Κοσμάς Ν. ΣούΦλας
' απ τα.β ατακα Ε Υα •
....
Μαρτυρίες Για το Δημοκρατικό Στρατό
Αθήνα
1983
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ
ΓΙΑ ΤΟ
ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟ ΣΤΡΑΤΟ
Ε Τ ΟΙ ΜΑ ΖΕΤΑΙ: ΑΓΡΑΦΑ: ΤΟ ΜΕΤΕΡΙ ΖΙ ΤΩΝ ANTAPTQN
Η στοιχειοθεσία του βιβλίου έγινε στο τυπογραφείο Δ. ΚασιοόμΎ), Γερανίου 7 τΎ)λέψ. 52.20.597. Τυπώ!}ηκε στο τυπογραφείο Δ. Γκα.ντήραγα, Γερα.νίου 7 -
τον Ιοόνιο 1983. Το εξώψυλλο ψιλοτέχνφε ο ΒασίλΎ)ς Φ υτσιλής ΜελέΤΎ) - εκτόπωσΎ) ΙΌ Τ. ΤΎ)λ. 77.54.022 -
Κοσ[J-άς Ν. ΣoUφλα.ς Ανα.κρέοντος 90 Ανω Ιλίσια ΤΎ)λέψ. 77.091.989 -
ΚΟΣΜΑΣ Ν.
ΣΟΥΦΛΑΣ
ΑΠ' ΤΑ ΒΟΥΝΑ ΣΤΑ ΚΑΤΕΡΓΑ Μαρτυρίες Υια το Δημοκρατικο
ΑθΗ ΝΑ
1983
Σ τρατο
Ε
Π
Ρ ΙΕΧ
Πώς �γραΨα σ.δτΟ το ο:6λίο
.
.
Ο ΜΕΝΑ
.
Για.τΙ 6γ�καμε ξανά. στο 60\)νο
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Έκ τέλεσΎj δμ� ρω ν
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
Στά. λrιμερ:α τοΟ Κατσα,Υτώ"Υ) Μ πρ σ ο τά.στ�',ι κίνουνο
.
Ή μά.ΧΥ) τοσ IIupyoUAY)
.
.
ΟΙ έκκαθα.ρ:στικες έπι χειρ�σει ς του 19148 Στο χώρο τΊjς Γκ:ώνας
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
σελ.
•
.
.
»
.
......... .
9 13
»
20
22
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
•
.
.
.
.
.
»
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
»
23
.
»
25
................... .
.
.
.
»
28
.
.
•
•
»
32
.
.
.
.
.
»
39
»
42
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
•
.
.
.
•
.
•
.
•
•
•
.
•
.
•
.
•
•
•
.
•
•
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
Ή έπιχείρησ'Yj ο τ σ Δημοκρατικοσ Στρα.τοσ στο BiAtI') κα,Ι Άμψιλοχία. 1948 Μπα{νωl.ι.ε στήν Έπαρχία. Βά.λτο!)
Ή l'.ιXX'Yj στοΣα.κα.ρέτσι
.
.
Ήμά.χη 1) τ ;ΝτούΥιστα.ς
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
»
45
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
»
46
.
»
48
.
ΙΙρ οπαγά.ντ α. τΥίς Ζούγκλα.ς
.......................
Ό ΔΣΕμπα. ί νε:στήν Άμψιλοχία
Έπιστρoψiι σ.ή Ήμάχη στο Δ
Ρούμελη
.
ε νοροόλι
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.. .. .
Ή μά.ΧΎJ στο Μακρuκά.μπι Μιά. α.σκoΠΎJ μά.ΧΎJ
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
»
52
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
»
57
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
»
61 65 67
. .. .
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
»
.
.
.
.
.
.
.
.
Τ ά. κα;τα.ψόγια - Λοσψες
·Η cppoupάo μας
.
.
»
Μεγαλύτερος δ ψό60ς &π' τον πόνο Πά.λι στο πόαι
.. ,
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
•
»
70
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
•
.
.
.
•
•
»
76
.
»
79
»
82
.............................. .
.
.
.
.
.
.
Στο ρέμα. του ΓαρΟικιοσ.
.
•
ΙΙερνοσμεστ "Αγρα.ψα.
.,
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
..
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
•
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
..
.
.
.
.
.
.
.
•
.
•
.
.
.
»
83
.
.
»
84
.
τοι ΔΣΕ 1948-19149
ΟΙΕΙΙΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ Κ αρ οίτ σα 12-13 Δ κ ε μέ6 ρ η 1948 Κατά.λ1jψΎJ
Κα;ρπε νφιου
'ΈλλεΙψΎJ έφεοριων
•
.
Μιά. συντoμΎJ πα;ρένθεσΎj
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
,
.
.
.
.
•
.
.
•
.
. . . . .
»
88
.
.
.
.
.
.
.
•
.
•
.
.
•
»
90
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
•
.
•
.
•
•
•
.
•
.
.
.
•
»
93
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
»
94
ΜΕΡΟΣ ΔΕfΤΕΡΟ Στeκ. κιΧ.τεργClt
.
.
.
•
.
.
.
.
.
Ή φUACltxij τ-ης A&.PLOClt; ΌμCltοικij OOAOφoVLCIt
•
•
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
•
.
.
.
.
•
•
.
•
•
.
•
.
.
•
•
•
•
•
•
.
•
•
•
•
.
.
•
•
•
.
•
•
.
.
.
.
.
•
•
.
•
.
.
.
•
.
•
.
.
•
•
.
•
'Έκτοικτο σΤΡCltΤΟΟLΧε!ο - ΚCltτCltοΙκη σέ θ&'νοιτο ΜετCltγωγij στό ΓεντΙ - Κουλέ Γεντί - Κουλέ
θόμCltτClt
.
.
.
.
.
.
.
.
Ό Γιώργος ΣΧΟΙΥάς
.
•
.
.
•
.
•
.
.
•
.
.
•
.
.
•
.
.
.
102
)}
105
»
106
.
.
»
107
»
110
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
•
.
•
.
•
.
.
•
.
•
•
•
•
.
.
.
•
•
•
.
•
•
•
•
»
112
.
•
•
•
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
»
112
.
•
.
.
.
•
.
•
.
.
•
•
.
.
.
.
.
•
.
•
.
•
.
.
.
)}
114
•
.
.
.
.
•
.
.
.
•
.
.
•
.
.
.
•
.
•
.
})
118
.
)}
122
.
)}
124 130
.
ΜετCltγω-rij στΥιν 'ΑΚΡονCltυπλΙCIt Στό 'Ιτζεοιν
.
»
.
τ-ης ΜCιtκροv'ήσοu
Έκτελέσεις �γωνιστών
•
σελ. 101
.................................
Έψτσ. xp6vLClt στeκ.ς ΒCιtστίλλες τής ΚέρκυΡCltς
•
•
.
•
•
•
.
.
Νέοι μέτρClt σε 6&.ρος IlCltr;; μετσ. τΥιν �π60?Cιtση &.πό τις ψ'Jλοικές τών Βούρλων
........................
Ό 'ΙμπΡοιΥιμ ζCltv&.ρχετCltΙ
Ή τιμωρΙCIt
•
•
•
•
•
.
•
.
.
.
.
.
})
•
•
•
.
•
.
•
.
.
•
.
•
•
.
.
.
.
.
•
•
•
.
•
.
»
133
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
»
137
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
•
•
•
•
.
•
.
.
•
»
139
ΚCιtθcφt6τητClt xCltt τρόψιμClt
Ή 35 εγκuκλtο
.
•
•
.
•
.
•
•
•
Ή οuν:χστεΙCItΧ. ΜΠCltμπiλη 'ΈρχετClt: έπιθεωρητΥις
•
•
•
.
•
•
•
.
.
•
•
•
•
.
•
•
.
.
•
•
.
•
.
.
.
)}
141
.
.
•
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
)}
141
•
•
•
.
•
•
•
•
•
.
.
•
•
•
.
•
•
.
•
.
.
•
»
144
.
.
•
•
.
.
•
•
•
.
.
.
.
.
.
»
145
Ή ΟολοφονΙα. του atpCltty)you ΣCιtριΧ.ψ'η Ή ΟυνCltστεΙα. ΚCιtρποόζου ΈπΙλαγος
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
.
.
•
.
.
.
.
.
»
147
.
•
•
•
•
.
.
.
•
•
.
.
.
.
•
•
.
•
.
.
.
.
.
.
»
155
•Αφιερώνεται στή μάνα μου πOU καρ τερικα περίμενε ".ό γυρισμό μου &π' τα κάτεργα. Στή μάνα μου που &yνάVΤευε τη στρά τα να μέ δεί κι Ισδησε προτοϋ ΆVOίξOυ νε της φυλακης οΙ &μπάρες. - Στόν &δερφό μου που Ιπεσε &πό φασι στικό δόλι καΙ στοϋ χωριοϋ μου τα πα ληκάρια που ΙσπειρΑΙV τα κόκκαλά τους σ,τα δOυVΆ πολεμώντας για τή λευτε ρια .καΙ τήν κοινωνική δικαιοσόνη. -
υ Κοσμ.α:ι; ΣουφλΙΧι; στΙς φυλιχχ.ει; 'tyΊc; ΛιXρ�σιxς, τον 'Ιούλη Ο
\ �, \ 1950, μoE'tιx\ 'tην )(..(X τιxo�x. η 'tol,) σε vιxvιx'tQ Ι
,
ιχτ:
,
\
"
το εχ.τιχχ.το
στριχτοό �x.είo.
(Σκίτσο τοϋ
Δ.
ΚσtτσΙΧΟΥΙOCVVΤΙ)
ΠΩΣ ΕΓΡΑΨΑ Α ΥΤΟ ΤΟ Β/ΒΛ/Ο
ΤΟ 6ι6λίο αύτο χωρίζεται σε δύο μέρη. ΤΟ πρωτο μέρος αναιφέρετα ι στην έποχη τοϋ έμφυλίου πολέμου 1947- Ι 950 καί περιέχει προσωπικες έμπειρίες καί γεγονότα από τό Δη μοκραηκό Στρατό 'Ελλάδας. Τό δεύτερο μέρος καλύππι την περίοδο 1950 - 1960 καί περιγράφει τη ζωη των πολιηκων κρατ ι ουμένων στίς διάφορες φυλακές, Γεντί Κουλέ - Ίν-τζεδίν - Κέρκυρα κ.α. πως καίι πόπ αρχισα να γράφω αύτό τό 6ι6λίο: την ανοιξη τοϋ 1947 μετα την τραγωδία της Ν ιάλας (.) οντας εΊχε φουντώσει για καλα δ έμφύλιος πόλεμος, 6ρέθηκα αν τάμα μ' αλλους τρείς συναγωνιστες στην περιοχη Άγρά φων, ξεκομμένοι απ' τα τμήματα τοϋ ΔΣΕ. Ή περιοχη αύ 'Τη κείνο τόν ικαιρο έλέγχονταν από δυνάμεις τοϋ μοναρχο φαισισηκοϋ στρατοϋ που κρατοϋσαν δλα τα οτρατηγικα σημεία κι δλαι τα περάσματα της περιοχης. >ΙΕτσι κάθε έπα φή μας με τους κα,τοίκους των χωριων, με τίς όΡΥανώσεις, ή σύνδεσή μαις με τα τμήματα του ΔΣΕ ηταν τρομερα δύσ κολη κι έπικίνδυνη, ή προμήθεια τροφων ένπλως αδύνατη.
Ό έχθρός δμως εΊχε τίς πληροφορίες του -από τους συνεργάπς του, τους Μάϋδες- δη
κρυ6όμαστε ανάμεσά
τους, γι' αύτό καί τρώγαινε τόν τόπο Ψάχνοντας να μας
(*)
Ή Νιάλα είναι ενα (50υνό στό κέντρο των ΆΥράφων, δη:ου στΙς 12
'
Αη:ριλίου του 1947 σε χιονοθύελλα η:αΥώσανε κυ(5ερ
νητικός στρατός και άντάρτες.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
δροϋνε. Κάθε μέρα lδγαινε Ιναις λόχος κι lπαΙΡνε παγάνα δάση, χαράδρες, γκρεμούς, έρευνώντας τα πιο άπίθανα μέ ρη για την άνακάλυΦη καΙ την έξόντωσή μας. 'Ακόμα, φο δέριζαν καί ΤΡομοκρατοϋσαν τούς πολίτες να μαρτυρήσουν τον κρυΦώνα μας. Αυτοι δέν λέγαrιJε τίποτα γιατΙ δέν ΙΙξε ρΑV! .,. <Η κατεύθυνση πού θά 'παιρνε το πρωίδ έχθρος θα κα θόριζε καΙ τον έλιγμό μας. Σέ αlφνιδΙOJOTLκές έςορμήσεις τοϋ έχθΡοϋ κινδυνέΦομε πoλλtς φορές, καΙ τότε μας lσωζαν τα παιvύφηλα lλατα σκαρφαλώνοντας στΙς φουντωτές κορφές τους. Καίσαν δράδιαζε κι άποσύρονταν δ έχθρός κατεδαί ναμε καΙ πιάναμε Ινα σίγουρο ·μέρος μέχΡΙ τα ξημερώματα. "Έτσι, μετα "1'0 δλοήμερο κυνηγητό μας δπου λάχαινε να δρεθοϋμε τα δράδυα κι έντελως άσυνα(σθητα δρχισα τότε να σημειώνω σ' Ινα τετράδιο τα συμδάντα της μέρας. Ποιό, λ.χ., έχθρικο "1'μημα Ιδρευε στήν περιοχή, ποιός λόχος καΙ με ποιόν άξιωματlΚO δγηκε για καταδίωξή μας, πως τούς ξεφεύγαμε, πόσες ·μέρες εΤχαμε δίχως ΦωμΙ κι δτι δλλο δλέπαμε κι e)κούγαμε τη μέρα. ΟΙ συναγωνιστές μου με πειράζανε λέγοντάς μου πώς «εΤναι νωρΙς άκόμα για άπομνημονεόματφ>. Σιγα - σιγά, δρχισα να συνειδητοποιω πια τήν άξία ποιι μποροϋν νάχουν κάποτε αίrrα τα γραφτα κι Ιτσι συνέχισα να κρατάω τό i) μερολόγιο μέ πιστή τώρα καταγραφή των γεγονότων. Μετα την ή-ττα τοϋ ΔΣΕ, στό "1'έλος τοϋ καλοκαιριοϋ, τό 1949, δρέθηκα ξΑΙVα στήν Ι'δια περιοχή .....Αν καΙ κάτω άπό χειρότερες συνθηκες, lKpUΦo το i)μερολόγιο σ' Ινα μέρος, πιστεύοντας πώς έξασφαλίζω Ινα ν"1'οκουμέντοτης φοδε ρης έκείVΗς έποχης. Στο τέλος δμως τοϋ 1953' δταν δρισκό.μουν στΙς φυλα κές, πληροφορήθηκα πώς το i)μερoλόγιo καθώς καΙ το 'Αρ χείο της 11 Μεραρχίας τοϋ ΔΣΕ (ντοκουμένιτα μέχρι το 1948) πού ηταrιJ έκεί κοντα κρυμμένο, τα δρηκε δ Δ.Σ. lνας δνθρωπος πού εΤχε δεσμούς μέ τΙς παρακρατικές συμμορ(ες καΙ τα κατέστρεψε. Κι (τσι χάΘηκαν Ινα σωρό πολότιμες μαΡτυρίες της έποχης έκείνης. 10 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Έπειδη τά γεγονότα του έμφυλίου σπαραγμοϋ --καΙ ή δράση του ΔΣΕ- ήταν άκφα νωπά στη μνήμη μou δρχι σα νά τά ξαναγράφω καί στη συνέχεια νά σημειώνω 000 ή ταν μπορετό κα,ί τη ζωή μας στίς διάφορες φυλακές. Τό γράψιμο δμως τέτοιων κειμένων μέσα σ' αυτά τά κάτεργα καΙ κάτω άπό δραμαrτΙKές συνθήκες, δέν ήταν εδ κολη δουλειά. ''Ηταν καΙ δύσκολη καΙ έπικ(νδυνη έργασ(a γιατί οί φύλακες ήταν πάντοτε άνάμεσά μας καΙ παρακο λουθοϋσανάκόμα και την παραμικρότερη κίνησή μας. τη νύχτα κρυφά κοίταζαν άπ' τό φινιστρίνι της πόρτας ... καΙ έπισήμαιναν τά δτομα τό κελλΙ ΥΙι τό Θάλαμο. "Έπειτα δέν ήταν μόνο τό γράψιμο, ήταν καί τό φύλα γμα των χειρογράφων άπό τΙς α;φνιδιαστικές καΙέξοννχι στικές φευνες των ύπηρεσιων της φυλακης καΙ της άσφά λειας. <Όσο γιά τό φυγάδεμά τouς... άπ' τη φυλακη εΤνaι μιά δλάκερη δδύσσεια... Δέν Ιγραψα τοϋτο τό βιβλίο φιλοδοξώντας νά παρου σιαστω σάν συγγραφέας. Άντίθετα δίσταζα τroΛU νά Kαrτα πιαστω μέ Ινα τέτοιοέγχείρημα. Μιά δμωςέσωτερικη παρόρμηση ---θά ταίριαζε Kaλύ ιτεραέσωτερικηέπιταrγη- που γεννήθηκε κι δνδρωσε μέσα στη φρίκη καΙ τόν δλεθρο τουέμφύλιou σπαραγμοϋ, μέσα στά καγκελόφραχτα, άνήλιαγα καΙ σκοτεινά μπουντρούμια, μ' fσπρωξε σ' αυτό. Τδκανα Δ1Τό ύτroχρέωση πρός ιτους ήρωικούς μαχητές τοϋ Δημοκρατικοϋ Σηκποϋ <Ελλάδας, τους βασανισμένους πολιτικους κρατούμενους καΙ τούς χιλιάδες νεκρούς, lκτελε σμένους καΙ δολοφονημένους δημοκρατικούς πολίτες. ΆΘήνα, Άπρίλης 1983
Κ.Ν.Σ.
11 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ΓΙΑτι ΒΓΗΚΑΜΕ ΞΑΝΑ ΣΤΟ ΒΟΥΝΟ «την Έθνικη 'Αντίσταση (ή 'Αντίδραση της χώ ρας μας) την φυλακίζει, την έξορΙζει, την έκ τελει, την ό:vαγKάζει να �γεϊ στα �oυνά » ...
ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ
ΟΙ καταχτητες διώχτηκαν απ' τη χώρα μας κιδ λαός μας πού άγωνίστηκε σκληρά χ ύνοντας πστάμια αΤμα γιά τη λευτεριά του, δεν τη χάρηκε. του την άρπαξαν οΙ λεγόμενοι «σuμμαχοι» μέσ' απ' τά χέρια TOU... "'Ειτσι, τηνδμαλη πορεία της χώρας μας -μετά την α π ελΕUθέρωση απ' τούς γερμΑVOίταλOύς καταχτητές- πρός την ανοrκοδόμηση, την κοινωνικη καΙ πολιτ ιστ ι κη πρόοδο, καΙ τη λαϊκη κυριαρχία, την έμπόδισε ή ξενoστη ρικr η δοσί λογη μοναρχοφασιστικη Δεξιά, πού αναρριχήθηκε στην εξουσία 60ηθούμενη άπο rτά Βρετ αικά κανόνια, γιατΙ μια τέτοια πορεία ηταν αντίθετη με τά συμφέροντα των '"Αγ γλων Ιμπεριαλιστών στον τόπο μας, γι' αότό δδήγησαν τη χώρα στΟν εμφύλιο σπαραγμο 1946-1949 μ' απστέλεσμα νά πνιγεί στό αΤμα lva ύπέροχο λαίκο κίν ημ α, μαζΙ με τά δνειΡα, τούς πόθους καΙ τΙς ελπίδες του ματο6ρεγμένου <Ελληνικοίί λαοίί. <Η συστημαrτΙKη δι οοτρέ6λωση των γεγονότων άπό τΙς κυ6ερνήσεις της Δεξιάς, ή π λαστογράφηση της Ιστορίας εμπόδισε τΙς μετέπειτα γενιες νά μάθουν την αλήθεια, ποιά ν
,
.13 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ηταν τά πραγματικά αίτια πού δδήγησαν ση) σφαγή καΙ rrονάφανισμό του λαού, ποιοί ηταν οΙ όργανωτές καΙ τίνος συμφέροντα έξιrπηρετoίίσαν. Elvαι δύσκολο νά χρωματίσει κανεΙς η) φοβερη εΙκόνα έκείνης rτής δραμα,τικης έποχης, πού βασίλευαν ΟΙ βασανι στές καΙ ΟΙ φονιάδες, ή φρίκη καιΙ δ τρόμος. θ' άναφέροuμε ώστόσο μέ λίγα λόγια μερικά άπ' τά γεγονότα πού συνέ βησαν καΙ δδήγησαν ση)ν τραryωδία τούάδερφοσκοτωμού. Δέν ύπάρχει χώρα που ν' αντιστάθηκε στους γερμΑVO φασίστες καΙ νά μήν άναγνώρισε την αντίσταση τού λαού της, να μην δικαίωσε τούς αγωνες των παληκαριων της, να μην τίμησε τούς νεκρούς της, να μην αποκατάστησε τούς άναπήροος (συντάξεις), να μήν ,Ιστησε μνημεία κι αγάλμα rra <1τους i\ρωές της. ΚαΙ μέ χαρές, πανηγύρια καΙ ξεφαντώ ματα γιόρτασαν την απόχτηση της λευτεριας τους. Στη χώρα μας, μέ μιά απο τΙς ήρωικώτερες αντιστά σεις rroύ λαού μας κατα της τριπλης Kαrr oXης, συνέβη το άντίθετο. "Όχι μόνο δέν ΆVαγνωρίστηKε ('" ) το Ιπος της Έθνικης μας 'Αντίστασης, αύτός δ παλλαϊκος ξεσηκωμός, τό ύπέροχο λαϊκό μεγαιλείο πού δόξασε την Έλλάδα σάν Ινα δεύτερο ΕΙκοσιένα, αντίθε,ται, τό Κράτος των προσκυνη μένων, των δοσίλογων καΙ των ταιΥματασφαλιτων, ΟΙ συ νεργάτες των καταχτητων, ΟΙ άπόvrrες του άντιστασιακού άγώνα, κήρυξαν δγριο διωγμό ένάντια στούς αγωνιστές της λεφrrεpιας καΙ της δημoκ.ραrrίας. Δέν πρ6φrrαισε ακόμα να στεγνώσει τό μελάνι της ύπο γραφης της Βάρκιζας κι δρχισε τό μεγάλο κυνηγηrrο των α γωνιστων του λαού. Μετα τη Βάρκιζα άνέβηKΑΙV στην έξου σία, ΟΙ δοσίλογοι, οΙ χίτες, δλοι οΙ συνεργάτες των κατα χτητων, ΟΙ προδότες τού λαου, αύτοΙ πού αύτo6αφrrίστηKα\I στην κολυμπύθρα rτής προδοσίας «έθνικόφρονεζ», ρίχν'OV"Tας τό σύνθημα «πας μη έθνΙK6φρωv Βούλγαιρος» θριαμ60λο(*)
Τό κεφάλαιο αύτό εΤναι γραμμένο το 1954-,55 καΙ ή Έθνική •
14
Αντίσταση τότε �ρίσκoνταν σε διωγμό.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
γoυσαv ξετσίπωτα σάν οΙ υπερασπιστές των Ιερων καιΙ δ σιων του '''Έθνους .. τι εΙρωνία! Ι ... ΤΟ μεταδεκεμδριανο λοιπον καθεστως πouέπέδαλαν στον τόπο μας οΙ «σύμμαχοι» 'AγγλoαμεΡΙKαιvoΙ Ιμπεριαλι στές, δξυνε περισσότερο την κατάσταιση στή χώρα μας. ΟΙ πουλημένες κυδερνήσεις που δρισκόταν στηνέξουσίαι, δέν παίρναν κανένα μέτρο Kατασrτoλης της τρομοκρατίας, για τήν προσταισία των αγωνιστων της 'Αντίστασης καΙ των δη μοκρατικων πολιτων α11'Ο τΙς ληστοσυμμορίες. ΟΌλες οΙ κυδερνήσεις πηραν για συνεργάτες τους τoUς δοοίλογους, τους συνεργάτες των γερμαιvων, τους χίτες καΙ τους ταγματασφαλίτες,ένθάρρυναν καΙ καθοδηγούσαν τΙς ληστοσυμμορίες,έπέτρεΦαν στους χωροφύλακες καΙ ασφα λίτες να κάνουν χρέη δικαστων, ν' αποφασίζουν για τήν τύ χη των αγωνιστων της ΈΘVΙKης 'Αντίστασης, να συλλαμδά νουν, να βασανίζουν, να κρεμουν, ναέξορίζουν καΙ ναέκτε λοίίν κατα την κρίση τους δημοκ.ρατικους πολίτες, ;μετα δάλλοντας fTOI τή χώρα σέ μια απέραντη ζούγκλα. Μετα την παράδοση του ΕλΑΣέμφΑVίστηκαν στήν u παιθρο πάνω απο 150 τρομοκραιτικές συμμορίες μέ 25.000 περίπου δπλισμένtx μέλη. "Ήδη, λίγους μηνες μετα τή συμ φωνία της Βάρκιζας, οΙ δoλoφoνηθέvτες, οΙ τραuματισθέν τες καΙ οΙ φuλακισμέvοι φτάνουν τΙς 50.000 καΙ οΙ συλλη,.. φθέντες ξεπερνοίίν τΙς 75.000. Στήν Ά<θήνα, οΙ Χίτες τού Γρίβα -συμμορία καθαρμά των- κρεμουσαν καΙ σκότωναν τους δημοκραιτικoUς πολί τες δμοια μέ τους καταχτητές. <Η Πελοπόννησος στέναζε ατr' την τρομοκρατία των δασιλοφρόνων, των Μαγκανάδων Κ.δ. που Kαtτέλυσαν στΙς 20 Γενάρη 1946 τΙς 'Αρχές της Κα λαμάτας. Στή Ρούμελη δ Βοuρλάκης καΙ Σόλιας, στή Θεσσαλία οΙ ληστοσuμμορίες τού Σούρλα, τοίί Μπέη, τοίί Παπαξαγόρα (fνοπλος παπάς.. ) , τού Mτrίσδα, του Βελέτζα, τοίί Μαί μάνη, τοίί Καλαμπαλίκη. <ο τελευταίος μπαίνει μέσα στό Βόλο συλλαμδάνει δημοκρατικους πολίτες καΙ τoUςέκτε λεί μτrρoστα στα μάτια των όργάνων τοίί κράτouςΙ ... Στή .
.
15 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Θεσσαλία μέ 'Ιό ίσXUΡώτερO λαϊκό κίνημαι, όργάνωσαν καΙ τΙς περισσότερες έγκλημαιτικές συμμορίες. Στ' "Αγραφα δ Καραμπάς - Μαλαμούλης, στι)ν :"ΉπειροΜόκας - Βόί δαρος κι Ινα σωρό &λλη έγκληματΙες που οΙ Cιπόγoνo{ τους περηφανεόονται γιά τους «έΘVΙKOυς άγωνες τους» ... Στόχος αύτων των σ\Jμμοριων ηταν οΙ άγωνιστές της 'Αντίστασης κι δσοι πολέμησαν 'ό Ι ν KαΓrαχτητή. ΤΗταν έ κείνοι πού, δταν ή πατρΙδα στέναζε κάτω Δπό τι') μπότα τοο γερμσνοϊταλικου φασισμοϋ, άδραξaιv 'Ιό νrτOUφέKΙ -σάν άλλη κλεφτουργιά-, ηταν έκείνοι που μέσα στΙς πόλεις, στά χωριά, στους κάμπους, στά 60υνά καΙ τι) θάλOJOσα, Ι γραΦαν μέ 'Ιό αΤμα τους rτόΔθάνατo Ιπος της Έθνικης 'Αν τίστασης. Τώρα αύτοΙ δολοφovουνταν έν φuχρω, σuλλαμ6άνονταν 6ασαιvίζονταν, φυλακίζονταν KαrταδΙKάζOνταν κι έKτελoυνrταν. Δεκάδες χιλιάδες Δγωνιστές καταδιώκονταν μέ μόνη κατηγορία δηΔνηκαιι στό ΕΑΜ, στόν ΕΛΑΣ iΊ σ' δποιοδήποτε άλληΔντιστασιακη όργάνωση. ΚαΙ ρωταμε: Ποιοί λοιπόν όργάνωσαν' την ΆVτίσται:7η; Ποιοί πολέ μησαν τους καταχτητές; ΤΙνος παιιδιά σκοτώθηκαν; "Ας μας πουνε οΙ κόριοι «έθνικόφρονες» τί κάνανε 'Ιόν καιρό της κατοχης; Μήπως όργάνωσαν τηνΔντίσταση αύτοΙ που φο ροϋσαν γερμανική στολή; ΟΙ ΚouισλΥκς καΙ οΙ συνεργάτες τους; iΊ ή ήγεσ{α rτης οοτικης τάξης; αύτή, παρέα μέ 'Ιό Μο νάχ ρ η της πιάσανε την Αίγυπτο ν' Δσφαιλίσουν τά κεφάλια τους. Κι έκεί μαγειρεόανε σχέδια μαζΙ μέ τους «σμμμάχouς» "ΑΥΥλους γιά τήν έπιστροφή τους -δτaιv 6έ6αια θά λειr rrερωνόταν ή <Ελλάδα. Ποιοί λοιπόν Δγωvίζoνταν γιά τήν άπελευθέρωση της Έλλάδας Δπ' τους ίταλoγερμαιvoυς φασίστες καΙ τους ντό πιους συνεργάτες τους; ΠοιοΙ χόναν το αΤμα τους aτά 60υ νά καΙ τΙς πόλεις στά Κοόρνο6α - Χαϊδάρια καΙ Σκοπευτή ρια; Ο ΛΑΟΣ, μέσαι άπ' τΙς Cιντιστασιακές 6ργανώσεις του, 'Ιό ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΑ κ.&. <Όλος δ λαός μάχovrrαν, έκτόςΔπό κείνους που δραπέτευσαν στό έξωτερικο νά φυ ,λάξουν τό τομάρι τους καΙ κείνους πOU μπηKaιv στήν ύπη ρεσία του καιταχτητή - οΙ προδότες. "Όλοι ΟΙ τίμιοι πα16
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
τριωτες οΛων των 1Τολιτικων ά1Τοχρώσεων ;με 1ΤρωΤΟ1Τορία . την έργατικη τάξη" τtlν άγροτιά κλπ. με δργανωτη καΙ κα θοδηγητη τό Κ ο μ μ ο υ ν ι σ τ ι κ ό Κ ό μ μ α <Ε λ λ ά δ α ς , άγωνίζονταν μ' όλα τά μέσα κι όλες τΙς μορφες 1Τά λης νά σπάσουν τΙς άλυσσίδες καΙ νά 1Τετάξουν 'Τό βαιρυ ζυ γό τοϋ χιτλεροφασισμου γράφοντας νέες σελίδες ήρωίσμου καΙ δόξας. "Έτσι, μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας, ολοι ΟΙ άγωνι στες της λευτεριας τέθηκαν όπό διωγμό. Πολλοί άπ' τους μαχητές του ΕΛΑΣ δεν πρόφτασαν νά γυρίσουν στά σπίτια τους κι δρχισαν νά κρύβονται γιά νά γλυτώσουν ά1Τό τη δο λοφονία, rπΊ φυλακη η τΉv έξορία. ΟΙ άγέλες των συμμοριων του μοναρχικου παρακτάτους άλώνιζαν την δ1Ταιθρο. Κάτω άπ' αύτές τΙς συμμορίες στεγάστηκαν οΙ δοσίλογοι, δλοι οΙ 1Τροδότες, οΙ έγκληματίες δλα τά καιτακάθια τοϋ όπόκο σμου, γι' αύτό καΙ φέρνovταιv τόσο βάρβαρα δπου περνοϋ σσΝ. Κύκλωναν τη νύχτα τά χωριά καΙ στά ξημερώματα Ι καναν Ιφοδο στά σπίτια, τους μάζευαν όλους, μισόγυμνους, μικρους καί μεγάλους, γυναίκες - dνδρες, στην πλατεία του χωριου K� έκεί Ικαναν την έπιλογη των θυμάτων τους... Γιά νά γλυτώσει κανένας τη σύλληψη άπό αύτά τά μπλόκα, (πρεπε νά κοιμαται Ιξω άπό κατοικημένο χωρο γιά νά μην βρεθεί μέσα στόν κλοιό καΙ πέσει στά χέρια τους γιατΙ δέν εΤχε γλυτωμό άπ' αύτά τά έγκληματικά τέρατα 1Του αύΤοα1Τοκαιλουνταν «έΘVΙKόφρOνες». <Η περιοχη μας (τ' 'Ι'Αγραφα) 1Του ηταν τό λίκνο των άνταιρτων δΕν ηταν εΟκολη γιά κλοιους καΙ συλλήψεις. Έδω τ' άVΤάΡΤΙKO 'Tραryoύδι άVΤιλαλOυσε στΙς πλαγιές κι δ άχός του ντουφεκιου δΕν εΤχε σιγάσει άκόμα. Θ' άνοίξουμε έδω μιά παρένθεση. ΤΗταν Ίούνης τοϋ 1945, δταν μαζΙ με 5-6 συνσγωνι στές βρισκόμαστε κρυμμένοι, (Υιά νά φυλαχτουμε άπό τΙς ληστρικές συμμορίες του Καραμπα καΙ ΒΟυΡλάκη) σέ μιά δ)('θη του Μέγδοβα, βλέπουμε στην άπένανη πλαγιά, νά περνάει κάποιος με μεγάλη προφύλαξη σσ.v νά τόν κwη γοσσαν.Φοροϋσε στρατιωτικη στολή. 'Ανησυχήσαμε. "'Αν -
17 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
εΤναι fνας λέμε, Θα τόν πιάσουμε, αν σμως εΤναι πολλοί! ... Άποφασίσαμε λοιπόν να τα παίξουμε δλα για δ λα, να δoUμε ποιός εΤναι καΙ γιαrrί κρύβεται Τρέξανε λοιπόν δύο συναγωνιστές καΙ rroo στήνουνε KcXp rrtPI. <Όταν πλησίασε καΙ τOv σταμάτησαν γνώρισαν ποιός ηταν. '3'Ηταν δ Πελοπίδαις, δ καπετάνιος τοϋ ΕΛΑΣ. '3'Ηρ.... θε στην παρέα μας καΙ μας διηγήθηκε για τό χαλασμό τoU. "Αρη Βελουχιώτη. "Ητανε μαζί του στόν κλοιό, κατόρθωσε όμως να ξεφύγει καΙ να γλurτώσει τη σύ�.ηΨη καΙ τη δολο φονία. Σκοτώθηκε άργότερα σαν ταγματάρχης τοϋ ΔΣΕ. Κλείνουμε την παρένθεσή μας κι έπανερχόμαστε Οϊην άφή γησή μας πού (ιφορα τό μεταδεκεμβριανό καιθεστως πού Ι φεα ρ ν «οΙ σύμμαχοι» σιτή χώρα μας. Κάτω λοιπόν (ιπ' αυτό το κλίμα βίας, τρόμου, φρίκης καΙ διωγμών πού βασιλεύει σ' δλη τη χώρα, οΙ συλλήε ψ ις καΙ ΟΙ δολοφονίες γίνονται καΘημερινό φαιινόμενο. Παιντοϋ πόνος, δΆΚΡUα καΙ αΤμα. Τ ό μοναρχοφασιστικό κράτος μέ τούς «συμμάχους» φοuνrrώνουν τόνέμφύλιο πόλεμο, (ιρχί ζει τό ξεικλήρισμα δλάκερων οiκογενειών, άρχισε να δου λεύει ή 6ιομηχανία των καταδικαστικών άποφά'σεων μέ φευ τομάρτυρες καΙ σκευωρίες, χωρΙς άποδεικτικα στοιχεία κλπ. ΟΙ έκτελέσεις, ή δημιουργία σrrρατoπέ:δων συγκέντρωσης στα (ινεμόδαρτα ξερονήσια τοϋ ΑΙγαίου (στα κολαστήρια της Μακρονήσου καΙ Γιούρας) τό άνοιγμα τών άραχνιασμέ νων μεσαιωνικών κατέργων καιΙ τη χρησιμοποίησή rrους για φυλακές, προ6ληματίζουν τούς (ιγωνιστές rτης δημοκρατίας καΙ τcO λαου, να διαλέξουν ποιό δρόμο θ' Ctκoλoυθήσoυν, τόν «σφάξε με (ιγά μου ν' αγιάσω ...» η τόν άλλον «θα πά ρω τό ντο,υφέκι μου να πάω να γίνω...». Μέ λίγα λόγια θ& πρετrε να διαλέξει τη ζωη -πού σήμαινε (ιγώνας- η rrb θά νατο μέ καταδίκη κι έκτέλεση. Κι Ctκόμα να καθίσει μέ σταυ ρωμένα χέρια να δολοφονηθεί (ιπό καμια συμμορία του Σούρλα η του Μαγκανα η να πάρει τό δρόμο του 6ουνοίί να υπερασπίσει τό κεφάλι του καΙ rrή δημOKραrrία. "'Αν λοιπόν δ κίνδυνος δέν ηταν τόσο φανερός καΙ ά μεσος, ποιός ηταν έκείνος πού θ' άφηνε τό σπιτικό του, 18
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
τήν οΙκογένειά του. τήν ήσυχία ".ου. τή χαρά καΙ τ' ό.γαΘά της ζωης καΙ νά ξεσπιτωθεί στά κα.λά καθούμενα; Ποιός εΤ ναι κείνος πού θά γινόταν εΘελοντής των και:<ουχιων καΙ των στερήσεων αν δε κινδύνευε ".ό κεφάλι του; <Ύστερα. μάλι στα άπ' τΙς θυσίες καΙ τΙς ταλαιπωρίες της μαύρης κατοχης; 'Αλλά. ενας λαός με τέτοιες δόξες μ' ενα τέτοιο λαϊκό με γαλείο καΙ τόσους �ρωες. δεν σκύβει τό κεφάλι δεν ταιπει νΏVεται... Έδω δμως Ιγινε καΙ κάτι άλλο. Δεν βιάζαιν. δεν κρεμοϋ σαν καΙ δεν δολοφονούσαν μόνο τούς όγωνιστες της λεurτε ριας. κυνηγούσαν καΙ τά παιδιά τους. τά εγγόνια τους.... τούς γονείς τους. δσο γέροι κι άνήμποροι κι αν ηταν συλ λαμβάνονταν καΙ στέλνονταιν εξορία t\ κλείνονταν στΙς φυ λακες γιά ν' άφήσουν τά Kόκκcxιλά τους σε κάποιο ερημο νήσι τοϋ ΑΙγαίου. Πόσοι δεν πέθαναν έτσι! ... 'Εφάρμοσαν τό χιτλερικό μέτρο της συλλογrκης εύθύνης! '" "Έπειτα άπ' δσα άνάφερα παραπάνω. εύκολα βγαίνει το συμπέρασμα πώς βρέθηκα στό βουνό. διότι, σάν άγωνιστής της ΈΘVικης 'Αντίστασης. Kt"SUVEua άπό τΙς μοναρχοφασι στικές συμμορίες. άκόμα κι άπο τά κρατικά δργανα πού εΤ χαν στελεχωθεί όπό δοσίλΟΥους καΙ ταγματασφαλίτες. "Έ τσι δ μαναδικός δρόμος πού μοϋ άπόμεινε ηταιν δ άγώνας ενάντια στήν Kcxιινoύργια άγγλοαμερικάνικη κατοχή. . Mt τήν .
ελπίδα πώς δ τόπος μας Θαβλεπε λευτεριά. δίκιο καΙ προ κοπή ξαναπιάσαμε τ' άρματα ....
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
19
ΟΙ «ΕΚΚΑ ΘΑΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ» ΤΟΥ 1948
Α
ύτή τήν Cινoμασίσ. δώσlΧνε οΙ μοναρχοψocσίστες στήν καταστρο ψικη πορεία. τοuς Εναντίον τοΟ Δ'Τ)μοκρατ . ικοΟ ΣτρατοΟ Έλ λιΧοας τήν &νοιςYj τοΟ 1948. Ή Ονομα.σία. �τocν σόμψων'Τ) μέ
τΙς Επιθυμίες τοuς, Ο'Τ)λ. να. «κα.θαρίσοuν το εΟσ.ψος --Οπως λέγανε ιΧπο τοΙΙς σuμμoρίτες». Σuμ.μoρίτες λέγανε τούς ιΧντά.ρτες κα.Ι σuμμoριτoπόλεμo τον Εμ φόλιο σπαρα.γμό, α.υτόν τον πόλεμο ποΙΙ δργά.νωσε Τι οοσ!λογ'Τ) Δεςια. μα.ζΙ μέ τ' &.ψεντικά. τοuς τοΙΙς «ocιώνιοuς σuμμά.χouς» &.ποικιοκρά.τες 'Άγγλοuς. ΟΙ Eπιχειρ�σεις ocυτές &ρχισαν τό
30
oεκoc�μερo τοΟ Μά.ρτ'Τ) κα.Ι
τέλειωσocν στό τέλος τοΟ ΜιΧη 1948. Κρά.τφαν κοντα. στοΙΙς 2 μ:1jνες.
Σ' ocυτές τΙς έπιχειρ�σεις ελα6αν μέρος, ιΧπ' την πλεuρα. τοΟ Ε.Σ. (*) 35.000 στρατός. ΔΙΟΙΚYjτης τοΟ Α' Σώμ. Στρατού --ποΙΙ ιΧπο κεΙ δργανώθYjκαν κα.Ι κocτεuθόνoνταν οΙ Eπιχειρ�σεις �ταν τότε δ θ. Τσακocλωτος. ω OΙlΧταγές τοu προς το στρατό τοu �τocν: «σuντρίψτε τοuς, κά.ψτε, σκο τωστέ, ΡΎJμά.ξτε να. μην μείνει κocνένας προοόΤYjς κoμμouνιστ�ς». Γι' αυτό κocΙ οΙ ΟYjμοκρocτικοΙ πολίτες, όλοι οΙ κά.τοικοι των χωριων πη ραΥ τα. μά.τια τοuς καΙ πιά.σαν τα. 6ouνα. για. να. σωθοΟν ιΧπ' τη μανίoc τοΟ μοναρχοψασιστικοΟ στρocτοΟ... Άπο την &λλYj μερια. τη oικ� μocς, τοΟ ΔΣΕ �τα.ν Τι ΙΙ μεραρ χίoc μέ ΣUYOλικα. μά.χιμoc τμ�μα.τoc �ρε!ς Ελαψρές τocξιocρχίες, την 126 περιοχης ΠαρνocσσoO, την 172 περιοχης Φθιώτιοocς καΙ την 144
(*) Για συντομία ετ�ι θα: σημειώνουμε τόν «'Εθνικό Στρατό». 20 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Εόρυτιχνίιχς. 'Απ' α,ότες iι τελευταίΙΧ ήτιχν iι πιο &'ξιόμα.χη μονά-οα, στ'ή Ρούμελη. Οί έπιχειρ�σεις &ρχισιχν &'π' την Πιiρνηθα. τα. ψήμιχτα, τοί) ΔΣΕ �φτιxνιxν τότε μέχρι τΙς πιχρυψες της 'Α&ήνα-ς σε μικρες όμά.Οες ποιι γινότα-ν κα-Ι οε έπα-ψές μιχ ς μέ το κέντρο. Τό 60υνο Πά.ρνηθα, οεν μπορέσα.με ποτε να. το κρα,τ�σoυμε ύπο τον ηεγχό μα,ς, για-τΙ έκτος ποιι ήτα-ν κοντα. στ'ήν π.ρ ωτεύουσιχ, ή τα-ν κιχΙ 6ΙΧτο στα. τροχοψόρα- κα-Ι τα. μηχιχνοκίνητσ. τοί) μοnρχοψιΧ σιστικοί) στριχτ05 ποιι ψρόντιζε πιiντα, να. μ'ήν &.κούγεται το ντουψέ κι μιχς τόσο κοντα. στ1ιν 'Aθ�νιx, θα. χτuποuσε &οχημιχ στ' α,ότια. τοί) πα,λα,τιoiί, τijς κu6έρνη01jς κα-ι των σuμμά-χων τους οε έπιχεφ�σεις oιεξά-γovτιxν κιχτα. το γερμιχνικό σύστημιχ. Δεν στρέψονταν μόνο κιχτα. των ένόπλω'ι &.ντιχρτων, &.λλα. καλ κιχτα. τοί) &οπλou oημoκρα-τtκoί) λΙΧ05, των οικογενειων των, των σuγγενων των κιχι των περιouσιων των. Πιχντοί) οπέρνα-ν τον ολεθρο κιχΙ το rtάovιxto. Πα,ντοϋ οά-κρυα, κιχΙ α,!μα,. Ό Ε.Σ. &ρχισε το χτένισμ.ιχ τοί) εoά-ΨOUς &.πό τ1ιν Πά-ρνηθσ., έ ρευνώντιχς τα. πά.ντιχ ΚζχΙ προχωροσσε οίχως να. στιχμζΧτησει πouθ'ενά-, 01lτε στα. κυριώτεριχ στ.ριχτηγικα. O1jμείΙΧ, κι νοUντα,·ν οια-ρκως πρός τα. πά-νω. Ή πορεία, των έχθρικων μονά-οων έξα,ρτόντιχν 6έ6ΙΧια, κι &.πο τ1ιν &.ντίστα,01j ποΙΙ θα. σuνιxντoσσα.ν &.πο τα. τμ�μα,τσ. τ05 ΔΣΕ. τα. πρωτα, τμ�μα,τά- μα.ς ποΙΙ οέχτηκιχν τ'ήν επιθεση δλά-κερou τοσ ογκου των έχθρικων ουνά-μεων ήτα,ν 6έ6ο:.ιιχ τα. πλησιέστερα, πρός την Αθψα,. Κι ιχυτα. ήταν τijς 126 τα,ξιαρχΙα,ς. Διοικητης α,υτης τής μονά-οα,ς ήτιχν δ Β. Πριό60λος (με το Φευοώνυμο 'ΕΡμijς) . Πρέπει να. ύΠΟΎραμμίσουμε πως iι 126 τα,ξια-ρχία, τοσ Δ.Σ., � τα-νε iι πιο προωθημέν-η μονά-οιχ πρός την πρωτεόouσσ. κα-ι �τιxν οιιχ οπιχρμένη &.πο την Πά.,ρνηθΙΧ μέχρι τΎj Γκιώνα, κι ε!χε ν' &.vτιπαλαί Φει ενα πολυά-ριθμο στριχτό, κο:.λα. έξοπλισμένο, κα.λα. έψοδια,σμ.ένο μ' όλΙΧ τα. σύγχρονα, μέσα, -κιχνόνιο:., &.εροπλά-να κα,Ι τρόψιμα- κ.t � τα-ν &'κόμα, στα. πρωτα, 6�μrxτά- τou δίχως να. πιiθει κιχμια. ψθοριχ. σε &ΦUχo κσΙ. εμΦυχο ύλικό. Τάο τμ�μα,τα, τοο ΔΣΕ Οώσα.νε πολλες κα-ι σκλη.ρ ες μά-χες, μά., οε ουνά,μεις μα-ς ήτιχν περιορισμένες, γι' σ.υτό τα. τμ�μσ.τα τijς 126 Τιχξια,ρχΙας στρψώχτηκιχν &οχημα, κιχΙ 6ρέθηκσ.ν σε &.ΟιέξΟΟο. Έ πειδ'ή το εοσ.ψος δεν προοψέροντα-ν για. τοπικοίις έλιγμοίις (τιχχτι ..•
•
κή ανταρτοπολέμου), η διοίκηση των δυνάμεων αυτών έπεσε σ' ένα Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
21
σ06α.ρΟ λά:θοςο Σ' ενα. λά.θος ποίι εκρινε την τύχη της προωθιημ,ένηι;; α.ότης μ,ονά.δσ.ς τοΟ ΔΣΕο ΆντΙ λοιπον νά όποχωρήσouν δργιχνωμ,έΥες οΙ δυνά.μ,εις της κσ.Ι νσ. περά.σουν προς τη μ,ερισ. της Γκιώνσ.ς, νσ. έν(ι} θουν έκεί μ,ε τσ. ψήμ,σ.τα. της 172 Τα.ξια.ρχίσ.ς, νσ. δώσουν Ισχυρώτε ρα. κσ.! άποφσ..σιστΙΧώτερσ. xτuπ'ήμ,α.τιx, κψμ,σ.τιά.στηκα.ν σε μ,ικρει;; δμ,ά.δες, πιστεύοντες πως ετσι θα, μπορέοουν νσ. κρυψ-τοΟν κιχ! να ΠΡOΨUλΙXXτoϋν μέσιχ στόν ϊδιο χωρο, μ,έχρι νσ. περάσει � μ,πόρα. των έπιχεψήσεων κιχΙ να ξσ.να.σμίξωνοοο - Αδτο ήτα.ν το μ,οφΙΧίΟ λάθος, ενα. τρα.γ ικΟ λάθος ποίι στοί χισε τη ζωη πολλωνμιχχητων του ΔΣΕο. 'Ήτιχν μια &περίσκεπτ'Yj ιiπόψσ.ση ποίι είχε σαν συνέπεια. να σκορπΙσοuν δωθε - κείθε, νσ. α.δ τοδιΙΧλυΟοον , να, χά.σουν την επιχψημ,ετσ.ξύ τους, ocniJt να, xιx6iJOv, f) νσ. συλλ'Υ/ψθοσν, να, σκlJtωθοi)ν σε ενέδρες κι ά,λλοι να, πιχρα.δοθοGν στον έχθρό κσ.Ι να, κα.τα.λ'ήξouν στις ψυλα.κέςοοο 'Αλλα κι 8σοι &'1" α.δτους γλότωσα.ν είχσ.ν Όγεί για ιiρκετo κα.ιρΟ έκτος μ,ά.Χ'Υ/ςο Ποι6ς ψΤΙΧίει έδω ;000 ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΓΚΙΩΝΑΣ
Άψοϋ δεν άνιχκ6πηκε � πορεία. τοΟ μ,ονσ.ρχαφσ..σιστικο!} στριχ τοΟ ΔΣΕ πέρα.σε στ�ν πε ριοχη της Γκιώνσ.ς συνεχίζοντα.ς τις «έκκα.θσ.ρίσειι;;»! Σ' α.Uτ� την περιοχή ΌρίσΚΟΥτσ.ν τα ψήμσ.τσ. της 172 τσ.ξιιχρχΙα,ςμε διoικrιτ� το Δη.μ. Δά.λλα.ο Τήν 172 Τα.ξισ.ρχία. ιiκoλoυθoOν κσ.Ι μερικες χιλιάδες α.μ,α.χος πλ'Υ/iJ'Jσμ6ς, γυνα,ίκ.ες, γέροι, πσ.ιδισ. κι 8σοι δούλεuα.ν στΙς διά.φορες δργνώσεις, έπιμελητείσ., ΕΠΟΝ, ΑΚΕ κ..α.ο, -κα.&ως κα.! δλόκ.λ'Υ/ρες οΙκογένειες που ςpooot}ytσov το ψσ.σιστικΟ στριχτο- νσ. μήν πια,στοf)ν κα.! ψuλα.κιστooν, γισ.τΙ είχα.ν πά.ρει μέρος στην 'AyτloτιxO'Yj κα.τα, των κσ.τσ.κτψων f) κάποιος &πο τήν οlκογένειά. τους 6ρισκότσ.ν τώ ρα. στΙς τά.ξεις του ΔΣΕ. Κσ.! 8πως &να.ψέρα.μ,ε πιο πά.νω, δ Ε.Σ. κοuΌα.λοt}σε στΙς γρσ.μμές του τα.γμ,σ.τσ.σψσ.λ ίτες, δοσίλογους, έγκλ'Υ/ μ,σ.τίες που σε συνεργιχσίσ. με τΙς λ'Υ/στοσυμμορίες 8πou περνοΟσσ.ν ε κα.ιγα.ν, σκ6τωνσ.ν, Όία.ζα.ν γυνσ.ίκ.ες με λίγα. λόγια. σκορποt}σιχν τον όλεθροο.. Ώστόσο κι α.υτη � μονά.δα. τοΟ ΔΣΕ, δεν μπόρεσε v' άντέξει ταΟ ιiπό τΙς δυνά.μεις της 126 Τσ.ξισ.ρχίιχς
00'
22
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
στην πίεση τοΟ έχθρικοΟ ογκω παρ' 8λες τις σκληρές κι αΙμ.σ.τη ρες μά.χες και τις όλικες ζημιες ποu προξένησε στο μοναρχοψα.σι στικο στρατό, δεν στάθηκαν ίκανες ν' &.νακ - όΦΟUΥ την πορεία tou.
ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΟΜΗΡΩΝ Κι έσω στην περιοχη
ti);
ΦΘιώτισας το βά.ρος τοΟ έχθροσ δεν
επεσε λιγώτερο. Έδω 8μως οί &.ντάρτες δεν διαλύθηκαν. Outt τ? παρά.δειγμα
ti);
126 Ταξια.ρχΙας &.κoλoόfTησαν. Μπορεί βέβαια ν'
&.δuνάτισαν κι αύτά τά τμ�ματα και νά εχασαν τη μαχητικόΤΎjΤά. tou; ά.λλά δεν διαλύθψαν έλΙχτηκαν στον ίδιο χωρο. Κοντά στα. μά:χιμα τμ�ματα τοΟ Δ.Σ. ά.κολοuθοΟΟε και πολuς α.μαχος πλΎjθuσμός, πολλες οικογένειες ά.νταρτων, δΎjμOΚpατικoι πο λίτες, γuναίκες, με μωρά κ.α.. και κpύΨΤΎjκαν στά δά.σΎj για. να. YAu τώσοuν ά.πα τη θύελλα των έπιχειp�σεων τ()Ο Ε.Σ. Μα. δεν γλύτω σα.ν... - Χτενίζοντας τις δασομένες πλαγιες της Γκιώνας
δ
Ε.Σ.
σuνέλαβε το σύνολο σχεδΟΥ των πολιτων ποu κρύβονταν έκεί. ΟΙ αύ τοαποκαλοόμ.ενοι «έθνικιστες» οuρλιαζαν για. το «παιδομάζωμα» γι' αύτο ποu ά.ποδείχτηκε παιδοφόλαγμα και οχι παιδοσψα.γη ποu �κα ναν αύτοΙ.. - Μέσα,
στη
φούρια των έπιχειp�σεων
δ
« Εθνικος στρατος»
εκανε έδω τά πιο φρικτά κι ά.ΠΟτΡόπα.ια έγκλ�ματrι. ποu ξεπέρασα.ν &.κ6.μα κι α-ύτα. τα. χιτλερικά τέρατα. Μά, μ�πως δεν ε!χαν στΙς γραμμές tou; τέτοια! ... Πέσανε με τέτοια μα-νία πά,νω στον α.μ.σ.χο πλ'rJΟuσμσ ποu θύμιζε έπιδρομη βαρβά,ρων. Βίασα.ν γυναίκες, εσφα ξαν μικρά παιδιά, 6ασάΥισαν κι έκτέλεσαν έπΙ τόποu πολλοuς &.π· τους ΣUλλΎjφθέντες πολίτες, &.ληθινη γενοκτονία... Πολλοι &πο την πλεuΡά. τouς (οπαδοι) προσπάΙΠισαν νά τά δι καιολογ�σοuν διαστρεβλώνοντας την &.λ�θεια. Κuνικότατος ε!ναι
Μ.
Περά,vθΎjς στό 6ι6λίο «1) μά,χΎj
ti); POόμελΎjς»
60λογεί για. τίς «έπιτuχίες» τοσ Ε.Σ. και γιά τις ώμότψες Οιέπρα.ξε στη Γκιώνα
δ
δ
σελ. 33 ποu θΡιιφ-
που
στρατός:
«107 νεκροί σuμ.μopίται, 116 ΣUλλΎjφθέντες καΙ μέγας &.ρι θμός τραuματιων... ε!να.ι
δ
&.πολογισμ.ός της δρά,σεως ένός
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
23
μόνον τιΧγμα.ΤΟς». Λέει κα.Ι κά.τι a.λλο: ''Oτt «οέν ορίσκει κα.νένα.ς σ.ΚΡ7J �yυπολογίσει τΙς έκα.τον τιΧοες το\) «Λα.ο\)>> (Οικά. 'tou τ<Χ. εΙσα.γωγικιΧ) πού εσερνσ.ν μα.ζΙ τοuς». Αυτοι λοιπόν οϊ «ΓUμνoΙ» κα.Ι. ψωρα.λέοι» τοο Μ.Π. οέν 6yij κα.ν περΙπα.το στ<Χ. oouvri, ουτε «προσποιοσντα.ν -κα.τιΧ τό σuγγρα. ψέα.- χα.μερπijυποκρισΙα.». Αυτοl. ΤΙγijκα.ν στιΧ oouy<x' ν<Χ. γλuτώσοuν ά.πό τούς Βελ7JγκέΚ7Jοες το\) Ε.Σ. Σ' α.υτούς τούς ΓUμνoύς κα.Ι πεινα. σμένοuς οΙ cpα.ντιXρoι οέν μοΙρα.ζα.ν «&πλόχερα. κι ευγενικ<Χ.» οω ρα., ά.λλ<Χ. σcpα.ίρες στ<Χ. στ'ήθια. των σ.οπλων κι ά.ν'ήμπορων γuναικo πσ.ΙΟων κι οχι λοuλοόΟια. κα.Ι. Ψuχοπ6νια. στούς τά.cpouς των στρα.γ γαλισμένων νYjπΙων, δπως λέει δυμνYjτ�ς το\) δλέθροu... ΤιΧ μωρ<Χ. οέν �τα.ν θόματα. των γονιων τοuς, α.υτων πού τιΧ λιΧ ΤΡεuα.ν, συτε των σuντρόψων τοuς, ά.λλιΧ θόμα.τα. τijς 6α.ρΟα.ρότητα.ς τΟΟ μoνα.ρχocpα.σιστικoσ στρατο\), πού πijραν σ6ιΧρνα. τιΧ χωριιΧ -σιΧν !λλοι Ίμπρα'ήμ7Jοες- πού κα.Ιγα.νε, σκότωναν κα.Ι ρ'ήμα.ζ!Χν στό. ΟιιΧ6α. τσuς χωρια. κα.Ι. πολιτείες. - Αυτα. τα. εγκλ'ήμα.τα., μά.τα.ια. πρσσπά.θησε τό «επΙcrημo» κρά. τος να. σκεπά.σει μέ ά.στ'ήριχτες Οια.ψεόσεις καΙ. ν<Χ. καλύψει τούς u πεόθuνοuς... Πως μποροσσαν να. κα.λuψθοUν πού ά.κ6.μα. ΟρΙσκοντα.ι οΙ πλα.γιές κα.Ι οΙ ρεματιές τijς Γκιώνας σπα.ρμένες ά.π' τιΧ κόκκαλα. των σcpα.γμένων ΓUνα.ικoπα.ίoων j Πως νιΧ εςα.ψα.νιστοσν τα. ίΧΥ'η τέ τοιω·ν εγκλYjμriτων j Ot δλοζώντα.νες α.υτές μα.ρτuρίες οέν κρό60ντα.ι. Κα.Ι. σιΧν 6λέπει κα.νένσ.ς σκuλι<Χ. κι ά.λεποΟΟες να. κρα.τοσν στ<Χ. στό ματά. τοuς ά.νθρώπινα μέλYj, ά.κουει νοερ<Χ. τούς ά.πόYjχοuς ά.π' τΙς κριwγές τijς ψρίΚYjς των σψα.γέντων δμ'ή,ρων, τοσ θυμΙζοuν χιτλερι κές επιορομές (Καλά.6ρuτα. - Δίστομο κ.σ.') . Να.ί, τιΧ είοαμε μέ τα. μιΧτια. μας, δταν μετιΧ ά.πό 3 μijνες ςα.να.ΓUpίσαμε στην περιoχ� κα.Ι κα.τα.6λΙστ7Jκε τό τά.γμα μας στόν τόπο τοσ εγκλ'ήμα.τος. Ό σuν. Ν. Μα.ρκοΟΟης πού πέΡα.σε -μετ<Χ. Ινα. χρόΥΟ- σ' σ.Uτό. τό σ'Yjμείo, ε6ρισκε τιΧ λα.γκά.Οια. γψιΧτσ. κόκκα.λα.. Αυτός �τσ.ν � μονα.ρχοψα.σιστικός στρα.τός, fι ψωτιιΧ κα.Ι τό σίοερο, fι 6ία., δ τρόμος κα.!. fι κα.τα.στρoψ1j. ΆλλιΧ �ς στα.θοί)με ως εΟω... Ή εςέλιςΥ) των επιχεφήσεων σ.πό τ�ν πλεu� το\) Ε.Σ. σuνε24 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
χΙζετ�ι προχωρώντας προς τ�ν Εόρυτανία χωρΙς να. συ ναντουν 0'06αρ� &.ντίστασYj &'πο τα. τμήματα τοο ΔΣΕ.
ΣΤΑ ΛΗΜΕΡΙΑ ΤΟΥ ΚΑΤΣΑΝΤΩΝΗ Ό ,,'EΘV:κoς Σψχτος» εψτασε στ�ν περιoχ� της Εόρυτανίας. 'Εδώ ομως 1ι κατά.στlXσYj ε!νιχι διlXφoρετικ� καΙ &'λλά.ζει όπερ τοο ΔΣΕ. «'Εδώ 'ναι λόγγοι κα.Ι 60υνα. κα.Ι κλέφτι� λ'Υ)μέριlχ». Ή 144 Ταξιιχρχία. του ΔΣ ποu 6ρισκότα.ν σ' lχόΤ1) την περιοχή, -ητιχν μιά. εμπειροπόλεμ'Υ) κlχΙ κα.λα. tιργlXνωμ.έν'Y/ OUνα.μ'Υ/ κα.Ι τ�ν ά.κολouθοΟσε κα.Ι 1ι διoίκ'Y/σYj της ΙΙ Μερα.ρχίας με διoικψ� το Δια.μαντη. Άπο το 6ουνο Σα.ρά.yτ�ινlX μέχρι τοΟ Ζ lΧχlχρά.κ'Υ/ (ά.πΟ το χωριο Κρίκελο μέχρι τ� Ρεντήνα, κατ. α. μηκος τών δρίων τΎίς Εόρυτα.νίιχς) γινότα.ν σκλ'Υ/ρες κι α.εμαΤ'Υ/ρες μά;χες. οε δυνά.μεις τοΟ ΔΣ όποχω ρουσα.ν συντετlχγμένες κα.Ι δεν εχιχνιχν οuτε στιγμή πο'; να. μ�ν χτυ πήσουν τον εχθρο κlΧί να. τοΟ προξενήσουν σο6α.ρες &'πώλειες. - ΣτΙς 22 τοΟ Μά.'Υ/ 19148 γινότιχν μά.χες στα. όΦώμα.τα. Κόκ κα.λlΧ --μετιχ.ξ'; τών χωριών Φ οuρνιχ κα.Ι Χόχλιας Eυρυτανί�ς-. Στο πλα.ϊνΟ χωριο - Κλειτσος - 6ρισκόταν --μέχρι τότε -ηταν ελεό θερ'Υ/ περιox� - δρισμένα. συ νεργεΤα., ρα.ψεΤα, τσιχγκαρά.δικιχ, επιμε λ'Υ/τείlΧ κ.oc., πο,; εξυΠ'Υ/ρετουσαν σ' δρισμένες OCνά.γκες το ΔΣ κlXθιbς καΙ μερικοί ελα.φρα. τραu,μα.τΙες, σ' α.ϊιτο';ς κι δ γρά.φων. ΤΟ 6ρά;δυ μιχς εΙδοπο(φlχν πως επρεπε να. φtYyouμε, διότι ocπο στιγμ� σε στιγμ� θα. εμπαιναν στο χωριο εχl}ρικα. τμήμα.τα.. Περά. σιχμε πρώτα. ά.π' τ�ν επιμελ'Υ)τε(α., π'ήρα.με για. τρεΤς μέρες τρόφιμα. κlχΙ τ� νόχτιχ ξεκινήσα.με με κα.τεόΘUνσYj προς το χωριο Βρά.χα. Σόν τομα. φτά;σ�ε στο Μονιχστήρι τοΟ Σωτηρος πο,; ε!νιχι λίγο εξω ά.πό το χωριό. Σ' α.ότΟ το Μονιχστήρι εμεινε ocρρωστος κα.Ι δ .ηρ�ς τoU 21 r. ΚlχρlΧϊσκά.Κ'Υ/ς. Koιμ'Y/θ1jκα.με ώσπου ξ'ημέρωσε κ lχΙ πήραμε πά.λι δρόμο. T� φά.λαγγα. &'κολουθοσσε κα.Ι μια. γρ'Υ)ά., πο'; λεγότα.ν ZIiplX. Κα.τά.γovτιχν &'πο το χωριο Χειλια.ΟοΟ ΔομοκΟf). 'Όλα. Τ'Υ/ς τα. π�ιδια. -ητα.ν στο ΔΣ Κια.Ι γιά. να. μ�ν τ�ν πιά.σουν οε Σοόρλ'Υ/δες κlχΙ τ� σκο τώσουν � οε μονιχρχοφα.σίστες κlχΙ Τ1)ν κλείσουν ψυλιχκή, 6γηκε κι α.Uτ� στο κλ�ρι. 'Ότιχν &'pxlcrlXIlE να. ΚΙΧΤ'Υ/ψορίζουμε προς τ� μερια. του Μέ25 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
γδοαα, ή γρ'Y/� Ζά.ρα γλίσΨYJO'ε καΙ κα,τρακόλφε σε μια ά,πότομ'Υ/ πλαγι� με iΧμμo καΙ πηγε παρα,πά.νω ά,πο 100 μέτρα κiΧτω στ-η χα ρiΧδρα. Kατεα�καμε, τ-ην π�ραμε στ� χέρια καΙ τ-η μετocφέραμε σε κακ� χiΧλια έκεί κoντ� σ' ενα καΜαι ποu εμεναν &λλες δυο γυναίκες. Δεν ήθελε ν� μείνει. Εϊδαμε κα,Ι πiΧθCΨε ν� τ-ην πείσουμε! ... Μάς παρακocλοσσε σ�ν τοuς λααωμένους κλέφτες ποu ζητοσσαν ά.π' τοuς συντρόφους τους ν� τοuς κόψουν τ� κεφiΧλια ν� μ-ην πέσουν ζων α ZiΧρα, ζ'Υ/τοσσε ν� τανοΙ στ� χέρια των Τοόρκων, ετσι κι ή γρ'Υ/. τ-η σκοτώσουμε ά.φοσ πι� δεν μποροσσε ν� ά.κoλoυθ�σει τ-η φiΧλαγ γα. ΚαΙ φώναζε: «Σκοτωστε με πα,ιδιiΧ μου ν� μ-ην με αροσνε οϊ φασίστες». ("Αν κρίνει κανένας ά.π' τΙς σψ«γες της Γκιώνας δεν είχε &δικο.) . Ό ΕΣ πέριχσε καΙ στο καλό6ι καΙ αρηκε τΙς τρείς γυ ναίκες. 'Όπως μάς ελεγε ά.ργότερα ή Ζά.ρα, την εΙδαν σε τί χ!Χλια �ταν κα,Ι δεν τ-η ρώΤ'Υ/σαν καθόλου γι� ν� μiΧθoυν πoιiΧ είναι κα,Ι πως ορέθηκε έκεί. Κοντολογ-ης διέφυγε τον κίνδυνο τοσ χτυπ�ματoς καΙ της ΦJλλ'Υ/ψ'Yjς κι δτα,Υ συνηλθε εψυγε καΙ ξανocγόρισε
στΟΥ
Κλειτσό.
Ή ψ&λocγγα έξακολοόθ'Yjσε τ-ην πορεία Τ'Yjς. ΠερiΧσαμε το Μέ γδ06α κι ά.νεΟ{ικα,με στο χωριο Μαυρομά.τα. Έκεί oρ�καμε καΙ λί γες ντόπιες οΙκογένειες ποu έτοιμαζόταν κι αότες ν� έγκαταλείψουν το χωριό, έν οψει των έπιχειρrισεων τοσ ΕΣ κα,Ι ν� κρυφτοσν στα. Mσrι ωσπου ν� περiΧσει ή μπόρα. Mπ�καμε στ� σπίτια -γι� ν� μ-ην έμφανίζει κίνφ'Yj το χωριό- καθίσαμε λίγες ώρες καΙ τ' ά.πό γευμα φόγαμε γι� ν' ά,νέοουμε Ψ'Y/λ� στο οουνο καΙ π�ρα,με την κο ρυψoγρocμμ�, το μoνoπiΧτι ποu π�γαινε Καμά.ριoc - NιiΧλα. ΠροτοΟ φτά.σουμε στ-η Φιδόσκαλα -έκεί δ θιρυλικος Κocτσocν τών'Yjς σκότωσε το Βελ'Yjγκέκα- νυχτώσαμε καΙ μείvιxμε έκεί το Ορά.δυ. "Αν κα,Ι �ταν τέλος Μαιου το κ.ρσο �ταν τσουχτερο κocΙ λό γω των ά,εροπορικων έπιδρομων τοσ έχθροσ, δεν μποροόσαμε ν' ά, νiΧψoυμε κα,Ι φωτιες διότι θ� πρόδιναν τον κατααλισμό ,μας. τ-ην n λΎ) μέρα φόγαμε πολu πρωΙ γι� ν� πρoλiΧooυμε να. περiΧσoυμε τ-ην κορυφογρocμμ-η της Νιά.λας, διότι είναι αουνο δλόγυμνο καΙ δεν ιtα. μποροόσαμε ν� προφυλαχτοσμε &μα μάς ά,νακ!Χλυπτα,ν τ' ά,εροπλά. να ποu ψτά.νocνε κά.θε πρωΙ σ�ν το «γαλαΤά».
26
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
- Περνώντα..ς τό βουνό Nιιiλα.. (*) φτιiσαμε σύντομσ. στό χω ριό "Αγραψα, δπου, δστερα &.πΟ μια. σόντομη στιiση συνεχΙσαμε τό δρόμο μας για. το Τρίδενδρο. Στό δρόμο, ενώ βρισκόμα..στε πλέον σε &σψαλες σημείο &πο &ερoπoρικ� βoλ�, βλέπουμε στα. υψώματα Κα μιiρια - Nιιiλα που περνοόσαμε πρΙν λίγο να. περιψέρονται &να γνωριστικα. &ερoπλιiνα -αΙ γαλα-τιiδες δπως τους λέγσμ . ε. Αυτό εδειχνε πως Εκεί πιiνω βρισκόταν τμ�ματα τοσ ΔΣΕ. Πραγμα:,ικα. αδτο δεν άργησε να. διαπιστωθεί. Μέσα σε λίγα λεφτα. &ρχισαν οΙ μάχες στ� Φιδόσκαλα-. Ή Φιδόσκαλα ε!ναι μια. ύπο χρεωτικ� διάβαση. Είναι το πέρασμα προς τα. Kαμιiρια - Nιιiλσ.. Γι' αδτο καΙ δ Κατσα.νΤΙ;)ΥΥις �στησε εκεί καρτέρι στο Βεληγκέκα. ΔεΥ ύπηρχε ούτε δρόμος ούτε άλλο μονοπάτι για. πέρασμα. TΊj θέση αδτΊj -σπουδα.ιώτα.το ΨUσικo όχuρό- τ�ν επιασε μια. οψ,οιρία τοσ Πτιiγμα..τoς Τ'71; 144 Ταξιαρχίας το\} ΔΣ. Ή μι κρΊj αδτη ouναμη σταμιiτησε την προέλσ.ση ένος τάγμσ.τος τοσ ΕΣ &πο το πρωΙ ίσαμε το βριiδυ. του; προξένησε πολλες ζημιές, διότι το εδαψος .ηταν γυμνό καΙ οΙ μοναρχοψασίστες ερριξlΧ.ν δλο τον ογκο τών δυνάμεών τους για. να. &.πωθ�σoυν τη μικρη τοότη ouναμη που τους εψραζε το δρόμο.
- ΟΙ &λλεπάλληλες επιθέσει; τοσ εχθροΟ α.ποδείχτηκσ.ν μά. τlΧ.ιες, γιlΧ.τΙ δεν κατόρθωσlΧ.ν να. κoυν�σoυν ούτε ενlΧ. 6ημα τoUς &.ν τάρτες &.π' τΙς Θέσεις τως. 'Έτσι τ�ν επαθε κι δ ΕΣ σα.ν τ' &'σκέρι τοσ ΒελΊγκέκσ,. που νόμιζε πως θάπιανε τον Κατσσ.ντώνη ζων τανό!
