκεί­ νοι που μ ό ν ο κ έ ρ δ ο ς μ π ο ρ ε ί ν ά ’ χ ο υ ν (από μιά εξέγερση), αφο ύ δεν έ χ ο υ ν τ ί π ο τ α να χάσ ουν; ». Κάτι παρόμοιο είπαν και κάποιοι άλλοι, 332 χρόνια αργότερα. Παλιά ή καινούρια, όμως, πρωτότυπη ή όχι, η διαπίστωση διατηρεί πάντα ακέραιη την αλήθεια-της... Γ ια ολα αυτά, έφτασα σ ' ένα συμπέρασμα, που πολύ εξαγρίωσε τους συγκαιρινούς-μου -και, σίγουρα, θα εξαγριώνει και τους δικούς-σας συγ­ καιρινούς: «Εκεί όπου υπάρχει ατομική ιδιοκτησία, εκεί όπου το καθετί μετρι­

75

ΦΩΝΗ ΑΠ ' ΤΟ ΥΠΕΡΠΕΡΑΝ

έται με το χρήμα, δεν μπορεί να υπάρξει δικαιοσύνη και κοινωνική ευημερία». «Ο μοναδικός τρόπος για να μοιραστούν τ’ αγαθά ίσια και δίκαια, και για να εξασφαλιστεί η ευτυχία του ανθρώπινου γένους, είναι η κατάργησ η της ιδιοκτησ ίας». Και πάνω σ ' αυτή την «αρχή», έπ/jaaa την «ιδανική πολιτεία»-μου, το νησί της Ουτοπίας, που οι πολίτες-της έχουν τ α π ά ν τ α κ ο ι ν ά, απ’ τα υ/.ικά αγαθά ώς την ελευθερία και την ευτυχία. Φυσικά, κι άλλοι τα είχαν πει αυτά πριν από μένα -όπως ο δικός-σας ο ΠλΑτων- κι άλλοι τα είπαν αργότερα, θερίζοντας σαρκασμούς για την «μωρία»-τους ή αναθέματα για την «αντεθνικότητα»-τους. ΑλλΛ εγώ ήμουν ο πιο κακότυχος: ακόμα και σήμερα,όταν οι άνθρωποι θέλουν να πουν πως μιά ιδέα, ένα σχέδιο, μιά πρόταση, είναι χιμαιρικά απραγματοποίητα ή ανόητα, τα ονομάζουν «ουτοπίες»... Ενώ ο υ τ ο π ί α π ρ α γ μ α τ ι κ ή είναι να νομίζουν πως μπορούν να εξασφαλίσουν την ευ­ ημερία του τόπου-τους και του κόσμου, αφήνοντας ασύδοτη την απληστία των λίγων και ακό/Μστη την εκμετάλλευση των πολλών. Ωστόσο, δεν χάνω την πίστη -μου και τις ελπίδες-μου. Αεν παύω και δεν θα πάψω να λέω αυτό που τόσους αιώνες έχει γίνει πεποίθησή-μου ακλό­ νητη -και που υπαγόρευσε τούτο το γράμμα. Γιατί δεν παύω και δεν θα πάψω να πιστεύω, καθώς έγραφα τότε στην Ουτοπία-μου, πιυς «είναι δειλία και ντροπή να μη λές τις αλήθειες που καταδικάζουν την ανθρώπινη διαστροφή, με το πρόσχημα πως οι άλλοι θα τις περι­ γελάσουν σαν παράλογους νεωτερισμούς ή άπιαστες χίμαιρες»... Υγιαίνετε Sir THOMAS MORE [22.5.1977]

Τ Ρ Α Γ ΙΚ Ο Ι Α ΡΙΘ Μ Ο Ι «Φτωχές» και «πλούσιες» χώρες «Ινατί εφρύαξαν έθνη, και λαοί εμελέτησαν κενά;» ΨΑΛΜΟΙ, Β, 1 ΡΑΙΟΙ που είναι οι ενθουσιασμοί της Νιότης και της Ποί­ ησης!... Θυμηθείτε τα λόγια κείνα του Hamlet - εκστατική σύνοψη του θαυμασμού που οι άνθρωποι της νεαρής Αναγέννησης ένιωθαν για τον αναγεννημένο άνθρωπο, για τις « χ ά ρ ες» -το υ που είχαν ξανά «ανακαλυφθεί», για τις ικανότητές-του που ανακάλυπταν τα πάν­ τα: «Τί αριστούργημα ο άνθρωπος! Τί ευγενικό το πνεύμα-του! Τί απεριόρι­ στη η ικανότητά-του! Η μορφή-του και η κίνηση, τί έκφραση, τί θαύμα! Στην πράξη, τί αγγελικό πλάσμα! Στη νόηση, τί θεός! Η ομορφιά του κόσμου! το πρότυπο των ζώων!...»'. Αλλά η Ποίηση, και η Νιότη, δεν έχουν μόνο του ενθουσιασμού το χάρισμα. Εχουν και το προνόμιο της Μ α ν τ ε ί α ς. Την ίδια εκείνη ώρα, η «βαριά διάθεση» του Hamlet τον έκανε να βλέπει τον άνθρωπο, τη Γη, το Σύμπαν, σαν συνονθύλευμα από ασκήμιες και ρυπαρότητες, από αθλιότητες κι εγκλήματα. Α υ τ ό ακριβώς το συνονθύλευμα, που τραγικά παρουσιάζει ο «εξαρθρωμένος» κόσμος του κ α ι ρ ο ύ - μ α ς . .. Δεν είναι πια η υποκειμενική «μελαγχολία» κι απογοήτευση του Hamlet που σκοτεινιάζουν την εικόνα της πραγματικότητας. Η ί δ ι α η πραγματικότητα έχει γίνει ζόφος κι έρεβος. Κ,αι, το πιο οικτρό, ο ί δ ι ο ς ο άνθρωπος είναι εκείνος που μεταμορφώνει τη Γη («αυτό το ωραιότατο συγκρότημα») σε « ά γ ο ν ο ξ ε ρ ό α κ ρ ω τ ή ρ ι »... τον αι­ θέρα («αυτό τον εξαίσιο πέπλο... αυτή τη μεγαλόπρεπη σκεπή, την κεντη­ μένη με χρυσό φα>ς») σε « σ υ μ π υ κ ν ω μ έ ν ο υ ς α χ ν ο ύ ς , β ρ ώ μ ι -

Ω

I. Πράξη Β , σκ. 2, στ. 290-304. Η μετάφραση είναι, φυσικά, του Β. Ρώτα, του αγακημένου «μκάρμχα - Βασίλη», κου έφυγε κροχτές, όρθιος ώκος έζησε.

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

77

κ ο ο ς κ α ι μ ο λ ο σ μ έ ν ο υ ς » . . . το ανθρώπινο «αριστούργημα», σε «πεμπτουσία σκόνης»*. Ο άνθρωπος, από «δημιούργημα» κατάφερε να γίνει «δημιουργός» και τόσο πολύ, ώστε ν’ αφανίζει τελικά τη «δημιουργία»... Και το σαρδονικά πρανοΐκό είναι πως προχωρεί στον όλεθρον αυτό όχι από άγνοια, αλλά μ ε α π ό λ υ τ η γ ν ώ σ η . Η επιστήμη -η επιστήμητ ο υ - του έδωσε τα μέσα, όχι μόνο ν α κ ά ν ε ι τα πάντα, αλλά και ν α ξ έ ρ ε ι π ο ύ τ ο ν ο δ η γ ε ί ό , τ ι κ ά ν ε ι , τί συνέπειες έχουν οι πράξεις-του για τον εαυτό-του και για τους άλλους, για το Σήμερα και για το Αύριο. Κι ωστόσο, εκείνος προχωρεί, με την πιο συνειδητή Ασυνειδησία, με την πιο παράλογη Λογική, στην εξόντωση της Γης«του» και της ζωής-του...

Οι

α ρ ι θ μ ο ί διηγούνται αυτή τη «δόξα» του ανθρώπου. Κι είναι τόσο αποκαλυπτικοί και πειστικοί όσο και η Ποίηση... Από τα 4 δισεκατομμύρια όπου έφτασε ο πληθυσμός της Γης -μαρ­ τυρούν οι στατιστικές- μόνο το 28% τρέφεται αρκετά. Το 12% υποσι­ τίζεται και το 60% π ε ι ν ά ε ι , κυριολεκτικά, μέχρι θανάτου. Την ώρα που οι εύποροι των «εύπορων» χωρών ευωχούνται και βακχεύονται, 100.000 άνθρωποι την ημέρα -35 εκατομμύρια το χρόνοπ ε θ α ί ν ο υ ν α π ό α σ ι τ ί α . Και ανήκουν, βέβαια, όλοι στις λεγά­ μενες «φτωχές» χώρες, που οι κάτοικοί-τους αποτελούν τα 2/3 του γή­ ινου πληθυσμού... Την ώρα που η «μικρή» Ελβετία έχει μέσο κατά κεφαλή ακαθάριστο εθνικό προϊόν 8.320 δολλάρια, και οι «μεγάλες» ΗΠΑ 7.020... την ώρα που η «φτωχή» Ελλάδα έφτασε τις 2.370 και η χρεωκοπημένη Τουρκία τις 930, το Μπανγκλαντές δεν έχει παρά 70 (εβδομήντα) δολλάρια! Μ’ άλλα λόγια, ένας μέσος Ελβετός «τρώει» μόνος-του, όσο 119 κάτοικοι του Μπανγκλαντές - που λ ι μ ο κ τ ο ­ ν ο ύ ν , βέβαια, όπως μυριάδες ομότυχοί-τους σε πάμπολλες χώρες του Τρίτου Κόσμου...

Φ Υ ΣΙΚ Α , οι ευαίσθητες συνειδήσεις του Πρώτου Κόσμου βιάζονται ν' αποδώσουν αυτό το «θλιβερό φαινόμενο» στη « δ η μ ο γ ρ α φ ι κ ή έ κ ρ η ξ η » που χαρακτηρίζει την εποχή-μας. Κι είναι αλήθεια πως το ανθρώπινο γένος πολλαπλασιάστηκε καλ­ παστικά, τους τελευταίους καιρούς. Πριν 2.000 χρόνια -υπολογίζουν οι δημογράφοι- ο "ληθυσμός της Γ ης δεν ξεπερνούσε τα 250 εκατομ­ μύρια. Μόλις το 1850, άγγιξε το ένα δισεκατομμύριο. Αλλά έφτασαν 80 ακόμα χρόνια για να διπλασιαστεί (1930), άλλα 30 για να τριπλασι­ αστεί (1960) και σχεδόν 15 για να τετραπλασιαστεί! Κι είναι, ακόμα, αλήθεια πως το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης το 2. Τα λόγια είναι, χάντα, ίου Hamlet.

78

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

παρουσιάζουν οι «φτωχές» χώρες -γιατί, σύμφωνα μ' ένα «βιολογικό παράδοξο», η πείνα αυξαίνει τη γυναικεία γονιμότητα... Ο πληθυσμός τον χιορών αυτών διπλασιάστηκε τα τελευταία 25 χρόνια, ενώ των βι­ ομηχανικών έμεινε περίπου σταθερός. Αν συνεχιστεί, λοιπόν, τούτος ο ρυθμός, στα τέλη του αιώνα-μας «Οα βρίσκονται αντιμέτωποι ένα δισεκατομμύριο χορτάτοι και πέντε δισε­ κατομμύρια πεινασμένοι του Τρίτου Κόσμου»3... «Η Γή-μας δεν μπορεί πια να θρέψει τους κατοίκους-της», ολοφύ­ ρονται, λιπαροί και αυτάρεσκοι οι προνομιούχοι των προνομιούχων χωρών, ελεεινολογώντας την «αλόγιστη τεκνογονία» των «πληβείων». Είναι, κι αυτό, ένας μ ύ θ ο ς , που σκόπιμα τον καλλιεργούν όσοι ψωμίζονται συστηματικά από κάθε είδους μυθολογίες. Ενας μύθος, που περιέχει μιά μερίδα αλήθειας και τρεις μερίδες ψέμα, πολύ βολικό για τους βολεμένους. Σίγουρα, ο υπερπληθυσμός αποτελεί ένα απ’ τα μεγαλύτερα προ­ βλήματα για τις «πενόμενες» χώρες. Αλλά το πραγματικό πρόβλημα είναι ά λ λ ο : γιατί οι χώρες αυτές π α ρ α μ έ ν ο υ ν «άπορες», ενώ μ π ο ρ ο ύ ν ν α γ ί ν ο υ ν « ε ύ π ο ρ ε ς » ; Και, μάλιστα, να ευπορή­ σουν, όχι απ’ την «ελεημοσύνη» των «πλούσιων», αλλ’ απ’ τη νομή των δ ι κ ώ ν - τ ο υ ς πόρων -που, σήμερα, είτε μένουν (επίτηδες) «νε­ κροί», είτε τους νέμονται οι ά λ λ ο ι... Η Γή-μας -λένε οι ειδικοί- μπορεί να θρέψει τ ε τ ρ α π λ ά σ ι ο πληθυσμό απ' όσον έχει σήμερα. Φτάνει ν’ αξιοποιηθεί ο ανεκμετάλ­ λευτος πλούτος-της. . . Φτάνει να μοιραστεί ισόρροπα η παγκόσμια παραγωγή, που τόσο άπληστα την καρπώνονται και τόσο εξοργιστικά την σπαταλούν οι «πλούσιες» χώρες, ενώ τόσο απελπιστικά τη στε­ ρούνται οι «φτωχές»... Φτάνει να σταματήσει η τερατώδης κατα­ στροφή της Φύσης απ' τους Ηρόστρατους της παμφάγας κερδοσκοπί­ ας... Φτάνει, τέλος, τα ιλιγγιώδη ποσά που ξοδεύονται σήμερα για - ·ΐν εξόντωση του ανθρώπου, να ξοδευτούν για τη διαβίωση και την επιβίωσή-του...

«Η

ΠΕΙ ΝΑ είναι μιά μάστιγα που κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ε τ α ι απ' τον άν­ θρωπο», υποστηρίζει ο Βραζιλιανός οικονομολόγος Josui de Castro4. Κι όχι άδικα, βέβαια. Απέραντες εκτάσεις του πλανήτη-μας -στην Ασία, στην Αφρική, στην Λατινική Αμερική- μένουν ακαλλιέργητες, άγονες, «άχρηστες» στους κατοίκους-τους. Αλλά για να καλλιεργηθούν αποδοτικά, χρει­ 3. Βλ. και την Ειδική έκδοση του «Οικονομικού Ταχυδρόμου· (αριθ. 1187/3.2.77) «Το μέλλον της παγκόσμιας οικονομίας, η νέα οικονομική τάξη», με τις σχετικές εκθέσεις του ΟΗΕ και της «Λέσχης της Ρώμης». 4. Gfopotitique de la /aim. Editions Ouvritres, 1932.

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

79

άζονται κεφάλαια και τεχνολογία, που μόνο οι «προηγμένες» χώρες κατέχουν και μπορούν να διαθέσουν. Αυτό, όμως, είναι α σ ύ μ φ ο ρ ο στις τελευταίες - ή, σωστότερα, σε κείνους που κρατάνε στα χέριατους την Οικονομία των τελευταίων και του κόσμου όλου. Γιατί -είναι αυτονόητο- μεγαλύτερη παραγωγή αγαθών θα «έριχνε τις τιμές»-τους και θα «σκότωνε» την κερδοσκοπία, ενώ παράλληλα θα στερούσε τους «εμπόρους της ένδειας» απ’ τις αγορές των «φτωχών» -που, σήμερα, πληρώνουν πανάκριβα ό,τι οι ίδιοι θα μπορούσαν πολύ φτηνότερα να κατασκευάσουν. Δεν είναι περίεργο -όσο κι αν είναι εξωφρενικό- πως τα «φτωχά» έβνη, που αποτελούν το 70% του πληθυσμού της Γης, στην περίοδο 1970 - 1975 πήραν λιγότερο απ’ το 4% των διεθνών αποθεμάτων. Ενώ τα «πλούσια» κράτη ε λ έ γ χ ο υ ν τη δημιουργία και τη διανομή των αποθεμάτων αυτών, αρπάζοντας φυσικά όχι τη «μερίδα του λέοντος», αλλά αγέλης ολόκληρης λεόντων... Κι έχουμε πάθει τέτοιον «μιθριδα­ τισμό», ώστε δεν δυσανασχετούμε πια καθόλου όταν το 15% του γή­ ινου πληθυσμού κατέχει το 85% της παγκόσμιας παραγωγής... ή όταν μιά «υπανάπτυκτη» χώρα παίρνει μόνο το 15% απ' τα κέρδη που απο­ κομίζουν οι ξένες πολυεθνικές εταιρίες με την εκμετάλλευση του δ ι κ ο ύ - τ η ς πλούτου... Φυσικά, οι προνομιούχοι κάθε λογής έχουν κάθε λόγο να διαιωνιστεί η κατάσταση αυτή. Για τούτο και δ ε ν ε π ι τ ρ έ π ο υ ν σ τ ι ς « υ π α ν ά π τ υ κ τ ε ς » χ ώ ρ ε ς ν ’ α ν α π τ υ χ θ ο ύ ν . Τις θέλουν, πάντα και για πάντα, πειθήνιους και πειναλέους π ε λ ά τ ε ς των προϊόντων-τους, ή πηγές π ρ ώ τ ω ν υ λ ώ ν (που τις αγοράζουν εκεί­ νοι σ ’ εξευτελιστικές τιμές) και ε ρ γ α τ ι κ ώ ν χ ε ρ ι ώ ν (που που­ λάνε εξευτελιστικά το μόχθο-τους)... Οπως λένε οι «υγιώς σκεπτόμενοι» στα «Χιτλερικά χορικά» του Brecht, «Ας μείνει ο καθένας εκεί που είναι. Ο πλούσιος ας μείνει πλούσιος. Φτωχός ας μείνει ο φτωχός. Πρέπει να υπάρχουν τάζεις Μα όχι πια μίσος ανάμεσα στις τάζεις»... Α Λ Λ Α έχει και η κερδοσκοπία τη σαρκαστική νομοτέλειά-της. Η εξοντωτική εκμετάλλευση των «υπανάπτυκτων» αγορών οδηγεί, όλο και πιο πολύ, στη βαθμιαία α δ υ ν α μ ί α -τους να προμηθεύονται τα προϊόντα των «αναπτυγμένων». Π ο ύ θα διαθέσουν, λοιπόν, τα πλεονάσματά-τους οι βιομηχανικές χώρες, όταν 0α έχουν αφανιστεί οι «πελάτες»-τους; Απομυζώντας τους «φτωχούς», 0α φτιάχνουν αγαθά για τους «φτωχούς», αλλά δεν θα υπάρχουν «φτωχοί» ικανοί να τ’ αποροφήσουν... Εκείνοι που αδιαφορούν σήμερα για την πείνα που

80

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τούς πλουτίζει, «κινδυνεύουν» να χάσουν αύριο τα κυριότερα μεταλ­ λεία του πλούτου-τους... Η ειρωνεία, όμως, προχωρεί ακόμα πιο πέρα. Μπορεί εκατομμύρια «φτωχών» να πεθαίνουν, μπορεί δισεκατομμύρια να μην έχουν δουλειά και τροφή. Αλλά έχουν ό π λ α . Τα όπλα, ίσα - ίσα, που τους προμη­ θεύουν οι «πλούσιοι» και που, για να τ’ αγοράσουν οι πεινασμένοι, πεινάνε ακόμα πιο πολύ... Τί θά γίνει, τότε; Θα ξεσπάσει επανάσταση των «πληβείων» κατά των «πατρικίων», όπως προφητεύει ο Γάλλος νομπελίστας της Φυσικής Alfred Castler; Οσοι έχουν να διαλέξουν ανάμεσα στο θάνατο απ’ την πείνα και στο θάνατο από σφαίρες, θα διαλέξουν το δεύτερο -μιά και στην άκρη του όπλου-τους βρίσκεται κ ά π ο ι α ελπίδα, ενώ στην άκρη της πείνας δεν υπάρχει κ α μ ι ά ; Τ α ΟΠΛΑ, άλλωστε, αποτελούν ένα απ’ τα πιο ζοφερά κεφάλαια τούτης της εωσφορικής «αριθμολογίας». Κεφάλαιο, με δύο σκέλη: Το ένα -το ε μ π ό ρ ι ο τ ω ν ό π λ ω ν - χρυσοφόρο για τις βιομηχανικές χώρες, χρυσοβόρο κι ανθρωποβόρο για τις υπανάπτυκτες. Το άλλο -ο ι ε ξ ο π λ ι σ μ ο ί - θανάσιμο τόσο για τους «πένητες» όσο και για τους «πλούσιους». Ολο και πιο πολλά, ολο και πιο καταστροφικά, ολο και πιο «ακρι­ βά» όπλα, ανέβασαν τις παγκόσμιες στρατιωτικές δαπάνες σε περισ­ σότερα από 300 δισεκατομμύρια δολλάρια το χρόνο. Τα 3/4 απ' αυτά, τα μοιράζονται οι δυό «μεγάλες συμμαχίες» -Ν Α Τ Ο και Σύμφωνο της Βαρσοβίας- και με το υπόλοιπο «χρεώνονται» οι άλλες χώρες, οι «αδέσμευτες» αλλά αποπνικτικά δέσμιες της έξαλλης οπλομανίας. Και υπολογίζεται πως, στα 30 χρόνια απ’ το τέλος του Β’ Πολέμου, ξοδεύ­ τηκαν για εξοπλισμούς σ ’ όλο τον κόσμο, πάνω από 4,5 τρισεκατομ­ μύρια δολλάρια.... Θα ήταν πολύ «ρομαντικό», βέβαια, αν λογαριάζαμε πόσοι πεινασμένοι (των φτωχών, αλλά και των πλούσιων κρατών) Οα μπορούσαν να τραφούν απ’ το μυθικό αυτό ποσό, πόσα σπίτια, σχολεία, νοσοκο­ μεία κλπ. θα μπορούσαν να χτιστούν, πόσα θεμελιακά προβλήματα να λυθούν. Τα συνολικά χρέη λ.χ. ό λ ω ν των «φτωχών» χωρών στις βι­ ομηχανικές, μόλις φτάνουν τα 200 δισεκ. δολλάρια -τα 2/3, δηλαδή, των ε τ ή σ ι ω ν πολεμικών δαπανών... Βέβαια, η «φιλανθρωπία» δεν εξαφανίστηκε ολότελα: στη διάσκεψη Βορρά - Νότου (βιομηχανικών και υπανάπτυκτων χωρών) που έγινε στις αρχές αυτού του μήνα, οι ελεήμονες πλούσιες χώρες (κατα)δέχτηκαν να δημιουργήσουν ταμείο «Ειδικής Ενέργειας» για τη «χορήγηση βοήθειας στις χειρότερες περι­ πτώσεις φτώχειας στον κόσμο», καθώς κι ένα άλλο «Κοινό Ταμείο» για να «αποτραπούν οι μεγά/χς διακυμάνσεις στις τιμές των πρώτων υλών (μαγγάνιο, κακάο, ιούτα κλπ.), που προκαλούν φοβερές αναστατώσεις στις οικονομίες των φτωχών χωρών που τις παράγουν». Λεπτομέρεια: το αρ­

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

81

χικό κεφάλαιο των δ ύ ο Ταμείων θα είναι δ ύ ο δισεκ. δολλάρια - δη­ λαδή το 1/150 των στρατιωτικών δαπανών ε ν ό ς και μόνου χρόνου... Π ο ι ο ς ο λόγος, όμως, για τέτοιους «ιδεαλιστικούς» υπολογισμούς και συγκρίσεις; Και τί σημασία μπορεί να έχει η αθλιότητα αμέτρη­ των χωρών και τάξεων μπρος στ’ αρίφνητα κέρδη που αποφέρει η αχρειότητα του «εμπορίου του θανάτου»; Από πάντα -μα προπάντων, απ’ την Αναγέννηση, όπου άρχισε η «βιομηχανοποίηση» του πολέμου- οι συγκρούσεις κι οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στα κράτη, ήταν η πιο γόνιμη «χρυσοτόκος όρνις» για τους άρχοντες των όπλων και για τους άρχοντες του χρήματος... Από πάντα, «ο πόλεμος εξυπηρετούσε το εμπόριο, και το εμπόριο πλήρωνε για τον πό­ λεμο» -πλήρωνε και υπερπληρωνόταν6... Από πάντα, ήταν ο «πόλεμος πάντων (των στρατιωτικό - βιομηχανικών συμπλεγμάτων) πατήρ» και υιός... Η, για να παραφράσουμε και τον Clausewitz, «συνέχιση των ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ν με άλλα μέσα»... Πριν 25 αιώνες, ο Ευριπίδης στιγμάτιζε εκείνους «... που, διψώντας για αξιώματα, πολέμους ξεσηκώνουν παράλογους και σε όλεθρο τους δόλιους πολίτες ρίχνουν ο ένας-τους το κάνει στρατηγός για να γίνει, ο άλλος πάλι, για να πάρει στα χέρια-του την εξουσία και να κάνει τα κέφια-του· ένας άλλος για να μαζεύει πλούτη- αν από τούτα ο λαός κακοπαθεί, δεν το εξετάζει» [*... οΐτινες τιμώμενοι χαίρουσι πολέμους τ' αυξάνουσ' άνευ δίκης, φθείροντες αστούς, ο μεν όπως στρατηλατή, ο δ ' ως υβρίζη δύναμιν ες χείρας λαβών, άλλος δε κέρδους ούνεκ', ουκ αποσκσπών το πλήθος εΐ τι βλάπτεται πάσχον τάδε»9] Στην εποχή-μας, μάλιστα, ο πόλεμος γίνεται ακόμα πιο αποδοτικός - όταν τον επωμίζονται και τον διεκπεραιώνουν ά λ λ ο ι με όπλα που ε μ ε ί ς τους πουλάμε... ή όταν το φόθητρό-του υπαγορεύει σαν «υπέρ­ τατη ανάγκη» όλο και πιο πολύπλοκους, όλο και πιο πολυδάπανους ε ξ ο π λ ι σ μ ο ύ ς . Την παλιά εκείνη «συνετή» συμβουλή «Αν θές ει­ ρήνη,ετοίμαζε πόλεμο», οι «μεγάλες» χώρες -δηλαδή, οι «μεγάλοι» των ί. Βλ. C. Nothcote Parkinson, The Evolution of Political Thought. Λονδίνο, 1958. Γαλλ. μεταφρ. L. Evnrd: L Evolution de la pensie politique. Gdlimud. Idfcs. Παρίσι, 1964, τομ. A', σελ. 241. 6. /ιcen&c. σι. 232-237. Μεταφρ. θρ. Σταύρου.

82

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«μεγάλων» χωρών- την έχουν από καιρούς μεταφράσει σε: «Ετοίμαζε πόλεμο, αν θες χ ρ υ σ ά φ ι » . . . Και δεν τα λένε, αυτά, μόνο οι «αντιμιλιταριστές» κι «εθνοπροδότες». Ακόμα και το Βατικανό (που δεν έχει σταθεί και τόσο «ανένδο­ το» στους «ισχυρούς» της Γης) έστειλε μιά ταυτόσημη, εναγώνια δια­ κήρυξη στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ, όπου έλεγε απερίφραστα: «Οι τεράστιοι προϋπολογισμοί για την κατασκευή και τη συγκέντρωση όπλων αποτελούν πραγματική υ π ε ξ α ί ρ ε σ η κεφαλαίου από τους "δια­ χειριστές” των μεγάλων χωρών ή των προνομιούχων συνασπισμών. Η ολοφάνερη αντίφαση ανάμεσα στη σπατάλη υπερπαραγωγής πολεμικού υλι­ κού και στις ανικανοποίητες ζωτικές ανάγκες (αναπτυσσόμενες χώρες, οριακά και φτωχά στρώματα των πλούσιων κοινωνιών) ισοδυναμεί με επί­ θεση κατά των θυμάτων σε βαθμό κ α κ ο υ ρ γ ή μ α τ ο ς . Ακόμα κι όταν δεν χρησιμοποιούνται τα όπλα. με το κόστος-τους σκοτώνουν τους φτω­ χούς, κάνοντάς-τους να πεθαίνουν απ' την πείνα»7. « Α Τ Ε Ρ Μ Ω Ν κοχλίας» ολέθρου έχει γίνει για τους «φτωχούς» αυτή η διαδικασία « π ε ί ν α ς - ό π λ ω ν - θ α ν ά τ ο υ α π ’ τ α δ υ ό κ α ι γ ι α τ α δ υ ό » . Οι «μικροί» έχουν, κι αυτοί, μπολιαστεί με την αυτα­ πάτη πως «τα όπλα δίνουν δύναμη», και ξοδεύουν όλες τις γλίσχρες δυνάμεις-τους για ν’ αποχτήσουν τούτη τη φαρμακερή «πανάκεια», που τόσο φτωχαίνει τους φτωχούς. Πάνω από 25 δισεκ. δολλάρια το χρόνο πληρώνει ο πενόμενος Τρί­ τος Κόσμος στις οπλοπαραγωγές χώρες του Πρώτου και του Δεύτερου (ΗΠΑ, ΕΣΣΔ, Γαλλία, Αγγλία, Κίνα). Κι ο πυρετός ανεβαίνει κατακόρυφα, έτσι που ο Τρίτος Κόσμος, ενώ το 1955 αποροφούσε μόνο το 3,2% απ’ την παγκόσμια οπλοθιομηχανία, σήμερα έφτασε στο «ζηλευ­ τό» ποσοστό του 12,3%. Κι αυτή την «απληστία» τη συδαυλίζουν, φυ­ σικά, οι «μεγάλοι» έμποροι του θανάτου, αφού τόσο τους συμφέρει όχι μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτικά. «Στις οικονομικές σχέσεις πλούσιων και φτωχών κρατών, κυριαρχεί σήμερα το εμπόριο των όπλων», λέει ο διεθνολόγος Samuel Pizar. «Είναι μιά θλιβερή διαπίστωση, γιατί γίνεται τεράστια σπατάλη κεφαλαίων, που εξανεμίζει κάθε προσπάθεια ανάπτυξης των χωρών αυτών». Ακόμα πιο καίρια «έθεσε τον δάκτυλον επί τον τύπον των ήλων» ο υπουργός των Εξωτερικών της Σιγκαπούρης, Tasaratnam, μιλώντας πριν δέκα μήνες στον ΟΗΕ: «Ενώ παίρνετε τα προϊόντα-μας και τις πρώτες ύλες-μας σε φτηνή τιμή, μας δίνετε όπλα, που δεν χρησιμεύουν σε τίποτα για τη βελτίωση της παραγωγής-μας και του βιοτικού επιπέδου των λαών-μας. Αυτή η κατά­ σταση δεν μπορεί να συνεχιστεί, και θεωρούμε την όλη ενέργεια σαν μιάν 7. ·Οικο*ομικάς Ταχυδρόμος*. 3.2.77, σελ. 9.

ΤΡΑΓΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ

83

ακόμα απόδειξη των αποικιοκρατικών αντιλήψεων που κατέχουν τον βι­ ομηχανικό κόσμο». Αλλά και στον «βιομηχανικό κόσμο» πληθαίνουν οι φωνές που καταγγέλλουν αυτή την πολιτική. Οπως του Peter Grosz, που έγραφε, τον ίδιο καιρό, στους «Τάιμς της Νέας Υόρκης»: «... Με την π ί ε σ η που ασκούν οι βιομηχανικές χώρες, και προπάντων ο κ. Kissinger, για εξαγωγή όπλων, αναζητούν έναν τρόπο " ε ξ α γ ω γ ή ς τ η ς κ ρ ί σ η ς " που μαστίζει τον βιομηχανικό κόσμο... Οσο πληθαίνουν οι πω/ήσεις όπλων, τόσο χειροτερεύει η οικονομική θέση των καθυστερη­ μένων χωρών, ενώ συνεχίζεται μ ' αυτό τον τρόπο η αφαίμαξη των πρώτων υλών». Ο πιο αξιόπιστος» μάρτυρας, άλλωστε, ο ίδιος ο «πολύς» Kissinger, δεν είχε διστάσει να διαδηλώσει πριν ένα περίπου χρόνο, πως «οι εξαγωγές όπλων αποτελούν θεμελιώδες στοιχείο για την χάραξη της εξωτερικής ποντικής»... Μ’ άλλα λόγια: πουλώντας όπλα πανάκριβα, αποκτούμε πρώτες ύλες πάμφθηνα, συντηρούμε τις θιομηχανίες-μας και επηρεάζουμε αποφα­ σιστικά την πολιτική και την οικονομία των κρατών - πελατών-μας. Δίνοντας ή μη δίνοντάς-τους όπλα και ανταλλακτικά, υποδαυλίζοντας τις αντιθέσεις-τους και υποκινώντας τις συγκρούσεις-τους, τα κάνουμε πειθήνια ανδρείκελα των πολιτικών, οικονομικών και στρατηγικών θλέψεών-μας. Κι όσοι βαυκαλίζονται με την ψευδαίσθηση πως οι εξοπλισμοί εξ­ ασφαλίζουν την ειρήνη, δεν έχουν παρά να μετρήσουν: απ’ το 1945 μέχρι σήμερα, έχουν γίνει 133 τοπικοί πόλεμοι, που αφάνισαν τους «μικρούς» εμπόλεμους, αλλά ψώμισαν άφθονα τους «μεγάλους» εμπό­ ρους του πολέμου... Πεθαίνοντας «ειρηνικά» απ’ την πείνα, πεθαίνοντας βίαια απ’ τα όπλα, οι «πένητες» του κόσμου σχηματίζουν τον απέραντο «χορό» ενός τραγουδιού του Brecht, πάλι: «Αυτοί που βρίσκονται ψηλά λένε: Πόλεμος και ειρήνη είναι δυό πράγματα ολότελα διαφορετικά. Ομως η ειρήνη-τους κι ο πό/χμός-τους μοιάζουν όπος ο άνεμος κι η θύελλα. ... Ο πόλεμός-τους αφανίζει ό,τι άφησε όρθιο η ειρήνη-τους»6...

8. «Γίρμανικό εγχαρϋιο κολίμοο». (Βλ. Μκ. Μχρέχτ, Ποιήματα. Μεταφρ. Μ. Πλωρίτη, θεμέλιο. 1978, σελ. 56],

84

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Υ σ τ α τ η , όμως, «ειρωνία» και για τ’ «αφεντικά» τα ίδια: οι όλο και πιο «τέλειοι» εξοπλισμοί - ο ι δ ι κ ο ί - τ ο υ ς, πια- όχι μόνο δεν θωρα­ κίζουν την ασφάλειά-τους, όπως ισχυρίζονται, αλλά αντίθετα την κλονίζουν συθέμελα. Ποιός αγνοεί ότι, με την παράνοια των τερατωδών εξοπλισμών, κ α μ ι ά χ ώ ρ α , όσο δυνατή κι όσο εξοπλισμένη, δε νιώθει πια σί­ γουρη κι άτρωτη; Μ ικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί, αθώοι κι ένοχοι, ζούμε με τον εφιάλτη ενός «πυρηνικού κατακλυσμού», που θ' αφανίσει τους πάντες και τα πάντα σε κάθε γωνιά της γης. Η θόμθα της Χιροσίμα, που σκότωσε 250.000 ανθρώπους σε μιά ώρα, θεωρείται σήμερα περιφρονητικά «ατομικός νάνος». Πολλά απ’ τα σύγχρονα όπλα είναι 100 και, μερικά, 1.000 φορές δυνατότερά-της. Μιά πυρηνική θόμθα -λογαριάζουν άλλοι- μπορεί να ισοπεδώσει το Παρίσι με τα 10 εκατομμύρια κατοϊκους-του. Σε λίγο, οι υπερδυνάμεις θα έχουν την «ευτυχία» να διαθέτουν 10.000 τέτοιες μηχανές ολέθρου. Θα μπορούν, δηλαδή, να εξοντώσουν ε ι κ ο σ ι π έ ν τ ε φ ο ρ έ ς τ ο σ η μ ε ρ ι ν ό π λ η θ υ σ μ ό τ η ς Γ η ς ! ... Κι έτσι, θα δώσουν λύση «αίσια» σ’ όλα τα προθλήματά-της... τα «μικροκαθέκαστα κι οι μικροήχοι θε να πάψουν» (καθώς λέει ο νεαρός Κλίφορντ στον «Ερρίκο Σ τ » του Shakespeare8)... η «έσχατη σάλπιγγα θα φοσήξει τον αχό-της... για το τέλος του άθλιου κόσμου»... Μόνο που δεν «θα μπλέξουνε μαζί ουρανό και γη» οι «μοιραίες φλόγες της Κρίσης», αλλά οι χειροποίητες φλόγες της δ ι κ ή ς - μ α ς ακρισίας και απληστίας. « Ο λ α τ ο υ χ α μ ο ύ ! » , όπως ανακράζει ο Κλίφορντ. « Ν τ ρ ο π ή κ α ι χ ά ο ς ! . . . » Ν τ ρ ο π ή κ α ι χ ά ο ς - τ ί άξιο τέλος για το πανά­ ξιο ανθρώπινο «αριστούργημα»... [5 και 12.6.1977]

9. Μέρος Β\ Πράξη Ε", σκ. 2, στ. 31 β*. Μεταφρ. Β. Ρώτα - Β. Δαμιανάκου.

«ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΙΛΑΡΟΤΡΑΓΩΔΙΑ «... δικαιώματα έμφυτα και αναπαλλοτρίωτα., η διασφάλιση τηζ ζωής, και η ε/χυθερία»... THOMAS JEFFERSON, Προσχέδιο για τη Διακήρυξη τη; Ανεξαρτησίας, 1776. «Η ελευθερία είναι η ουσία του ανθρώπου...» KARL MARX, Παρατηρήσι.ις πάνω στην πρωσσική λογοκρισία. 1842 Α ΣΥΖΗΤΗΘΟΥΝ -δε θα συζητηθούν;... Οσοι παρακολου­ θούν, εύπιστα ή δύσπιστα, τις διεθνείς συναντήσεις-με-τιςευγενικές-προθέσεις, ξεφυλλίζουν τη «μαργαρίτα» του Βελιγραδιού κι αναρωτιούνται αν η Διάσκεψη αυτή «για την Ευρωπαϊκή Ασφάλεια και Συνεργασία», θα συζητήσει ή όχι το περιλάλητο θέμα των ανθρώ­ πινων δικαιωμάτων. Μπορεί, βέβαια, το θέμα τούτο να ήταν ένας απ' τους ακρογωνιαί­ ους λίθους της «Τελικής Πράξης» του Ελσίνκι, που υπογράφτηκε πα­ νηγυρικά, τον Αύγουστο του 1975, από Δυτικούς και Ανατολικούς. Στο μεταξύ, όμως, ο Πρόεδρος Carter αποδύθηκε σε μιά πολυθόρυβη εκστρατεία για την «προάσπιση» των δικαιωμάτων αυτών (ιδιαίτερα στις κομμουνιστικές χώρες), ενώ το Κρεμλίνο απαντούσε, όχι λιγότερο βροντερά, πως μιά τέτοια «αξίωση» αποτελεί «ανεπίτρεπτη επέμ­ βαση στα εσωτερικά ξένων χωρών» και θα έχει σαν αποτέλεσμα το ναυ­ άγιο της Διάσκεψης... Πανάρχαιη πείρα μας έχει μάθει πόση απόσταση χωρίζει τις κομψές «τράπεζες» των διεθνών συνεδρίων, απ’ το στίβο της ωμής π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ό τ η τ α ς ... την υπογραφή συνθηκών και διακηρύξεων, απ’ την τ ή ρ η σ ή-τους. Αλλά το θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων αποτελεί ένα απ’ τα πιο κραυγαλέα δείγματα της διεθνούς υ π ο κ ρ ι σ ί α ς -καθώς «μεγάλοι» και «μικροί» τελετουργικά προσκυνάνε εκείνα ακριβώς τα «είδωλα», που με τα ίδια-τους τα χέρια σ υ ν τ ρ ί θ ο υ ν...

Θ

86

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Το

περίεργο είναι πως το πρόβλημα αυτό έχει «λυθεί», εδώ και πολλούς καιρούς - θ ε ω ρ η τ ι κ ά : Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση και αναπόσπαστο μέρος της Δημοκρα­ τίας, όπως διαμορφώθηκε τους τελευταίους αιώνες. Γιατί, βέβαια, λει­ τουργία της Δημοκρατίας είναι αδιανόητη, χωρίς να έχουν κατοχυρω­ θεί τα δικαιώματα και οι ελευθερίες των ατόμων που απαρτίζουν το «δήμο», το πρωτοκύτταρο αυτού του πολιτεύματος. Αν η «γιαγιά» των σχετικών διακηρύξεων - η αγγλική «Magna Charta» του 1215- σκιαγράφησε το «απαραβίαστο των ελεύθερων πολι­ τών», η αμερικανική και η γαλλική «Διακήρυξη των Ανθρώπινων Δι­ καιωμάτων» (1776 και 1789) τα καταξίωσαν πανηγυρικά όχι μόνο σαν «αμυντικόν όπλον κατά πιθανής επανόδου του δεσποτισμού», αλλά και σαν «μόνιμον ανάγκην κατοχυρώσεως της ελευθερίας απέναντι οιουδήποτε κυριάρχου, απέναντι δηλαδή του κ ρ ά τ ο υ ς εν γένει, διότι αυτό αποτελεί την λογικήν εξασφάλισιν τ η ς α ο τ ι κ ή ς τ ά ξ ε ω ς από παντός εμποδίου της εξελίξεώς-της», όπως έγραφε ο αξέχαστος Αλέξανδρος Σβώλος1. Αυτήν, ίσα-ίσα, τη «μορφή και σκοπιμότητα» των ανθρώπινων δι­ καιωμάτων θα κατάγγελνε, από νέος, ο Mara σαν «όπλο της αστικής τάξης». Τα δικαιώματα αυτά -έλεγε«δεν είναι παρά δικαιώματα του μέλους της αστικής κοινωνίας, δηλαδή του ε γ ω ι σ τ ι κ ο ύ ανθρώπου, του ανθρώπου που είναι χ ω ρ ι σ μ ε­ ν ό ς απ' τον άνθρωπο και την κοινότητα... Το δικαίωμα της ελευθερίας δεν στηρίζεται στη σχέση του ανθρώπου με τον άνθρωπο, αλλά αντίθετα στο χωρισμό του ανθρώπου απ' τον άνθρωπο... Το δικαίωμα της ιδιοκτη­ σίας αποτελεί δικαίωμα αυθαίρετης απόλαυσης και διάθεσης της περιουσίας του καθενός, ανεξάρτητα απ' τους άλλους ανθρίόπους και την κοινωνία»2... Μ' άλλα λόγια: «ελευθερία» τέτοια, ισοδυναμεί με ελευθερία των οικονομικά δυνατών να καταπιέζουν τους αδύναμους, και «δικαίωμα» τέτοιο, μεταφράζεται σε δικαίωμα των πρώτων να εκμεταλλεύονται «νόμιμα» κι απερίσπαστα τους δεύτερους... Ο μ ω ς η «νίκη των δημοκρατιών» στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο υπα­ γόρευσε -σα ν ιδανικό στεφάνωμα του δημοκρατικού θριάμβου- την διεθνή πια κατοχύρωση των δημοκρατικών ανθρώπινων δικαιωμάτων, που είχαν τόσο βάρβαρα καταπατηθεί όχι μόνο απ’ τους «ολοκληρω­ τικούς», αλλά κι απ' τους «δημοκράτες»... Η «Οικουμενική Διακήρυξη» του ΟΗΕ (1948) διατύπωσε επισημότατα τον κώδικα αυτών των σεβά­

1. Συπαγματικάν Δίκαιον, τομ. Α' (1942). σελ. 23. 2. Το εβραϊκό ζήτημα, 1844. Βλ. και Το κεφάλαιο. Βιθλ. Α'. τμήμα 2. Και L. Reponse ά John Lewis, Παρίσι, 197], σελ. 80-93.

«ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΙΛΑΡΟΤΡΑΓΩΔΙΑ

87

σμιων αξιών -που η προπέρσινη «Πράξη» του Ελσίνκι ήρθε να τον ανανεώσει, με όχι λιγότερη επισημότηα. Και τα κείμενα αυτά υπογράφτηκαν τόσο απ’ τις « α σ τ ι κ έ ς » δη­ μοκρατίες, όσο κι απ’ τις «λ α ϊ κ έ ς». Που θα πει ότι οι τελευταίες υ ι ο θ έ τ η σ α ν τα ανθρώπινα δικαιώματα με την καθιερωμένη, «αστική», μορφή-τους -μιά και η πρόσφατη διατύπωσή-τους, στη Νέα Υόρκη ή στο Ελσίνκι, δεν παραλλάζει απ’ τη διατύπωση των παλιών εκείνων Διακηρύξεων... Π Ο ΙΟ Σ είναι, τώρα, ο παγκόσμιος «χάρτης» των ανθρώπινων δικαι­ ωμάτων, ύστερ’ από τόση περίδοξη ιστορία, λαμπερή φιλολογία και συγκινητική «ανθρωπολογία»; Σε 113 χώρες, τα δικαιώματα αυτά π α ρ α θ ι ά ζ ο ν τ α ι , ασύστολα ή «συνεσταλμένα»... Σε 60 απ’ αυτές, εφαρμόζονται θ α σ α ν ι σ τ ή ρ ι α, παμπάλαια ή τελειοποιημένα... 700.000 άνθρωποι κάθε φυλής κι εθνότητας είναι π ο λ ι τ ι κ ο ί κ ρ α τ ο ύ μ ε ν ο ι... Στρατόπεδα συγ­ κέντρωσης, «αναμορφωτήρια», «ψυχιατρεία», σχολές βασανιστών, λειτουργούν με «υποδειγματικό» ζήλο και αποτελεσματικότητα... Κι αυτά, σύμφωνα με τις στατιστικές της τόσο προσεχτικής και μετρημέ­ νης «Διεθνούς Αμνηστίας» -που έχει κηρύξει το 1977 «έτος πολιτικού κρατουμένου»... Το πιο απίστευτο: στον υπερπολιτισμένο και υπερφιλάνθρωπο 20όν αιώνα-μας, υπάρχουν (βεβαιώνει ο ΟΗΕ σε περσινή έκθεσή-του) δ έ κ α χώρες3, όπου ανθεί η δ ο υ λ ε ί α κι όπου τα « σ κ λ α β ο π ά ­ ζ α ρ α » αποτελούν μόνιμη και γόνιμη πηγή πλουτισμού για τους νοσταλγούς της πανάρχαιης δουλοκτησίας και για τους μαθητές του «Sir» (sic) John Hawkins, που είχε εγκαινιάσει, πριν τέσσερις αιώνες, το εμπόριο των μαύρων... Α Κ Ο Μ Α πιο παρηγορητική είναι η στάση των «Μεγάλων» απέναντι στ’ ανθρώπινα δικαιώματα -που τόσο τους νοιάζουν, ώστε τους διχά­ ζουν π ο ι ο ς να τα διαφεντέψει πιο σωστά και πιο πιστά... Οι Η.Π.Α., απ' τη μιά, ξεσήκωσαν, δια στόματος Carter, πύρινη σταυροφορία για το σεβασμό των δικαιωμάτων αυτών -με πρώτο στό­ χο, φυσικά, τις κομμουνιστικές χώρες, υποστηρίζοντας παράλληλα και παράφορα τους ανατολικούς «αντιφρονούντες». Την ίδιαν ώρα, ωστόσο, δεν παύουν να δίνουν οικονομική και στρα­ τιωτική βοήθεια σε δεκάδες «όικτατορικά καβεστώτα, διαβόητα για τις παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων των πολιτών-τους», 3. Γουατεμάλα, Ονδούρας, Σαλβαδόρ, Νικαράγουα, ΓουΙνία Ισημερινού, Ροδεσία, Νό­ τιος Αφρική. Σαουδική Αραβία και Χόνγκ-Κόνγκ.

88

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

όπως παραδέχεται η «Washington Post» (Μάρτης 77). Φυσικά, ακόμα και οι «θαμώνες» των αμερικανικών νηπιαγωγείων ξέρουν πως κάθε δικτατορία είναι άρνηση της δημοκρατίας και, συνακόλουθα, άρνηση των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Αλλ’ αυτό δεν εμπόδισε τις ΗΠΑ (σύμ­ φωνα με μιά πρόσφατη έκθεση του Κογκρέσσου-τους) «να βρεθούν συχνά ένοχες εναγκαλισμού με κυβερνήσεις που εφαρμόζουν βασανιστήρια και παραβιάζουν ξεδιάντροπα όλες σχεδόν τις εγγυήσεις για τ' ανθρώπινα δικαιώματα4 . . . » Είναι αλήθεια πως, για να δώσουν κάποιαν αξιοπιστία στη σημε­ ρινή «εκστρατεία»-τους, οι Η.Π.Α. περιόρισαν τη βοήθεια σε μερικές απ’ αυτές τις χώρες (Αργεντινή, Ουρουγουάη, Αιθιοπία). Κατά σύμ­ πτωση, βέβαια, πρόκειται για χώρες, όπου λ ι γ ο σ τ ά είναι τα «ενδι­ αφέροντα» της Συμπολιτείας. Τις ά λ λ ε ς , όμως -εκείνες που συνδέ­ ονται άμεσα με ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα- η Ουάσιγκτον ή τις «ξεχνάει» ή προσπαθεί να τις δικαιολογήσει. Ακόμα και την Π ε ρσ ί α, όπου τα βασανιστήρια είναι ε π ί σ η μ α θ ε σ μ ο θ ε τ η μ έ ν α (!). . . ακόμα και την Τ ο υ ρ κ ί α , που ο ίδιος ο Carter την κατάγγειλε προχτές, μ’ έκθεση στο Κογκρέσσο, πως παραβιάζει τα ανθρώπινα δι­ καιώματα στην Κύπρο®. Ο Πρόεδρος, άλλωστε, δεν δίστασε να ομολογήσει, στις αρχές του Μάρτη, πως «υπάρχουν καταπατήσεις ανθρώπινων δικαιωμάτων πολύ σοβαρότερες από κείνες που σχολιάσαμε μέχρι σήμερα», μνημονεύοντας ενδεικτικά την Ουγκάντα, τη Νότιο Κορέα, την Κούβα και... τ ι ς ΗΠΑ!... Το τελευταίο τούτο στάθηκε και το μεγάλο «αντεπιχείρημα» της «κατηγορούμενης» Σοβιετικής Ενωσης. Αποκρούοντας τις αιτιάσεις των ΗΠΑ, το πρακτορείο «Τάςς» έλεγε οργισμένα (1.3.77) πως «υπάρχουν σοβαροί λόγοι για επίκριση των ΗΠΑ στον τομέα αυτόν... αφού ο καπιταλισμός δεν ίχει ν ’ αντιπαρατάξει (στο σοσιαλισμό) παρά ανήθικες μανούβρες στο εκλογικό σύστημα (Watergate)... αφάνταστα κυνικά κγκλήματα και μηχανοραφίες της CIA... αστυνομική καταπίεση των απεργών... ή το FRI. που διατηρεί 160 εκατομμύρια φακέλ/.on; πολιτών ύποπτων για διαφωνία»... Ενώ. λίγο αργότερα (27.5.88). ο Ceaucescu υπερθεμάτιζε: «... Δεν μπορεί να μιλάει κανένας για ανθρώπινα δικαιώματα σε κοινω­ νίες όπου κυριαρχεί η εκμετάλλευση και η κοινωνική και φυλετική ανισότη­ τα, και όπου οι πολίτες στερούνται απ' το βασικό δικαίωμα να έχουν βι­ οποριστική εργασία»...

4. «Time», Μάρτης 1977. 5. Πληροφορίες της τουρκικής uMiXJUin, 18.6.77.

«ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ» ΙΛΑΡΟΤΡΑΓΩΔΙΑ

89

Η Σοβιετική Ενωση, απ’ την άλλη, βεβαιώνει, δια στόματος Μπρέζνιεφ (21.6.77), πως «η ΕΣΣΔ είναι η μόνη χώρα, που το (νέο) Σύνταγμά-της έχει περιλάβει τις 10 βασικές αρχές του Ελσίνκι»... Την ίδια ώρα, οι «αναιδείς» θα θυμηθούν, βέβαια, τις τρομερές «εκ­ καθαρίσεις», τις εφιαλτικές δίκες, τα εωσφορικά στρατόπεδα συγκέν­ τρωσης, τις αποτρόπαιες γενοκτονίες του 1930-40 -που δεν τις εμπό­ δισε κανένα απ’ τα τρία προηγούμενα σοβιετικά Συντάγματα... Αλλά αυτά, πες, ήταν εγκλήματα του Στάλιν, που τα καταδίκασε το 20ό Συν­ έδριο, και ο ίδιος ο Μπρέζνιεφ (24.5.77), σαν «σαφείς παραβιάσεις της σοσιαλιστικής δημοκρατίας». Αλλ’ από τότε κι ώς σήμερα; Πώς η ΕΣΣΔ, που καταδικάζει τις «αδιάκριτες» επεμβάσεις στα εσωτερικά-της, δεν διστάζει να επεμβαίνει η ί δ ι α -διόλου διακρι­ τικά και manu militari, μάλιστα- στα εσωτερικά άλλων χωρών ή αδελ­ φών κομμάτων, κατακεραυνώνοντας τους «αποστάτες» Tito ή κατασυν­ τρίβοντας τις λογής-λογής «ανοίξεις» στη Βαρσοβία (1956) και στην Πράγα (1968); Πώς η ΕΣΣΔ, που κατακρίνει (σωστά) τις εκλογικές μανούβρες, εγ­ κρίνει τις δ ι κ έ ς-τ η ς εκλογικές παρωδίες, όπου οι εκλογείς δεν έχουν κ α ν τη δυνατότητα να εκλέξουν; Πώς η ΕΣΣΔ -όπου, κατά την «Πράβδα» (20.3.77), «τα ανθρώπινα δικαιώματα εξασφαλίζονται πιο αποτελεσματικά και πιο καθαρά παρά στη "ζούγκλα " του καπιταλιστικού κόσμου»-, δεν αναγνωρίζει το πρωταρχικό δικαίωμα γ ν ώ μ η ς στους πολίτεςτης -στους «αμφισθητίες» κομμουνιστές- κι έχει επιδοθεί σ ’ ένα κω­ μικοτραγικό «κυνήγι μαγισσών», που είναι ασύγκριτα πιο επιζήμιο γΓ αυτήν (αλλά και για το σοσιαλισμό), παρά μεραρχίες ολόκληρες από «μάγους»; Είναι πολύ εύκολο, φυσικά, να λες πως την ενδημική κ ρ ί σ η που μαστίζει τις σχέσεις διανοούμενων και εξουσίας στην ΕΣΣΔ και στις λαϊκές δημοκρατίες, την προκαλούν «μερικοί αντεπαναστάτες, σιωνιστές, όργανα του καπιταλισμού, πληρω­ μένα απ' τη CIA, καθάρματα έτοιμα να πουλήσουν την πατρίδα-τους για 30 αργύρια»9. και να τους στέλνεις σε «ευαγή ιδρύματα» για να «ανανήψουν»... Είναι, όμως, λιγότερο εύκολο να «λύσεις» το ενοχλητικό «πρόβλη­ μα» του Ευρωκομμουνισμού, διαγράφοντάς-τον με μιά μονοκοντυλιά σαν «αντισοβιετικό, αντισοσιαλιστικό, υπηρέτη του ιμπεριαλισμού και του ΝΑΤΟ», επειδή διακήρυξε πως πιστεύει «στον πλουραλισμό των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, και στο 6. Π.χ. Kpartopeio «Γα«». 7.6.77 κλ*.

90

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σεβασμό, τη όιασφάύση και την ανάπτυξη των συλλογικών και ατομικών ελευθεριών»1... Είναι ακόμα πιο δύσκολο ν’ αμφισβητήσεις το «αληθές του λόγου» τόσων και τόσων κομμουνιστών ηγετών ή διανοούμενων - απ' τόν Ti­ to, που έλεγε το 1949 πώς «αν ο σοσιαλισμός δεν περικλείνει τον ανθρωπισμό, δεν αξίζει να λέγεται σοσιαλισμός», ώς τον Giuseppe Boffa, που έγραφε πρόσφατα: «Η δυνατότητα να εκφράζονται ελχύθερα όσοι διαφωνούν, είναι μιά πολι­ τική κατάχτηση, α ξ ε χ ώ ρ ι σ τ η απ' το σοσιαλισμό: είναι ένα ανθρώ­ πινο δικαίωμα, που πρέπει να καταξιωθεί και να κατοχυρωθεί... Σοσιαλι­ σμός σημαίνει π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ η -όχι λιγότερη- ε λ ε υ θ ε ρ ί α . π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ α -όχι λιγότερα- δικαιώματα για τον άνθρωπο»... Κι είναι πραγματικά απίθανο να πείσεις οποιονδήποτε πως «προ­ ωθείς το σοσιαλισμό», όταν βοηθάς δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ά κι α ι μ ο ­ σ τ α γ ή καθεστώτα, σαν της Αργεντινής, της Λιβύης ή της Αιθιοπίας, που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν απ’ τους «προστατεύομενους» της άλλης όχθης...

Η «τραγωδία» των ανθρώπινων δικαιωμάτων δεν είναι μόνο ότι ποδοπατιούνται απ’ α υ τ ο ύ ς προπάντων που τα διατυμπανίζουν. Αλλά ότι χρησιμοποιούνται σαν ό π λ ο π ο λ ι τ ι κ ή ς κ α ι δ ι π λ ω μ α ­ τ ί α ς , για την επίτευξη σκοπών ολότελα ά σ χ ε τ ω ν μ’ αυτά. Οταν κραδαίνεις διακηρύξεις που έχεις ο ίδιος ξεσκίσει, μόνο και μόνο για να «κερδίσεις σημεία» απέναντι σ ’ έναν αντίπαλο που δεν είναι περισσότερο αθώος από σένα... τότε είσαι ένοχος όχι μόνο υ π ο κ ρ ι σ ί α ς αλλά και α π ά τ η ς απέναντι στην πολύπαθη και πολύπλαγκτη παγκόσμια κοινότητα. Κι όσο για τις Διασκέψεις, που διασφαλίζουν την ειρήνη-μας και τα δικαιώματά-μας μ ε τ α λ ό γ ι α .. .τ ο υ ς ταιριάζει η αγαναχτισμένη κραυγή του αγγλικού πλήθους, καθώς διαδήλωνε το 1893 εναντίον της Βουλής των Λόρδων: «Να διορθωθούν ή να διαλυθούν» (To mend or to end)... [26.6.1977]

7. Κοινή δήλωση των Berlingucr, Mvchais και Cnitlo στη Μαδρίτη, 3.3.77.

ΤΑ «ΑΣΥΝΗΘΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΑΗΘΗ» Ανοιχτό γράμμα στο νέο πρεσβευτή των ΗΠΑ κ. Schaufele «Ο ανθρωπισμός, η πολιτική, η θρησκεία -όλα το απαιτούν. Πρέπει να προσφέρουμε τη συμπαράστασή-μας στην Ε/.λάόα. Η αστερόεσσα πρέπει να κυματίσει στο Αιγαίο...» W. Η. HARRISON, Αμερικανός στρατηγός, 23.1.1824 «Αιγαίο, σ ' αγαπώ, όχι για το γαλάζιο τ' ουρανού-σου μόνο, Μα για τη δόξα την παλιά που έλαμψεστο φώς-σου...» SEYMOUR BENJAMIN, Αμερικανός διπλωμάτης και λογοτέχνης, 1860 Κύριε. ΠΑΡΧΟΥΝ μερικοί άγραφοι νόμοι της φιλοξενίας και της δι­ πλωματίας, που πάντα τους σεβάστηκαν άτομα και κράτη -α π ’ την πανάρχαιη, νεκρή πια, Ασσυρία ώς τις νεογέννητες πολιτείες της Αφρικής. Ενας απ' τους νόμους αυτούς θεωρεί «άπρεπο» να λ ι θ ο ­ β ο λ ε ί ο φιλοξενούμενος -και, μάλιστα, φιλοξενούμενος ε π ί σ η ­ μ ο ς - το σπίτι όπου θα φιλοξενηθεί ή το κράτος όπου έχει «διαπιστευθεί». Να δηλώνει, ας πούμε, πως το περιβόλι του σπιτιού αυτού θά 'πρεπε ν’ ανήκει στο γ ε ί τ ο ν α... ή πως η θάλασσα του κράτους εκεί­ νου ά δ ι κ α είναι δικιά-του. Εσείς, ωστόσο, δ ι α π ρ ά ξ α τ ε μιά τέτοια «παρατυπία» ή πρωτο­ τυπία... θέλοντας, ίσως, να «φρεσκάρετε» την αγγλοσαξωνική «εκκεντρικότητα» -α ν όχι στο «savoir vivre», τουλάχιστο στο «savoir parler». Και τη διαπράξατε, όταν υποστηρίξατε, την περασμένη Τρίτη, στην Επιτροπή Εξωτερικών της Γερουσίας-σας, πως «η διμερής διένεξη στο Αιγαίο οφείλχται στην ασυνήθη γεωγραφική διευ­ θέτηση που έγινε στο παρελθόν»'. «Ασυνήθης διευθέτηση» ήταν -κατά τη γνώμη-σας- η αναγνώριση

Υ

I. «Βήμα». 13 7.77.

92

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

της ελληνικής κυριαρχίας πάνω στη θάλασσα και στα νησιά του Αι­ γαίου. Ενώ «συνήθης» θα ήταν, βέβαια, η διχοτόμηση -τουλάχιστο!του Αρχιπελάγους, μιά και μερικά απ’ τα νησιά αυτά βρίσκονται πιο κοντά στις τουρκικές παρά στις ελληνικές ηπειρωτικές ακτές... Γ ι’ αυτά τα «ασυνήθη» φταίει το «π α ρ ε λ θ ό ν» -όπω ς λέτε- δη­ λαδή οι Συνθήκες Λονδίνου, Σεβρών, Λωζάννης κλπ. της περιόδου 1913-1923, που καθιέρωσαν αυτή τη «διευθέτηση». Μ’ άλλα λόγια, το παρελθόν, για σας, έχει ηλικία τ ο π ο λ ύ 64 χρόνων... Σαν διαπρεπής, όμως, διπλωμάτης που είστε, θα ξέρετε πως υπάρχει κι έ ν α ά λ λ ο π α ρ ε λ θ ό ν , απέραντα πιο βαθύ και καθοριστικό: το ι σ τ ο ρ ι κ ό π α ρ ε λ θ ό ν . Η διαχρονική, δηλαδή, πορεία και «θη­ τεία» ενός λαού κι ενός έθνους σ’ ένα χώρο, που α υ τ έ ς θεμελιώνουν δεσμούς, δικαιώματα και «τίτλους», ασύγκριτα πιο ακατάλυτους απ’ όποια συμβατικά «πρωτόκολλα». Οι Συνθήκες ε π ι κ υ ρ ώ ν ο υ ν , απλούστατα, το παρελθόν αυτό. Η, αντίθετα, το π α ρ α β ι ά ζ ο υ ν , κάτω απ’ τη δύναμη της βίας -ώσπου οι αγώνες των λαών κι η δύναμη της Ιστορίας έρχονται, κάποτε, να το α π ο κ α τ α σ τ ή σ ο υ ν και πά­ λι...

Οι ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ μελέτες, όπου σίγουρα θα έχετε επιδοθεί, θα σας πληροφόρησαν, παράλληλα, π ο ι ό είναι το παρελθόν της περιοχής, που τόσο «ασυνήθιστα» διευθετήθηκε πριν μισόν αιώνα. Αλλωστε, ακόμα και τα σκολιαρόπαιδα του Κολοράντο ή του Τέξας θα μηδενίζονταν αν δεν ήξεραν λ.χ. πως η «περιοχή» αυτή μ π ή κ ε στην Ιστορία μ α ζ ί με τον Ελληνισμό κι έ μ ε ι ν ε στην Ιστορία α ν α π ό σ π α σ τ α δ ε μ έ ν η μαζί-του... Πως αυτή εδώ η θάλασσα εί­ ναι ελληνική απ’ τους νεολιθικούς ακόμα χρόνους, πολύ πριν επινο­ ηθεί η γραφή που χρησιμεύει για τις λογής - λογής «Συνθήκες»... Πως ολόγυρά της πρωτακούστηκε και τελειώθηκε η ελληνική γλώσσα -κι α υ τ ή μιλιέται εδώ αδιάκοπα ώς τα σήμερα... Πως σ ’ α υ τ ό το π έ­ λαγος ανθίσανε και λάμψανε οι πρώτοι ελληνικοί πολιτισμοί -ο Μινωικός, ο Μυκηναϊκός, ο Κυκλαδικός- κι όλοι οι άλλοι που ακολού­ θησαν κατόπι... Πως στ’ ακρογιάλια-του άναψε η πρώτη σπίθα της ελληνικής φιλοσοφίας -τη ς Ιωνικής- και στις θαλασσινές πολιτείεςτου τραγούδησαν οι πρώτοι Ελληνες λυρικοί ποιητές... Και δεν ξεχνάτε, βέβαια, πως σε τ ο ύ τ α εδώ τα νερά αναχαιτί­ στηκε και συντρίφτηκε ο περσικός χείμαρος απ' τα «ξύλινα τείχη», τα καράβια των Ελλήνων, που «άλλαξαν την ιστορία του κόσμου»... Κι από τότε, το πέλαγος α υ τ ό στάθηκε, μέσα στους αιώνες, ο «θαλασ­ σινός αγρός» της ελληνικής φυλής, αλλά κι ο υγρός προμαχώνας-της στις επιδρομές απ' Ανατολή και Δύση, από «πιστούς» κι «άπιστους», από θεόληπτους και χρυσόληπτους Μωαμεθανούς ή Φράγκους... Σε κάθε σταγόνα τούτης της γαλανής θάλασσας αντιστοιχούν ποτά­

ΤΑ «ΑΣΥΝΗΘΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΑΗΘΗ»

93

μια από ιδρώτα κι αίμα των Ελλήνων, για να μην πάψει ποτέ νά’ ναι ελληνική -επειδή αυτή η θάλασσα ήταν κι είναι η ζ ω ή-τους κι η μ ν ή μ η-τους... « Π Α Λ ΙΕ Σ ρομαντικές ιστορίες», θα πείτε. Και θα προσθέσετε, ίσως: «Στο μεταξύ, σεισμικές αλλαγές έγιναν στην περιοχή... και, για τέσ­ σερις ολόκληρους αιώνες, η "ελληνική λίμνη” του Αιγαίου ήταν λ ί­ μνη ο θ ω μ α ν ι κ ή»... Το περίεργο είναι πως το ί δ ι ο «ρομαντικά» αντιμετώπιζαν άλλοτε το χώρο αυτόν οι ίδιοι ο ι σ υ μ π α τ ρ ι ώ τ ε ς - σ α ς - π ο υ θεωρούσαν σ τ ί γ μ α και ό ν ε ι δ ο ς της οικουμένης την παράδοση της Ελλά­ δας και του Αιγαίου στην τουρκική βαρβαρότητα. Ενας παλιός «συνάδελφός»-σας λ.χ., ο μεγάλος-σας Thomas Jefferson -πρεσβευτής στο Παρίσι, τότε- θρηνούσε επειδή «τα ωραιότερα κομμάτια του αρχαίου κόσμου [Ελλάδα, Αίγυπτος, Συ­ ρία κλπ.] είναι τώρα νεκρά» [κάτω απ’ την τούρκικη σκλαβιά] (26.5.1788)... Πιο ανυπόμονος, ο συγγραφέας-σας Brackenridge οραματιζόταν την ώρα όπου «η ευρωπαϊκή Τουρκία και τα νησιά του Αρχιπελάγους θ' ακούσουν τον αγαπημένο εκείνον ήχο, το σάλπισμα της Ελευθερίας»... Κι όταν ο ήχος αυτός αντιλάλησε σ ’ όλο τον κόσμο, κύματα φιλελ­ ληνισμού ξεσηκώθηκαν στη μακρινή-σας χώρα -που τα εκφράζουν οι απλοί, αλλά συγκινητικοί στίχοι ενός Αμερικάνου εθελοντή στην Επανάστασή-μας, του George Jarvis: «. . . για τη λευτεριά, εγώ θε ν’ απομείνω σε τούτες δω τις θάλασσες που στη σκλαβιά στενάζουν, ώοπου του Τούρκου τα δεσμά Οε να τα δω να σπάζουν...» (1824) Ενας άλλος συντοπίτης-σας, ο George Jones -δάσκαλος και παπάς στη φρεγάτα «Constitution», που βρέθηκε στις ελληνικές θάλασσες το 1826-27- θα γράψει για τους νησιώτες και τα νησιά του Αιγαίου: «. . . Κοιτάς τους ανθρώπους αυτούς, προσέχεις τα λόγια-τους, κι ύστερα σηκώνεις τα μάτια-σου ψηλά κι ατενίζεις αντό τον ηλιόχαρο γαλανό ουρανό και τις αρμονικές γραμμές των βουνών και τα μαρμάρινα ερείπια, κι ασυ­ ναίσθητα λες: Ν α , α υ τ ή ε δ ώ ε ί ν α ι η Ε λ λ ά δ α » . Κι αν όλα τούτα είναι «ρομαντικά», δεν είναι ρομαντική διόλου και διόλου ανεπίκαιρη η έκρηξη ενός μεγάλου Αμερικάνου φιλέλληνα, του Samuel Howe, που έγραφε απ’ την Αίγινα σ’ ένα φίλο-του (31.1.1829): «. . . Είναι, ωστόσο, μάταιο να συζητάμε για δίκαιο ή αρχές. . . όταν τα εννιά δέκατα των ανθρώπων στενάζουν κάτω απ’ τη σκλαβιά. . . Ακόμα κι η Ευρώπη ανέχεται την άθλια τυραννία ενός λαού, που κανένας δεν αγαπά, ελάχιστοι τον εκτιμούν και όλοι τον φοβούνται! Κω καμιά κυβέρνηση σε

94

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τούτον τον π/Λνήτη δεν κατάφερε να λυτρωθεί απ' το στενό-της συμφέρον και να δει πιο π/ατειά, πιο ελεύθερα τα δικαιώματα του ανθρώπου... Μήπ<·>ς η κυβέρνησή-μας σήμερα δεν κάνει το παν για να καταφέρει να υπο­ γράψει μιά συνθήκη με τον τύραννο της Κωνσταντινούπολης;»*. Αν εσείς «πρωτοτυπείτε» στα διπλωματικά ήθη, οι κυβερνήσεις -όπως βλέπετε- δεν πρωτοτυπούν διόλου στα ήθη τα διεθνή... Α Υ Τ Ο , λοιπόν, το «παρελθόν» θέλετε να σβήσετε με μιά μονοκοντυλιά -ποδοπατώντας, διπλωμάτης εσείς, και τους δ ι ε θ ν ε ί ς κ α ­ ν ό ν ε ς , που λένε ρητά πως μιά περιοχή ανήκει στο λαό που την κατοικεί μ ό ν ι μ α και που αποτελεί ζ ω τ ι κ ή α ν ά γ κ η για την ύπαρξή-του. Π ο ι ό ς τάχα λαός κατοίκησε τ ό σ ο μόνιμα μιά περι­ οχή, όσο ο ελληνικός τον αιγαιατικό χώρο... και για π ο ι ό ν λαό ο χώρος αυτός αποτελεί α π ό λ υ τ α ζωτική ανάγκη, παρά για τον ελ­ ληνικό; Και σε μιά, τ έ τ ο ι α χώρα, σαν την Τουρκία, θέλετε να παραδώ­ σετε ουσιαστικά το Αιγαίο -σ ε μιά χώρα, που δεν απαρνήθηκε ποτέ το «άθλιο», «ανέντιμο» και «τυραννικό» δικό-της παρελθόν; Γιατί δεν θ’ αγνοείτε, βέβαια, όχι πια τις «σκονισμένες σελίδες της Ιστορίας», αλλά τις ολότελα πρόσφατες και «ζέουσες». Δεν θ’ αγνο­ είτε τις φρικιαστικές γ ε ν ο κ τ ο ν ί ε ς , όπου η σουλτανική ή «δημο­ κρατική» Τουρκία επιδόθηκε, στον ίδιο τον αιώνα-μας... Δεν θ’ αγνο­ είτε πόσα εκατομμύρια Ελλήνων, Αρμένιων, Κούρδων, εξοντώθηκαν κι εξοντώνονται, ληστεύτηκαν και ληστεύονται, ξεσπιτώθηκαν και ξεσπιτώνονται απ’ τις εστίες-τους, όπου χιλιάδες χρόνια είχαν ε κ ε ί ν ο ι φτιάξει πολιτισμό... Δεν μπορεί να μην έχετε ακούσει για το εφιαλτικό «π ο γ κ ρ ό μ» κατά των Ελλήνων της Πόλης (6.9.1955), που ο ανταποκριτής του «Daily Mail» το χαρακτήριζε «χειρότερο απ' όποιαν εικόνα καταστροφής αντιμετώπισα κατά τους με­ γάλους βομβαρδισμούς των αγγλικών πόλεων στον τελευταίο πόλεμο». Ενώ ο συμπατρκότης-του P. Richardson, στο βιβλίο-του «// Ευρώπη του 1950-1960». πςηγ»:ί: «Κανένας δεν είχε την παραμικρή αμφιβολ.ία -πράγμα που αποδείχτηκε, άλ.λ.(υστε, αργότερα- πως εκείνο το ξέσπασμα λυσσαλέου ανθελληνικού φα­ νατισμού. αποτελούσε π ο λ ι τ ι κ ή π ρ ά ξ η τ η ς τ ο υ ρ κ ι κ ή ς κ υ ­ β έ ρ ν η σ η ς ». Και αποκλείεται, ενήμερος εσείς διπλωμάτης, να μην έχετε διαβά­ σει την Εκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τ’ απαίσια τουρκικά εγκλήματα στην Κ ύ π ρ ο , που άρχισαν εδώ και τρία ακριβώς χρόνια 2. Βλ. τα κείμενα και τους στίχους αυτούς στο θιλίο του Αμερικανού Stephen A. Larrabec. Ελλάς 1775-1865. Πώ; την αδαν οι Αμερικανοί (1951). μεταφρ. Ν. Πακαγιάννη, Αθήνα. χ.χ.. σελ. 13. 14. 55. 78. 92. 153. 255.

ΤΑ «Α ΙΥΝΗΘΗ» ΚΑΙ ΤΑ «ΑΗθΗκ

95

(τϊ χαρακτηριστική σύμπτωση!) και συνεχίζονται ακαταπόνητα -κ ι ατιμώρητα... Η μήπως τον στοχαστικό φιλοτουρκισμό-σας τον υπαγόρευσαν οι ακάματοι κι αδάμαστοι αγώνες της χώρας αυτής για την «υπόθεση των Δημοκρατιών»; Οπως στον Α' και Β' Παγκόσμιο Πόλεμο λ χ ., όπου η Τουρκία ή πολεμούσε εναντίον-σας ή κρατούσε καιροσκοπική και κερδοσκοπική ουδετερότητα -τη ν ώρα,ίσα-ίσα, που οι.Ελληνες μά­ χονταν Kat σταυρώνονταν π λ ά ι-σας, σ’ αυτές εδώ τις θάλασσες, για να θριαμβεύσει «το δίκιο, η ελευθερία κι η αυτοδιάθεση των λαών»που τόσο αδίσταχτα τα λησμονάτε εσείς, σήμερα. . .

Κι ΟΜΩΣ... Σ’ α υ τ ό το κράτος -που «όέ σέβεται ούτε την ίδια την υπογραφή-του»- εσείς και τα Πεντάγωνά-σας και τα Υπουργεία-σας, προσφέρετε αμέριστη την συμπαράστασή-σας - μ ’ έ ξ ο δ ά-μ α ς! Ποιά ήταν η στάση του άλλοτε προϊσταμένου και διδάχου-σας κ. Kissinger, το ξέρετε καλύτερα από μας. Και στην τροχιά-του, Γραμματείς και Στρατηγοί του ΝΑΤΟ και της Ουάσινγκτον (οι Luns.oi Haig, οι Nowlton και Σία) δεν παύουν να μοχθούν για τα «δίκαια» της αδικη­ μένης Τουρκίας. Κι όχι με λόγια μόνο! Σαν πρακτικοί άνθρωποι που είσαστε, επιστρατεύετε Ευρωπαίους κι Ασιάτες υποταχτικούς-σας, κι εφοδιάζετε κ ρ υ φ ά την Τουρκία μ ε π υ ρ α ύ λ ο υ ς , εξαπατώντας το Κογκρέσσο-σας και τον κόσμο όλο3. Για ν’ αμυνθεί, βέβαια, η κατα­ τρεγμένη αυτή χώρα ενάντια στην «ελληνική επιθετικότητα». Αλλά και για να μπορέσει ν’ απλώσει την ευλογία του πολιτισμού-της στο Αιγαίο και ν’ αναβιώσει «αντίθετα από κάθε αίσθημα εθνικής τιμής... η εξαθλίωση της τόσο ιερής στη μνήμη όλων γης», όπως έγραφε , το Γενάρη του 1816, το αμερικάνικο περιοδικό «Portfo­ lio»4... Ο Τ Α Ν ο Σκωτσέζος λόρδος Elgin λεηλάτησε τα «μάρμαρα» της Ακρόπολης, ο Byron τον αποκάλεσε «πιο άτιμο απ’ τον Ηρόστρατο»®. Κι ένα αγαναχτισμένο χέρι χάραξε, τότε, στη δυτική πλευρά του Παρ­ θενώνα, τούτο το επίγραμμα: «Quod non fecerunt Gothi, hoc fecerunt Scoti» (Ο,τι δεν έκαναν οι Γότθοι, τό 'καναν οι Σκώτοι)... θ α θέλατε εσείς και η κυβέρνησή-σας, με τη στάση-σας -που συ­ δαυλίζει, συντρέχει και συντονίζει τον αρπαχτικό τούρκικο σωβινισμό

3. «Βήμα». 13.7.77. 4. Σε: Uuabee. ο.κ.. σελ. 28 5. Στο ονομαστό κοιημά-του «Ή Καχάρα της Αθηνάς».

96

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

και τα ληστρικά μεγάλα συμφέροντα στο Α ιγαίο- να εμπνεύσετε ένα άλλο επίγραμμα: «Quod fecerunt Musulmani, hoc faciuiu nunc Americani» (Ο,τι έκαναν οι Μουσουλμάνοι, κάνουν τώρα οι Αμερικάνοι); Θα ήταν, βέβαια, οδυνηρή για την «εθνική-σας τιμή» αυτή η εξομοίωσή-σας με τους βανδάλους. Αλλά όχι κι άδικη. Γιατί η «υψηλή διπλωματία» και η «ρεαλιστική πολιτική» δείχνονται, πολλές φορές, τόσο απίθανα «αήθεις», που καταντάνε -συμπαθείστε-μεαπύθμενα κακοήθεις... Με την πρεπούμενη εκτίμηση [17.7.1977]

«Π Τ Ω Σ Η » Χ Ω Ρ ΙΣ Ε Π ΙΠ Τ Ω Σ Ε ΙΣ Μύθοι και επιμύθια της «αλλαγής» «Στέκονταν τ ό σ ο χ α μ η λ ά , που ακόμα κι όταν πέσανε, δεν πάθανε τίποτα...» ANATOLE FRANCE, «Οι γνώμες του κ. Πουανιάρ» - «Οι υπουργοί». ΕΣ μου πώς γιορτάζεις, να σου πω ποιός είσαι», θα 'λεγε κανέ­ νας, βλέποντας π ώ ς η τρίχρονη κυβέρνησή-μας «τιμά» τις επετείους των τελευταίων δέκα χρόνων. Πώς λ.χ. λάμπει διά της απουσίας-της στις επετείους του Πολυτεχνείου... και πώς λάμπει διά της Αστυνομίας-της στις επετείους της 21 Απριλίου (το 1975) ή της 23 Ιουλίου (το 1975 και το 1976)... Πώς γιορτάζει η ίδια, σαν «επίσημο κράτος», την πτώση της δικτατορίας στους προεδρικούς κήπους... και πώς α π α γ ο ρ ε ύ ε ι τον «εν υπαίθρω» εορτασμό-της στον «ανεπί­ σημο λαό»... Φέτος, όμως, γιόρτασε και σ ’ ά λ λ ο υ ς χώρους την «αλλαγή» το κράτος-μας: στο Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο και στο Μικτό Ειδικό Στρατιωτικό Συμβούλιο. Ο εορτασμός, εκεί, έγινε με την πρέπουσα ευπρέπεια και μεγαλοπρέπεια: Το πρώτο προβίβασε σε Αρεοπαγίτες πέντε δικαστικούς, άλλοτε προέδρους στρατοδικείων της δικτατορίας. Το δεύτερο «αποκατέστησε».σαν... «διωχθέντας από την δικτατορία» αξιωματικούς που είτε συνεργάστηκαν μ’ αυτήν, είτε σταδιοδρόμησαν σ ’ αυτήν -ενώ α γ ν ό η σ ε άλλους που είχαν π ρ α γ μ α τ ι κ ά και αντιταχθεί και διωχθεί. Ετσι, η «αλλαγή» γιορτάστηκε σ υ μ β ο λ ι κ ό τ α τ α , όχι μόνο με μιάν ακόμα α π α λ λ α γ ή μερικών ακόμα οργάνων της τυραννίας, αλλά και με την πανηγυρικότατη ε π ι β ρ ά β ε υ σ ή τους. Που, σε τε­ λευταία ανάλυση, είναι και επιθράθευσή-ΤΗΣ... Φυσικά, δεν απορούμε πια. Οταν ο ίδιος ο υπουργός της Δικαιοσύ­ νης έλεγε στη Βουλή πως «δεν πρέπει να είμαστε απαιτητικοί (για κα­ θάρσεις και τιμωρίες ενόχων), επειδή η δικτατορία δεν κατελύθη, αλλά παρέδωσε την εξουσία»... όταν ο ίδιος ο υπουργός Αμύνης συμβούλευε

Π

98

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τα Συμβούλια Επανακρϊσεως των αξιωματικών να «αποφύγουν τις υ π ε ρ β ο λ ι κ έ ς π α ρ α χ ω ρ ή σ ε ι ς » σ’ εκείνους που διώχθηκαν απ’ τη δικτατορία... τί άλλο έκαναν παρά να «υποθάλλουν» έμμεσα την κ α τ α ξ ί ω σ η εκείνης και την ε π α ν α δ ί ω ξ η εκείνων;

Σ’

ΑΥΤΗ την απαλλαγή - αποκατάσταση της δικτατορίας κατατεί­ νουν, άλλωστε, δυό μ ύ θ ο ι που καλλιεργούνται (κακόπιστα ή καλό­ πιστα) τρία χρόνια τώρα: Ο πρώτος μύθος - που τον διατυμπανίζουν φανεροί και κρυφοί ερα­ στές της τυραννίας, αλλά τον υιοθετούν, αλίμονο, και υπουργοί της Δημοκρατίας - υποστηρίζει πως «η δικτατορία αποσύρΟηκε με τη θέλησή-της και παραχώρησε τη Οέσητης στη Δημοκρατία». Είναι τόσο φαιδρά και τόσο πασίγνωστα α ν υ π ό σ τ α τ ο ς ο μύθος αυτός, που περιττεύει πια και η αντίκρουσή-του. Ακόμα και οι γραικύλοι συνεργοί-της παραδέχονται (κατ’ ιδίαν) πως η τυραννία δεν αποσύρθηκε, αλλά γ κ ρ ε μ ί σ τ η κ ε -επειδή είχε σ α π ί σ ε ι ανεπα­ νόρθωτα και τίποτα πια δεν μπορούσε να την κρατήσει στη ζωή. Και είχε σαπίσει από δυό παράγοντες: ε σ ω τ ε ρ ι κ ά , απ’ τις δικές-της αμαρτίες, εγκλήματα και προδοσίες - ε ξ ω τ ε ρ ι κ ά , απ’ την εχθρό­ τητα της συντριπτικής πλειοψηφίας των Ελλήνων, που την αντιμετώ­ πιζαν σαν καθεστώς ε θ ν ι κ ή ς κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς και ε θ ν ι κ ή ς καταισχύνης. Και μόνη η ανάμνηση του πανικού, της διάλυσης, της φυγομαχίας των «κυθερνητών»-μας, τις φοβερές εκείνες μέρες του Ιουλίου 1974, φτάνει για να καταδειχθεί πως η δικτατορία δ ε ν μ π ο ρ ο ύ σ ε να «αποσυρθεί» -γιατί, απλούστατα, δ ε ν υ π ή ρ χ ε π ια ... Ωστόσο, ο μύθος αυτός μηρυκάζεται και αναμηρυκάζεται αδιάκοπα. Επειδή διπλός είναι ο σκοπός-του: να δ ι κ α ι ω θ ε ί η δικτατορία όχι μόνο στο π α ρ ε λ θ ό ν , αλλά και στο μ έ λ λ ο ν . Οι κάθε λογής θαυ­ μαστές και καρπωτές-της μπορούν έ τ σ ι να ισχυρίζονται το «λογικό» τούτο: Μιά δικτατορία που επιβλήθηκε επειδή το υπαγόρευσε (τάχα) η «εθνική ανάγκη» και αποσύρθηκε επειδή της το υπαγόρευσε (δήθεν) η «εθνική-της συνείδηση», είναι καθεστώς ιστορικά, εθνικά, πολιτικά, ηθικά δ ι κ α ι ω μ έ ν ο . Κάτι παραπάνω: καθεστώς, κ α ι μ ε λ λ ο ν ­ τ ι κ ά π α ρ α δ ε κ τ ό κ α ι ν ό μ ι μ ο -όταν, βέβαια, παρουσιαστεί μιά α ν ά λ ο γ η «εθνική ανάγκη»... Και ξέρουμε όλοι π ώ ς σ κ η ν ο θ ε ­ τ ο ύ ν τέτοιες φανταστικές «εθνικές ανάγκες» εκείνοι που τις χρει­ άζονται, για να λεηλατήσουν και ν’ ατιμάσουν το έθνος με ήσυχη την «εθνική-τους συνείδηση»... Π Ο Λ Υ μεγαλύτερη «πέραση», όμως, έχει ο άλλος μύθος -που τον πιστεύουν ακόμα και γνήσιοι πολέμιοι της τυραννίας. Ο μύθος πως

«ΠΤΩΣΗ» ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

99

«η δικτατορία δεν Οα "έπεφτε", αν δεν είχε την "αφροσύνη" να επιχειρή­ σει το πραξικόπημα στην Κύπρο». Παραγνωρίζουν, ωστόσο, όλοι αυτοί πως η δικτατορία δ ε ν μ π ο ­ ρ ο ύ σ ε να μην κάνει αυτό το «άφρον εγχείρημα». Παραγνωρίζουν πως το τερατώδες εκείνο πραξικόπημα δεν ήταν ένα «παράλογο λά­ θος» της στρατιωτικής χούντας. Κάθε άλλο! Βρισκόταν απόλυτα μέσα στη λ ο γ ι κ ή και στη « β ι ο λ ο γ ί α » του «καθεστώτος»... και αποτελούσε α ν ά γ κ η γΓ αυτό, και α ν α γ κ α ί α κ α τ ά λ η ξ ή - τ ο υ . Και τούτο, για τρεις, τουλάχιστον,λόγους: Πρώτα - πρώτα: το πραξικόπημα στην Κύπρο το «επέβαλλε» η ίδια η φ ύ σ η της δικτατορίας. Ενα καθεστώς εγκληματικό και προδο­ τικό απ’ τη γέννησή-του, για να επιζήσει είναι υ π ο χ ρ ε ω μ έ ν ο να προχωρεί από έγκλημα σ' έγκλημα κι από προδοσία σε προδοσία -ώσπου φτάνει στο ναδίρ αυτής τηςθδελυρής κλιμάκωσης. Το χουντο­ τουρκικό ανοσιούργημα στην Κύπρο δεν θα μπορούσε π ο τ έ να επιχειρηθεί, αν δεν είχε προηγηθεί το ά λ λ ο εκείνο κακούργημα του Νοέμβρη 1967: η α π ο γ ύ μ ν ω σ η της μεγαλονήσου απ’ τις ελληνι­ κές στρατιωτικές δυνάμεις, και η παράδοσή-της στο έλεος των χουν­ τικών μηχανοραφιών και των οθωμανικών ορέξεων. Και η απογύ­ μνωση αυτή δεν θα είχε π ο τ έ πραγματοποιηθεί, αν η απριλιανή συμ­ μορία δεν ήταν γ υ μ ν ή από κάθε λαϊκή υποστήριξη και έτοιμη να « π ο υ λ ή σ ε ι » τ α π ά ν τ α για να κρατήσει την εξουσία που είχε υπεξαιρέσει λίγους μήνες πριν. Αβυσσος άβυσσον επικαλείται, και προδοσία προδοσίαν... Επειτα: το πραξικόπημα το «επέβαλλε» η ολοκληρωτική α π ο ­ σ τ ρ ο φ ή του ελληνικού λαού για τη δικτατορία και η ολοκληρωτική α π ο τ υ χ ί α-της στη διαχείριση των «κοινών». Ακόμα και ο άλλοτε θαυμαστής των «αγνών συνταγματαρχών», C. Schulzberger, ομολογού­ σε, πριν λίγες μέρες, πως, τις παραμονές της «αλλαγής», «η Ελ/Λδα κλυδωνιζόταν στο χείλος της τεφροδόχου της Ιστορίας»'... Ενα καθεστώς, λοιπόν, που ξέρει ότι κρέμεται στο κ ε ν ό . . . ότι στηρίζεται μόνο στη βία και στην τρομοκρατία... ότι αντιμετωπίζεται απ' τον αιχμάλωτο λαό-«του» με μίσος, χλεύη και περιφρόνηση... ένα καθεστώς που έχει γοερά ν α υ α γ ή σ ε ι σ' όλους τους τομείς της εξουσίας, παραπαίοντας απ’ το οικτρό στο γελοίο κι απ’ το άθλιο στο τραγελαφικό... έχει α π ό λ υ τ η α ν ά γ κ η να κατασκ:υάσει «ιδανι­ κά» στηρίγματα του σαθρού οικοδομήματός-του, «ιδανικά» φύλλα συκής της γύμνιας-του, «ιδανικά» προσωπεία της ανικανότητάς-του. Εχει απόλυτη ανάγκη ν’ αντιδράσει στην κακοήθη εσωτερική αναιμία-του με εξωτερικούς ορούς και ενέσεις. Εχει απόλυτη ανάγκη να κρύψει την α τ ι μ ί α που αποτελεί για το έθνος και τη δ ι ά λ υ σ η 1. -New York Times. . 25.7.77.

100

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

του τόπου, με μεγαλεπήβολες επιχειρήσεις για την «εθνική τιμή» και την «εθνική αποκατάσταση». Είναι η μοναδική-του ελπίδα να σκεπά­ σει τη χρεωκοπία-του κι η μόνη-του πιθανότητα ν’ αποσπάσει αν όχι τη λαϊκή επιδοκιμασία, τουλάχιστο τη λαϊκή ανοχή... Μπορεί οι λαοί ν' ακινητοποιούνται με «γύψους» και να θουβαίνονται με φίμωτρα. Αλλά αυτή η καταναγκαστική ακινησία και σιωπή προκαλούν α γ ­ κ ύ λ ω σ η και α σ φ υ ξ ί α στα ί δ ι α τα καθεστώτα που τις επιβάλ­ λουν. Γι’ αυτό κι εκείνα αναζητούν απεγνωσμένες διεξόδους -που εί­ ναι, συχνά, έξοδοι αυτοκτονίας... Τέλος: Το πραξικόπημα το «επέβαλλε» η ξ ε ν ο δ ο υ λ ε ί α της δι­ κτατορίας. Ενα καθεστώς που χρωστάει την τερατογέννησή-του σε ξέ­ νους «υποβολείς» και την επιβίωσή-του αποκλειστικά σε ξένους τρο­ φοδότες, είναι φυσικά έ ρ μ α ι ο των ορέξεών-τους και π ε ι θ ή ν ι ο ς ε κ τ ε λ ε σ τ ή ς των επιταγών-τους. Πολύ περισσότερο, όταν ή από­ λυτη έλλειψη λαϊκής συμπαράστασης αφήνει για μ ο ν α δ ι κ ό του στήριγμα τα ξένα δεκανίκια - ή τα ξένα τάνκς... Και δεν χρειάζεται να προσθέσουμε το πασίγνωστο πια και ομολογημένο άλλωστε: πως «διακαής πόθος» των «συμμάχων»-μας ήταν η «καρατόμηση» του Μα­ κάριου και η διχοτόμηση της Κύπρου. Προχτές ακόμα, ο Πρόεδρος Αρχιεπίσκοπος αποκάλυψε ότι «οι σύμμαχοι έδωσαν το πράσινο φως για να γίνει η εισβολή»2. Αλλά η τουρκική εισβολή δεν θα γινόταν π ο τ έ, αν δεν είχε προηγηθεί το χουντικό πραξικόπημα -κ ι αυτό, πάλι, δεν θα μπορούσε π ο τ έ να πραγματοποιηθεί, χωρίς να πάρει το «πράσινο φως» από τη δάδα της Ελευθερίας που καταυγάζει τις θαλάσσιες πύλες της υπερ­ ατλαντικής «προστάτισάς»-μας... Για όλους αυτούς τους λόγους, το πραξικόπημα που στάθηκε η αρχή του τέλους της δικτατορίας, ήταν το α ν α π ό τ ρ ε π τ ο α π ο ­ κ ο ρ ύ φ ω μ α ενός καθεστώτος αντιλαϊκού, εγκληματικού και προδο­ τικού... ξενόφερτου, ξενοκίνητου και ξενόδουλου. Η ακαταμάχητη διαλεκτική δύναμη της Ιστορίας έφερε τη δικτατορία μπροστά στο δί­ λημμα και την παγίδα: ή να κ ά ν ε ι αυτό το «απονενοημένο διάβημα» ή να σ ω ρ ι α σ τ ε ί στα πόδια-της. Ιαρδονικά, κ α ι το έκανε κ α ι σωριάστηκε... Οσοι ψευδέστατα ισχυρίζονται (άλλοτε και τώρα) πως «η Δημοκρα­ τία δεν κατελύθη το 1967, αλλά κατέρρευσε υπό το βάρος των σφαλμάτων-της», θα έπρεπε (αν είχαν και υποψία εντιμότητας) να ομο­ λογήσουν πως η δ ι κ τ α τ ο ρ ί α δ ε ν « α π ε σ ύ ρ θ η » , α λ λ ά κ α ­ τ έ ρ ρ ε υ σ ε υπό το β ά ρ ος των ε γ κ λ η μ ά τ ω ν - τ η ς . Η ιστορική «νέμεση» τιμωρεί πολύ πιο γρήγορα και, οπωσδήποτε, πολύ πιο ανελέητα παρά οι άνθρωποι. Που, άλλωστε, στη δική-μας περίπτω­ 2. ·Νία». 23.7.77.

«ΠΤΩΣΗ» ΧΩΡΙΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

101

ση, δ ε ν τ ι μ ώ ρ η σ α ν κ α ν . Η κι αν τιμώρησαν ελάχιστους για ελάχιστα τ υ π ι κ ά εγκλήματα, άφησαν ολότελα ατιμώρητη την π ε λώρια, ου σ ια σ τι κ ή , έσχ ατ η πρ'οδοσία ο λ ό κ λ η ρ η ς τ η ς ε φ τ α ε τ ί α ς . .. Δ ε ν απορούμε, λοιπόν, για τον τ ρ ό π ο που γιορτάστηκε η «πτώση» της δικτατορίας. Οι εορτασμοί βρίσκονται πάντα σε άμεση συνάρ­ τηση με την «κοσμοθεωρία» των εορταστών... Οσοι, όμως, στεφανώνουν τους πιστούς της δικτατορίας και τους άπιστους της Δημοκρατίας, θα ’πρεπε να θυμούνται τί τ ρ α γ ι κ έ ς σ υ ν έ π ε ι ε ς είχε μιά ανάλογη στάση ύστερ’ από μιάν ά λ λ η «αλλα­ γή»: την επανάσταση του 1909. Κ α ι τ ό τ ε ο Βενιζέλος έκανε το «μοιραίο λάθος» όχι μόνο να συχωρέσει, αλλά και να ε γ κ ο λ π ω θ ε ί τους πρωτεργάτες της ώς τότε αθλιότητας και υπαίτιους του «αί­ σχους» του 1897 -με πρώτο και χειρότερο τον ίδιο το «θρόνο»: «Υπηρεσία» ολόκληροι, θέσεις υψίστης σημασίας, τιμητικαί διακρίσεις παρεχωρήθησαν εις φυσικούς εχθρούς της νέας καταστάσεως», παρατηρεί μελαγχολικά ο Γ. Βεντήρης3. Αποτέλεσμα, άμεσο και ανα­ πόδραστο: η υ π ο ν ό μ ε υ σ η του «μεγάθυμου» Βενιζέλου απ’ τους ευεργετημένους, και η καταλυτική τραγωδία του « ε θ ν ι κ ο ύ δ ι χ α ­ σμού»... Κι όσοι -α π ’ την άλλη- πικραίνονται, επειδή «αναγνωρίζονται» οι «υπηρεσίες» των ενεργουμένων της δικτατορίας και παραγνωρίζονται οι θυσίες των μαχητών της Δημοκρατίας... όσοι οργίζονται επειδή οι νόμοι που έγιναν για ν’ αποκατασταθούν τα θ ύ μ α τ α της τυραννίας χρησιμοποιούνται για να προαχθούν οι σ υ ν ε ρ γ ά τ ε ς - τ η ς... ας θυμηθούν πως και μιά ά λ λ η , ασύγκριτα μεγαλύτερη Αντίσταση, την ί δ ι α τύχη είχε και για τους ί δ ι ο υ ς λόγους... Πριν δέκα μόλις μέ­ ρες, έν’ απ’ τα κύρια στελέχη του ΕΔΕΣ, ο Κ. Κόκκινος, έλεγε, στην εκπομπή που αφιέρωσε το BBC στα 35 χρόνια απ’ την ίδρυση της αντιστασιακής εκείνης οργάνωσης της κατοχής: «Οι παράγοντες που αντέδρασαν και αντιδρούν στην αναγνώριση της Αντίστασης, εξακολουθούν να είναι στο παρασκήνιο... Είναι εκείνοι που δεν πήραν καθόλ.ου μέρος στην Αντίσταση. Είναι εκείνοι που τις στιγμές της οδύνης και του μαρτυρίου της χώρας, την εγκατέλειψαν. Είναι εκείνοι που, πάνω στη Ουσία των άλλων έχτισαν δικές-τους καρριέρες...»*. Τέτοια πολύφερνα «χτίσματα» και, γενικότερα, τέτοιοι πολύχρυσοι οικισμοί και μηχανισμοί, πρέπει να φυλάγονται σαν εθνικές κιβωτοί. Κι οι καλύτεροι φύλακές-τους είναι η α μ ν η σ ί α για τα θύματα και η α μ ν η σ τ ί α για τα εγκλήματα... [31.7.1977] 3. Η Ελλάς too 1910-1920. Αθήνα, 1931, τομ. Α’. σελ. 192-193. 4. «Καθημερινή·, 29·.7.77.

Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ Διελκυστίνδα θίας και αίματος «Οι πλούσιοι έγιναν πλουσιότεροι, καί οι φτωχοί φτωχότεροι, και το καράβι του κράτους παραδέρνει ανάμεσα στη Σκύλα και στη Χάρυβδη της αναρχίας και του δεσποτισμού». SHELLEY. Υπεράσπιση της Ποίησης (1821) ΡΟΜΟΣ και αθλιότητα απλώνονται ξανά πάνω απ’ το Τέταρτο Ράιχ. Δεν έχουν, βέβαια, την ίδιαν υφή και μορφή που είχαν πάρει τον καιρό του Τ ρ ί τ ο υ -του χιτλερικού. Αλλά με την κλιμά­ κωση που σημειώνεται τελευταία, λες κι ανοίγεται ο δρόμος σε μιάν επανάληψη της «μεγαλειώδους» εκείνης εποχής -που όχι λίγοι Γερ­ μανοί την «ξέχασαν», φαίνεται, τόσο γρήγορα, ώστε να τη «νοσταλ­ γούν» κιόλας τόσο πολύ... Τούτη τη φορά, ωστόσο, ο τρόμος (κι η ευθύνη) είναι «αμφίδρομοι». Γιατί α φ ο ρ μ ή στην κορύφωση της κρατικής θίας έδωσαν και δί­ νουν εκείνοι ακριβώς που θεωρητικά και πρακτικά μάχονται το Κρά­ τος: οι α ν α ρ χ ι κ ο ί και, ειδικότερα, οι αναρχικοί της τ ρ ο μ ο ­ κρατίας.

Τ

Ο υ τ ε ο αναρχισμός, ούτε η τρομοκρατία είναι, βέβαια, ευρήματα της τόσο επινοητικής εποχής-μας. Από τότε σχεδόν που υπάρχει Κρά­ τος, υπάρχουν κι άνθρωποι που πιστεύουν πως το Κράτος είναι το μέγιστο κακό... πεδίο και μέσο όχι αρμονικής συμβίωσης και τελεί­ ωσης των ανθρώπων, αλλά ωμής καταπίεσης και διαφθοράς-τους... όρ­ γανο όχι του συνόλου, αλλά ενός ατόμου, μιάς ομάδας ή μιάς τάξης για την υποδούλωση όλων των άλλων. Κράτος και ελευθερία -λ έν εείναι έννοιες ασυμβίβαστες, γΓ αυτό και αυτονόητη προϋπόθεση της δεύτερης είναι η κατάργηση του πρώτου. Την άρνηση αυτού του Κράτους - δουλαγωγού κήρυττε κιόλας ο ιδρυτής της Στοάς, ο Ζήνων (Γ' αι. π.Χ.), που πρότεινε την αντικατάστασή-του με μιάν ελεύθερη κοινότητα ελεύθερων, ηθικών αν­

Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

103

θρώπων. Από τότε, στο πέρασμα των αιώνων, στοιχεία αναρχισμού συναντιώνται στις διδασκαλίες Χριστιανών, αιρετικών, ουτοπιστών, Εγκυκλοπαιδιστών -γ ια να βρουν έκφραση κι εφαρμογή στη Γαλλική Επανάσταση. Τον ίδιο καιρό (1793), ο William Godwin (1756 - 1838) θα διατυπώσει πρώτος τις πολιτικές και οικονομικές θέσεις του αναρχισμού, καταδι­ κάζοντας απερίφραστα κράτος, νόμους και ιδιοκτησία. Αλλά μόνο μι­ σόν αιώνα αργότερα (1840) θα πρωτοχρησιμοποιηθεί η λέξη « α ν α ρ χ ί α » απ’ τον Proudhon (1809 - 1865), για να περιγράφει μιά κοινωνία χωρίς καμία κυβέρνηση'. Ο συγκαιρινός-του Max Stimer (1806 - 1857) ευαγγελιζόταν έναν «ατομικιστικό» αναρχισμό - ενώ ο «αριστοκρατικός» αναρχισμός του Nietzsche έλεγε για το «ψυχρό τέ­ ρας. το Κράτος»; «Μόνο εκεί όπου παύει να υπάρχει Κράτος, αρχίζει να υπάρχει ο άνθρω­ πος». Αντίστοιχα, ο χριστιανικά αναρχικός Λέων Τολστόη θεωρούσε το Κράτος «κυριαρχία των πονηρών, στηριγμένη πάνω στην κτηνώδη βία... Οι λη­ στές είναι λιγότερο επικίνδυνοι από μιά καλά οργανωμένη Εξουσία...». Α λ λ α ο σύγχρονος τρομοκρατικός αναρχισμός είναι, προπάντων, έργο, δυό άλλων Ρώσων -ενώ ένας τρίτος συμπατριώτης-τους προσπά­ θησε να του δώσει την επιστημονική-του δικαίωση: «Το κράτος είναι όργανο καταπίεσης -πρέπει, λοιπόν, το κράτος να καταστραφεί», κραύγαζε ο κορυφαίος του αναρχισμού Μ ιχαήλ Μπακούνιν (1814 1876). Οχι να καταργηθεί ε ι ρ η ν ι κ ά όπως οραματίζονταν οι παλιοί αναρχικοί, ούτε να κ α τ α κ τ η θ ε ί ε π α ν α σ τ α τ ι κ ά όπως προ­ γραμματίζει ο μαρξισμός, αλλά να κ α τ α σ τ ρ α φ ε ί ε π α ν α σ τ α ­ τ ι κ ά . Και μόνο όταν σαρωθεί κάθε είδος εξουσίας, θα μπορέσουν οι άνθρωποι να ζήσουν πραγματικά ελεύθεροι και ίσοι, σε μιά δίκαιη, κολλεκτιβιστική κοινωνία... Την «αναπότρεπτη χρήση της βίας» θα την εξηγήσει ο θεωρητικός του αναρχισμού Πιότρ Κοπότκιν (1842 - 1921), λέγοντας: «Οι αναρχικοί καταφεύγουν στη βία, επειδή η δράση-τους στομώνεται απ' την καταπίεση, και η ανελεύθερη νομοθεσία τους οδηγεί στην παρανο­ μία». Ο αναρχικός εκείνος πρίγκιπας υποστήριζε ε ι λ ι κ ρ ι ν ά αυτό ακριβώς που ισχυρίζεται υ π ο κ ρ ι τ ι κ ά ο Β- Ιππότης στο Φονικό στην Εκκλησία: I. Στο περιλάλητο θιθλίο-του «Γι είναι η ιδιοκτησία» -ερώτημα όπου ο Proudhon δίνει την ακόμα κιο περιλάλητη απάντηση ·Η ιδιοκτησία είναι κλοπή*.

104

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«Κανένας δε λυπάται περισσότερο από μας που αναγκαστήκαμε να προστρέζουμε στη βία. Δυστυχώς, είναι εποχές, όπου η βία είναι ο μόνος τρόπος επιβολής της κοινωνικής δικαιοσύνης...»2. Στους αντίποδες του «αγγελικού» Κροπότκιν, ο «δαιμονικός» συν­ εργάτης του Μπακούνιν, Σέργιος Νετσάγιεφ (1847 - 1882),δεν χρει­ αζόταν καμιά νομική ή ηθική δικαιολογία για τη χρήση της θίας και του τρόμου: περιφρονούσε κάθε κώδικα ηθικής κι εντιμότητας, και θυσίαζε τα πάντα στον τελικό σκοπό-του. Και σκοπός-του ήταν η δ ι α φ ή μ ι σ η του αναρχισμού με δολοφονίες και κάθε είδους θία... η « π ρ ο π α γ ά ν δ α μ ε π ρ ά ξ ε ι ς » των Ρώσων μηδενιστών... που «δί­ νει στους αναρχικούς επίγνωση της δύναμής-τους και ροκανίζει τα θε­ μέλια του κράτους»... ΕΠ Ο Χ Η παροξυσμού της θίας, η εποχή-μας δεν μπορούσε παρά να «αναστήσει» το βίαιο αναρχισμό -και, μάλιστα, στην πιο καταστρο­ φική μορφή-του. Καταστροφική για όλους και για όλα, αρχίζοντας απ’ τον ίδιον. Γιατί όσο αγαναχτισμένοι, όσο «απελπισμένοι», όσο αποφασισμέ­ νοι κι αν είναι οι σημερινοί απόστολοι του αναρχισμού, θα 'πρεπε να έχουν διδαχθεί απ’ την ιστορία του ίδιου του κινήματός-τους τα απλά τούτα: Η ατομική θία και η τρομοκρατική δράση δεν έφεραν π ο τ έ και π ο υ θ ε ν ά το ποθούμενο αποτέλεσμα -την κατάλυση ή έστω τον κλο­ νισμό της Εξουσίας. Κι ο στόχος αυτός είναι, φυσικά, ακόμα πιο απλησίαστος σήμερα, όπου το κράτος έχει γίνει ασύγκριτα πιο πολυ­ δύναμο, πολυμήχανο και «άτρωτο» παρά άλλοτε. Ακόμα χειρότερα: αυτού του είδους η «προπαγάνδα με (αιματηρές) πράξεις» φέρνει το α ν τ ί θ ε τ ο α κ ρ ι β ώ ς αποτέλεσμα: αντί να «διαφημίζει» τον αναρχισμό, τον δ υ σ φ η μ ί ζ ε ι... κι αντί να εξουθε­ νώνει την κρατική καταπίεση, όχι μόνο τη δ υ ν α μ ώ ν ε ι , αλλά και τη δ ι κ α ι ώ ν ε ι στα μάτια του απλού πολίτη. Που ενώ αποτελεί κι αυτός αντικείμενο καταπίεσης, οργίζεται ωστόσο για τις τρομοκρατι­ κές βιαιότητες εναντίον αναίτιων κι ανυποψίαστων, μιά και ο ίδιος είναι «ενδεχόμενο» θύμα-τους. Οσο η κρατική θ ί α προκαλεί την « α ν τ ι - θ ί α » , άλλο τόσο η τυφλή τρομοκρατική «αντι - θία» προ­ καλεί και «δικαιολογεί» την αντιδραστική « υ π ε ρ - θ ί α » , προσφέροντας έτσι δώρο ουρανόσταλτο στους καταχθόνιους μηχανισμούς της καταπίεσης.

2. T.S.Eliot, Murder i,ι the Cathedral. I93S. Μπανρ. Γ. Σβρέρη. Ικαρος, 1963. Β' Μέρος, σελ. 88.

Ο ΤΡΟΜΕΡΟΣ ΦΑΥΛΟΣ ΚΥΚΛΟΣ

Β έ β α ια , είναι πασίγνωστο πως οι αντιλαϊκές δυνάμεις όχι μόνο ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ο ν τ α ι κάθε ευκαιρία για να επιβάλουν ανελεύθερους νόμους και στραγγαλιστικά μέτρα, αλλά και δ η μ ι ο υ ρ γ ο ύ ν και σ κ η ν ο θ ε τ ο ύ ν τέτοιες ευκαιρίες... που τους δίνουν το «δικαίωμα και την υποχρέωση να προστατεύσουν τον νόμο και την τάξη»-ΤΟΥΣ, είτε με «έκτακτα μέτρα» κάτω από κοινοβουλευτικό πολίτευμα, είτε με ολοκληρωτική κατάλυση κάθε κοινοβουλευτικής βιτρίνας. Αλλά η αναρχική τρομοκρατική δράση κάνει α σ ύ γ κ ρ ι τ α π ι ο ε ύ κ ο λ ο το παιχνίδι των δυνάμεων αυτών - πιο εύκολο και πιο «νό­ μιμο»... Δεν είναι, σίγουρα, τυχαίο πως η πρώτη αναρχική εφημερίδα, η «Κοινωνική Επανάσταση» (*Revolution Sociale·), που κυκλοφόρησε στο Παρίσι το 1880, χρηματοδοτήθηκε απ’ τον... Διευθυντή της Αστυ­ νομίας, Andrieux! Και δεν είναι μυστικό για κανένα πως οι κάθε λογής μυστικές και μη υπηρεσίες, ακολουθώντας το παράδειγμα του ρέκτη εκείνου συναδέλφου-τους, δ ι α θ ρ ώ ν ο υ ν ανετότατα τους «ντεσπεράντος» του αναρχισμού -όταν δεν κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο υ ν δικούς-τους στα χνάρια εκείνων. [Εξαιρετικά εύγλωττο είναι, σχετικά, ένα «Πρόγραμμα αμέσου εφαρ­ μογής», που είχαν εκπονήσει οι φιλότιμοι «Σοβιετολόγοι» του υπουρ­ γείου Προεδρίας, την άνοιξη του 1966 -«κυβέρνηση» Στεφανόπουλου γαρ! Οι εργώδεις εκείνοι εγκέφαλοι τόνιζαν πως, για να «διαλυθεί εκ των ένδον» η Αριστερά, πρέπει «να ενισχυθούν, να τονωθούν, να αναγεννηΟούν, να εφευρεθούν διάφοροι τάσεις: κινεζόφιλοι, ζαχαριαδικοί. ρεβιζιονισταί, τροτσκιαταϊ, αναρχικοί. αναρχοσυνδικαλισταί»3. Και η «πυρπόληση» της Αθήνας τον Αύγουστο 1965 ή στις επετεί­ ους μετά την «αλλαγή», αλλά και τα προχτεσινά ακόμα «έκτροπα», αποδείχνουν πόσο επιδέξια χρησιμοποιείται ο αναρχισμός από εκεί­ νους που έχουν κάθε συμφέρον να επιβάλουν τελικά τή δική-τους τρο­ μοκρατία]. Π Ο Υ οδηγεί αυτή η διελκυστίνδα της βίας, αυτός ο φαύλος κύκλος του τρόμου, μαρτυρούν οι πρόσφατες τραγικές εξελίξεις στη Δυτική Γερμανία. Καθώς το «πνεύμα» του νατσισμού δεν έχει εκπνεύσει στη χώρα που το γέννησε, η δράση των αναρχικών χαρίζει στους τυμβωρύχους όλες τις δυνατότητες να «τρομάζουν» τους πολίτες -όπως ακριβώς τους τρόμαζε, πριν 45 χρόνια, ο «μπογιατζής και μπόγιας του Μονάχου». Και ενδίδοντας στους υστερικούς κρωγμούς των «γερακιών» τύπου Jo­ seph Strauss, Springer και Σία, η Δημοκρατία της Βόννης κάνει τα ίδια «μοιραία λάθη» με την αλήστου μνήμης Δημοκρατία της Βαϊμάρης: 3. *Α ντΪ9, ιευι. 1. 7.9.1974, σελ. 30.

106

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

υιοθετεί, όπως κι εκείνη, «έκτακτα μέτα», που καταργούν ουσιαστικά τις περισσότερες ατομικές ελευθερίες... και παραδίνεται σ ’ έναν πυ­ ρετό «Μακκαρθυσμού», που στοχεύει όχι μόνο τους τρομοκράτες, αλλά και κάθε προοδευτικό πολίτη, φιλοδοξώντας να «του κλείσει το (τόσο ενοχλητικό) στόμα». Τώρα, ο φαύλος κύκλος βίας - αντιθίας - υπερβίας έφτασε στο πιο απαίσιο κορύφωμά-του - με την εκτέλεση του πιλότου της «Lufthan­ sa»,... με την εκτέλεση των αεροπειρατών στο Μογκαντίσιου... με την εκτέλεση του Baader και των συντρόφων-του (ας μην κοροϊδευόμαστε με «αυτοκτονίες»!)... με την εκτέλεση του βιομήχανου Schlaycr... Φυσικά, οι αναρχικοί απειλούν με «100.000 εκρήξεις στη Δυτική Ευρώπη», για να πξαρθρώσουν το Κράτος... και η κυβέρνηση της Βόννης δολοφονεί τους κρατούμενούς-της, για να εξαρθρώσει την τρομοκρατία... Αναρωτιέσαι,όμως,πώς ούτε οι πρώτοι, ούτε η δεύτερη δεν βλέπουν γ ι α π ο ι ο ύ ς ε ρ γ ά ζ ο ν τ α ι . Πώς δε βλέπουν ότι αυτός ο «πλειστηριασμός του αίματος» δεν εξυπηρετεί παρά μόνο τους κερδοσκόπους της τυραννίας και του ερέβους. Οτι οδηγεί στην αναίρεση κάθε Δημοκρατίας, αλλά και στην εξουθένωση κάθε «αναρχίας» -κ ι από κει, κατ’ ευθείαν σε καινούριον εξανδραποδισμό και σε καινούρια στρατόπεδα συγκέντρωσης. Ο πόλεμος κατά του (όποιου) Κράτους χωρίς την έγκριση και τη συμμετοχή των λαών, μένει πάντα και θα μένει πράξη ρομαντικού αυ­ τοχειριασμού και υπονόμευσης όχι του κράτους αλλά του λαού. Και ο πόλεμος κατά της αναρχικής τρομοκρατίας με μέσα τρομοκρατικά, υψώνει την («επίσημη») τρομοκρατία σε αποκλειστικό και ανέλεγκτο νομοθέτη και δικαστή, που προετοιμάζει όχι πια δεκάδες θύματα, αλλά τις αμέτρητες εκατόμβες των θαλάμων των αερίων, των «κεραυνοθόλων πολέμων» και των πυρηνικών Αποκαλύψεων. Ε κ ε ί θέλουν να οδηγήσουν τον κόσμο οι πρόμαχοι της αντικρατικής «ελεύθερης αρμονίας» και οι υπέρμαχοι της δημοκρατικής «ελεύθερης ευταξίας»; [23.10.1977]

«Οσοι δ ' εκουσίοισιν έγκεινται βλάβαις. τούτοις ούτε συγγνώμην έχειν δίκαιόν εστιν ούτ’ εποικτίρειν τινά» [Οσους από όικό-τους λάθος πέφτουν σέ συμφορές, δεν είναι δίκιο να τους συχωράς ούτε νά τούς λυπάσαι] ΣΟΦΟΚΛΗΣ, Φιλοκτήτης. 1318-20

ΕΝ παύουμε ν’ ακούμε, προπάντων τα τρία τούτα χρόνια, πως «ανήκομεν εις την Δύσιν». Και συχνά αναρωτιόμαστε τ ί α κ ρ ι β ώ ς σ η μ α ί ν ε ι εκείνο το « α ν ή κ ο μ ε ν » : Οτι «φύσει, θέ­ σει και ιστορία» αποτελούμε μέρος του γεωγραφικού, πολιτικού, ιδε­ ολογικού κλπ. χώρου που ονομάζεται «Δύση» - όπως λένε οι κήρυκες αυτού του δόγματος; Η ότι, απλούστατα, είμαστε «εξάρτημα, παράρτημα,κτήμα» της Δύσης -όπω ς εξηγούν τα λεξικά το ρήμα τούτο; Αν αλήθευε η πρώτη ερμηνεία, τότε σαν μέλος κι εμείς της «μεγά­ λης δυτικής οικογένειας», θα είχαμε όχι μόνο υποχρεώσεις αλλά καί « κ ά π ο ι α » δικαιώματα. Τουλάχιστο, το δικαίωμα να σ έ β ο ν τ α ι τα πιο στοιχειώδη και πανθομολογημένα δικαιώματά-μας οι άλλοι «συγγενείς»-μας -και μάλιστα, οι πιο «μεγάλοι». Κάθε τόσο, όμως, η σ τ ά σ η α υ τ ώ ν ίσα - ίσα των στυλοβατών του δυτικού οικοδομήμα­ τος -αλλά κ α ι η δ ι κ ή - μ α ς σ τ ά σ η - αποδείχνουν πως «ανήκο­ μεν εις την Δύσιν» πολύ περισσότερο κ υ ρ ι ο λ ε κ τ ι κ ά παρά «συγ­ γενικά»...

Δ

Μ ίΑ ακόμα, βίαιη, επιβεβαίωση αυτής της υποτελικής σχέσης, μας ήρθε προχτές: η π ρ α ξ ι κ ο π η μ α τ ι κ ή απόφαση της Επιτροπής Αναπληρωτών του Συμβουλίου της Ευρώπης για τις τουρκικές ωμότη­ τες στην Κύπρο. Απόφαση που πάρθηκε αιφνιδιαστικά, συνωμοτικά, παράτυπα(Ι), με πρωτοβουλία των Εννέα της ΕΟΚ(!), και α θ ώ ω σ ε

108

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ουσιαστικά την Αγκυρα(!), θ ά β ο ν τ α ς την ανατριχιαστική έκθεση της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων για τους τουρκικούς βανδα­ λισμούς -κ α ι σ υ ν θ ά β ο ν τ α ς την αλήθεια, το δίκιο και το Συμβού­ λιο το ίδιο... «Αεί παίδες» οι Ελληνες εξακολουθούμε να ξαφνιαζόμαστε με κάτι τέτοια ραπίσματα. Ενάμισης αιώνας «προστασίας», υποτέλειας κι εξ­ άρτησης, εκβιασμών κι εξευτελισμών, ξενικών κατοχών και ξενόφερ­ των δυναστειών και δικτατοριών, εθνικών διασυρμών και εθνικών καταστροφών, δ ε ν μας συνέτισε. Δεν μας έμαθε π ώ ς μ α ς α ν τ ι ­ μ ε τ ω π ί ζ ο υ ν ο ι ξ έ ν ο ι , αλλά και π ό σ ο υ π ε ύ θ υ ν ο ι ε ί μ α ­ σ τ ε κι ε μ ε ί ς γ ι’ αυτή την αντιμετώπιση. Δεν μας έμαθε πως δεν θα καταφέρουμε ποτέ να μας α κ ο ύ ν ε οι «μεγάλοι», αν δεν πάψουμε εμείς να υ π α κ ο ύ μ ε τους «μεγάλους» πειθήνια. Και δεν μας έμαθε πως, σ ’ αυτόν τον άλλο πόλεμο που λέγεται «διεθνής πολιτική», η επίθεση είναι η καλύτερη άμυνα και η υποχώρηση η πιο σίγουρη εγ­ γύηση της ήττας...

ΤΟ ΘΕΜΑ των τούρκικων βασιθουζουκισμών στην Κύπρο και ο χειρισμός-του από μέρους-μας, αποτελεί κραυγαλέο δείγμα « ε κ ο ύ ­ σ ι α ς β λ ά β η ς » , με καταστροφικές συνέπειες σε ανυπολόγιστο βά­ θος χρόνου. Απλά είναι τα γεγονότα: Από το καλοκαίρι του 1974, η κυπριακή κυβέρνηση είχε προσφύγει στην Επιτροπή Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης, καταγγέλλοντας τις ωμότητες των εισ­ βολέων και ζητώντας να γίνει σχετική έρευνα. Ενα χρόνο αργότερα, πενταμελής ερευνητική αντιπροσωπεία της Επιτροπής έφτασε στην Κύπρο και - μ ’ όλο που οι Τούρκοι της αρνήθηκαν ακόμα και την είσοδο στις κατεχόμενες περιοχές- μπόρεσε να συγκεντρώσει συντρι­ πτικά στοιχεία για τη «διαγωγή» των «Αττιλών». Χρειάστηκε, ωστό­ σο, άλλον ένα χρόνο για να συντάξει το πόρισμά-της, που μοιράστηκε στους 19 υπουργούς Εξωτερικών των χωρών - μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης, τον Αύγουστο του 1976. Και εδώ αρχίζει η τραγελαφική ιλαροτραγωδία: Απ’ τη μιά, οι άρ­ χοντες της ευρωπαϊκής Δύσης (και οι υπερατλαντικοί υποβολείς-τους) κινούσαν γη και ουρανό για να « π ν ί ξ ο υ ν » την Εκθεση, χρησιμο­ ποιώντας πότε δικονομικά και δικολαβικά προσχήματα, πότε πιέσεις κι εκβιασμούς, πότε «φιλικές συμβουλές» στ’ αυτί Ελλήνων και Κυ­ πρίων «να μην εξωθήσουν τα πράγματα, τώρα που η Τουρκία έδειχνε καλή θέληση για συνομιλίες»! Κι απ’ την άλλη, ε μ ε ί ς -γ ια μυριοστή φορά π α ί γ ν ι α των «φίλων»-μας- ε ν δ ί δ α μ ε στις απειλές και στις συμβουλές, αφήναμε να περνάνε ά π ρ α κ τ ε ς οι προθεσμίες, π α ρ α ι τ ο ύ μ α σ τ ε απ’ όλες τις διαδικασίες για την εκδίκαση των κατηγοριών - με δυό λόγια.

. ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΥΣΙΝ ..

παρατούσαμε ολότελα ανεκμετάλλευτο το εξοντωτικό όπλο που είχε αποθέσει στα χέρια-μας η Επιτροπή με τήν έκθεσή-της. Ακόμα κι όταν, τον περασμένο Γενάρη, το BBC α π ο κ ά λ υ ψ ε το περιεχόμενο της έκθεσης, συγκλονίζοντας την διεθνή κοινή γνώμη, ακόμα και τότε εμείς υ π ο κ ύ ψ α μ ε στις «συμμαχικές συστάσεις», δεχτήκαμε να « α ν α β λ η θ ε ί επ’ αόριστον» η συζήτηση για την έκ­ θεση και, με σεμνότητα παλιάς Αρσακειάδος, σ ω π ά σ α μ ε για τις τουρκικές φρικαλεότητες που κατάγγελνε το πολυάκριθο εκείνο κεί­ μενο. Είχαμε στη διάθεσή-μας έναν τεράστιο προβολέα που φώτιζε εκτυφλωτικά όλη την εγκληματικότητα του τούρκικου επεκτατισμού κι εμείς τον σ β ή σ α μ ε και τον κ ρ ύ ψ α μ ε, για να μη διαταραχθούν τα σχέδια των φίλων-μας της Εσπερίας και να μην ενοχληθεί η ευαι­ σθησία των γειτόνων-μας της Ανατολίας. Ελπίζοντας, βέβαια, πως έτσι θα κερδίζαμε τον «έπαινο των εκ δεξιών σοφιστών» και την καλή διάθεση των εξ ευωνύμων βιαστών. Και, τώρα, εισπράττουμε το αντιμίσθιο της ευταξίας-μας και τα επί­ χειρα της αφέλειάς-μας. Αντί ν ’ «αποπεμφθεί» απ’ το Συμβούλιο της Ευρώπης η Τουρκία ή να καταδικαστεί έστω... η Επιτροπή Αναπλη­ ρωτών, ξαφνικά, ανειδοποίητα, καταπατώντας το καταστατικό του Συμβουλίου της Ευρώπης και τη σύμβαση της Ρώμης, αποφασίζει την « α π α λ λ α γ ή » της Αγκυρας - που ισοδυναμεί με κ α τ α δ ί κ η δ ι κ ή - μ α ς. Γ ιατί είναι καταδίκη ο α φ ο π λ ι σ μ ό ς του θύματος -η απογύμνωσή-του απ’ το δίκιο-του- απέναντι στον π ά ν ο π λ ο θύτη κι αδικητή. Μ Ε Ρ ΙΚ Ε Σ «λεπτομέρειες» δείχνουν ολοκάθαρα πόσο β ά ρ β α ρ α μ ε ρ ο λ η π τ ι κ ή ήταν η στάση των μελλοντικών «συναδέλφων»·μας της ΕΟΚ και πόσο σύμφωνη με τις «θέσεις» των ανιδιοτελών αυταδέλφων-μας των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Πρώτα - πρώτα: Το Συμβούλιο της Ευρώπης είχε δώσει δ ε κ ά ­ μ η ν η προθεσμία στην Αγκυρα για ν’ απαντήσει στις καταγγελίες της έκθεσης. Αλλά δεν έδωσε ο ύ τ ε μ ι ά μ έ ρ α προθεσμία στην Κύπρο για να μελετήσει το σχέδιο των Εννέα που αθώωνε την Τουρκία! ...Οι αδικητές έπρεπε νά ’χουν όλο τον καιρό για να κατασκευάσουν την απολογία-τους. Αλλά οι αδικημένοι δεν έπρεπε να προλάβουν ούτε να διαβάσουν καλά - καλά το κείμενο, που εμπαίζει τόσο ξεδιάντροπα κι αυτούς και κάθε έννοια δικαιοσύνης και ισονομίας... Επειτα: Η απόφαση των Αναπληρωτών ζητά *να σταματήσουν οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων στην Κύπρο». Αλλά δεν αναφέρει π ο ι ό ς είναι ο δ ρ ά σ τ η ς αυτών των παραβι­ άσεων. Που θα πεί ότι δέχεται πως ένοχοι είναι τόσο οι Τούρκοι όσο κ α ι ο ι Ε λ λ η ν ε ς -τόσο οι σφαγείς όσο και τα σφάγια!

110

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Το πράγμα γίνεται ακόμα πιο «συναρπαστικό» όταν θυμηθούμε πως τ α ί δ ι α α κ ρ ι β ώ ς υποστήριζε πριν ενάμιση μήνα ο αμερικανός βοηθός υπουργός δημοσίων σχέσεων Honting Carter («για λογαρι­ ασμό του Προέδρου»), λέγοντας πως «κατηγορίες για παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων διατυπώθη­ καν κι απ’ τις δυό πλευρές», και ανατρέχοντας -γ ια να στηρίξει τον ισχυρισμό-του- στις τουρκικές «ανησυχίες» για τα γεγονότα της δεκαετίας του... 1960! Και ξ α ν ά τ α ί δ ι α έγραφε, πριν λίγες μέρες, ο βοηθός υπουργός Εξωτερικών για τις σχέσεις με το Κογκρέσσο, Douglas Bennet - υποστηρίζοντας, μάλι­ στα, πως οι παραβιάσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων «δεν ήταν συνέπεια κάποιος εσκεμμένης πολιτικής εκ μέρους των αναμεμιγμέ ν ω ν κυβερνήσ ε ω ν » (προσέξτε τον πληθυντικό!). Και πρόσθετε το ακόμα διασκεδαστικότερο: «Οι Ελληνοκύπριοι που εγκατέλειψαν το βορρά τους τελευταίους έξη μή­ νες, το έκαναν με τη δική-τους θέληση»'1. Αλλά γιατί ν’ απορούμε μ’ αυτούς του «διακόνους», αφού τον τόνο της αναισχυντίας τον είχαν δώσει από καιρό οι ίδιοι οι πρωθιερείς του δυτικού κόσμου; Απ’ τη μιά, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ, ο περιπαθής εκείνος πρόμαχος του Δίκιου και της Δημοκρατίας κ. Luns, δήλωνε,τον Φεβρουάριο 1975,πως «το ΝΑΤΟ δεν μπορεί να επέμβει για ν' αποκαταστήσει την ακεραιότητα του Κυπριακού Κράτους... και δεν ε φ α ρ μ ό ζ ε ι τις αρχές του ΟΗΕ (για την εθνική ανεξαρτησία και τα ανθρώπινα δικαιώματα) επειδή κ ά θ ε μ έ λ ο ς δίνει σ'αυτές δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή ε ρ μ η ν ε ί α » ! Απ’ την άλλη, ο θεόπνευστος ιεραπόστολος των ανθρώπινων δικαι­ ωμάτων Πρόεδρος Carter, δήλωνε (με το στόμα εκπροσώπου-του) πως «θεωρεί θ ε τ ι κ ό β ή μ α την υπόσχεση του (αιμοσταγούς δικτάτορί" της Χιλής. Pinoset) ότι θα επαναφέρει τη δημοκρατία στη χώρα-του στ διακά ώς το... 1985!» (12.7.1977). Και, λίγο αργότερα (7.9.1977), υπόγραφε την συμφωνία για τη δι­ ώρυγα του Παναμά, περιστοιχισμένος από εσμό δικτατόρων της Λατι­ νικής Αμερικής και προκαλώντας «αίσθημα ντροπής και αηδίας στους συμπα τριώτες-του». Οταν, λοιπόν, οι κορυφαίοι της Δύσης-μας αποφαίνονται πως οι «αρχές» του κόσμου τούτου μοιάζουν με το φούρνο του Νασρεντίν Χότζα που γύριζε κατά τη μεριά που σύμφερνε τον καθένα... όταν εναγκαλίζονται τους τυράννους και βασανιστές και ενασμενίζονται για τη «δημοκρατικότητά»-τους... τότε πώς να μην ακολουθήσουν το παράδειγμα και τις συστάσεις-τους οι Ευρωπαίοι «κορίστες» κι ενεργούμενά-τους; 1. Βλ. τις αντακοκρίσεις του Στ. Ευσταθιά5η, ·Βήμα». 11.9 και 22.10.1977.

. ΕΙΣ ΤΗΝ ΔΥΣΙΝ ..

Ο

ΙΔΙΟΣ ο Πρωθυπουργός-μας -που τόσο έχει «δυτικολογήσει» άλλοτε- σε πρόσφατη συνέντευξη, «μέμφεται τις ΗΠΑ επειδή δεν τερμάτι­ σαν την κυπριακή κρίση». Και φτάνει να πεί ρητά: «Οι ΗΠΑ είχαν την ικανότητα ( δυνατότητα) να λύσουν τα προβλήματα στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά δεν την χρησιμοποίησαν... Αν ήθελαν οι ΗΠΑ, σοβαρές διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό Οα μπορούσαν να αρχί­ σουν μέσα σε 24 ώρες». Και ρητότερα: «Η Ουάσινγκτον αδικεί την Ελλάδα, για ν’ αποφύγει να δυσαρεστήσει την Τουρκία»2. Οταν όμως η ελληνική κυβέρνηση ξ έ ρ ε ι (και διαδηλώνει) π ο ι έ ς είναι οι διαθέσεις της Δύσης απέναντί-μας... όταν ομολογεί πως οι ηγέτες της δυτικής «οικογένειας» μ ε ρ ο λ η π τ ο ύ ν εναντίον-μας και μας α δ ι κ ο ύ ν . . . τότε ΓΙΑΤΙ «συμμορφώνεται με τις υποδείξεις»-τους, που ξ έ ρ ε ι πως δεν είναι φιλικές αλλά π α γ ι δ ε υ τ ι κ έ ς ; Γ ι α τ ί «παγώνει» την Εκθεση της Επιτροπής, που αποκά­ λυπτε τις βαρβαρότητες των Τούρκων -όπως,άλλωστε, έθαλε στο ψυ­ γείο τη Δ ί κ η για το πραξικόπημα στην Κύπρο, που θ’ αποκάλυπτε το ρόλο των «συμμάχων»-μας στο πραξικόπημα και στην εισβολή; (Ρόλο, που τον έχουν από καιρό καταγγείλει ακόμα και αμερικανοί αξιωματούχοι - όπως ο πρεσβευτής Tasca- και άγγλοι βουλευτές). Γ ι α τ ί παραιτήθηκε από τα «ατού» αυτά, που αποτελούσαν τεράστιο όπλο απέναντι στους βιαστές εχθρούς-μας και τεράστια ασπίδα απέ­ ναντι στους εκβιαστές «φίλους»-μας; Π ο ι ά «σκοπιμότητα» και ποιό «εθνικό συμφέρον» μπορεί να δικαιολογήσει αυτές τις παραιτήσεις, που ισοδυναμούν με απεμπόληση των εθνικών-μας δικαιωμάτων και δικαίων; Ο ΐ καίριες αποφάσεις αποτελούν κριτήριο τόσο για τους «μεγάλους» όσο και για τους «μικρούς». Το Συμβούλιο της Ευρώπης έκρινε και κρίθηκε και α υ τ ο κ α τ α ρ γ ή θ η κ ε μ ε την απόφαση των Αναπλη­ ρωτών -όπω ς είχαμε προμαντέψει πριν εννιά μήνες3. Αξιος ο μισθός-του, καθώς και όλων των «δυνατών» που το οδήγη­ σαν στην αυτοχειρία. «Η δύναμη έχει τα δικαιώματα της δύναμης - έγραφε ο Jean Paulhan-. Εξευτελίζεται και ταπεινώνεται -και μας ταπεινώνει όλους- απ' την ώρα που λέει ψέματα και σκεπάζει με το μανδύα του νόμου τις δολοφονίες»*. Αλλά άξιος είναι κι ο μισθός των «αδύναμων», που δεν μπόρεσαν να μάθουν πως δύναμη των «μικρών» δεν είναι μόνο το δίκιο τους, αλλά 2. -New York Times.. 27.10.77. 3. Βλ. κιο κάνα), σελ. 20 εκ. 4. Leare aux direcleurs de Ut Risistanee.

112

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κα ι η θ έ λ η σ ή -το υ ς κι η ι κ α ν ό τ η τ ά -το υς να το ε π ι β ά λ ο υ ν . Α ν δεν τ ις έχ ο υ ν α υ τές, α φ ή νο ντα ι ά β ο υλ α να τα π ε ινώ ν ο ντα ι κ α ι να ε ξε υ τελ ίζο ντα ι α π ’ το υ ς εξευ τελ ισ μ ένο υ ς «μ εγά λους». [30.10.1977]

Ο Ι«Τ Ε Ω Σ » Η η παρ’ αμαρτωλών σωτηρία-μας . Falsus in uno, fa lsu s in omnia ( Ψ εύτης σ ε ένα, ψ εύτης σε όλα] Ν ο μ ικ ό α ξίω μα « Α ναισχυντία, φαύλου ίδιον» Φ ΙΛ Ω Ν Α Κ Α Ρ ΙΟ Ι οι π ρ α ε ίς κα ι ελ ε ή μ ο ν ες Ε λλη νες! Τ ρ ία μ ό λ ις χ ρ ό ­ νια μετά τη ν « α λ λα γ ή » ... σ τ ις δεύ τερ ες μ ό λ ις μ ετα δικ τα το ρ ικ έ ς εκλ ο γέ ς... α ν έ χ ο ν τ α ι το θ α υ μ ά σ ιο τούτο: η Δ η μ ο κ ρ α τία να «διεκδ ικ είτα ι» -δ η λ α δ ή ν ’ α μ φ ισ β η τε ίτ α ι κ α ι ν ’ α π ε ιλ ε ίτ α ι- α π ό το υ ς μ ό ν ι­ μ ου ς « νόμ ιμ ου ς» φ α λ κ ιδε υ τές-τη ς (το «θρ ό νο » ) και α π ό το υ ς π ρ ό σ φ α ­ το υ ς ά νο μ ο υ ς β ια σ τέ ς-τη ς (τη ν α π ρ ιλ ια ν ή σ υ μ μ ο ρία )... Κ α νένα ς δ εν α π ο ρ ε ί, β έβ α ια , πο υ ο ι δυό α υ το ί ε υερ γέτες του τόπ ουμας σ υ ν ε τα ιρ ίσ τη κ α ν : κο ινο ί γα ρ ο ι σ τό χ ο ι-το υ ς. κο ινά τα «ιδεώ δη », κο ινά τα μ έσ α , κ ο ιν ό ς ο ε χθ ρ ό ς - ο λ α ό ς, φ υ σικ ά . Ο πω ς δ εν α π ο ρ εί κ α νένα ς κ α ι γ ια τ η ν « π ο λ ι τ ι κ ή β ι τ ρ ί ν α » που έ σ τη σ α ν , θέλ ο ντα ς ν ’ α πο κ ρ ύψ ο υ ν το π ρ α γ μ α τ ικ ό « π ο ιό ν» τη ς κ ο ινο π ρ α ξ ία ς-το υ ς: ε να σ π α ρ α ξ ικ ά ρ δ ιο μάζω μα α π ό « τ έ ω ς » κάθε λ ο γ ή ς -« τέω ς» τ η ς δ ικ τα το ρ ία ς , τ η ς π ο λ ιτικ ή ς, τ η ς δ η μ ό σ ια ς ζω ή ς, τη ς επ α γγ ελ μ α τικ ή ς ζω ή ς, κα ι τη ς... ζ ω ή ς α π λ ά κ α ι σκέτα . Κ αι β ιτρ ίν α τη ς β ιτρ ίνα ς, έ να ς ά λ λ ο ς « τ έ ω ς » - ο κ α τ’ ε ξ ο χ ή ν «πρ ω θυ που ρ γός» τη ς β α σ ιλ ικ ή ς ε κ τρ ο π ή ς κ α ι τη ς α π ο σ τ α σ ία ς του 1965 - 67, που σ τά θ η κ α ν ο α ν α γ κ α ί ο ς π ρ ο θ ά λ α μ ο ς του α π ρ ι­ λ ια νο ύ π ρ α ξ ικ ο π ή μ α το ς και τη ς τυ ρ α ννία ς. Ο κ α τά λ λ η λ ο ς , λ ο ιπ ό ν , ά νθρ ω π ο ς σ τ η ν κ α τά λ λ η λ η θέσ η . Κ α ι, β έ­ β α ια , ο π ιο κ α τά λ λ η λ ο ς να π λ η ρ ο φ ο ρ ή σ ε ι το υ ς Ε λ λ η ν ε ς γ ια τις «θέ­ σ εις» του «κόμ μ α το ς» τω ν «τέως» - π ο υ λ α χτα ρ ο ύ ν να μ ας σ ώ σο υ ν, ξ α ν α φ έρ ν ο ντα ς το υ ς δ ο κ ιμ α σ μ ένο υ ς σω τή ρ ες-μ α ς: το ν τ έ ω ς του Λ ονδ ίν ου κα ι το υ ς τ έ ω ς του Κ ο ρ υδ α λ λο ύ .

Μ

114

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Τ ρ ε ι ς ε ίνα ι ο ι π ο λ ικ ο ί α σ τέ ρ ες (ο μ ο λ ο γ η μ έ νο ι και μη ) τη ς « Ε θνο β ό ­ ρου Π α ρα τά ξεω ς»: Η α π ο κ α τά σ τα σ η τη ς μ ο ν α ρ χ ί α ς - η α π ο κ α τά σ τα σ η τη ς χ ο ύ ν τ α ς - η α πο κ α τά σ τα σ η τω ν δεσμ ώ ν-μ α ς με το Ν Α Τ Ο . Κ αι ιδού ο ι α π ό ψ ε ις του « α ρ χη γ ο ύ » τη ς ξυνω ρ ίδο ς γ ια τα τρ ία αυτά «ιδα νικά »: • Π Ε ΡΙ Μ Ο Ν Α Ρ Χ ΙΑ Σ Κ Α Ι Τ Ω Ν Ε Ρ Γ Ω Ν -Τ Η Σ : Τ η μ ο να ρ χία λ α ­ τρεύει και πρ ο σ κ υν ά τώ ρα ο κ. Σ τεφ α ν ό π ο υ λο ς, που α σ π α ίρ ει για να τη ν π α λ ινο ρ θ ώ σ ει σ α ν σ ύ μ β ο λ ο ε θ ν ικ ή ς ε νό τη τα ς και σ α ν ε γγύ η σ η ομ α λ ού π ο λ ιτικ ο ύ β ίο υ ... Μ ό νο που ο ίδ ιο ς έλε γε ά λ λο τε: « Ο ι β α σ ι λ ε ί ς δ ι α ι ρ ο ύ ν , είναι αναμφισβήτητον και δεδομένον» (9.8.1965). Α π ό δ ειξ η , η κα θ α ίρ εσ η του Γ. Π α πα νδ ρ έο υ α πό το ν Κ ω ν σ τα ντίνο τον Ιο ύ λ ιο 1965, που ο κ. Σ .Σ. τ η ν χ α ρ α χ τή ρ ιζ ε έ τσι: «Τ ο μέγα π λ ή γ μ α το οποίον εδέχΟη ο λαός, ό τε διά τη ς βασιλικής παρεμβάσεω ς αφηρέΟη η πρω θυπουργία από τον αρχηγόν-μας» (9.8.65). Δ εν ή τα ν λ ιγ ό τερ ο α ν ε λ έ η το ς ο « α ρ χη γ ό ς» γ ια τη δ ια β ό η τη α π ο ­ σ τ α σ ί α , πο υ σ κ α ρ ώ θη κ ε σ τα β α σ ι λ ι κ ά μ α γ ε ι ρ ε ί α. Τ η ν αποκα λ ού σ ε « ό λ ε θ ρ ο ν διά το κόμμα και το Ε θνος» (17.7.65), « έ γ κ λ η μ α » , « ε ν τ ρ ο π ή ν » (23.7.65) και « π ρ ο δ ο σ ί α ν » (9.8 .65)... Κ αι ό μ ω ς, α υ τό ς ο ά πεφ θο ς, υ πεύθυνος, σ υ νε π ή ς Ν έσ τω ρ τη ς π ο λ ιτικ ή ς-μ α ς, λ ίγ ε ς μ έρ ες α ρ γό τερ α (17.9.65) σ υ ν ε ρ γ ο ύ σ ε με το «θρ όνο» που «δ ια ιρ εί» κα ι « π λ ή ττε ι το ν λα όν», κ α ι π ρ ω τ ο υ ρ γ ο ύ σ ε σ τ η ν « ο λ έθ ρ ια , ε γ κ λ η μ α τικ ή , ν τρ ο π ια σ μ έ νη , π ρ ο δ ο τικ ή » α π ο σ τα σ ία . Μ ε το α ζη μ ίω το , β έβ α ια : με το π ιν ά κ ιο ν τη ς πρ ω θυ που ρ ­ γία ς - π ο υ ο ρ έ γετ α ι κ α ι σ ή μ ερ α να τη ν α π ο κ τή σ ει με τα ί δ ι α μέσ α... • Π Ε ΡΙ Δ ΙΚ Τ Α Τ Ο Ρ ΙΑ Σ Κ Α Ι Τ Ω Ν Ε Ρ Γ Α Τ Ω Ν -Τ Η Σ : Δ εύ τερ ο δ εκ α ­ νίκ ι του ά λ κιμ ο υ « α ρ χη γ ο ύ » , ο χ ο υ ν τ ι κ ό ς ε σ μ ό ς . Ε φ ’ ω κα ι ο σ υ νε τα ιρ ισ μ ό ς μ α ζί-το υ α πο κ α λ ε ίτ α ι «συμφ ιλίω σις τω ν Ε λλήνω ν»... Μ ό νο που ο ίδ ιο ς πά ντα , το υ ς σ η μ ερ ιν ο ύ ς « φ ίλο υ ς» -το υ το υ ς απο κ α λ ούσ ε, π ρ ό π ερ σ ι μ ό λ ις, « ε π ίο ρ κ ο υ ς κ α ι δ ό λ ιο υ ς » 1. Κ αι β εβ α ίω νε α δ ίσ τα κ τα , σ τη δ ίκ η τω ν «πρ ω τα ιτίω ν» : «Δηλαδή, να το πούμε καθαρά, κ. Π ρόεδρε: Η 21 Α πριλίο υ εγεννήθη με την α π ά τ η ν » 3. Σ ' α υτό, ά λ λω σ τε, σ υ μ φ ω νο ύσε α π ό λ υ τα κ α ι ο σ η μ ερ ιν ό ς ετα ίρ ο ς-

1. «Πώς εφθάσαμε στην 21η Απριλίου 1967», «Καθημιρινή*. 29.6.I97S. 2. Κατάθεσή-του 5.8.1975. Βλ. Οι Δίκο; της Χούντας, τομ. Β’, σελ. 493 και 495.

ΟΙ «ΤΕΩΣ»

IIS

του, κ. Σπ. Θ ε ο τ ό κ η ς , που έλε γε τη ν ίδια μέρα σ τ η ν ίδια δίκ η : « Η Ε πανάστασις διέπραξε α π ά τ η ν . . . » 3 . Κ αι μ ά λ ισ τα - κ α τ ’ α μ φ ο τέρ ο υ ς το υ ς « η γ ή το ρ α ς » - μ ιά ν α π ά τη που ε ίχ ε α π ό χ ρ ό ν ι α ετο ιμ α σ τεί: «Ο λη η αναταραχή και η ανωμαλία (Σ.Σ. του 1965 - 67), όλα τα πάθη και τα μίσ η , όλη αυτή η ατμόσφαιρα της μισ α λλο δο ξία ς, είχε σ κ ό π ι μ α π ρ ο σ χ ε δ ι α σ θ ή κ α ι π ρ ο ε τ ο ι μ α σ Ο ή α π ό π ο λ ύ κ α ι ρ ό , από εκείνους που συνέλαβαν το πα ρά τολμο σχέδιο να επιβάλουν την προσ ω πική -τους εξουσία σ το Λ α ό... Η μικ ρή αυτή ομάδα εργά σ τηκ ε πάνω σ το πρόγραμμα αυτό περισ σό τερ ο από δέκα χρόνια» (Σ τε φ α νό π ο υ λ ο ς4). «Τ ο στα σ ια στικό ν εγχείρημα ή το οργανω μένον α π ό π ο λ ύ π ρ ι ν . . . προπαρεσκευάσΟη α π ό μ α κ ρ ο ύ χ ρ ό ν ο υ ■> (Θ ε ο τό κ η ς, σ τη ό ικ η 5). Για π α τρ ιω τικ ό τα το υ ς λ ό γο υ ς, β έβαια: «... κατέλαβαν την εξουσία μ ε μ ο ν α δ ι κ ό σκ ο πό την α υ θ α ί ρ ε τ η άσκ η σή -τη ς από τους ίδιους... και την α ν ε ξ έ λ ε γ κ τ η δ ι α χ ε ί ρ ι σ η τ ο υ δ η μ ο σ ί ο υ χ ρ ή μ α τ ο ς » (Σ τε φ α ν ό π ο υ λ ο ς ·). Τ ο τελ ευ τα ίο , ά λ λω σ τε, ή τα ν η ο υ σ ία του ζη τή μ α το ς κα ι το υ κ ιν ή ­ μ α τος - γ ι α τούτο κα ι η « δ ια χ είρ ισ η » του δ η μ ο σ ίο υ χ ρ ή μ α το ς μ ετα ­ φ ρ α ζότα ν σε « α υ θ α ιρ ε σ ίε ς , κ α τ α χ ρ ή σ ε ις κ α ι σ κ ά ν δ α λ α » 7. Α λ λ ά υ π ή ρ χα ν , α λ ίμ ο ν ο , κ α ι τα π ο λ ύ χ ειρ ό τερ α : Σ ύμ φω να με το ν κ. Σ τεφ α ν ό π ο υ λο , π ά ντα , η δ ικ τα το ρ ία ή τα ν « λ α ί λ α ψ » κα ι « ε φ ι α λ τ ι κ ό παρελθόν»β κα ι η κ α τά λ η ξ ή -τη ς « ε θ ν ι κ ή σ υ μ φ ο ρ ά , η οποία προεκλήθη από αυτήν την δικτα τορία ν και από αυτήν την κυβέρνησιν»9. Κ αι γ ια να μ η ν α φ ή σ ε ι σ ε κα νένα κα μ ιά ν α μ φ ιβ ο λ ία , ξ εκ α θ ά ρ ιζε πέρ σ ι κιό λ α ς: «Α ναμφισβήτητα α π ό λ υ τ η ε υ θ ύ ν η για την (κ υ π ρ ια κ ή ) τραγωδία βαρύνει τον Ιω αννίδη» 10. Τ ο ιο ύ τω ν εθνικ ώ ν α νδ ρ ώ ν σ υ νε τα ίρ ο ς κα ι « α ρ χη γ ό ς» γίν ε τα ι σ ή ­ μερα ο ά τε γκ το ς α υ τό ς « κή νσ ω ρ » - θ υ σ ιά ζο ν τ α ς , κ α ι π ά λ ι, τη ν πρ ο σ ω π ικ ή -το υ τιμ ή σ τη « δ ιά σ ω σ η του Ε θνους»...

J. Ο.κ., σελ. S00. 4. 'Καθημερινή·. 29.6.1975. 5. Οι Δίκες της χούντας, τομ. Β , σελ. 499. 6. · Καθημερινή·. 29.6.1975. 7. Ο.*.. 2.7.1975 8. Ο.*. 9. Κατάθεσή-του. Βλ. Οι Δίκες κλκ. σελ. 497. 10. *Α ηογενμαπνή·, 2.8.1976.

116

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

• Π Ε ΡΙ Ν Α Τ Ο Κ Α Ι Η Π Α : Ε πειδ ή , όμ ω ς, ο ύτε η ξ ενο γ εν ή ς μ ο να ρ ­ χ ία , ού τε η ξ ενο τ ρ α φ ή ς χ ο ύ ντα φ τά νο υ ν γ ια να σ τη ρ ίξ ο υ ν τ η ν σ φ ρ ι­ γη λ ό τα τη «Ε θνικ ή Π α ρ ά λυ σ η » , ο « α ρ χη γ ό ς» κα τα φ εύγει κα τευ θεία ν στα έ κπα λ α ι ξένα α ντισ τύ λ ια , που α π ο τε λ ο ύ ν τη ν «πανοπλίαν της Δύσ α ο ς » " , κ α ι, φ υ σ ικ ά , το ν τρ ιτεγ γυ η τ ή τω ν ελευ θεριώ ν-μ α ς, τη ς α νε ξα ρ τη σ ία ς-μ α ς και τη ς α κ ε ρ α ιό τη τά ς-μ α ς... Μ ό νο που ο α ιώ νιο ς ίδ ιο ς έ λ ε γε ά λ λοτε: « Σ το πραξικόπημα της 21.4 ε β ο ή θ η σ α ν και οι ξ έ ν ε ς μ υ σ τικ ές υπηρ εσ ίες»12. Κ αι δ ιε ξο δ ικ ό τε ρ α : « Π ιστεύω ότι οι πρα ξικοπημα τίες είχαν την υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η κύκ λω ν του Π ε ν τ α γ ώ ν ο υ και συγκεκριμένο*; κύ κ λω ν τη ς εδώ Α μ ε ρ ι κ α ­ ν ι κ ή ς Α π ο σ το λ ή ς. Α υ το ί τους ε ν ε ϋ ά ρ ρ υ ν α ν στα σχέδιά -τους και τους έ δ ω σ α ν τ ο π ρ ά σ ι ν ο φ ω ς για την πρα γμα τοποίηση της δικ τα ­ τορίας... θυ μ ά μ α ι μιά χα ρ α χτη ριστική φράση Α μερικανού δημοσιολόγου: “ Ε μ ε ίς οι Α μ ε ρ ικ α ν ο ί ε ισ ά γ ο υ μ ε δ η μ ο κ ρ α τία κ α ι ε ξ ­ ά γ ο υ μ ε δ ι κ τ α τ ο ρ ί ε ς " » 13. Ο πω ς ή τα ν επ ό μ εν ο , ο τα πά ντα π λ η ρ ώ ν ξ ένο ς δά κ τυ λο ς θα υ μ α το ύρ ­ γ η σ ε και σ το κ υ π ρ ια κ ό α πο κ ο ρ ύφ ω μ α τη ς δικ τα το ρ ία ς: «Αναμφισβητήτ<υς υπήρξε δ ρ ά σ ι ς τ ω ν ξ έ ν ω ν μ υ σ τ ι κ ώ ν υπη­ ρεσιώ ν σ τη ν κυπριακή τραγω δία. Δ εν Οα ξεχά σω ό τι (σ ε δεξίω ση ξένης πρεσβείας, σ τις 15.7.74) οι παρευρισκόμενοι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί παράγοντες ή σαν π ε ρ ι χ α ρ ε ί ς για το π ρ α ξ ι κ ό π η μ α και τον θ ά ν α τ ο του Μ ακαρίου. Το θέαμα αυτό μ ε εξόργισε, και α πεχώ ρη σα » '4. Κ αι α φού Ν Α Τ Ο σ η μ α ίνε ι Η Π Α κα ι δη Π εν τά γω νο , και αφού το Π εντά γω νο και γ ε ν ικ ό τε ρ α ο ι Η Π Α τό σ ο μ ό χθ η σ α ν γ ια το ν εξα νδρ α π ο δ ισ μ ό τω ν Ε λ λ ή νω ν κα ι γ ια το σ φ α γ ια σ μ ό τω ν Κ υπ ρ ίω ν, εθνικό -μ α ς χ ρ έ ο ς είνα ι - κ α τ ά το ν ε θ νο π ρ ό μ α χ ο « α ρ χ η γ ό » - ό χ ι μ ό νο να «επανέλθω μεν» σ το Ν Α Τ Ο , α λ λά και «να έ λ θ η ε δ ώ το Ν Α ΤΟ και να ε γ κ α τ α σ τ α θ ή στη ν Ε λλάδα» -ώ σ τ ε να μ η ν υ πά ρ ξει π ια κα νένα ς φ ό β ο ς α π ε ιθ α ρ χ ία ς τω ν α φ ρ ό νω ν Ε λ λ ή νω ν σ τ ις π ρ ο σ τ α γές τω ν εθνικ ο φ ρ ό νω ν τ ο π ο τη ρ η τώ ν τω ν « φ ιλελ λ ή ν ω ν» ... Ε ίΝ Α Ι « α ν α μ φ ισ β ή τη το ν κα ι δ εδο μ ένο ν» , ό πω ς θα έ λεγε ο « α ρ χ η ­ γός»: ε κ ε ίν ο ι που φ α ντά ζο ν τα ι πω ς η κ ο ινή γνώ μ η δεν έ χε ι μ ν ή μ η , είνα ι ε κ ε ίνο ι που δεν έχ ο υ ν ν τ ρ ο π ή . Κ αι ο χ υρ ω μ ένο ι π ίσ ω α π ’ τη ν α ν α ισ χυ ντία -το υ ς, δε δ ισ τά ζο υ ν να δια ψ εύδο υ ν το ν εα υτό -το υ ς, δε δ ι­ σ τά ζο υ ν να γ ίν ο ν τα ι « τιμ η τές» τω ν άλλοιν, και να τά ζο υ ν πω ς θα σ ώ ­

11. Διακήρυξή-του 9.10.1977. 12. *Καθημερινή». 1.7.1975. 13. · Επίκαιρα*, 19.6.1975. 14. O.H.

ΟΙ «ΤΕΩΣ

117

σ ου ν τη ν Ε λ λά δ α και θα ενώ σ ο υν το υ ς Ε λ λ η ν ε ς με το υ ς θεσ μ ο ύ ς, τους εσ μ ούς κ α ι τους δ ιε θ νε ίς ο ρ γα νισ μ ο ύ ς που σ τά θ η κ α ν (χτέ ς μ όλις!) αυ­ του ρ γο ί εθνικώ ν δ ιχ α σ μ ώ ν, δια σ υ ρ μ ώ ν και ολ έθ ρ ω ν. Κ α ι, α νερ υ θ ρ ία σ τα , ευ α γγ ελ ίζο ντα ι « δ η μ ο κ ρ α τία » ο ι ε γκά θετο ι τη ς α υ λο κ ρ α τία ς. τη ς τυ ρ α ννο κ ρ α τία ς, τη ς τρ ο μ ο κ ρ α τία ς... Και ε υ α γ γ ελ ί­ ζο ντα ι «α ξιο κ ρ α τία » ο ι ετα ίρ ο ι τω ν (κα τά τη δ ικ ή -το υ ς κα τα γ γελία ) «α πα τεώ νω ν», «επίο ρκ ω ν » , « δ ό λιω ν» , « κα τα χ ρ α σ τώ ν» , «πρ ο δο τώ ν» ... Κ αι ε υ α γγ ελ ίζο ντα ι « δ ικ α ιο σ ύ νη » , « ισ ό τη τα » , « πρ ό ο δ ο » ο ι φ ύ σ ει, θέ­ σ ει και πε π ο ιθή σ ε ι φ ο ρ ε ίς τ η ς α δ ικ ία ς, τη ς εκ μ ετά λ λ ε υ σ η ς, τ η ς α π ο ­ τελ μ ά τω σ η ς, τη ς (κάθε είδο υς) α ρ τη ρ ιο σ κ λ ή ρ ω σ η ς ... Κ αι ε υ α γγ ελ ί­ ζο ντα ι «εθνική α ν ε ξα ρ τη σ ία κα ι α ξ ιο π ρ έ π ε ια » ο ι κ α τ’ ε ξ ο χ ή ν ψω μιζόμ ενοι α π ό τ η ν ε ξά ρ τη σ η , τη ν υ π ο τέλ εια και τη δ ο υ λ ο φ ρ ο σ ύ νη ... « Ε θνική » β ά φ τισ α ν τ η ν κ α κ ό τεχ νη σ υ ντε χνία -τ ο υ ς οι « νο νο ί» -τη ς. Ο ι Ε λ λ η νε ς , όμ ω ς, σ τη σ υ ν τρ ιπ τικ ή πλ ε ιο ψ η φ ία -τ ο υ ς, έχ ο υ ν κάθε δ ι­ κα ίω μ α , πα ρ α φ ρ ά ζο ντα ς το ν Δ ιο γέ νη , να ο νο μ ά σ ο υ ν α υτή τ η ν ευγενή α δ ελ φ ότη τα « α θ λ ία ν υ π έ ρ α θ λ ίω ν ( τ έ ω ς ) δ ι ' α θ λ ίω ν ( τ έ ω ς ) π ρ ό ς ά θ λ ιο ν σ κ ο π ό ν » . Κ αι να τά ξο υν, με τη σ ειρ ά -το υς, σ το υ ς ε μ φ α νείς και α φ α νείς σ κ α π α νείς-τη ς πω ς θα μ είνο υ ν τ έ ω ς γ ια πά ντα ... [6.11.1977]

ΜΙΑ ΝΕΑ «ΑΝΙΕΡΗ» Συνωμοσία των ισχυρών κατά των λαών Π Ρ Ο Ε Κ Λ Ο Γ ΙΚ Ο Σ π υ ρ ε τ ό ς σ κ έ π α σ ε με το ν ο ρ υ μ α γδό τω ν μεγά φω νω ν, τω ν μ ύδρω ν κα ι τω ν υ π ο σ χ έσ ε ω ν, μ ιά ν ε ίδ η σ η που μπορ εί ν ’ α π ο δ ε ιχ τεί « β ρ α δυ φ λ εγ ή ς θό μ θ α» για το υ ς λ α ο ύς του κα ιρ ού-μ α ς. Μ ιά δ ιε θ ν ή ς σ ύ σ κ εψ η έ γ ιν ε ,σ τ ις α ρ χ έ ς αυτού του μ ή να , σ τη Β όννη. Δ ιόλ ου «ε π ίσ η μ η » και « δ ια κ ρ α τικ ή » , όμ ω ς -α φ ο ύ κα νένα ς υ π ο υ ρ γό ς, δ ιπ λω μ ά τη ς ή ά λ λ ο ς « δ ια π επ ισ τευ μ ένο ς» κ υ β ερ ν η τικ ό ς εκ π ρ ό σ ω π ο ς δεν π ή ρ ε μ έρ ος, και κ α μ ιά δ η μ ο σ ιό τη τα δεν τη ς δό θη κε. Α λ λά α υτή η «ά σ η μ η » και δ ια κ ρ ιτικ ή σ ύ σ κεψ η ίσ ω ς να ε ίνα ι π ο λ ύ π ιο σ η μ α ντικ ή και δ εσ μ ευ τικ ή α π ’ τις π α νη γ υ ρ ικ έ ς δ ιε θ ν ε ίς δ ια σ κ έψ ε ις -α φ ο ύ οι «σ ύ νεδρ ο ί» -τη ς ή τα ν εκ π ρ ό σ ω π ο ι του κ υ β ε ρ ν ή τ η τ ω ν κ υ β ε ρ ­ ν ή σ ε ω ν : του μ εγά λ ο υ κ ε φ α λ α ίου , τω ν μ ο νο πω λ ίω ν, τω ν π ο λ υ εθ ν ι­ κώ ν ετα ιρ ιώ ν. Σ κ ο π ό ς τ η ς σ ύ σ κ ε ψ η ς α υ τή ς, έ να ς και α υ το νό η το ς: η δ ι ά σ ω σ η τ ο υ κ α π ι τ α λ ι σ μ ο ύ α πό τη ν κ ρ ίσ η που περ νά ει. Κ αι τα ονόμ α τα τω ν κ ο ρ υ φ α ίω ν σ υ νέδρ ω ν μ α ρ τυρ ά νε τό σ ο τη « φ ι­ λ οσ οφ ία » ό σ ο και τη ν ο ικ ο ν ο μ ικ ή και τη ν π ο λ ιτικ ή μ εθ ο δ ο λο γ ία τη ς «σύ να ξη ς»: Α π ’ τ ις Η Π Α ή ρ θα ν τρ ε ις μ ά γο ι - ο σ ύ μ βο υ λ ο ς το υ π ρ ο ­ έδρ ου Carter για θέμ ατα Ε θ νικ ή ς Α σ φ ά λ εια ς Zbigniew Brzezinslcy, ο «πολύς» Henry Kissinger και ο « πά μ πολυς» David Rockefeller, η ψ υ χή τω ν α μ ερ ικ ά νικ ω ν πο λ υ εθ νικ ώ ν ετα ιρ ιώ ν και το « α ό ρ α το χέρυ> σ τα πα ρ α σ κ ή ν ια τη ς α μ ερ ικ ά ν ικ η ς π ο λ ιτικ ή ς... Α π ’ τη Γ ερ μ α νία , ο Josef Strauss, γν ω σ τώ ν λ ο ιπ ώ ν (φ α σ ισ τικ ώ ν) σ το ιχ ε ίω ν ... Α π ’ τ η ν Ιτα λία , ο πρ ό ε δ ρ ο ς τ η ς «Φ ία τ» , Giovanni A nielli... Α π ’ τ η ν Ια πω νία , ο μ εγα λ ο ε π ιχ ε ιρ η μ α τία ς Β α τα νο ύκι... και πά ει λ έγο ντα ς. Ο λ ο ι-το υ ς ε ίνα ι μ έλ η τη ς σ κ ο τ ειν ή ς « Τ ρ ι μ ε ρ ο ύ ς Ε π ι τ ρ ο ­ π ή ς » - α υ τ ή ς τη ς ο μ ά δ ας α π ό Β ο ρ ειο α μ ερ ικ αν ο ύς, Δ υ τικο ευρ ω πα ίο υς κ α ι Γ ια π ω νέζο υς «α π λ ο ύ ς π ο λ ίτες» , που δεν έ χε ι - λ έ ε ι- ά λ λ ε ς β λέψ εις πα ρά τη «σ τε νό τε ρ η σ υ νε ρ γ α σ ία πά νω σε π ρ ο β λ ή μ α τα κ ο ινο ύ ε ν δ ι­ αφ έρ οντος». Κ αι που, σ τη ν π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α , α π ο τελ εί τη « δ ι ε θ ν ή τ ο υ κ ε φ α λ α ί ο υ » , κα ι ρυθμ ίζει τις ο ικ ο ν ο μ ικ ές κα ι π ο λ ιτικ ές τύ ­ χ ε ς τω ν πν ευ μ όνω ν του κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ.

