مسائل فلسفه

‫برتراند راسل‬

‫مسائل فلسفه‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‬ ‫ﺳﻴﺪ ﻣﺴﻌﻮد ﺣﺴﻴﻨﻲ‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬ ‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ ‪٢ .................................................................................................................................‬‬ ‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ ‪٣ ...................................................................................................................................‬‬ ‫دﻳﺒﺎﭼﻪ ‪٤ ...........................................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻧﻤﻮد و واﻗﻌﻴﺖ ‪٥ ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه ‪١٣ ........................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﻣﺎﻫ ‪‬ﻴﺖ ﻣﺎد‪‬ه ‪٢٠ ......................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ‪٢٧ .....................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ ‪٣٤ ..........................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬در ﺑﺎب اﺳﺘﻘﺮاء ‪٤٤ ................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﺻﻮل ﻛ ّﻠﻲ ‪٥٣ ...............................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟ ‪٦٢ .......................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﻋﺎﻟَﻢ ﻛ ّﻠﻴﺎت ‪٦٩ .......................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻛ ّﻠﻴﺎت‪٧٦ .....................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ‪٨٣ ....................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺻﺪق و ﻛﺬب ‪٨٨ ................................................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎ و ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺤﺘﻤﻞ ‪٩٦ ..........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺣﺪود و ﻗﻴﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ‪١٠٣ ...........................................................................................‬‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ‪١١١ .......................................................................................................‬‬

‫‪١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﻘﺪ‪‬ﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ‬ ‫ﮔﺎهﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ‪ ،‬در ﭘﺎورﻗﻲ ﺑﻪ ﻧﻜﺎﺗﻲ اﺷﺎره ﻛﺮدهام ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﺿﺮوري ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻌﻴﺪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﺐ و ﮔﺎﻫﻲ ﺑﺮاي اراﺋﻪي ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺮﺗﺒﻂ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﺷﻮﻧﺪ؛ وﮔﺮﻧﻪ ﻛﺘﺎب ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ ﺳﺮ راﺳﺖ و‬ ‫آﺳﺎنﻓﻬﻢ اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺟﺎﻳﻲ ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﺐ ﺑﺮاي ﺧﻮاﻧﻨﺪه آﺳﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﺮاد ﻛﺎر ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا در ﻣﺘﻦ‬ ‫اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﻴﭻ دﺷﻮاري و ﻏﻤﻮﺿﻲ ﻣﺸﻬﻮد ﻧﺒﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﻗﻼب آﻣﺪه اﺳﺖ اﻓﺰودهي ﻣﺘﺮﺟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎ ﺗﻤﺎﻣﺎً از‬ ‫ﻣﺘﺮﺟﻢ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺟﺰ دو ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﭘﺎورﻗﻲﻫﺎي ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺎ »م« ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮب اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﻗﻄﻌﻪاي از دﻳﺒﺎﭼﻪي ﻛﺘﺎب ﻋﻈﻴﻢ ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ را ﻧﻘﻞ ﻛﻨﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲداﻧﻢ ﻓﺤﻮاي اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻪ‬ ‫ﭼﻨﺪان دور از ﺣﺎل و روز اﻳﻦ ﻣﺘﺮﺟﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ ﻫﺮ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ورزد‪...‬‬ ‫»زﻳﺮا از راه درﺷﮕﻔﺖ ﺷﺪن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن اﻛﻨﻮن ﻣﻲآﻏﺎزﻧﺪ و ﻧﻴﺰ از ﻧﺨﺴﺖ آﻏﺎزﻳﺪﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ورزﻳﺪن ‪ ...‬وﻟﻲ آﻧﻜﻪ ﺳﺮﮔﺸﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﻪ ﺷﮕﻔﺖ ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ﺧﻮد را ﻧﺎدان ﻣﻲﭘﻨﺪارد؛ از‬ ‫اﻳﻦ رو ﭼﻮن ﺑﻪ اﻧﮕﻴﺰاﻧﻨﺪهي ﮔﺮﻳﺰ از ﻧﺎداﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ورزﻳﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻬﺮ‬ ‫داﻧﺴﺘﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ را ﭘﻲ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﻪ از ﺑﻬﺮ ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﻮد ﻋﻤﻠﻲ‪«.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻓﺮوردﻳﻦ ‪90‬‬

‫‪1‬‬

‫ارﺳﻄﻮ‪ ،‬ﻣﺎﺧﻮذ از ﻣﻘﺪﻣﻪي ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺳﻨﺠﺶ ﺧﺮد ﻧﺎب‪ ،‬دﻛﺘﺮ م‪.‬ش‪ .‬ادﻳﺐ ﺳﻠﻄﺎﻧﻲ‪.‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬ ‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ آرﺗﻮر وﻳﻠﻴﺎم راﺳﻞ‪ ،‬ﺳﻮﻣﻴﻦ ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﺎﻧﻮادهي راﺳﻞ )‪ 18‬ﻣﻲ ‪ 2 ،1872‬ﻓﻮرﻳﻪ ‪ ،(1970‬ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻣﻨﻄﻘﻲ‪،‬‬ ‫رﻳﺎﺿﻲدان‪ ،‬ﻣﻮرخ‪ ،‬ﺷﻜﺎك ﻣﺬﻫﺒﻲ‪ ،‬ﻣﺼﻠﺢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺳﻮﺳﻴﺎﻟﻴﺴﺖ و ﺻﻠﺢﻃﻠﺒﻲ اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﺴﻤﺖ اﻋﻈﻢ‬ ‫ﻋﻤﺮ ﺧﻮد را در اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن ﺳﭙﺮي ﻛﺮد‪ ،‬در وﻟﺰ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﻛﻪ ﺑﺪرود ﺣﻴﺎت ﮔﻔﺖ‪ .‬راﺳﻞ در دﻫﻪي اول‬ ‫ﻗﺮن ﺑﻴﺴﺘﻢ رﻫﺒﺮ "ﻧﻬﻀﺖ ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ" ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او را در ﻛﻨﺎر ﺷﺎﮔﺮد ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ و‬ ‫اﺳﺘﺎدش‪ ،‬ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬او ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه اي‪ .‬ان‪ .‬واﻳﺘﻬﺪ ﻛﺘﺎب ﻣﺒﺎدي رﻳﺎﺿﻴﺎت را ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي اﺣﺎﻟﻪي رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﺑﻪ رﺷﺘﻪي ﺗﺤﺮﻳﺮ درآورد‪ .‬ﻣﻘﺎﻟﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ او ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "در ﺑﺎب‬ ‫دﻻﻟﺖ"‪ 1‬را ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺜﺎل و اﻟﮕﻮي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آوردهاﻧﺪ‪ .‬ﻫﺮ دو ﻛﺘﺎب ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺑﺮ ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪي‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ‪ ،‬زﺑﺎنﺷﻨﺎﺳﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬راﺳﻞ از ﻓﻌﺎﻻن ﺑﺮﺟﺴﺘﻪي اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺿﺪ ﺟﻨﮓ و ﻣﺪاﻓﻊ‬ ‫داد و ﺳﺘﺪ آزاد ﻣﻴﺎن ﻣﻠﻞ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺨﺎﻟﻒ اﻧﺪﻳﺸﻪي اﻣﭙﺮﻳﺎﻟﻴﺴﺘﻲ ﺑﻮد‪ .‬وي ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎي ﺻﻠﺢﻃﻠﺒﺎﻧﻪاش‬ ‫در ﻃﻲ ﺟﻨﮓ ﺟﻬﺎﻧﻲ دو‪‬م‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ آدوﻟﻒ ﻫﻴﺘﻠﺮ اﻗﺎﻣﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻬﺎم ]ﻓﻌﺎﻟﻴﺖﻫﺎﻳﺶ[ در ﺧﺼﻮص ﺧﻠﻊ‬ ‫ﺳﻼح ﻫﺴﺘﻪاي‪ ،‬اﻧﺘﻘﺎد از ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺗﻮﺗﺎﻟﻴﺘﺮ اﺗﺤﺎد ﺟﻤﺎﻫﻴﺮ ﺷﻮروي و درﮔﻴﺮي اﻳﺎﻻت ﻣﺘﺤﺪهي آﻣﺮﻳﻜﺎ در ﺟﻨﮓ‬ ‫وﻳﺘﻨﺎم‪ ،‬ﺑﻪ زﻧﺪان اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﺳﺎل ‪ ،1950‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ "ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻲ ﺗﺤﺮﻳﺮات ﻣﺘﻨﻮع و ﭘﺮﻣﻌﻨﻲاش ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬ ‫دﻓﺎع از اﻳﺪهﻫﺎي اﻧﺴﺎنﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ و آزادي ﺗﻔﻜﺮ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ" ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺎﻳﺰه ﻧﻮﺑﻞ در رﺷﺘﻪي ادﺑﻴﺎت ﻧﺎﺋﻞ آﻣﺪ‪.‬‬

‫‪On Denoting‬‬

‫‪٣‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫دﻳﺒﺎﭼﻪ‬ ‫در ﻃﻲ ﺻﻔﺤﺎﺗﻲ ﻛﻪ از ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﺧﻮد را ﺑﻪ اﺻﻮل ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﺮدم ﻣﻲﺗﻮان ﭼﻴﺰي ﻣﺜﺒﺖ و‬ ‫ﺳﺎزﻧﺪه در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﻣﻘﻴﺪ ﻛﺮدهام‪ ،‬زﻳﺮا اﻧﺘﻘﺎد ﺳﻠﺒﻲ ﻣﺤﺾ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﺤﻠﻲ از اﻋﺮاب ﻧﺪاﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫دﻟﻴﻞ‪ ،‬در ﻛﺘﺎب ﺣﺎﻇﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ از ﺟﺎﻳﮕﺎه واﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ و در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺒﺎﺣﺜﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺒﺴﻮط ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﺷﺎرهاي‬ ‫ﻣﺨﺘﺼﺮ ﺑﺴﻨﺪه ﻛﺮدهام‪.‬‬ ‫ﻣﻦ از آﺛﺎر ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻧﺸﺪهي ﺟﻲ‪ .‬اي‪ .‬ﻣﻮر و ﺟِﻲ‪ .‬ام‪ .‬ﻛ‪‬ﻴﻨﺰ ﺑﻬﺮهﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ارزﺷﻤﻨﺪي ﺑﺮدهام‪ :‬از آﺛﺎر ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي‬ ‫ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ در ﺧﺼﻮص ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و از ﻧﻮﻳﺴﻨﺪهي اﺧﻴﺮ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ در‬ ‫ﺧﺼﻮص اﺣﺘﻤﺎل و اﺳﺘﻘﺮاء اﻗﺘﺒﺎس ﻛﺮدهام‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ از اﻧﺘﻘﺎدات و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدات ﭘﺮوﻓﺴﻮر ﮔﻴﻠﺒﺮت ﻣﻮرِي ﺑﻬﺮهي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺮدهام‪.‬‬ ‫‪1912‬‬

‫‪٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ اول‪ :‬ﻧﻤﻮد و واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫آﻳﺎ در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﻌﺮﻓﺘﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﺎن ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻤﻲ ﻧﺘﻮاﻧﺪ در ﺑﺎب آن ﺷﻜﻲ روا دارد؟ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺑﺎدي اﻣﺮ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن در ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻳﻜﻲ از دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪه ﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻮاﻧﻊ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮ ﺳﺮ راه ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺳﺮ راﺳﺖ و ﻣﻄﻤﺌﻦ را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ در راه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺎم ﺑﺮﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ـ زﻳﺮا ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻛﻮﺷﺸﻲ اﺳﺖ از ﺑﺮاي ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﻏﺎﺋﻲ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﺳﺮﺳﺮي و ﺟﺰمﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ‪ ،‬آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺎدي و ﺣﺘﻲ در ﻋﻠﻮم ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬و ﭘﺲ از ﻛﺸﻒ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮاﻻﺗﻲ را ﭘﻴﭽﻴﺪه و ﻏﺎﻣﺾ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﺗﻤﺎم آن اﺑﻬﺎﻣﺎت و ﻏﻤﻮﺿﻲ را ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز اﻳﺪهﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و ﻋﺎدي ﻣﺎﺳﺖ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي را ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮري ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻃﻲ ﻳﻚ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﻲ‬ ‫دﻗﻴﻖﺗﺮ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻤﻠﻮ از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت آﺷﻜﺎر ﺑﻮدهاﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻣﻘﺪار ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺎﻣﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ واﻗﻌﺎ ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﺴﻴﺮ ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﻳﻘﻴﻦ‪ ،‬آﻏﺎزﮔﺎه ﻣﺎ‬ ‫ﺗﺠﺎرب ﺣﺎﺿﺮْ ﻧﺰد ﺧﻮد ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻼل اﻳﻦ ﺗﺠﺎرب اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ آن ﮔﺰارهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮاردي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﮔﺰارهﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﭼﻨﻴﻦ در ﻧﻈﺮم ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬ ‫ﺻﻨﺪﻟﻲاي ﻧﺸﺴﺘﻪام‪ ،‬ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰي ﻛﻪ داراي ﺷﻜﻠﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﺑﺮﮔﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﺎﻏﺬي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮ روي‬ ‫آﻧﻬﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺘﻨﻲ را ﺑﺮ روي آن ﭼﺎپ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﺮم را ﺑﭽﺮﺧﺎﻧﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ در ﻓﻀﺎي‬ ‫ﺑﻴﺮون از ﭘﻨﺠﺮه ﺳﺎﺧﺘﻤﺎنﻫﺎ و اﺑﺮﻫﺎ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ را روﻳﺖ ﻛﻨﻢ‪ .‬ﻣﻌﺘﻘﺪم ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺣﺪود ﻧﻮد و ﺳﻪ ﻣﻴﻠﻴﻮن ﻣﺎﻳﻞ از‬ ‫زﻣﻴﻦ ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد؛ و اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﮔﻮياي اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر داغ ﻛﻪ ﺑﺰرﮔﻲاش ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺰرﮔﻲ زﻣﻴﻦ اﺳﺖ؛ و ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺮﻛﺖ وﺿﻌﻲ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻫﺮ ﺻﺒﺢ ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ در آﻳﻨﺪه ﺗﺎ زﻣﺎن‬ ‫ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﺑﺎور دارم ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺺ ﻋﺎدي دﻳﮕﺮي وارد اﺗﺎقام ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎ و ﻣﻴﺰﻫﺎ‬ ‫و ﻛﺘﺎبﻫﺎ و ﺑﺮﮔﻪﻫﺎﻳﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ آن ﻣﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺸﺎر آن را ﺑﺮ روي ﺑﺎزواﻧﻢ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻣﻮر آن ﻗﺪر‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن و اﻇﻬﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﺎوي ارزش و اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮآﻣﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻚ دارد ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ اﺻﻮﻻً ﭼﻴﺰي ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻣﻮر را ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﻣﻮرد ﺷﻚ ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﻟﺬا ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫را در ﻗﺎﻟﺒﻲ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ در ﻛﻞّ ﺻﺤﻴﺢاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ دﻗﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ دﺷﻮاريﻫﺎ و ﻣﺸﻜﻼتﻣﺎن را ﺳﺎدهﺗﺮ و واﺿﺢﺗﺮ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﻮﺟﻪﻣﺎن را ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ‬ ‫‪٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﺘﻤﺮﻛﺰ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻴﺰ ﻧﺰد ﭼﺸﻢ ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﻗﻬﻮهاي رﻧﮓ و ﺻﻴﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺰد ﻻﻣﺴﻪ ﺳﻄﺤﻲ اﺳﺖ ﺻﺎف‬ ‫و ﺧﺸﻚ و ﺳﺨﺖ؛ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ روي آن ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻲزﻧﻢ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﻲ ﭼﻮبﻣﺎﻧﻨﺪ از آن ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰ را ﺑﺒﻴﻨﺪ و اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ و ﻟﻤﺲ ﻛﻨﺪ ﺑﺎ اﻳﻦ ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻮاﻓﻖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اوﺿﺎع ﭼﻨﺎن‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﺸﻜﻠﻲ از اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﻴﺰد؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪﺗﺮ و دﻗﻴﻖﺗﺮ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎور دارم ﻛﻪ ﻣﻴﺰ "واﻗﻌﺎً" واﺟﺪ رﻧﮕﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ آن ﻗﺴﻤﺖﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻴﺰ ﻛﻪ ﻧﻮر را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ ﻗﺴﻤﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ روﺷﻦﺗﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از آن ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ آﮔﺎﻫﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ آن ﻗﺴﻤﺖ از ﻣﻴﺰ‬ ‫را ﻛﻪ ﻧﻮر را ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺣﺮﻛﺖ دﻫﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻴﺰ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ‬ ‫ﻇﺎﻫﺮي رﻧﮓﻫﺎ ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ دﮔﺮﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﺪ ﺷﺨﺺ در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ‬ ‫ﻧﮕﺎه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬دو ﺷﺨﺺ از ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻮزﻳﻊ رﻧﮓ ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ را ﺑﺮ روي ﻣﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫دو ﺷﺨﺺ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ از ﻳﻚ زاوﻳﻪي دﻳﺪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﭼﺸﻢ ﺑﺪوزﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻫﺮ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲاي در زاوﻳﻪي دﻳﺪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮﺧﻲ دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎ در ﻧﺤﻮهي اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺗﻤﺎﻳﺰات ﺑﺮاي ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﻘّﺎش واﺟﺪ ﻧﻬﺎﻳﺖ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪:‬‬ ‫ﻧﻘﺎش ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﺎدت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮه ﺗﻔﻜﺮ را ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ واﺟﺪ ﻫﻤﺎن رﻧﮕﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ "واﻗﻌﺎً" واﺟﺪ آن رﻧﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﺪ‪ ،‬در ﻋﻮض ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻴﺎﻣﻮزد ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ‬ ‫را ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻧﻪ ﺑﺒﻴﻨﺪ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ آﻏﺎزهي ﻳﻜﻲ از ﺗﻤﺎﻳﺰاﺗﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ دﺷﻮاريﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري در ﺳﺎﺣﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن "ﻧﻤﻮد )ﻇﺎﻫﺮ(" و "ﺑﻮد )واﻗﻊ("‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ]واﻗﻌﺎً[ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻘﺎش در ﭘﻲ داﻧﺴﺘﻦ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮد ﻋﻤﻞ و ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ]واﻗﻌﺎً[ ﭼﻴﺴﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻴﻞ ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﻴﺶ از آنِ ﻣﺮد ﻋﻤﻞ اﺳﺖ‪ .‬و ﻟﺬا ﺑﻴﺶ از دﻳﮕﺮان ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺸﻜﻼت ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال‬ ‫ﺑﻪ ﮔﺮداب دﺷﻮاريﻫﺎ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺜﺎل ﻣﻴﺰ ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬از آﻧﭽﻪ درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺪﻳﻬﻲ و روﺷﻦ آﺷﻜﺎر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ رﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫اوﻻ و ﺑﺮﺗﺮ ﻫﻤﭽﻮن رﻧﮓ ]ﺧﻮد[ ﻣﻴﺰ ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻫﺮ ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎﺻﻲ از ﻣﻴﺰ‪ ،‬ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻣﻴﺰ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﻴﻨﻨﺪه ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي واﺟﺪ رﻧﮓﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ رﻧﮓﻫﺎ واﻗﻌﻲﺗﺮ از ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ رﻧﮓ ﺑﻮاﺳﻄﻪي ﻧﻮرﻫﺎي ﻣﺼﻨﻮﻋﻲ و از ﻳﻚ زاوﻳﻪي دﻳﺪ ﻣﻔﺮوض ﺑﻪ اﻧﺤﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﻳﻚ ﻓﺮد ﻛﻮررﻧﮓ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﺮاي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﻨﻚ آﺑﻲ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ زده اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ در ﺗﺎرﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ اﺻﻮﻻً ﭘﺎي ﻫﻴﭻ‬ ‫‪٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫رﻧﮕﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻴﺰ ﻧﺰد ﻗﻮاي ﻻﻣﺴﻪ و ﺳﺎﻣﻌﻪ ﺑﻲﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬رﻧﮓﻫﺎي ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ‬ ‫ﻋﻨﺎﺻﺮ ذاﺗﻲ‪ 1‬ﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از اﻣﻮري واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ و ﻋﻴﻨﻚ و آن ﻃﺮﻳﻘﻪاي ﻛﻪ ﻧﻮر ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻣﻲﺗﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه از رﻧﮓ‪] ‬ﺑﻪ ﺧﺼﻮص[ ﻣﻴﺰ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺮادﻣﺎن ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي رﻧﮓ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﺎﻇﺮ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ از ﻣﻨﻈﺮ ﻋﺎدي و ﻣﺘﻌﺎرف و ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﻌﻤﻮلِ ﻧﻮر آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﺑﻨﮕﺮد آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ رﻧﮓﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮي ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه اﻫﻤﻴﺖ دارﻧﺪ ﺗﺎ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﭼﻴﺰي واﻗﻌﻲ ﻟﺤﺎظ ﺷﻮﻧﺪ؛ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﭘﺎرﺗﻲﺑﺎزي‪ 2‬ﻣﺠﺒﻮر ﻫﺴﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﻛﻪ ﻣﻴﺰ در ذات‬ ‫ﺧﻮد واﺟﺪ رﻧﮓ ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت را ﻣﻲﺗﻮان در ﺧﺼﻮص ﺑﺎﻓﺖ و ﺳﺎﺧﺖ‪ 3‬ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻓﺮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﭼﺸﻤﺎن ﻣﺴﻠﺢ ﺷﻴﺎرﻫﺎ‬

‫‪4‬‬

‫را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﻴﺰ در ﻧﻈﺮش ﺻﺎف و ﻣﺴﻄﺢ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ‬ ‫ﻣﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﺎﻫﻤﻮاريﻫﺎ و ﭘﺴﺘﻲﺑﻠﻨﺪيﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺷﻴﺎرﻫﺎﻳﻲ را ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺎم اﻧﻮاع ﺗﻤﺎﻳﺰاﺗﻲ ﻛﻪ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪهي آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺪام ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻋﺒﺎرت از ﻣﻴﺰ "واﻗﻌﻲ"‬ ‫اﺳﺖ؟ ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ وﺳﻮﺳﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ داراي‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد و ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮﭘﻲ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪﺗﺮ‬ ‫دﮔﺮﮔﻮن ﺷﻮد‪ .‬ﭘﺲ اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﻠﺢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ اﻋﺘﻤﺎد ورزﻳﻢ‪ ،‬ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻴﻜﺮوﺳﻜﻮپ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻋﺘﻤﺎد ﻛﻨﻴﻢ؟ ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ آن اﻃﻤﻴﻨﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﻮاﺳﻤﺎن داﺷﺘﻴﻢ و ﺑﺎ آن ]ﺗﺤﻘﻴﻖ[ را آﻏﺎز‬ ‫ﻛﺮده ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬از ﻧﻬﺎد ﻣﺎ رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻲﺑﻨﺪد‪.‬‬ ‫وﺿﻊ در ﻣﻮرد ﺷﻜﻞ ﻣﻴﺰ ﭼﻨﺪان ﺑﻬﺘﺮ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن ﻋﺎدت دارﻳﻢ اَﺷﻜﺎل ﭼﻴﺰﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي‪ ‬ﺷﻜﻞ‬ ‫واﻗﻌﻲ آﻧﻬﺎ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬ﻣﺎ اﻳﻦ ﻛﺎر را ﺑﺪون ﺗﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم داده و ﺑﺮ آن ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﮔﻤﺎن ﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً اَﺷﻜﺎل‬ ‫واﻗﻌﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ در واﻗﻊ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ اَﺷﻜﺎل را روي ﻛﺎﻏﺬ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﻔﺮوض از ﻣﻨﻈﺮﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اَﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺰ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫"واﻗﻌﺎً" ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻴﺰ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً از ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻨﻈﺮﻫﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ دو زاوﻳﻪي ﺣﺎده و دو‬ ‫زاوﻳﻪي ﻣﻨﻔﺮﺟﻪ دارد‪ .‬اﮔﺮ دو ﺿﻠﻊ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻮازي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ در ﻧﻘﻄﻪاي دور از‬ ‫ﻧﺎﻇﺮ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ؛ اﮔﺮ آﻧﻬﺎ داراي ﻃﻮل ﻣﺴﺎوي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺿﻠﻊ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ‬ ‫ﻃﻮﻳﻞﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻣﻲﻧﮕﺮﻳﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫‪inherent‬‬ ‫‪Favoritism‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Texture‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Grain‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻣﺎ آﻣﻮﺧﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ "واﻗﻌﻲ" ]اﺷﻴﺎء[ را از روي ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮ ﺑﺎزﺳﺎزي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺷﻜﻞ "واﻗﻌﻲ" ﻋﺒﺎرت از آن‬ ‫ﺷﻜﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻜﻞ "واﻗﻌﻲ" ﻋﺒﺎرت از آن ﺷﻜﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ آن ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ از آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻜﻠﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﻃﻮل اﺗﺎق ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ درآﻳﻴﻢ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺑﺎز ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﺣﻮاسﻣﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ را در ﺑﺎب ذات ﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﻤﻮد ﻣﻴﺰ را اراﺋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫در ﺑﺎب ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ ﻧﻴﺰ دﺷﻮاريﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻲ از ﺳﺨﺘﻲ را اﻟﻘﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ را ﻣﺎ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻓﺸﺎر ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺣﺴﺎﺳﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰان ﻓﺸﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ وارد ﻣﻲآورﻳﻢ و ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻋﻀﻮي از ﺑﺪن اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﻳﻦ ﻓﺸﺎر را ﺑﻪ ﻣﻴﺰ وارد ﻣﻲآورد؛ از اﻳﻦ رو اﺣﺴﺎسﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻓﺸﺎرﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﻧﻴﺰ ﻧﺎﺷﻲ از‬ ‫اﻋﻀﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺑﺪن اﺳﺖ را ﻧﻤﻲﺗﻮان آﺷﻜﺎرﻛﻨﻨﺪهي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻴﺰ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ را در ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮارد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺮﻓﺎً ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻋﻠّﺖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﺣﺴﺎسﻫﺎ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً در ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از آﻧﻬﺎ ﻇﻬﻮر ﻧﺪارد‪ .‬درﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﺣﺘﻲ ﺑﺎ وﺿﻮح و روﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮي در‬ ‫ﻣﻮرد ﺻﺪاﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﻪ زدن ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺎدق درﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫از اﻳﻦ رو روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﺎ ﺣﻮاس ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻻﻣﺴﻪ و ﺳﺎﻣﻌﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻴﺰي واﻗﻌﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻴﺰي اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در اﻳﻨﺠﺎ دو ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار ﺑﻪ ﻳﻜﺒﺎره رخ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ‪ (1) ،‬آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد؟ )‪ (2‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻴﺌﻲ اﺳﺖ آن ﻣﻴﺰ؟‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد اﻧﺪﻛﻲ اﺻﻄﻼح و واژه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ ﻗﻄﻌﻲ و‬ ‫واﺿﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻧﺎم "دادهي ﺣﺴﻲ"‪ 1‬را ﺑﺮ روي ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻧﺰد ﺣﻮاس ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻬﻴﻢ‪ :‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺻﺪاﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲﻫﺎ‪ ،‬زﺑﺮيﻫﺎ و ﻏﻴﺮه‪ .‬اﺻﻄﻼح "اﺣﺴﺎس"‪ 2‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫واژهاي ﺑﺮاي ﺗﺠﺮﺑﻪي آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻲواﺳﻄﻪ از اﻳﻦ اﻣﻮر وﺿﻊ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ رﻧﮕﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫درواﻗﻊ اﺣﺴﺎﺳﻲ از آن رﻧﮓ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ رﻧﮓ‪ ‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻳﻚ دادهي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻳﻚ اﺣﺴﺎس‪ .‬رﻧﮓ آن ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ از آن آﮔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬و ﺧﻮد‪ ‬آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻧﺎم دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي درﺑﺎب ﻣﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دادهي ﺣﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ـ ]ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ[ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي‪،‬‬ ‫‪Sense-data‬‬ ‫‪Sensation‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺷﻜﻞ ﻣﺴﺘﻄﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاري و ﻏﻴﺮه‪ .‬ـ ﻛﻪ ]ذﻫﻦ[ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﻣﻴﺰ ﻳﻜﺠﺎ ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﻳﻚ دادهي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﻋﺒﺎرت‬ ‫از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻳﻚ دﺷﻮاري در ﺧﺼﻮص ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ و ﻣﻴﺰ‬ ‫واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻲﺧﻴﺰد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲاي ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺎ ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان "ﺷﻲء)ﻋﻴﻦ( ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ" ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ را ﺑﺎ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻣﺠﻤﻮع اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را "ﻣﺎد‪‬ه" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دو ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮوﺣﻪ را ﺑﻪ ﺻﻮرت دﻳﮕﺮي از ﻧﻮ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ (1) :‬آﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎد‪‬ه وﺟﻮد دارد؟ )‪(2‬‬ ‫اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ذات و ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻄﺮح ﻛﺮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻋﻴﺎن ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﺣﻮاس ﻣﺎ ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬

‫ﺧﻮد ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬اﺳﻘﻒ ﺑﺎرﻛﻠﻲ )‪ (1753-1685‬ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺘﺎب او ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﺳﻪ ﻣﺤﺎوره ﻣﻴﺎن ﻫﺎﻳﻼس و‬ ‫ﻓﻴﻠﻮﻧﻮس‪ ،‬ﺑﺮ ﺿﺪ ﺷﻜﺎﻛﺎن و ﺧﺪاﻧﺎﺑﺎوران"‪ ،‬ﻋﻬﺪهدار اﺛﺒﺎت اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮد ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ ﻣﺎد‪‬ه در ﻫﻴﭻﻛﺠﺎي‬ ‫ﻋﺎ َﻟﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ در ﻋﺎ َﻟﻢ ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﻧﻔﻮس و ﺗﺼﻮ‪‬رات آن ﻧﻔﻮس‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﺎﻳﻼس ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ وﺟﻮد‬ ‫ﻣﺎد‪‬ه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﺎورد ﻣﻨﺎﺳﺐ و درﺧﻮري ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﻮﻧﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺮﺣﻤﺎﻧﻪ او را ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت و ﺧﻼفآﻣﺪﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲراﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻧﺘﻬﺎي ﺑﺤﺚ ﻓﻴﻠﻮﻧﻮس ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻣﺤﺎوره ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد واﺟﺪ ارزشﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ ﻫﻢ ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖاﻧﺪ ﻫﻢ‬ ‫ﺻﺎدق‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﺒﻬﻢ و ﻛﻨﺎﻳﻪآﻣﻴﺰ اﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎرﻛﻠّﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﺪون آﻧﻜﻪ درﮔﻴﺮ ﺗﻨﺎﻗﺾﮔﻮﻳﻲ ﺷﺪ اﻧﻜﺎر ﻛﺮد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﺣﻮاس ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و آن را ﻣﻮرد ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬دو ﭘﺮﺳﺶ دﺷﻮار ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﺗﻨﻴﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ ﺳﺮ ﺑﺮون ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻞ وﺿﻮح و روﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺨﺸﻴﺪ‪ .‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻣﺮاد ﻣﺎ از "ﻣﺎد‪‬ه" اﻣﺮي اﺳﺖ ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ "ذﻫﻦ"‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﺎ ﺷﺎﻏﻞ ﻣﻜﺎن ﺑﻮده اﻣﺎ ﻗﺎدر‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﻜﺮ و ﻳﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ]وﺟﻮد[ ﻣﺎد‪‬ه را اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ او‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻋﻼﺋﻢ وﺟﻮد ﻣﻴﺰ ﻗﻠﻤﺪاد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻋﻼﺋﻢ‬ ‫وﺟﻮد ﭼﻴﺰي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ او اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻏﻴﺮذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﻳﻚ اﻣﺮ ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺼﻮ‪‬راﺗﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ در ﻳﻚ ذﻫﻦ‪ .‬او ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻴﺰي در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ از اﺗﺎق ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻳﺎ ﭼﺸﻤﺎنﻣﺎن را ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎور‬ ‫دارد آﻧﭽﻪ ﻣﺎ دﻳﺪن ﻣﻴﺰ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻣﺠﻮزي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺮاي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ‬ ‫‪٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫آن را ﻧﻤﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻲء اﺳﺎﺳﺎً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ذاﺗﻲ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮده و ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻓﻌﻞ دﻳﺪن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ‬ ‫رو او ﻣﻴﺰ "واﻗﻌﻲ" را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ داﻧﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺛﺒﺎت و‬ ‫اﺳﺘﻘﻼل از ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﺎﻣﻼً ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ ـ ﭼﻨﺎن ﻛﻪ در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ـ ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻗﺎدر ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج آن ﻣﻲﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲ‬ ‫واﺳﻄﻪ از آن آﮔﺎﻫﻲ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫از زﻣﺎن ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﻼﺳﻔﻪي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻴﺰ ﺑﺮاي وﺟﻮدش واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻣﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ذﻫﻨﻲ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ ]اﻣﺎ ﻧﻪ ﻳﻚ ذﻫﻦ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص[ )ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺪد اﺣﺴﺎس درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد( ـ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﺑﺎﻟﻀﺮوره از ﺳﻮي ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻞّ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي اذﻫﺎن‬ ‫در ﻋﺎﻟﻢ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎور دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ واﻗﻌﻲاي در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ ـ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﻧﺘﻮان ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮر واﻗﻌﻲ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ ﻣﮕﺮ‬ ‫اذﻫﺎن و اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت آﻧﻬﺎ را‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ را ﻛﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪد آن از دﻳﺪﮔﺎه ﺧﻮﻳﺶ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪" :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺪان ﻓﻜﺮ ﻛﺮد‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ري اﺳﺖ ]ﻣﻮﺟﻮد[ در ذﻫﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﺷﻲء‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ؛ ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ درآورد ﻣﮕﺮ ﺗﺼﻮ‪‬رات ]ﻣﻮﺟﻮد[ در ذﻫﻦ را؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪".‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ‪ ،‬ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ؛ و اﻟﺒﺘﻪ آﻧﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺑﺮﻫﺎن را ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪاﻧﺪ ﻧﻴﺰ‪ ،‬آن را در‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻼﺻﻪ و ﺧﺎمدﺳﺘﺎﻧﻪ اراﺋﻪ ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ اﺣﺘﺠﺎج ﺧﻮاه ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ وﺳﻴﻌﻲ‬ ‫در اَﺷﻜﺎل و ﺻﻮرتﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻛﺜﺮﻳﺖ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ اذﻫﺎن و ﺗﺼﻮ‪‬راتﺷﺎن‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻓﻼﺳﻔﻪ را "اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﺎن آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎد‪‬ه را ﺷﺮح دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﺼﻮ‪‬رات‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ )‪ (1716-1646‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻤﻮدار ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي اﺳﺖ از‬ ‫ﻧﻔﻮس )اذﻫﺎن( ﺑﻨﻴﺎدي‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻓﻼﺳﻔﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺎد‪‬ه را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ذﻫﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه را ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد ﻛﻪ ﻣﺎ دو ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻳﻢ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ (1) ،‬آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد؟ )‪ (2‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺷﻴﺌﻲ اﺳﺖ آن ﻣﻴﺰ؟ ﺣﺎل ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﺎرﻛﻠﻲ و ﻫﻢ‬ ‫‪ ١‬در ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ‪ ،‬ﻣﺎده ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﭘﺪﻳﺪار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻧﺪارد‪ .‬از ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ذرات رﻳﺰ داراي ادراك اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻧﺎم ﻣﻮﻧﺎد‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد از ﻧﻔﻮس ﺑﻨﻴﺎدي‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻮﻧﺎدﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﻳﻚ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﻋﻼوه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﺗﻌﺪادي ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﻌﻴﻦ در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬و ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﺗﻮدهاي از ﻧﻔﻮس اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ دوي آﻧﺎن‬ ‫ﺑﻪ ﺳﻮال ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺜﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﺳﻮال دوم‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ از ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻋﺎﻣﻴﺎﻧﻪي ﻣﺮدم‬ ‫دور ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬درواﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻤﻪي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ راي ﻣﻮاﻓﻖاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰي واﻗﻌﻲ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً‬ ‫ﻫﻤﻪي آﻧﺎن ﻣﺘﻔﻖاﻟﻘﻮل ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎري از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ـ ﻫﻤﭽﻮن رﻧﮓ‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ ،‬زﺑﺮي و ﻏﻴﺮه ـ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺻﺮف ﻇﻬﻮر اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪي ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از‬ ‫ﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﭼﻴﺰي ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ‪ ،‬و آن ﭼﻴﺰ را ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻠّﺖ دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺴﻲاي داﻧﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم وﻗﻮع راﺑﻄﻪي ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آن ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﻨﺪ‪.‬‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺑﺤﺚ ﻛﻪ در آن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺪاﺳﺘﺎﻧﻨﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺣﺎل ﻣﺎﻫﻴﺖاش ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ ـ اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ دارد‪ ،‬و از اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮاغ ﭘﺮﺳﺶ دو‪‬م راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ ﺑﺮوﻳﻢ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮد را‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻌﻄﻮف ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﻗﺒﻮل اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪي ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﺗﻤﺮﻛﺰ ﺧﻮد را ﺑﺮ روي ﺑﺮرﺳﻲ دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻌﻄﻮف ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﺮض وﺟﻮد واﻗﻌﻲ ﻣﻴﺰ را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻧﻬﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺑﻌﺪي ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﺧﻮب اﺳﺖ ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي ﺗﺎﻣﻞ ﻛﺮده و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﭼﻴﺴﺖ آﻧﭽﻪ ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﭘﺮده از راز آن ﺑﺮداﺷﺘﻴﻢ‪ .‬آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ را از ﻣﻴﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﻮاس ﺑﺮ ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻈﺮ ﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬درﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺣﻮاس ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﺷﻲء‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ادراك ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ‬دادهي ﺣﺴﻲ‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و آن ﺷﻲء اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه و اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از "ﻧﻤﻮد ﻳﺎ ﻇﺎﻫﺮ"‪ ،1‬ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻳﻢ ﺧﻮد‪،‬‬ ‫ﻧﺸﺎﻧﻪاي اﺳﺖ از ﭼﻴﺰي واﻗﻌﻲ ﻓﺮاﺳﻮي ﺧﻮﻳﺶ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺎ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً واﻗﻌﻴﺘﻲ در ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ؟ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ وﺳﻴﻠﻪاي در‬ ‫اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﺑﺎز اﺑﺰاري در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻤﺘﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ آن واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد و ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﺳﺮدرﮔﻢ ﻛﻨﻨﺪه اﻧﺪ‪ ،‬و داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ ﻧﻴﺰ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ آن ﻣﻴﺰ آﺷﻨﺎ و ﻣﺎﻧﻮس‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ذرهاي ﺗﻔﻜﺮ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺑﺮﻧﻴﻨﮕﻴﺨﺘﻪ ﺑﻮد اﻳﻨﻚ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺳﺮﺷﺎر از اﺣﺘﻤﺎﻻت و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻴﺰ ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺰ ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻇﺎﻫﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﻓﺮاﺳﻮي اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻌﺘﺪل و ﻓﺮوﺗﻨﺎﻧﻪ‪ ،‬واﺟﺪ‬ ‫‪Appearance‬‬

‫‪١١‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻛﺎﻣﻞﺗﺮﻳﻦ آزادي ﺣﺪس و ﮔﻤﺎن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ آن ﻣﻴﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي اﺳﺖ از ﻧﻔﻮس‪ :‬ﺑﺎرﻛﻠ ﻲ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻴﺰ ﺗﺼﻮ‪‬ري اﺳﺖ در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ؛ ﻋﻠﻮم ﻣﻌﺘﺪﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻪ ﭼﻨﺪان ﻏﺮﻳﺒﻲ‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي‬ ‫وﺳﻴﻌﻲ اﺳﺖ از ﺑﺎرﻫﺎي اﻟﻜﺘﺮﻳﻜﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺮﻛﺖ ﺷﺪﻳﺪ اﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه‪ ،‬ﻣﺬﻫﺐ ﺷﻚ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻴﺰ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻮاﻻت ﭘﺎﺳﺦ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان در دل آرزو داﺷﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻛﻢ ﻗﺪرت‬ ‫ﭘﺮﺳﻴﺪن ﺳﻮاﻻﺗﻲ را ﻛﻪ ﻣﻴﻞ و اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻪ ﺟﻬﺎن را اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬دارد‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻴﮕﺎﻧﮕﻲ و اﻋﺠﺎبِ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در زﻳﺮ ﺳﻄﺢ ﺣﺘﻲ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲﺗﺮﻳﻦ اﺷﻴﺎء زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮه را ﻋﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪١٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ دوم‪ :‬وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﺧﻮد ﺳﻮال ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً و ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺼﻮ‪‬ري‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺎد‪‬ه وﺟﻮد‬ ‫دارد؟ آﻳﺎ ﻣﻴﺰي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ واﺟﺪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ذاﺗﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻴﺰ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﺼﻮل ﻗﻮ‪‬هي ﻣﺘﻴﺨﻴ‪‬ﻠﻪي ﻣﺎ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ‬ ‫ﻣﻴﺰي ﺧﻴﺎﻟﻲ در ﻳﻚ روﻳﺎي ﻣﻤﺘﺪ و ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﺎ از‬ ‫وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺷﻴﺎء ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺑﺪان ﻣﺮدﻣﺎنِ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اذﻫﺎن آﻧﻬﺎ دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺑﺪان آﻧﻬﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا در‬ ‫ﻣﺎ ﻫﻴﭻ زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﻪ ﺟﺰ آﻧﭽﻪ از اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪهي اﺑﺪان اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ اﺳﺘﺨﺮاج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﺑﻪ‬ ‫اذﻫﺎن دﻳﮕﺮان وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺷﻴﺎء اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺎ در ﺟﻬﺎن ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻢﻛﺮدهراﻫﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺑﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﺑﻲ آب و ﻋﻠﻒ ﺳﺮﮔﺮدان اﺳﺖ ـ و ﺣﺎل و روز آدﻣﻲ‬ ‫ﭼﻨﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻛﻞّ ﺟﻬﺎنِ ﺧﺎرج ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻣﮕﺮ ﻳﻚ روﻳﺎ‪ ،‬و او ﺗﻨﻬﺎ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در آن زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ اوﻟﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻦ وﺿﻊ‪ ،‬وﺿﻊ ﻧﺎﮔﻮار و ﻧﺎﺧﻮﺷﺎﻳﻨﺪي اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻛﺬب اﻳﻦ‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻛﻴﺪ اﺛﺒﺎت ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻛﻤﺘﺮﻳﻦ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻓﺮض ﺻﺎدق ﺑﻮدن آن ﻫﻢ در دﺳﺖ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﭼﺮا وﺿﻊ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻨﻮال اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻋﺰﻳﻤﺖ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﺸﻜﻮك‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﻧﻘﻄﻪي ﻋﺰﻳﻤﺘﻲ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ در‬ ‫ﺧﺼﻮص وﺟﻮد ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻴﺰ در ﺣﺎل ﺷﻚ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص آن دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺮ آن‬ ‫ﻣﻲدارد ﺗﺎ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ؛ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻧﮕﺎه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻜﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﻛﻪ رﻧﮓ و‬ ‫ﺷﻜﻠﻲ ﺧﺎص ﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ]ﺑﺮ ﻣﻴﺰ[ ﻓﺸﺎر وارد ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﺨﺘﻲ در ﻣﺎ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻳﻚ اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﻮري رواﻧﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﺑﻮد ﻣﺸﻜﻮك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺗﺠﺎرب ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﻣﺎ ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻗﻄﻌﻲ و ]ﻏﻴﺮ ﻣﺸﻜﻮك[‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻛﺎرت )‪ ،(1650-1596‬ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻧﻮﻳﻦ‪ ،‬روﺷﻲ ﻧﻮ اﺑﺪاع ﻛﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﻣﺮوزه ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان از آن اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﺮده و ﺳﻮد ﺟﺴﺖ ـ ﻳﻌﻨﻲ روش ﺷﻚ ﺳﻴﺴﺘﻤﺎﻧﻪ‪ .‬او ﻣﺼﻤﻢ ﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ واﺿﺢ و ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮده‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ درﺳﺖ و ﺻﺎدق‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﻧﻮرزد‪ ،‬و آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﺷﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻮك ﺷﻤﺮد‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺷﻚ ﻧﻜﺮدن ﺑﺪان ﺑﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪد ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮﺟﻮدي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ وﺟﻮدش ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﺧﻮد اوﺳﺖ‪ .‬او روﺣﻲ ﺷﺮﻳﺮ را در ذﻫﻦ ﺗﺨﻴﻞ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎي ﻏﻴﺮواﻗﻌﻲ را ﺑﺮاي ﺣﻮاس او در ﻳﻚ ﻣﻨﻈﺮهي ﺧﻴﺎﻟﻲ ﻋﺠﻴﺐ و ﻏﺮﻳﺐ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ داﺋﻢ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫‪١٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ روح ﺷﺮﻳﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل وﺟﻮد آن ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺷﻚ در‬ ‫ﺧﺼﻮص اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﺣﻮاس ادراك ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻣﺸﻜﻮك ﺑﻮدن در ﺧﺼﻮص وﺟﻮد ﺧﻮدش ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ او وﺟﻮد ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ روﺣﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ او را ﺑﻔﺮﻳﺒﺪ‪ .‬اﮔﺮ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﻚ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﮔﺮ او اﺻﻼً واﺟﺪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا وﺟﻮد ﺧﻮد او ﺑﺮاي او اﻣﺮي ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻮد‪ .‬او ﮔﻔﺖ‪" :‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ" )‪(Cogito, Ergo Sum‬؛ و ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺮ آن ﺷﺪ ﺗﺎ ﻋﺎ َﻟﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ را از ﻧﻮ ﭘﻲرﻳﺰي ﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺎ َﻟﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﻚ روي ﺑﻪ ﺗﺒﺎﻫﻲ ﻧﻬﺎده ﺑﻮد‪ .‬دﻛﺎرت ﺑﻪ ﻣﺪد اﺑﺪاع روش ﺷﻚ و ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻴﺎء‬ ‫ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﻲﺗﺮﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﺰرﮔﻲ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﻲ ﻛﻪ او را ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﺮاي داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﻫﺎن دﻛﺎرت اﻧﺪﻛﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪" .‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻢ‪ ،‬ﭘﺲ ﻫﺴﺘﻢ" ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺶ از‬ ‫آﻧﭽﻪ دﻗﻴﻖ و ﻳﻘﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺎن ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻄﻤﺌﻦ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﺮوز ﻫﻤﺎن ﺷﺨﺼﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﺎ ﺣﺪودي درﺳﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺧﻮد‬ ‫واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﺘﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﻤﻲرﺳﺪ ﺑﺎ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻢ ﭘﺲ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬واﺟﺪ آن‬ ‫ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ‬ﻣﺘﻘﺎﻋﺪﻛﻨﻨﺪه و ﻣﻄﻠﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰم ﻣﻲﻧﮕﺮم و رﻧﮓ‬

‫ﻗﻬﻮهاي ﻣﺸﺨﺼﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در ﺣﺎل و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻞ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﺪان اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ "ﻣﻦ‬ ‫دارم رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي را ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ" ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ "ﻳﻚ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي دارد دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد"‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﭼﻴﺰي )ﻳﺎ ﻛﺴﻲ( اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺎ وﺟﻮدي ﻣﺴﺘﻤﺮ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را "ﻣﻦ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ داﻣﻨﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﮔﺴﺘﺮش‬ ‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ]ﻳﺎ آﻧﻜﻪ[ رﻧﮓ ﻗﻬﻮهاي را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ﻟﺤﻈﻪاي و آﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻤﺎن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻟﺤﻈﻪ ﻳﺎ آنِ ﺑﻌﺪي ﭼﻴﺰي ﻣﺘﻔﺎوت را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫از ﻫﻤﻴﻦ رو ﺗﻨﻬﺎ اﻓﻜﺎر ﺟﺰﺋﻲ و اﺣﺴﺎسﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ واﺟﺪ ﻗﻄﻌﻴﺖ اوﻟﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺧﺼﻮص روﻳﺎﻫﺎ و‬ ‫ﺗﻮﻫﻤﺎت‪ 1‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ادراﻛﺎت ﻫﻨﺠﺎرﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺟﺎري ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻳﺎ ]ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ[ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﺒﺤﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً واﺟﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻻﻳﻞ ﻣﺘﻨﻮع‬ ‫راي ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲاي ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ اﺣﺴﺎﺳﺎت در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از‬ ‫ﺗﺠﺎرب ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺮاي آن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﻳﻪاي ﻣﺴﺘﺤ‪‬ﻜﻢ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺮ روي آن ﺷﻨﺎﺧﺖ را اﺳﺘﻮار ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬ ‫‪Hallucinations‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ از ]وﺟﻮد[ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲﻣﺎن‬ ‫اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻛﺎﻣﻞ دارﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ در دﺳﺖ دارﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎ و ﻋﻼﺋﻢ وﺟﻮد ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪ؟ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي را ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮر‬ ‫ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﻣﻴﺰ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺷﻤﺮدﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ در ﺑﺎب ﻣﻴﺰ ﮔﻔﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻨﻮز ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺎﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺎرهاي ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ ـ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ ﻳﻚ دادهي ﺣﺴﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ وﻗﺘﻲ از اﺗﺎق ﺧﺎرج ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻦ اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎن اﻳﺴﺘﺎدﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ ﺑﻲدرﻧﮓ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ آري‪ ،‬ﭼﻴﺰي وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺧﺮﻳﺪ‬