ΟΙ &.πώλειες που προξένησε στόν εχθρό αδτη -ή &σ-ημσ.ντη δό νσ.μη, &νέpΧOντlΧ.ν σε 18 νεκρους -----&νάμεσά τους καΙ &.ξιωμα-τι κοΙ-- καΙ πολλους τραυμα.τίες. 'Απο τ�ν μερια. τών &νταρΤών ήτα.ν δόα τραυματίες κι αδταΙ &πό την &.εροπορία. που 8λη μέρα βομβά.ρ διζε. Ό ενα.ς &π' τους τραυματίες πέθανε λίγο &.ργότερα. Παρα. τα. κα.τα.ιγιστικα. πυρα. τοσ πεζικο\} καΙ της &.ερcπορίας τοΟ ΕΣ τό όχυ ρο δεν κατσ.λ�ψτηκε πσ.ρα. μόνο, δταν τη νόχτlΧ. υπαχώρησε κσν . ονικα. 1) διμοιρία μας.
(*)
ΤΟ ΙSoυνo Νιάλα εΙχε την ίστορία του που συνδέεται με την τραγωδία του 1947. Μ' αυτο το θέμα θ' ασχοληθουμε σ' άλλ.ο . σημείωμα.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
27
- Έμείς φτιiσα.με κα.ι κα.τα.υλιστ'ήκα.με στή ρε�τιιi, σ' ενσ. μόλο, &'νιiμεσα. Τρίδενδρο κα.Ι Tρ06ιiτo. Έκεί, στις 27 Μσ.tοu 1948 ιlρχισσ.ν να. σuγκεντρώνoντα.ι όλσ. τα. .μ!iχιμσ. τμ'ήμα.τσ. t1j; 144 Τα. ξια.ρχία.ς τοο ΔΣ, κα.θως κα.ι όλες οΕ 60'Y)θΎjτικες ύΠ'Υ)ρεσίες κσ.!. πο λυς ιlμα.χoς πλ'Y)ΘUσμoς δια.ψ6ρων Οργα.νώσεων. Ή πα.ρα.μονή μέσσ. στο χωριο Tρ06ιiτo Ύίτσ.ν λιγόλεπτ'Υ), διότι ύπ1jρχε κίνδυνος 6ομ6σ.ρ δισμοΟ &'πο τ' &,ερoπλιiνσ. που συνέχεια. πετοΟσα.ν &'πο πιiνω μσ.ς κα.!. ερευνουσα.ν το μέρος να. επισ'Υ)μά;νουν τΙς κιν'ήσεις μσ.ς. Γι' α.δτΟ ολοι τρα.60υσα.ν για. τα. ύψώμα.τσ., Τρίσ. Σόνορσ., μέρος σίγουρο. -- Στο σ'Υ)μείο α.ότΟ -Τρίσ. Σόνορσ.- εΤχσ.ν συγκεντρωθεί τήν ιlλλ'Y) μέρσ. 28 Mrxtou ολοι οΙ �νoπλoι κα.!. α,οπλοι τοΟ ΔΣ της περιο χ1jς. Mιiχιμα. τμ'ήμα.τα. Ύίτσ.ν, 2 τιiγ�τσ., το 20 κα.Ι 30 t1j; 144 Τα. ξισ.ρχία.ς, δ λόχος διοίκφ'Υ)ς της ΙΙ Μερα.ρχία.ς μα.ζΙ με τι; δΙΟΙΚ'Υ)τή της Δισ.μσ.ντ1j κα.!. δ λόχος Δ'Υ)μοκρα.τικ1jς Νεολα.ίσ.ς t1j; 138 Τσ. α ρχία.ς, μα.ζΙ με τον επιτελιiρχ'Y) της 138 τον Ά ξια.ρχία.ς t1j; Ι Μερ. γρα.ψιώτ'Υ) (Βα.σ. Μπότσ'Υ)) , δ όποίος �μελλε να. πσ.ίξει &,ργότερσ. &, ποψα.σιστικΟ ρόλο στή μιiχ'Y) του Πυργοόλ'Υ).
ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ... Kιiτω &π ' ο τήν πίεσ'Υ) τοΟ τεριiστιoυ 5γκου κα.Ι τήν κα.τα.στρο ψική μα.�ίσ. του μονα.ρχοψα.σιστικοΟ στρα.τοΟ, τα. ψ'ήμα.τιi ,μα.ς &'να. γκιiζoντα.ν να. ύποχωροσν μέχρι ποΙΙ φτιiσα.ν σ' &'διέξοδο, για.τΙ δ κλοιος �σςριξε ... Άλλα. �ς μήν ξεχνοΟμε πως 6ρισκόμα.στε στην κα.ρδια. των ξα. κουστων Άγριiςρων, οπου κιiθε ρα.χοόλα. κα.Ι κορψ'ή, κιiΘε στρα.τί κα.!. μoνoπιiτι, διιiσελo κσ.!. ρεμα.τια. �χει να. μiΧς πει κι Οπόνα. �ρωικo κσ. τόρθωμα. της &νυπότα.ΧΤ'Υ)ς KλεψτoυριiΧς t1j; �ρωϊκ1jς Έθνικ1jς Άν τίστα.σ'Υ)ς. 'Qσt6oo �6λεπες σ' δλονων τα. πρόσωπα. oιιiχυτ'Y) τήν σ.ν'Υ)συ χία., τόσο στους �Χ'Y)τες κα.!. &.μα.χους 00'0 κα.!. στους δΙΟΙΚ'Υ)τες των τμ'Υ)μά.των σα.ν ύπεόΘUνoυς για. τή ζωή των &νδρων τους κα.!. τοΟ κινή�τoς γενικώτερα.. ΟΕ συσκέψεις δια.δεχότα.ν � μια. την ιlλλ'Y) για. να. 6ροον μια. λόσ'Υ). Πως φως ποΙΙ ολόγυρα. 1jtocv πια.σμ.ένα. Ολα. τα. περΜμσ.τ. α &.π· τα. τμ'ή.μ.α.τα. τοΟ 'ΕθνικοΟ στρα.τοΟ; ΟΕ &.συρ,μα.τιστές μσ.ς δοόλευσ.ν συνεχως εκθέτονσς. τήν κσ.τιi28
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
σΤΜΥ) στο Γ.Α. τοσ ΔΣΕ. οε στιγμες ijtιxv οε ΠΙΟ κρίσιμες. Ποτέ άλλοτε τα. ψήμα.τά. μα.ς δεΥ 6ρέθηΚΙΧΥ τόσο στριμωγμένα. Υ' &ντψε τωπίζοuν &μεσα. τον κίνδuνο. Άπο τήν μέχρι τώρα. δpά.σrj των τμημά.των μα.ς κα.ί το σωστο χεφισμο των �γετων τοuς, (στις διά.ψορες μά.χες) �πρεπε νάχει κα. νεΙς εμπιστoΣUνη πώς θα. !6ρισκα.ν τρόπο να. 6γοϋμε ιiπo τ' &.διέξοδο. Περψένα.με με ιiγωνία. να. δοσμε ποιά. θα. ijtιxv � ιiπόφα.ση της �γεσία.ς. Ποιά. τα.χτική θ' ά.κολοuθοUσε, σ.ν θα. σuνεχίζα.με τήν όπο χώΡ7Jcrη προς τήν περιοχή τοσ Κόζιιχκα. -κι α.υτο δύσκολο- 1} � έπιχεφοόσιψε να. σπά.σοuμε τον κλοιο κα.ι να. ΓUρΙσouμε πά.λι στο χωρο της Ροόμελης. οε δια.06σεις δίνιχν κα.ί πα.ίρνα.ν σα.ν ΓUνα.ικεΤo κouτσομ.πολιό. Άπ' δλες τΙς εκδοχες � τελεUΤΙΧία. ψα.ινότα.ν -ή πιθα.νότερη κι α.δτΟ ψά.νηκε ξεκά.θιχρα. ά.πο τή στιγμή ποτ) � επψελΎjτεΙα. μοίρα.ζε δσα. τρόψιμα. είχε. Άλλα. μηπως είχε κΙΧί τίποτα. ! 'Έδωσε ά.πΟ μια. κοο πα. &λ"€Uρι κα.Ι λίγο κα.πνΟ crtou; κα.πνιστές. 'Όσο για. ψωμί δεν γι νότα.ν λόγος κα.ί μά.λιστα. σε τέτοιες περιστά.σεις. Ε!χα.με πια. ΣUνΎj θίσει στήν ελλειΦ'fJ tou. Άκόμα. κα.ί 1ι &πόψα.ση να. εγκα.τα.λειψθοσν τα. μετα.γωγικα. (ό πηρχα.ν περίποΙ) τα. 350 μοuλά.ΡΙα.) ποτ) χρφιμοποιο\}ντιχν για. με ταφορες τροφίμων, πuρομ.α.χικων, τριχuμα.τιων κ.ά. 'Επίσης κά.θε πρά.γμα. ποτ) δεν μα-ς χρειαζότιχν άμεσα. θα. κρu6ότα.ν 1} θα. πετιέν τιχν σα.ν περιττό. Είχα.με πολλα. τέτοια. - κοu6έρτες, χλΙΧΤνες, &',1τίσκηνα.. ροσχα. κ.ά.π. Είχα.με είδικα. σuνεργεΤιx ι1πο !μπιστοuς σuνιxγωνιστες για. τΙς &ποκρόΦει των είδωΥ. ΚρόΦιχμε κά.τι ριxδιόcpωνα. ποτ) είχαμε, φάρμα.κα., κα.θώς κιχι με ρικοuς 6ΙΧρια. τρα.uμα.τίες. Μέ τους τριχuμα.τίες σuνέ6α.ινε τα.χτικ� α.δτΟ σ' δλη τή διά.ρκεια. των πολεμικων επιχειρ'fJσεων. 'Όσοι &πο τοuς τρα.uμιχτίες δεν μπορο\}σα.ν Υ' &κολοu&ήσοuν τα, μάχιμα. τμ'fιμα.τα. -κuρίως στΙς vuxteptVE; πορεΤες- 'tou; κρό6α.με σε μέΡΎj &yUπo πτιχ "λοσψ ες» 1} όπόγεια. κιχτα.ψόγια.. Άψο\; μα-ς είδοποίησιχν να. πετά.ξouμε κά.θε ΠεΡιττο &π' τα. πρά.γμα.τά. μα.ς -εκτος τα. &πολότως ά.πιχρα.ίτητιχ- πολλοί σuν. τι νά.ζα.νε κιχΙ τΙς τσέπες τοuς! ! 'Έπρεπε να. είμιχστε l5σο γινότα.ν πιο έλιχψροί, ν�χοuμε μόνο τα. Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
29
όπλα. κα.ι τά. πιιρομα.χικά. μα.ς. ΤΗτα.ν όμως πολλοι α..οπλοι , ΓU'/α.ίκες, γέροι, μικρά. πα.ιΟιά.. Πριν νιιχτώσει κα.λά.ι ΣUγκεντpωθ1jκα.με ολοι σ' ενα. ξέφωτο τοΟ 60uνοΟ κα.Ι ξεκιν'ήσα.με μέ τη σειρά. τά. ένοπλα. τμ'ήμα.τα, συνέχεια &. κολοιιθοΟσα.ν οΙ τρα.ιιμα.τίες και α..μα.χος πληθιισμός. ΠοΟ ΠΥιγα.ίνα.με ; Γιά. τοΙΙς περισσότεροιις α.γνωστο ποΟ ... Βα.Οίζα.με μέσα. σε κα.τσά.Ορα.χα. κα.Ι ΟόσΟα.τα. μέ.ρ η, εκεί που οεν UΠijρχε κα.θόλοιι μονοπά.τι, εκεί ποΙΙ περνοΟσα.ν μόνο τ' &.γρίμια.. αΕνα.ς λ6γος ποΙΙ έγκα.τα.λείψα.με τχ ζώα. ΥΊταν α.ότός, για.τί θά. γκρε μίζοντα.'/ σ' α.ότές τις κακοτοπιές κα.ι τις &Οια.πέρα.στες χαρά.Ορες. ΈΚiOί ποΙΙ περνουσε δλη ή πεζ� φά.λα.γγα., στο τέλος ΣΧημα.τί ζοντα.ν ενα. 6α.τό μονοπά.τι ! ... Μα.ζί μας πήρα.με μόνο ενα ζώο φορ τωμένο τον &σόρματο. Στοuς γΚΡεμΟIJς το περνοόσαμε στά. χέρια.. Πολλές φορές μα.ς κα.τρα.κόλησε, &λλά. εότuχώς χωρις νά. πά.θει ζη μιά. ουτε δ &.σtιρμα:τoς ουτε το ζώο. Μιά. 6λά.6η τοί} &σόpμ�τCιιι θά. μ.α.ς στοίχιζε πoΛU &κρι6ά.. θά. χά.να.με tr;v έπα.ψ'ή μας μέ τα.λλα. τμήμα. τα. τοΟ ΔΣ, μέ το ΓΚΑΝΕ (*) και το Γ.Α. Ή νόχτα. ήτα.ν χωρίς :ρεγγά.?ι και ΟΠOU το μέρος f,tαov Οα.σω μένο το σκοτά.Οι πιο πηχτό. Γιά. νά. μr;ν κόβετα.ι ή φά.λα.γγα. κι &.λ λά.ξοuμε πορεία. η χα.θοομε, 6ά.ζα.με στην πλά.τη τοΟ μπροστινοΟ . μα.ς ενα. κομ.μά.τι α..σπρο πα.νΙ η χα.ρτΙ γιά. '/Ii. τον Οια.κρίνοιιμε κα. λτ)τερα.. 'Έτσι &'ποψεόγα.με τΙς φωνές « κόπηκε ή φά.λα.γγα.», για.τΙ στά. γόρω υΨώμα.τα. 1ιτσ.ν στρα.τοπεΟειιμένες εχθρικές Οιινά,μεις. Βλέ πα.με τΙς φωτιές τouς κα.Ι μεΤς περνοόσα.με &'νά.μεσά. τοuς, μέ κομ μένη &.νά.σα.. Πολλές φορές πλησιά.ζα.με πολΙΙ κοντά. στΙς σκοπιές τοιις, έτσι μιά. φων� η ενας μικρος θόρu60ς -κιιλώντα.ς λ.χ. μιά. μικρΥ; πέ τρα.- μΤοορoUσε νά. γίνει πρόξενος κατα.στροφijς. - Γι' α.ότΟ το λόγό tij;; &.πόλιιτης ήσuχία.ς κα.Ι tij;; σuvαota&rj σης tij;; εόθtινης του α..μεσοιι κινouνοu λά.φρωσε ή φά.λαγγα. &.πο τά. περιττά. πρά.γμα.τα... Είπα.με πως 1ι φά.λα.γγα. λά.φρωσε &.πο τά. περιττά. πρά.γμα.τα., είχε ομως ενα. α.λλο μεγά.λο 6ά.ρος ποΙΙ έσερνε μα.ζί της. ΤΗτα..ν δ α.. μα.χος πληθιισμός, τά. ΓUνα.ικόπα.ιOα., ήτα.ν οΙ α.νθρωποι ποΙΙ οέν μπο( *) Κλιμάκιο ΓενικοΟ 'Αρχηγείου Ν οτ ίου Έλλάδαc 30
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Ρ ΟU:Jα.ν ν&. προσφέρουν τίποτα. σ' α.ύτη τη σuγκεκριμένη στιγμ:η, &'ν τίθετα. &'πα.σχολοσσα.ν α.νδρες τοΟ ΔΣ γι&. την περιψρoόρr;σή τους, τό σuμ_μά.ζεμ.ά τοος σε περίπτωση πο\) κό60ντα.ν &'π' τη ψά.λα.γγα. κα.Ι χάνοντα.ν μέσα. στό σκοτάδι. Κα.Ι δεν ήτα.ν λίγες οΙ περιπτώσεις σ' α.ύτη τη δρα.μα.τικη πορεία., που XάθΎjκα.ν μέσα. στό σκοτάδι κα.Ι α.λ λα.ξα.ν xαotEUCuvcrYj . Δεν μπροόσα.με να. το[)ς cX,π οχωριστοuμε για.τΙ ά.ποτελοΟσα.ν ά.να.πόσπα.στο κομμάτι τή; φά.λα.γγα.;. οι περισσότεροι ητα.ν μέλΎj οΙκογενειων των ά.ντα.ΡΤΙi.> ιΙ κα.Ι διέτpεxIΧν τον κίνδυνο σuλλΎjψrι; κα.Ι τής εκτέλεσης η τής φυλά.κισης. Άψοσ εΙχα.με και τό πα.pάδειγμIΧ τής ΓκιώνIΧς ... ΎπήpξIΧν κι εδω δραματικε; περιπτώσεις, ά,λλ&. δεν θ&. ά,σχο ArιθOσμε τώρα. μ' α.ύτές ... - Μικρη � μα.γιά.τικη νUχτα., μεγά.λη δμως fι ά.πόστα.ση ΠΟ-J πρέπει να. δια.νύσουμε, γι' α.ύτΟ 6α.δΙζουμε δσο μπσροσμε κι δσο μιiς επιτρέπει το εδα.φος γρήγορα. οδτως ωστε προτοσ ά.κόμα. ξημερώσει ν' ά.πομα.κρυνθοομε περισσότερο ά,π' τ&. εχθρικ&. φυλάκια. κα.! τον κίν δυνο να. σuγκpoυστoOμε τη στιγμη πο)) δεν θέλα.με. "Αν μπλεκόμα.στε σε μά,χη τη νUχτα., ήτα.νε δόσκολο ν&. ξεψεu γα.με ά.πΟ τον κλοιό. Αύτο α.λλωστε επιδίωκε δ εχθρος πο\) ήτα.ν ΠIΧ νίσχυρος. 'Ωστόσο, fι πορεία. μα.ς δεν ήτα.ν τελείως ά.πρόσκοπτη, πολ λες φορες κόπηκε fι φάλα.γγα.. Σε τέτοιες περιπτώσεις fι πληροψ6ρηση γινότα.ν ψιθυριστα. ά.πΟ στόμα. σε στόμα. κα.Ι ά,πο την ά,ρχΤι τ'ijς πορεία.ς μέχρι τον τελευτα.ίο μετα.δίνο',ιτα.ν κά.Θε τί πο\) σuνέ6α.ινε. ΤΗτα.ν -δπως το λέγα.με- το τηλέψωνό μα.ς. ΆGόpυ6rι ενημέ ρωση- τα. ςημερώμα.τα. 6Ρ'ijκα.ν τΤιν εμπροσθοφυλα.κή μα.ς &.πένα.ν τι ά,πο το χωριο Μπελοκομuτη καΙ τό τέλος τής πορεία.ς στη θέση 'Έλα.τος (&.πένα.ντι &'πο το χωριο Κα.ρίτσα. κα.ι Kα.p6α.σα.pιi) . - τα. όψώμα.τα. γόρω ά,π' τιΧ χωρι&. Kα.ρ6α.σα.ριi, Κα.ρίτσα. κα.Ι Μπελοκομιίτη Υίτα.ν όλα. πια.σμένα. ά,πό δυνά.μεις τοΟ μονα.ρχοψσ.σι στικοΟ στρα.τοΟ. Ή πα.ρουσία. μια.ς τόσο μεγάλης φά.λα.γγα.ς κα.Ι μά. λιστα. τόσο κοντά. τους, &'νά,μεσά. τους δεν Υίτα.ν δυνα.τΟν να. περάσει ά,πα.ρα.τηρητη. 'Όσα. ΠΡOΨUλα.χτικ&. μέτρα. κι α.Υ πα.ίρνα.μ.ε. Δια.κόψα.με εδω λίγο την πορεία. μα.ς, κα.λυψτηκα.με κά.τω &'π' τα. nα.τα. να. Ελέγξουμε γόρω μα.ς να. πά.ρουμε κα.Ι τα. κα.τάλληλα. μέ_.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
31
τρα.. Ή φά.λα.ΥΥα. ξεκίτησε. Τό gδα.φος -ητα.ν κα.λυμμ.ένο ιΧπό πυκν&
κα.Ι ψηλόκορμα. nα.τα. κα.Ι μόνο κά,που - κά.που δια.κόπτοντα.ν fJ συ νέχεια. &πό ξέφωτα. κα.Ι χωρά.φια.. 'Ωστόσο κα.ί τα. &κά.λυπτα. μέρη τα. περνοΟΟα.με κα.ί �ς ::ρι:χινόμα.στε ιΧφοΟ δέν γινότα.νε &λλοιως. ΤΗ_ τα.ν &δόνα.το τό στα.μά,τημα. της πορεία.ς ποu είχε χα.ρα.χτεΤ κα.Ι προ γρα.μμα.τιστεΤ &πό τ�ν προηγοόμενη μέρα.. Ή συyoχ� . τijς φά.λΙ:ΧγΥα.ς επρεπε πά,ση θυσία. να. δια.τηρηθεΤ κα.Ι κά,θε εμπόδιο να. όπερπηδηθετ. Πα.ρα. τ� δρα.μα.τικ� πορεία. fJ έ νότητα. τijς φά.λα.ΥΥα.ς δια.τηΡ 1ιGrικε. Κι α.ότό χάρη στ� ν πίστη, τό όψηλό 'ήθtκό τό θάρρος κα.Ι τ�ν α.tσιοδοξία. των μα.χητων τοσ ΔΣΕ.
Η ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥΑΗ θα. προσπα.&ήσουμε έδω -<5σο μπoρ otίμε- ν& δώσουμε μιά. εΙ κόνα. α.ίιτijς της μά.χης, ποu -ητα.ν μια. μά.χη &ποφα.σιστικijς σημσ. σία.ς, πOU &ποτέλεσε στα.θμό στ�ν όλη εξέλιξη των μετέπειτα. επιχει ρ�σεων κα.ί τοΟ Δημοκρα.τικοσ Στρα.τοσ Έλλά,δα.ς κα.ί τοσ Έθνικοϋ Στρι:χτοϋ. - Λέμε πώς &ποτέλεσε στα.θμό, για.τΙ δέν εκρινε μόνο τ�ν 5πα.ρξ'ή μα.ς, &λλα. εδειξε κα.' στό .μονα.ρχοφα.σισμό τό ψηλό -ηθικό κα.Ι τ�ν &'πα.ρά.μιλλη μα.χητικότητα. των &'νδρων το;) ΔΣ. '0 fJρωισμός κα.Ι fJ α.ότοOuσία. των &'ντα.ρτων σ' α.ότη τ� μά.χη, ξεπέρα.σε κά.θε ΠΡΟYjγοόμενο. Ή κοόρα.ση κα.Ι οΕ στεp�σεις δέν στά. θηκα.ν Εκα.νές να. τοuς λυγίσουν, ιΧντίθετα. μέσ σ' α.ότό τό κα.μίνι της μά.χης &τσα.λώθηκα.ν κα.Ι σγijκα.ν ενισχυμένοι. οε μέχρι τώρα. επιτυχίες τοσ εχθροϋ τοuς εκα.να.ν νά. φουσκώ σουν τα. μυα.λά. του κα.Ι να. πιστέψει πώς σέ λίγες μέρες θα. ε!να.ι κυρία.ρχος των ελληνικων Οοονων ! ... ΚΙ:ΧΙ πο\) νaξερε πώς πίσω τ�ν περίμενε δ Πυργοόλης, fJ Λά.κκα. Σοόλι, δ Γρά.μμος κα.Ι τό Βίτσι ... ''Οτα.ν 'ή μέση της φά,λα.γΥας εφτι:χσε &'πένα.ντι &πό τό χωριό Μπελοκομότη, στ� θέση «ΚocλΟΟια. το\) Μά.ρκοο» fJ εμπροQ'tοφuλα.κ� είχε �δη φτά.σει στα. όψώμα.τα. τοϋ Πυργοόλη καΙ συ γκρούστηκε μέ δυνά.μεις το;) ΕΣ ποu κρι:χτοϋσα.ν τό Οουνό. Τό πρωτο τμijμα. ποu μπijκε στ� μά,χYj -ητι:χν τα 20 τά.γμι:χ τijς 144 Τα.ξια.ρχίι:χς. ΟΕ πολλές μά.χες ποu δόσα.με κι:χτα. τ�ν όποχώ ρηση μα.ς aφYjσα.ν δίχως πυρομαχικά.. Άπα τ�ν πρώτη μα.ς κιόλι:χς 32
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
σUγκρoυση δημtουργ�θrικε fι εντύπωση στον εχθρο πως είμαστε άοπλοt . Μάς θεωροοοα.ν κυκλω.μένους κα.Ι πίστευα.ν στΥι aCyoυp1J δt&λυ� μα.ς κα.Ι στrιν α.Ιχμα.λωσία. μα.ς. <Η κα.τ&στα.ση στrιν δποία. Ώρtσκόμα.στε �τα.ν &.πΟ κ&θε πλευρά. -κρίσtμη κα.!. επtκίνδυνη. οι δυνιΧμεtς μας, &.πο ελλεtΦη πυρομα.χικων &.να.γκ&στηκιχν προσωρtνα. να. δπoχωρ�σoυν. Τώρα. το ζ�τημα εμπα.ι νε Etat : 'Ή σπ&ζουμε τον κλοtο -δίνοντιχς σκληρrι μ&χη- να. πε ρ&σουμε στα. μετώπισθεν (Εόρυτα.νία.) � κα.θό.μαστε κα.Ι μα.ς πt& νουν ολους ζωντα.νοός! ! Σ' α.ότrιν τrιν κρίσψη ώρα. κα.νένα.ς δεν κtό τεΦε, κιχνένιχς δεν σκέψτηκε πως θά. πtα.στεΤ ζωντα.νός, &.ντίθετα. πΙ στευε πως δ κλοtος θα. OΠMEt, θά. νtκ�σουμε. ΟΙ σκοπευτες των π()λυ6όλων προσπα.θοΟσιχν να. συγκεντρώσουν σφα.τρες ytαo τα. πολυ6όλα., ζητώντιχς &.π' τους μιχχητές. Ή ελλεtΦ1J ομως �τα.ν yeytx�. Μα. όπως λέεt κιχ!. fι πιχρ()ψία. : «Στον πόλεμο δεν δα.νείζουν σψα.Τρες». ΟΙ διοt Κ'Yjτές, οΙ επιτελεΤς κα.Ι οΙ επΙτροποt των τμημ&των, ε πρεπε εδω να. ψιχνοΟν !iντά.ξιοt των δπεόθυνων πόστων τους -κα.Ι μ&λtστιχ σ' α.ότη τ'ή δόσκολη σηγμrι να. το δείξουν εμπριχκτιχ. ftαo να. εμΦυχώσ()υν τους άνδρες μπιχίνουν δλοt μπροστ&, στ'ήν πρώτη γρα.μμrι &.ν&μεσα. στους μα.χητές κα.Ι τΙς μα.χ*ρtες κα.Ι πέριχσιχν στrιν επίθεση πολεμώντιχς σωμα. προς σωμα.. ''Etat τονώθηκε κα.Ι το �θικo των συνιχγωνtστων, εγω ()Ι τε λευτα.Τοt πρ()σπα.θοΟσα.ν να. τ()υς πείσουν να. ,μrιν εκτίθεντα.t σε κίν δυνο ... Το εδιχψ()ς π()ίι δΙ νιχμε τη μ&χη το f1ξερε ΚΙΧλά. δ επtτελά;ρ Χ1Jς τής 138 Τα.ξtα.ρχία.ς τοο ΔΣ Άγριχψιώτης (Βιχσ. ΜπόΤO'Yjς) . Γνώρtζε το μέρος πtθα.μrι προς πιθα.μ'ή κα.Ι σα.ν κΙΧλος &'ξtωμα.τικΟς που -η�ν επα.ι ξε &. ποφα.σιστικό ρόλο στrιν lxoιxO'Yj Τής μά.χης. - ΟΙ μ&χες συνεχίζοντα.ν σκληρες xt &.πο τά. δύο μέρη. ΟΙ &.ντίπΙΧλοΙ μα.ς τιχμπουρωμένοt στα. όχυρά. τους -a,v κα.1. πρόχειριχ με ιlcpθoνo πoλεμtκO όλικο &.μόνοντα.ν με πεΤσμα.. τα. τμWα.τα. τοο ΔΣ κά.νουν συνεχετς επtθέσεις χωρΙς κιχνένα. &.ποτέλεσμα.. 'Ύστερα. &.πο λυσσώδεις μά.χες σωμιχ με σωμιχ κα.τέλα.6αν. το πρωτο δΦωμα. &.πωθώντιχς τον εχθρο στο δεύτερο οχυρό, Με άλλη !iντεπίθεO'Yj δ έχθρος: &.νΙΧκιχτέλΙΧΏε το πρωτο του Οχυρό. Λότο επα.να.λ�ΨΤ'Yjκε &.ρ κετες φορές, ώσπου το ξα.νιxπ�ριxμε κα.Ι το κρα.τ�σα.με δρtστtκα. κα.1. πρoσπιx�σα.με να. τους διώξουμε xt &πο τ' άλλα. όΦώμιχτα..
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
33
Έκτος τ-ην τοπικ-η υπεροχ-η των εχθρικων πυρων ά.ντψετωπί ζσ.με κιχ-Ι τΙς βολες τοο Β. πυροΌολικο\ί που μιiς εΌσ.ζε ά.πο το χωριο Πσ.λιόκσ.στρο (Μητρόπολη) Κσ.ρδίτσσ.ς, κσ.θως κσ.!. ά.πο τ-η θέση Τσσ.ρδά.κι. Αότ-η fι δεότερη θέση ήτσ.ν μεγά.λης στριχ.τ1jγικ-ης σημσ. σίσ.ς για. κείνον που τ-ην κσ.τεΤχε. Είχε μεγά.λο πεδίο 60λ-ης προς κά.θε κσ.τεόΘUνση κι ά.κ6μσ. μπορο\ίσε να. ελέγχει δλσ. τα. περά.σμσ.τσ.. Άπο τίς δμοΌροντίες το\ί πυρο60λικοο, των δλμων, των πολυ Όόλων κσ.!. των ά.τομικων δπλων δεν &κουγες τίπOΤIΧ- α.λλο ά.πο μια. 60υ� ΤΟ μόνο που ελλειπε ά.π' σ.ότ-η τ-η μά.χη -κσ.!. -ητσ.ν σημσ.ν τικο- τ' ά.εροπλά.νσ.. Γισ.τΙ ά.πο νωρίς το πρωί σuννέφισ.σε κσ.ί πυ κνες δμίχλες κά.λυψσ.ν τα. Όουνά., δπου κσ.τα. τίς 9 fι Wp(J. &ρχισε να. 6ρέχει που κρά.τησε μέχρι το 6ρά.δυ. 'Έτσι δεν μπόρεσε να. πά.ρει μέ .ρος fι &.εροπορίσ.. "Αν κlΧ-ί σ' σ.ότη τ-η μά.χη ήτσ.ν ά.δόνσ.το να. χρη σιμΟΠΟΙ1jθετ ά.εροπλά.νο γισ.τί το μέρος ήτσ.ν δ σ.σωμέν ο Έπίσ1jς τα. ά.νΤΨIΧ-XόμενlΧ- στρσ.τεόμσ.τσ. μπερδεμένσ.. Δεν ύπ-ηρχσ.ν στσ.θερες κιχ-Ι ςεκlΧ-θσ.ρ ισμένες θέσεις, ποιές ητσ.ν το\ί ένος κα.Ι ποιές τοΟ &λλοuνοΟ. - Μπροστα. στ-ην πρώτη γριχμμ-η Όρίσκετσ.ι δλοένσ. το 20 τά.γμσ. κσ.ί τρείς &λλοι λόχοι. 'Ένσ.ς ά.π' σ.UτοUς ήτα.ν της 138 Τα.ξιαρχίσ.ς. Το 30 τά.γμα. με διοικητη το Δχcρνoμfιλη ήτσ.ν στα μετώπισθεν. Οί 6! , θ' ' /1, f:.λι σμεν ' ες κσ. ως και οι τρlΧ-υμα.τιες , ι τα.ν κα: ,αυ υοηθ ητικες υπηρεσιες, κά.τω &πο τα Kαλό6ιIΧ τοΟ Μά.ρκο!) (πλάΙ ιΧπο το O1jμozpt '10 φρά.γμσ. του ΜέγδοΌσ.) . - Κσ.τσ.ρρα.κτώδη Όροχ-η επεψτε. Ό κλοιος εσφΙγΥε. Ή κσ. τά.�α.σ� μσ.ς γινότσ.ν δλο κα.ί πιο δόσκολη, γι' αότο fι διοίκηση διέ τα.ξε να σχημα.τιστοΟν εCΡεδpικες δμά.δες, να τίς δπλίσουμε μ: ο ,τι μποροόσα.με κείνη τ -η στιγμή. σΟσο παρα.τείνοντα.ν 'ή μά.χη τόσο Yj τσ.ν σε Όά.ρος μσ.ς. - ΤΟ ά.πόγευμσ., ενα. εχθρικο τά.γμα. κα.τέΌα.ινε ά,πο τα υψώ ματα. τ-ης Μπελοκομότης καΙ τ-ην περιοχ-η Nεupoπόλεως κι ερχό τσ.ν τ-ην ά.κρoΠOτlΧ-μια. τοΟ ΜέγδοΌσ., πλησιά;ζοντα.ς να. μ1iς πά.ρει ά.π· τίς πλά;τες. ΕΙνσ.ι ά.λ�θεισ. πως εκείνη τη στιγμ-η πολλοί σuνσ.γωνι στες νόμισσ.ν πως ε!μσ.στε πια χσ.μένοι, είμσ.στε κλεισμένοι ά.π' δλες τίς μεριες m!. δεν υπά.ρχει διέξοδος σωτηρίσ.ς. Γρ�γoρσ. δμως τα πρά.γμιχ.τσ. &λλσ.ξσ.ν. τους περίμενε -τσ.μπουρωμένο στίς οχθες τοΟ ποτσ.μοί}- το τά.γμα. της Δημοκρσ.τικijς Νεολαίας το!) ΔΣ κα.Ι τOUς εδοσε Ινσ. κσ.λΟ κσ.ί γερό μά.θημα. Kά;νoντlΧ-ς χρήση των 6αριων πα
.•.
.
.
34
,
.
,
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
λυοόλων κα.Ι τών ολμων τους οΙ νΕQλα.ίοι μα.ς, τοuς εκα.να.ν δχι μόνο νά. μη τολμΎισουν νά. περά.σουν α.λλά. τοuς ιΧνά.γκασα.ν νά. έπιστρέψουν ξα.νά. στΙς πpOΎjγOόμενες θέσεις τους. - 'Ότα.ν δ ήλιος εγερνε προς τη OUση, εγερνε κα.Ι ή πλά.στιγ γα. της νίΚΎjς προς το μέρος μας. Δεκαπέντε ώρες μά.χη ! .Μια. δλά. κεpΎj μα.γιά.ΤΙΚΎj μέρα.. "Ήτα.ν 29 Mά.Ύj 1948. Ή μέρα. α.ότη εμε:νε χα.ρα.γμένη στη μνΎιμΎj μου, γιατΙ σ' ενα. άλλο μέρος -την ίδια. μέρα.- επεψτε νε κρος α.πο ψα.σιστικΟ οόλι δ μικρότερος α.δελψός μου ... Στην ίδια. μά. XΎj στά. ύψώμα.τα. το(} ΠυργOόλΎj , OUο πα.ληκά.ρια. α.π' το χωριό μου, Κ. Kωσπεντά,ρ Ύjς κα.Ι Ν. Γιαννoυσ�ς πέσανε νεκροί, πολεμώντα.ς στη ι πρώτη γρα.μμΎι. Ό ΕΣ δεν α.μόνοντα.ν πιά., τώρα. ύποχωροοσε. ΚαΙ ύποχωροοσε άτακτος, έγκαλεΙποντας στον τόπο της μά,χΎjς τα. πάΝτα, ολμους, πο λυαόλα, ραδιόψωνα, α.σόρμα.τouς, ζώα. τρόψιμα, ρο(}χα. κ.ά. Άκόμα κα.Ι τοuς νεκροός τοuς πα.ρά,τησαν. 'Ύστερα. α.πΟ τον πανικο ποu κυ ρίεψε τον Ε.Σ. κα.Ι τη ψευγά,λα. ποu κά,νανε, οΙ α.ντά,ρτες τοuς πηραν α.πο κοντά,. 'Έτσι οΙ μά.χες μετα.ψέρθ'Yjκα.ν στο χωριο Μούχα. ποu � ταν στά. ριζα. το1} αουνο1}. Μα. καΙ α.πΟ κεί δεν &ργΎjσα.ν να. ξυλω θο(}ν κα.Ι νά. το οά,λουνε στα. πόδια. ΑΙμα.τηρες ύπηρξαν οΙ μά,χες, κα.τά. τΙς έπιθέσεις κι α.ντεπι θέσεις για. την κατά.λΎTΨΎj κα.Ι α.νακα.τά.ληψη τών θέσεων· κα.Ι κα.θως το μέρος Ύjτα.ν πυκνοδα.σωμένο α.πο τα. nα.τα, γινόταν α.πο πολu κον τά., σε σημείο ποu πολλες ψορες πιά,νονταν στα. χέρια οΙ α.ντιμαχό μενοι. 'Ότα.ν σε μια. α.ντεπίθεσ·Ι) τω δ έχθρος κατέλα.6ε Ινα. όχυρο ποu το κρα.τοόσα.με έμείς, α.ίχμα.λώτισα.ν μια. μα.χ1)τρια. τοο ΔΣ. "Ωσπου νά. α.νακα.ταλά,αουμε το όχuρο καΙ ν' α.πελευθερώσουμε την κοπέλ λα την εΤχα.ν �δΎj αιά,σει ! ! Δεν θέλω ν' α.να.ψερθώ σε �μερoλόγιo ποu αρέθηκε σε σκοτωμέ νο α.ξιωμα.τικΟ το(} ΕΣ, για.τΙ θα. ψρίξει κα.Ι θα. α.ηδιά.σει δ α.να. γνώστης . - Έκεί στον κά.ματο της μά,χης, ξέψuγε α.πο το α.ντίπα.λο στρα. τόπεδο ενα.ς στρατιώτης κι Ύjρθε κα.Ι πα.ρα.δόθΎjκε ψέρνοντα.ς μα.ζί του κι ενα. &λογο. - Τότε ποί.ι &ρχισε -το πρωΙ- τη μά.XΎj δ ΕΣ εΤχε την πρωDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
35
τo60υλί� κ�ί την ύπεpoχ�, εολεπε σίγουρη τη νίκη του, τη σύλληΨ� μ�ς κα.ί τη μετα.ΨOpιi μ.α.ς στην Κσ.ρδΙτσα.! .. - Γι' α.ότΟ κι &.π' τον ενθουσιασμό τους, � επικοινωνία τους με το κέντρο -με τον &.σύρμα.το- γινόταν α.νοιχτά.. Τ' α.κοόγα.με &.π' τα. ραΟιόψωνα. Θριαμοολογοσσαν για. την επικείμενη νίκη ... Συνέ οει δμως το α.ντίθετο, πηγα.ν α.ότοί --{)σοι &.πόμειν�ν- κα.κην Κ� κως στην Κα.ρδίτσα. σα.ν μά.ρτυ ρες της σuμψopα.ς του ς. - Ή μιiχη τοσ Πυργοόλη είταν ε πολύνεκρη. ·0 &'ριθμος των
θυμά.των �ταν μεγιiλoς καί &.πΟ τα. δόο μέρη. 'Απο την πλευρα. τοσ ΔΣΕ �ταν πολυ περισσότερες οί α.πώλειες για.τί �τ�ν πιiντα. επιτε θέμενοι κα.ί με λιγώτερα. πολεμικα. εψόΟια., &.κόμα. κουρα.σμένοι κα.ι εξα.ντλημένοι α.πο τήν πείν� κα.ί τίς α.τέρμονες πορείες. - 'Ότα.ν το opιiδυ, τέλειωσε � μιiχη κα.Ι σuγκεντpω �κα.με 0λα. τα. τμ�μα.τα. στην κopυψoγpα.μμ�, ξεθεωμένοι α.πο την ό λo�μεpη μιiχη κ�ί πεpιμέν�με να. ξεκινΎισουμε για. πορεία., λέει μια. κοπέλλα. σ' ένα. σu να.γωνιστη «διψιiω». ποσ να. ορεθεί όμως νερο στήν κορυφη τοσ οουνοσ η σε πα.γοόρι δστερα. α.πο τέτοια. μιiχη ! . . . Λίγο πιο πέρα. �τα.ν κά.τι που α.σπριζε σα.ν χιόνι . Nιi, λέει ό σuνα.γωνιστ�ς, πά.ρε λί γο χιόνι . . :Π κοπέλλα. νόμισε πως πρα.γμα.τικα. ε!να.ι χιόνι κι ετρεξε με λ�χτιipα. να. πιipει λίγο να. σo�σει την δίψα. της. Άλλα. α.ντΙ για. χιόνι ορηκε έ να. στρα.τιώτη σκοτωμ.ένο που τον εΤχ�ν ξεγυμνώσει κι α.σπριζε μέσα. στη νόχτ�. Πολλοί σuν�γνωιστες ότ�ν δεν εΙχα.ν ροσχα. κα.Ι πιχποότσιιχ, π�ίpνα.ν των σκοτωμένων. - Άψοσ πια. μα.ζεότηκ�ν δλα. τα. τμήμα.τα., ξεκιν�σα.με κα.τη ψορίζοντα.ς την πλα.για. προς την Koυτσoπ�πoόλo. (ΕΤναι ένα.ς α. πoμ�κpυσμένoς σuνoικισμOς τοσ χωριοσ Κα.στα.νιιiς - Κα.ρδίτσα.ς) κα.ί πεpά.σ�με πλιiι στα. σπίτια.. Στο σuνoικισμo δεν ύπηρχε κα.μια. οικογένεια.. Τις είχα.ν μα.ζέψει α.πο το ψθι νόπωρο τοσ 1947 κα.Ι τους κα.τέOα.σ�ν στην Κα.ρΟίτσα.. 'Έξω, στΙς α.όλες των σπιτιων 1ίτ�ν α.να.μμένες ψωτιές. ΤΙς εί χα.ν α.νιiψει τμ�μα.τ� του 'Ε{)νικου ΣΤΡα.τοσ που εΤχε πιά.σει τα. πε pά.σψxτ�. 'Ότα.ν επεσε ό Πυργοόλη ς στα χέρια. τοί} ΔΣΕ, α.tιτoΙ εγ κα.τέλειψα.ν τα. δχυρά. τους κι εΨUγα.ν τρεχά.τοι . στ
- τους είχε πιά.σει τέτοιος π�νικoς μετα. τη νίκη μ�ς, που δεν α.μά.τησιχν στο χωριο (Κα.στα.νια.) πα.ρα μόνο στήν Kα.pδίτσ�. Πολ36
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
λοι &π' α..UτοUς είχαν πετιΧ.ξει πιΧ.νω στη βιιΧ. ,ou; και τα Οπλα.. τοuς. «'Αντι για. μαλλι XOUPEμiyot». - οι πλαγιες ποι) βαδίζαμε ήταν πολι) &πότομες, με πuκν7, δέντρα καί πολλα ρέματα.., και με σκοτιΧ.δι. πίσσα.. . Βαδίζαμε και στο ,δια μέρος βρισκόμαστε. ΤΟ ξημέρωμα.. μaς βρΎjκε στ-ην περιοχη Για..ννΟUσέϊκlχ, ν' &νεβα.ί νοuμε κατά.κοποι τ-ην πλαγια προς το βουνο Κοότσουρο. (ΤΟ βουνο α..δτΟ 10.000 στρέμματα διΧ.σος κα..ι καλλιεργήσι,μα.. χωρά.φια.. εIνlΧι ί διοκτησία τΎjς Ύδρέϊκης oίΚOγένειlΧς Μποόμπουλη) . Έκεί μέσα στα δασια ελατlΧ μείναμε δλη τ-η μέρα.. (30.5.48) . Έδώ -η μέρα πέρασε �συχα, γιατί οδτε πυρoβoλικo μ.aς εφτανε, ou τε &εροπορία.. μaς εβρισκε. Το μόνο ποι) δεν ειχαμε ήταν το κουρά. γιο, γιατί εϊμασταν τσακισμένοι &π' τη μά.χη, τ-ην πορεία.. καΙ τ-ην πείνα... - 'Άμα. περά.σαμε το ποταμά.κι ποι) κατεβαίνει &πο το βουνό "Ιτα..μ ο &ρχιζε να. ροδίζει .� α..δγή. Τότε, ενας συναγωνιστης παρlΧ μέρισε &πο τη φά.λαγγα. για. σωμα.τική του σ.νά.γκη , επεσε πά.νω σ' εναν &νθυπολοχαγο τοσ ΕΣ ποι) μόλις ξόπνr,σε, εδενε τα πρά.γματά. 'ou στο άλογο κι έτοιμα..ζόταν να. ψόγει. - Πρίν προφτά.σει δ σ.ντά.ρτης να. τον σ.πειλήσει, ν α. τον υπο χρεώσει να. παραδοθεί, παρατά.ει ζώο και πρά.γματα, το βά.ζει στα πόδια. καΙ χά.θr,κε μέσα. στο διΧ.σος. - Έπειδη στη δεςια. πλευρά. μας είχ(ψε τα δψώματα τΎjς Κο ρομηλιaς (περιφέρεια.. Καροπλεσίου) δποu βρισκόταν εκεί ενα εχ θρικο τά.γμα, βαδίζαμε καλυμμένοι κι σ.θόρυβα.. Παρ' δλη τ-ην σ.π6λυτη -ησυχία που έπικρατοσσε, πα.ρ' δλα τα. προφυλαχτικα. μέτρα, δ εχθρος μaς πΎjρε εϊδηση , &.λλα σ.ντί ναρθει να. μaς χτυπήσει , εψυγε πα.νικόβλητος προς την Καστανια. -καί μά.λιστα κρυψά.� φοβοό μενοι πώς πΙλμε να τους χτυπήσοuμε. Είχαν βέβα.ι α.. μά.θει, την πανω λεθρία.. τών άλλων στον Πυργοόλη καί cρoβoσνταν μην πά.θουν τα. ίδια. "Αν πραγματικα �ςερε αδτο το τάγμα τα. χάλια μας, σ.πο κοό ραση καΙ εφόδια θα μaς επιτίθοντο καί θα μaς τσά.κιζαν. - Νά., γιατι -η νίκη μας στΙς 291 Μάη στον Πυργοόλη ήταν σ. πoψασιστικΎjς ιτημασίας. 'Άκουγαν οί σ.ντίπαλοί μας σ.ντά.ρ τικα. τμγιματα τοσ Δια.μανΤή Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
37
(oιoικψ�ς tij; 2α.ς ΜΕρα.ρχία.ς) κα.Ι tou; �πια.YE πα,Υικός. Δίχως να. tOU; εΠΙΤEBoUμE το βά;ζα.ΥΕ στα. πόΟια.. - ΜΕΤα. τό σπά.σιμο α,ύτο!} το!} σΤΕΥου κι επικ(vοuvοu κλοιου ΠΕρvaμΕ σε μέρος σχΕΤΙΚα. ελΕόθΕΡΟ. Άπό τό KoUtaoupO περΥάμε στ�ν TpuςpuHrx, σ:πο ΚΕί στό χωριό Βρά.χα. με κ α.τ εUθUVσΎj τό βouνό Κα.ψ'ι<.ί. Άνεβήκψε κι Οχυρωθήκα.με σ' ενα. γυμνό μέρος, σε υψό μΕΤΡΟ 1800 μέτρα.. Έδώ κα.θίσα.με ενα. ΠΕΡ(ΠOU μήνα" Ποu τόν περά. σα.μΕ δλο μέ βροχές κα.Ι μΙΚΡOΣUγΚPOόσεις με τμήμα.τα. του ΕΣ ποu ΣUχνx xtXVor,VE επιδρομες α.πο τ�ν πλΕUΡα. tij; Β(Υια.νΎ)ς.
Στο βtXθoς ψα.ίΥΕΤα.ι � ΟροσΕφα. ΤΟ!} ΠυργουλΎ) ποu �γΙYE � μά.χ'YJ στΙς 29 MιX'YJ 1948.
38
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Η ΕΠΙΧΕ Ι ΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΥ ΣΤΡΑΤΟΥ ΣΤΟ ΒΑΛΤΟ ΚΑ Ι ΑΜΦΙΛΟΧΙΑ 1 948
Το τά.γμα μας, το 20 τά.γμα. της 144 Τα.ξιαρχία.ς τοΟ ΔΣΕ κρα.τοΟσε &.πο τΙς &ρχές Ίοόν'Υ) 1948, μέχρι τίς 24 τοΟ ίδιου μ'Υ)νός, τα όψώματα. πά.νω &.πο τα χωριχ Χρόσο καt Κεράσ060 τής περιοχής Άγρά.ψων, δ'Υ)λ. ολο το 60υνο Κα.ψκί. Έγκαταστά.θ'Υ)κε εκεί μετα το σπάσιμο τοί) κΑοιοί} μέ τ-η μεγαλειώδ'Υ) νίκ'Υ) τοΟ Πυργοόλ'Υ) για ξε κοόρασ'Υ) καί &.νασόντα.ξ'Υ) των δυνά.μεών του. Άψ' στου έγκαΤMταθ1jκαμε έκεί, οΙ 6ροχες δεν στα.μά.τφα.ν καθόλου. Άλλα καί οΙ συχνές έπιδρομές τοΟ έχθροσ ιΧπ' τ'ήν πλευρα τής ΒΙνια.ν'Υ)ς δεν μα-ς &Ψ'Υ)σα.ν να. ξεκουραστοομε. Ό έχθρος κα.τα.6λισμένος στα. Λει6ά.δια. Βίνιαν'Υ)ς, &.νέ6αινε τα.χτικα μέχρι το δψω μα. "Ανεμος, ερριχνε μερικα. 6λ�μα.τα. 5λμου καΙ ξαναγόριζέ στ-η 6ctO"Yj του. Έκείνο πο\) ελλειπε &π . · τΙς έπιδρομες τοΟ εχθροΟ �ταν fι &.εροπορία.. Το 60υνο �τα.ν θεόγυμνο κιχt fι &.εροπορία. θα μα-ς τσά. κιζε αν δεν μα-ς προστά.τευα.ν οΙ &.ντάρες πο\) σκέπα.ζα.ν δλ'Υ) μέρα. τό 60υνό. τα. 6ράδυα. εκανε τσουχτερο κρόο κι ας �τα.ν κα.λοκαίρι. ΣτΙς 24 Ίοόν'Υ) συγκεντpω�καμε ολ'Υ) fι 144 Τα.ξιαρχΙα, fι διοί Κ'Υ)σ'Υ) της ΙΙ Μεραρχίας με το λόχο διl)ίΚ'Υ)O"Yjς καΙ ενα τά.γ.μα τής 138ης Ταξιαρχία.ς της Ι Μεραρχίας τοΟ ΔΣΕ. Άπό τ-η δόναμη τής 144 Τα.ξια.ρχίας ελλειπε τό 10 τά.γμα. πο\) �ταν προς τ-ην περιοχ-η της ΦθιώτιΟας. Άπο τα. εόρισκόμενα. τμ� ματα. τοϊ} ΔΣ �ταν το 20 τά.γμα. με ΟΙΟΙΚ'Yjτ-η τον Περικλ-η (Χουλιά. ρα) , τό 30 τάγμα. με ΟΙΟΙΚ'Υ)τ-η τό Δαψνoμ�λ'Y), οΙ OUI) λόχοι OΙOΙΚ� σεων Ταξ. κα.Ι Μερα.ρχίας. Κάτω &π . ο ρα.γδα.ία. 6poχrι (κι α.ς κόντευε μεσοκα.λόκαιρο) συγ39 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κεντρώθηκιχν δλα. τα. πα.ριχπά.νω τμ:ήμα.τιχ στη θέση ΛΙΧκκώμα.τα. πά. νω α.π' το χωριο Χρόσο πλά.ι στο Όουνο Κιχψκί. 'Ώσπου να. πιχριχτιχχθοον, να. πά.ρουν α.νlΧψOpα. οΙ &'ξιωμιχτικοΙ κΙΧί ν' α.να.ιΡέρουν στούς α.νωτέρους τους, ολοι οΙ α.νΟρες εγινιχν μοό σκεμιχ. Τέτοιες συγκεντρώσεις ψημά.των τοί} ΔΣΕ κΙΧ!. με ολους τούς κlΧ νόνες της στplΧτιωτικης πειθlΧpχία.ς, γινότlΧν πολύ σπά.νια. κιχ!. μόνο οτιχν έπρόκειτο για. κιχμια. σοΌιχρη κα.!. μεγά.λη έπιχείρηO'Yj. Γι' α.ότό κιχ!. ολοι &'γωνιοΟσα.:ν να. μά.θouν προς πια. κιxτεόΘUνση θα. ξεκιν� σουμε για. να. προσοιορίσουν την &.πόστlΧση της πορεΙlχς κιχ!. την εκ 't1Χ0'Yj ΚΙΧ!. σ06ιχρότ-ητιχ -:ης πολεμικης έπιχείΡ'Υ)O'Yjς. ΠρΙν &.κόμα. ξε κιν�σoυμε oια.Oόθrjκε πως θα. Π'Υ)γιχίνιχμε προς την περιοχη Βά.λτου. την εϊοηση α.ότη μερικοΙ συνιχγωνιστες τη OέχτηκlΧν με ΙκιχνοποΙη: ση, γιιχτΙ εΙχιχγ πά.ει ξιχνά., α.λλα. όπο συνθηκες α.λλες κιχΙ οιιχτη POOσlΧν καλές α.νιxμν�σεις... Πολλο!. α.πο το τά.γμιχ μlΧς Π'Υ)γα.ίνα.με για. πρώτη ιΡορα. κα.ί μας ψιχινότιχν μιχκρινη κΙΧί σ.γνωστη περιοχη κιχΙ λίγο έχθpικ� 'Όλ'Υ) σχεοον fι πεΡΙιΡέρειιχ της Έπαρχίας Βά.λτου, �τιxν πρα. γμιχτικα. έχθρικη για. τούς &.ντά.ρτες fι οε συμμετoχ� τους στο ΔΣΕ κιχΙ γενικα. στΙς όργα.νώσεις μα.ς για. να. ,μήν ποΟμε &.νόπιχρκτη �τα.ν έλά.χιστη, σε τέτοιο Όα.θμΟ πού οεν Όρίσκιχμε ένα.ν άνθρωπο να. μα.ς οώσει μια. πλ'Υ)ροψορίΙΧ η να. χρησιμεόσει για. σόνΟεσμος. - Να. οουμε γιιχτΙ χά.ρηκιχ'ι έΚΘΤνοι πού εΙχα.ν ξα.ναπά.ει σ' α.ότα. τα. μέρη- 'Ήτα.ν γιιχτΙ ολΙΧ σχεδδν τα. χωρια. της Έπιχρχία.ς Βά.λτου κα.τοικοΟντα.ν, fι ζωη συνεχίζοντα.ν κιχνονικά,. ένω τα. χωρια. της EόρυτlΧνίlΧς, ορεινής θεσσα.λίας. , της όρεινης ΦθιώτιΟα.ς κ.α.. περιοχων είχαν έκκενωθεί &.πΟ το 1947 καΙ παρουσίοιζοιν Οψ'Υ) έρη μιας. Ό ΕΣ με τΙς όποοείξεις των «συμμά.χων» Άγγλοψερικά.νων μά.ζεψε τούς κα.τοίκouς των όρεινων περιοχων -η καλότεΡΙΧ, τούς ξεσπίτωσε- κα.Ι τούς πέτιχςε στα. πεΟινα. κα.Ι τίς πόλεις να. στεγιχ στοσν σε πlΧρά.γκες κιχΙ σκηνές, σα.ν πριχγμοιτικο!. πρόΟ'ψυγες... ΦΙΧίνετιχι πως οε «σόμμα.χοί» τους κά.που τόχιχν Οοκιμά.σει ΙΧότό το ξεσπίτωμlΧ κιχΙ είχε &.ποΟόσει τ' α.πoτελέσμlΧτά. του. 'Έτσι, στα κά.θε χωριο πού ΚIΧΤOΙΚOOντιxν κιχΙ συνεχίζοντιχν δ κανονικος ρυθμος 'tij; ζωης των κατοίκων, εΌρισκαν κιχΙ οΙ α.ντά.ρτες τρόψψιχ, ροσχιχ, ..•
40
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
πιχποότσιιχ 'Κι ενιχ σωρο άλλιχ ειο'Υ) &.πιχριχίτ'Υ)ΤΙΧ γιά. τ� σuντ�ρφ� μιχς... Γι' !Χ1JΤΟ χά.Ρ'Υ)κιχν οΙ σuνιχγωνιστές μιχς πο,; θά. πηγΙΧίνιχν σε χω ριά. με κόσμο. Νά. σροον κά.τι νά. ψάνε. ΤΗρθε fJ ίί>ρΙΧ νά. ζεκιν�σoυμε. Με τ� σειρά. οΙ λόχοι, τά. τά.γμιχ ΤΙΧ, οΙ τΙΧζιιχρχίες, &.ρχίσιχμε νά. ρΟΟολιΧμε τ�ν &.πότομ'Υ) ΚΙΧΤ'Υ)ψόριχ, νά. κιχτέσουμε στο ποτά.μι Άγριχψιώτη. Περά.σιχμε τ� γέcpuριχ -"(ιιχ τι εΤχε κιχτεΜσει- κι &.νηcpop�σιχμε προς το Σόχνικο (σuνoικισμo &.νά.μεσιχ Μονιχστηρά.κι κιχι ΠΙΧλιχιοκά.τουνο) . Ή πορείΙΧ σuνεχίζoντιχν κά.τω &.πΟ κιχτιχρριχκτώο'Υ) σρoχ�. "Αν κιχι κιχτιχκιχλόκιχιρο εσρεχε σά. νά. 'iίτιχν χεψώνιχς μ' άποτέλεσμιχ νά. σpιχχoUΜε μέχρι το κόκκιχλο UΟποιος εΤχε κιχνένιχ ά.ντίσΚ'Υ)νο ΎΊ άΟ. ιά.6ροχο πρoΨUλά.σσoντιχν λίγο. ΠοΟ νά. σρεθΟΟν δμως ιχυτά.! ... 'Ότιχν το σρά.Ου -σχεοον νυχτιχ- cpτά.σιχμε στά. ίιΦώμιχτιχ τοΟ Σόχνικου, f)P�XIΧlLE εκεί το 3α τά.γμιχ πο,; προηγοΟντιχν τijς φά.λιχγ γιχς. Το τά.γμιχ ιχυτό, μόλις ψ:ά.σιχμε εμείς (το 20 τά.γμιχ) ζεκ(νφε ά.μέσως νά. πιά.σει τα. ίιψώμιχτιχ τijς Βοόλπης κιχι τοΟ Λημεριοο. Φεόγοντιχς �πως πά.ντιχ βιιχστικά.- πιχρά.τησιχν εκεί κι δρισμένιχ σψιχχτά. πο,; τα. εΙχιχν σχεοον ετoLμΙΧ για. Ψ�σψo. UΑμιχ φτά.σιχμε, σΥά.ζουμε σκοπιές, περίπολο, ά.νά.σουμε ψωτιές, στεγνώνουμε -γιιχτι είμtΧστιχν μoυσκiψΙΧ ά.π' τ� σpoχ�- Ψ�νoυμε επειτιχ τα. σουσλισμένιχ κρέιχτlΧ, τρωμε κιχι μένουμε εκεί μέχρι το άπόγευμιχ τijς άλλης μέριχς δπότε ζεκιν�σιχμε ζιχνά. γιά. το χωριο Λημέρι με κιχτεόθυνση τα. Τοπόλιιχνιχ. τα. Τοπόλιιχνιχ εΤνιχιτο ά.κριχίο χωριο τijς Εόρυτιχνίιχς. Βρίσκε τιχι στην oχθr) τοΟ ποτιχμοΟ Άχελώου άπ' οπου ά.ρχίζει ΚιΧΙ fJ επιχρ χίιχ Βά.λτou. ΠρΙν άκόμιχ ζεκιν�σoυμε, ά.λλά., προσλέποντιχς τ� μιχκpυVΗ κιχι Οόσκολη πορείιχ πο,; θά. κάΝουμε, &'ρχ(σιχμε μια. εκκιχθά.ρισ'Υ) των πριχγμά.των μιχς, κυρίως εκείνιχ πο,; εΤχιχν ΟΥΚο κιχΙ σά.ρος, κου6έρ τες, χλιχίνες πο,; μιΧς ουσκόλευιχν στην πορείιχ κιχΙ μιΧς 'iίτιχν περιττά. πρά.γματιχ λόγο τijς ζέσΤ'Υ)ς τοΟ κιχλοκιχιριοΟ, ν' άπιχλλΙΧΥοΟμε ά.π' έκείνιχ πο,; οεν μιΧζ εΤνιχι ά.πιχριχίτητιχ έκτος άπο τον δπλισμό μιχς. Νυχτώσιχμε στο χωριο ΚόνιΙΌΧ η (Λημέρι) ΚιΧΙ τα. ζ'Υ)μερώμιχτιχ μιΧς ΌρijΚΙΧΥ πά.νω άπ' το χωριο Τοπ6λιιχνιχ. Έοω πρέπει νά. λημε ριά.σουμε, γιιχτΙ οuτε στο χωριο μΠOpOUΜε να. πιΧμε οuτε τ�ν πορε(ιχ Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
41
μιχς νck συνεχίσουμε. Το μέρος ήτιχν σκεπασμένο �πo χαμόκλΙΧδα.. ΤΗταv δμως πυκνιi, κι αν κιχνένιχς δεν κινοσντιχν δεv ψιχινότιχν EU κολιχ. 'Επειδή το μέρος ιχίιτο έλέγχοvτιχv ιiπo το Σιχ-κιχρέτσι (Περδι κιiκι) κιχι τή ΒΙΧλΙΧώριχ- επρεπε Vck κΙΧλυψτοσμε στCk χιχ-μόκλΙΧδα. κιχΙ Vck μείνουμε ιiκίνΎjΤOΙ δλΎj μέριχ. Σ' ΙΧ-UΤck tck δυο χωριCk δ ΕΣ ήτα,ν στρα τοπε δεμένος πολΌν κιχιρο κιχι όχυρωμένος κιχλά.. 'Άν λoιπ�ν Όλέπιχ-νε τΙς κινήσεις μιχς eCk στέλνχν τ' &.ερoπλιiνιx- κιχι καθώς το μέ ρος ήτιχ-ν ιiνoιχτo eCk μΙΧςτσιiκιζΙXY. NCk τοΌς χτυπήσouμε δεν �ς έξυΠΎjρεΤOOσε σε τίποτιχ-, μόνο κιxΘUστέΡΎJcrΎj θ� μΙΧς ε φερ νε. ΜΠΑ Ι ΝΟΥΜΕ ΣΤΗΝ ΕΠΑΡΧΙΑ ΒΑΛΤΟΥ
ΤΗτιχν 26 'IOόνΎj, δ ηλιος εΨΎjVε κι έμείς ξαπλωμένοι μέσιχ crtck χιχμόκλαδα πλά.ι στον 'Αχελώο, δίχως ψιxt κιχι 'Ιερό. ΣCkV Όριiδυιxσε ΠΙck και δεν μΙΧςδιέκρινε έχθρικο μιiτι, ξεκινήσαμε ξιχvCk ολοι γι.Χ tij γέΨUΡιx τοσ 'Αχελώου νck περ ιiσoυμε XΙXtck τή μεριCk τοΟ Bιiλτoυ. Το πoτιiμι ήταν το σόνορο. Τέλος, οταv περάσαμε το ποτάμι χωρί σιχμε crtCk Ουό. Ή δΙOίΚΎjσΎj τi)ς Μεραρχίχς κχι το 30 τάγμχ π (j,νε προς το Σιχκαρέτσι. Έμείςμέ το 20 τάγμα τήν κιxτεόΘUvση προς το ΑΙΙλάκι (χωριο τοΟ Βάλτου) . Π ροχωρ οόσιχμε μέσα στο πυκνο σκοτάδι, δίχως νck Ό γάζουμε τσιμουΟιά., κιχ-Ι ytCk νck μήv κόΌεται fι ψά.λαγ γα κιχι χά.νει δ εΥιχς τον &λλο χρφιμ OΠ CΙΙOόσιxμε τ ο λεγόμενcι στήν ιiντά.ΡΤΙΚΎj γλώσσιχ «ΤΎjλέψωvo» «ε!νιχι ολοι» η «κόΠΎjκε fι ψά.λιχγγα» κι &.πΟ στόμα σε σ,όμχ --πιivτα σιγά. εψτιχ-vε &.π' τον πρώτο στον τελευτα.ίο. Πολλές ψcιρές κoλCΙόσιxμε στήν πλάτη τcισ μπροστινοΟ ενιχ α.σπρο χα.ρτΙ η πιχνι ytCk νck τον διχκρ(vουμε μέσιχ στο σκοτά.δι. Φτάσαμε στο χωριο Αδλάκι ποΌ ε!νιχ-ι XOVtck στο ποτά.μι. TCk σπίτιιχ- κλειστCk κιχΙ σκοτεινά., οί δρόμοι εΡΎjμoι. Το διΙΧ-Όήκιχ-με δί χως Vck στιχμιχ-τήσουμε κΙΧθόλου. 'AνΎjΨOρίσιx-με τήν π λιχ-γι Ck &.θόρυ Ό':Ι. ytCk νck ιivέΌooμε στηv κcιρυψΎj τοΟ ΌοονοΟ Πριχ-τίνα.. Το Όουνο αδ το ε!νιχι ξακουστο ytCk τήν �νυδριά. τcιυ. Όλά.κερεςιbρες περπιχτσ.ς δίχως να.Όρεις ποuθενCk τρεχοόμενο νερό, XΙX-fLLCk ΠΎjγή δεν σuνιx-ντσ.ς στο πέρχσμά. σου. Ξεριxtλx ... 'Επειδή τΙι κχλοκχίρι ιiνεΌιxίνoυν ΟΙ vqμrioεςΚΤΎjYoτρόΨO Ι οί λε42
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
γόμ,ενeιι Σαρα,κα.τσανα,ίοι μέ τά. ΚCιπά,δια. (γιδοπρό6α.τα) κά,να.νε με ρικά. ΠΥιγά,δια, τά. δποία γέμιζαν &π' τά. Ομ6ρια. νερά. τοίί χειμώνα. Σπάνια. νά6ρεις 60υνό δίχως ΠΎjγές σά.ν αΙΙτό. Άπ' α.ότά. λοιπόν τά. ΠΎjγά,δια. έξυΠΎjρετoύνταν οΙ Σ�ρακα,τσα νέϊκες στάνες έκεί ποιι δέν όπήρχιχν πηγές. Άπ' α.ΙΙτά. πίνα,νε κι αΙΙ τοι κιχι τά. ζωντανά, τους, &π' α.ΙΙτά. κάνανε τη λάτρα. τοίί σπι"Cιοu τους. Ή &.π6τομη &νΎjψόρα. δίχως στα.μα.τημό, ψορτωμένοι τόν δπλι σμό μας και την &ψόρηΤ1j ζέστ1j τοΟ μεσοκαλόκαιρου, μα,ς ψέρνανε τόση δΙψιχ πο\.ι ξεραθήκιχνε τά. λαρύγγια. 'Όσοι είχα.ν παγούρια τά. είχα.ν κιόλας ά.δειάσει. Ποίί να. 6ρεθεί νερό σ' α,ΙΙτό τό ξερ060ύνι... Μήπως δμως ξέρα,με ποίί 6ρίσκοντα,ν κι α.ότα. τά. ΠΎjγά,δια. j Και πλάι στό δρόμο μας να. �ταν μας �ταν &ouyIXto να. τα. 6ροίίμε μέ τέτοιο σκοτάδι κα,ι σ' αγνωστο γιά. μα,ς μέρος. Κα,ι νά. τά. 6ρίσκα,με &κόμα. δέν είχα-με κα,φό γιά. στά,ση. Έπειδή την προηγούμενη μέρα, είχε 6ρέξει, σέ μερικές πέτρες ποιι είχανε λακο06ες &πόμεινε &κόμα. λίγο νεράκι ποιι μέσα. στη νυ χτα, γuά.λιζε. 'Όσοι τό πήραν είδηση, ξέκοβα,ν &π' τη ψάλα,γγα μέ πολλη βια-σόνΎj, μέ κίνδυνο νά. χΙΧθοσν, εγλυψαν την πέτρα γιά. νά. σβήσουν τη ψλόγα, τής δίψα,ς τους. Ευκολο είναι νά. ψα.ντα.στεί κα,νένα.ς την &ντοχη α-δτων των &ν θρώπων! ... Έθελοντές των στερήσεων και των κα,κουχιων, &ψο σιωμένοι στην ύπόθεσΎj τής δημοκρατίας κα,ι τοΟ λlXOΟ, τα,γμένοι σ' ενα σκλ1jΡΟ κι ανισο &γώνα γιά. ενα, κιχλύτερο ιχυριο, γιά. λα,ϊκη κυ ριαρχία. Βρισκόμαστε τότε στην &κμή μα,ς, σά.ν δημοκριχτικό κίν1jμα κα,ι σά.ν &τομα. Κι δταν κανένας βρΙσκετlχι στην &κμή του, είτε δou λειά. είΎαι ΙΧότη κιχι προοδεύει, είτε ταξικός κιχι ίδεολογικός &γώνιχς είναι αΙΙτός, τον δια.κρίνει lΧίσιοδοξίΙΧ και ένθeιυσιιxσμός, ή ά.κλόνψη πίστη στό σκοπό του, &ψ1jψιΧ τοΙΙ:;; κινδύνους κιχι τις στερήσεις κα.ι δίνεται δλόψυχα. στό λαϊκό &γώνιχ. ΑΙΙτοι λοιπόν �τlXν οΙ στρα.τιω τες τοσ ΔΣΕ. ΠοΙΙ &γωνίζοντα,ν σκληρα. μ' lXόΤOΘUσία κι ήρωισμό γιά. &πα.λλα.γη &π' τόν ντόπιο μoναρχeιψα.σισμό κιχι τόν ξένο ίμπερια λισμό. Κα,ι πeιιός θΙΧτανε έκείνος ποΙΙ δέν θά. λύγιζε μπροστά. στην πεί να, τη δίψlΧ, τη γύμνια, στην ψείριχ, στην &Οπνία, στις ά.τέρμονες Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
43
πορείες, κοντολοΥης ν� σκοτωθεί σ.ν δεν πίστευε στο δίκιο ά.γώνα τou -ιΧνεξά.ρτητα σ.ν επρεπε ν� γίνει � οχι αδτη την έποχή. Κι δμως δ λα.ογέννητος αδτος στρατος ποι) πλαισιώθηκε ά.πο τ' ά.γόρια και τις κοέπ λες των χωρικων (ά.γροτων) πολέμησε τον ντό πιο μοναρχοψασισμο και τον ξένο ίμπεριαλισμο -ά.ΥΥλοαμερικά.νι κο-- πά.λαιψε μ' δλες τις ά.ντιξοότητες και ά.ντεξε τέσσερα όλά.κε ρα χρόνια. Άλλ� ας τ' ά.ψ�σoυμε ν� tou; κρίνει κεΤVoς ποι) θ� γρά. ψει την ίστορία αδτοσ τοσ κιν�ματoς, γιατι έμείς &πλως ά.ψηγοό μαστε τ� γεγονότα, δπως τ� είδαμε και τ� ζ�σαμε --σε κείνα που π�pαμε μέρος- ά.π' την ά.ρχη μέχρι τέλους. Άλλ� ας έπανέλθουμε στη σειρ� tij; ά.ψΎ)γησ�ς μας. T� ξ'ημερώματα ψτά;σαμε στην κopΨiJ σχεδΟν τοσ 60υνοσ. Έ κεί σταματ�σαμε. Βγά.λαμε παρατηρητ�pια προς διά.ψορες κατευ Θόνσεις κιχι ό υπόλοιπος στριχτος τριx6�xτηκε μέσα στα. πυκν� ελατα. γι� ν� κα.μouψλαριστεί και να. ξεκουραστεί. Γόρω μας υπijρχαν κο πά.δια γιοοπρ66ατα ποι) ε60σκα.ν στις πλαγιες τοσ 6ουνοΟ κι επρεπε ν� ΨUλιxXτoσμε ιΧπο τ� μάτ. ια των 60σκων. Πολλοι ά.πο tou; τσοπά.νηδες ά.νijκαν σε τρομοκρα.τικες συμμο ρίες, άλλοι fιΤΙXy μάΟ. Οες κλπ. Κιχθως είμα:στιχν κατά.κοποι ιΧ.π' την δλονόχτια πορεία, πέσα.με γι� δπνο. 'Όσα γι� ψιχγητο -έκτος ποι) δεν είχα.με- δεν μα.ς ενοιαζε, δεν ιχισθιχνόμα:σταν καθόλου τ+ιν πεί να, τ� σκέπαζε δλα fι καόρα:ση... Περά.σα:με δλη τΥιν ήμέρα σ�ν σε νάρ. κη. Και μόνο δτιχν 6ρά. δυιχσε, συνα.χτ�καμε κα! ξεκιν�σιxμε μέσα &.πο χιχρά.δρες &.πο δόσ Ώιχτα μονοπά.τια, ά.νά.μεσα &.πό κοπά.δια και στροσγκες, &'λλά., με με γά.λη ΠPCιψόλαξη ν� μην μα.ς κιχτιχλά.60υνε οί τσCιπά.νηδες καΙ προ δCιθεί fι πορεία μα.ς. Έδω CιΙ ά.ντάρ. τες περνοσσα.ν ΠCιλι) σπά.νια., γι' αδτο ΙΧδτοι -οί κτηνοτρόψοι και γεωργοι- ζοσσαν ά.νυποψία:στοι κιχι ή ξαψνικη έμψά.νισ� μας θ� tou; ψόβιζε κιχι θ� τό6ιχζαν στ� πόδια.. Τό ξημέρωμα τής 28 Ίοόνη μα.ς 6ρήκε πά.νω α.πο τό χωριο Πα.τιόΠCιυλo, ψηλα. στο δψωμα π' ά.γνά;ντευε πέρα. μέχρι ΤΎjς 'Άρ τιχς τα. μέρη. 44
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΣΑΚΑΡΕΤΣ Ι
T� υΨώμ�τα. πά.νω &.π' το χωριο Nτoόνιστ� (Στ�θ�) τ� κρ� τουσε το 100 τά.γμ� τοο ΕΣ. ΔΙΟΙΚ'Υ)τής τοο τά.γμ�τoς �τ�ν δ Σερ. p{)όκ�ς. K�ί δ 10ς λόχος �όΤOO τού τά.γμα.τος �τ�νε &πoσπ�σμένoς στο χωριο Περδικά.κι (πρώ'Υ)ν Σ�κ�ρέτσι) . UΟτ�ν τ� τμ�μ�τ� τού ΙΙ τά.γμ�τoς τοΟ ΔΣΕ &νεΏ�ίν�ν το Ώου'lο Πρ�τίν�, το ΠΙ τά.γμα. μ�ζι μ' α.λλ� μά.χιμ� τμ�μα.τ� της ΙΙ Mερ�ρxί�ς μ�ς Ώά.διζε προς το Σ�κ�ρέτσι, δπότε στ� ς'Υ)μερώ μΜα. εψτα.σε στή'l α.ΚΡ'Υ) τού χωριοΟ. 'Όπως μουλεγε Eν�ς στpiχτιώΤ'Y)ς που πιά:σΤ'Υ)κε εκεΤ α.ίχμά.λω τος κα.τ� τή διά.ρκει� της μά.χης, It� πιά.νO'lτlΧν δλος δ λόχος τouς χωρίς ν� πέσει ουτ' EνlΧς πυρoΏoλισμό�, α.ν δέν πρόφτ�ινε εγκα.ίρως ν� τοuς εΙδοποιήσει ενα.ς τσοπά.νος ποu είχε τή στά.νη του εςω &.π· το χωριό. Νά:, για.τί φυλ�γόμ�στε &.πο τοuς ΏΟσ".tοuς
...•
'Ότα.ν δ τσοπά.νος εφτ�σε λ�x�νι�σμένoς στο χωριό, δ λόχος τοΟ ΕΣ Ώρισκότα.ν στήν εκκλ'Y)σί�, δίχως δπλ�. Άψοϋ πλ'Y)ρoφoρ� θ'Y)κ�ν τον ερχομο τών &.ντα.ρτών ετρεςα.ν κι δχυρώθΎjκ�ν στ� σπίτι� τοϋ χωριοϋ. Ή OUνα.μ'Υ) �όΤOO τοΟ λόχου Υίτα.ν περίπου τοuς 120 &'1δρες. Το τά.γμ� μ�ς βά.διζε δλ-η νυχτα. γι� ν� πετυχει τον �ιφνιδι� σμο του εχθροσ. Έντοότοις, ψτά.νoντ�ς έπιτέ!hjκε &.μέσως κα.τ� τοσ δχυρωμέΥOU λόχου. Ό εχθρος τ�μΠ(1)ρωμένoς στ� σπίτι� μ' &'ρκετ� εψόδι� &'μόνον τ�ν. Ή μά.XΎj κρά.ΤΎjσε πολλές ώρες. <Ωστόσο, δέν μπ6ρεσ�ν ν' &.ντέ ςουν στην πίεOΎj των &.ντα.ρτών ποu τοuς εσφΙΎY�ν &.π' δλες τΙς με ριές, εγκ�τ�λείπoυν κ�κ�ν - κακώς τ� δχυρά. τους κα.ί το 6ά.ζouν � πόδι�. Έπειδη ομως Υίταν κυκλωμένοι &'πο π�ντoϋ δέν μπ6ρεσ�ν ν' &'ποψυγουν την �Ιxμ�λωσί�. Συνελψρτηκαν 55 στρατιώτες. ΟΙ ό π6λοιποι �σoι γλότωσ�ν- εψυγα.ν μέ κα.τεUltuνOΎj την Άμψιλο xί� κι σχι την εδρα. τού τά.γμα.τος στο δποίο &'νηκ�ν κα.Ι Ώρίσκoντ�ν στην Ντουνιστα.. Ή μά.χ'Υ) lΧότην δέν Υίτα.ν λιγώτερο α.ίμα.τερη κα.Ι γι� τ� τμ�μα.τα. τού ΔΣΕ. 01: νεκροί ψτά.ν�νε τους 10 και χώρια. 1ι τρ�υ�τίες. Μέ λίγα. λόγια. ήτανε πoλόyεΚΡΎj μά.Χ'Υ) για.τΙ δ &.ντίπα. λος οχυρωμένος στ� σπίτια. &',μυνοντα.ν μέ πείσμα.. Αυτη �τ�ν 1ι πρώ--
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
45
τη μά.χη ΠΟ'J εδινα,ν τα. τμήμα,τά. μα,ς μπα,(νοντα,ς στην επ�ρχία, Βάλ του. Τώρα, πια. δεν κρυ6όμα,στε, ουτε μποροομε να. κpυc:ρτι:ιOμε, μα: θευτήκα,με πα,ντοσ. Μά.θα,νε άκόμα. πως τρα.60όσα,με για. την κα.τά.ληψη Τής Άμψι λοχία,ς. ΠΡΟΠΑΓΑΝΤΑ ΤΗΣ
ΖΟΥΓΚΛΑΣ
'Όπως ανά.ψερα, πα,ραπάνω .h ξημέρωμα. μάς 6ρήκε ΚΟΥΤα. στο χωριο Πα:τιόπουλο. Κάναμε μια. ολιγόλεπτη στά.ση ψηλα. στο ϋψω μα., πάνω απ' το χωριό, πα,ρα:τηρώντα,ς κά.τω την περιοχή, μήπως δοσμε κα,μ ια. εχθρικη κίνηση για. να. λά60υμε τα. μέτρα, μα,ς. Βλέπου με πως το χωριο �τα,ν ανάστα.το. 'Όλοι οε κά.τοικοι, α.νδρες γυναί κες, πα.ιδιά., μικροΙ κα,Ι μεγά.λοι, 6ρισκόταΥ στούς δρόμοος κα,Ι τρέ χα.νε προς τΙς α.κρες τοσ χωριοσ, σα. να. εΤχε σημάνει κάποιος σuνα, γερμος κι εντρομοι πα,ίρνα:ν τΙς πλα,γιες για. να. κρυψτοσν μέσα. στα. δάση, να. γλυτώσουν από κάποιο κα,κό. Πολλοί απο τούς α.νδρες �τα,νε Μά.οδες, δπλισμένοι αλλά α.ίψνι διά.στηκlΧν κα:ί δεν μπόρεσα:ν Υ' αντιδpιiσoυν κα,ί τ66α.λα,ν στα. πόδια. να. ΚΡUψ'tοuν. Δεν ξέρω α,ν με τΙς επιδρομες των Γερμα,νων κα.τα. την κα.τοχη εc:ρευγα:ν ετσι ! ... 'Έτυχε να. πηγα,ίνω έμπpoστoc:ρυλα,κη κα,Ι σλέπαμε την ά.να,κατο σοόρα, στο χωριο δ ίχως να. μποροσμε να. δώσουμε κα,μια. εξήγ'Yjσ'Yj στο ψα,ινόμενο. Δεν ψα,ντα,στήκα,με ποτέ πως � έμψά.νισή μα,ς θα. τους προξενοσοε τέτοιο πα:νικCι. Έκεί σέσα,ια" στα. χωρια. τής Εόρυτα.νία,ς καΙ των Άγρά.ψων, ά.πο τα. δποία. ξεκινήσα,με κα.Ι που μένα,με πολύ κα,ιΡό, οε κάτοικοι -1jtIΧV εξοικειωμένοι μ.g.ζί μα,ς, για,τΙ ζοόσα.με ανά.κα,τα, καΙ σuνεργα ζόμα,στε, γι' αότο κα,Ι έκκένωσα,ν τα. χωριά.. Έδω τα. πρά.μα.τα, αλλά.ζουν, ι1κοόσα,νε τη μάχη που γινόταν το πρωί στο Σα,κα,ρέτσι, ψα,νήκα,με κι εμείς ξα,ψνικά., τούς ε!χα,ν c:ρα. να,τίσει μέ την προπα,γά.ντα. τouς οί λΎjστoouμμορίες κα,Ι οε οπαδοί τοσ Ζέρσα" 5τι εμείς σκοτώνουμε, σc:ρά.ζoυμε, &'pπιiζoυμε περιουσίες κι �να, σωρο α.λλες σuκoψαντίες. Κι ετσι δΙχως να. ξέρουν ποιοΙ εΤμα,στε, δίχως να. κοιτιί.ξουν &'πο 46
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ποΟ έρχόμcιστε, τρέχουΥ προς δλες τΙς κατευθόΥσεις, δπότε μερικοΙ &,π' αuτοuς πέψτουΥ πά.Υω μας. υΟπως κατηγορίζαμε προς το χωριό ' ΣUναYΤOυμε μια, γυναίκα, μ εΥα γαϊδουδά.κι ψορτωμένο &.λεόρι, Υ' ά. νεοα(νει το ,μΟΥΟΠά.τι κατα, το ΟουΥό. 'Επειδη Οά.διζα πρωτος, στα μά.τησα, καΙ τη ρώτησα : «Που πηγαίΥεις;» καΙ δίχως Υσ. ξέρει ποιοί είμαστε ά.πά.Υτησε: «ΠηγαίΥω να, κρυψτω γιατΙ ερχονται &'Υτά.ρτες καΙ θα, μάς σκοτώσου Υ» ! . υΟταν τijς ειπα,με πώς εϊμαστε ά.Υτά.ρτες εμεΙΥε &ψωνη καΙ μάς κοίταζε μ' ενα ολέμμα ψοοισμένο κι ετρεμε σόγκορμη. Μπορουσε καΙ να, πεθ'ά.νει ά.π' το ψόΟο της, ά.πΟ τηΥ κεραυΥοοόλα εΙδησΎj. ..
