Ο βιβλιοπώλης της Καμπούλ

ι

(3η έκδοση)

Ο

βιβλιοπώλης της Καμπούλ �Όσνε

Σέιερσταντ

ΡΙΤΙΚΗ

ΠΑΓΚΟΣΜ10

BEST

SELLER

Η

Όσνε Σέιερσταντ είναι η μόνη σκανδινα­ βή δημοσιογράφος που βρισκόταν στην Καμπούλ στη διάρκεια του πολέμου. Όταν η παγκόσμια κοινότητα έχει πια

χάσει το ενδιαφέρον της για το Αφγανιστάν, εκείνη παραμένει στην ερειπωμένη από τον πόλεμο πρωτεύ­ ουσα, που επιστρέφει σε μια καθημερινότητα γεμάτη σκόνη και αβεβαιότητα, με την ελπίδα να δει έναν καινούργιο κόσμο να γεννιέται. Φιλοξενείται στο διαμέρισμα του Σουλτάν Χαν, στο κέντρο της Καμπούλ, και μοιράζεται τα τρία δω­ μάτια με τη δεκαμελή οικογένειά του. Κρύβοντας τα βόρεια χαρακτηριστικά της πίσω από την παραδοσιακή μπούρκα, κινείται απαρατήρη­ τη και καταγράφει τις ζωές και τις σχέσεις των αν­ θρώπων, τα συναισθήματα και τα όνειρά τους, με όση αμεροληψία διαθέτει χάρη στη δυτική της κουλτούρα. Ο προοδευτικός βιβλιοπώλης οραματίζεται ένα σύγχρονο νέο Αφγανιστάν που πρέπει πια ν' αναδυθεί σ' αυτό το κομμάτι του κόσμου ύστερα από τα εικοσι­ πέντε χρόνια οπισθοδρόμησης που επέφεραν οι πόλε­ μοι και η θεοκρατική διακυβέρνηση των Ταλιμπάν. Ωστόσο, στο όραμά του αυτό δεν χωράνε τα μέλη της μεγάλης του οικογένειας. Οι εικόνες μιας μουδιασμένης από τις αντιξοότη­ τες κοινωνίας παρουσιάζονται ανάγλυφες, ρεαλιστι­ κές και συγκινητικές καθώς η συγγραφέας σηκώνει το πέπλο μιας βαθιά ριζωμένης παράδοσης και μπαίνει στη ζωή των απλών ανθρώπων του Αφγανιστάν.

ISBN

www.kritiki.gr

Ι

9bO-2L8-322-S

Η

υσνε Σέιερσταντ πήρε πτυχίο στη

ρωσική γλώσσα και στην ιστορία της φιλο­ σοφίας από το Πανεπιστήμιο του υσλο. Από το 1993 ως το 1996 ήταν ανταποκρί­ τρια νορβηγικών εφημερίδων στη Ρωσία. Το 1997 είναι ανταποκρίτρια στην Κίνα. Το 1998 αναλαμβάνει για τη νορβηγική τη­ λεόραση και το ραδιόφωνο να καλύψει τον πόλεμο στο Κόσσοβο. Στην Καμπούλ βρι­ σκόταν από τον Φεβρουάριο ως τον Απρί­ λιο του 2002, στέλνοντας ανταποκρίσεις σε νορβηγικούς, σουηδικούς και δανέζικους τη­ λεοπτικούς σταθμούς, και πολλές διεθνείς εφημερίδες. Από τον Ιανουάριο ως τον Απρίλιο του 2003 στέλνει από τη Βαγδάτη τις ανταποκρίσεις της στις οποίες βασίστη­ κε το τελευταίο βιβλίο της Εκατό και μία μέ­ ρεςπου θα κυκλοφορήσει στη Νορβηγία τον Οκτώβριο του 2003. Το πρώτο της βιβλίο Με T,lY πλdτ,l στον τοίΧο: πορτραίτα από τ'! Σερβία απέσπασε εξαιρετικά σχόλια. Έχει κατ' επανάληψη βραβευτεί ως δημοσιογρά­ φος, αλλά και ως συγγραφέας.

www.krίtίkί.gr

3-CΟSΜΟΣ-3

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

Μετάφραση Άννα Παπαφίγκου

Επιμέλεια Θέμις Μίνογλου

ΚΡΙΤΙΚΗ

Η μετάφραση του βιβλίου ε πιδοτήθηκε από τον οργανισμό NORLA

1Ύj έχοοσΎ]: Οχτώ6ριος

2003

Asne Seierstad, Bokhαndleren ί Kαbul- et fαmiliedrαmα Asne Seierstad, Ο βιβλιοπώλης της Καμπούλ © 2002, Asne Seierstad Published by agreement with L eonhardt & Ηφier Literary Agency aps, ΚΦbenhavn.

© 2003,

Εκδόσεις Κριτιχ-η ΑΕ

Κατά τον Ν. 2121/1993 και τη Διεθνή Σύμβαση της Βέρνης (που έχει κυρω­ θεί με τον Ν. 100/1975) απαγορεύεται η αναδημοσίευση και γενικά η ανα­ παραγωγή του παρόντος έργου, με οποιονδήποτε τρόπο, τμηματικά ή περι­ ληπτικά, στο πρωτότυπο ή σε μετάφραση ή άλλη διασκευή, χωρίς γραπτή άδεια του εκδότη. Γραφεία: Τσαμαδού 1-3, 106 83 Αθήνα, τηλ. 210 38 03730, fax 210 38 03 7 40 Βιβλιοπωλείο: Νευροκοπίου 8, 11855 Αθήνα, τηλ. 210 34 69 302 e-mail: [email protected] www.kritiki.gr

ISBN

960-218-322-5

Στους γονείς μου

Περιεχόμενα Πρόλογος . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 .

Πρόταση γάμου . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 Το κάψιμο των βιβλίων . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27 Έγκλη μα και τιμωρία . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 Αυτοκτονία κα ι τραγούδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54 Επαγγελματικό ταξίδι . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 57 Θέλεις ν α με στ ενοχωρήσεις ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83 Απ αγορεύετα ι η ε ίσοδος στον Π αράδεισο . . . . . . . . . . . 96 Κυματιστή, αεράτη, κα μπυλωτή . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 . 110 Ένας γάμος τρίτης κ ατηγορίας Η μητριάρχης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 Οι πειρασμοί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 136 Το κάλεσμα του Αλί . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 145 Μυρωδιά σκόνης . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 176 . . 193 Η προσπάθεια 205 Μπορε ί ο Θ εός να πεθάνει; Το κελί 214 . . 223 Ο ξυλουργός . 253 Η μητέρα μου, η Ο σάμα . 274 Ραγισμένη καρδιά .

.

Επίλογος

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

.

290

Πρόλογος Ο Σουλτάν Χαν ήταν από τους πρώτους ανθρώπους που γνώρι­ σα όταν έφτασα στην Καμπούλ, τον Νοέ μβριο του 2001 . Είχα περάσει έξι βδομάδες με τους πολέμαρχους της Βόρειας Συμ­ μαχίας στην έρημο, κοντά στα σύ νορα του Τατζικιστ ά ν, στα βουνά του Ινδοκαυκάσου, στην κοιλάδα του Παντζίρ, στις στέ­ πες βόρεια από την Κ αμπούλ. Έζησα τις επιθέσεις τους κατά των Ταλιμπάν, κοιμό μουν σε πέτρινα πατ ώματα, σε καλύβες από λάσπη, στο μέτωπο. Ταξίδευα με μεταγωγικά αεροπλάνα, με στρατιωτικά οχήματα, με άλογο και με τα πόδια. Όταν ηττήθηκαν οι Ταλιμπάν, πήγα στην Κ αμπούλ με τη Βό­ ρεια Συμμαχία. Σ' ένα βιβλιοπωλείο συνάντησα έ ναν γκριζο­ μάλλη καλοστεκο ύμενο άντρα. Μετά από βδομάδες μέσα στους καπνούς και τα συντρίμμια, όπου οι συζητήσεις περιορίζονταν σε θέματα που αφορού σαν την τακτική του πολέμου και τις στρατιωτικές νίκες, ένιωσα μεγάλη ανακούφιση ξεφυλλίζοντας τα βιβλία και συζητώντας για λογοτεχνία και ιστορία. Ο Σουλ­ τάν είχε ολόκληρα ράφια με βιβλία σε διάφορες γλώσσες. Ποι­ ητικές συλλογές, αφγανικούς μύθους, ιστορικές μελέτες, μυθι­ στορήματα. Ήταν καλός έμπορος. Φεύγοντας από το βιβλιοπω­ λείο, μετά την πρώτη μου επίσκεψη, είχα αγοράσει εφτά βιβλία. Τον επισκεπτόμουν όσο πιο συχνά μπορούσα για να ρίξω μια ματιά στα βιβλία του και να κουβ εντιάσω μ' αυτό τον ενδιαφέ­ ροντα βιβλιοπώλη, τον Αφγανό πατριώτη που έ νιωθε απογοή­ τευση για όσα συνέβαιναν στον τό πο του, ξανά και ξανά. «Πρώτα μου έκαψαν τα βιβλία οι κομμουνιστές, έπειτα μου τα λεηλάτησαν οι Μουτζαχεντίν, και μου τα ξαναέκαψαν πάλι οι Ταλιμπάν», μου είπε. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

12

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Πέρασα ώρες ακούγοντας τις ιστορίες του βιβλιοπώλη, για τους αγώνες του ενάντια στα διάφορα καθεστώτα και τις λογο­ κρισίες τους, πώς έκανε τον προσωπικό του αγώνα, κρύβοντας βιβλία από την αστυνομία, δανείζοντάς τα σε άλλους ανθρώ­ πους, πώς πάσχιζε να σώσει την τέχνη και τη λογοτεχνία του τόπου του, τη στιγμή που οι δικτατορίες στη σειρά έβ αζαν τα δυνατά τους για να τις αφανίσουν. Κατάλαβα ότι αυτός ο ίδιος ήταν ένα ζωντανό κομμάτι αφγανικής κουλτούρας: έ να βιβλίο ιστορίας σε δύο πόστα. Μια μέρα με κάλεσε σπίτι του σε βραδινό τραπέζι. Στο πά­ τωμα, γύ ρω από πλ ουσιοπάροχα φαγητά, καθόταν η οικογέ­ νειά του: μία από τις γυναίκες του, οι γιοι, οι αδερφές, ο αδερ­ φός, η μητέρα και κάποια ξαδέρφια του. Ο Σουλτάν διηγόταν ιστορίες, οι γιοι του γελούσαν και έλε­ γαν αστεία. Ο τόνος της συζήτησης ήταν άνετος και χαλαρός και τα φαγητά δεν συγκρίνονταν με τα λιτά γεύματα που πρόσφε­ ραν οι πολέμαρχοι στα βουνά. Ωστόσο γρήγορα κατάλαβα πως οι γυναίκες δεν συμμετείχαν και πολύ στη συζήτηση. Η όμορφη έφηβη γυναίκα του Σουλτάν καθόταν σιωπηλή κοντά στην πόρ­ τα, με το μωρ ό της αγκα λιά. Δ εν άρ θρωσε ού τε μία λέξ η. Η πρώτη γυναίκα του δεν ήταν παρούσα εκείνο το βράδυ. Οι άλ­ λες απαντούσαν απλώς σε ερωτήσεις, δέχονταν συγχαρητήρια για τη μαγειρική τους, αλλά δεν άνοιγαν καμιά συζήτηση. Όταν βγήκα από το σπίτι είπα στον εαυτό μου: «Αυτό είναι Α το φγανιστά ν. Θα ήθε λ α να γράψω έ να βι βλίο γι' αυτή την οικογένεια». Την άλλη μέρα ξαναπήγα στο βιβλιοπωλείο και εί πα στον Σουλτάν τη σκέψη μου. «Χίλια ευχαριστώ», είπε μόνο. «Αυτό σημαίνει όμως ότι πρέπει να μείνω στο σπίτι σας». «Καλώς να ορίσεις». «Να σ' ακολουθώ, να ζω τη ζωή σου. Με τις γυναίκες, τις δ α ερφές, τους γιους σου». «Καλώς να ορίσεις», επανέλαβε. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

13

Μια συννεφιασμένη μέρα του Φεβρουαρίου μετακόμισα στην οικογένεια Χαν. Τα μόνα πρά γματα που είχα μαζί μου ήταν ο υπολογιστής, σημειωματάρια, μολύβια, το κινητό μου τηλέφω­ νο και τα ρούχα που φορούσα. Τα υπόλοιπα είχαν χαθεί στο ταξίδι κάπου στο Ουζμπεκιστάν. Με υποδέχτηκαν θερμά και θα έλ εγα πως έ νιωσα ά νετα με τις αφγανικέ ς φορεσιές που μου δάνεισαν. Μου άπλωσαν ένα στρώ μα δίπλα στη Λέιλα, τη μικρότερη αδερφή του Σουλτάν, και της ανέθεσαν να με φροντίζει ώστε να νιώσω βολικά. « Θα είσαι το μωράκι μου», μου είπε η δεκαεννιάχρονη κο­ πέλα την πρώτη βραδιά. « Θα σε περιποιο ύ μαι», με δ ια β ε β αί ωσε , και τινα ζόταν ά επ νω κάθε φορά που σηκωνόμουν από τη θέση μου. Ο Σ ου λτά ν τους είχε δ ιατ άξ ει να ικανοποιούν κάθ ε μου επιθυμία. Αργότερα έμαθα ότι τους είχε πει πως θα τιμωρούσε όποιον δεν σεβόταν την εντολή του. Όλη τη μέρα μού πρόσφεραν τσάι και φαγητ ό. Σιγά σιγά εξοικειώθηκα με τη ζωή της οικογένειας. Μου μιλούσαν όποτε είχαν διάθεση, όχι όταν τις ρωτούσα. Κι ούτε όταν κρατούσα το σημειωματ ά ρι ό μου ήταν κατ' αν ά γκη ομι λ ητικ έ ς. Μ ού ά νοιγαν την καρ διά τους ό ταν πηγαί ναμε βόλτα στο παζάρι, καθόμασταν στο λεωφορείο ή μέ ναμε ξύπνιες αργά τη νύχτα. Τότε, οι απαντ ήσεις έρχονταν αυ θό ρμητα. Απαντού σαν σε ερωτήσεις που δεν θα φανταζόμουν ποτέ να τους κάνω. Έδωσα στο κείμενό μου λ ογοτεχνική μορφή, αλλά βασίζεται σε αληθινές ιστορίες που τις έζησα ή μου τις αφηγήθηκαν αυ­ τοί που τις έζησαν. Όταν καταγράφω τι σκέφτονται ή τι νιώ­ θουν οι άνθρωποι αυτοί, στ ηρίζομαι στις σκέψεις και τα συναι­ σθήματα που οι ίδιοι μου μετέ φεραν στη διάρκεια της κοινής μας διαβί ωσης. Πο λλοί αναγνώ στες μ' έχουν ρωτ ήσει: « Μα πώς μπορείς να ξέρεις τι συμβ αί νει στο μυαλό του καθενός;». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

14

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Φυσικά και δεν είμαι παντογνώ στης. Όταν αποδίδω εσωτερι­ κού ς μονολό γους ή περι γρά φω κ άποιες σκ έψεις τους, εί ναι επειδή μου τις εκμυστηρεύτηκαν. Δεν πρόλαβα να μάθω την περσική διάλεκτο που μιλούσε η οικογένεια Χ αν, αλλά ήμουνα τυχερή επειδή τα περισσότερα μέλη της οι κογέ νει ας μ ι λο ύσαν αγγλι κά . Α συν ήθι στο; Ναι . Έτσι κι αλλιώς όμως η ιστορία από την Καμπούλ είναι η ιστο­ ρία μιας ασυνήθιστης αφγανι κής οικογέ νειας. Η οι κογέ νεια ενό ς βι βλιοπώλη εί ναι ασυνήθιστη σε μια χώ ρα όπου τα 3/4 του πληθυσμού δεν γνωρίζουν καν γραφή και ανάγνωση. Ο Σου λτ άν είχε μάθει αγγλι κά από έναν δι πλωμάτη όταν του μάθαινε τη δική του διάλεκτο ντορί. Χειριζόταν τη γλώσσα με ευχέρεια κι είχε πλούσιο λεξιλόγιο. Η αδερφή του, η Λέιλα, μιλούσε άπταιστα αγγλικά γιατί είχε πάει σε πακιστανικό σχο­ λείο όταν ήταν πρόσφυγες και έκανε βραδι νά μαθή ματα αγ­ γλικών όταν γύρισαν στο Αφγανιστάν. Κι ο μεγάλος γιος του, ο Μανσούρ, μι λούσε άπταιστα τα αγγλικά . Πήγαινε κι αυτό ς πολλά χρό νια σε πακιστανι κό σχολείο. Είχε τόσο καλές γνώ­ σεις ώστε μπορούσε να συζητήσει για τις αμφιβολίες του, τους έρωτές του, τις συνομιλίες του με τον Θεό. Μου εκμυσ τηρεύτη­ κε πόσο ήθελε να εξαγνιστεί σε μια θρησκευτική τελετή και μ' άφησε να τον ακολουθήσω στο προσκύ νημά του, σαν τέταρτη αθέατη συνταξιδιώτισσά του. Συμμετείχα επίσης, στα εμπορι­ κά ταξίδια στην Πεσάουαρ και στη Λαχόρη, στο κυνήγι της Αλ Κάιντα, σε ψώνια στο παζάρι, στο χαμάμ, στον γάμο και στις γαμήλιες προετοιμασίες, στο σχολείο, στο υπουργείο Παιδεί ­ ας, στο αστυνομικό τμήμα, στη φυλακή. Άλλα πάλι γεγονότα δεν τα έζησα, όπως το δράμα της Τζαμί­ λα ή τις περιπέτειες του Ραχιμουλά χ. Άκουσα πως ο Σουλτά ν έκανε πρόταση στη Σόνια. Αυτά τα έμαθα από τα πρόσωπα που πήραν μέρος σ' αυτή την ιστορία: ο Σουλτάν, η Σόνια, η μητέρα του, οι γονείς της, οι αδερφές, ο αδερφός και η Σαρίφα. Ο Σου λτάν δεν επέτρεπε σε κανέναν εκτός της στενής οι­ κογέ νειας να έρχεται στο σπίτι. Έτσι χρέη διερμηνέα ανέλαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

15

βαν ο ίδιος ο Σουλτάν, ο Μανσούρ και η Λέιλα. Φυσικά, αυτό τους έδινε περιθώριο για διάφορες εκδοχές της οικογενειακής ιστορίας. Ε γώ ωστόσο διασταύρωσα αυτές τις εκδοχές, κάνο­ ντας τη ν ίδι α ερώτησ η και στους τρει ς διερμ η νείς, που αντι­ προσώπευαν τις μεγαλύτερες αντιθέσεις στην οικογένεια. Όλη η οικογένεια γνώριζε πολύ καλά ότι ο λόγος που έμε­ να στο σπίτι τους ήταν για να γράψω ένα βιβλίο. Αν ήταν κάτι που ήθελ αν να το γράψω, μου το έλεγαν. Ε ντούτοι ς επέλεξα να μη χρησιμοποιήσω τα πραγματικά ονόματα της οικογένειας Χ αν ή και των άλλων προσώ πων. Κ ανε ίς δ εν το απαίτ η σε, ωστόσο εγώ θεώρησα πως έτσι ήταν το σωστό. Οι μέρες μου κυλούσαν, όπως και της υπόλοιπης οικογένει­ α ς. Ξυπνού σα πρωί πρωί από τις φωνές των παι διώ ν και τις προσταγές των αντρών. Κα θόμουν στη ν ουρά, για να μπω στο μπάνιο, ή χωνόμουν μέσα σαν κλέφτης όταν όλοι είχαν τελειώ­ σει. Αν ήμουν τυχερή, υπήρχε ακόμη λίγο ζεστό νερό, αλλά σύ­ ντομα έμαθα πως μια χούφτα κρύο νερό στο πρόσωπο είναι ό,τι πρέ πει για τό νωση. Το μεγαλύτερο μέρος του χρό νου μου το περνούσα στο σπίτι με τις γυναίκες, επισκεπτόμουν συγγενείς και πήγαινα στο παζάρι, και με τον Σουλτάν και τους γιους του στο βιβλιοπωλείο ή τους συνόδευα στη ν πόλη ή στα ταξίδια. Το βράδυ μοιραζόμουν το φαγητό της οικογένειας και έπινα πρά­ σινο τσάι ώσπου να πάω για ύπνο. Ήμουν φιλοξενούμενη, αλλά γρήγορα αισθάνθηκα στο σπίτι μου. Με περιποιήθηκαν αφά­ νταστα. Η οικογένεια ήταν γενναιόδωρη και ανοιχτόκαρδη. Πε­ ράσαμε πολύ ευχάριστα μαζί, αλλά ποτέ στη ζωή μου δεν εξορ­ γίστηκα �όσo όσο με την οικογένεια Χαν, και σπάνια έχω τσα­ κωθεί τόσο πολύ όσο εκεί. Πρώτη φορά αισθάνθηκα τόσο έντονα την ανάγκη να χτυπή­ σω κάποιον. Ένα πράγμα με προκαλούσε διαρκώς: ο τρόπος που φέρονταν οι άντρες στις γυναίκες. Η υπεροχή των αντρών ήταν τόσο αυτονόητη, που κανείς δεν μπορούσε να την αμφισβητήσει. Εμένα νομίζω με θεωρούσαν έ να είδος «ερμαφρόδιτου». Ως γυναίκα από τη Δύση είχα το δικαίωμα να συναναστρέφομαι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

16

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

γυναίκες και άντρες. Αν ήμσυν άντρας, δεν θα με δέχονταν φυ­ σικά στους κόλπους της οικογένειας, ούτε θα μπορούσα να ζή­ σω τόσο κοντά στις γυναίκες του σπιτιού του Σουλτάν. Απ ό την άλλη, δεν αντιμετώπισα κανένα πρόβλημα ως γυναίκα σ' έναν κόσμο αντρών. Όταν στις γιορτές χωρίζονταν άντρες και γυναί­ κες σε χωριστά δωμάτια, ήμουν η μόνη που μπορούσα να κυ­ κλοφορώ ελεύθερα στσυς χώρσυς πσυ γλεντούσαν τα δύο φύλα. Δεν ήμουν υποχρεωμένη να υπακούω αυστηρά τον ενδυμα­ τολογικό κώδικα των γυναικών του Αφγανιστά ν. Μπορούσα να φορ ώ ό ,τι θέλ ω. Ω στ ό σο, πο λλέ ς φορ έ ς, επ έλ εγα την μπούρκα για να μ' αφήνουν στην ησυχία μου· μια γυναίκα από τη Δύση, στους δρόμους της Κ αμπούλ, τραβάει πά νω της την περιέργεια του κόσμου. Πίσω από την μπούρκα είχα την ευχέ­ ρεια να χαζεύω όποιον θέλω χωρίς να με βλέπουν. Όταν βγαί­ ναμε για ψώνια, μπορούσα να περιεργάζομαι τα μέλη της οι­ κογέ νειας Χ αν, χωρί ς να με αντι λ αμβά νονται. Η ανωνυμ ία μού έδινε μια ξεχωριστή ελευθερία. Η μπούρκα ήταν το μονα­ δικό μου καταφύγιο. Στην Κ αμπούλ δεν υπάρχουν πολλά μέρη για να μείνεις μόνος. Φόρεσα την μπούρκα για έναν ακόμη λόγο: για να νιώσω τι σημαίνει να είσαι Αφγανή γυναίκα. Τι σημαίνει να στριμώχνε­ σαι στο λεωφορείο, στις τελευτα ίες σειρ έ ς των καθισμάτων, που προορίζονταν μό νο για γυναίκες, όταν μάλιστα το όχημα είναι σχεδόν άδειο. Τι σημαίνει να κουλ ουριάζεσαι στο πορτ μπαγκ άζ ενό ς τα ξί, επει δή στο πίσω κάθ ισμα κάθ εται έ νας άντρας. Τι σημαί νει να σε κοιτάζουν σαν ψηλή και ελκυστική μπο ύ ρκα και π ώ ς νι ώθ εις ό ταν στον δ ρ ό μο σο ύ κ ά νουν το πρώτο κομπλιμέντο για μπούρκα! Πόσο άρχισα σιγ ά σιγά να μισώ αυτ ή την μπούρκα! Πώ ς πιέζει το κεφάλι και φέρνει πονοκέφαλο! Πόσο δύσκολα βλέ­ πεις μέσα από το πλέγμα των κλ ωστών! Πόσο σε εγκλωβίζει, πόσο λίγος αέρας μπαίνει μέσα στο ρούχο και πόσο γρήγορα αρχίζεις να ιδ ρώνεις, πόσο πρ έπει να προσέχεις πού πατάς, αφού δεν βλέπεις τα πόδια σου, πόση βρό μα μαζεύ ει το ύφαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛ/ΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

17

σμα, πόσο λερώνεται και πόσο εμποδίζει τις κινήσεις. Και τε­ λικά με τι ανακούφιση την πετάς από πάνω σου όταν φτάνεις στο σπίτι. Φορούσα την μπούρκα και για λόγους ασφάλειας, όταν τα­ ξίδευα με τον Σουλτά ν στους επικίνδυνους δρόμους της Τζα­ λαλαμπάντ. Όταν έπρεπε να διανυκτερεύσουμε σ' έναν βρόμι­ κο συνοριακό σταθμό ή όταν κυκλοφορούσαμε αργά τα βρά­ δια. Οι Αφγανές γυναίκες δεν ταξιδεύουν συνήθως με ένα μά­ τσο δολάρια και έναν ηλεκτρονικό υπολογιστή στις αποσκευές τους, οπότε δεν τις πειράζουν οι ληστές! Πρέ πει να τονίσω ότι αυτή η ιστορία είναι η ιστορία μιας αφγανικής οικογένειας. Υπάρχουν εκατομμύρια άλλες. Η δική μου οικογένεια δεν είναι σ υνηθισμέ νη οικογένεια. Προέρχε­ ται από τη μεσαία τάξη, μπορεί να χρησιμοποιήσει κανείς αυ­ τή την έκφραση. Ένας στην οικογένεια ήταν μορφωμένος και οι υπόλοιποι γνώριζαν γραφή και ανάγνωση. Είχαν οικονομι­ κή άνεση και δεν είχαν πεινάσει ποτέ. Αν ήθελα να ζήσω σε μια αντιπροσωπευτική αφγανική οι­ κογ έ νεια, έ πρεπε να εγκαταστα θώ στην ύ παι θ ρο, σε μια αγράμματη οικογένεια, όπου η καθημερινότητα θα ήταν αγώ­ νας επιβίωσης. Επέλε ξα τη συγκεκριμένη οικογένεια, όχι γιατί είναι αντιπροσωπευτική, αλλά επειδή με ενέπνευσε. Έμεινα στην Κ αμπούλ την πρώτη άνοιξη μετά την πτώση των Ταλιμπάν. Ε κείνη την ά νοιξη φυσού σε ένας άνεμος ελπίδας. Ο κόσμος γιόρταζε την πτώ ση των Τ αλιμπάν. Δεν χρειαζόταν πια να φοβού νται ότι θα τους κυνηγούσε στον δρό μο η θρη­ σκευτική αστυνομία. Οι γυναί κες μπορούσαν πάλι να κυκλ ο­ φορήσουν ασυνόδευτες, να σπουδάσουν, τα κορίτσια να ξανα­ γυρίσουν στο σχολείο. Καθώς η άνοιξη προχωρούσε, μετά από μια σχετικά ειρηνι­ κή περίο δο, ο κόσμος έ νιωθε αισι όδ οξος και έκανε σχ έδια. Όλο και περισσότερες γυναίκες άφηναν την μπούρκα στο σπί­ τι, κάποιες άρχισαν να εργάζονται, οι πρόσφυγες επέστρεφαν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

18

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

κυβέρνηση ταλαντευόταν ανάμεσα στη σύγχρονη και την παραδοσιακή ζωή. Ανάμεσα στους πολέμαρχους και τους ντό­ πιους αρχηγούς των φυλών. Μέσα σ' αυτό το χάος ο ηγέτης Χα­ μίντ Κ αρζάι πρ οσπάθησε να ισορροπήσει και να χαράξει μια νέα πολιτική πορεία. Ήταν δημοφιλής χωρίς όμως να έχει ούτε στρατό ούτε κόμμα, σε μια χώρα που λύγιζε κάτω από το βάρ ος των όπλων και των αντιμαχόμενων παρατάξεων. Ο ι συν θ ή κες στην Κ αμπ ο ύλ ήταν σχετικ ά ειρηνικ έ ς , αν ξ έσει κανείς τη δολοφονία δύο υπουργών και την απόπει­ αιρ ε ρα εναντίον ενός άλλου. Και ο λαός βέβαια εξακολουθούσε να υφίσταται κακοποιήσεις. Πολλοί εναπόθεσαν τις ελπίδες τους στ ον ξέ νο στρατό πο υ περιπ ολ ο ύσε στο υς δρ ό μο υς. « Χ ωρίς αυτούς θα ξαναρχίσει ο πόλεμος», έλεγαν. Έ γραφα ό,τι έβλ επα και ό ,τι ά κ ο υσα πρ ο σπαθώντας να καταγράψω τις εντυπώσεις μου από μια άνοιξη στην Καμπούλ, για κάποιους που πρ οσπάθησαν να πετάξουν από πάνω τους την κά πα τ ου χειμώνα και να ανθήσ ουν, και για άλλ ους π ου έ νιωθ αν καταδικασμέ νο ι εσαεί « να τρώ νε σκό νη», ό πως θα 'λεγε η Λέιλα. Η

Όσνε Σέιερσταντ

Όσλο, 1 Αυγούστου 2002

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Migozαrαd!

(Θα περάσει) Σύνθημα στον τοίχο καφενείου της Καμπούλ

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Πρόταση γάμου Όταν ο Σουλτ άν Χ αν ένιωσε πως είχε φτάσει η ώ ρα να βρει καινούργια γυναίκα, κανείς δεν φάνηκε πρόθυμος να τον βοη­ θήσει. Πρώτα απευθύνθηκε στη μητέρα του. «Σου φτάνει αυτή που έχεις», του είπε. Μετά πήγε στη μεγαλύτερη αδερφή του. «Συμπαθώ τόσο πολύ την πρώτη σου γυναίκα», του απάντησε. Την ίδια απάντηση πήρε και από τις άλλες αδερφές του. «Είναι ντροπή για τη Σαρίφω>, του είπε η θεία του. Ο Σουλτάν χρειαζόταν βοήθεια. Ο γαμπρός δεν επιτρέπε­ ται να ζητήσει μόνος του το χέρι της μέλλουσας νύφης. Είναι το αφγανι κό έθ ιμο να κ άνουν οι γυναί κες της οικογένειας την πρόταση στη νύφη και να φέρνουν τις πληροφορίες για το αν είναι έξυπνη, κα λ οανα θρεμμένη και κατάλληλ η για να γίνει καλ ή σύζυγος. Αλλά καμιά από τις γυναίκες στην οικογένεια του Σουλτάν δεν ήθελε να ανακατευτεί σ' αυτό τον αρραβώνα. Ο Σουλτάν είχε στον νου του τρεις νεαρές κοπέλες που θα μπορούσαν να γίνουν οι καινούργιες του σύζυγοι. Ήταν όλες όμορφες, γεμάτες φρεσκάδα και, το σημαντικότερο, ήταν συγ­ γενείς του. Στην οικογένεια του Σουλτάν παντρεύονταν μόνο κατ' εξαίρεση κάποιον που δεν ήταν της οικογένειας. Το θεω­ ρούσαν πιο ασφαλές να παντρεύ εται κανείς συγγενή του και κατά προτίμηση ξάδερφο ή ξα δέρφη του. Ξεκίνησε την αναζήτησή του απ' τη δεκαεξάχρονη Σόνια. Είχε σκούρα αμυγδα λωτά μά τια και γυαλιστερά μαύρα μαλ­ λιά . Ή ταν παχου λή , κα λοαν α θρεμμένη και εργατι κή. Έτσι έλεγαν, τουλάχιστον. Η οικογένειά της ήταν φτωχή. Η προγια­ γιά της και η προγιαγιά του Σουλτάν ήταν αδερφές. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

22

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ε νώ ο Σου λτ ά ν σκεφτόταν με ποιον τρ όπο θα ζητήσει το χέρι της κοπέλας χωρίς την υποστήριξη των γυναικών της οι­ κογένειας, η γυναίκα του ήταν ανυποψίαστη και δεν μπορούσε να φανταστε ί ότι μια κοπελίτσα, γεννημέ νη την ίδ ια χρονι ά που εκείνη παντρευόταν τον Σουλτάν, απασχολούσε τώρα το μυα λό του ά ντρα της. Η Σ αρ ί φα εί χε αρχ ί σει να γερν ά ει. Όπως και ο Σουλτάν, είχε περάσει τα πενήντα και του είχε χα­ ρίσει τρεις γιους και μια κόρη. Γ ια έναν άντρα της ηλικίας του και της θέσης του είχε έρθει η στιγμή να βρει νέα σύζυγο. «Τι κάθεσαι, λοιπόν; Πήγαινε μόνος σου», του είπε ο αδερ­ ό φ ς του. Α φού το σκέφτηκε λίγο, ο Σου λτά ν συνει δητοποίησε ότι αυτή ήταν η μό νη λύ σ η. Ένα πρωί ξεκίνησε μό νος του για το σπίτι της δ εκαεξάχρονης κοπέλας. Οι γονείς της τον υποδέ­ χτηκαν με χαρ ά . Θ εωρο ύ σαν τον Σ ου λ τ ά ν γενναι όδ ωρο άντρα και οι επισκέψεις του ήταν πάντα καλοδεχούμενες. Η μητέρα της Σόνια έβρασε νερό για το τσάι. Κάθισαν σε μαξι­ λάρες που ήταν aπλωμένες στους τοίχους της χωμάτινης καλύ­ βας. Αντ άλλαξαν φιλοφρονήσεις και ευχές μέχρι που ο Σουλ­ τάν aποφάσισε ν' ανακοινώσει τον λόγο της επίσκεψής του. «Έ χω έ να φίλο που θέλ ει να παντρευτεί τη Σόνια», εί πε στους γονείς τ ης. Δ εν ήταν η πρώτη φορά που κάποιος ζητούσε το χέρι της κόρης τους. Ήταν όμορφη και εργατική, αλλά οι γονείς της πί­ στευαν πως ήταν ακόμη πολύ μικρή για γάμο. Ο πατέρας της Σόνια είχε μεί νει ανά πηρος μετά από έναν καβγ ά . Κά ποιος τον μαχαίρωσε και πειράχτηκαν κάποια νεύρα της σπονδυλι­ κής του στήλης. Δεν μπορούσε πια να δουλέψει. Μπορούσε να ζητήσει πολλά για να δεχτεί να παντρέψει την όμορφη κόρη του, Οι γονείς περίμεναν καλύτερες προσφορές aπό αυτές που τους είχαν ήδη γίνει. «Είναι πλούσιος», άρχισε να λέει ο Σουλτάν. « Κάνουμε το ίδιο επάγγελμα. Είναι μορφωμένος και έχει τρεις γιους, αλλά η γυναίκα του άρχισε να γερνάει». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

23

«Πώς είναι τα δόντια του;» ρώτησαν οι γονείς πονηρά για να καταλάβουν την ηλικία του φίλου του. «Περίπου σαν τα δικά μου», απάντησε. Μεγάλος, σκέφτηκαν οι γονείς. Αλλ' α υτ ό δεν ήταν απα­ ραίτητα μειονέκτημα. Όσο πιο μεγάλος ο γαμπρός, τόσο μεγα­ λύτερη τιμή θα ζητούσαν για την κόρη τους. Η τιμή της νύφης υπολογίζεται σύμφωνα με την ηλικία, την ομορφιά και την κα­ τάστ αση της οικογένειας. Όταν ο Σουλτάν Χαν ολοκλήρωσε την πρότασή του, του εί­ παν κάτι που περίμενε: « Μα, είναι πολύ νέα». Αλλιώς θα την πουλούσαν φτηνά σ' αυτό τον πλούσιο άγνω­ στο για τον οποίο τόσο καλά λόγια τους είχε πει ο Σουλτάν. Πά­ ντως, δεν έπρεπε να φανούν ανυπόμονοι. Ήξεραν ότι ο Σουλ­ τάν θα επανερχόταν, γιατί η Σόνια ήταν νέα και όμορφη. Την επόμενη μέρα ο Σουλτάν ήταν πάλι εκεί και τους έκα­ νε ξανά την ίδια πρόταση. Η ίδια συζήτηση, η ίδια απάντηση. Με τη διαφορά ότι αυ τήν τη φορά συνάντησε τη Σόνια, που εί­ χε να τη δει από τότε που ήταν μικρό κοριτσάκι. Απ ό σε β ασμ ό στον μεγα λύ τερο σε η λ ι κ ί α συγγεν ή της, εκείνη του φίλησε το χέρι και αυτός της έδωσε την ευλογία του φιλώντας τη στ α μαλλιά. Η Σόνια ένιωθε τη φορτισμένη ατμό­ σφαιρα και ανατρ ίχιασε κάτω απ' το εξεταστικό βλέμμα του θείου Σουλτάν. «Σου βρήκα έναν πλούσιο άντρα, τι λες;» τη ρώτησε. Εκείνη κοίταξε το πάτωμα. Α ν απαντούσε, θα σήμαινε ότι περ ι φρονού σε όλ ου ς του ς φραγμο ύ ς. Μ ια ν έ α κοπέλα δεν μπορεί να έχει γνώμη για τον υποψήφιο γαμπρό. Όταν ο Σουλτάν επέστρεψ ε για τρίτη φορά, τους ανακοί­ νωσε την προσφορά του γαμπρού . Ένα δαχτ υλίδι, έ να κολιέ , σκουλ αρίκια, βραχιόλια - όλα ό απ κό κκι νο χρυσό. Όσα ρούχα επιθυμεί, 3 00 κιλά ρύζι, 150 κιλά λάδι, μια αγελάδα, μερι κά πρόβατα και 1 5 εκατομμύ ρια αβγανί (περίπου 500 ευρώ). Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