Ο

ΜΙΑ ΝΕΑ «ΑΝΙΕΡΗ»

119

Δ ε ν χ ρ ε ιά ζ ετα ι, β έβ α ια , να πούμ ε πω ς σ τ ό χ ο ς κ α ι θύμα αυ τώ ν τω ν «α πλ ώ ν πο λ ιτώ ν» ε ίνα ι ο π ρ α γ μ α τ ι κ ά α π λ ό ς π ο λ ίτη ς. Α π ό δ ειξ η , η σ ύ σ κεψ η τ η ς Β ό ν νη ς -π ο υ ο νο μ ά σ τη κ ε , κι α υ τή , « Τ ρ ιεθνή ς»: Τ ο π ιο α π ο τε λ εσ μ α τ ικ ό σ ω σ ίβ ιο -α π ο φ ά ν θ η κ ε - γ ια το ν κλυδω ν ιζόμ ενο κ α π ιτα λ ισ μ ό , ε ίν α ι ο π ν ιγμ ό ς ή έ στω ο π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό ς τ ω ν λ α ϊ κ ώ ν ε λ ε υ θ ε ρ ι ώ ν ... κ α ι ειδ ικ ό τερ α , η ε π ιβ ο λ ή ε λ έ γχ ο υ σ τη ν ε ρ γ α σ ί α , σ τη ν π α ι δ ε ί α , στ α κ ό μ μ α τ α κ α ι σ το ν Τ ύπ ο ... με π α ρ ά λ λ η λ η ε ν ί σ χ υ σ η τη ς ε κ τε λ ε σ τικ ή ς ε ξ ο υ σ ί α ς . Η σ κ ό π ευ σ η ε ίνα ι κ α ίρ ια κ α ι η σ υ ντα γή ά ρ ισ τ η : μ ό νο με εξο υ σ ία π α ν ίσ χ υ ρ η κ α ίμ ε π ο λ ιτικ ά κό μ μ α τα α νίσ χυ ρ α ... μ ό νο με ε ρ γα σ ία γ ό ­ νιμ η (για το υ ς ε ρ γοδ ό τες) κ α ι με π α ιδ εία ά γο νη (για το υ ς ε κ πα ιδευ ό μ ε­ νου ς)... μ όνο, τέ λ ο ς, με Τ ύπ ο για το υ ς τύ πο υ ς... μ πο ρ εί να εξα σ φ α λ ισ θεί η μ α κρ οζω ία κ α ι η κα λ οζω ία του σ υ σ τή μ α το ς. Α λ λά κ α ι τί σ υ ντα ρ α κ τικ ή ο μ ο λ ο γ ί α γ ια τη β α θύ τερ η ο υ σ ία κα ι τις σ υ νισ τώ σ ε ς του σ υ σ τή μ α το ς αυτού! Π ου π α ρ α δ έχ ετα ι ό τι α πα ­ ρ α ίτ η το ς ό ρ ο ς για τη ν ε π ιβ ίω σ ή -το υ ε ίνα ι η ο υ σ ια σ τικ ή α π ο θ ί­ ω σ η τη ς π α ιδ εία ς και τη ς ε ρ γα σ ία ς, τη ς π ο λ ιτικ ή ς κ α ι του Τ ύπου. Μ ’ ά λ λ α λ ό γ ια , πω ς το σ ύ σ τη μ α α υτό ε ίν α ι α σ υ μ β ί β α σ τ ο με τη ν ελεύ θερη μ όρ φ ω σ η και τη ν ελεύ θερη κ ρ ίσ η , με τη ν ε λεύ θερη β ο ύλ η σ η κ α ι τη ν ε λεύ θερη α π ό φ α σ η , με το ν ε λ εύ θερο μ ό χθ ο κα ι τ η ν ελεύθερη π ρ ά ξ η . Κ ι ω σ τό σ ο , δεν παύει φ α ρ ισ α ϊκ ό τ α τ α να σ τη ρ ίζ ε ι τη ν επ ιβ ο λ ή και τη ν πρ οπ α γά νδ α -το υ σ τις « α να ντικ α τά σ τα τε ς αρ ετές» τ η ς φ ιλ ε λ εύ ­ θ ε ρ η ς δ η μ ο κ ρ α τία ς, τη ς « ελεύ θερ η ς ο ικ ο νο μ ία ς» κ α ι τη ς «ελεύ θερη ς κ οινω νία ς»!... Τ ίΠ Ο Τ Α το κα ινο ύ ριο , φ υ σ ικ ά , τίπ ο τα το π ε ρ ίε ρ γ ο σ ’ όλ α αυτά. Τ ο μόνο π ε ρ ίε ρ γ ο είνα ι ό τι τα φ ω τεινά μ υαλά που σ υ ν ά χ τη κ α ν στη Βόννη δ είχν ο ν τα ι τό σ ο α πίθα να ο υ το π ικ ά και α νισ τό ρ η τα . Γ ια τί π ι­ στεύου ν πω ς μ πορ ού ν να σ τ α μ α τ ή σ ο υ ν τ η ν Ισ το ρ ία με χ α λ ιν ά ­ ρ ια και με μ α ντζού νια ...κα ι ξ εχ νά νε πω ς η ίδια η Ισ το ρ ία το υ ς έ χε ι δ ι α ψ ε ύ σ ε ι εδώ κι ε ν ά μ ισ η ν αιώνα! Μ ιά δ ιά σ κ εψ η α νά λ ο γη με τ η ν « Τ ρ ιπ λ ή σ ύ σ κεψ η » και μ ιά συμμαχ ία π α ρ ό μ ο ια με τη ν « Τ ρ ιπ λ ή Ε π ιτρ ο π ή » ε ίχ α ν πρ α γ μ α τ ο π ο ιη θ εί σ το Π α ρ ίσ ι το φ θινό π ω ρ ο και το χειμ ώ να του 1815. Π ο λ ύ π ιο φ α ντα χ τε ρ έ ς και χ ρ υ σ ο σ τό λ ισ τε ς, β έβ α ια , αφού σ ύ νεδρ ο ι και σύ μ μ α χ ο ι δεν ή τα ν «α πλ οί π ο λ ίτες» , α λ λά ο ι η γεμ ό νες, τσ ά ρ ο ι, α υ το κ ρ ά το ρ ες, β α σ ιλ ιά δ ε ς τη ς Ε υρώ πη ς. Η « Ι ε ρ ή Σ υ μ μ α χ ί α » , φυσικ ά . Σ τό χο ς , κι ε κ ε ίν η ς , η π α γ ίω σ η του α π ο λ υ τα ρ χικ ο ύ statu quo, η ε ξ ­ α σ φ ά λ ισ η τη ς « ε υρ ω πα ϊκή ς ισ ο ρ ρ ο π ία ς και τάξεω ς», η κα τά π νιξ η κάθε α π ελ ευ θερ ω τικο ύ και φ ιλελ εύ θερ ο υ κ ινή μ α το ς που θ ’ α π ειλ ο ύ σ ε να τα ρ ά ξει τη ν ισ ο ρ ρ ο π ία κα ι τά ξη τη ς α υ τα ρ χία ς. Κ αι γ ια τη ν π ρ α ­ γμ ά τω σ η αυ τώ ν τω ν « ιερ ώ ν σκο π ώ ν» , ο ι τό τε σ ύ μ μ α χ ο ι α να γν ώ ρ ιζα ν (σ το ν ε α υτό-του ς) το « δ ικ αίω μ α επεμθ ά σεω ς» σ τις « ά τα κτες» π ε ρ ιο χ έ ς,

120

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κα ι έτα ζα ν α μ ο ιβ α ία β ο ή θ εια ό πο υ κ α ι ό τα ν θα πα ρ ο υ σ ια ζ ό τα ν α νά γ­ κη. Δ εν ή τα ν, λ ο ιπ ό ν , η « Ιερ ή Σ υμ μ α χία » πα ρ ά μ ιά « α λ λη λ α σ φ ά λ ε ια » τω ν μ ο να ρ χώ ν εν α ν τίο ν τω ν εξω τερ ικ ώ ν κι ε σ ω τερ ικώ ν εχθρ ώ ν, ενα ν­ τίο ν τω ν υ π όδ ουλ ω ν πο υ ή θ ε λ α ν να γίν ο υ ν ελεύ θερο ι και τω ν υ πη κ ό ω ν που ή θε λ α ν να γ ίν ο υ ν π ο λ ίτες. Σ τ η ν πρ ώ τη κ ιό λ α ς ε κ δ ή λ ω σ ή -τ η ς , αυτή η «συμμαχία τω ν ηγεμόνω ν κα τά τω ν λαώ ν», α υτή η «συνω μοσία τω ν ισχυρώ ν κα τά τω ν λαϊκώ ν ελευ­ θεριώ ν» (όπω ς σω σ τά ο νο μ ά σ τη κ ε ) χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ ε μ έσ α π ο λ ύ σ υ γγε­ νικ ά μ ’ α υτά που «ε π ινό η σ α ν» ο ι τω ρ ινο ί εγκ έφ α λ ο ι τη ς Β όννη ς: Γ ια ν ’ α ντιμ ετω π ίσ ε ι τ ις φ ιλε λ εύ θε ρ ε ς κ ιν ή σ ε ις κ α ι τ ις φ ο ιτη τικ ές ε ξε γέ ρ σ εις του 1819 σ τη Γ ερ μ α νία , η Ιερ ή Σ υμ μ α χία ε ισ η γ ή θ η κ ε κ α ι η Ο μ ο σ π ο νδ ια κ ή Γ ερ μ α νικ ή Βουλή α π ο φ ά σ ισ ε τη ν υ πα γω γή τω ν Π α νε­ π ισ τη μ ίω ν σε ε ιδ ικ ή ε π ιτ ή ρ η σ η , τ η ν α π ό λ υ σ η τω ν « ύ ποπτω ν» κ α θ η ­ γη τώ ν, τη δ ιά λ υ σ η τω ν «μη ε γκεκρ ιμ ένω ν» σ υ λ λό γ ω ν, τ η ν π ρ ο λ η ­ πτ ικ ή λ ο γ ο κ ρ ισ ία σ ε κάθε έντυ πο , κα ι τη σ ύ σ τα σ η « α να κ ρ ιτικ ώ ν ε π ι­ τροπώ ν» για κάθε ε π ιλ ή ψ ιμ η κ ίν η σ η ή ιδέα. Κ ι έ τσ ι σ υ ν έ χ ισ ε, γ ια μ ερ ικά α κό μ α χ ρ ό ν ια , σ τ η ν Ιτα λ ία , σ τη ν Ισ πα νία , σ τη ν ε π α να σ τα τη μ έ νη Ε λλά δα . Α κόμ α κι ό τα ν ε π ιτρ έψ α νε τη ν ίδρ υ ση «ενό ς κ ά π ο ιο υ » Ε λ λ η ν ικ ο ύ Κ ρ ά το υς, ο ι α υ θέντες τ η ς Ε υ­ ρώ πη ς δεν α ν έ χ ο ν τ α ν τη δ η μ ο κ ρ α τικ ή δ ια κ υ β έρ νη σ ή -το υ . Χ α ρ α χτη ρ ισ τικ ή σ τ η ν επ ιγρ α μ μ α τ ικ ό τ η τ ά -τη ς ε ίν α ι η σ τιχο μ υ θ ία που μ ετα φ έ­ ρει ο Μ α κ ρ υ γιά ννη ς: «Ρ ώ τησαν τον Κυβερνήτη (Κ α π ο δίσ τρ ια ): “Δ ια τί χά λα σες το υς νόμους και το Β ουλευτικ όν;" . Είπε: “ Δ ε ν τ ό ' θ ε λ ε η Ε υ ρ ώ π η " » ' . Δ εν ή θελ ε η Ε υρώ πη -δ η λ α δ ή η Ιερή Σ υ μ μ α χ ία - να έχ ο υ ν o u Ε λ λ η ­ νες Σ ύντα γμ α , Β ουλή , νό μ ο υ ς, ε π ειδ ή -κ α θ ώ ς λ έει ο π ύ ρ ιν ο ς υ μ νη τή ς του Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια , Ν . Σ π η λ ιά δ η ς - ο ι μ ο νά ρ χε ς <«5εν είναι δυνατόν ν ’ α νεχθώ σι και να προ σ τα τεύσ ω σ ιν εις τη ν Ε λλάδα τας δη μαγω γικός (sic) αρχάς, αι οποίαι ετάραξαν τον κό σ μο ν και η π α λη σ α ν τους βρόνους-τω ν»2. Α πλ ά , κα θ αρ ά και ξά στερα !

Τι Α Π Ο Μ Ε ΙΝ Ε ,

ω σ τό σ ο , α π ό το τε ρ ά σ τιο ε κ ε ίνο δ υνα μ ικ ό κ α ι τις π ο λ υ μ ή χα νε ς μ εθ όδ ο υς του τό τε ευρ ω πα ϊκο ύ κα τεσ τη μ ένο υ; Η Ιερή Σ υμ μ α χία δεν ά ρ γ η σ ε να σ α ρ ω θ ε ί α π ’ τ η ν ο ρ μ ή τω ν α πελ ευ θερ ω τικώ ν κι ε π α να σ τα τικ ώ ν κ ινη μ ά τω ν - κ α ι, σ τ η ν κα τα β α ρ ά θ ρ ω σ ή -τη ς. π ρ ω τα ρ χ ικ ό ρ ό λ ο έπ α ιξ ε η δ ικ ή -μ α ς Ε π α νά σ τα σ η , που έγιν ε α ιτ ία να δ ια ιρ εθ ο ύ ν οι υ ψ η λο ί σ ύ μ μ α χ ο ι κα ι να κα τα ρα κω θού ν οι «α ρ χές»-του ς. 1. Απομνημονεύματα, έκδ. Βαγιονύκη, 1947, τομ. Β , σελ. 9. 2. Απομνημονεύματα, έκδ. 197S, εκιμ. Π. Χριστοχούλου, τομ Γ', σελ. 556.

ΜΙΑ ΝΕΑ «ΑΝΙΕΡΗ»

121

Τ ο μ εγ α λ ό π ρ επ ο εκ ε ίν ο φ ό β η τρ ο δ εν ά φ η σ ε πίσ ω -του πα ρά τη σ κ ε ­ λ εθ ρ ω μ ένη α νά μ νη σ η εν ό ς σ π α σ μ ω δ ικ ο ύ σ υ να σ π ισ μ ο ύ τυ ρ ά ννω ν, τό σ ο α δ ίσ τα χ το υ ό σ ο κα ι μά τα ιο υ . Ε να μ ό λ ις α ιώ να α ρ γό τε ρ α , ο ι θ ρ ό ­ νοι που ε ίχ α ν σ τή σ ε ι τη ν Ιερή Σ υμ μ α χία για να εξα σ φ α λ ισ θ ο ύ ν σ τη ν αιο>νιότητα, δεν ά ξ ιζα ν ούτε γ ια κα υ σόξυλα ...

Α υ τ η τ η ν α να π ό τρεπ τη κ α τά λ η ξ η τω ν μ εγ α λ επ ή β ο λ ω ν α ντιλ α ϊκ ώ ν σ χ εδ ίω ν τη ν ξ α σ τ ό χ η σ α ν ο ι πο λ ύ τρ ο π ο ι σύ νεδρ ο ι τη ς Β όννης. θ έ λ η σ α ν να μ ιμ η θο ύ ν το υ ς ο ικ ο δ ό μ ο υ ς τη ς Ιερ ή ς Σ υμ μ α χία ς, που πίσ τευα ν πω ς οι λ α ο ί «έχουν πλασΟεί από το ν θ ε ό ν διά την ευδαιμονίαν α ηλώ ς και το εντρύφημα τω ν ηγεμόνω ν» - κ α ι σ υ να κό λ ο υ θα , χ ρ έ ο ς τω ν τελ ευ τα ίω ν ή τα ν να κ α τα π νίγ ο υ ν κάθε φ ιλελ εύ θερ ο , α ντιδ υ να σ τικ ό και α να τρ ε π τικ ό κίνη μ α . Μ ε τη σ ειρ ά -το υ ς, ο ι ο ικ ο δ ό μ ο ι τη ς σ η μ ερ ιν ή ς « Τ ρ ιμ ερ ο ύς» π ι­ σ τεύου ν πω ς οι λ α ο ί έ χο υ ν π λ α σ τε ί α π ’ το ν κερ δώ ο Ε ρμή για το ν π λ ο υ τισ μ ό και τη ν ευζω ία τω ν η γεμ ό νω ν του κ εφ α λ α ίο υ - κ α ι σ υ να κ ό ­ λ ουθα , δ ικ αίω μ α τω ν τελ ευ τα ίω ν είνα ι να κ α τα π νίγ ο υ ν κά θε α μ φ ισ β ή ­ τ η σ η τη ς η γεμ ονία ς-το υς... Σ τη ν α υ γή του κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ , η δ η μ ο κ ρ α τία και ο ι α το μ ικ ές ελευ θε­ ρ ίε ς του ή τα ν ό χ ι μ ό νο α νεκ τές α λ λά α π α ρ α ίτη τες. Χ άρη σ ’ α υτές, μ πό ρ εσ ε να κ α τα νικ ή σ ε ι τη ν α ντίδρ α σ η τω ν τό τε κρ α το ύ ντω ν «ευγενώ ν», και να ρ ιζ ώ σ ε ι, ν’ α να π τ υ χ θ ε ί, να τρ α νέψ ει. Η π ο λ ιτικ ή δ η μ ο ­ κ ρ α τία και η ελεύ θερη ο ικ ο ν ο μ ία έ γιν α ν τα ό πλ α -το υ κι οι θεό τη τέςτου -α φ ο ύ η «δ η μ οκ ρ α τία » -το υ ισ ο δυ να μ ο ύ σ ε με κεφ α λ α ιο κ ρ α τία , κι η «ελεύ θερη ο ικ ο νο μ ία » με ε λευ θερία α π ε ρ ιό ρ ισ το υ κέρδους. Τ ώ ρα όμ ω ς, που ο ι ε ρ γα ζό μ εν ες τά ξ εις, χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς α υ τ ή ν ίσ α -ίσ α τη ν π ο λ ιτικ ή δ η μ ο κ ρ α τία , α ξ ιώ νο υ ν και δ η μ ο κ ρ α τία ο ικ ο ν ο ­ μ ικ ή και δ ικ α ιο σ ύ νη κ ο ινω νικ ή και σω σ τή κ α τα νο μ ή του εθνικ ο ύ ε ισ ­ ο δ ή μ α το ς... τώ ρα , η δ η μ ο κ ρ α τία και ο ι ε λ ευ θερίες α π ο τελ ο ύν α π ε ι λ ή γ ια του ς Δ υ νά σ τες του κεφ α λ α ίο υ , κ α ι π ρ έπει με κάθε τρ ό π ο να εξο θ ελ ισ θ ο ύ ν. ΓΓ αυ τό κα ι η κ λ ίσ η του κ α π ιτα λ ισ μ ο ύ σ τα π ε ρ ιο ρ ισ τικ ά και «έκ­ τα κτα μ έτρ α», γ ι’ αυ τό κα ι η εύνο ιά -το υ σ τις δ ικ τα το ρ ίε ς, γι* α υ τό και η α π ο σ τρ ο φ ή -το υ γ ια κά θε κ ίν η σ η που τα ρ ά ζει τ η ν πα ντο κ ρ α το ρ ία του. Γ ι' α υτό και η σ ύ σ κεψ η τη ς Β ό ν νη ς, που α π ο φ ά σ ισ ε να ε φ α ρ μό ­ σει σ ε πα γ κ ό σ μ ια κ λ ίμ α κ α το ν σ τρ α γ γ α λ ισ μ ό τω ν λ α ϊκ ώ ν ελευ θεριώ ν σ α ν α σ κ ό ο ξ υ γ ό νο υ το υ κα π ιτα λ ισ μ ο ύ . Ω σ τό σ ο , κι εδώ η α π ά ντη σ η έ χ ε ι δοθεί σ τη ν « α νίερ η συνω μοσ ία » π ρ ιν 150 χ ρ ό ν ια . Α πό το ν « τα πεινό » Μ α κ ρ υ γιά ννη , που έγρ α φ ε σ το ν Κ α π ο δ ίσ τ ρ ια τούτα τ ’ α ξέχα σ τα : «... Κι αυτήνη την λευτεριάν. Κυβερνήτη-μου, δεν την ηύραμεν εις το

122

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σοκ άκι και δεν θα μπο ύμεν εύκολα πιο ου εις τον αυγού το τζόφλιο' ότι δεν είμαστε πουλάκι να χω ρέσουμεν πίσου, εγίναμε π ο υ λί και δεν χω ρούμεν»3. Και

δεν

χω ρούμ εν... [13.11.1977]

3. O.K.. τομ. Β'. σελ. II.

ΠΟΣΟ «ΕΚΛΟΓΕΣ»; Μ έθοδοι που στρεβλώ νουν την εκλογική διαδικασία - και την ίδια τη Δημοκρατία « Χρη τον δάμον αυτόν ορώ ντα αιρείσΟαι π ά ντα; τω ; εύνως αυτώ » [Π ρέπει ο δήμος - ο λ α ό ;- αφού παρατηρήσει π ρο σ εχτικά , να δια /χγει εκείνου; που είναι πρα γμα τικά φίλοι-του] « Δ ι σ σ ο ί Λ ό γ ο ι » (Diels - Kranz, 90,7 , 6) Ο Ρ Υ Φ Α ΙΑ έκ φ ρ α σ η τη ς λ ειτο υ ρ γ ία ς του δ η μ ο κ ρ α τικ ο ύ π ο λ ι­ τεύμ α τος, οι ε κ λ ο γέ ς ε ίν α ι φ υ σ ικ ά και η μ εγά λη δ οκιμ α σ ία του. Γ ια τί α ν η δ ι κ ή - τ ο υ ς λ ειτο υ ρ γία δεν ε ίνα ι π ρ α γ μ α τ ι κ ά δη μ ο κ ρ α τικ ή , α να ιρ ε ίτα ι σ ε μ εγ ά λ ο θα θ μ ό τ ο ί δ ι ο το δ η μ ο κ ρ α τικ ό πολίτευμ α . Α υ το νό η το πω ς δε μ ιλ ά μ ε καν για κ ε ίν ες τις ε κ λ ο γέ ς που ε κ λ ο ­ γ έ ς δ ε ν ε ί ν α ι -α φ ο ύ δεν υ π ά ρ χε ι κα ν δυνα τό τη τα ε π ιλ ο γ ή ς , αφού δεν υ π ά ρ χει πα ρά έ ν α κόμμα ή έ ν α ς υ π ο ψ ή φ ιο ς, που α ν α γκ α σ τικ ά ψ η φ ίζουν οι α γε λ α ίο ι ψ η φ ο φ ό ρ ο ι. Τ α κά θε ε ίδ ο υς ο λ ο κ λ η ρ ω τικ ά κα ­ θεστώ τα (κα ι το α π ρ ιλ ια ν ό κ α κ έκτυπ ό -το υ ς) έ χο υ ν δώ σει έ ξ ο χ α δ εί­ γμ α τα αυ τώ ν τω ν ε κ λ ο γ ώ ν μ η - ε κ λ ο γ ώ ν . . . Α υ το νό η το , α κόμ α , πω ς δε μ ιλ ά μ ε γ ια τη νόθευση τ η ς ψ η φ ο φ ό ­ ρ ι α ς. Η ά σ κ η σ η 6 ία ς σ ω μ α τικ ή ς ή ψ υ χ ο λ ο γ ικ ή ς , η π λ α σ το γ ρ ά φ η σ η τω ν α ποτελ εσ μ ά τω ν, οι νε κ ρ ο ί ή τα δέντρ α που « ψ η φ ίζο υν » κα ι τα το ύ το ις ό μ ο ια , είνα ι μ έθοδοι π ο λ ύ γν ω σ τέ ς (σ τη ν ε λ λ η ν ικ ή πρ α κ τικ ή , μ ά λ ισ τα ), π ολ ύ χ ειρ ο π ια σ τέ ς - κ α ι πο λ ύ « ξ επ ερ α σμ ένες» πια ... Α λ λά ούτε η δυνα τό τη τα ε π ιλ ο γ ή ς α νά μ εσ α σ ε πο λ λ ά κό μ μ α τα και υ π ο ψ η φ ίο υ ς, ού τε η «ά ψ ο γη διεξα γ ω γ ή τη ς ψ η φ ο φ ο ρ ία ς» , φ τά νο υ ν για να ε ξα σ φ α λ ίσ ο υ ν ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ η μ ο κ ρ α τικ ές εκ λ ο γέ ς. Χ ρ ειά ζετα ι και ο λ ό κ λ η ρ η η π ρ ο ε το ιμ α σ ία -το υ ς, η π ρ ο ε κ λ ο γ ι κ ή α ν α ­ μ έ τ ρ η σ η , να ορ γα νώ νετα ι και να π ρ α γμα τώ νετα ι δη μ ο κ ρ α τικ ά . Α ς δούμ ε, λ ο ιπ ό ν , π ό σ ο δ η μ ο κ ρ α τικ ές ε ίνα ι, α π ' α υτή τη ν ά π ο ψ η , οι ε κ λ ο γέ ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς-μ α ς - κ α ι ό χ ι μ ό νο τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς .

Κ

124

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Κ ΐ α ς α ρ χίσ ο υ μ ε «εκ του ωού»: Ε κλέγω Οα πει, β έβ α ια , « ξ εχ ω ρ ίζω ανά μ εσ α σ ε π ο λ λ ά , το κα λ ύ τερ ο » . Γ ια να ξ εχ ω ρ ίσ ω , όμ ω ς, για να δ ια ­ λ έξω το έ ν α , π ρ έπει ν α τ α ξ έ ρ ω ό λ α . . . πρ έπ ει να ξέρ ω τί π ρ α ­ γμ α τικ ά α ντιπ ρ ο σ ω π εύ ει το κα θένα , τί ζυ γίζει και τί α ξ ίζε ι, πό σ ο είνα ι κ α τά λ λ η λ ο γ ια το ν α ντικ ε ιμ ε νικ ό σ κ ο π ό τη ς ε κ λ ο γ ή ς - τ η ν ά σ κ η σ η εξο υ σ ία ς, εδώ , τη δ ια κ υ β έρ νη σ η του τό π ο υ, τη ν α ντιμ ετώ π ισ η τω ν π ρ ο θλ η μ ά τω ν-το υ . Κ αι τού το, π ά λ ι, θα πει ό τι π ρ έπει ν α ξ έ ρ ω τ α π ρ ο β λ ή μ α τ α αυτά. για να μ πορώ να κρ ίνω τη ν κ α τα λ λ η λ ό τ η τ α τω ν «εκλέξιμο)ν». Εδώ, όμ ω ς, α ρ χίζε ι η « σ τρ έβλ ω σ η πρώ του βαθμού»: Ε να μ εγά λ ο πο σ ο σ τό ψ η φ οφ όρ ω ν α γ ν ο ε ί τα π ρ ο β λ ή μ α τα , που α πο τελ ο ύν , ω σ τό σ ο , το ε π ίκ εν τρ ο τη ς ε π ιλ ο γ ή ς-το υ . Κ αι τα α γνο εί ε ίτε επειδή κ α ν έ ν α ς δ εν το ν ενη μ έρ ω σ ε, ε ίτε επειδ ή ο ι ε νη μ ε ρ ώ σ εις είνα ι ο λ ό τε λ α α ν τ ι φ α τ ι κ έ ς , ε ίτε επειδ ή ε ίνα ι π α ρ α π λ α ν η τ ι κ έ ς . Μ α ς κα λ ο ύ ν ν’ α π ο φ α σ ίσ ο υ μ ε γ ια κα ίρ ια θέματα τ η ς σ η μ ερ ιν ή ς και τη ς α υ ρ ια νή ς ζω ή ς-μ α ς, ενώ μ α ς κρ α τά νε σ το σ κ ο τά δι ή τη σ ύ γ χ υ σ η , ή κ ρ α τά νε μ πρ οσ τά -μ α ς πα ρ α μ ο ρ φ ω τικ ο ύς φακούς. (Κ ρ α υ γα λ έο π α ρ ά ­ δ ειγμ α , το θέμ α τη ς έ ντα ξή ς-μ α ς σ τ η ν Ε .Ο .Κ .). Ε τσ ι, ό μ ω ς, α ν α ι ­ ρ ε ί τ α ι μ ιά α π ’ τ ις β α σ ικ ές α ρ χ έ ς τη ς Δ η μ ο κρ α τία ς: η (σ χ ε τικ ή έστω ) γ ν ώ σ η τ η ς ( σ χ ε τικ ή ς έστω ) α λ ή θ ε ι α ς . Κ ι έ τσ ι, ο ψ η φ ο φ ό ρ ο ς δεν α π ο φ α σ ίζε ι σ α ν ε νερ γ ό ς π ο λ ίτη ς, α λ λ ά σ α ν ε νερ γο ύμ ενο . Α λ η θ εύ ει πέρ α γ ια πέρα πω ς «ο/ συ ν ετο ί είναι οι πιο άξιοι για να δίνουν συμβουλές, και οι π ο λ λο ί είναι οι πιο άξιοι για να κρίνουν αφού διαι/χυτισθούν» [«...βουλεύσαι δ ’ αν β έλτι­ σ τό ν τους ξυνετούς, κρίναι ό ' ακούσαντας τοος πιιλλοΰς·’’]. Γ ια να υ πά ρ ξει όμω ς αυτή η σ ω στή κ ρ ίσ η , πρ έπ ει να π ρ ο ϋ πά ρ ξ ει και η σ ω σ τή δ ια φ ώ τισ η . Κ αι π ό σ ο υ πά ρ χει; Α λ λ α - θ α μ ας π ο υ ν - οι « π ρ ο ε κ λ ο γικ έ ς εκ σ τρ α τείες» σ ’ α υ τό α κ ρ ι­ βώ ς α πο β λ έπ ο υν : να δ ι α φ ω τ ί σ ο υ ν το ε κ λ ο γικ ό σώ μα, τό σ ο μ α τα κ ρ ίσ ιμ α π ρ ο β λ ή μ α τα τη ς χ ώ ρ α ς, ό σ ο και γ ια τις λ ύσ εις πο υ π ρ ο τε ί­ νουν οι δ ιά φ ο ρ ε ς πα ρ α τά ξεις. Κ αι χ ρ η σ ιμ ο π ο ιο ύ ν το β α σ ικ ό ό π λ ο τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς, τη ν π ε ι θ ώ - α ν τίθ ε τα , κι εδώ , με τα τυ ρ α ννικ ά καθε­ σ τώ τα , που θη τεύ ο υν σ το ψ έ μ α και στ η θ ί α . Η πειθώ , όμ ω ς, α πευ θύνετα ι σ τη λ ο γ ι κ ή του α κ ρ ο α τή , και με λ ο γ ι κ ά ε π ιχε ιρ ή μ α τα πρ ο σ π α θεί να το ν ρ υ μ ο υ λ κή σ ει σ το υ ο μ ι­ λ η τή τις α π ό ψ εις. Σ τις π ρ ο ε κ λ ο γικ έ ς « στα υ ρ ο φ ο ρ ίες» , ω σ τό σ ο , π ο λ ­ λ οί ρ ή το ρ ες κα ι π ρ ο π α γα νδ ισ τ ές σ το χ εύ ο υ ν π ε ρ ισ σ ό τερ ο σ το θ υμ ι κ ό π α ρ ά σ το λ ο γ ικ ό του κο ινο ύ , π α σ χ ίζ ο υ ν π ο λ ύ π ε ρ ισ σ ό τερ ο να το θ α μ π ώ σ ο υ ν π α ρ ά να το πε ίσ ο υ ν, πο ν τά ρ ο υν π ε ρ ισ σ ό τερ ο στα χ ρ ή μ α τ α που ξο δεύ ο υν π α ρ ά σ τα ε π ιχ ε ιρ ή μ α τα πο υ πυργώ νουν. 1. Θουκυδίδης, Στ. 39.

ΠΟΣΟ «ΕΚΛΟΓΕΣ»;

125

Η ε π ο χή -μ α ς κι ο π ο λ ιτισ μ ό ς-μ α ς, που έ κ α να ν « ε π ισ τή μ η » τ η ν «δια β ο υ κ ό λ η σ η τω ν μαζώ ν», μ ετα μ ό ρ φ ω σ α ν και τη ν π α λ ιά « μ ά χη τω ν πο ­ λ ιτικ ώ ν λόγω ν» σ ε μ ά χη δ ια φ η μ ισ τικ ώ ν εντυπώ σεω ν, σ ε π λ ε ιο δ ο σ ία κο π α δια σ τώ ν ό γκ ω ν, ά λ ο γω ν υ σ τερ ισ μ ώ ν, ά κ ρ ιτη ς σ υ νθη μ α το λ ο γία ς. Τ ο «μ υ σ τικ ό» δεν ε ίνα ι πώ ς θα « π ε ίσ εις» , α λ λά πώ ς θα υ π νω τίσ εις και 0' α φ ιο ν ίσ ε ις... Ο ι ο λ ο κ λ η ρ ω τισ μ ο ί του μ εσ ο πό λ εμ ο υ -φ α σ ισ μ ό ς , ν α τσ ισ μ ό ς κ λ π .τε λ ειο π ο ίη σ α ν κι α ξ ιο π ο ίη σ α ν σ το έ π α κρ ο τις μ εθό δο υς α υ τές (όπου α π ό τυ χ ε πα τα γω δ έσ τα τα η ο ικ τρ ή α π ρ ιλ ια ν ή α πό φ υ σ ή -το υς). Α λ λά και οι δ η μ ο κ ρ α τίε ς δ εν α π α ρ νή θ η κ α ν αυτή τη μ εθ ο δ ο λο γ ία - κ α ι μ ά λ ι­ στα οι χ ώ ρ ε ς που α υ το π ρ ο θ ά λ λ ο ντα ι σ α ν θ εμ α το φ ύ λα κ ες τ η ς Δ η μ ο ­ κρ α τία ς, ενώ είνα ι π ο λ ύ π ερ ισ σ ό τερ ο φ ύ λ α κ ες τη ς κερ δ ο κ ρ α τία ς. Ε κεί, η « τ έ χ ν η ν α π ο υ λ ά ς » (sic: δ η λ α δ ή ,ν α δ ια φ η μ ίζεις, να π ρ ο β ά λ λ εις, να ε π ιβ ά λ λ εις) έ να ν... Π ρ ό εδ ρ ο , ένα Γ ε ρ ο υ σ ια σ τή , ένα Βουλευτή, έχε ι φτά σ ει σ ε τέ το ια « τελ ειό τη τα » που, τε λ ικ ά , κα τα ντά πιο σ η μ α ντικ ό ς ο π ο υ λ η τή ς - δ ια φ η μ ισ τή ς α π’ το ν π ω λ ο ύμ ενο - δ ια ­ φη μ ιζό μ ενο υ π ο ψ ή φ ιο . Ο λα τα τε χνά σ μ α τα του « σ ο ύ περ -μ άρ κ ετ» , ό λα τα π υ ρ ο τεχνή μ α τα του υπέρ - θεά μ α το ς, ό λ ες ο ι μ α γγ α ν είες τ η ς αποχαύ νίοση ς και του α π ο π ρ ο σ α να το λ ισ μ ο ύ τω ν θεα τώ ν - α κ ρ ο α τ ώ ν - α γ ο ­ ρ α στώ ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν ε π ισ τρ α τεύ ο ντα ι για να « π λ α σ σ α ρ ισ τε ί» το α ν ­ θ ρ ώ πινο «πρ ο ϊό ν» - π ο υ ε λ ά χ ισ τ ο ι ξ έρ ο υ ν π ο ι ο ί β ρ ίσ κ ο ντα ι πίσω του και τ ί έ χο υ ν «πο ν τά ρ ει» απά νω -του...

Οΐ

μέθοδοι α υ τές φ τά νο υ ν, κ α λ π ά ζο ν τα ς, κι εδώ ... Η π ρ ο ε κ λ ο γικ ή πε ρ ίο δ ο ς μ ετα μορ φ ώ νετα ι ο λ ο έν α σ ’ ένα ν α κ α τά π α υτο β ο μ β α ρ δ ισ μ ό α πό μ εγ α φ ω νικ ούς κρ ω γμ ο ύ ς κα ι σ υ νθ η μ α το λ ο γικ ά σφ υ ρ ο κ ο π ή μ α τα , που θ α ρ ρ ού ν πω ς με τη ν α δ ιά κ ο π η επ α νά λ η ψ η θα μ α γνη τίσ ο υ ν το κ ο ι­ νό, ενώ δ εν κ α τα φ έρ νο υ ν π α ρ ά ν ’ α π ο θ η ρ ιώ νο υ ν μ υ ριά δ ες Ιώβ του κα ­ θη μ ε ρ ινο ύ βίου. Α κόμ α χ ειρ ό τερ α : ο ι « α π ο φ α σ ισ τικ έ ς» σ υ γκ ε ντρ ώ σ ε ις ο ρ γα νώ νο ν­ ται α πό μ ερ ικ ά κόμματα με τό σ α ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά μ έ σ α , με τό σ ο τερ α τώ δ εις μ ετ α κ ιν ή σ εις α πό τα ε λ λ η ν ικ ά πέρ α τα , με τό σ ο π ρ ο κ α τα σκευ α σ μ ένου ς ε νθο υ σ ια σ μ ο ύ ς κα ι χ ο λ λ υ γο υ ν τια ν ή θ εα μ α τικ ό τη τα , ώ σ τε κ α τα ντούν ο λ ό τε λα π α ρ α π λ α ν η τ ι κ έ ς γι α το π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ό εκ τό π ισ μ α τω ν κο μ μ ά τω ν αυτώ ν, για τη ν α λ η θ ι ν ή -το υς εμβ έ­ λ εια και α ντα π ό κ ρ ισ η σ το λα ό . Α λ λ ’ α υ τ ή α κ ρ ιβ ώ ς ε ίν α ι η πρ ο σ π ά θειά -τους: να π ε ίσ ο υ ν πω ς είνα ι π ο λ ύ π ιο « δ η μ ο φ ιλ ή » α π ’ ό ,τι π ρ α γ μ α τικά ε ίν α ι, ώ σ τε να π α ρ α σ ύ ρ ο υν το υ ς δ ια τα κ τικ ο ύ ς κ α ι τους ανα π ο φ ά σ ισ το υ ς. Ε τσ ι, όμ ω ς, με τη χ ρ η σ ιμ ο π ο ίη σ η μ εθόδω ν που σ τη ρ ίζο ν τα ι σ ε τε­ ρά σ τια χ ρ η μ α τικ ά μέσ α, φ τά νο υ μ ε σ τη « σ τρ έβλ ω σ η δ ευτέρου βαθμού» και σ τ η ν α ν α ί ρ ε σ η μ ια ς α κό μ α δ η μ ο κ ρ α τικ ή ς α ρ χή ς : τ η ς ι σ ο ­ ν ο μ ί α ς . Γ ια τί δ εν υ π ά ρ χε ι, β έβ α ια , « α γώ να ς με ίσ ο υ ς ό ρ ο υ ς» , αφού

126

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τα «φτω χά » κόμ μ α τα δεν μ πο ρ ο ύ ν π ια ν ’ α ντα γ ω νισ το ύ ν τα « πλ ο ύ σια » - α κ ό μ α και σ τ η ν π ερ ίπ τω σ η που ένα κόμ μ α θα κ α τ α δ ε χ ό τ α ν να υ ιο θετή σ ει τέ το ιε ς μ εθό δο υς, ε ξ ε υ τ ε λ ι σ τ ι κ έ ς γ ια το ίδ ιο και γ ια το κ ο ινό όπου α πευ θύν ετα ι. Ω Σ Τ Ο Σ Ο , η τε χ ν ο λ ο γ ία , που έ γιν ε το ό ρ γα νο α υ τή ς τ η ς δ ια σ τρ ο φ ή ς τω ν εκ λ ο γώ ν, έ χ ε ι τη δυνα τό τη τα να π ρ ο σ φ έρ ει και τη θερ α π εία -τη ς. Κ αι η θ ερ α π εία α υτή είνα ι (θα μ πο ρ ο ύ σ ε νά είνα ι) η « επά ρ α τη » τ η ­ λεόραση . Ο χ ι β έβ α ια οι δ εκ ά λε π το ι μ ο ν ό λ ο γο ι τω ν π ο λ ιτικ ώ ν α ρ χ η γ ώ ν , που α π ο τελ ο ύ ν ένα ε ίδ ο ς π υ γμ α χ ία ς σ το κενό . Α λ λά π ο λ ύ μ εγαλ,ύτερης δ ι­ ά ρ κ ε ια ς κα ί π υ κ νό τη τα ς δ ι ά λ ο γ ο ι μεταξύ-τους. Α ντί για τις εξο υ θενω τικ ές π ε ρ ιο δ ε ίε ς και τις ε ξο ντ ω τικ έ ς μ πα λ κο ν ο ρ η το ρ ίες , π ό σ ο π ιο χ ρ ή σ ιμ ο γ ια το υ ς π ο λ ίτες κα ι π ό σ ο π ιο α νέξοδ ο για τους π ο λ ιτικ ο ύ ς θα ή τα ν να ο ρ γα νώ νο ντα ι σ ε ιρ έ ς τη λ εο π τικ ώ ν δ ια λ ό γω ν α νά μ εσ α σ το υ ς κο μ μ α τικ ο ύ ς η γέτες (ή σ το υ ς α ρ μ ό διο υ ς « ε π ιτελ ε ίς» -το υ ς),π ά νω σ τα β α σ ικ ά θέμ α τα τη ς χ ώ ρ α ς και τη ς ώ ρας! Ε τσ ι, ο κά θε π ο λ ιτικ ό ς Οα μ πο ρ ο ύ σ ε να σ υ ζη τεί και ν ’ α ντικ ρ ο ύ ει α μ έ­ σ ω ς τίς θ έ σ ε ις του ή τω ν α ντιπ ά λ ω ν-το υ ... κι έ τσ ι ο ι π ο λ ίτες θα μ πο ­ ρ ού σ α ν να δια φ ω τίζο ντα ι α λ η θ ι ν ά , να κ α τα το π ίζο ν τα ι ο υ σ ι ­ α σ τ ι κ ά πά νω στα κα φτά π ρ ο β λ ή μ α τα του τό π ο υ, να « κ ρ ίνο υ ν εν γ ν ώ σ ει» και ν ’ «α π ο φ α σ ίζο υ ν μετά κρ ίσ ιν » . Ο τα ν ο ι π ο λ ιτικ ο ί δ εν θα ε ίχ α ν α π ένα ντί-το υ ς πρ όθ υμ ο υ ς π α λ α μ α κισ τές και κ εκρ ά κτες, α λ λά ά γρ υ πνο υ ς, π ά νο π λ ο υ ς σ υ ζ η τ η τ έ ς α π ’ τη μ ιά κι α π ' τη ν ά λ λ η το ν α νε λ έ η το φ α κ ό τη ς τη λ ε ο π τικ ή ς μ η χ α ­ νή ς που θ ’ α ντιπ ρ ο σ ώ π ευε εκα το μ μ ύρ ια κ ρ ιτικ ά μ ά τια κι α υ τιά ... ό τα ν θα ή τα ν υ π ο χ ρεω μ ένο ι ν ’ α π α ντά ν ε π ρ ό σ ω πο με π ρ ό σ ω πο , και με σ υ γ­ κ εκρ ιμ ένα ε π ιχ ε ίρ ή μ α τα ,σ το υ ς α ντιπ ά λ ο υς-το υ ς... τό τε, θ ’ α να γκ ά ζο ν­ τα ν να π α ρ α τ ή σ ο υ ν τις α ό ρ ισ τ ες γε ν ικ ό τη τε ς, τις α π α τη λ έ ς κ ιν ­ δ υ νο λ ο γ ίε ς, τις δ ο ν κ ιχ ω τικ ές λ ο γ ο κ ο π ίε ς , τις τα ρ τα ρ ιν ικ ές σ υ νθη μ α ­ το λ ο γίες ... και να θεμ ελ ιώ νο υν με π ο λ ύ μ εγα λ ύτερ η σ ο β α ρ ό τ η τ α τ η ν επ ιχ ε ιρ η μ α το λ ο γ ία -το υ ς και με π ο λ ύ μ εγα λύτερ η υ π ε υ θ υ ν ό ­ τ η τ α τις υ π ο σ χ έσ ε ις-το υ ς. Τ ό τε, δεν θα δ ια κινδ ύν ευ α ν α υ θα ίρ ετες « κ ρ ιτικ ές» του α ντιπ ά λ ο υ -το υ ς (αφού θα το ν ε ίχ α ν α π ένα ντί-το υς, έ το ιμ ο να το υ ς α π ο σ το μ ώ σ ει), ο ύτε θ ’ α π ο το λ μ ο ύ σ α ν ε π α γγ ελ ίες για ο υ το π ικ ο ύ ς π α ρ ά δ εισ ο υ ς (αφού ο α ν τίπ α λ ο ς θα ε ίχ ε τ η ν ε υ χ έρ ε ια να του ς δ ια ψ εύσ ει α κ α ρ ια ία ). Κ ι ακόμα: τί π ο λ ι τ ι κ ή π α ι δ ε ί α , τί σ χ ο λ ε ίο δ η μ ο κ ρ α τία ς, θ ’ α π ο τε λ ο ύ σ ε, για το σ ύ νο λ ο τω ν ψ η φ ο φ ό ρ ω ν, α υτή η «μ ο νο μ α χία » με σ τ ο ιχ ε ία και α π ο δ ε ίξ εις, κι ό χ ι με ρ η το ρ ικ ές κ ρ ο τίδ ες και πομ φόλυγες! Φ Υ Σ Ι Κ Α , σ ’ ο ρ ισ μ έ νο υ ς π ο λ ιτικ ο ύ ς δε θ ’ α ρ έσ ει και δε θα σ υμ φ έρει δ ιό λ ο υ η μ έθ οδος α υ τή , αφού θα το υ ς σ τε ρ ή σ ει τ η ν υ ψ η λ ή η δ ονή τω ν

ΠΟΣΟ «ΕΚΛΟΓΕΣ»;

127

λα τρ ευ τικ ώ ν ζη τω κρ α υ γώ ν κα ι τη ν α νέξο δ η ά νεσ η τη ς μ ο νο λ ο γικ ή ς δη μ ο κ ο π ία ς. Α λ λά η ά ρ ν η σ η ενό ς κό μ μ α το ς να δ εχθεί τη δ ια δ ικ α σ ία αυ τή , θα ισ οδυ να μ ού σ ε με δ ι π λ ή ο μ ο λ ο γ ί α : Ο μ ο λ ο γ ία πω ς το κόμμα α υ τό δ ε ν π ι σ τ ε ύ ε ι π ρ α γ μ α τ ι κ ά σ τ η Δ η μ ο κ ρ α τ ί α , μιά και α ρ νιέτα ι το β α σ ικ ό σ τ ο ιχ ε ίο -τη ς , το δ ιά λ ο γο . Κ α ι ο μ ο λ ο γία πως δ ε ν δ ι α θ έ τ ε ι ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α για να π είθει, α λ λ ά φ ρ α σ τικά πυ ρ ο τε χνή μ α τα γ ια να ε μ π α ίζε ι, δ εν «μ ετέρ χ ετα ι» δη λα δ ή τη δ η μ ο ­ κρ α τικ ή πειθώ , α λ λά τη ν α ν τ ι δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή π α ρ α π λ ά ν η ση. Κ ι αυτή η ο μ ο λ ο γία θ ’ α π ο τε λ ο ύ σ ε ο ικ τρ ή α πο γύμ νω σ η κα ι α νέκ­ κ λ η τη α υ το κ α τα δ ίκ η -το υ ... [.20.11.1977)

ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ!.. Επιστήμες του ολέθρου και όλεθρος της Επιστήμης «Π άσα τε επιστή μη, χω ριζομένη δικαιοσύνης και της ά λλης αρετής, πανουργία ου σοφία φαίνεται» Π Λ Α Τ Ω Ν , Μ ενέξενος. 247 Α Ν Α Ρ ΙΓ Α , κα ι π ά λ ι, η Ο ικ ο υμ ένη για τα δώ ρα που τη ς φέρ νο υν ο ι σ ύ γ χ ρ ο ν ο ι Μ ά γο ι: κ α ινο ύ ρ ια , λ έει, α κό μ α π ιο « κ α τα π λ η κ τι­ κά», δη λα δ ή α κό μ α π ιο φ ο νικ ά , ό πλ α ... Π υρ α ύ λ ους « πε ρ ιπ ο λ ικ ο ύ ς» κα ι πυ ρ α ύλ ου ς « κ ιν η τή ς εξέδρα ς» μας χ α ρ ίζο υ ν ο ι Η Π Α . Π υρ α ύ λ ο υς «SS. 18» α ντιχ α ρ ίζει η Σ ο β ιετ ικ ή Ε νω ­ σ η ... Βόμβες « νετρ ο νίο υ» , που α φ ή νο υ ν ά θικ τα τ ’ ά ψ υ χα κ ι ε ξ ο λ ο ­ θρ εύουν «μ όνο» τα έ μψ υχα , π ρ ο σ φ έρ ει η Α μ ερ ικ ή . « Α χ τίν ε ς θανάτου» επ ιφ έρ ει η Ε ΣΣΔ... Κ ι η κα θεμ ιά, με τ η ν π ρ ό φ α σ η , φ υ σ ικ ά , πω ς ο π λ ί­ ζετα ι ό χ ι για να ε π ιτεθ εί σ τη ν ά λ λ η - ά π α γ ε τη ς β λ α σ φ η μ ία ς !- α λ λά γ ια ν ’ α μ υνθεί, γ ια ν ’ α π ο κ ρ ο ύσ ει το ν κ ίνδ υνο , τ η ν α π ε ιλ ή , τ η ν κα τα ­ σ τρ ο φ ή που α ντιπ ρ ο σ ω π εύει η ά λ λ η... Κ αι να ή τα ν μ όνο οι « υ περδυνά μ εις»; Κ άπου π ενή ντα (50) κρ ά τη σ ή μ ερ α , σ ’ όλ α τα πλ ά τη τη ς Γ η ς, έχ ο υ ν τη ν ε υ τυ χία να δ ια θέτο υ ν « π υ ρ η νικ ά κέντρ α ».... ενώ η α το μ ικ ή βό μ βα έ γιν ε π ια τό σ ο π ρ ο σ ιτή σε κα τα σ κ ευ ή , ό γκ ο και κ ό σ το ς, που σ ύ ντο μ α θα πο υ λ ιέτα ι σ τα σ υ ν ο ικ ι­ α κά «σ ού περ μά ρκετ»... Ο θά να το ς κα τά μ υ ριά δες θα ε ίν α ι π ια στη δ ιά θεσ η κ ά θ ε α γο ρ α σ τή και κ ά θ ε ε ξο υ σ ια σ τή , κ ά θ ε α ρ χ ο λ ίπ α ­ ρ ου και κ ά θ ε επ ίδο ξ ο υ τυ ρ ά ννο υ ... Α λ λά για τη ν τερ α τώ δ η α φ ρ ο σ ύ νη τω ν ε ξο π λ ισ μ ώ ν μ ιλ ή σ α μ ε πιο π ά νω 1, και δεν θα δ ευ τερ ο λο γ ή σ ο υ μ ε. Σ ήμ ερ α , α ν α λ ο γιζό μ α σ τε ό χ ι του ς μ εγά λ ους α λ λά το υ ς «μ ικ ρ ο ύς» Μ ά γους: το υ ς ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς που, με τις εφ ευ ρ έσ εις και τις τε λ ε ιο π ο ιή σ ε ις τω ν κά θ ε λ ο γ ή ς ό πλ ω ν, γίν ο ν τα ι σ υ νε ιδ η τά -δ η λ α δ ή α σ υ ν ε ίδ η τ α - ο ι α ν α γ κ α ί ο ι σ υ ν ε ρ γ ο ί α υ τή ς τη ς π λ ε ιο δ ο σ ία ς του ολέθ ρ ο υ.

Α

I. Βλ. σελ. 76.

ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ!..

129

Ο χ ι πω ς έχο υ μ ε τ η ν ε λπ ίδ α , α π ’ τη μ ικ ρ ή το ύ τη γω νιά , να δώ σουμ ε ή να πά ρ ου μ ε α π ά ντ η σ η σ ’ ένα π ρ ό θ λ η μ α πα μ π ά λα ιο κα ι π ο λ υ σ υ ζη ­ τη μ έν ο. Α λ λά ό σ ο π ιο ά μ εσ η γίν ε τα ι η α π ε ιλ ή , ό σ ο π ιο τ ρ ο μ α χ τ ικ ό κι «α π ο τελ εσ μ α τικ ό » μ ο ιά ζει το μ α νια σ μ ένο αρμ ά τω μ α τ η ς Α νθρ ω π ό τη ­ τα ς κα τά του εα υτο ύ -τη ς, τό σ ο π λ η θ α ίν ε ι α κ ρ ά τη τη η α π ο ρ ία κι η ο ρ γή γ ια του ς «σ οφ ούς» εκ ε ίνο υ ς, που με τό σ ο πά θ ο ς ε π ιν ο ο ύ ν κ α τα ­ σ τρ ο φ ικ έ ς μ η χ α ν έ ς κ α ι με τό σ η α πά θ εια τις πα ρ α δ ίν ο υν σ τα χ έρ ια τω ν κε ρ δ ο σ κ ό π ω ν και τω ν εω σ φ ό ρω ν τη ς κ α τα σ τρ ο φ ή ς... Π Ο Σ Ο κ ο ντά και π ό σ ο μ α κρ ιά ε ίν ’ ο κ α ιρ ό ς του έκθα μ β ο υ θαυμα­ σμού για τ η ν «άστρομάζα Ε π ισ τή μ η » το υ Thomas Campbell2, γ ια τη ν «επιστήμη - εικόνα τη ς αλήθειας» του Francis Bacon3! Π ρ ιν 80 α κόμ α χ ρ ό ν ια , ο κορ υ φ α ίο ς Γ ά λ λ ο ς χ η μ ικ ό ς M arcelin Berthelot μ πο ρ ο ύ σ ε να γρ ά φ ει, ε κ φ ρ ά ζο ντα ς τη γε ν ικ ή ά λ λ ω σ τε π ίσ τη : «Η επ ιστή μ η κυρια ρχεί πάνω σ ' όλα. Μ ονάχα αυτή προσφέρει στέρεες υπηρεσίες στο ν άνθρω πο... Ο ταν η επιστη μο νικ ή παιδεία θα έχει δώ σει όλους τους καρπούς-της, ακόμα και η πο λιτική θα μεταμορφω θεί, όπω ς μεταμορφώ θηκε κιόλα ς ριζικά η βιομηχανία»4. Και π ρ ό σ θ ετε περ ή φ α να , σ ε λίγ ο : «Η ε πιστή μη είναι η ευεργέτισα της Α νθ ρω πό τη τα ς» ·. Κ ι ό μ ω ς,μ ισ ό μ ό λ ις α ιώ να α ρ γό τε ρ α , ο Aldous Huxley θα έγρ α φ ε, το ίδ ιο δ ικ α ιο λ ο γη μ έν α : «Η ε πιστή μη έγινε δημόσιος κίνδυνος. Είναι τό σο επικίνδυνη, όσο ευερ­ γετική στάθηκε»*. Κ υ ρ ιο λ εκ τικ ά : τ ό σ ο , ό σ ο ... Κ α ι, φ υ σ ικ ά , έ ν ο χ ο ς γ ι ’ αυ τό , δεν ε ί­ να ι η Ε π ισ τή μ η , α λ λ ά ο ι ε π ι σ τ ή μ ο ν ε ς . Σ ω σ τό τερ α , ε κ ε ί ν ο ι που α ντιμ ετω π ίζο υ ν τη ν επ ισ τή μ η -το υ ς σ α ν α ξ ί α κ α θ ' ε α υ τ ή (ή, το πο λ ύ χ ειρ ό τερ ο , σ α ν « εμπ όρευμ α » γ ια π ρ ο σ ω π ικ ό -το υ ς ό φ ελ ο ς) κι ό χ ι σ α ν Γ νώ σ η σ τη ν υ π η ρ ε σ ί α του α νθρ ώ που , γ ια ό φ γ. λ ο ς του ανθρ ώ που . Ο ι ε π ισ τή μ ο ν ες , μ’ ά λ λ α λ ό γ ια , που « η δ ο νίζο ν τα ι» με τα επιτεύ γμ α τά -τους (ή ψ ω μ ίζο ντα ι α π ’ αυτά) χ ω ρ ίς ν ’ α να ρ ω τιο ύ ντα ι κα ι χ ω ρ ίς να ν ο ιά ζο ντα ι π ο ύ και π ώ ς , α π ό π ο ι ο ύ ς και γ ι ­ α τ ί θα χ ρ η σ ιμ ο π ο ιη θ ο ύ ν . Τ η ν ο ο τρ ο π ία αυτή τη δ ια τυ πώ νει π α ρ α σ τα τικ ά ο C. P. Snow. Ε ίναι η ν ο ο τρ ο π ία που λέει: « Ε μ ε ί ς φτιάχνουμε τα εργαλεία. Μ ’ αυτό τελειώ νει το δ ι κ ό-μ α ς καθήκον. Ε ζαρ τάται από σ α ς , τους υπόλοιπους, το υς π ο λιτικο ύς, να πείτε

2. Ό star-eyed Science...», στο Pleasures of Hope, Β’ μέρος, στ. 325. 3. De DignUate el AugmenHs Scieniiarium, Βιβλίο A\ 4. Science el Morale, 1897, σελ. XII. 5. Science el litre prnsrr. 1905, σελ. 226. 6. Brave New World, αψ. 16

130

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

π ώ ς πρέπει να χρ ησιμοποιηθούν τα εργαλεία. Μ πο ρεί να χρ ησ ιμο πο ι­ ηθούν για σκ οπού ς που οι περισσότεροι από μα ς τους θεωρούν κακούς. Α ν είναι έτσ ι, λυπόμ αστε. Α λ λά σαν επιστή μο νες, δ ε μ α ς ε ν δ ι α φ έ ρ ε ι » 7. Ν ο ο τρ ο π ία π ολ ύ κ α ι π ο λ λ α π λ ά β ο λική ! Γ ια τί «α π α λ λ ά σ σ ε ι» το υ ς φ ο ρ ε ίς-τη ς α π ’ το α σ ή κ ω το (κα ι τό σ ο « περιττό»!) β ά ρ ο ς τ η ς ευθ ύνη ς - τ η ς ε π ισ τη μ ο ν ικ ή ς , τη ς π ο λ ιτ ικ ή ς , τη ς α νθ ρ ώ π ινη ς ευθύνης. Κ α νένα δ εν μ πορ ο ύ ν, β έβ α ια , να π ε ίσ ο υ ν ο ι « σ ο φ ο ί» αυ το ί πω ς, ότα ν έ φ τια χ ν α ν τα κ α τα π λ η κ τικ ά « ερ γα λ εία » -το υ ς, δ ε ν ή ξ ε ρ α ν τί α π ο τελ έσ μ α τα θα ε ίχ α ν . Π ο λ ύ π ερ ισ σ ό τερ ο που ό λ ο ς ο κ ό σ μ ο ς ξ έ ρ ε ι π ια τί α π ο τελ έσ μ α τα ε ί χ α ν και έ χ ο υ ν τα ερ γα λ εία αυτά - α π ’ τη ν «πυγμ α ία » β ό μ βα τη ς Χ ιρ ρ σ ίμ α ώ ς τα σ η μ ερ ινά υ περ τέρ α τα ... Κ ι όμ ω ς, ο ι ε π ισ τή μ ο ν ες ετο ύτο ι ε ξα κο λ ο υ θο ύ ν, ιδ ιο φ υ είς κα ι τιμ ημ ένο ι, να σκ ά β ο υ ν α σ τα μ ά τη τα σ το ο ρ υ χε ίο του αφα νισμ ού! Α πό έρω τα για τη ν « α φ η ρ η μ ένη ε π ισ τή μ η » τά χα ; α π ό α σ ίγα σ τη δ ίψ α γν ώ σ η ς; α πό α νά γκ η να β εβ α ιώ σ ο υ ν τις α π έ ρ α ντε ς δ υ να τό τη τες του α ν θ ρ ώ π ο υ ό π ο ι ε ς κ ι α ν ε ί ν α ι ο ι σ υ νέ π ειε ς αυ τώ ν τω ν «κα τα κ τή σ εω ν» ; Δ ι­ κα ιώ νουν, δ η λα δ ή , τ η ν π ρ ο φ η τε ία του Francis Bacon, εδώ κ α ι 400 χ ρ ό «Ο πόθος για υπερβολική δύναμη προ κ ά λεσε την πτώ ση τω ν αγγέλω ν. Ο πόθος για υπερβολική γνώ ση, την π τώ ση τω ν ανθρώπων»*. Η π ά λ ι σ υ ν ε χίζο υ ν α υτή τη μ εγ α λ ειώ δ η κ α ι ερεβώ δη μα ζί «α να σ κα φ ή» επειδ ή αυ τό ε ίν α ι το « π α τρ ιω τικ ό χ ρέο ς» -το υ ς; ε π ειδ ή « έ τσ ι το υ ς δ ια ­ τά ξα νε»; ή επ ειδ ή « έτσ ι το υ ς τά ξα νε» ; Χ ω ρ ί ς να β λέπ ο υ ν πω ς, σε τελ ευ τα ία α νά λ υ σ η , η «α να σ κα φ ή » -το υ ς υ π ο ν ο μ ε ύ ε ι κ α ι τις ίδιες-το υ ς τις π α τρ ίδ ες και το ν ίδ ιο το ν εα υτό -το υ ς, ε π ισ τη μ ο ν ικ ό και α νθρ ώ πινο; Α κόμ α κι έ να ς α ρ ν η τή ς τη ς ε π ισ τη μ ο ν ικ ή ς η θ ικ ή ς , ό πω ς ο Henri Poincari, έ λ ε γε ω σ τό σο : «Δεν μ π ο ρ εί να υπάρχει επιστη μο νικ ή η θική, α λλά και δεν μπ ο ρ εί να υπάρξει ε πιστή μη ανήθικη»9. Κ α ι π ο ια ε π ισ τή μ η μ π ο ρ εί να ε ίν α ι π ι ο α ν ή θ ι κ η α π ό ε κ ε ίν η ν που, μ έν ο ντα ς «ου δέτερ η η θικά » , κα τα ντά ό ρ γ α ν ο κ α τ α π ί ε σ η ς κ α ι κ α τ α σ τ ρ ο φ ή ς του α νθρώ που; Δ ε μ πορ ού μ ε, τ έ το ιε ς ώ ρ ες, να μη θυ μ ό μ α στε και ξ α να θυ μό μ α στε ένα ν τέτο ιο ν ε π ισ τή μ ο να , που ξ α σ τό χ η σ ε -κ α θ ώ ς τό σ ο ι ά λ λ ο ι- το π ρ α γ μ α τικό-του χ ρ έ ο ς: το Γ α λ ιλ α ίο , ό πω ς το ν δ ια γρ ά φ ει σ το ο μώ νυμο έ ρ γο-του ο Bertolt Brecht.

7. Βλ. Paul A. Bmn, -The Commitment of the Intellectual·, στο Monthly Review, Μάιος 1961. Ελλην. μεταφρ. Γ Βαμϋαλη. *Το νπΗήκον του διανοούμενου» στο άιανυυίψΓ.νηι και ηολιηκή, Αθήνα, Μκουκουμάνης, 1973. σελ. 14. 8. Essays - 13. Goodness. 9. Dernieres pensees. κεφ. 18.

ΚΑΙ ΕΠΙ ΓΗΣ ΕΙΡΗΝΗ'.

131

Ο Ιτα λ ό ς σ ο φ ό ς , που ε ίχ ε δ ε ι τη ν κ ίν η σ η τη ς Γ η ς και τω ν ά λ λω ν ου ρ ά ν ιω ν σω μ ά τω ν, κι όμ ω ς α π α ρ νή θ η κ ε κι α π ο κ ή ρ υ ξ ε τη ν α να κά λ υ ψ ή -του , τρ ο μ α γμ έ νο ς μ π ρ ο σ τά σ τ η ν Ιερ ή Ε ξ έτα σ η ... γέ ρ ο ς π ια , σ το τέ λ ο ς τη ς ζω ή ς-το υ , θα « εξο μ ο λ ο γη θε ί» σ το μ α θη τή -το υ: «Η άσκηση της επ ιστή μ ης χρειάζεται σπάνιο κουράγιο. Π εδίο-της είναι η Γνιυση, που την κερδίζεις μ ε την Α μ φ ι β ο λ ί α . Δ ημιουργώ ντα ς γνώ ση γ ι α ό λ ο υ ς γ ύ ρ ω σ ε ό λ α , πάει να τους κάνει ό λους δ ύ σ π ι ­ σ τ ο υ ς . . . Η καινούρια-μας Τέχνη της Α μφιβολία ς μά γεψ ε το μ εγά λο κο ι­ νό. Κι αυτό μ ας άρπαξε το τη /χσ κ ό π ιο α π ' τα χέρια και το γύρισε κα τα ­ πάνω στου ς τυράννους και βασανιστές-του. Τούτοι οι εγω ιστές κι α νε/χητοι άνθρω ποι, που αχόρταγα επω φ ε/ή θη κα ν α π ’ τους καρπούς της Ε πισ τή μη ς, νιώσανε νχττόσο το ψ υχρό-της μά τι να κοιτάει τη δυστυχία του λαού -μ ιά δυστυχία χιλιόχρονη, αλλά τ ε χ ν η τ ή - μιά δυστυχία που μ π ο ρ ε ί , σί­ γουρα, να λείψ ει, φτάνει να λχϊψ ουν εκείνοι που την π ρ ο κ α λ ο ύ ν. Γ ι' αυτό μ ας ριχτή κ α νε μ ε φοβέρες και δοΜ οματα, που οι αδύναμες ψ υχές δεν μπορούσαν να τους α ντισταθούν. Γ ί ν ε τ α ι , ό μ ω ς , ν ’ α π α ρ ν η θ ο ύ μ ε τ ο λ α ό κ ι ω σ τ ό σ ο να μ ε ί ν ο υ μ ε ά ν θ ρ ω π ο ι τ η ς Ε π ι σ τ ή μ η ς ; Οι κινήσεις τω ν ουράνιων σω μά τω ν μ α ς έγιναν πιο γνώ ­ ριμ ες - ο ι κινήσεις τω ν αφεντάδω ν μένουν ακόμα άγνιυστες στο υς υ πηκόους-τους... Για τ ί δουλεύετε; Π ι σ τ ε ύ ω π ω ς μ ο ν α δ ι κ ό ς σ κ ο π ό ς τ η ς Ε π ισ τ ή μ η ς ε ίν α ι ν ’ α λ α φ ρ ώ σ ε ι το μ ό χ θ ο τη ς α ν θ ρ ώ ­ π ι ν η ς ύ π α ρ ξ η ς ». Κ αι π ρ όσ θ ετε -π ρ ο φ η τ ικ ά ,μ ιά και το έ ρ γο π ρ ω το γρ ά φ τη κ ε το 1938, π ρ ιν κα ν α ρ χ ίσ ε ι ο Β’ Π α γκ ό σ μ ιο ς Π ό λ εμ ο ς: «Α ν οι επιστή μονες, τρομοκρατημένοι α π ’ τους εγιο ιστές κα τό χο υς της εξουσίας, περιοριστούν να σω ριάζουν γνώ σεις πάνω σε γνώ σεις μόνο και μόνο για τη χαρά της γνώ σης, η Ε πισ τή μη δε θα είναι παρά μιά θλιβερή σακάτισα, και ο ι κ α ι ν ο ύ ρ ι ε ς - σ α ς μ η χ α ν έ ς δ ε θ α χ ρ η σ ι ­ μ ε ύ ο υ ν π α ρ ά γ ι α κ α ι ν ο ύ ρ ι α μ α ρ τ ύ ρ ι α ... Μ πορεί, με τον κα ι­ ρό, ν' α νακαλύψ ετε ό, τ ι είναι ν ' α νακαλυφθεί -ιυ σ τό σ ο . η πρόοδός-σας θα σας ξ ε μ α κ ρ α ί ν ε ι όλο και πιο n o /.ύ απ ’ την Α νθρω πότη τα. Η ά βυσσος ανάμεσα σ ε σα ς κ ι εκείνην μ π ο ρ εί μιά μέρα να γίνει τό σο βαθειά, που, σ τ η χ α ρ ο ύ μ ε ν η κ ρ α υ γ ή - σ α ς y ia μ ιά κ α ι ν ο ύ ρ ι α κ α τ ά χ τ η ­ σ η , ν ' α π ο κ ρ ιθ ε ί μ ιά κ ρ α υ γ ή φ ρ ίκ η ς α π ' ό λ η τ η ν ο ι ­ κ ο υ μ έ ν η ». Η κρ α υ γή τη ς φ ρ ίκ η ς α ν τ ή χ η σ ε εφτά χ ρ ό ν ια α ρ γό τερ α στη Χ ιρ ο ­ σ ίμ α - κ α ι δεν παύει ν ' α ν τη χ εί μ π ρ ο ς σ τις κ α ινο ύ ρ ιε ς εκ κ ο λ α π τό μ ενες φ ρ ίκ ες. Α λ λά και οι ε π ισ τή μ ο ν ες δεν παύουν να ε ρ γά ζο ντα ι, α δ ια π έ­ ρ α σ το ι, γ ια τη φ ρ ίκ η . Π ο ιό ς έ χε ι τη ν επ ίγνω σ η ή το θ ά ρ ρ ο ς να π α ρ α ­ δεχ τεί ό π ω ς ο Γ α λ ιλ α ίο ς: «Π αράδω σα τη Γνιοοη-μου στο υ ς αφεντάδες, για να τη μετα χειριστούν α υ τ ο ί , για να μ η ν τη μετα χειριστο ύν, για να την κα κομετα χειριστούν.

132

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σύμφωνα μ ε τους δ ι κ ο ύ ς - τ ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς και μόνο!... Π ρόδω σα την τέχνη-μου. Ο ποιος κάνει αυτό που έκανα εγώ , δεν έχει πια θέση σ τη χορεία των ανθρώ πω ν της Ε π ισ τή μη ς»... Α λ λά σε π ο ι ά « χ ο ρ ε ία » έ χο υ ν θέση οι επ ισ τή μ ο ν ες που πα ρ α δ ί­ νου ν ό χ ι μ όνο τη ς Γ νώ σ η -το υς, μα κ α ι το υ ς ίδ ιο υ ς τ ο υ ς ε α υ τ ο ύ ς - τ ο υ ς , γ ια να γίν ο υ ν κα μ α τερά τω ν «δυνα τώ ν», σ κ ό π ιμ ο ι κα τα σ κ ευ α σ τές ο λ έθ ρ ο υ... οι ε π ισ τή μ ο ν ες που κ α τα ντά νε «εφευρετικοί νάνοι, πρόθυμοι να πουληθούν σ ' όποιον νά' ναι για όποια δουλειά και νά' ναι#10; [25.12.1977]

10. Βλ. Ltbtn des Galilei, σκηνή 13. Μεταφρ. Μ. Πλωρίτη.

1978

«ΑΕΙ ΠΑΙΔΕΣ» Σε ποιούς πρέπει το εδώλιο; Α ΙΝ Ο Τ Ο Μ Ω Ν Τ Α Σ , ο Π ρ ό εδ ρ ο ς τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς δ εν π ε ρ ι­ ο ρ ίσ τη κ ε, σ το π ρ ω το χ ρ ο ν ιά τικ ο δ ιά γγ ελ μ ά -το υ, να κ ά νει μ ιά ν α ν α σ κ ό π η σ η τη ς χ ρ ο ν ιά ς που πέρ α σε. Ε π ιχ ε ίρ η σ ε «μιά μα κρύτερην αναδρομή μέσα σ το υ ς αιώ νες», α να ζη τώ ντα ς «τα βαθύτερα αίτια που, σε όλες τις περιόδους της ιστορίας, οδήγησαν και στα μεγά λα -μ α ς επιτεύγμα ­ τα, αλλά και σ τα μεγά λα ολισθήματά-μας». Κ αι δ ια π ίσ τω σ ε πω ς τρ ε ις είν α ι «οι κύριες ρίζες του κακού»: « Η έ λλειψ η κοινω νικής α λλά και διανοητικής πειθαρχίας, η έ λλειψ η μ έ ­ τρου και η έ λλειψ η υπομονής». Ε λ λ ε ίψ εις, που δε μ ας χ α ρ α χ τη ρ ίζ ο υ ν ά λ λ ω σ τε μ ό νο σ ή μ ερ α , α λ λά «από πάντα». Π α ρ ά λ λ η λ α όμ ω ς, ο κ. Τ σ ά τσ ο ς τό ν ισ ε κ α ι τ ις «αρετές»-\αας που, λ ίγ ο - π ο λ ύ , ε ίν α ι η ά λ λ η ό ψ η τω ν ελα ττω μ ά τω ν-μ ας: το «πνεύμα ελευ­ θερίας», το «ατίθασσο εγώ », πο υ «πειθαρχημένα» θα υ μ α το υρ γο ύν... κι ακόμ α , τ η ν ικ α νό τη τα π ο λ λ ώ ν# να περιμένουμε», ό πω ς π ερ ιμ ένα μ ε μέσ α σε τέ σ σ ε ρ ις α ιώ νες σ κλ α β ιά ς...

Κ

Λ α Θ Ο Σ ο λ έθ ρ ιο είνα ι (ό τα ν δ εν είνα ι δ η μ ο κ ο π ία ) η « α γ ιο π ο ίη σ η » κα ι μ υ θο π ο ίη σ η ενό ς - ό π ο ι ο υ - λ α ού: για τί εκ τρ έφ ο υν κ α ι τη ν α νευθ υνότητά-του κα ι τη ν α νεμ ελ ιά -το υ . Α λ λά δεν ε ίν α ι λ ιγ ό τερ ο ά σ το χ η (ότα ν δεν ε ίν α ι σ κ ό π ιμ η ) η α δ ιά κ ο π η ε ν ο χ ο π ο ί η σ ή - τ ο υ , ο ι α τέ λ ε ιω το ι μύ δρ ο ι για τα ε λα ττώ μ α τά -το υ , πο υ α υτά κ α ι μ ό νο - λ έ ε ιπ ρ ο κ ά λ ε σ α ν τις συ μ φ ο ρ ές-το υ. Π ροπά ντω ν^ότα ν σ το « κ α τη γ ο ρ η τή ρ ιο » δ εν μ νη μ ονεύοντα ι κ α ι ο ι ι σ τ ο ρ ι κ ο ί λ ό γ ο ι που γ έ ν ν η σ α ν και δια μ ό ρ φ ω σ α ν τα ε λα ττώ μ α τα αυ τά , τα τό σ ο « ζη μ ιο γ ό να » . Σ ίγο υ ρ α , δ εν μ ας λ είπ ο υ ν (σ υ χ νά ) ο ι « ε λ λ ε ίψ ε ις » ,π ο υ α π α ρ ίθ μ η σ ε ο Π ρ ό εδ ρ ο ς τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς. Γ ι α τ ί όμω ς πα ρ ο υ σ ιά ζο υμ ε ε μ ε ί ς αυτά τα ε λα ττώ μ α τα , γ ια τί κά νο υ μ ε αυτά τα «λάθη» κ α ι πα θ α ίνο υ μ ε αυτά τα «πάθη», όπω ς λ έει ο ίδ ιο ς; Μ ή πω ς επειδ ή « έ τσ ι μ ας έπλ α σ ε» ο Θ εός ή ο Δ ευ κα λίω ν; Η μ ή πω ς επειδ ή ο ι δ ια χ ρ ο ν ικ έ ς ισ το ρ ικ ο - κ ο ι­

136

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νω νικ ές σ υ ν θ ή κ ε ς και π ε ρ ι σ τ ά σ ε ι ς ό πο υ δ ια μ ο ρ φ ώ θη κ ε κι έδρ α σ ε ο Ε λ λ η ν ισ μ ό ς , ή τα ν εκ ε ίνε ς που κ α λ λ ιέ ρ γ η σ α ν τις «πολυαίωνες αδυναμίες τη ς φυλής-μας» κα ι π ρ ο κ ά λ ε σ α ν τις α λ λ ε π ά λ λ η λ ες περιπέτειές-τη ς; Κ αι πά λ ι, όμ ω ς, « π ρ ο ε δ ρ ικ ό τ ερ ο ι του Π ρο έδρ ο υ » , θα πρ ο σ θ έσ ο υ μ ε ε μείς πω ς, κ α ι γ ι α τ ι ς σ υ ν θ ή κ ε ς α υ τ έ ς , δ ε ν ε ί ν α ι α ν ε ύ θ υ ν ο ι οι Ε λ λ η νε ς. Τ η ν ευθύνη όλ ω ν -μ α ς γ ια ό λ α , τ η ν έ χο υ μ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ ές το ν ίσ ε ι εδώ . Π ρ έ π ε ι,ό μ ω ς .ν α ξεκ ρίνο υ μ ε α ν επ η ρ έα σ τα κ α ι να ξέρ ο υ μ ε σ ω σ τά τη μ ε ρ ί δ α ε υ θ ύ ν η ς που έχο υ μ ε σ ε κάθε θέμα και π ε ρ ίσ τα σ η , γ ια να μ η ν α δ ικού μ ε κ α ι να μ η ν α δ ικ ο ύ μ α σ τε, για να μ η ν π α ρ α π λ α νιό μ α σ τε κ α ι να μ η ν πα ρ α π λα νο ύ μ ε. Α Υ Τ Ε Σ οι ε λ λ ε ίψ ε ις που α π α ρ ίθ μ η σ ε ο κ. Τ σ ά τσ ο ς , δ εν έ χο υ ν τις β α θύ τερ ες ρ ίζες-το υς σ τη ν έ λ λ ε ι ψ η έσ τω κα ι σ το ιχε ιω δ ώ ς ο μ α ­ λ ή ς σ υ ν έ χ ε ι α ς κ α τά τη δ ια χ ρ ο ν ικ ή π ο ρ ε ία το υ Ε λ λ η νισ μ ο ύ ; Α υ­ τές ο ι « α δυνα μ ίες» δεν έχ ο υ ν τη γε νε σ ιο υ ρ γό -το υ ς α ιτ ία σ τη ν « κ α τ ά σ τ α σ η α ν ά γ κ η ς » ό πο υ β ρ ίσ κ ο ντα ν και β ρ ίσ κ ο ν τα ι, σ χ ε ­ δ όν μ όνιμ α , ο ι Ε λ λη νες; Α π ’ το υ ς τρ ιά ντα α ιώ νες το υ ισ το ρ ικ ο ύ -μ α ς β ίο υ , π ό σ ο υ ς χ ρ ό ν ο υ ς ζή σ α μ ε, ό χ ι γ α λ ή ν ια κα ι « δ η μ ιο υ ρ γ ικ ά » ,α λ λ ά ε λ ε ύ θ ε ρ α κά ν; Ο ι π ε ρ ίο δ ο ι δο υ λ ε ία ς κ α ι η μ ιδ ο υ λ ε ία ς, κ α το χ ή ς ή τυ ρ α ννία ς που γν ώ ρ ισ ε ο Ε λ λ η ν ισ μ ό ς , δεν είνα ι α σ ύ γκ ρ ιτα π ιο πο λ υ ά ρ ιθμ ες κα ι π ο λ ύ χ ρ ο ν ε ς α π ό τις π ε ρ ιό δ ο υ ς ε λευ θερ ία ς κ α ι α νε ξα ρ τη σ ία ς; Τ ο μ εγ α λ ύτερ ο μ έρ ο ς τη ς ισ το ρ ία ς -μ α ς το περ ά σ α μ ε σ α ν « εμπ ό λ εμ ο ι» ή σ α ν « α λ ύτρ ω το ι» ... σα ν κα τα χ τη μ έν ο ι ή σ α ν «εξαρτημένου> - κα τά τη σ ύ γχ ρ ο ν η « κομ ψ ή » έ κφ ρ α σ η . Κ α ι δ εν ή τα ν ο ι Μ ή δ ο ι κα ι ο ι Ρ ω μ α ίο ι, ο ι Γ ό τθ ο ι και οι Σ λα ύ ο ι, ο ι Φ ρ ά γ κ ο ι και ο ι Τ ο ύ ρ κ ο ι, ο ι μ ό νο ι δ υνά σ τες-μα ς. Α κό μ α και τ η ν α κ ρ ιβ ο π λ η ρ ω μ έν η α νε ξα ρ τη σ ία -μ α ς τη νό θευ σα ν και τη φ α λ κίδευ σα ν « πρ οσ τά τες» ξ ένο ι, μ ο ν ά ρ χε ς ξ ενό φ ερ το ι, τύ ρ α ννο ι ξ ε ν ο κ ίν η ­ το ι, π ρ ο δ ό τε ς ξ ενο π λ ή ρ ω το ι... Π ώ ς, λ ο ιπ ό ν , κά τω α π ’ α υ τές τις σ υ νθή κες, ν ’ α να πτύξο υμ ε τη ν α γά π η γ ια τη ν «ομαδική ηειΟ αρχημένη δουλειά», ό πω ς εύ χ ετα ι ο κ. Τ σ ά ­ τσ ος; Ο τα ν ένα ς λ α ό ς ζε ι, α δ ιά κ ο π α σ χ εδ ό ν , σ ε « π ο λ ε μ ι κ ό σ υ ν ­ α γ ε ρ μ ό » - κ α ι μ ά λ ισ τα , σ υ να γερ μ ό « α ν τ α ρ τ ο π ο λ έ μ ο υ » ό τα ν π α λ εύει, μ έ ρ α μ ε τ η μ έ ρ α , γ ια τη ν υ λ ικ ή κ α ι εθνική ε π ι β ί ω σ ή - τ ο υ . . . πώ ς να ε νσ τε ρ νισ θ εί τη ν α ξ ία τη ς « μ α κ ρ ό π ν ο η ς δ ουλ ειά ς»; Ο τα ν η πο ρ εία -το υ κι η ω ρ ίμ α νσ ή -το υ α ν α κ ά θ ο ντα ι ο λ ο ­ ένα , ότα ν η σ υ νέ χε ιά -το υ τσ α κ ίζε τα ι κάθε τό σ ο , ό τα ν η μ νή μ η -το υ η ίδια θ ρ υ μ μ α τίζετα ι σ υ σ τη μ α τικ ά , πώ ς ν’ α π ο κ τή σ ει « δ ια ν ο η τικ ή π ε ι­ θα ρ χ ία » , πώ ς ν ’ α σ κ η θ εί σ τη ν ο μ ό ψ υ χη α ξ ιο π ο ίη σ η του πα ρ ελ θόντος-του κα ι σ τη θ εμ ελ ίω σ η του μ έλ λ ο ντό ς-το υ; Ο τα ν, τέλ ο ς, η κα τά κ α ιρ ούς Ε ξ ο υ σ ία του ε ίν α ι ξ ένη , ε χ θ ρ ικ ή , τυ ρ α ννικ ή , η π ε ι­ θ α ρ χ ία σ ’ α υ τή ν ό χ ι α ρ ετή δεν α π ο τε λ εί, α λ λ ά α ντίθετα π ρ ο δ ο σ ία , ενώ

«ΑΕΙ ΠΑΙΔΕΣ»

137

η α νυ π α κ ο ή , η α ν τίσ τα σ η υ ψ ώ νετα ι, δ ίκ α ια , σ ’ ε θ νικ ό ν άθλο! Κ ι η α ντίθ ε σ η αυτή α τό μ ο υ - ε ξο υ σ ία ς έ χε ι τό σ ο ρ ιζω θ εί σ τη ν ο ­ ο τρ ο π ία τω ν Ε λ λ ή νω ν α π ’ τη μ α κρ α ίω νη ε μ π ειρ ία , ώ σ τε σ υ ν ε χίζετα ι α κόμ α κι ό τα ν η Ε ξ ο υσ ία ε ίν α ι Κ ρ ά τ ο ς ε λ λ η ν ι κ ό . Γ ιατί κ α ι το Κ ρ ά τος -ε κ π ρ ό σ ω π ο ς π ια ά λ λω ν, τα ξ ικ ώ ν ,σ υ μ φ ε ρ ό ν τω ν - α σ κεί τη δ ι κ ή - τ ο υ κ α τα π ίε σ η κι α ντιμ ετω π ίζει το ν π ο λ ίτη σ α ν α ντίπ α λ ο , σα ν ύ π ο π το κ λ ο π ή ς , α π ά τη ς ή ε ξ έ γε ρ σ η ς, δ ια ιω νίζο ντα ς τη ν « εμ π ό λ ε­ μη» κ α τά σ τα σ η κα ι ψ υ χο λ ο γία . Ο ι Ε λ λ η νε ς, εθισ μ ένο ι α π ό α ιώ νες σ ’ α υ τή ν τ η ν π ο λ λ α π λ ή κ α ι πο λ υ μ έτω πη δ ια π ά λ η , έζη σ α ν κα ι ζο ύ ν α κόμ α α νά μ εσ α σ το «Ο σ ώ ζω ν εα υτό ν σω θήτω » κ α ι σ το «Ο θά να τό ςσου ζω ή-μου»! Π ώ ς, α κόμ α , ν ’ α π ο χ τή σ ο υ μ ε « υπομονή» και να μη « βιαζόμαστε», να μη θέλ ουμ ε «γρήγορα α ποτελέσμα τα , στριμω γμένα σ τα όρια της προσ(οηικής-μας ζω ής»; Ο τα ν κ ά θ ε γε ν ιά γ ν ω ρ ίζει ό λ ε ς τ ις ε θνικ ές κ α ι κ ο ιν ω ν ικ ές δ ο κ ιμ α σ ίε ς -π ο λ έ μ ο υ ς , κ α τα σ τρο φ ές, δ ικ τα το ρ ίε ς, λ ι­ μ ούς, κ α τα π ο ν τισ μ ο ύ ς - δ εν ε ίν α ι φ υ σ ικ ό κι α να π ό τρ ε π το να λ α χτα ρ ά ­ ει, πώ ς και τί, να δει κι α υτή έ σ τ ω γ ι α λ ί γ ο , έ σ τ ω λ ί γ ο φω ς, π ρ ιν β υθ ισ τεί σ το α ξ η μ έρ ω το σκ ο τά δι; Κ α ι πώ ς να υ ιο θ ε τή σ ο υ μ ε τη « μετριοπάθεια», τη ν « ισορροπία του μ έ ­ τρου», ό τα ν α ντιμ ετω π ίζο υ μ ε α π ό πα ντο ύ ά μ ετρες ε π ιθ έσ εις, άμ ετρες δ υνα σ τεύ σ εις, ά μ ετρες σ υ μ φ ο ρ ές, άμ ετρες ε κ μ ετα λ λ εύσ εις; Α υ τ έ ς δ εν ε ίν α ι ο ι π ιο μ εγ ά λ ες π α ρ α β ά σ εις του μ έτρου κ α ι ο ι π ιο α λ α ζο νικ ές «ύ βρ εις», που κα μ ιά « νέμ εσ η » ω σ τό σ ο δ εν τις κο λ ά ζει; Τ Η Ν π ε ιθ α ρ χ ία , το μ έτρ ο , τ η ν υ πο μ ο νή , τη ζη τά ν ε π ά ν τ α α π ’ τους απλ ού ς πολ ίτες - ποτέ α π ’ τους « άλλους». Π ρ έπ ει να π ε ιθ α ρ χο ύ ν ό σ ο ι τα λ α ιπ ω ρ ο ύ ντα ι, πρ έπ ει να ε ίν α ι μ ετρ ι­ ο π α θ είς ό σ ο ι σ τε ρ ο ύ ν τα ι, π ρ έπ ει να υπο μ ο νεύο υ ν ό σ ο ι δ ιώ κο ντα ι. Α λ λά έ χ ο υ ν κά θε δ ικ αίω μ α να ε ίν α ι α σ ύ δο το ι, α χ ό ρ τα γ ο ι, α κ ρ ά τη το ι, ο ι κ ε ρ δ ο σ κ ό π ο ι κ α ι ο ι σ π εκ ο υ λ α δ ό ρ ο ι, ο ι σ α λ τα δ ό ρ ο ι κα ι ο ι διώ κτες. Κ ά τι πα ρ α π άνω : η π ε ι θ α ρ χ ί α , τ ο μ έ τ ρ ο , η υ π ο μ ο ν ή τ ω ν πρώτων είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την ε π ικ ρ ά τη σ η και την ε πιβίω σ η των δεύτερων... Κ α λ ό π ισ τα , β έβ α ια , ο Π ρ ό εδ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς ιχ ν η λ ά τ ισ ε « ρ ί­ ζες» κι «ελα ττώ μ α τα » κι « ελλ ε ίψ ε ις» . Α λ λ ά ο ι ε λ λ ε ίψ ε ις τη ς δ ι κ ή ς - τ ο υ α νά λ υ σ η ς το ν κά νο υ ν, ά θελά -το υ , να μ ο ιά ζει μ ο νό πλ ευ ­ ρ ος κ α τή γ ο ρ ο ς τω ν π ο λ λ ώ ν κ α ι α νύ π ο π το ς σ υ νή γο ρ ο ς τω ν επ ιτή δ ειω ν. Γ ια τί α υ τ ο ί ε π ικ α λ ο ύ ντα ι π ά ντα τη ν « εθνική α νά γκ η » τά ξ η ς, υ πο ­ μ ο νή ς κα ι μ έτρ ου - γ ι α να υ π ο τά ξ ο υν σ τα δ ι κ ά - τ ο υ ς μ έτρα το λα ό κ α ι το ν τόπ ο. Α Ν Ε Υ Θ Υ Ν Ο Σ γ ια ό λ ες ετο ύτες τις π λ η γ έ ς δεν ε ίν α ι - τ ο ε ίπ α μ ε κ α ν έ ν α ς - μ α ς . Τ ις συ μ φ ο ρ ές-μ ας τις κά νουμ ε σ υ χν ά να ρ κ ισ σ ισ μ ό

138

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

α υ το ο ικ τιρ μ ο ύ και δ ικ α ιο λ ο γ ία φ υ γο π ο νία ς... ο α το μ ικ ισ μ ό ς-μ α ς γεννο β ο λ ά ει « δ ιχ ό ν ο ιε ς δ ο λερ ές» ... κ α ι γ ια τις δ ο υ λ ε ίε ς κα ι τις ε ξα ρ τή σ ε ις-μ α ς έχο υ μ ε π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς ό χ ι μ ικ ρ ό π ο σ ο σ τό ε ν ο χ ή ς , α φού δ εν έ λ ε ιψ α ν κα ι δε λ είπ ο υ ν οι « δ ικ ο ί» ,π ο υ πρ όθυμ α γ ίν ο ν τα ι π ρ ο γ εφ ύ ­ ρ ω μα τω ν ξένω ν. Α λ λά ο λ ίθ ο ς του α να θέμ α το ς ο π ιο β α ρ ύς δεν πρ έ π ε ι σ ε κ ε ίν ο υ ς που π ιο π ο λ λ ά «κα κ ά υ π ο μ έ ν ο υ ν » π α ρ ά « κα κ ά δ ρ ο υ ν » . . . Κ ι ω σ τό σ ο , μ έσ α α π ’ ό λ ες α υτές, τ ις α μ έτρ η τε ς Σ υμ πλ η γά δ ες, «υπάρχομε ακόμη και προκόβομε», ό πω ς λ έει ο Π ρ ό εδ ρ ο ς τ η ς Δ η μ ο κ ρ α ­ τία ς. Ισ ω ς, χ ά ρ η σ ’ α υ τ ό α κ ρ ι β ώ ς που ε π ικ α λ είτα ι ο ίδ ιο ς σ α ν α π ό δ ε ιξ η τη ς π α ν ά ρ χ α ιη ς ε π ιπ ο λ α ιό τη τά ς-μ α ς: « τον πικ ρό -κ α θ ώ ς λ έ­ ε ι- λόγο του Π λάτω νο ς "Ε λληνες αεί παίδες εστέ"» . Π ο υ, ά λ λω σ τε , ούτε τό σ ο π ικ ρ ό ς ε ίν α ι, ο ύτε τό σ ο ... πλ α τω νικ ό ς. Ο φ ιλ ό σ ο φ ο ς μ ετα φ έρει σ το ν Τίμαιο τα λ ό για ενό ς Α ιγ ύ π τιο υ ιερ έα σ το Σ ό λω να . Κ α ι η ε ξ ­ ή γη σ η που δ ίνε ι α μ έσ ω ς ο ιερ έα ς σ το ν α θ η να ίο νο μ ο θέτη , ε ίν α ι χα ρ α χτη ρ ισ τικ ή : «Νέοι ε ίσ τε σ τις ψ υχές-σας όλοι. Γ ια τί δεν έχετε παλιές πεποιθήσεις ρ ι­ ζω μένες σε αρχαίες δοξα σίες, ούτε γνώ σεις γερασμένες μ ε τον καιρό» [«Νέοι cart: ταζ ψ υχάζ πάντι:ς· ουδεμίαν γαρ εν αυταίζ έχετε δ ι ' α ρ/αίαν ακοήν παλαιάν δόξαν ουδέ μάθημα χρόνου πολιόν ουδέν»']. Ισω ς, λ ο ιπ ό ν , α υτή η ν ε α ν ι κ ό τ η τ α (κι ό χ ι π α ιδ ικ ό τ η τα ), α υτή η α νυ π ο τα ξ ία , να κρ α τά ει α κό μ α ζω ντα νό το π ο λ ύ πα θο ε λ λ η ν ικ ό κ ύ ττα ­ ρο. Κ ι α υ τή , σ τ ις κ ρ ίσ ιμ ε ς ώ ρες, να μ ετα μο ρ φ ώ νει σ ε π ρ ο τε ρ ή μ α τα τα ελα ττώ μ α τα ... και να ε ξη γε ί το « πα ρ ά δ ο ξο » του Ε λ λ η νισ μ ο ύ , όπω ς τό σ ο ε π ιγρ α μ μ α τικ ά το δ ια τυ πώ νει ο Μ α κρ υ γιά ννη ς: «... Η τύχη μας έχει το υς Ε λλη νες πά ντο τε ολίγους... Π αλαιόθεν και ώ ς τώρα. όλα τα θερία πολεμούν να μ α ς φάνε και δεν μπορούνε' τρώ νε από μ α ς και μένει και μαγιά. Και οι ολίγοι αποφασίζουν να πεθά νο υν κι όταν κάνουν αυτήνη την απόφασιν, λίγες φορές χάνουν και πο λλές φορές κερδαίνουν»2. Κ ερ δ α ίν ο υν κι επιζο ύν. Α λ λ ά δε ζουν: χ α μ ο ζ ο ύ ν . . . Κ α ι το πρ ό β λ η μ α - τ ο α λ η θ ι ν ό π ρ ό β λ η μ α - ε ίν α ι π ώ ς το ύ τη η χαμ ο ζω ή τω ν Ε λ λή νω ν θα γ ίν ε ι, ό σ ο γ ίν ε τα ι, ζω ή π ρ α γ μ α τ ι κ ή . Μ α αυτό είνα ι μ ιά ά λ λ η ισ το ρ ία ... [8.1.1978]

1. Τίμαιος, 22 Β. 2. Αηομνημο<κόματα. τομ. Α', σελ. 2S6.

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΣ» Π αλιές ιστορίες «μικρών» για «μεγάλους» «Δ ράσαντι yap τι και παΟείν οφείλεται» IΟ ποιος έκανε κά τι. πρέπει και να το πάθει ] Α ΙΣ Χ Υ Λ Ο Σ , α π ο σ π . 282 Ρ Γ Η κα ι κ α τά π λη ξ η πρ ο κ ά λ ε σ ε σ τ ις ευρ ω πα ϊκές πρ ω τεύο υ σες η « φ ιλ ικ ή σύ σ τα σ η » που έκα νε η Ο υ ά σ ινγκ το ν σ το ιτα λ ικ ό Κ ο ινο β ο ύ λ ιο «να μη ν επιτρέψ ει τη συμμετο χή κο μ μο υνισ τώ ν σ τη νέα κυ­ βέρνηση». Σ ύσ τα σ η που, κ α τά τα ειω θό τα , τη ν « σ εγκ ο ν τά ρ ισ ε» το Ν Α ­ Τ Ο , α π ε ιλ ώ ν τα ς ,δ ια σ τό μ α το ς L uns,v’ α πο μ ο νώ σ ει τη ν Ιτα λ ία «αν το Κ Κ Ι αναλάβει έσ τω και μερικά υπουργεία»... Π ο λ ιτικ ο ί κι εφ η μ ερ ίδες, κάθε ά λ λ ο πα ρ ά φ ιλ ο κ ο μ μ ο υ νισ τέ ς, α ντιδ ρ ά σ α νε β ία ια σ ’ α υ τές τις ιτα μ ές επ ιτα γές: α π ’ το ν Γ ά λ λ ο π ρ ό εδ ρ ο Giscard d ’ Estaing, που δ ή λω σ ε (15.1) ο ρ θά κοφτά: «... έχω αρχή να μη ν επιτρ έπω σ ε κανένα -κ α ι εννοώ κ α ν έ ν α - να επεμβαίνει σ τη γαλλική πο λιτική ζωή», ώ ς τη ν α γ γ λ ικ ή -G u a rdia n ·, πο υ χ α ρ α χ τ ή ρ ισ ε τη ν α μ ερ ικ ά νικ η «συμ ­ β ουλή » «ανέντιμη και αντίθετη τό σο με τη λογική όσο και μ ε τις επιτα γές της πολιτική ς πραγματικό τη τα ς» (14.1.78). Κ α τα λ αβ α ίνουμ ε τη ν ο ρ γή -το υ ς. Τ η ν κ α τά π λ η ξ ή -το υ ς, όμω ς; Κ αι τη ν α μ ν η σ ί α -τους; Φ ρ ίττο υ ν τώ ρα κα ι φρ υ ά ττο υ ν, επ ειδ ή η ω μή επέμ β α σ η το υ ς α γγ ίζει (ή του ς π ρ ο σ ε γγ ίζε ι) τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς . Α ν όμω ς ε ίχ α ν φ ρ υ ά ξει ό τα ν ε π εμ β ά σ εις π ο λ ύ ω μ ό τ ε ρ ε ς ε ίχ α ν γ ίν ε ι σ ’ ά λ λ ε ς μ ι κ ρ ό τ ε ρ ε ς χ ώ ρ ε ς, ίσ ω ς να μ η ν ε ίχ α ν α π ο το λ μ η θεί οι σ η μ ερ ινέ ς. Κ ι αν ο ι ίδιο ι δεν ε ίχ α ν γ ίν ε ι, ά λ λ ο τ ε, δ ρ ά σ τ ε ς τέτο ιω ν επεμβ ά σεω ν, ίσ ω ς να μ η ν ή τα ν σ ή μ ερ α θύμ α τά -τους...

Ο

Οΐ

Ε Λ Λ Η Ν Ε Σ μ πο ρ εί να ο ρ γιζό μ α σ τε γ ι ’ αυτά τα α β ρ ά εγχε ιρ ή μ α τα - σ α ν «θυ μ οειδ ή ς λ α ό ς» που ε ίμ α σ τ ε - α λ λ ά δ ε ν α πο ρ ο ύ μ ε διό λ ο υ , γ ι ­

140

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

α τί διό λ ο υ δ ε ν ξ ε χ ν ά μ ε . Ε χο υ μ ε α π ο χ τή σ ε ι τό σ η , κ α ι τό σ ο μα­ κ ρ ό χ ρ ο ν η , εμ π ειρ ία α υ τή ς τη ς σ το ρ γ ικ ή ς « τε χνικ ή ς » , ώ στε ο ι λ έξ ε ις ξ ενικ ή «α νά μ ιξ η » , « επέμ β α σ η » , « ε ξά ρ τη σ η » , «υ πο τέλ εια » έχ ο υ ν κ α τα ­ ν τή σ ε ι το π ιο τρ έ χ ο ν νό μ ισ μ α σ τις συ να λ λα γ ές-μ α ς με τους ξ ένο υ ς και οι πιο κ ο ιν ό χ ρ η σ τ ο ι και κ ο ιν ό το π ο ι ό ρ ο ι σ τη ν ισ το ρ ικ ο κ ο ιν ω ν ικ ή μας «φ ιλο λ ο γ ία » . Μ ε τέ το ιε ς ε π ε μ β ά σ ε ις ά ρ χ ισ ε , ά λ λω σ τε, τη ν «ελεύ θερη » ζω ή -το υ τού το το κ ρ ά το ς, μ ’ α υ τές « σ φ υ ρ η λα τή θ η κ ε» , κ α ι μ ’ α υ τές σφ υ ρ ο κ ο π ή θη κ ε ενά μ ισ η α ιώ να τώρα. Π α ρ ά δειγ μ α , η πρ ώ τη δρ α μ α τικ ή (πα ρ ά λ ί­ γο , τ ρ α γικ ή ) « α νά μ ιξη » τω ν ξένω ν σ τη ν « π ο λ ιτικ ή » του νε ό κ ο π ο υ Ε λ ­ λ η ν ικ ο ύ Β α σιλείου: α νά μ ιξ η υ π ο χ θ ό νια και κ α τα χ θ ό νια μ ιά ς Δύνα μ η ς για να εξο ντώ σ ε ι ένα ε λ λ η ν ικ ό κόμ μ α , που υ π ο σ τή ρ ιζε κ α ι υ π ο σ τη ρ ίζότα ν(;) α π ό μ ιά ν ά λ λ η σ ύ μ μ αχο ό σ ο και α ν τίζη λ η Δ ύναμ η... Δ ε ν ε ίχ α ν πε ρ ά σ ε ι ούτε ο χ τώ μ ή νες α π ’ τη μ έρα που π ά τη σ ε το πό δ ι-το υ ο Ο θω να ς σ τη ν Ε λ λά δ α μέσ α σ τ η ν έ ξα λ λ η α γ α λ λ ία σ η του ευ κ ο λο π ίσ τε υ το υ λαού-«του» (25.1.1833), κι ένα α ν ο σ ι ο ύ ρ γ η μ α χ α λ κ εύ τη κ ε κα ι δ ια π ρ ά χ τη κ ε υ πό τ η ν α ιγ ίδ α του ε λ λ η ν ικ ο ύ (δη λ α δ ή , β α υα ρ ικού ) θρ όνο υ : τη νύ χτα τ η ς 7 Σ επ τεμ β ρ ίο υ , ένα ά γη μ α χω ρ ο φ υ ­ λ ά κω ν έ π ια σ ε το ν Θ εό δ ω ρ ο Κ ο λ ο κ ο τρ ώ νη και το ν φ υ λ ά κ ισ ε σ το φ ρ ο ύ ρ ιο του Ιτς Κ α λέ. Τ α υ τ ό χρ ο να , σ υ λ λα μ β ά νο ντα ν κα ι δ εκ ά δες ά λ ­ λ ο ι κ ο ρ υ φ α ίοι τ η ς Ε π α νά σ τα σ η ς: Κ. Τ ζα θ έ λ α ς, Δ. Π λ α π ο ύτα ς, Γ εν­ να ίος Κ ο λ ο κ ο τρ ώ νη ς, Γ ρ ίβ α ς, Κ ρ ιεζώ τη ς, Κ α λ λ έ ρ γη ς, τό σ ο ι κ α ι τό ­ σ ο ι... Π α σ ίγ νω σ τη ε ίν α ι, β έβ α ια , κ α ι η πο λ ύ μ η νη κά θ ειρ ξη το υ π ιο θρ υ ­ λ ικ ού πο λ έ μ α ρ χο υ το υ ’21, και η πα ρ ω δ ία δ ίκ η ς του Κ ολ ο κ ο τρ ώ νη και του Π λ α π ούτα , κα ι η ε υψ υ χία τω ν δύο δ ικ α σ τώ ν Α. Π ο λ υζω ίδ η κ α ι Γ. Τ ερ τσ έτη που, α ψ η φ ώ ντα ς τις δ ια τα γ ές και τις ξ ιφ ο λ ό γ χ ε ς τη ς Α ντιβ α σ ιλ ε ία ς, α ρ ν ή θ η κ α ν να υ πο γρ ά ψ ο υ ν τη σ κ η νο θ ετη μ έ νη κ α τα δ ίκη τω ν δυό α γω νισ τώ ν σε θ ά ν α το 1. Γ νω σ τή ε ίν α ι, α κό μ α , η κ α τη γ ο ρ ία πο υ το υ ς α π α γ γέ λ θ η κ ε και που η χε ί τό σ ο ο ικ εία σ τα α υ τιά κ α ι τω ν σ η μ ερ ινώ ν Ε λ λή νω ν: ο ι δυό σ τρ α τη γ ο ί - έ λ ε γ ε το κ α τη γ ο ρ η τή ρ ιο , που το υ ς κ ο ιν ο π ο ιή θ η κ ε έξι ο λ ό κ λ η ρ ο υ ς μ ή νες μετά τη σ ύ λ λ η ψ ή -το υ ς - ε ίχ α ν ο ρ γα νώ σ ει « σύσ τασ ιν και συνω μοσίαν ε π ί σκ ο π ώ να ταράξουν την κοινήν ησυχίαν, και να προσβάλουν εις την εσω τερικ ήν ασφάλειαν του Κράτους, και εις την εΟνικήν ανεξαρτησίαν... (να) καταφέρουν τους υπηκόους τη ς Α .Μ . εις την I. Διχλή ειρωνία: ο Δ. Πλακούτας ήταν μέλος της τριμελούς εθνικής αντικροσωχείας χου είχε χάει στο Μόναχο για να κροσφέρει στον Οθωνα το ελληνικό στέμμα (Οι άλλοι δυό ήταν ο Ανδρέας Μιαούλης κι ο Κώστας Μχότσαρης)... Ο δικαστής και χοιητής Γ. Τερτσέτης ήταν ο κρώτος χου είχε χαιρετίσει τον ερχομό του Οθωνα με κοίημα χου άρχι­ ζε: «ΕΧΧηΐα! Πόσο χάρηκες όταν στ' Ανάκλι είδες/είδες σαν τ' άστρα τ' ουρανού ν' αράζουνε καράβια...» (Βλ. Ζ. Πακαντωνίου, Οβων. θ' έκδ., σελ. 61 - 65).

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΣ»

141

ληστείαν και τον εμφύλιον πόλεμον, και (να ) καταργήσουν το καθ εσ τώ ς πολίτευμα»... Λ ιγό τε ρ ο γν ω σ τά , όμω ς είνα ι -ν ο μ ίζ ο υ μ ε - τα « ξ ε ν ι κ ά » κ ί ν η ­ τ ρ α αυτού του α π ο τρ ό π α ιο υ μ η χα νο ρ α φ ή μ α το ς. Ο Π ρ ό εδ ρ ο ς του έκτα κ το υ δ ικ α σ τη ρ ίο υ που δ ίκ α σ ε το υ ς δυό ο π λ α ρ ­ χ η γ ο ύ ς , ο θ α ρ ρ α λ έο ς Π ο λ υ ζω ΐδ η ς, έγρ α φ ε, δέκα χ ρ ό ν ια α ρ γό τε ρ α , για τ ις α ιτ ίε ς α υ τή ς τη ς δ ίω ξης: «...οι δε (λ έ γο υ σ ι) ότι τούτο υπαγορεύθη από ξ έ ν η ν ε π ί β ο υ λ ο ν π ο λ ι τ ι κ ή ν , σκοπεύουσαν την ε ζ ό ν τ ω σ ι ν τω ν μη φαινομένω ν φίλω ν-της, διά μ έλλο ντα ς αυτής σ κ οπο ύ ς» 2. Π ο ιο ί ή τα ν ο ι α π ο δ ιο π ο μ π α ίο ι, το δ η λώ νει ο ίδ ιο ς ο Κ ο λ ο κ ο τρ ώ νη ς στα Α πομνημονεύμα τά -του, πο υ κα τά γ ρ α ψ ε το 1836 ο ά λ λ ο ς δ ικ α σ τή ςτου, ο Γ. Τ ερ τσ έτη ς: «Και ο θ ή ρ σ ιο ς (: ο Γ ερ μ α νό ς κ α θ η γ η τή ς Fr. Thiersch) και ά λλοι ξένοι επαράστησαν εις την Βαυαρίαν ό τι εγώ ήμουν α ρχηγός ρ ω σ ι κ ο ύ (: φιλ ορ ω σ ικ ο ύ ) κόμ ματο ς, ό τι είμαι αρχηγός μ ιά ς φατρίας οπού δεν θέλει τον Β ασιλέα και άλλα παρόμοια». ΓΓ α υτό - λ έ ε ι- ο Ο θω ν και η κ ο υ στω δία -το υ « ήρχοντο με κάποιαν υποψίαν» α π ένα ντι σ το Γέρ ο . Π ου π ρ ο σ θ έτει αμ έσ ω ς, α π λ ο ϊκ ά - κ α ι χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ά : «Ε ις το α γ γ λ ι κ ό καράβι οπού εμβήκε ο Β ασιλέας και η Α ντιβασιλεία, ίσω ς τον επότισ αν και εκ εί τ ίπ ο τε» 3. Α λ λά δ εν χ ρ ε ια ζ ό τα ν να το ν « π ο τ ίσ ο υ ν τίπο τε» γ ια να το ν πείσ ο υν. Κ ο ινό τα το ς είνα ι τό π ο ς ό τι ο ι η γεμ ό νες και ο ι το ύ το ις ό μ ο ιο ι τείνο υ ν π ά ντα π ρ όθ υμ ο α υτί σ τ ις σ υ κ ο φ α ντίες και π ρ ο θ υμ ό τερ ο χ έρ ι σ τις ρα­ δ ιο υ ρ γίες. Μ ι α φ ορ ά , η ε π α ίσ χυ ντη ε κ ε ίνη δ ίκ η ή τα ν, κα θώ ς φ α ίνετα ι, κι ένα ς κ ρ ίκ ο ς σ τ η ν α τέ λε ιω τη α λ υ σ ίδ α τη ς α ν ε λ έ η τη ς δ ιε λ κ υ σ τίν δ α ς τω ν Δυ­ νάμ εω ν πά νω σε τού τη τη ν π ε ρ ιο χ ή . Η Ρω σία , α π ’ τη μιά , ο ρ ε γό τα ν τα Σ τενά , το Α ιγ α ίο , τη ν Α να το λ ικ ή Μ ε σ ό γε ιο , ε ίχ ε α υ το χε ιρ ο το ν η θ εί « π ρ ο σ τ ά τις τω ν χ ρ ισ τια ν ικ ώ ν λ α ώ ν τη ς Β α λ κα νική ς» κι ο ρ α μ α τιζό τα ν τη σ υ ντρ ιβ ή ή έ στω τή σ υ ρ ίκ ν ω σ η τη ς σ ο υ λ τα ν ικ ή ς Τ ο υ ρ κ ία ς. Η Α γ­ γ λ ία , που ε ίχ ε α π ο χ τή σ ε ι π ρ ο νο μ ιο ύ χα να υ τικ ή κι ε μ π ο ρ ικ ή θέση σ τη ν Α να τολ ή κι ήθελ ε να εμ π ο δ ίσ ει τη ν επ ικ ίν δυ νη κ ά θ ο δο τη ς « Α ρ ­ κούδα ς», κ ή ρ υ ττε το ιερ ό και α π α ρ α β ία σ το τη ς Ο θω μ α νικ ή ς α υ το κ ρ α ­ τορ ία ς. Η Γ α λ λ ία , τέ λ ο ς, δ ιε κ δ ικ ο ύ σ ε γ ια δ ικ ό -τη ς λ ο γα ρ ια σ μ ό τη ν π ρ ω τοκα θ εδ ρ ία σ τη θα λ α σ σ ινή κι η π ε ιρ ω τικ ή Μ εσ ό γειο . Κ αι, φ υ σ ι­

2. Η δίκη τοο αοιδίμου θ. Κολοκοτρώνη και Δ. ΠΧαηούτα (1843), θ' έκδ., σελ. ιθ'. Το κατηγορητήριο, στις οελ. 1-3. 3. Λπομνημονάματα. στ' έκδ., 1964. Εισαγωγή-εκιμέλεια Τ. Βουρνύ, σελ. 230-233.

142

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κά, κα μ ιά -του ς δε λ ο γά ρ ια ζ ε τ ο υ ς λ α ο ύ ς που κ α το ικ ο ύ σ α ν τη Μ ε­ σ όγε ιο ... Σ ’ α υτό το ν αγώ να μ έχ ρ ις ε σ χά τω ν, ο Α γγλ ο ς πρ ω θυ πο υ ρ γό ς Pitt δια κ ή ρ υ ττε, α π ’ το 1792, πω ς πρ έπει «να μ η μεγαλώ σει η Ρωσία, να μ η ν αδυνατίσει η Τουρκία». ενώ, 40 χ ρ ό ν ια α ρ γό τερ α , ο «<ρίλος»-μας Canning β εβ α ίω νε τ η ν Αυ­ σ τρ ία πω ς «η Α γγλ ία εργάζεται κυρίω ς προ ς μα τα ίω σ ιν της εν τη Α να τολή π ο λ ιτι­ κ ή ς τη ς Ρωσία;»*. Α υτά σ ή μ α ινα ν , β έβ α ια , πω ς η Α γγλ ία ή τα ν και θα ή τα ν α πό λ υ τα α ρ ν η τ ι κ ή σε κάθε ε λ λ η ν ικ ή α π ό π ειρ α ν ’ απελ ευ θερ ω θ ο ύν ο ι αλύ­ τρ ω τοι α κόμ α Ε λ λ η νε ς . Α λ λά και η ρ ώ σ ικ η « π ρ ο σ τ α σ ία τω ν χ ρ ισ τ ι­ α νικ ώ ν λ α ώ ν τη ς Β α λ κα νική ς» δ ε ν μ ετα φ ρ α ζό τα ν σ ε συ μ πά θεια γιά του ς ε λ λ η ν ικ ο ύ ς « εθνικο ύ ς πόθ ο υς» . Ο ίδ ιο ς ο τσ ά ρ ο ς Ν ικ ό λ α ο ς έλεγε το 1828 γ ια του ς επ α να σ τα τη μ έ νο υ ς Ε λ λη νες: «Καταρώ μαι και αποτροπιάζομαι τους Ε λληνα ς, κα ίτοι ο μοπίστους-μου' η διαγω γή αυτώ ν υπήρξε φρικώ δης, ε γκλη μα τική και απόβλητος, θ εω ρ ώ αυτούς πάντοτε ω ς υπηκόους στα σ ιά ζο ντα ς αναφανδόν κα τά του νομίμου η γεμ ό νο ς-τω ν δεν επιθυμώ την α πελχυθέρω σίν-τω ν δεν την αξίζουσιν και ήθελον είναι ολχθριον παράδειγμα διά τους άλλους λαούς, αν κατώ ρθουν να ιδρύσω σιν ελεύθερον κρ ά το ς» 6. Α νά μ εσ α σ ’ α υ τές τις Σ υμ π λ η γά δ ες, τα ε λ λ η ν ικ ά κό μ μ α τα ή τα ν η πιο γο ε ρ ή ο μ ο λ ο γία τη ς ε ξ ά ρ τη σ η ς -α φ ο ύ ο νο μ ά ζο ντα ν « α γγ λικ ό » , « γα λ λ ικ ό » , «ρ ω σικ ό » . «... Υστερα μ α ς γιο μώ σετε και φατρίες - λ έ ε ι ο Μ α κ ρ υ γιά ννη ς... Η Α γ ­ γλία τους θέλει να τους κάμη (: το υ ς Ε λ λη νε ς) Α γγλο υς μ ε την δικαιοσύνην την α γγλική , καθώ ς οι Μ α λτέζο ι ξυπόλυτους και νηστικούς, οι Γάλλοι Γ άλλους, οι Ρούσοι Ρ ούσους κι ο Μ ετερ νίκ της Α ο ύστρια ς Α ο υστρια κ ο ύς κ ι όποιος τους φάγη από τους τέσσερους. Και τους λευτερώνουν χειρότερα κ ι από τους Τούρκους»6. Η μ ά χη για τ η ν ε π ιβ ο λ ή π ε ρ νο ύ σ ε μ εσ ' α π ' τη ν εξο υ θένω ση του κόμ μ α τος που πίσ τευε (ή εμ π ισ τευ ό τα ν) σ τη ν ή σ τις α ντίπ α λ ες Δ υνά­ μ εις. Κ αι α υ τ ή ς τη ς μ εθ ο δ ο λ ο γ ία ς ε ρ γα λ είο σ τά θ η κ ε η δ ια β ό η τη δ ίκ η , και θύμ α τά -της ο ι δυό σ τρ α τη γο ί. «Ε ις τους ισ τού ς της κα τα του Κολοκοτρώ νη συκοφαντίας - γ ρ ά φ ε ι ο Γ. Α σ π ρ έ α ς- δεν ειργάσθησαν μόνον τα αντίπαλα αυτού κό μ μα τα, αλλά και οι αντιπρέσβεις της Γ αλλία ς και Α γγλίας, διό τι ev τω προ σώ πω του Κ ολοκοτρ<όνη εζήτουν να πλήξουν το ρινσ σικ ό ν κόμμα, του οποίου ηγείτο μεν ο

4. Βλ. Π. Καρολίδου, Σύγχρονος Ιστορία των Ελλήνων, 1922-1926. τομ. Λ', σελ. 388, και Γ. Κορδάτου, Οι αιιμβάσας των Ar/λων στην Ελλάδα (1946), β' έκδ., 1973. σελ. 25-26. 5. Γ. Φιλαρέτου, Ξενοκρατία και Βασιλεία tv Ελλάόι (1897), β' έκδ., 1973, σελ. 43. 6. Λχομνημονάματα. β' έκδ., 1947, τομ. Β', σελ. S2-S3.

«ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΚΙ ΕΠΙΒΟΥΛΕΣ»

143

Α νδρ. Μ εταξάς, αλλά ανεγνω ρίζετο υπό πάντω ν ω ς κυρίω ς αρχηγός ο γέ­ ρω ν στρατηλάτης»"1. Τ α ο ικ τρ ά που α κ ο λ ο ύ θ η σ α ν - δ ίκ η σ τ ’ Α νά π λ ι, σκ ευ ω ρ ίες σ το Λ ο ν­ δ ίνο , σ το Μ ό να χ ο κι εδώ , λ ο γ ο κ ρ ισ ία σ το ν Τ ύ π ο - τα χ α ρ α χ τη ρ ίζε ι ε ύ σ το χ α ο Ν ικ ό λ α ο ς Δ ρ α γο ύμ η ς: «Και τοιούτον υπήρξε το πρόιτον πο λιτικό ν και ηΟικόν μάθημα όπερ εδίδαξαν τους αμαθείς και πρω τοπείρους ημάς οι ε κ της Δ ύσεω ς σοφ οί και πολύπειροι, μάθημα ή μά λλον ύφασμα ραδιουργίας, σκευω ριώ ν, ψεύδους, δόλου, επιβ ουλή ς»β. Ο σ ο ο δ υ ν η ρ ό κ α ι « π ύ ρ ιν ο » , ό μ ω ς, κι α ν ή τα ν α υ τό το « πρ ώ το μ ά θη ­ μα», π α ρ η γ ο ρ η τικ ή α πο μ ένει η « α πείθ εια » τω ν π ε ρ ισ σ ο τέρ ω ν Ε λ λ ή ­ νω ν σ τ ις διδ α χές-το υ . Ν α πώ ς τη ν π ερ ιγ ρ ά φ ει ο Α σπρ έα ς: «Κ αταφαίνεται εν τη πά'/jj ταύτη (: τω ν ξένω ν επ ιρ ρ ο ώ ν) το ύψ ος μιάς τω ν αρετώ ν του Ε λλη νικο ύ λαού: του μίσ ο υς προς την αδικίαν και της εχθρότη τος προς τα ξηνικάς επεμβάσεις. Ε νώ τα κό μ μα τα ήχθαιρον και εμίσουν σχεδό ν άλλη λα. όταν κα τά του Κ ολοκοτρώ νη επέπεσαν οι αντιπρέσβεις τη ς Γ αλλίας και ιδίω ς τη ς Α γγ λ ία ς μ ε την ελπίδα tv τω προσώ πω του σ τρα τη λά του εκείνου να σ υντρ ίψ ο υν το ρω σσ ικό ν κόμ μα , οι Ε λληνες α νεξαρτήτω ς κόμ μα το ς, έδω σαν προς αλλτ/λους τα ς χείρα ς και εζήτουν να σώ σουν τον Ε λ λη να από την εχθρό τη τα τω ν ξένω ν, τρία δε τω ν μ ελώ ν της Κυβερνήσεω ς, ο Σ π . Τρικούπης, ο Π ραΐδης και ο Ψ ύλλα ς παρητήθησαν, ω ς είδον ότι κατά του Κ ολοκοτρώ νη εγκα θείρκτου ev αυστηρά απομονώ σει, εξυφαίνετο εγκλ η μ α τική σκευω ρία, της οποίας κύριοι συνεργάται ήσαν ξέ­ νοι επιρροαί». Α Υ Τ Α , θέθ α ια , γ ίν ο ν τα ν π ρ ιν 144 α πέρ α ντα χ ρ ό ν ια . Τ ο λ ιλ ιπ ο ύ τειο εκ είνο , κ ά τισ χ ν ο , « β α σ ίλ ειο » που σ τένα ζε κάτω α π ’ τη ν ξ ενο κ ρ α τία κ αι τη β α υα ρ ο κ ρ α τία (τη β α ρ θ α ρ ο κ ρ α τ ί α , ό πω ς τη λ έγ α ν τότε) δ εν έ χ ε ι κα μ ιά σ χ έ σ η με τις σ η μ ερ ιν έ ς μ εγά λ ες, α νε ξά ρ τη τε ς χ ώ ρ ες που τό σ ο όψ ιμ α θυμώ νουν κι α π ο ρ ο ύ ν... το σπ α ρ γ α νώ δ ες «ρ ω σικ ό » κόμ μ α τω ν Ν α πα ίω ν δεν έ χε ι κα μ ιά ν α να λ ο γία με το ν «ευρω κομ μ ουνισμό»... οι β ά να υσ ες χ ειρ ο δ ικ ίε ς τω ν Π ρο σ τα τώ ν-μ α ς δεν έ χο υ ν καμιά συ γγένεια με τις γ α ντο φ ο ρ εμ ένες τω ρ ινέ ς σ υ σ τά σ εις. Σ το β ά θος, ω σ τό σ ο , ο ι ο μ ο ιό τ η τ ες ε ίνα ι π ιο π ο λ λ έ ς α π ’ τις α νο μ ο ιό τη τε ς. Γ ια τί ο ι «συ μ βο υ λ ές» , ό π ο ι α μ ά σκα κι α ν φ ο ρ έσ ο υν , δεν παύ ου ν να ε ίν α ι ξ ενικ έ ς ε π ε μ β ά σ ε ι ς στα ε σ ω τερ ικ ά ε νό ς ά λλο υ 7. Γ. Ασπρέα, Πολιτική Ιστορία της Ναοτέρας Ελ/Λόος (1930), έκδ. 1963, τομ. Α', σελ. 133-134. 8. Ιστορικοί αναμνήσεις (1847). γ έκδ.. τομ. Β , σελ. 22. Για τη δίκη θλ. ακόμα: Μέντελσον · Μχαρτόλντυ, Ιστορία της Ελλάόος (1870 * 74). μετ. Α. Βλάχου, τομ. Β , σελ. 631. Ex. Κυριακίδου, Ιστορία του Συγχρόνου Ελληνισμού. 1892, τομ. Α \ σελ. 247. Δ. Φωτιάδη, Οθωνας - Η Μοναρχία. 1963, σελ. 88 · 89. Σ. Μαρκε;ΐνη, Ιστορία... 1966, τομ. Α , σελ. 134 - 135. Τ. Βουρνύ, Ιστορία της Νάφτερης Ελλάδας. 1974, σελ. 248 - 250.

144

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κ ρά του ς -π ο υ ο λ α ό ς-το υ κι η κ υ θ έ ρ νη σ ή -το υ ξ έρ ο υ ν, κ α τά τε κ μ ή ρ ιο , τα σ υ μ φ έρ οντά -του π ο λ ύ κ α λ ύ τ ε ρ α α π ’ ό π ο ιο ν « πρ ο β λ επ τικ ό » σύ μ μ αχό-του. Α λ λά οι α λ λ ο τ ιν ο ί « μ εγά λ ο ι» - π ο υ τώ ρα είνα ι λ ι γ ό τ ε ρ ο μεγά ­ λ ο ι, ενώ ά λ λ ο ι γίν α ν ε τό σ ο μ εγ α λ ύτερ ο ί-το υ ς ώ σ τε να δίνο υ ν ε κ ε ι ν ώ ν « μ α θή μ α τα » - γν ω ρ ίζο υ ν τώ ρα τ ί σ η μ α ί ν ε ι ξ ενικ ή «π ρ ο σ τα σ ία » ή λ εό ν τειο ς « σ υ μ μ α χία » , και τί γλ υ κ ο ύ ς κα ρ π ο ύ ς έ χε ι... Σ το χ έρ ι-το υ ς, φ υ σ ικ ά , να γίν ο υ ν σ ο φ ό τε ρ ο ι και να τ η ν α ντιμ ετω π ί­ σ ου ν σύμφω να με τη ν π α λ ιά σ υ μ βο υ λ ή του Θ ιέρ σ ο υ : -Bien sot qui s' en etonne. bien fa ib le qui s ’ y soum et Πολύ ανόητος όποιος απο­ ρεί γ Γ αυ τά , π ο λ ύ α δ ύ ν α μ ο ς ό π ο ι ο ς τ ους υ π ο τ ά ζ ε τ α ι ... [.29.1.1978]

ΛΕΙΨΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ Γύρω στη συζήτηση για τα κρατικά μέσα επικοινωνίας

Σ

Τ Ο Ε Δ Ω Λ ΙΟ του κ α τη γ ο ρ ο υ μ ένο υ , π ά λ ι, η Τ η λ ε ό ρ α σ η κα ι το Ρ α διό φ ω νο. Κ αι μ ά λ ισ τα , μ π ρ ο ς σ τα εδώ λ ια τη ς Β ο υ λ ή ς, όπο υ θα σ υ ζη τη θ ο ύ ν μ εθ α ύρ ιο ο ι ε π ε ρ ω τή σ ε ις γ ια τ η ν (μ η) «κά λ υ ψ η » τω ν α πόψ εω ν τη ς Α ν τιπ ο λ ίτε υ σ η ς α π ό τα κ ρ α τικ ά μ έσ α μ α ζικ ή ς επ ικ ο ιν ω ­ νία ς. Τ ο « λ ά δι» τω ν ε περ ω τή σ εω ν φ ο ύ ντω σε, φ υ σ ικ ά , τη «φω τιά» που κ α ίει (κα ι μ ας κα ίει) α πό κ α ιρ ό - α π ό τό τε που η δ ικ τα το ρ ία μ ας δώρ η σ ε το α κ α τά σ χ ετ ο κα ι α κ α τα μ ά χ η τ ο τη λ ε ο π τικ ό «πα σ σ ατέμ πο » . Α λ λά η Α ν τιπ ο λ ίτε υ σ η , με το ν τρ ό π ο που το π ο θετεί το θέμα, σ τ ε ­ ν ε ύ ε ι σε δ ια σ τά σ ε ις κ ο μ μ α τ ι κ έ ς ένα π ρ ό β λ η μ α πλ α τύ τα τα π ο λ ι τ ι κ ό κ α ι ε θ ν ι κ ό . Γ ια τί ε ν τ ο π ί ζ ε ι τις δ ια μ α ρ τυ ρ ίε ς-τη ς και τις α π α ιτή σ εις -τη ς σ τα Δ ε λ τ ί α Ε ι δ ή σ ε ω ν τη ς Ε Ρ Τ και τη ς Υ Ε Ν Ε Δ , κ α τη γ ο ρ ώ ντα ς τ η ν Κ υ β έ ρ νη σ η πω ς τα έ χ ε ι κ α τα ντ ή σ ει ε ρ ­ γ α λ ε ία κ ο μ μ α τικ ή ς π ρ ο π α γά νδ α ς κ α ι β ή μα τα κ υ β ερ νη τικ ο ύ μ ο νο λ ό ­ γου. Σ ω σ τό αυτό. Α λ λά ε ίνα ι μ ό ν ο α υ τ ό ; Α ν υ ποθέσ ου μ ε, δ η λ α δ ή , πω ς η Κ υ θ έρ νσ η σ η « π α ρ α χ ω ρ ε ί » α πό α ύ ρ ιο σ ' ό λ α τα κόμ μ α τα ό λ ο το ν ερ τσ ια ν ό χ ρ ό ν ο πο υ ζη τά νε , θ α λ υ ν ό τ α ν τά χ α το θέμα τη ς σ ω σ τή ς ρ α δ ιο φ ω νικ ή ς κ α ι τη λ εο π τικ ή ς ε νη μ έρ ω σ ή ς-μ α ς, κα ι τω ν κρ α τικ ώ ν μ έσ ω ν ε π ικ ο ιν ω νία ς, γενικ ό τερ α ; Η π ρ ο π α γά νδ α , ο α π ο π ρ ο σ α να το λ ισ μ ό ς , η πα ρ α π λ ά νη σ η του κ ο ινο ύ ενερ γ ο ύντα ι μ ό ν ο μ εσ ’ α π ’ τα Δ ελ τία Ε ιδ ή σ εω ν; Δ εκ α ο χ τώ (18) σ υ ν­ ο λ ικ ά ώ ρ ες ε κ πέμ πο υ ν « πρ ό γρ α μμ α » κάθε μέρα τα δυό « κα νά λ ια » . Α π ’ α υτές, μ ό ν ο οι δυό μ ισ η (2 .3 0 ) ώ ρ ες α φ ιερ ώ νο ντα ι σ τη ν ε ιδ η σ εο γ ρ α φ ία (δη λ α δ ή , τη ν ε ιδ η σ εο λ ο γ ία ), που α π ο κ λ ε ισ τικ ά ε ν ο χ λ ε ί τα α ντι­ π ολ ιτευ ό μ ενα κόμ μ α τα . Ο ι υ π ό λ ο ι π ε ς 15.30 ώ ρ ες,ό μ ω ς; Π ο ύ ε ίν α ι και οι ώ ρ ες με τη ν α σ ύ γ κ ρ ι τ α μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η α κ ρ ο α μ α τικ ό τη τα ; Η Α ν τιπ ο λ ίτε υ σ η δ ε ν υ πο ψ ιά ζετα ι πώ ς και π ό σ ο α υ τές ο ι « α ν ώ ­ δ υ ν ε ς » ψ υ χα γω γικ έ ς ώ ρ ες π ρ ο γ υ μ ν ά ζ ο υ ν ύ πο υ λα το θεα τή να κα τα π ίνει α νέ λε γκ τα κα ι α δ ια μ α ρ τύ ρ η τα τη ν π ρ ο π α γα ν δ ισ τ ικ ή κ α ι μο­

10

146

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νό π λευ ρη π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η ; Δεν έμαθε η Α ντιπ ο λ ίτε υ σ ή -μ α ς το π α σ ί­ γν ω σ το : πω ς η (κ ρ α υγα λέα ) κ ο μ μ α τική « πλ ύ σ η εγκεφ ά λ ο υ» μ εσ ' α π ’ τα Δ ελ τία Ε ιδ ή σ εω ν θα ή τα ν α ν έ φ ι κ τ η ή ά γ ο ν η , α ν δεν ε ίχ ε προη γη θεί η (« δια κ ρ ιτικ ή » ) π λ ύ σ η ε γκεφ ά λ ο υ που π ρ α γ μ α τ ο π ο ιε ίτα ι ακατά πα υ σ τα μ εσ ’ α π ’ τα « δ ια σ κ εδ α σ τικ ά » προγρά μμ α τα ; Τ ο μ εγα λ ύτερ ο « κα τόρθω μ α » τη ς Τ η λ ε ό ρ α σ η ς , γε νικ ά , ε ίνα ι ότι επ ιβ ά λ λ ει κα ί κ α λ λ ιε ρ γε ί σ το θεα τή τη ν π ν ε υ μ α τ ι κ ή α δ ρ ά ­ ν ε ι α . Η ε λ λ η ν ικ ή Τ η λ ε ό ρ α σ η κα τό ρ θ ω σ ε αυτή τη ν α δ ρ ά ν εια να τη ν κα τα σ τ ή σ ει π ν ε υ μ α τ ι κ ή α γ κ ύ λ ω σ η κ α ι α π ο π λ η ξ ί α . Ψ υ χα γω γία σ τ η ν Τ η λ ε ό ρ α σ ή -μ α ς σ η μ α ίνε ι - σ ε πο λ ύ μ εγά λ ο πο σ ο σ τ ό - φ ρ ο ν τισ τή ρ ιο σ α χ λ α ν ο η σ ία ς κα ι κ α κ ο γο υ σ τιά ς, β α να υ σ ό τη τα ς κα ι χ υ δ α ιό τη τα ς , α π α τη λ ή ς « η θικ ή ς» και η θ ικ ή ς α π ά τη ς , π α ρ α π ο ίη σ η τη ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς κα ι κα τα σ κ ευ ή μ ιά ς π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α ς π λ α σ τή ς ε λ κ υ σ τ ικ ή ς ε π ειδ ή ε ίν α ι « ω ρ αία » , α λ λ ά κα ι κ α τα θ λ ιπ τικ ή ς ε π ειδ ή ε ίνα ι (φυσ ικά!) α π ρ ο σ π έλ α σ τη , μ ιά κα ι ε ίν α ι α νύ π α ρ κ τη ... Ο λ α αυτά ο δ η γ ο ύ ν σ τη ν α λ λ ο τ ρ ίω σ η , σ τ η ν α π ο χ α ύ ν ω σ η το υ θεα τή , στο ν υ π ο θ ιθ α σ μ ό -το υ σ ε α π λ ό « α ν τ ι κ ε ί μ ε ν ο » -π ο υ γίν ε τα ι, έ τσ ι, πα θ η τ ικ ό ς ή κ α ι π ρ ό θ υμ ο ς α π ο δ έ κ τη ς τη ς μ ο ν ο λ ο γ ικ ή ς π ρ ο π α γά νδ α ς, τη ς μ ο ν ο π ω λ ια κ ή ς π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η ς , τω ν « αξιώ ν» που α υ τές δ ια τυ μ πα ­ νίζο υ ν κι εξιδα ν ικ εύ ο υν... Α ν, λ ο ιπ ό ν , η Α ντιπ ο λ ίτε υ σ η π ε ρ ιο ρ ίσ ε ι τη « μ ά χη » -τη ς σ τα Δ ελ τία Ε ιδ ή σ εω ν, θα π ο λ ε μ ή σ ει το α γκ ά θ ι που τ η ν τρ υ πά ει και τ η ν πο ν ά ει, α φ ή νο ντα ς α ν έ π α φ ο το ν « τρ ίβ ο λ ο » πο υ β γά ζει τ’ α γκ ά θ ια . Κ α ι τ ’ αγκ ά θ ια θα π λ η θ α ίν ο υ ν ο λ ο έν α ... Α Π Ο τ η ν ά λ λ η πλ ευρ ά : τη ν κ υ β ερ νη τικ ή ά πο ψ η για το ν « ε νη μ ε ρ ω τι­ κό» ρ ό λ ο τω ν κρ α τικ ώ ν μ έσ ω ν ε π ικ ο ιν ω νία ς, χ α ρ α χ τη ρ ίζο υ ν ό σ ο τ ί­ πο τ’ ά λ λ ο ο ι δ η λ ώ σ ε ις του α ρ μ ό διο υ υ φ υπ ουργού Π ρ ο εδ ρ ία ς: « Η αποσ τολή τω ν μ α ζικώ ν μέσω ν ενημερώ σεω ς είναι να πληροφορήται ο λαός ε π ί τω ν γεγονότω ν. Η εξα γγελία ενός συγκεκριμένου κυβερνητικού μέτρου α ποτελεί ένα γεγονός και ό χι κο μ μα τική εκδήλω ση. Δ εν είναι ορθό αλλά ο ύτε και δυνατό να μετα δίδη η τηλεόραση τις π ο λι­ τικές α ν τιδικίες και α ν τεγκ λή σεις μετα ξύ κυβερνήσεω ς και α ντιπολιτεύσεως. Δ εν είναι δυνατόν τα μα ζικά μέσα ενημερώ σεω ς να χρησιμοποιούντα ι σαν μέσα κομ μα τικού και πο λιτικο ύ α ντα γω νισμού»1. Α λ η θ ινά , δεν ξ έρ ει κα νένα ς τί να πρ ω το θα υ μ ά σει σ ’ α υ τές τις δ η λ ώ ­ σεις: τη ν «α φ έλειά » -το υ ς ή τ η ν α να ίδειά -το υ ς; Τ η ν « α φ έ λ ε ι α » να «ξεχ νά ει» ο κ. Υ φ υ πο υ ργό ς πω ς κ α ι η κυ β έρ νη σ η είνα ι κ ό μ μ α και επομ ένω ς η π ρ ο β ο λ ή τω ν έ ρ γω ν και τω ν λ ό γω ν-τη ς ε ίνα ι κ α ι κ ο μ ­ μ α τ ι κ ή π ρ ο β ο λ ή ; Η τη ν α ν α ί δ ε ι α να β α φ τίζει « γεγο νό τα » μό νο τα έ ρ γα του κό μ μ α το ς που κ υ β ερ νά , κ α ι «κο μ μ α τικές εκ δ η λ ώ σ ε ις» τα I. Βλ. κερ. *Εκίκαιρα». 2.2.1978.

ΛΕΙΨΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ

147

έρ γα ή τη ν κ ρ ιτικ ή ό λ ω ν τω ν ά λ λ ω ν κομμάτω ν; Μ ’ α υτή τη « λ ο γικ ή » (και γ ια να φ έρουμ ε ένα κα ι μ ό νο , π ρ ό σ φ α το ,π α ρ ά δ ειγμ α ) ή τα ν « γε γο ­ νός» ο σ χ η μ α τισ μ ό ς τω ν « κλ εψ ίψ η φ ω ν» κυ β ερ νή σ εω ν τω ν α π ο σ τα τώ ν το 1965, ενώ ή τα ν « κο μ μ α τικ ή εκ δ ή λ ω σ η » η α ν τίδ ρ α σ η τω ν ά λ λω ν κομ μ ά τω ν και τη ς τε ρ ά σ τια ς π λ ε ιο ψ η φ ία ς τω ν Ε λ λ ή νω ν σ το β α σ ιλ ικ ό π ρ α ξικ όπη μ α ! Ο σ ο γ ια το δ η μ ο κ ρ α τικ ό κ α ι π α ιδ ευ τικ ό πνεύμ α που π ρ ο δ ίνο υ ν ο ι υ φ υπ ουρ γ ικ ές δ η λ ώ σ ε ις, κα λ ύ τερ α να μ ιλ ή σ ο υ ν ο ι δυό Α γ γ λ ο ι ειδ ικ ο ί που η ίδια η κ υ β έρ νη σ η τη ς « Ν έα ς Δ η μ ο κρ α τία ς» ε ίχ ε κα λ έ σ ει π ρ ιν τρ ία χ ρ ό ν ια , για να γ ια τρ έψ ο υ ν τ η ν α πό κ ο ύ νια α ν ά π η ρ η Τ η λ εό ρ α σ ή -μ α ς. Ε γρ α φ ε, λ ο ιπ ό ν , ο ά λ λ ο τ ε δ ιευθ υν τή ς το υ BBC, Sir Hugh Green, σ τη ν έκΟ εσή-του: «Κ άτι άλλο που με απογοήτευσε ιδιαίτερα στα ελληνικά προγράμματα είναι η απουσία συζητή σεω ς και διατυπιοσεω ς διαφ ορετικώ ν απόψ εω ν. Π ι­ στεύω ότι, αυτήν ακριβώ ς την εποχή, η Ραδιοφωνία και η Τηλεόραση μ π ο ­ ρούν να αποτελέσουν π ο λύτιμη διέξοδο για την έκφραση διαφορετικώ ν απ ό ψ εω ν ύστερα από επτά χρόνια δικτα τορία ς, η επο ικο δο μ ητικ ή συζήτη ­ ση, που βασίζεται σ τη διαφωνία, είναι κα λό στο ιχ είο » 2. Κ αι ο α κόμ α ε ιδ ικ ό τερ ο ς σ το θέμ α , ο υ π ο δ ιευθ υν τή ς τη ς Υ π η ρ ε σ ία ς Ε ιδ ή σ εω ν του BBC, Alan Prothrow , υπερθεμ ά τιζε: «Μ όνο μιά Υπηρεσία Ε ιδήσεω ν στη ν Τηλεόραση, περισσότερο από κάΟετι άλλο, μπ ο ρ εί να δημιουργήσει, μ ε την χω ρίς πάθος και αντικειμενική έκθεση τω ν γεγονότω ν, ένα κλίμα όπου η ψ ύχραιμη συζήτη ση κάθε είδους π ροβλημάτω ν μπ ο ρ εί να προκα λέσει την ανάπτυξη ενός έθνους: για τί η α ν ά π τ υ ξ η ε ξ α ρ τ ι έ τ α ι α π ό τ η ν π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η . Και η σω ­ σ τή πληροφόρηση γεννιέται από τη δ ι α φ ω ν ί α και τη σ υ ζ ή τ η σ η » 3 . Γ ια το ν κ. Υ φυ πο υ ργό , ο ι « α ντιδ ικ ίες» κ α ι ο ι « α ν τε γκ λ ή σ ε ις » δ ε ν είνα ι «ορθές» ούτε «δυνατές». Γ ια το υ ς Α γγλ ο υ ς ε ιδ ικ ο ύ ς ,η « σ υ ζή τη ­ ση » και η «δια φ ω νία » ό χ ι μό νο « σω στές» και «επιθυμ η τές» είνα ι, α λ λά και α φ ε τη ρ ία γ ια τη ν « α νά πτυξη ενό ς έθνο υ ς» ... Γ ια το ν κ. Υ φυ­ π ο υ ρ γό, δεν υ πά ρ χει πα ρά μ ι ά κ α ι μ ό ν η α λ ή θ ε ι α -α υ τ ή που εκπορ εύετα ι α π ' τη ν Κ υ β έ ρ νη σ η , και που δ εν επ ιτρ έπ ετα ι ν ’ α μ φ ισ β η ­ τε ίτα ι, να σ υ ζ η τ ε ί τ α ι κα ν σ τα κρ α τικά μέσ α ε νη μ έ ρ ω σ η ς, που π λ η ρ ώ νο υν ό λ ο ι ο ι Ε λ λ η νε ς. Γ ια το υ ς Α γγλ ο υ ς ε ιδ ικ ο ύ ς , η α λ ή θεια είνα ι α π ό σ τα γ μ α λ ό γο υ και δ ια λ ό γο υ , ό πο υ πα ίρ νο υ ν μ έρ ο ς ό λ ο ι και που πρ έ π ε ι να γίνε τα ι κτή μ α ό λ ω ν . . . Ο πότε α να ρ ω τιέτα ι με το δ ίκ ιο -το υ ο καθένας: μ ή πω ς η α π ο σ τρ ο φ ή τη ς Κ υ β έ ρ νη σ η ς (δ η λ α δ ή ,τ ο υ κ ό μ μ α τ ο ς που κυ β ερ νά ) γ ια τη συ­ ζή τη σ η , τη δ ια φ ω νία , τη ν κ ρ ιτ ικ ή , ισο δυ να μ εί με α π ο σ τρ ο φ ή γ ια τη 2. Εκθατη για την Ελληνική Ραδιοφωνία και Τηλεόραση, ανάτυκο #Καθημερινής*. 1975. σελ. 17. 3. *Καθημερινή*. 9.11.1975.

148

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σω σ τή π λ η ρ ο φ ό ρ η σ η , γ ια τ η ν π ο λ ύ π λ ευρ η α λ ή θ εια -π ρ ά γ μ α που, σε τελ ευ τα ία α νά λ υ σ η , ισ ο δυ να μ εί με α π ο σ τρ ο φ ή γ ια τη ν « α νά πτυξη του έθνου ς», τ η ν τό σ ο δ ια λ α λ η μ έ νη και τό σ ο πο λ εμ η μ ένη ; Ε Π ΙΜ Ε Τ Ρ Ο : Εδώ κα ι τρ ιά ν τα χ ρ ό ν ια , σ το π ε ρ ιλ ά λ η το π ια β ιβ λ ίο του «1984», ο G eorge Orwell μ ιλ ο ύ σ ε για τη ν « Α σ τυ νο μ ία τη ς Σ κέψ ης» που α σ κ ο ύ σ ε το τρ ο μ ε ρ ό κα θ εσ τώ ς του « Μ εγά λ ο υ Α δερφού», έχ ο ν τα ς -α ν ά μ εσ α σ τ ' ά λ λ α - ε γκ α τα σ τ ή σ ε ι σ ε κά θε σ π ίτι, σ ε κάθε δ ω μ ά τιο μιά τη λ εο θ ό ν η , «που έπαιρνε και μετά δινε ταυτόχρονα» κ α ι πα ρ α κ ο λ ο υ θο ύ σ ε ό λ ες τις κ ιν ή σ ε ις ό λ ω ν , ό λ ες τις ώ ρ ες... Η «π ρ ο φ η τεία » το υ Orwell ε π α λ ή θευ σ ε - κ α ι π ο λ ύ τρ α γικ ό τε ρ α . Γ ι­ ατί τ η ν τη λ εο θ ό νη τ η ν το π ο θετο ύμ ε μ ό ν ο ι - μ α ς σ τα σ π ίτια -μ α ς, μ ό ν ο ι - μ α ς τη βά ζουμ ε να μ ας « πα ρ α κ ο λ ο υ θεί» , ν ’ α σ τυ νο μ εύ ει τη σ κέψ η -μα ς. Κ α ι τη ν α στυ νο μ εύ ει ό χ ι με τ η ν εικ ό ν α -μ α ς που π α ίρ νε ι, α λ λά με το χ είμ α ρ ρ ο τω ν ε ικ ό ν ω ν πο υ μ ετα δίνει. Δ εν μ α ς π α ρ α κ ο λ ο υ ­ θεί αυτή - μ α ς υ π ο β ά λ λ ε ι, μας α να γκ ά ζει να π α ρ α κο λ ο υ θο ύ μ ε ε μ ε ί ς ε κ ε ί ν η ν . Δ εν κα τα σ κ ο π εύει τη σ κ έψ η -μ α ς - τ η δ ι α μ ο ρ φ ώ ν ε ι , δ η λα δ ή τ η ν ε ξ ο υ θ ε ν ώ ν ε ι . . . Η π ρ α γ μ α τικ ή π α νω λ εθρ ία -μ α ς (πολύ χ ειρ ό τερ η α π ’ τω ν υ π η κ ό ω ν του ο ρ γο υ ελ ικ ο ύ κα θ εσ τώ το ς) ε ίνα ι πω ς α υ τός ο ε ξα νδ ρ α π ο δ ισ μ ό ς δ εν μ ας ε π ιβ ά λ λ ετα ι ό πω ς εκ ε ί, α λ λά γίν ε τα ι με τ η θ έ λ η σ ή - μ α ς κ α ι μ ε α πό λα υ σή -μ α ς! Σ το τέ λ ο ς του β ιβ λ ίο υ του O rw ell, ο «ήρωάς»- του, ύ σ τερ ’ α π ό 40 χ ρ ό ν ω ν α ντίθ ε σ η σ το δ ικ τα το ρ ικ ό κα θ εσ τώ ς, ε ν δ ί δ ε ι : «Ο λα ήταν πιά εντά ξει, όλα, η μάχη τέλειω αε. Ε ίχε κερδίσει τη μά χη μ ε τον εαυτό-του. Α γ α π ο ύ σ ε το Μ εγά λο Αδερφό»*. Ε τσ ι α κ ρ ιβ ώ ς γ ίν ε τα ι και με μ ας, πα ντο ύ. « Α γαπάμ ε» τη ν Τ η λ ε ό ρ α ­ σ η , τη Μ ε γά λ η -μ α ς Α δερ φ ή και Τ υρ α νν ίδ α . Κ ι η εκ ο ύ σ ια υ πο τα γή είνα ι η π ιο α π ε λ π ισ τικ ή κι η π ιο α νέ λ π ιδ η α π ’ ό λ ες, ε π ειδ ή ίσ α -ίσ α δ ε ν ι ώ θ ε ι πω ς ε ίν α ι υ π ο τα γή . [5.2.1978]

4. Μεταφρ. Φ. Κομήτη, Αθήνα, 1970.

ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ Τηλεοπτική επωδός «Κάθε λαός δεν είναι τ ίπ ο τ ' άλλο παρά αυτό που τον κάνει το ε ί δ ο ς της όιακυβέρνησής-του». J.-J. ROUSSEAU, Ε ξομολογήσεις, IX Ε Ν Χ Ρ Ε ΙΑ Ζ Ο Ν Τ Α Ν Π υθ ία ς ικ α νό τη τε ς γ ια να μ α ντέψ ει κα ­ ν έ να ς α υ τό πο υ πρ ο θ λέ π α μ ε τη ν περ α σ μ έν η Κ υρ ια κή : πω ς η σ υ ζή τη σ η στη Βουλή για τ η ν Τ η λ ε ό ρ α σ η και τη Ρα δ ιο φ ω ν ία - έ τ σ ι που μ εθ οδ εύ τη κε ένθεν κ α κ ε ίθ ε ν - θα ξέπ εφ τε σ τη μ ικ ρ ο λ σ γ ία και τη μ α κ ρ ο λ ο γία , σ τ η ν τα υ το λ ο γία κα ι τη ν πε ρ ια υ το λ ο γία . Κ α νένα ς-μ α ς δ εν έ γιν ε σ ο φ ό τε ρ ο ς γ ια τ ’ α λ η θ ι ν ά π ρ ο β λ ή μ α τα τω ν κ ρ α τικ ώ ν μ έσ ω ν μ α ζικ ή ς επ ικ ο ιν ω ν ία ς... κα ι κα μ ιά ελ π ίδ α δε διαφ ά νη κε π ω ς μπορ εί να υ πά ρ ξ ει μ ι ά κ ά π ο ι α λ ύσ η τω ν π ρ ο β λ η μ ά ­ τω ν αυτώ ν... α φ ού μ ά λ ισ τα η Κ υ θ έρ νη σ ή -μ α ς ε π ιμ ένει α νένδ ο τα πω ς όλ α είνα ι θα υ μ ά σ ια σ τη θ α υ μ α σ ιό τερ η τω ν Ρ α δ ιο τη λεο ρ ά σ εω ν... Α λ λά το ο υ σ ι α σ τ ι κ ό πρ ό β λ η μ α ε ίν α ι α ν, έτσ ι καθώ ς β ρ ίσ κ ο ν ­ ται τα π ρ ά γμα τα σ ή μ ερ α -re b u s sic standi bus, ό π ω ς λ έγ α ν ά λ λ ο τ ε μπ ο ρ ε ί καν να υ π ά ρ ξ ε ι λ ύ σ η;

Δ

Χ α ρ α χ τ η ρ ι ς τ ι κ ο γν ώ ρ ισ μ α εκείνω ν που σ κ έ φ το ν τα ι και δ ρ ούν « α τομ ικ ά », «εφ ή μ ερ α » ,κι ό χ ι « κο ινω νικ ά » , ε ίν α ι ό τι, σ ε κά θε θέμα, δεν β λέπ ο υ ν π α ρ ά ό ,τι α γγ ίζε ι το ν ε α υ τ ό - τ ο υ ς (ή έσ τω , το επά γγελ μ ά -τους) κ α ι δ ιό λ ο υ ό ,τι σ χ ετίζε τα ι με τη ν ι σ τ ο ρ ι κ ή σ τ ι ­ γ μ ή και τ ον κ ο ι ν ω ν ι κ ό π ε ρ ί γ υ ρ ο ό πο υ ζο υ ν. Κ α λή ώ ρα: Θ έλ ου μ ε ή ευα γγ ελ ιζό μ α σ τε Τ η λ ε ό ρ α σ η κα ι Ρα δ ιο φ ω ν ία « δ η μ ο κ ρ α ­ τικές», « α ντικ ε ιμ ε νικ ές» , « α νεξά ρ τη τες» , « ε λ λ η νικ έ ς» , « κ α λ α ίσ θη τες» , « φ ω τισμ ένες», « π α ιδ ευ τικ ές » -· (Τ ο ίδ ιο , ά λ λω σ τε, λ έμ ε κ α ι γ ια ό λ ο υ ς του ς ά λ λ ο υ ς το μ ε ίς το υ δ η μ ό σ ιο υ β ίο υ , α π ’ τη ν Π α ιδ ε ία κ α ι το ν Τ ύπ ο ώς τη ν Ο ικ ο ν ο μ ία κ α ι το Σ υνδ ικ α λ ισ μ ό ). Π α ρ α γνω ρ ίζου μ ε, ό μ ω ς, π ω ς τ ί π ο τ α δ εν ε ίν α ι ά σ χ ε τ ο μ ε τ ’ ά λ ­ λ α , τίπ ο τα α ν ε π η ρ έ α σ τ ο α π ’ ό λ α τ ’ ά λ λα . Π α ρ α βλ έπο υ μ ε πω ς η μ ο ρ φ ή που έ χ ε ι έν α ς χ ώ ρ ο ς τη ς κ ο ιν ω ν ικ ή ς ζω ή ς κ α ι π ρ ά ξ η ς, το

150

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ε π ί π ε δ ο όπο υ β ρ ίσ κ ετα ι, ο ι σ τ ό χ ο ι που υ π η ρ ετεί, δ εν ε ίν α ι κα ι δ εν μ πορ εί να ε ίν α ι α υ τό νο μ ο ι κι α ν ε ξά ρ τη το ι α π ό τη δ ιά ρ θρ ω σ η και τις π ρ ο θ έσ ε ις του ό λ ο υ κο ινω νικ ο ύ σ υ σ τή μ α το ς. Ισα - ίσα : α υ τ ό το τελ ευ τα ίο χ α ρ ά ζε ι τα ό ρ ι α και κ α θ ο ρίζει τη ν α π ο σ τ ο λ ή τω ν πρώ τω ν. «Σ τεγα νά » τε λ ειό τη τα ς, « α γιό τη τα ς» ή έσ τω α ρ τιό τη τ α ς δεν γίν ε τα ι να υ π ά ρ χο υ ν μ έσ α σ ’ ένα ε λα ττω μ α τικ ό , «α μ α ρ τω λ ό » , μ ισ ερ ό σ ύ νολ ο. «Τα υπερκείμενα είκει τοις υποκειμένοις», έ λ ε γε το π α λ ιό νο μ ικ ό α ξ ί­ ωμα - τ α ο ικ ο δ ο μ ή μ α τα α ν ή κ ο υ ν σ ’ ό π ο ιο ν έ χ ε ι τη γη ό πο υ ε ίν α ι χ τ ι­ σμ ένα . Ε τσ ι κα ι το π ο λ ιτ ισ τ ικ ό ε π ο ικ ο δ ό μ η μ α « α νή κει» σ τ η ν (δη λ α δ ή , δ ια μ ορ φ ώ νετα ι α π ό τη ν) κ ο ινω νικ ή υ πο δ ο μ ή, αφ ο ύ πά νω σ ’ α υ τ ή ν θεμ ελ ιώ ν ετα ι κα ι σ τ η ρ ίζετα ι. Κ α ι, φ υ σ ικ ά και δ ια λ εκ τικ ά , ε π η ρ ε ­ ά ζ ε ι κ ι α υ τ ό , με τη σ ε ιρ ά -το υ , ε κ ε ί ν η ν . Τ α Σ Τ Ο ΙΧ Ε ΙΩ Δ Η α υτά τα πα ρ α β λ έπ ο υμ ε, ω σ τό σ ο . Κ α ι μ α τα ιο λ ο ­ γού μ ε κ α ι μ α τα ιοπ ονο ύ με: Α ξιώ νο υμ ε λ .χ . να ε ίν α ι « δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή » η Τ η λ ε ό ρ α σ ή -μ α ς ξ εχ νώ ντα ς πω ς οι κ ο ιν ω ν ικ ο π ο λ ιτ ικ έ ς κ α ι ο ικ ο ν ο μ ικ ές δο μ ές του κ ρ ά του ς-μ α ς «νοσ ο ύ ν» β α ρ ιά σ ε δ η μ ο κ ρ α τικ ό τη τα ... Α π α ιτο ύμ ε να ε ίν α ι « α ν τ ι κ ε ι μ ε ν ι κ ή » , δ η λ α δ ή ισ ό νο μ η για ό λ ο υ ς -ξ α σ τ ο χ ώ ν τ α ς πω ς η α ν ισ ο ν ο μ ία , η α ν ισ ό τη τα , ε ίν α ι μ ιά α π ’ τις κ α ίρ ιε ς «σ υ ντετα γμ ένες» τη ς σ υ ντα γμ α τικ ή ς ή α σ ύ ντα κ τη ς Π ολ ιτεία ς-μ α ς... Γυρεύουμε να ε ίν α ι « α φ ι λ ό ,κ ε ρ δ η » -λ η σ μ ο ν ώ ν τ α ς πω ς το ά μ ε­ τρ ο κ έρ δ ος α π ο τε λ εί το μ έτρ ο τη ς α ξ ία ς τω ν α νθρ ώ πω ν σ τ ις « ιδα νικές» κ οινω νιες-μ α ς... Ζ η τά μ ε να ε ίν α ι « α ν ε ξ ά ρ τ η τ η » - τ η ν ώ ρ α που η ε ξά ρ τη σ η α π ο τελ εί τη χ ρ ό ν ια « ε λ ο ν ο σ ία » του τό π ο υ-μ α ς και κ α λ λ ιε ρ γε ίτα ι μ ετά μ α νία ς α π ό τό σ ο υ ς κα ι τό σ ο υ ς « α νω φ ελείς κώ νω πες»... Θ έλ ου μ ε να είνα ι « ε λ λ η ν ι κ ή » -ό τ α ν ο « ξ ενισ μ ό ς» , ο θα υμ α ­ σ μ ό ς για τις ξ ένε ς « α ξ ίες» κι ο π ιθ η κ ισ μ ό ς τω ν ξένω ν π ρ ό τυ πω ν, έ χε ι γίνε ι ο Π ο λ ικ ό ς Α σ τέ ρ α ς τη ς δ η μ ό σ ια ς και ιδ ιω τ ικ ή ς , σ υ ν ε ιδ η τή ς και υ π ο σ υ νε ίδ η τη ς ύπα ρ ξ ή ς-μ α ς... Π ερ ιμ ένου μ ε να ε ίν α ι « κ α λ α ί σ θ η τ η » - σ ’ ένα τό π ο ό π ο υ η π ιο σ το ιχε κ ό δ η ς α ισ θ η τικ ή β ιά ζετα ι και πο μ π εύ ετα ι κάθε σ τιγ μ ή , με τη ν α ν ο χ ή ή τη σ υ ν ε ν ο χή ε π ισ ή μ ω ν και α σ ή μ ω ν... Ε πιθυ μ ούμ ε να είνα ι « π α ι δ ε υ τ ι κ ή » -ε ν ώ η Ε κπ α ίδ ευ σ ή -μ α ς α π ο τελ εί π ολ ύ π ε ρ ισ σ ό τερ ο τρ ο χ ο π έ δ η του νου πα ρά π α ιδ εία -το υ ... Μ ε δυό λ ό για : ε ίν α ι ο υ το π ία να ελπ ίζο υ μ ε πω ς μπο ρ ο ύ μ ε ν ’ α π ο χ τή σ ου μ ε « υ γιή » Τ η λ ε ό ρ α σ η (ή ό ,τι ά λ λο ), ό τα ν ο λ ό κ λ η ρ ο το κο ινω νικ ό -μ α ς ο ικ ο δ ό μ η μ α « π ά σ χ ε ι» . Θ α ή τα ν το ίδ ιο σ α ν να π ε ρ ιμ έ ­ να μ ε να «βγου ν» γίγ α ν τε ς α π ό φ υ λ ή πυ γμ α ίω ν ή δ ιδ ά χ ο ι α π ό σύ να ξη α να λ φ α θή τω ν.

ΥΠΕΡΚΕΙΜΕΝΑ ΚΑΙ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ

151

Α Λ Λ Α το σ η μ α ν τικ ό τε ρ ο ε ίν α ι ά λ λο : α υτά που κα τα γ γέ λλ ο υ μ ε α δ ι­ ά κοπ α σ α ν α μ α ρ τή μ α τα τη ς Τ η λ ε ό ρ α σ η ς δ εν ε ίν α ι ο ύτε τ υ χ α ί α , ού τε ε ι δ ι κ ά και δ ι κ ά - τ η ς « έλκ η » : α π ο τε λ ο ύ ν ό χ ι μ ό νο γ ν ω ρ ί­ σ μ ατα ο λ ό κ λ η ρ ο υ του κο ινω νικ ο ύ -μ α ς ο ρ γα νισ μ ο ύ , α λ λ ά και α ν α γ κ α ί ε ς π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς - τ ο υ και σ κ ό π ι μ ε ς μ ε θ ο δ ε ύ σ ε ι ς - τ ο υ . Π ά νω σ ’ α υ τ ά σ τη ρ ίζετα ι κα ι λ ειτο υ ρ γε ί, χ ω ρ ίς αυτά Οα 'μ ε νε ά π ρ α γο ς και « ά πο ρ ο ς» και « ά κα ρ πο ς» . Τ ο «σύ στη μ ά » μα ς - κ α θ ώ ς λ έ γ ε τ α ι- κ α τα φ έρ νει κι ε π ιζ ε ί,ε π ε ιδ ή έ χ ε ι α π ο χ τή σ ε ι δ ι­ πλ ή δ ε ξ ιο τ εχ ν ία : α π ’ τη μ ιά, να κ ρ ύ β ε ι α π ’ το μ εγά λ ο κ ο ιν ό τις π ρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ ες πο υ δεν το σ υ μ φ έρ ο υ ν - α π τ η ν ά λ λ η , να ε π ι β ά λ λ ε ι τα « ιδα νικ ά » που το β ο λεύ ο υν. Η Τ η λ ε ό ρ α σ η (κ α ι τ ’ ά λ λ α , λ ίγ ο πολύ , «μ α ζικ ά μ έσα») το εξυ π η ρ ε το ύ ν λ α μ πρ ά , σ ’ α υ τή -το υ τ η ν τα κ τ ι­ κή , όπ ο υ η α π ο σ ιώ π η σ η α π ο τε λ εί τη ν κα λ ύ τερ η άμ υνα κ α ι η π α ρ α π ο ίη ση τη ν κα λ ύ τερ η επ ίθεσ η σ τη μ ά χη γ ια τη δ ια ιώ ν ισ η τη ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς-το υ . Μ η γ ε λ ιό μ α σ τε , λ ο ιπ ό ν . Η Τ η λ ε ό ρ α σ η (και τα τα ύτη ό μ ο ια ) δ ε ν είνα ι (κ α κός) δ ά σ κα λ ό ς-μ α ς. Ε ίν α ι (κα λ ό ς) μ α θ η τ ή ς του « σ υ σ τή μ α ­ τος», που μ α ς κά νει κ ι ε μ ά ς ά ξ ιο υ ς μ α θη τές κ ι ο πα δ ο ύ ς-το υ ... Ο μ ύθος δ η λ ο ί τά χ α πω ς δ εν πρ έ π ε ι να π α σ χ ίζ ο υ μ ε γ ια μ ιά π ιο « δ η ­ μ ο κ ρ α τικ ή , α ντικ ε ιμ ε νικ ή » κλπ. Τ η λ ε ό ρ α σ η ; Ο χ ι, β έβαια! Κ ά θ ε β ή ­ μα, ό σ ο μ ικ ρ ό , ε ίν α ι κ έρ δ ο ς. Φ τά νει να ξέρ ο υ μ ε πω ς ε ίν α ι β ή μ α κι ό χ ι λ εύ γα . Τ ο π ρ α γ μ α τ ικ ό « επιμύ θιο » , ό μ ω ς, ε ίνα ι πω ς: ό σ ο δ ε ν α λ λ ά ζ ο υ ν οι π ο λ ιτικ ο κ ο ιν ω ν ικ έ ς σ υ νθ ή κ ε ς κα ι σ υ σ τή μ α τα , δ ε ν μ π ο ρ ε ί ν ’ α λ λ ά ξ ε ι ο ύ τε η Τ η λ ε ό ρ α σ η ο ύ τε κ α νένα ά λ λ ο μ έσ ο κι έ κ φ ρ α σ η . Α κ ρ ιβ ώ ς επ ειδ ή ε ίνα ι «μ έσ α » γ ια ένα ν σκ ο π ό . Β ελ τιώ σ εις, σ ίγο υ ρ α , μ πο ρ ο ύ ν να πρ α γ μ α το π ο ιη θ ο ύ ν, κι α ρ κ ε τά εύ­ κολ α . Α λ λ ά θα είνα ι β ελ τιώ σ εις « π ο σ ο τικ ές» και τ ε χ ν ικ έ ς - ό χ ι « π ο ι­ οτικ ές» κ α ι ο υ σ ια σ τικ έ ς . Π ο υ θά π ει, α π λ ο ύ σ τα τα : Δεν Οα έχο υ μ ε κα λ ύ τερ η Δ η μ ο κ ρ α τία , α ν έχο υ μ ε κα λ ύ τερ η Τ η λ ε ­ όρ α σ η . Θ α έ χ ο υ μ ε κ α λ ύ τ ε ρ η Τ η λ ε ό ρ α σ η , μ ό ν ο α ν έχουμε καλύτερη Δημοκρατία.