τηΥ έΥftαρρόΥαμε καί τηΥ διαοεοαιώσαμε πώς δέΥ τηΥ πειρά. ζει κανένας, γι' αυτο δέΥ πρέπει ',10 ψοοάται καΙ πώς πρέπει Υα, ε πιστρέψει ξανα, στο χωριό, στο σπίτι της, να, πεί στους σuγχωριανoός της που τρέχαΥε να, κρυψτουν, Υα, γυρίσουν στα, σπίτια, τouς καΙ στΙς δουλειές τ ους. ''Ε6λεπε τη ψά.λαγγα των ά.νταρτωΥ που προχωρουσαΥ μπρο στά. της ά.διά.ψοροι καΙ δίχως να, την προσέχει κανένας καΙ ρωτά.ει : «Λέτε &.λ�θεια Υα, γυρίσω στο σπίτι μου j». Ή προπαγά.ντα, των Μά.ο δων καΙ γεΥΙΚα, τijς δεξΙάς τους εΤχε δηλητηριά.σει καΙ τους εστρε ψε τόσο εΥαντίΟΥ μας, που μια, γuναικoόλα, σα,Υ αυτη έδω Υα, μάς ',10μίζει κακοόργouς καΙ φΟΥιά.δες καΙ τώρα που μάς ε6λεπε Υα, περ Υουμε �σuχα μπροστά. της, ετριοε τα, μά.τια της. Τέλος, ά.κολου&Υ)σε τ� ψά.λαγγα έπιστρέψΟΥτας στο χωριό. Περά.σαμε στη μέOYj του χωριοσ δίχως Υα, σταματησου.μ.ε κα θόλου. Προχωρουμε, ψτά.Υouμε στο ποταμά.κι περνουμε &'πέΥαΥΤΙ κι ά.YYjψορίζουμε μέσα στο Οά.σος. ΤΟ Μ,σος �ταν πολυ πυΚΥΟ &.πΟ πα Υόψηλες ΟελαΥιδιές. Μόλις περά.σαμε .,η γέψυρα στο ποταμά.κι, oρ�καμε πλά.ι στο μ,ονοπά.τι εναΥ α.νδρα. Έπειδη είμαστε έμπροστοψυλακ-η κι επρεπε Υα, πιά.σουμε τα, όψώματα, περά.σαμε πολυ οιαστικ()Ι δίχως Υα, έλέγ ξουμε τί α.νθρωπος ειΎαι αυτος που κρό6εται, παρα, είπαμε aς ΤΟΥ 6pouy οε nλοι τοσ τά.γμα,τος που &'κολουθΟΟΥ. Πραγματικα, τον opij καΥ, ήταν δ Oιiσκαλoς τοσ χωριοσ που περά.σαμε. 'ΕΠ'ηρεασμένος κι α.υτΟς &,π' τηΥ προπαγά.ντα τωΥ Μά.οδωΥ κρυψτηκε. Κόντευε Υι ώρα. δέκα. σ?J.y ψτά.να.μ.ε στο δψωμcι Τοόρκα., εΥα. δαDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
47
σιι)μένο 60υν�λ�κι αλλα. μεγάλης στραΤΎjγικης σημασίας για. τ�ν περιοχ'ή. Δεξια. κι αριστερά. μας μέσα στΙς δcισoπλαγιες πέψτανε συνέ xειcι πυροβολισμοΙ 'Ήταν Μάοδες κι α.λλες τρομοκρατικες συμμο ρίες που ά.λωνιζαν τ-ην περιox� τοο Βά.λτου. Έπειδ� βιαζόμαστε, δεν δωσαμε σΎjμασία στους πυροοολιοσμοός, ώστόσο μποροσσαν να. μα.ς κά.νουν ζΎjμια. στο πέρασμά. μας. Kcιf}ώς ανε6cιίναμε μέσ� στο δάσος -κcιΙ παρα. τ� 6tcιoov'Yj μας- βρ'ήκαμε πα,ρά.μερα, απ' το μονοπάτι, κρυμμένcι μέσcι στους θά.μνους, τoυλoόμιcι με τυρί, μιζόθρα, κcιΙ Πόλψcι δοχεία με βοότυρο. Eίχcιμε καΙ τα. τυχερά. μcις... Π'ήραμε ένcι τουλοόμι κcιΙ τό μoιρcι στ'ήκαμε. 'Όταν φτά.σαμε στην κορΨΥι τοσ όψώματος ToόΡΚcι, είμcι σταν κατά.κοποι καΙ μουσκεμένοι στον ίδρωτα. τα. λαρ'ήγγια είχαν ξεραθεί απ' τ� δίψcι. Πολλες φορές �τcιν εξ ίσου μέ τ�ν ελλειψ'Υ) του ψωμιοο καΙ το νερό. Έκεί βρ'ήκcιμε xαρακωμcιτcι που είχε ανοίξει δ εχθρος από τότε που κρα,τοσσε στο ϋψωμα. Σ' αότους τους λά.κκους όπηρχε λίγο νερο που είχε μ�ζευτεί απο τ-η βροχ'ή. "Αν καΙ θολο καΙ βραστο απ' τ-η ζέστη πέσαμε πά.νω στOUς λά.κκους καΙ τους στραγγίσαμε. Τί δίψα �ταν εκείνΎj! ... Έδω καθίσαμε δλ'Υ/ τ-η μέρα. -28 Ίοόνη 1948- ακίνΎjΤOΙ καΙ κρυμμένοι μέσα. στο πυκνο δάσος, &γνα.ντεόοντας τα. όψωματα του χωριου Ντιιόνιστα.ς (Σταθα.) τα. δποία. κρ�τoσσε το 100 εχθρικο τά. γμα, αότο που θα. χτυποόσαμε δταν θα νόχτωνε. Κα,Ι μα.ς περίμεναν πανέτοιμοι. Η ΜΑΧΗ ΤΗΣ ΝΤΟΥΝΙΣΤΑΣ
Παρ' δλα. τα. προψυλαχτικα. μέτρα. που π'ήραμε κα.τα. τ�ν πορεία. μας κα.θώς καΙ τους κα.τα.Ολισμοός μας δπου περνιιόσα.με, δ εχθρός είχε πλΎJριιφoΡΎjθεί τ-ην α.ψιξ'ή μα.ς στ�ν περιοχ'ή του. θέλΕις απο τη μά.XΎj που εγινε το ΠΡOΎjγOόμενo βράδυ στο Σακαρέτσι, θέλεις από τους πολίτες - Mά.Uδες που ψόγα.νε από τό χωριό Πα.τιόπουλο καΙ 6έβαιοι πώς θα. τους χτυπ'ήσουμε λά.βανε τα. μέτρα τους. Κόψα.νε δέντρα. με μεγά.λους κιιρμους που όπηρχα.ν γόρω απ' τα. δχυρά. τους καΙ σxΎjμά.τισαν ένα, είδος ψρά.χτ'Yj, ένα δεότερο προ48
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
στατεUΤΙΚQ όχuρό, έμποδίζοντας ετσι τ�ν ειίκολη πρoσπέλα� μας και την αίψνιδιαστικ� έπίθεση. 'Έτσι περίμεναν τον έρχομό μας με τQ δάχτuλο στ,η σκανδάλη. Ό ηλιο; κρόψτηκε πίσω α.π' τα. 60uνα. και το σκοτάδι α.ρχίζει σιγά - σιγα. να. πέψτει. ΚαΙΡQς πια. για. &ναχώρηση. Σuμμαζεuτ�κα με, σ'JνταχτΥικαμε, καταμερίστηκαν οί στόχοι μας κα/. ξεκιν�σαμε για. τ' άπένσ,ΥΤΙ ύψώμιχτα --ποι, δεν α.πείχαν κα/. πολι, άπ' ΤQν κα τα6λισμό μας- με σκοπο να. αιψνιδιάσουμε ΤQν έχθρό. Μερικοι σ'Jναγωνιστες για. πρώτη ψορα. πατοσσε τQ πόδι tOU; στ�ν περι')χ� το\) Βά;λτou. 'Ενώ τQ ϊδιο τά.γμα πρ/.ν ενάμισu μ�να. ξαναπέρασε στQ ιοιο μέρος κα'/' λίγο - πoΛU γνώριζαν το εδαψος. (Δεν άνα::ρέρω γεγονότα. τής ΠΡΟΥιγοόμενης δράσης τοίί τάγματοός μας γιατ. Ι δεν τQ α.κολοuθοuσα τότε) . Προχωροόσαμε μέσα. στQ πυκνο σκοτάδι κάτω άπ' τα. δέντρα, πολ& προσεχτικά, ν' &ποψuγοuμε δσο �ταν μπορετο και τQν παρα. μικρότερο e6pu6o. Ηώς δμως να. cρuλα.χτοuμε; ποι, το μέρος �ταν τέ τοιο, ωστε, δσο και να. προσέχα.με δεν θ' α.ποψεόγα.με τό Mpu60. Γιατί 6α.Ο:ζα.με σε δασωμένο μέρος κα.Ι τQ σκοτάδι γινότα.ν πιό πη χτό, τQ εοαφι;;ς σκεπασμένο με ξερα. φύλλα κα/. κλα.διά, ωστε, δποu να. πα.τουσα.με, &ναγκαστικα. θα. προδίοcφε τQ πέριχσμά μα.ς. Εϊχαμε πλησιάσει τις θέσεις το\) έχθροίί λιγώτερο άπό 100 μέ τρα., δίχως να. τό ξέροuμε. Τό καταλάβαμε μόνο δταν μας ρίξανε τις πρώτες ριπες με τα. πολu6όλα τοuς. ΟΙ σCΡαίρες πέρασαν πάνω α.π' τα. Ζεψ:Χλια. μας δίχως να. χτuπηθεί κανένας. Πέσαμε ολοι κα ταγή; κ·IχΙ γι7. λίγα λεπτα. δεν πuρο6όλησε κανένας, μ' άποτέλεσμα να. έπικρα,Υ,σει α.πόλυτ·,Ι ήσuχία. Ά::ροσ 6εβαιωθ�καμε πια. δτι 6ρισκόμαστε πολι, κοντα. στις θέ σεις το\) έχθροσ ποι, έπανέλαβε τους πuρ060λισμοuς, π�ραμε διάτα ξ'Υ) μάχης και προχωρώντας άρχίσαμε να. 6άζοuμε κι έμείς έναντίον τοu. Ή μάχη άρχισε με καταιγιστικα. πuρα. κι άπο τα. δόο μέρη. Παρα. το πηχτό σκοτάδι 'Υ...αί τό πuκνQ δάσος, οΙ σψιχίρες κα/. οΙ α.πανωτες φωτοβολίδες δ'Υ)μιοu.ργοUσαν τέτοια λάμψη ποι, διέκρινες και τQ παραf1-ΙΚΡQ α.ντικείμενο. Ό πόλεμος α.ναψε και fι μάχ'Υ) σuνεχίζεται με πείσμα. κι άπο τα. OUο μέρη χωρις κα.μια. άλλαγ'ή. <ο έχθρός στις θέσεις tou κι έμείς καθηλωμένοι μέσα στό δάσος. <Ωστόσο επρεπε να. δοθεί κάποια Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
49
λύση, κάποιο τέλος στη μάχη , γιατΙ δ:αταγ'ή ν� ύποχωρήσοομΖ δέν είχαμε οϋτε καΙ θ� πέρνα.με τετοια. "Λν -η μάχη α.ύτ'ή δέν κρινότα.ν κα.τ� τ'ή διά.ρκεια. της νύχτα.ς καΙ συνεχίζοντα.ν τ'ήν -ημέρα., α.σψα.λως θ� '1jτα.ν σέ 6ά.ρος μσ.ς, γιατΙ σ�ν ξημέρωνε δ εχθρός θ� ενισχΟΟντα.ν α.π· τ'ήν α.εροπορία. ποu θ� · εκα.ιγε τόν τόπο &.πό 'tou; 60μ6α.ρδισμούς. Γι α.δτΟ -η μάχη, πά.ση θυσία. επρεπε να. κερδιθεί τ'ή νύχτα., &λλη λύση δέν ύπηρχε α.π· τ'ήΥ επίτευξη αύτοΟ τοΟ σκοποΟ. Πα.ίρνουμε λοιπον δια.τα.γ'ή α.πο τ'ή διοίκηση ν� κάνουμε επί θεση α.π' δλα. τα. σημεία ποu κα.τείχα.με. Σuγχρόνως μπηκε σ' ενέρ γεια. κα.Ι δ 6αρuς δπλισμός το\} τά.γμσ.τος, 6αρια. πολu6όλα. κα.Ι Ολμοι. Λυτο μα.ς EνeάoppuνE, &.λλα. &.πογοήτευε καΙ τον εχθρό, για.τΙ δέν ύ πολόγιζε να. είμαστε τόση δύνα.μη. Ή επί6εση &ρχισε. Άστράψτα.ν τ� 6λήμα.τα, τ� π ολυ6όλα κε λαϊδοσσα.ν δ τόπος κα.ίγονταν. Γι� λίγη ώρα. οέν &.κοuγόταν τίπoτ� �λλo &.πΟ μι� 60'ή των δπλων καΙ ΤΟΥ α.λλαλαγμΟ α.π· τΙς ψωνές των επιτεθημένων α.ντα.ρτων. Τ' α.ποτέλεσμα. δέν ΟΟργησε ν� ψα.νεί. 'Ύστερα. rX.πΟ τ'ή μεγά.λη πίεσή μας τα. τμήματα. το\} εχθροΟ �ρ χισα.ν να. εγκατα.λείποuν τΙς θέσεις τους καΙ σέ λίγο να. τρέπονται σέ &τακτη ψυγή , μέ κατεύθυνση τ'ήν Άμψιλοχία.. Μέσα. σέ λίγα. λεπτ� είχα.με καταλά.6ει τ� axupιX 'tou; καΙ τοuς 6άλα.με στο κuνηγητό. Mι� δμά.Οα. μα.ς 'tou; κuνrιγησε μέχρι ποu σκόνταψε πάνω στα. εψόδιά τοuς ποu τ� εΤχα.ν ---α.π · τη 6ιά τους εγκα.ταλείψει κάτω &.πΟ κάτι μεγάλα πλα.τάνια. Γυρίσα.νε επειτα., ψορτωμένοι α.πο τρόψιμα. καΙ τσιγάρα.. Εuτuχως στ'ήν δλονύκτια. αδτ'ή μάχη, δέν είχαμε κανένα. ΘUΜα., α.ς είμα.σταν επιτιθέμενοι. Είχαμε δμως δυο τρα.uμα.τίες, δ Κ. Σo� ψλας κα.Ι δ Β. Νέλλος. Κα.Ι οΙ δυο μ' α.λαψρα. τραόμσ.τα., μ� γι� τ'ήν ώρα Ογηκα.ν εκτος μά.χης. Άλλ� οϋτε &.π· τον εχθρο 6ρήκαμε νε κροός. Είχα.νε δμως τρα.υματίες κα.Ι μάλιστα. πολλοός, για.τΙ 6ρήκα. με α.ίμα.τα. σέ πολλα. σημεία. κα.Ι μέσα. στ� όχυρά.. Μπορεί να. εΤχαν καΙ νεκρούς κα.Ι κα.τ� τ'ήν ύποχώρηση 'tou; πηρα.ν. Κάτω &.π' το ύψωμα ποu εγινε -η μά.χη, είνα.ι το χωριο Ντοόνι στα (Σταθα.) . 'Όταν πι� ξημέρωσε καλά, κατε6ήκα.με μερικοΙ στό χωριό, ποι) &πείχε α.π' τό ύψωμα. περίπου δέκα. λεπτά. ΠρΙν κατε60Ομε κα.Ι πρΙν μποσμε στο χωριό, παρατηρήσαμε μ'ήν 50
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
τυχόν ΙΙπά,ρχει στό χωριό εχθρός XIΧt επειδη ε'ίδαμε κιν�σεις λά,οαμε τα. μέτρα. μα.ς. ΑότοΙ που βλέπα.με να. κινοσντα.ι στό χωριο δεν �τα.Y Έθνικός Στρα.τός �τα.ν δικοί μα.ς. ΤΗτα.ν μια. δψοφία. τοϊ} ΔΣ που χτύπφε ενα. έχθρικό ψυλά,κιο στην ιΧκρη τσσ χωριοσ καί κυτηγών τα.ς τους μπηκε τα. ξημερώματα μέσα.. Μπα.ίνοντας στό χωριό νομίζαμε πως θα. συνα.ντούσα.με κόσμο, οΙκογένειες κλπ. Άντίθετα, ά.ντικρύσαμε ά.περίγραπ . τσ θέα.μα.. τα. σπίτια. �τα.ν δλα. όρθά,νοιχτα., τα. μα.γα.ζια. ά.νοιχτά" τα. πά,ντα ά.νοιχτα. ΚΙ Ιρημα.. Σ' δλο τό χωριό �ταν μονά,χα. μια. γρισ. κι α.ότη κα.τά, κοιτη. Νά. τί σuνέoει: 'Όταν γινότα.ν � μά.χη τη νύχτα., πά.νω ά.π' τό χωριό, οΙ χωρικοί δλες τίς ώρες, κρΟΟα.νε οσα ά.πό τα. πρά.γματά. τους μπόρεσαν και με την όποχώρ'Υ)01J τι;.σ ΕΣ ψύγα.νε κι α.ότοΙ μα. ζί του. Αότο που εΤχε σuμβεί και στό ΠΡ01Jγούμενο χωριο Πατιόπou λο. Πολλα. ά.π' τα. πρά.γματά. τους τα. κρύψανε πoΛU πρόχειρα. --για τί δεν τους επα.ινρνε δ χρόνος- ιΧλλα. στους ψρά,χτες των κ�πων, ιΧλ λα. μέσα. στα. χόρτα. καί στους θά.μνους, ιΧλλα. τα. χτίσα.νε μέσα. στα. πεζούλια.. Αότα. �ταν 6α.ρέλια. με οδζο, με τυρια. κλπ. Κα.τά.πληκτοι λοιπόν, ά.ναρωτιόμα.στε: για.τί εψυγε αότός δ κό σμος j γιατί να. φοβηθεί ά.φοΟ έμείς οπου περά,σα.με δεν πειρά.ξαμε κα.νένα. πολίτη j για.τί να. εγκα.τα.λείψουν τα. νοικσκυριά. τους κα.Ι να. πά.ρουν τους δρόμους δίχως να. δια.τρέχουν κανένα. κίνδυνο j 'Έτσι το βλέπα.με έμείς ά.πο την πλευρά. μα.ς. Κι 8μως τους εΤχε δηλητηριά,σει � προπα.γά,ντα. της μονα.ρχο φα.σιστικης δεξΙάς, τους εΤχε σπείρει τό φόβο, τό φόβο της «σψα. γης». Ή κα.κομοφιά., � μιζέρια., � έξα.θλίωση κα.Ι � κα.ΘUστέΡ1JOη δεν τους α.ψηνε να. σκεψτοϋν καί να. δοσνε το κα.λύτερο... Δυστυχως α.ότοί οί α.νθρωποι με τό τόσο χα.μηλΟ βιοτικό πνευμα.τικό κα.Ι πολι τιστικο έπίπεδο στέκοντα.ν εμπόδιο στο δρόμο της ά.λλα.γης τοσ σα. πισμένου κοινωνικοΟ σuστ�μ . α.τoς. Σέ λίγο ά.�σα.με τό χωριό κα.Ι επιστρέψαμε στη μονά.δα. μα.ς, ψηλα. στο υψωμα.. Έκει βρ'ήκα.με tou:; α.νδρες τοσ τμ'ήμα.τός μα.ς σκορπισμένους μέσα. στο δά.σος, Υ' ά.νεβοκα.τεβα.ίνουν τους ψ'Υ)λόκορ μους δρσς κα.Ι να. μα.ζεύουν τα. κρυμμένα. πρά,γμα.τα. των στρα.τιω των τοϋ ΕΣ, π"υ βια.στικα. τα. εκρυψα.ν κα.τα. την ιΧτα.ΚΤ'Υ) uποχώΡ1J � τους. Κα.Ι μά.λιστα. ά.πό τη βιά. τους τα. κρόψα.νε πολυ πρόχειρα.. τους Υυλιους τους είχα.νε γεμά.τouς τρόψιμα. κα.Ι ρι;.ϋχα., δλόκλ1JΡα. Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
51
6 ρ ίσκον τα.ν δ έντρων . υοσοι άπο τους ά νδρες του τά, γυλιούς, χλαίνες, κα.ρα.βά.νες κλπ. έδω έφο
τ σoυ β ά.λ�·:x. ζ ά.χα. ρ'Υ) κ� ενα. σωρ ο άλλα. ατ ομικ ά. τ ου ς είδ'Υ) ψψα. στα. κλωνά.ρια. των
γμα.τός μας δεν είχα.νε
διάστψα.ν α.π' 8λα. α.ΙΙτά,. Ή περισυλλογή αότων τω ν
λα φύρων είχε κα.ι τις κα.κές
τ rι ς
συvέπr:: ι ες. ΟΙ μocχψες σκόρπισαν στο δά,σος και ψάχνα.νε μ' &π οτέ
φτι άξ ουν ε τι ς &ντι ocε ρ oπ oρ �κ ες θέσεις του ς κIΧι φτάσαν τ' &εΡοπλά.νoc κι ά ρ χισα.ν να. γα.ζώνουν με τα. πολυ βόλα τήν περιοχή. Ό ο ι ο ι κψή ς του τ άγμocτος μ α.ζ Ι με το σuνoεσμό του εΤχε κα.τέβει στο χωρι ο κι δ τ α. ν τ' ά.ε ροπλ ά,ν α. πυροβολουσαν το δά.σος τραυμα.τίστψε έλ α.ψρα. α.ότΟς κα.Ι βαρια. δ σύν δ ε σμός του. Έ κείνο πolι γ λυ τ ώσα.μ ε τή ν ύχ τα. στ ή μάχ'Υ) -κocι έπιτιθέμενοι- δεν λεσμα. νι7, μή ν προψτάσουν να.
-;; 0 απvψuγcψε την -ίjμέρα.
Τό μεσ'Υ)μέρι εφτασε �
δ ι οίΚ' φη τ-ης Με ρ αρχ ία.ς με τα. υπόλοι εξω α.π' τό χ ωρ ι ό . Τό α.πόγευμα. ΟΙ
πα. ψήμα.τcι και XOl-tCG6AlcrcYjxe:
δυο τραυματίες κατέ6rικαν στήν εδρoc τ-ης Μερ α ρχ ία ς. Ό τρ ί το ς που μετIΧκιν'Y)θεί εμ ε ι ν ε μέσα.
�ΤIJN βα? ιι7, χτυΠ'Υ)μένος κα,ι δεν επρ επ ε να. στο χωριό. Τι7, τάγμ α,τ α 20 κ α ι (29 .6.48)
30
είχαν προχωρήσ ε ι τήν ίδια μέρOl
πρ ο ς το χωρ:ο Λωτρός, άκολουθώντας κα.τα. πόδι τα.
τι-ι:Yίμcι.Τ7. του 'Εθ'ί:κου Στρα.του, πr.,u κατευθύνονταν προς τήν πόλ'Υ) Άμφ:λοχ1:χ.ς. Στtς
30 Ίούν 'Υ) τό
πρωί,
ζ εκ ίν'Υ) σ ε και
�
δ:οίκηOYj
τ-ης Μερ α ρ
χί α ς με -;; :7, υπό λ οι π α τμήματα. &κολου8ιώντας τήν π ο ρ ε ία.
των δύο
προηγούμενων τ α,γμ ,άτ ω ν .
Σά.ν ψτάσχμ ε πάνω άπ' το χωρ ι ο Λουτρ ο ( το χωρ ιο ήταν στήν tr.,G κάμπου) κα λυφτήκαμε μέσα. στους θάμν ou ς για. να. μήν μα.ς α.νζl.ΧIΧλύψOυν τ' άε ρ oπλ:i να . Τότε δόθ'Υ)κε έν τολή &π' τ ή Με μαρχία. νά. γυρ ί σουν OL τρα.υ μ α. τ ί ε ς ξα.να. στο χωρι ο Ντούνιστα που Όρίσκονταν δ Όαρια. πλ'Υ)γωμένος (ΜouρίΚ'Υ)ς) μ ε μ:α. νο σοκό μα. . ακρη
Ο ΔΣΕ ΜΠΑ ΙΝΕ Ι ΣΤΗΝ ΑΜΦ Ι ΛΟΧ Ι Α
Σ-;;ι ς 3 0 Ίούν'Υ) 1948 τ ο Ορά.δυ , τ α. πρωτα. τμήμocτ α. τοσ ΔΣΕ δ ί χως να. συν α. ντ ή σουν
θpoϊi, ψτάσανε
πouθενα. &:ντίστα.σ'Υ)
&πό
τι ς δυνάμεις του έχ 1'Υ) 'Ιού
στα. &χΡΧία. σπ ίτ ι α τ-ης Άμιφιλοχ ί ας. Τή'ί
λη είχαν μ;;εί κιόλας μ έσα.
στή ν
'ι; όλ'Υ) και μάχονταν σκλrι ρά..
52
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Ό εχθρος δστερα α.πο τ� χτυπ�μα.τα τοο ΔΣ &ρχισε ν� εγκα. ταλείπει τιk γόρω υΨώματα καΙ ν� σuμπτύσσετα.ι προς το κέντρο τijς πόλης. Άλλ� κα.Ι α.π' το κέντρο -επειδ'ή μεγάλωνε � πίεση τών α.ντα.ρτών- &ρχισε ν' ά.π οσύρεται προς το δυτικο μΙρος τijς πό λης, τους είχε κυριεύσει δ πανικός. Δόο λύσεις υπijρχα.v. Ή μιιk νιk ψόγουν προς τη Βόνιτσα μέ τ� πόδια καΙ fι &λλη προς τ'ή θάλασσα, σ;ν υΠijρχα.ν κα.ρά6ια κα.Ι σ;ν πρόφτα.ιναν νιk επι6ι6αστΟΟν. Νά. τί λένε ά.ΡΥότερα.. δυο Καρ6α.σα..ρ ιώτες, Ν. Μπα.ΚΟΥιά.ννης καΙ Λ. Κα.λδijς, που 6ρισκότα.ν μέσα. στ'ήν πόλη κι είδαν α.πο κoντ� τή μά.χη. τ'ή σόγχιση που επικρά.τησε καΙ το πεσμένο �θικo τοο εχ θρου. Ό Ν. Μπακογιά.ννης α.ψηγείτα.ι : «Κατε6αίνοντας οΙ α.ντά.ρτες στο Βά.λτο, οχι yι� ν� μείνουν στιk χωριά., ά.λλ· μ' α.ποκλειστικΟ σκο πο ν� χτυπ�σoυν κα.Ι νιk κα.τα.λά.60υν τ'ήν Άμψιλοχία.. Στο δρόμο τους 6pijxιxv πoλλ� εμπόδια aπ· τον Έθν. Στρα.τΟ καΙ τους ΜΑ!ΔΕΣ. ΠρΙν φτά.σουν στ'ήν Άμψιλοχία δ Έθν. Στρα.τΟς πληpoψop�θηκε το σκοπό τους κι ελα.6ε τιk μέτρα του. Στ'ήν πόλη 6ρίσκοντα.ν δύο τά.Υμα..τα πεζικοο ΛΟΚ καΙ πυρΟΟολικο κι .ητα.ν καλ� όχυρωμένοι στιk σπίτια. » Παρ' όλα α.υτ� οε ά.ντά.ρτες 6ρέθηκαν ξαψνικ� μέσα στήν πό λη καΙ μέχρι τ'ήν παραλία. Σκοτώθηκα.ν στρατιώτες τοΟ π\}ρΟΟολι κοο ... τραυματίστηκαν να.Οτες α.πο τ� &..τoμικ� όπλα τών ά.νταρτών. » Ή μάχη α.ρχισε .μετιk τιk μεσά.νυχτα. ΟΙ σuγκpoόσεις εξελίσ σονταν σέ δδομαχίες. ΟΙ λεγόμενοι «εθνικιστές» ΜΑ·Υ·ΔΕΣ κλπ. που κρατοΟΟαν όπλα εγκατά.λειψα..ν τ'ήν πόλη κα.Ι εΨUγαν προς τή μεpιιk τijς Βόνιτσας. Ό δέ αιμαχος πληΘUσμoς εΨUyε μετ� &..π · αυτοός. τα. πυρ06όλα.. τών τριών καρα6ιών που κα.τέψτασαν κι α.γκυρο Όόλησαν στ' &..νoιχτ� τοΟ κόλπου, ε6αζαν &..διά.κοπα. κι &..διακρίτω:;; μέσα. στήν πόλη, δίχως νιk επισημα.ίνουν θέσεις &..ντα.ρτών, &..λλ� στο σωρο κι όποιον πάρει δ χά.ρος! » «Ό στρατος στήν ά.ρχ'ή ά.μόνθηκε an� οΙ ά.ντά.ρτες του:;; aπώ θησαν κα.Ι κα..τέλα.6αν το κέντρο καΙ τ'ήν παραλία.. Κα.τόπιν tDutOU δ στρατος όπισθοχώρησε προς το δυτικο μέρος, προς τ'ήν Βόνιτσα. ΤΟ δρόμο προς την .,Αρτα. τον ελεγχα.ν τμ�μα.τα. τοΟ ΔΣΕ. Βλέποντα.ς δ ..•
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
άμ�χoς πληθυσμος να. ψεόγουν οε «ψρουροί» του π�νικό6λητoι τους ιiκoλoόθ'Y/σ�ν. » Μέσα στ'ή θύελλα της μOCΧ'Υ/ς, εντρομοι οε κιΧτοικοι της πόλης, γυναίκες, παιδιά, γέροι &ν�μπoρoι, &.ρπOCζ«νε δ,τι πρόχειρο μπο ροσσαν καί παίρναν το δρόμο της Βόνιτσας. Έγω -συνεχΙζει δ Ν. Μπακογιocννης- μαζΙ με πολλους άλλους εψτασα στο χωριο Σπάρ το. Τ'ήν πλευρα. αότη δεν τ'ήν επιασαν οε &ντOCρτες. Ό λαος της πό λης εκα\ιε μια. 6δoμάδ� να. έπιστρέψει στα. σπΙτια του ά.πο τ� Βόνι τσα, "Αρτα καΙ τα. χωρια. τοΟ Ξηρομέρου ...» Καί δ Λεων. Καλδης -μocγειρος τότε σ' έστιατόριο--- μάς λέει : «7Ηρθε ά.γγελιαψ6ρος (πρ6κειται γι� σόνδεσμο) καί μάς λέει : ερχονται ά.ντOCρτες. Δεν τον πιστέψαμε καί συνεχίσαμε τίς δουλειές μας. Σε λΙγο vocaou κι άλλος &γγελιαψόρος κι έπαναλαμ6ιiνει κι αότος το ίδιο. Δεν πρόψτσ.σε καλOC - καλα. να. τελειώσει καί ά.κοομε τους πρώτους πυρ060λισμούς. Πανικος μάς επιασε δλους. Παρσ.τ�με το έστιατόριο μαζί με τον ιδιoκτ�τη Δ. Σουλ,OCV'Y/, παίρνουμε τα. χρ�ματα &π' το τα.μείο, κρΜουμε καί μερικα. μέσιχ στο Ψυγείο κα.ί ψεUγoυμε προς τ�ν άλλη άκρη της πόλης προς τ'ήν κατεύΘUνσrι τοΟ ΣπOCρτου. Περocσαμε το χωριο καί τpα6�ξαμε για. τ'ή Βόνιτσα για. πιο σίγουρα. ΤΟ 6ρliOυ μείναμε στο χωριο ΠαλιOCμπελα. T�ν έπόμε νη μά.θαμε πως τέλειωσε δ πόλεμος, πως εψυγιχν οε &ντά.ρτες καί γυ ρίσαμε ξανα. στ�ν πόλη. τα. κανόνια &π' τα. καρά.6ια τ' &κoUΓαμε καί λέγαμε κανόνιιχ είναι � αότ6ματα ; Ρίξανε τόσα 6λ�μιxτα μέσιχ στ�ν πόλη που λέγα.με πως δεν θα. εμενε τίποτα ορθιο καί κανένιχς ζωντανός...» Μιτα. μα.ς λένε αότοί οΙ &.πλοί άνθρωποι που δεν είχαν κιχμια. σχέση με τα. &ντιμαχ6μενα στρατόπεδα. Έκείνο που καί οΙ δυο 6ε6αιώνουν είναι πως � πόλη είχε ά.Οειάσει καί πως � περισσότερη �ταν όπο τον ελεγχο τών ιiνταpτών. Δυστυχώς � ζυγιχρια. της νίκης εγειρε προς τ�ν πλευρα. τοΟ έχθροσ. 'Ενώ 6ρισκ6τιχν σε ά.διέξοδο κι �ταν ετοψοι να. πιχραδοθοσν � να. πέσουν στη θαλασσα, πρόλΙΧ6ε δ «Κώνστας», σταμάτησε στ' ά. νοιχτα. τοσ κόλπου κι σ.ρχισε να. 60μ6αρδίζει με τα. κανόνια του την πόλη. Ψηλα. ά.πο το υΨωμα, 6λέπαμε τ�ν πόλη να. καΙγετιχι. τα. πυ ρ06όλα τοσ στόλου ξερνοσσαν 6ρoχ� τίς 06ίδες μέσα στον ΚΙΧΤΟΙΚ'Υ/ μένο χώρο. Ή πόλη καλUψτηκε ά.πο τ� σκόνrι καί τους καπνούς. 54
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Ή μά.χη 6ρίσκετα.ι στ� δρα.μα.τικώτερη ψά.ση της τόσο y ti τούς ά.ντιμα.χόμενους δσο κα.Ι γι� τούς πολίτες πού 6ρισκότα.ν &..κό μα. στ�ν πόλη. Τ«χα.νε χα.μένα. ... Δεν ξέρα.νε ποιόν ν' ά.κολουθ-ήσουν. Άπό τ� στιγμ� πού �ρθε σε βοήθεια. του μονα.ρχοψασιστικου στρα.τοο, ό στόλος, άρχισε πι� ν� κρίνετα.ι 1ι μά.χη κα.Ι ν� δια.ψα.ί νετα.ι 1ι ά.ποτυχία. τής επιχείρησης. Με τΙς 06ίδες τοο πuρ06oλικoυ γκρέμιζα.ν σπίτια., εκα.ιγα.ν δέντρα., κα.τά.στρεψα.ν τ� πά.ντα.. Ή πα.ρ(x.μoν� των ά.ντα.ρτων τώρα. στ�ν πόλη �τα.ν δόσΚOλΎj κα.ι &..ν ώψελΎj. Κι &κ6μα. εγκυμονοοοε κίνδυνο γι� τ� σύλληψή τους. "Έπρεπε πά.ση θυσία. Υ" &..ποχωρήσουν ά.π· τ�ν πόλΎj καΙ ν� συμπτυ χθοΟν κά.που εξω. 'Έτσι άρχισα.ν ν� εγκα.ταλείπουν τ�ν πόλη κα.ι ν� κα.τευθόνονται πρός τό μέρος ά.π· τό όποίο μΠήκαν. Kα.τ� τ�ν όΠOχώpΎjση επρεπε ν� μετα.ψέρουν καΙ ν� προστατέ Ψουν τους τραυματίες καΙ ν' ά.ποψόγουν οσο �τα.ν μπορετό κι &λλα θόματα. Ή όποχώρηση, θα. �τα.νε δόσκολη, α,ν οχι &..δόνατη, α,ν δεν σκε πά.ζονταν δλόκληρη fι περιox� &π' τόν καπνό των καμμένων σπι τιων. Πως yq, ξεμυτήσει κανένα.ς σε κείνα. τα. ΓUμνα. μέρη πού τ' &ε ροπλσ.να κατέβαιναν στ� έκα.τό μέτρα καΙ τ� κα.νόνια των κα.ρα6ιων ξερνοοσαν ψωτιά. ; Ή μσ.χη τής Άμψιλοχίας προκ«λεσε πολλες ζημιες καΙ στοί χισε και πολλες ά.νθρώπινες ζωές. Πολύ &..κ ριβα. τ�ν πλήρωσε και δ άμα.χος πληθυσμός. Άπό τούς μαχ-ητες τοΟ ΔΣΕ �ταν 50 περίπου τραυματίες και &..ρ κετοΙ νεκροι.
'Ήταν μια. σκληρ� κα.Ι πολόνεκρ-η μά.χη. ΕΤχε ομως κα.Ι τ� θε τικά. της σημεία.. Μπήκα.με σε μι� κα.τοικ-ημένΎ} περιοχή, σε μια. πα.ραθα.λά.σσια. πόλη. Krx,t πα.ρ� τ�ν απειρία. μα.ς σε δδομα.χίες κα.τα.λά.βα.με σχεδόν τ�ν πόλΎ}, α,ς �τα.ν πολλιΧπλά.σιες οε δυνά.μεις τοΟ εχθροο, α,ς �τα.ν εξοπλισμένος με βα.ρύ κα.Ι άφθονο ύλικό, με ε()κολο κα.ι γρήγορο &.. νεψοδιασμό, κα.λ� οχυρωμένος, με τ�ν προστα.σία. τοΟ στόλου κα.Ι τής ά.εροπορίας, δεν άντεξε καΙ τοβιΧλε στα. πόδια.. T�ν επox� αΙΙ τη τό 'ήθικό των μαΧΎ}των του ΔΣΕ �ταν ά.κόμα. ακμα.ίο. Κα.ι κά.τι &..κόμα. Ή διείσδυΟΎ} των τμημά.των μας στ�ν Έπα.ρχία Βά.λτου κα.Ι Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
55
το χτUπYjμα της 'Αμψιλοχίας, &.νιΧγκιχσε τον ά.ντίπαλο ν� ψέρει κιχι νοόργιες δυνάμεις γι� ν� &.ντιμετωπίσει τΥι νέα κατάστιχσ'Yj. Και τις ένισχόσεις αυτες τις &.πόσυρε &.πο σ.λλα μέτωπα. 'Έτσι ά.λά.ψρωσαν σ.λλες περιοχες κιχί 6ρηκα.ν τή'� ευκαιρία τ� τμήμσιτα τοΟ ΔΣΕ ν� χτυπήσουν σ.λλους στόχους με περισσότερη στΡατηγικΥι σ'Yjμaσία. Σ�ν ύποχώΡYjσαν τ� τμήμσιτά μας ά.π· τήν Άμψιλοχίσι, σ.ρχισιχν ν� συμπτύσσονται σιγά - σιγ� προς την περιοχή Άγρά.ψων. Έδω διιχκόπτουμε πρoσωριν� το γρά;ψιμό μας γι� ν� έπανέλ θουμε δταν έξασψοιλίσουμε τ� χειρόγραψri μας. Φυλακες Κέρκυρας,
21
Γενάρη
1 955
Mι� ιΧποΨYj της Άμψιλοχίσις. Τό 6έλος δείχνει τΥιν είσοδο των &.νταρτων στην πόλYj.
56 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ΕΠ Ι ΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗ ΡΟΥΜΕΛΗ
ΣτΙς 24 'Ιούλη 1948 συγκεντρώ&ηκαν στό βουνό KαCΡΚΙ στ�ν πεpιoχ� Άγρά,ψων- 8λα. τα. ψ-ήμα.τα της ΙΙ Μεραρχία.ς το] ΔΣΕ στό ίοιο &.κριβώς σημείο &.π' 8που ςεκιν-ήσα.με πρΙν ενα. μ-ήνα. για. τ�ν περιoχ� Βά,λτου - ΆμCΡιλoχία.ς. Έοώ τώρα., βρίσκοντα.ι κι α.λλα. τμ.-ήμα.τιχ, τα. δπeιία. ελειπlΧν α.π' τΙς επιχειρ-ήσεις του Βάλτou. 'Ήτιχνε ενα. τ άγμα. τijς 144 Τιχςιαρχίας και τα. ψ'ήμα.τα. -όσα. βγijκα.ν &πό τ� GUeHιx. τών επιχειρ-ήσεων- τijς 172 Τα.ςια.ρχίας ποu είχαν σuμπτυχθεί εγκα.τα.λείποντας τό χώρο τijς ΦθιώτιΟα.ς. Άψοσ εγινε ενα. α.χτΙψ στελεχών κα.Ι κριτικιΧρανε τ' α.ποτελέ σματα. της επιχείρησης ΒιΧλτou - Άμψιλοχίας κι έγινε &.νά.λυση τών &Πcίψά.σεων στα. τμ.-ήματα., ε,,:οιμαστ-ήκαμε για. νέες επιχειρ-ή σεις. Έτοότη 8μως τ� ψορα. πρός το χώρο τijς Φθιώτιοας - Φω κίΟα.ς. Στόχος μας Τιτα.ν να. χτuπ-ήσoυμε τΙς μοναρχοψαοιστικες μον&. οες, με σκοπο να. oημιoυργrισoυμε νέα Υ.α,τά.σταση οιεισοUOντας 8σο πιο βαθεια. μπορούσαμε στο χώρο τijς Ροόμελης, να. μα.ζέψουμε και να. ενισχύσουμε τΙς σκόρπιες μονιΧοες του ΔΣΕ πού είχlΧν &.πομείνει σ' αότες τΙς περιοχές. Ή κατά.σταση σ' αότες τΙς περιοχες οεν TιτlΧν κα.Ι τόσο ρόοινη για. τα. τμ.-ήμιχτα. του ΔΣΕ, για.τΙ 1) ζωντlΧν� πα.ρουσία μlΧς εκεί lλει πε α.π ο πoλu καφ/; κι δ εχθρος είχε ςεθα.ρέψει κι &.πλωθεΤ σ' 8λα. τα. μέρη. Στις 25 Ίοόλη -α.ψου 6ρ ιΧΟυα.σε- ετoιμα.στήκlΧμε για. τ�ν κα.ινούργια. μα.ς εςόρμηση. Φορτωθήκαμε τόν δπλισμό μα.ς κα.Ι Κ(1. τη cρopΙσα.με τ /; μονοπά.τι προς τα. χωρια. Κερ&.σοβο - Μα.ρα.θιιΧ, κα.' � ι!! περα.σα.με , 2. ' " tEuι!! ,J,,ικαμ::: στο ποτα.μ.ι Μ eyuouIΧ, ιΝπεΥαντι κι α.νηψορισα.με τ�ν πλαγια. πρ/;ς το χωρ: /; Πα.πα.ροόσι 8που ψτιΧσα.με στα. ςημε.
,
57 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ρώμ�τα.. Έοω κιχνα.με μι� λιγόλεΠΤΎj στιχση ν' &.να.σιχνουμε &.π' την δλονύχτια. πορεία.. ΤΟ χωριο �τα.ν ερrιιιo α.πο κ�τoΙκoυς κα.ι ζωα., ετσι τ� χόρτα. στις α.όλες των σπιτιών κα.ι γενικ� 1ι oλιχστrιση πα.ρουσΙα.ζα.ν οψη ζούγκλα.ς.
Οί μΟ'Jργιες �τα.ν κα.τιχφορτες α.πο μουρα.. (αΕνα. είδος μoυρ� που oγιiζα.νε ρα.κι με πολους Οα.θμ.ούς, το μουρο σπως το λένε τοπι κά,) . "Αν κα.ι πεινασμένοι οεν �ταν εσκολο ν� τ� γευτο\}με, για.τΙ δ χρόνος ijταν λΙγος κα.ι α.κόμα. πλησιιχζα.με σε μέρη που ελέγχοντα.ν &.π' τον έχθρο κα.ι -ή έπα.γρόπνησΥι μα.ς επρεπε ν&ναι δςυμέν'Yj και τ� μιχτια. μα.ς ---<'ιπ ως λένε- Οεκα.τέσσερα.. Π�ρα.με μι� λιγόλεπτ'Yj ά.νιχσα. κα.ι ςεκιν�σα.με τροχιχοην γι� ν� ψτά:σωμε κα.τ� το μεσ'Yjμ&ΡΙ Φ'Yjλα στο oO'Jvb Κουμπί, πά:νω α.π' το χωριouδά:κι Γόλια.νrι. Πρώτ'Yj μα.ς δoυλει� ijτα.ν ν� πιιiσoυμε γύρω γύρω το OCιυνo -κα.Ι κυρίως τ·η ν πλευρ� πο1.ί6λεπε προς το Κα.ρπε ν�σι- κα.ι να κά,νΟ'Jμε θέσεις μά,χrις, ώστε ν� είμα.στε ετοιμοι σε περΙπτωσ'Yj έχθρικης έπιορομης είτε πεζικοο είτε α.εροπορία.ς. Το μέρος ήτα.ν θεόγυμνο, για.υτΟ μείναμε κα.ρφωμένοι στις θέ σεις μα.ς μέχρι που νύχτωσε. 'Aργ� το ορά,ου, συντα.χτ-ήκα.με �Ι ψύγα.με με κα.τεόθυνσrι προς το
.Μικρό Χωριό. Στό UΦωμα. -πάνω ά.πό τό χωρι6-- συνα.ν Τ'Yjθ�κα.με κα.Ι με Τ� όπόλοιπα. τμ-ήμα.τ� της ΙΙ Μερα.ρχία.ς τοΟ ΔΣΕ . 'Αψ/ινουμε το υι.jιιιη.ι α. κα.ι κα.τηψορίζουμε. Ό ορόμος ψειοοσέρνον τα.ν μέσα. στην έλα.τοσκέπα.στ'Yj πλα.γι� κα.ι Υίτα.ν θεοσκότεινος. Πα.ρ· δλα. αΔΤ� τον περιχσα.με &.θόρυβα.. Δια.β�κα.με στην α.κρη τοΟ χω.ρ ιοΟ, το ορόμο που πά:ει προς την Κα.ρίτσα.. 'ΑπέναντΙ μας &.CΡ�)'oυμε τό Mεγιiλo Χωριό. Έκε! Υίταν έγκα. τεστrιμένΎj μόνιμα έχθρικη Ο όναμ'Yj . ΓιlXUΤΟ � μιλ-ήσουμε πιο κιiτω.
Ή α.όγη μiΧι;; βρηκε στο χωριο Καρίτσα , ενα χωριουδά:κι κολ λrιμένo σ' ενα ψαριχγκι της Κα.λιακούΟα.ς. Δεν σταμα.τ-ήσα.με καθό λο'J στο χωριό, προχωρ-ήσα.με κα.ι κα.τα.βλιστ�κα.με σε μι� πλα.γιιχ, σπο'J περιχσα.με την -ήμέρσ. &.κΙνrιτoι. "Αν λοιπον δεν όπηρχε έχθρος στο Μεγιχλο Χωριό , θ� Οισ.βα.Ι να.με &.πο κε! και θα γλυτώνα.με το γόρο το\} βουνο·\} της Κα.λια.κού Οα.ς, που -ή κα.τιχλΎjςΎj ήταν στο ίοιο σrιμείo. Έπειοη είμα.στα.ν πολλοι κα.ι τις κιν�σεις μα.ς την -ήμέρα. εδ-
58
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κoλ� τις επισημα.ίνα.ν τ' ά,εροπλά.να., ιΧν�γκα.ζόμα.στε ν� β�οίζοuμε τη νύχτα. κ�ι τή μέρ� ν� κα.λuπτόμα.στε σε Οα.σωμένα. μέρ'Yj. ''Οτα.ν βρά. δu�ζε πι� κα.ι οεν ψ�ινόμα.στε ά,πο μα.κρι� outE κίνουνος βομβα.ρΟι σμοσ ύπη.ρχε π�ίρνα.με ορόμο, δ'Yjλ. κά.να.με τη νύχτα. μέρα. οπως λέμε ... Πρι\! κα.λά. - κα.λ� σοuροuπώσει ξεκιν�σα.με Υ' ά,νέβοuμε την πλα.γι� της Κα.λια.κούΟα.ς γι� ν� περά.σοuμε ά,π' το πίσω μέρος το!} βουνοσ στο χωριοuΟιΧ.κι Δολια.νά.. Ό λόχος μοu πηρε εντολη ν� β� δίσει πλα.γιοψυλα.κη σκ�ρψα.λώνoντα.ς την κορuψογραμιμή τοσ oou νοσ κα.ι ν� κα.τέβει στ� Τα.μπούργια. (τοποθεσία. ά,νά.μεσα. στ� χωρια. Ψια.ν� κα.Ι Άνιά.O�) ... "Αν κα.Ι β,ρ ισκόμα.στε στην κ�ρoι� τοσ καλοκα.ιριοσ, 30 Ίούλ'Yj, τη \ιύχτα. που σκα.ρφα.λώναμε την κορψη τοσ oouνou, κινδυνέψαμε να. χα.θοσμε μέσα. στην δμίχλη το ouνιxto &.έρα. κ�Ι το tcrouxtEpo κρύο. 'Ήτανε τέτοιο το κρύο που θύμιζε χειμώνα.. ''Οτα.ν πι� ψτά.σα.με στην ψ'Yjλότερ'Yj κορΨΥι -γιατι ά,π' εκεί � πρεπε '10 περά.σουμε- ά,κοόσιφε το oou'Yjto της μά.Χ'Yjς που γινότ�y στο :Μεγ. Xωριό ,χα.μrιλ� στ� πόoι� της K�λια.κoύOα.ς. :Μά.χοντα.ν το 10 τά.γμα. της 144 Tα.ξια.ρχί�ς τοσ ΔΣ με τη Ούνα.μη τοσ μονα.ρ χoψ�σιστικoσ στρα.τοσ που ήταν οχuρωμένοι μέσα. στ� σπίτια. το!} χωριοσ. Το πρώτο τά.γμα. με oιoικrιτη τον Πα.πούα. ήταν τότε το t σχuρώτερο κα.Ι μαχητικώτερο τμήμα. της Μερα.ρχία.ς μα.ς. ftιxuto με την πρώτη επίθεση δ εχθρος t'ιπoχώρφε εγκατα.λεί ποντα.ς τα. bxupάo tou. Με το ς'Yjμέρωμα. της &λλης μέρας � μά.χη μεταψέρθηκε στ� όΦώμα.τα. Λα.κώμα.τα. Ό λόχος μας εΙχε πιά.σει ά,π' τή νύχτα. τ� ταμ.πoύpι�, ά,κρι6ώς ά,πένα.ντι ά.π' τον τόπο της μάχης. :Με κομμένη την ά.νά.σα. πα.ρα.κο λουθούσα.με την εςέλις'Yj της επιχείρησrις. Κα.τα. τΙς 10 � ωρα. το πρωί, &ρχισε ν� μας χτuπά.ει το πuρο βολικο που 1jtιxv εγκα.τεσΤ'Yjμένο στις Ρά.χες (όψώματα. πά.νω ιΧπο το χωριο Κρίκελλο) . ΟΙ σuγκρoύσεις τώρ� σuνεχίζoνταν πά.νω άπο το χωριο Άνιά.Οα.. Ό εχθρος 6ρίσκετα.ι σε &σχ'Yjμη θέσrι. Κα.ινοόργιες δμως δu',lά.μεις τοσ εχθροσ κινοσντα.ι ά,πο Τριγωνο μετρικο προς τ� Λ�κώμα.τα. γι� EvtoχuσY) τοσ εκε! ΕΣ κα.Ι � άερο πορία. βομβά.ρδιζε &ΥΎίλεώς τ� όψώμ.α.τα. οπou όπηρχαν Οικά. μ�ς τμήμ�τα.. Κι ενώ σuνέβα.ιναν αΙΙτά., πα.ίρνει εντολη rι οιμοιρία μας Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
59
νά. πιιiσει τά. ύψώμα.τα. &.πένα.ντι &.πΟ το χωριο Σuγκρέλο. Τροχάδην, κα.τε6�κα.με μέσα. &.πο χωράψια. κα.ί ρέμα.τα. -ά,νάμεσα. &.πΟ έκρ� ξεις 06ίδων πuροοολΙΚΟi}- CΡτάσα.με στο ποτα.μά.κι δια.6�κα.με &.πέ να.ντι κα.Ι κα.τα.λά..6α.με το λoCΡίσκo &.ντίκρu στο χωριό, Έδώ κα.θίσα.με &'Κ(ΥΥίΤΟΙ ωσπou 6pάoOuιxcrE. σι μά-χες κόντεuιχν ε!κοσιτέσσερες iliPE; κα.ί fJ ζuγα.ρι� της νίκης δέν εγειρε σέ κα.νε νος το μέρος. 'Έπρεπε νά. ξεμπλέξοuμε μ' α.υτές τίς cruyxpouaEt; κα.ί νά. σuνεχίσouμε την πορεία. μα.ς προς το χώρο της Φθιώτιδας. Πρίν πέσει κα.λά. το σοuροuπο &.πoCΡα.σίστηκε νά. γίνει γενικη έ πίθεση &.π· δλες τίς δuνάμεις το\) ΔΣΕ κατά. τών θέσεων τοο έχθροίί . Στη νέα. επίθεση πηρ ε μέρος κα.Ι fJ διμοι.ρία. μα.ς κα.θώς καΙ οΙ ύπόλοιποι τοίί λόχοu μα.ς που εΙχα.ν μείνει προσωρινά. στά. Τα.μποό ρια.. Μέσα. σέ λίγα. λεπτά. της ωρα.ς &να.ψε τέτοιος πόλεμος που δεν ξεχώριζες τίποτ' α.λλο &.πΟ μιά. 60uYj κι &.πο ενα. συννεcρo σκόνης που σηκωνότα.ν &.π' τΙς σψIXΙpες.
Οί μoνα.ρχoCΡα.σίστες δέν α.ντεξα.ν στην επίθεσ� μα.ς κι εγινα.ν &ψιΧντοι εγκα.τα.λείποντα.ς στον τόπο της μάχης τους νεκρους κα.θώς κα.ί πολλά. κ α.τεστρα.μμένα. τρόψψα.. 'Όσα. τρόCΡιμα. ε!χα.ν -κι ε!χα.ν &ρκετά.- ψ'ρόντισα.ν πρί ν τά. εγκα.τα.λείψουν νά. τά. αχρηστέψouν. Τις κονσέρ6ες τίς σχίσα.νε μέ μ α.χα.ίρια. κα.ί τίς π ετti.ξα.νε δώθε - κεί θε μέσα. στους θά.μνouς. Το ίδιο κά.να.νε κα.Ι στο ψωμί κα.Ι στ' άλλα. τρόψψα.. Είμα.στα.ν πολυ κοuρα.σμένοι κα.Ι πεινα.σμένοι, ά..λλά. cρo6όμα.στα.ν νά. τ' αγγίξουμε. Κα.Ι
δ ςρό60ς �τα.νε Οικα.ιολογημένος, για.τΙ π ολλές ψορές σέ πα.
ρόμοιες περιπτώσεις τά. εγκα.τα.λειμένα. τρόψιμα. τά. πα.γιδεύα,νε, � με νά.ρκες � μέ oηλητ�pιo κι ετσι την πά.θα.νε πολλοί σuνα.γωνιστές. Προτιμοόσα.με την πείνα. κα.ι τη ζωη πα.ρά. το ςρα.γητΟ κα.ι το θrά.να.τo. 'Ότα.ν fJ μά.χη τέλειωσε �ταν πιά. νυχτα.. Σuνα.χτ�καμε, μετρη �κα.με κα.ί 6Ύ'ήκα.με σωστοί. Ευτυχώς δέν είχα.με κανένα ΟΟμα. ou τε ΤΡαuμα.τία ... 'Α�νοuμε λοιπον το χωριο 'Ανιά.Οα κι ά..κολοuθΟίίμε το δρόμο π ου πά.ει προς το Κρίκελλο. Προπορευόμouν μ' ενα. ακόμα σuνα.γωνιστη γιά. ν' ανιχνεύσουμε
το μ.έρος απο τuχoν εχθρικά. τμ�ματα.. Πλησιά.σαμε στο χωριο Οτα.ν πέσα.με πά.νω σ' ενα. εχθρικο ΨUλά.κιo. Μά. πηγα.ίνα.με δμως μέ τόση προψόλα.ξη που δέν μάς κα.τά.λα.6ε
60
δ σκοπος κι α.ς πλησιά.σα,με στά.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
10 μέτρα. απ' α.ότόν . 'Ίσως δμως νιΧ ακουσα.ν κα.νένα. μικρο θόρυ60 (&.π' τιΧ ςερα. ψόλλα. τοσ δάσους) κι ερριςα.ν μια. ψωτ060λίδα. γιιΧ ν ιΧ
Ελέγςouν τp�γόρω τ ο εδαψος. Λότο �τα.ν &.ρκετΟ ν� μ lΧ ς πληροψο ρήσει 15τ� κοντά. μα.ς όπηρχε έχθρος και νιΧ μlΧς άπα.λλιΧςει άπο τον κ ίνδυνο ένέδρας. "Αν δεν ερριχναν τη ψωτοΟολίδα. -κι α.υτο τόκανα.ν σuχν� τιΧ ψlJΗκια. τοσ ΕΣ- θ� π�α.νόμ:xστε στ� χέρ�α. με το σκοπο κα.Ι τότε ... "Λμα εσΌησε
� ψωτοΟολίδα. κι επεσε ςα.να. σκοτιΧδ ι , ΓUpίσα.με
ΠΡb; τ:Χ πίσω μι:Χ κα.Ι δεν υπηρχε κενο μέρος νιΧ περιΧσοuμε το χω ριό. Άναyκxστ�κ6:, αλλιΧςα.με δρομολόγιο και τραοlΧμε προς το χω P�QlJδάκ� Σέλο. (Βόθισμα. σημερινη ονομασία.)
.
Λότο το χωριο εΤνα.ι κολλημένο σε μια. απότομη πλα.γιιΧ πλ6:ι στο Κρικελλιώτικο πoτ6:μ � . Ή α.όΥ'1ι μα.ς βρηκε ψτιΧνοντα.; στο χω
ριό. 'Όλη
-;;η νόχτα. βα.δίζσ.με δεν σταμσ.τήσα.με οδτε αν6:σα να. π6:
ρουμε και 'ή απόστα.ση που δ ια.νόσαμε δεν �τα.ν οuτε δέκα. χιλιόμε τρα. ! ... 'Λπα τη μι� τα. κακοτρχχαλα μονοπιΧτια κι απο την αλλ'Υ) σκοτά..δ ι πίσσα. ΕΙμαστσ.ν κουρασμένοι και τΟ',λαιπωρημένοι &πο την πορεία.
και ,yl v α.Uπvία., &λλα. κα.Ι τόσο πεινα.σμένοι που μόλις σέρνα.με τιΧ , .. πoo�α. μα.ς. "Ε να.ς σuνα.γωνιστη; απο τη στα.. a.να.κα -'' λIJ Φ ε πα.ραμερα. , ση μας μια. κορομηλιιΧ με ώριμα κορόμηλα. κα.Ι ρ ιχτήκα.με 15λο ι , β ια. ,
.
.
,
στ�κά.., να. πχρουμε δσα. προψτ6:σουμε . Σε λίγο δεν όπηρχα.ν οδτε ψόλλα. άπ6:νω στο δένδρο. Κα.τεΟήκαμε επειτα. την απότομη πλα.ΥΙιΧ, ψτά.σα.με στό ποτά-μι, πεpάσCΨε &πέναντ� και σκαρψα.λώσαμε προς τό χωΡΙΟ'J δάκ� Τσε κλίστα. (Σκοπιά.) . Έκε'ί ορήκαμε κι αλλα τμήματα. της Μερα.ρχία.ς μας. Τό 30 τΧγμα. τη ς
144 Ταςια.ρχία.ς μά.χοντα.ν aτό Φoν�ά., aτό
βουνό π6:νω &π' τη Σκοπιά.. �Eνα. &λλο τμημα. μ6:χοντα.ν στον Ψηλο Στα.υρ6. Μι,ο το τμημα κα.τόρθωσε να. α.ίχμα.λωτίσει τιΧ μετα.γωγικιΧ τοσ εχθροσ με 250 χλα.'ίν ες, κουβέρτες κι αλλα. ειδη ίμα.τισμοσ. Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΔΕΝΔΡΟΥΑ Ι Στο χωρ:ο καθίσα.με τόσο, 15σο χρειιΧστηκε να. π6:ΡΟlJμε &.πο λί γα Opoc:Ht� ψωμί. Χρόνος γιιΧ ξεκοόραση δεΥ περ ίσσευε. Όλόγυρα
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
61
στ� υΨώματα γινόταν μά-χες. Και τ� τμήματα. μας εΤχαν άνά-γκ"l) άπο 60ήθεια, ν� μπou.με και μεΤς στο χορο της μά-χ"l)ς. Δ(α.τά-χτ"l)κε δ λόχος μα.ς ν� 6αδίσει γι� το Δεντροόλι -ΤΟ 6ουνο πά-νω άπο τό χωριο Σταόλοι.- Μέσα άπο δα.σωμένα μέρ'Υ/ , πά-ντα κιχλυμένοι CΡτά- σιχμε το μεσrιμέρι στό χωριό Δομνίτσιχ -ε.Ρ'Υ/μο τό χωριο- τό πε ρά-σα.με μέσα άπο τ� ρέμιχτιχ και τις CΡρά-χτες κιχι σκαΡCΡιχλώσιχμ.ε την άπένιχντι πλαγι� με κατε6θuνσrι το χωριο Σταόλοι. Δεν τρέχαμε πι� γιατι δεν 6ιιχζόμα.στε. Δεν θέλαμε ν� CΡΤά.σoυ με στο χωριό πρΙν νυχτώσει γιιχτι μΠΟΡΟΟΟε ν� μας άντιλ'Υ/cpGετ δ εχθρος πρΙν CΡΤά.σoυμε στον προορισμό μας. Το σοόρουπο μας 6pijxc: κά.τω άπο το δψωμιχ πο\) κατείχε δ εχθρός. 'Όταν νύχτωσε καλά., πήραμε διά.τιχξ"l) μά.Χ'Υ/ς κι άρχίσιχμε ν� σκα.ρφαλώνουμε την άπότομ"l) πλιχγιά-, προσέχοντας μην κυλήσουμε κα.μι� πέτρα και κά.νουμε θόρυ60 γιατι είμασταν πολu κoντ� στΙς θέσεις τοίί εχθρο& κιχΙ δ πιχραμικρος θόρυ60ς θ� μας πρόδιδε καΙ. κΙΧθώς είμασταν άκά.λυπτοι θά. μας θέριζα.ν τ� πολυ6όλα. 'Ότιχν ψτά-σιχμε στ� 30 περίπου μέτρα -είτε δεν μας άντελή cpG'Υ/κιχν μακρύτερα, είτε μας α.ψΎjσαν νά. ζυγώσουμε κοντά-, μαλλον το δεότερο-- α.ρχισιχν κατιχιγισμο πυρων μ' 8λα τά. 8πΑr1. ποu διέ θεταν. Πέσα.με κά-τω καΙ. γι� Aiyr1. λεπτά., τ� ΠOAλ� πυρ� τοίί εχθροσ μaς καθ1ιλωσαν στΙς θέσεις μας. Το μέρος γυμνό, οΕ σφαίρες 61'0χή, δ εχθρος δχυρωμένος καΙ μ' α.CΡθoνιι πολεμικό υλικό, γά-ζωνε την πλαγιά-. 'Έλα 8μως, ποu �ταν διαταγη της Μεραρχίιχς ν� κα ταλά-60υμε πά.ση θυσία το δψωμιχ ! ..•
"Αν καΙ. δεν μποροόσιχμΖ νά. σ'ljκώσουμε κεφάλι, γιατ: είμιχστιχν άπο κά.τω περνoUΜε άμέσως στην επίθεσ"l). Ή απόσταση ποu μας χώριζε Τίτιχν μικρή, άλλ� -fι επίθεσrι εγινε άστριχπιιχΤιχ καΙ μέσr1. σε λίγα λεπτ� είχαμε κιχτιχλά.6ει tr.; θέσεις τοσ εχθ'ροσ. 'Όλ"l) -ή δόνιχμ"l) τοσ ΕΣ ποu κρα.τοσσε το δψωμα. τ50ΙΧλε στ� πό δια, πιχρατώντας --«πο τη 6ιά. τους- στον τόπο tij; μά.χ.ης, 8λα τ� μεταγωγικά- τους, τ� τρόφιμά- τους, άκόμr1. κα.r. τον άσύρμr1.ΤΟ ν� δου λεύει καΙ 6-7 νεκρούς. 'Ότα.ν στριμωχνότα.ν οί μονα.ρχοψα.σίστες -κα.r. ΠΡΟΚΖιμένου ν� 62
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
σώσοον τη ζωή τοος- tr1. πα.ρα.τοσσα.ν Ολα., γιατι ευκολα. κα.ι άψθο να. τους τάΟινα.ν οΙ ψίλοι τους Άμερικά.ν οι.