24

Ο πατέρας της Σόνια ήταν παραπάνω από ευχαριστημένος με την πρ οσφο ρ ά και ζήτησε να γνωρ ί σει τον μυστηρ ιώδ η ά ντρα που ήταν διατεθειμένος να προσφέρει τόσα πολλά για να αποκτήσει την κόρη του. Ο Σουλτάν τους είχε διαβεβαιώσει ότι ο άντρας ανήκε στη φάρα τους, μολονότι εκείνοι δεν μπο­ ρούσαν να θυμηθούν πού και πότε τον είχαν συναντήσει. «Αύριο», τους είπε, «θα σας δείξω και τη φωτογραφία του». Την επόμενη μέρα η θεία του Σουλτά ν, μ' έ να μπαξίσι από τον ανι ψ ιό της, π ήγε να δει τους γονε ίς της κοπέλας για να τους αποκαλύψει την ταυτότητα του γαμπρού . Πήρε μαζί της μια φωτογραφία του και τους μετέφερε το αυστηρό του μήνυ­ μα: « Σ ε μί α ώρα πρ έπε ι να αποφασ ίσετε ». Α ν απαντού σαν ναι, θα τους ήταν ευγνώμων, αλλά ακόμη και αν απαντούσαν όχι, δεν υπήρχε λόγος να χαλάσουν τις καρδιές τους. Το μόνο που δεν επιθυμούσε ήταν διαπραγματεύσεις του τύ που: «Μπο­ ρεί ναι, μπορεί και όχι... ». Οι γονείς έδωσαν τη συγκατάθεσή τους πριν περάσει μία ώρα. Εκτιμούσαν τον Σουλτάν, τη θέση του και τα χρήματα. Η Σόνια περ ί μενε στη σοφίτα. Όταν το μυστ ήριο γύρω από το όνομα του γαμπρού λύθηκε και οι γονείς της τον αποδέχτηκαν, ο αδερφός του πατέρα της ανέβηκε στη σοφίτα για να τη δει... « Είνα ι ο θ είος Σουλτ ά ν που σου κά νει πρ ό ταση γά μου», της είπε. « Δέχεσαι;» Η κοπέλα έμεινε άφωνη. Καθόταν με το κεφάλ σκυμμένο, ι κρυμμένο κάτω από το μακρύ σάλι, και τα δάκρ υα κυλούσαν στα μάτια της. «Αυτή είναι η μοναδική σου ευκαιρία να πεις κι εσύ τη γνώμη σου». Είχε πετρώ σει, παράλυτη από τον φόβ ο. Δεν τον ήθελε, αλλά ήξερε ότι έπρεπε να υπακούσει τους γο­ νείς της. Αν γινό ταν γυναίκα του Σουλτά ν Χαν, θα αναβαθμιζόταν κοινωνικά. Η προίκα που θα έπαιρνε από τον γαμπρό θα έλυ­ νε πολλά από τα προβλήματα της οικογένειας. Με τα μετρητά που θα έπαιρ ναν οι γονείς της, θα βοηθούσαν τους αδερφούς της ν' αγοράσουν καλές συζύγους. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ Η

25

Σόνια σώπαινε. Α πό εκεί νη τη στιγμή η μοίρα της είχε προ διαγραφε ί . Α ν σωπα ί νει ς , σημα ί νει πω ς συμφωνεί ς . Η συμφωνία είχε κλείσει, η ημερομηνία του γάμου είχε οριστεί. Ο Σουλτά ν π ήγε σπί τι για ν' ανακοινώσει το μεγ άλο νέο στην οικογέ νει ά του. Β ρ ήκε τη γυνα ί κα του, τη Σ αρ ίφα, τη μητέρα και τις αδερφές του να κάθονται γύρω από ένα δίσκο με σπανακόρυζο. Η Σαρίφα νόμιζε πως της έκανε πλάκα, γε­ λ ούσε και του απαντού σε με αστεία. Η μάνα του γελούσε κι εκεί νη. Δ εν μπορούσε να φανταστεί ότι είχε κά νει πρόταση γά μου χωρ ίς την έ γκρισ ή της. Ο ι α δ ερφές του τον κοί τα ζαν άφωνες. Κ ανε ίς δ εν ήθελε να τον πιστέ ψει. Μέ χρι τη στιγμ ή που τους έδ ειξε την απόδειξη του αρραβώ να. Τ ην πετσέτα με τα γλυκίσματα που δίνουν τα πεθερικά στον γαμπρό για τ' αρρα­ βωνιάσματα. Η Σαρίφα έ κλαιγε για είκοσι μέρες. Ποιο ήταν το σφάλμα μου; Τι ντροπή! Γιατί δεν είναι ευχαριστημένος από μένα; Ο Σουλτά ν την παρακάλεσε να ηρεμήσει. Κ ανείς στην οι­ κογέ νεια δ εν τον υποστήριζε. Ούτε καν οι γιοι του. Ωστόσο, κανείς δεν τολμούσε και να του φέρει αντίρρηση. Οι επιθυμίες του Σουλτάν έπρεπε πάντα να ικανοποιούνται. Η Σαρ ίφα ήταν απαρηγόρητη. Α υτό που τη ς στοί χισε πε­ ρισσότερο ήταν το γεγονός ότι ο άντρας της διάλεξε μια αναλ­ φάβητη, που δεν είχε τελειώσει ούτε την πρώτη δημοτικού. Η ίδια ήταν πτυχιούχος , δασκάλα περσικών. «Τι έ χει αυτή που δεν το έχω εγώ ;» ρωτούσε μέσα στ' αναφιλητά της. Ο Σου λτάν έκανε πως δεν έβλεπε τα δάκρυα της γυναί κας του. Κανείς δεν ήθελε να πάει στη γιορτή του αρραβώνα, αλλά η Σαρίφα έπρεπε να κρύψει την ντροπή της και να γίνει όμορ­ φη για την περίσταση. « Θέλω όλοι να δουν ότι συμφωνείς μαζί μου και με υποστη­ ρίζεις. Στο μέλλον θα ζούμε όλοι μαζί και πρέπει να δείξεις ότι η Σόνια εί ναι ευπρόσδεκτη», τη διέ ταξε. Η Σαρίφα ήταν πάDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

26

ν τα πισtή στον άντρα της. Ακόμη και τώρα, που έπρεπε να τον παραχωρήσει σε κάποια άλλη, υπέκυψε. Ο Σουλτάν είχε και την απαί τηση να τους αλλάξει η Σαρίφα τις βέρες. Είκοσι μέρες μετά την πρότασ η γάμου ακολούθησε ο μεγα­ λοπρεπής αρραβώνας. Η Σαρίφα βρήκε τη δύναμη και αποφά­ σισε να δείξει γενναία. Οι γυναί κες της οικογένειας έκαναν ό,τι μπορούσαν για να την ταράξουν. «Πόσο άδικο εί ναι για σένα», της έλεγαν. «Τι κακό εκ μέρους του... Θα πρέπει να εί­ σαι πολύ δυστυχισμένη ... ». Δύο μήνες μετά τον αρραβώνα, ανήμερα Πρωτοχρονιά των μουσουλμάνων, έγινε ο γάμος. Αυτήν τη φορά η Σαρίφα αρνή­ θηκε να παρευρεθεί. « Δεν το αντέχω», είπε στον άν τρα της. Οι γυναίκες της οικογένειας της συμπαραστάθηκαν. Καμιά δεν αγόρασε καινούργιο φόρεμα, ούτε βάφτηκε έντονα, όπως συνηθίζεται στους γάμους. Είχαν απλά χτ ενίσματα και παγω­ μέ να χαμόγελα - από σεβασμό στην πληγωμένη σύζυγο, που δεν θα μοιραζό ταν πια το ίδιο κρεβάτι με τον Σουλτά ν Χ αν. Τώρα το κρεβάτι περίμενε να υποδεχτεί τη νεαρή, έντρομη νύ­ φη. Ωστόσο, θα μοιράζονταν όλοι την ίδια στέγη μέχρι να τους χωρίσει ο θάνατος.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Το κάψιμο των βιβλίων Ένα τσουχτερό aπόγευμα' τον Νοέμβριο του 1 999, η πλατεία Σαράι-ε-Σανταράτ στην Κ αμπούλ φωτίστηκε από μια μεγάλη φωτιά που έκαιγε για ώρες. Τα πιτσιρίκια του δρόμου χοροπη­ δούσαν μπροστά στις φλόγες που φώτιζαν τα βρόμικα και ξα­ ναμμέ να τους πρ όσωπα. Έ β αζ αν στοι χή ματα - νικητ ής θ α έ βγαινε αυτός που θα τολμούσε να πλησι άσει πιο κοντά στη φωτιά. Οι μεγάλοι έριχναν κλεφτές ματιές προς το μέρος των παιδιών και μετά aπομακρύνονταν βιαστικά. Ήταν πιο ασφα­ λείς έτσι. Ήξεραν όλοι ότι αυτήν τη φωτιά δεν την είχαν ανά­ ψει οι φύλακες για να ζεστάνουν τα χέρια τους - η πυρά ήταν στην υπηρεσία του Θεού. Η φωτογραφ ία της πριγκ ίπισσας Σορά για με το αμά νικο ό φ ρεμα ανέμιζε πριν γίνει στάχτη. Ό πως στάχτη έγιναν και τα ά σπρα καλ οσ χ ηματισμέ να μπρ ά τσα της και το σοβ αρ ό της πρόσωπο. Μαζί με τη Σορά για κάηκε και ο άντρας της, ο βασι­ λιάς Αμανουλάχ, με όλα του τα παράσημα. Όλη η βασιλική οι­ κογένεια έ γινε στ άχτη . Μαζί με τους β ασιλιάδ ες καί γονταν και φωτογραφίες μικρών κοριτσι ών που ήταν ντυμένα με τις παραδοσιακές τους στολές, έφιπποι στρατιώτες των Μουτζα­ χεντίν και αγρότες σε κάποια αγορά της Κανταχάρ. Αυτό το απόγευμα του Νοεμβρίου η θρησκευτικ ή αστυνο­ μία έκανε ευσυνείδητη δουλειά στο βιβλιοπωλείο του Σουλτάν Χ αν. Οι αστυνομικοί έβγαλαν βίαια από τα ράφια όλα τα βι­ βλία που είχ αν φωτογραφί ες με ανθ ρώπους ή ζώα, οτιδήποτε ζωντανό, και τα πέταξαν στην πυρά . Ξε θωριασμένες σελίδες βιβλίων, αθώες καρτ-ποστάλ και μεγάλα βιβλία αναφοράς ρί­ χτηκαν στις φλόγες. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

28

Γύρω από τη φωτιά, μαζί με τα παιδιά, στέκονταν και στρα­ τι ώτες της θρησκευτικής αστυνομίας με τις μακριές τους κά­ πες, τα μαστίγια και τα Καλάσνικοφ. Αυτοί οι άντρες αντιμε­ τώπιζ αν ό σους αγαπούσαν τα βιβ λία ή τις φωτογραφί ες, τα γλυπτά ή τη μουσική, τον χορό, τον κινηματογράφο ή την ελεύ­ θερη σκέψη ως εχθρούς του λαού. Ε κείνη τη μέρα την είχαν αφιερώσει στις φωτογραφίες. Τα αιρετικά κείμενα δεν τους ενδιέφεραν τόσο, παρό λο που βρί­ σκονταν στα ράφια, μπροστά στα μάτια τους. Οι στρατιώτες ήταν αγρά μματοι και δεν μπορούσαν να ξεχωρίσουν τα θρη­ σκευτικά βιβλία των Ταλιμπά ν από τα αιρετικά κείμενα. Μπο­ ρούσαν όμως να ξεχωρίσουν τις εικόνες από το κείμενο και τα έμβια όντα από τα άψυχα αντικείμενα. Στο τέλος είχε μείνει μόνο στάχτη που τη σκόρπιζε ο αέρας στους δρόμους της Καμπούλ, την ανακάτευε με τις βρομιές και τη σκόνη πριν να καταλήξει στους υπονόμους. Ο βιβλιοπώλης στεκόταν εκεί μ' έναν στρατιώτη σε κάθε πλευρά του, αποχω­ ρισμένος από τα αγαπημένα του βιβλία. Μέ σα σε λίγα λεπτά τον είχαν ρίξει στο αυτοκί νητο, εί χαν βάλει λουκέτο στο βι­ βλιοπωλείο και τον είχαν κλείσει στη φυλακή κατηγορώντας τον για αντιισλαμική δράση. Σ τον δρό μο γ ια τη φυλακή σκεφτόταν πόσο τυχερό ς ήταν που αυτοί οι ένοπλοι βλάκες δεν είχαν κοιτάξει πίσω από τα ρά­ φια. Είχε φτιάξει ένα πολύ έξυπνο σύστημα για να κρύβει εκεί τα απαγορευμένα βιβλία. Τα εμφάνιζε μόνο σε περίπτωση που τα ζητούσε κάποιος πελάτης και μόνο αν ένιωθε ότι μπορούσε να εμπιστευτεί τον ενδιαφερόμενο. Ο Σουλτάν ήταν προετοιμα­ σμέ νος γι' αυτό που συνέβη. Εδώ και πολλά χρό νια πουλούσε απαγορευμένα βιβλία, φωτογραφίες και κείμενα. Οι στρατιώτες τον επισκέπτονταν συχνά, τον απειλούσαν, του έπαιρναν κάποια βιβλία και έφευγαν. Είχε δεχτεί απειλές κι από την ανώτερη αρ­ χή των Ταλιμπάν. Στην προσπάθειά τους να προσηλυτίσουν τον δραστήριο βιβλιοπώλη, τον καλούσαν συχνά στο υπουργείο Πο­ λιτισμού για να τον πείσουν να συνεργαστεί για τον σκοπό τους. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛ/ΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

29

Ο Σουλτάν Χαν πουλούσε ηθελημένα κάποια από τα κείμε­ να των Τ αλ ιμπά ν. Ήταν ανοιχτό μ υ αλος και υποστ ήρι ζε ότι όλες οι απόψεις έπρεπε να ακούγονται. Μαζί με τις σκοτεινές διδαχές των Ταλιμπάν ήθελε όμως να πουλάει και βιβλία ιστο­ ρίας, επιστημονικές μελέτες, ιδεολογικές μελέτες του Ισλάμ και, φυσικά, μυθιστορήματα και ποίηση. Αλλά οι Ταλιμπάν θε­ ωρούσαν ότι η δημόσια συζήτηση ισοδυναμούσε με δογματι­ σμ ό και η αμφισ βήτηση ή ταν αμαρτί α. Ο ποια δ ή ποτε πηγ ή γνώσης άλλη από τη μελέτη του Κ ορανίου ήταν γι' αυτούς όχι απλώς άχρησ τη αλλά και επικίνδυνη. Όταν οι Ταλιμπά ν πήραν την ε ξ ουσί α στην Κ αμπούλ, το φ θινόπωρο του 1 996, έδιωξαν από τα υπου ργεία όλους τους ει δήμονες και τους αντικατέστησαν με μουλάδ ες. Τ α πάντα, από την κεντρική τράπεζα μέχρι τα πανεπιστή μια, ελέγχονταν από μουλάδες. Στόχος τους ήταν να αναβιώσουν την κοινωνία στην οποία έζησε ο προφήτης Μωάμεθ, στην αραβική χερσό­ νησο το 600 μ. χ. Ακόμη και τις συναλλαγές με τις ξένες εται­ ρίες πετρελαίων τις έκαναν αγράμματοι μουλάδες. Ο Σουλτάν πίστευε ότι με τους Ταλιμπάν η χώρα είχε γίνει φτωχότερη, σκοτεινή, και ακόμη πιο κλειστή. Οι αρχές αρνού­ ντ αν τον εκσυγχρονισμό' δεν είχαν καμία απολύτως επιθυμία ούτε να καταλάβο υν, ούτε να δεχτού ν τις καινού ργιες ιδέες που θα ο δηγού σαν τη χώ ρα στην πρ όο δο ή την οικονομικ ή ανάπτ υξη. Απεχ θάνονταν κάθε επιστημονική συζήτηση, ε ίτε αυτή διεξαγόταν στη Δύση, είτε γινόταν στον μουσουλμανικό κόσμο. Το μανιφέστο τους συνέθεταν, σε πρώτη φάση, μερικές πενιχρές οδηγίες στους ανθρώπους για τον τρόπο που έπρεπε να ντύνονται, να σκεπάζονται, για τον σεβασμό που έπρεπε να δείχνουν οι άντρες τις ώρες της προσευχής και για το πώς οι γυναίκες έπρεπε να διαχωρ ίζονται από την υπόλοιπη κοινω­ ν ί α. Ελά χιστα γν ώ ρι ζαν για την ιστορ ία του Ι σλά μ και το υ Αφγανιστάν και δεν τους ενδιέφερε να μάθουν. Ο Σουλτάν Χαν κάθισε στο αυτοκίνητο στριμωγμένος ανά­ μεσα στους άξεστους Ταλιμπά ν, βρίζοντας που τη χώρα του θα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

30

την κυβερνούσαν ή πολέμαρχοι ή μουλάδες. Ο ίδιος ήταν μου­ σου λ μ ά νος πιστ ό ς, α λλά μετριοπα θής. Π ροσευχό ταν στον Αλλ.άχ κάθε πρωί και συνήθως προσπερνούσε τα επόμενα τέσ­ σερα καλέσματα προσευχής, εκτός κι αν η θρησκευτική αστυ­ νομία τον έ β αζ ε μέ σα στο κοντινό τερο τζαμί μαζί με όλο υς τους άλλους που μάζευε στον δρόμο. Σεβόταν τη νηστεία, και δεν έτρωγε στη διάρκεια του ραμαζανιού μεταξύ ανατολής και δύσης του ηλίου, και παρατυπούσε μόνο όταν δεν τον έβλεπαν. Ήταν πιστό ς στις δύο γ υναί κες του και μεγάλωνε τα παι διά του με αυστηρότητα. Το υς μ άθαινε πώς να γί νουν καλοί άν­ θρωποι και να σέβονται τον Θεό σαν καλοί μουσουλμάνοι. Το μ ό νο που έ νιω θε για τους Τ αλιμπά ν ήταν περιφρό νηση και τους θεωρούσε αγράμματους παπάδες από το χωριό. Ο αρχη­ γός των Ταλιμπάν καταγόταν από το πιο φτωχό και συντηρητι­ κό κομμάτι της χώρας, εκεί όπου υπήρχε το μεγαλύτερο πρό­ βλημα αναλφαβητισμού. Το υπουργείο για την Π ροάσπιση της Αρετή ς και την Εξά­ λειψη της Αμαρτίας, γνωστό και ως υπουργείο Ηθικής, ευθυ­ νόταν για τη φυ λάκιση του Σουλτάν. Στη διάρκεια της ανάκρι­ σης ο Σουλτά ν χάιδευε τα γέ νια του που ήταν στο μήκος μιας γροθιά ς, ό πως τα ήθελαν οι Ταλιμπάν. Διόρ θωσε το σαλβάρι του, κι αυτό σύμφωνα με τους κανόνες των Ταλιμπάν: η κελε­ μπία έπρεπε να φτά νει κάτω από το γόνατο και το παντελόνι κάτω από τους αστραγάλους. Στις ερωτήσεις τους απάντησε: « Μπορείτε να κάψετε τα βιβλία μου, μπορείτε να καταστρέψε­ τε τη ζωή μου ή και να με σκοτώσετε, αλλά ποτέ δεν θα μπορέ­ σετε να σβήσετε την ιστορία του Αφγανιστάν». Τα βιβλία ήταν η ζωή του Σουλτάν. Από τότε που απέκτησε το πρώτο του βιβλίο στο σχολείο, αφιερώθηκε στα βιβλία και τις ιστορί ες. Γ εννή θηκε και μεγάλωσε σε φτωχή οικογέ νεια, τη δεκαετία του '50, στο χωριό Ντεχ Κ ουντα·ίντά τ, λίγο έξω απ' την Καμπούλ. Κ αι οι δύο του γονείς ήταν αναλφά βητοι, αλλά μάζευαν λεφτά για να τον στείλουν στο σχολείο. Ήταν ο μεγαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

31

λύτερος γιος της οικογένειας και όλες οι οικονομίες πήγαιναν σ' αυτόν. Η μεγαλύτερη αδερφή του δεν πάτησε ποτέ το πόδι της στο σχολείο και ποτέ δεν έμαθε ούτε να διαβάζει ούτε να γράφει. Τώρα έχει απλώς μάθει να διαβάζει την ώρα. Το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να την παντρέψουν. Ο Σουλτάν όμως προοριζόταν να γίνει σπουδαίος. Το πρώ­ το εμπόδιο ήταν ο δρόμος για το σχολείο - ο μικρός αρνιόταν να πάει σχολείο γιατί δεν είχε παπούτσια. Η μητέρα του όμως τον έσπρωξε. «Πώς δεν μπορείς να πας; Και βέβαια μπορείς», και του έδωσε μια σφαλιάρα. Σύ ντομα είχε μα ζέ ψει ο ίδιος λεφτά για παπο ύτσια. Στα σχολικά του χρόνια ο Σουλτά ν δούλευε σκληρά. Ξεκινούσε τη δουλειά το πρωί πριν από το σχολείο και το απόγευμα μέχρι να σκοτεινι άσει έψηνε πλίνθους για να βγάζει λεφτά για την οικογέ νεια. Α ργ ό τερα έ πιασε δ ου λει ά σ ' έ να κατ ά στημα. Στους γονείς του είχε πει ότι έπαιρνε τον μισό μισθό. Τον άλλο μισό τον φύλαγε για ν' αγοράζει βιβλία. Τη δουλειά του πλασιέ βιβλίων την είχε ήδη ξεκινήσει από τα εφηβικά του χρόνια. Σπούδαζε μηχανικός και ήταν δύσκο­ λο να βρει τα βιβλία που χρειαζόταν για τη σχολή του. Σ' ένα ταξίδι με τον θείο του στην Τεχεράνη βρέθηκε συμπτωματικά σε μία από τις μεγαλύτερες αγορέ ς βιβλίων της πόλης. Ε κεί βρ ήκε όλα τα βιβλία που έψαχνε. Α γόρασε αρκετά αντίτ υπα και τα πούλησε στους συμφοιτητές του στην Κ αμπούλ στη δι­ πλάσια τιμή . Ο β ιβλιοπώλης εί χε πια γεννη θ εί · εί χε βρει τη δουλειά της ζωής του. Ως μηχανικός ο Σουλτά ν είχε ασχοληθεί με το χτίσιμο δύο ό μ νο οικοδομών στην Κ αμπούλ καθώς η μανία του για τα βι­ βλία τον απομάκρυνε από τις οικοδομικές επιχειρήσεις. Γι' άλ­ λ η μια φορά οι αγορ ές βιβ λίων στην Τεχερά νη τον είχαν ξε­ μυαλίσει. Τ ο χωριατόπαι δο κ υκ λοφορούσε στην περσική μη­ τρόπολη ανάμεσα στο παλιό και το καινούργιο. Ε κεί βρήκε βι­ βλία που ποτέ δεν μπορούσε να φανταστεί ότι υπήρχαν. Αγό­ ρασε βιβλία με περσική ποίηση, βιβ λία τέχνης, ιστορίας και, Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

32

για τις αν ά γκες τη ς δ ου λ ει ά ς , αγ όρασε και β ιβλί α για του ς μελλοντικούς μηχανικούς. Επιστρέφοντας στην Κ αμπούλ άνοιξε το πρώτο του μικρό β ι β λ ιοπω λ εί ο, στο κ έ ντρο της π όλ ης , αν ά μεσα σε πω λ ητές μπαχαρικών και σε στενά μαγαζιά με κεμπά π. Αυτό συνέβη στη δεκαετία του ' 70, τότε που η κοινωνία ταλαντευόταν ανά­ μεσα στο παραδοσιακ ό και το μοντέρνο. Τ ην ε ξουσί α εί χε αναλάβει ο φιλελεύθερος και οκνηρός Ζαχίρ Σάχης. Η άτολμη προσπάθειά του να εκσυγχρονίσει τη χώρα προκάλεσε έ ντο­ νες αντιδράσεις στους κύκλους των θρησκευόμενων. Όταν κα­ μιά δεκαριά μουλάδες διαμαρτυρήθηκαν γιατί οι γυναίκες της βασιλικής οικογένειας δεν φοράνε μπούρκες στις δημόσιες εμ­ φανίσεις τους, τους έκλεισαν στη φυλακή. Τα πανεπιστή μια και ο αριθμός των καθηγητών της χώρας αυ ξήθηκαν, γεγονός που οδήγησε στο ξέσπασμα φοιτητικών διαδηλώσεων. Αυτές καταπνίγηκαν ά γρια από τις αρχέ ς και πο λλοί φοιτητές σκοτ ώθηκαν. Π αρόλο που δ εν έγιναν ποτέ ελεύθερες εκλογές, ήταν μια περίοδος άνθησης πολλών παρα­ τάξεων και πολιτικών κό μματων, από άκρος αριστερά μέχρι θρησκευτικά φονταμενταλιστικά. Οι διαφορετικές αυτές ομά ­ δες άρχισαν να συγκρούονται και στη χώρα εξαπλώθηκε αυτή η ανασφαλής ατμόσφαιρα. Η οικονομία έμεινε στ άσιμη από τρία χρόνια ανομβρίας και μετά από έναν καταστροφικό λιμό, το 1973, όταν ο Ζαχίρ Σάχης έλειπε για λόγους υγείας στην Ιτα­ λία, την ε ξουσία κατέλαβε με πρα ξικό πημα ο ξάδερφός του Νταούντ, καταργώντας παράλληλα τον θεσμό της βασιλείας. Η κυβ έρνηση Ν ταού ντ ήταν πιο καταπιεστικ ή απ' αυτ ήν του ξα δέρφου του, όμως παρ' όλα αυτά το βιβλιοπω λείο του Σουλτ ά ν εξακολουθού σε να ανθεί . Π ουλού σε βιβλία και πε­ ριοδικά όλων των πολιτικών κομμάτων, από μαρξιστικά μέχρι φονταμενταλιστικ ά. Έ μενε με του ς δικού ς του έξω από την πόλη και πήγαινε στο κέντρο της Κ αμπούλ με το ποδήλατο. Το μοναδικό του πρόβλημα ήταν η συνεχής γκρίνια της μάνας του που ή θ ελε να τον παντρ έψει. Του έβρισκε συνέ χεια υποψήDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

33

φιες νύφες, άλλοτε ξαδέρφη, άλλοτε γειτόνισσα. Αλλά ο Σουλ­ τάν δεν ήταν ακόμη έτοιμος να κάνει οικογένεια. Είχε διάφο­ ρα σχέδια και δεν είχε καμιά βιασύνη. Ήθε λε να είναι ελεύ­ θερος να ταξιδεύει κυρίως για επαγγελματικούς λόγους στην Τεχεράνη, στην Τασκένδη και τη Μόσχα. Στη Μόσχα είχε και μια φιλενάδα, τη Λουντμίλα. Λίγους μήνες πριν από τη σοβιετική εισβολή στη χώ ρα, το 1 979 , ο σκλ ηρός κομμουνιστής Νουρ Μοχάμεντ Ταράκι, είχε πάρει την εξουσία στην Καμπούλ. Στο πραξικόπημα αυτό σκο­ τώθηκε ο πρόεδρος Νταού ντ και ολόκληρη η οικογένει ά του, ακόμη και τα βρέφη. Οι φυλακές ξεχείλισαν, χιλιάδες αντιστα­ σιακοί φυλακίστηκαν, βασανίστηκαν και εκτελέστηκαν. Ο ι κομμουνιστέ ς ήθε λαν να έ χουν μεγα λύ τερο πο λιτικ ό έλεγχο σε όλη τη χώρα και αντιμάχονταν τις ισλαμικές ομάδες. Οι Μουτζαχεντίν, οι ιεροί πολεμιστές, ξεκίνησαν έναν ένοπλο αγώνα που εξελίχθηκε σε ανελέητο αντάρτικο κατά της Σοβιε­ τικής Ένωσης. Οι Μουτζαχεντίν εκπροσωπούσαν πληθώρα διαφορετικών ιδεολογιών και κατευθύνσεων. Οι διάφορες ομάδες εξέδιδαν κεί μενα για να υποστηρίξουν την Τζιχά ντ, στον αγώνα τους εναντίον της άπιστης κυβέρνησης και για τη διάδοση του ισλα­ μισμού στη χ ώ ρα . Η κυβέ ρνηση έλ αβε αυστηρ ά μέ τρα για όσους συνεργάζονταν με τους Μουτζαχεντίν και απαγόρεψε να τυπώνονται και να διανέμονται κείμενά τους ιδεολογικού περιεχομένου. Ο Σουλτάν πουλούσε και τα κείμενα των Μουτζαχεντίν αλ­ λά και των κομμουνιστών. Ήταν επ ίσης μανιώδης συλλέκτης και δεν μπορούσε να μην αγοράζει μερικά αντίτυπα από όλα τα βιβλία και τα κείμενα που έβρισκε μπροστά του, για να τα πουλήσει στη συνέχεια πολύ ακριβότερα. Ο Σουλτά ν πίστευε ότι είχε χρέος να βρίσκει ό,τι ήθε λε ο κόσμος. Τα πιο απαγο­ ρευμένα δημοσιεύματα τα έκρυβε κάτω από τον πάγκο. Δεν πέρασε πολύς καιρός για να τον στριμώξουν. Είχε συλ­ ληφθεί ένας πελάτης του με βιβλία που είχε αγοράσει από τον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

34

Σουλτάν. Στη διάρκεια μιας εφόδου, η αστυνομία βρήκε πολλά απαγορευμένα κείμενα. Η πρώτη πυρά άναψε. Ο Σουλτάν πέ­ ρασε από ανακρί σε ι ς και έ φαγε τό σο ξύλ ο που με λά νι ασε ολόκληρος. Στο τέλος καταδικάστηκε σ' έναν χρόνο φυλάκιση. Τον πή γανε στην πτέρυγα των πολιτικών κρατουμένων, όπου απαγορεύονταν αυστηρά τα μολύβια, τα χαρτιά και τα βιβλία. Ο Σου λτ ά ν για μήνες ο λόκ λ ηρους κοιτούσε το ταβά νι, αλλά κάποια στι γμή κατάφερε να δωροδοκήσει έ ναν από τους φύ­ λακες. Έτσι, μαζί με το φαγητό που του έστελνε η μητέρα του, έπαιρνε στη ζούλα και μερι κά βι βλί α κάθε βδομάδα. Μέ σα στο ψυχρό κελί, το ενδιαφέρον του Σουλτά ν για την αφγανική κουλτούρα και λογοτεχνία μεγάλωσε. Χάθηκε μέσα στην περ­ σι κή ποίηση και τη δραματι κή ιστορία του τό που του. Όταν αποφυλακίστηκε ήταν ακόμη πιο σίγουρος για την επιλογή του - αποφάσισε να παλέψει για τη διάδοση της αφγανικής κουλ­ τούρας και ιστορίας. Συνέχισε να πουλάει απαγορευμένα κεί­ μενα του ισλαμικού αντάρτικου καθώς και κείμενα της φιλοκι­ νεζικής αντιπολίτευσης, με τη διαφορά ότι τώρα ήταν πιο προ­ σεκτικός. Οι αρχές τον παρακολουθούσαν και, μετά από πέντε χρόνια, τον έκλεισαν και πάλι φυλακή. Έτσι του δόθηκε ξανά η ευκαι­ ρία να αναστοχαστεί πίσω από τα κάγκελα με τη βοήθεια της περσικής φιλοσοφίας. Αυτήν τη φορά του είχαν προσθέσει μια νέα κατηγορία, ότι ήταν μι κροαστός, από τις χειρότερες ίσως βρισιές των κομμουνιστών. Η κατηγορία αυτή συνδεόταν με το γεγονός ότι έβγαζε λεφτά με καπιταλιστικό τρόπο. Ήταν μια περίοδος, στη μέση του πολέμου, που η κομμου­ νιστική κυβέρνηση στο Αφγανιστά ν προσπαθ ούσε να καταρ­ γήσει την « κοι νωνία των φυλών» και να ε δραιώ σει τον «χα­ ρούμενο» κομμουνισμό. Η προσπάθειά τους για κολεκτιβοποί­ ηση ο δήγησε σε μεγάλες στερήσεις. Π ο λλοί φτωχοί αγρότες αρνήθηκαν να δεχτού ν τη γη που τους παραχώρησαν υποχρε­ ωτικά πλ ούσιοι κτηματίες. Γιατί το να καλλιεργείς κ λεμμένη γη ήταν αντίθετο στο Ισλάμ. Οι κάτοι κοι της υπαίθρου ξ εσηDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

35

κώθηκαν και τα κοινωνικά σχ έδια των κομμουνιστώ ν απέτυ­ χαν παταγωδώς. Στη συνέχεια οι αρχές παραιτήθηκαν, ο πόλε­ μος ε ξά ντλ ησε τ ις δυνά μεις όλων. Έ νας πόλ εμος που δέ κα χρόνια μετά είχε αφαιρέσει 1 ,5 εκατομμύριο ζωές Αφγανών. Όταν ο «μικροαστ ός καπιταλισ τής» βγήκε από τη φυλακή, είχε κλείσει τα τριάντα πέντε του χρόνια. Η Καμπούλ δεν είχε αλλάξει πολύ αφού ο πόλεμος με τη Σοβιετική Ένωση είχε γί­ νει ουσιαστ ικά στ ην ύπαιθρο. Οι άνθρωποι στ ην πρωτεύουσα ήταν απασχολημέ νοι με τις καθημερινές τους έγνοιες. Τελικά, η μητέρα του τον έπεισε να παντρευτεί. Του είχε βρει τη Σαρί­ φα, την κόρη ενός στρατηγού, μια όμορφη και έξυπνη γυναίκα. Παντρεύτηκαν και έκαναν τρεις γιους και μια κόρη, ένα παιδί κάθε δύο χρόνια. Η Σο βιετικ ή Έ νωση αποσύ ρ θηκε απ ό το Α φγανιστά ν το 1989 και οι άνθρωποι ήλπιζαν ότι επιτέλους θα χαίρονταν την ει­ ρήνη. Οι Μουτζαχεντίν, όμως, δεν παρέδωσαν τα όπλα, επειδή η κυβέρνηση στην Καμπούλ είχε ακόμη την υποστήριξη της Σοβιε­ τικής Ένωσης. Τον Μάιο του 1992, οι Μουτζαχεντίν κατέλαβαν την Κ αμπούλ και ξέ σπασε εμφύλιος πόλεμος. Το διαμέρισμα που αγόρασε η οικογένεια στο συγκρότημα της οδού Μικρορα­ γι όν, βρισκόταν στα σύ νορα των δύο αντίπαλ ων πλευρών. Οι ρουκέτες έσκαγαν στ ους τοίχους, οι σφαίρες περνούσαν μέσα από τα τζάμια και τα τανκς διέλυσαν την αυλή. Η οικογένεια για να προστατευτεί από τα συνεχόμενα πυρά είχε μείνει ξαπλωμέ­ νη στο πάτωμα για μια εβδομάδα. Κάποια στιγμή, το χαλάζι από κάλυκες σταμάτησε για λίγες ώρες, και ο Σουλτάν αποφάσισε να μεταφέρει την οικογένειά του στο Πακιστάν. Ε νώ έλ ειπε στο Π ακιστά ν, λεη λάτησαν το β ιβλ ιοπω λείο του, αλλά έκλεψαν και τις συλλογές βιβλίων που υπήρχαν στην εθνική βιβλιοθήκη. Βιβλία αξίας πουλήθηκαν σε συλλέκτες σε ε ξευτελιστικές τιμές ή ανταλλάχτηκαν με τανκς, σφαίρες και χειροβομβίδες. Ακόμη και ο Σουλτάν, επιστρ έφοντας από το Πακιστ άν, αγόρασε αρκετά από τα κλεμμένα βιβλία της εθνι­ κής βιβλιοθήκης. Η αγορ ά του αυτή απο δείχτηκε θησαυρός. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

36

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Για μερικά δο λάρια αγό ρασε κε ί μενα η λικ ίας εκατοντάδων χρόνων και ανά μεσά τους ένα χειρόγραφο 500 χρόνων από το Ουζμπεκιστάν. Η κυβέρνηση του Ουζμπεκιστάν τού πρόσφερε 25 . 000 δολάρια για να το πάρει π ίσω. Βρήκε ένα αντίτυπο από την προσωπική συλλογή του Ζαχίρ Σάχη με ποιήματα του επι­ κού ποιητή Φ ερντούσι που ήταν ο αγαπημένος του. Το β ιβλίο έχει τίτλο «Σαχ Ναμάχ». Έτσι αγόρασε πολλά βιβλία αξίας σε ε ξ ευτελιστικ ές τιμές από τους κλέφτες που δεν ήξεραν να δια­ βάσουν ούτε τους τίτλους. Μ ετά από π έ ντε χρ ό νια μαχών και καταστροφής η Κα­ μπούλ ε ίχε καταντήσει ένας σωρό ς από ερε ίπια και ε ίχε χάσει 50 . 000 κατο ίκους. Το πρω ί της 27ης Σ επτεμβ ρ ίου του 1996 οι μάχες σταμάτησαν. Το προηγού μενο απόγευμα ο Αχμάντ Σά­ χης Μ ασούντ το ε ίχε σκάσει με τους στρατιώτες του για την κοιλάδ α του Π αντζίρ . Στη δ ιά ρκεια του ε μφυ λίου έ πεφταν 1 . 000 ρουκ έτες την ημέ ρα στην αφγανική πρωτεύ ουσα, τώρα ό μως επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Έξω απ ό το προε δ ρικό παλάτι ήταν κρεμασμ έ νοι δύ ο άντρες. Ο ψηλότερος από τους δύο κολυμπούσε στο α ίμα. Τον ε ίχανε ευνουχίσει, του ε ίχαν πολτοποιήσει τα δάχτυλα, το κορμί και το πρό σωπό του ήταν χτυπημένα και στο μέτωπο ε ίχε μια τρύπα από σφα ίρα . Τον άλλο τον ε ίχαν πυροβολή σει και στη συνέχεια τον ε ίχαν κρεμάσει. Ο ι τσέπες του ήταν γεμάτες αφγα­ ν ί, το τοπικό νό μισμα, σημάδι περιφρόνησης των δολοφόνων. Οι άντρες αυτο ί ήταν ο πρώην πρό ε δρος Μοχά μεντ Ναζιμπου­ λάχ και ο αδ ερφό ς του. Ο Ναζιμπουλάχ ήταν μισητό ς άν θ ρω­ πος. Όταν η Σοβιετική Ένωση εισέβαλε στο Αφγανιστάν, ήταν αρχηγός της μυστικής αστυνομίας. Όσο ε ίχε την εξουσία, λέγε­ ται πως ε ίχε δ ιατάξ ει την εκτέλεση 80 . 000 εχθ ρών της κοινω­ ν ίας. Μεταξύ 1986 και 1992 ήταν πρό ε δ ρος της χώρας, με την υποστήριξη των Ρώσων. Όταν κατέλα βαν την ε ξουσία οι Μου­ τζαχεντ ίν με πρό ε δρο τον Μ πουρχανουντ ίν Ρ αμπαν ί και τον Μασούντ ως υπουργό ά μυνας, ο Ναζιμπουλάχ ήταν υπό κράτη­ ση στο κτίριο όπου στεγάζονταν τα Ηνωμένα Έθνη. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