‫و ﻓﺮوش ﻛﺮد و ﺑﻪ آن اﻣﺮ و ﻧﻬﻲ ﻛﺮد و روﻛﺸﻲ ﺑﺮ روي آن ﻗﺮار داد‪ ،‬و اﻣﻮري از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺮﻓﺎً‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ رواﻧﺪاز ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﺳﻄﺢ ﻣﻴﺰ را ﺑﭙﻮﺷﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ دادهي ﺣﺴﻲ از ﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﻣﻴﺰ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﺑﺎز اﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬و‬ ‫رواﻧﺪاز ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻳﻚ ﻣﻌﺠﺰه ﺑﺮ روي ﻫﻮا ﺳﺎﻛﻦ و ﻣﻌﻠﻖ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﺤﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ ﻗﺒﻼً در آﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮي اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل؛ اﻣﺎ آﻧﻜﻪ ﻣﺎﻳﻞ اﺳﺖ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﺎﻣﻴﺪه ﺷﻮد و وارد ﺟﺮﮔﻪي ﻓﻼﺳﻔﻪ‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻴﺎﻣﻮزد ﻛﻪ از اﻣﻮر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻧﻬﺮاﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ دﻟﻴﻞ ﻋﻤﺪه ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ در ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﺑﺎ اﻓﺮاد ﻣﺘﻔﺎوت در ﺧﺼﻮص ﺷﻲء واﺣﺪي ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ده‬ ‫ﻧﻔﺮ دور ﻣﻴﺰ ﺷﺎم ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل و ﻣﻀﺤﻚ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ آﻧﻬﺎ ﻳﻚ رواﻧﺪاز ﻣﻴﺰ‪ ،‬ﻳﻚ و ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻛﺎردﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﮕﺎلﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺎﺷﻖﻫﺎ و ﻟﻴﻮانﻫﺎ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻫﺮ ﺷﺨﺺ از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‬ ‫ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﻣﺠﺰا اﺳﺖ؛ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ در ﻗﻮ‪‬هي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺣﻀﻮر دارد‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﻗﻮ‪‬هي ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﻫﻤﻪي اﻓﺮاد‪ ‬دور ﻣﻴﺰ ﺑﺎ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زاوﻳﻪي دﻳﺪ دﻳﮕﺮان ﺑﻪ‬ ‫اﺷﻴﺎء ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﺒﺐ اﺷﻴﺎء را اﻧﺪﻛﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از دﻳﮕﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ در آﻧﺠﺎ اﺷﻴﺎﺋﻲ‬ ‫ﺧﻨﺜﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻣﺮدم ﺗﺎ ﺣﺪودي ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ آن ﺳﻮي و ﺑﺮ ﻓﺮاز دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ ﺷﺨﺼﻲ و ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪،‬‬ ‫ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﺳﻮال ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﺧﻨﺜﻲ و ﻋﻤﻮﻣﻲ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ؟‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ از ﺳﻮي اﻓﺮاد اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻓﺮاد ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫اﺷﻴﺎء را اﻧﺪﻛﻲ ﻣﺘﻔﺎوت ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻣﻲﻧﮕﺮﻧﺪ اﺷﻴﺎء‪‬‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺗﻨﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻣﺸﺎﻫﺪات آﻧﻬﺎ رخ ﻣﻲدﻫﺪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎ و‬ ‫اﻧﻌﻜﺎس ﻧﻮر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﺷﻲء ﻣﺴﺘﻤﺮي ﻛﻪ در زﻳﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ اﻓﺮاد‪ ‬ﻣﺨﺘﻠﻒ وﺟﻮد‬ ‫‪١٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫دارد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر آﺳﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﻴﺰم را از ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﻠﻲ اﺗﺎق ﺧﺮﻳﺪم؛ ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ دادهي ﺣﺴﻲ او را ﺧﺮﻳﺪاري‬ ‫ﻛﻨﻢ‪ ،‬دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎ رﻓﺘﻦ ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﻠﻲ اﺗﺎق ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه او ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ اﻧﺘﻈﺎر‬ ‫دﻟﮕﺮمﻛﻨﻨﺪهي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲ او را ﺧﺮﻳﺪاري ﻛﻨﻢ و ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺮدم‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﺮاد‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺺ واﺣﺪ در ﻣﺤﻠﻲ ﻣﻔﺮوض در زﻣﺎنﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ را واﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻓﺮاﺳﻮي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ‬ﺷﻴﺌﻲ ﻣﺴﺘﻤﺮ و ﻋﻤﻮﻣﻲ وﺟﻮد دارد‬ ‫ﻛﻪ در زﻳﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻋﻠّﺖ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ در زﻣﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﺤﺎل‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻓﻮق ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﺎ در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ دﻳﮕﺮي در ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮع ﺣﺎﺿﺮ ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺮ ﻣﻦ ﻧﻤﻮدار‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻧﻮري ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻲرﺳﺪ و ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ از ﺣﺮﻛﺎت آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺷﻨﻮم‪ ،‬و اﮔﺮ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارم ﺗﺎ‬ ‫ﺑﺎور ﻛﻨﻢ اﺷﻴﺎء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲاي در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﺧﻮاب و ﺧﻴﺎل ﻣﻦ‪ .‬ﻟﺬا آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ‪ ،‬اﺷﻴﺎء ﻣﺴﺘﻘﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺰ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﮔﻮاﻫﻲ و ﺷﻬﺎدت اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻮد اﻳﻦ ﺷﻬﺎدت و ﮔﻮاﻫﻲ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ دادهي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻛﺎﺷﻒ از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺮدﻣﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ﻋﻼﺋﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﻣﺤﺾ و ﺷﺨﺼﻲِ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ را ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺎﻳﻞ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﺎ َﻟﻢ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮد ﻣﺎ و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎت ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ وﺟﻮد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮدﻣﺎن و ﺗﺠﺮﺑﻴﺎتﻣﺎن را‬ ‫اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻦ و اﻓﻜﺎر ﻣﻦ و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﻦ و درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﻦ اﺳﺖ و ﭼﻴﺰﻫﺎي‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻣﻮري ﺧﻴﺎﻟﻲ و وﻫﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻨﻈﻘﻲاي ﻻزم ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬در روﻳﺎﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻮاﻟﻢ ﺑﺴﻴﺎر ﭘﻴﭽﻴﺪه ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻣﻮﺟﻮد و ﺣﺎﺿﺮ در ﻧﻈﺮ آﻳﻨﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺪاري اﺳﺖ ﻛﻪ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻫﻤﻪي آن ﻋﻮاﻟﻢ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﻨﺪار و ﺧﻴﺎل ﺑﻮدهاﻧﺪ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ درون ﺧﻮاب ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ]وﺟﻮد[ ﻋﺎ َﻟﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﻓﺮض ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻠﻠﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮاي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻮﺟﻮد در روﻳﺎ ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﺻﺪاي ﻛﻮﺑﺶ در‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻣﺎ ﺳﺒﺐ دﻳﺪن روﻳﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﺟﻨﮓ درﻳﺎﻳﻲ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮﭼﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص‪ ،‬ﻋﻠﺘﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﺮاي دادهي ﺣﺴﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ از ﻳﻚ ﺟﻨﮓ درﻳﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ (.‬ﻫﻴﭻ ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲاي در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻧﺪﮔﻲ روﻳﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در‬ ‫آن ﺧﺎﻟﻖ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮﻣﺎن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫‪١٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ درﺳﺖ ﺑﻮدن آن در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ؛ درواﻗﻊ اﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪ‪،‬‬ ‫ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﭘﻴﭽﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ آن ﻫﻤﭽﻮن اﺑﺰاري ﺑﺮاي ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻒ واﻗﻌﻴﺎت زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮد ﻣﺎ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ روي ﻣﺎ ﻋﻠﺖ اﺣﺴﺎسﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫آن راه و روﺷﻲ ﻛﻪ در آن ﺳﺎدﮔﻲ ]ﺷﺮح و ﺑﻴﺎن[ از اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج اﺷﻴﺎء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫رخ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ دﻳﺪه ﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪاي در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ در ﻗﺴﻤﺖ ﺧﺎﺻﻲ از اﺗﺎق دﻳﺪه ﺷﻮد‪ ،‬و در ﻟﺤﻈﻪاي‬ ‫دﻳﮕﺮ در ﻗﺴﻤﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﺮﺑﻪ از ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪي دﻳﮕﺮ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬و از‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻣﻴﺎﻧﻲ ﮔﺬر ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ در ﻣﺤﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻫﺮﮔﺰ آن را ﻧﺪﻳﺪهام؛ از اﻳﻦ رو ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﮔﺮﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ آن را ﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲﻛﺮدم‪ ،‬اﺻﻼً وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن در ﻣﻜﺎن ﺟﺪﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﭘﺮﺗﺎب ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪ ﺧﻮاه ﻣﻦ او را ﺑﺒﻴﻨﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از روي ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺷﺨﺼﻲﻣﺎن درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن دو وﻋﺪهي ﻏﺬاﻳﻲ ﮔﺮﺳﻨﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪهاش ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻏﺮﻳﺐ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﺷﺘﻬﺎ و ﻣﻴﻞاش در ﻃﻲ دورهاي ﻛﻪ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺮﻋﺘﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ‬ ‫در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد داﺷﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬و اﮔﺮ ﮔﺮﺑﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ دادهاي ﺣﺴﻲ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ ﺧﻮد ﻣﻦ‪ .،‬ﻟﺬا رﻓﺘﺎر‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﮔﺮﺑﻪ را ﺑﺮ ﻣﻦ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ آن را ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺎﻟﺘﻲ از ﮔﺮﺳﻨﮕﻲ در ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﺎﻣﻼً ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ آن را ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺮﻛﺎت ﻣﺤﺾ و دﮔﺮﮔﻮﻧﻲﻫﺎي ﺗﻜﻪﻫﺎي‬ ‫رﻧﮕﻲ در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﮔﺮﺳﻨﻪ ﺷﺪن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ ﻧﺎﺗﻮان اﺳﺖ از ﻓﻮﺗﺒﺎل ﺑﺎزي ﻛﺮدن‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎً‬ ‫ﺗﻮﺿﻴﺢﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ دﺷﻮاريﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻮرد ﮔﺮﺑﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ﻣﺸﻜﻼﺗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺸﺮي ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮدات ﺑﺸﺮي ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻣﻲآﻏﺎزﻧﺪ ـ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺻﺪاﻫﺎي ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﺎ ﺗﺼﻮ‪‬رات‪ ‬ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺣﺮﻛﺎت ﻣﻌﻴﻦ ﻟﺐﻫﺎ و ﺣﺎﻻت ﭼﻬﺮه را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ـ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ ﺗﺠﻠﻲ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﻜﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﮔﺮ از آن اﻓﻜﺎر آﮔﺎه ﺑﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻫﻤﺎن ﺻﺪاﻫﺎ را از ﺧﻮد‬ ‫ﺑﺮوز دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ روﻳﺪادﻫﺎي ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ در روﻳﺎ ﻧﻴﺰ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ وﺿﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص وﺟﻮد اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ‬ ‫دﭼﺎر اﺷﺘﺒﺎه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ روﻳﺎﻫﺎ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺣﺎﺻﻞ آن ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻴﺪاري ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ را دارﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮاي ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﺮح و ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي اﺻﻮل ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻓﺮض‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً ﺟﻬﺎن ﻓﻴﺰﻳﻚ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺻﻞ ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻣﺎ را واﻣﻲدارد ﺑﻴﻨﺸﻲ ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺧﺘﻴﺎر‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ واﻗﻌﺎً در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج اﺷﻴﺎﺋﻲ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮد ﻣﺎ و دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ واﺟﺪ وﺟﻮدي‬ ‫‪١٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ را ادراك ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﺎ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرجِ ﻣﺴﺘﻘﻞ ]از وﺟﻮد و ادراك ﻣﺎ[ در اﺑﺘﺪا و اﺻﺎﻟﺘﺎً ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮﻫﺎن ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻧﮕﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ذﻫﻦ ﻣﺎ آﻏﺎز ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﮔﺬاﺷﺖ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد را در درون ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎده‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬وﺟﻮد اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد در ﻧﻬﺎد ﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ آن ﻋﻨﻮان اﻋﺘﻘﺎد ﻏﺮﻳﺰي ‪1‬داد‪ .‬ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد رواﻧﻪ ﻣﻲﺷﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ واﺳﻄﻪي اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ در‬ ‫ﻣﻮرد ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺧﻮد دادهي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻏﺮﻳﺰي ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺷﻲء ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲ ﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ اﻳﻦ اﻛﺘﺸﺎف ـ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ در ﻣﻮارد ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﺸﺎﻳﻲ و ﺑﻮﻳﺎﻳﻲ و ﺷﻨﻮاﻳﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾآﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ در ﻣﻮرد ﻻﻣﺴﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻨﺎﻗﺾآﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ـ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻏﺮﻳﺰي ﻣﺎ را ﻛﻪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺧﺎرج اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻲﺗﻐﻴﻴﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دﺷﻮاري و ﻣﺸﻜﻠﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﺎدهﺳﺎزي و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪﺳﺎزي ﺑﻴﻨﺶ ﻣﺎ از ﺗﺠﺮﺑﻴﺎتﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ ﺑﺮاي رد آن‬ ‫در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ـ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﺷﻚ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از روﻳﺎﻫﺎﺳﺖ ـ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج واﻗﻌﺎً وﺟﻮد دارد‪ ،‬و در ﻛﻞ ﺑﺮاي وﺟﻮدش واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ داﺋﻤﺎً آن را ﺑﻪ ادراك درآورﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ راﻫﺒﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ‪ ،‬آﻧﻘﺪرﻫﺎ ﻫﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺤﻜﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺨﺘﺼﺮ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر و ﺧﺼﻴﺼﻪي ﻛﻠّﻲ آن را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ارزﺷﻤﻨﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪ از اﻋﺘﻘﺎدات ﻏﺮﻳﺰي‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ اﻳﻨﻬﺎ را رد ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻏﺮﻳﺰيﻣﺎن ﺑﺮﺧﻲ‪ ،‬ﺑﺮ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﭼﺮﺑﺶ داﺷﺘﻪ و از اﺳﺘﺤﻜﺎم ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﺎدت و ﺗﺪاﻋﻲ‪ ،‬ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎدات دﻳﮕﺮ‬ ‫درﮔﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و واﻗﻌﺎً ﻏﺮﻳﺰي ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻓﺮض ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻏﺮﻳﺰي ﻣﻮرد ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻏﺮﻳﺰي ﻣﺎ را ﺑﺮ ﻣﺎ ﻋﻴﺎن ﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻣﻌﺘﻘﺪاﺗﻲ ﺷﺮوع ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻮار ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎور و ﺗﻜﻴﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬و ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ را ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻧﻔﺮادي‬ ‫و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و رﻫﺎ از ﺿﻤﺎﻳﻢ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ دﻗﺖ ﻛﻨﺪ ﺗﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎدات را ﺗﺤﺖ ﺻﻮرﺗﻲ ﻧﺸﺎن‬ ‫دﻫﺪ ﻛﻪ در آن ﺷﻴﻮهي ﻧﻬﺎﻳﻲاي ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﺪاﺧﻞ ﻧﻜﺮده و ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎﻟﻴﻔﻲ‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اراﺋﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي رد ﻳﻚ اﻋﺘﻘﺎد ﻏﺮﻳﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻣﮕﺮ آﻧﮕﻪ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا‪ ،‬اﮔﺮ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻞ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﺗﺎﻟﻴﻔﻲِ ﺣﺎﺻﻞ‪ ،‬ارزش ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش را‬ ‫‪Instinctive‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﻫﻤﻪ ﻳﺎ ﺗﻌﺪادي از ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻣﺎ ﻣﺸﺘﺒﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎدات دﺳﺖ ﻛﻢ ﺑﺎ ﭘﺮﺗﻮﻳﻲ از ﻋﻨﺼﺮ ﺷﻚ ﻧﮕﺮﻳﺴﺘﻪ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي رد ﻳﻚ اﻋﺘﻘﺎد ﻧﺪارﻳﻢ ﻣﮕﺮ ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻪي‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪات دﻳﮕﺮ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪات ﻏﺮﻳﺰي ﺧﻮﻳﺶ و ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻛﺮدن آن اﻋﺘﻘﺎدي ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻫﻤﻪي اﻋﺘﻘﺎدات از اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻻزم ﺑﻮد‪ ،‬ﺟﻬﺖ اﺻﻼح و‬ ‫ﻃﺮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﭘﺬﻳﺮش آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻏﺮﻳﺰي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دادهﻫﺎي اﻧﺤﺼﺎري ﻣﺎ ﻣﻮرد ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﺎﻟﻴﻔﻲ و ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ در آن ﻫﻨﻮز اﺣﺘﻤﺎل ﺧﻄﺎ ﺑﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺎري‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎلﮔﻮﻧﮕﻲ آن ﺑﻪ ﻣﺪد راﺑﻄﻪي ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ اﺟﺰاء و ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدياي ﻛﻪ ﺑﺮ رﺿﺎﻳﺖ ﻗﺒﻠﻲ ﭘﻴﺸﻲ‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻮ‪‬م‪ :‬ﻣﺎﻫﻴ‪‬ﺖ ﻣﺎد‪‬ه‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ـ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻴﺰ ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ـ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻋﻼﺋﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ و ادراكﻫﺎي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻋﻘﻼﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدﻳﻢ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﺴﺘﺪﻟﻲ ﺑﺮاي آن ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻓﺮاﺳﻮي درﻳﺎﻓﺖﻫﺎﻳﻤﺎن از رﻧﮓﻫﺎ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬ﺻﺪا‪ ،‬و‬ ‫ﻏﻴﺮه‪ ،‬ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ و ﻧﻤﻮد ﻣﻴﺰ را ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻇﻮاﻫﺮ‪ ،‬ﻧﻤﻮد آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ را ﺑﺒﻨﺪم‪ ،‬رﻧﮓ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮ دﺳﺘﺎﻧﻢ را ﺑﺎ ﻣﻴﺰ ﺗﻤﺎس‬ ‫ﻧﺪﻫﻢ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ دﻳﮕﺮ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ ﺑﻨﺪ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻧﻜﻮﺑﻢ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﻧﻴﺴﺘﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ از اﻧﺠﺎم اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﺑﺎزاﻳﺴﺘﻢ‪ ،‬ﻣﻴﺰ از وﺟﻮد داﺷﺘﻦ ﺑﺎزﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎور دارم ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎﻧﻢ را ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺎزواﻧﻢ را ﺣﺮﻛﺖ ﻣﻲدﻫﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻧﮕﺸﺘﺎﻧﻢ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ‬ ‫ﺿﺮﺑﻪ ﻣﻲزﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺎز ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰ داﺋﻤﺎً و ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد دارد‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ در‬ ‫ﻃﻲ اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﻴﺰ واﻗﻌﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻧﺤﻮهي ادراك ﻣﻦ از‬ ‫آن‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﭼﻴﺴﺖ؟‬ ‫ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭘﺎﺳﺦ دادهاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ و ﻧﺎﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ اﻧﺪازهي زﻳﺎدي ﺑﺮ ﻓﺮض و‬ ‫ﭘﻨﺪار اﺳﺘﻮار اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺳﺰاوار اﺣﺘﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺮ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﭘﺎي ﻣﻲﻓﺸﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﭘﺪﻳﺪهﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺎت ﻳﺎ ﺟﻨﺒﺶ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﺮد‪ .‬ﻣﻨﺸﺎء ﻧﻮر‪ ،‬ﮔﺮﻣﺎ و ﺻﺪا‬ ‫اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻮاج از اﺟﺴﺎﻣﻲ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻧﻮر را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺻﺪاﻫﺎ را ﻣﻲﺷﻨﻮد و ﮔﺮﻣﺎ را ﺣﺲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ واﺟﺪ ﻳﺎ ﺣﺎﻣﻞ اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي اﺛﻴﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ "ﻣﺎد‪‬هي ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ"‪ ،1‬اﻣﺎ در ﻫﺮ دو ﺷﻖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪان ﻧﺎم‬ ‫ﻣﺎد‪‬ه ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺑﻪ اﺛﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺎدهي ﻧﺎﺧﺎﻟﺺﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎنﻣﻨﺪ ﺑﻮدن و ﺗﻮان‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﻋﻠﻢ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺛﻴﺮ ﻳﺎ ﻣﺎد‪‬هي ﻧﺎﺧﺎﻟﺺ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ واﺟﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬آن وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺑﺮاي داﻧﺸﻤﻨﺪ ﭼﻨﺪان ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻃﺮﻳﻘﻲ در ﺷﺮح و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﭘﺪﻳﺪار‪ ،‬ﺑﻪ او ﻳﺎري ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﺎﻫﻲ ادﻋﺎ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ "ﻧﻮر ﺻﻮرﺗﻲ از اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك اﺳﺖ"‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ ﻋﻴﻦ ﮔﻤﺮاﻫﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﻮري ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﻮاس ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از آن آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ از اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺘﻔﺎوت از آن ـ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻪي‬ ‫ﻣﺎ آن را ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ آن را ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻣﻔﻬﻮم آن را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ‬ ‫‪Gross matter‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫اﻧﺘﻘﺎل داد‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك را ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﺗﺸﺮﻳﺢ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا وي ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪي ﺧﻮﻳﺶ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ او ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻃﻲ ﻳﻚ ﺳﻔﺮ درﻳﺎﻳﻲ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪاي از اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را درﻳﺎﺑﺪ و‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از آﻧﭽﻪ از ﻧﻮر ﻣﺮاد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﻧﻮر ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ‬ ‫ﻧﺎﺑﻴﻨﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را درك و ﻓﻬﻢ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺮاي او ﺷﺮح دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﻳﻦ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ ﻏﻴﺮﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎن از آن آﮔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻗﻒ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را در ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬آن ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮل ﻓﻌﻞ اﻣﻮاج ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮ روي ﭼﺸﻢﻫﺎ و اﻋﺼﺎب و ﻣﻐﺰ ﺷﺨﺼﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻮر را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻮر ﻋﺒﺎرت از ﻣﻮج اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر واﻗﻌﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪه اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﻮر ﻋﻠّﺖ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺣﺴﺎس ﻣﺎ از ﻧﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻮرِ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﻴﻨﺎ آن را ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻧﺎﺑﻴﻨﺎﻳﺎن از آن‬ ‫ﻣﺤﺮوماﻧﺪ‪ ،‬از ﺳﻮي ﻋﻠﻢ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ و ﺣﻮاس ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان در ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع اﺣﺴﺎﺳﺖ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ رﻧﮓﻫﺎ و ﺻﺪاﻫﺎ و ﻧﻈﺎﻳﺮ اﻳﻦﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺟﻬﺎن ﻋﻠﻤﻲِ ﻣﺎد‪‬ه ﻏﺎﻳﺐ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻜﺎن ﻳﺎ ﻓﻀﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﻻﻣﺴﻪ آن را اﺣﺮاز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻫﻤﻴﻦ وﺿﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬هي آﻧﻬﺎ واﻗﻊ در‬ ‫ﻣﻜﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه واﻗﻊ در آن اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اوﻻً‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﺑﺎ ﭼﺸﻢﻫﺎﻳﻤﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد؛ زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ در دوران ﻛﻮدﻛﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻟﻤﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮي از ﺷﻴﺌﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺑﺎ ﺑﺪنﻣﺎن ﺗﻤﺎس ﭘﻴﺪا ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﻣﻜﺎن در ﻧﺰد ﻋﻠﻢ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦِ ﺑﻴﻨﺎﻳﻲ و ﻻﻣﺴﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﺑﻲﻃﺮف و ﺧﻨﺜﻲ؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﻣﻜﺎن ﻟﻤﺴﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻪ ﻣﻜﺎن ﺑﺼﺮي‪.‬‬ ‫ﺛﺎﻧﻴﺎً‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﻲء واﺣﺪ را‪ ،‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﭼﺸﻢاﻧﺪازﺷﺎن‪ ،‬در اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻣﻮرد ﺳﻜﻪاي ﻣﺪور ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻣﺪور ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺋﻢ و ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ‬ ‫ﺑﻪ آن ﻧﻨﮕﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﻀﻲ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳ ّﻜﻪ ﻣﺪور اﺳﺖ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺣ‪‬ﻜﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳ ّﻜﻪ واﺟﺪ ﺷﻜﻠﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺷﻜﻞ ﻇﺎﻫﺮي آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ذاﺗﻲ‬ ‫و ﺟﺪاي از ﻧﻤﻮد و ﻇﺎﻫﺮش‪ ،‬ﺑﻪ آن ﺷﻲء ﺗﻌﻠﻖ دارد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻠﻢ آن را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻣﻜﺎﻧﻲ واﻗﻌﻲ ﻣﺴﺘﻘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎن ﻧﻤﻮدﻳﻦ و ﻇﺎﻫﺮي اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ .‬ﻣﻜﺎن واﻗﻌﻲ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻠﻲ‬ ‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻜﺎن ﻇﺎﻫﺮي اﻣﺮي ﺷﺨﺼﻲ اﺳﺖ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﺪرِك اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻲء واﺣﺪ‪ ،‬در ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻜﺎنﻫﺎي‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬اﺷﻜﺎل ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﻣﻜﺎن واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﻛﻪ در آن ﺷﻲء‬ ‫‪٢١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫واﺟﺪ ﺷﻜﻞ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻜﺎنِ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻣﺘﺼﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و ﺷﻴﻮه و ﮔﻮﻧﻪي اﺗﺼﺎل آن ﻣﺴﺘﻠﺰم‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﻗﺘﺎً ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺸﺎﺑﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﻋﻠّﺖ اﺣﺴﺎﺳﺎتﻣﺎن ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﻗﻊ در ﻣﻜﺎنِ ﻋﻠﻤﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﻣﻜﺎن‬ ‫"ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ" ﻧﻴﺰ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮدار اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮل اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﺣﺎوي اﻳﻦ اﻋﻴﺎن و اﻧﺪاﻣﻪﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬و اﻋﺼﺎب و ﻣﻐﺰ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﺗﻤﺎس ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎ ﺷﻲء ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻟﻤﺲ آن ﺷﻲء ﺑﻪ ﻣﺎ دﺳﺖ ﻣﻲدﻫﺪ؛‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺟﺰاي ﺑﺪنﻣﺎن ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲ را در ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺷﻐﺎل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻲء اﺷﻐﺎل ﻛﺮده اﺳﺖ‪) .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ و ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ( ﺷﻲء را آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ در ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺟﺴﻢ ﻛﺪر و ﻧﺎﺷﻔﺎﻓﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﻲء و ﭼﺸﻢﻫﺎي ﻣﺎ ﻗﺮار ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺻﺪاي ﺷﻴﺌﻲ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬آن را ﻣﻲﺑﻮﻳﻴﻢ و ﻣﺰهي آن را ﻣﻲﭼﺸﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ ﺑﻪ آن ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ زﺑﺎن ﺷﻲء را ﻟﻤﺲ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺷﻲء در ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺪن‬ ‫ﻣﺎ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﺪام اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺘﻔﺎوت را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺘﻔﺎوت از ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫ﻣﻔﺮوض درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻲء و ﺑﺪنﻣﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﻮري واﻗﻊ در ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﺣﺪ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻮاﺿﻊ ﻧﺴﺒﻲ و اﺿﺎﻓﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن اﺷﻴﺎء و ﺑﺪن ﻣﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﺪام اﺣﺴﺎﺳﺎت را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺷﻲء درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ واﻗﻊ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻣﻜﺎن ﺷﺨﺼﻲاي ﻛﻪ ﻣﻠ ِﻬﻢ از ﺑﺎﺻﺮه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه‬ ‫ﻣﻜﺎن ﻣﻠ ِﻬﻢ از ﺣﺲ ﻻﻣﺴﻪ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ﻣﻜﺎن ﻣﺒﻬﻢ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺣﻮاس ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻠﻢ و ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ درﺑﺮﮔﻴﺮﻧﺪه و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﻋﻴﺎن‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﻗﻊ در آﻧﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻣﻄﺎﺑﻖ و ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖﻫﺎي ﻧﺴﺒﻲ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﻫﻴﭻ دﺷﻮاري و ﻣﺸﻜﻠ ﻲ‬ ‫ﺑﺮﻧﻤﻲﺧﻴﺰد‪ .‬اﮔﺮ در ﺟﺎدهاي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪاي از ﺧﺎﻧﻪي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺣﻮاس‪ ،‬از‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ از ﺑﺎﻗﻲ آﻧﻬﺎ ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ اﮔﺮ در ﻃﻮل ﺟﺎده ﺑﻪ راه‬ ‫ﺑﻴﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬زودﺗﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪي ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪ .‬دﻳﮕﺮ اﻓﺮاد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺧﺎﻧﻪاي ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮاً ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﺎً ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮ اﺳﺖ؛ ﻧﻘﺸﻪي ﺗﺴﻠﻴﺤﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎه را اﺗﺨﺎذ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ و ﻟﺬا ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‬ ‫اﺷﺎره ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﻓﻀﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ‪،‬‬ ‫‪٢٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ در آن‪،‬‬ ‫اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﺟﺪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﻓﻀﺎﻳﻲِ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آن اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ واﺟﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﻨﺪﺳﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻧﺪ و در‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻚ و ﻧﺠﻮم ﻓﺮض ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﺑﺎ ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ ‬ﻣﻄﺎﺑﻖ و ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آن ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ؟ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﭽﻪ را ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ اﻳﻦ ﺗﻄﺎﺑﻖ و ﺗﻨﺎﻇﺮ ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﺑﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺮﺗﻴﺐ و آراﻳﺶ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد آن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻧﺴﺐ ﻓﻀﺎﻳﻲ اﻋﻴﺎن‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﺎه و ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﺴﻮف ﻳﺎ ﺧﺴﻮف در ﻳﻚ راﺳﺘﺎي‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺤﻮ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ در ﻣﻜﺎن ﺑﺼﺮي را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا داﻧﺶ ﻣﺎ از ﻧﺴﺒﺖ ﻓﻮاﺻﻞ در ﻣﻜﺎن‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﻴﺶ از داﻧﺶﻣﺎن در ﺧﺼﻮص ﺧﻮد ﻓﻮاﺻﻞ اﺳﺖ؛ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ از ﻣﺴﺎﻓﺘﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ واﺟﺪ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺑﻲواﺳﻄﻪ در ﺧﺼﻮص ﻓﻮاﺻﻞ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲاي ﻛﻪ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻮاﺻﻞ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﻣﻜﺎنﻫﺎي ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻣﻮرد رﻧﮓﻫﺎ و ﺻﺪاﻫﺎ و دﻳﮕﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬دارا ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻓﺮدي ﻛﻪ‬ ‫ﻛﻮر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب ﻣﻜﺎن ﺑﺼﺮي ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫داﻧﺴﺖ! اﻣﺎ آن دﺳﺘﻪ از اﻣﻮري را ﻛﻪ ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻛﻮر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎن ﺑﺼﺮي ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﺎ در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن دﺳﺘﻪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﺗﻄﺎﺑﻖ و ﺗﻨﺎﻇﺮ‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻻزم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺣﺪودي‪ 1‬ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺟﺎرياﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺴﺎس ﻣﺎ از دﻳﻤﻮﻣﺖ‪ 2‬و ﮔﺬر زﻣﺎن راﻫﻨﻤﺎي ﻏﻴﺮ ﻣﻄﻤﺌﻨﻲ در ﺑﺎب زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮﺳﻂ ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫ﻃﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ رﻧﺠﻲ را ﻣﺘﺤﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬زﻣﺎن آﻫﺴﺘﻪ ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ اوﺿﺎع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻄﺒﻮع و‬ ‫ﺧﻮش اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﺪي ﻣﻲﮔﺬرد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻛﻪ در ﺧﻮاﺑﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ اﺻﻼً زﻣﺎﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﺎ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي دﻳﻤﻮﻣﺖ ﺗﻘﻮم ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺿﺮورت ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻧﻬﺎدن ﻣﻴﺎن زﻣﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎن ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ زﻣﺎن ﺷﺎﻣﻞ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻣﻴﺎن ﭘﻴﺸﻲ و ﭘﺴﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭼﻨﺎن ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻧﻬﺎدﻧﻲ ﻧﻴﺴﺖ؛ آن ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ روﻳﺪادﻫﺎ در ﺧﻼل آن ﺑﻪ وﻗﻮع‬ ‫‪Terms‬‬ ‫‪Duration‬‬

‫‪٢٣‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً دارا ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﺎم و ﺗﺮﺗﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎن ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﺧﺼﻮص ﻣﻜﺎن ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﮔﺮداﻧﻲ از ﺳﺮﺑﺎزان در ﻃﻮل ﺟﺎدهاي راﻫﭙﻴﻤﺎﻳﻲ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻜﻞ ﮔﺮدان‬ ‫از ﻧﻈﺮﮔﺎهﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺮﺑﺎزان در ﺗﻤﺎم ﻧﻈﺮﮔﺎهﻫﺎ ﻃﺒﻖ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم و آراﻳﺶ واﺣﺪ‬ ‫ﭘﺪﻳﺪار ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ را ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻣﻮرد ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺻﺎدق ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ آن ﻫﻢ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ ﻧﻈﺎم و ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ‪.‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ آن ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ روﻳﺪادﻫﺎ در ﻇﺮف آن ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬واﻗﻌﺎً و ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً‬ ‫ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲِ آن روﻳﺪادﻫﺎﺳﺖ و ﺻﺮف ﭘﺪﻳﺪار ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺿﺮوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻚ ﺳﻮءﺗﻔﺎﻫﻢ‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ و ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﺷﻮد ﻛﻪ ﺣﺎﻻت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬واﺟﺪ ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻘﻮ‪‬م ادراكﻫﺎي آن اﻋﻴﺎن‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬رﻋﺪ و ﺑﺮق ﻫﻤﺰﻣﺎن‬ ‫روي ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮق ﺑﺎ اﺧﺘﻼل و آﺷﻮب ﻫﻮا در ﻧﺎﺣﻴﻪاي ﻛﻪ اﺧﺘﻼل و آﺷﻮب آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪،‬‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺮق ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ آن را ﺗﻨﺪر ﻳﺎ رﻋﺪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ اﺧﺘﻼل و‬ ‫آﺷﻮب در ﻫﻮا ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻫﺸﺖ دﻗﻴﻘﻪ زﻣﺎن ﻻزم اﺳﺖ ﺗﺎ ﻧﻮر‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﺑﺮﺳﺪ؛ ﻟﺬا آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ‬ﻫﺸﺖ دﻗﻴﻘﻪي ﭘﻴﺶ را‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺲ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪي ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ ]وﺟﻮد[ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪،‬‬ ‫در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪي از ﺧﻮرﺷﻴﺪ‪ ‬ﻣﻮﺟﻮد در ﻫﺸﺖ دﻗﻴﻘﻪي ﭘﻴﺶ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ؛ اﮔﺮ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫در ﻃﻲ آن ﻫﺸﺖ دﻗﻴﻘﻪي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻠﻲ در دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ "دﻳﺪن ﺧﻮرﺷﻴﺪ"‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ ﺑﻪ وﺟﻮد ﻧﻤﻲآﻣﺪ و ﻣﺎ ﻛﻤﺎﻛﺎن ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺮاي دﻗﺎﻳﻘﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت روﺷﻨﮕﺮي و‬ ‫ﺑﺎزﮔﻔﺖ ﺗﺎزهاي از ﺿﺮورت ﺗﻤﻴﻴﺰ ﻧﻬﺎدن ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ و اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻣﻬﻴﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب ﻣﻜﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ و داﻧﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي آﻧﭽﻪ در ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺗﻄﺎﺑﻖ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﺎ ﻫﻤﺘﺎﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲ‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲﺷﺎن ﻳﺎﻓﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ ﺷﻲء‪ ،‬آﺑﻲ و ﺷﻴﺌﻲ دﻳﮕﺮ ﺳﺮخ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ‬ ‫ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰي وﺟﻮد دارد؛ اﮔﺮ‬ ‫ﻫﺮ دو ﺷﻲء آﺑﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ رﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪياي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ آن را ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪوار‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و ﺑﻲواﺳﻄﻪ از آن ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﺳﺮخ ﺑﻮدن ﻳﺎ آﺑﻲ ﺑﻮدن ﺷﻲء ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ آن ﻛﻴﻔﻴﺖ وﻳﮋه‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك‪ ‬ﻣﺸﺨﺺ و‬ ‫ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻠﻤﻮس و ﻣﺎﻧﻮس ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در اﻳﻨﺠﺎ در ﺑﺎب اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮﻛﻲ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ در ﻣﻜﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك واﻗﻌﺎً ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ واﻗﻊ در ﻣﻜﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫‪٢٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از آن ﻧﺪارﻳﻢ؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﻣﻮاج ﻣﺘﺤﺮك واﻗﻌﻲ‪ ،‬واﺟﺪ ﭼﻨﺎن اﻧﺲ و اﻟﻔﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫و آﻧﭽﻪ در ﺧﺼﻮص رﻧﮓﻫﺎ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬در ﺑﺎب دﻳﮕﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﺪق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺴﺐ‬ ‫و رواﺑﻂ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﺟﺪ ﻫﻤﻪﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﺷﻨﺎﺧﺖﭘﺬﻳﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦﻫﺎ از ﺗﻄﺎﺑﻖﺷﺎن‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺴﺐ و رواﺑﻂ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬ﺧﻮد اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﺎﻫﻴﺖ ذاﺗﻲﺷﺎن‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻨﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﻮاس ﻛﺸﻒ و آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ روش دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد آن ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺎﻫﻴﺖ ذاﺗﻲ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را آﺷﻜﺎر‬ ‫ﺳﺎزﻳﻢ؟‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﻲﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻛﻪ در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ و ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ در ﺧﺼﻮص دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ ﺑﺼﺮي‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان اﺗﺨﺎذ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻪ ﻧﻬﺎﻳﻲﺗﺮﻳﻦ و دﻓﺎعﭘﺬﻳﺮﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﻣﻄﺮوﺣﻪ‪،‬‬ ‫اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻤﺎ ﺑﻴﺶ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﺒﻴﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ واﻗﻌﺎً واﺟﺪ رﻧﮓ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮ ﺧﻮش ﺷﺎﻧﺲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻲء را ﺑﻪ رﻧﮓ واﻗﻌﻲ آن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬رﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺷﻲء در ﻫﺮ ﻟﺤﻈﻪي ﻣﻔﺮوض‬ ‫داراﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن رﻧﮓ‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ رﻧﮓ "واﻗﻌﻲ" ﮔﻮﻧﻪاي رﻧﮓ واﺳﻄﻪ و ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻋﻀﻮ‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻲِ ﻃﻴﻒﻫﺎي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ از ﭼﺸﻢاﻧﺪازﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻧﺘﻮان ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪاي را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﻃﻊ اﻧﻜﺎر ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻓﺮﺿﻴﻪاي اﺳﺖ ﺑﻲاﺳﺎس‪ .‬اوﻻً‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺻﺮﻓﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ اﻣﻮاج ﻧﻮرياي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﺸﻢ‬ ‫ﺗﺼﺎدم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﺣﺪ وﺳﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺷﻲء‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آن راه و روﺷﻲ ﻛﻪ در آن‬ ‫ﻧﻮر از ﺳﻄﺢ ﺷﻲء ﺑﻪ ﺳﻮي ﭼﺸﻢ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﺮده و ﻳﺎ اﺻﻼح ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻮاي واﺳﻂ ﻣﻴﺎن ﺷﻲء و‬ ‫ﭼﺸﻢ‪ ،‬رﻧﮓ را ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲدﻫﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻮا ﺻﺎف و ﺑﻲﻏﺒﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از ﻃﺮﻓﻲ ﻫﺮ ﺑﺎزﺗﺎب ﻗﻮي‪ ،‬رﻧﮓﻫﺎ را ﻛﺎﻣﻼً ﺗﻐﻴﻴﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو رﻧﮕﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺷﻌﺎع ﻳﺎ ﭘﺮﺗﻮي ﻧﻮرياي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﻲرﺳﺪ‪،‬‬ ‫ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً از ﺟﻤﻠﻪ وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺷﻴﺌﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﻮر از آن ﺳﺎﻃﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﻣﻮاج ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﺸﻢ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬رﻧﮓ ﺧﺎﺻﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮاه ﺧﻮد ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻧﻮر از آن ﺳﺎﻃﻊ ﻣﻲﺷﻮد واﻗﻌﺎً رﻧﮕﻲ‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ اﺷﻴﺎء واﺟﺪ رﻧﮓ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﺗﻮﺟﻴﻬﻲ‬ ‫ﺑﺮاي ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻﻻت دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ را ﻣﻲﺗﻮان در ﺧﺼﻮص دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﻛﺎر‬ ‫ﺑﺴﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻛﻠّﻲ دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﺳﺎزد ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ و‬ ‫‪٢٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﭼﻨﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻗﺎﺋﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه اﻣﺮي اﺳﺖ واﻗﻌﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺷﺮح دادﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ اﻏﻠﺐ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮآﻧﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻋﻘﻠﻲ‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب آن ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎﻧﻲ‪" ،‬اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻣﺎد‪‬ي ﭘﺪﻳﺪار ﻣﻲﺷﻮد اﻣﺮي اﺳﺖ ﻋﻘﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ )ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺖ( ﻧﻔﻮس ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ اوﻟﻴﻪ و‬ ‫ﺑﻨﻴﺎدي ﻳﺎ )ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺎرﻛﻠّﻲ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﺪه ﺑﻮد( ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﻘﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﻌﻤﻮل‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬ه را "ادراك ﻣﻲﻛﻨﺪ"‪ .‬ﻟﺬا اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي ذاﺗﺎً ﻣﺘﻔﺎوت از اذﻫﺎن را اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﻜﺎر ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻋﻼﺋﻢ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﻮﺗﺎه و ﻣﺨﺘﺼﺮ دﻻﻳﻠﻲ را از ﻧﻈﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺬراﻧﺪ ـ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‬ ‫دﻻﻳﻠﻲ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ ـ ﻛﻪ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖﻫﺎ در ﺑﺎب ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺧﻮﻳﺶ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪Mental‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٢٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم‪ :‬اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ‬ ‫اﺻﻄﻼح "اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ" از ﺳﻮي ﻓﻼﺳﻔﻪي ﻣﺘﻌﺪد در ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ‬ ‫اﺻﻞ‪ 1‬را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﻣﻮﺟﻮد ردهﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻋﻘﻠﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ 2.‬اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ وﺳﻴﻌﻲ از ﺳﻮي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬داراي ﺻﻮرتﻫﺎي‬ ‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﻮده و در زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از آن دﻓﺎع ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ وﺳﻴﻌﻲ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد‬ ‫ﺻﺎﺣﺐﻧﻈﺮان ﺑﻮده‪ ،‬و ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﺻﻞ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﺣﺘﻲ ﺧﻼﺻﻪﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ در‬ ‫زﻣﻴﻨﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺎوي ﺷﺮﺣﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك از آن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻔﻜﺮ و ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﻃﺮد ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در ﻧﻈﺮ‬ ‫آﻧﻬﺎ آﺷﻜﺎرا ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺰﻫﺎ و ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎ و ﺧﻮرﺷﻴﺪ و ﻣﺎه و اﺷﻴﺎء ﻣﺎد‪‬ي‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ در‬ ‫ﻧﺰد ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ از اذﻫﺎن و ﻣﺤﺘﻮاي آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوتاﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﺎن اﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ذﻫﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻛﻤﺎﻛﺎن وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺑﺎب ﻣﺎد‪‬ه ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﭘﻴﺶ از وﺟﻮد ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ذﻫﻦ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ و ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن ﺑﻪ آن ﻫﻤﭽﻮن ﻣﺤﺼﻮل ﺻﺮف ﻛﺮدوﻛﺎر‬ ‫ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮاه درﺳﺖ ﺧﻮاه ﻏﻠﻂ‪ ،‬اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﻋﺒﺎرت از آن ﻧﺤﻮهي ﺗﻔﻜﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮان آن را ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي آﺷﻜﺎرا ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﻃﺮد ﻛﺮد‪.‬‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ وﺟﻮد ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫وﺳﻴﻌﻲ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .،‬اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ و ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫درﺳﺖ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻄﺎﺑﻘﺖ و ﻣﺸﺒﺎﻫﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺎﺗﺎﻟﻮگ و ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﺗﺎﻟﻮگ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي آن اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻋﻘﻞ ﺳﻠﻴﻢ و ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻣﺎ را در ﻣﺴﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﻴﺖ ذاﺗﻲ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬در ﺗﺎرﻳﻜﻲ و اﺑﻬﺎم رﻫﺎ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و اﮔﺮ دﻟﻴﻞ ﺧﻮﺑﻲ درﻣﻴﺎن ﺑﻮد ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮري ذﻫﻨﻲ و ﻋﻘﻠﻲ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدﻳﻢ اﻳﻦ راي را ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﺎ اﻣﺮي ﻏﺮﻳﺐ و ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻣﺮي ﻏﺮﻳﺐ و ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺘﻮان ﺑﺪان‬ ‫دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ او ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﻇﻬﺎر ﻣﻲدارد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻏﺮﻳﺐ و ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس ﺑﻪ ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي اﻋﺘﺮاض‬ ‫ﺑﻪ راي و دﻳﺪﮔﺎه او ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آن زﻣﻴﻨﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ ﻓﺮاز آن اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه از ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫‪Doctrine‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻫﮕﻞ‪ ،‬از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ اﻳﺪهﺑﺎوران آﻟﻤﺎﻧﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ و آﻧﭽﻪ ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬ـم‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬از ﺑﻄﻦ ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ در ﺑﺎب آن ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﺎ ﻗﺎدر ﺷﻮﻳﻢ ﭼﻴﺰي در‬ ‫ﺑﺎرهي آﻧﻬﺎ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺟﺪي ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر اﺳﺘﻘﺮار اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﺑﺮ روي ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﭼﻨﺎن زﻣﻴﻨﻪاي‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫اﺳﻘﻒ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺑﻮد‪ 1.‬او در اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮدﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﻪ دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺴﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ وﺟﻮدي ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي "درون" ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﻪ دﻳﺪﻧﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺷﻨﻴﺪﻧﻲ و ﻧﻪ ﺑﻮﻳﻴﺪﻧﻲ و ﻧﻪ ﭼﺸﻴﺪﻧﻲ و ﻧﻪ ﻟﻤﺲ ﻛﺮدﻧﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه وﺟﻮدﺷﺎن‬ ‫دﻳﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭘﺎﻳﻴﺪ‪ .‬ﻣﺸﺎﺟﺮات و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي او ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ از اﻋﺘﺒﺎر و ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﺶ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ او ﺑﻪ ﻛﻮرهراه اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ادراكﻫﺎي ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺎ را از وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺳﺎزﻧﺪ؛ از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪﮔﻴﺮي ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﻳﻚ ذﻫﻦ اﺳﺘﻘﺮار دارد‪ ،‬و آن‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ذﻫﻦ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻦ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ذﻫﻦ دﻳﮕﺮي ﻣﺴﺘﻘﺮ‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻓﻬﻢ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮاد او از اﺻﻄﻼح " ﺗﺼﻮ‪‬ر"‪ 2‬را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬او ﺑﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎم ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫رﻧﮓ ﺟﺰﺋﻲاي ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﺳﺖ؛ و ﻫﻤﭽﻴﻦ اﺳﺖ ﺻﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺻﻄﻼح ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ آﻧﻬﺎ‬ ‫را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻳﻢ و ﻳﺎ ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎ از اﻳﻦ اﻣﻮر ﻧﻴﺰ‪ ،‬در ﻟﺤﻈﻪاي ﻛﻪ ﭼﻴﺰي را ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻳﻢ ﻳﺎ ﺗﺨﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻲواﺳﻄﻪ دارﻳﻢ‪ .‬ﺗﻤﺎم اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺑﻲواﺳﻄﻪ " ﺗﺼﻮ‪‬ر" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻧﻈﻴﺮ درﺧﺖ‪ .‬وي ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم "ادراك" درﺧﺖ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ او ﺑﻪ اﻳﻦ ﻛﻠﻤﻪ ﺑﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬ ‫از ﺗﺼﻮ‪‬رات‪ ،‬و اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮض وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ادراك ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰي واﻗﻌﻲ در ﻣﻮرد درﺧﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬وﺟﻮد درﺧﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ادراك ﺷﺪنِ آن‪ .‬ﺑﻪ زﺑﺎن ﻣﺪرﺳﺎن ﻻﺗﻴﻨﻲ‪،‬‬ ‫"‪ "esse‬آن ﻋﺒﺎرت از "‪ "percipi‬آن اﺳﺖ‪ .‬او ﻛﺎﻣﻼً ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد ﻛﻪ ﺣﺘﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﭼﺸﻤﺎنﻣﺎن را ﻣﻲﺑﻨﺪﻳﻢ ﻳﺎ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در ﻛﻨﺎر درﺧﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬درﺧﺖ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻼوه ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ وﺟﻮد‬ ‫‪١‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪس زد ﻛﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺘﻲ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﭘﺎرﻣﻨﻴﺪس ﻧﻴﺰ ﺗﺎﺛﻴﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺤﺚ ﺷﻨﺎﺧﺖﺷﻨﺎﺳﻲ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻈﺎمﻣﻨﺪ اﺑﺘﺪا از‬ ‫ﺳﻮي ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻮد ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻫﺴﺘﻲﺷﻨﺎﺳﺎﻧﻪي ﺧﻮد را ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻣﻌﺮفﺷﻨﺎﺳﻴﻚ )ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺗﺬﻛﺮ( ﺧﻮد ﺑﻨﺎ ﻧﻬﺎد‪ .‬از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎرﻛﻠﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻌﺎرف‪ ،‬ﻳﻚ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬در ﻋﺮف ﻓﺴﻠﻔﻲ‪ ،‬آن اﻧﺪﻳﺸﻪاي ﻧﺸﺎن از اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ ﻧﺎب دارد ﻛﻪ ﺑﺮ ﻋﻘﻞ ﺗﻜﻴﻪ ﻛﻨﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ را‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺤﻮي‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﻮﻛﻮل ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﻨﺪ‪ .‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ اﻣﻮر ﻣﻮﺟﻮد را اﻣﻮري روﺣﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﻃﺮﻳﻖ ﺣﺼﻮل‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬اﻋﻴﺎن را ﺗﺠﺮﺑﻪي آن اﻋﻴﺎن ﻣﻲداﻧﺴﺖ‪ .‬ﺑﻬﺘﺮ ﺑﻮد از دﻛﺎرت ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻧﻤﻮﻧﻪي راﺳﺘﻴﻦ ﻳﻚ اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﺖ ﻧﺎم ﺑﺮده ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ـم‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Idea‬‬

‫‪٢٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ادراك ﻛﺮدن آن اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ؛ درﺧﺖ "واﻗﻌﻲ" ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ آن را ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﺼﻮ‪‬راﺗﻲ در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬راﺗﻲ ﻛﻪ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ‬ ‫ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺗﺼﻮ‪‬راﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪهي درﺧﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ آن ﺗﺼﻮ‪‬رات ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﺼﻮ‪‬رات در اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ درﺧﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬در ذﻫﻦ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﺎﻳﺪار‬ ‫و داﺋﻢ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻗﻒ ﺑﺎرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ادراﻛﺎت ﻣﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي ﻧﺎﺗﻤﺎم و ﻧﺎﻗﺺ از‬ ‫ادراﻛﺎت ﺧﺪاوﻧﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و دﻗﻴﻘﺎً ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ درﺧﺖ واﺣﺪ و‬ ‫ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺟﺪاي از اذﻫﺎن و ﺗﺼﻮ‪‬رات آن اذﻫﺎن‪ ،‬ﭼﻴﺰي در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬و ﻧﻴﺰ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از اﻳﻦﻫﺎ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺘﻌ َﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﭽﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺼﻮ‪‬ر‬ ‫اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در ﺧﻼل اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻐﺎﻟﻄﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ واﺟﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻐﺎﻟﻄﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭘﺮﺗﻮي ﻧﻮري ﺑﺪانﻫﺎ اﻓﻜﻨﺪه ﺷﻮد ﺗﺎ ﻣﻐﺎﻟﻄﻲ ﺑﻮدنﺷﺎن روﺷﻦ ﺷﻮد‪ .‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از واژهي " ﺗﺼﻮ‪‬ر" ﻧﻮﻋﻲ اﺑﻬﺎم و ﻏﻤﻮض ﭘﻴﺪا ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ در ﺑﺎب ﻳﻚ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي‬ ‫ﺿﺮوري و ذاﺗﻲ ﺑﺮاي ذﻫﻦ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﻟﺬا آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ درﺧﺖ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻋﺒﺎرت‬ ‫اﺳﺖ از ﺗﻌﺪادي ﺗﺼﻮ‪‬ر‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﮔﺮ درﺧﺖ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﺗﺼﻮ‪‬رات اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻻزم‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ واﻗﻊ در ﻳﻚ ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻋﻘﻠﻲِ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن "در" ﻳﻚ ذﻫﻦ‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ري دوﭘﻬﻠﻮ و‬ ‫ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ در ﺑﺎب ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻳﻚ ﺷﺨﺺ در ذﻫﻦ ﺳﺨﻦ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ در ذﻫﻦ ﻣﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ و ﺗﺼﻮ‪‬ر آن ﺷﺨﺺ در ذﻫﻦ ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ در ذﻫﻨﺶ ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺎﺗﻲ‬ ‫دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﻞ و ﻓﺼﻞﺷﺎن ﻛﻨﺪ و از ذﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺧﺎرج ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮرش اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﺪ ﺧﻮد درﮔﻴﺮي‬ ‫و ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖ‪ ‬زﻣﺎﻧﻲ در ذﻫﻦاش وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻨﻈﻮرش ﺻﺮﻓﺎً اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ و ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﺸﻐﻮﻟﻴﺖ ﭘﻴﺶ‬ ‫از اﻳﻦ در ذﻫﻦاش ﺣﻀﻮر داﺷﺖ و ﺑﻌﺪﻫﺎ از ذﻫﻦاش رﺧﺖ ﺑﺮﺑﺴﺖ‪ .‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ درﺧﺖ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﭘﺲ درﺧﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ او‬ ‫ﺣﻖ دارد ﺑﮕﻮﻳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ و ﻳﺎ ﺗﺼﻮ‪‬ري از درﺧﺖ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ذﻫﻦ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺧﻮد درﺧﺖ در ذﻫﻦ ﺣﻀﻮر دارد ﻧﻈﻴﺮ دﻟﻴﻞ آوردن ﺑﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ در ذﻫﻦﻣﺎن ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﺧﻮدش در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺣﻀﻮر دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻗﺪري ﻓﺎﺣﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻫﻴﭻ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻧﺎﻻﻳﻘﻲ ﻣﺮﺗﻜﺐ آن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮاﻳﻂ و اﺗﻔﺎﻗﺎت واﺑﺴﺘﻪي ﺑﺴﻴﺎر ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺳﺒﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ ارﺗﻜﺎب ﭼﻨﻴﻦ ﺧﻄﺎي ﻓﺎﺣﺸﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺸﺎﻫﺪهي اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻻﻳﻪﻫﺎي ﻋﻤﻴﻖﺗﺮ ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻧﻔﻮذ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫‪٢٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻠّﻲ در ﺑﺎب ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﺼﻮ‪‬رات ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﻪ دو ﭘﺮﺳﺶ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ را ﻛﻪ از دل‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ و اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮﻳﻴﻢ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دﻻﻳﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و‬ ‫ﻣﻔﺼﻞ‪ ،‬داده ﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻘﻮ‪‬م ادراك ﻣﺎ از درﺧﺖ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﻮري ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ذﻫﻨﻲ ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻫﻤﺎنﻗﺪر واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ درﺧﺖاﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ دادهﻫﺎ اﮔﺮ درﺧﺖ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد ادراك ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺑﺤﺚ ﺑﺨﺶ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد آن‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺴﺖوﺟﻮي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻲﭘﺮدازد ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﻮد ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در‬ ‫ﻳﻚ ذﻫﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎي ﻣﻔﺼﻞِ راﺟﻊ ﺑﻪ واﺑﺴﺘﮕﻲ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺑﻪ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻼاﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻻزم اﺳﺖ اﺛﺒﺎت ﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮري ذﻫﻨﻲاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ را اﺛﺒﺎت ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺎ را ﻧﮕﺮان ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ ﻗﺒﻠﻲ در ﺧﺼﻮص ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ و اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ اﺻﻄﻼح " ﺗﺼﻮ‪‬ر" را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد ﺷﺪه ﻧﺰد ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ري ﭘﻴﺶ روي ذﻫﻦﻣﺎن‬ ‫ﻗﺮار ﮔﻴﺮد دو اﻣﺮ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺠﺰا را ﺑﺎﻳﺪ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬از ﻳﻚ ﺳﻮ ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ از آن آﮔﺎﻫﻴﻢ ـ ﺗﻮ ﺑﮕﻮ رﻧﮓ ﻣﻴﺰم ـ و‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺧﻮد آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻞ ذﻫﻨﻲ ادراك‪ 1‬ﺷﻲء‪ .‬ﻓﻌﻞ ذﻫﻨﻲ ﺑﺪون ﺷﻚ اﻣﺮي ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫آﻳﺎ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮض در ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ؟ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻗﺒﻠﻲ‬ ‫در ﺧﺼﻮص رﻧﮓﻫﺎ اﺛﺒﺎت ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ذﻫﻨﻲاﻧﺪ؛ آن ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫اﻧﺪاﻣﻪﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ ـ در ﻣﻮرد ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬آن‬ ‫ﺑﺮاﻫﻴﻦ اﺛﺒﺎت ﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻋﺎدي در ﻧﻘﻄﻪي ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺰ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﭘﺮﺗﻮ ﻳﻚ ﻧﻮر‬ ‫ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻳﻚ رﻧﮓ ﺑﻪ ﺧﺼﻮص وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻜﺮدﻧﺪ ﻛﻪ رﻧﮓ واﻗﻊ در ذﻫﻦ ﻣﺪرِك اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﺎرﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ وﺟﻮد رﻧﮓ آﺷﻜﺎرا در ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ اﺑﻬﺎم‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﺷﻲء ادراك ﺷﺪه‪ 2‬و ﻋﻤﻞ ادراك‪ 3‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو را ﮔﻮﻧﻪاي " ﺗﺼﻮ‪‬ر" ﻧﺎﻣﻴﺪ؛‬ ‫وي اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﻪ ﻫﺮ دو ﻣﻮرد ﻧﺎم ﺗﺼﻮ‪‬ر را اﺧﺘﺼﺎص ﻣﻲداد‪ .‬ﻓﻌﻞ ]ذﻫﻨﻲِ ادراك[ ﺑﺪون ﺷﻚ واﻗﻊ در ذﻫﻦ اﺳﺖ؛ از‬ ‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺎه در ﺑﺎب ﻋﻤﻞ ]ذﻫﻦ[ ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺼﻮ‪‬رات‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﭙﺲ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﮔﺰاره ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺮاد‬ ‫ﻣﺎ از ﺗﺼﻮ‪‬ر‪ ‬ﻋﻤﻞ ]ذﻫﻨﻲ[ ادراك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺰارهي " ﺗﺼﻮ‪‬رات در ذﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ" را ﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻨﺘﻘﻞ‬

‫‪ ،Apprehending 1‬ﻣﻲﺗﻮان در ازاي اﻳﻦ اﺻﻄﻼح‪ ،‬درﻳﺎﻓﺖ را ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ادراك را اﻧﺴﺐ داﻧﺴﺘﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪Thing apprehended‬‬ ‫‪Act of apprehend‬‬

‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي ادراكﺷﺪه ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻓﻌﻞ ادراك‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﮔﻮﻧﻪاي اﺑﻬﺎم و ﻏﻤﻮض‬

‫‪1‬‬

‫ﭘﻨﻬﺎن و ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ آن را ادراك ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﻗﻊ در ذﻫﻦﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻣﻼﺣﻈﺎت اﺧﻴﺮ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎرﻛﻠﻲ و آن ﻣﻐﺎﻟﻄﻪي اﺳﺎﺳﻲاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل وي ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻓﻌﻞ و ﺷﻲء در ادراك ﻣﺎ از ﭼﻴﺰﻫﺎ‪ ،‬واﺟﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم ﺗﻮان ﺣﺼﻮل‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻘﻴﺪ و ﻫﻤﺒﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺘﻌﺪاد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﺑﺪون ]وﺟﻮد[ ﺧﻮد ﺷﻲء اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﺧﺼﻴﺼﻪي ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء اﺳﺎﺳﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﻧﻮع راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ذﻫﻦ و ﭼﻴﺰي ﻏﻴﺮ از ذﻫﻦ؛ اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﻣﻘﻮ‪‬م ﻗﺪرت ذﻫﻦ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﻗﻊ در ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎروا ﺗﻮان ذﻫﻦ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ را ﻣﺤﺪود ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻳﻚ‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﻲ )ﺗﻜﺮار ﻣﻜﺮر(‪ 2‬ﻣﺤﺾ را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻳﻚ ﻫﻤﺎﻧﮕﻮﻳﻲ ﻣﺤﺾ را ﺑﻴﺎن داﺷﺘﻪاﻳﻢ اﮔﺮ ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﻋﺒﺎرت‬ ‫"واﻗﻊ در ذﻫﻦ" ﻋﻴﻦ ﻣﺮادﻣﺎن از ﻋﺒﺎرت "ﭘﻴﺶ روي ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﺪ"‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﻣﺮاد ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از ادراكﺷﺪن‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي ذﻫﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻨﻈﻮري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪،‬‬ ‫واﻗﻊ در ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﻣﺮي ذﻫﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ را درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ در ﺟﻮﻫﺮ و ﻣﺤﺘﻮا ﻛﻪ در ﺻﻮرت ﻧﻴﺰ اﺷﺘﺒﺎه اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم زﻣﻴﻨﻪﻫﺎ و ﻣﺠﻮزﻫﺎي او ﺑﺮاي‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ " ﺗﺼﻮ‪‬رات" ـ ﻳﻌﻨﻲ اﺷﻴﺎء ﻣﺪر‪‬ك ـ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬از اﻋﺘﺒﺎر ﺳﺎﻗﻂ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺠﻮز او ﺑﺮاي اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ از ﻣﻴﺎن ﻣﻲرود‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ اﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮرﺳﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﺠﻮز دﻳﮕﺮي‬ ‫]ﺑﺮاي اﻳﺪﺋﺎﻟﻴﺴﻢ[ در ﻣﻴﺎن ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮔﻔﺘﻪي آﻧﺎن از ﺷﺪت ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻮدن روي ﺑﻪ اﺑﺘﺬال دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺎب وﺟﻮد‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ آن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ .‬و از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ و از اﻳﻨﺠﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻧﺎﺷﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺎد‪‬ه در اﺳﺎس ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از آن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻣﺎد‪‬ه ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ در ﺑﺎب وﺟﻮدش ﭼﻴﺰي ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﺑﺮاي ﻣﺎ‬ ‫ﻧﻤﻲداﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﻜﻮك ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ ﻛﺸﺎﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺰد ﻣﺎ ﻓﺎﻗﺪ اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ واﻗﻌﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎد‪‬ه ﻧﻴﺰ ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ اذﻫﺎن و ﻳﺎ‬

‫‪Equivocation‬‬ ‫‪Tautology‬‬

‫‪٣١‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺗﺼﻮ‪‬رات ذﻫﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ و ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ ﺧﻴﻤﺎﺋﺮا‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻔﻮذ ﺑﻪ ﻻﻳﻪﻫﺎي دروﻧﻲ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻠﺰم‬ ‫ﺑﺤﺜﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ و ﻣﻔﺼﻞاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دﻻﻳﻞ ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺷﺎره ﻛﺮد ﻛﻪ در ﺑﺎب رد اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬از‬ ‫اﻧﺘﻬﺎ آﻏﺎز ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ از اﻫﻤﻴﺖ ﻋﻤﻠﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬در‬

‫دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻈﺮي را ﻧﻴﺰ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ واﻗﻌﻲ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ اﺷﺘﻴﺎق ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺑﺎب ﻋﺎ َﻟﻢ را در دل ﻣﻲﭘﺮوراﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺗﺎ‬ ‫اﻧﺪازهاي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن در ﻋﺎ َﻟﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻼﻗﻪ دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﻋﻼﻗﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه ﻧﺰد ﻣﺎ ﻫﻴﭻ اﻫﻤﻴﺘﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن اﻣﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﺎ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻇﻦ ﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎد‪‬ه ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و اﮔﺮ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ در ﺷﮕﻔﺖ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ از اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻴﻞ و اﺷﺘﻴﺎق ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻫﻤﻴﺖ اﻳﻦ را دارد ﻛﻪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻣﻴﻞ را ارﺿﺎ ﻛﻨﺪ ﻳﺎ ﺳﺮﻛﻮب‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺑﺎب وﺟﻮد ﻳﺎ ﻋﺪم آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب آن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ در واﻗﻊ ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬واژهي "ﺷﻨﺎﺧﺖ" در دو ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻪ ﻛﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫)‪ (1‬در ﻣﻌﻨﺎي اول‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از آن در ﺧﺼﻮص آن ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﺳﺘﻔﺪه ﻛﺮد‪ ،‬در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎيﻣﺎن ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ درﺑﺎرهي‬ ‫اﻣﻮري ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﺣﻜﺎم ‪2‬ردهﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي واژه‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺤﻞ ﺑﺤﺚ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﻨﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ‪ 3‬داد‪ (2) .‬ﻣﻌﻨﺎي دوم واژهي "ﺷﻨﺎﺧﺖ"‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان در‬ ‫ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ "اﺷﻴﺎء" ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮد‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻣﻲﺗﻮان "آﺷﻨﺎﻳﻲ"‪ 4‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪) .‬ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﺑﻪ ﺗﻘﺮﻳﺐ در ﺧﺼﻮص ‪ savior‬و ‪ connaitre‬در زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻮي‪ ،‬و ﻣﻴﺎن ‪ wissen‬و ‪ kennen‬در زﺑﺎن آﻟﻤﺎﻧﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪(.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺑﺪﻳﻬﻲ و ﺧﻮدـﭘﻴﺪاﺳﺖ وﻗﺘﻲ دوﺑﺎره ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ در ﻣﻲآﻳﺪ‪" :‬ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺻﺤﻴﺢ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ آن ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ ".‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫وﺟﻪ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ اﻓﺘﺨﺎر آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﭼﻴﻦ را ﻧﺪاﺷﺘﻪام‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ او وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ را روا‬ ‫‪)1‬ﻣﻴﺘﻮﻟﻮژي ﻳﻮﻧﺎن( ﺟﺎﻧﻮرى ﻛﻪ ﺳﺮﺷﻴﺮ و ﺑﺪن ﺑﺒﺮ و دم ﻣﺎر داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪Judgment‬‬ ‫‪Truth‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Acquaintance‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪٣٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﺪاﻧﻢ ﻛﻪ اﻓﺮاد دﻳﮕﺮي وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﻃﻮر آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ .‬وﻟﻲ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ اﺻﻞ‬ ‫]ﻣﻄﺮح ﺷﺪه[ درﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺑﺪاﻧﻢ ﻛﻪ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺑﺎ اﻣﭙﺮاﻃﻮر ﭼﻴﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻼوه‪:‬‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﺮا ﻣﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ از وﺟﻮد ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮم‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ اﺳﺖ و ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﻣﻦ ﺑﺎ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد دارد آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻦ ﺑﺎ آن ﺷﻲء اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻛﻪ ﺷﻲء وﺟﻮد دارد ﺑﻪ ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻢ ﺑﺪاﻧﻢ ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع ﻣﻌﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﻦ ﻳﺎ‬ ‫ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ آن ﺷﻲء آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﺧﺼﻮص اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون داﺷﺘﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ درﺳﺖ در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬رخ ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻲء ﻧﺰد ﻣﻦ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ 1‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ از ﺣﻴﺚ ﺑﺮﺧﻲ اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ‪ ،‬وﺟﻮد ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ در ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲآﻳﺪ را ﻣﻲﺗﻮان از وﺟﻮد‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي درك ﻛﺎﻣﻞ اﻳﻦ ﺑﺤﺚ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ 2‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ 3‬ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻧﻮاع ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺟﺪ ﻫﻤﺎن ﻧﻮع ﻗﻄﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از وﺟﻮد ﺗﺠﺎرب ﺧﻮدﻣﺎن‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺑﻌﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Description‬‬ ‫‪Knowledge by acquaintance‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Knowledge by description‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٣٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد دارد‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ .‬ﻃﻲ ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﺴﺎﻋﻲ‬ ‫ﺧﻮد را ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد ﺑﻪ دو ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ذاﺗﺎً از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺳﺎدهﺗﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﻣﻨﻄﻘﺎً از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ‬ ‫اﺷﻴﺎء آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﭼﻴﺰﻫﺎي از ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺷﻴﺎء ﺑﺪاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﻣﻴﺰاﻧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻨﺸﺎء و زﻣﻴﻨﻪي‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ ﻃﻲ ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮادﻣﺎن از اﺻﻄﻼﺣﺎت‬ ‫"آﺷﻨﺎﻳﻲ" و "ﺗﻮﺻﻴﻒ" را روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻲء آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از آن آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﻳﺎ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا در ﺣﻀﻮر ﻣﻴﺰم ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﻇﺎﻫﺮ و‬ ‫ﻧﻤﻮد ﻣﻴﺰم اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ دارم ـ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ رﻧﮓ‪ ،‬ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ‪ ،‬ﻫﻤﻮاريِ ﻣﻴﺰ و دﻳﮕﺮ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن؛ ﺗﻤﺎم اﻳﻨﻬﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻳﺪن و ﻟﻤﺲ ﻛﺮدن ﻣﻴﺰم ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ از آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﻳﺎﺑﻢ‪ .‬در ﺑﺎب‬ ‫درﺟﻪي ﻣﻌﻴﻦ رﻧﮓ‪ ‬ﻣﻴﺰي ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻣﺸﺎﻫﺪهي آن ﻫﺴﺘﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺳﺨﻨﺎن ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ زﺑﺎن آورم ـ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ رﻧﮓاش ﻗﻬﻮهاي اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻴﺮﮔﻲاش ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﻴﺮه‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻇﻬﺎرات ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ از ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ در ﺑﺎب رﻧﮓ آﮔﺎه ﺷﻮم‪ ،‬اﻣﺎ ﺳﺒﺐ ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ داﻧﺶ ﻣﻦ از ﺧﻮد رﻧﮓ ﺑﻴﺶ از آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮد رﻧﮓ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ در ﺑﺎب‬ ‫رﻧﮓ ﻗﺮار داﺷﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻴﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﺎم و ﺗﻤﺎم آن را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ داﻧﺸﻲ‬ ‫از ﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻈﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺣﺼﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﻧﻤﻮد و ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن اﻣﻮري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارم‪ ،‬اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﻜﻠﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ وارد ﻗﻠﻤﺮو آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻣﻦ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻦ از ﻣﻴﺰ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﻃﺮﻳﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﻧﻤﻮد ﻣﻴﺰ اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺪون ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪن در ﮔﺮداب‬ ‫ﺳﺨﻨﺎن ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻚ ورزﻳﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻴﺰي وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ در وﺟﻮد‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺷﻚ ورزﻳﻢ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻦ از ﻣﻴﺰ ﻧﻮﻋﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ آن را "ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ"‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﻣﻴﺰ ﻋﺒﺎرت از "ﺷﻴﺌﻲ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن دادهي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ".‬اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﻣﻴﺰ را ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪد دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻼً ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب ﻣﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﻘﺎﻳﻖ آن اﻣﻮري را‬ ‫‪٣٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﻮري ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ]ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﺷﻲء ﺑﺎﻳﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﭼﻴﺰي را درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻣﺮي ﻛﻪ از ﭘﻴﺶ ﺑﺮاي ﻣﺎ آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي ارﺗﺒﺎط و اﺗﺼﺎل داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد اﻳﻦ‬ ‫اﺗﺼﺎل ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻣﺮ ﻧﺎآﺷﻨﺎ را آﺷﻨﺎ ﺳﺎزﻳﻢ[‪ :1‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ "ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن دادهي ﺣﺴﻲ ﻣﻌﻠﻮل ﻓﻼن ﺷﻲء‬ ‫ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ"‪ .‬ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﺖ ذﻫﻨﻲاي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي آﮔﺎﻫﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ از ﻣﻴﺰ راﻫﺒﺮ ﺷﻮد؛‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻣﻴﺰ‪ ،‬واﻗﻌﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﺷﻲء واﻗﻌﻲ و ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻛﻪ ﻣﻴﺰش ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ دﻗﻴﻖ‬ ‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬اﺻﻼً ﻧﺰد ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ 2.‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ ﺗﻮﺻﻴﻒ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ را ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ در ﻣﻮرد آن ﺻﺎدق درﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد ﺷﻲء را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬در ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي‪ ،‬ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺷﻲء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﻴﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از آﺷﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻣﻮري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻴﻢ؛ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ درواﻗﻊ واﺿﺢﺗﺮﻳﻦ و‬ ‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪكﺗﺮ از آﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل واﺟﺪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﻮد‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي در ﻟﺤﻈﻪي ﻓﻌﻠﻲ ﻧﺰد ﺣﻮاس ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ اﺳﺖ‪ :‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي درﻣﻮرد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ـ ﺣﺘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ اﺻﻼً ﮔﺬﺷﺘﻪاي در ﻛﺎر ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ ـ ﺣﺘﻲ ﻗﺎدر ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ در ﺑﺎب دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻫﺮ ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ ،‬ﻣﺴﺘﻠﺰم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺼﻠﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺎﺳﺎً‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﮔﺎﻫﺎً " ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﺠﺮد" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﺪانﻫﺎ ﻧﺎم‬ ‫"ﻛﻠّﻴﺎت"‪ 3‬ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺴﻨﺪه و ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻤﻴﻨﺎن از ﺷﻨﺎﺧﺖﻣﺎن ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ اﻣﻮري ﺳﻮاي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ را ﻧﻴﺰ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺟﺪاي از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﻮد‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ 4‬اﺳﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ اﻏﻠﺐ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ دﻳﺪه و ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ﻳﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ دﻳﮕﺮي ﻧﺰد ﺣﻮاس ﻣﺎ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫‪1‬در ﻣﻨﻄﻖ ﻗﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎﻟﻴﻒ ﻋﻼﻣﻪ ﻣﻈﻔﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﻴﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﺮﻓﺖ‪ ‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﺠﻬﻮل ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺑﮕﺬارﻳﻢ‪ (1 .‬رﻓﺘﻦ از ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ آن در ﻋﻘﻞ؛ ‪ (2‬ﻏﻮر و ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﺎت ﻣﻮﺟﻮد در ﻋﻘﻞ؛ ‪ (3‬رﻓﺘﻦ از ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻪ ﻣﺠﻬﻮل و ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﺠﻬﻮل ﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪٢‬در ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺤﺜﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎ ﺑﺤﺚ راﺳﻞ در اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬آﻧﺠﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﺬات و ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﻌﺮض اﺧﺘﻼف ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﺑﺎﻟﺬات‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از آن ﺗﺼﻮ‪‬ري اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺷﻲء در ذﻫﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ و ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺳﻮاي ﺧﻮد اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﻌﺮض در ذﻫﻦ ﺣﻀﻮر ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻇﺮف وﺟﻮدش ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻲء ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﻟﻌﺮض اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎ ذاﺗﺎً ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻴﺰ را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ ﻧﻪ ﺧﻮد ﻣﻴﺰ را‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﻃﺮح ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﺎﻫﻮي ﻣﻴﺎن ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺧﺎرﺟﻲ و ﻣﺎﻫﻴﺖ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻓﺮض وﺟﻮد ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻨﻲ اﺻﻼً ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺰد راﺳﻞ ﻣﻌﺎدل ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﻟﺬات در ﻓﻠﺴﻔﻪي اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﻟﻌﺮض ﻣﻌﺎدل ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Universals‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Memory‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﻣﻮارد ﻫﻨﻮز ﻫﻢ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻳﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ آﮔﺎﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﻮري درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮري ﺣﺎﺿﺮ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺎ از اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺪون اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻴﭻ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ‬ ‫در ﺑﺎب اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد‬ ‫دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان از آن اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورد‪.‬‬ ‫دوﻣﻴﻦ اﻣﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻟﺤﺎظ ﺷﻮد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد درونﻧﮕﺮي‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از اﺷﻴﺎء آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺎ اﻏﻠﺐ از آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻧﻴﺰ آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬اﻏﻠﺐ از اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل‬ ‫دارم ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻣﻲﻛﻨﻢ آﮔﺎﻫﻢ؛ ﻟﺬا "دﻳﺪن ﻣﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را" اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارم‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﻏﺬا ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﻣﻴﻞ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﻏﺬا آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻢ؛ ﻟﺬا "ﻣﻴﻞ ﻣﻦ ﺑﻪ ﻏﺬا" اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ دارم‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از اﺣﺴﺎس ﺷﺎدي و رﻧﺞ ﺧﻮﻳﺶ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ از ﺗﻤﺎﻣﻲ روﻳﺪادﻫﺎي‬ ‫ذﻫﻨﻲ ﺧﻮﻳﺶ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻮع از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ‪ 2‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺸﺎء ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از‬ ‫اﺷﻴﺎء و اﻣﻮر ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از آن دﺳﺘﻪ از اﻣﻮري ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﺧﻮد ﻣﺎ در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﮔﺎﻫﻲ ﺑﻲواﺳﻄﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ذﻫﻦ دﻳﮕﺮان در ﺟﺮﻳﺎن اﺳﺖ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ادراك اﺑﺪان آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ در ]ذﻫﻦ[ ﻣﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺑﺎ ﺑﺪن آن اﺷﺨﺎص ﺗﺪاﻋﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﺷﻨﺎﻳﻲﻣﺎن ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي اذﻫﺎن ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻧﺎﺗﻮان از ﺑﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر درآوردن اذﻫﺎن دﻳﮕﺮان‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ دﻳﮕﺮان ﻧﻴﺰ ذﻫﻨﻲ دارﻧﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ وﺟﻮد ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ در‬ ‫آدﻣﻴﺎن ﻳﻜﻲ از وﺟﻮه ﺗﻤﺎﻳﺰ اﻧﺴﺎن از ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻃﺒﻴﻌﻲ؛ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ‬

‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻚ‬ ‫ﻣﻲورزﻧﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻮﺟﻮد ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻢ ﺑﮕﻮﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﺮﮔﺰ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﮔﺎه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖﻫﺎ و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺰ آﮔﺎه ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع اﺣﺴﺎﺳﺎت و درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي‬ ‫آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﺧﺎرﺟﻲ دارد‪.‬‬ ‫ﻣﺎ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﺘﻮاي اذﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ ﻋﺒﺎرت از آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫از ﺧﻮد‪ 3‬ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬اﻳﻦ آﮔﺎﻫﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از آﮔﺎﻫﻲ از اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎﺗﻲ ﻣﺸﺨﺺ و ﺟﺰﺋﻲ‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ واﺟﺪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد‪ ‬ﺑﺮﻫﻨﻪ و ﻋﺮﻳﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺧﻮدي ﻛﻪ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ و ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﭘﺮﺳﺶ دﺷﻮاري اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ اﮔﺮ در ﺑﺎب آن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺜﺒﺖ و اﻳﺠﺎﺑﻲ ﺳﺨﻦ‬ ‫‪1‬‬

‫‪Introspection‬‬ ‫‪Self-Consciousness‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪self‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﺳﺨﻦﻣﺎن ﻋﺠﻮﻻﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ ﺑﻪ ﺧﻮدﻫﺎيﻣﺎن ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪ ،‬اﻏﻠﺐ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ‬ ‫ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻣﺸﺨﺺ و ﺟﺰﺋﻲ ﺧﻮﻳﺶ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺑﻪ "ﻣﻦ"ي ﻛﻪ واﺟﺪ آن اﻓﻜﺎر‬ ‫و اﺣﺴﺎﺳﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد دﻻﻳﻠﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺎ ﺑﺎ "ﻣﻦ" ﺧﻮﻳﺶ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﻧﺘﻮان اﻳﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ را از دﻳﮕﺮ اﻣﻮر ﺟﺪا ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي روﺷﻦ ﺷﺪن اﻳﻦ دﻻﻳﻞ‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻟﺤﻈﻪاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت ﺟﺰﺋﻲِ ﺧﻮﻳﺶ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﭼﻪ اﻣﻮر دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺎ "دﻳﺪن ﻣﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را" آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ دو ﭼﻴﺰ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺴﺒﺖ و ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬در ﻳﻚ ﺳﻮ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻗﺮار دارد ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﺑﺮ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎزﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و در ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﻗﺮار دارد ﻛﻪ اﻳﻦ دادهي ﺣﺴﻲ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻦ‬ ‫ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺧﻮرﺷﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارد ﺑﺎ ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﺘﻌ َﻠﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺘﻮاﻧﻢ از آن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻢ‬ ‫)ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ از آﺷﻨﺎﻳﻲام ﺑﺎ دادهي ﺣﺴﻲِ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي ﺧﻮرﺷﻴﺪ آﮔﺎﻫﻢ(‪ ،‬ﻧﻴﺰ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫دارد ﻣﻦ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ "دﻳﺪن ﻣﻦ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را" آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎم واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻢ ﻋﺒﺎرت از "ﺧﻮد ـ آﺷﻨﺎﻳﻲ ـ ﺑﺎ ـ دادهي ﺣﺴﻲ"‪ 1‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻼوه‪ ،‬ﻣﺎ از ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻋﺒﺎرت "ﻣﻦ ﺑﺎ اﻳﻦ دادهي ﺣﺴﻲ آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻢ" آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ از ﭘﻴﺶ واﺟﺪ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ "ﻣﻦ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪاﻳﻢ از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ آﻧﭽﻪ از آن ﻣﺮاد ﻣﻲﺷﻮد را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺿﺮورﺗﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ و‬ ‫ﻛﻢ ﺑﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﺛﺎﺑﺖ و داﺋﻤﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوز ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ دﻳﺮوز ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ وﺿﻊ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ آن ﺷﺨﺺ آﺷﻨﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ و ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارد‪ ،‬ﺣﺎل‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖاش ﻫﺮﭼﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي اﻃﻤﻴﻨﺎن دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺧﻮدﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺗﺠﺎرب ﺟﺰﺋﻲ ﻣﺎ ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻮال‪ ،‬ﺳﻮال ﺳﺨﺘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺮاﻫﻴﻦ‬ ‫و اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﭘﻴﭽﻴﺪهاي را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺮ ﻟﻪ ﻳﺎ ﻋﻠﻴﻪ ﻫﺮ دو ﻃﺮف اﻗﺎﻣﻪ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺣﺼﻮل آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎ ﺧﻮدﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﻣﺮي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎً ﺑﺎ ﺧﻮدﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬دور از‬ ‫ﻋﻘﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻧﺪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﺟﺎ ﺟﻤﻊ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در زﻣﺎن وﻗﻮع ﻓﻌﻞ اﺣﺴﺎس ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﻮاس ﺧﺎرﺟﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫درونﻧﮕﺮي‪ ،‬ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را ﺣﻮاس داﺧﻠﻲ ـ ﻧﻈﻴﺮ اﻓﻜﺎر‪ ،‬اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬اﻣﻴﺎل و ﻏﻴﺮه ـ‬ ‫‪Self-acquainted-with-sense-datum‬‬

‫‪٣٧‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ در ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﺎ ﻋﺒﺎرت از دادهﻫﺎي ﺣﻮاس ﺧﺎرﺟﻲاﻧﺪ ﻳﺎ دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﻮاس داﺧﻠﻲ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ .‬ﻣﻀﺎف ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻧﻴﺰ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮدي ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ از اﺷﻴﺎء دﻳﮕﺮ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺧﻮد اﻣﺮي ﻗﻄﻌﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آﺷﻨﺎﻳﻲﻣﺎن ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﻣﻮﺟﻮد و ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ ﻧﻴﺰ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫ﻣﻔﺎﻫﻴﻤﻲ از ﻗﺒﻴﻞ ﺳﻔﻴﺪي‪ ،‬ﻏﻴﺮﻳﺖ‪ ،‬ﺑﺮادري و ﻏﻴﺮه‪ .‬ﻫﺮ ﻋﺒﺎرت ﻛﺎﻣﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﺎﻣﻞ ﻻاﻗﻞ ﻳﻚ واژهي ﻛﻠّﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﺗﻤﺎم اﻓﻌﺎل ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻠّﻲ دارﻧﺪ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ؛ اﻣﺎ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻻزم اﺳﺖ در‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﻓﺮض ﺑﺎﻳﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﭼﻴﺰي ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ از ﻛﻠّﻴﺎت را ادراك ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و آن اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ از آن آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ )در ﻣﻘﺎﺑﻞ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ(‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻦ "ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻦ از اﺻﻄﻼح ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،1‬ﻫﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ " ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن"‪ 2‬ﻳﺎ "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن"‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ "ﻳﻚ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن" ﺑﻴﺎن ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻒِ "ﻣﺒﻬﻢ و دوﭘﻬﻠﻮ"‪ 4‬ﻣﻲدﻫﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻋﺒﺎرت ﺗﺤﺖ‬ ‫ﺻﻮرت "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن" )ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﻣﻔﺮد و ﻳﻜﺘﺎ( ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻒ‪" ‬ﻗﻄﻌﻲ"‪ 5‬ﻣﻲدﻫﻢ‪ 6.‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ ﻋﺒﺎرت‪" ‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺮد" ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ و ﻋﺒﺎرت "ﻣﺮد‪ ‬ﺑﺎ ﻧﻘﺎب آﻫﻨﻲ" ﻳﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ‬ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻣﺒﻬﻢ‬ ‫دﺷﻮاريﻫﺎ و ﻣﺴﺎﺋﻞ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ از ﻛﻨﺎر اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﻲﮔﺬرم‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً راﺑﻄﻪاي ﺑﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ آدﻣﻲ در ﺑﺎب اﺷﻴﺎء‪ ،‬آن‬ ‫ﻫﻢ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻗﻄﻌﻲ واﻗﻌﺎً وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺎ ﭼﻨﺎن ﺷﻴﺌﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ در ﺧﺼﻮص ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻗﻄﻌﻲ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اداﻣﻪ‬ ‫ﺑﺮاي ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮔﻔﺘﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي اﺻﻄﻼح "ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻗﻄﻌﻲ" از اﺻﻄﻼح "ﺗﻮﺻﻴﻒ" اﺳﺘﻔﺎده ﺧﻮاﻫﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫از ﻳﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻲ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن" در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻔﺮد اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﺧﺎص "ﺑﺎ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ" آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ آن ﺷﻲء ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن"‬

‫‪1‬‬

‫‪Description‬‬ ‫‪A so-and-so‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪The so-and-so‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Ambiguous‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪Definite‬‬ ‫‪٦‬ﺗﻔﺎوت ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺒﻬﻢ و ﻗﻄﻌﻲ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺨﺺ ﻳﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻧﻜﺮه و ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد اﺧﻴﺮ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺮف "‪ "The‬ﺑﺮ آن ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﺘﻮﺟﻪ اﻣﺮي ﻣﻌﻴﻦ و ﺷﻨﺎﺳﻪ اﺳﺖ‪ .‬م‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ و ﻓﻘﻂ ﻳﻚ ﺷﻲء‪ ،‬واﺟﺪ وﻳﮋﮔﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ؛ و ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﻠّﻲ ﺿﺮورت دارد‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎب ﻫﻤﺎن ﺷﻲء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻧﻘﺎب آﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺮه دارد‬ ‫وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري ﻗﻀﺎﻳﺎي دﻳﮕﺮ در ﻣﻮرد او ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ او‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ ﺗﻌﺪاد آراء را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص دﻫﺪ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و در‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺑﺎ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺗﻌﺪاد آراء را ﺑﻪ ﺧﻮد اﺧﺘﺼﺎص ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ )اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺴﻲ را ﺑﻪ ﺳﺒﺐ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ(؛ اﻣﺎ ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﺪام ﻛﺎﻧﺪﻳﺪا‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ راي را ﺧﻮاﻫﺪ آورد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎ ﻗﻀﻴﻪاي ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت "‪ A‬ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮي راي را ﺧﻮاﻫﺪ آورد"‬ ‫اﮔﺮ ‪ A‬ﻧﺎم ﻳﻜﻲ از ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﮔﻮﻳﻴﻢ "ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻣﺤﻀﻲ" از ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن دارﻳﻢ‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺑﺎ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ درواﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل از ﻫﻴﭻ ﻗﻀﻴﻪاي ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت "‪ a‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ"‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ‪ a‬ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد" ]ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻣﻌﻴﻦ وﺟﻮد دارد[ ﻣﻨﻈﻮرﻣﺎن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻲء ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻗﻀﻴﻪي "‪ a‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ" ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ‪ a‬ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن‬ ‫وﻳﮋﮔﻲ را داراﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪي "آﻗﺎي ‪ A‬ﻳﻚ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر در اﻳﻦ ﺣﻮزهي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ اﺳﺖ"‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ "آﻗﺎي ‪ A‬ﻳﻚ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر در اﻳﻦ ﺣﻮزهي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮ"‪.‬‬ ‫"ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎري ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﻮزهي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ وﺟﻮد دارد" ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ "ﻛﺴﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺪﻳﺪاي‬ ‫ﻣﺤﺎﻓﻈﻪﻛﺎر ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺣﻮزهي اﻧﺘﺨﺎﺑﻴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي"‪ .‬ﻟﺬا آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺌﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد؛ اﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن وﺟﻮد دارد‬ ‫]ﺣﺘﻲ[ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ آﺷﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ‬ ‫در واﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﻧﺒﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫واژهﻫﺎي راﻳﺞ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ اﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎص‪ ،‬ﻣﻌﻤﻮﻻً و واﻗﻌﺎً ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮﺻﻴﻒاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ‬ ‫ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻧﺎم ﺧﺎص ﺑﻪ درﺳﺘﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ ﻓﻘﻂ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﺮﻳﺢ ادا ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺎص را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻋﻮض ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻻزم ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن اﻓﻜﺎر ﻳﻚ ﺷﺨﺺ در زﻣﺎنﻫﺎي‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻳﺎ ﻣﺮدﻣﺎن ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻲء ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار )ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺳﻢ درﺳﺖ اﺳﺘﻔﺎده ﺷﻮد( ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎم در ﺧﺼﻮص آن ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻲء ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺟﺰﺋﻲِ درﮔﻴﺮ‬ ‫ﺑﺎ آن‪ ،‬اﺧﺘﻼﻓﻲ در ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻗﻀﻴﻪاي ﻛﻪ اﺳﻢ در آن ﻇﺎﻫﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎراﺗﻲ را ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﻴﺎن ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫‪٣٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺷﻴﺌﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺷﺨﺺ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ دارد‪ ،‬ﺧﻮد ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻧﺎم ﺧﻮد را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﻪ‬ ‫ﺷﺨﺺ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ او آﺷﻨﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬اﮔﺮ او در ﻣﻮرد ﺧﻮدش ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺧﻮد او‬ ‫ﻣﻮﻛﻞ ﺧﻮدش ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ اﺳﻢ ﺧﺎص ﻫﻤﺎن اﺳﺘﻔﺎدهي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ را دارد ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺎﻳﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﮕﻪدارﻧﺪهي ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﺷﻲء‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﻤﺎرك را‬ ‫ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ در ﺑﺎب او ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﺪ‪ ،‬وﺿﻊ ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻳﻦ ﺷﺨﺺ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎ ﺑﻮد ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺴﻲ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻛﻪ او ﺑﺎ ﺑﺪن ﺑﻴﺴﻤﺎرك )ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ( ارﺗﺒﺎط داده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪن او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬ ‫ﻳﻚ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ ذﻫﻦ او‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺪن و ذﻫﻦ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻓﻜﺮ ﻛﺮدن ﺑﻪ ﻳﻚ دوﺳﺖ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬ ‫ﻇﺎﻫﺮي دوﺳﺖ در ذﻫﻦ ﻓﺮد ﺷﻜﻞ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻧﺲ و ﺗﺼﺎدف اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ‬ ‫دوﺳﺖ اﻣﺮي ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺴﺌﻠﻪي اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﻫﻤﮕﻲ ﺑﻪ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻗﺎﺑﻞ اﻃﻼقاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﻋﺪم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖ ﻣﻮرد ﺳﻮال‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮض ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﻤﺎرك را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻀﺎوﺗﻲ در ﻣﻮرد او اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در ذﻫﻦ ﻣﺎن ﻣﺤﺘﻤﻼً و ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮدهاي ﻣﺒﻬﻢ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ـ و در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﺑﻴﺶ آﻧﭽﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻫﻮﻳﺖ او ﻻزم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر روﺷﻦﺳﺎزي ﻣﺜﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﻗﺼﺪ ﺑﻴﺎناش را دارﻳﻢ‪ ،‬اﺟﺎزه‬ ‫ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻣﻮرد او ﺑﻪ ﻋﻨﻮان "ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﻣﭙﺮاﻃﻮري آﻟﻤﺎن" ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫واژهﻫﺎ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از "آﻟﻤﺎن" واژهﻫﺎﻳﻲ ﻣﺠﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎف ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ واژهي "آﻟﻤﺎن" ﺑﺮاي اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬ ‫دارد‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ ﺗﺪاﻋﻲﮔﺮ ﺳﻔﺮ ﺑﻪ آﻟﻤﺎن اﺳﺖ و ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﺗﺪاﻋﻲﮔﺮ ﺷﻜﻞ و ﺷﻤﺎﻳﻞ آﻟﻤﺎن در‬ ‫ﻧﻘﺸﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ واژه دﺳﺖ ﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬از ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎ ﻣﺠﺒﻮرﻳﻢ ﻛﻪ از ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﺮﺟﻊ ﻣﺸﺨﺺ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ﺑﻬﺮه ﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﺮﺟﻌﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺣﺎل‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪ و آﻳﻨﺪه )در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ و ﺟﺰﺋﻲ(‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻴﻨﻲ اﻳﻨﺠﺎ و آﻧﺠﺎ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺗﻤﺎم ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺮاي ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ در ﻣﻮرد‬ ‫ﻳﻚ اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ ﻛﺎرﺑﺴﺖﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺪ ﮔﻮﻧﻪاي ارﺟﺎع ﺑﻪ اﻣﺮي ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ‬ ‫ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖﻣﺎن از ﺷﻲء‪ ‬ﺗﻮﺻﻴﻒﺷﺪه ﻋﺒﺎرت از ﭘﻲآﻳﻨﺪ ﻣﻨﻄﻘﻲِ ﻣﺤﺾِ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت "ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ اﻧﺴﺎن" ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﺎﻣﻞ ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﻧﺎﻣﻌﻠﻮم اﻃﻼق‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ اﻧﺴﺎن ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﺻﺎدر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮاﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻓﺎده‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪" :‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﻣﭙﺮاﻃﻮري آﻟﻤﺎن‪ ،‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﻮد"‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ از ﺻﺪق‬ ‫ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺧﻮﻳﺶ از ﺣﻴﺚ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ـ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﮔﻮاﻫﻲِ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪه ﻳﺎ‬ ‫‪٤٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺷﻨﻴﺪهاﻳﻢ ـ ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﻓﻜﺮي ﻛﻪ واﻗﻌﺎً واﺟﺪ آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺳﻮاي اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻳﮕﺮان اﻧﺘﻘﺎل‬ ‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬و ﺟﺪاي از واﻗﻌﻴﺖ‪ ‬ﺑﻴﺴﻤﺎرك‪ ‬ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﺎ ارزش و اﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ اﻣﺮ‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻜﻞ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﻢﻫﺎي ﻣﻜﺎن ـ ﻧﻈﻴﺮ ﻟﻨﺪن‪ ،‬اﻧﮕﻠﺴﺘﺎن‪ ،‬اروﭘﺎ‪ ،‬زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮﻣﻪي ﺷﻤﺴﻲ ـ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎﺗﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ آﻏﺎزﮔﺎهﺷﺎن ﻳﻚ ﻳﺎ ﭼﻨﺪ اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫دارﻳﻢ‪ .‬ﺣﺘﻲ ﻇﻨﻴﻦام ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻋﺎﻟﻢ‪] 1‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﺮي ﻛﻠّﻲ[‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﺑﺪان ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬در ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺳﺎﺣﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻳﺎ ﻫﺴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲِ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ در ﺧﺼﻮص اﻣﻮري ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻂ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫اﻏﻠﺐ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺧﻮﻳﺶ را ﻧﻪ ﺗﺤﺖ ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﺷﻲء‬ ‫ﺑﺎﻟﻔﻌﻠﻲ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﭼﻴﺰي در ﺧﺼﻮص ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻳﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﺻﺎدر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﺮ ﺻﺪور آن ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد‬ ‫او ﻳﻜﻲ از ﻣﻘﻮ‪‬ﻣﺎت آن اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻣﺤﻜﻮم ﺑﻪ ﺷﻜﺴﺖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ را‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ‪ ،B‬و اﻳﻨﻜﻪ ‪ B‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪاي را ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ آن دارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ B" ،‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﻮد"‪ ،‬و ‪ B‬ﺷﻴﺌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﻧﺎم داﺷﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻴﺴﻤﺎرك را ﺑﻪ ﺷﻜﻞ "ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﻣﭙﺮاﻃﻮري آﻟﻤﺎن" ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻗﻀﻴﻪاي ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺗﺼﺪﻳﻖ آن دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻜﻞ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻮد‪" :‬ﻗﻀﻴﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻲء ﺑﺎﻟﻔﻌﻠﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺻﺪراﻋﻈﻢ اﻣﭙﺮاﻃﻮري آﻟﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﭙﻠﻤﺎﺗﻲ ﻫﻮﺷﻴﺎر ﺑﻮد"‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺗﺎ‬ ‫ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮار ﻛﺮده و ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻛﻨﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪاي ﺻﺎدق در ﺧﺼﻮص ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻴﻢ )ﺗﺎ‬ ‫آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ( ﻗﻀﻴﻪاي ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻮد دﺳﺖ ﻧﺨﻮرده ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻛﻪ ﺗﻮﺻﻴﻒ‬ ‫ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ ﺻﺎدق ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻫﻴﺠﺎن ﻣﻲآورد؛ اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﺧﻮد‪‬‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬و آن را ﻧﻤﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪاي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻋﺰل ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﺳﻄﻮح ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ]از ﺷﻨﺎﺧﺖ[ ﻇﺎﻫﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪[1] :‬‬ ‫ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﺮاي ﻣﺮدﻣﻲ ﻛﻪ او را ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻨﺪ وﺟﻮد دارد؛ ]‪ [2‬ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﺑﺮاي ﻋﺪهاي ﺗﻨﻬﺎ از ﺧﻼل ﺧﻄﻮط ﺗﺎرﻳﺦ‬ ‫‪Universe‬‬

‫‪٤١‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲ ﺷﻮد؛ ]‪ [3‬ﻣﺮدي ﺑﺎ ﻧﻘﺎب آﻫﻨﻲ؛ ]‪ [4‬ﺳﺎﻟﻤﻨﺪﺗﺮﻳﻦ ﻓﺮد‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮور و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ از آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎت‬ ‫ﺟﺪا ﺷﺪهاﻧﺪ ]اﻧﺘﺰاع[؛ ﻋﺒﺎرت ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻼﺣﻈﻪي ﻓﺮدي دﻳﮕﺮ ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد؛ در ﻋﺒﺎرت دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ "ﺑﻴﺴﻤﺎرك ﻛﻪ ﺑﻮد"؛ در ﻋﺒﺎرت ﺳﻮم‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺮد ﺑﺎ ﻧﻘﺎب آﻫﻨﻲ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺑﺴﻴﺎري در ﻣﻮرد او ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ او ﻧﻘﺎﺑﻲ آﻫﻨﻲ ﺑﻪ ﭼﻬﺮه ﻣﻲزد‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ؛ و ﺳﺮاﻧﺠﺎم در‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻲ ﺗﻮان از ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮد اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻤﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬در ﻗﻠﻤﺮو‬ ‫ﻛﻠّﻴﺎت ﻧﻴﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺒﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻠّﻴﺎت را‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ]ﻳﻌﻨﻲ در ﺧﺼﻮص ﻛﻠّﻴﺎت[‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ اﻣﻮر را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺗﺤﻮﻳﻞ ﺑﺮد‪.‬‬

‫اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎديِ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺗﻮﺻﻴﻔﺎت ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﻛﻞ ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي ﺳﺎزا‪1‬ﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ از ﺑﺤﺚ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻋﺘﺮاﺿﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدي وارد آورﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫داد‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻓﻘﻂ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﺮ را روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﻋﺮاﺿﺎت ﭘﺎﺳﺦ داد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻛﺮد ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﺻﺎدر ﻛﻨﻴﻢ ﻳﺎ ﻓﺮﺿﻲ را ﭘﺬﻳﺮا ﺑﺎﺷﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل داﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب آن ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﺻﺎدر ﻛﺮده و ﻳﺎ ﻓﺮﺿﻲ در ﺑﺎب آن‬ ‫اﺗﺨﺎذ ﻣﻲدارﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﻴﻢ ﻛﺘﺎه ﺳﺨﻦﻣﺎن ﻣﻌﻨﻲدار ﺑﺎﺷﺪ و ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از ﻟﻔﺎﻇﻲ و ﺳﺨﻦﭘﺮاﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻌﺎﻧﻲ را ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ ﻛﻪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﺿﻤﻴﻤﻪ ﻛﻨﻴﻢ؛ و ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻌﺎﻧﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻠﻤﺎتﻣﺎن ﺿﻤﻴﻤﻪ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰار ﻋﺒﺎرﺗﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺧﻮد ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰار ﭘﻴﺶ روي اذﻫﺎن ﻣﺎ ﻗﺮار ﻧﺪارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﺑﺎ او آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻓﻘﻂ‬ ‫در ذﻫﻦﻣﺎن ﺗﻮﺻﻴﻔﺎﺗﻲ از ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰا دارﻳﻢ‪ :‬ﻧﻈﻴﺮ "ﻣﺮدي ﻛﻪ در ﻋﻴﺪ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ ﻣﺎرس ﺗﺮور ﺷﺪ"‪" ،‬ﺑﻨﻴﺎنﮔﺬار‬

‫اﻣﭙﺮاﻃﻮري روم"‪ ،‬ﻳﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎً "ﻣﺮدي ﻛﻪ ﻧﺎﻣﺶ ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰار اﺳﺖ‪) ".‬در اﻳﻦ ﺗﻮﺻﻴﻒ اﺧﻴﺮ‪ ،‬ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰار‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﺷﻜﻞ و ﻳﺎ ﺻﺪاﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ (.‬ﻟﺬا ﺑﻴﺎن ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼً ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫اﻓﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﺟﺰ ﺟﻮﻟﻴﻮس ﺳﺰار اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﺪادي ﺗﻮﺻﻴﻒ از او ﻛﻪ در ﻛﻞ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎﺧﺘﻪي اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ و ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ اﺻﻠﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي ﺗﺠﺎرب‬ ‫ﺷﺨﺼﻲﻣﺎن ﮔﺬر ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از آن ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﻞ‬ ‫‪1‬‬

‫‪ ،constituent‬در ﺟﺎي دﻳﮕﺮ آن را ﺑﻪ "ﻣﻘﻮ‪‬م" ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪهام‪ ،‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺎزا ﻣﻨﺎﺳﺐﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٤٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ ﺣﺪودي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﻣﻮرد ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬از دﻳﺪﮔﺎه ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺪود ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﻲواﺳﻄﻪي‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﺣﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ آن را ﻓﻬﻢ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي از ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎيﻣﺎن‬ ‫رﻣﺰآﻟﻮد و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻮك ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪ :‬در ﺑﺎب اﺳﺘﻘﺮاء‬

‫‪1‬‬

‫در اﻏﻠﺐ ﻣﺒﺎﺣﺜﺎت ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﺑﺮ دادهﻫﺎي ]ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه[ از ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬وﺟﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺗﻮي ﻧﻮري ﺑﻴﻔﻜﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي در ﻋﺎﻟﻢ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺗﺎ اﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪ از ﺑﺤﺚ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدادﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺧﻮﻳﺶ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺰ آﺷﻨﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬و ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﻨﺒﻊ دادهﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﻗﺎدر ﺷﻮﻳﻢ از ﺧﻼل اﻳﻦ دادهﻫﺎ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﺑﺮﻛﺸﻴﻢ ـ اﮔﺮ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ از وﺟﻮد ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬وﺟﻮد ﻣﺮدﻣﺎن‬ ‫دﻳﮕﺮ‪ ،‬وﺟﻮد اﻣﻮر ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪي ﻓﺮدي ﻣﺎ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻛﺎر ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ از آﻳﻨﺪه‪ ،‬آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﺑﺮﺧﻲ از اﻧﻮع اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي‪ 2‬ﻛﻠّﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي آﻧﻬﺎ ﭼﻨﺎن اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬ ‫ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ وﺟﻮد ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ‪ ،A‬ﻧﺸﺎﻧﻪاي از وﺟﻮد ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ‪ ،B‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاه ﻧﺸﺎﻧﻪي وﺟﻮد ﻗﻠﺒﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﺎ ﺑﻌﺪي آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻏﺮش‬ ‫آﺳﻤﺎن )رﻋﺪ( ﻧﺸﺎﻧﻪي وﺟﻮد ﻗﺒﻠﻲ آذرﺧﺶ )ﺻﺎﻋﻘﻪ( اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع آﮔﺎه ﻧﺒﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺎدر ﻧﺒﻮدﻳﻢ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﻳﺶ را ﺗﺎ ﻓﺮاﺳﻮي ﻗﻠﻤﺮو ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﻲ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻴﻢ؛ و ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﮔﺴﺘﺮهي اﻳﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﺑﺴﻴﺎر ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﻢ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺻﻮﻻً ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺎ ﻓﺮاﺳﻮي ﺗﺠﺎرب ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ؟ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ از ﭼﻪ اﻣﻮري ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﻢ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ در ﺧﻮد ﻛﻮﭼﻜﺘﺮﻳﻦ ﺷﻜﻲ در ﺑﺎب آن‬ ‫ﻧﺪارد‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻣﺎ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﺮدا ﺻﺒﺢ ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﺮا؟ آﻳﺎ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﭘﻴﺎﻣﺪ ﻛﻮرﻛﻮراﻧﻪ‬ ‫و ﻣﺤﺾِ ﺗﺠﺎرب ﮔﺬﺷﺘﻪي ﻣﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان آن را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺗﻮﺟﻴﻪ و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد؟ اﻟﺒﺘﻪ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻦ آزﻣﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي آن ﺑﺘﻮان در ﺧﺼﻮص ﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ ﻳﺎ ﻣﻮﻫﻮﻣﻴﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻘﻴﺪهاي ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻻاﻗﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﻧﻮاع ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﻠّﻲ‪ ،‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮﺟﻴﺢ‬ ‫و ﺗﺒﻴﻴﻦ اﻳﻦ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﺮدا ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﺴﻴﺎري از اﺣﻜﺎمِ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻛﻪ اﻓﻌﺎل ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﭘﻮﺷﻴﺪه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﭼﺮا ﻣﻌﺘﻘﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﺮدا ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﭘﺎﺳﺦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‬

‫‪1‬‬

‫‪Induction‬‬ ‫‪ ٢‬ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺮدن دو ﻣﻌﻨﺎ ﺑﺮاي ﺗﺮﺟﻤﻪي ﻳﻚ اﺻﻄﻼح‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﭼﻨﺪان رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶ ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺻﻄﻼح ‪ Principles‬در زﺑﺎن اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻣﺒﺎدي و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻮل ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬و از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﺮ دو ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻻزم داﻧﺴﺘﻢ آن را ﺑﻪ "اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي" ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻛﻨﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻛﻪ "زﻳﺮا ﻫﻤﻴﺸﻪ دﻳﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻫﺮ روز ﻃﻠﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ"‪ .‬ﭼﻮن در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻃﻠﻮع ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻋﻘﻴﺪهاي‬ ‫راﺳﺦ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ 1.‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﺑﻜﺸﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﻮﺳﻞ ﺟﻮﻳﻴﻢ‪ :‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ زﻣﻴﻦ ﺟﺴﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ آزاداﻧﻪ ﮔﺮدش ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و اﺟﺴﺎﻣﻲ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ زﻣﻴﻦ‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺪاﺧﻠﻪي ﺷﻴﺌﻲ ﺧﺎرﺟﻲ‪ ،‬از ﮔﺮدش ﺑﺎز ﻧﻤﻲاﻳﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰي در ﺧﺎرج ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻣﻴﺎن اﻣﺮوز و ﻓﺮدا در ﻛﺎر ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻚ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ واﻗﻌﺎً ﻣﻄﻤﺌﻦ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺧﺎرج ﭼﻴﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﮔﺮدش زﻣﻴﻦ ﺧﻠﻠﻲ وارد ﺳﺎزد؟ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻫﻤﻪ اﻳﻦ ﺷﻚ‪ ،‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﮕﻲ ﺑﻪ دل ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬ﺷﻚ ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎ ﻓﺮدا ﺑﺮ وﻓﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ؟‪ 2‬اﮔﺮ اﻳﻦ ﺷﻚ را ﭘﻴﺶ ﺑﻜﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮد را در ﻫﻤﺎن وﺿﻌﻴﺘﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺷﻚ ورزﻳﺪن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ در آن ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ دﻟﻴﻞ ﻣﺎ ﺑﺮاي اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺗﺎ ﻓﺮدا ﺑﺮ وﻓﻖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺎﻗﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ و ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻋﻤﻞ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺎ را ﻳﺎري ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫و ﺧﻠﻠﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ وارد ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ 3.‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻘﺪار ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي دﻟﻴﻞ و ﻣﺪرك از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬ ‫ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺷﻮاﻫﺪي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ داﺷﺘﻴﻢ ﺑﺴﻴﺎر اﻓﺰونﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻳﻚ ﻣﻮرد ﺟﺰﺋﻲ از ﺟﺮﻳﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ آن‪ ،‬ﺑﻴﺸﻤﺎر‬ ‫ﻣﻮارد ﺟﺰﺋﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﺳﻮال اﺳﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻮردي از اﻳﻦ ﻣﻮارد‪ ‬ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد‪ ‬ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬وﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﮔﻮاه و دﻟﻴﻠﻲ ﻣﻬﻴﺎ ﺳﺎزد ﻛﻪ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺟﺮﻳﺎن‪،‬‬ ‫اداﻣﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﻳﺎﻓﺖ؟ اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮردي وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺿﺢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﻣﺠﻮزي ﺑﺮاي ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻓﺮدا ﻧﻴﺰ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺎﻧﻲ ﻛﻪ در وﻋﺪهي ﻏﺬاﻳﻲ ﺑﻌﺪي ﻣﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻣﺎ را ﻣﺴﻤﻮم ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬و‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از دﻳﮕﺮ اﻧﺘﻈﺎرات‪ 4‬آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﻧﺎدر ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮهي ﻣﺎ را ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪي اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎرات و ﻓﺮوﺿﻲ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲاﻧﺪ؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻧﺒﺎﻳﺪ در ﭘﻲ‬ ‫‪1‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻫﻴﻮم از ﻋﻠﻴﺖ ﻧﻈﺮ دارد‪ .‬ﻧﺰد ﻫﻴﻮم‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻣﻜﺮر و ﻫﺰارﺑﺎرهي ﻳﻚ رﺧﺪاد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻔﻴﺪ اﺣﺮاز ﻳﻘﻴﻦ در ﺑﺎب ﺿﺮورت‬ ‫ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻦ آن روﻳﺪاد ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در ﻧﻈﺮ او‪ ،‬ﺿﺮورت اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪ اﻓﺎده ﻧﺸﺪه اﺳﺖ و ﻣﺤﺘﻤﻼً ﻧﺘﻴﺠﻪي ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﺪاﻋﻲ ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورت را ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آن را ﺣﺎﺻﻞ ﺻﺮف ﺗﺪاﻋﻲ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺰ ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ آن را ﺣﺎﺻﻞ ﻓﻌﻞ ﭘﻴﺸﻨﻲ ﻓﺎﻫﻤﻪ‬ ‫داﻧﺴﺖ‪ .‬راﺳﻞ در اﺑﺘﺪاي اﻳﻦ رﺳﺎﻟﻪ ﺳﻮاﻟﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻳﻘﻴﻨﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ از ﻳﻘﻴﻨﻴﺎت روزﻣﺮهي آدﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﺿﺮورت‬ ‫ﻋﻠﻲ و ﻣﻌﻠﻮﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﻨﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪٢‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ ﺑﺮﺧﻮردار از ﺿﺮورت و در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻠّﻴﺖ ـ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠّﻴﺖ زﻣﺎﻧﻲ ـ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﺎدق ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ؟ ـ م‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﻮم اراﺋﻪ ﻣﻲداد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪن اﺣﻜﺎم ﺗﺎﻟﻴﻔﻲ ـ ﭘﻴﺸﻨﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ دﻻﻳﻞ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ادﻋﺎ در‬ ‫دﺳﺖ دارﻳﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Expectations‬‬

‫‪٤٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺣﺼﻮل ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺣﺘﻤﺎً ﺟﺮﻳﺎن ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮآﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺟﺮﻳﺎن ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺠﻮﻳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ در وﻫﻠﻪ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺳﺮ و ﻛﻠﻪ زدن ﺑﺎ اﻳﻦ ﺳﻮال ﺑﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻬﻤﻲ ﻗﺎﺋﻞ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻛﻪ ﺑﺪون آن ﺑﻪ‬ ‫زودي ﺑﻪ ﻋﻤﻖ ﮔﺮداب اﺑﻬﺎﻣﺎت و آﺷﻔﺘﮕﻲﻫﺎي ﻧﺎاﻣﻴﺪﻛﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﺸﺎن داده اﺳﺖ ﻛﻪ‪،‬‬ ‫ﺗﺎ ﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻣﻜﺮر ﺑﺮﺧﻲ ﺗﻮاﻟﻲ ‪1‬ﻫﺎ و ﻫﻢﺑﻮدي‪2‬ﻫﺎي ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ‪ ،‬ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎر و ﻳﺎ ﻓﺮض در ﻣﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫زﻣﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﺗﻮاﻟﻲ ﻳﺎ ﻫﻤﺒﻮدي واﻗﻊ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻏﺬا‪ ،‬ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺸﺨﺼﻲ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ واﺟﺪ ﻃﻌﻢ‬ ‫ﺧﺎﺻﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﺸﺨﺼﻲ دارد روﺑﺮو ﺷﻮﻳﻢ وﻟﻲ آن ﻏﺬا‬ ‫ﻃﻌﻢ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﭼﺎر ﺷﻮك‪ ‬ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮهاي ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ‪ .‬اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت ﺑﺎ‬ ‫درﻳﺎﻓﺖﻫﺎي ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر دارﻳﻢ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻟﻤﺲِ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺣﺲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ]ﻳﻜﺠﺎ ﮔﺮد ﻫﻢ ﻣﻲآﻳﻨﺪ[؛‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﻋﻤﻮﻣﻲﺗﺮﻳﻦ ﺗﺮسﻫﺎي ﻣﺎ از اﺷﺒﺎح )در ﺑﺴﻴﺎري از داﺳﺘﺎنﻫﺎي اﺷﺒﺎح( اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺎﺛﻴﺮ‬ ‫ﻣﻠﻤﻮﺳﻲ در ﻗﻮ‪‬هي ﻻﻣﺴﻪي ﻣﺎ اﻳﺠﺎد ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮدﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض آﻣﻮزش ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﻤﺎﻟﻚ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﺳﻔﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺨﺼﻲ دﻳﺮﺑﺎور‪ ،‬از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ ﻛﺴﻲ زﺑﺎن ﺑﻮﻣﻲ آﻧﻬﺎ را‬ ‫درﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻠﮕﻴﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺪاﻋﻲﻫﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ ﻧﻴﺴﺖ؛ ﻓﻌﻞ اﻳﻦ ﺗﺪاﻋﻲ در ﺣﻴﻮاﻧﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي در ﻛﺎر‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﺳﺒﻲ ﻛﻪ در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد در ﻃﻮل ﻳﻚ ﺟﺎدهي ﻣﻌﻴﻦ ﺳﻮاري داده اﺳﺖ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ او را در ﺟﻬﺘﻲ‬ ‫ﻣﺘﻔﺎوت وادار ﺑﻪ ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻘﺎوﻣﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻴﻮاﻧﺎت اﻫﻠﻲ وﻗﺘﻲ ﺷﺨﺼﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ او ﻏﺬا ﻣﻲدﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﻈﺎر ﻏﺬا را ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎرات ﺧﺎم ]در ﺧﺼﻮص وﺟﻮد[ ﻳﻜﭙﺎرﭼﮕﻲ ]در‬ ‫اﻣﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ[ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﮔﻤﺮاهﻛﻨﻨﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﻋﻤﺮ و ﻫﺮ روز ﺑﻪ ﺟﻮﺟﻪاش ﻏﺬا داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﺪ ﻣﻬﺬبﺗﺮﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎي ]ﻣﻮﺟﻮد[ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص ﺟﻮﺟﻪ ﻧﻴﺰ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﮔﻠﻮي ﺟﻮﺟﻪاش را ﻣﻲﭼﻼﻧﺪ!‬ ‫اﻣﺎ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎرات‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﮔﺮداب ﮔﻢراﻫﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل وﺟﻮد دارﻧﺪ و در ﻧﻬﺎد ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻲاﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺻﺮف اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ دﻓﻌﺎت ﻣﺸﺨﺼﻲ روي داده اﺳﺖ‪ ،‬آدﻣﻴﺎن و ﺣﻴﻮاﻧﺎت را ﺑﺮ آن ﻣﻲدارد ﺗﺎ ﻣﻨﺘﻈﺮ‬ ‫ﺗﻜﺮار آن روﻳﺪاد در زﻣﺎنﻫﺎي آﻳﻨﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻏﺮاﻳﺰ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه در ﻣﺎ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺎور ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﭼﻨﺪان ﺑﻬﺘﺮ از ﻋﻘﻴﺪهي ﺟﻮﺟﻪاي ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﺧﻼف اﻧﺘﻈﺎراتاش‪ ،‬ﮔﺮدناش ﭼﻼﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫‪Sucession‬‬ ‫‪Coexistence‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٤٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ]در اﻣﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ[ ﻋﻠﺖ اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ]وﻗﻮع ﻫﻤﺎن اﻣﻮر[ در آﻳﻨﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و‬ ‫از اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﻮز ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺑﺮاي دادن وزن و ارزش ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻧﺘﻈﺎراﺗﻲ وﺟﻮد دارد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ در‬ ‫ﺑﺎب اﻋﺘﺒﺎر آﻧﻬﺎ ﺳﺮ ﺑﺮون ﻣﻲآورد‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﻓﺤﺺ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ آﻧﭽﻪ "ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ" ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد در دﺳﺖ دارﻳﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲ ﻃﺒﻴﻌﺖ در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮﭼﻪ در آﻳﻨﺪه ﺑﻪ وﻗﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﭘﻴﻮﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﺎل و ﻧﻤﻮﻧﻪاي اﺳﺖ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﻛﻠّﻲاي ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮاي ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻧﺘﻈﺎرات ﺧﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲداﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﮕﻲ واﻗﻊ در‬ ‫ﺣﻴﻄﻪي اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎتاﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ اﻧﺘﻈﺎرات ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎاﻣﻴﺪ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻋﻠﻢ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻋﺎدت و ﻻاﻗﻞ در ﻣﻮرد ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن دﺳﺘﻪ از ﻗﻮاﻋﺪ ﻛﻠّﻲ را ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎﺗﻲ را ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮا ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺑﺎ ﻗﻮاﺋﺪ ﻛﻠّﻲاي‬ ‫ﺟﺎﻧﺸﻴﻦ ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺜﻨﺎء ﺑﺎﺷﻨﺪ‪" .‬اﺟﺴﺎم ﻣﻌﻠﻖ در ﻫﻮا‪ ،‬ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ" اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻗﺎﺋﺪهاي‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ در دو ﻣﻮرد ﭘﺬﻳﺮاي اﺳﺘﺜﻨﺎء اﺳﺖ‪ ،‬اوﻻً در ﻣﻮرد ﺑﺎﻟﻦﻫﺎ و ﺛﺎﻧﻴﺎً در ﻣﻮرد ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻧﺶ ﻛﻪ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ اﺟﺴﺎم ]اﮔﺮ در ﻫﻮا ﻣﻌﻠﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ[ ﺳﻘﻮط ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫را ﻧﻴﺰ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻦﻫﺎ و ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎﻫﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻫﻮا ﭘﺮواز ﻛﻨﻨﺪ؛ و ﻟﺬا ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻧﺶ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع اﻳﻦ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻓﺮدا ﻃﻠﻮع ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻳﻚ ﺣﺎدﺛﻪي ﻧﺎﮔﻬﺎﻧﻲ ﻣﺨﺘﻞ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﮔﺮ زﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺟﺴﻢ ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮرد ﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن از ﻣﺴﻴﺮ ﮔﺮدش ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ دور ﺧﻮد ﻣﻨﺤﺮف‬ ‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﻮرﺷﻴﺪ دﻳﮕﺮ ﻻاﻗﻞ از ﻣﺸﺮق ﻃﻠﻮع ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد؛ اﻣﺎ اﻳﻦ روﻳﺪاد ﻫﻴﭻ ﺧﻠﻠﻲ ﺑﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﮔﺮاﻧﺶ وارد ﻧﺨﻮاﻫﺪ آورد‪ .‬وﻇﻴﻔﻪي ﻋﻠﻮم ﻳﺎﻓﺘﻦ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺣﺮﻛﺖ و ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻧﺶ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺴﺘﺮهي ﺗﺠﺎرب ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮاي اﺳﺘﺜﻨﺎء ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻋﻠﻢ در اﻳﻦ راه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﻣﻼﺣﻈﻪاي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ و ﻟﺬا ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﺤﻞ اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎ را ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ‪ :‬ﺑﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻳﻜﻨﻮاﺧﺘﻲﻫﺎ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮض در اﺧﺘﻴﺎر دارﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد؟‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﻨﺪه ﻣﺸﺎﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد در دﺳﺖ دارﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﭽﻪ آﻳﻨﺪه‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﻮاره درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﺒﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻣﺎ واﻗﻌﺎً از آﻳﻨﺪه ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ دارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬

‫‪٤٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺗﺠﺎرﺑﻲ از زﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪ دارﻳﻢ‪ ،‬زﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آن را آﻳﻨﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﺎن در اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل دﭼﺎر ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬آري‪ ،‬ﻣﺎ از آﻳﻨﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﺰد ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ از آﻳﻨﺪهي آﻳﻨﺪه‪ ،2‬و ﻟﺬا ﭘﺮﺳﺶ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ :‬آﻳﺎ آﻳﻨﺪهي آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﺎ آﻳﻨﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫داﺷﺖ؟ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ از آﻳﻨﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺑﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ داد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻨﻮز‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮﻟﻲ ﺑﭙﺮدازﻳﻢ ﻛﻪ اﺣﻴﺎﻧﺎً ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﻨﺪه از‬ ‫ﻫﻤﺎن ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ ﭘﻴﺮوي ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از آن ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﺮد‪.‬‬ ‫رﺟﻮع ﺑﻪ آﻳﻨﺪه در ﺣﻴﻄﻪي ﭘﺮﺳﺶ ﻓﻌﻠﻲ ﭼﻨﺪان ﺿﺮور ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻨﻲ را ﻛﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺎ ﺻﺎدق در‬ ‫ﻣﻲآﻳﻨﺪ را ﺑﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ در ﮔﺬﺷﺘﻪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻛﺴﺐ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺴﺮي دﻫﻴﻢ ـ ﻓﻲ اﻟﻤﺜﻞ‪،‬‬ ‫زﻣﻴﻦﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻈﺮﻳﺎت راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﻨﺸﺎء و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻣﻨﻈﻮﻣﻪي ﺷﻤﺴﻲ ]ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ[‪ 3‬ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ از ﻧﻮ ﻣﻄﺮح ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺳﻮال اﺳﺎﺳﻲاي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻄﺮح ﺳﺎزﻳﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪" :‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره دو ﺷﻲء ﻣﺠﺰا را اﻏﻠﺐ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﮔﺎه ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از آن دو‬ ‫ﺷﻲء در ﻧﺒﻮد ﺷﻲء دﻳﮕﺮ رخ ﻧﻤﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻳﺎ رخ ﻧﻤﻮدن ﻳﻜﻲ از آن دو‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻧﻮ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺠﻮزي ﻛﺎﻓﻲ و‬ ‫ﺑﺴﻨﺪه در اﺧﺘﻴﺎرﻣﺎن ﺑﮕﺬارد ﺗﺎ در اﻧﺘﻈﺎر رخ ﻧﻤﻮدن ﺷﻲء دوم ﺑﺎﺷﻴﻢ؟" ﭘﺎﺳﺦ ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﺑﺴﺘﻪ و‬ ‫ﺑﺎزﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻛﻞ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎ از آﻳﻨﺪه‪ ،‬و ﻧﻴﺰ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﻘﺮاء ﻛﺴﺐ ﺷﺪهاﻧﺪ و در‬ ‫واﻗﻊ و در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮهي ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺳﺖ‪.‬‬ ‫در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺮف اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ دو ﺷﻲء ﻣﺠﺰا را در ﻏﺎﻟﺐ ﻣﻮارد در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮدهاﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ را ﺑﺪون دﻳﮕﺮي ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آزﻣﺎﻳﺶﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﻧﻴﺰ آن دو ﺷﻲء را در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫در ﺑﺎب آن اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﻣﻮارد ﻣﺘﻌﺪدي در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻴﺸﺘﺮي وﺟﻮد دارد ﺗﺎ در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ در ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ رخ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻘﻴﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺗﻜﺮار‬ ‫‪1‬‬

‫‪ ،Past futures‬ﺧﻂ اﻳﺮاﻧﻴﻚ از ﻣﺘﺮﺟﻢ اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪2‬ﻣﺮاد راﺳﻞ از ‪ ،past futures‬زﻣﺎنﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬آﻳﻨﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ اﻣﺎ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺮاد او از ‪future‬‬ ‫‪ ،futures‬آﻳﻨﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪3‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺮاد راﺳﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﺷﺒﻴﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ؛ و ﭼﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ از آن ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺪاﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ‬ ‫ﺗﺠﺎرب ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﺗﺠﺮﺑﻪ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﺿﻊ ﭼﻨﺪان ﻓﺮق ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺮاد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آدﻣﻲ در ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﺑﺎزهي زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﻌﻴﻦ ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪاش‬ ‫را زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ دراز و ﻧﻴﺰ آﻳﻨﺪهاش را ﻧﻴﺰ ﻣﺤﺘﻤﻼً زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎي ﺑﻪ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﻬﺎدهاﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺎل ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ و‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ آﻳﻨﺪه ﺷﺒﻴﻪ ﺣﺎل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﻞ در ﻣﻘﺎم ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺪان ﺑﺮآﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٤٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻜﺮر روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺗﺨﻠﻔﻲ ﻧﻴﺰ روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮرد ﺟﻮﺟﻪاي ﻛﻪ ﮔﺮدناش ﭼﻼﻧﺪه ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ‬ ‫رو‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي آن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﮕﺎﻫﻲ ﻛﻪ از آن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﭘﺪﻳﺪارﻫﺎي ﻃﺒﻴﻌﻲ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻗﻠﻤﺮو ﻗﺎﻧﻮن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﮔﺎﻫﻲ و ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﻣﺸﺎﻫﺪه‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن و ﻓﻘﻂ‬ ‫ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺎت اﻣﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬دو ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي اﻳﻦ اﺷﻜﺎل وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﮔﻮﻧﻪاي ﻗﺎﻧﻮن وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎء در ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻜﺎر رود‪ ،‬در ﻣﻘﺎم ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ را ﻛﺸﻒ‬ ‫ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮاي ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﭘﺬﻳﺮاي ﺑﺮﺧﻲ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﺎت‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺎﺳﺦ دوم ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻗﻠﻤﺮو ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻗﻠﻤﺮوي اﺣﺘﻤﺎﻻت اﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎور ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻼن ﻗﺎﻧﻮن در آﻳﻨﺪه و ﻳﺎ در ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪي دور ﺑﻮده و ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺰ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺻﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ آن را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﺣﺎوي دو ﺟﺰء اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در زﻳﺮ ﻣﻲآﻳﺪ‪:‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع ﻣﻌﻴﻦِ ‪ ،A‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع ﻣﻌﻴﻦ دﻳﮕﺮي ﻣﺜﻞ ‪ ،B‬ﮔﻮﻧﻪاي اﺗﺤﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻮاره ﻳﻜﺠﺎ ﺗﺪاﻋﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻧﻮع ‪ ،B‬ﻏﻴﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻫﺮﭼﻪ ﻓﺮاواﻧﻲ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮاردي ﻛﻪ در آن ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ اﺣﺘﻤﺎل اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫آن دو ﺗﺤﺖ ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﺗﺎزه ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن اوﺿﺎع ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻀﻮر ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬ ‫)ب( در ﺗﺤﺖ ﻫﻤﻴﻦ اوﺿﺎع‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻨﺪهاي از ﻣﻮارد اﺗﺤﺎد ﻣﻴﺎن دو ﺷﻲء‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل اﺗﺤﺎد در ﻳﻚ وﺿﻌﻴﺖ ﻧﻮ را‬ ‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و ﺑﺪون ﻣﺤﺪودﻳﺖ‪ ،‬آن را ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻣﺮي در ﺣﺪ اﻣﻮر ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻫﻢاﻳﻨﻚ ﺑﻴﺎن ﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺼﻮص وارﺳﻲ‪ 2‬اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺗﺎزهي ﻓﺮدي‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬وﻟﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻮع ‪ A‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻧﻮع ‪ B‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻨﺪهاي از ﻣﻮارد اﺗﺤﺎد ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻣﻮرد ﻋﺪم اﺗﺤﺎدي دﻳﺪه ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل ]ﺻﺪق[ ﻳﻚ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ آﺷﻜﺎرا ﻛﻤﺘﺮ از اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫‪Principle Of Induction‬‬ ‫‪Verification‬‬

‫‪٤٩‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫]ﺻﺪق[ ﻳﻚ اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺎدق‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﺣﺘﻤﺎل ]ﺻﺪق[ ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻮارد ﺗﻜﺮار روﻳﺪادﻫﺎ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫]ﺻﺪق[ ﻣﻮارد ﺟﺰﺋﻲ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دو ﺟﺰء اﺻﻠﻲ را ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ از ﻧﻮ ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫)اﻟﻒ( ﻫﺮﭼﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﻮاردي ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﺷﻲء از ﻧﻮع ‪ A‬ﺑﺎ ﺷﻴﺌﻲ از ﻧﻮع ‪ B‬ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ‪ A‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ‪ B‬ﻣﺘﺤﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ )اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻣﻮردي از ﻋﺪم اﺗﺤﺎد ‪ A‬و ‪ B‬دﻳﺪه ﻧﺸﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪(.‬‬ ‫)ب( ﺗﺤﺖ ﻫﻤﻴﻦ اوﺿﺎع‪ ،‬ﺗﻌﺪاد ﺑﺴﻨﺪهاي از ﻣﻮارد اﺗﺤﺎد ﻣﺎﺑﻴﻦ ‪ A‬و ‪ ،B‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻧﺰدﻳﻚ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫‪ A‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ‪ B‬ﻣﺘﺤﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن را ﺑﺪون ﻣﺤﺪودﻳﺖ ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﻪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻲﺳﺎزد‪.‬‬ ‫ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﻫﻤﻮاره ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ دادﻫﺎﻳﻲ ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ دادهﻫﺎ‬ ‫ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از ﺻﺮف ﻣﻮارد ﻣﻌﻠﻮم ﻫﻤﺒﻮديِ ‪ A‬و ‪ .B‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ دادهﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻣﻠﺤﻮظ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬دادهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺘﻲ ]ﻣﻴﺰان[ اﺣﺘﻤﺎل را ﺗﻐﻴﻴﺮ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‬ ‫ﻓﺮدي ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻗﻮي ﺳﻔﻴﺪ دﻳﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﺎري اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫اﺳﺎس دادهﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي ﻗﻮﻫﺎ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺗﻢ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل درﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻛﺸﻴﺪن اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻗﻮﻫﺎ ﺳﻴﺎهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫رد ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ دادهﻫﺎ وﻗﻮع آن را ﻧﺎﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬رخ‬ ‫ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﻗﻮﻫﺎ‪ ،‬ﺷﺨﺺ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ رﻧﮓ‪ ،‬در اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎري از ﺣﻴﻮاﻧﺎت‪ ،‬ﺧﺼﻴﺼﻪاي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻐﻴﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ ﭘﻲرﻳﺰي اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ رﻧﮓ ]ﺣﻴﻮاﻧﺎت[ ﻣﺸﺨﺼﺎً ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺧﻄﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺒﺎرت از دادهاي ﻧﻮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪي دادهﻫﺎي‬ ‫ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ارزﻳﺎﺑﻲ ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎ اﻏﻠﺐ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎ را ﭘﻮﺷﺶ ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎرات ﻣﺎ در آﻳﻨﺪه ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻳﻚ ﻣﻮرد ﻣﻔﺮوض و ﻳﺎ ﻃﺒﻘﻪاي از ﻣﻮارد ﻣﻔﺮوض‪،‬‬

‫ﭘﻮﺷﺶ داده ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺤﻮ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه را ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ رد و‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪١‬‬

‫در ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻛﻪ ﺻﺪق ﮔﺰارهي ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﺻﺪق ﮔﺰارهي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﮔﺮ ﮔﺰارهي "ﻫﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮان اﺳﺖ" ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﺰارهي "ﺑﻌﺾ‬

‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺣﻴﻮان اﺳﺖ" ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻜﺲ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺎدق ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺻﺪق اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻛﻪ "ﺑﻌﺾ ﺣﻴﻮان‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﺳﺖ" ﺑﻪ ﺻﺪق ﮔﺰارهي‬ ‫"ﻫﺮ ﺣﻴﻮان‪ ،‬اﻧﺴﺎن اﺳﺖ" اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮا را ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺼﻮ‪‬ري اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮا را در ﻣﻮرد ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ در ﻣﻮرد‬ ‫ﻣﻮاردي ﻛﻪ ﺑﻪ آزﻣﻮن در ﻧﻴﺎﻣﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج از آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد آزﻣﻮن‬ ‫ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد آزﻣﻮن واﻗﻊ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺻﺤﻪ ﺑﮕﺬارد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي ﺗﺠﺮﺑﻪ‪،‬‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ آﻳﻨﺪه ﻳﺎ ﺟﺰء ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻧﺸﺪهي ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻳﺎ ﺣﺎل‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮا را ﻫﻤﭽﻮن ﻓﺮض‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ؛ از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪون ﮔﺮﻓﺘﺎر آﻣﺪن در دام ﻣﺼﺎدره ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮب‪ ،‬از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت‬ ‫اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء ﺳﻮد ﺟﻮﻳﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻳﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء را ﺑﺮ زﻣﻴﻨﻪي دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ ذاﺗﻲ آن ﭘﺬﻳﺮا ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻫﻤﻪي ﺣﺠﺖآوريﻫﺎي ﺗﺠﺎربﻣﺎن در ﺧﺼﻮص آﻳﻨﺪه را ﻗﻠﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﻧﺪارد ﻛﻪ اﻧﺘﻈﺎر ﻃﻠﻮع ﺧﻮرﺷﻴﺪ را در ﺻﺒﺢ روز ﺑﻌﺪ در دل ﺑﭙﺮوراﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﻧﺎن ﻣﻐﺬيﺗﺮ از ﺗﺨﺘﻪ ﺳﻨﮓ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﮔﺮ ﺧﻮد را از روي ﺑﺎم ﺑﻪ زﻣﻴﻦ ﭘﺮت ﻛﺮدﻳﻢ ﻧﺒﺎﻳﺪ اﻧﺘﻈﺎر داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻘﻮط ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻛﺴﻲ را ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﺪن ﺑﻪ ﻣﺎﺳﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده و ﮔﻤﺎن ﺑﺮﻳﻢ ﻛﻪ آن ﺷﺨﺺ‬ ‫ﺷﺒﻴﻪ دوﺳﺖﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ در دﺳﺖ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ﺗﺎ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺪن او ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ذﻫﻦ ﺑﺪﺗﺮﻳﻦ‬ ‫دﺷﻤﻦ ﻳﺎ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﺎﻣﻼً ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻋﻮض ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻓﺘﺎرﻫﺎ و اﻣﻮر ﻋﻤﻠﻲ ﻣﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺪاﻋﻲﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺻﺎدق ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻳﺎ ﺑﻪ اﺻﻼح ﻛﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻮري ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً در آﻳﻨﺪه ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ و اﻟﺒﺘﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد اﻳﻦ اﺣﺘﻤﺎل واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬و ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ روﻳﺪادي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻠﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻧﺪازه واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎورﻫﺎي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮه‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻗﺒﻮل‬ ‫ﻋﺎم ﻳﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ آدﻣﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري از ﺻﺪق آﻧﻬﺎ را ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﻣﻮرد ﻛﺎذﺑﻲ رو در رو اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ دﻟﻴﻞ و ﻣﺪرﻛﻲ ﺑﺮاي ﺻﺪق آن اﺻﻮل در آﻳﻨﺪه ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل‬ ‫واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي راﺟﻊ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﺒﺘﻨﻲ‬ ‫ﺑﺮ ﻋﻘﻴﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﻨﺪ و ﻧﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ در‬ ‫اﻧﻀﻤﺎﻣﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺸﺨﺺﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي در ﺑﺮاﺑﺮ ﻣﺎ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺴﻴﺎري‬ ‫واﻗﻌﻴﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬رﻳﺸﻪ در ﻋﻤﻖ ﻧﻬﺎد ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن دارد‪ .‬وﺟﻮد و ﺣﺠﺖآوري ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎورﻫﺎﻳﻲ ـ زﻳﺮا اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪي اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ ـ ﻣﻮﺟﺐ ﺧﻴﺰش دﺷﻮارﺗﺮﻳﻦ و ﻣﻨﺎﻗﺸﻪآﻣﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ آﻳﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺨﺘﺼﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺷﺮح و وﺻﻒ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﮔﻔﺘﻪ‬

‫‪٥١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺷﻮد و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ داﻣﻨﻪ و درﺟﻪي ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﻮدن آن را ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﻔﺘﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء ﺑﺮاي اﻋﺘﺒﺎر ﺑﺨﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﺻﻠﻲ‬ ‫ﺿﺮوري اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺒﺮﻫﻦاش داﺷﺖ‪ ،‬وﻟﻲ ﺑﺎ‬ ‫اﻳﻦ وﺟﻮد از ﺳﻮي ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﺮدم‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ در اﻧﻀﻤﺎﻣﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻣﺸﺨﺺﺗﺮﻳﻦ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲدرﻧﮓ ﻣﻮرد‬ ‫ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﻣﺨﺘﺺ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻌﺪاد دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺛﺒﺎت ﻳﺎ رد ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ را در اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ آﻏﺎزﮔﺎهﺷﺎن‬ ‫اﻣﻮر ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺎﻟﻨﺴﺒﻪ ﺑﺎ اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء‪ ،‬از دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ‪ ،‬و درﺟﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهي درﺟﻪي ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از وﺟﻮد دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻮل وﺳﺎﻳﻠﻲ را‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺪد آﻧﻬﺎ از آﻧﭽﻪ در اﺣﺴﺎس داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﻳﻲ ﺑﺮﻛﺸﻴﻢ؛ و اﮔﺮ آﻧﭽﻪ از‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻮل اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه درﺳﺘﻲ اﺻﻞ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻫﻤﺎن ﻗﺪر ﺿﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ درﺳﺘﻲ‬ ‫دادﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ .‬ﻟﺬا ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح اﺻﻮل اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﺷﺮاف ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ـ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮض ]ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر واﺿﺢ و روﺷﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ[‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻓﺮض اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﻓﺮﺿﻴﻪاي درﺳﺖ در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺣﺮاز ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﺤﻞ‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد اﺻﻮل اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻮقاﻟﻌﺎدهاي ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ زﻳﺮا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي دﺷﻮار‬ ‫و ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻮاع ﺷﻨﺎﺧﺖﻣﺎن از اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ‪ ،‬آﻧﭽﻪ در واﻗﻊ رخ ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و ﺟﺰﺋﻲِ اﺻﻞ اﺷﺮاف و آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺰﺋﻴﺖ‪ ،‬اﻣﺮي‬ ‫ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ در ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﻛﻠّﻴﺘﻲ ﻣﻀﻤﻮن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازهي‬ ‫ﺻﺪق اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ روﻧﺪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در آﻣﻮزش رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻧﻴﺰ رخ ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﻗﻀﻴﻪي "دو ﺑﺎ دو ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﭼﻬﺎر" را اﺑﺘﺪا در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻔﺖزوجﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ آﻣﻮﺧﺘﻴﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ را در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﻲ ﺟﻔﺖزوجﻫﺎي‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ دﻳﮕﺮ آزﻣﻮدﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺮ ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﺟﻔﺖزوج دﻳﮕﺮي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ روﻧﺪ در ﺧﺼﻮص اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻜﺮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دو ﺷﺨﺺ در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ اﻣﺮوز ﭼﻪ روزي‬ ‫از ﻣﺎه اﺳﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪" ،‬ﺷﻤﺎ ﻻاﻗﻞ ﻗﺒﻮل دارﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ دﻳﺮوز ‪15‬ام ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﻣﺮوز ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ‪16‬ام ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪" ،‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻲﭘﺬﻳﺮم"‪ .‬ﺷﺨﺺ اول اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪" ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﺪ ﻛﻪ دﻳﺮوز ‪15‬ام ﺑﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﺎ آﻗﺎي ﺟﻮﻧﺰ ﺷﺎم ﺧﻮردﻳﺪ‪ ،‬و دﻓﺘﺮ ﻳﺎدداﺷﺖ ﺷﻤﺎ ﮔﻮاﻫﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﺗﻔﺎق در روز ‪15‬ام روي داد‪ ".‬ﺷﺨﺺ دوم ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻲدﻫﺪ‪" ،‬ﺑﻠﻪ؛ "ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻣﺮوز ‪16‬ام ﻣﺎه ﺟﺎري اﺳﺖ‪".‬‬ ‫‪٥٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫دﻧﺒﺎل ﻛﺮدن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ؛ و ﻟﺬا اﮔﺮ ﺻﺪق ﻣﻘﺪﻣﺎت اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل را ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ‬ ‫ﻛﺲ اﻧﻜﺎر ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﺪق اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺻﺪق ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ‬ ‫اﺻﻞ ﻛﻠّﻲ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪" :‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ‪ A‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫‪ B‬ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎز ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ‪ A‬ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ‪ B‬ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق‬ ‫اﺳﺖ‪ 1".‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ‪ A‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ B‬ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ‪ B ،A‬را "اﻳﺠﺎب"‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ‪ B‬از ‪" A‬ﻧﺘﻴﺠﻪ" ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ اﮔﺮ ‪ B ،A‬را اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ‪A‬‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ B‬ﺻﺎدق ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪" ،‬ﻫﺮﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻗﻀﻴﻪي ﺻﺎدﻗﻲ اﻳﺠﺎب ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺧﻮدش ﺻﺎدق اﺳﺖ"‪ ،‬ﻳﺎ‪" ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻗﻀﻴﻪاي ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮدش ﺻﺎدق اﺳﺖ‪".‬‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻞ در واﻗﻊ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺮﻫﺎنﻫﺎ ـ ﻻاﻗﻞ در ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ و اﻧﻀﻤﺎﻣﻲ آن ـ ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺷﻲء دﻳﮕﺮي ﺑﻜﺎر رود‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﺘﺎً ﺑﺪان ﺑﺎور ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺴﻲ ﺑﭙﺮﺳﺪ‪" :‬ﭼﺮا ﻣﻦ ﺑﺎﻳﺪ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻌﺘﺒﺮ را ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺻﺎدق اﺳﺖ‬ ‫ﺑﭙﺬﻳﺮم؟" ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ او ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻴﻢ‪ .‬در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺻﺪق اﻳﻦ اﺻﻞ را‬ ‫ﻣﻮرد ﺷﻚ و ﺗﺮدﻳﺪ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ روﺷﻨﻲ و وﺿﻮح آن در ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻗﺪري ﺑﺎﻻﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي‬ ‫ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻛﻢﻣﺎﻳﻪ ﺟﻠﻮه ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺮاي ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮري ﻧﺎﭼﻴﺰ و ﻛﻢﻣﺎﻳﻪ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺸﺎن‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻏﻴﺮ ﻣﺸﻜﻮك داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﺘَﺞ از ﻣﺘﻌﻠّﻘﺎت ﺣﺴﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﺑﻴﺸﻤﺎر اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ )ﺧﻮد ـ ﭘﻴﺪا( اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ اﻗﺎﻣﻪي ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل‬ ‫ﻳﺎ ﺑﺮﻫﺎن ﻣﻤﻜﻦ ﺷﻮد‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ اﺻﻮل ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ را ﻣﺴﻠﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺎﺑﻘﻲ آﻧﻬﺎ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺎﻗﻴﻤﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﺳﺎده و ﺑﺪﻳﻬﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازهي اﺻﻞ ﻣﺴﻠﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬روﺷﻦ و واﺿﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺳﻨﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﺑﺪون ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻞ ﻗﺎﻧﻊ ﻛﻨﻨﺪهاي‪ ،‬از ﻣﻴﺎن‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﺻﻮل‪ ،‬ﺳﻪ اﺻﻞ را ﺑﺮﮔﺰﻳﺪه اﺳﺖ و ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻋﻨﻮان "ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ" داده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ ﻋﺒﺎرتاﻧﺪ از‪:‬‬ ‫)‪ (1‬اﺻﻞ اﻳﻨﻬﻤﺎﻧﻲ‪" :2‬ﻫﺮﭼﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪".‬‬

‫‪3‬‬

‫)‪ (2‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ‪" :1‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪".‬‬

‫‪2‬‬

‫‪1‬در ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺮوف ﻻﺗﻴﻦ‪ this ،‬و ‪ that‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ‪ A‬و ‪ B‬ﻓﻬﻢ ﻣﻄﻠﺐ را آﺳﺎنﺗﺮ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬در ﻣﻨﻄﻖ اﻳﻦ اﺻﻞ را اﺻﻞ وﺿﻊ ﻣﻘﺪم ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‬ ‫و ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬اﮔﺮ ‪ A
B‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ ‪ A‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ B ،‬ﺣﺘﻤﺎً ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪The law of Identity‬‬ ‫‪3‬ﻣﻨﻈﻮر از اﻳﻦ اﺻﻞِ ﻓﻮق ﺑﺪﻳﻬﻲ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﺷﻚ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل در ﺣﺎل ﻧﻈﺎرهي آن ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد آن ﺷﻲء ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﻋﻨﻮان اﺻﻞ ﺗﺸﺨﺺ ﻧﻴﺰ دادهاﻧﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٥٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫)‪ (3‬اﺻﻞ ﻃﺮد ﺷﻖّ ﻣﻴﺎﻧﻪ‪" :3‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪] .‬و ﺣﺎﻟﺖ ﺳﻮﻣﻲ ﻧﺪارد[‪".‬‬ ‫اﻳﻦ ﺳﻪ اﺻﻞ‪ ،‬ﺳﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪ از اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺧﻮد ـ ﭘﻴﺪا ﻳﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺑﺪﻳﻬﻲﺗﺮ ﻳﺎ ﺑﻨﻴﺎديﺗﺮ از‬ ‫اﺻﻮل ﻣﺸﺎﺑﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺻﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﻛﺮد ﻛﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬در ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﻮدن دﺳﺖ ﻛﻤﻲ از ﺳﻪ اﺻﻞ ﻓﻮق ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﻋﻨﻮان "ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ" ﻧﻴﺰ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﭽﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﭼﻨﺪان ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ‬ ‫ﻣﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻳﻦ ﻗﻮاﻧﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛‬ ‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬آﻧﭽﻪ اﻫﻤﻴﺖ دارد ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ اﻳﻦ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬در وادي اﻧﺪﻳﺸﻪي ﺻﺤﻴﺢ ﻗﺮار دارﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻬﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺑﺪان‬ ‫ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ آن دﺳﺘﻪ از اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ از ﻓﺮض ﺻﺪق ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺪق ﻳﻘﻴﻨﻲِ ﻧﺘﻴﺠﻪ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ از ﻓﺮض ﺻﺪق ﻳﻚ ﻣﻘﺪﻣﻪ‪ ،‬ﺑﻪ زﻳﺎدت‬ ‫ﻳﺎ ﻗﻠّﺖ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻧﻮع اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ـ ﺷﺎﻳﺪ ﺣﺘﻲ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪي‬ ‫آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻠﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﻣﻮرد ﻣﻼﺣﻈﻪ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻜﻲ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ ﻣﺠﺎدﻻت ﺗﺎرﻳﺨﻲ در ﻗﻠﻤﺮو ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﺠﺎدﻟﻪي ﻣﻴﺎن دو ﻣﻜﺘﺐ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻋﻤﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫"ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎن"‪ 4‬و "ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن"‪ 5‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎن ـ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ در ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪي اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﻻك‪ ،‬ﺑﺎرﻛﻠﻲ و ﻫﻴﻮم ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ـ ﻣﺪﻋﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬ ‫ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ـ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ در ﻣﻴﺎن ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻗﺎرهايِ ﻗﺮن ﻫﻔﺪﻫﻢ ﻧﻤﻮد ﻳﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ وﻳﮋه دﻛﺎرت و ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ‬ ‫ـ ﻣﺪﻋﻲ اﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻌﺪادي " ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻓﻄﺮي"‪ 6‬و "اﺻﻮل ﻓﻄﺮي"‬

‫‪7‬‬

‫ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺪون اﺳﺘﻤﺪاد از ﺗﺠﺮﺑﻪ از آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ .‬اﻳﻨﻚ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‬ ‫ﺗﺎ در ﺧﺼﻮص ﺻﺎدق ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻛﺎذب ﺑﻮدن ادﻋﺎﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻣﻜﺘﺐِ ﻓﻜﺮيِ ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺑﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺧﺎﻃﺮ ﻗﻀﺎوت ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎ ﺑﻪ دﻻﻳﻠﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﻴﺎن ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن از اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ‬

‫‪1‬‬

‫‪The Law of Contradiction‬‬ ‫‪2‬ﺷﻲء ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ زﻣﺎن ﻣﻮﺟﻮد و در زﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﻣﻌﺪوم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﺳﻔﻴﺪ و از ﺟﻬﺖ دﻳﮕﺮ ﻏﻴﺮ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻏﻴﺮه‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻳﻚ‬ ‫زﻣﺎن و از ﻳﻚ ﺟﻬﺖ ﻫﻢ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻣﻌﺪوم‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﻢ ﺳﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻏﻴﺮﺳﻔﻴﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪The law of excluded middle‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Emprists‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪Rationalists‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Innate Ideas‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪Innate principles‬‬

‫‪٥٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺒﺮﻫﻦ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻦ اﺻﻮل را ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻛﻪ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻘﻄﻪي ﻣﺠﺎدﻟﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺣﻖ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬ ‫از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺣﺘﻲ آن ﺑﺨﺶ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺴﺘﻘﻞ اﺳﺖ )ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﻣﺒﺮﻫﻦ دارد( ﺧﻮد از ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺘﺨﺮاج ﺷﺪه و ﻣﻌﻠﻮل ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﺠﺎرب ﺟﺰﺋﻲ و‬ ‫ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻛﻠّﻲ آﮔﺎه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬و ﻓﻘﻂ در اﻳﻦ ﻫﻨﮕﺎم اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﻮﻧﺪ آﻧﻬﺎ را درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬ﻳﻘﻴﻨﺎً‬ ‫ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻓﻄﺮياي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻛﻮدﻛﺎن ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺗﻤﺎم آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻣﺘﻮﻟﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎﻟﻎ واﺟﺪ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را از ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از اﺻﻄﻼح "ﻓﻄﺮي" ﺑﺮاي ﺷﺮح و وﺻﻒ ﺷﻨﺎﺧﺖﻣﺎن از اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺻﻄﻼح "ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ"‪ 1‬ﻛﻪ ﻧﺰد ﻧﻮﻳﺴﻨﺪﮔﺎه ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﺻﻄﻼﺣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺪان‬ ‫اﻳﺮاد ﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﻌﻠﻮل آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﻧﻴﺰ ﺣﻔﻆ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﻪ ﻣﺎ را‬ ‫وا ﻣﻲدارد ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺒﺮﻫﻦ داﺷﺘﻦ آن ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺟﻪ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﺻﺪق آن ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻜﻪ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺮﻫﺎن از ﺳﻮي ﺗﺠﺮﺑﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻮﺿﻊ ﻣﻬﻢ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ در آن ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺣﻖ ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﺮﺧﻼف ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن‪ .‬و آن‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان از وﺟﻮد ﭼﻴﺰي آﮔﺎه ﺷﺪ ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺎن اﺛﺒﺎت ﭼﻴﺰي ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ از آن ﻫﻴﭻ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻣﻘﺪﻣﺎتﻣﺎن‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﻳﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﺑﺎور ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﭼﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﻮاﻫﻲ و ﺷﻬﺎدت‬ ‫دﻳﮕﺮان اﺳﺖ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﻲ و ﺷﻬﺎدﺗﻲ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ را ﺗﺎ ﻣﻨﺘﻬﺎ درﺟﻪي اﻣﻜﺎن ﭘﻴﺶ ﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮد ﻋﺒﺎرت از دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺴﻲِ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺷﺪه و ﺷﻨﻴﺪه ﺷﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﺪهاﻳﻢ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺻﺤﺒﺖ ﺑﺎ دﻳﮕﺮان درﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ از روي ﻣﻼﺣﻈﺎت و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻛﻠّﻲ در ﺑﺎب آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ وﺟﻮد ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫را در ﻋﺎﻟﻢ واﻗﻌﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ آﻧﺎن در اﻳﻦ ادﻋﺎيﺷﺎن دﭼﺎر ﺧﻄﺎ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ در ﺧﺼﻮص وﺟﻮد ]اﺷﻴﺎء[ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻓﺮﺿﻲ اﺳﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻼن ﺷﻲء ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻬﻤﺎن ﺷﻲء ﻫﻢ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﻠّﻲﺗﺮ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﻗﻀﻴﻪاي ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ‬ ‫‪1‬‬

‫‪ ،A priori‬ﻣﺎﺗﻘﺪم‪ ،‬ﭘﻴﺶاﻧﺪر‪ .‬ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن اﺻﻮل ﻓﻄﺮي و ﭘﻴﺸﻨﻲ از اﻳﻦ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻄﺮﻳﺎت اﺻﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﻛﻮدك ﻧﻴﺰ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ‬ ‫ﻛﻮدك از آﻧﻬﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻴﭻ ﻣﺘﻔﻜﺮي ﺑﻪ وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ اﺻﻮﻟﻲ ﺑﺎور ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ اﺻﻮل ﭘﻴﺸﻨﻲ ﻋﺒﺎرت از اﺻﻮﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻗﺒﻞ ﻳﺎ ﺑﻌﺪ از آن‪ ،‬ﻧﺰد ذﻫﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ و اﻟﺒﺘﻪ واﺟﺪ ﻫﻴﭻ ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺮﻗﻪاي ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ذﻫﻦ را ﺷﻌﻠﻪور ﺳﺎزد‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٥٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪد اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ "اﮔﺮ ‪ A‬ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ‪ B ،A‬را اﻳﺠﺎب ﻛﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ‪ B‬ﺻﺎدق اﺳﺖ"‪ ،1‬ﻳﺎ ﻧﻈﻴﺮ "اﮔﺮ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺑﺎرﻫﺎ و‬ ‫ﺑﺎرﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ‪ A‬و ‪ B‬ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺘﺼﻞاﻧﺪ‪ ،‬در ﺷﺮاﻳﻂ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﻮرت وﺟﻮد ﻳﻜﻲ از‬ ‫آن دو‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ"‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﮔﺴﺘﺮه و ﺗﻮان اﺻﻮل ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻛﻴﺪ ﻣﺤﺪود اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از وﺟﻮد ﭼﻴﺰي ﺧﺒﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﭼﻴﺰي‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد آن ﭼﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ؛ اﻣﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ وﺟﻮد ﭼﻴﺰي ﺑﺪون‬ ‫آﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺷﻮد‪ ،‬ﻫﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻫﻢ اﺻﻮل ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺑﺮﻫﺎن ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ را آﻧﮕﺎه ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻳﺎ ﻗﺴﻤﺘﻲ از آن ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب وﺟﻮد ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ در ﺑﺎب وﺟﻮد‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻓﺮﺿﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻔﻴﺪ اراﺋﻪي ﻧﺴﺒﺖ و ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن اﺷﻴﺎء ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻔﻴﺪ اﺣﺮاز وﺟﻮد ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬ ‫ﻳﻚ ﺷﻲء ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪي اﻧﻮاع ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺎﻛﻨﻮن ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲِ ﻏﻴﺮﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ارزش اﺧﻼﻗﻲ‪ 2‬ﺑﺤﺚ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫در ﻣﻮرد اﺣﻜﺎمِ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﻀﺮ اﺳﺖ ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻓﻀﻴﻠﺖﻣﻨﺪاﻧﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﺣﻜﺎم‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲاﻧﺪ؛ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮاد ﻣﻦ اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻄﻠﻮﺑﻴﺖ ذاﺗﻲ اﻣﻮر اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﭼﻴﺰي ﻣﻔﻴﺪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻔﻴﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﺎﻳﺘﻲ ﻣﻨﺘﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻏﺎﻳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ دور ﺑﺮوﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮدش ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻔﻴﺪ ﻏﺎﻳﺘﻲ دورﺗﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻤﺎم اﺣﻜﺎم ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻔﻴﺪ اﺳﺖ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ و ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮدﺷﺎن‬ ‫ارزﺷﻤﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎدﻛﺎﻣﻲ ﻣﻄﻠﻮبﺗﺮ از ﺑﻴﭽﺎرﮔﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ از ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﻚﺧﻮاﻫﻲ ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫از دﺷﻤﻨﻲ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬اﺣﻜﺎﻣﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‪ ،‬ﻻاﻗﻞ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي‪ ،‬ﺑﻲواﺳﻄﻪ و ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻧﻴﺰ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن اﺣﻜﺎم ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻓﻮق‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺴﺘﺨﺮج از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و در واﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻴﺰي ذاﺗﺎً ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي از آن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻧﺎﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻧﻴﺰ اﻣﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﺻﺤﺖ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ‬

‫‪١‬ﻣﻘﺼﻮد اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺻﺮف ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان از وﺟﻮد اﻣﺮي ﻛﻪ از آن ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺧﺒﺮ داد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﺣﺪس زد ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﺜﻠﺜﻲ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ زواﻳﺎي آن ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ دو ﻗﺎﺋﻤﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﺳﺘﺪﻻل از وﺟﻮد ﻣﺜﻠﺜﻲ در ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺒﺮ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪Ethical value‬‬

‫‪٥٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﺒﺮﻫﻦ داﺷﺖ؛ زﻳﺮا ﺻﺮف اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻳﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻲء ﺧﻮب‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻮن ﺷﻲء ﺑﺪ اﺳﺖ ﻧﺒﺎﻳﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭘﻲﮔﻴﺮي‬ ‫اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﻠﻢ اﺧﻼق اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً اﺳﺘﻨﺘﺎج از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﻜﺎن دارد‬ ‫ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ ذاﺗﻲ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ‬ ‫درﺳﺘﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻧﻪ ﺗﻜﺬﻳﺐ‪.‬‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻋﻠﻤﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻼﺳﻔﻪي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﻳﻦ ادﻋﺎ را ﻣﺼﺮاﻧﻪ اﻧﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﻣﻨﺸﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻋﻠﻢ ﺣﺴﺎب اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺸﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻋﻠﻢ ﺟﻐﺮاﻓﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺸﺎﻫﺪهي دو ﺟﻔﺖ ﺷﻲء ﻣﺠﺰا‪ ،‬و ﻓﻬﻢ اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﻛﻪ ﻣﺠﻤﻮع آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت‬ ‫از ﭼﻬﺎر ﺷﻲء ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﻘﺮاء ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ دوﺷﻲء و دو ﺷﻲء دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮ روي‬ ‫ﻫﻢ ﻫﻤﻮاره ﻋﺒﺎرت از ﭼﻬﺎر ﺷﻲء ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﮔﺮ ﻣﻨﺸﺎء ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺟﻤﻊ ﺑﻴﻦ دو و دو ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ از ﺻﺪق آن‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﻣﺘﻔﺎوت از‬ ‫آﻧﭽﻪ واﻗﻌﺎً ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دوي ﻣﺠﺮد و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ دو ﺳﻜﻪ ﻳﺎ دو ﻛﺘﺎب ﻳﺎ دوﺷﺨﺺ ﻳﺎ دو ﭼﻴﺰ از ﻫﺮ ﻧﻮع ﺑﻪ ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺷﻤﺎرهي‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ از اﻟﮕﻮﻫﺎ و ﻣﺜﺎلﻫﺎ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ذﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ را از ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲِ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط‬ ‫ﻣﻨﺤﺮف ﺳﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻗﺎدر ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻠّﻲ را ﻛﻪ دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ؛ ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪي‬ ‫واﺣﺪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻧﻮﻋﻲ ﻣﻼﺣﻈﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دادن ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺑﻮد‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻫﻤﻴﻦ روال در ﻋﻠﻢ ﻫﻨﺪﺳﻪ ﻧﻴﺰ ﻃﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺧﺎﺻﻴﺖ وﻳﮋهاي را ﺑﺮاي ﻫﻤﻪي ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ را در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ و ]ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت آن ﺧﺎﺻﻴﺖ[ دﻟﻴﻞ و ﺣﺠﺖ ﻣﻲآورﻳﻢ؛ اﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ]ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم اﺛﺒﺎت آن‬ ‫ﺧﺎﺻﻴﺖ‪ [،‬از ﻫﻴﭻ ﺧﺎﺻﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎم ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻜﻨﻴﻢ‪] ،‬ﺗﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ آن ﻣﺜﻠﺚ ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ[ ﻟﺬا ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از روي ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻣﺜﻠﺚ ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﻛﻠّﻲ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺎزهي "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‬

‫‪2‬‬

‫اﺣﺴﺎس ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻴﺰان ﻳﻘﻴﻦﻣﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ ﺑﺎر ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ آﺷﻜﺎر ﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪان ﺗﺎ اﻧﺪازهاي زﻳﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ]ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهي‬ ‫‪(home university library).‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻧﻘﻞ ﻗﻮل از ﻣﺘﺮﺟﻢ اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٥٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺗﺎزه[ اﻓﺰاﻳﺶ ﻧﻴﺎﺑﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﻣﺎ در ﻗﻀﻴﻪي "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر" ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﺿﺮوري‬ ‫اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ در ﺗﺼﺪﻳﻖﺷﺪهﺗﺮﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﻤﺎت‪ 1‬ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﺎﻓﺖ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﻤﻴﻤﺎﺗﻲ‬ ‫ﻫﻤﻮاره ﻫﻤﭽﻮن اﻣﻮر واﻗﻊِ‪ 2‬ﻣﺤﺾ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪] :‬زﻳﺮا[ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺟﻬﺎﻧﻲ را ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در آن اﻳﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ‪،‬‬ ‫ﺻﺎدق و درﺳﺖ ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در آﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره روي داده و درﺳﺖ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﻫﺮ‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻣﻤﻜﻨﻲ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻬﺎر ﺑﺸﻮد‪ :‬اﻳﻦ ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺻﺮف ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﺿﺮورﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ اﻣﺮ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻣﻤﻜﻨﻲ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ آن ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﻮﺛﻖ ﻧﻈﻴﺮ "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ" روﺷﻦﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ‪ ،‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺷﺨﺼﻲ ﻳﺎﻓﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻃﻮل ﻋﻤﺮش ﺑﻴﺶ از ﺣﺪ ﻣﻌﻤﻮل‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و در وﻫﻠﻪي دوم‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪي ﻓﻴﺰﻳﻮﻟﻮژﻳﻚ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻃﺮز ﻓﻜﺮ ﻛﻪ ﻳﻚ‬ ‫اﻧﺪاﻣﻪ ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺴﻢ آدﻣﻲ‪ ،‬دﻳﺮ ﻳﺎ زود ﻓﺮﺳﻮده ﻣﻲﺷﻮد وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ دﻟﻴﻞ دوم را‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻧﻜﺮده و ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺠﺎرب ﻣﺤﺾ ﺧﻮﻳﺶ از ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدن آدﻣﻴﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬واﺿﺢ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ]ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪي "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ"[ ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻛﺎﻣﻼً واﺿﺢ و روﺷﻦ و ﻓﻬﻢﺷﺪه از ﻣﺮگ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن ﻗﺎﻧﻊ‬ ‫و راﺿﻲ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﻗﻀﻴﻪي "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬اﮔﺮ دﻗﺖ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻗﺎﻧﻊ ﺳﺎزد ﻛﻪ اﻳﻦ اﺗﻔﺎق در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ رخ ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﻛﻤﻲ ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺷﻮﻳﻢ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺷﻜﻲ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻧﺪك‪ ،‬در ﺧﺼﻮص اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ‬ ‫ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻞ درآوردن دو‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻛﻪ در ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ اﻧﺴﺎنﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬و در دﻳﮕﺮي دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭘﻨﺞ‪ ،‬واﺿﺢﺗﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺳﻮﻳﻔﺖ از ﻣﺎ دﻋﻮت ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﻧﮋاد اﺳﺘﺮوﻟﺪﺑﺎگﻫﺎ را ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﻣﻴﺮﻧﺪ‬ ‫ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ و ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﺧﻴﺎل ﺗﺴﻠﻴﻢ اﻳﻦ روﻳﺎ ﺑﺸﻮﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن دو ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭘﻨﺞ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬زﻳﺮا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻤﭽﻮن اﻳﻦ‬ ‫ﺟﻬﺎن‪ ،‬اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ را واژﮔﻮن ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد و ﻣﺎ را در‬ ‫وادي ﺷﻚ ﻣﻄﻠﻖ رﻫﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫‪3‬‬

‫‪1‬‬

‫‪Generalization‬‬ ‫‪" ٢‬اﻣﺮ واﻗﻊ" ﻳﻚ اﺻﻄﻼح ﻓﻨﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ اﻣﺮ ﺿﺮور ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ واﻗﻌﻴﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮر واﻗﻊاﻧﺪ زﻳﺮا ﻣﻲﺗﻮان ﺷﺮاﻳﻄﻲ را ﻣﺠﺴﻢ‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ ﻫﺮﮔﺰ روي ﻧﺪﻫﻨﺪ و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻻزم ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﻳﻚ اﻣﺮ ﺿﺮور‪ ،‬اﻣﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﻣﺮ ﻣﻘﺎﺑﻞ آن‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ آﻣﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﺮوف اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎي رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻣﻮر ﺿﺮوري ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬راﺳﻞ ﻧﻴﺰ در اﻳﻨﺠﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻌﻨﻲ را ﻣﺮاد ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪٣‬‬ ‫ﺻﺮف اﻳﻨﻜﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺎ را در وادي ﺷﻚ ﻣﻄﻠﻖ رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬دﻟﻴﻠﻲ و ﻣﺪرﻛﻲ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮدن اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺎور ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻗﺒﻮل اﻣﻜﺎن وﺟﻮد ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ‪ ،‬در ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺑﺮ روي ﻣﺎ ﺑﺴﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ر اﻣﻜﺎن اﻳﻦ ﺟﻬﺎن را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎز‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ وﺟﻮد ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﭘﻨﺞ ﺷﻮد‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﺿﺮوري ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﺣﻜﺎم ﺳﺎدهي رﻳﺎﺿﻲ ﻧﻈﻴﺮ "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر" و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫اﺣﻜﺎم ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪي ﻛﻠّﻲ را ﺑﻲآﻧﻜﻪ آن را از ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً‬ ‫ﺗﻌﺪادي ﻣﺜﺎل و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﻻزم دارﻳﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ ﻣﺎ روﺷﻦ ﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻀﻴﻪي ﻛﻠّﻲ ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﭼﺮا در ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﺎ از ﻛﻠّﻲ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﻲرود ﻳﺎ از ﻛﻠّﻲ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﻘﺮاء ﻛﻪ ﻳﺎ از‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﻠّﻲ ﻣﻲرود‪ ،‬ﻳﺎ از ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻣﺸﺎﺟﺮهاي‬ ‫ﻗﺪﻳﻤﻲ ﻣﻄﺮح ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺻﻮﻻً اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻔﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻮ و ﺗﺎزهاي ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؟‪ 1‬ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد ﻛﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻻاﻗﻞ در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺎزه و ﻧﻮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪] .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل[ اﮔﺮ‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ دو و دو ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ دو ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و راﺑﻴﻨﺴﻮن و‬ ‫اﺳﻤﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ و راﺑﻴﻨﺴﻮن و اﺳﻤﻴﺖ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺎزه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن در ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻧﺒﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻗﻀﻴﻪي ﻛﻠّﻲ "دو و دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭼﻴﺰي‬ ‫درﺑﺎرهي اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻧﺎم آﻧﻬﺎ ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ و راﺑﻴﻨﺴﻮن و اﺳﻤﻴﺖ اﺳﺖ ﻧﮕﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻣﻘﺪﻣﻪي ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ‬ ‫ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻗﻀﻴﻪي ﺟﺰﺋﻲِ اﺳﺘﻨﺘﺎجﺷﺪه‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺎب ﻫﺮ دوي اﻳﻦ اﻣﻮر ﺑﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﺟﺎﻣﻊ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ را ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً در ﻛﺘﺎبﻫﺎي ﻣﻨﻄﻖ آورده ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج را ﻛﻪ "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ؛ ﺳﻘﺮاط اﻧﺴﺎن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﺳﻘﺮاط ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،".‬آﻧﮕﺎه درﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺎزﮔﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻗﻄﻌﻴﺖ آن‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﻣﺎ واﻗﻌﺎً و ﺑﺪون ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻜﻲ‬ ‫ﻣﻲداﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ اﻓﺮاد ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ‪ B ،A‬و ‪ C‬ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در واﻗﻊ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺳﻘﺮاط ﻳﻜﻲ از‬ ‫اﻳﻦ اﻓﺮاد اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﻤﻘﺎﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﮔﺮ ﻳﻚ ﻣﺴﻴﺮ ﻓﻠﻜﻪﻣﺎﻧﻨﺪ را از ﺧﻼل "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ" ﻃﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺳﻘﺮاط ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻘﺮاط ﻳﻜﻲ از اﻓﺮادي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺳﺘﻘﺮاء ﻣﺎ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻣﺒﺘﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻴﻠﻲ راﺣﺖﺗﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً از ‪ B ،A‬و ‪ C‬ﺑﻪ ﺳﻘﺮاط اﺳﺘﺪﻻل ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻟﻘﻤﻪ را دور ﺳﺮ ﺧﻮد‬ ‫ﭼﺮﺧﺎﻧﺪه و از ﺧﻼل ﻗﻀﻴﻪي "ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲاﻧﺪ" ﺑﺪان ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدن ﺳﻘﺮاط‪ ،‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬ ‫‪١‬‬

‫ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل اﺳﺘﻨﺘﺎج اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ در ﻣﻘﺪﻣﺎت وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ وﺟﻮد ﻧﺘﻴﺠﻪ در ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﻪ ﺷﻜﻞ ﺻﺮﻳﺢ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻀﻤﺮ در ﻣﻘﺪﻣﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻣﻨﻄﻖ ﺻﻮري ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺮاد از آن‪ ،‬اﻗﺴﺎم ﻗﻴﺎس اﻗﺘﺮاﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺗﺎزه و ﻧﻮ ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻔﻴﺪ ﺷﺮح و ﺑﺴﻂ ﻋﻠﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﻳﻦ ﻗﻴﺎس را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪:‬‬ ‫ﺳﻘﺮاط اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺳﻘﺮاط ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ در اﻳﻦ ﻗﻴﺎس ﺑﻪ ﻧﺤﻮ واﺿﺢ در ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻣﺴﺘﺘﺮ ﺑﻮد‪ .‬زﻳﺮا ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻧﺴﺎن ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺜﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺳﻘﺮاط ﺣﻴﻮان اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺳﻘﺮاط‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ داﻧﺴﺘﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﻣﺮ ﺗﺎزهاي ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﺸﻜﻮف ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻳﻨﻜﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﻀﻤﺮاً ﻣﻲداﻧﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬در ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺻﺮاﺣﺖ ﺑﺨﺸﻴﺪهاﻳﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫دادهﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﺣﺘﻤﺎل ﻓﺎﻧﻲ ﺑﻮدن ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎﺳﺖ‪) .‬و اﻳﻦ اﻣﺮي آﺷﻜﺎر اﺳﺖ زﻳﺮا‪ ،‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺳﻘﺮاط ﻧﻴﺰ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﺳﻘﺮاط ﻓﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲاﻧﺪ‪ (.‬ﻟﺬا ﻣﻲ‬ ‫ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ را ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﺑﺎ درﺟﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي اﺣﺮاز ﻛﻨﻴﻢ اﮔﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﺧﻮد را ﺗﻤﺎﻣﺎً‬ ‫اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﭼﺮﺧﺎﻧﺪن ﻟﻘﻤﻪ دور ﺳﺮ ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ از راه "ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲاﻧﺪ" و روش اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫ﺑﺪان ﺑﺮﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﻣﺜﺎل ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠّﻲاي را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮماﻧﺪ ﻧﻈﻴﺮ "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر" ﺑﺎ ﺗﻌﻤﻴﻤﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲاي ﻧﻈﻴﺮ "ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲاﻧﺪ"‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻗﻀﻴﻪي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎﻟﺖ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﺳﺘﻨﺘﺎج اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮرد دوم‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي‬ ‫ﻫﻤﻮاره اﺳﺘﻘﺮاء ﻣﻔﻴﺪﺗﺮ ﺑﻮده و ﺿﺎﻣﻦ اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪق ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻌﻤﻴﻤﺎت‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻏﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲﺗﺮ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮماﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻣﻨﻄﻖ و رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻣﺤﺾ در ﻣﻴﺎن‬ ‫اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻼوهي ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺑﻨﻴﺎدي اﺧﻼق‪ .‬ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻌﺪي اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ‪ :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻗﻴﻖﺗﺮ و ﺟﺰﺋﻲﺗﺮ ﭘﺮﺳﺶ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪،‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠّﻲ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻧﺪادهاﻳﻢ‪ ،‬و در واﻗﻊ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ‬ ‫ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ را ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﺻﻼً ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟‬ ‫اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اوﻟﻲ از ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮف آﻟﻤﺎﻧﻲ‪ ،‬اﻳﻤﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ )‪ (1804-1724‬ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫راﺳﺘﻲ ﺳﻮال دﺷﻮاري اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺎرﻳﺨﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪٦١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻫﺸﺘﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟‬ ‫اﻳﻤﺎﻧﻮﺋﻞ ﻛﺎﻧﺖ را ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻫﻤﭽﻮن ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف دوران ﺟﺪﻳﺪ ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲدارﻧﺪ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ اﮔﺮﭼﻪ در آن ﺳﺎﻟﻬﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻲزﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺟﻨﮓ ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ و اﻧﻘﻼب ﻓﺮاﻧﺴﻪ رخ داد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﺗﺪرﻳﺲ ﻓﻠﺴﻔﻪ در داﻧﺸﮕﺎه ﻛﻮﻧﻴﮕﺰﺑﺮگ در ﭘﺮوس‬ ‫ﺷﺮﻗﻲ را ﺗﺮك ﻧﮕﻔﺖ‪ .‬ﺧﺪﻣﺖ ﺑﻲﻫﻤﺎﻧﻨﺪي ﻛﻪ او ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻛﺮد‪ ،‬اﺑﺪاع ﺷﻴﻮهي ﺗﻔﻜﺮي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪي‬ ‫"اﻧﺘﻘﺎدي" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻃﺮز ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از اﻧﻮاع ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن دادهاي ﻣﻔﺮوض‪ ،‬در‬ ‫ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﻣﻜﺎن ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج از آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﺑﺴﻴﺎري از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﺑﺎب ﻣﺎﻫﻴﺖ و‬ ‫ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻋﺎ َﻟﻢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﺎب ﻣﻌﺘﺒﺮ ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﻘﻮﻟﻲ ﺷﻚ ورزﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺪون ﺷﻚ ﺧﻮد ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ دو اﻣﺮ ﺳﺰاوار اﻫﻤﻴﺖ و اﻋﺘﺒﺎر اﺳﺖ‪ :‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺎ واﺟﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ "ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ"‪ ١‬ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﻣﺮ‬ ‫ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺎ آن‪ ،‬ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬در وﻫﻠﻪي دوم ﺑﻪ اﻳﻦ ﺳﺒﺐ ﻛﻪ اﻫﻤﻴﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ را روﺷﻦ و‬ ‫واﺿﺢ ﮔﺮداﻧﻴﺪ‪.‬‬ ‫ﭘﻴﺶ از ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ "ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ" اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼح ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﮕﻮﻳﻢ‪" ،‬ﻳﻚ ﻣﺮد ﻃﺎس‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﺮد اﺳﺖ"‪،‬‬ ‫"ﺷﻜﻞ ﻳﻚ ﻫﻮاﭘﻴﻤﺎ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﻜﻞ اﺳﺖ"‪" ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ ﺑﺪ‪ ،‬ﻳﻚ ﺷﺎﻋﺮ اﺳﺖ"‪ ،‬ﻛﺎري ﻛﻪ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬ ‫ﺻﺪور ﮔﻮﻧﻪاي ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ‪ :‬ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎب آن ﺧﺒﺮ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ دو ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت دﺳﺖ ﭼﻴﻦ ﺷﺪه و ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻓﻮق‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ در زﻧﺪﮔﻲ‬ ‫واﻗﻌﻲ ﺑﺪانﻫﺎ ﺗﺼﺮﻳﺢ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ از ﺳﻮي ﺳﺨﻨﺮان ﻳﺎ ﺧﻄﻴﺒﻲ ﻛﻪ راﻫﻲ ﺑﺮاي ﻣﻬﻴﺎ ﻛﺮدن ﺑﻴﺎﻧﻲ ﺳﻔﺴﻄﻪآﻣﻴﺰ‬ ‫ﻣﻲﺟﻮﻳﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﻗﻀﺎﻳﺎي "ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ" ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ زﻳﺮا ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺤﻤﻮل را از ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻴﺮون ﻛﺸﻴﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از‬ ‫زﻣﺎن ﻛﺎﻧﺖ ﺗﻔﻜﺮ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺑﺮ آن ﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻮرد ﺑﺎور و ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬داﺧﻞ در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع از ﻗﻀﺎﻳﺎ اﺳﺖ‪ :‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ در ﺗﻤﺎم اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻣﺤﻤﻮﻟﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﻮد ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از آن‬ ‫ﺧﺒﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ دﭼﺎر ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪي ﻳﻚ ﻣﺮد ﻃﺎس‪ ،‬ﻃﺎس ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺎس ﺑﻮدن را ﻫﻢ از ﻳﻚ‬ ‫ﻧﻔﺮ اﻧﻜﺎر ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻢ اﺛﺒﺎت ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ ﺧﻮدش در ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻗﻒ‬ ‫ﻓﻼﺳﻔﻪي ﭘﻴﺶ از ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬اﺻﻞ ]ﻋﺪم[ ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﻢ واﺟﺪ ﻳﻚ‬ ‫ﺧﺼﻴﺼﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﺻﺪق ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ و ﺑﺴﻨﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪Analytic‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫دﻳﻮﻳﺪ ﻫﻴﻮم )‪ ،(76-1711‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲزﻳﺴﺖ‪ ،‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ دﻳﺪﮔﺎه راﻳﺞ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﻀﺎﻳﺎ و ﻣﻮاردي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫ﺧﺼﻮص در ﻣﻮرد ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل‪ ،‬راﺑﻄﻪي ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺤﻤﻮل در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺶ از ﻫﻴﻮم‪،‬‬ ‫ﻻاﻗﻞ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﺎﻓﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻠﻮل را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ از‬ ‫ﻋﻠﺖ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﻴﻮم ﺣﺠﺖ آورد ـ ﺣﺠﺘﻲ ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد ـ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮي واﻗﻌﺎً‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺷﻚآﻣﻴﺰﺗﺮﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪي ﻣﻮﺟﻮد را ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‬ ‫در ﻣﻮرد راﺑﻄﻪي ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺮار داد‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻜﺘﺐ ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﻲ ﺗﺤﺼﻴﻞ و ﺗﺘﺒﻊ ﻛﺮده ﺑﻮد‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺶ از ﻫﺮ ﺷﺨﺺ دﻳﮕﺮي از ﺷﻚآوري ﻫﻴﻮم ﺑﺮآﺷﻔﺖ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻋﺰم ﺧﻮد را ﺟﺰم ﻛﺮد ﺗﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻚآوري ﻫﻴﻮم ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬او درﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ راﺑﻄﻪي ﻣﻴﺎن ﻋﻠﺖ و ﻣﻌﻠﻮل‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﺴﺎب و ﻫﻨﺪﺳﻪ‪،‬‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ "ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ" اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﺗﺤﻠﻴﻠﻲ از ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬آﺷﻜﺎرﻛﻨﻨﺪهي ﻣﺤﻤﻮل ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺜﺎل ﻣﻌﺮوف او در ﺑﺎب اﻳﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪي ‪7 + 5 = 12‬‬ ‫ﺑﻮد‪ .‬او ﺑﺪرﺳﺘﻲ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ‪ 7‬و ‪ 5‬را ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ روي ﻫﻢ رﻳﺨﺖ ﺗﺎ ‪ 12‬را ﻧﺘﻴﺠﻪ دﻫﺪ‪ :‬ﺗﺼﻮ‪‬ر ‪ 12‬در ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از آن‬ ‫دو‪ ،‬و ﺣﺘﻲ در ﺗﺼﻮ‪‬ر ﺟﻤﻊ ﻣﻴﺎن آن دو‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ راﻫﺒﺮ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ رﻳﺎﺿﻴﺎ ت‬ ‫ﻣﺤﺾ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ؛ و ﺧﻮد‪ ‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺑﺮوز ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﺷﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻫﻢ و‬ ‫ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﻳﺎﻓﺘﻦ راه ﭼﺎرهاي ﺑﺮاي آن ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮ ﺳﺮآﻏﺎز ﻓﻠﺴﻔﻪي ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ "رﻳﺎﺿﻴﺎت ﻣﺤﺾ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؟" ﭘﺮﺳﺸﻲ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ و در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻏﻴﺮ ﺷﻚآوراﻧﻪاي ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺪان ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫دﻫﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دﻳﺪﻳﺪم ﻛﻪ ﺑﻪ دو دﻟﻴﻞ ﭘﺎﺳﺦ ﺗﺠﺮﺑﻪﮔﺮاﻳﺎنِ دو آﺗﺸﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت ﺑﻮد از اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از رﻳﺎﺿﻴﺎت ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﻘﺮاء و از روي ﺑﺮﺧﻲ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻧﺎﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪ :‬دﻟﻴﻞ ﻧﺨﺴﺖ در رد اﻳﻦ ادﻋﺎ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﺧﻮد اﺻﻞ اﺳﺘﻘﺮاء را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫اﺳﺘﻘﺮاء ﻣﺒﺮﻫﻦ داﺷﺖ؛ و دﻟﻴﻞ دوم آﻧﻜﻪ‪ ،‬ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠّﻲ رﻳﺎﺿﻴﺎت‪ ،‬از ﻗﺒﻴﻞ دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر‪ ،‬را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ آﺷﻜﺎر و ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻ ﺑﺎ ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از آن ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺮار داد‪ ،‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺑﺎ در‬ ‫ﺷﻤﺎر آوردن ﻣﻮارد دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺻﺪق اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ در آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﭼﻴﺰ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﻋﺎﻳﺪﻣﺎن ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻛﻠّﻲ رﻳﺎﺿﻴﺎت )و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﺧﺼﻮص ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻴﺰ ﻛﺎرﺑﺴﺖﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ( را ﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﺑﻪ ﺷﻴﻮهاي ﺟﺪا از آن ﺷﻴﻮهاي ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ )ﺻﺮﻓﺎً اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ( ﺧﻮﻳﺶ از ﺗﻌﻤﻴﻤﺎت ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻫﻤﻪي اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻓﺎﻧﻲ‬ ‫اﻧﺪ‪ ،‬را ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﺷﺮح و ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫‪Synthetic‬‬

‫‪٦٣‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﺴﺌﻠﻪ از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻠّﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬اﻣﺮي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻇﺎﻫﺮاً ﻗﺎدر ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ از ﺑﺮﺧﻲ از ﺣﻘﺎﻳﻖ در ﺧﺼﻮص اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲاي ﻛﻪ ﻫﻨﻮز از آﻧﻬﺎ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺮي ﻏﺮﻳﺐ و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ راﺣﺘﻲ در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻛﺎرﺑﺮد ﺣﺴﺎب و ﻣﻨﻄﻖ درﻣﻮرد اﺷﻴﺎء ﺷﻚ ورزﻳﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﻌﺪ در ﻟﻨﺪن ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد؛ وﻟﻲ اﻳﻦ را ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﺮ دو ﻧﻔﺮ دﻳﮕﺮ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬روي ﻫﻢ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﻴﺮوي آﺷﻜﺎرِ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ در ﺑﺎب اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪاي از آﻧﻬﺎ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً‬ ‫ﻏﻴﺮﻣﻨﺘﻈﺮه و ﺷﮕﻔﺖاﻧﮕﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬راه ﺣﻠﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬راه ﺣﻞ او ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﻓﻼﺳﻔﻪي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻃﺮق ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺎ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺧﻄﻮط ﻛﻠّﻲ آن را اراﺋﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ ﻛﻮﺷﺶ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از‬ ‫ﺳﻮي ﺷﺎرﺣﺎن ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﺪﻋﻲ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﺗﺠﺎرب ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ دو ﻋﻨﺼﺮ را از ﻫﻢ ﺗﻤﻴﺰ داد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻲء ﻳﺎ ﻋﻴﻦ اﺳﺖ )ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﻲء ﻳﺎ ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ( ]ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺎد‪‬ه[‪ ،‬و ﻋﻨﺼﺮ دوم‬ ‫ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد ﻣﺎﺳﺖ ]ﻳﻌﻨﻲ ﺻﻮرت[‪ .‬در ﺑﺤﺚ از ﻣﺎد‪‬ه و دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫اﻣﺮي ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺗﺪاﻋﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ را ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺘﻴﺠﻪي ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫ﻣﻴﺎﻧﻜﻨﺶ ﺑﻴﻦ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ و ]ﺑﺪن[ ﺧﻮدﻣﺎن‪ ،‬ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﺎ اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻮاﻓﻘﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﺎﻧﺖ را ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﻴﻮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آن ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺳﻬﻢ ﻣﺎ و ﺳﻬﻢ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ را ]در ﻓﺮاﮔﺮد ﺷﻨﺎﺧﺖ[‬ ‫ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻔﻜﺮ ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻣﺎد‪‬هي ﺧﺎم داده ﺷﺪه در اﺣﺴﺎس ـ ﻧﻈﻴﺮ رﻧﮓ‪ ،‬ﺳﺨﺘﻲ و ﻏﻴﺮه ـ ﻧﺎﺷﻲ از‬ ‫ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺮﺗﻴﺐ و آراﻳﺶ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻤﺎم رواﺑﻂ ﻣﻴﺎن‬ ‫دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻦ ﻳﻚ ﺷﻲء ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻠﺖ ﺷﻲء دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪي‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﻔﻜﺮ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ او ﺑﻪ ﺳﻮد اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ در ﺑﺎب زﻣﺎن و‬ ‫ﻣﻜﺎن و ﻋﻠﻴﺖ و ﻗﻴﺎس‪ ،‬واﺟﺪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺎد‪‬هي ﺧﺎم اﺣﺴﺎس‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬او ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻃﻤﻴﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣ‪‬ﻬﺮ ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ را‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺮاي آن ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﭘﻴﺸﺎﻧﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﺧﺼﺎﻳﺺ ﻧﺎﺷﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮد‬ ‫ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ وارد ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺎ ﺑﺸﻮد ﺑﺪون آﻧﻜﻪ واﺟﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ ]زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن[‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ آن را "ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ" ﻣﻲﻧﺎﻣﺪ‪.‬‬ ‫‪١‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪي ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺎ ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻳﻜﻲ اﺳﺖ‪ ،‬و آن اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻋﻠﺖ اﺣﺴﺎس در ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﺧﺼﺎﻳﺺ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ از ﺗﻌﺮﻳﻒ‬

‫‪٦٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺳﻮاي زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي اﻧﺪﻛﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻧﺘﻘﺎد از ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﺘﺮاﺿﻲ اﺳﺎﺳﻲ در ﺧﺼﻮص ﻓﻠﺴﻔﻪي او‬ ‫در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﻛﻪ ﺟﻬﺖ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ‬ ‫روش ﻛﺎﻧﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻬﻠﻚ و ﻛﺸﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮرد ﺗﺎﻛﻴﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد ﻋﺒﺎرت از ﻗﻄﻌﻴﺖ و‬ ‫ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ در ﻣﻮرد اﻳﻦ اﻣﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﻮر واﻗﻊ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﻨﻄﻖ و ﺣﺴﺎب در ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺎ‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺴﺎب و ﻣﻨﻄﻖ را ]ﺑﻪ اﺷﻴﺎء[ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﻲدارﻳﻢ‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ ﻫﻤﺎنﻗﺪر اﻣﺮي واﻗﻊ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﺮ ﺷﻲء ﻣﻮﺟﻮد دﻳﮕﺮ در اﻳﻦ ﻋﺎﻟَﻢ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻫﻴﭻ ﻳﻘﻴﻦ و ﻗﻄﻌﻴﺘﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺛﺎﺑﺖ و ﭘﺎﻳﺪار ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد ﻓﺮدا ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو را‬ ‫ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ ﭘﻨﺞ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﻜﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاي او ﻣﻄﺮح ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻣﻜﺎﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻗﻄﻌﻴﺖ و ﻛﻠّﻴﺘﻲ را ﻛﻪ او ﻣﺸﺘﺎق اﺛﺒﺎت آن ﺑﺮاي ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﺴﺎب اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻧﺎﺑﻮد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﻣﻜﺎن اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺻﺮﻳﺤﺎً‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﺎﻧﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد‪ ‬زﻣﺎن ﺻﻮرﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺎﻋﻞ ﺷﻨﺎﺳﺎ آن را ﺑﺮ ﭘﺪﻳﺪار زورﭼﭙﺎن‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﺧﻮد واﻗﻌﻲ ﻣﺎ واﻗﻊ در زﻣﺎن ﻧﺒﻮده و ﻫﻴﭻ ﻓﺮداﻳﻲ ﻧﺪارد‪ .‬اﻣﺎ او ﻫﻨﻮز ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‬ ‫ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ ﻧﻈﺎم زﻣﺎﻧﻲ ﭘﺪﻳﺪار ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﻧﭽﻪ در ﭘﺲ ﭘﺸﺖ ﭘﺪﻳﺪار اﺳﺖ ]ﻳﻌﻨﻲ ﺷﻲء‬ ‫ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ[ ﺗﻌﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺧﻮد اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺒﻨﺎي اﺣﺘﺠﺎج ﻣﺎ را ﺳﺮ ﭘﺎ ﻧﮕﻪ دارد‪ ،‬ﻛﺎﻓﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮاﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﺮ ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را روﺷﻦ و واﺿﺢﺗﺮ ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ اﺳﺎﺳﺎ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ در‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﺣﺴﺎﺑﻲ‪ 1‬ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﭼﻪ ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﭼﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻮرد اﺷﻴﺎء ﺑﻪ ﻛﺎر روﻧﺪ‪ .‬دو ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎ دو ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮ‪ ،‬روي ﻫﻢ‬ ‫ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﭼﻬﺎر ﺷﻲء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﺮﮔﺰ اﺷﻴﺎء ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻮرد ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻗﺮار ﻧﮕﻴﺮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ادﻋﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻄﻌﺎً در ﻣﺤﺪودهي آن ﻗﻠﻤﺮوي ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺑﻴﺎن دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر ﻣﺮاد ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺻﺪق اﻳﻦ ادﻋﺎ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺻﺪق اﻳﻦ ادﻋﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ دو ﭘﺪﻳﺪار ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﭘﺪﻳﺪار دﻳﮕﺮ‪ ،‬روي ﻫﻢ‬ ‫ﭼﻬﺎر ﭘﺪﻳﺪار را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬راه ﺣﻞ ﻛﺎﻧﺖ ]ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ و‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ[ ﻣﺤﺪودهي ﻗﻠﻤﺮوي ﻗﻀﺎﻳﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎرواﻳﻲ ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻚ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺑﮕﺬرﻳﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻻزم‬

‫اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ آن ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ )ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺑﺮﺧﻲ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎريﻫﺎ در ﺧﺼﻮص ﻣﻘﻮﻟﻪي ﻋﻠﺖ( ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻳﻚ از‬ ‫ﻣﻘﻮﻻت در ﺧﺼﻮص ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻛﺎرﺑﺮدﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﺎﻧﺖ ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﺳﺎﺳﺎً و ذاﺗﺎً ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻨﻲ اﺳﺖ؛ آﻧﭽﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺪان ﻧﺎم "ﭘﺪﻳﺪار"‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭘﺪﻳﺪار‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺤﺼﻮل ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎ و ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎً واﺟﺪ ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺎﺷﻲ از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﻣﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﻟﺬا ﻣﻄﻤﺌﺘﺎً ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮﭼﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ در ﻣﻮرد ﺗﻤﺎم ﺗﺠﺎرب ﻣﻤﻜﻦ ﻣﺎ ﺻﺎدق در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﮔﺬاﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را‬ ‫در ﻗﻠﻤﺮو ﺑﻴﺮون از ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻜﺎر ﺑﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻋﻠﻲرﻏﻢ وﺟﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻴﺰي در ﺑﺎب ﺷﻲء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻳﺎ درﺑﺎرهي آﻧﭽﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﻤﻜﻦ ﻳﺎ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﻛﺎﻧﺖ در اﻳﻦ راه ﺧﻮاﻫﺎن ﺗﻠﻔﻴﻖ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮓﺳﺎزي ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن و اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت ﺗﺠﺮﺑﻪﺑﺎروان اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪Arithmetical‬‬

‫‪٦٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت ﻗﻄﻌﻴﺖ آن ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻧﻴﺰ ﺻﻮرت ﭘﺬﻳﺮد‪.‬‬ ‫ﺳﻮاي اﺻﻮل و آﻳﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺴﻂ داد‪ ،‬در ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ راﻳﺞ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ در ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ذﻫﻨﻲ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎب آن ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺎ در ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ واﻗﻌﻴﺎت اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬ ‫در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را ﺑﻪ ﺳﻪ اﺻﻞ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان "ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ" ردهﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺟﻠﺐ‬ ‫ﻛﺮدﻳﻢ‪ .‬دﻟﻴﻞ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﺮا اﻳﻦ اﺻﻮل را ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﺎﻣﻴﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ دﻻﻳﻠﻲ ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪي ﺑﺮاي اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ اﻳﻦ اﺻﻮل ﻧﺎدرﺳﺖ و ﻣﻐﻠﻮطاﻧﺪ‪ .‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ را ﻣﺪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﺤﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺻﻮرﺗﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد "ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ"‪ ،‬و‬ ‫ﻗﺼﺪش ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﻢ واﺟﺪ و ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫درﺧﺘﻲ از ﮔﻮﻧﻪي درﺧﺘﺎن ﭼﻨﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل درﺧﺖ ﭼﻨﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ اﮔﺮ ﻣﻴﺰ ﻣﻦ ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﺷﻜﻞ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﺴﺘﻄﻴﻞ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد دادن ﻋﻨﻮان ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ اﺻﻮل اﻣﺮي ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﺸﺎﻫﺪهي اﻣﻮر ﺧﺎرﺟﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺪق آﻧﻬﺎ ﻗﺎﻧﻊ ﻣﻲﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻜﺒﺎر دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫ﻛﻪ درﺧﺘﻲ از ﻧﻮع ﭼﻨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ دﻳﺪن دوﺑﺎرهي درﺧﺖ ﻧﺪارم ﺗﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ آن واﻗﻌﺎً‬ ‫درﺧﺖ ﭼﻨﺎر ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ ﺧﻮد ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﺑﺎﻋﺚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﭼﻨﺎر ﻧﺒﻮدن درﺧﺖ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻏﻴﺮﻣﻤﻜﻦ در‬ ‫ﻧﻈﺮ آﻳﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻛﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻳﻜﻲ از ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪاي اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎور ﻣﺎ‬ ‫ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ذﻫﻦ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻘﻮم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎور‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻮد اﻳﻦ ﺑﺎور ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻓﺮﻋﻲ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲِ رواﻧﻲ‪ 1‬اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ را‬ ‫ﭘﻴﺶ ﻓﺮض ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎور ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر اﺳﺖ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻧﻴﺰ‬ ‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ اﻳﻦ ﺑﺎور ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ درﺧﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ از ﻧﻮع ﭼﻨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در‬ ‫ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن درﺧﺘﻲ از ﻧﻮع ﭼﻨﺎر ﻧﻴﺴﺖ؛ زﻳﺮا ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﺑﺎور اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ درﺧﺖ ﻳﻚ‬ ‫ﭼﻨﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻫﻤﺎن ﺣﺎل ﻳﻚ ﭼﻨﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬اﺻﻠﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً‬ ‫اﺻﻠﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر؛ و اﮔﺮﭼﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺧﻮد ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻔﻜﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﻮد اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻋﺒﺎرت‬ ‫از ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت از واﻗﻌﻴﺘﻲ در ﺧﺼﻮص اﺷﻴﺎء دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي را ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﺷﻴﺎء دﻧﻴﺎي واﻗﻌﻲ ﺻﺎدق ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آن ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻣﻮﺟﺐ ﺷﻮد ﻛﻪ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺻﻠﻲ اﺷﺘﺒﺎه و‬ ‫ﻛﺎذب ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ و اﻳﻦ ﺧﻮد ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺻﻞ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻗﺎﻧﻮن ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫‪Psychological reflection‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻲﺗﻮان اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻣﺸﺎﺑﻪ را در ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮ اﺣﻜﺎم ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر ﺑﺴﺖ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دو ﺑﺎ دو‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻓﻜﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻤﺎم ﺟﻔﺖﻫﺎي ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ و ﻳﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻛﻪ اذﻫﺎن ﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻘﻮم ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ "دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو ﻣﻲ ﺷﻮد ﭼﻬﺎر" ﺑﺎور ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ‬ ‫ﭼﻨﺪ درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻮﻛﺪ و ﻗﻄﻌﻲ ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﻴﺎن ﻋﺒﺎرت دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي‬ ‫دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻳﻢ‪ .‬و ﻫﻴﭻ واﻗﻌﻴﺘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺗﻘﻮم اذﻫﺎن ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت دو ﺑﻪ ﻋﻼوهي دو‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر را ﺻﺎدق ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن‪ ،‬اﮔﺮ اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺤﻀﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﻗﻮام اذﻫﺎنﻣﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ آﻧﭽﻪ واﻗﻊ در ﺟﻬﺎن‬ ‫اﺳﺖ ﺑﻜﺎر ﺑﺮد‪ ،‬ﭼﻪ اﺷﻴﺎء ذﻫﻨﻲ و ﭼﻪ اﺷﻴﺎء ﻏﻴﺮ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺷﻴﺎء ﺧﺎرﺟﻲ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻧﻪ در ذﻫﻦ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻧﻪ در دﻧﻴﺎي ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎ ﻣﺸﺎﺑﻪ اﺟﺰاي ﻏﻴﺮ‬ ‫ﺿﺮوري ﻳﺎ ﻏﻴﺮ اﺳﻤﻲ ﺟﻤﻠﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺎت و ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﻣﻦ "در"‬ ‫اﺗﺎﻗﻢ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬ﻣﻦ وﺟﻮد دارم و اﺗﺎﻗﻢ ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد؛ اﻣﺎ آﻳﺎ "در"‪ 1‬ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد؟ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫واژهي "در" واﺟﺪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ؛ اﻳﻦ واژه دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﻣﻦ و اﺗﺎﻗﻢ دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻧﻴﺰ ﺧﻮد ﭼﻴﺰي‬ ‫اﺳﺖ ]ﻣﻮﺟﻮد[‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ "در" ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻦ و اﺗﺎﻗﻢ وﺟﻮد دارﻳﻢ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫"در" ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪان ﻓﻜﺮ ﻛﺮده و ﻓﻬﻢاش ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻓﻬﻢاش ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪ را ﻧﻴﺰ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ "ﻣﻦ در اﺗﺎﻗﻢ ﻫﺴﺘﻢ"‪ .‬ﭘﺲ از ﻛﺎﻧﺖ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﻪ ادﻋﺎ ﻛﺮدهاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﻋﺒﺎرت از اﻋﻤﺎل ذﻫﻨﻲ اﻧﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﺷﻴﺎء ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬و ذﻫﻦ آﻧﻬﺎ را ﻃﻲ‬ ‫ﻳﻚ ﻋﻤﻞ ذﻫﻨﻲ ﻛﻨﺎر ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ را ﺗﻮﻟﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ‬ ‫واﺟﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه را ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮان ﻫﻤﭽﻮن دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﻋﻠﻴﻪ ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻮرد‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﻗﺮار داد‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺪ ﺻﺪق ﻗﻀﻴﻪي "ﻣﻦ در اﺗﺎﻗﻢ ﻫﺴﺘﻢ" ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﺠﻮاﻛﻨﻨﺪهاي در اﺗﺎق ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻧﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﻧﻪ ﺧﻮد ﻧﺠﻮاﻛﻨﻨﺪه‪ ،2‬و ﻧﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﺪ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﻨﻬﺎ در ﺧﺼﻮص ﻧﺠﻮاﻛﻨﻨﺪه و اﺗﺎق ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻫﻢ از‬ ‫اﻳﻦ رو ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻞ در ﻓﺼﻞ آﻳﻨﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ در ﺟﻬﺎﻧﻲ واﻗﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ذﻫﻨﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻧﻪ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ .‬اﻳﻦ ﺟﻬﺎن ﺑﺮاي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺸﺨﺺﺗﺮ ﺑﺮاي ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ‬ ‫‪In‬‬ ‫‪Earwig‬‬