Κ α ι α φού ο λ ό γ ο ς για δ η μ ο κ ρ α τία κα ι για ... ο υ το πία : Π ά νε δυό α ι­ ώ νες που ο Jean-Jacques Rousseau θρ η νο ύ σ ε για το ν κ α τα π ο ντισ μ ό τη ς α ρ χ α ιο ε λ λ η ν ικ ή ς ά μ εσ η ς δ η μ ο κ ρ α τία ς μ έσ α σ το ν υ π ε ρ π λ η θυ σ μ ό , κα ι ελ ε ε ιν ο λ ο γο ύ σ ε το ν α π ο α νθ ρ ω π ισ μ ό το υ α νθρ ώ πο υ - τ η ν «αλλ ο τρ ίω σ ή » -το υ - μέσ α σ τ η ν νεό τερη « π ρ ό ο δ ο » και α φ θο ν ία . Α πό τό τε κι ώ ς τα σ ή μ ερ α , ο ό ρ ο ς « α λ λ ο τ ρ ί ω σ η » π ή ρ ε κά θε ε ίδ ους νόη μ α και δ ια σ τά σ ε ις - α π ’ τις ιδ ε α λ ισ τικ έ ς του Hegel ώ ς τις α ν τιθ ρ η σ κ ε υ τ ικ έ ς το υ Feuerbach, α π ’ τις κ ο ιν ω ν ικ ο ο ικ ο ν ο μ ικ έ ς του Marx ώ ς τ ις ψ υ χα να λ υ τικ ές του Freud, για να φ τά σ ο υ μ ε σ τ ις « συζεύ­ ξ εις» του W ilhelm Reich, του Marcuse και τω ν επ ιγό νω ν-το υ ς, κ α ι σ τ η ν

152

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

α νέ κ κ λ η τη κα τα δ ίκ η τ η ς κ ο ινω νία ς που πα ρ ά γει α τέρ μ ο ν α , δ η μ ιο υ ρ ­ γώ ντα ς α τέρ μ ο ν ες α ν ά γκ ες α τέ ρ μ ο ν η ς κ α τα νά λ ω σ η ς. Α κ ρ α ία έ κ φ ρ α σ η α υ τή ς τ η ς κ ο ινω νία ς, η Τ η λ ε ό ρ α σ η ε ίν α ι - μ ε τις «α ξίες» που θ ε ο π ο ιεί κ α ι με τα π ρ ο ϊό ν τα πο υ δ ια φ η μ ίζ ε ι- ο μ έγ α ς πρ οα γω γό ς α υ τή ς τ η ς π α ρ α γω γ ή ς, και ο μ έγα ς α λ λ ο τ ρ ιω τή ς το υ π ο λ ίτη θεα τή . Α π ό τ η ν ά λ λ η , ω σ τό σ ο , θ α μ π ο ρ ο ύ σ ε να γίνε ι και ο ν α υ α γ ο σ ώ σ τ η ς τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς. Α ν η έκ τα σ η τω ν σ η μ ερ ινώ ν κρ α ­ τώ ν κι ο ι μ υ ριά νθρ ω πες τω ρ ινέ ς π ο λ ιτείε ς έ χο υ ν κ ά νει α νέ φ ικ τη τη ν πα λ ιά ά μ ε σ η Δ η μ ο κ ρ α τία , ό π ο υ ό λ ο ι ο ι π ο λ ίτες σ υ ζη το ύ σ α ν και ψ ή φ ιζα ν κάθε νόμ ο, σ ή μ ερ α τα « μ α ζικ ά μ έσ α ε π ικ ο ιν ω νία ς» κ α ι π ρ ο ­ πά ντω ν η Τ η λ ε ό ρ α σ η π ρ ο σ φ έρ ο υ ν τη δ υ να τό τη τα γ ια μ ιά ν ε κ ρ α ν ά ­ σ τα σ η α υ τή ς τ η ς « π ρ ό τυ π η ς» Δ η μ ο κ ρ α τία ς. Ο Marshall! Mac Luhan έ χ ε ι ε π ισ η μ ά νε ι πω ς,μ ε τα « μ α ζικ ά μ έσ α » ,ο π λ α νή τη ς-μ α ς π ε ρ ιο ρ ίσ τη κ ε σ τ ις δ ια σ τά σ ε ις μ ιά ς «φ υ λ ή ς» , μ ιά ς « πό ­ λ η ς» με τ η ν α ρ χ α ία έ ννο ια . Κ άθε γ ε γ ο ν ό ς - λ έ ε ι ο κ α θ η γ η τή ς τ η ς Σ ο ρ ­ β ό ννη ς R. G . Schw artzenberg - γ ίν ε τα ι σ ή μ ερ α γν ω σ τό σ ε κά θ ε γω νιά του π λ α νή τη κ α ι με τις ίδ ιες σ υ νθή κ ες. Σ τη ν η λ εκ τρ ο νικ ή ε π ο χ ή , ο κό σ μ ο ς έ χ ε ι μ ετα μο ρ φ ω θ εί σ ε « π λ α ν η τικ ό χ ω ρ ιό » . Κ αι πρ ο σ θ έτει: «Ο ι μ ε γά /χ ς π ο λ ιτικ έ ς συ ζητή σεις μετα δίδοντα ι τώρα από το ραδιόφω νο και την τηλεόραση. Δ ε μένει παρά να μεταφ έρουμε τα ηλεκτρο νικά κύματα από τη σφαίρα τη ς Πληροφόρησης σ τη σφαίρα τη ς α π ό φ α σ η ς . Χ ρη σι­ μοποιώ ντας ένα δίκ τυ ο η /χκ τρ ο νικ ώ ν εγκεφάλω ν, κ ά θ ε π ο λ ί τ η ς θ α ψ ή φ ι ζ ε α μ έ σ ω ς . Και το απο τέλεσ μα θα γινόταν γνω στό μέσα α ' ελά­ χισ τα λεπτά». Κ αι κ α τα λ ή γε ι: « Η αντιπροσω πευτική δημοκρατία [η σ η μ ερ ιν ή , με τη Βουλή κ α ι τους βουλευτές] ή ταν αναγκαία την εποχή τη ς ά μαξας και των ιστιοφόρω ν. Σ τη ν ηλεκτρονική εποχή, είναι πια περιττή . Μ ε την τεχνο λο γικ ή πρόοδο, η άμεση δημοκρατία τη ς α ρχα ιότητα ς ξαναγίνεται επίκαιρη,και η α ντιπροσω ­ πευτική δημοκρατία μοιάζει ξεπερασμένη Σ ίγο υ ρ α , σ τ η ν ε π ο χή -μ α ς, τίπ ο τα δε μ ο ιά ζει α πίθα νο . Α κό μ α κ α ι η α π ο κ α τά σ τα σ η μ ιά ς π ρ α γ μ α τ ικ ή ς λ α ϊκ ή ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς, μ ιά ς π ρ α γ μ α τ ι­ κή ς ( π ο λ ιτικ ή ς , έστω ) δ η μ ο κ ρ α τία ς. Τ ο μ όνο α π ίθ α νο ε ίν α ι να δ εχ το ύ ν α υτή τη ν α πο κ α τά σ τα σ η ό σ ο ι έ χο υ ν σ υ μ φ έρ οντα α ν τ ί θ ε τ α . Τ ο μ ό νο β έβ α ιο ε ίν α ι πω ς θα τ η ν π ο ­ λεμ ή σ ο υ ν α νε λ έ η τα . Ο σ ο , β έβ α ια , τους περ νά ει α π ' το χ έ ρ ι - ή , σ ω ­ σ τό τε ρ α , ό σ ο τ ο υ ς α φ ή ν ο υ μ ε να το υ ς περ νά ει. Κ α ι, α υ τό, δεν ε ίν α ι ο υ το π ία ... [12.2.1978] I. Βλ. την εισαγωγή-του στο Du Control social του i. J. Rousseau, Παρίσι, Seghcn, 1971, σελ. 64-66.

Τ Ε Χ Ν Ε Σ ΚΑΙ Κ ΡΑ Τ Ο Σ Εμπειρίες ενός κορυφαίου «Ο λης οι τέχνες συμβάλλουν σ τη ν πιο μεγά /jj α π ' ό /χς: σ τη ν τέχνη της ζω ής». BERTOLT BRECHT, Π ρο σ θή κες σ το « Μ ικρό Ό ργα νο για το θ έα τρ ο » Α 80 Χ Ρ Ο Ν ΙΑ α π ' τη γέ ν ν η σ ή -το υ (10.2.1898) ξα να φ έρ α νε σ τ η ν ά μ εσ η ε π ικ α ιρ ό τη τα το ν Bertolt Brecht. Α λ λά οι καταράχ τες α π ό β ιβ λ ία , μ ελ έτες, ά ρ θρ α , που γρ ά φ τη κ α ν τα τελ ευ τα ία χ ρ ό ν ια γ ια το ν π ιο σ υ ζη τη μ ένο δρ α μ α το υ ρ γό -πο ιη τή -Ο εω ρ η τικό τη ς ε π ο χή ς μας, α φ ο π λ ίζο υ ν κά θ ε δ ιά θεσ η (και κάθε δ υ να τό τη τα ;) να ξ α να γυ ρ ίσ ε ις σ ' ένα τό σ ο «λ εη λ α τη μ έν ο » , α ν ό χ ι « ε ξα ντλ η μ ένο » , θέμα. Κι ο σ τ ό σ ο , δεν θα ή τα ν χ ω ρ ίς ενδια φ έ ρ ο ν να θυμ η θεί κ α νένα ς τις (λ ιγό τε ρ ο γν ω σ τέ ς, νο μ ίζο υμ ε) α π ό ψ ε ις του Brecth γ ια τη θ έ σ η τ ο υ δ ι α ν ο ο ύ μ ε ν ο υ και του κ α λ λ ι τ έ χ ν η σ' ένα κ ρ ά τ ο ς , και μ ά λ ισ τα κ ρ ά το ς σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ό . Α π ό ψ ε ις πο υ τις δια τύ πω σ ε, δ η μ όσ ια ή ό χ ι, ύ σ τερ ' α π ' τις εμ π ειρ ίε ς-το υ σ τη Λ α ϊκ ή Γ ερ μ α νικ ή Δ η ­ μ οκρ α τία .

Τ

Γ Υ Ρ ΙΖ Ο Ν Τ Α Σ σ το (Α ν α το λ ικ ό πια) Β ε ρ ο λ ίνο το Δ εκέμ β ρη του 1948, ύ σ τερ ’ α π ό 15 χ ρ ό ν ια ε ξο ρ ία και π ε ρ ιπ λ ά ν η σ η , ο Brecth α π ό χ τη σ ε δ ικ ό-το υ θ ία σ ο και θ έα τρ ο , έ γ ιν ε μ έλ ο ς τη ς Α κ α δ η μ ία ς τω ν Τ εχ νώ ν, τ ιμ ή θ η κ ε μ ε π ο λ λ ο ύ ς τρ ό π ο υ ς. Ω σ ό σ ο , δ ε ν « ι κ α ν ο π ο ί η σ ε » πά ντα - μ ε τα έ ρ γα -το υ και τ ις α π ό ψ ε ις-το υ - το υ ς « ο ρ θό δ ο ξο υς» του «εφ α ρ μ οσ μ ένου σ ο σ ια λ ισ μ ο ύ » - π ο υ υ πά κο υ α ν, τό τε, τυφλά σ τα θέ­ σ φ α τα του Α ντρ έι Ζ ντά νο φ , του π ο ν τίφ η κ α τη ς σ ο σ ια λ ισ τ ικ ή ς τέ χ ν η ς σ το ν κ α ιρ ό τη ς σ τ α λ ιν ικ ή ς π α ντο κ ρ α το ρ ία ς. Μ ε τα μ έτρ α του ζντα ν ο φ ικ ο ύ « σ ο σ ια λ ισ τικ ο ύ ρ εαλ ισ μ ο ύ» (που α ξίω νε να ε ίν α ι η τέ χ ν η «α ισιόδοξη... διαποτισμένη μ ’ ενθουσιασμό και μ ε πνεύμα ηρω ικώ ν πράξεω ν»), π ο λ λ ά έ ρ γα ή σ κ η ν ο θ εσ ίε ς το υ Brecht σ τιγ μ α τίσ τη κ α ν σ α ν... « α ρ νη τικ ά ή λ ειψ ά α π ό σ ο σ ια λ ισ τ ικ ή ά πο ψ η »... Ε ίναι γν ω σ τό , ά λ λω σ τε, το «σ κά ν δα λ ο » τη ς ό περ ά ς-το υ Η Ανά-

154

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κρ ίση του Λ ούκουλλο υ - π ο υ α π ο σ ύ ρ θ η κ ε α π ’ τη ν Κ ρ α τικ ή ν Ο περ α λ ίγ ο μετά τη ν πρ ε μ ιέ ρ α -τη ς (17.3.1951), ε π ειδ ή κα τα κ ρ ίθ η κ ε θ ία ια α π ’ το ν κομ μ α τικ ό Τ ύπ ο . Α λ λά ο Brecht δ εν κ α τά θ εσε τα ό π λ α , και πάλ α ιψ ε για το έ ρ γο-το υ σ ’ ό λ α τα « κλ ιμ ά κ ια » . Κ ι έ γιν ε τό τε, το ύ το το μ ο να δ ικ ό :·έν α ς σ υ γγρ α φ έ α ς κι ένα ς σ υ νθέ τη ς (ο Paul Dessau) να σ υ ζη ­ τά νε με το... υ π ο υ ρ γικ ό σ υ μ β ο ύ λ ιο για τις « ιδε ο λ ο γικ ές» και « μ ο ρ φ ι­ κές α δυνα μ ίες» μ ιά ς ό π ε ρ α ς 1! Ο ίδ ιο ς ο Brecht ε ξ ή γ η σ ε α ρ γό τερ α : « Κουβέντιασα τρισ ήμ ισι ώ ρες μ ε διάφορους υπουργούς και μ ε τον ίδιο τον πρω θυπουργό για τον "Λ ο ύκο υλο ". Είχαν αντίρρηση για εννέα σημεία. Σ τα εφτά είχα εγώ δίκ ιο και κρ ά τη σ α την άποψ ή-μου, στα δύο είχαν α υτο ί δίκιο και άλλαξα το κείμενο»2. Κ αι τό έ ρ γο ξ α να νέβ η κ ε μετά εφ τά μ ή νες (12.10.1951) με μ ικ ρ ές α λ ­ λ α γέ ς σ το κ είμ ενο, σ τη μ ο υ σ ικ ή , και σ το ν τίτλ ο , πο υ έγιν ε: Η Κατα­ δίκη του Λούκου/~/.ου. Α ξιο θα ύ μ α σ τη , α λ η θ ιν ά , μ ιά κ υ β έρ νη σ η που π α ίρ νει τ ό σ ο σ τα σ ο ­ β α ρά τα θέμ α τα τη ς τ έ χ ν η ς και τα λ ύν ει τό σ ο δ ια λ ο γ ικ ά και δ ια λ ε κ τι­ κά... Α να ρ ω τιέσ α ι μ ό νο : θα ε ίχ α ν τά χ α τη ν ί δ ι α μ ετ α χ ε ίρ ισ η ο ι κ α λ ­ λ ιτ ε χ ν ικ ο ί δ η μ ιο υ ρ γ ο ί, α ν δ εν ή τα ν τ ό σ ο δ ιά σ η μ ο ι ό σ ο ο Brecht και ο Dessau; Ε Τ Σ Ι ή α λ λ ιώ ς, τίπ ο τα δ εν μ π ο ρ ο ύ σ ε να μ ετ α κ ιν ή σ ει το ν Brecht α πό τις πίσ τε ις-το υ ό χ ι μ ό νο για τη ν π ρ α γ μ α τικ ή α π ο σ τ ο λ ή το υ σ ο σ ια λ ι­ σ τή δ ια νοού μ εν ου και κ α λ λ ιτέ χ ν η , α λ λά κα ι γ ια τη ν ελευ θερία -το υ. Τ α γρ α φ τά-του τω ν τελ ευ τα ίω ν χ ρ ό ν ω ν , το μα ρ τυρ ά νε. Σ ε μ ιά σ η μ είω σ ή του του Σ επ τέμ β ρ η 1954, έλε γε πω ς, σ ε μ ιά π ρ α γ μ α τικ ά σ ο σ ια λ ισ τ ικ ή ρ ε α λ ισ τικ ή τέ χνη , «ένα μεγάλο μέρος από τη χαρά που πρέπει να δίνει κά θε τέχνη είναι η χαρά για τη δυνατότητα τη ς κοινω νίας να κυβερνήσει τη μοίρα του ανθρώ­ που»3. Μ ε π ο ιό τρ ό π ο , ό μ ω ς, το πρ α γμ α τώ νει αυτό; Ε να χ ρ ό ν ο νω ρ ίτε ρ α , σ ’ ένα ά ρ θρ ο-του σ τη «Ν έα Γερμανία», με τίτλ ο « Π ο λ ιτισ τικ ή π ο λ ιτικ ή και Α κ α δ η μ ία τω ν Τ εχ νώ ν» , ε ίχ ε γρ ά ψ ει: « ...Π ρέπει να τονίζονται εκείνα τα χα ρ α κτηρ ιστικ ά της ζω ή ς που είναι γεμάτα συνέπειες για το μέλλο ν. Α λ λ ά η ωραιοποίηση και η "επ ισ κευ ή ” Iτη ς π ρ α γ μ α τικ ό τη τα ς] είναι οι πιο θανατεροί εχθρο ί όχι μόνο τη ς [α λ η ­ θ ινή ς] ομορφιάς αλλά και του πο λιτικο ύ ορθολσγισβίού. Η ζω ή των ανθρώ ­ πω ν του μόχθου, ο αγώ νας της εργα τικ ής τά ξη ς για μιά ν άξια δημιουργική ζω ή, είναι γόνιμο θέμα για τις τέχνες. Α λ λά η απλή παρουσία εργα τώ ν και

1. Βλ. John Willett. The Theatre of Bertoli Brecht, Λονδίνο. 19S9, σελ. 204-205. 2. Συνέντευξη στο κερ. -France-Observateur·, 25.6.1955 (: Bernard Dort. Ανάγναχτη rου Μπρέχτ (I960), μεταφρ. Α. Φραγκουδάκη, Αθήνα, 1975, σελ. IJ0. σημ. 4). 3. Σε: John Willet. Brecht on Theatre, Νέα Υόρκη, 1964, σελ. 269.

ΤΕΧΝΕΣ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ

155

αγροτώ ν πάνω σ τ ο μουσαμά, δεν έχει ο υσια στική σχέσ η μ ’ αυτό το θέμα. Η τέχνη πρέπει να είναι πλατειά κατανοητή. Α λ λά η κοινω νία πρέπει να π λ α τ α ί ν ε ι την κατανόηση τη ς τέχνης α π ' το κοινό, μ ε τη γενική Π α ι ­ δ ε ί α . Ο ι ανάγκες του πληθυσμού πρέπει να ικανοποιούνται. Α λ λά μόνο κ α τα π ο λ εμ ώ ν τα ς τα υτό χρ ο να την α ν ά γ κ η -το υ γ ιά [" κ α λ λ ιτ ε χ ν ικ ά ” ] σ κ ο υ π ί δ ι α . Σ υχνά αναζητάμε το σ ω σ τό , κ ι ό μω ς ενθαρρύνουμε το λαθεμένο»*. Ε Κ Ε Ι Ν Ο που, πρ ο π ά ντω ν, π ρ ο κ α λο ύ σ ε τη ν ο ρ γισ μ έν η α π ο σ τρ ο φ ή του ή τα ν οι «άνω θεν» σ υ ν τ α γ έ ς γ ια τ η ν τέ χ ν η . Σε μ ιά ν ά λ λη -το υ σ η μ είοκιη , λέει: «Κανένας ζω γράφος δεν μ π ο ρ εί να ζω γραφίσει όταν τρέμουν τα χέρια-του από φόβο για την ετυμηγορία κάποιου κο μ μα τικο ύ αζιω ματούχου, που μ π ο ­ ρ ε ί να είναι πολύ καλά ασκημένος π ο λιτικά και να 'χει συνείδηση τω ν π ο λι­ τικώ ν ευΟυνών-του. αλλά να μ»\ν έχει α ισθητική άσκηση ούτε συνείδηση της ευΟύνης-του απέναντι στο ν κα λλιτέχνη». Κ αι π ιο πέρα: «Δεν κατασκευάζονται έργα τέχνης σύμφωνα μ ε τις κα λ λ ιτεχν ικές α ντι­ λήψ εις κάποιος δημόσια ς υπηρεσίας. Μ ό ν ο μ π ό τ ε ς φ τ ι ά χ ν ο ν τ α ι ε π ί μ έ τ ρ ω . Π ο λλ ο ί άνθρω ποι μορφω μένοι πο λιτικά είναι αμόρφω τοι κα λλιτεχνικά κι έτσ ι η κρ ίση -το υς δεν έχει διόλου κύρ ο ς» 5. Μ ιλώ ντα ς για το θ έα τρ ο ειδ ικ ό τερ α , ε ίχ ε δ η λώ σει: «Για την κοινω νία την ίδια, ένας συγγραφέας ή ένας δραματουργός χω ρίς απόψ εις προσω πικές, δεν έχει καμιάν αξία. Για να είναι χρ ήσ ιμο ς, πρέπει να φέρνει καινούρια πράγματα. Ο άνθρω πος του θεάτρου δεν πρέπει να παίρνει μαθήματα α π ' το Κράτος. Το Κ ράτος αντίθετα έχει να μάθει από το δραματουργό -υπάρ χο υν πάντα προβλήμα τα που η κοινω νία δεν καταφέρνει να τα λύσει: κι αυτό είναι το πεδίο δουλειάς του συγγραφέα. Η φαντασίατου μ πορ εί να βοηθήσει σ τη λύση τω ν προβλημά τω ν αυτώ ν, όπω ς μ πο ρ εί και ν ’ ανακαλύψ ει καινούρια» ·. Α υτή τη σ η μ α σ ία τη ς π ρ ο σ ω π ικ ό τη τα ς του σ υ γγρ α φ έα και του κα λ ­ λιτέ χ ν η -προσοΜ ίικότη τα ς που « κ ο ν ιο ρ το π ο ιε ίτα ι» α π ’ τ ις σ υ ντα γές και τις ε π ιτ α γ έ ς - δεν έπα υε να τη ν το νίζει και να τη ν ξ α να το νίζει ο Brecht. Σ το άρΟ ρο-του για τη ν « Π ο λ ιτισ τικ ή π ο λ ιτικ ή » , λ έει πω ς, για ν ' α ντα π οκρ ιϋ εί σ ω στά η τέ χνη σ τη ν π α ιδευ τικ ή α π ο σ τ ο λ ή -τη ς , πρ έ­ πει να είνα ι «εξαιρετική σε π ο ι ό τ η τ α και εξαιρετικά π ρ ο σ ω π ι κ ή , ό ι α φ ο -

4. -Kulturpolilik und Akademie der Kiinste·, στην εφ. -Notts Deutschland·. 12.8 1953. Ανα­ δημοσιεύεται στο: J. Willett. Brecht an Theatre, σελ. 266-268. 5. Σε: J. Willett, o , σελ. 269-270. Η υπογράμμιση δική-του. 6. Σε: Don, ο.π.

156

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ρ ο π ο ι η μ έ ν η . Για μιά πρα γμα τικά σ ο σ ια λιστικ ή τέχνη, το θέμα της π ο ι ό τ η τ α ς είναι π ο λ ι τ ι κ ά α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ό » . Κ αι ξ α να γυ ρ ίζο ντ α ς σ ’ α υτό που πά ντα υ π ο σ τή ρ ιζε - π ω ς η τέ χνη πρ έπει ν ’ α π ο τελ εί ό χ ι μό νο α π ε ικ ό ν ισ η α λ λ ά και κ ρ ιτικ ή τ η ς πρ α γ μ α ­ τικ ό τη τα ς , και ν ’ α πευ θύνετα ι σ τη λ ο γ ικ ή και τη ν κ ρ ίσ η το υ κ ο ιν ο ύ πρ όσθετε: «Ο σ ο σ ιαλιστικ ός-μα ς ρ εα λισμό ς πρέπει να είναι κ α ι κ ρ ι τ ι κ ό ς ρ ε α λ ισ μ ό ς » . Κ αι δεν μ πορ ού σ ε να ε ίνα ι τέτο ιο ς π α ρ ά α ν «λυτρω θεί από τα διοικητικά δεσμά ... [και γ ίν ε ι] μιά βαθειά ανθρώ πινη, γήινα προσανατολισμένη τέχνη, που θα ελευθερώ σει ό λες τις δυνα τότητες του ανθρώπου». Ε Π Ε ΙΔ Η ο Brecht δεν π α ρ α δ εχ ό τα ν τ ις π α θ η τ ικ έ ς ιερ ε μ ιά δ ες γ ια τη ν α π ειλ ο ύ μ ενη κα τα σ τρο φ ή του κό σ μ ο υ , π ίσ τευε α κ λ ό ν η τα πω ς ό π ο ιο ς μ πορ εί να κ α τα σ τρέψ ει, μ πο ρ εί κ α ι να σώ σ ει. Σ ' ένα μ ή νυ μα που έγρ α ψ ε γ ια τ η ν « Ε ’ Θ εα τρ ικ ή Σ υ ζή τη σ η » το υ D armstadt, το 1955, έλεγε: «Σ ε μιάν εποχή που η ε πιστή μη-της είναι σ ε θέση ν ’ α λλά ζει τη φύση τόσο ώ σ τ ε να κάνει το ν κό σ μο να μοιάζει σ χεδό ν κα τοικ ήσ ιμο ς, ο άνθρω­ πος δεν μπ ο ρ εί πια να περιγράφει τον άνΟροχπο σαν θύμα, σα ν αντικείμενο ενός α μετάβλητου α λ λ ' ανεξιχνίαστου περιβάλλοντος... Μ όνο και μόνο επειδή η φύση της ανθρώ πινης κ ο ι ν ω ν ί α ς -α ντίθετα μ ε τη φύση, γεν ικ ά - παραμένει ά γ ν ω σ τ ή - μ α ς , αντιμ ετω πίζο υμε τώρα την ολοκληρ ω τικ ή κα τα στρο φή αυτού του πλα νήτη, που έχει καταντήσει σχεδόν α κα τοίκ ητος» 7. Κ ι α υ τό, γ ια το ν Brecht ή τα ν τό σ ο α π α ρ ά δ εχ το , ό σ ο κι α κ α τα νό η το . Σ κ ο π ό ς, λ ο ιπ ό ν , τη ς Τ έ χ ν η ς έμενε, για κ είν ο ν, να β ο η θ ή σ ει το υ ς α ν­ θρ ώ που ς να γ ν ω ρ ί σ ο υ ν τη ν α νθρ ώ π ινη κ ο ινω νία , να τ η ν κ α τ α ­ λ ά β ο υ ν και να τ η ν α λ λ ά ξ ο υ ν , για να γ ίν ε ι β ιώ σ ιμ η , δ η λα δ ή π ρ α γ μ α τικ ά α νθρ ώ πινη . Σ τα 1955, ένα χ ρ ό ν ο πρ ιν α π ’ το θά να τό -το υ , ο Brecht ξ α νά λ ε γε ό ,τι τό σ ε ς φ ο ρ έ ς ε ίχ ε πεί α π ’ τα νιά τα -το υ . Ο πω ς λ .χ. σ το θ εα τρ ικ ό -το υ έ ρ γο του 1930 Η Απόφαση: « Α λ λα ξε τον κό σ μο : το χει ανάγκη... Μ ονάχα η π ρα γμα τικό τη τα μ π ο ρ εί να μ α ς μάθει πιύς την π ρα γμα τικό τη τα ν 1α λλάξουμε». Α ν θ ε λ ή σ ο υ μ ε * β έβ α ια , να το μάθουμε... [19.2.1978]

7. Ιε: J. Willen. ο.κ.. σελ. 274-275.

ΤΑ Ν Ε Α Α Μ Φ ΙΑ Ο Λευκός Οίκος και οι «ζοφερές καινούριες πραγματικότητες» Ο « Σ Κ Ω Τ Σ Ε Ζ ΙΚ Ο λ ο υτρό » , ό πο υ μ α ς υ π ο β ά λλ ει τό σ ο σ υ σ τη ­ μ α τικ ά κα ι ιαμ α τικά η α μ ερ ικ ά νικ η « δ ιπ λω μ α τία» , θα έπρ επε να μ ας ε ίχ ε « σ κ λ η ρ α γω γή σ ε ι» π ια . Κ α ι να μ η ν ξ α φ νια ζό μ α σ τε γ ια τις ενα λ λ α γ ές κρύου κα ι ζεσ το ύ , « μ πα σ το υ νιο ύ κα ι καρ ό το υ » , κ α ρ φ ιο ύ Kat πέτα λ ου, που μ ας επ ιδα ψ ιλ εύ ει ο λ ο έν α η Ο υ ά σ ινγκ το ν. Ο ύτε να μένουμ ε έκθα μ β οι και ε ν ε ο ί.ό τ α ν το σ τυ γνό κυ νισ μ ό τη ς « σ χ ο λ ή ς » Nixon - Kissinger, το ν δ ια δ έχ ετα ι ο σ τυ φ ό ς φ α ρ ισ α ϊσ μ ό ς τη ς « σ χ ο λ ή ς » Carter - Brzezinski - π ο υ α π ο δ ε ίχ ν ετ α ι, φ υ σ ικ ά , το ίδ ιο βά να υσ ο ς με το ν πρ ό δ ρ ομ ό -του. Γ ια τί κ ι ο ι δ υ ό ε ίνα ι π α ρ α κ λ ά δ ια τ η ς Μ ε γά λ η ς του (ιμ π ε ρ ια λ ισ τικ ο ύ ) Γ ένο υ ς Σ χ ο λ ή ς, που α λ λά ζει σ υ χ ν ά ύ φ ο ς, α λ λ ά πο τέ ήθος. Κ ι ω σ τό σ ο , δεν μ πο ρ έσ α μ ε να μ η ν «κα τα π λα γο ύμ ε» γ ια τη ν π ρ ό σ ­ φατη έκθεσ η του πρ οέδ ρ ο υ Carter, πο υ τ ό σ ο « σ ο λ ο μ ώ ν τεια » μ ο ι ρ ά ­ ζ ε ι τ ις ευθ ύνες γ ια τ ις ω μ ό τη τες σ τ η ν Κ ύπ ρ ο α νά μ εσ α σ το υ ς Τ ο ύρ ­ κους σ φ α γ είς κα ι σ το υ ς Ε λ λ η ν ε ς - σ φ ά γ ια ... κ α ι που (τρ ώ γ ο ντα ς έ ρ χ ε ­ ται η ό ρ ε ξη ) μ α ς κα τη γ ο ρ ε ί για ... κ α τα π ίεσ η τω ν Μ ο υ σ ο υλ μ ά νω ν τη ς Θ ρ ά κ η ς, ενώ χ ειρ ο κ ρ ο τε ί το υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς γ ια τη ν... «ελευ θερία λ α τρ εί­ ας» που π α ρ έ χο υ ν σ το υ ς Ε λ λ η ν ε ς τ η ς Τ ο υ ρ κ ία ς και γ ια τη ... δ η μο κ ρ α τικ ό τη τα τη ς το υ ρ κ ο κ α το χ ικ ή ς κ υ β έρ ν η σ η ς Ν τενκτά ς... Θ ’ α πο ρ ο ύ σ α μ ε, όμ ω ς, λ ιγ ό τερ ο ,α ν ε ίχ α μ ε π ρ ο σ έ ξ ει π ε ρ ισ σ ό τερ ο τις ( ν έ ε ς ) κ α τ ε υ θ υ ν τ ή ρ ι ε ς τ η ς α μ ερ ικ ά νικ η ς ε ξω τε ρ ικ ή ς π ο λ ιτ ι­ κ ή ς - π ο υ μ ικ ρ ή λεπ το μ έρ ειά -το υ ς α π ο τε λ εί το ε λ λ η ν ο το υ ρ κ ικ ό π ρ ό ­ βλη μ α . Σ χ ε δ ια σ τή ς κι εφ ρ α σ τή ς τω ν γρ α μ μ ώ ν α υτώ ν, ο π ρ ο ε δ ρ ικ ό ς σύ μ βου λ ος στα θέμ α τα ε θνικ ή ς α σ φ ά λ εια ς, Zbigniev Brzezinski. έ χε ι δώσει τελ ευ τα ία δ ιε ξο δ ικ έ ς « α να λ ύσ εις» -το υ ς. Π ου ε ίνα ι λ ία ν διαφω τισ τικ ές , ε π ε ιδ ή , π ίσ ω α π ’ το ν τα ρ το υ φ ικ ό « ιδεα λ ισ μ ό » -το υς, α φ ή νο υ ν να δια φ α ίνετα ι ο ιτα μ ό ς « η γεμ ο νισ μ ό ς» -το υς.

Τ

Ε ξ Α ΙΡ Ο Ν Τ Α Σ και δ ο ξο λ ο γ ώ ντα ς, π ρ ιν δυό μ ή νες (20.12.77),το ν ειρ η ν ο π ο ιό - α νθ ρ ω π ισ τικ ό - δ ικ α ιο κ ρ α τικ ό κλ π. ρ ό λ ο τω ν Η Π Α μέσ α

158

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σ τ η ν πα γ κ ό σ μ ια κ ο ινω νία , ο Brzezinski ο μ ο λ ό γη σ ε ω σ τό σ ο σ το υ ς δ η ­ μ οσ ιογρ ά φ ο υ ς: « Ζ ο ύ μ ε σ ε μιά εποχή όπου ο κό σ μ ο ς περνάει την πιο πλατειά και την πιο έντονη αλλαγή σ ' ο λ ά κ ε ρ η την ιστορία-του». Π ο ιά ε ίνα ι α υτή η α λ λ α γ ή , ή , έσ τω , ένα α π ’ τα β α σ ικ ά χα ρ α χ τη ρ ισ τικ ά -τη ς; « Η π α γ κ ό σ μ ι α π ο λ ι τ ι κ ή α φ ύ π ν ι σ η . Ε νας κό σ μ ο ς που ή ταν π ολιτικά και κοινω νικά πα θητικός, μεταμορφώ νεται τώ ρα σ ε πραγματικά δ υ ν α μ ι κ ό - μ ε απ ο τέ/χ σμ α την όλο και μεγα λύτερη "κλιμάκω ση α ι ­ τ η μ ά τ ω ν για πολιτική και κοινω νική ι σ ό τ η τ α σ ε πα γκό σμ ια έκτα ση . Κι αυτή η αλλαγή απ ο τελ εί μιά ν ο λότελα καινούρια πρα γμα τικό τη τα ». Ο ι δ ια π ισ τώ σ ε ις ε ίνα ι, β έβ α ια , σω σ τές. Ε κεί ό πο υ α ρ χ ίζε ι ο έ μ ­ π α ι γ μ ό ς ε ίν α ι ότα ν ο ι π ο ν τίφ η κ ες τω ν Η Π Α φ ο ρ ά νε τα ά μ φ ια τη ς «σ υμ πά θεια ς» γΓ α υτή τη ν κ α ινο ύ ρ ια π ρ α γ μ α τικ ό τη τα , κ α ι τη ς «συμ ­ π α ρ ά σ τα σ η ς» σ τα α ιτή μ α τά -τη ς: «Ο πρόεδρος Carter θέλει να σ υ ν δ ε θ ο ύ ν οι Η Π Α μ ε αυτό το παγκό­ σμ ιο αίτημα για π ολιτική και κοινω νική ισ ότητα και, ακόμα, θέλει να β ο ­ η θ ή σ ε ι σ τ η μεταβ ο λή τω ν πα γκό σμ ιω ν κοινω νιώ ν». Δ εν υ π ά ρ χε ι, φ υ σ ικ ά , Ε υρ ω πα ίο ς, Ε σ κιμ ώ ο ς ή Ο ττε ντό το ς που να μ η ν ξ έρ ε ι π ό σ η ν «ευμ ένεια» δ είχ ν ο υ ν πά ντα ο ι Η Π Α σ ε κ ά τι τέ το ια α ιτή μ α τα και με π ό σ η ν «ευγένεια » α ντιμ ετω π ίζο υ ν π ά ντα ό π ο ια ν α π ό ­ π ειρ α ό π ο ια ς μ ετα β ο λ ή ς. Μ ε το δ ίκ ιο -το υ ς, β έβ α ια , α φού η πα γ κ ό σ μ ια κ υ ρ ια ρ χ ία -το υ ς σ τη ρ ίζετα ι α κ ρ ιβ ώ ς σ τ η ν α ν ι σ ό τ η τ α και τη ν ά ρ κ ω σ η , που πρ έπει να μ είνο υ ν α μ ε τ ά β λ η τ ε ς σ το υ ς α ιώ νες. Α λ λ α τότε, γ ι α τ ί αυτά τα α π ρ ο σ χ η μ ά τισ τα ψ έμ ατα το υ π ρ ο ε δ ρ ι­ κού συ μ βού λ ου; Ε πειδ ή ο ι ν ό ε ς του Λ ευκού Ο ίκ ο υ α ν η σ υ χ ο ύ ν : « Μ ’ αυτή την αφύπνιση σχετίζετα ι άμεσα μιά δ υ ν η τ ι κ ή ε κ ρ η ­ κ τ ι κ ή κ α τ ά σ τ α σ η κ ο ι ν ί ο ν ι κ ή ς α ν α τ α ρ α χ ή ς , μ ε ο μ και περισσότερα αιτήματα και όλο μεγα λύτερη δυσαρέσκεια για την τωρινή κατάστασ η πραγμάτω ν». Κι αυτή η έ κ ρ η ξ η , ή έ σ τω α να τα ρ α χή , π ρ έπει με κάθε τ ρ ό π ο ν’ α π ο τ ρ α π ε ί . Α λ λά πώς; Μ ε β α ρ ιά θ λ ίψ η , ο Brzezinski δια π ισ τώ νε ι πω ς οι σ η μ ερ ιν έ ς α σ φ α λ ισ τικ ές δ ικ λ ίδ ες είνα ι π ια α πρ ό σ φ ο ρες: «Τ ο διεθνές σύσ τη μα που διαμορφ<όΟηκε μετά τον Β ' Π α γκ ό σμιο Π ό ­ λεμο -θ εμ ελιω μένο πάνω .στην αρχή της α τλα ντική ς σ υ ν δέσ ε(υς- δ ε ν ε π α ρ κ ε ί π ι α για να αντιμ ετω πίσ ει την καινούρια π ο λιτική και κοινω ­ νική πραγματικότητα». Κ α ινο ύ ρ ια ξ ό ρ κ ια , λ ο ιπ ό ν , χ ρ ε ιά ζ ο ν τα ι γ ια τα κα ινο ύ ρια δ α ιμ ό νια . Κ α ινο ύ ρ ια - κ ι όμ ω ς, τό σ ο κλ α σ ικά : «Γ ια να δ ια τη ρ ή σ ο υ μ ε τα κεκτη μ ένα , για να ε μ π ο δ ίσ ο υ μ ε κάθε α λ ­ λ α γή -μ ο ιά ζ ο υ ν να λ ένε ο ι « Σ χε δ ια σ τέ ς» - πρ έπ ει α π ’ τη μ ιά να υψώ­ σου μ ε ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς κ υ μ α τ ο θ ρ α ύ σ τ ε ς κι α π ’ τ η ν ά λ λ η ν α

ΤΑ ΝΕΑ ΑΜΦΙΑ

159

β ά λ ο υ μ ε κ ά τ ω α π ’ τ ο ν έ λ ε γ χ ό - μ α ς α υτή τη ν α φ ύ πνισ η » . Κ αι α μ ’ έ π ο ς α μ ’ έρ γο ν: Ο ι κ α ι ν ο ύ ρ ι ο ι κ υ μ α τ ο θ ρ α ύ σ τ ε ς δεν είνα ι π ια κ ρ υ φ ο ί γ ια κα νένα : Ο χ ι ά λ λ ε ς πο λ υ δά π α νες κ α ι π ο λ υ ­ πρ ό σ ω π ες σ τρ α τιω τ ικ έ ς σ υ μ μ α χ ίε ς, α να γκ α σ τικ ά θ ο ρ υ β ώ δ εις, που θ ο ­ ρ υβούν του ς ίδ ιο υ ς το υ ς μ ετό χο υ ς-το υ ς. Α λ λά α ό ρ α τες λ ιγ ο π ρ ό σ ω π ε ς ετα ιρ ίες, «ιερ ο ί θία σ ο ι» του κ εφ α λ α ίο υ , δ ιε θ ν ε ίς ξ υνω ρ ίδες το υ κ α π ι­ τα λ ισ μ ο ύ - ό π ω ς η γν ω σ τή π ια « Τ ρ ι μ ε ρ ή ς » , ό πο υ (τί σύμ πτω ση !) πρ ω το σ τα το ύ ν ο Rockefeller κι ο Carter, ο Mondale κ ι ο ίδ ιο ς ο Brzezin­ ski... Μ π ορού μ ε, έ τ σ ι, να μ ιλ ά μ ε γ ια «δημιουργική αλλη λεξά ρ τη σ η» κα ι - κα θώ ς είπ ε σ ’ ά λ λ η -το υ σ υ νέντευ ξ η ο π ρ ο ε δ ρ ικ ό ς σ ύ μ β ο υ λ ο ς- γ ια «διεύρυνση του ορίζοντα της α πο τελεσ μα τική ς διεθνούς συνεργασίας»... (κα ι) «σύναψη σ τενότερ ω ν σ χέσ εω ν μ ε τις πολλχς το π ική ς ή διεθνούς ση ­ μασίας δυνάμεις, που ήρθαν σ τη ν επιφάνεια τις δυό - τρεις τελευταίες δεκα­ ετίε ς» '. Ο έ λ ε γ χ ο ς τ η ς α φ ύ π ν ι σ η ς , π ά λ ι, ε ίν α ι τυ π ικ ά μ α κια θελ λ ικ ό ς: Π ρ έπ ει να «συνδεθούμ ε» με τα α ιτή μ α τα , γ ια να τα α π ο π ρ ο ­ σ α ν α τ ο λ ί σ ο υ μ ε - π ρ έ π ε ι να «β ο η θή σ ο υμ ε» τη μ ετα β ο λ ή , γ ια να την τ ο ρ π ι λ λ ί σ ο υ μ ε . Ε τσ ι, θα μ πορ ού μ ε να δια λ α λ ο ύ μ ε πω ς θέλουμ ε « ν ' αφιερώ νουμε άμεση προσοχή σ τ ις το πικές κρ ίσεις (Μ έ σ η Α να τολή. Ν ό τιο ς Α φ ρ ική κ λ π .) , που αν αφεθούν α ν εξέλεγκτες.μ π ο ρεί να δημιουργή­ σουν γενικότερη απειλή για την πα γκόσμ ια ειρήνη», ενώ σ τ η ν πρ α γ μ α τ ικ ό τ η τ α θα τ ις ε λ έ γχ ο υ μ ε γ ι α ν α τ ι ς κ α τ ε υ ­ θ ύ ν ο υ μ ε εκεί που μ α ς σ υ μ φ έρ ει και ε ν α ντίο ν ό π ο ιο υ μ α ς ε ν ο χ λ ε ί.... Ε τσ ι, θα μ πορ ού μ ε να ο ρ κ ιζό μ α σ τε πω ς θέλουμ ε «να ξαναά·>σουμε ηθικό περιεχόμενο σ τη ν αμερικανική εξω τερ ική πο λιτι­ κή». ενώ θα ε υλ ογού μ ε το υ ς λ η σ τρ ικ ο ύ ς Α ττίλ ε ς κ α ι τις σ φ α γ ές σ τη Μ έση Α να το λ ή , που, ά μ εσ α ή έμμ εσ α , π ρ ο ά γ ο υν τα π ε τρ ε λα ιο ειδ ή συ μ φ έρ οντά -μ α ς... Ε τσ ι, θα μ πορ ού μ ε να κ ρ α δ α ίνο υ μ ε τα « α νθρ ώ πινα δ ικ αιώ μ ατα» σ α ν φ ό β η τρ ο για το υ ς α ν τίπ α λ ο υ ς , ενώ θα δ ίνο υ μ ε ε φ τα σ φ ρ ά γισ το σ υ χω ­ ρ οχά ρ τι σ το υ ς β ά νδα λ ο υ ς τη ς Π ό λ η ς κ α ι σ το υ ς μ α κ ε λ λ ά ρ η δ ες τη ς Κ ύπρου... Ε τσ ι, θα μ πορ ού μ ε να ε υ α γγ ελ ιζό μ α σ τε το ν «σεβασμό προς την αρχή της εδαφικής ακεραιότητας και της μ η επεμβάσ ε α ς από το εξω τερικό » . ενώ θα υ ιοθετού μ ε το υ ς το ύ ρ κ ικ ο υ ς σ ω β ινισ μ ο ύ ς κα ι ε π εκ τα τισ μ ο ύς σ το ε λ λ η ν ικ ό Α ιγ α ίο , κα ι θα πιέζο υμ ε τ η ν Α θή να να δ εχ τε ί δ ιμ ε ρ είς σ υ ν α ν τή σ ε ις με το ν Ε τζεβίτ - ό π ο υ , β έβ α ια , ο ι α ξ ιώ σ εις θα ε ίν α ι μ ο ν ο μ ε ρ ε ί ς κα ι οι δ εσ μ εύ σ εις ε τ ε ρ ο β α ρ ε ί ς . . . Κ αι έ τσ ι, θα μ πο ρ ο ύ μ ε να δ ια κ η ρ ύ σ σ ο υ μ ε πω ς μ α χό μ α σ τε γ ια τη I. Βλ. και ·Βήμα». 14.2.1977.

160

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«διεθνή ύ φ εσ η», ενώ τ α υ τό χρ ο να θα ο μ ο λ ο γο ύ μ ε πω ς έ να α π ’ τα πρώ τα μελ ή μ α τά -μ ας ε ίν α ι «η ανάπτυξη τη ς ικα νότητα ς για ταχεία πα γκόσμ ια στρ α τιω τικ ή κ ι­ νητοποίηση»... Γ ι α να μη μ είνει, μ ά λ ισ τα , κα μ ιά α μ φ ιβ ο λ ία γύ ρ ω σ ’ α υ τό , ο «Ν έστο ρ α ς» του Ν Α Τ Ο , σ τρ α τη γ ό ς H aig, φ ρ ό ν τισ ε να δ η λ ώ σ ε ι π ρ ο χ τέ ς (16.2.1977) α περ ίφ ρα σ τα : « Τ ο παν. σήμερα, για τους λαούς, είναι τ α κ α ν ό ν ι α -ό λ α τ ' άλλα έρχονται σ ε δεύτερη μοίρα... Δ εν επιτρέπετα ι οι ηγέτες τη ς Δ ύσεω ς να περι­ κόψ ουν α μυντικές δαπάνες για να θρέψ ουν το κοινω νικό - οικο νο μικό τ έ ­ ρ α ς που αποτελούν τα εσω τερικά προβλήμα τα μ ιά ς χώ ρα ς»... Ο σ ο Α μ ερ ικ α νό ς κ α ι ό σ ο σ τρ α τη γ ό ς κι α ν ε ίνα ι ο κ. Haig, δ εν μπορεί β έβ α ια να ε ίνα ι τ ό σ ο α ν ισ τ ό ρ η τ ο ς,ώ σ τ ε ν ’ α γ ν ο ε ί πω ς τ ο ί δ ι ο α κ ρ ι β ώ ς α πόφ θ εγμ α ε ίχ ε χ α λ ά σ ε ι κό σ μ ο , μ ετα φ ο ρ ικ ά κ α ι κ υ ρ ιο λ ε ­ κτικά , π ρ ιν 40 χ ρ ό ν ια : «Δ εν χ ρ ειαζόμαστε βούτυρο, α λλά κανόνια!», ρήκαζε. τότε, το π ρ ω το π α λ ίκ α ρ ο του Hitler, ο « σ τρ α τά ρ χ η ς » G oring κι α υτά τα κ α ν ό ν ια σ τ ο ίχ ισ α ν 50 εκα το μ μ ύρ ια ν ε κρ ο ύ ς... Η α π ο κ ο τιά του σ τρ α τιω τ ικ ο ύ η γέ τη του Ν Α Τ Ο να α να μ α σ ή σ ει τα λ ό για του ν α τσ ισ τή « χ α σ ά π η » , δ εν μ α ρ τυρ ά ει μ ό νο α ν α τρ ιχ ια σ τικ ή συ γγένεια (α ν ό χ ι τα υ τό τη τα ) ν ο ο τρ ο π ία ς. Ε π ιβ εβ α ιώ νει π α νη γ υ ρ ικ ά πω ς η μ έθ οδ ος του « σ κ ω τσ έ ζικ ο υ λο υτρο ύ » θρ ια μ βεύει σ τ η ν Ο υ ά σ ινγκ το ν, χ ρ η σ ιμ ο π ο ιώ ν τα ς « δ εξ ιο τ εχ νικ ά » τό σ ο τη δ ιπ λ ω μ α τικ ή υ πο ­ κ ρ ισ ία , ό σ ο κ α ι τ η ν α ν α ισ χ υ ν τία , π ο λ ιτικ ή κ α ι μ ιλ ιτα ρ ισ τ ικ ή : Α π ’ τη μ ιά , η φ ενά κη τ η ς « κ α τα νό η σ η ς» , τ η ς « έγνο ια ς» , τ η ς « σ υ μ π α ρ ά σ τα ­ σ η ς» σ τα α ιτή μ α τα γ ια ισ ό τη τα , για σ εβ α σ μ ό τω ν α νθρ ώ π ινω ν κι εθνι­ κώ ν δ ικ αιω μ άτω ν κ λ π. Κ ι α π ’ τ η ν ά λ λ η , η α δ ίσ τα χ τη σ υ κ ο φ α ντία τω ν π ρ ο ε δ ρ ικ ώ ν εκθέσ εω ν, ο ω μ ός ε κ β ια σ μ ό ς τω ν « πιέσ εω ν» κ α ι τω ν «δια κ ο π ώ ν τη ς β ο ή θεια ς» , το θρ ά σ ο ς τω ν ιμ π ερ ια λ ισ τικ ώ ν , α ν τικ ο ινω ­ νικώ ν, « κ α νον ια κώ ν» δο γμ ά τω ν. Χ ρω στά με, ω σ τό σ ο , χ ά ρ ε ς σ το ν σ τρ α τη γ ό Haig, που α π ο κ ά λυ ψ ε (σ ’ ό σ ο υ ς τ υ χ ό ν δ υ σ π ισ τ ο ύ σ α ν ακό μ α ) τ η ν α λ η θ ιν ή σ υ λ λ ο γ ισ τ ικ ή του «σ τρ α τιοιτικο - β ιο μ η χα ν ικ ο ύ σ υ μ πλ έγ μ α το ς» κά θε τόπου: Για το υ ς «μ ύστες» του σ υ μ π λ έγ μ α το ς α υτού, « τ έ ρ α ς » ε ίν α ι ο ι κ ο ινω νικ ές δ α πά νες, τα κ ο νδ ύ λ ια γ ια τ η ν υ γε ία , τη δ ια τρ ο φ ή , τη δ ι α β ί ω σ η τω ν α νθρώ πω ν. Ε νώ ε ίνα ι « ά γ γ ε λ ο ι » τα κα νό ν ια , ο ι σ τρ α τιω τ ικ έ ς δ α πά νες, τα κ ο νδ ύ λ ια γ ια τω ν ανθρ ώ πω ν τ η ν ε ξ ό ν τ ω ­ ση. Φ υ σ ικά , ο ι Haig κ α ι ο ι το ύ το ις ό μ ο ιο ι θα ισ χ υ ρ ισ το ύ ν πω ς ο ι σ τρ α ­ τιω τικ έ ς δ α π ά νες «σ ώ ζο υ ν ίσ α - ίσ α τη ζω ή κα ι τ η ν ελε υ θε ρ ία τω ν ανθρώ πω ν». Μ ό νο που, ό σ ο υ π ά ρ χο υ ν ά νθρ ω π ο ι, ο ι ά νθρ ω π ο ι ε ί δ α ν κ ι έ μ α θ α ν , π λ η ρ ώ ν ο ν τα ς « δ ίδ α κτρ α » π α νά κ ρ ιβ α , π ό σ ο τ ε ρ α τ ώ -

ΤΑ ΝΕΑ ΑΜΦΙΑ

161

δ η ς ε ίν α ι α υ τός ο μ ύθος κα ι τί θα να τερ ές π α γ ί δ ε ς κρ ύ β ο ντα ι π ίσ ω α π ' τα λ ο γ ή ς - λ ο γ ή ς άμ φ ια... 126.2.1978)

«Π Ο Τ Ε !» Η αντίσταση της Δεξιάς στην Αντίσταση «Ο ι μ η κολά ζο ντες το υς κα κούς βούλονται αδικείσθαι το ν; αγαθούς» [Α υτοί που & ν τιμω ρούν τους φαύλους, θέλουν ν ' αδικούνται οι τίμιοι] Π Υ ΘΑ ΓΟ ΡΑΣ Ι « Μ ΙΚ Ρ Ε Σ ε ιδ ή σ εις » , σ υ νδ υα σ μ ένες μ ά λ ισ τα με τ ις « τύ χες του τυ πογ ρα φ είο υ» , ε ίν α ι, ώ ρ ες-ώ ρ ες, τό σ ο εύγλω ττες!... Π ρ ιν τρ ε ις β δομ ά δ ες λ ο γ ο υ χ ά ρ η , δ η μ ο σ ιε ύ τη κ α ν σ τη ν πρ ώ τη σ ε λ ίδ α του «Β ή μα τος» δυό λ α κ ω νικ ά « μ ο νό σ τη λ α » , το ένα κά τω α κ ρ ιβ ώ ς α π ’ το ά λ λ ο . Κ ι έ λεγε το πρώ το: «Το Ε Α Μ "δεν ήτα ν εθνική α ντίσ τα σ η και γ ι ’ αυτό δεν Οα το αναγνωρί­ σουμε π ο τ έ ”, δή λω σε και πά λι χ θ ες σ τη Βουλή ο κ. Α βέρω φ... "Τ ο θέμα είναι κ λ ε ισ τό και χω ρίζει την κρ ίση τω ν Ε λλή νω ν σε δια φ ορετικές εντελώ ς θέ σ ε ις" πρόσ θεσε ο υπουργός Ε θνική ς Α μύνης». Κ ι έλε γε το δεύτερο: «Σ ε ο λ ι γ ό μ η ν η α ρ γ ί α (4 και 5 μηνώ ν) τίθενται ο τα γμα τά ρχης Δ . Π απαχαρα/Α μπους και ο αντισ υντα γμα τά ρχης Π . Δ ια μα ντόπουλος, που έχουν κα τα δικ α σ τεί α μ ε τ ά κ λ η τ α γ ι α β α σ α ν ι σ μ ο ύ ς π ο λ ιτώ ν στη ν διάρκεια της δικ τατορία ς. Η σ χ ετικ ή απόφαση του υπουργού Ε θνική ς Α μ ύ ­ νης αναφέρει ότι οι δυο βασανιστές α ξιω μα τικο ί τιμω ρούνται "δ ι ' ασυμβί­ βαστον προς την ιδιότητα του α ξιω μα τικού δια γω γή ν ”» 1. Α υτά τα δύο « ειδ η σ ά ρ ια » α π ο τε λ ο ύ ν χ α ρ α κ τη ρ ισ τικ ή ε π ι τ ο μ ή τη ς ισ το ρ ικ ή ς , ιδ ε ο λ ο γ ικ ή ς κ α ι π ρ α κ τικ ή ς θ ε ώ ρ η σ η ς του π α ρ ε λ θ ό ντο ς και του πα ρ ό ντος-μ α ς α π ό τ η ν κ υ β ερ νη τικ ή πα ρ ά τα ξη κ α ι, μ ά λ ισ τα , α π ό το ν «εθνικώ ς α κ ρ α ιφ νέ σ τερ ο » εκ π ρ ό σ ω π ό -τη ς. Κ α ι σ υ μ π λ η ρ ώ ­ νο ντα ι α π ό ένα τ ρ ίτο - έ ν α α ρ θ ρ ίδ ιο , σ ω σ τό τερ α , του α κ ρ α ιφ νέσ τα το υ δη μ ο σ ιο γρ α φ ικ ο ύ σ κ ύ λ α κ ο ς τ η ς δ ικ α τ ο ρ ία ς . Π ου με τη ν π α σ ίγνω σ τη α να ισ χυ ντία -το υ , ισ χ υ ρ ίζε τα ι ό τι

Ο

1. «Βήμα», 11.2.78.

«ΠΟΤΕ!>:

163

«είναι πλήρ η ς η εθνική και πο λ ιτική αναγνώ ρισις του κινή μα το ς της αντισ τάσ εω ς εις την Ε λλάδα». Δ ικ α ιό τα τα δε, και μ ά λ ισ τα μ ετά το νό μ ο τη ς δ ικ τα το ρ ία ς που α ν α γό ­ ρευσε ορ γά νω σ η ε θ ν ικ ή ς α ν τίσ τα σ η ς τα ... Τ ά γ μ α τ α Α σ φ α λ ε ί α ς - τ ο π ρ ο δ ο τικ ό , χ ιτλ ε ρ ο γ ε ν έ ς εκ ε ίν ο σώ μ α , ό πο υ έδρ εψ ε τις πρ ώ τες δ ά φ νες-του ο μετά ε ικ ο σ α ε τία ν η ρ ω ικ ό ς π ο ρ θ η τ ή ς του ε λ λ η ν ι­ κού λα ού, Π α πα δ όπο υ λο ς... Κ αι το ό ρ γα νο τη ς Χ ούντα ς πρ ο φ ή τευ ε - σ ε α γα σ τή τα ύ τισ η ιδεώ ν και μ α ντεία ς με τον υ πο υ ρ γό τη ς Δ η μ ο κ ρ α τία ς - ό τι α να γν ώ ρ ισ η του ΕΑΜ <«5ev γίνεται και δεν Οα γίνη π ο τ ε'/»2. Ε νώ , α π ό τη ν ά λ λ η - σ α ν α ν τίλ α λ ο σ τη ν «τιμ ω ρ ία » τω ν δυο β α σ α νι­ σ τώ ν α π ’ το ν υ που ρ γό Α μ ύ ν η ς - π ρ ό σ θ ετε, σ το ίδ ιο φ ύ λλο : « Τ ο θέμα της η μ ν η σ τ ί α ς [: τω ν δ ικ τα το ρ ικ ώ ν ε γκ λ η μ ά τω ν και εγκλ η μ α τιώ ν] συ ζιμείτα ι εις όλα τα κόμ μα τα (!). Ε ις τα παρασκήνια αναζητούνται λύσεις (!)... Λ όγοι εθνικοί,πολ.ιτικοί και η θικ ο ί (!) Οα επιβάλουν τ ε λ ικ ό ς την λύσιν-του»... Μ ιά τέτα ρ τη ε ίδ η σ η , τη ν ίδια κ ιό λ α ς μ έρα , ο λ ο κ λ η ρ ώ ν ε ι τη ν ε ιδ υ λ ­ λ ια κ ή εικόν α : «Ο υπουργός Ε θνικής Α μύνης δ ι α φ ώ ν η σ ε και πάλι μ ε απόφαση του Σ τρ α τιω τικο ύ Δ ευτεροβαθμίου Σ υ μ β ο υ λ ί ο υ Κ ρ ί σ ε ω ς, που δ ι κ α ί ω σ ε τους α ξιοψ α τικο ύς [: 9 λ ο χα γ ο ύς] του Α Σ Π Ι Δ Α " και έκρινε ότι πρέπει να αποκατασταθούν. Οι α ξιω μα τικοί α υτο ί είχαν δικα ιω θεί και από το Σ υμβ ούλιο Ε πικ ρα τεία ς...» 3. Ε τσι λ ο ιπ ό ν : Ε θνικ ή Α ντίσ τα σ η δεν ή τα ν το Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ , α λ λά τα Τ ά γμ α τα Α σ φ α λ εία ς... Α π ό β λ η τ ο ι α π ’ το σ τρ α τό είνα ι ο ι δ ι κ α ι ­ ω μ έ ν ο ι α ξ ιω μ α τικ ο ί του « Α Σ Π ΙΔ Α » και ό χ ι οι α μ ετά κ λ η τα κ α τα δ ι­ κα σ μ ένοι θ α σ α ν ι σ τ έ ς... Α μ νη σ τία πρ έπει σ ε κ ε ίν ο υ ς που «θύουν και «α π ο λ λ ύο υ ν» , α λ λά α ιώ νια μ νη σ ι-κ α κ ία . σ ’ ό σ ο υ ς α πώ λ εσα ν» τα πάντα... Α υ τ ό ς ε ίνα ι ο ν ό μ ο ς-το υς κι ο κό σ μ ο ς-το υς... Δ ε ν α γω νιο ύν, β έβ α ια , γ ια τη ν « ισ το ρ ικ ή ν α λ ή θεια » ό σ ο ι σ ε λ η ν ιά ζοντα ι α κόμ α κ α ι σ το ά κο υ σ μ α τη ς λ έξ η ς Α ντίσ τα σ η (με κ ε φ α λ α ίο κι ό χ ι με μ ικ ρ ό ή ψ ευδ έσ τα το Α). Αλλα ε ίν α ι τα δ ια φ α νέ σ τα τα κ ίν η τρ α τ η ς « ε θ νικ ή ς αγανά κτη σ η ς»-τους: Α ν α να γν ω ρ ισ τεί σ α ν ε θνικ ή α ντίσ τα σ η το Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ , κ α τα ρ έει α μ έσ ω ς ο μ ύ θ ο ς ό π ο υ σ τ ή ρ ιξ ε μέγα μ έρ ο ς τη ς υ π ό σ τα σ η ς κα ι τη ς κ υ ρ ια ρ χ ία ς -τ η ς η Δ εξ ιά , 30 χ ρ ό ν ια τώ ρα: ο μ ύθος γ ια τη ν « α νύ πα ρ κτη 2. «ΕΙώθΐρος Κόσμος», 26.2.78. 3. «£ήμα», 26.2.78.

164

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

α ν τίσ τα σ η » κα ι τ η ν « π ρ ο δ ο τικ ή δρ ά σ η » του Ε θνικο ύ Α π ελ ευ θερ ω τι­ κού Κ ινή μ α το ς. Ε νώ , τα υ τό χρ ο να , κινδ υνεύ ει ν ’ α π ο κ α λυ φ θεί α κό μ α π ιο π α νη γ υ ρ ικ ά η α λ ή θ ε ι α γ ια τη ν « α ντισ τα σ ια κ ή » δ ρ ά σ η ά λ λω ν, « ε θνικο φ ρ όνω ν» (και α να γν ω ρ ισ μ ένω ν), ο ρ γα νώ σ εω ν - κ α ι ατόμ ω ν... Ο κ ίν δ υ ν ο ς α υ τό ς, ω σ τό σ ο , θα ή τα ν σ χ ε δ ό ν α μ ελ η τέ ο ς, α ν ε ν το π ιζό ­ τα ν σ τη ν «α π ό μ α κ ρ η » , ισ τ ο ρ ικ ή , π ε ρ ίο δ ο τη ς Κ α το χή ς . Α να γνω ρ ίζ ο ν­ τα ς, ό μ ω ς,κ α ι τιμ ώ ντα ς τη ν π ρ α γ μ α τ ι κ ή Α ν τίσ τα σ η , το κ ρ ά το ς (τη ς Δ εξιά ς) θα πά ίαινε π ο λ λ α π λ ή « ζη μ ία κα ι α θα ρ ία » : Α ) Θ α δ ι κ α ί ω ν ε τη ν α ν τίπ α λ ή -το υ , π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ή π α ρ ά ­ τ α ξ η , που σ τε λ έχ ω σ ε τη ν ε α μική Α ντίσ τα σ η ... τη ν πα ρ ά τα ξ η , ίσαίσ α ,π ο υ η Δ εξιά , 30 χ ρ ό ν ια τώ ρα , τ η ν συ κ ο φ α ντο ύ σ ε κ α ι τ η ν σ υ κ ο ­ φ α ντεί σ α ν « π ρ ο δ ο τικ ή » και « συ νο δ ο ιπ ό ρ ο » . Κ αι α υ τ έ ς , ίσ α -ίσ α ,τις σ υ κ ο φ α ντίε ς α νε μ ίζο ντα ς, μ π ό ρ εσ ε ν ’ α π ο σ π ά σ ει τη ν υ π ο σ τή ρ ιξ η των «έ ξ ω» κα ι να ε π ιβ ά λ ε ι τη ν κ υ ρ ια ρ χ ία -τη ς σ το υ ς τρ ο μ ο κ ρ α τη μ έ νο υ ς «έ σ ω»... Β) Θ α δ ικ α ίω νε κα ι κ ά θ ε α ν τ ί σ τ α σ η σ ε κα θ εσ τώ τα α ν τι­ λ α ϊκ ά κα ι τυ ρ α ννικ ά , ξ εν ικ ά ή ξ εν ο κ ίν η τα , « π ο λ ιτικ ά » ή σ τρ α τιω τ ι­ κά ... Κ α θεσ τώ τα , όμ ω ς, που ε ίτε σ τά θ η κ α ν γε ννή μ α τα - θρ έμ μ α τα τη ς Δ εξ ιά ς (4η Α υγ ούσ το υ, Α π ρ ιλ ια ν ή δ ικ τα το ρ ία ), ε ίτε τ η ν α γκ ά λ ια σ α ν σ α ν ά μ εσ η σ υ νε ρ γ ά τιδ α κα ι σ ύ νερ γ ό ( κ α το χ ικ ό ς κα ι δ ικ τα το ρ ικ ό ς δοσ ιλ ο γ ισ μ ό ς ), είτε δ ια τή ρ η σ α ν π α ρ α π λ α ν η τικ έ ς σ χ έ σ ε ις μ α ζί-τη ς (με τη μ ο ρ ο ή «σ υ νο μ ιλ ιώ ν» , « γεφυρώ ν» κα ι ά λ λω ν κ α λ λ ω π ισ τικ ώ ν έρ γω ν)... Γ) Θ α δ υ σ χ έ ρ α ιν ε τ η ν α π α λ λ α γ ή (κα ι, ο π ω σ δ ή π ο τε , τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή ε π ι β ί ω σ η ) τω ν πρ ω τερ γα τώ ν κ α ι σ υ νερ γ α τώ ν κάθε σ α ­ τρ α π ισ μ ο ύ , β α σ α νισ μ ο ύ , δ ο σ ιλ ο γ ισ μ ο ύ κ λ π ... που, ό λ α αυτά τα χ ρ ό ­ νια , είτε στεφ α νώ νο ντα ν α π ’ τη Δ ε ξ ιά για τ η ν « εθνική » δρ ά σ η -το υ ς και τρ ο μ ο κ ρ α το ύ σ α ν και δ ίκ α ζ α ν ε κ ε ί ν ο ι το υ ς α γω νισ τές, είτε (σ τη χ ε ιρ ό τε ρ η γ ι ' α υ το ύς κα ι σ π α ν ιό τε ρ η πε ρ ίπ τω σ η ) κ ο λ ά ζο ντα ν με π ο ιν έ ς πο υ σ υ νή θω ς α π ο τε λ ο ύ σ α ν δ ια σ υ ρ μ ό κά θ ε π ο ιν ικ ο ύ , η θικο ύ και π ο λ ιτικ ο ύ κ ο λ α σ μ ού ... Δ) Θ ’ α ν α κ ινο ύ σ ε το θέμ α τη ς σ τ ε λ έ χ ω σ η ς τ ο υ κ ρ α τ ι κ ο ύ μ η χ α ν ι σ μ ο ύ ... που, τ έ σ σ ε ρ ις δ εκ α ετίες τώ ρα , α π ο τε λ εί « πα ρ ά ­ δ εισ ο όπο υ ρ έει μ έλ ι κ α ι γά λ α » γ ια το υ ς κάθε φ υ ρ ά μ ατο ς θ υ σ σ ο δ ό μ ο υς κα ι ο ικ ο δ ό μ ο υ ς α ν τιλ α ϊκ ώ ν σ υ νω μ ο σ ιώ ν κ α ι κ α θ εστώ τω ν, ενώ μένει « α π ρ ο σ π έλ α σ τη Χ ανα ά ν» για το υ ς « ά φ ρ ο νες» π ο υ α ν τιτά χ θ η κ α ν σ τη ν ό π ο ια τυ ρ α ννία κα ι α ρ ν ή θ η κ α ν τη ν ό π ο ια εθελο δ ο υ λεία ... Μ ’ ένα λ ό γο : η α να γν ώ ρ ισ η τ η ς α λ η θ ιν ή ς Α ντίσ τα σ η ς θα κ λ ό ­ ν ι ζ ε σ υ θ έ μ ε λ α τη μ υ θο λ ο γία και τη ν «ιδ>εολογία» τ η ς Δ εξιά ς, θα τη ν α π ο γ ύ μ ν ω ν ε α π ό π λ ή θ ο ς (έω λα) « ε π ιχε ιρ ή μ α τά » -τ η ς κα ι θ ’ α π ε ι λ ο ύ σ ε τ η ν ί δ ι α τ η δ ο μ ή τ ο υ κ ρ ά τ ο υ ς - τ η ς , που θ εμ ελ ιώ θ η κε ισ το ρ ικ ά κα ι π ρ α κ τικ ά σ τη ν πρ ο β ο λ ή του δ ο σ ι λ ο γ ι σ μ ο ύ σ α ν π α τ ρ ι ω τ ι σ μ ο ύ και τ ης θ υ σ ί α ς σ α ν π ρ ο δ ο ­ σίας.

«ΠΟΤΕ!»

165

[Κ ι α ς μ η ν ξεχ νά μ ε: τη ν τε ρ ά σ τια συ μ β ο λ ή τη ς Α ν τίσ τα σ η ς σ το ν α π ελ ευ θερ ω τικ ό κα ι σ υ μ μ α χ ικ ό ν α γώ να , δεν τη ν μ ειώ νει και δ εν τη ν α να ιρ ε ί ού τε το τρ α γ ικ ό «λά θο ς» του Δ εκέμ β ρη 1944, ο ύ τε ο τρ α γικ ά εγ κ λ η μ α τικ ό ς εμ φ ύλ ιο ς π ό λ ε μ ο ς του 1946-49. Η σ κ ό π ιμ η σ ύ γ χ ισ η που επ ε ιχ ειρ εί σ υ σ τη μ α τικ ά η Δ εξιά - β ο η θ η μ έ ν η , φ υ σ ικ ά , κι α π ’ τ ις τερ α ­ τώ δ εις « α σ το χ ίε ς» τ η ς τό τε η γε σ ία ς τη ς Α κρ α ς Α ρ ισ τ ε ρ ό ς - δ εν μ πο­ ρ ούν ν ’ α λ λ ο ιώ σ ο υ ν ο ύτε το χ α ρ α κ τή ρ α , ο ύτε τ ή ν π ελ ώ ρ ια σ η μ α σ ία τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς Α ντίσ τα σ η ς]. Α Μ Ε Τ Ρ Η Τ Ε Σ ε ίν α ι, β έβ α ια , ο ι μ α ρ τυρ ίες και τα ντο κ ο υμ έντα που δια ψ εύδου ν του ς ισ χ υ ρ ισ μ ο ύ ς τ η ς Δ ε ξ ιά ς γ ια τ η ν « α ντίσ τα σ η » κ α ι τη ν Α ντίσ τα σ η . Ιδια ίτε ρ η σ η μ α σ ία έχ ο υ ν , φ υ σ ικ ά , ο ι μ α ρ τυρ ίες α π ’ τη ν πλ ευρ ά τω ν « α ξονικ ώ ν» π ο λ έμ ιω ν. Κ αι μ ερ ικ ές τέ το ιε ς , σ η μ α ντικ έ ς, έφ ερ ε τελ ευ τα ία σ το φ ω ς ο Β ά σο ς Μ α θ ιό π ο υ λ ο ς, α να δ ιφ ώ ντα ς τα ε π ί­ σ η μ α γε ρ μ α νικ ά α ρ χ ε ία 4. Ε κεί κ α τα ρ α κώ νο ντα ι, ά λ λ η μ ια φ ο ρ ά , τα φ λ η να φ ή μ α τα τη ς Δ ε ξ ιά ς τ ό σ ο γ ια τ η ν «α δράνεια » του Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ α πένα ντι σ το ν κα τα κ τη τή , ό σ ο κα ι γ ια τη « δ ρ ά σ η » ά λ λω ν, ευνοου μ ένω ν-τη ς, ο ρ γα νώ σ εω ν κ α ι ομ άδω ν. Ο ι 14 ε κ θ έ σ ε ις τω ν Γ ερ μ α νώ ν σ τρ α τιω τικ ώ ν α ρ μ ό διω ν πο υ δ η μ ο σ ι­ εύονται σ ’ α υ τό το β ιβ λ ίο κ α ι που α να φ έρ ο ντα ι σ τ η ν π ε ρ ίο δ ο α π ό το ν Α π ρ ίλ η του 1943 ώ ς το ν Α ύ γ ο υ σ το 1944, μ ιλ ά νε ο λ ο έν α για «αδιάκοπες επιθέσεις (τω ν α ντα ρ τώ ν) εναντίον κυρίω ν ο δικώ ν και σιδη ­ ροδρομικώ ν αρτηριώ ν... εντυπω σιακά σα μ πο τά ζ... ανατινάξεις δρόμω ν, σ ι­ δηροτροχιώ ν... και αμα ξο σ το ιχιώ ν μ ε πολεμοφόδια... επιθέσεις κα τά εμ­ προσθοφυλακώ ν και φα λά γγω ν σ ε πορεία... που δημιουργούν κινδύνους για τον ανεφοδιασμό τω ν δυνάμεώ ν-μας σ τ η νότιο Ε λλά δα και για τις μεταφο­ ρές και μετα κ ινή σ εις τω ν στρα τευμ ά τω ν-μα ς» (σελ. 383 - 519). Τ ο Μ άη του 1944, μ ά λ ισ τα , ο ι Γ ερ μ α νο ί ο μ ο λ ο γο ύ ν πω ς «η κατάστασ η στη ν Π ελοπόννησο έγινε τόσο σοβαρή από πολυάριθμες πράξεις σα μ ποτά ζ εναντίον μεταφ ορώ ν-μας και από επιθέσεις εναντίον στρα τη γικώ ν θέσεω ν και εμπροσΟοφυλακώ ν-μας, ώ σ τε απέβη αναγκαίο να χα ρ α κτηρ ισθ εί ολόκληρ η η π εριο χή -τη ς σαν "πεδίο επιχειρή σεω ν"» (σελ. 439). Κ α ι δυο μ ή νες α ρ γό τε ρ α , πα ρ α δ έχ ο ντα ι πω ς «οι δυνάμεις-μας... δεν επαρκούν για α πο τελεσ μα τική α ντιμ ετώ π ιση ή ε κ μηδένιση τω ν αντά ρ τικ ω ν μονάδω ν» (σ ελ . 512). Μ ή πω ς όμ ω ς δ ε ν ή τα ν ε α μ ικ έ ς α υ τές ο ι α ν τά ρ τικ ε ς μ ο νά δ ες που τό σ ο « τα λ α ιπ ω ρ ού σ α ν» το υ ς κ α τα κ τη τές; Ο ι ίδ ιο ι ο ι Γ ερ μ α νο ί α πα ν­ τού ν - κ α ι μ ά λ ισ τα γ ια τη σ π ο υ δ α ιό τε ρ η , μ ετά το Ε Α Μ -Ε Λ Α Σ , ο ρ γά ­ νω ση : 4. Η Ελληνική αντίσταση (1941-1944) και οι "Σύμμαχοι". ό*ως καταξιώνεται anό τα CT1σημα yepμάνικά αρχα'α. Αθήνα, Πακαζήσης, 1977.

166

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

« Σ υ ν ε ρ γ α σ ί α του Ε Δ Ε Σ Α θηνώ ν μ ε τις γερμανικές υ πηρεσίες...» (31.3.1944, σ ε λ . 457)... «Ο Ζ έρβ α ς προτιμά να μη ν στα θή εμπόδιο στα γερμανικά σ τρατεύμ α τα , ο ύτε να επιτεθή εναντίον-τους» (1.5.44, σελ. 477)... «Ο ι δυνάμεις του Ε Δ Ε Σ ... εξακολουθούν να τηρούν ο υ δ έ τ ε ρ η στάσ η έναντι τω ν γερμανικώ ν δυνάμεω ν» (25.5.44, σ ελ . 481). Ω σ που - τ ο ν Α ύγ ο υσ το το υ 1944,μ ό λ ις , ενά μ ισ η μ ή να π ρ ιν α π ’ τη ν α π ε λ ευ θ έ ρ ω σ η - δ ια π ισ τώ νε τα ι α λ λ α γ ή τα κ τικ ή ς: «Οι σύμμαχοι πέτυχα ν να πείσουν το ν Ζ έρβ α να ε γκα τα λ είπ ει την μέχρι σήμερα ουδέτερη στά σ η -του έναντι τω ν Γ ερμανώ ν» (28.8.44, σελ . 515 κα ι 525). Ο σ ο για τις ά λ λ ε ς , μ ικ ρ ό τερ ε ς, ο ρ γα νώ σ ε ις κ λ π ., ο ι γε ρ μ α νικ ές π λ η ρ ο φ ο ρ ίε ς ε ίν α ι, κι εδώ , δ ια φ ω τισ τικ ές: «Μ ας έγιναν π ροτά σ εις από μέρους εθνικώ ν ομάδω ν αντα ρτώ ν και μ ι­ κρότερω ν μ η οργανω μένω ν για κοινή σ υ ν ε ρ γ α σ ί α εναντίον του κ ο μ ­ μουνισμού ή και για σύναψη ανακω χής μ ε τις δικές-μ α ς δυνάμεις» (15.11.43, σ ελ . 412)... «Μ έλη σοβαρώ ν εθνικισ τικ ώ ν κύ κ λω ν πλησία σα ν πρόσφατα τις γερμα­ νικές δυνάμεις και ζη το ύν σ υ ν ε ρ γ α σ ί α μα ζί-το υς, μ ε τη βεβαιότητα ότι μ ε τις παρούσες συνθή κες μόνο η γερμανική κα το χικ ή δύναμη είναι σ ε θέση ν' α ν τιμ ετω πίσ ει το ν κ ο μ μο υνισ τικ ό κίνδυνο » (18.1.44, σ ε λ . 425)... «... αυξανόμενη έφεση τω ν ε λλη νικ ώ ν εθνικισ τικ ώ ν κύ κ λω ν να υπο στη ­ ρίξουν θετικά το Γ ζρμανικό Σ τρ α τό σ το ν αγώ να-του εναντίον του μ πο λσεβ ικισμού» (31.3.44, σ ελ . 456). Κ α ι σ α ν κα τα κ λ ε ίδ α κ α ι κ ο ρ ω νίδα : «Ο I. Ρ ά λλη ς, αφού ανέλαβε τα πρω θυπουργικά-του κα θήκοντα ( δ ι ο ρ ι ­ σ μ έ νο ς α π ’ το υ ς Γ ερ μ α νο ύς), έσπευσε να παρακαλέσει τον (Γ ερ μ α νό ) Α νώ τα το Σ τρ α τιω τικ ό Δ ιο ικ ητή Ν ο τιο α να το λικ ής Ε υρώ πης, ν α ε ξ ο ν ­ τώ σ ει τ ις ε λ λ η ν ικ έ ς α ν τ α ρ τ ικ έ ς μ ο ν ά δ ε ς ό λ ω ν τω ν α π ο χ ρ ώ σ ε ω ν » (9.3.43, σ ε λ . 390). Α υ τ ή ν α κ ρ ιβ ώ ς τ η ν ε ξό ντω σ η τη ς Α ν τίσ τα σ η ς π ρ ο σ π ά θ η σ α ν να π ε τύ χο υ ν ο « κ ο υ ίσ λ ιγκ » Ρ ά λ λ η ς κ α ι ο ι Γ ερ μ α νο ί, ιδρ ύ ο ντα ς τα Τ ά ­ γμ α τα Α σ φ α λ εία ς. Κ α ι α υ τ ά τα δ ο σ ιλ ο γ ικ ά Τ ά γμ α τα α να γο ρ ε ύ τη κ α ν α π ’ τη ν α π ρ ιλ ια ν ή χ ο υ ν το κ ρ α τία « εθνικ ή α ντίσ τα σ η » κ α ι ε ξα κ ο λ ο υ ­ θού ν ν ’ α να γν ω ρ ίζο ντα ι σ α ν το ια ύ τη α π ό τη ν « εθνικ ό φ ρ ο να δ η μ ο κ ρ α ­ τία»!... Ο σ ο γ ια το <«5εν Οα αναγνω ρίσουμε πο τέ το Ε Α Μ » , ο κ. Α θέρ ω φ κ α ι ο ι μ ετ’ α υτού π ρ ο φ ή τε ς θα έ π ρ επε να θυ μ ο ύντα ι ό τι το « ποτέ», ό πω ς κ α ι το «α ν», π ο λ λ έ ς φ ο ρ έ ς σ π ά ρ θ η κ α ν, α λ λ ά σ π α ν ιό τα τα φύτρ ω σα ν... [5.3.1978]

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ «Λ/ ελειΜερία είναι πάντα η ελευθερία εκείνου που σκέφτεται διαφορετικά» ROSA LUXEMBURG, Η Ροπικη επανάσταση (1918) ΙΠΟΤΑ δεν είναι πιο εύκολο, για ορισμένους «δημοκράτες» ή «σοσιαλιστές», απ' τον... αναθεματισμό εκείνων που τολμούν να διαφωνούν μαζί-τους. Καί τίποτα δεν είναι πιο δύσκολο απ’ το διά­ λογο με τέτοιας νοοτροπίας και μεθοδολογίας «διαλεκτικούς». Πολύ ενοχλήθηκε ανώνυμος συντάκτης του «Ριζοσπάστη» απ’ το άρθρο «Τέχνι:; και κράτος»', όπου ιστορούσαμε τις εμπειρίες του Bertolt Brecht στη Λαϊκή Γερμανική Δημοκρατία και τις απόψεις-του για τη θέση του διανοούμενου και του καλλιτέχνη στα σοσιαλιστικά καθε­ στώτα. Αποτέλεσμα αυτής της ενόχλησης, ένα δίστηλο σ χόλιο2 -τόσο τυπικό στην «επιχειρηματολογία»-του, όσο και τερπνό στην απιθανολογία-του.

Τ

Δ Ε Ν αξίζει, φυσικά, τον κόπο να συζητήσουμε τη μ ο ν ο π ώ λ η σ η της «προοδευτικότητας» και της σφραγίδας του «προοδευτικού», που μαρτυράει το κείμενο αυτό -και πολλά άλλα... Δεν αξίζει να συζητήσουμε τον ισχυρισμό πως, απ’ όλο το πολύ­ μορφο έργο του Brecht, διαλέξαμε την τελευταία, ανατολικογερμανική, περίοδό-του, μόνο και μόνο για να... δ ι α σ ύ ρ ο υ μ ε τη Λαϊκή Γερ­ μανική Δημοκρατία... (Οπως σημειώναμε και στο άρθρο εκείνο, τόσο οι αισθητικές θεωρίες του Brecht, όσο και οι πολιτικές θέσεις-του απέ­ ναντι στο χιτλερισμό, το ρατσισμό, τον καπιταλισμό κλπ. είναι πασί­ γνωστες, και η επανάληψή-τους 0’ αποτελούσε περιττό μηρυκασμό. Αντίθετα, πολύ λίγο έχουν μνημονευθεί οι απόψεις-του της τελευταίας εκείνης φάσης της ζωής-του, που παρουσιάζουν πολλαπλό και επί­ καιρο ενδιαφέρον... Κι ακόμα: ένα άτομο, ένα καθεστώς κλπ. δεν το 1. Βλ. mo κάνω or,λ. IS] cn 2. «Ριζοοκάστης», 26.2.78.

168

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«διαθάλλει» η π ε ρ ι γ ρ α φ ή της πολιτείας-του, αλλά η π ο λ ι τ ι κ ή - τ ο υ η ί δ ι α -αν, φυσικά, είναι διαβλητή...) Δεν αξίζει, τέλος, να συζητήσουμε τον εξωφρενισμό πως ο υπογράφων... «μετέχει σε π ο λ ε μ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α » (sic) που στρέφεται «τον τε/χυταίο καιρό» ενάντια στη Λαϊκή Γερμανική Δημοκρατία... (Νομίζαμε πως είχε και η φαιδρολογία τα όριά-της. Αλλά φευ!...). Χαρακτηριστικός, όμως. της νοοτροπίας αυτής είναι ο άλλος αφορισμός: "Δεν διαφέρουν από τους καθαρά και ξάστερα αντιδραστικούς» όσοι «αυτοπροσδιορίζονται (sic) ο ς προοδευτικοί δημοκρατικοί διανοούμενοι», αλλά κάνουν το θανάσιμο αμάρτημα να κ ρ ί ν ο υ ν τα σοσιαλιστικά καθεστώτα... Καθ' υποτροπήν, λοιπόν, αμαρτωλοί, θα τολμήσουμε να εγκύψουμε στο «αξίωμα» τούτο -γιατί το θέμα ξεπερνάει κατά πολύ τα πλαίσια μιας απλής φιλολογικο - πολιτικής «διένεξης». Τ η ν προοδευτικότητα και τη δημοκρατικότητα καθενός δεν τη στοιχειοθετεί κανένα άνωθεν χρίσμα και κανένας έσωθεν «αυτοπροσδιορισμός». Τις στοιχειοθετούν ο ι π ρ ά ξ ε ι ς - τ ο υ , κ α ι μόνες. Κι ένα απ' τα πιο καθοριστικά στοιχεία της δημοκρατικότητας και της προοδευτικότητας είναι η α ν τ ο χ ή σ τ η ν α λ ή θ ε ι α κ α ι σ τ η ν κ ρ ι τ ι κ ή . Ο ίδιος ο Λένιν, άλλωστε, έλεγε, στις πιο κρίσιμες ώρες της επανάστασης (26.11.1917): «Η κριτική είναι χ ρ έ ο ς κάθε επαναστάτη, και οι επίτροποι του λαού δεν θεωρούν τους εαυτούς-τους αλάθητοι>ς». Κι ένα χρόνο αργότερα, η Rosa Luxemburg έγραφε, απ’ τη φυλα­ κή, στην περιλάλητη Ρούσικη επανάστασή-της, όπου έκρινε οξύτατα (και προφητικά) την πολιτεία του Λένιν και του Τρότσκυ: «Η κριτική με/χτη της επανάστασης σ ' ό/χς τις όψεις-της, είναι το κα­ λύτερο μέσο για να διαπαιδαγωγηΟεί η εργατική τάξη, τόσο η γερμανική όσο και η διεθνής, ο'χττε ν' ανταποκριΟεί στο έργο που της επιβάλλει η σημερινή κατάσταση». Την κριτική θεώρηση της Ιστορίας, της κοινωνίας (και του θε­ άτρου), και την κριτική στάση του θεατή, έκανε κι ο Brecht θεμέλιο της θεωρίας και της πρακτικής-του. Μιλούσε αδιάκοπα για «θέατρο της επιστημονικής εποχής» και δεν έπαυε να θυμίζει πως ακρογωνιαίος λίθος της Επιστήμης είναι η κ ρ ι τ ι κ ή α μ φ ι β ο λ ί α . Και τέλειωνε το ποίημα που έχει ακριβώς τον τίτλο «Εγκώμιο στην αμφιβολία», με τούτα τα λόγια: «Εσύ, που είσαι αρχηγός, μην ξεχνάς πως έγινες ό,τι είσαι, επειδή είχες αμφιβά/xi γι' άλλους αρχηγούς! Ασε λοιπόν αυτούς που οδηγείς ν’ αμφιβάλλουνε κι εκείνοι!»3. 3. Μεταφρ. Μ. ΠλωρΙτη, θεμέλιο, 1978, σελ. 62.

Ο ΦΟΒΟΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ

169

Α υ τ ή ν , ωστόσο, την αμφιβολία και την κριτική δ ε ν την αντέχουν και δ ε ν την ανέχονται όσοι «αυτοπροσδιορίζονται» (και αυτοδιορίζονται) «αλάθητοι». Χρειάζεται τάχα να ξαναπούμε εκείνο που μακρτ τατη πείρα μας έχει όλους μάθει: πως αυτός ο φ ό β ο ς τ η ς κ ρ ι τ , κ ή ζ όχι μόνο μαρτυράει α δ υ ν α μ ί α κ ι α ν α σ φ ά λ ε ι α , αλλά και οδηγεί στην α σ τ υ ν ό μ ε υ σ η τ ο υ λ ό γ ο υ κ α ι τ η ς σ κ έ ψ η ς ; Τέτοιαν αστυνόμευση δεν ανέχτηκε ποτέ ο Brecht, τόσο στον πνευ­ ματικό και καλλιτεχνικό χώρο, όσο και στον πολιτικό βίο γενικότερα. Δείγμα της ασυμβίβαστης αποστροφής-του, και το σαρδονικό ποίημα «// /Μση», που έγραψε μετά τη λαϊκή εξέγερση της 17.6.1953 κατά της κυβέρνησης της Λαϊκής Γερμανικής Δημοκρατίας: «Υστερ' απ’ την εξέγερση της 17 του Ιούνη. ο γραμματέας της Ενωσης Λογοτεχνών έβαλε και μοιράσανε στη λεωφόρο Στάλιν προκηρύξεις που λέγανε πως ο λαός έχασε την εμπιστοσύνη της κυβέρνησης. και δεν μπορεί να την ξανακερδίσει παρά μονάχα με διπλή προσπάθεια. Δε θά ταν τότε πιο απλό, η κυβέρνηση να διαλύσει το λαό και να εκλέξει έναν άλλον;»*.

Το ΑΚΟΜΑ

πιο χαρακτηριστικό, όμως, είναι τούτο: Λέει ο σχολι­ αστής του «Ριζοσπάστη» πως ο υπογράφων «κάνοντας παραχωρήσεις στον αντικομμουνισμό δεν π α ρ α μ ο ρ φ ώ ­ ν ε ι μόνο το Μπρέχτ, αλλά και τον εαυτό-του»... Μόνο που ο ευσυνείδητος «κήνσωρ» δεν φέρνει ο ύ τ ε μ ι α ν από­ δειξη αυτής της διπλής «παραμόρφωσης»... δεν διαψεύδει, δεν ανασκευάζει, δεν αμφισβητεί καν, ο ύ τ ε ι ώ τ α ε ν από τα «επεισόδια» που ιστορήσαμε ή από τα γραφτά του Brecht που παραθέσαμε. Πώς να τ" αμφισβητήσει, άλλωστε, αφού είναι απόλυτα β ε β α ι ω μ έ ν α , γνήσια, αναμφισ βήτητα; Αλλά τότε, τί γίνεται το δίστηλο «ικρίο» περί χρησιμοποίησης του Brecht σαν «προσχήματος» για την «αντικομμουνιστική επίθεση εναντίον της Λαϊκής Γερμανικής Δημοκρατίας», περί «φανατικής έχθρας κατά των σοσιαλιστικών καθεστώτος» και άλλα ιλαρά παρόμοια; Αφού παρα­ μόρφωση δ ε ν υπάρχει, π ο ι ο ς δ ι α σ ύ ρ ε ι τ η Λ.Γ.Δ.; Αλλά α υ τ ό α κ ρ ι β ώ ς ενοχλεί σφόδρα τους «αφοριστές»: τα γ ε γ ο ν ό τ α , που είναι πάντα « σ κ λ η ρ ά » όταν είναι α δ ι ά ψ ε υ σ τ α . Εφ’ ω και καταφεύγουν σε αναπόδεικτους ισχυρισμούς και σε αναπότρεπτους εξωφρενισμούς. 4. O.K.. σ*Χ. ΙΟΐ.

170

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΚΑΤΑ Φ ΕΥ ΓΟ Υ Ν , όμως, και σε κάτι άλλο: Κραδαίνοντας τον κ ί ν δ υ ν ο του φασισμού, του ιμπεριαλισμού, του πολέμου κλπ., προσπαθούν να επιβάλουν τη σ ι ω π ή γύρω σε όσα αντισοσιαλιστικά γίνονται στα σοσιαλιστικά καθεστώτα: «Χρέος ό/Μν-μας είναι να μη μας διαφεύγει πως οι μόνοι κίνδυνοι που απειλούν και την ειρήνη και την ελευθερία και την ανεξαρτησία του πνεύμα­ τος.προέρχονται από τη μεριά των ιμπεριαλιστικών και όχι των σοσιαλι­ στικών κρατών». Η μέθοδος δεν είναι διόλου πρωτότυπη: με το φόβητρο και το «άλ­ λοθι» μιάς απειλουμένης απ’ αλλού επίθεσης, κρύβουμε τα «οικεία κακά». Για να μη «βλάψουμε το μαχόμενο σοσιαλισμό», σκεπάζουμε τις παραποιήσεις που τον υπονομεύουν α π ό μ έ σ α . Και εξασφαλί­ ζουμε έτσι το απαραβίαστο των «ιερών και οσίων» -χαραχτηρίζοντας κάθε αμφισβήτησή-τους... «έγκλημα καθοσιώσεως»... Αλλά η από­ κρυψη οδηγεί άσφαλτα στη στρέβλωση, κι αυτή πάλι σε αδιέξοδα και σε παγίδες, που είναι πάντα πηγές αμέτρητων συμφορών... Θα επιτραπεί, λοιπόν, σε μας τους «βέβηλους» να θυμίσουμε άλλον ένα λόγο του Λένιν: «Ας μην ξεγελάμε τους εαυτούς-μας. Ας έχουμε το κουράγιο να κοιτά­ ξουμε καταπρόσωπο την πικρή αλήθεια, χωρίς φτιασίδια»... [.12.3.1978]

Η «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ» Δείγματα απ’ την Ιταλία, παραδείγματα για μας ΑΝΕΛΕΗΤΗ λογική των πραγμάτων δεν μπορούσε παρά να οδηγήσει ε κ ε ί : στην απειλή εμφύλιου πολέμου μετά την απαγωγή του Aldo More, και στην απειλή κατάλυσης των δημοκρατι­ κών θεσμών... Δέκα χρόνια τώρα, η Ιταλία έχει γίνει πολυαίματο πεδίο μάχης και πολύπαθο «πειραματόζωο» των εξτρεμιστών και τρομοκρα­ τών της Ακροδεξιάς και της Ακροαριστερός, που -συνειδητά οι πρώ­ τοι, ασυνείδητα οι δεύτεροι- υπηρετούν άλλους άλλων σκοπούς. Και τώρα... πάει να «καρποφορήσει το στάχι του ολέθρου»...

Η

Δ ε Ν είναι, θέβαια, τυχαίο πως οι δυό ευρωπαϊκές χώρες που περισ­ σότερο δοκιμάζονται απ’ την έξαρση της 6ίας και της αντιθίας -η Ιταλία κι η Γερμανία- πέρασαν κ ι ο ι δ υ ό απ’ τα καυδιανά δίκρανα του φ α σ ι σ μ ο ύ και του ν α τ σ ι σ μ ο ύ . Τα καθεστώτα της αυταρ­ χίας και της ανομίας αφήνουν πάντα βαθιές πληγές στο σώμα των κρατών και στο νου των πολιτών - προπάντων όταν το ξερίζωμά-τους (η λεγάμενη «κάθαρση») είναι τόσο λειψό και παραπλανητικό όπως στις χώρες αυτές, και στη δ ι κ ή - μ α ς . . . Και πρώτα - πρώτα: η επιβολή κι επιβίωση, για λίγα ή πολλά χρό­ νια, ενός έκνομου και τρομοκρατικού καθεστώτος ε θ ί ζ ε ι και α σ κ ε ί στην α ν ο μ ί α και στη β ί α όχι μόνο τους «δράστες» του καθεστώτος,αλλά και τα θύματά-του. Ακόμα και μετά την κατάρευσήτου, οι πρώτοι δεν «διανοούνταυ> πια (και δεν έχουν) άλλον τρόπο πολιτικής συμπεριφοράς, άλλο μέσο κατάκτησης και διατήρησης της εξουσίας, παρά τη βία και την ανομία. Ενώ οι δεύτεροι δύσκολα λυ­ τρώνονται απ’ τη μακροχρόνια καλλιεργημένη πεποίθηση πως το κράτος είναι ο υπ’ αριθ. 1 εχθρός -εχθρός έκνομος κι εγκληματικόςπου μονο με την παρανομία και τη βία μπορεί να καταπολεμηθεί και να καταλυθεί. Επειτα: τα πολλαπλά σ υ μ φ έ ρ ο ν τ α , ιθαγενή και αλλογενή,που είχε δημιουργήσω ή καλλιεργήσει το τυραννικό καθεστώς με την

172

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

απύθμενη φαυλότητα και την ακόρεστη απληστία-του, λαχταρούν, φυσικά! την α ν α θ ί ω σ ή - τ ο υ και κινούν πάντα λίθον για να υπο­ νομεύσουν το δημοκρατικό διάδοχό-του. Και στην πατριωτική-τους προσπάθεια, βρίσκουν πολύτιμους σ υ μ μ ά χ ο υ ς και β ο η θ ο ύ ς πλήθος μεγάτιμους μανδαρίνους του κρατικού μηχανισμού, ένστολους και άστολους, που είχαν μεγαλουργήσει τον καιρό του λαμπρού καθε­ στώτος και που τους άφησε ανέγγιχτους ο δημοκρατικός διάδοχόςτου, μέσα στην αγγελική «αφέλειά»-του -που είναι, συχνότατα, κου­ τοπόνηρη ιδιοτέλεια... Δείγμα τραγικό, η μεταπολεμική Ιταλία (αλλά μ ό ν ο η Ιταλία;).

Η

«ΡΟΥΤΙΝΑ» (πια) των βομβών, των απαγωγών, των δολοφονιών, των συνωμοσιών που συγκλονίζουν την Ιταλία, κορυφώνεται κάθε τόσο με «εξάρσεις λουτρών αίματος» -όπω ς οι πολύνεκρες εκρήξεις της πλατείας Fontana του Μιλάνου (Δεκέμβρης 1969) και του τραίνου • Italicus» (Ιούλιος 1974)—ή με αποκαλύψεις για πολυπλόκαμες κι αιμοβόρες συνωμοσίες -όπως η απόπειρα πραξικοπήματος του «μαύρου πρίγκιπα» Borghese (1970) και η σκευωρία «Ρόδα των Ανέμων» (sic) με τις 1.200 προγραφές, που θύμιζαν την ευγενέστερη ρωμαϊκή παράδο­ ση... Ακόμα πιο χαρακτηριστικές, όμως, είναι οι δ ι α σ υ ν δ έ σ ε ι ς των «εθνικοφρόνων» δραστών («Νέα Τάξη», «Μαύρη Τάξη» και Σία), που έρχονται κάθε τόσο στο φως. Διασυνδέσεις, όπου συναντιώνται αγα­ στά τα δυό κοινωνικά άκρα: ο υ π ό κ ο σ μ ο ς του κοινού εγκλήματος κι ο « υ π έ ρ κ ο σ μ ο ς » του υγιώς φρονούντος κοινωνικού, πολιτι­ κού, οικονομικού και κρατικού κατεστημένου. Ελεγε, λόγου χάρη, πέρσι ο Διευθυντής της Υπηρεσίας Ασφαλείας του υπουργείου Εσωτερικών: «Κατέχουμε πια τις αποδείξεις για το σύνδεσμο ανάμεσα στο κ ο ι ν ό έ γ κ λ η μ α και τους ν ε ο φ α σ ί σ τ ε ς τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ ε ς » . Κι ένας απ’ τους μαφιόζους κατηγορουμένους για τέσσερις απαγω­ γές, ομολογούσε στη δίκη-του, τον Οκτώθρη 1977: «Τα λ ύ τ ρ α από τις απαγωγές θα τα χρησιμοποιούσαμε για να χρημα­ τοδοτήσουμε το νεοφασιστικό κίνημα». Τήν ίδια ώρα, θαρραλέοι δικαστικοί, όπως ο ανακριτής Peri, διαπί­ στωναν πως «τό κέντρο του ανατρεπτικού δικτύου λειτουργούσε σε (πολιτικά και κρα­ τικά) επίπεδα " α ν ώ τ ε ρ α κ ά θ ε υ π ο ψ ί α ς " '» . Ακόμα πιο ρητό κι ανατριχιαστικό ήταν ένα βούλευμα που εκδόθηκε τον Αύγουστο του 1976: «Οι ανατρεπτικές δυνάμεις που ευθύνονται για τις τρομοκρατικές ενέρ­ γειες του 1969, βρίσκονταν μ έ σ α σ τ η ν Υ π η ρ ε σ ί α Α μ ύ ν η ς ΣΙΝ Τ» (την ιταλική ΚΥΠ),

Η «ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ»

173

έλεγε το βούλευμα αυτό, που παράπεμπε σε δίκη τους στρατηγούς Maleti και Micheli, άλλοτε αρχηγούς της ΣΙ NT! Ο ίδιος ο (τότε και τώρα) πρωθυπουργός Giulio Andreotti παραδεχό­ ταν στις 22.1.77, πως «η κυβέρνησή-του είχε κ α λ ύ ψ ε ι τις κρατικές Υπηρεσίες που ή ξ ε ρ α ν α π ό π ρ ι ν τη σχεδιαζόμενη σ φ α γ ή του Μιλάνου, αλλά α δ ρ ά ν η σ α ν » . Μ’ άλλα λόγια, είχε γίνει σ υ ν ε ρ γ ό ς της δολοφονίας και του τραυματισμού δεκάδων ανυποψίαστων ατόμων -μόνο και μόνο για να μη «θιγούν» οι «ασπίδες αυτές του έθνους»! Αλλά υπάρχει και το απαραίτητο αλλοδαπό καρύκευμα: ο Andreotti ξανά, καθώς κι ο τότε υπουργός των Εσωτερικών Francesco Cossiga, δήλωναν το Μάιο και Ιούνιο 1977 πως « ξ έ ν ε ς μ υ σ τ ι κ έ ς υ π η ρ ε σ ί ε ς έχουν εισδύσει στις οργανώσεις των τρομοκρατών και καθοδηγούν τη δράαη-τους». Π ο ύ αποσκοπεί αυτή η δράση είναι πασίγνωστο: στη δημιουργία κοινωνικού και πολιτικού χάους, στον κλονισμό της εμπιστοσύνης στη Δημοκρατία, στην «αποσταθεροποίηση» και, τελικά, στην επι­ βολή «ισχυρού», αυταρχικού καθεστώτος -δηλαδή, στην επιβολή του φ α σ ι σ τ ι κ ο ύ χάους...

Το

ΧΑΟΣ, όμως, οραματίζονται κι απεργάζονται και οι ακραίοι της ά λ λ η ς όχθης («Κόκκινες Ταξιαρχίες», «Προλεταριακοί πυρήνες» κλπ.). Για άλλους φυσικά λόγους και μ’ άλλους στόχους. Πιστεύουν πως, με την τρομοκρατία, «Οα προκα/χσουν μεγαλύτερη κρατική καταπίεση, 0' αποκαλύψουν την πραγματική, αυταρχική, φύση του κράτους, Οα " ξυπνήσουν" την εργατική τάξη και Οα υποκινήσουν την εξέγερσή-της». Τα μέσα που χρησιμοποιούν είναι -βασικά και χαραχτηριστικάτ α ί δ ι α με των φασιστών. Αλλά οι ελπίδες-τους αποδείχτηκαν φρού­ δες -προπάντων στον τομέα της εργατικής εξέγερσης. Αντίθετα με τις προσδοκίες-τους, πριν τρεις μήνες (2.12.77), μιά τεράστια συγκέν­ τρωση 200.000 μεταλλουργών στη Ρώμη διακήρυξε την πίστη-τους στη Δημοκρατία και την αποστροφή-τους για κάθε μορφής και πηγής τρομοκρατία. Και από προχτές, όλοι οι εργαζόμενοι κι όλα τα κόμ­ ματα κατακεραυνώνουν την απαγωγή του Moro και τη δολοφονία των φρουρών-του σαν πράξη πολιτικού αυτοχειριασμού. Δίκαια το Κ.Κ.1. είχε διακηρύξει από καιρό πως «δεν υπάρχει διαφορά ανάμεσα στις ανατρεπτικές ομάδες, αδιάφορο ποιά είναι η ονομασία-τους και το ιδεολογικό περιεχόμενο που δίνουν στην ορ/άνιοσή-τους». Και η Rossana Rosanda, η επικεφαλής του -Manifesto·. έγραφε στις 30.11.77: «Αν τολμήσει κανένας να μας πει πως η τρομοκρατία εξισώνεται με την

174

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ταξική πά/Ji, β' απαντήσουμε: "Ναι, με την πάλη των αφεντικών, κι όσων παίζουν το παιχνιΰι-τους"»... Απομονωμένοι από τις λαϊκές τάξεις που «θέλουν να τις οδηγή­ σουν», οι υπερεπαναστάτες που ευαγγελίζονται μιά «ελεύθερη και δί­ καιη κοινωνία», τ α υ τ ί ζ ο ν τ α ι αναπότρεπτα με τους «εγκεφάλους» και τους σμπίρους του πιο αντιλαϊκού αυταρχισμού και της πιο δι­ εφθαρμένης εκμετάλλευσης. Και δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, αφού τ α μ έ σ α που μεταχειρίζονται όχι μόνο δεν «αγιάζονται» απ’ τους σκοπούς-τους, αλλά και τ ο υ ς α ν α ι ρ ο ύ ν γοερότατα...

Η «ανελέητη λογική των πραγμάτων» βρίσκεται Kat πίσω από τη δ ι κ ή - μ α ς (ελάχιστη, ευτυχώς, για την ώρα!) μικρογραφία του ιτα­ λικού «inferno»: τη θόμθα που. το περασμένο Σάββατο, τραυμάτισε σοβαρά 18 θεατές στον κινηματογράφο «Ελλη». Η «ελαχιστότητα» της τρομοκρατικής αυτής πράξης (σε σύγκριση με την Ιταλία) δεν πρέπει να μας παραπλανά και να μας καθησυχάζει. Γιατί οι ο μ ο ι ό τ η τ ε ς κι οι α ν α λ ο γ ί ε ς με τη γειτονική χερσό­ νησο είναι δραματικά σημαντικές και προειδοποιητικές: Κι εδώ, το πέρασμα τριών φασισμών - μεταξικού, κατοχικού, απρι­ λιανού... Κι εδώ, πολύχρονη διακυβέρνηση απ’ τη Δεξιά, που θεμελι­ ώνει ή αφήνει άθικτες τις αυταρχικές δομές του κράτους... Κι εδώ,διασυρμός της κάθαρσης και επιβίωση, σ' όλους τους κρατικούς τομείς, των ιδεολόγων και πλιατσικολόγων του δοσιλογισμού... Κι εδώ, δια­ συνδέσεις του παρακράτους προς τα «άνω» και προς τα «κάτω» -αλλά και προς τα έ ξ ω , με τα σκοτεινότερα όργανα του διεθνούς φασισμού και με ποικιλώνυμες μυστικές υπηρεσίες... Κι εδώ, εθνικά και πολυ­ εθνικά συμφέροντα, που νοσταλγούν το χρυσόν αιώνα και λυμεώνα της εφταετίας... Κι εδώ, κλιμάκωση της νεοφασιστικής - χουντοβασι­ λικής δραστηριότητας, φυσική συνέχεια και συνέπεια της κρατικής αδράνειας ή ευμένειας... Τα αρμόδια όργανα δεν κατάφεραν, τρία χρόνια τώρα, να συλλάβουν τους βομβιστές και τους άλλους τρομοκράτες. Η κυβέρνηση θ α κ α τ α φ έ ρ ε ι , έστω και τώρα, να συλλάβει τ ο ν ό η μ α της βόμβας του Σαββάτου και τ ο δ ί δ α γ μ α από την τραγική ιταλική άβυσσο που ά ρ χ ι σ ε με τ έ τ ο ι ε ς «μικρές» και «ασήμαντες» εγκληματικές απόπειρες; [19.3.1978]

ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ «ΜΗ ΟΥΣΗΣ».. Επικρίσεις κι αποκρίσεις ΚΑΤΟΧΙΚΗ Αντίσταση δεν παύει να «καίει» και να «διχάζει» όσους την έζησαν και την έπραξαν, την ερευνούν ή την πολε­ μούν. Και η αλήθεια γύρω στις γενικές συντεταγμένες-της και στις λεπτομέρειές-της, εξακολουθεί συχνά να θολώνεται τόσο από τα αντι­ φατικά «στοιχεία» όσο και από τα «πάθη» που, 35 χρόνια τώρα, κον­ ταροχτυπιούνται γύρο>-της. Ετσι, μιά παράγραφος από το άρθρο για την Α ντίσταση1 προκάλεσε επιστολιμαίες, τηλεφωνικές κλπ. διαμαρτυρίες από παλιούς Εδεσίτες. Πέτρα σκανδάλου, μερικά αποσπάσματα από τα γερμανικά αρχεία που δημοσίευσε ο Β. Μαθιόπουλος και αναδημοσιεύσαμε εμείς -αποσπά­ σματα που μιλάνε για «συνεργασία του ΕΔΕΣ Αθηνών με τους Γερμα­ νούς» και για «ουδέτερη στάση του Ζέρβα έναντι των γερμανικών δυνάμε­ ων»... Οι διαμαρτυρόμενοι αμφισβήτησαν την ακρίβεια ή την γνησι­ ότητα των γερμανικών πληροφοριών, ενώ δύο απ’ αυτούς (αντιστρά­ τηγος Γ. Περίδης. κ. Μ ιχ. Μ υριδάκης2) προχώρησαν, «κατά τα ειωθότα», σε επίθεση κατά του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ και σε ά ρ ν η σ η της αντιστασιακής-του ιδιότητας. Και, φυσικά, κατηγόρησαν ταυτόχρονα (Γ. Περίδης) τον υπογράφοντα πως μονοπωλεί α υ τ ό ς την Αντί­ σταση υπέρ του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ! Θ’ απαντήσουμε, όσο γίνεται πιο σύντομα, στις θέσεις και τις επιθέσεις-τους, χρησιμοποιώντας πηγές που ακόμα και οι «αμφισβητίες» δεν μπορεί παρά να τις θεωρούν αδιάβλητες...

Η

Π ε ρ ι ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. Τους Εδεσίτες που αρνιούνται ακόμα την αντι­ στασιακή δράση της μεγαλύτερης αντιστασιακής οργάνωσης, τους α π ο σ τ ο μ ώ ν ε ι καταπελτικά ο πιο αρμόδιος και ο πιο... Εδεσίτης απ’ όλους: ο ίδιος ο γενικός υπαρχηγός του ΕΔΕΣ κ. Κομνηνός Πυρο1. Βλ. κιο κάνω, σελ. 162 ι:κ. 2. *Βήμαμ. 21 και 24.3.78.

176

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

μάγλου, που η αντικειμενικότητα, η ενημέρωση και η ευθυκρισία-του δεν μπορούν ν’ αμφισβητηθούν: «Εκείνος ο οποίος, Ελλην ή ξένος, θα διαμφισβητήση την εθνικήν δράσιν του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ. προσάπτει μ ο μ φ ή ν ε ι ς ο λ ό κ λ η ρ ο ν τ ο ν ε λ ­ λ η ν ι κ ό ν λ α ό ν κ α ι σ υ κ ο φ α ν τ ε ί τον πατριωτισμόν-του και τ ας Ουσίας-του... Ουδεμία άλλη οργάνωσις έδωσεν. εν αναλογία, τόσα θύματα εις την εθνικήν Αντίστασιν, όσα έδωσε το ΕΑ Μ - Ε Α ΑΣ»3. jtO ρόλος και η δράσις του ΚΚΕ μέσα στο ΕΑΜ - ΕΑΑΣ. κατά την περίοδον της Κατοχής, μόνον σαν ένα ε υ τ ε λ έ ς ε π ι χ ε ί ρ η μ α σ υ ­ κ ο φ α ν τ ή σ ε ω ς του Εθνικού Α γώνος μπορεί να σταθή»4. Πασίγνωστες είναι και οι (πάμπολλες) «έξωθεν μαρτυρίες» -όπως του στρατάρχη Wilson που επαινούσε (18 και 20.7.1943) «τα λαμπρά κατορθώματα μαχητικής αντιστάσεως του ΕΑΑΣ κατά του εισβολέως»... ή των ίδιων των Γερμανών που, σε αναφορά-τους της 5.7.1943, ομολο­ γούσαν: «Το ΕΑΜ έχει καταστεί ο κ υ ρ ι ώ τ ε ρ ο ς φορεύς του αντιστασιακού κινήματος... και αποτελεί τον μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο ν κ ί ν δ υ ν ο ν διά τ ας δυ­ νάμεις κατοχής»6. Αλλά η παράθεση και άλλων τεκμηρίων για τη δράση του ΕΑΜ ΕΑΑΣ θ’ αποτελούσε βαριά προσβολή τόσο για τη μνήμη των αγωνιστών-του όσο και γιά τη νοημοσύνη των αναγνωστών-μας. Δεν μπορούμε, όμως, να παραλείψουμε έναν μάρτυρα «υπεράνω υποψίας»: τον σημερινό «επίσημο αρνητή» του ΕΑΜ - ΕΑΑΣ κ. Αθέρωφ, που, στο θιβλίο-του Φωτιά και τσεκούρι, παραδέχεται: «το ΕΑΜ - Ε Λ Α Σ είχε κυριαρχήσει σε ολόκληρη σχεδόν τη χώρα... και ήταν, ή τουλάχιστον μπορούσε εύκολα να γίνει, ο μοναδικός κύριος της χώρας και ν’ αρνηθεί κάθε συμβιβασμό»*. Και όμως « δ ε ν ή τ α ν » εθνική Αντίσταση!... Π ε ρ ι ΕΔΕΣ. Αντίθετα με όσα διατείνονται (και κάνουν) οι μανιχεϊστές και το κράτος της Δεξιάς, εμείς δεν αρνηθήκαμε ποτέ την αντι­ στασιακή δράση του ΕΔΕΣ, της ΕΚΚΑ και όποιας άλλης π ρ α γ μ α ­ τ ι κ ά αντιστασιακής οργάνωσης. Τις κατηγορίες για «ουδετερότητα» κλπ. του ΕΔΕΣ σε ο ρ ι σ μ έ ν η περίοδο, δεν τις επινοήσαμε, βέβαια, εμείς - προέρχονται από τα γερμανικά αρχεία που έφερε στο φως ο Β. Μαθιόπουλος. Και δ ε ν ε ί ν α ι ο ι μ ό ν ε ς : Στο θιβλίο-του Η Ελληνική Αντίστασις 1941 - 1944, όπως αποκαλύ­ 3. Η Εθνική Λντίοταπις. β' έκδοση, 1975, σελ. 300. 4. Ο Δούραος Ιηκος. 1958, σελ. 18. 5. Βλ. Α. Κέδρου, La Msistance Grecqut. 1966, σελ. 291. 6. Φωτιά και τηκοόρι. σελ. 168-9, 144-7 κλχ.

ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ «ΜΗ ΟΥΣΗΣ»;

177

πτεται από τα μυστικά αρχεία της Βέερμαχτ (1964), ο καθηγητής Π. Ενεπεκϊδης παραθέτει έγγραφο του Γενικού Γερμανικού Στραγηγείου της 8.7.1944, που εξιστορεί «πρότασιν συνεργασίας (με τους Γερμανούς) που υπέβαλεν ο Ζέρβας» στις 2.2.1944... υπογραφή σχετικής συμφωνίας... αλλά και παραθίασή-της τον Ιούλιο 1944 (σελ. 12 - 13... Ανάλογα υποστηρίζει κ α ί ά λ λ ο έγραφο, της 28.9.1944, στο ίδιο βιβλίο (σελ. 93 - 94). Και τα ί δ ι α α κ ρ ι β ώ ς βεβαιώνει το Πολεμικό Ημερολόγιο της Ανώτατης Διοίκησης της Βέερμαχτ που δημοσίευσε ο A. Hillgruber (1963)... τα ίδια διατείνεται και ο άλλοτε πράκτορας της γερμανικής αντικατασκοπείας R. Hampe στα Απομνημονεύματά-του (1955)7. Αλλά ο στρατηγός Περίδης μας «συμβουλεύει», στο γράμμα-του, να «διαβάσουμε άλλα επίσημα καμένα, σ υ μ μ α χ ι κ ά . και πάντως πιο αξι­ όπιστα». Τ οις κείνου ρήμασι πειθόμενοι, λοιπόν, διαβάζουμε τον π ι ο υ π ε ύ θ υ ν ο εκπρόσωπο της σ υ μ μ α χ ι κ ή ς πολιτικής στην Ελλά­ δα: τον C. Μ. Woodhouse, αρχηγό της Βρεταννικής Αποστολής στο Αντάρτικο. Στον πρόλογο της ελληνικής έκδοσης (1976) του θιβλίουτου Το μήλο της έριδος, ο κατοχικός «συνταγματάρχης Κρις» γράφει ρητά, ανασκευάζοντας παλιότερες, αντίθετες, απόψεις-του: «Είναι π/χον φανερό από τα έγγραφα της SOE ότι ο Ζέρβας ε κ β ι ­ ά σ τ η κ ε ουσιαστικά για να βγει στο βουνό το 1942■ και είναι φανερό επί­ σης από τα γερμανικά έγγραφα ότι έκανε μ υ σ τ ι κ ή α ν α κ ω χ ή με τις δυνάμεις Κατοχής ανάμεσα στο Νοέμβρη του 1943 και τον Αύγουστο του 1944» (σελ. 12)... Ωστόσο, τις γερμανικές πληροφορίες που είχε ανασύρει πριν 15 χρόνια ο κ. Ενεπεκίδης, τις είχαν αντικρούσει με γράμματά-τους στο «Βήμα» (που τις είχε πρωτοδημοσιεύσει) οι κ.κ. Κ. Πυρομάγλου και Σ. Χούτας8. Ενώ, σήμερα, οι κ.κ. Περίδης και Μ υριδάκης απαριθμούν π ο λ λ έ ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς τ ο υ Ε Δ Ε Σ με τ ο υ ς Γ ε ρ μ α ν ο ύ ς , στην κρίσιμη εκείνη περίοδο... Τ ί α κ ρ ι β ώ ς έ γ ι ν ε , λοιπόν; Ο κ. Κ. Πυρομάγλου, σε προχτεσινή φιλική συζήτηση, μας έδωσε μιάν άλλη πληροφορία - εξήγηση, που την είχε και άλλοτε αναφέρει8: Το Σ τ ρ α τ η γ ε ί ο τ η ς Μ έ σ η ς Α ν α τ ο λ ή ς είχε διατάξει το Γενικό Αρχηγείο του ΕΔΕΣ ν ’ α ν α σ τ ε ί λ ε ι ( ή έστω να π ε ρ ι σ τ ε ί λ ε ι)τις επιχειρήσεις στην περίοδο εκείνη (Ιούνιος - Οκτώβριος 1944) και να μην ενοχλήσει τους συμπτυσσόμενους προς το βορρά

7. A. Hillgruber, Kriegstagebuch des Oberkommandos der Wehrmacht. Frankfurt i.M., 1963, και R. Hampe. Die Renting Athens. Wiesbaden 1955. Βλ. και τα δύο σι Κέδρο, ο.κ., σελ. 348-349. 8. Αναδημοσιεύονται σε Ενεκεκίδη, ο.κ., σελ. 231 εκ. 9. Βλ. ο.κ., σελ. 238.

178

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γερμανούς -για να αντιμετωπίσουν α υ τ ο ί (οι Γερμανοί) τους Ρ ώ ­ σ ο υ ς που προελαύνανε απ’ την Ανατολή... Η αναστολή ή περιστολή των επιχειρήσεων -συμπληρώνει ο κ. Πυρομάγλου- δεν εμπόδιζε επιμέρους συγκρούσεις -πράγμα συνηθισμέ­ νο, άλλωστε, στον ανταρτοπόλεμο, όπου ο συντονισμός δράσης των διαφόρων ομάδων ή σχηματισμών είναι χαλαρός ή ανύπαρκτος... Οσο ανύπαρκτη ήταν, από τότε, και η « σ υ μ μ α χ ι κ ή σ ύ μ π ν ο ι α » . . . Π Ε Ρ Ι ΕΔΕΣ Αθηνών. Εδώ, δεν υπάρχει διχοστασία. Απ’ όλα τα τε­ κμήρια και τις μαρτυρίες10, γίνεται φανερό πως μιλώντας για «συνεργα­ σία του ΕΔΕΣ Αθηνών με τις γερμανικές υπηρεσίες», τα γερμανικά έγ­ γραφα εννοούν όχι το σύνολο της οργάνωσης, αλλά τον « π ρ ο δ ο ­ τ ι κ ό Ε Δ Ε Σ » , που σχημάτισαν μερικά ανώτερα στρατιωτικά στε­ λέχη του γνήσιου ΕΔΕΣ (συν/χες Α. Παπαγεωργίου, X. Παπαθανασόπουλος), αφού εγκαταλείψανε την οργάνωση και κατατάχθηκαν στα Τάγματα Ασφαλείας. Πρώτα θ ύ μ α τ α των εξωμοτών αυτών ήταν, όπως πάντα, οι χτεσινοί συμπολεμιστές-τους: προδομένοι απ’ τους «εφιάλτες», πέντε απ’ αυτούς εκτελέσθηκαν, ενώ άλλοι φυλακίστη­ καν11. Και λυπόμαστε βαθύτατα αν, μεταφέροντας αδιευκρίνιστη τη διατύπωση του γερμανικού εγγράφου, αδικήσαμε άθελά-μας αγωνιστές άξιους κάθε σεβασμού. Μ ε ρ ι κ ε ς ακόμα παρατηρήσεις, ιδιαίτερα πάνω στο γράμμα του στρατηγού Γ. Περίδη: Α) Οσοι διαμαρτύρονται «από αίσθημα καθήκοντος (απέναντι στους) νεκρούς αντάρτες των Εθνικών Ομάδων» (ΕΔΕΣ), θα έπρεπε να διαμαρτυρηθούν κ α ι γ ι α τη μη αναγνώριση του ΕΑΜ - ΕΛΑΣ, από ανά­ λογο αίσθημα καθήκοντος απέναντι στους νεκρούς αντάρτες κ α ι α υ τ ή ς της Οργάνωσης -που, σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες, ήταν και οι ασύγκριτα πολυπληθέστεροι. Αν δεν το κάνουν, θα πεί πως α υ τ ο ί και όχι εμείς (όπως ισχυρίζεται ο κ. Περίδης) χωρίζουν σε «τίμιους» και «φαύλους» τους Ελληνες (ακόμα και τους ν ε κ ρ ο ύ ς Ελληνες). Αλλωστε, η Δ ε ξ ι ά είναι εκείνη που στιγμάτισε και στι­ γματίζει συστηματικά πλήθος Ελληνες σαν «δεύτερης κατηγορίας πο­ λίτες», σαν «εθνοπροδότες», σαν «μιάσματα» κλπ. 10. Των εκιστολογράφων και βιβλίων κου αναφέραμε, καθώς και του κ. Β. Μαρκάκη, Προέδρου Εκιτροκής Πόλεως Αθήνας του ΕΔΕΣ. 11. Σύμφωνα με σημείωμα του κ. Πυρομάγλου (σε Ενεκεκίδη, on., σελ. 237): «Επελεοθέντες: Δ. Γιαννακόκουλος, Ε. Λύτινας, Ηλ. Τσαούσης, Ιωσ. Πολυμϊδης, Στ. Τσιώκος. Σνλληφθέντες και νυλακισθέντες: Λ. Ζέρβας, Ηρ. Πετιμεζάς, I. Ματσούκας, Ευβ. Μ*άρδης και Κα Μκάρδη, Κ. Παχαγιαννάκης, Ν. Τερζής, I. Πακαΐωάννου, Β. Αλεξίου. Ακό«ιρα συλληνβως και δολοφονίας: Ε. Δέχος, Β. Μαρκάκης, Μ. Ινιωτύκης, Δ. Πακαμιχαήλ».

ΑΝΤΙΣΤΑΣΕΩΣ «ΜΗ ΟΥΣΗΣ»...

179

Β) Δεν είμαστε εμείς που θίξαμε τη μνήμη του Ζέρβα αλλά οι σ υ μ μ α χ ι κ έ ς πηγές, οι «αξιόπιστες» κατά τον κ. Περίδη. Ο άριστα πληροφορημένος Woodhouse διηγιέται λογουχάρη πως (ύστερ’ από δική-του υπόδειξη) ο Ζέρβας έστειλε.στις 25.3.1943,δυό τηλεγραφή­ ματα στον Γεώργιο Β' και στη βρεταννική κυβέρνηση. Εκεί, ο αρχη­ γός αυτός του δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ , α ν τ ι μ ο ν α ρ χ ι κ ο ύ ΕΔΕΣ, δή­ λωνε τα καταπληκτικά τούτα: «όχι μόνο θα ήταν ο πρώτος που Οα καλωσόριζε το βασιλιά, αν ο ελληνι­ κός λαός εκφραζόταν ευνοϊκά για την επάνοόό-του, αλλά και, α ν η β ρ ε ­ τ α ν ν ι κ ή κ υ β έ ρ ν η σ η ε π ι θ υ μ ο ύ σ ε την παλίνόστηση του βασιλιά "για γενικότερους λόγους έ σ τ ω κ α ι π α ρ ά τη θ έ λ η σ η τ ο υ λ α ο ύ (even without people’s wishes)" αυτός δεν 0 ’ αντιτασσόταν». Τα τηλεγραφήματα αυτά υπερακόντιζαν κατά πολύ την υπόδειξη του Woodhouse -που χαραχτηρίζει την ενέργεια του Ζέρβα « α ν ε ν δ ο ί ­ α σ τ ο κ α ι ρ ο σ κ ο π ι σ μ ό » ή « τ υ φ λ ή υ π α κ ο ή » και, οπωσδή­ ποτε « α σ υ γ χ ώ ρ η τ η π ρ ά ξ η » 12... Γ) Η φιλομοναρχική «έκρηξη» του Ζέρβα μας φέρνει στο άλλο θέμα που θίγει ο κ. Περίδης: τον « ε μ φ ύ λ ι ο π ό λ ε μ ο » ΕΛΑΣ - ΕΔΕΣ. Θέμα πελώριο και πολύπλοκο, που δεν λύνεται, βέβαια μ’ ένα άρθρο ή ένα γράμμα. Ωστόσο -και χωρίς να παραγνωρίζουμε τ ι ς ε υ θ ύ ν ε ς κ α ν ε ν ό ς - θ’ ανατρέξουμε και πάλι σ ’ όσα λένε αδιάβλητοι αυτόπτες. Ο αμύντορας της θρεταννικής πολιτικής Woodhouse λ.χ. δεν δι­ στάζει να ομολογήσει: «Η πολιτική του Λονδίνου για υποστήριξη του βασιλιά δεν μπορούσε παρά να διαιωνίσει το διχασμό των Ελλήνων» (σελ. 91). Πολύ οξύτερος και σαφέστερος, ο κ. Πυρομάγλου διαπιστώνει: «... Η μόνη-του φροντίδα [του Churchill] συνεκεντρώνετο στο πώς να επέμβη στρατιωτικώς μετά την εκκέναχτη [της Ελλάδας από τους Γερμανούς], για να επιβάλη την επιστροφή του Βασιλέως Γεωργίου και την Βρε­ ταννική μεταπολεμική πολιτική»13. Ο ίδιος αναφέρει πως, τον Φεβρουάριο 1943, έφτασε στα χέρια της ηγεσίας του ΕΔΕΣ μιά εγκύκλιος του αγγλικού Γενικού Επιτελείου Στρατού «προς τους έλληνες βασιλαίφρονες αξιωματικούς, που περιείχε ο δ η ­ γ ί α ς δ ιά τ η ν α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ι ν τ ο υ α ν τ α ρ τ ι κ ο ύ α γ ώ ν ο ς . Το α' μέρος ανέλυε τον τρόπον με τον οποίον ο βασιλόφρων κόσμος θα αντιμετώπιση τον ανταρτικόν αγώνα και Οα ε ξ ω θ ή σ η ε ι ς σ ύ γ κ ρ ο υ σ ι ν μ ε τ α ξ ύ τ ω ν ο ρ γ α ν ώ σ ε ω ν ΕΑ Μ κ α ι ΕΔΕΣ. Το β'

12. Σελ. 120-121 του ελληνικού κειμένου, 73-74 του αγγλικού. 13. Ο άοόραος ίκχος. σελ. 198.

180

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

μέρος ανέλυε κατα ποιον τρόπον Οα εκμεταλλευθούν την σύγκρουσιν των δύο οργανν'χτεων διά να επικρατήσουν τελικώς. Ο Αρχιστράτηγος Wilson, αρχηγός των Συμμαχικών Δυνάμεων της Μεσογείου, Οα επιβεβαιώσει και θα ολοκληρώσει την εικόνα: «Οσα ακολοιΜησαν, περιπλέξανε ακόμα περισσότερο τα πράγματα, όταν μάθαμε πως ο Ε ΛΑ Σ είχε επιτεθεί εναντίον του ΕΔΕΣ και, ταυτόχρονα, πως τ/ν/ματα με επικεφα/ής Β α σ ι λ ά φ ρ ο ν ε ς αξιωματικούς συνεργά­ ζονταν με τους Γερμανούς εναντίον ανταρτικών ομάδων, που τις διεθύνανε βρεταννοί αξιωματικοί»'*'. Για μιάν ακόμα φορά. το «σύμθολον της εθνικής ενότητος» - ο θρό­ νος- δ ί χ α ζ ε και σπάραζε τους Ελληνες... Δ) Αν ο κ. Περίδης μου έκανε την «τιμή» να διαβάζει τα άρθρα-μου, Ηα ήξερε πο>ς αποστρέφομαι και καταδικάζω κ ά θ ε π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ό τ η ς ε λ ε υ θ ε ρ ί α ς , απ' ό π ο υ κι αν προέρχεται, σ ’ ό π ο ι ο καθε­ στώς κι αν πραγματοποιείται -μετά ή άνευ ψυχιατρείων, στρατοπέδων, βασανιστηρίου ή όποιου άλλου «ευρήματος» των κάθε λογής δικτα­ τοριών. Μιά τέτοια β α σ ι λ ι κ ή δικτατορία (η τεταρτοαυγουστιανή) έχει ό<ί>σει -εκτός απ' τ' άλλα- και περίσια δείγματα «σεβασμού» της ιστο­ ρικής λήθειας, που τόσο την λατρεύει ο κ. Περίδης. «Κρούσμα» ενδεικτικότατο, αυτό που αναφέρει ο συνάδελφός-του αντιστράτηγος ε.α. I. Αλεξάκης, με γράμμα-του στο «Βήμα» (9.2.78): Ηταν τότε διορι­ σμένος στο Γραφείον Πολεμικής Εκθέσεως του ΓΕΣ, που έβγαζε σε τόμους την Ιστορία του Στρατού. Αλλά ορισμένοι τόμοι που εκδόθηκαν. δεν άρεσαν στο αυλο-δικτατορικό καθεστώς. Εφ’ ω και «εξεδόθη διαταγή να επιστραφώσι προς εξαφάνισιν... Νέοι τόμοι συνετάχβηααν και εξεδόθησαν. Τα γεγονότα εγράφησαν μ ε ρ ο λ η π τ ι κ ά υπέρ του αρχιστρατήγου βασιλέως Κωνσταντίνου και του Γενικού Επιτελείουτου κατά τους πο/έμους-μας του 1912 και 1913, και απεκρύβησαν τα σφάλματά-των, δηλαδή α π ε κ ρ ύ β η η α λ ή θ ε ι α » . . . Κατά τα άλλα, την Ιστορία την παραχαράζουν ο ι ά λ λ ο ι . . . [25.3.78] Σημείωση: Οι αντιδράσεις στα δυό αυτά άρθρα συνεχίστηκαν για εβδομάδες και οδήγη­ σαν σε διεξοδική έρευνα του Β. Μαθιόχουλου γύρω στο θέμα των αντιστασιακών οργανώ­ σεων (βλ. -Βήμα*. 2I.J-9.6.78. Η έρευνα, αχό 7.5 ώς 27.5.78).

14. Η Εθνική Αντίστασις, σελ. 255. Οι υχσγραμμίσεις, του συγγραφέα. 15. Wilson of Liby*. Eighi Years overseas, 1948, σελ. 167.

Η «ΛΑΒΗ» Παρωδία και παλινωδία του «εμπάργκο» «Το έγκλημα έχει πολλά εργαλεία, αλλά το ψέμα είναι η λαβή που ταιριάζει σε όλα» OLIVER WENDELL HOLMES ΠΑΝΙΑ αρχηγός κράτους κατάφερε, με μιά μόνη ενέργειά-του, ν’ αυτοδιαψευσθεί και να ψευσθεί τόσο γοερά όσο ο πρόεδρος Carter με την πρόσφατη «μεγάλης ολκής επίθεσή»-του για αρση του «εμπάργκο» της βοήθειας προς την Τουρκία. Αλλά εμείς οι «μικροί» έχουμε (πρέπει να έχουμε) αποστηθίσει το βασικό αξίωμα του Διεθνούς Πολιτικού Κώδικα: Ο σ ο π ι ο μ ε ­ γάλο είναι ένα κρά τος, τόσο πιο μεγ άλα ψέματα λ έ ε ι . Και δεν απορούμε βλέποντας τον Πρόεδρο των ΗΠΑ να «ξε­ χνάει» τους προεκλογικούς λόγους-του και να ποδοπατάει τους λόγους τιμής-του (πως δε θα λυθεί το «εμπάργκο», αν δε λυθεί και το κυπρι­ ακό κλπ. κλπ.)... ή να ισχυρίζεται τ ώ ρ α πως η επανάληψη της βο­ ήθειας στην Τουρκία θα βοηθήσει στην εξομάλυνση των ελληνοτουρ­ κικών διαφορών! Υπάρχουν, ωστόσο, μερικά «χαραχτηριστικά» αυτής της «χειρονο­ μίας» του Λευκού Οίκου, που ούτε ο πιο φανατικός φιλοαμερικανισμός θα μπορούσε να τα «χωνέψει», ούτε ο πιο «μανιακός αντιαμερικανισμός» θα μπορούσε να τα επινοήσει.

Σ

Γ ΐΑ Τ Ι είχαν αναστείλει οι ΗΠΑ την (επίσημη) χορήγηση στρατι­ ωτικής βοήθειας στην Τουρκία, το Φεβρουάριο 1975; Οχι για λόγους «ηθικούς», βέβαια -αφού η ίδια η αμερικανική κυ­ βέρνηση είχε κρατήσει τόσο ε υ μ ε ν ή στάση απέναντι στον ανηθικότατο «Αττίλα». Το «εμπάργκο» είχε επιβληθεί (από το Κ ο γ ­ κ ρ έ σ α ο κι όχι από την κυβέρνηση των ΗΠΑ), επειδή, μετά την επι­ δρομή στην Κύπρο, η βοήθεια στην Τουρκία αποτελούσε κ α τ ά ­ φ ωρ η π α ρ ά β α σ η των α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ώ ν ν όμων .

182

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΙΙΟΛΙΤΙΚΑ

Πραγματικά, και σύμφωνα με τις γνωμοδοτήσεις των κορυφαίων νομικών συμβούλων των ΗΠΑ, «η Τουρκία, χρησιμοποιώντας αμερικανικό στρατιωτικό υλικό στην Κύ­ προ, π α ρ α β ί α σ ε τις συνθήκες Λονδίνου - Ζυρίχης του I960, τις διμε­ ρείς συμφωνίες ΗΠΑ - Τουρκίας του 1947, και τον αμερικανικό Νόμο για Βοήθεια στο Εξωτερικό -που προβλέπει κ α τ ά ρ γ η σ η τ η ς β ο ­ ή θ ε ι α ς σε όποια χώρα θα “επιχειρούσε ή ετοίμαζε επιθετικές ενέργειες εναντίον άλλης χώρας που παίρνει επίσης αμερικανική βοήθεια"»'. Μ’ αυτό ακριβώς το επιχείρημα, είχε «απαγορεύσει», το 1964, ο πρόεδρος Johnson στον τότε Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού να «επέμθει» στην Κύπρο, τονίζοντάς-του πως «η σχεδιαζόμενη εισβολή στην Κύπρο θα είχε σκοπό ένα είδος χ ω ρ ι ­ σ μ ο ύ του νησιού, πράγμα που α π ο κ λ ε ί ε τ α ι ρ η τ ά από τις Εγγυητι­ κές Συνθήκες»2. Α Λ Λ Α ό,τι ήταν «απαράδεκτο» το 1964, έγινε «ανεκτό» το 1974. Κάτι παραπάνω, μάλιστα: ε π ι θ υ μ η τ ό . Ο κορυφαίος Αμερικανός πολι­ τικός σχολιαστής και συνδιευθυντής της - Washington Post«. Laurence Stem, γράφει ξεκάθαρα: «Την [ανεξάρτητη] Κύπρο... ο Kissinger - όπως άλλοτε ο Ball, ο Acheson και αργότερα ο Clifford- τη θεωρούσε επίμονη α π ε ι λ ή κατά της στα­ θερότητας της Ν Α ΤΟϊκής συμμαχίας. Γ ι' αυτό ο χ ω ρ ι σ μ ό ς του νησιού σε ζώνες τουρκικής και ελληνικής επιρροής ασκούσε μ ό ν ι μ η έ λ ξ η στους "εγκεφάλους" [στα «κέντρα αποφάσεων»] της Ουάσινγκτον»3. Ο ίδιος ο Kissinger είχε παραδεχτεί στη Γερουσία (19.9.1974) πως η βοήθεια στην Τουρκία ήταν παράνομη. Τί σημασία όμως είχε η νομι­ μότητα μπρος στην υψηλή σκοπιμότητα των «εθνικών» συμφερόντων; Την όλη πολιτική του μεγαλεπήθολου εκείνου υπουργού, των προκατόχων-του και των διαδόχων-του, τη συνόψισε επιγραμματικά, την ίδια μέρα, ο γερουσιαστής Adlai Stevenson.: «Η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η που έδωσαν οι ΗΠΑ στην ελληνική χούντα και η π ε ρ ι φ ρ ό ν η σ η για τη νόμιμη κυβέρνηση της Κύπρου είναι ο ι π ιο ά μ ε σ ε ς α ι τ ί ε ς του πραξικοπήματος στην Κύπρο, της Τουρκικής εισ­ βολής και της απώλειας της Ελλάδας για το ΝΑΤΟ. Τώρα, ξανακάνοντας τα λάθη του παρελθόντος, η κυβέρνηση ετοιμάζεται να π α ρ α β ι ά σ ε ι τ ο ν ό μ ο » * . Ούτε, βέβαια, άλλαξε τίποτα από τότε, ώστε τα άνομα να γίνουν 1. Βλ. Laurence Stern, The Wrong Horse: The Politics of Inlervenlion and the Failure of Ameri­ can Diplomacy. Νεα Υόρκη. 1977, σελ. 147-149. Βλ. ακόμα σελ. 5 και 145-146. 2. Ο.κ.. σελ. 147-148. 3. Ο.κ.. σελ. 160-161. 4. Ο.κ.. σελ. 145-146.

Η «ΛΑΒΗ»

183

νόμιμα. Πριν δέκα μέρες ακόμα, οι «Τάιμ; τη; Νέας Υόρκη;» παραδέ­ χονταν: «Η Τουρκία π α ρ α β ί α σ ε την αμερικανική νομοθεσία και το πνεύμα τη; Ατλαντικής Συμμαχίας όταν χρησιμοποίησε αμερικανικά όπλα γιά να διώξει του; Ελληνοκύπριου; από τα σπίτια-του; και τα κτήματά-τους»6. Αλλά κι αυτοί κι αυτά είναι αμελητέες ποσότητες για τους μεγιστά­ νες των εθνών. Ο ειδικός απεσταλμένος του Προέδρου Carter στην «μεσογειακή πυριτιδαποθήκη» και άλλοτε υπουργός Αμύνης του προ­ έδρου Johnson, ο πολύς θεμιστοπόλος Clark Clifford, το διακήρυξε ωμά, το Φεβρουάριο 1977: «Μ ’ όλο που έχουμε ανθρωπιστικά ενδιαφέροντα στην Κύπρο -τους πρόσφυγες και την απώλχια ανθρώπων και ιδιοκτησιών- δ ε ν ε ί ν α ι α υ τ ά το κύριο ενδιαφέρον-μας. Το κύριο ενδιαφέρον-μας είναι ότι η Κύ­ προ; προκαλεί α σ τ ά θ ε ι α στη Μεσόγειο»*. Προσέξτε: η Κ ύ π ρ ο ς προκαλεί αστάθεια -ό χ ι η Τουρκία! Το σ φ ά γ ι ο - όχι ο σφαγέας! Ο θ ι α σ θ ε ί ς - όχι ο βιαστής!... Α Υ Τ Ο το σύστημα ιδεών και ιδανικών γέννησε τώρα, φυσιολογικότατα, και το «μέγα», δίκλωνο επιχείρημα των πολύτροπων και πολύ­ στροφων της Ουάσινγκτον: Το «εμπάργκο», λένε, είναι και επικίνδυνο και άχρηστο. Είναι ε π ι κ ί ν δ υ ν ο , λένε, επειδή «εξασθενίζει την τουρκική άμυνα, κλονίζει την νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ και απειλεί τα αμερικανικά συμφέροντα στη Μεσόγειο». Πόσο ηλίθιους πρέπει να θεωρούν οι κύριοι αυτοί τους γερουσι­ αστές και βουλευτές του Κογκρέσσου-τους και την παγκόσμια κοινή γνώμη, όταν ακόμα και οι πέστροφες του Ποτόμακ ξέρουν πως η Τουρκία δεν χρησιμοποιεί τη στρατιωτική βοήθεια για την άμυνά-της (κατά της ΕΣΣΔ), αλλά γ ι α ε π ί θ ε σ η κατά της Κύπρου και κατά της Ελλάδας. Και πως τη νοτιανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ κλπ. δεν την «κλόνισε» το «εμπάργκο» του 1975 - 1978, αλλά οι ακατάπαυστες τ ο υ ρ κ ι κ έ ς αξιώσεις, απειλές και επιθέσεις είκοσι τόσων χρόνων. Επιθέσεις που, υποχθόνια και καταχθόνια, τις υποδαύλισαν και τις «σεγκοντάρισαν» η Αγγλία πρώτα, οι ΗΠΑ έπειτα. Η πρώτη, εφαρμό­ ζοντας το «διαιρεί και βασίλευε» για ν’ αποφύγει την Ενωση... κι οι δεύτερες, εφαρμόζοντας το «φωνάζει ο (Οθωμανός) κλέφτης για να φύ­ γει ο (Ελληνας) νοικοκύρης», ώστε να γίνουν νοικοκύρης α υ τ έ ς ... 5. -New York Times.. 31.3.1978. 6. Ο.κ.. σελ. S. Ο λαμχρός αυτός «ειρηνοκοιός» είναι εκείνος ίου διακήρυξε στις 5.4.1978. καταθέτοντας σε Εχιτροχή της Γερουσίας, κως «θα αναι κολιτικό σφάλμα (ή "ytλοιότητα") αν το Κογκρέσσο ακαγοράσα στην CIA m δολοφονεί ξένους ηγέτες ή ν' ανατρέχει ξένες κοβερνήσας!» (βλ. *Βήμα». 6.4.1978).

184

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Αλλά υπάρχει, λέει, και ο φόβος πως, αν συνεχιστεί το «εμπάργκο», η Τουρκία θ’ αποσυρθεί απ’ το ΝΑΤΟ και θα προσανατολιστεί προς την ΕΣΣΔ. Φυσικά, το «καταπελτικό» αυτό επιχείρημα δεν είναι παρά ένα ακόμα τέχνασμα των κινδυνολόγων του Πενταγώνου και του ΝΑ­ ΤΟ. για να τρομάζουν τους «ανίδεους» πολιτικούς και πολίτες. (Αιόλου πρωτότυπο, άλλωστε: τον ίδιον ακριβώς "κίνδυνο προσανατολισμού της χούντα; προς την Ανατολή” επισείανε οι ΗΠΑ, για να δικαιολο­ γήσουν την “επιείκειά"-τους απέναντι στη δικτατορία...) Χρειάζεται, τάχα. να πούμε το κοινότοπο ότι η χρεωκοπημένη Τουρκία έχει πιο πολύ ανάγκη τη Συμμαχία παρά η Συμμαχία την Τουρκία; (Ό πω ς ακριβώς οι απριλιανοί χρεωκόποι "κρέμονταν” απ’ το ΝΑΤΟ. και όχι το ΝΑΤΟ απ' αυτούς). Είναι, όμως και ά χ ρ η σ τ ο το «εμπάργκο», λένε, επειδή, τρία χρόνια τώρα που εφαρμόζεται, δεν βοήθησε διόλου στη λύση των ελ­ ληνοτουρκικών διαφορών. Αλλά π ό τ ε το «εμπάργκο» εφαρμόστηκε π ρ α γ μ α τ ι κ ά ; Οταν οι ΗΠΑ αναστέλλανε με το δεξί χέρι τη βοήθεια στην Τουρκία και τ η δ ί ν α ν ε , πλούσια, με τ’ αριστερό (όπως ακριβώς είχαν κάνει και με τη «διακοπή βοήθειας» στην απριλιανή δικτατορία); Και π ό τ ε το «εμπάργκο» χρησιμοποιήθηκε σαν μ έ σ ο π ί ε σ η ς ή π ε ι θ ο ύ ς γ ι α να συνετιστεί η Τουρκία; Οταν η Ουάσινγκτον «μάλωνε» φωναχτά την Αγκυρα -ενώ έκανε παρασκηνιακά τα πάντα για να σ υ δ α υ λ ί ζ ε ι την τουρκική βουλιμία, αδιαλλαξία και ιταμότητα; Οσο για την «ελπίδα» πως, με την άρση του «εμπάργκο», θα βελτι­ ωθούν οι ελληνοτουρκικές σχέσεις, είναι τάχα καρπός α υ τ α π ά τ η ς ή α π ά τ η ; Ενώ είναι ολότελα ρεαλιστικός και δικαιολογημένος ο φόβος του προέδρου Κυπριανού πως η ενέργεια αυτή «θα ενισχύσει και θα ενθαρύνει τον επιδρομέα στην προσπάθειά-του να νομιμοποιήσει το έγκλημα». Αλλο τόσο βάσιμη είναι η πεποίθηση πως η επανάληψη της βο­ ήθειας θ ’ α π ο θ ρ α σ ύ ν ε ι την Αγκυρα στις αξιώσεις-της πάνω στο Αιγαίο και τη Δυτική Θράκη. Αν. στιγματισμένη και «αφοπλισμένη», (τυπικά, έστω) απ’ το «εμπάργκο», η Τουρκία δεν έπαψε ούτε στιγμή ν’ ασχημονεί και ν’ απειλεί, εύκολα φαντάζεται κανένας τ ί θ α κ ά ν ε ι όταν θα είναι εξοπλισμένη και «δικαιωμένη»... Α Λ Λ Α μήπως α υ τ ό α κ ρ ι β ώ ς θ έ λ ο υ ν οι μεγάλοι-μας σύμμα­ χοι με ενεργούμενό-τους τους μικρούς-μας γείτονες; Η άρση του «εμπάργκο» δεν τους χρειάζεται για να ενισχυθεί στρα­ τιωτικά η Τουρκία -αφού, έτσι κι αλλιώς, παίρνει άφθονα χρήματα και όπλα. Χρειάζεται για να « κ α θ α ρ θ ε ί » απ’ το κυπριακό ανοσιούργημά-της. Ετσι, θα έχει όλο το «ηθικό κύρος» να προβάλλε­ ται σαν στυλοβάτης της Συμμαχίας και, συνακόλουθα, να προβάλλει

Η «ΛΑΒΗ»

185

τις πιο υπερφίαλες αξιώσεις πάνω στον ελληνικό χώρο. Αφεση αμαρ­ τιών της Τουρκίας, άλλωστε, σημαίνει και άφεση αμαρτιών των υπερ­ ατλαντικών υποστηρικτών-της. Και νομιμοποίηση της «δράσης»-της στην Κύπρο, ισοδυναμεί με νομιμοποίηση των επεκτατικών-της ορέ­ ξεων στο Αιγαίο -και, το σπουδαιότερο, απόλυτη κι αδιαμαρτύρητη π α ρ ά δ ο σ η της περιοχής αυτής στα πενταγωνικά και νατοϊκά σχέ­ δια. Μιά Ελλάδα, ταπεινωμένη ηθικά (αφού θα ’χει «αθωωθεί» ο πανδό­ λιος μακελάρης των Κυπρίων) και αποδυναμωμένη στρατιωτικά (αφού θα ’χει υπερεξοπλισθεί ο επίδοξος άρπαγας των εδαφών και των θαλασσών-της) είναι το ε ύ κ ο λ ο ά θ υ ρ μ α που ορέγονται και μη­ χανεύονται οι σωτήριοι σύμμαχοί-μας κι ένθερμοι πρόμαχοι του Δί­ καιου, της Δημοκρατίας και του Ελληνισμού. Ολα αυτά, όμως, αποτελούν, για μιάν ακόμα φορά, «τυφλό και εμ­ παθή αντιαμερικανισμό»... [9.4.1978)

Ο ΥΠΕΡΙΤΗΣ Αυτοχειριασμοί διεθνών οργανισμών «Ουόείς εκών δίκαιος, α λλ’ αναγκαζόμενος., όπου γ' αν οίηται έκαστος οίος τε έσεσθαι αδικείν, αδικεί» [Κανένας <5εν είναι δίκαιος με τη θέλησή-του αλλά από ε ξ α ν α γ κ α ­ σ μ ό . . . Κι όπου νομίζει πως έχει τη δύναμη ν' αδικήσει, αδικεί]. ΠΛΑΤΩΝ, Πολιτεία. 360c. ΕΝ χρειαζόταν προφητική ικανότητα για να μαντέψει κανένας πως το κυπριακό θέμα -και προπάντων, η περιλάλητη Εκθεση της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώ­ πης για τις τουρκικές φρικαλεότητες στην Κύπρο- θα γινόταν η «λυ­ δία λίθος» για τον Οργανισμό αυτόν. Ωστόσο, η πραγματικότητα ξεπέρασε τις πιο ζοφερές προβλέψεις-μας... Πριν ένα χρόνο (23.1.77) εκφράζαμε, εδώ. πολλές αμφιβολίες αν το Συμβούλιο της Ευρώπης θα τολμούσε ν' «αποπέμψει» απ' τους κόλπους-του την Τουρκία -που η ίδια η Εκθεσή-του την κατάγγελνε για συστηματική, «κατ’ εξακολούθησιν», καταπάτηση όλων των αν­ θρώπινων δικαιωμάτων1. Σήμερα, η Κοινοβουλευτική Συνέλευση του Συμβουλίου της Ευρώ­ πης, όχι μόνο δεν διανοείται καν την αποπομπή της Τουρκίας, αλλά και -τουρκικότερη των Τούρκων- ε γ κ ρ ί ν ε ι την «παραπλανητική και απαράδεκτη» έκθεση του Αυστριακού κ. Κάρατσεκ (που αγνοεί και τον Αττίλα και τους θανδαλισμούς-του) και α ρ ν ι έ τ α ι να δημοσιεύσει την καταπελτική Εκθεση της Επιτροπής Ανθρώπινων Δικαιωμάτων. Ετσι, το Συμβούλιο της Ευρώπης α π α ρ ν ι έ τ α ι ένα επισημότατο δικό-του κείμενο -και τ ο ν ε α υ τ ό - τ ο υ τον ίδιο. Γιατί, βέβαια, ένας διεθνής Οργανισμός, που έχει αποστολή-του την επιβολή του Δί­ κιου στις διεθνείς σχέσεις, και όμως όχι μόνο εξακολουθεί να σ τ ε ­ γ ά ζ ε ι στο «τέμενός»-του βεβαιωμένους αδικητές, αλλά και α π ο ­

Δ

I. Βλ. κιο κάνω, σελ. 20 εχ.

Ο ΥΠΕΡΙΤΗΣ

187

κ ρ ύ β ε ι τα τεκμήρια των εγκλημάτων-τους... ένας τέτοιος Οργανι­ σμός μπορεί να σώζει «στιγμιαία» τους εγκληματίες απ’ την καταδίκη, αλλ’ α υ τ ο κ α τ α δ ι κ ά ζ ε τ α ι ο ίδιος και α υ τ ο χ ε ι ρ ι ά ζ ε τ α ι . Την οικτρότητα αυτή την επιτείνει η θλιθερότητα ενός άλλου, παγ­ κόσμιου πια. Οργανισμού: του Ο.Η.Ε. Ο Γενικός Γραμματέας-του κ. Waldheim, που προσπαθεί να προωθήσει τον ελληνοτουρκικό «διάλο­ γο», ενώ τη μιά ώρα έβρισκε πως οι (ιταμότατες) τουρκικές π ρ ο τ ά ­ σ ε ι ς « δ ε ν π ρ ο σ φ έ ρ ο υ ν β ά σ η γ ια δ ι α π ρ α γ μ α τ ε ύ σ ε ις » . λίγο αργότερα ανακάλυψε πως οι προτάσεις αυτές είναι « ο υ σ ι ­ α σ τικ έ ς και σ υ γ κ ε κ ρ ιμ έ ν ε ς » ! Και φυσικά, κανένας δεν αγνοεί πως το φως που άστραψε και φώ­ τισε τον κ. Waldheim, όπως και το λουκέτο που κλειδαμπάρωσε στα «αζήτητα» του Συμβουλίου της Ευρώπης την Εκθεση για τις τουρκικές ωμότητες, προέρχονται από τον τηλαυγή φάρο και το δαιμόνιο χαλ­ κείο, που εδρεύουν (και ενεδρεύουν) στην πόλη του Ουάσινγκτον...

Οι

διεθνείς οργανισμοί, ωστόσο, θα ’πρεπε να ’χουν κάπως δυνατό­ τερη μνήμη. Και να μην ξαστοχάνε πως οι αδυναμίες απέναντι στους «δυνατούς» (και τους σμπίρους των «δυνατών»), οι ασυνέπειες και οι παλινωδίες αποτελούν όχι «λυδία» αλλά ε π ι τ ύ μ β ι α λίθο για τις «Αμφικτυονίες» κάθε καιρού και σχήματος. Το παράδειγμα της αλήστου μνήμης Κοινωνίας των Εθνών (που είχε ιδρυθεί 30 ακριβώς χρόνια πριν απ’ το Συμβούλιο της Ευρώπης, το 1919) δεν τους λέει, τάχα, τ ί π ο τ α ; Η αποτυχία-της, που άνοιξε το δρόμο για το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν τους πρόσφερε κ α μ ι ά δι­ δαχή; Κι ωστόσο, η Κ.τ.Ε., μ’ όλες τις εγγενείς και επίκτητες αναιμικότητές-της, είχε δειχτεί πολύ πιο θαρραλέα και «πρακτική» απ’ τους τωρινούς επίγονούς-της. Αλλά κι εκείνης τα «μέτρα» κατά των άδικων ήταν η μ ί μ ε τ ρ α -και τα ημίμετρα αποτελούν την καλύ­ τερη «θυρίδα διαφυγής» για τους αδίσταχτους ενόχους και τον πιο σί­ γουρο βρόχο για τους «δισταχτικούς» δικαστές-τους. Οπως κι έγινε, πριν 42 χρόνια, με την τότε «λυδία λίθο» του τότε διεθνούς Οργανισμού: την εισβολή τη , Ιταλίας στην Αιθιοπία. Τότε που ο Mussolini - διψώντας για «αυτοκρατορικά» μεγαλεία, αλλά και προσπαθώντας να στομώσει τη δυσφορία των υπηκόων-του για την οικονομική δυσπραγία, τον υπερπληθυσμό, την ανεργία- αποφάσισε να κατακτήσει και αποικιοποιήσει το μόνο (μαζί με τη Λιβερία) ανε­ ξάρτητο κράτος της Αφρικής. Η φεουδαρχική εκείνη χώρα ήταν από το 1924 μέλος της Κ.τ.Ε. (όπως η Κύπρος του ΟΗΕ) και ακρογωνιαίος λίθος της εξωτερικής πολιτικής-της ήταν η σταθερή εμπιστοσύνη στην Κ.τ.Ε. σαν προστάτισα των μικρών κρατών. Αλλά ο παλιάτσος του Παλάτσο Βενέτσια, ξέροντας πόση ήταν η υλική υπεροχή-του απέναντι στους ξυπόλητους

188

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Αβησσυνούς και πόση η ανοχή των άλλων «μεγάλων», έταζε ηρωικά στους συμπατριώτες-του ένα χρυσοφόρο και τρισένδοξο πόλεμο, που θα θεμελίωνε μιάν άλλη χιλιόχρονη αυτοκρατορία. Και τον Οκτώβρη του 1935, όρμησε ακάθεκτος κατά της «πολεμοχαρής και επιθετικής Αι­ θιοπίας. που με τη στάση-της είχε επιθά/xi την ιταλική εισβολή» - όπως ακριβώς η αιμοβόρα Κύπρος επέβαλε στους Τούρκους τον ειρηνοποιό Αττίλα... Βέβαια, οι υποσχέσεις του Duce για έναν ακαριαίο «πόλεμο χωρίς δάκρυα» δεν επαλήθευσαν διόλου. Και ο μέγας δορυκτήτωρ χρει­ άστηκε εφτά ολόκληρους μήνες για να δαμάσει τους κουρελήδες Αιθίοπες, τσακίζοντάς-τους με τα τανκς και καίγοντάς-τους με τον υπερίτη... Κι είναι χαραχτηριστικό πώς έκρινε την επιδρομή αυτή όχι πια η «συναισθηματική» διεθνής κοινή γνώμη, αλλά ένας κορυφαίος «αυτοκρατορικός» (δηλαδή «ρεαλιστής») πολιτικός, ο Winston Churchill: «Τα σχέδια του Μουσσολίνι για την Αβησσυνία ήταν απαράδεκτα από την ηθική του εικοστού αιώνος. Ανήκαν στους σκοτεινούς εκείνους και­ ρούς, όπου οι λευκοί ησθάνοντο ότι είχαν το δικαίωμα να κατακτήσουν κίτρινους, μιγάδες, μαύρους ή ερυθρόδερμους και να τους υποδουλώσουν με την ανώτερη δύναμί-τους και τά όπλα-τοι>ς. Στις δικές-μας φωτισμένες ημέρες, όπου συνέβησαν όμως εγκλήματα και σκληρότητες που μπροστάτους θα εδείλιαζαν οι άγριοι της παλιάς εποχής, μιά τέτοια στάσις ήταν ξεπερασμένη και αξιοκατάκριτος. Επί πλέον, η Αβησσυνία ήταν και μέλ.ος της Κοινωνίας των Εθνών... Και τώρα παρουσιάζετο η περίπτωσις να δοκιμασθή το όργανον της παγκοσμίου κυβερνήσεως επάνω στο οποίον εστηρίζοντο οι ελπίδες όλων των καλών ανθρώπων»2. Το απόσπασμα αυτό αποτελεί. βέβαια, λαμπρό συνδυασμό αντικει­ μενικής διαπίστωσης και ανενδοίαστου φαρισαϊσμού. Γιατί ο Churchill φρικιά, δικαιότατα, για την «ανήθικη στάση» του Mussolini απέναντι στους έγχρωμους της Αφρικής... αλλά ούτε αυτός ούτε κανένας άλλος ομόλογός-του σε ιμπεριαλιστική μεγαλοσύνη θυμήθηκαν ποτέ να φρίξουν για τη δ ι κ ή - τ ο υ ς αδικότατη στάση απέναντι στους έγχρω­ μους ή άχρωμους ό λ ω ν των ηπείρων. Πόσο πιο «παραδεκτή», «ηθική», «φωτισμένη» ήταν, λογουχάρη, η στάση της ίδιας της Αγγλίας απέναντι στην Κύπρο που αγωνιζόταν για την ανεξαρτησία-της; Και πόσο πιο έντιμη και συνεπής είναι η σημερινή στάση των άλλων «μεγάλων» -α π ’ τις ΗΠΑ, που παλεύουν με νύχια και με δόντια για ν’ αθωώσουν και ν’ αρματώσουν τους απο­ χαλινωμένους επιδρομείς, ώς τη Σοβιετική Ενωση, που συναγωνίζεται με την υπερατλαντική αντίπαλό-της να εξοπλίσει τους κακοπαθημένους οσμανλήδες- προσφέροντάς-τους έτσι «την υποστήριξή-της σε περίπτωση που το Κογκρέσσο αρνηθεί να άρει το εμπάργκο...». 2. Αχομνημονάματα too Ααηέροο Παγκόσμιόν Πολέμοο. Τομ. Α', Βιθλ. α’. Μεταφρ. Μ. Μακκά, Ικαρος. 1948, σελ. 184.

Ο ΥΠΕΡΙΤΗΣ

Η

«παγκόσμια κυβέρνηση» του μεσοπολέμου -η Κοινωνία των I ιΐνών- δεν είχε περιοριστεί, ωστόσο, σε φραστικές καταδίκες και ιΐ/Λτωνικές αποφάσεις, όπως οι τωρινοί διάδοχοί-της. Προχώρησε σ ’ ι κιθολή « κ υ ρ ώ σ ε ω ν » , δηλαδή διακοπή οικονομικής βοήθειας ►αι αποστολής εφοδίων στην Ιταλία και, αντίστοιχα, παροχή βο­ ήθειας στην Αιθιοπίας. Το « ε μ π ά ρ γ κ ο » της εποχής εκείνης απαγόρευε την εισαγωγή πολεμικού υλικού, μετάλλων κλπ. στη φασιστική Ιταλία. Το π ε τ ρ έ : λ α ι ο , όμως, που ήταν απαραίτητο για τις ιταλικές επιχειρήσεις στην Αβησσυνία, εισαγόταν ε λ ε ύ θ ε ρ α ! Είτε επειδή, αυτό, ήταν το αλη­ θινά σημαντικό όπλο στον αιθιοπικό πόλεμο -είτε επειδή ήταν το αληθινά κ ε ρ δ ο φ ό ρ ο είδος για τις διεθνείς επιχειρήσεις- είτε και για τα δυό. Ετσι -επιλέγει ο ChuFchill— «τα μέτρα που ελήφθησαν μζ τόση επίδειξι. δεν ήταν πραγματικές κυρώ­ σεις που θα παρέλυαν τον επιδρομέα, αλλά απλώς ημίμετρα, που ο επιδρομεύς θα τα ηνείχετο, γιατί στην πραγματικότητα ενεψύχωναν το ιταλικό πο/χμικό πνεύμα»3. Οι συνέπειες αυτής της «αδυναμίας» και της υποκρισίας της Κ.τ.Ε. στάθηκαν τραγικές, τόσο για την ίδια, όσο και για την ανθρωπότητα. Ενας άλλος ιστορικός της εποχής, ο A.G. Barker, γράφει: «Η σημασία του ιταλοαιθιοπικού πολέμου βρίσκεται στο γεγονός ότι στάθηκε άμεσα υπεύθυνος για την κατάρρευση της Κ.τ.Ε. Και επειδή η Κ.τ.Ε. δεν ήταν ικανή να σταματήσει τον πόλεμο... εξευτελίστηκε και καταδικάσθηκε»*. Και ο Churchill υπερθεματίζει, τονίζοντας πως η στάση της Κ.τ.Ε. και της χώρας-του «στην πραγματικότητα συνετέλεσε στο να φέρη σε ασύγκριτα πιο τρο­ μερό πόλεμο. Η μπλόφα του Mussolini επέτυχε, και κάπνίος σπουδαίος παρατηρητής έβγαλε ακλόνητα συμπεράσματα από την υπόθεσι αυτή»6. Ο «παρατηρητής» ήταν, φυσικά, ο Hitler -και τα «συμ:ιεράσματά»του τα κοινολόγησε στον κόσμο τρία χρόνια αργότερα, με αίμα, φωτιά κι ερείπια...

Τι συμπεράσματα, όμως, βγάζουν οι τωρινοί εργάτες της ανομίας από την ολιγωρία και την πονηριά των σημερινών διεθνών οργανισμών; Τί άλλο παρά πως οι επίβουλοι κι οι επιδρομείς, οι βιαστές κι οι εκβι­ αστές όχι μόνο δεν τιμωρούνται απ’ τους διεθνείς Κριτές, αλλά και προστατεύονται κι επιβραβεύονται. Μπορεί, βέβαια, η Τουρκία να μην είναι Ιταλία και οι σημερινές J. Ο.κ., σελ. 195. 4. Ιστορία τον 20ού αιώνος. τομ. Δ', σελ. 1601. 5. Ο.κ.. σελ. 196.

190

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

συνθήκες να είναι διαφορετικές απ’ τις αλλοτινές. Σημασία, όμως, δεν έχει ούτε ο όγκος της χώρας που ασελγεί, ούτε η αμεσότητα της απει­ λής. Σημασία έχει πως τ ο κ ύ ρ ο ς ενός διεθνούς Οργανισμού καταρακώνεται, όταν κριτή ριό-του κάνει τα συμφέροντα μ ε ρ ι κ ώ ν κι όχι το συμφέρον ό λ ω ν . . . όταν ελαύνεται όχι από την έννοια του Δ ί κ ι ο υ αλλ’ από την έγνοια του Σ κ ό π ι μ ο υ . . . όταν δε γίνεται πρό­ μαχος της διεθνούς ειρήνης αλλά σύμμαχος της διεθνούς βίας και απάτης. Τότε, όχι μόνο τ ο δ ι κ ό - τ ο υ εξευτελισμό υπογράφει, αλλά και τον εξολοθρεμό της π α γ κ ό σ μ ι α ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς απεργάζεται. «Η αποκορύφωση της αδικίας είναι μ νομίζεται κανένας δίκαιος ενώ δεν είναι», έλεγε ο Πλάτων [«Εσχάτη γαρ αδικία δοκείν δίκαιον είναι μη όν­ τα»9]. Εσχάτη όμως των εσχάτων αδικία και αφροσύνη και αυτοχειρία είναι να κ η ρ ύ σ σ ε τ α ι δίκαιος ο αδικητής από τους ί δ ι ο υ ς τους δικαστές που ξ έ ρ ο υ ν πόσο άδικος και άνομος είναι. Αυτό καταντά ο πιο καταστροφικός «υπερίτης», που κατακαίει και τις «Κοινωνίες» και τις κοινωνίες... [30.4.1978]

6. Πολιτεία. 361α.

ΤΟ «ΠΤΩΜΑ» Εκτελέσανε τη Δημοκρατία οι σφαίρες της τρομοκρατίας; «Επανάσταση αληθινή είναι μόνο εκείνη που έχει σκοπό-της την ελευθερία» CONDORCET ΣΟ μεγάλος κι αν είναι ο συγκλονισμός, όσο δίκαιη η αγανά­ κτηση που προκάλεσε στον κόσμο όλον η δολοφονία του Aldo Moro, δε θα πρέπει να θολώνουν την κρίση για τις π ο λ ι τ ι κ έ ς διαστάσεις του κακουργήματος. Σαν κοινό και σαν πολιτικό έγκλημα, η βάρβαρη «εκτέλεση» του πρώην πρωθυπουργού είναι, φυσικά, αποτρόπαιη. Π ο ι έ ς , όμως, εί­ ναι (μπορεί να είναι) ο ι σ υ ν έ π ε ι έ ς - τ η ς γ ι α την Ιταλία -κα ι για την Ευρώπη, ακόμα; «Το πτώμα του Μόρο είναι το πτώμα της Δημοκρατίας, που τώρα κείτεται νεκρή»', είπε, μόλις έμαθε το φόνο, ο άλλοτε πρόεδρος της Ιταλικής Δημοκρα­ τίας Giuseppe Saragat. Πέρα από τη σεβαστή, ανθρώπινη και φιλική, συγκίνηση του γεραρού πολιτικού, τί είναι αυτού του είδους οι δηλώ­ σεις; Ρεαλιστικές, δραματικές δ ι α π ι σ τ ώ σ ε ι ς ή σχεδόν «μελο­ δραματικές» δ ι ο γ κ ώ σ ε ι ς -αρκετά ε π ι κ ί ν δ υ ν ε ς , κιόλας;

Ο

Γ ια να δοθεί μιά όσο γίνεται νηφάλια απάντηση στο ερώτημα τούτο, θά 'πρεπε πρώτα ν’ αντιμετωπιστεί ένα άλλο, τρίκλωνο, πρόβλημα: Τ ί α κ ρ ι β ώ ς είναι οι «Κόκκινες Ταξιαρχίες»; Ποιά τα π ρ α ­ γ μ α τ ι κ ά κίνητρα κι οι απώτεροι στόχοι-τους; Τ ί π έ τ υ χ α ν με την ώς το')ρα δράση-τους κι ιδιαίτερα με την απαγωγή και τη δολοφο­ νία του Moro; Τρία πάλι ενδεχόμενα υπάρχουν για την α λ η θ ι ν ή τ α υ τ ό τ η τ α των «Κόκκινων Ταξιαρχιών»: Ή η οργάνωση αυτή είναι καθαρά και «ανόθευτα» α ν α ρ χ ι κ ή . Η, όντας αναρχική, έχει ωστόσο δ ι αI. «Βήμα». 10.3.78.