Ή μά.χη σ.ότ1) βά.στσ.ξε, μονά.χα. λίγα. λεπτά.. ΈπεΙΟ1) τό μέρος �τσ.ν γυμνό κσ.ι κα.τr1. τ1ιν επίθεσYj οεν μποροόσσ.με να. πρoψuλα.χτoσ με α.πό tr1. κα.τα.ιγιστικr1. πυρr1. τοσ εχθροσ, είχα.με α.πό το λόχο μα.ς
3 νεκρους κα.ί μερικους τρα.υμα.τ ίες. Ό εχθρός, σ,Υ κα.ί όχυρωμέΥος κσ.ι α.μυνόμεΥος, είχε περισσ6τερες α.πώλειες κι α.ότΟ για.τΙ XIXtr1. την άτα.κτη υποχώρησή τω επίσης στό γυμνό εΟα.ψος- οεν μπόρεσε 'ir1. προψυλα.χθεί. Κα.μμιr1. oLIXςpOPr1. οεν ίιπηρχε στ1ι μα.Χ'Υ)τικότητα. α.νά.μεσα. &.ν ορών κα.Ι "(JVIXtxwy το\) ΔΣ. Τό ίοιο χειρίζΟΥτα.ν κα.Ι ΟΙ
OUο tr1. 0-
πλα.. Σε τοότη εοώ Τ1) μά.χ'Υ) , ΟΙ μα.χήτριες πλφιά.ζα.νε τις θέσεις το\} εχθ,ρ ο\} κί ερριχνα.ν χειρΟΟομ6ίθες μέσα. crtr1. όχυρά. τους α.Φ'Υ)φών τα.ς το θά.να.το
..•
"Αν κα.Ι π ολλα.πλά.σιες ΟΙ εχθρικες θυνά.μεις, σα.ν �κoUΓα.ν 0μως τμήμα.τα. τοΟ Δια.μα.Υτη τους επια.νε πα.νικός κα.Ι οΙ α.συρμα.τι;ιι θoόλεuα.ν κα.λώντα.ς ενισχόσεις, γιά. ν' α.ντιμετωπίσουν τον «Κόκκι νο Τίγρ'Υ) της Ρούμελης». 'Έτσι α.ποκα.λοσσα.ν τον α.τρόμ'Υ)ΤΟ -ηγέ.τ'Υ) τοσ ΔΣΕ της Ρούμελης ΟΙ α.Υτίπα.λοί του. Το Δεντροόλι μποροσσε νά. μ1ιν πέσει τόσο εδκολα., σ.ν οΙ στρα.τιώτες τοΟ ΕΣ πολεμοσσαν. Γιά. ποιόν πολεμοσσα.ν ; ... Μέσα. σε λίγο χρονικο Οιά.στημα. εγινε -η περισuλλoyYj τών λα. ψόρων (&.σόρμα.τος, δπλα. κα,ι πολλά. πυρψα.χικά.) κι α.να.χωρήσα.με με κα.τεόΘUνσYj προς το Κα.ρά.6ι , ενα. 60υνο α.πένα.ντι &.πΟ τό Δεντροό λι που είχε σχημα. κα.ρ α.6ιο\}. Στr1. ίιΦώμα.τα. που κα.τα.λά.6α.με Τ1) νόχτα., εμεινε τώρα. τό
10
τά.γμα. τό δποίο ίιποχώΡ'Υ)σε την &λλ'Υ) μέρα. τό α.πόγευμα.. llptv 0μως προλά.6ει νά. εγκα.τα.λείΦει τα. υ Φώμα.τα. που κρα.τoUΣε, θέΧΤΎjκε κα.τσ.ιγισμό Μίοων κα.ί ολμων κα.ι
Β. Πυρ060λικοσ, α.εροπορία.ς κα,ί
επίθεσ'Υ) τοσ μ ονα.ρχοψα.σιστικOU στρα.τοΟ. Άλλά. είτε πήγα.ινε δ ΕΣ γιά. &.να.κα.τά.ληφrι τOU 60υνοσ Ύj οχι, τά. τμήμα.τά. μα.ς θά. τό εγκ!Χτέ λειπα.ν, για.τΙ δ προορισμός �τα.ν άλλος, νά. χτuπήσooμε, Υ' α.νοίξουμε δρόμο κα.ι 'ir1. προχωρήσουμε στο χώρο της Ρούμελης. Στό βουνό Κα.ρά.6ι μεΙνα.με OλΎj τ1ιν -ημέρα.,
31 Ίοόλ'Υ) . ''OλΎj
τ1ι μέρα. σuνεχίζoντα.ν δλόΓUΡά. μα.ς σκληρες μά.χες. llOHr1. τμή μα.τα. τοσ μονσ.,ρχοψα.σιστικοσ στρα.το\} εφτα.σα.ν α.π· τό Kα.ρπενήσ�
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
63
γι&. εν ίσχυ σ-η . ΤΟ πυροβολικο τοσ Exapou μας χτuπoσσε &π' τις Ρά. χες, τ' &εροπλάνα στριφογόριζαν OArj μέρα πάνω α.π' τα. κεφάλια μας και β ομβά.ρδιζαν σuνεχως. 'Όσοι βρισκόταν στο δασωμένο η βραχωδες μέρος προφυλάσσονταν , δσοι fJtocv σε &κά.λυπτο πά.λ αι βαν OArj μέρα με το θάνατο ... Σ' αδΤ� τ�ν κόλασrj των μαχων -δεν -ηξερες &πο ποσ ν&. προ ψυλαχτείς- τις 31 'IOUArj 1948 σκοτώθrjκε και ό OlOlXrjt�; τοΟ 30υ τάγματος τοσ ΔΣΕ Δαψνομ'ήλrj ς, ποΌ κατάγονταν ιΧπ' το χωριο Δά φνrj. 'Ήταν πολΌ α.γαΠrjτΟς στοΌς α.ξιωματικοΌς και μocχητες τοσ τάγματος. 'Όταν πια. αρχισε να. πέφτει το σοόρουπο, σuγκεντρωθ'ήκαμε και κατεβ'ήκαμε δλα τα. τμ'ήματα τής Μεραρχίας, κάτω, στ� ρεμα τιά., πλάι στό χωριό "Αμπλιανη , περάσαμε το χωριουδάκι llocAouxo Ώα, διαΏ'ήκocμε το δρόμο ποΌ πάει γι&. Άρτοτίνα και το ξημέρωμα μας βρήκε πά.νω ιΧπ' το χωριο Κυδωνιά. Κατάκοποι κι εςαντλημένοι ιΧπο τ� νυχτιάΤΙΚΥ] πορεία καθίσα με λίγο ν' ανασά.ν ουμε. Ή επιμελητείoc μας μοΙρασε ιΧπο λίγα κερά. σια ποΌ μάζεψε στις κερασιες τοσ χωριοσ. Πρέπει να. τονίσουμε πως '�ταν 1 η ΑΙΙγοόστου και τα. κεράσια -χονδροκέρασα-- δεν είχαν α.κόμα 6Jρψά.σει καλά. Το σόνθημα για. ςεκίνYjμα δόθηκε. Συνεχί ζομε το δρόμο μας πρός τ�ν Άρτοτίνoc, δπου ψτά.σαμε το μεσημέρι και κατα.βλιστ'ήκαμε στό βουναλάκι πάνω ιΧπ' τό χωριό. ΟΙ επιμε λητές μας κIΧτέ6ηκαν στο χωpιCι γι&. να. εςοικονομ'ήσουν τρόψιμα ?J.v και στο χωριό εμειναν ελά.χιστες οικογένειες- και μα.ς εφεραν λίγο ψωμι και τυρ ί .
-
Μ α. και τί μποροόσαμε να. 6ροσμε σ' αδτα. τα. &γονα κι ιΧπομο νωμένoc χωρια. με ελάχιστους κocτ οίκους, ποιι στις επιδρομες τοΟ μοναρχοψασιστικοσ στρατοσ κρό60νταν κι αδτοι καΙ με δυσκολία καλλιεργοσσαν λίγα χωρά.φια για. να. μποροσν να. ζοσνε ... Το πρωτο τάγμα της 144 Ταξιαρχίας είχε πά.ει προς το ΨηΒ Χωριό. τα. ύπόλοιπα τμ'ήμocτα &μσ. νόχτωσε κατεβ'ήκαμε στο χω ριο και σuγκεντpωθ'ήκαμε για. λίγο στ�ν πλατεία. Στ�ν ακρη cij; πλατείας -ηταν στημένη "1ι πpoτoμ� τοσ Άθαν. Διά.κου τοσ Ύ)ρωα τοσ 21. T� βλέπαμε καΙ λέγαμε για. τις παληκα ριές του και τον τραγικο θάνατό του. Αδτο δεν κρά.τησε καΙ πολύ 64
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
για.τΙ σuντιx.χτηκα.με και ξεκινήσα.με ξα.νiΧ με κα.τεtX}uνση τiΧ Βα.ρ Οούσια.. Ή νόχτα. δίχως φεγγά,ρι, το σκοτά,δι πίσσα., το εδα.φος κα.τσά,6ροχο κα.Ι τiΧ μονοπά,τια. δόσΌα.τα.. Τέτοια. πορεία. ε'ίχα.με μπροστά, μα.ς κι OCπο κoόpα.σΎj α.λλο πρά,μμα... TiΧ ξημερώματα μα-ς 6ρηκα.ν μέσα στις χα.ρά.δρες τού oouvoG να. σκαρφαλώνοuμε . Ό λόχος μα.ς πηρε Οιατα.γή νiΧ κα.τα.λά,Όει το Πα.λοόκι, ενα. όλόΓUμνo δψωμα. πά, νω ocπ' τή Γρα.μμένη Όξuά., OCνά.μεσα στiΧ υΨώματα ΓιδοΌοόνι κα.Ι Πορτοκά-λι. Με τήν ψuχή στiΧ δόντια. 6γά-λα.με τήν OCπότομη OCνψρο pιiΧ κα.Ι φτά-νοντα.ς OCρχίσα.με νiΧ δργανώνοuμε OCντια.εροπορικες θέ σεις, γιiΧ νiΧ ΠΡολά.Όοuμε το "Γα.λατά.». Δεν προφτά.σα.με OCκόμιχ. νiΧ τελειώσοuμε τις &έσεις κα.ι να.σοu τ' OCεροπλά-νιχ. φτά,νοuν κι OCρχί ζοuν νiΧ μα-ς γιχ.ζώνοuν με τiΧ πολuΌόλα. κα.Ι να. μΙΧς ΌομΌα.Ρδίζοuν με ροuκέτες. Στο OCπέναντί μα.ς δψωμα (Πορτοκά.λι) γινόταν μά.χη OCπο το πρωΙ Τι όποία κρά,τησε μέχρι ocpγiΧ το OpιXOu. Άπο τή μεpιiΧ τοο ΔΣ μά-χονταν ενα.ς λόχος της 1 72 Ταξια.ρχίας. Με το σοόροuπο έγκα.τα.λείψα.με τiΧ ύψώματιχ.. Πρέπει νiΧ ση μειώσοuμε πως σiΧν νύχτωσε το κρύο �ταν τσοuχτερο πα.ρ· δτι �τα.ν ocρχες ΑUγοόστοu. Ή φά,λα.γγα. κα.τηγορΙζει προς το χωριο Δά.φνη. (Χωριο τijς Φθιώτιδιχ.ς χτισμένο στους πρόποδες των Βα.ρδouσίων) . Το χωρισ �ταν έγκατα.λειμένο, OCκιχ.τοίκητο κι ερημο, το διασχίσαμε μέσα. OCπ' τις χορτα.ριασμένες ΡΟΟγες καΙ φτά-σα.με στο γλuκοχά,Ρα.μα στδ Μα. κρuκά,μπι. ..
Η ΜΑΧΗ ΣΤΟ ΜΑΚΡΥΚΑΜΠ Ι
'Όταν φτά.σαμε στο Μακρuκά,μπι �τα.ν ακόμα. θαμπά-, δεν μπο ροόσαμε νiΧ διακρίνοuμε κα.λiΧ το μέρος, για. να. έλέγξοuμε τήν γό,ρ ω μας περιοχή σ.ν ύπά-ρχοuν έχθρικα. τμήματα. Φτά-νοντας καταΌλι στηκα.με μέσα. στο Οά.σος. Εόνόητο εΤναι σε τί κα.τά,σταση ορισκό μαστε OCπο α.ποψη κοόρα.σης, πείνα.ς, OCΠπνία.ς κλπ. προτοσ ά.κόμα καθίσοuμε, προτοσ ξεφορτωθούμε τiΧ πρά-γμα.τά μας και πά-ροuμε ά.νά,σα. -δηλ. μέσα. σε μηδεν χρόνο- ακοΟμε πu ροΌολισμους καΙ φωνές. Δίπλα μα.ς �ταν στρατοπεδεuμένη δόναμ'Υ] Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
65
τοσ ΕΣ μιiς ΠιΧΡιΧκολοuθουσιΧΥ ποΙΙ έτοιμιΧζόμιΧστε Υα. 'Κα.θ{�οuμε κι άρχισιΧΥ Υα. μιiς αάζouν με ΥτοuψέκιιΧ, πολuαόλιΧ ΚιΧ! δλμοuς μέσα. σΤΟΥ ΚιΧΤιΧαλισμό μιχς. Ό εχθρος αιάστ'Υ)κε γι' ιΧδτο ΚιΧι οεΥ πέτuχε το σκοπό tou . ΠιΧΡ' δτι μιiς ΙΧΙψΥιοίιΧσε, ΠιΧΡ' οτι εϊμιΧστιΧν ΚιΧτάκοποι κι εςιΧΥτλ'Υ)ιιέΥΟΙ οεν μιiς εΚΙΧΥΙΧΥ τίποτα. κι οδτε χάσα.με το �θικό μα.ς. 'ΑστραΠΙιΧία πιάνοuμε θέσεις μciχ-ης κιχι πεΡΥοσμε ιΧμέσως στηΥ επίθεσ-η. Ό πόλεμος άΥιΧψε. ·0 λόχος μας πηρε Οιιχτα.γη να. πιciσει εΥα αριχχώοες σΨωμα. ι:ΧΥάμεσιχ Μιχκρuκάμπι κιχι τοΟ QOUYOG Οϊτ'Υ) . Δuσ κολεUΤ�ΚιΧμε κιχι ΚΙΥΟUΥέψιχμε ωσποΙ) να. ψτάσouμε ΚιΧΙ Υα. ΚιΧΤιΧλά. αοuμε το QOUYIΧAIixt γιιΧΤΙ στηΥ πορεία. μας εϊμιΧσΤιΧΥ εκτεθειμέ',οι i Υά.μεσιΧ ouo πuρώΥ του εχθροσ. 'ΌΤιΧΥ ψτά.σα.με -uatEpΙX &.πΟ εΥα. γερο τροχά.Ο-ηΥ κα.ι μέ κομ μέΥ'Υ) ιΧΥά.σα. ι:Χπ' τηΥ κουΡιΧσ'Υ)- τα.μποuρωθ�κα.με στα. κοτρώΥΙα. ΚιΧι εΤπα. τότε στον !ιΧuτό μοu : «για. t1jy ώρα. εοώ εΤσα.ι σίγουρος, α.ς εί ΥΙΧΙ ΚιΧλα. τα. αράχιιχ». Κιχι πριχγμιχτικci, οέΥ δπηρχε πιο σίγouρο μέ ρος ΚιΧΙ για. μάχ'Υ) κα.Ι για. προψόλα.ς'Υ), είτε &.πΟ σψΙΧίρες, είτε &.πο αλήμα.τα. πι) ροαολικου είτε οόμοες &.εροπλά.Υων. Άπο κεί πάΥω , ολέΠιΧμε χα.μ-ηλα. ποΙΙ γινότα.ν .� μά,χ'Υ) . Μια. μciχ'Υ) ποΙΙ μόνο μια. oou1j &κουγες απ' δλα. τα. δπλΙΧ, για.τΙ ήτα. νΕ πο λύ μπερδεμένα. τ' ιΧΥτψα.χόμΖνα, ψήμα.ι:α. χι ή μάΧ1J δια.ξάγοντα.ν ι:Χ πο ελα.το σε ελα.το. υΟλοι πέρα.σα.ν at1j μά.Χ1J, δλες οί οιοικΎ)σεις ι:ώ'ι τμΎjμιiτωy, λοχιχγοί , τα.γμα.τά.ρχες, τα.ξία.ρχοι , Μέρα.ρχοι, π. επίτροποι κλπ . υο_ λοι στηΥ πρώΤ1J γρα.μμ� . ΟΙ οuνάμεις του ΔΣΕ περνοσΥ at1jv επ!θε OΎJ. 'Έπρεπε Υα. οοθεί ενα. τέλος σ' αoOt1j t1j μάΧ1J , &.λλοιώς δεν μπο ροόσα.με Υα. πα.Ρα.μείΥοuμε εκεί. Με t1jv επίθεσΎ) μας δ εχθρος πα.ΥΙ x06ciAEtoct ΚιΧΙ το οciζει στα. πόδια.. ΟΙ μονιχρχοψα.σίστες οεΥ πέτυχα.ν τίποτα. με τον ιχΙψνιΟια.σμό . Το μόνο πού πέτuχα.y ήτα.Υ να. μ1jΥ μιiς ti� aouv νσ. ςεκouρα.στοσμε. ΆΥτίθετα. εμείς πετόχα.με μια. σ1Jμα.ΥΤΙ x1j νίκ-η , α.Υ κρίΥοuμε t1j Y κα.τά.στιχσ'Υ) που Ορισκόμα.στα.Υ. Τό opά.Ou εγκα.τα.λείψα.με τΙς θέσεις μιΧς κι ολοι μα.ζί &.Υε6ή κα.με τηΥ πλα.για. τοσ 60uyou σποΙ) ψτάσα.με το πρωΙ oτ1jv κορΨ1ι της Οίτ-ης κα.Ι λ-ημερι!iσα.με έκεί tiyciμEaoc στοΙΙς πα.νUΦ'Υ)λοuς opci χοuς. Σα.Υ επεσε ςα.Υα. το σκοτά.Οι κα.Ι οεν ψιχινόμα.στε ι:Χπο μα.κριά.,
66
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
π�ριxμε δρόμο, με mτεόθuνση τη Γκιώνιχ. TtΧ xωρ ιtΧ ποι) ΠΖράσιχμε τη νόχτα, -εκτος το Μιχυρο Λιθά.ρι ποι) τ' άψijσιxμε πλάι μιχς- δέν εμιχθιχν ποιά ήτιχν. Μόλις περά.σιχμε το χωριο Στρώμνη μα-ς πΥίρε ή μέριχ. Το μέρο; ήταν διχσωμένο άπο πuκνtΧ ελιχτιχ και κατά.λληλο γιά. νtΧ μείνοuμε. 'Έτσι μείναμε εκεί και την άλλη μέρα, 6 AUyoUatou . Έδω σ' αότο το μέρος κάτω άπ' τtΧ ελατα, ήταν σπα,ρμένα τα. κόκκαλα των σψαγμένων δμ�ρων - παιδιων και γuναικων, ,6)',1 εκκαθαρ ιστικων ε πιχειρ�σεων την άνοιξη του 1948 ... (*) Το άπόγεuμα τijς 6 Auyouatou , π�ραμε δ ι α,ταγη νtΧ πα-με μιο διμοιρία ενίσχuση σ' ένα, λόχο τοΟ 30u τάγμιχτος ποι) 6ρισκότα,ν στή θέση Mν�μιxτα" πά.νω άπ' το χωριο Κοuκοu6ίστα ( ; ) . Αότο το διά σελο ήτιχν ένα, ύποχρεωτικο πέρασμα,. Σuνα,ντ�σαμε εκεί το λόχο και κα.λuμένοι στην ελατοσκέπιχστη πλα,γιά, πα,ρα.κολοuθοόσα.με ενα. τάγμα. του μοναρχοψα.σιστικου στρα τοΟ ποι) 6άδιζε προς το μέρος μα.ς. Μ Ι Α ΑΣΚΟΠΗ
ΜΑΧΗ
'Ήτα.νε μεσημέρι 8 AuyoUoτo'J. Ό ήλιος εκα,ιγε , δεν τον άντε χες. Ό λόχος μας εΤχε πιάσει την πλα.γιά. πάνω &.π ο τον α.όχέ να π ρο ς τη μεριtΧ tij; Γκιώνας. Ό εχθρος κατα.Ολίστηκε στο άπέναντι ίί ψ ω μα.. οε πολίτες πΥίραν τtΧ ζώα. -μεταγωγικtΧ- μαζι και στρατιώ τες, προχώρησαν προς τον αόχένα, να. κα.τέ60'Jν στή ρεματιtΧ ποι) ε!χε νερο να. πιουν τα. ζώα. Τά. μεταγωΥΙΚα. σχημάτ ιζαΝ μία, μεγά λη ψάλα,γγα ποι) &.ργοκατέ6αινε κάτω άπ' τον κα,ψ'to ήλιο. Άλλα. κα.ι ή δόνα.μη τοΟ εχθροο ήταν μεγάλη κι ε ξοπλι σμέν η κα.ι εψοδια. σμένη καλά. ΠολλοΙ &.πο tou; μ α.χητ ες του ΔΣ εΤχαν τη γνώμη -κι ήτιχν σωστη σπως θα. δουμε στη σuνέxειιx- να. μΥιν tou; χτuπ'ήσΟ'Jμε κ ι σπως δεν μα-ς ήξεραν ΟΤΙ είμα.στε εκεί κοντά, θα. ύποχωρ οόσα.με άπιχ PIΧtYιp1Jtot προς τη ν έδρα τοο τάγμα,τός μας. Ή άποψη ιχότη ήτιχν ( * ) υΟπως καΙ προη γού μενα άναφέ ρ αμε, σε άλλη σελίδα, παρα πο ιεϊ, δ Μιχάλη ς Πε ρ άνθης, την άλήθε ια.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
67
πιο σωστή, για,τί το χτUπ))μά. μα,ς δεν θα. εψερνε κα,νένα, ά.ποτέλε σμα, μια. τόσο ά.σήμα,ντη δόνα,μ)) σ' ενα, εχθρικο l5γκο. ΕΤνα,ι δπως λέ με το xouνourct με το ΌοuΌά.λι ... Δuστuχως, ό επικεψα.λής του λόχου επέμεινε. 'Ήτα,ν άπειρος, τρομερα. εγωιστής κι επρεπε να. επιΌλη θεΤ λόγω πόστου. Δια,τά.ζει λοιπον να. 6ά.λουμε κα,τα. των μετα,γωγι κων τοΟ εχθροο . <ο πα,ρα,πά.νω &'ξιωμα,τικος σα.ν υπεύθυνος τοί) λόχου, εδινε &. περίσκεπτα δια,τα,γές, δίχως να. λάΌει κα,ί τα. μέτρα, του για. την πρoστα,σίcι. των ά.νδρων του άπο τα. μετώπισθεν, σε περίπτωσ)) όπο χώρ))σ)) ς. Ποιό �ταν το άποτέλεσμα, μετα. τή σUγκρoυσ)) ; Να. πα, γιδΕUΤOollε κα,ί να. μήν μποροσμε να. υποχωρήσουμε . Μπλεχτήκα,με σε μια. μάχ)) χωρίς να.χουμε εξΜψα,λίσει τίς πλά.τες μας. Πίσω μα,ς υπήρχα,ν εχθρικα. τμήματα,. Βρισκόμα,στε στή μέση . Άμέσως μετα. τή σόγκρουση, τμήμα,τα τοΟ ΕΣ κα,τέΌ))κα,ν ά.π' τήν κορψή τοΟ ΌουνοΟ (Γκιώνα,ς) κα,Ι μα.ς πήραν ά.π' τίς πλσ. τες. ΦοΌερή σύγχυ� δημιouργήθ'Yjκε &'νά.μεσά. μας. Μα.ς χτυποοσα,ν με τούς δλμοuς, με το πυροΌολικο σχ))ματίζοντας μια. ζών)) ά.πο κα, ταιγιστικα. rcupoc πού δυσκόλευε τήν όποχώρησή μα,ς. Eutuxw; δεν ειχαμΕ θόματα. ΕϊΧζψΕ δμως τραυματίες, μετα,ξύ α,υτων καΙ δ γρά. ψων με σuντριπτικo κά.τα,γμα, στο πέλμα. <π υποχώρησή μα,ς εγινε κα,κήν κα,κως. Κα!. αν δεν γινότα,ν gyxrxιpIX θα. zrxrxttz καΙ συλληψθέντες ... ΤΟ τρα,ομα ήταν τέτοιο ποίι χρεια.ζότα,ν Όοήθεια,. <Η συνα.γω νίστρια, Άλεξ. Πά.ζιο!) εμεινε να. με Όο))θήσει. Μόλις urcoxwpijarxIlE χάσαμε το τμήμα, μα,ς. Βρισκόμα,στε σε μέρος άγνωστο, μέσα στΙς ά.πέρα.νΤΕς ελα,τοσκέπα.στες πλcι.γιες t'i'j; Γκιώνας. Δεν ξέρα,μΕ πιά. κα,τεόθυνση να. πά.ρουμε, ποΟ θα. ΌροΟμε δικά. μα.ς tIlijflIXtrx xrxl πως θα. ψτά.σοuμε δίχως πόδια.! ... Μα. γόρω Ilrx; εχοuμε εχθρικα. τμή μα.τα, κι α.ν rciaouttz άπάνω τους θα. μα.ς rctάoaouv ... Αυτα. στριψογό ρ ιζrxν στο μuα,λό Ilrx; τρέΧΟΥτα,ς ttlarx στα. δά.ση δσο το tprxUflIX ήτα,ν ζεστό. 'Έτσι , δ ίχως να. ξέροuμε opze1jxιxμE μπροστα. σε δμά.δα, έχθΡΟί} --μέσα, σε xrxtrxtytOΤLXOC πυρά.-- πού άπα κείν)) τή στιγμή μα.ς πή ραν άπο κοντά.. uycrtzprx λοιπαν &'πο 7 ώΡΕς κυνη�τα στα. πλά.γιrx κα.Ι τΙς ρε ματιες τής Γκιώvrxς -εόΤUχως �τα,y δα.σωμέΥΟ το μέρος- κα,τορ-
68
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
θώσα.με νσ. cρτάσoυμε -εντελώς τυχα.ία.- στον κα.τα.ΌλισμΟ τοσ τά. γμα.τος, πο!) τό Όρ�κα.με ετοιμο γισ. &.να.χώpψrι. Μόλις προψτάσα. με, σε λίγο θσ. μlΧς �πια.να.ν, για.τΙ ά.ντάλλα.ξα.ν πυροΌολισμοuς με τοuς σκοποuς τοu τάγμα.τός μα.ς. ΜlΧς επιδέσα.νε πρόχειρα. τσ. τρα.όμα.τα., κα.Ι χωρις κα.θυστέρψ σrι έτοιμάσα.νε ζώα. γισ. tou; Όα.ρ:σ. πλ1)γωμένως κι άνα.χωp�σα.με.
Ή νόχτα. σκοτάδι πίσσα., τσ. μέprι δα.σωμένα., τoc μονοπάτια δόσΌατα κι �γνωστα., Όα.δ ίζα.με με πολλη δυσκολία. Περπα.τοόσαμε, περπα τ οόσαμε κα.ι πάλι στό ίδ ι ο μέρος ΌpισκόμtΧστε. Περάσα.με πλάι στό χωριό Μουσουνίτσα., τη γενέτειρσ. τοσ 'Αθαν. Διάκου , τοσ ηρωα. τοσ
21 κιχι τιΧ ζrιμερώμα.τα. 9 Αυγοόστου ψτάσα.με στο χωρ :ό Δάψ'lrι . 'Α πο δώ κα.ι πέρα. Όαδ ίζουμε με μέρα.. Δεν μποροσμε νσ. κά,νουμε δια φορετικά, πρέπει νά6ρουμε κα.τάλλ'Yjλo μέρος για.
κα.τα.Όλισμό. Ό
1)"λ :0; ψ rι' ),ων ε κι αρχισε να. πυρωνει οτα.ν περνουσαμε το, χωρι ο, '3i"l.Α "
,
,
ιι
,
να.τολη για. να. ψτάσουμε σέ λίγο στο &.εροδρόμ:ο.
(Είνα.ι
το μέρος
που προσγειωνοντα.ν τα. <λγγλ ικα. κχτα. την κα.Τ fj χη) " αεροπλ α.να ' ,
,
'
2.
"
'
.
'Ο
-
λόγυρα το μέρος εΤναι κα.λυμένο άπο πυκνOC Ελατα.. Κα.τάκοποι ά.πο κoύpα.σrι μπ�κα.με στο δάσος κα.ι περάσ::ψε 8λ rι τη μέρα.. Μόλις �πεσε το σοόρουπο , Βλες μαζι οΙ δυνά.μεις της Μεραρχίας, π�pα.με το δρόμο προς το χωριό Κολοκυθ:α. ΚlΧι πριν ξημερώσει 6ρι σκόμα.στε στο χωριο 'Αργόρια. . οι τρα.υμα.τίες εμειναν σε σπίτια. στην κορυψη το1} χωριοσ κι
δ στρα.τός (ΔΣΕ) κα.τα.6λίστrικε γ!.) ρω
α.π' το
χωριό μέσα. στό δάσος. 'Από δώ κα.ι γισ. πoΛU χρονικο διάσΤΎjμα., χωρ ίζομε άπα τOC μάχιμα. τμ�μα.τα. της Μερα.ρχία.ς. 'Από δώ κα.ί πέρα. yt?l μα.ς τo�ς Οα.ρισ. πλrιγωμένoυς &.ρχίζει μια. νέα. Όδύσσεια., μ:σ. κα.ινοόργια. πε ρ ιπέτεια., με μια. σκλΎjpη κι επικίνδυνrι ζω� , που συνεπάγετα.ι μύριες στεp�σεις, EλεΙψΎj τpoCΡίμων, 1α.τρικής κα.ι
φα.ρμα.κευτικης
περ ίθα.λ
Ψrις, εκτεθειμένοι σ' σλους τους κινδόνους κα.ι ιδιαίτερα. να πέσου με στσ. χέρια. tou έχθροσ που οΙ συνέπειες 'iίτα.ν πια. γνωστές -στρα. τοδικείο κι εκτέλεσrι . Έπειδη δεν είχα.με έλεόθερες περ ι οχές, κα.τoικrιμέYα. χωρ: α. η �λλα. σίγουρα. μέρrι , νσ. δργα.νώσουμε ά.ν;ι:ρωτηρ ι α κα.Ι νοσοκομεία. , με γι;ι:τροuς κα.ι νοσοκόμου ς, τοuς Οαρισ. πλrιγωμένoυς, σσοι δεν μετα.κινοσντα.ν εύκολα. και τέτοιοι 'iίτα.ν πάρα πολλοι και συνεχώς α.Uξα.ιναν. Αuτοuς λοιπον tou; κρΟΟαμε, η γιOC ,ια άκριοολογησουμε
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
69
τους θά.6rψε ζωντανοός ! . . . Ναί , ετσι είναι . . . ΖωντανrΛ μέσα στ� γη . . . Αυτοι τοποθετοΟνταν σ ε όπόγεια καταψόγια, που &.νοίγονταν &.πο εΙ δικα. σuνερyεία σε ά.πόκρυψiΧ κι Ιρημικα. μέρη , σε σπηλιες άγνω στες, σε πυκνα. Οά.σ-η ΠΟ') δεν διά.6αινε ευκολα άνθρωπος σε μέΡΎ) &. νUπDΠΤα. , τΙ ς λεΥόμενες
«ΛΟΥΦΕΣ».
οι σuναyωνιστες που άνοιγαν αυτα. τα. καταψόγια και αυτοι που τα. τροψοοοτοοσαν, �ταν &.πολότου έμπιστοσόνης, ά.ποψα.σισμένοι να. θcισιαστoOν παρα. να. προδώσουν το&ς κρυμμένους σuναyωνιστές. 'Όσοι πά;λι είχαν έλαψρα. τραόμα.τα καΙ μποροοσαν να. κινοΟν τα.� π�γαιναν στα. «κινητα. νοσοκομεία.» που έλίσσονταν στο χωρο &. νά;λογα με τις κά;θε φορα. έπιxειρ�σεις τοΟ έχθροο. Λύτοι 6έ6αια �1/.1.'1 σε πολυ καλότερη μοίρα. ά.π' τους άλλους τους «θαμένους». Αύ
τοι είχαν τ� δυατόΤΥΙτα να. κά;νουν καΙ τ� στοιχειώδη ά.τoμικ� κα. Θ:ψιότΥΙΤα., να. μα.ζεύουν απ' τα. περιβόλια φροΟτ α. , να. κινcσνται και ν' ιiλλά;ζoυν λΥΙμέρι σε περίπτωση έχθΡικΥις επιδρομΥις , ά.κόμα και v' ιiμιίνoνται σε διίσκολη στι γμ� .
Είχα.
δυσ'ωχιί>ς την τόχη -λόγω τσΟ σο6α.ροο τραόψχ.,ο;- να.
εΤμ;ιι &.π' α.υ,ους που ΠΤιγαίνσ.'1 στα. κ:χτσ.ψόγια
-ΛΟΥΦΕΣ--
κά;
τω &.π' τ7.. Π1)κνα. Ελατα να. περφέ'.lO'Jμε ιiπό σϊ:ιγμη σε στιγμη να. π έ σοuμε ιi'.lcιπερά:σπ�σϊ:OΙ στα. χέρια. τοΟ
έχθ ροΟ με τα. Υνωστα. έπα ,
κ6λouθα. . . .
ΤΑ ΚΑΤΑΦΥΠ Α - ΛΟΥΦΕΣ
Στι ς 10 Αύγοόστου το 6ρά;δυ, τα. μά;χιμα. τμ�μα.τα. της Μεραρ 1jtIZV στρατοπεδευμένα. γόρω ά.π' το χωριο Άργόρια, θα.
χίας ΠΟ')
ψευΥαν με κατεόθυνση προς τ�ν Εύρυτα.νία.. ΟΙ τραυμα.τίες που ψέρ ναν μαζί τους κσ.Ι κυρίως οΙ
6αρεια.
που �ταν π ια. ά.δόνατο Υ' ά.κο
λοu!tήσουν τ� ψά;λiΧγγα, επρεπε να. τα.κτοποιηθοον, ν' ά.σψαλιστοον σε μέρος σ:γουρο, να. μ�ν πέσουν στα. χέρια τοΟ εχθροΟ καΙ να. εχουν ιiκόμα. κα.Ι κά.ποια.
περίθα.λψη
.
. "Αν μποροΟμε να. μιλ�με για. περΙ .
θαλψΥ) κά.τω ιiπ' αυτες τΙς σuνθijκες !
Σ' ιχύτο το x�ριδ ιiλλα. και στ άλλα. χωρια. της περιοχης �ταν ά.δόναΤΥ) � διαμoν� tou; σε σπίτι. Κείνο τον ΚiΧιρό, ά.λλα. καΙ σ' όλο το διά;στημα. των έπιxειρ�σεων, τους 6αρεια. λα6ωμένους τους κρό6σ.με σε καταφόγια � λοοψε ς σπως τίς λέΥαμε.
70
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Τί ήταν αίιτα. τα. καταψύγια. ; Κατα.φύγια. λέγα.με τα. σκαμενα. μέσα. στό χωμα. δωμά.τια. (ά.μπρια.) ψτια.γμένα. σε μέρ'Υ) ά.νόποπτα. για. τόν εχθρό. Μπορεί να. �τα.ν καμωμένα μέσα. σ' ενα. γκρεμο πού δεν δ ιιΧΌαινε κανείς οδτε όποψια.ζότα.ν κα.νείς πως μπορεί εκεί να. κρύ60ντα.ι α.ν(tρωποι , η ά.κόμα. κα.ί μέσα. σ' ενα. χωρά.ψι , όπότε fJ επικοι νωνία. -εξοδος- γινόταν μόνο νύχτα.. Με λίγα. λόγια. (tα. μένοι ζων τα.νοί, μέσα. στό σκοτά.δι καί τη ψοΌερη υγρασία.. Γιατί fJ οπη (εί σοδος) ήτα.ν πά.ντα κλειστή. Κι -ητα.νε ετσι φτια.γμέν'Υ) να. μην δίνει στόχο καί πρc;καλεί όποψία στον τυχόντα πού θα. περνοσσε. ΤΟ εξο ρυγμένο χωμ:1. κι α.ίιτΟ ά.πομα.κρύνοντα.ν καί κρύΌοντα.ν. οε λοσφες -ηταν όπαωριες κρυψωνες. Φuσικες τοποθεσίες σε δύσΌατα. κι ά.πό κρυμνα μέρ'Υ), μέσα. σε πυκνα. δά.Ο'Υ) , δuσΚQλοδιά.Όα.τα..
Ή κα.τασκευη των κατα.φυγίων καί fJ ταχτοποίψ'Υ) -στη μία η στην &λλ'Υ) περίπτωσ'Υ)- των τραυμα.τιων �ταν ε,ργο ειδικής όπ'Υ) ρεσία.;, τή ς ά.�όκρυΨ'Y)ς δπως τη λέγα.με. Κά.θε τί πού ήτα.ν για. κρύψιμο, είτε τρόφιμα :ητα.ν αυτά., είτε οπλα, ψά.ρμακα η λαΌωμένοι μαΧ'Υ)τες �τα.ν δουλεια. αυτοσ τοσ ειδι xc;u συνεργείου , πού ά.ποτελοσνταν άπο εμπιστους ά.γ ωνιστές. Μονά. χα. αυτοί ήξεραν τούς κρυψωνες, αΙΙτοί φρόντιζα.ν για. την προμή θειά. τους σε τρόψιμα., φά.ρμα.κα. , την πληροφόρψή τους με κα.μια. ε ψΎ/μερίδα. (δελτία. ειδήσεων) , κα.θως κα.ί τη ψόλα.ξή τους. Δ'Υ)λα.δη σε τυχον εμφά.νιση εχθρικων τμ'Υ)μά.των τούς μετα.κινοΟσα.ν σ' :Χλλο ά.σφα.λέστερο μερος. ΑΙΙτοί οε ά.γωνιστες �τα.ν πά.ντοτε ετοιμοι να. θuσιαστooν μαζί με κείνους πού εΤχαν όπο την προστα.σία. τους. Σα.ν όπεύΘUνoς
&νος τέτοιου πόστου,
σε μια. αλλ'Υ) περιοχή ,
γνώριζα τίς ίκα.νόΤ'Υ)τες, το θά.ρρος κα.ί την ά.ποψα.σιστικότψα. α.ΙΙ των των σ'Jιιαγωνιστων. Κι ά.π' δ,τι ξέρω κα.ν ένα.ς άπ' α.ΙΙτούς δεν πρόδωσε. Σα.ν εψυγαν τα. μά.χιμα. τμήμα.τα. κα.ί fJ νύχτα. π.ροχώΡ'Υ)σε ά.ρ κετά., :ηρθιχν οε σuνα.γωνιστες πού ά.νά.ψερα. παρα.πά.νω, μiΧς ά.νεΌιi σα.νε στα. μoυλιiρια., ά.φήσαμε το χωριο καΙ -Χν'Υ)ψορήσαμε προς τα. Βα.ρδούσια..
orστερα. άπο πολόωρ'Υ) πορεία μέσα. στη νύχτα., ψτά.σα.με σ' ε να σ'Υ)μείο οπου τα. ζωα. δεν μποροσσα.ν πια. να. περά.σουν, μiΧς κατέ6 ά.σανε στα. χέρια. σ' ενα. δύσΌα.το κι άπότομο μέρος, πλιiι σε μια. ρ εματιιi, καλυμέν'Υ) άπο πυκνα. ελατα.
71 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Δεν κriνιχμε εμείς τα. εγκΙΧίνια, ιχuτijς τijς λοόψα,ς, �τιxν &λλοι &.πΟ πολι) κιχιρο έκεί. ΕΤχιχν περriσει πολλοί, &.λλα. κι &λλοι μένα,ν &.κόμιχ εκεί. Ή νόχτιχ �τιxν χωρΙς
Ό Ήλίιχς Κοuτijς κα
τόρθωσε κα,Ι oyijXE ζωντανος ά,π' τή θόελλα, τοσ π ολέμοu καΙ 6ρΙ σκεται σήμερα στο χωριο Μπελογιriνν1jς Tij; Οδγγαρίιχς. Για. Tou; &Hou ; δεν εμαθα τίποτα. Φαίνεται πως πιriστ1jκαν κι εκτελέσΤ1j καν γιατί �ταν ά,νήμποροι να. μετακιν1jθοuν δίχως φορεία, πρriγμα, ά,δόνατο να. γίνει μέσα στΙς ΣUXνες επιχειρήσεις. Άπό δω καΙ πέ ρα επαφή θα. είχιχμε μόνο με τον προμ1jθεuτή. (*) Αότος μονriχα θα. ήξερε τή λοόψιχ μιχς. Κι αύτος ερχόταν μια. φορα. τή 6δομάδα. κ.rxΙ τότε τή νόχτα κι εφεuγε εφ' l5σον δεν ύπηρχε κοντα. εχθρός. Καμια. φορα. ομως, ποι) � γόρω περιοχή �τιxν πιασμέν1j &.πΟ έχθρικα. τμή μιχτα. καΙ � επικοινωνία μαζί μα,ς �ταν OCOUVIΧT1j καθuστεροuσε τήν έπίσκεψ'Υ) παραπάνω &.πΟ OUO βδομάδες, ytrxuTo κιχί 0\ πρoμΎjθειες ήτιχν π άντα. σε τρόψιμα ποι) δια.Τ1jροUντα,ν , δψαδή σε πα.ξιμάδια, λί γο 6oότuρo Τι λάδι , μέλι καΙ καλιχμποκάλεuρο για. εφεδρεία, σε πε ρίπτωσ'Υ) ποι) θα. �ταν &δόνα,τος
δ εφοδιιχσμός μα,ς να. κά.νοuμε μ'
α,υτο -εψ' l5σον μποροόσαμε ν' ά,νά.ψοuμε φωτια.- το λεγόμενο «κατσαμάκι». Είχα,με ενα, μεγάλο τενεκε &.νοιχτΟν καΙ κρεμασμένο &'πο ενα, σόρμιχ, βρά.ζαμε σ' α,ότον νερο καΙ ρίχναμε καλιχμποκάλεuρο, το &. νακατεόαμε καΙ σα.ν ε6ραζε, ρίχναμε λίγο λάδι κι ετοιμο το κιχ τσαμάκι. <Ωραία τροφή για. &νθρώποuς με φο6ερα. τpαόματlΧ ! ! '" Τις ( * ) Γιά λό γους συνω μοτικ ου ς τά όνόματά τους ηταν άτιόρ ρητα.
72
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
περισσότερες ψορές μ�ς ελειπε καί το ά.λά.τ: . Άλλ' αότο δέν μα.ς στενοχωροίίσε γιατί είχαμε (1)ν'Yjθίσει στ&. &.νά.λατα . κατ&. τον ίδιο τρόπο προμ'Yjθεuόμαστε καί τ&. έλά.χιστα ψά.ρμακα, γά.ζες, έπιδε σμους, &.λοιφές, &.σπιρίνες κ.oc. 'Όταν χρειαζόταν 'ι' &.νά.ψουμε ψωτι&. ytGG YGG ψ'fισoυμε κά.τι, � ytGG δπoιoδ'fιπoτε OCλλο λόγο -βρά.σιμο επιδέσμων καΙ έργαλείων για. τίς &'λλαγές τών 'ltA'Yjywν- &.νά.βα,με μόνο τ�ν 1)μέρα, κα,Ι τότε κον τα. στο μεσ'Yjμέρι , μέ 'ltoAu ξεΡGG ξύλα, ytGG να. μ� βγά.ζουν καπνό. 'Αλ AGG κι α,ότος δ λίγος καπνος 'ltou εβγα,ινε σκορποίίσε μέσα. στο έλα, τόδα,σο δέν δια.κρίνονταν &.πΟ μακρια. γιατΙ εΤχε το ίδιο χρώμα, ,:οίί ελατου κα,Ι δέν ψαινότα,ν αν ήταν κα,πνος � ίσκιος ... 'Εδώ λοιπον επρεπε 'IGG προσαρμοστοϋμε στΙς νέες (1)νθήκε;. Δέν &.ργ'fισα,με ... Μάθαμε YGG μιλ�με σιγά, μ�ν τυχον μ�ς &.κούσει κανένας περ:χ.στικΟς κα,Ι τότε tGG χάλια, 'ltou ε'ίχα,με είμα,στε χαμένοι . Δέν είχα,με μόνο tou; πόνους · τών 'ltA'Yjywν 'ltou -κα,τα. τ�ν ώρα, τής &.λλαγης τών επιδέσμων- 1)ταν φοβεροΙ κι &.βάστα,χτοι κα.Ι (1)'10δεύονταν άπο φωνές καί οόρλιαΧΤGG τών συνα,γωνστών. Θ' &.ναψέρω τ�ν περίπτωσΎj τοίί συναγωνιστ� Η. ΚουΤή , πo� οταν 1) νοσοκόμα τοίί OCλλα,ζε τοuς επιδέσμους για. να. μ�ν &.κουστεί το «μούγκρισμα.» επα,ιρνε μια. κουβέρτα., τύλιγε το κεψά.λι του κι σ ταν πονοίίσε τ� Οά.γκωνε. Άπο τΙς πολλές ψορές καΙ το 'ltOAU δά γκωμα. τ�ν εκα,νε τ�ν κουβέρτα κόσκινο. "Ήτα,ν το τρα.ίίμα, τέτοιο 'ltou όπόψερε πολύ. Πέρασε το βλήμα, κα,Ι στούς δύο γοψούς, τοσ τρύ 'lt'Yjaz την κύσΤΎj καΙ εκτοτε κα,τουροίίσε &.πΟ κεί πoLι βγήκε το βλή μα. Γtα,υτo δεν επρεπε να. κλείσει α,ότ� 1) τρύπα. για.τΙ eGG δΎjμΙOυρ γοίίσε α.λλ'Yj xιxtιXatιxcr'Yj κι ίσως κα,Ι το θάνατο. Πέρα, &.πΟ τΎjν ελειψ'Yj τώ'! τροψίμων, τών ψαρμάκων, το ψόοο τοίί έχθροίί, το νυχτερινο &.γιά.ζ ι, είχαμε κι ενα,ν OCλλο ψοβερο έχθρό, εναν εχθρο πoLι δύσκολα πολεμιώντα,ν. T�ν ψείρα,. Αότο το μικρο ζωίίψιο ήταν ίκα,νο 'IGG μ�ς κά.νει τη ζω� μα,ρτυρ ικ'fι. Οί ψείρες μ�ς ρουψοίίσα,ν το α,[μα --ιχότο 'ltou μ�ς &.πόμεινε &.π' τΙς λα6ωμα,τιές μα.ς α.ψψαν α.γρυπνους σλΎj νύχτα" .μ �ς ήταν &.δύνα.το 'IGG 1)Ο1)χάσου με μέρα. κα.Ι νύχτα. κι υπήρχα.ν τόσες πολλες 'ltou δέν κα.τα,πολεμΟίίν τα.ν με τίποτα.. Πολλες Φρες τΎj μέρα &.σχολούμαστε μέ το ψά.ξιμο τώΥ ρ οόχων , να. σκοτώνουμε καΙ τελειωμο 'ι&. μ�ν εχουν. ΆντΙ να. λιγοστέψουΥ Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
73
σε λίγο πολλαπλιχσιά.ζονταν. Άκόμα και το μέρος δλόγuρά. μας �ταν γεμά.το. Ή κατά.σταση αίιτή -της ψείρας- εκανε προσληματική τή'l παραμoν� μας εκεί. 'Έλα. ομως πού τα. τρα.όμα.τά. μα.ς δεν επέτρε πα.ν τή μετα.κ ίνησή μα.ς. . or μέρες περνοσσαν Τι μια. χειρότερη ά,π' τήν άλλη. Βελτίωση των σuνθηκών &.ποκλείovταν. 'λλλα.γή τόποu (λοόψα.ς) δίχως κατα.πολέμηση της ψείρα.ς �τα.ν άOUνα.τη κα.ι δί χως άποτέλεσμα. Ή ά,πελπισία μa; δδ�γησε σε μια. ριψοκίνδuνη &.πόψα.ση . Σε μια. άπερίσκεπτη άπόψαση. 'Έτσι , δόο &.πΟ τους τραuματίες, π�ρα με τήν άπόφασ'Yj- γιατι πιστεόαμε πώς μποροόσαμε να. σαδίσοuμε στήν πρώτ'Yj επίσκεψη του προμηθεuτη να. τοσ ζητ�σοuμε να. μaς πά. ρει μαζί 'tou και να. μaς παραδόσει στο κινψο νοσοκομείο ... Πιστεόα. με πώς εκεί f}' ά.λλα.ζε Τι ζω� μας! ... Και περιμέναμε με ά,γωνία τήν επίσκεψη τοσ προμηθεuτ�, δπότε στις 2 .9.48 τή νόχτα �ρθε. Τον πείσαμε πώς μποροσμε να. τον άκολοuθ�σouμε και το δέ ΧΤ'Υ)κε να. μα.ς σuνoδέψει μέχρι που θα. σρίσκcψε τους έλαφρα. τραu ματίε;. Γελαστ�καμε .. Ή κατά.σταση των πληγών μας δεν μaς σΟ'Υ)θοσσε στο 6ά.δισμα -τα. τραόματά. μας ητανε στα. πόδια- και γι άπόσταση που επρεπε να. διανόσοuμε μακρuν'>] . Έν τοότοις μaς ψά.νηκε πιJ)ς 6γ'>]καμε ά,πο τή φUλακ'>] ... Κατα. τις 4 το πρωΙ ξεκι ν'>]σαμε με σuνoδό μας τον εμπιστο σuναγωνιστ'>] ... Μετα. ά,πο μισή ώρα 6ά.δισμα -μια.ς &.πόστασης οδτε 1 0 ' λεφτων γεροσ &.νθρώποu τότε καταλά.6αμε το λιiθoς που κά.να.μ ε, πόσο γελα.στ'>]κα.με, ά,λλα. το πρά.μα. δέν διορθώνονταν πιά.. Ή έπιστροψ'>] μας στή λοόφα. ά.πο κλείονταν ... τα. τραόματά. μας αρχισαν να. πονav σε 6αθμο ν' ά.ΟuνατοUμε να. σuνεχίσοuμε την πορεία μας. Έδω είναι που λέμε : «μπρος 6αΘU καΙ πίσω ρέμα». Ε!χε πια. ξημερώσει ... Έπιστροψή στον ΚΡuψώνα. οδτε σκέψη ... Κι ά.ψοσ το λά.θος δεν διορθώνονταν σuνεχίσα.με σιγά. - σι γά. τήν πορεία. μας με τή 60'>]θεια πά.ντα του καλοΟ σuνoδoυ μας. Μα.ς κοu6αλουσε τα. πρά.γματά. μας και μα.ς στηριζε να. περνοσμε τις κακοτοπιές, γιατΙ δρόμοι ... δέν όπηρχαν μέσα στΙς δα.σωμένες κι άπόκρuμνες πλαγιές. Ό -ηλιος εΤχε ψηλώσει κι εκα.ιγε οταν φτάσαμε στο χωριο Άρ γόρια.. Εrχαμε σuνηθίσει στους κρuψωνες καΙ τώρα που 6ιχοί'αμε .
.
74 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
στο δρόμο και μέσα στο χωριό, νομίζcφε πως δλα τα. εχθρικα. μιhι� 6λέποuν εμα.ς. Ό σuναγωνιστης που μα.ς σuνόδεuε μα.ς κα&ησόχαζε λέγοντάς μας πως "ή περιοχη �ταν ελεύθερη ... Είχαμε βαδίσει περi ποu εξη ώρες. Το χωριο 1ιταν εΡ'Υ)μο, το περνούμε και ψτά.νοuμε στον κατα.u λισμο τών τρcωματιών -το λεγόμενο κιν'Υ)ΤΟ νοσοκομείο- που 6ρι σκόταν σ' ενα μικρο δα.σiλειo &'νάμεσα. Άργύρι α και Κuριακοχώρι. Πλάι στο ρέμα. 1ιτα.ν "ή πηγη με κρύο νερό. Κά.τω &'πο τους ισκιοuς τών δέντρων εχouν στρωμένα τα. για τάκια. τοuς. Μα. δέ,ν είνα.ι δώ "ή ζωΎj σα.ν εκείν'Υ) στα. κατα.ψόγια (λούψες) . 'Εδώ ζούσα.ν δ ιαψορετικά, μπορούσαν να. περπατα.νε, να. μιλα.νε, να. περιποιούνται κάπως τον έαuτό tou;; -κάνοντας τη σχετικΥI καθα.ριότψα- να. μαζεύοuν και κανένα ψρούτο &'π' τα. γύρω περι66λια. Σα.ν ψτάσα.με, στον καταuλισμό, μα.ς βοήθησαν --<Ισοι μπoρocί σαν� να. πλύνοuμε τα. ρούχα μας να. καταπολεμήσοuμε τις ψείρες για. να. λα.ψρώσοuμε &'π' αδτο το ψορτίο ! 'Όση 8μως καθαριότητα κι α.ν κά-�:ψε, οσο κι α.ν βρά.ζα.με τα. ρocίχα μα.ς, &'ποτέλεμα. κανένα, οι ψεΙρε;; δεν εξολοθρεύονταν εντελώς, γιατι στους κα.τα6λισμοός, στα. γιατάκια, πάΥτοτε lιπήρχαν. Ή ψείρα για. μα.ς που δεν είχαμε τή δuνατ6τητα. και τα. μέσα να. τήν κατα.πολεμήσοuμε &.ποτελσμα.τικσ. και νσ. &.παλλα.γoCΊμε, fιτα.ν μια. μόνιμ'Υ) πλ'Υ)γΤι, ενα.;; ενοχλψικο;; «εχθρό;;>, ... που μας pouςpocίcrz λίγο - λίγο το αΤμα. Ώστόσο, &δώ στο καινούργι ο περιβά.λλον αισθανόμαστε πιο α,νε τα, πιο criyouprx, μπoρocίμε να. μιλΟύμε και να. κuκλοψοροCίμε μέσα. στο δάσος. Πλάϊ στο ρέμα, κοντα. στήΥ Π'Υ)γή , είχαμε το μαγειρείο. Κι εδώ 6έβα.ια. το μαγείρεuμα γινόταν με προψόλαξ'Υ) και δρισμένες ώρες τής μέρα.; , γιατι πέρα &.π' τήν tuXov εμψά.νιΟ'Υ) εχθρικών tμ'Y) μ άτων , ε'ίχαμε και τΙς σu Xνες επιδρομες τών α.νιχνεuτικών (γα.λα τά.δω-/) &.εροπλάνων. Ή «επίσκεψψ τocί γαλατα. γινόταν σuνήθως τις πρωινέ; ιiψε;; γιcωτο και τον Ονομά.σαμε ετσι. 'Εδώ "ή έπαψή μας με τον ιΧλλο κόσμο είναι πιό σuχνή, μαθαί νοuμε ν έα για. τήν πορεία τών επιχειρήσεων τocί ΔΣΕ, με δελτία πλ'Υ)ροψοριών και εψ'Υ)μερίδες που μα.ς προμ'Υ)θεύει το κ'Π. τ* πε ριοχij;;. ΔuσΤlJχώς δεν μείναμε πολύ κι &δώ, δεν προλά.βαμε να. χαρούμε 75 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
το καινοόργιο μας λημέρι γιατΙ μετ& ά.πΟ ouo μέρες τδ εγκαταλεί ψαμε. MiΧς ειδοποίησαν ν& ψόγοuμε γιατΙ «κινείται έχθρο; προς την περιοχη» κι ετσι ά.ναγκαστ�κα,με &ρον - &ρον ν& σκα.ρφαλώσοuμε προς το Oouvcs. Πως όμως που δεν είχαμε πόδια! ! ... ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ Ο ΦΟΒΟΣ ΑΠ' ΤΟΝ ΠΟΝΟ
Ό κίΥδuνος τής αιχμαλωσίας μας Τι καΙ τΎ); έπΙ τόπο!) έκτέλε �ς μα,ς μας ά.νάγκιχσε ν& oyιXAouv τ& πόδια μα; φτερά, ν& κάνοuμε τροχάδην στην ά.νηφόρα -σ&ν ν& πρόκειται γι& ά.γωνε;- καΙ ν& ξεχάσοuμε tou; ψο6ερους πόνοuς των πληγων. Tol}to είχε σuμ6εί, σταν ξαψΥΙΚ& μας ειδοποίησαν ν& ψUΥοuμε &.μέσως. ΚαΙ το ξαφνικο δημιοuργεί καΙ πανικό ... καΙ προπαντός σε ά.νθρώποu; που είνα.ι ά. νίκανοι ν' ά.μuνθουν ... Δεν ύπηρχε κανένα &λλο -ά.π' τ& πόδια μας- μέσο μεταψο ρας των βαρι& πληγωμένων , οϋτε ζωο, οϋτε ψορείο, μ� ουτε ijtav σε θέση κανένας ν& προσψέρει τέτοια 60�θεια. Άψοο μείναμε ouo μέρες στό 60uvo (Ψηλα. στ& Βαρδοόσια.) , κρuμένοι στ& ελατα καΙ μάθαμε πως ά.ποσόρθηκαν οί εχθρικες ou νάμεις καΙ πέρασε δ κίνδuνος, ξανακα.τε6�καμε στό λημέρι μας. Έπειδη ijcIΧY τμημα σα.κατεμένων ά.νθρώπωΥ, ύπηρχε κίναu νο; ν& ά.πομείνει κανένας καΙ ',1& χαθεί, ytauto σε κά,θε στά,ση , γι νόταν ελεγχος γιατΙ ijcΙXV OUσκολο ν& επανα.σuναεθεί με το τμημα, η καΙ ν& έπιζ�σει ά.κόμα μόνος tou . Άτέλειωτες είναι οί ώρες. Κι σταν εισαι καθηλωμένος στ� γιατάκι δεν περνουν είίκολα. Νuχτώνει ξημερώνει στό ίδιο μέρος, χωρΙς καμι& ά.λλαy� . ΜιλιΧμε για, διάψορα, πράγματα κα,ί κuρίως γόρω ά.π' τα, τραόματά μας, ΤΟΥ ά.γώνα. καΙ γενικα, τήν κατάσταση. Πάνω στην κοu6έντα λέει ενας ΣUyαγωyιστ�ς : «Τον 6λέπετε έκείνο το σuναγωνιστ�, αότος θ& πεθάΥει». - ΚαΙ πως το ξέρεις ; τοl} λέω ... - 'Έχει πάθει τέτανο ά.λλα, δεν το ξέρει πως δεν γιατρεόεται. 'Ομολογω πως δεΥ το πίστεψα. Άλλα, δ σuναγωνιστης σε λίγες μέρες πέθανε. Είχε τραuματιστεί σε μια, μάχ"l) στο oouνo Σα.ράνται να, ά.πόμεινε έκεί στον τόπο της μάχης, μέσα. στη βροχή κα.Ι το κρσο, αίχως ν& του επιδέσει κανένα.ς τΙς πλ"l)γές, καΙ για, νχ ζ1ισει 76 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
�τpωγε χόpτlΧ ...OόσΚOντlΧς όπως το πρόΟIΧΤΟ ορέθηκε μετ� άπο OέκlΧ μέpες --α.πο μια. περιχστική δμriο� σε κιχκα. χriλιιχ κlΧl με τιχφέρθ1jκε στο νοσοκομείΟ ! ... Το κιχκο ομως εΤχε γίνει ΟΙ μετlΧκιτησεις μlΧς τώplΧ &ρχισιχν να. γΙνοντιχι πιο σuχνές. Τή μια. μέριχ στα. ρέμιχτιχ. το!} Κυριιχ.κοχωριοΟ, την &n1j στο Μσος πλriΊ: στο Νικολίτσι , &λλοτε, πriλι στις πλlΧγιες τοΟ ΓολινιΧ κι &λ λοτε Μriρμιχριχ. κlΧι Κολοκuθ�ri, σ.ν ά.λr:ιy1Χ OέOα.ιlΧ άπο ποΟ προέρχον τα.ν ΟΙ πλ1jροφορίες, προς τιΧ ποσ κινοσντα.ν δ εχθρος ΚlΧι ποΟ όπijρ χε κriθ ε ψοριΧ &'σψlΧλέστεpo μέρος για. τήν εστω κlΧί προσωρινή κιχ τlΧσκYινωσή μιχς. Στήν κlΧτ lΧσκήνωσή μιχς κοντιΧ στ' ΆpγυpιlΧ, εχουμε κι ενlΧν &λ λο νεκρό, τον Πέτο ΓιlΧννoυσιX σ.π' το Κιχροπλέσι EίιρυτlΧνΙα.ς. Πέ� νε σ.πο φuμlχτίωσ1j. ΟΙ στερΥισεις κlΧΙ ΟΙ κιχκουχίες ψέplΧνε τον πρό ωρο θά.νlΧτό του. ΣτοΙΙς ΆγΙους θεοοώρους, στήν περιοχΥι Γιχροικίου (Όμ'YjλlΧίων) . ΟΙ επιορομες τοσ εχGΡΟU -λόγω ά.μιχξιτοσ ορόμου- �τιxν σuχνότε ΟΙ επ�opoμές τοΟ εχοροο -λόγω ά.μlΧξΙΤOσ ορόμου- �τlΧν σuχν6τlΧτες. Στις περιπτώσεις lΧίιτες εμείς πιά.Υιχμε τήν &λλ1j πλευριΧ Mά.pμlΧplΧ - ΚολοκυθιιΧ - ΠεριΟόλι .- Κι σ.ν σ.κόμιχ fι μετιχκίνφή μlΧς -ητιχ.ν αOυνlΧτη γιlΧτι υπήρχε κίνουνος να. ψιxνoUΜε περνώντlΧς κlΧνένlΧ ξέφωτο, τότε μένοψε επί τόπου , σ.κίV1jΤΟΙ όπου OpεθYικlΧμε. Κιχτ' α.ίιτΟν τον τρόπο γλιτώσlΧμε πriμπολλες ψορες γιlΧτι οεν όπα Ψιά.ζoντlΧy πώς σέ τέτοια. μέρη μποροσσα.ν να. κρυψτοΟν &'ντriρτες κlΧί μά.λιστlΧ τplΧυμlΧτίες. Έοω λοιπον κlΧτιΧ πως λέμε, fι ζωή μlΧς πlΧιζότlΧν ΚOpώνlΧ - γpά.μμlΧτlΧ. ...Αν μιΧς άνιχκriλuπτιχv είμlΧστlΧν δ ρ ιστικα. χlΧμέYOΙ , γιlΧτι οδτε νιΧ ψόγουμε μΠOPOόσlΧμε, ουτε νιΧ αμυν θοσμε. 'Όλοι μlΧς, &λλος λίγο, &λλος πολΙΙ, είμlΧστlΧν σlΧκlΧτεμένOΙ , ΟΙ πιο πολλοι στα. πόδιlΧ. Έπι σ.ρκετΟ χρονικο οιriσΤ1jμlχ ΤPΙΓUpνoόσιxμε &.πΟ pεμlΧτια. σε πλα.γιιΧ κι σ.πο κορψή σε priX1j , ώσπου κlΧτα.Oλιστήκιx.με για. λΙγες μέρες, στήν ΠOτlΧμια. κά.τω σ.π' το Κυρ ια.κοχώρι κlΧλυμένOΙ απ' τα. μεγάλlΧ πλlΧτάνια.. Στρώσα.με κλlΧOια. απ' τα. πλlΧτά.νιlΧ, Oγά.λlΧμε ΠIΧ ρlχτηΡ1jτες στα. ύψωμlΧτriκιlχ κα.Ι 6IΧλθήκIΧμε να. κάνουμε ---όσο �τlΧν μπορετό- τήν &.τομική μlΧς κlΧθα.pιότητα., κοόρεμα., ξόpισμlΧ, πΛU σιμο ρούχων κλπ . ''OτlΧν 6pά.OυlΧζε, ξετpυπώνlΧμε ---όπως τ' &γpιlΧ ζωlΧ απ' τΙς ..•
..•
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
77
ψωλιές ΤΟ1)ς- κcxι περνοοοcxμε ά:πένcxvτι , κά.τω ιΧπ' το Κ:κολίτσι, σκορποόσα.με μέσcx στοuς κήπους κcxι τά. χωρά.ψια. να. βροίίμε κα.νένcx κα.ρόδι Υι κcxνένcx σίίκο να. στομώσουμε λίγο την πείvcx μας . . . Δεν Όρί σκcxμε τίποτcx, ytCXtt δ κα.ιρός τους είχε περά.σει , �τανε πια. 1 5 Ό κτώΌΡ1j· "Ας μην ξεχνάμε πώς οί περιοχές (Χυτές -δψ. 8λcx τά. δρει να. χωρια.- �tCXv ά:κcxτοίΚ1jτες xcxt πα.ρουσίcxζα.ν 5ψ1j εΡ1jμιάς, συνε πως τα. πουλιά. κα.ι τ' ιΧγρίμια. δεν &ψησα.ν τ ίποτcx, δ εν περίσσεψcx'l οδτε &γουρα. οδτε ωριμcx. οε συχνές μά.χες cxuξcxινcxv κα.ι tou; τραυμcxτίες και τη δόνcxμ1j των νοσοκομείων ! ...
'Έτσι � δόνcxμ1j τσΟ τμfιμcxτός μα.ς μεγά.λωνε, είτε ιΧπ' cxutou; ποι) προερχότcxν ιΧπ' τις μά.χες είτε ά:π' εκείνους ποι) oyαotycxv ιΧπ' τα. κα.τα.qmγια. (λοίίψες) , γιcxτι ΌελτιώθΎjκcxν οί πλ'Yjγές τους Υι cxt aOάoVOYtcxv ά:νcxσψά.λεια. κρυμένοι . Έδω �ρθε και μάς Όρηκε μιά. δ μά.δα. συνcxγωνιστων τρcxυμcxτιων, ποι) μέχρι τότε ήταν κρυμένοι (θlΧμένOΙ) σ' ενα. υπόγειο κcxταψόγιo εξω ιΧπο το χωριο Γρlχμμέν1j Όξυά. κι ά:φοίί ά:νά.ρωσαν �ρθα.ν κα.ι προστέθηκα.ν στη δόνcxμΎj τοίί λεγόμενου κινψο(} νοσοκομείου νά. σμίξουν την τόχη τους και νά. συνεχίσουν τις περιπέτειες. Ε!χαν κι α.υτοι πολλά. να. μάς διηΎ'Υ)θοίίν για. τη ζωfι τους στο κcxτα.ψόγιο. 'Έμεινα.ν πολι) καιρο δίχως τρόψιμcx, ξεχα.σμένοι, δ ίχως πληροψι:ψΙες, δίχως να. ξέρουν τί γίνεται γόρω τους κλπ. Και κά.τι ά:κόμα : Πηγε -μάς λέγcxνε- και κά.θησε ενcxς Όοσκος πά.νω στο κα.τα.ψόγιό τους πολλες ώρες κι ιΧπ' εκεί σαλά.γαγε το κο πά.δι του, ψώναζε στά. σκυλιά. του, επα.ιζε τη ψλογέρα. του κι αότοι ά:πο κά.τω τον &xouycxv με κομμέν1j την ά:νά.σα.. Kcxt επειδη συνέ Όει πολλες ψορές α.ότό , ά.να.γκά.σΤ1jκαv να. εγκα.τα.λείΨο\)ν πριν την wpcx τους το xcxtΙXipόyLO να. μην προδοθοίίν α.π' tou; Όοσκοός. "Αν δ προμ1jθευτης ιΧργοοσε πέρα. ά.π όνα. χρονικο Οιά.στημcx, γεννοοσε υπο ψίες γιά. τΎjν ά.σψά.λειlΧ τους κlΧι γενικα. για. τη ζωή τους. 'Όποιος μποροίίσε εΌγα.ινε μόνο το Όρά.δυ γιά. να. ψέρει νερ?; κα.ι για. σωμlΧτικfι του ά.vά.γΚ1j κα.ι τότε δ ίχως Υ' ά.ψfισει ίχνη στό πέρα.σμά. του κα.ι προδοθοον &.π' tou; τσοπά.ν1jΟες.
78
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ΠΑΛΙ
ΣΤΟ
ΠΟΔΙ
Δεν προψτocσ�με νά, το x�poσμε κ�Ι τοστο το λημέρι μ�ς. Πocλι στο πόδι. 'Άντε λοιπον νά, opγ�νώσεις -κocτω &π' �ότες τΙς συν θήκες- τη ζω� σου κ�ι νά, θερ�πευτoσν οΙ πληγές ! ! ! Μάς ειδο ποιεί το κ.π. (Κέντρο Πληροψοριών, θά, μιλήσουμε &λλοσ γι�υτό) , πως ό έχθρός ψOCν'Yjκε. Αότη τη ψορά, ομως &πό την πλευρά, τοσ Περιβολιοσ (Μοόζντρουοου κι επρεπε έμείς νά, πocροuμε την α.ντί θετη ΚΜεόθυνσΎΙ. "Aμ� νόχτωσε α.νεO�κ�με στο χωριό Νικολίτσι, συν�xτηκ�με σ' ενα. σπίτι -το χωριο είχε μόνο 2 3 οικογένειες- Ονόμα.τι Pιρ�. 'Έπειτα. σψocξ�με κ�ν�δυo ζώα. που μάς πpoμ�θεΨα.ν οΙ έλεόθε ροι σκοπευτες κα.Ι τά, βliλα.με νά, opoccrouv μέσα. σ' εΥα. σπίτι -ποu έγκα.τα.στ�σα.με το μα.γειρείο- με κλειστά, πα.ρOCθυρα., μην ψα.νεί α. πο μ�κρυά, το ψώς. Το 'ϊδιο εκα.να.ν κα.!. οΙ οικογένειες, ζoσσ�ν στά, σκοτεινά, κα.ι κρόβοντα.ν μα.ζί μα.ς η κ�ι μόνες. Σε τέτοιες περιπτώσεις πέρνιχμε πoΛU α.υστηρά, προψυλα.κτικά, μέτρα. , δεν α.νOCΟα.με οϋτε τσιγά,ρο, για.τΙ κι α.υτό μποροσσε νά, μάς προδώσει. Ή βρ�δυά, �τα.ν πολu κρόα. για.τΙ ψυσοσσε ενα. δυν�τό βΟΡια.δOC κι. Γιά, νά, ζεστα.θοσμε μα.ζεuτ�κ�με ολοι σ' ενα. σπίτι -άλλοι κοι μότα.ν κι αλλοι ξόπνιοι- περιμένα.με νά, έτοιμα.στεί το ψα.γητό. προτοσ ομως βρά,σει το κρέα.ς -κι �τα.ν α.δόνα.το νά, 6poccrEL σε τό σο λίγο χρονικο διOCστημα.- βρισκόμα.στε σε συνα.γερμό, σε πέντε λεπτά, ετοιμοι γιά, α,να.χώρηση . Ή ειδΎΙσΎΙ μάς �ρθε σά,ν χα.ριστικη 60λ� , 15χι τόσο γιά, την κοόρα.ση οσο γιά, την πείνα. ποu εΙχα.με κα.Ι θά, έγκα.τα.λείπ�με σχεδον ετοιμο ψα.γΎΙτό Ή τόση λα.χτOCρα. κα.!. χα. ρά, γιά, CΡΑγητo μετα.τρOCπηκε σε α.πα.γo�τευση κι α,πελπισία.. 'Qστό σο δεν μάς εκα.νε κα.ρδιά, νά, ψόγουμε χωρις νά, δοκιμocσοuμε τη γεό ση του ... Τέλος συγκ,εντpωθ�κaμε στην α.υλη τοσ σπιτιοΟ κα.Ι μέσα. στο σκοτά.δι εψερε ό μά.γειρα.ς το κα.ζά.νι με το μισοΟρα.σμένο κρέα.ς κα.Ι εδινε στόν κα.θένα. α.πο μιά, κουτά.λα. ζωμό. Kα.θέν�ς ποu επα.ψνε ζουμί στην κα.ρα.βά.να., επα.ιρνε δρόμο, δηλ. οΙ πρώτοι �δΎI εΤχα.ν ψτά.σει στην ακρΎΙ τοΟ χωριου, πρά.γμα. OUσκολο νά, προλά.βουμε νά, ρouψήξουμε το ζεμα.τιστΟ κρεα.τόζουμο, για.υτό πολλο!. συνα.γωνστες α,πό τη 6ια.σόνΎΙ τους κά.ηκα.ν, άλλοι το -
.