37

Όταν οι Ταλιμπάν κατευ θύν θηκαν στο ανατολικό τμήμα της Καμπούλ, και η κυβ έρνηση των Μουτζαχεντ ίν αποφάσισε να δραπετεύ σει από τη χώρα, ο Μ ασούντ πρότεινε στον επι­ φανή κρατού μενό του να τον ακολου θή σει. Ο Ν αζ ιμπου λάχ φο βήθηκε ότι θ α έχανε τη ζωή του αν έβγαινε έξω από την πρωτεύ ουσα και προτ ί μησε να με ίνει με τους φρουρού ς στο κτίριο των Ηνωμένων Εθνών. Εξάλλου σκεφτόταν ότι επειδή ήταν Παστούνος θ α μπορού σε να κάνει δ ιαπραγματεύ σεις με τους Παστούνους Ταλιμπάν. Ν ωρ ίς το επό μενο πρω ί όλοι οι φρουρο ί ε ίχαν ε ξ αφανιστε ί. Ο ι σημαίες με το ιερό χρώ μα των Ταλιμπάν, το λευκό, κυμάτιζαν πάνω από τα τζαμιά. Καχύ ποπτοι οι κάτοικοι της Καμπούλ μαζε ύτηκαν γύ ρω από τον στύλο που βρισκόταν στην πλατε ία Αριάνα. Κο ίταξαν τους δύο άντρες που κρ έ μονταν εκε ί και επέστρεψαν σιωπηλο ί στα σπ ίτια τους . Ο πόλε μος ε ίχε τε λειώσει. Ξ εκινού σε ό μως ένας καινούργιος πόλεμος, ένας πόλεμος που θα ποδοπατούσε κάθ ε ευτυχία. Ο ι Ταλ ιμπ άν αποκατ έ στησαν τον ν ό μο και την τάξη και συγχρόνως έδωσαν στην αφγανική τέχνη και κουλτούρα τη χα­ ριστική βολή . Η κυβ έρνησή τους έκαψε τα βιβλία του Σουλτάν και μπήκε στο μουσε ίο της Καμπούλ με τσεκού ρια, μπροστά στα μάτια του ίδ ιου του υπουργού Πολιτισμού . Στο μουσε ίο δ εν ε ίχαν απομε ίνει πολλά πρ άγματα όταν έ φτασαν. Όλα τα κινητά αντικε ίμενα ε ίχαν κλαπε ί στη δ ιάρ­ κεια του εμφυλίου : αγγε ία από την εποχή της κατάκτησης του Μ εγάλου Αλε ξάνδρου, σπαθ ιά που μάλλον ε ίχαν χρησιμοποι­ η θ ε ί στον πόλεμο ενάντια στον τζένγκις Χαν και στις μογγολι­ κ έ ς ορδές του, περσικέ ς μινιατού ρες και χρυσά νομίσματα ε ί­ χαν όλα κλαπε ί. Τα περισσότερα τώ ρα βρ ίσκονται στα χ έρια ανώνυμων συλλεκτών σε όλο τον κό σμο. Ελάχιστα αντικε ίμε­ να σώθηκαν πριν ξ εκινήσει η μεγάλη λεηλασία. Τα μόνα αντικε ίμενα που έχουν απομε ίνει ε ίναι τα τερά ­ στια αγάλματα Αφγανών βασιλιάδων και πριγκ ίπων μαζί με αγ άλ ματα του Βούδα και κά ποιες τοιχογραφ ίες, η λικ ίας χιDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

38

λίων χρόνων . Ο ι στρατιώτες δούλεψαν με τον ίδ ιο τρόπο που λεη λάτησαν το βιβλιοπωλε ίο του Σ ου λτάν. Ο ι φύλακες του μουσε ίου έκλαιγαν, όταν ε ίδαν τους Ταλιμπάν να κομματιά ­ ζουν τα αντικε ίμενα τ έχνης που ε ίχαν απομε ίνει. Π ε λέκισαν τα αγάλματα μέχρι που έ μειναν μόνο οι βάσεις, γυμνέ ς, καλυμ­ μένες από σκόνη και θ ραύσματα. Χρειάστηκαν μονάχα μισή μέρα για να εκμη δενίσουν χ ίλια χρόνια ιστορ ίας. Το μόνο που διατηρή θηκε μετά την επέλαση των βανδάλων ήταν μια πέτρι­ νη πλάκα με μια φράση από το Κοράνι, κι αυτό γιατί ο υπουρ­ γός Πολιτισμού θ ε ώρησε προτιμότερο να μην την πειράξουν. Όταν οι δή μιοι Ταλ ιμπάν εγκατέλ ειψαν το λεη λατημ ένο μουσε ίο, που κι αυτό βρισκόταν στα σύνορα των δύο παρατά­ ξ εων στη δ ιάρκεια του εμφυλίου, οι φύλακες άρχισαν να μα­ ζεύ ουν με προσοχή τα κομμάτια και να σκουπ ίζουν τη σκόνη. Μο ίρασαν τα θ ραύ σματα σε κουτιά και τα κατέγραψαν. Μ ερι­ κά από αυτά ήταν ακό μη αναγνωρ ίσιμα: το χέ ρι ενός αγάλμα­ τος κι η μπούκλα από τα μαλλιά ενό ς άλλου. Τα κουτιά στοιβά­ χτηκαν στην αποθήκη με την ε λπ ίδ α ότι κ άποια στιγμή στο μέλλον θα επανορθώνονταν. Μ ισό χρόνο πριν από την πτώ ση των Ταλιμπάν, τα τερ ά­ στια βουδ ιστικά αγάλματα στην Μπαμιάν ανατινάχτηκαν. Τα αγάλματα ήταν σχε δόν δύο χιλιάδων χρόνων κι αποτελούσαν τη σημαντικότερη πολιτιστική κληρονομιά του Αφγανιστάν. Ο δυναμίτης ήταν τόσο ισχυρό ς ώστε δεν έ μειναν ούτε θραύ σμα­ τα για να μαζευτούν. Κάτω από αυτ έ ς τις συν θήκες και μ ' αυτή την κυβ έ ρνηση ο Σουλτάν Χαν προσπαθού σε να περισώσει τα απομεινάρια της αφγανική ς κουλτούρας. Μ ετά από την πυρά των βιβλίων στην πλατε ία βγήκε από τη φυλακή με δωροδοκία και την ίδια μέρα μπή κε στο σφραγισμ ένο μαγαζί του. Ό ρ θ ιος έ κλαιγε π άνω από τα απομεινάρια των β ιβλίων του. Μ ε μαρκαδόρο μουτζού­ ρωσε όλες τις ζωντανέ ς υπά ρξ εις στα β ιβλία που δεν ε ίχε πά­ ρει το μάτι των στρατιωτών. Καλύτερα να τα μουτζουρώνει ο Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

39

ίδ ιος, παρά να του τα καίνε. Μ ετά του ήρθε μια καλύτερη ιδέα. Κόλλησε τις κάρτες με το όνομά του πάνω aπό τις φωτο­ γραφίες. Με αυτό τον τρόπο κάλυψε τις φωτογραφίες, έχοντας τη δυνατότητα να τις αποκαλύψ ει πάλι. Παράλληλα, μ ' αυτό τον τρόπο έβαζε στα βιβλία και τη σφραγίδα του. Ίσως μια μέ­ ρα να είχε την ευκαιρία να αφαιρέσει τις κάρτες. Το καθ εστώς όμως γινόταν ολοένα και πιο άγριο. Μ ε τα χρόνια ακολουθού σε ακόμη πιο πουριτανική γραμμή, και είχε βάλει στόχο να ακολουθούνται οι κανόνες της εποχής του Μω­ ά μεθ. Ακόμη μία φορά ο υπουργός Π ο λ ιτισμού κάλεσε τον Σουλτάν. «Κάποιοι σε κυνηγούν», του είπε. «Κι εγώ δεν μπορώ να σε προστατέψω» . Ήταν τότε, το καλοκαίρι του 2001 , που ο Σουλτάν aποφάσι­ σε να εγκαταλείψει τη χώρα. Έκανε αίτηση για την έκδοση βί­ ζας, για να πάει στον Καναδά με τις δύο γυναίκες του, τους γιους του και την κόρη του. Την εποχή εκείνη οι γυναίκες του έμεναν με τα παιδιά στο Πακιστάν κι aπεχθάνονταν την προσφυγιά. Ο Σουλτάν όμως ήξερε ότι δ εν μπορούσε να εγκαταλείψει τα βι­ βλία του. Ήταν ιδ ιοκτήτης τριών βιβλιοπωλείων στην Καμπούλ. Το ένα το δ ιαχειριζόταν ο μικρότερος αδερφός του, το άλλο ο δεκαεξάχρονος γιος του, ο Μανσού ρ, και το τρίτο ο ίδιος. Στα ράφια υπήρχε μόνο ένα ελάχιστο μέρος των βιβλίων του. Τα περισσότερα, γύρω στις δέκα χιλιάδες, βρίσκονταν κρυμμέ­ να σε πατάρια, σε διάφορα σημεία της Καμπούλ. Δεν μπορούσε να αφήσει τη συλλογή του, που χρειάστηκε πάνω από τριάντα χρόνια για να τη φτιάξει, να πάει χαμένη . Δ εν θ α επέτρεπε στους Ταλιμπάν ή σε άλλους εισβολείς να καταστρέψουν ακόμη ένα κομμάτι της αφγανικής ψυχής. Εκτός αυτού , είχε κι ένα μυ­ στικό σχέδιο, ένα όνειρο για τη συλλογή του. Είχε υποσχεθεί στον εαυτό του ότι όταν θα έφευγαν οι Ταλιμπάν και το Αφγανι­ στάν θα aπoκτoύσε μια αξιόπιστη κυβέρνηση, θ α δώριζε τη συλ­ λογή του στη λεηλατημένη εθνική βιβλιοθήκη της πόλης, εκεί όπου κάποτε στα ράφια υπήρχαν εκατοντάδες χιλιάδες βιβλία. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

40

Ο Σουλτάν Χαν πήρε τη βίζα για τον Καναδά γιατί ε ίχε δ ε ­ χτεί απ ειλές γ ια τη ζωή του. Αλλά δεν έφυγ ε ποτέ. Ενώ οι γυ ­ ναίκες του μάζευαν τα πράγ ματά τους για το ταξίδ ι, ο Σουλτάν έβρισκε δ ικαιολογ ίες να το καθυστερεί. Έλε γ ε ότι π ερίμενε κάποια βιβλία, ότι κινδύνευε το βιβλιοπωλε ίο, ότι πέθανε κά­ ποιος συγγενής του. Συνέχεια έβρισκε κάτι καινούργιο. Ύστερα συνέβη η Ι Ιη Σ ε πτεμβρ ίου. Όταν άρχισαν να π έ­ φτουν βροχή οι βόμβες πάνω στο Αφγανιστάν, ο Σουλτάν πήρε τους δ ικούς του και πήγε στο Πακιστάν. Διέταξε τον Γιουνού ς, έναν από τους μικρότερους ανύπ αντρου ς α δ ερφού ς του, να μείνει στην Καμπούλ και να φροντίζει τα β ι βλιοπωλε ία. Δύ ο μήνες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα στις Ηνωμένες Πο λ ιτε ίες ήρθε η πτώ ση των Ταλ ιμπάν, και ο Σ ουλτάν ήταν από τους πρ ώτους που ε π έστρεψαν στην Καμπού λ. Επ ιτέλους ήταν ε λ ε ύθ ερος να γ ε μ ίσε ι τα ρ ά φια με ό,τι β ιβ λ ία ήθε λ ε . Μπορούσε να πουλήσει στους ξένους τα βιβλία ιστορίας με τις φωτογραφίες μουτζουρωμένες με μαρκαδόρο ως αξιοπερίερ­ γα. Μπορού σε να βγάλει τις κάρτες που ε ίχε κολλήσει πάνω στις φωτογραφίες των έμβιων όντων. Μπορού σε να δ είξει ξα­ νά τα άσπρα μπράτσα της πριγκίπισσας Σοράγ ια και το δ ιακο­ σμημένο με παράσημα στήθος του βασιλιά Αμανουλάχ. Ένα πρωινό που ήταν στο μαγαζί, έπ ινε αχνιστό τσά ι, και κο ίταζ ε την Καμπ ο ύ λ να ξυ πν ά ει. Εν ώ σκεφτόταν π ώ ς θα πραγματοποιούσε το όνειρό του, τού ήρθε στο μυαλό μια φρά­ ση από τον αγαπημένο του ποιητή Φ ερντούσι. «Για να π ετύ ­ χεις πρέπ ει άλλες φορές να γ ίνεσαι λύκος, κι άλλες φορές αρ­ νί». Ήρθε η ώρα να γ ίνω λύκος, σκέφτηκε ο Σουλτάν.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

�Eγκλημα και τιμωρ ία «Από παντού οι πέτρες σφύριζαν προς τον στόχο και οι περισσό­ τερε ς τον χτυπούσαν. Η γυναίκα αρνιόταν να φωνάξει, αλλά ένας αλαλαγ μός ακούστηκε από το πλή θο ς . Ένας δυνατός άντρας είχε βρει μια πολύ καλή πέτρα, πλατιά κι ακονισμένη, και την πέταξε με δύναμη, στοχεύοντας προσεκτικά το σώμα της, και τη χτύπησε τόσο δυνατά στην κοιλιά που γρήγορα το πρώτο αίμα του απογεύματος φάνηκε στο ρούχο τη ς. Αυτό είχε προκαλέσει τον αλαλαγμό. Άλλη μια πέτρα στο ίδιο μέγεθος χτύπησε τον ώμο της γυναίκας. Προκάλεσε αίμα και αλαλαγμούς». James Α. Michenes, Καραβάνια

Η Σαρ ίφα, η συνταξιοδοτημένη σύ ζυγος, κάθετα ι ανήσυχη στο σπ ίτι τη ς στη ν Πε σάουαρ. Ξέρει ότι ο Σουλτάν θ α έρθε ι μ ία από αυτέ ς τις μέρε ς , αλλά ποτέ δ εν τη ς λέει ποτέ ακριβώ ς θα φύγει από την Κα μπούλ, κι έτσι η Σαρ ίφα τον περιμένει να έρ­ θ ει κάθε στιγμή για μέρε ς ατελείωτε ς . Ετοιμάζει όλα τα γεύ ματα, σε περίπτωση που ο άντρας τη ς εμφαν ιστε ί. Ένα νόστιμο κοτόπουλο, σπανάκι που του αρέσει, και την πράσινη σπιτική σάλτσα από τσίλι. Τα ρούχα του πλυ­ μένα κα ι σιδερωμένα, ε ίναι ακουμπισμένα πάνω στο κρεβάτι. Τα γράμματά του τακτοποιημένα σ' ένα συρτάρι. Οι ώρε ς περνούν. Μ αζεύ ει το κοτόπουλο, το σπανάκι μπο­ ρε ί να το ξαναζεστάν ει κα ι τη σάλτσα τη βάζει στο ντουλάπι. Η Σαρ ίφα σκουπίζει το πάτω μα, πλέν ει τις κουρτίνε ς, ξεσκονί­ ζει καθη μερινά για ν ' απασχοληθε ί, κάθ εται, αναστενάζει και Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

42

χύν ε ι λίγα δάκρυα. Όχι γ ιατί της λείπει εκείνος. Της λείπει η ζωή που ζούσε άλλοτε ως σύζυγος ενός δραστήρ ιου βιβλιοπώ­ λη, σεβαστή απ' όλους, ως μητέρα των παιδιών του . Η επίσημη θρησκευτικά γυναίκα του. Μερικές φορές τον μισεί που της κατέστρεψε τη ζωή, που της πήρε τα παιδιά και την ταπείνωσε στα μάτια του κόσμου . Έχουν περάσει δεκαοχτώ χρόνια από τον γάμο του Σουλ­ τάν και της Σαρίφα και μόλις δύο από την ημέρα που παντρεύ­ τηκε τη δεύτερη σύζυγο. Η Σαρίφα ζει σαν να ήταν χωρισμένη, αλλά χωρίς την ελευθερία της χωρισμένης γυναίκας. Ο Σουλ­ τάν εξακολουθεί να αποφασίζει για κείνη. Αποφάσισε ότ ι η Σαρίφα θα ζε ι στο Πακιστάν γ ια να φροντίζε ι το σπίτ ι όπου φυλάει τα πιο πολύτ ιμα βιβλία του. Εκεί έχει τον υπολογιστή του και το τηλέφωνο, από κει μπορεί να στέλνει δέματα με τα βιβλία στους πελάτες του, να δέχεται e-mail - να κάνει όλα αυ­ τά που είναι αδύνατο να κάνει στην Καμπούλ. Γιατί εκεί τίπο­ τε απ' όλα αυτά δε ν λειτουργεί. Εκείνη μένει στο Πακ ιστάν γιατί βολεύ ει τον Σουλτάν. Το διαζύγιο δεν ήταν ποτέ εναλλακτ ική λύση για τη Σαρί­ φα. Αν μια γυναίκα ζητήσει διαζύγιο, χάνει όλα τα δ ικαιώμα­ τα κα ι τα προνόμια. Τ α παιδιά ακολουθού ν τον άντρα και αυτός μπορεί να της αρνηθεί το δ ικα ίωμα να τα βλέπει. Απο­ τελεί ντ ροπή για την οικογέν εια, εξοστρακίζεται κα ι όλα τα περ ιουσιακά στοιχεία πηγαίνουν στον άντρα. Η Σαρίφα θα αναγκαζόταν να μετακομ ίσει στο σπίτ ι ενός από τους αδερ­ φού ς της. Στη διάρκεια του ε μφυλίου, αρχές της δεκαετίας του '90 και λί­ γα χρόνια υπό το καθεστώς των Ταλιμπάν όλη η ο ικογένεια εί­ χε μετακομίσει στην Πεσάουαρ, στο προάστιο Χαγιαταμπάντ, εκεί όπου εννιά στους δέκα κατο ίκους είναι Αφγανοί. Αλλά ο ένας μετά τον άλλο επέστρεψαν στην Καμπούλ, ο ι αδερφο ί, οι αδερφές, ο Σουλτάν, η Σόνια, οι γιοι του. Πρώτος ο δεκαεξά­ χρονος Μ ανσού ρ, με τά ο Ά ιμαλ, 1 2 χρονών, και τέλος ο Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

43

Έκμπαλ στα 14. Μόνο η Σαρ ίφα και η μικρότερη κόρη της, η Σαμπνάμ, έμειναν π ίσω. Ελπίζουν ο Σουλτάν να τις πάρει μαζί του στην Καμπούλ, στους συγγενε ίς , τους φ ίλους τους. Και τους το υπόσχεται συνεχώς , αλλά στο μεταξύ πάντα κάτι συμ­ βα ίνει. Το ετοιμόρροπο σπ ίτι στην Π ε σάουαρ, που ήταν μόνο ένα προσωρινό καταφύγιο από τις σφα ίρες και τους όλμους της Καμπούλ, έγινε τώρα φυλακή. Δεν μπορε ί να φύγει χωρ ίς την άδεια του άντρα της. Τον πρώτο χρόνο μετά τον δ ε ύτερο γάμο του Σουλτάν , η Σ αρ ίφα ζούσε μαζί του και με τη νέα του σύζυγο. Στα μάτια της Σαρ ίφα η Σόνια ήταν όχι απλώς ηλίθια αλλά και τεμπέλα . Μπορε ί να μην ήταν τεμπέλα , αλλά ο Σουλτάν δ εν την άφηνε να κουνή σ ε ι ο ύτε το δ αχτυλάκι της. Η Σ αρ ίφα μαγε ίρευε , σ έρβιρε , έπλενε και έ στρωνε τα κρεβάτια. Τον πρώτο καιρό ο Σουλτάν μπορούσε να κλε ίνεται στο δωμάτιο με τη Σόνια και να μένει κλεισμένος εκε ί για μέρες, παραγγέλνοντας πού και πού τσάι ή νερό. Από το δωμάτιο η Σαρ ίφα άκουγε ψιθύ­ ρους και γέλια και καμιά φορά ήχους που τη ς πλήγωναν την καρδ ιά. Κατάπινε τη ζήλια της και συμπεριφερόταν ως ιδανική σύ­ ζυγος. Οι συγγενε ίς και οι φ ίλες της της έλεγαν πως έπρεπε να κερδίσει το πρώτο βραβε ίο της υποδειγματικής συζύγου. Ποτέ δ εν παραπονιόταν , ποτέ δ εν μάλωνε με τη Σόνια , ούτε την έφερνε σε δύσκολη θέση. Όταν πέρασε ο μήνας του μέλιτος, ο Σουλτάν εγκατέλειψε την κρε βατοκάμαρα για να επιστρέψει στις δουλειές του. Τό ­ τε , οι δύο γυναίκες άρχισαν να ανακατεύονται η μία στα πόδια της άλλης. Η Σόνια έβαζε πούδρα και δοκίμαζε το ένα φόρεμα μετά το άλλο , ενώ η Σ αρ ίφα της έδ ινε μαμαδίστικες συμβου ­ λές. Αναλάμ βανε τις πιο δύσκολες δουλειές και μάθαινε στη Σόνια πώς να μαγειρεύ ει τα αγαπημένα φαγητά του Σουλτάν , πώς να τακτοποιε ί τα ρούχα του , πόσο ζεστό ήθελε να ε ίναι το νερό όταν έκανε μπάνιο και όσα μια σύζυγος έπρεπε να γνω­ ρ ίζει για τον άντρα της. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

44

ταπείνωση ήταν ταπείνωση ! Παρόλο πσυ δεν συμβαί­ νει συχνά ένας άντρας να παντρεύ εται μια δεύτε ρη ή μια τρίτη σύζυγο, είναι παρ ' όλα αυτά ταπεινωτικό . Όπως και να 'χει το πράγμα, η πρώτη γυναίκα αισθάνεται ότι δεν αξίζει τίποτα πια. Η Σα ρ ίφα , τουλάχιστον , αισθανόταν ακ ρ ιβώς έτσι, αφού ο άντρας της έδειχνε ανοιχτά ότι προτιμούσε τη νεαρότερη σύζυγο . Η Σαρ ίφα ήταν υποχρ εωμένη να βρ ει μια δ ικαιολογία για τον δ εύτε ρο γάμο του άντρα της . Έπρεπε να σκεφτεί κάτι για να δείξει ότι δεν έφταιγε αυτή, αλλά εξωτε ρ ικοί παράγοντες την είχαν απομακρύνει από τον άντρα της. Όσοι τη ρωτού σαν, τους εξηγούσε ότι είχε έναν πολύποδα στη μήτρα και είχε κάνει εγχείρηση. Ο γιατρός τής είχε πει ότι θ α επιζού σε μόνο αν δ ιέκοπτε την επαφή με τον άντρα της . Τους έλεγε ότι αυτή προέτρ εψε τον Σουλτάν να βρει μια και­ νούργια γυναίκα και ότι αυτή είχε διαλέξει τη Σόνια . Άντρας ήταν κι αυτός, έλεγε . Στ:ο μυαλό της Σα ρ ίφα η φανταστική ασθένεια την έ κανε να νιώθει πολύ λιγότε ρο ντροπιασμένη , απ ' το να θ εωρούν οι άλλοι ότ ι αυτή, η μητέ ρα των παιδιών του, δεν ήταν καλή πια. Ο Σουλτάν είχε απλώς ακολουθήσει τη συ μβουλή του γιατρού. Όταν η Σαρ ίφα υπε ρ έβαλε , τους δ ιηγούταν με λαμπε ρό βλέμμα πως αγαπούσε τη Σόνια σαν αδ ε ρφή της και την κόρη της, Λατίφα, σαν δικό της παιδί. Σε αντίθεση με τον Σουλτάν, οι άντρ ες που έχουν πάνω από μία γυναίκα, τη ρούν μια αυστη ρή ισορροπία στις σχέσεις μαζί τους. Το ένα βράδυ το περνούν με τη μία και το επόμενο με την άλλη, κι αυτό συνεχίζεται για δεκαετίες. Οι μητέρ ες πα­ ρακολουθούν με μάτι αετού τα παιδιά τους μην τυχόν και ο πα­ τ έ ρ ας δ ε ίχνε ι πρ οτ ίμηση σε κάποιο μπρ οστά στα υπόλοιπα παιδιά. Κάνουν παιδ ιά που μεγαλώνουν σαν αδέρφια και προ ­ σπαθούν να παίρνουν την ίδια ποσότητα ρούχων και δώρων με τις άλλες συζύγους. Πολλές από αυτές τις «πολλαπλές» συζύ­ γους μισούν η μία την άλλη με πάθος και δεν μιλιούνται μετα­ ξύ τους . Άλλ ες απο δέχονται το δ ικαίωμα του άντρα τους να AλλfJ. η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

45

παντρεύ εται πολλές συζύγ ους και μερικές φορές γ ίνονται κα­ λές φίλες . Εξάλλου , το πιθανότερο είναι ότι η αντ ίπαλος πα­ ντρεύτηκε με συνοικέσιο, συχνά παρά τη θέλησή της . Ελάχιστα νεαρ ά κορίτσια ονειρε ύ ονται να γ ίνουν η δεύτ ερη γυνα ίκα ενό ς ηλικιωμένου άντρα. Η πρώτη του γυναίκα έχει ζήσει τη νε ότητά του, ενώ στη δεύτερη σύζυγο τυχαίνουν τα γ εράματα . Μερικές φορές καμία από τις συζύγους δεν τον θέλει στο κρε­ βάτι της κάθε βράδυ και με χαρά τον αποχωρίζεται. Τα ό μορφα καστανά μάτια της Σαρίφα, αυτά τα μάτια που ο Σουλτάν κάποτε είπε ότι είναι τα ομορφότερα της Κα μπούλ, κοίταζαν το κεν ό . Έχουν χάσει πια τη λά μψη τους, τα περι­ βάλλουν βαριά βλέφαρα και μικρές ρυτ ίδες . Το απαλό δέρμα έ χει λεκέδες που τους καλύ πτε ι δ ιακριτικά με μέικ - απ. Το ωραίο άσπρο δέρμα της πάντα αντιστάθ μιζε τα κοντά της πό ­ δ ια . Το ύψ ος και το ανοιχτό δέρμα ε ίναι τα σημαντικότερα προσόντα γ ια τους Αφγανού ς. Η Σαρίφα πάντα έδινε μάχη γ ια να φα ίνεται νέα, φρόντιζε να κρύβε ι το γ ε γονό ς ότι περνάει τον άντρα της μερικά χρόνια. Τα γκρ ίζα μαλλιά της τα βάφε ι στο σπίτι, τη λυπημένη ό μως έκφρασή της δύσκολα τη δ ιώχνει . Περπατάε ι βαριά, δεν της μένουν και πολλά να κάνει από ό τ τε που ο άντρας της πήρε τους τρεις γ ιους της μαζί του στην Κ αμπούλ . Τα χαλιά τα έχε ι ήδη σκουπίσει, το φαγ ητό είναι έτοιμο. Ανο ίγ ε ι την τηλε ό ραση και βλέπει ένα αμερικάνικο φιλμ, ένα θρ ίλε ρ όπου οι δυνατο ί και ό μορφοι ήρωες παλεύουν με δράκους, τέρατα και σκελετούς και στο τέλος τους νικούν. Η Σαρίφα παρακολουθεί με αφοσίωση παρό λο που οι δ ιάλογ οι είναι στα αγγλικά, μια γλώσσα που δεν γνωρίζει. Όταν τελειώ­ νει το έργο τηλεφωνεί στην κουνιάδα της . Μετά σηκώνεται και πη γαίνει στο παράθυρο . Από τον δεύτερο ό ροφο βλέπει όλα ό σα συ μβαίνουν στις αυλές των άλλων σπιτιών. Οι αυλές περι­ στοιχίζονται από ψηλούς μαντρ ότοιχους που είναι γ εμάτοι με πλυμένα ρούχα, όπως και ο δ ικό ς της . Στη Χαγ ιαταμπάντ δεν χρειάζεται να δε ις γ ια να καταλά­ βεις. Με κλειστά τα μάτια καταλαβαίνεις ότι ο γ είτονας παίζει Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

46

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

πακιστανική ποπ μου σ ική στη δ ιαπασών, ότι τα παιδ ιά παί­ ζουν και ουρλιάζουν, ότι μια μάνα φωνάζει, ότι μια νοικοκυρά τινάζει τα χαλιά της, ότι το φαγητό μιας γειτόνισσας κάηκε και ότι μια άλλη τσιγαρίζει κρεμμύδια. Ό ,τι δ εν μαρτυρούν οι ήχοι και οι μυρωδ ιές, συμπληρώνε­ ται από τα κουτσομπολιά που ε ξαπλώνονται με την ταχύτητα της φωτιάς που καίει τα αγριόχορτα σ' αυτό το κομμάτι της πό­ λης, όπου όλοι είναι σε εγρήγορση και σχολιάζουν την ηθική των άλλων. Η Σαρίφα μοιράζεται το παλιό ετοιμόρροπο σπίτι και τη μικρή τσιμεντένια αυλίτσα με τρεις οικογένειες. Όταν ο Σουλτάν δεν εμφαν ίζεται, εκείνη πηγαίνει κάτω στις γειτόνισ­ σες. Εκεί μαζεύονται όλες οι γυναίκες του κτιρίου και κάποιες άλλες από τις γύρω αυλές. Κάθε Πέμπτη απόγευμα μαζεύο­ νται για τη ναζάρ, μια θρη σκευτική γιορτή . Γ ια να προσευχη­ θούν και να κουτσομπολέψουν. Σφιχτο δένουν το σάλι χαμηλά στο κεφάλι, βγάζουν τα χα­ λάκια τη ς προ σ ευχής να κοιτάζουν προς τη Μέκκα, γονατί­ ζουν, σηκώνονται, προσεύχονται, σκύβουν και πάλι, τέ σσερις φορές. Σιωπηλά λένε την προ σευχή τους στον Θεό, ανοιγο ­ κλείνοντας μόνο τα χείλη . Όταν τα χαλιά ελευθερωθούν, οι επόμενες παίρνουν θέση. Στ ' όνομα του Αλλάχ, του παντοδύναμου, του ελεήμονα, Δ όξα τον Αλλάχ, αφέντη του κόσμου, παντοδύναμε και ελεήμονα τη μέρα της κρίσης Σε λατρεύουμε και σε επικαλούμαστε Οδήγησέ μας στον σωστό δρόμο Τον δρόμο των εκλεκτών σου Δ ει'ξε μας ευσπλαχνία Προστάτεψέ μας από το κακό

Όταν η ψιθυριστή προ σ ευχή ο λοκληρωθ ε ί, ακούγονται αμέ σως δυνατές φλύαρες φωνές . Οι γυναίκες κάθονται στα μαξ ιλάρια. Το τραπε ζομάντιλο στο πάτωμα ε ίναι γεμάτο με Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

47

φλιτζάνια και πιατάκια. Αχνιστό τσά ι με κάρ δαμο σερβίρεται μαζί με ένα στεγνό γλυκό από μπισκότο και ζάχαρη. Όλες κρατούν το πρόσωπο με τα χέρια τους και προσεύχονται ακό­ μη μία φορά, συνθέτοντας μια ψιθυριστή χορωδία γύρω από το φαγητό «Λα Ελάχα Ελαλαχού Μοχάμεντ-ου -Ρασουλουλάχ ­ Ένας είναι ο Αλλάχ και προφήτης του ο Μωάμεθ» . Όταν η προσευχή ολοκληρώνεται, περνούν τα χέρια μπρο­ στά από το πρόσωπο, από τη μύτη προς το μέτωπο, προς τα έξω, κάτω στα μάγουλα και στο σαγόνι πριν καταλήξουν στα χείλη, σαν να τρώνε την προσευχή τους. Από μάνα σε κόρη έχουν μάθει ότι οι προσευχές που κάνουν στη ναζάρ θα εισα­ κουστούν αν το αξίζουν. Αυτές οι προσευχές πηγαίνουν κατευ­ θείαν στον Αλλάχ, που αποφασίζει αν θα τις ακούσει ή όχι. Η Σαρίφα προσεύχεται να πάρει μαζί του ο Σουλτάν στην Κα­ μπούλ αυτήν και την Σαμπνάμ, να έχει όλα τα παιδιά κοντά της. Όταν τελειώσουν την παράκληση, μπορεί επιτέλους να ξε­ κινήσει η κανονική τελετουργία της Πέμπτης . Τρώνε γλυκό, πίνουν τσάι με κάρδαμο και διηγούνται η μία στην άλλη τα τε­ λ ευτα ία νέα. Η Σαρίφα ψελλίζει ότι περιμένει τον Σουλτάν από στιγμή σε στιγμή, αλλά κανείς δ εν την ακούει. Έχει περά­ σει πολύς καιρός από τότε που το δραματικό τρίγωνο αποτε­ λούσε το πιο καυτό νέο στην οδό Χαγιαταμπάντ. Τώρα πρωτα­ γωνιστικό ρόλο στα κουτσομπολιά έχει η δ εκαεξάχρονη Σαλί­ κα. Η Σαλίκα βρίσκεται κλειδωμένη σ' ένα από τα πίσω δωμά­ τια, μετά από ένα ασυγχώρητο έγκλημα που διέπραξε δύο μέ­ ρες πριν. Ξαπλώνει στο στρώμα της, γεμάτη με λανι ές, αίματα στο πρόσωπο και πρησμένες φουσκάλες στην πλάτη . Οι γυναίκες που δεν ξέρουν όλες τις λεπτομέρειες της ιστο­ ί ρ ας ακούνε με μάτια ορθάνοιχτα. Τ ο έγκλη μα τη ς Σ αλίκα ξ εκινάει πριν από μισό χρόνο. Ένα απόγευμα, η κόρη της Σαρ ίφα, η Σαμπνάμ, τη συνάντησε μυστικά και της έδωσε ένα ραβασάκι. « Υποσχέθηκα να μην πω ποιος σου το στέλνει, πάντως ε ί­ ναι αγόρι» , της είπε, ξαναμμένη από ενθουσιασμό για τη δύDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

48

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

σκολη αποστολή που αν έλαβε. «Δεν έχει το θάρρο ς να αποκα­ λύψε ι την ταυτότητά του . Εγώ, όμως ξέρω πο ιος είναι». Η Σαμπνά μ της πήγαιν ε συν έχεια ραβασάκια από το αγό­ ρ ι, ρα βασάκια γεμάτα καρδ ιές με βέλη, που έγραφαν « Ι love you», γραμμένα με άτσαλα γράμματα, και πόσο όμορφη είναι. Η Σ αλίκα άρχισε ν α φαντασιών ε ται ότι βλέπε ι τον μυστικό θαυμαστή της στα πρόσωπα όλων των αγοριών που συναντού­ σε . Πρόσεχε το ντύσιμό της , τα μαλλιά της να δείχνουν πάντα καθαρά και λαμπερά κι έβριζε τον θείο της που την ανάγκαζε να φορά τη μαντίλα. Μ ια μέρα το ρα βασάκι έγραφε ότι το αγόρι θ α στέκεται μπρο στά από μια κο λόνα λίγα σπίτια παρακάτω από το δ ικό της , στ ις τέσσερις , και θα φο ρ ού σε μια κόκκινη μπλούζα. Η Σαλίκα έτρεμε από αγων ία φεύγοντας από το σπίτι. Είχε φτια­ χτεί και ήταν ιδια ίτερα όμορφη με τη γαλάζια βελούδινη στολή της και με τα αγαπημένα της κο σμήματα, χρυσό βραχιόλι κα ι βαριές αλυσίδες. Πήγε μαζί με τη φίλη της κα ι πέρασε δειλά δίπλα από το λεπτό αγόρ ι με την κόκκ ινη μπλούζα. Στεκόταν με την πλάτη γυρισμένη και δεν κουνήθηκε. Μετά από αυτό , η κο πέλα πήρε την πρωτοβου λία ν α του γράψει κι αυτή. «Αύριο πρέπει να γυρίσεις για να σε δω» , του έγραψε και έδωσε το χαρτάκι στη Σαμπνάμ, που ως καλή με ­ σολαβήτρ ια εκτελούσε τις παραγγελίες. Αλλά ούτε αυτήν τη φορά δεν γύρισε. Την τρ ίτη φορά γύρισε βιαστικά προς το μέ­ ρο ς της. Η Σ αλίκα ένιωσε την καρδιά της ν α χτυπάει δυνατά, αλλά συν έχισε τον δρόμο της. Η αγωνία είχε μετατραπεί σε ερωτική εμμονή. Δεν ήταν ιδιαίτερα όμο ρφο ς , αλλά ήταν αυ­ τός, ο θαυμαστής που τη ς έγραφε ραβασάκια. Για πολλού ς μή­ ν ες αντάλλασσαν χαρτάκια και κλεφτές ματιές. Κι άλλα εγκλήματα προστέθηκαν σ' αυτό το πρώτο - ότι εί­ χε δεχτ ε ί ση μειώματα από έν α αγόρι και ότι, Θεός φυλάξο ι , του είχε απαντήσει. Τώρα είχε ερωτευτεί κάπο ιον που δεν τον ε ίχαν επιλέξε ι ο ι γ ον ε ίς της . Ήξερε ότι δεν θ α του ς άρεσε. Δεν είχε τελειώσε ι το σχολείο, δεν είχε λεφτά και προ ερχόταν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

49

από κατώτερη οικογένε ια. Στη Χαγιαταμπάντ μόνο η θέληση των γονιών μετράει. Η αδ ερφή της Σαλίκα παντρεύτηκε μετά από πέντε χρόνια μάχης ενάντια στον πατέρα της. Είχε ερω­ τευτεί κάποιον άλλο από αυτόν που της είχαν διαλέξει οι γο­ νείς της, κι αρνιόταν να τον αφήσει. Η μάχη έληξε με του ς δύο ερωτευ μένου ς να έχουν αδ ειάσει από ένα μπου κάλι χάπια ο καθένας. Του ς έτρεξαν βιαστικά στο νοσοκομείο για πλύ ση στομάχου . Μόνο τότε έδωσαν οι γονε ίς τη συγκατάθεσή του ς. Μια μέρα η τύχη έφερε κοντά τη Σαλίκα και τον Ναντίμ. Η μητέρα της θα πήγαινε για το Σαββατοκύ ριακο σε κάποιου ς συγγενείς της στο Ισλαμαμπάντ και ο θείος της θα έλειπε όλη την ημέρα. Μόνο η γυναίκα του ήταν στο σπίτι. Η Σαλίκα της είπε ότι θα πήγαινε σε μια φίλη της. « Έχε ις πάρει άδ εια ; » τη ρώτησε η θεία της . Ο θε ίος της ήταν αρχηγός της οικογένε ιας όσο ο πατέρας της έμενε σ' ένα κέντρο υ ποδοχής προσφύγων στο Βέλγιο. Εκεί περ ίμενε την άδ εια παραμονής για να μπορέσε ι να βρει δ ου λ ε ιά και να στέλνει λεφτά στου ς δ ικούς του ή, ακόμη καλύτερα, να πάρει κοντά του όλη την οικογένε ια. «Η μαμά είπε ότι μπορώ να πάω όταν θα έχω τελειώσει με δ τις ουλειές του σπιτιού », είπε ψέματα η Σαλίκα. Δεν πήγε στη φίλη της, πήγε να συναντήσει τον Ναντίμ. «Εδώ δεν μπορού με να μιλήσου με», είπε στα γρήγορα όταν συναντήθηκαν δήθεν τυχαία στη γωνία. Κάνει σήμα σ' ένα τα­ ξί και τη σπρώχνε ι μέσα. Η Σαλίκα δ εν είχε μπει ποτέ μ' ένα άγνωστο αγόρι σε ταξί κα ι η καρδιά της κόντευ ε να σπάσει. Σταματάνε σ' ένα πάρκο στην Π εσάουαρ, όπου επιτρέπεται οι γυναίκες κι ο ι άντρες να περπατούν μαζί. Κάθονται σχεδόν μισή ώρα σ' ένα παγκάκ ι στο πάρκο για να μιλήσουν. Ο Ναντίμ κάνε ι μεγάλα σχέδια για το μέλλον, θ α αγοράσει ένα κατάστημα ή θα πουλάει χαλιά. Η Σαλίκα τρέ­ μει μήπως τους δ ει κανείς. Σε λιγότερο από μισή ώρα, από την ώρα που έφυγε, επιστρέφει στο σπίτι της, όπου γίνεται κόλα­ ση. Η Σαμπνάμ είχε δει τον Ναντίμ να τη βάζει μέσα στο ταξ ί Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