192

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

θ ρ ω θ ε ί από άλλες «δυνάμεις» και υπηρεσίες (όχι μόνο ολότελα άσχετες αλλά και θανάσιμα αντίθετες με τον αναρχισμό, αριστερισμό κλπ.) κι έχει γίνει ενεργούμενό-τους, χ ω ρ ί ς να το συνειδητοποιεί. Η, τέλος, είναι σ υ ν ε ι δ η τ ό ό ρ γ α ν ο των «δυνάμεων» αυτών -που χρησιμοποιούν τις ακροαριστερές οργανώσεις σαν προσωπείο και την αναρχική τρομοκρατία σαν δούρειο ίππο. Κανένας, φυσικά, δεν μπορεί να ξέρει, με σιγουριά πού βρίσκεται η αλήθεια. Πριν όμως αποπειραθούμε μιά κάποια προσέγγισή-της, ανάγκη να διερευνήσουμε τα άλλα δύο σκέλη του προβλήματος:

Ο

ΟΜΟΛΟΓΗΜΕΝΟΣ και διακηρυγμένος στόχος των «Κόκκινων Ταξιαρχιών» είναι η καταράκωση του κράτους και η «εξέγερση της εργατικής τάξης, που θα το καταλύσει ανελέητα κι αμετάκλητα». Ει­ δικότερα κι αμεσότερα: η απομόνωση του Κ.Κ.Ι., το ναυάγιο του «ιστορικού συμθιβασμού»-του με το Χριστιανοδημοκρατικό και Σο­ σιαλιστικό κόμμα, η αποτυχία του «ευρωκομμουνισμού» και, πάρα πέ­ ρα, ο όιασυρμός των δημοκρατικών θεσμών και, τελικά, η ανατίναξη της Δημοκρατίας. Κατά σύμπτωση (;) α υ τ ο ί ακριβώς είναι καί οι στόχοι των ν εο φ α σ ι σ τ ώ ν τρομοκρατών και των κάθε διαμετρήματος κι ανα­ στήματος υ π ο θ ο λ έ ω ν - τ ο υ ς -που, τα τελευταία δέκα χρόνια, έκαναν τόσες αιματηρές «επιδείξεις» και οργάνωσαν απανωτά εκτρωματικά πραξικοπήματα2. Και είναι χαραχτηριστικό πως όσο φ ο υ ν τ ώ ν ε ι η αναρχική τρομοκρατία, τόσο α τ ο ν ε ί η νεοφασιστική. Ετσι που θα μπορούσε κανένας να υποστηρίξει πως αποτελούν «συγκοινωνούντα αγγεία» και πως κάποιο κ ο ι ν ό κ έ ν τ ρ ο μεθοδεύει και κατευθύνει τη δράσητους. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός Andreotti υποστήριξε πέρσι (4.6.77) την άποψη αυτή, λέγοντας πως «η βία κινείται από μία κεντρική οργάνοχιη, που εργάζεται συστηματικά και ψύχραιμα». Ακόμα πιο ξεκάθαρη ήταν η καταγγελία του υπουργού των Εσωτε­ ρικών Franzesco Cossiga, λίγες μέρες νωρίτερα (26.5.77): «Ξένες μυστικές υπηρεσίες έχουν ανάμιξη στην πολιτική βία στην ΙταΤο ίδιο θα πεί αργότερα κι ο πρόεδρος των Σοσιαλιστών Pietro Nenni: «// τρομοκρατία που σαρί'ινει την Ιταλία, κατευΟύνεται από "εγκεφά­ λους" που βρίσκονται έξω από τα ιταλικά σύνορα»3. Και -α ν συνεχίσουμε την ίδια συλλογιστική- πόσο πιο «σ υ μ φ έ2. Βλ. mo κάνω σελ. 171 cr 3. Συνέντευξη στα «Νέα», 19.4.78.

ΤΟ «ΠΤΩΜΑ»

193

ρ ο υ σ α» είναι, για τις «ξένες μυστικές υπηρεσίες», η κ ό κ κ ι ν η τρομοκρατία απ’ τη μαύρη! Η δεύτερη εξοργίζει την κοινή γνώμη εν­ αντίον της Ακροδεξιάς -και, κατ’ επέκταση, της Δεξιάς. Ενώ η πρώτη εξαγριώνει την κοινή γνώμη εναντίον της Ακροαριστερός-και. κατ’ επέ­ κταση, της Αριστεράς... Και πάρα πέρα: η κόκκινη τρομοκρατία, αν δεν δικαιολογεί τη μαύρη, οποκτδήποτε την «αμνηστεύει» και, το ση­ μαντικότερο. « δ ι κ α ι ώ ν ε ι » τ ι ς θ έ σ ε ι ς - τ η ς (για την «αδυνα­ μία», τη «φθορά» κλπ. της Δημοκρατίας) κ α ι τ α « ι δ α ν ι κ ά »τ η ς (για ένα «ισχυρό», αντιδραστικό καθεστώς ευταξίας και ευπραξίας...). Και ξέρουμε, φυσικά, πάρα πολύ καλά, από άμεση και άμετρη πείρα, πόσην «αδυναμία» έχουν αυτές οι (τόσο λίγο «μυστικές» πια) υπηρεσίες στα «σώφρονα», «εθνικόφρονα» και ξενόφρονα καθεστώτα και πρόσωπα... Οταν οι «Κόκκινες Ταξιαρχίες» λένε στο φυλλάδιό-τους «Απόφαση της στρατηγικής διεύθυνσης», που κυκλοφόρησε το Φεβρουάριο, πως «ένας και μόνος είναι ο εχθρός: η Χριστιανική Δημοκρατία, που πρέπει να χτυπηθεί και να εξοντωθεί οριστικά»*... ... ή όταν ο υπόδικος αρχηγός της οργάνωσης αυτής Renato Curzio ορύεται μες το δικαστήριο πως «η ποινή του θανάτου που επιβλήθηκε στον Μόρο απ' το "λαϊκό δικα­ στήριο" αποτελεί καταδίκη ολόκληρης της ιθύνουσας τάξης της χώρας»*... ... τί άλλο κάνουν παρά να συσπειρώνουν την ιθύνουσα τάξη, να δυνα­ μώνουν την άμυνά-της, να πυκνώνουν τις τάξεις-της, να προκαλούν τη λαϊκή συμπάθεια γ ι’ αυτήν, αποπλένοντας μάλιστα τη Χριστιανοδημοκρατία από τα αμαρτήματα 30 χρόνων διακυβέρνησης; Κι όταν οι «brigatisti», οι «ταξιαρχίτες», ισχυρίζονται πως είναι «κομμουνιστές», δεν ασκούν τη χ ε ι ρ ό τ ε ρ η π ρ ο π α γ ά ν δ α εναντίον του Κ.Κ.I. -που ταυτίζεται έτσι με τις εγκληματικές πράξεις των αναρχικών απο­ στημάτων; Π α σ ί γ ν ω σ τ η είναι η «μήνις» που έχει προκαλέσει η πολιτική του κόμματος αυτού -ο «ευρωκομμουνισμός» κι ο «ιστορικός συμβιβα­ σμός»- στους εχθρούς της δημοκρατικής ομαλότητας και της ιταλικής αυτοτέλειας. Ρητά ή άρρητα πολέμησαν την πολιτική αυτή τόσο η Ουάσινγκτον όσο και η Μόσχα -κ ι αν η δεύτερη περιορίστηκε σε «εσωκομμουνιστική διελκυστίνδα», η πρώτη δε δίστασε να δηλώσει στις 12.1.78 πως «τάσσεται εναντίον της συμμετοχής των κομμουνιστών στην ιταλική κυβέρνηση». Λιγότερο πολυθόρυβη, αλλά όχι λιγότερο εύγλωττη ήταν η κατά­ θεση του Clark Clifford στην Επιτροπή Μυστικών Υπηρεσιών της Γε­ 4. «Βήμα», 10.5.78. 5. «Καβημιρινή», 18.4.78.

194

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ρουσίας, πριν ένα μήνα. Αυτός ο άλλοτε υπουργός Αμύνης και οργα­ νωτής της CIA, δήλωσε απερίφραστα το διόλου απόρητο, άλλωστε: «Η CIA έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο για να εμποδίσει νίκες των κομμουνι­ στών στις μεταπο/χμικές εκλογές της Ιταλίας και της Γαλλίας... Κάναμε τ ο π α ν για να προλάβουμε νίκες των κομμουνιστών σε χώρες που ανή­ κουν στη Δύση». Μ’ όλες αυτές τις ευγενείς προσπάθειες,ωστόσο, το Κ.Κ.Ι. έφτασε το 35% των ψήφων, και ένα θήμα απ’ την εξουσία. Πράγμα απευκταίον και φευκτέον με κάθε τρόπο... Πού αρχίζει όμως και, προπάντων, π ο ύ τ ε λ ε ι ώ ν ε ι «το παν» του αξιότιμου κ. Clifford; Η ερώτηση μένει, για την ώρα, αναπάντητη -αλλά και επιδέχεται « π ά σ α ν» απάντηση, όταν ξέρει κανένας ποιά είναι η «τεχνική» και η ηθική των μυστικών υπηρεσιών, που κατάγ­ γειλε ο υπουργός Cossiga... Δεν πρέπει, ωστόσο, να πέφτουμε κι εμείς στο «αμάρτημα της υπερ­ βολής» και της «ξενομανίας» απ’ την ανάποδη. Πολύ σωστά παρατη­ ρεί ο υπεύθυνος για τις εξωτερικές υποθέσεις του Κ.Κ.Ι., Vittorio Orilia, πως «αποτελεί επικίνδυνη υπεραπλούστευση να ισχυρίζεται κανένας πως η τρομοκρατία οφείλεται στη CIA. στο Στράους... κλπ. Δεν υποστηρίξω ότι τέτοιες διασυνδέσεις δεν υπάρχουν. Ε ί ν α ι π ο λ ύ π ι θ α ν ό να υ π ά ρ ­ χ ο υ ν , χωρίς όμως να μπορεί κανείς να το αποδείξει με αδιάσειστα στοι­ χεία... Τα γενεσιουργό αίτια της τρομοκρατίας βρίσκονται σ ' αυτά καθεαυτά τα οικονομικά και κοινωνικά προθέματα που αντιμετωπίζει η χώρα»*. Α υ τ ά τα αίτια εκμεταλλεύονται, συνήθως, οι ιθαγενείς και αλλο­ γενείς πανούργοι, είτε για να στρατολογήσουν τους μπράβους-τους, είτε για να παραπλανήσουν τους θερμοκέφαλους ή ολιγοκέφαλους «επαναστάτες». Ακόμα και οι τυμπανοκρούστες του φασισμού, άλλωστε, παραδέ­ χονται αυτή την τόσο κοινή αλήθεια. Το ντόπιο λ.χ. όργανο κάθε ανωμαλίας και ατασθαλίας, ενώ υποστηρίζει πως «η τρομοκρατία είναι κομμουνιστοτραφής», ομολογεί: «// τρομοκρατική δράσις απόβλεπα να δημιουργήση ζητήματα κυρίως εις τον καλούμενον ευρωκομμουνισμόν. (Και εις το πρόσωπον του Αλντο Μόρο εκτυπήθη η συμμετοχή του ΚΚΙ εις την κοινοβουλευτικήν πλειοψηφίαν- διότι ο Μόρο υπήρξεν ο αρχιτέκτων αυτής της πολιτικής διευθετήσε­ ι ς , όπως και της "απερτούρα σινίστρα", το 1963)»7. Και θέθαια « δ η μ ι ο ύ ρ γ η σ ε ζητήματα» η τρομοκρατία -αφού σήμερα η δεξιά της δεξιάς Χριστιανοδημοκρατίας ζητά απ’ τον πρωθυπουργό-της Andreotti 6. Συνέντευξη στο «Βήμα», 22.4.78. 7. «Ελεύθερος Κ<*μος». 30.4.78.

ΤΟ «ΠΤΩΜΑ»

195

«να χαράξει νέα σαφή, ξεκάθαρη διαχωριστική γραμμή ανάμεσα στην κυβέρνι/ση και τους κομμουνιστές»β. Αλλά και. γενικότερα, η απαγωγή και η δολοφονία του Aldo Moro, με το θράσος και την προκλητικότητά-της, πέτυχε - ώ ς έ ν α σ η ­ μ ε ί ο - αυτό που σκόπευε: το χλευασμό και τον διασυρμό του κράτους και του ίδιου του Moro, που συμβόλιζε τόσο το «δημοκρατικό κατε­ στημένο» όσο και το «άνοιγμα προς τ’ αριστερά», για μιά κοινή, δη­ μοκρατική διακυβέρνηση της χώρας. Α Λ Λ Α γι αυτόν ακριβώς το λόγο, «διαπιστώσεις» του τύπου «η Δη­ μοκρατία πέΟανε μαζί με τον Μόρο» είναι τόσο άτυχες, όσο και άστοχες. Α λ λ ο να επισημαίνεις τους κ ι ν δ ύ ν ο υ ς που απειλούν τη Δη­ μοκρατία και να στιγματίζεις τους ε χ θ ρ ο ύ ς-της που ελλοχεύουν... και ά λ λ ο να διαλαλείς το θ ά ν α τ ό-της (όπως συχνά γίνεται, κι όχι μόνο στην Ιταλία), έστω κι αν ο κλονισμός-της είναι τραγικά οδυνη­ ρός, όπως ο προχτεσινός. Το πρώτο είναι χ ρ έ ο ς κάθε πολίτη -εξ ορισμού «φρουρού της πολιτείας και του πολιτεύματος». Το δεύτερο, όμως, καταντά α υ τ ο π α γ ί δ ε υ σ η και α υ τ ο ε ξ ό ν τ ω σ η : Εξαγγέλλοντας σαν τετελεσμένο α υ τ ό ί σ α - ί σ α που τόσο πο­ θούν οι πολέμιοι της Δημοκρατίας, παίζεις άθελά-σου το παιχνίδι των επίδοξων νεκροθαφτών-της... το παιχνίδι όσων διατυμπανίζουν σκό­ πιμα κι ύπουλα το «ψυχοράγημά»-της, καιροφυλακτώντας ν’ αδράξουν προφάσεις για «σωτήριες επεμβάσεις»... το παιχνίδι όσων καραδοκούν να «καλύψουν το (δήθεν) κενό» που αφήνει αυτός ο (τάχα) θάνατος -για να βάλουν στη θέση της «δολοφονημένης» Δημοκρατίας τη δική-τους δολοφονική αυταρχία, που την είχε προετοιμάσει η πολυφονική τρομοκρατία. Η Δημοκρατία πεθαίνει πραγματικά μόνο όταν οι «δημοκράτες» θ έ λ ο υ ν να πεθάνει κι όταν οι δημοκράτες τ η ν α φ ή ν ο υ ν να πεθάνει από δική-τους ολιγωρία κι αστοχασιά. Οσο οι τελευταίοι αγρυ­ πνούν κι ομονοούν, καμιά επίθεση και καμιά υπονόμευση δε μπορεί να τελεσφορήσει. Αντίθετα, τα δημοκρατικά καθεστώτα που καταρέουν μέσα στη χλεύη ή στη σιωπή, αφανίζονται όχι επειδή τούς έλειψε η δύναμη των όπλων, αλλά επειδή του έλειψε η δύναμη της ο μ ο ψ υ ­ χ ί α ς , της σ υ ν έ π ε ι α ς και του α υ τ ο σ ε β α σ μ ο ύ . [14.5.1978]

8. «Βήμα», 12.5.78.

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ Κ οντινές και μακρινές «εστίες» ΦΩΤΙΑ που έχει πιάσει στην αυλή-μας, δε μας αφήνει, συν­ ήθως, να προσέξουμε την πυρκαγιά που μανιάζει στο πιο πέρα δάσος. Πολύ φυσικό, ίσως. Αλλά και, συχνά, πολύ επικίνδυνο. Γιατί, έτσι, προσπαθούμε να σβήσουμε (ή έστω, να κατανοήσουμε) τις «εστί­ ες» φωτιάς στο μικρό-μας χώρο, ενώ αγνοούμε τις π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς μ α κ ρ ι ν έ ς «εστίες» -που μένουν απροσπέλαστες κι ακατανόητες για μας...

Η

Ο ΐ ΕΛΛΗΝΕΣ παρακολούθησαν μ’ αγωνία (σ’ όσα περιθώρια τους άφησε το... «Μούντιαλ») την πολυμέτωπη μάχη που έδωσε ο Πρωθυ­ πουργός στην Αμερική. Και είδαν, με κατάπληξη κι αγανάχτηση, τον πιστότερο ίσως «απόστολο» της Δύσης ν’ αντιμετωπίζει τους ωμότε­ ρους εκβιασμούς, κυνισμούς και ταρτουφισμούς από της Δύσης τους Ποντίφηκες. Ανεπανάληπτη επίδειξη περιφρόνησης για την πιο στοιχειώδη η θ ι κ ή , αδιαφορίας για την πιο εμβρυώδη λ ο γ ι κ ή και έλλειψης της πιο υποτυπώδους ν τ ρ ο π ή ς έμοιαζε αυτή η «άσκηση» της Ατλαντικής Συμμαχίας. Και θύμιζε το κρεβάτι του Προκρούστη, έτσι καθώς πριόνιζε ή τέντωνε τους εταίρους-της στα μέτρα των συμφερόντων-της και μεταμόρφωνε τον κουρσεμένο κατήγορο σε «θο­ ρυβοποιό κ α τ η γ ο ρ ο ύ μ ε ν ο » ... τον αποχαλινωμένο βιαστή σε αλαζονικό ε υ ν ο ο ύ μ ε ν ο των πάντων... που -επιπλέον!- αγωνίζον­ ταν σύψυχα να ε ξ ο π λ ί σ ο υ ν όχι τον λεηλατημένο κι απειλούμε­ νο. αλλά τον αδηφάγο λ η σ τ ο φ υ γ ό δ ι κ ο ! . . . Ο σ ο εξωφρενικά κι εξοργιστικά κι αν είναι όλα αυτά, δεν είναι όμως κι ανεξήγητα. Κι η εξήγηση δεν βρίσκεται ούτε στην περιπαθή «τουρκοφιλία» ή στον εμπαθή «μισελληνισμό» των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ, ούτε στη στρατηγική σημασία που έχουν για τη «Δύση» η Κύπρος και το Αιγαίο. Οι αιτίες πάνε π ο λ ύ μ α κ ρ ύ τ ε ρ α α π ’ την «αυλή»-μας.

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ

197

Ο καταλύτης ήταν -νομίζουμε- η κατάληξη του πολέμου στο Β ιε τ ν ά μ. Μπορεί ο πιο «βρώμικος» απ’ τους πολέμους να τέλειωσε πριν τρία μόλις χρόνια, αλλά οι «σχεδιαστές» της αμερικάνικης πολι­ τικής είχαν «εισπράξει» τα διδάγματά-του πολύ νωρίτερα. Και τα δι­ δάγματα αυτά συνοψίζονται σε δυό βασικές θέσεις: α) Ο « θ ε ρ μ ό ς» πόλεμος με τις «ανατολικές» ή κομμουνιστικές £ορες αποδείχνεται πολύ α κ ρ ι β ό ς υλικά και πολύ ε π ι ζ ή μ ι ο ς «τ|0ικά», δηλαδή πολιτικά. Στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ δεν ξόδεψαν μόνο δεκάδες χιλιάδες ζωές και τρισεκατομμύρια δολλάρια. Επαιξαν κι έχασαν το «γ ό η τ ρ ο» και το «ή θ ο ς» της «Μ ητρόπολης του Ελεύ­ θερου Κόσμου». Κι αυτό έχει ασύγκριτα πιο «δαπανηρές» συνέπειες... θ) Η Α σ ί α αποδείχτηκε πολύ κακοτράχαλη και δύστροπη, ακόμα και για «έμμεσες επεμβάσεις». Η φτώχεια κι η «σπαρτιατικότητα» των λαών-της απ’ τη μιά, η μακρότατη εθνική - πολιτισμική-τους παρά­ δοση απ’ την άλλη, ευνοούν το φούντωμα τόσο του «πνεύματος της επανάστασης» όσο και του «πνεύματος της αντίστασης» στους ξένους εισβολείς. Και η άμεση γειτνίαση των χωρών αυτών με τους δυο «κόκκινους γίγαντες», την ΕΣΣΔ και την Κίνα, κάνει ακόμα πιο τραχύ κι άκαρπο τον «αντεπαναστατικό» (γράφε «αποικιοκρατικό») ρόλο των μακρινών Αμερικανών «χωροφυλάκων». Αναγκαίο συμπέρασμα: ε γ κ α τ ά λ ε ι ψ η της Ασίας (τουλάχιστο, σαν περιοχής «πρώτου ενδιαφέροντος») και στροφή σε ά λ λ ο υ ς χώρους -που έχουν το χάρισμα να διαθέτουν τεράστια αποθέματα πρώτων υλών και λιγότερο «δυσάγωγους» λαούς. Και τέτοια περιοχή είναι, φυσικά, η «παρθένα», κατακομματιασμένη, κατασπαραγμένη Α φ ρ ι κ ή -που «συγκοινωνεί», άλλωστε, με την πηγή του «μαύρου χρυσού» Μέση Ανατολή. Μόνο που η στροφή αυτή πρέπει να πραγματωθεί μακριά από κάθε κίνδυνο «θερμού» πολέμου -που τόσο οδυνηρές αναμνήσεις άφησε. Η «βοήθεια» στα αυταρχικά καθεστώτα των κλυδωνιζόμενων αφροκρατών... η οικονομική διείσδυση και «αξιοποίηση» των πρώτων υλών (υπέρ π ο ι ώ ν, τάχα;)... και η πάταξη κάθε επαναστατικής ή απελευ­ θερωτικής κίνησης είναι αρκετές. Οι ΗΠΑ ξαναγύριζαν στην τόσο φρόνιμη, τόσο «οικονομική», τόσο αποδοτική «αυτοκρατορία χωρίς σύνορα, χωρίς αποικίες, χωρίς στρατούς εν πολέμω»...

Κ.

ΑΤΑ «σύμπτωση», όμως, η Αφρική έχει τραβήξει, από καιρό, κ α ι τ ο υ Κ ρ ε μ λ ί ν ο υ τ ο ενδιαφέρον. Οι μόλις απελευθερωμένοι, μόλις αφυπνισμένοι λαοί της «εβένινης ηπείρου» λαχταρούν, βέβαια, τ’ αγαθά μιάς «ανθρώπινης» διαβίωσης, μιάς πραγματικής ελευθερίας και ισονομίας -που ελάχιστα ή διόλου τα γεύτηκαν ώς τώρα. Γυμνοί, πένητες και άοπλοι, φυσικό είναι να στρέφουν μάτια και χέρια για βοήθεια στη «μητρόπολη του εφαρμο­

198

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σμένου σοσιαλισμού». Και ακόμα πιο φυσικό, να μη μένει εκείνη ασυγκίνητη μηρός στ’ αρίφνητα πολιτικά και υλικά πλεονεκτήματα, που προσφέρει το αφρικανικό ηφαίστειο κι ορυχείο. Αυτή η διασταύρωση δυτικού και ανατολικού «ενδιαφέροντος» για την Αφρική προκαλεί, φυσικά, και διασταυρώσεις λόγων και όπλων: ΟΙ ΗΠΑ κατηγορούν την ΕΣΣΔ πως έχει αυξήσει το πολεμικό δυνα­ μικό του Συμφώνου της Βαρσοβίας «πέρα από τις λογικές στρατιωτι­ κές ανάγκες» -εφ ’ ω και το ΝΑΤΟ αύξησε, τελευταία, τις δαπάνες-του κατά 60 - 80 δισεκατομμύρια δολλάρια. Ενώ η Σοβιετική Ενωση καταγγέλλει την Αμερική για την παρασκευή ή προπαρασκευή της τόσο φιλοπράγματης αλλά τόσο μισάνθρωπης Βόμβας Ουδετερονίου... Και τα «ανθρώπινα δικαιώματα»... η διένεξη ΕΣΣΔ - Κίνας... η τρα­ γική διελκυστίνδα στη Μέση Ανατολή... το ασταμάτητο αφρικανικό σφαγείο... επιστρατεύονται σ’ αυτή την κλιμάκωση καταγγελιών, απειλών και εξοπλισμών. Τον «σφυγμό» της ώρας τούτης τον έδωσε χαραχτηριστικά ο πρό­ εδρος Carter που, στον πρόσφατο λόγο-του (7.6), κάλεσε τη Σοβιετική Ενωση να «διαλέξει ανάμεσα στη συνεργασία και την αναμέτρηση». Εφ' ω και το αμερικανικό περιοδικό <<Time» σχολίαζε, στο τελευταίο τεύχος-του, με καμάρι: «Στις αρχές του αιώνα-μας. ο Θεόδωρος Roosevelt κράδαινε μιά φιλοπό­ λεμη αμερικανική πολιτική, λέγοντας: "Μίλα γλυκά και κράτα μακριά μαγκούρα". Ο διάδοχός-του στο Λευκό Οίκο έδειξε να προσθέτει, την πε­ ρασμένη εβδομάδα: "Μίλα σοβαρά, και κράτα μιά μαγκούρα αρκετά μακριά ώστε να καταλάβουν πως δεν αστειεύεσαι" »'. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, όμως, γυρίζουμε πλησίστιοι στην « ψ υ χ ρ ο ­ π ο λ ε μ ι κ ή α τ μ ό σ φ α ι ρ α » , όπως είπε ο ίδιος ο Μπρέζνιεφ στην Πράγα. Μιάν ατμόσφαιρα ακατάσχετου ανταγωνισμού σε κατασκευή τρόμου και μηχανών ολέθρου... Μιάν ατμόσφαιρα, όπου σκόπιμα απειλούνται τα πάντα -και αναμένονται τα πάντα... Μιάν ατμόσφαιρα, όπου είναι «απαραίτητη» η αδιάκοπη έ ν τ α σ η ανάμεσα στους δύο συνασπισμούς και όπου παίρνουν ολότελα ξεχωριστή σημασία τα σ η μ ε ί α ε π α φ ή ς-τους. Ε Ν Α απ’ τα σημεία αυτά είναι η λεγόμενη «νοτιοανατολική πτέρυγα του ΝΑΤΟ». Σημείο ιδιαίτερα σημαντικό, επειδή σ υ ν ο ρ ε ύ ε ι μέσω Τουρκίας με την ΕΣΣΔ... « ε π ο π τ ε ύ ε ι » την πετρελαιογόνα Μέση Ανατολή... γ ε ι τ ο ν ε ύ ε ι με το αφρικανικό μήλο της έριδος. Και δεν είναι διόλου σύμπτωση που η Ελλάδα και η Τουρκία βρί­ σκονται στην πρώτη γραμμή του εκκολαπτόμενου καινούριου ψυχρο­ πολέμου -όπω ς είχαν βρεθεί το 1947, όταν ο Πρόεδρος Tmman εξάγ­ I. «Time». 12.6.1978.

Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ

199

γειλε το Δόγμα-του για να τις «βοηθήσει», και να τον «βοηθήσουν» Οπως τότε, έτσι και τώρα, οι ΗΠΑ (και το ΝΑΤΟ, σήμερα) χ ρ ε ι ά ζ ο ν τ α ι την Τουρκία. Ο χι βέβαια επειδή είναι «στρατι­ ωτικά ισχυρή σαν ασπίδα της Συμμαχίας απέναντι στην ΕΣΣΔ» -αυτά είναι φληναφήματα, που ο ίδιος ο φιλότουρκος κ. Luns τα θρυμμάτισε, ομολογώντας στις 30.5. πως «ο τουρκικός στρατός δ ε ν ε ί ν α ι σ ε κ α τ ά σ τ α σ η να επιτεθεί -ούτε καν- στην Ελλάδα»'.. Είναι όμως χρή­ σιμη η Τουρκία στο ΝΑΤΟ σαν πιόνι ψ υ χ ρ ο π ο λ ε μ ι κ ά ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ σ ι μ ο : Μιά χώρα που βρίσκεται ανάμεσα στις πύλες της ΕΣΣΔ και στις πετρελαιοπηγές του Αραβικού Κόλπου, φιγουράρει σί­ γουρα σαν κυματοθραύστης και σαν ορμητήριο μαζί, δηλαδή σαν «μαγκούρα αρκετά μακριά» για να κάνει πειστικές τις «σοβαρές» απειλές.

Οΐ

ΨΥΧΡΟΙ πόλεμοι έχουν α ν ά γ κ η α π ό θ ε ρ μ ά « π ε δ ί α » -που να μη βρίσκονται, βέβαια, στο έδαφος των Μεγάλων (θεός φυλάξοι!), αλλά όπου θα μπορούν να δοκιμάζονται έ μ μ ε σ α οι δυνά­ μεις των αντιπάλων και να ξ ο δ ε ύ ο ν τ α ι τα προϊόντα της πολεμικής-τους βιομηχανίας- πληρωμένα, επιπλέον, με το χρήμα και το αίμα των «μικρών» ενεργούμενων. Η Αφρική προσφέρει, τώρα, απέραντο «στάδιον δόξης» γ ι’ αυτές τις αναμετρήσεις. Αλλά και η δική-μας περιοχή δεν παύει ν’ αποτελεί α ν α γ κ α ί α π ρ ο φ υ λ α κ ή . Κι αν η Τουρκία είναι ο ακρογωνιαίος λίθος αυτής της τακτικής στο χώρο τούτον, η Ελλάδα είναι το απα­ ραίτητο σ υ μ π λ ή ρ ω μ ά - τ η ς -αφού «σηκώνει» στη βορεινή ΡβΧΊ-της το βάρος των βαλκανικών λαϊκών δημοκρατιών και αφού δια­ θέτει ξηρές και θάλασσες τόσο πρόσφορες για βάσεις και πεδία βολών... Το «ιδανικό», λοιπόν, θα ήταν η ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ή π α ρ ά ­ δ ο σ η των δύο χωρών -και της Κύπρου, βέβαια- στο νατοϊκό μέτωπο. Αλλά τα διεθνικά «ιδανικά» δεν συμβαδίζουν πάντα με τα ε θ ν ι κ ά. Ετσι, εξαιτίας της ελληνοτουρκικής κρίσης, το ΝΑΤΟ αντί για δύο αφοσιωμένους «προκεχωρημένους φρουρούς», έχει ένα διπλό πρόβλη­ μα: πώς να συγκροτήσει την Τουρκία και, ταυτόχρονα, να κρατήσει την Ελλάδα. Ανάμεσα στις δυό, προτιμά βέβαια την πρώτη, για τους λόγους που αναφέραμε, αλλά κι επειδή η δική-της πολιτική ε κ μ ε τ α λ λ ε ύ ­ τ η κ ε επιδέξια την ψυχροπολεμική ακριβώς ατμόσφαιρα, «ερωτο­ τροπώντας» τάχα με τη Σοβιετική Ενωση, χωρίς κ α μ ι ά διάθεση φυσικά να ενδώσει σ ’ αυτήν... Κι αν τον «παλιό καλό καιρό» της ύφε­ σης, οι ΗΠΑ διατηρούσαν μιάν «ισοροπία» ανάμεσα στην Ελλάδα και στην Τουρκία, τώρα ρίχνουν το βάρος-τους στη μεριά της δεύτερης -που αν και παρουσιάζεται πιο «ανυπόταχτη» από μας, εξυπηρετεί κα­ λύτερα τα ψυχροπολεμικά-τους σχέδια.

200

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γι’ αυτό και η δυάδα Nixon - Kissinger, το 1974, ε π έ τ ρ ε ψ ε (αν δεν ε π έ β α λ ε ) ό,τι οι προκάτοχοί-της είχαν άλλοτε απαγορεύσει: την εισβολή στην Κύπρο. Μιά Τουρκία ενισχυμένη, μιά Κύπρος νατοποιημένη και μιά Ελλάδα υποταγμένη ήταν το ποθούμενο της ώρας εκείνης όπου είχαν αρχίσει να φυσάνε οι πρώτοι ψυχροπολεμικοί άνεμοι. Η τυπική έστω αποχώρηση της χώρας-μας απ' το ΝΑΤΟ, οι καταδικαστικές για την Τουρκία αποφάσεις του ΟΗΕ, το «εμπάργκο» που επέβαλε το Κογκρέσσο, η εφιαλτική έκθεση του Συμβουλίου της Ευ­ ρώπης για τις τουρκικές βαρβαρότητες στην Κύπρο, τ ά ρ α ξ α ν λίγο τα σχέδια. Που «π ρ έ π ε ι» να ξαναθρούν τη «γαλήνη» και την αποτελεσματικότητά-τους με την άρση του «εμπάργκο» (που θα εξ­ αφανίζει και την καταδίκη της Τουρκίας απ’ τα Ηνωμένα Εθνη), με την αποσιώπηση της έκθεσης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με την επιστροφή-μας στο ΝΑΤΟ και την αποδοχή των «τετελεσμένων γεγο­ νότων» ό π ο υ και ό π ω ς τελούνται και θα τελεσθούν...

Μ

ΠΡΟΣΤΑ σε μιά τέτοια κατάσταση, όπου η ζοφερότητα συναγωνί­ ζεται την αθλιότητα, ποιά είναι η θέση και η στάση μιάς μικρής χώ­ ρας που βρίσκεται στο επίκεντρο του τυφώνα; Πριν 56 χρόνια, μπρο­ στά σε μιάν άλλη ελληνοτουρκική κρίση, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έλεγε: «Να το πάρωμεν απόφασιν, ότι δεν υπάρχει, δεν υπήρξε ποτέ "θεός της Ελλάδος" . Ενας είναι ο θεός δ ι’ όλα τα έθνη. Η φρόνησις, η διορατικότης, η προορατικότης, η επαφή με την πραγματικότητα. Ιδού τί θα μας φοηθήση θετικά να επανορθώσωμεν ό,τι είναι κπανορθώσιμον»*. Η «επαφή με την πραγματικότητα»... που δείχνει, οι Μεγάλοι τί σημαίνουν και τί κοστίζουν, όταν οι «μικροί» τους πιστεύουν και τους εμπιστεύονται... U 1.6.1978]

2. Δηλώσεις-του στο «Φιλελεύθερον ΑιΧτίον» χου εκδιδόταν στην Αμερική, αναδημοσι­ ευμένες στο «Ελεύθερον Βήμα», J0.7.I922. ΒΧ. Ελ. Βενιζέλου, Πολιτικοί Υκοθήκαι, εχιμ. Στ. Στεφάνου, τομ. Β", σελ. 249-250.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΟ «ΑΙΝΙΓΜΑ» Αναγνώριση και αναγνωρίσεις ενός αποτρόπαιου καθεστώτος «Σ ' έναν κόσμο ψέματος, το ψέμα δεν εξαφανίζεται αχό το αντίθετό-το», αλλά από έναν κόσμο αλήθειας» FRANZ KAFKA Ο ΕΞΥΠΝΟ πουλί από τη μύτη πιάνεται -και το αρπαχτικό όρνιο από τα ίδια-του τα νύχια... Η στρατιωτική χούντα που κυβερνά -δηλαδή, τυραννά και απομυ­ ζά- την Αργεντινή απ’ τις 24.3.1976, δοξολόγησε πασίχαρη την τύχη που της κατακύρωσε την οργάνωση του φετεινού Παγκόσμιου Ποδο­ σφαιρικού Κυπέλου. Ηξερε, βέβαια, πόσο αποδοτικοί είχαν αποδειχθεί προπαγανδιστικά οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1936 για τον Hitler... ή πόσο αποτελεσμα­ τικοί, σαν διεθνές «καταπραϋντικό», είχαν σταθεί οι Πανευρωπαϊκοί Αγώνες του 1969 για την εδώ απριλιανή χούντα. Κοινός πια ο τόπος ότι το «αθλητικό πνεύμα» -όταν χρησιμοποιηθεί κατάλληλα, δηλαδή α π α τ η λ ά - κατορθώνει ν’ αποκοιμίζει το πνεύμα, ν’ αποχαυνώνει τις αισθήσεις, να ναρκώνει τη μνήμη και ν' αποκρύβει ακόμα και την πιο φρικιαστική βαρβαρότητα πίσω απ’ την «ευγενή άμιλλα για τον κό­ τινο της νίκης»... Γι’ αυτό κι οι δήμιοι του Μπουένος Αϋρες ξόδεψαν (από το υστέ­ ρημα του λαού-«τους>>) πάνω από ένα δισεκατομμύριο δολλάρια στο βωμό του «Μούντιαλ». Ο χι βέβαια, από πάθος για το άθλημα, αλλ’ από πόθο να καλύψουν την αθλιότητά-τους. Είχαν επίγνωση -όπως δήλωσε απερίφραστα ο δαλαϊλάμας του Κυπέλου, στρατηγός Merlo πως το «Μούντιαλ» είναι « θ έ μ α π ο λ ι τ ι κ ό » , γιατί, χάρη σ ’ αυτό, «θα δοθεί στον κόσμο η αληθινή εικόνα της οικονομικής και κοινωνικής πραγματικότητας της Αργεντινής». Είναι το δοκιμασμένο τέχνασμα όλων των τυράννων και των καπήλων, που προσπαθούν να « ε ξ ω ρ α ί σ ο υ ν » την ειδεχθή όψη-τους, βαφτίζοντας «αλήθεια» το ψέμα-τους και «πραγματικότητα» την

Τ

202

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

απάτη-χους. Ετσι κι η μαφία του Videla έλπισε πως το μαρτύριο 25 εκατομμυρίων λαού θα κρυφτεί πίσω από τα «χρυσά πόδια» των «τιτά­ νων του γηπέδου»... πως η «τάξη» που θα επιδειχθεί, θα τραβήξει τις ξένες επενδύνσεις... πως η παγκόσμια «φιέστα» θ’ αποστομώσει τους επικριτές του καθεστώτος και θ’ αποτελέσει τη λυτρωτική κ ά ­ θ α ρ σ η και πανηγυρική α ν α γ ν ώ ρ ι σ ή - τ ο υ . Αλλά τα «έξυπνα πουλιά» γ ε λ ά σ τ η κ α ν . Κάτι τέτοια «πανηγύ­ ρια», που συγκεντρώνουν τους προβολείς και την προσοχή της Οι­ κουμένης σε μιάν «υπόδικη» χώρα, είναι δ ί κ ο π α μ α χ α ί ρ ι α . Επειδή αποτελούν το μέγιστο της π ρ ό κ λ η σ η ς , προκαλούν και τις μέγιστες α ν τ ι δ ρ ά σ ε ι ς . Ποτέ, στους 27 μήνες της χουντικής «βα­ σιλείας», π ο τ έ δεν είδαν το φως της τεράστιας δημοσιότητας τ ό σ ο πολλά, τόσο αναλυτικά, τόσο πύρινα και καταπελτικά άρθρα, έρευνες, εκπομπές, γελοιογραφίες, διαμαρτυρίες, καταγγελίες, αναθέματα ενάν­ τια στο καθεστώς και τα εγκλήματά-του. Ο μιθριδατισμός, ο εθισμός στη φρίκη, που χαρακτηρίζει τους καιρούς-μας, είχε ρίξει στη λ ή θ η την αργεντινή τραγωδία -όπω ς και τόσες άλλες. «Οταν οι κακουργιες πέφτουν σα βροχή, κανένας πια δε φωνάζει: Σταμα­ τήστε!», έγραφε πριν 43 χρόνια ο Brecht για κάποιες άλλες άλλων σφαγές1. Το «Μούντιαλ», όμως, όχι μόνο ξ α ν ά φ ε ρ ε σ τ η ν ε π ι κ α ι ρ ό τ η τ α τις κακουργιες της αργεντινής χούντας, αλλά κι έδωσε την ευκαιρία σ’ όσους νιώθουν ακόμα κάποια «ντροπή για την ανθρωπιά-τους», να ε π ι σ η μ ά ν ο υ ν κ α ι ν α δ ι α κ η ρ ύ ξ ο υ ν τις ευθύνες ό λ ω ν - μ α ς για τα τερατώδη που γίνονται γύρω-μας και για τα στοιχειώδη που δ ε ν γίνονται από μας... Ο Δ Υ Ν Η Ρ Η , λοιπόν, στάθηκε η έκπληξή-μας όταν είδαμε,πριν μερι­ κές μέρες, τέσσερις δημοτικούς συμβούλους της Θεσσαλονίκης που ανήκουν μάλιστα στο ΚΚΕ, να κ α τ α ψ η φ ί ζ ο υ ν μιά πρόταση καταδίκης του απαίσιου καθεστώτος! Ακόμα πιο εκπληκτική ήταν η «δικαιολόγηση» αυτής της ψήφου: ο δικτάτορας της Αργεντινής, Videla, δεν είναι -λ έε ι- φασίστας αλλά... κεντρώος(!)... όλα τα κόμματα και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις λει­ τουργούν -λ έ ε ι- ελεύθερα(!!)... οι συλλήψεις και οι διώξεις είναι έργο της «πινοσετικής κλίκας» που βρίσκεται -λ έε ι- σε αντίθεση με την «κεντρώα τάση» του Videla(!!!)2. Η έκπληξή-μας θα ήταν, σίγουρα, μικρότερη, αν θυμόμαστε πως, πριν ένα χρόνο, βουλευτής του ίδιου κόμματος, μιλώντας στη Βουλή, 1. «Οταν οι κακουργιες πέφτουν σα βροχή», σε Ποιήματα, μεταφρ. Μ. Πλωρίτη. θεμέ­ λιο, 1978, σελ. 49. 2. «Βήμα». «Αυγή», 11.6.1978.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΟ «ΑΙΝΙΓΜΑ»

203

είχε δηλώσει πως το καθεστώς της Αργεντινής είναι, βέβαια, «αυταρχικό και ανώμαλο, όμως δεν πρόκειται για καθαρά (sic) φασι­ στικό καθεστώς»! Και υπερψήφισε, μετά των συν αυτώ, το κυβερνητικό νομοσχέδιο που επικύρωνε τη Μ ο ρ φ ω τ ι κ ή Σ υ μ φ ω ν ί α με την Αργεντινή, επειδή -εξήγησε«η απομόνωση της Αργεντινής δεν ευνοεί τον αγώνα του Αργεντινού λαού και τυιν δημοκρατικών παραγόντων για την αποκατάσταση της δημοκρα­ τίας (αλλά αντίθετα) 0α ευνοήσει τις φασιστικές δυνάμεις, που παλεύουν να τη μετατρέψουν σε δικτατορία τύπου Πινοσέτ»3... Α Ν Α Υ Δ Ο Ι και κεχηνότες, αναρωτιόμαστε, ύστερ’ απ’ αυτά, τ ί ε ί ν α ι τελοσπάντων το βιντελικό καθεστώς, που συγκεντρώνει τόσες λαϊκές κατάρες απ’ τη μιά, τόσες «σοσιαλιστικές» τιμές απ’ την άλλη. Ε ί ν α ι , βέβαια, ένα «δημοκρατικό» καθεστώς αγαστής κομματικής και συνδικαλιστικής ελευθερίας... Μ ό ν ο π ο υ έχει απαγορεύσει κ ά θ ε υποψία πολιτικής ή συνδικαλιστικής δράσης κι έκφρασης... και -σύμφωνα με τους ηγέτες της αργεντινής Αριστεράς, Omar Moreno και Mario Rodrigues- « σ τ ρ έ φ ε τ α ι ε ν α ν τ ί ο ν τ η ς ε ρ γ α τ ι κ ή ς τ ά ξ η ς » και. ειδικότερα, των «εργατικών επιτροπών» που (όπως και στην Ισπανία) αντιπροσωπεύουν την πραγματική εργατική δύναμη... Ε ί ν α ι , σίγουρα, ένα «αντιιμπεριαλιστικό», «αντιμονοπωλιακό» καθεστώς... Μ ό ν ο π ο υ -σύμφωνα με τους ίδιους ηγέτες- βρίσκεται σε πάνθερμο εναγκαλισμό με τα «γεράκια» της Ουάσινγκτον... πήρε από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (που το ελέγχει η Ουώλλ Στρήτ) δάνειο 127 εκατομμυρίων δολλαρίων την ε π ο μ έ ν η του πραξικοπή­ ματος... παράδωσε τη χώρα στο ντόπιο και ξένο μονοπωλιακό κεφά­ λαιο... σταματώντας τις εθνικοποιήσεις, ανοίγοντας διάπλατα τις πύ­ λες στις πολυεθνικές εταιρίες, παγώνοντας τους μισθούς και καταρ­ γώντας κάθε έλεγχο τιμών... με αποτέλεσμα να φτάσει ο πληθωρισμός το 500% σ’ ένα χρόνο!... Ε ί ν α ι , το δίχως άλλο, ένα «όχι καθαρά φασιστικό καθεστώς»... Μ ό ν ο π ο υ οργανώνει επιμνημόσυνες δεήσεις για τον Hitler... καίει τα προοδευτικά βιβλία... διακηρύσσει, διά στόματος Videla, πως είναι υπέρμαχος του « δ υ τ ι κ ο ύ - χ ρ ι σ τ ι α ν ι κ ο ύ π ο λ ι τ ι σ μ ο ύ » (φυσικά! φυσικά! φυσικά!) και άσπονδος εχθρός του « δ ι ε θ ν ο ύ ς μ α ρ ξ ι σ μ ο ύ » . Και έχει για κυριότερο φονικό όργανο τις φ α σ ι ­ σ τ ι κ έ ς ομάδες «Αντικομμουνιστική Συμμαχία της Αργεντινής»... Ε ί ν α ι , αναμφισβήτητα, ένα «ήπιο» καθεστώς που «δε μοιάζει με τη χιλιανή χούντα»... Μ ό ν ο π ο υ -ακριβώς όπως κι εκείνη- εφαρ­ μόζει την πιο στυγνή καταπίεση και τρομοκράτηση του λαού, την πιο 3. ·Λογή*. 15.5.77.

204

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ανελέητη δίωξη κι εξόντωση όποιου δεν είναι ανδρείκελο κι ενεργούμενό-του. «θα σκοτώσουμε όλους όσοι θέλουν ν' ανατρέψουν το καθεστώς, ύστερα τους συνεργάτες-τους, μετά τους συμπαθούντες και, τέλος, τους αδιάφο­ ρους». δήλωσε ένας απ’ τους στυλοβάτες του καθεστώτος, ο κυβερνήτης της επαρχίας του Μπουένος Αϋρες, Imperico Saint-Jean, που λατρεύει, φαί­ νεται, κι αυτός τα «σκοπόσημα» και τα «χρονοδιαγράμματα»... Και σ' εκτέλεση αυτού του («δημοκρατικού»; «κεντρώου»; «σοσι­ αλιστικού»;) προγράμματος, το σεβάσμιο καθεστώς, κατόρθωσε -σύμ­ φωνα με ανακοίνωση (18.5.78) της πάντα ακριβοδίκαιης «Διεθνούς Αμνηστίας»- να έχει στο ενεργητικό-του: - 300.000 α υ τ ο ε ξ ό ρ ι σ τ ο υ ς , ποΟ εγκαταλείψανε τη χώρα για να σωθούν από τις «εκκεντρικότητες» του καθεστώτος... - 8 ώς 10.000 φ υ λ α κ ι σ μ έ ν ο υ ς . . . - 15 ώ ς 2 0 . 0 0 0 « ε ξ α φ α ν ι σ θ έ ν τ ε ς » ( μ ε «παγκόσμιο ρε­ κόρ εξαφάνισης δικηγόρων» και όχι ευκαταφρόνητη επίδοση σ’ εξον­ τώσεις δημοσιογράφων)... - 8.000 δ ο λ ο φ ο ν η μ έ ν ο υ ς , είτε σε μαζικές εκτελέσεις, είτε από «άγνωστους» και ασύλληπτους (φυσικά! φυσικά! φυσικά!) παρα­ κρατικούς μπράβους... (Το «γενναίο» καθεστώς έχει αντικαταστήσει τις συλλήψεις μ’ «εξ­ αφανίσεις» και τις «επίσημες» εκτελέσεις με φόνους από «ανώνυμους» σμπίρους. Ετσι, απαλλάσσεται κι απ’ τα ίχνη κι απ’ τις ευθύνες). Ο ίδιος ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Cyras Vance, που επισκέφθηκε μετά τιμών την Αργεντινή τον περασμένο Νοέμβρη, ομολόγησε σ' έκΟεσή-του (20.11.77) πως τουλάχιστον 6.000 άτομα εκτελέστηκαν και 12 - 17.000 «εξαφανίστηκαν» στους 20 πρώτους μήνες της χουντι­ κής ασυδοσίας... Και πιστή στην παράδοση όλων των τυραννικών καθεστώτων, η χούντα χρησιμοποιεί σαν πάγιο ανακριτικό και «ψυχολογικό» μέσο τα β α σ α ν ι σ τ ή ρ ι α , και μάλιστα στην πιο θηριώδη και «τελει­ οποιημένη» μορφή-τους: Ηλεκτροσόκ, βιασμούς, αποκοπή γεννητικών οργάνων, «εγχειρήσεις» χωρίς αναισθησία, γδάρσιμο του δέρμα­ τος τυυ προσώπου... Οι «κεντρώοι» του Videla έφτασαν να βασανίζουν ακόμα και κοριτσάκια 4 χρόνων... να κόβουν με ηλεκτρικό πριόνι τα χέρια γυναικών... να ξεσκίζουν άλλες από τα σκέλη προς το κεφάλι4... Και μιά «παράξενη» σύναξη γίνεται, κάθε βδομάδα, στην Πλατεία cou Μάη του Μπουένος Αϋρες, μπροστά στο Προεδρικό Μέγαρο: εκατοντάδες γυναίκες, αλαλιασμένες κι ανταριασμένες, μαζεύονται 4. Καταθέσεις στην Αργεντινή Εκιτρσχη Δικαιωμάτων του Ανθρώκου στο Παοίσι. Βλ. ■Nouvel Observauur.. 29.5.78.

ΑΡΓΕΝΤΙΝΟ «ΑΙΝΙΓΜΑ»

205

εκεί περιμένοντας να μάθουν απ’ την «κυβέρνηση» πού βρίσκονται οι «εξαφανισμένοι» δικοί-τους. -Locas de Plaza de Majo» τις έχουν ονο­ μάσει, «Τρελές της Πλατείας του Μάη»... «Τρελές» απ' τον πόνο και την αγωνία ή «τρελές» επειδή ελπίζουν ακόμα; Π Ω Σ να εξηγηθεί, ύστερ’ απ’ όλα αυτά, η συνηγορία ενός κόμματος της Αριστερός για το φρικιαστικό τούτο καθεστώς; Πώς να εξηγηθεί η «αδιαφορία» για το γεγονός ότι χιλιάδες και χιλιάδες απ’ τους δολοφονημένους, «εξαφανισμένους», βασανισμένους είναι -ή ταν...- ο μ ο ι δ ε ά τ ε ς - τ ο υ ; Πώς να εξηγηθεί το «επιχείρημα» πως «η απομόνοχτη του καθεστώ­ τος... δεν ευνοεί τον αγώνα του Αργεντινού λαού» - όταν τ ο ί δ ι ο «επι­ χείρημα» χρησιμοποιούσαν δολιότατα τον καιρό της εδώ δικτατορίας οι κάθε λογής υ π ο σ τ η ρ ι κ τ έ ς-της... κι όταν το «επιχείρημα» αυτό το είχε π ο λ ε μ ή σ ε ι με δίκαιη μανία η τότε Α ν τ ί σ τ α σ η , που μέρος-της ήταν τόσοι και τόσοι οπαδοί της Α ρ ι σ τ ε ρ ά ς ; Πώς να εξηγηθεί η υπερψήφιση της Μ ο ρ φ ω τ ι κ ή ς Συμφωνίας μ’ ένα καθεστώς που έχει στραγγαλίσει κάθε πνευματική, επιστημονι­ κή, καλλιτεχνική ικμάδα στην ανθηρή άλλοτε χώρα; Τί «μορφωτικές ανταλλαγές» μπορούμε να κάνουμε με τη σημερινή Αργεντινή; Το πολύ - πολύ να μας στείλουν εκείνοι μερικούς βιρτουόζους θασανιστές-τους και να τους αντιστείλουμε εμείς τους (εν ενεργεία!) θαυ­ μαστές της ΕΣΑ και υμνητές του Μάλιου... Ωστόσο... τίποτα δεν είναι ανεξήγητο και τίποτα δεν είναι πρωτότυ­ πο: Τη χούντα της Αργεντινής την αναγνωρίζει και την «τιμά» η Σ ο β ι ε τ ι κ ή Ε ν ω σ η ! Και αν η εξήγηση αυτή χρειάζεται ά λ λ η εξήγηση -φτάνει να θυμηθούμε πως η ΕΣΣΔ έχει αρμονικότατες εμπο­ ρικές σχέσεις με την Αργεντινή, όπου έκανε σημαντικές επενδύσεις κι απ’ όπου προμηθεύεται μεγάλες ποσότητες αγροτικών προϊόντων και κρεάτων... Ας μην ξεχνάμε ακόμα πως η χώρα αυτή, που έχει 20απλάσια έκ­ ταση απ’ την Ελλάδα (2.770 τετρ. χιλιόμετρα) είναι πλουσιοτάτη σε πρώτες ύλες και διαθέτει τεράστια (κι ανεκμετάλλευτα για την ώρα) αποθέματα ουρανίου. Διαθέτει, τέλος, και κάτι άλλο: δ ύ ο Κομμουνιστικά Κόμματα -που μόνο το ένα-τους είναι «νόμιμο» και «συμπαθούν» προς το καθεστώς... Και όλα αυτά εξηγούν πολλά, αν δεν εξηγούν τα πάντα. I δ ε ο λ ο γ ι κ ό τ α τ α ... [18.6.1978]

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ « Ψευόολόγων ανθρώπων έλεγχός εστι τα πράγματα» [7ους ψεύτες τους ξεσκεπάζουν τα γεγονότα] ΑΙΣΩΠΟΣ, «Α λώπηξ και κροκόδειλος» ΑΙΝΕΤΑΙ πως το «ρετρό» γίνεται μόδα και στην πολιτική. Την αμερικάνικη, τουλάχιστο... Μιλώντας, πριν μιά βδομάδα, σε μιά λαϊκή συγκέντρωση, ο πρόεδρος Carter είπε, όλος ψυχική μεταρσίωση και πνευματική ανάταση: «Ποτέ δεν αισθάνθηκα να υπάρχει η παραμικρή διάσταση ανάμεσα στο θέλημα του θεού και στο πολιτικό-μου καθήκον. Είναι φανερό πως αν παραβιάσω το ένα, θίγω το άλλο». Ξέραμε, βέβαια, την παλιά εκείνη αλήστου μνήμης, «ελέω θ εού βα­ σιλεία». Τώρα, μαθαίνουμε πως υπάρχει και «ελέω θεού προεδρία». Με την ί δ ι α , σίγουρα, σ κ ο π ι μ ό τ η τ α : διατυμπανίζοντας πως είναι «αντιπρόσωποι του θεο ύ επι της γης», οι ηγεμόνες καθιέρωναν το «ιερό και απαραβίαστο» (sacrosanctum) του θεσμού και του προσώπου-τους. Ετσι, κάθε προσβολή, κάθε αμφισβήτηση έστω, αποτελούσε «βλασφημία» και «ιεροσυλία». «Εκείνος που έδωσε βασιλαάδες στους ανθρώπους [: ο θεός, φυσικά...], θέλησε να τους σέβονται σαν αντιπροσώπους-του», βεβαίωνε ο Λουδοβίκος ΙΔ', κεκυρωμένο φερέφωνο του θεού, καθώς ξέρουμε όλοι... Κάτι ανάλογο φαίνεται πως επιδιώκει (έμμεσα, βέβαια) ο πρόεδρος Carter: να ταυτίσει το «πολιτικό-του καθήκον», δηλαδή την π ο λ ι τ ι κ ή - τ ο υ , με το «θέλημα του θεού», ώστε η παραμικρή επί­ κριση εναντίον της πρώτης να ισοδυναμεί με ανυπακοή στο δεύτερο...

Φ

Η

ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ του «θείου» στην άσκηση της εξουσίας είναι πασίγνωστη απ’ τους σκοτεινούς χρόνους της ανθρώπινης προϊστο­ ρίας κι απ’ τις ταχυδακτυλουργίες των (παλιών και νέων) «μάγων» και

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΘΕΟΣ Κ.ΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

207

φυλάρχων. Ακόμα κι ένας θεοσεθούμενος φιστικάς, λοιπόν, δεν θά είχε τίποτα να διδαχτεί απ’ τον Machiavelli -που έγραφε, πριν 465 χρό­ νια, συμβουλεύοντας «ρεαλιστικά» τους προδρόμους του Προέδρου: «Ενας ηγεμόνας δεν είναι ανάγκη να 'χει όλες τις καλές ιδιότητες, είναι όμως απόλυτη ανάγκη να φ α ί ν ε τ α ι πως τις έχει... Πρέπει να φαίνεται... όλος φιλανθρωπία, όλος πίστη, όλος ειλικρίνεια, όλος ε υ λ ά β ε ι α . Κι απ' όλα χ ρ η σ ι μ ό τ ε ρ ο είναι να φαίνεται πως έχει την τ ε λ ε υ τ α ί α τούτη ιδιότητα»'. Κι εξηγούσε, εφτά χρόνια αργότερα: «Δεν βρέθηκε ποτέ νομοθέτης που να όρισε νόμους πρωτοφανέρωτους σ ' ένα λαό, δίχως να καταφύγει στο θεό, αφού αλλιώς κανένας δε θα τους δεχόταν... Οι μυαλωμένοι άνθρωποι προστρέχουνε στο θεό θέλοντας να πηδήζουνε τούτη τη δυσκολία» [: τη λαϊκή δυσπιστία]2. Αλλωστε, οι Αμερικάνοι πολιτικοί είχαν ανέκαθεν ιδιαίτερες δοσο­ ληψίες με τον Υψιστο: από τον John Adams, που υποστήριζε, πριν 200 χρόνια, πως «η δημιουργία της Αμερικής είναι σχέδιο της θείας Πρόνοι­ ας»... ώς τον πρόεδρο Truman, που διαπίστωνε πως «ο Παντοδύναμος θεός ζητούσε, εδώ και μία γενιά, απ’ την Αμερική ν’ αναλάβει το ρόλο του ηγέτη του κόσμου» -μ ε το αζημίωτο, βέβαια3... Ο «μυαλωμένος» Carter, όμως, τους ξεπέρασε όλους, εξισώνοντας το «θέλημα του θεού» όχι μόνο με τη χώρα·του, αλλά και με τον ε α υ τ ό - τ ο υ ! Η «ιερότητα», λοιπόν, η «θεϊκότητα», δεν είναι πια υπόθεση εθνική, αλλά π ρ ο σ ω π ι κ ή . Οπως ακριβώς και στη χρυσή εποχή των θεόσταλτων και θεόμορφων βασιλιάδων... Μόνο που ο πα­ νάγαθος Πρόεδρος ξεχνά ή αγνοεί τί έχει πει για τους ελέω θεού (και μη) εστεμμένους ένας ρεαλιστής «συνάδελφός»-τους, ο Φρειδερίκος Β' της Πρωσσίας: «Λένε πως οι βασιλιάδες πλάστηκαν κ α τ’ εικόνα και ομοίαχτιν του θεού. Λ υ π ά μ α ι το θεό, αν τους μοιάζει...». Μ ίΑ ΦΟΡΑ, ο πρόεδρος Carter τ ο υ ς μ ο ι ά ζ ε ι και σε μιάν από τις πιο χαραχτηριστικές επιδόσεις-τους: στην ψ ε υ δ ο λ ο γ ί α . Αδίσταχτα ο Λουδοβίκος ΙΑ' της Γαλλίας είχε υιοθετήσει σαν έμ­ βλημα του αξιώματός-του το αξίωμα: «Οποιος δεν ξέρει να υποκρίνεται, δεν ξέρει να βασιλεύει» (-Qui nescit dissimulare, nescit regnare·). Και, κατά πόδας-του, ο μέγας «καθοδηγητής» και απολογητής της 1. Ο Ηytμόνος. κοψ. XVIII. Μετάφρ. Ν. Καζαντζάκη, Γαλαξίας 1961. σελ. 90-91. 2. Διατριβές κάνω στην Πρώτη AcxiSa του Τίτου Λίβιου. I, κεφ. XI. Μεταφρ. Τ. Κονθύλη, Κάλβος, 1971, τομ. Α’ σελ. 381. 3. Βλ. Μ. Πλωρίτη, «Το αμερικανικό όνειρο», στο Μέγιστο* Μάθημα. Φυτράκης. 1975, σελ. 23 εκ.

208

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

απόλυτης μοναρχίας, καρδινάλιος Richelieu, έγραφε, σε στιγμή λογο­ τεχνικής έξαρσης -κ α ι ειλικρίνειας: «Η γνώση της υποκρισίας είναι η γνώση [η σοφία] των βασιλιάδων»*. Και λίγο αργότερα, ο Spinoza συνόψιζε: «Το μεγάλο μυστικό του μοναρχικού πολιτεύματος και το πρωταρχικό συμφέρον-του είναι να εξαπατά τους ανθρώπους»s. Πριν λίγες μέρες, λοιπόν, απολαύσαμε ένα θαυμαστό δείγμα τ έ ­ τ ο ι ο ς «μοναρχικότητας» του προέδρου Carter: Οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» δημοσίευσαν (15.6) ένα δριμύτατο μνη­ μόνιο τεσσάρων Δημοκρατικών μελών του Κογκρέσσου - των βουλευ­ τών Τζών Μπραδήμα και Benjamin Rosenthal, και των γερουσιαστών Πωλ Σαρμπάνη και Thomas Eagleton. Εκεί, ο Carter και η κυθέρνησήτου κατηγορούνται χωρίς περιστροφές πως ε ξ α π ά τ η σ α ν τ ο Κογκρέσσο και την αμερικανική και διεθνή κοινή γνώμη στο διαβόητο θέμα του «εμπάργκο»: «Η Κυβέρνηση -λένε οι «Τέσσερις»- υ π ο ν ό μ ε υ σ ε τη διακοπή της βοήθειας στην Τουρκία από την αρχή, διαμηνώντας στην Αγκυρα να μ η ν π ά ρ ε ι σ τ α σ ο β α ρ ά αυτη την απαγόρευση... Ο λόγος που το "εμπάρ­ γκο" δεν έφερε αποτελέσματα -προσθέτουν- είναι ότι η κυβέρνηση δεν έχει τη θέληση ή την ικανότητα να το εφαρμόσει απόλυτα». Και το μνημόνιο εξηγεί αναλυτικά πως η κυβέρνηση ε ί π ε ψ έ ­ μ α τ α , σ ’ ό λ ο υ ς τ ο υ ς τ ο μ ε ί ς , αφού: α) υποστήριζε τυπικά τη διακοπή της βοήθειας στην Τουρκία, αλλ’ αγωνιζόταν ουσιαστικά όχι μόνο για τη σ υ ν έ χ ι σ η μα και για την α ύ ξ η σ ή-της... β) δεν έδινε φανερά όπλα στην Τουρκία, αλλά την τροφοδοτούσε κ ρ υ φ ά με οπλισμό μέσω ενός «σχεδόν άγνωστου φορέα του ΝΑΤΟ»... γ) κι­ νούσε γη και ουρανό για τ’ «ανθρώπινα δικαιώματα» ανά τον κόσμο, αλλά δεν κινούσε ούτε το μικρό-της δάχτυλο για τους τούρκικους β α ν δ α λ ι σ μ ο ύ ς στην Κύπρο... δ) αγωνιζόταν για το κύρος των αποφάσεων του ΟΗΕ, αλλά τ ο ρ π ί λ λ ι ζ ε όποια παραπέρα ενέργειά-του στο Κυπριακό πρόβλημα... ε) βεβαίωνε πως συνδέει την άρση του «εμπάργκο» με το διακανονισμό του Κυπριακού, αλλά έκανε τα πάντα για ν’ α π ο σ υ ν δ ε θ ε ί το Κυπριακό απ’ το «εμπάργκο»... Φ υ σ ι κ ά , μόνο όσοι είναι ά γ ε υ σ τ ο ι της «μεγάλης πολιτικής» και, μάλιστα, της πολιτικής των Μεγάλων, θ’ απόρησαν γ ι’ αυτή τη συρροή ψευδολογιών και αναισχυντιών. Αν ο Βενιζέλος έλεγε; πριν 60 περίπου χρόνια, το περιλάλητο «Το έθνος-μου είναι πολύ μικρόν διά να διαπράξη μίαν τόσον μεγάλη ν ατιμίαν»9, οι τωρινοί και παντοτινοί «Με­ 4. .Savoir dissimuler est le savoir des rou·: Mirame (τραγωδία...), Πραξ. Α', στ. I. 5. Tractates theologico-politicus (1677). 6. Στον κρεσθευτή της Γερμανίας κόμητα Κουάτ. Βλ. «Ελεύθερο Τάκο·. 4.11.1918. Και Πολιτικές Υποθήκες, τομ. Β', σελ. 135.

ΠΡΟΕΔΡΟΣ, ΘΕΟΣ ΚΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ

209

γάλοι» μπορούν να λένε ανερυθρίαστα κι ανεμπόδιστα: « Τ α κ ρ ά τ η - μ α ς ε ί ν α ι π ο λ ύ μ ε γ ά λ α γ ι α ν α ΜΗΝ δ ι α π ρ ά ξ ο υ ν μεγάλες ατιμίες»... Οσο για τον ίδιο τον πρόεδρο Carter, θα μπορούσε βέβαια να επικαλεσθεί πολύ αξιόπιστους μάρτυρες για υπεράσπισή-του. Τον ίδιο τον Πλάτωνα, λογουχάρη, που δεχόταν στις «προδιαγραφές» της ιδανικής πολιτείας-του ότι: «Στους άρχοντες της πολιτείας ανήκα αποκλειστικά το δικαίωμα να μεταχειρίζονται το ψέμα για να γελάσουν ή εχθρούς ή πολίτες, για το καλό της πολατείας» [«Τοις άρχουσιν δη της πόλεως, είπερ τισίν άλλοις, προσήκει ψεύδεσθαι ή πολεμίων ή πολιτών ένεκα επ ’ ωφελία της πόλεως»7]. Δικαιολογούνται, βέβαια, «κάποιες» αμφιβολίες αν τα μυθεύματα του κ. Carter ειπώθηκαν για το καλό της πολιτείας ή -απλά και μόνογια το καλό της δ ι κ ή ς - τ ο υ π ο λ ι τ ι κ ή ς και των σ υ μ φ ε ρ ό ν ­ τ ω ν που κρύβονται πίσω-της. Γιατί μοιάζουν πάρα πολύ μ’ αυτά που ο Stendhal ονόμαζε « θ δ ε λ υ ρ ά ψ έ μ α τ α . .. που κανένας δεν τα πίστευα και που τ' ανα­ μασάνε μονάχα οι ξεδιάντροποι υπουργοί»*... Ο ίδιος ο Πρόεδρος, άλλωστε, που τόσο πολύ τον πίστεψαν τόσοι πολλοί Ελληνες, θυμίζει εκείνον τον άλλο θεοφοβούμενο ηγεμόνα (τον Φερδινάνδο τον Καθολικό), που μνημονεύει ο Machiavelli πάλι, και που «είχε ακατάπαυστα στο στόμα-του την αρήνη και την ειλικρίνεια... αλλά δεν τηρούσε ούτε τη μιά ούτε την άλλη...»*. Και μοιάζει ν’ ακολουθεί κατά γράμμα τις «συνταγές» του Φλωρεν­ τινού πολιτειολόγου, που εντελλόταν: «Δεν μπορεί ένας συνετός ηγεμόνας να κρατάα το λόγο-του όταν αυτό τον ζημιώνει κι όταν πέρασαν οι αιτίες που τον έκαναν να υποσχεθεί [: οι προεδρικές εκλογές λ.χ.]... Και δεν άλειψαν ποτέ στους ηγεμόνες νομιμο­ φανείς δικαιολογίες για την παράβαση τούτη του λόγου-τους [: οι «κίνδυνοι της Ατλαντικής Συμμαχίας», ας πούμε]... Είναι όμως ανάγκη... να μιμεί­ σαι καλά την αλεπού, και να ’σαι μεγάλος κρυφονούσης κι υποκριτής. Κι οι άνθρωποι είναι τόσο απλοϊκοί και τόσο σκύβουν στην τωρινή ανάγκη, που ο απατεώνας θα βρίσκα πάντα θύματα ν’ απατάει»'10. Μόνο που, στο μεταξύ, οι «απλοί άνθρωπου> έ μ α θ α ν όσα άλλοτε ήξεραν μόνο οι ηγεμόνες... και τα «θύματα» είναι πια τ ό σ ο ξύπνια όσο κι οι θύτες. Ετσι, σήμερα, όσοι «παρασύρονται», «πιστεύουν», «ξεγελιούνταυ> από τους «χρηστά μεν σαφώς εκαγγελομένους, δι ’ έργων

7. Πολιτεία. 3896. μεταφρ. Ι.Ν. Γρυκάρη. 8. Lucien Leuwen. κεφ. 39. 9. Ο Ηγεμόνας, κεφ. XVIII, σελ. 91. 10. Ο.κ., σελ. 89.

210

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δε φαύλα δρώ ντας»", το παθαίνουν όχι επειδή δε μπορούν, αλλά επειδή δ ε θ έ λ ο υ ν να δουν την απάτη, θεόπνευστη ή μη. Που θα πεί πως η ευθύνη των «απατημένων» δ ε ν ε ί ν α ι μ ι κ ρ ό τ ε ρ η απ’ την ευθύνη των απατεώνων... [25.6.1978]

II. Αίσα»ος, Λ.Ιώπηξ και ίροχόμος.

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ Οι τετραγωνισμοί του Πενταγώνου «Για τους κατασκευαστές αυτοκρατοριών, οι άνθρωποι δεν είναι άνθρωποι αλλά όργανα» ΝΑΠΟΛΕΩΝ ΕΝ είχε κανένας-μας καμιάν αμφιβολία! Κι ο υπουργός Αμύνης των ΗΠΑ κ. Brown δεν έκανε τίποτ’ άλλο παρά να επιβε­ βαιώσει επισημότατα αυτό που έχει γίνει τ ό π ο ς κ ο ι ν ό τ α τ ο ς σ’ αυτόν εδώ τον «κρανίου τόπον». Απαντώντας προχτές σ ’ ερώτηση ενός γερουσιαστή για τις (τυχόν) επιπτώσεις της (τυχόν) άρσης του «εμπάργκο» πάνω στην ε σ ω τ ε ρ ι κ ή - μ α ς κατάσταση -και ειδικό­ τερα, για το ενδεχόμενο ν’ α ν α τ ρ α π ε ί , εξαιτίας της άρσης, η ελ­ ληνική κυβέρνηση- ο κ. Brown δήλωσε με «θείαν απλότητα»: «Εχουμε όλων των ειδών τα σχέδια για όλων των ειδών τις καταστά­ σεις»1. Οπως τα καταστήματα έτοιμων ρούχων, το Πεντάγωνο έχει κοστού­ μια για όλες τις διαστάσεις και για όλες τις περιστάσεις. Μόνο που, ώρες-ώρες, οι φορεσιές-του μοιάζουν φοβερά με στολές -και, όχι σπά­ νια, με στολές φυλακισμένων...

Δ

Ε ί ν α ι , σίγουρα, όχι μόνο δικαίωμα αλλά και χρέος κάθε κράτους να ενημερώνεται για τα τρέχοντα, να προβλέπει τα ενδεχόμενα και ν’ αντιμετωπίζει τα επερχόμενα. Πρέπει «να ξέρει, για να προβλέπει, για να μπορεί» (Savoir pour prevoir pour pouvoir). Και κανένας δεν σκέφτηκε να κατακρίνει μιά κυβέρνηση επειδή έχει έτοιμα κάποια σχέδια για την αντιμετώπιση πιθανών διεθνών περιπλοκών, που την αγγίζουν άμεσα ή έμμεσα. Το θέμα και ο κίνδυνος και ο ψόγος αρχίζουν αλλού: όταν τα «σχέ­ δια» αυτά δεν αποσκοπούν ν’ αντεπεξέλθουν σε μιά κατάσταση που 1. «Βήμα», 28.6.78, αντακ6τρ*ση του Στ. Ευσταθιάίη ακό τη Ν4α Υόρκη.

212

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ί σ ω ς δ η μ ι ο υ ρ γ η θ ε ί σ ε μίάν άλλη χώρα, αλλά στοχεύουν να δ η μ ι ο υ ρ γ ή σ ο υ ν ε κ ε ί ν α στη χώρα αυτή, μιά κατάσταση που να κάνει « α π α ρ α ί τ η τ η » την ε π έ μ β α σ η των «σχεδιαστών» ή οπωσδήποτε, να τους ω φ ε λ ε ί... Η διαφορά, φυσικά, είναι τεράστια. Στην πρώτη περίπτωση, ένα κράτος εκπονεί σχέδια για ν’ α π ο τ ρ έ ψ ε ι δυσμενείς εξελίξεις εις βάρος-του -στη δεύτερη περίπτωση, για να π ρ ο κ α λ έ σ ε ι εξελί­ ξεις δυσμενείς για τρίτους... Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για νόμιμη «ά μ υ ν α» μιάς χώρας εναντίον κινδύνων ανεξάρτητων απ’ τη θέληση-της- στη δεύτερη, για έκνομη «ε π ί θ ε σ η» εναντίον άλλης χώρας και για κ α τ α σ κ ε υ ή κ ι ν δ ύ ν ω ν , όπως τους θ έ λ ε ι η «σχεδιάστρια»... Και δε χρειάζεται να προσθέσουμε πως, στην πρώτη περίπτωση, οι «προμηθείς» αντιμετωπίζουν τους άλλους σα χώρα α ν ε ξ ά ρ τ η τ η και λαόν ε λ ε ύ θ ε ρ ο -ενώ στη δεύτερη τους μεταχειρίζονται σαν χώρα υ π ο τ ε λ ή και σα λαό α ν δ ρ α π όδ ω ν ... Αλλο τόσο περιττό, βέβαια, είναι να καθορίσουμε σε π ο ι ά ν απ’ τις δυο περιπτώσεις υπάγεται η πάγια διαγωγή των «προστατών»-μας απέναντι-μας. Τριάντα χρόνια «συμμαχίας», 150 χρόνια «ελεύθερου βίου», μας έχουν μάθει π ο ύ βρίσκονται τα πραγματικά «κέντρα απο­ φάσεων», π ο ι ό ς ελέγχει τις εξελίξεις και π ώ ς χαλκεύονται οι «καταστάσεις» στην -κ α ι για την Ελλάδα... Α ν υπάρχει κάτι «καινούριο» στην τωρινή εκδήλωση της αμερικά­ νικης «πρόνοιας» είναι οι ε ι δ ι κ έ ς κ α τ α σ τ ά σ ε ι ς που θέλουν ν’ αντιμετωπίσουν (ή να προκαλέσουν) τα «σχέδια» του Πενταγώνου και των παραφυάδων-του. Η πείρα του παρελθόντος και η γνώση του πα­ ρόντος μας επιτρέπουν να τις φανταστούμε: Α) Ανατροπή της σημερινής κυβέρνησης από τη λ α ϊ κ ή δ υ σ φ ο ρ ί α,που θα προκαλέσει η άρση του «εμπάργκο», η συνακόλουθη αποθράσυνση των Τούρκων κι η αποχαλίνωση της αρπακτικότητάςτους. Στην περίπτωση αυτή, οι ΗΠΑ θα μπορούν να διαλαλήσουν πως είναι πέρα για πέρα «αθώες», αφού η ανατροπή θα είναι έργο του «κυ­ ρίαρχου ελληνικού λαού». Ά λ λ ο το θέμα, βέβαια, αν την ανατροπή αυτή θα την έχει προκαλέσει η π ο λ ι τ ι κ ή τ ω ν Η Π Α σ τ ο χ ώ ρ ο - μ α ς καί σε θ ά ρ ο ς - μ α ς -πολιτική τόσο κραυγαλέα μερο­ ληπτική όσο και αβυσσαλέα σκανδαλώδης... Ισως αντιταχθεί, εδώ, πως μιά τέτοια εξέλιξη δεν θα ήταν επιθυμητή στο Λευκό Οίκο, αφού η τωρινή κυθέρνησή-μας είναι αδιάλλακτα φι­ λοδυτική, ενώ η (εκλεγμένη απ’ τον αγαναχτισμένο λαό) διάδοχός-της θα είχε, σίγουρα, άλλους προσανατολισμούς. Αλλά τα ουασινγκτόνια σχέδια είναι ανεξάντλητα, καθώς ξέρουμε

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ

213

και μαθαίνουμε ολοένα. Οι ΗΠΑ έχουν χίλιους και έναν τρόπους για να « ε π η ρ ε ά ζ ο υ ν » τις εκλογές ( ό τ α ν γίνονται), όπως έκαναν αδίσταχτα όχι μόνο στη μικρή «πελάτισά»-τους Ελλάδα άλλοτε, αλλά και στη μεγάλη Γαλλία και Ιταλία, προχτές μόλις, απειλώντας και τρομάζοντας τους ψηφοφόρους... Κι αν, παρά πάσαν ελπίδα, οι «σ υ μ βο υ λ ές» -το υς δεν εισακουσθούν κι εκλεγεί κυβέρνηση « α σ υ μ π α θ ή ς», υπάρχουν άλλες τόσοι μέθο­ δοι για να ε ξ ο β ε λ ι σ τ ε ί κι αυτή, με το καλό ή με το ζόρι. Τα «σχέδια» νάν' καλά -τα «σχέδια» που καταστρώθηκαν τόσο σοφά κι εφαρμόσθηκαν τόσο αποτελεσματικά σε τόσες και τόσες χώρες, απ’ την Περσία ώς τη Χιλή... Β) Ανατροπή της κυβέρνησης (που αντιδρά στην άρση του «εμπάρ­ γκο») από ελληνικές (πάντα!) ενέργειες -που θα τις «ε μ π ν έ ε ι» ή, έστω, θα τις ε γ κ ρ ί ν ε ι η Ουάσινγκτον. Οι ενέργειες αυτές μπορεί να έχουν είτε «κοινοβουλευτική», είτε αντικοινοβουλευτική μορφή. Ηγουν μπορεί να υλοποιηθούν είτε με α π ώ λ ε ι α της κυβερνητικής π λ ε ι ο ψ η φ ί α ς στη Βουλή, είτε με στρατιωτικό π ρ α ξ ι κ ό π η μ α . Το δεύτερο θα είναι ίσως λιγότερο επιθυμητό (για την ώρα) στους στρατοκράτες της αμερικάνικης δημοκρατίας. Υστερ’ απ’ την ολέθρια στρατιωτική δικτατορία, που καταγγέλθηκε απ’ όλες τις μεριές σαν κατασκεύασμα των ΗΠΑ, μιά 5<υποτροπή» της απριλιανής λύμης δε θα ήταν εποικοδομητική για το αμερικάνικο γόητρο. Και ξέρουμε πώς παθαίνονται οι Γιάνκηδες για την καλή-τους φήμη -φτάνει να συμπο­ ρεύεται με τα συμφέροντά-τους... Προτιμότερη, λοιπόν, η ά λ λ η λύση -πολύ πιο «διακριτική» και «ανώδυνη». Η εμπειρία του Ιουλίου 1965 μας έχει διδάξει π ώ ς «χά­ νονται» οι πλειοψηφίες, όταν παρεμβαίνει η «πειθώ» της Αυλής και του Μαμμωνά. «H χώρα-μας μπορεί να διαφθείρει και το θεό. Ναι, έχει αυτή τη φθαρτική δύναμη -τη δύναμη του δολλαρίου», έλεγε ο νέγρος ηγέτης Malcolm X -που πλήρωσε με τη ζωή-του την παρρησία-του2. Είναι αυτονόητο πως η «κυβέρνηση» που θα προκριθεί για διάδοχος της σημερινής, θα πρέπει να προσφέρει στους «πάτρωνες» όλες τις εγγυήσεις κι όλες τις ασφάλειες αναντίρητης υ π α κ ο ή ς και ανα­ ντίλεκτης σ υ μ μ ό ρ φ ω σ η ς με τις υψηλές επιταγές του νατοϊκού κώδικα δικαίων και συμφερόντων. Και π ο ι ο ί ά λ λ ο ι μπορούν να προσφέρουν τέτοια εχέγγυα παρά όσοι έχουν δώσει, ξανά και ξανά, εξετάσεις επιτυχέστατες στο ρόλο των ανθυπάτων και αντικλήτων του κάθε «προστάτη»-μας; Το 2. Malcolm X Speaks, New Yo>k. 1965. σ. 15.

214

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

« Σ τ έ μ μ α » κι οι άνθρωποί-του, η Α κ ρ ο δ ε ξ ι ά κι οι υπάνθρωποίτης -που τόσο αγγελικά συνοδοιπορούν τώρα. Αυτοί είναι, πάντα, ο πιο πρόσφορος μοχλός για την ανατροπή «ενοχλητικών» κυβερνή­ σεων ή καθεστώτων, και για την αποτροπή «δυσάρεστων» εξελίξεων... Και όλα δείχνουν πως η Ουάσινγκτον τους διατηρεί σαν εφεδρεία για τη θεραπεία των «κακών πληγών» της Δημοκρατίας. Εχουν αποδείξει, οι αγαθοί, τί σπουδαίοι θ ε ρ ά π ο ν τ ε ς είναι... Α Π Α Ν Τ Ω Ν Τ Α Σ στον κ. Brown, ο Πρωθυπουργός δήλωσε: «Το θέμα της Κυβερνήσεως της Ελλάδος είναι θέμα του ελληνικού λαού και επί του θέματος αυτού κανένας ξένος δεν μπορεί να έχει γνώμη». Ποιος δεν επικροτεί και δεν χειροκροτεί; Αλλά... ξέρουμε, δυστυχώς, πολύ καλά πως και γ ν ώ μ η έχουν οι ξένοι, και « μ η - ξ έ ν ο υ ς » βρίσκουν για να δίνουν φωνή και σάρκα «ελληνική» στη γνώμη αυτή. Η στοιχειώδης, λοιπόν, άμυνα του τόπου γενικά και της κυβέρνη­ σης ειδικότερα υπαγορεύει την α π ο δ υ ν ά μ ω σ η και τον α φ ο ­ π λ ι σ μ ό αυτών των «μή-ξένων», ώστε να ε ξ ο υ δ ε τ ε ρ ω θ ο ύ ν τα όποια «σχέδια» των ξένων. Αλλά η κυβέρνηση, τέσσερα χρόνια τώρα, κάνει ακριβώς το α ν τ ί θ ε τ ο : «Προσφέρεται» στους ξένους σαν φίλος χωρίς όρους... και προσφέρει στους «μη - ξένους» άνεση δράσης χωρίς όρια. Ολοι, ή σχεδόν όλοι, όσοι έχουν διαπρέψει στην ξενοδουλεία, διαλάμψει στη θρονοδουλεία, διακριθεί στην τυραννοδουλεία βρίσκουν άσυλο και ασυλία στους κυβερνητικούς, κρατικούς και παρακρατικούς κόλ­ πους... Η κυβέρνηση δεν μπορεί να ξέχασε τα «πεπραγμένα» των κυρίων αυτών. Δεν μπορεί ν’ αγνοεί πόσο εύκολα ε ξ α γ ο ρ ά ζ ο ν τ α ι και πόσο πρόθυμα υ π η ρ ε τ ο ύ ν τους κάθε λογής δυνάστες του τόπου. Δεν μπορεί να μην υποψιάζεται τί « π έ μ π τ η φ ά λ α γ γ α » αποτε­ λούν για μιά καινούρια «αποσταθεροποίηση» -που πρώτο-της θύμα θα είναι η κυβέρνηση η ίδια. Κι όμως, όχι μόνο δεν τους εξουθενώνει, αλλά και τους δίνει όλα τα μέσα, όλες τις θέσεις ή όλη την ασυδοσία για να την εξουθενώσουν αυτοί! Δεν είμαστε οπαδοί της κυβέρνησης. Αλλά δε δεχόμαστε -κανένας Ελληνας δημοκράτης δε δέχεται- άλλο τρόπο αποχώρησής-της από την εξουσία παρά την θ έ λ η σ η τ ω ν Ε λ λ ή ν ω ν , ε λ ε ύ θ ε ρ α ε κ φ ρ α σ μ έ ν η με τ ι ς ν ό μ ι μ ε ς δ η μ ο κ ρ α τ ι κ έ ς δ ι α δ ι ­ κασίες. Για τους «σχεδιαστές» της Ουάσινγκτον, βέβαια, αυτά είναι υπερφί­ αλες αξιώσεις ανεδαφικών «ιθαγενών». Οι προνοητικοί αυτοί κύριοι πιστεύουν πως είναι ελεύθεροι να κάνουν τα πάντα εναντίον πάντων, ενώ οι άλλοι είναι «ελεύθεροι» να μην κάνουν τίποτα. Εχουν ξεχάσει

ΤΑ ΣΧΕΔΙΑ

215

τί έλεγε και τί έταζε urbi et orbi ένας άλλος Πρόεδρός-ΐους, ο John F. Kennedy, στον πρώτο προεδρικό λόγο-του (20.1.1961): «Ας μάθει κάθε έθνος... πως Οα κληρώσουμε όποια τιμή, Οα σηκώσουμε όποιο φορτίο, 0 ' αντιμετωπίσουμε όποια δυσκολία, θα υποστηρίξουμε όποιο φίλο, θ' αντιταχθοϋμε σ ' όποιον εχθρό, για να εξασφαλίσουμε την επιβίωση και το θρίαμβο της ε/χυθερίας». Αλλά ξεχνάμε κι εμείς πως ο Πρόεδρος αυτός δ ο λ ο φ ο ν ή θ η κ ε . Από Α μ ε ρ ι κ α ν ο ύ ς . . . [2.7.1978]

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ Ισοροπίες, διαιρέσεις και αθροίσματα «Μη μεταχειρίζεστε την ξένη λέξη "Ιδανικά”. Έχουμε τη θαυμάσια δική-μας λέξη "ψέματα"...» Η. IBSEN, Η Αγριόπαπια,Ε' Πράξη ΕΡΕΜΙΑΔΕΣ, απειλές, σήματα συναγερμού για έναν καινούριο παγκόσμιο πόλεμο διασταυρώνονται, όλο και πιο πυκνά, τον τελευταίο καιρό. Οι Ηνωμένες Π ολιτείες κατηγορούν τη Σοβιετική Ενωση πως οδηγεί τον κόσμο σε έκρηξη... η ΕΣΣΔ κατηγορεί τις ΗΠΑ πως υπονομεύουν τη διεθνή ύφεση... η Κίνα κατηγορεί και τις δυό πως, με την επεκτατική-τους απληστία και με τον ξέφρενο αντα­ γωνισμό σ’ εξοπλισμούς, κατρακυλάνε καλπάζοντας σ ’ ένα αδιέξοδο, απ’ όπου ο πόλεμος θα ’ναι η μόνη έξοδος -προς το μ η δ έ ν, βέβαια... Αλλά δε θα μιλήσουμε, τώρα, για τις πιθανότητες ενός παγκόσμιου ολοκαυτώματος, ούτε θ’ αποδυθούμε κι εμείς σε προφητείες -που μοι­ άζουν, πότε-πότε, αρκετά «ύποπτες»· θ α σταματήσουμε σ ’ ένα τυπικό χαραχτηριστικό της διελκυστίνδας των «μεγάλων» -που μαρτυράει πως, όσο κι αν «βελτιώθηκε» τρομαχτικά η τ ε χ ν ι κ ή της διεθνούς διαμάχης, δεν άλλαξε διόλου η τ α κ τ ι κ ή - τ η ς . Και το χαραχτηριστικό αυτό είναι η εμμανής προσπάθεια των «υπερδυνάμεων» όχι μόνο να δυναμώσουν τις δικές-τους θέσεις και όπλα, αλλά και ν’ α π ο δ υ ν α μ ώ σ ο υ ν υλικά και ηθικά τους αντιπάλους-τους. Πράγμα που πετυχαίνουν σίγουρα, κ α λ λ ι ε ρ ­ γ ώ ν τ α ς ή και π ρ ο κ α λ ώ ν τ α ς τ η δ ι α ί ρ ε σ ή - τ ο υ ς . Ετσι και τώρα, οι Ρώσοι καταγγέλλουν τους Αμερικανούς πως προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την Κίνα εναντίον της ΕΣΣΔ... οι Αμερικανοί καταγγέλλουν τους Ρώσους πως προσπαθούν να στρέψουν τον Πρώτο (τον ευρωπαϊκό) και τον Τρίτο Κόσμο εναντίον του αμερι­ κανικού Δεύτερου... και η Κίνα καταγγέλλει και τους δυό, προσπα­ θώντας ταυτόχρονα να τους μιμηθεί...

Ι

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ

217

Η

ΜΕΘΟΔΟΣ αυτή -ακόμα και τα «λυκόπουλα» το ξέρουν- είναι πανάρχαιη και πανανθρώπινη. Το πιο οικτρό, όμως, είναι πως τη «δι­ αίρεση» αυτή την εφαρμόζουν πρώτα ο ι ( δ ι ο ι οι ενδιαφερόμενοι σ τ ο ν ε α υ τ ό - τ ο υ ς , προσφέροντας έτσι στους αντιπάλους-τους το πιο έτοιμο και πρόθυμο έδαφος. Ολόκληρη η «Ιλιάδα» δεν είναι η ιστορία μιάς τέτοιας «διχοστασί­ ας» ανάμεσα στον Αχιλλέα και τον Αγαμέμνονα,και δεν διεκτραγωδεί τις συμφορές που γεννάει η «άπαντα ζεφρενιασμένη Αμάχη»'\ Κ,αι μ’ όλο που το ομηρικό έπος ήταν το αναγνωσματάριο και το εντρύφημα των Ελλήνων, η διδαχή-του δεν έμεινε άκαρπη και οι διασπασμένοι Ελληνες δε στάθηκαν εύκολη λεία για βαρβάρους και για αλλήλους; Ετσι που ο Α ριστοτέλης θα πει -όταν θα είναι πια α ρ γ ά για τις πόλεις - κράτη: «Ζα ελεύθερο (το γένος των Ελλήνων) και κυβερνιέται ηολύ καλά και θα μπορούσε ν'άρχει πάνω σ ’ όλους, αν ήταν πολιτικά ενωμένο» {«Ελεύθε­ ρον δια τελεί και βέλτιστα πολιτευόμενον και δ υνάμενον άρχειν πάντων, μιάς τυγχάνον πολιτείας»2]. Α Λ Λ Α η «μεγάλη πολιτική» κι η «υψηλή διπλωματία» δεν μπορούν να περιμένουν π ό τ ε και α ν θα ξεπηδήσει μ ό ν η - τ η ς απ’ τα σπλάχνα των αντιπάλων-τους η «διχόνοια η δολερή» και θα τους ανοί­ ξει τις κερκόπορτες. Ανάγκη, λοιπόν, ν α τ η ν π ρ ο κ α λ έ σ ο υ ν ε κ ε ί ν ε ς , κι όταν ακόμα δεν υπάρχει. Οι Ρωμαίοι πολιτικοί και δορυκτήτορες διαπρέψανε ιδιαίτερα σ’ αυτή την τακτική δ ι α ί ρ ε σ η ς τ ω ν α ν τ ι π ά λ ω ν -που ο μιμογράφος-τους Publilius Syrus εικόνιζε παραστατικά: «Χώρισε τη φωτιά στα δυό, και θα τη σβήσεις εύκολα». Στο Machiavelli χρεώνουν οι περισσότεροι το περιβόητο « Δ ι α ι ρ ε ί κ α ι β α σ ί λ ε υ ε » (Divide et impera ή Divide ut imperes ή Divide M regnes). Αδικα, ωστόσο. Γιατί πάμπολλοι ήταν οι αρχηγοί κρατών, βασιλιάδες, στρατηγοί, πολιτικοί, που το εφάρμοσαν στην πράξη π ρ ι ν απ’ αυτόν -όπω ς και μετά, βέβαια- με αδιάπτωτη ευσυνειδησία. Κανένας όμως και πουθενά δεν του έδωσε τόσο άρτια «επιστημο­ νική διατύπωση» και τόσο «εύστοχη» πρακτική εφαρμογή όσο οι Αγ­ γλοι. Στα χρόνια, ίσια-ίσια, του Machiavelli, ο καρδινάλιος Wolsey (πρωθυπουργός του Ερρίκου Η' απ’ το 1509) διατύπωσε κι εφάρμοσε το δόγμα της « ι σ ο ρ ο π ί α ς τ ω ν δ υ ν ά μ ε ω ν » , που από τότε έγινε ο Π ολικός Αστέρας της βρεταννικής πολιτικής. Ηγουν: «Πρέπει να εμποδίζουμε κάθε ευρωπαϊκό κράτος να γίνεται πάρα πολύ

1. «£/>ις άμοτον μιμανία...· (Δ, 440). 2. Πολιτικά. 1327 θ. 31.

218

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δυνατό... και να φροντίζουμε να διατηρούμε δυό ομάδες κρατών περίπου ισοδύναμες, υποστηρίζοντας πότε τη μιά και πότε την άλλη». Τούτη η τόσο σοφά βελτιωμένη έκδοση του «Διαιρεί και βασίλευε», συνοδευόταν κι από ένα άλλο πάνσοφο (κι αυτονότητο) αξίωμα: «Ο πιο επίφοβος εμπορικός αντίπαλος πρέπει να θεωρείται και κυριότερος πολιτικός εχθρός». Και ποιός δεν ξέρει πως αυτά τα δόγματα και τ' αξιώματα των «διαι­ ρέσεων» πληρώθηκαν με π ο λ λ α π λ α σ ι α σ μ ό σ τ ο ά π ε ι ρ ο των δεινών του κόσμου; Γ ΙΑ Τ Ι θυμηθήκαμε, τώρα, τούτες τις παλιές ιστορίες; Επειδή δεν εί­ ναι δ ι ό λ ο υ π α λ ι έ ς . Εποχές και συστήματα μπορεί ν’ αλλάζουν, αλλά η Μεγάλη της Διεθνούς Πανουργίας Σχολή διατηρεί την ίδιαν «ύλη» και το ίδιο «πρόγραμμα». Καθένας απ’ τους δυνατούς ή υπερδυνατούς του καιρού-μας -και κάθε καιρού-, θρηνώντας πάντα πως απειλείται θανάσιμα και πως εί­ ναι υπαρξιακή-του ανάγκη ν’ αμυνθεί, πασχίζει να πετύχει μιάν «ι σ ο ρ ο π ί α» που να είναι α ν ι σ ό ρ ο π η π ρ ο ς ό φ ε λ ό ς - τ ο υ , και μιά δ ι α ί ρ ε σ η των άλλων που να π ρ ο σ θ έ τ ε ι δυνάμεις σε κ ε ί ν ο ν . Η «φιλοτιμία»-τους αυτή θα μπορούσε να είναι λογικά σεβαστή, αν δεν ήταν τραγικά επικίνδυνη: γιατί οι αγωνιώδεις ακροβατικές ισοροπίες καταλήγουν μόνιμα σε σεισμικές α ν α τ ρ ο π έ ς και οι κατα­ χθόνιες διαιρέσεις σ ε θ ρ υ μ μ α τ ι σ μ ό των πάντων. Και, τούτη τη φορά, δεν υπάρχει πιθανότητα να επιβιώσουν ούτε «διαιρετέοι», ούτε «διαιρέτες»... Αλλά το πιο θλιβερό και το πιο άθλιο είναι πως όλα αυτά -τεχνά­ σματα και αφανισμοί- διαπράττονται και ετοιμάζονται σ τ ’ ό ν ο μ α ι δ ε ώ ν κ α ι ι δ α ν ι κ ώ ν : Μόνο και μόνο για να σωθεί η «δημοκρα­ τία» απ’ την απειλούμενη εισβολή του «ολοκληρωτικού σοσιαλι­ σμού»... μόνο και μόνο για να σωθεί ο «σοσιαλισμός» απ’ την επικεί­ μενη επιδρομή του «ιμπεριαλισμού»... μόνο και μόνο για να σωθεί ο «άλλος σοσιαλισμός» απ’ τον ασφυκτικό αποκλεισμό που του έχουν επιβάλει «ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός κι ο σοβιετικός σοσιαλιμπεριαλισμός»... μηχανεύονται και μεθοδεύουν ο ένας την εξόντωση του ά λ λ ο υ - κ α ι τ ω ν ά λ λ ω ν ό λ ω ν . . . Κρατικές βλέψεις, οικονομικά συμφέροντα δ ε ν υπάρχουν... το παλιό αγγλικό αξίωμα «ο εμπορικός αντίπαλος είναι και πολιτικός εχθρός» έχει π ε θ ά ν ε ι για πάντα. Μονάχα ευγενείς ι δ έ ε ς ελαύνουν αυτούς τους σύγχρονους Σταυρο­ φόρους. «Βρισκόμαστε πάλι σ ' εποχή θρησκευτικών πολέμων -αλλά τώρα η θρησκεία ονομάζεται "ιδεολογία"», έγραφε σαρκαστικά, τον καιρό του ψυχρού πολέμου, ο Bertrand

ΤΑ ΑΞΙΩΜΑΤΑ

219

Russell3. Και, φυσικά, ο «ιδεολογικός οίστρος» που υποκινεί αυτούς τους πολέμους, είναι τόσο γ ν ή σ ι ο ς όσο και το «θρησκευτικό πά­ θος» που τροφοδοτούσε τις σφαγές του παλιού καιρού...

Το

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟ θύμα αυτού του ασελγούς βιασμού και της φονι­ κής εκμετάλλευσης των ιδεολογιών είναι, φυσικά, ο ι ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς ο ι ί δ ι ε ς . Χρησιμοποιώντας-τις για να σκεπάζουν τις πανοπλίες-τους και για να εξιδανικεύουν τις ραδιουργίες-τους, οι επίδοξοι κοσμοκρά­ τορες τ ι ς δ ι α σ ύ ρ ο υ ν κ α ι τ ι ς δ ι α φ θ ε ί ρ ο υ ν ανεπανόρθωτα. Οταν η «δημοκρατία» όχι μόνο στηρίζεται εσωτερικά στην εκμε­ τάλλευση και την αλλοτρίωση, αλλά και συμμαχεί εξωτερικά με τους πιο λυσσώδεις πολέμιους της Δημοκρατίας και τους πιο δυσώδεις κοντοτιέρους του ολοκληρωτισμού... όταν ο «σοσιαλισμός» όχι μόνο καταπατά εσωτερικά τ’ ανθρώπινα δικαιώματα, αλλά και συνεταιρίζε­ ται εξωτερικά με τους πιο βάναυσους διώκτες του Σοσιαλισμού και τους πιο βάρβαρους κήρυκες του φασισμού... τ ί π ε ρ ι θ ώ ρ ι ο ιδε­ ολογικής πίστης αφήνουν στον απλό πολίτη; Η δικαιολογία πως οι αποκρουστικές αυτές επιλογές είναι «χρήσι­ μες» για την επιβίωση του (κάθε) συστήματος, για την άμυνα κατά των αντιπάλων-του και για τη «διαίρεσή»-τους, δεν πείθει κανένα πια. Τί ζείδωρο οξυγόνο για τη Δημοκρατία ή το Σοσιαλισμό μπορεί ν’ αποτελέσουν οι ασκοί της αυταρχίας, των βασανιστηρίων, της απάτης; Και σε τί άλλο παρά σε τερατογονία οδηγεί ο υμέναιος με τους τυράν­ νους; «Μπορείς να πάρεις φωτιά μέσα στον κόρφο-σου και να μην κάψεις .το ρούχο-σου;». [«Αποόήσει τις πυρ εν κόλπω. τα δε ιμάτια ου κατακαύσει;»], λένε οι βιβλικές «Παροιμίες» (Στ. 27). Και στην άλλη άκρη των και­ ρών και των ιδεών, ο Λένιν -πού δεν αρνιόταν διόλου τους «συμβιβα­ σμούς»- τόνιζε ωστόσο πως τότε μόνο είναι δεκτοί, «όταν είναι αναπότρεπτοι κι όταν το επαναστατικό κόμμα μένει πιστό στις αρχές-του, στην τάξη-του, στην επαναστατική-του αποστολή και στην εκπαίδευση των μαζών για την επαναστατική νίκη»4. Ποιά «ιμάτια» έχουν μείνει άκαφτα, ποιές αρχές αλώβητες, με τις σημερινές προσθέσεις απίθανων «φίλων»,τις διαιρέσεις των αληθινών φίλων, τους μηδενισμούς κάθε συνέπειας κι αξιοπιστίας; [9.7.1978]

3. Philosophy tnd Politics, σε: Unpopular Essays, 1950.# 4. Oeuvres completes. Μόσχα · Παρίσι, Editions sociiks. τομ. 25. σελ. 333.

ΤΟ « Α Ν Ο Ι Γ Μ Α » Παρένθεση ή στροφή; «Ας μη διαπραγματευόμαστε ποτέ. μόνο και μόνο επειδή φοβόμαστε. Α λ λ ’ ας μη φοβόμαστε ποτέ να διαπραγματευθούμε». JOHN F. KENNEDY. 20.1.1961 Ο «ΑΝΟΙΓΜΑ ΐφος τη Μόσχα» που «αποτόλμησε» η κυβέρ­ νηση, δυό πιθανότητες μελλοντικής συνέχειας έχει: ή να μεί­ νει ένα απλό « ι σ τ ο ρ ι κ ό π ε ρ ί ε ρ γ ο » στις διεθνείς σχέσεις της χώρας-μας... ή να σταθεί η απαρχή μιάς σ η μ α ν τ ι κ ή ς σ τ ρ ο φ ή ς της εξωτερικής-μας πολιτικής. Μιλάμε για «ιστορικό περίεργο», επειδή το χτεσινό ταξίδι του κ. Ράλλη και το αυριανό του κ. Καραμανλή πραγματοποιήθηκαν με απί­ θανη καθυστέρηση και από απίθανη κυβέρνηση: είναι οι πρώτες επί­ σημες ελληνικές επισκέψεις στη Σοβιετική Ενωση, ύστερ’ από διπλω­ ματικές σχέσεις 54 χρόνων... και επιχειρούνται από μιά κυβέρνηση και παράταξη ρητότατα αντικομμουνιστικού προσανατολισμού... (Φυ­ σικά, στην Ελλάδα, ακόμα και σήμερα, μόνο μιά κυβέρνηση «αδι­ άβλητης εθνικοφροσύνης» -δηλαδή, δεξιοφροσύνης-> μπορεί ν’ αποκοτήσει τέτοια διαβήματα. 'Οποια άλλη θα είχε ακαριαία κεραυνοβοληθεί για «εθνική προδοσία», για «παράδοση της χώρας στο σλαυοκομμουνισμό» και άλλα πονηρά παρόμοια). Αλλ’ αυτή η «ιδιοτυπία» κι αυτή η «τόλμη» θ’ αποδειχτεί πραγμα­ τικά τολμηρή,μόνο αν σημάνει μιά ρ ι ζ ι κ ή α λ λ α γ ή στό χειρισμό των κρισιμότατων εθνικών θεμάτων και α ξ ι ο π ο ι η θ ε ί ο υ σ ί ­ α σ τ ι κ ά για την ενίσχυση του εθνικού-μας «οπλοστάσιου». Δεν κατέχουμε, φυσικά, τη σοφία που καταυγάζει τα άδυτα του υπουργείου Εξωτερικών. Θα τολμήσουμε όμως, κι εμείς, να οριοθετή­ σουμε κάποιες π ρ ο ϋ π ο θ έ σ ε ι ς γι’ αυτή την αξιοποίηση - σε μιάν ώρα, μάλιστα, όπου η χαίρα-μας βάλλεται απ’ τους συμμάχους γείτονές-μας, προσβάλλεται απ’ τους υπερατλαντικούς προστάτες-μας και διαθάλλεται απ’ τους αυριανούς Ευρωπαίους εταίρους-μας.

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ»

221

Π ΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΠΡΩΤΗ: Απαλλαγή από τα αντιφατικά «πλέγματα» που στοιχειώνουν την εθνική-μας ζωή. Πασίγνωστοι ιστορικοί λόγοι μας έχουν καλλιεργήσει το γνωστό­ τατο «πλέγμα κατωτερότητας» απέναντι στους ξένους -που οδηγεί απ’ τη μιά στην έκθαμβη ξενομανία-μας, κι απ’ την άλλη στον αντίποδάτης, στο «πλέγμα ανωτερότητας» και περιφρόνησης για τους «κουτόφραγκους». Αποτέλεσμα, πασίγνωστο επίσης και ασύγγνωστο: α π λ ο ϊ κ ή ε υ π ι σ τ ί u στους λόγους των ξένων -και, ταυτόχρονα, πεποίθηση πως οι ξ έ ν ο ι είναι απλοϊκοί και εύπιστοι... Παίρνουμε κατά γράμμα τις αλλογενείς διαβεβαιώσεις «καλής θέλησης» -τις θεωρούμε, μάλι­ στα, και χ ρ έ ο ς της παγκόσμιας κοινότητας απέναντι στο κλέος των προγόνων-μας και στο δαιμόνιο των απογόνων. Κι ενώ απογοητευ­ όμαστε αδιάκοπα με τον πιο οδυνηρό κι αιματηρό τρόπο εξαιτίας-τους κι εξαιτίας-μας, δεν παύουμε να συντηρούμε αυτή την πυροστιά της βεβαιότητας για τον (υποχρεωτικό) φιλελληνισμό των ξένων αλλά και για την ικΒνότητά-μας να «περιγράφουμε» τους φιλέλληνες... Ατράν­ ταχτα σίγουροι για τη δική-μας οξύνοια και για τη δική-τους κουφόνοια, ανακαλύπτουμε κάθε τόσο κατάπληκτοι πως γινόμαστε παίγνια της «εύνοιάς»-τους και της άνοιάς-μας. Καιρός, λοιπόν, να ενωτισθούμε την απλήν αλήθεια, πως τόσο περισσότερο καλόπιστοι είναι οι άλλοι, όσο λιγότερο εύπιστοι είμα­ στε εμείς... και τόσο περισσότερο «έξυπνοι» είμαστε εμείς, όσο λιγότερο αφελείς νομίζουμε τους άλλους... ΠΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΔΕΥΤΕΡΗ: Απαλλαγή από τους τεχνητούς και υποκριτικούς «ενδοιασμούς». Ποιός αγνοεί πως, στην αρένα της διεθνούς αλληλομαχίας, δεν υπάρχουν ούτε «συμπάθειες» ούτε «ιδεολογίες»... και πως όσο πιο με­ γάλη είναι μιά χώρα, τόσο πιο μικρό περιθώριο «συναισθηματισμών» και «ιδεαλισμών» αφήνει στον εαυτό-της και στους άλλους; «Οι συνθήκες τηρούνται όσο βρίσκονται σε αρμονία με τα συμφέροντα», έλεγε ο διόλου «αφελής» Ναπολέων, και πρόσθετε: «Πολεμάμε πιο άγρια για τα συμφέροντά-μας παρά για τα δίκια-μας»'. Κι εμείς, που βρισκόμαστε ανάμεσα στις Συμπληγάδες «Δύσης» κι «Ανατολής», θα ’πρεπε να ξέρουμε καλά -ύστερ’ απ’ τις εμπειρίες των τελευταίων μάλιστα χρόνων- πως το πρώτο μέλημα και της μιάς και της άλλης δεν είναι βέβαια η «προάσπιση της φιλελεύθερης Δημο­ κρατίας» ή η «διάδοση του επιστημονικού Σοσιαλισμού», αλλά το σ υ μ φ έ ρ ο ν-τους σαν κρατών, κυβερνήσεων και φορέων εξουσίας. Η τόσο συχνά αντιδημοκρατική πολιτεία της μιάς, η τόσο πυκνά αντι(1804- 1815).

222

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σοσιαλιστική διαγωγή της άλλης, μόνο στους τυφλούς τα τ’ ώτα τον τε νουν... αφήνουν ακόμα αμφιβολίες. Την ικανοποίηση των συμφερόντων-τους οι μεγάλοι αυτοί την επι­ διώκουν -όπω ς όλοι οι μεγάλοι όλων των καιρών- με το «αποστομω­ τικό επιχείρημα» της δ ύ ν α μ η ς . Των μικρών δύναμη δεν είναι, αλί­ μονο, το δίκιο-τους (πόσο καλά το ξέρουμε πια αυτό!) αλλά η δ ι χ ό ­ ν ο ι α τ ω ν μ ε γ ά λ ω ν . Ατρωτοι απ’ τους «νάνους», οι «γίγαντες» γίνονται τρωτοί όταν περιπλακούν σε μεταξύ-τους διελκυστίνδα, αλληλοφθορά και συγκρούσεις. Είναι η μόνη ελπίδα επιβίωσης των μι­ κρών κι επικράτησης του δίκιου-τους. Φτάνει να ξέρουν όχι μόνο να το διεκδικήσουν,αλλά και να ε κ μ ε τ α λ λ ε υ τ ο ύ ν τις διενέξεις των μεγάλων. Κι ας μην κακίσει κανένας Φαρισαίος την «ανηθικότητα» αυτής της στάσης και τακτικής. Οταν οι κυρίαρχοι έχουν κάνει κανόνα πίστεως το «διαίρει και βασίλευε», έχουν κάθε δικαίωμα οι κυριαρχούμενοι να ε π ω φ ε λ ο ύ ν τ α ι απ’ τις διαιρέσεις, όχι για να. βασιλεύουν βέβαια, αλλά για να επιζούν μόνο. Κι όταν η μ ό ν η η θ ι κ ή των ισχυρών είναι η ωμή δ ύ ν α μ ή - τ ο υ ς , μοναδική ά μ υ ν α των ανίσχυρων εί­ ναι η ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η τ η ς ό π ο ι α ς α δ υ ν α μ ί α ς τ ω ν δ υ ­ ν α τ ώ ν . Και την άμυνα τη δικαιώνουν και την καταξιώνουν όλοι οι φυσικοί και ανθρώπινοι νόμοι. Την ώρα τούτη, η Νοτιανατολική Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή είναι ένα απ’ τα πιο κρίσιμα πεδία «ψυχρής» αλλ’ ανελέητης αναμέ­ τρησης των «υπερδυνάμεων». Στη σύγκρουση αυτή, η Ελλάδα δυό επιλογές έχει: Η να μείνει α ν υ π ε ρ ά σ π ι σ τ ο ς « π ε λ ά τ η ς » του ε ν ό ς μεγάλου και να θ υ σ ι α σ τ ε ί στη βουλιμία του γειτονικού «συμμάχου»-της... Η να ε π ω φ ε λ η θ ε ί α π ’ την αντίθεση των μεγά­ λων και να εξασφαλίσει όσο γίνεται περισσότερα π λ ε ο ν ε κ τ ή ­ μ ατα κι α π ’ το ν ένα κι α π ’ το ν ά λ λ ο ν . Ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο, οι Τούρκοι σωβινιστές που έχουν όλα τ’ άδικα και τα εγκλήματα στη ράχη-τους, πέτυχαν να «δικαι­ ώσουν» τα άδικά-τους και ν’ «αγιάσουν» τα εγκλήματά-τους. Πόσο αδικαιολόγητοι θα 'μαστέ αν αποτύχουμε, εμείς που ’χουμε όλα τα δί­ κια μαζί-μας!... Οι δυνατοί δε σέβονται παρά τη δύναμη και την ικανό­ τητα. Μην έχοντας την πρώτη, ας αναπτύξουμε όσο γίνεται τη δεύτε­ ρη, εμείς οι εξ ορισμού «έξυπνοι»... ΠΡΟ Ϋ Π Ο Θ ΕΣΗ ΤΡΙΤΗ: Απαλλαγή απ’ την ψυχολογία (και τη θέ­ ληση) της εξάρτησης. Στους πολέμιους και στους κατήγορους της εξάρτησής-μας απ’ τους ξένους, οι «σοβαροί» κι οι πονηροί αποκρίνονται πάγια: «Μα στο ση­ μερινό κόσμο, δεν υπάρχει χώρα πραγματικά ανεξάρτητη». Σωστά -περίπου. Και τόσο πιο πολύ είναι εξαρτημένο ένα κράτος

ΤΟ «ΑΝΟΙΓΜΑ»

223

όσο πιο α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή είναι η εξάρτησή-του από μ ι ά χώρα αφού αυτή η χώρα αποτελεί τη μοναδική πηγή «ευημερίας» κι «ελευΟερίας»-του. Και αντίστροφα: η πιο σίγουρη οχύρωση της εθνικής ανεξαρτησίας είναι οι ι σ ό τ ι μ ε ς κ ι α μ φ ί δ ρ ο μ ε ς σχέσεις με π ο λ λ έ ς χώρες. Τότε, όχι μόνο δεν ικετεύεις ε σ ύ την εύνοια ενός δυνατού, αλλά οι αντιμαχόμενοι δυνατοί συναγωνίζονται και πλειδοτούν για ν’ αποσπά­ σουν τη δ ι κ ή - σ ο υ «ευμένεια»... Το ερώτημα, όμως, είναι: τ η θ έ λ ο υ μ ε αυτή την απαλλαγή απ’ την εξάρτηση; Τη θέλει, δηλαδή, η Δ ε ξ ι ά - μ α ς που κυβερνά και που στήριξε πάντα την εξουσία-της, την κατάκτηση και την κατοχή της Εξουσίας, πάνω στην «εγκάρδια συνεννόηση» με κάποιον «προστάτη» - δηλαδή, στην εύτακτη συμμόρφωση με τις επιθυμίες κι επιταγές-του; Κι ωστόσο, ένας απ’ τους κορυφαίους της κυβερνητικής παράταξης, που είναι σήμερα Πρόεδρος της Δημοκρατίας-μας, έχει γράφει, σε κοντινούς σκοτεινούς καιρούς: «Οταν παύη μιά πολιτεία να ορίζη αυτόνομα την εζωτερική-της πολιτική και συνακόλουθα τη δράση των ενόπλων δυνάμεών-της, είναι φανερό πως έχει απεμπολήσει το ουσιαστικότερο τμήμα της πολιτικής-της ελευθερίας»2. Αυτή τη ζωτική αυτονομία και συνακόλουθα την πολιτική ελευθε­ ρία ε ξ α σ φ α λ ί ζ ο υ ν , όσο γίνεται, τα «ανοίγματα» -και την ε ξ ­ α ν ε μ ί ζ ο υ ν οι εγκλεισμοί σε αποκλειστικές «σφαίρες» όπου «ανήκομεν»... [17.9.1978]

2. Κ. Τούτσου, Δημοσθένης. Αβήναι, 1971, οΑ . 83.

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ» «Δαβίδ» και Ανταλκίδας «Τις γαρ ουκ οίδεν, ότι συνθήκαι μεν εισίν αίτινες αν ίσως και κοινώς αμφοτέροις έχωσι, προστάγματα δε τα τους ετέρους ελαττούντα παρά το δίκαιον;» [Ποιός δεν ξέρει πως οι συνθήκες στηρίζονται στην ισότητα και δικαιοσύνη και για τους δύο συμβαΜομένους, ενώ οι διαταγές ζημιώνουν τον ένα αντίθετα προς το δίκιο;] ΙΣΟΚΡΑΤΗΣ, Πανηγυρικός. 176. ΠΟΡΕΙ ποτέ η ειρήνη, οι προσπάθειες έστω για ειρήνη, να είναι αποκρουστικές κι αποκρουστέες, επίμεμπτες κι επιζήμιες; Κι όμως: η «συμφωνία - πλαίσιο» που χαλκεύθηκε πριν 13 μέρες στο «Camp David» για την ειρήνευση στη Μέση Ανατολή, στιγματίζεται αδιάκοπα και λιθοθολείται λυσσαλέα από εκείνους ίσα - ίσα που σκο­ πεύει να ειρηνέψει... Αλλά σκοπεύει π ρ α γ μ α τ ι κ ά ; Τα αμφιλεγόμενα -και πώς!- χαραχτηριστικά της συμφωνίας είναι γνωστά: α) Ν ο μ ι μ ο π ο ι ε ί και μονιμοποιεί τα «τετελεσμένα γεγονότα» των ισραηλινών «κατακτήσεων» -αντιγράφει, δηλαδή, την «ειρηνοποιό» πολιτική των ΗΠΑ στην Κύπρο... θ) Α γ ν ο ε ί τις διεκδικήσεις και τα συμφέροντα των αραβικών χω­ ρών και λαών, και ιδιαίτερα των Παλαιστινίων, που μένουν κυριολε­ κτικά «εκτός νυμφώνος» -όπω ς ακριβώς αγνοήθηκαν κι αγνοούνται τα δικαιώματα των 200.000 Ελληνοκύπριων π ο υ . ξεριζώθηκαν βπ’ τις εστίες-τουζ... γ) Επιβάλλει σαν « μ ε σ ο λ α β η τ ή » και « ε γ γ υ η τ ή » («κοινής -λ έε ι- αποδοχής») τις ΗΠΑ - που προσφέρουν, κι εδώ, αφιλόκερδα τις «καλές υπηρεσίες»-τούς, αφού βέβαια φρόντισαν πρώτα να συδαυ­ λίσουν την κρίση και να εξασφαλίσουν θεράποντες... δ) Δ ι χ ά ζ ε ι τους Αραβες σε δυό στρατόπεδα (των «μαλακών» που

Μ

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ»

225

δέχονται τη συμφωνία και των «σκληρών» που την αρνιούνται), ευκολύνοντας έτσι περίλαμπρα την επιβολή του Ισραήλ και τις επιβουλές των ΗΠΑ σ ’ ολόκληρη τη Μέση Ανατολή... Ολα αυτά μας αγγίζουν, βέβαια, άμεσα. Οχι μόνο επειδή γίνονται «έξω απ’ την αυλή-μας», αλλά κι επειδή οι αντίχτυποι κάθε μεσανατο­ λικής αναταραχής φτάνουν ώ ς μ έ σ α στο ελλαδικό και κυπριακό σπίτι-μας: ποιός ξεχνάει λ.χ. τί καθοριστικό ρόλο έπαιξε ο «πόλεμος των 6 ημερών» στην έκρηξη του απριλιανού πραξικοπήματος και στην επιβολή της δικτατορίας; Ωστόσο, αυτή η « π ρ ω τ ο φ α ν ή ς π ρ ο δ ο σ ί α » -όπω ς χαραχτήρισαν οι «σκληροί» Αραβες τη «συμφωνία - πλαίσιο»- δεν είναι δ ι ό λ ο υ πρωτοφανής, θυμίζει, σε πάρα πολλά, τη συνθήκη που υπο­ γράφτηκε πριν 2365 χρόνια ανάμεσα στα ελληνικά κράτη - πόλεις και το βασιλιά της Περσίας Αρταξέρξη Β' τον Μνήμονα, μ’ εμπνευστή και πρωταθλητή τον Σπαρτιάτη στρατηγό Ανταλκίδα. Κι ήταν τέτοια η αθλιότητά-της, που ακόμα και σήμερα ο όρος « α ν τ α λ κ ί δ ε ι ο ς ε ι ρ ή ν η » παραμένει συνώνυμος της αισχρής και ντροπερής συνθή­ κης. Η Τ Α Ν τα πικρά χρόνια μετά το τέλος του Πελοποννησιακού πολέ­ μου, μετά την κατάρευση της αθηναϊκής ηγεμονίας και της πολιτικής και πνευματικής αλκής του «Αστεος». Η Σπάρτη -που τη φέρνει συχνά στο νου το σημερινό Ισραήλπροσπαθούσε να επιβάλει τη δική-της ηγεμονία πάνω στην Ελλάδα. Αντιμετώπιζε όμως την έχθρα και την άρνηση όχι μόνο των «έκπτω­ των» Αθηναίων αλλά και των Βοιωτών, των Κορίνθιων, των Αργείων, ώσπου να βρεθεί αντιμέτωπη με τους «ανερχόμενους» Θηβαίους. Ο πόλεμος των πόλεων δεν είχε τελειωμό -κατά τα ειωθότα... Κι έκανε «ενδοξότατον και μέγιστον» τον πολέμαρχο-βασιλιά της Σπάρτης Αγη­ σίλαο, προκαλώντας ωστόσο το φθόνο των ολιγαρχικών αντιπάλωντου μέσα στην ίδια τη Σπάρτη. Ενας απ’ αυτούς, ο πιο πανούργος απ’ αυτούς, ο Ανταλκίδας, είχε γίνει διαπρύσιος κήρυκας της «ειρήνης» -που θα στέριωνε τη σπαρτι­ ατική κυριαρχία και θα στερούσε απ’ τις πολεμικές δάφνες τον Αγη­ σίλαο. Για να επιβληθεί όμως η ειρήνη, χρειαζόταν ένας αποφασιστι­ κός ε ξ α ν α γ κ α σ μ ό ς , που δεν μπορούσαν να τον εξασφαλίσουν μόνο τα όπλα των Λακεδαιμονίων. Ο εξαναγκασμός αυτός (σκέφτηκε ο Ανταλκίδας, όπως είχαν σκεφτεί κι άλλοι άλλοτε Ελληνες, αλίμο­ νο!) δεν μπορούσε να ενσαρκωθεί παρά από την «υπερδύναμη» της εποχής: την Π ε ρ σ ί α . Μιά συμφωνία της Σπάρτης με τον «μεγάλο βασιλέα» και μιά υ π ο χ ρ ε ω τ ι κ ή συνθήκη με τις άλλες ελληνικές πόλεις, θ’ αποδυνάμωνε και θα εξουδετέρωνε τους ανυπότακτους... Τα ανταλλάγματα, όμως, για τη συμφωνία αυτή ήταν όχι μόνο βαρύ­

226

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τατα αλλά κι α τ ι μ ω τ ι κ ά : οι ελληνικές πόλεις της Μικράς Ασίας π α ρ α δ ί ν ο ν τ α ν στους Πέρσες, που τόσο τις ορέγονταν πάντα... ενώ οι πόλεις του ελλαδικού χώρου κηρύσσονταν « α υ τ ό ν ο μ ε ς » , μ’ άλλα λόγια τους α π α γ ο ρ ε υ ό τ α ν να ενώνονται σε ο μ ο ­ σ π ο ν δ ί ε ς , πράγμα που τις κ ο ν ι ο ρ τ ο π ο ι ο ύ σ ε πολιτικά και στρατιωτικά. Και η «λακωνική» κατακλείδα: την ε π ί β λ ε ψ η για την τήρηση της συνθήκης αυτής θα την επωμιζόταν βέβαια η Σπάρτη, που και στρατιωτική δύναμη είχε και σύμμαχος του Πέρση «προστά­ τη» ήταν... Το κείμενο της συμφωνίας, που επιβλήθηκε το 387 στις ελληνικές πόλεις, έμεινε «μνημείο ονείδους» για τους Ελληνες, προπάντων όμως για τούς Σπαρτιάτες που την εμπνεύστηκαν: «Αρταζέρξης βασιλεύς νομίζει δίκαιον τας μεν εν τη Ασία πόλεις εαυτού είναι και των νήσων Κλαζομενάς και Κύπρον, τας δε άλλας ελληνικός πό­ λεις και μικράς και μεγάλος αυτονόμους αφείναι πλην Λήμνου και Ιμβρου και Σκύρου■ταύτας δε ώσπερ το αρχαίον είναι Αθηναίων [: αυτές, όπως και παλαιότερα, θ’ ανήκουν στους Αθηναίους]. Οπότεροι δε ταύτην την ειρήνην μη δέχονται, τούτοις εγώ πολεμήσω, μετά των ταυτά βουλομένων [: μαζί μ' εκείνους που δέχονται τη συμφωνία] και πεζή και κατά θάλατταν και ναυσί και χρήμασιν»'. Με την «ειρήνη»-του αυτή, ο Ανταλκίδας «κατόρθωσε» να δ ι α σ π α σ θ ο ύ ν και ν’ αποδυναμωθούν τα ελληνικά κράτη... να “ υψωθεί” η Σπάρτη σε « χ ω ρ ο φ ύ λ α κ α » της Περσίας μέσα στην Ελλάδα... να υ π ο δ ο υ λ ω θ ο ύ ν οι μικρασιατικές ελληνικές πόλεις στον Αρταξέρξη... και ν’ αναγορευθεί ο τελευταίος « δ ι α ι τ η τ ή ς » των ελ­ ληνικών υποθέσεων -έτσ ι που έμεινε παροιμιακή η έκφραση «εν βασιλεί τα των Ελλήνων» [στα χέρια του βασιλιά βρίσκονται οι υποθέσεις των Ελλήνων]. Κάθε ομοιότητα με σύγχρονες «παραδόσεις» κλπ. δ ε ν είναι τυ­ χαία... Σ ή μ ε ρ α , οι Αραβες ονομάζουν τη συμφωνία Carter - Sadate - Beguin «προδοσία» και «μαχαιριά στην πλάτη των Αράβων» και «απάρνηση των δικαιωμάτων του παλαιστινιακού λαού» και «συνωμοσία κατά των λαών της Μέσης Ανατολής»... Δεν ήταν μικρότερο το μένος των Ελλήνων, πριν 24 αιώνες, για την «ανταλκίδειο» ή «βασίλειο [βασιλική] ειρήνη». Στον σύγχρονό-της «Πανηγυρικό»-τθΌ, ο Ισοκράτης διεκτραγωδεί την αθλιότητα που έφερε στις ελληνικές πόλεις η ειρήνη τούτη: «Τόσο λείπει απ’ τις πολιτείες η ελευθερία κι η αυτονομία, ώστε άλλες βρίσκονται κάτω από τυραννικό καθεστώς, άλλες κατέχονται από (λακε­ 1. Ξενοφών, Ελληνικά. Ε, I, 31. Βλ. και Διόβωρο Σικελιώτη, ΙΔ. 110 και ΙΕ, 19.

ΟΙ «ΣΥΜΦΩΝΙΕΣ ΤΟΥ ΑΙΣΧΟΥΣ»

227

δαιμόνιους)αρμοστές, μερικές καταστράφηκαν και σ ' άλλες έχει επιβληθεί η κυριαρχία των βαρβάρων...» [«Τοσούτον δ ’ απέχουσι της ελευθερίας και της αυτονομίας, ώ σθ’ αι μεν υπό τυράννους εισί, τ ας δ ' αρμοστώ κατέχουσιν, ένιαι δ'ανάστατοι γεγόνασι, των δ ’ οι βάρβαροι δεσπόται καθεστήκασιν...»2\. Και πιο κάτω, υποστηρίζει πως η συνθήκη είναι «άκυρη» και «πρέπει να καταργηΟεί μονομερίς» \«χρή αναιρείν και μηδέ μίαν εάν ημέραν» J, επειδή είναι « ε π α ί σ χ υ ν τ η » και
Η ΑΝΤΑΛΚΙΔΕΙΟΣ ειρήνη ατόνισε κι εκμηδενίστηκε από την ίδια-της την αισχρότητα κι απ’ την πολιτικοστρατιωτική αδεξιότητα των Περσών. Οσο για τον Ανταλκίδα, αφού τιμήθηκε «κατ’ αξίαν» απ’ τους Σπαρτιάτες και τους Πέρσες, πληρώθηκε αργότερα με καταφρό­ νια όχι μόνο απ’ τους πρόσκαιρους «συμμάχους»-του, αλλά κι απ’ τους ίδιους τους συμπολίτες-του. Τόσο που, βαθιά απογοητευμένος, αρνήθηκε τελικά κάθε τροφή και πέθανε από ασιτία... Στις μέρες-μας, τέτοιες «φιλοτιμίες» αποτελούν «άγνωστη γη». Ισα ίσα, οι Αρταξέρξες και οι Ανταλκίδες, θριαμβεύουν, θριαμβολογούν και δοξολογούνται. Δεν έχουμε μάλιστα καμιάν αμφιβολία πως ο Μέντωρ του «Camp David», ο πρόεδρος Carter -που σιτίζεται με «αν­ θρώπινα δικαιώματα» και ευωχείται με την «καλή πίστη» που ανακά2. Πανηγυρικός, I 17. 3. Ο.π.. 175 - 180. 4. Μικίΐνος. 245 Δ - Ε. 5. Λ γηοϊλαος. 23. 6. Λρταξέρξης. 21.

228

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λυψε στις «ενέργειες των Τούρκων για τον δίκαιο και ειρηνικό διακανονι­ σμό του Κυπριακού»7- θα διαδεχθεί τον περίπυστο κ. Kissinger στο βραβείο Νομπέλ για την ειρήνη. Αυτή την ειρήνη που, ώρες - ώρες, καταντά όχι μόνο «ύθρις» και «ατιμία», αλλά και πελώρια α π ά τ η και π α γ ί δ α για τον πιο σίγουρο σφαγιασμό των λαών και των δικαίων-τους... [1.10.1978]

7. ·Βήμα*. 28.9.78.

Κ ΛΗ ΡΟ Υ ΛΗΡΟΙ «Εκ των λόγων-σου δικαιωθήση και εκ των λόγ<ον-σου καταδικασΟήση» ΜΑΤΘΑΙΟΥ, ιθ , 37 «Οδηγοί τυφλοί, οι διυλίζοντες τον κώνωπα, την δε κάμηλον καταπίνοντες! Ουαί υμίν... ότι καθαρίζετε το έξωθεν του ποτηριού και της παροψίδος [πιάτου, πιατέλας], έσωθεν δε γέμουσιν εξ αρπαγής και αδικίας» ΜΑΤΘΑΙΟΥ, κγ·. 24 - 25 ΑΠΟΤΕ, το κήρυγμα του Χριστιανισμού αποτελούσε, καθώς βεβαιώνει ο Απόστολος Παύλος, «σκάνδαλο για τους Ιουδαίους, μωρία για τους Ελληνες»1. Σήμερα, η Εκκλησία, δηλαδή ο Κλήρος, και μάλιστα ο ανώτατος, αποτελεί συχνότατα ά ν τ ρ ο σ κ α ν δ ά λ ω ν και π η γ ή μ ω ρ ι ώ ν κ α ι μω ρ ο λ ο γ ι ώ ν . Τόσο που, εδώ και πολύν καιρό, η μεγάλη π λειοψηφία των Ελλήνων αντιμετωπίζει τους περισ­ σότερους κληρικούς όχι σαν σεβάσμιο πνευματικό θεσμό, αλλά σαν εσμό θορυβοποιών και σκανδαλοποιών, αντιδραστικών και εκμεταλ­ λευτών -που, αντί να «οδηγούν» το «ποίμνιό»-τους, το διασκεδάζουν με τους λήρους και τα παραληρήματά-τους, όταν δεν το αηδιάζουν με τα άθλα-τους...

Κ

Π α σ ί γ ν ω σ τ α είναι τα τελευταία καμώματα των κληρικών, που απλώνονται σ ’ όλη του κακού σκάλα - από τις σεξουαλικές «ακολασί­ ες» ώς τις διαχειριστικές «ανωμαλίες», από τους λυσσαλέους φατριασμούς ώς τους αγοραίους διαπληκτισμους μέσα στην Ιερά Σύνοδο. Τίποτα το πρωτότυπό σ’ όλα αυτά, βέβαια Το εκπληκτικό και το εξ­ οργιστικό (αν έχεις ακόμα περιθώρια έκπληξης -γιατί οργής έ χ ε ι ς ) είναι πως οι «ά/ιοι πατέρες», επιδείχνοντως απαράμιλλη έ λ λ ε ι ψ η α υ τ ο γ ν ω σ ί α ς , όχι μόνο δεν ντρέπονται για οσα διαπράττουν και

I. Λ ' Προς Κορινθίους, α’, 23.

230

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

εισπράττουν, αλλά και αυτοχειροτονούνται τ ι μ η τ έ ς τ ω ν ά λ ­ λ ω ν , αδόλεσχοι και αμετροεπείς! Ορύονται λογουχάρη πως η Πολιτεία είναι «ψεύτρα, άρπαζ, απατεών»2 και την απειλούν με το πυρ το εξώτερον αν θίξει την ε κ κ λ η ­ σ ι α σ τ ι κ ή π ε ρ ι ο υ σ ί α που, σύμφωνα με τους πιο μετριοπαθείς υπολογισμούς, ξεπερνά τα δ ι α κ ό σ ι α δ ισ ε κ α τ ο μ μ ύ ρ ια δ ρ α χ μ έ ς 3! Ενώ είναι α δ ι α ν ό η τ ο , φυσικά, να κατέχουν πλούτη (και τεράστια, μάλιστα) οι λειτουργοί μιάς θρησκείας, που ο ιδρυτής-της έχει ανελέητα καυτηριάσει τον Μαμωνά κι α π α γ ό ­ ρ ε υ ε ρητά στους μαθητές-του ν’ αποχτήσουν «χρυσόν μηδέ άργυρόν μηόέ χαλκόν εις τας ζώνας αυτών»*. Αλλά οι «μαθητές» των μαθητών των μαθητών, καταπατώντας σκαιότατα το «δωρεάν ελάβατε, δωρεά δότε», π ο υ λ ο ύ ν τα «μυστήρια» πάντα, «θησαυρίζουν θησαυρούς επί της γης»6 κι έχουν επάξια αντικαταστήσει τους «κολλυβιστές» που φραγγέλισε ο Χριστός,επειδή είχαν μεταθάλει τον «οίκον»-του σε «οίκον εμπορίου» και «σπήλαιον ληστών»9... Μαίνονται, ακόμα, οι ιεράρχες-μας για το νόμο που επιτρέπει τις αμβλώσεις και απειλούν μερικοί με α φ ο ρ ι σ μ ό Προέδρους και Πρωθυπουργούς. Ενώ η πιο στοιχειώδης φρόνηση θα τους υπαγόρευε να μ η ν ψελίζουν κ α ν τη λέξη αυτή. Γ ιατί θυμίζουν, έτσι, τους τ ε ­ ρ α τ ώ δ ε ι ς αφορισμούς που έχει κατά καιρούς εξαπολύσει η επί­ σημη Εκκλησία εναντίον τόσων και τόσων Ελλήνων που αγωνίζονταν για την απελευθέρωση και το φωτισμό του γένους... θυμίζουν τους α ν α τ ρ ι χ ι α σ τ ι κ ο ύ ς αφορισμούς, αναθέματα, διωγμούς κατά των αρματολών του 1806 και των αγωνιστών του 1821... κατά του Ρήγα και του Υψηλάντη... κατά των φιλελεύθερων ιδεών και των νέων επιστη­ μών... κατά των πρωτοπόρων της Παιδείας του έθνους, του Διονύσιου του «Σκυλόσοφου» και του Μεθόδιου Ανθρακίτη, του Μοισιόδακα και του Παμπλέκη, του Κοραή ακόμα, του Ανθιμου Γαζή και του Θεόφι­ λου Καΐρη, του Ροίδη και του Λασκαράτου, των μεταφραστών των Ευαγγελίων (1901) και των αθλητών της Εκπαιδευτικής Μεταρύθμισης (Δ. Γληνού, Α. Δελμούζου, 1928)... Ολοι αυτοί ήταν -γ ια τις «κεφαλές» της Εκκλησίας- «διεφθαρμένα ανδράρια». «αλαζόνες και δοξομανείς», «μισογενείς και αντίθεοι», που απεργάζονταν τον όλεθρο του Εθνους... επειδή πάσχιζαν να το λ υ ­ τ ρ ώ σ ο υ ν απ’ τα δεσμά της δ ο υ λ ε ί α ς και της α μ ά θ ε ι α ς . . .

2. ·Βήμα*. 11.10.1978. 3. Βλ. βΒήμα». 8.8.1976. 4. Ματθαίου, στ', 24 και ι \ 9. 5. Ματθαίου, στ', 19. 6. Ματθαίου, κα\ 13. Μάρκου, ια , 17. Ιωάννου θ’. 15-16.

ΚΛΗΡΟΥ ΛΗΡΟΙ

231

ΤΟ Υ Τ Η η πρόσφατη έκρηξη καλογερίστικης μανίας και «ιεραρχι­ κής» αν-αίδειας θα μπορούσε ν’ αφήσει α δ ι ά φ ο ρ ο το «χριστεπώνυμον πλήρωμα», που έχει πια συνηθίσει τους εκτραχηλισμούς των «ποιμένων»-του. Δυστυχώς, όμως, ο (τυπικός σε πολλά, θεσμικός όμως) ρόλος που παίζει η Εκκλησία στην κοινωνική και ατομική ζωή-μας δεν επιτρέπει αυτή τη δίκαιη αδιαφορία. Γ ιατί η Εκκλησία π α ρ ε μ β α ί ν ε ι σ' όλα τα στάδια και τις φάσεις της ζωής-μας, απ’ τη γέννηση ώς το γάμο, απ’ το σχολειό ώς το στρατό, απ’ τό χωρισμό ώς το θάνατο, υπαγορεύον­ τας και απαγορεύοντας, με κριτήρια που συχνά ξεκινάνε από μεσαι­ ωνικές αντιλήψεις και όχι σπάνια από ιδιοτελείς υπολογισμούς. Και αγκιστρωμένη πεισματικά στους «θείους κανόνες»-της και στα πολύ γήινα προνόμιά-της, δημιουργεί με τη μουμιακή αντιδραστικότητά-της αμέτρητα κοινωνικά προβλήματα και οικογενειακές δυστυχίες, κ ι ε ξ α ν α γ κ ά ζ ε ι «πιστούς» και «άπιστους» να γίνον­ ται παραβάτες των νόμων, ψεύτες, επίορκοι, μοιχοί κλπ., εν πλήρει γνώσει της Πολιτείας και της Εκκλησίας της ίδιας. Κατά τα άλλα, όμως, «προασπίζει» και «προάγει» την κοινωνική και ατομική Ηθι­ κή!...

Το

ΕΡΩΤΗΜΑ, φυσικά, είναι: γ ι α τ ί , μπροστά σ ’ αυτή την απαρά­ δεκτη και φθοροποιό εμπλοκή, η Πολιτεία δεν προχωρεί στο χ ω ρ ι ­ σ μ ό Κράτους και Εκκλησίας. Ξέρουμε, βέβαια, τί δυνατότητες έχουν ο Κλήρος και η Αντίδραση να «ξεσηκώσουν» τους απλοϊκούς και τους αμαθείς, και να πείσουν τα γραϊδια και τα ανθρωπάρια πως ένας τέτοιος διαχωρισμός θα κλονίσει συθέμελα το Εθνος, και θα επισύρει την οργή και τας αράς του Κυρί­ ου... Και, φυσικά, η Πολιτεία διστάζει μπρός σε μιά τέτοια «εξέγερ­ ση» - ώρες, μάλιστα, εθνικών δοκιμασιών που είναι... Αλλά το Κράτος-μας φ ο β ά τ α ι τάχα αυτή την αλλαγή ή απλού­ στατα δ ε ν τ η θ έ λ ε ι ; Και, από την άποψή-του, δεν έχει, βέβαια, άδικο: Γ ιατί από τότε που -εδώ και δεκάξι αιώνες- ο καταδιωγμένος Χρι­ στιανισμός αναγορεύθηκε επίσημη θρησκεία του Βυζαντινού κράτους, δεν έγινε μόνο ανελέητος δ ι ώ κ τ η ς των αρχαίων θεών και των νέων «αιρέσεων». Εγινε και σ ύ μ μ α χ ο ς και π ν ε υ μ α τ ι κ ό ς σ τ υ λ ο θ ά τ η ς των εκάστοτε κ ρ α τ ο ύ ν τ ω ν . «Η χριστιανική θρησκεία -λ έει ο κορυφαίος ιστορικός Ostrogorskyπρόσφερε ισχυρή πνευματική ενότητα στο βυζαντινό κράτος και εξίσου ισχυρή ηθική υποστήριξη στην αυτοκρατορική απολυταρχία»7. Η αυτοκρατορική απολυταρχία απεδήμησε προ πολλού, ά λ λ ε ς 7. History of the Byzantine State, Oxford 1968, σελ. 33.

232

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κυριαρχίες όμως κι αυταρχίες πήραν τη θέση-της. Και οι κρατούντες όλων των καιρών ξέρουν ν’ αξιοποιούν την πρόθυμη συνεργασία και «κατανόηση» της επίσημης Εκκλησίας, που εφαρμόζει κατά γράμμα την εντολή του Παύλου: «Πάσα ψυχή εζουσίαις υπερεχούσαις υποτασσέσθω. ου yap έστιν εξουσία ει μη υπό θεού· at δε ούσαι εξουσίαι υπό του θεού τεταγμέναι εισίν. ώστε ο αντιτασσόμενος τη εξουσία, τη του θεού διαταγή ανθέστηκεν»*. Αν σ’ αυτή την περικοπή θεμελιώθηκε άλλοτε η θεωρία της «ελέω θεού βασιλείας» και τσακίστηκε σαν « ι ε ρ ό σ υ λ η » κάθε αντί­ σταση κατά των Αρχών... κι αν η υπακοή σ ’ αυτές στηρίχτηκε σ’ άλ­ λες, ανάλογες συμβουλές του Παύλου και του Πέτρου (περί υποταγής των δούλων στους αφέντες ό π ω ς σ τ ο Χ ρ ι σ τ ό κλπ.®),η τωρινή εξουσία εξακολουθεί να βρίσκει πολύτιμη βακτηρία στην Εκκλησία. Που συνηθέστατα ή σ ω π α ί ν ε ι μπρός στις αυθαιρεσίες, αδικίες, καταχρήσεις, αποχαλινωμούς ακόμα του Κράτους ή τ ι ς ε π ι κ ρ ο ­ τ ε ί . Με το αζημίωτο, βέβαια... Ακραίο κι οριακό δείγμα, η ολότελα νωπή πείρα απ’ την άθλια στάση της Εκκλησίας στην περίοδο της πανάθλιας δικτατορίας. Οπου η πρώτη όχι μόνο «αγνόησε» όλα τα εγκλήματα της δεύτερης κατά των πολιτών και του τόπου, αλλά υμνολογούσε και παρασημοφορούσε τους τυράννους κι αναγόρευε «Παναγία» την τυραννοσύνευνο -και μόνη-της έγνοια είχε τη δημιουργία χούντας μέσα στην Εκκλησία, την προώθηση των ευνοουμένων και την απώθηση των απείθαρχων, και την αρπαγή θώκων και απολαυών και προνομίων... Α τ ι μ ώ ρ η τ ο ι , και αυτοί, σ ’ όλες τις βαθμίδες (μιλάμε πάντα για τον κανόνα, και όχι για τις σεβαστές εξαιρέσεις) α π ο θ ρ α σ ύ ν ο ν τ α ι τώρα, όπως ακριβώς οι «κοσμικοί» ομόλογοί-τους. Και μεθοδεύ­ ουν την επιστροφή των τυραννόδουλων ιεραρχών, ενώ απ’ την άλλη προβάλλουν «ερρωμένη» α ν τ ί σ τ α σ η (τη μ ο ν α δ ι κ ή - τ ο υ ς αντίσταση, άλλωστε) σε κάθε απόπειρα της Πολιτείας να κάνει έστω κι ένα βήμα προς λογικές, ρεαλιστικές λύσεις καφτερών προβλημά­ των, που τις επιβάλλει η βοή του λαού και των καιρών. Μ’ αυτά και μ’ αυτά, ένα μεγάλο μέρος του ανώτερου κλήρου -ανάξιος διάδοχος των πραγματικά φωτεινών μορφών που έχει αναδείξει και αντάξιος συνεχιστής των πιο αξιοθρήνητων «παραδόσεών»-τουδικαιώνει και ξαναδικαιώνει το λόγο του (ευσεβέστατου, φυσικά) Κωνσταντίνου Παπαρρηγόπουλου:

8. Προς Ρωμαίους, ιγ', 1-2. 9. Προς Εφισίοος. ax', 5. Προς Τίτον. β'. 9. Λ ' Προς Κορινθίους, ζ\ 20-21. Και Πέτρου, Λ ' Εκιστολή. 17-18.

ΚΛΗΡΟΥ ΛΗΡΟΙ

233

«Τοιουτοτρόπως ε ξ η υ τ ε λ ί σ θ η , προϊόντος του χρόνου, η εκκλησία ημών, εξ αιτιών ποικίλων, και προς ταις άλλαις δ ι ά τ α ς α μ α ρ τ ί α ς τ ω ν ι δ ί ω ν α υ τ ή ς λ ε ι τ ο υ ρ γ ώ ν » 10. . . [15.10.1978]

10. Ιστορία του ΕΜηηκού Εθνους, έκδ. 1925, τομ. Εβ. σ. 77.

Ο ΠΥΡΙΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ Δημοσθένης και Δημοκρατία Π ολιτικό πάθος και ήθος «Ο... παρών καιρός είπερ ποτέ πολλής φροντίδος και βουλής δείται» [Παρά ποτέ άλλοτε οι σημερινές περιστάσεις απαιτούν φροντίδα και περίσκεψη]. ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ, Γ Ολυνθιακός. 3 «Καί... αν άπαντες όήπου δου/χύειν συγχωρήσωσιν οι άλλοι, ημίν γ ’ υπέρ της ελευθερίας αγωνιστέον» (Αία/ αν όλοι οι άλλοι δεχθούν να γίνουν δούλοι, εμείς πρέπει ν' αγωνισΟούμε για την ελχυΟερία-μας] ΔΗΜΟΣΘΕΝΗΣ. Γ Φιλιππικός, 70 ΚΟΣΜΟΣ όλος γιόρτασε φέτος τα 2300 χρόνια απ’ το θάνατο του Αριστοτέλη. Πολύ δίκαια, βέβαια. Πολύ άδικα, όμως, «ξέχασε» πως τον ίδιο εκείνο χρόνο πέθανε -και πώς!- ένας άλλος μεγά­ λος και συνομήλικος του Σταγιρίτη: ο Δημοσθένης (12 Οκτώβρη 322). Περ’ απ’ την ηλικία, τα μόνα κοινά σημεία ανάμεσα στους δυό άν­ τρες ήταν η μ ε γ α λ ο σ ύ ν η και το π ά θ ο ς . Στον Αριστοτέλη, απέ­ ραντο πάθος για γνώση κι έρευνα -και μοναδική μεγαλοσύνη σε ικα­ νότητα παρατήρησης, ανάλυσης, σύνθεσης. Στο Δημοσθένη, ακοί­ μητο πάθος για την ελευθερία, τη δημοκρατία, το μεγαλείο της Αθή­ νας -και τραγική μεγαλοσύνη στην πάλη για την επιβίωση κι επιβολή των «ιδανικών»-του. (Και.μιά άλλη όμως «συνάντηση»: ο φιλόσοφος είχε ταχθεί στην υπηρεσία του βασιλιά, που ο Αθηναίος ρήτορας πο­ λέμησε ανυποχώρητα -πληρώνοντας, τελικά, την αμάχη αυτή με τη ζωή-του). Αν όμως του Αριστοτέλη η μεγαλοσύνη έμεινε πάντα αδιαφιλονί­ κητη (έστω κι αν έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης κι εργαλείο κατα­ πίεσης απ’ τη μεσαιωνική «επιστήμη» κι εκκλησία), ο Δημοσθένης δεν έπαψε να είναι ένας θαυμαζόμενος ρήτορας, αλλά κι ένας αμφιλε­ γόμενος πολιτικός. Κανένας δεν αμφιβάλλει για τον πατριωτισμό-του

Ο

Ο ΠΥΡΙΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ

235

- έστω κι αν ο Πλούταρχος βάλλει κατά της εντιμότητάς-του. Πολλοί όμως βλέπουν το μανιασμένο αγώνα-του κατά του Φίλιππου και του Αλέξανδρου, κατά της υποταγής των ελληνικών πόλεων στη μακεδο­ νική ηγεμονία, σαν μιά μ υ ω π ι κ ή , ο υ τ ο π ι κ ή , ξ ε π ε ρ α ­ σ μ έ ν η πολιτική. Και τον ίδιο το Δημοσθένη, σαν ένα Δον Κιχώτη να μάχεται όχι με ανεμόμυλους που τους παίρνει για γίγαντες, αλλά με γίγαντες που τους νομίζει ανεμόμυλους. Γίγαντες, όχι τόσο επειδή εί­ χαν υλική δύναμη, αλλά επειδή ενσάρκωναν την ι σ τ ο ρ ι κ ή α ν α γ κ α ι ό τ η τ α , που προχωράει και δεν πισωπλατίζει ποτέ: Ο καιρός των ελληνικών πόλεων - κρατών είχε περάσει πια και για πάν­ τα... καινούριες συνθήκες πρόβαιναν και δυνάμεις αναπτύσσονταν... οι εσωτερικές αντιθέσεις των κρατιδίων είχαν ροκανίσει τα θεμέλιάτους... οι ίδιες οι αρετές-τους (ατομισμός, αυτάρκεια, δημοκρατία κλπ.) είχαν μετατραπεί σε φθοροποιά κι αλληλοφθόρα ελαττώματα (εσωτερικές κι αμοιβαίες διχόνοιες, οικονομικές και κοινωνικές κρί­ σεις, δημαγωγίες κλπ.)...ενΒ) ά λ λ ε ς δομές και συστήματα αναδύονταν και κυριαρχούσαν (αυταρχικά και συγκεντρωτικά, στο εσωτερικό του κράτους όσο και στο σύνολο του ελληνικού χώρου)... για να πραγμα­ τώσουν την περιπόθητη « ε λ λ η ν ι κ ή ε ι ρ ή ν η » και την περιβό­ ητη ε ξ ά π λ ω σ η του ελληνικού πολιτισμού πέρα απ’ τα ελλαδικά όρια... Ο Δημοσθένης, αντίθετα -λ έν ε- έμενε αγκιστρωμένος σε ιδέες και σχήματα, που είχαν από μόνα-τους διαθρωθεί και σωριάζονταν κάτω απ’ την επιδρομή των καινούριων, ακμαίων καιρών... Ο Σ Η δόση αλήθειας κι αν έχουν αυτοί οι ψόγοι, παραγνωρίζουν ωστόσο μερικά κεφαλαιώδη «ποσά»: Πρώτα - πρώτα, τον καιρό των αγώνων του Δημοσθένη κατά του Φίλιππου, κ α ν έ ν α ς (ούτε ο ίδιος ο Φίλιππος, βέβαια) δεν μπορούσε να προβλέψει τις κοσμοϊστορικές και πολιτιστικές συνέπειες της εξ­ όρμησης προς την Ανατολή, που ονειρευόταν εκείνος και πραγμάτωσε ο γιός-του. Η εξάπλωση της ηγεμονίας-του ή της επιθολής-του στην Ελλάδα -που την πετύχαινε ο Μακεδόνας με τη βία, την πονηριά και τη δωροδοκία- δεν ήταν παρά κατακτητικές επεκτάσεις, για τους Ελ­ ληνες, πού είχαν αποκρούσει τον Πέρση επιδρομέα κι έβλεπαν τώρα έναν άλλο «βάρβαρο» να τους απειλεί. Κι αν η ιστορική προοπτική αποδείχτηκε πολύ πλατύτερη απ’ όσο μπορούσε να τη συλλάθει η όραση του Δ' αιώνα, μιά φορά ο Δημο­ σθένης είχε πέρα για πέρα δίκιο σε τούτο: πως η «συνθηκολόγηση» με το Φίλιππο (δηλαδή, η υ π ο τ α γ ή σ’ αυτόν) θα σήμαινε τ ο τ έ λ ο ς τη ς ε λ λ η ν ικ ή ς ε λ ε υ θ ε ρ ία ς κ α ι δ η μ ο κ ρ α τ ία ς . Κι αυτό δεν ήταν απλή «απώλεια ανεξαρτησίας» ενός όποιου κρατι­ δίου. Οι απαρομοίαστες επιτεύξεις της ελληνικής σκέψης και τέχνης του «χρυσού αιώνα» ήταν άμεσα κι άλυτα δ ε μ έ ν ε ς με την ε λ ε ύ -

236

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

θ ε ρ η λ ε ι τ ο υ ρ γ ί α των ατόμων και των πόλεων: δε θα είχαν πρα­ γματοποιηθεί χωρίς αυτήν, και χωρίς αυτήν δε θα επιζούσαν... Ετσι κι έγινε, άλλωστε -κ ι οι αιώνες που ακολούθησαν, ελληνικοί και ρωμαϊ­ κοί, αρδεύονταν απ’ την ανεπανάληπτη εκείνη πηγή... ώσπου ήρθε η θεοκρατική κι απολυταρχική αυχμηρότητα του μεσαίο)να να μετατρέ­ ψει σε θουβή νεροσυρμή το άλλοτε «λαλίστατον ύδωρ»... Οταν, λοιπόν, ο Δημοσθένης αγωνιζόταν για την απόκρουση του Μακεδόνα δορυκτήτορα, δεν μαχόταν μόνο για την αναβίωση της αθηναϊκής ηγεμονίας, αλλά και για την επιβίωση του πολιτιστικού «μεγαλείου», που μποτελούσε το πολυάκριβο δώρημα του Αστεος στον κόσμο. Θα μπορούσε, ίσως, ν’ αντιταχθεί πως κι αυτή η επιβίωση αποτελούσε ουτοπία, μιά κι είχαν πια αλλάξει για πάντα οι εσωτερικές κι εξωτερικές συνθήκες όπου θα εδραζόταν. Ενα όμως δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί: η ανυπόκριτη κι ανυποχώρητη π ί σ τ η του Δημο­ σθένη στο χ ρ έ ο ς αλλά και στη δ υ ν α τ ό τ η τ α της πόλης-του να διασώσει τα στοιχεία εκείνα που συνθέτανε τη διαχρονική Μοναδικότητά-της... Π Ε Ρ Α απ' αυτά, ωστόσο, η ζωή και οι λόγοι του Δημοσθένη αποτελούν ένα υψηλό δίδαγμα π ο λ ι τ ι κ ο ύ ή θ ο υ ς -τόσο χρήσιμο και στους καιρούς-μας (Η μήπως, τόσο «άχρηστο» πια;). Την πιο πιστή προσωπογραφία-του τη δίνει ο ίδιος στο λόγο-του «Περί των εν Χερρονήσω», που τον έγραψε όταν ήταν 43 χρονών (341 π.Χ·): «... Ούτε το κέρδος, ούτε η φιλοδοξία στάθηκαν κίνητρά-μου, αλλά επέ­ μενα να υποστηρίζω θέσεις, που στα μάτια-σας με καθιστούν μικρότερο από πολλούς άλλους, εσάς όμως. αν σας έπειθα, θα σας καθιστούσαν μεγα­ λύτερους... Με την πολιτική των άξιων πολιτών πρέπει όλη μαζί η πόλη να προοδεύει και πρέπει οι πάντες να λέμε το πιο σωστό, όχι το πιο εύκολο [«... και το βέλτιστόν αεί. μη το ράστον άπαντας λέγειν»: § 72], Κι έτσι θα κάνει πάντα. Δε θα πάψει να θυμίζει πως ο πολίτης και η πολιτεία αποτελούν ένα αδιάσπαστο σώμα με ταυτόσημα συμφέροντα: «... να προτιμάς ό,τι και ο λαός, και να μισείς και ν' αγαπάς όσους μισεί κι αγαπά η πατρίδα» («ττ' αυτά προαιρείσθαι τοις πολλοίς, και το τους αυ­ τούς μισείν και φιλείν ούσπερ αν η πατρίς»']. Δε θα διστάσει να επισημαίνει στους ανέμελους, στους άπρακτους και στους αδιάντροπους πως «ο πιο μεγάλος εξαναγκασμός (σε δράση) για τους ελεύθερους ανθρώ­ πους είναι η ντροπή για την κατάστασή-τους» [«εγώ μεν γαρ οίμαι τοις

I. flepi τον σχβψάνσυ. 280.

Ο ΠΥΡΙΝΟΣ ΠΡΟΜΑΧΟΣ

237

ελευθέροις μεγίστην ανάγκην την υπέρ των πραγμάτο>\· αισχύνην είναι»2]. Δε θα πάψει να τονίζει πως η βασιλεία και η τυραννία είναι ασυμβί­ βαστες με την ελευθερία και τη νομιμότητα -με τα θεμέλια, δηλαδή, των ατόμων και των κοινωνιών: «βασιλεύς και τύραννος άπας εχθρός ελευθερία και νόμοις ενάντιος»3... «... Ολως άπιστον οίμαι ταις πολιτείαις η τυραννίς»* κλπ. Δε θα φοβηθεί και δε θα κουραστεί να μαστιγώνει τους Αθηναίους για την αβουλία και την αδράνειά-τους, λέγοντας και ξαναλέγοντας πως ο εχθρός-τους έγινε μεγάλος όχι από τη δική του αξία, αλλ’ από τη δική-τους απραξία [«ουδέ γαρ ούτος παρά την αυτού ρώμην τοσούτον επηύζηται όσον παρά την ημετέραν αμέλειαν»9]... και να τους παρακινεί αδιάκοπα σ ’ επίθεση όταν χρειάζεται, αλλά και σε ειρήνη όταν είναι ανάγκη... Δε θα σταματήσει, ακόμα, να τους θυμίζει πως ο πολιτικός «πρέπει να είναι αδιάλλακτος όταν κινδυνεύει έστω και μιά υπόθεση του κράτους, κι όταν ο λαός έχει να κάνει με εχθρούς που βρίσκονται μ έ σ α στην πόλη» [«... σφοδρόν είναι... εν οις των όλων τι κινδυνεύεται τη πόλει, και εν οις προς τους εναντίους εστί τω δήμω, εν τούτοις»9]. Και σ’ όσους επισείουν κάποιες « ε ξ ω τ ε ρ ι κ έ ς α π ε ι λ έ ς » και κηρύχνουν την « α μ ν ή σ τ ε υ σ η » των προδοτών και την « ε ν ­ ό τ η τ α » με τους φαύλους, αποκρίνεται καταπελτικά: « Δ ε ν μ π ο ρ ε ί , δ ε γ ί ν ε τ α ι να ν ι κ ή σ ε τ ε τ ο υ ς ε ξ ω τ ε ρ ι ­ κούς ε χθρο ύς της π ό λη ς, πριν τ ι μ ω ρ ή σ ε τ ε τους ε χ θ ρ ο ύ ς που β ρ ί σ κ ο ν τ α ι μ έ σα σ τ η ν π ό λ η τ ην ίδι α» [«Ουκ έστιν, ουκ εατι των έξω της πόλεως εχθρών κρατήσαι, πριν αν τους εν αυτή τη πόλει κολάσητ" εχθρούς»7]... Τ η ν ΙΔΙΑΝ ακριβώς γνώμη για την ανάγκη τιμωρίας των ενόχων και μνήμης των εγκλημάτων-τους, έχει και ο μεταφραστής και σχολι­ αστής εφτά λόγων του Δημοσθένη: ο κ. Κ. Τσάτσος. Που γράφει στην έκδοση εκείνη, των πικρών χρόνων της εσωτερικής κατοχής: «Οι πολιτικώς ώριμοι έχουν, εκτός των άλλων, και μνήμη. Ο όχλος (sic) δεν θυμάται. Δεν θυμάται ούτε αυτούς που τον ευεργέτησαν, μα ούτε και αυτούς που τον έβλαψαν. Η στόχααή-του είναι πάντα χρονικά περιωρισμένη, δεν έχει ούτε παρελθόν, ούτε μέλλον. Απολύτως αυτά τα κακά δεν βρί­ σκονται στις πολιτείες που επιβιώσανε· διότι αλλιώς δεν θα κατώρθωναν

2. Α'Φιλιππικός, 10. 3. Β' Φιλιππικός. 25. 4. Α ■Ολονθιοκάζ. 5. 5. Α ' Φιλιππικός. 11. 6. Πιρί τον σαφάνοο. 278. 7. Π φί των er Χιρρονήσω. 61. Και Γ Φιλιππικός. 5^

238

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

να επιβιώσουν. Βρίσκονται όμως σχετικώς παντού, ιδίως στις δημοκρατίες (sic)· και το μέγα έργο της πολιτικής αγωγής είναι να αναπτύσση τη μνήμη και την προβλεπτικότητα του κάθε πολίτη, να διευρύνη χρονικά τον ορίζοντά-του, προς τα πίσω και προς τα μπρος»*. Το «περίεργο» είναι πως ο ελληνικός «όχλος» θ υ μ ά τ α ι πολύ καλά αυτούς που τον έβλαψαν -και πώς!- εφτά ολόκληρα χρόνια. Αντίθετα, οι πολιτικοί «διδάχοι»-του κάνουν τα πάντα όχι για ν’ «αναπτύξουν», αλλά για να σ τ ο μ ώ σ ο υ ν τ η μ ν ή μ η - τ ο υ - μ ε τα «στιγμιαία», τις παραγραφές και τα κηρύγματα για «εθνική ενότητα» με τους εθνοθάπτες. Και, έπειτα, για όσα άθλια γίνονται, φταίει ο «απαίδευτος όχλος» και η «ανάγωγη» δημοκρατία!... [29.J0.I978]

8. Κ. Τσάτσου, Δημοσθένης. Αθήνα. Κολλάρος, 1971, σ«λ. 202, σημ. 16. Αχό την έκδοση αυτή είναι καρμένες και φ μεταφράσεις των αχοσχασμάτων χου χαραθίτουμε -εκτός αχό τα χωρία του fltpi στβφάνοο λόγου.

ΟΙ ΑΛΙΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΤΩΝ Μιά όπερα - μπούφφα για ανάλογο κοινό « Το συμφέρον, που τυφλώνει τον έναν, ανοίγει των άλλων τα μάτια» LA ROCHEFOUCAULD. Αξιώματα, 40 ΕΣΑ στον καταιγισμό από δράματα, μελοδράματα, κωμικοδράματα -εσωτερικά και διεθνή- που μας ταλανίζουν νύχτα - μέρα, δεν προσέχ ηκε ίσως αρκετά μιά «άρια» ενός απ' τους πιο λιγύφωνους «τενόρους» της κυβέρνησής-μας. Κι ωστόσο, ήταν τόσο χαραχτηριστική και διαφωτιστική! Μιλάμε, φυσικά, για τον αίνον και τον ύμνον που ανέμελψε ο υπουργός Αμύνης από του άμθωνος της ΥΕΝΕΔ, δοξολογώντας τη δι­ κτατορία της 4ης Αυγούστου και τον αρχισκαπανέα-της1. Κατά τον μελίφθογγο υπουργό, η μεν πρώτη ήταν « φ ω τ ι σ μ έ ν η » , ο δε δεύ­ τερος « π α ν έ ξ υ π ν ο ς κ α ι ι κ α ν ό ς » , αμφότεροι δε τέλος έχουν συκοφαντηθεί από τις « ψ ε υ δ ο λ ο γ ί ε ς π ο υ κ υ κ λ ο φ ο ρ ο ύ ν » . . . Το ακόμα πιο μελωδικό είναι πως ο υμνωδός - υπουργός, προσπα­ θώντας ν’ αντικρούσει τις επικρίσεις της Αντιπολίτευσης για την «καντάτα»-του, επικαλέσθηκε το « μ α κ ρ ό δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ό π ά ­ ρ ε λ θ ό ν - τ ο υ » και τους « α ν τ ι φ α σ ι σ τ ι κ ο ύ ς α γ ώ ν ε ς - τ ο υ » , ενώ χαραχτήρισε τους μύδρους κατά του μεταξικού άγους « π α ρ α ποίηση της ιστορίας»...

Μ

Ο ΐ ΠΙΟ «αγνοί» απ’ το τηλεοπτικό εκκλησίασμα, απόρησαν βέβαια ακούγοντας έναν υπουργό της Δ η μ ο κ ρ α τ ί α ς (και μάλιστα με «μακρύ δημοκρατικό παρελθόν») να εγκωμιάζει έναν ορκισμένο « μ ι σ ό δ η μ ο » , που απ’ τα νιάτα-του ονειρευόταν « ν α π ί η ο λ ί ­ γ ο ν α ί μ α κ ο ι νο β ο υ λ ε υ τ ι κ ό ν » 2 , ενώ στα γεράματά-του διακή­ ρυττε την « χ ρ ε ω κ ό π η σ ι ν (sic) τ ο υ δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ π ο λ ι ­ 1. Σε εκκομκή για την εχέτηο της 28.10.1940. 2. I. Μεταξά, ΗμιροΧάγιον. 18/31.3.1900.

240

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τ ε ύ μ α τ ο ς » και διαδήλωνε π ω ς«μοναδική λύσιν διά την Ελλάδα βλέπει την δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ή ν » 3 . . . Απόρησαν, ακόμα, ακούγονχας έναν «αγωνιστή του α ν τ ι φ α σ ι σ μ ο ύ » να θυμιατίζει το καθεστώς που π ι θ ή κ ι σ ε γελοιωδέστατα τους γορίλλες του φ α σ ι σ μ ο ύ και του ν α τ σ ι σ μ ο ύ . . . και που ο «δημιουργός»-του ομολογούσε λίγο πριν απ’ το θάνατό-του: «Η Ελλάς έγινε από της 4ης Αυγούστου Κράτος αντικομμουνιστικό, Κράτος αντικοινοβουλευτικό, Κράτος ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι κ ό . . . » . Αλλά και πρόσθετε - απογοητευμένος επειδή το ένα ίνδαλμά-του, ο Mussolini, είχε χτυπήσει ύπουλα την Ελλάδα, ενώ το άλλο, ο Hitler, την είχε «ξεπουλήσει σαν άψυχο αντικείμενο χωρίς αξία»: «... Είναι όχι μόνο μ ω ρ ό ς αλλά και κ α κ ό π ι σ τ ο ς ο Ελλην που πιστεύει ακόμα τώρα πλέον, με αυτά που βλέπουμε γύρω-μας, σε ιδεολογίες του Χίτλερ κω πολύ περισσότερο του Μουσσολίνι»*. Απόρησαν, τέλος, οι «απλοί», ακούγοντας έναν λάτρη της «ιστορι­ κής ακρίβειας» ν’ αποκαλεί τη βασιλομεταξική δικτατορία « φ ω τ ι ­ σ μ έ ν η » (κατά το πρότυπο του «φωτισμένου δεσποτισμού» των από­ λυτων μοναρχιών του 18ου αιώνα, βέβαια!)... «Φωτισμένη», λοιπόν, η δικτατορία που, κτηνώδης όπως όλες οι ομόλογές-της, βασίλεψε με το σκοταδισμό και το βούρδουλα, με τις εξορίες και τα ρετσινόλαδα, με τους καταγέλαστους «Τρίτους Ελληνι­ κούς Πολιτισμούς» και την επονείδιστη διαφθορά της Νεολαίας, με την απομύζηση των πολιτών για να στηθεί το Κράτος - Δεσμωτήριο και τη διασπάθιση των δημόσιων πόρων για να ψωμίζονται τα τρωκτικά-της και για ν’ αγοράζονται δεσμοφύλακες και καταδότες... «Φωτισμένη» η δικτατορία που είχε μεταχειριστεί τα πάντα για να π ν ί ξ ε ι κάθε φως σκέψης και λόγου -όπω ς ο ίδιος ο «φωτισμένος» δικτάτορας έλεγε σε γεύμα των... δημοσιογράφων Θεσσαλονίκης «προς τιμήν-του»: «Το νέον Κράτος [: το «δικό-του»] έχει το δικαίωμα κω το καθήκον να ρυΟμίζη, όπως αυτό κρίνει, δυνάμεις εθνικός της φύσεως (υδατοπτώσεις κλπ.). Πώς λοιπόν είναι δυνατόν ν’ αφήση άνευ ρυθμίσεως και να μη κανονίζη, όπως αυτό κρίνει, την δύναμιν αυτήν, η οποία καλείται Δημοσία Γνώ­ μη;»*· «Φωτισμένη» η δικτατορία που καταπάτησε σκαιότατα κάθε έννοια όχι μόνο ανθρώπινων δικαιωμάτων και ελευθεριών,αλλά και σ τ ο ι ­ χ ε ι ώ δ ο υ ς δ ι κ α ί ο υ -όπω ς χυδαιότατα ρέκαζε ο «υπουργός»-της Μανιαδάκης στον ίδιο τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου Λ. Γιδόπουλο: 3. Αγορεύσεις, συνεντεύξεις κλκ. του 1934. 4. Tttpd&o σκέφβων, 2.1.1941. 5. Βλ. Γ. Kopmvftci), Η κολιχήα της 4ης Λσγούστοο. Αβήναι, 1950, σ. 42.