‫‪٦٧‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ آﻳﻨﺪه ﺗﺎ ﺑﺴﻂ ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﭘﻴﺶ رﻓﺘﻪ و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن را ﺑﺮ ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آن ﺳﺮ و ﻛﺎر‬ ‫داﺷﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻧﻬﻢ‪ :‬ﻋﺎﻟَﻢ ﻛﻠّﻴﺎت‬ ‫در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ واﺟﺪ ﻫﺴﺘﻲاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﺴﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮدات ذﻫﻨﻲ و دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬در ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ‬ ‫ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻮﺟﻮدات را و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ اﻳﻦ را ﻛﻪ ﻛﺪاﻣﻴﻚ از اﺷﻴﺎء واﺟﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻫﺴﺘﻲاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﺮرﺳﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ از ﺳﻮال اﺧﻴﺮ آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﺑﺎ آن دﺳﺖ ﺑﻪ ﮔﺮﻳﺒﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر دور ﺑﺎز ﻣﻲﮔﺮدد‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر از ﺳﻮي اﻓﻼﻃﻮن در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪ‪" .‬ﻧﻈﺮﻳﻪي ‪‬ﻣﺜُﻞ‪ "1‬اﻓﻼﻃﻮن ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﻮد ﺑﺮاي ﺣﻞ ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪي دﺷﻮار‪ ،‬و ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﻦ ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﻓﻖﺗﺮﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي‬ ‫ﻛﻪ در اداﻣﻪ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه و از آن دﻓﺎع ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﻓﻼﻃﻮن اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻣﻘﺪاري ﺟﺮح و ﺗﻌﺪﻳﻞ‬ ‫ﻛﻪ ﮔﺬر زﻣﺎن ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺑﺮ ﮔﺮدهي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎر ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫داﺳﺘﺎن رخ ﻧﻤﻮدن اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺑﺮاي اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ از اﻳﻦ ﻗﺮار ﺑﻮد‪ :‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻧﻈﻴﺮ ﻋﺪاﻟﺖ را ﻣﺪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ از ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺪاﻟﺖ ﭼﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ آن را ﺑﺎ ﻓﻼن و‬ ‫ﺑﻬﻤﺎن ﻋﻤﻞ ﻋﺎدﻻﻧﻪ و ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻧﻴﻢﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ اﻋﻤﺎل ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮح دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻫﻤﻪي اﻳﻦ‬ ‫اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ از ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان در آﻧﭽﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ و‬ ‫ﻧﻪ در ﭼﻴﺰي دﻳﮕﺮ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻣﺸﺘﺮك‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ آن اﻋﻤﺎل ﻣﺎ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‬ ‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ذات ﻣﺤﺾ و آﻣﻴﺰهاي از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه واﻗﻌﻴﺎت زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻋﺎدي و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورﻧﺪهي‬ ‫ﻛﺜﺮﺗﻲ از اﻋﻤﺎل ﻋﺎدﻻﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ واژهي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﺧﺼﻮص واﻗﻌﻴﺎت راﻳﺞ‬ ‫و ﻣﺸﺘﺮك ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬ﺻﺎدق در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ "ﺳﻔﻴﺪي"‪ .‬ﻳﻚ ﻛﻠﻤﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻤﺎري‬ ‫از اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ ﺑﻪ ﻛﺎر رود زﻳﺮا ﺗﻤﺎم اﻳﻦ اﺷﻴﺎء ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ از ﻳﻚ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻳﺎ ذات ﻣﺸﺘﺮك ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ذات ﺧﺎﻟﺺ و‬ ‫ﻣﺤﺾ ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻓﻼﻃﻮن "ﻣﺜﺎل" ﻳﺎ "ﺻﻮرت" ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﺪ‪) .‬ﻧﺒﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﺮاد او از‬ ‫ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان آن را ﺑﻪ ﻣﺪد ذﻫﻦ ادراك ﻛﺮد‪" (.‬ﻣﺜﺎل" ﻋﺪاﻟﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﻫﺮ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻋﺎدﻻﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺳﻮاي اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ‬ ‫از آن ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻟﺬا ‪‬ﻣﺜُﻞ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻣﻮري ﺟﺰﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ در ﻋﺎﻟﻢ ﺣﺴﻲ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﺷﻴﺎء ﺣﺴﻲ ﻓﺎﻧﻲ و ﻣﺘﻐﻴﺮ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ اﻣﺮي ﺳﺮﻣﺪي‪ ،‬ﻧﺎﻣﺘﻐﻴﺮ و ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪ ،Idea 1‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺼﻮ‪‬ر و اﻳﺪه‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﺟﺎ آن را ﺑﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪهام‪ ،‬اﻣﺎ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ در ﺳﻨﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻣﺎ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره در ﺧﺼﻮص اﻓﻼﻃﻮن از اﺻﻄﻼح "ﻣﺜﻞ"‬ ‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﻴﻦ اﺻﻼح را ﺑﻜﺎر ﺑﺮدم‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٦٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ اﻓﻼﻃﻮن راه ﺑﻪ ﺳﻮي ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺣﺴﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﻋﺎﻟَﻤﻲ ﺑﺴﻴﺎر واﻗﻌﻲﺗﺮ از ﻋﺎﻟَﻢ اﻣﻮر ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﻋﺎﻟَﻢ ‪‬ﻣﺜُﻞ ﻧﺎﻣﺘﻐﻴﺮ‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﺪ ﻫﺮ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟَﻢ ﺣﺴﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮده و ﺗﻔﻜﺮ رﻧﮓ و رو رﻓﺘﻪي واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬آن را‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﻣﻲداﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي اﻓﻼﻃﻮن ﻋﺎﻟَﻢ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً واﻗﻌﻲ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻋﺎﻟَﻢ ‪‬ﻣﺜُﻞ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺑﻜﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ در‬ ‫ﺑﺎب اﺷﻴﺎء ﻋﺎﻟَﻢ ﺣﺴﻲ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺷﻴﺎء از ﻓﻼن و ﺑﻬﻤﺎن‬ ‫‪‬ﻣﺜُﻞ ﺑﻬﺮهﻣﻨﺪ اﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺜُﻠﻲ ﻛﻪ ﻣﻘﻮ‪‬م ﺧﺼﺎﻳﺺ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﺬر ﺑﻪ ﻋﺎﻟَﻢ ﻋﺮﻓﺎن و ﻣﺬﻫﺐِ راز‬ ‫آﺳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪوار ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ از ﺧﻼل ﮔﻮﻧﻪاي اﺷﺮاق ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ و رﻣﺰآﻟﻮد‪ ،‬ﻣﺜُﻞ را ﻫﻤﭽﻮن اﻋﻴﺎن ﺣﺴﻲ‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ؛ و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ در ﺧﻴﺎل ﺧﻮد اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﭙﺮوراﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ‪‬ﻣﺜُﻞ در آﺳﻤﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ‬ ‫ﻋﺮﻓﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺒﻨﺎي اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ در ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ‪ ،‬و آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺖ در اﻳﻨﺠﺎ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﺻﻄﻼح "ﻣﺜﺎل" در ﮔﺬر زﻣﺎن ﻣﻮﺟﺐ ﺗﺪاﻋﻲﻫﺎﻳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ آن را در ﺧﺼﻮص ‪‬ﻣﺜُﻞ اﻓﻼﻃﻮن ﺑﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻜﻠّﻲ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺧﺎﻃﺮ از اﻳﻦ ﭘﺲ ﺑﺮاي ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻒ آﻧﭽﻪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ‬ ‫اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ ﻗﺮار داﺷﺘﻪ و ﻋﺒﺎرت از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬از اﺻﻄﻼح "ﻛﻠّﻲ" ﺑﻪ ﺟﺎي اﺻﻄﻼح ﻣﺜﺎل اﺳﺘﻔﺎده‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ آﻧﭽﻪ دادهي ﺣﻮاس اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ واﺟﺪ ﻫﻤﺎن ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء داده‬ ‫ﺷﺪه در ﺣﻮاس واﺟﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺳﺨﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ؛ در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ اﻣﻮر‪ ،‬ﻛﻠّﻲ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺤﺘﻤﻼً اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ ﻓﺮاواﻧﻲ در آن اﺷﺘﺮاك دارﻧﺪ‪ ،‬و واﺟﺪ ﻫﻤﺎن ﺧﺼﺎﻳﺺ و وﻳﮋﮔﻲﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ‬ ‫دﻳﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ و ﺳﻔﻴﺪي را از اﻋﻤﺎل ﻋﺎدﻻﻧﻪ و اﺷﻴﺎء ﺳﻔﻴﺪ ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻠﻤﺎت راﻳﺞ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺟﺎﻣﻊ ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﺳﺎﻣﻲ ﺧﺎص ﻧﺸﺎﻧﻪي‬ ‫اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮ ﻛﻠﻤﺎت‪ ‬اﺳﻤﻲ‪ ،1‬ﺻﻔﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ و اﻓﻌﺎلْ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﻛﻠّﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﻳﺮ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺿﻤﻦ ﻣﺒﻬﻢ و دو ﭘﻬﻠﻮ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺘﻦ و ﺷﺮاﻳﻂ و اوﺿﺎع ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻲ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻳﺮ ﻧﺸﺎﻧﻪي آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬واژهي "ﺣﺎل" ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻣﺮي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪي زﻣﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ؛ اﻣﺎ درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺿﻤﺎﻳﺮ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲِ ﻣﺒﻬﻢ و دوﭘﻬﻠﻮﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺣﺎل‬ ‫ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﺗﻐﻴﻴﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﺟﻤﻠﻪاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻻاﻗﻞ ﺷﺎﻣﻞ ﻳﻚ واژه ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻣﺮي ﻛﻠّﻲ دارد‪ ،‬ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻧﺰدﻳﻚﺗﺮﻳﻦ‬ ‫رﻫﻴﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻤﻼﺗﻲ‪ ،‬ﺟﻤﻠﻪي "ﻣﻦ اﻳﻦ را دوﺳﺖ دارم" اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻛﻠﻤﻪي "دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻦ" دﻻﻟﺖ ﺑﺮ اﻣﺮي ﻛﻠّﻲ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻦ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ دوﺳﺖ دارم‪ ،‬و اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫‪ ،Substantive ١‬ﻗﺎﺋﻢ ﺑﻪ ذات‪ ،‬ﮔﻮﻫﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺟﻮﻫﺮي‪ ،‬ﻣﺎﻫﻮي‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﭼﻮن ﺑﺤﺚ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻨﻮان "ﻛﻠﻤﺎت اﺳﻤﻲ" ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ و اﮔﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻧﺴﺐ داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٧٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را دوﺳﺖ ﺑﺪارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﻛﻠّﻴﺎتاﻧﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺴﺘﻠﺰم آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ‬ ‫ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪.‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ واژﮔﺎن ﻣﻮﺟﻮد در ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎي ﻟﻐﺖ ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻣﻮر ﻛﻠّﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻣﮕﺮ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻠّﻴﺎت وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻞ و‬ ‫دﺷﻮار ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ در ﺟﻤﻼت روي ﻛﻠﻤﺎت اﻳﻨﭽﻨﻴﻨﻲ ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و اﮔﺮ ﻣﻠﺰم ﺑﺎﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﺮ روي ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ ﺗﻮﻗﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً در ﺑﺎب آن ﻛﻠﻤﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻛﻠﻤﻪاي ﻛﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪي ﭼﻴﺰي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺗﺤﺖ اﻣﻮر ﻛﻠّﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‬ ‫ﺳﺮ ﭼﺎرﻟﺰ اول و‬ ‫ﺳﺮ ﭼﺎرﻟﺰ اول از ﺑﺪن ﺟﺪا ﺷﺪ" را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﻪ ﭼﺎرﻟﺰ اول‪ ،‬ﺑﻪ ‪‬‬ ‫وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺟﻤﻠﻪي " ‪‬‬ ‫ﺳﺮ از ﺑﺪن او ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬اﻣﻮري ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﻋﺒﺎرت از ﺟﺰﺋﻴﺎتاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻃﺒﻴﻌﻲ ﺑﺮ روي‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﺟﺪا ﻛﺮدن ‪‬‬ ‫ﺳﺮ" ﻳﺎ "ﺟﺪا ﻛﺮدن" ﻓﻬﻤﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﻗﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬واژهﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻛﻠّﻲ اﻧﺪ‪ :‬ﻣﺎ اﺣﺴﺎس‬ ‫آﻧﭽﻪ از واژهﻫﺎي " ‪‬‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ واژهﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻧﺎﻛﺎﻣﻞ ﺑﻮده و ﻏﻴﺮ اﺳﻤﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺑﺘﻮان ﻛﺎري‬ ‫ﺑﺎ آﻧﻬﺎ اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ زﻣﻴﻨﻪ و ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺎ ﺗﺎ آن زﻣﺎن ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﻮﺟﻪﻣﺎن را ﺑﺎﻟﻀﺮوره‬ ‫ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺟﻠﺐ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﻪ ﻋﺪم ﺗﻮﺟﻪ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﻠّﻴﺎت‪ ،‬از آن ﺟﻬﺖ ﻛﻪ ﻛﻠّﻴﺎت اﻧﺪ اداﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺻﻔﺎت و ﻛﻠﻤﺎت اﺳﻤﻲ‬ ‫ردهﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻴﺶ از ﻫﻤﻪ و در اﻏﻠﺐ ﻣﻮارد ﺗﺸﺨﻴﺺ داده ﺷﺪه و ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ آن‬ ‫دﺳﺘﻪ از ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان اﻓﻌﺎل و ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﻃﺒﻘﻪﺑﻨﺪي ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻦ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ و ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮ ﺳﺎﺣﺖ اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﻬﺎده اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ‬ ‫ﮔﻔﺘﻪ را ﻛﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﭼﮕﻮﻧﮕﻲ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ از زﻣﺎن اﺳﭙﻴﻨﻮزا‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﻓﺮوﮔﺬاري در‬ ‫ﺗﺸﺨﻴﺺ اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻛﻠﻴﺎت ﺗﻌﻴﻦ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻨﻲ ﮔﺰاف ﺑﻪ ﺷﻤﺎر آورد‪ .‬اﻣﺎ آن ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ در آن اﻳﻦ روﻳﺪاد‬ ‫رخ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺧﻼﺻﻪ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﺻﻔﺎت و اﺳﺎﻣﻲ ﻣﺸﺘﺮك و راﻳﺞ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻛﻴﻔﻴﺎت ﻳﺎ‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي اﺷﻴﺎء ﻣﻔﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ و اﻓﻌﺎل ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﺴﺒﺖ و راﺑﻄﻪي ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻲء ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ و اﻓﻌﺎل راه ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ]‪ ،‬و ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ[ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻗﻀﺎﻳﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎﺻﻲ را ﺑﻪ ﺷﻲء ﻣﻔﺮدي ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﭽﻮن ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﻳﺎ راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﺗﻌﺪاد ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺷﻲء ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬و‬ ‫ﻟﺬا در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮض ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺠﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﻧﺴﺒﺖ و راﺑﻄﻪي ﻣﻴﺎن اﺷﻴﺎء ﺑﺎﺷﺪ در‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺧﻮاه در ﻛﻞ ﻋﺎ َﻟﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ اﺷﻴﺎء ﻛﺜﻴﺮي ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺑﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫‪٧١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫روي ﻫﻴﭻ ﻣﻴﺎﻧﻜﻨﺸﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﻣﻴﺎﻧﻜﻨﺶ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺴﺒﺖ و راﺑﻄﻪ اﺳﺖ و از ﺳﻮي‬ ‫دﻳﮕﺮ ]ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ[ ﻧﺴﺒﺖ و راﺑﻄﻪ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ]وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ[‪.‬‬ ‫ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎهﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺰد اﺳﭙﻴﻨﻮزا و در زﻣﺎن ﻣﺎ ﻧﺰد ﺑﺮادﻟﻲ و ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﮕﺎﻧﻪاﻧﮕﺎري‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد؛ دوﻣﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻻﻳﺐﻧﻴﺘﺲ از آن دﻓﺎع‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ اﻣﺮوزه ﭼﻨﺪان راﻳﺞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﻧﺎدﻳﺴﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﺷﻲء اﻧﻔﺮادي و ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ در اﻳﻦ ﻃﺮز‬ ‫ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻳﻚ ﻣﻮﻧﺎد )ﺟﻮﻫﺮ ﻓﺮد( ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎي ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪاﻧﺪ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﻧﺎروا و ﺑﻲﻣﻮرد ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪي ﺧﺎﺻﻲ از ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﻮده اﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ‬ ‫وﺳﻴﻠﻪي ﺻﻔﺎت و ﻛﻠﻤﺎت اﺳﻤﻲ ﺑﺎزﻧﻤﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﺎ اﻓﻌﺎل و ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﻣﺸﺘﺎق ﺑﻪ اﻧﻜﺎر وﺟﻮد اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺤﻮ اﻛﻴﺪ و دﻗﻴﻖ ]ﺑﺮاي او[ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﺻﻼً ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎي ﻧﻈﻴﺮ ﻛﻴﻔﻴﺎت وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬

‫وﺳﻴﻠﻪي ﺻﻔﺎت و ﻛﻠﻤﺎت اﺳﻤﻲ ﺑﺎزﻧﻤﻮده ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ ﻳﺎ‬ ‫رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬ﮔﻮﻧﻪاي از ﻛﻠّﻴﺎت ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي اﻓﻌﺎل و ﺣﺮوف اﺿﺎﻓﻪ ﺑﺎزﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﺟﺎزه‬ ‫دﻫﻴﺪ ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺳﻔﻴﺪيِ ﻛﻠّﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲاي وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﺳﻔﻴﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ واﺟﺪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ﺳﻔﻴﺪي ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل اﻳﻦ‬ ‫دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺼﺮاﻧﻪاي ﻣﻮرد اﻧﻜﺎر ﺑﺎرﻛﻠﻲ و ﻫﻴﻮم‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺗﺠﺮﺑﻪﺑﺎروان اﺧﻴﺮﻛﻪ در اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﻮاﻓﻘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮده‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ اﻧﻜﺎر آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﻲﮔﺮﻓﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻜﺮ اﻳﻦ ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟَﻢ ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ "‬ ‫ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﺠﺮد" وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺪي ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬ﺗﺼﻮﻳﺮي ذﻫﻨﻲ از‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻲء ﺟﺰﺋﻲ ﺳﻔﻴﺪ رﻧﮓ در ذﻫﻦ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬و ﭼﻮن ﻋﻘﻞ اﻳﻦ ﺷﻲء ﺟﺰﺋﻲ را ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎج اﻣﻮر دﻳﮕﺮي در ﺑﺎب آن ]ﺷﻲء[‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮ در ﺑﺎب ﻫﺮ ﺷﻲء ﺳﻔﻴﺪ دﻳﮕﺮي‬ ‫درﺳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬اﻫﻤﻴﺖ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺮح و وﺻﻒ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﺮﺣﻲ ﺑﺮ ﻓﺮاﻳﻨﺪﻫﺎي ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ذﻫﻨﻲ‪،‬‬ ‫اﻣﺮي درﺳﺖ و ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ در ﻫﻨﺪﺳﻪ‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ ﭼﻴﺰي را در ﺑﺎب ﺗﻤﺎم ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫ﻣﺜﻠﺚ ﺟﺰﺋﻲ را ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻪ و در ﺑﺎرهي آن ﺣﺠﺖ و دﻟﻴﻞ ﻣﻲآورﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻲ آﻧﻜﻪ ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ ﻣﺸﺘﺮك ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺟﻬﻲ ﻣﺒﺬول ﺑﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻓﺮد ﻣﺒﺘﺪي‪ ،‬ﺑﺮاي اﺣﺘﺮاز از ﺧﻄﺎ‪ ،‬اﻏﻠﺐ اﻳﻦ اﻣﺮ‬ ‫را ﺳﻮدﻣﻨﺪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﻣﺜﻠﺚ ﻣﺨﺘﻠﻒ را ﻛﻪ ﺗﺎ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻠﺤﻮظ ﺑﺪارد‪ ،‬ﺗﺎ اﻃﻤﻴﻨﺎن‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﻻﻳﻞ و ﺣﺠﺖﻫﺎﻳﺶ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ ﻳﻚ از آﻧﻬﺎ ﺻﺎدق درﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫از ﺧﻮد ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ از ﻛﺠﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء ﺳﻔﻴﺪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻣﺜﻠﺚ‪ ،‬ﻣﺸﻜﻼت و دﺷﻮاريﻫﺎ رخ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫‪Monism‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﭼﺸﻢﭘﻮﺷﻲ از ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻔﻴﺪي و ﻣﺜﻠﺜﻴﺖ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﻔﻴﺪيِ ﺟﺰﺋﻲ و ﻣﺜﻠﺚ ﺟﺰﺋﻲ را‬ ‫ﺑﺮﮔﺰﻳﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ آن ﭼﻴﺰي ﺳﻔﻴﺪ ﻳﺎ ﻣﺜﻠﺚ اﺳﺖ ﻛﻪ واﺟﺪ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ دﻗﻴﻖ ﺑﺎ اﻣﺮ ﺟﺰﺋﻲاي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺮﮔﺰﻳﺪهاﻳﻢ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻦ ﺻﻮرت "ﺷﺒﺎﻫﺖ" ﻣﻮرد ﻧﻴﺎز ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻣﺮي ﻛﻠّﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﺳﻔﻴﺪ ﻓﺮاواﻧﻲ وﺟﻮد دارد‪،‬‬ ‫ﺧﻮد "ﺷﺒﺎﻫﺖ" ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺟﻔﺖﻫﺎي ﻛﺜﻴﺮي از اﺷﻴﺎء ﺳﻔﻴﺪ ﺟﺰﺋﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ و اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ و‬ ‫ﺧﺼﻴﺼﻪي ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺳﻮدي ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﺑﺮاي ﻫﺮ ﺟﻔﺖ "ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ" ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد‬ ‫دارد‪ ،‬زﻳﺮا در آن ﺻﻮرت ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﺒﺎﻫﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺒﻴﻪاﻧﺪ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﺻﻮرت ﻻاﻗﻞ ﻣﻠﺰم ﺑﻪ‬ ‫ﻗﺒﻮل ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬و ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻣﻠﺰم ﺷﺪن ﺑﻪ ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ‪ ،‬درﺧﻮاﻫﻴﻢ‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺑﺪاع ﻧﻈﺮﻳﺎت دﺷﻮار و ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل ﺟﻬﺖ اﺣﺘﺮاز از ﭘﺬﻳﺮش ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻔﻴﺪي و ﻣﺜﻠﺜﻴﺖ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻲ از‬ ‫اﻋﺮاب ﻧﺪارد‪.‬‬ ‫ﺑﺎرﻛﻠﻲ و ﻫﻴﻮم ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻪ درﻳﺎﻓﺖ و ادراك ﺑﺎﻃﻞﺷﺪن رد و اﻧﻜﺎرﺷﺎن ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ " ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻣﺠﺮد" ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬زﻳﺮا آﻧﻬﺎ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺧﺼﻢﻫﺎﻳﺸﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻓﻜﺮ ﻛﻴﻔﻴﺖﻫﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬و روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ و رواﺑﻂ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻮر ﻛﻠّﻲ ﻣﻠﺤﻮظ‬ ‫ﻧﻤﻲداﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻣﺴﺌﻠﻪاي روﺑﺮو ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ در آن ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن ﺑﺮﺧﻼف ﺗﺠﺮﺑﻪﺑﺎوران ﺑﺮ ﻛﺮﺳﻲ ﺣﻖ‬ ‫ﻧﺸﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﭼﻪ اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎي ﻋﻘﻞﮔﺮاﻳﺎن‪ ،‬اﮔﺮ اﺻﻮﻻً ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻜﺎر ﻳﺎ‬ ‫ﻧﺎدﻳﺪه ﮔﺮﻓﺘﻦ ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ و رواﺑﻂ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ در ﻣﻌﺮض اﻧﺤﺮاف و ﺧﻄﺎ ﻗﺮار دارد ﺗﺎ آنِ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺑﺎروان‪.‬‬ ‫ﭘﺲ اﻳﻨﻜﻪ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮﺟﻮدﻳﺖﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻛﻠّﻴﺎت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ‬ ‫اﺛﺒﺎت ﺑﺮﺳﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از وﺟﻮد ﺻﺮف ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮر اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ وﺟﻮد آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ درآﻣﺪن ﻳﺎ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﻮﺿﻮع ادراك ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ از ﺳﻮي ﻳﻚ ذﻫﻦ اﺳﺖ‪ .‬در ﭘﺎﻳﺎن‬ ‫ﻓﺼﻞ ﻗﺒﻞ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع دﺳﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﺎل ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺗﻔﺼﻴﻠﻲ ﺑﺮرﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻠّﻴﺎت واﺟﺪ ﭼﻪ ﻧﻮع‬ ‫وﺟﻮدي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻗﻀﻴﻪاي ﻧﻈﻴﺮ "ادﻳﻨﺒﻮرگ در ﺷﻤﺎل ﻟﻨﺪن اﺳﺖ" را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻣﻜﺎن روﺑﺮو‬ ‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪] ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ[ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از آن‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﻬﻢ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ادﻳﻨﺒﻮرگ در ﺷﻤﺎل ﻟﻨﺪن اﺳﺖ ﻧﺎﻳﻞ ﻣﻲآﻳﻴﻢ‪ ،‬از ﭼﻴﺰي آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﺮوﻛﺎرش ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ادﻳﻨﺒﻮرگ و‬ ‫ﻟﻨﺪن اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺪق و ﺣﻘﻴﻘﺖ آن ﻧﻤﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً از واﻗﻌﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ وﺟﻮد داﺷﺖ‪ ،‬ادراك ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺳﻄﺢ زﻣﻴﻦ ﻛﻪ ادﻳﻨﺒﻮرگ واﻗﻊ در آن اﺳﺖ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﻗﺴﻤﺖ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﻨﺪن در آن واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﻮد ﺗﺎ ﺑﺪاﻧﺪ ﺷﻤﺎل‬ ‫و ﺟﻨﻮب اﺻﻼً ﺑﻪ ﭼﻪ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در ﻋﺎﻟَﻢ اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻴﭻ ذﻫﻨﻲ در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد اﻳﻦ‬ ‫اﻣﺮ را ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﻪ اﻧﻜﺎر ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻧﻘﺎدي ﻛﺎﻧﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ‬ ‫‪٧٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ دﻻﻳﻞ و ﺣﺠﺖﻫﺎي اﻳﻦ دو ﻓﻴﻠﺴﻮف را از ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ و داﻧﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ آﻧﺎن ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‬ ‫ﭼﻨﺪان ﺑﺴﻨﺪه و رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﻣﺮ ذﻫﻨﻲاي در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ادﻳﻨﺒﻮرگ در ﺷﻤﺎل ﻟﻨﺪن واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﺴﺒﺖ ﻳﺎ راﺑﻄﻪي "ﺷﻤﺎلِ" اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ اﺳﺖ‪ :‬و اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ‪" ‬ﺷﻤﺎلِ"‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از‬ ‫ﻣﻘﻮ‪‬ﻣﺎت واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ اﻣﺮي ذﻫﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻞ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻫﻴﭻ اﻣﺮ ذﻫﻨﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺑﭙﺬﻳﺮﻳﻢ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ و راﺑﻄﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺣﺪودي ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻔﻜﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟَﻢ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬آن را ادراك ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻠﻖ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ دﺷﻮاري روﺑﺮو ﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﺎ راﺑﻄﻪي "ﺷﻤﺎلِ" ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ادﻳﻨﺒﻮرگ و ﻟﻨﺪن‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ "اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﭼﻪ زﻣﺎﻧﻲ و ﻛﺠﺎ وﺟﻮد دارد؟" ﭘﺎﺳﺦ اﺣﺘﻤﺎﻟﻲ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻪ "ﻫﻴﭻﻛﺠﺎ و ﻫﻴﭻزﻣﺎﻧﻲ"‪ .‬ﻫﻴﭻ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎﻧﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ راﺑﻄﻪي "ﺷﻤﺎلِ" را ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ .‬وﺟﻮد‬ ‫آن در ادﻳﻨﺒﻮرگ ﺑﻴﺶ از وﺟﻮد آن در ﻟﻨﺪن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ راﺑﻄﻪ ﺑﺮﻗﺮار ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي‬ ‫ﺧﻨﺜﻲ ﻣﻴﺎن آن دو اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي را ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﺣﻮاس ﻳﺎ درونﻧﮕﺮي‪ ،‬ادراك ﻛﺮد‪ ،‬در زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ "ﺷﻤﺎلِ" ذاﺗﺎً ﻣﺘﻔﺎوت از ﭼﻨﻴﻦ اﺷﻴﺎﺋﻲ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬آن‪ ،‬ﻧﻪ در ﻣﻜﺎن اﺳﺖ ﻧﻪ در زﻣﺎن‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺎد‪‬ي اﺳﺖ ﻧﻪ ذﻫﻨﻲ؛ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻧﻮاع ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻌﻴﻨﻲ از ﻣﻮﺟﻮدات ﻛﻠّﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺐ ﻣﺮدم ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﻛﻠّﻴﺎت‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮر ذﻫﻨﻲاﻧﺪ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪ ،‬در اﻳﻦ ﺻﻮرت اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﻣﺎ در ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﭘﻴﺶ ﭘﺎ اﻓﺘﺎده‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﻈﻴﺮ دﻳﮕﺮ اﻋﻤﺎل ذﻫﻨﻲ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺪي ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪي "در ذﻫﻦ ﻣﺎ اﺳﺖ"‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن اﺑﻬﺎم و ﻏﻤﻮﺿﻲ ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ در‬ ‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎرم و در ﺑﺤﺚ از آراء ﺑﺎرﻛﻠﻲ ﻣﺘﺬﻛﺮ ﺷﺪﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺳﻔﻴﺪي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺎﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﻋﻤﻞ اﻧﺪﻳﺸﻴﺪن ﺑﻪ ﺳﻔﻴﺪي اﺳﺖ ﻛﻪ در ذﻫﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻫﻤﺎن دوﭘﻬﻠﻮﻳﻲ و اﺑﻬﺎم واژهي " ﺗﺼﻮ‪‬ر"‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺠﺎ‬ ‫ﺑﺪان اﺷﺎره ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻋﻠﺖ ﻏﻤﻮض و اﺑﻬﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻳﻜﻲ از ﻣﻌﻨﺎﻫﺎي اﻳﻦ واژه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در آن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ دﻻﻟﺖ ﺑﺮ ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﻋﻤﻞ ﻓﻜﺮي دارد‪" ،‬ﺳﻔﻴﺪي" ﻳﻚ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﺳﺖ‪ .‬ﺣﺎل اﮔﺮ اﺑﻬﺎم و ﻏﻤﻮض از ﻣﺎ ﻣﺤﺎﻓﻈﺖ ﻧﻜﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪي " ﺗﺼﻮ‪‬ر" ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻋﻤﻠﻲ اﺳﺖ ذﻫﻨﻲ‪ .‬و ﻟﺬا ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪي اﻣﺮي ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻣﺎ در اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻘﻪي ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﺳﻔﻴﺪي را از ﻛﻴﻔﻴﺖ ذاﺗﻲ ﻛﻠّﻴﺖاش ﻣﺤﺮوم ﻛﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻓﻜﺮي ﻳﻚ ﻓﺮد ﺑﺎ ﻋﻤﻞ ﻓﻜﺮي ﻓﺮد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ اﻋﻤﺎل ﻓﻜﺮي ﻳﻚ ﻓﺮد در دو زﻣﺎن ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﺑﺎﻟﻀﺮوره ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﺳﻔﻴﺪي ﻋﺒﺎرت از ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻣﺘﻌ َﻠﻖ ﺗﻔﻜﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﻴﭻ دو ﻓﺮد ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ‬ ‫‪٧٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ آن ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ ﻓﺮدي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ دو ﺑﺎر ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ 1.‬آﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻔﻜﺮات‪ ‬راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻔﻴﺪي ﻣﺸﺘﺮك اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻣﺘﻌﻠَﻖ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ آن ﺗﻔﻜﺮات ﻓﺮق دارد‪ .‬ﻟﺬا ﻛﻠّﻴﺎت ﻫﻤﺎن‬ ‫اﻓﻜﺎر ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻌ َﻠﻖ اﻓﻜﺎر ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه از ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ در ﺑﺎب اﺷﻴﺎء ﻣﻮﺟﻮد راﺿﻲ و ﺧﺸﻨﻮد ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ واﻗﻊ در زﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ زﻣﺎن ﺧﺎﺻﻲ اﺷﺎره ﻛﺮده و ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﺷﻴﺎء در اﻳﻦ زﻣﺎن وﺟﻮد دارﻧﺪ )اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺪون‬ ‫ﻃﺮد اﺣﺘﻤﺎل ﻣﻮﺟﻮد ﺑﻮدن آﻧﻬﺎ در ﺗﻤﺎم زﻣﺎنﻫﺎي دﻳﮕﺮ(‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬اذﻫﺎن و اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‬ ‫وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارﻧﺪ؛ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻴﺎت دارﻧﺪ ﻳﺎ واﺟﺪ ﻫﺴﺘﻲاﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻴﻜﻪ‬ ‫"ﻫﺴﺘﻲ" در ﻣﻘﺎﺑﻞ "وﺟﻮد" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺑﻲزﻣﺎنﺑﻮدن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺗﻮان ﻋﺎﻟَﻢ ﻛﻠّﻴﺎت را ﺑﺎ اﺻﻄﻼح ﻋﺎﻟَﻢ ﻫﺴﺘﻲ‬ ‫ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﺮد‪ 2.‬ﻋﺎ َﻟﻢ ﻫﺴﺘﻲ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮﻧﺎﭘﺬﻳﺮ‪ ،‬اﺳﺘﻮار و ﭘﺎﺑﺮﺟﺎ‪ ،‬ﺳﻨﺠﻴﺪه و دﻗﻴﻖ ﺑﻮده و ﺑﺮاي رﻳﺎﺿﻲدان‪،‬‬ ‫ﻣﻨﻄﻖدان‪ ،‬ﻣﻮﻟﻒ ﺳﻴﺴﺘﻢﻫﺎي ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬و ﺗﻤﺎم آن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ واﻟﻪ و ﺷﻴﺪاي ﻛﻤﺎﻟﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از زﻧﺪﮔﻲ زﻣﻴﻨﻲ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬دﻟﭙﺬﻳﺮ و ﻣﻄﺒﻮع اﺳﺖ‪ .‬ﻋﺎﻟَﻢ وﺟﻮد‪ ،‬ﻋﺎﻟَﻤﻲ ﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺒﻬﻢ و ﺳﺮﺑﺴﺘﻪ‪ ،‬ﻓﺎﻗﺪ ﺣﺪود ﻣﻌﻴﻦ و ﻣﺸﺨﺺ و ﻓﺎﻗﺪ‬ ‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻧﻈﻢ و ﻃﺮح روﺷﻦ و واﺿﺢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻓﻜﺎر و اﺣﺴﺎﺳﺎت‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ دادهﻫﺎي ﺣﻮاس‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬و ﻫﺮ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺒﺐ ﺧﻴﺮ ﻳﺎ ﺷﺮ و ﻳﺎ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻤﺎﻳﺰ و اﺧﺘﻼف در ارزش زﻧﺪﮔﻲ و‬ ‫ﺟﻬﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﺧﻠﻖ و ﺧﻮ و ﺳﺮﺷﺖ ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺗﺎﻣﻞ در ﺑﺎب ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ دو ﻋﺎﻟَﻢ را وﺟﻬﻪي ﻫﻤﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﻋﺎﻟَﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﻛﻨﺎري اﻓﻜﻨﺪه و از آن روي ﺑﺮﻣﻲﮔﺮداﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺤﺘﻤﻼً در ﻧﻈﺮ ﻣﺎ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺎﻳﻪاي رﻧﮓ‬ ‫و رو رﻓﺘﻪ از آن ﻋﺎ َﻟﻤﻲ ﺟﻠﻮهﮔﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ روي ﺑﺪان دارﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ارزش اﻳﻦ را ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ ﺗﺎ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻫﺮ ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬آن را ﻋﺒﺎرت از واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دوي اﻳﻦ ﻋﻮاﻟﻢ در ﺑﺮاﺑﺮ دﻳﺪﮔﺎه ﺑﻲﻃﺮف و‬ ‫ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪي ﻣﺎ ﻳﻚ ادﻋﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﻪ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ دو واﻗﻌﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و ﻫﺮ دو ﺑﺮاي ﻣﺘﻌﺎﻃﻲ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫اﻧﺪ‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺗﺎ آﻣﺪﻳﻢ اﻳﻦ دو ﻋﺎﻟﻢ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻤﻴﻴﺰ دﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺠﺒﻮر ﺷﺪﻳﻢ ﺑﺎﻟﻀﺮوره رواﺑﻂ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ را ﻣﺪ‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭘﻴﺶ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮﻳﺶ از ﻛﻠّﻴﺎت را ﻣﻮﺿﻮع آزﻣﻮن و ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺎ را‬ ‫در ﻓﺼﻞ آﻳﻨﺪه ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﻐﻮل ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻴﻜﻪ درﺧﻮاﻫﻴﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‬ ‫را ﺣﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻼﺣﻈﻪ و ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻠّﻴﺎت راﻫﺒﺮ ﺷﺪه ﺑﻮد‪.‬‬ ‫‪1‬راﺳﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﻴﺎن ﺗﻔﻜﺮ و ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺗﻔﻜﺮ ﻓﺮق ﻧﻬﺎده اﺳﺖ و ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺳﻔﻴﺪي ﻋﺒﺎرت از ﻓﻜﺮي ﺑﻮد ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻓﻜﺮ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ دو ﺑﺎر‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻓﻜﺮ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ زﻳﺮا ﻣﺘﻌﻠﻖ ﻣﺸﺘﺮﻛﻲ وﺟﻮد ﻧﻤﻲداﺷﺖ ﺗﺎ در دو زﻣﺎن ﺑﺪان ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ـ م‪.‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ راﺳﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻫﮕﻞ دارد آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻫﮕﻞ ﻣﻴﺎن "وﺟﻮد" و "ﻫﺴﺘﻲ" ﻓﺮق ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬در اﻧﺪﻳﺸﻪي ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻫﺴﺘﻲ اوﻟﻴﻦ‬ ‫ﻣﻘﻮﻟﻪي ﻋﺎﻟَﻢ ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪ .‬وﺟﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﻫﺴﺘﻲ ﻣﺘﻌﻴﻦ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺴﺘﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻮارض و ﺗﻌﻴﻨﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ در ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻌﺪي ﺷﻜﻞﮔﻴﺮي ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﺑﻴﺸﺘﺮ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﺘﺎب "ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻫﮕﻞ"‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪي واﻟﺘﺮ ﺗﺮﻧﺲ اﺳﺘﻴﺲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺣﻤﻴﺪ ﻋﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬رﺟﻮع ﻛﻨﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ دﻫﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﻛﻠّﻴﺎت‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻳﻚ ﻓﺮد در زﻣﺎﻧﻲ ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻛﻠّﻴﺎت را‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫و ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻧﺸﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪.‬‬ ‫اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ در ﮔﺎم ﻧﺨﺴﺖ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ .‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲ و آﺷﻜﺎر ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﻗﺮﻣﺰ‪ ،‬ﺳﻴﺎه‪ ،‬ﺷﻴﺮﻳﻦ‪ ،‬ﺷﻮر‪ ،‬ﺻﺪاي ﺑﻠﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ و ﻏﻴﺮه آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ در دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺘﻤﺜﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻟﻜﻪاي ﺳﻔﻴﺪ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در‬ ‫وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﺑﺎ ﻟﻜﻪاي ﺟﺰﺋﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ راﺣﺘﻲ‬ ‫ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻛﻪ ﺳﻔﻴﺪي را ﻛﻪ ﺗﻤﺎم آن ﻟﻜﻪﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺸﺘﺮك در آن ﺳﻬﻴﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻧﺘﺰاع ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺑﺎ آﻣﻮﺧﺘﻦ ﻋﻤﻞ‬ ‫اﻧﺘﺰاع‪ ،‬ﻣﻲآﻣﻮزﻳﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎ ﺳﻔﻴﺪي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺣﺼﻮل آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ داﺧﻞ در ﻫﻤﻴﻦ ﻧﻮع ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ دﺳﺘﻪ از ﻛﻠّﻴﺎت را ﻣﻲﺗﻮان "ﻛﻴﻔﻴﺎت ﻣﺤﺴﻮس" ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻛﻴﻔﻴﺎت در ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮ اﻣﻮر ﺑﺎ ﻣﻴﺰان اﻧﺪﻛﻲ از اﻧﺘﺰاع ﻧﻴﺰ درﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ‬ ‫ﺳﺎﻳﺮ ﻛﻠّﻴﺎت‪ ،‬ﺟﺪاﻳﻲﺷﺎن از اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻤﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫در وﻫﻠﻪي دوم ﺳﺮاغ ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ ﻳﺎ رواﺑﻂ ﻣﻲروﻳﻢ‪ .‬آﺳﺎنﻓﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻧﺴﺖ ﻳﺎ رواﺑﻂ ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬آن دﺳﺘﻪ از ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن اﺟﺰاي ﻣﺘﻔﺎوت ﻳﻚ دادهي ﺣﺴﻲ ﻣﺮﻛﺐ و ﻳﻜﺘﺎ‪ 1‬واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺮ اﺟﻤﺎﻟﻲ ﺗﻤﺎم‬ ‫ﺻﻔﺤﻪاي را ﻛﻪ در ﺣﺎل ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺑﺮ روي آن ﻫﺴﺘﻢ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺑﮕﺬراﻧﻢ؛ ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺗﻤﺎم ﺻﻔﺤﻪ ﻣﺸﻤﻮل در ﻳﻚ‬ ‫دادهي ﺣﺴﻲ ]ﻳﻜﺘﺎ[ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﻴﺰ ادراك ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺟﺰاي ﺻﻔﺤﻪ در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ از اﺟﺰاء ﻓﻮق ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﻧﺘﺰاع در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص‬ ‫ﭼﻴﺰي ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ در ﭘﻲ ﻣﻲآﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﻮاﻟﻲ ﺷﻤﺎري از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي را ﻛﻪ در آﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺟﺰء در‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗِ ﺟﺰء دﻳﮕﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ؛ ﺳﭙﺲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﻣﻮرد ﻟﻜﻪﻫﺎي ﺳﻔﻴﺪ ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ‬ ‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﭼﻴﺰي ﻣﺸﺘﺮك وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﺪد اﻧﺘﺰاع درﻣﻲﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻴﺎن اﺟﺰاي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ آن را "در ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻮدن" ﻣﻲﻧﺎﻣﻢ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻦ ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠّﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻴﻮه‪ ،‬از ﻧﺴﺒﺖ ﭘﻴﺸﻲ و ﭘﺴﻲ در زﻣﺎن آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺻﺪاي زﻧﮓ ﭼﻨﺪ‬ ‫ﻧﺎﻗﻮس را ﻣﻲﺷﻨﻮم‪ :‬وﻗﺘﻲ آﺧﺮﻳﻦ زﻧﮓ ﻧﺎﻗﻮس ﺑﻪ ﺻﺪا در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻛﻞ ﺻﺪاﻫﺎ را در ﭘﻴﺸﮕﺎه ذﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻴﺎﺑﻢ‪ ،‬و ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ادراك ﻛﻨﻢ ﻛﻪ زﻧﮓ ﻗﺒﻠﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از زﻧﮓ ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﮔﻮشام رﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ در‬ ‫‪A single complex sense-datum‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪي ﺧﻮد ادراك ﻣﻲﻛﻨﻢ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورم‪ ،‬ﭘﻴﺶ از زﻣﺎن ﺣﺎل ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ ﺑﻮد‪ .‬از‬ ‫روي ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠّﻲ ﭘﻴﺸﻲ و ﭘﺴﻲ را اﻧﺘﺰاع ﻛﻨﻢ‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻛﻠّﻲ "در‬ ‫ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﺑﻮدن" را اﻧﺘﺰاع ﻛﺮدم‪ .‬ﻟﺬا ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ زﻣﺎﻧﻲ و ‪‬ﻧﺴ‪‬ﺐ ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬در زﻣﺮهي ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺷﻴﻮه ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺷﺒﺎﻫﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻫﻤﺰﻣﺎن دو‬ ‫درﺟﻪي ]ﻣﺘﻔﺎوت از[ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ درﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺷﺒﺎﻫﺖ دارﻧﺪ؛ اﮔﺮ در ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﺣﻴﻦ ﺳﺎﻳﻪاي از رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ را ﻧﻴﺰ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻢ‪ :‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ درﻳﺎﺑﻢ ﻛﻪ دو رﻧﮓ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ دارﻧﺪ‬ ‫ﺗﺎ ﺷﺒﺎﻫﺘﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ ﺑﺎ رﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ دارد‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻳﺎ ﻫﻤﺴﺎﻧﻲِ ﻛﻠّﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻢ‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﻛﻠّﻴﺎت‪ ،‬درﺳﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺟﺰﺋﻴﺎت‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ اﻣﺮ را ادراك ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻣﻴﺎن دو‬ ‫ﺳﺎﻳﻪرﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺑﻴﺶ از ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻳﻚ ﺳﺎﻳﻪرﻧﮓ ﻗﺮﻣﺰ و ﻳﻚ ﺳﺎﻳﻪرﻧﮓ ﺳﺒﺰ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺳﺮ و ﻛﺎرﻣﺎن ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺘﻲ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻴﺎن دو ﻧﺴﺒﺖ دﻳﮕﺮ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺴﺒﺖ "ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﻮدن از"‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ ادراك ﻛﻴﻔﻴﺎت دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻮان اﻧﺘﺰاع ﺑﺎﻻﺗﺮي اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮي ﺑﻲواﺳﻄﻪ‪ ،‬و )ﻻاﻗﻞ در ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮارد( ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮي ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻚ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ ﺑﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﺣﻞ ﻧﺎﺷﺪه رﻫﺎ ﻛﺮﻳﺪم‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻠّﻴﺎت را آﻏﺎز ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺧﻮد را در وﺿﻌﻲ رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺶﺗﺮ از ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺑﻪ ﻗﻀﻴﻪي "دو‬ ‫و دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬ﺑﺎزﮔﺮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ "دو" و اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ "ﭼﻬﺎر"‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻗﻀﻴﻪاي را ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻧﻬﺪ ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‬

‫ﺗﺎ آن را ﺑﻪ ﺛﺒﻮت ﺑﺮﺳﺎﻧﻴﻢ‪ :‬ﻗﻀﻴﻪ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﺎ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ]ﻣﻴﺎن[‬ ‫ﻛﻠّﻴﺎت ﺳﺮوﻛﺎر دارد‪ .‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺎم ﺑﻠﻨﺪي اﺳﺖ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻞ دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ آن روﺑﺮو ﺑﻮدﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻮردي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ﻧﻈﺮ اول ﻗﻀﻴﻪي ﻣﺎ را ﻧﺎدرﺳﺖ ﺟﻠﻮه دﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻮردي اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪي‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻋﻀﺎي ﻳﻚ ﻃﺒﻘﻪ از ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻃﺒﻘﻪي دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ )آﻧﭽﻪ در ﻣﻮرد‬ ‫ﺷﻴﺌﻲ ﻳﻜﺘﺎ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺧﻄﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ( اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ واﺟﺪ ﺑﺮﺧﻲ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺧﺎص ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺿﻊ ﭼﻨﺎن در ﻧﻈﺮ آﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺑﺎ ﺟﺰﺋﻴﺎﺗﻲ ﺳﺮ و‬ ‫ﻛﺎر داﺷﺘﻪاﻳﻢ ﻛﻪ واﺟﺪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ ]ﻣﻌﻴﻦ[ ﺑﻮدهاﻧﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ ﺧﺎﺻﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪي "دو و دو‬ ‫‪٧٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر" ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﺪﻋﺎﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت "ﻫﺮ دوﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ دوي‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬ﻳﺎ "ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از دو ﺗﺎ دو ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭼﻬﺎر اﺳﺖ" ﺑﻴﺎن ﻛﺮد‪ .‬اﮔﺮ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎر ﭼﻨﻴﻦ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪاي را ﻛﻪ ﻣﻄﺮح ﻛﺮدهاﻳﻢ‪،‬‬ ‫اﺛﺒﺎت ﺷﺪه ﺑﭙﻨﺪارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ راه ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎر ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﺎ ﭼﻴﺴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ از ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﭼﻪ ﻛﻠﻤﺎﺗﻲ را‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ ـ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻪ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ـ ﺗﺎ ﺑﻪ درك ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻀﻴﻪ‬ ‫ﻧﺎﺋﻞ آﻳﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪ را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻫﻨﻮز ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ اﺳﺎﺳﺎً‬ ‫ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﺎذب‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎر ﻗﻀﻴﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﺑﺎ آن اﺳﺖ ﻧﻴﺰ آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺪد ﻛﺎرﺑﺮد اﻳﻦ آزﻣﻮن‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﺳﺮ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎ‬ ‫ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬درواﻗﻊ ﺳﺮ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎت ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺧﺎصِ "دو و دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬ﺣﺘﻲ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن را ﺑﻪ ﺻﻮرت "ﻫﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪي ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪه از دو ﺗﺎ دو‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭼﻬﺎر اﺳﺖ" ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻌﻨﺎي اﺻﻄﻼح "ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ" و "دو" و "ﭼﻬﺎر" را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﺻﻼً ﺿﺮوري‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ از ﺗﻤﺎم ﺟﻔﺖﻫﺎي روي زﻣﻴﻦ آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪] :‬زﻳﺮا[ اﮔﺮ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺿﺮوري ﺑﻮد‪ ،‬آﺷﻜﺎرا ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪ را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺟﻔﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﻣﺘﻌﺪدﻧﺪ و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺗﻤﺎم آﻧﻬﺎ را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ درﻣﻲﻳﺒﺎﻳﻢ ﻛﻪ در ﻋﺎﻟَﻢ ﭼﻨﺎن ﺟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻋﺒﺎرت ﻋﻤﻮﻣﻲ و‬ ‫ﻛﻠّﻲ ﻣﺎ ﻋﺒﺎراﺗﻲ را در ﺧﺼﻮص ﺟﻔﺖﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ اﻳﺠﺎب ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ ﺑﻴﺎن ﻧﻤﻲدارد ﻳﺎ اﻳﺠﺎب‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﺎً در ﻋﺎﻟَﻢ ﭼﻨﺎن ﺟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﻟﺬا در ﻫﺮ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﺑﻴﺎن ﻫﺮ ﻋﺒﺎرﺗﻲ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ‬ ‫ﺟﻔﺖ‪ ‬ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎرت ﺑﻴﺎن ﺷﺪه راﺟﻊ ﺑﻪ "ﺟﻔﺖ" اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻳﻚ اﻣﺮ ﻛﻠّﻲ‪ ،‬و ﻧﻪ‬ ‫درﺑﺎرهي اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﺟﻔﺖ‪] ‬ﺟﺰﺋﻲ[‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺳﺮ و ﻛﺎر ﻋﺒﺎرت "دو و دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر" ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮ آن ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻛﻠّﻴﺎت‪ ‬ﻣﻀﻤﻮن‬ ‫در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ را ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪ ،‬ادراك ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ از آن آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ آدﻣﻴﺎن آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و آن ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ در اﻏﻠﺐ‬ ‫ﻣﻮارد ﺗﻮان ادراك ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﻠّﻴﺎت را دارﻳﻢ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﮔﺎﻫﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬ ‫ﻧﻈﻴﺮ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺣﺴﺎب و ﻣﻨﻄﻖ را ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻼﺣﻈﻪي ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬رﻣﺰآﻣﻴﺰ و‬ ‫رازآﻟﻮد ﻣﻲﻧﻤﻮد‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﺠﺮﺑﻪ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ و ﻛﻨﺘﺮل ﻛﺮد‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫‪٧٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﺮ ﺧﻄﺎ ﺑﻮدهاﻳﻢ‪ .‬ﻫﻴﭻ واﻗﻌﻴﺘﻲ در ﺧﺼﻮص آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ در ﻣﻲآﻳﺪ و ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺑﻪ‬

‫ﺗﺠﺮﺑﻪ در آﻣﺪن را دارد‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان از آن ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﺗﺠﺮﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ دو ﺷﻲء و دو ﺷﻲء دﻳﮕﺮ روي ﻫﻢ ﭼﻬﺎر ﺷﻲء را ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‬ ‫ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ دو ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬و راﺑﻴﻨﺴﻮن و اﺳﻤﻴﺖ ﻫﻢ دو ﻧﻔﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ و‬ ‫راﺑﻴﻨﺴﻮن و اﺳﻤﻴﺖ ﭼﻬﺎر ﻧﻔﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬دﻟﻴﻞاش ﻫﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻓﺤﻮاي اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺪون داﻧﺴﺘﻦ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ اﻓﺮادي ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﺮاون و ﺟﻮﻧﺰ و راﺑﻴﻨﺴﻮن و اﺳﻤﻴﺖ وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از وﺟﻮد اﻳﻦ اﻓﺮاد آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻗﻀﻴﻪي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻛﺎرﺑﺮدﻫﺎي‬ ‫آن در ﺧﺼﻮص ﺟﺰﺋﻴﺎت ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺠﺮﺑﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻣﺘﻀﻤ‪‬ﻦ ﻋﻨﺼﺮي ﺗﺠﺮﺑﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ آﻧﭽﻪ در‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ‬رﻣﺰآﻟﻮد ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻄﺎ و اﺷﺘﺒﺎه‬ ‫ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ اﺻﻠﻲﻣﺎن را ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ "ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻓﺎﻧﻲ اﺳﺖ" ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﻳﺪﮔﺎه‬ ‫ﻣﻄﺮح ﺷﺪه در ﭘﺎراﮔﺮاف ﻗﺒﻠﻲ روﺷﻦﺗﺮ و واﺿﺢﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻴﺰ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻛﻠﻴﺎت ﻣﻀﻤﻮن در ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻧﺴﺎن و ﻓﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻀﻴﻪ ﻧﺎﺋﻞ آﻳﻴﻢ‪ .‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬ ‫ﻓﻬﻢ ﻣﻌﻨﺎي اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم ﻧﮋاد اﻧﺴﺎﻧﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﻓﺮد ﺑﻪ ﻓﺮد آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﺗﻔﺎوت ﻣﻴﺎن ﻳﻚ ﻗﻀﻴﻪي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ و ﻳﻚ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﻌﻨﺎي ﻗﻀﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ؛ اﻳﻦ ﺗﻤﺎﻳﺰ‬ ‫و ﺗﻔﺎوت ﻧﺎﺷﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺗﻌﻤﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺑﻲﺷﻤﺎري از اﻓﺮادي ﻛﻪ ﻣﻲﻣﻴﺮﻧﺪ وﺟﻮد دارﻧﺪ و‬ ‫ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻓﺮاد زﻧﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺣﺪ ﻣﻌﻴﻨﻲ زﻳﺴﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه را ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‬ ‫ﻓﺎﻧﻲاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﭼﻮن راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن ﻛﻠّﻲ و ﻓﺎﻧﻲ ﻛﻠّﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﻳﻤﺎن‬ ‫آوردهاﻳﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻋﻠﻢ وﻇﺎﻳﻒاﻻﻋﻀﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻓﺮض ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻋﻤﻮﻣﻲاي ﻛﻪ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ اﺑﺪان زﻧﺪه اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ اﻧﺪاﻣﻪي زﻧﺪهاي ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎ اﺑﺪ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﻔﻴﺪ راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن اﻧﺴﺎن و‬ ‫ﻓﻨﺎ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﺳﺎزد ﺗﺎ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ را ﺑﺪون اﺳﺘﻤﺪاد از ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ ﺧﺎص در ﻣﻮرد ﻣﺮگ‬ ‫اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﺎ ﺗﺤﺖ ﻳﻚ ﺗﻌﻤﻴﻢ وﺳﻴﻊﺗﺮي ردهﺑﻨﺪي ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺷﻮاﻫﺪ و دﻻﻳﻞ آن ﻫﻨﻮز از ﻧﻮع ﻫﻤﺎن ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻗﺒﻠﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﮔﺴﺘﺮدﮔﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﻤﻴﻢِ دوم‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ‬ ‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻠﻮم داﺋﻤﺎً ﭼﻨﻴﻦ ردهﺑﻨﺪيﻫﺎﻳﻲ را اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ داﺋﻤﺎً ﻣﺒﻨﺎي اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ‬ ‫وﺳﻴﻊﺗﺮي ﺑﺮاي ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻋﻠﻤﻲ ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورد‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ درﺟﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮي را اﻓﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ‬ ‫وﺟﻮد ﻗﻄﻌﻴﺘﻲ از ﻧﻮع دﻳﮕﺮ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﻲآورد‪ :‬زﻣﻴﻨﻪي ﻧﻬﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﻤﻴﻢ ﻣﺎ‬ ‫‪٧٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻫﻤﭽﻨﺎن از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و ﻧﻪ از راﺑﻄﻪي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻛﻠّﻴﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ در ﺣﺴﺎب و ﻣﻨﻄﻖ‬ ‫دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫دو ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺘﻀﺎد در ﺧﺼﻮص ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲِ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ ﻧﺨﺴﺖ ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ اﮔﺮ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻗﻀﻴﻪي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫اوﻟﻴﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻘﺮا ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ راﺑﻄﻪي ﻛﻠّﻴﺎت ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﺮﻋﻲ و ﺑﻌﺪﻫﺎ ادراك ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ از زواﻳﺎي روﺑﺮوي ﻳﻚ ﻣﺜﻠﺚ ﺧﻄﻮط ﻋﻤﻮدي ﺑﺮ روي اﺿﻼع ﻣﻘﺎﺑﻞ رﺳﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫ﻫﺮ ﺳﻪ ﺧﻂ ﻋﻤﻮد در ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﻪ ﻣﺪد رﺳﻢ‬ ‫ﻋﻤﻮدﻫﺎﻳﻲ در ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺜﻠﺚﻫﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬و درﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎم ﻣﻮارد ﺧﻄﻮط ﻋﻤﻮد در‬ ‫ﻳﻚ ﻧﻘﻄﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ اﻳﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻛﺸﻒ ﻳﻚ ﺑﺮﻫﺎن ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻫﺪاﻳﺖ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ و ﺣﺘﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آن را ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻴﻮه ﻳﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻮاردي در ﺗﺠﺎرب ﻫﺮ رﻳﺎﺿﻲداﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫راﻳﺞ و ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻈﺮ دوم ﺑﺴﻴﺎر ﺟﺎﻟﺐ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻓﻠﺴﻔﻲ از اﻫﻤﻴﺖ ﺑﻴﺸﺘﺮي ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد از ﺑﺮﺧﻲ از ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل از ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻓﺮدي آن ﻗﻀﺎﻳﺎ آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻮرد را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻋﺪدي را ﻣﻲﺗﻮان در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺿﺮب ﻛﺮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ آن را ﺣﺎﺻﻞﺿﺮب ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺟﻔﺖ ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺎﺻﻞﺿﺮبﺷﺎن ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 100‬ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻲاﻟﻮاﻗﻊ در ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺿﺮب ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﻘﺪار ﺣﺎﺻﻞﺿﺮبﺷﺎن در ﺟﺪول ﺿﺮب‬ ‫ﺿﺒﻂ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻤﺎرهي اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺷﻤﺎرهي ﻣﺤﺪودي‬ ‫از ﺟﻔﺖﻫﺎي اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺢ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﻳﺎ ﺣﺘﻲ در آﻳﻨﺪه از ﺳﻮي ﻣﻮﺟﻮدات اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻮرد ﺗﻔﻜﺮ واﻗﻊ ﺷﺪه ﻳﺎ ﺧﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺷﺪ‪ .‬و ﻟﺬا ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻔﺖﻫﺎﻳﻲ از اﻋﺪاد وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﻮرد ﺗﻔﻜﺮ واﻗﻊ ﻧﺸﺪه و‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎر ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻨﻬﺎ ﺑﺎ اﻋﺪاد ﺻﺤﻴﺤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮبﺷﺎن ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 100‬اﺳﺖ‪ .‬در‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻲرﺳﻴﻢ ﻛﻪ‪" :‬ﻫﺮ ﺣﺎﺻﻞﺿﺮﺑﻲ از دو ﻋﺪد ﺻﺤﻴﺢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺪان ﻧﻴﻨﺪﻳﺸﻴﺪه ﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ‪ 100‬اﺳﺖ‪ ".‬اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻧﺤﻮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺻﺪق آن را‬ ‫ﻣﻮرد ﭼﻮن و ﭼﺮا ﻗﺮار داد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﺎص اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲ ﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن اراﺋﻪ‬ ‫دﻫﻴﻢ؛ زﻳﺮا ﻫﺮ دو ﻋﺪدي ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺪان ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ ﺧﺎرج از ﺣﺪود اﻳﻦ ﻗﻀﻴﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫اﻣﻜﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻀﺎﻳﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲاي ﻛﻪ ﻧﺘﻮان ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن اراﺋﻪ داد‪ ،‬ﻏﺎﻟﺒﺎً اﻧﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻨﻜﺮان اﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﺎﻳﺎ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ را درك ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ]ﻣﻮﺟﻮد ﻣﻴﺎن[‬ ‫ﻛﻠّﻴﺎت اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﻛﻠّﻴﺎت ﻣﻀﻤﻮن در ﻗﻀﻴﻪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫‪٨٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﺑﺮاي آن دﺳﺘﻪ از ﻗﻀﺎﻳﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﻠﻮم ﺑﻮدنﺷﺎن ﻋﻤﻮﻣﺎً ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪ ،‬از اﻫﻤﻴﺖ ﺣﻴﺎﺗﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬در ﻓﺼﻮل اﺑﺘﺪاﻳﻲ دﻳﺪﻳﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻼف دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ ]ﺑﻲواﺳﻄﻪ[ دارﻳﻢ‪ .‬ﻟﺬا در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫"اﻳﻦ" ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﻀﻴﻪاي ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت "اﻳﻦ ﻳﻚ‬ ‫ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ اﺳﺖ" ﺑﻴﺎن دارﻳﻢ‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﭼﻨﺎن ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آن اراﺋﻪ داد‪ .‬ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﺗﺪاﻋﻲ ﺷﺪه اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ در ﻛﻞ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫اﻣﻜﺎن وﺟﻮد ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان از آن ﻧﻤﻮﻧﻪاي اراﺋﻪ داد‪ .‬و ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﻣﺎ از اذﻫﺎن اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻳﺎ ﻫﺮ ردهي دﻳﮕﺮي از اﺷﻴﺎء ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﺑﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺻﺎدق درﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﺷﻨﺎﺧﺖﻣﺎن‪ ،‬آن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﻣﺴﻴﺮ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻴﻨﺪازﻳﻢ‪ .‬اﺑﺘﺪا‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻤﻴﻴﺰ دﻫﻴﻢ‪ .‬در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ اﻧﻮاع‪ ،‬ﺑﺎز ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪي‬

‫دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وارد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺑﻲواﺳﻄﻪ و دﻳﮕﺮي اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﻣﺎ از اﺷﻴﺎء ﻛﻪ آن را آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺷﺎﻣﻞ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺰﺋﻴﺎت و ﻛﻠّﻴﺎت‪.‬‬ ‫در ﻣﻴﺎن ﺟﺰﺋﻴﺎت ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ و )اﺣﺘﻤﺎﻻً( ﺑﺎ ﺧﻮدﻫﺎﻳﻤﺎن‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻛﻠّﻴﺎت‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ اﺻﻞ و ﻣﺒﺪاﺋﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﺪد آن ﺑﺘﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻓﻼن دﺳﺘﻪ از ﻛﻠﻴﺎت را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬اﻣﺎ روﺷﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن آن دﺳﺘﻪاي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺮار داد ﻛﻴﻔﻴﺎت ﻣﺤﺴﻮس‪،‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي زﻣﺎﻧﻲ و ﻣﻜﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺷﺒﺎﻫﺖ و ﻛﻠّﻴﺎت ﻣﻨﻄﻘﻲِ اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻣﻌﻴﻦ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﻣﺎ از اﺷﻴﺎء‪،‬‬ ‫ﻛﻪ آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻧﺎﻣﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﻢ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﺳﺖ و ﻫﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻲواﺳﻄﻪي ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي‪ 1‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬و ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬را ﻣﻲﺗﻮان ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮدـﭘﻴﺪا ‪ 2‬ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در‬ ‫اﺣﺴﺎس داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮل رﻳﺎﺿﻲ و ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﺠﺮد و ﻣﻌﻴﻦ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ )اﮔﺮﭼﻪ‬ ‫ﺑﺎ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮ( ﺗﻌﺪادي ﻗﻀﻴﻪي اﺧﻼﻗﻲ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ از‬ ‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺧﻮدـﭘﻴﺪا و ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺒﺎدي و اﺻﻮل ﺧﻮدـﭘﻴﺪاي اﺳﺘﻨﺘﺎج‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﮔﺮ ﺷﺮح ﻓﻮق ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮرﺳﻲ‬ ‫‪Intuitive‬‬ ‫‪Self-evident‬‬