50

και το είχε πει στη Σαρίφα που πληροφόρησε τη γυναίκα του θείου της. Η θεία χτυπάει τη Σαλίκα δυνατά στο στό μα, την κλειδώνει σ' ένα δωμάτιο και τηλεφωνεί στη μητέρα της, στο Ισλαμαμπάντ. Όταν επιστρ έ φει ο θείος της , όλη η οικογένεια μπαίνει στο δωμάτιο και απα ιτεί να τους πει τι είχε κάνει. Ο θ είος της τρ έ­ μει από την οργή του όταν ακούει για το ταξί, για το πάρκο , για το παγκάκι. Βρίσκει ένα κομμένο καλώδιο και τη χτυπάει αλύπητα στην πλάτη , ενώ η θεία την κρατάει. Τη χτυπάει στο πρόσωπο , και το στόμα κι η μύτη της ματώνουν. « Τ ι έ κανες ; Τ ι κάνατ ε , πουτάνα ! » , φωνάζει ο θείος της. «Είσαι η ντροπή της οικογένειας , μια μαύ ρη κηλίδα, ένα άρ­ ρωστο κλαρί» . Η φωνή του θείου της αντηχεί σε όλο το σπίτ ι και μπαίνει από τ' ανοιχτά παράθυρα στα σπίτια των γειτόνων . Σύντομα όλοι γνώριζαν το έγκλη μα τη ς Σαλίκα . Το έ γκλη μα για το οποίο βρίσκεται τώρα κλειδωμένη στο δωμάτιο. Εκεί προσεύ­ χετα ι στον Αλλάχ, εύχετα ι ο Ναντίμ να τη ζητήσει σε γάμο, οι γονείς της να της δώσουν άδεια να τον παντρευτ εί, ο Ναντίμ να βρει δουλειά σ' ένα κατάστημα με χαλιά και να σηκωθεί να φύγει από δω. «Αφού μπόρεσε να καθίσει στο ταξί μ' ένα αγόρι, μπορεί σίγουρα να κάνει κι άλλα πράγματα» , λέει η Νασρίν , μια φίλη της θείας , που κοιτάζει υπεροπτ ικά τη μητέρα της Σαλίκα . Η Νασρίν γεμίζει το στόμα της γλυκό μ' ένα μεγάλο κουτάλι, πε­ ριμένοντας απάντηση στη δήλωσή της. «Στο πάρκο είχε πάε ι , δ εν ήταν ανάγκη να τη χτυπήσει αλύπητα γι' αυτό» , λέει η Σιρίν , που είναι γιατρός. «Αν δ εν τον στα ματού σαμε , θα αναγκαζόμασταν να την πάμε στο νοσοκομείο», λέει η Σαρίφα. «Έ μεινε ξάγρυπνη όλη νύχτα στην αυλή και προσευχόταν», συνέχισε . Μέσα στην αϋπνία της είδε το δυστυχισμένο κορίτσι. «Έ μεινε εκεί μέ χρι το πρωινό κάλεσμα για προσευχή τα χαράματα» , πρόσθεσε . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

51

Ο ι γυναίκες αναστενάζουν, μια τους ψιθυρίζει μια προσευ­ χή. Όλες συ μφωνούν ότι η Σαλίκα έκανε λάθος που συνάντη­ σε τον Ναντίμ στο πάρκο , αλλά δ ιαφωνούν ως προς το αν έκα­ νε έγκλημα ή ήταν απλώς ανυπάκουη. «Τι ντροπή , τι ντροπή» , παραπονιέται η μάνα της Σαλίκα. « Πώς μπόρεσα να γεννήσω μια τέτοια κόρη ; » Οι γυναίκες συζητούν για το τι πρέπει να γίνει. Αν τη ζητή­ σει σε γάμο, η ντροπή μπορεί να ξεχαστεί. Η μάνα της Σαλίκα, όμως, δεν θέλει για γαμπρό της τον Ναντίμ. Είναι από φτωχή οι­ κογένε ια, δ εν έχε ι σπουδάσει κα ι τις περισσότερες ώρες του γυρνάει στον δρόμο. Η μόνη δουλειά που είχε ποτέ ήταν σ' ένα εργοστάσιο χαλιών, αλλά κι αυτή την έχασε. Αν τον παντρευτε ί η Σαλίκα, θα πρέπει να μείνει στο σπίτι των γονιών του . Ποτέ δεν θα έχουν αρκετά χρήματα να μείνουν σε δικό τους σπίτι. «Η μάνα του δεν είναι καλή νοικοκυ ρά» , υποστηρίζει μία από τις γυναίκες. «Το σπίτι του ς είναι βρόμικο και ακατάστα­ το. Είναι τεμπέλα και δ εν μένει στο σπίτι της». Μ ια μεγαλύτερη γυναίκα θυμάται τη γιαγιά του Ναντίμ. « Όταν έμεναν στην Κα μπούλ , δ εχόντου σαν επ ισκέψε ις από τον οποιοδήποτε» , διηγείται και προσθέτει συνωμοτικά « άντρες έμπαιναν στο δ ιαμέρισμά της ακόμη κι όταν ήταν μό­ νη της, και δεν ήταν συγγενείς». «Με όλο τον σεβασμό που νιώθω για σένα», λέει προς τη μά­ να της μια από τις γυναίκες, «πρέπει να παραδεχτώ ότι έβλεπα τη Σαλίκα πάντα φτιαγμένη , βαμμένη και ντυ μένη στην τρίχα. Θα έπρεπε να είχες καταλάβ ει ότι έκανε βρόμικες σκέψεις» . Για λίγα λεπτά δ εν μιλάει κανείς , σαν να αποφάσισαν μο­ νομιάς να δείξουν συ μπόνια στη μητ έρα της Σαλίκα. Μια γυ ­ ναίκα σκουπίζε ι το στόμα της. Έχε ι φτάσε ι η ώρα του βρ αδι­ νού φαγητού . Οι υπόλοιπες σηκώνοντα ι η μία μετά την άλλη . Η Σαρ ίφα ανεβαίνει τη σκάλα για να φτάσει στο τριάρι της. Π ροσπερνάε ι το δωμάτιο που ε ίναι κλειδωμένη η Σαλίκα. Θ α μείνει κλ εισμένη εκεί μέχρι ν' αποφασίσε ι η ο ικογένεια πο ια θα ε ίναι η τιμωρία της. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

52

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Σ αρ ίφα αναστ ενάζε ι, σκέφτετα ι την κουν ιάδα της , την Τζαμίλα, και τη δική της τιμωρία. Η Τζαμίλα ήταν από πολύ καλή ο ικογένε ια, ήταν πλούσια, με καθαρή υπόληψη κι όμορφη σαν λουλούδι. Ο αδ ερφός της Σαρίφα είχε βγάλει αρκετά χρήματα στον Καναδά κ ι έτσι μπο­ ρούσε να κάνε ι δική του τη δεκαοκτάχρονη καλλονή . Ο γάμος ήταν μοναδικός , ήρθαν πεντακόσιο ι καλεσμένο ι, τα φαγητά έξοχα κα ι η νύφη έλαμπε. Η Τζαμ ίλα συνάντησε για πρ ώτη φορά τον αδ ερφό της Σαρίφα την ημέ ρα του γάμου τους. Όλα είχαν κανονιστεί aπό τους γονείς της . Ο γαμπρός, ένας ψηλός και λεπτός άντρας, γύρω στα σαράντα, είχε έ ρ θ ε ι aπό τον Κα­ ναδά μόνο και μόνο γ ια να παντρευτεί με το αφγαν ικό έθι μο . Έ με ιναν μαζί δ εκατέσσερ ις μέ ρες νιόπαντρο ι, γιατ ί εκείνος έπρεπε να επ ιστρέψε ι στον Καναδά κα ι να πάρε ι βίζα, ώστε να μπορ έ σε ι κι εκείνη να τον ακολουθήσει. Στη διάρκε ια της απουσίας του η Τζαμίλα έ μενε με τους αδ ερφούς της Σ αρίφα και τις γυναίκες τους . Η έκδοση της βίζας όμως πήρε περ ισσό­ τερο καιρό aπό ό,τι είχαν υπολογίσε ι. Μ ετά aπό τρε ις μήνες την τσάκωσαν. Η αναφορά της αστυ­ νομίας έγραφε ότι είχαν δ ε ι έναν άντρα να μπαίνε ι aπό το πα­ ράθυρό της. Τον άντρα δ εν τον έπ ιασαν ποτέ, τ' α δέ ρφ ια της Σ αρίφα όμως βρήκαν το κινητό του τηλέφωνο στο δωμάτιο της Τζαμί­ λα , ως aπoδεικτικό στοιχείο της σχέσης. Η ο ικογ ένε ια της Σα­ ρ ίφα διέλυσε αμέσως τον γάμο κα ι την έ στε ιλε στο σπίτι της . Εκε ί την κλείδωσαν σ' ένα δωμάτιο κα ι έ καναν ο ικογενε ιακό συμβούλιο. Μετά από τρε ις μ έ ρες ο α δ ερφός της Τζαμίλα πήγε στο σπίτι της Σ αρίφα κα ι της ε ίπε ότι η αδερφή του είχ ε πε θάνε ι aπό βραχυκύκλωμα του ανεμιστήρα. Την επόμενη μέρα έγινε η κη δεία. Πολλά λουλούδια, πολ­ λά σοβαρά πρόσωπα. Η μητέρα και η αδερφή της ήταν aπαρη­ γόρητες. Όλο ι θ ρηνούσαν τη σύντομη ζωή της Τζαμίλα . «Όπως κι ο γάμος», έλεγαν, «και η κηδεία ήταν θαυμάσια». Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

53

της οικογένειας είχε δ ιασωθεί. Σαρίφα είχε ένα βίντεο από τον γάμο, αλλά το δανείστη­ κε ο αδ ερφός της Τζαμίλα. Δ εν το επέ στρεψε ποτέ . Δ εν είχε μείνει τίποτα που να δείχνε ι ότι ε ίχε γίνει αυτός ο γάμος. Η Σαρίφα όμως κρύβει τις λίγες φωτογραφίες που έχει. Τα πρό­ σωπα του ζευγαριού όταν κόβουν την τούρτα ε ίναι παγωμένα και σοβαρά. Η Τζαμίλα είναι ανέ κφραστη και υπέ ροχη με το παρθενικό άσπρο φόρεμα και το π έπλο, τα μαύρα μαλλιά και τα κόκκινα χείλη της. Η Σαρίφα αναστενάζει. Η Τζαμίλα δ ιέ πραξε ένα μεγάλο έγκλημα, αλλά περισσότερο από αθωότητα παρά από ατιμία. Δεν της άξιζε να πεθάνει, αλλά ο Αλλάχ αποφασίζει, μουρ­ μουρίζει και ψιθυρίζει μια προσευχή. Υπάρχει όμως ένα πράγμα που δ εν μπορεί να καταλάβει : το δ ιήμερο οικογενειακό συμβ ούλ ιο, όπου η μάνα της Τζαμί­ λα, η ίδ ια της η μάνα, συμφώνησε να τη σκοτώσουν. Η μάνα ήταν εκείνη που στο τέλος έστειλε τους τρεις γιους της να σκο­ τώσουν την κόρη της . Τα αγόρια μπήκαν μαζί στο δωμάτιο της α δ ερφής τους. Όλοι μαζί τής έβαλαν ένα μαξιλάρι πάνω στο πρόσωπο, μαζί το π ίεσαν δυνατά, ακόμη πιο δυνατά μέχρι που ξεψύχησε. Μετά επέ στρεψαν στη μητέρα τους. Η τιμή

Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Αυτοκτον ία και τραγούδι επιθυμία της γυναίκας για έρωτα είναι ταμπού στο Αφγανι­ στάν . Είναι απαγορευμένη τόσο από τη φυλή , από το πώς η φυ­ λή εννο ε ί την τιμή, όσο και από τους μουλάδες. Ο ι νέοι άνθρω­ ποι δεν έχουν το δ ικαίωμα να συναντιούνται, να αγαπιούντα ι, να διαλέγουν. Ο έρωτας δεν είναι κάτι ρο μαντικό, αντίθ ετα θε­ ωρείται σο βαρό παράπτωμα που τιμωρείται με θάνατο. Όσοι δ εν υπακούουν, τους σκοτώνουν εν ψυχρώ . Αν πρόκε ιτα ι ν α εκτελεστεί ένας από τους δύο, θα είναι σίγουρα η γυναίκα. Τα νε αρά κορ ίτσια πρώτα απ' όλα είναι αντικείμενο αγοράς ή ανταλλαγής. Ο γάμος είναι μια συμφωνία μεταξύ ο ικογενειών ή εντός τη ς οικογένειας. Σημασία έχει να ωφελείται από τη συμ­ φωνία η φυλή . Τα συναισθή ματα σπάνια υπολογίζονται. Αιώνες τώρα ο ι Αφγανές είναι υποχρεωμένες να ζουν με την άδικη με­ ταχείριση που υφίστανται. Αλλά υπάρχουν μαρτυρίες των ίδιων των γυναικών μέσα από τραγούδια και πο ιήματα . Αυτά τα τραγούδια δεν γράφτηκαν για να δημοσιευτούν , αλ­ λά ο απόηχός τους αργοδιαβαίνε ι στα βουνά και στην έρημο. «Διαμαρτύρονται με την αυτοκτονία και το τραγούδι» γράφει ο Αφγανός ποιητής Σα"ιντ Βαχουντίν Μαζρούχ σ' ένα βιβλίο με πο ιήματα των γυναικών της φυλής των Παστούνων. Τα ποιήματα τα συγκέντρωσε με τη βοήθ εια της κουνιάδας του . Τον πο ιητή δο­ λοφόνη σαν ο ι φονταμενταλιστές το 1988 στην Πεσάουαρ . Τα ποιή ματα και ο ι στίχο ι ζουν μέσα στους λα"ίκούς μύθους και τραγου δούν γύρω στο πηγάδι, στον δρόμο για το χωράφι, δίπλα στον φού ρν ο του σπιτ ιού. Μιλάνε για απαγ ο ρευμένη αγάπη όπου ο αγαπημένος χωρίς εξαίρεση είναι άλλος από αυ­ τόν που είναι παντρεμένη η γυναίκα, μιλάνε και για το μ ίσο ς Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

55

προς τον μεγαλύτερο, τις περισσότερες φορές, σύζυγο. Εκφρά­ ζουν όμως και την περηφάνια και το θάρρος των γυναικών. Τα ποιήματα λέγονται λαντάι, που σημαίνει σύντομο. Οι στίχοι π ιά­ νουν μονάχα μερικές γραμμές, είναι σύντομα και ρυθμικά, «σαν μια κραυγή ή μια μαχαιριά», γράφει ο Μαζρούχ. Άδικοι άνθρωποι, αφού βλέπετε ότι ένας γέρος με σέρνει στο κρεβάτι του ρωτάτε γιατί κλαίω και τραβάω τα μWλιά μου; Ω Θεέ μου! Πάλι μου στέλνεις τη μαύρη νύχτα και πάλι τρέμω απ' την κορφή ως τα νύχια που πρέπει να ξαπλώσω στο κρεβάτι που μισώ.

Αλλά οι γυναίκες στα ποιήματα ε παναστατούν κιόλας, δ ια­ κ ινδυνεύουν τη ζωή τους για τον έρωτα - σε μια κοινωνία όπου το πάθος είναι απ αγορευμένο και η τιμωρία απάνθρωπη. Δώσ' μου το χέρι σου, αγαπημένε μου, κι ας κρυφτούμε στο λιβάδι για να αγαπηθούμε ή να πεθάνουμε μαζίμαχαιρωμένοι. Βουτώ στο ποτάμι, Wλά το ρεύμα δεν με τραβάει. Ο άντρας μου είναι τυχερός, Το νερό με πετάει στην όχθη ξανά. Α ύριο το πρωί θα με σκοτώσουν εξαιτίας σου. Μην πεις πως δεν με αγάπησες.

Οι π ερισσότερες «κραυγές» των γυναικών μαρτυρούν απογοή­ τευση και μιλούν για τη ζωή που δεν έζησαν. Η γυναίκα προσεύ­ χεται στον Θεό στην ε πόμενη ζωή της να την κάνει π έτρα παρά γυναίκα. Κανένα ποίημα δεν μιλάει για ελπίδα, αντιθέτως μιλάει για απογοήτευση . Για τη γυναίκα που δεν έζησε αρκετά, δεν χά­ ρηκε καθόλου την ομορφιά της, τα νιάτα της, τη χαρά του έρωτα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

56

Ήμουν όμορφη σαν τριαντάφυλλο. Μαζί σου κιτρίνισα και στέγνωσα σαν τη φλούδα πορτοκαλισύ. Δ εν ήξερα τι θα πει πόνος. Γι ' αυτό ψήλωσα, σαν το έλατο.

Στα ποιήματα υπάρχει και τρυφερότητα. Με ωμή ειλ ικρ ί­ νεια, η γυναίκα εξυμνε ί το σώμα της , τον αισθησιακό έρωτα και τον απαγορευμένο καρπό - σαν να θέλει να σοκάρε ι τον άντρα, να προκαλέσει τον ανδρ ισμό του . Α κούμπησε τα χει'λη σου πάνω στα δικά μου, Αλλά άσε τη γλώσσα μου ελεύθερη για να μπορεί να σου μιλάει για έρωτα. Πάρε με πρώτα στην αγκαλιά σου, κράτησέ με! Μετά τυλι�oυ σφιχτά γύρω στα μεταξένια μου πόδια. Το στόμα μου είναι δικό σου, νιώσε τη γεύση του, μη φοβάσαι! Δ εν είναι από ζάχαρη, να λιώσει να χαθεί. Το στόμα μου, στο χαρι'ζ,ω, δικό σου. Αλλά γιατίμε ανάβεις; Είμαι κιόλας υγρή. Σε μεταμορφώνω σε στάχτη Α ν στρέψω και μόνο το βλέμμα μου σε σένα.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Επαγγελματικό ταξ ίδι Εξακολουθεί να κάνει κρύ ο. Ο ήλιος δ εν έχει στείλει ακόμη τις πρώτες αχτ ίδ ες του στις απότομες , βραχώδ εις β ουνοκορ­ φές. Το τοπ ίο ε ίναι αχνό καφετί με γκρίζες πινελιές. Οι πλα­ γιές του βουνού είναι όλο πέτρα, μεγάλα βράχια που απειλούν να κυλήσουν με ταχύτητα, χαλίκια και κομμάτια λάσπης τρί­ ζουν κάτω από τα πέταλα των αλόγων. Τα αγκάθια που φυ­ τρώνουν ανά μεσα στις πέτρες ματώνουν τα πόδια των λαθρε­ μπόρων, των μεταναστών και των πολεμιστών που αποσκιρ­ τούν. Χ ιλ ιάδ ες μονοπάτια περνάνε το ένα μέσα από το άλλο και εξαφανίζονται πίσω από τα βράχια και τους λόφους. Αυτός είναι ο δρόμος μεταξύ Αφγανιστάν και Πακιστάν, απ' όπου περνάει όλο το παράνομο εμπόριο, από όπλα και όπιο μέ­ χρι τσιγάρα και κιβώτια με κόκα-κόλα. Τα μονοπάτια περπατού­ νται εδώ και εκατοντάδες χρόνια. Αυτά τα μονοπάτια ακολούθη­ σαν οι Ταλιμπάν και οι πολεμι<πές της Αλ Κάιντα όταν διαπί<πω­ σαν ότι η μάχη του Αφγανιστάν είχε χαθεί και κατευθύνθηκαν στις περιοχές που ζούσαν οι φυλές του Πακισtάν. Αυτά τα μονο­ πάτια θα ακολουθήσουν όταν επισtρέψoυν για να νικήσουν τους Αμερικανούς στρατιώτες - τους άπισtoυς που κατέλαβαν το ιερό μουσουλμανικό έδαφος. Τις περιοχές γύρω από τα σύνορα δεν μπορούν να τις ελέγξουν ούτε οι αφγανικές ούτε οι πακισtανικές αρχές. Οι φυλές των Πα<πούνων έχουν τον έλεγχο των περιοχών τους σε κάθε πλευρά των συνόρων. Είναι παράλογο, αλλά η ανο­ μία είναι εγγεγραμμένη στην πακιστανική νομοθ εσία. Από την πακιστανική πλευρά οι αρχές έχουν το δικαίωμα να δρουν <πους ασφαλτοστρωμένους δρόμους και για είκοσι μέτρα από κάθε πλευρά. Μετά τα είκοσι μέτρα βασιλεύει ο νόμος της φυλής. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

58

Αυτ ό τ ο πρω ινό ο βιβλιοπώλης Σουλτάν Χ αν περνάε ι μπροστά από τους Π ακιστανού ς φρουρού ς των συνόρων . Σε απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων βρίσκεται η πακιστανική αστυνομία . Όσο οι άνθρωποι, τα άλογα και τα φορτωμένα γα'ίδού ρ ια περνούν αρκετά μακριά από τον δ ρόμο, δ εν μπο­ ρούν να τους πε ιράξουν. Παρόλο που οι αρχές δεν μπορούν να ελέγξουν τα κύ ματα των ταξιδιωτών, πολλοί από τους ταξιδ ιώτες εμποδίζονται και «φορολογούντα ι» από ενόπλους που συνήθως είναι χωρικοί. Ο Σουλτάν έχει πάρει τα μέτρα του . Η Σόνια έχε ι ράψει τα λε­ φτά του στα μανίκ ια του πουκαμίσου του και μεταφέρει τα υπάρχοντά του σ' ένα βρόμικο σακί από ζάχαρη. Έχει φορέ­ σε ι το παλαιότερο σαλβάρ καμίζ του. Τα σύνορα προς το Πακιστάν είναι κλε ιστά για τον Σουλ­ τάν, όπως άλλωστ ε και για όλους τους Αφγανού ς . Δ εν παίζε ι ρόλο ότι έχει την οικογένειά του, το σπίτι του και τις δουλειές του στη χώρα και το ότ ι η κόρη του πηγαίνε ι εκε ί σχολε ίο δεν είναι ευπρόσδεκτος . Το Πακιστάν έκλεισε τα σύνορά του μετά από τις πιέσε ις που δέχτηκε από τη δ ιεθνή κοινότητα για να μην μπορούν οι τρομοκράτες και οι Ταλιμπάν να κρύ ­ βοντα ι στη χώρα. Άδ ικος κόπος έτσι κι αλλιώς οι τρομοκρά­ τες και οι στρατ ιώτες δ εν φτάνουν στα σύνορα με το δ ια βατή ­ ριο στο χέρι. Ακολουθούν τα ίδ ια μονοπάτ ια που παίρνει κι ο Σουλτάν όταν πηγαίνει σε επαγγελματ ικό ταξίδι. Χιλιάδ ες άνθρωποι μπαίνουν στο Π ακιστάν καθημερινά με αυτό τον τρόπο . Τα άλογα ανεβαίνουν αγκομαχώντας την απότομη πλαγιά . Ο Σουλτάν, παχουλός όπως είναι, κάθεται στη ρ άχη του ασέ­ λωτου αλόγου. Αν και φοράει τα παλιά του ρούχα, μοιάζε ι κα­ λοντυμένος, το μούσι του είναι, ως συνήθως, περιπο ιημένο, το μικρό του φέσι κάθετα ι ωραία στο κεφάλι του. Μοιάζει με αριστοκράτη που κάνει ιππασία στο βουνό για να απολαύσει τη θέα, ακόμη και όταν τρομαγμένος τραβάε ι τα γκέμια. Αλλά δεν ν ιώθει σιγουριά. Ένα στραβοπάτημα και θα πέσουν στον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

59

αβυσσαλέο γκρεμό. Το άλογο όμως βαδίζει ήρεμα και χωρίς προσπάθεια στα γνωστά του μονοπάτια, χωρ ίς να ενοχλείται από τον αναβάτη του. Ο Σουλτάν έχει δέσει σφιχτά το πολύτι­ μο σακ ί της ζάχαρης γύ ρω από το χέρι του. Μέσα έχει βάλει βιβλία που σκέφτεται να τυπώσει παράνομα για το βιβλιοπω­ λείο του και το χειρόγραφο που ελπίζει ότι θα ε ίναι το έργο της ζωής του. Γύρω του πεζοπορούν κι άλλοι Αφγανοί που θέλουν να πε­ ράσουν τα κλειστά σύνορα της χώρας . Οι γυναίκες με μπού ρ­ κα ιππεύουν με τα δύο πόδια στο πλάι πηγαίνοντας να επισκε­ φθούν τους συγγενείς τους . Ανάμεσά τους καβάλα στα άλογα και πολλο ί φοιτητές που επιστρέφουν στο Πανεπιστή μιο της Π εσάουαρ αφού γιόρτασαν με την οικογένειά τους την ειντ, μια θρησκευτική γιορτή. Μ αζί τους μπορε ί να συνταξιδ εύ ουν και λα θρέμποροι ή απλοί έμποροι. Ο Σουλτάν δ εν ρωτάει. Σκέφτεται το συμβόλαιό του, συγκεντρώνεται στα γκέμια και καταριέται τις πακιστανικές αρχές. Στην αρχή, μια μέρα από την Καμπούλ στα σύνορα με αυτοκίνητο, στη συνέχεια διανυ ­ κτέρευση σε έναν απαίσιο συνοριακό στα θ μό και τέλος μια ολόκληρη μέρα στη ράχη του αλόγου, με τα πόδια και μ' ένα αγροτικό αυτοκίνητο. Η δ ιαδρομή από τα σύνορα μέχρι την Π εσάουαρ από τον κεντρικό δ ρόμο δ ιαρκεί μόνο μ ία ώρα. Ο Σουλτάν το θεωρεί υποτιμητικό να περνάς λαθραία στο Πακι­ στάν, να σου φέρονται σαν να ε ίσαι υποανάπτυκτος. Μετά από όλα όσα έχουν κάνει οι Π ακιστανο ί για την κυβέρνηση των Ταλιμπάν, την οικονομική βοήθεια που τους προσέφεραν, τα όπλα και την πολιτική υποστήριξη, πιστεύ ει ότι είναι κορο·ί­ δία να γίνονται ξαφνικά τσιράκ ια των Αμερικανών και να κλείνουν τα σύνορα για τους Αφγανού ς . Το Πακιστάν ήταν η μόνη χώρα, εκτός από τη Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, που αναγνώρισε επίσημα την κυβέρνηση των Ταλιμπάν. Οι αρχές του Πακιστάν ήθ ελαν να δ ιατηρήσουν οι Παστούνοι τον έλεγχο στο Αφγανιστάν επειDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

60

δή ζουν και στις δύο πλευρές των συνόρων και ε ίναι στην επιρ­ ροή τους. Σχε δόν όλοι οι Ταλιμπάν ήταν Παστούνοι, που ε ίναι η μεγαλύτερη φυ λή του Αφγανιστάν και αποτε λε ί το 40% του πλη θυσμού . Στα βόρεια, η μεγαλύτερη φυλή ε ίναι οι Τατζίκοι. Περ ίπου το ένα τέταρτο των Αφγανών ε ίναι Τατζίκοι. Η Βόρεια Συμμαχία, που πολεμούσε σκληρά τους Ταλιμπάν και μετά την Ι Ι η Σ επτεμβ ρ ίου δέχτηκαν την υποστήριξη των Α μερικανών , στην πλειονότητά της αποτελε ίται από Τατζίκους, μια φυλή που οι Πακιστανο ί αντιμετωπίζουν με μεγάλη επιφύλαξη. Μετά την πτώση των Ταλιμπάν και την άνοδο στην ε ξουσία των Τατζίκων, οι Π ακιστανο ί πιστε ύ ουν ότι ε ίναι περικυκλωμ έ νοι από εχθρούς : τ ην Ινδία στα ανατολικά, το Αφγανιστάν στα δυτικά. Αλλά γενικά μεταξύ των φυλών του Αφγανιστάν δ εν έχει δημιουργη θ ε ί ε θνικιστικό μ ίσος. Ο ι δ ιαμάχες οφε ίλονται κυ ­ ρ ίως στον αγ ώνα ε ξ ουσίας μεταξύ των δ ιαφό ρων αρχηγών , που αναγκάζουν τη φυ λή τους να πολε μά ε ι άλλες φυ λές . Ο ι Τατζίκοι φοβούνται ότι αν οι Παστούνοι αποκτήσουν μεγάλη ε ξουσία, θα τους σφάξουν αν ξαναγ ίνει πόλεμος. Ο ι Παστού ­ νοι για τον ίδιο λόγο φοβούνται τους Τατζίκους. Η κατάσταση ε ίναι ίδια και μεταξύ Ουζμπέκων και Χαζάρων στη βορειοδυ­ τική πλευρά της χώρας. Συχνά, αρχηγοί της ίδιας φυλής μάχο­ νται μεταξύ τους. Τον Σ ου λτάν δεν τον ενδ ιαφ έ ρει καθόλου τι α ίμα κυ λάε ι στις φ λέβ ες του και στις φ λέβ ες των άλλων. Ό πως πο λλο ί Αφγανο ί, έχει δ ιαφορετικέ ς ρ ίζες : η μητέ ρα του ε ίναι της φυ­ λή ς των Παστούνων και ο πατέρας του ε ίναι Τατζίκος. Η πρώ­ τη του γυναίκα ανήκει στους Παστούνους και η δεύτερη στους Τατζίκους. Επίσημα ε ίναι Τατζίκος, αφού η ε θνικότητα κληρο­ νομε ίται από τον πατέ ρα . Μ ιλάει τη γλώσσα και των δύο φυ­ λών , παστού και ντάρι - μια περσική διάλεκτο που μιλούν οι Τατζίκοι. Ο Σουλτάν πιστεύ ει ότι ε ίναι πια καιρός οι Αφγανοί να ξ εχάσουν τον πόλεμο και να ενωθ ούν για να ξαναχτίσουν τη χώ ρα. Το όνειρό του ε ίναι μια μέ ρα να π ά ρουν π ίσω ό,τι έ χασαν από τις γε ιτονικ έ ς χ ώ ρες. Αλλά ε ίναι δύ σκο λο . Ο Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

61

Σ ουλτάν έχει απογοητευτε ί από τους συμπατριώτες του . Ενώ δουλεύ ει σκληρά και με πε ίσμα για να μεγαλώσει την επιχε ί­ ρησή του, ε ξ οργ ίζεται από αυτού ς που σπαταλούν τα λεφτά για να ταξ ιδέψουν στη Μέκκα. Λ ίγο πριν φύγει για το Πακιστάν ε ίχε μια συζήτηση με τον ξάδ ερφό του, Βαχίντ, που με το ζό ρι τα φ έ ρνει βόλτα μ ' ένα μαγαζάκι με ανταλλακτικά αυτοκινήτων. Όταν ο Βαχίντ πριν από μερικές μέρες πήγε στο β ι βλιοπωλε ίο του Σουλτάν, του ε ί­ πε πως ε ίχε επιτέλους μαζέψει αρκετά χρήματα για να πά ει στη Μέκκα. « Π ιστεύ εις ότι η προσευχή θα σε βοηθήσει; » τον ρώτησε ο Σουλτάν κορο·ίδ ευτικά. «Το Κοράνι λέ ει ότι πρέπει να δουλεύ­ ουμε και μόνοι μας να δίνουμε λύση στα προβλή ματά μας, πρέ­ πει να ιδρ ώνουμε και να παλε ύουμε. Αλλά εμε ίς οι Αφγανο ί ε ί μαστε τεμπ έλη δ ες, ζητά με βοήθ εια από τους άλλους, ε ίτε από τη Δύση ε ίτε από τον Αλλάχ». «Το Κοράνι ό μως λέ ει, επ ίσης, ότι πρ έπει να τιμού με τον Θε ό », του απάντησε ο Βαχίντ. « ο προφήτης Μ ω ά με θ θα έκλαιγε αν άκουγε όλες αυτέ ς τις φωνέ ς, τις κραυγ έ ς και τις προσευχέ ς στο όνομά του», συ­ ν έχισε ο Σουλτάν. «Δ εν ωφε λε ί να χτυπάς το κεφάλι σου στο χώ μα, αν θέλεις αυτή η χώ ρα να ορ θ οπο δή σει. Το μόνο που κάνουμε ε ίναι να φωνάζουμε, να προσευχό μαστε και να πολε­ μάμε. Ο ι προσευχέ ς ό μως δ εν αξίζουν τίποτα αν οι άν θρωποι δεν δουλεύουν. Δεν μπορού με να περιμένουμε τη βοήθεια του Θ εού », φώναζε τώ ρα ο Σουλτάν, ξαναμμένος από τον χε ίμαρ­ ρο των λέξε ών του . «Ψάχνουμε στα τυφλά για έναν άγιο, αλλά το μόνο που βρ ίσκουμε ε ίναι α έρας κοπανιστός ! » Ήξερε ότι ε ίχε προκαλέσει τον ξάδερφό του, αλλά για τον Σουλτάν η δουλειά ήταν το σημαντικότερο στη ζωή . Αυτό προ­ σπαθ ε ί να δ ιδάξ ει και στους γιους του, και να το εφαρμόζει ο ίδ ιος . Γ ι ' αυτό σταμάτησε τους γιους του από το σχολε ίο και τους έβαλε στα μαγαζιά , για να τον βοηθήσουν να χτίσει την αυτοκρατορ ία που ονειρεύ εται. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

62

« Το να πας στη Μέκκα ε ίναι ό μως μία από τις πέντε στήλες του Ι σλάμ}} , υποστήριξ ε ο ξάδερφος. «Γ ια να ε ίσαι καλός μου­ σου λμάνος πρ έπει να αναγνωρ ίζεις τη δύναμη του Θ εού , να προσεύχεσαι, να νηστεύ εις, να δίνεις ε λεημοσύνη και να πη­ γαίνεις στη Μέκκα» . « Μπορε ί να πάμε όλοι στη Μέκκω} , ε ίπε ο Σ ουλτάν στο τέ­ λος. «Αλλά θα πρέπει να το αξίζουμε . Θα πάμε για να ευχαρι­ στήσουμε τον Θε ό , όχι για να προσευχη θού με }}. Τώρα ο Βαχίντ θα ε ίναι καθ ' οδόν για τη Μέκκα, φορώντας τα άσπρα φαρδ ιά ρούχα του προσκυνητή, σκ έφτεται ο Σουλτάν . Ξ ε φυσά ε ι και σκουπ ίζ ε ι τον ι δρ ώτα από το μ έτωπ ό του . Ο ήλιος β ρ ίσκεται στο ψηλότερο σημε ίο . Επιτέλους, το μονοπάτι ά ρχισε να γ ίνεται πάλι κατηφορικ ό . Σ ' έναν καρόδρομο, σε μια μικρή πε δ ιάδα περιμένουν μερικά αγροτικά αυτοκ ίνητα. Αυτά ε ίναι τα ταξί για το π έ ρασμα του Κιμπέ ρ και οι ιδιοκτή­ τες ζητάνε πολλά λεφτά για να μεταφ έ ρουν τους ανεπιθύ μη­ τους στη χώρα. Από ε δώ περνούσε κάποτε ο δρό μος του μεταξ ιού , ο εμπο­ ρικός δρό μος μεταξύ των δύο μεγάλων πολιτισμών εκε ίνης της εποχής, της Κίνας και της Ρώμης. Το μετάξ ι μεταφερόταν προς τη Δύ ση, ενώ ο χρυσό ς, το ασή μι και το μαλλί έ παιρναν τον δρό μο της Ανατολή ς . Πάνω από δύ ο χιλιετ ίες πολλο ί ανεπιθύ μητοι κατάφεραν να δ ιασχ ίσουν το δύ σκο λο π έ ρασμα του Κ ιμπ έ ρ . Π έ ρσες, Έλληνες, Μογγόλοι, Αφγανο ί και Βρετανοί προσπάθησαν να κατακτήσουν την Ιν δία, ο δηγώντας τα στρατεύ ματά τους απ ' αυτό το π έρασμα. Τον 60 π. χ. αιώνα ο Πέρσης βασιλιάς Δα­ ρε ίος κατέ κτησε μεγάλο τμή μα του Αφγανιστάν και περνώ ­ ντας από το Κιμπ έρ εκστράτευσε κατά της Ιν δίας . Μ ετά από δύ ο αιώνες, σειρ ά ε ίχαν οι στρατηγο ί του Αλέξανδρου που ο δήγησαν τον στρατό τους από το πέ ρασμα. Στο πιο δύσκολο σημε ίο του δ εν χωράει να περάσει παρά μια φορτωμένη καμή­ λα ή δύο άλογα, το ένα δίπλα στο άλλο. Ο τζένγκις Χαν κατέ Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