79 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
εχυσσ,ν γι� να. μ�ν χά.σουν τΎj ψά.λαγγα. Μέσσ, σέ λίγσ, λεπτα. 6ρι σκόμαστε έξω ά.πο το χωριο προς τ�ν πλευρ� τοΟ 60υνοΟ. Δίχως τον παραμικρο θόρυ60, μέσα σέ μι� θεοσκότεινη νόχτσ, και κά.τω απο πuκνα. δένορσ, που με κόπο δισ,κρίνσ,με δ ενσ,ς τον &λλο, ανψρορίσσ,με τ�ν πλα.για. προς το 60υνο Γολινά.. Γι� να. μ�ν κό6ετσ,ι -η ψά.λσ,γγσ, κσ,ι χα.νόμσ,στε -κσ,ι επειδ� δεν είχσ,με χσ,ρτι &σπρο- χρrισιιwπoι�σσ,με το λεγόμενο τηλέψωνο -γνωστο ά.πο πσ,ρσ,πά.νω. "rστερα απο ώρες πορείσ, κσ,ι με πολλές στά.σεις, μέ σκοτά.δι πίσσσ, κα.Ι ερεθισμένες πληγές, ψτά.σα.με φηλά., σ' ενα.ν σ,υχαίνσ, ποu απ' εκεί 6λέπσ,με προς τ� μερια. τ1jς Λα.μίσ,ς. Άπ' εκεί ά.κoUΓσ,με τη μά.χ'Υ) που γινότσ,ν στο χωριο Μά.κρη , που μά.χοντσ,ν το Ι τά.γμσ, τοΟ ΔΣΕ. Κείνο το 6ρά.Ου σ' σ,υτΎj τ� μά.χη σκοτόθωκε δ συν. κωστσ.ς Κσ, στρίτσης ά.π' το Καροπλέσι Ευρυτανίας. ΤΗτσ,ν επικεψσ.λ1jς διμοι ρίσ,ς ά.τρόμ'Υ)ΤΟ πσ.λ'Υ)Κά.ρι. Ή πορεία. κσ,ι -η περιπέτεισ, δεν τέλειωναν εδώ, κά.νσ,με μια. με γσ,λUτερη στά.σΎj εδώ, ά.λλα. το τσουχτερο κρύο τ1jς νύχτας δέν μα-ς &ψψε να. κλείσουμε μά.τι. 'Έπρεπε προτοΟ ξημερωσει να. έχουμε cpό γει, να. 6ροομε άλλο πιο σίγουρο μέρος, σα.ν τέτοιο δισ,λέξσ,με το πυκνόδασο, ανά.μεσσ, Νικολίτσι και Άγίους θεοοωρους, κά.τω απο το χωριο Γα.ρδίκι. Mπ�κα.με πια. στο χινόπωρο 1948) Ό Όκτω6ρης πέρσ.σε απο τΎj μέΟ'Υ) . ΟΙ 6ροχες και τα. κρόσ. α.ρχισαν απο νωρίς. τα. εψόδια γι&. ν' αντιμετωπίσουμε αδτΎj την κσ,τά.στα.σ'Υ) 1')τσ,"/ ά.νόπσ,ρκτιχ. Τόσο απο τΎjν πλευρα. τοΟ επιστισμοο οσο κσ,ι' τοΟ εματισμoίi. Άπoθijκες τέτοιων εψοδίων δεν όπ1jρχιχν κιχι -η πρoμ�θειά. τους γι� μα-ς (τους τριχυμιχτίες) 1')τα.ν το πιο δύσκολο εργο. τα. χωρια. �τιxν εΡ'Υ)μσ" οε περιοχές δρεινές, α.γονες και φτωχές κιχι μεις σσ,κα. τεμένοι κσ,ι μά.λιστσ, οΙ περισσότεροι τα. θέλα.νε δλιχ στα. χέρια.. Μπσ,ίνουμε σέ μια. δόσκολ'Υ) εποχη, που γι� μα-ς αρχίζει μια. κσ.ι νοόργιιχ δοκιμσ.σίσ, κιχι -η κσ,τά.στιxσ� μσ,ς Π'Υ)γιχίνει δλοένιχ απ' το κιχ κο στο χειρότερο. Δέν ε!νιχι πι� ευκολο ν� μένουμε τωρα. στο δπιχιθρο, να. κρυ6ό μα.στε στις ρεμσ,τιές και στα. δά.σ'Yj, τωρα. χρειά.ζετζΧΙ crtly'Yj για. τους τριχυμιχτίες κι (xδΤ� δέν εξιχσψαλίζεται σέ περιoχΎj που ελέγχετα.ι •
80 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ιΧπ' τόν έχθρό με τις σuχνες επιορομες των μονσ.ρχοφασιστων κσ.ί των ΜΑΥΟων. Κι εοω οεν μείνσ.με πολό, αότό τό Οι�σΤ'Yjμσ. όμω� που μείναμε τό περ�σαμε κ�τω ιΧπό τα. ΟένΟρσ., κ�τω ιΧπο κσ.ταρ ρακτώοεις Ορσ.χές. :Μετα. ιΧπ' εοω περ�σαμε στό χωριο Γαροίκι και πι�σαμε τα. σπίτια. :Μαζί μα.ς �ταν καί δ χειροσργος γιατρος Λ. ΚουΟαράς. 'Εξαίρετος έπιστ�μoνας κα!. λαμπρός ιΧγωνιστ�ς. Πι�σΤ'Yjκε, κατσ. oικ�στrικε σε θά.νrx.τo κι έκτελέσΤ'Yjκε στη Λά.ρισα το 1 949. Ό Κουοαράς ήταν τόσο εόσuνείoψoς γιατρός που οεν α.φ'Yjνε οuτε στιγμη οίχως να. παρακολουθεί τίς πλ'Yjγες των συναγωνιστων. 'Όπου κι αν στεκόταν σε χωριό, σε σπίτι � στό o�σoς εσΤ'Yjνε το χει ρουργείο του. ''Εογαζε oλ�ματα ιΧπο πλ'Yjγες � έγχειρ�σεις σκωλ'Yj κoειo�τιoας � δπoιαo�π()τε &λλ'Yj επέμΟσ.ση χρει�ζoνταν οΙ σόντρο φοί του ... 'Ωστόσο όμως, οεν ιΧπολαΟΟαμε και οω τη ζεστασια. των σπι τιων γιατί μάς εΙΟΟΠΟΙ'Yjσε το κπ πως εχθρικό τμijμα που έορευε στο χωριο Λευκ�oα ιΧνέΟ'Yjκε στους ΆγΙους Θεοοώρους κι επρεπε να. εγκαταλείΨουμε το σuντoμώτερo τό χωριό. Καθίσαμε &σπου νύ χτωσε καλα. καί μετα. ξεκιν�σαμε με κατεύθυνO'Yj προς το χωριο Στά.για, όπου ψτά.σαμε κα!. κ�ναμε λιγόωρ'Yj στ�σ'Yj , ιΧψ�νoντ�ς τα ξανα. εΡ'Yjμο δπως ήταν, συνεχίσαμε τη νυχτεριν� μας πορεία. Δρασκελίσαμε το οουνο καί περασμένα μεσ�νυχτα ψτ�σαμε στο :Moναστ�ρι τοσ Άγίου Ίω�ννoυ κοντα. στην Άρτοτίνα -έκεί που �ζφε δ ηρωας τοο ΕΙκο'σιένσ. Άθαν. Δι�κoς. Σακατεμένοι ιΧπ' τους πόνους των πλ'Yjγων, τσακισμένοι ιΧπ' την κούραO'Yj της νUΧΤΙ�ΤΙΚ'Yjς πορείας, πέσαμε π�νω στο πλακό στρωτο τijς έκκλφΙάς κα!. κοιμ'Yjθ�καμε σα.ν Ψόφιοι &σπου ξ'Yjμέ ρωσ ε. Τό πρωι oγ�καμε κα!. ιΧποτραΟ'Yjχτ�καμε να. κρυψτοΟμε δί πλα στο έλατόο(ΧΟο, για. να. έρευν�σoυμε τη γύρω περιoχ�, γιατ!. ψτ�σαμε νύχτα κα!. δεν ξέραμε τί γίνεται γόρω μας, αν ύπ�ρχει εχθρος καί ποΟ και πως θα. σιγορευΤΟΟμε... 'Ωστόσο οεν &ργφε να.ρθει σύνοεσμος που μάς πλ'Yjροφοροuσε πως γύρω μας οεν ύπijρχε τίποτα κι δτι ιΧκόμα δ εχθρός εΨUγε ιΧπ' τους Άγ. Θεοδώρους κι επέστρεΨε ξανα. στη o�cr'Yj του. Προτοο καλ� - καλα. πρoφτ�σoυμε να. ξανασ�νoυμε π�λι στο πόΟι ... Δρασκελάμε ξανα. τα. Βαροούσια, περ81 Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ν�με πλαγιές καΙ κορψοοοόνια σ� ν� κά,ναμε περίπα.το, γuρίζοuμε ξα.ν� στό Γαροίκι, έκεί πού είχαμε ξεκινΎισει. ΤοόΤΎ) δμως τη φο ρ� δχι στ� σπίτια τοΟ χωριοΟ, άλλ� εξω στό oιiσoς μέσα. στ� έλά, τια. &.Yιiμεσα Νεχώρι καΙ Γαρδίκι. 'Εοω μέσα. στη ρεμα.τιιΧ κιiτω &.πό τιΧ ελατσ. μ�ς ορ-ηκε 1j 28η Όκτώ6ρη 1j έθνικη γιορτΎι. Γι� μ�ς 1j μέρα. αότη θεωροονταν ο ι πλΥl γιορτΎι, � μι� γι� το ΟΧΙ τοΟ ΈλλΗVΙΚoo ΛαοΟ στούς Ίτα. λούς cpα.σίστες έπιδρομείς κα.Ι την α..λλΎ) τη γιορτά,ζα.με γι� την τ opuaY) τοΟ ΔΣΕ πού σuνέπεσε μ' α.υτη την 'ήμερομΎ)νία. ... Πα.ρ· δλα. τ� κα.κιi μα.ς χιiλισ., σ�ν σακατεμένο κα.Ι τα.λα.ιπω ΡΎ)μένο &.π· τΙς πορείες καΙ τ� "UVΎIrΎIt� τμ-ημα., κι ενα. σωρο α.λ λες έλλείψεις κι άδuνα.μίες, έτoιμιiσα.με ενα. πρόχειρο γιορτα.α.στικό πρόγρα.μμα. μέ δμιλίες, &.πα.γγελίες ΠΟΙYjμιiτων κι έπα.να.στα.τικ� τραγοόδια.. ΟΙ tltotou είδοuς έκδYjλώσεις δ ίναν θιiρρoς κα.Ι τόνωνα.ν το � θικό των σuνα.γωνιστων κα.Ι τούς άτσιiλωνα.ν την πίστη στη ν ίκη των ΟYjμοκρα.τικων δuνιiμεων, γι� τη Λα.ϊκη Kuptιxpxlcx. καΙ την κοινωνικη πρόοδο. Η
ΦΡΟΥΡΑ ΜΑΣ
Γι� τη ψρoόΡrισΎι μα.ς είχα.με μι� δμιioα. Έλεόθερων Σκοπεu των. ΠλYjροψορίες γι� τΙς κινΎισεις τοΟ έχθροσ μ�ς εδινε τό ΚΠ. ΚαΙ οί ouo α.υτές δμιiOες οέν &.πομα.κρόνοντα.ν άπό κoντιi μας γιιΧ ν� μπο poi}y σέ τuχoν μετα.κίνrισΎι μιχς ν� μ�ς 60ΎIG1jaouv. Άλλ� σιΧν τί 601j θεια. μπορεΤ ν� δώσει μι� δμιiOα. ! ... Ή μόνΎ) -&.λλ� σποuδα.ίιχ 60ή θεια. πού μπορουσα.ν ν� μ�ς προσψέροuν οΙ Έλεόθ. Σκοπεuτές, σε περίπτωσYj α.ΙcpvιΟιασμΟi} άπο έχθρικο ΨΥίμα, 1jtιxv ν� ρίςοuν μερι κές ριπές ν� καθuστερ1jσοuν λ ίγο τον έχθρό γι� ν� προλιiοοuμε ν� ψuγοuμε κι &.κόμα ν� μ�ς δOYjy1jaouv σέ μέΡΎ) alyoupιx . Ό έπικεψαλ-ης των έλεόθ. σκοπεuτων εΤχε στενη σuνεργα.σία. με το διεuθuντη τοΟ νοσοκομείοu μας πού τότε 1jtIXV ενα.ς τρα.uμα. τίας λοχαγος του ΔΣ. ΈπίσYjς οιεuθuντες στο κινΎ)ΤΟ νοοοκομεΤο ε κα.ναν οΙ Γερ. Στεψσ.νιiτoς καΙ Δ. Kιiϊλα.ς. Ό τελεuτα.Τoς 1jτα.ν μέχρι τό MιiYj τοί) 19491 πού διlχλόθYjκε πέφτοντα.ς σε ένέορα στιΧ Βραγκια82
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
να. των Άγρά.ψων. Σ' α.ότη την ένέδρα. πιiΧστηκα.ν σχεδον οΙ πψσ σότεροι τpα.υμα.τίε�. ΟΙ ΕΣ δεν ψρόντιζα.ν μονά.χα. για. τη ψορύρησ1ι μα.ς, την δδή γησ1ι μα.ς κα.ι την πληροψόρψή μα.ς, &λλα. κιχι για. τη σuντηΡ ψΥ/ μα.ς, την προμήθεια. των &νιχγκα.ίων για. τη δια.τροψή μα.ς. 'Έτσι λοι πον � δμά.δα. υποχρεωμένη &λλα. κα.ι υπεύθυνη για. την τροψοδότη σή μα.ς εκα.νε ο,τι μποροΟσε, σε σuνεργα.σίιx με την κοντινότερη έπι μελητεία, � κά.νοντας διεισδύσεις σε κατοικημέΥους χώρους, λ.χ. σε χωρια. τοΟ κά.μπου η στις &κρα,ίες σuνoικίες των πόλεων και παίρνΙΧΥ ζωα. � άλλα τρόψιμα κιχθώς και ψά.ρμακα ποu τόσο τα. είχα.με &νά. γκη. 'Άλλος τρόπος να. τα. προμηθευΤΟΟμε ιχότα. δεΥ υπήρχε. 'Έτσι τα. ψά.ρμιχκα. τα. προμηθευόμα.στε &π' τίς πόλεις μέσω των οργιχνώσεών μα.ς κιχι τα. τρόψιμιχ &πό τις &ποθήκες τοΟ έχθροο � & πό τούς χωρικοός. .ΣΤΟ Ρ Ε ΜΑ ΤΟΥ ΓΑΡΔΙΚΙΟΥ
Σε τοότη δω τη ρεμιχτια. στήσιχμε τό λημέρι μιχς για. riρκετο κα.φ ό. Ό οόρα.νός χα.μήλωσε. Οί &ντά.ρτες ρ06όλψιχν &.π' τις κορ ψες κιχι μaς προστα.τεύouν &.πΟ τ' &.να.γνωριστικα. &'εροπλά.να., τοuς περίψημους «Γα.λα.τά.δες». ΟΙ κα.ταρριχκτώδεις 6ροχες πέψτουν τώρα. &σταμά.τητες ώσπου ενα. πρωί ξυπνήσαμε σκεπα.σμένοι κι &πό χιόνι. Για. ψα,ντα.στείτε νο σοκομείο κά.τω &πό τα. ελατα και τρα.υμα.τίες σκεπα,σμένοι &πό χιό ν ι ! ! ! Να. λείπουν τα. σκεπά.σμιχτα. τα. τρόψιμα. τα. ψά.ρμα.κα., &κόμιχ κιχι � &.σψά.λεια. ... Τί &.ντοχή ! ... <Ωστόσο, παρ' ολες τις ά,ντ:ξοότητες κα.ι την τριχγικη κιχτά.στιχοη, ποτε δεν 6ιχρυγκόμησε κα.νένιχς, ποτε δεν λιποψόχισε, ποτε δεν κιό τεψε &.π' την κα,κοπά.θεια" τίς στερήσεις κα,ι τα. 6ά.σα,να" ποτε δεν σκέψτηκε κα,νεις να. ψόγε ι , να. δ ρ.α.πετεύσε ι κα,ι να. περά.σει στό &.ντίπα,λο στρα,τόπεδο να. ζητήσει «σuγχώρεσψ> � να. μπει στην υπηρεσία, τους, διότι ολοι ξέρα,νε κα.λα. τό ψα,σισμό, &π' τόν κα,φό ποu τούς κυνηγουσα,ν κρά.τος κιχι συμμορίες να. τούς ΨUλα,κί σουν, να. τούς έξορίσουν, η να. τούς δολοψονήσουν. "Αμα, στα,μα,τουσε � 6ροχη 6γα.ίνα.με &π' τα. για.τά.κια. μα,ς σα.ν τα. σα,λιγκά.ρια. κα.ι πηγα,ίνα.με σ,α. διπλα.να. χωρι:Χ. να. 6ροΟμε κα,νένιχ
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
83
κιχρόδι ά.νακατεόoντrx.ς τ� πεσμένα. ψόλλΙΧ, ν� μιχζέψουμε κιχι μijλα. πο!) εδτυχως δπΎίρχιχν ά.π' α.δτ� ά.ρκετά.. Σε τέτοιες εξoρμ�σεις ΠΎj γα.ίναμε πολλοι μα.ζί. 'Έτσι μι� μέρα. ξεκιν�σαμε μι� δμά.δ� ν� πΙΧμε ν� 6ΡΟίίμε ι:Ρροίίτα.. Περά.σα.με τό χωριό Νεχώρι καΙ ψτά.σαμε στ� Πουγκά.κια., τό πλα.ϊνό χωριό. Έπειδή είχε πυκνή ά.ντάρα. κα.Ι ψιλό6ρεχε, αtσθα.νό μαστα.ν πιό σίγουροι ά.πό εχGρική επιδρoμ�. 'Ότα.ν κοότσα. - κοότσα ψτά.σα.με κά.ποτε στό χωριό κα.Ι σκορ πίσαμε μέσα. στ� γιοόρτια. κάτω ά.π' τις κα.ρυδιες κι ά.να.κα.τεόιχμε τ� πεσμένα. ψόλλα. γι� να.6ρουμε κα.ρόδια., ά.κοίίμε δυό-τρεϊς χτόπους τijς κα.μπά.να.ς. Τρομά.ξαμε N� -ητα.ν α.ρα.γε κρυμένος εχθρός κι α.δτό ν� -ηταν τό σόνθΥιμα. j Δεν μποροόσιχμε ν� δώσουμε κα.μι� εξ� γφΎj, οuτε πως ν' ά.ντιδρά.σουμε, τΙ μέτρα. ν� πά.ρουμε ωσπο!) ν& δοίίμε τΙ συμ6αίνει. Δεν α.ργΎjσε ν� ψα.νεϊ Νά., τί είχε συμ6εϊ : 'Έ να.ς συνα.γωνιστής ά.πό την δμά.δα. μα.ς πΎίγε πρός τό μέρος τijς εκ κλφϊιχς, μπijκε μέσα. κα.Ι περιεργά.ζοντα.ν τή δια.κόσμΎjOΎJ, τΙς εtκό νες κλπ. Βλέπει λοιπόν στό τέμπλο τις μεγάλες εικόνες, δεξι� κι ά. ριστερ� ά.πό τήν 'Ωρα.ία. ΠόλΎj ν� είνα.ι κα.λυμένες με α.σπρα. πα.νι� σ�ν ενα. είδος στόρ. Πιά.νει κα.ι 6γά.ζει Μο &.π' α.δτ� τ� πα.νιά., τ� παίρνει κα.Ι 6γα.Ινει χαροόμενος εξω, &.νε6α.[νει στό κα.μπα.να.ριΟ κι &.περίσκεφτα χτυπά.ει oub ι:Ρορες τήν κα.μπά.να.. Αδτό -ηταν &,ρκετό γι� ν� μΙΧς κοψοχολιάσει. 'Ότα.ν τοίί είπα.με για.τΙ τ� εκα.νε δλ' αδτ� μσ.ς &.πάντφε : «θέλω ν� ι:pτιocςω σώ6ρα.κα, δεν εχω κα.ι κρuώνω , ενω ο ι εικόνες δεν κρυώνουν κα.Ι δ ε ν τ α. χρειά.νζοντα.ι τ α. πα.νιά.». υΟπως &.νά.ι:Ρερα. πα.ρα.πά.νω 1ι πα.ρα.μoν� μα.ς πι� στο ϋπα.ιθρο κά.τω aπ' α.δτες τις ιΧθλιες συνθΎίκες ζωΎίς δεν .μπορεί πλέον να. συ νεχιστεί. Ό χειμώνας ει:Ρτα.σε &.πειλΎjτικός γι� τη ζω� μας, οε στε ρήσεις κα.ι τα. βά.σα.να. τελειωμόν δεν εχοuν, βρισκόμα.στε πια. στό τελεuτα.ίo δεκα.�μερo τοί} ΝfJέμβΡΎj (1948) κα.ι τό μέλλον δια.γρά. ι:Ρεται ζοψερό. προοπτικες κα.λυτέρευσΎjς των συνθΎjκων μα.ς δεν προβλέπον τα.ι , τουνα.ντίον χειροτερεόουν. ..•
..•
ΠΕΡΝΟΥΜΕ ΣΤ' ΑΓΡΑΦΑ
Μα.ς είχαν είδoπ!)ι�σει ν� είμαστε πά.ντα ετοιμοι. Άλλ� καΙ τΙ 84
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
είχαμε να. ετοιμάσοuμε ! .. ΟΙ πλΎjΡOφOρίες που είχαμε μ�ς λέγαΝε πως θα. περνοΟΟαν τμ-ήματα τής μεραρχίας μας να. μάς πάροuν μαζί τοuς καΙ να. μ�ς περάσοuν προς τ'ή μερια. των Άγράφων που �ταν τότε ελεόθεΡΎj περιοχ'ή καΙ ελέγχονταν α.πο τα. τμήματα τοσ ΔΣΕ. 'Έπρεπε σuγεπως να. είμαστε πάντα ετοιμοι για. α.ναχώΡΎjση , α.λλα. και προετοιμασμένοι φuχολογικά, για. μια. μακρuν'ή πορεία και μάλιστα νuχτερινή. ΤΗρθε έπιτέλοuς αυτ'ή rι στιγμ'ή που με τόση λαχτιiρα καρτε ροόσα.με. BpιXOuιxae. Οτα.ν μάς ειδOΠOίΎjσε δ σόνδεσμος να. τον α.κο λοuθήσοuμε. Άψήνοuμε λοιπον το λημέρι μας --που ζήσαμε έκεί παραπιiνω α.πο μήνα- περν�με το Νεχώρι ψτάνοuμε στα. Ποuγκά κια. καΙ σuνεχίζouμε σιγά. - σιγά.. Ό οUρα.νΟς είναι κα.λuμένος με μασρα. 6αρια. σόννεψα. -κrιι τ, σκοτάδι γίνεται πιο ΠΎjχτό, μα.σρο π ίσσα, γι' αuτο 6αδίζοuμε σιγα. και με δuσκολία. Λίγο εξω α.π' το χωριο σuναντήσαμε τα. τμήματα. τής Mεραρχίrις μα.ς. Πρoστεθ1jκα.με στη ψιiλα.γγα. -&'νάμεσα. στα. μά.χιμα τμήματα- κrιι προχωΡΟΟμε προς τοσ XoνδρoγιιiννΎj. 'Ίστερα ά.πΟ πολλες ώρες νuχτοπερπά.ΤΎjμα, μέσα στο Μσος, &.πΟ σκοτεινα. μoνoπιiτιrι ψτά.σα.με στού Xoνδρoιyιιiννη. Έκεί στrι μrιτήσα.με πλάι στο μονοπά.τι να. ξεκοuρrιστοuμε λίγο. KείνΎj τ'ή στι γμ'ή σuνέχιζα.ν να. περνοΟν μπρoστιi μrις μά.χιμες μονά.δες τής Με ρα.ρχΙα.ς μrις. Σε μια. στιγμ'ή μο\) λέει δ διπλανός μou σuνrιγωνι στής : - Τον 6λέπεις α.υτΟν με το δπλοπολu6όλο στον ώμο ; εΤνα.ι δ Δια.μrιντης. (Ό δΙOΙΚΎjτης τής Μερα.ρχία.ς) . 'Ότα.ν στι ς πορείες 6λέπει κrινένα. μrιχψ'ή ή μrιχήτρια. κοuρrισμένο τους πrιΙρνει το ψορ τίο για. να. τους ξεκοuρά.ζει. Να.Ι, εΤνrιι &.λήθειrι πως πά.ντα. μοιραζότα,ν το 6ιiρoς με τους ΣUνα.γωνιστές tOU. Δεν ξεχώριζε σε τίποτα α.πΟ τους &λλοuς μα χητές. ΤΗτα.ν ενrις έξα.ίρετος &.γωνιστής, ενrις λαΧκος rιγέΤΎjς, παλΎj κά.ρι, &.πλός, κα.τα.δεχτικός, μπροστά.ρης στις μά.χες, &ψΘrιστoς σε έλιγμοός, τεχνίΤΎjς στον &.ντrιρτoπόλεμO. Γιrιτι πα.ρ' δλη τ'ήν κα.τα στροψικ'ή μα.νία. τού μOνα.ρχoψrισίστα. Θ. Τσrικαλώτοu στις «έκκα. θτριστικες έπιχειρήσεις» τ'ήν &νOιξΎj του 1948 6γήκε νικητ'ής κι ε μεινε στο χωρο τής εδρα.ς τοu, Ο ίνοντα.ς γερα. χτuπήματα στον έχ.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
85
θρό. Κι α.ν σ\)νεχίζονταν αύτή � ταχτική τοσ &.νταρτοπολέμΟΌ ίσω, να. είχε &AA'Yj εκβασ1j δ εμψόλιος πόλεμος. Άλλα. α.ς σ\)νεχίσΟΌμε τήν σ.ψήγφ"ή μα ς' Ή atιXcr'Yj μας στή θέ σ1j XovopoγLιXvy'Yj ήταν λιγόλεπτ'Yj . Δεν ειχαμε καιρο για. χασομέρι, γιατι � νόχτα περνοσσε κι επρεπε 1ι πορεία μας να. σ\)ντομεΌθεί. Ei' χαμε να. περάσΟΌμε επικίνΟΌνα μέρ'Yj xrxt μόνο YUxtrx μποροόσαμε ν� τσ. Οιαβοσμε. 'Έπρεπε τ�ν Lοια OprxOuct. να. περάσΟΌμε τον ά.μrxζιτΟ δρόμο ποΙΙ σΌΥδέει τή Λrxμίrx με το Κrxρπεν"ήσι . Πριν &.κόμα ξ'Yjμερώσει περά σrxμε τα. χωριά. Κάψι - ΜαΌρίλο xrxt στrxμrxτ"ήσαμ.ε γιά. λίγο στο Νε χώρι. Βρισκόμαστε τώρα σε μέρος σίγΟΌΡΟ, μποροσμε τώρt1., να. βα δίζΟΌμε και μέρα, εκτος βέβαια σ.πΟ καμια. έπίσκεψ'Yj τοΟ "ΓαλlΧτ/X». Άψοο ζrxΠΟστάσlχμε, π"ήραμε επειτα τ�ν ΚΟΡΌψογραμμή σ.πο τον
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
δπως &'πεοείχθη κά.ποιες κινήσεις έπισήμιχνε -γιιχτι είχιχμε ξεθα.ρ ρέψει λίγο- κιχι σε λίγο κρύψτηκε πίσω απο το oouvo Βοuλγά,ρχ, γι� ν� Eμ�ν:σθooν σε λίγο τ� βομβιχροιστικά" κό60'/τας βόλτες πότε προς τ� Φοuρν� καΙ πότε προς τη Βρά,χα, �ρθιxν και ζύγισα.ν τις βόμβες πά:νω στ�ν Κορίτσα, μέσιχ στ� σπίτια. Το μέρος οεν βοηθοο σε ν� κιχτέβouν χαμηλ� γι� ν� πετύχοuν το στόχο τοuς κιχι οί βόμ Ώες επεσαν στον πά.το το() χωριο\} και μίιχ οεν είχε Εκραγεί. Έν τούτοις οέν πέρασε ανιχίμα.κτος δ βομβαροισμός, δύο μαχη τες το\} ΔΣ "ιταν τ� θύμα.τα. "Αν οί βόμβες πέψτανε στο κέντρο � είχαμε πολλους νεκρους κα.Ι τριχuμιχτίες οιότι τ� σπίτια "ιτιχν γεμά,τΙΧ κόσμο. 'Έτσι πά.ει κι ΙΧδτο το λημέρι ... �Yστεριx &..π' το βομβιχροι σμό το\} χωριο\} fJ πιxριxμoν� το\} νοσοκομείοu έοώ "ιτα.ν έπισψΙΧλής, πρέπει να.βροuμε α.λλο μέρος aiyoupo. Κα.Ι σ�ν τέτοιο οιΙΧλέχτηκε το πλΙΧϊνο χωριο Νερά,ϊΟα. (Σπινά.σιχ) . Το χωριο χτισμένο πλά,ϊ στο Μέγοοβα, τριγύρω tou όρθώνοντα.ν πανύψηλα και απότομα. oouv� που το πρoστά.τεuιxν απο βομβαρδισμούς.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
87
ΟΙ ΕΠΙΧΕ Ι ΡΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΔΣΕ 1 948- 1 949 ΚΑΡΔΙΤΣΑ - ΚΑΡΠΕΝΗΣΙ
ΚΑΡΔΙΤΣΑ 1 2- 1 3 ΔΕΚΕΜΒΡΗ 1 948
Γι� τ� σωστότερη (ά.ντικειμενικώτερη) περιγραψrι των επιχει .ρ�σεων Καροίτσας - Καρπενφιοσ -των Μο μεγιΧλων μαχων τοσ ΔΣΕ- θ� δώσουμε το λόγο στο Βασ. ΣoόCΡλα δ δποΤος εζησε ά.πο κoντ� τ� γεγονότα, σε όπεόθυνη θέΟ'Υ) (ιΧσόρματο) τωΥ τμημιΧτων τής ΙΙ Μεραρχίας τοσ ΔΣ. «Στις ιΧρχες τοσ Δεκέμορη τοσ 1 948 � Ι Ι Μεραρχία, του ΔΣΕ �oωσε oια,ταγ� στ�ν 144 Ταξια,ρχία της, νά. πρoωθΎjσει τα. τμ�μα τά. της στον δρεινο ογκο των ΆγριΧψων πά.νω ιΧπ' τ�ν Καρδίτσ:χ. προκειμένου με τά. άλλα τμ�ματιΧ της ητοι την 126 Τα,ξιαρχία, της κα,ι ουνιΧμεις τής Ι Μεραρχίας, 192 Ταξιαρχία,ς, 1 38 κΛπ., σε συν τονισμένη Ορά.ση και όπο τ� γενικ� οιοίκηση τοσ ΚΓΑΝΕ τ�ν κα τιΧληψη τ'ijς πόλης, για. τ�ν ιΧπελευθέρωση των κρα,τουμένων, επιμε λητειακ� έκμετά.λλευση και στρατολογία νέων μα,χητων στο ΔΣ. » Ή 144 Τα,ξιαρχία όπα τ� Δ/ση τοσ Γεωργ. Άθανασίου , ξε κίνησε ιΧπ' τΎjν τοποθεσία TpΙCΡόλλα, και με δλοήμερη πορεία, πέρα σε τ� χωpι� ΝεριΧϊδα - Καροπλέσι και το Ορά.Ου εCΡτα,σε στο χω ριο Μπελοκομότη, δπου τΎjν έπομένη εγινε α.σκφη μά.χης σε κα. τοικημένο χωρο στην όποία πήραν μέρος ουο λόχοι υπο τ�ν οιοίκη Ο'Υ) τοο λοχαγοο Γιώργ. Σαψά.κα. Ή α.σκηΟ'Υ) εΤχε λαμπρ� επιτυ χία. T�ν α.λλη μέρα, � ΤαξιαρχΙα. με τ� Διση της ΙΙ Μεραρχίας με το oιoικητ� της Γιά.ννη Διαμαντή ξεκίνησε μέσω των χωριων Λαμπερο - Καταψόγι - Λογγες KαταCΡUγίoυ - ΙΙλατανά.κια κι ά.πό κεί 100% μέσα ά.πό κά.μπο, 11 Δεκέμ6ρη 1948. Άπό την ά.ρχ� τοσ κά.μπου πήραν τ�ν έπιχειρησιακ� τους διά.88
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
τlΧςΎJ, ά.πΟ σπου με δλOνύχτιlΧ ΠOρείlΧ -μέσlΧ στον κά:μπο-- τα. τμ1ι μιχτά: μlΧς εψτlΧσlΧν στα. πpOσ.στιlΧ της KlΧpoΙτσlΧς κlΧΙ κIΧτέλIΧ6IΧν νύ χτlΧ &κόμlΧ τΙς κlΧθOρισμένες σ' ιχδτα. θέσεις μσ.ΧΎJς. » Σκοπος των τμΎJμσ.των μlΧς �τlΧν να. κεροΙσουν το στοιχείο του lΧίφνιΟσ.σμοο, σο6ιχρο πlΧpά:γOντσ. για. τΎιν έπιτυχΙIΧ της επιχεΙΡΎJσΎJς που μέχρι ένος σΎJμεΙOι> το πέτυχlΧν. Ή Oιά:τlΧςΎJ των τμΎJμσ.των της 144 TlΧςιlΧρχΙlΧς ήτlΧν σιoΎJpo ορομικος στlΧθμOς - Στρσ.τωνες. "Αρχισε σκλΎίΡΎι μσ.ΧΎJ κσ.Ι ά.πΟ τΙς Ούο πλευρες που κρσ.τησε δλΎJ ΤΎΙ μέρσ.. Ό έχθρος ά.μόνOντlΧν λuσσlχσμένσ. 6ά:ζoντlΧς με σλσ. τα. μέσlΧ που τον έφοο(ιχζε ή πολεμικ-η 6ΙGμΎJχσ.νΙσ. των ΗΠΑ. Πσ.ρ· δλσ. σ.δτα. τα. τμ1ιμσ.τσ. μlΧς, με ήρωικΎι προσπά:θεισ. κσ.τόρθωσσ.ν να. ά.πωθ1ισοuν τον έχθρο ά.π· τΙς κlΧλα. όρ· γσ.νωμένες θέσεις τοuς κσ.Ι να. κσ.τσ.λά:60uν το σιoΎJρooρoμικo στlΧθμO κσ.Ι τΙς Στρσ.τωνες, 6ελτΙωσIΧν τΙς θέσεις τους κσ.Ι σuνέχισσ.ν να. πιέ ζΟUΥ τον έχθρο προς το κέντpι�) της πόλΎJς. » τα. τμ1ιμσ.τσ. μlΧς είχσ.ν να. ά.ντιπσ.λIχΙΦοuν με ενσ.ν έχθρο oxu ρωμένο κσ.λσ., έςοπλισμένο με δλσ. τα. σύγχρονσ. &μερικσ.νικσ. δπλσ., ά.εροπορΙσ., τσ.νκς κλπ. ά.ντιπlΧpσ.θέΤOντlΧς έλλειπΎι κlΧΙ πρωτόγονο ο πλισμό, ά.πειρΙσ. έπιχείΡΎJOΎJς σε ΚIΧΤOΙΚΎJμένo χωρο, με μόνη τΎιν πσ.λrικσ.ρια. κlΧΙ το ά.κμlΧίO ηθικό.
τα. τμήμlΧτσ. μlΧς σuνεχίζοuν δλΎJ μέρlΧ να. ά.πωθουν τον έχθρο προς το κέντρο της πόλΎJς, κlΧτlΧλαμ6σ.νoντlΧς ά.ρκετΟ μέρος της Κιχρ OίτσlΧς, ΚlΧθως κιχ!. τ' α.λλlΧ τμήμlΧτα. του ΔΣΕ που πηραν μέρος στην επιχεΙpΎJOΎJ. ΠέρlΧσε ή μέρα. καΙ τα. τμήμlΧτσ. μlΧς κplΧΤOϋσσ.ν γερα. τΙς θέσεις που εΤχlΧν κlΧτlΧλσ.6ει πpoσπα.θώντlΧς να. τΙς προωθ-ήσουν. ΈνΙaχυση τοΟ εχθ.ρ οΟ που έπιχείρφε να.ρθει ά.π' τη Λσ.ρισσ. χτu πή&ηκε &π' το ίππικο κlΧΙ Οπισθοχώρφε. Ή πpώΤΎJ μέplΧ της έπιχεΙΡΎJOΎJς πέρlΧσε με σκλΎJΡΎι πά:λΎJ κι ά.π· τΙς δυο μεριές. ΤΟ 6ρσ.οι> ή oιoΙκφΎJ της ΙΙ MεplΧpχίlχς του ΔΣΕ εοωσε OιlΧτlΧγΎι στα. τμήμlΧτσ. ΤΎJς να. σuμπτυχθooν προς το χω ριο "AΎJ - ΓιώpΎΎJ κσ.Ι εγινε. Δεν εκσ.Υε δμως το Τοιο ή Ι Μερα.ρ· χίlΧ κlΧΙ πlΧpέμεινε κlΧΙ ΤΎΙ oεότεΡΎJ μέρσ. στΙς θέσεις της (μέσσ. στΎιν πόλη) πlΧθlΧΙνOντσ.ς πολλές ζημιές σε νεκρους κσ.!. τριχuμσ.τίες μIΧΧΎJ τές ΤΎJς... Ή πρώΤΎJ MερlΧρχΙα. εμεΙΥε κlΧΙ τη oεότεΡΎJ μέρlχ στΎιν Κσ.ρ-
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
89
δίτσ�, διότι δεν πijρε τή διατα.Υη γιά.σUμπτυζη, fι δπoί� θό: δινό τα.ν μέσω του &'ΣUρμ�τω τής ΙΙ Mερ�ρχίας δ όποΤος δμως δεν δοό λευε λόγω �λλεΙΨΎJς ρεόματoς και πα.ρα. το οτι δ ύπεόθυνος &'νέφε ρε στή διoίκ'ησΎJ τής ΙΙ Μεραρχίας οτι δ &'σόρματος δεν δουλεόει. Ή έπιχείρησ'Υ) τής Κα.ρδίτσα.ς είχε έπιτuχί�, π�ρα. τις άδόν«τες πλευρες πcu π�ρoυσίMα.ν τα. τμ�μ�τ� μα.ς, διότι πήρα.ν &ρκετα. λ� ψυρα σε δπλισμο - ρουχισμο και το κυρ�ώτερo &κολοόθιησα.ν -ιΧλ λοι εθελοντες κα.ι άλλοι επιστρα.τευμένo�- άρκετοι νέοι κα,ι νέες μαΧΎJτες το\) ΔΣ. οι επιχεφ�σεις των τμΎJμ�των τής Ι Mερ�ρχί«ς κα.ι τμ�μ�τ� τΥις ΙΙ σε σuνέχει� &πο Kα.ρδίτσ� προς Σoψ�δες κλπ. �γιν�ν για. πα.ρα.πλ�νΎJσΎJ του εχθροΟ και για. τήν επιτ\)χί� τής μετέπειτ« επι χείΡΎJσ'Y)ς τοο K�ρπεYΎJσίoυ και είχαν σχετική επιτυχί� γιcωτόν τδν σκοπό. (Μόνο που fι επιχεΙΡΎJσΎJ Σoqιιiδ ων �τ�ν πoλόνεΚΡΎJ άπό την πλευρα. του ΔΣΕ, λόγω πεδινοο κ�ι χιονισμένου εδ�φoυς δεν μπορου σα.ν να. πρoστ�τεuθoυν ά.πΟ τα. πυρά.του εχθρου) . Άπο το χωριο "A ΎJ - ΓιώργΎJ μετα, τήν επιχείΡΎ)σΎ) K�ρδίτσας τμήμ« τής 144 Tα.ζια.ρχί�ς πήρε την δι�τα.γη να. πορεuτετ πρός Kα.ρπεν�σι για. σuγκέντρωσ'Y) και μετά.δοσΎ) πλΎJρoψoριων στη ΙΙ Με ρα.ρχία, σχετικα. με την OUναμΎ) τοΟ εχθρΟύ, την δΧόρω� του κιχι τη γενικη κα.τά.στ�ση τής πόλΎJς. ΤΟ τμήμ� α.ΙΙτδ, μετά.γρήγOΡΎJ πα. ρεία �ψτα.σε στό χωριο Κιχρίτσα. τής Euputιxvlιx; (κοντα, στον Πρου σο) κα.ι κα.τα.πι�σΤΎJκε με την εκπλήρωση τής &ποστολijς του. ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΟΥ ΚΑΡΠΕΝΗΣΙΟΥ
(19.1.49)
»Στις 1 5 τοΟ Γενά.ΡΎJ το() 1949, τα. τμ�μα.τ� των ouo Μεριχρ χιων τοΟ ΔΣΕ που θα. �πιxφνιxν μέρος στην επιχείΡΎ)σ'Υ) τού Κα.ρπε νΎJσιoυ, πιά.σα.νε θέσεις &'π' το K�ρπεν�σι - Βελούχι - Ρά.χες - Κα. λεσμένο κλπ. Ή επιχείρησ'Υ) εκδηλώθηκε στις 15 πρός 16 του Γενά.ρη &.π Q τα. τμ�μα.τα. τής 192 Tα.ζι�ρχία.ς τού ΔΣ κα.ί &'π' τήν τοποθ-εσία. Ρό6ι« - "Αγιοι Άπόστολοι - Ρά.χες. Ή σκληρή &'ντίστα.σΎJ του εχθροϋ -δχυρωμένου κα.λά.- κα.θ�λωσε τα. τμ�μα.τά. μας στα. Ρό6ια. «τε λείως &'κ�λυπτη κα.ί εΠΙΚ{ΥδUΥη τοποθεσία.», οπου �πα.θα.ν σo6α.ρε�
90
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ζημιες τα. τμήματσ. μας σε τραυματίες και νεκρούς, «εκτος μσ.χης 1ι διοίκηση τοσ τσ.γματος και τής 192 Ταξιαρχίας, Οαρεια. τραυματι σμένος δ ΟΙΟΙΚ1jτης και δ επίτροπος τοϊ} τσ.γματος και νεκρος δ επι τελής του Στέλιος θσ.νος». •
Σ τ έ λ ι ο ς ,θ ιΧ ν
ο
ς .
Έπιτελης τσ.γμ.α.τος ΔΣΕ. Σκοτώfujκε στην κατσ.ληΦ1j τοσ Καρπενησιοσ 1949. (Φωτογραψ(α τοϊ) 191 40) . •
Δεξιότερα προς το ΓUμνσ.σιo τμήμα μας, &.πο μ . ιά. διμοιρ(α, εγ κλωοίστηκε και αιχμαλωτίστηκε. Σκληρές κι αΙματηρές συνεχίστηκαν οί μσ.χες δλ1j τη μέρα. T�ν ερχόμενη νύχτα 1 7-18 rEvIiP1j τα. τμήματσ. μας μέ συντονισμέν1j ενέργεια σέ δλη τη οισ.τ αξή τους κατέλαOlΧν τον "A1j ΔημήΤΡ1j σο οαρο δχυρο τοσ εχθροσ και &.ΠOψlΧOιστικής σημlΧσίας για. τ�ν Ικ6IΧ01j τοσ &.γώνα όπέρ τοσ ΔΣΕ. 'Έτσι λοιπον 1ι μσ.χη κρίθ1jΚε πλέον κι !γινε 1ι κατά.λΎjo/η t1ί� πόλης τοσ ΚlχρπενφΙΟf}. ('Ήταν 11 πρωτεύουσα τοσ νομοσ Εόρυτα νίας. 'Όλος δ νομος 6ρισκόταν στα. χέρια τών &.νταΡΤών, μόνο που τα. χωρια. -ητlΧν ερημα &.πο κατοίκους, Σ.Σ.) Μετα. την κlΧτά.λΎjΦΎj τοσ Κιχρπενησιοί) τα. τμ'ήμlΧτά. μας !πιlΧ σαν τις κατσ.λληλες θέσεις γύρω &.π' την πόλ'Υ) για. &.πΟκρουση τών επιθέσεων τοσ εχθροσ &.πΟ τις πλευρές Λιχμ(ιχς κlΧΙ Άγρίνιο κlΧl για. την &νεμπόοιστη εκμετά.λλευση της επιτυχ(ιχς τους. Στο Κιχρπεν'ήσι οΙ Ουνά.μεις τοσ ΔΣ πlΧρέμεινllν &.ρκετές μέρε�, &.ντιπαλαί60ντας τον ψο6ερο χειμώνα μέ τα. πολλα. χιόνιlΧ καΙ τΙ, •
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
91
σψοορές επιθέσε:ς των μον:χρχοψα;σιστικων τα;γμά.των γ:� &νiΧκα;τά. ληψη της πόλ'r)ς. Τις μέρες α;υτές που μείναν τ� τμ�μiΧΤά. μiΧς μέσiΧ στην πόλη, ενα;λλά.ς, πλόθ'r)κα;ν και ςεκουρά.στηκαν. Ό εχθρος πίεζε κά.θε μέ ρα ΚiΧι περισσότερο τις θέσεις των &νταρτων ώσπου &ναγκά.στηκαν τελικ� ν' &πoxωρ�σoυν κανoνικ� παίρνοντα;ς μα;ζί τους &ρκετ� λά.ψυρα. σέ τρόψιμα, ρουχισμό, ψά.ρμlχκα; κα;Ι δπλισμό». Ό Β. ΣOόψλlΧς μέ την &�γησ'ή του μσ.ς δίνει μ:� σόνΤομ'1) εΙκόνα. των ouο μεγά.λων επιτυχιων των δυνάμ . εων της Ι και ΙΙ Με ΡIΧΡXίlΧς του ΔΣ, μέ τΙς επιxειρ�σεις KαρδίτσiΧς - Καρπενησιοσ σ πως τΙς εζησε παίρνOνΤiΧς ενεργο μέρος καΙ στΙς δυό. Ή κα.τά.ληψη του KiΧρπενησ:oυ δεν -ηταν μόνο αίματrιρ'ή, &λλα. κlΧΙ 1) κρά.τησΥ) του επι τόσον καιρο -ηταν μι� συνεχη lΧ[μOΡiΧγία γι� τις δυνά.μεις του Δημοκρα.τικου Στρατου. rιlχτΙ αταν το Κιχρπεν'ήσι 6ρισκότIΧν στ� χέρια του ΔΣΕ, οε επιθέσεις τοσ εχθρου, για. την ΚIΧ τά.ληψ'ή το\) συνεχίζοντα.ν. ΣτΙς ρά.χες απο την πλευp� της Λαμίας γινόταν πολόνεκρες μά.χες, το ίδιο κι απο την μερι� του Άγρινίου. Έκτος τΙς επιθέσεις τοσ πεζικου καΙ των μηχανοκιν'ήτων του εχθρου, γινότα.ν κlΧΙ επιδρομες αναγνωριστικων κlΧΙ ΌομΌα.ρδιστικων ιiεpoπλά.νων . Έδω τ� τμ�μlΧτα τοσ ΔΣ ερριςαν ένα. ιΧνlΧγνωpιστικo αεροπλάνο του εχθροί>, στο δποΤο επέΌα.ινε κlΧΙ &μερικα;νος αςιωμα; τικος (σόμμα;χος! ...) αλλ� ...σκoτώθrjκε κατ� την πτώση του αε ροπλά.νου. (ΤΗτα.ν κι αυτος απ' το στΡατο τοί> B�ν Φλ�τ!) . Στην κατά.λ'r)Φ'rJ κα;Ι την όλιγο'ήμερη κράτηση τοί> Κα.ρπενη σιου ύπο τον ελεγχό μα;ς, Όλέπουμε επιψα.νειακ� μι� επιτυχίlΧ τού ΔΣΕ, ιiλλ� στο Όάθος α;υτΎ] τη νίκη, μπορουμε ν� την δνομάσουμε «Πύρρειο Νίκ'Υ»>, γιlΧτΙ οΙ δυνά.μεις μlΧς μετ� απ' αυτη την επιχεί ρηση -που 1jταν μι� απ' τΙς μεγα;λότερες α;!μορρα;γίες των τμη μά.των μlΧς- 6γηκIΧν σα;κlΧτεμένες, ιiδυνά.τησlΧν αριθμ'r)ΤΙΚ� κα.Ι άρ χισε πι� ν� διαψαίνετα.ι καθαρά., πως δ ΔΣΕ χά.νει το παιγνίδι. .. ο! δυνάμεις τοί) ΔΣΕ δλο λιγόστευα.ν. ΈψεδρεΤες δεν όπηρ χαν. την άνοιξη τοί) 1949 τ� τμ�μα;τά. μα.ς δέχονται &πα;νωτ� χτυ π�μα.τα;. rια. τ� τμ'ήμα;τα. της Ροόμελης τίθεται θέμα. επιΌΙωσης. Ή πείνα εψτ:χσε ά.πειλητικ'ή. Τρόψιμα δεν ύπά.ρχουν, τ' αποθέμα.τα. εξαντλ'ήθrjκα.ν. Δεν όπά.ρχει πια. δργα;;ιωμένΎ) επιμελ'r)τεία. Βάζουμε
92
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
χέρι στ� μετα,α,γωγικ� (ψορτηγα ζώα,) . Σψά.ζουμε ενα, γά.ΙΟα,ρο στο χωριο Μά.ραθο Ευρυτανία,ς . Κα,νένα,ς οεν θέλει ν� φάει κι α.ς πει νοσΥ ψ06ερά. Ό για,τρος Φ. ΠαπαΥικολά.ου πρώτος παίρνει το ση κότι τοσ γάΙΟα.ρου, το Ψ�νει κα.Ι τρώει γι� να ά.κoλoυθ�σoυν κα,Ι οε &λλοι. 'Όσα. τμ�μα,τα, εΤνα.ι όργα,νωμένα" τρα.6ιοσντα,ι προς ΤΟΥ Κό ζα,κα, γι� ν� περάσουν προς το Γράμμο ποu κρα,τοσν &κόμα, Ουνά. μεις τοι} ΔΣΕ. Στ� Βα.γγια,να Άγρά.ψων πέψτουμε σ' έΥέΟρα. καΙ �ς Οια. λύουν. Πιά.σlΧyε σχεΟΟΥ δλους tOU; τραυματίες. 'Όσοι ξεψύγα,με &',1106α,ίνουμε στη Νιά.λα καΙ περνοσμε ά.π' την α.λλ'Yj μεριά.. Tρo� μα.ς 1jτα,ν τώρα. τ� χόρτα,. Βρσκούσα,με σαν τα ζώα.. Έδώ στη Νιά.λα. ενα,ς συνα,γωνιστης τρώγοντα.ς ά.νεξέλεχτα. τα χόρτα, εψαγε κι ενα, «τρελό χο.ρτο». 'Άρχισε ξα,φνικα να ψωνά.ζει, να δίνει οια,ταγές, να κά.νει χρέη στρα,τηγοσ. Ευτυχώς ποu δεν uπijρχε κοντα έχθ'ρος να τον ά. κoύσε�. Δυο μέρες εκα,νε δ συνα,γωνιστης να συνέλθει. υΕνα, μεσημέρι τΙς 22 Ίούνη είιιιχ,στε' κρυμένοι, μια δμ.ά.δα, μέσα, στο δάσος ΚΟ'ιτα στο χωριο Νερά.ϊδα, (Σπινά.σα,) δτα,ν φά.νηκε ν� πε τάει ά.πο πάνω μα,ς ενα, &εροπλάνο κα,Ι να ρίχνει προκηρύξεις. Πα,ίρ νουμε μια κα,Ι Οια,6ά.ζουμε: «Ό κόκκινος τίγρης tij; Ρούμελης οεν ζεί πιά. .. ». 'Έτσι ά.ποκα,λοσσα,Υ το Διαμα,ντij. Ή ςα.ψνικη είδηση για το χαμο τοσ πα,ληκα,ριοσ, τοσ δπέροχου �γέτη κα,Ι λα.ϊκοσ ά.γω'ιιστij μα-ς πάγωσε. ΜερικοΙ δεν θέλα,νε ν� το πιστέψουν. Σε λίγες δμως μέρες 6ρ�κα,με συνα,γωνιστες ποu ξέφUγα,ν ά.πο τον κλo�o κα,Ι μιiς εΤπα,ν για τη δολοψονία, τοσ Δια,μα,ντij ά.πο τον έ πιμελητη tij; Μερα,ρχία,ς θυμ. Κα,τσόγια,ννο. Παρόμοια, τύχη είχε κα,Ι δ Άνάποδος &ρχηγος τοσ ά.ντάρτικου tij; ΕΜ0ια,ς . Για την περίοδο &πο την κα,τάληψη το() Κα,ρπεΥΥ)σιοσ ώς το τέ λος τοι} 1949 θα ά.σχοληθοσμε μια άλλη φορ&.. Κι αδτα ποu ά.να, ψέρα,με με δυο λόγια" το κά.να.με για να κλείσουμε το κεφά.λα,ιο. .
ΕΛΛΕΙΨΗ ΕΦΕΔΡΙΩΝ
υοσο � έμψύλια, σύγκρουση τρα,6ά.ει σε μά.κρος , τόσο οΕ &ν&.γκες κα,Ι γενικα οί έλλείψεις τοι} ΔΣΕ μεγα,λώνουν. Όξόνετα,ι το πρό6λη μα, τοσ έψοοια,σμοσ τόσο σε πολεμικο όλιχο οσο κα,Ι σε εμ4ιuχο δλικό. Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
93
Στερι:ιόμocστε εψεοριων. Ή πρoσχώρrισrι εθελοντων ε!νoc: ά.σ�μocντ'Y). τα. χωρια. εΤνιχ.ι ερrιμιx. κα.ί για. να. στρα.τoλoγ�σoυμε νέους μιχ.Χ'Υ)τεζ πρέπει να. χτuπ�σoυμε σε κέντρoc (πόλεις) . Πρέπει να. τονίσουμε πως; οε μονάδες τηζ 11 Μερα.ρχίιχ.ς (Poόμελrις) θα. -ητα.ν Ισχυρές με πε ρισσότερ'Υ) ά.ριθμrιτικ-η ouvιx.μYj σ-ν οεν ενισχόιχ.με τμ�μα.τιx. σ.λλων πε ' ριοχων, τοο Γράμ . μου κ.ά., μ εθελοντές κα.ι έπ:στρα.τευμένους α.πό τις περιοχές Τijζ ΡοόμελYjς. - Ένδεικτικα. &'να.ψέρουμε πώς, στό τέλος τοσ Φλεσάρrι τοσ 1948 ενα. μ�να. πριν &'ρχΙσουν οΙ εκκα.θocριστικές έπιχεφ�σεις, μια. μεγά.λ'Υ) ψά.λocγγα. άοπλων -κοντα. στις 2.000- ξεκίvrισα.ν &'πο τ1ιν Εδρυτα.νία., μέσω Γοόρα.ς - Κίσσα.σι:ι - 'Όλυμπο - Χά.σια. ΓΡιΧμμο. - Αδτη fι πορείιχ. των άι:ιπλων μέσιχ. στ1ιν κσ.ροια. τοσ ψοσεροσ εκείνου χειμώνιχ., όνομά.στηχ.ε ΗΡΩΙΚΗ ΠΟΡΕΙΑ. MπoρoUμε να. τ1ιν ποσμε κocΙ τρ'Χ.γικ1ι πορεία.. Διότι, δια.6�κα.νε σουνα. γεμά.τιχ. χιόνισ., περά.σιχ.νε κά.μπους με ενέδρες, ποτάμιιχ. κα.τε6α.σμένα., πσ.λα.ίσοντας με τ1ιν πείνα., τα. κρυι:ιπιx.γ�μιx.τιx., τις &'τέλειωτες μάχες, τους σομσιχ.ρ οισμοuς ti'j; &'εροπορίσ.ς καΙ τα. κσ.νόνισ. τοσ στόλου, μ' &'ποτέλεσμιχ. να. χσ.θοσν πολλοι στο Ορόμο. ΚΑΙ ΜΙΑ ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΑΡΕΝΘΕΣΗ
Ό χρόνος 1949 είνα.ι στό τέλος του. Στό τέλος του 6ρΙσκετα: κσ.Ι δ εμψόλιος πόλεμος. ETνoc: ΔεκέμσΡYjς 1949. τα. χωρια. τi'jς πε ριοχi'jς Άγρά.ψων είναι εΡYjμιχ.. Σπίτιιχ. καμμένσ. &'π' τοuς Γερμσ.νοϊ τα.λοUς στ1ιν κσ.τox�, ποu δέν πρόψτιχσαν να. τα. ξσ.ναστ�σoυν, σπί τισ. κα.μμένιχ. α.π' το μονσ.ρχοψιχσιστικό στριχ.τΟ κocί τΙς πocρσ.κρocτικες συμμορίες 1947--48. Κι ό,τι &'πόμεινocν εστεκocν ΡYjμocγμένα. ψιχ.ν τάσμocτoc. ΟΙ δρόμοι κι οΙ σ.δλές χορτocριocσμένες. ΟΙ πόρτες τους χά σκιχ.νε σα. πεινocσμένιχ. στόμocτιχ. . 'Ένα. &.κocθ6ριστο ψόσο κι ενα. ρίγος ocίσθάνεσocι στ' &.ντίκρυσμά. τους. Πέρocσιχ.ν τρίιχ. χρόνια. α.πΟ τότε πο') δ μονιχ.ρχοψα.σισμΟς κιχ.τ' εντολYjν των «συμμάχων» μά,ζεψε μπου λοόκ: τοuς κιχ.τοίκους των κιχ.ι tou; πέτιχ.ξε στις πολιτείες ξεσπιτώ νοντά.ς τους. ΡYjμά.χτrικε τό σιός τους κι ιχ.δτοΙ γίνocνε πpόσΨUγες. 'Από '10: κoΚόprιδες διακονιχ.ρέοι στης πολιτείας τα. σοκάκιιχ.. 'Απο τη θocλπω-
94
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ρη των σπιτιων τους στην πα.γωνια, των σΚΎjYων... Ή εΙκόνα. σ.ύτής τής κα.τα.στροφής μοιά.ζει σα, ν� πέρα.σα.ν κιό λα.ς δεκά.δες χρόνια.! T� άγρια. ζωα. κ�.ι τα, πουλια, είχlΧν κι α.ύτιΧ λιγοστέψει. Πριν ιχ.πο λίγο κlΧιpό ιx.ΚOύγOντlΧν στΙς κορφές κα.Ι τα, διά,σελlΧ τ' ιχ.ντά,ρτικα. ντουψέκια.. Τώρα. είχlΧν σιγ�σει κι α.ύτά,. Πως σ.λλα.ξα.ν οΙ ΚIΧΙPOΙ! ... Νεκρώσα.νε τα, μέρη... Κι έρχόμα.στε στις προ φητείες τοσ Πιχτροκοσμά που λέει: «θα, περπα.τάς μέρες για, να, συ νlΧντ�σεις σ.νθρωπσ...». Βιολικη εικόνα.. ΆκόμlΧ, μέσlΧ στις plψlΧτιές, μέσlΧ σέ ρουμά.νισ. κlΧι γκρεμούς, σέ σπηλιές κι έρημικα, κα.λό6ιlΧ, OpίσΚOντlΧι α.λλοσ ενα.ς, ιχ.λλοΟ δύο α.ντά.ρτες ιχ.πομεινά,ρια. τοο ΔημOΚPIΧtΙΚOσ Στρα.τοσ. Ξυπόλυτοι, πεινlΧσμενOΙ, με μόνη σuντpoφια, τιΧ δπλα. τους κα.ι την ιx.τσlΧλένια. τους πίστη... αΟλα. τα, όποψέρουν κα.ρτεΡικά.... Ποτέ τους δέν κιότεψα.ν, κοτέ τους δέν σκέφτηκα.ν νιΧ πα.plΧδOf)Oσν στοσ έχθροσ τό ελεος... Δέν κυκλοφοροσν τη μέρα.. Ή μέρα. γι' α.ύτους εί να.ι έπικίνδυνη, γιτΙ πα.ντοΟ τους πα.ρα.μονεύει δ θά,νIΧΤOς. Πα.ντοΟ σε κά.θε OήμlΧ τους κlΧpτεpεί ενέδρα. εχθpικ�. Κινδυνεύουν α.πο α.Ιψνι δια.στικές επιδρομές τοΟ έχθροσ. Είνα.ι δόσκολες οΙ σuνα.ντ�σεις τους. "Αγνωστα. τιΧ λημέριlΧ... Στην περιφέρεια. ΝεράΧδα.ς είνα.ι οΙ Κ. Κα.ρ. α μέτσς, Ήλ. Πσ.πα.δά.κης, Ε. Σπα.νός. ΣτΎιν περιψέρεια. Κα. ροπλεσίου οΙ Πα.ν. ΣOύψλlΧς, Βσ.σ. ΣOύψλlΧς, Κοσμ. Σούψλα.ς, Λιχμ. Σούψλα.ς, Δημ. Φώτης, Για.ν. Βα.σιά.κος κα.Ι Ζιχχ. Χα.Οδούλσ.ς. Γύ ρω α.πό το χωριο "Aγpα.ψlΧ οί: Πα.Ολος Μπέϊκος, Βα.σ. Mπα.μπlΧλής, Κ. Χόντος κ.α.. Στην περιφέρεια. Ν ευροπόλεως οΙ: Μα.στρα.Πάς, ΣκoύψΎJς, Πα.πα.δούλης, Βιχσιλούλης κ.ά. Τώρα. δ Έθν. σΤPIΧΤOς εχει ξεθα.ρέψει, οlΧδίζει σ.ψοΟα., ψά.χνει όλα. τ' ιΧπόμερα. μέρη, δλες τις ρεμα.τιές, σπηλιές, Οά.ση, κα.λOOιlΧ, στ�νει ένέδρες στιΧ μονοπά.τια., κpό6ετlΧι σέ κα.λύΟισ. η σπίτιlΧ μέρες δλιiκερες πα.ρα.κολουθώντα.ς μην ξετρυπώσει κα.νένα.ς. Πόσοι δέν πιά,σΤYjΚiΧν ετσι! ... 'Όπως ιΧνά.ψερα. πα.ρα.πά.νω γύρω ιχπο το χωριο "Αγρα.φ« κρύ60ντIΧν δ Π. Μπέϊκος με τρείς άλλους ΣUνlΧγω.'ιστές. Ό Μπέϊκος � τσ.ν δ πολιτικος Έπίτροπος τής 144 Tα.ξια.ρχίlΧς τοσ ΔΣΕ κι εμενε κα.τ' εντολην των ιΧνωτέρων του να, σuγκεντρώνει τους σκορπισμέ νους μα.ΧYjτές τοσ ΔΣΕ, νιΧ σuγκpoτεί τμ�μlΧτα. κα.ι νιΧ τα, προωθεί
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
96
πρός τ-ην 'Ήπειρο με κιxτεύθuνσ'1) τ-ην Άλ6α.νίΙΧ. Μια. &'ποστολ-η Μσ κολη κι έπικίνδυνη. Πcφ' δλες τ!.ς δυσκολίες ποδχε ν' &'ντιμετωπΙ σει εμεινε να. θυσιιχστεί. ΚΙΧ!. θuσιά;σΤ'Yjκε. Σα,ν στέλεχος πού �τιxν &, ποφιχσίσιχμε να.' ρθοσμε σε έπιxψΎj μιχζί του. 'Έτσι, στ!.ς 15 Δεκέμ6ρη ξεκίνησα. μ' ενιχν &'κό� σuνιxγωνιστ-η να. πάμε να. τόν σuνιxντ� σουμε, να. δοσμε τί πρέπει να. κά;νουμε γιιχτ!. δ χειμώνιχς ερχετιχι &, πειλ'Yjτικός για. τ� ζω� μιχς. 'Έπειτα. &'πό δλo�μεpη πορείιχ φτά;σα.με τό 6ρά;δυ στό χωριό 'Άγριχψιχ. Άψοσ πρωτα. έλέγξιχμε την περιoχ� μπ�κα.με δειλά. δειλα. στό χωριό την ώρα. ποδπεφτε τό σούρουπο. Στιχμιχτησιχμε στό εμπα. κιχ!. στuλώσιxμε αυτια. κιχ!. μά.τια. Έρ-ημιά.. <Ωστόσο, δεν τολ μ�σιxμε να. μποΟμ.ε σε σπίτι, να. ξενυχτησουμει δεν είμιχστιχν σίγouροι γι' α.υτη τ-ην �σuχίιx. 'Έτσι, δ ψό60ς μάς εκιχνε να. πισωγυρίσουμε κιχ!. να. ψuγοt>με μιχκρυα. σ' ενιχ έρημικό κα.λΟΟι. Άλλα. κι έδω δεν α1σθανόμιχστε σιγουρια. γι' ιχυτό κιχ!. δεν &.νά;ψιχμε φωτια. μ�ν προ δοθοσμε &.π' τό φως της. Ξ-ημέρωσε � άλλη μέρα. Άγνιχντέψιχμε τριγύρω τ�ν πεpιoχ�. Ήσυχίιχ. Κιχμια. κίν'Yjση, κιχνένα σημά.δι ζωής. Κι δμως δεν μποροό σιχμε να. ξεθιχρέψουμε, για.τΙ σ.ν κρύ60ντιχν δ έχθρός κιχ!. μάς πιχρα. κολουθοίίσε; Πως λοιπόν να. 6ροΟμ.ε τούς δικούς �ς, &.ψοσ δεν ξέ ριχμε ποΟ κρό60ντιχν; Δεν ύπά;ρχουν ίχνη πουθενά;. Άλλα. κι σ.ν ύ πΥιρχα.ν ποιός τα. ξεχώριζε σ.ν �τιxν δικά. τους; Βλέπουμε λοιπόν πως � &.νιχκά;λυψη κιχ!. � σuνά;ντη� τους ε! νlΧι πολύ OUσκολη κιχ!. eαo χρειιχστει πολύς χρόνος. Πρέπει να. κρυ ψτοσμε κι οχι να. κυκλοψοροσμε γιατ!. μποροσν να. μάς 6λέπουν κιχ!. να. μάς θεωροσν ϋποπτους. 'Έτσι, πιά.σιχμε ενα. μέρος μέσιχ στό δά; σος κι &.πό κει πιχριχκολοueοΟμ.ε δλη τ-ην περιοχή, όλους τους δρό μους κα.!. τα. μονοπά.τια, δλα. τα. &'γρόσπιτα κιχΙ τα. τσοπιχνοκά.λυ6α, μ�πως κιχ!. ξετρυπώσει κα.νένιχς, μ�πως δοσμε κιχπνό &'πό φωτιά. •.•
Τέτοιες κιν�σεις γινότιχν σuνήθως, μόνο στό σμίξιμο τής μέ ριχς με τ� yύχτlΧ, ώστε κι σ.ν τους ε6λεπε δ έχθρός ε!χιχν περιθώρια. Υ' &'λλά;ξουΥ στέκι κιχ!. περιoχ� &'κόμα. γιιχτΙ τους κά.λυπτε � νύχτα.. Τό σκοτά;δι �τα.ν 1) συΥτροφιά. μας. Δεν μάς ψ66ιζε ποτε � νόχτιχ .. . Έδω θα. προσθέσουμε κιχι κά;τι α.λλο . 'Ότα.ν τό Mάo'Yj τοσ 1949 με τΙς μεγά;λες έπιχειρ�σεις τοσ μο-
96
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
να.ρχοψα.σιστικοΟ στρα.τοΟ κα.ι τ�ν κα.τά.ρευσ") τοσ ΔΣ στ� Ροόμελ"),
τότε, �ξω α.πο το χωριο 'Άγρα.ψα. σε μια. α.πότομ1j κα.ι δασωμέν") πλα.γιά., κρΟΟοντα.ν για. λίγες μέρες το κινψο νοσοκομείο τοσ ΔΣΕ. Έκεί ψέρα.νε κα.Ι μερικοΙΙς σε cpoρεία. βα.ρεια. πλ ")γωμένους α.πο κοντινες μά.χες. Τώρα. τα. πρά.γμα.τα. εσψιγγα.ν α,ρκετα. κα.Ι � πα.ρα.μoν� τόσων τρα.υμα.τΙών α.νά.μεσα. σ' έχθρικα. τμ'ήματα. 'ijtαov έπικίνδuν1j.
Ή δόνα.μ") τοσ κιν")τοΟ νοσοκομείου 'ijtαov 80 περίπου ιiτoμα., μα.ζί με το Διευθυντή, έπψελ")τή, νοσοκόμους, για.τρΟ κ.ιi. Για.τρo� ε!να.ι δ Φώτ")ς Πα.πα.νικολά.ου, α.πο το χωριο Μεγά.λα. Κα.λόβια. Τρι κά.λων. "Αν κα.ι μεγά.λος στ�ν �λικία. πρόσψερε οσο μποροοοε τΙς έπιστ")μονικές του γνώσεις. Ή μετα.κίν")� α.υτών πOU 'ijtav στα. φο ρεία �τα.ν πι&. α.δόνα.τη, &νώ οι υπόλοιποι επρεπε ν' ιiλλά.ξouν δπωσ οήποτε λ1jμέρι, να. περά.σουν τ� νόχτα. σ' α.λλ1j θέση, alYOUp1j. 'Έπρεπε ώστόσο, να. βρεθεί τρόπος να. έξα.σψα.λιστοσν καΙ.οΙ κα.τά.κσιτοι τραυματίες. Κα.ι � μόν") έξα.σψά.λισή τους θεωροόντα.ν �o κρόψιμό τως μέσα. στη yij.. . το θά.ψιμό τους ζωντα.νοός! .. . Ή ιiπό ψα.σ") πά.ρθ1)κε ... Να. κά.νουμε ενα υπόγειο κα.τα.ψόγ"ιο κα.Ι να. τους 6ά.λουμε μέσα.. Κι α.υτο δεν �τα.ν τόσο εUκολο. Για. να. γίνει ενα. τέ τοιο κα.τα.ψόγ"ιο, σχεδόν, ενα. δωμά.τιο μέσα. στ� yij χρειά.ζοντα.ν πολλΥι Οouλειά.. 'Έλα. δμως που δπωσδήποτε επρεπε να. γίνει... Τό μέρος ιίπότομο κα.ι πετρώδες καΙ τό έξορυγμένο χώμα. επρεπ; να. μεταψερθεί μα.κρυα. σε ιίπόμερο κρυψώνα. για. να. μΥιν προκαλεΤ τu
χον υποψίες σε περα.στικοός. Ή έργα.σία. αύτ� γινότα.ν μόνο vuxti κα.ι α.πό είδικο συνεργείο. Το κα.τα.ψUγιo τό �ξερα.ν λίγοι. Έπεtο1j
το �ξερα. καΙ βρεθήκα.με κοντά., πρότεινα. να. πα-με να. δoUΜε τί 4πόγινα.ν οΕ τρα.υμα.τισμένοι συνα.γωνιστές. Ό σόντροψός μou εψερνε ά,ντιρρ'ήσεις για.τΙ �πρεπε να. βα.δίσouμε ιίπόστα.� δόο περίπου ώ ρες. Τέλος τον επεισα. κα.Ι ξεκιν'ήσα.με. ΕUκολα. 6ρ'ήκα.με τό μέρα� κα.Ι τον τά.ψο... τών συντρόφων... Σ' l5 λο τό δρόμο, μα-ς κα.τείχε μι& ιίγωνία. να. δoUΜε τί α.πέγινα.ν, τοΙΙς Όρijκε δ έχθρός, για.τρέψτ")κα.ν κι �ψυγα.ν � πέθα.να.ν ιίπ' τΥιν πείνα... Βρήκα.με τΥιν εΤσοοο 4νοιχτη. 'Ήταν μια. τρόπα. που �μπα.ίνα.ν κι �6γα.ινα.ν με τ�ν κOtλιά.. Άπα 'Κεί ψωτίζαντα.ν λίγο το Όά.θος τΟΟ καταψόγιου.'Έται λοιπόν για. να. QoUΜe �πρεπε να. μποσμε μέσα.. ''Οτα.ν προχωρήσα.με στο 6ά.θος, ιίν-
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
97
τιχ,ρόσιψε ενα. ψριχτό Βέα.μα., μι� είκ6να. ψρίΚ'r/ς. T� πτώμα.τα. των τρα.uμα.τιων "'ιτα.ν 6oπoστεωμένα. κα.Ι μπερδεμένα.. Άλλο& κεcpιiλια., άλλοί) χ,6χκα.λα., 6oλλoί) ρο&χα.... Δεν ξεχώριζες τίποτα. για.τί αεν Uπήρχa.Υ δλ6κλ'r/pot σκ.ελετοΙ 'Ένα.ς σωρός &.πο κ6κκα.λα.. ΤΙ εΤχε σuμoεί; Πέθα.να.ν &.πο την πείνα.; Τοuς 6ρήκα.ν τοuς σκ6τωσα.ν j Δεν μποροόσα.με ν� δώσοuμε κα.μμι� &.πά.ντ'r/σYj σ' α.ό τ� τ� ρωτ'ήμα.τα.. Για.τΙ ξέρα.με πως δ Έθν. στρα.τ6ς, σε περ!πτω a'r/ ποu ε6ρισκε τέτοια. κα.τα.ψόγια. εκα.νε δμα.δικ� εκτέλεσYj. Σ�ν πλφιά.ζα.ν στο κα.τα.ψόγιο τοuς ψώνα.ζα.ν ν� 6γοον ν� πα.ρα.δοθοον. Κι δτα.ν δεν ε6γα.ινα.ν, είτε για.τί δεν μποροΟσα.ν εΙ τε για.τΙ δεν θέλα.νε ν� πα.ρα.δοθοΟν, τοuς πετοΟΟα.ν &.πο την τρύπα. (είσοδο) χειρ060μ6ίδες χα.ι τους έξ6ντωνα.ν δλοuς δίχως ν� μποϋ νε μέσα.. Έπειδή -η επίσκεψή μα.ς "'ιτα.ν πολu σUντομ'r/ για.τΙ μ�ς xuρίεΦε ενα.ς ψ660ς, δεν έξετά.σα.με κα.μμι� 6oπ' τις πα.ρα.πά.νω έκδο χές. Το &.ποδώσα.με στ�ν ελλειΦ'r/ τροψων κα.ί πέθα.να.ν &'π' τήν πείνα.. Για.τΙ α.ότη τ�ν επoχ� είχα.ν σχεδον δια.λu9εί τ� τμ:ιjμα.τα. το& ΔΣΕ κα.ί opyocvwa'r/ πρoμ�θεια.ς κα.Ι σuνΤ�Ρ'r/σYjς τρα.uμα.τιων δεν υπήρχε. ποσ ν� 6ρεθοΟν τρ6ψιμα. στους &.κα.τοίκ'rjtοuς κα.ί P'r/ μα..γμένοuς α.ότους τ6ποuς! ...