ΟΙ ΑΛΙ ΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΤΩΝ

241

«Ο ισχυρότερος νόμος είναι ο ν ό μ ο ς τ ο υ Μ α ν ι α δ ά κ η » , προσθέτοντας ιταμότατα: «Στο κάτω - κάτω της γραφής, έ τ σ ι θ έ λ ο υ μ ε ! » * . . . «Φωτισμένη» η δικτατορία που -κατά τον κορυφαίο νομομαθή Ν ι­ κόλαο θ η β α ίο «δύο κυρίως ήσαν τα γνωρίσματά-[της]: θανάσιμος περιφρόνησις πάν­ των, άνευ εξαιρέσαος, των ικανών να έχουν νουν και κρίσιν, ό έστι των ε ν η λ ί κ ω ν , αφ' ενός, και αφ' ετέρου, προσηλυτισμός εκ παντός τρόπου, αντί πόσης θυσίας των αώρων ή των υπερωρίμων την σκέψιν ή ακόμη και των ελαττωματικών, δηλαδή των α ν η λ ί κ ω ν , τ ω ν υ π ε ρ η λ ί κ ω ν και των π α λ α β ώ ν . Τίνα τα μέσα όσα μετήλθεν η 4η Αυγούστου προς αφανισμόν των πρώ­ των (φυλακίσεις άνευ αιτίας, εκτοπίσεις) και τί εαοφίσθη όπως προσεταιρισθή τους δευτέρους (ασυδοσία και εκφυλισμός της νεότητος), και κοινώς γνωστόν είναι και σαφέστατα προκύπτει εκ των δύο βουλευμάτων» [: που παραπέμπουν δύο «στελέχη» της «Εθνικής Νεολαίας» για... καράνομο κατακράτηση και παρά φύσιν ασέλγεια7...]. «Φωτισμένη» η δικτατορία που λεηλάτησε και κατασπατάλησε τε­ ράστια ποσά για ν’ αφήσει τη χώρα πολεμικά... α π α ρ ά σ κ ε υ η στην ιταλική επίθεση -όπω ς μαρτυρούν οι μεταπολεμικές (1946) εκθέ­ σεις του ίδιου του υπουργείου Εθνικής Αμύνης... και όπως ο ίδιος ο Μεταξάς ομολόγησε στον στρατηγό Τσολάκογλου: «Η Ελλάς δύναται να αντιτάξη βραχυχρόνιον άμυναν μόνον 15 έως 20 ημερών, διότι δεν διαθέτει ούτε αεροπλάνα, ούτε πλοία, ούτε φορτηγά αυ­ τοκίνητα, ούτε άλλο πολεμικόν ύλικόν»*... Οσο για το προλυθρύλητο «Οχυ>, αμέτρητες είναι οι μαρτυρίες για την α δ υ ν α μ ί α του Μεταξά να πεί «Ναι» στο μουσσολινικό τελεσί­ γραφο. Ο ίδιος ο Ιταλός πρεσβευτής Grazzi που του το «επέδωσε», γράφει στ’ Απομνημονεύματά»-του: «... η Κυβερνησις Μεταξά, και αν ακόμη ήθελε να υποχωρήση, δεν θα ημπορούσε να το κάμη, χωρίς να εξεγείρη εναντίον-της όχι μόνο τους Α γ­ γλους και τους Τούρκους, αλλά και αυτήν την ελληνική ν κοινήν γνώμην, παρά τη οποία πνέει άνεμος αδιαλλάκτου εθνικού φρονήματος, όμοιον του οποίου δεν παρετηρήθη έως τώρα»*. Και την ίδια πεποίθηση έχουν διατυπώσει πάμπολλοι άλλοι «ειδότες» -α π ’ τον τότε Γερμανό πρεσβευτή Erbach ώς τους «υπουργούςλιθανιστές της απριλιανής δικτατορίας, που διακήρυτταν (πριν «ανανήψουν») πως το «Οχι δεν ήταν του Μεταξά α λ λ ά τ ο υ λ α ο ύ » 10... 6. O.K., σ. 57-<0. 7. *ΕφημΜρίς Ελλήνων Νομικών*, έτος θ/1942, αριθ. 1, σ. 32-35. 8. Κοραηύκης, ο.κ., σ. 223. 9. Ο.κ., σ. 225. 10. Βλ. και Μ. Πλορ<τη, Λοψαστώς και Αυκίατες. θεμέλιο, 1974, σελ. 130 εκ.

242

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Α Π Ο ΡΟ Υ Μ Ε , όμως, κι εμείς με τις «αγνές» αυτές απορίες. Πώς να μη βρίσκουν «φωτισμένη» την τεταρταυγουστιανή δικτατορία ο κ. Αβέρωφ και η «φωτισμένη» Δεξιά, η πολυποτισμένη με το νέκταρ της εξουσίας; Α υ τ ή η δικτατορία του 1936 - 41 δεν έβαλε τα θ ε μ έ λ ι α για την παγκυριαρχία της Δεξιάς, σαράντα χρόνια τώρα; Α υ τ ή δεν επινόησε (ή «τελειοποίησε») τους θεσμούς και τους μη­ χανισμούς της αυταρχίας και της καταπίεσης... κι α υ τ ή δεν στέγασε κι έθρεψε τα κάθε λογής ενεργούμενα, που «επάνδρωσαν» τον κρατικό μηχανισμό, εξασφαλίζοντας την επιβίωση της Δεξιάς σ’ όλες τις πο­ λιτειακές μορφές-της; Α υ τ ή δεν απογύμνωσε τις Ενοπλες Δυνάμεις από κάθε δημοκρα­ τικό στοιχείο και δεν τις υποβίβασε σε φρουρό του τυραννικού βασιλομεταξικού καθεστώτος -πρόθυμο, μετά τον πόλεμο, να στηρίξει τις θασιλο - δεξιές καταστάσεις και έτοιμο ν’ αλωθεί από τους καινούρι­ ους, τους απριλιανούς, τυράννους; Ο ίδιος ο κ. Π. Κανελλόπουλος το παραδέχεται: «Η δικτατορία του Μεταξά ενεφύσησε στους αξιωματικούς ένα πνεύμα, που εδημιούργησε τις προϋποθέσεις για τη διάσπαση της ηθικής ενότητας Στρατού και Λαού... Ηταν πνεύμα δυσπιστίας προς το Λαό, προς την ικανότητά-του να αποτελή ενεργό παράγοντα της τύχης-του και της ιστο­ ρίας της πατρίδας-του. Η δυσπιστία αυτή... συνυφάνθηκε και με μιά περι­ φρόνηση προς τον πολιτικό κόσμο... (Και) το πλέγμα αυτό μεταβιβάσθηκε από γενεά σε γενεά αξιωματικών με κύριο κανάλι την οργάνωση του ΙΔΕΑ... (Και ο ΙΔΕΑ υπήρξε) το σκοτεινό παρασκήνιο και ο προθάλαμος της 21ης Α πριλίου»". Και πώς να μη θαμπώνεται από την κατάφωτη δικτατορία η Δεξιάμας, που... «αστράφτει φως και γνωρίζει τον εαυτό-της» όταν « σ υ ν ­ ο μ ι λ ε ί » με δικτάτορες, « γ ε φ υ ρ ώ ν ε τ α ι » με δικτάτορες, π ε ρ ι θ ά λ π ε ι συνεργάτες και θεράποντες δικτατοριώ ν υ π ο ­ θ ά λ π ε ι εκλογικές και άλλες συνεργασίες με τα εκκρίματα του φα­ σισμού, και παθαίνει α γ κ ύ λ ω σ η όταν πρέπει να συλλάβει του φα­ σισμού τα τρομοκρατικά απόβλητα; Ε ν α ερώτημα, ωστόσο, γεννιέται σε «αγνούς» και μη: Γ ι α τ ί αυτή η δημόσια φιλοδικτατορική έκρηξη του «δημοκρατικού» υπουργού της δημοκρατικής-μας κυβέρνησης; Οι συμπάθειες της παράταξής-του για τους τεταρταυγουστιανούς και απριλιανούς «φωτοδότες» είναι πασίγνωστες -αλλά, ώς τώρα, εκφρά­ ζονταν έ μ μ ε σ α , κ ρ υ φ ά , λ α θ ρ α ί α . Κι όταν έρχονταν στο φως, οι αρμόδιοι είτε τις διαψεύδανε, είτε διαψεύδανε το φιλοδικτατορικό παρελθόν των ευνοουμένων -γ ια να διαψευσθούν, φυσικά, εν τω άμα... 11. Ιστορικά δοκίμια, σ. 16-19 και 26.

ΟΙ ΑΛΙΕΙΣ ΤΩΝ ΦΑΣΙΣΤΩΝ

243

Γ ι α τ ί , τώρα, αυτός ο κ ρ α υ γ α λ έ ο ς , π ρ ο κ λ η τ ι κ ό ς λ ι β α ­ ν ω τ ό ς στη δικτατορία του Γεώργιου και του Μεταξά; Απλή είναι η εξήγηση: Η δβξιότερη Δεξιά, με μπροστάρη τον υπουργό Αμύνης, προσπαθεί καιρό τώρα ν’ αγρεύσει οπαδούς απ’ την αδέσποτη αγέλη του θασιλοχουντισμού. Αλλά η χάρη θέλει αντίχαρη κι η όρεξη ανοίγει τρώγοντας: στους «προσήλυτους» δεν φτάνει πια η κυβερνητική ε π ι ε ί κ ε ι α του πρώτου μεταδικτατορικού καιρού, η ε υ μ έ ν ε ι α του δεύτερου, η α σ υ δ ο σ ί α του σημερινού. Αξιώνουν τώρα και « φ ό ρ ο τ ι μ ή ς » στα δικτατορικά ιδανικά-τους! Αν όχι αμέσως στα ά μ ε σ α , τα απριλιανά, έστω για την ώρα στα έ μ μ ε σ α , τα τεταρταυγουστιανά -αφού η μεταξική δικτατορία στάθηκε όχι μόνο η ευκλεής πρόγονος αλλά και το περικλεές πρότυπο της απριλιανής. (Αυτή η «αποστασιοποίηση», άλλωστε, κάνει και το «φόρο» ανώτερο από κάθε υποψία!). Ετσι, για ν’ αλιευθούν οι φασιστικοί μαργαρίτες, συντέθηκε η τηλε­ οπτική όπερα - μπούφφα του υπουργού Αμύνης στην ΥΕΝΕΔ -αυτός ο γκροτέσκος συνδυασμός ιστορικής μυθολογίας και πολιτικής ασυναρ­ τησίας... αυτό το εξοργιστικό σ υ χ ω ρ ο χ ά ρ τ ι στην πρώτη φασι­ στική δικτατορία, υ π ό σ χ ε σ η σ υ γ γ ν ώ μ η ς κ α ι σ υ μ β ί ω σ η ς στη δεύτερη και (το πιο ανατριχιαστικό) π ρ ο κ α τ α β ο λ ι κ ό ά λ ­ λ ο θ ι στην ελπιζόμενη επόμενη. Που θα μπορεί κι αυτή να ισχυριστεί πως είναι «φωτισμένη» και «ιστο_ρικά δικαιωμένη», αφού η Δημοκρα­ τία, διά στόματος των υπουργών-της, αναγνωρίζει πως οι δικτατορίες δεν είναι ε π ά ρ α τ ε ς ε ξ ο ρ ι σ μ ο ύ , αλλά είναι ενίοτε και ε ν ­ ά ρετες! Από πολύ παλιά, ξέραμε πως «το θράσος - η ύβρις - γεννά τυράν­ νους»12. Αλλά και οι ερωτοτροπίες με τα σκύβαλα της τυραννίας και η απότιση τιμής σ ’ αυτήν αποτελούν ύ β ρ η α π α ρ ά δ ε κ τ η για τη με­ γάλη πλειοψηφία των Ελλήνων, που δεν είναι ούτε «αλιείς» ούτε αφε­ λείς. [12.11.1978]

11 ΟιΜκαος Τύραπος. σι. 871

ΕΞ ΟΙΚΕΙΩΝ. Οταν το δεύτερο δικτατορικό άγος έκρινε το πρώτο - και αυτοκρινόταν ΕΝΤΕ μόλις χρόνια μας χωρίζουν απ’ την «αλλαγή φρουράς» της δικτατορίας -α π ’ τις 25 Νοέμβρη 1973, όπου μιά φατρία πραξικοπηματιών πραξικόπησε κατά της άλλης, κι όπου η τυραννία άλλαξε «φορέα» χωρίς, φυσικά, ν’ αλλάξει μορφή και φύση. Το δίχως άλλο, η 25 Νοέμβρη θα ’μενε μιά «επέτειος» χωρίς ξεχω­ ριστή σημασία -αφού η «αλλαγή» στάθηκε καθαρά ε σ ω τ ε ρ ι κ ή υπόθεση της δικτατορικής σπείρας, μιά «revolution de palais», ένα αλληλοφάγωμα αρπακτικών της ίδιας αγέλης-, αν το δεύτερο, το νοεμ­ βριανό, πραξικόπημα, φ υ σ ι κ ό ς κ α ρ π ό ς του απριλιανού πρώτου, δεν είχε ε κ κ ο λ ά ψ ε ι το ιουλιανό τρίτο και την τραγική κ α τ α ­ β α ρ ά θ ρ ω σ η της Κύπρου και της Ελλάδας όλης. Για ά λ λ ο ν , ωστόσο, λόγο αναθυμόμαστε σήμερα το νοεμβριανό «ξακαθάρισμα λογαριασμών»: οι «κλέψαντες τους κλέψαντας». δικαι­ ολογώντας τότε την υπο-κλοπή της κλοπής, επιδόθηκαν σε κ ρ ι ­ τ ι κ ή και α ξ ι ο λ ό γ η σ η των πρωτο-κλεπτών -αλλά και του εαυτού-τους, φυσικά, αφού κι εκείνοι ήταν πρωτοπαλίκαρα των επι­ κρινόμενων. Μιά κριτική και αυτοκριτική πολύ διαφωτιστική και πειστική οπωσδήποτε, γιατί προερχόταν από τα ίδια τα σπλάχνα του δικτατορικού Λεβιάθαν. Αλλά και της κριτικής αυτής η ανάμνηση και η υπόμνηση θα ήταν περριτή, αν οι αποφύσεις της δικτατορίας, αποθρασυμένες απ’ την ανοχή της Δημοκρατίας, δεν προσπαθούσαν σήμερα, όλο και πιο αναίσχυντα, ν ’ α π α λ ε ί ψ ο υ ν α π * τη μνήμη-μας ή έστω ν’ απαλύ­ νουν τη μνήμη των δικτατορικών εγκλημάτων και ν’ αποσπάσουν την α μ ν ή σ τ ε υ σ η ή έστω την αποφυλάκιση των ε λ ά χ ι σ τ ω ν τιμω­ ρημένων εγκληματιών. Με απώτερο σκοπό, να «λ ε υ κ α ν θ ε ί» και να δ ι κ α ι ω θ ε ί η «επταετία» -κ α ι με σκοπό απώτατο ν’ α ν α ­ σ τ η θ ε ί το επίζηλο «καθεστώς»-της. Ετσι, η επιστροφή στις «έσωθεν κακές μαρτυρίες» δεν έχει «ιστορι­ κή» χρησιμότητα μόνο: αποτελεί και π ο λ ι τ ι κ ή αναγκαιότητα. Ας αφήσουμε, όμως, να μιλήσουν οι «ποιητές»...

Π

ΕΞ ΟΙΚΕΙΩΝ...

245

ΕΞ Η Μ ΙΣΙ χρόνια είχε ώς τότε «κυβερνήσει», δηλαδή αλωνίσει ανε­ ξέλεγκτη κι ανενόχλητη, η απριλιανή «εθνεγερσία». Διάστημα υπερ­ αρκετό, βέβαια, για να «λυτρώσει» τη χώρα απ’ τους «εσωτερικούς εχθρούς», να «εξυγιάνει» τα πολιτικά ήθη, ν’ «αναστηλώσει» την οι­ κονομία, να θεμελιώσει «υγιά πολιτικόν και εθνικόν βίον», όπως είχε όχι μόνο υποσχεθεί πως θα κάνει, αλλά και κατά κόρον κ α υ χ η θ ε ί πως έ κ α ν ε . . . Κι όμως, ο τυπικός «προκαθήμενος» της καινούριας «κυβέρνησης» (Α. Ανδρουτσόπουλος) διαπίστωνε αδίστακτα (και αδιάντροπα) στις προγραμματικές δηλώσεις-του (28.11.73): «Η χώρα ευρίσκετο (στις 25.11) α ς κατάστασιν σ ο γ χ ύ σ ε ω ς κ α ι α μ η χ α ν ί α ς ... Ευρίσκετο προ ε π ι κ ι ν δ ύ ν ο υ σ υ ν τ α γ μ α τ ι κ ή ς ε κ κ ρ ε μ ό τ η τ ο ς , π λ ή ρ ο υ ς α δ υ ν α μ ί α ς λειτουργίας της Πολι­ τείας και συγχρόν<ος ενώπιον α δ ι ε ξ ό δ ο υ κ α ι σ ο β α ρ ώ ν π ρ ο ­ β λ η μ ά τ ω ν ». Και το «θαύμα» της «επαναστατικής πολιτειακής ις,αι πολιτικής αναγεννήσεως»; Και τα περιβόητα «Συντάγματα», που θα εθεράπευαν πάσαν νόσον και θα τα ζήλευε ο κόσμος όλος για τη σοφία-τους και τη δημοκρατικότητά-τους; «Παρά τας δύο συνταγματικός περιπεταας και την ταλαιπωρίαν δύο δη­ μοψηφισμάτων εντός μιάς 5ετίας -συνέχιζε ο «πρωθυπουργός»- αντί να αποκτήση η χώρα Σύνταγμα επεβλήθη επ ' αυτής (sic) μιά συρραφή διατά­ ξεων». «Συρραφή», έστω, αλλά με στόχο τουλάχιστο την αποκατάσταση της Δημοκρατίας -όπω ς ορύονταν οι απριλιανοί συνταγματοποιοί και σαγματοποιοί. «Κάπως» δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ή γνώμη, ωστόσο, είχε ο επίγονός-τους: «Εχει διατυπ<οθα' επιγραμματικώς ότι η συγκέντρωσις όλων των εξου­ σιών α ς τας αυτάς χείρας αποτελεί αυτόν τούτον τον ορισμόν της τ υρ α ν ν ι α ς . Την θεμελιώδη ταύτην αρχήν ... καταλύα το ισχύον συνταγματικόν καθεστώς και επιβάλλει τον έ λ ε γ χ ο ν τ ω ν π ά ν τ ω ν υ π ό τ ο υ ε ν ό ς ... Οι θεσμοί, αντί να υπηρετούν τον λαόν, μετατρέπονται απροσχηματίστως α ς μέσα δ ι α τ η ρ ή σ ε ω ς κ α ι α ν ε ξ ε λ έ γ κ τ ο υ α σ κ ή σ ε ω ς της εξ ου σ ία ς» . Ανυποψίαστος ή ανερυθρίαστος ο «πρωθυπουργός» έκανε έτσι την ακτινογραφία όχι μόνο του απριλιανού «καθεστώτος», αλλά κ α ι τ ο υ ν ο ε μ β ρ ι α ν ο ύ . Ταυτόχρονα, σκιαγραφώντας άλλους, σκαριφούσε και τη δική-του αυτοπροσωπογραφία: «Η πολιτική κυβέρνησις (Μαρκεζίνη) μήτε πολιτική υπήρξε, μήτε κυβέρνησις. Επρόκατο περί σ κ ι ώ δ ο υ ς κυβερνήσεως. υ π ό π ρ ω θ υ ­ π ο υ ρ γ ό ν - σ κ ι ά ν ». Οσο για τις ι κ α ν ό τ η τ ε ς του «ενός», που Συγκέντρωνε όλες τις εξουσίες και σκίαζε τους πάντες, οι διαπιστώσεις ήταν το ίδιο κατα­ λυτικές:

246

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

« Α π α ρ ά σ κ ε υ ο ς η υπεύθυνος ηγεσία και μ η δ υ ν α μ έ ν η να ε κ τ ί μ η σ η το μέγεθος των κινδύνων κω την σοβαρότητα των προβλημά­ των, κα τελήφθη υπό σ υ γ χ ύ σ ε ω ς και π α ν ι κ ο ύ». Ενα κορυφαίο μέλος αυτής της «ηγεσίας», μάλιστα, ένας απ’ τους τρεις τηλαυγείς αστέρας της 21.4. (Ν. Μακαρέζος), προχωρούσε ακόμα πιο πέρα. λίγες μέρες αργότερα: Απαντώντας σε «κακοήθεις και συκοφαντικούς εις βάρος-του ψιθύρους», γαυριούσε για το υποπραξικόπημα της 25.11, που θα επιδιδόταν σε «αυτοκάΟαρσιν (: της «επαναστάσεως») από τους ρ ύ π ο υ ς α ν α ­ ξ ί ω ν μ ε λ ώ ν - τ η ς , (εις) αυτοεξυγίανσιν, επανόρθωσιν χ ο ν δ ρ ο ε ι ­ δ ώ ν σ φ α λ μ ά τ ω ν κ α ι α π α ρ α δ έ κ τ ω ν π α ρ α λ ε ί ψ ε ω ν υπευ­ θύνων ηγετών-της και ανάκτησιν του απολεσθέντος χρόνου δια την αυτοεξέλιξιν προς τας ορθάς λύσεις...κλπ. κλπ....»1. Ανάμεσα στις «αυτοεξελίξεις» που είχε αυτοκαθορίσει η «επανάστασις» (και ο ίδιος) ήταν, φυσικά, και η περιλάλητη επιστροφή στη Δημοκρατία, με πρώτο θήμα τη διενέργεια εκλογών. Πόσην αξία εί­ χαν αυτές οι υποσχέσεις και προδιαγραφές, το μαρτυρεί πάλι ο νεόκο­ πος «πρωθυπουργός»: «ΕσυρόμεΟα εις την ταπεινωτικήν περιπέτειαν μιάς σ κ η ν ο θ ε τ η μ έ ν η ς εκλογικής διαδικασίας, της οποίος ήσαν περισσότερον απρόβλε­ πτοι αι ανυπολόγιστοι συνέπειαι καρά ο νικητής. Απλώς, ανεζητούντο αγωνιωδώς αντίπαλοι δια τον ρόλον του η τ τ η μ έ ν ο υ». . . Μήπως όμως όλα αυτά ήταν συκοφαντίες αντιπάλων ή παραγκωνι­ σμένων μελών της απριλιανής εταιρίας; Κάθε άλλο! -ορκιζόταν το πάντα αξιόπιστο, τότε και τώρα φερέφωνο πάσης φασιστικής αρπαγής και φενάκης: «Αι προγραμματικοί δηλώσεις... αποτελούν κείμενον σπάνιον (!) εις τα πολιτικά χρονικά. Τας διακρίνει ρ ε α λ ι σ μ ό ς εις τας διαπιστώσεις, ε ι λ ι κ ρ ί ν ε ι α έναντι του Ααού κω θ ά ρ ρ ο ς εις την ανάληψιν ευθυ­ νών»2. (Για το πρώτο, καμιά αντίρηση. Ό σ ο για το δεύτερο, το απόδειξαν οι οχτάμηνες «κυβερνητικές» ψ ε υ δ ο λ ο γ ί ε ς . . . κι όσο για το τρίτο, η ε ξ α φ ά ν ι σ η της «κυβέρνησης» την ώρα της κυπριακής κρίσης). Βέβαια, το ήθος του «πρωθυπουργού» το πιστοποιούν δυο ακόμα γε­ γονότα: Πρώτα, ότι ο ίδιος ήταν έ ξ ι ολόκληρα χρόνια «υ π ο υ ργ ό ς», δηλαδή ενεργούμενο της «ηγεσίας» που τώρα κατακεραύνωνε! Κι έπειτα, πως ενώ για όλα κατηγορούσε τους πρώην εργοδότες-του, έ ν α μόνο τομέα εύρισκε αξιοθαύμαστο: τον οικονομικό και δημοσι­ ονομικό -που,κατά σύμπτωση, τον είχε «διευθύνει» ο ί δ ι ο ς από τις 22.4.1967 ώς τις 25.8.1971!... 1. Δηλώσεις-του, 9.12.1973. 2. ·ΕΧάθιρος Κόαμος·. 30.11.1973.

ΕΞ ΟΙΚΕΙΩΝ...

247

Α Λ Λ Α το «μέγα» και στερεότυπο επιχείρημα των αρχολίπαρων στρα­ τοκρατών, που ορέγονται να εκτοπίσουν (κυριολεκτικά και μεταφορι­ κά) τους πολιτικούς, είναι πως οι δεύτεροι διακρίνονται για τη λιπαρή φαυλότητά-τους, ενώ οι πρώτοι διαλάμπουν με την αδαμάντινη εντιμότητά-τους... Και ιδού η επιβεβαίωση της δικτατορικής ακεραι­ ότητας από τους καλάμους των υπηρετών και των λεικτών του «καθε­ στώτος»: Στις 12.12.73, ο «υπουργός» Δικαιοσύνης (Σπ. Τριανταφύλλου) καλούσε φαρισαϊκότατα τους πολίτες να καταγγείλουν «επωνύμως και αδιστάκτως» τις γνωστές-τους «περιπτώσεις οικονομικών σκανδάλων, χαριστικών παροχών και παρα­ νόμων πλουτισμών υπό προσώπων αναμιχθέντων εις την διαχείρισίν των κοινών κατά τα τελευταία έτη ή συνδεόμενων μ ετ' αυτών». (Γλαφυρότατη, δηλαδή, εικόνα του «ηθικού ρυθμού» της «θωρακισμέ­ νης δημοκρατίας». Αλλά και ανέξοδη ηθικολογία των νεοσωτήρων, αφού κ α ν έ ν α ς πολίτης δεν θα τολμούσε να καταγγείλει τα τρω­ κτικά του καθεστώτος κάτω απ’ το δρεπάνι του στρατιωτικού νόμου...) Πολύ πιο διεξοδικός, όπως πάντα, ο κατ’ επάγγελμα λιβανιστής των κάθε λογής σατραπίσκων, έγραφε στο έντυπό-του, δυο μήνες αργότε­ ρα: «Το καθεστώς περιεβάλλετο (το 1972 και 1973) από ατμόσφαιραν βαρείαν, α σ φ υ κ τ ι κ ή ν θα ελέγαμεν, περί σ κ α ν δ ά λ ω ν και α τ α ­ σ θ α λ ι ώ ν . Εθεωρήσαμεν χρέος-μας να ενημερώσω μεν τους αρμοδίους. Σχετικώς υπάρχουν και κείμενα και μάρτυρες. Δύο διαπιοτώσεις-μας είναι χαρακτηριστικοί. Η μία: "Το καθεστώς έχει υποστή η θ ι κ ή ν φ θ ο ρ ά ν βαρείας μορφής Η άλλη: "Το καθεστώς χρειάζεται το ι σ χ υ ρ ό τερον απορρυπ αντ ικόν Αι διαγνώσεις και προειδοποιήσεις έπε­ σαν εις το κ ε ν ό ν. Η κόπωσις (sic) ήτο φανερά»3. Στη γλώσσα της «εθνικοφροσύνης» ονομάζεται σεμνά «κόπωσις» η αδιαπέραστη παχυδερμία και η απόκρυψη των σκανδάλων απ’ τους σκα νδαλουργούς... Ο σ ο αδιαίρετη είναι η Δημοκρατία, άλλο τόσο είναι και η τυραννία αδιαίρετη. Κανένας δεν αγνοεί πως η νεότερη, η νοεμβριανή χούντα σ υ ν έ χ ι σ ε και ε π α ύ ξ η σ ε (όπως λένε στο στρατό) την αυταρ­ χία, τους διωγμούς, τα βασανιστήρια, τη φαυλότητα της πρεσβύτερης αδερφής-της, και ο λ ο κ λ ή ρ ω σ ε με ανελέητη νομοτέλεια το έργοτης, χαλκεύοντας την ουρανομήκη προδοσία στην Κύπρο. Οι ίδιοι οι «ηγέτες»-της, άλλωστε, δεν έπαυαν να διαδηλώνουν πως η «νέα κατάστασις» αποτελεί «σ υ ν ε χ ι σ ι ν» και «επ ι τ ά χ υ ν σ ι ν» της «επαναστάσεως της 21.4.». Ό ,τ ι λοιπόν ισχύει για την απριλιανή φάση της δικτατορίας, ισχύει κατά γράμμα κ α ι γ ι α τ η ν ο ε μ β ρ ι α ν ή ... 3. Ο.*., 3.2.1974.

248

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

και ό,τι οι νοεμβριανοί καταμαρτυρούσαν στους απριλιανούς, ισχύει κατά κεραίαν κ α ι γ ι α τ ο υ ς ί δ ι ο υ ς . . . Πώς, λοιπόν, να μην πάλλεται σύσσωμο το Εθνος απ’ τη λαχτάρα να ξαναγυρίσει το άπεφθο εκείνο καθεστώς -το «τυραννικό», «ανίκα­ νο», «απατηλό», «ψευδολόγο», «ρυπαρό», «διεφθαρμένο», κατά την ομολογία των ίδιων των συνιδρυτών και συστασιωτών-του; Και πώς να μην συνεγείρεται το Πανελλήνιον (μ’ επικεφαλής ιεράρχας τινάς...) για ν’ αποδοθούν ελεύθεροι και άσπιλοι στην κοινωνία οι θεμελιωτές ενός τέτοιου καθεστώτος και ξεθεμελιωτές του τόπου; [3.12.1973]

Η ΑΠ ΙΘ ΑΝΗ «ΕΝΩΣΗ» Και η «ατίμωση» των προφητών «Λς ήταν ο Μάρξ εδώ, να το 'βλεπε αυτό με τα ϊδια-του τα μάτια!» Fr. ENGELS, Πρόλογος στη γερμανική έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, 1890 ΛΟΙ σχεδόν οι απολογητές -θέλω να πω, οι συντάκτες απολο­ γισμών της χρονιάς που πέρασε- συμφωνούν πως το 1978 ήταν «ένας απ’ τους πιο ήρεμους μεταπολεμικούς χρόνους». Κι έχουν, βέβαια, δίκιο -σχετικά και στατιστικά: Καμιά μεγάλη πολεμική σύγ­ κρουση, καμιά φοβερή καταστροφή δεν αμαύρωσαν τούτη τη χρονιά, ύφεση σημειώθηκε όχι μόνο στις διενέξεις των «μεγάλων», αλλά και στις χειροδικίες των «μικρών», ύφεση ακόμα και στην τρομοκρατία και στο κοινό έγκλημα... Ενώ παράλληλα, «μικροί» εμπόλεμοι (Αίγυ­ πτος και Ισραήλ) συμφωνούν εντυπωσιακά να δώσουν κάποιο τέλος στον ατέλειωτο πόλεμό-τους, και μεγάλοι πολέμιοι (Κίνα - Ιαπωνία και Κίνα - ΗΠΑ) δίνουν τα χέρια σε φαντασμαγορικές χειρονομίες «καλής θελήσεως»... Δεν θα θέλαμε να θολώσουμε αυτή τη «ρόδινη» εικόνα, θυμίζοντας πόσες χιλιάδες χιλιάδων θύματα είχαν, ωστόσο, κ α ι οι «μικρο-πόλεμοι» κι οι εμφύλιοι πόλεμοι τούτης της «ειρηνικής» χρονιάς, στην Ασία και την Αφρική, στη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική, στην Ευρώπη ακόμα. Ούτε πόσες άλλες, χιλιάδες, αποτρόπαιες κατα­ πατήσεις των ανθρώπινων δικαιωμάτων καταγράφηκαν και καταγγέλ­ θηκαν εφέτος, προς δόξαν των «δικαιωμάτων του ισχυροτέρου» -και του αχρειοτέρου... Γεγονότα,που μαρτυράνε πόση α π ό σ τ α σ η χω­ ρίζει πάντα την « η σ υ χ ί α » απ’ την πραγματική ε ι ρ ή ν η και δ ικ α ι ο σ ύ ν η... Εκείνο, ωστόσο, που αυτή την ώρα κεντρίζει περισσότερο την προσοχή, είναι η ά λ λ η α π ό σ τ α σ η , που τούτη τη χρονιά πήρε χαώδεις διαστάσεις: η απόσταση ανάμεσα στις ι δ ε ο λ ο γ ί ε ς και τις κ ο σ μ ο θ ε ω ρ ί ε ς απ’ τη μια και στην πολιτική και διακρατική π ρ ά ξ η απ’ την άλλη.

Ο

250

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Ο

ΑΠΛΟΣ πολίτης έχει πάψει από καιρό ν’ απορεί βλέποντας μεγά­ λες δυτικές δ η μ ο κ ρ α τ ί ε ς να υποστηρίζουν και να στηρίζουν στρατιωτικές δ ι κ τ α τ ο ρ ί ε ς -όταν δεν τις κατασκευάζουν κιόλας. Εμαθε πια πως αυτού του είδους οι «προαγωγείες» βρίσκονται μέσα στη λογική της «φιλελεύθερης» πολιτείας και πολιτικής -που πιστεύει πως είναι ελεύθερη να κάνει τα πάντα για χάρη της δ ι κ ή ς - της «ε­ λευθερίας», ακόμα και να την εξαγοράσει, αζημίωτα, με την ελευ­ θερία τ ω ν ά λ λ ω ν . Εξακολουθεί, όμως, ο «άνθρωπος του δρόμου» να προβληματίζεται διαπιστώνοντας πως τ ι ς ί δ ι ε ς φασιστικές ή φασιστοειδείς δικτα­ τορίες (στη Λατινική Αμερική, στην Αφρική κι αλλού) τις υποστηρί­ ζουν και κράτη κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ά (ΕΣΣΔ, Κίνα) με την ί δ ι α θέρμη και με τις ί δ ι ε ς δικαιολογίες. Και ο προβληματισμός-του μετάλλαξε σε κατάπληξη όταν, πριν λί­ γες μέρες, έμαθε τη «συμφωνία ειρήνης και φιλίας» που υπόγραψαν η Σιών του Καπιταλισμού ΗΠΑ με την ασιατική Μέκκα του Κομμουνι­ σμού, την Κίνα. Κατάπληξη, όχι μόνο επειδή προσεγγίζουν έτσι δυό τόσο «ασυμβίβαστα καθεστώτα», αλλά προπάντων επειδή η συμφωνία μοιάζει να ’χει σ τ ό χ ο - τ η ς την πρωτότοκη, την ευρωπαϊκή Μεδίνα του Κομμουνισμού, την ΕΣΣΔ... Β έ β α ια , η εποχή-μας μας έχει εξοικειώσει σε κάθε λογής «παράλο­ γα». Αλλά πώς να μη μένει «ενεός» μπροστά σε τέτοιες εκπλήξεις ο απλός άνθρωπος, που τόσο ά λ λ α κι α λ λ ι ώ τ ι κ α είχε άλλοτε ακούσει; θυμάται, λογουχάρη, πως οι νομοθέτες του επιστημονικού σοσι­ αλισμού, ο Marx κι ο Engels, έγραφαν πριν 140 χρόνια στο Κομμουνι­ στικό Μανιφέστο-τονς: «Οσο θα καταργείται η εκμετάλλευση του ενός ατόμου απ' το άλλο, θα καταργείται και η εκμετάλλευση του ενός έθνους απ' το άλλο. Οσο εκμηδε­ νίζεται η α ν τ ί θ ε σ η τ ω ν τ ά ξ ε ω ν στο εσωτερικό των εθνών, τερμα­ τίζεται και η ε χ θ ρ ό τ η τ α τ ο υ ε ν ό ς έ θ ν ο υ ς γ ι α τ ο ά Α χο»(ΙΙ). Εξήνταπέντε χρόνια αργότερα, το ίδιο θα διαλαλήσει και ο Λένιν: «Απέναντι στον παλιό κόσμο της εθνικής καταπίεσης, των εθνικών δι­ ενέξεων και του εθνικού απομονωτισμού, οι εργάτες αντιπαραθέτουν έναν καινούριο κόσμο, έναν κόσμο ενότητας ανάμεσα στους εργαζόμενους όλων των εθνών...»'. Και λίγους μήνες αργότερα: «Το προλεταριάτο δε μπορεί να υποστηρίζει οποιαδήποτε καθαγίαση του εθνικισμού· αντίθετα, προωθεί ο,τιδήποτε βοηθάει στην εξάλειψη των εθνι­ 1. Η εργατική τάξη και το ζήτημα των εθνοτήτων. Μάης 1913. Βλ. G. Thomson, Ληά τον Μάρξ στον Μάο Τσε-Τουνγκ, μεταφρ. Γ. Πακακωνσταντίνου. Δωδώνη. 1977. σελ. 65.

Η ΑΠΙΘΑΝΗ «ΕΝΩΣΗ»

251

κών διαφορών και στην κατάργηση των εθνικών φραγμών, υποστηρίζει ο,τιδήποτε συσφίγγει τους δεσμούς ανάμεσα στις εθνότητες ή τείνει στη συγχώνευση των εθνών»2. Κι όμιος: χρόνια και χρόνια τώρα, παρακολουθούμε τις χώρες όπου έχει «καταργηθεί η αντίθεση των τάξεων» ν’ αποδύονται - μ ε τ α ξ ύ τ ο υ ς ! - στις πιο αβυσσαλέες « ε θ ν ι κ έ ς δ ι ε ν έ ξ ε ι ς » , να χωρί­ ζονται απ' την πιο λυσσαλέα ε χ θ ρ ό τ η τ α , ν’ αλληλοσφενδονίζουν τους πιο φαρμακερούς μ ύ δ ρ ο υ ς , κατηγορώντας η μιά την άλλη για «σοσιαλ - ιμπεριαλισμό», για «ηγεμονισμό», για αμοιβαίες προσπά­ θειες «κύκλωσης» του ομογάλακτου αδερφού-τους. Οι πιο «μικροί» φτάνουν -όπως όλοι οι μικροί- «στα χέρια»- κατά το πρότυπο Βιετνάμ και Καμπότζης... ενώ οι «μεγάλοι» δε διστάζουν να ε π ι β ά λ ο υ ν manu militari τη Ηέλησή-τους στους «μικρούς» (όρα Πράγα 1968 κλπ.), ξεχνώντας πάλι τους προφήτες-τους που λέγαν: «Κανένα έθνος (fev μπορεί να είναι ελεύθερο όταν καταπιέζει άλλα έθνη» (Marx και Engels). «Ενα προ/χταριάτο που ανέχεται την π α ρ α μ ι κ ρ ή π ί ε σ η σε βάρος άλλων εθνών <ιπό το “δικό-του” έθνος, δεν μπορεί να 'ναι σοσιαλιστικό προλεταριάτο»3... Κ α ι τώρα, βλέποντας πως οι ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς α ν τ ι θ έ σ ε ι ς του «κομμουνιστικού στρατοπέδου» φτάνουν σ ε σ υ μ μ α χ ί ε ς του ενός συντρόφου με τον «προαιώνιο», καπιταλιστικό-ιμπεριαλιστικό ε χ θ ρ ό , δεν μπορεί ο «κοινός άνθρωπος» να μη «θυμηθεί» πάλι. Να μη θυμηθεί π<ος ο Μάο Τσε Τουνγκ καθόριζε ότι «// κινέζικη νεο - δημοκρατική επανάσταση είναι ένα μέρος της παγκό­ σμιας προλεταριακής - σοσιαλιστικής επανάστασης, επειδή αν τ ι σ τ ρ α · τ ε ύ ε τ α ι α π ο φ α σ ι σ τ ι κ ά τον ιμπεριαλισμό, δηλαδή τον δ ι ε θ ν ή κ α π ι τ α λ ι σ μ ό »4. Κι ο ίδιος ο Μάο δεν ονόμαζε τον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό «χάρτινη τίγρη που περνάει τους σπασμούς της επιθανάτιας αγωνίας... ηον φοβάται τους λαούς όλου του κόσμου... που πανικοβάλλεται στο απλό θρόισμα το ν φύλλων απ' τον άνεμο»5; Σήμερα, όμως, τόσο απ' τη μιάν όχθη του Αμούρ όσο κι απ' την άλλη, ε χ θ ρ ο ί λογαριάζονται οι απέναντι συν-οικοδόμοι του «και­ νούριου κόσμου ενότητας των εργαζόμενων όλων των εθνών»... ενώ

2. Μερικές κρίσιμες απόψεις χάνω στο θέμα των εθνοτήτων. Δεκέμβρης 1913. O.K.. σελ. 67. 3. Λένιν, Σοσιαλισμός και χόλεμος. Αύγουστος 1915. Ο.π., σελ. 63. 4. Η Κινέζικη Εχανάσταση και το Κινέζικο Κομμουνιστικό Κόμμα. Δεκέμβρης 1939. O.K., σελ. 42. 5. Λαοί του κόσμου, ενωθείτε και νικήστε τους εισβολείς των ΗΠΑ και τα μαντρόσκυλά-τους. Μάης 1970. Ο.κ., σελ. 69.

252

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

φ ι λ ί ε ς στρώνονται με τους πρωτοστάτες του «διεθνούς καπιταλι­ σμού» και με τα (γιαπωνέζικα) «μαντρόσκυλά-τους»... Το παλιό σύν­ θημα «Προλετάριοι όλων των χωρών ενωθείτε», μεταμορφώνεται σε: «Προλετάριοι των σοσιαλιστικών χωρών, αλληλοσπαραχτείτε»... ενώ η «ένωση» πραγματοποιείται με τους «ετοιμοθάνατους», «τρομαλέους», «χάρτινους», «εισβολείς καπιταλιστές»... Δ ε Ν χρειάζεται, βέβαια, να πούμε πως χ α ι ρ ό μ α σ τ ε -όλ ος ο κό­ σμος χαίρεται- γ ι α κ ά θ ε σ υ μ φ ω ν ί α ε ι ρ ή ν η ς . Φτάνει οι συμφωνίες αυτές να φέρνουν ειρήνη π ρ α γ μ α τ ι κ ή κι όχι να ετοι­ μάζουν ά λ λ ε ς σ υ γ κ ρ ο ύ σ ε ι ς , φοβερότερες. Κανένας «τρίτος» δε μπορεί να προμαντέψει πού θα οδηγήσουν οι προχτεστινές «απίστευτες» αμερικανο - κινεζικές συμφωνίες: σε στα­ θερότερη διεθνή ισοροπία και ειρήνη ή στην τερατώδη ανισοροπία του πολέμου... Αλλά ο καθένας μπορεί ν’ α να ρωτηθεί π ο ι ο ι τάχα είχαν δίκιο: οι προφήτες του επιστημονικού σοσιαλισμού που τόσα κήρυξαν για τη διεθνή πολιτεία ή οι επίγονοί-τους που τους «ατίμασαν» πράττοντας τ’ αντίθετα; Βέβαιο, μιά φορά, φαίνεται πως τα σοσιαλιστικά κράτη όσο περισ­ σότερο γίνονται κ ρ ά τ η , τόσο λιγότερο σ ο σ ι α λ ι σ τ ι κ ά φέρονται. Αυτό εξηγεί, φυσικά, και τις αλλοπρόσαλλες εχθρότητες με τους ομόφρονές-τους και τις αλλόκοτες «εταιρίες» με τους αντίφρονες. Αλλά και δικαιολογεί τους φόβους πως τέτοιες «συμμαχίες» περικλείνουν πολλές θρυαλλίδες για την παγκόσμια ειρήνη. Επειδή -πόσο καλά το ξέρουμε!- οι πιο ανελέητοι είναι οι ανταγωνισμοί ανάμεσα σ ’ ο μ ο ϊ δ ε ά τ ε ς , το πιο ασίγαστο είναι το μίσος ανάμεσα σ’ α δ ε ρ ­ φ ο ύ ς , το πιο αγεφύρωτο είναι το χάσμα ανάμεσα σ’ ο ρ θ ό δ ο ­ ξ ο υ ς κ ι α ι ρ ε τ ι κ ο ύ ς -όπου ποτέ δεν ξέρεις πού βρίσκεται η «αί­ ρεση» και πού η «ορθοδοξία». Κι αυτούς τους ανταγωνισμούς τροφο­ δοτούν, αυτά τα μίση συδαυλίζουν, αυτά τα χάσματα βαθαίνουν οι «συμμαχίες» που εκμεταλλεύονται τις αφροσύνες των ομοφρόνων... [31.12.1978]

1979

ΒΙΒΛΙΑ Η υπεραγορά της «γνώσης» κι η αγοραστική απόγνωση «Κάθε βιβλίο είναι το άθροισμα των παρεξηγήσεων που το ίδιο προκαλεί» GEORGES BATAILLE, Για τον Νίτσε, Παράρτημα IV ΠΩΣ κάθε χρόνο, το Βιβλίο στάθηκε το καταφύγιο, το θέμα και το θύμα των γιορτινών ημερών. Κ α τ α φ ύ γ ι ο , όχι βέ­ βαια επειδή η εποχή τούτη προσφέρεται για «μελέτη και περισυλλο­ γή», αλλά επειδή το βιβλίο προσφέρεται για βολικό δώρο... Θ έ μ α , όχι επειδή καινούριες εκδόσεις κίνησαν το γενικότερο ενδιαφέρον και ανακίνησαν το «πνευματικό τέλμα», όπως λέγαν άλλοτε, αλλά επειδή εκδότες και συγγραφείς έχουν αυτές τις μέρες την ευκαιρία να διατυ­ πώσουν παράπονα κι αιτήματα, να θρηνολογήσουν για τη μοίρα-τους και vu ελεεινολογήσουν κράτος και κοινό... Και θ ύ μ α , όχι επειδή μένει «παραγκωνισμένο», «αδικημένο», «αζήτητο», αλλά επειδή γίνε­ ται αντικείμενο κερδοσκοπίας και -ω της αντινομίας!- υποκείμενο σκοταδισμού...

Ο

Α ς είμαστε όμως δίκαιοι κι ας αρχίσουμε απ’ τη «ρόδινη» πλευρά του θέματος - γιατί υ π ά ρ χ ε ι κι αυτή: Οσες σκιές, πληγές, παγίδες κι αν έχει η υπόθεση του Βιβλίου στον τόπο-μας και στις μέρες-μας, η εκδοτική «έκρηξη» που σημειώθηκε τα τελευταία χρόνια μένει θαμπωτική. Δεν είναι πολύ μακρινός ο καιρός,όπου τα καινούρια αξιόλογα βι­ βλία σπάνιζαν όπως η βροχή το μεσοκαλόκαιρο. Σίγουρα, υπήρχαν και τότε, «ηρωικοί» εκδότες κι εκδόσεις λαμπρές σε περιεχόμενο κι εμφάνιση - απρόσιτες, όμως, στο «πολύ κοινό», που ήταν άλλωστε ελάχιστο. (Αν, σήμερα, λέμε πως οι περισσότεροι Ελληνες «δεν αγα­ πάνε το διάβασμα», τότε όχι μόνο δεν το αγαπούσαν, αλλά δεν το ήξε­ ραν καν!)... Σίγουρα, οι εκδόσεις εκείνες γίνονταν με έγνοια και «με­ ράκι» για τη γνώση, τη γλώσσα, την εμφάνιση του βιβλίου... με θυσίες συχνά,.που κατάστρεψαν οικονομικά όχι λίγους εκδοτικούς Δονκιχώτες...

256

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Αλλά -ακόμα και στα δικά-μας εφηβικά χρόνια- τα κ ε ν ά ήταν τεράστια, τόσο σε πρωτότυπα έργα, όσο και σε μεταφράσεις. Λογοτε­ χνικά βιβλία, ντόπια και ξένα, κυκλοφορούσαν βέβαια αρκετά. Βιβλία όμος γενικής παιδείας -από εκδόσεις κλασικών κειμένων ώς ιστορικές μελέτες, από φιλοσοφικά ώς πολιτικο-κοινωνιολογικά δοκίμια- με πολύ κόπο θα μπορούσε ν’ ανακαλύψει ακόμα κι ο πιο πεισματάρης Διογένης. Σ ή μ ε ρ α , φτάσαμε στην άλλη άκρη, κατά την πάγια συνήθειά-μας. Αν η κατοχή κι η δικτατορία έδωσαν, άθελά-τους, την « κ α τ ά π ο ι ό ν » ώθηση στη διάδοση του βιβλίου (με τον αναγκαστικό εγ­ κλεισμό η πρώτη, με την έντονη πολιτικοποίηση κι οι δυό)... αν ο «σπουδαστικός πυρετός» πολλαπλασίασε τους εραστές της μελέτης... το «επιχειρηματικό δαιμόνιο» της λεγόμενης «καταναλωτικής κοινω­ νίας» όρμησε να ικανοποιήσει « κ α τ ά π ο σ ό ν » αυτή την έφεση κι αυτή την ανάγκη - και να τις εκμεταλλευθεί, βέβαια. Δεν υπάρχει πια τομέας του επιστητού π<Λ να μην υπερκαλύπτεται απ’ τους εκδότες-μας - που πολλαπλασιάστηκαν όπως οι πέντε άρτοι του Ορους, για να χορτασθούν οι «πεινώντες γνώσεως»,και οι ίδιοι... Σε πεδία καίρια για τη σφαιρική γνώση και την εθνική αυτογνωσία, βλέπουν σήμερα το φως μελέτες, δοκίμια, έρευνες, που σ ’ άλλες χώρες αποτελούν «τρέχον νόμισμα», εδώ όμως έμεναν ώς προχτές άγνωστη και οποκτδήποτε άγονη γη. Και δε χρειάζεται να πούμε πως η αδι­ άκοπη ενημέρωση στη διεθνή σκέψη, η ανάλυση κι εμβάθυνση στα ιστορικά και τα τρέχοντα προβλήματα του ελληνισμού, συναποτελούν την απαραίτητη α ρ χ ή κ α ι β ά σ η Π α ι δ ε ί α ς . . . Ας προσθέσου­ με, απ' την άλλη, πως οι γραφικές τέχνες προοδέυσαν κι εδώ τόσο, ωστε προσφέρουν εκδόσεις (βιβλία τέχνης κι άλλα εικονογραφημένα) που, ώρες - ώρες, δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν απ’ τις ανάλογες ξέ­ νες. Α Λ Λ Α η θεραπεία της μιάς, της παλιάς «αμαρτίας» -τη ς έ λ λ ε ι ­ ψ η ς βιβλίων- δεν άργησε να οδηγήσει σε μιάν άλλη, διπλή μάλιστα: στην «αμαρτία» του κ ό ρ ο υ και της κ ε ρ δ ο σ κ ο π ί α ς . Οσο άλλοτε έβρισκες ελάχιστα απ’ τα βιβλία που ήθελες, τόσο σή­ μερα βρίσκεις πολύ περισσότερα απ’ όσα θες κι αντέχεις. Ο εκδοτικός κατακλυσμός είναι τέτοιος που ο «φιλομαθής» κυριεύεται όχι πια από «αμηχανία εκλογής»,αλλ' από ίλιγγο μπρος στο πλήθος και απόγνωση μπρος στο χάος της «πραμάτειας». Γ ιατί « π ρ α μ ά τ ε ι α » , βέβαια, έχει γίνει για αρκετούς εκδότες το Βιβλίο. Ενα εμπόρευμα,που μοναδικός σκοπός-του είναι το κ έ ρ δ ο ς και που χρησιμοποιεί τα τυπικά επιχειρηματικά μέσα για ν’ «αποδώ­ σει» οικονομικά και για να μαγνητίσει τον «πελάτη»: όσο γίνεται πιο

ΒΙΒΛΙΑ

257

χ α μ η λ ό κ ό σ τ ο ς παραγωγής απ’ τη μιά, όσο γίνεται πιο φ α ν τ α χ τ ε ρ ή ε μ φ ά ν ι σ η απ' την άλλη. Μόνο που ο π λ ο ύ τ ο ς πολ­ λών «μνημειωδών» εκδόσεων περιορίζεται στα χρυσάφια του βάρβα­ ρου δεσίματος και στις πανηγυριώτικες χαλκομανίες... ενώ η φ τ ή ν ε ι α ουκ ολίγων «λαϊκών» βιβλίων απλώνεται και στο περιεχόμενο, τη γλώσσα, την τυπογραφική εμφάνιση, που συναγωνίζονται το ’να τ’ άλλο σ ’ ελεεινότητα. Πόσα και πόσα έντυπα των τελευταίων καιρών δε δικαιώνουν -αλίμονο!- το γνωστό αφορισμό του Jean Richepin: «Αυτό το βιβλίο δεν είναι μόνο ένα κακό βιβλίο, αλλά και μιά κακή πράξη»".

Το ΠΟΙΟΤΙΚΟ τούτο χάος πολλαπλασιάζει την αμηχανία του κοινού μπρός στη θιθλιοπωλική υπερπροσφορά. Δεν αναφερόμαστε, φυσικά, στους ρέκτες εκείνους που αγοράζουν βιβλία όχι για τους ίδιους αλλά για τους τ ο ί χ ο υ ς - τους, όχι για να «κοσμήσουν το νού-τους» αλλά για να διακοσμήσουν τα διαμερίσματά-τους. Αυτοί συνεχίζουν την ευγενή παράδοση του κατοχι­ κού μαυραγορίτη, που παράγγελνε βιβλία μ ε τ ο μ έ τ ρ ο , για να γε­ μίσει τη νεοαποχτημένη βιβλιοθήκη του νεόκοπου σπιτιού-του... Μιλάμε για κείνους που διαβάζουν βιβλία για να «επικοινωνήσουν με τους άξιους ανθρώπους των περασμένων αιώνων»1, για να βρουν σ ’ αυτά την «ψυχή όλων το>ν καιρών»3. Ετούτοι, μπροστά σε κάθε καινούριο βιβλίο που τους κεντρίζει το ενδιαφέρον, στέκουν δισταχτικοί κι ανα­ ποφάσιστοι. Η πρόσφατη πολλαπλή πείρα τους έχει μάθει πως πολλά απ' τα ξένα λογουχάρη βιβλία που μεταφράζονται εδώ, διαλέγονται απ’ τους εκδότες-μας όχι επειδή είναι τα πιο άξια,αλλά επειδή «αγκιστρώνουν» πιο εύκολα τον αγοραστή... Η πως -α π ’ την άλλη- βιβλία πραγματικά αξιόλογα,πετσοκόβονται άγρια, μεταφράζονται πανάθλια, κακοποιούνται εκδοτικά, τόσο που να καταντάνε αγνώριστα κι ακατα­ νόητα. Ετσι, όχι σπάνια, προσφέρονται με κάθε λογής τυμπανοκρουσίες και τεχνάσματα, β ι β λ ί α - σ κ ύ β α λ α . . . σκύβαλα είτε από γεννησιμιού-τους, είτε χάρη στην «ευλογία» της ε λ λ η ν ο π ο ί η σ ή ς τους. Βιβλία που στρεβλώνουν αντί να μορφώνουν, βιβλία που δυσφη­ μούν το συγγραφέα, βιβλία που καταστρέφουν το γλωσσικό αίσθημα, βιβλία που τελικά κάνουν το διάβασμα απωθητικό, συνεχίζοντας με τον τρόπο-τους την παράδοση και το βασανιστήριο των σχολικών-μας θρανίων.

1. Ιμ Chanson des gueui. Πρόλογος. 2. Descartes, Discours de la Mhhode. I Μέρος. 3. Th. Carlyle, On Heroes. Hero-Worship and the Heroic in History. 5.

258

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Μ’ αυτά και μ’ αυτά, η πληθωρική προσφορά «γνώσης» και «πνευ­ ματικής ηδονής» δε νεκρώνει μόνο την έφεση για αγορά βιβλίων. Οδηγεί συχνά και σ ’ έναν άλλο σ κ ο τ α δ ι σ μ ό . Αν η έλλειψη εκ­ δόσεων αφήνει αξεδίψαστο το νου, ο χείμαρρος από εκδόσεις κακές ή κακοποιημένες τον πνίγει, τον παραστρατίζει, τον ξεμακραίνει απ’ αυτή την «πηγή» που, αντί «λάλον ύδωρ», τον ποτίζει με θουρκόνερα. Κι έτσι, η υπερπροσφορά της υπεραγοράς γεννοβολάει μιάν άλλη αμορφωσιά, χαλκεύει μιάν άλλη παραμόρφωση, που ανοίγουν το δρόμο σε άλλους εξανδραποδισμούς...

Δ ε ν χοψάει αμφιβολία πως στη ρίζα κι αυτού του καινούριου «δέν­ τρου της αγνωσίας», βρίσκεται ο αιώνιος αίτιος: η ελαττωματικότητα της Εκπαίδευσης και της Παιδείας-μας γενικότερα, που αφήνει τον βιβλιόφιλο άοπλο στην επιδρομή της κερδοσκοπικής κακογουστιάς κι απάτης. Αν λείπει, όμως, η (άνωθεν) Παιδεία, λείπει κι ο (κάτωθεν) έ λ ε γ ­ χ ο ς , που θα μπορούσε ν’ αναπληρώσει τα κενά-της, ώς ένα σημείο έστω. Κριτική βιβλίου υπάρχει, βέβαια, αλλ’ ασχολείται συνήθως με βιβλία που ε λ ά χ ι σ τ ο ι διαβάζουν, και σωπαίνει για τα βιβλία που απευθύνονται στους π ο λ λ ο ύ ς και τους αγρεύουν ανεμπόδιστα. Αν όμως το κοινό ενημερωνόταν από ταχτικές κι υπεύθυνες στήλες όχι μόνο για τα βιβλία που μπορεί και πρέπει να προτιμήσει, αλλά και για τα βιβλία που πρέπει ν ’ α π ο φ ύ γ ε ι . , . α ν επισημαίνονταν -τεκμ η­ ριωμένα!- οι εκδοτικές, συγγραφικές, μεταφραστικές, γλωσσικές, αι­ σθητικές τερατωδίες... τότε, οι ασυνείδητοι εκδότες δεν θα ήταν ασύ­ δοτοι, ούτε οι αναγνώστες ανειδοποίητοι κι απροστάτευτοι. Κι ακόμα: Ζητάνε συχνά οι εκδότες την παρέμβαση του κράτους για να ενισχυθεί το καλό βιβλίο και, έμμεσα, ν' απομονωθεί το κακό... Φοβάμαι πως αν οι ευχές-τους εισακουσθούν, θα μετανιώσουν πικρά όπως μετάνιωσαν οι κινηματογραφιστές με την ίδρυση του κρατικού Κέντρου Κινηματογράφου. Οι «παρεμβάσεις» του τωρινού κράτους σε πνευματικά και καλλιτε­ χνικά θέματα δεν έχουν παρά ένα, δίδυμο, αποτέλεσμα: Απ' τη μιά αιχμαλωτίζουν το «αντικείμενο» στα δόκανα και στις ηλιθιότητες της γ ρ α φ ε ι ο κ ρ α τ ί α ς και στις αθλιότητες του ρ ο υ σ φ ε τ ι ο ύ . Κι απ’ την άλλη, καταλήγουν σε μιάν έμμεση, αλλά όχι λιγότερη οδυ­ νηρή κι εξευτελιστική, λ ο γ ο κ ρ ι σ ί α . . . Ετσι, κι εδώ, η γιατρειά μιάς πληγής, θ’ άνοιγε άλλες οδυνηρότερες... Αν οι άξιοι εκδότες θέλουν πραγματικά να διαφεντέψουν τις καλές εκδόσεις και ν ’ αποσκορακίσουν τις κακές, θα πρέπει ν’ αναλάθουν μόνοι-τους τον αγώνα. Το όπλο, το πιο κατάλληλο, το ’χουν στα χέρια-τους:

ΒΙΒΛΙΑ

«Κάθε βιβλίο -έλεγε η αμερικανίδα ποιήτρια και κριτικός Amy Lowell- είναι ένα όνειρο ή ένα σπαθί»*. Ας χρησιμοποιήσουν, λοιπόν, το «σπαθί»-τους για να κάνουν πραγ­ ματικότητα τα «όνειρά»-τους... [6.1.1979]

4. Swords Blades and Poppy Seeds. 1914.

« . . . Ψ Ε Υ Δ Η ΩΣ Α Λ Η Θ Η . . . » Η όι «σερίφηδες» της Δημοκρατίας-μας «Είναι τιμή-σου να σε κατηγορούν αυτοί που τους πρέπει να 'ναι κατηγορούμενοι» Λατινική παροιμία ΡΙΝ τέσσερα κιόλας χρόνια, είχαμε επισημάνει τη «γενναία» μέθοδο που χρησιμοποιούσε συχνά η (νεαρή, τότε) κυθέρνησή-μας για ν’ αντιμετωπίζει τον έλεγχο απ’ τους κομματικούς αντιπάλους-της και τις καταγγελίες απ’ τους κάθε κόμματος πολίτες: ήταν η μέθοδος της σ ι ω π ή ς , η μέθοδος της αφωνίας μπρος στις κατηγορίες και της «άγνοιας» για τα πιο εξόφθαλμα γεγονότα. Μιά μέθοδος στηριγμένη στο Πινδαρικό «θνήσκει σιγαθέν». στην πεποί­ θηση πως οι άνθρωποι έχουν κοντή μνήμη και γρήγορα ξεχνάνε ακόμα και τους πιο απαράδεκτους λόγους και πράξεις-μας1. Η επαγωγός αυτή μέθοδος εφαρμόζεται πάντα με την ίδια «επιτυ­ χία», έχοντας μάλιστα εξοπλισθεί και ποικιλθεί με το σφουγγάρι των « δ ι α ψ ε ύ σ ε ω ν » -που όσο πιο «κατηγορηματικές» είναι, τόσο πεί­ θουν για το αντίθετο, όπως έχουν αμέτρητες φορές αποδείξει τα πρά­ γματα. Αλλά η διάψευση των επικριτών κι η αποσιώπηση των επικρίσεων δεν αποτελούν παρά α ρ ν η τ ι κ ή ά μ υ ν α . Πολύ πιο αποτελεσμα­ τική (α ν «πιάσει», όμως) είναι η π α ρ α π λ ά ν η σ η , η π α ρ α ­ π λαν ητ ικ ή άμυνα, ή η πα ρ α πλ αν η τικ ή αν τεπίθεσ η , που χρησιμοποιούν ορισμένες Αρχές, με την κυβερνητική ευλο­ γία ή ανοχή. Μ ’ άλλα λόγια: η κατασκευή ε ν ό χ ω ν α ν ώ δ υ ν ω ν , που φορτώνονται θεληματικά όλες τις ευθύνες -για να σκεπαστεί άρον άρον μιά «ενοχλητική» υπόθεση και να ξεγλιστρήσουν οι πραγματι­ κοί δράστες... Η, ακόμα καλύτερα, η μετασκευή κάποιων α θ ώ ω ν

Π

1. Βλ. «Οι σφίγγες». «Βήμα·. 9.2.1975. Και Πολιτικά, Β'. σελ. 30.

« .. .ΨΕΥΔΗ ΩΣ ΑΛΗΘΗ ...»

261

α ν τ ι π ά λ ω ν σε ε ν ό χ ο υ ς , που τους φορτώνουν όλες τις ευθύνες -πράγμα που έχει το πρόσθετο πλεονέκτημα ότι εξουδετερώνει κάποι­ ους «ανεπιθύμητους», εξαγριώνει τους περιπόθητους «ημέτερους» και εξαχρειώνει ακόμα περισσότερο τους αληθινούς ενόχους... Σ τ η ν πρώτη περίπτωση (των « α ν ώ δ υ ν ω ν ε ν ό χ ω ν » ) , ένας «άχρωμος» άνθρωπος, ένας «περιθωριακός τύπος», ένας «στιγματισμέ­ νος» ακόμα, προβάλλεται πανηγυρικά σαν «ο δράστης που κατόρθωσε να συλλάθει η Αστυνομία». Χάρη στο βαρύ συνήθως ποινικό μητρώο-του, χάρη σε κάποια δολώματα που κραδαίνουν μπροστά-του (άφεση παλιών αμαρτιών, μικρή ποινή για την «τωρινή», κι έπειτα χάρη), « π ε ί θ ε τ α ι » να υποδυθεί το ρόλο του ανθρωποκτόνου από δόλο ή από αμέλεια... Μόνο που δύσκολα πείθεται κ α ι τ ο κ ο ι ν ό να τσιμπήσει τέτοια δολώματα: Ελάχιστοι λογουχάρη αμφιβάλλουν πια πως ο Μουντής δ ε ν σκότωσε την Anna Chapman... και πάμπολλοι αμφισβητούν πως ο Στέφας ήταν ο ακούσιος αίτιος του «τροχαίου ατυχήματος» του Αλέκου Παναγούλη... Το σημαντικό, όμως, είναι πως ο καφτερός φάκελος κλείνει και τα Σώματα Ασφαλείας θριαμβεύουν και θριαμβολογούν... (Φυσικά, η υπόθεση Chapman ήταν δημιούργημα της δικτατορίας. Αλλά πόσοι και πόσοι ιθύνοντες της σ η μ ε ρ ι ν ή ς Αστυνομίας δεν είναι της δικτατορίας δημιουργήματα;). Παραλλαγή της μεθόδου αυτής είναι η « σ τ ε γ α ν ο π ο ί η σ η τ ω ν ε ν ο χ ώ ν » . Οταν οι καταδιωκτικές αρχές αναγκάζονται απ’ την κοινή βοή και κατακραυγή να συλλάθουν και κάποιους π ρ α γ μ α τι κ ο ύ ς ενόχους (πυρπολητές βιβλιοπωλείων, νεοφασίστες βομβι­ στές κλπ.), όχι μόνο ελαχιστοποιούν τις πράξεις-τους, αλλά και περι­ ορίζουν τις συλλήψεις στα κ α τ ώ τ α τ α σ τ ρ ώ μ α τ α του χουντο­ βασιλικού ανθοκήπιου. Τα «ανώτερα στελέχη», οι ηθικοί αυτουργοί, αρχηγοί και «εμπνευστές» μένουν στεγανά αδιάβρωτοι και άτρωτοι. Ετσι, γλυτώνουν πάντα τα κοράκια και πιάνονται οι κουρούνες -που είναι, άλλωστε, ελάχιστες και αναλλοίωτα ο ι ί δ ι ε ς - κι επιπλέον, ελευθερώνονται ταχύτατα, αφού είναι «δικά-μας παιδιά»... Κι έτσι, εξ­ ασφαλίζεται η «εκτόνωση» του νοήμονος κοινού και η αδιατάρακτη συνέχεια της δραστηριότητας των στεγανών...

Η

ΑΛΛΗ «τεχνική» ( η ε ν ο χ ο π ο ί η σ η α ν τ ι π ά λ ω ν ) είναι πολύ πιο καταχθόνια, αλλά και πολύ πιο... δίκοπη. Γιατί ενώ πετυχαί­ νει μ’ ένα σμπάρο δυό τρυγόνια -αποδείχνει την άγρυπνη ικανότητα της Αστυνομίας και διασύρει μιάν εχθρική παράταξη ή ένα εχθρικό άτομο- αν αποκαλυφθεί, πισωγυρίζει στο κεφάλι των μηχανοράφων, καί α υ τ ο ύ ς διασύρει και α υ τ ο ύ ς γελοιοποιεί... Αναφερόμαστε, φυσικά, στην περίπτωση του Γιάννη Σερίφη - στη

262

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δραματική περιπέτεια ενός αθώου, που προβλήθηκε απ’ τις αρχές ασφαλείας σαν δολοφόνος και κρατήθηκε 15 ολόκληρους μήνες υπό­ δικος στις φυλακές. Πως η σύλληψή-του και η απαγγελία κατηγορίας εναντίον-του για το φόνο του Κασίμη; δεν αποτελούσε «ανακριτική πλάνη», αλλά χ ά λ κ ε υ μ α και δ ό λ ο , αποδείχτηκε περίτρανα στη δίκη. Και ο κα­ θένας αναρωτιέται: Αυτή η «εν γνώσει παράστασις ψευδών γεγονότων ως α/α^Οών... η αθέμιτος απόκρυψις και η παρασιώπησις ah/θών γεγονότων» δεν στοιχειοθετεί, κατά τον Ποινικό-μας Νόμο, το αδίκημα της α π ά ­ τ η ς ; Που, μαζί με τ ό σ α ά λ λ α , βαραίνει ασήκωτα τον σημερινό β' υπαρχηγό της Αστυνομίας Πόλεων (Χρ. Καραθανάση), αφού αυτός κίνησε τα νήματα της σκευωρίας και παρακίνησε τόσους κατωτέρους-του να συνεργήσουν στην οικτρή τούτη φάρσα; Μιά φάρσα, που αντί να στιγματίσει και να κονιορτοποιήσει έναν «αναρχικό», στιγμάτισε τις ίδιες τις Α ρ χ έ ς και κονιορτοποίησε το κύρος-τους. Το αδίκημα, λοιπόν, δεν στράφηκε τελικά εναντίον ενός ατόμου μό­ νο, αλλά ε ν α ν τ ί ο ν τ ο υ Κ ρ ά τ ο υ ς ό λ ο υ , που τόσο «παράφο­ ρα» το διαφεντεύουν οι ένστολοι και άστολοι φύλακές-του. Γιατί, βέ­ βαια. ένα κράτος που, αντι να προφυλάει τους αθώους πολίτες-του απ’ τους εγκληματίες, μεταμορφώνει ταχυδακτυλουργικά σ ’ «εγκληματίες» τους αθώους, α ν α ι ρ ε ί μ ό ν ο - τ ο υ τ ο « λ ό γ ο ύ π α ρ ξ ή ς »τ ο υ , που είναι η π ρ ο σ τ α σ ί α των πολιτών-του με γνώμονα το Δί­ κιο. Και ενώ περιμέναμε, μετά την κατάρευση της «σκηνοθεσίας», να κολασθούν και ν’ απολακτισθούν οι υπεύθυνοι, τί παρακολουθούμε; Τον υπουργό Δημοσίας Τάξεως να καλύπτει τον υπαρχηγό-«του», και την κυβέρνηση να καλύπτει τον υπουργό-της. Κι έτσι, από κάλυψη σε κάλυψη, αποκαλύπτονται όλοι και συν - ενοχοποιούνται μπρός στα μάτια του έκθαμβου κοινού. Που δεν ξέρει πόσο «μακάριο» είναι να «κατέχεις», πόσες «θυσίες» απαιτεί αυτή η «κατοχή» και πως «οι μεγάλοι άντρες(\) Οχυροϋν ν τ ρ ο π ή να χ ά σ ο υ ν (Σ.Σ. την εξου­ σία ή το πόστο-τους) και όχι να ξ ε γ ε λ ά σ ο υ ν τους άλλους για να κερ­ δίσουν»2... Α Λ Λ Α το βαθύτερα ανησυχητικό κι εξοργιστικό είναι η γενικότερη ν ο ο τ ρ ο π ί α που ξεπροβαίνει απ’ αυτή την υπόθεση, και την σφρα­ γίζει: Προσπαθώντας να κατασκευάσει ένοχο, η Αστυνομία δεν είχε παρά ένα «στοιχείο» κι ένα «επιχείρημα» εναντίον του θηράματός-της: τις πολιτικές-του ιδέες και πράξεις. Ο Σερίφης ανήκει στην «Επαναστα­ τική Αριστερά», όπως λέει ο ίδιος. Αρα είναι ε ξ ο ρ ι σ μ ο ύ ύποπτος, 2. Machiavelli, Istone fiorerdne. VI, 17.

.ΨΕΥΔΗ ΩΣ ΑΛΗΘΗ .

263

έκνομος και πρόσφορος να προβληθεί σαν εγκληματίας, αφού οι ιδέες-του είναι «εγκληματικές». Το ακόμα βαρύτερο, το ασύγκριτα βαρύτερο, είναι πως τη «θεωρη­ τική» αυτή την υιοθετεί κ α ι η Δ ι κ α ι ο σ ύ ν η ! Τα βουλεύματα π α ρ α δ έ χ τ η κ α ν τις γοερές παραλείψεις, παρατυπίες, αντιφάσεις, αντινομίες της ανάκρισης και της κατηγορίας. Κι όμως, δε δίστασαν να π α ρ α π έ μ ψ ο υ ν τ ο Σερίφη στο ακροατήριο, με την καταπλη­ κτική δικαιολογία πως «θαρύνεται» με «έντονη συνδικαλιστική δράση, εμπειρία στην χρήση εκρηκτικών κατά την διάρκεια της δικτατορίας και συμμετοχή σε απεργιακές εκδηλώσεις»! Να, λοιπόν, ο ε χ θ ρ ό ς και άρα ο ιδανικός αποδιοπομπαίος τρά­ γος: ένα ε ρ γ ά τ η ς -κάθε εργάτης- που έχει στο «παθητικό»-του δράση σ υ ν δ ι κ α λ ι σ τ ι κ ή και α π ε ρ γ ι α κ ή και α ν τ ι δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ή . Ενας άνθρωπος -κάθε άνθρωπος- κοινωνικά «αμελητέος», ταξικά «πολέμιος», που έχει το θράσος ν’ αγωνίζεται για να προασπί­ σει το μόχθο-του απ’ τη βουλιμία των «αφεντικών»-του, και την απρο­ νοησία ν’ αγωνίζεται για να διασώσει την ελευθερία-του απ’ την τυ­ ραννία των άλλων «αφεντικών»... Αλλ' αν η Δικαιοσύνη της Δημοκρατίας-μας, και η Δημοκρατία-μας γενικότερα,θεωρούν αδίκημα ή στίγμα έστω, την εργασία, το συνδικα­ λισμό, την πάλη κατά της δικτατορίας, μπορούν τάχα να μας πουν π ο ι ά κατά τη γνώμη-τους, είναι τα στοιχεία του καλού, του «δέον­ τος» πολίτη; Η αεργία μήπως και η μοιρολατρεία, ο επαγγελματικός εξανδραποδισμός και η πολιτική εθελοδουλεία; Τέτοιας σύστασης άτομα, όμως, α π α ρ ν ι ο ύ ν τ α ι ε ξ ορισμού την ιδιότητα του πολίτη. Και τέτοιας νοοτροπίας Δικαιοσύνη και Δημο­ κρατία α π α ρ ν ι ο ύ ν τ α ι κ α ι τη Δημοκρατία και το Δίκιο. Οπότε τη Δημοκρατία-μας δεν τη σώζει ούτε... η είσοδος στην Ε.Ο.Κ... [14.1.1979]

ΔΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ. Εκ της Π ερσίας δώρα «Οποιος σκοτώνει το λιοντάρι, το τρώει. Οποιος δεν το σκοτώνει, τον τρώει» Αραθική παροιμία ΠΡΩΤΗ φάση του πολυκύμαντου, πολύπλοκου, πολυαίματου περσικού «σήριαλ» έκλεισε την Τρίτη, με την προτροπάδην φυγή του Μωχάμετ Ρεζά Παχλεβί. Ηταν η «νέμεση» η πιο ταιριαστή για τον άνθρωπο που έγινε «Σάχης» και «αυτοκράτορας» ελέω πα­ τρικού πραξικοπήματος... που καταδυνάστευσε 37 χρόνια το λαό«του» ελέω ΣΑΒΑΚ... που τον καταλήστευσε ελέω πετρελαίων... και που χρίσθηκε «εθνάρχης» ελέω των πολυεθνικών εταιριών και του αλ­ λοεθνούς ιμπεριαλισμού. Κανένας, βέβαια, δεν έχει την αφέλεια να πιστεύει πως, με την επαίσχυντη τούτη «έξοδο», τελειώνει και το δράμα της Περσίας. Αν απολακτίσθηκε ένας μονάρχης σατραπικός όσο και αδηφάγος, ξενο­ μανής όσο και ξενόδουλος (παντού τα πάντα!), οι ά λ λ ε ς αιτίες της περσικής κρίσης παραμένουν. Γ ι’ αυτό και τα καινούρια τούτα, τραγι­ κά, «μηδικά» έχουν γνωρίσματα που μας ενδιαφέρουν όχι θεωρητικά κι απόμακρα, αλλά πρακτικά και άμεσα.

Η

Η

ΠΕΡΣΙΑ αποδείχνει, για μυριοστή φορά, πόσο «πεπερασμένες» και τελικά σαθρές είναι οι μέθοδοι του ιμπεριαλισμού, αλλά και πόσο ο διάδοχος αυτός της αποικιοκρατίας τίποτα δεν έμαθε απ’ τα παθή­ ματα της προδρόμου-του. Κοινός ο τόπος πως η παλιά γη των Μήδων (όπως και τόσες άλλες) « π ά σ χ ε ι » επειδή έχει « ε υ λ ο γ η θ ε ί » απ’ τη «μοίρα» που ονομά­ ζεται, απλούστατα, «καίρια στρατηγική θέση» και «αρίφνητος φυσι­ κός πλούτος». Πάνω από μισόν αιώνα τώρα, η Περσία συνθλίθεται ανάμεσα σε δυό μυλόπετρες: Την «ορμή προς την Ανατολή» (το γνωστό «Drang nach

ΔΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΦΟΒΟΥ...

265

Osten»), που στάθηκε πάντα το ιμπεριαλιστικό όραμα όχι μόνο της Γερμανίας αλλά και των άλλων δυτικών Δυνάμεων. Και την αντί­ στοιχη «ορμή προς το Νότο», που γαλβάνιζε ανέκαθεν τη Ρωσία, είτε τσαρική είτε σοβιετική. Πακτωλός πετρελαίου και αντιρο^σικός κυματοθραύστης για τους πρώτους, πρόκληση και δέλεαρ για τους δεύτερους, η Περσία ήταν αναπότρεπτο να γνωρίσει τα αγαθά που προσμένουν κάθε «μήλο της έριδος»: ασύστολη εκμετάλλευση του πλούτου-της απ’ τους ντόπιους και ξένους προνομιούχους, με όργανο έναν «εστεμμένο» τοποτηρητή, που προασπίζει τα «εθνικά» -δηλαδή, τα διεθνή και τ’ ατομικά-τουσυμφέροντα, επισείοντος το απαραίτητο φόβητρο του «εκ βορρά κιν­ δύνου». Και, συνακόλουθα, στυγνή ξενοκρατία, στρατοκρατία και τρομοκρατία... άμετρος πλούτος για το «βασιλικό παγώνυ>, την καμαρίλλα-του, τους αλλοδαπούς εταίρους-του... και άμετρη φτώχεια για όλους τους «έξω του αυλικού νυμφώνος». Σε μιά χώρα, που κολυμ­ πάει κυριολεκτικά στο «μαύρο χρυσάφι» (κάπου 300 εκατομμύρια τόννοι πετρέλαιο το χρόνο, κάπου το 1/10 της παγκόσμιας παραγωγής), η τεράστια λαϊκή πλειοψηφία λιμοκτονεί και τρωγλοζεί, το έλλειμμα του ισοζυγίου πληρωμών φτάνει τα 10 δισεκατομμύρια δολλάρια, η διαφυγή κεφαλαίων μέσα σε δυό χρόνια ξεπέρασε τα 20 δισεκατομμύ­ ρια - ενώ ο Σάχης και η καμόρρα-του, μπρος στο ενδεχόμενο της δραπέτευσής-τους, φρόντισαν να εξαποστείλουν στο εξωτερικό ά λ λ α τ ό σ α , για να εξασφαλίσουν τα εξόριστα γερατιά-τους... Κ.ΑΤΙ τέτοιοι μεγαλειώδεις μηχανισμοί, ωστόσο, δεν περικλείνουν μόνο το αργόσυρτο σπέρμα της φθοράς, αλλά και τη γοργόφτερη θρυ­ αλλίδα της α ν α τ ί ν α ξ η ς . Ούτε ο θρησκευτικός φανατισμός των «μουλλάδων» και των «αγιατολλάχ», ούτε ο αιώνιος «ξένος δάκτυλος» θα μπορούσαν ποτέ να ξεσηκώσουν -και σε τόσην έκταση, ένταση, διάρκεια- τα περσικά πλήθη, αν δεν υπήρχαν οι βαθύτατες κοινωνικο - οικονομικές και ιστορικο - πολιτικές «ρίζες του κακού»: οι αβυσσαλέες κοινωνικές διαφορές και αντιθέσεις, που τις προκαλούν και τις πολλαπλασιάζουν η απομύζηση της χώρας απ’ τους λογής - λογής τερμίτες, η αυταρχία των «ευ φρονούντων» και ο σφαγιασμός των «αντιφρονούντων» και, από πάνω, η διελκυστίνδα των «μεγάλων» για τη διατήρηση ή την απόσπαση της πολύχρυσης λείας. Ετσι, τώρα, η μεγάλη στρατιωτικό - οικονομική μηχανή της απο­ στράγγισης τόπου και λαού, αρχίζει να μεταλλάζει σε «boomerang», να στρέφεται ακράτητη ε ν α ν τ ί ο ν ε κ ε ί ν ω ν που την έστησαν και τη συντηρούν: Ο Σάχης και η σπείρα-του παίρνουν κιόλας το δρόμο της υπερορίας και της ταπείνωσης, μαζί με χιλιάδες αλλοδαπούς «τεχνι­ κούς» που είχαν βρει «πίονα γην» στο «πρωτόγονο» Ιράν... Η τροφο-

266

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δότηση των «προστατών» με πετρέλαιο αναστέλλεται -αλλά η ασύγ­ κριτα φοβερότερη απειλή που διαγράφεται, είναι να σ τ α μ α τ ή σ ε ι ο ρ ι σ τ ι κ ά , και η πολύφερνη περιοχή να «ουδετεροποιηθεί», δη­ λαδή να πέσει τελικά στην επιρροή του βορινού αντίπαλου... Το περ­ σικό προπύργιο του δυτικού ιμπεριαλισμού δεν κινδυνεύει μόνο να καταρεύσει, αλλά και να προσχωρήσει, θέλοντας ή μη, στο κομμουνι­ στικό στρατόπεδο. Οπότε, οι τεράστιοι, υπερμοντέρνοι εξοπλισμοί που επιδαψίλευσαν στην Περσία η μεγαλοφυία του ηγεμόνα-της και η μεγαλοψυχία των κηδεμόνα)ν-του (κάπου 10 δισεκατομμύρια δολλάρια στοίχισαν μόνο το 1978), θα βρεθούν ατόφιοι στα χέρια του «ερυθρού εχθρού» - όπως έγινε με τους εξοπλισμούς του Νότιου Βιετνάμ, ύστερ’ από την πανωλεθρία του «καθεστώτος»... Και ο τυφώνας δεν σταματάει εκεί: η Περσία είναι η πιο αρματω­ μένη φιλοδυτική χώρα της πετρελαιογόνας περιοχής. Η «πέρσις»-της, η άλωσή-της, η απώλειά-της έστω, θα σήμαινε και απογύμνωση ό λ ω ν των γύρω «συμμαχικών» κρατών -κ α ι τελικά, αποστέρηση, για τη Δύση, του πετρελαίου ο λ ό κ λ η ρ ο υ του Περσικού Κόλπου, που αντιπροσωπεύει το 40% της παγκόσμιας παραγωγής ( 1,2 δισεκατομμύ­ ρια τόννοι το χρόνο)... Μ ια τέτοια προοπτική, για την πετρελαιοκίνητη δυτική βιομηχανία, ισοδυναμεί φυσικά με «συντέλεια του κόσμου»-της. Και δε χωράει κα­ μιά αμφιβολία πως η Δύση θα χρησιμοποιήσει ό λ α τ α μ έ σ α για να την εμποδίσει. Από δυό βδομάδες τώρα, οι ΗΠΑ προειδοποιούν έμμεσα πως αν η αποχώρηση του Σάχη δεν κατευνάσει τα πνεύματα, «0' αναγκασΟούν να βοηθήσουν (sic) στην εκδήλωση στρατιωτικού πρα­ ξικοπήματος». (Τί περίεργο και τί πρωτότυπο!) Οιστρηλατημένοι από ένα τέτοιο ενδεχόμενο τόσα υποσχόμενο, οι Πέρσες στρατηγοί απειλούν ιταμότατα πως «όποια απόπειρα καταλύσεως της μοναρχίας θα οδηγήσει σε αιματοκύλι­ σμα και στη μεγαλύτερη καταστροφή μετά το Β ’ Παγκόσμιο Πόλεμο». (Λογικότατα, ο στρατός - δεσμοφύλακας του περσικού λαού ώς τώ­ ρα, θα «προαχθεί» σε επίσημο δήμιο και Ηρόστρατό-του). Αλλά κι αν αυτές οι ελπίδες αποδειχτούν φρούδες, υπάρχει πάντα η πανάκεια της ανοιχτής σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ ή ς ε π έ μ β α σ η ς της «μεγά­ λης συμμάχου». Η «Washington Post■ την προμαντεύει απερίφραστα: «Αν ο Σάχης αποδειχθεί τελικά ανίκανος να κατασιγάσει την αναταραχή ή αν αποπεμφθεί υπέρ κάποιου εξαιρετικά χαώδους κοινοβουλευτικού κα­ θεστώτος, υπάρχει πάντα το προηγούμενο της στρατιωτικής επέμβασης»'. I. - Washington Post. , 12.1.1979.

ΔΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ Κ.ΑΙ ΦΟΒΟΥ...

267

Ετσι, οι προοπτικές για την Περσία και τους Πέρσες είναι ροδαλότατες: ή επιστροφή στον Παράδεισο των Παχλεθήδων, των πολυεθνι­ κών και της λιμοκτονίας... ή σφαγιασμός από τους εθνοσώστες στρα­ τηγούς... ή κατάληψη της χώρας απ’ τους ναυαγοσώστες Αμερικανούς. Πάντα στα πλαίσια της ιερής σταυροφορίας για τ’ ανθρώπινα δικαι­ ώματα και για την προάσπιση της ανεξαρτησίας και της αυτοδιάθεσης των λαών... Ο Σ Ο για τον ελληνικό απόηχο της περσικής τραγωδίας... Είναι κοι­ νός και κυνικός κανόνας πως όταν μιά χώρα περνάει κρίση, ωφελούν­ ται λίγο ή πολύ οι άμεσοι γ ε ί τ ο ν έ ς - τ η ς , είτε σύμμαχοι είτε όχι. Και πραγματικά, ο κλυδωνισμός της Περσίας δυνάμωσε όσο ποτέ τη θέση της Τουρκίας στην Ατλαντική Συμμαχία και στην καρδιά των δυτικών αδελφών-μας. Αλλά και η Τ ο υ ρ κ ί α περνάει κρίση βαθύτατη, που φτάνει στα όρια της χρεωκοπίας και του εμφύλιου πολέμου. Σύμφωνα με τον παραπάνω κανόνα, η κρίση θα ’πρεπε να ωφελήσει την Ε λ λ η ν ί δ α γείτονά-της. Κι όμως, από την κρίση της Τουρκίας, μόνη ωφελημένη βγαίνει η Τ ο υ ρ κ ί α και πάλι! Που δεν επαιτεί πια βοήθεια αλλ’ απαιτεί, που δεν παρακαλεί πια αλλά προκαλεί τους δανειστές και δωρητές-της... Κι είναι τόσο απροκάλυπτη και γοερή η τουρκική αναισχυντία και η συμμαχική προθυμία, που αναρωτιέσαι: πόσο « τ υ χ α ί α » ήτανε τάχα αυτή η κρίση, που ξανάφερε το σ τ ρ α τ ό στο προσκήνιο της τουρκικής πολιτικής (από το παρασκήνιο δεν είχε λείψει ποτέ, βέ­ βαια)... Και πόσο ωραία ταιριάζει η «στρατιωτικοποίηση» της πολιτι­ κής αυτής με το απειλούμενο πραξικόπημα στην Περσία, αμερικανικαίς ευλογίαις και επιταγαίς πάντα... Και πόσο θυμίζει μιάν ά λ λ η «στρατιωτική επέμβαση», τόσο «αναγκαία» και τότε, σε κείνες τις ά λ λ ε ς ώρες «κρίσης» της Ελλάδας και της Μέσης Ανατολής! Γιατί, βέβαια, όταν οι πολιτικοί αποδείχνονται «ανίκανοι», οι μο­ νάρχες «αδύναμοι» και οι λαοί «άταχτου», τί καλύτερη, τί στερεότερη λύση υπάρχει απ’ την προσφυγή στην πειθαρχία των όπλων -που φι­ μώνουν τους πρώτους, στηρίζουν ή αντικαθιστούν τους δεύτερους και ακινητοποιούν τους τρίτους; Και τί α σ φ α λ ι σ τ ι κ ή δ ι κ λ ί δ α αποτελεί, για κάθε imperium, μ ι ά σ ε ι ρ ά α π ό χ ώ ρ ε ς - π ε λ ά ­ τ ε ς , όπου υπέρτατος νόμος είναι ο Στρατιωτικός Νόμος και απόλυτος κυρίαρχος τα συμφέροντα των κάθε λογής «πλεγμάτων». Ετσι, καμιά αναταραχή, καμιά διαφωνία δε θα μπορεί πια ν’ απειλήσει την παρα­ δεισιακή τάξη των δεσμωτηρίων, των πετρελαιαγωγών και των δουλαγωγών... Μόνο που κι αυτοί οι λογαριασμοί -όπω ς οι «μεγάλοι μηχανισμοί»κάπου κάποτε λαθεύουν. Γιατί ξεπροβαίνει ο «ακαθόριστος παράγον­

268

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

τας», που δε λέγεται βέβαια «τύχη», αλλά λαϊκή αγανάκτηση, κι ανα­ ποδογυρίζει τα περίτεχνα σχέδια και διαψεύδει του ηλεκτρονικούς εγ­ κεφάλους. Κι όταν οι «όχλοι» εγκολπώνονται την αραβική παροιμία της προ­ μετωπίδας αυτού του άρθρου, προτιμούν να «φάνε» παρά να «φαγω­ θούν», ή έστω να «φαγωθούν», αλλ’ αφού παλαίψουν πρώτα, μιά και έτσι ή αλλιώς είναι που είναι «φαγωμένοι»... [21.1.1979]

« Ν Ε Κ Ρ Ο Ι Γ Α Μ Ο I» Γ ράμμα από έναν «άγαμο σε ώρα γάμου» «Καλύτερα να βγάλεις ένα δόντι παρά να πονάς όλη-σου τη ζο)ή» THOMAS FULLER, Γνωμολογία, 869 Χρέη γραμματοκομιστή θα κάνουμε σήμερα. Ο συντάκτης του παρακάτω γράμματος μας παρακαλεί να το διαβιβάσουμε στους «Αγιους Πατέρες της Εκκλησίας-μας». Επειδή όμως δεν ξέ­ ρουμε τί ακρ θώς εννοεί κι επειδή φοβόμαστε πως η απεργία των ταχυδρομικών θα καθυστερήσει την επίδοση, το δημοσιεύ­ ουμε εδώ «γιο τα περαιτέρω». «Αγιοι Πατέρες, Π ΙΤΡΕΨ ΤΕ μου ν' απασχολήσω τις Σεβασμιότητές-σας με την ταπεινότητά-μου. Είμαι 29 ετών, έχω εκπληρώσει τις στρατιωτικές και φορολογικές-μου υποχρεώσεις, διαθέτω μικρό κατάστημα και πλούσια αισθήματα, είμαι ευει­ δής και ευσεβής, με δύο λόγια βρίσκομαι σε ώρα και έφεση να ολοκληρώσω το άτομό-μου με την «τελείωση» που ονομάζεται γ ά μ ο ς . Επιπλέον, και το σπουδαιότερο, συνδέομαι από καιρό με νεάνιδα αναλογών προσόντων και διαθέσεων και, όπως ήταν φυσικό, συναποφασίσαμε να συνδέσομε τις τύχες-μας και τις αρετές-μας. Τώρα τελευταία, όμως, γίνομαι όλο και περισσότερο σκεπτικός για τον επικείμενο υμέναιό-μας, αν και δεν τολμώ να ομολογήσω τους δισταγμούς-μου στην μέλλουσα σύντροφο του βίου-μου. Αιτία των νεφών που σκιάζουν την επερχόμενη ευτυχία-μας, είναι οι συζητήσεις, αντεγκλή­ σεις, απεργίες κλπ., που έχει προκαλέσει το νομοσχέδιο για την λύση των λεγάμενων «νεκρών γάμων». Και εξηγούμαι: Αν και η μνηστή-μου έχει προικισθεί περισσότερο από την Φύση παρά από τους γονείς-της, εγώ, αφιλοκερδής πάντα, πιστεύω ότι «εύρον γυναίκα αγαθή ν (και ότι επομένως) εύρον χάριτας, θα λάβω δε Zy

270

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

παρά του θεο ύ ιλαρότητα», καθώς υπόσχονται οι Παροιμίες του Σολομώντος (ΙΗ, 22). Το πιστεύω. Αλλά τ ο ί δ ι ο α κ ρ ι β ώ ς επίστευε και ένας φίλος-μου, που παντρεύτηκε από έρωτα, πριν πέντε χρόνια. Και ακριβώς τ ο ί δ ι ο ενόμιζε και μία εξαδέλφη-μου για τον μνηστήρα-της. Α π α τ ή θ η κ α ν όμως οικτρά και οι δύο, όπως άλλωστε και αναρίθμη­ τοι άλλοι. Και διαλύσανε βέβαια κακήν - κακώς την γαμήλια «ιλαρότητά»τους, αλλά δεν μπορούν να λυθούν πραγματικά από την γαμήλια ζεύγη λασία, επειδή ο «αγαθός» σύζυγος της μιάς και η «χαρίεοσα» σύζυγος του άλλου αρνούνται διαρρήδην να τους δώσουν διαζύγιο: ο πρώτος ε κ β ι ­ ά ζ ε ι την εζαδέλφη-μου για να της αποσπάσει σ ' αντάλλαγμα το μοναδικότης «οικοπεδάκι», και η δεύτερη ε κ δ ι κ ε ί τ α ι το φίλο-μου επειδή δεν' είχε ο δύσμοιρος την αντοχή να την υποφέρει. Σκέπτομαι, λοιπόν: αν έχω και εγώ, αν έχουμε και ε μ ε ί ς την ίδια τύχη; Αν ανακαλύψουμε σε λίγο, όχι καν πως ο σημερινός «άγγελός»-μου είναι σκέτος Εωσφόρος, ούτε πως ο τωρινός «χρυσός»-της (εγώ) είναι απλός πάφιλας, αλλά απλούστατα πως «δεν ταιριάζουμε», καθώς λένε, και πως η συμβίωσή-μας ισοδύναμα με δίδυμη κάθειρξη; Και αν ο ένας από μας «πει­ σμώσει» και αρνείται το διαζύγιο, θα συνεχίσουμε μιάν αφόρητη συζυγία σαν υποζύγια; Απευθύνομαι, λοιπόν, σε Σας, Αγιοι Πατέρες, αλλά και στους «πατέρες του Εθνους», με την ελπίδα ότι θα μου λύσετε τις απορίες και θα με απαλ­ λάξετε από τις αγωνίες που με κατατρύχουν: 1 ) Το επίμαχο νομοσχέδιο «περί διαζυγίου λόγω μακροχρονίου δια­ κοπής της εγγάμου συμθιώσεως» δίνει το «ευεργέτημα» της διαζεύξεως μ ό ν ο γ ι α έ ξ ι μ ή ν ε ς από τότε που θα ισχύσει ο νόμος. Σύμφωνα με π ο ι ά νομική και λογική και ηθική, όμως; Αν το μέτρο αυτό είναι άριστον, σωστό και κοινωνικά αναγκαίο (όπως και Σεις παρα­ δεχθήκατε) , ο νόμος θα πρέπει να έχει ισχύ α π ε ρ ι ό ρ ι σ τ η . Αν, αντίθε­ τα, είναι άδικο, άχρηστο, βλαβερό, δεν θα πρέπει να ισχύσει π ο τ έ ! . . . Αλλά να ισχύσει για μ ε ρ ι κ ο ύ ς μήνες και για μ ε ρ ι κ ο ύ ς πολίτες, είναι αδιανόητο... Γιατί τάχα θα ευνοηθεί μ ί α κατηγορία ανθρώπων, που τυχαί­ νει ν'ανταποκρίνεται στις προϋποθέσεις του νόμου, και ό λ ο ι οι ά λ λ ο ι θα μείνουν εκτός νυμφώνος -δηλαδή ε ν τ ό ς με το ζόρι; Πώς συμβιβάζε­ ται αυτή η γοερά και αδικαιολόγητα άνιση μεταχείριση με την συνταγματική « ι σ ό τ η τ α » των Ελλήνων πολιτών; Ξέρο), φυσικά, πως υπάρχουν οι λεγόμενοι «μεταβατικοί» νόμοι ή διατά­ ξεις, που ρυθμίζουν ειδικές περιπτώσεις σε ειδικό, περιορισμένο, τόπο ή χρόνο. Α λλά ο γάμος (και ο αβίωτος έγγαμος βίος) ενδημούν στο ανθρώ­ πινο γένος από τότε που εμφανίσθηκε ο homo sapiens, ο «λογικός (τρόπος του λέγει ν) άνθρωπος». Π ώ ς τώρα, εσείς οι νομοθέτες-μας. θεραπεύετε μιά τ ω ρ ι ν ή πληγή και αφήνετε «χαίνουσες» τ ό σ ε ς ά λ λ ε ς ε ν τ ε -

<ΝΕΚΡΟΙ ΓΑΜΟΙ»

271

λ ώ ς ό μ ο ι ε ς , που υπάρχουν κιόλας και θα υπάρξουν, πολλαπλάσιες κι α μ έ τ ρ η τ ε ς , στο άμεσο μέλλον; 2 ) Πώς αξιώνετε. Αγιοι Πατέρες, να έχετε αποφασιστική γνώμη σ ’ ένα θέμα που, με το σ υμπάθειο, κατ' εξοχήν α γ ν ο ε ί τ ε ; θ ’ απαντήσετε, φυσικά, ότι ο γάμος είναι «μυστήριο» και ως τοιούτον υπάγεται στη μυατηριακή αρμοδιότητά-σας. Πέρα από «μυστήριο», όμως, ο γάμος είναι -τόσο για τους πιστούς όσο και για τους άπιστους- μιά καθη­ μερινή, ζέουσα π ρ α γ μ α τ ι κ ό τ η τ α . Και Σεις δεν έχετε γευτεί ποτέ ούτε τους γλυκούς ούτε τους στίφους καρπούς αυτού του δέντρου της (απο)γνώσεως και δεν υποψιάζεστε διόλου πως το «μυστήριο» μπορεί να γίνει μ α ρ τ ύ ρ ι ο . Και είναι άπειρες οι περιστάσεις που οδηγούν σε αναπότρεπτες, αβυσσα­ λέες διαστάσεις -έστω κω αν αμφότεροι οι σύζυγοι είνω καθεαυτούς άψο­ γοι. Επιτρέψτε-μου. εδώ, να θυμίσω στις Ελλογιμότητές-σας το ανέκδοτο που διηγείται ο Πλούταρχος για τον Ρωμαίο εκείνον που έδια)ξε τη γυναίκα-του, και οι φίλοι-του απορούσαν γιατί. «Δεν είναι φρόνιμη; τον ρωτούσαν. Δεν είναι όμορφη; Δεν κάνει παιδιά;» Κι αυτός έδειξε το παπούτσι-του καί τους αποκρίθηκε: «Δεν είναι κομψό; Δεν είναι καινούριο; Κι όμως κανένας-σας δεν μπορεί να ξέρει π ο ύ με στενεύει και με πληγώνει»1... Κω λιγότερο απ' όλους το ξέρετε Εσείς, Αγιοι Πατέρες, που δε φορέσατε ποτέ-σας τέτοιο παπούτσι και δεν αποκτήσατε παρόμοιους «κάλους»... Αλλά και η ίδια η Βίβλος αναγνωρίζει την αδυναμία συμβίωσης με κακό­ τροπο σύντροφο (λ.χ. Παροιμίες, ΚΑ, 9 κω ΚΕ, 24) και ο προφήτης Αμώς ρωτιέται δικαιολογημένα: «Μπορούν να πορευτούν δυό μαζί, αν δεν συμφωνούν μεταξύ-τους;» 1«ει πορεύσονται δύο επί το αυτό καθόλου, εάν μη γνωρίσωσιν εαυ­ τούς;»: Γ, 3]. Πώς. λοιπόν, Εοείς θέ/χτε να επιβάλετε σ ’ άλλους μιά συμπεριφορά κω μιά συμπόρευση που έχει καταντήσει συμφόρηση κω συμφορά;

3)

Οι αντιρήσεις-σας στη λύση των «νεκρών γάμων» στηρίζοντω, βέβωα και προπάντων, στο «ο ουν ο θεό ς συνέζευξεν άνθρωπος μη χωριζέτω» και στην εντολήν «ου μοιχεύσεις». Πώς όμως μάχεσθε για την τήρηση μιάς εντολής κω σ υ ν ε ρ γ ε ί τ ε στην κ α τ α π ά τ η σ η ά λ λ ω ν ; Οπως λ.χ. του «ου λήψει το όνομα Κυρίου του θεού-σου επί ματαίω» κω του «ου ψευδομαρτυρήσεις»; Η μήπως δεν ξέρετε σε τί ψ ε υ δ ο ρ κ ί ε ς κω ψ ε υ δ ο μ α ρ τ υ ρ ί ε ς συγγε­ νών και φίλων υποχρεώνει η υποκριτική διαδικασία του διαζυγίου; Δεν έχετε ποτέ διαβάσει τις απίθανες ψευδολογίες ( πάγιες κω «προ-κάτ») που I. Αιμίλιος Παύλος. S'.

272

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛ1ΪΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

αραδιάζουν οι μάρτυρες στις καταθέσεις-τους -ψευδολογίες εξευτελιστικό­ τατες τόσο για τους διάδικους και τους μάρτυρες, όσο και για τους η θ ι ­ κ ο ύ ς α υ τ ο υ ρ γ ο ύ ς αυτών των αθλιοτήτων- την Πολιτεία και την Εκ­ κλησία... Και Σεις που ( υποτίθεται ότι) μεριμνάτε για την αρμονική, γαλήνια και ηθική συμβίωση του «ποιμνίου»-Σας. δεν ξέρετε τι κ ό λ α σ η γίνεται πολ­ λές φορές η «Εόέμ» του γάμου... τί μ ί σ ο ς φουντώνει ανάμεσα σ ' όσους συζούν αναγκαστικά και συμβατικά... σε τί α χ ρ ε ι ό τ η τ ε ς , διαβολές, συκοφαντίες, εκβιασμούς 6ί\τ.ι λ.αβή το «άλυτον» των ουσιαστικά διαλυμέ­ νων γάμων; Και προπάντων, τί τ ρ ο μ α χ τ ι κ έ ς ε π ι π τ ώ σ ε ι ς έχει αυ­ τός ο εμφύλιος κι αυτή η διελ.κυστίνδα στα άφταιγα π α ι δ ι ά των ναυαγισμένων ζευγαριών; Τα ξέρετε, βέβαια, και πολύ καλά μάλιστα. Αλλά προτιμάτε την τήρηση ενός τύπου - δόγματος και τη διατήρηση ενός ανοιχτού έλκους παρά τη σωτήρια καυτηρίασή-του. Και δίνετε μιάν ακόμα αιτία στο «χριστεπώνυμον (και μη) πλήρωμα» να διαπιστώσει π ό σ ο μ α κ ρ ι ά βρίσκεστε απ’ τις πραγματικότητες της εποχής-μας -α/.λά και ν ’ αναρω τηθεί τ ί κ ί ν η τ ρ α , διόλου δογματικά, υπαγορεύουν αυτή-σας τη στάση. Και μη μας αντιτάξετε πάλι την «ιερότητα του γάμου» που «θίγεται απ' το διαζύγιο». Γαιτί τα ψεύδη και οι συμβάσεις που έχουν περιβάλει το γάμο, με τις ευλογίες-Σας και τις πρωτοβουλίες-Σας, δικαιώνουν συχνά τον (χριστιανικότατο) Τολστόη που έγραφε στη «Σονάτα του Κρόυτσερ»: «Ο γάμος, έτσι που υπάρχει σήμερα, αποτελεί το n o σιχαμερό ψέ­ μα, την έσχατη μορφή του εγωισμού»... Μ ’ αυτά και μ 'αυτά. λοιπόν, κι εγώ και πάμπολλοι άλλοι διστάζουμε και τριπλ,οδιστάζουμε να υπακούσουμε στην εντολή «αυξάνεσθε και πληθύνεσθε...». από φόβο μην αποδοθούμε σ ' ένα γαμήλιο «ταξίδι στα Κύθηρα» όπου μπορεί να παραμονεύουν θανατερές ύφαλοι και τερατώδεις Λαιστρογόνες - και, το χειρότερο, να μην υπάρχει επιστροφή. Και καθώς έχω αδύνατο στομάχι και κράση, δεν Οα μπορώ ούτε σ ' απερ­ γία πείνας να καταφύγω, για να εξαναγκάσω τους θρησκευτικούς και λαϊ­ κούς ηγέτες-μας να με απαλλάξουν από μιά γαμήλια «αμβροσία» που θα έχει μεταμορφωθεί σε φαρμακερό αφιόνι και μανδραγόρα... Διατελώ κλπ. Μ.Γ. [4.2.1979]

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ Τα «ευγενή» πρότυπά-του - και κάποια (αλλοτινά) σ χόλια «Ο ελεύθερος Τύπος είναι ένας απ’ τους μεγάλους "διερμηνείς" ανάμεσα στην κυβέρνηση και το λαό. Οταν επιτρέπουμε τη δέσμευση-του. δεσμευόμαστε κι εμείς οι ίδιοι» Αρχιδικαστής GEORGE SUTHERLAND (1935) ΑΕΙ πάρα πολύ καιρός από τότε που ο «πατέρας της αμερικάνι­ κης ελευθερίας» και τρίτος Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο Thomas Jef­ ferson, έγραφε: «Αν έπρεπε ν’ αποφασίσω τί είναι προτιμότερο, να έχουμε κυβέρνηση χωρίς εφημερίδες ή εφημερίδες χωρίς κυβέρνηση, δεν θα δίσταζα ούτε στι­ γμή να προτιμήσω το δεύτερο»'. Και σ’ όσους θά ’θρισκαν «παράλογη» κι ανεξήγητη την προτίμηση αυτή ενός πολιτικού, έδινε τη λογικότατη εξήγηση ένας άλλος πολι­ τικός, πολύ κοντινότερος σε τόπο και χρόνο -ο Ελ. Βενιζέλος: «Εφ’ όσον έχετε κατηργημένην την ελευθερίαν του Τύπου, τον καλύτερον άνθρωπον να βάλετε εις την ανωτάτην αρχήν, είναι φυσικόν ότι δεν ημπορεί παρά ι·α παρεκτροπή, ουχί δ ι' άλλον λόγον, αλΑά διότι, οσονδήποτε αγαθός και αν είναι, δεν θα γνωρίζη τί γίνεται περί εαυτόν, θ α είναι αδύνατον να διαφωτίζεται»2. Σήμερα, ωστόσο - κ ι όχι μόνο σήμερα- πολλοί πολιτικοί και πολλές κυβερνήσεις -ό χ ι μόνο «ολοκληρωτικές»- προτιμούν να υπάρχει «κυ­ βέρνηση χ ω ρ ί ς εφημερίδες» ή περίπου. Ισως επειδή προτιμούν, αντί να «διαφωτίζονται», να « π α ρ ε κ τ ρ έ π ο ν τ α ι »...

Π

1. Γράμμα στον συν/χη Edward Carrington. 16.1.1778. 2. Αγόρευση στη Βουλή για το σχέδιο νόμου κερί Τόκου. 4.3.1931. Βλ. Στ. Στεφάνου, Βινιζέλου Πολιτικοί Υκοθήκαι, Αθήναι. 196S. τομ. Α , σελ. 124 και 125. 18

274

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Ε κ φ ρ α σ η και σύνοψη τέτοιων τάσεων αποτελεί το πρόσφατο νομο­ σχέδιο για τον Τύπο, το τόσο αμφιλεγόμενο. Οι ενθουσιασμοί για την ελευθερία του λόγου, που καθιέρωσε η Γαλλική Επανάσταση, έχουν πια εξατμισθεί, κι έχουν απολησμονηθεί οι εδώ προσπάθειες για τη συνταγματική κατοχύρωσή-της, που απο­ κρυσταλλώθηκαν στο Σύνταγμα του 1927 και στο Νόμο 5060/1931 του Βενιζέλου. Από κει κι έπειτα, αρχίζει α ν τ ί σ τ ρ ο φ η , καθοδική πο­ ρεία, με αποκορύφωμά-της τους δύο δικτατορικούς νόμους για τον Τύ­ πο: τον μεταξικό Α.Ν. 1092/1938 και το απριλιανό Ν.Δ. 346/1969. Ποιός ήταν ο στόχος αυτών των περισπούδαστων νομοθετημάτων το ξέρει ή το μαντεύει ο καθένας: να γίνουν θ ε σ μ ό ς τ α δ ε σ μ ά τ ο υ Τ ύ π ο υ , ν’ αστυνομευθεί και να υπονομευθεί ο Τύπος, να μετατραπεί από «όργανο κι εκφραστή της κοινής γνώμης» σε οργανέτο και λιβα­ νιστή των κυθερνώντων. Το περίεργο δεν είναι, βέβαια, πως τέτοιες ήταν οι βλέψεις των δύο οικτρών τυραννιών: η ελευθερία του λόγου αποτελεί, παντού και πάν­ τα, τον αποδιοπομπαίο τράγο των ανελεύθερων καθεστώτων. Ούτε εί­ ναι «αφύσικο» που ο ένας δικτατορικός νόμος αντέγραψε τόν άλλον, «βελτιώνοντάς» τον... Το περίεργο και αφύσικο κι απαράδεκτο είναι πως ο τ ω ρ ι ν ό ς νόμος της Δημοκρατίας-μας α ν τ ι γ ρ ά φ ε ι τους δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ο ύ ς νόμους, πλουτίζοντάς-τους με τις δικές-του «βελτιώσεις»...

Το

κύριο χαρακτηριστικό του καινούριου νομοθετήματος είναι ο φ ό β ο ς . Και φόβος αμφίδρομος: φ ό β ο ς γ ι α τ ο ν Τ ύ π ο και απόπειρα ε κ φ ο β ι σ μ ο ύ τ ο υ Τ ύ π ο υ . Από κάθε σχεδόν άρθρο-του αναδύεται δυσπιστία κι εχθρότητα για τον Τύπο... προσπά­ θεια περιορισμού της ελεύθερης κι αποτελεσματικής λειτουργίας-του, με μέσο ένα πλήθος απαγορεύσεις και ποινές... τέλος, προσπάθεια μείωσης και αποδυνάμωσης των εργατών του Τύπου, τόσο σαν ατόμων όσο και σαν επαγγελματικής τάξης. Οι ί δ ι ε ς αυτές προθέσεις σφράγιζαν, βέβαια, και τους νόμους της τεταρταυγουστιανής και της απριλιανής «παλιγγενεσίας». Ετσι, αυτό που μας φάνηκε «αφύσικο», καταντά -αλίμονο!- φυσικό: να «δανείζε­ ται» ο δημοκρατικός νόμος μέτρα και άρθρα, συχνά ατόφια, απ’ τους Τυποφάγους νόμους του 1938 και του 1969. Αφου συγγενεύουν οι διαθέσεις-τους, πώς να μην συγγενεύουν κι οι διατάξεις-τους; Δ ε Ν θα μπούμε σε λεπτομέρειες, αδιάφορες ίσως για τον «ανειδίκευ­ το» αναγνώστη, θ α σταθούμε σε μερικές βασικές «τέμνουσες», που ενδιαφέρουν κάθε πολίτη, αφού «η ελευθερία του Τύπου είναι το παλλάδιον όλων των ελευθεριών», καθώς έλεγε πριν 200 χρόνια ο Mirabeau.

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ

275

Αρχή και μέσο για την άσκηση του δημοσιογραφικού λειτουργήμα­ τος είναι, φυσικά, η δυνατότητα σ υ λ λ ο γ ή ς σ τ ο ι χ ε ί ω ν , πληρο­ φοριών κλπ. και η δ η μ ο σ ί ε υ α ή-τους. Αλλά το νομοσχέδιο, με μιά αλυσίδα άρθρων (12-20), τυλίγει σ ’ ένα ατσαλένιο δίχτυ π ε ρ ι ο ρ ι σ μ ώ ν αυτή τη λειτουργία. Πρώτη και γνωστότερη, βέβαια, η δυνατότητα που δίνει στην εισαγγελική αρχή να α π α γ ο ρ ε ύ ε ι «οιανδήποτε δημοσίευαν» για οποιαδήποτε ποι­ νική υπόθεση. Το πιο «οδυνηρό», ωστόσο, είναι πως η απαγόρευση αυτή (καθώς κι οι περισσότεροι περιορισμοί) αποτελεί απλή «κ όπ ι α» του μεταξικού και του χουντικού εξαμβλώματος (άρθρο 39 παρ. 3 του Α.Ν. 1092/1938 και άρθρο 65 του Ν.Δ. 34^69). [Παρένθεση διαφωτιστική: Τον καιρό της δικτατορίας, εκδιδόταν στο Λονδίνο ένα λαμπρό μηνιαίο περιοδικό, το «Greek Report», που στηλίτευε ανελέητα τη χούντα και τα έργα-της. Σχολιάζοντας το άρ­ θρο 65 του χουντικού νόμου, έγραφε στο τεύχος 12 του Γενάρη 1970: «Αυτή η δυνατότητα (του Εισαγγελέα) χρησιμοποιήθηκε άλλοτε κατα­ χρηστικά για να σκεπάζει την ανικανότητα της αστυνομίας να διαλχυκάνει εγκλήματα. Τώρα. συνδυασμένη με πολ.ιτικές σκοπιμότητες, μπορεί να οδηγήσει σε αναίρεση της Δικαιοσύνης και στέρηση του κοινού από τα βα­ σικά όικαιώματά-του». Λεπτομέρεια γλαφυρή: εκδότης και διευθυντής του περιοδικού αυ­ τού ήταν ο κατόπιν υφυπουργός Προεδρίας της Ν. Δημοκροκίας και σφοδρός κατήγορος του «κίτρινου Τύπου», κ. Π. Λαμπρίας...]. Πολύ πιο δραματική είναι η απαγόρευση δημοσίευσης πληροφο­ ριών για τις Ενοπλες Δυνάμεις. Το άρθρο 20 λ.χ. του νομοσχεδίου τιμωρεί όποιον «με σκοπόν να κλονίση την επί τα πολεμικά μέσα (ςηράς, θαλάσσης, αέρος) εμπιστοσύνην των χειριζομένων αυτά, δημοσιεύει ειδήσεις, κρίσεις, φωτογραφίας ή άλλας απεικονίσεις των μέσων τούτων, παριστώσας αυτά ως ατε/jj και επικίνδυνα», καθώς και όποιον «προς τον σκοπόν τούτον δημοσιεύει ειδήσεις περί ατυχημάτων λαβόντων χώραν εν τη χρήσει των πολεμικών τούτων μέσων». Δεν θ’ απορήσει κανένας, βέβαια, που και το άρθρο αυτό αναμασσά κ α τ ά λ έ ξ η το άρθρο 43 του μεταξικού νόμου -που το είχε μιμηθεί κι ο απριλιανός τοιούτος (άρθρ. 50, παρ. 1ε), αλλά πιο «ελεύθερα»! Ο εστί μεθερμηνευόμενον: απαγορεύεται απόλυτα στις εφημερίδες να κ ρ ί ν ο υ ν (ή να δημοσιεύουν κρίσεις για) την κατάσταση του εξοπλισμού-μας, τις προμήθειες όπλων, τ’ ατυχήματα που τα όπλα αυτά προκαλούν - μ ’ όλο που τα «πολεμικά μέσα» αποροφούν τη με­ ρίδα του λέοντος απ’ τον προϋπολογισμό-μας. Οι Ελληνες (είτε του

276

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

1938, είτε του 1969, είτε του 1979) πρέπει να πληρώνουν, χωρίς να μαθαίνουν π ο ύ πάνε, π ώ ς χρησιμοποιούνται και γ ι α τ ί τα «υστερήματά»-τους... Δεν είναι λιγότερο εύγλωττη (και περισσότερο πρωτότυπη) η απα­ γόρευση «αναγραφής ονομάτων προσώπων αναμιχθέντων εις μυστικάς οργανώ­ σεις ή Ελληνικός και Συμμαχικός Υπηρεσίας Πληροφοριών, ως και περιγραφαί προδίδουσαι τους τρόπους, όρους και συνθήκας υφ' ας δρώσιν ή έδρασαν αι ανωτέρω οργανώσεις και υπηρεσίαι». Αλλη μια π ι σ τ ή α ν τ ι γ ρ α φ ή απ’ τα δικτατορικά τερατουργή­ ματα (άρθρ. 42 παρ. 4 του πρώτου, άρθρ. 50, παρ. 1δ του δεύτερου). Ετσι, από νόμο σε νόμο κι από δικτατορίες σε δημοκρατίες, προστα­ τεύονται εσαεί. όχι βέβαια τα «μυστικά του κράτους», αλλά τα μυ­ στικά των μυστικών υπηρεσιών, ακόμα και των ξ έ ν ω ν π ρ α κ τ ό ­ ρ ω ν . Κι όχι μόνο αυτών που δρουν τώρα, αλλά κι εκείνων που έ δ ρ α σ α ν επί γενεές δεκατέσσερες! Οι Ελληνες δεν πρέπει να πληροφορηθούν ποτέ σε ποιούς ημεδαπούς ή αλλοδαπούς «άγγελους του ζόφου» χρωστάνε, ολικά ή μερικά, όχι μόνο την «ανάσταση» της 21.4 και τη «λύτρωση» της Κύπρου, αλλ’ ακόμα και το διχασμό του 1916 ή τη φαλκίδευση της κατοχικής Αντίστασης... [Και πάλι το «Creek Report» παρατηρούσε για το «οικείον» άρθρο του απριλιανού νόμου: «Επιδέξια προστασία των μυστικών πρακτόρων, που βοήθησαν τη Χούντα ν’ αρπάξει την εξουσία»...]. Α ΣΦ Α Λ ΙΣΤΙΚ Η δικλίδα για την άσκηση του δημοσιογραφικού λει­ τουργήματος αποτελεί το δημοσιογραφικό α π ό ρ η τ ο , τ ο δικαίωμα των συντακτών να μην «μαρτυρούν» τις πηγές των πληροφοριών-τους. Το καινούριο νομοσχέδιο αναγνωρίζει επίσημα το δικαίωμα αυτό (άρ­ θρο 6, παρ. 1). πράγμα που αποτελεί α ξ ι έ π α ι ν η κ α ι ν ο τ ο μ ί α . Αλλ’ αμέσως μετά, το ε ξ α ν ε μ ί ζ ε ι , αφού ορίζει πως «το ανωτέρω απόρρητον δεν ισχύει εάν η (αρμόδια αρχή) κρίνη ητιολογημένως ότι το δημόσιον συμφέρον (επιβάλλει) την αποκάλυψιν της πηγής ή του τρόπου αποκτήσεως της πληροφορίας, των εγγράφων ή άλλων στοι­ χείων». Μαντεύει κανένας τί «πόρτες» ανοίγει αυτή η «εξαίρεση» και πόσο εύκολα μπορεί να γίνει ασφυκτικός κανόνας -σ τ’ όνομα πάντα του εθνικού συμφέροντος... Ακόμα πιο γοερή είναι η περίπτωση δημοσίευσης «άρθρου, ανακοινώσεως, γνώμης, αποδιδομένης εις στρατκοτικόν εν ενεργεία». Οπότε ο Διευθυντής Συντάξεως «υποχρεούται να κατονομάση τούτον εντός 24 ωρών από της κλήσεως της εισαγγελικής αρχής».

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ

277

Οι ράθυμοι συντάκτες του νομοσχεδίου περιορίστηκαν και πάλι να μηρυκάσουν κ α τ ά λ έ ξ η το άρθρο 44 του μεταξικού νόμου -που κι αυτό άλλωστε είχε «εμπνεύσει» το άρθρο 51 του χουντικού νόμου... [«Στρατιωτικοί -οι μεγάλοι αρχιερείς», σάρκαζε ξανά το «Greek Re­ port»...]. Αλλά και στην πληροφόρηση του κοινού από τις κρατικές υπηρε­ σίες μπαίνουν οι προσήκουσες χειροπέδες: «Λι όημόσιαι υπηρεσίαι και οι δημόσιοι οργανισμοί έχουν υποχρέωσιν ε ν τω μ έ τ ρ ω τ ο υ δ υ ν α τ ο ύ κ α ι τ ο υ ε υ λ ό γ ο υ ν α μεριμνούν δια την πληροφόρησιν της κοινής γνώμης», λέει το ν.σ. (άρθρ. 5 παρ. 1). Και, φυσικά, όταν υπάρχει ένα τέτοιο άλλοθι, ό π ο ι α αρχή μπορεί ανετότατα ν’ αρνηθεί ό π ο ι α πληρο­ φορία, οχυρωμένη πίσω απ’ την πρόφαση του «αδύνατου» και «άλο­ γου». Και το νοήμον κοινόν θα μένει με την όρεξη...

Η

ΤΑΣΗ τ ρ ο μ ο κ ρ ά τ η σ η ς του Τύπου είναι -είπα με- ένα απ’ τα σημαδιακά γνωρίσμαΐι» του νομοσχεδίου. Από τα 50 άρθρα-του, τα 31 (!) κραδαίνουν κατά της κεφαλής των «αδιάκριτων» ποινές φυλάκισης ή βαριές χρηματικές ποινές. Και παραπέρα: τα αδικήματα Τύπου θεωρούνται « ι δ ι ώ ν υ μ α » -και μά­ λιστα την ώρα που η κυβέρνηση αρνήθηκε τον χαραχτηρισμόν αυτόν στα εγκλήματα των β α σ α ν ι σ τ ώ ν ! Αλλά και α υ τ ό φ ω ρ α - έτσι που οι δημοσιογράφοι βρίσκονται ποινικά σε χειρότερη μοίρα απ’ τους διαρήκτες και τους δολοφόνους... Αν όμως οι νεόκοποι νομοθέτες-μας νοιάζονταν πραγματικά για τη σωστή λειτουργία του Τύπου κι όχι για τα δικά-τους «απολείτουργα» (επί το ευγενέστερον, πρόσφορα), θα θυμόνταν τί έλεγε ο αείμνηστος Αλ. Σβώλος, καταθέτοντας σαν μάρτυρας σε μια δημοσιογραφική δίκη στο Εφετείο Αθηνών: «... Πρέπει να δεχΟώμεν ότι η φράσις "ο Τύπος είναι ελεύθερος" σημαί­ νει ότι όχι μόνον οι προληπτικοί κατά του Τύπου περιορισμοί απαγορεύον­ ται. αλλά και ότι οι κατασταλτικοί (δημιουργία αδικημάτων κλπ.) πρέπει να μη φθάνουν δια της τρομοκρατίας των δημοσιογράφων, την οποίαν συν­ επάγονται, εις το να μη είναι πλέον ελεύθερος ο Τύπος. Δι' αοτό και νομο­ θεσία καθιερώνουσα πολλά αδικήματα και βαρείας ποινάς εις βάρος του Τύπου, δεν είναι σύμφωνος προς το πνεύμα του Συντάγματος»*. Αλλ’ αυτά είναι «ψιλά γράμματα» για τους πνευματώδεις νομο­ θέτες-μας. Το σκοπούμενο, γ ι’ αυτούς, είναι να εξαναγκάσουν τους γράφοντες στο πιο εξευτελιστικό είδος λογοκρισίας: την α υ τ ο λ ο 4. Κ. Μάγερ, Ιστορία τοο ελληνικού Τόκο», τομ. Β’, σελ. 219.

278

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

γ ο κ ρ ι σ ί α , που την υπαγορεύει το φόβητρο της φυλακής και των χρηματικών ποινών. Στην τρομοκράτηση στοχεύει και το άρθρο 27 που επιβάλλει, οι μετοχές εφημερίδων, περιοδικών και πρακτορείων ειδήσεων να είναι ο ν ο μ α σ τ ι κ έ ς . Αντιγράφει, κι εδώ, το άρθρο 5 παρ. 4 του παπαδοπουλικού νόμου [που το «Greek Report» το σχολίαζε έτσι: «Αυτή η υποχρεωτική προσωποποίηση -απόλυτα αντίθετη με την πρα­ κτική στις αναπτυγμένες χώρες- έχει ένα φανερό σκοπό: την καταπτόηση με την απαλή της φυλάκισης»...]. Θ α ΤΕΛΕΙΩΣΟΥΜΕ με τον πιο βροντερό κόλαφο που το ν.σ. κατα­ φέρνει στην ίδια την υπόσταση και την αξιοπρέπεια των δημοσιογρά­ φων: τ ο Σ υ μ β ο ύ λ ι ο Δ η μ ο σ ι ο γ ρ α φ ι κ ή ς Δ ε ο ν τ ο λ ο ­ γ ί α ς . Το Συμβούλιο αυτό οπλίζεται με «παντοκρατορικές» εξουσίες κι αρμοδιότητες, έχει τη δυνατότητα να δικάζει «επί παντός του επι­ στητού» και, το πιο ανήκουστο, απαρτίζεται από 9 μέλη, που μόνο έ ν α -τους είναι δημοσιογράφος! Τα άλλα είναι αρειοπαγίτες, σύμ­ βουλοι επικρατείας, καθηγητές Πανεπιστημίου και δύο ιδιώτες που προτείνονται απ’ τον Πρωθυπουργό. Τουτέστι, πρόσωπα «αρμοδιότατα» -που μπορούν όμως να «αποκεφαλίζουν» και να διασύρουν ανέκ­ κλητα όποιον «ατακτεί» κατά την ανεξέλεγκτη κρίση-τους. Και η επίνοια αυτή συμπληρώνεται από μιαν άλλη (άρθρο I) που προβλέπει την «ελεύθερη ίδρυση και λειτουργία... δημοσιογραφικών ή άλ­ λων συναφών προς τον Τύπον επαγγελματικών οργανώσεων». Τί σεβασμός στην ελευθερία του συνδικαλίζεσθαι, θα πει ο ανειδο­ ποίητος! Ο λίγο πιο ειδοποιημένος όμως θα διαγνώσει αμέσως τη σκοπιμότητά-της: να υ π ο ν ο μ ε υ θ ε ί η επαγγελματική οργάνωση των δημοσιογράφων με τη δημιουργία και άλλων «ανοικτών και ισοτί­ μων» ενώσεων -όπου θα εγγράφονται, όχι βέβαια οι άριστοι αλλά οι α ρ ε σ τ ο ί , και φυσικά θα χρησιμοποιούνται σαν α ν τ ί π α λ ο δ έ ο ς σε κάθε αίτημα και διεκδίκηση των πραγματικών δημοσιογρά­ φων. Τις συνέπειες που θα είχε μιά τέτοια ανθοφορία δημοσιογραφι­ κών σωματείων, τις προδιαγράφει η κατάπτωση του «επίσημου» συν­ δικαλισμού στον τόπο-μας, οι παρωδίες συνεδρίων και οι τραγελαφι­ κές παλινωδίες τόσων και τόσων εργατοπατέρων...

Οΐ ΑΤΕΓΚΤΟΙ

νομοποιοί-μας δεν «φωτίστηκαν», φαίνεται, μονάχα απ’ τους δικτατορικούς τυποκτόνους νόμους. Οιστρηλατήθηκαν, σί­ γουρα, κι απ’ το μεστό σοφίας και λογικής απόφθεγμα του περινούστατου Παττακού σχετικά με το νόμο-«του»: « // αυστηρό της είναι η μήτηρ της δικαιοσύνης και της επιείκειας»*! 5. Δηλώσεις-του, 18.3.1968.

Ο (ΑΣΤΥ)ΝΟΜΟΙ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΥΠΟ

279

Πόσο καλύτερα θα ήταν, ωστόσο, αν είχαν ενωτισθεί την κατα­ κλείδα των σχολίων του «Greek Report» για το Ν.Δ. του 1969: «Το κείμενο αυτό αποτελεί μνημείο ντροπής για όλους όσοι είναι υπο­ χρεωμένοι να έχουν δοσοληψίες μαζί-του -τους δημοσιογράφους πρώτα, τους δικαστές έπειτα. Αλλά θα γίνει, ελπίζουμε, ο ακρογωνιαίος λίθος του οικοδομήματος της κατηγορίας και της τιμωρίας όλων εκείνων που συνερ­ γάστηκαν 32 μήνες για την κατασκευή-του...». Τι σωστά ειπωμένα τότε, τί στραβά πραγμένα σήμερα. «Αχ, πού ’σαι Λόντρα (και Παρίσι) πού ’δειχνες πως θα φερνόμαστε ά λ λ ω ς!». [11.2.1979]

ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ ΜΠΡΟΣ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ; Π οιο θα είναι το «Αύριο» της περσικής επανάστασης - για κείνην και για τους άλλους; «Πολ.ύ λίγη ελχυΟερία μπορεί να υπάρξει στη γη, όταν οι άνθρωποι λατρεύουν έναν τύραννο στον ουρανό» ROBERT INGERSOLL, Πεζά ποιήματα και Εκλογές. ΛΑΟΣ θριάμβευσε!» (Στην Περσία, φυσικά). Ποιός δε χαίρε­ ται γι' αυτόν το θρίαμβο, ποιός δεν αγάλλεται για την πανά­ θλια κατάρευση ενός καθεστώτος τυραννικού, και φυσικά ληστρικού, και φυσικά μισητού, όπως παντού και πάντα; Αλλά και ποιός, πέρα απ’ τους ενθουσιασμούς, δεν ανησυχεί για τη σ υ ν έ χ ε ι α; Οι Πέρσες κατόρθωσαν αυτό που έμοιαζε ακατόρθωτο στην εποχή της κρατικής παντοδυναμίας: ένας άοπλος λαός, γυμνός και πειναλέος, να σαρώσει μιά τρομαχτική στρατιωτική και πολιτική μηχανή, απλό­ χερα τροφοδοτημένη απ’ τους «αυτοκρατορικούς» θησαυρούς, την ξένη τεχνολογία και τη διεθνή υποστήριξη. Ο,τι απίστευτο είχαν πρα­ γματώσει, πριν λίγα χρόνια, οι Βιετναζμέζοι στον π ο λ ε μ ι κ ό το­ μέα, το πέτυχαν τώρα οι Πέρσες στον ε π α ν α σ τ α τ ι κ ό . Για ν’ αποδειχτεί, άλλη μιά φορά, πως «ο κάθε σκλάβος έχει στο χέρι-του τη δύναμη να λύσει τα δεσμά-του»1. Και πως καμιά καταπίεση, καμιά ξένη βοήθεια, καμιά κοινοπραξία ημεδαπών και αλλοδαπών συμφερόντων, δεν μπορεί να στομώσει ώς το τέλος τον περιλάλητο «έρωτα ελευθερίας» εκείνων που την έχουν κάνει π ρ α γ μ α τ ι κ ά σ κ ο π ό της ύπαρξης-τους. Ούτε απορεί κανένας -α π ’ την άλλη- που η ιρανική επανάσταση πληρώνεται και πληρώνει με τεράστιους κρουνούς αίματος... ή που αντιμετωπίζει νάρκες από μέσα και βρόχους απ’ έξω: τον άλογο φανατι­ σμό των (ύποπτων, συχνά) «υπερεπαναστατών», τις ραδιουργίες των

Ο

1. Shikapcare. Ιούλιος Καίσαρα;. Α. 3.

ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ ΜΠΡΟΣ ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ;

281

αντεπαναστατών, τις παγίδες των ξένων «προστατών»... Ολα αυτά βρί­ σκονται μέσα στη δραματική «λογική» και πρακτική των επαναστάσε­ ων, που τη βεβαιώνει μακρότατη πείρα, απ’ τη Γαλλική Επανάσταση «>ς τη Ρώσικη, και τις επιγόνους-τους.

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑ, όμως, τούτη

την ώρα, είναι άλλο: π ο ύ ο δ η γ ε ί , πού μπορεί να οδηγήσει, τούτη η τόσο «ιδιότυπη» επανάσταση την Περσία, αλλά και την πλατύτερη Μεσανατολική περιοχή; Πως είναι κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς οι ρίζες κι οι αιτίες της ιρανικής εξέγερ­ σης, το βλέπουν (τώρα) ακόμα και οι ασπάλακες της CIA ... Πως η κινητήρια δύναμή-της, οι Σιίτες, αποτελούταν πάντα την «αντιπολι­ τευτική», την «αμφισβητική» πτέρυγα του ισλαμισμού, το ξέρουν όλοι. Τί π ο λ ι τ ι κ ό κ α θ ε σ τ ώ ς , όμως, θα εγκαθιδρύσει αυτή η επανάσταση, που δαυλός και σπαθί-της στάθηκε ο θρησκευτικός φα­ νατισμός και το όραμα μιάς άπεφθα κι αδιάλλακτα ισλαμικής πολιτεί-

ας; Το ερώτημα δεν είναι «άκαιρο», γιατί πολύ δύσκολα μπορείς να φανταστείς συνδυασμό ή έστω συμβιβασμό ανάμεσα σ ’ ένα π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ό - ε π α ν τ σ τ α τ ι κ ό κίνημα και σε μια θ ε ο κ ρ α ­ τ ί α , όπως προδιαγράφεται η «ισλαμική δημοκρατία» του Χομεϊνί. Τ α ΘΕΟΚΡΑΤΙΚΑ καθεστώτα, ό π ο ι α κι αν ήταν η θρησκεία όπου στηρίζονταν, πρέσβευαν πάντα την τυφλή πίστη στο Θεό-(τους) και την τυφλή υποταγή στους επί γης «εκπροσώπους» του (ιερωμένους και λαϊκούς, ηγεμόνες και θρησκευτικούς ηγέτες)... την αμετακίνητη εμμονή στα «παραδεδομένα»... την απόριψη κάθε αλλαγής και προ­ όδου......την απαγόρευση κάθε έρευνας, διαλόγου, αμφισβήτησης. Με «φυσικό» επακόλουθο, τους πιο ανελέητους και πολυαίματους δι­ ωγμούς κάθε «αιρετικού», κάθε «περίεργου», κάθε διαφωνούντος κι ανυπότακτου στα «θεία κελεύσματα». Εδώ και είκοσι αιώνες κιόλας, ο Λουκρήτιος έφριττε για τα «τόση εγκλήματα που έχουν υπαγορεύσει οι θρησκείες!» [«tantum religio potuit suddere malorum.'»*]. Και είχε τόσο λίγα δει ο καλότυχος! Αλλά και πάρα πέρα: ο θρησκευτικός φανατισμός καταλήγει συχνό­ τατα σε σ υ μ μ α χ ί α του ιερατείου με την «κοσμική εξουσία» και τους κοινωνικά ισχυρούς, για ν’ αποκλεισθούν ή να καταπνιγούν οι «αταξίες», οι αξιώσεις, οι εξεγέρσεις των «ανήσ χων», των άπορων, των «απορούντων», που Οα διατάραζαν το θεϊκό statu quo. Αυτό που διαπιστώνει ο κορυφαίος ιστορικός Οστρογκόρσκυ για το Βυζάντιο, ισχύει βέβαια για κάθε θεοκρατούμενη πολιτεία: 2. De rerum maun. I. 102.

282

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«// χριστιανική θρησκεία πρόσφερε ισχυρή πνευματική ενότητα στο Βυ­ ζαντινό κράτος και εξίσου ισχυρή ηθική υποστήριξη στην αυτοκρατορική απολυταρχία»3. Εξαιρετικά εύγλωττο είναι, στο σημείο αυτό, ένα γράμμα που έστει­ λε... το Πανεπιστήμιο του Παρισιού στον Πάπα, τον καιρό που δικα­ ζόταν η Jeanne d’ Arc. Εγραφαν, ανάμεσα στ’ άλλα, οι φωστήρες της Lutetia: «... Προσήκει εις την παπικήν πρόνοιαν να διαθέση απάσας αυτής τας δυνάμεις ώστε να μη κατακλυσθούν από τας ξένας δοξασίας οι λαοί, λίαν διψα/xoi συνήθως δια νεωτερισμούς, θα ήτο τω όντι ευχερές εις τους πα­ νούργους και ολέθριους σπορείς ψευδών επινοήσεων να μολύνουν το καΟολικόν ποίμνιον, αν παρείχετο εις ένα έκαστον η ελευθερία... να υποκαταστήση την εξουσίαν του θεού και των αγίων»4. Και -για να μην πηγαίνουμε τόσο μακρυά- ποιος δε θυμάται το μέ­ νος του δ ι κ ο ύ - μ α ς ιερατείου ενάντια στις «διεφθαρμένες» ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και στους «εξωλεστάτους» εθνεγέρτες (Ρήγα κ.ά.), που κήρυχναν κι ετοίμαζαν τον ξεσηκωμό του γένους κατά του οθωμανικού ζυγού... Ούτε χρειάζεται, βέβαια, να πούμε πως, αν και όταν οι ρασοφόροι και χρυσοφόροι σύμμαχοι έρχονταν σε ρ ή ξ η μεταξύ-τους (όπως , στη μεσαιωνική Δύση, ο Πάπας με τους βασιλιάδες), ο καβγάς δεν ήταν φυσικά για την πρόδοο και την κοινωνική δικαιοσύνη, αλλά για το πάπλωμα της υπέρτατης κι αδιατάρακτης εξουσίας, που ο καθένας το ήθελε αποκλειστικά δ ι κ ό - τ ο υ ...

Η

ισλαμική θεοκρατία δεν μπορούσε, βέβαια, να κάνει εξαίρεση στον κανόνα. Ο ίδιος ο όρος «ισλάμ» σημαίνει υ π ο τ α γ ή -υποταγή στον Αλλάχ, αλλά και στους γήινους «τοποτηρητές»-του. Η «παράδο­ ση» διδάσκει καθαρά: «Ο Απόστολος του θεού (ο Μωάμεθ) λέγει: Μετά από εμέ. θα έλθουν οι ηγεμόνες. Προσφέρατέ-τους την υποταγή-σας... Αν είναι δίκαιοι και σας κυβερνούν καλώς, θ ’ανταμειφθούν αλλ' αν πράττουν άδικα και σας κυβερ­ νούν κακώς, η τιμωρία θα πέσει επ' αυτών και θα ικανοποιηθήτε»5... Την ώρα που κι οι πιο καθυστερημένοι λαοί του κόσμου ξυπνάνε κι αγωνίζονται για την εθνική, κοινωνική, πολιτική-τους ανεξαρτησία, η θεοκρατία αποθέτει και θ’ αποθέτει εσαεί την εξουσία και την αμοιβή ή τον κολασμό των εξουσιαστών στην ανεξιχνίαστη θεϊκή πρόνοια. Οι λαοί δεν έχουν άλλο δικαίωμα παρα νά υπακούνε, να υπομένουν και να περιμένουν την ετυμηγορία του επουράνιου δικαστηρίου... 3. History of tht Byzaitine Stale. Oxford, 1968, σελ. 48. 4. Βλ. Pierre Champion, Proces de condemnation de Jeanne
ΔΥΟ ΒΗΜΑΤΑ Μ Π ΡΟ Ι ΕΝΑ ΒΗΜΑ ΠΙΣΩ;

283

Μέσα σ’ αυτή την «κοσμοθεώρηση», οι Πέρσες, που μαρτύρησαν και σφαγιάστηκαν, θα ξαναζήσουν τη ζοφερή πρακτική των επανα­ στάσεων εκείνων, που αποτινάζουν τα δεσμά μιάς τυραννίας, για να τα μεταθέσουν σ ’ ά λ λ α χέρια; Π ε ρ α , όμως, απ’ την έγνοια για τις τύχες ενός πολύπαθου λαού, όπως ο ιρανικός, τούτη η προοπτική τί άμεσο ενδιαφέρον παρουσιάζει γ ι α μ α ς -τους σε πολλά ομότυχούς-τους; Ισως περισσότερο απ’ ό,τι φαν­ ταζόμαστε αυτή την ώρα. Αν υποθέσουμε πως πραγματώνεται η «ισλαμική δημοκρατία» που ευαγγελίζεται ο Χομεϊνί... Αν η «δημοκρατία» αυτή έχει όλα τα χαρα­ κτηριστικά της θεοκρατίας και του ισλαμισμού, όπως μοιάζει αναπό­ τρεπτο... τότε δεν είναι απίθανο να συμμορφωθεί με το μέγα χρέος που επιβάλλει στους πιστούς ο ισλαμικός νόμος και η παράδοση: ν’ αποδυθεί σε « ι ε ρ ό π ό λ ε μ ο ενάντια στους άπιστους» -έναν «ιερό πό­ λεμο» που, καθώς ξέρουμε απ’ την ιστορική πείρα, στάθηκα πάντα μιά κ α τ α κ τ η τ ι κ ή εξόρμηση, ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο αρπακτική απ’ όποιαν άλλη. Μόνο που, σήμερα, μιά τέτοια «επιδρομή» δεν θα στηριζόταν πια στον θρησκευτικό οίστρο των καμηλοβατών της ερήμου, αλλά στους πακτωλούς π λ ο ύ τ ο υ και μ έ σ ω ν που προσφέρουν τα πετρέλαια και η τεχνολογία. Κι ένας παρόμοιος συνδυασμός «μεταφυσικού» φα­ νατισμού και υλικής δύναμης θ’ αποτελούσε, βέβαια, ακαταμάχητο όπλο στα χέρια ενός θεόληπτου καθεστώτος και θανάσιμη απειλή για τους κάθε είδους «άπιστους». Παράλληλα, ένας σύγχρονος «ιερός πόλεμος» δεν θα έχει την «κα­ θαρότητα» του αραβικού καταρράκτη του Ζ' αιώνα και της συνέχειας-του, που «σάρωσε» με την ορμή-του τον τότε κόσμο: είναι αναμφίβολο πως θα έχει δ ι α β ρ ω θ ε ί απ’ τους λογής-λογής ι μ π ε ­ ρ ι α λ ι σ μ ο ύ ς , που έχουν πελώρια συμφέροντα στην περιοχή και που χειρίζονται πανουργότατα τους εθνικούς πόθους, τις λαϊκές εξ­ εγέρσεις, τους εσωτερικούς και δι-εθνικούς αλληλοσπαραγμούς των «μικρών». Κι ακόμα: τύχη διόλου αγαθή, η πιο άμεση «γείτων» και πιο στενή «σύμμαχος»-μας, η Τουρκία, έχει πολλαπλές σ υ γ γ έ ν ε ι ε ς με το Ιράν: ισλαμική στη θρησκεία κι αυτή, συγκλονισμένη κι αυτή από καταλυτικά εσωτερικά, κοινωνικά κι οικονομικά προβλήματα, αλληλοδεμένη κι αυτή με ξένους καλοθελητές. Που έχουν την αφέλεια να την φαντάζονται (και να την προορίζουν για ) «κυματοθραύστη κατά του ισλαμισμού», ενώ η ίδια ποντάρει πονηρότατα τόσο στο δυτικό «ταμπλώ» όσο και στο μουσουλμανικό, για να υλοποιήσει τα επεκτα­ τικά σχέδια-της. Πού θα μπορούσε, λοιπόν, να οδηγήσει ένα «πολεμικό εγερτήριο»,

284

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

πού θα σήμαινε στην Περσία και θα συνάγειρε, συμμάχους-του κι αδελφούς εν όπλοις,τους ομόθρησκους-της; Και μάλιστα, πάνοπλο σε μέσα -και ακούσιο όργανο ά λ λ ω ν κοσμοκρατόρων; Μα φυσικά, σ ’ έναν πελώριο εθνικό - θρησκευτικό συνασπισμό, με προκεχωρημένο φυλάκιο-του, στα δ ι κ ά - μ α ς πλευρά, την Τουρκία- που θα είχε έτσι τη θεόπεμπτη ευκαιρία να κορέσει ανετότατα τις αδηφάγες ορέξειςτης πάνω στη γη-μας και τη θάλασσά-μας... Η προοπτική μοιάζει μ’ εφιάλτη. Αλλ’ απ’ τους εφιάλτες ξυπνάει κάποτε κανένας. Και οι «ξύπνιοι» ξυπνάνε π ρ ι ν ο εφιάλτης επέλθει... [18.2.1979]

ΟΙ «ΧΑΜΕΝΕΣ» ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ Οι όψεις του περσικού νομίσματος «Η τέχνη και η επανάσταση όεν Οα πεΟάνουν παρά μαζί με τον τελευταίον άνθρωπο στη γη» ALBERT CAMUS, Ο εςεγερμένος άνθρωπος ΑΛΙΟΣ, πολύ παλιός ο λόγος πως « ο ι Ε π α ν α σ τ ά σ ε ι ς , αργά ή γρήγορα, λίγο ή πολύ, π ρ ο δ ί ν ο ν τ α ι » . Αν αποτύχουν. οδηγούν σ’ έντρομες, εκδικητικές αντεπαναστάσεις, σε ακόμα μεγαλύτερη καταπίεση, τρομοκρατία, τυραννία από κείνην που τις προκάλεσε. Αλλά κι αν πετύχουν, προδίνονται απ' τους ίδιους τους αρχιτέκτονές-τους που, για να κρατήσουν στη ζωή το επαναστατικό καθεστώς και να συγκροτήσουν τους αντιπάλους-τους (ακόμα και τους οπαδούς-τους), καταλύουν α υ τ ο ί τις αρχές που είχαν σταθεί το φλάμπουρο της εξέγερσης.

Π

Κ α ι δε λείπουν, βέβαια, τα ιστορικά επιχειρήματα στους υποστηρικτές αυτής της άποψης: Αμέτρητες είναι οι επαναστάσεις της πρώτης κατηγορίας -ο ι « α π ο τ υ χ η μ έ ν ε ς » - που πνίγηκαν στο αίμα και δεν «χάρισαν» παρά ακόμα μεγαλύτερα δεσμά στους εξεγερμένους: από την επανά­ σταση των ειλώτων της Σπάρτης (464) και τις τρεις επαναστάσεις των δούλων κατά της Ρώμης (στη Σικελία το 139 - 132 και το 102 - 99, στην Ιταλία το 73 - 71. μ’ επικεφαλής τον Σπάρτακο) ως τους ξεσηκω­ μούς των χωρικών (jacqueries) του 14ου και 17ου αιώνα... κι απ’ την παρισινή Κομμούνα του 1871 ως τις απελευθερωτικές και κοινωνικές εξεγέρσεις της νεότερης εποχής. Παντού, οι καταπιεσμένοι περάστηκαν «διά στόματος μαχαίρας» και οι καταπιεστές («αμυνόμενοι» πια!) βρήκαν την ευκαιρία να γίνουν καταπιεστικότεροι... Ακόμα πιο δραματική φαντάζει η δεύτερη κατηγορία -τω ν επανα­ στάσεων που π έ τ υ χ α ν . επικράτησαν και «δημιούργησαν δίκαιο» (Κι εδώ κυριολεκτείται ο όρος «προδομένη - α π ό μ έ σ α - επανά­ σταση»).

286

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡ1ΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Ο «εκφυλισμός» της Γαλλικής Επανάστασης όχι μόνο σε Τρομο­ κρατία και «κυνήγι μαγισών», αλλά και σε ναπολεόντεια απολυταρ­ χία, δεν δικαιώνει τάχα τον οργισμένο ισχυρισμό του (αγωνιστή και θύματός-της) Γράκχου Babeuf. «η Επανάσταση απόδειζε πως κυβέρνηση είναι πάντα η παλιά συνωμοσία των λίγων κατά των πολλών, που άλλαζε μονάχα μορφή»; Ισχυρισμό, που θα τον επαναλάβουν και θα τον απλώσουν οι πατέ­ ρες του αναρχισμού, ο Proudhon και ο Κροπότκιν. Και για την άλλη μεγάλη επανάσταση, τη Ρώσικη του 1917, ο ίδιος ο Πλεχάνωφ δεν κατηγόρησε τον Λένιν πως ακολουθεί «βοναπαρτικές, ακόμα και μοναρχικές μεθόδους», προσθέτοντας πως ο ηγέτης των Μπολσεβίκων «μπερδεύει τη δικτατορία του προλεταριάτου με τη δικτατορία π ά ν ω στο προλεταριάτο»;' Την ίδιαν, άλλωστε, κατηγορία δεν είχε εξαπολύσει κι ο Τρότσκυ, που προφήτευε, απ' το 1904 κιόλας, την ανάδυση ενός στυγνού δικτά­ τορα2; (Πράγμα που ήρθε, άλλωστε, να επικυρώσει το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, το 1956, με τις πολύκροτες καταγγελίες της προσωπολα­ τρίας απ’ τον Χρουτσώφ). Κι ο Τρότσκυ, ο συμπρωταθλητής του 1917, δεν ήταν εκείνος που, 20 χρόνια αργότερα, τιτλοφόρησε το ύστατο αντισταλινικό θιθλίο-του, « Η Π ρ ο δ ο μ έ ν η Ε π α ν ά σ τ α σ η » ; Και -για νά ’ρθουμε στα του οίκου-μας, στην Επανάσταση του 1821- ποιός δε θυμάται την οδυνηρή μετεπαναστατική οιμωγή του Κοραή για την «ταλαίπορον Ελλάδα», που «δεν ανεστάΟη αληθώς, αλλά τάφον μόνον ήλλαξε, και επέρασεν από νεκροθαπτών Τούρκων χείρας εις χριστιανούς νεκροθάπτας»3; Η του συντηρητικότατου Δημ. Βερναρδάκη την πικρή, μετά μισόν αιώνα, διαπίστωση: «Εν ονόματι του Ελληνικού Εθνους λόγω μεν εγκαθιδρύθη πολιτεία συν­ ταγματική, πράγματι δε καθιερώθη και εστερεώθη επί θεμελίων εδραιοτέl>wv ολιγαρχία φοβερά, ήτοι αυτός ο επί τουρκοκρατίας κοτσαμπασισμός, επιχρισθείς μόνον διά του εκ της Δύσεως συνταγματικού ψιμμυθίου»4. Αλλά μήπως κι η άλλη μεγαλόπνευστη έγερση των Ελλήνων, η παλλαϊκή Αντίσταση της Κατοχής, δεν «προδόθηκε» τραγικά και δεν έδωσε τη θέση-της στον ανελέητο διωγμό των αγωνιστών και στον ιταμό θρίαμβο των δοσιλόγων και των ανενδοίαστων καρπωτών κάθε λαϊκού αγώνα, θυσίας κι αγωνίας;

1. Ιτο άρθρο-του «Σοσιαλισμός ή Βοναπαρτισμός». Απαντα, τομ. XIII. σελ. 90-91 και 185. 2. Τα χολιτικά-μας καθήκοντα. Γενεύη, 1904. 3. Άχαντα, τόμ. Α2. σελ. 781. 4. ·Νία Ημέρα» Τεργέστης, 5.11.1874.

ΟΙ «ΧΑΜΕΝΕΣ» ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ

287

Α Υ Τ Ο Ν Ο Η Τ Ο πως αφορμή για τούτη την επιτροχάδην αναδρομή στάθηκε η πρόσφατη επανάσταση στην Περσία. Και το σχετικό άρ­ θρο της περασμένης Κυριακής - που έκανε πολλούς αναγνώστες (με Ί χωρίς αντιρήσεις) να μιλήσουν για «επαναστάσεις προδομένες», ακόμα και « χ α μ έ ν ε ς » . . . Η εβδομάδα που μεσολάβησε, μοιάζει να δικαιώνει τις ανησυχίες: ο Χομεϊνί που προτείνει- στην Αγκυρα να «συνενωθούν ό/χς οι ισλαμικές /ώρες»... η μισαλλοδοξία και η απειλούμενη δίωξη κάθε μη μουσουλ­ μάνου... το διάτορο σύνθημα των επαναστατών « Ε ν α ε ί ν α ι τ ο κ ό μ μ α : τ ο κ ό μ μ α τ ο υ θ ε ο ύ » . .. Ολα αυτά δεν διαγράφουν τον κίνδυνο, τα λαμπερά, πελώρια «δυό βήματα μπρος» της ιρανικής επα­ νάστασης να τα διαδεχθεί «ένα (ή και περισσότερα) βήμα πίσω»; Απ’ το σημείο αυτό, όμως, ως το χαρακτηρισμό «χαμένη επανάνσταση»,η απόσταση είναι τεράστια. Γιατί κ α μ ι ά ε π α ν ά σ τ α σ η , όσο κι αν προδοθεί, δ ε ν π ά ε ι χ α μ έ ν η . Μπορεί οι ευκαιρίες, τα άτομα, οι αγωνιστές-της να χάνονται... μπορεί οι ανταγωνιστές να κερδίζουν... μπορεί βραχυπρόθεσμα η εξέγερση ν’ απολήγει σε πιο βδελυρούς στραγγαλισμούς των δίκιων που την υποκίνησαν. Αλλά π ο τ έ , π ο τ έ ο σπόρος-της δεν εξαφανίζεται και δεν πεθαίνει. Ισα ίσα, χωμένος στη γη, κρυφά, βουβά, επώδυνα μα ακράτητα, ζει και φουντώνει, για να ξετιναχτεί μακροπρόθεσμα και ν’ ανθίσει και να καρπίσει. Υστερ’ από μιά μεγάλη επανάσταση -προδομένη, έστω, ακόμα και νικημένη- τ ί π ο τ α δ ε ν ε ί ν α ι π ι α ό π ω ς π ρ ι ν, τίποτα δε μέ­ νει ανάλλαχτο κι ασάλευτο. Αν η όψη διατηρεί την πρωτινή-της μορ­ φή, πίσω-της έχουν κιόλας ξεκινήσει καταλυτικές διεργασίες που, αργά ή γρήγορα, αλλοιώνουν ή γκρεμίζουν όχι την πρόσοψη μόνο αλλά, συχνά, το οικοδόμημα ολόκληρο... Κι αργά ή γρήγορα, πρα­ γματώνουν την περιπόθητη «αλλαγή»,τη « μ ε τ α β ο λ ή » (όπως την ονόμαζε ο πρώτος ανατόμος των επαναστάσεων, ο Αριστοτέλης*), τη μεταβολή, που είναι πάντα η αιτία κι ο σκοπός κάθε επανάστασης. Το ίδιο το «επαναστατικό γεγονός», η επαναστατική πάλη, σφυρη­ λατεί τη μαχητικότητα του λαού, τον «αναγκάζει» να συνειδητοποι­ ήσει τα δικαιώματα και τις δυνατότητές-του, τον «ωριμάζει» σαν αγω­ νιστή και σαν πολίτη. Κι αυτή η αυτεπίγνωση ποτέ πια δε σβήνει, ποτέ δεν πισωστρέφει... αλλά, λίγο - λίγο, μέσα από διαδικασίες, ει­ ρηνικές ή όχι,γίνεται η πιο ακαταμάχητη «πολιορκητική μηχανή»,για να κυριευτούν ένα - ένα τα μετερίζια των κρατούντων. Η Ιστορία μαρ­ τυρεί και θα μαρτυρεί πάντα, πόσο αληθεύει ο πασίγνωστος αφορι5. Πολιτικά. 1302α. 25. Λαμκρή ανάλυση των θεωριών του Αριστοτέλη για τις εκανα«Λβσεις κάνει ο Γ. Κοντογιώργης στο βιθλ(ο-του La Theorie des Revolutions chez Aristute. Παρίσι. 1978.

288

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

σμός του Marx πως οι επαναστάσεις είναι « ο ι α τ μ ο μ η χ α ν έ ς τ η ς Ι σ τ ο ρ ί α ς » , αναπότρεπτοι κι απαραίτητοι παράγοντες προόδου·. ΓΥ αυτό και η ιστορία των επαναστάσεων είναι η ίδια η ιστορία της προ­ όδου του ανθρώπινου γένους... Κ α ι δε μιλάμε, φυσικά, μόνο για τις ε θ ν ι κ ο α π ε λ ε υ θ ε ρ ω τ ι κ ε ς επαναστάσεις, όπως η δική-μας, που αλλάζουν ριζικά τη θέση και τη νομική υπόσταση των λαών - έστω κι αν η ανεξαρτησία που τους έφεραν είναι μισερή και «εξαρτημένη»... Μιλάμε, προπάντων, για τις κ ο ι ν ω ν ι κ έ ς επαναστάσεις. Αν ο μεγάλος ξεσηκωμός των Γάλλων του 1789 τερατογέννησε την κυριαρχία μιάς ά λ λ η ς τάξης, της αστικής, και τη θοναπαρτική αυ­ ταρχία, ποιός θ' αρνηθεί πως στάθηκε κοσμοϊστορικό γεγονός, απ’ όπου πήγασε η σημερινή κοινωνική και πολιτική μορφή του κόσμου, και έδωσε «το αποτελεσματικό παράδειγμα των επαναστατικών διαδικασιο'ιν»7; Το σφυγμό της κορυφαίας εκείνης ώρας τον ένιωσαν αμέσως πνεύματα διορατικά - όπως ο Goethe, που έγραφε στο ημερολόγιό-του (20.9.1792), μετά τη νικηφόρα για τους «ξυπόλητους» Γάλλους μάχη του Valmy: «Απ' αυτή τη θέση κι αυτή τη μέρα, αρχίζει μιά καινούρια εποχή για την ιστορία του κόσμου, και θα μπορείς να λες: Ημουν εκεί». Και το ίδιο θα μπορούσαν, λίγο - πολύ. να πουν όσοι έζησαν τις αλλεπάλληλες επαναστάσεις του επόμενου αιώνα - που, με τις αποτυχίες-τους ακόμα, έκαναν, όπως οι πρόδρομοί-τους του 1789, «μιά τεράστια προσπάθεια για να κόψουν στα όυό τη μοίρα-τους, και νή χωρίσουν με μιάν άβυσσο εκείνο που ήταν ως τότε απ' αυτό που ήθελαν να είναι από δω και πέρα»*. Αν, τέλος, η Ρώσικη Επανάσταση, «η επανάσταση των επαναστάσε­ ων». στρεβλώθηκε απ’ τη σταλινική τυραννία, σπιλώθηκε απ’ τα εγκλήματά-της, παραποιήθηκε απ’ την κομματική γραφειοκρατία και παντοκρατορία, δεν παύει ωστόσο να είναι, καθώς λέει ο ψύχραιμα κριτικός ιστορικός-της Jean Ellenstein, «η πιο μακρόχρονη και η πιο σημαντική από τις ιστορικές εμπειρίες της σύγχρονης Ιστορίας. Αν και ο σοβιετικός σοσιαλισμός δεν πρέπει με κα­ νένα τρόπο ν' αποτελχί υπόδειγμα, είναι, ωστόσο, ένα παράδειγμα, που αξί­ ζει να εζετασθεί και να μελετηθεί. Οφείλουμε να υπολογίζουμε τα γεγονότα, δηλαδή την Ιστορία»9.

6. Οι ταξικό/ α/ών«ς στη Γαλλία, 1848-50. 7. Βλ. D.W.Brogan, The Price of Revolution. 1951, σ. 1.2. 8. Alexis de Tocqueille. L Ancien Regime el la Revolution. 1856. 9. Ιστορία της ΕΣΣΔ, θεμέλιο 1977, τομ. Β\ σελ. 497. Βλ.και το θιβλίο-του La Revolution des Revolutions, Παρίσι, 1967.

ΟΙ «ΧΑΜΕΝΕΣ» ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΕΙΣ

289

Και τα γεγονότα, η Ιστορία, «βοούν» πως όχι μόνο η Ρωσία, αλλά ο κόσμος ολόκληρος δεν «συγκλονίστηκε» μονάχα, μα και « μ ε τ α β λ ή θ η κ ε » συθέμελα, εξαιτίας εκείνης της «προδομένης» επανά­ στασης των «όχλων» του Οχτώβρη 1917...

Τί,

λοιπόν, δηλοί τούτος ο μύθος; Πολύ απλά: Τα ερωτήματικά κι οι αγωνίες για τις εξελίξεις της περσικής επανάστασης και για τις επι­ πτώσεις στη γύρω περιοχή, παραμένουν ακέραια. Αλλά το ίδιο ακέ­ ραιη μένει και η πεποίθηση πως, όποια τροπή κι αν πάρουν τα πρά­ γματα, η ιρανική εξέγερση δεν αποτελεί ένα φωτεινό μετέωρο στους αγώνες ενός πολύπαθου λαού. Αποτελεί τη Μ ε γ ά λ η Σ χ ο λ ή , όπου ο λαός αυτός (μα κι άλλοι, ομότυχο(-του) «γνωρίζουν τον εαυτότους» και καταχτούν τον εαυτό-τους, πριν (και για να) καταχτήσουν όσα οραματίζονται. Φτάνει μόνο, η κατάχτηση αυτή να μη γίνει σε βάρος της ελευθε­ ρίας και της δικαιοσύνης των ί δ ι ω ν και των ά λ λ ω ν . . . φτάνει οι χτεσινοί καταδυναστευμένοι να μη γίνουν ά λ λ ω ν δυνάστες... φτάνει το όραμά-τους να μην καταντήσει, όπως λέγαμε, εφιάλτης για τους ά λ λ ο υ ς , μα και για τους ί δ ι ο υ ς . Γιατί τα γεγονότα, η Ιστορία, έχουν παντού και πάντα αποδείξει πόσο αληθεύει κι ο άλλος λόγος του Marx: πως τελικά « έ ν α ς λ α ό ς π ο υ κ α τ α π ι έ ζ ε ι ά λ λ ο υ ς λ α ο ύ ς , δ ε ν μ π ο ρ ε ί να ' ν α ι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς » . . . [25.2.1979]

19

Η ΠΡΟΟΔΟΣ Η περί «μηχανών» και κανιβάλων «Ο κόσμος χρωστά όλες τις εξορμήσεις-του προς τα εμπρός, σε ανήσυχους, δυσάρεστη μένους ανθρώπους. Ο ευτυχισμένος άνθρωπος αναπότρεπτα αυτοπεριορίζεται μέσα στα παλιά όρια» NATHANIEL HAWTHORNE, Το σπίτι με τα εφτά αετώματα. 20 ΕΝ ΕΙΝΑΙ, βέβαια, «προς απορίαν» ότι το άρθρο για τις «Χαμέ­ νες επαναστάσεις» προκάλεσε όχι μόνο ευμενείς αλλά και δυ­ σμενείς αντιδράσεις. (Και μονάχα η λέξη «επανάσταση», άλλωστε -και μάλιστα, «κοινωνική»- φέρνει, σε μερικούς, σωστή αλλεργία!). Ανάμεσα στις αντιρήσεις που διατύπωσαν ορισμένοι αναγνώστες, ήταν και η άποψη πως, την πρόοδό-της η ανθρωπότητα δεν τη χρωστά στις κοινωνικές επαναστάσεις, αλλά στην τ ε χ ν ο λ ο γ ι κ ή εξέλιξη, στις τ ε χ ν ι κ έ ς επαναστάσεις, που έφτασαν στο αποκορύφωμά-τους μετά τον πρώτο και, προπάντων, το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Δεν θα ήταν, λοιπόν, άσκοπη μιά επιστροφή σ’ ένα θέμα, σε μιά λέξη, που αδιάκοπα κυκλοφορεί στο γραφτό και τον προφορικό λόγο, που τόση εκμετάλλευση της γίνεται και που τόσο λίγοι συμφωνούν ακόμα και στο νόημά-της.

Δ

Α Π ’ αυτό ακριβώς το αμφιλεγόμενο νόημα θα πιάσουμε, αναγκαστι­ κά, το νήμα της αναδρομής. Και, αυτονόητα, θ’ αναρωτηθούμε: Είναι τάχα πρόοδος α λ η θ ι ν ή οι περίπυστες τεχνολογικές επινοήσεις, που κάνουν πιο «εύκολη», πιο «άνετη», τη ζωή του ανθρώπου; Του εξασφαλίζουν π ρ α γ μ α τ ι κ ά την περιβόητη «κυριαρχία πάνω στη Φύση» και την περιπόθητη (όχι «ευτυχία», αλλά) «ευημερία» καν; Δεν θα δειχτούμε, βέβαια, «αντιδραστικοί» σαν το βασιλιά εκείνον της Σπάρτης, τον Αρχίδαμο, που, όταν πρωτοείδε το «καταπελτικόν

Η ΠΡΟΟΔΟΣ

291

βέλος» (ένα μηχάνημα που εκτόξευε βέλη), φώναξε: «Ω Ηράκλεις, απώλωλεν ανδρός αρετά!» (Ω Ηρακλή, χάθηκε η ανθρώπινη αρετή, η ανδρεία!), υπονοώντας πως τη θέση-της την έπαιρνε η άψυχη, αλλά πολύ πιο αποτελεσματική, μηχανή. Αυτά τέλειωσαν και πάνε -κ ι άλ­ λωστε, τώρα πια, η «ανδρεία» δείχνεται και χρειάζεται πιο πολύ στον καθημερινό βίο παρά στα πολεμικά πεδία. Γιατί, ε κ ε ί , και άοπλη είναι και σ’ αδιάκοπη δοκιμασία βρίσκεται... Θα ήταν, όμως, κοινοτοπία κοινοτοπιών αν λέγαμε πόσο λίγη πρό­ οδο ο υ σ ι α σ τ ι κ ή μας χάρισε αυτός ο χωρίς μέτρο και στόχο, χω­ ρίς περίσκεψιν και χωρίς αιδώ, τεχνολογικός παροξυσμός. Απ’ τήν εποχή κιόλας των μεγάλων εφευρέσεων του 15ου αιώνα, οι ανακαλύ­ ψεις νέων χωρών άνοιξαν βέβαια «καινούριους ορίζοντες» (και και­ νούριες αγορές...), πλούτισαν τους δυνατούς, αλλά έκαναν φτωχότε­ ρους τους φτωχούς (με την οικονομική κρίση που προκάλεσε η άφθονη εισροή χρυσού στην Ευρώπη), εγκαινίασαν το αποτρόπαιο δουλεμπόριο κι άνοιξαν στάδιο σφαγής λαμπρό στον ανταγωνισμό των μεγάλων για την αποκλειστική εκμετάλλευση των καινούριων ηπείρων - χρυσωρυχείων... Και σήμερα... Ακόμα και τα γρανάζια των «ηλεκτρονικών εγκεφά­ λων» ξέρουν πως η υπερτεχνολογία, ναι, έκανε πιο «άνετη» τη ζωήμας -γ ια να την κάνει πιο ά δ ε ι α . . . επιτάχυνε το ρυθμό-της- αλλά προς την ά β υ σ σ ο . . . μας βοήθησε να «κυριαρχήσουμε πάνω στη Φύση» -για να τη μολύνουμε και να την α φ α ν ί σ ο υ μ ε . . . «αύξη­ σε» και «πλούτισε» τη διαθίωσή-μας - σ ε πόλεις - στρατόπεδα βασανι­ στηρίων και σε σπίτια - φυλακές παραμορφωτικές... μας όπλισε με «μαζικά μέσα ενημέρωσης» -που αφοπλίζουν το νου κι αφυδατώνουν τη σκέψη... μας έθαλε στα χέρια, σαν σε άλλους Δίες, κεραυνούς «ατομικούς» και πυρηνικούς- που δεν είναι παρά εργαλεία φρικαλέας α υ τ ο κ τ ο ν ί α ς κι α λ λ η λ ο κ τ ο ν ί α ς . . . Πόσο δίκαια ο Πολω­ νός ποιητής Stanislaw Lee αναρωτιέται μπρος σ’ αυτά τα τεχνικά θαύ­ ματα: «Είναι πρόοδος όταν ένα κανίβαλος μεταχειρίζεται πηρούνι και μαχαί­ ρι:»'. Δεν είμαστε, φυσικά, πολέμιοι της τεχνολογικής εξέλιξης, όπως ο Rousseau, ο Τολστόη, τόσοι άλλοι. Δεν αποδοκιμάζουμε «το μαχαίρι και το πηρούνι». Κάθε άλλο! Καταδικάζουμε όμως -ποιό^ θα πει όχι;— τ ο ν τ ρ ό π ο που τα μεταχειρίζονται οι αδηφάγοι «πολιτισμένοι» «κανίβαλοι» για να καταβροχθίσουν πιο εύκολα τους άλλους, και τους εαυτούς-τους...