63

στρεψε κομμάτι από τον δρό μο του μεταξιού, ενώ πιο ειρηνι­ κο ί ταξιδ ιώτες, όπως ο Μάρκο Πόλο, απλώς ακολούθησαν τα ίχνη των καραβανιών προς την Ανατολή . Μ ετά την εποχή του Δαρε ίου και μέχρι την εποχή που οι Βρετανοί κατέκτησαν το πέρασμα, στα 1800, οι κατακτητές συ­ ναντούσαν μεγ άλη αντ ίσταση από τις φυλέ ς των Π αστούνων από τις γύρω ορειν έ ς περιοχέ ς. Αφότου υποχώρησαν οι Β ρε­ τανο ί, το 1 947, τον έλεγχο του περάσματος και της περιοχής μέχρι την Π εσάουαρ τον έχουν πάλι οι φυλές των Παστούνων. Η πιο ισχυρή από αυτές ε ίναι η φυλή των Αφρ ίδ ων, που ε ίναι ξακουστο ί για τους φοβερού ς πολε μιστές της. Τα ό π λα ε ξ ακο λου θ ού ν να ε ίναι το πρώτο πρ άγμα που συναντάε ι κανε ίς μόλις περάσει τα σύνορα. Κατά μήκος του δ ρ ό μου στην πακιστανική π λ ευρ ά βλέ πουμε συν έ χεια την επιγραφή Κhyber Rifles, σκαλ ισμένη στο βουνό ή γραμμένη με μπογι ά π άνω σε β ρ ό μικες πινακ ίδ ες στο έ ρη μο τοπ ίο . Khyber Rifles ε ίναι τ ο όνομα μιας εταιρ ί ας κατασκευής ό πλων, αλλά και τοπικών οπλ ισμ ένων ομάδ ων που φροντ ί­ ζουν για την ασφάλεια στην περιοχή. Ο ι ομάδ ες αυτές έχουν αναλάβει την προστασία μεγ άλης περιουσίας . Το χωριό πά­ νω από τα σύ νορα ε ίναι γνωστό για την αγορ ά λα θ ρα ίων, όπου αγοράζεις φτηνά χασίσι και όπλα. Εδώ κανε ίς δεν ζητάει άδεια οπλοφορ ίας, αλλά αν έχεις όπλο μαζί σου στο πακιστανι­ κό έδαφος ρισκάρεις πολλά χρόνια φυλάκιση. Ανά μεσα στα χωμάτινα σπ ίτια ορ θώνονται λαμπερ ά παλάτια, χτισμ ένα με παράνομο χρήμα. Ο ι μικρο ί πέτρινοι πύργοι και τα παραδοσια­ κά σπ ίτια των Π αστούνων με τους ψη λού ς το ίχους ε ίναι δ ι ά­ σπαρτα κατά μήκος της πλαγιά ς. Εδώ κι εκε ί μέ σα στο τοπίο δ ιακρ ίνονται οι το ίχοι από μπετό ν, τα λ εγ ό μενα δόντια του δράκου, που οι Βρετανοί έχτισαν από φόβο μην εισβάλλουν οι Γ ερμανοί με τα τανκς τους κατά τη δ ιάρκεια του Δ εύτερου Πα­ γκοσμίου πολέ μου. Συχνά οι ξένοι επισκέπτες π έφτουν θύ ματα απαγωγής σ' αυτές τις απομακρυσμένες περιοχές. Γ ι' αυτό και οι αρχές έχουν λάβει αυστηρά μέτρα. Ούτε στον κεντρικό δρόDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

64

μο για την Π εσάουαρ, που φρουρε ίται από πακιστανικέ ς δυνά­ μεις, δ εν επιτρέπεται στους ξένους να ταξιδεύουν χωρίς φρου­ ρού ς. Χωρ ίς τα απαιτούμενα έγγραφα και χωρ ίς τη συνοδ ε ία ένοπλου φρουρού δεν επιτρέπεται οι ξένοι να φύγουν από την Πεσάουαρ προς τα αφγανικά σύνορα. Μ ετά από δύο ώρες δρό μο με τ' άλογο στα στενά μονοπάτια, με το βουνό από τη μια πλ ευρά και τον γκρεμό από την άλλη, έχουν απομε ίνει στον Σουλτάν ακό μη μερικές ώρες στη ράχη του αλόγου πριν φτάσει επιτέλους στον κά μπο και αγναντέψ ει την Π εσάουαρ. Πα ίρνει ταξί για την πόλη, πηγαίνει στην ο δό 103 στη συνοικία που λέγεται Χαγιαταμπάντ. Έχει αρχ ίσει να σκοτ ε ινιάζει όταν η Σ αρ ίφα ακού ε ι το χτύπημα στην πό ρτα. Ήρθ ε επιτέλους. Κατε βα ίνει τρ έχοντας τη σκάλα και του ανο ίγει. Είναι εκε ί μπροστά της, κουρασμέ­ νος και βρό μικος. Της δίνει το σακ ί της ζάχαρης κι αυτή το παίρνει και ανεβαίνει μπροστά απ' αυτόν τη σκάλα. «Πήγε καλά το ταξίδι;» «Ό μορφη φύση », της απαντάει ο Σουλτάν. «Υπέροχο ηλιο­ βασίλε μα». Εν ώ εκε ίνος π λένετ αι, η Σ αρ ίφα ε τοιμ άζ ε ι το δ ε ίπνο. Στρώνει το τραπεζομάντιλο στο πάτωμα με τις μαξιλάρες γύ ρω γύ ρω. Ο Σ ουλτάν βγα ίνει από το μπάνιο φορώντας κα θαρ ά και φρεσκοσιδ ερωμένα ρούχα. Π εριεργάζεται απαξιωτικά τα γυάλινα πιάτα που διάλεξε η Σαρίφα. «Δ εν μου αρέσουν τα γυάλινα πιάτα, μοιάζουν φτηνά», της λέ ει. «Σαν να τ' αγόρασες από το παζάρι». Η Σ αρ ίφα τα πα ίρνει και φέρνει την πορσε λάνη. «Αυτά ε ίναι καλύτερα, τώρα το φαγητό ε ίναι πιο νόστιμο», λέ ει. Ο Σ ουλτάν δ ιηγε ίται τα τ ε λευτα ία ν έ α από την Καμπούλ. Κι εκε ίνη από την Χαγιαταμπάντ. Έχουν περάσει μήνες πολ­ λο ί από την τε λευτα ία φορά που συναντήθηκαν. Μ ιλάνε για τα παιδ ιά και τους συγγενε ίς και κανον ίζουν το πρόγραμμα των Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

65

επό μενων ημερών. Κάθε φορά που ο Σουλτάν έρχεται στο Πα­ κιστάν, πρ έπει από ευγ ένεια να επισκεφτε ί ό σου ς συγγενε ίς δ εν έχουν επιστρ έψει ακό μη στο Αφγανιστάν. Πρώτα πρ έπει να επισκεφτε ί ό σου ς ε ίχαν πρό σφατο π έν θος. Ύστερα πρ έπει να πάει στους πιο κοντινούς συγγενε ίς του και στη συνέχεια να δει όσους προλάβει στις μέρε ς που του απομένουν στην πόλη. Ο Σ ουλτάν αναστενάζει γιατί ε ίναι υποχρεωμένος να επι­ σκεφτε ί όλε ς τ ις αδ ερφ ές , τους α δ ερφούς, τ ις κουνιάδ ε ς , τα πε θ ερικά των αδερφών και τα ξαδέρφια της Σ αρ ίφα. Δεν μπο­ ρε ί να κρατήσει μυστική την άφιξή του, όλοι τα μαθα ίνουν όλα σ' αυτή την πόλη. Εξάλλου αυτές οι επισκέψεις ε ίναι το μόνο που έχει απομε ίνει στη Σ αρ ίφα από την έγγαμη ζωή του ς . Η μόνη απαίτηση που μπορε ί να έχει από εκε ίνον τώρα ε ίναι να ε ίναι φιλικός με τους συγγενε ίς τη ς και να της συμπεριφέ ρεται σαν σύζυγο όταν πηγαίνουν στα σπίτια. Όταν το πρόγραμμα των επισκέψεων έχει συμφωνη θ ε ί, η Σαρ ίφα του δ ιηγε ίται τα τε λευτα ία ν έ α από τον κάτω ό ροφο: τ ις ερωτοδουλειές της Σαλίκα . «Τι τσούλα ! » λέ ει ο Σουλτάν, ξαπλωμένος σαν Ρωμαίο ς αυ­ τοκράτορας πάνω στις μαξιλάρε ς. «Αυτό ε ίναι, τσούλα » . Η Σαρ ίφα δ ιαμαρτύ ρεται. Η Σ αλίκα δ εν έ μεινε καν μόνη ς τη μ' εκε ίνο το αγό ρι. «Η νοοτροπ ία τη ς, περ ί αυτού πρόκειται» , απαντάει ο Σουλ­ τάν. «Παρόλο που δ εν ε ίναι τώρα πουτάνα, μπορε ί εύκολα να γ ίνει. Τώρα που διάλεξε αυτό το άχρηστο αγόρι, που δεν πρό­ κειται ποτέ να βρει δουλ ειά , πού θ α βρει λεφτά γι ' αυτά που επιθυμε ί, κοσμήματα κι ωραία ρούχα; Όταν μια χύτρα βράζει χωρ ίς καπάκι, τα πάντα μπορε ί να πέ σουν μέ σα, βρομιές, χώ ­ μα, σκόνη, έντομα, ξ εραμ ένα φύλλα » , συνεχ ίζ ει ο Σ ου λτάν. «Έτσι ζει η οικογένεια τη ς Σαλίκα, χωρ ίς καπάκι. Όλα τα σκα­ τά έχουν π έσει πάνω τους. Ο πατέρας λε ίπει, αλλά κι όταν ζού­ σε με την οικογ ένειά του ποτ έ δ εν ήταν σπ ίτ ι. Εδώ και τρ ία χρόνια ε ίναι πρόσφυγας στο Βέλγιο, κι ακό μη δεν έχει καταφέ­ ρει να τακτοποιήσει τα χαρτ ιά για να μπορ έσει να τον ακολουDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

66

θήσει κι η οικογ ένειά του». Ο Σουλτάν ξε φυσά ε ι. «Είναι χαμέ­ νος κι αυτός. Από τότε που η Σαλίκα έ μαθ ε να π ε ρπατάει άρχι­ σε να ψάχνει κι άντρα για να παντρευτε ί, και της έτυχε ο φτω­ χός και αν ίκανος Ναντίμ. Στην αρχή προσπάθησε με τον δ ικό μας τον Μανσού ρ, το θυμάσαι;» Ο βιβλιοπώλης είχε π έσε ι κι αυτός στην παγ ίδα του κουτσομπολιού. « Και η μάνα της ήταν στο κόλπο», θυμάται η Σαρ ίφα. « Μ ε ρωτού σ ε συνεχώ ς αν ε ίχ ε έ ρ θ ε ι η ώρα να βρού με γυνα ίκα στον Μ ανσούρ. Εγώ πάντα της έδ ινα την ίδ ια απάντηση, ότι ήταν νωρίς, το παιδί έ πρεπε να σπου δάσε ι . Η μόνη π ου δ εν επιθυμού σα για γυναίκα του Μανσού ρ, ήταν μια φαντασμένη κι αν ίκανη γυνα ίκα, σαν τη Σ αλίκα. Όταν ο αδ ε ρφό ς σου, ο Γιουνού ς, ήρθ ε στην Π ε σάουαρ, του έκανε τις ίδιες ερωτήσεις αλλά ούτε κι ε κείνος δ εν θα έπαιρν ε ποτέ μια τό σο φτηνή κο­ πέλα σαν τη Σαλίκα». Το έγκλημα της Σ αλίκα συζητιέται ε ξαντλητικά μέχρι που δ εν μένει τίποτα πια να προσθέσουν. Το ζευγάρι έχει αρκ ε­ τούς συγγ ενε ίς να κουτσο μπολέψει. «Τ ι κάνει η ξαδέρφη σου; » της λέε ι ο Σουλτάν γε λώντας. Μια ξαδέρφη της Σαρίφα αφιέρωσε τη ζωή της στη φροντί­ δα των γονιών της. Όταν π έθαναν ήταν 45 χρονών κι οι αδερ­ φο ί της την πάντρ εψαν μ' έναν χήρο που χρειαζόταν μάνα για τα παιδ ιά του. Ο Σου λτάν δ εν κουρ άζεται ποτέ να λέ ε ι αυτή την ιστορ ία. «Άλλαξ ε εντε λώς μ ε τά τον γά μο . Επιτέλους έγιν ε γυναί­ κα», ξαναγ έλασ ε μ ε την ιστο ρ ία της ξα δέ ρφης. « Αλλά δ εν έκαν ε παιδ ιά, που σημα ίνει ότι η περ ίοδός της ε ίχε σταματή­ σει πριν από τον γά μο . Μ ε άλλα λόγια ούτε δ ιάλε ιμμα, ούτε ηρε μία, ο φουκαράς θ α το κάν ε ι κάθ ε βράδυ !» σκά ε ι στα γ έ­ λια ο Σουλτάν. « Μπορε ί», ψιθυρίζει η Σ αρ ίφα. « Θυμάσαι πόσο κοκαλ ιά­ ρα και στεγνή ήταν πριν από τον γάμο; Τώρα έχει αλλάξε ι τε ­ λε ίως, έχε ι συνε χώς ορέξε ις», λέε ι γελώντας. Βάζε ι το χέρι της μπρο στά από το στόμα της και ξ ε καρδ ίζ ε ται στα γ έλια π ου Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

67

τόλμησε να ξεστομίσει τέτοια πράγματα. Φα ίνεται πως η οι­ κειότητα ε ίχε αποκατασταθ ε ί ξαφνικά ανά μεσα στο ζευγάρι όπως ήταν ξαπλωμένοι, χωμένοι στα μαξιλάρια δίπλα από τα αποφάγια. «Θυμάσαι τη θ ε ία σου που την κρυφοκο ίταζες μ έ σα από την κλειδαρότρυπα; Μ ε τον καιρό καμπού ριασε εντελώς για­ τί ο άντρας της ήθ ε λε να την πα ίρνει από π ίσω». Ο Σ ουλτάν γ έλασε. Η μια ιστορ ία φ έ ρνει την άλλη. Ξαπλωμένοι σαν μι­ κρά παιδ ιά στο πάτωμα ο Σουλτάν και η Σ αρ ίφα ξ εκαρδίζο­ νται στα γ έλια με τη σεξουαλική ζωή των συγγενών τους. Φαινομενικά δεν υπάρχει ερωτική ζωή στο Αφγανιστάν. Ο ι γυνα ίκες κρύβ ονται π ίσω από την μπούρκα κι από κάτω τα ρούχα τους ε ίναι φαρδιά και άνετα. Φοράνε μακριά παντελό­ νια κάτω από τις φούστες και ακό μη και μέσα στο σπίτι το ντε­ κολτέ ε ίναι σπάνιο. Ο ι άντρες και οι γυνα ίκες που δ εν ανή­ κουν στην ίδ ια οικογ ένεια δ εν επιτρ έπεται να κάθ ονται στο ίδ ιο δωμάτιο, ούτε να μιλάνε ή να τρώνε μαζί. Στην επαρχία, ακό μη και στους γά μους, άντρες και γυνα ίκες χορεύουν και γιορτάζουν χωριστά . Αλλά κάτω από την επιφάνεια ο έρωτας βράζει. Παρόλο που δ ιακινδυνεύουν να τιμωρη θ ούν με την ποινή του θ ανάτου, οι άνθ ρωποι στο Αφγανιστάν έχουν εραστές κι ερωμένες. Στις πόλεις υπάρχουν πόρνες που νεαρά αγόρια και άντρες επισκέπτονται μέχρι να βρουν νύ φη. Η σεξουαλ ικότητα έχει τη θέση της στους αφγανικούς μύ ­ θους και στις ιστορ ίες. Ο Σουλτάν λατρεύ ει τις ιστορ ίες που ο ποιητής Ρουμί έγραψε πριν από οκτακό σια χρόνια στο έ ργο του Mαnsαvi. Χρησιμοπο ίησε τη σεξουαλικότητα ως προειδο­ πο ίηση για να μην αντιγράφει κανε ίς στα τυφλά αυτό που κά­ νουν οι άλλοι. « Μ ια χήρα ε ίχε ένα γά ιδαρο που τον αγαπούσε πολύ . Ο γάι­ δαρος την πήγαινε πάντα εκε ί που ήθε λε και δεχόταν τις προ­ σταγ έ ς της. Εκε ίνη τον έτρεφε καλά και τον περιποι όταν . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

68

Αλλά το ζώο άρχισε να χάνει τις δυνά μεις του και κουραζό ­ ταν πιο εύ κολα. Είχε χάσει και την όρεξή του. Η χήρα αναρω­ τιόταν τι του έλειπε κι ένα β ράδυ πήγε στον γά ιδαρο για να δει αν κοιμάται. Στον στάβλο βρήκε την υπηρέτρια ξαπλωμ ένη στον σωρό με τ' άχυρα και τον γά ιδαρο από πάνω της. Αυτό γινόταν κάθε βράδυ . Απ ό περιέργεια η χήρα αποφάσισε να δοκιμά σει κι αυτή. Έδ ιωξε λο ιπ όν την υπηρέτρια για μερικές μέρες και ξά­ πλωσε στο άχυρο με τον γάιδαρο πάνω της. Όταν η υπηρέτρια επ έ στρεψε βρήκε τη χήρα νεκρή. Έντρομη ανακάλυψε πως η χήρα δ εν το ε ίχε κάνει σωστά - να περάσει μια κολοκύθα στο όργανο του γάιδαρου πριν να αφε θ ε ί στην απόλαυση. Η άκρη του για κε ίνη ήταν υπεραρκετή». Μ ετά την κουβεντούλα και τα γέλια ο Σουλτάν σηκώνεται από τις μαξιλάρες, δ ιορθώνει την πουκαμ ίσα του και πηγαίνει να διαβάσει τα e-mail του. Αμερικανικά πανεπιστήμια του ζητάνε περιοδ ικά από τη δ εκαετ ία του '70, ερευνητές ζητούν παλ ιά χειρόγραφα και το τυπογραφε ίο στη Λαχώρη του στέλνει έναν προϋπολογισμό για τις καρτ-ποστάλ που προτ ίθ εται να τυπώ­ σει με τις ν έ ες τιμές χαρτιού . Ο ι καρτ-ποστάλ ε ίναι η μεγαλύ­ τερη πηγή εσόδων για τον Σ ουλτάν. Του στοιχίζει ένα δολάριο να τυπώσει εξήντα κάρτες και πουλάει τρεις για ένα δολάριο. Τώρα που δ εν έχει πια τους Ταλιμπάν μέσ' στα πόδ ια του μπο­ ρε ί να πουλάει ό ,τι θέλει· όλα του πάνε καλά. Την επό μενη μέρα την αφιερώνει στο διάβασμα επιστολών , ά π ει στα βιβλιοπωλεία και στο ταχυδρομε ίο , στέλνει και παρα­ λαμβάνει πακέτα και αρχίζει τις καθ ιερωμένες κοινωνικές του επισκέψεις. Πρώτα μια συλλυπητήρια επίσκεψη σε μια ξαδέρφη που έχασε τον άντρα της από καρκίνο. Ύστερα μια ευχάριστη επ ίσκεψη σ' έναν ξάδ ερφο που γύρισε από τη Γερμαν ία όπου δούλεψε πιτσαδόρος. Ο ξάδ ερφος του Σουλτάν, ο Σα'ίντ, ήταν κάποτε μηχανικός αεροσκαφών της Ariana Air, την άλλοτε ευυ­ πόληπτη αεροπορική εταιρ ία του Αφγανιστάν. Ο Σα'ίντ σκέφτε Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

69

τα ι να επιστρέψε ι με την ο ικογ ένε ιά του στην Καμπούλ κα ι να ξανακάνε ι την παλιά του δουλε ιά . Αλλά πρώτα πρ έπε ι να απο­ ταμ ι εύ σε ι κ ι άλλα χρήματα. Η δ ι ανομή π ίτσας στη Γ ερμαν ία άφηνε πολύ περ ισσότερα χρήματα απ' ό,τι η επισκευή αεροσκα­ φών. Εξάλλου , δεν έχε ι βρε ι ακό μη λύση στο πρόβλημα που θα αντι μετωπ ίσε ι επιστρέφοντας. Στην Π εσάουαρ τον περ ιμένουν η γυναίκα και τα παιδιά του . Στη Γερμανία ζούσε με τη δεύτερη γυνα ίκα του . Αν επ ιστρέψε ι στην Καμπού λ, θ α πρ έ πε ι να ζή ­ σουν όλο ι μαζί. Αυτό το τρέ με ι . Η πρώτη του γυναίκα δεν θέλε ι να ξέρε ι για τη δεύτερη σύζυγο. Δεν τη συναντάε ι ποτέ, κι αυτός στέλνε ι τα χρήματα που πρ έπε ι σαν καλό ς σύζυγος. Αν ό μως με ίνουν όλο ι μαζί; Δεν αντέχε ι ούτε να το σκεφτε ί. Οι μέρες στην Πεσάουαρ ε ίναι κουραστικές. Σ' έναν συγγενή έκαναν έξωση, ένας άλλος θέλε ι βοήθε ια για ν' ανο ίξε ι μαγαζί, κι ένας τρ ίτος ζητά ε ι δανε ικά. Ο Σουλτάν σπάνια δανε ίζε ι χρή­ ματα σε συγγενε ίς. Επε ιδή ο Σουλτάν τα έχε ι καταφέρε ι τόσο κα­ λά, πάντα στις επισκέψε ις τού ζητάνε ο ικονομική βοήθε ια, αλλά λέε ι σχεδόν πάντα όχι. Πιστεύε ι ότι οι περ ισσότεροι ε ίναι τεμπέ­ ληδες και θα 'πρεπε να τα βγάζουν πέρα μόνο ι τους. Θα πρέπε ι να του αποδε ίξουν πως κάτι αξίζουν πρ ιν τους δώσε ι τα λεφτά, κα ι στα μάτ ι α του Σ ουλτάν λίγο ι πληρούν τ ις προϋ πο θέ σε ις. Όταν το ζευγάρι πηγαίνε ι επίσκεψη, η Σαρ ίφα κρατάε ι τη συζήτηση. Μ ε ζωντάν ια αφηγε ίται ιστορ ίες σκορπ ίζοντας χα­ μόγελα. Ο Σουλτάν περ ισσότερο ακού ε ι . Πού και πού λέ ε ι κά­ τ ι γ ια τι ς δο υ λ ε ι έ ς του κα ι γ ι α την εργασ ι ακή η θ ι κή . Όταν ό μως ο Σουλτάν λέ ε ι κοφτά ότι ήρθε η ώρα να φύγουν, το ζευ ­ γάρ ι πηγαίνε ι σπίτι με την Σαμπνά μ να του ς ακολου θ ε ί. Π ερ­ πατούν σιωπη λο ί στου ς σκον ισμέ νου ς δρό μου ς της Χαγ ιατα­ μπάντ, σκοντάφτοντας πάνω σε σκουπ ίδια καθώς τα πλ εμόν ια τους γεμίζουν με τ ις έντονες μυ ρωδ ιές των σοκακιών. Ένα απόγευ μα η Σαρίφα στολίζεται για να επισκεφτε ί κάπο ι­ ους μακρ ινούς συγγενε ίς της. Κανονικά αυτο ί δεν ήταν στη λί­ στα των κο ινων ικ ών του ς υ ποχρε ώσεων, παρόλο που μένουν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

70

μόνο δύ ο τετρ άγωνα παρακάτω. Η Σ αρ ίφα λ ικν ίζεται πάνω στα ψηλοτάκουνά της, ενώ ο Σουλτάν και η Σαμπνά μ την ακο­ λουθούν πιασμένοι χέρι χέρι. Τους υποδέχονται θ ερμά. Ο ι οικοδεσπότες προσφέρουν ξε­ ά ρ φρούτα, φιστίκια, γλυκά και τσά ι. Ανταλλάσσουν ευγένειες και λένε τα τε λευταία ν έα τους. Τα παιδ ιά ακούνε τις συζητή­ σεις των γονιών τους. Η Σαμπνά μ σπάει φιστίκια και βαριέται. Το ένα παιδί λε ίπει, η δ εκατριάχρονη Μ πε λκ ίσα. Αποφεύγει να εμφανιστε ί γιατί γνωρίζει τον λόγο της επίσκεψης. Η Σ αρ ίφα έχει ξαναπάει για τον ίδ ιο λόγο. Αυτήν τη φορά ο Σουλτάν την ακολουθ ε ί με το ζόρι, για να δώσει κύρος στην πε­ ρίσταση. Έχουν πάει εκε ί για λογαριασμό του Γιουνούς - του μικρότερου αδερφού του Σουλτάν. Ερωτεύτηκε την Μπελκ ίσα, όταν ήταν παιδί ακό μη, από τότε που ζούσε πρόσφυγας στο Πα­ κιστάν πριν από μερικά χρόνια. Παρακάλεσε τη Σαρ ίφα να τη ζητήσει εκ μέρους του. Αυτός δεν της έχει μιλήσει ποτέ. Η απάντηση που πα ίρνουν ε ίναι πάντα η ίδ ια, ότι ε ίναι πο­ λύ μικρή. Αν ήθ ε λαν τη μεγαλύτερη κό ρη, τη Σ ιρ ίν, που ε ίναι ε ίκοσι χρονών, αυτό το συζητού σαν. Αλλά ο Γ ιουνούς δεν τη θέλει, δεν ε ίναι τόσο ό μορφη όσο η Μπελκίσα η οπο ία έδειχνε μεγάλο ενδ ιαφ έ ρον γι ' αυτόν. Σ ε μ ία από τις επισκέψεις του τον περιτριγύριζε συνεχώ ς. Μ ια άλλη φορά , τον ε ίχε αφήσει να της κρατήσει το χέρι για αρκετή ώρα, πράγμα που για τον Γιουνούς σήμαινε πως δεν ήταν καλό κορ ίτσι. Ο ι γονε ίς ό μως έ σπρωχναν τη μεγάλη κό ρη, γιατί ο Γ ιου­ ύ νο ς ήταν καλή περ ίπτωση. Όταν έγιναν κι άλλες προτάσεις στη Σ ιρίν, οι γονε ίς της πήγαν στον Σουλτάν και του πρότειναν για τε λ ευτα ία φορά να την π ά ρει ο Γ ιουνούς. Εκε ίνος ό μως δεν ήθ ε λ ε τη Σ ιρ ίν. Τα μάτια του ε ίχαν με ίνει στην Μπε λκ ίσα και δεν άλλαζε γνώ μη. Παρόλο που οι απαντήσεις που έπαιρνε η Σ αρ ίφα ήταν αρ­ νητικές, δ εν τό ' βαζε κάτω και εξακολου θ ού σε να ζητά ει την Μπελκίσα. Αυτό δεν φαινόταν αγένεια, ίσα ίσα που έδειχνε τη σοβαρότητα της πρότασης. Μ ια παλ ιά παροιμία λέ ει ότι η μητέDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

71

ρα του γαμπρού πρ έ πει να πηγα ίνει στο σπ ίτι της μέλλουσας νύφης μέχρι οι σόλες των παπουτσιών της να γίνουν λεπτές σαν τη φλούδα του σκόρδου. Επειδή η μητέρα του Γ ιουνούς, η Μπί­ μπι Γκουλ, ήταν στην Καμπούλ έπρεπε η κουνιάδα του, η Σαρί­ φα, να παίξει τον ρόλο της. Τους μίλησε για όλες τις αρετές του Γ ιουνούς, ότι μιλούσε τέλεια αγγλ ικά, ότι δούλευε μαζί με τον Σ ουλτάν στο βιβλιοπωλείο και ότι στην κόρη τους δεν θα έλει­ πε ποτέ τίποτα. Ό μως, σε λίγο καιρό ο Γιουνούς θα έκλεινε τα τριάντα. Πολύ μεγάλος για την Μπελκ ίσα, πίστευαν οι γονε ίς. Η μάνα της Μπελκίσα ενδ ιαφερόταν για κάποιο άλλο αγό­ ρι της οικογ ένειας Χαν, τον Μ ανσούρ, τον δ εκαεξάχρονο γιο του Σ ουλτάν. « Αν μας δίνεις τον Μ ανσού ρ, δ εχό μαστε αμέ ­ σως», της ε ίπε. Αλλά τώρα ε ίναι η σειρά του Σ ουλτάν. Ο Μανσού ρ ε ίναι μόνο μερικά χρόνια μεγαλύτερος από την Μπε λκ ίσα και δ εν έχει συναντήσει κοπέλα ποτέ στη ζωή του. Η Σαρ ίφα πιστεύ ει πως ε ίναι πολύ νωρ ίς ακό μη να σκεφτε ί για γάμο. Πρώτα πρ έ­ πει να σπουδάσει, να γνωρ ίσει τον κό σμο. « Εξάλλου η Μπε λκίσα δ εν ε ίναι δ εκατριών», ε ίπε μετά η Σ αρ ίφα στις φ ίλες της. «Είμαι σίγουρη πως ε ίναι το λιγότερο δεκαπέντε». Η Μπε λκ ίσα μπα ίνει για λίγο στο δωμάτιο για να τη δ ει ο Σ ου λτάν. Είναι ψη λή και λ επτή και δ ε ίχνε ι μεγαλύτερη από δ εκατρ ία. Φορά ε ι μια σκού ρα μπλε βε λούδ ινη φορεσιά και κάθ εται αδέξια και ντροπαλά δίπλα στη μάνα της. Ξέρει πολύ καλά τι ε ίναι όλα αυτά και αισθάνεται άβολα. « Κλα ίει, δεν θέλει», λένε οι δύο μεγαλύτερες αδερφ ές της στον Σουλτάν και στη Σαρ ίφα. Η Μπελκ ίσα κάθ εται εκε ί ανά­ μεσά τους και κοιτάζει το πάτωμα. Η Σαρ ίφα γελάει. Είναι καλό σημάδι το ότι η νύφη δ εν θέ­ λει, δε ίχνει αγνή καρδιά . Μ ετά από μερικά λεπτά η Μπελκίσα σηκώνεται και φεύγει από το δωμάτιο. Η μητέρα της ζητάει συγνώμη, γιατί την επομέ­ νη η κόρη της έχει διαγώνισμα στα μαθηματικά. Αλλά η μέλλουDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

72

σα νύφη δ εν πρέπει να ε ίναι παρούσα στις δ ιαπραγματεύσεις. Πρώτα κουβεντιάζουν γενικά και μετά αρχίζει η συζήτηση για τα οικονομικά. Πόσα λεφτά θα πάρουν οι γονε ίς. Πόσο θα κο­ στίσει η τε λετή, το φόρεμα και τα λουλούδια. Όλα τα έξοδα τα καλύπτει η οικογ ένεια του γαμπρού. Η παρουσία του Σουλτάν προσδίδει κύρος στη συζήτηση, αυτός έχει τα χρήματα. Η επ ίσκεψη έχει πια τε λειώσει και τίποτα δ εν έχει κανονι­ στε ί. Βγαίνουν έξω στο δροσερό μαρτιάτικο βράδυ. Ο ι δρό μοι ε ίναι ήσυχοι. «Δεν μ' αρ έσει αυτή η οικογ ένεια » , λέ ει ο Σουλτάν, «ε ίναι άπληστοι». Αυτή που αντιπαθ ε ί περισσότερο ε ίναι η μητέ ρα της Μπελ­ κίσα. Είναι η δεύτερη γυναίκα του άντρα. Όταν αυτός ε ίδ ε ότι η πρώτη του γυνα ίκα δ εν μπορούσε να κάνει παιδ ιά, ξαναπα­ ντρεύτηκε και η καινού ργια νύφη βασάνιζε τόσο σκληρά την πρώτη του γυνα ίκα, που την ανάγκασε να μετακομίσε ι στον α δ ερφό της. Λέγονται ά σχημα πρ άγματα για τη μητ έ ρα της Μπε λκ ίσα. Είναι εγω ίστρια, ζηλιάρα και φιλοχρήματη. Η με­ γαλύτερη κό ρη της έχει παντρευτε ί έναν συγγενή του Σουλτάν που τους ε ίπε ότι η μάνα ήταν σκέτος εφιάλτης την ημέρα του γά μου, συνεχώ ς γκρ ίνιαζε ότι το φαγητό δ εν ήταν αρκετό και τα στολίδια πολύ φτωχά . «Το μήλο κάτω απ' τη μηλιά θα πέσει. Η μικρή βαδίζει στα χνάρια της μάνας της», λέει ο Σουλτάν. Και δυσανασχετώντας προσθέτει ότι αν αυτή θέλει ο Γιου­ νούς, θα κάνει ό ,τι περνά ει από το χέρι του. «Δυστυχώς, ε ίμαι σίγουρος ότι στο τέλος θ α δεχτούν. Η οι­ κογένειά μας παραε ίναι καλή για να την απορρ ίψουν». Όταν οι οικογενε ιακές υποχρε ώ σεις έ χουν εκπληρω θ ε ί , ο Σουλτάν μπορε ί επιτέλους να ασχοληθ ε ί με τη δουλειά που έχει στο Πακιστάν: να τυπώσει βιβλία. Νωρ ίς ένα πρωινό ετοιμάζε­ ται για τον επό μενο σταθ μό του ταξιδ ιού του, τη Λαχώρη, την πόλη των τυπογράφων, των βιβλιοδετών και των εκδοτών. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

73

Ετοιμάζει μια μικρή βαλίτσα με έξι βιβλία, ένα ημερολόγιο και μια αλλαξιά ρούχα. Τα λεφτά του τα έχει ράψει στα μαν ί­ κια του πουκά μισου, όπως το συνη θίζει όταν ταξιδ εύ ει. Η μέ ­ ρα προμηνύεται ζεστή. Ο σταθ μό ς των λεωφορε ίων στην Π ε­ σάουαρ ε ίναι γεμάτος κόσμο που θα ταξιδέψει. Δίπλα σε κάθ ε λ εωφορε ίο στέ κεται ένας άντρας . Ο ι πράκτορες φωνάζουν ο ένας πιο δυνατά από τον άλλο: « Ι σλαμαμπάντ, Καράτσι, Λα­ χώρη ! » Δ εν υπάρχουν συγκεκριμένες ώ ρες αναχώ ρησης, τα λεωφορε ία φεύγουν μόλις γεμίσουν. Πριν από την αναχώρηση ανεβα ίνουν στα λεωφορε ία μικροπωλητέ ς με φιστ ίκια και πα­ σατέ μπο σε χωνάκια, μπισκότα, τσιπς, εφημερ ίδες και περιο­ δ ικά . Ο ι ζη τι άνοι αρκούνται να χώνουν τα χ έ ρια τους μέ σα στα ανοιχτά παράθυρα. Ο Σουλτάν δ εν δίνει σημασία. Ακολου θ ε ί τη συμβουλή του προφήτη Μωά με θ για την ε λεημοσύνη, που της δίνει την παρα­ κάτω ερμηνε ία: Πρώτα θα φροντίσεις για τον εαυτό σου, έπειτα για την οικογένεια, έπειτα για τους υπολο ίπους συγγενε ίς, μετά για τους γε ίτονες και τέλος για τους άγνωστους. Π ιθανόν να δώ­ σει μερικά αφγαν ί σε κάποιον ζητιάνο στην Καμπούλ, αλλά οι Πακιστανοί ζητιάνοι βρ ίσκονται πολύ χαμηλά στη λίστα· το Πα­ κιστάν πρέπει να φροντίσει για τους δ ικού ς του ζητιάνους. Κάθ εται στριμωγμένος ανάμεσα στους άλλους στο π ίσω κά­ θ ισμα του λεωφορε ίου, με τη βαλίτσα του κάτω από τα πόδ ια του. Εκε ί μέσα βρ ίσκεται το μεγαλύτερο σχέδ ιο της ζωής του. Θέλει να τυπώσει τα καινούργια σχολικά βιβλία του Αφγανι­ στάν. Δεν θα υπάρχουν βιβλία με τη ν έναρξη των σχολε ίων αυ­ τή την άνοιξη. Τα βιβλία που τύπωσε η κυβέρνηση των Μ ου­ τζαχεντίν και των Ταλιμπάν ε ίναι άχρηστα. Έτσι μάθαιναν τα παιδ ιά της πρ ώτης τάξης την αλφαβήτα: Τζ για την Τζιχάντ, που ε ίναι ο σκοπό ς της ζωής μας, Ι για το Ι σραή λ, που ε ίναι ο εχθ ρό ς μας, Κ για το Καλάσνικοφ, θα νικήσουμε, Μ για τους Μουτζαχεντίν, τους ήρωες μας, Τ για τους Ταλιμπάν ... Ακό μη και τα βιβλία της αριθ μητ ική ς ε ίχαν κεντρικό θέ μα τους τον πόλεμο. Τα αγόρια που πήγαιναν στο σχολε ίο -οι ΤαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

74

λιμπάν έφτιαχναν βιβλία μόνο για αγό ρια- δεν μετρούσαν με μήλα και τόπια αλλά με σφα ίρες και Καλάσνικοφ . Ένα πρό ­ βλη μα θ α μπορού σε να ε ίναι το εξής: «ο μικρ ό ς Ο μάρ ε ίχε ένα Καλάσνικοφ με τρεις γεμιστήρες. Κάθ ε γεμιστήρας παίρ­ νει ε ίκοσι σφαίρες. Χρησιμοποίησε τα δύο τρίτα από τις σφαί­ ρες του για να σκοτώ σει εξήντα άπιστους. Πόσους άπιστους σκότωσε με κάθ ε σφα ίρα;» Ούτε και τα βιβλία από την εποχή του κομμουνισμού μπο­ ρούσαν να χρησιμοποιη θούν. Ο ι ασκήσεις της αριθ μητικής σ' αυτά τα βιβλία μιλούσαν για την κατανομή της γης και για το ιδ ε ώδες της ισότητας. Χαρού μενοι αγρότες της κολεκτίβας με κό κκινες σημα ίες αναλάμβ αναν να μυήσουν τα παιδ ιά στον κομμουνισμό . Ο Σ ου λτάν θέλ ει να γυρ ίσει π ίσω στα βιβλία της εποχής του Ζαχίρ Σάχη, του βασιλιά που κυβέρνησε για σαράντα σχε­ τικά ε ιρηνικά χρ όνια, μ έ χρι που κα θ αιρ έθ ηκε το 1 973. Ο Σουλτάν έχει βρει παλιά βιβλία που θα μπορούσε να ξανατυ­ πώσει: ιστορ ίες και μύθους για το μάθημα των περσικών, βι­ βλία μα θ η ματικών όπου ένα κι ένα κάνουν δύ ο , και βιβλία ιστορ ίας χωρ ίς ιδ εολογικό περιεχό μενο, μονάχα λίγο αθώο ε θνικισμό . Η Ουνέ σκο έχει αναλάβ ει να χρηματοδοτήσει τα καινούρ­ για σχολικά βιβλία της χώρας. Ω ς ένας από τους μεγαλύτερους εκδότες της Καμπούλ, ο Σουλτάν συναντήθηκε μαζί τους και θα τους ανακοινώσει την προσφορά του μόλις επιστρ έψει από το ταξίδι του στη Λαχώρη. Σ ' ένα χαρτάκι που έβαλε στην τσέπη του γιλέκου του έχει γράψει τον αριθμό των σελίδων και το σχή­ μα 113 σχολικών βιβλίων. Ο πρσϋπολογισμό ς ε ίναι 2 εκατομμύ­ ρια δο λάρια. Στη Λαχώρη θα ψάξ ει να βρει τα τυπογραφε ία που μπορούν να του κάνουν την καλύτερη προσφορά. Μετά θα επιστρ έψει στην Καμπούλ για να χτυπη θ ε ί με τους άλλους για τα χρυσά συμβόλαια. Ο Σουλτάν ευχαριστημένος κάθ εται και σκέφτεται πόσο μεγάλο ποσοστό μπορε ί να ζητήσει από τα δύο εκατομμύρια. Αποφασίζει να μη φανε ί πολύ άπληστος. Αν πάDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