Κι δσοι &.πόμεινα.ν σκορπισμένοι δω κα.ί κεί κοίτα.ζιχν πως θα; ζ�σοuν γιιχτί fι πείνα. είχε πέσει 6oπo πολυ νωρίς. θu�μιχι δτα.ν τους κρόψα.με κα.ί ψόγα.με τη νόχτα., περά.σιχμ,ε άπ6να. χωρά.ψι που "'ιτα.ν γεμά.το γα.ϊδοuρά.γκα.θα.. Μ6λις ψυτρώσα.νε κι "'ιτιχν πολ,) tpu ψερ� κΙΧί δπως είχιχμε μέρες νφτικοι πέσα.με πά.νω σ�ν τ-ην &'κρί Qιx τα; ξεψλοuδίζcψε κα.Ι τρώγα..με τ� κοτσά.νιιχ πο,) ήτα.νε γλuκά.. ..•
•••
'Όσο για; το &'νιχκά.τωμιχ των σκελετων μέσιχ στο κα.τα.ψόγιο -«ν -1ιτα.ν &.πο πείνα.- το εκα.να.ν τ' &.γρΙμια. που πολλές ψορές ε τρωγα.ν τοuς σκοτωμένοuς Οτα.ν εμενιχν &6α.ψτοι. Έπειδ-η δ ΣUντp0ψ6ς μou ήξερε ότι σtήν περιψέρεια. τω χω ριο& Ρα.ψτ6ποuλοu υπήρχε «λοόψα.» μέ τρα.uμα.τίες το& ΔΣΕ ιΧπο cpσ.σίσα.με ν� π�με ν� τους 6ρο&με. Ή δια.δρομή μέχρι την περιο χή ποu κρό60ντα.ν οι σuνα.γωνιστές �τιxν πορεία. μι�ς μέρα.ς. Mι� πορεία. στο &γνωστο ..•
'Έτσι, με ιΧνά.κα.τα. σuνα.ισ�μα.τα. γι� την τρα.γική μοίρα. των τριxuμα.τιων, ψόγα.με με κα.τεό(JuνσYj το χωριο Πιγκια.νιΧ.. "Οπως
98
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
καλ τ' ά.λλα χωριά-, �ΡYjμο κι αυτό. Τ' &.ψ1)σαμε και σκαρψαλώσαμε προς το 60υνο ΦτέρYj. 'Εκεί στα, Βλαχοκόνακα (σ' αυτα, μένανε τα, καλοκαίρια οΙ ΣαρακατσαναίΟΙ) 6ρ1)καμε δυο συναγωνιστές. Ό ενας ηταν δ Ήλ. Κολο60ς &.πο το Λαμπερο Καρδίτσας. Ma, είπανε κι αύτοι για, τοuς τραυματίες τijς λοόψας, &.λλα, δεΥ Ύjξεραν ποσ i κρι6ως 6ρίσκονταν γιατί είχαν συνέλθει &.π' τα, τραόματά- τους και μετακινοΟνταν, μιiζευαν καρΟΟια, και κά-στανα, πoU uπijρχαν ά.ψθο να στην περιοχή τους. Μά-ταια λοιπον ψάξ- αμε, δεν μπορέσαμε να, τοuς πετόχouμε. 'Έπειτα &.πο δυο μέρες επιστρέψαμε ξανα, στο χωριο 'Άγραφα:. Σκοπός μας τώρα ηταν να, συναντήσουμε δπωσδ1ιποτε το Μπέϊκο .
•
Π α Ο λ ο ς Μ π έ ι κ ο ς. Πολιτικος 'Επίτροπος τijς 144 Ταξιαρχίας τοΟ ΔΣΕ. (Φωτογρ(χ.φία &πο το 6ι6λίο το\) r. Μπέικου) . •
Γιαυτο δεν μπήκαμε στο χωριό, &.λλα, κρυψτήκαμε σ' ενα μέρος aπ' οπου παραΤYjροόσαμε τη μέρα: μήπως επισYjμά-νouμε καμια, κΙνrιση κα:ι τη νόχτα, κα,μια, λά-μψη &.πΟ φωτιά-. 'Ό,τι δεν πετόχαμε τ-η μέρα, το κατορθώσαμε τ-η νόχτιχ. Άντίκρυ μας σε μια. α.πότομη πλιχ για, είδαμε για, μια, στιγμη μια, λά-μψη. 'Εντοπίσαμε πια. ενα, σημείο όπου εμεινα,ν ά.νθρωποι κρυμένοι. Κα,Ι πά-λι επρεπε να, πά-ρουμε τα. μέτρα, μιχς. Στο σημείο ποu ψά-νηκε το ψώς ήτα,ν ενα. κlΧλό6: ποu μένα.νε
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
99
κάποτε ΟΙ τσοπάνηδες. Προτοο ά.κόμα. ξημερώσει Ώρισκόμα.στε πλάι στο κα.λό6ι. Άφο\) δεν είδαμε να. ύπά..ρχει σκοπος ά.ποφιχσίσαμε να. μποΟμε μέσα.. Δεν μα.ς ά.ντιλήφΤYjΚαν πα.ρα. δτα.ν ά.νοίξαμε την πόρ ; τα. Τότε ξα.φνιά..στηκαν. Αλλα. μα.ς γνώρισαν ά.μέσως. 'Όπως ητα.νε ά.πο καφο ά.πομονωμένοι ά.πα κόσμο ζητoUσα.ν νέα ΙΧπο μας. Μιλήσαμε με το Μπέϊκο για. τή ζωή- μα.ς κα.ι γενικα. για. τήν κα.τά.στα.ση ποί.ι δια.μορφώθηκε μετα. τη διά..λυσrι το!) ΔΣΕ στήν περιοχή μα.ς. Δεν Ώρίσκαμε κα.μια. λυσ'Υ) για.
τη ζωή μα.ς,
δ δε
Μπέϊκος ήταν ά.πογοητευμένος κα.ι συχνιΧ: επα.να.λά.Ώα.ινε: «εμένα. με θυσιάσα.νε». 'Επειδη τοΟ ά.να.θέσανε τήν ά.ποστολή ποί.ι ά.να.φέρα.με πα.ρα.πά,'ω. Μείνα.με εκεΈ δύο μέρες. 'Επειδή τώρα γίνα.με πολλοΙ ξεθα.ρέ ψα.με κα.! ετσι χα.λα.ρώσα.με τα. μέτρα. επαγρυπνψΎJς. Βγα.ίναμε τη μέρα. εξω ά.π' το κα.λUΏι, τη νυχτα. δεν προσέχα.με την κά.λυψή της φωτια.ς μ' &.ποτέλεσμα να. γίνουμε ά.ντιληπτοΙ ά.π' τον εχθρο ποι, κρό60ντα.ν γιαυτο το σκοπο μέσα στο Οά.σος. την τρίτη μέρα. -2312-49- εψυγα. μα.ζΙ με το σύντροφό μου επιστρέφοντα.ς στην πε
ριφέρειά. μα.ς, εκεΈ ποί.ι ά.ψήσα.με τοuς άλλους συντρόφους μα.ς. 'Έ τσι γλιτώσα.με.... Για.τΙ το άλλο πρω! α.ότοΙ ποι, εμεινα.ν στο κα.λό Ώι 6ρέθηκα.ν κυκλωμένοι ά.πο εχθρικη OUνα.μ'Υ) κα.Ι στην ιΧπόπεφα. να. φύγουν ά.π' τον κλοιο σκοτώθηκα.ν ΟΙ Βα.σ. Μπα.μπα.λης κα.Ι Κ. Χόν τος κα.Ι τρα.υμα.τίστηκε δ Π. Μπέϊκος, κα.τόρθωσε l5μως νσ. δια.φό γει τή σ'Jλληψ'Υ). Τέλος δεν γλίτωσε κι α.ότός. Τον σκοτώσα.νε το Μά..η το\) 1950 στήν περιφέρεια. Καρδίτσα.ς. Αδτην την tux'tJ εΤχα.ν l5σοι δεν μπό σα.ν να. περάσουν στΙς σοσια.λιστικες χωρες ..
100
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Μ ΕΡΟ Σ
Δ ΕΤΤ ΕΡΟ
ΣΤΑ ΚΑΤΕΡΓΑ Πέρασε κ�ι Υι τελευταία μέρα τοο χρόνοu, Νύχτωσε. Σε λίγο
δ
31
Δεκέμ6ρη
1 949.
παλιος χρόνος ψεUΓει και παρα.χωρεί τη θέση
του στον καινούργιο
1950.
'Άλλοι χαίρονται κα.ι γιoρτιi.ζoυν το ε
μπα τοο χρόνου κι άλλοι 60γγοσν και στενιi.ζoυν στ� κρατητ'ήΡlα τη� &σψιi.λειας, στις φUΑακές, στις έξορίες και στα. στρατόπεδα... στα. καταψtίγια... Αυτη -δυστuχώς- τη μοιραία. νύχτα ---&.νά.μεσα σε δυο χρόνους τον παλιο και τον καινοuργιcr- επεσα. στα. χέρια ένος λόχου τοΟ Ε.Σ. ποu εκα.νε α.ΙφνιΟιαστικη επιδρομη στην περιοχη Άγριiψων.
δ 15
'Απ' εδώ κι ύστερα., σ,ρχίζει κιμασίας ποu θα. κρατ'ήσει κοντα.
Γολγοθας μιας κα.ιν�ύpγια.ς δο χρόνια...
Άπο κρατητ'ήριο σε κρατητ'ήριο, απο α:νά.κριση σε σ,νιiκριση κι
δ
κύκλος σuνεχίζετα.ι. ' Εκείνο δμως ποu εχει σημα.σία καί με α
πα.σχολεί είναι: θα. ψτιiσω στο δικα.στ'ήριο η θα. με ρίξουν σε κσ. νένα χαντιiκι καμι� νUΧτα ... Τέτοια κα.ι πολλα. άλλα γυρνοσσα.ν στο μυαλό μου, καθισμέγος κοντα. στην πόρτα., πλιiϊ στο δοχείο απορριμμά.των, στο ύπόγειο κρα τητ'ήριο τοσ τμ'ήμα.τος μεταγωγών Λά.ρισα.ς, δταν α.κουσα το χωρο φύλακα. της ύπηρεσίας να. φωνά.ζει
δ
τιiδε και τιiδε, όνόματα δε
κατέσσερα, άνιiμεσα σ' α.υτα. κ�ι το δικό μου. Σ�ν τέλειωσε Υι εκφώνηση τών όνομά.των συμπλ'ήρωσε: «Να. έτοιμαστοσν αμέσως». Μονά.χα. να έτοιμα.στοσν εΤπε
καΙ
εξαφανί
στηκε, γι� να. νάρθει σε λίγο να. ξαναφωνά.ξει: «τα. πρά.γματά. σας κι εξω». Ποσ θα. μας π'ήγαιναν; δεν τόλεγαν για. να. μας κρα,οσν σ' αγωνία. Σ' άλλο κρατητ1lριο; σέ ψυλακ'ή, -1j στο «σUΓχpoνo Παρθε-
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
101
νώνα» το Μocκρονήσι που άκόμoc ήτocν στις δόξες του. Μέσoc σέ δευτερόλεπτα είμαστε ετο:μοι. Και τί είχαμε να. έτοι μάσουμε για. ν' &ργήσoυ�ιε j Μήπως τις βαλίτσες, τα. στρώματα, τις κουβέρτες και τα. κρεβ6άτια j 'Γίποτα. &π' δλ' αότά. Για. στρώμα εί χαμε λίγες εφημερίδες, μια. παλια κουβέρτα κι ενα σακούλι, αότα. ήταν δλα τα. πρά.γματά. μας. Γι' αότο και μέσα σέ λίγα λεπτα. είμα στocν ετοιμοι, τα. πήραμε στα. χέρια και βγήκαμε στο προαύλιο τσΟ κρα.τητηρίου σ' ενα στενο και βρώμικο χώρο. Κι εκεί που περιμένα με μέ κορυφωμένη τ�ν &γωνία, νά.σου και πλευρίζει στο πεζοδρό μιο μια. κλούβα. Που πάμε j ρωτάμε το σκοπό. Για ϊ:ις φυλα.κές, τού ξέφυγε του χωροφύλακα. τΥίς συνοδείας. Χα.ρήκαμε! Ναί, &ληΘινα. χαρήκαμε. Μα. πώς εξrιγείται αότο να. χαίρεται κανένας δταν ϊ:ον πάνε φυλακή j Διότι υπΥίρχαν
και χειρότερα. 'Γο Μακρονήσι,
'ή
εξαφά.νιση -σέ παίρναν για. να. τους δδηγήσεις oijGEν στα. βουνα. και σέ δολοφονούσαν δίχως να. δώσουν λόγο που&ενά.. 'Έτσι, δίχως δίκες και καταδίκες, δολοφόνησαν πολλους &'γωνιστές. θεωρούσαμε λοιπον τ� μεταγωγή μας στ� φUλακ� σαν τ� κα λύτερη λύση. Γιατι εκεί βλέπαμε το κεφά.λι μας πιο σίγουρο ... 'Έ κανε πιο δύσκολη τ�ν εξαφάνισή μας. 'Έπρεπε ν' άρχίσουν οΙ νόμι μες διocδικασίες. Δίκες καταδίκες κλπ. Πρώτη του Μά.ρτη
19150, 6
'ή ωρα τ' &πόγευμα, 'ή κλοΟΟα. στα
μάτησε στην εισοδο τΥίς φυλακΥίς. 'Έναν - εναν μάς κατέβασαν και μάς πέρασαν μέσα στο χώρο που στεγά.ζονται οί υπηρεσίες τΥίς φυ λακΥίς. Έκεί μάς υποδέχτηκαν ΟΙ φύλακες Β. Πέτρου καΙ Γιαννιός και μέ βρισιές και κλωτσιές μάς δδήγησαν στ� γραμ-ματεία να. πά. ρουν τα. στοιχεία μας. Ό ' ταν ξεμπερδέψαμε μέ τ� γραμματεία, δ φύλακας εΙδοποίησε τον κράχτη να. φωνά.ξει τον κουρέα, δπου �ψτασε &'μέσως μέ μια. μηχαν� στα. χέρια. Μάς �κoΨε μια. λωρίδα στη μέση τού κεφαλΙΟύ -&πο το μέτωπο μέχρι το λαιμο- και διέταξε να. περά.σουμε στο προαύλιο. "Αν θέλαμε άς μ�ν πηγαίναμε στον κουρέα! ... Η ΦΥΛΑΚΗ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ 'Γο χτίριο α.ότΟ δέν ήταν χτισμένο για. φυλακή, να. στεγάζονται εκεί μέσα. α.νθρωποι. Πριν τό χρησιμοποιήσουνε γι' iΧμτ� τ� δου-
102
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
λειeι �ταν μπαρουταπο&Yjκrι... 'Ήταν χαμψό �μιOπόγειo με δυό στε νόμακρους θαλά.μους, καΙ. γύρω - γύρω διά.δρομ.ος πoU δδrιγoυσε στό Μπαλα.οΟρο (τό κελλl. της &πoμόνωσrις) . ΟΙ θά.λαμοι �ταν σε στΙΙλ γαλαρίας. "Α μα εμπαινες μέσα στό θά.λα.μο νόμιζες πως περνάς κά.τω &'πό γέψυρα... Στόν ένα θά.λα.μο κρα.τουντα.ν πολιτικοί κρατούμενοι κσ.1. στόν άλλο ποινικοί δοσί , λογοι καί πρωτοπαλήκαρα. του &ρχισυμμ.ορίτ'Υ) Σούρλα. Στο θά.λαμο των πολιτικων κρσ.τουμένων όπηρχαν
δόο σειρες
&πό τριόροψσ.
κρεΟά.τισ. ποΙΙ τις χώριζε στ� μέσrι ενας στενός διά.δρομος ποΙΙ με δυσκολία χωροσσε νeι περά.σει ενας α.νθρωπος, &λλeι τό βρά.δυ εκλει νε κι αΙΙτός γιατι κοιμόταν κι εκεί, ενας πά.νω στόν άλλο οΙ κρατού μενοι ποΙΙ δεν εΙχαν κρε6ά.τια κι ετσι σταματουσε κά.θε κυκλοψορίσ. μέχρι τό α.νοιγμα της ψυλακης. Έντελως τό &ντίθετο συνέβαινε στό θά.λαμο των ποινικων και' Οοσιλόγων. Έδω όπηρχε &.πλα, εΙΙρυχωρία, τeι xpe66itttX μονα και α.ραιά., γιατι μέναν «έθνικόψρονες». Teι χαϊδεμένα. παιδιeι της διεύ θυνσrις. οι χαψιέδες τrις, οι συνεργά.τες τrις κα.Ι τοΙΙς πα.ρε!χε κά.θε εΙΙκολία σε τρόψιμα, σε έλεόθερσ. έπισκεψτ�ρια κα.Ι γενικeι μια &λ λrι μεταχείρισrι. Πολλοί &π' α.ίιτοΙΙς -δπως δ Mπέrις, ενα. πρωτοπα λ�καρo τοΟ Σούρλα.- κρσ.τουντα,ν τυπικά.. Αότό με λίγα λόγια, �ταν το χτίριο ποΙΙ λέγοντα,ν «ψυλα,Κ�:t. ·Ομω; κι αότ� δεν μπορουσε νeι στεγά.σει τό πληθος των κρατουμi νων ποΙΙ πεΡΥοΟσαν &'π' α,δΤ� κα,ι παρέμεινα.ν &ρκετό κα,ιρό, &σπου νeι περά.σουν &πό τeι στρα.τοδικεΤα" δπότε αν κσ.ταδικά.ζονταν μετά. γονταν σ' &λλες φυλακές. Στό χωρο του προαύλιΟ!), όπΥιρχε μιeι ξύλιν'Υ) παρά.γκα σκεπα, σμέν'Υ) με πισσόχα,ρτο ποΙΙ κλείνανε. έκε! πά.νω άπό
200
&τομα. Στι
βαγμέΥΟΙ ενα,ς πά.νω στόν &λλο (στρωματσά.δα) μέσα, στ�ν παρά.γκσ. Ψrινότα,ν 8λο τό καλοκαίρι κα,ι τό χειμώνσ. πά.γωναν. Έπειδ� κά.θε μέρα ψέρναν και πα,ίρναν κρατούμεΥους ά.π' αδ τ� ψυλακ� δεν -ηξερες ποιόν εχεις πλά.ϊ σου, τί &νθρωπος είναι, τ( τόν κα,τrιγoρoυν . .
.
fι
μ�πως κανένα.ς χαψιες της διεύθυνσrις και της
&σψiλειας. Γι' α,δτό -ή συμπεριψορά. μας επρεπε να ε!να,ι προσεκτι κ�, νeι μ�ν έκδrιλωνόμαστε. Παρ' δλα τeι χά.λια ποΙΙ παρουσιά.ζει -ή ψιιλακή, ά.ρχίζουμε νeι προσαρμοζόμαστε στόν καινούργιο τρόπο ζωης, νeι συνrιθίζoυμε στ�ν
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
103
πολυκοσμία" στο θόρυ60, στΙς στερήσεις κα,Ι στη λεγόμενη ...πει θα.ρχία... Μέσα σ' ενα, τέτοιο περι6ά,λλον που δεν γνώριζε
ΤΟΥ
δ
σκόλo�
ά.φέντη δεν ελειπαν καΙ τα.. μικροεπεισόδια που σuχνα.. ά.να,στά,
τωναν τη ζωή μας. Γιατί δεν ήτα.ν μονά,χα, πολιτικοί κρα,τοόμενοι, &λλα.. καΙ δοσίλογοι, κλέψτες, φονιά:δες κ.α.. που στεγά:ζονταν σ' αδ το το χτίριο. 'Έτσι, ΟΙ δοσίλογοι κα,Ι ΟΙ εγκλημα,τίες τοσ &ρχισuμμo ρίτη Σού.ρλα που εΤχαν πά:ντοτε την zuvotIΧ καί την lιπoστήρ , ιξη 'tij; 5ιεόΘUνσης κ, α Ι τού προσωπικοσ τijς cpυλακijς, μaς προκαλοσσαν με 6ρισιες σπως: «Βοόλγα,ροι θα.. πεθά.νετε, δεν θα.. γλιτώσετε, θα.. aa; ψά:ει το Μεζοσρλο
(δ
τόπος εκτέλεσης των κα,ταδικασμένων σε θά.
νατο)) κ.α.. θα.. ά.ναφέρω
ενα,
παρά:δειγα, θρα,σότα,της πρόκλησης.
Ό μά:γειρα,ς α.δεια,σε στ'ή μέση τοο προα,όλιou τα.. τσουΟά.λια, τΙς πα, τά,τες, για.. ν� κα,θα,ριστοσν για.. το 6ρα,δυνο συσσίτιο καΙ
δ
κρά.χτης
ψωνά:ζει: «περά.στε να.. κα,θα,ρίσετε πα,τά.τες». Σε λίγο σΧΎjμα,τίσΤΎjκε ενα,ς κύκλος γύρω &πο τΙς σκόρπιες πατά.τες &πο πολιτικοuς κρα τοόμενους κι α.ρχισα,ν το κα,θά.ρισμ. α . Δεξια.. κι &ριστερα.. απο τοΙΙς σuγκεντρωμένoυς Οολτά.ριζα.ν προκλητικα.. ΟΙ Σοόρληδες κα,Ι οε συ νεργά.τες των Γερμα,νων (δοσίλογοι) οΙ όποίοι ψώναζα,ν: «Για,υτο aa; κλείσα,με εδω να.. μaς κα,θα,ρίζετε τΙς πα,τά.τες κα,Ι τ� κρεμό δια,». "facepιx απο τΙς θρα,σότα,τες προκλήσεις δεν α.ργφαν ν' αΥά; ψουν τ� αίματα, των συνα,γωνιστων κρατ , ουμένων ποΙΙ στο σόνολό τους προέρχονταν &π' το ΔΣΕ, α,δτοΙ που δεν κιότεψαν στΙς μάχες δεν θα.. σκUOαν καΙ τώρα, το κεψά.λι καΙ ν� τους τχπεινώaoυν ΟΙ χα ψιέδες καΙ οΙ προδότες. 'Έτσι τ'ή λογομαχία &κολούθφε ενας άγριος πχτα,τοπόλεμος μ' αποτέλεσμα να γεμίσει το προαύλιο πα:-:ά.τες, γα, επέμ60υν ΟΙ ψυλα,κες καλ να 6Ρεl}οuμε κα.μια δεκαρια.. σuναγωνιστες στ'ήν &.ναψορα.. τοσ διεuθuντij κα,Ι με τΙς &.νά:λογες τιμωρίες. Τέτο:α, επεισόδια, είχαμε πολΗ κι &.κ6μα" πολλες φορες οΙ ΣοόρλΤιδες καΙ οΙ δοσίλογοι (Λα,μέρας κλπ') χειροδίκ"ψαν σε πολιτικοuς κρατού μενους.
ΟΙ πολιτικοΙ κρατοόμενοι &.νέχοντχν αδτες τΙς προκλήσεις γιατΙ ήτα,ν υπόδικοι. ΣτΙς
5
τοσ Μά.ρτη
1950
εγιναν οΙ πρωτες 60υλευτικες έκλογες
μετα.. τον εμψυλιο πόλεμο καΙ επικρά.τφα,ν οΙ δΎjμOκρατικες δυνά. μεις. Kυ6έpνΎjση σΧΎjμά.τισε ό
Ν.
illα,στήρα,ς με το Σ. Βενιζέλο.
Άλλα.. τα.. πρά.γμα,τα, δεν α.λλα,ξχν κα,Ι πολυ για,τΙ οΙ μΎJxανισμoΙ τij;
1 04
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
άντίδρα.σης κα.Ι τοο πα.ρακράτους εμει',ιαν άθικτοι κα.Ι ΟΙ σκοτεινες δυνάμεις τής δοσίλιηης δεξια.ς έξακολουθοοσα.ν να. δροον.
Κι ό,τι
δεν
μποροΟσαν να. κάνουν ψα.νερα. καΙ νόμιμα. το εκα.ναν πα.ράνομα. κα.Ι κρυψά. θ' σ.να.ψέρω μια. χα.ρα.κτηριστική περίπτωση δμα.δΙΚής έξα.·· ψocνισYjς συνα.γωνιστων τού ΔΣΕ.
ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΟΛΟΦΟΝΙΑ
"Εν(Χ μεσημέρ: τοΟ 'Ιούνη 1950, -;;ήν ωρα. που ΟΙ ψυλα.κες ή τα.ν κλε,στές, τήν ωρα. που ΟΙ κρατούμενοι κι δλόγυρα. ΟΙ πολίτες η. σύχα.ζαν, κείνΎΙ τή,,; νεκρή ωρα. εψερα.ν κι εκλε:σα.ν στο μπα.λα.οορο (ετσ: λέγα.,,;ε -;;ήν σ.πομόνωση) μια. δμάδα σ.πο νεoσuλληψθέντες σ.ν τάρτες. 'Ανσ.μεσά τους δυο πα.λψάρ:α. -;;α.γμα.τάρχες τοΟ ΔΣΕ. ΟΙ
•
Γ ι ά ν ν η ς .φ υ τ σ ι λ η ς . Τα.γμα.τάρχης τοΟ ΔΣΕ. Πιά.σΤYjΚε κα.Ι δολοψονήθηκε τον 'Ιούνη
1950 .
•
Γιάννης και Να.πολ. Φυτσιλής άπο το χωρ:ο Σέκλιτσα. Κα.ρδίτσα.ς. Πρωτοπόρο: τής Έθν. 'Αντίστασης κα.Ι τοΟ ΔΣΕ με πλούσια. σ.ντι ψασιστική δράσΎΙ. ΊΙ ένέργεια αtιτ� τής όπηρεσία.ς των ΨUλα.κων -μιΧλλον τής άσψάλεια.ς- εδεχνε καθα.ρα. πως η ζωή των σuνα. γωνιστων κινδυνεύει. n(Χτι αΛτή τήν ωρα η γρα.μματεία. ήτα.ν κλει-
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
105
στ� κι
δ
λόγος τής σ.νrισuχίας �ταν Ι$τι δεν γρά.ψτrικαν στα.. κατιi
στιχα της ψυλαΚής για να μα.ρτuρoυν το πέρασμά. τους σ.π' έδω. Ό σuναγωνιστ�ς Κ. Μανίκας είδοποιεΤ Ι$σους έμπιστεόονταν τ�ν πλrι ροψορίσ., l5τι με το &νοιγμα τής φuλαΚής θα ςαναπά.ρουν τους σ.γω νιστες και το Ορά.Ου θα. τους έςαψχνίσουν δίχως &λλrι διαδικασία, γι' αότο τ�ν ώρα που θα τους περνουν μέσα σ.πο το προαόλιο να. πλrι σιιiσoυμε κοντα. κι δσοι τους γνωρίζouν να. τους μιλ�σouν, ώστε να. ψανεί στ�ν όπrιρεσία τής ψuλακijς πώς η λιγόωρrι παραμoν� τους δεν πέρασε σ.παρατ�ρrιτrι σ.πο τους κρατοόμενους και τους σuναγω νιστές τους. οε κρατοόμενοι παρατιiχτηκαν δεςια κι σ.ριστερα σxrι ματίζοντας ενα διά.δρομο που στ� μέσrι περιiσανε οε σ.γωνιστες χαι ρετώντας τους γνωστους και ψίλους τους. Αυτο Ι$μως δεν oo�θrισε σε τίποτα, οuτε ιΧλλαςε τ�ν σ.πόψι:ι.σrι των σκοτεινων δυνιiμεων του μοναρχοψασισμοσ που δροσσαν &νεςέ λεγκτα. 'Έτσι τους π�ρανε και το oριiδυ τους δoλoψόνrισι:ι.ν. Μετα. το τυπικο σταμά.τrιμα των έκτελέσεων -ουσιαστικα.. έκτελαυσαν μέχρι το τέλος του
1954-
έψιiρμoσαν ι:ι.ότην την ταχτικ�, τη δολοψονία,
την «αότοκτονία», την έςαψιiνισrι για. να. μην ορίσκεις α,κρrι που θενιi
...
ΕΚΤΑΧΤΟ ΣΤΡΑΤΟΔΙΚΕΙΟ - ΚΑΤΑΔΙ ΚΗ ΣΕ ΘΑΝΑΤΟ Πολυ σόντομα μσ.ς �ρθε ό σ.νακριτ�ς. Για.. την έπίσπευσ� τοιι σuνετέλεσε και ό «πατατοπόλεμος»... Ό σ.νακριτης ήρθε &.πλως γιχ να. δεί α.ν είμαστε διατεθειμένοι να. καταδικιiσoυμε το παρελθόν, την Έθνικη Άντίστασrι κλπ. καΙ ν' σ.πoκrιρόςoυμε τις ίδέες μας. uOcro για. το κατrιγoρrιτ�ριo το γνωστο τρoπιiρι, τυπoπoιrιμένo, για. Ι$λους το ίδιο. Παρά.oασrι τοσ Γ' ψrιψίσματoς, τοο
Α.Ν. 509
και πάνω
σ.π' Ι$λα πολιτικη σκoπιμότrιτα.
Ή μrιχανη δεν &ργrισε να. λειτoυργ�σει. Στις 10 'Ιουλίου 1950 6ρεθ1ικαμε ςαψνικα στην αίθουσα τοσ εκτακτου στρατοδικείου Λα ρίσrις, όπο την προεδρία τοσ σuνταγματάρχrι Σταυρόπουλου. (Ό ί διος καταδίκασε και το Mπελoγιά.ννrι) . 'Ήταν τόσο ςαψνικη η κλ� τευσ� μας, τόσο μσ.ς αίψνιδίασε ό κλrιτ�pας με μόνο μισ.ς μέρας πε ριθώριο που δεν προλά.Οαμε να. είδoπoι�σoυμε τα. σπίτια μας και να. όρίσουμε δικrιγόρoυς να. δοσνε τις δικογραψίες κλπ.
106
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Σόντομη --περισσότερο τυπικ�- � Οια.Οικα.σία. κα.!. � α.πόψα. σrι στό γόνα., οπως συν�θως γινότα.ν σε τέτοιες Οίκες. Άπ' την δμσ. οα. που Οικα.ζόταν αυτ� τ� μέρα οΙ κατα.Οικαστικες α.πocρσ.σεις Υίταν: τέσσερις σε θσ.να.το κα!. οΙ όπόλοιποι σε ισόβια. ΟΙ α.νακονώσεις των κα.ταΟικαστικων α.ποψσ.σεων α.πό στρα.το οικείο γινόταν α.πό τό γραμματέα τοσ στρατοοικείου κα!. μπροστα. σε παρατεταγμένο στρατιωτικο α.πόσπασμα. Αυτό γινότα.ν τις περισσό τερες ψορες στ� ψυλα.κ�. Στ� Οικιά. μα.ς τ�ν περίπτωσrι οεν ΠJρ� θηκαν α.υτο!. οΙ τόποι. 'Επίσημα. οεν μ�ς α.νακοινώθ'Υ/καν ποτε οΙ κα ταδικαστικες α.πocρσ.σεις, 01:)τε α.πο τ� διεόθυνσrι tij; ψuλακijς. Τις μάθα.με α.πο tou; oικrιγόρoυς. "fστερ' α.π' Ολα. α.ίιτα. επρεπε να. περιμένουμε κα.Ι κα.μια. ξαψνι κ� εκτέλεση. ΤΟ οτι δεν τηρ�θηκαν κα.!. οΙ τόποι 1jtIΧV α.νησυχη"tι κό. Τις α.ποψά.σεις τοσ ΟΗΕ τ!.ς εγραψαν στα. παλιά τους τα. παποό τσια. Τπόσχοντα.ν το σταμά.τrιμα ,ων εκτελέσεων, α.λλα. δεν στα. μα.τοΟσαν να. δικσ.ζουν κα!. να. εκτελοσν α.γωνιστές. Άπο το ιοιο κιόλα.ς 6ρά.Ου , κοντα. στις οώοεκα τα. μεσάνυχτα., αρχισαν τα. καψώνια �πως τα. λέγα.με μείς-. Ό ψόλακας tij; 6ά.ρδιας εκανε πρoσκλrιτ�ριo των καταοικασμένων σε θά.νατο. 'Ερ χόταν στο πα.ρά.θυρο και ψώναζε ενα - ενα τα. ονόματα κα.!. οΙ θανα τοποινίτες α.πα.ντοσσαΥ με το παρών. Ε\ίκολο είΥαι να. κα.ταλά.6ει κανένα.ς τ�ν Φυxoλoγικ� ΕπίΟρα.ση ποι) είχε otou; κατά.δ ικους, α.λλα. και otou; όπόλοιπους κρα.τοόμε νους το νυχτερινό πρoσκλητ�ριo. 'Όλοι τους ψέρνα.ν στ� μν�μΎJ τους το πεpι06rιτo Μεζοσρλο -ετσι λεγόταν τό μέρος ποι) γινόταν οΙ εκτελέσεις οσων καταδικσ.ζοντα.ν α.π' ,ό στρατοδικείο tij; Λσ.ρι σα.ς- κα.ι Οιερωτιώντα.ν: θα. tou; πά.ρουν το πρωt; Κα.Ι εννοοσσα.ν μ' α.ίιτο για. εκτέλεσrι. "Αν πά.λι Υίταν για. εκτέ λεσrι θα. πρorιγoόντα.ν το κλείσιμο στ�ν α.πoμόγωσrι . Αυτο τό 6ιολΙ συνεχίστψε επ!. δυό μijνες, μέχρι τΙς 10 Σεπτέμ6ρη 1960. ΜΕΤ ΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΓΕΝΤΙ
-
ΚΟΥΑΕ
Ξrιμέρωνε 1 1 Σεπτέμ6ρrι 1 950. Το ρολόϊ tij; πόλης εχει σψ μά.ν ει πέντε δτα.ν δ ψόλα.κα.ς της 6ιiρδιας σταμά.τrισε μπροστα. στο σιδερόψραχτο παρά.θυρο του �μωπoγείoυ θαλά.ou μ' ενα" κα.τά.λογο Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
107
στο χέρι κα.Ι ψώνα.ξε : fLtivy'Yj; Μποτάς, Χρηστος Πα.πα.αούλ'Yjς, Κο σμσ.ς Σούψλια.ς, θωμ
108
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Στ�ν είσοοο της ψuλα.κης μ
}Ο9
θώς � μετιχγωγ'ή του 1/τιχν πειθιχρχική. Σε δια,μιxpτupία. του στόν ά. ξιωμα.τικΟ ΙΙΠYjρεσία.ς τού ά.νιχκοίνωσε πως θά. 'ρχότα.ν μιχζΙ μιχς στη ψuλιxκή. ΓΕΝΤΙ - ΚΟΥΑΕ
Προχωρώντα.ς � κλοΟΟιχ μέσα, ιiπό στενοσόκιχκα, με κα,λντερί μια. κα,ί στροψές, 6ογγώντιχς στην ιΧπότομYj ciVYjcpopt� εψτιχσε στ� κο pυcpιxία. σπΙτιιχ της θεσσα.λονίΚYjς. Mπpoστ� στο Μεσα,ιωνικο κά.τερ γο, τό Γεντί - Κουλέ -τ� λεγόμενο Έcpτα,πυpγιo. Τό Γεντί - Κουλε θεωρείται μι� &.πΟ τίς 6α.ρότερες φυλιχκες της Έλλά.δα.ς. ΕΤνα.ι στην τά.ξYj της Κέρκυρα.ς, Κεφα,λονια.ς, Ά κρονιχυπλία,ς κα.ι ΊΥτζεδίν. Ό &.ρχιψυλα,κα,ς Γ. Πα,πα,νά.γνου (� να,ς ρουμελιώΤYjς ιiπό το χωριό fιxpolxYj της Φθιώτιδα,ς) , μόλις πλYjροcpcψήθηκε την �φιςή μα,ς κι &.κόμα" πως εϊμιχστε πα, λιχιοελλα,δίτες, εσπευσε νά. μα.ς γνωρίσει. ΤΗτα.ν τόσο γλυκο μΙ�ψοg κι επα,ιζε τόσο κα,λ� το ρόλο του που σο1)δι νε τήν ένΤόπω� πως πρόκειτα,ι γι� πρα,γμιχτικο σωψρονιστικο U πά.λλYjλo ! ... γι� �νθpωπo πou πονιiει κι ένδια.φέρετα,ι γι� τούς κρα. τοόμενους, &.λλ� πολυ σόντομα. δια.πιστώσιχμε πως πίσω &.π' το χα. μόΥελο, το δ-ηθεν ένδιιχψέρον γι� τους πιχτριωτες κλπ. κρΟΟοντα,ν δ &.ρχιφόλιχκιχς της δοσμένYjς έποχ-ης, ενιχς &.δίστα.χτος ΙΙπliλλYjλος μια.ς 6ιχρια.ς ψυλα.κ-ης σ�ν το Γεντί - Κουλέ. Μά. δεν μπορούσε νά. κρα.τά.ει δποιος - όποιος ΙΧίιτο το πόστο, έκτός ιΧπο κείνον που θά. εί χε δεσμους με την ιio"φ!X.λεια., τήν ΚΥΠ κλπ. Σε πολλες περιπτώσεις δ ιipχιcpόλα,κα.ς στεκότα.ν πά.νω κι α.πο το Διευθυντή. Πα.ρά.δειγμα. στΙς ψυλα.κες Τρικ!Χ.λων δ Δ. ΤόλYjς εδενε κι nυνε ... ΆφΟίί μα.ς πijρε τ� στοιχεία, μα.ς πρότεινε : πως για ν� περά. σουμε κα.λ� πρέπει ν� γίνουμε «κα,λοΙ �νθpωπoι». Κα,ι οΙ «κα.λοΙ �νθpωπoι» κα,τ' α.ίιτΟν 1/τα.ν οΕ «έθνικόψρονες» κα,Ι κα.τά. τη δική του θεωρία. δέν ιipκoύσα.ν ή α.ΡνησYj των ίδεολογικων πεποιθήσεων κα.ί 'ή α.ποκ'ήρυςη των πολιτικων CPΡΟ YYjμ liτων, επρεπε ν� προσψέρει κα. νένα.ς «UΠYjρεσία.», νά. μπεί στο θιiλα,μο κα,ι ν� γίνει χα.φιές, ν� προ δίδει τους σuγκpα,τoυμένoυς του κ.α.. ''Οτιχν τοίί α.ρνYjθ'ήκα.με α,ίιΤ� ποu ζYjτοίίσε εδειχνε cpιxνερά. νευ ρια.σμένος κα,Ι ντροπια.σμένος. Μετά. α.πο μι� έςoνuχιστικη lpEuvιx, 110
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
13ίετα,ξε το κλείσψ.ό μα,ς στο έψτιi - οχτώ. 'Έτσι λεγότα,ν ή ιΧκτίνα, πο,) ήτα,ν o� θά.λα,μοι 7 κα,Ι 8. O� σχέσεις μα,ς με τον Άρχιψύλα,κα, σ' δλο το 13ιά.σΤYjμα. 'tij; πα,ρα,μονijς μα.ς στΙς έκεΤ ψυλα.κε;; δεν ήτα.ν πο τε κα.λές. Κι α.δτΟ για.τΙ δεν τοσ κιiνα.με το «χα.τ�pι». Ό θιiλα.μoς όκτω εΤχε 70 περίπου κρα,τούμενους πο,) κοψ.ών τα.ν σε τριόροψα. κρεβά.τια., δπως στΙς ψυλα.κες 'tij; ΛiX.ρισα.ς. Έ13ώ μποροσμε να. ποσμε πως UΠijρχε κιiπoια. τiX.ξYj. Ύπijρχε α.να.γνωρι σμένος &πο τ� 13ιεόθυνση θα.λα.μιiρχ1jς. 'Ωστόσο κι έ13ώ δεν ελειπα,ν τα. κα.ρψιά., οε χα.ψιέ13ες κλπ. πoU μυστικα. συνεργά.ζοντα.ν με τ�ν u ΠYjρεσία. 'tij; ΨUλα.κijς. Γι' α.δτΟ κα.Ι οε εκ13'Yjλώσεις πολλών συνα.γω νιστών ήτα,ν περιορισμένες κα.Ι προσεχτικές. Σ�ν βα.ρυποινίτες είχα, με περιορισμοuς στ�ν &H1jAoypαoqJia. κα.Ι τ� έπισκεψτηρια,. Γpιiμμα, τα. μποροόσα,με να. Οώσouμε κα,Ι να. πιipouμε 13υο το μ�να.. Τ' a.nιx έπιστρέψοντα.ν fι κρα.τούντα.ν στ� λογοκρισία,. ΤΟ έπιστολόχα.ρτο � τα.νε ενα. μικρο ψυλλα.ρά.κι με μι� ετικέττα. στ�ν a.κρYj πoU εγρα.ψε «γριiψετε σύντομα. κα.Ι κα.θα.ρα.» κι α.δτ� Υ' &πευθόνοντα.ι σε συγγε νεΤς Α ' κα.Ι Β ' 6α.θμοΟ. ΤΟ ίδιο ίσχυε κα,Ι γι� το επισκεπτ�ριo. Δύο το μ�να. κα.Ι μόνο σε OΤEVou; συγγενετς. ΤΟ ΓεντΙ - Κουλε ε!να,ι μι� ιΧπο τΙς 6α.ριες ΨUλα.κες 'tij; Έλλιi �Gtς. Άποτελοσντα.ν &ρχικα. &πο 4 &κτίνες (13ια,μερίσμα.τα.) το ενσ., δύο, το τρία, - τέσσερα., το πέντε - εξ1j κα.Ι το έπτιi - οκτώ. Περι6ά.λ λοντα.ν &πο ντou6ιipια. ύψους 15 μέτρων κα.Ι πλέον. Γι' α.δτΟ κα.Ι δ �λιoς τΙς ε6λεπε πολύ λίγο. ΤΟ τρία. - τέσσερα. δεν ε6λεπε ποτε �λιo κι &έρα, κα.Ι οε γερμα,νοΙ το κα.τέστρεψα,ν (το α.να,τίνα.ξα,ν) . Εδτυ χώς... για.τΙ av uπijρχε οε 'ΈλλYjνες θα. το χρφψ.οποιοΟσα.ν κα.Ι θα. θιi6α,νε εκεί μέσα. τους πολιτικους α.ντιπιiλoυς τους. 'Όσο για. τα. κελλια. 'tij; α.πoμόνωσrις Υίτα.ν σωστοΙ τιiψoι. Άλλα.� &έρος δεν γινότα.ν, ψως δεν uπijρχε κα.Ι ή ίιγρα.σία. Υίτα.ν μόνΨ1j χεψ.ώνα. κα. λοκα.ίρι, για.τΙ πρΙν κλείσουν τον κρα.τούμενο ερριχνα.ν στο κα.θένα, α.πο ενα. κoυ6iΧ νερό. σΟποιον κλείνα.νε εστω κα.Ι για. εικοσιτέσσερες ώρες, δτα.ν ε6γα.ινε ήτα,ν a.ρρωστος. Δεν θ' ocσxoAYjHG> έ13ω με τΙς συνθijκες ζωijς μα.ς, ο\)τε με τον τρόπο, λειτουργία.ς της ΨUλα.κijς. θα. σrιμειώσω μόνο δυο τρία. περιστα,τικα. πο,) εχουν Ι13ια.ίτερη σrιμα.σία, κα.Ι πρέπει να. γρα.ψτοΟν γιiΧ να. τα. μιiθoυν κσ.,Ι κείνοι πο,) Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
111
δέν τά.ζησα.ν ή που δέν είχα.ν γεννηθεί ά.κόμα. τότε. τα. Gt)μα.τα. τΎίς Μα.κρονΎισου Ή έκτέλεση των ά.γ ωνιστων κα.ι T� γνωριμία. μέ το Γεώργιο Σχοινfi. ΘΥΜΑΤΑ ΤΗΣ ΜΑΚΡΟΝΗΣΟΥ
τα. ψριχτα. 6α.σα.νιστΎιΡια. στο κολα.στΎι'Ρ ιο τΎίς Μα.κρονΎισου Ι
στειλα.ν πολλους ά.γωνιστές τοΟ λα.οΟ στον &λλο κόσμο. 'Έκα.να.ν ά. κόμα. πολλους τρελλοός, ψυχοπα.θείς, έπιληπτικοός, νευρα.σθενικούι; κα.ι πολλους σα.κά.τηδες. Στο τέλος τοο 1;950 ιΧρχισα.ν να. μfiς ψέρνουν ψουρνιές ά.π' τ� Μα.κρόνησο στις ΨUλα.κ ές Έψτα.πυργίου. Μέσα. σ' α.ότους Υίτα.ν κα.ι μεριΚGΙ που είχα.ν κληρονομΎισει ά.π' τα. 6α.σα.νιστηρια. μιι1. ανε ξΎιγητη αρρώστεια.. 'Άλλοι τ� λέγα.νε πολεμΙτηδα., ά.λλοι νευροψυ χοπά.θεια., &λλοι έπιληψΙα. κλπ. ΤΗτα.ν πρα.γμα.τικα. μια. πα.ρrX.ξενη αρρώστια. κα.Ι έκΟηλωνότα.νε απο μια. ασijμα.ντη αψoρμ� � απ' τ�ν πα.ρα.μικρ� α.ΙτΙα., 6γά.ζα." ε μ ια. κρα.υγΎι, πέψτα.νε κά.τω ---{)που κι σ,ν 6ρισκότα.ν στο προα.όλιο, στο θά.λα.μο, στο κρε6ά.τι- 6orΎ0oσα.ν κα.Ι σπα.ρτα.ΡΟΟσα.ν, σέ σημείο που κινδόνευα.ν να. τρα.υμα.τιστοΟν fι κα.ι να. σκοτωθοΟν σ,ν τόχα.ινε σέ κα.μια σκά.λα. κα.Ι δέν προλα.6α.Ινα. με να τους πιά.σουμε. Κα.Ι γιά. να κρατηθεί ενα.ς τέτοιος όσο χρόνο θα κρα.τοΟσε rι κρίση χρειά.ζοντα.ν δέκα. &νθρωποι κα.ί ν�να.ι κα.Ι χει ροδόνιχ.μοι. Κα.Ι Υίτα.ν τόσο ξα.ψνικές οΙ κρίσεις των σuνα.γωνιστων που Yj ταν &..δόνα.τη rι απομόνωση ένος από τους &λλους, γι' α.ότό κα.Ι τοό; !πια.νε σuνΎιθως όλους. Τότε ανα.στα.τώνοντα.ν όλη rι ακτίνα. κι όλοι οΙ κρα.τοόμενοι � τα.ν στό ποδά.ρι για να προλά.60υν τυχόν τρα.uμα.τισμoιις κλπ. Τό πρόβλημα. α.ότό τό είχα.με σχεδόν κά.θε μέρα. ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ
'Ήτα.ν Πέμπτη απόγευμα., 4 Μά.ρτη 1951 . Ή ψυλα.κ� δ.νοιξε καΙ ο[ - κρα.τoόμενoι 6γijκα.ν στα. προα.όλια.. "Αλλοι κά.να.νε δμα.δικιΧ. 6όλ τες, ά.λλοι κα.θισμένοι στα πεζοόλια. κα.ί πέζα.νε σκά.κι κι δ.λλοι 112
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
�πλεναν στΙς 6ρύσες. Στό κέντρο των &.κτίνων ήταν τό «φUλά.κιo». Άπό κεΙ δ φUλακας �λεγχε τΙς κινήσεις ολων των κρατουμένων, &. πό κεΙ δ κρά.χτης ψώναζε τά. δνόματα κείνων που είχαν γρά.μματα, έπιταγές, οέματα, E1tt σxeςpτYιpto, &.ναψορά., μεταγωγΎι κλπ. ΤρίΤ"f) - ΠέμΠΤ"f) - KυριακΎj έπιτρέπονταν τό έπισκεψτήριο, μά. μόνο σέ στενους συγγενείς κι οχι παραπά.νω &.πό ουό ψορές τό μ'ήνα. Τό επισκεψτήριο κόντευε νά. τελειώσει οταν στόν έξώσΤ"f) του ψυλά.κιου ψά.νψε δ κρά.χτης νά. ψωνά.ζει μερικά. ονόματα νά. περά. σουν στό χωρο των έπισκέΨεων. 'Όλοι τους ήταν καταοικασμένοι σέ θά.νατο. κι �μειναν στΎjν &.κτίνα έψτά. - δκτώ. Καθ'έ νας που &κουγε τ' Ονομά. του �τρεχε μέ λαχτά.ρα νά. οει κά.ποιο οικό του πρόσωπο, νά. προψτά.σει νά. πεΙ ουό κου6έντες στό σύντομο χρόνο τ'ijς επίσκε ψ"f)ς. Κι εοω οικονομία ! ... KανένlΧς οέν �6αλε στό νοϊ} του κακό. Μά. πως νά. ύπOΨΙIΧ στοσν κακο τ� στιγμΎj που τους λένε γιά. έπισκεψτ'ήριο ; Έπανιχ πιχυμένοι ολοι μας στις ύποσχέσεις τ'ijς xu6iPV"f)σrι; Πλιχστήριχ πως οέν θά. γίνουν πιά. εκτελέσεις, χΙΧλαρώσιχμε τ�ν επαγρύπνφή μιχς. Μά. δ θά.νlΧΤOς μΙΧς πιχριχμόνευε... Σέ λίγο τό επισκεψτήριο τέλειωσε, ά.λλ� ΟΙ μελλοθά.νιχτοι οέν ε πέστρεψιχν στους θlΧλά.μOυς τους. Τότε πιά. κιχτΙΧλά.6ιχμε πως τό oij θεν επισκεψτήριο -ητιχν παγίOIΧ. Κι ά.ντΙ νά. 6ροσνε επισκέψτες, 6ρέ θΎjΚΙXν ξιχψνικά. στ�ν ά.πομόνωσ"f). Έκε! σ' ενα. κελλι τ'ijς ά.πομόνωσ"f)ς τους περίμενε ενιχ &λλο πα λψά.ρι, ενlΧς ψλογερός νεολιχ!ος οπιχοός τ'ijς είρήν"f)ς, δ Ν. NtX"f)ipo ρίοης, ΠΟ') θά. 6ιχοίζανε μιχζι στό θά.νιχτο. Τό γεγονός ιχ,)τό μΙΧς αlcpνιoίιxσε τόσο πολυ που οέν μπορέσcψε Υ' ά.ντιΟρά.σουμε , οπως κά.νιχμε -θά. οοσμε στ� συνέχειιχ τ'ijς ά.ψή γ"f)σής μlΧς- σ' &λλες ψυλακές. Κι α,)τό δψείλετιχι στό οτι οέν είμα στlΧν οργιχνωμένοι, οέν ύπ'ijρχε ΚΙΧθοΟ'ήγφ"f). Μέ τό ξ"f)μέρωμlχ τ'ijς llιxpιxaxeu'ij; -5 Μά.ΡΤ"f)- μιά. μπιχτιχ ριά. �σχισε τ� σιγαλιά. τοσ ά.ν οιξιά.τικου πρωϊνοσ κlχι μιά. δμά.Οιχ πα ληκά.ριιχ πέψτιχνε νεκροι ΤΡUΠ"f)μένοι ά.πο τά. 6όλια τ'ijς VoιxUP"f); οε ξιΙΧ; κιχι τοϊ} σκοτεινοϊ} πιχριχκρά.τους. ΟΙ ριπές που τρUπφιxν τά. στ'ήθιιχ των παλ"f)κιχριων μάς ξά. ψνΙlΧσlΧν μέσα στΎj νεκρικ� σικΎj των θαλά.μων κι ά.γοuροξuπν"f)μένοι σκlΧρψlΧλώσlΧμε στά. πlΧρlΧθόριΙX... ΤΗταν ά.ργά.... οι συναγωνιστές Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
113
κείτοντιχν νεκροΙ μ' ένιχ κόκκινο ΙΧίιλά,κι στο πλά," τους. τους σχό τωσιχν γιιχτΙ δεν προσκόνησιχν, δεν λόγισιχν, δεν πρόδωσιχν τον &, γώνιχ τους. Οϊ εκτελέσεις τυπικ� είχιχν στιxμιxτ�σει ιίπό το τέλος τοσ 19149. Δυστυχως όμως συνεχίστηκιχν μέχρι τό 1 955 με τΥιν εκτέλεση τοι) &'νθυπολοχαγοσ Μα.ριόλ'Υ) στΥιν Κέρκυρα.. Ο r ι ΩP ΓoΣ ΣΧΟΙΝΑΣ
ΣτΙς ά.ρχες τοσ 1951 , � διεόθυνσ'Υ) της CPUAιxxij; Γεντί - Κουλέ θεσσΙΧλονίκης εκιχνε μερικες &.λλιχγες στΙς &.κτίνες (διιχμερίσμιχτιχ) . Τούς κριxτoUμενoυς 6ιχρυποινίτες εκείνους πού tjτιχν κιχτιχδικιχ σμένοι σε θά,νιχτο τijς &.κτίνιχς έψτά, - δχτω τούς π'ijγε στό πέντε - � ξη κιχΙ τό ιΧντιθετο σε ελιχφροποινίτες. ΜΙΧζΙ με τούς α.λλους θιχνιχ τοποινίτες πijρε � μπόριχ κι εμΙΧς πού π�γιxμε ά.πο τΙς ΨUλιxκες της Λά,ρισιχς. Έκε!, στό πέντε - εξη κριχτοσντιχν κι δ μπ�ρμπιx ΓιώpγΎJς Σχοι νΙΧς. Κα.τΙΧδικιχσμένος κι ιχυτός στΥιν ποινΥ) τοσ θιχνά,του γιιχτΙ συνέχι σε ν� ε!νιχι ενιχς τίμιος λιχ'ίκος ά.γωνιστΥις σ' ολ'Υ) του τη ζω�, ενα.·ς &γροτικος �γέΤ'Y)ς, ενιχς στέλεχος τοσ ΕΑΜ κιχΙ τοσ ΑΚΕ. Πoλλ� γριχ;ΨΤ'Υ)κιχν τ� τελευτιχ!ιχ χρόνιιχ γύρω &.π� τ� &.γροτι κ� κιν'ήμιχτα. τijς θεσσΙΧλίας. Έλά,χιστιχ &'νιχψέρουν -η καΙ καθό λου- γι� το ρόλο πού επιχιξε δ Γ. ΣχοινlΧς στην δργά,νωση, την κιχ θoδ�γηση κιχί τον ξεσrικωμo των &γροτων ιχυτ'ijς τijς περιοχijς. Ή μορcrYJ τοσ Γ. ΣχοινlΧ δεσπόζει &.τόφιιχ μέσα. στΙς εξεγέρσεις των θεσσΙΧλων κολλ'ήγων τijς περιόδου 1909-1910. Δεσπόζει σ�ν πρωτοπόρος &.γωνιστ�ς, δργιχνωτΥις κΙΧί κα.θοδ'Υ)γητΥις των ιΧγροτικων &γώνων. Ά�συχ'Y) κΙΧί μιχχητικΥ) ΨUσιoγνωμίιx. Δεν θ� κιχταπια.στω εδω με τ� γεγονότιχ τijς εποχijς, &.πλως θ' &.νιχφέρω πως γνώρισιχ το Γ. ΣχοινlΧ κα.Ι τί α.κουσα. ά.πο τον ίδ:ο σ'Υ)μειώνοντιχ;ς τα. λίγο μετ� το θά,νιχτό του. Ό ΣχοινlΧς γενν�θΎJκε στην Άργα.λιχστΥ) τοσ Βόλου (χωριό τοσ Π'Υ)λίου) το 1885. ΑυτΥ) � χρονολογία. 6γα.ίνει από τΙς ά.Ψ'Y)γ� σεις τοσ ίδιου. Τό 1951 μΙΧς ηεγε πως ήτιχν 66 χρόνων. ΤΥ) φλόγιχ που α.νιχψε στίς κιχρδιες των κολλ'ήγων τijς θεσσα. λίιχς δ Μ. Άντόπα.ς γι� τήν &.πελευθέρωσ'ή τους ιΧπ' τχ δεσμ� των 114
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
τσιψλικά-δων, οΙ μεταγενέστεροι ιΧγροτικοι -ηγέτες την κά.νανε πυρ καγιά. και τΥlν απλωσαν &.π' άκρη σ' άκρη στο θεσσαλικο κά.μπ ο . 'Ένας λοιπον ΙΧΠ' tou:;; πρωτοπόρως των -ηγετικων στελεχων , στην όργά-νωση και καθoδ�γηση των κoλλ�γων -ηταν δ Σχοινα.ς. Φοιτη της tij:;; νομικης και δημοσιογρά-ψος, γεμά-τος ψλόγα και προοδευ τικές ίδέες ζεΤ ιχπο κοντά. το δρά.μα των κολλ+ιγωΥ γίνεται το γκε σέμι στο δίκιο ιΧγώνα τους γιά. την ιΧπαλλοτρίωση των τσιψλικιων και τη διανομ'ή τους crtou:;; ιΧκτ'ήμονε; καλλιεργητές. Το σύ�μα της ιΧπαλλοτρίωσης επεσε σά.ν ΤΥΙ 6ροχη στο διψασμένο χωμα. 'Άλλοτε μέ την πένα, κι άλλοτε ιχπο χωριό σέ χωριό, &.πΟ καλι)6ι σέ καλό6ι καΘοδηγοσσε τους ιΧγρότες κι όργά-νωνε τά. συλ λαλητ'ήρια και τά. ξεσηκώματα των καλλιεργητων. Όργά-νωσε καΙ καθοδ'ήγησε τά. συλλαλητ'ήρια Καρδίτσας (ποί> 6ά.ψτηκε μέ αίμα) , 'Γρικά.λων και Λά.ρισσας μέ τά. γνωστά. αΙματηρά. γεγονότα τοσ Κι λελέρ. Κ ο υ β έντ α μ έ τ ό Σ χ ο ι ν ά .