‫‪٨١‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﮔﺴﺘﺮهي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﭘﺮاﻫﻤﻴﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻛﻪ‪ ،‬در ﻣﺮاﺣﻞ‬ ‫اﺑﺘﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﮔﺴﺘﺮهي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ را از ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﮔﺬراﻧﺪﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز‬ ‫ﻣﺴﺌﻠﻪي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﺷﻴﺎء ﺑﺮوز ﻧﻤﻲﻛﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺧﻄﺎ‪ .1‬ﮔﺎﻫﻲ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻘﺎﻳﺪﻣﺎن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻣﻮري اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ ﺗﺎ ﺑﺮرﺳﻴﻢ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﮕﻮﻧﻪ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ را از ﺧﻄﺎ ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ در ﺧﺼﻮص ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﺷﺪ‪،‬‬ ‫زﻳﺮا در ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺘﻌﻠَﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺣﺘﻲ در روﻳﺎﻫﺎ و ﺗﻮﻫﻤﺎت‪ ،‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻓﺮاﺳﻮي اﻋﻴﺎن‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺳﺮك ﻧﻜﺸﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﺧﻄﺎﻳﻲ ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬ﺧﻄﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻴﻦ ﺑﻲواﺳﻄﻪ را‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ‬ ‫دادهي ﺣﺴﻲ را‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺸﺎﻧﻪ و ﻋﻼﻣﺖ ﻋﻴﻦ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫دﺷﻮارﺗﺮ از ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪاي ﻛﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫اﺟﺎزه دﻫﻴﺪ ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﮔﺴﺘﺮهي اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮديﻣﺎن را ﻣﻮرد آزﻣﻮن و ﺳﻨﺠﺶ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫‪Error‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٨٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ‪ :‬در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي‬ ‫ﻋﻘﻴﺪهي راﻳﺠﻲ در ﻣﻴﺎن ﻣﺮدم رﻳﺸﻪ دواﻧﺪه اﺳﺖ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺪان ﺑﺎور دارﻳﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﻳﻦ‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان در ﺧﺼﻮص آن ﺑﺮﻫﺎن آورد‪ ،‬ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﭼﻨﺎن ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪهاي‬ ‫اﺳﺖ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﺎور اﻧﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺘﻮان ﺑﺮاي ﺻﺪق ﻋﻘﻴﺪهاي دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪي اراﺋﻪ داد‪ ،‬آن‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهاي اﺳﺖ ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‪ .‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ‪ ،‬اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻣﻨﺼﻔﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫و ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻳﺎ از ﺑﺎورﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﺑﺎورﻫﺎ دﻻﻳﻞ و ﺷﻮاﻫﺪي ﻓﺮاﻫﻢ‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪهاﻧﺪ ﻳﺎ اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ را دارﻧﺪ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻮن ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه‪] ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ[ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻓﺮاﻣﻮش ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺣﺘﻲ ﻫﺮﮔﺰ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ در ذﻫﻦ ﻣﺎ ﺣﻀﻮر ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺎ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ از ﺧﻮﻳﺶ ﺳﻮال ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ دﻟﻴﻠﻲ در دﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﺮض ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻏﺬاﻳﻲ ﻛﻪ ﻫﻢ اﻳﻨﻚ ﻗﺼﺪ ﺧﻮردناش‬ ‫را دارﻳﻢ ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﺳﻢ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﭼﺎﻟﺶ ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬اﺣﺴﺎس ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﻟﻴﻞ‬ ‫ﻛﺎﻣﻼً ﺧﻮﺑﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ در آن واﺣﺪ ﺑﺮاي آن ﺣﺎﺿﺮ و آﻣﺎده ﻧﺒﻮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬و ﻣﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻً در اﻳﻦ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮد را ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﺳﻘﺮاﻃﻲ را در ذﻫﻦ ﺗﺨﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺼﺮ و ﭘﺎﭘﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮ دﻟﻴﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺮاي او‬ ‫اراﺋﻪ ﺑﺪﻫﻴﻢ‪ ،‬او ﺑﺎز در ﭘﻲ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي آن دﻟﻴﻞ ﻣﻲرود‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً دﻳﺮ ﻳﺎ زود‪ ،‬و اﺣﺘﻤﺎﻻً ﭘﻴﺶ از زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﻃﻮﻻﻧﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎﻳﻲ راﻧﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬و ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ‬ ‫دﻟﻴﻞ دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻈﺮي ﻗﺎﺑﻞ ﺑﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ از ﻋﻘﺎﻳﺪ راﻳﺞ و روزﻣﺮهي ﺧﻮد ﺑﻴﺎﻏﺎزﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﺪم‬ ‫ﺑﻪ ﻋﻘﺐ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺻﻞ ﻳﺎ ﻣﺒﺪاء ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از ﻳﻚ اﺻﻞ ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ روﺷﻦ و‬ ‫واﺿﺤﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬و ﺧﻮدش ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان از ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎجاش ﻛﺮد‪ .‬در‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﺳﻮاﻻت زﻧﺪﮔﻲ روزﻣﺮه‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻏﺬاي ﻣﺎ ﭼﻴﺰي ﻣﻐﺬي اﺳﺖ ﻳﺎ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﺳﻤﻲ‪،‬‬ ‫اﺣﺘﻤﺎﻻً ﺗﺎ وﺻﻮل ﺑﻪ ﻣﺒﺪاﺋﻲ اﺳﺘﻘﺮاﻳﻲ ﻋﻘﺐ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﻓﺖ‪ ،‬و اﻟﺒﺘﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮرد در ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ ﺑﻪ ﺑﺤﺚ ﻧﺸﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﭼﻨﺎن ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﺳﻮي آن ]اﺻﻞ[‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﭘﺲروي ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ از ﺧﻮد اﻳﻦ اﺻﻞ داﺋﻤﺎً در‬ ‫اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﮔﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ آﮔﺎﻫﺎﻧﻪ و ﮔﺎﻫﻲ اوﻗﺎت ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎﺧﻮدآﮔﺎه؛ اﻣﺎ ﻫﻴﭻ‬ ‫اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺑﺎ اﺑﺘﺪاي از اﺻﻞ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺳﺎده ﺗﺮي‪ ،‬ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﺒﺪاء اﺳﺘﻘﺮاء‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﺘﻴﺠﻪي‬ ‫اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﺧﺼﻮص دﻳﮕﺮ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺻﺎدق در ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺻﺪق اﻳﻦ ﻣﺒﺎدي‬ ‫ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻟﺬا از آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي ﻃﺮحرﻳﺰي ﺑﺮاﻫﻴﻦ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؛ اﻣﺎ ﺧﻮد آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻳﺎ ﻻاﻗﻞ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮايﺷﺎن ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ آورد‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬ﺧﻮدـﭘﻴﺪاﻳﻲ و ﺑﺪاﻫﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن دﺳﺘﻪ از اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي ﻛﻠﻲاي ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺮاي آﻧﻬﺎ‬ ‫‪٨٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ اراﺋﻪ داد‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺗﻌﺪاد ﻣﻌﻴﻨﻲ از اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل و ﭘﺬﻳﺮش واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺎﺑﻘﻲ آن‬ ‫اﺻﻮل را از روي آﻧﻬﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد؛ اﻣﺎ ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻏﻠﺐ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻫﻤﺎن ﻣﺒﺎدي و‬ ‫اﺻﻮﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﺑﺮﻫﺎن ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮدـﭘﻴﺪا و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻀﺎﻓﺎً ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻋﻠﻢ ﺣﺴﺎب را ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫از ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ ،1‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻗﻀﺎﻳﺎي ﺳﺎدهي ﺣﺴﺎب‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ "دو و دو ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻬﺎر"‪ ،‬ﻫﻤﺎنﻗﺪر‬ ‫ﺑﺪﻳﻬﻲاﻧﺪ ﻛﻪ اﺻﻮل ﻣﻨﻄﻘﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺴﻴﺎر ﭼﻮن و ﭼﺮا دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﻣﺒﺎدي اﺧﻼﻗﻲِ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻧﻈﻴﺮ "ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻋﻤﺎل ﻧﻴﻚ را وﺟﻬﻪي ﻧﻈﺮ ﺧﻮﻳﺶ ﺳﺎزﻳﻢ" ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﻴﺰ ﻟﺤﺎظ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲِ ﻫﻤﻪي اﻧﻮاع اﺻﻮل ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﻣﺎﻧﻮس ﺳﺮ و ﻛﺎر‬ ‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺶ از ﻣﺒﺎدي ﻛﻠّﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ واﺟﺪ‬ ‫ﻳﻚ وﻳﮋﮔﻲ ﺧﺎص ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻓﺎﻗﺪ آن‪ .‬اﻳﻦ اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﻓﻬﻢ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪاﻫﺖ اﻳﻦ اﺻﻞ‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺑﺪاﻫﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﮔﻞ رز ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻢ ﺳﺮخ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪) .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻛﺴﻲ اﻧﻜﺎر‬ ‫ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺨﺸﻲ از ﮔﻞ‪ ،‬ﺳﺮخ و ﺑﺨﺶ دﻳﮕﺮي از آن ﻏﻴﺮ ﺳﺮخ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﮔﻞ‬ ‫ﺳﺎﻳﻪرﻧﮕﻲ ﺻﻮرﺗﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ آن را ﺳﺮخ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ اﻣﺎ در‬ ‫ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﺮ واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻞ رز ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ُﻛﻞ‪ ،‬ﺳﺮخ رﻧﮓ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﻣﻮرد دوم‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ در ﺑﺎب ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻗﻴﻖ "ﺳﺮخ" ﺗﻮاﻓﻖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻈﺮي ﻗﻄﻌﻲ اﺳﺖ‪ (.‬ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎدر ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدي ﻛﻠﻲ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آن ﻛﺴﺎن ﻛﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎرﺷﺎن ﺑﺎ اﻧﺘﺰاع‬ ‫و ﺗﺠﺮﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ و ﺑﺪون اﺳﺘﻤﺪاد از ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎي ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬اﺻﻮل ﻛﻠﻲ را ﻓﺮاﭼﻨﮓ آورﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي ﻛﻠّﻲ‪ ،‬ﻧﻮع دﻳﮕﺮي از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺪﻳﻬﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از آن ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ از اﺣﺴﺎس ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺣﻘﺎﻳﻘﻲ را "ﺣﻘﺎﻳﻖِ ادراك" ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ و آن اﺣﻜﺎﻣﻲ را ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ "اﺣﻜﺎم ادراك" ﻧﺎم ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ دﻗﺖ ﺑﺎﻻﻳﻲ ﺑﻪ ﺧﺮج دﻫﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ دﻗﻴﻖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻧﺎﺋﻞ آﻳﻴﻢ‪ .‬دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ ﺑﺎﻟﻔﻌﻞ ﻧﻪ ﺻﺎدقاﻧﺪ ﻧﻪ ﻛﺎذب‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل ﻟﻜﻪي‬ ‫رﻧﮓ ﺟﺰﺋﻲاي ﻛﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً وﺟﻮد دارد‪ :‬اﻳﻦ ﺷﻲء‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺎدق ﻳﺎ‬ ‫ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻟﻜﻪاي وﺟﻮد دارد‪ ،‬درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻟﻜﻪ ﺷﻜﻞ و درﺟﻪي روﺷﻨﻲ‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ دارد‪ ،‬ﺑﺎز درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ رﻧﮓﻫﺎي ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺣﺎﻃﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺧﻮد ﻟﻜﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﭼﻴﺰي‬ ‫دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺟﻬﺎن ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻴﺰي ﺳﻮاي آن ﻧﻮع اﺷﻴﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب‬ ‫ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ و دﻗﻴﻖ ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺻﺎدقاﻧﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺪﻳﻬﻲ‬ ‫‪1‬‬

‫اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻓﺮﮔﻪ‪ ،‬راﺳﻞ و واﻳﺘﻬﺪ اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ اﻣﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻗﻀﺎﻳﺎي رﻳﺎﺿﻲ را ﺻﺮﻓﺎً از ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٨٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﻮاس ﻛﺴﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻛﺴﺐ ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﻓﺮق‬ ‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ دو ﻧﻮع ﺣﻘﺎﻳﻖ ادراﻛﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺷﺎﻳﺪ در ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﻬﺎﻳﻲ اﻳﻦ دو ﻧﻮع ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺋﺘﻼف ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ وﺟﻮد دادهي ﺣﺴﻲ را ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد‪ ،‬ﺑﻲآﻧﻜﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﻳﻘﻲ آن را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﻜﻪاي ﺳﺮخ رﻧﮓ را ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ و ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ "ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻟﻜﻪي‬ ‫ﺳﺮﺧﻲ وﺟﻮد دارد"‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ دﻗﻴﻖﺗﺮ "آن وﺟﻮد دارد"؛ اﻳﻦ ﻧﻤﻮﻧﻪاي از اﻧﻮع اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮدي ادراك‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬ﻧﻮع‬ ‫دﻳﮕﺮ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠّﻖ اﺣﺴﺎس ﭼﻴﺰي ﻣﺮﻛﺐ و ﭘﻴﭽﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ آن را ﺗﺎ اﻧﺪازهاي در ﻣﻌﺮض ﺗﺤﻠﻴﻞ‬ ‫ﻗﺮار داده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ اﮔﺮ ﺑﺎ ﻟﻜﻪي ﺳﺮخ ﻣﺪوري ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ "اﻳﻦ ﻟﻜﻪي ﺳﺮخ‪،‬‬ ‫ﻣﺪور اﺳﺖ"‪ .‬اﻳﻦ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺑﺎز ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ادراﻛﻲ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﻮع ﭘﻴﺸﻴﻦ ﻓﺮق دارد‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع از اﺣﻜﺎم‪ ،‬ﻳﻚ دادهي‬ ‫ﺣﺴﻲ ﻳﻜﺘﺎ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻫﻢ واﺟﺪ رﻧﮓ اﺳﺖ و ﻫﻢ واﺟﺪ ﺷﻜﻞ‪ :‬رﻧﮓ آن ﺳﺮخ اﺳﺖ و ﺷﻜﻞاش ﻣﺪور‪ .‬ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﺎ داده را‬ ‫ﺑﻪ رﻧﮓ و ﺷﻜﻞ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ آﻧﻬﺎ را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻜﻞِ رﻧﮓ‪ ‬ﺳﺮخ‪ ،‬ﻣﺪور اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻠﺤﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﺎل دﻳﮕﺮي از اﻳﻦ ﻧﻮع اﺣﻜﺎم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از "اﻳﻦ در ﺳﻤﺖ راﺳﺖ آن اﺳﺖ"‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ "اﻳﻦ" و "آن"‬ ‫را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻧﻮع از اﺣﻜﺎم دادهي ﺣﺴﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﺎزا‪2‬ﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺴﺒﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬و ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺑﻴﺎن ﻣﻲدارد ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﺎزاﻫﺎ واﺟﺪ ﻓﻼن ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻃﺒﻘﻪي دﻳﮕﺮي از اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮدي‪ ،‬ﻛﻪ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮدي ﺣﻮاس ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ اﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﻬﺎ ﻣﺠﺰا‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﺣﻜﺎم ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ 3‬اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺧﻄﺮ اﺑﻬﺎم و درﻫﻢﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ در ﺧﺼﻮص ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺣﺎﻓﻈﻪ‬ ‫ﻫﻤﻮاره وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻣﻨﺴﻮب ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻮاره اﻳﻦ ﺧﻄﺮ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺧﺎﻃﺮهي ﻣﺎ از ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻲء‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﺑﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ آن ﺷﻲء ﻫﻤﺮاه و ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد آن ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻧﺒﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻗﻮام ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد اﮔﺮ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﻫﻤﻮاره اﻣﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﻣﺎن ﺣﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آورده ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻀﺎف ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﻗﺎدر ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺗﺼﺎوﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﺧﻮد را ﺑﺎ اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬ ‫ﻣﻲآورﻳﻢ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮري ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻣﻲداﻧﻴﻢ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ در ﻇﺮف ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي وﺳﻴﻌﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﻣﺎ ﺗﺎ‬ ‫ﭼﻪ اﻧﺪازه دﻗﻴﻖ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﻮد اﮔﺮ ﺷﻲء‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ آﻧﭽﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ‬ ‫در ﭘﻴﺸﮕﺎه ذﻫﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ذات ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ ﻗﻮام ﺗﺼﻮﻳﺮ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ واﺑﺴﺘﻪ‬ ‫ﺑﻪ داﺷﺘﻦ ﺷﻴﺌﻲ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﭘﻴﺶ روي ذﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪1‬‬

‫‪Intuitive judgment of perception‬‬ ‫‪Constituent‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Memory‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٨٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺳﺒﺐ واﻗﻌﻴﺖ ﺣﺎﻓﻈﻪ در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﮔﺬﺷﺘﻪاي در ﻛﺎر ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺘﻲ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﻌﻨﺎي ﻛﻠﻤﻪي "ﮔﺬﺷﺘﻪ" را ﺑﻴﺶ از ﻓﻬﻢ "ﻧﻮر" از ﺳﻮي ﻓﺮدي ﻛﻪ ﻛﻮر ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪه‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮدي ﺣﺎﻓﻈﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً ﺑﺮ ﭘﺎﻳﻪي آﻧﻬﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﮔﺬﺷﺘﻪ‬ ‫اﺑﺘﻨﺎ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز دﺷﻮاريﻫﺎﻳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ وﺳﻴﻠﻪ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد اﺣﻜﺎم ﺷﻬﻮدي ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ اﺑﺮي از ﺷﻚ ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ دﺷﻮاريﻫﺎ ﭼﻨﺪان‬ ‫روﺷﻦ و واﺿﺢ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ در اﺑﺘﺪا ﻣﺤﺪودهي آن را ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن دارد ﺑﺎرﻳﻚﺗﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫اﺧﺘﺼﺎر ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﺳﺮزﻧﺪﮔﻲ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻧﺰدﻳﻜﻲ آن در زﻣﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺴﺐ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﺎﻧﻪي ﻛﻨﺎري ﺳﻲ ﺛﺎﻧﻴﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻮرد اﺻﺎﺑﺖ رﻋﺪ و ﺑﺮق ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪي ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ دﻳﺪهام‬ ‫و ﺷﻨﻴﺪهام ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻄﻤﺌﻦﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺷﻚ در اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﺟﺮﻗﻪاي زده ﺷﺪه ﺑﻮد ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮرد ﺗﺠﺎرب ﻛﻤﺘﺮ ﺳﺮزﻧﺪه ﻧﻴﺰ ﺻﺎدق در ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺗﺎزه و ﻧﻮ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻣﻦ‬ ‫ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ ﺳﻲ ﺛﺎﻧﻴﻪي ﭘﻴﺶ ﺑﺮ روي ﻫﻤﺎن ﺻﻨﺪﻟﻲاي ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮدم ﻛﻪ ﺣﺎﻻ ﻧﺸﺴﺘﻪام‪ .‬اﮔﺮ ﺑﻪ روزﻫﺎي‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﻈﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ را ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪانﻫﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺗﻘﺮﻳﺒﻲ‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻔﻜﺮ و ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ اوﺿﺎع و ﺷﺮاﻳﻂ واﺑﺴﺘﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ‬ ‫ﻛﺮد‪ ،‬و ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪاﻧﻬﺎ ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻣﻦ ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻘﻴﻦ دارم ﻛﻪ اﻣﺮوز‬ ‫ﺻﺒﺢ ﺻﺒﺤﺎﻧﻪام را ﺧﻮردهام‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهاي ﻳﻚ ﻓﻴﻠﺴﻮف‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺻﺒﺤﺎﻧﻪام ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در‬ ‫ﻫﺎﻟﻪاي از ﺷﻚ ﺑﻪ ﺳﺮ ﺑﺮم‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ آﺳﺎﻧﻲ ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﺤﺎرواﺗﻢ ﺑﺮ ﺳﺮ ﺳﻔﺮه را ﺑﺎزﺧﻮاﻧﻲ ﻛﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ را ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ‬ ‫و ﺗﻘﻼ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ را ﺑﺎ ﻋﻨﺼﺮ ﺑﺰرﮔﻲ از ﺷﻚ‪ ،‬و ﺑﺮﺧﻲ را اﺻﻼً ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﻳﺎد ﺑﻴﺎورم‪ .‬ﻟﺬا ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﻠﺴﻠﻪي ﻣﺘﺼﻞ در‬ ‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖ‪ ‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﻲآورم وﺟﻮد دارد‪ ،‬و ﺳﻠﺴﻠﻪي ﻣﺘﻨﺎﻇﺮي در راﺑﻄﻪ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺣﺎﻓﻈﻪام‬ ‫ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ دﺷﻮاري ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ ﺑﻮدن ﺣﺎﻓﻈﻪ‪ ،‬اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺎﻓﻈﻪ واﺟﺪ درﺟﺎت ﺑﺪاﻫﺖ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ درﺟﺎت ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ درﺟﺎت ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺣﺪي از ﺑﺪاﻫﺖ ﻛﺎﻣﻞ و‬ ‫ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﻛﺎﻣﻞ در ﺣﺎﻓﻈﻪي ﻣﺎ از روﻳﺪادﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺗﺎزه و ﺳﺮزﻧﺪه ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻮاردي از اﻋﺘﻘﺎد راﺳﺦ در ﺣﺎﻓﻈﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﺎﻟﻜﻞ ﻛﺎذب اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻮارد آﻧﭽﻪ ﻓﻲاﻟﻮاﻗﻊ ﺑﻪ ﻳﺎد آورده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ]اﺷﻴﺎء ذﻫﻨﻲ[ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﭘﻴﺶ روي ذﻫﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ ﺑﺎ آن ﻣﺘﺤﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﻮرج ﭼﻬﺎرم‬ ‫‪٨٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ در ﺟﻨﮓ واﺗﺮﻟﻮ ﺷﺮﻛﺖ ﻛﺮده ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا او اﻏﻠﺐ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻨﮓ ﺷﺮﻛﺖ‬ ‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺑﻪ ﻳﺎد آورده ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻜﺮار ادﻋﺎي او ﺑﻮده اﺳﺖ؛ ﺑﺎور ﺑﻪ آﻧﭽﻪ او ادﻋﺎ‬ ‫ﻣﻲﻛﺮد )اﮔﺮ واﻗﻌﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ( ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺤﺼﻮل ﺗﺪاﻋﻲ ﺑﺎ ادﻋﺎﻫﺎي ﺑﻪ ﻳﺎد آورده ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬ ‫ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻧﻤﻮﻧﻪي اﺻﻴﻠﻲ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺑﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻣﻮارد‬ ‫ﺣﺎﻓﻈﻪي ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ ﺳﺮ و ﻛﺎر داﺷﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ آﻧﻬﺎ اﺻﻼً ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي دﻗﻴﻖ ﻛﻠﻤﻪ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪﻫﺎﻳﻲ از ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻧﺒﻮده اﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎ ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻦ ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻳﻜﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺑﺪاﻫﺖ را روﺷﻦ و آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬و آن‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺪاﻫﺖ واﺟﺪ درﺟﺎت اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺪاﻫﺖ ﻋﺒﺎرت از ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﻲ ﺣﺎﺿﺮ ﻳﺎ ﻏﺎﻳﺐ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻛﻴﻔﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﻴﻴﺐ درﺟﻪ از ﻗﻄﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ ﺗﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻗﺎﺑﻞ ادراك ﻧﺰول ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺣﻘﺎﻳﻖ ادراك و ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻖ واﺟﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖ‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ درﺟﻪي ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺣﺎﻓﻈﻪي ﺑﻲواﺳﻄﻪ ﺗﻘﺮﻳﺒﺎً ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ درﺟﻪي ﻳﻘﻴﻦ ﺑﺎﻻﺳﺖ‪ .‬ﻣﺒﺎدي اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﻣﺒﺎدي ﻣﻨﻄﻖ ﻧﻈﻴﺮ "آﻧﭽﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ ﺧﻮد ﺻﺎدق اﺳﺖ"‪ ،‬واﺟﺪ ﺑﺪاﻫﺖ ﻛﻤﺘﺮي‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺧﺎﻃﺮات ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺿﻌﻴﻒﺗﺮ و ﺑﻌﻴﺪﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪاﻫﺖﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻨﻄﻖ و‬ ‫رﻳﺎﺿﻴﺎت )ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺟﻤﺎل( ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪهﺗﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﺑﺪاﻫﺖﺷﺎن ﻧﻴﺰ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺣﻜﺎم اﺧﻼﻗﻴﺎت‬ ‫ﻏﺮﻳﺰي ﻳﺎ ارزش زﻳﺒﺎﻳﻲﺷﻨﺎﺳﻴﻚ ﺷﺎﻳﺴﺘﻪ ﻣﻴﺰاﻧﻲ از ﺑﺪاﻫﺖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺧﻴﻠﻲ زﻳﺎد‪.‬‬ ‫درﺟﺎت ﺑﺪاﻫﺖ در ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺟﺪ اﻫﻤﻴﺖ ﺑﺴﺰاﻳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﻀﺎﻳﺎ )ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬ ‫ﻣﺤﺘﻤﻼً ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ( ﺑﺪون اﻳﻨﻜﻪ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ واﺟﺪ درﺟﻪاي از ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻻزم ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬ ‫راﺑﻄﻪ ﻣﻴﺎن ﺑﺪاﻫﺖ و ﺻﺪق را رﻫﺎ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻻزم اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﺮﺟﺎ ﺗﻌﺎرﺿﻲ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲﺗﺮﻳﻦ‬ ‫ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺣﻔﻆ ﺷﻮد و ﻗﻀﻴﻪي ﻛﻤﺘﺮ ﺑﺪﻳﻬﻲ رد و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ﺷﺮح داده ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ دو ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﺨﺘﻠﻒ در ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺐ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﺿﺎﻣﻦ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺮاي‬ ‫ﺻﺪق اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم درﺟﺎت دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت‬ ‫اﺳﺖ از ﻓﺮﺿﻴﻪاي ﻛﻤﺎﺑﻴﺶ ﺑﺰرگ ﻳﺎ ﻛﻮﭼﻚ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﺧﻮد ﻳﻚ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﺎﻣﻲ ﺑﻪ ﺟﻠﻮﺗﺮ‬ ‫ﺑﺮدارﻳﻢ‪ .‬ﭘﺲ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺻﺪق را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﺎزﺧﻮاﻫﻴﻢ ﮔﺸﺖ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﻴﻢ ﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﺧﻄﺎ‪.‬‬

‫‪٨٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ دوازدﻫﻢ‪ :‬ﺻﺪق و ﻛﺬب‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از اﺷﻴﺎء‪ ،‬واﺟﺪ اﻣﺮي ﻣﺘﻀﺎد ﺑﺎ ﺧﻮﻳﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺎ‪ .‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺑﺎ‬ ‫اﺷﻴﺎء ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬اﻣﺎ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺜﺒﺘﻲ در ذﻫﻦ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻴﺴﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺘﻮان آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ از اﺷﻴﺎء ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺣﺪاﻗﻞ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ‬ ‫ﻛﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺰي ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از روي آﺷﻨﺎﻳﻲﻣﺎن‬ ‫]ﺑﺎ اﺷﻴﺎء[ اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎي ﻏﻠﻄﻲ ﺑﺮﻛﺸﻴﻢ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد آن آﺷﻨﺎﻳﻲ اﻣﺮي ﻓﺮﻳﺒﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺑﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ دوﮔﺎﻧﮕﻲاي ﻣﻄﺮح ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ اﻣﺮي درﺳﺖ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ ﻧﻴﺰ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﻧﺎدرﺳﺖ ﻧﻴﺰ اﻳﻤﺎن ﺑﻴﺎورﻳﻢ‪ .‬ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ در ﺑﺴﻴﺎري از‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت‪ ،‬اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ آراء ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺮﺧﻲ از ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎدات اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ درﺳﺖ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻋﻘﺎﻳﺪ درﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻗﺪرت و ﺷﺪت ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎداﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻮال دﺷﻮاري ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﺎدرﺳﺖ را از ﻋﻘﺎﻳﺪ درﺳﺖ ﺗﻤﻴﻴﺰ دﻫﻴﻢ‪ .‬در‬ ‫ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻣﻔﺮوض ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻔﻬﻤﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺎ اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ ﻧﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﺳﻮال‪ ،‬دﺷﻮاريﻫﺎي ﻓﺮاواﻧﻲ را‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺦ ﻛﺎﻣﻞ و رﺿﺎﻳﺖﺑﺨﺸﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺪان داد‪ .‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪،‬‬ ‫ﭘﺮﺳﺸﻲ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻧﻴﺰ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز دﺷﻮاريﻫﺎي ﻛﻤﺘﺮي ﻣﻲﺷﻮد و آن ﻋﺒﺎرت از اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫ﻣﺮاد ﻣﺎ از ﺻﺪق و ﻛﺬب ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻫﻤﻴﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺪان ﺑﭙﺮدازﻳﻢ‪ .‬در ﻃﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﺑﺮ آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ ﺗﺎ ﺑﭙﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺻﺎدق را از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﺎذب ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺮآﻧﻴﻢ‬ ‫ﺗﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮاد از ﭘﺮﺳﺶِ "آﻳﺎ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻳﺎ ﻛﺎذب؟"‪ ،‬ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬اﻣﻴﺪوارﻳﻢ ﺑﺎ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺳﺮ‬ ‫راﺳﺖ و روﺷﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ اﺣﺮاز ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻛﻪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺻﺎدق ﻛﺪاﻣﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺋﻞ آﻳﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻲاﻟﺤﺎل‬ ‫ﻓﻘﻂ ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﻢ ﻛﻪ "ﺻﺪق ﻋﺒﺎرت از ﭼﻴﺴﺖ؟" و اﻳﻨﻜﻪ "ﻛﺬب ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟" و ﻧﻪ اﻳﻨﻜﻪ "ﻛﺪام ﻳﻚ از ﻋﻘﺎﻳﺪ‬ ‫ﺻﺎدقاﻧﺪ؟" ﻳﺎ "ﻛﺪامﻳﻚ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻛﺎذب اﻧﺪ؟" ﻻزم اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻔﻜﻴﻚ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ اﺑﻬﺎم‬ ‫و در ﻫﻢﭘﻴﭽﻴﺪﮔﻲ ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﻣﻮﺟﺐ اراﺋﻪي ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻧﻪ ﺟﻮاب اﻳﻦ ﻳﻚ اﺳﺖ ﻧﻪ‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ آن ﻳﻚ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺻﺪق ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﺳﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري ﻛﻪ ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻮﺟﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫)‪ (1‬ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺘﻀﺎد ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻄﺎ را ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺬﻳﺮد ]ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺎﻳﮕﺎه‬ ‫ﺧﻄﺎ را ﻧﻴﺰ ﺗﺒﻴﻴﻦ ﻛﻨﺪ[‪ .‬ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﻌﺘﺒﺮ در اﺣﺮاز اﻳﻦ ﺷﺮط ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ :‬اﻳﻨﺎن‬ ‫‪٨٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻏﺎﻟﺒﺎً ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ را اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ آﻧﻬﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﻔﻜﺮات ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﺎ اﻳﻦ دﺷﻮاري‬ ‫ﺑﺰرگ روﺑﺮو ﺷﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻮاﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ ﺑﺮاي ﻛﺬب ﺑﻴﺎﺑﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﻧﻈﺮﻳﻪي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻓﺮق داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا در ﻣﻮرد آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻟﺰوﻣﻲ ﻧﺪاﺷﺖ در ﻣﻮرد اﻣﺮي‬ ‫ﻣﺘﻀﺎد ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻴﻢ‪.‬‬ ‫)‪ (2‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻴﺪهاي در ﻣﻴﺎن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎي ﻛﺬب ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺻﺪق ﻧﻴﺰ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‪ ،‬زﻳﺮا ﺻﺪق ﻫﻢﺑﺴﺘﻪي ﻣﻔﻬﻮم ﻛﺬب اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ در ذﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻤﻠﻮ از ﻣﺎد‪‬هي ﻣﺤﺾ را‬ ‫ﺗﺨﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬در ﭼﻨﻴﻦ ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﺎﻟﻲ ﺑﺮاي ﻛﺬب ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و اﮔﺮﭼﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ آﻧﭽﻪ ﻣﻲﺗﻮان آن را‬ ‫اﻣﻮر واﻗﻊ ﻧﺎﻣﻴﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد اﻣﺎ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﻴﭻ اﻣﺮ ﺻﺎدﻗﻲ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬اﻣﻮر ﺻﺎدق از ﺟﻨﺲ‬ ‫ﻫﻤﺎن اﻣﻮر ﻛﺎذب اﻧﺪ‪ .‬در واﻗﻊ ﺻﺪق و ﻛﺬب‪ ،‬وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻋﻘﺎﻳﺪ و اﻇﻬﺎراتاﻧﺪ‪ :‬ﻟﺬا ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻤﻠﻮ‬ ‫از ﻣﺎد‪‬هي ﻣﺤﺾ‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻴﭻ ﻋﻘﻴﺪه ﻳﺎ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺻﺪق و ﻛﺬﺑﻲ‬ ‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫)‪ (3‬اﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف آﻧﭽﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ ﮔﻔﺘﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﺻﺪق ﻳﺎ‬ ‫ﻛﺬب ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﻫﻤﻮاره واﺑﺴﺘﻪ و ﺑﺎزﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ اﻣﺮي ﺧﺎرج از ﺧﻮد ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﺎرﻟﺰ اول در اﺳﻜﺎﻓﻮﻟﺪ ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﻦ ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ ذاﺗﻲ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن در ﻋﻘﻴﺪهام‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد ﺷﺮحِ ﺻﺮف ﻋﻘﻴﺪهام آن را آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻳﻚ‬ ‫روﻳﺪاد ﺗﺎرﻳﺨﻲ ﻛﻪ دو ﻗﺮن و ﻧﻴﻢ ﭘﻴﺶ واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ ﻛﻪ ﭼﺎرﻟﺰ اول در‬ ‫ﺗﺨﺖﺧﻮاباش ﻣﺮده‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﻦ ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﺮزﻧﺪﮔﻲ در اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ دﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه دﺳﺖ ﺑﻴﺎﻳﻢ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻊ از ﻛﺬب اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز‬ ‫ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻫﺮﮔﺰ روي ﻧﺪاده اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ وﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ وﻳﮋﮔﻲ ﻳﺎ ﺧﺎﺻﻴﺖ‬ ‫ذاﺗﻲ در اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ .‬ﻟﺬا‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻋﺒﺎرت از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎ و ﺧﻮاص ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ در ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از اﻣﻮري واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﻴﺖ دروﻧﻲ ﺧﻮد ﻋﻘﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺮ ﺿﺮوري ﺳﻮم ﻣﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮي اﺗﺨﺎذ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ـ ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺴﻴﺎر راﻳﺞ اﺳﺖ ـ ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺪق ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه و اﻣﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﻛﺸﻒ ﺻﻮرﺗﻲ از ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻛﻪ ﻧﺘﻮان ﻫﻴﭻ‬ ‫اﻋﺘﺮاض ﺗﻜﺬﻳﺐﻧﺎﭘﺬﻳﺮي ﺑﺪان وارد ﺳﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ـ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ‬ ‫ﺳﺒﺐ اﻳﻦ اﺣﺴﺎس ﻛﻪ اﮔﺮ ﺻﺪق ﻋﺒﺎرت از ﺗﻄﺎﺑﻖ ﻓﻜﺮ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻴﺮون از ﻓﻜﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻜﺮ ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪاﻧﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻪ ﻣﻮﻗﻊ ﺻﺪق اﺣﺮاز ﺷﺪه اﺳﺖ ـ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻛﻮﺷﻴﺪهاﻧﺪ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از ﺻﺪق اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫‪٨٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺧﺎرج از ذﻫﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶ ﺑﺮاي اﺣﺮاز ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻴﺎن‬ ‫ﻣﻲدارد ﻛﻪ ﺻﺪق ﻫﻤﺎن ﻫﻤﺴﺎزي‪ 1‬اﺳﺖ‪ 2.‬ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼﻣﺖ ﻛﺬب ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻋﺪم اﺣﺮاز ﻫﻤﺴﺎزي‬ ‫در ﺑﺪﻧﻪي اﻋﺘﻘﺎد‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﻳﻦ ذات ﺻﺪق اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻜﭙﺎرﭼﻪ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻴﻘﺖ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬ﻳﻜﻲ دو دﺷﻮاري ﺑﺰرگ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه وﺟﻮد دارد‪ .‬ﻧﺨﺴﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮض‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻫﻤﺴﺎز از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎ ﻣﻘﺪاري ﺗﺨﻴﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪاي را ﺗﺮﺳﻴﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻛﺎﻣﻼً آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪،‬‬ ‫و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﺎ ﮔﺬﺷﺘﻪي واﻗﻌﻲاي ﻛﻪ ﺟﻬﺎن از ﺳﺮ ﮔﺬراﻧﺪه اﺳﺖ ﻛﺎﻣﻼً ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ‬ ‫ﺧﺼﻴﺼﻪي ﻋﻠﻤﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬از اﻳﻦ اﻣﺮ ﻳﻘﻴﻦ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﻏﺎﻟﺒﺎً دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﺮﺿﻴﻪ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻣﻮر واﻗﻊ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه را در ﺧﺼﻮص ﺑﺮﺧﻲ از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﭘﻮﺷﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ در ﺑﻌﻀﻲ از ﻣﻮارد‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ‬ ‫واﻗﻌﻴﺎﺗﻲ را ﺑﻴﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري زده و ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻜﻲ را ﺑﺎﻗﻲ ﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫آﻧﻬﺎ ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻮﻓﻖ ﺷﻮﻧﺪ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﭼﻨﺪان ﻏﻴﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ دو ﻓﺮﺿﻴﻪي ﺣﻴﺎﺗﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻗﺎدر ﺑﻪ ﺷﺮح و وﺻﻒ اﻣﻮر‬ ‫واﻗﻊ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺮاﺳﺮ زﻧﺪﮔﻲ روﻳﺎﻳﻲ ﻣﻤﺘﺪ و ﻃﻮﻻﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﺎﻳﺪ ﺟﻬﺎن‬ ‫ﺧﺎرج ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻧﺪازهي اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺧﻮاب ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ واﻗﻌﻴﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺑﺎ اﻣﻮر واﻗﻊ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮم ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎر ﻧﻤﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي رﺟﺤﺎن دادن ﺑﻪ اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه در ﻗﻴﺎس ﺑﺎ دﻳﺪﮔﺎه ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك ﻛﻪ ﺑﺮ‬ ‫ﻃﺒﻖ آن اﻓﺮاد دﻳﮕﺮ و اﺷﻴﺎء ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً وﺟﻮد دارﻧﺪ‪ ،‬در دﺳﺖ ﻧﺪارﻳﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻫﻤﺴﺎزي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﺪق ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ‬ ‫ﻣﻮاﺟﻪ ﻣﻲﺷﻮد زﻳﺮا ﻫﻴﭻ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ادﻋﺎ در دﺳﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺴﺎز ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫اﻋﺘﺮاض دﻳﮕﺮي ﻛﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ از ﺻﺪق وارد اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎي‬ ‫"ﻫﻤﺴﺎزي" ﻧﺰد ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ‪ ،‬در واﻗﻊ‪" ،‬ﻫﻤﺴﺎزي" ﺻﺪق ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ را ﻣﻔﺮوض ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫دو ﻗﻀﻴﻪ آﻧﮕﺎه ﻫﻤﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻧﺎﻫﻤﺴﺎزﻧﺪ ﻛﻪ ﺣﺪاﻗﻞ ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﻛﺎذب ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺣﺎل ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻨﻈﻮر ﻓﻬﻢ اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻫﺮ دو ﻗﻀﻴﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻗﻀﺎﻳﺎﻳﻲ از ﻗﺒﻴﻞ اﺻﻞ ﻋﺪم‬ ‫ﺗﻨﺎﻗﺾ آﮔﺎه ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬دو ﻗﻀﻴﻪي‪" ،‬اﻳﻦ درﺧﺖ ﻳﻚ ﭼﻨﺎر اﺳﺖ" و " اﻳﻦ درﺧﺖ ﻳﻚ ﭼﻨﺎر ﻧﻴﺴﺖ"‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻧﻘﺾ اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺴﺎز ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺧﻮد اﺻﻞ ﻋﺪم ﺗﻨﺎﻗﺾ را ﻣﻮﺿﻮع آزﻣﻮن ﻫﻤﺴﺎزي‬ ‫‪1‬‬

‫‪Coherence‬‬ ‫‪2‬‬ ‫ﺟﺎن ﻻك )‪ (1704 -1632‬ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﺠﺮﺑﻪﺑﺎور اﻧﮕﻠﻴﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﻴﻨﻴﻢ ذﻫﻦ در اﻓﻜﺎر و ﺗﻌﻘﻞﻫﺎﻳﺶ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﻲواﺳﻄﻪي دﻳﮕﺮي ﺟﺰ ﺗﺼﻮ‪‬رات‬ ‫ﺧﻮدش ﻧﺪارد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺧﻮد ذﻫﻦ ﺗﺎﻣﻞﺷﺎن ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ) ﺗﺼﻮ‪‬رات( ﺳﺮ و ﻛﺎر دارد و اﺿﺎﻓﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺳﺮاﺳﺮ ﻋﺒﺎرت‬ ‫اﺳﺖ از ادراك راﺑﻄﻪ و ﺳﺎزﮔﺎري ﻳﺎ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﺗﺼﻮ‪‬رات‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬درﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻓﺮض ﻛﺎذب ﺑﻮدن آن را اﺗﺨﺎذ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﺑﺎ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ‬ ‫ﻧﺎﻫﻤﺴﺎز ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ,‬ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ اﺳﺘﺨﻮانﺑﻨﺪي و ﭼﻬﺎرﭼﻮﺑﻲ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﻲآورﻧﺪ ﺗﺎ آزﻣﻮن ﻫﻤﺴﺎزي‬ ‫در ﻣﺤﺪودهي آﻧﻬﺎ ﻛﺎرﺑﺮدﭘﺬﻳﺮ ﺷﻮد‪ ،‬و ﻟﺬا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺧﻮد آن ﻗﻮاﻧﻴﻦ را ﺑﺎ اﺻﻞ ﻫﻤﺴﺎزي ﺑﻪ ﺛﺒﻮت رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ دﻻﻳﻞ ﻓﻮق‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎزي ﻣﻔﻴﺪ ﻣﻌﻨﺎي ﺻﺪق اﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﺲ از آﻧﻜﻪ ﻣﻘﺪار ﻣﻌﻴﻨﻲ از‬ ‫ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮ ﻣﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ آزﻣﻮن ﺻﺪق ﺑﻬﺮه ﺑﺮد‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه ﺷﺪﻳﻢ ﻛﻪ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ واﻗﻊ ﻣﻘﻮ‪‬م ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺻﺪق اﺳﺖ‪ .‬ﻓﻘﻂ اﻳﻦ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ‬ ‫دﻗﻴﻘﻲ از اﻣﺮ واﻗﻊ اراﺋﻪ داده و ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺗﻄﺎﺑﻘﻲ ﻛﻪ ﻣﻲ ﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﻴﺎن ﻋﻘﻴﺪه و اﻣﺮ واﻗﻊ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﺒﺐ‬ ‫آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺎدق ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬را ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺳﻪ اﻣﺮ ﺿﺮور ]ﻛﻪ در ﺑﺎﻻ ﺷﺮح دادﻳﻢ[‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻧﻈﺮﻳﻪاي در ﺧﺼﻮص ﺻﺪق ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ )‪(1‬‬ ‫اﻳﻦ اﻣﻜﺎن را ﺑﻪ ﺻﺪق ﺑﺪﻫﺪ ﺗﺎ ﻣﺘﻀﺎدي ﻧﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺬب‪ (2) ،‬ﺻﺪق را ﻫﻤﭽﻮن وﻳﮋﮔﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور ﻗﻠﻤﺪاد ﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ )‪ (3‬آن را ﻫﻤﭽﻮن وﻳﮋﮔﻲاي ﺗﻠﻘﻲ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ اﻋﺘﻘﺎدات ﺑﻪ اﻣﻮر ﺑﻴﺮون‬ ‫از اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺿﺮورت وﺟﻮد ﻛﺬب ﻣﻮﺟﺐ ﺳﻠﺐ اﻣﻜﺎن ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺖ ذﻫﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﻜﺘﺎ ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﺷﻴﺌﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻋﺒﺎرت از آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻋﻘﺎﻳﺪ را ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻠﺤﻮظ ﻛﻨﻴﻢ‪،‬‬ ‫درﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻳﺎﻓﺖ ﻛﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻧﻴﺰ ﭘﺬﻳﺮاي ﻣﺘﻀﺎد ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻮاره ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد ﭼﻨﺪ ﻣﺜﺎل روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬اﺗﻠﻠﻮ ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ‬ ‫را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪ .‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﻜﺘﺎﺳﺖ‪] ،‬ﻳﻌﻨﻲ[ "ﻋﺸﻖ‬ ‫دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ"‪ ،‬زﻳﺮا اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﺌﻲ وﺟﻮد ﻣﻲداﺷﺖ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد ﺻﺎدق ﻣﻲﺑﻮد‪ .‬در ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﺌﻲ وﺟﻮد‬ ‫ﻧﺪارد‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﺗﻠﻠﻮ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﺌﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﺤﺘﻤﻼً اﻋﺘﻘﺎد و ﺑﺎور او‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻲء ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﺗﻠﻠﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﺘﻔﺎوت‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺴﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ "اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ‬ ‫ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد"؛ اﻣﺎ ﻓﺮض اﻳﻨﻜﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻴﺌﻲ وﺟﻮد دارد‪ ،‬آن ﻫﻢ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲدارد‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻓﺮض وﺟﻮد "ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ" دﺷﻮار اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪاي در ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎد ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد را ﭼﻴﺰي ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺖ ذﻫﻦ ﺑﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﻜﺘﺎ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻴﻨﺪﻳﺸﻨﺪ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﻫﺎ ﻫﻤﻮاره ﻣﻴﺎن دو ﺣﺪ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫واﻗﻌﻴﺖ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﻪ ﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﭼﻬﺎر ﺣﺪ و ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ .‬ﺑﺮاي ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻧﺴﺒﺖ "در ﺑﻴﻦِ" را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ دو ﺣﺪ در ﻛﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ "در‬ ‫‪٩١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﻴﻦ" ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺗﻌﺪاد ﺣﺪود ﺑﻪ ﺳﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬وﻗﻮع اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻳﻮرك در ﺑﻴﻦ‬ ‫ﻟﻨﺪن و ادﻳﻨﺒﻮرگ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﻟﻨﺪن و ادﻳﻨﺒﻮرگ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻜﺎنﻫﺎي روي زﻣﻴﻦ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﺑﻴﻦ ﻳﻚ‬ ‫ﻣﻜﺎن و ﻣﻜﺎن دﻳﮕﺮي واﻗﻊ ﺷﻮد در ﻣﻴﺎن ﻧﻤﻲﺑﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﺣﺴﺎدت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺳﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ‪ :‬ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺴﺒﺘﻲ در‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻻاﻗﻞ ﺳﻪ ﻧﻔﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻗﻀﻴﻪاي ﻧﻈﻴﺮ "‪ A‬ﺧﻮاﺳﺘﺎر ‪ B‬اﺳﺖ ﺗﺎ ازدواج ‪ C‬ﺑﺎ ‪ D‬را‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ دﻫﺪ" ﻣﺴﺘﻠﺰم ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﺣﺪ اﺳﺖ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ C ،B ،A ،‬و ‪ D‬ﻫﻤﻪ در ﻧﺴﺒﺖ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﺴﺒﺖ‬ ‫ﻣﻀﻤﻮن ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺪ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﻲ ﻏﻴﺮ از ﺻﻮرﺗﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﭼﻬﺎر ﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻴﺎن ﺷﻮد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮان ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﺘﻌﺪدي در ﺧﺼﻮص اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﺎن داﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ‬ ‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از واﻗﻊ ﺷﺪن ﻣﻴﺎن ﺣﺪود ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻴﺶ از دو ﺣﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻛﺎﻓﻲ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻀﻤﻮن در ﺣ‪‬ﻜﻢﻛﺮدن ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺣﺴﺐاﻟﻤﻘﺮر ﻛﺬب ﻧﻴﺰ ﻣﺠﺎز داﻧﺴﺘﻪ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن ﺣﺪود ﻣﺘﻌﺪد در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن دو ﺣﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺗﻠﻠﻮ ﺑﺎور دارد ﻛﻪ‬ ‫دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻳﻜﺘﺎ را ﭘﻴﺶ روي ذﻫﻦ ﺧﻮﻳﺶ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺷﻴﺎء‬ ‫ﻳﻜﺘﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ "ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ" ﻳﺎ "اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ دارد"‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻛﺬبﻫﺎي ﻋﻴﻨﻲاي در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺴﺘﻘﻞ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ذﻫﻨﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ؛ و اﻳﻦ اﻣﺮ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺘﻮان آن‬ ‫را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﺮد‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﺎﻳﺪ از آن اﺣﺘﺮاز ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو اﮔﺮ‬ ‫ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن را ﻫﻤﭽﻮن ﻧﺴﺒﺘﻲ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ در آن ذﻫﻦ و اﺷﻴﺎء ﻣﺘﻌﺪد ﺗﻤﺎﻣﺎً و ﺑﻪ دﻓﻌﺎت زﻳﺎد واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫آﺳﺎنﺗﺮ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺷﺮح و ﺗﻮﺻﻴﻔﻲ از ﻛﺬب اراﺋﻪ دﻫﻴﻢ؛ ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ و دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و ﻛﺎﺳﻴﻮ ﻫﻤﮕﻲ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ‬ ‫ﺣﺪود ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺷﺪن اﺗﻠﻠﻮ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪ ،‬واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻣﻴﺎن ﭼﻬﺎر ﺣﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﺗﻠﻠﻮ ﻧﻴﺰ ﻳﻜﻲ از ﺣﺪود ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭼﻬﺎر ﺣﺪ دارد‪ ،‬ﻣﺮادﻣﺎن اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺗﻠﻠﻮ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﺑﺎ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ دارد‪ ،‬و ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ را ﺑﺎ‬ ‫دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و ﻛﺎﺳﻴﻮ ﻧﻴﺰ دارد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ در ﻣﻮرد ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ ﺟﺰ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ درﺳﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ؛ اﻣﺎ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ واﺿﺢ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺗﻠﻠﻮ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺳﻪ ﺣﺪ دﻳﮕﺮ دارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﻧﺴﺒﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ روي ﻫﻢ رﻓﺘﻪ ﺑﺎ ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ دارد‪ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ از ﻧﺴﺒﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻦ در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻧﻬﻔﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻳﻚ ﻧﻤﻮﻧﻪ‪ ،‬ﭼﻬﺎر ﺣﺪ اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت را ﻫﻤﭽﻮن رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻧﺦ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻨﮕﺎم ﭘﺬﻳﺮش اﻋﺘﻘﺎد از ﺳﻮي اﺗﻠﻠﻮ روي ﻣﻲدﻫﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬ ‫ﭼﻬﺎر ﺣﺪ‪ ‬اﺗﻠﻠﻮ‪ ،‬دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و ﻛﺎﺳﻴﻮ را ﺑﺮ روي ﻫﻢ رﻳﺨﺘﻪ و ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﺎور ﻳﺎ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﭼﻴﺰي ﻧﻴﺴﺖ ﺟﺰ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎور داﺷﺘﻦ ﻳﺎ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ذﻫﻨﻲ را ﺑﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﺘﻌﺪدي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﺧﻮدش‪ ،‬ارﺗﺒﺎط ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺑﺎور ﻳﺎ ﺣ‪‬ﻜﻢ ]ﺟﺰﺋﻲ[ ﻧﻤﻮﻧﻪاي اﺳﺖ از‬ ‫‪٩٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي ﺑﺎور داﺷﺘﻦ و ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن ﻛﻪ در ﻣﻴﺎن ﺣﺪود ﻣﻌﻴﻦ و در زﻣﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ وﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻳﻨﻚ در وﺿﻌﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺻﺎدق را از ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﻛﺎذب ﺟﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻬﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻣﻘﺼﻮد‪ ،‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﻌﻴﻨﻲ را اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬در ﻫﺮ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﻓﻌﻞ ﺣ‪‬ﻜﻢﻛﺮدن‪ ،‬ذﻫﻨﻲ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻴﺰ ﺣﺪودي ﻛﻪ در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ذﻫﻦ را ﻣﻮﺿﻮعِ ‪1‬ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻧﺎم ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ ،‬و ﺣﺪود ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه را‬ ‫ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬ﭘﺲ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺗﻠﻠﻮ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد‪ ،‬اﺗﻠﻠﻮ ﻣﻮﺿﻮع اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺣﺎل آﻧﻜﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ‪ ،‬دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ و ﻛﺎﺳﻴﻮ ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠَﻖ را ﺑﺮ روي ﻫﻢ ﺳﺎزا‪2‬ﻫﺎي ﺣ‪‬ﻜﻢ‬ ‫ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن‪ ،‬واﺟﺪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ آن را "ﻣﻌﻨﺎ"‪ ٣‬ﻳﺎ "ﺟﻬﺖ"‪ ٤‬ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﺎزاً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﻳﺎ ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﻢ ﺧﺎﺻﻲ در ﻣﻲآورﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﻧﻈﻤﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﻢ ﻛﻠﻤﺎت‬ ‫ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻤﻠﻪ ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪) .‬در ﻳﻚ زﺑﺎن ﺗﺼﺮﻳﻔﻲ‪ 5‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ را ﺑﺎ ﺻ‪‬ﺮف‪ 6‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺗﻤﺎﻳﺰ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻓﺎﻋﻠﻲ‪ 7‬و ﺣﺎﻟﺖ ﻣﻔﻌﻮﻟﻲ‪ (.8‬ﺣ‪‬ﻜﻢ اﺗﻠﻠﻮ ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ را دوﺳﺖ دارد ﺑﺎ ﺣ‪‬ﻜﻢ او ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﻓﺮق دارد‪ ،‬ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ اﺣﻜﺎم ﻫﺮ دو ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ ﺳﺎزاﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﻳﻜﺴﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺴﺒﺖ ﺣ‪‬ﻜﻢ در دو ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺳﺎزاﻫﺎ را ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎم ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫ﻛﺎﺳﻴﻮ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ اﺗﻠﻠﻮ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺳﺎزاﻫﺎي ﺣ‪‬ﻜﻢ ﺑﺎز ﻳﻜﺴﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻈﻢ آﻧﻬﺎ ﻣﺘﻔﺎوت‬ ‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ ﺧﺼﻮﺻﻴﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ داﺷﺘﻦ "ﻣﻌﻨﺎ" و "ﺟﻬﺖ" ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن در آن ﺑﺎ‬ ‫ﺗﻤﺎم ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ ﺷﺮﻳﻚ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺴﺒﺖﻫﺎ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻨﺸﺎء ﻧﻬﺎﻳﻲِ ﻧﻈﻢ و ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎ و ﺧﻮاﺳﺘﮕﺎه ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ‬ ‫رﻳﺎﺿﻲ اﺳﺖ؛ اﻟﺒﺘﻪ ﻣﺎ ﻧﻴﺎز ﭼﻨﺪاﻧﻲ ﻧﺪارﻳﻢ ﺗﺎ ﺧﻮد را ﺑﻴﺶ از اﻳﻦ ﻣﺸﻐﻮل ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي دﻳﮕﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﻨﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻣﺎ از ﻧﺴﺒﺖﻫﺎﻳﻲ ﻧﻈﻴﺮ "ﺣ‪‬ﻜﻢﻛﺮدن" و "اﻋﺘﻘﺎدداﺷﺘﻦ" ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﻮري ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻛﻞّ ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠَﻖ را ﺑﺎ‬ ‫ﻫﻢ ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ‪ 9‬واﺣﺪ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﺗﻨﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺣﻴﺚ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻢﻛﺮدن دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖﻫﺎي دﻳﮕﺮ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻣﻴﺎن دو ﻳﺎ ﭼﻨﺪ ﺣﺪ واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ‪ ‬ﻣﻮﺟﻮد‪ ،‬ﺣﺪود را ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻛﻞﱢ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ ﺑﺎ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬اﮔﺮ اﺗﻠﻠﻮ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ را دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻞﱢ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي ﻫﻤﭽﻮن "ﻋﺸﻖ اﺗﻠﻠﻮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ" ﻧﻴﺰ وﺟﻮد ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻮد ﺣﺪودي ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺮﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻋﺒﺎراﺗﻲ ﺳﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻛﻠّﻴﺘﻲ ﻛﻪ از اﺗﺤﺎد آﻧﻬﺎ‬ ‫‪1‬‬

‫‪Subject‬‬ ‫‪Constituent‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Sense‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪Direction‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪inflected‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪Inflection‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪Nominative‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪Accusative‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪Complex‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻧﺴﺒﺖ‪ ,‬ﺗﻌﺪادي ﺣﺪ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫ﻣﺘﺤﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺷﻲء ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﺸﻜﻞ از اﺗﺤﺎد آن ﺣﺪود ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ؛ و ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺎه ﺷﻲء‬ ‫ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺒﺘﻲ در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺳﺎزاﻫﺎي آن را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻌﻞ‬ ‫اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺎي ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﺑﻪ ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن "اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن" ﻋﺒﺎرت از ﻫﻤﺎن‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ ﻣﺘﺤﺪ ﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي "ﻣﻌﻨﺎ"ي ﻧﺴﺒﺖ‪ ‬اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺐ‬ ‫ﻣﻌﻴﻨﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻴﺎن ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺧﺼﻮص "اﺗﻠﻠﻮ اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲدارد" دﻳﺪﻳﺪم‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻨﺼﺮي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎن ﻧﺴﺒﺖ اﺳﺖ ـ در اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺧﺼﻮص‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر‪‬‬ ‫ﻧﺴﺒﺖ "دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ" اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در ﻓﻌﻞ اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﻧﺴﺒﺘﻲ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺪ اﺗﺤﺎد ﻛﻞّ ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪي ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠَﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﺴﺒﺖ "دوﺳﺖ داﺷﺘﻦ"‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ در‬ ‫ﻓﻌﻞ اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت اﺳﺖ ـ ﻳﻌﻨﻲ آﺟﺮي از ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺳﻴﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻼط‬ ‫آن‪ .‬ﺳﻴﻤﺎن ﻳﺎ ﻣﻼط ﻫﻤﺎن "اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن" اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎي وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪي دﻳﮕﺮي ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت ﺑﺎور ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت دﻳﮕﺮي را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬ ‫ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ اﮔﺮ اﺗﻠﻠﻮ ﺑﺪرﺳﺘﻲ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه وﺣﺪت‬ ‫ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ "ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ"‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎور و اﻋﺘﻘﺎد دارا ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻧﺴﺒﺘﻲ ﻛﻪ ﺧﻮد ﻳﻜﻲ از ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎﺗﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ اﻳﻨﻚ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻴﻤﺎﻧﻲ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺘﺼﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬روي ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎي ﭼﻨﺎن وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﺸﻜﻞ از ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ در ﻣﻴﺎن‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ اﺗﻠﻠﻮ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ دارد‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﺗﺤﺎد ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي ﭼﻮن‬ ‫"ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ" وﺟﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﻳﻚ اﻋﺘﻘﺎد زﻣﺎﻧﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﺗﺪاﻋﻲﺷﺪهي ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و زﻣﺎﻧﻲ ﻛﺎذب اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺘﻌ َﻠﻘﺎت ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از از دو ﺣﺪ و ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ‪،‬‬ ‫و ﺣﺪود ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﻌﻨﺎي "اﻋﺘﻘﺎد ورزﻳﺪن" ﺗﺤﺖ ﻧﻈﻢ ﻣﻌﻴﻨﻲ درآﻣﺪه اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﮔﺮ دو ﺣﺪ ﻣﻮﺟﻮد در اﻳﻦ ﻧﻈﻢ و‬ ‫ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻳﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎور ﺻﺎدق اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎور‬ ‫ﻛﺎذب اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺮﺳﺎزﻧﺪهي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﺪق و ﻛﺬﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮياش ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﺮدن ﻳﺎ اﻋﺘﻘﺎد‬ ‫ورزﻳﺪن ﻋﺒﺎرت از وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪي ﻣﻌﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻫﻦ ﻳﻜﻲ از ﺳﺎزاﻫﺎي آن اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺳﺎزاﻫﺎي ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪه را‬ ‫ﺗﺤﺖ ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور دارﻧﺪ در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻚ وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﺎور و‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬و اﮔﺮ ﭼﻨﻴﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻛﺎذب اﺳﺖ‪.‬‬ ‫‪٩٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻋﺒﺎرت از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه اﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻳﻚ ﻣﻌﻨﺎ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را‬ ‫وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ﺑﻴﺮوﻧﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﺷﺮط ﺻﺪقِ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن در ﺧﻮد ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ )ﺑﻪ ﻃﻮر ﻛﻠﻲ( ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻀﻤﻮن در ﻫﻴﭻ ذﻫﻨﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﻋﺒﺎرت از ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﻋﻘﻴﺪه و ﺑﺎور‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ذﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻲورزد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ﺑﺎور ﻣﻲﻛﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻲورزد ﻛﻪ ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ‬ ‫ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ذﻫﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺘﻌﻠَﻖ آن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﻄﺎﺑﻖ ﺿﺎﻣﻦ ﺻﺪق اﺳﺖ‪ ،‬و ﻏﻴﺒﺖ آن‬

‫ﻣﺘﻀﻤﻦ ﻛﺬب‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻫﻢزﻣﺎن دو واﻗﻌﻴﺖ را در ﺑﺎب ﻋﻘﺎﻳﺪ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬اول اﻳﻨﻜﻪ )اﻟﻒ( آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي وﺟﻮدﺷﺎن‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻫﺴﺘﻨﺪ و دوم اﻳﻨﻜﻪ )ب( ﺻﺪق آﻧﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻣﺠﺪداً ﺑﻴﺎن ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪهاي ﻧﻈﻴﺮ "اﺗﻠﻠﻮ ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ‬ ‫ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد" را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ و ﻛﺎﺳﻴﻮ را ﻣﺘﻌﻠَﻖ ـ ﺣﺪود‪ 1‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ و دوﺳﺖ‬ ‫داﺷﺘﻦ را ﻣﺘﻌﻠَﻖ ـ ﻧﺴﺒﺖ‪ .2‬اﮔﺮ وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪاي ﻧﻈﻴﺮ "ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ" ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از‬ ‫ﻣﺘﻌﻠَﻖ ـ ﺣﺪودي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﺘﻌﻠَﻖ ـ ﻧﺴﺒﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻫﻤﺎن ﻧﻈﻢ و ﺗﺮﺗﻴﺒﻲ ﻛﻪ در ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه دارﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺮار‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه اﻳﻦ وﺣﺪت ﻫﻤﺘﺎﻓﺘﻪ را اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ ﺑﺎور و ﻋﻘﻴﺪه ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ .‬ﻟﺬا ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه زﻣﺎﻧﻲ ﺻﺎدق اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻛﺎذب اﺳﺖ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻘﻲ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ اذﻫﺎنْ ﻣﻮﺟﺪ ﺻﺪق و ﻛﺬب ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ و ﺑﺎورﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻫﻤﻴﻦ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ذﻫﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب ﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد وﻳﮋه‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ در‬ ‫ﺧﺼﻮص اﻣﻮر آﻳﻨﺪه ﺑﻮده و در ﻣﺤﺪودهي ﻗﺪرت ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﺎور اﻋﺘﻘﺎد دارد ﻗﺮار داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫اﺧﺘﺮاع ﻗﻄﺎر‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه را ﺻﺎدق ﻣﻲﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻦ اﻣﺮ وﻗﻊ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ )ﻣﮕﺮ در ﻣﻮارد‬ ‫اﺳﺘﺜﻨﺎﻳﻲ( ﺷﺎﻣﻞ ذﻫﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ واﺟﺪ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫‪Object-terms‬‬ ‫‪Object -relation‬‬