75

ρει αυτήν τη σύ μβαση , θα έχει σίγουρη δουλειά για πολλά χρό­ νια - επανεκδόσεις και καινού ργια βιβλία. Σκ έφτεται καθώς αγροί και πεδιάδε ς γλιστρούν κατά μήκος του δρό μου που ε ίναι η κεντρική αρτηρία μεταξύ Καμπούλ και Καλκούτας. Όσο πλη­ σιάζουν στη Λαχώρη τόσο πιο πολλή ζέστη κάνει. Ο Σουλτάν ιδρώνει με τα υφασμένα στο σπίτι ρούχα του από το αφγανικό οροπέδ ιο. Σκουπίζει το κεφάλι του, με τα ελάχιστα μαλλιά που του έχουν απομε ίνει, και το πρόσωπό του μ' ένα χαρτομάντιλο. Εκτός από το χαρτί που έχει γράψει τα 1 13 σχολικά βιβλία ο Σουλτάν έχει πάρει μαζί του και τα βιβλία που θέλει να τυπώσει για το βιβλιοπωλείο του. Από τότε που πολλο ί δημοσιογράφοι, υπάλληλοι της ξένης βοήθειας και διπλωμάτε ς ήρθαν στο Αφγα­ νιστάν, δημιούργησαν μια καλή αγορά για βιβλία σχετικά με τη χώρα, στα αγγλικά. Ο Σουλτάν δ εν εισάγει βιβλία από εκδοτι­ κούς ο ίκους του εξωτερικού , τα τυπώνει μόνος του. Το Π ακιστάν ε ίναι ο παράδ εισος των πειρατικών εκδόσε­ ων. Εκε ί δ εν γ ίνεται κανένας έλεγχος και ελάχιστοι ε ίναι εκε ί­ νοι που σέβονται τα δ ικαιώ ματα πνευματικής ιδ ιοκτησίας . Ο Σ ουλτάν πληρώνει ένα δολάριο για να τυπώσει ένα βιβλίο που μετά θα πουλήσει για ε ίκοσι ή τριάντα. Στο μπεστ σέλερ Ταλιμπάν του Αχμέντ Ρασίντ έχει ήδη κά­ ν ε ι πο λλές ανατυπ ώ σε ι ς . Το αγαπη μ ένο βιβλίο των ξένων στρατιωτών ε ίναι Ο κρυφός μ ου πόλεμ ος, βιβλίο γραμμένο από έναν Ρώσο δημοσιογράφο με θέ μα την καταστροφική ρω­ σική κατοχή του Αφγανιστάν μεταξύ 1979 και 1989. Αυτή ήταν μια πραγματικότητα δ ιαμετρικά αντ ίθ ετη απ ' αυτή των δ ιε θνών ειρηνευτικών δυνά μεων σήμερα, που περι­ πολούν στους δρό μους τη ς Καμπούλ και καμιά φορά σταματά­ νε για να αγορά σουν κά ρτε ς και παλ ιά πολεμικά βιβλία από το βιβλιοπωλείο του Σ ουλτάν. Το λεωφορε ίο τσουλάε ι στον σταθ μό τη ς Λαχώρη ς. Η ζέ­ στη τον χτυπά ει. Ο σταθ μός πλημμυρ ίζει από ανθ ρώπους. Η Λαχώρη ε ίναι το πολιτιστικό και καλλιτεχνικό κέντρο του Πα­ κιστάν, μια αγχώδη ς, μολυσμένη και μπερδεμένη πόλη. ΑπροDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

76

στάτευτη, στο μέσο μιας πε διάδας, χωρίς φυσικά οχυρά, η πό­ λη κατακτήθηκε, καταστρ άφηκε, ξαναχτ ίστηκε και πάλι από την αρχή. Αλλά πολλο ί απ' τους κατακτητές μεταξύ των εισβο­ λών και των καταστροφών προσκαλούσαν στην πόλη σημαντι­ κού ς ποιητές και συγγραφε ίς. Έτσι η πόλη έγινε η πόλη των βιβλίων και των τεχνών, παρά το γεγονός ότι ακό μη και τα πα­ λάτια όπου έ μεναν αυτο ί οι προσκεκλημένοι συνεχώς γκρεμί­ ζονταν από τα θ εμέλια. Ο Σουλτάν λατρεύει τις αγορ έ ς βιβλίων στη Λαχώρη · εκε ί βρίσκει πολλές καλέ ς ευκαιρ ίες. Ελάχιστα πράγματα του δί­ νουν μεγαλύτερη χαρά από το να βρ ίσκει ένα βιβλίο αξ ίας σ' ένα σκονισμένο παζάρι και να το αγοράζει πενταροδ εκάρες. Ο Σουλτάν πιστεύει ότι έχει τη μεγαλύτερη συλλογή στον κό ­ σμο βιβλίων για το Αφγανιστάν, μια συλλογή με οχτώ ή εννιά χιλ ιάδ ες τό μους. Τον ενδ ιαφ έ ρουν τα πάντα, οι παλιο ί μύθοι και οι ιστορ ίες, η πο ίηση των παλαιότερων χρόνων, τα μυ θ ι­ στορήματα, οι βιογραφίες, τα νεότερα πολιτικά κε ίμενα καθώς και τα λεξικά και οι εγκυκλοπα ίδ ειες. Το πρό σωπό του φωτί­ ζεται όταν βλέπει ένα βιβλίο που δεν το έχει ή δεν το ξέρει. Αυτήν τη φορά ό μως δεν έχει τον χρόνο να χτεν ίσει τα πα­ ζάρια. Σηκώνεται το χάραμα, φοράει την καθ αρή αλλαξιά του, χτενίζει το μούσι του και στερε ώνει το φέσι του. Έχει μπροστά του μια άγια αποστολή: να τυπώσει τα καινούργια σχολικά βι­ βλία για τα παιδιά του Αφγανιστάν. Πηγαίνει κατευθε ίαν στο τυπογραφε ίο που εμπιστεύεται περισσότερο. Εκε ί συναντά ει τον Τάλχα . Ο νεαρό ς άντρας ε ίναι εκδότης τρ ίτης γενιάς και δε ίχνει συγκρατημένο ενδ ιαφέρον για το σχέδιο του Σουλτάν. Ε ίναι απλούστατα πολύ μεγάλο. Ο Τάλχα προσφέρει στον Σουλτάν ένα ποτήρι τσά ι με παχύ γάλα, ζαρώνει τα χε ίλια του και δε ίχνει προβληματισμένος. «Αναλαμβάνω ευχαρίστως κάποια βιβλία, αλλά 1 13 τίτλοι ! Θ α μας πάρει ένα χρόνο για να τα τυπώσουμε » . Η προθεσμία του Σουλτάν ε ίναι δύο μήνες. Ενώ ο θόρυβος των μηχανών περνάει μέσα από τους λεπτού ς τοίχους του γραDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛ/ΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

77

φε ίου, ο Σ ουλτάν προσπα θ ε ί να πε ίσει τον Τάλχα ν ' αφή σει όλες τις υπόλοιπες δουλειές στην άκρη. « Αδύνατον » , λέ ει ο Τάλχα. Π αρόλο που ο Σ ουλτάν ε ίναι σημαντικό ς πε λάτης και το τύπωμα των σχολικών βιβλίων για τα παιδιά του Αφγανιστάν ε ίναι μια άγια ωτοστολή, έχει κι άλ­ λες υποχρεώσεις. Παρ' όλ' αυτά κάνει έναν πρόχειρο υπολογι­ σμό και βγάζει ότι τα βιβλία μπορούν να τυπωθούν για περ ίπου τρ ία λεπτά το βιβλίο . Η τιμή εξαρτάται από την ποιότητα του χαρτιού , των χρωμάτων και του δ ε σίματος. Ο Τάλχα υπολογ ί­ ζει όλες τις ποιότητες και όλα τα μεγέθη και φτιάχνει μια μεγά­ λη λίστα. Τα μάτια του Σουλτάν μικραίνουν. Από μέσα του κά­ νει υπολογισ μού ς σ ε ρουπ ίες, δολάρια, ημέ ρες κι εβδομάδες. Έχει υπερ βάλει λίγο στην προθ ε σ μία για να κάνει τον Τάλχα να βιαστε ί και να παραμερ ίσει τις άλλες δουλειές. «Να θυμάσαι, δύο μήνες» , του λέ ει. «Αν δεν τηρή σεις τους χρόνους, θ α μου χαλάσεις τη δουλ ειά, το καταλαβαίνεις; » Μόλις τελειώνει η συζήτηση για τα σχολικά βιβλία, αρχίζει δ η ιαπραγμάτευση για τα καινού ργια βιβλία που χρειάζεται ο Σουλτάν για το βιβλιοπωλε ίο. Αρχίζουν πάλι να συζητούν για τιμές, αντίτυπα και ημερομηνίες. Τα βιβλία που έχει μαζί του ο Σουλτάν ανατυπώνονται κατευθ ε ίαν ωτό το πρωτότυπο. Ο ι σε­ λίδ ες αντ ιγράφονται και χαράσσονται σε μεγάλες μεταλλικ έ ς πλάκες. Όταν τυπώνουν χρωματιστά εξώφυλλα, ρίχνουν διάλυ­ μα τσίγκου πάνω στις μεταλλικ ές πλάκες και τις αφήνουν στον ήλιο για σωστά χρώ ματα. Ύστερα η πλάκα μπαίνει στο πιεστή­ ριο και οι σε λίδ ες τυπώνονται. Όλα γ ίνονται με τα παλ ιά ημι­ αυτό ματα μηχανήματα. Ένας εργάτης τροφοδοτε ί το μηχάνημα με τυπογραφικά φύλλα, ενώ ένας άλλος στην άλλη μεριά κάθ ε­ ται οκλαδόν και ξεχωρίζει αυτά που τυπώνονται. Από το βάθος ακούγεται το ραδιόφωνο που μετα δίδ ει έναν αγώνα κρ ίκετ με­ ταξύ Πακιστάν και Σρι Λάνκα. Στον το ίχο η ωταραίτητη φωτο­ γραφία από τη Μέκκα και από το τα βάνι κρ έ μεται μια λά μπα γεμάτη με ψόφιες μύγες. Κίτρινα ποτά μια ωτό οξύ κυλάνε στο πάτωμα και καταλήγουν στην ωτοχέτευση. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

78

Μ ετά τον πρώτο γύ ρο της συζήτησης ο Τάλχα κι ο Σουλτάν θ ά κ ονται κάτω στο πάτω μα και συζητούν για τα εξώφυλλα. Ο Σουλτάν έχει δ ιαλέξει θέ ματα από τις καρτ-ποστάλ του. Έχει π ά ρ ε ι μαζ ί τ ου φ ά σες για μπορντούρα που του φα ίνονται ό μορφες για φόντο. Δ ιαλέγει μερικ ές και συνθέτει τις σελίδες. Σ ε πέντε λεπτά έχουν σχεδ ιάσει έξι εξώφυλλα. Σ ε μια γων ία μερικο ί άντρες κάθονται και π ίνουν τσά ι. Είναι Πακιστανο ί εκδότες και ιδ ιοκτήτες τυπογραφε ίων που δου­ λεύουν όλοι στις πειρατικές αγορ ές που κινε ίται και ο Σουλ­ τάν. Ανταλλάσσουν χαιρετισμού ς και η κουβέντα για τα τελευ­ τα ία γεγονότα στο Αφγανιστάν ξ εκινά ε ι. Ο Χ α μ ίντ Καρζάι ισορροπε ί ανάμ εσα σε δ ιάφορους πολε μοχαρε ίς κυρ ίους και ο μάδ ε ς στρατιωτών της Αλ Κά ιντα που έχουν επιτε θ ε ί στο ανατολικό κομμάτι της χώρας. Ο ι ειδικές δυνά μεις των Αμερι­ κανών που έχουν έρθ ει να τους σώσουν, ανατινάζουν σπηλιές στα σύνορα με το Πακιστάν. Ένας από τους άντρες που κάθο­ νται στο χαλί λέ ει ότι ε ίναι κρ ίμα που δ ιώξανε τους Ταλιμπάν από τη χώ ρα. «Θ α έπρεπε να εξουσιάζουν και ε δώ στο Πακιστάν μερικοί Ταλιμπάν, έτσι για να καθαρ ίσουν λίγο τον τόπο», λέει. «Έτσι λες ε σύ. Δ εν έχεις ιδέα τι ε ίναι οι Ταλιμπάν. Το Πα­ κιστάν θ α κατέρρεε αν οι Ταλιμπάν αν έ βαιναν στην εξουσία. Μην έχεις ψευ δαισθήσεις», ουρλιάζει ο Σουλτάν. « Κο ίτα γύ ­ ρω σου: όλες οι ταμπέλες με τις διαφη μίσεις θ α έπρεπε να ξη ­ λωθούν και μονάχα σ' αυτό τον δρό μο υπάρχουν τουλάχιστον χίλιες. Όλα τα β ιβλία που περιέχουν εικόνες θ α έπρεπε να κα­ ούν και το ίδιο θ α συν έβαινε και με όλο σας το κινη ματογρα­ φικό και μουσικό αρχε ίο. Όλα τα μουσικά όργανα θα έπρεπε να καταστραφούν. Δ εν θ α μπορού σες πια ο ύτε ν ' ακού σεις μουσική ούτ ε και να χορ έψεις. Όλα τα Ίντερνετ καφέ θ α ε ί­ χαν κλε ίσει και οι τηλεοράσεις θα απαγορεύονταν και θ α κα­ τάσχονταν. Το ραδιόφωνο θα μετέδ ιδε μόνο θ ρησκευτικά προ­ γράμματα. Τα κορίτσια θ α σταματούσαν το σχολε ίο και οι γυDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

79

ναίκες θα γύ ριζαν στα σπ ίτια τους γιατί δ εν θα 'πρεπε να ερ­ γάζονται. Πώς θ α ήταν τότε το Πακιστάν; Η χώρα θα χάσει χι­ λ ιάδες θέσεις εργασίας και θα βυ θ ιστε ί σε βαθιά κρ ίση. Τι θα συ μβε ί τότε με τους χιλιάδες ανθρώπους που θα με ίνουν άνερ­ γοι αν το Πακιστάν πάψει να ε ίναι μια σύγχρονη χώρα; Μή­ πως όλοι αυτοί θα γίνουν πολεμιστές; » ρωτάει ο Σουλτάν φρε­ νιασμένος. Ο άντρας σηκώνει τους ώμους. «Εντάξει, εντάξει, ίσως όχι όλοι οι Ταλιμπάν, ίσως μερικο ί» . Και ο Τάλχα υποστήριζε τους Ταλ ιμπάν αφού τύπωνε τα φυ λλάδ ια τους. Για κά μποσα χρόνια τύπωνε και κάποια από τα διδακτικά τους βιβλία για το Ι σλάμ. Στη συνέχεια τούς βοή­ θ ησε ν ' ανοίξουν το δ ικό τους τυπογραφε ίο στην Καμπούλ . Βρήκε μια μεταχειρισμένη εκτυπωτική μηχανή από την Ιταλία και τους την πούλησε φτηνά. Εκτό ς αυτού τους βρήκε το χαρτί και όλο τον τεχνικό εξοπλισμό . Όπως και οι περισσότεροι Πα­ κιστανο ί, ένιωθ ε ασφάλεια με μια κυβέρνηση Παστούνων στη γειτονική χώρα. « Δεν έχεις καμιά η θ ική αναστολή, θα μπορούσες να τυπώ­ σεις βιβλία και για τον δ ιάβολο » , τον πειράζει ο Σουλτάν κα­ λοπροα ίρετα, αφού έχει βγάλει το άχτι του και έχει εκφράσει την απέχθ ειά του για τους Ταλ ιμπάν. Ο Τάλχα στριφογυρ ίζει λίγο, αλλά επιμένει. « Ο ι Ταλιμπάν δεν αντιμάχονται την κουλτούρα μας. Σέβο­ νται το Κορ άνι, τον Προφήτη και τις παραδόσεις μας. Π οτέ δ εν θα υποστήριζα κάτι που θα ήταν ενάντια στο Ισλάμ» . «Σαν τι δηλαδή ; » λέει γελώντας ο Σ ουλτάν. Ο Τάλχα σκέφτεται. « Για παράδ ε ιγμα τους Στίχους του σατανά ή κάποιο άλλο έ ργο του Σ αλ μάν Ρούσντι. Μακάρι ο Αλλάχ να ο δηγήσει κά­ ποιον αγωνιστή στην κρυψώνα του » . Οι υπόλο ιποι άντρες που κάθονται στο χαλί παίρνουν θάρ­ ρος καθώ ς μιλούν για το επίμαχο βιβλίο, ένα βιβλίο που κα­ νε ίς τους δεν έχει δ ιαβάσει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

80

« Θ α ' πρεπε να θ ανατω θ ε ί . Αλλά πάντα τη γλ ιτώνει. Θ α 'πρεπε να θανατωθούν όλοι αυτο ί που τον βοη θούν και που τυ­ πώνουν τα βιβλία του», λέ ει ο Τάλχα. «Εγώ ποτέ δ εν θα τύπω­ να τα βιβλία του ακό μη κι αν μου πρό σφεραν όλο το τσά ι της Κίνας. Έχει προδώσει το Ισλάμ». « Μας έχει ταπεινώσει και μας έχει πληγώσει β αθ ιά. Μας έχει μαχαιρώσε ι με κοφτερά μαχα ίρια. Θα τον φ άνε στο τέ ­ λος», συνεχίζει ένας από τους άντρες. Ο Σουλτάν συμφωνε ί. «Προσπάθησε να καταστρέψει την ψυ­ χή μας και πρέπει να τον σταματήσουν πριν καταφέρει να πάρει και άλλους με το μέρος του. Ούτε ο κομμουνισμός έφτασε μέχρι αυτό το σημε ίο. Μας φέρονταν με κάποιο σεβασμό και δεν σπί­ λωναν τη θρησκεία μας. Κι ύστερα έχεις αυτές τις κτηνωδίες από κάποιον που θέλει να ονομάζει τον εαυτό του μουσουλμάνο ! ». Όλοι κάθονται σιωπηλο ί, σαν να μην μπορούν να διώξουν το σκοτάδι που ο προδότης Ρούσντι έριξε πάνω στα κεφάλια τους. « Θ α τον φάνε στο τέλος, θ α το δ ε ίτε, ινσαλλάχ», λέ ε ι ο Τάλχα. Τις επόμενες μέρες ο Σουλτάν τις πέρασε στα τυπογραφε ία της Λαχώρης, χωμένα στα πιο απ ίθανα σημε ία. Σ ε αυλές, σε απο­ θήκες και σε σοκάκια. Για να πετύχει τον σκοπό του πρέπει να μοιράσει την παραγγελία σε καμιά δεκαριά τυπογραφε ία. Π ε­ ριγράφει το σχέδ ιο, παίρνει προσφορέ ς, κρατά ει σημειώσεις και κάνει υπολογισμού ς. Τα μάτια του λά μπουν περισσότερο όταν ακούει μια καλή προσφορά. Βρέχει με τη γλώσσα τα χε ί­ λια του και υπολογίζει στα γρήγορα τα περιθώρια κέρδους. Μέ­ σα σε δύ ο ε βδομάδ ες έχει μοιρά σει όλα τα σχο λ ικά βιβλία. Υπόσχεται να ενημερώσει τα τυπογραφε ία μόλις έχει νεότερα. Τώρα μπορε ί επιτέλους να επιστρέψει στην Καμπούλ. Αυτήν τη φορά δεν θα χρειαστε ί να περάσει τα σύνορα πάνω στη ράχη του αλόγου. Μόνο η ε ίσοδος ε ίναι απαγορευμένη στους Αφγα­ νούς. Στην έξοδο δεν γίνεται έλεγχος διαβατηρ ίων κι έτσι ο βι­ βλιοπώλης μπορε ί να φύγει ε λεύθ ερα από το Πακιστάν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

81

Ο Σουλτάν ταρακουνιέται σ' ένα παλιό λεωφορε ίο στις από­ το μες στροφ έ ς του δ ρό μου από την Τζαλαλαμπάντ στην Κα­ μπούλ. Μ εγάλες π έτρες απειλούν να π έ σουν από το βουνό . Σ' ένα σημε ίο βλέπει δύο λεωφορε ία να έχουν αναποδογυρίσει και ένα καμιόνι να έχει βγει απ' τον δρό μο. Οι νεκροί απομακρύνο­ νται από τα συντρίμμια. Ανάμεσά τους ε ίναι και δύο μικρά παι­ διά. Προσεύχεται για τις ψυχές τους και για τον εαυτό του. Αυτός ο δρό μος του Αφγανιστάν δεν ε ίναι γνωστός μόνο για τα πολύνεκρα δυστυχή ματα και τις κατολισθήσεις. Είναι γνωστός γιατί επικρατε ί ανομία. Εκε ί έχουν πληρώσει τους τρομοκράτες με τη ζωή τους πολλοί ξένοι δημοσιογράφοι, εθ ελοντές και Αφγα­ νοί. Αμέσως μετά την πτώση των Ταλιμπάν δολοφονήθηκαν τέσ­ σερις δημοσιογράφοι. Πρώτα κακοπο ιήθηκαν και μετά τους απο­ τέλειωσαν με μια σφα ίρα στον σβέρκο. Ο οδηγός επέζησε γιατί μπορού σε να απαγγε ίλει το Κοράνι. Στη συνέχεια, σταμάτησαν ένα λεωφορε ίο με Αφγανούς και όσοι ε ίχαν κόψει το μούσι τους, το πλήρωσαν ακριβά. Τους έκοψαν τα αυτιά και τις μύτες. Μ' αυ­ τό τον τρόπο οι τρομοκράτες ήθελαν να δε ίξουν πώς θα ' θελαν να κυβερνιέται η χώ ρα τους. Ο Σουλτάν προσεύχεται στο σημε ίο όπου δολοφονήθηκαν οι δημοσιογράφοι. Για λόγους ασφάλειας δεν έχει κόψει το μούσι του και φορά ει τα παραδοσιακά ρούχα. Μόνο το τουρμπάνι έχει αντικαταστήσει μ' ένα μικρό φέσι. Πλησιάζει στην Καμπούλ. Η Σόνια θα ε ίναι σίγουρα θυμω­ μένη, σκέφτεται και χαμογελάει. Της ε ίχε υποσχε θε ί ότι θα γυρ­ νούσε μέσα στη βδομάδα. Της ε ίχε εξηγήσει ότι δεν ήταν δυνα­ τόν να προλάβει να πάει στην Π εσάουαρ και στη Λαχώρη μέσα σε μια βδο μάδα. Αλλ' αυτή δεν ήθελε να το καταλάβει. «Τότε κι εγώ δεν θα π ίνω το γάλα μου», του ε ίχε πει. Γ ε λάει μόνος του. Χαίρεται που θα την ξαναδε ί. Στη Σόνια δεν αρέσει το γάλα, αλ­ λά επειδή ακό μη θη λάζει τη Λατίφα, ο Σουλτάν τη βάζει με το ζόρι να π ίνει ένα π οτήρι κάθ ε πρω ί. Αυτό το ποτήρι ε ίναι το όπλο της στη διαπραγμάτευση. Της λε ίπει πολύ ο άντρας της όταν ε ίναι μακριά . Η υπόλο ι­ πη ο ικογένεια δεν της φέ ρονται και τόσο καλά όταν ο Σουλτάν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

82

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

δεν ε ίναι εκε ί. Γι' αυτούς παύ ει να ε ίναι η αφέντρα του σπιτι­ ού, γ ίνεται το κορ ίτσι που τυχα ίνει να μ ένει στο σπ ίτι του ς. Ξαφνικά άλλοι αποκτούν την εξουσία και κάνουν ό ,τι θέλουν. Την αποκαλούν χωριάτισσα και χαζή ! Αλλά δ εν τολ μούν να την πειράξουν περισσότερο, γιατί τότε θ α παραπονε θ ε ί στον Σουλτάν και κανε ίς δ εν θέλει να τα βάλει μαζί του. Κι εκε ίνος έχει επιθυμήσει τη Σόνια όσο δ εν πε θύ μησε πο­ τέ τη Σαρίφα. Καμιά φορά σκ έφτεται ότι ε ίναι πολύ μικρή γι' αυτόν, ότι ε ίναι σαν παιδ ί. Πρέπει να τη φροντίζει, να την ξε­ γελάει για να π ίνει το γάλα τη ς και να τη ς κάνει δωράκια. Σ κ έφτεται τις δ ιαφορ ές των δύ ο γυναικών. Όταν ε ίναι με τη Σαρ ίφα, αυτή φροντίζει για όλα. Θυμάται τις δουλειές του, οργανώνει και κανονίζει τα πάντα. Η Σαρ ίφα βάζει πρώτα τον Σ ουλτάν, τις ανάγκε ς και τις επιθυ μ ίε ς του. Η Σόνια κ άνει πρόθυμα ό,τι της ζητιέται, αλλά ποτέ δ εν πα ίρνει την πρωτο­ βουλία. Μόνο ένα πράγμα τον ενοχλε ί και αυτό ε ίναι τα διαφορετι­ ά κ του ς ωρ άρια. Ο Σουλτάν σηκώνεται πάντα στις π έντε και κάνει την προσευχή του φατζίρ (της αυγής) . Είναι η μοναδ ική ώρα προσευχής που τηρε ί. Η Σαρ ίφα ξυπνούσε πάντοτε μαζί του , έβραζε νερό, έ φτιαχνε το τσά ι και του έβγαζ ε καθ αρ ά ρούχα για να φορέσει. Η Σόνια ε ίναι σαν παιδ ί, αδύνατο να την ξυπνήσεις . Καμιά φορά ο Σουλτάν σκέφτεται ότι παραε ίναι μεγάλο ς ' , ότι δ εν ε ίναι ο κατάλλη λος . Αλλά τότε θυμίζει στον αυτή γι εαυτό του ότι η κοπέλα ποτέ δεν θ α έβρισκε καλύτερο άντρα από αυτόν. Κανένας συνομήλικός της δ εν θα της πρόσφερε την ποιότητα ζωής που έχει τώρα. Θα 'ταν καν ένα φτωχό παιδο , γιατί όλα τα αγό ρια στο χωριό της ε ίναι φτωχά . Έχουμε του­ λάχιστον ε ίκοσι ευτυχισμένα χρόνια μπροστά μας, σκέφτεται ο Σ ουλτάν , και στο πρόσωπό του χαράζεται η ικανοπο ίηση. Εί­ ναι ευτυχισμένος, ήταν τυχερός. Γ ε λάε ι μό νο ς του. Είναι ενθ ουσιασμ ένο ς . Πλησιάζε ι στη Μικροραγιόν και στην υπέροχη νεαρή του σύζυγο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Θέλεις να με στενοχωρήσεις; γιορτή έχει τε λειώσει. Κόκαλα από αρνί και από κοτόπουλο ε ίναι σκορπισμένα <ΥτΌ πάτωμα. Το τραπεζο μάντιλο γεμάτο με ρύζια, κόκκινους λεκέδ ες από τη σάλτσα με το τσίλι και στά­ μπες από γιαού ρτι. Ο τόπος έχει γεμίσει ψ ίχουλα και φλούδες πορτοκαλ ιού , σαν κάπο ιος να τα π έταξ ε κάτω στο τέλος του γεύματος. Στα μαξιλάρια, γύρω στον το ίχο, κάθονται τρεις άντρες και μια γυνα ίκα. Στη γωνία κοντά στην πό ρτα κάθονται σιωπη λά δύο γυνα ίκες. Αυτ ές δεν συμμετε ίχαν στο γεύ μα, κο ιτούν ευ­ θ ε ία μπροστ ά τους κάτω από το σάλι τους, αποφεύγοντας να κο ιτάξουν τους άλλους στα μάτια. Ο ι τέσσερις που ε ίναι καθ ισμένοι στο πάτωμα απολαμβά­ νουν με την ησυχία τους το τσά ι και ε ίναι σκεπτικο ί, σαν να πέ­ ρασαν μόλις μια σκληρή δοκιμασία. Ο ι σημαντικές αποφάσεις έχουν παρθ ε ί. Ο Βακίλ θα πάρει τη Σ ακίλα και ο Ρασούλ θ α πάρει την Μπουλμπούλα. Το μόνο που τους απομένει ε ίναι να ορ ίσουν τ ις προσφορές για τ ις νύ φες και την ημερο μην ία του γά μου. Πίνοντας τσά ι και τρώγοντας καραμε λωμ ένα αμύ γδ αλα συμφων ού ν ότ ι η τ ιμή της Σ ακ ίλα ε ίναι εκατό δ ο λά ρια ' η Μπου λμπούλα ε ίναι δωρε άν. Ο Β ακ ίλ έχει τα λ εφτά έτοιμα' βγάζει ένα χαρτονό μισμα από την τσέπη του και το δίνει στον Σ ου λτάν. Ο Σ ου λτάν, α δ ιάφορος και υπερόπτης, πα ίρνει τα χρήματα για την αδ ερφή του. Δ εν πήρε και σπου δα ία τ ιμή. Ο Ρασούλ παίρνει μια βαθ ιά ανάσα, έχει ξαλαφρώσει. Θα χρει­ αζόταν πολλά χρόνια για να μαζέψει λεφτά αρκετά για τη νύ ­ φη και τον γά μο. Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

84

Ο Σου λτάν ε ίναι αρκετά ευχαριστημένος για τις αδ ε ρφ ές του. Σκ έφτεται ότι με την παραξενιά τους έχασαν χρόνο και πολλού ς γαμπρού ς. Πρ ιν από δ εκαπ έντε χρόν ια θ α μπορού ­ σαν να έχουν πάρ ει ν έους και πλούσιους συζύγους. Παραήταν aπαιτητικές. Τον πρώτο λόγο ό μως για τα κορίτσια δεν τον ε ίχε ο Σουλτάν, τον είχε η μητέρα του , η Μπίμπι Γκουλ. Αυτή σφράγισε την τύ ­ χη των κορ ιτσιών . Τώρα ε ίναι ικανοποιημένη. Κάθ εται σταυ­ ροπόδ ι και κουνιέται π έρα δώθ ε. Η λάμπα του γκαζιού aπλώ­ νει μια ειρηνική λάμψη πάνω στο ρυτιδ ιασμένο της πρόσωπο . Τα χέρια της είναι ακουμπισμένα βαρ ιά στα γόνατα και χαμο­ γελάει ευτυχισμένη. Μοιάζει σαν να έπαψε να ακού ει τη συζή­ τηση. Εκείνη την παντρέψανε όταν ήταν έντεκα χρονών, με έναν άντρα ε ίκοσι χρόν ια μεγαλύτε ρό της. Την παντρέψανε για να τη ρη θ ε ί η συμφωνία που ε ίχανε κάνει οι δύο οικογ ένει­ ες. Ο ι γονείς της ε ίχαν ε ζητήσει μια γε ιτονοπούλα για τον αδε ρφό της, αλλά οι γείτονες θ α δεχόντουσαν μόνο αν έδ ιναν την Μπίμπι Γκουλ στον μεγαλύτε ρο ανύπαντρο γιο τους. Την είχε δ ει στον κήπο. Μ ετά aπό ένα πολύχρονο γάμο, τρεις πολέ μους, π έντε πρα­ ξικοπήματα και δεκατρ ε ίς γ έννες, η χήρα άφησε επιτέλους τις δύ ο κόρ ες της ε λευθ ε ρ ες - της έ μεινε μόνο η μικρή . Τις κρα ­ τούσε κοντά της για καιρό , είναι και οι δύο πάνω από τρ ιάντα κι έχουν χάσει αρκετές ευκαιρ ίες στο νυφοπάζαρο. Έτσι τώρα παίρνουν μεταχειρισμένους άντρες. Ο άντρας που βγαίνει aπό ­ ψε aπό την πόρτα ως αρραβωνιαστικό ς της Σ ακίλα είναι ένας χή ρος πενήντα χρονών με δέκα παιδιά . Και ο αρραβωνιαστ ι­ κό ς της Μπουλμπούλα είναι χήρος, αλλά άτεκνος. Η Μπ ίμπι Γκουλ ε ίχε τους λόγους της που κρατού σε τις κό­ ρ ες της κοντά της για τόσο καιρό, παρόλο που πολλο ί ισχυρ ί­ ζονται πως αυτό ήτανε λάθος. Πε ρ ιγράφει την Μπουλμπούλα ως χαζούλα και μάλλον ανίκανη. Το λέ ει και δυνατά, χωρίς να ντρέπεται, ακό μη και όταν είναι μπροστά η κόρη της. Το χέρ ι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

85

της Μπου λ μπούλα ε ίνα ι π ιασμ ένο κα ι δύ σκαμπτο, κα ι κου­ τσα ίνε ι από το ένα της πόδι. «Ποτέ δεν τά ' βγαζε πέρα με μια μεγάλη οικογένε ια», λέ ε ι. Η Μπου λ μπούλα αρρ ώστησε ξαφν ικά όταν ήταν έξ ι χρο­ ν ών, κα ι όταν έ γ ινε καλά , της ήταν δύ σκο λο να κ ινη θ ε ί . Ο α δ ερφός της λέ ε ι ότ ι π έ ρασε πο λ ιομυε λίτ ιδ α, ο γ ιατρός δ εν ήξερε τι ήτανε, και η μητέρα της π ιστεύε ι ότι αρρώστησε από τη στενοχώρ ια της. Θυ μάται ότι η Μπουλμπούλα αρρώστησε όταν ο πατέρας της μπήκε στη φυλακή. Τον πιάσανε και τον κατηγο­ ρήσανε ότι έκλεβε από την αποθήκη όπου δούλευε. Η Μπ ίμπι Γκουλ υποστηρίζε ι ότι ήταν αθώος. Σ ε λίγους μήνες βγήκε από τη φυλακή, αλλά η Μπουλμπούλα δεν επανήλθε ποτέ . «Τιμωρήθηκε εκε ίνη αντί για τον πατέρα της», λέε ι η μητέρα. Η Μπου λ μπούλα δ εν πήγε ποτέ σχολ ε ίο γ ατ ί η αρρ ώστ ια ι πε ίραξε και το μυαλό της. Δεν μπορε ί να σκεφτε ί σωστά, υπο­ στήριζαν ο ι γονε ίς της. Όλη την παιδική της ηλικία την πέρασε δίπλα στη μητέρα της. Δ εν έ κανε κα ι πολλά πρ άγματα λόγω αυτής της μυστήρ ιας αρρώστιας. Έτσι όμως την απέφυγε και η ζωή. Κανε ίς δ εν ασχολ ιόταν μαζί της, κανε ίς δ εν την έ πα ιζε, κανε ίς δεν ζητούσε τη βοήθε ιά της. Λίγο ι ε ίναι αυτο ί που έχουν κάτι να πουν μαζί της. Η τρ ια­ ά ντ χρονη γυναίκα έχε ι μια παράξενη βραδύτητα, σαν να σέρ­ νετα ι με κόπο στη ζωή ή έξω απ ' αυτήν. Έχε ι μεγάλα, άδ ε ια μάτια και τ ις περ ισσότερες φορ έ ς κάθ εται με το στόμα μισά­ νο ιχτο, με το κάτω χε ίλος να κρ έ μεται σαν να ε ίναι έτο ιμη να αποκο ιμη θ ε ί. Στην καλύτερη περ ίπτωση παρακολου θ ε ί τις συ­ ζητήσε ις των άλλων, τις ζωές των άλλων, αλλά κι αυτό το κάνε ι χωρ ίς ιδ ιαίτερο ενδ ιαφ έρον. Η Μ π ίμπ ι Γκουλ ε ίχε συμφιλιω­ θ ε ί με την ιδέα ότι η Μπουλμπούλα θ α τριγυρνού σε στα πόδ ια της και θ α κο ι μόταν πλάι της για την υπόλο ιπη ζωή της. Αλλά αργότερα συνέβη κάτι που την έκανε ν ' αλλάξε ι γνώ μη. Μ ια μέ ρα η Μπ ίμπ ι Γκουλ φόρεσε την μπούρκα της, πήρε μαζί της την Μπου λ μπούλα, σταμάτησε ένα ταξί και πήγε να επισκεφτε ί την αδερφή της στο χωρ ιό. Συνήθως πήγαινε με τα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

86

πόδ ια αλλά ε ίχε παχύνει τόσο τε λευταία που την πονούσαν τα γόνατά της και έτσι δεν άντ εχε να περπατήσει μέχρι το χωριό . Μετά τη μεγάλη π ε ίνα και τη φτώχεια που π έρασε στα παιδικά της χρόνια και τη δυστυχία ως νε αρή σύζυγος, η Μπ ίμπι Γκουλ απέκτησε μια εμμονή, το φαγητό - έτρωγε ασταμάτητα μέχρι ν ' αδε ιάσει όλα τα πιάτα. Ο οδηγό ς που σταμάτησε μπροστά στη χοντρή μπού ρκα και την κόρη της ήταν μακριν ό ς συγγενής τους. Ο καλοσυνάτος Ρασούλ πριν από λίγα χρόνια ε ίχε χάσει τη γυνα ίκα του στη γέννα. « Βρήκ ες άλλη γυνα ίκα;» τον ρώτησε η Μπ ίμπι Γκουλ στο ταξί. «Όχι», της απάντησε. « Κ ρ ί μα. Ι νσαλλάχ -αν θέλ ε ι ο Θ ε ό ς- σύντομα θ α βρ ε ις καινούργια γυνα ίκα», του ε ίπ ε η Μπ ίμπι Γκουλ, πριν αρχίσει να του δ ιηγ ε ίται τα τε λε υτα ία ν έ α της δ ικής της οικογ ένειας για τους γιους, τις κόρε ς και τα εγγόνια της. Ο Ρασούλ έπιασε το νόη μα. Λίγ ε ς βδομάδ ε ς μετά ήρ θ ε η αδε ρφή του για να ζητήσε ι το χέρι της Μπουλμπούλας. « Σίγουρα θ α τα καταφ έ ρ ε ι να έχ ε ι άντρα τον Ρ ασούλ», σκέφτηκε η Μπ ίμπι Γκουλ. Δ έχτηκ ε χωρ ίς δ ισταγμού ς, πράγμα σπάνιο. Ν α δίνεις την ό κ ρη σου μ ε την πρώτη σημα ίν ε ι ότι δεν αξίζε ι και πολλά, ότι ξαλάφρωσε ς που την ξ ε φορτώθηκες. Η αναμονή και η αμφι­ σβήτηση ανεβάζουν την αξ ία της κοπέλας. Η οικογ ένεια του αγοριού πρ έπ ε ι να έ ρθ ε ι πολλέ ς φορ έ ς, να παρακαλέσε ι και να φ έ ρν ε ι μαζί της δώρα. Γ ια την Μπουλ μπούλα δ εν έγιναν πολλές προσπάθε ι ε ς, ούτε πήρε δώρα. Η Μπουλμπούλα με το άδε ιο βλέμμα της κοιτάζε ι το κενό , λε ς και δ εν γ ίνεται λόγος γι' αυτήν, ενώ η αδ ε ρφή της, η Σακ ίλα, ε ίναι συγκεντρωμένη κι ακού ε ι. Ο ι δυο τους ε ίναι τε λ ε ίως δ ιαφορ ε τικ έ ς. Η Σ ακ ίλα ε ίναι υπερκινητική και φωνακλού και τρα βά ει όλο το ενδ ιαφέ ρον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