Τά. θέματα tij:;; συζ'ήτησης τοσ ΣχοLνα., -η ταν πά.ντοτε μέσα ιχπο την πλοΟΟια &.γω νιστικ� τοο δρά.ση. 'Έτσι, κά-νοντας λοι ΠΟΥ 6όλτε; στον περιορισμένο χωρο τοσ προαυλίου το\} πέντε - εξη, κατά. τις λίγες ώρες τη; εξόδου μας 6ά.ζαμε στη μέση το μπά-ρμπα. Γιώργη και συνεχίζαμε το πέρα - δωθε. Ό πατριώτη; του και συ νά.δελψός του (δικηγόρος) Γιαν. Μποτος δεν εχανε την εόκαιρία ν� ΤΟΥ ρωτά-ει γιά. τους &.γωνες τω. «Πές μας μπά-ρμπlΧ Γιώργη -τοδ λεγε- γιά. tou:;; ιΧγωνες των κολλ'ήγων, τά. ξεσηκώματα και τά. ιχ γροτικά. συλλαλητ'ήρια. των θεσσαλων». Τότε δ γέρο Σχοινα.ς ε παιρνε άλλη οψη, αίσθά-νονταν ΠεΡΎιψα.νος &.μα τοΟ θύμιζαν τις πα λιές του δόξες και μ' εόχαρίστηση μα.ς &.ψηγοσνταν γιά. tou:;; μα xpuνou:;; ιΧγωνες του και τους συναγωνιστές του. Γιατι ετσι τοΟ θυμί ζαμε και τους συνεργά.τες του, που &λλοι συνέχ�σαν τους ιΧγωνες τους κι άλλοι συμ6ι6ά.στηκαν μέ τους τσιψλικσ.δες κι εγκατέλειψαν τον &.γώνα. τη; δ ιανομijς των τσιψλικιων. «Αότη -μα.ς λέει δ Σχοινα.ς- είΥαι μιά. ομορψη Ιστορία. , μια.; μα.ΚΡuνijς εποχijς, τό't'ε ποί> εϊμασταν γεμά.τοι ζωη και δύναμη και ιΧΨηψοόσαμε τους κινδύνους. Γυρίζαμε ιχπο χωριο σέ χωριο ιχπο κα λόΌι σέ κα.λό6ι , κά.ναμε όργανώσεις μιλούσαμε γιά. το μοίρα.σμα. των Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
115
τσιφλικιωΥ, -κι �τιxy το Ο"Ι)μείο που τους πονουσε κιχι μας εΥωνε σΤΟΥ ι1γώνιχ κιχτα. των τσιψλικσ.δωΥ- l5τι ΙXδτΎj iι γΎϊ που τΎιν κιχλ λιεργουΥ κΙΧί τΎιν ποτίζοuν μέ ίδρώτιχ κΙΧί ΙΧίμιχ τους ι1ν�κει , πρέπει να. π�λιχίφΟUΥ να. τΎιΥ ι1ποχτ�σοuν. Κιχι για. να. το πετόΧΟUΥ ιχύτο πρέπει να. otEXOLxijaouv ένωμένοι το δίκιο τοuς, μέ δια.μιxρτuρΙες κσ,Ι ooλλσ,λΎjΤ�ΡΙΙX στίς πόλεις. Σ' σ,δτΎj τή δοuλεια. δέΥ κινδuνεόιχμε λιγιJy,ερO ι1π' δ ,τι ό Άντόπιχς. ΕϊμιχσΤΙΧΥ έκτεθειμένοι σ' ενα. σωρό κινδόνοuς. » Οί τσιφλικάδες μέ τους μισθοψόροuς tou; κσ,ι τους χωροψό λσ,κες ι1γρuπνοοοσ,ν κιχΙ πσ,ριχκολοuθουσιχν κάθε βΎϊμιχ μ�ς κιχι κά. θε ένέργειά. μσ,ς. II�ντoυ μας πιχρα.μόνεuε ό χσ,ψιές του τσιψλικα. θuμαμσ,ι τΎιν πσ,ρσ,μονΎι των γεγονότων του Κιλελέρ. ''Ημοuνιχ στο χωριο Νεμπεγλέρ (Νίκαια.) εξω ι1πό τΎι Λά.ρισιχ. MίλΎjOIX στους κιχ τοίκouς τοί} χωριου για. το σκοπο του ooλλΙXλΎjτρίOI) που θα. γινότιχν τΎιν &λλΎj μέρσ, στή Λά.ρισιχ κσ,Ι τους τόνισα. πως πρέπει σύσσωμο το χωριο να. κιχτέβει στΎjν πόλΎj, να. διεκδικήσει το δίκιο tOU. ΕΤχε τέ τοιιχ ι1π'ήΧΎjOΎJ iι δμιλίιχ στους ι1γρότες που οΕ πρά.κτορες κιχι τα. κρσ,τικα. οργιχνιχ δέν μπoρof}σσ,ν να. το χωνέφοuν. Kιxl έπειδΎι το βρά.δΙ) εμεινσ, στο χωριο -να. κσ,τέβοuμε όργα.νωμένοι το πρω! στΎι Λσ.ρισσ,- ήρθα.ν τΎj νόχτιχ οί χωροψόλιχκες να. μέ οολλσ.βοuν για. να. μιχτσ,ιώσοuν ετσι το ooλλΙXλΎjΤ'ήριo. IIlatEUΙXV πως μέ τΎι δική μου σόλλΎjφΎj οί ι1γρότες θα. ψ060υντιχν κιχΙ δέν θα. πσ,ίρνοuν μέρος. Γε λά.σττικιχν δμως ... τους εΨUγσ, ΠΎjδώνΤΙXς ι1πο το πιχρά.θuρο του σπι τιου που μέ φιλοξενουσα.Υ». Ι1ά.νω στήν κοuβέντα. του λέγlχμε να. μας πεί κά.τι για. τους 00νεργά.τες tou , σ,ν οονέχισσ,ν τους ι1γωνες, σ,ν ζουσιχν κιχι ποΟ ήτιχν πολιτικα. τοπο!tεΤΎjμέΥΟΙ σήμερα. (1951) . Ι10λλοl ι1πο τους οονεργά.τες τοι) εμεινα.Υ στο δρόμο ... "Αλλοι γισ,τί σuμβι6άσΤΎjκιχν μέ τους τσιφλικιΧ.δες κι !λλοι γιlχτl κιότεφιχν ... ΈκείΥον που ψσ,νερα. δέν χώνεuε ήτσ,ν δ Δ. XΙXτζΎjγιά.ννΎjς &πο τΎj Λά.ρισιχ που �τσ,ν βοuλεuτijς της ΕΙΙΕΚ, «Δέν ήτιχν ποτέ οονε πής --μας ελεγε- σΤΟΥ &γώνιχ που κά.νσ,με, ήτα,Υ πά.ντιχ οομβιβlΧ στικος κΙΧί μέ τα. γεγονότα. του Κιλελέρ κρόφΤΎjκε aπο το ψόβο του μήν ooλλΎjψτεί». Δεν ξέρω ά.πΟ που ςεκινουσε ΙΧδτΎι iι διιχψορά. ΤΟι) μέ το Xσ,τζΎj116
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
γιά.ννη, όλο τόν εοριζε κ�Ι μά.λιστ� xυδ�ί� σα. να. .ητ�ν ασπονδοι εχθροΙ Π�ρ' όλο που μιΧς Oά.ρ�ινε δ θά.νΜος κ�Ι δεν ξέρ�με α.ν θα. ζ� σουμε, είδ�με πως οΕ α,ψηγ�σεις τoσ μπά.ρμπ� Γιώργη εIx�ν Ιστο ρικό ενδι�ψέρoν, γι' �ότό κ�ί τοσ πρoτείν�με να. μιΧς διηγηθεί με τη σειρα. τα. γεγονότσ. για. να. τα. γρά.ψουμε. «τα. εχω γρ�μμέν� -μιΧς λέει- κ�Ι θα. τα. δημοσιεόσω ότ�ν ογω α,π' τη ΨUλ�κ�)}. ΔυστuXως Όμως δεν ογηκε ποτε ζωντ�νός α,πό κεί μέσ� ... ΕΤ νσ.ι πσ.σίγνωστο στόν α,γροτικό κόσμο πως δ ΣχοινιΧς .ητσ.ν εν�ς ά.π' τους πρωτεργά.τες των ά.γροτικων α,γώνων της θεσσ�λί�ς κ�ί στά. θ'Υ/κε εν�ς τίμιος ά.γωνιστης σ' Όλη του τή ζω�. 'Όντσ.ς ά.κόμσ. σε νεσ.ρη �λικί�, εκλέχτηκε ooυλεuτης κ�ί ύ ποστηριξε τα. δίκ�ισ. σ.ίτ�μ�τσ. των ά.γροτων κι α,πό τό βημσ. τijς Βουλης. 'Αργότερσ. εγκ�τ�στά.θηκε στην KαOά.λ� κι ά.σκουσε τό ε πά.γγελμσ. τοΟ δικηγόρου. 'Όταν � Έλλά.δ� oρισκότ�ν κά.τω α,πό τη γερμσ.νοϊταλικη κ� τox�, δ Σχοινα.ς κατέοηκε ξ�να. στην πατρίδσ. του τό Βόλο κσ.ί πηρε μέρος στην Έθνικη 'Aντίστ�ση. 'Ήτσ.νε μέλος της Noμ�ρxιακης Έ· πιτροπης τοσ ΕΑΜ Μσ.γνησίσ.ς. 'Έπειτ� πέρ�σε στΙς γρ�μμες το\) ΑΚΕ -σα.ν εμπειρος α,γρoτιστ�ς- καΙ σα.ν στέλεχος του 'Αγροτι του Kόμμ�τoς Έλλά.δσ.ς δοόλεψε στη θεσσσ.λίσ. μέχρι την ά.πε λευθέρωση, δπότε επέστρεψε ξ�να. στην Κσ.Οά.λσ.. τοσ εμψυλίου πολέμου πηρε σ6ά.ρνσ. καΙ τό Γ. Σχοινά., τόν πσ.λ�ίμ�xo ά.γωνιστ�. Συλλσ.μΟά.νεται τό 1949 κσ.ί κσ.ταΟικά.ζεται &οπό τό εκτσ.κτο στρσ.τοδικείΟ Καβά.λσ.ς στην ποιν'ή τοσ θσ.νά.τou για. πσ.ρά.Οαση τοσ Γ' Ψηψίσματος. Μετα. τ'ήν κσ.τ�ί κη του μετηχθει στό κά.τεργο τοσ Γεντί - Κουλε σα.ν «εγκλημσ.τίας:. καΙ κλείστηκε στ'ήν α,κτίνσ. πέντε - εξη στό θά.λαμο 5 . Κι ενω λοιπόν περιμέναμε να. μά.θουμε πολλα. για. τα. γεγoνότ� τοσ 1910, για. τους ξεσηκωμους των κoλλ�γων της Θεσσαλίας -&ο πό πρωτο χέρι που λέμε- ά.πό τόν ίδιο τόν πρωτεργά.τη τόν όργα νωτ'ή κι δδηγητη των κoλλ�γων, δυστυχως δεν προψτά.σαμε, πρό λσ.Οε δ χά.ρος... 'Ένσ. πρωινό το!} 'lοόνη 1951 που κσ.τεβ�κσ.με στό Ό Σ Χο ιν ά ς
κ
α τ ά δ ι
κ ο ς . Ή θόελλσ.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
117
προα.υλιο δεν τον Oρ�κα.με να. περπα.τά.ει στο σuν'Y)θισμένo μέρος. Tov πηρα.ν τΎj νυχτα. Οα.ρια. ιΧ.ρρωστο κα.ι τον μετέψερα.ν στο νοσοκομείο θεσσα.λονίΚ'Υ)ς, οπου τ�ν ιX.H'f) μέρα. πέθα.νε. Χά.&Υ)Κε ενας αγωνι στης κα.ι μαζί του μιιΧ δλσ.κερ'f) ίστορία., μια. ίστορία. που γρσ.ΨΤ'f)κε με αίμα. Κι δπως δ ίδιος εΤπε τοΟτα. τ α.ΠΡΟψ'Υ)τικα. λόγια : «Ή πέν Υα. με το α.ίμα. θιΧ γρά.Ψει το Υόμο της έλευθερία.ς». Κα.ι γρά.ψτηκε στ' aλ�{tεια. ... "Αμα. ψ'f)ψΙσΤ'f)Κα.ν τα. μέτρα Ειρψευσεως απο τ�ν XUOlpy'f)σ'Y) Πλα.στ�ρα, δ Γ. ΣχοινιΧς -μα.ζΙ με τους σuγκα.Τ'Y)γoρoύμενoυς Τcίu ίιπέ6αλε αort'f)σ'Y) aνα.θεώΡ'f)σ'f)ς της δίΚ'f)ς. Ή aVIXOEWP'f)Q'f) lytVE χω ρις το ΣχοινιΧ κα.Ι δλοι οί κα.Τ'f)γοροUμενοι -κα.τά.δικοι- απα.λλσ. Xt'f)Xαov της κατηγορίας κι ιΧθωώθ'Υ)καν. Άπ' α.υτο κα.ι μόνο 6λέπει κα.νεΙς πόσο 6ά.σψες �τα.ν οε XIΧt'f)yopiE; κα.Ι με ποισ. κριτ�ρια δί καζαν τότε τιΧ στρατοδικεία. ! Με το νόμο της έξοντωσ'Υ)ς των ιΧν τιπσ.λων. 'Έτσι δ παλα.ίμα.χος λα.ϊκΟς ιΧγωνιστ�ς Γ. ΣχοινιΧς που δεν δέ ΧΤ'Υ)κε Υ' αΠΟΚ'Υ)ρυξει τους ιΧγωνες του, lπεσε θυμα τijς μισα.λλόδοξ'Υ)ς κι έξοντωντικης πολιτικης των ιΧΥτιδρα.στικων μετα.πελευθερωτικων κυ6ερν�σεων tij; Δεξιας. Ή αυτοα.ποκαλουμεν'Υ) «έθνικόψρονψ πα. ρσ.ταξ'Υ) που πoλιτικ� Τ'Υ)ς �τα.ν "1ι έξόντωσ'Υ) των ιΧγωνιστων ιΧντιπσ. λων Τ'Υ)ς δεν δίστασε να. στέλνει τους Σχοινσ.οες, τους τίμιους αγω νιστες tij; αντίστα.σ'Υ)ς και τους δ'Υ)μοκρά.τες άλλους στΎj ψυλα.κΎj κι dHou; στο έκτελεστικο απόσπασμα ... 'Έτσι γνώρισα το Γ. Σχοινσ., τον ιΧγωνιστ� ... κρα.τούμενο στο κσ.τεργο το;} Γεντί - Κουλέ. ΑΙσθά.νομα.ι ξεxωριστΎj χα.ρα. και σuγκίν'Y)σ'Y) που μοσ δίνετα.ι "1ι ευκαιρία να. σ'Υ)μειώσω αυτιΧ τα. λίγα. λόγια στΎj μν�μ'Y) τοσ πα. λαίμα.χου ιΧγωνιστΎj tij; ιΧγ ροτιας, τοσ aγωνισΤij tij; Έθνικijς Ά'1τίστασ'Υ)ς και δ'Υ)μοκρσ.τ'Υ) Γιώργου Σχοινα.. ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΡΟΝΑ γΠΛ I Α
Ή παρα.μoν� μας στο Γεντ - Κουλε δεν κρσ.Τ'Υ)σε πολό. Μείνα. με μόνο 13 μηνες κα.Ι μια. μέρα. Άπο τις 10.9.50 μέχρι 11 .10.51 . Στις 10.10ou το aπόγεuμα. δ κρσ.Τ'Υ)ς aνlo'Y)XE στο μπαλκόνι τοσ ψu-
118
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
λιiκιoυ -πc;ύ ήτσ.ν στη μέσrι των ά.κτίνων- μ' ενσ.ν κσ.τιiλoγo στα. χέρισ. κι rλρχισε να. δια.Όιi.ζει τα. όνόμσ.τσ. l5λων των θσ.νσ.τοποινιτων πού κρσ.τοΟντσ.ν στη ΨUλσ.κη κσ.Ι στό τέλος πρόσθεσε τη ψριiσrι : ",'Όσοι α.κουσσ.ν τα. όνόμσ.τιi. τους να. έτoψιiσoυν τα. πριi.γμσ.τιi. τους για. μετσ.γωγ'ή>,. ΤΗτσ.ν τόσοι για. μετσ.γωγ�, πού σχεδόν α.δεισ.ζε μια. &'κτίνσ.. Ή μετσ.γωγη θα. γινότσ.ν την α.λλη μέρσ. τό πρωί, μιi. εΤμσ.στσ.ν πολλοι κσ.ι χρειιiζoντσ.ν πολλα. σ.ότoκίνrιτσ. για. να. μάς με τσ.ψέρουν στό σιδrιρoδρoμικό στσ.θμό. Κσ.Ι μια. τέτοισ. ψιi.λσ.γγσ. δεν -ηθελσ.ν να. τη δοΟνε οΕ Θεσσσ.λονικείς, κσ.Ι μιiλιστα. μετσ.γωγη μελ λoθσ.νιiτων πού θευροοντσ.ν ύποπτη για. τη ζω� τους ... Ή νόχτα. τούς κιi.λυπτε πιi.ντσ. τα. σκoτεινιi τους σχέδισ. κσ.Ι τΙς πσ.ριiνoμες ένέργειές τους. Άπόψευγσ.ν με κιiθε τρόπο -σα.ν τα διιiΌoλo τό λιΌά,νι- να. μάς Όλέπει δ κόσμος σιδrιρoδεμένouς κσ.Ι προπσ.ντός σε πόλεις -<3πως 1ι θεσσσ.λoνίκrι- πού 1ι σuμπά,θεια; τοΟ λσ.ου 1jτσ.ν εκδηλη. Τό Όριiδυ πσ.ρσ.δώσσ.με l5σα. εϊδrι είχσ.με τijς ΨUλσ.κijς, κou6έρτες, κσ.ρσ.Όιiνες κλπ. για. να. είμσ.στε ετοψοι για. τό πρωί. Τάο μεσιiννχτα. σuνσ.γερμός. Άνοίγουν τούς θσ.λιi.μoυς κσ.Ι ψωνιi.ζouν να. περιiσoυν εξω l5σοι 1jτσ.ν για. μετσ.γωγ�. ΦοΌερη ά.νσ.στιiτωση γι' α.ΙΙτούς πού ψεόγσ.ν κσ.Ι για. κείνους πού εμεινσ.ν. 'Έξω 1ι Θεσσσ.λο νίκη πα.ρουσΙσ.ζε 5Φη στρσ.τoκρσ.τoόμενrις πόλης. Kινrιτoπoι�θrικε όλιiκερη 1ι OUνσ.μrι τijς χωροΨUλσ.κijς 5χι μονά,χα. τijς πόλης &,.λλα. κσ.Ι τής περιοχijς. Μέ στρσ.τιωτικα. α.ότοκίνψα. κσ.Ι κλοΟΌες α.ρχισε 1ι μετσ.ψoριi μσ.ς στό στσ.θμό του τρσ.ίνου. Έκεί μάς ψορτώσσ.νε σε κλειστα. Όσ. γόνισ., σ' α.ότα. πού μετσ.ψέρσ.ν κά,ποτε τα. κιiρ60υνσ., σα.ν έμπορεό μα.τα. lνσ.ς πιiνω στόν α.λλο. τα. Όσ.γόνια. 1jτσ.ν θεοσκότεινσ. με &'πο πνιχτικη &'τμόσψσ.ιρσ. κσ.Ι ά.πομονωμένο τ' ενα. &'πό τό α.λλο. Σε έρώτΎJcr� μσ.ς ποΙ} θα. μάς πήγσ.ινσ.ν &'ρν�θ'YJκσ.ν να. μάς τό πο()νε. Κα.Ι έπειδη δεν ξέρσ.με για. πο() πάμε κιiνσ.με διά,ψορες ύ ποθέσεις. Μάς πάνε στην Αίγινα.; μα.ς πάνε στην Κέρκυρα., στην Ά κ ρονα.υπλία. fι στό Ίτζεδίν ; 'Ένα. ΌουΥό &'ξεδιιiλυτες γνωμες κα.Ι ύποθέσεις. Τό τρσ.ίνο ξεκίνησε με προορισμό 'A&lJvαo - Πειρσ.ιιi. ΈμεΤς Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
119
κλεισμένοι στ� θεοσκότεινα. 6α.γόνια. πού μόριζα.ν κιΧρ60υνο, μοι).; χλα. κιχΙ δίχως ιΧ.ερισμό. ΆφcιO τ� Οχήμιχτα. α.Uτ� -ηΤΙΧΥ έμπopιχ� κιχΙ κλειστά., δεν έπικοινωνοσσα.ν κιχΙ με w.C. Σ' ενα. τόσο μα.κρινό τΙΧξείδι, δίχως ιΧ.ΠΟΧωρYjτηριο ποΟ θ� πιΧνε τόσοι α.νθρωποι γι� σω μιχτική τους ιX.vάoyχYj ; Είμαστε ζωντα.νοΙ οργιχνΤσμοΙ κι σχι κι6ώ τια. κιχΙ σά.κοι μ' έμπορεόμιχτιχ. οε σuνoδoΙ ιX.φcι!} μα-ς μιΧνδρωσα.ν κιxλ� πijγΙΧΥ στΙς θέσεις των έπι6ιχτων κιχΙ δεν τούς 6λέπιχμε y� διxμιxpτup'Y)θoUΜε. Άλλ� κα.Ι πά.λι δεν ε6γα.ινε τίποτιχ. Στο!} κου ψο!} Τ�y πόρτα. οσο θέλεις 6ρόντα.... Σε τί δια.ψέριχν οε Γερμα.νοί ; 'Aλλ� μήπως δεν τ� μά.θα,νε ΙXδΤ� ιΧ.πό κείνους ; T� λόσΥ) επρεπε ν� 6ροσμε μόνοι μιχς. ΚΙΧί τ� 6ρήκα,με. Άνιχγκιχστήκιχμε λοιπον ν� σπιΧσουμε μι� σιχνίδα. ιΧ.πό τό σιχ πισμΙνο Οά.πεδο το!} οχήμιχτος ν' &.νοίξουμε μι� τρόπΙΧ γι� να. έξυ Π'Υ)ρετηθοΟμε ... Στο σιδYjΡοδΡομικο στιχθμο Άθήνιχς μα-ς περίμενιχν οε κλοΜες πού μα-ς μετέψεριχν στο τμijμιχ μετιχγωγων στ�ν δδο Νικοδήμου. ΈκεΤ μιΧθα.με πώς μα-ς πήγα.ινιχν στΙς ψυλιχκες Άκρονιχυπλία.ς. Ή μετα.ψοριΧ μα.ς ιΧ.πο Άθήνα. στο Ν:Χόπλιο, εγινε με λεωψο ρεΤΙΧ, γιιχτΙ δεν τούς έξuΠYjρετοuσε κιχνένιχ α,λλο μετιχψορικό μέσο. Ή ΨUλιxκ-η -ητιχν χτισμέν'Υ) πιΧνω σ' ενιχ 6ριΧχο κι ιΧ.πο κιΧτω ε σκιχζε το κύμα. τής θά.λιχσσιχς. Το χτίριο -ητα.ν πρώ'Υ)ν στpα.τιωτικ� σχολή, γιιχυτο κιχΙ οΙ θιΧλιχμοι -ητιχν ιΧ.πέριχντοι. Είχε ομως πoλλ� κιχ/. μεγά.λα. πιχρά.6υριχ. την εδερνιχν οΙ ιΧ.έρηδες &.π' δλες τίς μεριές, γιιχυτο κιχί τό χειμώνα. -ητα.ν πολύ κρόα.. Φτά.σιχμε σε μι� φυλιxκ� πού είχε μι� τριχνη Ιστορία.. ΤΗτιχν το χιχρά.κωμα., το τ ιχμποόρι των σuντpόψων κιxτ� τη Μετιχξικη διχτιχ τορΙα.. θύμιζε σκληρούς ιΧ.γωνες, ΘUσίες κι 1ιρωισμούς κα.τ� την κα.τοχή. Είχε σuνδεσει τ' ονομιΧ tYj; με θρόλους κιχΙ τριχγοΟΟιιχ ... δνειΡα. κι έλπίδες ... ΤΗτιχν χωρισμέν'Υ) σχεδον στ� μέσYj, με δυό προΙΧόλια. κα.ί Μο εΙσόδους. Άπο τ-η μt� μεpι� εμεινα.ν οε ποινικοί κα.ί οΙ δYjλωσίες κι ιΧ.πο την α.λλ'Υ) οΙ «ιΧμετιχνόητοι» όπως μιΧς λέ γα.νε ... ΟΙ σuνθijκες ζωijς έδω των κριχτουμένων -ητα.ν ένα. 6α.θμΟ κα. λότερες &.π' δ ,τι στο Έψτιχπόργιο. ΤΠijΡχε μι� σχετικ� Οργά.νω ση στην δμά.δα.. ΚΙΧί &.κόμα. 1ι φυλα.κ� δεν -ητιχν σ�ν το ΠYjγά.δι τοΟ Γεντί - Κουλέ. Έδω fι θέα. -ητα.ν &.περιόριστYj. ΤΟ μιΧτι εψτα.νε μα.1 20
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κρuά.. Εϊχα:με μπροστά. μας Οοuνά., κά.μποuς και θάλα:σσα:. Τίποτα: οέν εμπόοιζε α:δτη τη θέα:. Μπροστά. μα:ς ά.πλωνότα:ν δ αργολικος κά.μπος κατα:πράσινος απο οπωροφόρα: οέντρα:, απο κά.τω είχα:με τη θά.λα:σσα: κι απέναντι τά. 6Θυνά. tij; Άρκα:Οία:ς. 'Ήτα:ν κι α:δτο κά.τι γιά. τους φUλα:κι σμένοος. 'Έτσι κuλοuσε � ζωή, αλλά. οέν ηειπα:ν κι εδω τά. μικρο επιισόοια: που προκα:λοσσε � οιεόθυνση κα:ι το προσωπικο tij; φu λα.κijς. Έκτος α:δτων ειχα:με κα:ι τις ξα:φνικές επιορομές tij; ασφά. λεια:ς. Νά. μιά. περίπτωση : Μιά. νόχτα: την &νοιξη τοσ 1952 , περα:σμένα: μεσά.νuχτα:, δταν κοιμότα:ν πιά. ολοι οΕ κρα:τοόμενοι κα:ι στους θα:λά.μοuς οα:σίλεuε α πόλuτη �σuχία:, ανοίγει ξα:φνικ� � πόρτα: tij; φuλα:κijς κα:ί μπα:ίνοuν στους θα:λά.μοuς μι� κοuστωδία: απο &νδρες τΥ)ς ασφά.λεια.ς NIXU πλίου ν� κάνουν oijHEV lPEUVIX. Ή lPEuvIX γινότα:ν πά.ντα: την �μέ ρα κι 5χι στις τρεΙς � ώρα: τη νόχτα: ! . nIXUto δ φόοος μας κα:ι � ανησuχία: απο την ξα:φνικη επίσκεψη tij; ασψ:iλ εια:ς �τα:ν οικαιο λογημένη. Διότι οΕ περισσότεροι εϊμα:στε κατα:οικα:σμένοι σέ θά.να: το κα:ι τέτοιες επιδρομές θεωροσντα:ν δποπτες. Μέ αγωνία: περιμέ ναμε ν� ακοόσουμε πιά. ονόμα:τα: θά. φωνά.ξοuν, ποιοός σuνα:γωνι στές θ� πά.ροuν γιά. εκτέλεση. Άφοσ κά.να:νε μερικές οόλ τες μέσα: στους θα:λά.μοuς, ξεσκέ πα:σα:ν ocrou; δέν εΤχα:ν ξuπνήσει , απεχώΡΎJσα:ν δίχως νά. ποσνε τί ποτα: γιά. την επιίσκεΨ'fj τοος ... Μέχρι το πρωt οέν μποροόσαμε ν� οώσοuμε κα:μι� εξήγΎJση. Μόνο δτα:ν &νοιξε � φυλακη μάθα:με το σκοπο tij; vuxtEptvij; επί σκεψης. Ή πρα:γμα:τικη λοιπον lPEuvιx. lytVE στους απο κεΙ θαλά.μοuς των ποινικων κλπ. 'Έψα:χναν ν0C6ρουν πλαστά. lγγρα:φα: που κα: τα:σκεόα:ζε δ πονικος κα:τά.Οικος Λίτρα:ς. Ό Λίτρα:ς �ταν τρομερος πλα:στογρά.φος. 'Έκανε σφρα:γίδες ολων των δημοσίων όπηρεσιων. Άνά.λογα. μέ την όπόθεση κα:ί την uπηρεσία: lοα:ζε κα:ί την ιΧνάr λογη όπογρα:φη κα:ι σφραγίδα. Σuνέτα:σσε lγγραψ« απο μέροuς τοσ Ύποuργείοu Δικα:ιοσόνης, οάσει τοσ Ν. 2058, τά. lστελνε �ξω κα:/ τά. τα:χuδρομοuσα:ν προς τη οιεόθυνση tij; φuλα:κijς κα:ί οιέταζε τψ ιΧπoφUλά.κ ιση κρα:τοuμένων. ΑΙΙτοί �τα:ν πολιτικοι κρα:τοόμενοι, που lκα:ναν δηλώσεις καί lμεναν μα:ζί μέ το Λίτρα:. Έτοίμα:ζε δ.
.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
121
μα.δικ� &.ποψuλάκισ'Yj μα. δεν πρόλα.6ε, κάποιος τόν πρόδωσε. Μόνο δυό - τρεις προψτάσα.νε. U Ολα. α.ότα. τα. Εκα.νε δ Λίτρα.ς επ' ά.μοι6�. Κα.Ι 1ι τιμωρία. �τα.ν πάντα. μια. μετα.γωΥη σε &λλη ΨUλα.κ�. Του ά.λλάζα.νε &.πλως περι6ά.λλον. Στις 31 του MάoP t'Yj 1 952 Εγινε 1ι εκτέλεσ'Yj του Νίκου Μπε λογιά.νν'Yj κα,ι ·των συγκα.τηγορουμένων του. Τό μά.θα.μ.ε πρωι πρωΙ. Δια.μα.ρτυΡ'YjθΥικα.με με υπόμνημά μα.ς πρός τό Ύπουργειο Δικα.ιoσUν'Yjς κα.ι κrχ.να.με &.περγία. πείνα.ς. ΤΗτα.ν τα. μόνα. μέσα. πo� δια.θέτα.με ... Τό κα.λοκα.ίρι του 1952 με μετ"ήγα.γα.ν στις ΨUλα.κες Χα.λκί δα.ς για. να. δικα.στω στό εκει Κα.κουργοδικείΟ για. uπόθεσ'Yj που δεν γνώριζα.. Ή δίκ'Yj ιΧνα.6λ"ήθ''Yj κε δόο ψορές. Στό τέλος 1ι uπόθεσ'Yj &. πεδείχθ'Υ) πλα.στ� κα.ι ψα.ντα.στικ�. Ή κα.Τ'Yjγορία, �τα,ν ά.στ"ήΡΙΧΤ'Yj κα.Ι τό δικα.στ�pιo μ' ά.π�λλα.ξε ιΧπ' α.ότ�. Ή ΨUλα.κ� τΥίς Χα.λκίδα.ς, σα.ν χτίριο ήτα.ν πολυ κα.λότερο &. πό τΥίς Άκρονα.υπλία.ς κα.ι του Έψτα.πυργίου . ΤΗτα.ν κα.ΙΥοόργιο χτίριο κα.Ι στ�ν &κρ'Yj στ�ν πόλη. Ή δμάδα. μα.ς �τα.ν πιό όργα.νω μένη και 1ι λε:τουργία της πιό ίιποψερτη. Άκόμα καΙ τό ψυλα,χτι κό προσωπικό πιό μα.λακό. ΣΤΟ Ι ΝΤΖΕΔ Ι Ν
ΕΓΚΛΗΜΑΤΙΚΑΙ ΦΥΛΑΚΑΙ ΚΑΛΑΜΙΟΥ ΚΡΗΤΗΣ Άπα,ντα.τε εν συντομία, εόα,να.γνώστως καΙ μόνον δ ια. οΖκογενεα,κα. ζ'Yjτηματα,. (σφραγίδα της λογοκρισίας)
Στις ψυλακες της Χαλκίδας θα. με κρατοοοαν μέχρι νά. γίνει 1ι δίκrι. Έπειδ� ομως 1ι κατrιγopία ήταν &.στ�ριχτrι, γιατι δεν uπ'ijρ χαν μάρτυρες, (περιέργως δεν 6ρίσκανε ουτε Φευτoμrχ.pτυρες) 1ι δί κη &.να6λ�θηκε πολλες ψορες δπότε εμεινα, μέχρι τέλους Μαρτίου 1953. Kείνrι τ�ν επoχ� χωρίζανε τους πολιτικους κρα.τοόμενους σε κατηγορίες! ! Κι α.ότό γινόταν ΣUμψωνα με τά. κpιτ�ρια. των ίιπrιρεσιων τ-ης
122
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κά.θε ψuλιχκijς κα.1. τijς τοπικijς ά.σψά.λεια.ς. Άπο τ1.ς ψυλα.κες Χα.λ κίδα.ς εγινε τότε μιά. μετα.γωγ� 35 πολ. κρα.τουμένων (βα.ρυποινι των) στΙς ψυλlΧκες 'Ιντζεδ1.ν KΡ�ΤYίς. Ή μετα.ψορσ, μα.ς ά.πο τ� Χα.λ κίδα μέχρι το λψά.νι τοίί Πειραια. εγινε με λεωψορεία. Άπ' εκεί δ λονυχτΙς μέ το βαπόρι «Καραϊσκσ,κης» ξημερώσαμε στο λιμά.νι τ1)ς Σοόδα.ς .οποΙ) μα.ς περίμενα.ν οΙ κλοίί6ες καΙ μα.ς μετέψεραν στο 'Ι',1τζεδίν. Σ' ολΥί τ� δια.δρoμ� μα.ς είχανε OEμlνou; ά.νά. ouo μέ τΙς χειροπέδες πα.ρά. τΙς δια.μα.ρτuρίες μας στον επικεψαλijς τij; συνο δείας καΙ στον κuβερν�τYj το\} πλοίοΙ) δεν μα.ς Eλucrιxν ουτε γιά. ψα γψο ούτε γιιΧ δπνο. 'Όπως κά.θε περιox� είχε το κσ,τεργό 1'ης, ετσι καΙ fι Kρ�τYί είχε τΙ; ψυλακές 'Ιντζεδίν. 'Ήταν ενlΧ παλιο τοόρκικο κσ,στρο, χτι σμένο σε μιιΧ εΡΥίμιά. μα.κρuιΧ ά.πΟ κα.τοικημέ\ιο χωρο (15 χιλμ. ά.πΟ τ�ν τ.όλη των Χα.νίων) με ψoβερ� ελλειφη νεροίί κα.Ι τροφίμων. Το πρόβλΥίμα. τοίί νεροΟ Τιτα.ν βα.σικΟ καΙ παρέμεινε &λuτο γιά. νά. τuραν νοίίντα.ι οΙ κρα.τοόμενοι (ά.ψοίί Τιτα.ν πολιτικοΙ ά.ντίπαλοι επρεπε να. υποψέρουν) . "Αν κα.Ι παλιο το χτίριο διέθετα.ι υδραυλικές εγκα.τα.στσ,σεις, ά.λλα. το νερο το κοuβα.λοΟσαν οΙ κρατοόμενοι ά.πΟ το βuτιοψόρο μέ χρι τοuς θlΧλά.μοuς μ.ε τενεκέδες περνώντlΧς μέσα ά.πΟ κσ,τι στενά. καΙ XlΧμηλά. πορτά.κια.. Κι αότο το κά.τεργο Τιταν χωρισμένο σέ ΟιαμερΙσμα.τα., με ά.νι ξά.ρτητα προα.όλια. ποu χωρίζονταν μέ πlΧνόΦrιλα. ντouβσ,ρια, με τε ρά.στιοuς θαλσ,μοuς, δπως στ�ν Δ ' ά.κτΙνα. ποu ξεπερνouσαν τά. 260 κρεβ6·σ,τια. Ό συνωστισμος Τιταν τέτοιος ποu οuσκολεuόταν κα.νεΙς νά. Όρεί το κρεΌ6σ,τι tou. Κι οταν cpuaoucrE δ Σιμοuν (Ινας OUYlΧtO; ά.έρα.ς ποuρχότα.ν ά.π' τ�ν Άψρικ�) , fι σκόνη σηκωνόταν croννεψο. ΚαΙ μέχρι νιΧ στα.μα.τ�σει οΙ πόρτες καΙ τά. πα.ρά.ΘUρα. Τιτα.ν κλειστά. μ' ά.ποτέλεσμα. νά. δYjμιοuργείται μιά. ά.τμόσφα.ιρα. ά.πoπνιxτικ� στούι; θα.λσ,μους. 'Όταν στά. 1 953 εγιναν οΙ κlΧτα.στρOΨΙΚoΙ σεισμο1. στ�ν Kεcp<ιλ λονιά. καΙ στη Ζσ,κuνθο κα.Ι γκρεμίστηκαν τα. κά.τεργα. αδτων των νησιων, τούς κρατοUμ.ενοuς tou; φέρανε στ�ν Κρ'ήτη , στΙς OUα φu λακές 'ΙντζεοΙν κα.Ι Άλικα.ρνασσοο. ΤΗταν στραβο το κλijμα. τοφα γε κι δ γά.ιΟαρος ... 'Ύστερ' ά.π' αδτο στο ΊντζεοΙν ΟYjμιοuργfιθηκε Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
123
μεγrX.λος σuνωστισμός. οε θιnαμοι ήτα.ν &.σψυκτικ� γεμά.τοι, ΟΙ α.ρ ρωστοι πλ-ηθα.ιναν, 'ή ζωή σuνεxως χειροτέρευε. Σ�ν ν� μήν εψτανα.ν δλ' αότ� μα.ς ήρθαν κι α.λλα., χειρότερα. ΣτΙς &.ρχές τοίί καλοκαιριοο τοίί 1 954, ενα.ς ισχυρος σεισμος τσ,ρα. κούνησε το παμπά.λαιο χτίριο τής ψuλαΚής κα.Ι μα.ς &.νά.γκα.σε ν� έγκα.τα.λεΙψουμε τους θα.λά.μους κα.Ι ν� σγoiJμε στο προα.ύλιο. 'Έτσι , κά.τω &.π' τον κα.ψτο -Ιjλιο τοίί κα.λοκα.ιριοΟ, το ψοσερο λί σα κσλ τη σκόνrι περά.σα.με όλο το καλοκαίρι. T� όπομν-ημα.τα. καΙ οΕ &.να�oρές προς το Ίπουργείο κα.Ι οΕ προψορικές δια.μα.ρτυρίες μα.ς στή διεύθυνση τής ψυλα.κής δέν ψέρα.νε κανένα. &.ποτέλεσμα. γι� την κατrX.ργησrι τοΟ κά.τεργου Ίντζεδίν. Ή κατrX.ργYjση εθιγε oίκoνoμικ� σuμψέρoντα. δρισμένων πα.ραγόντων τής περιοχής κα.Ι έμπόδιζα.ν τή μεταψορrX. μα.ς &.λλοίί. Διευθυντης 7ιτα.ν δ Κόρκα.κας, ενας σα.σανιστής μέ πλούσιο έγ κλrιμα.τικO πα.ρελθόν. 'Ήτα.ν δ α.νθρωπος που εσα.ψε τ� χέρια. του στο α.Τμα. των πολιτικων κρα.τουμένων στις ψυλα.κές ΑΣΟ τής Κε· ψαλλωνια.ς. Ό έγκλrιματία.ς αότος 7ιτα.ν περιστοιχισμένος ά.πΟ ενα. ψυλα χτικο προσωπικο που μισοσσε τους κρατούμενους καΙ προσπαθοίίσε ν� δυσκολέψει τη ζω� μας. Άπαγορεύει κά.θε πολιτιστικη έκδ-ηλω ση, στερεί την ά.λλYjλογραψία κα.Ι τΙς έπιταγές, δέν έπιτρέπει την προμ-ηθεια. τροψίμων κλπ. Αότη ήταν μέ λίγα. λόγια. 'ή κατά.στα.σΥ) στΙς ψuλακές Ίντζε δΙν το 1973-74 κα.Ι 'ή δποία. σuVExlatYjXE γι� πoλt'.ι &.κόμα, &.ψοσ δέν πετύχαμε την xιxtrX.pyrιoYj α.ότοίί τοίί &.πα.ίσιου κά.τεργου με το 6rX.pOιxpo δ ιoικrιτικo καΙ ψuλαxτικo προσωπικό. ΕΦΤΑ ΧΡΟ Ν Ι Α ΣΤ Ι Σ ΒΑΣΤ Ι ΛΛΕΣ ΤΗΣ ΚΕΡΚΥΡΑΣ
ΤΗτα.ν 24 Σεπτέμ6ρΥ) 1 954, μι� μέρα �λιόλouστY) κα.Ι χαρού μενYj, μι� μέρα. που εμοια.ζε περισσότερο μέ μεσοκα.λόκαιρο πα.ρ� γι� χινοπωριrX.τικYj .μέρα.. 'Ένα πνιχτό, σρα.χνΟ σψύριγμα &.xoUστYjXE να.ρχεται μέσα &.πΟ το πέλαγο. Κα.Ι yrX.aou σε λίγο &.ρρά.ζει στο λιμά.νι της Κέρκυρας τ� ά,ρμα.τα.γωγΟ « ,Αλψειος» κου6α.λώντας στ� σπλά.χνα του 450 πολι τικους κρα,τοόμενους &.γωνιστες τής Έθνικής Άντίστα.σrις, κα.τα,δι-
124
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κασμένοι οΙ πιο πολι.. με τα. εκτακτα μέτρα Γ' Ψήφισμα και Α.Ν. 509 σε Όαρότατες ποινές. (Το &δίκημα ποι.. διέπραξαν ήταν : lΙτι πη ραν μέρο; στην Έθν. Άντίσταση και πολέμησαν κατα. την κατοχΥ) ,ou; χιτλεροψασίστες και ,ou; συνεργά.τες τους -μέσα &πο τις γραμμες τοσ ΕΑΜ - ΕΛΑΣ- και l5τι κατα. τον έμψόλιο πόλεμο βρέθηκαν στο &ντίθετο στρατόπεδο, και κά.τι άλλο, δεν &ποκήρυχνα,'ιΙ τις πολιτικές τους πεποιθήσεις. ΤΗταν οΙ &γωνιστες τΎίς λευτεριάς και τής δημοκρατίας. 'Όταν ή Έλλάδα σπαρταροσσε κά.τω &πο ΤΥΙ μπότα τοΟ γερμανοϊταλικοο ψασισμοσ, οταν οΙ &ρχόντοι μας με ,ou; ντόπιους ψχσίστες &γκά.λιαζαν ,ou; κατακτητές, οταν ή πείνσ- θέ ριζε το λαό ..... aucot προτίμησαν τ- OCρματα, δεν συμΌιοά;στηκαν, δεν συνεργάστηκαν με ψασίστες κατακτητες και ,ou; ντόπιους προδότες .... οπως εκα,ναν σ-δτοι ποι.. ,ou; δίκαζαν ..... Με τέ τοια κριτήρια, δυστuχως δικά;ζανε κείνη την εποχη τα. δικαστήρια και στέλνανε δμαδικα. στα. έκτελεστικα. &ποσπά;σματα ,ou; &'γωνι στες τής λευτεΡΙάς) . Σαρά;ντα περίπου ώρες κράτησε το Θαλασσινο ταξίδι &.πΟ την Κρήτη μέχρι την Κέρκυρα. Σαράντα δλάκερες ώρες στην κοιλια. τοΟ «κοίτους» δίχως να. γνωρίζουμε σ..ν είναι μέρα � νόχτα, πότε νυχτώνει και πότε ξημερώνει και ποσ πηγαίναμε. 'Όταν μάς &.μπα ρώσανε στο &.ρματαγωγΟ στο λιμάνι τΎίς Σοόδας, ορήκαμε και tou; OCλλους συναγωνιστες ποι.. ψέρναν &πο την Άλικαρνασσο και θα. τα ξιδεύαμε μαζΙ για. την ιδια ψυλακή. Μα. κι αδτοι δεν ήξεραν τίποτα για. ποιές ψυλακες θα. μάς πήγαιναν. 'Άλλοι λέγανε πως πάμε στη Γιούρα, OCλλοι στην Κέρκυρα, δεν εορισκες άκρη &.πΟ τις δ ιά;ψορε.:; διαδόσεις. ΤΟ μόνο ποι.. ξέραμε πως ουο ψυλακες τΎίς Κρήτης -'Ιν τζεδιν και Άλικαρνοισσοσ-- αδειαζαν για. να. μεταψερθοσν οί κρα τοόμενσι σ' ά.λλες. ποιά; θα. ήταν αδτα. τα. κάτεργα ; Το κρατοσσαν μυστικο οΙ συνοδοί μας. ΟΙ συνθΎίκες στο Όαπ6ρι ήταν OCθλιες. Με το ξεκίνημα το νερο μπουκά;ρισε μέσα. Ma; επιοισε ναυτία. Σε τέτοιες περιπτώσεις -για. μεταψορες κρατουμένων- δεν ίσχόουν κανόνες UγιεινΎίς κι &.νθρωπισμοσ. Έδω ίσχύει ή σκοπιμότητα .. . Έ· ξόντωση των &ντιπά;λων ! ... Χρησιμοποιοσν Όά;ρΌαρες κι &.πάνθρω πες μεθόδouς ποι.. θυμίζουν μεταψορα. δμήρων στα. γερμανικα. στρα τόπεδα. .
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
125
Στιοαγμένοι σα.ν δέματα, δ ενας πά.νω στόν &λλο, δίχως &έρα κα!. ψως, δίχως τρόψιμα κα!. νερό, ταξιδεύαμε δύο εΙκοσιτετρά.ωρα μέσα στο πέλαγος στα. σπλά.χνα τοο καραΟιοΟ . •
" Οταν πια. ιiγκuρο6όλΎjσε τό ιiρματαγωγό στό λιμά.νι tij; Κέρ κuρας κι ά.νοιξαν οί πόρτες "Cou, τό πρωτο που ιiντικρooαμε ήταν l ναν σμijνος χωροφuλά.κων, πιθανόν να. 'ljtIΧV δλΎj ή δύναμΎj χωροφu λακijς τοΟ νφιοΟ. Ή κuκλοψορία των πολιτων σταμά.τφε. Ή ιiatu νομία ιiπομά.κρuνε τους πολίτες κα!. τους ιiπαγόρεuε να. πλησιά.σοuν πρός το Οαπόρι. τα. αUτοκίνYjΤα. (κλοοοες) &.ρχισαν να. πλφιά.ζοuν. ΈπακoλoUΘησε δνομαστικο προσκλYjτ1jριο δλων των κρα.τοuμένων, &πο τον έπικεφαλijς tij; σuνoδείας, i (μΎιπως τρύπησε κα.νένας το οαπόρι κα.Ι δραπέτεuσε ! ! ! ) . 'Έπειτα. &ρχισα.ν να. μα.ς φορα.νε τα. 6ραχιόλια (χειΡοπέρες) κα!. κα.τα. όμά.δες μπα.ίναν στ!.ς κλοΟΟες κα.ι μεταψέρονταν στΙς ψuλακές. οι ψuλα.κες 'ljtIΧV στην &ΚΡΎj tij; πόλης καΙ εΙχαν 10 ιiκτίνες (δέκα. ιiνεξά.ρτητα. διαμερίσμα.τα) . Ή περιγραψ1j tou θα. γίνει ιiλ λοΟ. Έκεί τους σuγκέντρωναν σε δύο ιiκτίνες στΥι θ ' κα.Ι Ι ' . Σε μια. &π� τ!.ς &λλες 'ljtIΧV σuγκεντρωμένoι οί κρα.τούμενοι αίιτων των ψuλακων που H&.ςpzuyIΧV σε λίγο με τό ϊδιο κα.ρά.6ι καΙ κα.τα. τόν ϊδιο τρόπο για. να. ξα.να.γεμίσοuν τΙς α.δειες φuλακες tij; ΚΡΎιτης. Σα.ν τέλειωσε ή μεταψορα. ιiπό το λιμά.νι στΥι φuλακ1j , � δποίσι. με τό πΎιγαινε - !λα των κλοu6ων κρά.τrισε πολλες ώρες, ιiψoϋ κοu6ά.λησα.ν καΙ. τα. πρά.γμα.τα, άρχισε ιiντίθετη μετα.ψορά.. Ή μΗαψο ρα. των άλλων &πο τΥι φuλακYj προς το λιμά.νι. AutouvG>v δμως ή με ταφορα. μέχρι να. επιοιοαστοσν στο ιipμα.τα.γωγo δεν ήτα,ν καΙ τόσο δμα.λΎι ... Είχα.ν μικροεπεισόδια. με tou; χωροψύλα.κες τijς σuνo δείας. Άπο 1.J.έΡες είχιχν πληροψορίες πως θα. γινότ:χν ή μετα.γωγή τοuς. llou δμως θα. τους πΎιγα.ιναν ; Δεν τους τό λέγιχνε , clλλα. σκό πιμσ, κuκλοφοροuσαν διά.ψορες διαδόσεις, πως τά.χα. θα. πYιrα.ιναν στ!.ς ψuλα.κες Γuά.ΡΟU . Κείνη τΥιν έποχΥι ή Γuά.ρος, το EpYjt.J.oy.yjcrt τοΟ AlyIΧCou, ήταν για. τους κρατούμενοuς που τ!.ς είχα.ν γνωρίσει ... σωστος μπα.μποόλας. "ratEprx λοιπον ιiπo τΙς ΠIΧplΧπά.νω εντεχνες δια.δόσεις τοΟ
1 26
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
προσωπικοσ τών φυλακών και προκειμέν01J να. πάνε σ' αυτα τα. κoλαστ�ρια, απoφιiσισαν να. διαμαρτυρrιθoσν καταγγέλλοντας στ�ν Κερκυραϊκο λαό , μέ δμαδικές φωνές, απ' τα. παριiθυρα τijς ψυλα κijς τοΙΙς σκοποΙΙς τών ά.ρμοδίων δπrιρεσιών. ΟΕ διαμαρτυρίες κριi τrισαν αρκετές μέρες. Τέλος, οτα)/ τοΙΙς μετέφεραν μέ τις κλοσ6ες στο λιμιiνι -κι αφοσ δέν είχαν πεισθεί πως δέν θα τοΙΙς π� γαιναν στη Γυιiρo- την ώρα ποΙΙ περνοσσαν μέσα απ' την πόλrι, α.ρχισαν να. φωνιiζoυν δμαδικα. «Μάς πάνε στη Γιούρα», ,,'Η Γιού ρα ενίαι τιiφoς» κ.α.. ΟΕ χωροφύλακες ποu τοuς συνόδευαν «Ζρεθί στrικαν» απ' τις ψωνές και για. να. τοuς σταματ�σ01Jν α.ρχισαν να. τοuς xτuπoσν λυσσασμένα χωρις καμια. διιiκρισrι -γερόντων, α ναπΥιρων κλπ.- μ' αποτέλεσμα να. τραυματίσουν μερικοΙΙς κρoc τούμενους. 'Όταν πια. οριiδυocσε α.ρχισε ή κατανομη στις ακτίνες ανά: λογα μέ τον αριθμο ποu ή καθεμια. χωροσσε. θα. σrιμειώσoυμε εδώ μέ δυο λόγιoc το χτιριακο συγκρότrιμoc τijς φυλocκijς. Xτίστrικε πριν 125 χρόνια (σ�μερoc είναι 1955) . 'Όταν τα. Έφτιiν'r)Ooc �τocν κocτοχη τών 'Άγγλων και ά.ρμοστης � ταν δ Μαίτλαντ. 'Ένα τέρας μεταξιι ανθρώπου και κτ�νoυς. την �xτισαν τότε ποΙΙ φοόντωνε το κίνrιμα στα. Έφτιiνrισα για. την ενω σ� τους μέ την Έλλιiδα. Έκεί μέσα 6ρijκαν το θιiνατo πολλοι ε παναστά:τες Έπταν�σιoι. Μα. για. την καταστολη το\} κιν�ματoς χτίστηκε ! ... την ίδια εποχη xτίστrικαν κocι τ' άλλα κά.τεργα : τijς Ζακύν θου και τijς Κεψαλλωνιάς. Έφαρμόζοντας το σόστrιμα τijς &'πομό νωσrις, κατασκεύασαν ενα παρά:ςενο αρχιτεκτονικο συγκρότrιμrx. Όλόκλrιρo το κτιριακο συγκρότrιμα σxrιμιiτιζε ενα κυκλο μέ α.ξο νσ. το χτίριο γραφεία.. - και κοιτώνες τοσ προσωπικοσ, ύποδιαι ρ οσντσ.ν σέ 10 διαμερίσματα που ξεκινοσσαν απο το χτίριο - α.ξονα κα..ι στο 6ιiθoς α.νοιγαν σέ σχ�μα ακτινωτό. Γι' αδτο και τις λέγα με ακτίνες. Προαυλιο και χτίριο αποτελοσσα)/ μια. ακτίνα. ΚcΛ κιiθε ακτίνα. δέν διέψερε ιΧπο την α.λλrι , παρ α. μoνιiXσ. στον προ σσ.νατολισμό. 'Άλλrι την ε6λεπε δ ήλιος κσ.ι α.λλrι 5χι . Παριiδει γμα.. ή Β' , 1) Δ ' , 1) Ζ ' και ή Ι · πολΙΙ λίγο της �6λεπε δ ήλιος και μόνο το κσ.λοκα.ί ρι. τα. χτίρια τών ακτίνων �ταν διόροψσ. και αποτελοσνταΥ απο Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
127
ενα. πρoθιiλα.μo στ�ν είσσοο, ιΧκολοuθοuσε ενα.ς oιιioρoμoς θολοτός με 10 κελλια. άπ' τ� μια. μεριιi. "Αλλα. 13 κα.ι κα.τα. τόν ίοιο τρό πο -ητα.ν στο πά.νω Οιά.ζωμα.. Σόνολο 23 κελλια. Ύι κά.θε άκτίνα.. Ο! Οια.στά.σεις τοσ κά.θε κελλιοσ ε!να.ι : 2,90Χ1 ,70 κα.ί το πα. ρα.ΘUρά.κι 0,20ΧΟ,60 σόν σχισμ� κα.ι σε Όψος 3 μέτρα. άπο το Οά. πεΟο. Σε πρώΤ1j μα.τια. μοιά.ζα.νε σα.ν περιστερωνες. Ή oρoφ� OΧ1j μά.τιζε μια. κα.μά.ρα., σα.ν γα.λα.ρία.. Τις 6ροχερες μέρες τοσ χειμώ να. -κα.ι τέτοιες -ητα.ν πολλες στ�ν Κέρκuρα.- είχα.με σκoτιioι μέσα. στο κελλΙ Α3τα. λοιπόν τα. υγρα. κ� άν�λια.γα. κελλια. lγινα.ν ά,π' τοuς κα. τα.σκεuα.στές tou; να. κλείνουν ενα. κρα.τοόμενο στο κα.θένα.. Κα.ι για. ενα. α.τομο μποροσμε να. ποσμε πως -ητα.ν κιiπως Uπoφερτά.. ΟΙ «σUγ χρονοι» δμως κα.ι πιο «πολιτισμένοι» τα. θεωροσσα.ν πολu ευρόχωρα. κα.ί στιΜζα.νε εκεί μέσα. τρείς κα.ι tlacrepou; κρα.τοόμενοuς. Δεν �τα.νε μόνο Ύι στενόΤ1jΤα. τοο χώροu, δ ά,νεπα.ρκ�ς ά,ερι σμος κα.ί φωτισμός, ποu τόσο 6ά.ρα.ινα.ν στ� ζω� των κρα.τοuμένων. ΤΗτα.ν κα.ί οε ιΧνα.θυμ:ιiσε:ς τσσ oupCiooxeiou κσ.ί των ά,πορριι-ιμά. των. Το ουροοοχείο -ητα.ν σχεΟΟν ιΧπα.ρα.ίΤ1jΤΟ σε κά.θε κελλί για. τί lμεινσ.ν κλεισμένοι πολλες ώρες το 24ωρο. Για. ουροοοχείο χρησιι-ιοποιοσντα.ν ενα. π�λινo κα.νά.τι ποu είχε πολιτογρα.φ1jθεί «Μπέ6ιν» ... ιΧπο τότε ποu ίιπουργος εξωτερικων τi'jς Μ. Βρετα.ννία.ς -ητα.ν δ Μπέ6ιν ... Αυτό το XOp1jyouae Ύι υπηρεσία. της cρuλσ.κi'jς, Ύι όποία. ε!χε σuν1jθίσει α.υτο το Ονομα.! 'Ωστόσο, μέσα. σ' α.υτα. τα. μεσα.ιωνικα. κιiτεργα. τοο Μσ.ίτλα.ντ κσ.ί κά.τω ά,πο τίς τρα.γ ικώτερες σuνθΎjκες, ζ�σα.νε -8σοι ζ�σα. νε- οε κρα.τοόμενοι &,γωνιστες ιΧπό τό 1945-1955. Δέκα. χρό νια. ζωijς, ποu σuνεπιiγoντα.ν σε μόριες στερrισεις κι ιΧπίστεuτες κα. κοuχΙες. Σε Οια.μα.ρτuρίες πσ.ντός εί'Oοuς, ά,περγίες πείνα.ς, ξuλο Οσ.ρμοUς άπ' tou; 6ιiρΌα.ρoυς Οεσμοψόλσ.κες, με τό σ.γχος των εκ τελέσεων ποu για. το στα.μά.τημά. τους Οισ.μα.ρτόροντα.ν σuχνα. ζη τώντα.ς τ� σuμπα.ριiστα.ιτη το:) Κερκuρcι.ϊκοU λα.οσ, ψωνιiζoντα.ς ιΧπ' τα. πα.ρα.θυρά.κια. των κελλιων δλά.κερες Όooμιioες. Λέμε μέχρι το 1955, t;xt πώς ιΧπoλόθΎJΚα.ν οΙ κρσ.τοόμενοι κι άΟειά.σα.νε οε cρuλσ.κές, ά,λλα. με τοuς ά,γωνες των ίδιων των κρσ. τοuμένων σ.ρχισε κά.ποισ. ΌελτΙωσ'Υ) κα.ι κuρίως στις κτφια.κες σuν128
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
θijκες. UΟπως θ' &ν�ψέροuμε πιχριχκ&.τω ιxδτ� ήτιχν μια πρoσωριν� &νιxλ�μπή, σα.ν ενιχ. χα.μόγελc;. Άκόμιχ. κιχι � τελευτΙΧίΙΧ έκτέλεση πολιτικοσ κριχτούμενοΙ) εγινε στό τέλος τοσ 1954. Τό τελεuτιxίo θύμα. τijς Κέρκυριχς �τα.ν ό σuνα.γωνιστης ΜιχριόλΥις. Κα,τά.γοντιχν &πό τ'ή Μεσσηνίιχ κα.ι υπηρετοσσε ιiις &νθυπολοχα.γός στα ΤΕΑ. Δικά.σΤYjΚε &πο στριχτοοικείο με το νόμο 375 περι κιχτιχσκοπείιχς... κα.ι κιχτα.Οικά.στηκε σε θά.νιχτο. 'Ύστεριχ &πο τις πολλες oιιxμιxρτuρίες κιχί ΠΟAUΧΡΟνΟUς &.γ ω νες των κρα,τc;υμένων, έγκρίθηκε � oιιxπλ&.τuνση των πιχρα.&υρων με τ'ήν εργα,σία, των ϊοιων των κριχτοuμένων. Ό &.ερισμΟς κιχι ό φωτισμος των κελλιων εγινε α.Ισθητα. υποφερτός. 'Έτσι , σ.ρχισιχν να. β�λτιώνoντα,ι οΙ κτιριιχκες σuνθijκες tij; ψυλιχκijς. Άκόμιχ, κιχ!. για &ρκετο χρονικο Οιά.στημα. εμεινιχν κα,ι οΙ πόρτες των κελλιων &νοιχτές. Το μεγά:λωμιχ. των πιχριχθuριων σ.ρχισε &πο το Σεπτέμβρη 1 954 κα.ι κριi.τησε μέχρι το Mιi.ρτη 1 956. Χρειά.στηκε πολλ'ή κα.!. σκληρΥι εργα,σία, &.πΟ μέροuς των κρα.τουμένων. Άλλα. προκεψένοΙ) να βελτιώσοuν τις σuνθ'ijκες ζωijς tOU; πρόσφερα.ν σ.πλόχεριχ τ�ν έργα.σίΙΧ τως, πολύ οε περισσότερο οΙ μηχα,νικοι κα.ι οε τεχνίτες (κρα.τούμενο:) . Κλείνοντας τ'ή σόντομη περιγρα.φ'ή των κτιρίών, επα,νέρχομα.ι στ'ήν &.ρχ'ή tij;; ιΧψιζής μιχς. Άφου τα,χτοποιηθήκα.με ολοι στις &.χτίνες κα.ι στα ΚΕλλιά. μα,ς, ιΧρχισε κι ή όργά:νωση tij; ζωijς μιχς. Σuγκροτήσιχμε τα. οι&. φορα, σuνεργεία. --8πως τα. λέγιχμε- λ.χ. ρα.φείΟ, τσιχγκιχρά.Οικο, ξυλοuργείΟ, φοσρνο, μα.γειρείο, νεροuλιi.οες, κράχτες κ.σ.. για τ'ήν έ ςuπ η ρέτησή ψ.χ.ς κα.ι την κα,λ'ή AEttoupylιx tij; ψuλιχκijς. Ή ζωη σ.ρχισε πια να μπα.ίνει ζιχνα στο ψυλιχκίστικο κιxνιi.λι ... Λίγος χρόνος μάς χώριζε &.πΟ τ�ν έπέτειο του ΟΧΙ στΙς 28 Όχτώβρη. Πρέπει να γιορτά:σοuμε κα.Ι να οώσοuμε εντονο έθνικο χρωμα.. Πα.ρ' δλο το λιγοστο χρόνο πc;ύ μεσολα.βοσσε &.π' τ'ήν ιΧφι ξή μιχς μέχρι τ� γιορτή, εν τούτοις έτοιμά.σαμε ενιχ ώριχιότα.το γιορτα.στικΟ πρόγρα.μμα. με πλούσιο έθνικο περιεχόμενο. ΤΟ ΙΟιο �γινε κιχΙ στις γιορτες των Χριστοuγέννων. Στις 25 του Mιi.ρτη 1955 εγινε ενα.ς έπιβλητικος γιορτα.σμός, με πλοόσιιχ οια,κόσμηση των &χτίνων, με προσωπογριχψίες κα,Ι πρόDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
129
χειΡα- ά.γά.λμα-τα των ά.γωνιστων τΟ'Ο 2 1 , πΟ'ΙΙ στΟ'ίχισα.ν 6έοαια ip κετα. χρήματα καί πoλλ� δΟ'υλειά.. τα. χρήμα.τα. oyijXChν ά.π' το υ στέρημά. μα.ς καΙ � δΟ'υλεια. ά.π' τΟ'ΙΙς κρατΟ'όμενΟ'υς σuναγωνιστες κα.λλιτέχνες πΟ'ΙΙ πρόσψεραν πρόθυμα τον εα.υτό τΟ'υς στ�ν υπηρε σία. tij; δμάδας. Μέσα σ' αυτο το διάστημα., α.ρχισε να. γίνετlΧι κα.ι κά.π όι� πρΟ'σπάθεια προς τον τΟ'μέα tij; μόρψωσής μας. Το θέμα. της μόρ ψωσης f]ταν σΟ'οαρο κα.ί � δμάδα- τΟπια.σε ζεστά. Στ�ν ά.ρχ� με δ ια-λέξεις, ά.ργότερα. οργανωμένα. μα.θήματα. σε μικροΟ'μά.δες. 'Ό λα α.υτά, διαλέξεις καί μα&ijματα γινόταν κρυψα. ά.πο ταυς φόλα. κες. 'Γήν ώρα τΟ'Ο μαθήματΟ'ς ψόλαγα.ν ενας - δυο σuν:χγωνιστες σκΟ'πΟ'Ι καΙ με κάπΟ'ιΟ' σόνθημα διαλόΟ'νταν. 'Υπηρχε -ά.πο τήν πλευρα. της διεόθυνσης- α.υστηρ� λαγακρισία των ΟιΟλίων. υΟλΟ'ι α� πρΟ'Ο'δευτικΟ'ί σuγγραψεΤς &.πO'κλείαντlΧν στη ψυλα.κή. Το 6ιολίο για. μά.ς fιταν καμμά.τι ά.π' τή ζωή μας, ενας ά.χώριστΟ'ς σόντροψας, πνευμα.τική τραψή ... Έκτος ά.πο μερικα. ιιικρΟ'επεισόδια. κα.Ι πραστριοες -τέτΟ'ια. πΟ'ΙΙ ΣUμOlΧίναυν πάντΟ'τε με τίς όπηρεσίες των ψυλακων καί δια. ταράσαυν για. λίγα τή ζω� των κραταυμένων, ά.λλαιως � ζω� τραοΟ'Οσε το δρόμΟ' της «δμαλα.» πα.ρα. τίς πΟ'λλές δΟ'υλειες πΟ'υ εί χαμε, το α.ναιγμα. των πα.ρα.θόρων των κελλιων που κάναμε πρό θυμα για.τί θα. ά.πΟ'χταόσι:χμε υγιεινότερΟ' περιΟάλλαν. ΝΕΑ ΜΕΤΡΑ ΣΕ ΒΑΡΟΣ ΜΑΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΡΑΣΗ ΑΠΟ Τ ΙΣ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΩΝ ΒΟΥΡ ΛΩΝ
ΤΟ ρυθμό της ζωής μας f]ρθε να. ταρά.ξει ενα. ξα.ψνικό γεγΟ'νός. Το γεγΟ'νος α.υτο fιτα.ν Ύι ά.πόδραση των 27 κρατουμένων των φυ λα.κων Βοόρλων (ΠειΡα.ιως) παΙΙ εγινε τον Ίαόλ'Υ/ 1 955. 'Ύστερα. ά.π' α.υτό, � κυοέρνηση ΠαπάγΟ'υ προέοει ατή λήψη ένος α.υστηρΟ'ο καί Ο",(ληρΟ'ο μέτρου. ΤέτΟ'ια. μέτρα μόνΟ' οϊ Γερ μανΟ'ί καταχτητες παίρναν. Το μέτρΟ' tij; σuλλoγικης ε,Jθόνης. "Αρχισε να. έψαρμόζει νέΟ'υς περιαρισμΟ'υς σε 6ά.ρος μας. Έγκαι νιάζει ξανα. τα. κά.τεργα Τής ΓιΟ'όρας --παυ μέχρι τότε εμειναν κλειστα- στέλνΟ'ντας κραταόμενΟ'υς &.π' τίς ΨUλlΧκες Αίγίνης, Τρικάλων, ΈψτlΧπυργίO'υ κ .α. .
130
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Στην ΚέΡΚUΡα fι διεόθυνση (ΔΙΕUθlJντη; τότε �ταν ό Α. Κο μνηνο; και &.ρχιψόλακας ό ΚαρΟά.μης &ρχισε προοδεuτικα. να. ε ψαρμόζει τους περιορισμοός. 'Έκλεισε τις πόρτες των κελλιων, που μέχρι τότε εμειναν &.νοιχτες ολο το εΙκοσιτετρά.ωρο. Αότο � ταν ενα πολυ σ"Λληρο μέτρο σε 6ά.ρος μας, για,ι λόγω του σuνω στισμου που επικρατουσε στα. κελλιά., μας δuσκόλεuε πολυ τη ζωή. Άνά.ψερα παραπά.νω πώς, το κά.θε κελλι προορίζονταν απ' τον κα τασκεuαστή τοΙ) για. ενα άτομο και τώρα εμειναν τρείς. 'Έπειτα 6ρισκόμαστε ακόμα. στην καρδια. του καλοκαιΡιου με ,ρομερη ζέ στη. 'Ωστόσο δεν τα. δεχτήκαμε τα. μετρα αδιαμαρτόρητα. Στην ε φαρμογή ,ou; αντιδρά.σαμε μΕ otάocpopou; τρόποuς και μέσα. Με διαμαρτuρίες προς την διεόθuνση (παραστάσεις εκπροσώπων μας) με υπομνήματα. κι αναψορες προς ,ο ΎποuργείΟ Δικαιοσόνης, με γράμματα. στον τόπο κ.ά. Σ' ολες αυτες τις εκκλήσει ς μας για. την άρση των περιορι σμων το Ύποuργείο Δικαιοσόνης κώψεuε. Δεν εοινε καμια. απάν τηση στις διαμαρτuρίες ουτε στο χαρτοπόλεμο, εμεινε αδιά.ψορο. Σ:χ. ν:χ. μην Ύjταν &νθρωποι οί κρα.τοόμενοι πού 6ασανίζονταν. "Ή ταν ομως πολιτικοι αντίπαλοι ... κι επρεπε να. εξοντωθοον ! '" οε προθέσεις τοuς, τόσο τijς διεόΘUνσης, δσο και του Ύποuρ γείοΙ) Ύjταν πλέον δλοψάνερες, να. εψα.ρμόσοuν τέτοια. μέτρα. που να. μας δuσκολέι.jιοuν τόσο τη ζωή, ωστε ν' &.ναγκα.στουμε να. ύπο κόι.jιοuμε στα. σχέδιά. τοuς, να. μας xtXvouν αντρά.ποΟα., αψαιρώντας την αγωνιστική μας αξιοπρέπεια, το ίδεολογικο περιεχόμενο της ζωης μας ... Ή ο ιεόθuνση της ψuλακης που �ταν δ άμεσος εκτελεστης αυτων των σχεδίων, ε6λεπε πως δεν είμαστα.ν διατεθειμένοι να. υ ποκόι.jιοuμε και προχωρουσε σιγά. - σιγα. κα.ι με πρόγραμμα. στην εψαρμογη των εγκuκλίων του Ύποuργείσu πού αψοροΟσα.ν τούς περιορισμοός. ΤΟ κλε[σψ.ο των κελλιων κείνη την επc.χ·ή, γινότα.ν στις 9.30 το Ορά.δu. Άλωνάρης, κατακαλόκα.ιρο, fι ζέστη &ψόρητη, τα. κελ λια. μοιά.ζανε περισσότερο με αναμμένouς ψοόρνοuς. Γιαuτο σα.ν περ νουσε δ ψόλακας να. τα. κλείσει διαμαρτuρόμασταν ... ΤΟ &ποκορόψωμα. της επίθεσής ,ou; εγινε στΙς 28 'Ιοόλη Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
1 31
1955. Άπο νωρις το γρα.ψείο της δμά.δα.ς είχε πληροψορίες πώς το μεσ-ημέρι στ-η μία. 1ι ωρα. πρόκειτα.ι να. μσ.ς κλείσουν τις πόρ τες τ6>ν πρoθα.λιiμων ποu Ογα.ίναμε προς τα. προα.όλια. των &.κτί νω'�. Μέχρι τότε τα. κελλια. έμεινα.ν ανοιχτα. ολη τη μέρα. κα.θώς κα.ι οΙ πόρτες των προθα.λά.μων ποu επικοινωνο(}σα.ν με τα. προαό λια. Ή κυκλοψορία. με τα. προα.όλια. ποu 1ιταν οΙ βρόσες, τ� πλ'J στα.ριά., τ' αποχωρψΎ)ρια., γινότα.ν ανεμπόδιστα. ολη τ-η μέρα., μόνο που τις μεσημερινανες dΊρες τηροόσα.με μια. σχετικ-η 1ισuχία. για. να. μπορο(}ν οσοι θέλανε να. 1ισuχά.σoυν. Κά.θε μέρα. ογαίναμε δυο ά τομα. -τοuς λέγαμε υπηρεσία.- για. την κα.θα.ριότητα της ακτί να.ς, διαδρόμων, &.ποχωρητηρίων, πλυσταριων και προαυλίου. Το γρα.ψείο της δμά.δα.ς εΙδ οποίησε τις υπηρεσίες καθα.ριό-τη ΤiΧς ολων των &.κτίνων πώς επίκειται α.ΙψνιδιαστικΟ κλείσιμο των θυρων. Κείνη τΎj μέρα εΤ'Jχε να. εϊμαστε ...καθαριστες στην Η' α κτίνα. εγώ μα.ζΙ με το συν:χγωνισ,η r. Μποτό. EΙδoπoιηθ'1jκαμε απο τον υπεόθυνο της &.κτίνας να. μ είνουμε το μεσημέρι μέχρι τΎj μιά. μισu 1ι ωρα στο προαόλιο -διότι 1ιταν ΚiΧλOκαίρι και οΙ υπόλοιποι ·,φατοόμενοι θα. βρίσκονταν ξα.πλωμένοι στα. κελλιά. τους- να. πα. ρατείνουμε το καθά.ρισμα. των πλυσταριων καΙ των κοινοχρΎ)στων χώρων, πέρα &.πο τΎj συνηθισμένη ωρα. σα.ν ενα. είδος σκοπισ.ς δίχως να. δίνει στόχο στην υπηρεσία. των ψυλακων. �Eτσι , σε περίπτω ση που θά. 'ρχότα.ν ν� κλείσουν τις πόρ,ες να. διαμαρτυΡYJC'ο(}μ ε, οδτως ωστε με τη ψrxσαρία να. πά.ρουν εϊδηση καΙ οΙ άλλοι ποu κοι μόταν να. κατέβουν στα. κιγκλιδώματα. των &.κτίνων - προαυλίων. ΟΙ πλη ροψο ρίες αποδείχτηκα.ν αληθινές. Στη μία fι ωρ α. νά. τους καΙ ψτά.σανε. TΎjν &.ρχη την εκαναν &.πΟ τη Β ' ακτίνα. Άρ χίσανε με τΎj σειρά.. (ΣτΎjν Α ' 1ιταν τα. μαγειρεία, ψοσρνος κλπ. καΙ εμεινε πά.ντiΧ &.νοιχτΎ)) . Με το γιουροόσι των ψυλά.κων, ολοι οΙ σuνα.γωνιστες της Β ' &.κτίνας κατέΟηκα.ν στα. κιγκλιδώμα.α. κι άρχισαν να. διαμαρτόρονται δμαδικά.. Μέσα. σε ελά.χιστο χρόνο 1ι ψυλα-κη εγινε &.νά.στατη. 'Όλοι οΙ κρατοόμενοι της ψυλα-κης -εκστα.' κατευηκαν που' :s,,/τα.ν ποινικοιτος , .ης - Ι ' και' K ' σ.κτινες �" " e κά.γκελα των προα.υλίων- &.πΟ δχτώ &.κτίνες - κα.Ι ζητοσσαν το oιευΘUντη της ψυλα.κης. Άλλ� αντΙ για. το διευΘUντΎ), εμψα.νί στηκε μια. κouστωδία άπο καμμια. τριανταρια. ψόλα.κες, με επικε· .
132
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ψαλΥίς τον α.ρχιψόλακα Καρδά.μη κι &ρχισε νά. παρελαόνει επιδει κτικά. μπροστά. στις α.κτνίνες γιά. εκψο(ίισμό. (Πού εΙσαι καϋμένε Χίτλερ νά. δείς τοΙΙς ψίλοuς oou ! ...) . θά. νόμιζε κανένας (ίλέποντά.ς τοuς να. περνούν, πώς κά.τι πο λΙΙ σο(ίαρο πρόκειται νά. σuμ(ίεί. Γιά. μιiς το ζήτημα �ταν σο(ίαρό. ΤΟ μέτρο ήταν σκληρο κι α.πά.νθρωπο. Ή εψαρμογή του θά. (ίά.ραινε στ1) ζωή μας. Φανά.ξανε, τσφίσανε, α.πειλήσανε κι α.ψοσ εΙδαν πιά. πώς δεν είχαμε σκοπο νά. υποχωρήσοuμε, ψόγα.νε. Άνέ6αλαν προσωρινα. την εψαρμογ1) τής α.πόψασής τοuς. ο Ι ΜΠΡΑΗΜ ΞΑΝΑΡΧΕΤΑ Ι
Φόγανε προσωρι νά. γιά. να. !πανέλθοuν σόντομα. ΤΟ 6pάoou τής ίδιας μέρας στις έννια. fι ώρα τότε ποΙΙ κλείνανε τΙς εξώπορ τες, -ηρθαν &.ποψα.σισμένοι πια. να. κλείσοuν τα. κελλιά.. ΤΟ κλείσιμο δεν εγινε δμαλά., &.λλα. με ξuλοκοπήματα κρατοuμένων ποΙΙ δισ, μαρτόροντσ,ν. Μ' δλη τη δόνσ,μη τών ψuλά.κων και με επικεψσ,λής τον α.ρχι ψόλσ,κα Καρδά.μη, δργανωμένοι κι α.ποψα.σισμένοι κά.νανε το τελι κό ytoupouot. "Αρχισαν το κλείσιμο &.πΟ Τ1)ν Α ' Β ' &.κτίνα. Το κλείσιμο δεν γινόταν δίχως διαμαρτυρίας καΙ παρενοχλήσεις. Ή &.ντίδραση τών κρατοuμένων &.γωνιστών ενά.ντια σ' ιχότο το σκληρο μέτρο -ητα.ν πολλ1) εντονη. 'Ήτιχν δλοψά.ν ερο πως οί συνθήκες Τής ζωijς μας θα. χεφοτέρεuαν κιχι δεν επρεπε νά. καθίσοuμε με σταu ρωμένα χέρια και τοΙΙς &.νοίξει fι ορεξ'Yj για. παραπέρα περιορισμοός. Στη Γ' &.κτίνα, υστερα α.π' τΙς μαζικες διαμαρτυρίες τών σuν τρόψων οΙ φόλακες εκνεuρίστηκαν κι α.ρχισαν να. τοΙΙς χτuπούν. ΤΟ ίδιο σuνέ6ει καΙ στην Ε ' α.κτίνα, χτόπησαν κι εκεί ώσπου να. κλείσοuν τα. κελλιά.. Έδώ σuνέ6ει και κά.τι α.κόμα : &'πο την πολ λ1) ΣUΓXιση που &'κολοuθ'Yjσε, το &'νακά.τωμα κα.Ι το 6 ίΙΧιο κλείσιμο, πολλοι ΣUντρoψoι κλείστηmν σ' α.λλα κελλια. καΙ στα. δικά. τοuς α.λλοι. ercrtEPιx &'π' ιχυτες τις 6ιιχιοπριχγίες τών ΤΡClψπoUκων ΨUλά. κωΥ καλ πρΙν τελειώσοuν το κλείσιμο δλων των ά.κτίνων, οί πρώ τοι (κλεισμένοι) &'νέ6ηκα.ν στα. παρά.ΘUρα κι α.ρχισιχν με δμα.δικες Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
133
cρωνες να. κα.τα.Υγέλvouv στόν Κερκuρα.ϊκό λα.ό τις 6ια.ιοπρα.γΙες της οιεόθuνσης κα.ι τ�ν έCΡα.ρμoγ� των aXA1jpWV κι OCπά.νθρωπων μέ τρων. ΟΙ CΡωνες γενικεόΤ'Υ)κα.ν. Έπειο-η τα. έπεισόΟια. σuνεχΙσΤ'Y)κα.ν σ' δλες σχεδόν τις &'κτίνες 01jμιοόργ1jσα.ν μ(α. ψo6ερ� σόγχισ'Υ) . Για. πολλη ωρα. CΡώνα.ζα.ν δλες οΙ OCκτίνες μα.ζί, 450 &τομα., πρά. γμα. ποu οuσκόλεuε τον ξεχωρισμο των σuνθ'Y)μά.των. ΟΙ cρωνές σu νεχίσΤ'Υ)κα.ν OA1j τ� νόχτα.. Ξ'Υ)μέρωσε πιά.. Ή ωρα. ποu άνοιγε Τι cρuλα.κ-η �ρθε. &,λλα. οΙ CΡόλα.κες ποu &νοιγα.ν δεν CΡα.ίνoντα.ν. Ή κα. 'tocatIXcr1j α.λλα.ζε ριζικά.. <Ολά.κερ'Υ) ή CΡUλακ-η μετα6λ�θ1jκε σε πει θαρχεΙο. <π οιεόθuνσ'Υ) μάς τψώρφε δλοuς ύστερα. &.πό τ�ν εντο ν'Υ) δια.αμρτuρία. μας. 'Acρoσ δεν μ�ς α.νοιξα.ν οΙ οιαμαρτuρίες auvzxlat1JΚav και στα. νuχτερινα. σuνθήματα. ποu Υίταν «λα.έ της Κέρκuρας μάς 6α. σα.νίζοuν» προστέθ'Υ)κε κα.ινοόργιο τώρα. σόνθ1jμα. « Μα-ς εχοuν κλεισμένοuς στα. κελλιά.». Κα.τα. τις έννια. Τι ωρα. εγινε κα.Ι κά.τι άλλο, ποu θόμιζε τ�ν έκστρα.τεία. τοσ Ίμπρα.�μ το 1 826 στην Πε λοπόνν1jσο. 'Ίσως δ διεuθuντ-ης ποu κα.τά.γοντα.ν &.π' το Μωρια. να. τδξερε &.π' tou; προγόνοuς tou κι Ύjθελε να. κά,νει &'να.πα.ρά,στα.cr1j -σε μικρoγρα.CΡία.- κα.ί εοωσε δια.τα.γΥι να. έπα.να.λ1jψθεί &.πο tou; όπα.λλ'ήλouς tou α.δτΥι τ� CΡoρά. ... ή έκστρα.τεία.! ... ΣτΙς άκρες &'πο τα. προαόλια. των &'κτ[νων είχα.με cρuτέΦει Οιά. cρoρα. λouλοόδια., κα.θως κα.Ι κλ�μα.τα., &.γιoκλ�μα.τα., τρια.ντα.ςpuλ λές κα.ί λίγα. μικρόκορμα. δενΟρά.κια., σπως ροδα.κινιές κ.ά. ποu μό λις &ρχισα.ν να. κα.ρπίζοuν. 'Έτσι όπηρχε λίγο πρά.σινο μέσα. στα. στεγνα. νtou6ocptιx του Μα.ίτλαντ ποu το δ'Υ)μιοuργ'ήσα.με με κόποuς καΙ στερ�σεις. ΠολλοΙ σύντροψοι εβρισκα.ν μια. &'πα.σχόλ'Υ)σ1) στΥι ψροντίδα. των AouAouOLGJv. "'Ολοι οΙ CΡόλα.κες έψοδια.σμένοι με πριόνια. κα.Ι μα.χα.ίρια. σκόρ σα.ν μέσα στα. προα.όλια. των &'κτΙνων κι άρχισα.ν να xocvouv χρέη σόγχρονων Ίμπρα�μ'Y)δων, να. κόβοuν κα.Ι να. ξεριζώνοuν άv&η κλ�μα.τα. κα.Ι δένδρα.. Έμείς tou; βλέπαμε μέσα. &'π' τα. κελλια. να. κα.τα.στρέcροuν τ�ν πρα.σινά.δα. μα.ς κα.Ι ρά.γιζε Τι κα.ρδιά. μα.ς. Τοuς &.ποκα.λοόσα.με Ίμπρα.�μ'Y)δες &,λλα. α.δτοΙ &'διά.cρoρoι , σuνέχιζα.ν τό εργο τοuς ... ΣτΥι Υ. ία το μεσ'Υ)μέρι μα-ς άνοιξα.ν γι&. μια. ωρα.. Κα.Ι τότε οχι δλouς μαι,;ί . •••
..•
1 34
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
'ΊΙτα.ν τόσ�ς λίγος δ χρόνος πο:) κρά.τησε ώσποu να πά.ρουμε συσσίτιο και να παμε στ' &'ποχωρητή ρια πο:) 6ρίσκονταν στο προαόλιο. ΤΗταν τόσο λίγο δ χρόνος που οεν πρόφτασαν δλοι ... Το 6pάoou συνεχίστηκαν ξα.να οϊ ψωνες με κα:νοόργια. τώρα. συνθήματα. Τώρα. μπijκε κά.ποια. τά.ξη στις ψωνές, γινόταν ouο εκ πομπες το 6pιXou και διαρκοίίσε μια. ώρα fι καθεμιά.. . Ή πρώτη γι νότα.ν στις 8 και fι &λλη στις 10. Οί εκπομπες τijς ... μέρα.ς �ταν στις πέντε το πρωt, στις 10 και στις 4 το &'πόγεuμα.. Ή εναρξη. γινόταν &'πο μια &.κτίνα. -πά..ντα με τη σειΡά.- μετα συνέχιζα.ν οuό - δuό. ΠροηγΟίίνταν οϊ εκψωνητες δuό - τρείς &'πο κά.θε &'κτί να ποuρριχναν μεμονωμένα. συνθήμα.τα. για ν' &'κοόγοντα.ι καθα. ρα. στον εξω κόσμο. τα σuνθήματα. τώρα. �τα.ν : « ... θέλοuν να μας πανε στη Γιοό ρα, fι Γιοόρα. είνα.ι τά..ψος.. διαμαpτupηθείτε στον ΕΙσαγγελέα να. μα.ταιωθεί το εγκλημα.! ... θέλοuμε τον ΕΙσαγγελέα. των Έψετων». Οϊ στεντόριες ψωνες δρισμένων εκψωνητων πο:) εψτα.να.ν σ' &.κτίνα. πέντε χιλιομέτρων δλόΓUpα, ερέθιζα.ν πoΛU τ' αύτα τijς Οιεόθuνσης. Γι' αύτο σε κά..θε εκπομπή, πα.ρα.κολouΗοίίσαν οϊ ψόλα. κες να εντοπίσοuν ποιοί pixνouν τα μεμονωμένα. συνθήμα.τα. κα.ι &.πΟ ποιά.. κελλιά... "Ετσι μόλις ιΧρχιζα.ν να. ψωνά.ζοuν &νοιγα.ν τα κελλια. και τοuς πα.ίρνα.ν για. το πειθα.ρχείο. Κά..θε ψορα πο!> πα.ίρνα.ν γι� το πειθαρχείο καταγγέλναμε προσωπικα τον &.ρχιψόλα.κα.. Κι α.ύ τη fι Ονομα.στικη κατα.γγελία. πείρα.ζε πoΛU τον &'ρχιψόλα.κα Κα.ρ Οά..μη. Και κείνοι πο!> �τα.ν στο πει θα.ρχείΟ , δεν επαuα.ν να. ψωνά.. ζοuν &'πο κεί μέσα.. Συνεπως μά.ταια. προσπαθοοσαν να. σπά.σοuν το .ηθικΟ των κρατουμένων κα.ι να τοuς λuγίσοuν με τις &'πειλές, τις Φuχολογικες πιέσεις καί τα 6ά.ρ6αρα μέσα. πο!> χρησιμοποιίίσαν Απόψαση λοιπον των συντρόψων �τα.ν να μΎjν uποχωρήσοuν οδτε ενα. 6ijμα, να μΎjν uποκόΦοuν στα. εξοντωτικα. σχέδιά.. τους. Το κακο κι εδω, ξεκινοΟσε &'π' το "rΠΟUΡγείο Δικα.ιoσόνη�. Αύτο Ύjταν ΙΙπεόθυνο για. τη νέα κατά.στα.ση πο!> δημιουργήθΎικε. Άπο κεί ξεκινούσαν οϊ διαταγές, εκεί μαγειΡεόοντα.ν τα. καταχθό νια σχέδιά. τους. Γιαύτο οϊ δια.μαΡΤUΡίες μας επρεπε να στραψοΟν προς τα. κεί. Κι επειδη το "rπουΡγείο δεν ιΧκοuγε ...τΙς ψωνές, &.ρ•
•
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
135
χίσιχμε πιxρά.λλ1jλιx κιχΙ το χιχρτοπόλεμο, όπoμν�μιxτιx, ά.νιχψορές, γρά.μιμιχτιχ στον τόπο κ.&. ΣτΙς 31 'Ιοόλη 1955 όπέβΙΧλλιχ κι έγω δια. μέσου τΎίς διεόθυνσης των ψυλιχκων ά.νιχψορΟ προς το Ίπουρ γεϊο Δικιχιοσόνης. Άπο το ά.ντίγρ�ψo ποΙΙ κρ�τω π�ρ�θέτω μερι κα. ά.πoσπά.σμ�τ�: « .. :ΑπΟ ά.φoρμ� τ�ν ιiπόδρ�ση των 2 7 κρ�τoυμένων, δ δι ευΘUντ�ς των έντ�σθ� ψυλιχκων πρoβ�ίνει σuστημ�τικα. εις την λΎίΦιν μέτρων έν�ντίoν μ�ς έψ�ρμόζoντ�ς κ�τα. π�ρά.β�σιν τΎίς κειμένης νoμoθεσί�ς τ�ν σuλλoγικ�ν εόθόνην. K�τ' �ότoν τον τρόπο Κ�Ι με ΚM�ψ�νΎ) πρόθεσιν να. έπιτόχει τ�ν πλ�ρη έξόν τω� μ�ς, διέτ�ξε Κ�Ι μα.ς εκλεισ�ν δλους τοΙΙς κρ�τoόμενoυς στα. κελλια. νόχτα. κ�Ι μέρ� κ�Ι μα.ς στέρησε σuγxρόνως τ�ν ά.λ ληλoγρ�ψί�, τΙς έπιτ�γές, το πλόσιμο των ροόχων, το λουτρο κλπ. τα. κ�τ�θλιπτικα. �Uτα. μέτριχ πρωτ�ψ�νΎ) στ�ν Ιστορία. των ψυλ�κων ά.ποβλέπουν χωρΙς ιiμψιβoλί� εις τ�ν δια. πιχντος τρόπου εξόντωσίν μ�ς, δια. τον α.πλΟ λόγο δτι οΙ πολιτικές μ�ς πεπoιθ1jσεις δεν σuμπίπτoυν. 'Ήδη π�ρ�μένouμε κλεισμένοι δια. τετά.ρτην ΚΜα. σειρ:χν �μέρ� στα. κελλιά., μέσα. σ' εν� χωρο πολΙΙ στενο με π�ρά.ευρo μεγέθους μια.ς σχισμi)ς, με έλά.χιστο &έρ�, με τΙς ά.ν�Θυμιάσε:ς τοσ οόροδοχείου καΙ τοσ δοχείου απορριμ μά.των κ�Ι πάν' απ' δλ� με τήν τρομερή ζέστη τοσ κ�λOΚ�tρΙOΩ απειλοόμενοι απ' τον έξ ασφυξίιχς θά.ν�τo. Ή κ�τάθλιΦη �uτ� τοσ κλεισμένου κελλιοσ, μα.ς δδηγεί εις ά.πόγνωσιν καΙ εlν�ι ιΧ. γνωστον εις ποιες ενέργειες θα. όποχρεωθοσμε να. ψτάσουμε ιiν ouνεχιστεί �ότή � κ�τά.σταση προκειμένου να. σώσωμεν α.{ιτή τήν ϊδι� τ� ζω� μ�ς... » Με τα. πιο πά.νω πρέπει να. σα.ς ιiν�φέρω κ�Ι το γεγονος δτι με εντoλ� τοσ διευθντοσ, μα.ς εκoΦ�ν δ ,τι μικρά. δενδράκι� κ�λωπιστικά.- όπΎίρx�ν στα. πρo�tίλια των ιiκτίνων με πρόθεσιν να. μα.ς στερ�σoυν κ�Ι το λίγο �όΤO πρά.σινο ποΙΙ όπΎίρχε στα. ντoυ6ά.ρι� τοσ Μιχίτλ�Ψi:. Άνωρέρω επίσης το γεγονος δτι δ αρ xιψόλ�κ�ς με δμά.δ� ψυλά.κων επιχείρησε κ�Ι χτόπησε επ�νειλ λημέν� τοΙΙς κρ�τoόμενoυς τΎίς Ε ' ά.κτίνα.ς... » Για. δλ' �Uτά. κ. Ίπουργε δημιouργείτιχι σε μα.ς � πεποί θηση οτι δεν βρισκόμ�στε κά.τω απο τ� λειτουργία. των νόμων κΙΧί εγκυκλίων τοσ όμετέρου 'rποuργείοu ά.λλα. κά.τω ά.πΟ τ�ν 136
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κυρια.ρχία. ά,γνώστων προς "ήμάς δυνά.μεων κα.! μά.λιστα. εις μία.ν εποχήν διεθνοσς κα.τευνα.σμοΟ. . ». Πολλο! ιΧπ οτους ίιπα.λλήλους τής ψuλα.Κής �ταν μέλΥ) τής κιπ κα.! ά,ναψέρα.ν κα.! τήν πα.ραμι κρή λεπτομέρεια.. Αότα. περιλΥ)ΠΤΙΚα. κα.τά.γγειλα. με τήν ά,να.ψορά.. 'Όσα. συνέ tιYjσα.ν μέχρι κείνΥ) τη στιγμή. Άλλα. στοσ κουψοσ την πόρτα. 8σο θέλεις 6ρόντα.. Μέσα. στήν όςυμένΥ) κα.τά.στα.σrι εκδYjλώθ'Y)κε κι 8λη ή πα;λιανθ'ρωπια. τών ΨUλά,κ ων. Αότο! οΙ ιiνθρωπoψύλα.κες �τα.ν άν θρωποι εμπα..θείς, σκληροί, εκδικητικοί, 'αιψλ�μέ'I?: &πο μίσος. ΟΙ προκλήσεις τους �τα.ν συχνές κι επικίνδυνες. Πολλο! εκδήλωνα.ν ψα.νερα. το μίσος τους, 8πως ό Δ. Πα.πα.Μτος, ενα.ς μισά.νθρωπος κα.! κα.κοφτια.γμένος που ψώνα.ζε : «να. δώ τα. πτώμα.τά. σα.ς σω ρους δέν θα. σάς λυΠYjΗώ». 'Ίσως για.τ! πολεμήσα.με τους κα.τα.χτητές .. Άλλα. μήπως θ: γοντα.ν τα. συμψέροντά. του μέ τΙς δια.μα.ρτuρίες ... 'Όχι ! ! Άπλώς εκτελοσσα.ν πιστα. το «χρέος» τους σαν δοσλο: τών σκοτεινών δυ νά.μεων ένος διεψθα.ρμένου κα.θεστώτος. Πολλο! δέ απ' α.ότους ή τα.ν ιiμψιoόλoυ �θικής ... Ή πα.λιανl:7ρωπια. τοσ προσωπικοσ δέν είχε 8ρ:α, ξέχωρα. απο τα. μέτρα. τής διεόθuνσ'Y)ς βρίσκα.νε κι α.ότο! τους δικούς τους τρό πους για. να. μας βα.σανίζουν. Τή νύχτα. που περνοσσαν -κά.θε μια. ωρα.- εξω ά,π' τα. κελλιά., κά.νο,;,τας εψοδο ... χτυποσσαν με τα. κλειδια. τΙς πόρτες 1) τα. πετοσσαν στο δά..π εδο τών διαδρόμων κα.! στΙς σκά.λες να. προκαλοσν θόρυβο, με σκοπο να. μάς κρα.τοσν σε εντα.ση κι άγρυπνους 8λΥ) νύχτα.. (Έδώ πρόκειται για. κλειδια. με γέθους σψυριοσ κι όχι για. συνηθισμένα. κλειδια. σύγχρονων θυρών) .