1. Ακατάστατες σκέψεις, 1962.

292

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Α λ α Α τότε, τ ί ε ί ν α ι πρόοδος; θ α ξανα - κοινοτοπήσουμε, τάχα, αν πούμε πως αυτή η «κίνηση προς μιάν επιθυμητή κατεύθυνση», α λ λ ο ύ (πρέπει να) στοχεύει; Οχι στο δίκοπο μαχαίρι που λέγεται «τεχνική βελτίωση της ζωής»,αλλά στην α τ ο μ ι κ ή κ α ι κ ο ι ν ω ­ ν ική α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η και τ ε λ ε ί ω σ η του α ν θ ρ ώ π ο υ κ α ι τ η ς α ν θ ρ ώ π ι ν η ς κ ο ι ν ό τ η τ α ς . Χωρίς αυτές, καμιά τε­ χνολογική κατάκτηση δεν «κατακτά» αλλά, αντίθετα, υ π ο τ ά ζ ε ι τον «κατακτητή» στα δημιουργήματά-του. Από την αρχαιότητα, τις πραγματικές αλλαγές κι «εξορμήσεις προς τα μπρος» τις πραγματοποιούσαν όσοι τολμούσαν «αεί τι κινείν των μη καλώς εχόντων», καθώς λέει ο Ισοκράτης. Και δυό χιλιετίες μετά, οι φιλόσοφοι και στοχαστές του 18ου αιώνα έβλεπαν την πρόοδο σαν «ένα κίνημα που κατατείνει προς τη λ ο γ ι κ ή και τη δ ι κ α ι ο σ ύ ν η , και τόνιζαν τη σημασία της ι σ ό τ η τ α ς σαν πυρήνα της δικαιοσύνης αυ­ τής»*. Και πού αλλού αποβλέπανε, αργότερα, τόσο ο ιδεοκράτης Hegel, όταν βεβαίωνε πως «η παγκόσμια ιστορία είναι η πρόοδος στην συνειδητοποίηση της ελευθε­ ρίας -πρόοδος που πρέπει να την αναγνωρίζουμε γιατί αποτελεί την αναγκαιότητά-της» 3, όσο και οι αντίποδές-του, ο Marx κι ο Engels, που ευαγγελίζονταν «μιά ένωση ανθρώπων, όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός θα είναι η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων» 4; Α υ τ η την πρόοδο οραματίζονται οι κοινωνικές επαναστάσεις, κι α υ τ ή ν υλοποίησαν μέσα απ’ τις αμέτρητες οδύνες της Ιστορίας. Η μιά μετά την άλλη, αγωνίζονταν να πετύχουν την απολύτρωση του ανθρώπου και της ανθρώπινης κοινωνίας απ’ τα δεσμά που χαλκεύουν όχι τόσο οι άλογες δυνάμεις της Φύσης, όσο οι «έλλογες» δυνάμεις τ ω ν α ν θ ρ ώ π ω ν τ ω ν ί δ ι ω ν πάνω στους ανθρώπους -του ανθρώ­ που πάνω στον εαυτό-του. Εύστοχη, για τούτο, είναι η παρατήρηση του Proudhon: «Οποιος λέει Επανάσταση, λέει αναγκαστικά Π ρ ό ο δ ο , /χει ταυτό­ χρονα διατήρηση. Συνακόλουθα, η Επανάσταση βρίσκεται α δ ι ά κ ο π α μέσα στην Ιστορία και, στην κυριολεξία, δεν υπήρξαν πολλές επαναστά­ σεις, αλλά μ ι ά μ ό ν ο κ α ι η ί δ ι α Επανάσταση» 6. Η ιστορία της εποχής-μας, προπάντων, απόδειξε πόσο ο υ τ ο π ι κ ή 2. Μ. Ginsberg. The Idea of Progress: a Revaluation, Λονδίνο, 1935, a. 68. 3. Εισαγωγή στη Φιλοσοφία της Ιστορίας. 4. Κομμουνιστικό Μανιφέστο, II. 5. Toast ά la Revolution. 7.10.1848.

Η ΠΡΟΟΔΟΣ

293

ήταν η πεποίθηση του περασμένου αιώνα πως τα (εκπληκτικά, σίγου­ ρα) τεχνολογικά κατορθώματα θα κάνουν πιο «ελεύθερη», πιο «ευτυ­ χισμένη» την ανθρώπινη ζωή.Το αστραφτερό όραμα γκρεμίστηκε και θάφτηκε μες στα υλικά και ηθικά ερείπια που σώριασαν και σωρι­ άζουν δυό τιτανικοί πόλεμοι, αποτρόπαιες γενοκτονίες, ανελέητες «αδελφικές» συγκρούσεις, δαιμονικές καταπιέσεις και βασανισμοί, παρανοϊκή κι ολέθρια εκμετάλλευση της Φύσης... κι όλα αυτά, οπλι­ σμένα με υλικά μέσα αδιανόητα για τους παλιούς, έκθαμβους θαυμα­ στές των τεχνικών τελειοποιήσεων. Η πιο μεγάλη τέχνη που μας δίδαξε η τεχνική «πρόοδος», είναι η τέχνη του βίαιου κι ομαδικού θανάτου έμψυχων και άψυχων... η πιο μεγάλη ελευθερία που μας χάρισε, είναι η ελευθερία της ολοκληρωτι­ κής (αλληλο)καταστροφής... η πιο σοφή λογική που μας έμαθε, είναι η κατάλυση κάθε λογικής... Αυτή τη θανατηφόρα «τέχνη», την καταστροφική «ελευθερία», την άλογη «λογική» πολεμά η κοινωνική επανάσταση, όπως πολέμησε πάντα την αδικία και την εκμετάλλευση, την καταπίεση και την άγνοια. Για τούτο, α υ τ ή ενσαρκώνει και πραγματώνει τη γ ν ή σ ι α πρόοδο του ανθρώπου -εκείνου, τουλάχιστο, που λαχταρά να γίνει όχι ένα άρτιο μηχάνημα, αλλά ένας άρτιος άνθρωπος. «Ο πόθος να κατανοήσεις τον κόσμο κι ο πόθος να τον μεταμορφώσεις είναι οι όυό μεγάλες μηχανές της προόδου», έγραφε πριν 50 ακριβώς χρό­ νια ο Bertrand Russel. «Χωρίς αυτές, η ανθρώπινη κοινωνία Οα 'μενε ασά­ λευτη ή θα πισωδρομούσε» β. Κι αυτές οι «μηχανές» απομένουν η μοναδική ελπίδα να μην εξου­ θενωθεί ο άνθρωπος απ’ τον Μολώχ των ά λ λ ω ν μηχανών... [11.3.1979]

6. Marriage and Morals, 1929.

«ΚΑΤΑ ΚΡΙΣΕΙΣ» ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ Κρίση «ιερών» θεσμών και κρίσεις «ανίερων» πολιτών «Χωρίς ελχυΟερία επίκρισης, δεν υπάρχει κολακευτικός έπαινος» BEAUMARCHAIS, Οι γάμοι του Φίγκαρο. Πρ. Ε', σκ. 3 ΠΑΝΤΩΝΤΑΣ, πριν μιά βδομάδα, σε προσφώνηση του Προ­ έδρου της Δημοκρατίας, ο «Προκαθήμενος» της Ελληνικής Εκκλησίας, είπε: «Οι ε/βροί, τοι»ς οποίους σήμερον υποχρεούται ν' αντιμετώπιση η Εκκλη­ σία, είναι και πολλοί και διά πολλών φονικωτάτων όπλων εζωπλισμένοι. Και διά τούτο, η Εκκλησία έχει ανάγκην, ουχί κατακρίσεων, αλλά κατανοήσεως και σομπαραστάσεας». Κρίνοντας όσους κατακρίνουν την Εκκλησία και αποκρούοντας ου­ σιαστικά το δικαίωμά-τους να την κ ρ ί ν ο υ ν κ α ν , ο Αρχιεπίσκοπος δεν πρωτοτύπησε, βέβαια. Και ά λ λ ο ι «προκαθήμενοι» κατέχονται απ’ τη νοοτροπία (ή τουλά­ χιστο, προβάλλουν το «επιχείρημα») πως οι Αρχές, οι υπηρεσίες, τα όργανα που υπάγονται σ’ αυτούς, πρέπει να βρίσκονται π ά ν ω α π ό κ ά θ ε κ ρ ί σ η -όταν, φυσικά, η κρίση είναι επικριτική. Η πολιτεία του υπουργείου Αμύνης, λογουχάρη, αλλά και κάθε στρατιωτικού, δενπρέπει να (επι)κρίνονται -επειδή, έτσι, απειλείται η «θωράκιση του Έθνους»... Η δραστηριότητα του υπουργείου Δημοσίας Τάξεως, αλλά και των αστυνομικών οργάνων... - επειδή «ψυχραίνεται ο ζήλος των Σωμάτων Ασφαλείας»... Η δικαιοκρισία του υπουργείου Δικαιοσύνης, αλλά και των δικαστικών λειτουργών -επειδή «θίγεται το γόητρον της Θέμιδος». Και πάει λέγοντας... Κάθε φορά, ρητές, συγκεκριμένες καταγγελίες, θεμελιωμένες κρίσεις, υπεύθυνοι σχολιασμοί, αποκρούονται απ’ τους προκαθήμενους, όχι με χειροπιαστές ανταποδείξεις, αλλά με αόριστους και γενικούς αφορισμούς πως ο έλεγχος (απ' τους πολίτες και τον Τύπο) «κλονίζει το κύρος-τους», «υποσκάπτει τα θεμέλιά-τους», «τραυματίζει γενναίους.

Α

<1CΑΤΑ ΚΡΙΣΕΙΣ» ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ

295

σοφούς ή άγιους άνδρες» και, φυσικά, απειλεί την υπόσταση της Δημο­ κρατίας και την ύπαρξη του Έθνους ολόκληρου... Με την «επιχειρηματολογία» αυτή, όμως, πάει σιγά - σιγά να καθι­ ερωθεί μιά «αρχή», που όλο και πιο συστηματικά μεθοδεύεται: πως ορισμένοι θεσμοί (γιατί όχι όλοι;), αρχές, φορείς κλπ. δ ε ν π ρ έ π ε ι ν α κ ρ ί ν ο ν τ α ι κ α ι ν α ε λ έ γ χ ο ν τ α ι ό,τι κι αν λένε, ό,τι κι αν πράττουν, ό,τι κι αν εισπράττουν. Μιά «αρχή», κάθε άλλο παρά δημο­ κρατική, φυσικά- και, σε τελευταία ανάλυση, κάθε άλλο παρά εθνική. Γ ΙΑΤΙ α υ τ ό ακριβώς το δ ι κ α ί ω μ α κ α ι η δ υ ν α τ ό τ η τ α ε λ έ γ χ ο υ αποτελεί την πιο στέρεη κρηπίδα της Δημοκρατίας. Η «λαϊκή κυριαρχία» μένει λόγος κενός, αν ό λ ο ι οι πολίτες δεν έχουν την ελευθερία και τον τρόπο να ελέγχουν ό λ ε ς τις εξουσίες -που δεν είναι, άλλωστε, παρά ε ν τ ο λ ο δ ό χ ο ι του λαού και υ π ε ύ θ υ ν ε ς απέναντί-του. Ευνουχισμός του λαϊκού αυτού ελέγχου σημαίνει φαλκί­ δευση της πολιτικής ελευθερίας στο σύνολό-της, και συνακόλουθα, άρνηση της ίδιας της Δημοκρατίας. Οταν ο Αριστοτέλης έλεγε πως «δύο είναι τα γνωρίσματα που καθορίζουν τη δημοκρατία, η κυρίαρχη εξουσία του πλήθους και η ελευθερία» [«δύο γαρ εστιν οις η δημοκρατία δοκεί ωρίσθαι, τω το πλείον είναι κύριον και τη ελευθερία»'], δεν εννούσε, βέβαια, πως «το πλήθος» είναι ελεύθερο μόνο στις πράξεις-του, αλλά και στις κ ρ ί σ ε ι ς - τ ο υ , και μάλιστα στις κρί­ σεις για κείνους που «άρχουν» στ’ όνομά-του. Την αυτονόητη αυτή θέση στοιχειοθετεί ο γάλλος συνταγματολόγος Burdeau, τονίζοντας πως «ο λαός ύεν είναι ένας ηγεμόνας που παραιτείται, ούτε ένας βουβός που συγκατανεύει. Είναι ένας αφέντης που διατάζει»2. Και πώς μπορεί να νοηθεί «μιλιά» χωρίς κρίση και «αφέντης» χωρίς έλεγχο; Δεν είναι, άλλωστε, μόνο οι αστικές δημοκρατίες που θεμελιώνονται πάνω σ’ αυτή την αρχή του απεριόριστου ελέγχου και της αδέσμευτης κρίσης. Ο Marx αξίωνε «αλύπητη κριτική σε οτιδήποτε υπάρχει, αλύπητη με την έννοια πως η κριτική δε φοβάται ούτε τα ίδια-της τα αποτελέσματα, ούτε τη σύγκρουση με τις υπάρχουσες δυνάμεις». Και το Καταστατικό του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ενωσης υπερθεμάτιζε: «Οποιος καταπνίγει την κριτική και την αντικατασταίνει μζ εγκώμια και επαίνους, δεν έχει θέση στις γραμμές του κόμματος». 1. Πολιτικά. Ε, VII. 1310α 29. 2. Traiii de Droil Corutitutionnel. t. VI, σ. 147.

296

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

(Αλλο θέμα, φυσικά, η απόσταση που χωρίζει συχνά τα Καταστατικά απ’ την πράξη...) Μ’ ένα λόγο: η άρνηση ή η κατάργηση της ελεύθερης κρίσης και ελέγχου Οα καθιέρωνε το α ν ε ύ θ υ ν ο , όχι μόνο του «ανώτατου άρχον­ τα» (που το έχει επιβάλει η συνταγματική ανάγκη), αλλά και ά λ λ ω ν εξουσιών και οργάνων. Πράγμα που θ' αναιρούσε την ίδια τη β ά σ η της Δημοκρατίας -αφού Δημοκρατία σημαίνει ε υ θ ύ ν η . Ευθύνη, φυσικά, όχι μόνο εκείνων που ε λ έ γ χ ο ν τ α ι , αλλά κι εκείνων που ε λ έ γ ­ χ ο υ ν . Χωρίς την πρώτη, η Δημοκρατία παύει να είναι «δημοκρατική» -χω ρίς τη δεύτερη, καταντά δημαγωγική. Ανεύθυνη εξουσία ομοιοκα­ ταληκτεί με αυταρχία, ανεύθυνος έλεγχος ισοδυναμεί με αναρχία. Η (τυχόν) ανευθυνότητα, όμως, των «ελεγκτών» αποδείχνεται με τ ε κ μ η ­ ρ ι ω μ έ ν α ε π ι χ ε ι ρ ή μ α τ α , όχι με πομφολυγώδεις Ιερεμιάδες και με μονόχορδα μοιρολόγια... Ο σ ο για τον Κλήρο... αναρωτήθηκε τάχα ο Α ρχιεπίσκοπος γ ι α τ ί «βάλλεται και ελέγχεται και κατακρίνεται», όπως είπε ο ίδιος; Επειδή «δεν υποχωρεί εις χώρους ανεηηρέητους δι ’ αυτόν»; Αλλά είναι « α ν ε π ί τ ρ ε π τ ο ς » ο χώρος της προσαρμογής-του στις επιτακτικές ανάγκες της εποχής και της κοινωνικής πραγματικότητας («νεκροί γάμοι» κλπ.); Η είναι ε π ι τ ρ ε π τ ό ς ο χώρος της υλικής χλιδής, της κοινωνικής ακηδίας, των ηθικών ακολασιών, που κάθε τόσο καταγγέλλονται και στηλιτεύονται; Είναι ε π ι τ ρ ε π τ ή η προσπάθεια της επίσημης Εκκλησίας ν’ αποσιωπηθούν και ν’ αποκρυθούν οι κάθε λογής ατασθαλίες με θρηνητικές εκκλήσεις για «κατανόηση και συμπα­ ράσταση»; Η Εκκλησία δεν είναι μιά απροστάτευτη, απόκληρη, ορφανή, που έχει ανάγκη από συμ - πάθεια κι επιείκεια για τ’ αδικοπαθήματά-της. Αντίθε­ τα, α υ τ ή διαθέτει και ηθικό κύρος (υποτίθεται) και οικονομική δύναμη (δεν υποτίθεται διόλου), για να συμπαρασταθεί στο «ποίμνιό»-της. Τί συμ - πάθεια όμως της ταιρίαζει, όταν όχι μόνο «πάσχει εξ ιδίων αμαρτη­ μάτων», αλλά και πασχίζει να σ υ γ κ α λ ύ ψ ε ι τ α έλκη-της, λιθοβολών­ τας τους τιμητές-της; Οι «κήρυκες του χριστιανικού λόγου» θα ’πρεπε να θυμούνται αδι­ άκοπα τα λόγια του Ιησού: «Πας γαρ ο φαύλα πράσσων μισεί το φως και ουκ έρχεται ηρος το φως, ίνα μη ελεγχϋή τα έργα αυτού. Ο δε ποιών την αλήθειαν έρχεται ηρος το φως, ίνα φανερωϋή αυτού τα έργα, ότι εν θεώ εστιν ειργασμένα»3. Ακόμα και ιεράρχες (όπως ο Αλεξανδρουπόλεως Ανθιμος) παραδέ­ χονται τον «τεράστιον σκανδαλισμόν» που προκαλούν οι «επιδόσεις»

3. Ιωάννης. Γ, 20 - 21.

«Κ. ΑΤΑ ΚΡΙΣΕΙΣ» ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ

μερικών «άγιων πατέρων» (όπως του Πρεβέζης, λογουχάρη). Και σωστά αξιώνουν να φωτιστούν και να κολαστούν οι επιδόσεις αυτές4. «Αν απ' την αλήθεια γεννιέται σκάνδαλο, είναι πιο ωφέλιμο να γεννηθεί το σκάνδαλο παρά να χαθεί η αλήθεια», έλεγε ο Αγιος Ιερώνυμος. Ακόμα πιο πολύ: το σ κ ό τ ο ς κι όχι η αλήθεια είναι εκείνο που σκανδαλίζει το «ποίμνιο» και τραυματίζει ανεπανόρ­ θωτα τους «ποιμένες». Οι π ρ ά ξ ε ι ς των τελευταίων είναι εκείνες που αρθρώνουν την κ ρ ί σ η της Εκκλησίας, κι όχι οι κ ρ ί σ ε ι ς των πολι­ τών. Τις «βολές» και τις κατακρίσεις, άλλωστε, δεν τις προκαλούν μόνο τα «ερωτικά όργια» ενός ή περισσότερων ιεραρχών. Ο λ ό κ λ η ρ η η πολι­ τεία της Εκκλησίας και πάμπολλων κληρικών, εδώ και χρόνια, «σκαν­ δαλίζει» το λαϊκό «πλήρωμα» και τους έχει αποκόψει απ’ αυτό. Πώς να «κατανοήσει» ο πολίτης και να «συμπαρασταθεί» σε ιεράρχες που δια­ λάμπουν σε χρυσοθηρία και θωκο-θηρία, που αλληλομάχονται και αλληλοβρίζονται σαν πεχλιβάνηδες, που επιδείχνουν σε κάθε περίσταση την πιο αντιδραστική, μεσαιωνική νοοτροπία... σε ιεράρχες που υμνο­ λογούσαν την απριλιανή κτηνωδία, αγνοούσαν το μαρτύριο των Ουμάτων-της, αδιαφορούσαν για το σφαγιασμό και την προδοσία της Κύπρου; Οι γλιχόμενοι εξουσίας και πλούτου «άγιοι», και λείχοντες την εξου­ σία και τον πλούτο, έχουν ολότελα ρίξει στο σκότος της μνήμης-τους, την αποστροφή του Ιησού: «Οίδατε ότι οι δοκούντες άρχειν των εθνών κατακυριεύουσιν αυτών και οι μεγάλοι αυτών κατεζουσιάζουσιν αυτών ο υ χ ο ύ τ ω δ ε έ σ τ α ι ε ν υ μ ί ν , αλλ' ος εάν θέλη γενέσθαι μέγας εν υμίν, έσται υμών διάκονος, κω ος εάν Oi)j\ υμών γενέσθαι πρώτος, έσται πάντων δούλος»5. Διάκονοι των «κοπιώντων και πεφορτισμένων», όχι των ισχυρών και πεφυσιωμένων... ούτε δούλοι της φιλαρχίας και της φιλαργυρίας. Και τότε, δεν θα είχαν καμιάν ανάγκη να φοβούνται κατακρίσεις και να ικετεύουν «συμπαραστάσεις» και «κατανοήσεις»... [18.3.1979]

4. Βλ. ‘ Βήμα*. 13.3.79. 5. Μάρκος, I, 42-44.

Η «Μ Α ΣΤΙΞ » Ο Κοραής και η ελευθερία έντυπου λόγου και ελέγχου «Ο ανεξέταστος βίος ου βιωτός ανϋρώπω». [«Ο βίος που δεν υποβάλλεται σε έλεγχο, είναι αβίωτος για τον άνθρωπο»] ΠΛΑΤΩΝ, Απολογία Σωκράτους, 38Α ΟΥΣ ΚΑΝΟΝΙΟΒΟΛΙΣΜΟΥΣ των πυροβολείων για τη ση­ μερινή Εθνική Επέτειο θα συνοδεύσουν, όπως πάντα, οι ομο­ βροντίες των «πανηγυρικών λόγων». Κι όπως πάντα, μέσα στην κραι­ πάλη της ρητορείας, θα ξεχαστούν εκείνοι (κι εκείνα) που, πριν ακόμα απ’ τον Αγώνα, μάχονταν για την πνευματική έγερση και συνειδητοποίηση του Γένους. Εκείνοι κι εκείνα (τα γραφτά-τους, θέλω να πω), που πάσχιζαν να ξυπνήσουν τον «λαόν τον πορευόμενον εν σκότει», για ν’ «ανατείλει φως... τοις καθημένοις εν χώρα και σκιά θανάτου»1. Στο χώρο ενός άρθρου, δεν μπορούμε νά μιλήσουμε παρά για έναν απ’ αυτούς και για ένα μόνο θέμα, απ’ τ’ άπειρα που χειρίστηκε με κάλαμο σοφίας και πάθους: τον Αδαμάντιο Κοραή, και τους στοχασμούς-του για την ελευθερία του έντυπου λόγου, που τη λογάρι­ αζε πάντα θεμέλιο της εθνικής και πολιτικής ελευθερίας. Θέμα διπλά επίκαιρο -σ ε ώρα που και η Πολιτεία και η Εκκλησία ορέγονται να τροχοπεδήσουν (ή ν’ «αφορίσουν») το λόγο και τον έλεγχο.

Τ

Α ίΓ Ο Υ Σ μήνες μετά τις πρώτες ριπές του Μεγάλου Ξεσηκωμού, ο Κοραής -που στα 73-του χρόνια, διατηρούσε νεανικά άλκιμη τη σκέψη και της ελευθερίας τον έρωτα- προχωρούσε στην έκδοση των Πολιτικών του Αριστοτέλη (Μάης - Σεπτέμβρης 1821). Και στα μακρότατα Προλεγόμενά-του, φλογισμένα απ’ το άγγελμα της Επανάστα­ σης. έγραφε ανάμεσα στ’ άλλα: «Εν από τα πολλά και μεγάλα καλά, όσα επροξένησεν εις τα φωτισμένα 1. Ησαίος. θ.2. Μάρκος, Λ, 16.

Η «ΜΑΣΤΙΞ»

299

έθνη η τυπογραφία... είναι ότι έγινεν αληθινή μάστιξ της υποκρίσεως. Η τυπογραφία εδιασκέδασε [: σκόρπισε] το σκότος, το οποίον εσκέπαζε τους βίους των πολιτών, και εδίδαξε τους λαούς, ότι δεν είναι άλλη η αρετή του πολίτου και άλλη του χριστιανού, ότι ενάρετος πολίτης είναι όστις κατευθύ­ νει όλας-του τας πράξεις πλέον εις το κοινόν παρά εις το ίδιον συμφέρον, όστις συμμερίζεται και τα ηδονάς και τους κόπους κ α τ’ ανάλογον ισότητα με τους συμπολίτας ως αδελφούς-του. ότι όστις δεν έχει την αρετήν ταύτην, την οποίαν ο φιλόσοφος Αυτοκράτωρ [: ο Μάρκος Αυρήλιος] ωνόμασε με πολλά ωραίον όνομα "Κοινονοημοσύνην"2, εκείνος χωρίς αμφιβολίαν είναι ενταυτώ και κακός πολίτης και κακός χριστιανός»3. Ανελέητος πάντα πολέμιος και τιμητής της υποκρισίας, ο Κοραής θα προσθέσει στο Διάλογο περί των ελληνικών συμφερόντων (4.8.1824): «Ευκολώτερον έγινε τούτο [: να καταλάβεις τους Ταρτούφους] σήμε­ ρον, χάρις εις την τυπογραφίαν... Η τυπογραφία εβεβαίωσε μάλιστα ό,τι λέγει ο Χριστός: "Ουδέν κρυπτόν, ό ου γνωσθήσεται”.. Εις μάτην ενδύονται [: οι Ταρτούφοι] δέρματα προβάτων η τυπογραφία κατασχίζει τα δέρ­ ματα, και φανερώνει καθημέραν τους λύκους»4. Τα χρόνια εκείνα, όπου ο Αγώνας υψωνόταν στο ζενίθ της θυσίας και βυθιζόταν στο ναδίρ του αλληλοσπαραγμού, ο Κοραής δεν έπαυε να συμβουλεύει «τί συμφέρει εις την ελευθερωμένην Ελλάδα να πράξη εις τας παρούσας περιστάσεις»s. Και, κάθε τόσο, τόνιζε την υψηλή απο­ στολή και το σωτήριο ρόλο της ελευθεροτυπίας για κάθε λαό, που θέλει όχι μόνο να γίνει, αλλά και να μ ε ί ν ε ι ελεύθερος. Στον Διάλογο περί των ελληνικών συμφερόντων πάντα, προσθέτει: «Η τυπογραφία είναι το κάλλιστον όργανον να φωτίζη τον νουν, και να τελχιοποιή τον άνθρωπον, ως λογικόν, ηθικόν κω κοινωνικόν ζώον... Παραδειγματίζουσα των ψευδοπολιτών τας κακουργίας, φυλάσσει τους αληθείς πολίτας από την υπόκρισίν-των»6. Κι ένα χρόνο αργότερα -στα Προλεγόμενα για τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Γοργία του Πλάτωνα- διαπιστώνει και συσταί«Η τυπογραφία εφώτισεν, ηλευθέρωσεν, εβελτίωσε τα έθνη... Το έργοντων (: των “ εφημεριδογράφων” ] είν' έργον θειον, έργον αληθώς ιεροκήρυκος. και το πιεστήριον των τύπων, γίνεται ιερός άμβων, όταν α π’ αυτό σκορπίζωνται εις όλον το έθνος ηθικής κω πολιτικής σωτηρίας διδάγμα­ τα»7.

2. Εις εαυτόν, Α. 16. ί. Αχαντα. εκδ. Γ. Βαλέτα, τομ. Α', σελ. 298. 4. Αχαντα. Β’, 595. 5. Δ' Καχοόιστριακάς Διάλογος.. Αχαντα. Β", 772. 6. Αχαντα. Α\ 604. 7. O.K., Β, 1216-7.

300

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και στα Προλεγόμενα του Α' τόμου των Ατακτων (1828), επιλέγει: «Η ακαταμάχητος αυτής οπλοθήκη "πολλάων πολϊων κατέλυσε κάρηνα ηό' έτι και λύσει"» (ίλιαδ., Β, 117)®. Δ ε ν ξαστοχά, φυσικά, ο Κοραής πως η καθαρτική και καταλυτική δύναμη της ελευθεροτυπίας, ξεσηκώνει και θα ξεσηκώνει πάντα το μέ­ νος και την «μήνιν» και την αμάχη των υποκριτών, των ένοχων, των τυράννων. Στα ίδια Προ/χγόμενα, γράφει: «Το εκατάλαβαν και αυτοί οι στηλιτευόμενοι από την τυπογραφίαν Φαρι­ σαίοι και εξεκωφώΟησαν από τας βροντώδεις αυτής κραυγάς· αλλ' αντί να συσταλθώσι και να παύσωσι μαχόμενοι την παιδείαν του λαού. εζανήψαν κατ' αυτής τον πό/χμον, και βόσκονται με μωρός ελπίδας να την πνίξωσι τώρα, αφού ματαίως έως τώρα ίδρωσαν να της εμποδίσ<οσι την πρόοδον»9. Και στον Β' Καποδιστριακό Διάλογο (15.3.1829), εξηγεί, δίνοντας στο θέμα το πρεπούμενο βάθος και πλάτος: «Της αληθινής παιδείας θυγάτηρ είναι η παρρησία, ήγουν η φανέροχτις της αλήθειας και η άφοβος αυτής κήρυξις επί των δωμάτων. Τίς ωφέλεια ν ’ ανάψης τον λύχνον της παιδείας, έπειτα να τον κουκουλώσεις με μόδιον; ή να τον σπρώξης υπό κλίνην, αντί να τον θέσης εις τον λυχνοστάτην; Τούτο κάμνουν όσοι εκ των απολύτων δεσποτών φοβούνται την ελευθερίαν της τυπογραφίας... [Την] εμποδίζουν να κηρύττη ό,τι δύναται να τελειοποίηση την Πολιτικήν επιστήμην, την μόνην γνώσιν ήτις έχει [: μπορεί] να φέρη την διδασκομένην από την θρησκείαν παγκόσμιον ειρήνην, χωρίς της οποίας ούτε παρούσαν ούτε μέλλουσαν ευδαιμονίαν έχουν να ελπίζωσιν οι επαγγελόμενοι ενάρετοι και ά γ ι ο ι άνθρωποι. Οπου την βλέπεις [: την τυπογραφία] ελχυθέραν, εκεί πίστευε ότι είναι αρετή, ειρήνη, ασφάλεια, ελευθερία των πολιτών όπου πολεμείται, εκεί, μην αμφιβάλλχις ότι εγεννήθη ή κυοφορείται τύραννος»10. Ενώ στον κορυφαίο απ’ τους Καποδιστριακούς Διαλόγους, τον Δ’ (20.9. ή 7.10.1830), προσθέτει: «Οι χριστιανοί και γραμματισμένοι δεσπόται [: τύραννοι] [προσπαθούν] να δεσμεύσ<υσι την τυπογραφία, ώστε να μη συγχωρήται πλην εις ένα μόνον α γ ο ρ α σ τ ό ν δ ο ύ λ ο ν εφημεριδογράφον να δημοσιεύη τας προσταγάς της κυβερνήσεως, ακόμη και να πανηγυρίζη τας αρετάς του δεσπότου, ακόμη και... να αναγγέλλη ακριβώς πότε ο δεσπότης υπήγεν εις την λει­ τουργίαν, και πότε εις το κυνήγιον, πόσ' αγρίμια εσκότωσεν, και εις ποιους αυλικούς εφιλοδώρησεν»". 8. · Πλήθος κάστρα ζααφάΧισι. και θα ζοαφαΜσαΙκλήΟος ακόμα». Μεταφρ. Ν. Καζαντζάκη - I. θ . Κακριδή. Βλ. Axana, Β, 1234. 9. Ο.*.. Β, 123$. 10. O.K.. Β , 729-730. 11. O.K., Β’, 780.

Η «ΜΑΣΤΙΞ»

301

(Τί γλαφυρή περιγραφή της «ιδανικής και εποικοδομητικής» δημο­ σιογραφίας, όπως την οραματίστηκε και την εφάρμοσε η απριλιανή Πρόνοια!). Τον πολύ «απλό» λόγο της τυραννικής αποστροφής για την ελευθε­ ροτυπία, τον διαβλέπει ο Κοραής στον Β' Καποόιστριακό Διάλογο: «Μη σε φοβίζει της τοπογραφίας το ελεύθερον, μη σε φοβίζωσιν οι υποκρινόμενοι ότι φοβούνται τα εζ αυτής ενδεχόμενα κακά. Αλλο τι φοβούνται, το οποίον δεν τολμούν να ομολογήσωσι... Επιθυμούν αυτοί να γενώσιν α ν υ π ε ύ Ο υ ν ο ι - και τούτο δεν εμπορούν να το κατορθώσωσιν, ενόσω η τυπογραφία είναι ελευθέρα, και ο λαός έχει αυτία ικανά ν’ ακούη και να νοή της τυπογραφίας την σάλπιγγα»'2.

Ο

Κοραής, άλλωστε, δεν αγνοεί πως την τυπογραφία τη μάχονται όχι μόνο τα «δεσποτικά» καθεστώτα, αλλά και ουκ ολίγοι «κοινοβου­ λευτικοί άνδρες», για λόγους ανάλογους. Και στο Διάλογο περί των ελληνικών συμφερόντων, παρατηρεί -ιδιαίτερα γι’ αυτούς που επισεί­ ουν, φρίττοντας, τους «κινδύνους» της ελευθεροτυπίας: «Ο φοβερός ούτος κριτής [: ο τύπος] της πολιτείας των υπουργών, προσκαλών αυτούς εις το δικαστήριον της κοινής νπολήψεα>ς [: γνώμης], γεννά ειρηνικός διορΟ/ύσεις. αι οποίαι, χωρίς την τυπογραφίαν, γίνονται με πολιτικήν μεταβολήν βιαίαν»'3. Και σαν να μάντευε τις βουλές ο ρ ι σ μ έ ν ω ν Βουλών, πρόσθετε το επιγραμματικό τούτο, στον Δ' Καποόιστριακό Διάλογο: «Βουλή χωρίς ελευθέραν τυπογραφίαν, δεν είναι Βουλή πολιτών, αλλά νευροσπάστων θεατροπαίγνιον»'*. Αλλά και κάτι άλλο προμάντευε ο «σοφός γέρων»: κ ά π ο ι ο υ ς ν ό μ ο υ ς για την ελευθερία του Τύπου, που καταντάνε όργανα α ν ε ­ λ ε υ θ ε ρ ί α ς -του. Και αρνιόταν ακόμα και τη συνταγματική «ρύθμι­ ση» του ζητήματος: «Κηρύττων ελευθέραν την τυπογραφίαν ο νομοθέτης, δίδει έννοιαν, ότι εμπορεί και να την δεσμεύση- σκοπών περί αυτής, την υποθέτει μίαν από τας ομολογουμένας άλλας ελευθέρας πράξεις του πολίτου, τας οποίας ουδείς νόμος δύναται να εμποδίση»'6.

Ο

σοφότατος Κοραής ήταν -ποιός δεν το ξέρει;- κι ευλαβέστατος. Ακριβώς γΓ αυτό, έβλεπε καθαρά και στηλίτευε καφτερά τις ατασθα­ λίες του κλήρου, που έφταναν και φτάνουν σε άρνηση της ίδιας της αποστολής-του. Για τη στάση, μάλιστα, των κληρικών στο θέμα τού­ 12. O.K.. Β , 741. 13. O.K., Α*. 604. 14. O.K., Β', 7*1. 15. άιάλογος κερί των ελληνικών συμφερόντων. Ο.κ.. Α', 595.

302

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

το, έγραφε ο Διδάχος, προλογίζοντας τα Ηθικά Νικομάχεια του Αρι­ στοτέλη (1822): «■[Οι Μοναχοί], χωρισμένοι από τους πολιτας, τους επαιδαγώγησαν όμως έως τώρα πλέον διά το ί δ ι ο ν παρά διά των πολιτών το συμφέρον. Τοιαύτη παιδαγωγία, φυσικά, και κατεπλούτισε και υπερδυνάμωσε τους Μοναχούς. Τώρα, ότι οι πολίται, φωτισμένοι από την τυπογραφία, αγαπούν να έχοχτι πατέρας και όχι πλέον παιδαγωγούς, φαίνεται παράζενον, ή μάλ­ λον άδικον, εις τους Μοναχούς, ότι δεν θέλουν πλέον οι πολίται να κυβερνώνται ως παιδάρια»1β. Και δεν μπορούμε να μη μνημονεύσουμε, παρενθετικά, το επικαιρότ<ιτο τούτο, σχετικά με την περιουσία της Εκκλησίας: «Λεν είναι παράλογον και παράξενον ότι δεν θέλουν ν’ αποδώσωσιν εις τους χρείαν έχοντας πολιτας, όσα π/^ύτη εσυνάθροισαν με πρόφασιν. ότι αγρυπνούν και προσεύχονται υπέρ της σωτηρίας των πολιτών; Και αν έτρε­ χαν κίνδυνον ν’ απολεσθώσιν οι πολίται μην έχοντες άλλα μέσα σωτηρίας, εσυγχωρείτο εις τους απαρνηθέντας τον κόσμον Μοναχούς να προκρίνωσι την απώλειαν των πολ.ιτών παρά την απόδοσιν των όσων εσυνάθροισαν απ' αυτούς;»17. Μ ε ς α στον ενθουσιασμό-του και στη λατρεία-του για την ελευθερο­ τυπία, ο Κοραής δεν παραγνώριζε, ωστόσο, πόσο κ α κ ή χρήση-της μπορεί να γίνει από ασυνείδητους και κερδοθήρες «εφημεριδογράφους», που «αντί σκεύους εκλογής, κάμουν την εφημερίδα-των σκεύος ατιμίας, λε­ κάνην να δέχεται των αρρώστων πολιτών τα εζεράσματα... Οστις δυσφημίζη... πρέπει να κολάζεται αυστηρά... ως άτιμος και κακός πολάτης»1*. Επιμένει, όμως, πως η ελληνική πολιτεία πρέπει να στηριχτεί «εις τα δύο τούτα ισχυρότατα θεμέλια, π α ι δ ε ί α ν εις όλον τον λαόν, όσο το δυνατόν χωρίς εξαίρεσιν. και τ υ π ο γ ρ α φ ί α ν , πλην συκοφαντίας και δυσφημίσεως, καθ' όλα τα λοιπά α ν υ π ε ύ θ υ ν ο ν » ,β . Επειδή πιστεύει ακράδαντα, όπως θαυμάσια το διατυπώνει στον Δ' Καποδιστριακό Διάλογο: «Ελευθερία, χωρίς ελευθέραν τυπογραφίαν, είναι ψιλόν όνομα, και όχι πράγμα. Οστις δεν έχει άδειαν να εκφράζη τα φρονήματά-του και διά ζώσης κω χαραγμένα με τους τύπους, μη στολίζεται με το μόνον αληθώς εκλαμπρότατον όνομα του πολίτου, μην απατάτω ότι είναι πολίτης. Δούλος έγινεν ο ταλαίπωρος...»30. 16. O.K.. Α'. 343. 17. O.K., Α'. 343. 18. Β' Καχοόιστριακάς Διάλογος. Ο.κ., Β', 740. 19. Ο.κ., Β\ 740. 20. O.K., Β', 783.

Η «ΜΑΣΤΙΞ»

303

Ο Κοραής, γαλθανισμένος απ’ τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και οιστρηλατημένος απ’ τη λαχτάρα για την απελευθέρωση του Εθνους, οραματιζόταν την ελευθεροτυπία σαν ακρογωνιαίο λίθο της πραγματικής -δηλαδή, της πνευματικής και πολιτικής- ανάστασης του Ελληνισμού. Από τότε, βέβαια, πολύ νερό κύλισε και πολύ μελάνι χύθηκε -που δ ε ν τον δικαίωσε πάντα. Οι λόγοι-του, όμως, και το όραμά-του διατηρούν ατόφια την αξία-τους και την αλήθεια-τους. Στο χέρι της «εφημεριδογραφίας» είναι, σήμερα προπάντων, να σταθεί « μ ά σ τ ι ξ » , μαστίγιο, για τους λαοβόρους τυράννους, εκμε­ ταλλευτές, απατεώνες -ή να ξεπέσει σε « μ ά σ τ ι γ α » , πληγή, για τον τόπο και για τον Τύπο. Εκείνοι, όμως, που έχουν το λιγότερο δι­ καίωμα να κατηγορούν τα παραπτώματά-του, είναι όσοι έχουν γίνει ο ι ί δ ι ο ι «μάστιγα» κι επιδημία χρόνια της ελληνικής-μας ζωής... [25.3.1979]

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ» Μ ιά ελληνική «παράδοση» « // πατρίς ηδίκει [αδικούσε], αλλά και πότε η Ελληνική πατρίς εόικαίωσε;» Γ. ΑΣΠΡΕΑΣ, Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, 1963, τομ. Β', σελ. 172. ΙΝΑΙ αναπότρεπτο, φαίνεται, κάθε σχεδόν επέτειος μακρινών ή κοντινών εθνικών γεγονότων να «διανθίζεται» με οικτρότητες. Και το πιο οικτρό είναι πως κινητήριο όργανό-τους γίνεται, κάθε φορά, το ίδιο το κράτος και τα όργανά-του. Οι φετινές «ασχήμιες», όμως, παρουσίασαν μιάν αξιοσημείωτη «π ρ ό ο δ ο». Η κυβέρνηση δεν περιορίστηκε ν’ απαγορεύσει τη συμ­ μετοχή των οργανώσεων Εθνικής Αντίστασης στον εορτασμό της εθνικής απελευθέρωσης. Δεν ικανοποιήθηκε εξαπολύοντας εναντίον των «παραβατών» τους κρανοφόρους και ροπαλοφόρους-της, που ξυλοκόπησαν, συλλάθανε και οδήγησαν στα Τμήματα με χειροπέδες τους εορταστές - αγωνιστές. Πρόσθεσε, τώρα, και μιάν εξαιρετικά χαραχτηριστική «απόχρωση»: σχολιάζοντας τους τ ρ α μ π ο υ κ ι σ μ ο ύ ς των απρόσωπων και απρόσιτων σμπίρων του χουντοβασιλι­ κού παρακράτους -που, μ’ ευνόητη αγαλλίαση, έδωσαν χείρα βο­ ήθειας στα όργανα του κράτους- ένας κυβερνητικός εκπρόσωπος δή­ λωσε αγγελικά: «Κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να προασπίζει τον νόμο, όταν διαπράττοντat παρανομίες». Σύμφωνα, λοιπόν, με την κυβερνητική συλλογιστική, είναι π α ρ ά ­ ν ο μ η η συμμετοχή στους εθνικούς εορτασμούς των ν ό μ ι μ ω ν και α ν α γ ν ω ρ ι σ μ έ ν ω ν δικαστικά αντιστασιακών οργανώσεων -επει­ δή (οι Νομάρχες μας έφησαν), οι οργανώσεις αυτές <«5εν διαλαμβάνονται (sic) εις τας νόμω ανεγνωρισμένας οργανώσεις Εθνικής Αντιστάσεως»’.

Ε

I. Βλ. «Βήμα», «Μα», 28.3.1979.

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ»

305

Εστι δε ο νόμος ούτος, το δ ι κ τ α τ ο ρ ι κ ό Ν.Δ. 179/1969, που αναγόρευε «οργανώσεις Εθνικής Αντιστάσεως» τα γερμανογέννητα Τάγματα Ασφαλείας κι άλλες γερμανόθρεφτες ομάδες εθνικού αί­ σχους! Και κατά φυσικότατατη ακολουθία, «παράνομες» τις πραγμα­ τικές αντιστασιακές οργανώσεις... Πώς παρανομεί, όμως, όποιος παραβαίνει έναν π α ρ ά ν ο μ ο νόμο; Γιατί βέβαια, ε ί ν α ι παράνομος κ ά θ ε νόμος που έχει επιβληθεί από ένα π α ρ ά ν ο μ ο κ α θ ε σ τ ώ ς . . . Η κυβέρνηση, ωστόσο, θεωρεί παράνομη αυτή την παράβαση. Ενώ θεωρεί ν ό μ ι μ η την αυτοδικία των ακροδεξιών τρομοκρατών -που ούτε το κράτος-μας δεν είχε το θάρρος να τους αναγνωρίσει και να τους νομιμοποιήσει. Α υ τ ο ί εί­ ναι «πολίτες» (και «πρώτης τάξεως», μάλιστα) που π ρ ο α σ π ί ­ ζ ο υ ν το νόμο χέρι-χέρι με τα όργανα της τάξεως... ενώ οι ά λ λ ο ι είναι πολίτες («δευτέρας τάξεως», φυσικά) που συστηματικά τον πο­ δοπατάνε -κ α ι που πρέπει να τ ο υ ς ποδοπατάνε οι φρουροί της τά­ ξεως και οι μελανοφρουροί της «Εθνικής Παρατάξεως»... Κάκισε, ακόμα, ο ίδιος εκπρόσωπος τις σχετικές επικρίσεις της Αντιπολίτευσης, επειδή, λέει, «προσφέρουν κακή υπηρεσία στον τόπο όσοι ενθαρρύνουν κομματικές εκόη)χόσεις». Η συμμετοχή, λοιπόν, των αντιστασιακών σε μιά εθνική γιορτή αποτελεί κ ο μ μ α τ ι κ ή εκδήλωση. Ενώ οι θασιθουζουκισμοί των χουντομοναρχικών είναι «πατριωτική έξαρση αγανακτισμένων πολι­ τών», που δεν ανήκουν σε κανένα κόμμα, μιά και ορέγονται να κ α τ α ρ γ ή σ ο υ ν όλα τα κόμματα... Υ ΣΤ Ε ΡΑ απ’ αυτές τις νομολογίες και τις ομολογίες, π ώ ς τα Σώ­ ματα Ασφαλείας να συμπαθούν τις αντιστασιακές οργανώσεις -αφού, μάλιστα, ο ίδιος ο υπουργός-πολιτικός προϊστάμενός-τους (Α. Μπάλκος) δήλωνε προχτές στη Βουλή το αποστομωτικό τούτο: «Τα Σώματα Ασφαλείας "λόγω παραδόσεως” δεν έκαναν Αντίσταση κατά της δικτατορίας. Πιστεύουν ότι καθήκον-τους είναι μόνο η αστυνό­ μευση "είτε ο κατέχων είναι οι Γερμανοί, είτε είναι η χούντα"»2. Πιο εκπληκτικό «πιστεύω» δεν μπορούσε ν’ αναμέλψει υπουργός επιφορτισμένος με την ασφάλεια της Δημοκρατίας. «Παράδοση», που απαγορεύει στους φύλακες του νόμου ν’ αντιστέκονται στην παρανο­ μία της τυραννίας... «παράδοση», που τους υπαγορεύει υπακοή στην εξωτερική ή την εσωτερική κατοχή, αποτελεί σίγουρα το μεγαλύτερο εχέγγυο για τη διασφάλιση της «τάξεως μέσα στην ελευθερία», όπως αδιάκοπα ευαγγελίζεται η κυβέρνηση. Εφ’ ω και συνεπής σ’ αυτή την υψηλή αρχή, ο κ. υπουργός διατηρεί στους κόλπους των Σωμάτων ί «Βήμα». 30.3.1979. 20

306

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Ασφαλείας (όπως καταγγέλθηκε την ίδια μέρα στη Βουλή) υπασπιστές χουντικών «υπουργών», δεσμοφύλακες, βασανιστές και άλλους λαμπαδηφόρους της έξοχης αυτής παράδοσης -που αποτελεί άνευ όρων παράδοση στους εχθρούς της Δημοκρατίας. Ετσι, αυτό που ονομάσαμε κάποτε «ιστορικό συμβιβασμό Δεξιάς και Δικτατορίας», προχώρησε, βραδέως μεν αλλ’ ασφαλώς, σε τ α ύτ ι σ η των δύο σταυραδερφών. Γιατί ταύτιση, βέβαια, είναι η υιοθέ­ τηση των δικτατορικών νόμων... η ναρκοθέτηση της δημοκρατικής ασφάλειας από χουντοτραφείς φύλακές-της... η τοποθέτηση των φα­ σιστών - τρομοκρατών στην ίδια μοίρα με τους φορείς του δημοκρατι­ κού κράτους... και η αθέτηση του ε λ ά χ ι σ τ ο υ χ ρ έ ο υ ς που έχει η «Ελληνική πατρίς» απέναντι σ ’ όσους αγωνίστηκαν για την αποτίναξη παλιών και νέων, εξωτερικών κι εσωτερικών, τυραννικών δεσμών... Α Λ Λ Α γιατί ν’ απορούμε; Οσο κι αν πικραίνονται, όσο κι αν οργί­ ζονται οι αγωνιστές του 1941-44 γ ι’ αυτή τη «διακριτική μεταχείριση», δεν μπορεί να μη θυμούνται πως τ έ τ ο ι α στάθηκε πάντα η επίσημη αναγνώριση των αγώνων γ ι’ αυτό τόν τόπο, σ’ αυτόν τον τόπο. Ακόμα και οι ανυποψίαστοι κάθε «κομματισμού» πολεμιστές του 1821 -η «μαγιά της λευτεριάς»3- τ ί «εισπράξανε» γ ι’ ανταμοιβή-τους; Την άγνοια και την ένδεια, όταν δεν αντιμετώπιζαν την περιφρόνηση και τη δίωξη. Είναι πασίγνωστες οι ιερεμιάδες του Μακρυγιάννη για την «άχλια κατάσταση» των αγωνιστών, που «ξυπόλυτοι και γυμνοί διακονεύουν στα σοκάκια»4. Κι όχι μόνο η έσχατη πενία, αλλά κι οι έσχατες ύβρεις και προγραφές ήταν η «απολαβή»-τους. Οι διώκτες-τους έφτασαν σε τόσο μικροπρεπή ποταπότητα, ώστε ακόμα και τα δεντράκια του αγροκή­ πιου της Τίρυνθας που ήταν αφιερωμένα στη μνήμη των σκοτωμένων πολέμαρχων (Καραϊσκάκη, Μπότσαρη κ.ά.) ξ ε θ α φ τ ί σ τ η κ α ν με κυβερνητική εντολή και, στη θέση των περίδοξων ονομάτων, μπήκαν ταμπέλες με αριθμούς 1, 2, 3... (Τί να θυμίζουν, τάχα, αυτές οι μετονομασίες -ή οι μ η ονομασίες;) Στους ίδιους χρόνους, ο πολύς Αν. Πολυζωίδης (ο δικαστής που, μαζί με τον Τερτσέτη, αντιτάχθηκε στην καταδίκη του Κολοκοτρώνη και του Πλαπούτα) κάκιζε, στην εφημερίδα-του «Απόλλων» (13.6.1831), τον Καποδίστρια που αποκαλούσε τους Ελληνες «κακο­ ήθεις, αναξίους και μικρόνοας». Και πρόσθετε οργισμένος: «Στρατιώται της ξηρός και της θαλάσσης! πάσα παρελθούσα νίκη-σας, πάσα πληγή-σας, παν δίπλωμα δόξης-σας και αθανασίας γραψέν με το αίμα-σας. είναι καθοσιώσεως έγκλημα. Εγκληματίαι είσθε προς το αυθαίρε­ 3. Μακρυγιάννης, Απομνημονεύματα, τομ. Β'. σ. 108. 4. O.K., Β\ ο. 72 κα.

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ»

307

τον (:την κυθερνητικήν αυθαιρεσία) όλοι αν σκεητεσθε. αν έχετε μέσα υπάρξεως, αν ενθυμήσθε δικαιώματα, αν αναπνέετε ακόμη. Αύριον, αν το αυθαίρετον υπερίσχυση, άλλους θέλει σας φυγαδεύσει, άλλους εις υπογείους φυλακάς θέλει σας αποκλείσει και άλλους εις του ψωμοζήτου τον δίσκον θέ/xi σας καταντήσει»6... Ακόμα πιο βάρβαρη τακτική απέναντι στους αγωνιστές ακολούθη­ σε, φυσικά, η Βαυαροκρατία (η «Βαρβαροκρατία», όπως την έλεγαν), που φρόντισε να διαλύσει τα Σώματα των πολεμιστών, τον «άτακτο στρατό», μ’ όλο που αυτός «ήτο ολόκληρον το έθνος»6. Ολοι οι ιστορικοί και ιστοριογράφοι στιγματίζουν δριμύτατα και των αγωνιστών την εγκατάλειψη και τη διάλυση των «ατάκτων», για την αγνωμοσύνη-της, αλλά και την αφροσύνη-της. Και π ο ι ο ί -μ ό ­ νοι- βρέθηκαν,· χρόνους πολλούς μετά, να τη χειροκροτήσουν; Ενας υμνητής των θρόνων, ο Α. Σκανδάμης, που τους ονομάζει «σαθρόν τμήμα του (ελληνικού) οργανισμού» (ο.π. σ. 43)... κι ένας νεροκουβαλη­ τής κάθε αυλοκρατίας και τυραννοκρατίας, ο διαβόητος Π. Πιπινέλης, που τους ψέγει ότι είχαν «ρευστήν εθνικήν συνείδησιν»7'. «Ρευστή» η συνείδηση των αθλητών της εθνικής ελευθερίας -και γρανίτης, βέβαια, η συνείδηση του πρωταθλητή της θρονοδουλείας... (Γι’ αυτήν, άλλωστε, τη «ρευστή-τους συνείδηση» δεν κινδύνεψαν να εκτελεσθούν σαν προδότες ο Κολοκοτρώνης, ο Πλαπούτας, ο Μακρυγιάννης απ’ τους Βαυαρούς «πατριώτες»;) Αγνοημένοι, προπηλακισμένοι, άστεγοι και πένητες, οι πρόμαχοι της ανεξαρτησίας έφταναν να «μακαρίζουν τους συναδέλφους-των οίτινες δεν έζησαν να ιδούν το τέλος τούτων των αδικιών»6. Κι ήταν τόση η εξαθλίωσή-τους, ώστε μερικοί απ’ τους πολεμιστές που είχαν αντιμετωπίσει όρθιοι χίλιους θανάτους, κατάντησαν να « α υ τ ο κ τ ο ν ο ύ ν ή εξ απογνώσεως (Τσαμαδός) ή εκ πιέσεων των δανειστών-των» (Λόντος)9. Εύστοχα, λοιπόν, όσο και δραματικά επιλέγει ο ποιητής Αλέξαν­ δρος Σούτσος (τόσο καταδιωγμένος κι αυτός) στο Β' Φυλλάδιό-του για την «Κατάσχεσιν της διανοίας» (15.2.1852): «Απαντες οι μεγαλόφρονες άνδρες του αγώνος... απέθανον κλαίοντες, η δε υπ’ αυτών ελευθερωθείσα γη. αρκούσα προς κόρον (χορτασμό) δέκα εκατομμυρίων κατοίκων, εχρησίμευσεν ουχί προς τροφήν αυτών, αλλά προς ταφήν αυτώνλ»10... 5. Βλ. Αν. Πολυζωίδη, Ανέκδοτα καμένα, εκιμ. Γ. Μαρκόκουλου, 1971, σ. 68 και 69-70. 6. Χρ. Βυζαντίου, Ιστορία τον τακτικού στρατού, σ. 325. Βλ. και Δ. Λιάτσου, Οι Βαυαροί και οι αγωνιστές τον '21, 1976. 7. Η Μοναρχία tv E iU ii. 1833-1843, 1932, a. 21. 8. Ν. Κασομούλη, Ενθυμήματα στρατιωτικά, τομ. Γ', ο. 617. 9. Γ. Ασκρέας, ο.κ., τομ. Α'. σ. 172. 10. Ακαντά, 1963. σ. 549.

308

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ΣΥ Μ Φ Υ Τ Η με το διωγμό και την εξαθλίωση των αγωνιστών ήταν, φυσικά, η ε ξ α χ ρ ε ί ω σ η των διωκτών-τους: όσο κατατρέχονταν και δυστυχούσαν οι πολεμιστές, τόσο αμείβονταν, ψωμίζονταν και κορυθαντιούσαν οι απόλεμοι, οι επιτήδειοι, οι κόλακες, οι φαύλοι. Ο Πολυζωίδης, πάλι, καυτηρίαζε τον Καποδίστρια, επειδή «... οι χρεωκόποι, οι κιβδηλόπλαστοι, οι παραχαράκται, οι εξ επαγγέλατος κατάσκοποι, αυτοί αντεμείφθησαν, αυτοί κατέφαγον τον δημόσιον πλούτον, αυτοί απολαμβάνουν την εμπιστοσύνην της Κυβερνήσεώς-σου, αυ­ τούς α ς πλήρες συμβούλιόν-σου ονομάζεις άνδρας αρετής»11. Συνεχίζοντας κι επαυξάνοντας την «παράδοση», η οθωνική απολυ­ ταρχία καταβρόχθιζε τις ισχνές προσόδους και τα εξωτερικά δάνεια, ευλογώντας τους Βαυαρούς και βαυαρόδουλους ευνοούμενούς-της. «Οι Βαυαροί κατέφαγον τας μετά τόσης δόξης κτηθείσας αξιώσεις-των (των αγωνιστών) και αποζημιώσεις», έγραφε ο Σούτσος12. Και στο ίδιο κείμενο, διεκτραγωδούσε: «Κατ' αυτούς τους καιρούς, ευδοκιμούσιν όσοι ενώπιον της Εξουσίας διπλούσι διπλωματικώς το σώμα εις εδαφιαίας προσκυνήσεις, όσοι ομιλούντες πνίγουσι την φωνήν εντός του λάρυγγος... όσοι παριστώσι την Ελ­ λάδα κτήμα, τους Ελληνας δουλοπαροίκους, τους στρατιώτας του αγώνος Βεδουίνους και τους οπλαρχηγούς Αβδούλ - Καδέρους, όσοι απορρίψαντες κύρια και πατρωνυμικά ονόματα αυτοκαλούνται Αφωσιωμένοι»13. Και ο παντοτινός Μακρυγιάννης θρηνεί και συνοψίζει: «Οι ακαθαρσίες της Κωνσταντινόπολης και της Ευρώπης (έχουν) καρότζες, μπάλους, πολυτέλειες, λούσια πλήθος. Αυτήνοι αφεντάδες-μας κι εμείς είλωτές-τους... Οπου να πάνε οι Ελληνες, όλο ξυλιές τρώνε. Η φτώ­ χεια άξυνε λίγο φταίξιμο να κάμη ο αγωνιστής, χάψη (φυλακή) άλλος επί ζω (γ)ής, άλλος κόψιμον με την τζελατίνα (γκιλοτίνα). Ολο τέτοιες καλο­ σύνες έχομεν. Γιόμωσαν οι χάψες του κράτους. Και θησαύρισαν οι κριταίμας και οι αβοκάτοι-μας. Το κράτος έτσι πάγει πολλά ομπρός!»'*. Και π ή γ ε , αληθινά, «πολλά ομπρός» το κράτος-μας, σταυρώνον­ τας τους προμάχους-του και στεφανώνοντας τους σταυρωτήδες-του. Οσο για τους αντιστασιακούς του 1941-44 (κι όσους άλλους), η ΓΤολιτεία-μας θα προσδοκά, ίσως, ν’ απαλλαγεί απ’ τις «παρανομίες»τους με τον ί δ ι ο τρόπο που, τον περασμένο αιώνα, «γλύτωσε» απ’ τις «μεμψιμοιρίες» των τουρκομάχων: «Το ζήτημα έληξε, αφού όλοι οι Αγωνισταί πέθαναν». έγραφε ο Βλαχογιάννης, σχολιάζοντας τον Κασομούλη14. 11. «Ακόλλων». 9.9.1831, σε Λ νέκύοτα καμένα, α. 112. 12. «Αγγελία». Απαντα, α. 206. 13. Ο.κ., σ. 195. 14. Απομνημονεύματα, τομ. Β', σ. 93. 15. Αχομνημονάματα.... τ.Γ', σ. 617.

ΑΓΩΝΙΣΤΕΣ ΚΑΙ «ΠΡΟΑΣΠΙΣΤΕΣ»

309

Μπορεί, βέβαια, το «ενοχλητικό» πρόβλημα να λυθεί έτσι. Αλλά το σ τ ί γ μ α απ’ την κρατική απάθεια κι εχθροπάθεια δεν θ’ αποπλυθεί ποτέ... [1.4.1979]

Η ΦΥΣΑΛΙΔΑ Π υρηνική ενέργεια και ειρωνική νέμεση «Ο πιο καταστροφικός τυφώνας είναι λίγοτερο λιγότερο τρομερος τρομερός απ απ' τον άνθρωπο...» ανσρωπο...» BERTOLT BRECHT, Μαχαγκόννυ. XI TAN η πρώτη αμερικάνικη ατομική βόμβα κονιορτοποίησε τη Χιροσίμα, οι «Τάιμς της Νέας Υόρκης» έγραφαν, την άλλη κιόλας μέρα: «Χτες κερδίσαμε τη νίκη στον Ειρηνικό, αλλά εξαπολύσαμε μιά καταιγί­ δα... Είναι πιθανό να δρέψουμε κάποτε τους καρπούς...»'. Ο αρθρογράφος του καιρού εκείνου φοβόταν, βέβαια, πως κι ά λλ ε ς χώρες θα κατασκεύαζαν παρόμοια «υπερόπλα» και θα τά 'στρεφαν, ίσως, κατά της χώρας που πρώτη τα χρησιμοποίησε. Φόβος φυ­ σικός και προφητεία εύκολη, που επαληθεύτηκαν, άλλωστε, με ιλιγγιώδη ρυθμό, αφού σήμερα ο κόσμος όλος -πάμπλουτος σε πυρηνικά όπλα μυριάδες φορές πιο «αποτελεσματικά» απ’ τα «αθύρματα» της Χιροσίμα και του Ν αγκασάκι- ζει κάτω απ’ την εφιαλτική σκιά της «ισοροπίας του τρόμου». Αλλά ούτε οι «ανησυχούντες», τότε, πολίτες, ούτε οι επιστήμονες που πέτυχαν τη διάσπαση του ατόμου, ελπίζοντας πως θα βελτιώσει τη ζωή του ανθρώπου, φαντάζονταν πως η ί δ ι α χ ώ ρ α όπου έγινε το τεράστιο επιστημονικό άλμα, θα «έδρεπε τους καρπούς» από την ε ι ρ η ν ι κ ή ίσα-ίσα χρησιμοποίηση της «καταιγίδας»... Η φυσαλίδα, που προκλήθηκε από «ατύχημα» στον «αφηνιασμένο» ατομικό αντιδραστήρα του Harrisburg της Pennsylvania, δεν πήρε μόνο τεράστιες διαστάσεις, που παρά λιγο να «λειώσουν» το πυρηνικό ερ­ γοστάσιο και να σκορπίσουν τον όλεθρο σε χιλιάδες μίλια κι εκατομ­ μύρια ανθρώπους ολόγυρα. Παίρνει και τις διαστάσεις μιας «ν έ μ ε-

1. «New York Times», 7.8.1945.

Η ΦΥΣΑΛΙΔΑ

311

σ η ς» για ό,τι έγινε και γίνεται και θα γίνεται με τις τρομαχτικές δυνάμεις που οι άνθρωποι χρησιμοποιούν με τρομαχτική ανευθυνότητα κι ασυνειδησία κι αναλγησία. Μ ια «νέμεση» -δηλαδή, μια ιστορική νομοτέλεια- πολλαπλή, άλ­ λωστε, που λειτουργεί από δεκάδες χρόνια τώρα: Στην αντισημιτική υστερία-του, ο Hitler έδιωχνε απ’ τη Γερμανία τους μεγαλύτερους φυσικούς επιστήμονές-της και μυκτήριζε τη θε­ ωρία της σχετικότητας σαν «κολοσιαία εβραϊκή μπλόφα»... Αλλά α υτ ο ί ίσα-ίσα οι εξορισμένοι σοφοί κατασκεύασαν στο Los Alamos την ατομική βόμβα, και η «μ π λ ό φ α» στάθηκε η πρώτη αρχή του όπλου που έδωσε στον απαίσιο πόλεμο μιάν όχι λιγότερο απαίσια «τελική λύση»... Στην αγωνία-του -που ήταν και αγωνία όλων των φυγάδων επιστη­ μόνων- μήπως ο Hitler χαλκεύσει πρώτος το «ολοκληρωτικό όπλο», ο Einstein έγραψε στις 2.8.1939 το πασίγνωστο γράμμα-του στον πρόεδρο Roosevelt, ζητώντας-του να ενισχύσει και να χρηματοδοτήσει τα πει­ ράματα για την κατασκευή της ατομικής βόμβας... Αλλά όταν η «αναδεκτή»-του ισοπέδωσε τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι, ο «μεγά­ λος γέρος» δήλωνε φρικιώντας: «Αν είχα φανταστεί κάτι τέτοιο, δεν θα είχα γράψει ποτέ εκείνο το γράμ­ μα». Και ζητούσε να «τεθεί εκτός νόμου η βόμβα», που αυτός την είχε «νομι­ μοποιήσει» με το τεράστιο κύρος-του... και πέθανε αγωνιώντας για την απειλούμενη νέκρωση του π)αινήτη-μας απ’ την «τελειοποίηση» του ευρήματός-του... Στη σπουδή-του να τελειώσει η πολεμική σφαγή και να κατοχυρω­ θεί η ασφάλεια της χώρας-του, ο «πατέρας της ατομικής βόμβας», ο Oppenheimer, επέμενε πως π ρ έ π ε ι να χρησιμοποιηθεί το «απόλυτο όπλο», και μάλιστα πάνω σε κ α τ ο ι κ η μ έ ν ε ς περιοχές... Αλλά δεν άργησε να κατηγορηθεί απ’ τους «υπερεθνικόφρονες» όχι για την καταστροφή που προκάλεσε η «κόρη-του» μα για «φιλοκομμουνισμό επικίνδυνο στην εθνική ασφάλεια»... Κ α ι για να έρθουμε στα πιο άμεσα και στα πιο «ζέοντα»: Στον ανελέητο πολεμικό οίστρο-τους, οι Αμερικανοί δεν δίστασαν να εξαπολύσουν την ατομική βόμβα πάνω σ ’ εκατοντάδες χιλιάδες ανυποψίαστους ά μ α χ ο υ ς Γιαπωνέζους ...Αλλά τώρα, εκατομμύρια ά μ α χ ο ι , ανυποψίαστοι Α μ ε ρ ι κ α ν ο ί απειλούνται απ’ τη ραδι­ ενέργεια -που κι αν δεν έχει σήμερα, ακαριαία φονικά αποτελέσματα, είναι άγνωστο σε πόσο β ά θ ο ς χ ρ ό ν ο υ θα δηλητηριάζει τη χλωρίδα, την πανίδα και τους ανθρώπους όχι μιάς ή δυό πόλεων, αλλά πολιτειών ολόκληρων...

312

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Στην αντισοθιετική φοθία-τους, αλλά και στην κερδολατρία-τους, οι ΗΠΑ έριξαν την πρώτη βόμβα Α, όταν ο πόλεμος είχε ουσιαστικά τ ε λ ε ι ώ σ ε ι . Ο Αγγλος ιστορικός Liddell Hart βεβαιώνει στη Στρα­ τιωτική Ιστορία του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου: «Δυό λόγοι (για τη χρησιμοποίηση της ατομικής βόμβας) έγιναν γνωστοί: Τον ένα τον αποκάλυψε ο ίδιος ο Churchill: " (Ρίχνοντας την ατομική βόμβα) δ ε ν θ α ε ί χ α μ ε τ η ν α ν ά γ κ η τ ω ν Ρ ώ σ ω ν . Το τέλος του ιαπωνικού πολέμου δεν επρόκειτο να εξαρτηθεί πια από τη συμ­ μετοχή των στρατιωτών-τους" ... Ο δεύτερος λόγος αποκαλύφθηκε από τον (Αμερικανό) ναύαρχο Leahy: "Οι ιπιστήμονες και οι άλλοι παράγοντες ήθελαν να γίνει αυτή η δοκιμή (sic) επειδή για την κατασκευή της βόμβας ε ί χ α ν ξ ο δ ε υ τ ε ί τ ε ρ ά ­ σ τ ι α π ο σ ά : δύο δισεκατομμύρια δο/.λάρια"». Ηγουν: Μια τερατώδης όσο και στρατηγικά π ε ρ ι τ τ ή μαζική δο­ λοφονία, μόνο και μόνο για «να μην έχουμε ανάγκη τους (συμμάχους-μας) Ρώσους» και για «να μην πάνε χαμένα» λίγα (ή πάρα πολλά) δολλάρια! Και τώρα... η φυσαλίδα δημιουργήθηκε στον ατομικό αντιδραστήρα όχι μόνο από λίγα (ή πολλά) «λάθη», αλλά από « π α ρ ά β α σ η των ομοσπονδιακών νόμων που επιβάλλουν ορισμένα μ έ τ ρ α α σ φ α ­ λ ε ί α ς στην κατασκευή και τη λειτουργία των αντιδραστήρων». Παράβαση, σ κ ό π ι μ η , βέβαια, που την «επιβάλανε» λόγοι ο ικ ο ν ο μ ί α ς, δηλαδή περισσότερου κ έ ρ δ ο υ ς... Αλλά η «διαφυ­ γή» κλονίζει τώρα ολόκληρο το ατομικό πρόγραμμα των ΗΠΑ... εγ­ καταστάσεις δισεκατομμυρίων δολλαρίων μπορεί ν’ αχρηστευθούν... η ο ι κ ο ν ο μ ί α της χώρας κινδυνεύει να κ λ υ δ ω ν ι σ θ ε ί ... και, κα­ θώς είπε ένας Αμερικανός ραδιοσχολιαστής, «η πυρηνική ενέργεια Οα εξελαχθεί σ ’ ένα νέο Βιετνάμ για τις Η Π Α»2... Κι όμως... οι κυβερνητικοί αρμόδιοι -ο υπουργός ενεργείας Slesinger- όχι μόνο δεν δείχνουν να «έμαθαν τίποτα» απ’ το «ατύχημα», αλλά και δηλώνουν στο Κογκρέσσο πως «πρέπει να ε π ι τ α χ υ ν θ ε ί η χορήγηση αδειών για την εγκατάσταση πυρηνικών εργοστασίων παραγωγής ατομικής ενέργειας». «Δεν υπάρχει άλλος τρόπος -πρόσθεσε ο Slesinger- για να περιορίσουμε τη βαριά εξάρτησή-μας από το μεσανατολικό πετρέλαιο»3. Ητοι: Μια εφιαλτική απειλή εναντίον της ί δ ι α ς της χώρας-του, θα συνεχιστεί και θα πολλαπλασιαστεί μάλιστα, για «να μην έχουμε ανάγκη το αραβικό πετρέλαιο» και για να κερδίσουμε λίγα (ή πάρα πολλά) δολλάρια! Και το άκρον άωτον της κερδομανούς αναισχυντίας το προσφέρει η 2. «Βήμα», 3.4.1979. 3. «Βήμα», 4.4.1979.

Η ΦΥΣΑΛΙΔΑ

313

ίδια η εταιρία που εκμεταλλεύεται το πυρηνικό εργοστάσιο του Harris­ burg και που είναι, φυσικά, υπεύθυνη για την παράνομα ελαττωματική λειτουργία-του: παραπονιέται (sic) πως «ζημιώνεται 1.1 εκατομμύρια δολλάρια την ημέρα» και αναρωτιέται θρηνητικά: «Ποιός θα πληρώσει τα σπασμένα;». Ο χι, βέβαια, εκείνη που τα «έσπασε», αλλά οι άφταιγοι πολίτες που είναι αμέτοχοι των εταιρικών μετοχών και που δ ε ν κερδίζουν εκα­ τομμύρια δολλάρια την ημέρα απ’ τις ελαττωματικές κατασκευές-της. Τί πιο λογικό για τη λογική της καπιταλιστικής οικονομίας; Π Α ΡΟ Μ Ο ΙΕ Σ «δαμόκλειες σπάθες» κρέμονται, φυσικά, πάνω απ’ τα κεφάλια ό λ ω ν των χωρών-μελών της «πυρηνικής λέσχης», κ ι ό σ ω ν ά λ λ ω ν έχουν την τύχη να χαίρονται τ’ αγαθά των πυρηνικών εγκαταστάσεων. Και της Ε λ λ ά δ α ς , βέβαια. Αλλά οι δραματικές καμπάνες που οι Ενώσεις των αρμόδιων επιστημόνων-μας είχαν σημάνει από καιρό, έμειναν πένθιμοι ήχοι στην έρημο της κρατικής ακηδίας. Την ώρα, μάλιστα, που -καθώς επιση­ μαίνουν τώ ρ α-ένα «ατύχημα» σαν του Harrisburg θα είχε π ο λ ύ β α ­ ρ ύ τ ε ρ ε ς σ υ ν έ π ε ι ε ς εδώ, γιατί δεν διαθέτουμε ούτε τους κατάλ­ ληλους επιστήμονες, ούτε τα τεχνικά μέσα για να εξουδετερώσουμε ή έστω να περιορίσουμε τις θανατερές επιπτώσεις-του4. Αλλά κι οι εδώ κυβερνητικοί αρμόδιοι επιμένουν ανένδοτοι στα μεγαλόπνευστα «προγράμματά-τους» και βεβαιώνουν αρειμάνια πως « κ α ν έ ν α ς κ ί ν δ υ ν ο ς δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι ». Οπως ακριβώς έκαναν, χρόνια τώρα, οι ομόλογοί-τους στις ΗΠΑ. Για να διαπιστωθεί σήμερα -καθώς τόνισε ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Edmund Brown, «πόσα ψέματα έλεγαν όσοι βεβαίωναν πως το πυρηνικό ατύχημα αποκ/είεται»*... Ο Τ Α Ν ο Robert Oppenheimer «ανένηψε» και συνειδητοποίησε τί φρικιαστικούς «καρπούς» έδινε και τί φρικιαστικότερους εγκυμονούσε η πυρηνική ενέργεια, είπε πικρόχολα: «Η Ρωσία κω η Αμερική μοιάζουν με όυύ σκορπιοϋς κλεισμένους σ ’ ένα μπουκάλι. Ο καθένας είναι ικανός να σκοτώσει τον άλΛον, μζ τίμημα όμως τη δική-του ζωή». Σήμερα, δεν είναι δύο οι σκορπιοί, αλλά π λ ή θ ο ς -κ ι όσοι δεν είναι, φιλοδοξούν ν α γ ί ν ο υ ν . . . Η σαρδονική νέμεση εξαπολύει ολοένα, όλο και πιο άγριες, τις τιμωρούς Ερινύες-της, Αλλά κ α ν έ ­ ν α ς υπεύθυνος δεν τις βλέπει, μέσα στην τύφλωση που φέρνει το συμφέρον και οι πολίτικο - στρατηγικές σκοπιμότητες. Ισως, ακόμα, 4. Βλ. τις ανακοινώσεις-τους, «Βήμα». * 4.1979. 5. Ο.κ.

314

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

επειδή οι υπεύθυνοι αυτοί πιστεύουν πως το «τίμημα» θα το πληρώ­ σουν, όπως πάντα, οι άμαχοι και οι ανεύθυνοι. Αλλά π ο ι ό ς , σήμερα, είναι ά μ α χ ο ς σ' αυτό τον ολοκληρω­ τικό πόλεμο με τον οικουμενικό θάνατο; Και π ο ι ό ς είναι α ν ε ύ ­ θ υ ν ο ς για τα θανάσιμα που διαπράττονται γύρω-μας και που, σε τελευταία ανάλυση, τα πράττουμε ε μ ε ί ς , όταν τ’ αποδεχόμαστε αδι­ αμαρτύρητα και άπραγα; [8.4.1979]

«AT Λ ΑΝΤΙΔΕΣ» Η ατέρμονη αναζήτηση της ουτόπίας «Ουδέν ούτω κοσμοπρεπές και θεών άζιον έργον ανθρώποις ηέπρακται, ως πόλιος ευνομουμένας σνναρμογά και πολιτείας διακόσμασις» [Κανένα ανθρώπινο έργο δεν είναι τόσο ταιριαστό με το Σόμπαν και τόσο αντάξιο των θεών, όσο η συγκρότηση ευνομούμενης πολιτείας και η ρύ­ θμιση νόμων και πολιτεύματος] ΕΥΡΥΦΑΜΟΣ πυθαγόρειος (Στοβαίου, Ανθολόγων, ΡΓ' 27) ΝΑΝ πανάρχαιο μύθο κι έναν παμπάλαιο πόθο αναζωπύρωσε μιά ανακοίνοση του σοβιετικού Ινστιτούτου Ωκεανογραφίας: το υποθρύχιό-του «Βιτγιάζ» ανακάλυψε, λέει, ανάμεσα στις πορτογα­ λικές ακτές και τη Μαδέρα, τ’ απομεινάρια της μυθικής Ατλαντίδας... Αιώνες κι αιώνες, βέβαια, σοφοί, ποντοπόροι και παραμυθάδες «ανακαλύπτουν» κάθε τόσο την Ατλαντίδα σε κάθε ήπειρο και θά­ λασσα του κόσμου, απ’ την Αμερική ως τη Σκανδιναβία, απ’ τον Ατλαντικό ώς τη Σαντορίνη -γ ια να διαψευστούν από άλλους, που τη «βρίσκουν» ή τη «θέλουν» αλλού. Δεν έχουμε σκοπό, φυσικά -βέβηλοι, εμείς- ν’ αγγίξουμε καν αυτό τον άλυτο γρίφο. Α λ λ ο θέμα ανακινεί η σοβιετική ανακοίνωση, θέμα σύμφυτο με το νησί ή την ήπειρο που πήρε το όνομα «Ατλαντίς»: την απαιώνια λαχτάρα των ανθρώπων για μιάν « ι δ α ν ι κ ή π ο λ ι ­ τ ε ί α » , για ένα κράτος, μιά κοινωνία, ιου θα πραγματοποιούσε την απόλυτη ατομική και κοινωνική ευτυχία.

Ε

Η

ΛΑΧΤΑΡΑ τούτη πήρε είτε τη μορφή « ν ο σ τ α λ γ ί α ς » για μιά περασμένη, μακάρια (και φανταστική) εποχή -είτε τό σχήμα ο ρ ά ­ μ α τ ο ς για μιάν άχρονη ή μελλούμενη πολιτεία τέλειας οργάνωσης και αρμονικής διαβίωσης. Ο κήπος της Εδέμ όπου ζούσαν αμέριμνοι οι πρωτόπλαστοι, και το «χρυσούν γένος» που ήταν «πανευδαίμον» όπως οι θεοί (στα Εργα και Ημέραι του' Ησίοδου), ανήκουν φυσικά στην πρώτη, τη «νοσταλγική» κατηγορία. Και οι δυό αυτοί «παράδεισοι», όμως, χ ά ν ο ν τ α ι , όταν

316

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

εισδύει μέσα τους η «αμαρτία», η κακία, το «πονηρόν»... ή όταν «κα­ τώτερα» γένη εκτοπίζουν το ανώτατο πρώτο. Η «έξωση» απ’ τη όλθια γη, η «έκπτωση» απ’ τη μακαριότητα, είναι η τυπική τιμωρία, που εκφράζεται με την τωρινή αθλιότητα των θνητών... (Είναι, τάχα, ανάγκη να πούμε πως απώτερος στόχος αυτών των δι­ δακτικών μύθων είναι η επιβολή ενός «ηθικού κώδικα», που να συντη­ ρεί [ή να ξαναφέρνει] μιά πάγια κι αμετακίνητη «τάξη πραγμάτων», και ν’ αποκλείει κάθε αλλαγή και εξέγερση;) «Ανάμνηση» ενός ανάλογου παρελθόντος αποτελεί και η Α τ λ α ν τ ί δ α , που μνημονεύει ο Πλάτων στο Κριτϊα και στον Τίμαιο. Αλλά και η αψεγάδιαστη πολιτεία των Ατλάντων, θα «εκπέσει» και θα καταστραφεί, όταν πέσει στην «ύβρη» της απληστίας καί της αρπακτικότητας. Και θα κατατροπωθεί απ’ τους «αγαθούς» προϊστορικούς Αθηναίους, πριν καταβροχθιστεί απ’ τα νερά των κατακλυσμών και των ωκεανών. Ο ίδιος ο Πλάτων, ωστόσο -αποκαρδιωμένος απ’ την κατάπτωση της Αθήνας- θα κρίνει με οξύτητα όλα τα τότε γνωστά πολιτεύματα και θα χαράξει στην Πολιτεία-του το πρότυπο μιάς άλλης «τέλειας» πολιτείας, όχι χαμένης πια, αλλά «πραγματοποιήσιμης» απ’ τους αν­ θρώπους. Μιάς πολιτείας, όπου η ευτυχία θα θεμελιώνεται στην αλή­ θεια, την αρετή, τη δικαιοσύνη... Αν όμως απ’ την πολιτεία-του έχει καταργηθεί η ιδιοκτησία και το συμφέρον -πηγές όλων των κακώνδεν παύει κι αυτή νά 'ναι μιά πολιτεία αριστοκρατική, τ α ξ ι κ ή , τόσο αυστηρά κι ασάλευτα ρυθμισμένη, ώστε να οδηγεί απ’ άλλο δρόμο στην ανελευθερία και να εγκυμονεί την αδικία.

Η

ΠΛΑΤΩΝΙΚΗ Πολιτεία θα σταθεί το υπόδειγμα ή η αφετηρία για πάμπολλες άλλες, που θα οικοδομούνται με τα υλικά της φαντασίας και του «ιδανικού». (Ο Αριστοφάνης είχε κιόλας χτίσει, σαρκαστικά, τη δική-του, τη Νεφελοκοκκυγία, στους Ορνιθες). Οχτφ αιώνες αρ­ γότερα, ο Αγιος Αυγουστίνος ευαγγελίζεται την «Πολιτεία του Θεού» στο ομώνυμο έργο-του (De civitate Dei, 413-428), όπου η αγγελική ζωή των κατοίκων-της, α/γέλων και ανθρώπων, ρυθμίζεται όχι απ’ τη θέλησή-τους, αλλ’ απ’ τη θεία πρόνοια. Το θεοκεντρισμόν αυτό, η Αναγέννηση Οα τον αντικαταστήσει, και στο θέμα τούτο, με τον ανθρωποκεντρισμό. Στην περιλάλητη Ουτοπία-του (1516) ο Thomas More θ’ ασκήσει μαστιγωτική κριτική των θεσμών και των δομών της τοτινής Αγγλίας, καταδικάζοντας την ατομική ιδιοκτησία, την ακηδία των «πλούσιων κηφήνων», την ανε­ λέητη εκμετάλλευση των εργαζόμενων φτωχών. Και θα πλάσει το δικό-του δίκαιο κράτος, την Ουτοπία, όπου βασιλεύει η ισότητα, η αφιλοκέρδεια, η φιλαλληλία. Για ένα παρόμοιο «έθνος» μιλάει ο Montaigne στο Δοκίμιό-του «Για

χΑΤΛΑΝΤΙΔΕΣ»

317

τους καννίβαλους» (1580), για ένα έθνος που αγνοεί το χρήμα, τις Αρ­ χές, τον πλούτο και τη φτώχεια... ακόμα και τις λέξεις «ψέμα», «προ­ δοσία», «καχυποψία»... Κι είναι χαραχτηριστικό πως, στο τελευταίο μεγάλο έργο-του, την Τρικυμία (1611-12), ο Shakespeare περιγράφει, με το στόμα του γέρο-Γκονζάλου, μιά τέτοια πολιτεία, ακολουθώντας, λέξη με λέξη σχεδόν, τις «προδιαγραφές» του Montaigne. Α Π Ο δω και πέρα, οι Ατλαντίδες όλο και θα πληθαίνουν. Μπρος στα καταθλιπτικά προβλήματα που η πραγματικότητα της επιβίωσης, της κοινωνικής συμβίωσης, της κρατικής αυταρχίας δημιουργεί, ο ένας μετά τον άλλον μεγάλοι και μικροί συγγραφείς στηλιτεύουν το παρόν κι αναζητούν λύσεις και διεξόδους που να ικανοποιούν όλους και να μην αδικούν κανένα. Αλλο αν, τις περισσότερες φορές, οι μόνοι ικανοποι­ ημένοι είναι οι ίδιοι... Καλόγερος, γιός εργάτη, έχοντας γνωρίσει από κοντά τη λαϊκή δυστυχία, ο Tommaso Campanella φαντάζεται την Πολιτεία του Ηλιοό (Civitas Solis, 1625), μια «κομμουνιστική» κοινωνία, που θα ένωνε όλη την ανθρωπότητα μέσα στην ισότητα και την κοινοκτημοσύνη... Για τον Francis Bacon, η επιστήμη είναι εκείνη που θα εξασφαλίσει την ευτυχία στη Νέα Ατλαντίδα-τον (1624-29). Η Oceana του James Har­ rington (1656), πού είχε τόσην επίδραση στην πολιτική σκέψη της Αμερικής, αποβλέπει στην οικονομική δικαιοσύνη και στη διακυβέρ­ νηση από άρχοντες βραχύχρονης θητείας... Σατιρίζοντας την Αγγλία του καιρού-του στα Ταξίδια του Γκιούλλιβερ (1726) ο Swift προβάλλει τον αντίποδά-της, τη χώρα των Μ προμπντινγκναγκ, όπου η επιστήμη της εξουσίας στηρίζεται στην «κοινή λογική, στη δικαιοσύνη, στην καλοσύνη»... Και πάει λέγοντας... Μ ύ θ ο ι , προφητείες, επαγγελίες, έμεναν ωστόσο στη φαντασία και στα χαρτιά των οραματιστών. Οι σοσιαλιστές, όμως, του 19ου αιώνα -ο Owen, ο Saint-Simon, ο Fourier- προσπάθησαν να κάνουν π ρ ά ξ η τις φαντασιώσεις-τους. Σ’ ένα εργοστάσιο της Αγγλίας, σ’ ένα αγρό­ κτημα του Ραμπουγιέ, σε μιά φάρμα των ΗΠΑ, ιδρύθηκαν τετοιες κοι­ νοπραξίες και κοινότητες -που δεν άργησαν να φυλορροήσουν απογοητευτικά. Και πώς να γινόταν αλλιώς, αφού οι νησίδες αυτές του «ιδανικού» περιστοιχίζονταν από ωκεανούς, όπου βασίλευε ο σιδερέ­ νιος νόμος του συμφέροντος και της αλληλοεξόντωσης; Οι θεμελιωτές του «επιστημονικού σοσιαλισμού» μυκτήρισαν τους ειρηνικούς εκείνους προδρόμους-τους, ονομάζοντάς-τους «ουτοπικούς σοσιαλιστές» (ιδιαίτερα, ο Engels στο θιβλίο-του Ουτοπικός και επι­ στημονικός σοσιαλισμός, 1878-82). Και αντίστροφα: οι αντίπαλοί-του, ακόμα σήμερα, χαρακτηρίζουν «ουτοπία» τον επιστημονικό σοσιαλι­ σμό και την αταξική κοινωνία, που τάζει η ταξική επανάσταση...

318

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δ Ε Ν χρειάζεται να συνεχίσουμε τούτη την επιτροχάδην αναδρομή. Οσο ελλειπτική κι αν ήταν, όμως, καταδείχνει πως κοινός παρονομα­ στής των αναζητήσεων μιάς βιώσιμης πολιτείας ήταν, παντού και πάντα, η δυσφορία για την «άκοσμη» τάξη του ανθρώπινου κόσμου και η διαπίστωση πως η ρίζα αυτής της κακοδαιμονίας βρίσκεται στην κοινωνική αδικία, στο δεσποτισμό των αρχόντων, στην απλη­ στία των «εχόντων». Η διαπίστωση είναι παμπάλαιη και πασίγνωστη -θυμηθείτε λ.χ. πώς ο Σοφοκλής στιγματίζει το χρήμα στην Αντιγό­ νη: «.... μες στους ανθρώπους εύρεμα πιο κακό δε βλάστησε άλλο απ ’ το χρυσάφι· αυτό τις πολιτείες φέρνει άνοι κάτω- ... αυτό και των δίκαιων τις γν<ύμες ξεπλανεύει κι αλλάζοντάς-τις στρέφει α ' αισχρές πράξεις και κάθε ανόσιο έργο τους μαθαίνει» [«Ουδέν γαρ ανθρώποισιν οίον άργυρος κακόν νόμισμ ’ έθ/αστε. Τούτο και πόλεις πορθεί...· τό δ ' εκδιδάσκει και παραλλάσσει φρένας χρηστός προς αισχρά πράγμαθ' ίστασθαι βροτών πανουργίας δ ' έδειξεν ανΟρο>ποις έχειν και παντός έργου δυσσέβειαν ειδέναι» ’]. Πιο πεζά και πιο ωμά, ο Λυσίας θα πει: «Δεν χωρίζουν τους ανθρώπους οι απόψεις-τους για το πολίτευμα, a/J-ά τα ατομικά συμφέροντα» [«Ου περί πολιτείας εισίν αι προς αλλήλους διαφοραί, αλλά περί των ιδία συμφερόντων εκάστω»2]. Αλλά οι διαπιστώσεις δε φτάνουν. Ούτε η «κοιλάδα τούτη των δα­ κρύων» μεταμορφώνεται σε «παράδεισο», με «πολεοδομικά» σχέδια που Οα τα υποβάλουν καλοπροαίρετοι άνθρωποι ή θα τα επιβάλουν καλόβολοι θεοί. Ολες οι Ουτοπίες έμειναν και θα μένουν ουτοπικές, όχι επειδή ζητάνε το ανέφικτο, αλλά επειδή ονειρεύονται τη λύ­ τρωση σαν ευλογία που θά ’ρθει στους ανθρώπους έ ξ ω απ’ τους αν­ θρώπους, σαν «θαύμα» και σαν «μάννα εξ ουρανού». Η επειδή πιστεύ­ ουν (όπως οι «ουτοπικοί σοσιαλιστές») πως η αλλαγή μπορεί να πρα­ γματοποιηθεί α π ό λ ί γ ο υ ς γ ι α λ ί γ ο υ ς σε μιαν απομονωμένη γωνιά της γης. Πάνε καιροί και καιροί που οι άνθρωποι έμαθαν πως τα θαύματα, οι θεοί κι οι ουτοπίες έχουν πεθάνει... πως κανένα «όραμα» δε γίνεται πραγματικότητα χωρίς π ρ ά ξ η . . . πως καμιά επιμέρους «αλλαγή» δεν 1. Αντιγόνη, στ. 295-301. Μεταφρ. Ι.Ν. Γρυκάρη. 2. Λήμου καταλύο&ος αχολογία, 10.

«ΑΤΛΑΝΤΙΔΕΣ»

319

ετπζεί αν δεν αλλάξουν ό λ α α π ’ ό λ ο υ ς τους αδικημένους και για ό λ ο υ ς . Και πως αυτό δε γίνεται με χιμαιρικά σχέδια και λαμπερούς αντικατοπτρισμούς -που τους σαρώνει η αδυσώπητη πραγματικότητα. «Τότε, ποιος μπορεί. σ ' έναν τέτοιο κόσμο, να τσακίσει τον τύραννο;» αναρωτιέται ο Brecht.3. Και δίνει ο ίδιος τη μ ό ν η απάντηση: «£ σ ΰ »... [15.4.1979]

3. Στο χοίημα «Ερωτήσεις και αποκρίσεις». Βλ. Ποιήματα, μηαφρ. Μ. Πλωρίτη, θεμίλιο. 1978. σελ. 76.

Π Λ Α Τ Ω Ν ΙΚ Α Μερικά «ασεβή» σ χόλια γύρω σ ’ ένα ιδανικό πολίτευμα «Ο πολιτικός αριστοτέχνας (εστί) και δημιουργός ευνομίας κω δίκης» [Ο πολιτικός είναι αριστοτέχνης κω δημιουργός ευνομίας κω δικωοσύνης] ΠΙΝΔΑΡΟΣ (Σε Πλουτάρχου Πολιτικά παραγγέλματα, 807 C) ΟΛΛΗ δυσφορία προκάλεσε σε μερικούς αναγνώστες μιά φράση απ’ το άρθρο για τις «Ατλαντίδες»: εκεί όπου λέγαμε πως η «αριστοκρατική, ταξική» Πολιτεία του Πλάτωνα «οδηγεί α π’ άλλο δρόμο στην ανελευθερία και εγκυμονεί την αδικία». Αγαναχτισμένοι για την «προσβολή της τιμής» του μεγάλου φιλόσοφου, οι αναγνώστες αυτοί κατηγορούν λαύροι τον υπογράφοντα για «ιεροσυλία» και, σχε­ δόν, για «συκοφαντία»... Είναι, και τόύτο, ένα δείγμα κι ένας καρπός της μονόπλευρης (ίνα μή τι χείρον είπωμεν) Παιδείας-μας. Που διαποτίζει τα μυαλά των μα­ θητών με την ατράνταχτη πεποίθηση ότι «παν το ελληνικόν» (και μά­ λιστα, το «αρχαιοελληνικόν» και το «ελληνοχριστιανικόν») είναι τέ­ λειο και άπεφθο και άσφαλτο, χωρίς σκιές, χωρίς φωτοσκιάσεις καν. Και, το χειρότερο, δεν ανέχεται καμιάν έρευνα, καμιάν αντίρηση, αλλά και καμιά σύνδεση με τα ιστορικά, κοινωνικά κλπ. δεδομένα της κάθε εποχής. Ο Ελληνισμός -αρχαίος, βυζαντινός, νεότερος- αποτυπώνεται στη νεανική μνήμη σαν ένας υπερβατικός κόσμος από πάν­ σοφους, πανάμωμους, πανάγιους, που για τις συμφορές-του φταίνε μόνο οι εωσφορικοί κι επίβουλοι εξωτερικοί ή «εσωτερικοί» εχθροί... Και μιλάμε για «μαθητές» και «νέους», επειδή πολύ αμφιβάλλουμε αν οι επικριτές αυτής της φράσης έχουν, για την Πολιτεία και για τον Πλάτωνα γενικότερα, άλλες παραστάσεις απ’ τις έκθαμβες γενικό­ τητες που αναγκάζονταν ν’ αποστηθίσουν στα θρανία. Ετσι όμως, μας αναγκάζουν κι εμάς να δευτερολογήσουμε -έστω κι αν «αμαρτήσουμε» μιά δεύτερη φορά και σε δεύτερο βαθμό...

Π

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ

321

Δ Ε Ν είναι παραπάνω κι από «σοσιαλιστική» η Πολιτεία που επινό­ ησε ο Πλάτων -λ έν ε- αφού καταργεί την ιδιοκτησία, το κέρδος, τους δούλους, ακόμα και την οικογένεια, κάνοντας τις γυναίκες και τα παι­ διά «κοινόν κτήμα»; Ωστόσο -αντιλέμε- αυτό το αγροτικό κράτος (επιστροφή στον πα­ λιό «χαμένο Παράδεισο») όχι μόνο δ ε ν καταργεί τη βασική ρίζα της κοινωνικής αδικίας και σύγκρουσης -τ ις τ ά ξ ε ι ς - αλλά και την ε π ι β ά λ λ ε ι ακόμα πιο αλύγιστη κι άτεγκτη. Εστω κι αν γνώμονας του ταξικού διαχωρισμού δεν είναι ο πλούτος -η κατοχή των μέσων παραγωγής- αλλά η a priori διάκριση σε «άριστους» και σε «όχλο». Πώς παραβλέπουν οι «κατήγοροι» ότι η πλατωνική Πολιτεία είναι αυστηρά και αμετάκλητα α ρ ι σ τ ο κ ρ α τ ι κ ή - ο λ ι γ α ρ χ ι κ ή ; Στην κορυφή-της βρίσκονται οι « σ ο φ ο ί » , αυτοί οι ε λ ά χ ι σ τ ο ι που κατέχουν τη φιλοσοφική γνώση (την πλατωνική, βέβαια), πραγμα­ τοποιώντας έτσι το πασίγνωστο πλατωνικό ιδανικό που θα «γιατρέψει όλα τα κακά»: «να συμηέσει στα ίδια πρόσωπα η πολιτική δύναμη και η φιλοσοφία» [«και τούτο εις ταυτόν συμπέση, δύναμίς τε πολιτική και φιλο­ σοφία» ’]. Αυτοί κυβερνούν, νομοθετούν, αποφασίζουν για όλους και για όλα, αφού αυτοί μ ό ν ο κατέχουν την τελική αλήθεια. Αμέσως μετά, θοηθοί-τους και υλική δύναμή-τους, έρχονται οι στρατιωτικοί, οι « φ ύ λ α κ ε ς » , που «προμαχούν» του κράτους -και των σοφών. Κι εκείνοι και τούτοι δεν έχουν καμιά περιουσία, αλλά και καμιά βιοτική φροντίδα. Αυτή πέφτει στούς ώμους της τρίτης τά­ ξης, του π λ ή θ ο υ ς των αγροτών, τεχνιτών κλπ, που είναι υποχρε­ ωμένοι να δουλεύουν για να τρέφουν όχι μόνο τους εαυτούς-τους, αλλά και τους «σοφούς» και τους «φύλακες». Το ακόμα πιο χαραχτηριστικό είναι πως την ταξική αυτή διάκριση, ο Πλάτων την ανάγει στην ίδια τη φύση του ανθρώπου; στην « ψ υ ­ χ ή » -που χωρίζεται, λέει, σε τρία μέρη, σε τρία «μόρια», το «λογιστικόν», το «θυμοειδές» και το «επιθυμητικόν». Καθένα απ’ τα «μόρια» αυτά αντιστοιχεί σε μιάν απ’ τις τρεις τάξεις. Αρετή του πρώτου «μο­ ρίου» (και των σοφών) είναι, φυσικά, η « σ ο φ ί α » . Αρετή του δεύτε­ ρου (και των φυλάκων), η « α ν δ ρ ε ί α » . Αρετή του τρίτου (και του πλήθους), η « σ ω φ ρ ο σ ύ ν η » . Και σωφροσύνη είναι «να κοιτάς τη δουλειά-σου και να μην πολυπραγμονείς, να μην ανακατεύεσαι σε πολλά πράγματα» [«μη πολυπραγμονείν, α λλ’ έκαστον τα εαυτού πράττει ν» *]. Που θα πει πως ο «όχλος» έχει χρέος (και δεν έχει άλλο δικαίωμα παρά) να ε ρ γ ά ζ ε τ α ι για τους άρχοντές-του και να μ η ν α σ χ ο λ ε ί τ α ι μ ε τ α π ο λ ι τ ι κ ά -αφού, μάλιστα, «δεν μπορεί να είναι φι1. Πολιταα. 473 c-d. 2. ΧαρμίΛης, 161. ΠοΧιταα. 433α. 21

322

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΓΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λόσοφος» [«φιλόσοφον το πλήθος αδύνατον είναι» 3). Κι ακόμα πιο με­ γάλη σωφροσύνη, να μην πασχίζει κανένας ν’ « α ν έ β ε ι » σ’ ανώ­ τερη τάξη -πράγμα ανέφικτο, άλλωστε, αφού οι τάξεις είναι τόσο στε­ γανά χωρισμένες... Α Π Α ΡΑ Μ ΙΛΛ Ο Σ σε γλαφυρότητα και γοητεία, αστέρευτος σε φαν­ τασία κι ευρηματικότητα, μοναδικός σε φιλοσοφική ευστροφία, ο λό­ γος του Πλάτωνα δεν κρύβει ωστόσο τη βαθύτατη αποστροφή του φι­ λόσοφου για τον «δήμο» και τη «δημοκρατία» -που την αναλύει και τη διαλύει με διαπεραστική οξύτητα. Τ έ τ ο ι α , όμως, στάθηκε η πραγματικότητα -θα πουν. Ενώ η Δη­ μοκρατία που ύμνησε ο Θουκυδίδης με το στόμα του Περικλή στον Επιτάφιό-του,αποτελούσε«εξιδανίκευση» της αθηναϊκής πόλης - κρά­ τους. Γ Γ αυτό και το πολίτευμα εκείνο -μ ’ όλο που είχε γίνει «παράδει­ γμα για τους άλλους»- κατάρευσε τόσο γρήγορα και τόσο τραγικά... Δεν είναι, όμως, πολύ πιο ο υ τ ο π ι κ ή η πλατωνική πολιτεία, που αγνοεί τη δυναμική του ιστορικού και κοινωνικού γίγνεσθαι... που φι­ λοδοξεί να κρατήσει ασάλευτη για πάντα την τάξη και τις τάξεις... που στηρίζεται όχι μόνο σε φανταστικούς «σοφούς» και «φύλακες», ιλ λά και σε φανταστικό «πλήθος» -πειθήνιο τροφοδότη και άσκεφτον εκτελεστή αποφάσεων άλλων; Που καταργεί, μ’ άλλα λόγια, τον πο­ λίτη «δρων κύτταρο» της πολιτείας, και απαγορεύει κάθε εξέλιξη και βελτίωση; Πόσο πιό « ρ ε α λ ι σ τ ι κ ή » μοιάζει (και αποδείχτηκε στους αι­ ώνες) η δημοκρατία του Θουκυδίδη, όπου -αντίθετα- οι πολίτες «υπακούανε από εσωτερικό σεβασμό τους άρχοντες και τους νόμους»... όπου «η φτώχεια και η κοινωνική αφάνεια δεν εμπόδιζαν κανένα να κάνει κα/χ> στην πόλη»... κι όπου «λογαριαζόταν ά χ ρ η σ τ ο ς όποιος δεν έπαιρνε μέρος στα κοινά» *. Κι όσο για την κατάρευση της αθηναϊκής δημοκρατίας, δεν την προκάλεσαν προπάντων οι μηχανοραφίες και οι προδοσίες των ο λ ι ­ γ α ρ χ ι κ ώ ν (των αριστοκρατών γαιοκτημόνων), που δε δίσταζαν να συμμαχούν με τους Σπαρτιάτες για να καταλύσουν το μισητό «δήμο» και να ξαναπάρουν τα προνόμιά-τους; Και προεξάρχοντες ανάμεσα στους «μισόδημους» δεν ήταν συγγε­ νείς και φίλοι του Πλάτωνα; («οικείοι τε και γνώριμοι ετύγχανον εμοί», λέει ο ίδιος 4). Και σαν άρπαξαν, ελέω σπαρτιατικών όπλων, την εξου­ σία, κι επιβάλανε την ειδεχθή τυραννία των Τριάκοντα, κάλεσαν το νεαρό Πλάτωνα να συνεργαστεί μαζί-τους, κι αυτός δέχτηκε -επειδή, 3. Πολιτάα. 494α. 4. Β, 37,3 και 40.2. 5. Ζ ' Επιστολή, 324,d.

ΠΛΑΤΩΝΙΚΑ

323

λέει, παρασυρμένος απ’ τις νεανικές-του φαντασιώσεις, πίστευε πως οι τύραννοι θα οδηγούσαν την πόλη απ’ τον άδικο ώς τότε βίο στο δί­ καιο! [<*... και δη παρεκάλουν ευθύς ως επί προσήκοντα πράγματά με. Και εγιί) θαυμαστόν ουδέν έπαθον οπό νεότητος,ωήθην γαρ αυτούς έκ τίνος αδί­ κου βίου επί δίκαιον τρόπον άγονται διοικήσειν τήν πόλιν» ·]. Πρώτοι μέσα στους πρώτους αυτούς δικαιοπλάστες δεν ήταν δυό θείοι του Πλάτωνα, ο Κριτίας και ο Χαρμίδης -που τα ονόματά-τους έδωσε ο φιλόσοφος σε δυό διαλόγους-του; Ο Κριτίας. μάλιστα, ήταν εκείνος που διατύπωσε το πιο ωμό απόφθεγμα του δ ο λ ο φ ο ν ι κ ο ύ α υ τ α ρ χ ι σ μ ο ύ -όπω ς ιστορεί ο ίδιος ο ολιγαρχικός Ξενοφών: «Οι εχθροί των οΜγαρχικών είναι πάρα πολλοί, επειδή η πόλη αυτή είναι η πιό πολυάνθρωπη στην Ελλάδα και επειδή ο λαός έζησε πάρα πολύ καιρό ελεύθερος. (Γ ι’ αυτό κι εμείς) αν δούμε πως κάποιος είναι εχθρός της ολιγαρχίας, όσο μπορούμε τ ο ν β γ ά ζ ο υ μ ε α π ' τ η μ έ σ η » [«κλει­ στούς δε ανάγκη ενθάδε πολεμίους είναι τοις εις ολιγαρχίαν μεθιστάσι, διά τε το πολυανθρωποτάτην των Ελληνίδων την πόλιν είναι και διά το πλείστον χρόνον εν ελευθερία τον δήμον τεθράφθω. (Ημείς δε) εάν τινα αισθανώμεθα εναντίον τη ολιγαρχία, όσον δυνάμεθα εκποδών ποιούμεθα» 7], Και τόντι, εφάρμοσε ο μακάριος ανελέητα τις αρχές-του και «έπιε άφθονον αίμα δημοκρατικόν», όπως θα ’λεγε, αιώνες αργότερα, ο ομοϊδεάτης-του Μεταξάς... Πόση σχέση έχει αυτό το «πιστεύω» κι η πολυαίματη υλοποίησήτου με την «αρετή», τη «σοφία», τη «δικαιοσύνη», το βλέπει κι ο πιο άσοφος. Ο ίδιος, άλλωστε, ο πάνσοφος Πλάτων διαπίστωσε όχι μόνο σε τί εγκλήματα οδηγούν οι Κριτίες, αλλά και πόσο α ν ε δ α φ ι κ ή είναι η απόπειρα να μεταμορφωθούν οι βασιλιάδες σε φιλόσοφους: ο υποψή­ φιος «μαθητής»-του, ο Διονύσιος Α' των Συρακουσών, τόσο πολύ «φι­ λοσόφησε» πολιτικά, ώστε φρόντισε να παραδοθεί ο Πλάτων στους Αιγινήτες (εχθρούς των Αθηναίων, τότε) που τον πούλησαν σκλάβο! Σ τ ο τέλος της ζωής-του, περασμένα τα 70 πια, με γκρεμισμένα τα οράματά-του κι αναπολώντας τις ελπίδες που είχε στηρίξει στους φίλους-του ολιγαρχικούς, ο Πλάτων θα ομολογήσει: «Και είδα αυτούς τους άντρες (τους Τριάκοντα) μέσα σε λίγο καιρό ν’ αποδείχνουν πως τ ο π ρ ο η γ ο ύ μ ε ν ο π ο λ ί τ ε υ μ α (η Δημοκρατία) ή τ α ν χ ρ υ σ ά φ ι μπροστά στο δικό-τους» [«Και ορών δήπου τους άνδρας εν χρόνω ο/άγω χροσόν αποδείζαν τας το έμπροσθεν πολίτευμα» ·]. Η «χρυσή» υπεροχή της Δημοκρατίας, που την αναγνώρισε τελικά 6. ο *. 7. Ελληηκά, Β. 3. 24-26. i .Z Bn,στολή. 324d.

324

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ο κορυφαίος πολέμιος του «δήμου», έχει γίνει θέθαια κ ο ι ν ό ς τ ό ­ π ο ς μέσα στους αιώνες. Προπάντων για κείνους που γ ν ώ ρ ι σ α ν τα διάφορα «σιδερένια» πολιτεύματα, τις ζοφερές ή τις «φωτισμένες» μο­ ναρχίες και τυραννίες. Και που απόχτησαν χεροπιαστή εμπειρία του λόγου του Δημόκριτου: «Η φτώχεια μέσα σε Δημοκρατία είναι τόσο προτιμότερη α π' τη λεγάμενη ευδαιμονία κάτω an ’ την τυραννία, όσο προτιμότερη είναι η ελευθερία α π' τη δουλεία» [«Η εν δημοκρατίη πενίη της παρά τοίσι δυναστήσι καλεσμένης ευδαιμονίης τοσούτόν εστι αιρετωτέρη, οκόσον ελευθερίη δουλείης» ·]... [29.4.1979]

9. Σε Στοβαίου, Ανθολόγιον. ΜΓ, 42.

ΤΟ Φ Α Ν Τ Α Σ Μ Α Αναστάσεις και αποκαταστάσεις του ολοκληρωτισμού «Οσο οι άνθρωποι θα λατρεύουν τους Καίσαρες και τους Ναπολέοντες, Καίσαρες και Ναπολέοντες θα γεννιούνται και θα εξουθενώνουν τους ανθρώπους» ALDOUS HUXLEY, Ends and Means (1937) ΟΣΕΣ και πόσες φορές θα ξαναειπωθεί η περιβόητη εναρκτή­ ρια φράση του «Κομμουνιστικού Μανιφέστου» -κ α ι με νόημα διαφορετικό κάθε φορά, συχνά μάλιστα αντιφατικό: «Ενα φάντασμα πλανιέται πάνω α π’ την Ευρώπη...»; Την ώρα τούτη, μιλάμε για το φάντασμα του ο λ ο κ λ η ρ ω τ ι ­ σ μ ο ύ , που το κάνουν «επίκαιρο» η αναζωπύρωση του νατσισμού στη Γερμανία (και του φασισμού στην Ιταλία, βέβαια) και η παραγραφή των νατσιστικών εγκλημάτων. Του κάκου λέγεται και ξαναλέγεται πως, τρεις μόλις δεκαετίες μετά τη Μεγάλη Παγκόσμια Σφαγή, μοιάζει α π ί σ τ ε υ τ η αυτή η επι­ στροφή στα εωσφορικά δόγματα του Hitler και του Mussolini, όπως είναι α π α ρ ά δ ε κ τ η η επίσημη «λήθη» για τα τερατώδη εγκλήματα που διαπράξανε απέναντι στους λαούς-τους πρώτα, απέναντι στους λαούς όλους έπειτα. Αλλά τα γεγονότα είναι σκληρά, και το «απίστευτο» γίνεται συχνά πραγματικότητα, το «απαράδεκτο» πράξη. Οι χιλιάδες νοσταλγοί των μεσοπολεμικών προφητών της «δύναμης», του μίσους και του ολέ­ θρου, δε διστάζουν πια να ο ρ γ α ν ώ ν ο ν τ α ι δυναμικά, να δ ρ ο υ ν μαχητικά και να δ ι α τ υ μ π α ν ί ζ ο υ ν την πίστη-τους στα κηρύ­ γματα της νατσιστικής και φασιστικής Βίβλου. Αυτής της Βίβλου, όπου ο ρατσισμός αποτελεί ύψιστη κοσμοθεωρία (Weltanschauung)... το κράτος, όργανο εξόντωσης... το «δίκιο των ισχυρών», μοναδικό νό­ μο... η ειρηνοφιλία, θανάσιμο αμάρτημα... η ισότητα, διαστροφή της φύσης... η δημοκρατία, «τερατούργημα ακαθαρσιών»... Αυτής της Βί­ βλου, που αναγορεύει -σ α ν πιο αποτελεσματικά και νόμιμα μέσα για

Π

326

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

την επίτευξη των μεγαλόπνευστων σκοπών του «ηθικού κράτους»- τη θία και την «κτηνωδία». το φανατισμό και το ψέμα, την κακοήθεια και την ασυνειδησία, την αμάθεια, την ευήθεια και την εξαπάτηση του πλήθους, που δεν είναι -Hitler έφ η- παρά «μιά μάζα τεμπέλα, δειλή, θηλυκιά, συναισθηματική, ανίκανη να σκεφτεί λογικά»... «ένα κουφιοκέφαλο κοπάδι πρόβατα... η ίδια η ενσάρκωση της βλακείας»'1... Την ίδια ώρα, ετοιμάζονται ν’ αποδοθούν «λευκοί» στην κοινωνία οι αυτουργοί και οι συνεργοί των πιο φρικιαστικών εγκλημάτων που γνώρισε η ανθρώπινη πείρα -εγκλημάτων που δεν τα «επιβάλανε οι ανελέητοι νόμοι του πολέμου», αλλά τα υπαγόρευσε μιά «ιδεολογία», που άλλους υψώνει σε «περιούσιους» λαούς ή πολίτες, και άλλους κατακεραυνώνει σαν «εχθρούς του πολιτισμού και του θεού»! («Υπερασπίζοντας τον εαυτό-μου εναντίον των Εβραίων» -έγραφε ο Hitler στο διαβόητο Αγώνα-του- «μάχομαι για να υπερασπίσω το έργο του Κυρίου»...). «Λογική» συνέπεια, οι γενοκτονίες, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα ολοκαυτώματα -γ ια να «καθαρθεί» ο κόσμος απ' το «μολυσμένο αίμα» και να διατηρηθεί αγνό και ασύδοτο το αίμα των άρειων «Προ­ μηθέων της ανθρωπότητας». Α υ τ ή τη Βίβλο κατεβάζουν ξανά απ’ το Αραράτ της φονικής αλα­ ζονείας οι τωρινοί Μωυσήδες και μ’ α υ τ ά τα μέσα ετοιμάζονται να χαλκεύσουν «το νικηφόρο ξίφος ενός λαού αφεντάδων, που θα βάλει ολόκληρο τον κόσμο στην υπηρεσία ενός ανώτερου πολιτισμού»... Α Λ Λ Α γ ι α τ ί ό χ ι ; Γιατί να μας φαίνεται «απίστευτη» αυτή η νε­ κρανάσταση των δαιμόνων του ερέβους, κι «απαράδεκτη» η άφεση των αβυσσαλέων ανοσιουργημάτων-τους; Μήπως ό λ ο ι δ ε ν σ υ ν ­ ε ρ γ ή σ α μ ε και στην επιβίωση και στην αναθίωσή-τους; Τα καθεστώτα που και σήμερα πιθηκίζουν τις «ιδέες» και εφαρμό­ ζουν τις μεθόδους του φασισμού και του νατσισμού, είναι μήπως οι αποδιοπομπαίοι της διεθνούς κοινότητας; Η, αντίθετα, αποτελούν τα « χ α ϊ δ ε μ έ ν α π α ι δ ι ά » των μεγάλων πατρίδων της Δημοκρατίας, αλλά και του «υπαρκτού Σοσιαλισμού», που αγωνίζονται ν’ αποσπά­ σουν την εύνοιά-τους και τις πρώτες ύλες-τους; Οι αρπαχτικές εισβολές σε ξένες χώρες, οι γενοκτονίες, τα στρατό­ πεδα του θανάτου, τα βασανιστήρια, στιγματίστηκαν έ μ π ρ α κ τ α σαν όνειδος για την ανθρωπότητα, στάθηκαν το κ ρ ι τ ή ρ ι ο για την εισδοχή ή την αποβολή κρατών και καθεστώτων στους διεθνείς οργα­ νισμούς και στις διάφορες «διεθνείς»; Η, αντίθετα, μένουν α κ ό λ α I. Ο αγών-μου. μεταφρ. Α. Πάγκαλου, Δ. Κωστελέτου, Αθήνα, Δαρεμάς (χ.χ.).

ΤΟ ΦΑΝΤΑΣΜΑ

327

σ τ α , αποσιωπούνται αισχυντηλά... οι σχετικές ανατριχιαστικές εκ­ θέσεις καταχωνιάζονται στα «αζήτητα» των Οργανισμών... και οι δράστες-τους ε κ λ έ γ ο ν τ α ι πανηγυρικά μέλη «προοδευτικών» Δι­ εθνών, ψ ω μ ί ζ ο ν τ α ι πλουσιοπάροχα από τα διεθνή Ταμεία κι ε ξ ο π λ ί ζ ο ν τ α ι από Πεντάγωνα και Συμμαχίες, για να ολοκληρώσουν το καθαρτήριο έργο-τους; Οι μικροί και οι μεγάλοι αρχιτέκτονες των αποτρόπαιων εγκλημά­ των τιμωρήθηκαν ή έστω εξοστρακίσθηκαν απ’ τις κοινωνίες που γνώρισαν την καταστροφική μανία της δαιμονικής «θέλησης και δύ­ ναμης»; Η, αντίθετα, (εκτός από κάποιες «Νυρεμβέργες») όχι μόνο έγιναν ανεκτοί στην εθνική και την παγκόσμια οικογένεια, αλλά και συχνότατα στάθηκαν οι ε κ λ ε κ τ ό ί - τ η ς ; Οι «άρχοντες του χρήματος και των όπλων» δεν ήταν εκείνοι που στήριξαν τον Hitler, αυτόν τον «πληρεξούσιο της ιθύνουσας τάξης» (όπως τον ονομάζει ο Edmond Vermeil), αυτόν τον «πράκτορα της Reichswehr■ (του γερμανικού στρα­ τού), που «βοηθήθηκε, επιχορηγήθηκε α π ' τους βαρώνους, τους μεγαλοβιομήχανους. απ' όλες τις "αντιδραστικές" φάρες, που λυσσούσαν να κατα­ στρέφουν τη "σοσιαλϊζουσα ”Δημοκρατία της Βαϊμάρης» (καθώς λέει ο J.J. Chevallier2); Α υ τ ο ί όλοι, ή σχεδόν όλοι, δεν αποτελούν και σήμερα τους οικο­ νομικούς πνεύμονες της Γερμανίας ή στρατιωτικούς ηγέτες της Ατλαντικής Συμμαχίας -που ο ίδιος ο Γενικός Γραμματέας-της ήταν («εν αγνοία-του»!) μέλος του ολλανδικού νατσιστικού κόμματος; Οι δοσίλογοι - συνεργάτες των «μαύρων αγγέλων» του πολέμου και των «μαύρων αποφύσεών»-τους (των νεότερων δικτατοριών) -πλήρω ­ σαν έστω και πρόστιμο μήπως για την αφιλοκερδή συμθολή-τους στη σκύλευση του βουλωμένου τόπου-τους; Η, αντίθετα, έγιναν και πάλι (σχεδόν παντού) ρ υ θ μ ι σ τ έ ς των τυχών-του, ε λ ε γ κ τ έ ς του πα­ τριωτισμού των άλλων, ε υ ν ο ο ύ μ ε ν ο ι των «εθνικών» κυβερνήσεων και ε υ λ ο γ ο ύ μ ε ν ο ι μ ε πακτωλούς χρυσοφόρων συμβάσεων; Και -ο της δικαοσύνης στέφανος!- δεν ανακηρύσσονται α υ τ ο ί ήρωες της Αντίστασης κατά των παλιών εργοδοτών-τους, ενώ θάλλονται εις το πυρ το εξώτερον όσοι π ρ α γ μ α τ ι κ ά αντιστάθηκαν σε τούτους και σε κείνους; Τα δόγματα, τέλος, της στυγνής κυριαρχίας των λίγων «αφεντάδων» πάνω στην «αγέλη» των πολλών, ρίχτηκαν στο βόθυνο, στο βόθρο της Ιστορίας, μετά τη νίκη των Δημοκρατιών; Η, αντίθετα, αποτελούν και σήμερα ομολογημένο ή ανομολόγητο « π ι σ τ ε ύ ω » και τρέχουσα π ρ α κ τ ι κ ή των κυρίων του κόσμου; Μήπως δεν θριαμβεύει και τώρα και πάντα το «αιώνιο ανώτερο δίκαιο των ισχυρών»... ο «επιθετικός εθνι­ κισμός»... η περιφρόνηση στην «ανθρωπιά και την καλή‘πίστη»... η 2. Les grande5 oeuvres potitiques, Παρίσι, 1970, σ. 271.

328

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

θεοποίηση της «κτηνώδους βίας», της ψευτιάς και της απάτης... η απο­ στροφή για- την πνευματική καλλιέργεια του πλήθους, που «δεν του χρειάζεται η αντικειμενική γνώση των επιστημονικών αληθειών», αλλά, «μαστίγωμα για να φανατίζεται ώς την υστερία» και να γίνεται ευάγωγο όργανο των «δυνατών» σε ειρήνη και σε πόλεμο... Αφού, λοιπόν, συχωρέσαμε ή κι ε π ι θ ρ α θ ε ύ σ α μ ε τ ι ς πράξεις των μεγάλων ανθρωποθόρων, αφού δεν αποτάξαμε, αλλά ε ν ω τ ι σ θ ή κ α μ ε τα δόγματα και τις μεθόδους-τους, γ ι α τ ί α π ο ρ ο ύ μ ε που οι βρυκόλακές-τους κυκλοφορούν και πάλι ανεμπόδιστα στην αξημέρωτη νύχτα του κόσμου; Α ίΓ Ο πριν απ’ την τελευταία παγκόσμια σύρραξη, ο Winston Chur­ chill έγραφε: «Η επιτυχία του Hitler, ακόμα κι η ίδια η υπόστασή-του, σαν πολιτικής δύναμης, δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν χωρίς την αδράνεια και την αφρο­ σύνη των κυβερνήσεων της Γαλλίας και της Αγγλίας»3. Αφροσύνη, ναι. Αδράνεια, όμως; Η μήπως «πονηρή» σ υ γ κ α τ ά ­ θ ε σ η στην άνομη άνοδο ενός «κυματοθραύστη» εναντίον των δυνά­ μεων που απειλούσαν την τάξη των ιθυνόντων στη χώρα-του και στην Ευρώπη; Σήμερα, οι ίδιοι ιθύνοντες, για τους ίδιους λόγους, αντιμετωπίζουν με την ίδιαν «αδράνεια», δηλαδή με την ίδια συγκατάβαση, τη δράση των εκτοπλασμάτων του μεσοπολεμικού ολοκληρωτισμού -όταν δεν την ενθαρρύνουν κιόλας κι όταν δεν συμμαχούν μαζί-τους. Αφρονες και αμνήμονες, δεν έμαθαν πως η «επιείκεια» για τις δυνάμεις του ζό­ φου ή ο συνεταιρισμός μαζί-τους καταλήγει πάντα στο σ τ ρ α γ γ α ­ λ ι σ μ ό των «συνεταίρων»-τους και των «προστατών»-τους. Οταν ο Hitler λ.χ., στις 24.3.1933 απόσπασε απ’ το Reichstag με συν­ τριπτική πλειοψηφία την παροχή «απόλυτων εξουσιών» για τέσσερα χρόνια, στράφηκε προς τα εδώλια των Σοσιαλιστών που τον είχαν ψηφίσει, και τους φώναξε ιταμά: «Κω τώρα, δε σας χρειάζομαι πιά!» Η συνέχεια -που θύματά-της απ’ τα πρώτα, στάθηκαν κι οι «άχρη­ στοι» Σοσιαλιστές- είναι πασίγνωστη πιά... θ α καταλάβουν, τάχα, όσοι αδρανούν μπροστά στην επιβίωση του ολοκληρωτικού πνεύματος, όσοι ανέχονται ή αντιγράφουν τις μεθόδους-του, πόσο εγκληματικά ασύγγνωστη είναι αυτή η α ν ο χ ή κι αυτή η π α ρ α δ ο χ ή ; Που, τελικά, καταντά σ υ ν ε ν ο χ ή ό λ ω ν - μ α ς στην ασελγή επιστροφή των μυσαρών φαντασμάτων;

[6 .5 . 1979] 3. «Αβόλφος ΧΙύχρ», στην έκδοση Ο αγώ*-μου. ο.κ., σ. 8.

ΤΟ « Ε Λ Ν Τ Ο Ρ Α Ν Τ Ο » Η περί «φιλοτουρκισμού», «φ ιλελληνισμού» και άλλων «Του γάτου λέει "φεύγα” και του σκύλου "πιάα’ τονε"» Παροιμία «για τους διπρόσωπους και προδοτικούς». (Δ. Δουκάτου, Ελληνικοί παροιμιόμυθοι, 241) ΙΑΜΑΡΤΥΡΙΕΣ και πάλι, επίσημες και ανεπίσημες, για τη «φιλοτουρκική στάση» της αμερικανικής κυβέρνησης -που κίνησε ξανά πάντα λίθον, για να προσφέρει μερικά ακόμα χρυσοποίκιλτα δεκανίκια στην παράλυτη τουρκική οικονομία... που οπλίζει αστακηδόν την επιθετική τουρκική πολεμική μηχανή, ενώ αρνιέται να πουλήσει πολεμικό υλικό στην αμυνόμενη Ελλάδα. Και έτσι, α ν α τ ρ έ π ε ι τ η ν ι σ ο ρ ο π ί α δ υ ν ά μ ε ω νστο Α ιγαίο- α ν τ ί θ ε τ αμετιςαποφάσειςτου αμερικανικού Κογκρέσσου, που είχε ρ η τ ά καθορίσει σαν α π α ρ α ί ­ τ η τ ο ό ρ ο γ ια κάθε βοήθεια, τη διατήρηση της στρατιωτικής ισοροπίας των δυό όμορων χωρών. Αλλά π ρ ο ς τ ί η απορία για την αειθαλή και όλο πιο πολύκαρπη ευφορία του αμερικανικού «φιλοτουρκισμού»; Και, ακόμα περισσότε­ ρο, π ρ ο ς τ ί η έκπληξη για την αποπληξία του αμερικανικού «φι­ λελληνισμού»; Π ρ ο ς τ ί η οργή για την κακοπιστία, τη διπροσωπία και την ιταμότητα της αμερικανικής πολιτείας απέναντι στους «πιο δοκιμασμένους φίλους-της»; Τόσων και τόσων χρόνων δοκιμές και δοκιμασίες δ ε ν μας έχουν «αποκαλύψει» ακόμα πως οι «φιλελληνισμοί» (αμερικανικοί ή άλλοι) είναι τόσο υπαρκτοί όσο και το «Ελντοράντο», που αναζητούσαν του κάκου οι χρυσοθήρες στα πέρατα της νέας ηπείρου; Και πως η «με­ γάλη πολιτική» σ' έ ν α είναι, συνήθως, πραγματικά μεγάλη: σε απληστία, απιστία και αναισχυντία; Πόσες και πόσες εξόφθαλμες πράξεις, πόσες και πόσες γοερές μαρ­ τυρίες -ακόμα και προπάντων, των ί δ ι ω ν των «φίλων»-μας- δεν μας έχουν αποδείξει π ο ι ό είναι το ειδικό βάρος των «αισθημάτων»-τους! Επειδή, όμως, ουκ ολίγοι «εθνικόφρονές»-μας -αμερικανικότεροι των

Δ

330

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

αμερικανών και φιλελληνικότεροι των «φιλελλήνων»- φαίνεται να δυσπιστούν ακόμα, (τους) αξίζει ν’ ακούσουν τί λένε μερικοί δικοί-μας ε ι δ ή μ ο ν ε ς , που ούτε ο «ατλαντισμός»-τους, ούτε ο «εθνικισμός»τους μπορεί να αμφισβητηθεί. Ό πω ς δεν μπορεί ν’ αμφισβητηθεί η άμεση γ ν ώ σ η -τ ο υ ς για τα θέματα αυτά, αφού, εξαιτίας της θέσηςτους, είχαν άπειρες ευκαιρίες να δουν και να μάθουν, τα Ελντοράντο τί σημαίνουν.

Ο

ΕΝΑΣ-τους είναι ο Χρ. Ξανθόπουλος - Παλαμάς, διπλωμάτης της καριέρας, ου μην αλλά και υφυπουργός πρώτα, υπουργός Εξωτερικών έπειτα, της απριλιανής δικτατορίας... Εχοντας πολύχρονη πείρα του «χρυσότοπου» -σαν διαπιστευμένος στις ΗΠΑ και στο ΝΑΤΟ- δε δι­ στάζει να καταθέσει πόσο μακρινές ρίζες έχει ο ένθερμος αμερικανι­ κός «φιλελληνισμός»: «Οι αμερικανοί α π ό τ ο 1 9 2 2 και έπειτα ακολούθησαν, σχεδόν πάντα, πολιτική που έδινε στον τουρκικό παράγοντα το προβάδισμα. Οχι βέβαια από φιλοτουρκισμό, όπως συνήθως λέγεται και γράφεται με περισσή επιπο­ λαιότητα, αλλά από την εκτίμηση των αμερικανικών συμφερόντων» Καθαρά και ξάστερα!... Το «προβάδισμα» πήρε, φυσικά, τις πιο δραματικές διαστάσεις απ' την ώρα που ανακινήθηκε το κυπριακό θέ­ μα: απ’ τον Αύγουστο 1954, όπου κατατέθηκε η πρώτη ελληνική προσφυγή για την αυτοδιάθεση του κυπριακού λαού: «Οι έλληνες υπεύθυνοι θα έπρεπε να μη λησμονούν ότι, στον αγώνα που αγωνίστηκε η Ελλάς στα Ην. Εθνη και που κράτησε κάπου 5 χρόνια, οι Ην. Πο/ατείες πήραν π ά ν τ α στάση α ν τ ί θ ε τ η και συχνά και ε χ θ ρ ι κ ή έναντι των ενεργειών της Ελληνικής Αντιπροσωπείας». «Το Κυπριακό μας έφερνε σε αντίθεση με τους Νατοϊκούς συμμάχουςμας. Στα Ην. Εθνη, ο Βισίνσκυ (: αντιπρόσωπος της ΕΣΣΔ) μιλούσε την ίδια γλιύσσα μαζί-μας. Ο Foster Dulles (: ο αμερικανός υπουργός Εξωτε­ ρικών) μιλούσε τ ο ύ ρ κ ι κ α » 2 . . .

Ο

ΤΟΣΟ πολλά γνωρίζων για τόσα πολλά Ξανθόπουλος - Παλαμάς, δεν μπόρεσε ωστόσο να μάθει «πόσο και από πότε και ως πότε οι αμερικανοί εβοήθησαν την στρατι­ ωτική δικτατορία, στην Ελλάδα. Το βέβαιο είναι ότι τον κύριο λόγο στο θέμα αυτό είχε το Πεντάγωνο». Αλλά και μόνα τα ερωτηματικά-του είναι αρκετά εύγλωττα -όταν, μάλιστα, συνοδεύονται από τη διαπίστωση πως «για τα συμφέροντα αυτά (: τα αμερικανικά) η Ελλάς σαν χώρα λογάρι­

1. Λιχλωματικό τρίχτυχο. Αθήνα, «Εκδόσεις των φίλων», 1978, σ. 203-4. 2. Ο.κ.. σ. 204 και 275.

ΤΟ «ΕΛΝΤΟΡΑΝΤΟ»

331

αζε πολύ περισσότερο από την την Ελλάδα σαν εσωτερικό καθεστώς» 3. Αν όμως ο τότε υπουργός «αγνοεί» τα καίρια, τα γνωρίζει μιά άλλη πηγή: η απογευματινή έπαλξη του ακραιφνούς ελληνισμού και εκστα­ τική θαυμάστρια κάθε αυταρχίας. Εστω και αν μ ό λ ι ς τ ώ ρ α ανακα­ λύπτει (ή ομολογεί) αυτά που χρόνια και χρόνια διακήρυτταν άλλοι: «Κατά την περίοδον αυτήν (1965 κ.ε.) εφηρμόσΟη εν των σατανικωτέρων σχεδίων εις βάρος του πολιτικού και στρατιωτικού κόσμου της Ελλά­ δος, και κατ' επέκτασιν του Ελληνικού Λαού... Την 21 Απριλίου 1967 εγκατεστάΟη στρατιωτικόν καθεστώς, επί τη βάσει επιμελώς καταστρωθέντος σχεδίου... Και η πρόθεσις, και τα χρησιμοποιηθέντα μέσα διά την επι­ τυχίαν του εγχειρήματος αυτού, ανήκουν καθ' ολοκληρίαν εις ξένους παρά­ γοντας... Οι λόγοι και τα αίτια που επέβαλον την δικτατορίαν πρέπει να αναζητηΟούν εις κύκλους εκτός Ελλάδος»*. Πρόθεση, φυσικά, της καλής εφημερίδας είναι ν’ απαλλάξει τους πραξικοπηματίες απ’ τις πελώριες ευθύνες-τους, έστω και διαψεύδοντας όσα άλλοτε υποστήριζε. Σημασία όμως έχουν, αυτή τη στιγμή, οι διαπιστώσεις-της: «Η δικτατορία δεν θα ημπορούσε να κρατηθή ούτε 24 ώρας, εάν δεν ετύγχανε της ανοχής της Ατλαντικής Συμμαχίας... Καθ’ όλην την διάρκειαν της επταετίας, η δικτατορία εβοηΟήθη εκ του παρασκηνίου από την Ατλαντικήν Συμμαχίαν, παρά τας φαινομενικός αντιδράσεις διαφόρων κυβερνητι­ κ ο ί και άλ/.ων κύκΜον αυτής»... Οσο για την ίδια τη δικτατορία, σαν καθεστώς, η κρίση του Ξανθόπουλου - Παλαμά, που τόσο την υπηρέτησε, είναι και πάλι διαφωτιστική: «(Ενα καθεστώς) προσωρινό χωρίς πολιτικό υπόβαθρο. Με στρατι­ ωτική κατασταλτική βάση. Καθεστώς στατικό. Χωρίς κίνηση. Επανά­ σταση (sic) για να καθίση. Οχι για πορεία» *. Κι αν εσωτερικά ήταν ένα καθεστώς - τέλμα (τί ευφημισμός!), εξ(οτερικά ήταν καθεστώς - απόθλημα: «Οσο συνεχίζεται η δικτατορία στην Ελλάδα, δεν μπορεί να γίνη τίποτε το ουσιαστικό. Εκεί (: στη Δυτική Ευρώπη) μιλούν την κοινοβουλευτική γλώσσα... (Η Ελλάδα) σήμερα δεν τη μιλάει. Πρόσκαιρα, περαστικά, έπαθε γ/Μσσοδέτη» β. Αλλο, φυσικά, το «μυστήριο» γιατί ο τόσο ενήμερος διπλωμάτης υπηρέτησε ένα τόσο εφήμερο και επιζήμιο καθεστώς...

3. O.K.. σ. 282. 4. «Εσιία·. 24.4.1979. 3. άικλωματικά τρϊκτοχο, α. 231. 6. Ο.κ., ο. 227.

332

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Κ.ΑΤΟΡΘΩΜΑ της δικτατορίας απ’ τα πιο καταστροφικά, ήταν η «λύση» που έδωσε (δηλαδή, που δέχτηκε) στην κυπριακή κρίση του Νοέμβρη - Δεκέμβρη 1967. Λέει ο Παλαμάς: «Διατηρώ επιφυλάξεις για το αν έπρεπε ή όχι να δεχτούμε το τουρκικό τελεσίγραφο. Πάντως, και αν επρόκειτο περί μπλόφας, η μπλόφα επέτυχε. Και η Ελλάς ε π λ ή ρ ω σ ε . Από τη στιγμή που έφυγε η ελληνική μεραρ­ χία, η Ελληνική Κύπρος έμεινε χ ω ρ ί ς ο υ σ ι α σ τ ι κ ή ά μ υ ν α » 7 . Τότε, εκδηλώθηκε και πάλι το ασίγαστο φιλελληνικό πάθος των επίσημων ΗΠΑ: «Σε τόνο κατηγορηματικό ο Rusk (: υπουργός Εξωτερικών) μου είπε ότι η Ελλάς δεν έπρεπε να περιμένη καμιά επέμβαση από μέρους της Αμερικής. Οτι ένας ελληνοτουρκικός πόλεμος αποτελούσε α π ο κ λ ε ι σ τ ι κ ή ε υ ­ θ ύ νη τω ν Α θ η ν ώ ν » 8 . Και το ασύγκριτα ιταμότερο και ατιμότερο: Ο χι μόνο ένιπτε (τάχα) τας χείρας-της η Ουάσινγκτον για την κρίση, αλλά και β ο η θ ο ύ σ ε έ μ π ρ α κ τ α του Τούρκους: «Λίγες μέρες αργότερα, επιβεβαιώθηκε η πληροφορία ότι δύο αμερικα­ νικά πλ.οία, φορτωμένα με πολεμικό υλικό (τάνκς), θα πήγαιναν να ξεφορ­ τώσουν σε τουρκικό λιμάνι, τη στιγμή ακριβώς που μπορούσε, από τη μιά ώρα στην άλλη. να ανάψη ελληνοτουρκικός πόλεμος. Αυτό, φυσικά, είναι κάτι που δεν το πύφοφορήΟηκε τότε η ελληνική κοινή γνώμη (ΣΣ. Φυσι­ κά!). Είναι πάντως χαρακτηριστικό των αμερικανικών θέσεων» (ΣΣ. Φυ­ σικότατα!)9. Κ Α Ι ήρθε το πλήρωμα του χρόνου και των εγκλημάτων με το πραξι­ κόπημα κατά του Μακάριου. Ο Εανθόπουλος - Παλαμάς το αποκαλεί σεμνά... «λάθος» 10! Ένας άλλος συνάδελφός-του, όμως, διπλωματικός εκπρόσωπος και συνήγορος της δικτατορίας, αλλά και υπουργός Εξ­ ωτερικών μετά την «αλλαγή» -ο κ. Δ. Μ πίτσιος- ανομολογεί απερί­ φραστα: «Χωρίς το πραξικόπημα... οι Τούρκοι... Οα βλέπαν ακόμα το “Πράσινο Νησί" από την απέναντι όχθη. »"Είκοσι χρόνια ', είχε τότε πει Τούρκος διπλωμάτης, “είκοσι χρόνια περιμέναμε αυτήν την ευκαιρία. Και μας την προσφέρατε με το πραξικό­ πημα πάνω σε ασημένιο δίσκο”» 11. Για τους κινητήρες και υποκινητήρες της εισβολής, ο Ξανθόπουλος-Παλαμάς παραδέχεται πως υπήρξε «στα παρασκήνια δ ι -

7. Ο.κ., σ. 202-3. 8. Ο.κ., σ. 205. 9. Ο.κ.. σ. 206. 10. Ο.κ., σ. 245. 11. Φύλλα αχό ένα ημερολόγιο. Αθήνα, Κολλάρος, 1978, σ. 49.

ΤΟ «ΕΛΝΤΟΡΑΝΤΟ»

333

ε θ ν ή ς σ υ ν ω μ ο σ ί α » 12. Αλλά και η «Εστία» θα «μάθει», τ ώ ρ α μόλις, πως «οι πραγματικοί εμπνευσταϊ της Δικτατορίας... έδωσαν το "πράσινο φως" εις τον Τούρκον εισβολέα». Η συνέχεια δεν μπορούσε παρά να είναι αντάξια της υπεράξιας αρχής: η παρωδία των αμερικανικών «κυρώσεων» και η κωμωδία του «εμπάρ­ γκο». Για την περιβόητη άρση του τελευταίου, ο κ. Μπίτσιος γράφει: «Με την άρση του εμπάργκο, ο αμερικιινός Πρόεδρος α π ά λ λ α ξ ε τους Τούρκους από το μ ό ν ο μέσο πιέσεως που ήταν αισθητό στην Αγκυρα. Γιατί τα διπλωματικά διαβήματα και τις συστάσεις τα άκουγαν οι γείτονες με μισό αυτί... Ο κύριος /Μγος που δεν απέδωσε το εμπάργκο ήταν ότι το 1975, όταν το Κογκρέσσο το επέβαλε, ο τότε αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών, αντί να αξιοποιήσει εκείνο το ισχυρό όπλο, α ν τ έ δ ρ α σ ε με κάθε μέσο που διέθε­ τε... Οταν λοιπόν οι Τούρκοι διαπίστ<υσαν -ίσως και να το άκουσαν από τον ίδιο- ότι η αμερικανική κυβέρνηση θα καταπολεμούσε το εμπάργκο και όταν, για να το παρακάμψει, είδαν τον Κίσσινγκερ να διαπραγματεύεται μαζί-τους μιά νέα αμυντική συμφωνία που προΓ.βλι.πι: στρατιωτική βοήθεια ενός δισεκατομμυρίου δολλαρίων μέσα στα τέσσερα πρώτα χρόνια, πώς θα υπέκυπταν στο εμπάργκο; Με τέτοιας ολκής ενθάρρυνση, ήταν επόμενο να μείνουν ανένδοτοι στο Κυπριακό» w. Και έμειναν και μένουν και θα μένουν ανένδοτοι, όσο εμείς επιμέ­ νουμε να είμαστε ενδοτικοί στις π ρ α γ μ α τ ι κ έ ς πιέσεις των «φίλων»-μας και των φίλων των φίλων-μας... Υ Π Α ΡΧ Ε Ι όμως -ευτυχώς!- η Ατλαντική Συμμαχία, που προασπίζει τη Δύση και τα δίκαια των λαών. Μόνο που ο μύστης των παρασκηνίων-της Ξανθόπουλος - Παλαμάς καυτηριάζει τις «υπεκφυγές και τις προδοσίες των αρχιερέων»-ττ\ς... και τους, «ταρτου­ φισμούς που κυοφορούνται "εν ωδίναις" στα ανακοινωθέντα των Υπουργι­ κών Συνόδων του Ατλαντικού Συμβουλίου» Μ. Και συμπεραίνει δραματικά και καταπελτικά: «Πολιτικώς (το ΝΑΤΟ) δεν παρέχει ουσιαστική εγγύηση αλληλεγγύης. Το Ατλαντικό Συμβούλιο αποτελεί άθροισμα υπεκφυγών... Αλλά ούτε και η στρατιωτική οργάνωση παρέχει ουσιαστική εγγύηση ασφαλείας. Το Ευρω­ παϊκό τμήμα των Νατοϊκών δυνάμεων όχι μόνο δεν αποτελεί αποτρεπτικό, αλλά αντιθέτως η αδυναμία-του μαγνητίζει την επίθεση και την επιδρο­ μή»'*. 12. Διπλωματικό ιρίπτυχο, α. 179. 13. Φύλλα..., σ. 56. 14. Διπλωματικό τρ/πτοχο. σ. 213-4. IJ. Ο.*., ο. 222-3.

334

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και καταλήγει στο απρόοπτο: «Να φύγη η Ελλάς από το ΝΑ ΤΟ; Τϊ σημασία θα είχε αυτό; Δεν φεύγει κανείς από το τ ί π ο τ ε » ! 18. Στο απόφθεγμα αυτό, μπορεί φυσικά ν’ αντιταχθεί το ερώτημα: Γ ι α τ ί να μ έ ν ε ι κανένας στο τίποτα; Προπάντων όταν, άπειρες φορές, έχει διαπιστώσει πως αυτά τα «τίποτα» αποτελούν -καθώς θα έλεγε ο Ξ. - Π - άθροισμα τ ι π ο τ έ ν ι ω ν ενεργειών και ενεργουμένων... [13.S.1979]

16. Ο.κ., σ. 222.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ Η Rosa Luxemburg και ο «Υπαρκτός Σοσιαλισμός» «De omnibus dubitandumn [Για όλα ν' αμφιβάλλεις] Το «αγαπημένο απόφθεγμα» του Κ. MARX ριν λίγο καιρό, έκλεισαν 60 χρόνια απ’ το θάνατο της κορυ­ φαίας επαναστάτριας Ρόζας Luxemburg, που τη δολοφόνησαν οι καϊζερικοί στρατοκράτες (15.1.1919), μετά τη συντριβή της επανά­ στασης του «Σπάρτακου». Και -πολλαπλά επίκαιρο- κυκλοφόρησε εδώ ένα απ’ τα πιο σημαντικά κείμενά-της: η Ρωσική Επανάσταση (σε άνετη κι εύστοχη μετάφραση του Α. Στίνα). Γ ραμμένο το 1918 μέσα στη φυλακή του Breslau, μισοτελειωμένο, το σύντομο αυτό κείμενο πάλλεται από αγαλλίαση για τη νίκη της Οκτωβριανής Επανάστασης. Ταυτόχρονα, όμως, δε διστάζει να κρίνει και να επικρίνει καυστικά κι οδυνηρά την πολιτεία του κόμματος των Μπολσεβίκων, του ίδιου του Λένιν και του Τρότσκυ. Και την επικρί­ νει, επειδή η εσωτερική πολιτεία της Επανάστασης ερχόταν συχνά σε ριζική αντίθεση με καίριες μαρξιστικές αρχές. Ετσι που -γ ια την αντίληψη της Luxemburg- η πραγματωμένη σοσιαλιστική επανάσταση έφτανε ν’ αρνιέται σε θεμελιακά θέματα τον ίδιο το σοσιαλισμό. Πολλά σημεία του βιβλίου αυτού δεν έχουν πια παρά ιστορικό ενδι­ αφέρον. Πολύ περισσότερα, όμως, διατηρούν ανέσπερη την αξία και την αλήθεια-τους -αφού, έξι δεκαετίες μετά την επικράτηση της ρώσικης επανάστασης, ο α λ η θ ι ν ό ς «σοσιαλισμός στην πράξη» εξ­ ακολουθεί να είναι το μέγα «ζητούμενον».

Π

Α Φ Ε Τ Η ΡΙΑ της σκέψης της R.L., και της συγγραφής του βιβλίου αποτελεί η ανάγκη και η γονιμότητα της ε λ ε ύ θ ε ρ η ς κ ρ ι τ ι κ ή ς για την πορεία της Επανάστασης -και για ό,τι άλλο: «Είναι φανερό πως. όχι μιά απολογία χωρίς κριτική, αλλά μία κριτική με

336

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛίϊΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

βάβος και συνέπεια, Οα είναι ικανή να εκμεταλλευτεί τους θησαυρούς από την πείρα και από τα διδάγματα» (σ. 23)1. Στοιχίζεται, έτσι, απόλυτα η «κόκκινη Ρόζα» με την ακρογωνιαία πίστη του Marx, που έγραφε στον Α' τόμο του Κεφάλαιου (1867): «// δια/χκτική... στην κίνησή-της, κατά συνέπεια στις μεταβατικές-της πλχυρές, μπροστά σε τίποτα δεν υποκλίνεται και, στην ουσία-της, είναι κ ρ ι τ ι κ ή και ε π α ν α σ τ α τ ι κ ή » 2. Κριτική για όλα, αμφιβολία για όλα, ήταν ο πολικός αστέρας του Marx σ' όλη-του τη ζωή. Πολύ νέος, σημείωνε στην Κριτική της φιλο­ σοφία; του δικαίου του Χέγκελ (1843): «Η φιλοσοφία... δε ζητεί πίστη στα συμπεράσματά-της, αλλά τη βάσανο της αμφιβολίας» 3. Μιλώντας, αργότερα, με τη γυναίκα-του Jenny, έλεγε: «Ν ' αμφιβάλλεις για τα πάντα πριν βγάλεις τελικό συμπέρασμα... Μην κάνεις εξαίρεση ούτε για τον εαυτό-σου»*. Και πέντε χρόνια πριν το θάνατό-του, επικρίνοντας τον Μπακούνιν (1877), έγραφε: «ΜονολιΟικότητα στη σκέψη και στην πράξη δε σημαίνει παρά τυφλή πίστη και πειθαρχία πτωμάτων» 4... Πόσο «μαρξιστική», λοιπόν, είναι η πολύχρονη «πρακτική», όπου οι αμφιβολίες για τα πραττόμενα των ηγετών αναθεματίζονται, η κρι­ τική των «αντιφρονούντων» τιμωρείται ανελέητα, και ανάγονται σε κανόνα ζωής και σκέψης οι «υποκλίσεις»; Α λ ύ γ ι σ τ η είναι, και ακούραστα τονίζεται και ξανατονίζεται, στο βιβλίο αυτό -και αλλού- η πεποίθηση της R.L. πως σοσιαλισμός χω­ ρίς εσωτερική δ η μ ο κ ρ α τ ί α , χωρίς ελεύθερη κι ενεργό συμμε­ τοχή το>ν μαζών στην άσκηση της εξουσίας, είναι τόσο αδιανόητος όσο και λαϊκή επανάσταση χωρίς λαό. Πολύ πριν απ’ την οκτωβριανή επανάσταση, το 1904, η R.L. έγραφε στη ρώσικη εφημερίδα «Ισκρα» και στη γερμανική «Νέα Εποχή»·. «Το μόνο “υποκείμενο” που το βαρύνει σήμερα ο ρόλος του ηγέτη, είναι το συλλογικό "ε-/ϋ>" της εργατικής τάξης» (σ. 14). Ο χι, όμως, ένα «εγώ» που «εκπροσωπείται» από μιά ηγετική ομάδα χωρίς να ερωτηθεί και που κατευθύνεται «από πάνω» χωρίς ν’ ακουστεί: 1. Οι καρακομκές. στις σελίδες της ελληνικής έκδοσης: Αθήνα, Ανδρομέδα, 1978. 2. 7ο Κιφάλαιο. τ. Λ ' (εκδ. 195S), σ. 2α. 3. Μετ. Γ. Βιστάκη, Αθήνα, Αναγνωστίδης, σ. 126. 4. Βλ. Γκ. Σερεμχριάκοθα, Ο Νέος Προμηθέας Κάρολος Μάρξ. μετ. Κ. Σεκλειζιώτη, Αθή­ να, «Σύγχρονο Βιβλίο», σ. 455 εκ. 5. Βλ. Σ. Ράγγα, Τι tint ο Μαρζ για την iXtuOtpia και τη δημοκρατία, Αθήνα, Σωκράτης, 1979, σ. 191.

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ

337

«Δίχως τη συνειδητή θέληση και τη συνειδητή δράση της πλειοψηφίας του προλεταριάτου, δ ε ν υ π ά ρ χ ε ι σοσιαλισμός», διακήρυττε η R.L. στο πρώτο φύλλο (18.11.1918) της εφημερίδας «Rote Fahne» (Κόκκινη Σημαία) (σ. 10). Και στη Ρωσική Επανάσταση, εξ­ ηγούσε: «Οσο πιο δημοκρατικοί είναι οι θεσμοί, τόσο ζωηρότερος και δυνατότε­ ρος είναι ο παλμός της πολιτικής ζωής των μαζών, τόσο αμεσότερη και πληρέστερη η επίδρασή-της». Ενώ η γενική κατάργηση της Δημοκρατίας («το φάρμακο που ανακά­ λυψαν ο Λένιν και ο Τρότσκυ, για να θεραπεύσουν τις αόυναμίες-της»), «καταστρέφει αυτή την ίδια τη ζωντανή πηγή, α π' όπου μπορεί να διορ­ θωθεί κάθε ατέλεια των κοινωνικών θεσμών: την ενεργό, ανεμπόδιστη, δραστήρια πολιτική ζωή όσο το δυνατόν πιο πλατιών λαϊκών μαζών του έθνους» (σ. 62-63). Και η R.L. επιλέγει σαρκαστικά: «Ο σοσιαλισμός, από τη φύση-του την ίδια, δεν μπορεί να παραχωρήθεί, δεν μπορεί να εγκαθιδρυθεί με ουκάζια» (: τσαρικά διατάγματα) (σ. 71). Ούτε με τάνκς, βέβαια...

Τ ο ΠΙΟ πολυσήμαντο και το πιο «αγέραστο» μέρος του βιβλίου είναι σίγουρα, το So κεφάλαιο με τον τίτλο «Δημοκρατία και Δικτατορία». Με αληθινό οίστρο -αλλά και με βαθιά πίκρα για τις «εκτροπές»αναλύει εκεί η R.L. την αποφασιστική σημασία της ελευθερίας και της δημοκρατίας, που αποτελούν «απαράβατον όρο» για την πολιτική παιδεία των μαζών και για την πρόοδο μιάς σοσιαλιστικής κοινωνίας. Αλλά τί είναι «ε λ ε υ θ ερ ί α» για τη R.L. -κα ι για τόσους άλλους; Εδώ θα πει το περιλάλητο πια: «Η ελευθερία μόνο για τους οπαδούς της κυβέρνησης και για μόνα τα μέλη του κόμματος... δεν είναι ελευθερία. Η ε λ ε υ θ ε ρ ί α ν ο ε ί τ α ι π ά ν τ α ε λ ε υ θ ε ρ ί α για κ ε ί ν ο ν π ο υ σ κ έ φ τ ε τ α ι δ ι α φ ο ρ ε ­ τ ι κ ά ... Η "ελευθερία” χάνει την αποτελεσματικότητα-της όταν καταντάει προνόμιο» (σ. 69-70). Αυτή η ο υ σ ι α σ τ ι κ ά δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ή ελευθερία (όχι η ελευθερία της εκμετάλλευσης, όπου εδράζεται ο καπιταλισμός) γίνεται η Μεγάλη Σχολή για το άτομο και την κοινωνία: « (Η) εντατική πολιτική εκπαίδευση των μαζών και (η) συσσώρευση πείρας δεν είναι ποτέ δυνατή χωρίς πολιτική ελευθερία» (σ. 69). «Ο μοναδικός δρόμος προς την αναγέννηση είναι το σχολείο της δημό­ σιας ζωής, η απεριόριστη και όσο το δυνατόν πλατύτερη δημοκρατία, η κοινή γνυ')μη» (σ. 72). «Στην επανάσταση, ο μόνος σωτήριος κι εζυγιαντής ήλιος είναι αυτή η ίδια η επανάσταση, και αναγεννήτρα αρχή-της. η πνευματική ζωή, η δρα­ 22

338

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

στηριότητα, η υπευθυνότητα απέναντι των μαζών, πράγμα που προϋποθέ­ τουν την πιο πλατιά πολιτική ελευθερία» (σ. 75-76). Μόνο έ τ σ ι μπορεί να υλοποιηθεί το ιδανικό του σοσιαλισμού, που είχαν ευαγγελιστεί ο Marx κι ο Engels στο Μανιφέστο-τους: «Μια ένωση, όπου η ελεύθερη ανάπτυξη του καθενός είναι προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων»... Το αντίθετο, η κ α τ ά λ υ σ η της ελευθερίας και της δημοκρατίας, οδηγεί απαρέγκλιτα στην πνευματική εκμηδένιση και στην πολιτική οπισθοδρόμηση: «Με τον αποκλεισμό της δημοκρατίας, καταστρέφονται οι ζωντανές πη­ γές κάθε πνευματικού πλούτου και προόδου (σ. 72). Και δε μιλάει, φυσικά, η R.L. για την «τυπική αστική ελευθερία», που την κατακεραυνώνει όσο κι ο Λένιν και ο Τρότσκυ: «Ξεσκεπάσαμε -λ έε ι- το γλυκό περίβλημα της τυπικής ισότητας και ελευθερίας, όχι για ν' απορρίψουμε αυτές τις τελευταίες, αλλά για να συν­ ηθίσουμε την εργατική τάξη να μην ικανοποιείται με το περίβλημα, αλλά να κατακτήσει την πολιτική εξουσία, για να το γεμίσει μέ νέο κοινωνικό περιεχόμενο. Να δημιουργήσει, στη θέση της αστικής δημοκρατίας, τη σο­ σιαλιστική δημοκρατία, και όχι να καταστρέψει κάθε δημοκρατία» (σ. 78). Πώς ενσαρκώνεται, ωστόσο, και πώς εξασφαλίζεται αυτη η δημο­ κρατία; Με τις «δημοκρατικές εγγυήσεις», απαντά η R.L., «που είναι οι σπουδαιότερες για μιά υγιή πολιτική ζωή και για τη δρα­ στηριότητα των εργαζόμενων μαζών: την ελχυθερία του Τύπου και του δι­ καιώματος του συνεταιρίζεσθαι και συνέρχεσθαι... (Χωρίς αυτές) είναι εν­ τελώς αδύνατο να εννοηθεί η κυριαρχία των μεγάλων λαϊκών μαζών» (σ. 68). «Χωρίς γενικές εκλογές, απεριόριστη ελευθερία του Τύπου και των συγ­ κεντρώσεων, ελεύθερη πάλη των ιδεών, η ζωή ξεψυχάει μέσα σ ' όλους τους δημόσιους θεσμούς, γίνεται μιά ζωή επιφανειακή, όπου η γραφειοκρατία μένει το μόνο ενεργό στοιχείο» (σ. 73). Γράφοντάς-τα αυτά, θα θυμόταν, δίχως άλλο, τον Marx, που παρα­ τηρούσε στα νιάτα-του: «Ο λογοκριμένος Τύπος -ένας κακός Τύπος- παραμένει κακός και όταν ακόμα αποδίδει καλά αποτελέσματα. Ενας ελεύθερος Τύπος παραμένει κα­ λός κι όταν ακόμα αποδίδει άσκημα αποτελέσματα... (Ο λογοκριμένος Τύ­ πος είναι) μια πλαδαρή καρικατούρα χωρίς ελευθερία, ένα πολιτισμένο τέ­ ρας, μια φρίκη, κι ας είναι ραντισμένος με ροδόσταμο» β. Κ Α ΤΑ ΛΥ ΣΗ της ελευθερίας και των δημοκρατικών εγγυήσεων, πα­ ρωδία εκλογών, κατάπνιξη των ιδεών, λογοκρισία, «κυνήγι μαγισσών», καταλήγουν πάντα σε (και εκπορεύονται από)

ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ

339

«μιά κυβέρνηση κλίκας... δικτατορία μιάς χούφτας πολιτικών, δηλαδή μιά δικτατορία με αστική έννοια» (σ. 73). Αναπότρεπτοι, φυσικά, και αυτονόητοι είναι οι καρποί μιάς τέτοιας διακυβέρνησης: αυταρχία, δεσποτισμός (που «μιά σκέψη έχει μόνο: να περιφρονεί τον άνθρωπο», καθώς έλεγε ο Marx), διαφθορά, τρομοκρατία, εγκλήματα: «.Οσο παρατείνεται το καθεστώς της τρομοκρατίας, αναπόφευκτα οδηγεί στην αυθαιρεσία, και κάθε αυθαιρεσία ασκεί πάνω στην κοινωνία φθορο­ ποιό επίδραση»... «Η τρομοκρατία είναι εκείνη που διαφθείρει»... «Μιά τέ­ τοια κατάσταση αναγκαστικά παράγει μιά αύξηση της αγριότητας στη δη­ μόσια ζωή: δολοφονίες, εκτελέσεις ομήρων κλπ.» (σ. 72-75). Υπέρτατο όργανο και ουσιαστικός κυρίαρχος γίνεται, τότε, η γ ρ α ­ φειοκρατία, «ο γραφειοκρατικός θώρακας, που στερεώνουν (στο εργατικό κίνημα), για να δημιουργήσουν ένα αυτόματο, που το μανουβράρει μιά "Επιτροπή"» (σ. 14). Αυτόν το «θώρακα» αναθεμάτιζε κι ο Marx, ονομάζοντάς-τον «θεσμική έκφραση της αλλοτρίωσης του ατομικού και του γενικού συμ­ φέροντος» (που καταντά να) «κατέχει την ουσία του κράτους... Το κράτος γίνεται ιδιοκτησία-του». Γ Γ αυτό και καθόριζε σαν «προκαταρκτικό όρο κάθε πραγματικής επανάστασης... να τσακίσει τη γραφειοκρατική - στρατιωτική μηχανή» 7. «Πτωματική» υποταγή σε ηγετικές ομάδες, σε κλίκες και σε γρα­ φειοκρατικούς Λεβιάθαν, αποτελεί αναίρεση του σκοπού που είχαν τάξει οι πατέρες του επιστημονικού σοσιαλισμού: «Ε/χυΟερία σημαίνει να πάψει το κράτος να είναι όργανο ανώτερο απ' την κοινωνία και να γίνει όργανο εξαρτημένο ολοκληρωτικά απ' αυτήν» β. Δ ε Ν ήταν «προφήτης» η Rosa Luxemburg, όταν, σκιαγραφώντας έτσι το σοβιετικό καθεστώς, πρόλεγε τις δραματικές συνέπειες των «παρεκτροπών»-του, που πήραν τεράστιες διαστάσεις στα κατοπινά χρόνια. Η κριτική-της και οι «μαντείες»-της πήγαζαν, απλούστατα, απ’ την πιο κρυστάλλινη λογική κι απ’ την αμετακίνητη συνέπειά-της στις πιο φωτεινές αρχές του σοσιαλισμού. Το δίχως άλλο, οι συνθήκες, -στα πρώτα εκείνα, τα «μαχητικά» χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, που είχε να παλαίψει με τό­ σους εσωτερικούς εχθρούς- εξηγούν ως ένα σημείο αυτούς τους «εκτροχιασμούς». Τους εξηγούν, αλλά φυσικά δεν τους δικαιώνουν. Προ­ 7. Βλ. Σ. Ράγγα, ο.κ., σ. 30 και 191. 8. Κριτική των προγραμμάτων Γκότα και Ερψοόρτης. μβτ. Κ. Σκλάβου, Αθήνα, ΜαρήςΚοροντζής, σ. 39.

340

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΏΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

πάντων όμως, μένουν «ανεξήγητοι» και αδικαίωτοι τώρα πια, όπου το καθεστώς έχει κλείσει 60 χρόνια αδιαμφισβήτητης κυριαρχίας κι έχει μεταβληθεί σε παγκόσμια υπερδύναμη. Και γίνονται ακόμα πιο βλα­ βεροί κι επιζήμιοι, όταν η «υποχρεωτική» αυταρχία του 1918 υψώνε­ ται, σήμερα ακόμα, σε δόγμα. «Ο κίνδυνος -λέει η Rosa Luxemburg- αρχίζει από τη στιγμή που. μετα­ βάλλοντας την ανάγκη σε αρετή, αποκρυσταλλώνουν θεωρητικά την αναγ­ καστική... τακτική-τους και θέλουν να την επιβάλουν στο διεθνές προλετα­ ριάτο σαν αξιομίμητο πρότυπο σοσιαλιστικής τακτικής» (σ. 80). Πόσο ο «κίνδυνος» αυτός έγινε πραγματικότητα, και πού οδήγησε η ανύψωση της αλλοτινής «ανάγκης» σε «δογματική αρετή», το ξέρει πια ο καθένας... [20.5.1979]

ΠΕΡΙ Α Ν Ε Ξ Α ΡΤ Η ΣΙΑ Σ Κοινή Αγορά και κοινή λογική «Τοσούτου άξιος εκαστός εστιν, όσου άξιά εστι ταύτα, περι ά εσπούδακεν» [Τόσο αξίζει ο καθένας, όσο αξίζουν εκείνα για τα οποία κοπιάζει] ΜΑΡΚΟΣ ΑΥΡΗΛΙΟΣ, Εις εαυτόν. Ζ,3 ΠΟ αύριο, λοιπόν, η χώρα-μας μπαίνει επίσημα στην «ευρω­ παϊκή ορχήστρα», όπως λέγαν άλλοτε. Εμείς -η στήλη τούτη, δηλαδή- δε θα μπούμε στο λαβύρινθο των ατελεύτητων συζητήσεων για τη χρησιμότητα και τη σκοπιμότητα της ένταξής-μας στην Ε.Ο.Κ. Συζητήσεων και αντεγκλήσεων, που έχουν προκαλέσει περισσότερη σύγχυση παρά διαφώτιση γύρω στο περιλάλητο αυτό πρόβλημα, μιά και άλλοι υμνολογούν με πάθος την είσοδό-μας στην Κοινότητα σαν «πανάκεια», ενώ άλλοι την αναθεματίζουν με ισάξιο μένος σαν «πα­ νωλεθρία». θ α περιοριστούμε σε μιάν ειδική πτυχή του θέματος, που έχει όμως γενικότερη σημασία.

Α

Απ·

τον καιρό που οι Ελληνες -εδώ και 30 αιώνες!- συγκροτούσαν ομοσπονδίες των μικροσκοπικών πόλεων - κρατών-τους (τις «αμφικτι­ ονίες» και τα «κοινά») ώς την εποχή-μας με τις χρεωκοπημένες «Κοι­ νωνίες των Εθνών», τις θνησιγενείς «Πανευρώπες» και τους πελαγο­ δρόμους Ο.Η.Ε., σκοπός των ενώσεων αυτών ήταν βέβαια η διασφά­ λιση της ειρήνης και της ελευθερίας των κρατών - μελών-τους και η εξασφάλιση της πολιτικής και οικονομικής προόδου-τους. Είναι πασίγνωστο πόσο απλησίαστος αποδείχτηκε, μέσα στους αι­ ώνες, αυτός ο στόχος. Οι «άτακτοι» δεν έπαψαν ν’ «ατακτούν», οι άπληστοι δε σταμάτησαν ν’ αρπάζουν -κ α ι κανένας «ιερός πόλεμος» του παλιού καιρού, καμιά «κύρωση», κανένα «μέτρο» του σημερινού, δεν μπόρεσαν ούτε να τους αναχαιτίσουν, ούτε να καταλύσουν τον πανάρχαιο «σιδερένιο νόμο»: πως το «δίκιο», δηλαδή η θέληση και η όρεξη, του π ι ο δ υ ν α τ ο ύ στέκεται πάνω από ομοσπονδίες και συμμαχίες και συνθήκες. Ισα - ίσα, μάλιστα, χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ε ί τις ειρη­

342

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛίΙΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νικές αυτές ενώσεις, για να πετύχει πιο εύκολα τους δόλιους σκοπόύς-του. Διδαγμένη απ’ αυτή την πείρα, η ΕΟΚ ακολούθησε άλλον, πιο «μετριόφρονα» και πιο «ρεαλιστικό», δρόμο: απόθλεψε στην ο ι κ ο ν ο ­ μ ι κ ή συνένωση των ευρωπαϊκών χωρών -σ το κυρίαρχο συμφέρον, μ’ άλλα λόγια- συνένωση που θα μπορούσε αργότερα να οδηγήσει και στην π ο λ ι τ ι κ ή «συνεννόησή»-τους. Ενα απ’ τα επιχειρήματα που συχνά προβάλλουν οι υπέρμαχοι της ένταξής-μας στην ΕΟΚ είναι πως, έτσι, όχι μόνο θα εξασφαλίσουμε πλούσια οικονομικά οφέλη, αλλά και θ’ αποχτήσουμε μεγαλύτερη πο­ λιτική α ν ε ξ α ρ τ η σ ί α , πως δε θα είμαστε πια αποκλειστικά κι αποπνικτικά εξαρτημένοι απ’ τις ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ. Κι εδώ ακριβώς θα θέλαμε να σταθούμε.