87

της οικογ ένειάς της. Έχει όρ ε ξη για ζωή και είναι παχιά και ό μορφη, όπως πρέπει να ε ίναι οι Αφγανές. Τα τε λευταία δεκαπέντε χρόνια έχουν έρθ ει ένα σωρό γα­ ρ μπ οί για τη Σακίλα' από τότε που ήταν ένα κοκαλ ιάρ ικο κο­ ρ ιτσάκι μέχρ ι σήμε ρα που ε ίναι μια στρογγυλ εμένη γυναίκα. Κάθεται αμίλητη στη γωνιά πίσω από την κουζίνα ακούγοντας τη συζήτηση που έχει η μητέρα της και ο αδ ε ρφό ς της για την τιμή που θα ζητήσουν. Η Σακ ίλα είχε απαιτήσεις από τους υποψήφιους γαμπρούς. Όταν οι μανάδες τους ε ρχόντουσαν στην Μπίμπι Γκουλ για να τη ζητήσουν, εκείνη δ εν της ρώταγε αυτό που συνη θ ίζεται να ρωτάνε, αν είναι πλούσιος. « Θα της επιτρέψετε να συνεχίσει τ ις σπουδέ ς της; » ήταν η ρώ π τη ε ρώτηση. Η απάντηση ήταν πάντα όχι, κι έτσι δεν γινό ­ τ αν λόγος για γ ά μο. Η Σ ακίλα ή θ ε λ ε να σπου δάσει και να αποκτήσει γνώ σεις. Κανε ίς από τους υποψήφιους γαμπρού ς δ εν έβλεπε τη χρησιμότητα μιας σπουδαγμένης και ατίθ αση ς συζύγου. Πολλο ί από αυτού ς ήταν οι ίδ ιοι αναλφάβητοι. Η Σα­ κίλα τ ε λείωσε τ ις σπου δές της και έγινε δασκάλα μαθη ματι­ κών και βιολογίας. Ύστε ρα, που ο λο ένα πε ρ ισσότε ρ ες μανά­ δ ες κατέφθ αναν για να ζητήσουν την ό μορφη Σακίλα για τους γιους τους, η Μπ ίμπι Γκουλ ρωτούσε: «Θα της επιτρέψετε να συνεχίσει να δουλεύ ει; » Όχι, αυτό δεν το ήθ ε λαν κι έτσι η Σ ακίλα έ μεινε γε ροντο­ κόρη. Η Σ ακίλα έπιασε δουλ ειά σαν δασκάλα για π ρώτη φορά όταν ξ έσπασε ο πόλεμος με τη Σοβιετική Ένωση. Κάθ ε πρω ί έφευγε βιαστικά για το χωρ ιό Ντεχ Κουντα'ίντάτ που βρίσκε­ ται έξω από την Καμπούλ, φορώντας ψηλά τακούνια και φού­ στα μέχρι το γόνατο , όπως όρ ιζε η μόδα της δεκαετίας του '80. Ε κε ί δ εν έφταναν σφα ίρ ες και οβίδες. Το μόνο που ξέσπασε εκε ί για τη Σακίλα ήταν ένας έρωτας. Δυστυχώ ς ο Μ αχμούντ ή ταν ήδη παντρ ε μ ένος. Είχε πα­ ντρ ευτε ί με προξενιό και ήταν δυ στυχισμένος με τον γάμο του. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

88

Την περνούσε λίγα χρόνια και ε ίχε τρ ία μικρά παιδ ιά. Όταν οι δύο συνάδε λφοι συναντήθηκαν για πρώτη φορά, ερωτεύτηκαν κεραυνο βόλα. Κατάφεραν να μη δ ε ίχνουν τα αισθήματά τους στους άλλους και πήγαιναν εκε ί όπου κανε ίς δεν θα μπορούσε να τους δ ει. Έλεγαν γλυκόλογα ο ένας στον άλλον στο τη λέ­ φωνο. Δεν ε ίχανε βρε θ ε ί ποτέ εκτός σχολε ίου. Σ ε μια από τις μυστικέ ς τους συναντήσεις έκαναν σχέδια για το πώς θα κατά­ φερναν να ε ίναι μαζί. Ο Μαχμούντ θα έπαιρνε τη Σακ ίλα για δεύτερη γυναίκα του. Αλλά δεν μπορούσε να πά ει στη μητέ ρα της ο ίδ ιος και να ζητήσει το χέ ρι της. Έπρεπε να ζητήσει από τη μητέρα του ή τις αδ ερφές του να το κάνουν γι' αυτόν. « Δεν θα το κάνουν ποτέ » , έλεγε. « Ούτε η μητέρα μου πρό κειται να δεχτε ί», έλεγε αναστενά­ ζοντας η Σακίλα. Ο Μαχμούντ π ίστευε ότ ι μόνο η Σακ ίλα μπορούσε να πε ί­ σει τη μητέρα του να τη ζητήσει από τη μητέρα της. Της πρότει­ νε να προσποιη θ ε ί ότι ε ίναι απελπισμένη· να απειλήσει ότι θα αυτοκτονήσει αν δεν παντρευόταν τον Μαχμούντ. Έπρεπε να π έ σει στα πόδ ια των γονιών της και να τους πει ότ ι π έθ αινε από έ ρωτα. Τότε οι γονε ίς του ίσως να δεχόντουσαν τον γά μο, για να σώσουν τη ζωή των παιδιών τους. Η Σ ακ ίλα ό μως δ εν ε ίχε το κουράγιο να σπαράζει και να φωνάζει, και ο Μαχμούντ δ εν ε ίχε το θάρρος να ζητήσει από τ ις γυνα ίκες στην οικογ ένειά του να π άνε στο σπίτι της κοπ έ ­ λας, και φυσικά δ εν μπορούσε να αναφέ ρει τίποτα για τη Σα­ κ ίλα στη γυναίκα του. Και η Σακ ίλα μάταια προσπάθησε να συζητήσει το θέ μα με τη μητέρα της. Κάθ ε φορά που αν έφερε κάτ ι, η Μ π ίμπι Γκουλ ν ό μιζ ε ότ ι της έκανε πλάκα. Μάλλον επέλεξε να το παίρνει γι' αστε ίο όταν η Σακίλα έλεγε ότι ήθε­ λε να παντρευτε ί έναν συνάδ ε λφό της με τρία παιδιά . Ο Μ αχμούντ και η Σακ ίλα συναντ ιόντουσαν για τέ σσερα χρόνια μόνο στο σχολ ε ίο του χωριού , μέχρι που ο Μαχμούντ πήρε προαγωγή και άλλαξ ε σχολε ίο. Δ εν μπορούσε να αρνηDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

89

θ ε ί την προαγωγή και έτσι ε ίχαν μόνο τη λεφωνική επαφή . Η Σ ακ ίλα ήταν πολύ δυστυχισμένη και νοσταλγούσε τον αγαπη­ μένο της, αλλά δ εν έπρεπε να το μάθ ει κανε ίς. Ήταν άσεμνο να αγαπάς κάποιον που δεν μπορε ίς να αποκτήσεις. Ύστερα ήρθ ε ο εμφύλιος, το σχολε ίο έκλεισε και η Σακ ίλα διέφυγε στο Πακιστάν. Μ ετά από τέσσερα χρόνια πολέμου ήρ­ θαν οι Ταλιμπάν και, παρόλο που επικράτησε ειρήνη στην Κα­ μπούλ κ αι οι ρου κ έτες σταμάτησαν να π έ φτου ν, το σχο λε ίο ό που δούλε υ ε η Σ ακ ίλα δ εν ξανάνοιξ ε . Τα σχο λ ε ία θ η λέ ων έκλεισαν και, μέσα σε μια νύχτα, η Σακ ίλα έχασε τη δυνατότη­ τα να βρει άλλη δουλειά, όπως εξάλλου και οι υπόλοιπες γυνα ί­ κες στην Καμπούλ. Ήταν και εκε ίνη στα δύο τρ ίτα των δασκά­ λων της Καμπούλ που έχασαν τη δουλειά τους. Έκλ εισαν, επί­ σης, αναγκαστικά και πολλά σχολε ία αρρ ένων, επειδή ε ίχαν γυναίκες δασκάλ ες. Δ εν υπήρχαν αρκετο ί άντρες με τα απαι­ τούμενα προσόντα για να τα κρατήσουν ανοιχτά. Τα χρ όνια περνού σαν. Ο Μ αχμούντ σταμάτησε να δ ίνει σημε ία ζωής όταν κόπηκαν οι τη λεφωνικ έ ς γραμμέ ς των τηλε­ φώνων στη δ ιάρκε ια του ε μφυ λ ίου . Η Σ ακ ίλα κα θόταν στο σπ ίτι με τις άλλες γυνα ίκες. Δ εν μπορούσε να δου λέψει, δ εν μπορούσε να βγει έξω μόνη της, έπρεπε να κρύβεται κάτω απ' την μπού ρκα. Η ζωή ε ίχε χάσει τη λάμψη της ε δώ κ αι καιρό . Όταν έφτασε τριάντα χρονών οι υποψήφιοι γαμπροί σταμάτη­ σαν να έρχονται. Μ ια μέρα, ύστερα από πέντε χρόνια κλεισμένη στη φυ λακή του σπιτιού που ε ίχαν επιβάλει οι Ταλιμπάν, ήρθ ε μια μακρινή συγγενής, η αδερφή του Βακίλ, για να ζητήσει το χέρι τη ς. «Η γυνα ίκα του π έθανε ξαφνικά. Τα παιδ ιά χρειάζονται μάνα. Ε ίναι κα λό ς . Έχει κάποια χρήματα. Δ εν ήταν στον στρατό , δ εν έχει κάνει ποτέ κάτι παράνομο, ε ίναι ειλ ικρινής και υγιής», ε ίπε η αδ ερφή του . Μ ετά ψιθύρισε ότι η γυνα ίκ α του τρελάθηκε ξαφνικά και πέθανε. «Ήταν ξαπλωμένη και παραμιλούσε χωρίς να μας αναγνω­ ρ ίζει. Ήταν τρομερό για τα παιδ ιά». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

90

Ήταν επε ίγον να βρε θ ε ί σύζυγος για τον πατέρα με τα δέ­ κα παιδιά. Τώρα τα μεγαλύτερα φρόντιζαν τα μικρότερα, ενώ το σπίτι κατέρρεε. Η Μπ ίμπι Γκουλ ε ίπε ότι θα το σκεφτε ί, και στο μεταξύ μάζεψε πληροφορ ίες για τον άντρα από φίλους και συγγενε ίς. Έτσι έβγαλ ε το συμπ έ ρασμα ότι ε ίναι εργατικό ς και τίμιος άνθρωπος. Εκτό ς αυτού και η Σακ ίλα β ιαζόταν, έπρεπε και αυτή κά­ ποτε να αποκτήσει δικά της παιδ ιά . «Το έγραφε στο κούτε λο ότι ήταν πια η ώ ρα της να φύγει απ' αυτό το σπίτι», έλεγε η Μπ ίμπι Γκου λ σε ό σους ήθ ελαν ν ' ακούσουν, κι αφού ο ι Ταλιμπάν ε ίχαν απαγορ έψει στις γυναί­ κες να εργάζονται, η Μπ ίμπι Γκουλ δ εν ρώτησε καν αν θα την άφηνε να δουλέψει. Παρακάλεσε τον Βακ ίλ να έρθ ει ο ίδ ιος. Συνήθως ο γά μος κανον ίζεται μέσω των γονιών, αλλά επειδή ο άντρας πλησίαζε τα πενήντα η Μπ ίμπι Γκουλ ήθελε να τον δει με τα ίδια της τα μάτια. Ο Βακ ίλ ήταν οδηγό ς φορτηγού και έλε ιπε συνέχεια σε ταξ ίδ ι. Έστειλε την αδ ερφή του μια φο ρά , μετά τον αδ ερφό του και ξανά την αδ ερφή του, αλλά ποτέ δεν πήγε ο ίδιος, έτσι ο αρραβώνας καθυστερού σε. Ακολούθησε η Ι Ιη Σ επτεμβρ ίου και ο Σ ουλτάν έστειλε ξα­ νά τις αδερφές του και τα παιδιά του στο Πακιστάν για να τους προστατέψει από τις βό μβ ες που ήξ ερε ότι θ α π έ σουν. Τότε εμφανίστηκε ο Βακίλ. «Θα το συζητήσουμε όταν ηρεμήσουν τα πράγματα», ε ίπε ο Σουλτάν. Δύο μήνες μετά που έφυγαν ο ι Ταλιμπάν, ο Βακίλ επέστρε­ ψ ε . Τ α σχο λ ε ία δ εν ε ίχαν ανο ίξε ι ακ ό μη κι έτσι η Μπ ί μπι Γκουλ δεν σκέφτηκε να τον ρωτήσει αν θ α άφηνε τη Σακ ίλα να δουλέψ ει. Από μια γωνιά π ίσω από την κουζίνα η Σακίλα παρακολου θ ε ί τους άλλους να κανον ίζουν το μέλλον της και να ορ ίζουν την ημερομηνία του γάμου της. Οι τέσσερις, που κάθονται στα μαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

91

ξιλάρια, τα αποφασίζουν όλα πριν καν οι αρραβ ωνιασμένοι προλάβουν ν' ανταλλάξουν ένα βλέμμα. Ο Βακίλ ρίχνει κλεφτές ματιές στη Σακίλα. Εκε ίνη κοιτάζει ίσια μπροστά τον το ίχο, το κενό . « Είμαι τό σο χαρού μενος που τη β ρήκα», λέ ε ι προς τον Σ ουλτάν καρφώνοντας ό μως το βλέ μμα του στη νέα αρραβω­ νιαστικιά του. Σ ε λίγο ξ εκιν ά ε ι η απαγό ρευση της κυκλοφορ ίας , και οι δύο άντρες αποχαιρετούν ο ένας τον άλλο β ιαστικά, έξω στο σκοτάδ ι. Στο σπίτι έχουν με ίνει οι δύο γυναίκες που σύντομα πρόκειται να παντρευτούν. Κοιτάζουν επ ίμονα το κενό . Ούτε όταν οι άντρες τις αποχαιρέτησαν δεν γύ ρισαν να κοιτάξουν. Η Μπουλμπούλα σηκώνεται βαριά και αναστενάζει. Δ εν έχει φτάσει ακό μη η σειρά της. Μπορε ί να περάσουν αρκετά χρό­ νια μέχρι να μαζέψει ο Ρασούλ τα λεφτά που χρειάζονται για τον γά μο. Ό μως αυτό φα ίνεται να μην την ενδ ιαφέ ρει. Βάζει μερικά ξύλα στο τζάκι. Κανε ίς δεν της κάνει ερωτήσεις. Είναι απλώς μια παρουσία ανάμεσά τους, όπως πάντοτε. Λίγο αργό ­ τερα βγαίνει από το δωμάτιο, σέρνοντας τα πόδ ια της για να πά ει να μαζέψει τα άπλυτα πιάτα και να σφουγγαρ ίσει, που ε ί­ ναι η δουλειά της. Η Σ ακ ίλα κοκκιν ίζει όταν όλες οι αδ ερφ έ ς π έ φτουν επά­ νω της. «Σε τρεις βδομάδ ες ! Πρέπει να βιαστε ίς». « Δεν θ α προλάβω» , παραπονιέται, παρόλο που έχει διαλέ­ ξει το ύφασμα για το νυφικό της και το μόνο που απομένει ε ί­ ναι να το αφήσει στον ράφτη. Αλλά πρ έπει να αγοράσει κι όλο τον υπόλοιπο ε ξοπλ ισμό. Ασπρό ρουχα και σερ βίτσιο. Επειδή ο Βακίλ ε ίναι χήρος, τα περισσότερα πράγματα τα έχει, παρ ' όλα αυτά ό μως πρέπει και η νύ φη να συνεισφέρει στον γάμο. Η Σακίλα φαίνεται μουδιασμένη . «Είναι κοντός. Ε μ ένα μου αρ έ σουν οι ψη λο ί άντρες» , λέ ει στις αδερφ ές της. «Είναι φαλακρό ς και θ α μπορούσε να ε ίναι μερικά χρόνια νεότερος », λέ ει αναστενάζοντας. Σκέψου να Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

92

μου βγει τύραννος. Σκέψου να μην ε ίναι καλός, να μη μ' αφή­ νει να βγαίνω έξω, συλλογ ίζεται. Ο ι α δ ερφ έ ς της σωπα ίνουν γιατί κάνουν τις ίδ ιες μαύ ρες σκέψεις. « Για σκέψου να μη μ' αφήνει να σας επισκεφτώ, σκέψου να με χτυπάει». Η με λαγχολία της Σακ ίλα και των αδερφών της μεγαλών ει ολο ένα και περισσότερο όταν σκέφτονται τον γά μο, μέχρι που η Μπ ίμπι Γκουλ τους λέ ει να σωπάσουν. «Είναι πολύ καλός για σένα», επιμένει. Δύο μέ ρες μετά τη συμφωνία η Μαριάμ, η αδερφή της Σακίλα, κάνει γιορτή για τον αρραβώνα. Η Μαριάμ ε ίναι ε ίκοσι εννιά χρονών και ε ίναι παντρεμένη για δεύτερη φορά . Ο πρώτος της άντρας σκοτώθηκε στον εμφύλιο. Τώρα ετοιμάζεται να γεννή­ σει το πέμπτο της παιδί. Έχει στρ ώσει ένα μεγ άλο τραπε ζομάντιλο στο πάτωμα. Στη μια άκρη κάθ εται η Σακ ίλα και ο Βακίλ. Ευτυχώς αυτήν τη φορά λε ίπει και ο Σουλτάν και η Μπ ίμπι Γκουλ . Όταν οι πιο μεγ άλοι στην οικογέν ε ια ε ίναι παρόντες, δ ε ν μπορούν να έχουν πιο κοντινή επαφή. Τώρα ό μως που βρ ίσκονται ανάμε­ σα στα νεότερα αδέρφια, μιλάνε μεταξύ τους ψιθυριστά, χωρ ίς να δίνουν σημασ ία στους άλλους, που προσπαθούν όλο πε­ ριέργεια ν ' ακούσουν τι λέν ε. Η συζήτησή τους δεν ε ίναι ιδιαίτερα ερωτική. Η Σακίλα μι­ λάε ι στον α έρα. Σύ μφωνα με την παράδοση δεν επιτρέπεται να κοιτάξει τον γαμπρό στα μάτια πριν aπό τον γάμο, ενώ αυ­ τός την κοιτάζει συνέχεια. « Σ ' έ χω επιθυμήσει. Δ εν μπορώ ν α περιμένω δ εκαπέντε μέρες ώσπου να γίνεις δ ικιά μου», της λέ ει. Η Σακίλα κοκκινί­ ζει δ ιατηρώντας πάντα το aπλανές της βλέ μμα. « Δ εν μπορώ να κοιμη θώ τις νύχτες, ξαπλώνω και σκ έφτο­ μαι εσένα». Η Σακίλα δεν αντιδρά. «Τι έχεις να πεις γι' αυτό ; » τη ρωτά ει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ Η

93

Σακίλα συνεχίζει να τρώ ει. «Σκέψου όταν θ α ε ίμαστε παντρεμένοι και εσύ θ α ετοιμά­ ζεις το φαγητό , όταν θα γυρίζω σπίτι. Θα ε ίσαι πάντα στο σπίτι και θ α με περιμένεις», ονειρεύ εται ο Β ακ ίλ. «Δεν πρόκειται να με ίνω ξανά μόνος μου». Η Σ ακ ίλα σωπα ίνει, ώσπου να βρει το θάρρος να μιλή σει. Τον ρωτάει αν θ α την αφήσει να συνεχίσει να δουλεύει όταν θα παντρευτούν. Ο Βακ ίλ της λέ ει ναι, αλλά η Σακ ίλα δεν τον ε μπιστεύ εται. Μ πορε ί μόλ ις παντρευτούν ν ' αλλάξει γνώμη. Τη διαβεβαιώνει ότι αν της αρέσει να δουλεύει, αυτός δ εν έχει αντίρρηση. Αρκε ί να προσέχει τα παιδιά και το σπ ίτι του. Βγάζει το καπέλο του, το καφ έ πακόλ, που συνήθως φορά­ νε οι οπαδο ί του δολοφονημένου αρχηγού της Νότιας Συμμα­ χίας, Αχμάντ Σαχ Μασούντ. «Τώ ρα ασχή μυνες», του λέ ε ι η Σ ακ ίλα, αμήχανα. « Δ εν έχεις καθόλου μαλλιά» . Είναι τώρα η σειρά του Βακίλ να νιώσει αμήχανα. Δ εν απα­ ντάει στην προσβολή της μέλλουσας συζύγου του, ο δηγε ί την κου βέντα σε πιο ασφαλή μονοπάτια. Η Σακίλα πέρασε τη μέρα της στην αγορά της Καμπούλ, αγοράζοντας τα πράγματα που θα χρειαστε ί για τον γά μο και μερικά δώρα για τους συγγενε ίς, δι­ κούς του και δικού ς της. Ο Βακίλ θα προσφέρει τα δώρα στην οικογένειά της. Αυτή θα ε ίναι η ευγενική χειρονομία του προς αυτούς που θ α την αποχωριστούν. Αυτό ς πληρώνει κι εκε ίνη αγοράζει. Φλιτζάνια, σκ εύη, μαχαιροπίρουνα, σεντόνια, πετσέ­ τες και υφάσματα για πουκαμ ίσες, για κε ίνον και για τον Ρα­ σούλ, τον αρραβωνιαστικό της Μπουλμπούλα. Του μιλάει για τα ψών ια της κι εκε ίνος τη ρωτάει τι χρώμα υφάσματα διάλεξε. «Ένα μπλε και ένα καφέ», του απαντάει. «Ποιο ε ίναι για μένα;» τη ρωτάει. « Δ ε ν ξέ ρω γ ιατ ί υποσχ έθ ηκα στον Ρ ασούλ να δ ιαλέξε ι πρώτος». « Γ ιατ ί ;» εκρήγνυται ο Β ακ ίλ . « Γ ιατ ί ; Εγώ θ α έ πρεπε να διαλέξω πρώτος, εγώ ε ίμαι ο άντρας σου ! » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

94

«Εντάξει», απαντάει η Σ ακ ίλα, «μπορείς να διαλέξεις πρώ­ τος. Πάντως και τα δύο είναι πολύ ωραία », του λ έ ει κοιτάζο­ ντας το κενό . Ο Βακ ίλ ανάβει τσιγάρο . « Δεν μου αρ έσει ο καπνός», του λέει η Σακ ίλα. «Δεν μου αρ έσουν ο ι άνθ ρωπο ι που καπνίζουν. Οπότε αν καπνίζεις δεν μου αρέσεις ούτε εσύ » . Η Σ ακ ίλα έχει υψώ σει τη φωνή της και έτσι όλο ι ακούνε την προσβολή της. «Από τη στιγμή που το ξε κ ίνησα, μου είναι δύσκολο να το ό ψω », της λέει ο Βακίλ δειλά. κ « Μυρίζει άσχημα», συνεχίζει η Σακίλα. « Πρ έπει να είσαι ευγενική », της λ έ ει ο Βακ ίλ . Η Σ ακ ίλα σωπαίνει. « Και πρέπει να φοράς μπούρκα. Είναι το καθήκον της γυ­ ναίκας να φορά ει μπού ρκα. Κάνε ό ,τι νομίζεις, αλλά αν δ εν φοράς την μπούρκα σου θα στενοχωρη θώ. Θ έλεις να με στενο­ χωρήσεις; » ρωτάει ο Βακίλ σχε δόν απειλητικά . «Αν ό μως η Καμπούλ αλλάξει και επιτρ έπεται στ ις γυναί­ κες να φοράνε μοντέρνα ρούχα, τότε θα ντύνο μαι κι εγώ έτσι», λέει η Σακ ίλα. « Δ εν θ α φο ρά ς μοντέ ρνα ρούχα. Θ έλ ε ις να με στενοχω­ ρήσεις; » Η Σακίλα δεν απαντάει. Ο Βακ ίλ βγάζει από το πορτοφόλι του μερικέ ς φωτογρα­ φίες ταυτότητας, τις κο ιτάε ι για αρκετή ώρα και δ ίνει μία στη Σ ακ ίλα. «Αυτή είναι για σένα, αυτή θ α τη φυλάς δ ίπλα στην καρδιά σου », της λέ ει. Η Σ ακίλα δ εν αντιδρά και δειλά παίρ­ νει τη φωτογραφία. Ο Βακ ίλ πρ έπει να φύγει. Σ ε λίγο θ α απαγορευτ εί η κυκλο­ φορία. Τη ρωτάει πόσα χρήματα χρειάζεται για τις υπόλο ιπες αγορές της. Του λέει. Μ ετράε ι τα χρήματα, κάνει έναν υπολο­ γισμό , της δ ίνει μερικά χαρτονο μίσματα και τα υπόλο ιπα τα ξαναβάζει στο πορτοφόλι του . «Φτάνουν αυτά; » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

95

Η Σακ ίλα γν έ φει καταφατικά . Αποχαιρετούν ο ένας τον άλλον. Ο Βακ ίλ φεύγει και η Σ ακ ίλα ξαπλώνει στα κό κκινα μαξιλάρια. Ξεφυσά ει ανακουφισμένη και τσιμπολογά ει λίγο αρν ί. Το π έ ρασε το τεστ - έ πρεπε να δε ίχνει κρύ α και να τον κρατάει σε από σταση ώσπου να γ ίνει ο γά μος. Αυτό δ ε ίχνει ευγ ένεια προς την οικογένειά της που την αποχωρ ίζεται. «Σ' αρέσει;» ρωτάει η αδερφή της η Μάριαμ. «Έτσι κι έτσι». «Είσαι ερωτευμένη;» «Μ μμ». «Τι σημαίνει μμμ;» « Ση μα ίνει μμμ» , της απαντά ε ι . « Ούτε ναι, ούτε ό χι. Θ α μπορούσε να ε ίναι νεότερος και ομορφότερος» λέ ει και σου­ φρώνει τη μύτη της. Μ οιάζει σαν παραπονεμ ένο παιδί, που αντί να του πάρουν την ό μορφη κούκλα που μιλάει, του πήραν μια πάνινη. « Είμαι στενοχωρημένη. Λυπά μαι. Στενοχωριέ μαι που αφή­ νω την οικογ ένειά μου. Σκέψου να μη μ ' αφήνει να σας επι­ σκ έ πτομαι. Σ κέψου να μη μ' αφήσει να δουλέψω τώρα που επιτρ έπεται. Σκέψου να με κλειδώσει μέσα». Η λάμπα παραφ ίνης που ε ίναι ακουμπισμένη στο πάτωμα τρεμοσβήνει. Ο ι αδ ερφέ ς κάνουν πάλι σκοτεινέ ς σκέψεις. Θα ήταν καλύτερα όλα αυτά να τα ε ίχαν σκεφτε ί νωρ ίτερα.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Απαγορεύεται η ε ί σοδος στον Παράδεισο Όταν οι Ταλιμπάν μπήκαν στην Καμπούλ, τον Σ επτέμβριο του 1996, το ράδ ιο Σαρία μετέδ ιδε δεκαέξι εντολές. Μ ια ν έα επο­ χή ξεκινούσε. 1. Απαγορεύεται στις γυναίκες να εκθέτουν το σώμ α τους.

Απαγορεύ εται οι οδηγο ί να παίρνουν γυναίκες που δεν φο­ ρούν μπούρκα, αλλιώ ς θα συλλαμβάνονται. Αν τέτοιες γυ­ να ίκες ε μφανιστούν στον δρ ό μο, θ α γίνεται έ φοδ ος στα σπ ίτια τους και οι άντρες τους θα τιμωρούνται. Αν οι γυναί­ κες φορούν προκλητικά ρούχα και δ εν συνοδ ε ύονται από άντρα συγγενή τους, απαγορεύ εται στον ο δηγό να τις επι­ βιβάσει στο αυτοκίνητο. 2. Απαγορεύεται η μουσική.

Κασέτες με μουσική απαγορεύονται σε μαγαζιά , ξενοδο­ χε ία, οχήματα και δημό σιους χώρους. Αν σε κάποιο κατά­ στημα βρε θούν κασέτες, ο ιδ ιοκτήτης θα συλλαμβάνεται και το μαγαζί θα κλε ίνει. Αν βρε θ ε ί κασέτα σε κάποιο όχημα, το όχημα θα κατάσχεται και ο οδηγός θα συλλαμβάνεται. 3. Απαγορεύεται το ξύρισμα.

Όποιος ξυρ ίσει ή κόψει τα γένια του θα φυλακίζεται μέχρι τα γένια του να φτάσουν στο μάκρος μιας γροθ ιάς. 4. Υποχρεωτική προσευχή. Η

προσευχή θ α πραγματοποιε ίται σε συγκεκριμένες ώρες σε όλες τις περιοχές. Ο ι ακριβε ίς ώρες των προσευχών θα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

97

ανακοινωθούν από το υπουργείο Προστασίας της Αρετής και Καταπολέ μηση ς τη ς Αμαρτίας . Η κυκλοφορ ία πρ έ πει να σταματά ει δ εκαπ έντε λεπτά πριν από την ώρα τη ς προ­ σευχής. Ε ίναι υποχρεωτικό να επισκέπτεται κανε ίς τα τζα­ μιά την ώρα τη ς προσευχής. Ν έ οι άντρε ς που θα εντοπίζο­ νται στα μαγαζιά, θα φυλακίζονται. 5. Απαγορεύονται οι περιστερώνες και οι κοκορομ αχίες.

Αυτή η συνή θ ε ια θ α κατ αργη θ ε ί. Τα περιστέρια και τα πουλιά που θα χρησιμοποιούνται για αγώνε ς θα θανατώνο­ νται. 6. Εξάλειψη των ναρκωτικών και των χρηστών.

Ο ι χρήστε ς ναρκωτικών θα συλλαμβάνονται και οι έ μποροι και τα μαγαζιά τους θα κλείνονται. Και οι δύο, ο ιδ ιοκτήτης και ο χρήστη ς, θ εωρούνται εγκληματίε ς και θα συλλαμβά­ νονται και θ α τιμωρούνται. 7. Απαγορεύεται το πέταγμα του αετού.

Το π έταγμα του αετού έχει κακές συν έπειε ς, όπως τα στοι­ χήματα, οι θάνατοι παιδ ιών και οι α δικαιολόγητ ε ς απου­ σίες από τα μαθήματα. Τα μ έ ρη που πουλάνε αετούς κα­ ταργούνται. 8. Απαγορεύεται η απεικόνιση.

Ο ι φωτογραφίε ς σε οχήματα, μαγαζιά, σπ ίτ ια, ξενοδοχε ία και σε άλλα μέρη αποσύρονται. Ο ι ιδιοκτήτε ς πρέπει να κα­ ταστρ έψουν όλε ς τις φωτογραφίε ς στα ανωτέρω μέρη. Οχή­ ματα με φωτογραφίε ς έ μβ ιων όντων θα ακινητοποιούνται. 9. Απαγορεύονται τα τυχερά παιχνίδι α.

Τα κέντρα θα ανιχνεύονται και οι παίκτε ς θα φυλακίζονται για έναν μήνα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

98

10. Απαγορεύονται τα αγγλικά και τα αμερικάνικα κουρέματα.

Ο ι άντρες με μακριά μαλλιά θα συλλαμβάνονται και θα με­ ταφέ ρονται στο υπουργε ίο Προστασίας της Αρετής και Κα­ ταπολέ μηση ς τη ς Αμαρτίας για κού ρεμα. Ο παραβάτη ς θα πληρώνει τον κουρέα. 11. Α παγορεύονται ο ι δ ανει στικοί τόκο ι, οι προμ ήθειες στην

αγορά ξένου συναλλάγματος και οι τόκοι συναλλαγών. Αυτές οι μορφές συναλλαγών ε ίναι απαγορευμένε ς από το Ι σλάμ. Όποιος παραβε ί τους κανόνε ς θ α φυλακ ίζεται για μεγάλο διάστη μα. 12. Απαγορεύεται το πλύσιμο των ρούχων στα ποτάμια.

Ο ι γυναίκ ε ς που παραβα ίνουν αυτόν τον νόμο θα μεταφέ ­ ρονται με τον απαιτού μενο σεβασμό του Ι σλάμ στα σπίτια τους και οι άντρε ς τους θα τιμωρούνται αυστηρά. 13. Α παγορεύεται η μουσική και ο χορός στις γαμήλιες τελετές.

Αν κάποιος παραβε ί αυτόν τον νόμο, τότε ο αρχηγός τη ς οι­ κογένειας θα συλλαμβάνεται και θα τιμωρε ίται. 14. Απαγορεύονται τα τύμπανα.

Αν κάποιος παίζει τύμπανα, θα παραπέ μπεται στο θρησκευ­ τικό δικαστήριο, που θα αποφασίζει για την τιμωρία του.

15.Απαγορεύεται οι ράφτες να ράβουν γυναικεία ρούχα και να παίρνουν μέτρα σε γυναίκες. Αν βρε θούν περιοδικά μόδας στο μαγαζί, ο ράφτη ς θα συλ­ λαμβάνεται. 16. Απαγορεύεται η μαγεία.