Η
Τ Ι Μ Ω Ρ Ι Α
Σα. να. μήν εψτα.νε το κλείσιμό μα.ς μέρα. - νύχτα. στα. κελλιά., ή διεύθυνσrι πήρε κι α.λλα. πρόσθετα. μέτρα.. Άπο ττιν έπομέΥ'Υ) κιό λα.ς τών δια.μα.ρτυρΙών μα.ς μας τοιχοκόλλησε μια. ιiνσ.κ oίνωσrι που ελεγε : «Τιμωροσντα.ι α.πα.ντες οΙ κρσ.τούμενοι κομμουνιστές λόγω τοΟ ΟΤΙ κρα.υγά.ζοντες κα.! ψωνα.σκοοντες διατά.ρ�αν την ήσυχίrι. τοσ καταστήματος». "Αμ δεν τους εκοψτε για. τήν ήσυχία τοΟ κα ταστήματος! ά,λλα. για. τον ιiντίχτυπo που είχε στον κόσμο του YYjDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
137
σιοί) και στοίις ξένους τουρίστες, καθως καΙ οΙ επώνυμες κα.τα.Υ γελίες ... Παρ�λλ·ηλα., μάς έκοψε τΎ)ν εισερχόμεν'Υ) καΙ εξερχόμεν'Υ) &.λ );Υ)λογραψία., τις επιτα.γές, τα. δέματα. κα.Ι τΙς εφ'Υ)μερίδες. Κι ετσι στα. τόσα. άλλα. «σuνθ1jμα.τα» προστέ&rjκε καΙ τοί)το : «M�ς εχουν κλεισμένους στα. κελλιά., δεν μα.ς δίνουν τα. γρά.μμα.τα., δεν μα.ς δίνουνε τα. δέματ� μας καΙ τα. χρήμα.τ� μα.ς». orOΤEPcx, &.π· το στα.μά.τ·ημα. τής &.λληλογρα.ψίας, πολλες &.π· τίς οικογένειες τών κρατουμένων α.ρχισα.ν ν' &'Y1JΣUXouv καΙ να. στέλνουν τηλεγραψ1j ματα. ΈπειδΎ) δεν επέτρεπαν / &.παντ1jσουμε στα. Τ'Y)λεγραcρ1)μα. τα. κατέψθανα.ν κι άλλα κι 1ι ά.ν'Y)σuχία. των δικων μα.ς μεγά,λωνε. Λυτο δμως δεν ά.νηouχοuσε λιγότερο και τΎ) διεύθυνση τijς ΨUλα κΥίς ποίι τΎ)ν εξέθεταν τόσο στο λα.Ο τijς ΚέΡΚUΡας δσο κα.Ι στους επισκέπτες πουρχονταν καΙ διαμαρτύρονταν ... σ' α.ύτΎ) καΙ στίς ά.ρχες τοο νησιοΟ. Παρ' ολα αύτα. δεν εννοοσσε νiX uποχωρ1jσει, ε πέμενε στΎ)ν εφαρμΟΥΎ) των μέτρων. Τοίις επισκέπτες σuγεγνείς μας ποίι ερχόταν &.πΟ Άθ1jνα., θεσ σαλονίκη κι ά.κόμα μακρύτερα. -μετα. το στα.μά,τημα. τijς ά.λλ'Υ)λο γρα,φίας- τους εδιωχνα.ν δίχως να. μπορέσουν να. δοσνε τοίις δι κούς τους. "Λκουγαν δμως τις δια.μα.ρτuρίες μα.ς. Το κα.λοκαίρι το ν'Υ)σΙ παρουσία,ζε &.ρκετ-η τooριστικ� κίν1) ση κα,Ι προπα,ντος ξένους, Ίταλούς, Γ�λλoυς κλπ. ΟΙ δμα.δικες φω νές μlΧς και κυρίως τα. μεμονωμένα. σuνθ1jμα.τα, ά.κουγότα.ν πολίι μα.κρια. κι εcpτα.να,ν μέχρι τ' α.ύτια. των ξένων, δπότε τοίις κινοΟσε την περιέργεια να. ρωτοuν τί σuμ6α,ίνει .. Ξέχωρα. ά.π· τοίις τουρί στες �τα.ν καΙ οΙ περίοικοι των ψυλακων, ποίι δεν μποροσσαν πια. να. 1ισux�σoυν, γιατΙ φων�ζα.με πολλες ψορες καΙ τΙς ώρες ποίι ά. να,πα,ΟΟντα,ν. Κι ετσι α.ρχισαν καΙ κείνοι να. επισκέπτοντα.ι τΙς &.ρ μόδιες τοπικες ά.ρχες κα.ι να. ζητοσν να. μεσολα61jσοον στην Ικα.νο ποίφη των α.Ιτημά,των μας κα.ι στον τερματισμο των δια.μα.ρτuριών. Κα.τόπιν τούτου 1ι διεύθυνση για. να. δ ημιουργηθεί σόγχιση στΙς εκπομπές μας, να. μην ά.κούγοντα.ν κα.θα.ρα. τα. σuνθ1jμα.τά, μα.ς στον εξω κόσμο -ενώ δεν άλλα.ζε 1ι ουσία τοσ Oopooou- μ1) χανεύτηκε μια. α.λλ'Υ) ά.νόψη ενέργεια.. Άνά,μεσα, σε δύο ά.κτίνες uπijρχε ενα, μεγ�φωνo. Σύνολο πέντε. Μόλις α.κουγα.ν τΙς πρωτες φωνες άνοιγα.ν τα. μεΥά,φωνα ποίι σuνδέoνταν με το ραδιόφωνο τijς 138
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
διεύθυνσης ytct yct δ'Υ)μιουργοσν ετσι εν� είδος πα.ρΜ-ι τ� στΙς φω νές μα.ς. οε δμα.δικες ομως φωνες όπερκάλυπτα.ν τct μεγάφωνα. δί χως να. φέρουν κανένα έμπόδιο στ�ν κα.θα.ρ� μετάδοσ'Υ) των σuνθ'Y) μάτων. Κι ομως δεν παρα.τ-ήθ-ηκα.ν ά,π' τα. αα.τα.νικά τους σχέδια.. Φέρα.ν κι &λλα. μεγάφωνα. μεγα.λ1)τερ'Υ)ς εντα.σ'Υ)ς καΙ τα. τοπο θέΤ'Υ)σα.ν στ!7. Φ'Υ)λώτερα. σ'Υ)μεία. των χτιρίων καΙ πρός ολες τΙς κα. τευθόνσε:ς. Κι αoutct δεν τοΙΙς δώσα.νε τα. προσδοκώμενα. &'ποτελέ σμα.τcι. Τό μόνο ποΙΙ πέτυχα.ν, δυνάμωσαν πιό πολύ τό θόρυβο. λλ λct τα. 450 στόματα. κάλυπταν tct δέκα. μεγάφωνα. 'Ωστόσο έξα.κο λουθοσσα.ν να. tct χρησιμοποιοσν ytct πολύ καιρό &'κόμα.. <Η επι κοινωνία μας με τόν εξω κόσμο εΤχε σχεδόν κοπεί, &,φοσ σταμά τφα.ν έπισκεφτ-ήρια, γράμμα.τα., έπιταγές, δέμα.τα. κα.Ι έφ'Υ)μερίδες. Μα. καΙ πάλι l3,τι γιντόταν έξω tct μαθαίνα.με ... Οί &'να.ψορες -χα.ρτοπόλεμος- πρός τόν είσαγγελέα, τό <Υ πουργείο κα.Ι οε π�ρα.στάσεις των εκπροσώπων μας πρός τη διεύ θυνσ'Υ) κα.Ι οί κιν'Υ)τοποι-ήσεις των σuγγενων μας έξω, δεν στα.μά τφα.ν κα.θ' ολ'Υ) τ� διάρκεια των φωνων. Ή θέλφ-ή μας για. τ�ν &ρσ'Υ) των μέτρων εγινε 6ράχος που πάνω του εσπα.ζε fι μα.νία της διεύθυνσ'Υ)ς κα.Ι τοσ προσωπικοΟ. Τό περιεχόμενο τ'9jς δμά.δα.ς μας '1ιτα.ν σχετικct ... κα.λό, δίχως vct λέ με πώς �τα.ν διαλεγμένο. Ύπ'ijρχαν &νθρωποι ποτισμένοι με &..δυ να.μίες κα.Ι ελα.ττώματα. έπηρεασμένοι &'πό τΙς σuν-ήθειες μιdς σά πιας κοινωνία.ς. Κι έδω τώρα. εμπα.ιναν σ' &λλ'Υ) μιct δοκιμα.σία, σ' ενα.ν &'γώνα μ' &γνωστο τέλος κι �χι σίγουρ'Υ) νίκ'Υ) Στ�ν πορεία έκδ'Υ)λώθηκα.ν δια.φωνίες. "Αρχισαν κα.Ι tct σπα. σίματα. ... Εδτυχως �τα.ν ελάχιστοι ... Για.τί κάθε
.•.
..•
ΚΑΘΑΡ Ι ΟΤΗΤΑ ΚΑ Ι ΤΡΟΦ Ι ΜΑ
'Όπως &'νά.φερα παραπάνω, fι εξοδό μα.ς στο προα.όλιο �τα.ν περιορισμέτη. Είχε καθιερωθεί πιct --παρct τ�ν &,φόΡ7jΤ7j ζέστη το\) καλoκα.ιpιo� σε δυό ώρες τη μέρα. Mtct τό πρωΙ κα.Ι μία. το 6ράδυ. Σ' αδτο τό λίγο χρόνο, Ιπρεπε Vct κάνουμε καΙ τη σχετική Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
139
κ�θ�ριότητ�, σκoύπισμ� πρo�υλίων, πρoθ�λά.μων, δι�δρόμων, σ.πο χωΡ"fjτηρίων, πλυστα,ρ ιων κλπ. κoινoχρ�στων χώρων. 'Έτσι γινό τ�ν κ�ι � σ..τομικ'1j κ�(}� ριότητ�, το πλύσιμο των ροιίχων κ�ι 1ων πιά.των. Για. τη γενικ'1j κ�(}�ριότητα, 6γ�ίν�με δυο α.τoμ�, �όΤOΙ μoίρ�ζ�ν κ�ι το ψωμί. ΤΟ πόσο κ�λα. γινότ�νε �ότες οΙ δουλειες μέσ� σε δυο ώρες το μαρτυρά.ει δ ϊδιος δ χρόνος. "Ωσπου να. ξεμ πλέξεις σ.π' τη μια. κ�ί να. κα,ταΠΙΜτείς με την α.λλ'Yj 6ρισκόσουν κλεισμένος στο κελλί. Πά.λι σκ�ρψ�λωμένoς στο παρά.θυρο. Κι b χρόνος κιίλ�ε με το «Λ�ε της Kερκυρ�ς...» κ�ι με κ�ινoιίργιες κ� τ�γγελίες. Tώρ� μπαίνει και το πρό6λ"fjμα των τροψίμων. Άψ' οτου α.ρχισαν οΙ διαμαρτυρίες για. τα. νέα, μέτρ�, α.ρχισε καΙ � στέρφ'Yj των τροψίμων. Άπ�γορεόΤ"fjκε κά.θε πρoμ�(}ε ια ει δων διατροψης πέρ� σ..π ο κείνα ποu ΧΟΡ"fjγοuσε � ύΠ"fjρεσί�. Άψοο λοιπον μα.ς σ..πα,γόρευσ�ν την σ..γ ορα. τροψίμων σ..π ο την πόλ"fj -0πως γινότ�νε μέχρι τότε- κα,ι μάς επέστρεψ�ν τα. δέμ�τα. ποu μάς στέλν�ν σ..π ο τα. σπίτια, μ�ς, περιοριστηκα.με πια. στο πενι�ρδτα,τo συσσίτιο της ψυλ�κης. Σε μια. δι�τροψ'1j σ..ργοΟ θ�νά.τoυ ... Για. την κ�λιίτεΡ"fj π�ρ�σκευη τοΟ συσσιτίou 6.1(, μέρους των μαγείρων μ�ς κ�τ�6ά.λλoντ�ν κά.θε δuν�τ'1j πρoσπά.θει�. Μα. α,ότο (;εν �τ�ν σ..ρκετΟ να. κ�λιίΨει τις ελλείψεις, γι�τι ελειπ�ν τ' σ..π� ραίΤ"fjΤ� ύλικά.. Κι ομως, π�ρα. την π�ντελη ελλειψ'Yj των τροψί μων, την σ..νuπόΨΟρ"fj κ�λοκα. ι ριά.τικ'Yj' ζέσΤ"fj, τις πολιίωρες ψωνες σ..πο τα. π�ρά.θυρ�, την ελλεΙψ"fj ειδ1jσεων απ' τα. σπίτια. μ�ς, τις ψυχολογικες πιέσεις της ύΠ"fjρεσί�ς κ�ι μια. σειρα. α.λλες δυσκολίες, συνεχίζ�με τον αγών� μ�ς στoν ϊδιο τόνο, δίχως ύπoχωρ�σεις κ�ι τ�λ�ντεύσεις, κρεμ�σμένoι στα. π�ρα,θ'Uρά.κια, επι έ6δoμ�ντα, (70) δλά.κερα. μερόνυχτ� κα.Ι κλεισμένοι στα. κελλια. απο τις 28 'Ιοόλ"fj μέχρι 5 Όκτω6ρίου 1955. Τότε στ�μ�τ�σ�με τις διαμαρτuρίες, σ.. ψοο πρωτ� μάς ύποσχέθ"fjκαν πως δεν (}α. στείλουν απο τις ψυλ� κες Κέρκυρα,ς στο κά.τεργο τής Γιούρας. Στη διά.pκει� �ότη τοΟ ε6δoμψτ��μερoυ αγώνα εϊχ�με κ�ι λίγες λιπoτ�ξίες... θέλεις απο δειλί�, κοόρ�σ"fj , � ελλεΙψ"fj εμπι στοΣUν"fjς ... πέρασα,ν στο αντΙΟετο στρ�τόπεδo. Δεν περιoρίζoντ�ν ομως σε μια. δ�λωσ"fj αλλα. π�γ�ι ν�ν στη διεύθυνση της ψυλ�κης κ�ι λέγα,νε ο ,ΤΙ ξέρ�νε κα,ι ο,τι δεν �ξερα,ν για. την δμά.δ� σ..κ όμα κ�ι ψα.ντ�στικα. πρά.γμΜα, '10μίζoντ�ς πως ετσι θα. γινότα,ν οΙ εόνοοόμενοι της ύΠ'Yjρεσίας. Κι 140
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
α.ντΙ νι:ι. ι:ι.ρ ων δρισμένι:ι. μέτρα, παίρναν καινοόργιι:ι. με σκοπό / α.ποσπιilJouν Κ � άλλως. ΚαΙ πιiλι τό ποσοστό �ταν μ1jΟαμινό. Δεν έπανιxπαυτ�κιxμε στις ύποσχέσεις τής ύΠ1jρεσίας πως δεν θά. γίνουν μεταγωγές, κι α.ρχίσαμε ενιχ άλλο &γώνoc, τό χαρτοπό λεμο ... με α.να::ρορές, ύπoμν�ματα, γρά-μματα στόν τόπο καΙ σε κοι νwνtXE; καί πολιτικες προσωπικότητες. Η 35 ΕΓΚΥΚΛ Ι Ο
Μπαίναμε σε μιά. περίοοο κά-λμας και προσπαθοομε ν ά. βελ τιώσουμε τις συνθήκες ζωής μας. Τό ΤΠΟΌργεΙο όμως οεν μaς ξέ χασε. Έπocvήλθε με τ'ήν ε::ρocρμογή μιaς εγκυκλίου (35) τό κocλο καίρι το\) 1 956. Ή περ(::ρημ1j αυτή εγκόκλιο που α.ναστάτωσε όλες τις ψυλα κές, ήταν κατασκεόασμα των ύΠ1jρεσtων τοσ Τπουργείου Δtκαιο σόνης, επί 6πωργείι:ι.ς θεοψανόπουλου -ένός α.νθρώπου που μι σοσσε θανιiσtμα tou; πολιτικους α.ντtπιΧ;λοuς του γιαυτό επινοοΟ σε κι έ::ρά-ρμοζε μέτρα καί μεθόοους οlΧOανtσμοu μας. Ή εγκόκλιος 35 μΙΧς α.παγόρευε τήν α.γορά τροψίμων (μέχρι κρεμμόοtα καΙ σκόροα) και άλλα &ναγκαία Ero1j. Σε δλες σχεοόν τΙς ψυλακες εΙ χε μπεΙ σε εψαρμογή νωρίτερα. Σ' αυτό τό μέτρο Τι &ντίoρα� μας �ταν πολυ Eνtoν1j , γιαυτό καΙ δεν μπήκε ποτε σε έψαρμογ'ή. Ή έ ψαρμογ'ή το;; μέτρου αυτοο -α.παγόρευσ1j κυρίως των τροψίψων στόχο εΤχε τον εξ &σιτίας θάνατό μας. Η ΔΥΝΑΣΤΕ Ι Α χ . ΜΠΑΜΠ ΙΛΗ
Με την &ψις1j τοΟ νέου διευθυντοΟ Χ. Μπαμπίλ1j άρχισαν και νοόργιες περιπέτειες καΙ δοκιμασίες. Ό Μπαμπίλης �ταν ενας «καλος» 6ασανtστ'ής. Πρόκειται γtά ένος 6λοσυροο &μίλψοι> &'1θρώΠljυ , που μισοΟσε γενικά tou; κρατουμενους. Δεν εψτανε που οεν Ελυνε κανένα α.π' τά επίμαχα προ6λ'ήματoc που μ!Χς &πασχο λοσσι:ι.ν, α.ντίθετα ε6αζε κι άλλους περιορισμους μ' α.ποτέλεσμι:ι. νά. ουσκολέψει α.κόμι:ι. τή ζω'ή μας. Σ' δποια ψυλακ'ή πέρασε σάν διε') θυντής τά ΙΟιι:ι. καΙ χειρότερα εκανε. Κι α.ν τυχόν ε6ρισκε κάποιο καθεστως ύπο::ρερτό --στους κρατουμενους- τό καταργοΟσε με τΥιν Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
141
έψαρμoγ� μέτρων εστω καΙ με δικιά του πρωτοβουλία. 'Εκείνο ποΙΙ απασχολοσσε πάντοτε το Μπαμπίλη �ταν πως θα. δημιoυργ�σει πρoβλ�ματα στοΙΙς ψυλακισμένους, είτε ποινικοΙ εί ναι αότοί, είτε πολιτικοί, για. να. βασανίζονται. Λότο τον ευχαρι στοΟσε, πολό, γιατΙ καΙ στοΙΙς υψισταμένους του δεν ιρερνόταν λι γότερο σκληρος κι Ιδιαίτερα σε όρισμένους ψόλακες. Γι' αότο καΙ κείνοι τον μισοσσαν καΙ πολλες ψορες εγιναν σόμμαχοί μας! επαιρ ναν το μέρος των κρατουμένων. ΣτΙς αρχες τοσ 1967 (10 Γενάρη) εκαναν τ�ν πρώτη μετα γωγ� απ' τΙς ψυλακες Κερκόρας στ� Γιοόρα. ΟΙ υποσχέσεις καΙ οΙ λόγοι τιμijς ποΙΙ μα.ς εδινα,ν πως δεν θα. γίνει μετα.γωγ� δεν ί, , A " ' ,J; , " σχυα,ν γι , αυτους. - υτο 'ι ταν -συμψωνα παντα με τα,, �ι.ιικα,, τους κριτ�ρια- ενα ξάιρρισμα, δηλ. Θέλησαν ν' &ποστελεχώσουν τ� ψυ λακ�. Σόμψωνα, με τΙς πληροψορίες ποΙΙ ,ou; εδιναν οΙ άποστάτες καΙ χαιριέδες, νόμιζαν πως αότοΙ καθοδηγοΟσαν ,ou; υπόλοιπους καΙ τοΙΙς υποκινοσσαν σε έκδηλώσεις διαμαρτυρίας καΙ &γωνες έ νάντια στα. μέτρα ποΙΙ παίρναν σε Όάρος μας. Aότ� τ� ψορα. πijραν για. μεταγωγ� κοντα. στα. 90 ατομα. 'Εδω πρέπει να. σημειώσουμε κάτι ποu παραλείψα,με πιο πά νω. ΤΟ αποκορόψωμα, ,ij; ατιμίας τοσ Μπαμπίλη, αμέσως μετα. την άιριξή του στ� ψυλακ�, Ύjτανε ή έΠΙδρoμ� ,ij; ασψiλειιχς ποu εγι νε το Νοέμβρη τοΟ 1956. Σα.ν κατάδικοι υπαγόμασταν στο Τπουρ γεΙο Δικαιοσόνης, τώρα &νοίγαμε νταραΌέρι καΙ με -:0 ΤΠQυρ γεΙο Άσιρα,λείας. Είχαμε συνηθίσει έπΙ πολλα. χρόνια τΙς ερευνες -:oij ί:ροσωπι κοσ των ψυλακων. Μα.ς εγινε συν�θεια... αλλα. ό α1ψνιδιασμος -cij; Άσψiλειας �ταν κάτι ποΙΙ δεν το περιμέναμε ... δεν είχε ξαναγί νει. Μα.ς κατέΌασαν αλλους γυμνοuς κι άλλους ντυμένους καΙ μα.ς κλείσανε στα. προαόλια, μπijκαν στα. κελλια. κι αρχισαν μι:Χ έξο νυχιστικ� ερευνα, ενα ιρο Όερο ά;νακάτωμ:χ των πραγμάτων ποu δεν συμμαζεόονταν ... Ψάχνανε ναβρουν τ ί ; 'Όπλα ; 'Όχι ... KυνΎjγoσ σαν άλλου είδους οπλα: ΌιΌλία, χειρόγραψ!χ , έψημερίδες ---γιατΙ το ξέρανε καλα. πως αλλο τίποτα δεν υπijρχε έκεΙ μέσα, οuτε μ:χ χαίρια οuτε ν:χρκωτικά ... τα. τελευταία, υπijρχαν μονάχα. στ�ν Ι ' 1 42
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
κα.ι Κ ' ακτίνιχ ποΙΙ εμ ε ι να.ν οΙ π οι νικοι και τοΙΙ; τα. πρoμ'fιθευαν οϊ ψόλα.κες ... Δια.μαΡΤUρ"f)θ'fικα.με εντον α. τονίζοντά.ς τοl)ς π ω ς 1ι είσΌολη της α.σψά.λ ε ιιχ ς στη CΡΥλα.κη είνιχι πιχρά.νομ"f) . την σ.λλ"f) μέρα. κά.ναμε α.ν α.ψορ έ ς στο Ύποl)ργείο και καταγγείλιχμε κιχι στον τόπο την έ· πιδρψΥι της α.στυνομία.ς. ΤΟ α.π οτ έλ εσμα. της έρεόν"f)ς ή τιχν να. Όροονε μια. μιχρη κρό ΠΤ"f) στη Β' α κτ ί ν α , ποΙΙ περιείχε μια. έψημερίδα. «Αόγη » κα.ι μερ:· κα. σημει ώ ματ α. μέ οικονομικοΙΙς α.πολQγισμΟUζ ποι) μΙΧΡΤ'JΡQUσα.ν ώς ενα 6ιχθ μο την 01κονομικη κιχτά.στα.σή μας κα.ι γενικα. τη λειτouρ γία. τη ς Όμά.διχς. Με αψορμη την ά.νακά.λl)ψ"f) τη; κρόπτΥι ; . . . (λό γω α.περισκεψίας τοΟ ύπεόθl)νοl) της Β ' α.κτίνιχς) θέ λψ ;αν να. χτuπήσouν την δμά.δΙΧ, κά.νοντα.ς τη μετα.γωγη ποΙΙ α.νά.ψερα. και ξ ψα.ρμόζοντιχς την έγκόκλιο 35. 'Έπειτα. απ' α.ότΟ Όρισκ6μα.στε σέ σuνεχείς προστριΌές με τη OtzU8uvcr"f). Κά.ναμε πολΗς απ οχ έ ; σuσ σιτίοl) κ.α.. Ό α.ρ χι ψόλ α. κ (Χ ς Κα.ρδά.μ"f)ς ήnν πά.ντα. προκλ"f)τικος χ ι ας δικά.σΤ"f)κε σέ ένά.μισu μ'fινα γιιΧ τΙς Όιοπρα.γίες κατιΧ το κλείσι μο των κ ελλι ων Ή έψιχρμογη της έγκυκλίοl) δl)σκόλεl)ε τ.ολΙΙ τη oιιχτρoψ'fι μ(Χς. Πα. ρ ολα αότα. 1ι α.γωνιστικη otιXBza"f) των σuντρόψων δεν κά.μψθη κε κα.ι μετιΧ τη μεταγωγη της Γι ο όρ α.ς . Άντίθετιχ, κιχτά.λα.Όα.'f τ.ως ά.πειλη για. τη ζωή μα.ς ήτιχν 1ι έγκόκλιο 35. U Ο τα.ν μας α.πα.γό PEl)crIΧV την προμήθεια. κρέα.τος κα.ι μια. σειρα. &λλα. τρόψιμα., ά.ρ χίσα.με κα.ινοόργιους ά.γωνες με διά.ψορες μορφές κα.ι μ έ σα. Ή &. νώτερ"f) μορψΎι ήτα.ν π ά.λι τα. πα.ρά.θυρα. κα.Ι οί ψωνές. ΤΟ μέσο α.ό το πά.λ"f) ς, το χρφιμοποιουσα.με &ψοο έξα.ντλουσα.με Ολα. τα. μέσα., Οια.πρα.γμα.τευσεις κλπ. ΣτΙς &ρχές τοσ Ίοuν"f) ά.ρχίσα.με πά.λι τΙ ς Οια.μα.ρτυρίες με ψωνές &π' τα. κά.γκελα, των προθα.λά.μων φωνά.ζον τα.ς δμα.δικά.. Ζψουσα.με το οιευθυντη να. περά.σει να. τοσ μιλήσου με. 'Ή : « θέλοl)με τρόφιμα.». 'Ότα.ν πα.ίρνα.ν μέτρα. σε Όά.ρος μα.ς οϊ διευθυντές γινότα.ν ψα.ντά.σμα.τα. ... Κα.τ· αδτο τον τρόπο σuνεχίζοl) με 15 μέρες, δύο ψορες τη μέρα., μισΎι ώρα. το πρωt κα.ι μισΎι τ ο 6ρά.Ου πριν μας κλείσουν στα. κελλιά.. Ή &κα.μψία, της οιεuθuνσ"f)ς να. α,ρει α.ότΟ το σκλ"f)ΡΟ μέτρο, μιΧς ανά.γκα.σε Υ' ά.νεΌοσμε μετα. &πα 15 μέρες ξανα. στα. πιχρά.θυρα ψωνά.ζωντα.ς κά.θε Όρά.δυ και πρωι. την α.λλη μέρα. δεν μας α.νοι.
'
.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
143
ξα.ν παρα.. μια.. ώρα μονά.χα. ΑΙΙτο κρά.τrισε κά.μποσες μέρες. Άψοο μα-ς είχανε κλεισμένους δλrι ΤΎΙ μέρα, ψωνά;ζαμε περισ σότερες ψορες -δrιλ. πυκνώσαμε τΙς έκπομπες-. ΑΙΙτο δεν ά ρεσε, ουτε σuνέφεpε στή διεόθυνσ1j, να. φωνά;ζουμε δλη μέρα γιαυτο έπανijλθε ξανα.. στο παλιο καθεστώς, το κανονικο άνοιγμα τijς ψυ λακijς. 'Έτσι προσαρμόσαμε κι έμείς το δ:κό μας πρόγραμμα, ψω νά;ζαμε το πρωι καΙ το βρά.δυ τΙς ώρες ποu είμαστε μέσα. Μόλις άρχισαν οΙ διαμαρτυρίες άρχισαν καΙ οΙ τιμωρίες. Μα-ς εκοψαν ξανα.. τήν &λλrιλoγpαψία καΙ τΙς επιταγές. ΤΟ μόνο ποu μα-ς εοιναν τώρα �ταν οΙ εψημερίδες. ΚαΙ τα.. σuνθΎjματά. μας τώρα �ταν : «Δέν μα-ς δίνουν τα. πρά;γματά. μας... τα. χpΎjματά. μας ..)) «Δεν μα-ς &ψΎjνoυν Υ' &γορά.σουμε τρόψιμα» κ.&. Μετα.. &'πο πολλες μέρες δ ιαμαρτυρίες, τΙς παραστά.σεις των σuγγενων μας στο 'Υπουργείο καΙ τΙς δrιμoσιεόσεις στον τUπo κι & κόμα. γιατί, εκείνrι τήν εποχή στο ν1jσΙ (στο Μον Ρεπο) παραθέ ριζαν οΙ βασιλιά;δες ... καΙ οΙ φωνες τοuς χτυποσσαν άσχημα στ' αΙΙ τιά. τους - &'ναγκά;στrικε το 'Υπουργείο να.. στείλει επιHεωprιτη να.. δώσει κά.ποια ψευτoλόσrι, να. μπαλώσει τήν κατά.στα.σΎj , για.. να.. στα. ματΎjσoυμε τΙς διαμαρτυρίες. ΤΟ κατά;λαβαν πια.. -διεόHυνσΎj καΙ 'rπουΡγείι:r- πώς δεν σuμφέρει να. παρατείνονται οΙ φωνες μέσα. στ1jν καρδια.. τοσ καλοκαιΡιοσ ,. δταν μά;λιστα τΙς &κοσνε καΙ ξένοι . ΕΡΧΕΤΑ Ι ΕΠ Ι ΘΕΩΡΗΤΗΣ
Πραγματικά;, σε λίγες μέρες κατέψτασε δ επιθεωprιτής φυλα κων MαθιoυMκrις. 'AςpGU ενrιμεpώθΎjΚε ( ! ) πρωτα. &πο τΎι διεόθυν σrι, άρχισε την έπίσκεψrι των &κτίνων μία - μία. "Ανοιγαν οΙ φό λακες τα.. κελλιά;, κατεβαίναμε καΙ συγκεντρωνόμαστε στα.. προαό λια για.. να. μα-ς &'κοόσει, δπως ελεγε τα.. «παρά;νονά. μας ... καΙ τοuς λόγους των διαμαρτυριων μας ...» oijOEV δεν 1jξερε γιατΙ φωνά;ζου με ... ΠερνοΟΟε μόνος του δ ίχως το διευΘUντ�, για.τΙ � &γανά.χτη� μας �ταν τόσrι ποu θα. τον αποδοκιμά;ζαμε καΙ μπροστά. του, &'1 καΙ υπεόθυνο γι' αδτη την κατά.στασrι rιταν το 'Υπουργείο κι οχι το εκτελεστικο οργανο δ Mπψπίλrις ποu έφά.ρμοζε τΙς εντολέ; του ...
1 44
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
• Η ΔΟΛΟΦΟ Ν Ι Α ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΣΑΡΑΦΗ
ΠρΙν κλείσει fι ΨUλακ-η το opocou , κuκλοψ6ρησε fι είδηση πως αμερικα.νΟς πα.ρέσuρε κα.Ι σκότωσε τον τψ:ημένο στρατηΥΟ του ΕΛΑΣ Στέψα,νο ΣαριΧψΎj . Μαζεuτηκαμε στα. προαόλια κι αποοοDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
145
κιμά.σιχ.με tou; δολοψόνους Άμερικιχ.νοUς ψωνά.ζοντιχ.ς ολοι μ.ιχ.ζί : «Κά.τω ο( δολοψόνοι - GOCvιx.to; στοuς Άμερικά.νους» .... Ό ψόλιχ.κιχ.ς της 6ά.ρδιιχ.ς της xocGE σ.κτίνιχ.ς, ξιχ.ψνιά.στηκε κι � τρεξε σ.μέσως ν' σ.νιχ.ψέρει ιx.utou; ποι, ερριξιχ.ν τα. συνθ1jμα.τα.. Tijv άλλη μέριχ. tou; κά.λεσε δ διευΘUντης στο γρα.ψείο του κα.ι tou; σ. νιχ.κοίνωσε tijv τιμωρίιχ. τους � δποία. -ητιχ.ν ενα. μ�νιx. στέρφη της σ.λληλογρα.cp!ιχ.ς· Μέ το Μπιχ.μπιλη ποτέ μα. ποτέ δεν μπορέσα.με να. τα. τα.ιριά. σουμε εστω κα.Ι για. λίγο να.χουμε δμα.λές σχέσεις κι α.δτΟ για.τί δεν υπήρχε διά.λογος μετα.ξύ μιχ.ς. Στη διά.ρκειιχ. των διαμα.ρτuριων μα.ς το 1957 ο( ψόλα.κες --ητα.ν κι α.δτΟ μια. έπιτuχία τής δμά. δα.ς- τ�ρφαν μια. «οUOέτερ'Υ/" στά.ση , για.τΙ κι α.ότοΙ δεν τα. π� γιχ.ινα.ν κα.λα. μιχ.ζί του . Προς ολες τις πλευρες -ηταν σκληρος κι σ. πιχ.ίσιος. Μπιχ.ίνουμε στό 1958 με διευΘUντη σ.κόμιχ. το Μπαμπιλη. Πέ ψτει fι κυ6έρνηση Κα.ρα.μα.νλη κιχ.ί πάμε για. έκλογες στις 1 1 Μα.ρ τίου. ΠρΙν σ.κόμιχ. σχημιχ.τιστεί κα.Ι σ.να.λά.6ει τα. καθ�κoντά. της � υπηρεσια.κ-η κυ6έρνηση, Ύj σ.σψά.λεια. Κέρκυρα.ς, εκμετα.λλευόμενη ιχ.δτΟ το κενο (δ λύκος τ-ην rivtOCpιx. χα.ίρετιχ.ι) κά.νει γιουρούσι στη ψuλα.κη για. �ρευνιx.. Τούτη 8μως τη ψορα. δεν μάς πιά.σανε στόν u πνο, tou; π�ριx.με ειδηση εγκα.ιρα. κα.Ι χά.ριν στην καθυστέρηση ποι, tou; κά.νιχ.με στΙς έξώ6υρες με διιχ.μιχ.ρτυρίες κατορθώσιχ.με ν' riπο ψύγουμε τΙς συνέπειες της προηγοόμενης ερευνα.ς. Τ' σ.ποτέλεσμα. ιχ.δτής τής ερευνα.ς -ητα.ν να. μάς τα.λαιπωρήσουν μια. δλά.κερη μέρα. κα.Ι να. rivιxxιxtiliaouv τα. πρά..γμα.τά. μα.ς. Με riνείπωτη riγωνία. περιμένα.με το &ποτέλεσμιχ. των εκλο γων. Δυστuχως ξα.να.νέ6ηκε στην έξουσίιχ. δ Κα.ρα.μ.ιχ.νλής, � κα.τά. στα.ση στΙς ψuλιx.κες &ρχισε πά.λι να. χειροτερεόει. Μα. τώρα. σκέ ψτηκα.ν να. έψα.ρμόσουν, ενιχ. α.λλο σχέδιο, ενιχ. κα.ινούργιο κι σ.πά.ν θρωπο τρόπο στέρφ�ς μιχ.ς σ.κόμη κα.Ι των χρημά.των μιχ.ς. "Αρχι σιχ.ν λοιπον να. μάς περικόπτουν ιiπ' το κιχ.θορισμένο 6δομιχ.διά.τικο χρημα.τικΟ ποσο ποι, μάς δίδοντιχ.ν μέχρι τότε σ.πο τΙς κιχ.τα.θέσεις -α.δτων ποΙΙ εΤχιχ.ν στο λογιστήριο της ψυλιχ.κης. (Σημ. αΟτ::ι.ν ερχovτα.ν μια. έπιτα.γη σ.πο τα. σπΙτια. μ.ιχ.ς πά.νω σ.πό 100 δρχ. δεν μάς τα.δινιχ.ν στα. χέριιχ., ιiλλα. τα. κριχ.τοΟΟιχ.ν στο λογιστήριο κιχ.ί τα. δΙνα.νε μια. ψορα. τη 6δομά.δα. ποι, δρισα.ν να. γίνοντα.ι σ.να.λ�Φεις) .
146
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Άπο 80 δρχ. ποΙΙ είχα.ν κα.θορίσει Η3δομα.δια.ίως τΙς μειώνουν στΙς 50 κα.Ι τον Αuγουστο κόψα.νε κα.Ι το πενηντά-ρι. Άπα.γορεόετα.ι πια. να. ύπά-ρχουν χρ'ήμα.τα. στα. χέρια. τών κρα.τουμένων. 'Έπειτα. α.πο ενα. χα.ρτοπόλεμο, με α.Ιτ'ήσις, α.να.ψορές, γρOCμ μα.τα. στο τόπο κλπ. το Σεπτέμβρη μα.ς επισκέψτηκε δ Γεν. διευ θυντ�ς του Τπουργείou Δικα.ιoΣUνης Βεργόπουλος. Δια.μα.ρτυρηθ'ή κα.με ενά-ντια. σ' α.δτΟ το επα.ίσχυντο μέτρο' Χα.μένες κα.Ι οε δια. μαρτυρίες, χα.μένος δ κόπος μα.ς, οί &.πα.ντ'ήσεις του -ητα.ν για. γέ λια.. θα. δώσει εντoλ� -ειπε- στη διεόθυνση , να. μiΧς δώσουν για. τελευτα.ία. ψορα. &.πΟ ενα. πενψτOCρι α.πο τΙς κα.τα.θέσεις μα.ς. Λες κα.Ι τα. εδι νε &.πΟ την τσέπη του δ κ. Γενικός ! .. κα.Ι δεν τοο εψτα.να.ν να. δώσει περισσότερα ... 'Έδωσε α.κόμα. εντoλ� να. μην ξα.να. βρεθοσν στα. χέρια. τών κρα.τουμένων χρ'ήμα.τα. , για.τΙ θεωροσν τα.ν πα.ρOCνομα. ! .. Κι ετσι &λλα.ξε εντελώς δ τρόπος συνα.λλαγijς. 'Ότα.ν θέλα.με ν' α.γορOCσουμε κά-τι &.π' εξω, λ.χ. τσιγά-ρα., μια. τσα.κ μα.κόπετρα., ενα. ψOCκελλο, δίνα.με μια. ψορα. τ�ν έβδομά-δα. ενα. ση μείωμα. οπου α.να.γρά-ψοντα.ν το είδος ποΙΙ θέλα.με. Αδτο κα.τα.χω ροσντα.ν στα. βιβλία. τοο λογιστηρίου κα.Ι ύπογρά-ψα.με τ�ν ά.ξία. του σα.ν &.νά-ληψη χρημά-των. 'Ένα.ς πόλεμος σημειωμά-των, ενα.ς λα.6ό ρινθος α.πο λογα.ρ ιασμοός... ΤΟν Όκτώβριο τοο 1958 εψυγε (μετα.τέθrικε) δ Μπα.μπ(λης κα.Ι -ηρθε σ' α.ντικα.τά-στα.σ'ή του διευθυντ�ς δ Κα.ρπουζος. ΔοκιμOC ζουμε τον τρίτο τυρα.νίσκο ... Η Δ ΥΝΑΣΤΕ Ι Α ΚΑΡΠΟΥΖΟΥ
'ο Κα.ρποΟζος α.πο τ�ν &ψιξ'ή του κιόλα.ς γίνετα.ι ύποχείριο τών ύψιστα.μένων του ύπα.ρχιψυλOCκων Άρμένη, Κοκόλη κα.Ι το!} ύ πoδιευΘUντoo Χ'ήνou , ποΙΙ συνδέετα.ι &μεσα. με τ�ν &.σψά.λεια. κα.Ι τ�ν Krn. Ό Χijνος &.να.κα.τεμέν<ις σε τέτοιες σκοτεινες ύπηρεσΙες ... κα.Ι τέτοια. μέσα. κα.τόρθωσε α.πο ύπαλλΎΙλά-κος να. α.να.δειχθεί γρ'ήγορα. κα.Ι να. πά-ρει το βα.θμΟ του ύποδιευθυντοο. Ό Καρπουζος (Ονομα. κα.Ι πρά-μα.) ποΙΙ το ά.νOCστημά- του δεν ύπερέβα.ινε το 1 ,25 μ. είχε εντονα. το αίσθ'Yjμα. τijς μειονεκτικότητα.ς, τρομερα. κομπλε ξικος α.πο το ψτιOCξιμό του , κα.χόποπτος, δειλδς κα.Ι &βουλος, κα.Ι για. να. επιβληθεί στοΙΙς κρα.τοόμενους προβα.Ινει κι α.δτΟς με τ� σεφάDigitized by 10uk1s, Feb. 2010
147
του στ� λ�Ψη νέων περιοριστικών μέτρων πέρlχ απο κείνιχ που εΤχlχν πάρει οΙ προκάτοχοί του. Σά.ν α.60υλος καΙ τρομερά. γραψειοκράτης δεν δίνει απάντηση καλ λύση σε κlχνένlχ ζ�τrιμlX κι ακολουθεί μια. πlXρlXπλlXνητικ� ΤΙΧ χτικ�, τ�ν ταχτικ� τής άνα60λής, λέγοντας : «Θα. τα. μελετ�σoυμε τα. α..lτ�μlXτά, σας ...» κ.α. Ό ΚlχρποΟζος α.ρχισε να. εψιχρμόζει πιστώτεριχ τ�ν 35 εγκύ κλιο. Περιόρισε τ�ν είσlXγωγ� 6ιΌλίων καΙ περιοδΙΚών, εκοψε τα. μεροκά,μιχτιχ ιχότών που δούλευαν στα. διά,ψοριχ συνεργείlΧ, ραψείο, ξυλουργείο, ψοΟρνο, μαγειρεΤIΧ κλπ. Ή εργάσιμη μέρlχ σ' αυτα. τα. εργlXστήρια υπολογίζονταν fι μ[ιχ μιά,μισυ κι αότο το μέτρο χτυ ποΟσε τούς συν. πού είχαν μικρες ποινές. 'Ακόμα, γύριζε Μο ψορες τ� μέρlχ τΙς α.κτίνες τής φυλαΚής, μήπως πιά,σει κανένα ψύλακα να. κάθεται η να. μιλάει με τούς κρα τούμενους για. να. τον τιμωp�σει, εκανε Ελεγχο στο μαγειρείο, καΙ το ψοΟρνο, επέστρεψε τα. δέματα καΙ τΙς επιταγες πού προέρχον ταν άπο συγγΕνΕίς μας τοΟ εξωτερικοο καΙ μια. σειρα. άλλες πρά, ξεις πού ταίριαζα.ν στ�ν «προσωπικότητα» τοΟ κομπλεζικοο όπlΧλ λ�λoυ ... Στ�ν &ρχ� -μετα. τήν άψιξ� του- &ρνοΟντlχν κlχΙ να. μας δεχθεί στ�ν &ναψορά. 'Ακόμα, οδτε κlχΙ το γενικο αντιπρόσωπό μιχς. Σ' ιχότο το σrιμείO μα.ς 6ρήκε &νωμένους κι &νυποχώρητους. ΤοΟ ριχτ�κlXμε με εντονες διαμιχρτυρίες, πράγμα πού τον ανάγκιχσε να. 6άλει νερο στο ΚplXσί του κlχΙ να. υπoχωρ�σει. ΖητοΟσε να. δη λώσουμε α.ν οΙ &ποστολείς τών δεμά,των καΙ τών επιταγών εΤνlχι συγγενείς μας. ΤοΟ το αρνηθΎικαμε καί αύτο καΙ ψτάσαμε μέχρι τοΟ σημείου να. μ�ν δεχόμαστε να. πιχραλά60υμε τα. δέματα με τέ τοιους δρους. Δεν άντεξε κι εδώ κlχΙ υποχώρησε. Πάντα, κά,τι μη χανεόοταν για. να. μα.ς δυσκολέψει τ� ζωΎι. 'Επιχείρησε δυο ερευ νες το μ�να, &λλά. κι εδώ τά. 6ρήκε μπαστούνιιχ, δεν πέτυχε τίπο τα περισσότερο &πο ενα &νακά,τωμα τών πραγμά,των μας. Μιά. άλλη επονείδιστη π.ρά,ξη -που δ προκάτοχά,ς του δ Μπα μπίλης δσο σκληρος κlχΙ 6άρ6αρος κι σ,ν ήΤIΧΥ δεν κlχτlΧδέχτηκε ν� τ�ν εψαρμόσει- ήταν νά. μαζέψει τα. στιχψόλια. απο τΙς κλημα. ταρέις ποιι είχαμε φυτέψει στά. προαύλια - οσες είχα-ν γλιτώσει
148
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
απο το τσεκοόρι τοΟ 'Iμπp�ημ - κ�ι τα. πσόλησε για. λoγ�pι�σμo ΤΟΌ. 'Όταν δμως τοΟ ζητήσαμε να. μάς έπιτρέΦει Υ' αγορά,σΟΌμε λί γο χαλκο καΙ λίγο θειάφι για. να. Φεκάσοuμε τα. κλήμ�τ� και να, τα, προστατέΦΟΌμε απ' τις αρρώστειες, μάς α.ρνήθηκε απ�ντώyτ�ς στερεότυπα. : δεν σάς το έπιτρέπω». Αμα �pθε δ Auyouato; καΙ είδε τα. σταφόλια ωριμα καΙ περιποιημένα, τότε σκέψτηκε να. τΖ ΤΡΌγήσει -σα.ν ιδιοκτησία. ΤΟΌ- για. να. αυξήσει το ταμείο ΤΟΌ. Σα.ν να. μην εφτανε αυτο μάς απείλΎjOε κιόλας πως α.ν αντιδράσΟΌ με θα, μάς κόΦει τα. κλήματα. ΠροκειμένΟΌ να. χά,σΟΌμε τον ίσκιο πσυ τόσο πολότιμος �ταν για. μά;, καθως καΙ την πρασινάδα. του; αφήσαμε να. κά,νΟΌν ανε νόχλητα το εργο τοuς! ... ΣτΙς 29.6.59 πέθανε δ σuν. Δ. Ζαμπάνης. Ό θάνατος τοΟ Ζαμπάνη τρομοκ,ρά.τησε τον ΚαΡΠΟΟζο. Διαμαpτupηθήκαμε εντο να, κά.ναμε αποχε; σuσσιτίoΌ καΙ τους καταγγε[λαμε στον τόπο για. την αδιαφορία. που δείξανε στον άρρωστο σόντροψό μα.ς. Κά.νσ.με δμαδικε; ά,ν αφορες καΙ ύπομνήματα στο γΠΟΌργείο Καταγγείλαμε τον γΠΟΌργο Δικαιοσύνη; μ' ανοιχτη έπιστσλη στην έφημερ!δΙΧ. «ΑΥΓΉ». Το γΠΟΌργείο εστειλε ά,μ εσως τον έπιθεωρητη Λέκκα ν·α. έπι σκεφτεί τη φΌλακή. ·0 Λέκκας �pθε καΙ ζήΤΎjOε να. δεί μόνο το γενικο αντιπρόσωπό μας. Κι έδω δεν καθ!σαμε με σταΌρωμένα τα. χ�pια. 'ΈπειτΙΧ. απο τις δμαδικες διαμαΡΤΌρίες μα; αναγκάστηκε να. ύποχωρήσει καΙ να. δεχτεί κι &λλΟΌς. Άναγνώρισε δτι �ταν δ[ καια τα. αιτήματά μας. Και γιατΙ είπε πως είναι δ ίκαια τα. αιτή ματά μας δ εΙσαγγελέα.ς καΙ ή ασφάλεια ΚέΡΚUΡ�ς τον αποκάλε σαν «�λίGιo». υ
•
Σ' δλο το χρονικο διάστημα απο το ΣεπτέμΟΡ"f) του 1958 καΙ μετά, κάθε ειδοuς αγορα. γινόταν με σημειώματα. καΙ κατα στάσεις που καταχωρουνταν στα. οιολ[α τοΟ λογιστηΡ[ΟΌ και ύπο γράφαμε σα.γ ανά,ληΦη την αξία. των ειδων ποΙΙ ΤΌχον παραγγεί λαμε. ΔημΙΟΌργήθηκε ενας όλάκερος γραφειοκρατικος μηχανισμός. Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
149
Παρ' όλες τις διαμαρτυρίες και τις καταγγελίες μας, το φόρτο tij; δουλεΙάς ποι. tou; δYIμιoυpγ�σαμε στο λoγιστ�pιo με χιλιάδες σΥΙμειώμα.τα, δέν πετόχαμε την α.ρσΥΙ αδτοΟ τοΟ μέτρου. Μέσα στον Όκτώ6ρΥΙ το() 1 959 ενα α.λλο γεγονος ήρθε ν� προκαλέσει &ναστάτωcrYj στη ζω� μιχς. "Αρχισε ν� συζψιέτιχι στην Έπιτρoπ� Έξoυσιoδoτ�σεως στ� Boυλ� (μικρ� Bouλ�) το νο μοσχέδιο γι� τ�ν &μν�στευσYI των Γερμιχνων εγκλΥΙμα.τιων πολέ μο') κιχι τ�ν &πoΨUλάκισYI το() δήμΙΟυ tij; θεσσαλονίΚΥΙς ΜιΧξ Μέρ τεν. ΙΙοιός 1ιτιχν ιχΙΙτός δ δ�μιoς tij; θεσσαλονίΚΥΙς ; θ� το ποΟμε με δυο λόγιιχ: <ο Μέρτεν ήτιχν &νώτερος &ςιωματικος τοΟ χιτλερι κοΟ στριχτο(), ποι. όΠΥΙρετουσε κιxτ� την κατoχ� στ� ΜιχκεδονίΙΧ. "Ήταν δ δ�μιoς των <Ε6ραίων τijς θεσσαλονίΚΥΙς. Τοuς συνέλΙΧ6ε -με τη 6�θεια. tG}y <Eλλ�νων συνεργιχτων του- κιχι τοuς !στει λε στιΧ γερμανικιΧ στριχτόπεδα. εξόντωcrYjς "Αουσ6ιτς, Μποόχεν6ιχλ, Ντιχχάου κ.α.. Γι' α.δτες τίς κα.λες όπη ρεσίες τιμ�θYIκε ιΧπο τ� μετ ιxπoλεμικ� «δYIμoκpατικ�» κυ6έρνφΥΙ τijς Δυτικijς Γερμιχνίας κιχι τδν -rnποθέ τησε διευθυντ� τοο Τπουργείου Δικα: οσόνΥΙς! ... Τ ί πρόκλφΥΙ γιιΧ τιΧ θUμιxτα ! ... υ θριxΣUς α.δτΟς έγκλΥΙματίας, 1ιρθε τουρίστσ,ς .... στ�ν <Ελ λά.δα. -στιΧ μέρΥΙ ποι. εδρα.σε στ�ν κατox�- κι α.ς 1ιταν δικα.σμένος έp�μην ιΧπο έλλψικο δtκαστ�ριo. Μά., δεν Ύjξ�ρε όμως -γιιχτί στψ ριζότα.ν στίς πλά.τες των κυβε.ρνώντων- ότι στ�ν έλλYIνικ� δικα.ιο σόνη όπά.ρχει &κόμα. ενιχς νέος ΠολυζωΙΟΥΙς, δ ιΧντιεισα.γγελέα.ς του Άρείο') Πάγου Α. TotίcrYj; ποΙΙ διέτιχξε τ� σόλλYjψYj του εγκλYjμα τία. καί το κλείσιμό του στ� ψυλιxκ�. <Η σuλλYjψYj κα.ι ψυλάκιCTYj του Μέρτεν !κιχνε α.νω κάτω την έλλ'Y)'lΙΚ� KuoipvrισYj, τό πα.λάτι κιχι τ�ν κυβέρνφYj τής Δυτ. Γερ μανίιχς, κιχθως κιχί τον iιμεp�σιo και περιοδικο τόπο. Παρ� το θό ρυβο ποι. ξεσΥΙκώ&ηκε καί τ� λα.ϊκΎι δργ� iι όπόθεσYj Μέρτεν !κλει σε ! ... Με τ�ν επέμ6α.σYj τής Γερμrxνικijς κυ6έρνφYjς κιχι του πα.λα τιου δ Μέρτεν , δ ιXpχιδ�μιoς τijς Μιχκεδονίας, &ψέθYjκε ελεύθερος προς α.ιωνια. vtpoπYj . . , .. Κλείνοντας τ�ν πσ,ρένθεCTYj γι� τον εγκληματία Μέρτεν επα νερχόμα.στε στίς ψυλσ,κίσΤYjΚες εκδψώσεις. υΟπως &ναψέραμε πα,
150
"
"
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ρ�πά.νω , στην έπιτροπη έξοοσιοτησεων tij;; B oUAij; συζητιέντιιν τό νομοσχέδιο για. την ιiμνήστευση -κιιτ' ιiπ�ίτηση tij; γερμ�νι Κi'jς κυ6έρνησης- των έγκλημιιτιων πολέμου . Κι �τσι θα. στ�μ� τουσΙΙΥ οΙ διώξεις κ�Ι θα. σερι�νoσσ�ν π�ντoυ στη xώρ� μ�ς οΙ σψ�γείς τοσ λ�oυ. 'Έτσι , τό πρό6λημ� των πολιτικων κριιτουμένων πιιρουσιά.ζε τ�ι τώρ� περισσότερο επίκ�φo κ�ι πολu ώριμο για. την λύση του, με γενικώτερη &.ντ�πόκριση στό εσωτερικό κοινό κ�θως κ�ι στό ε ξωτερικό. Ή &.μνήστευση κιιΙ � &.πελευθέρωση του Γερμ�νoO εγκλημιι τίιι ήτ�ν για. μας μια. πρόκληση πού μiiς γέμισε ιiγ�νά.χτηση κιιί δργή , γι�τΙ κρ�τoOσ�ν �ύτoύς ποu πoλέμησ�ν τόν ΚΜα.χτητη οε κ�πέντε χΡόνιιι cpuλ�κη κι iΧλλoυς εξορίιι στα. ξερονήσιιι τοσ Αί γ�ίoυ . 'Έπειτιι &.π' δλ� �ότα. μiiς δινότ�ν � εόκα.φίιι να. Οια.μα.ρτυ λιιρηθοσμε, έκoηλώνoντ�ς την &.γα.νά.χτησή μ�ς, στον Kερκυρα.ϊκ� λ�ό για. την &.δικί� πού γινότ�ν σε 6ά.ρος μ�ς, με τό ίοιο μέσον, τΙς δμ�oικες ψωννες &.π' τα. πα.ρriθυρ�. Αότό ήτ�ν κ�Ι το μoν�oι κο όπλο πού δια.θέτ�με. ''Οτα.ν 6ρά.Ουα.σε κι �γινε � κ�τriκλειση των κελλιων, ώριι 7 , &.ρxίσ�με να. ρ ίχνουμε τ α. πρωτιι μεμoνωμέν� συνθήμ�τα. � πως : 1) «'Αμνηστεόουνε τούς γερμ�νoύς έγκλημ�τίες πολέμου, &.ποψυ λ�κίζoυνε το Μέρτεςν» 2) «Έμiiς πού tou;; πολεμήσα.με μα.ς κρα. τανε δεκ�πέντε χρόνιιι ψυλα.κή» 3) «Δεκα.πέντε χρόνιιι �xoυμε να. δοσμε τα. πα.ιΟιά. μα.ς» 4) «Κριιτiiνε tou;; &.γωνιστες tij ;; Έθνικijς Άντίστιισης 15 χρόνιιι ψυλιικη» 5) «Ζητα.με &.μνηστία.». Το τε λευτα.ίο σόνθτιμ� το επα.νιιλri6α.ινιιν όλοι μα.ζΙ τρεΙς ψορές. ΟΙ Οl)να.τες ψωνες μέσιι στη νεκρικη σικη τοσ &.πό6ριιΟου τούς ξά.ψνια.σα,ν κι επειοη είχα.με ο ίκιο οεν �δειξιιν 6ιασόνη atQ πriρσι μο νέων μέτρων. Ούτε τη νόχτα. ούτε την iΧλλη μέρ� σημειώθηκε καμιά &.ντίδρ�ση καμιά &'λλαγη &.π' τη μεριά τΥίς δ ιεόΘUνσης. Ή ψυλακη iΧνoιξε κα.νονικά στην κα.θορισμένη ώρα.. Κι �τσι συνεχί ζοντα.ν μια. δυό μέρες τό πρόγραμμιι δίχως κιιμιά &'λλα.γΥι. Στο με τα.ξύ έμείς συ νεχίζα.με τη Oια.μ�ρτυρίες χωρΙς νά μειώσουμε τΙς έκ πομπές. Αότό ήτ�ν ξεγέλα.σμα. για.τΙ οεν μα.ς ξέχα.σα.ν. Κα.τέψθα.σαν οΙ &.σψαλίστικες &.ποψriσεις. Αότη τη ψορά χτύπησα.ν &.λλοσ. Κι ή ταν σο6αρο πλijγμα αύτο γιά μας. Μα.ς �κλεισα.ν δλα τα. συνεργεία Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
καΙ δέν άψ1Jναν τους τεχνίτες (ρα.φτά.δες, τσαγκα.ρά.δες, ξυλουρ γο1;ς κλπ.) ν� έργαστοον, οuτε ν� ογοΟνε εξω άπο τΙς άκτίνες. Ή ένημέpωcrη της δμά.δας σέ δλα τ� ζητ�μα.τα. γινόταν μέσω των έρ γα.ζομένων που κινοΟνταν κ�πως έλεόθερα., άλλ� καΙ όπηρχαν τέ τοια άπ' δλες τΙς ά.κτίνες. Μέ λίγα λόγια. εκανα.ν χρέη σuνδέσμων κα.Ι το σταμά.τημα. άπα τή δoυλει� μα-ς εψερε κά.πο:α. ά.νωμα.λία. ατή σuνενόηση τής Όμά.δα.ς. Ή μόνη μας ά.παντοχή εμεινε fι χησψοποίηση των μα.γεΙ ρων, στο μέτρο που μποροΟσα.ν ...
T� σuνθ�ματά. μας Βρηκαν σοΟα.ρή ά.π�χηcrη στο δημοκρατι κο λαο τοΟ νησιοΟ -για.τΙ το ζ�τημά. μα.ς -ητα.νε πολυ ώριμο, δίκιο το αίτημά. μα.ς, άλλ� γινόταν καΙ στήν πιο κα.τά.λληλη στιγμ�, τη στιγμή που α.νοιγα.ν πpoσκλητικ� οΙ πόρτες των ψυλα.κων γι� να. άι:ρεθοΟν έλεόθεροι οΙ σψαγείς τοΟ λαοΟ. Ό Κερκυραϊκος λαος εκ δηλώνοντας τ� α.ίσθ�ματά. του μέ διά.ι:ρορους τρόπους κα.Ι μέσα., πρω τοστατοσντος τοΟ Ίσραηλιτικοο Συλλόγου, εστειλαν τηλεγρα.ψή ματα. στήν κυΌέρνησrι καΙ τον τόπο ... ζητώντας παρά.λλrιλα ν� δο θ.εί γενική ά.μνηστία. ΚαΙ στΙς άλλες ψυλακές, δπου όπηρχαν πολιτικοΙ κρατοΥμενοι εγιναν οΙ ίδιες εκδηλώσεις. Ξαψνικ� Όρέθηκα στΙς ψuλακές 'Ιωαννίνων γι� να. οικαστω στο στρατοδικείο για. ά.νυποταξία. Μα.ζί μου -κρυμμένα στΙς ά ποσκευές μου- κουΌαλω καΙ τ� χειρόγραψά. μου. 'Εδω λοιπον μοο δίνεται fι μοναδική εδκαιΡία να. ΟΥά.λω εξω τα. γραφτά. μου καΙ ν� τ� στείλω σέ σίγουρο μέρος. 'Έτσι, διακόπτουμε τήν ά.:ρ1ιγη� μας. Μέ τήν έλπίδα πως θα. φτά.σουν στον προορισμό τους καΙ θα. σωθοΟν, εδχαριστω προκαταΟολικα. τον κα.λό όπά.λλrιλo που άνέ λα.Οε αδτή την άπoστoλ�. Φυλακές ·1 ωαννίνων 20. 1 2 .59
1 52
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
Στο προαόλιο των φuλακων Μuτιλ�ν'Υ)ς. Πά.σχα. 1963. Άπο ά.ριστε ρα. οί σuν. Δημ.. Χοuσιά.ς, Άνά.στος Παπαπέτρου , Βασίλης Koυϊνάr κης, Κοσμ.α.ς Σοόφλχς.
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
ΕΠ Ι ΛΟΓΟΣ
λύτο. που άναφέραμε σέ τουτο τό β ιβλίο -καΙ μάλι στα τόσο σύντομα- KaMTTTOUV μερικά γεγονότα μιας σuγ κεκριμένης έποχης καιΙ περιοχης. Δεν ηταν SUvaTD νά χωρέσει έδω μιά ζωή 1 460 ιΊμερων στΙς γραμμες 'Του Δημοκρατικού Στρατου Έλλάδας άλωνί ζωντας το. βοuνά, καΙ 5337 μέρες κλεισμένος στο. κάτεργα σάν πολιτικός κρατούμενος με βαριές καταδίκες.
ΟΙ 5337 μέρες μοιράζοντα ι σέ έννέαι Ισόβαρα μποuν τρούμιαι μέ τό μεγαλύτερο μερίδι ο ΟΙ 6αστίλες της KtPKU ρας καΙ κάτω από δραμα'τικές σuνθηκες διαιβίωσης. "Οιτως τονίσαμε καΙ στήν άρχή ξεκινήσαμε τό γράΨιμο με δuσκολίες κι έμπόδια. Σκοπός μας δεν ηταν να γράφοuμε την Ιστορία του έμφύλιοι> πολέμοu, ΑU"Tό άνήκει σ' &λλοuς . . . Στόχος του β ιβλίοι> εΤναι νά σωθουν καΙ να μαθεuτούν άπό τΙς νεώτερες γενιές, οΙ μαρτuρίες. άπό μ ια δραματικη έποχή , άπό μια έμφύλια σύγκροuση που σχεδίασαν καΙ έφάρμοσαν
ΟΙ "Αγγλοι Ιμπεριαλιστές, πνίγοvrrας στό αΤμα τό λαιϊκό μας κίνημα.
Έδώ πρέπε ι να τονίσω, άλλα καΙ να εύχαριστήσω τον άγαπητό Γιάννη Κοσπεντάρη που με ένθάρρuνε καΙ με πα ρότρuνε για τη σuγγραφή τούτou του β ι6λίου , 'Του καλού ύ παλλήλou των φυλαικων Ίωαννίνων Β . Γ . που φυγάδεψε καιΙ σιγούρεΨε τα χειρόγραφα
Kαιi σ' έκείνouς
που πρόθυμα
πρόσφεραν τη βοήθειά τους για την Ικδοσή του. (Όπως φαίνεrrαι άπό τό δ ιά6ασμα του περιεχομένου, δεν γράφομε λογοτεχνία, άλλα παραθέτομε γεγονόται ξε ρά. . . δίχως φκιασιδώμαιτα καΙ στολίδια. Κριτές του β ι6λίου τούτου ,θα εΤναι πρώτ ' άπ' δλοuς
ΟΙ έπιζήσαντες -άπ' αύ'Τή τΙ θύελλα- σuν!στες του ΔΣΕ καΙ των φuλαικων . . .
Digitized by 10uk1s, Feb. 2010