ΑΝ ΕΞ Α ΡΤΗ ΣΙΑ των μελών μιάς ομάδας, μιάς ένωσης, ενός «όλου», προϋποθέτει φυσικά πως κ α ι τ ο « ό λ ο ν » είναι ανεξάρτητο. Π ό σ η ν , όμως, ανεξαρτησία έχει η ί δ ι α η Ευρωπαϊκή Κοινότητα; Ο ι κ ο ν ο μ ι κ ά , πρώτ’ απ’ όλα. Ποιός δεν ξέρει τις πολυποίκιλες, φανερές κι αφανέρωτες, εξαρτήσεις της ευρωπαϊκής οικονομίας απ’ την αμερικανική; Ποιός αγνοεί ότι το αμερικανικό κεφάλαιο έχει «διαβρώσει» το ευρωπαϊκό, ότι πελώριες ευρωπαϊκές βιομηχανίες, εταιρίες, τραστ βρίσκονται, λίγο ή πολύ, άμεσα ή έμμεσα, σε αμερι­ κανικά χέρια ή επηρεάζονται αποφασιστικά απ’ τους εκατόγχειρες της Wall Street; Ποιός αμφιβάλλει πια για τον καταλυτικό ρόλο που παί­ ζουν οι «πολυεθνικές» (δηλαδή, αμερικανικές βασικά) εταιρίες; Και ποιός δεν έμαθε πως οι αμερικανικοί οικονομικοί και πολιτικοί εγκέ­ φαλοι προκαλούν ακόμα και σεισμικές τ ε χ ν η τ έ ς κ ρ ί σ ε ι ς (όπως η κρίση του πετρελαίου, πριν λίγα χρόνια) για να εξυπηρετήσουν τα συμφέροντά-τους; Μπορεί μερικές ευρωπαϊκές χώρες ν’ «ανθούν» οι­ κονομικά. Πόσο α υ τ ό ν ο μ η , όμως, είναι η άνθισή-τους; Και πόσο μπορούν ν ’ α ν τ έ ξ ο υ ν σ ’ έναν κηρυγμένο ή ακήρυκτο οικονομικό πόλεμο με τα υπερατλαντικά μεγαθήρια -που, φυσικά, δε θα δίσταζαν να «βγάλουν έξω τα νύχια-τους» στην παραμικρή υποψία απειλής για την παντοκρατορία-τους; Α Κ Ο Μ Α πιο αμφίβολη είναι η π ο λ ι τ ι κ ή ανεξαρτησία της ΕΟΚ αποτέλεσμα, άλλωστε, της οικονομικής εξάρτησής-της. Τα περισσότερα κράτη - μέλη της Ευρωπαϊκής Κοινότητας είναι και μέλη της Α τλαντικής Συμμαχίας. Που, φυσικά, οριοθετεί όχι μόνο την «αμυντική» πολιτική-τους, αλλά και τ η ν π ο λ ι τ ι κ ή - τ ο υ ς γ ε ν ι κ ό τ ε ρ α σύμφωνα με τ’ αμερικανικά desiderata. Μπορεί οι αρχισχεδιαστές της Ουάσινγκτον, ο κ. Vance κι ο κ. Brzezinsky, να υπο-

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

343

κρίνονται τώρα τις μετανοούσες Μαγδαληνές. Μπορεί ο πρώτος να ομολογεί πως «όεν είναι όυνατή η επιστροφή σε μιάν εποχή όπου πιστεύαμε ότι κάθε πρόβλημα επιδεχόταν α μ ε ρ ι κ α ν ι κ ή λύση». Μπορεί ο δεύτερος να παραδέχεται πως «ο κόσμος ζεί την εμπειρία μιάς οικονομικής και πολιτικής αφύπνισης χωρίς προηγούμενο στην Ιστορία... Οποιαδήποτε απόπειρα παρεμβολής τε­ χνητών προσκομμάτων για να μη διαταραχθεί το statu quo, θα μεγαλώσει την απομόνωση των ΗΠΑ και θα τις απομακρύνει από την αδήριτη πρα­ γματικότητα»1. Στην πραγματικότητα, όμως, και τις «αμερικανικές λύσεις» προσ­ παθούν άτεγκτα να επιβάλουν, και «τεχνητά προσκόμματα» να παρεμ­ βάλουν, και την «αφύπνιση» των άλλων να καταπνίξουν. Η δική-μας εμπειρία αποτελεί το πιο γοερό παράδειγμα. Στο θεμελι­ ακό εθνικό-μας θέμα, την ελληνοτουρκική κρίση, όχι μόνο οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ, αλλά και (κατ’ επιταγήν-τους) τα περισσότερα κράτη της ΕΟΚ δεν πήραν θέσεις και δεν εξαπόλυσαν επιθέσεις, που φτά­ νουν ν ’ α π ε ι λ ο ύ ν την ίδια την εθνική-μαςυπόσταση; Και τα μέλη της ΕΟΚ δ ε ν χ ρ η σ ι μ ο π ο ι ο ύ ν τ α ι απ’ τις ΗΠΑ για ν’ αμνη­ στεύεται, να ψωμίζεται και να εξοπλίζεται «εξ αριστερός χειρός» η Τουρκία -πράγμα που, φυσικά, όχι μόνο δεν την συνετίζει για το πα­ ρελθόν, αλλά και την αποθρασύνει όλο και πιο πόλύ για το μέλλον, το δικό-της, το δικό-μας και το δικό- τ ο υ ς ; Α λ Α Α και πολύ μεγαλύτερα ευρωπαϊκά κράτη από μας, γεύονται την «στροφή του τιμονιού» των ΗΠΑ, κατά Brzezinsky: Είναι τάχα μύθος πως η στρατιωτική και οικονομική πολιτική-τους χαράζεται με γνώ­ μονα τις «προδιαγραφές» της Ατλαντικής Συμμαχίας και, συνακόλου­ θα, της υπερατλαντικής Συμπολιτείας; Είναι μύθος οι ανοιχτές αμερι­ κάνικες επεμβάσεις στην εσωτερική πολιτική-τους - όπως λ.χ. ο καταιγισμός εκείνος από πολιτικές και οικονομικές α π ε ι λ έ ς εναν­ τίον των χωρών που θα «επιτρέπανε» στα κομμουνιστικά-τους κόμ­ ματα να πάρουν μέρος στη διακυβέρνηση του τόπου; Είναι τάχα μύθος το καταπελτικό «επιχείρημα» που αντιπροσωπεύουν οι αμερικανικές β ά σ ε ι ς στον ευρωπαϊκό χώρο, οι προσβάσεις που οι φανερές και μυστικές υπηρεσίες των ΗΠΑ έχουν στα πολιτικά και στρατιωτικά π α ρ α σ κ ή ν ι α ή οι διασυνδέσεις-τους με τα πιο αντιδραστικά στοι­ χεία του υ π ο σ κ η ν ί ο υ ; Οταν, λοιπόν, οι «ενήλικοι» Ευρωπαίοι κατατρύχονται από τόσες «δουλείες» απέναντι στις ΗΠΑ, π ώ ς μπορούμε να ελπίζουμε, μείρακες εμείς, σε «ανεξαρτητοποίηση» της χώρας-μας; Πολύ περισσότερο I. .Time·. Μάης 1979.

344

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

που, εδώ, η υποχέλεια κι η ξενοκρατία έχουν τόσο μακρόχρονη κι ευγενή παράδοση, τόσο βαθιές και πολύφερνες (για τους άλλους) ρί­ ζες... Κ α ι πάρα πέρα: λέμε (λένε, δηλαδή) πως η ένταξη στην ΕΟΚ θ’ αποτελέσει ασφαλιστική δικλείδα για τη δ η μ ο κ ρ α τ ί α και την π ο λ ι τ ι κ ή π ρ ό ο δ ο στην Ελλάδα. Ακόμα κι αν παραμερίσουμε τον αρνητικό ρόλο που παίζει η αμερι­ κανική επιβολή και σ ’ αυτόν τον τομέα, πώς γίνεται ν’ αγνοήσουμε ότι, στα ί δ ι α τα μεγάλα κράτη της ΕΟ Κ ,οι οιωνοί δεν είναι και πάρα πολύ ενθαρρυντικοί; Η απρόσκοπτη αναβίωση του φασισμού και του νατσισμού, η έκθυμη υποστήριξη που τα ευρωπαϊκά ορμητήριά-του προσφέρουν στα δικά-μας «μολυντήρια», δεν αποτελούν βέβαια τους καλύτερους στυλοβάτες για τη νεοπαγή δημοκρατία-μας. Και το βαρύτερο: η πιο πλούσια και δυναμική χώρα της ΕΟΚ, η Δ. Γερμανία, γνωρίζει τα τελευταία χρόνια μιάν επικίνδυνη στροφή στον αυταρχισμό -κ ι έφτασε στο ανατριχιαστικό σημείο, τα 30% των κατοίκων-της να δηλώνουν σε πρόσφατη δημοσκόπηση πως «ο Νατσισμός ήταν. κατά βάση. πολύ καλή ιδέα, που ωστόσο εφαρμό­ στηκε άσκημα»2'. Και το επιστέγασμα: να εκλεγεί Πρόεδρος της Γερμανικής Δημο­ κρατίας ένας «αρχισυντηρητικός της άκρας δεξιάς», που ήταν μέλος των χιτλερικών Ταγμάτων Εφόδου και του Νατσιστικού Κόμματος! Πράγμα που έδωσε φτερά στον διαβόητο κοντοτιέρο της «Μαύρης Δι­ εθνούς», τον Strauss, να εξορμήσει για την εκπόρθηση της Καγγελαρίας του Δ' Ράιχ... ΤΙ αίσια προοπτική, αλήθεια, να διΕυΟύνουν αύριο τη «ραχοκοκκαλιά» της Ευρωπαϊκής Κοινότητας και της ευρωπαϊκής Δημοκρατίας, δυό πιστοί της πιο αποτρόπαιης μισαλλοδοξίας, του πιο υστερικού σωβινισμού και της πιο εγκληματικής αυταρχίας που γνώ­ ρισε η ήπειρός-μας και ο κόσμος-μας! Μ Ε Σ Α σ ’ όλα αυτά τα πλέγματα π ώ ς θα διασωθεί και, ακόμα περισσότερο, π ώ ς θα προωθηθεί η «ανεξαρτησία»-μας; Δεν είναι πολύ πιο πιθανό πως, αντίθετα, θα γίνει α κ ό μ α π ι ο εξαρτημένη τόσο από τη μόνιμη (αμερικανική) προστάτισά-μας, όσο και από τα ευρωπαϊκά παρακλάδια-της; Την ώρα τούτη, η ειρήνη και η εδαφική-μας ακεραιότητα απειλούν­ ται ασύστολα απ’ την ίδια την εταιρία του ΝΑΤΟ, με τις ευλογίες των καινούριων εταίρων-μας... Την ώρα τούτη, η εθνική κυριαρχία-μας φαλκιδεύεται απ’ τις πιέσεις και τους εκβιασμούς των «καλοπροαίρε­ 2. *Κβθημερι*ή·. 23.5.79.

ΠΕΡΙ ΑΝΕΞΑΡΤΗΣΙΑΣ

345

των μεγάλων φίλωνη-μας... Την ώρα τούτη, η ζωή-μας έχει γίνει οικο­ νομικά αβίωτη κάτω απ’ τις πελώριες υποχρεώσεις που η πολιτικήτους μας έχει επιβάλει για να μπορέσουμε να επιβιώσουμε εθνικά... Γ ι α π ο ι ά , λοιπόν, «ανεξαρτητοποίηση» μιλάμε; Μοιάζει σαν, τρέχοντας για να γλυτώσουμε από μιά πλημμύρα και πέφτοντας στη θά­ λασσα, να ελπίζουμε πως δ ε ν θα βραχούμε... Ας ξέρουμε, τουλάχι­ στο, πόσο «μουσκεμένοι» είμαστε, κι ας μη βαυκαλιζόμαστε μ' αυτα­ πάτες. Ε τ σ ι ή αλλιώς, η ένταξή-μας στην ΕΟΚ. είναι πια γεγονός. Πέρα από πανηγυρισμούς ή θρηνωδίες, το μέλλον θα δείξει πόσο θετικός και πόσο αρνητικός θα είναι ο θερισμός από το σπόρο που ρίχνεται αύριο στο Ζάππειο. Αλλά το μέλλον βρίσκεται, κατά μεγάλο μέρος, στα δικά-μας χέρια. Ο δ ι κ ό ς - μ α ς χειρισμός θα καθορίσει τελικά π ό σ α θα είναι τα οφέλη που θ’ αποσπάσουμε, π ό σ η η πολιτική, οικονομική, πνευματική ανεξαρτησία που θα διαφυλάξουμε. Κ,αι το ποσοστό αυτό θα είναι τόσο μεγαλύτερο όσο πιο αποφασισμένοι θα είμαστε να γίνουμε ε τ α ί ρ ο ι της Κοινότητας κι όχι ε τ ε ρ ο κ ί ν η ­ τ ο ι . «Εσωθεν γαρ εστι και απώλεια και βοήθεια», έλεγε ο Επίκτητος [Από το εσωτερικό-μας πηγάζει και η απώλεια και η σωτηρία3]. Από το εσωτερικό κάθε ανθρώπου και κάθε τόπου... [27.5.1979]

3. άιαχριβή. 4, 9, 16.

Η ΑΠΑΘΕΙΑ «Αντίδοτο» των ηγετών κατά των λαών «Σεμνοί δ ' ev αρχαίς ήμενοι κατά πτόλιν φρονούσι δήμου μείζον, όντες ουδένες· οι δ ' εισίν αυτών μυρίω σοφώτεροι, ει τόλμα προσγένοιτο βούλησίς θ ' άμα» [Μεγαλόπρεπα θρονιασμένοι σ τ' αξιώματα οι ηγέτες της πόλης θαρρούν πως είναι ανώτεροι α π' το λαό. ενώ είναι τιποτένιοι. Οι άλλοι είναι μύριες φορές σοφότεροι, μόνο τους λείπει η θέληση κι η τόλμηJ ΕΥΡΙΠΙΔΗΣ, Ανδρομάχη, στ. 699 - 702 Ι ΣΧΕΣΕΙΣ κράτους και πολίτη, κυβέρνησης και πολίτη, δε θα πάψουν βέβαια ν’ αποτελούν αντικείμενο διαμάχης και αμφιλογίας, όσο θα υπάρχουν πολίτες, κράτη και κυβερνήσεις. Οι πρώτοι αναζητάν πάντα την «ιδανική» μορφή κρατικής οργάνωσης και διακυ­ βέρνησης, αποβλέποντας στην εξασφάλιση των καλύτερων συνθηκών ατομικής και κοινωνικής διαβίωσης. Το κράτος, πάλι, προσπαθεί να διαμορφώσει τον «ιδανικό» τύπο πολίτη, αποβλέποντας στην απρό­ σκοπτη λειτουργία της κρατικής μηχανής. Κι είναι, φυσικά, πασίγνωστοι τόσο οι απαιώνιοι αγώνες των πολι­ τών για τη διαμόρφωση «συντεταγμένης πολιτείας» που να διασφαλί­ ζει τα δικαιώματά-τους, όσο και η «διαστροφή» της πολιτείας που, ενώ θεωρητικά υπάρχει γ ι α τους πολίτες, καταντά αυτοσκοπός, έτσι που τελικά να υπάρχουν οι πολίτες γ ι ’ α υ τ ή ν και για τα δικαιώματά-της. Αλλο τόσο γνωστή είναι η αιτία αυτής της «παράλογης» διαλεκτι­ κής σχέσης: η σ ύ γ κ ρ ο υ σ η σ υ μ φ ε ρ ό ν τ ω ν πολίτη και κρά­ τους - ό χ ι επειδή το άτομο και το σύνολο έχουν αντίμαχα συμφέροντα, αλλά επειδή το κράτος «λόγω μεν» είναι όργανο του συνόλου, «έργω δε» όργανο μιά τάξης, μιάς «έΐΐΐβ», ή μιάς ηγετικής ομάδας, που ε π ι ­ β ά λ λ ο υ ν στο σύνολο τις απόψεις-τους και τις θελήσεις-τους, δη­ λαδή τα διαφέροντα και τα συμφέροντά-τους.

Ο

Η ΑΠΑΘΕΙΑ

347

Το ΠΡΩΤΟ μέλημα, λοιπόν,

των κρατούντων είναι να πετύχουν τη « σ υ γ κ α τ ά θ ε σ η » του λαϊκού συνόλου ή έστω την α δ ρ ά ν ε ι ά του. Ο «σύμφωνος» πολίτης ή ο «σιωπηλός» πολίτης αποτελούν το ποθούμενο (και το ενεργούμενο) για τους κάθε είδους κυθερνώντες. Εστω κι αν τα μέσα για την επίτευξη αυτής της συμφωνίας ή της σ ι­ ωπής ποικίλλουν ανάλογα με τη μορφή του πολιτεύματος. Ποικίλ­ λουν, όμως, « κ α τ ά π ο σ ό ν » , όχι «κατά ποιόν». Γ ιατί ο εξαναγκα­ σμός, η κρατική βία, οι περιορισμοί στην ελευθερία του λόγου, η «πλύση εγκεφάλου» και η παραπλάνηση της κοινής γνώμης (με την παιδεία, τα μέσα επικοινωνίας κλπ.) δε λείπουν από κανένα καθεστώς, όσο «φιλελεύθερο» κι αν είναι. Τα περιθώρια που αφήνονται στην ελεύθερη δράση, έκφραση, σκέψη ακόμα, του πολίτη, στενεύουν ως την εξαφάνιση, ωμά και άμεσα, στα αυταρχικά καθεστώτα. Αλλά και στις δημοκρατίες, τα «ατομικά δικαιώματα» κουτσουρεύονται, πλάγια κι έμμεσα, λίγο ή πολύ, σύμφωνα με τις περιστάσεις και με τους «κιν­ δύνους» που απειλούν κάθε τόσο τους κρατούντες. Σ ε ΠΑΛΙΟΤΕΡΟΥΣ καιρούς και για πολλούς καιρούς, ένα απ’ τα πιο αποτελεσματικά μέσα για την αδρανοποίηση των λαϊκών μαζών ήταν η π ε ν ί α-τους, η ψτώχεια-τους, η εξαθλίωσή-τους. Ο εξοντωτικός μόχθος για τον γλίσχρο επιούσιο κι η σκοτεινή αμάθεια που αναπό­ σπαστα τον συνοδεύει, δεν αφήνουν βέβαια περιθώρια και δυνατότη­ τες για όπσιαν άλλη δράση και σκέψη -κ ι ακόμα λιγότερο, σκέψη και δράση π ο λ ι τ ι κ ή . Πράγμα που κάνει ακόμα πιο άνετη κι ανεμπό­ διστη την εκμετάλλευση του πολλαπλά αδύναμου απ’ τον πολλαπλά δυνατό. Αλλά το νόμισμα αυτό αποδείχτηκε, από πολύ παλιά, πως έχει κι άλλην όψη. Αν η ανέχεια των κρατούμενων αποτελεί όπλο για τους κρατούντες, όταν φτάσει στο απροχώρητο γίνεται δ ί κ ο π ο μ α ­ χ α ί ρ ι , και φονικότατο, στα χέρια των κρατούμενων. Ποιός δεν ξέρει πως ο πρώτος «σύμβουλος» των λαϊκών εξεγέρσεων στάθηκε πάντα η οικονομική αθλιότητα; Καθώς έλεγε, απλά, το παλιό δίστιχο, «Οταν πεινάει ο λαός κι όταν στενοχωρείται, κανένα όεν εντρέηεται, κανένα όεν φοβείται»... Στην εποχή-μας, ωστόσο -και μιλάμε, προπάντων, για τις «προ­ ηγμένες» χώρες»- τα «υλικά αγαθά» σαν μέσο εξουδετέρωσης των μα­ ζών, χρησιμοποιούνται με τον α ν τ ί σ τ ρ ο φ ο τρόπο. Ο χι η στέρησή-τους, αλλά η θεαματική α φ θ ο ν ί α-τους εξασφαλίζει την απολιτικοποίηση του «όχλου». Η προσφορά και ο «μαγνήτης» των αγαθών αυτών που είναι «προσι­ τά στον καθένα», η έντονη κι έντεχνη συγκέντρωση της λαϊκής μέρι­ μνας στην απόχτησή-τους (μέριμνας που την υποδαυλίζει νυχτοήμερα ο καταιγισμός της διαφήμισης) αποπροσανατολίζουν τη σκέψη και

348

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νεκρώνουν κάθε φροντίδα γι<ι τα «κοινά». Τα άτομα καθοδηγούνται έμμεσα κι επιδέξια να σκέφτονται μονάχα το καθημερινό, ατομικό, υλικό συμφέρον-τους (το συμφέρον-τους, όπως τ ο υ ς υ π ο β ά λ λ ε ­ τ α ι να το βλέπουν), χωρίς έγνοια για το σύνολο, για το αύριο, για τα διαφέροντά-τους σαν π ο λ ι τ ώ ν , που στοιχειοθετούν και τα πραγμα­ τικά συμφέροντά-τους σαν α τ ό μ ω ν . Πράγμα που έχει το θαυμάσιο πλεονέκτημα -για τους κρατούντες- να εξαφανίζει κάθε λόγο και διά­ θεση εξέγερσης των μαζών. Αν η «ελεύθερη δουλεία» της εργασίας, αν η ακόρεστη κι απάν­ θρωπη εκμετάλλευση των εργαζόμενων, οδηγούν στην περιλάλητη «αλλοτρίωση» ή «αυτοαλλοτρίωση» -στην αποξένωση του ανθρώπου απ’ την αθρώπινη ουσία-του, τη φύση-του, την ανθρωπιά-του- η απο­ κλειστική απασχόλησή-του με την απόχτηση των αγαθών της «κατα­ ναλωτικής κοινωνίας» η αδιάκοπη δημιουργία πλαστών «αναγκών» που τίποτα δεν μπορεί να τις κορέσει, καταλήγουν απ’ άλλο δρόμο στην ί δ ι α ν αλλοτρίωση: στην αποξένωση του ανθρώπου απ’ το κοι­ νωνικό σύνολο κι απ’ την πολιτική λειτουργία, που τελικά ρυθμίζει τις τύχες-του και ικανοποιεί τις ανάγκες-του. Κι αυτή είναι η πιο «πο­ νηρή» (επειδή αόρατη κι «ανώδυνη») εκμετάλλευση... αυτή είναι το μεγάλο ναρκωτικό που χρησιμοποιούν σήμερα οι κρατούντες, για να στομώσουν κάθε διαφωνία κι αντίδραση. Το αλλοτινό «όπιο της θρη­ σκείας» αντικαταστάθηκε απ’ το καταναλωτικό όπιο...

Ο

κορυφαίος Αμερικανός γλωσσολόγος και πολιτειολόγος Noham Chomsky επισήμανε, σχετικά, σε πρόσφατη εδώ συνέντευξή-του ’: «Η ηγεσία των ΗΠΑ προσπαθεί να πείσα τον καθένα πως το καλύτερο που έχει να κάνει, είναι ν ’ ασχολείται με την προσωπική-του ζωή. Στόχοςτης, η γενική α π ά θ ε ι α στα κοινωνικά προβλήματα». Τόνισε, ακόμα, πόσο παραπλανητικές είναι οι θρηνωδίες των ηγε­ τών για την «κρίση της δημοκρατίας» και ποιά έννοια δίνουν οι Αμε­ ρικανοί κρατούντες στο πολίτευμα αυτό: «Το γεγονός της πολιτικοποίησης των μαζών χαρακτηρίστηκε σαν κρίση της δημοκρατίας. Γ ιατί, κατά τη γνώμη-τους, δημοκρατία είναι η διακυβέρ­ νηση της χώρας από μιά "ελίτ", χωρίς τη λαϊκή συμμετοχή... Προτιμούν ένα είδος φεουδαλικού συστήματος... Αιτήματα (λαίκά) σημαίνει πως "δεν πάμε καλά"». Και το φάρμακο αυτής της μολυσματικής αρρώστιας είναι λυσιτελέστατο: «Αποφάσισαν να ζεπεράσουν την κατ'αυτούς κρίση, αδρανοποιώντας τις μάζες... Με την προπαγάνδα, τις νεκρώνουν πνευματικά». Οταν ο «εχθρός λαός» γίνεται νεκρός ή βουβός λαός, γιατρεύονται οι «κρίσεις», μιά και εξαφανίζεται κάθε κρίση. 1. ·Νέα». 30.5.1979.

Η ΑΠΑΘΕΙΑ

349

Α Υ Τ Η η απάθεια που προσπαθεί να εμφυσήσει στο λαό-«της» η ηγε­ σία -ό χ ι μόνο των Η Π Α - δεν έχει, φυσικά, καμιά σχέση με την «απά­ θεια» που αποτελούσε κανόνα ζωής των αρχαίων Στωικών: την υπο­ ταγή των παθών στη λογική, στον ορθό λόγο. Η σύγχρονη απάθεια επιδιώκει, αυτονόητα, την υποταγή των μαζών στη «λογική», δηλαδή στις βλέψεις, της ηγεσίας. Και έρχεται σε ριζική αντίθεση με την ίδια την ουσία της Δημοκρατίας, που τη στοιχειοθετεί η ενεργός συμμε­ τοχή του λαού στην εξουσία, το «να άρχει και να άρχεται» ο κ ά θ ε πολίτης. Οι σημερινές ηγεσίες προσπαθούν να μεταμορφώσουν τους πολίτες σε «άχρηστα» {«αχρεία»] άτομα, καθώς ονόμαζε ο Θουκυδίδης όσους «δεν μετέχουν στα πολιτικά πράγματα»2. Ακόμα παλιότερα, ο Σόλων προχωρούσε ακόμα περισσότερο, ορίζοντας με νόμο πως «καταδικάζεται σε ατιμία (στερείται τα πολιτικά-του δικαιώματα) εκείνος που, στις πολιτικές διαμάχες, αποφεύγει να πάει με τη μιά ή την άλλη μερίδα» [«άτιμον είναι τον εν στάσει μηδετέρας μερίδος γενόμενον»*]. Αλλά και στην ίδια την Αμερική -την αλλοτινή, βέβαια- ο Emerson διακήρυχνε πως «ο άνθρωπος υπάρχει για χάρη του ανθρώπου κι όχι για να είναι εργάτης του κράτους»4. Και πριν λίγα ακόμα χρόνια (1958),ο αρχιδικαστής Earl Warren διαδήλωνε σε μιάν απόφασή-του: «Η ιδιότητα του πολίτη είναι το βασικό δικαίωμα του ανθρώπου, επειδή αυτή του δίνει το δικαίωμα να έχει δικαιώματα. Αφαιρέστε-του αυτό το ανεκτίμητο αγαθό και δεν απομένει παρά ένα άτομο χωρίς πατρίδα, ντροπι­ ασμένο κι εξευτελισμένο στα μάτια των συμπατριωτών-του». Τ έ τ ο ι α άτομα φιλοδοξούν οι τ έ τ ο ι ε ς ηγεσίες να καταντήσουν τους πολίτες. Αδρανή, απαθή, αμαθή... καταναλωτικές μηχανές που αγοράζουν όσα τους υπαγορεύεται να καταναλώνουν... «έλλογα όντα» χωρίς λόγο επειδή τους απαγορεύεται να σκέφτονται για ό,τι προπάν­ των τους ενδιαφέρει: για την πορεία της πολιτείας-τους, δηλαδή της προέκτασης του εαυτού-τους. Οσο για το αντίδοτο των πολιτών στο «αντίδοτο» των ηγετών, το ’χει υποδείξει, πριν τόσους αιώνες, ο Ευριπίδης με το στίχο που μνη­ μονεύσαμε στην προμετωπίδα: τ ό λ μ η και θ έ λ η σ η . Και φυσικά, γνώση κι επίγνωση: ε π ί γ ν ω σ η της απάθειας που θέλουν να τους επιβάλουν -και γ ν ώ σ η πως το «πάθος», μόνο, επιβάλλεται... [3.6.1979] 2. Ιστορία, Β, 40, 2. 3. Πλουτάρχου, Βίοι Παράλληλοι - Σόλων. XX.

Η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ» «Χαμός» των χαμένων και «αλλοίωση» των αλλοιωμένων... «Δεν φτάνει να καταλάβουμε τί πρέπει να είμαστε. αν δεν ξέρουμε τί είμαστε· και δεν καταλαβαίνουμε τί είμαστε, αν δεν ξέρουμε τί πρέπει να είμαστε». T.S. ELIOT, θρησκεία και λογοτεχνία (1935) ΙΛΩΝΤΑΣ, τις προάλλες1, για την ένταξή-μας στην ΕΟΚ, το­ νίζαμε πόσο σημαντικό είναι, την ώρα τούτη προπάντων, να μην θαυκαλιζόμαστε με αυταπάτες -ειδικά για την «ανεξαρτησία» που θα μας εξασφαλίσει τάχα η εισδοχή-μας στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Οι αυταπάτες, όμως, έχουν πολλές μορφές και πολλές πηγές. Μιά απ’ αυτές -αντίδρομη απ’ την προηγούμενη, αφού την προβάλλουν οι πολέμιοι της ένταξης- είναι η ανησυχία, ο φόβος, αν όχι η βεβαιότη­ τα, πως, με την προσχώρησή-μας στην ΕΟΚ, «θα χαθεί η εθνική-μας ταυτότητα», «θ’ αλλοιωθεί η ελληνική-μας φυσιογνωμία», «θα εξαφα­ νιστεί ο πολιτισμικός-μας χαραχτήρας», μ’ ένα λόγο «θ’ αφελληνισθεί η Ελλάδα». Για να χαθεί, όμως, κάτι, ή για ν’ αλλοιωθεί έστω, πρέπει να υπάρ­ χει. Προβαίνει, λοιπόν το ερώτημα: υ π ά ρ χ ε ι , και σ ε π ο ι ό β α ­ θ μ ό , αυτή η πολυθρύλητη «ελληνική ταυτότητα»; Και π ό σ ο απει­ λείται -ό σ η υπάρχει- απ’ την προσχώρησή-μας στην «ευρωπαϊκή οι­ κογένεια»;

Μ

Λ Ε Γ Ο Ν Τ Α Σ «ταυτότητα» ενός έθνους, ενός λαού, εννούμε φυσικά τα ιδιαίτερα εκείνα χαραχτηριστικό που τον διαφοροποιούν απ’ τους άλ­ λους. Χαραχτηριστικό, που αποτελούν συνάρτηση και απαύγασμα της ιστορίας και της παράδοσής-του, της κοινωνικής και οικονομικής-του διαμόρφωσης, των πνευματικών - πολιτισμικών επιτεύξεών-του. Τέτοια γνωρίσματα και τέτοιες «περγαμηνές» διαθέτει βέβαια υπερ­ άφθονα τούτος ο τόπος -επιβιώματα όχι μόνο απ’ την Αρχαιότητα καί το Βυζάντιο, αλλά κι απ’ τους σκοτεινούς της σκλαθιάς-του χρόνους. Χ.κΒήμα.». 27.5. Βλ. κιο κάνω, σελ. 341 εκ.

Η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ»

351

Εσωτερικοί κι εξωτερικοί παράγοντες, ωστόσο, μας ενσταλλάξανε την παράδοξη φιλοδοξία: να μείνουμε όσο γίνεται λιγότερο ο εαυτόςμας, να μ ο ι ά σ ο υ μ ε όσο γίνεται περισσότερο με τους ά λ λ ο υ ς . Τούτο το «παράδοξο» δεν είχε,αρχικά, τίποτα το παράλογο: για ένα λαό, που απελευθερώνεται ύστερ' από 400 χρόνια ζοφερής δουλείας κι αβυσσαλέας καθυστέρησης, τί πιο φυσικό και νόμιμο και σκόπιμο απ’ την έφεση να « π ρ ο λ ά β ε ι » τους φωτισμένους, τους εξελιγμένους λαούς, που είχαν κάνει τεράστια άλματα σ ’ όλους τους τομείς, όσο εκείνος χαμοζούσε και φυτοζωούσε; Είναι πασίγνωστες, ωστόσο, οι συνθήκες που στρέβλωσαν αυτή την προσπάθεια σε κούφια μίμηση και μαϊμουδισμό των ξένων επιτευγμά­ των, κι όχι σε γόνιμη αφομοκοσή-τους. Το καχεκτικό κι ανεμόδαρτο κρατίδιο που αναδύθηκε σαν θλιβερό αποκαΐδι απ’ το πελώριο θυσι­ αστήριο του ’21... οι ξενικές εξαρτήσεις κι οι ξενικές δυναστείες που στάθηκαν το σαρδονικό «έπαθλο» του αγώνα για την ανεξαρτησία... δεν στοιχειοθετούσαν, βέβαια, τους κατάλληλους συντελεστές για να κερδηθεί ο χαμένος χρόνος -τέσσερις ολόκληροι αιώνες, και τί αι­ ώνες!- από ένα λαό «μεσαιωνικής» ακόμα ανάπτυξης. Κάτω απ’ το διπλό πλέγμα της αρχαίας, «πατρογονικής» δόξας και της σύγχρονης, ευρωπαϊκής υπεροχής, ανώριμοι κι ανίδεοι κι ανήμ­ ποροι εμείς, δεν κάναμε άλλο παρά να « θ υ μ ό μ α σ τ ε » τους μακρι­ νούς «προπάτορες» και να μ ι μ ό μ α σ τ ε τους κοντινούς ξένους σ ’ ό,τι ε ξ ω τ ε ρ ι κ ό , δηλαδή εύκολα προσιτό, είχαν: τη γ λ ώ σ σ α εκείνων, τους τ ρ ό π ο υ ς ετούτων. Λεγόμαστε απόγονοι ευκλεών προγόνων, που γνωρίζαμε μόνο τα ονόματα και το συντακτικό-τους, κι αγνοούσαμε το αληθινό νόημα του κλέους-τους. Και πασχίζαμε να γί­ νουμε «Ευρωπαίοι», γνωρίζοντας μόνο τους «συρμούς»-τους, κι αγνο­ ώντας το πραγματικό περιεχόμενο της «ευρωπαϊκότητάς»-τους. Ε κ α τ ο π ε ν η ν τ α χρόνια τώρα - κ ι ό χ ι σ ή μ ε ρ α μ ό ν ο - αυτή δεν ήταν η «εμμανής» έφεσή-μας; Να «φραγκέψουμε», να μην είμαστε πια τουρκο-βαλκάνιοι... Κι αν αυτή η τάση ήταν, στην αφετηρία-της, σωστή κι επαινετή δίψα προόδου, εκσυγχρονισμού, προσαρμογής στα πολίτικο - κοινωνικά, τεχνικά, πολιτισμικά δεδομένα της εποχής, δεν πήρε πολύ γρήγορα διαστάσεις «μανίας», που μεταμόρφωσε τον τόπο, την κοινωνία, τους ανθρώπους σε αξιοθρήνητα κ α κ έ κ τ υ π α των άξιων ή ανάξιων ξένων προτύπων; Οταν, το 1827 κιόλας, ο Αλέξανδρος Σούτσος μυκτήριζε το «ρωμέικο», επειδή «κανείς δεν έμεινε Γραικός' ο ένας είναι Γάλλος, εκείνος είναι Μόσκοβος και Αγγλος είν’ ο άλλος» 2, 2. Σάτιρα ηρώτη.

352

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

δε σατίριζε μόνο τον πολιτικό εξανδραποδισμό της χώρας απ’ τις τρεις «Προστάτιδες Δυνάμεις», αλλά και ολόκληρης της νεαρής ελ­ ληνικής κοινωνίας την υποδούλωση στα ξένα «μοντέλα» ζωής και σκέψης, αγωγής και διαγωγής... Κ α ι σήμερα; Π ο ύ τάχα επιζεί η ελληνική-μας ταυτότητα; Σε κάθε έκφανση του ελληνικού βίου, ιδανικό-μας δεν είναι η αντιγραφή της «τελευταίας λέξης» (le demier cri, καθώς λέμε ελληνοφραγκιστί) των ξένων συρμών; Τα τελευταία προπάντων 20 χρόνια, όπου μπήκαμε καλπάζοντας στην «καταναλωτική κοινωνία», υπάρχει έστω κι έ ν α ς τομέας που να διατηρήθηκε αλώβητος απ’ την υστερία της ξενολατρίας; Π ο ι ό ς «εθνικός-μας χαραχτήρας», π ο ι ό ς «λαϊκός πολιτισμός-μας» απειλείται απ’ την ΕΟΚ, όταν ο χαραχτήρας κι ο πολιτι­ σμός αυτός έχουν σ α ρ ω θ ε ί καιρό τώρα απ’ τον παπαγαλισμό του ξενικού τρόπου ζο>ής -και μάλιστα του αμερικανικού, του διαβόητου «american way of life»; Οχι μόνο το ελληνικό περιβάλλον αφανίζεται απ’ την άκριτη ακηδία και την άκρατη κερδομανία που μας μπόλιασε ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής... όχι μόνο τα σπίτια-μας, οι πόλεις-μας, το ντύσιμο και το φαγητό-μας «κοπιάρουν» τα πιο κακά­ σχημα «δημιουργήματα» της ξένης επικαιρότητας.. αλλά και η νοοτροπία-μας όλη, η σκέψη-μας κι η τέρψη-μας έχουν αλλοτριωθεί και διαβρωθεί απ’ τα υποπροϊόντα της ξένης «πολιτισμικής» βιομηχα­ νίας. Πριν καλά-καλά μάθουν να συλλαβίζουν, τα παιδιά-μας «γαλουχούνται» με τα πιο οικτρά αμερικανικά «κόμικς», που τα εκπαιδεύουν στη βία, στην αγραμματωσύνη, στην ανοησία και στην άνοια. Και οι «μεγάλοι» τέρπονται αδιάκοπα με την αλλογενή παρα-φιλολογία, τ’ αλλογενή παρα-Οεάματα και τους αλλογενείς μουσικούς παραρυθμούς, που έχουν τόση σχέση με την «ελληνικότητα» όσην και οι ιθαγενείς των Παπούα ή του Σικάγου. Ετσι που το ιδανικό της ελληνικής-μας «ταυτότητας» κατάντησε να είναι η τ α ύ τ ι σ η με τ’ απόβλητα της διεθνούς βλακο-ποιίας... Ε ίΝ Α Ι πολύ μακριά οι καιροί όπου οι Ελληνες ήταν «περισσότερο παράδειγμα για μερικούς και λιγότερο μιμητές ά>Μυν» [«παράδειγμα μάλλον αυτοί όντες τινί ή μιμούμενοι ετέρους» 3]. Σήμερα, θυμίζουμε την απογοητευμένη αναφώνηση του επίσκοπου της Κυρήνης Συνέσιου (Ε- αι.), που, σαν επισκέφθηκε την ερημωμένη πόλη της Παλλάδας, διαπίστωσε πως

3. Θουκυδίδης, Β, 37. 23

Η «ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ»

353

«ουδέν έχουσιν αι νυν Αθήναι σεμνόν, αλλ' ή τα κλεινά των χωρίων ονό­ ματα»... Είναι πολύ μακριά οι καιροί όπου «ό.τι παίρναν οι Έλληνες απ’ τους βαρβάρους, το καλυτέρευαν και τ' ομόρφαιναν» [«ό,τι πέραν Έλληνες βαρβάρων παραλάβωσι, κάλλιον τούτο εις τέλος απεργάζονται»*]. Σήμερα, θυμίζουμε πολύ περισσότερο τη θρηνητική κραυγή του επίσκοπου της Αθήνας Μιχαήλ Χωνιάτη (IB- α.), που έγραφε σε φίλο-του: «ΒαρβαρώΟηκα μένοντας τόσον καιρό με βαρβάρους» [«Βεβαρβάρωμαι χρόνιος ων εν βαρβάροις»]. Μόνο που εμείς εκβαρβαρωθήκαμε απ' τους βαρβάρους του «ακραίου πολιτισμού», και με την ολόψυχη θέλησή-μας. Και ηδονι­ ζόμαστε και κορδακιζόμαστε με την και για την εκβαρθάρωσή-μας...

ΤΟ μόνο παρήγορο είναι πως, τα τελευταία χρόνια -ακριβώς επειδή «ασφυκτιούμε» κάτω απ’ αυτή την επιδρομή και τη μίμηση-, αρχίσαμε να σ υ ν ε ι δ η τ ο π ο ι ο ύ μ ε τις καταστροφικές συνέπειές-τους, και θαλθήκαμε ν’ α ν τ ι δ ρ ά σ ο υ μ ε κ α ι στη μιά και στην άλλη. Επι­ στήμονες, λογοτέχνες, καλλιτέχνες επιδόθηκαν στη βαθύτερη μελέτη της ελληνικής πραγματικότητας, στην αναζήτηση των γνήσιων, βι­ ώσιμων και γόνιμων χαραχτηριστικών-της -μ ε στόχο όχι βέβαια μιάν ανεδαφική επιστροφή σ ’ εποχές αμετάκλητα περασμένες, αλλά την α υ τ ο γ ν ω σ ί α και τη δ η μ ι ο υ ρ γ ι κ ή δ ι α μ ό ρ φ ω σ η μιάς εθνικής φυσιογνωμίας, που να είναι ρεαλιστικά ελληνική και, μαζί, ουσιαστικά σύγχρονη. Η προσπάθεια τούτη δεν έχει, φυσικά, καμιά σχέση με την όψιμη μόδα του «λαϊκισμού», που έγινε εμπόρευμα για τους τουρίστες και που ε μ ε ί ς ο ι ί δ ι ο ι σ α ν τ ο υ ρ ί σ τ ε ς τον βλέπουμε πια. Αποτε­ λεί, αντίθετα, πολύμοχθον αγώνα να λυτρωθούμε απ’ τους μύθους και τις ψευδαισθήσεις για το παρελθόν και το παρόν-μας, να καθαρίσουμε το εθνικό-μας πρόσωπο απ' τις παραμορφώσεις που του χαραξαν τό­ σων χρόνων επιδράσεις και μιμήσεις, να διακριβώσουμε τις πραγματι­ κές δυνατότητες και αδυναμίες-μας χωρίς προγονόπληκτους ναρκισ­ σισμούς και ξενόπληκτα άλλοθι. «Γινόμαστε αυτό που είμαστε, μόνο με τη ριζική και βαθιά άρνηση εκεί­ νου που οι άλλοι μας έχουν κάνει», λέει ο Sartre4. Κι η άρνηση αυτού που μας «έκαναν» (δηλαδή, που εμείς οι ίδιοι έχουμε κάνει τον εαυτό-μας, για να μοιάσουμε με τους άλλους) είναι η μόνη θετική προοπτική-μας. 4. ΕκηομΙς, 9*7 d. 5. Πρόλογος στο Us Damnes dt la ttrrt του Franz Finon, 1961.

354

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Η ένταξή-μας στην ΕΟΚ, λοιπόν, δεν απειλεί ν' αλλοιώσει ό,τι είναι τόσο τραγικά αλοιωμένο. Προσφέρει, ίσα- ίσα, την ε υ κ α ι ρ ί α να συνειδητοποιήσουμε ακόμα πιο πολύ τούτη την αλλοίωση, ν’ αντιδράσουμε ακόμα πιο έντονα στην αλλοτρίωση που μας κατατρύχει, ν’ ανακαλύψουμε και ν’ αποκαλύψουμε τί επιτέλους είμαστε. «Αν δεν μπορείς ν ’ αποφασίσεις τί είσαι, μπορεί στο τέλος να μην είσαι τίποτα» [«Dum quid sis dubitas, iam poles esse nihil*], έγραφε ο Μ αρτιάλης·. Από καιρό έχουμε φτάσει στο χείλος του «τίποτα». Καιρός να γί­ νουμε «κάτι»: ε μ ε ί ς . Καμιά ένταξη και καμιά προσχώρηση δε μπο­ ρεί να χαλάσει ό,τι δ ε θ έ λ ε ι να χαλαστεί, να «αφελληνίσει» ό,τι δ ε δ έ χ ε τ α ι να αφελληνισθεί. Για ό,τι χάσαμε, για ό,τι θα χάσουμε, είμαστε ε μ ε ί ς υ π ε ύ θ υ ν ο ι , μέσα ή έξω από Κοινότητες. Οπως και για ό,τι σώσαμε ή θα σώσουμε. Στο τέλος -λ έει ο Μεφιστοφελής στο Φάουστ«είσαι, σαν γίνουν όλα - αυτό που είσαι» 7... (10.6.1979]

6. Επιγράμματα. II, 64. 7. Φάοοστ. I. Σκουβαστήρι.

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ Όταν μηδενίζονται οι «διδάχοι» και εκμηδενίζονται οι νόμοι «Η διαφθορά κάθε κυβέρνησης, αρχίζει σχεδόν πάντα, με τη διαφθορά των "αρχών"-της». MONTESQUIEU, Το πνεύμα των νόμων, I «Maxima debetur puero reverential> [Μέγιστος σεβασμός οφείλεται στο παιδί] JUVENALIS, Σάτιρες, XIV, 47 Ο ΘΕΑΜΑ των εκπαιδευτικών και παρα-εκπαιδευτικών που οδηγούνται στην ανάκριση με χειροπέδες... το θέαμα του αστυνομικού κλοιού γύρω στους χώρους των Πανελλήνιων Εξετάσε­ ων... το θέαμα της «ηλεκτρονικής φρούρησης» των ευάλωτων θεμά­ των... το θέαμα του άγχους και της αγωνίας δεκάδων χιλιάδων παιδι­ ών... δεν εξομοιώνει μόνο τις πόλεις-μας με οικισμούς κινηματογρα­ φικού «γουέστερν». Συμβολίζει και ολόκληρου του τόπου-μας την «κακοήθη αναιμία». Γιατί, στο βάθος, οι χειροπέδες δεν περάστηκαν μονάχα σε λίγους χρυσοθήρες εκπαιδευτικούς, αλλά και στην Ε κ π α ί δ ε υ σ ή - μ α ς ολόκληρη... η αστυνόμευση (από τα ΜΑΤ ώς τα φακελώματα) έχει γίνει ό ρ ο ς ολόκληρης της ζωής-μας... και το καίριο Θέμα δεν είναι οι ερωτήσεις στ’ Αρχαία ή τα Μαθηματικά αλλά το ερώτημα «Πού πάμε;» -ένα ερώτημα, που κρατά σε αγωνία όλους τους Ελληνες και που κανένας ηλεκτρονικός εγκέφαλος δεν μπορεί να το λύσει...

Τ

« Ε Ι Ν Α Ι καταδικαστέα η δημαγωγική προσπάθεια να δοθούν πολιτικές προεκτάσεις στην εγκληματική ενέργεια λίγων κακοποιών», τραυλίζει πε­ λαγωμένη η κυβέρνηση. Υπάρχει, όμως, θέμα περισσότερο π ο λ ι τ ι κ ό απ’ την κυβερνη­ τική πολιτική στον ακρογωνιαίο τομέα της Παιδείας, στον τομέα που στοιχειοθετεί το παρόν και το μέλλον του τόπου; Τον ίδιον ισχυρισμό δεν προβάλλει μονότονα και μονόχορδα η κυβέρνηση, κάθε φορά που

356

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

θ’ αποκαλυφθεί κάποιος δύσοσμος «οχετός» σε κάποιον κλάδο της δι­ οίκησης; Και οι εκάστοτε εγκληματικές ενέργειες των εκάστοτε «λίγων κακο­ ποιών» αποτελούν τάχα μοναχικά κρούσματα, αυθύπαρκτα αδικήματα «διεστραμμένων» ατόμων ή, αντίθετα, είναι α π ό τ ο κ ο ι της όλης συνειδητής κυβερνητικής «φιλοσοφίας» και στάσης απέναντι στη λει­ τουργία του πολιτεύματος και του κρατικού μηχανισμού; Οι κάθε φυ­ ράματος Ράμμοι, ένστολοι και άστολοι, θα μπορούσαν να θαυματουρ­ γήσουν, αν δεν είχαν την ανοχή, την προστασία, την κάλυψη των «πολλά ισχυόντων», κι αν δεν βρίσκονταν σε αγαστή αρμονία με το κ λ ί μ α που επικρατεί σ ’ όλους τους κυβερνητικούς τομείς; Ενα κλί­ μα, που νόμος-του είναι η ευνοιοκρατία και η οικογενειοκρατία, η ρουσφετολογία κι η προχειρολογία, η διασπάθιση του δημόσιου χρή­ ματος και η περιφρόνηση του δημόσιου συμφέροντος; Ενα κλίμα, όπου οι πιο σίγουροι τίτλοι για προαγωγή και προώθηση είναι το βε­ βαρημένο πολιτικό -κα ι συχνά, ποινικό- μητρώο: Πόσοι λ.χ. κ α τ α δ ι κ α σ μ έ ν ο ι για βασανιστήρια ένστολοι ή για δοσιλογισμό άστολοι δεν επιβραβεύονται με τοποθετήσεις σ ’ επίζηλες θέσεις... και πόσοι τροφοδότες και τροφολήπτες της δικτατορίας δεν αμείβον­ ται με χρυσοφόρες αναθέσεις τεράστιων κρατικών έργων; [Είναι αυτοί που η στάση-τους στον πρόσφατο δικτατορικό μεσαίωνα, θυμίζει το Χορικό απ’ το Φονικό στην Εκκλησιά του T.S. Eliot: «Τίποτα δε γυρεύουμε να γίνει. Εφτά χρόνια ζήσαμε ήσυχα. Πετύχαμε να μη μας προσέχουν, Ζώντας και ψευτοζώντας. Είχαμε τυραννία και χλιδή. Είχαμε φτώχεια και παραλυσία. Είχαμε ακόμη και κάποιες αδικίες Ωστόσο πηγαίναμε ζώντας, Ζώντας και ψευτοζώντας» 1. Μόνο που οι «δικοί-μας» δεν «ψευτόζησαν» στην εφταετία, μα κ α λ ό ζ η σ α ν . Και καλοζούν κ α ι τ ώ ρ α , και ονειροπολούν και πασχίζουν να καλοζήσουν α κ ό μ α π ι ό π ο λ ύ σε μιάν αναβίωση τους καθεστώτος της «τυραννίας», χλιδής, παραλυσίας και αδικίας»]. Μ ι λ ώ ν τ α ς στην τηλεόραση (14.6) για την «ατιμία», την «αναισχυν­ τία», την «παλιανθρωπιά» της υποκλοπής των θεμάτων, ο υπουργός Παιδείας είπε αγγελικά: «Οι εγκληματίαι ή εχρηματίσθησαν ή βάλλουν εναντίον της εκπαιδευτι­ κής μεταρρυθμίσεως... Διότι μη γελιόμαστε, υπάρχουν ορισμένοι κύκλοι, οι 1. Μίταφρ. Γ. Σεφέρη, Αθήνα. Ικαρος 1963.

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

357

οποίοι, από διάφορα συμφέροντα κινούμενοι, επιδιώκουν ν’ ανατρέψουν την μεγάλη προσπάθεια που έχει αναλάβει η κυβέρνησις στον τομέα της Παιδεί­ ας». Και βέβαια δε γελιόμαστε. Γελιέται όμως οικτρά ο υπουργός, αν νομίζει πως ξεγελάει το κοινό με τέτοια «άλλοθι». Γιατί όλοι πια ξέ­ ρουν π ο ι ό ς τοποθέτησε τον «από διάφορα συμφέροντα κινούμενον» πενταθεσίτη Ράμμο στη θέση του Διευθυντή Εφαρμογής Προγραμμά­ των... κι όλοι ξέρουν π ο ι ο ι περιθάλπουν (ή και υποθάλπουν) τα κάθε λογής «σταγονίδια», που η πασιφανής πια επιδίωξή-τους είναι ν’ ανατρέψουν όχι μόνο τις όποιες «κυβερνητικές προσπάθειες», αλλά και το πολίτευμα ολόκληρο. Τα βέλη που δέχεται η κυβέρνηση, προ­ έρχονται εξ οικείων και οικειοτάτων και ανοικειοτάτων α ν α σ τ η μ ά τ ω ν - τ η ς . Οι ψόγοι, λοιπόν, που εξαπολύουν οι υπουργοί-της, δεν ταιριάζουν παρά στην ίδια και στους ίδιους, για την «άψογη στάση»-τους απέναντι στους δοκιμασμένους δολιοφθορείς του τόπου. ΚΑ Υ Χ ΙΕΤΑ Ι συχνά η Δεξιά-μας πως «τα πιο προοδευτικά ελληνικά νομοθετήματα είναι έργο συντηρητικών κυβερνήσεων». Ακόμα κι αν είναι έτσι (και σε μερικά θέματα, είναι), τα ωχρά «ρι­ ζοσπαστικά» μέτρα που παίρνει πού και πού η Δεξιά, ξ ε ρ ι ζ ώ ­ ν ο ν τ α ι στην εφαρμογή α π ’ τ η ν ί δ ι α . Παίρνοντάς-τα «με βα­ ριά καρδιά» κάτω απ’ την ασφυκτική πίεση των εξελίξεων, αλλά μη μπορώντας να λυτρωθεί απ’ την αντιδραστική νοοτροπία-της και τις «δουλείες»-της, αναθέτει την υλοποίησή-τους σε πρόσωπα που φύσει και σκέψει αποτελούν κραυγαλέα ά ρ ν η σ η κάθε, και της παραμι­ κρής, προόδου. Οι σωστοί νόμοι και οι ωραίοι λόγοι μένουν έτσι νε­ κρά χαρτιά και κενοί ήχοι. Και το χειρότερο: με τη σκόπιμα λειψή εφαρμογή-τους και την υπονόμευσή-τους, τα μέτρα αυτά δ υ σ φ η μ ο ύ ν τ α ι στη συνείδηση του κοινού -που μπροστά σε παταγώδεις αποτυχίες όπως η προχτεσινή, τ α υ τ ί ζ ε ι κάθε αλλαγή με την αστοχία και τη συναλλαγή. Και α υ τ ό ς α κ ρ ι β ώ ς είναι ο υψηλός στόχος των βυσσοδόμων: όχι μόνο ν’ ανατρέψουν τις τωρινές άτολμες μεταρρυθμίσεις, αλλά και ν’ α π ο τ ρ έ ψ ο υ ν κ ά θ ε μελλοντική τόλμη για άλλες ουσιαστικότερες... Η ΑΝΤΙΦΑΣΗ τούτη (αν αντίφαση υπάρχει) γίνεται ακόμα πιο κατάφωρη στον τομέα της Παιδείας. Και πήρε, φυσικά, εκρηκτικές διαστάσεις με τη «βόμβα» της διαρροής. Αν κάθε Παιδείας στόχος είναι όχι μόνο η μόρφωση των νέων, αλλά και η διαμόρφωση σωστών πολιτών, της δικής-μας Παιδείας στόχος ήταν σχεδόν πάντα η διάπλαση υπηκόων πειθήνιων στην Εξουσία και πιστών στους «στύλους» του καθεστώτος: την Οικογένεια, το Σχολείο, την Εκκλησία, την Ελεύθερη Οικονομία.

358

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Π ο ι ό ς , τώρα, θρυμματίζει αυτά τα ερείσματα, αν όχι η Εξουσία η ίδια κι οι ίδιοι οι «στύλοι»; Τί διδάγματα πήραν τα παιδιά απ’ τη Με­ γάλη του Αίσχους Σχολή, όπου φοίτησαν αυτές τις μέρες; Τί υπακοή «σπούδασαν» σε μιά Πολιτεία, που κατεξευτελίζεται από μιά σπείρα λωποδυτών, απλωμένη σ’ όλη τη χώρα; Τί εμπιστοσύνη σ ’ ένα Κρά­ τος, που εμπιστεύεται το μόχθο και το μέλλον των νέων σε σεσημα­ σμένα «φιλοχρήματους» λειτουργούς, που είχαν κριθεί «ακατάλλη­ λοι» απ’ το ίδιο; Τί σεβασμό σε «διδάχους» (και «αγίους»), που -σ το όνομα, βέβαια της ελεύθερης οικονομίας- εμπορεύονται θέματα και λείψανα, κι εκμεταλλεύονται αναίσχυντα τους θώκους-τους και τους «θρόνους»-τους; Οχι μόνο τα παιδιά που έζησαν στο πετσί-τους την αγωνία και τον ταλανισμό των εξετάσεων, των ακυρώσεων και των επανεξετάσεων, αλλά και κ ά θ ε ν έ ο ς (και κάθε Ελληνας, βέβαια) διδάχτηκαν άλλη μιά φορά πως τα πάντα είναι αντικείμενα εμπορίου ...πως η Παιδεία είναι χρηματιστήριο για ιταμούς κερδοσκόπους ...πως οι «αξίες» που τους κανοναρχούν οι μεγάλοι, δεν είναι παρά φενάκες και παγίδες ...πως το στοργικό κράτος και οι φορείς-του αντιμετωπίζουν τους νέ­ ους σαν ανθρωπάρια και πειραματόζωα, σαν ανυπόταχτα κι ενοχλη­ τικά ζωάρια που πρέπει να δαμαστούν και να ραγιαδοποιηθούν, σαν αγέλη που αγοράζεται και πουλιέται απ’ τους πιο «έξυπνους» και τους πιο αδίστακτους... Β ά λ λ ο υ ν και ξανα-βάλλουν οι «σώφρονες» κατά της «χαλασμέ­ νης» νεολαίας του καιρού-μας, που «δε σέβεται τίποτα, δεν πιστεύει σε τίποτα και αμφισβητεί τα πάντα». Π ο ι ό ς , όμως, της υπαγορεύει κάθε μέρα αυτή την «ασέβεια», την «απιστία, την «αναίδεια», αν ό χι εμείς οι αιδήμονες αξιοσέθασττοι αναξιόπιστοι; Π ο ι ό ς «κλονίζει τα θεμέλια της κοινωνίας», αν όχι οι φαρισαίοι στυλοθάτες-της; Πώς θέλουμε να πεισθούν οι νέοι στα πομπώδη λόγια-μας, όταν εμείς τα ξεκουρελιάζουμε με τα ερεβώδη έργα-μας; Και τι έχει περισσότερη διδακτική εμβέλεια -τα φραστικά διδάγματα που τους μεταδίνουμε ή τα «πρακτικά» π α ρ α δ ε ί ­ γ μ α τ α που τους δίνουμε; Στους «χρυσούς καιρούς» ακόμα, ο διόλου «επαναστάτης» Πλάτων έλεγε: «Νομίζουμε πως η επίπληξη στους νέους για την αναίδειά-τους είναι ο καλύτερος τρόπος για να τους διορθώσουμε. Τίποτα τέτοιο όμως δεν πετυχαίνεται με τις παραινέσεις που συνήθως κάνουν σήμερα στους νέους, λέγοντάς-τους πως πρέπει να σέβονται τους πάντες. Ο συνετός νομοΟέτης πρέπει πολύ περισσότερο να σ υ μ β ο υ λ ε ύ ε ι τ ο υ ς μ ε γ ά λ ο υ ς να σ έ β ο ν τ α ι τ ο υ ς ν έ ο υ ς , και προπάντων να προσέχουν αυτοί, οι μεγά­ λοι, μην τους δει ή τους ακούσει κανένας νέος να κάνουν ή να λένε κάτι

ΤΑ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ

359

αισχρό. Γιατί εκεί όπου οι μεγάλοι αναισχυντούν, εκεί αναπότρεπτα και οι νέοι είναι αναιδέστατοι. Η καλύτερη διαπαιδαγώγηση των νέων -αλλά και των ίδιων των μεγάλων- δεν πετυχαίνεται με νουθεσίες, αλλά όταν εφαρμό­ ζεις σ ’ όλη-σου τη ζωή αυτά που νουθετείς τους άλλους» [«οιόμεΟα δ ' επιπ/ήττοντες τοις νέοις αναισχυντούσι, τούτο καταλείψειν το δ ' έστιν ουκ εκ του νυν παρακελχύσματος τοις νέοις γιγνόμενον, ό παρακελεύονται λέγοντες ως δει πάντα αισχύνεσΟαι τον νέον. Ο δε έμφρων νομοθέτης τοις πρεσβυτέροις αν μάλλον παρακελεύοιτο αισχύνεσΟαι τους νέους, και πάντων μάλιστα ευλαβείσΟαι μη ποτέ τις αυτόν ίδη των νέων ή και επακούση δρ<ύντα ή /χγοντα τι των αισχρών, ως όπου αναισχυντούσι γέροντες, ανάγκη και νέ­ ους ενταύθα είναι αναιδεστάτους- παιδεία γαρ νέων διαφέρουσά εστιν άμα και αυτών ου το νουθετείν, αλλ ’ άπερ αν άλλον νουθετών είποι τις, φαίνεσΟαι ταύτα δρώντα δια βίου» 2]. 1ε ποιάν όχθη του δικού-μας ποταμού -τη «νεανική» ή τη «γεροντι­ κή»- π λ ε ο ν ά ζ ο υ ν οι κούφιες νουθεσίες και οι γοερές αισχρότη­ τες κι αναισχυντίες, ας το πουν οι αισχυντηλοί ταγοί-μας, αν έχουν κάποιο ίχνος αυτογνωσίας. Οσο για τους κυβερνητικούς υπεύθυνους -που με τόσο πάθος «έχονται»· των ιερών, των οσίων και των χαρτοφυλακίων-τους... και που τόση σπουδή δείχνουν πάντα να δικαιολογήσουν τ’ αδικαιολόγητα και να καλύψουν τ’ ανομολόγητα «ατοπήματα» - δεν αμφιβάλλουμε πως Οα θυμηθούν κι αυτοί τον Eliot και, ειδικά, τις Δυσκολίες Πολιτευομένου-του: «Φώναξε φώναξε τί να φωνάξω; Εκείνο που πρέπει να γίνει πρώτα είναι να σχηματιστούν οι επιτροπές: Τα γνωμοδοτικά συμβούλια, διαρκείς επιτροπές, ειδικές επιτροπές, και υποεπιτροπές. Ενας γραμματέας φτάνει για πολλές επιτροπές. Τί να φωνάξω: Απαιτούμεν μίαν επιτροπήν, μίαν αντιπροσωπευτικήν επιτροπήν, μίαν επιτροπήν ελέγχου. Π ΑΡ Α ΙΤΗ ΣΙΣ! Π Α Ρ Α ΙΤΗ ΣΙΣ ! Π Α Ρ Α ΙΤΗ ΣΙΣ !»3. Φυσικά, μιά ή πολλές παραιτήσεις δε λύνουν προβλήματα τόσο εν­ δημικά. Αποπλύνουν, όμως. ένα μέρος του ρύπου. Και αποτελούν ένα -επιτέλους χρήσιμο!- δίδαγμα... [.24.6.1979)

2. Νόμοι, Ε. 729 β-c. 3. Η Ερημη Χώρα. μεταφρ. Γ. Σεφέρη, Ίκαρος, 19.

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ Α Π Ε Λ Π ΙΣΜ Ε Ν Ω Ν Και τα απελπισμένα τεχνάσματα των «πυροσβεστών» «Οταν ξεσπάσει μιά φορά η ελευθερία μέσα σε μιάν ανθρώπινη καρδιά, οι θεοί δεν μπορόόν να κάνουν τίποτα εναντίον αυτού του ανθρώπου» JEAN-PAUL SARTRE «Σήμερα η ελπίδα δεν βρίσκεται παρά μονάχα μέσ' στους απελπισμένους» WALTER BENJAMIN ΝΙΚΗ μιάς λαϊκής εξέγερσης σε μιά χώρα όπως η Νικαρά­ γουα, δεν έχει βέβαια παγκόσμιες οικονομικές επιπτώσεις, όπως η επικράτηση της επανάστασης στην πετρελαιογόνα Περσία. Αποτελεί, όμως, ένα μέγιστο η θ ι κ ό , δηλαδή π ο λ ι τ ι κ ό , δίδαγμα για όλο τον κόσμο, όπως κι εκείνη. Αποδείχνει, για μυριοστή φορά, πως ακόμα και η πιο συντριπτική δύναμη απομένει αδύναμη μπροστά στον πιο αδύναμο άνθρωπο, που θέλει π ρ α γ μ α τ ι κ ά την ελευθερία-του και πραγματικά α γ ω ν ί ζ ε τ α ι γι’ αυτήν. Ενα πασί­ γνωστο δίδαγμα, που συχνά το ξεχνάνε οι «μικροί» και συχνότατα το αψηφάνε οι «μεγάλοι».

Η

Μ α κ ρ ι ν ή , «περιθωριακή», η Νικαράγουα δεν έχει έκταση μεγαλύ­ τερη απ’ την Ελλάδα (139 χιλ. τετρ. χιλιόμετρα) κι ο πληθυσμός-τ ης μόλις ξεπερνάει το 1/4 του δικού-μας (2.400.000). Στο επίκεντρο Ανα­ τολής και Δύσης, η Περσία είναι δώδεκα φορές μεγαλύτερη σ ’ έκταση (1.648 χιλ. τετρ. χιλ.) και 15 σε πληθυσμό (34 εκατομμύρια). Αλλά οι δυό χώρες είχαν πολλά τα κοινά: Καίρια στρατηγική θέση κι άφθονο φυσικό πλούτο, που έμενε όμως απρόσιτος στους κατοίκους-τους, ενώ καταληστευόταν από μιά δυναστεία ντόπιων τυράννων και απ’ τη δυ­ ναστεία των ξένων εταίρων-τους. Αποτέλεσμα: τραγική εξαθλίωση του λαϊκού πληθυσμού, υψηλή θνησιμότητα, υψηλότατος αναλφαβητι­ σμός... Ολες οι θρυαλλίδες για την έκρηξη της λαϊκής αγανάχτησης και τη σαρωτική ρήξη με τους δυνάστες και τους προστάτες-τους. «// Λατινική Αμερική είναι η πιο απείθαρχη ήπειρος του απείθαρχου

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ

361

κόσμου-μας», έλεγαν άλλοτε οι καλοκαθισμένοι Ευρωπαίοι. Αλλά και π ώ ς να μην είναι; 350 εκατομμύρια άνθρωποι να λιμοκτονούν, στο μέγιστο ποσοστό-τους, πάνω σε μιά «πίονα γην», που την απομυζούν, αιώνες τώρα, ιθαγενείς μεγαλογαιοκτήμονες κι αλλογενείς μεγαλοεπιχειρηματίες, προστατευμένοι απ' τα όπλα εσωτερικών τυράννων κι εξωτερικών αναδοχών -και ευλογημένοι, τώρα, κι απ’ την ΕΣΣΔ (Videla) κι απ’ την Κίνα (Pinochet)!... Ποιός να πειθαρχήσει, και γιατί, σε τ έ τ ο ι ε ς αρχές;

Η

ΣΥΓΧΡΟΝΗ ιστορία της Νικαράγουα -αλλά κι ό λ ω ν των χω­ ρών της Λατινικής Αμερικής, κ ι ό χ ι μ ό ν ο α υ τ ώ ν - περικλείνεται σε δυό «επιγραμματικές» φράσεις των δύο Roosevelt. Στα 1910, ο τότε Πρόεδρος των ΗΠΑ, ο κυνικός Θεόδωρος Roosevelt, είχε διαδηλώσει ωμά: «Οταν μια λατινοαμερικανική χώρα δυστροπεί σ ’ όσα της λέμε. θα φρον­ τίζουν οι πεζοναύτες-μας με τη "μεγάλη μαγκούρα" (big stick) να τακτο­ ποιούν την κατάσταση». Εικοσιδύο χρόνια αργότερα, οι πεζοναύτες «ταχτοποίησαν» τη Ν ι­ καράγουα, σκάρωσαν μιά Εθνοφρουρά μισθοφόρων και διόρισαν τον αρχηγό-της Tatcho Somoza, Πρόεδρο της χώρας-του και τοποτηρητή της δικής-τους, με την «ομόθυμη λαϊκή έγκριση», βέβαια. Τον εκλε­ κτό εκείνο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας, τον χαραχτήρισε έτσι ο «ιδεαλιστής» Πρόεδρος Φραγκλίνος Roosevelt -αυτοχαρακτηρίζοντας, ταυτόχρονα, και την πολιτική των ΗΠΑ: «Μπορεί ο Σομόζα να είναι κάθαρμα, αλλά είναι το δ ι κ ό - μ α ς κά­ θαρμα»! Και ξέρουμε, από δική-μας άμεση πείρα,π ώ ς και π ό σ ο οι ΗΠΑ στηρίζουν και υποστηρίζουν τα «δικά-τους καθάρματα», θρονιάζοντάς-τα είτε πάνω στο «καρότο», είτε πάνω στη «μεγάλη μαγκού­ ρα», που κρατάει το μακρύ χέρι της Ουάσινγκτον... Σ τ Α 46 χρόνια που κράτησε η δυναστεία των Somoza, στάθηκε τυ­ πικό παράδειγμα των στρατιωτικών δικτατόρων της Λατινικής Αμερι­ κής -που ένας πολύπειρος Βραζιλιάνος πολιτικός τους ονόμασε συλ­ λήβδην «ξενοκίνητους φρουρούς του ιμπεριαύσμού». Αν οι υπερπατριώτες Somoza στήριξαν την επιβίωσή-τους στην οικειοποίηση της μισής γης του τόπου-τους... αν ξεπούλησαν τις πλουτοπαραγωγικές πηγές-του σε ξένους οικονομικούς «κονκισταδόρες»... αν «ύψωσαν» την Εθνοφρουρά σε σωματοφύλακες και ωτακουστέςτους... αν οργίασαν σε τρομοκρατία, φυλακίσεις, βασανιστήρια, δο­ λοφονίες... τί άλλο ήξεραν και τί άλλο μπορούσαν να κάνουν, αφού η χώρα τους είχε απλόχερα παραδοθεί ελέω Θεού και ΗΠΑ, και αφού είχε γίνει

362

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«εκ διαδοχής... πονηρών κληρονόμημα» [διαδοχική... κληρονομιά των αχρείων], καταπώς λέει ο Λ ουκιανός1. Τί σημασία είχε για τους «αχρείους» αν ο λαός της Νικαράγουα πεινούσε και θογκούσε; Τί σημασία είχε αν οι πιο ψυχωμένοι απ’ αυ­ τούς οργάνωσαν (1962) το Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο των Σαντινίστας, παίρνοντας την ονομασία-του απ’ τον αντάρτη Augusto Cesar Santino, που είχε δολοφονηθεί το 1934 απ’ τον Somoza τον Α'; Τί μπο­ ρούσαν αυτοί οι ξυπόλυτοι μπρος στα όπλα και τα τανκς των πραιτωριανών... μπρος στον πακτωλό της στρατιωτικής και άλλης βοήθειας που έστελναν οι ξένοι «νονοί» στο δικτάτορα για να διαιωνίσουν το καθεστώς-του... μπρος στο δημόσιο, έγγραφο έπαινο που ο ίδιος ο πρόεδρος Carter απένεμε, μόλις τον περασμένο Αύγουστο, στον So­ moza για τον... ανθρωπισμό-του;

Κι

ωστόσο, μ π ό ρ ε σ α ν . Οι λίγοι, οι απελπισμένοι, οι άοπλοι, οι πειναλέοι. Οπως οι δικοί-μας αγωνιστές του ’21 (και τόσοι άλλοι) «όταν ξεκίνησαν τον αγώνα, δεν μέτρησαν πόσοι είναι», κατά τη φράση του Κολοκοτρώνη. Εκείνο που μετρούσε, ήταν το αβυσσαλέο μίσοςτους κατά της τυραννίας και της εκμετάλλευσης, κι η ασίγαστη λαχτάρα-τους για ελευθερία και δικαιοσύνη. Αναυδοι, ντόπιοι εντολοδόχοι και ξένοι εντολείς είδαν ξαφνικά το πάνοπλο καθεστώς να κλονίζεται συθέμελα, διάτρητο απ’ τις σφαίρες των ανταρτών κι απ’ τη δική-του λέπρα. Και φυσικά, οι αλλοδαποί αρουραίοι βιάστηκαν να εγκαταλείψουν τα ημεδαπά τρωκτικά, βλέ­ ποντας τη γαλέρα-τους να βουλιάζει. Αλλά όχι κι ολότελα: Απαρνήθηκαν τα πρόσωπα, ό χ ι ό μ ω ς κ α ι τ ο κ α θ ε σ τ ώ ς και την καθεστηκυία τάξη, που τόσο τους βόλευε και τη βόλευαν. Πανικόβλητοι μπρος στα κατορθώματα των Σαντινίστας, προσφέρουν τώρα (παντού τα πάντα!) εξιλαστήριο θύμα τον ευνοούμενο-τους, για να δ ι α τ η ρ ή σ ο υ ν α π ε ί ρ α χ τ η τη δομή και την ουσία της εξουσίας-του και της δικής-τους υπερεξουσίας. Ο χριστιανικός ανθρωπισμός-τους τους υπαγορεύει να παρέμβουν, σαν αφιλοκερδείς πυροσβέστες, για να «καταπαύσουν το πυρ και οι κατα­ στροφές»- Και είναι έτοιμοι, οι αλτρουιστές Σαμαρίτες, να επέμβουν και στρατιωτικά ακόμα, για να «σώσουν» τη χώρα, που την απειλούν (Somoza έφη) οι «ξενοκίνητοι αντάρτες της κομμουνιστικής συνωμοσίας» (παντού τα πάντα, πάλι!) Λιγότερο φαρισαϊκός, ο Αμερικανός εκπρόσωπος στο Ηπειρωτικό Συνέδριο του Μεξικού είχε διακηρύξει το Μάρτη 1976: «Κατά την επόμενη δεκαετία, οι ΗΠΑ δεν πρόκειται να επιχειρήσουν 1. Τυραννοκτόνος. 6

Ο ΘΡΙΑΜΒΟΣ ΤΩΝ ΑΠΕΛΠΙΣΜΕΝΩΝ

363

(ανοικτή στρατιωτική) εηέμβαση τύπου Αγιου Δομήνικου στη Λατινική Αμερική. Δεν μπορούμε, όμως, ν' αποκλείαουμε τις συγκαλυμένης μορφής επεμβάσεις, αλλά ούτε και να προβλέψουμε τη οτάση-μας μετά το τέλος αυτής της περιόδου»... Και κράτησαν, βέβαια, το λόγο-τους... Ο ετοιμόροπος Somoza θα εύχεται, φυσικά, όπως ο αιμοσταγής Καλιγούλας, «να είχαν όλοι οι υπήκοοί-του ένα κεφάλι, για να μπορεί να το κόψει». Μετριοπαθέστεροι, οι αυθέντες-του ζητάνε το δ ι κ ό - τ ο υ κεφάλι. Αλλά όχι, προς Θεού, για να το κόψουν. Μα για να δ ι ο ρ ί σ ε ι «συνταγματικά ένα διάδοχό-του» (ο συνταγματικότατος Somoza!) και να περιέλθει «ομαλά» η εξουσία σε μιά κυβέρνηση «εθνικής ενότητας και σωτηρίας»2 -α π ’ όπου, φυσικά, θ’ αποκλεισθούν έντεχνα οι ταραχο­ ποιοί Σαντινίστας. Η αγωνία-τους δεν είναι, βέβαια, οι τύχες της Νι­ καράγουα, αλλά η τύχη της δικής-τους επικυριαρχίας... Ο ίδιος Αμε­ ρικανός εκπρόσωπος είχε προσθέσει, άλλωστε, στη διάσκεψη του 1976: «Η ασφάλειά-μας (διάβαζε: τα οικονομικά και στρατηγικά-μας συμ­ φέροντα) ήταν πάντα ο άξονας της ποντικής-μας στην περιοχή αυτή (μ ό ν ο;)... Δεν μπορούμε να επιτρέψουμε την ύπαρξη σοσιαλιστικών κα­ θεστώτων σ ' ένα τόσο ζωτικό για μας χώρο». Γ ι’ αυτό και στόχος-τους τώρα είναι να χαλκεύσουν ένα « Σ ο μ ο ζ α ϊ σ μ ό χ ω ρ ί ς Σ ο μ ό ζ α » , όπως είπε το ραδιόφωνο των ανταρτών πριν λίγους μήνες3. Η, μ’ άλλα λόγια, τη σ υ ν έ χ ι σ η τ η ς υ π ο τ έ λ ε ι α ς χωρίς τις «ατέλειες» του απροσχημάτιστου σομοζαϊκού δεσποτισμού (παντού τα πάντα, πάντοτε!). Ο ΐ ΣΑΝΤΙΝΙΣΤΑΣ επαλήθευσαν θριαμβευτικά το λόγο του Ignazio Silone: «Η ελευθερία δεν είναι αγαθό που στο χαρίζουν. Ο άνθρωπος που σκέφ­ τεται με το δικό-του μυαλό, είναι ελεύθερος άνθρωπος. Ο άνθρωπος που αγωνίζεται γι' αυτό που πίστευα, είναι ελεύθερος άνθρωπος. Την ελευθερία δεν τη ζητιανεύεις απ’ τους άλλους. Την παίρνεις μόνος με τα χέρια-σου». Αλλά -πο ιό ς δεν το ξέρει;- πρόβλημα μεγαλύτερο κι απ’ την κατάκτηση ή την ανάκτηση της ελευθερίας, είναι η χ ρ ή σ η που της κά­ νεις και η ε π ι θ ί ω σ η που της εξασφαλίζεις. Η ελευθερία δεν είναι αγαθό που στο χαρίζουν -σωστά. Αλλά και δεν είναι δέντρο που, άμα φυτρώσει μιά φορά, μένει άφθαρτο κι αμάραντο για πάντα. Αμέτρητοι τρίβολοι, από μέσα κι απ' έξω, απειλούν αδιάκοπα την ανθοφορία-του

2. «Βήμα», 29.6.1979. 3. WVnmvri». 1.1.1979

364

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

και τη ζωή-του την ίδια. Ο καλός σπορέας δε σπέρνει μόνο -αλλά και δ ι α φ ε ν τ ε ύ ε ι τη σπορά-του... Πριν 61 χρόνια, ο Λένιν έλεγε: «Κάθε επανάσταση μόνο τότε κάτι αξίζει, όταν ξέρει να υπερασπίζει τον εαυτό-της. Α /λά η επανάσταση όεν το μαθαίνει αυτό αμέσως...»*. Οι Σαντινίστας, που αποδείχτηκαν έξοχοι σπορείς, θ’ αποδείξουν τώρα και πόσο «καλοί μαθητές» είναι, πόσο άξιοι φύλακες του αξετίμητου δέντρου που φύτεψαν και πότισαν με το αίμα και τον πόνο ενός ολόκληρου λαού, και που δε ζει παρά με του λαού σύσσωμου τη φρον­ τίδα και την επαγρύπνηση. Γιατί -ποιός δεν το ξέρει;- καραδοκούν πάντα οι «πυροσβέστες» -δηλαδή, οι πονηροί εμπρηστές και οι κατα­ χθόνιοι υλοτόμοι. [1.7.1979]

4. Εισήγηση στην κοινή συνεδρίαση της ΠΚΕΕ των Σοβιέτ της Μόσχας, των εργοστα­ σιακών εκιτροχών και των επαγγελματικών οργανώσεων, 22.10.1918.

ΤΑ Τ Ε Ρ Α Τ Α Κ Α Ι ΤΑ Σ Π Η Λ Α Ι Α

Μαύρος χρυσός και μαύρες Ερινύες «Το μέγεθος μιάς "προόδου" μετριέται με την έκταση των θυσιών που απαιτεί» NIETZSCHE, Η Γενεαλογία της Ηθικής, 2.12

Σ

ΗΜΑΝΕ τάχα η ώρα όπου θα δικαιωθούν όσοι προφήτευαν τον καταλυτικό κλονισμό του καπιταλιστικού συστήματος; Η πελώρια ενεργειακή κρίση, ο σεισμικός κλυδωνισμός της δυτικής οι­ κονομίας, η εντεινόμενη ένταση ανάμεσα στις καπιταλιστικές χώρες, οι απειλές πολέμου για την «απελευθέρωση» (δηλαδή, την κατάχτηση) του μαύρου χρυσαφιού... στοιχειοθετούν τους πιο ζοφερούς οιωνούς για τον κόσμο-μας. Εναν κόσμο που, αιώνες τώρα, στηρίζεται στην άλογη λατρεία του αλόγιστου κέρδους, θυσιάζοντας στο θωμό αυτού του σύγχρονου Βάαλ τη φύση και τον άνθρωπο, που αποτελούν τις «πρώτες ύλες-του». Π Ρ Ι Ν 131 χρόνια ο Marx κι ο Engels υποστήριζαν το πασίγνωστο πια: «Η ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας υπονομεύει από μόνη-της το μη­ χανισμό, χάρη στον οποίο η αστική τάξη παράγει και ιδιοποιείται τα αγαθά. Αυτό, λοιπόν, που πάνω απ' όλα παράγει η αστική τάξη, είναι οι ίδιοι οι νεκροθάφτες-της» ’. «Νεκροθάφτες» ονόμαζαν, θέθαια, ο Marx κι ο Engels το εργατικό προλεταριάτο, που θα επαναστατούσε καταλύοντας την εκμεταλλευ­ τική «τάξη» αυτής της Τάξης. Αλλά η διαλεκτική της Ιστορίας έκανε α κ ό μ α π ι ο τ ρ α γ ι κ ή την ειρωνία που περικλείνει η προφητεία του Μανιφέστου: νεκροθάφτης του καπιταλιστικού συστήματος απειλεί να γίνει τώρα τ ο ί δ ι ο τ ο σ ύ σ τ η μ α . Καθώς ηθική και φιλοσοφία-του είναι η ακράτητη απληστία κι ο I. Κομμουνιστικό Μανιφέστο. I.

366

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

άκρατος εγωισμός, καθώς μέθοδός-του είναι η ανελέητη εκμετάλλευση των έμψυχων και άψυχων «πόρων»-του, έφτασε σήμερα σ’ ένα αδιέξο­ δο, που ναρκοθετεί ακόμα και την υπόστασή-του. Παράγοντας για να παράγει... παράγοντας όχι για να ικανοποιεί ατομικές και κοινωνικές ανάγκες, αλλά για να ικανοποιεί την αδηφαγία-του... παράγοντας αγαθά που πρέπει όχι να είναι χρήσιμα, αλλά να κ α τ α σ τ ρ έ φ ο ν τ α ι όσο γίνεται πιο γρήγορα, για ν’ αντικατασταίνονται αδιάκοπα απ’ την παραγωγή... χάλκευσε μιά «καταναλωτική κοινωνία αφθονίας», όπου η κατανάλωση γίνεται δόκανο κι αυτοσκοπός, και η αφθονία φαύλος κύκλος παρανοϊκής σπάτάλης. Και τώρα, βρίσκεται πεδικλω­ μένο στις ίδιες-του τις παγίδες: η άμετρη κατανάλωση και η απροσμέ­ τρητη σπατάλη προκαλούν πια τέτοιαν εξάντληση των φυσικών πόρων-του, η «φιλοσοφία»-του οδηγεί σε τέτοιες εσωτερικές αντιφά­ σεις, συγκρούσεις και αυτο-υπονομεύσεις, ώστε το σύστημα αναγκά­ ζεται σήμερα ν’ α π ο κ η ρ ύ ξ ε ι και τη «λογική»-του και την «ηθική»-του. Από κήρυκας της υστερικής κατανάλωσης, να γίνει ευ­ αγγελιστής της στωικής ε γ κ ρ ά τ ε ι α ς... από θριαμθολόγος της κραιπαλικής αφθονίας να μεταμορφωθεί σε ηθικολόγο της ασκητικής στέρησης... Β γ α ί ν ο ν τ α ς , προχτές, απ’ τη σύσκεψη για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης, ο Πρωθυπουργός είπε βαρύθυμα: «Με την συνεχή προσπάθεια οικονομικής αναπτύζεως, δημιουργήσαμε ένα τέρας, που δεν το ελέγχουμε» 2. Το «τέρας» ήταν, βέβαια, γνωστό από καιρό. Μόνο που έμοιαζε με το παλιό εκείνο «τέρας της λίμνης Λοχ-Νές»: όλοι μιλούσαν γ ι’ αυτό, μα κανένας δεν το είχε δει. Τώρα, πρόβαλε ξαφνικά το απαίσιο ρύγχος-του, έτοιμο να καταβροχθίσει τα πάντα και πανικοβάλλοντας τους πάντες. Που προμαντεύουν έμφοβοι πως «συντόμως θα φθάσουμε στο σημείο να ζηλεύουμε τους υπανάπτυκτους λαούς» και πως «θα γυρί­ σουμε στην εποχή των σπηλαίων»... Οταν ο Βενιαμίν Φραγκλίνος όριζε τον Ανθρωπο σαν «ζώο που κατασκευάζει εργαλεία» («α tool-making animal»)3, δεν φανταζόταν, βέ­ βαια, πως τα «κατασκευάσματα» αυτά θα γίνονταν εργαλεία αυτοκα­ ταστροφής, που θα μας ξαναγύριζαν στην κατάσταση των ζώων... Ο ΐ ΛΙΘΟΙ του αναθέματος ρίχνονται, φυσικά, κατακεφαλής των πε­ τρελαιοπαραγωγών χωρών, που ανεβάζουν ολοένα τις τιμές του πετρε­ λαίου, απειλώντας με ανατίναξη την παγκόσμια και, προπάντων, την

2. «Νέα», 3.7.1979. 3. Σε BoweU. life of Samuel Johnson, 7.4.1778.

ΤΑ ΤΕΡΑΤΑ ΚΑΙ ΤΑ ΣΠΗΛΑΙΑ

367

ευρωπαϊκή οικονομία. Και κατηγορούνται οι χώρες αυτές για «εκβι­ αστική εκμετάλλευση» των αναγκών του βιομηχανικού κόσμου. Πόσο «κοντή» μνήμη, όμως, έχουν οι κατήγοροι! Ξεχνάνε πως οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες μαθήτεψαν στη δ ι κ ή - τ ο υ ς κερδομανή σχολή... Ξεχνάνε πως οι σημερινοί «εκμεταλλευτές», χρόνια και χρόνια έγιναν αντικείμενα εκμετάλλευσης α π ό ε κ ε ί ν ο υ ς , και ε κ ε ί ν ο υ ς είχαν μεγάλους δασκάλους στην τέχνη της «ανοιχτής, ξεδιάντροπης, άμεσης, σκληρής εκμετάΜχυσης» 4... Ξεχνάνε πως α π ’ α υ τ ο ύ ς μυήθηκαν στη λατρεία του χρήματος, που έχει γίνει «ο δεσμός όλων των δεσμών... η χημική δύναμη της κοινωνίας»*... Ξεχνάνε πόσο σ υ ν έ ρ γ η σ α ν οι ίδιοι (οι ΗΠΑ, προπάντων) στην προηγούμενη κρίση πετρελαίου του 1973-75 και πόσο πλούσια ψωμίσθηκαν, σε βάρος μάλιστα της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινό­ τητας... Ξεχνάνε τα τεράστια ωφέλη που αποκομίζουν απ’ την τωρινή κρίση οι λεγάμενες «Εφτά αδερφές» -ο ι μεγάλες εταιρίες πετρελαίου- και πως τα κέρδη αυτών των «χειμαζόμενων» κυριών, στο πρώτο τρίμηνο του 1979, α υ ξ ή θ η κ α ν (σχετικά με την αντίστοιχη περίοδο του 1978) από 37% μέχρι και 343%! Ξεχνάνε πως οι ΗΠΑ, ενώ έχουν άφθονη παραγωγή πετρελαίου, δεν το καταναλώνουν, αλλά εισάγουν απ’ αλλού, για να διατηρούν υπερ­ άφθονα « σ τ ρ α τ η γ ι κ ά α π ο θ έ μ α τ α » ... Και πως όχι μόνο δεν ελάττωσαν τις εισαγωγές μαύρου χρυσαφιού (όπως η Ευρώπη), αλλ’ αντίθετα τις υ π ε ρ δ ι π λ α σ ί α σ α ν σχετικά με το 1973 (από 160 εκατ. τόννους σε 350 εκατ.)... Ξεχνάνε, τέλος, πως επιδοτώντας τώρα με 5 δολλάρια το βαρέλι τις εισαγωγές πετρελαίου, « σ τ ρ α γ γ ί ζ ο υ ν » κυριολεκτικά τον υπό­ λοιπο κόσμο, και ιδιαίτερα την Ευρώπη, απ’ την πολύτιμη υγρή κινη­ τήρια δύναμη. Πράγμα που δικαιολογεί την κατηγορία πως οι ΗΠΑ δεν επιδίδονται τόσο σε «όργιο ανευθυνότητας και αυτοεξαπάτησης», όσο βρήκαν την ευκαιρία να «σ υ ν ε τ ί σ ο υ ν» την Ευρώπη, που επιχει­ ρεί να «χειραφετηθεί» απ’ την οικονομική ηγεμονία και κηδεμονία της Αμερικής... Τ Ω Ρ Α , βέβαια, η Ευρώπη μαίνεται εναντίον της αμερικανικής βουλι­ μίας, που προσπαθεί να στραγγαλίσει την οικονομία της ηπείρου-μας. Ξεχνάει, όμως, κι εκείνη, τη δ ι κ ή-τ η ς αλλοτινή αρπαχτική πολιτι­ κή: τότε που οι Μεγάλες Δυνάμεις-της στραγγάλιζαν τους «μικρούς» 4. Κομμουνιστικό Μανιφέστο, I. 5. Μ η , Οικονομικά και φιλοσοφικά χειρόγραφα.

368

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λαούς με οικονομικούς και στρατιωτικούς « α π ο κ λ ε ι σ μ ο ύ ς » , καταδικάζοντας στην πείνα, στις επιδημίες, στην εξόντωση, χιλιάδες χιλιάδων «ιθαγενείς» κάθε φυλής και χρώματος... Τώρα, βέβαια, θυμήθηκαν όλοι μεμιάς τους Παλαιστίνιους, και το State Department «φωτίστηκε» ξαφνικά και «αντιλαμβάνεται πλήρως το νόμιμο δικαίωμα των Παλαιστίνιων να βρουν έκφραση των προσδοκιών-τους σε μία συνολική λύση του Μεσανα­ τολικού προβλήματος» β... Τώρα μόνο... Τώρα που «γύρισε ο τροχός»... τώρα που οι Ερινύες ξεπροβάλλουν μέσ’ απ' τους αγωγούς και τα διυλιστήρια... τώρα που «αδικούνται» οι ίδιοι όπως άλλοτε αδίκησαν... τ ώ ρ α νοιάζονται για το Δίκιο και «θυμίζονται» τα δίκια των αδικημένων... Οταν οι «μεγάλοι» καταντάνε στην ίδια μοίρα με τους «μικρούς», όταν ακόμα κι οι «υπερ-μεγάλοι» αντιμετωπίζουν το φάσμα όχι της ανάγκης αλλά της «λιγότερης ευμάρειας», τ ό τ ε μόνο αναλογίζονται πως κάποιαν αλήθεια μπορεί να περιέχει η ρήση των Ψαλμών: «Ου σώζεται βασιλεύς δια πολλή ν δύναμιν, και γίγας ου σωθήσεται εν πλήϋει ισχύος αυτού» (ΑΒ-, 16). Και η ειρωνία της ειρωνίας είναι πως λιθοθολούνται σήμερα αναμεταξύ-τους, επειδή οι πιο μεγάλοι επιδιώκουν τ ο π ι ο μ ε γ ά λ ο κ έ ρ δ ο ς σε βάρος των λιγότερο μεγάλων -λ ες και το απύθμενο κέρ­ δος δεν ήταν ανέκαθεν η κ ο ι ν ή - τ ο υ ς θεότητα και το κ ο ι ν ό βά­ θρο όπου θεμελίωσαν τη «μεγαλοσύνη»-τους. Αλλά η αναίδεια της αναίδειας είναι πως ζητιέται τώρα εγκράτεια απ’ τους (αναγκαστικά) εγκρατείς και στέρηση απ’ τους (πάντα) στε­ ρημένους -έτσι που η εγκράτεια να μεγαλώνει ακόμα πιο πολύ τα κέρ­ δη, και τα κέρδη να μεγαλώνουν ακόμα περισσότερο τη στέρηση... [8.7.1979]

6.«Βήμα», 4.7.1979.

ΟΙ « Κ Ρ Υ Φ Ο Ι Σ Τ Ο Χ Ο Ι » Παίζοντας τους «κλέφτες κι αστυνόμους» του πετρελαίου «Της α π ισ τία ς . Ολόκληρη η πλάση δεν της φτάνει» ΣΕΝΕΚΑΣ, Ο Ηρακλής στην Οίτη, στ. 631 Ν ΤΟ ΠΑΜΠΑΛΑΙΟ, μο πάντα καίριο, νομικό κι αστυνομικό ερώτημα « Π ο ι ό ν ω φ ε λ ε ί ; » εφαρμοζόταν στην τωρινή εν­ εργειακή κρίση, σε τί απαντήσεις θα οδηγούσε τάχα; Και μάλιστα, αν η ερώτηση, εμβαθύνοντας λίγο περισσότερο, συνοδευόταν απ’ το αυ­ τονόητο παρακολούθημά-της: « Τ ί α π ώ τ ε ρ ο υ ς σ κ ο π ο ύ ς (μπο­ ρεί να) ε ξ υ π η ρ ε τ ε ί;». Σ’ έναν κόσμο, όπου η διεθνής πολιτική πρακτική δεν παραλλάζει και πολύ απ’ τις μεθόδους των «συνδικάτων του εγκλήματος», έχει ο καθένας το δικαίωμα να επιδοθεί σε τέτοιες εγκληματολογικές ιχνη­ λασίες. Ας επιχειρήσουμε, λοιπόν, κι εμείς μιάν «εκδρομή» στο χώρο της «επιστημονικής φαντασίας» ή της αστυνομικής φαντασίωσης.

Α

Σ ε μιά πρώτη ματιά, η πρώτη ερώτηση μοιάζει ολότελα περιττή: πως ωφελούνται οι π ε τ ρ ε λ α ι ο π α ρ α γ ω γ έ ς χ ώ ρ ε ς είναι πασίδηλο και πασίγνωστο. Το ίδιο πασίγνωστο είναι πια πως δεν ωφελούνται λιγότερο οι μ ε γ ά λ ε ς ε τ α ι ρ ί ε ς π ε τ ρ ε λ α ί ο υ , όπως σημει­ ώναμε την περασμένη Κυριακή. Πράγμα, άλλωστε, που στιγμάτισαν όχι μόνο οι «σκληροί» Αραβες και οι «ημίσκληρου> Δυτικοευρωπαίοι αλλά και το παραδέχτηκε ο πρόεδρος Carter και τ’ ομολόγησε ακόμα και ο πρόεδρος της EXXON (της μεγαλύτερης πετρελαϊκής εταιρίας του κόσμου) Clifton Garvin, προσθέτοντας αθωότατα: «Δεν υπάρχει σ ' αυτό τίποτα το σκανδαλώδες» Μ Υπάρχει, όμως, μιά «αλμυρή» λεπτομέρεια, που δίνει κάποιες άλλες διαστάσεις στο θέμα και γεννάει κάποια ερωτήματα γύρω στο «λυμέ-

1. «Nouvel Observauur», και «Βήμα», 11.7.1979. 24

370

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

νο» πρόβλημα: Ο δημοκρατικός βουλευτής των ΗΠΑ Les Aspin κατάγγειλε πριν λίγες μέρες (8.7.79), πως «υπεύθυνες για την παγκόσμια- κρίση πετρελαίου δεν είναι οι λεγάμενες "αδιάλλακτες" χώρες του ΟΠΕΚ, αλλά, αντίθετα, οι φ ι λ ι κ έ ς προς τις ΗΠΑ. Στη σημερινή ελάττωση παραγωγής των αραβικών κρατών (κάπου 4 εκατό μ. βαρέλια), οι πρώτες ευθύνονται μόνο για το 40%, ενώ οι δεύτερες για το 60%» 2. Αν λογαριάσουμε τώρα δύο ακόμα παράγοντες, α) την ε ξ ά ρ ­ τ η σ η των «φιλικών» αυτών χωρών απ’ τις ΗΠΑ σε όπλα, τεχνολο­ γία, σιτάρι κλπ. και θ) τα μυθικά υ π ε ρ κ έ ρ δ η που θερίζουν οι γί­ γαντες του πετρελαίου απ’ την κρίση... φτάνουμε, θέλοντας - μη θέ­ λοντας, στο συμπέρασμα πως: η μείωση της παραγωγής πετρελαίου δεν πραγματοποιήθηκε α ν τ ί θ ε τ α απ’ τη θέληση της Ουάσινγκτον -για να μην πούμε πως έγινε μ ε τ η θ ο ύ λ η σ ή - τ η ς . Αφού τα συμφέροντα στοιχειοθετούν τις διακρατικές «φιλίες» και οριοθετούν τη διεθνή συμπεριφορά, και αφού σ υ μ φ έ ρ ε ι τα μέγιστα η έλλειψη μαύρου χρυσαφιού... γ ι α τ ί να μην «διαπραχθεί» μιά ενεργειακή κρίση, τόσο χρυσοφόρα για όλους τους «φίλους»; Α Λ Λ Α - θ ’ αντιταχθεί- η κρίση αυτή κλονίζει όχι μόνο την παγκό­ σμια οικονομία μα και τις ίδιες τις βιομηχανίες των ΗΠΑ (εκτός απ’ τις πετρελαϊκές, βέβαια)... αναστατώνει τον «τρόπο ζωής» των Αμερι­ κανών... προκαλεί την αγανάχτηση και την εξέγερσή-τους... και ρο­ κανίζει την (λυμφατική, άλλωστε) δημοτικότητα του προέδρου Car­ ter, που κοντεύει πια να φτάσει στο ναδίρ. Κι ακόμα, σωρεύει σύν­ νεφα πολέμου (τοπικού ή και γενικότερου) με τις απειλούμενες σ τ ρ α τ ι ω τ ι κ έ ς ε π ε μ β ά σ ε ι ς των ΗΠΑ στην περιοχή του Περ­ σικού Κόλπου -κα ι όπου αλλού «θα χρειαστεί»... Σωστά... Είναι, όμως, α ν ε π ι θ ύ μ η τ ε ς και α π ε υ κ τ α ί ε ς για την Ουάσινγκτον αυτές οι συνέπειες της ενεργειακής κρίσης; Η, αντί­ θετα, είναι ε υ κ τ α ί ε ς λίαν και ε π ι θ υ μ η τ έ ς σφόδρα; Και δε μιλάμε πια για τη χρυσή βροχή που ποτίζει τα ταμεία των πετρελαϊκών εταιριών, ούτε για το (εξίσου καλόδεχτο) «γονάτισμα» της Δυτικής Ευρώπης, που μνημονεύσαμε την περασμένη Κυριακή. Μιλάμε για τους π λ α τ ύ τ ε ρ ο υ ς « σ τ ρ α τ η γ ι κ ο ύ ς σ τ ό ­ χ ο υ ς » του στρατιωτικό - οικονομικού ιμπεριαλισμού: Κ.ΑΝΕΝΑΣ δεν αγνοεί πως, μετά την επαίσχυντη πανωλεθρία στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ μεταθέσανε το ανθρωπιστικό ενδιαφέρον-τους στη Μέση Ανατολή και στον Περσικό Κόλπο, που η οικονομική και στρατηγική σημασία-τους είναι εξόφθαλμη, μιά και αποτελούν θρυ2. «Νέα». 9.7.1979.

ΟΙ «ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΟΧΟΙ»

371

σομάνα πετρελαίου και κυματοθραύστη στα σύνορα της ΕΣΣΔ. Και προβλεπτική όπως πάντα, η Ουάσινγκτον φρόντισε να διορίσει χωροφύλακές-της στην περιοχή κάποιες «φίλιες» χώρες, όπως το Ισ­ ραήλ, η Περσία, η Τουρκία. Αλλά οι Παλαιστίνιοι και όσοι «σκληροί» Αραβες τους υποστηρί­ ζουν, διαιωνίζουν ( α υ τ ο ί ! ) την «ανωμαλία» στη Μέση Ανατολή, ενώ η ελληνοτουρκική κρίση, μα και η εσωτερική κρίση της Τουρκί­ ας, ταράζουν τη νατοϊκή «ηρεμία», την τόσο απαραίτητη για τη στρα­ τηγική αξιοποίηση της Ανατολικής Μεσογείου. Η χαριστική βολή, ωστόσο, δόθηκε απ’ την ιρανική επανάσταση που, με αχαραχτήριστη αχαριστία, μεταμόρφωσε ξαφνικά την Περσία από φέουδο και οπλο­ στάσιο του Σάχη και των ΗΠΑ, σε ξέφραγο αμπέλι ενός φανατικά μισόξενου «όχλου». Αλλά και η πλατύτερη περιοχή της Κεντρικής Ασίας δεν δείχνεται ειδυλιακά πρόσφορη στις αμερικανικές βλέψεις, αφού όχι λίγα λαϊκά κινήματα «ενοχλούν» τα διάφορα αμερικανόφιλα κι αμερικανοτραφή καθεστώτα, που κλυδωνίζονται ώς την κατάρευση. Ετσι, όλος αυτός ο νευραλγικός χώρος παρουσιάζει μιάν «αταξία», μιάν «ανυποταξία», μιάν «ανασφάλεια», που χαλάνε τον ύπνο και τα σχέδια του Λευκού Οίκου και του Πενταγώνου. Για ν’ αποκατασταθούν κι εκείνος και τούτα, τί αποτελεσματικότερο ηρεμιστικό υπάρχει από μιά δυναμική, στρατιωτική επέμβαση; Ο Αμβρόσιος Bierce έλεγε σαρκαστικά: «Ο πόλεμος είναι μιά μέθοδος να λύνεις με τα δόντια έναν πολιτικό κόμ­ πο, που δεν μπορείς να τον λύσεις με τη γλώσσα» 3. Εφ’ ω και οι προνοητικοί οδοντολόγοι των ΗΠΑ ετοίμασαν χερσαί­ ες, θαλάσσιες και αεροπορικές δυνάμεις (κάπου 100, ίσως και 200.000, λένε), για να κόψουν τους Γόρδιους κόμπους, που τόσο άπρεπα έχουν σφιχτοδέσει οι ιθαγενείς κομπαστές. Χωρίς να παραλείπουν, φυσικά, οι αμερικανοί Προμηθείς να υποκινούν υπονομεύσεις, δολιοφθορές, πραξικοπήματα, χωριστικά κινήματα εναντίον των «ατίθασων» καθε­ στώτων -«χάριν της αυτοδιαθέσεως των λαών», βέβαια4... Μ ί Α στρατιωτική επέμβαση, όμως, δεν είναι και τόσο απλή υπόθεση -προπάντων όταν την «επωμίζεταυ> μιά χώρα που αυτοαποκαλείται «προστάτισα της δημοκρατίας και της ειρήνης». Η φαρμακερή πείρα του Βιετνάμ έχει προκαλέσει τόσην αποστροφή στον κόσμο όλο και τόσα τραύματα στους ίδιους το ι^ Αμερικανούς, ώστε μιά υποτροπήτης θα καταράκωνε ανεπανόρθωτα το αμερικανικό κύρος- πολύ περισσότερο μάλιστα, που δεν θα υπήρχε τώρα καμιά «πρόσκληση για βοήθεια» από κάποια κυβέρνηση - αντρείκελο, τύπου Ντιέμ και Σία. 3. 7V Devil's Dictionary (1886-1906), στη λ. «Bade». 4. «Βήμα», 8.7.1979, «Μα», 12.7.1979.

372

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Κι όμως... Το χρυσάφι, κίτρινο ή μαύρο, έχει το χάρισμα, και τις αποστροφές να στομώνει και τις πληγές να επουλώνει. Μ’ άλλα λόγια, η ενεργειακή κρίση έφερε και τούτο το «καλό»: Προκάλεσε (στο μέσο Αμερικανό, προπάντων) τόση δ υ σ φ ο ρ ί α για τους περιορισμούς που του επιβλήθηκαν και τόση α γ α ν ά χ τ η σ η για τους «αχόρτα­ γους» Ά ραβες που υποβάλλουν τον κόσμο σε τέτοιες «δοκιμασίες», ώστε κ α ν έ ν α θεραπευτικό μέσο να μη θεωρείται πια απαράδεκτο ή ανήθικο. Η αφθονία προηγείται της ηθικής, και η ηθική προσαρμόζε­ ται στην καλοπέραση... Ετσι, σήμερα, όχι μόνο ο «καλός» μέσος Αμερικανός, αλλά κι ο «καλός» μέσος Ευρωπαίος, κάθε άλλο παρά τραυματίζονται ή οργί­ ζονται, όταν ακούν «γεράκια» σαν τον στρατηγό Haig, να διακηρύσ­ σουν: «θα πρέπει ν' αποβάλουμε την τραυματική συμπεριφορά-μας, που χαρα­ κτήριζε την μετά το Βιετνάμ περίοδο, θα πρέπει ν’ αναπτύξουμε μια σφαι­ ρική στρατηγική, βασισμένη στα ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα... Η έσχατη ηθική (sic) είναι η προστασία αυτών των συμφερόντων» * Και με το ίδιο πνεύμα και στον ίδιο τόνο μιλάνε τώρα αδίσταχτα γερουσιαστές ή υπουργοί των ΗΠΑ, και μάλιστα οι αρμοδιότατοι υπουργοί Ενεργείας κι Εξωτερικών, Schlesinger και Vance, που δηλώ­ νουν απερίφραστα πια: «θα υπερασπισΟούμε με κάΙΙε μέσο, ακόμα και με στρατιωτική επέμβα­ ση, τα ζωτικά αμερικανικά συμφέροντα στις αραβικές χώρες» β. Οσο για τη «φιλοσοφία» της πολιτικής αυτής, την εξηγεί πειστικό­ τατα ο Haig πάλι: «Πρέπει να καταλάβουμε ότι οι ΗΠΑ οφείλουν να εξακολουθήσουν να κρατάνε την ηγεμονία (του κόσμου). Η Ιστορία (sic) έβαλε στους ώμουςμας αυτό το φορτίο, και δεν πρέπει ν' απαλλαγούμε». Η ηρωική αυτοθυσία και αυταπάρνηση μπρος σ τις επιταγές της (δύσ­ μοιρης) Ιστορίας είναι θέαμα αληθινά σπαραξικάρδιο... Α υ τ η , λοιπόν, η ευτυχής διασταύρωση ενεργειακής κρίσης και κρίσιμων ενεργειών, υστερικής κατανάλωσης και ιστορικής αποστο­ λής, ελέω Θεού ηγεμονίας και συμφερόντων των ηγεμόνων του πετρε­ λαίου, δημιούργησαν το κατάλληλο κ λ ί μ α , ώστε οι Αμερικανοί (και άλλοι) να δεχτούν μιά στρατιωτική επέμβαση στις αραβικές χώ­ ρες όχι καν με απάθεια αλλά με συμπάθεια, όχι πια με οργή και κατα­ κραυγή αλλά με ανακούφιση και ζητωκραυγές... Πόσα «τρυγόνια» θα πιάνονταν μ’ ένα τέτοιο «σμπάρο»! Οι «άπι­ στου» της Μ. Ανατολής και του Περσικού Κόλπου (Παλαιστίνιοι, 5. «Newsweek», Ιούνιος 1979. 6. «Νέα». 12.7.1979.

ΟΙ «ΚΡΥΦΟΙ ΣΤΟΧΟΙ»

373

Πέρσες κλπ.) θα δαμάζονταν... οι «σκληροί» Αραβες θα λύγιζαν... τα λαϊκά κινήματα θα συντρίβονταν... τα πετρέλαια θα ελέγχονταν πια απόλυτα απ’ τους Αραβες και Αμερικανούς εμίρηδες... οι εξοπλισμοί των «χωροφυλάκων» (που τόσο συμφέρουν στο στρατιωτικό - βιομη­ χανικό σύμπλεγμα) θα κορυφώνονταν... η «αναιδής» Ευρώπη θα υπο­ ταζόταν... η Pax Americana θα βασίλευε αδιατάραχτη... και, φυσικά, η δημοτικότητα του Carter (που θα είχε λύσει το «πρόβλημα του αι­ ώνα») θ’ ανέβαινε σαν βέλος στο ζενίθ... Οσο για την τυχόν αντίσταση των «κακών» Αράβων σε μιά τέτοια επέμβαση, πρόκειται για αμελητέα ποσότητα, που έχει προθλεφθεί σχολαστικά η εξουθένωσή-της. Κι όσο για την αντίδραση των Σοβι­ ετικών, δεν χωράει αμφιβολία πως θα εξασφαλισθεί η «ουδετερότητά»-τους -όπω ς είχε εξασφαλισθεί η ουδετερότητα των ΗΠΑ, πριν 11 χρόνια, κατά την εισβολή στην Τσεχοσλοβακία. Η ευγένεια υποχρεώνει, προπάντων όταν την επιβάλλει η Ιστορία- που τη γρά­ φουν οι «μεγάλοι» και την προσυπογράφουν οι «μικροί» άθελά-τους.... Ε Π Ε ΙΤ ’ απ’ αυτά, γ ι α τ ί να μην αποτολμήσουμε την υπόθεση πως δ ε ν είναι η ενεργειακή κρίση που προκάλεσε την ανάγκη μιάς στρα­ τιωτικής και άλλης επέμβασης, αλλά αντίστροφα: πως η σ τ ρ α τ η ­ γ ι κ ή « α ν ά γ κ η » μιάς επέμβασης για να εξασφαλιστούν τα «ζωτικά συμφέροντα» των ΗΠΑ, υ π α γ ό ρ ε υ σ ε την έ ν τ ε χ ν η π ρ ό ­ κ λ η σ η μ ι ά ς ε ν ε ρ γ ε ι α κ ή ς κ ρ ί σ η ς , και μάλιστα τόσο έντο­ νης, ώστε να «δικαιωθεί» a priori η προσφυγή σε έσχατες δυναμικές λύσεις; Μπορεί ο Marx να έλεγε πως «ένας άγιος σκοπός, που χρειάζεται άτιμα μέσα, είναι άτιμος σκοπός». Οταν όμως ο σκοπός είναι τ ό σ ο άγιος, όπως η ευμάρεια μιάς υπερκαταναλωτικής κοινωνίας, ο υπερπλουτισμός μιάς πολυεθνικής κοινοπραξίας κι η εσαεί ηγεμονία μιας υπερδύναμης, τότε ό λ α τα μέσα γίνονται μεμιάς αξιότιμα κι αξιέπαινα. Στούς καιρούς-μας, τα πάντα κρίνονται πια με γνώμονα όχι την ποιότητα, αλλά την π ο σ ό ­ τ η τ α . Ποσότητα άνεσης, ποσότητα κέρδους, ποσότητα δύναμης, ποσότητα αγιότητας -ποσότητα αθλιότητας... [15.7.1979]

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ Η διαφυγή και η διαφύλαξη των μεγάλων εγκληματιών «θα σκοτώσω όλο τον κόσμο, κι ύστερα θα φύγω» ALFRED JARRY, Ο βασιλιάς Υμπύ ΕΣΑ σ’ έξη μήνες, άλλη μιά τυραννία κατάρευσε κι άλλος ένας τύραννος δραπέτευσε. Μετά τον Ρεζά Παχλεθή, ο Somosa σα­ ρώθηκε από μιά λαϊκή επανάσταση, και σώθηκε «διά της φυγής». Αυτό ακριβώς το «σώθηκε», είναι που προκαλεί σκέψεις, και π ρ ο κ α λ ε ί . Γιατί αποτελεί πρόκληση, βέβαια, η σωτηρία των λο­ γής - λογής «σωτήρων» - που, αφού θύσουν και απολέσουν, καταφέρ­ νουν σχεδόν πάντα να διαφεύγουν αλώβητοι, είτε φεύγοντας απ’ τον τόπο που αναίσχυντα σύλησαν, είτε μένοντας εκεί αλλά ξεφεύγοντας κάθε τιμωρία για τις ανόσιες πράξεις-τους.

Μ

■ΞΕΡΟΥΜΕ, φυσικά πως όσο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ ο είναι ένα έγκλημα τόσο λ ι γ ό τ ε ρ ο τιμωρείται - για να μην πούμε πως, συχνά, ε π ι ­ β ρ α β ε ύ ε τ α ι κι από πάνω... Ο υπεξαιρέτης μερικών χιλιάδων δραχμών χαραχτηρίζεται «κλέφτης» - ο σφετεριστής πολλών εκατομ­ μυρίων θεωρείται «δαιμόνιος επιχειρηματίας»... Ο συζυγοκτόνος, ο παιδοκτόνος, ο πατροκτόνος λιθοβολούνται σαν «στυγεροί φονιάδες» - ο τύραννος και π α τ ρ ι δοκτόνος θαυμάζεται όσο κρατάει η θασιλεία-του, και γεύεται ανενόχλητος όσα άνομα θέρισε, μ ε τ ά απ’ αυτήν... Το φαινόμενο είναι πανάρχαιο και παγκόσμιο. Πριν 25 αιώνες, ο Δημοσθένης διαπίστωνε οργισμένος πως «οι επιτυχίες είναι ό,τι χρειάζεται για να σκεπάζουν παρόμοια αίσχη» [«α* γαρ ευπραζίαι δεινοί συγκρύψω τα τοιαύτ' ονείδη»').

\. Β'Ολονθιακός. 20.

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ

375

Αλλά τα αίσχη δεν «σκεπάζονται» μόνο. Εξωραΐζονται ως την αντι­ στροφή και μεταμορφώνονται σε τίτλους τιμής: «Το πετυχημένο και τυχερό έγκλημα ονομάζεται αρετή», έλεγε πικρά ο Σενέκας2. Και, στις μέρες-μας, ο ονομαστός Γάλλος βι­ ολόγος και ηθολόγος Jean Rostand υπερθεμάτιζε: «Α ν σκοτώσεις έναν άνθρωπο, είσαι δολοφόνος. Α ν σκοτώσεις ένα εκα­ τομμύριο, είσαι καταχτητής. Αν σκοτώσεις τους πάντες, είσαι θεός»3. Ο απεριόριστος ή αόριστος αριθμός των θυμάτων α π ο π ρ ο σ ω π ο ι ε ί τα μεγάλα εγκλήματα και α ν α ι σ θ η τ ο π ο ι ε ί την κοινή γνώμη... οι «εθνικές προθέσεις» του δράστη και οι καταπιεστικές ικανότητές-του τ α ε λ α χ ι σ τ ο π ο ι ο ύ ν... η «πολιτική σκοπιμότη­ τα» και οι διεθνείς διασυνδέσεις (και συνενοχές) τα ρίχνουν στη λ ήθ η, όταν δεν τα «δ ι κ α ι ώ ν ο υ ν»... Και η Δικαιοσύνη θριαμβεύει, και η Υψηλή Πολιτική δίνει μέγα δίδαγμα ηθικής στούς πολίτες, που μαθαίνουν πως εγκληματίας δεν είναι όποιος εγκληματεί, αλλά όποιος α τ υ χ ε ί εγκληματώντας... O l Somosa - που τους παίρνουμε για τυπικό παράδειγμα μόνο - «ευ­ τύχησαν» κάπου μισόν αιώνα κατά του τόπου-τους και του λαού«τους». Ευτύχησαν όχι μόνο πολιτικά, αλλά και οικονομικά: σε δισε­ κατομμύρια δολάρια υπολογίζεται η περιουσία αυτής της «εθνικόφρονος» οικογένειας, που διαθέτει από φυτείες μέχρι τράπεζες, από εργο­ στάσια και πλοία μέχρι τηλεοπτικά δίκτυα και τεράστιες επενδύσεις στις ΗΠΑ. Ό λ α αποκτημένα με ιδρώτα και αίμα - των πενόμενων Νικαραγουανών, φυσικά... Τίποτα το πρωτότυπο σ ' αυτά, άλλωστε. Οι Somosa δεν παράλλαζαν διόλου, και σε τούτο τον τομέα, απ’ τους κάθε καιρού και τόπου τυράννους κι άρπαγες, που τους σκιαγραφούσε έτσι ο Πλούταρχος: «Όποιος παράνομα κερδίζει χρήματα του δημοσίου, κλέβει από ιερά, από τάφους, από φίλους, με προδοσίες, με ψευδομαρτυρίες, αυτός είναι αναξιόπιστος σύμβουλος, επίορκος δικαστής, άρχοντας που δωροδοκείται - με δυό λόγια, βουτηγμένος σε κάθε είδους αδικία» [«τον από δημοσίων χρηματιζόμενον, αφ' ιερών κλέπτειν, από τάφων, από φίλων, εκ προδοσίας, εκ ψευδομαρτυρίας, σύμβουλον άπιστον είναι, δικαστήν επίορκον, άρχοντα δωροδόκον, ουδεμιάς απλώς καθαρόν αδικίας»4]. Είχαν κρονοήσει, άλλωστε, οι Somosa - όπως όλοι οι όμοιοί-τους για τη δυναμική διατήρηση και την ανεμπόδιστη αποδοχή της επιθολής-τους: Μιά και τους είχαν φέρει στην εξουσία τα όπλα (τ’ αμερικανικά), με τα ό π λ α (τα πραιτωριανά) θα διαιώνιζαν την 2. Hercules Fyrens.
376

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

κατοχή-τους. Κι εφάρμοζαν κατά γράμμα τη συμβουλή που είχε δώσει πεθαίνοντας ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Σεπτίμιος Σεβήρος στους γιούς-του: «Ομονοείτε, τους στρατιώτας πλουτίζετε, των άλλων πάντων καταφρο­ νείτεΛ>4. [Πώς η «υποθήκη» αυτή θυμίζει την άλλην εκείνη... του «δικούμας», του «αγαθού βασιλιά» Παύλου στο γιό-του: «Το στρατό και τα μάτια-σου»! Τα μεγάλα εστεμμένα πνεύματα συναντώνται...] Αλλά και τώρα που «ατύχησε» ο Somosa εξαιτίας της αχαριστίας των «καταφρονεμένων», έφυγε (όπως και ο πρόδρομός-του ο Σάχης) με πολυάριθμη κουστωδία ενεργούμενων και σμπίρων-του, για να εγκα­ τασταθεί στο «μυθικής πολυτέλειας» ιδιόκτητο νησί-του της Φλόριντας, και να ζήσει θίον ανέφελον και χρυσόσπαρτον. Ενώ η καταματω­ μέ νη, αφανισμένη χώρα-του θα πασχίζει χρόνια και χρόνια να μαζέψει τα υλικά, πολιτικά και ψυχικά ερείπια, που άφησε πίσω-του ο πολύ­ χρονος τυφώνας της τυραννίας... «Χαλεπωτάτη (φοβερότατη) αδικία έχουσα όπλα», έλεγε ο Αριστοτέλης®. Δεν είναι, όμως, α κ ό μ α φ ο ­ β ε ρ ό τ ε ρ η η αδικία που, αφού έκανε ανελέητη κατάχρηση των όπλων, μηρυκάζει έπειτα μακάρια όσα άρπαξε απ’ τους άοπλους; Ο λ ΟΙ οι λαοί γνώρισαν, λίγο ή πολύ, αυτόν τον εμπαιγμό του Δίκι­ ου, αυτήν την α·κολασία του Μεγάλου Εγκλήματος. Και περισσότερο, ίσως, απ’ όλους, τούτος ο τόπος. Οπου δικτατορίες και δοσιλογισμοί, αποστασίες και πραξικοπήματα, λεηλασίες και προδοσίες, μένουν σχεδόν πάντα ατιμώρητες - φτάνει οι δράστες-τους ν’ ανήκουν στον ευγενή χώρο των «υγιώς φρονούντων». Η σύμπτωση, μάλιστα, της πτώσης του Somosa με την πέμπτη επέ­ τειο της προδοσίας στην Κύπρο, κάνει ακόμα πιο «διδακτική» τη διά­ σωση των εγκληματιών. Προπάντων, επειδή οι δικοί-μας δεν χρει­ άστηκε καν να φύγουν για να σωθούν. Εκτός από ελάχιστους (που είτε τιμωρήθηκαν μόνο για το ελάχιστο έγκλημά-τους, το «στιγμιαίο» απριλιανό πραξικόπημα, είτε «τό ’σκασαν» ανεμπόδιστα), όλοι οι άλ­ λοι, ένστολοι ή άστολοι, μένουν - σ ώ ο ι - , και τιμούνται με προ­ αγωγές, και γίνονται τιμητές των πάντων, και γλίχονται πάλι της εξ­ ουσίας, που «τόσο λίγο» την απόλαυσαν... Ό χ ι μόνο η ελληνική πολιτεία, αλλά και η διεθνής πολιτική κοινό­ τητα δεν καταλαβαίνουν τάχα πόσο ο λ έ θ ρ ι α είναι αυτή η ατιμω­ ρησία των Μεγάλων Εγκληματιών; Κλασαυχενίζονται πως είναι «κράτη δικαίου», «κοινότη-κς δικαίου», ενώ συγχωρούν τις μέγιστες

5. ΔΙων Κάβοιος. 6. Πολιτικά. 1253Λ, Μ.

ΤΥΡΑΝΝΟΥ ΦΥΓΗ

377

αδικίες. Και, συγχωρώντας-τις, α υ τ ο α ν α ι ρ ο ύ ν τ α ι και α υ τ ό υ π ο μ ο ν ο μ ε ύ ο ν τ α ι . Ό ταν ο Πλάτων έλεγε πως «το πρώτο και μεγαλύτερο απ' όλα τα κακά, είναι να μην τιμωρείται όποιος αδικεί» [«το δε αδικούντα μη διδόναι δίκην, πάντων μέγιστόν τε και πρώτον κακών πέφυκεν»7], δε μιλούσε βέβαια μόνο για την αφηρημένη ιδέα του Δίκιου, αλλά και για τις π ρ α κ τ ι κ έ ς - κοινωνικές και πολιτικές - συνέπειες της ατιμωρησίας. Γιατί η ά φ ε σ η που δίνεται σε τέτοιους μάλιστα εγ­ κληματίες, τροφοδοτεί την έ φ ε σ η για καινούρια, χειρότερα, εγ­ κλήματα. Έ τσι που το «κράτος δικαίου» καταντά η θ ι κ ό ς α υ ­ τ ο υ ρ γ ό ς των πιο αποτρόπαιων αδικιών... Πριν 200 χρόνια, ο κορυφαίος ιταλός ποινικολόγος Καίσαρας Beccaria τόνιζε: «Αν η ί δ ι α ποινή επιβληθεί σε δύο πράξεις που τραυματίζουν σ ε δ ι α φ ο ρ ε τ ι κ ό β α θ μ ό την κοινωνία, τίποτα δεν θα εμποδίσει τους πο­ λίτες να διαπράξουν εκείνη που τους συμφέρει περισσότερο, έστω κι αν είναι η πιο εγκληματική»®. Αλλά πόσο μ ε γ α λ ύ τ ε ρ η π α ρ α κ ί ν η σ η στο έγκλημα αποτε­ λεί η επιβολή π ο λ ύ μ ι κ ρ ό τ ε ρ η ς ή κ α θ ό λ ο υ ποινής για αδι­ κήματα α σ ύ γ κ ρ ι τ α β α ρ ύ τ ε ρ α ! Ό ταν η «αφισοκόλληση» ή η «διατάραξη της κοινωνικής γαλήνης» επισύρουν όλη την αυστηρό­ τητα του νόμου, ενώ τα βασανιστήρια, οι εκτελέσεις, η καταπρόδοση και η καταλήστευση ενός τόπου ολόκληρου αντιμετωπίζονται από μιά «θεότυφλη» θέμιδα ή βρίσκουν φιλόξενο άσυλο σ’.άλλες χώρες... τότε πώς να μην π λ η θ α ί ν ο υ ν τα ωμότερα και ιταμότερα πολιτικά εγ­ κλήματα, πως να μην α ν θ ο ύ ν οι Somosa, οι Σάχηδες, οι «χούντες» και οι τούτων όμοιοι; Αλλά και βέβαια ανθούν! Και «π ρ έ π ε ι» ν’ ανθούν! Γ ιατί είναι χ ρ ή σ ι μ ο ι και αναγκαίοι, όσο «ευτυχούν». Μα κι όταν «ατυχήσουν», αποτελούν πολύτιμη πάντα ε φ ε δ ρ ε ί α για ώρες «κρίσιμες» - κατά την κρίση, φυσικά, των υψηλών ενδιαφερομένων. Και ξέρουμε πια όλοι πολύ καλά π ο ι ο ί τους χρειάζονται, γ ι α τ ί τους χρει­ άζονται - και τ ι τους χρειάζεται, σε τούτους κι εκείνους... [22.7.1979]

7. Γαργίας. 479D. 8. Dei delitti e delie pent. VI.

« OSTP OL I T I K» Και η διπροσωπία των «ανησυχούντων» «εχθρός γαρ μοι κείνος ομώς Αίδαο πύλησιν ος χ ' έτερον μεν κεύθη ενί φρεσίν, άλλο δε είπη» [«οχτρεύομαι σαν και τις πύλες του Άδη εκείνον που άλλα κρύβει μέσα-του κι άλλα απ' το στόμα βγάζει»] Ιλιάδα. 1,312 (μετφρ. Ν. Καζαντζάκη - I. θ . Κακριδή) ΙΣ ΕΠΙΚΕΙΜ ΕΝΕΣ πολιτικές επισκέψεις του Πρωθυπουργού στην ΕΣΣΔ, στην Ουγγαρία, στην Τσεχοσλοβακία, στην Κί­ να, τις επικροτούν και τις χειροκροτούν ό λ ο ι οι Έλληνες. Ό λ ο ι εκτός από κάποιους, ελάχιστους, « υ π ε ρ έ λ λ η ν ε ς » και από κά­ ποιους, «μέγιστους», « φ ι λ έ λ λ η ν ε ς » . Οι πρώτοι, επειδή δεν ανέ­ χονται την παραμικρή επαφή με το «κόκκινο μίασμα», ενώ «έχονται στερρώς» της υποτέλειας σε άλλους κυρίους. Οι δεύτεροι, επειδή «ανησυχούν μήπως απομακρυνθεί η Ελλάδα από τη Δύση» \ μ’ άλλα λόγια μήπως πάψει να υπακούει στα κελεύσματα των αρχόντων της Δύσης. Και, όπως είναι επόμενο και καθιερωμένο, οι δεύτεροι χρησιμοποιούν τους πρώτους, για να «δηλητηριάσουν» τις επισκέψεις του Πρωθυ­ πουργού και τις σκέψεις αλλοδαπών και ημεδαπών. Κανένας δεν απορεί, βέβαια, γι’ αυτές τις αντιδράσεις και τις μεθό­ δους των προστατών-μας και των προστατευομένων-τους. Αλλά και κανένας δεν παύει να «θαυμάζει» τη διπροσωπία, την υποκρισία και τις γοερές αντιφάσεις τόσο εκείνων, όσο και τούτων. Ας «ξεφυλλίσουμε», λοιπόν, μερικές απ’ τις πιο αξιοθαύμαστες.

Τ

Α . Το «άνοιγμα» προς την Ανατολή του κ. Καραμανλή -τη ν «Ostpolitik», όπως την είπαν- το εγκρίνουν έκθυμα κι ομόθυμα όχι μόνο το Κέντρο κι η Αριστερά, αλλά και της Δ ε ξ ι ά ς η συντριπτική πλειοψηφία. Η απόπειρα, όμως, ενός τέτοιου «ανοίγματος» απ’ τον Γεώρ­ I. -International Herald Tribune.. 4.9.1979. Βλ. και -Βήμα». · Καθημερινή,. 5.9.1979.

-OSTPOLJTIK-

379

γιο Παπανδρέου, πριν 15 χρόνια, προκάλεσε την πιο υστερική «πα­ τριωτική» φρίκη, την πιο έξαλλη «εθνική αγανάκτηση» σύσσωμης της Δεξιάς. Στον αδυσώπητο, συκοφαντικό πόλεμο, που είχε εξαπολύ­ σει η εθνικοφροσύνη κατά του τότε πρωθυπουργού -κατηγορώνταςτον πως «παραδίδει την Ελλάδα στους ερυθρούς σφαγείς» - ακόμα και η ιδέα ενός ταξιδιού στη «Μέκκα του κομμουνισμού» αποτελούσε μιά πρόσθετη και ουρανομήκη «απόδειξη» εθνοπροδοσίας και εθνοκτονίας. Έ στω κι αν, την ώρα εκείνη -όπω ς και τώρα, άλλωστε- η Ελλάδα δεχόταν, εξαιτίας του Κυπριακού, « α φ ό ρ η τ ε ς π ι έ σ ε ι ς » , για να ενδώσει στις βουλές των υπερατλαντικών πατρόνων-της και στη βου­ λιμία των γειτόνων-της... Έστω κι αν, ένα «άνοιγμα προς την Ανατο­ λή» δεν θα σήμαινε, ούτε τότε, «εκλογή μεταξύ του ενός ή του άλλου πόλου ( : ΗΠΑ - ΕΣΣΔ). ... Το θέμα ήταν να εξασφαλίση ο τόπος-μας μιά π ι ο ε λ ε ύ θ ε ρ η δ ι ε θ ν ή α ν α π ν ο ή . Να έρθη σε ένα διάλογο και με τον έτερο συντελεστή της διεθνούς ισορροπίας. Νά σπάσουν τα δεσμά της αποκλειστικότητας...». Και δεν τα λέει, αυτά, κανένας «συνοδοιπόρος» ή «νεροκουβαλητής του κομμουνισμού». Τα γράφει ο ακραιφνέστατος Χρ. Ξανθόπουλος Παλαμάς, παλιός διπλωμάτης, ου μην αλλά και υπουργός Εξωτερικών της απριλιανής δικτατορίας. ΚαΓ προσθέτει: « Όταν ο τότε Πρωθυπουργός ε κ β ι ά ζ ε τ α ι να εγκαταλείψη την ιδέα ενός ταξιδιού, έστω και απλής επαφής, στη Μόσχα, δεν ήταν δύσκολο κα­ νείς να καταλάβη ότι και τότε δεν μπόρεσε να γίνη κάτι που ήτανε σ ω σ τ ό να γίνη»2. Αλλά και ο εν πολλοίς συνάδελφός-του κ. Δ. Μπίτσιος συμφωνεί και επαυξάνει: «Δεν θέλω να αναφερθώ στους λόγους (: της ματαίωσης του ταξιδιού εκείνου), αλλά ήταν α κ α τ α ν ό η τ ο να έχουμε κάνει αφαίρεση (sic) από τους ορίζοντες της διπλωματικής-μας δραστηριότητος, τη μία (sic) από τις υπερδυνάμεις, που είναι αν όχι άμεσος, πάντως κοντινός γείτονάς-μας και επηρεάζει ευθέως τα πράγματα της περιοχής-μας»3. Ό χ ι κ α ι τ ό σ ο «ακατανόητο», ωστόσο! Πίσω απ’ το «ιδεολογι­ κό» μένος των ντόπιων στυλοβατών της εθνικοφροσύνης, βρισκόταν -καλή ώρα!- το ψυχροπολεμικό σθένος των Αμερικανών Ηρακλέων της νατο - φροσύνης. Που «ανησυχούσαν» -και τότε!- μήπως μιά ελ­ ληνική επαφή με το αντίπαλο, σοβιετικό, δέος, επιτρέψει στη χώραμας όχι να σπάσει καν, αλλά να κουνήσει έστω τα «δεσμά της απο­ κλειστικής» προσήλωσης στη Συμμαχία. «Σίγουρα, ο φόβος-τους ήταν αβάσιμος, αλλά οι Αμερικανοί δεν συνηθί­

2. Διπλωματικό τρίκτυχο. Αθήνα, 1978, σελ. 277 · 278. ). Φύλλα αχό ένα ημερολόγιο. Αθήνα. 1978. σελ. 113.

380

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ζουν να διακινδυνεύουν, όταν η "πελατεία"-τους εκδηλώνει, ή υποτίθεται πως εκδηλώνει, κάποιες διαθέσεις ανεξαρτησίας». παρατηρεί εύστοχα ο αξέχαστος καθηγητής Jean Meynaud. Και επι­ σημαίνει: «Δεν θα πρέπει να ξεχύσουμε το σημείο αυτό. εξετάζοντας τα κίνητρα του βασιλικού πραξικοπήματος της 15.7.1965»*. Για να μη «διακινδυνεύσουν», λοιπόν, και σήμερα, διοχετεύουν στο Κογκρέσσο και στον διεθνή Τύπο «υποψίες και φόβους» για «ανησυχη­ τικά πολιτικά ρεύματα ανάμεσα στους δύο παραδοσιακούς συμμάχους», κατά την κομψή διατύπωση του εδώ πρεσβευτή των ΗΠΑ, κ. R. Maclosky4. Καμιά σημασία, βέβαια, δεν έχει αν «παραδοσιακή συμμαχία» σημαίνει ά λ λ ο υ ε ί δ ο υ ς π α ρ ά δ ο σ η . Με τη συνέργεια, πάντα, των εδώ θαυμαστών και καρπωτών της υποτέλειας, που ονειροπολούν, στη θέση του ιουλιανού βασιλικού πραξικοπήματος, μιάν άλλη (βασι­ λική ή όχι) αποσταθεροποίηση...

Β.

« Α ν η σ υ χ ο ύ ν » οι ποντίφηκες του Ατλαντισμού για την περι­ οδεία του κ. Καραμανλή στις κομμουνιστικές χώρες. Αλλά δ ε ν «ανησύχησαν» διόλου, όταν ό λ ο ι οι άλλοι Ευρωπαίοι πρωθυπουργοί (ακόμα και των χωρών του ΝΑΤΟ) επισκέπτονταν την ΕΣΣΔ και τόσες «λαϊκές δημοκρατίες»... Δ ε ν «ανησύχησαν» ούτε κι όταν ο Τούρκος πρωθυπουργός υπόγραφε σύμφωνα «καλής γειτονίας» με την ΕΣΣΔ... Δ ε ν «ανησύχησαν» όταν ο Nixon και ο Carter «μολύνονταν» απ’ τις σοβιετικές χειραψίες... Δ ε ν «ανησύχησαν» όταν η αμερικανική κυ­ βέρνηση περιπτυσσόταν πανηγυρικά την άλλη «κόκκινη (ή κοκκινοκίτρινη) υπερδύναμη», την Κίνα... Για τους δικαιοκρίτες της Ουάσινγκτον, ό,τι κάνουν οι Ευρωπαίοι εταίροι, είναι ανεκτό. Ό ,τ ι κάνουν οι Τούρκοι εταιρίζοντες, είναι συνετό και θαυμαστό. Αλλά ό,τι κάνουν οι Έ λληνες «παροδοσιακοί σύμμαχοι», είναι μεμπτό και ποταπό. Επειδή οι μικροί «εταίροι», πρέ­ πει να είναι και να μένουν πάντα ε τ ε ρ ο κ ί ν η τ ο ι . . .

Γ.

ΟΙ ΗΠΑ εναγκαλίσθηκαν την Κίνα, για να «ν' αντιμετωπίσουν τις η γ ε μ ο ν ι σ τ ι κ έ ς ενέργειες της πολικής αρκούδας» (της ΕΣΣΔ), όπως είχε πει απερίφραστα ο προεδρικός σύμβουλος Brzezinski πέρσι στο Πεκίνο®. Γ ιατί τάχα δε θα είχε και η Ελλάδα το δικαίωμα όχι καν να «εναγκαλισθεί», αλλά να επισκεφθεί την «πολική αρκούδα», για ν’ αντιμε­ τωπίσει τις ηγεμονιστικές και ληστρικές ενέργειες της γειτονικής-της 4. Rapport sur I’ abolition de la dimoeratie en Crece, β έκδοση, Μοντρεάλ. 1970. σελ. 26. 5. · Intern. Herald Tribune·, O.K. 6. -Le Monde·, . Βήμα». 2.9.1979.

-OSTPOUTIK.

381

ύαινας; Η άμυνα είναι ν ό μ ι μ η ενέργεια, όταν «αμύνονται» οι ηγε­ μόνες και οι φαβορίτοι-τους... και γίνεται ά ν ο μ η , όταν οι «πελάτες» των ηγεμόνων προσπαθούν ν’ αμυνθούν κατά του ηγεμονισμού των με­ γάλων και μικρών «θηρίων»; Οιστρηλατημένες, άλλωστε, απ’ το νεόκοπο ειδύλλιό-τους με την Κίνα, οι ΗΠΑ δήλωσαν - διά στόματος του αντιπροέδρου Mondaleπως «η κυβέρνηση - ανδρείκελο που εγκαθιδρύθηκε στην καταχτημένη Καμ­ πότζη από το Βιετνάμ, είναι α π α ρ ά δ ε κ τ η » . Είναι, όμως, απόλυτα π α ρ α δ ε κ τ ή (και ασμένως αποδεκτή στη διεθνή κοινωνία) η κυβέρνηση - ανδρείκελο, που εγκατάστησε η οιστρήλατη Τουρκία στο κατακτημένο και λεηλατημένο τμήμα της Κύ­ πρου... Ο αυτός Αντιπρόεδρος ολοκλήρωσε την έκφραση της αμερικανο κινεζικής ομοψυχίας, «επικρίνοντας δριμύτατα την πολιτική της εξαναγκαστικής εκδίωξης των κινεζικών πληθυσμών, που εφαρμόζεται από το Ανόι»7. Αλλά δεν βρήκε ποτέ λέξη μ ί α, για να κρίνει, έστω, την τουρκική πολιτική της «εξαναγκαστικής εκδίωξης» των Ε λ λ η ν ο κ ύ π ρ ι ω ν απ’ τη δική-τους γη και πατρίδα... Αντίθετα, οι ΗΠΑ κινητοποίησαν όλους τους μηχανισμούς της μυστικής διπλωματίας, ώστε να « θ α φ τ ε ί » η Έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για τα τουρκικά ανοσι­ ουργήματα στην Κύπρο - έτσι που μόλις τώρα και μόνο «ημιεπίσημα» μπόρεσε η συγκλονιστική αυτή έκθεση να δεί το ημίφως της δημοσι­ ότητας. Ω της μαγικής ράβδου και ω της αλχημικής λίθου, που μεταμορφώ­ νουν τις εισβολές και τις εκδιώξεις σε κακουργήματα όταν είναι έργο εχθρών, και σε πταίσματα όταν είναι «πάρεργο» φίλων!...

Δ. ΚΑΤΗΓΟΡΟΥΝ οι ΗΠΑ την Ελλάδα πως τις... « ε κ β ι ά ζ ε ι » , με όπλο την επιστροφή-της στο ΝΑΤΟ, τις βάσεις, τη «Φωνή της Αμερικής»... Και ξ ε χ ν ά ν ε οι μακρινοί λωτοφάγοι το Γαλαξία των στραγγαλιστικών εκβιασμών που έχουν ασκήσει, τριάντα χρόνια τώ­ ρα, πάνω-μας, με όπλα τη «βοήθεια», το ΝΑΤΟ, την Κύπρο και άλ>Λ ων ουκ έστι αριθμός. Και ξ ε χ ν ά ν ε τους ασύστολους βιασμούς της ελληνικής και λαϊκής «κυριαρχίας», που διαπράξανε με τους διπλωμα­ τικούς αντιπροσώπους-τους, τους εστεμένους εκπροσώπους-τους και τους ένστολους διπροσώπους-τους... Αν οι στοιχειωδέστατες «αξιώσεις»-μας να διατηρούμε την εδαφική-μας ακεραιότητα αποτε­ λούν «εκβιαστικά όπλα», μοιάζουν τόσο με τα δικά-τους όσο τ’ αγι­ οβασιλιάτικα πιστολάκια με τους διηπειρωτικούς πυραύλους. 7. ο.«.

382

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Και ξ ε χ ν ά ν ε , ακόμα, τους εκβιασμούς που η πεφιλημένη-τους Τουρκία ασκεί αδιάκοπα και αδιάντροπα όχι μόνο στην ανυπάκουη Ελλάδα, αλλά και στην ευήκοη Αμερική. Αλλο, βέβαια, αν οι εκβι­ ασμοί αυτοί είναι, στο μεγαλύτερο μέρος-τους, σ κ η ν ο θ ε τ η μ έ ν ο ι απ’ τους μηχανοράφους του Λευκού Οίκου και της Αγκυρας - για να πεισθεί το αμερικανικό κοινό και το Κογκρέσσο πως κινδυνεύουν να «χάσουν» τον τουρκικό «κυματοθραύστη», αν δεν βουλώσουν τα χάσματά-του και το στομάχι-του με ελληνικά εδάφη, αμερικανικά όπλα και διεθνή χαρτονομίσματα. Μ’ άλλα λόγια: οι αμερικανικές κατηγορίες για ελληνικούς «εκβι­ ασμούς», θυμίζουν τους νυχτερινούς λωποδύτες, που ληστεύουν κά­ ποιο διαβάτη και, άμα εκείνος φωνάξει «βοήθεια», τον κατηγορούν για εξύβριση και διατάραξη της κοινής ησυχίας!... Π ω ς το «άνοιγμα προς την Ανατολή» μπορεί να μας είναι πολλαπλά ωφέλιμο, το βλέπει ο καθένας. Ωφέλιμο οικονομικά (επενδύσεις, δά­ νεια, πετρέλαιο κ.λπ.), ωφέλιμο στρατηγικά (επέκταση των χωρικών υδάτων-μας από 6 σε 12 μίλια), ωφέλιμο προπάντων δ ι α π ρ α γ μ α ­ τ ε υ τ ι κ ά - αφού μας δίνει «δυνατότητες ελευθερίας κινήσεων και ελι­ γμών» στην «αντιδικία»-μας με την Τουρκία, το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ. Και α υ τ ό , φυσικά, «ανησυχεί» τους στοργικούς-μας φίλους: λιγότερη εξάρτηση σημαίνει λιγότερη υπακοή, και λιγότερη υπακοή ισοδυναμεί με περισσότερα εμπόδια στην πραγμάτωση των μεγαλεπήθολων αμερικανικών σχεδίων για τη νομή και την κάρπωση της πλουτοφόρας Μ έσης Ανατολής. Εκείνο, ωστόσο, που «ανησυχεί» εμάς δεν είναι μόνο οι προσπά­ θειες των «συμμάχων»-μας να τορπιλλίσουν το «άνοιγμα» και να υπο­ νομεύσουν την ελληνική πολιτική και την ελληνική πολιτεία γενικό­ τερα. Αλλά και οι δ ι κ έ ς - μ α ς δυνατότητες ν’ αξιοποιήσουμε αυτό το «άνοιγμα» όσο και όπως πρέπει. Οι εκκολαπτόμενες επαφές-μας με τις ανατολικές χώρες πραγματο­ ποιούνται μέσα σε κλίμα κ α ι περισσότερο κ α ι λιγότερο «αίθριο» από τις πάγιες σχέσεις-μας με τους «παραδοσιακούς συμάχους»-μας. Π ε ρ ι σ σ ό τ ε ρ ο «αίθριο», επειδή είναι απαλλαγμένες απ’ τις πολύ­ χρονες δεσμεύσεις κι εξαρτήσεις, τα πολύτροπα πλέγματα και τραύμα­ τα, τις πολύπονες αυταπάτες κι εξαπατήσεις, που σφραγίζουν τη συμ­ βίωση με τους δυτικούς «αδερφούς»-μας. Λ ι γ ό τ ε ρ ο «αίθριο», επειδή είναι φορτισμένες με ά λ λ ε ς οδυνηρές μνήμες και, προπάν­ των, με την ακλόνητη δ υ σ π ι σ τ ί α (αν όχι αποστροφή), που η κυ­ βερνητική παράταξη νιώθει για τον κομμουνιστικό κόσμο... Απέναντι στη Δύση, έχουμε όλη την πίκρα και την αγανάχτηση του απατημένου, ταλαιπωρημένου συζύγου μιάς γυναίκας που τη νόμιζε πάναγνη και πανάγαθη. Απέναντι στην Ανατολή, έχουμε την προσδοκία, αλλά

-OSTPOLITIK-

383

και τη φιλυποψία του υποψήφιου εραστή μιάς (εξ ορισμού) «αμαρτω­ λής»... θέλουμε, ωστόσο, να ελπίζουμε πως, από τα θετικά και τ' αρνητικά αυτού του «κλίματος» και αυτού του «υμέναιου», η «Οστπολιτίκ»-μας θ' αποσπάσει το κ α λ ύ τ ε ρ ο . Που είναι και το πιό απλό. Γ ιατί -ποιός δεν το ξέρει πια;- οι ανατολικές δυνάμεις και υπερδυνάμεις είναι, πρώτα και πάνω απ’ όλα, κ ρ ά τ η που αποβλέπουν στο « ί δ ι ο ν σ υ μ φ έ ρ ο ν » . Αδιαφορώντας για ιδεολογίες και «αισθή­ ματα», για ανθρώπινα και εθνικά δικαιώματα. Ο π ω ς α κ ρ ι β ώ ς και οι δ υ τ ι κ έ ς ομόλογές-τους. Και ο μόνος «ρεαλισμός», η μόνη «Realpolitik» της «Ostpolitik», είναι η ν η φ ά ­ λ ι α α ν τ ι μ ε τ ώ π ι σ ή - τ ο υ ς , χωρίς αρνητικές «ιδεολογικές» προ­ καταλήψεις, χωρίς «συναισθηματικές» απωθήσεις, χωρίς δυτικομανίες και ανατολικοφοβίες, χωρίς άλογες δυσπιστίες, αλλά ούτε και παρά­ λογες ευπιστίες. Αν αυτοί - ό λ ο ι , δυτικοί και ανατολικοί- δ ε ν δ ί ­ ν ο υ ν παρά για να π ά ρ ο υ ν πολλαπλά, κι εμείς μ ό ν ο αν π α ί ρ ­ ν ο υ μ ε πρέπει να δίνουμε, απλούστατα. Αν ο υπολογισμός και ο κυ­ νισμός είναι ο μοναδικός Πολικός Αστέρας-τους, ναυαγούμε οικτρά όποτε διαλέγουμε ά λ λ ο ν δείκτη πλεύσης - είτε η «μεγάλη Ά ρκτος» είναι αυτός, είτε ο φτερωτός «Πήγασος». Έ νας Κινέζος ποιητής, ο Τεχύι Χσιέ, έγραφε πριν 30 χρόνια: «Η Δύση μπορεί να διδάξει την Ανατολή πώς να κερδίζει τα προς το ζειν. Αλλά η Ανατολή πρέπει να διδάξει στη Δύση πώς να ζει»Β. Εμείς, που βρισκόμαστε στο μεταίχμιο των δύο, είναι καιρός να δι­ δαχτούμε πώς να σ υ ζ ο ύ μ ε μ ε τούτους και με κείνους... [9.9.1979]

8. Tehyi Hsieh. Chinese Epigrams Inside out and Proverbs. 1948, 588.

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ Όταν οι «προστάτες» αντιγράφουν αλλήλους « Ένα καθαρό γάντι κρύβει συχνά ένα βρώμικο χέρι» Αγγλική παροιμία ΝΤΙΔΡΩΝΤΑΣ στις αμερικανικές «αντιρήσεις» για ταξίδιτου στην ΕΣΣΔ, ο Πρωθυπουργός στηλίτευσε προχτές «διάφο­ ρες και, μερικές φορές, δ ό λ ι ε ς ε ρ μ η ν ε ί ε ς , που δίδονται σ ’ ένα γεγο­ νός απλό και φυσικό»'. Ταυτόχρονα, ο αρχηγός της αξιωματικής Αντι­ πολίτευσης δήλωσε πως «θα σταθεί στο πλευρό του κ. Καραμανλή, όσο εκείνος θα εξακολουθεί ν’ αντιστέκεται στις πιέσεις και να να λέει " ό χ ι ” στις απαράδεκτες αξιώσεις για παραχωρήσεις κυριαρχικών-μας δικαιωμά-

Α

Αγαλλίαση, θέθαια, μεγάλη προκαλεί η σύμπνοια των πολιτικών ηγετών ενός τόπου - τόσο απαραίτητη και αυτονόητη, άλλωστε, σε ώρες κρίσιμες, όπως οι σημερινές. Παράλληλα, όμως, οι ίδιες οι δια­ τυπώσεις των δύο πολιτικών, έρχονται να μας θυμίσουν, άλλη μιά φο­ ρά, πόσο «μονότονη» είναι η μέθοδος των πιέσεων και του δόλου, που μετέρχονται οι «σύμμαχοί»-μας σε τέτοιες αποφασιστικές για τη χώρα-μας στιγμές. Αμέτρητα είναι, φυσικά, τα σχετικά παραδείγματα, αρίφνητα τα δεί­ γματα «αβρής και άδολης» διαγωγής των κατά καιρούς «κεχαγιάδων»-μας. Θα περιοριστούμε, σήμερα, σ ’ ένα μόνο. Ό χ ι επειδή είναι το πιο εξοργιστικό - κάθε άλλο, γνωρίσαμε και πολύ χει­ ρότερα. Αλλά επειδή ερχόταν, τότε, σαν σαρδονική συνέχεια του άλ­ λου «όχι» (της 28.10.1940) κι επειδή σχετίζεται με θέματα, που μας ταλανίζουν και τώρα: τον «φιλελληνισμό» και την «τουρκοφιλία», το Αιγαίο και τα νησιά-μας, τη «βοήθεια» και την κακοήθεια - που επι­ δαψιλεύονται «άνωθεν» τόσο «ισόμετρα», δηλαδή τόσο άμετρα... \.*Βήμα·. 13.9.1979.

ΑΡΑΙΟΤΗΤΕΣ

385

Ε ί χ ε περάσει μήνας σχεδόν απ’ την ιταλική επίθεση κατά της χώρας-μας, όταν η Τουρκία βεβαίωνε Αγγλους αλλά και Γερμανούς: «Εάν η Γερμανία κινηθή (με στρατεύματα) μέσω Βουλγαρίας, η Τουρ­ κία θα θεωρήση ότι πρόκειται για ενέργεια που στρέφεται κατά της Ελλά­ δος και της ίδιας και θα κηρύξη πόλεμο»2. Η αλήθεια είναι πως η Ά γκυρα δ ε ν είχε τέτοια ν ο μ ι κ ή υπο­ χρέωση απέναντι στην Ελλάδα. Δηλαδή, δεν είχε π ι α : η εθνοσώτειρα μεταξική δικτατορία είχε φροντίσει να την απαλλάξει από πα­ ρόμοιες ενοχλητικές δεσμεύσεις. 'Οπως γράφει ο Εμμ. Τσουδερός (πρωθυπουργός απ’ τον Απρίλη 1941), «επί Μεταξά, το τελευταίο Ελληνοτουρκικό σύμφωνο φιλίας και μη επιΟέσεως είχε κ α τ α ρ γ ή σ ε ι την προϋπάρχουσα σε προηγούμενη συμφω­ νία τέτοια υποχρέωση. Την δικτατορία ενδιέφερε περισσότερο η διάταξη της νέας συμφωνίας περί εκδόσεως των πολιτικών φυγάδων στην ΤουρΜπροστά στην άμυνα κατά των ε σ ω τ ε ρ ι κ ώ ν π ο λ έ μ ι ω ν του «Τρίτου Ελληνικού Πολιτισμού», τί σημασία μπορούσε να έχει η άμυνα της χ ώ ρ α ς σε ώρα π ο λ έ μ ο υ ! Οπωσδήποτε, και πέρα από «υποχρεώσεις», η τουρκική διαβεβαί­ ωση προς τους μεγάλους εμπόλεμους ήταν ρ η τ ή . Και άδολη, βέβαια. Τόσο άδολη, ώστε κράτησε σαν τα ρόδα: Οσο οι Ά γγλο ι αγωνίζονταν να πείσουν την Ά γκυρα να προσχω­ ρήσει στο συμμαχικό στρατόπεδο, άλλο τόσο οι Γερμανοί πάσχιζαν να την κρατήσουν ουδέτερη. Ο ίδιος ο Hitler έγραφε στη διαταγή-του 44.074 της 13.1.1941: «Προς εξασφάλισιν του περιορισμού του πεδίου των μαχών, πρέπει να επιδιώξωμεν την σύναψιν συμφώνου μη επιθέσεως μεταξύ Βουλγαρίας, Τουρκίας και Γερμανίας, ως και Βουλγαρίας - Γιουγκοσλαβίας»4. Έ να ανάλογο «μέτωπο» επιδιώκανε, απ’ την πλευρά-τους, και οι Ά γγλο ι - με μιά παραλλαγή, φυσικά: την Ελλάδα στη θέση της Βουλ­ γαρίας. Στα Απομνημονεύματά-του, ο Churchill καθορίζει: '«Η μόνη δυνατή πολιτική γραμμή και μοναδική-μας ελπίδα κατά την φάση αυτή του πολέμου... ήταν να εφαρμοσθή ένα οργανωμένο σχέδιο ενώσεως των δυνάμεων της Γιουγκοσλαβίας, της Ελλάδος και της Τουρκίας»*. Και αργότερα (28.3.1941), σε μήνυμά-του στον υπουργό-του των Εξωτερικών Eden, εξηγούσε τις ελπίδες-του:

2. Υκόμνημα του Foreign Office, 21.11.1940, Σε: Τα μοσχικά xαν Φάρεί» Όψψκ. Πάκυρος, 1971, σελ. 187-8. 3. Δικίχομαχικά παρασκήνια 1941-1944. Αθήνα, 1949, σελ. 79-81. 4. Βλ. Σκ. Αιναρβάτου. Ο χόΧίμος χου 1940-4] και η μάχη της Κρήτης, Αθήνα, Διάλογος, 1976, τομ. Βα, σελ. 177-8. 5. Λ ηομνημοναύμαχα. μεταφρ. Μ. Μακκά, Αθήνα, Ίκαρος, 1950, τομ. Γα', σελ. 45. 25

386

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«... Είναι πολύ πιθανόν ότι η επίδοσις τριπλής νότας από τας τρεις Βαλ­ κανικός δυνάμεις Οα είχεν ως αποτέλεσμα την διατήρησιν της ειρήνης ή σημαντικήν καθυστέρησιν της γερμανικής προελάσεως... Υπάρχουν, λοι­ πόν, προβλέψεις ότι δεν Οα επιχειρηθή εισβολή προς νότον από τον εχθρόν, αν ενωθούν οι τρεις Σύμμαχοι. Αυτό ακριβώς επιθυμούν και οι Τούρκοι. Αυτή είναι η καλύτερα ευκαιρία της Τουρκίας να αποφύγη τον πόλεμον»*. Για να ενισχύσει, μάλιστα, τα επιχειρήματά-του, ο Churchill είχε γράψει στον Τούρκο πρόεδρο Ινονού (31.1.1941), προσφέροντάς-του στρατιωτική και τεχνική β ο ή θ ε ι α : «Σας προτείνω. Κύριε Πρόεδρε... να στείλη (: η Κυβέρνησίς-μου) εις Τουρκίαν, ευθύς ως είναι δυνατόν, δ έ κ α τουλάχιστον σμήνη καταδιωκτι­ κών και βομβαρδιστικών αεροπλάνων, π/jjv των π έ ν τ ε σμηνών ήδη εν δράσει εν Ελλάδι... Επί πλέον, είμεΟα έτοιμοι να σας στείλωμεν εκατόν αντιαεροπορικά πυροβόλα, τα οποία ευρίσκονται ήδη εις Αίγυπτον ή καθ' οδόν δια την χώραν αυτήν»7. Ή γουν: η Αγγλία «πρόσφερε» στην απόλεμη Τουρκία β ο ή θ ε ι α π ο λ λ α π λ ά σ ι α απ’ όσην είχε δώσει στην εμπόλεμη Ελλάδα - που, τρεις μήνες τότε, μαχόταν κάτω από τραγικές συνθήκες για την «υπό­ θεση των Συμμάχων», όντας ουσιαστικά ο μοναδικός σύμμαχος της Αλβιώνος!... Και αυτό, την ώρα που ο Eden χαραχτήριζε «την στάσιν των Ελλήνων σταΟεράν... (ενώ) η τουρκική πολιτική καθί­ σταται ολονέν περισσότερον ε π α μ φ ο τ ε ρ ί ζ ο υ σ α»β... Και αυτό, την ώρα που τόσο ο Churchill όσο και ο Eden είχαν τη χειρότερη γνώμη για την πολεμική ετοιμότητα και παρασκευή του τουρκικού στρατού, που την αποκαλούσαν «θλιβερή», «αστεία». «πρω? τόγονη», «αξιοθρήνητη»9. Αλλά η στάση της Τουρκίας δεν ήταν καν «επαμφοτερίζουσα». Απαντώντας, με τον «κλασικό» τρόπο-της, στις εκκλήσεις του Churchill, η Αγκυρα συμμορφώθηκε με τις επιθυμίες του... Hitler - και υπόγραψε στις 17.2.1941, σύμφωνο «φιλίας και μη επιθέσεως» με τη... Β ο υ λ γ α ρ ί α... Ο στόχος των Νατσήδων (η ουδετερότητα της Τουρκίας) είχε επιτευχθεί - και οι Βρετανοί έμεναν με τις άστοχες «ελπίδες»-τους... Ο Υ Τ Ε και τότε όμως, απελπίστηκαν ή συμμορφώθηκαν. Είχε ολοκληρωθεί πια η γερμανική εισβολή στην ηπειρωτική Ελ­ λάδα και η ελληνική κυβέρνηση είχε καταφύγει στην Κρήτη, όταν προβλήθηκε ένα «μεγαλοφυές» στρατηγικό σχέδιο: 6. O.K.. σελ. 188. 7. O.K.. σελ. 42-43. 8. Λιναρϋάτος. τομ. Βθ . σελ. 281. 9. Churchill, ο.κ.. σελ. 45. Λιναρδάτος. τομ. Βα'. σελ. 176-7. Βλ. σχετικά καί: Φώαλλος Ελλάς. Τα μνστικά αρχεία τον ΦάρΟν Οψψις. Αθήνα. Νέα Σύνορα. 1972, σελ. 81-84.

ΔΟΛΙΟΤΗΤΕΣ

387

«Στις τελευταίες ημέρες του Απριλίου - γράφει ο Τσουδερός - ο πρέσβυς της Αγγλίας με είχε προϊδεάσει ότι στην Τουρκία εφρόνουν πως θα συνέφερε στον συμμαχικό αγώνα να κ α τ α λ η φ θ ο ύ ν αι Ε λ λ η νι κ α ί ν ή σ ο ι τ ο υ Α ι γ α ί ο υ α π ό τ ο υ ς Τ ο ύ ρ κ ο υ ς πριν να τις πάρουν οι Γερμανοί» 10. Στην καταστροφή της Ελλάδας και στην κατάρευση του συμμαχι­ κού βαλκανικού μετώπου, οι ανυστερόβουλοι γείτονές-μας είδαν μιά ουρανόσταλτη ευκαιρία για να υπεξαιρέσουν - καλή ώρα! - τα ελλη­ νικά νησιά του Αιγαίου... Πολύ φυσικό-(τους), άλλωστε. Το αφύσικο και το α π ο κ ο ρ ύ φ ω μ α της «συμμαχικής» δ ο λ ι ό τ η τ α ς ήταν άλλο: την «όρεξη» την είχαν βάλει οι Τούρκοι, αλλά η «συντα­ γή» για το μαγείρεμα του εδέσματος ήταν α γ γ λ ι κ ή ! «Μετά δύο ημέρας (3.5.194!) - συνεχίζει ο Τσουδερός - εμάνθανα από την Άγκυρα ότι η π ρ ω τ ο β ο υ λ ί α της παραδόξου και ατυχούς αυτής σκέψεως ανήκε εις τον εκεί ' Α γ γ λ ο ν π ρ έ σ β υ ν , που. προεξο­ φλώντας την συγκατάθεσή-μας, είχε προωθήσει το ζήτημα πέραν του δέον­ τος». Αλλά η πραγματικότητα ήταν ακόμα ωραιότερη και γλαφυρότερη: Το περινούστατο Foreign Office όχι μόνο «υπέβαλε» τη φαεινή ιδέα στην Αγκυρα, αλλά και σχεδόν... ι κ έ τ ε υ ε τους Τούρκους να την προβάλουν, και - το ιταμότερο - ζητούσε απ’ τους Έ λληνες να... ι κ ε τ ε ύ σ ο υ ν κι εκείνοι τους Τούρκους να καταλάβουν τα νησιάμας! Εφ’ ω και το Λονδίνο έστειλε στον Βρετανό πρεσβευτή στα Χα­ νιά (τον Μ. Palairet) τούτο το μεττερνίχειο (ή μπερτόλδειο) τηλεγρά­ φημα: «Ζωτικώς επάναγκες να προληφθή η γερμανική κατάληψις Λήμνου Μυτιλήνης - Χίου. Ελ.πίζεται να καταστή όυνατόν να π ε ι σ θ ο ύ ν οι Τούρκοι (sic) να καταλάβουν προσωρινώς τας νήσους αυτάς, τόσον δι' ίδιον συμφέρον, όσον και προς το συμφέρον Άγγλω ν και Ελλήνων. Ζητή­ σατε παρά της ελληνικής κυβερνήσεως να ζ η τ ή σ η τ ο ύ τ ο ε π ι σ ή μ ω ς (sic) παρά της Τουρκίας»... Ή γουν: πρωτοπόροι, κι εδώ, οι παλιότεροι «π ρ ο σ τ ά τ ε ς»-μας, σ κ η ν ο θ ε τ ο ύ σ α ν (μεταξύ Λονδίνου και Αγκυρας) εκβιαστικές παραχωρήσεις των νησιών-μας στην Τουρκία - όπως ακριβώς, σήμε­ ρα, Αγκυρα και Ουάσινγκτον σκηνοθετούν τους λογής - λογής εκβι­ ασμούς των Τούρκων απέναντι σ ’ εμάς και στις ίδιες τις ΗΠΑ (τάχα)... Δεν απορεί, βέβαια, κανένας ούτε για των Τούρκων το «ταμάχι», ούτε για των Αγγλων τα τεχνάσματα. Διαπορεί, όμως, για £ην α φ έ ­ λ ε ι α των τελευταίων. Που πίστευαν πως η κατάληψη των ελληνι­ κών νησιών απ’ την ουδέτερη Τουρκία, θ α ε μ π ό δ ι ζ ε τη χρησιμοποίησή-τους απ’ τα γερμανικά στρατεύματα! Και αυτό, την 10. Ο.κ. Βλ. και Λιναρβάτο. τομ. Ββ , σελ. 464-7.

388

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΠΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ώρα που ο ίδιος ο Palairet είχε πληροφορήσει τον Τσουδερό πως «η Τουρκία εζήτησε την σ υ γ κ α τ ά θ ε σ η τ η ς Γ ε ρ μ α ν ί α ς να καταλάβη τας νήσους του Αιγαίου Πέλαγους». Και δεν χρειάζεται, φυσικά, να είσαι δαιμόνιος Βρετανός διπλωμά­ της για να μαντέψεις πόσο θ α σ έ θ ο ν τ α ν οι Νατσήδες την «ουδε­ τερότητα» των νησιών - που θα είχαν καταληφθεί με την άσμενη και άδολη συγκατάθεσή-τους... Το ευτύχημα είναι πως, τις δραματικές εκείνες ώρες, ο Τσουδερός διείδε αμέσως τους κινδύνους, που θα συνεπαγόταν μιά τέτοια «προσωρινή» κατάληψη των νησιών-μας απ’ την Τουρκία. Και αρνήθηκε κατηγορηματικά να ενδώσει στις αγγλικές πιέσεις. «Προτιμότερον ήτο - γράφει - να καταληφθούν οι Νήσοι από τους Γερμανούς και μεταπολεμικώς να έχουν και αυταί την τύχη της υπολοίπου Ελ­ λάδος, παρά να περάσουν τώρα στην Τουρκία, χωρίς όφελος για τον Συμ­ μαχικό αγώνα, και ύστερα από τον πόλεμο, σε περίπτωση νίκης των Συμ­ μάχων, η κατοχή αυτή των Τούρκων να γεννήση συζητήσεις και προστριβάς σοβαρός της Τουρκίας με την Ελλάδα». Η παλιά' και νεότατη πείρα επιτρέπει να φανταστεί ακόμα και ο πιο αμβλύνους, πόσο π ρ ό θ υ μ α θα επιστρέφανε οι Τούρκοι τα νησιά που θα είχαν «πρόσκαιρα» ενσωματώσει, υπείκοντας στις παρακλή­ σεις Αγγλων, Γερμανών και Ελλήνων! Και είναι αληθινά θλιβερό (ίνα μη τι χείρον είπωμεν) πως η λύση του «προβλήματος» δόθηκε «αυτόματα» απ’ την εχθρική όχθη: «Η επελθούσα κατάληψη των Νήσων από τους Γερμανούς - καταλήγει ο Τσουδερός - ετερμάτισε κάθε συζήτηση για το δυσάρεστο αυτό επεισό­ διο». Ό που η κατάληψη εθνικού εδάφους από τους εχθρούς, καταντά προτιμότερη απ’ την κ α τ α λ η ψ ί α που κυριεύει τους μεγάλους «φίλους»...