‫‪٩٥‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺼﻞ ﺳﻴﺰدﻫﻢ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺧﻄﺎ و ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺤﺘﻤﻞ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد ﺷﺪه از ﺻﺪق و ﻛﺬب‪ ،‬ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﭘﺮﺳﺶ‬ ‫در ﺑﺎب اﻳﻨﻜﻪ اﺻﻮﻻً ﻣﺎ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﭽﻪ ﺻﺎدق ﻳﺎ ﻛﺎذب اﺳﺖ را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻟﺐ و ﻣﻬﻴﺞ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ‬ ‫ﻣﺴﺎﻋﻲ ﺧﻮد را ﻣﺼﺮوف ﭘﺎﺳﺦ دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﻌﻀﻲ از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺎ اﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰﻧﺪ؛‬ ‫ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﮔﺎم در راه ﭘﮋوﻫﺸﻲ ﺑﺮﺧﻮاﻫﻴﻢ داﺷﺖ ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﺧﻮاﻫﺪ داد ﻛﻪ اﺻﻮﻻً ﭼﻪ ﻳﻘﻴﻦ و ﻗﻄﻌﻴﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫در ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﻋﻘﻴﺪهي ﻏﻴﺮآﺷﺘﺒﺎهآﻣﻴﺰ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﺻﻼً ﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﭼﻴﺰي‬ ‫آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل ﮔﺎهﮔﺎﻫﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﻓﻼن ﻋﻘﻴﺪه ﺻﺎدق اﺳﺖ؟‬ ‫ﭘﻴﺶ از اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻤﻠﻪاي ﺟﺎﻧﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آورﻳﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺮاد ﻣﺎ از "داﻧﺴﺘﻦ"‬ ‫ﭼﻴﺴﺖ؟ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ در ﺑﺎدي اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﺳﻬﻞ و آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫در ﻧﻈﺮ اول ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺧﻴﺎل ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﺎ "ﻋﻘﻴﺪهي ﺻﺎدق" ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺎور دارﻳﻢ‬ ‫ﭼﻴﺰي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮض ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد اﻋﺘﻘﺎدﻣﺎن اﺳﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ‬ ‫اﻳﻦ ﻓﺮض ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ آن ﺷﻴﻮهاي ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ واژه را ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻜﺎر ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ .‬ﻧﻤﻮﻧﻪاي ﺟﺰﺋﻲ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﺷﺨﺼﻲ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ ﺣﺮف ب آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬او آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ‬ ‫ﺻﺎدق اﺳﺖ ﺑﺎور دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻧﺎم آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﻫﻨﺮي ﻛﻤﭙﺒﻞ ﺑﻨﺮﻣﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ آﻗﺎي‬ ‫ﺑﺎﻟﻔﻮر آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻨﻮز ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ ﺣﺮف‬ ‫ب ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ اﮔﺮﭼﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻋﻘﻴﺪهاي ﺻﺎدق اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻓﻜﺮ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻣﻘﻮم ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻳﻚ روزﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻫﻮﺷﻤﻨﺪاﻧﻪاي ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺟﻨﮓ را ﭘﻴﺶ از‬ ‫آﻧﻜﻪ ﻫﻴﭻ ﺗﻠﮕﺮاﻓﻲ در ﺧﺼﻮص ﻧﺘﻴﺠﻪ درﻳﺎﻓﺖ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎ ﺑﺨﺖ و اﻗﺒﺎل ﺧﻮﺑﻲ آﻧﭽﻪ را‬ ‫ﻛﻪ ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي درﺳﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ در ذﻫﻦ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﻛﻢﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪهاي را ﺑﻪ ﺟﺎي ﺑﮕﺬارد‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺻﺪق ﻋﻘﻴﺪهﺷﺎن‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ آﻧﺎن واﺟﺪ ﺷﻨﺎﺧﺖاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا واﺿﺢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪهي درﺳﺖ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻋﻘﻴﺪهاي ﻏﻠﻂ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪهي درﺳﺖ را زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ از ﻳﻚ ﻓﺮاﻳﻨﺪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﻣﻐﺎﻟﻄﻪآﻣﻴﺰ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫‪١‬واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ راﺳﻞ در اﻳﻨﺠﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮف ﺗﻤﺎﻣﻲ زﻣﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﻓﻼﻃﻮن‪ ،‬در ﺑﺎب ﻣﻌﺮﻓﺖ دارد‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن در ﻣﺤﺎورهي ﺟﻤﻬﻮر ﻫﻢ‪ ‬ﺧﻮد‬ ‫را ﻣﺼﺮوف ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ درﺳﺘﻲ از ﻣﻌﺮﻓﺖ )ﺷﻨﺎﺧﺖ( ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻧﺎدرﺳﺖ را ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻧﻬﺎده ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ درﺳﺖ دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در آﻧﺠﺎ ﺗﻌﺎرﻳﻔﻲ‬ ‫از ﻣﻌﺮﻓﺖ اراﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﻜﻪ‪ (1) :‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻫﻤﺎن ادراك ﺣﺴﻲ اﺳﺖ‪ (2) ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺻﺮﻓﺎً ﺣﻜﻢ ﺣﻘﻴﻘﻲ اﺳﺖ‪ (3) ،‬ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺣﻜﻢ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﻪ ﻋﻼوهي ﻳﻚ ﺑﻴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻓﻼﻃﻮن ﭘﺲ از رد ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ‪ ،‬ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺧﻮد را در ﺑﺎب ﻣﻌﺮﻓﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺧﻂ ﺷﺮح ﻣﻲدﻫﺪ و ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺑﻪ ﭼﻬﺎر ﺑﺨﺶ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬ ‫‪ -1‬ﻋﻠﻢ‪ -2 ،‬اﺳﺘﺪﻻل ﻋﻘﻠﻲ‪ -3 ،‬ﻋﻘﻴﺪه‪ -4 ،‬ﭘﻨﺪار ﻳﺎ ﺧﻴﺎل‪ .‬ر‪.‬ك ﺑﻪ ﺗﺎرﻳﺦ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻓﺮدرﻳﻚ ﻛﺎﭘﻠﺴﺘﻮن‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺻﻔﺤﻪي ‪ 171‬ﺑﻪ ﺑﻌﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻋﺒﺎرت از ﺷﻨﺎﺧﺖ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﻣﻘﺪﻣﺎت‪ ‬اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺻﺎدق ﺑﻮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻳﻮﻧﺎﻧﻴﺎن ﻣﺮد ﻫﺴﺘﻨﺪ و‬ ‫ﻧﻴﺰ اﻳﻨﻜﻪ ﺳﻘﺮاط ﻳﻚ ﻣﺮد ﺑﻮد‪ ،‬و آﻧﮕﺎه ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮم ﻛﻪ ﺳﻘﺮاط ﻳﻚ ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ ﻣﻦ ﻣﻲداﻧﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﻘﺮاط ﻳﻮﻧﺎﻧﻲ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻘﺪﻣﺎت و ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﻦ ﺻﺎدق اﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ از ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﺮﻧﻤﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ادﻋﺎ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻋﺒﺎرت از ﺷﻨﺎﺧﺖ داﻧﺴﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﺘﺒﺮ از‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺻﺎدق اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻲﺷﻮد؟ آﺷﻜﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﭼﻨﻴﻦ ادﻋﺎﻳﻲ را روا ﺑﺪاﻧﻴﻢ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻫﻢ ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫ﮔﺸﺎده اﺳﺖ و ﻫﻢ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎر ﺑﺎرﻳﻚ‪ .‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﺑﺴﻴﺎر ﮔﺸﺎده اﺳﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﮔﻔﺘﻦ اﻳﻨﻜﻪ‬ ‫ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺻﺎدق ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎ اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪] .‬زﻳﺮا[ ﺷﺨﺼﻲ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه دارد‬ ‫ﻛﻪ آﻗﺎي ﺑﺎﻟﻔﻮر آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﺳﺘﻨﺘﺎجﻫﺎي ﻣﻌﺘﺒﺮي را از ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺻﺎدﻗﻲ‬

‫ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺎم ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ آﺧﺮﻳﻦ ﻧﺨﺴﺖ وزﻳﺮ ﺑﺎ ﺣﺮف ب آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻛﺸﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ او ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ‬ﺣﺎﺻﻞ اﻳﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎت اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺧﻮد را ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﺗﺒﺼﺮه ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺒﺎرت از آن‬ ‫ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه )ﻣﻌﻠﻮم( اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺻﻼح و ﺗﺮﻣﻴﻢ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ‪ ،‬اﻳﻦ‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ دو‪‬ري اﺳﺖ؛ زﻳﺮا ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﺮاد از "ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‬ ‫ﺷﺪه" ﭼﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ در ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚ ﻧﻮع از ﺷﻨﺎﺧﺖ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ‬ ‫آن را ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ‪) 1‬ﻳﺎ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﻲ( ﻣﻲﻧﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬درﺳﺖ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪:‬‬ ‫"ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ آن ﭼﻴﺰي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻌﺘﺒﺮ از ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺷﻬﻮدي ﻣﻌﻠﻮم و ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ‪،‬‬ ‫اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ"‪ .‬در اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻫﻴﭻ ﻧﻘﺺ ﺻﻮرياي ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺷﻬﻮدي را ﻣﻮﺿﻮع ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪.‬‬ ‫اﺟﺎزه ﺑﺪﻫﻴﺪ ﭘﺮﺳﺶ در ﺑﺎب ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي را ﻓﻌﻼً ﺑﻪ ﻛﻨﺎري ﻧﻬﺎده و ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ را ﻛﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ در ﺑﺎﻻ‬ ‫ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ .‬اﻋﺘﺮاض اﺻﻠﻲ وارد ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﺎرواﻳﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ را‬ ‫ﻣﺤﺪود و ﻣﻘﻴﺪ ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ وﻓﻮر اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻣﺮدم ﻋﻘﻴﺪهي درﺳﺘﻲ را ﻛﻪ در ﻧﻬﺎدﺷﺎن رﺷﺪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ ،‬آن ﻫﻢ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ دﻟﻴﻞ وﺟﻮد ﺑﺨﺸﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﻛﻪ از ﺧﻼل آن ﻣﻲﺗﻮان آن ﻋﻘﻴﺪه را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ‬ ‫ﻣﻌﺘﺒﺮ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ ،‬اﻣﺎ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﻤﻲﺗﻮان آن را ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي واﻗﻊ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻓﺮاﻳﻨﺪي ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫ﻛﺮد‪.‬‬ ‫ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻋﻘﻴﺪهاي را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ ﻣﺮگ ﭘﺎدﺷﺎه را اﻋﻼم ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬واﺿﺢ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ راﺣﺘﻲ ﻣﺘﻘﺎﻋﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ در اﻋﺘﻘﺎدﻣﺎن ﻧﻴﺰ ﻣﻮﺟﻪ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا‬ ‫اﻳﻦ ﺧﺒﺮ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از آن ﮔﻮﻧﻪ ﺧﺒﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدﻧﺪ ﻫﺮﮔﺰ اﻋﻼم ﻧﻤﻲﺷﺪﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮﻓﻲ‪ ،‬ﺑﺎور ﻣﺎ ﺑﻪ‬ ‫‪Derivative‬‬

‫‪٩٧‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫اﻳﻨﻜﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ادﻋﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﭘﺎدﺷﺎه ﻣﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎوري اﺳﺖ ﻣﻮﺟﻪ‪ .‬اﻣﺎ در اﻳﻨﺠﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدياي ﻛﻪ ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي‬ ‫آنْ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺎ اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد دادهي ﺣﺴﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﮕﺎه ﻛﺮدن ﺑﻪ ﺑﺮﮔﻪي‬ ‫ﭼﺎپ ﺷﺪهاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺒﺮ در آن درج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻧﺪرت وارد آﮔﺎﻫﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ در ﻓﺮدي ﻛﻪ‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺳﻬﻮﻟﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﻛﻮدك ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ از ﺷﻜﻞ ﺣﺮوف آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ و ﺑﺎ‬ ‫زﺣﻤﺖ ﻓﺮاوان ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ ﮔﺬر ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻫﺮ ﻛﺲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﻋﺎدت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻫﻤﺎن آن‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺮوف و ﻛﻠﻤﺎت ﮔﺬر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ آﮔﺎه ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ را از دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﺴﻲاي ﻛﻪ دﻳﺪن ﺣﺮوف ﭼﺎپ ﺷﺪه ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺮﻛﺸﻴﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻳﻚ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻌﺘﺒﺮ از‬ ‫ﺣﺮوف ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ ،‬و ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺗﻮﺳﻂ ﺧﻮاﻧﻨﺪه اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪ ،‬در واﻗﻊ ﭼﻨﻴﻦ ﻋﻤﻠﻲ اﻧﺠﺎم‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻳﺮا ﺧﻮاﻧﻨﺪه در واﻗﻊ ﻫﻴﭻ ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﺘﻮان ﺑﺪان ﻧﺎم اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻘﻲ داد اﻧﺠﺎم ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‬ ‫اﻳﻦ ﮔﻔﺘﻪاي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮل اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻛﻪ روزﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮگ ﭘﺎدﺷﺎه را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ ﺑﺎ ﺗﺪاﻋﻲ ﺻﺮف ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﻣﺤﺴﻮب ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﻚ راﺑﻄﻪي ﻣﻨﻄﻘﻲ در ﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺷﺨﺺ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ از اﻳﻦ راﺑﻄﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬واﻗﻌﻴﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻘﻲ‪ ،‬ﻃﺮق‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺪدي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻪ ﻋﻘﻴﺪهي دﻳﮕﺮ ﮔﺬر ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﮔﺬر از‬ ‫ﻋﺒﺎرت ﭼﺎپ ﺷﺪه ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آن اﻳﻦ ﻃﺮق را ﻧﻤﺎﻳﺎن ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ ﺷﻴﻮهﻫﺎ را "اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ"‪ ١‬ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎت روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را ﻫﻤﭽﻮن وﺳﻴﻠﻪي اﺣﺮاز ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﻟﺤﺎظ‬ ‫ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﮔﻮﻧﻪاي اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻘﻲِ ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺸﻒ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮازات اﺳﺘﻨﺘﺎج‬ ‫روانﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺟﺮا ﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ در ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻴﻢ‪ ،‬اﻧﺪﻛﻲ ﻧﺎدﻗﻴﻖﺗﺮ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬زﻳﺮا اﺻﻄﻼح "ﻗﺎﺑﻞ ﻛﺸﻒ" ﺧﻮد اﺻﻄﻼﺣﻲ ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪ :‬اﻳﻦ ]ﺗﻌﺮﻳﻒ[ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﻤﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﻣﻘﺪار‬ ‫ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ ﻧﻴﺎز اﺳﺖ ﺗﺎ آن ]اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻣﻨﻄﻘﻲ[ ﻛﺸﻒ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد اﺻﻄﻼح "ﺷﻨﺎﺧﺖ"‬ ‫ﻧﻴﺰ اﺻﻄﻼﺣﻲ دﻗﻴﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ :‬زﻳﺮا ﺑﺎ "ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺤﺘﻤﻞ" ادﻏﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻃﻲ ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﺒﺴﻮط‬ ‫ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﭘﻲ ﻳﻚ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺑﺴﻴﺎر دﻗﻴﻖ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻜﻮم ﺗﺴﻦ ﻛﻪ ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﮔﻤﺮاه ﻛﻨﻨﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ دﺷﻮاري ﻋﻤﺪه در ﺧﺼﻮص ﻣﺴﺌﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ راﺟﻊ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي اﺳﺖ‪] .‬زﻳﺮا[ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺳﺮ و ﻛﺎرﻣﺎن ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از آزﻣﻮنِ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﺻﺪق و ﻛﺬب آن را روﺷﻦ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ در ﺧﺼﻮص ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺷﻬﻮدي‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻛﺸﻒ ﮔﻮﻧﻪاي‬ ‫‪Psychological inference‬‬

‫‪1‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎر ﺟﻬﺖ ﺗﻤﻴﻴﺰ درﺳﺖ از ﻏﻠﻂ آﺳﺎن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺪرت ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي‬ ‫دﻗﻴﻘﻲ راﺟﻊ ﺑﻪ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ :‬ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ در ﻣﻌﺮض ﻣﻴﺰاﻧﻲ از ﺷﻚ و دودﻟﻲ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪاي ﻛﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ را ﻧﺎدﻳﺪه ﺑﮕﻴﺮد آﺷﻜﺎرا ﻧﺎدرﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﻻزم اﺳﺖ ﻛﺎري ﻛﻨﻴﻢ ﺗﺎ دﺷﻮاريﻫﺎي ﭘﺎﺳﺦ‬ ‫دادن ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ اﻧﺪﻛﻲ ﺗﺨﻔﻴﻒ ﻳﺎﺑﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺮﻳﻪي ﻣﺎ در ﺑﺎب ﺻﺪق‪ ،‬در وﻫﻠﻪي ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن ﺗﻤﻴﻴﺰ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﻌﻴﻨﻲ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ]ﺣﻘﺎﻳﻖ[ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺗﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻛﻪ ﻗﺎدر اﺳﺖ ﺿﺎﻣﻦ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮي‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ ﻋﻘﻴﺪه درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ‪ ،‬ﻳﻚ‬ ‫اﻣﺮ واﻗﻊِ ﻣﺘﻨﺎﻇﺮ و ﻣﻄﺎﺑﻖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ در آن ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت ﻣﺘﻌﺪد ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻳﻚ ﻫﻤﺘﺎﻓﺖ واﺣﺪ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﻘﻴﺪه‪ ،‬ﻣﻘﻮم ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﺷﺮاﻳﻂ ﻣﺒﻬﻢ و دوﭘﻬﻠﻮي دﻳﮕﺮ را‬ ‫ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دادﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻮﺷﺶ دﻫﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺮ اﻣﺮ واﻗﻊ‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ ادراك اﺳﺖ‪) .‬اﻳﻦ اﺻﻄﻼح را در وﺳﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﻴﺪ‪ (.‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﻴﺪ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ در ﭼﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ در آن ﺳﺎﻋﺖ از اﻳﻦ‬

‫واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻏﺮوب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﺷﻮﻳﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﻋﺒﺎرت از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺮ واﻗﻊ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ‬ ‫اﺳﺖ؛ اﻣﺎ‪ ،‬اﮔﺮ آب و ﻫﻮا ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﺪ ﺑﻪ ﻣﻐﺮب ﭼﺸﻢ ﺑﺪوزﻳﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﻏﺮوب ﺧﻮرﺷﻴﺪ را‬ ‫ﺗﻤﺎﺷﺎ ﻛﻨﻴﺪ‪ :‬در اﻳﻦ ﺣﺎل ﺷﻤﺎ از ﻫﻤﺎن اﻣﺮ واﻗﻊ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء آﮔﺎﻫﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﺮدهاﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻫﺮ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻈﺮي‪ ،‬دو راه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺪد آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ را‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ (1) :‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻳﻚ ﺣ‪‬ﻜﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد آن‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺟﺰاي ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن آن ]اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ[ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂاﻧﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ؛ )‪ (2‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد اﻣﺮ واﻗﻊ‬ ‫ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان )در ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ وﺳﻴﻊ( آن را ادراك ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ]اﻳﻦ ادراك[ ﺑﻪ ﻫﻴﭻ وﺟﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت‬ ‫ﺣﻮاس ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﻮاﻫﻴﻢ دﻳﺪ ﻛﻪ راه دوم ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻃﺮﻳﻖ آﺷﻨﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻧﻴﺰ ﭼﻨﺎن اﻣﺮ واﻗﻊاي درﻣﻴﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺣﻜﺎم‪ ،‬در‬ ‫ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺎ ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻃﺮﻳﻖ دوم‪ ،‬ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺮﻛﺐ را اﻓﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻣﺮي ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﺟﺰاي آن ]ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺮﻛﺐ[ در واﻗﻊ واﺟﺪ ﭼﻨﺎن راﺑﻄﻪاي ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و ﺣ‪‬ﻜﻢ‪ ،‬آن اﺟﺰا را ﺗﺤﺖ ﺻﻮرت ﭼﻨﺎن‬ ‫ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ‪ ،‬ادﻏﺎم ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﻃﺮﻳﻖ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬اﺟﺰاء و راﺑﻄﻪ )ﻳﺎ ﻧﺴﺒﺖ( را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺻﺮﻓﺎً ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ واﻗﻌﻲ ﺑﻮدن اﺟﺰاء و راﺑﻄﻪ اﺳﺖ‪ :‬راﺑﻄﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ آن اﺟﺰاء را ﺑﻪ آن ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ارﺗﺒﺎط‬ ‫دﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ واﻗﻊ ﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻳﺎد ﺧﻮاﻫﻴﻢ آورد ﻛﻪ در اﻧﺘﻬﺎي ﻓﺼﻞ ﻳﺎزدﻫﻢ دو ﮔﻮﻧﻪ ﺑﺪاﻫﺖ را ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎدﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ از آﻧﻬﺎ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪق‬ ‫ﺑﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺻﺪق را ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬اﻳﻨﻚ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ دو ﻧﻮع ]ﺑﺪاﻫﺖ[ را از ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ‬ ‫‪٩٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﺎزﺷﻨﺎﺳﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬در ﻣﻌﻨﺎي ﻧﺨﺴﺖ و ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ اﻣﺮ واﻗﻊاي ﻛﻪ ﺑﺎ آن‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻣﻄﺎﺑﻖ اﺳﺖ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺗﻠﻠﻮ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ‬ ‫ﻣﻲدارد‪ ،‬اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ‪ ،‬اﮔﺮ ﻋﻘﻴﺪهاش درﺳﺖ ﻣﻲﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ "ﻋﺸﻖ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻛﺎﺳﻴﻮ" ﻣﻲﺑﻮد‪ .‬اﻳﻦ‬ ‫ﻋﺒﺎرت از ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻣﻲﺑﻮد ﻛﻪ ﻫﻴﭻ ﻛﺲ ﻣﮕﺮ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎ آن آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ دادﻳﻢ‪ ،‬اﻳﻦ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻛﻪ دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﻛﺎﺳﻴﻮ را دوﺳﺖ ﻣﻲدارد )اﮔﺮ ﻋﺒﺎرت از ﮔﻮﻧﻪاي ﺣﻘﻴﻘﺖ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ( ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻧﺰد دﺳﺪﻣﻮﻧﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر واﻗﻊ ذﻫﻨﻲ‪ ،‬و ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻣﻮر واﻗﻊ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ دادهﻫﺎي‬ ‫ﺣﻮاس‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ واﺟﺪ ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺧﻮﻳﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ :‬اﻳﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ‪ ،‬در ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ ﺑﺪاﻫﺖ دادﻳﻢ ﺗﻨﻬﺎ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ذﻫﻨﻲ ﻳﺎ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲِ‬ ‫ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻫﻴﭻ اﻣﺮ واﻗﻊاي در ﻣﻮرد ﻫﺮ ﺷﻲء ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺰﺋﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺶ‬ ‫از ﻳﻚ ﺷﺨﺺ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬اﻣﻮر واﻗﻊِ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻛﻠﻴﺎت‪ ،‬واﺟﺪ اﻳﻦ ﺣﺮﻳﻢ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬اذﻫﺎن ﺑﺴﻴﺎر‬ ‫زﻳﺎدي ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻛﻠﻴﺎت واﺣﺪ و ﻳﻜﺴﺎن آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﻧﺴﺒﺖ ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﺎت از ﺳﻮي اﻓﺮاد ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻨﺎﺧﺖ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﮔﻮﻳﻴﻢ ﻛﻪ در ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮاردي ﻛﻪ از ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ‪ ،‬ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ‬ ‫ﺣﺪود ﻣﻌﻴﻦ در ﻳﻚ راﺑﻄﻪي ﻣﻌﻴﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ آﮔﺎﻫﻲ دارﻳﻢ‪ ،‬ﺻﺪق اﻳﻦ ﻋﺒﺎرت ﻛﻪ اﻳﻦ ﺣﺪود ﺑﻪ ﻓﻼن‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬واﺟﺪ ﺑﺪاﻫﺖ ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و در اﻳﻦ ﻣﻮارد اﻳﻦ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻛﻪ ﻓﻼن ﺣﺪود ﺑﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﺷﻴﻮه ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺻﺎدق ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺑﺪاﻫﺖ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪق اﺳﺖ‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﻳﻦ ﻧﻮع از ﺑﺪاﻫﺖ ﺿﺎﻣﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﺻﺪق اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻧﻤﻲﺳﺎزد ﺗﺎ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻖ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ ﺣ‪‬ﻜﻢ‬ ‫ﻣﻔﺮوض‪ ،‬ﻳﻘﻴﻦ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﺻﺤﻴﺢ اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ در اﺑﺘﺪا درﺧﺸﺶ ﺧﻮرﺷﻴﺪ را‬ ‫ادراك ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻮد ﻋﺒﺎرت از ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ اﺳﺖ‪ ،‬و از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺳﻮي اﻳﻦ ﺣﻜﻢ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﺷﻮﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫"ﺧﻮرﺷﻴﺪ ﻣﻲدرﺧﺸﺪ"‪ .‬در ﮔﺬار از ادراك ﺑﻪ ﺣ‪‬ﻜﻢ‪ ،‬ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﺮﻛﺐ ﻣﻔﺮوض را ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬ ‫ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ "ﺧﻮرﺷﻴﺪ" را از "درﺧﺸﺶ" ﺟﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ اﺟﺰاﺋﻲ را ﻛﻪ ﻣﻘﻮم اﻣﺮ واﻗﻊ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪] .‬اﻣﺎ[ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫در ﻃﻲ اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺧﻄﺎ ﺷﻮﻳﻢ؛ ﻟﺬا ﺣﺘﻲ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﻣﺮ واﻗﻊ واﺟﺪ ﻧﻮع ﻣﻄﻠﻖ ﻳﺎ ﻧﻮع ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺪاﻫﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺣ‪‬ﻜﻤﻲ ﻛﻪ ﻣﻌﻘﺘﺪ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎ اﻣﺮ واﻗﻊ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻄﻠﻖ ﺧﻄﺎﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺘﺎً ﺑﺎ اﻣﺮ واﻗﻊ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺑﺎﺷﺪ )در ﻫﻤﺎن ﻣﻌﻨﺎﻳﻲ ﻛﻪ در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﺮح دادﻳﻢ(‪ ،‬آﻧﮕﺎه‬ ‫ﺣ‪‬ﻜﻢ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮع دوم ﺑﺪاﻫﺖ ﻋﺒﺎرت از آن ﻧﻮﻋﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ اﺣﻜﺎم ﻧﻤﻮﻧﻪي ﻧﺨﺴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻣﺸﺘﻖ از ادراك‬ ‫ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﻳﻚ اﻣﺮ واﻗﻊ ﭼﻮﻧﺎن ﻳﻚ ﻛﻠﻴﺖ ﻣﺮﻛﺐ واﺣﺪ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻧﻮع دوم ﺑﺪاﻫﺖ واﺟﺪ درﺟﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ ،‬درﺟﺎﺗﻲ ﻛﻪ از‬ ‫‪١٠٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﻗﻄﻌﻴﺖ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﺳﺎده ﺑﻪ ﻧﻔﻊ ﻋﻘﻴﺪه ]اي ﺧﺎص[ ﺗﻨﺰل ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل‪ ،‬ﻣﻮرد‬ ‫اﺳﺒﻲ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ ﻛﻪ در ﻃﻲ ﻣﺴﻴﺮي دﺷﻮار ﻳﻮرﺗﻤﻪ ﻣﻲرود و از ﻣﺎ دور ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در اﺑﺘﺪا ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ ﺻﺪاي ﻛﻮﺑﺶ ﺳﻢ اﺳﺐ را ﻣﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻳﻘﻴﻨﻲ ﻛﺎﻣﻞ و ﺑﻲﻧﻘﺺ اﺳﺖ؛ ]اﻣﺎ[ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺎ اﺷﺘﻴﺎق ﺑﻪ‬ ‫اﻳﻦ ﺻﺪا ﮔﻮش ﻓﺮادﻫﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻳﻦ اﻣﻮر ﮔﻮﻧﻪاي ﺧﻴﺎل ﻳﺎ ﺻﺪاي‬ ‫ﺗﭙﺶ ﻗﻠﺐ ﺧﻮدﻣﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ؛ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺷﻚ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻫﻴﭻ ﺻﺪاﻳﻲ درﻣﻴﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ؛ آﻧﮕﺎه‬ ‫ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺻﺪاﻳﻲ ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ ،‬و درﻧﻬﺎﻳﺖ درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﭼﻴﺰي ﻧﻤﻲﺷﻨﻮﻳﻢ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺮاﻳﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺳﻠﺴﻠﻪي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪاي از ﺑﺪاﻫﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ از ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ‬ ‫درﺟﺎت‪ ‬ﺧﻮد دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖ‪ ‬اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎز ﻓﺮض ﻛﻨﻴﺪ ﻛﻪ دو ﺳﺎﻳﻪرﻧﮓ را ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻚ رﻧﮓ آﺑﻲ و ﻳﻚ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ‪ .‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻣﻄﻤﺌﻦ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ آﻧﻬﺎ دو ﺳﺎﻳﻪرﻧﮓ ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻔﺎوت ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ اﻣﺎ اﮔﺮ رﻧﮓ ﺳﺒﺰ ﺑﻪ ﺗﺪرﻳﺞ ﺑﻪ رﻧﮓ آﺑﻲ ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻛﻨﺪ‪ ،‬در‬ ‫اﺑﺘﺪا ﺳﺒﺰـآﺑﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ رﻧﮕﻲ ﻫﻤﭽﻮن آﺑﻲِ ﺳﺒﺰ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﺑﻲ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻟﺤﻈﻪاي ﻓﺮاﺧﻮاﻫﺪ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻚ ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﻛﺮد ﻛﻪ آﻳﺎ اﺳﺎﺳﺎً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻣﻴﺎن اﻳﻦ رﻧﮓﻫﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻟﺤﻈﻪاي ﻓﺮاﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻤﺎﻳﺰي ﻣﺒﺎن آن دو ﺗﺸﺨﻴﺺ دﻫﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﻛﻮك ﻛﺮدن اﺑﺰار‬ ‫ﻣﻮﺳﻴﻘﻲ‪ ،‬ﻳﺎ در ﻫﺮ روﻳﺪاد ﻣﺸﺎﺑﻬﻲ ﻛﻪ در آن ﮔﻮﻧﻪاي ﺳﻠﺴﻠﻪي ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬روي ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﻳﻦ‬ ‫ﻧﻮع ﺑﺪاﻫﺖ واﺟﺪ درﺟﺎت اﺳﺖ؛ و ﺑﻪ ﻧﻈﺮ واﺿﺢ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﻮرد اﻋﺘﻤﺎد اﺳﺖ ﺗﺎ ﭘﺎﻳﻴﻦﺗﺮﻳﻦ‬ ‫درﺟﻪ‪.‬‬ ‫در ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺎت ﻧﻬﺎﻳﻲ ﻣﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ واﺟﺪ درﺟﻪاي از ﺑﺪاﻫﺖ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬و راﺑﻄﻪي آﻧﻬﺎ ﺑﺎ ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﺴﺘﻨﺘﺞ‬ ‫از آﻧﻬﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ در ﻫﻨﺪﺳﻪ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﺪ‪ .‬ﻓﻘﻂ ﻛﺎﻓﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺻﻮل‬ ‫ﻣﺘﻌﺎرﻓﻪ‪1‬اي ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ اﺑﺘﺪا ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ :‬ﺑﻠﻜﻪ ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ ﮔﺎم از اﺳﺘﺪﻻل‪ ،‬اﺗﺼﺎل ﻣﻘﺪﻣﺎت‬ ‫ﺑﺎ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻳﻚ اﺳﺘﺪﻻل دﺷﻮار‪ ،‬اﻳﻦ اﺗﺼﺎل ﺗﻨﻬﺎ واﺟﺪ درﺟﻪي اﻧﺪﻛﻲ از ﺑﺪاﻫﺖ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﺧﻄﺎ‬ ‫در اﺳﺘﺪﻻل در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ دﺷﻮاري آن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎد اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي ﻧﺎﻣﺤﺘﻤﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫از آﻧﭽﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي و ﻫﻢ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ‪ ،‬اﮔﺮ ﻓﺮض را‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﺑﮕﺬارﻳﻢ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖاش‪ ،‬از ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫آﻧﮕﺎه اﻳﻦ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﻴﺰ واﺟﺪ درﺟﺎﺗﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﻛﻪ از وﺟﻮد ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ و ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺳﺎدهﺗﺮ‬ ‫ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﺣﺴﺎﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان آﻧﻬﺎ را ﻛﺎﻣﻼً ﻳﻘﻴﻨﻲ داﻧﺴﺖ‪ ،‬ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎ اﺣﻜﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ در ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم‬ ‫ﻣﺘﻀﺎدﺷﺎن ﺗﻨﻬﺎ واﺟﺪ درﺟﻪاي از اﺣﺘﻤﺎل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺴﺘﺮش ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻮار ﺑﺪان ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ‬ ‫‪Axiom‬‬

‫‪١٠١‬‬

‫‪1‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻳﺎ ﺷﻬﻮدي ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻨﺘﺞ )ﭼﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ و ﭼﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ روانﺷﻨﺎﺧﻲ( از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدياي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻨﻄﻘﻲ از آن ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻮار ﺑﺪان ﺑﺎور‬ ‫دارﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﺻﺤﻴﺢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻄﺎ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺪان ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺳﺘﻮار ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﺧﻄﺎ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﺮدﻳﺪ ﺑﺪان ﺑﺎور دارﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮدﻳﺪ‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﭼﻴﺰي‬ ‫ﻣﺸﺘﻖ ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ واﺟﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮﻳﻦ درﺟﻪي ﺑﺪاﻫﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻋﻘﻴﺪهي ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻨﺎﻣﻴﻢ‪ .‬از اﻳﻦ رو ﺑﺰرﮔﺘﺮﻳﻦ‬ ‫ﺑﺨﺶ از آﻧﭽﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻴﺶ و ﻛﻢ ﻋﺒﺎرت از ﻋﻘﻴﺪهاي ﻣﺤﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻳﺎري ﺑﺰرﮔﻲ از ﻫﻤﺴﺎزي‪ 1‬ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺻﺪق‬ ‫اراﺋﻪ ﺷﺪ و ﻣﺎ آن را رد ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از آن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﻼك و ﻣﻌﻴﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق‬ ‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﻓﺮدي‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺘﻘﺎﺑﻼً ﻫﻤﺴﺎز ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق ﺗﻚﺗﻚ آن ﻋﻘﺎﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻋﻠﻤﻲ ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻃﺮﻳﻖ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺣﺘﻤﺎل ﺻﺪق ﺧﻮﻳﺶ را ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ در ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻫﻤﺴﺎز ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ درﺟﻪي اﺣﺘﻤﺎلﺷﺎن ﺑﻴﺶ از درﺟﻪي اﺣﺘﻤﺎل‬ ‫ﺗﻚﺗﻚﺷﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ روش در ﺧﺼﻮص ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻲِ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﻏﺎﻟﺒﺎً در ﻳﻚ ﻣﻮرد‬ ‫ﻓﺮدي‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﻓﺮﺿﻴﻪﻫﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺸﻜﻮك ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻫﻤﺴﺎزي و ﻧﻈﻤﻲ‬ ‫را ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺳﺎزﻣﺎن ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ‬ ‫ﻫﻤﭽﻮن اﻣﺮي ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺧﻮدﻧﻤﺎﻳﻲ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮﻳﮋه در ﺧﺼﻮص ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻤﺎﻳﺰ ﻣﻴﺎن زﻧﺪﮔﻲ در ﺧﻮاب‬ ‫و ﺑﻴﺪاري ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ روﻳﺎﻫﺎي ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﺐ ﺑﻪ ﺷﺐ‪ ،‬ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻫﻤﺎن ﻫﻤﺴﺎزياي را داﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ روزﻫﺎي ﻣﺎ دارا‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﺳﺨﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺘﻴﻢ ﺑﺪاﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻛﺪاﻣﻴﻚ را ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻴﺪاري ﻳﺎ روﻳﺎ را؟ در اﻳﻦ ﺷﺮاﻳﻂ‪،‬‬ ‫ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﻫﻤﺴﺎزي‪ ،‬ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ روﻳﺎﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬و زﻧﺪﮔﻲ در ﺑﻴﺪاري را ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﻧﻮع ﻫﻤﺴﺎزي‪،‬‬ ‫ﻫﺮﭼﻨﺪ اﺣﺘﻤﺎل را در آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻮﻓﻖ ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻣﻔﻴﺪ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﻄﻠﻖ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ در‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ از ﻧﻘﺎط در ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺴﺎز‪ ،‬ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ ﮔﻮﻧﻪاي ﻳﻘﻴﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﻫﺮﭼﻪ ﻗﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺎزﻣﺎندﻫﻲ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺤﺘﻤﻞ را ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻏﻴﺮﻣﺸﻜﻮك ﻣﺒﺪل‬ ‫ﺳﺎزد‪.‬‬

‫‪Coherence‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭼﻬﺎردﻫﻢ‪ :‬ﺣﺪود و ﻗﻴﻮد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ‬ ‫در ﺗﻤﺎﻣﻲ آﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن در ﺧﺼﻮص ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ زﺑﺎن راﻧﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺪرت ﺑﺮ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ در ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﻪ از ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻋﻈﻴﻤﻲ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺖ ﻧﻬﺎدﻳﻢ‪ .‬ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي از ﻓﻼﺳﻔﻪ ـ ﻳﺎ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪،‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از آﻧﻬﺎ ـ ﻣﺪﻋﻲاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺪد اﺳﺘﺪﻻل ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻜﻲِ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ ،‬اﻣﻮري ﻧﻈﻴﺮ ﺟﺰﻣﻴﺎت‪ 1‬ﺑﻨﻴﺎدي‬ ‫ﻣﺬﻫﺐ‪ ،‬ﻋﻘﻞﺑﻨﻴﺎدي ذاﺗﻲ ﻋﺎ َﻟﻢ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﮔﻲ ﻣﺎد‪‬ه‪ ،‬ﻋﺪم واﻗﻌﻴﺖ ﺷﺮّ و ﻏﻴﺮه را ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻜﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ‪ ‬ﻳﺎﻓﺘﻦ‬ ‫دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎور ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﺎﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ ﻣﻨﺒﻊ اﻟﻬﺎم اﺻﻠﻲ ﺑﺴﻴﺎري از داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن ﻣﺎداماﻟﻌﻤﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬ ‫]اﻣﺎ[ اﻳﻦ اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻦ‪ ،‬اﻣﻴﺪي واﻫﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻳﻚ ﻛﻞّ ﺑﻪ ﻣﺪد‬ ‫ﻣﺘﺎﻓﻴﺰﻳﻚ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺮاز ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه ﻣﺒﻨﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ از ﺣﻴﺚ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﻨﻄﻖ ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ‬ ‫ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن اﻣﻮري ﻧﺒﺎﻳﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ از ﻫﺠﻮم‬ ‫ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي اﻧﺘﻘﺎدي ﺟﺎن ﺳﺎﻟﻢ ﺑﺪر ﺑﺮﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﻓﺼﻞ ﻣﺨﺘﺼﺮاً آن ﻃﺮﻳﻘﻲ را ﻛﻪ در آن ﭼﻨﻴﻦ اﺳﺘﺪﻻلﻫﺎﻳﻲ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻣﻲآﻳﺪ ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﺧﻮاﻫﻴﻢ داد‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﻧﻴﻢﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ اﻣﻴﺪ داﺷﺘﻪ‬ ‫ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ‪ ،‬ﻃﺮﻳﻘﻲ ﻣﻌﺘﺒﺮ و ﺻﺤﻴﺢ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫در ﻋﺼﺮ ﻧﻮ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻧﻤﺎﻳﻨﺪهي آن ﻧﻮع ﺗﻔﻜﺮي ﻛﻪ ﻣﺎ ﻗﺼﺪ اﺳﺘﻨﻄﺎقاش را دارﻳﻢ‪ ،‬ﻫﮕﻞ )‪ (1831-1770‬ﺑﻮد‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻫﮕﻞ ﺑﺴﻴﺎر دﺷﻮار اﺳﺖ‪ ،‬و ﺷﺎرﺣﺎن در ﺧﺼﻮص ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺻﺤﻴﺢ آن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﺗﻔﺴﻴﺮي‬ ‫را ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﺷﺎرﺣﺎن‪ ،‬اﮔﺮ ﻧﻪ ﺑﻴﺸﻴﻨﻪي آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮ آن ﺗﻮاﻓﻖ دارﻧﺪ و اﺳﺘﺤﻘﺎق اراﺋﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪاي ﺟﺬاب و ﻣﻬﻢ‬ ‫را دارد‪ ،‬اﺗﺨﺎذ ﻣﻲﻛﻨﻢ‪ .‬ﻧﻈﺮﻳﻪي اﺻﻠﻲ ﻫﮕﻞ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﻛﻤﺘﺮ از ﻛﻞّ ﺑﺎﺷﺪ آﺷﻜﺎرا ﭼﻨﺪﭘﺎره‪ 2‬ﺑﻮده و‬ ‫ﺑﺪون ﻣﻜﻤﻠﻲ ﻛﻪ از ﺳﻮي ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻋﺎﻟَﻢ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻗﻒ ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ‬ ‫ﻳﻚ ﻛﺎﻟﺒﺪﺷﻨﺎس ﺗﻄﺒﻴﻘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻳﻚ اﺳﺘﺨﻮان ﻣﻨﻔﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ ﻛﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن اﺳﺘﺨﻮانﻫﺎي اﻳﻦ‬ ‫ﺣﻴﻮان ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﻪ ﻧﻮع ﺣﻴﻮاﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﺎﻃﻲ ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪ از واﻗﻌﻴﺖ‪،‬‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﻛﻞ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﻻاﻗﻞ ﻃﺮح ﻛﻠﻲ آن را ـ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻗﻄﻌﻪي آﺷﻜﺎرا‬ ‫ﻣﺠﺰاي واﻗﻌﻴﺖ‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻗﻼبﻫﺎﻳﻲ دارد ﻛﻪ آن را ﺑﻪ ﻗﻄﻌﻪي ﻛﻨﺎري ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﭼﺴﺒﺎﻧﺪ؛ ﻗﻄﻌﻪي‬ ‫ﻛﻨﺎري‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد‪ ،‬ﻗﻼبﻫﺎي ﺧﻮد را دارد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻛﻞ ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﺎزﺳﺎزي ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺮ ﻃﺒﻖ‬ ‫ﻣﻮﻗﻒ ﻫﮕﻞ‪ ،‬اﻳﻦ ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﻲِ )ﻧﻘﺺ(‪ 3‬ذاﺗﻲ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺑﺮاﺑﺮ در ﻋﺎﻟَﻢ ﻓﻜﺮ و در ﻋﺎﻟَﻢ اﺷﻴﺎء ﻧﻴﺰ ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﻋﺎﻟَﻢ ﻓﻜﺮ‪،‬‬ ‫اﮔﺮ ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ر اﻧﺘﺰاﻋﻲ و ﻧﺎﺗﻤﺎم را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ در ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ اﮔﺮ ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﻲ آن را ﻓﺮاﻣﻮش‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ ]اﮔﺮ ﻧﻘﺺ آن ﺗﺼﻮ‪‬ر را ﻣﻠﺤﻮظ ﻧﺪارﻳﻢ[‪ ،‬درﮔﻴﺮ ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ؛ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ را ﺑﻪ ﻣﺘﻀﺎد‬ ‫‪1‬‬

‫‪Dogmas‬‬ ‫‪Fragmentary‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪Incompleteness‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١٠٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺧﻮﻳﺶ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎدش‪ ،‬ﻫﺪاﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬آﻧﮕﺎه ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ ]از ﺗﻨﺎﻗﺾ[‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻧﻮ ﺑﻴﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺎوي ﻧﻘﺺ‬ ‫و ﻧﺎﺗﻤﺎﻣﻲ ﻛﻤﺘﺮي ﺑﺎﺷﺪ‪] .‬اﻳﻦ ﺗﺼﻮ‪‬ر ﺳﻮم[ ﻋﺒﺎرت از ﻫﻢﻧﻬﺎد ﺗﺼﻮ‪‬ر اﺻﻠﻲ ﻣﺎ و ﺑﺮاﺑﺮ ﻧﻬﺎد آن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد اﻳﻦ‬ ‫ﺗﺼﻮ‪‬ر ﻧﻮ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺼﻮ‪‬ري ﻛﻪ ﺑﺎ آن آﻏﺎز ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺎوي ﻧﻘﺺ ﻛﻤﺘﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً ﺑﻲﻧﻘﺺ و ﺗﻤﺎم ﻧﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ]ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي ﺧﻮد[ ﺑﻪ ﺑﺮاﺑﺮﻧﻬﺎد ﺧﻮﻳﺶ ﮔﺬر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﺎ آن ادﻏﺎم ﻣﻲﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﻢﻧﻬﺎد ﺗﺎزهاي ﻓﺮاﻫﻢ آﻳﺪ‪ .‬ﻫﮕﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﭘﻴﺶ ﻣﻲرود ﺗﺎ ﺑﻪ "اﻳﺪهي ﻣﻄﻠﻖ" ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺮ ﻃﺒﻖ ﻣﻮﻗﻒ او‪ ،‬ﺣﺎوي ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﻘﺺ و ﻣﺘﻀﺎدي‬ ‫ﻧﺒﻮده و ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ و ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‪ ،‬اﻳﺪهي ﻣﻄﻠﻖْ اﻳﻦ اﺳﺘﺤﻘﺎق را دارد ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖ‬ ‫را ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻛﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ ﺗﺼﻮ‪‬رات ﻳﺎ اﻳﺪهﻫﺎي ﻧﺎزلﺗﺮ‪ ،‬واﻗﻌﻴﺖ را ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﺟﺰﺋﻲ و ﻧﺎﺗﻤﺎم ﻧﻤﺎﻳﺎن‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻒ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻫﻤﭽﻮن آن اﻳﺪهاي ﻛﻪ ﻛﻞّ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻫﻤﺰﻣﺎن از ﭘﻴﺶ ﭼﺸﻢ ﻣﻲﮔﺬراﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ‬ ‫ﻫﮕﻞ ﺑﺪﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ ﻛﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻄﻠﻖْ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﻳﻜﺘﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ در زﻣﺎن ﻳﺎ‬ ‫ﻣﻜﺎن‪ ،‬و ﻧﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻛﻪ ﺣﺎوي ذرهاي ﺷﺮّ در ﺧﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻋﻘﻞﺑﻨﻴﺎد و ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻣﻌﻨﻮي و روﺣﻲ‪ .‬ﻫﮕﻞ‬ ‫ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻨﻄﻘﻲ اﺛﺒﺎت ﻛﺮد ﻛﻪ ﻫﺮ ﻣﻨﻈﺮ و ﻧﻤﻮدي ﻛﻪ در ﺟﻬﺎن ﺳﺮاغ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺧﻼف اﻳﻦ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎﻣﺎً ﻧﺎﺷﻲ از دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺰﺋﻲ و ﭼﻨﺪﭘﺎرهي ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻋﺎﻟَﻢ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻛﻞ ﻋﺎَﻟﻢ را ﻣﺸﺎﻫﺪه‬ ‫ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﺪا آن را ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن و ﻣﺎد‪‬ه و ﺷﺮّ و ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻧﺰاعﻫﺎ و ﻛﺸﻜﻤﺶﻫﺎ ﻧﺎﭘﺪﻳﺪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻪ ﺟﺎي آن ﻧﺎﻇﺮ ﻳﻚ وﺣﺪت ﻣﻌﻨﻮي ﻻﻳﺘﻐﻴﺮِ ﻛﺎﻣﻞِ ﺳﺮﻣﺪي ﺧﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻮد‪.‬‬ ‫در اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬ﺑﺪون ﺷﻚ اﻣﺮي ﺑﺮﻳﻦ و واﻻ ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺮي ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺎ ﻣﻴﻞ و ﺧﻮاﺳﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺪان‬ ‫ﮔﺮدن ﻧﻬﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت‪ ‬ﭘﺸﺘﻴﺒﺎن اﻳﻦ ﻣﻔﻬﻮم را ﺑﻪ دﻗﺖ ﺑﺮرﺳﻴﻢ‪ ،‬روﺷﻦ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫اﺣﺘﺠﺎﺟﺎت ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺗﻌﺪاد زﻳﺎدي اﺑﻬﺎم و ﻓﺮوض ﺗﻮﺟﻴﻪﻧﺎﭘﺬﻳﺮ اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻨﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎي آن‬ ‫اﺳﺘﻘﺮار ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻧﭽﻪ ﻧﺎﺗﻤﺎم و ﻧﺎﻗﺺ اﺳﺖ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮد ـ ﺑﻨﻴﺎد‪ 1‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫ﺷﻮد ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﭘﺸﺘﻴﺒﺎﻧﻲ اﻣﻮر دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﺑﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺮون از ﺧﻮﻳﺶ‬ ‫اﺳﺖ ﮔﻮﻧﻪاي راﺑﻄﻪ و ﻧﺴﺒﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻣﺘﻀﻤﻦ ارﺟﺎﻋﻲ ﺑﻪ آن اﻣﻮر ﺑﻴﺮون از ﻣﺎﻫﻴﺖ و ﻃﺒﻴﻌﺖ‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ اﮔﺮ آن اﻣﻮر ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻣﻮﺟﻮد ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﻳﻚ‬ ‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻣﺘﻘﻮم ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮات و ﻣﺎﺑﻘﻲ داﻧﺶ او و ﻋﺸﻖﻫﺎ و ﻛﻴﻨﻪﻫﺎي اوﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ؛ ﻟﺬا‪ ،‬ﺑﺪون اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ‬ ‫او ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻳﺎ ﺑﺪانﻫﺎ ﻋﺸﻖ ﻣﻲورزد ﻳﺎ از آﻧﻬﺎ ﻛﻴﻨﻪ ﺑﻪ دل دارد‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﻤﺎن ﻛﻪ ﻫﺴﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬او ذاﺗﺎً و آﺷﻜﺎرا‬ ‫ﻳﻚ ﺗﻜﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﮔﺮ ﺳﺮﺟﻤﻊ واﻗﻌﻴﺖ را در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬او ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬ﻛﻞّ اﻳﻦ ﻧﻈﺮﮔﺎه‪ ،‬ﺗﺼﻮ‪‬ر "ﻣﺎﻫﻴﺖ" ﺷﻲء را ﻣﻮرد ﺣﻤﻠﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻫﻴﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﺑﻪ‬

‫‪Self-subsistent‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﻌﻨﺎي "ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻲء" ﺑﺎﺷﺪ‪ 1.‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ اﻣﺮ در ﺑﺎب اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻴﻘﺘﻲ ﻛﻪ ﺷﻴﺌﻲ را ﺑﻪ ﺷﻴﺌﻲ‬ ‫دﻳﮕﺮ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﮔﺮ ﺷﻲء دﻳﮕﺮ ﻫﺴﺘﻲ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻫﺴﺘﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ در ﺑﺎب ﻳﻚ‬ ‫ﺷﻲء‪ ،‬ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﺧﻮد آن ﺷﻲء ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺑﺮ اﺳﺎس آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ﻣﺮاد ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﻲء‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﺮادﻣﺎن از "ﻣﺎﻫﻴﺖ‪ "‬ﺷﻲء ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﻳﻖ راﺟﻊ ﺑﻪ ﺷﻲء ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه واﺿﺢ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﺪون‬ ‫داﻧﺴﺘﻦ ﻫﻤﻪي رواﺑﻄﻲ ﻛﻪ ﺷﻲء ﺑﺎ ﺗﻤﺎم اﺷﻴﺎء دﻳﮕﺮ در ﻋﺎﻟَﻢ دارد‪" ،‬ﻣﺎﻫﻴﺖ" ﺷﻲء را درﻳﺎﺑﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ واژهي‬ ‫"ﻣﺎﻫﻴﺖ" در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﺑﻪ ﻛﺎر رود‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﻋﻘﻴﺪه داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ "ﻣﺎﻫﻴﺖ" ﺷﻲء ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺘﻮان ﺷﻲء را ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎ از واژهي‬ ‫"ﻣﺎﻫﻴﺖ" را ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬اﺑﻬﺎﻣﻲ ﻣﻴﺎن ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﻴﺎء و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﺮوز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از‬ ‫ﺷﻲء ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي ﺧﻮد ﺷﻲء داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺣﺘﻲ اﮔﺮ از ﻗﻀﺎﻳﺎي اﻧﺪﻛﻲ درﺑﺎرهي آن ﺷﻲء آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ ـ ﻧﻈﺮاً‬ ‫ﻧﻴﺎزي ﺑﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﻫﻴﭻ ﻗﻀﻴﻪاي در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آن ﻧﻴﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫"ﻣﺎﻫﻴﺖ" آن ﺷﻲء‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬و ﻫﺮﭼﻨﺪ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﺷﻲء در ﻫﺮ ﻗﻀﻴﻪاي ﻛﻪ در ﺑﺎب آن‬ ‫ﺷﻲء ﺑﺎﺷﺪ و ﻣﺎ از آن آﮔﺎﻫﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﻀﻤﻮن اﺳﺖ‪] ،‬وﻟﻲ[ ﺷﻨﺎﺧﺖ "ﻣﺎﻫﻴﺖ" آن ﺷﻲء‪ ،‬در ﻣﻌﻨﺎي ﻓﻮق‪ ،‬در‬ ‫آن ﻣﻀﻤﻮن ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﻟﺬا )‪ (1‬آﺷﻨﺎﻳﻲ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺷﻲء ﻣﻨﻄﻘﺎً ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ رواﺑﻂ آن ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬و )‪ (2‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺑﻌﻀﻲ‬ ‫از رواﺑﻂ آن ﺷﻲء‪ ،‬ﻧﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﺗﻤﺎﻣﻲ رواﺑﻂ آن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﻣﺘﻀﻤﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ از ﻣﺎﻫﻴﺖ آن ﺷﻲء در‬ ‫ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻣﻦ ﺑﺎ درد دﻧﺪانام آﺷﻨﺎﻳﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‪ ،‬و اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﺎنﻗﺪر ﻛﺎﻣﻞ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺣﺎل‪ ،‬از ﻫﻴﭻﻛﺪام از آن‬ ‫ﻋﻠﺖﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻳﻚ دﻧﺪان ﭘﺰﺷﻚ )ﻛﻪ ﺑﺎ درد دﻧﺪان ﻣﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻧﺪارد( ﺑﺮاي درد دﻧﺪان ﻣﻦ ﻣﻲآورد‪ ،‬آﮔﺎه ﻧﺒﺎﺷﻢ‪ ،‬و‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﻣﻦ ﺑﺎ درد دﻧﺪانام ﺑﺪون داﻧﺴﺘﻦ "ﻣﺎﻫﻴﺖ" آن در ﻣﻌﻨﺎي ﻣﺮاد ﺷﺪه در ﺑﺎﻻ ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا‬ ‫اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﻛﻪ ﻳﻚ ﺷﻲء واﺟﺪ رواﺑﻄﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ رواﺑﻂ آن ﻣﻨﻄﻘﺎً ﺿﺮوري اﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ‪ ،‬از اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ‬ ‫ﺻﺮف ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻲء ﻓﻼن ﺷﻲء اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻲء ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ واﺟﺪ رواﺑﻄﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در‬ ‫واﻗﻊ ﻧﻴﺰ واﺟﺪ آن اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻣﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ از ﻣﻘﺪﻣﺎت ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻣﺎ ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ از آن آﮔﺎﻫﻲ‬ ‫دارﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﭽﻨﺎن ﻛﻪ ﻫﮕﻞ ﺑﺎور دارد‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﻞّ ﻳﻚ ﻧﻈﺎم‬ ‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ واﺣﺪ را ﺷﻜﻞ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬و اﮔﺮ ﻧﺘﻮاﻧﻴﻢ اﻳﻦ را اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻋﺪم واﻗﻌﻴﺖ ﻣﻜﺎن و‬ ‫زﻣﺎن و ﻣﺎد‪‬ه و ﺷﺮّ را ﻧﻴﺰ اﺛﺒﺎت ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ اﻣﺮ از ﺳﻮي ﻫﮕﻞ از ﺧﺼﻴﺼﻪي ﺗﻜﻪﺗﻜﻪ ﺑﻮدن و ﻋﻘﻞﺑﻨﻴﺎد ﺑﻮدن اﻳﻦ‬ ‫‪١‬زﻳﺮا ﻃﺒﻖ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻫﮕﻞ‪ ,‬ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺷﻲء ﺗﻨﻬﺎ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﻮﻣﺎت ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻧﺴﺒﺘﻲ ﺟﺪاﻧﺸﺪﻧﻲ ﺑﺎ اﺷﻴﺎء ﺧﺎرج از ﻃﺒﻴﻌﺖ ﺧﻮﻳﺶ دارد‪ .‬ﻟﺬا ﺑﻪ‬ ‫ﻟﺤﺎظ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﮕﻞ‪ ،‬ﻧﻤﻲ ﺗﻮان ﻣﺎﻫﻴﺖ را ﺑﻪ "ﺗﻤﺎم ﺣﻘﺎﻳﻖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﻲء ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﺮد‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫اﺷﻴﺎء اﺳﺘﻨﺘﺎج ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي ﻧﺎﻗﺺ و ﺗﻜﻪﺗﻜﻪي ﺟﻬﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺎﻧﺪهاﻳﻢ‪ ،‬و از‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﺼﺎﻳﺺ آن ﺑﺨﺶﻫﺎﻳﻲ از ﻋﺎﻟَﻢ ﻛﻪ دور از دﺳﺘﺮس ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻧﺎﺗﻮاﻧﻴﻢ‪ .‬اﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮاي‬ ‫آﻧﺎﻧﻜﻪ اﻣﻴﺪ و اﺷﺘﻴﺎقﺷﺎن ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﻧﻈﺎمﻫﺎي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ ﺟﻮش و ﺧﺮوش آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻳﻮسﻛﻨﻨﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ‬ ‫ﻣﺰاج ﻋﻠﻤﻲ و اﺳﺘﻘﺮاﺋﻲ ﻋﺼﺮ ﻣﺎ ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻮاع آزﻣﻮنﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آدﻣﻲ را ﻣﻮرد‬ ‫ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪي ﻛﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻣﻮرد ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻛﻮﺷﺶﻫﺎي ﺟﺎهﻃﻠﺒﺎﻧﻪي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻲ از ﺗﻼش آﻧﺎن ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن وﻳﮋﮔﻲ آﺷﻜﺎر ﺟﻬﺎن واﻗﻌﻲ ﺑﺎ ﺧﻮد در ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺣﻘﻴﻘﺖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ ﮔﺮاﻳﺶ ﻛﻠﻲ ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺪرن‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﺰاﻳﻨﺪهاي در ﺟﻬﺖ ﻋﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻓﺮﻳﺒﻨﺪﮔﻲ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻣﻔﺮوض ﺑﻮده و‬ ‫ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺛﺎﺑﺖ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻣﻮر ﺑﺴﻴﺎر اﻧﺪﻛﻲ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﺑﺎ ﻣﻼﺣﻈﻪي ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺛﺒﺎت‬ ‫ﻛﺮد‪ .‬ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﻣﺜﺎلﻫﺎي ﻣﻨﺎﺳﺒﻲ در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮهي ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺑﻴﻜﺮان‬ ‫ﺑﻮده و ﺗﺎ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﻗﺎﺑﻠﻴﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢﺷﻮﻧﺪﮔﻲ دارد‪ .‬اﮔﺮ در راﺳﺘﺎي ﻳﻚ ﺧﻂ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﻪ ﻫﺮ ﺟﻬﺘﻲ ﻛﻪ دﻟﻤﺎن ﺑﺨﻮاﻫﺪ‬ ‫ﺣﺮﻛﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺎور ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﻪ ﻧﻘﻄﻪاي ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﻓﺮاﺳﻮي آن ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺣﺘﻲ ﻣﻜﺎﻧﻲ ﺗﻬﻲ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬اﮔﺮ در ﺧﻴﺎل ﺧﻮﻳﺶ در زﻣﺎن ﺑﻪ ﻋﻘﺐ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ ﻳﺎ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﺮوﻳﻢ‪،‬‬ ‫دﺷﻮار اﺳﺖ ﺑﺎور ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﻪ اﺑﺘﺪا ﻳﺎ اﻧﺘﻬﺎي زﻣﺎﻧﻲ ﺧﻮاﻫﻴﻢ رﺳﻴﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﺮاﺳﻮي آن ﺣﺘﻲ ﻫﻴﭻ زﻣﺎن ﺗﻬﻲ و ﭘﻮﭼﻲ‬ ‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﻟﺬا ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﮔﺴﺘﺮهي ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﺎز‪ ،‬اﮔﺮ دو ﻧﻘﻄﻪي دﻟﺨﻮاه ﺑﺮ روي ﻳﻚ ﺧﻂ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﻴﻢ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲرﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن آن دو‬ ‫ﻧﻘﻄﻪ ﻧﻘﺎط دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻣﻴﺎن آن دو ﻧﻘﻄﻪ اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﻓﺎﺻﻠﻪاي را‬ ‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬ﺑﺎز ﺧﻮد ﻧﻴﻤﻪﻫﺎ را ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ دو ﻧﻴﻢ ﻛﺮد‪ ،‬و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺗﺎ ﺑﻴﻨﻬﺎﻳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‬ ‫در زﻣﺎنِ ﻣﻴﺎن دو ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻣﺪت زﻣﺎن اﻧﺪﻛﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺳﭙﺮي ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺪﻳﻬﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻟﺤﻈﻪ‪،‬‬ ‫ﻟﺤﻈﺎت دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬از اﻳﻦ رو ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺗﺎ ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺗﻘﺴﻴﻢﭘﺬﻳﺮﻧﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﻓﻼﺳﻔﻪ‬ ‫ﺑﺮ ﺿﺪ اﻳﻦ اﻣﻮر واﻗﻊ آﺷﻜﺎر ـ ﻳﻌﻨﻲ ﮔﺴﺘﺮه و ﺗﻘﺴﻴﻢﭘﺬﻳﺮي ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ‪] ‬ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن[ ـ اﺣﺘﺠﺎﺟﺎﺗﻲ ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪهاﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻣﻜﺎن ﻧﺪارد ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ از اﺷﻴﺎء وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺷﻤﺎرهي ﻧﻘﺎط در‬ ‫ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻳﺎ آﻧﺎت در زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻣﺘﻨﺎﻫﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻣﻴﺎن ﻃﺒﻴﻌﺖ آﺷﻜﺎر ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن از ﻳﻚ ﺳﻮ و‬ ‫ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻣﻔﺮوضِ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ از ﺳﻮي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﭘﺪﻳﺪ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﻲ ﻛﻪ ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر ﺑﺮ اﻳﻦ ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت دﺳﺖ ﻧﻬﺎد‪ ،‬ﻋﺪم اﻣﻜﺎن زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن را اﺳﺘﻨﺘﺎج ﻛﺮد‪ .‬او ﻣﺪﻋﻲ‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن اﻣﻮري ذﻫﻨﻲاﻧﺪ؛‪ 1‬و از زﻣﺎن او ﺗﺎ ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺑﻮدهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻜﺎن و‬ ‫‪1‬‬

‫ﻛﺎﻧﺖ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ ،‬ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬واﻗﻌﻲ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﺳﺘﻌﻼﻳﻲ‪ ،‬ﻣﺜﺎﻟﻲ اﻧﺪ‪ .‬ـ م‪.‬‬