Οΐ

ΑΛΛΟΤΙΝΟΙ Βρετανοί είχαν, ωστόσο, το «ελαφρυντικό» πως περνούσαν τις πιο ζοφερές ώρες του πολέμου κι αναζητούσαν απεγνω­ σμένα σανίδες σωτηρίας - όσο σαθρές κι αν ήταν, όσο ολέθριες για τους «πιστούς συμμάχους-τους». Αλλά οι σημερινοί Αμερικανοί; Οι παντοδύναμοι, που, σε καιρό αι­ θρίας και ειρήνης, έχουν αντικαταστήσει το βρετανικό «διπλωματικό γάντι» με γάντι του μποξ - κρύβοντας, ωστόσο (κατά την αγγλική πα­ ροιμία), χέρια α ν ά λ ο γ η ς καθαρότητας και χρηστότητας; Η μόνη απάντηση, φυσικά, και η μόνη άμυνα σε τέτοιου είδους δολιότητες είναι η δική-μας σθεναρότητα κι ενότητα. Κοινός γαρ ο τό­ πος ότι, η εθνική ευψυχία χαλυθδώνεται απ’ τη λαϊκή ομοψυχία, και η ομοψυχία τονώνεται απ’ την κοινή ευψυχία. [16.9 .1979]

Ο Ι « Φ Ρ Ο Υ Ρ Ο Ι» Τα φανερά μυστικά των μυστικών υπηρεσιών «Αποτελεί τρομερή καινοτομία η μεταφορά της τεχνικής των μυστικών υπηρεσιών κατασκοπείας στις εσωτερικές διαδικασίες μιάς χώρας». STEWART ALSOP ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ μιάς «σταρ» του κινηματογράφου, που έχει διαγράψει πια την τροχιά της καρριέρας-της και της δό­ ξας, δεν είναι, δυστυχώς, διόλου σπάνιο φαινόμενο και διόλου ανεξή­ γητο. Κατακόρυφες -συνήθω ς- πτώσεις, ύστερ’ από κατακόρυφο -συνηθέστατα- μεσουράνημα, προκαλούν στους «άτυχους τυχερούς» τέτοιους ψυχικούς κλονισμούς, που δεν μπορούν να τους αντέξουν, έτσι απροετοίμαστοι κι «ανώριμου», καθώς είναι οι περισσότεροι.. 'Οταν οι προβολείς αποτελούν το μοναδικό «φως» ενός ανθρώπου, το σβήσιμό-τους τον αφήνει σε τέτοιο σκοτάδι απόγνωσης, που λύτρωση άλλη δεν μένει παρά το σκοτάδι της ανυπαρξίας. Η περίπτωση, ωστόσο, του αυτοχειριασμού της αμερικανίδας ηθο­ ποιού Jean Seberg, πέρα απ' την ανθρώπινη δραματικότητά-του, προ­ βάλλει ένα άλλο, πολύ γενικότερο, «δράμα» και πρόβλημα: τον κατα­ στροφικό ρόλο που παίζουν οι Μυστικές Υπηρεσίες.για τους πολίτες που έχουν ταχθεί να προστατεύουν, αλλά και για την πολιτεία που (υποτίθεται) υπερασπίζονται: Αμέσως μετά την αυτοκτονία της νέας ακόμα (μόλις 40 χρονών) ηθοποιού, ο άλλοτε άντρας-της, γνωστός γάλλος συγγραφέας Romain Gary, αποκάλυψε πως αιτία της ψυχικής κατάρευσής-της δεν ήταν οι όποιες καλλιτεχνικές απογοητεύσεις-της, αλλά η δ υ σ φ η μ ι σ τ ι κ ή ε κ σ τ ρ α τ ε ί α που είχε εξαπολύσει εναντίον-της το FBI, το αμερικα­ νικό «Ομοσπονδιακό Γ ραφείο Ερευνών». Και αιτία της αιτίας, η «αν­ θρωπιστική - προοδευτική» δραστηριότητα της Seberg και, προπάντων, η ανάμιξή-της στην κίνηση για τα δικαιώματα των έγχρωμων στις ΗΠΑ. Για να την εξουδετερώσει, λοιπόν, το FBI διάδωσε πως η ηθο­ ποιός «είχε μείνει έγκυος από ένα μέλος του δυναμικού κινήματος "Μαύροι

Η

390

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Πάνθηρες”». Πράγμα που τσάκισε νευρικά την Seberg και την οδήγησε στο «απονενοημένο διάθημά»-της. Και για να μη μείνει καμιά σε κανέναν αμφιβολία, λίγες μέρες αρ­ γότερα, ο τωρινός διευθυντής του FBI, Webster, π α ρ α δ έ χ τ η κ ε πως το προβλεπτικό ίδρυμά-του «προσπάθησε, το 1970, να καταστρέφει την εικόνα της Seberg, επειδή η ηθοποιός υποστήριζε το κίνημα των μαύρων». Και πρόσθεσε παρθενικά: «Πέρασαν οι μέρες όπου το FBI χρησιμοποιούσε δυσφημιστικές πλη­ ροφορίες... Το σταματήσαμε για πάντα»'. Ομολογία αποκαλυπτική για το παρελθόν - και υπόσχεση διόλου καθησυχαστική, βέβαια, για το μέλλον! Πώς να πιστέψεις ότι μιά Υπηρεσία, που πάντα χρησιμοποίησε τόσο ασύστολα το ψέμα και τη λάσπη, δ ε ν θα εξακολουθήσει να τα χρησιμοποιεί (πιο «συνεσταλμέ­ να». ίσως) και τώρα και για πάντα; Φ Υ Σ ΙΚ Α , η «δυσφήμιση» της Seberg δεν είναι παρά μιά τ υ π ι κ ή εκδήλωση της δραστηριότητας του FBI -όπω ς και το FBI δεν είναι παρά μιά τ υ π ι κ ή περίπτωση Μυστικής Υπηρεσίας, έστω και περίπυστη. Σ’ ό λ ε ς τις χώρες του -κόσμου, όποιο κι αν είναι το καθεστώς-τους, οι Υπηρεσίες αυτές εμφορούνται απ’ το ί δ ι ο πνεύμα κι άκολουθούν τις ί δ ι ε ς μεθόδους, με μικρές παραλλαγές. Οι «ύπο­ πτοι», οι «αμφισβητίες», οι «απείθαρχοι», οι «διαμαρτυρόμενοι» αντι­ μετωπίζονται μ ε - και αντιμετωπίζουν πανομοιότυπες «διαδικασίες» εξουδετέρωσης κι εξουθένωσής-τους. Αν στα αυταρχικά, ολοκληρωτικά, δικτατορικά καθεστώτα, η διαδι­ κασία τούτη φτάνει στα ακρότατα και ωμότατα όρια, οι διαφορές με την «προληπτική» τεχνική των «δημοκρατικών» κρατών είναι π ο ­ σ ο τ ι κ έ ς , όχι ποιοτικές. Από την απλή «παρακολούθηση» και το «φακέλωμα», από το άνοιγμα της αλληλογραφίας και την παγίδευση των τηλεφώνων, από τους «χαρακτηρισμούς» και τις «δυσμενείς ανα­ φορές», η λογική και η (αστυ)νομοτέλεια της «φρούρησης» του κρά­ τους κατά των «εσωτερικών εχθρών», οδηγεί αναπότρεπτα στις «προ­ βοκάτσιες» και τις δυσφημίσεις, στις σκευωρίες και τους εκβιασμούς, στην τρομοκράτηση και στα κρατητήρια. Για να φτάσει -σ ε «εθνικά κρίσιμες» ώρες και σε «εθνικά χρήσιμα» καθεστώτα- ώς τα βασανι­ στήρια και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, τα «ψυχιατρεία» και τα καταναγκαστικά έργα, τα «Γκουλάγκ» και τις «νόμιμες» ή λαθραίες εκτελέσεις... Μπορεί τους λαούς να τους χωρίζουν φυλετικές, εθνικές, γεωγραφι­ κές, θρησκευτικές, πολιτιστικές διαφορές. Τους «φρουρούς», όμως. I ,·Νέα». 15.9.1979.

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ»

391

όλων των χωρών τους ε ν ώ ν ε ι ταυτόσημη «ιδεολογία» και μεθοδο­ λογία. Που συνοψίζεται σε τούτο: η μόνη υπηρεσία που μπορεί να προσφέρει στον τόπο-του ένας («ανήσυχος») πολίτης, είναι να γίνει ό ρ γ α ν ο ή θ ύ μ α της Υπηρεσίας. Και -φτύνοντας στην ακραία «λογική» συνέπεια του διεθνούς αυτού συστήματος- όχι μόνο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα», αλλά και τα μ έ σ α κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο υ ν τ ο σ κ ο π ό : δεν υπάρχουν οι Υπηρε­ σίες για να κατοχυρώνουν την ασφάλεια των πολιτών -υπάρχουν οι πολίτες γ ι α ν α δ ι κ α ι ώ ν ο υ ν την υπόσταση των Υπηρεσιών. Ά ρα, όσο π ι ο π ο λ λ ο ί είναι οι «ένοχοι», τόσο πιο α π α ρ α ί ­ τ η τ η είναι και των Υπηρεσιών η ύπαρξη. Και -άρα του άρα- αποτε­ λεί «εθνική ανάγκη» (η, απλούστερα, ανάγκη αυτοσυντήρησης) να θεωρούνται ό λ ο ι οι πολίτες «ύποπτοι», ώστε να εξασφαλίζεται η επιβίωση των «φρουρών» και η επιβολή-τους πάνω στους πολίτες και στην πολιτεία ολόκληρη... Ο Τ Α Ν τα θύματα αυτού του συστήματος είναι επώνυμα... όταν ο αριθμός-τους ξεπεράσει το «επιτρεπόμενοι) όριο»... όταν τα καθε­ στώτα γίνουν απροκάλυπτα τυραννικά κι εγκληματικά... όταν οι μέθοδοί-τους φτάσουν σε παροξυσμούς απανθρωπιάς... τότε ξεσπάει κάποιος σάλος για κάποιο διάστημα. Τύπος, οργανώσεις, οργανισμοί, επιτροπές, διαμαρτύρονται όσο αντέχουν, ερευνούν όσο μπορούν, ανακρίνουν όσο τους το επιτρέπουν... για να σκεπάσει σε λίγο το «σκάνδαλο», μιά καινούρια «επικαιρότητα» και η πανδαμάτωρ λήθη... Πόσα εκατομμύρια α φ α ν ε ί ς πολίτες, όμως, σ ’ όλα τα μέρη του κόσμου και σε καθεστώτα λιγότερο «προκλητικά», δεν δοκιμάζουν την τρυφερή φροντίδα των Υπηρεσιών, χ ω ρ ί ς ποτέ να μαθαίνεται τίποτα; Πόσες ζωές τσακίζονται, πόσα άτομα αφανίζονται ή εξαφανί­ ζονται, χ ω ρ ί ς ν’ ακούγεται τίποτα; Η ανωνυμία-τους, ο εθισμός της κοινής γνώμης, οι ενοχές των άλλων κρατών αλλά και των ατόμων, αποτελούν το πιο αποτελεσματικό καταπραϋντικό για τις «εξεγέρσεις των συνειδήσεων» και το πιο προστατευτικό προπέτασμα καπνού για τους ασυνείδητους... Η ίδια η «ρουτινιέρικη» επανάληψη της «διαδι­ κασίας» σε μυριάδες αντίτυπα, αντί να ξεσηκώσει, ν α ρ κ ώ ν ε ι την αγανάχτηση και σ τ ο μ ώ ν ε ι τις ευαισθησίες. Ο Brecht, που τόσο τη γνώρισε στον τόπο-του, έγραφε, εξόριστος πια, το 1935: « Όταν οι κακουργιες πέφτουν σαν βροχή, κανένας πια δεν φωνάζει: Σταματήστε! Ό ταν σωρεύονται τα εγκλήματα, γίνονται αόρατα. Όταν οι πόνοι γίνον­ ται αβάσταχτοι, δεν ακούγονται πια οι κραυγές. Και οι κραυγές πέφτουν κι αυτές σαν καλοκαιρινή βροχή»2... 2. Ποιήματα. Μεταφρ. Μ. Πλωρίτη. θεμέλιο, 1978, σελ. 49.

392

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Μ ίΚ Ρ Ε Σ σταγόνες απ’ αυτές τις ατέλειωτες «βροχές»: Μιά έρευνα που έκανε, πριν τρισήμιση χρόνια (Απρίλης 1976), Ει­ δική Επιτροπή της αμερικανικής Γερουσίας, μ’ επικεφαλής τον γε­ ρουσιαστή Church, αποκάλυψε πως το FBI διατηρεί «φακέλους» για S00.000 άτομα... και πως 300.000 απ’ αυτά έχουν καταχωρηθεί στο «μαύρο πίνακα» των «διαφωνούντων», δηλαδή των «αεί κινούντων» τα κακώς έχοντα3... Ακόμα πιο εποικοδομητική ήταν η αποκάλυψη πως « ό λ ο ι οι Πρόεδροι των ΗΠΑ απ' το 1936 κι εδώ. χρησιμοποίησαν το FBI και άλλες μυστικές υπηρεσίες, για να κατασκοπεύουν τους κομματι­ κούς αντιπάλους-τους και να παρεμποδίζουν την πολιτική-τους δραστηρι­ ότητα». Και το πιο χαρακτηριστικό, όσο και κοινότοπο: «Οι φάκελοι γέμιζαν με ονόματα, χωρίς να υπάρχουν δικαιολογητικά... Δεν περιείχαν συγκεκριμένα επιβαρυντικά στοιχεία για τα άτομα αυτά, εκ­ τός από τη συμμετοχή-τους σε οργανώσεις (όπως το Απελευθερωτικό Κί­ νημα Γ υ ν α ικ ώ ν ! ) σε συγκεντρώσεις πολιτικής διαμαρτυρίας». Αλλά τέτοιες «αοριστίες» δεν εμπόδισαν τις εργώδεις Μυστικές Υπηρεσίες να κάνουν διαρήξεις, ληστείες, απαγωγές, δολοφονίες... να χρησιμοποιούν πόρνες, κακοποιούς, συνδικάτα του εγκλήματος... για να «ξεσκεπάζουν», να «εκθέτουν», να εκβιάζουν τους ενοχλητικούς... Ακόμα και για τις δολοφονίες του Προέδρου Kennedy, του αδερφούτου, του Martin Luther King, έχει κατηγορηθεί το FBI. Ακόμα κι ο άλ­ λοτε διευθυντής της CIA, William Colby, ομολόγησε πρόσφατα πως «είναι χρήσιμη η διαφθορά» στην υπηρεσία-του... πως οι προκάτοχοίτου συνεργάστηκαν με τη Μαφία... και πως σχεδίαζαν να δολοφονή­ σουν τον Fidel Castro και άλλους4... (Η αλήθεια είναι πως, σε άλλες χώρες -ανατολικές και δυτικές, άσπρες, κίτρινες ή μαύρες- δεν αποτελεί «επιβαρυντικά στοιχείο» η συμμετοχή σε συγκεντρώσεις. Για τον απλούστατο λόγο πως συγκεν­ τρώσεις δ ε ν γίνονται, επειδή α π α γ ο ρ ε ύ ο ν τ α ι ολότελα... Ούτε καν «επιτροπές έρευνας» υπάρχουν εκεί. Υπάρχουν μόνο ε π ί τ ρ ο ­ ποι...). Και δεν θ’ απορήσει κανένας, βέβαια, με την άλλη αποκάλυψη της Επιτροπής Church: οι ιθύνοντες του FBI, μ’ επικεφαλής τον «αδιάφθο­ ρο», πανίσχυρο, Η. Hoover (που το διοίκησε 48 ολόκληρα χρόνια, ως το 1972 που πέθανε) διαπρέπανε σε κάθε είδους δωροληψίες, κατα­ χρήσεις, σεξουαλικές διαστροφές... και χρησιμοποιούσαν τα «στοι­ χεία» της Υπηρεσίας-τους για να ε κ β ι ά ζ ο υ ν τους πάντες, απ’ τον

3. Βλ. ·Βήμα*. 30.4.1976. ·Κοβημΐρ>νή·. 6.5.1976. ·Νέα·. 7.5.1976. 4.'Καθημερινή,. 19.9.1979.

ΟΙ «ΦΡΟΥΡΟΙ»

393

έσχατο δηλωσία ως τον Πρόεδρο των ΗΠΑ... Σε τέτοιο σημείο που ένας Αμερικανός αξιωματούχος αναφώνησε: «Δεν μπορεί να συγκρατηθεί μιά κοινωνία και να διατηρήσει το νόμο σε ισχύ, όταν οι άνθρωποι που έχουν έργο-τους να τηρούν το νόμο και την τάξη, είναι εντελώς παράνομοι. Ολόκληρο το σύστημά-μας θα καταρεύσει»*... Ο Υ Τ Ε οι αποκαλύψεις, όμως, ούτε οι Ιερεμιάδες διόρθωσαν ποτέ τί­ ποτα - ε κ ε ί και π α ν τ ο ύ . Οι Μυστικές Υπηρεσίες φροντίζουν να εξασφαλίζουν, με την επίκληση του «εθνικού συμφέροντος», το απα­ ραβίαστο των φακέλων-τους- και το απαραβίαστο των Υπηρεσιών με την επίκληση, δηλαδή την απειλή, των φακέλων - λαιμητόμων. Φακε­ λώνοντας κάθε πιθανό ή απίθανο επικριτή-τους, τον «κρατάνε στο χέ­ ρι», όσο άμωμος κι αν είναι. Για μιά υπηρεσία, που εδράζεται στην περιφρόνηση κάθε νόμου και δικαιώματος, δεν υπάρχει φυσικά τίποτα ευκολότερο απ’ τη χάλκευση ενοχών και ενόχων. Ο διάδοχος του Hoover, Clarence Kelly, παραδέχτηκε τότε: «Το FBI βρίσκεται στα χέρια ανθρώπων, που έχουν δημιουργήσει κλίκες και στεγανά, και έχουν εξαφανίσει έγγραφα και μαρτυρίες, που θα μπορού­ σαν να φωτίσουν την πραγματική κατάσταση»*. Αυτό έλειπε να μη «δημιουργούσαν» οι μεγαλουργοί και να μην «εξαφάνιζαν» οι αφανιστές! Αλλά δεν είναι μόνο οι Υπηρεσίες που διασφαλίζουν, με τον ένα η άλλο τρόπο, την ασυλία-τους. Το ίδιο το Κ ρ ά τ ο ς - ο φρούραρχος των φρουρών- κατοχυρώνει την α τ ι μ ω ρ η σ ί α-τους. Ακόμα και ομολογημένα εγκλήματα μένουν και θα μένουν ακόλαστα. Γιατί το Κράτος χ ρ ε ι ά ζ ε τ α ι τους «φρουρούς»-του όσο, τουλάχιστον, χρει­ άζονται ετούτοι εκείνο. Μ ’ α υ τ ο ύ ς επιβάλλει το «κράτος»-του έστω κι αν οι Υπηρεσίες γίνονται, συχνά, κραταιότερες απ’ το Κράτος το ίδιο. Καθώς, μάλιστα, η σύγχρονη τεχνολογία έχει τελειοποιήσει στο έπακρο τα μέσα που διαθέτουν οι Υπηρεσίες για την επικράτησή-τους, δικαιώνεται παρά ποτέ ο χειμαρρώδης λόγος του Pierre-Joseph Proudh­ on, πριν ενάμιση σχεδόν αιώνα: «Είμαι “κυβερνώμενος" θα πει, παρακολουθούμαι, επιτηρούμαι, κατα­ σκοπεύομαι, κατευθύνομαι. νομοθετούμαι, κανονίζομαι, μαντρώνομαι, κα­ τηχούμαι, ελέγχομαι, ζυγίζομαι, χαραχτηρίζομαι, λογοκρίνομαι, διατάζομαι, από άτομα που δεν έχουν ούτε αρμοδιότητα, ούτε γνώση, ούτε αρετή... Κω -στην παραμικρή αντίσταση, στο πρώτο παράπονο- διώχνομαι, κροστιμάρομαι, εξευτελίζομαι, καταπιέζομαι, καταδιώκομω, καταχερίζομαι, τσακί­ 5. *Νέα». 11.8.1976. 6. Ο *.

394

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ζομαι, αφοπλίζομαι, αλυσοδένομαι. φυλακίζομαι, τουφεκίζομαι, δικάζομαι, καταδικάζομαι, θυσιάζομαι, πουλιέμαι, προδίνομαι, και -το αποκορύφωμαεμπαίζομαι, περιπαίζομαι, βρίζομαι, ατιμάζομαι...»7. Η εποχή-μας κατάφερε να π ρ ο σ θ έ σ ε ι μερικά ακόμα π α θ ή τ ι κ ά ρήματα στον ρηματικό καταιωνισμό του Proudhon, για να πλου­ τίσει τη γλώσσα, τις γνώσεις και τα πάθη των κυθερνώμενων... ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΟ: Η περίπτωση της Seberg έχει και μιάν άλλη θλι­ βερή πτυχή: δείχνει πως ακόμα και οι «συμπαθούντες» τα απελευθερω­ τικά κινήματα (φυλετικά και άλλα) δεν καταφέρνουν πάντα ν’ απελευ­ θερωθούν απ’ τις προλήψεις. Η ηθοποιός που αγωνιζόταν για την ισό­ τητα μαύρων κι άσπρων, «τσακίστηκε» επειδή την κατηγόρησαν πως περίμενε παιδί από ένα μαύρο! Είναι τόση η δύναμη των «κοινωνικών ταμπού», ώστε ο ύ τ ε οι πολέμιοί-τους δεν μπορούν να τ’ αψηφήσουν; Αλλά, τότε, πώς αγωνίζονται ενάντια σε «φόβητρα», που οι ίδιοι τα σέβονται στο βάθος ή, έστω, τα φοβούνται; [23.9.1979]

7. Idie ginirale dt la revolution au XJXe siicle. σε Oeuvres Computes. Παρίσι. 1868, τομ. IX. σελ. 24.

ΤΟ Π Ε Ρ Ι Θ Ω Ρ Ι Ο Ή περί «υπομονής» των υπονομευτών «Ου παντελώς δει τοις πονηροίς επιτρέπειν, α λλ' αντιτάσσεσθαι» [Λεν πρέπει ποτέ να υποχωρείς στους πονηρούς, αλλά να τους αντιστέκεσαι] ΜΕΝΑΝΔΡΟΣ, Αδελφοί (Ανθολ. Στοβαίου, ΜΔ 3) ΟΣΟ ευγενική είναι η ανησυχία για την ειρήνη και την ιδεολογική καθαρότητα του κόσμου... πόσο συγκινητική είναι η ανυπομονησία για τη γαλήνη και την εθνική αγνότητα ενός τόπου! Προπάντων, όταν διατυπώνονται από τους εξ ορισμού (δηλαδή εξ α υ τ ο δ ι ο ρ ι σ μ ο ύ ) φύλακες της παγκόσμιας ή εσωτερικής ευκοσμίας κι ευνομίας... Τούτο τον καιρό, μάλιστα, και σε τούτη τη Μεσογειακή λεκάνη γεννήτρα τόσων πολιτισμών και τόσων κατακλυσμών - οι «ανησυχί­ ες» παίρνουν διαστάσεις επιδημίας. Δεν «ανησυχούν» μόνο στην Ουάσινγκτον για το ελληνικό «άνοι­ γμα προς την Ανατολή», που απειλεί τους δεσμούς της χώρας-μας με τη Δύση. Δεν ανησυχούν μόνο, στην Αθήνα, οι σεσημασμένοι αγωγοί του ατλαντισμού και προαγωγοί του χουντισμού, για την επικείμενη «μόλυνσή»-μας απ’ τον «ερυθρόν ιόν». Ανησυχούν και αλλού. Ό χ ι για μας; βέβαια, μα γι’ αυτούς. Αλλά με τον ίδιο τρόπο. Και με τον ίδιο στόχο... Διαβάστε, λογουχάρη, τις διακηρύξεις κάποιων στρατηγών: «άεν υπάρχει αμφιβολία ότι η χώρα-μας α σ θ ε ν ε ί», λέει ο ένας. «Υπεβλήθη σε μιά θεραπεία, που όμως δεν είχε τα αποτελέσματα που ελπί­ ζαμε». «Η χώρα-μας φαίνεται πως π ε θ α ί ν ε ι , ελλείψει αποτελεσματικών εν­ εργειών εκ μέρους της υπεύθυνης εξουσίας», λέει ο άλλος. «Η α ν η σ υ ­ χ ί α των αξιωματικών μεγαλώνει κάθε μέρα, εξαιτίας της ελλείψεως ασφαλχίας στους δρόμους των πόλεών-μας» 1.

Π

\.·Λκρίκολις*. 21.9.1979.

396

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Δεν αντιγράψουμε μοιρολόγια της Δεξιάς-μας τις παραμονές του απριλιανού πραξικοπήματος. Δεν μεταφέρουμε θρηνωδίες των χουντι­ κών εντύπων και των χουντικών «εντίμων» για τη σημερινή Ελλάδα. Οι «ανησυχούντες» είναι δυό ισπανοί στρατηγοί, που άδραξαν την ευ­ καιρία (τη δολοφονία δυό αξιωματικών από Βάσκους αυτονομιστές), για να ξεσπαθώσουν ατρόμητοι κατά της κυβέρνησης Suarez - και κατά της Δημοκρατίας, βέβαια. Κι άλλο τόσο «ανησυχούν» οι ομόλο­ γοι και ομόφρονές-τους στην Ιταλία, στην Πορτογαλία, στην Τουρ­ κία, και όπου αλλού γης το «έθνος» έχει συμπυκνωθεί αποκλειστικά κάτω απ' τις επωμίδες μερικών οπλοφόρων... Η Ισπανία, λοιπόν, είναι «ασθενής» - ενώ έσφυζε από υγεία κάτω απ’ τη ζείδωρη τυραννία του «Καουντίλιο»... Η Ισπανία «πεθαίνει» ενώ σπαρταρούσε από αλκή, όταν βρισκόταν η μισή στις φυλακές ή στην εξορία, χάρη στο φρανκικό σανατόριο... Ό πω ς ακριβώς «ασθε­ νεί» και «ψυχοραγεί» η σημερινή Ελλάδα - που ευεκτούσε τα μέγιστα στα εφτά χρόνια της «κούρας»-της απ’ τους Απριλιανούς Ασκληπιάδες... Η «θεραπεία» της Ισπανίας - η δημοκρατία - αποδείχτηκε τόσο αναποτελεσματική όσο και της Ελλάδας... Και τώρα, η τάξη, η ανε­ ξαρτησία, η ακεραιότητα των δυό χωρών κ ι ν δ υ ν ε ύ ο υ ν απ’ τον «κόκκινο δράκοντα», που τα πλοκάμια-του τις περισφίγγουν απ’ έξω κι από μέσα... (Ακραίο δείγμα της ξεδιάντροπης υποκρισίας των εδώ «αγωνιούντων» είναι και τούτο: Φρίττουν στην ιδέα πως μερικοί αξιωματικοί και ναύτες των σοβιετικών εμπορικών ή βοηθητικών πλοίων μπορεί ν’ αποβιθασθούν ή και να εγκατασταθούν στη Σύρο. Και δεν φρίττουν δ ι ό λ ο υ που ό λ α τ α μ υ σ τ ι κ ά τ η ς ά μ υ ν ά ς - μ α ς κ α ι των αμυντικών-μας εγκαταστάσεων βρίσκονται στα χέρια του ΝΑΤΟ δηλαδή, τ ω ν Τ ο ύ ρ κ ω ν , που απειλούν με αποβάσεις και καταλή­ ψεις τα νησιά και τις θάλασσές-μας!). Υ σ τ ε ρ · απ’ αυτές τις ένθεν κακείθεν του Ατλαντικού «ανησυχίες» θεραπευτών και θεραπόντων, το συμπέρασμα βγαίνει ακάθεκτο: «Οι στρατιωτικοί έ χ α σ α ν τ η ν υ π ο μ ο ν ή - τ ο υ ς » . . . (Και περι­ μένουν) «να στραφή η Ισπανία προς αυτούς για να διαφυλάζουν τα πεπρωμένα-της». Επειδή, μάλιστα, η Ισπανία είναι γνωστή ράθυμη κυρία και μπορεί ν’ αργήσει στη «στροφή»-της, βιάζονται να τη «στρέψουν» μόνοιτους: «Ανώτατοι αξιωματικοί», λέει προχτεσινή είδηση απ’ τη Μαδρίτη, «ζήτησαν από το βασιλιά Χουάν Κάρ/Λς να επέμβει και να εγκαθιδρύσει μία ν έ α δ ι κ τ α τ ο ρ ί α στη χώρα»2... 2. United Press: ·Νέα». 28.9.1979.

ΤΟ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟ

397

Οπως ακριβώς είχανε «χάσει τήν υπομονή-τους» οι «ημέτεροι» στρατιωτικοί συνωμότες του 1967... και, βασιλική κατανεύσει, «διαφύλαξαν τα πεπρωμένα-μας» στο ψυγείο της τυραννικής φαυλότητας... για να τα πραγματώσουν θριαμβευτικά στο βάραθρο της κυπριακής προδοσίας... Εφ’ ω και, με την αυταρέσκεια της αναισχυντίας, ανυπομονούν να «στραφεί» προς αυτούς η Ελλάδα, ή να τη «στρέψουν» α υ τ ο ί συνεταιρισμένοι με το «στέμμα», για να ολοκληρώσουν τα πεπρωμένα-μας και τα πεπραγμένα-τους... Είναι τάχα ανάγκη να θυμηθούμε πάλι το λόγο του Ισοκράτη; «Χειρότεροι απ' όλους και άξιοι της μεγαλύτερης τιμωρίας είναι εκείνοι, που τολμούν να κατηγορούν τους άλλους για όσα αυτοί οι ίδιοι είναι ένοχοι» [«Πάντων πονηροτάτους είναι και μεγίστης ζημίας άξιους, οίτινες οις αυτοί τυγχάνουσιν όντες ένοχοι, ταύτα των άλλων τολμώσι κατηγορείν»3]. Π ω ς «ανυπομονούν» οι χειρουργοί και χειρο π ρ ά κ τ ο ρ ε ς , είναι αυτονόητο. «Δεν υπάρχει μεγαλύτερος πόνος παρά να θυμάσαι τους ευτυ­ χισμένους καιρούς μέσα στη δυστυχία-σου», καταπώς έλεγε ο Dante4. Και οι δαντικοί εωσφόροι, οπλοφόροι και κοντυλοφόροι βιάζονται ν’ απα­ λύνουν τον «πόνο» της έκπτωσής-τους με το δ ι κ ό - μ α ς βιασμό, που θα τους «ευτυχήσει» πάλι. Το σημαντικό - αν και διόλου άγνωστο, βέβαια - είναι πόσο βρί­ σκουν σύμφωνους και σύμμαχους ά λ λ ο υ ς (ένστολους και άστολους) αρχίατρους. Σημαντικό, επειδή οι «Γαληνοί» τούτοι εκφράζουν την πολιτική της γαληνότατης προμάχου της διεθνούς υγείας. Ένας απ’ αυτούς, λογουχάρη - ο αμερικανός στρατηγός της αερο­ πορίας Richard Bowen, διευθυντής του Γραφείου Ευρωπαϊκών Υποθέ­ σεων του ΝΑΤΟ στο Πεντάγωνο - , καταθέτοντας στην Υποεπιτροπή Ευρώπης και Μέσης Ανατολής της Βουλής σχετικά με την αμερικα­ νική βοήθεια στην Ελλάδα και την Τουρκία, είπε πριν εφτά μήνες (28.2.79) τούτα τα διαφωτιστικά: «... Ό ποτε οι πολιτικοί παράγοντες μπήκαν στο π ε ρ ι θ ώ ρ ι ο , είχαμε πάντα θ α υ μ ά σ ι ε ς σ χ έ σ ε ι ς οι στρατιωτικοί με τους στρατιωτι­ κούς. Η στρατιωτική π'/χυρά κ α τ α λ α β α ί ν ε ι πού βρίσκεται ο κ ί νδ υ ν ο ς περισσότερο παρά οι ιδιώτες στην πολιτική πλευρά, παίρνει όμως διαταγές από τους πολιτικούς και τότε είναι που έχουμε προβλήμα­ τα»Λ. Και αφού κίνδυνοι (για τα αμερικανικά συμφέροντα) πάντα υπάρ­ χουν - κι αν δεν υπάρχουν, κ α τ α σ κ ε υ ά ζ ο ν τ α ι - ...αφού οι πο­ 3. Περί αηιύόαεως. 14. 4. -Nasun maggior dotore /Che ricordarsi del tempo felice / Nella miseria»: θεία Κωμωδία Κόλαση, άσμα Ε, 121. 5. Βλ. nArth. 17.3.1979, σελ. 6.

398

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

λιτικοί είναι α ν ί κ α ν ο ι να καταλάβουν τους κινδύνους, ενώ οι στρατιωτικοί είναι ι κ α ν ό τ α τ ο ι να «μας» καταλάβουν... μοναδικό γιατροσόφι απομένει, να βάλουν οι δεύτεροι τους πρώτους στο π ε ρ ι 0 ώ ρ ι ο , για ν’ αποφύγουμε τους «κινδύνους» που εγκυμονούν κάτι «ανοίγματα» και κάτι νεώρια... Για τους νατοϊκούς, πενταγωνικούς, τετραγωνικούς «εγκεφάλους», η καλύτερη πολιτική είναι πάντα η κ α τ ά ρ γ η σ η της πολιτικής και των πολιτικών, και η αντικατάστασή-τους με την α-πολιτική μερικών πειθήνιων στρατιωτικών - που δεν ξέρουν παρά να εκτελούν διαταγές των «μεγάλων» και να εκτελούν τους «μικρούς»... Ο ΐ ΤΕΛΕΥΤΑΙΟΙ, οι «μικροί», ανησυχούν φυσικά γ ι’ αυτές τις «ανησυχίες», και χάνουν την υπομονή-τους, πραγματικά, μπροστά σ’ αυτές τις ιταμές «ανυπομονησίες». Ολέθριο, όμως, θα ήταν αν έχαναν την ψυχραιμία-τους και την καρτερία-τους. Ξέρουμε όλοι π ώ ς σκέφτονται και π ώ ς δρουν οι ά λ λ ο ι . Ο μόνος τρόπος για ν’ αλλάξουν νοοτροπία και μεθόδους, είναι να μ η ν αλλάξουμε εμείς. Ή όποτε αλλάζουμε, η αλλαγή να μην υπαγορεύεται απ’ τα δικά-τους προστάγματα, αλλ’ απ’, τα δ ι κ ά - μ α ς συμφέροντα. «Του καλού κυβερνήτη (καραβοκύρη) δουλειά είναι να προσαρμόζεται στις μεταβολές των ανέμων, και του σοφού στις μεταβολές της τύχης» [«Κυβερνήτου μεν έργον αγαθού α ς τας των πνευμάτων μεταβολάς αρμόσασθαι, ανδρός δε σοφού προς τας της τύχης»*]. Η ε υ ε λ ι ξ ί α είναι, σίγουρα, σπουδαία κυβερνητική αρετή. Αλλά κανένας δεν μπορεί να είναι ευέλικτος, αν δεν είναι ε λ ε ύ θ ε ρ ο ς στις κινήσεις-του. Και δεν είσαι στις κινήσεις-σου ελεύθερος, αν δεν είσαι ελεύθερος στη θέληση και στο πνεύμα-σου. Τ ό τ ε μ ό ν ο προσαρμόζεσαι στους ανέμους, στα «πνεύματα», που ε σ ύ διαλέγεις και δε γίνεσαι έρμαιο των όποιων (θαλασσινών, στρατοκρατικών, ιμ­ περιαλιστικών) «πνευμάτων». Και τ ό τ ε μ ό ν ο μπορείς να πεις όπως ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος: «κυριαρχώ πάνω στις περιστάσεις και δεν κυριαρχούμαι απ' αυτές»: « Έ χ ω κ α ι ο υ κ έ χ ο μ α ι » 7... Πονηρές κινδυνολογίες, δόλιες υπονομεύσεις, έμμεσες απειλές, ξε­ νόδουλες πατριδοκαπηλείες, μας περικυκλώνουν αδιάκοπα. Θ’ αποδειχθούν τόσο λιγότερο τελεσφόρες, όσο περισσότερο εμείς θα δειχθούμε έ χ ο ν τ ε ς και ό χ ι ε χ ό μ ε ν ο ι . Τώρα, μάλιστα, πιο πολύ παρά ποτέ. [30.9.1979] 6. Αριστώνυμος, σε Λ νθολόγιον Στοβαίου, Γ. 40. 7. Βλ. Οράτιου, Επιστολές. I, 1, 18.

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ Απελευθέρωση 1944 - Προσδοκίες 1979 «Αφού ο πόλεμος αρχίζει στο νου των ανθρώπων, πρέπει στο νου των ανθρώπων να χτιστούν τα οχυρά της ειρήνης» Καταστατικός χάρτης της UNESCO, 1945.

Σ

Ε ΛΙΓΕΣ μέρες, - στις 12 του Οχτώβρη - κλείνουν 35 χρόνια απ’ την απελευθέρωση της Αθήνας και το «επίσημο» τέλος της Κατοχής. Καινούριοι εορτασμοί, καινούριοι λόγοι θά ’ρθουν να προστεθούν στους αμέτρητους εκείνους που, όλ’ αυτά τα χρόνια, δο­ ξολόγησαν τη μεγάλη επέτειο. Λόγοι, που «τιμούν» την «Ανάσταση του Εθνους» - ενώ, συχνά, υποτιμούν και τους αγώνες των Ελλήνων και τη νοημοσύνη των ακροατών. Δεν σκοπεύουμε, φυσικά, να προσθέσουμε ένα ακόμα υμνολόγιο στα τόσα άλλα. Ο χι μόνο επειδή έχουμε επίγνωση της δικής-μας «υμνητι­ κής αδυναμίας». Αλλά κι επειδή θεωρούμε α δ ύ ν α τ ο ν’ αποδοθεί το κλίμα και το ήθος εκείνης της ανεπανάληπτης στιγμής. Καμιά περιγραφή - όσο «πλήρης», όσο πολύπλευρη, όσο υψηλότονη - δεν μπορεί να μεταδώσει τη μεθυστική γεύση και την υψηλήν έξαρση της Απελευθέρωσης σ ’ όποιον δεν την έζησε... και δεν την έζησε α π ό μ έ σ α . . . και δεν την έζησε α φ ο ύ είχε ζήσει τα π ρ ι ν . . . Κανένας δεν μπορεί να νοιώσει την εξωτερική και, προπάν­ των, την εσωτερική διάσταση της Μεγάλης Μέρας, αν δεν είχε διανύσει - εξωτερικά κι εσωτερικά, σ’ όλη-τους την ένταση και την απαν­ τοχή - τις 1625 μέρες της τρομερής κατοχικής νύχτας. Η έ ξ ο δ ο ς απ’ αυτές στοιχειοθετούσε τη μέθη της ώρας εκείνης. Και οι α γ ώ ν ε ς κι οι ε λ π ί δ ε ς που είχαν ανθίσει μες στην ατέ­ λειωτη κατοχική έρημο, οριοθετούσαν τη μέθεξη στον πανηγυρισμό... Σπάνια, στην ιστορία του τόπου-μας και του κόσμου, οι ζ ω ν τ α ν ο ί άνθρωποι γνώρισαν (κι έχτισαν με πόνο κι αίμα) τόσες φωτεινές προσδοκίες, βυθισμένοι στο έρεβος της δουλείας και του θανάτου. Γ ι’ αυτό και, σπάνια, π ρ ο σ γ ε ί ω σ η στάθηκε τόσο οδυνηρή - όταν, σε λίγο, οι προσδοκίες προδόθηκαν άθλια και οι ελπίδες ερειπώθηκαν οικτρά...

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γ ΙΑΤΙ τα θυμηθήκαμε όλ’ αυτά -

τα πολύ γνωστά, άλλωστε; Ίσω ς για τη «θ ε ί α ν α φ έ λ ε ι α ν » που έκλειναν όλες εκείνες οι απαντοχές. Οχι μόνο οι «τςάντοτ' ευκολόπιστοι» Έλληνες, μα κι ό λ ο ι οι κα­ λόπιστοι άνθρωποι του κόσμου είχαν, τότε, την πεποίθηση πως το απαίσιο Σήμερα του πολέμου θα το διαδεχθούν, με την ειρήνη, τα «Αύριο που τραγουδάνε»... Πίστευαν όλοι στις καλές προθέσεις των ηγετών του κόσμου - τουλάχιστο, των «καλών» ηγετών, που μάχονταν ενάντια στους κακούς... Πίστευαν στο γνήσιο πόθο-τους για έναν «ει­ ρηνικό, δίκαιο, ελεύθερο κόσμο»... Πίστευαν στην ειλικρίνεια των «αδελφικών» επαγγελιών-τους - όπως λ.χ. του Προέδρου Franklin Ro­ osevelt: «Το έμβλημα του πολέμου είναι: "Ας επιζήσουν οι δυνατοί οι αδύναμοι ας πεθάνουν". Το έμβλημα της ειρήνης είναι: "Ας βοηθήσουν οι δυνατοί τους αδύναμους να επιζήσουν"»1. Και η πίστη αυτή τους έκανε όχι μόνο να πολεμήσουν μ’ όλες-τους τις δυνάμεις τις «Δυνάμεις του σκότους», αλλά και να τους αντισταθούν π ά ν ω απ’ τις δυνάμεις-τους, ακόμα κι όταν είχαν νικηθεί και καταχτηθεί. Συντριμμένοι, βουλωμένοι, σκελετωμένοι, επαλήθευαν τα λόγια του Montaigne: « Υπάρχουν ήττες θριαμβευτικές, που τις ζηλεύουν οι νίκες»2. Κι όσο πιο πολύ βάθαιναν τα Τάρταρα, τόσο πιο πολύ σελάγιζαν οι χίμαιρες στους ουρανούς των λαών. «Οι πιο ακραίες ελπίδες γεννιούνται μέσα στην πιο ακραία δυστυχία», θά ’λεγε αργότερα ο Bertrand Russell3. Πολύ γρήγορα όμως, οι λαοί θ’ ανακάλυπταν π ό σ η είναι η καλο­ σύνη των «καλών»... π ό σ η η λαχτάρα-τους για ειρήνη, δικαιοσύνη, ελευθερία των άλλων... π ό σ η η έγνοια-τους για την «επιβίωση των αδύναμων». Πολύ γρήγορα θα ξαναθυμίζονταν το μάθημα, που μας έχουν υπαγορεύσει οι αιώνες και που τόσο πεισματικά αρνιόμαστε να μάθουμε: « Ο πόλεμος είναι ένα παιχνίδι, όπου οι ηγέτες νικούν πότε - πότε, οι λαοί ποτέ»4. Τα «Αύριο» της ειρήνης, που έγιναν τώρα πια «Σήμερα» και «Χτες», ε ί δ α μ ε τ ί μ α ς έ φ ε ρ α ν . Το μόνο που ακούστηκε απ’ τα τραγού­ δια που δεν τραγουδήθηκαν ποτέ, είναι η θλιβερή επωδός: η απιστία, η δυσπιστία έστω, στις «καλές προθέσεις» και στις απλόχερες υπο­ σχέσεις. Μόνο που, αυτό, αποτελεί μιάν άλλη, ακριβή, ω ρ ι μ ό τ η-

1. Λόγος-του στο Κογκρέσσο της Βραζιλίας, Ρ(ο ντε Τζσνέιρο, 27.11.1934. 2. Essais - -Des cannibales·. 3. Unpopular Essays - •The future of Mankind·, 19S0. 4. Charlei Caleb Colton, Lacon, 1823, 1.534.

ΤΟΤΕ ΚΑΙ ΤΩΡΑ

401

Η

ΠΙΟ σημαντική διαφορά ανάμεσα στους ανθρώπους (και μάλιστα, τους νέους) του Τότε και του Σήμερα, είναι - νομίζω - τούτη: Εκείνοι, εμείς, είχαμε την «απλοϊκότητα» να πιστεύουμε και να «οραματιζόμα­ στε». Κι αυτό έδινε ατέρμονη καρτερία, θάρρος, αποκοτιά, ακόμα και στους πιο αδύναμους. Για τον καθένα, η ζωή-του δεν είχε καμιάν αξία και, ταυτόχρονα, είχε αξία τεράστια: Κ α μ ι ά ν αξία, επειδή έβλεπε κάθε στιγμή πόσο ε ύ κ ο λ α αφανίζονταν μυριάδες ζωές. Και τ ερ ά σ τ ι α αξία, επειδή πίστευε πως και η ζωή και ο θάνατος του καθενός ήταν χ ρ ή σ ι μ ο ι για ένα μεγάλο σκοπό... Σήμερα, νέοι και μη νέοι, «ξέρουμε» πολύ περισσότερα και προσ­ δοκούμε πολύ λιγότερα. Γίναμε πιο «σοφοί» - γι’ αυτό και πιο «κυνικοί» - και πιο οχυρωμένοι. Αν οι νέοι προπάντων του καιρού εκείνου ήταν πιο « α ξ ι ο λ ύ π η τ ο ι » για την «αμάθειά»-τους και για τις κα­ κουχίες που περνούσαν, ήταν μαζί και πιο « α ξ ι ο ζ ή λ ε υ τ ο ι » για την ορμητική-τους πίστη και τη δύναμη της αυταπάρνησης. Ζούσαν, τότε, «στο εμείς, όχι στο εγώ»... Οι σημερινοί - οι περισσότεροι, του­ λάχιστο - είμαστε « α ξ ι ο ζ ή λ ε υ τ ο ι » για την ευμάρεια και τη «γνώση»-μας, αλλά κι « α ξ ι ο λ ύ π η τ ο ι » για τον απογοητευμένο σκεπτικισμό-μας και τον απογοητευτικό εγωκεντρισμό-μας. Ό ,τ ι κερ­ δίσαμε σε «μάθος», χάσαμε σε «πάθος». Εξαιτίας, θέθαια, των παθών και των παθημάτων-μας...

Το

ΔΙΧΩΣ άλλο, είχε δίκιο ο Εκκλησιαστής λέγοντας πως « ό π ο ι ο ς α π ο χ τ ά γ ν ώ σ η , α π ο χ τ ά it ό ν ο υ ς » [«Ο προστιθείς γνώσιν προσθήσει άλγημα»: Α, 18]. Ά λ λο τόσο δίκιο είχε, όμως, κι ο Francis Bacon, όταν έγραφε πως «η γ ν ώ σ η ε ί ν α ι δ ύ ν α μ η»β. Το ζητούμενο είναι α ν και π ώ ς θ’ αξιοποιήσουμε τη δύναμη τούτη, την τόσο αλγεινή. Η γνώση που μας «δώρησαν» οι μεταπολεμικές δοκιμασίες, μας θω­ ρακίζει απ’ τις αφέλειες και τις ευπιστίες. θ ’ αποτρέψει, τάχα, ά λ λ α λάθη, όχι λιγότερο αλγεινά και ολέθρια; Τί χρησιμεύει η πικρή «σοφία» της «ειρήνης»-μας, αν δεν μας προφυλάξει από άλλους «ψυχρούς», «θερμούς» ή τοπικούς πολέμους, απ’ τον αποδεκατισμό λαών και ατόμων ή απ’ τον εξολοθρεμό της Φύσης και της ανθρωπότητας, απ’ τον ίλιγγο της «αφθονίας», που οδηγεί στην αθιταμίνωση της διαβίωσης και της ζωής ολόκληρης; Αν δεν μας μάθει, τουλάχιστο, πως τα «οράματα» και οι «προσδοκίες» των (κατά Roosevelt) «αδύναμων» που σ τηρίζονται στην «καλή προαίρεση» των δυνατών, είναι το πιο πρόσφορο εργαλείο για τη δ ι α θ ο υ κ όλ η σ η και την ε κ μ ε τ ά λ λ ε υ σ η των πρώτων απ’ τους δεύτε­ ρους; 5. MedUtuionts sacrae - -De Hcnclitus· (1)97). 26

402

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Γ ι α μας, ιδιαίτερα, που τόσο «πλούσιο παρελθόν» έχουμε σε αυταπά­ τες κι εξαπατήσεις, αποτελεί α π α ρ ά θ α τ ο ν ό ρ ο βίου κι επιβί­ ωσης αυτή η διδαχή. Και σαν ν’ αρχίζουμε - επιτέλους! - να «σωφρο­ νιζόμαστε» τώρα τελευταία - στην «επίσημη πολιτική»-μας, φυσικά, γιατί στην ανεπίσημη ο «σωφρονισμός» έχει πραγματοποιηθεί από καιρούς. Η προχτεσινή αποστροφή του Πρωθυπουργού προς τους ηγέτες της ΕΣΣΔ, λίγο πριν απ' τις συνομιλίες της Μόσχας, είναι δεί­ γμα ευοίωνο: «Λεν θα συζητήσουμε τίποτα εις βάρος των αυμφερόντων-σας και όεν πρόκειται να προσφέρουμε τίποτα εις βάρος των ιδικών-μας»*. Φυσικά, ο κ. Καραμανλής μίλησε έτσι στη σοβιετική ηγεσία, επει­ δή, απέναντί-της, δεν δεσμεύεται από τα π λ έ γ μ α τ α που βαραίνουν τις σχέσεις-μας με τις ΗΠΑ και τις άλλες δυτικές δυνάμεις. Είναι ανάγκη, όμως, επιτακτική και υπαρξιακή, τ ο ί δ ι ο π ν ε ύ μ α να πρυτανεύσει στη στάση-μας απέναντι σ ’ ό λ ο υ ς τους «δυνατούς» ή «αδύναμους», που τα συμφέροντά-τους διασταυρώνονται με τα δικάμας. Αφού μ ό ν ο α υ τ ά λογαριάζονται στη διεθνή κοινωνία, και μόνο η α ν υ π ο χ ώ ρ η τ η α π ό φ α σ η να τα διαφεντέψουμε μπορεί να τα κάνει σεβαστά στους άλλους. Αλλο τόσο ευχόμαστε όλοι να μη μείνει λόγος κενός, αλλά να κυ­ ριαρχήσει προς ό λ α τα «αζιμούθια» η διάθεση «ισότιμης συνεργασί­ ας», «ειρηνικής συνύπαρξης» και «επαφής των δύο κρατών σε περίπτωση απειλής κατά της ειρήνης», που τόσο τονίστηκαν στις συνομιλίες αυτές. Οι «μικροί» πόλεμοι, οι «μικρές» συγκρούσεις δεν είναι λιγότερο καταστροφικοί απ’ τους «μεγάλους» - προπάντων για τα «μικρά» κρά­ τη, που πληρώνουν πανάκριβα και τούτους κι εκείνους. Η αποφυγή ή η κατάπαυσή-τους αποτελεί βιοτική επιταγή. Η συνεννόηση, το μόνο σωσίβιο. «Πρέπει να μείνουμε όλοι ενωμένοι, ειδεμή Οα βρεθούμε όλοι κρεμασμέ­ νοι χωριστά», είπε ο Βενιαμίν Φραγκλίνος υπογράφοντας τη Διακήρυξη της Ανεξαρ­ τησίας (4.7.1776). Κι αυτό ισχύει τόσο για την ε σ ω τ ε ρ ι κ ή ύπαρξη των κρατών, όσο και για τη δ ι ε θ ν ή συνύπαρξη. Αν αποτύχουμε, η ανθρωπότητα δε θα βρει ίσως ούτε σκοινί για να κρεμαστεί θ’ αφανιστεί αυτοστραγγαλισμένη. Αν πετύχουμε, θα πραγματώσουμε τήν α λ η θ ι ν ή α π ε λ ε υ θ έ ρ ω σ η - που τη «χάσαμε», κι εμείς κι ο κόσμος όλος, πριν 35 χρόνια... [:7.10.1979]

6. «Βήμα». 4 και 5.10.1979.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ Παρεπόμενα και παραλειπόμενα του «ανοίγματος» «Ό πω ς η ευτυχία του λαού είναι ο μοναδικός σκοπός μιάς κυβέρνησης, έτσι και η συγκατάθεση του λαού είναι το μοναδικό θεμέλιό-της». JOHN ADAMS, διακήρυξη, 1774. ΥΤΗ τη φορά, η επιστροφή του Πρωθυπουργού δεν συνοδεύ­ τηκε απ’ την «κλασική» επωδό: «Έξω πάμε καλά. Μέσα δεν πάμε καλ.ά». Πολύ δικαιολογημένα, άλλωστε, αφού το «μέσα», όχι μόνο συμπαραστάθηκε ομόθυμα στην «Ostpolitik» του κ. Καραμανλή, αλλά και στάθηκε απόλυτα «εύτακτο» σ' όλη τη διάρκεια της απουσίας-του: Ούτε απεργίες, ούτε διαδηλώσεις, ούτε άλλες «άκο­ σμες» εκδηλώσεις ήρθαν ν’ αμαυρώσουν το βορινό σέλας του πρωθυπουργικού ταξιδιού... Μόνο που, αυτή τη φορά, το « μ έ σ α » είναι εκείνο που αναμέλπει το δίτροπο «μοτίθο». Σε μιά παραλλαγή, όχι πιο δύστροπη, αλλά πιο ρεαλιστική: «Έξω πάμε καλύτερα. Μέσα πάμε χειρότερα»... Η πάγκοινη αυτή διαπίστωση θα βοηθήσει τάχα την κυβέρνηση να μεθοδεύσει σωστότερα την πολιτεία-της και προς τα έξω και προς τα μέσα; Ή , αντίθετα, οι εξωτερικές επιτεύξεις και η σύψυχη εσωτερική επίνευση θα τονώσουν την κυβερνητική αυταρέσκεια και αυτοϊκανοποίηση, θα της δώσουν την αίσθηση πως είναι άβλητη και αδιάβλητη; Ή μήπως -ακόμα χειρότερα- η έξω «ευπραγία» θα χρησιμοποιηθεί για να στομωθούν και ν’ αποπροσανατολισθούν οι διαμαρτυρίες για τη μέσα δυσπραγία;

Α

Π Ο Σ Ο δικαιώθηκαν όσοι, καιρούς τώρα, καυτηρίαζαν τη μονομέρεια της εξωτερικής-μας πολιτικής, το μαρτυρεί η ίδια η «στροφή» του Πρωθυπουργού προς την Ανατολή. Πόσο « υ π ο ζ ύ γ ι ο » θεωρούν πάντα την Ελλάδα οι αμερικανοί προστάτες-μας κι οι οθωμανοί επιστάτες-τους, το μαρτυρεί η έκθαμβη απορία κι η ιταμή δυσφορία

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

της Ουάσινγκτον, του ΝΑΤΟ και της Ά γκυρας για το ελληνικό «τόλ­ μημα». Απερίφραστα φερέφωνα αυτής της παγιωμένης αντίληψης, ο αμερικανός ναύαρχος Sears (αρχηγός των συμμαχικών δυνάμεων της Νότιας Ευρώπης, παρακαλώ) που βρήκε «όχι ευπρόσδεκτη» τη συμφω­ νία για το Νεώριο Σύρου, και ομολόγησε πως «προσπάθησε να βάλει στο χέρι ένα αντίγραφό-της. αλλά δεν τα καχάφερε» (πράξη και διατύπω­ ση, αντάξιες των λαμπηδόνων του Σικάγου). Και καταπόδας-του, η Ά γκυρα θεώρησε «απαράδεκτη» την προσέγγιση της Ελλάδας με την ΕΣΣΔ - ενώ ε κ ε ί ν η την είχε πρώτη πραγματοποιήσει1. Οι μόνοι που δεν απορούν είναι οι Έλληνες, βέβαια. Μας είναι τόσο γνώριμη αυτή η αβρή διπλωματική γλώσσα (και πράξη) των ξέ­ νων, που δεν ξενίζει πια κανένα. Ποιός δε θυμάται λ.χ. -γ ια να περι­ οριστούμε στη μνήμη της γενιάς-μας- τον περιβόητο άγγλο πρε­ σβευτή Reginald Leeper, που έλεγε τον Απρίλη του 1945: «Κανένας Έλληνας πρωθυπουργός, δεδομένης της εζαρτήσεως της χώρας-του απο την βρεταννική βοήθεια, δεν έχει το δικαίωμα ν’ ακολουθεί δικό-του δρόμο, ανεξάρτητα από την βρεταννική κυβέρνηση».. Ποιός δε θυμάται τους αμερικανούς συναδέλφους-του που «διόρι­ ζαν» τους πρωθυπουργούς-μας, ή τον αρχηγό της αμερικανικής οικο­ νομικής αποστολής Paul Porter, που δήλωνε το Γενάρη του 1947: «Η διαφορά μεταξύ τεχνικών συστάσεων και συστάσεων ά λ λ ο υ ε ί ­ δ ο υ ς είναι αρκετά ρευστή». Τόσο ρευστή, μάλιστα, ώστε κορυφαίοι αμερικανοί πολιτικοί σχο­ λιαστές να μιλάνε για « δ ι α κ υ β έ ρ ν η σ η της Ελλάδας απ' το δόγμα Τρούμαν» (Walter Lippman, Μάρτης 1948) ή για την « α γ ω ν ί α της Ελλάδας κάτω απ' την ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ ι κ ή - μ α ς κ α τ α π ί ε σ η » (Irving Stone, 1970)2... Αφού, λοιπόν, τίποτα δεν άλλαξε στη νοοτροπία-τους, καιρός ήταν ν’ αλλάξει πια η δ ι κ ή - μ α ς . Στό αεροδρόμιο του γυρισμού, ο Πρωθυπουργός βεβαίωσε πως «η Ελλάς δεν δέχεται από οπουδήποτε κηδεμόνευση των κυριαρχικών-της δι­ καιωμάτων». Ευφρόσυνη για όλους μας, η δήλωση. Αλλά για ν’ αποτιναχθεί οποιαδήποτε έφεση κηδεμόνευσης απ’ τους άλλους, πρέπει ν’ αποταχθεί οριστικά κι ολοκληρωτικά α π ό ε μ ά ς κάθε διάθεση υ π ο χ ώ ρ η σ η ς στις ε π ι κ υ ρ ι α ρ χ ι κ έ ς προθέσεις-τους. Και δεν αποτάζεται, όσο επιμένουμε να υ π ο β α θ μ ί ζ ο υ μ ε τη σημασία και τις δυνατότητες του ανοίγματος προς την Ανατολή, αλλά και τους

1. Βήμα». 9 και 12.10.1979. 2. Βλ. και Αχ. Χατζόκουλου, Οι Προαχάχα;. 1943 - 1949, Αθήνα, Πακαζήσης. σελ. 100, 295, 320.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ

405

κ ι ν δ ύ ν ο υ ς που μας δημιουργεί το «κλείσιμο» μέσα στ’ ατλαντικά τείχη. Κάθε μέρα, σε κάθε ευκαιρία, διαπιστώνουν κι οι πιο εθελότυφλοι α π ό π ο ύ έρχεται η π ρ α γ μ α τ ι κ ή απειλή για τα «κυριαρχικά-μας δικαιώματα». Αν όμως το όπλο των «συμμάχων»-μας είναι τα ό π λ α - τ ο υ ς που υπάρχουν ολόγυρά-μας, το δ ι κ ό - μ α ς όπλο είναι τα ό π λ α - τ ο υ ς που υπάρχουν στον τ ό π ο - μ α ς . Η Τουρκία έδειξε πόσο αποτελεσματικό επιχείρημα αποτελεί το «κλείσιμο» των αμερι­ κανικών βάσεων - για να εξασφαλιστεί η αμερικανική ευμένεια και ο εξ Αμερικής χρηματισμός. Τέτοια «επιχειρήματα» διαθέτουμε άφθονα κι εμείς. Αφού, λοιπόν, αυτά τα «φιλικά» όπλα δεν μπορούν, δηλαδή δε θέλουν, να μας προστατεύσουν απ’ τους μικρούς γειτονικούς εχθρούς-μας, ας μας προστατεύσουν, μ η θ έ λ ο ν τ α ς , απ’ τους ίδι­ ους τους «μεγάλους φ ί λ ο υ ς »-μας... Κ ά θ ε ξένο όπλο σε μιά μικρή μάλιστα χώρα ομοιοκαταληκτεί με κίνδυνο. Αλλ’ αποτελεί α υ τ ο ­ κ τ ο ν ί α η ανοχή των ξένων όπλων στο χώρο-μας, όταν στρέφονται ουσιαστικά ε ν α ν τ ί ο ν - μ α ς . . . Σ υ μ φ υ τ ο με το «έξω» είναι, φυσικά, το θέμα του «μέσα». Ποιός δεν ξέρει ότι, πάρα πολύ συχνά, τα εξωτερικά προβλήματα που γίνονται, ώρες - ώρες, προβλήματα εθνικής επιβίωσης ή π α ­ ρ ο υ σ ι ά ζ ο ν τ α ι σαν τέτοια- αποτραθάνε την προσοχή της κοινής γνώμης από τα άμεσα εσωτερικά προβλήματα της καθημερινής διαβί­ ωσης; Ά λ λο τόσο γνωστό είναι πως οι κυβερνήσεις μ ε γ α λ ο π ο ι ­ ο ύ ν τις διεθνείς περιπλοκές για ν’ α π ο δ υ ν α μ ώ ν ο υ ν τις ιθαγενείς εμπλοκές και ν’ αποτρέπουν τις «συμπλοκές». Τέχνασμα, που εκμε­ ταλλεύονται στο έπακρο τα ολοκληρωτικά καθεστώτα, φτάνοντας και σε πολεμικές συγκρούσεις ακόμα, για ν’ αποτρέπουν εσωτερικές εξ­ εγέρσεις. Το «αμύνεσθαι (τάχα) περί πάτρης» είναι το πιο χρήσιμο άλ­ λοθι για το «αμύνεσθαι περί φ α τ ρ ί α ς » . . . Αλλά κ α μ ι ά εξωτερική πολιτική -ό σ ο εύστοχη κι αν είναι- δεν μπορεί να ορθοποδήσει μακροπόθεσμα αν δεν εδράζεται σε ο ρ θ ή ε σ ω τ ε ρ ι κ ή π ο λ ι τ ι κ ή . Η Ιστορία καταγράφει πάμπολλες περι­ πτώσεις μεγάλων και μικρών κρατών και ηγετών, που «ευτύχησαν» για ένα διάστημα στα διεθνή και στα πολεμικά μέτωπα. 'Οπότε, όμως, παραγνώρισαν το ε σ ω τ ε ρ ι κ ό μέτωπο, ή το παραγκώνισαν σκόπιμα και απατηλά, καταρεύσανε αργά ή γρήγορα, παρασύροντας συχνά στον όλεθρο και τον τόπο-τους ολόκληρο. Και τόσο πιο αναπότρεπτη είναι αυτή η πορεία πρός τον Καιάδα, όσο πιο αντιλαϊκό, απολυταρ­ χικό, είναι το καθεστώς. Η κυβέρνησή-μας επιμένει, ωστόσο, ν’ αψηφά αυτόν τον απαιώνιο νόμο. Φοβόμαστε μάλιστα -καθώς υποδηλώσαμε στην α ρ χή - πως η πανεθνική κατάφαση για τα εξωτερικά-της επιτεύγματα θα της δώσει

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

την ψ ε υ δ α ί σ θ η σ η πως έχει και την παλλαϊκή επικράτηση για τα εσωτερικά-της «κατορθώματα». Ενώ συμβαίνει ακριβώς το α ν τ ί θ ε τ ο . Ό σ ο ομόθυμη είναι η έγκριση για τα πρώτα, τόσο ομόφωνη είναι η κατάκριση για τα (περισσότερα απ’ τα) δεύτερα. Αλλά η κυβέρνηση, κωφεύοντας, επιμένει. Επιμένει σε μιά οικονο­ μική πολιτική τόσο αντιφατικά προγραμματισμένη, ώστε να καταντά απρογραμμάτιστ ι -εκτός αν «πρόγραμμα» είναι το νερό που κουβα­ λάει στο μυαλό του πληθωρισμού με τα υστερικά «μέτρα»-της... Επι­ μένει σε θεωρητικές επαγγελίες για «εξυγίανση» της Δ ιοίκησης- και σε πρακτικότατες ταχυδακτυλουργίες για τον εκφαυλισμό-της... Σ’ επιταγές λιτότητας για τους «κάτω» -και σε ακατάσχετη σπατάλη απ' τους «άνω»... Σε πλατωνικές συστάσεις για την προστασία του περι­ βάλλοντος και της υγείας των πολιτών- και σε νόμους (για τα δάση κλπ.) που καταντάν «σύσταση» και συνωμοσία για την καταστροφήτους... Σε ατελεύτητες υποσχέσεις για τη βελτίωση της Παιδείας και την ολοκλήρωση της εκπαιδευτικής μεταρύθμισης -και σε παχυλή ν ακηδία για την Εκπαίδευση, που μεθοδεύει το «ξεδόντιασμα» της μεταρύθμισης (όπως τάζουν εμπιστευτικά ανώτατοι «αρμόδιοι»)... Σε όρκους για «ιδανική κάθαρση» της κρατικής μηχανής απ’ τους επί­ βουλους- και σε σπαραξικάρδια στοργή και περίθαλψη των επίορκων, έτσι που και δραπετεύσεις απ’ τις φυλακές να σχεδιάζουν, χωρίς καμιά Αρχή να μπορεί ούτε την «αρχή τελέσεως» των σχεδίων-τους να «βά­ λει στό χέρι», όπως θά ’λεγε ο κομψολόγος ναύαρχος Sears... Τί χρειάζεται όμως η απαρίθμηση των αμαρτημάτων που κάθε μέρα μας «πληγώνουν» και μας θυμώνουν; Έ να είναι βέβαιο: η κυβέρνηση πλανιέται οικτρά, αν νομίζει πως μπορεί να πραγματοποιήσει αληθινά τολμηρούς διεθνείς χειρισμούς, χωρίς ν’ αναθεωρήσει άρδην τον τρόπο διαχείρισης των εσωτερικών θεμάτων. Από μ έ σ α αντλούν οι ηγέτες τη δύναμη για να κινηθούν αποτελε­ σματικά προς τα έξω - δεν παίρνουν απ’ έξω τα προσχήματα για ν' α κ ι ν η τ ο π ο ι ο ύ ν τα μέσα. Ακόμα και η πιο «μεγαλόπνευστη» εξ­ ωτερική πολιτική χτίζεται στην άμμο, όταν δεν έχει τη λαϊκή συγκα­ τάθεση όχι μόνο για τη συγκεκριμένη «εθνική στάση», αλλά και για την ό λ η κυβερνητική συμπεριφορά απέναντι σ’ ό λ α τα καίρια προβλήματα. Στο κάτω - κάτω, δεν έχει άδικο ο Ερμής που λέει στον αριστοφανικό Πλούτο: «Πατρίδα είναι εκεί όπου ο καθένας ευτυχεί» «Πατρίς yap εστι πάσ' ίν’ αν πράττη τις ευ»: στ. 1151]. Την πιο αδιαπέραστη ασπίδα για τον τόπο-τους προσφέρουν οι πο­ λίτες που «ευ πράττουν» στον τόπο-τους. Κι όταν είναι τόσο ομόφωνα διαπιστωμένη η «κακοπραγία», όπως εδώ, μόνο η ριζική αλλαγή νο­ οτροπίας και πορείας μπορεί να εξασφαλίσει και την ομόγνωμη άμυ­ να.

ΤΑ ΕΞΩ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΣΑ

407

«Ένα κράτος (και μιά κυβέρνηση, φυσικά) που δεν έχει δυνατότητες αλλαγής, δεν έχει και δυνατότητες διατήρησης» έγραφε ο Edmund Burke3. Έστω κι άν η διατήρηση αυτή αναφέρεται στη «συντήρηση»... ΕΠΙΜΕΤΡΟ: Ευχάριστη, βέβαια, είναι η «ειδυλλιακή» ατμόσφαιρα που επικράτησε στην ενημέρωση του αρχηγού της Αξιωματικής Αντι­ πολίτευσης απ’ τον Πρωθυπουργό. Μιά απορία, ωστόσο: Γιατί αυτή η ενημέρωση τυλίχτηκε με τέτοιον πέπλο σιωπής και μυστηρίου; Τα άλλα κόμματα κι ο λαός ολόκληρος είναι α ν ά ξ ι ο ι αυτής της τιμής; Καταδικάζουμε τη μυστική διπλωματία, αλλά δεχόμαστε τη μυστική ι:ξωτερική πολιτική; Σωστά, βέβαια, λέγεται για τις ιδιωτικές υποθέ­ σεις «τα εν οίκω μη εν δήμω». Οταν όμως τα εν (πρωθυπουργικώ) οίκω αναφέρονται στην ίδια τη ζωή και τις τύχες του Δήμου, ο απο­ κρυφισμός αποτελεί περιφρόνηση και προς το Δήμο και προς τη Δη­ μοκρατία... [21.10.1979)

3. Reflections on the French Revolution. 1790.

(.

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ Η αιωνιότητα της δολιότητας «... οις η πρόθεσίς εστιν αδικείν, παρ' αυτοίς ουδέ δίκαια απολογία ισχύει» [Σε ανθρώπους αποφασισμένους ν’ αδικήσουν. ούτε η δίκαιη απολογία έχει πέραση] ΑΙΣΩΠΟΣ, Μύθοι -221. Λύκος και αρνί. ΑΠΟΙΕΣ υπομνήσεις ίσως να είναι ο πιο επίκαιρος «πανηγυ­ ρισμός» για τη σημερινή επέτειο. Υπομνήσεις της αδίσταχτης κ α κ ο π ι σ τ ί α ς και των ασύστολων ε κ β ι α σ μ ώ ν που χρησι­ μοποιούνται για να πεισθεί ή να πιεσθεί μιά (μικρή) χώρα να ενδώσει στις βουλήσεις μιάς άλλης, μεγάλης ή γειτονικής. Σήμερα, οι δυό τε­ λευταίες ιδιότητες μοιράζονται ανάμεσα σε μιάν υπερφίαλη υπερδύναμη και σε μιάν υπεράξιά-της εγκάθετη. Τότε, στα 1939-1940, συγ­ κεντρώνονταν κι οι δυό στη φασιστική Ιταλία, που ο Duce-της οραμα­ τιζόταν δάφνες δορυκτήτορα και θρόνους ιμπεράτορα. Αν αλλάζουν, όμως, οι καιροί, και οι ρόλοι, δεν αλλάζουν μεθόδους οι κατά καιρούς «κύριοι» του κόσμου τούτου...

Κ

Τ η ν α ϋ π ν ί α που του είχαν στοιχίσει τα πολεμικά τρόπαια του αυταδέλφου-του Hitler, ο Mussolini πάσχιζε - όπως είναι πασίγνωστο να τη γιατρέψει με δικές-του κατακτήσεις, όσο πιο ανώδυνες για τον ίδιον, βέβαια. Και, φυσικά, τα πιο ευκολόπιστα «υπνωτικά» ήταν η ατροφική Αλβανία πρώτα, που την εκπόρθησε ηρωικά τον Απρίλη του 1939, κι η λυμφατική Ελλάδα ύστερα, που γλιχόταν να την καθυποτά­ ξει πανηγυρικά τον άλλο χρόνο κιόλας. Μπορεί, βέβαια, να είχε υπογράψει απ’ το 1928 σύμφωνο «φιλίας και ειρηνικού διακανονισμού» με την Ελλάδα... μπορεί η χώρα-μας να κρατούσε «άψογη στάση» απέναντι στη γειτόνισά-της των «8 εκατομ­ μυρίων λογχών». Αλλά οι ευγενείς συνθήκες και οι ευπρεπείς στάσεις υπάρχουν ή δεν υπάρχουν ανάλογα με τις περιστάσεις και τα συμφέ­

ΜΕΘ· ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ’ ΗΜΩΝ

409

ροντα. Σημασία είχε, τώρα, να βρεθούν οι π ρ ο φ ά σ ε ι ς που θα δη­ μιουργούσαν το κλίμα και τις συνθήκες για μιά τροπαιοφόρα επίθεση και ανέξοδη αρπαγή μιάς εύχυμης (γεωγραφικά) λείας. Εφ’ ω και οι σχεδιαστές του Palazzo Venezia δεν άργησαν ν’ αρχί­ σουν προπαρασκευαστικά πυρά, τόσο με διπλωματικές διαμαρτυρίες, όσο και με βίαιους δημοσιογραφικούς λιθέλλους, για τις «παραχωρή­ σεις» που έκανε η Ελλάδα στον αγγλικό στόλο. (Δεν υπήρχε, τότε, το Νεώριο της Σύρου...). Την 1.6.1940 λ.χ., ο εδώ ανταποκριτής της ·Ροpolo di Roma- και της -Stampa· τηλεγραφούσε στις κατευθυνόμενες εφημερίδες-του: «Εις την ελληνικήν θάλασσαν, μεταξύ των ελληνικών νήσων και εμπρός εις τους ελληνικούς όρμους, διασταυρούνται κυρίαρχα τα αγγλικά πολεμικά. Εκτός των πολεμικών αυτών, υπάρχουν και αι στερλίναι. Ιδού, με ολίγος λέξεις, η πολιτική της Ελλάδος... Δεν δύνανται ακόμη οι Ελληνες να συν­ ηθίσουν με την ιδέαν μιάς Ανατολικής Μεσογείου και ενός Αιγαίου ελευθέ­ ρων από κάθε ηγεμονίαν σημαίας ή νομίσματος, πράγμα το οποίον θα έπρεπε να αποτελή ελληνικόν εθνικόν πόθον...»1. Πόθον, βέβαια, αποτελούσε και αποτελεί. Στο μεταξύ, ήταν περισ­ σότερο από βέβαιο πως αυτή την «ελεύθερη από κάθε ξένη ηγεμονία» Μεσόγειο δεν μπορούσε να την εξασφαλίσει παρά μόνο η η γ ε μ ό ­ ν ε υ σ η του «mare nostrum» απ’ την ιταλική (και κάθε άλλη) ανιδι­ οτέλεια...

Ο

ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ, άλλωστε, καημός του Mussolini ήταν μην κακο­ πάθει η ελληνική ανεξαρτησία και κυριαρχία. Γι’ αυτό και - όπως τηλεγραφούσε, την άλλη μέρα, ο Έλληνας πρεσβευτής στη Ρώμη I. Πολίτης - ο φασιστικός Τύπος παρουσίαζε με φιλική αγωνία «την Ελλάδα έρμαιον των ξένων επιρροών και την ελληνική κυριαρχία ήδη μειωμένη ν». Και ήταν, βέβαια, ασυγχώρητη η καχυποψία του I. Πολίτη, που πρόσθετε: «Η Ελλάς προφανώς αποτελεί εις την ιταλικήν αντίληψιν πεδίον ανοικτόν εις τους πολεμικούς συνδυασμούς της Ιταλίας. Δ ι' ό και προπαρασκευάζεται δια του ιταλικού Τύπου δικαιολογία δι' ην περίπτωσιν θα εκρίνετο σκόπιμος ή αναγκαία η παραβίασις της κυριαρχίας της Ελλάδος»2. Κατά τα ειωθότα, καρδιοχτυπούσαν οι αγαθοί μην «παραβιασθεί η κυριαρχία»-μας από άλλους - για να μπορούν να την παραβιάζουν ανενόχλητα ε κ ε ί ν ο ι... Και δίνοντας διέξοδο στις ανησυχίες-τους, επιδίδονταν σε ατέρμονα 1. Βλ. Η Ιταλική ΕκΙθαηζ κατά τψ; Ελλά&ος. εκδ. Ελληνικού Υκουργείου Εξωτερικών, Λθήναι, 1940, σελ. 51. 2. Ο.*., σελ. 53.

410

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

διαβήματα για την «παρουσία αγγλικών πολεμικών στις ελληνικές θά­ λασσες» - παρουσία, που οι εδώ αρμόδιοι διαψεύδανε αδιάκοπα, ζη­ τώντας αποδείξεις που δεν προσκόμιζαν ποτέ οι Ιταλοί διαμαρτυρόμενοι. Πράγμα που δεν τους εμπόδιζε να συνεχίζουν το αναμάσσημα των αιτιάσεων για « ε ρ ω τ ο τ ρ ο π ί ε ς της Ελλάδος με την Αγγλίαν». (Η διπλωματική γλώσσα δεν έχει, φαίνεται, πλουτίσει το λεξιλόγιό-της από τότε. Μόνο που το «ανεπίτρεπτο άνοιγμα» γινόταν, τότε, προς τη Δύση...). Αγιάτρευτα φιλύποπτος, ωστόοο, ο I. Πολίτης ερμήνευε έτσι τα σπλαχνικά εκείνα «παράπονα»: «Πρόκειται περί γενικωτέρας αιτιάσεως. περιλαμβανούσης και την εκ μόνης της ουδετερότητος ημών και της γεωγραφικής θέσεως της Ελλάδος στέρησιν πλεονεκτημάτων δια την ιταλικήν άμυναν. Το κέντρον βαρύτητος του διαβήματος ευρίσκεται εν τω πολιτικώ πεδίω. Η έννοια αυτού είναι: " μεθ' ημών ή καθ' ημών"».. 3. Μια αρχή που, αιώνες κι αιώνες, εφαρμόζουν οι ισχυροί σαν βρόχο στο λαιμό των πιο αδύναμων, για να πετύχουν τους στόχους-τους. Κάθε παρέκκλιση απ’ το απόλυτο «μεθ’ ημών», αποτελεί «απαράδε­ κτη» παρασπονδία, που πρέπει να κολασθεί χωρίς έλεος - για το καλό, φυσικά, της παγκόσμιας ειρήνης και του ίδιου του «ακολαστήσαντος»... Τ ο ΑΠΟΚΟΡΥΦΩΜΑ αυτής της εκστρατείας απάτης στάθηκαν οι ουρανομήκεις ιερεμιάδες του επίσημου ιταλικού πρακτορείου Stefani (11.8.1940) για ένα «τρομερόν έγκλημα διαπραχθέν εις την ελληνοαλβανικήν μεθόριον. Ο μέ­ γας αλβανός πατριώτης Χότζα εδολοφονήθη αγρίως επί αλβανικού εδάφους π/ησίον των συνόρων. Το πτώμα αυτού ευρέθη ακέφαλον. Εγνώσθη αργότερον ότι οι δολοφόνοι ήσαν 'Ελληνες πράκτορες... κλπ. κλπ.»*. Και το αμερόληπτο πρακτορείο παρουσίαζε τη δολοφονία του Χότζα «ως ev επεισόδιο ν των σφαγών και άλλων ανήκουστων μέσων, δια των οποίων η Ελλάς επιδιώκει τον εζελ/ηνισμόν του πληθυσμού του υπό την κυριαρχίαν-της αλβανικού εδάφους»6. Η πραγματικότητα, βέβαια, ήταν «κάπως» διαφορετική. Ο Νταούτ Χότζα δεν ήταν παρά ένας ε π ι κ η ρ υ γ μ έ ν ο ς λ η σ τ ή ς , που είχε δολοφονηθεί στις 14.6 από δυό νεαρούς συμπατριώτες-του για λόγους καθαρά προσωπικούς6... Γ ι α τ ί , τώρα, οι φασιστικές αρχές θυμήθη­ 3. Ο.κ. σελ. 67. 4. Ο.κ., σελ. 87. 5. Ο.κ.. σελ. 112. 6. Ο.κ.. σελ. 89. 91.

ΜΕΘ’ ΗΜΩΝ Η ΚΑΘ' ΗΜΩΝ

411

καν ξαφνικά αυτό το «ξεκαθάρισμα λογαριασμών» δ υ ό ο λ ό κ λ η ­ ρ ο υ ς μ ή ν ε ς α ρ γ ό τ ε ρ α , το μαντεύει ο καθένας. Ό πω ς ο καθένας μπορεί να συσχετίσει τα αλλοτινά ελληνικά «εγκλήματα» κατά των αλβανικών πληθυσμών, με τις τωρινές «διώξεις» των Τούρκων της ελ­ ληνικής Θράκης ή της Κύπρου πριν ακρωτηριασθεί απ’ τους ειρηνοποιούς του Αττίλα. Για το Palazzo Venezia, όμως, ο φόνος του «μεγάλου αυτού πατρι­ ώτη» δεν ήταν - όπως έγραφε ο διαβόητος Gayda στην - Giornale <Γ Italia- - παρά μιά επιπλέον απόδειξη της « ι μ π ε ρ ι α λ ι σ τ ι κ ή ς π ο λ ι τ ι κ ή ς τ η ς Ε λ λ ά δ ο ς . . . (που) αποβ/χπει εις την προσάρτησιν της Νοτίου Αλβανίας... και αποτελεί εν των ζωηρότερων στοιχείων της χρονιάς διαταραχής εις τα Βαλκάνια» ( Ι4.8.1940)7...

Και, αναντίρητα, η μόνη δύναμη που μπορούσε να γαληνέψει την περιοχή αυτή και να χαλιναγωγήσει τον ακράτητο ελληνικό ιμπερι­ αλισμό ήταν η διόλου πολεμοχαρή και διόλου ιμπεριαλιστική Ιταλία του Duce. Ό περ και διέπραξε δυόμιση μήνες αργότερα... Δ Ε Ν χρειάζεται, νομίζω, να συνεχίσουμε. Ό χ ι επειδή τέλειωσε το κομπολόι της φασιστικής δολιότητας και ψευδολογίας. Αλλά επειδή η τεχνική των προφάσεων, των διαστρεβλώσεων, των απειλών, των εκ­ βιασμών είναι πια τόσο κ ο ι ν ή και τόσο ζ ω ν τ α ν ή , όχι μόνο στη μνήμη-μας, αλλά και στην καθημερινή-μας πείρα, ώστε καταντά μονό­ τονη επανάληψη όχι παρελθόντων γεγονότων, αλλά παρόντων βιωμά­ των. Το επιμύθιο και τον επιτάφιο της μουσσολινικής μεθοδολογίας και «ιδεολογίας» τα εκφώνησε, όπως είναι γνωστό, ο ίδιος ο Hitler, λέγον­ τας: «Οι επονείδιστες ήττες που υπέστησαν (οι Ιταλοί στην Αλβανία) μας προκάλεσαν τη χλχύη και την περιφρόνηση των Βαλ.κανικών Κρατών... Αυ­ τές μας ανάγκασαν, αντίθετα προς όλο τα σχέδιά-μας, να επέμβουμε στα Βαλκάνια, καθυστερώντας κατά τρόπο κ α τ α σ τ ρ ο φ ι κ ό την επίθεσή-μας κατά της Ρωσίας»6. Και ποιός δε θυμάται με τί αίνους κι επαίνους αναγνώρισαν οι Δυτι­ κοί Σύμμαχοι και οι Ρώσοι αυτή την αλήθεια; Ο ραδιοσταθμός της Μόσχας λ.χ. έλεγε στις 27.4.1942: «Πο/χμήσατε άοπλοι εναντίον πάνοπλων, και νικήσατε. Μικροί εναντίον μεγάλων, και επικρατήσατε. Δεν μπορούσε να γίνει αλλιώς, γιατί είσαστε Έλληνες. Κερδίσαμε χρόνο για ν’ αμυνθούμε. Σαν Ρώσοι και σαν άνθρω­ ποι, σας ευγνωμονούμε». 7. Ο.κ., σελ. 116. 8. Η. Trevor-Roper, Η διαθήκη too ΧΙτίΐρ. στην ημερομηνία 17.2.1945.

412

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Αλλά τί «απόβαρο» είχαν κ» έχουν αυτές οι φραστικές αναγνωρί­ σεις; Τί σημασία έχει που και νηφάλιοι Ιταλοί παραδέχτηκαν πως η φασιστική επίθεση κατά της χώρας-μας ήταν «μιά στρατιωτική τρέλα και μιά αδικία»*; Τίποτα απ’ αυτά δεν εμποδίζει τους αμετανόητους με­ γάλους και μικρούς να κάνουν ξανά και ξανά τις ίδιες ή ανάλογες τρέλες κι αδικίες. Χρησιμοποιώντας τα ί δ ι α διάτρητα τεχνάσματα και τους ί δ ι ο υ ς διαφανέστατους δόλους... [28.10.1979]

9. Mario Csvi, Ο ΕΙΧηιο-πολικός πόΐιμος. Αθήνα, Rcdma, 1967, οβΧ. 23.

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ Τα απομνημονεύματα ενός «αλάθητου» «Συχνά δικαιολογώντας ένα λάθος, το κάνεις με τη δικαιολογία χειρότερο» SHAKESPEARE, Βασιλιάς Ιωάννης, Δ, 2. Α ΑΠΟΜ ΝΗΜ ΟΝΕΥΜ ΑΤΑ κάθε καιρού και είδους, λει­ τουργούν με δύο τρόπους: είτε κ α τ α γ ρ ά φ ο υ ν απλά τις μνήμες και τις εμπειρίες του συγγραφέα-τους για γεγονότα που έζησε, έπραξε, είδε - είτε επιχειρούν να δ ι κ α ι ώ σ ο υ ν την πολιτεία του απομνημονευματογράφου στα γεγονότα αυτά και στο δημόσιο βίο γε­ νικότερα. Είναι αλήθεια πως το δεύτερο αυτό στοιχείο, το απολογη­ τικό και δικαιολογητικό, σπανιότατα λείπει ακόμα κι απ’ τα πιο «αντικειμενικά» απομνημονεύματα - όταν, φυσικά, ο αφηγητής είχε πάρει κάποιο μέρος στην πορεία και στην τροπή των γεγονότων που ιστορεί. Το πρόβλημα, όμως, και το κριτήριο είναι τούτο: πρώτα, σ ε π ο ι ό β α θ μ ό η απολογητική έφεση αποκρύβει ή αλλοιώνει την ιστορική πραγματικότητα - κι έπειτα, τ ί υ π ό θ ε σ η κ α ι τ ί θ έ σ η εξυπηρε­ τεί αυτή η αλλοίωση κι απόκρυψη. Κάθε σκόπιμη αποσιώπηση ή παραποίηση της αλήθειας προς όφελος του δράστη είναι, φυσικά, κ α τ α δ ι κ α σ τ έ α . Αλλά γίνεται πολύ πιο α π ο κ ρ ο υ σ τ ι κ ή όταν πασχίζει να εξωραΐσει και να εξαγιάσει πρόσωπα, πράξεις, θέ­ σεις, πολιτική, που κάθε άλλο παρά «ωραία» και «άγια» έχουν αποδει­ χτεί.

Τ

Σ τ ΗΝ τελευταία τούτη κατηγορία δεν θα διστάσει κανένας - νομίζω - να κατατάξει τα Απομνημονεύματα του Henry Kissinger, που ο πρώ­ τος τόμος-τους κυκλοφόρησε πρόσφατα με τον τίτλο Τα χρόνια στο Λευκό Οίκο (White House Years). Οσοι περίμεναν να βρουν στο βιβλίο αυτό συνταρακτικές αποκα­ λύψεις ή διαπεραστικές αναλύσεις, απογοητεύτηκαν οικτρά. Κι ακόμα οικτρότερα όσοι έλπιζαν πως ο Kissinger θ’ αποτολμούσε μιά κάποιαν

414

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

αυτοκριτική της πολιτικής-του στα χρόνια της παντοδυναμίας-του. Ελπίδες, άλλωστε, καταδικασμένες από πριν, αφού είναι πασίγνωστη και η αλαζονεία του «μάγου» και η εμμονή-του στην αδιάλλακτη «γε­ ρακίσια» στάση-του απέναντι σε κάθε προσπάθεια διεθνούς κατευνα­ σμού - όπως μαρτυρούν οι επανεμφανίσεις-του στη δημόσια σκηνή. Τόσο το βιθλίο-του, όσο και οι πρόσφατες «εκδηλώσεις»-του, δεν έχουν παρά ένα στόχο: ν’ αποδείξουν το δικό-του «αλάθητο» και ν’ αποτρέψουν τους άλλους από «λάθη» που κινδυνεύουν να κάνουν τώρα που λείπει εκείνος απ’ τα πηδάλια της εξουσίας... Δεν είναι, ωστόσο, άχρηστο εντρύφημα τα Χρόνια στο Λευκό Οίκο. Ό πω ς γίνεται με πολλά Απομνημονεύματα - ακόμα και πολιτικών ασύγκριτα μικρότερων σε ανάστημα απ’ τον Kissinger - λειτουρ­ γούν κι αυτά α ν τ ί θ ε τ α α π ’ τ η θ έ λ η σ η τ ο υ συντάκτη-τους: από απολογία, γίνονται ώρες-ώρες ο μ ο λ ο γ ί α... από αυτοΟπεράσπιση, α υ τ ο κ α τ η γ ο ρ ί α . Τα πάντοτε «σκληρά» γεγονότα ανα­ τρέπουν τα «επιχειρήματα», και άλλα νεότερα στοιχεία διαλύουν ολότελα τα έντεχνα ή άτεχνα «προπετάσματα καπνού» των «δαιμόνιων» απομνημονευματοποιών...

Ν

ΕΟΦΩΤΙΣΤΟΣ Αμερικανός, ο Kissinger έχει ενστερνισθεί απόλυτα την αμερικανική «φιλοσοφία» - που, στο όνομα ενός «περιούσιου, χαρισματικού λαού», εξιδανικεύει την κερδοκρατία και την αποικι­ οκρατία. Και σπεύδει, κι αυτός, ν’ αναμασσήσει την ανεξάντλητη τσί­ κλα made in USA: «Έχουμε πετύχει να δείξουμε πως η Αμερική έμεινε ικανή για μεγάλες πρωτοβουλίες, ακόμα και μέσα στις οδύνες-της. Βλέπουμε μπροστά-μας τις προοπτικές μιάς νέας διεθνούς τάξεως, που να καθρεφτίζει τις πραγματικό­ τητες και τους πόθους της εποχής-μας - καρπό των οραματισμών και της αφοσιώσεως στα αμερικανικά ιδανικά». Τί σύμπτωση, να συναντιούνται στον ίδιο όρο - «νέα τάξη» - οι «οραματισμοί» και τα «ιδανικά» του αειθαλούς αμερικανικού ιμπερι­ αλισμού. του παλαιθαλούς χιτλερισμού και του νεοθαλούς νεοφασι­ σμού!... Αυτό, ωστόσο, δεν εμποδίζει τον Kissinger να λέει πότε-πότε, και κάποιες αλήθειες για τον αμερικανικό δημόσιο βίο και, μάλιστα, για το ανώταταο αξίωμα της ιδανικής Συμπολιτείας: «Οι ικανότητες που χρειάζονται για ν’ αποσπάσει κανένας το χρίσμα για την Προεδρία, ίσως έχουν ελάχιστη σχέση με τις ικανότητές-του να κυβερ­ νήσει»! Ή πάλι, να «περιλούει» τον άλλοτε εργοδότη-του Nixon με επίθετα όπως «κομπλεξικός, μοιρολάτρης, καχύποπτος. γκαφατζής, μνησίκακος, κε­ νόδοξος»...

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ

415

(Φυσικά, αυτά τα κοσμητικά τα μεταχειρίζεται σ ή μ ε ρ α που ο Nixon έχει εκμηδενισθεί, και όχι τον καιρό που ο «αγαπητός Χένρυ» ήταν το «άλλο εγώ» του «αγαπητού Ρίτσαρντ»... Δείγμα, κι αυτό, του αδαμάντινου χαρακτήρα του ανδρός...). Αντίθετα, ο Kissinger δεν μετακινείται διόλου απ' το θαυμασμό-του για τον... Σάχη της Περσίας. Με πολλήν εμβρίθεια, βεβαιώνει πως την απολυταρχία των Παχλεθήδων την «υπαγόρευαν οι ανάγκες της κοινωνίας-τους»... ενώ ο ίδιος ο Σάχης ήταν, λέει, «μάλλον ντροπαλός, συγκροτημένος, λεπτός, αισΟηματίας, προοδευτικός αναμορφωτής... ένας από τους σπανιότερους ηγέτες»... Ά λλο, βέβαια, αν κάτω απ’ την αγγελική ηγεσία-του βασίλευαν «η διαφθορά στα υψηλά κλιμάκια, που δυσκόλευε τις ευγενικές επιδι­ ώξεις. και οι μέθοδοι καταπιέσεως, που δεν συμβιβάζονταν με τους φωτι­ σμένους στόχους». Τί κρίμα να πάνε αδικοχαμένα τόση ευγένεια, τόσος φωτισμός και τόσο φωτιστικό πετρέλαιο... Α Λ Λ Α ο βασικός σκοπός του Kissinger - είπαμε - είναι η δικαίωση της πολιτικής-του, ιδιαίτερα στον πόλεμο του Βιετνάμ. Και δεν χρει­ άζεται να πούμε πως η πολιτική αυτή είχε, πάνω απ' όλα, βάθρα ηθικά:

«Η Ιστορία Οα κρίνει, αν δεν το έχει κάνει κιόλας, ποιός εκπροσωπούσε την ηθική πλευρά στη διαμάχη για την τύχη της Ινδοκίνας». Ό ταν η επίκληση της «εθνικής ανάγκης» δεν φτάνει για να δικαι­ ολογήσει μιάν «εθνική» απάτη ή μιάν εθνική καταστροφή, καταφεύ­ γουμε στο αόριστο και ακαθόριστο κριτήριο της Ιστορίας. Ελπίζοντας πως η ανεξιχνίαστη για όλους «κρίση»-της θ’ αποκρύψει τα ορατά σε όλους ίχνη των εγκλημάτων-μας. Και τί σύμπτωση, πάλι! Το ίδιο ακριβώς «προπέτασμα» δεν χρησι­ μοποίησε και ο ημέτερος αρχιπραξικοπηματίας στη «Δήλωσή»-του αμέσως μετά την καταδίκη-του (16.8.1975); Και το δικό-του «μέγα εγχείρημα - είπε - επέρασε πλέον εις την δικαιοδοσίαν της Ιστο­ ρίας»... (Δύσμοιρη Ιστορία, που καταντάς «άλλοθι» των μεγάλων εγχειρη­ μάτων, των μεγαλοφυών εγχειρίσεων και των χρυσοφόρων επιχειρή­ σεων!). Τα κίνητρα, άλλωστε, της επέμβασης των ΗΠΑ στο Βιετνάμ ήταν, όπως πάντα, καθαρά ιδεαλιστικά: «Η είσοδός-μας στον πόλεμο αυτόν δεν ήταν αποτέλεσμα μιλιταριστικής ψυχώσεως, αλλά ενός αφελούς ιδεαλισμού (sic), που ήθελε να διορθώσει τα στραβά του κόσμου και πίστευε ότι έφτανε γ ι’ αυτό η αμερικανική καλή θέληση». Σύγχρονος Ά μλετ, η Αμερική σηκώνει ηρωικά στους ώμους-της

416

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

την ιστορική αποστολή του «κοσμοδιορθωτή», ανακράζοντας όπως εκείνος: «Ο καιρός εξαρθρώθη- πείσμα του Άδη, ώ, να γεννηθώ για να τον διορθώσω εγώ!» (Α, 5). Ά λλο, βέβαια, αν μέσα στο διορθωτικό-της ζήλο, εξαρθρώνει α υ τ ή τον κόσμο και φέρνει α υ τ ή τον «Ά δη» στις χώρες που έχει την «καλή θέληση» να ξε - στραβώσει... Πρόσθετο δείγμα «καλής θέλησης», οι « κ ρ υ φ ο π ο λ ε μ ι κ έ ς ε π ι χ ε ί ρ ή σ ε ι ς » -της, που ο Kissinger τις ομολογεί κυνικότατα: «Αμερικανοί Πρόεδροι και των δύο κομμάτων, α ’ όλη τη μεταπολεμική περίοδο, έχουν συνειδητοποιήσει την ανάγκη των λεγάμενων ” κρυφοπολεμικών επιχειρήσεων", που καλύπτουν τη μισοφωτισμένη περιοχή μεταξύ της επίσημης διπλωματίας και των καθαρά στρατιωτικών επιχειρήσεων». Πόσο «καλύπτουν» και πόσα αποκαλύπτουν, το ξέρουμε όλοι. Στη Χιλή, ιδιαίτερα - παραδέχεται ο Kissinger «οι κυβερνήσεις Kennedy και Johnson είχαν διαθέσει, μεταξύ 1962 και 1964, πάνω από τρία εκατομμύρια δολλάρια, για την προεκλογική εκστρα­ τεία του αντιπάλου του Allende, Eduardo Frey... (Και αργότερα, το 1969) άλλες πιστώσεις για να επηρεασθεί η ψηφοφορία στο χιλιανό Κογκρέσσο». Εδώ, δεν πρόκειται πια για σύμπτωση με «κάποιες» εξαγορές δικών-μας βουλευτών στην περίοδο της αποστασίας του 1965. Αλλά για οικτρή κ α τ ά π τ ω σ η , τόσο των «αφελών ιδεαλιστών» που εξ­ αγοράζουν, όσο και των «αφελέστερων ιδεολόγων» που εξαγοράζον­ ται. Για να την πληρώσουν .τελικά, οι τόποι και οι λαοί, που γίνονται αντικείμενο αυτής της τόσο επωφελούς αγοραπωλησίας.

Το ΑΤΥΧΗΜΑ

για τον Kissinger είναι πως όσα κατορθώματά-του «ξεχνάει» ο ίδιος, τα θυμήθηκε ένας άγγλος δημοσιογράφος, ο William Shawcross, ανταποκριτής των «Κυριακάτικων Τάιμς» στο Βιετνάμ και την Καμπότζη. Στο βιβλίο-του Sideshow (κατά λέξη «Συμπληρωματικό θέαμα», εννοώντας το δευτερεύοντα ρόλο της Καμπότζης στο βιετναμικό πόλεμο), ο Shawcross επικαλείται έναν τεράστιο αριθμό απόρρη­ των εγγράφων, που ανάσυρε από τα αρχεία του Στέητ Ντηπάρτμεντ, του Πενταγώνου και της CIA, για ν’ αποδείξει πως ο Nixon και ο Kis­ singer είναι « ε γ κ λ η μ α τ ί ε ς π ο λ έ μ ο υ » , ειδικά στην περίπτωση της Καμπότζης. Και ειδικότερα: Αποφασίζοντας, το Μάρτη 1969, να βομβαρδίσουν κρυφά την Καμ­ πότζη, με το πρόσχημα ότι κοντά στα σύνορά-της κρύβονταν θορειοβιετναμέζικα στρατεύματα, οι αμερικανικοί ηγέτες όχι μόνο αφάνι­ σαν τη χώρα (απ’ το 1969 ως το 1974, η Καμπότζη «δέχτηκε» τρεις φορές περισσότερες βόμβες απ’ όσες η Ιαπωνία σ’ όλο τον παγκόσμιο πόλεμο), αλλά και ανάγκασαν τους στρατιώτες του Ανόι να εισχωρή­ σουν πιο βαθιά στο καμποτζιανό έδαφος. Το χειρότερο: σπέρνοντας

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ

417

τον πανικό και προκαλώντας την τεράστια «έξοδο» των καμποτζιανών χωρικών, οι βομβαρδισμοί τροφοδότησαν με αντάρτες τους Κόκκι­ νους Χμερ, που οι δυνάμεις-τους ήταν πολύ ισχνές ως τότε. Έ τσι, για να «σώσουν» την Καμπότζη απ’ τον κομμουνισμό, ο Nixon, ο Ford έπειτα, και ο Kissinger, έγιναν οι κύριοι υπεύθυνοι για την αποτρόπαιη δικτατορία του Πολ Ποτ, που ερήμωσε τη χώρα... Φαεινά αποτελέσματα φωτισμένης στρατηγικής και πολιτικής των φωστήρων!...

Οΐ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΕΙΣ του Shawcross θορύβησαν τον Kissinger πολύ περισσότερο παρά οι εκατοντάδες χιλιάδες νεκροί του «βρώμικου πο­ λέμου». Ό πω ς είχε δηλώσει ωμότατα ο ίδιος σ ’ ένα γερμανό δημοσι­ ογράφο το 1976, οι εκατόμβες του Βιετνάμ δεν τον εμπόδισαν ποτέ να κοιμάται τον ύπνο του δικαίου, γιατί είχε ήσυχη τη συνείδησή-του πως η πολιτική-του ήταν η καλύτερη πολιτική στον καλύτερο (νέο) κόσμο.... Καμιά φορά, όμως, και οι νεκροί μιλάνε, και θορυβούν τους ζωντα­ νούς. Ό χ ι οι ανώνυμοι Ασιάτες, βέβαια (ποιός τους λογαριάζει αυ­ τούς;), αλλά οι επώνυμοι Αμερικανοί. Οπως ο άλλοτε πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Henry Tasca, που σκοτώθηκε σε τροχαίο δυστύ­ χημα το καλοκαίρι. Σε μιά έκθεσή-του, που δημοσιεύτηκε στο βιβλίο Επαφές με την Α ντιπολίτευση (έκδοση του «Ινστιτούτου για τη Μελέτη της Διπλωμα­ τίας» του Πανεπιστημίου Τζωρτζτάουν της Ουάσινγκτον), ο Tasca προσπάθησε ν’ αποσείσει τις κατηγορίες του ανταποκριτή της - Wash­ ington Post-. Dusco Doder, που είχε καταγγείλει τον πρεσβευτή σαν συνυπεύθυνο για το κυπριακό πραξικόπημα και την τουρκική εισβο­ λή. Ο Doder στηλίτευε την υποστήριξη που έδωσε η κυβέρνηση Nixon στη χούντα, και κάκιζε τον Tasca πως αγνόησε όλες τις ελληνικές πο­ λιτικές δυνάμεις που μάχονταν τη δικτατορία. «Τελικά - έγραφε ο Doder - η τραγωδία της Κύπρου απόδειζε πόσο χρεωκοπημένη ήταν η πολιτική της χούντας και των ΗΠΑ... Και ο Tasca έγινε ο εξιλαστήριος αμνός στο βωμό της σκοπιμότητας». Ο «αμνός», όμως, πέρα απ’ τον τάφο πια, αμύνεται, υποστηρίζοντας πως η πρεσθεία-του είχε εισηγηθεί στην Ουάσινγκτον να ενθαρρύνει την αποκατάσταση των δημοκρατικών θεσμών στην Ελλάδα. Αλλά «ο Κίσσινγκερ (του) έστελνε οδηγίες να πληροφορήσει τον Ιοχιννίδη πως είχε την π λ ή ρ η υ π ο σ τ ή ρ ι ξ η κ α ι τ η ν ε υ γ ν ω μ ο σ ύ ν η (sic) των ΗΠΑ» ! Σίγουρος, λοιπόν, για την αλληλεγγύη των ευγνωμονούντων και ομογνωμούντων μ’ αυτόν Αμερικανών, ο «αόρατος δικτάτορας» προ­ χώρησε ακάθεκτος στο κυπριακό ανοσιούργημα: «Ο κύβος είχε ριφΟεί το 1973 - προσθέτει ο Tasca -. Α ναφορικά με την

418

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Κύπρο, η χούντα έβλεπε σαν ευνοϊκή γι' αυτήν μιάν αναμέτρηση με την Τουρκία, μέσα ατά πλαίσια μιάς υπεραπλουστευμένης αντικομμουνιστικής πολιτικής». Ο Tasca βεβαιώνει, μάλιστα, πως είχε « π ρ ο ε ι δ ο π ο ι ή σ ε ι κατη­ γορηματικά» (τη δικτατορική «κυβέρνηση») εναντίον της «περιπέτει­ ας» ενός πραξικοπήματος, επειδή «ξέραμε πως η Τουρκία ήταν και ικανή και αποφασισμένη να προχωρή­ σει σε ενέργειες, αν οι Έλληνες προσπαθούσαν να εξασφαλίσουν τον έλεγχο της νήσου». Αλλά η χούντα είχε, φυσικά, πολύ μεγαλύτερη πεποίθηση στην υποστήριξη του υπουργού παρά στις υποδείξεις του πρεσβευτή... Ά λ λη μιά κατάρευση, λοιπόν, της αμερικανο - χουντικής μυθολο­ γίας περί «εθνικής ανάγκης» που «επέβαλε» το πραξικόπημα... περί «άγνοιας» των τουρκικών προθέσεων... και περί «αθωότητας» των ΗΠΑ στο γκανγκστερικό εγχείρημα των «Αρσακειάδων» και στη λη­ στρική εισβολή των Οσμανλήδων... Α Ν Τ ΙΛ Ο ΓΟ Σ του Kissinger σ’ όλα αυτά δεν υπάρχει στον Α' τόμο του θιθλίου-του, που αναφέρεται στην περίοδο 1972-73. Ελπίζουμε πως θα τον απολαύσουμε στον Β', που θα εκδοθεί αργότερα. Και θα μας φωτίσει δεόντως. Στο μεταξύ, όμως, ο «δαιμόνιος» Kissinger θα περάσει από ένα ά λ λ ο κριτήριο - κυριολεκτικά, αυτή τη φορά: θ α δικαστεί σε λί­ γους μήνες, για π α ρ ά ν ο μ η π α ρ α κ ο λ ο ύ θ η σ η τ η λ ε φ ω ν η ­ μ ά τ ω ν 17 συνεργατών-του, που τους υποψιαζόταν ότι «φλυαρούν στους δημοσιογράφους»... Αλλά ούτε και σ ’ αυτό είναι «πρωτάρης» ο παντεπόπτης Kissinger. Οπως φαίνεται από ένα έγγραφο του «Ομοσπονδιακού Γραφείου Ερευνών», που ήρθε τώρα στο φως, «ο Kissinger ήταν πληροφοριοδότης (διάβαζε: καταδότης) του FBI και έδινε σ ' αυτό πληροφορίες που "συνέλεγε" ανοίγοντας την αλληλογραφία των φοιτητών, στη δεκαετία 1950-60»! Που θα πει ότι «η νιότη-του ΔΕΝ έδειχνε πως θα γινόταν άλλος». Ή ταν βαθειές οι ρίζες των ηθικών βάθρων του «αγαπητού Χένρυ»... Και τ’ Απομνημονεύματά-του δείχνουν με πόση συνέπεια συνέχισε τις νεανικές επιδόσεις-του, αδίστακτος κι αδάμαστος και στα μικρά και στα πελώρια... Σ’ ένα-της ποίημα, γραμμένο πριν 100 ακριβώς χρόνια, η Emily Dic­ kinson λέει: «Τα μάγουλά-του είναι ο θιογράφος-του, φτάνει να μπορούν να κοκκινίζουν». Ό ταν δ ε ν μπορούν, όμως, τη θέση-τους παίρνουν Αυτοβιογραφίες ανερυθρίαστες.

ΠΡΟΠΕΤΗ ΠΡΟΠΕΤΑΣΜΑΤΑ

419

Αλλά τόσο ο απομνημονευματογράφος όσο και η θετή πατρίδα-του θά ’πρεπε, ευλαβικοί και πρακτικοί μαζί καθώς είναι, να θυμούνται πότε-πότε τη Βίβλο: «Προ συντριβής ηγείται [προηγείται] ύβρις, προ δε πτώματος [πτώ­ σεως] κακοφροσύνη»'. Ίσως, τότε, να είχαν αποφύγει πολλές αφροσύνες και καταστροφές και πτώματα άλλων - που, τελικά, εγκυμονούν τη δ ι κ ή-τ ο υ ς πτώ­ ση. Μ’ όλο που, και πάλι, αμφιβάλλουμε. Γιατί αποτελεί ανάλλαχτη νομοτέλεια, η άμετρη δύναμη να γεννά την αλαζονεία, κι η αλαζονεία την αυτο-συντριβή... [25.11.1979]

I. Παροιμία;. Ιστ', 18.

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ Σχόλιο στην Αμερικανό - Περσική κρίση «Το σπίτι του μίσους χτίζεται με τις πέτρες απ' τις προσβολές που σου έκαναν» Αραθική παροιμία ΜΕΣΩΣ μετά τη νίκη της ιρανικής εξέγερσης, είχαμε δια­ τυπώσει1 τόσο την (πάγκοινη, φυσικά) α γ α λ λ ί α σ η για την κατάρευση της μισητής σαχικής σατραπείας, όσο και τις α ν η σ υ χ ί ε ς-μ α ς για το «Αύριο» της περσικής επανάστασης. Ανησυχίες που στηρίζονταν στον θ ε ο κ ρ α τ ι κ ό χαραχτήρα του καινούριου καθεστώτος - μιά και η θεοκρατία, λέγαμε, δεν μπορεί να ισοδυναμεί παρά με μιάν άλλη τυραννία, έναν άλλο σκοταδισμό, έναν άλλο φανατικό διωγμό κάθε «αιρετικού» και κάθε αντιρησία. Ανησυ­ χίες, που τις πολλαπλασίαζε η ιδιοτυπία της ι σ λ α μ ι κ ή ς θεοκρα­ τίας, μιά και το Ισλάμ αναγορεύει σε ύψιστο χρέος των πιστών-του τον « ι ε ρ ό π ό λ ε μ ο » ενάντια στους «άπιστους» όλου του κόσμου. Οι απόψεις εκείνες αποτελούσαν π α ρ α φ ω ν ί α μέσα στο γενικόν ενθουσιασμό για την κατάλυση του παχλεβικού «παράδεισου». Και πολλοί διαφώνησαν (καλόπιστα, βέβαια) με τις «ζοφερές προφητείες»-μας. Ωστόσο, οι μήνες που πέρασαν, δ ι κ α ί ω σ α ν , αλίμονο, τις απαι­ σιόδοξες προβλέψεις. Η «ισλαμική δημοκρατία» του Χομεϊνί διαμορ­ φώνει, όλο και πιο πολύ, ένα καθεστώς όπου το επίθετο («ισλαμική») εξαφανίζει το ουσιαστικό («δημοκρατία») και τα ουσιαστικά... Ένα καθεστώς όπου (θα) βασιλεύει ο «νόμος του Αλλάχ αμετακίνητος στους αιώνες» (έστω κι αν είναι πριν 13 αιώνες φτιαγμένος)... Ένα καθεστώς με απόλυτο και ισόβιο άρχοντα τον θρησκευτικό ηγέτη, μο­ ναδικό ερμηνευτή του θεϊκού νόμου... Έ να καθεστώς χωρίς κόμματα,

Α

1. · Βήμα*. 18.2.1979. Βλ. mo πάνω. σελ. 280.

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ

421

χωρίς διάλογο, χωρίς «λόγο» καν... Έ να καθεστώς μεσσιανικό, με­ σαιωνικό και μισαλλόδοξο, όπου αποτελεί θανάσιμο αμάρτημα κι έσχατη προδοσία, η παραμικρή εκτροπή απ’ την ανεξέλεγκτη βουλή του ιερατείου και η παραμικρή «μόλυνση» όχι μόνο απ’ τη «δυτική πρόοδο», αλλά κι απ’ τη σκέψη, την τέχνη, τις επιστήμες των αι­ ώνων... Αυτή την ώρα, βέβαια, το άμεσο, το κυριολεκτικά πύρινο πρόβλημα δεν είναι το απώτερο μέλλον της νέας περσικής «τάξης πραγμάτων», αλλά η σημερινή αμερικανο - ιρανική κρίση, που «κρατάει την ανάσα του κόσμου». Θα ήταν, όμως, εξόφθαλμη ανεδαφικότητα ο αποχωρι­ σμός της «κρίσης» απ’ τη φύση και τη φιλοσοφία του καθεστώτος. Το πιο εντυπωσιακό, ωστόσο, και το πιο σαρδονικό είναι τα π ο λ λ α ­ π λ ά α δ ι έ ξ ο δ α και οι αλληλοσυγκρουόμενες « σ υ ν ι σ τ ώ σ ε ς » της κρίσης αυτής, που οι ενδεχόμενες επιπτώσεις-της παίρνουν εφιαλ­ τικές διαστάσεις.

Η

ΙΡΑΝΙΚΗ επανάσταση ήταν έργο του συνόλου σχεδόν των Περσών - ή, τουλάχιστο, είχε την αμέριστη έγκρισή-τους. Αυτή η ε ν ­ ό τ η τ α , που την πυροδότησε η αγανάχτηση για την εγκληματική, διεφθαρμένη, ξενόδουλη δεσποτεία της σαχικής καμαρίλας, αποδεί­ χθηκε πιο τελεσφόρα απ’ τους ντόπιους πραιτωριανούς κι απ’ τους ξένους πάτρωνες του Παχλεθή. Αλλά η σωστική τούτη ενότητα κ ο ν ι ο ρ τ ο π ο ι ε ί τ α ι ολοένα απ’ τους ίδιους τους «προφήτες» της επανάστασης. Ο ισλαμικός, αντι­ δραστικός, μισαλλόδοξος δογματισμός και φανατισμός-τους, τους α π ο ξ ε ν ώ ν ε ι τόσο από διάφορες εθνικές μ ε ι ο ν ό τ η τ ε ς (το 50% του Ιράν αποτελείται από μωσαϊκό εθνοτήτων και φυλών) όσο και απ’ τα π ρ ο ο δ ε υ τ ι κ ά στρώματα του περσικού λαού. Χαραχτηριστικά λένε οι Κούρδοι, η πιο πολυάριθμη και μαχητική μειονότητα της χώρας: «Δεν πολεμήσαμε το φασισμό για να έρθει η αντίδραση»2. Και ξαναπήραν τα όπλα... Ο ίδιος ο Χομεϊνί, απ’ την άλλη, κήρυξε τον πόλεμο στους «δημο­ κρατικούς και τους διανοούμενους», που έχουν συλλήβδην «βυθιστεί στο δυτικό βούρκο»: «θα σπάσουμε τις πέννες-σας - απειλεί θ α τσακίσουμε όλους τους δημοκράτες»3. Και «έθεσε εκτός νόμου» όλα τα κόμματα... Αυτή η διάσπαση, όμως - που οδήγησε κιόλας σε απανωτές εξεγέρ­ σεις και φονικούς κατατρεγμούς - αποτελεί θ ρ υ α λ ί δ α στα θεμέλια 2. Βλ. #Βήμα». 26.8.1979. J. Associated Press. 25.8, και «Καθημερινή·, 26.8.1979.

422

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

του καθεστώτος, πριν ακόμα σταθεί στα πόδια-του κι αντιμετωπίσει τα πελώρια, πολλαπλά, πολύμορφα προβλήματα, που άφησε πίσω-της η ληστρική λύμη των παχλεβήδων και που κ α ν έ ν α Κοράνι δεν μπο­ ρεί να τα λύσει.

Κι

ΟΜΩΣ. Το Κ ο ρ ά ν ι ίσα-ίσα επιστρατεύεται για να δοθεί μιά (βραχυπρόθεσμη) λύση στο αδιέξοδο. Πιστός στο «νόμο του Αλλάχ» αλλά και στην πρακτική όλων των αυταρχικών ηγετών, ο Χομεϊνί προσπάθησε (και πέτυχε, ως ένα σημείο, για την ώρα) ν’ αποκοιμίσει την αγωνία του ιρανικού λαού για τις αμέτρητες εσωτερικές δυσχέρει­ ες, στρέφοντας το μένος-του κατά των «άπιστων», συναγείροντας τους Μωαμεθανούς και πέρα απ' τα περσικά σύνορα, και κηρύσσοντας «ιερό πόλεμο» (τζιχάντ) εναντίον των «δυτικών μιασμάτων» και του διεθνούς ιμπεριαλισμού. Η κατάληψη της αμερικανικής πρεσβείας και η ομηρία των 50 υπαλλήλων-της, που ανέβασε το παγκόσμιο θερμόμετρο σε ύψη δυσ­ θεώρητα, καθώς και οι προσπάθειες για «εξαγωγή της επανάστασης» σε ομόθρησκες χώρες, στάθηκαν το αποκορύφωμα αυτής της τακτι­ κής. Και ο προσωρινός - ξαναλέμε - θρίαμβός-της. Σπηρουνισμένοι απ’ το δικαιολογημένο μίσος-τους για τους ξένους επικυρίαρχους, οι Πέρσες παραμέρισαν τις διαφορές-τους κι αλάλαξαν από περηφάνεια γι’ αυτή τη «χειρονομία» - συμβολική ταπείνωση μιάς αρπαχτικής υπερδύναμης, που τόσο είχε ταπεινώσει τον ιρανικό λαό (κι όχι αυτόν μόνο...). Ωστόσο, και η ομοψυχία αυτή της εθνικής εκδίκησης αρχίζει να παρουσιάζει απειλητικές ρ ω γ μ έ ς . Κι όχι αδικαιολόγητες, βέβαια. Ο αρχηγός των Κούρδων Εζεντίν Χουσεϊνί χαραχτήρισε κιόλας την «άλωση» της αμερικάνικης πρεσβείας «τέχνασμα του Χομεϊνί για ν’ αποσπάσει την προσοχή της κοινής γνώμης και να εξασφαλίσει την υποστήριξή-της στο δημοψήφισμα»... Ταυτόχρονα το Κ.Κ. Περσίας (Τουντέχ) κατηγορεί τον Αγιατολλάχ για αποπροσανατολισμό του ιρανικού λαού, τονίζοντας πως «η Περσία έχει μεγάλα προβλήματα και, στην ουσία, δεν έχει εξωτερική πολιτική»*... Έ τσι, η «επιχείρηση» της Τεχεράνης δεν αντιμετωπίζει μόνο την καταδίκη-της απ’ το Συμβούλιο Ασφαλείας - που μπορεί να το αψηφά, έστω κι αν η απόφασή-του ένωσε σε σπάνια συγχορδία τις ΗΠΑ, την ΕΣΣΔ και την Κίνα. Δεν αντιμετωπίζει μόνο τις «επιφυλάξεις» πολλών αραβικών χωρών. Αλλά και ε σ ω τ ε ρ ι κ έ ς αρνητικές αντιδράσεις, ακόμα και στους κόλπους της κ υ β έ ρ ν η σ η ς (απόδειξη οι αντιφα­ τικές επίσημες δηλώσεις και η «απόλυση» του «μετριοπαθούς» πρω­ 4. «Νέα*. $.12.1979.

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ

423

θυπουργού και του υπουργού των Εξωτερικών)... ακόμα και προπάντων στα εσώτερα του ι ε ρ α τ ε ί ο υ , όπως μαρτυράνε οι βίαιες επικρίσεις της χομεϊνικής πολιτείας απ’ τον Αγιατολλάχ Σαριάτ - Μανταρί και η αιματηρή συνέχειά-τους5. (Μένει, βέβαια, «θέμα προς απόδειξιν» αν η «λαϊκή - αριστερή αντίθεση» στο κληρικοκρατούμενο, αντιδραστικό καθεστώς, μπορεί να βρει την κατάλληλη έκφρασή-της σ’ έναν άλλον κληρικό...). Αλλά και παραπέρα και γενικότερα: Ω ς π ο ύ μπορεί «να τραβήξει το σκοινί» ο Χομεϊνί; Ακόμα κι αν υποθέσουμε πως καταδικάζονται κι εκτελούνται οι αμερικανοί όμηροι, ακόμα κι αν υποθέσουμε πως πετυ­ χαίνει η «εξαγωγή της επανάστασης» σε κάποιες άλλες ισλαμικές χώ­ ρες, π ώ ς θ α μ π ο ρ έ σ ε ι να «σταθεί» ένα καθεστώς, που «βάλλε­ ται» όχι μόνο απ' έξω, αλλά κι από μέσα... και που θα «βληθεί» πολύ πιο έντονα και «δικαιωμένα», όταν δεν θα υπάρχουν πια οι αναστολές και οι δισταγμοί που προκαλεί η προσπάθεια για τη διάσωση των ομήρων; Το όπλο του πετρελαίου είναι αρκετό για να εξασφαλίσει το «άτρωτο» μιάς χώρας, που έχει τεράστια κοινωνικά και πολιτικά προ­ βλήματα; Και ο εθνικός - θρησκευτικός φανατισμός φτάνει για να γε­ μίσει τα άδεια στομάχια και να κρατάει αδιάκοπα σε συναγερμό έναν πληθυσμό και μιάν οικονομία που σπαράζονται από πάμπολλες εσω­ τερικές αντιφάσεις και αντιθέσεις; Σ ε ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ αδιέξοδα βρίσκονται πεδικλωμένοι και οι, κατά Χομεϊνί, «Σατανάδες» - οι ΗΠΑ. Μετά την «ψυχρολουσία» της απολάκτισης του πολυφίλητου Σάχη, η Ουάσινγκτον πίστεψε πως θα μπορούσε ν’ αποκαταστήσει γόνιμες σχέσεις με τον Χομεϊνί - που ανταποκρινόταν, άλλωστε, στις προδι­ αγραφές των ευνοούμενων καθεστώτων του Λευκού Οίκου: και απολυ­ ταρχικός ήταν και αντικομμουνιστής και θεοφοβούμενος... Γι’ αυτό κι ενθάρρυναν τους αμερικανούς επιχειρηματίες να ξαναγυρίσουν στο περσικό Ελντοράντο, ελπίζοντας πως θα ξανανέμονταν τους ιρανικούς θησαυρούς, έστω και χωρίς το πειθήνιο εστεμμένο «παγώνι»-τους. Αλλά οι ευγενείς προσδοκίες των λάτρεων του δολλαρίου ανατινά­ χτηκαν απ’ τους ί δ ι ο υ ς τους πρωθιερείς-του: Το «κούρσος» της αμερικάνικης πρεσβείας στην Τεχεράνη είχε σαν αφορμή την «περί­ θαλψη» του Σάχη στις ΗΠΑ. Και αιτία της περίθαλψης αυτής (τόσο προκλητικής, ολοφάνερα) στάθηκαν και πάλι οι ο ι κ ο ν ο μ ι κ ο ί δ ε σ μ ο ί με τον έκπτωτο: Δεν ήταν η φιλανθρωπία που-παρακίνησε την αμερικανική κυβέρ­ νηση να φιλοξενήσει το Σάχη, αλλά οι «αφόρητες πιέσεις» δυό «πριγ­ κίπων» της πολιτικής του χρήματος: όπως καταγγέλθηκε απ’ τον αμε­ 5. ·Βήμα», 7.12.1979.

424

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

ρικανικό Τύπο, ο David Rockefeller και (ποιός άλλος;) ο Henry Kissinger βραχυκύκλωσαν τον άπραγο Carter και τον Cyrus Vance, και τους έπει­ σαν να προχωρήσουν στην «ανθρωπιστική» χειρονομία-τους. Και τούτο, επειδή ένα μεγάλο μέρος απ’ τη μυθική περιουσία του Παχλεθή το δ ι α χ ε ι ρ ί ζ ε τ α ι η τράπεζα «Chase Manhattan» - που α ν ή κ ε ι στους Rockefeller και που έ μ μ ι σ θ ο ς σ ύ μ β ο υ λ ό ς - τ η ς είναι ο Kissinger. Η «εξίσωση», λοιπόν, ήταν τέλεια. (Έ τσι εξηγούνται, άλ­ λωστε, και οι λιβανωτοί του τελευταίου στο Σάχη, που παραθέσαμε εδώ, πριν 15 μέρες®)... Κ .Ι ΟΜΩΣ. Νομίζοντας πως με το επιχείρημα (ή το τέχνασμα) της αρρώστιας του Ρεζά, θα ξεγελούσαν τους Πέρσες, οι εγκέφαλοι της Ουάσινγκτον βρέθηκαν α υ τ ο ί γ ε λ α σ μ έ ν ο ι . Και αξιοδάκρυτα ε ξ ε υ τ ε λ ι σ μ έ ν ο ι , μετά την κατάληψη της πρεσθείας-τους στην Τεχεράνη - εξευτελισμένοι, καθώς παραπαίουν από τις απειλές στις ικεσίες, από τις «αποφασιστικότητες» στις παλινωδίες... και στις φαρισαϊκές ηθικολογίες. Σίγουρα, η «καταπάτηση των διεθνών θεσμίων» απ’ τους ιρανούς φοιτητές που δε σεβάστηκαν μιά ξένη πρεσβεία και η σκληρή μετα­ χείριση των ομήρων, είναι καταδικαστέες. Κι ακόμα πιο πολύ, η τυ­ χόν δίκη των ομήρων από δικαστήριο που δεν θα παρέχει κανένα εχέγγυο δικαιοκρισίας. Αλλά π ο ι ο ί έχουν δώσει π ρ ώ τ ο ι το ζηλευτό π α ρ ά δ ε ι ­ γ μ α ; Ναι, οι ξένοι αντιπρόσωποι πρέπει να είναι σεβαστοί. Π ό τ ε , όμως, οι «μεγάλου> ξένοι σεβάστηκαν τους «μικρούς» ντόπιους; Π ό τ ε οι πρεσβείες των «μεγάλων δυνάμεων» ήταν πρεσβείες κ α ι μ ό ν ο ; Ποιός δεν ξέρει πως παντού στάθηκαν ορμητήριο αδίσταχτων ε π ε μ β ά σ ε ω ν στα εσωτερικά της «φιλοξενούσης» χώρας, εφαλ­ τήριο κ α τ α σ κ ο π ε ί α ς , άντρο σ υ ν ω μ ο σ ι ώ ν ; Στην Ελπίδα λ.χ. οι διπλωμάτες των «προστατών»-μας ήταν εκπρόσωποι της χώρας-τους ή α ν θ ύ π α τ ο ί - τ η ς στη χώρα-μας; Στις πρεσθείεςτους δεν χαλκεύονταν εκπτώσεις και παλινορθώσεις, εκπαραθυρώσεις πολιτικών ή υποδαυλίσεις πραξικοπηματιών; Και από ε κ ε ί δεν εκπορεύθηκαν οι πολλαπλές υ π ο δ ο υ λ ώ σ ε ι ς του περσικού λαού στον εκατόγχειρα μονάρχη-του και στους μακρόχειρες ξένους τοπάρ­

χες; Π ώ ς , λοιπόν, στηθοκοπιούνται σήμερα για «σκληρότητες» κι «αδικίες» και «διεθνή θέσμια», εκείνοι που π ο δ ο π α τ ο ύ σ α ν χρόνια και χρόνια τα θέσμια αυτά, χρησιμοποιώντας-τα σαν π ρ οπ έ τ α σ μ α , γ ι α ν α δεσπόζουν και να κορυβαντιούν σκληρότατα και

6. Βλ. κιο κάνω. σελ. 415.

ΤΑ ΣΑΡΔΟΝΙΚΑ ΑΔΙΕΞΟΔΑ

425

αδικότατα πάνω στην αδέσποτη χώρα; Και π ο ι ο ί αψήφησαν και αψηφούν αδιάκοπα τα ψηφίσματα και τις αποφάσεις του ΟΗΕ και του Συμβουλίου Ασφαλείας - τις αποφάσεις που καταδίκαζαν τα εγκλή­ ματα των προστατευομένων-τους και σύσταιναν «μέτρα», που οι προσ­ τάτες αναίσχυντα τα τορπίλλιζαν; « Ά ξ ι α δ ρ ά σ α ν τ ε ς » τόσους καιρούς, «ά ξ ι α π ά σ χ ο υ ν » σήμερα... Κι η ακόμα μεγαλύτερη ειρωνεία είναι πως το δραστικότερο όπλοτους - τα όπλα, οι στόλοι-τους, οι πεζοναύτες-τους - είναι, για την ώρα, καταδικασμένοι σε α δ ρ ά ν ε ι α . Ό χ ι μόνο επειδή η «δράση»τους θα έβαζε σε βέβαιο κίνδυνο τη ζωή των ομήρων, αλλά προπάντων επειδή θ’ απειλούσε την ασύγκριτα πιο πολύτιμη «ζωή» των πετρελαι­ οπηγών, που οι Πέρσες απειλούν να τις ανατινάξουν...

Ο ΠΟΤΕ

γυρίζουμε, πάλι, στα ι ρ α ν ι κ ά αδιέξοδα. Γ ιατί η τυχόν καταστροφή των πετρελαιοπηγών, θα στερούσε την πολύπαθη χώρα απ’ τον κυριότερο π λ ο ύ τ ο-της κι απ’ το αποτελεσματικότερο ό π λ ο-της. Χωρίς το πετρέλαιο, η Περσία θ’ απόμενε έρμαιο των ξέ­ νων επιβουλών (σαν σ τ ρ α τ η γ ι κ ό ς χ ώ ρ ο ς πια, και μόνο) και θα παραδινόταν στο λιμό, στον αλληλοσπαραγμό, στην εξαθλίωση, που θα την έκαναν ακόμα πιο εύκολη λεία για τους άρπαγες... Π ο ι ο ι θα βγαίνανε κ ε ρ δ ι σ μ έ ν ο ι από μιά τέτοιαν εξέλιξη; Ό χ ι βέβαια οι χώρες που «διψάνε» για πετρέλαιο. Αλλά εκείνοι που κ ε ρ δ ο σ κ ο π ο ύ ν πάνω σ ’ αυτό: τα μεγάλα πετρελαιικά μονοπώ­ λια, που κάθε έλλειψη «μαύρου χρυσού» (πραγματική η τεχνητή) πολ­ λαπλασιάζει τα κέρδη-τους. Μιά προοπτική που - τό ’χουμε κι άλλοτε τονίσει - δεν θ’ «απαρέσκει» δ ι ό λ ο υ στους μεγιστάνες της αμερι­ κανικής οικονομίας, αυτούς που κινούν τα νήματα της πολιτικής και γομώνουν τα πυροβόλα των κανονιοφόρων. Π έ ρ α σ ε , τάχα, όπως λένε, η εποχή των τελευταίων; Ας μας επιτραπεί ν' αμφιβάλλουμε. Τα αδιέξοδα που σκιαγραφήσαμε, είναι πολύ πιο ζοφερά για τους Πέρσες και για τις άλλες χώρες, παρά για τις ΗΠΑ. Αν η ιρανική κρίση οδηγήσει σε καινούρια αλματική υπερτί­ μηση του πετρελαίου ή αν δώσει την ευκαιρία (την πρόφαση, είχαμε πει) για μιά στρατιωτική επέμβαση στην «ατίθαση» χώρα, το αδιέξοδο μπορεί ν’ αποβεί και πάλι κερδοφόρο για τους κερδαλεόφρονες... Μόνο που ξεχνάνε κι αυτοί κι οι άλλοι έναν αστάθμητο παράγοντα: τη λ α ϊ κ ή α ν τ ί δ ρ α σ η . Αντίδραση εκατομμυρίων απόκληρων στην περιοχή αυτή... αντίδραση εκείνων που δεν κατατρόπωσαν τους μισθοφόρους του Σάχη, για να υποταχθούν στους ρασοφόρους του Χομεϊνί, ούτε στις κανονιοφόρους της Ουάσινγκτον. Και τόσο ο θε­ όπνευστος εκείνος, όσο και η μεγαλόπνευστη ετούτη - τόσο σίγουροι κι οι δυό για την παντογνωσία-τους - καλά θα έκαναν να θυμόνταν μιά περσική παροιμία:

426

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«Μπορεί να λογαριάζεται σοφός εκείνος που γ υ ρ ε ύ ε ι τη σοφία. Αλλά εκείνος που πιστεύει πα>ς τη β ρ ή κ ε , είναι ανόητος». Και η επίγνωση αυτής της «ανοησίας» είναι ο πιο άσφαλτος δρόμος για την έξοδο απ’ τα αδιέξοδα... 19.12.1979]

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ Μιά καινούρια «ευλογία» για την Ευρώπη « Υπάρχει από τη φύση-του. κάτι χυδαίο σ ' αυτόν το συνδυασμό υποσιτισμένων λαών και καλοθρεμμένων στρατών, εξοπλισμένων με τα πιο σύγχρονα μέσα». JOHN KENNETH GALBRAITH'. ΜΟΦΩΝΑ - έστω και μισόφωνα - οι ευρωπαίοι εταίροι του ΝΑΤΟ αποδέχτηκαν προχτές την εγκατάσταση εκατοντάδων πυρηνικών πυραύλων «Persing II» και «Cruise» στο έδαφος της ηπείρου-μας. Το περίεργο είναι πως οι συμμαχικές χώρες που είχαν έντονα αντιταχθεί σ ’ αυτή την τελειοποίηση του ευρω - νατοϊκού εξ­ οπλισμού (Ολλανδία, Δανία, Βέλγιο, Νορβηγία), περιορίστηκαν, τε­ λικά, να ψελλίσουν μερικές πλατωνικές «επιφυλάξεις». Και το ακόμα πιο περίεργο, πως η ενίσχυση του νατοϊκού «θώρακα» πραγματώνεται την ώρα που γίνεται τόσος λόγος για «διεθνή ύφεση», που υπογράφον­ ται συμφωνίες «Salt» για περιορισμό των εξοπλισμών, και που η ΕΣΣΔ αποσύρει στρατεύματα και όπλα απ’ τους ευρωπαίους δορυφόρους-της. Η απάντηση σ’ αυτές τις απορίες είναι, φυσικά, πως οι αντιρήσεις φιμώθηκαν και οι συμφωνίες σαρώθηκαν απ’ τις «αφόρητες π ιέ σ ε ι ς», που άσκησε ο πρόεδρος Carter πάνω στους «φτωχούς νατο συγγενείς» των ΗΠΑ. Αλλά και η απάντηση γεννά απορίες άλλες: Γ ι α τ ί αυτή η πολε­ μοχαρή επιμονή του Carter - που πασχίζει, ωστόσο, να λανσάρεται σαν απόστολος της ειρήνης και ευαγγελιστής της «συνύπαρξης»; Υπάρχει π ρ α γ μ α τ ι κ ά κίνδυνος ανατροπής της ισοροπίας δυνά­ μεων των δυό υπερδυνάμεων; Η ΕΣΣΔ απειλεί π ρ α γ μ α τ ι κ ά την ανεξαρτησία και την ακεραιότητα των δυτικοευρωπαϊκών χωρών, που τις διαφεντεύει εργολαβικά η Ατλαντική Συμμαχία; Και οι νέοι πύ­ ραυλοι θ’ αποτρέψουν π ρ α γ μ α τ ι κ ά τον κίνδυνο - α ν υπάρχει; Ας πιάσουμε, όμως, τον «μίτο» απ’ την αρχή για να βρούμε μιάν άκρη.

Ο

I. Βλ. Senator Joteph Clark. Farewell to Anns, -Trade Union Courier», lav. 1967.

428

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Το ΒΑΣΙΚΟ

και πάγιο επιχείρημα - που αποτελεί τη «φιλοσοφία» της αμερικανικής πολιτικής και τον «αποχρώντα λόγο» ύπαρξης του ΝΑΤΟ - είναι τόσο γνωστό όσο και η κόκα-κόλα: «Οι ΗΠΑ - θεματοφύλακες της Ειρήνης, της Ελευθερίας, της Ανε­ ξαρτησίας και της Δημοκρατίας - έχουν ιστορικό χρέος να προασπί­ σουν τα ύψιστα αυτά αγαθά, που τα απειλεί η επεκτατική, ηγεμονιστική βουλιμία της κομμουνιστικής, ολοκληρωτικής ΕΣΣΔ». Λαμπρά, όπως ήταν φυσικό, έχει διατυπώσει αυτόν το μανιχεϊκό διαχωρισμό ο περίλαμπρος κ. Nixon, στις 17.10.1968: «Η Σοβιετική Ένωση είναι μία δύναμη που επιδιώκει να επεκταθεί σ' όλο τον κόσμο. Οι ΗΠΑ είναι μία δύναμη που έχει για μοναδικό-της σκοπό την ειρήνη, άεν επιδιώκουμε να κυριαρχήσουμε σε κανένα μέρος του κό­ σμου. Προσπαθούμε, μόνο. να εξασφαλίσουμε στα άλλα έθνη το δικαίωμα επιλογής της ελχυθερίας». Στο βωμό της διαφύλαξης αυτών των πολυάκριθων αγαθών, μπορούν και πρέπει να θυσιαστούν τα πάντα. Και πρώτο-πρώτο, το πρώτο απ’ αυτά: η ε ι ρ ή ν η . Είκοσι χρόνια πριν απ’ τον Nixon (Μάρτης 1947) ο προκάτοχός-του Traman είχε πει σε λόγο-του: «Η ε/χυθερία είναι πιο επιτακτική από την ειρήνη»2... Ανάγκη, λοιπόν, να διερευνηθεί π ο ι ό είναι το πραγματικό ν όη μ α της ελευθερίας κατά την αμερικανική φιλοσοφία. Ο ίδιος ο Truman μας έβγαλε απ’ τον κόπο της έρευνας, στον ίδιο εκείνο λόγοτου: «Η ελευθερία δεν μπορεί να επιτευχθεί παρά μόνο με την παγκόσμια επι­ κράτηση της " ε λ ε ύ θ ε ρ η ς ε π ι χ ε ι ρ ή σ ε ω ς"... Εχθρός της ελεύθε­ ρης επιχειρήσεως είναι οι "πειθαρχημένες [προγραμματισμένες] οικονομί­ ες"... Για να φυλαχτεί από τον κίνδυνο αυτόν, όλος ο κόσμος θα έπρεπε να υιοθετήσει το αμερικανικό σύστημα... Το σύστημα αυτό μπορεί να επιβι­ ώσει στην Αμερική, μόνο αν γίνει π α γ κ ό σ μ ι ο » . Ακόμα πιο σταράτα, ο άλλοτε υπουργός των Εξωτερικών Dean Αcheson έλεγε, το 1944, σε μιά επιτροπή της Γερουσίας: «Είναι π ρ ό β λ η μ α α γ ο ρ ώ ν . Πρέπει να φροντίσουμε, ό,τι παράγεται σ ' αυτή τη χώρα, να χρησιμοποιείται και να πουλ.ιέται με οικονομικούς όρους που θα διασφαλίζουν την παραγωγή-του»3. Με πολύ πιο επιγραμματική γλαφυρότητα, είχε διατυπώσει αυτό το ιδανικό ο γερουσιαστής Henry Cabot Lodge από το 189S: «Μπροστά η σημαία, πίσω το εμπόριο». Και οι μεγιστάνες του εμπορίου ονόμαζαν την Αμερική «απόστολο του καπιταλισμού και της δημοκρατίας»* - δυό πράγματα απόλυτα ταυ­ 2. Βλ. D.F. Fleming. The CM Warandiis Origins, Ν. Υόρκη. Doubleday. 1961. σελ. 1060. 3. Βλ. William Appleman Williams. The Tragedy of American Diplomacy. Cleveland, 1959, σελ. 167-8. 4. O.K.. σελ. 166.

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ

429

τόσημα, όπως είναι πασίγνωστο... Εφ’ ω και για να διεκπεραιώνουν αυτή την «αποστολή» - έλεγε ο άλλος «προκάτοχος», Θεόδωρος Ro­ osevelt - οι ΗΠΑ «έχουν το δικαίωμα ν’ ασκούν καθήκοντα δ ι ε θ ν ο ύ ς α σ τ υ ν ο με ύσε ως »*. . . (Πού και πού, βέβαια, ακούγονται και κάποιες παραφωνίες σ ’ αυτό το αγγελικό «κόρο». 'Οπως του δόκτορα Herbert Schiller, διευθυντή της «Τρίμηνης Επιθεώρησης Οικονομίας και Επιχειρήσεων», που είχε την αναίδεια να υποστηρίζει: « Ένα α π ' τα λαμπρότερα επιτεύγματα της αμερικανικής πολιτικής είναι ο συγκερασμός των στόχων του αμερικανικού επεκτατισμού και της έν­ νοιας της ελευθερίας - με κρυμμένους βέβαια τους πρώτους και υπερτονι­ σμένη τη δεύτερη. Σπάνια η λέξη "ε/χυθερία'' προκάλεσε τόση σύγχυση και εξασφάλισε τόση αλόγιστη υποστήριξη». Αλλά τους δόκτορες θ’ ακούμε τώρα;)

Γ

ΙΑ Ν’ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΘΟΥΝ, όμως, οι ΗΠΑ σ ’ αυτόν τον ελέω θεού σωστικό - φιλειρηνικό - φιλελεύθερο - δημοκρατικό - αστυνομικό ρόλο-τους, δεν τφταναν οι εξορκισμοί. Χρειαζόταν και δ ύ ν α μ η . Δύναμη υλική - 1 ικονομική και δύναμη στρατιωτική. Πεμπτουσία κ ιΐ αριστούργημα αυτού του οικονομικο - στρατιωτι­ κού εργαλείου ειρήνης - ελευθερίας κλπ. αποτελεί - όπως ξέρουν οι πάντες - το διαβόητο «στρατιωτικό - βιομηχανικό σύμπλεγμα». Αρι­ στούργημα, επειδή συνδυάζει και πραγματώνει στο έπακρο τα οικου­ μενικά οράματα του αμερικανικού κ ρ ά τ ο υ ς και τα οικονομικά συμφέροντα των μεγάλων αμερικανικών ι δ ι ω τ ι κ ώ ν επιχειρήσε­ ων, της «ελεύθερης» (δηλαδή, ασύδοτης) οικονομίας. Εκεί, δ ε ν τρο­ φοδοτεί (με αιματηρές θυσίες) η ο. ι κ ο ν ο μ ί α την εθνική άμυνα αλλά η ά μ υ ν α τροφοδοτεί την οικονομία (με θυσίες των φορολο­ γουμένων). Και κατορθώνει αυτό, που ο Sidney Lens ονομάζει σαρκα­ στικά « Ιδιωτικό σοσιαλισμό", όπου ο κίνδυνος βαρύνει το κοινό, ενώ τα κέρδη όλα είναι των εταιριών»9. Συμπέρασμα σοσιαλιστικότατο: τα μεγάλα συμφέροντα έχουν επι­ τακτικό συμφέρον να διατηρείται και να μ ε γ α λ ώ ν ε ι α δ ι ­ ά κ ο π α η πολεμική παραγωγή. Ό σ ο πιο πλούσια είναι η δεύτερη, τόσο περισσότερο πλουτίζουν τα πρώτα... Πριν τελειώσει καν ο Β' Πόλεμος, ο τότε εγκέφαλος της «General Electric», Charles Wilson, είχε πει καταπελτικά: 5. Βλ. Albert Κ. Weinberg, Manifest Destiny. Σικάγο, 1963. σελ. 428. 6. The Military - Industrial Complex (1970). Μεταφρ. Κ. Γαλανόκουλου, Το στρατιωτικό βιομηχανικό κλέ/μα. Κοχλίας, χ.χ.. σελ. 14.

430

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

«Εκείνο που χρειάζεται η Αμερική, είναι μία δ ι α ρ κ ή ς ο ι κ ο ν ο μ ί α π ο λ έ μ ο υ » 7. ΓΓ αυτό και τον μεγάλο πόλεμο, διαδέχθηκαν αμέσως οι ψυχροί πόλεμοι, οι Κορέες, τα Βιετνάμ κλπ., παράλληλα με τη «στρατιωτική βοήθεια» στις «δεόμενες χώρες» και τα φίλια καθεστώτα. Γ Γ αυτό και (σύμφωνα με τις διαπιστώσεις του γερουσιαστή Fulbright) οι στρατι­ ωτικές δαπάνες των ΗΠΑ έφτασαν ν’ αποροφούν πάνω απ’ το 50% του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού, ενώ μόνο το Τ/0 περίπου «σπαταλιέται» για «κοινωνικές υπηρεσίες»®... Τις επιπτώσεις αυτού του ιλιγγιώδους γιγαντισμού των εξοπλισμών πάνω στις ίδιες τις ΗΠΑ, τις έχουν επισημάνει από καιρό οι ίδιοι οι Αμερικανοί: « Ένα μεγάλο στράτευμα θεωρείται ανέκαθεν επικίνδυνο για τις ελευθε­ ρίες μιάς χώρας», προειδοποιούσε πριν δυό αιώνες ο George Washington. Κι ένα ψήφισμα του Κογκρέσου, το 1874, τόνιζε: «Οι μόνιμοι στρατοί, σε καιρό ειρήνης, είναι ασυμβίβαστοι με τις αρχές του δημοκρατικού καθεστώτος, επικίνδυνοι για τα δικαιώματα ενός ελεύθε­ ρου λ.αού και, γενικά, μετατρέψιμοι σε καταστροφικούς μηχανισμούς για την εγκαθίδρυση του δεσποτισμού»9. Ένας άλλος Πρόεδρος, ο Woodrow Wilson, έλεγε το 1919: «Ξέρετε τί σημαίνουν εξοπλισμοί;... Από τη στιγμή που υπάρχει στρατι­ ωτική τάξη, δεν έχει πια σημασία τί πολίτευμα έχεις. Από τη στιγμή που αποφασίζεις να είσαι οπλισμένος ώς τα δόντια, πρέπει να υπακούς στις διαταγές και στις οδηγίες των μόνων που μπορούν να ελέγξουν ένα τερά­ στιο πολεμικό μηχανισμό. Οι εκλογές περνούν σε δεύτερη μοίρα»'0. Ή καταργούνται ολότελα - τυπικά ή ουσιαστικά, καθώς άριστα ξέ­ ρουμε... Κι αν οι παλιές αυτές «ανησυχίες» μπορεί να θεωρηθούν «ξε­ περασμένες», υπάρχουν και οι πρόσφατες. Ό πω ς του Fulbright, πάλι: «Το στρατιωτικό κατεστημένο αποτελεί ά μ ε σ η α π ε ι λ ή για την αμερικανική δημοκρατία»". Ή του καθηγητή George Wald (βραβείο Νόμπελ), στις 4.3.1969: «Το Πεντάγωνο δ ι α φ θ ε ί ρ ε ι ολόκληρη την αμερικανική ζωή. Έχει αγοράσει τα πάντα. Αγόρασε ακόμα και τα εργατικά συνδικάτα. Τρύπωσε εκπληκτικά ακόμα και στους επιστημονικούς κύκλους»'2. Αλλά τους νομπελίστες θ’ ακούμε τώρα; 7. Γενάρης 1944. Βλ. Lens. ο.κ.. σελ. 30. ». J.W. Fulbright, The Great Society in a Sick Society. .New York Times Magazine», 20.8.1967. 9. Lens, ο.κ.. σελ. 23. 10. O.K.. σελ. 91. 11. O.K., σελ. 20. 12. O.K., σελ. 171.

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ

431

Μ ή π ω ς , όμως, παρ’ όλα αυτά, είναι απαραίτητη τούτη η θυσία της Δημοκρατίας, της επιστήμης, της ηθικής, μέσα κι έξω απ’ τις ΗΠΑ, για ν’ αντιμετωπισθεί ο εξ Ανατολών κίνδυνος; Δυστυχώς, υπάρχουν, κι εδώ, «κάποιες» επιφυλάξεις. Ο κορυφαίος αμερικανός σχολιαστής I.F. Stone έγραφε το 1969: «Η αλήθεια είναι ότι ξοδέψαμε ένα τρισεκατομμύριο δολλάρια σε μιά κ ο λ ο σ ι α ί α φ ε ν ά κ η ... Η ιδέα ότι κινδυνεύαμε από επίθεση της ΕΣΣΔ... ήταν ένας κ α κ ό β ο υ λ ο ς μ ύ θ ο ς » 13. Κι αν οι δημοσιογράφοι είναι εξ ορισμού «ύποπτοι», ο υπεράνω πάσης υποψίας John Foster Dulles παραδεχόταν απ’ το Μάρτη του 1949: «Η σοβιετική κυβέρνηση δ ε ν αντιμετωπίζει τη χρήση του πολέμου σαν οργάνου της εξωτερικής πολιτικής-της»'*. Κι ο ακόμα πιο «γερακίσιος» στρατηγός MacAithur ομολογούσε, το 1957: «Η κυβέρνηση μας κράτησε σε κλίμα αδιάκοπου φόβου... φωνάζοντας ότι αντιμετωπίζουμε εθνική κατάσταση ανάγκης. Κι όμως... οι φόβοι αυτοί π ο τ έ δεν ήταν δικαιολογημένοι»'6. Ακόμα και ο Nixon, στην αρχή της προεδρικής θητείας-του, παρα­ δέχτηκε πως «η στρατιωτική θέση της ΕΣΣΔ ήταν μάλλον α μ υ ν τ ι κ ή παρά επιθε­ τική*.>1β. Ό σ ο για τη Δυτική Ευρώπη, που τόσο λαχταρούν να τη θωρακί­ σουν οι ΗΠΑ, ο αμερικανός δημοσιογράφος Joseph Hams έγραφε απ’ το Ι966: «Η Δυτική Ευρώπη ανησυχεί σήμερα περισσότερο για την αμερικανική οικονομική ισχύ, παρά για τη στρατιωτική δύναμη των Ρώσων»'1... Τότε, όμως, γ ι α τ ί όλοι αυτοί οι τερατώδεις «αμυντικοί» εξοπλι­ σμοί; Μα απλούστατα επειδή το υπαγορεύουν τα συμφέροντα του «πλέγματος». Πρέπει να εξοπλιζόμαστε επειδή υπάρχει κίνδυνος - δη­ λαδή, π ρ έ π ε ι ν α υ π ά ρ χ ε ι κ ί ν δ υ ν ο ς για να εξοπλιζόμαστε και να ψωμιζόμαστε... Α λ λ α οι εξοπλισμοί δεν σημαίνουν μόνο τεράστιες σπατάλες και τεράστια κέρδη. Η άμυνα εναντίον φοβερών υποθετικών κινδύνων που Οα τους αποτρέψουν οι εξοπλισμοί, εγκυμονεί κινδύνους φοβερότα­ τους ΑΠΟ τους εξοπλισμούς. Γιατί τα γιγάντια οπλοστάσια όχι μόνο δεν αποτρέπουν τον πόλεμο (κατά το ρωμαϊκό γνωμικό), αλλ’ αντίθετα τον π ρ ο κ α λ ο ύ ν . 13. -I F. Slone s Weekly. 28.7.1969. 14. Lens, ο.κ.. σελ. 33. 15. Ο.*., σελ. 34. 16. Ο.κ., σελ. 34. 17. -Christian Science Monitor·. 9.12.1966.

432

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Πάει καιρός που ο αμερικανός θεολόγος Reinold Niebuhr προειδο­ ποιούσε: «Το έργο των στρατιωτικών είναι να βρίσκονται σε ετοιμότητα για κάθε δυσάρεστο ενδεχόμενο. Αλλά το λάθος-τους είναι ότι τελικά δημιουργούν μόνοι-τους τα δυσάρεστα ενδεχόμενα για τα οποία έχουν ετοιμαστεί» ,β. Αυτά, όμως, μπορεί να είναι ανεδαφικές θεο-λογίες. Ο πολύ αρμοδιότερος ναύαρχος Shoup, άλλοτε αρχηγός του Ναυτικού, συνομολογεί ωστόσο: «Ο κίνδυνος είναι μήπως η (πολεμική) ετοιμότητα και η ανάπτυξη των δυνάμεων, καταντήσουν τελικά αυτοσκοποί»'9. Ταυτόσημα, ο γερουσιαστής Fulbright επισημαίνει: «Ο κίνδυνος απ' αυτές τις δυνάμεις είναι ότι, αν τις έχουμε, θα μπούμε στον πειρασμό να τις χρησιμοποιήσουμε, κω να επέμβουμε σε όποιο σημείο του κόσμου εκδηλωθεί κάποια κρίση»20. Το καινούριο, «τέλειο», οπλοστάσιο που το ΝΑΤΟ χαρίζει στην Ευρώπη, περικλείνει α υ τ ό ν ακριβώς τον κίνδυνο. Ακόμα και τ’ αμερικανικά «λυκόπουλα» ξέρουν πως η καλύτερη άμυνα είναι η επί­ θεση. Και πως, στην αναμέτρηση των υπερδυνάμεων, πιθανότητες ή ελπίδες νίκης έχει εκείνος που θα επιτεθεί π ρ ώ τ ο ς για να εξουδε­ τερώσει ή εξουθενώσει τον αντίπαλό-του. Με τέτοιους εξοπλισμούς, ο «πειρασμός» είναι ακαταμάχητος. «Ό που ο πόθος της νίκης χαλυβδώνεται με τη μεγαλοφυία της τεχνολο­ γίας, ο κίνδυνος κλιμακώνετω ακόμα περισσότερο»2' . Πόση αξία έχουν αυτοί οι στρατηγικοί υπολογισμοί (και προϋπο­ λογισμοί), κανένας δεν το ξέρει. Ο Robert Kennedy - σε άρθρο-του που δημοσιεύτηκε μετά τη δολοφονία-του - έγραφε πως, ακούγοντας έναν επιτελικό αξιωματικό να τονίζει την ανάγκη χρησιμοποίησης πυρηνι­ κών όπλων, σκεφτόταν «πόσες φορές δεν είχα ακούσει τους στρατιωτικούς να υποστηρίζουν θέ­ σεις που. αν ήταν λαθεμένες, δεν θα έμενε τε/.ικά κανένας ζωντανός για να το διαπιστώσει»22. Κι ο πρόεδρος Kennedy, την εποχή της κρίσης στο Βερολίνο, δή­ λωνε: «Ακόμα και οι καρποί της νίκης θα έχουν τη γεύση της στάχτης»23... Αλλά τί σημασία μπορεί να έχει αυτό; Φτάνει η στάχτη να γίνει λίπασμα για την αναθλάστηση του παχύφυλλου αμερικανικού μαν18. Lens, ο.κ., σελ. 105. 19. David Shoup, The New American Militarism. -Atlantic Monthly·. Ακρ. 1969. 20. -Chicago Daily News·. 4.6.1969. 21. Lens. ο.κ.. σελ. 122. 22. R. Kennedy, Thirteen Days. A. Personal Story about How the World Almost Ended. -Me Call s.. Νοεμ. 1968, σελ. 149. 23. l.L. Horowitz. Games. Strategic and Peace. 1963, σελ. 12.

ΠΥΡΑΥΛΙΚΑ

433

δραγόρα. Έ να απ’ τα γεράκια της Γερουσίας, ο Richard Russell, το έχει διακηρύξει με αφοπλιστική παρρησία: «Αν χρειαστεί να ξαναρχίσουμε απ' την αρχή. δηλαδή με τον Αδάμ και την Εύα. θα προτιμούσα να είναι και οι δυό-τους Αμερικανοί, και να ζουν σ ' αυτή την ήπειρο, και όχι στην Ευρώπη»2*... Η Ευρώπη, ωστόσο, α π ο δ έ χ ε τ α ι αυτή την προοπτική της στάχτης και της (αμερικανικής) Εδέμ! Και, το εξωφρενικότερο, την αποδέχτηκε κ α ι η Ε λ λ ά δ α . Που δ ε ν ανήκει στο στρατιωτικό ΝΑΤΟ... που δοκιμάζει α δ ι ά κ ο π α τα φαρμακερά «μήλα» του αμερικανο - νατοϊκού «όφεως»... και που ασκεί «πολυδιάστατη εξωτερική πολιτική» στις ανατολικές πρωτεύουσες για δευτερεύοντα προβλήμα­ τα, αλλά μονοδιάστατη, υπο - νατοϊκή πολιτική στα π ρ α γ μ α τ ι κ ά , θανάσιμα, πρωτεύοντα... [16.12.1979]

24. Lens. ο.κ.. σελ. 121.

ΤΑ Ε Ρ Χ Ο Μ Ε Ν Α Μπρος στην καινούρια δεκαετία «Χρημάτων άελπτον οοδέν εστιν ουδ' απώμοτον ουδέ θαυμάσιον...» [Τίποτα δεν είναι ανέλπιστο, για τίποτα μην ορκίζεσαι πως είναι ανέφικτο, για τίποτα μην απορείς]. ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ, αποσπ. 74 ΡΙΝ ΜΙΣΟΝ ακριβώς αιώνα, η είσοδος της δεκαετίας 1930-40, έβρισκε τον κόσμο κλυδωνισμένο απ’ τη μεγαλύτερη οικονο­ μική κρίση που είχε γνωρίσει ως τότε η ανθρωπότητα... Πριν 40 χρό­ νια, η καινούρια δεκαετία κληρονομούσε την έναρξη της μεγαλύτερης αλληλοσφαγής στην ανθρώπινη Ιστορία... Τώρα, στο κατώφλι της προτελευταίας δεκαετίας του αιώνα-μας, αντιμετωπίζουμε και μιάς παγκόσμιας οικονομικής κρίσης τις δονήσεις και μιάς οικουμενικής «Αποκάλυψης» την απειλή. Που κι ο*, δυό - χάρη στη σύγχρονη κατακόρυφη μεγιστοποίηση των πάντων - μας «τάζουν» φιλότιμα να ξεπεράσουν κάθε άλλο προηγούμενο της ιστορικής εμπειρίας. Πόσες ελπίδες υπάρχουν, τάχα, ν’ αποφύγει η ανθρωπότητα αυτή την πανωλεθρία - που ίσως νά ’ναι κι η τελειωτική;

Π

Ο Λ Ο Ι μαντεύουμε, και προμαντεύουμε, πόσο κ ρ ί σ ι μ α θα είναι τα χρόνια που έρχονται. Κρίσιμα αρνητικά, αλλά και θετικά. Κρίσιμα για την τύχη-μας, αλλά και για την κ ρ ί σ η-μ α ς , που την καθορίζει. Ε μ ε ί ς οδηγήσαμε τον κόσμο στην κόψη του ξυραφιού. Ε μ ε ί ς φέραμε τον εαυτό-μας μπρος στο οριακό δίλημμα «ζωής ή θανάτου». Ε μ ε ί ς θα δώσουμε τη χαριστική βολή - ή το ύστατο σωσίβιο. Τριάντα αιώνων «πολιτισμός», μας χάρισε το μέγα δώρημα: να μας έχει σύρει τελικά σ ’ έναν εφιαλτικό κύκλο α υ τ ο κ α τ α σ τ ρ ο ή ς . . . αυτοκαταστροφής από έ λ λ ε ι ψ η υλικών μέσων, που την προκαλεί η άλογη σπατάλη-τους... κι αυτοκαταστροφής από π λ η θ ώ ρ α τρο­ μαχτικών όπλων, που τη γέννησε η αλόγιστη αρπαχτικότητά-μας. «Πάσα (σχεδόν) η ανΟρωπότης σιόηροφορεί» σήμερα, είτε για να πά­ ρει αυτό που (άδικα) δεν έχει, είτε για να πολλαπλασιάσει αυτά που

ΤΑ ΕΡΧΟΜΕΝΑ

435

(αδικότατα) έχει και παραέχει. Μ ικροί κατά μικρών, μεγάλοι κατά με­ γάλων και, όλοι μαζί. κατά της ανθρώπινης ύπαρξης, που την «εκτε­ λούν» είτε άμεσα με τα πυροβόλα-τους, είτε έμμεσα με τον αφανισμό των πόρων ζωής-της... Π Ο ΙΟ Σ αμφιβάλλει πια πως «αιτία όλων αυτών είναι η δίψα για κυριαρ­ χία. από πλεονεξία και φιλοδοξία», καθώς λέει ο Θουκυδίδης; [«Πάντων δ' αυτών αίτιον αρχή η δια πλεονεξίαν και φιλοτιμίαν»']. Και ακριβώς, το υλικό και ηθικό «κλίμα» της εποχής-μας θυμίζει τον ζοφερό πολιτικό και κοινωνικό τραγέλαφο της Κερκυραϊκής πολιτείας του 427 π.Χ. που τόσο διαπεραστικά κι οδυνηρά τον περιγράφει ο αθηναίο£ ιστορι­ κός. Βέβαια, τότε, η Κέρκυρα σπαραζόταν από έναν εμφύλιο πόλεμο. Αλλά, στο κάτω-κάτω, π ο ι ό ς π ό λ ε μ ο ς δ ε ν ε ί ν α ι ε μ φ ύ λ ι ­ ο ς ; Και ποιά κοινωνία εν πολέμω δεν αλλοφρονεί με τον τρόπο που ιστορεί ο Θουκυδίδης; Προπάντων σήμερα, όπου επέρχεται ο πιο απαίσιος αλληλοαφανισμός; Σήμερα δεν έχουν πέσει απάνω-μας πιο «πολλά και χαλεπά» [δεινά] παρά ποτέ; Σήμερα δεν κυριαρχεί, πιο πολύ παρά ποτέ, «κάθε είδος εγκληματικής κακοήθειας» [«πάσα ιδέα κατέστη κακοτροπίας»], στις δι­ εθνείς μάλιστα σχέσεις; Σήμερα δεν έχουν «σχεδόν παντού επικρατήσει οι πιο άγριες αντιθέσεις κι η αμοιβαία δυσπιστία και καχυποψία»; [«το δε αντιτετάχΟαι αλλήλοις τη γνώμη απίστως επί πολύ διήνεγκεν»7·]. Μα πιο πολύ απ’ όλες τις αθλιότητες, τις αλληλοσφαγές, τις διαρπαγές που συνοδεύουν τέτοιους πολέμους ( ό λ ο υ ς τους πολέμους), μοιάζει της εποχής-μας αυτή που επισημαίνει ο Θουκυδίδης: «Για να δικαιωθούν (οι αντίπαλοι) α λ λ ά ζ ο υ ν α κ ό μ α κ α ι τ η ν κ α θ ι ε ρ ω μ έ ν η σ η μ α σ ί α τ ω ν λ έ ξ ε ω ν για τα πράγματα» [«Και την ειωθυίαν αξίωσιν των ονομάτων ες τα πράγματα αντήλλαξαν τη δικαι­ ώσει»3]. Διαστρέβλωση του λόγου, που η εποχή-μας την έχει φτάσει σε «αριστουργηματική τελειότητα». Έ τσι που κι οι πιο «καθαρές» λέξεις - ελευθερία, ανεξαρτησία, δημοκρατία, δικαιοσύνη, σωτηρία κλπ. να χρησιμοποιούνται για να επιβληθεί τ ο α κ ρ ι β ώ ς α ν τ ί θ ε τ ό τ ο υ ς στους ανίσχυρους απ’ τους πανίσχυρους. Αυτή η διαστροφή των λέξεων αποτελεί μιά καταστροφή που δεν είναι λιγότερο επικίν­ δυνη απ’ την απειλή κατά της επιβίωσής-μας. Επειδή ακριβώς η πρώτη είναι το πιο ύπουλο μ έ σ ο για ν’ ανοίξει ο δρόμος στη δεύτε­

ρη· 1. Ιστορίω. Γ, 82. 8. 2. Ο.*.. Γ. 82,2 και 83.1. 3 Ο.·.. Γ, 82.4.

436

ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΠΟΛΙΤΙΚΑ

Τ Ω Ρ Α , λοιπόν, είναι η ώρα των α π ο φ ά σ ε ω ν . Των αποφάσεων που θα κρίνουν γ ι α μ α ς - κ α ι θ α μ α ς κρίνουν. Όλους, και τον καθένα. Κανένας δεν είναι τόσο αδύναμος, ώστε να μην μπορεί να συνεργή­ σει στην κοινή διάσωση. Κανένας δεν είναι τόσο δυνατός, ώστε να μπορεί ν' αγνοήσει την κοινή θέληση και πράξη. Περισσότερο παρά ποτέ, η φροντίδα για τ’ ατομικά-μας προβλήμα­ τα, καταντά αφροντισιά και αφροσύνη όσο δεν συνοδεύεται απ’ την έγνοια (και τη δράση) για τα κ ο ι ν ά προβλήματα, που είναι πια π α γ κ ό σ μ ι α . Γ ιατί αν αφανιστεί το σ ύ ν ο λ ο , πώς μπορεί να επιζήσει το μ έ ρ ο ς ; «Αναγκαστικά, το όλον προηγείται του μέρους. Κι αν καταστραφεί το όλον, δεν υπάρχει πια ούτε πόδι, ούτε χέρι». [«Το γαρ όλον πρότερον αναγκαίον είναι του μέρους■ αναιρουμένου γαρ του όλου, ουκ έσται πους. ουδέ χειρ»*]. Ναι, απαραίτητη είναι η σωστή κρίση για τα ιδιωτικά-μας. Αλλ’ ακόμα πιο απαραίτητη, η ενασχόληση με τα ασύγκριτα πιο σημαντικά (για τον καθένα-μας) «δημόσια» («ευβουλία περί τε των οικείων και περί των της πόλεως επιμέλεια»). Και «πόλις», «δήμος», σήμερα, είναι η οι­ κουμένη ολόκληρη... Π Ε ΡΙΣΣ Ο Τ Ε ΡΟ παρά ποτέ, είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσουμε πως «μοναδική γιορτή είναι να κάνουμε αυτό που πρέπει, ενώ η ανέγνοιαστη απραξία είναι συμφορά μεγαλύτερη απ' την πιο κοπιαστική ενέργεια» [«μήτε εορτήν άλλο τι ηγείσθαι ή το τα δέοντα πράξαι, ξυμφοράν τε ουχ ήσσον ησυχίαν απράγμονα ή ασχολίαν επίπονον»*]. Τη «συμφορά» την ξέρουμε όλοι. Αλλά και το «τί πρέπει» έχει γίνει τόπος κοινότατος πια: η κ α τ ά λ υ σ η τ ω ν α ι τ ί ω ν που εγκυμο­ νούν τις συμφορές... η κατάργηση της «μανίας» για κυριαρχία και της πλεονεξίας, που καρποφοράνε το «ολέθριο στάχυ», τον εξολοθρεμό των πάντων απ’ τους πάντες - και, κυρίως, απ’ τους παντοδύναμους. Είναι ακατόρθωτο αυτό; Είναι «αντίθετο απ’ την ανθρώπινη φύση»; Τότε, όμως, εδώ που φτάσαμε, καταντά ακατόρθωτο ν α υ π ά ρ ξ ε ι κ α ν άνθρωπος και φύση. Απ’ τα δυό «ανέφικτα», το ένα π ρ έ π ε ι να γίνει ε φ ι κ τ ό - άλλος τρόπος δε μένει. Αν εφησυχάσουμε παθητικά στην αντίληψη πως αυτή είναι η «μοίρα» του ανθρώπου - ν’ απληστεύεται, να καταστρέφει και ν’ αυτοκαταστρέφεται - προδιαγράφουμε μιά «μοίρα» δίχως Αύριο. Αν αναθεωρήσουμε ενεργητικά αυτή την

4. Αριστοτέλης, Πολιτικά. 1253α, 21. 5. Θουκυδίδης. Λ. 70.8.

ΤΑ ΕΡΧΟΜΕΝΑ

437

«πρόληψη», εγγράφουμε υποθήκη σ’ ένα Αύριο πιο βιώσιμο, πιο «φυ­ σικό», πιο ανθρώπινο. Αλλ’ αυτό δεν είναι (δεν μπορεί να είναι) έργο εκείνων που έχουν συμφέρον ούτε οι αντιλήψεις ν’ αλλάξουν ούτε οι προλήψεις να γκρε­ μιστούν. Είναι έργο κι ευθύνη ό λ ω ν-μ α ς . Γ ιατί (ποιός μπορεί πια να τ’ αρνηθεί;) «άνθρωπος» θα πει ίσα-ίσα ε υ θ ύ ν η όχι μόνο για τον εαυτό-του, αλλά και για όλους και για όλα. Υπεύθυνος κι α π ο φ α ­ σ ι σ μ έ ν ο ς . Αυτή είναι η πραγματική-του «φύση», αυτή τον καθο­ ρίζει και τον «ανθρωπίζει»: το έ ρ γ ο που του έχει ανατεθεί και η δ ύ ν α μ ή-τ ο υ να το πραγματοποιήσει («πάντα τω έργω ώρισται και τη δυνάμει»6). Δεν υπάρχει Γόρδιος Δεσμός που να μην μπορεί να λυθεί - ή να κοπεί. Και τούτος ο τωρινός-μας Δεσμός είναι ο πιο στραγγαλιστικός απ’ όλους - και οπωσδήποτε, ο πιο «δίκαιος», αφού τον «φιλοτεχνή­ σαμε» εμείς οι ίδιοι. Το λύσιμό-του είναι η μοναδική λύση που μας απομένει. Κι η μοναδική-μας ελπίδα, η ψυχωμένη, «αγαθή ελπίδα». Αλλιώτικα, θα σκαλίσουμε μόνοι-μας το επιτύμβιο της ανθρωπότη­ τας, τόσο αντάξιο των έργων-της: «Φοβερά έπαθες, επειδή απαίσια έπραζες» [«Σχέτλια μεν έπαθες. ανόσια δ ’ ειργάσω»7]. Αν, βέβαια, θα έχει απομείνει χέρι για να το χαράξει...

[.30. 12. 1979]

6. Αριστοτέλης, Πολιτικά. 1253α, 24. 7. Ευρικίδης, ΗΧέκτρα. στ. 1170.

ΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΤΟΥ ΜΑΡΙΟΥ ΠΛΩΡΙΤΗ ΦΩΤΟΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΑΝ ΤΟΝ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΤΟΥ 1979 ΣΤΗ ΦΩΤΟΤΥΠ Ο.Ε. ΧΑΡ. ΤΡΙΚΟΥΠΗ 42 ΚΑΙ ΤΥΠΩΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΛΙΘΟΓΡΑΦΕΙΟ ΤΩΝ ΑΦΩΝ ΧΡΥΣΟΧΟΥ ΣΤΥΜΦΑΛΙΑΣ 8 Π Α ΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΕΠΕ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ 63 ΤΗΛ. 36 08 180