‫‪١٠٦‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫زﻣﺎن ﻋﺒﺎرت از ﻧﻤﻮد ﻣﺤﺾاﻧﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺧﺼﺎﻳﺺ ﺟﻬﺎن آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ در واﻗﻊ ﻫﺴﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﺑﻪ‬ ‫ﻣﻮﺟﺐ زﺣﻤﺎت رﻳﺎﺿﻲداﻧﺎن‪ ،‬و ﻣﺨﺼﻮﺻﺎً ﺟﻮرج ﻛﺎﻧﺘﻮر‪ ،‬آﺷﻜﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﺪم اﻣﻜﺎن ﻣﺠﻤﻮﻋﻪﻫﺎي ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ‬ ‫اﺷﺘﺒﺎه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬آﻧﻬﺎ در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺘﻨﺎﻗﺾ ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻋﺒﺎرت از ﺗﻨﺎﻗﺾ ﻣﺸﺨﺺ ﭘﻴﺶداوريﻫﺎي‬ ‫ذﻫﻨﻲ ﻧﺴﺒﺘﺎً ﻟﺠﻮﺟﺎﻧﻪ ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا دﻻﻳﻞ ﻣﻠﺤﻮظ داﺷﺘﻦ ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﻮري ﻏﻴﺮ ﺣﻘﻴﻘﻲ ﺑﺎﻃﻞ ﺷﺪه‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬و ﻳﻜﻲ از ﺳﺮﭼﺸﻤﻪﻫﺎي ﻋﻈﻴﻢ رودﺧﺎﻧﻪي ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬ﺧﺸﻜﻴﺪه اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬رﻳﺎﺿﻲداﻧﺎن‪ ،‬ﺧﻮد را درﮔﻴﺮ ﻣﺸﺎﺟﺮات ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺛﺒﺎت اﻣﻜﺎن ]وﺟﻮد[ ﻣﻜﺎن‪ ،‬آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﻓﺮض‬ ‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻜﺮدهاﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻧﺸﺎن دادهاﻧﺪ ﻛﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﺎري دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﺑﺮاﺑﺮ‪ ،‬ﺻﻮرتﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻨﻮﻋﻲ از ﻣﻜﺎن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ]وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ[‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﺻﻮل ﺑﺪﻳﻬﻲ اﻗﻠﻴﺪس‪ ،‬ﻛﻪ در ﻧﺰد ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‬ ‫ﺿﺮوري ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬و در ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺳﻮي ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﻮر ﺿﺮوري ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺮوزه ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺸﺘﻪ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺿﺮورت ﺧﻮد را از ﺻﺮف اُﻧﺲ و اﻟﻔﺖ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻣﻜﺎن واﻗﻌﻲ ﺑﺮ ﻣﻲﻛﺸﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻪ از ﮔﻮﻧﻪاي ﺑﻨﻴﺎن ﻣﻨﻄﻘﻲِ‬ ‫ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ‪ .‬رﻳﺎﺿﻲداﻧﺎن ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﻪ ﺗﺨﻴﻞ درآوردن ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ در آن اﻳﻦ اﺻﻮل ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻛﺎذب ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺮاي‬ ‫ﺳﺴﺖ ﻛﺮدن ﭘﻴﺶداوريﻫﺎي ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك و ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادن اﻣﻜﺎن ]وﺟﻮد[ ﻣﻜﺎنﻫﺎﻳﻲ ـ ﺑﺮﺧﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ و ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﻛﻤﺘﺮ ـ ﻣﺘﻔﺎوت از ﻣﻜﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺎ در آن زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺮه ﺑﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ از اﻳﻦ ﻣﻜﺎنﻫﺎ در ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻮاﺻﻠﻲ‬ ‫ﻣﺪ ﻧﻈﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ آﻧﻬﺎ را اﻧﺪازهﮔﻴﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻜﺎن اﻗﻠﻴﺪﺳﻲ اﺧﺘﻼف اﻧﺪﻛﻲ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮي ﻛﻪ ﻏﻴﺮ‬ ‫ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻣﺸﺎﻫﺪه ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ درﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻜﺎن واﻗﻌﻲ ﻣﺎ دﻗﻴﻘﺎً ﻫﻤﺎن ﻣﻜﺎن اﻗﻠﻴﺪﺳﻲ اﺳﺖ ﻳﺎ ﻳﻜﻲ از‬ ‫دﻳﮕﺮ اﻧﻮاع ﻣﻜﺎن‪ .‬ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻣﺎ ﻛﺎﻣﻼ ﻣﻌﻜﻮس ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﻲرﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻧﻮع‬ ‫ﻣﻜﺎن ﺑﺮاي ﻣﻨﻄﻖ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬و ﻣﻨﻄﻖ ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﻜﺎن‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻨﻚ‪ ،‬ﻣﻨﻄﻖ‪ ،‬اﻣﻜﺎن‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از اﻧﻮاع ﻣﻜﺎنﻫﺎ را ﺟﺪا از ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺗﺠﺮﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻣﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﻟﺬا‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از آﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ ﻛﻤﺘﺮ از آﻧﭽﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﺮض ﻣﻲﺷﺪ‪ ،‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪] ،‬وﻟﻲ[ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ از‬ ‫آﻧﭽﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻓﻮقاﻟﻌﺎده زﻳﺎدي اﻓﺰاﻳﺶ ﻳﺎﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺤﺒﻮس ﺷﺪن در ﻣﻴﺎن دﻳﻮارﻫﺎي‬ ‫ﺗﻨﮓ و ﺑﺎرﻳﻜﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ ﮔﻮﺷﻪ و ﻛﻨﺎر آن را ﻣﻲﺗﻮان ﻛﺸﻒ ﻛﺮد‪ ،‬ﺧﻮد را در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﺑﺎز و ﮔﺸﺎده ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻣﻜﺎنﻫﺎي‬ ‫آزاد ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از اﻣﻮر‪ ‬ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ زﻳﺮا آﻧﺠﺎ ﭼﻴﺰﻫﺎي زﻳﺎدي ﺑﺮاي داﻧﺴﺘﻦ وﺟﻮد دارد‪.‬‬ ‫آﻧﭽﻪ در ﺧﺼﻮص ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن روي داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهاي در دﻳﮕﺮ ﺟﻬﺎت ﻧﻴﺰ رخ داده اﺳﺖ‪ .‬ﻛﻮﺷﺶ ﺟﻬﺖ‬ ‫ﻧﺴﺨﻪ ﭘﻴﭽﻴﺪن ﺑﺮاي ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ در ﻫﻢ ﺷﻜﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻣﻨﻄﻖ ﺑﻪ ﺟﺎي اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﭽﻮن‬ ‫ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺟﺎﻳﮕﺎه ﻳﺎ ﻧﻮﺷﮕﺎه اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ آزاديﺑﺨﺶ ﺗﺨﻴﻞ ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﮔﺰﻳﻨﻪﻫﺎي‬ ‫ﺑﻲﺷﻤﺎري را ﻛﻪ ﺑﻪ ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‪ ‬ﻏﻴﺮ ﺑﺎرﻳﻚﺑﻴﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻫﻢ آورده اﺳﺖ و در ﺟﺎﻳﻴﻜﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺟﻬﺎنﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺘﻌﺪدي ﻛﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﭘﻴﺶ روي ﻣﺎ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وﻇﻴﻔﻪي ﺗﺼﻤﻴﻢﮔﻴﺮي را ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫‪١٠٧‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫واﮔﺬار ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ‬آﻧﭽﻪ ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آن ﭼﻴﺰي ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ از ﺗﺠﺮﺑﻪ‬ ‫ﺑﻴﺎﻣﻮزﻳﻢ ـ ]اﻟﺒﺘﻪ[ ﻧﻪ ﻣﺤﺪود ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻋﻤﻼً ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻛﺮد‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪،‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي در ﺧﺼﻮص اﺷﻴﺎﺋﻲ ﻛﻪ از آﻧﻬﺎ ﻫﻴﭻ ﺗﺠﺮﺑﻪي ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﻲ ﻧﺪارﻳﻢ‪ ،‬ﺣﺎﺻﻞ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬اﻣﺎ در‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ ﻣﻮارد ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﻮﺻﻴﻒ‪ ،‬ﻣﺎ ﺑﻪ ارﺗﺒﺎﻃﻲ ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﺎت ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﺳﺎزد از روي دادهاي‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ و ﭼﻨﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻴﺌﻲ ﻣﻌﻴﻦ ﮔﺬر ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﻜﻪ داده اﻳﺠﺎب ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ‪ ،‬در ﻣﻼﺣﻈﻪي اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ اﺻﻞ ﻛﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻋﻼﺋﻢ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از راﺑﻄﻪاي ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﺎت اﺳﺖ؛ و ﺗﻨﻬﺎ از‬ ‫ﺣﻴﺚ اﻳﻦ اﺻﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪ ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد در ﺧﺼﻮص اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ‪ ،‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺎﺻﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ‬ ‫راﺟﻊ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻋﻠﻴﺖ‪ ،‬ﻳﺎ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻛﻠﻴﺖ ﻛﻤﺘﺮي دارد‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬راﺟﻊ ﺑﻪ اﺻﻮﻟﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺎﻧﻮن‬ ‫ﮔﺮاﻧﺶ ﺻﺎدق در ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬‬ ‫اﺻﻮﻟﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﻗﺎﻧﻮن ﮔﺮاﻧﺶ‪ ،‬اﺛﺒﺎت ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از ﺗﺠﺮﺑﻪ و اﺻﻮل ﭘﻴﺸﻴﻨﻲِ ﻛﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ اﺻﻞ‬ ‫اﺳﺘﻘﺮا‪ ،‬ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻣﻮري ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ ﻛﻪ از اﺣﺘﻤﺎل زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮرداﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺷﻬﻮدي ﻣﺎ‪ ،‬ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ﺳﺮﻣﻨﺸﺎء‬ ‫ﺗﻤﺎﻣﻲ دﻳﮕﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﻣﺎ از ﺣﻘﺎﻳﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮ دو ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﺎ را از وﺟﻮد و ﺑﺮﺧﻲ‬ ‫ﺧﺼﺎﻳﺺ اﺷﻴﺎء ﺟﺰﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ آﺷﻨﺎﻳﻲ دارﻳﻢ آﮔﺎه ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﻛﻪ ارﺗﺒﺎط ﻣﻴﺎن ﻛﻠﻴﺎت را‬ ‫ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﻣﺎ را ﻗﺎدر ﻣﻲﺳﺎزد از روي وﻗﺎﻳﻊ ﺟﺰﺋﻲ دادهﺷﺪه در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺗﺠﺮﺑﻲ‪ ،‬اﺳﺘﻨﺘﺎﺟﺎﺗﻲ را ﺑﺮﻛﺸﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺷﺘﻘﺎﻗﻲ ﻣﺎ ﻫﻤﻮاره ﺑﺎزﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﭘﻴﺸﻴﻨﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ و ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﻌﻤﻮﻻً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ ﻣﺤﺾ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬آﮔﺮ آﻧﭽﻪ در ﺑﺎﻻ ﮔﻔﺘﻪ آﻣﺪ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذاﺗﺎً ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻧﺪارد؛ ﻫﻴﭻ ﺳﺮﻣﻨﺸﺎء‬ ‫وﻳﮋهاي ﺑﺮاي ﻣﻌﺮﻓﺖ درﻣﻴﺎن ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ درِ آن ﺑﺮ روي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﮔﺸﻮده ﺑﺎﺷﺪ اﻣﺎ ﺑﺮاي ﻋﻠﻢ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ‬ ‫ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺑﺪﺳﺖ آﻣﺪه از ﻓﻠﺴﻔﻪ ذاﺗﺎً ﻣﺘﻔﺎوت از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه از ﻋﻠﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﺼﻴﺼﻪي ذاﺗﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻣﻮﺟﺐ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻣﺘﻤﺎﻳﺰي ﺑﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺳﻨﺠﺸﮕﺮي‪ 1‬اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻲ‪،‬‬ ‫اﺻﻮل ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه از ﻋﻠﻢ و زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ روزﻣﺮه را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﻧﺘﻘﺎدي ﻣﻮرد آزﻣﻮن ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ؛ و ﻫﺮ ﻧﺎﺳﺎزﮔﺎري ﻣﻮﺟﻮد‬ ‫در اﻳﻦ اﺻﻮل را ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ ،‬و ﺗﻨﻬﺎ زﻣﺎﻧﻲ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﭘﮋوﻫﺶ اﻧﺘﻘﺎدي‪ ،‬ﺗﺼﺪﻳﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي رد آن ﺑﺮوز ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﮔﺮ‪ ،‬آن ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺎور داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﺻﻮل و ﻣﺒﺎدياي‬ ‫ﻛﻪ زﻣﻴﻨﻪﺳﺎز ﻋﻠﻮم ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺧﻮد را از ﺑﻨﺪ اﻣﻮر ﺟﺰﺋﻲ ﻧﺎﻣﺮﺑﻮط ﺧﻼص ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺎدر ﻣﻲﺑﻮدﻧﺪ در ﺧﺼﻮص‬ ‫ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻛﻞ ﺑﻪ ﻣﺎ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﻓﺎده ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺴﺖ ﻫﻤﺎن ادﻋﺎﻳﻲ را ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺎورﻫﺎي‬ ‫ﻣﺎ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻤﻲ دارد؛ اﻣﺎ ﭘﮋوﻫﺶ ﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ را آﺷﻜﺎر ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ در ﻣﻮرد‬ ‫‪Criticism‬‬

‫‪1‬‬

‫‪١٠٨‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫دﻛﺘﺮﻳﻦ ﻣﺨﺼﻮص ﻣﺘﻬﻮرﺗﺮﻳﻦ ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﻣﺎﺑﻌﺪاﻟﻄﺒﻴﻌﻪ‪ ،‬اﺳﺎﺳﺎً ﻧﺘﺎﻳﺠﻲ ﻣﻨﻔﻲ در ﺑﺮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ در ﻣﻮرد آﻧﭽﻪ‬ ‫ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺣﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬در ﻛﻞ ﻣﺜﺒﺖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺪرت دﻻﻳﻠﻲ ﺑﺮاي‬ ‫رد ﭼﻨﻴﻦ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺳﻨﺠﺸﮕﺮيﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬و ﻫﻴﭻ دﻟﻴﻠﻲ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻓﺮض ﻛﻪ آدﻣﻲ ﻧﺎﺗﻮان از‬ ‫اﺣﺮاز آن ﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎ ﻋﻘﻴﺪه دارد ﻛﻪ واﺟﺪ آن اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻧﻜﺮدهاﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺣﺪﮔﺬاري ﻣﻌﻴﻨﻲ را‬ ‫ِ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل آﻧﮕﺎه ﻛﻪ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻤﭽﻮن ﺳﻨﺠﺸﮕﺮي ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﻣﻲراﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻻزم ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ‬ ‫ا‪‬ﻋﻤﺎل ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻮﺿﻊ ﻳﻚ ﺷﻜﺎك ﺗﻤﺎم ﻋﻴﺎر را اﺧﺘﻴﺎر ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬و ﺧﻮد را ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺧﺎرج از ﻗﻠﻤﺮو ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺮار‬ ‫دﻫﻴﻢ‪ ،‬و آﻧﮕﺎه‪ ،‬در ﺣﺎﻟﻴﻜﻪ ﻣﺴﺘﻘﺮ در اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ ﺧﺎرﺟﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺑﻪ زور وارد داﻳﺮهي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺸﻮﻳﻢ‪ ،‬در‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺧﻮاﺳﺘﺎر آن ﭼﻴﺰي ﺷﺪهاﻳﻢ ﻛﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺨﻮاﻫﻴﻢ ﺗﻮاﻧﺴﺖ ﺷﻚآوريﻣﺎن را رد و‬ ‫ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬زﻳﺮا ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ رد و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﺎ ﭼﻨﺪ ﻓﻘﺮه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻪ ﻣﻨﺎزﻋﻪﻛﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺎ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﺗﻮاﻓﻖ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﻮد؛ ﺑﺎ ﺷﻚ ﺧﺸﻚ و ﺧﺎﻟﻲ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻫﻴﭻ روﻧﺪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ را آﻏﺎز ﻛﺮد‪ .‬ﻟﺬا اﮔﺮ ﻗﺮار اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺣﺎﺻﻞ آﻳﺪ‪ ،‬آن ﺳﻨﺠﺸﮕﺮيِ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻛﺎر ﻣﻲﺑﺮد ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺴﺖ از ﻧﻮع ﻣﺨﺮب آن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﺿﺪ‬ ‫اﻳﻦ ﺷﻚآوري ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻨﻄﻘﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﭘﻴﺶ ﻧﻬﺎد‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﺸﺎﻫﺪهي ﻧﺎﻣﻌﻘﻮﻟﻴﺖ‬ ‫اﻳﻦ ﻧﻮع ﺷﻚآوري ﭼﻨﺪان دﺷﻮار ﻧﻴﺴﺖ‪" .‬ﺷﻚ روﺷﻲِ" دﻛﺎرت‪ ،‬ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻧﻮﻳﻦ ﺑﺎ آن ]ﺗﻔﻜﺮ را[ آﻏﺎز ﻛﺮد‪ ،‬ﺷﻜﻲ‬ ‫از ﻧﻮع ﺷﻚ ﻣﺨﺮب ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﮔﻮﻧﻪاي از ﺳﻨﺠﺸﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﺪﻋﻲ ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ ﻋﺒﺎرت از ذات ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪" .‬ﺷﻚ روﺷﻲِ" او ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮ ﺷﻚ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻫﺮ آن ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﻣﺸﻜﻮك ﻣﻲرﺳﻴﺪ؛ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪاي ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ ﻫﺮ ﺗﻜﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮرﺳﻲ و ﺑﺎرﻳﻚاﻧﺪﻳﺸﻲ‪ ،‬از ﺧﻮد ﻣﻲﭘﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ‬ ‫ﻳﻘﻴﻦ اﺣﺴﺎس ﻛﻨﺪ ﻛﻪ آن را واﻗﻌﺎ ﻣﻲﺷﻨﺎﺳﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ .‬اﻳﻦ ]روش[ ﻋﺒﺎرت از آن ﮔﻮﻧﻪ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮياي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﺳﺎزهﭘﺎرهﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺑﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮ ﻣﺤﻜﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻧﻈﻴﺮ ﺷﻨﺎﺧﺖ وﺟﻮد دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲﻣﺎن‪ ،‬ﻛﺎﻣﻼً‬ ‫ﻏﻴﺮﻗﺎﺑﻞ ﺷﻚ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آراﻣﻲ و ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻛﺎﻣﻞ در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ ﺗﺎﻣﻞ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖﻫﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺳﻨﺠﺸﮕﺮي ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻣﺎ را ﻣﻠﺰم ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺣﺘﻤﺎٌ از ﻗﺒﻮل اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﺧﻮدداري ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﻘﺎﻳﺪي‬ ‫وﺟﻮد دارد ـ ﻓﻲاﻟﻤﺜﻞ ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪه ﻛﻪ اﻋﻴﺎن ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻣﺸﺎﺑﻪ دادهﻫﺎي ﺣﺴﻲ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬ ‫در ﺑﺎب آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺗﺎﻣﻞ ﻧﭙﺮداﺧﺘﻪاﻳﻢ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﻧﺰد ﻣﺎ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ آﻧﻬﺎ را در ﻣﻌﺮض ﭘﮋوﻫﺸﻲ دﻗﻴﻖ ﻗﺮار‬ ‫ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪ ،‬درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ ﺧﻮد از ﻧﻬﺎد ﻣﺎ رﺧﺖ ﺑﺮﻣﻲﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﻣﺎ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻋﻘﺎﻳﺪ را‬ ‫دور ﺑﺮﻳﺰﻳﻢ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﺧﻄﻮط اﺳﺘﺪﻻﻟﻲ ﺗﺎزهاي در ﺣﻤﺎﻳﺖ از آﻧﻬﺎ ﻳﺎﻓﺖ ﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ رد و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻋﻘﺎﻳﺪي ﻛﻪ ﻫﻴﭻ راه‬ ‫ﻧﻔﻮذي ﺑﺮاي اﻋﺘﺮاض ﺑﺎﻗﻲ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ دﻗﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﻌﻘﻮل ﺟﻠﻮه‬ ‫ﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬و ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻋﺒﺎرت از آﻧﭽﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ از آن دﻓﺎع ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺧﻼﺻﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﺪﻓﻲ ﻛﻪ ﺳﻨﺠﺸﮕﺮي‪ ،‬ﭘﻴﺶ روي ﺧﻮد ﻧﻬﺎده اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت از روﺷﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺪون دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺼﻤﻴﻢ‬ ‫‪١٠٩‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺑﻪ رد و ﺗﻜﺬﻳﺐ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ روﺷﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺗﻜﻪ از ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺿﺢ و آﺷﻜﺎر را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺎﻳﺴﺘﮕﻲ و ﻟﻴﺎﻗﺖ‬ ‫آن ﻣﻠﺤﻮظ ﻣﻲدارد و ﻫﺮ آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ ﭘﺲ از ﭘﺎﻳﺎن ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎ ﻫﻨﻮز ﻫﻢ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ آﺷﻜﺎر ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﮔﻮﻧﻪاي ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺑﺎﻗﻲ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬اﺣﺮاز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻨﻜﻪ رﻳﺴﻚ ﺧﻄﺎ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ را ﺑﺎﻳﺪ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ‪ ،‬زﻳﺮا آدﻣﻲ ﺟﺎﻳﺰاﻟﺨﻄﺎﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﻪ درﺳﺘﻲ ادﻋﺎ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ رﻳﺴﻚ ﺧﻄﺎ را ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﺑﺮﺧﻲ ﻣﻮارد رﻳﺴﻚ را ﺗﺎ ﺣﺪي‬ ‫ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲآورد ﻛﻪ ﻋﻤﻼً ﻗﺎﺑﻞ اﻏﻤﺎض اﺳﺖ‪] .‬اﻣﺎ[ ﻓﺮاﺗﺮ رﻓﺘﻦ از اﻳﻦ ﻣﻮﺿﻊ‪ ،‬در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﺷﺘﺒﺎهﻫﺎ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ رخ دﻫﺪ‪،‬‬ ‫ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ؛ و ﻫﻴﭻ ﻃﺮﻓﺪار ﻣﺤﺘﺎط ﻓﻠﺴﻔﻪ ادﻋﺎ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮوﻳﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از اﻳﻦ‪ ،‬ﻓﺮا‬ ‫رود‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻓﺼﻞ ﭘﺎﻧﺰدﻫﻢ‪ :‬ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫ﺣﺎل ﻛﻪ ﺑﻪ اﻧﺘﻬﺎي ﻣﺮور و ﺑﺎزﺑﻴﻨﻲ ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﺑﺴﻴﺎر ﻧﺎﻗﺺ ﺧﻮﻳﺶ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ رﺳﻴﺪهاﻳﻢ‪ ،‬ﺧﻮب اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫در ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺮرﺳﻴﻢ ﻛﻪ ﭼﻴﺴﺖ ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ و اﺻﻼً ﭼﺮا ﺑﺎﻳﺪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺑﺴﻴﺎر ﺿﺮوري اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶ را ﺑﺎ ﻧﻴﻢﻧﮕﺎﻫﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺴﻴﺎري از ﻣﺮدم ﺗﺤﺖ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﻋﻠﻮم و اﻣﻮر ﻋﻤﻠﻲ‪ ،‬در ﺧﺼﻮص‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ آﻳﺎ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﭼﻴﺰي ﺑﻬﺘﺮ از ﺗﻤﺎﻳﺰات ﻣﻮﺷﻜﺎﻓﺎﻧﻪ و ﺑﻲﺿﺮر اﻣﺎ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ و ﻋﺎري از ﻓﺎﻳﺪه و ﻣﺸﺎﺟﺮاﺗﻲ در‬ ‫ﺑﺎب ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ آﻧﻬﺎ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻣﺘﻤﺎﻳﻞ ﺑﻪ ﺷﻚ ورزﻳﺪن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﭼﻨﻴﻦ دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻳﻚ ﻣﻔﻬﻮم ﻏﻠﻂ در ﺑﺎب ﻏﺎﻳﺎت زﻧﺪﮔﻲ و ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﻧﻴﺘﺠﻪي‬ ‫ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ ﻏﻠﻂ در ﺑﺎب ﻧﻮع ﺧﻴﺮﻫﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺪان دﺳﺖ ﻳﺎﺑﺪ‪ .‬ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﺑﺪاﻋﺎت و‬ ‫اﺧﺘﺮاﻋﺎت‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻌﺪاد ﺑﻲﺷﻤﺎري از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻠﻮم ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺟﺎﻫﻞاﻧﺪ‪ ،‬ﺳﻮدﻣﻨﺪ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد؛ ﻟﺬا‬ ‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻋﻠﻮم ﻃﺒﻴﻌﻲ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﻳﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ داﻧﺸﺠﻮﻳﺎن‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺗﺎﺛﻴﺮي ﻛﻪ‬ ‫در ﻛﻞ ﺑﺮ ﻧﻮع ﺑﺸﺮ دارد‪ ،‬ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻦ ﻣﻼﺣﻈﺎت ﭼﻨﻴﻦ ﺑﺮﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪي ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺖ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺎﺳﺎً ﺑﺮاي اﻓﺮادي ﺑﻪ ﻏﻴﺮ از ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ واﺟﺪ ﮔﻮﻧﻪاي ارزش ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﻏﻴﺮ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ و از ﺧﻼل ﺗﺎﺛﻴﺮ آن ﺑﺮ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ آن ﻛﺴﺎﻧﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬ ‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﮔﺴﺘﺮهي اﻳﻦ ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻮرد ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻗﺮار داد‪.‬‬ ‫اﻣﺎ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﻳﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮ آﻧﻴﻢ ﺗﺎ در ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺎ ﺷﻜﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﻧﺸﻮﻳﻢ‪ ،‬ﭘﻴﺶ‬ ‫از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ اذﻫﺎن ﺧﻮﻳﺶ را از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﭘﻴﺶداوري و ﺗﻌﺼﺐ ﻣﻮﺟﻮد در ذﻫﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ "ﻣﺮدان"‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬آزاد و رﻫﺎ ﺳﺎزﻳﻢ‪ .‬ﻣﺮد ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ واژه ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﺴﻲ اﻃﻼق ﻣﻲﺷﻮد‬ ‫ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻧﻴﺎزﻫﺎي ﻣﺎد‪‬ي را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻛﺴﻲ ﻛﻪ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺮاي ﺑﺪنﻫﺎﻳﺸﺎن‬ ‫ﻧﻴﺎز ﺑﻪ ﻏﺬا دارﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺿﺮورت ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﻏﺬاي روح‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮﺷﻜﺎر و ﺑﻲﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم‬ ‫ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻴﻤﺎري و ﻓﻘﺮ ﺗﺎ ﻧﺎزلﺗﺮﻳﻦ ﺣﺪ ﻣﻤﻜﻦ ﻛﺎﻫﺶ ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮاي ﺳﺎزﻣﺎن دادن ﺟﺎﻣﻌﻪاي‬ ‫ﻛﺎﻣﻞ ﻛﺎرﻫﺎي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﻲرﺳﻴﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺣﺘﻲ در ﺟﻬﺎن ﻓﻌﻠﻲ‪ ،‬ﺧﻴﺮﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي ﻻاﻗﻞ ﺑﻪ‬ ‫اﻧﺪازهي ﺧﻴﺮﻫﺎي ﺟﺴﻤﺎﻧﻲ ﻣﻬﻢ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻣﻨﺤﺼﺮاً در ﻣﻴﺎن ﺧﻴﺮﻫﺎي ﻣﻌﻨﻮي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ را‬ ‫ﻳﺎﻓﺖ؛ و ﺗﻨﻬﺎ آﻧﺎﻧﻜﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻴﺮﻫﺎ ﺑﻲﺗﻔﺎوت ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻗﺎﻧﻊ ﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺗﺒﺎه ﻛﺮدن‬ ‫وﻗﺖ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬ ‫ﻫﺪف از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن دﻳﮕﺮ زﻣﻴﻨﻪﻫﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﺘﺎً ﻋﺒﺎرت از ﺷﻨﺎﺧﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﻈﻮر‬ ‫ﻧﻈﺮ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ آن ﻧﻮع ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻪي ﻋﻠﻮم وﺣﺪت و ﺳﺎﻣﺎن ﻣﻲدﻫﺪ و ﻧﺘﻴﺠﻪي ﺑﺮرﺳﻲ اﻧﺘﻘﺎدي‬ ‫ﻋﺮﺻﻪي ﻋﻘﺎﻳﺪ راﺳﺦ‪ ،‬ﭘﻴﺶداوريﻫﺎ و ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﻧﻤﻲﺗﻮان ادﻋﺎ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﻛﻮﺷﺶ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﺮاي‬ ‫‪١١١‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻓﺮاﻫﻢ آوردن ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺧﻮﻳﺶ‪ ،‬ﺗﺎ ﺣﺪ ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي ﻣﻮﻓﻖ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮ از ﻳﻚ رﻳﺎﺿﻲدان‪،‬‬ ‫ﻣﻌﺪنﺷﻨﺎس‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦدان و ﻳﺎ ﻫﺮ داﻧﺸﻤﻨﺪي در ﻫﺮ زﻣﻴﻨﻪي ﻋﻠﻤﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﭙﺮﺳﻴﺪ ﻛﻪ ﭼﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از ﺣﻘﺎﻳﻖ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي‬ ‫داﻧﺸﻲ ﻛﻪ آﻧﺎن در ﭘﻲ آن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻠﻮم ﮔﺸﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ آﻧﺎن ﺑﻪ ﻗﺪري ﻣﻔﺼﻞ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ ﻫﺮ زﻣﺎن ﻛﻪ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﻴﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﺗﻮﺿﻴﺢ دﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻫﻤﻴﻦ ﺳﻮال را ﻧﺰد ﻓﻴﻠﺴﻮف ﻣﻄﺮح ﻛﻨﻴﺪ‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ اﮔﺮ‬ ‫ﻣﻨﺼﻒ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻋﺘﺮاف ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد ﻛﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت او ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻣﺜﺒﺘﻲ ﻧﻈﻴﺮ آﻧﭽﻪ در دﻳﮕﺮ ﻋﻠﻮم ﺣﺎﺻﻞ آﻣﺪه‪،‬‬ ‫ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻴﺎورده اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﻳﻦ ﻫﻢ درﺳﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان اﻳﻦ اﻣﺮ را ﺗﺎ اﻧﺪازهاي ﺑﻪ ﻣﺪد اﻳﻦ واﻗﻌﻴﺖ ﺗﻮﺟﻴﻪ ﻛﺮد‬ ‫ﻛﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﻄﻌﻲ در ﺧﺼﻮص ﻫﺮ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻣﻤﻜﻦ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ آن ﻣﻮﺿﻮع را ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲﻧﺎﻣﻨﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ آن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺮاي ﺧﻮد ﻣﺒﺪل ﺑﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻛﻞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﺮوزه ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ اﺧﺘﺮﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﺟﺰو ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ اﺛﺮ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻴﻮﺗﻦ "ﻣﺒﺎدي رﻳﺎﺿﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪي ﻃﺒﻴﻌﻲ" ﺧﻮاﻧﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻧﺤﻮ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي ذﻫﻦ آدﻣﻲ‪ ،‬ﻛﻪ زﻣﺎﻧﻲ ﺑﺨﺸﻲ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻳﻨﻚ از ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺪا ﮔﺸﺘﻪ و ﻣﺒﺪل ﺑﻪ‬ ‫ﻋﻠﻢ روانﺷﻨﺎﺳﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ ﺗﻔﺎﺻﻴﻞ‪ ،‬ﺗﺎ اﻧﺪازهي ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺎدي‪ ،‬ﻏﻴﺮ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ﻓﻠﺴﻔﻪ آﺷﻜﺎرﺗﺮ از ﻫﺮ‬ ‫واﻗﻌﻴﺘﻲ اﺳﺖ‪ :‬آن ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از اﻳﻦ ﻇﺮﻓﻴﺖ ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ را داﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬وارد ﻗﻠﻤﺮو ﻋﻠﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﺪانﻫﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻗﻄﻌﻲ داد‪ ،‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺎ‬ ‫ﭘﺲﻣﺎﻧﺪهاي را ﺷﻜﻞ دﻫﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪش‪.‬‬ ‫ﻣﻊاﻟﻮﺻﻒ‪ ،‬آﻧﭽﻪ ﺗﺎ ﻛﻨﻮن ﮔﻔﺘﻪ آﻣﺪ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﺣﻘﺎﻳﻖِ راﺟﻊ ﺑﻪ ﻋﺪم ﻳﻘﻴﻨﻲ ﺑﻮدن ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري در ﻣﻴﺎن اﺳﺖ ـ و در ﻣﻴﺎن اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻮاﻻﺗﻲ ﻧﻴﺰ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﻮي ﻣﺎ واﺟﺪ‬ ‫ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦ ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ـ ﻛﻪ ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﻣﺎ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮد‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﻧﺰد ﻋﻘﻞ آدﻣﻲ ﻻﻳﻨﺤﻞ ﺑﺎﻗﻲ‬ ‫ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﮕﺮ اﻳﻨﻜﻪ ﻧﻴﺮويﻫﺎي آدﻣﻲ‪ ،‬ﺑﺎﻟﻜﻞ ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎﻣﻲ ﻣﺘﻔﺎوت از آﻧﭽﻪ ﻓﻲاﻟﺤﺎل دارﻧﺪ‪ ،‬ﺳﺎﻣﺎن ﻳﺎﺑﻨﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻋﺎﻟَﻢ‬ ‫واﺟﺪ ﮔﻮﻧﻪاي وﺣﺪت ﻣﺪﺑﺮاﻧﻪ ﻳﺎ ﺟﻬﺖﻣﻨﺪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺤﻞ ﺗﻼﻗﻲ ﺗﺼﺎدﻓﻲ اﺗﻢﻫﺎﺳﺖ؟ آﻳﺎ آﮔﺎﻫﻲ ﺟﺰء ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ‬ ‫و داﺋﻤﻲ ﻋﺎﻟَﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ اﻣﻴﺪ رﺷﺪ و ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺑﻴﻜﺮان ﻣﻌﺮﻓﺖ را زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد‪ ،‬ﻳﺎ اﻳﻨﻜﻪ روﻳﺪادي اﺳﺖ ﮔﺬرا ﺑﺮ‬ ‫روي ﺳﻴﺎرهاي ﻛﻮﭼﻚ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﺑﺮ روي آن در ﻧﻬﺎﻳﺖ ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟ آﻳﺎ ﺧﻴﺮ و ﺷﺮ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي آدﻣﻲ‬ ‫اﻫﻤﻴﺖ دارد‪ ،‬ﻳﺎ ﻋﺎﻟَﻢ ﻧﻴﺰ ﻣﺘﺎﺛﺮ از آن اﺳﺖ؟ ﺳﻮاﻻﺗﻲ از اﻳﻦ دﺳﺖ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و از ﺳﻮي ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن‬ ‫ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﺪانﻫﺎ داده ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻲﻧﻤﺎﻳﺪ ﻛﻪ ﺧﻮاه ﺑﺘﻮان ﭘﺎﺳﺦ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را ﺑﻪ‬ ‫ﻃﺮﻳﻖ دﻳﮕﺮي آﺷﻜﺎر ﺳﺎﺧﺖ ﻳﺎ ﻧﻪ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﻛﺪام از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﭘﻴﺶ ﻣﻲﻧﻬﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻖ ﺑﺮﻫﺎﻧﻲ ﺻﺎدق‬ ‫ﻧﻴﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﻫﻢ ﻛﻪ اﻣﻴﺪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﮔﻮﻧﻪاي ﭘﺎﺳﺦ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ اﻧﺪك ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻳﻦ ﺑﺨﺸﻲ از‬ ‫دلﻣﺸﻐﻮﻟﻲ ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﻮاﻻت ﻫﻤﭽﻨﺎن اداﻣﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻣﺎ را از اﻫﻤﻴﺖ آﻧﻬﺎ آﮔﺎه ﺳﺎزد‪ ،‬ﺗﺎ ﺗﻤﺎﻣﻲ‬ ‫روﻳﻜﺮدﻫﺎي ﻣﻌﻄﻮف ﺑﺪانﻫﺎ را ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻋﻼﻗﻪي ﻧﻈﺮي ﻣﺎ ﺑﻪ ﻋﺎﻟَﻢ را ﻛﻪ ﻣﺴﺘﻌﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي‬ ‫‪١١٢‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﻣﺤﺪود ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺧﻮﻳﺶ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﻗﻄﻌﻲ ﻧﺎﺑﻮد ﺷﻮد‪ ،‬در ﻣﺎ زﻧﺪه ﻧﮕﺎه دارد‪.‬‬ ‫ﺑﺴﻴﺎري از ﻓﻴﻠﺴﻮﻓﺎن ﺑﺮ اﻳﻦ ﻋﻘﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺻﺪق ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻣﺸﺨﺺ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎي ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ را ﻣﺤﺮز‬ ‫ﮔﺮداﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻓﺮض را ﺑﺮ اﻳﻦ ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺻﺪق آﻧﭽﻪ را ﻛﻪ در ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺎ واﺟﺪ ﺑﻴﺸﺘﺮﻳﻦ اﻫﻤﻴﺖ‬ ‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﺮاﻫﻴﻦ دﻗﻴﻖ اﺛﺒﺎت ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺮاي ﻗﻀﺎوت در ﺑﺎب اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ و ﻓﺮضﻫﺎ و ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي اﺗﺨﺎذ راﺋﻲ در‬ ‫ﺧﺼﻮص روشﻫﺎ و ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎي اﻳﻦ ﻛﻮﺷﺶﻫﺎ‪ ،‬ﻻزم اﺳﺖ ﺑﺮآوردي از ﺷﻨﺎﺧﺖ آدﻣﻲ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻳﺪ‪ .‬در ﺑﺎب ﭼﻨﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮﻋﺎﺗﻲ ﺻﺪور ﺣﻜﻤﻲ ﺟﺰمﮔﺮاﻳﺎﻧﻪ ﻏﻴﺮﻋﻘﻼﻧﻲ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛ اﻣﺎ اﮔﺮ ﭘﮋوﻫﺶﻫﺎي ﻣﺎ در ﻓﺼﻞ ﮔﺬﺷﺘﻪ‪ ،‬ﻣﺎ را ﮔﻤﺮاه‬ ‫ﻧﻜﺮده ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ اﻣﻴﺪ ﻳﺎﻓﺘﻦ ﺑﺮاﻫﻴﻦ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎورﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﻲ را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮ آن ﻣﻼﺣﻈﺎت‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﻫﻴﭻ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻗﻄﻌﻲ ﺑﻪ اﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺑﺨﺸﻲ از ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺣﺴﺎب آورﻳﻢ‪ .‬ﻟﺬا ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻤﻲﺑﺎﻳﺪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻫﻴﭻﮔﻮﻧﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻲ از ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻗﻄﻌﻲ ﻗﺎﺑﻞ‬ ‫ﺗﺤﻘﻴﻖ ﺑﻮده و از ﺳﻮي آﻧﺎﻧﻜﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي آن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ ﻗﺎﺑﻞ اﺣﺮاز اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺣﻘﻴﻘﺖ آن اﺳﺖ ﻛﻪ ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﺗﺎ ﺣﺪ زﻳﺎدي از ﺧﻼل ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ آن ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻛﺮد‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ‬ ‫ﺣﺘﻲ ﻧﺎم ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﻪ ﮔﻮﺷﺶ ﻧﺮﺳﻴﺪه اﺳﺖ‪ ،‬در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاش در ﺣﺼﺎر ﭘﻴﺶداوريﻫﺎي ﻣﻨﺘﺞ از ﺣﺲ ﻣﺸﺘﺮك‪،‬‬ ‫ﺑﺎورﻫﺎي ﻋﺎدي ﻋﺼﺮ ﻳﺎ ﻣﻠﺖ ﺧﻮﻳﺶ و ﻋﻘﺎﻳﺪ ﺳﻔﺖ و ﺳﺨﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﺪون ﻋﻤﻞ ﻳﺎ ﻣﻮاﻓﻘﺖ ارادي ﻋﻘﻞ او‪ ،‬در ذﻫﻦاش‬ ‫رﺷﺪ ﻛﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬زﻧﺪاﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻓﺮدي از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﻣﺒﺪل ﺑﻪ اﻣﺮي ﻗﻄﻌﻲ‪ ،‬ﻛﺮاﻧﻤﻨﺪ و ﺑﺪﻳﻬﻲ ﻣﻲﺷﻮد؛‬ ‫اﺷﻴﺎء ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ و راﻳﺞ ﻧﺰد او ﻣﻮﺟﺐ ﺑﺮوز ﻫﻴﭻ ﺳﻮاﻟﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬و اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس از روي اﺳﺘﻬﺰا و ﺗﺤﻘﻴﺮ رد‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮ ﻋﻜﺲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ اﻳﻨﻜﻪ آﻏﺎز ﺑﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪورزي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﻓﺼﻞ ﻧﺨﺴﺖ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻛﺮدﻳﻢ‪،‬‬ ‫درﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ ﻛﻪ ﺣﺘﻲ روزﻣﺮهﺗﺮﻳﻦ اﻣﻮر ﻫﺮ روزي‪ ،‬راه ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﻲ ﻣﻲﮔﺸﺎﻳﻨﺪ ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي ﻧﺎﻛﺎﻣﻠﻲ‬ ‫ﺑﺪانﻫﺎ داد‪ .‬ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻳﻘﻴﻨﻲ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﺳﺮ راﺳﺖ ﺑﻪ ﺷﻜﻮﻛﻲ ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻣﺴﺎﺋﻞ ﺑﺮﻣﻲﺧﻴﺰد ﺑﻪ‬ ‫ﻣﺎ اراﺋﻪ دﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﻗﺎدر اﺳﺖ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺑﺴﻴﺎري را ﻛﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺎ را ﺗﻮﺳﻌﻪ داده و آﻧﻬﺎ را از ﻳﻮغ اﺳﺘﺒﺪاد‬ ‫ﻣﺮﺳﻮم رﻫﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ]ﻓﻠﺴﻔﻪ[ ﻳﻘﻴﻦ ﻣﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﭼﻴﺴﺘﻲ اﺷﻴﺎء را ﺗﻘﻠﻴﻞ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﻳﻦ وﺟﻮد ﺑﻪ ﻧﺤﻮ وﺳﻴﻌﻲ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎ راﺟﻊ ﺑﻪ اﻳﻦ را ﻛﻪ اﺷﻴﺎء ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬اﻓﺰاﻳﺶ‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ؛ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺟﺰماﻧﺪﻳﺸﻲ ﻣﺘﻜﺒﺮاﻧﻪي آﻧﻬﺎﻳﻲ را ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﻗﺪم ﺑﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺷﻚ‪ ‬داﻧﺴﺘﻪ و ارادي ﻧﻨﻬﺎده اﻧﺪ‪ ،‬رﻓﻊ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺣﺲ اﻋﺠﺎب ﻣﺎ را ﺑﻪ ﻣﺪد ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ درآوردن اﺷﻴﺎء ﻣﺎﻧﻮس از ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﺎﻣﺎﻧﻮس‪ ،‬زﻧﺪه ﻧﮕﺎه ﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫ﺳﻮاي ﺳﻮدﻣﻨﺪي آن در ﻋﻴﺎن ﺳﺎﺧﺘﻦ اﻣﻜﺎﻧﺎت ﻏﻴﺮ ﻣﻨﺘﻈﺮه‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻋﻈﻤﺖ اﻣﻮري ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ و‬ ‫ﺑﻪ ﺳﺒﺐ رﻫﺎﻳﻲ از ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺷﺨﺼﻲ و ﻛﻮﺗﻪﻓﻜﺮاﻧﻪاي ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي اﻳﻦ ﺗﺎﻣﻞ اﺳﺖ‪ ،‬واﺟﺪ ﻗﺪر و ارزش اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ‬ ‫ﺣﺘﻲ اﺻﻠﻲﺗﺮﻳﻦ ارزش آن ﻫﻤﻴﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬زﻧﺪﮔﻲ اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻏﺮﻳﺰه ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻣﺤﺒﻮس در داﻳﺮهي‬ ‫ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺷﺨﺼﻲاش اﺳﺖ؛ ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ ﻧﻈﻴﺮ ﺧﺎﻧﻮاده و دوﺳﺘﺎن‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ﺷﺨﺼﻲ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرج را ﻣﮕﺮ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭼﻴﺰي‬ ‫‪١١٣‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ او را در آﻧﭽﻪ در داﻳﺮهي اﻣﻴﺎل ﻏﺮﻳﺰياش ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻛﻤﻚ ﻛﺮده ﻳﺎ از آﻧﻬﺎ ﺑﺎز دارد‪ ،‬ﻣﻠﺤﻮظ‬ ‫ﻧﻤﻲدارد‪ .‬در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي ﻧﻈﻴﺮ اﻳﻦ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻲﻗﺮار و ﻣﻘﻴﺪ وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﻛﻪ در ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ ﺑﺎ آن‪ ،‬زﻧﺪﮔﺎﻧﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪،‬‬ ‫زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي آرام و رﻫﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﻬﺎنِ ﺧﺼﻮﺻﻲِ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻛﻮﭼﻚ و ﺧُﺮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ در دل ﺟﻬﺎن‬ ‫ﻗﺪرﺗﻤﻨﺪ و ﻋﻈﻴﻤﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ دﻳﺮ ﻳﺎ زود‪ ،‬ﺟﻬﺎن ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺎ را در ﻫﻢ ﺑﺸﻜﻨﺪ‪ .‬ﻣﮕﺮ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ‬ ‫ﺑﺘﻮاﻧﻴﻢ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺧﻮﻳﺶ را ﺑﻪ ﻃﺮﻳﻘﻲ ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺟﻬﺎن ﺧﺎرﺟﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺸﻮد‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﺳﺮﺑﺎزي در ﻳﻚ‬ ‫ﻗﻠﻌﻪي ﻧﻈﺎﻣﻲِ ﻣﺤﺼﻮر ﺷﺪه ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﻢ ﻛﻪ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ دﺷﻤﻦ ﻓﺮار را ﻏﻴﺮ ﻣﻤﻜﻦ ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ و درﻧﻬﺎﻳﺖ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺗﺴﻠﻴﻢ ﻛﻨﺪ‪ .‬در زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي از اﻳﻦ دﺳﺖ‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺻﻠﺢ و آراﻣﺸﻲ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﻮاره‬ ‫ﻧﺰاﻋﻲ داﺋﻤﻲ ﻣﻴﺎن ﭘﺎﻓﺸﺎري اﻣﻴﺎل و ﻧﺎﺗﻮاﻧﻲ اراده وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻤﻜﻦ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﺮآﻧﻴﻢ ﺗﺎ زﻧﺪﮔﺎﻧﻲاي آزاد و‬ ‫ﺑﺰرگ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﺧﻮد را از اﻳﻦ زﻧﺪان و ﻧﺰاع رﻫﺎﻳﻲ ﺑﺨﺸﻴﻢ‪.‬‬ ‫ﻳﻚ راه ﺑﺮاي ﮔﺮﻳﺰ ﻋﺒﺎرت از ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬در وﺳﻴﻊﺗﺮﻳﻦ ﺑﺮآورد آن‪ ،‬ﻋﺎﻟَﻢ را ﺑﻪ دو ﺟﻨﺎح‬ ‫ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ـ دوﺳﺘﺎن و دﺷﻤﻨﺎن‪ ،‬ﻣﻔﻴﺪ و ﻣﺘﺨﺎﺻﻢ‪ ،‬ﺧﻮب و ﺑﺪ ـ ﻓﻠﺴﻔﻪ‪ ،‬ﺑﻲﻃﺮﻓﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻞ ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ .‬ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﺧﺎﻟﺺ و ﻧﺎب ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺪفاش اﺛﺒﺎت اﻳﻦ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻘﻲ ﻋﺎﻟَﻢ ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺗﺤﺼﻴﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ را آﻧﮕﺎه ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻮﺑﻲ اﺣﺮاز‬ ‫ﻛﺮد ﻛﻪ آن را ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺟﺴﺖ و ﺟﻮ ﻧﻜﻨﻴﻢ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ راﻧﻪ و اﻧﮕﻴﺰهي ﻣﺎ ﺑﺎﺷﺪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ‬ ‫آن را ﻛﺴﺐ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ ﻣﺪد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاي ﻛﻪ ﻣﺎﻳﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﻣﺘﻌﻠَﻖاش ﭘﻴﺸﺎﭘﻴﺶ اﻳﻦ ﻳﺎ آن ﺧﺼﻴﺼﻪ را دارا ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫ﺑﻠﻜﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را ﺑﺎ آن ﺧﺼﺎﻳﺼﻲ ﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪاش ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬وﻓﻖ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ را آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‬ ‫در ﻧﻈﺮ ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻮﺷﻴﻢ ﺗﺎ ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺟﻬﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﺷﺒﻴﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ در ﺑﺎب آن ﺑﺪون دﺧﻮل ﻫﻴﭻ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و ﻏﺮﻳﺒﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‪ ،‬اﺣﺮاز‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻴﻞ ﺑﺮاي اﺛﺒﺎت اﻳﻦ اﻣﺮ ﺻﻮرﺗﻲ از ﺧﻮد ـ ﭘﻴﺶﺑﺮي‪ 1‬اﺳﺖ‪ ،‬و ﻫﻤﭽﻮن ﺗﻤﺎﻣﻲ اﻧﻮاع ﺧﻮد ـ ﭘﻴﺶﺑﺮيﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﻣﺎﻧﻌﻲ اﺳﺖ در ﺑﺮاﺑﺮ رﺷﺪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦِ ﻣﺎ آنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎﻳﻞ دارﻳﻢ‪ ،‬و آن ﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻣﺎ ﻣﻲداﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﺪان‬ ‫ﺗﻮاﻧﺎﺳﺖ‪ .‬ﺧﻮد ـ ﭘﻴﺶﺑﺮي در ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ‪ ،‬ﻫﻤﭽﻮن ﻫﺮ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﻬﺎن را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي وﺳﻴﻠﻪاي ﺑﺮاي ﻏﺎﻳﺎت‬ ‫ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻲﻧﮕﺮد؛ ﻟﺬا ﺟﻬﺎن را در ﻣﺮﺗﺒﻪاي ﻧﺎزلﺗﺮ از ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬و ﺑﺪﻳﻦﮔﻮﻧﻪ ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻈﻤﺖ‬ ‫ﺧﻴﺮﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد در ﺟﻬﺎن ﻗﻴﻮدي را ﺗﺤﻤﻴﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬درﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬در ﺗﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮي‪ ،‬از ﺟﺰ ـ ﺧﻮد‪ 2‬ﻣﻲآﻏﺎزﻳﻢ‪ .‬و‬ ‫ﺑﻮﺳﻴﻠﻪي ﻋﻈﻤﺖ آن‪ ،‬ﻗﻴﻮد ﺧﻮﻳﺸﺘﻦ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ؛ از ﺧﻼل ﺑﻲﻛﺮاﻧﮕﻲ ﻋﺎﻟَﻢ‪ ،‬ذﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﺪان ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ ﺳﻬﻤﻲ از‬ ‫ﺑﻲﻛﺮاﻧﮕﻲ ﻛﺴﺐ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫‪Self-assertion‬‬ ‫‪Not-self‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪١١٤‬‬

‫ﺑﺮﺗﺮاﻧﺪ راﺳﻞ‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‪ ،‬ﻋﻈﻤﺖ روح‪ ،‬ﭘﺮوردهي آن ﻓﻠﺴﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﺎﻟَﻢ را ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺸﺒﻴﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺷﻨﺎﺧﺖ‬ ‫ﺻﻮرﺗﻲ از اﺗﺤﺎد "ﺧﻮد" ﺑﺎ "ﺟﺰ ـ ﺧﻮد" اﺳﺖ؛ و ﻧﻈﻴﺮ ﺗﻤﺎﻣﻲ اﺗﺤﺎدﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻠﻄﻪ‪ ،‬و ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻛﻮﺷﺸﻲ ﺑﺮاي ﺑﺎ‬ ‫زور ﺗﻄﺒﻴﻖ دادن ﻋﺎﻟَﻢ ﺑﺎ آﻧﭽﻪ در ﺧﻮدﻣﺎن ﻣﻲﻳﺎﺑﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺪان آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎﻳﻠﻲ ﻓﻠﺴﻔﻲ راﻳﺞ و ﻫﻤﻪﺟﺎﻧﺒﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻮي اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﻛﻪ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ آدﻣﻲ ﻣﻌﻴﺎر ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ اﺳﺖ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪي آدﻣﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬ ‫اﻳﻨﻜﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن و ﻋﺎﻟَﻢ ﻛﻠﻴﺎت ﻋﺒﺎرت اﻧﺪ از وﻳﮋﮔﻲﻫﺎي ذﻫﻦ‪ ،‬و اﻳﻨﻜﻪ اﮔﺮ ﭼﻴﺰي وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻣﺨﻠﻮق‬ ‫ذﻫﻦ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬آن ﭼﻴﺰ ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻨﻲ ﺑﻮده و ﺑﺮاي ﻣﺎ ﺑﻲاﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪ ،‬وﺟﻮد دارد‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺤﺚ ﻗﺒﻠﻲ ﻣﺎ درﺳﺖ ﺑﻮده ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬ ‫اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎﻫﻲ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﻋﻼوه ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﻮدن‪ ،‬ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﮔﻮﻳﻲ ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ را از ﺗﻤﺎم آﻧﭽﻪ‬ ‫ﺑﺪان ارزش ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﻲدزد‪ ،‬زﻳﺮا ﺗﺎﻣﻞ را ﻣﻘﻴﺪ و ﻣﺤﺪود ﺑﻪ "ﺧﻮد" ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻧﺰد اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﺎﻣﻴﺪه‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻋﺒﺎرت از اﺗﺤﺎدي ﺑﺎ "ﺟﺰ ـ ﺧﻮد" ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪاي از ﭘﻴﺶداوريﻫﺎ‪ ،‬ﻋﺎدات‪ ،‬و اﻣﻴﺎل اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﭘﺮدهاي ﻧﻔﻮذﻧﺎﭘﺬﻳﺮ ﻣﻴﺎن ﻣﺎ و ﺟﻬﺎن ﻓﺮاﺳﻮي آن ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬ﻓﺮدي ﻛﻪ از اﻳﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺴﺮور ﻣﻲﺷﻮد‪،‬‬ ‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻛﺴﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻠﻘﻪي ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ را ﺗﺮك ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﻲﺗﺮﺳﺪ ﻛﻪ ﻧﻜﻨﺪ ﺳﺨﻨﺎناش ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫در ﻣﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺣﻘﻴﻘﻲ‪ ،‬رﺿﺎﻳﺖ ﺧﻮﻳﺶ را در ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪي ﺟﺰ ـ ﺧﻮد‪ ،‬در ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ اﺷﻴﺎء‬ ‫اﻧﺪﻳﺸﻴﺪه ﺷﺪه را ﺑﺰرگ ﺟﻠﻮه ﻛﻨﺪ‪ ،‬و ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن در ﻓﺎﻋﻞ اﻧﺪﻳﺸﻨﺪه‪ ،‬ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬در ﺗﺎﻣﻞ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻲ و‬ ‫ﺧﺼﻮﺻﻲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﺎدت‪ ،‬ﺳﻮد ﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﻣﻴﻞ و ﻫﻮس ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠَﻖ ﺗﺎﻣﻞ را ﻛﮋ و ﻛﻮژ‬ ‫ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬و ﻟﺬا ﺑﻪ اﺗﺤﺎدي ﻛﻪ ﻋﻘﻞ در ﺟﺴﺖ و ﺟﻮي آن اﺳﺖ آﺳﻴﺐ ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪ‪ ،‬ﺑﻪ وﺳﻴﻠﻪي ﻛﺸﻴﺪن‬ ‫ﺧﻂ ﻣﺮزي ﻣﻴﺎن ﻣﻮﺿﻮع و ﻣﺘﻌﻠَﻖ‪ ،‬اﻳﻦ اﻣﻮر ﺷﺨﺼﻲ و ﺧﺼﻮﺻﻲ ﻣﺒﺪل ﺑﻪ زﻧﺪان ﻋﻘﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻘﻞ آزاد و رﻫﺎ‪،‬‬ ‫ﭼﻨﺎن ]ﺑﻪ اﻣﻮر[ ﻣﻲﻧﮕﺮد ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﺠﺎ و اﻛﻨﻮن‪ ،‬ﺑﺪون ﺗﺮس و اﻣﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺪون ﻗﻴﺪ و‬ ‫ﺑﻨﺪﻫﺎي ﻋﻘﺎﻳﺪ ﻣﺮﺳﻮم و ﺗﻌﺼﺒﺎت ﺳﻨﺘﻲ‪ ،‬ﺑﺎ آراﻣﺶ ﺧﺎﻃﺮ‪ ،‬ﺑﻲﻏﺮﺿﺎﻧﻪ‪ ،‬و ﻣﻨﺤﺼﺮاً و اﺧﺘﺼﺎﺻﺎً ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻣﻴﻞ ﺑﻪ‬ ‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ـ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي اﻣﺮي ﻏﻴﺮﺷﺨﺼﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﺗﺎﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻣﺤﺾ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺑﺮاي آدﻣﻲ ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ‬ ‫ﻛﻪ آن را ﻛﺴﺐ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻋﻘﻞ آزاد و رﻫﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻛﻠﻲ و اﻧﺘﺰاﻋﻲ را ﻛﻪ روﻳﺪادﻫﺎي ﺗﻮارﻳﺦ ﺧﺼﻮﺻﻲ ﺑﺪان‬ ‫راﻫﻲ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ از ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺪد ﺣﻮاس ﻛﺴﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﻛﻪ اﻳﻦ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮد ﻻزم ﻣﻲآورد‪،‬‬ ‫واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻧﻈﺮﮔﺎﻫﻲ اﻧﺤﺼﺎري و ﺷﺨﺼﻲ و واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺑﺪﻧﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻧﺪاﻣﻪي ﺣﺴﻲاش ﻫﺮ ﭼﻘﺪر ﺑﻴﺸﺘﺮ آﺷﻜﺎر‬ ‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﮋ و ﻛﻮژ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﺮاﻣﻲ ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪.‬‬ ‫ذﻫﻨﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ آزادﮔﻲ و ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ ﺗﺎﻣﻞ ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺧﻮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي از اﻳﻦ ﺑﻲﻃﺮﻓﻲ و آزادﮔﻲ را در ﻋﺎﻟَﻢ اَﻋﻤﺎل و‬ ‫ﻋﻮاﻃﻒ ﺣﻔﻆ ﺧﻮاﻫﺪ ﻛﺮد‪ .‬ﭼﻨﻴﻦ ذﻫﻨﻲ ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﻣﻴﺎلاش را ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﻪي ﻗﺴﻤﺘﻲ از ﻳﻚ ﻛﻞ ﻣﻲﻧﮕﺮد‪ ،‬ﺑﺪون‬ ‫ﭘﺎﻓﺸﺎرياي ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪي ﻧﮕﺮهاي اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻘﺎﺻﺪ و اﻣﻴﺎل را ﻋﺒﺎرت از ﻗﻄﻌﺎت ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﺧﺮد در ﺟﻬﺎﻧﻲ ﻣﻲداﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺎﺑﻘﻲ آن ﻣﺘﺎﺛﺮ از اﻋﻤﺎل ﻣﺮدﻣﺎن دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻲﻃﺮﻓﻲاي ﻛﻪ در ﺗﺎﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ ﻋﺒﺎرت از ﻣﻴﻞ ﺑﻲﺷﺎﺋﺒﻪ ﺑﺮاي‬ ‫‪١١٥‬‬

‫ﻣﺴﺎﺋﻞ ﻓﻠﺴﻔﻪ‬

‫ﺣﻘﻴﻘﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻛﻴﻔﻴﺖ ذاﺗﻲ ذﻫﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﻋﺎدل اﺳﺖ‪ ،‬و در ﻋﻮاﻃﻒ‪ ،‬آن ﻋﺸﻖ ﻛﻠﻲاي اﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻫﻤﻪي آدﻣﻴﺎن ارزاﻧﻲ داﺷﺖ‪ ،‬و ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ آﻧﺎﻧﻜﻪ ﻗﻀﺎوتﺷﺎن ﺳﻮدﻣﻨﺪ و ﭘﺴﻨﺪﻳﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻢ از اﻳﻦ رو‪،‬‬ ‫ﺗﺎﻣﻞ و ﺗﻔﻜﺮ‪ ،‬ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت اﻓﻜﺎر را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲدﻫﺪ و ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﻤﭽﻨﻴﻦ ﻣﺘﻌﻠَﻘﺎت اﻋﻤﺎل و ﻋﻼﺋﻖ‬ ‫ﻣﺎ را ﻧﻴﺰ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻲﺑﺨﺸﺪ‪ :‬ﺗﺎﻣﻞ ﻣﺎ را ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﻋﺎ َﻟﻢ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﺷﻬﺮوﻧﺪ ﺷﻬﺮي ﻣﺤﺼﻮر ﻣﻴﺎن دﻳﻮارﻫﺎ در‬ ‫زﻣﺎن ﺟﻨﮓ‪ .‬اﻳﻦ ﺷﻬﺮوﻧﺪيِ ﻋﺎﻟَﻢ ﺷﺎﻣﻞ آزادي ﺣﻘﻴﻘﻲ اﻧﺴﺎن و رﻫﺎﻳﻲ او از ﻋﺒﻮدﻳﺖ اﻣﻴﺪﻫﺎ و ﺗﺮسﻫﺎي ﻛﻮﺗﻪﻓﻜﺮاﻧﻪ‬ ‫ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺤﺚ ﺧﻮد در ﺑﺎب ﻗﺪر و ارزش ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﻛﻨﻴﻢ؛ ﻓﻠﺴﻔﻪ را ﻣﻲﺑﺎﻳﺪ ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﺎﺳﺦﻫﺎي‬ ‫ﻗﻄﻌﻲاي ﻛﻪ ﺑﻪ ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﻳﺶ ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬زﻳﺮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻚ ﻗﺎﻋﺪه ]ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛﻪ[‪ ،‬ﻫﻴﭻ ﭘﺎﺳﺦ ﻗﻄﻌﻲاي را‬ ‫ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻋﻨﻮان اﻣﺮي ﺻﺤﻴﺢ ﻣﻌﻠﻮم داﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﺧﻮد ﭘﺮﺳﺶﻫﺎﺳﺖ ﻛﻪ ارزﺷﻤﻨﺪ اﺳﺖ؛ زﻳﺮا اﻳﻦ‬ ‫ﭘﺮﺳﺶﻫﺎ ﻓﻬﻢ ﻣﺎ از اﻣﻮر ﻣﻤﻜﻦ را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺨﻴﻞ ﻋﻘﻠﻲ ﻣﺎ را ﭘﺮﻣﺎﻳﻪ ﻣﻲﺳﺎزﻧﺪ و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﺟﺰﻣﻲاي را ﻛﻪ‬ ‫درِ ذﻫﻦ را ﺑﻪ روي ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﺎﻣﻞ ﻧﻈﺮي ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ ،‬ﺗﻘﻠﻴﻞ ﻣﻲدﻫﻨﺪ؛ اﻣﺎ ﻓﺮاﺗﺮ از ﻫﻤﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﺎﻃﺮ ﻛﻪ از ﺧﻼل‬ ‫ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺎﻟَﻤﻲ ﻛﻪ ﻓﻠﺴﻔﻪ ﺑﺪان ﻣﻲاﻧﺪﻳﺸﺪ‪ ،‬ذﻫﻦ ﻧﻴﺰ ﻋﻈﻤﺖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ ،‬و ﻗﺎدر ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﺎ ﻋﺎﻟَﻤﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﺗﺸﻜﻴﻞدﻫﻨﺪهي واﻻﺗﺮﻳﻦ ﺧﻴﺮﻫﺎي اوﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪١١٦‬‬