Όλα τα σχετικά βιβλία θα καίγονται και ο μάγος θα φυλα­ κίζεται μέχρι να μετανοήσει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

99

Εκτός απ' αυτέ ς τις δεκαέξι εντολές, μια συγκεκριμένη προ ει­ δοπο ίηση απευ θυνόταν στις γυναίκες της Καμπούλ: Γυναίκες, δεν θα βγα ίνετε από τα σπ ίτια σας. Αν το κάνετε, δεν θα βγαίνετε όπως οι γυναίκες που κυκλοφορούσαν με μο­ ντέρνα ρούχα, που βάφονταν έντονα και ήταν εκτε θειμένες σε όλου ς του ς άντρες, πριν το Ι σλά μ κυ ριαρχήσει στη χώρα. Το Ι σλάμ ε ίναι μια λυτρωτική θρησκε ία και έχει αποφα­ σίσει ότι ο ι γυνα ίκες θ α έχουν αξιοπρ έπεια. Απαγορεύ εται στις γυναίκες να τραβούν την προσοχή των αντρών που τις κο ιτάζουν με λαγνε ία. Ο ι γυνα ίκες έχουν την ευ θύνη για την ανατροφή των παιδιών τους, τη φροντίδα της ο ικογένει­ ά ς του ς και τη μ έ ριμνα του φαγητού και των ρού χων. Αν χρειαστε ί να βγουν από τα σπίτια τους, θα πρ έπει να καλύ­ πτονται σύμφωνα με τον νό μο του Σ αρ ία. Αν ο ι γυνα ίκες φορούν μοντέρνα ρούχα, στολισμένα, στενά και προκλητι­ κά για να επιδ εικνύ ονται, θα τιμωρούνται από τον ισλαμι­ κό Σαρ ία και δεν πρ έπει να περιμένουν ότι κάποτε θα πάνε στον Παράδ ε ισο . Θ α επιπλήττονται, θ α ανακρ ίνονται και θ α τιμωρούνται σκληρά από τη θ ρησκευτική αστυνομ ία, το ίδ ιο και ο αρχηγός της ο ικογ ένειας. Η θ ρησκευτική αστυ ­ νο μ ία έχει χρ έ ο ς και ε υ θύνη να καταπολ εμήσει αυτά τα κο ινωνικά προβλήματα και θ α συνεχίσει το έ ργο της μέχρι να ξεριζωθ ε ί το κακό. Αλλάχου ακμπάρ - ο Θεός ε ίναι μεγάλος.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Κυματιστή, αεράτη, καμπυλωτή Τη χάνει όλη την ώρα. Η κυματιστή μπού ρκα μπερδεύ εται με οποιαδήποτε άλλη κυματιστή μπούρκα. Μπλε γαλάζιο παντού . Το βλέμμα της καρφώνεται στο έδαφος. Μέσα στη λάσπη ξεχω­ ρίζει τα λερωμένα παπούτσια της από τα λερωμένα παπούτσια των άλλων. Βλέπει την άκρη του άσπρου παντελονιού της και ξεχωρίζει το στρίφωμα του βα(}υκόκκινου φουστανιού που φο­ ρά ει πάνω από το παντελόνι της. Κοιτάζοντας πάντα κάτω τρι­ γυρνάει στο παζάρι ακολου θώντας την μπού ρκα που ανεμίζει. Μ ια εγκυμονού σα μπού ρκα την ακο λου θ ε ί λαχανιασμ ένη. Π ροσπα θ ε ί να κρατήσει το ίδ ιο γρήγορο βή μα με τις δύ ο μπούρκες που προχωρούν μπροστά της. Η μπούρκα που πά ει μπροστά έχει σταματήσει στα σεντό ­ νια. Τα ψηλαφ ίζει κ αι προσπαθ ε ί να δ ιαλέξει χρώ ματα μέ σα από το διχτυωτό της παρα(}υράκι. Δ ιαπραγματεύεται μέσα απ' τις κλωστές με το στό μα κρυμμένο και με τα μάτια της να φαί­ νονται αμυδρά σαν σκιές π ίσω από το δίχτυ. Η μπού ρκα κ άνει παζά ρια. Τα χέρια της ανεβο κ ατεβα ί­ νουν κ αι η μύτη της εξέχει από το ύφασμα σαν ράμφος. Τ ε λι­ κά, αποφασίζει, ψάχνει την τσάντα της και δίνει μερικά μπλε χαρτονομίσματα. Ο πωλητής μετρά ει το άσπρο σεντόνι με τα γαλάζια λουλούδια. Το ύφασμα χάνεται στην τσάντα κάτω από την μπού ρκα. Μυρωδιέ ς από σαφράνι, σκό ρδο, ξ ερό πιπέ ρι και φρέ σκια πακόρα δ ιαπερνούν το σκληρό ύφασμα και ανακατεύονται με τον ιδρώτα, τα χνώτα και τη δυνατή μυρωδ ιά του σαπουνιού. Το νά ιλον ύφασμα ε ίναι τόσο πυκνό και κοντά στο πρόσωπο που νιώθ εις τη μυρωδιά της ίδ ιας σου της ανάσας. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛIΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

101

Π ροχωρούν πλέοντας παρακάτω, προς τον πάγκο με τ ι ς ηνές ρώσικες τσαγι έρες από αλουμίνιο. Τις ψηλαφίζουν, κά­ φτ νουν παζάρ ια και επι μένουν. Υπάρχε ι χώρος και γ ια την τσα­ γ ι έ ρα κ άτ ω απ ό την μπού ρκα που έ χε ι γ ε μ ί σε ι φλ ιτζάν ι α, σκεύη, χαλιά, βούρτσες και που ολοένα μεγαλώνε ι. Πίσω από την πρώτη ακολου θούν δύο π ιο αναποφάσιστες μπούρκες που σταματούν για να μυρ ίσουν, να αγγίξουν τις πλαστικές αγκρά­ φες κα ι τα χρυσά βραχιόλι α πρ ιν προσπαθήσουν να εντοπ ί­ σουν την μπούρκα που ε ίνα ι αρχηγό ς τους. Εκε ίνη σταματά ε ι σε ένα καρότσι με χ ιλιάδ ες σουτ ι έν που ε ίνα ι όλα άνω κάτω σχηματίζοντας ένα βουνό . Είναι άσπρα, ανο ιχτά κίτρινα ή ροζ με παράξενο κόψ ιμο. Κάπο ια ε ίναι κρεμασμένα σ' ένα κοντά­ ρ ι κα ι αν ε μ ίζουν ξε δ ι άντροπα σαν σημα ί ες. Η μπού ρκα τα π ιάνε ι και τα μετρά ε ι με το χέρ ι , βγάζε ι και τα δυο της χέρ ια, τσεκάρε ι το λάστιχο κα ι εκτ ι μώντας με το μάτ ι καταλήγε ι σ' ένα πράγμα που μοιάζε ι με ολόσωμο κορσέ. Π ροχωρούν π ι ο κάτω κα ι γυρίζουν συνεχώς τα κεφάλ ια τους γ ια να κο ιτάξουν τρ ιγύ ρω. Ο ι γυναίκες με τ ις μπού ρκες ε ίνα ι σαν άλογα με παρωπ ίδ ες, μπορούν να κο ιτάξουν μόνο προς μια κατεύθυνση. Εκε ί όπου τα μάτια στενεύουν, το δίχτυ σταματά ε ι κα ι δ εν επ ιτρ έπε ι πλάγ ι α βλέμματα. Π ρ έπε ι να στρ ίψε ι ολόκληρο το κεφάλι . Αυτό ε ίναι άλλο ένα από τα κόλ­ πα του εφευρ έτη της μπούρκας: ο άντρας πρ έ πε ι να ξέρε ι τι ακολουθ ε ί η γυνα ίκα του με το βλέμμα της. Αφού έστρ ιψαν το κεφάλι τους αρκετέ ς φορέ ς, εντόπ ισαν τ ελικά την αρχηγό μπούρκα στα μικρά σοκάκ ια στην καρ δ ιά του παζαρ ιού . Εξετάζε ι τις δαντ έλες. Χοντρέ ς, συνθετικές δα­ ντέλες σαν άκρες από σοβ ιε τικές κουρτίνες. Αφ ι ερώνε ι πολύ χρόνο στα τελε ιώ ματα των κουρτινών, αυτή η αγορά ε ίναι τό ­ σο σημαντική που σηκώνε ι μέχρ ι κα ι το ύ φασμα από το πρό ­ σωπο γ ια να δε ι καλύτερα, παραβαίνοντας την εντολή που της έδωσε ο μελλοντικό ς της σύζυγος να μη φαίν ετα ι, αλλά ε ίνα ι δύσκολο να κρ ίνε ι ς τ ι ς δαντ έλες π ίσω από το δίχτυ. Μόνο ο πωλητής βλέπε ι το πρό σωπό της. Παρότι φυσά ε ι ο κρύος, βουDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

102

νίσιος αέρας της Καμπούλ, είναι ιδρωμένο. Η Σ ακίλα γ έρνει το κεφάλι, χαμογελάει πονη ρά, κάνει παζάρ ια. Ν αι, φλε ρτά­ ρει. Κάτω από τη γαλάζια μπούρκα καταλα β αίνει κανείς την κοκεταρ ία της. Αυτό το κάνει πάντα. Και οι πωλητές μπορούν ε ύκολα να ξ εχωρ ίσουν τα αισθήματα μιας κυ ματιστής, αε ρά­ της και καμπυλωτή ς μπούρκας. Μπο ρ εί και φλ ε ρτάρ ει με το μικρό της δαχτυλάκι, με το πόδ ι, με μια κίνηση του χε ρ ιού. Η Σακίλα πε ρνάει τις δαντέλες μπροστά από το πρόσωπό της και ξαφνικά δ εν είναι πια τελείωμα για κουρτίνες αλλά δαντέλες για το βέλο , αυτό που λείπει ακό μη από το νυφικό της. Η συμ­ φωνία κλείνεται, ο πωλητής παίρνει τα μέτρα, η Σακίλα χαμο­ γελάει και οι δαντέλες εξαφανίζονται μέσα στην τσάντα κάτω από την μπούρκα που την αφήνει να π έσει πάλι κάτω στο έδα­ φος. Ο ι αδε ρφές περπατούν στο παζάρι, εκεί όπου τα σοκάκια γίνονται όλο και πιο στενά . Ακούγονται φωνές μπερδεμένες που καταλήγουν σ' ένα συ­ νεχές βουητό. Σπάνια κάποιος πωλητής διαλαλεί τα εμπορεύμα­ τά του. Ο ι πε ρισσότεροι μοιάζουν να είναι απασχολημένοι, κου­ τσομπολ εύ ουν με του ς γείτονες ή ξαπλώνουν στα σακιά με το αλεύρι ή σε σωρούς χαλιών, ακολουθώντας τη ζωή του παζαρ ι­ ού αντί να δ ιαφημίζουν τα εμπορ εύ ματά του ς. Ο ι πε λάτες θ ' αγοράσουν αυτά που έχουν προγραμματίσει, έτσι κι αλλιώς. Ο χρόνος μοιάζει να έχει σταματήσει στο παζάρ ι της Κα­ μπούλ. Τα εμπορ εύ ματα είναι τα ίδια από την εποχή που ο Δα­ ρείος ο Πέρσης πε ρνούσε απ' αυτά τα μέρη , το 500 π. χ. Σ ε μι­ κρ ού ς στεγασμ ένου ς πάγκους ή σε φα ρδ ιά χαλ ιά κάτω από τον ουρανό είναι τοποθ ετημένα πλάι πλάι τα λού σα και τα εί­ δη π ρώτης ανάγκης. Ανακατεύ ονται και μπε ρδ ε ύ ονται από απαιτητικά δάχτυλα. Φιστίκια , αποξη ραμ ένα βε ρ ίκοκα και πράσινη σταφίδα στοιβάζονται σε μεγάλα σακιά . Στα ετοιμόρ­ ροπα καρότσια βλέπει κανείς μια διασταύρωση λεμονιού και πικρολέ μονου που τρώγεται όπως είναι, επειδή έχει τόσο λεπτή φλούδα. Στον π άγκο ενό ς πωλητή υπ άρχουν σακιά με κότες που στρ ιμώχνονται και κακαρ ίζουν. Ένας άλλος πουλάει μπαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

103

χαρικά, τσίλι, πιπεριές, κάρυ και ρ ίζες σε λοφάκια. Αυτός που που λάει τα μπαχαρικά εκτε λ ε ί και χρ έη γιατρού. Π ροτε ίνει στους πελάτες να αγοράσουν βότανα, ρ ίζες, φρούτα και τσάι, που με σιγουριά γιατρού τους εξηγε ί ότι θ εραπεύουν τα πάντα, από τις πιο απλές μέχρι τις πιο μυστήριες αρρώστιες. Φ ρ έ σκο κ όλ ιαντρο, σκ ό ρ δ ο, δ έ ρμα κ αι κάρ δαμο. Όλα ανακατεύονται με τη μυρωδ ιά βόθρου που έρχεται από το πο­ τάμι, τη βρομερή και ξεραμένη αρτηρ ία που μοιράζει το παζά­ ρι στα δύο. Στις γέ φυρες πάνω από το ποτάμι πουλάνε παντό­ φλες από χοντρό προβατίσιο δέρμα, βαμβάκι σε μπάλες, υφά­ σματα σε μεγάλη ποικ ιλία χρωμάτων και σχε δίων, μαχα ίρια, φτυάρια και σκαλιστήρια. Εδώ και εκε ί βρ ίσκεις και πράγματα που δ εν ήταν γνωστά την εποχή του Δ αρε ίου. Τσιγάρα με ε ξωτικά ονό ματα, όπως Pleasure, Wave ή Pine, και πειρατική κόκα-κόλα από το Πακι­ στάν. Ο ι δρό μοι των λαθ ρεμπ όρων δεν άλλαξαν στους αιώνες: απ ό το Π ακιστάν μέ σω Κίμπερ ή από το Ι ράν πάνω από το βουνό . Μ ερικά εμπορεύ ματα με γα·ίδούρια και άλλα με φορτη­ γά, απ ' τα ίδ ια μονοπάτια που περνούν λαθ ρα ία η ηρω ίνη, το ό πιο κ αι το χασίσι. Τα χαρτονομ ίσματα ε ίναι σύγχρονα. Ο ι αργυραμοιβοί, με μακριές πουκαμίσες και τουρμπάνια, στέκο­ νται σε μεγάλη ουρά, κρατώντας τα μάτσα με τα μπλ ε χαρτο­ νομίσματα, τα αφγανί, 35.000 αφγαν ί προς ένα δολάριο. Ένας άντρας που λ άει η λ εκτρικ έ ς σκο ύ πες μάρκας National . Ο άντρας που στ έκ εται δίπλα του πουλάει ηλ εκτρι­ κ έ ς σκούπες μάρκας Nautionl στην ίδια τιμή. Αλλά ούτε η αυ­ θ εντική ούτε η απομίμηση πουλάνε καλά. Μ ε την ασταθή η λε­ κτροδότηση της Καμπούλ, οι περισσότεροι προτιμούν τις συμ­ βατικέ ς σκούπες. Τα παπούτσια συνεχίζουν την πορε ία τους στη σκ όνη. Γύ ­ ρω τους κυκ λοφορού ν καφ έ σανδ άλ ια, βρό μικα παπούτσια, μαύρα παπούτσια, παπούτσια που κάποτε ήταν ωρα ία και ροζ πλαστικά παπούτσια με τριαντάφυλλα. Μ ερικά από αυτά ε ίναι και άσπρα, ένα χρώ μα που οι Ταλιμπάν το απαγόρεψαν για τα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

104

παπούτσια, επειδή άσπρη ήταν και η σημα ία τους. Ο ι Ταλ ι­ μπάν απαγόρεψαν και τα παπούτσια με σκληρ έ ς σόλες - ο ήχος των γυναικε ίων παπουτσιών δ ιασπά την προσοχή των αντρών. Τώρα όμως ήρθ αν ν έ οι καιρο ί, και αν μπορού σαν να ακουστούν τα τακούνια στη λάσπη, θ α αντηχούσαν προκλητι­ κά κλ ικ-κλακ σ' όλο το παζάρι. Καμιά φορά μπορε ίς να δ εις βαμμένα νύχια στην άκρη της μπούρκας, ένα ακόμη μικρό ση­ μάδ ι ε λευ θ ερίας. Ο ι Ταλιμπάν ε ίχαν απαγορέψει τα μανό και απαγόρευαν την εισαγωγή τους στη χώρα. Σ ε κάποιες άτυχες γυναίκες έκοψαν την άκρη του δαχτύλου τους ή ένα δάχτυ λο του ποδ ιού επειδή ε ίχαν παραβιάσει τον νόμο. Φέτος που ε ί­ ναι η πρώτη άνοιξη μετά την αποχώρηση των Ταλιμπ άν, η απε­ λευθέρωση των γυναικών έχει περιοριστε ί στα παπούτσια και στα μανό, δ εν έχει προχωρήσει π έ ρα από τη λ ερωμένη άκρη της μπούρκας. Όχι πως δεν προσπάθησαν. Αρκετο ί γυναικε ίοι σύλλογοι έχουν δημιουργη θ ε ί μετά την αποχώρηση των Ταλι μπ άν. Ορισμένοι ήταν δραστήριοι, ακόμη κι όταν εξουσίαζαν οι Ταλιμπάν. Δημι­ ού ργησαν μυστικά σχολε ία για κορ ίτσια, δίδασκαν στις γυναί­ κες πώς να φροντίζουν την υγιεινή του σώματός τους και παρέ­ διδαν μαθήματα σε αναλφάβητους. Η μεγάλη ηρω ίδα της επο­ χής των Ταλιμπάν ε ίναι η Σουχάιλα Σ εντίκε, η υπουργός Υγε ίας του Καρζάι, η μόνη γυναίκα στρατηγός του Αφγανιστάν. Διατή­ ρησε τους κανονισμού ς γυναικε ίας ιατρικής και κατάφερε να ξανανο ίξει το γυναικε ίο τμήμα του νοσοκομε ίου όπου δούλευε, που το ε ίχαν κλ ε ίσει οι Ταλιμπάν. Ήταν μια από τ ις λίγες γυ­ ναίκες που υπό το καθ εστώς των Ταλι μπ άν αρνιόταν να φορέ­ σει μπούρκα. Έλεγε: «Όταν ερχόταν η θρησκευτική αστυνομία με τα μπαστούνια και σήκωνε χέρι για να με χτυπήσει, σήκωνα κι εγώ το δ ικό μου για ν ' ανταποδώσω το χτύπημα. Τότε κατέ­ βαζαν τα μπαστούνια και μ' άφηναν να φύγω». Αλλ ' ακόμη και η Σ ουχά ιλα σπάνια έβγαινε από το σπ ίτι της όσο κυβερνούσαν οι Ταλιμπάν. Την πήγαιναν με το αυτοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

105

κ ίνητο κάθ ε πρωί στο νοσοκομείο τυλ ιγμ ένη σε έ να μεγάλο σάλι και το βράδυ τη γύριζαν σπίτι. « Ο ι Αφγανέ ς έχασαν το θάρρος τους», λέει με πικρία μετά την πτώση των Ταλιμπάν. Μ ια γυναικεία οργάνωση προσπάθησε να κάνει μια δ ιαδή ­ λωση, την εβδομάδα μετά την αποχώρηση των Ταλιμπάν. Μ ε παντόφλες και τακούνια μαζεύτηκαν σε μια γων ία στη Μ ικρο­ ραγιόν για να προχωρήσουν προς την πόλη. Ο ι περισσότερες ε ίχαν ρ ίξ ει την μπού ρκα αν έ με λα π ίσω στους ώ μους, αλλά η δ ιαδήλωση εμποδίστηκε από τις αρχέ ς με τη δ ικαιολογ ία ότι δεν μπορούσαν να εγγυη θούν για την ασφάλεια των γυναικών. Κάθ ε φορά που μαζευόντουσαν, τις σταματούσαν. Τα σχολε ία για τα κορ ίτσια έχουν ανο ίξει πάλι, και πλή θη γυναικών κατακλύζουν το πανεπιστήμιο. Μ ερικ έ ς γυναίκες επέστρεψαν στις δουλ ειέ ς τους. Κυκλοφόρησε κι ένα περιοδ ι­ κό από γυναίκες για γυνα ίκες και ο Χαμίντ Καρζάι δ εν χάνει ευκαιρία να μιλάει για τα δ ικαιώματα των γυναικών. Αρκετές γυναίκες ξ εχώρισαν στη δ ιάρκεια της συν έλευσης Λόγ ια Ζίργκα, τον Ι ο ύνιο του 2002. Αυτέ ς που ε ξέ φρασαν ε λεύ θ ερα τη γνώ μη τους, γελοιοποιήθηκαν από τους άντρες με τα τουρμπάνια που β ρ ίσκονταν στην α ίθ ουσα, αλλά δ εν το έβαλαν κάτω. Μ ια από τις γυναίκες απα ίτησε υπουργό ς Άμυ­ νας να ε ίναι γυναίκα, προκαλώντας έντονο γιουχάρισμα. «Στη Γαλλία ό μως συμβα ίνει», τόνισε. Αλλά για τις περισ­ σότερες τα πράγματα δ εν έχουν αλλάξε ι και πάρα πολύ . Στις οικογ ένειες, το θ έ μα της παράδοσης ε ίναι μείζον. Ο άντρας αποφασίζει. Ελάχιστες γυνα ίκες στην Καμπούλ έχουν βγάλει την μπού ρκα την πρώτη ε λεύ θ ερη άνοιξη, και οι περισσότερες δ εν γνωρίζουν ότι οι προγιαγιάδες τους, οι Αφγαν ές γυναίκες του προηγούμενου αιώνα, δ εν γν ώριζαν αυτό το έ νδυμα. Η μπού ρκα καθ ιερώ θ ηκε την εποχή της β ασιλ ε ίας του Χαμπι­ μπουλάχ, από το 1901 μέχρι το 1919. Υποχρέ ωσε τις 200 γυναί­ κες που αποτε λού σαν το χαρ έ μι του να φοράνε την μπούρκα για να μην προκαλούν άλλους άντρες με τα ό μορφα πρόσωπά Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

106

τους, όταν βρίσκονταν έξω από τις πόρτες του χαρεμιού. Αυτά τα π έπλα που κάλυπταν τα πρόσωπα του χαρεμιού ήταν φτιαγ­ μένα από μετάξι και είχαν επάνω τους ό μορφα κεντήματα. Ο ι πριγκίπισσες του Χαμπιμπουλάχ φορούσαν μπού ρκες κεντη­ μένες με χρυσή κλωστή. Μ ' αυτό τον τρόπο η μπούρκα καθιε ­ ρώθηκε ως ένδυμα της αστικής τάξης, για να προστατεύ ει τις γυναίκες από τα βλέ μματα του λαού . Στη δεκαετία του '50 το έθ ιμο είχε διαδοθ ε ί σε όλη τη χώρα, αλλά η χρήση του κυριαρ­ χούσε στους πλούσιους. Υπήρχαν ό μως και αντιστάσεις στη χρήση της μπού ρκας. Το 1959, ο πρωθυπουργός, πρ ίγκιπας Νταούντ, προκάλεσε το κοινό αίσθημα όταν επέτρεψε στη γυναίκα του να εμφανιστεί δίπλα του, την ημέρα της ε θνικής επετείου, χωρίς μπούρκα. Εί­ χε πε ίσει και τον αδ ερφό του να κάνει το ίδ ιο, και ενθάρρυνε και τους υπουργούς να πετάξουν τις μπούρκες των γυναικών τους. Ήδη από την επό μενη μέ ρα πολλές γυναίκες κυκλοφο­ ρούσαν στους δρό μους της Καμπούλ με μακριέ ς κάπες, γυαλιά η λ ίου κι έ να μικρ ό καπ έλο στο κεφάλ ι - γυναίκες που λ ίγο καιρ ό πριν κυκλοφορούσαν εντε λώ ς καλυμμ ένες. Ε πειδή η χρήση της μπούρκας ε ίχε ξ εκινήσει από τα ανώτερα στρώ μα­ τα, η ανώτερη τάξη ήταν αυτή που πρώτη την κατάργησε. Αυτό το ύ φασμα ε ίχε τώρα πια γίνει σύ μβ ο λο κύρους μεταξύ των φτωχών και πολλές υπηρέτριες πήρανε τις μεταξωτές μπού ρ­ κες των εργοδοτριών τους. Αρχικά, μόνο η άρχουσα τάξη των Παστούνων κάλυπτε τις γυναίκες με την μπού ρκα, αλλά στη συν έχεια και άλλες ε θνικές φυλές απέκτησαν αυτό το έθ ιμο. Ό μως, ο πρίγκιπας Νταούντ ήθε λε να καταργήσει ολοκληρω­ τικά τη χρήση της μπούρκας στο Αφγανιστάν. Το 1961 , βγήκε ένας νό μος που απαγόρευε τη χρήση της μπούρκας σε όσες γυ­ ναίκες δούλευαν στο Δημό σιο. Τις προέτρεπαν να ντύνονται με δυτικό τρόπο. Πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να εφαρμο­ στεί ο νό μος, αλλά στη δεκαετία του '70 δεν υπήρχε δασκάλα ή γραμματέ ας σε δημόσια υπηρεσία που να μη φορούσε φούστα και μπλούζα- οι άντρες φορούσαν κοστούμι. Αλλά αυτ έ ς οι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

107

γυναίκες κινδύνευαν από τους φονταμενταλιστές. Συνήθως τις πυροβολού σαν στον μηρό ή τους έ ριχναν οξύ στο πρό σωπο. Όταν ξέσπασε ο εμφύλιος και κυριάρχησε ο ισλαμικός νό μος, όλο και περισσότερες γυναίκες άρχισαν πάλι να καλύπτονται. Μ ε τους Ταλιμπάν εξαφανίστηκαν όλα τα γυναικεία πρόσωπα από τους δρό μους της Καμπούλ. Τα παπούτσια της προπορευό μενης μπού ρκας χάνονται ανά­ μεσα σε άλλα παπούτσια στη μικρή γέφυρα πάνω από τον ξε­ ροπόταμο. Λ ίγο πιο πίσω, τα σανδάλ ια των αδ ερφών έχουν κολλήσει στο πλήθ ος. Ακολου θ ούν αναγκαστικά τον ρυ θ μό του κοπαδ ιού. Αδύνατον να ψ άχνεις για τα παπούτσια μιας άλλης, και ακό μη πιο δύσκολο να σταματάς και να γυρνάς στο π λά ι. Ο ι μπούρκες ε μπο δ ίζονται από άλλ ες μπού ρκες και άντρες που κουβαλούν εμπορεύ ματα στο κεφάλι, στην πλάτη ή στα χέρια. Δ εν μπορούν πλέον να δουν το έδαφος. Στην άλλη άκρη τρεις μπού ρκες ψάχνουν η μία την άλλη. Η μία φορά ει μαύρα παπούτσια, άσπρο παντε λόνι και η άκρη του φορ έ ματός της είναι κό κκινη, η άλλη φορά ει καφ έ πλαστικά σανδάλια και η άκρη του φορέματός της είναι μαύρη, η τε λευ­ ταία μπούρκα με τη λεπτή σιλουέτα φορά ει ροζ πλαστικά πα­ πούτσια, μοβ παντελόνι και φό ρεμα. Όταν βρίσκει η μία την άλλη, ενώνουν τα βλέ μματά τους για να συσκεφθούν. Η αρχη­ γός τις οδηγεί σ' ένα κατάστημα, ένα αλη θ ινό κατάστημα με βι­ τρίνα και πάγκους στην άκρη του παζαριού . Θέλει να αγοράσει ένα πάπλωμα για το κρε βάτι και η προσοχή της π έφτει σε ένα γυαλιστερό, φου σκωτό ροζ πάπλωμα που το λένε «Παρίσι». Το πάπλωμα συνοδεύεται από ασορτί μαξιλάρια με φρίλια, καρ­ δ ιές και λουλούδια. Όλα είναι πακεταρισμένα σε μια τσάντα από σκληρό διαφανές πλαστικό . Κάτω από το «Παρίσι» υπάρ­ χει η ένδειξη «Product of Pakistan)) και από πάνω είναι κολλη­ μένη μια φωτογραφία του πύργου του Άιφελ. Αυτό είναι το π άπλωμα που η μπούρκα θέλει να στρώσει στο νυφικό της κρεβάτι. Το κρε βάτι που ακόμη ούτε το έ χει Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

108

δει, ούτε το έχει δοκιμάσει και που, επειδή ο Θ ε ό ς το απαγο­ ρεύ ει, ούτε πρόκειται να το δ ει πριν από την πρώτη νύχτα του γάμου. Κάνει παζάρια. Ο υπάλληλος ζητάει μερικά εκατομμύ­ ρια αφγανί για το πάπλωμα και τα μαξιλάρια. Εξωφρενικό ποσό ! Κάνει παζά ρια γι ' αυτό τ ο λού σο, αλλά ο πωλητής ε ίναι σκληρό ς. Ετοιμάζεται να φύγει και τότε ο υπάλλη λος υποχω­ ρε ί . Η αεράτη μπού ρκα αγοράζει το π άπλωμα για λ ιγότερο από το ένα τρ ίτο της αρχικής τιμής, αλλά μόλις του δίνει τα χρήματα αλλάζει γνώ μη. Δεν θέλει το ροζ, θέλει ένα κατακόκ­ κινο . Ο πωλητής τής το τυ λίγει και της χαρ ίζε ι ένα κό κκινο κραγιόν, επειδή θα παντρευτε ί. Τον ευχαριστε ί όλο γλύκα και σηκώνει την μπούρκα. Πρέ ­ πει να δοκιμάσει το κραγιόν. Η Σακίλα νιώθει ήδη αρκετά οι­ κε ία με τον πωλητή ρούχων και καλλυντικών. Εκτός από αυτόν, οι υπόλοιποι πε λάτες στο μαγαζί ε ίναι γυναίκες ! Έτσι και η Λέ ιλα και η Μαριάμ παίρνουν κουράγιο, σηκώνουν την μπούρ­ κα και τα τρ ία χλομά χε ίλη μεταμορφώνονται. Κοιτάζονται στον καθρ έφτη και με δίψα στο βλέ μμα περιεργάζονται όλα αυτά τα λούσα κάτω από το τζάμι. Κρ έ μες, ε ίδη μακιγιάζ και σαμπου άν . Η Σ ακ ίλα ψ άχνει μια κρ έ μα που να ασπρ ίζε ι το πρόσωπο. Η χλομάδα ε ίναι ένα από τα σημαντικότερα δε ίγμα­ τα αφγανικής ομορφιάς. Η νύφη πρέπει να ε ίναι χλομή. Ο πωλητής της προτε ίνει μια που λέγεται Perfact. Στο κου­ τ άκι γρ ά φ ε ι Aloe White Block Cream , τα υπόλοιπα ε ίναι γραμμένα στα κινέζικα. Η Σακ ίλα δοκιμάζει λίγη κρ έ μα, και δ ε ίχνει σαν να προσπάθησε να ασπρ ίσει το πρό σωπό της με παχιά στρώση κρ έ μας ψευ δαργύρου. Το δέ ρμα γ ίνεται πιο χλο μό , α λλά κ άτω απ ό την κρ έ μα φα ίνεται το πραγματικ ό χρώ μα του δέρματος το αποτέλεσμα ε ίναι ένα ανό μοιο μπε ζ χρώ μα. Βάζει τη θ αυματουργή κρ έ μα στην ήδη γεμάτη τσάντα. Ο ι τρεις αδερφέ ς γελάνε και υπόσχονται να επιστρέψουν στο μα­ γαζί όταν πρόκειται κι αυτές να παντρευτούν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ Η

109

Σακίλα ε ίναι ευχαριστη μένη και θέλει να πάει στο σπίτι για να δείξ ει τις αγορέ ς της. Μπαίνουν σ' ένα λεωφορε ίο και στρι μώχνονται ανά μεσα στον κόσμο, στη γαλαρ ία και στα κα­ θίσματα π ίσω από μ ια κουρτ ίνα. Ο ι π ίσω θέσεις του λ εωφο­ ρε ίου ε ίναι κρατη μένες για τις μπούρκες, τα μικρά παιδ ιά και τις τσάντες των γυναικών. Μέσα στο λεωφορε ίο οι μπούρκες τραβιούνται προς όλες τις κατευ θύνσεις, μαγκώνονται, πατιού­ νται. Ο ι γυναίκες πρέπει να τις σηκώνουν λίγο όταν κάθονται, για να μπορούν να κοιτάζουν γύ ρω τους χωρ ίς να πιέζεται το κεφάλι τους προς τα κάτω. Στριμώχνονται η καθ ε μιά στο κάθ ι­ σμά της με τις τσάντες στα πόδ ια τους. Δ εν υπάρχουν και πολ­ λές θέσεις για τις γυναίκες και επειδή συνεχώς το λεωφορε ίο γε μίζει, οι μπού ρκες στριμώχνονται ανάμεσα σε άλλες μπού ρ­ κες και κορ μιά, και χέρια, και σακούλες, και παπούτσια. Μόλ ις το λ εωφορε ίο φτάνει έξω από το βο μ βαρδ ισ μένο σπ ίτι, οι τρεις α δ ερφ έ ς αποκα μω μένες πη δάνε κάτω μαζί με τις σακούλες τους. Μπα ίνουν στο δροσερό δ ια μέ ρισμα, βγά­ ζουν την μπού ρκα, την κρε μάνε στο καρφ ί της και ξεφυσάνε με ανακούφιση. Αποκτούν πάλι τα κανονικά τους πρό σωπα. Τα πρόσωπα που η μπούρκα τούς ε ίχε στερήσει.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ένας γάμος τρίτης κατηγορ ίας Έφτασε το απόγευμα πριν από τη μεγάλη μέ ρα. Το δωμάτιο είναι γεμάτο κόσμο. Δ εν υπάρχε ι ούτε μια γωνίτσα που να μην είναι πιασμένη από γυναικεία σώ ματα που τρώνε, χορεύουν ή μιλούν. Σήμερα είναι η μέ ρα της χένας. Απόψε πρέπει να αλεί­ ψουνε τη νύφη και τον γαμπρό με χένα, στις παλάμες και στις πατού σες. Το πορτοκαλ ί σχέδ ιο που αφήνει, λένε, εγγυ άται έναν ευτυχισμένο γά μο. Ό μως, η νύ φη και ο γαμπρό ς δεν είναι μαζί. Ο ι άντρες το γιορτάζουν μόνοι τους και οι γυναίκες, επίση ς. Όταν είναι μό­ νες τους οι γυναίκες εκδηλώνουν μια τρομερή εν έ ργεια. Τσι­ μπά ει η μία τον πισινό της άλλης, πιάνουν η μία τα στήθη της άλλης και όταν χορεύουν η μία για την άλλη, κουνάνε τα χέρια τους σαν φίδ ια και τους γοφού ς τους όπως οι χορεύτριες από την Ανατολή στον χορό της κοιλιάς. Τα μικρά κορίτσια χορεύ ­ ουν σαν να έχουν γεννη θ ε ί ξ ε λογιάστρες και κυλιούνται στο π άτωμα με προκλητικ ό βλέμμα και ανασηκωμένα φρύδ ια. Ακό μη και οι γιαγιάδ ες δοκιμάζουν , αλλά συνήθως τα παρα­ τάνε στα μισά του χορού . Δ ιατηρούν ακό μη τη μαγεία, αλλά δεν έχουν πια τη δύναμη να βγάλουν πέρα τον χορό . Η Σ ακίλα κ άθ εται στο μονα δ ικ ό έ πιπ λο του δ ωματίου, έναν καναπέ, που τον έχουν μεταφέρει εκεί ειδ ικά για την πε­ ρίσταση. Παρακολου θ εί από απόσταση και δ εν επιτρ έπεται ούτε να χορεύει αλλά ούτε και να χαμογε λά . Η χαρά της θ α πλήγωνε τη μάνα της που την αποχωρίζεται, και η λύπη της θα ε ξόργιζε τη μέλλουσα πε θ ερ ά της. Η νύφη πρέπει να ε ίναι ανέκφραστη, δεν πρ έπει να γυρίζει το κεφάλι και να κοιτάζει τις γυναίκες γύ ρω της, πρ έ πει να κοιτάζει σταθ ερά μπροστά Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

111

της. Η Σακίλα τα καταφέρνει περ ίφημα, σαν να ε ίχε προπονη­ θ ε ί όλη της τη ζωή γι' αυτήν τη νύχτα. Κάθ εται με το κορμί στη­ τό, σαν πριγκίπισσα και συζητά ήρεμα μ' αυτήν που κάθ ε φο­ ρά βρ ίσκεται δίπλα της στον καναπέ - μια τιμή που όλες τη δι­ καιούνται. Μόνο τα χε ίλη της κουνιούνται όταν απαντά στ ις ερωτήσεις της καλεσμένης που κάθ εται δίπλα τη ς;. Η φορεσιά της ε ίναι στις αποχρ ώ σεις του κόκκινου, του πράσινου, του μαύ ρου και του κ ίτρινου. Μοιάζει σαν να ε ίναι τυλιγμένη στην αφγανική σημαία που την πασπάλισαν με χρυ­ σόσκονη. Τα στήθη της προβάλλουν σαν βουνοκορφές. Το σου­ τιέν που αγόρασε μετρώντας το με το μάτι, της ταιριάζει γάντι. Κάτω από τη φούστα ο κορσές ε ίναι σφιχτο δ ε μ ένος. Έχει απλώσει ένα παχύ στρώ μα Perfact στο πρόσωπό της, τα μάτια της ε ίναι β αμμέ να με κάτζαλ και έχει βάλει στα χε ίλη της το καινούργιο κραγιόν. Σ ε εμφάνιση ε ίναι η τέλεια νύφη. Ο ι νύφες πρέπει να δε ίχνουν ψεύτικες, σαν κούκλες. Στα αφγανικά η λέ­ ξη για τη νύφη και για την κούκλα ε ίναι η ίδια, άρους. Λίγο αργότερα μπαίνει στο σπίτι μια ακολου θία από ντέ ­ φια, τύμπανα και φανάρια. Είναι οι γυναίκες από το σπίτι του Βακίλ, οι αδερφέ ς του, οι κουνιάδες του και οι κόρες του. Μέ­ σα στην κατά μαυρη νύχτα τραγουδούν, χορεύουν και χτυπάνε παλαμάκια: «Θα έρθουμε να την πάρουμε αυτή την κοπέλα και θα την πάμε νύφη σr:o σπίτι μας, μη σκύβεις το κεφάλι, μη χύνεις πικρά δάκρυα. Α υτό είναι το θέλημα του Θεού, πρέπει να ευχαρισr:είς τον Θεό. Αχ, Μωάμεθ, απεσr:αλμένε του Θεού, δώσε λύση σr:α προβλή­ ματά της. Κάνε τα δύσκολα να γίνουν εύκολα!»

Ο ι γυναίκες του Βακ ίλ χορεύουν έναν αισθησιακό χορό με πέπλα και εσάρπες που αφήνουν να δ ιαγράφονται τα πρόσω­ πα και τα σώ ματά τους. Το δωμάτιο ε ίναι υγρό και μυρ ίζε ι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

112

γλυ κό ιδ ρ ώτα. Π αρ όλο που απόψ ε όλα τα παρ άθυρα ε ίναι ανοιχτά και οι κουρτίνες ανεμίζουν, το ανοιξιάτικο αγιάζι δεν καταφέ ρνει να δροσίσε ι αιrτές τις γυναίκες. Μόνο όταν φτάνουν τα γ ε μάτα πιάτα με το πιλάφι κάνουν άλ δ ι ειμμα από τον χορό . Κάθονται όλες στο πάτωμα, στο ση­ με ίο όπου στέκονταν ή χόρ ευαν πριν έρθ ε ι το φαγητό. Μόνο οι μεγαλύτε ρ ε ς κάθονται στα μαξιλάρια. Η Λέ ιλα, η μικρότερη αδε ρφή της Σ ακ ίλα, και οι μικρότερες ξαδ έ ρφ ε ς φ έ ρνουν το φαγητό, που το μαγε ίρεψαν σε μεγάλες χύτρες έξω στον κήπο. Π ιατέλες με ρύζι, μεγάλα κομμάτια αρνιού, μελιτζάνες με σάλ­ τσα από γιαού ρτι, κρ έπες με σπανάκ ι και πατάτες με σάλτσα π ιπε ριάς απλώνονται στο πάτωμα. Οι γυναίκε ς κάθονται σε κύ­ κλο γύρω από τα φαγητά . Μ ε το δεξί χέρι ζουλάν ε το ρύζι και το βάζουν στο στό μα. Το κρ έας και τη σάλτσα τα σαρώνουν με κομμάτια ψωμιού που κόβουν από μεγάλες φρατζόλες, πάντα με το δεξ ί χέ ρι. Το αριστε ρό , το βρό μικο χέρι, δεν το χρησιμο­ ποιούν ούτε βοηθητικά . Τώρα το μόνο που ακούγεται ε ίναι οι γυνα ίκ ες που τρ ώνε. Το φαγητό το απολαμβάνει κανείς στη σιωπή. Η μόνη φορά που σπάνε τη σιωπή ε ίναι όταν πιέζε ι η μία την άλλη να φάε ι πε ρισσότε ρο. Είναι ευγενικό να δίν ε ις τα καλύτερα κομμάτια του φαγητού στη διπλανή σου. Τώρα που όλοι έχουν χορτάσε ι, μπορε ί να αρχίσε ι η τε λετή της χένας. Η νύχτα έχ ε ι προχωρήσει, καν ε ίς δεν χορεύ ε ι πια. Κάποιες έχουν αποκοιμη θ ε ί, και άλλες ε ίναι ξαπλωμένες ή κά­ θονται γύρω από τη Σ ακ ίλα και παρακολου θ ούν την αδε ρφή του Βακ ίλ να απλών ε ι την πηχτή πράσινη μάζα στα χέρια και στα πό δ ια της Σακ ίλα, τραγου δώντας το τραγού δ ι της χ ένας. Αφού απλώσε ι τη χένα και στα δύο χέρια, πρ έπ ε ι να τα δ έσε ι. Η μέλλουσα κουνιάδα δένει το κάθ ε χέρι μ' ένα κομμάτι ύφα­ σμα, έτσι ώστε να αποτυπωθ εί ένα σχήμα κ ι ύστερα τα τυλίγει σ' ένα μαλακό πανί για να μη λε ρώσει τα ρούχα της και τα σε ­ ντόνια. Στη συνέχεια τη γδύνει και την αφήνει με τα εσώρουχα, που ε ίναι ένα μακρύ β αμ β ακ ερό παντε λόνι κ αι μια μακριά πουκαμίσα. Την ξαπλώνει στο πάτωμα σε ένα μικρό χαλάκι στη Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛfOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

1 13

μ έ ση του δωματ ίου και της βάζει ένα μεγ άλο μαξιλάρι κάτω από το κεφάλι. Της δ ίνει να φά ει μεγάλα κομμάτια κρ έας, τη­ γανητό συκώτ ι και ξερό κρεμμύ δ ι, που ετο ίμασαν οι αδ ερφ ές της ειδικά γι' αυτήν που φεύγει και αφήνει την οικογένεια. Η Μπ ίμπι Γκουλ κάθ εται και κοιτάζει την κό ρη της. Παρα­ κολου θ ε ί το καθ ετ ί που οι αδ ερφ έ ς της βάζουν στο στό μα της Σακ ίλα. Μ ετά βάζει τα κλάματα, ενώ οι άλλες την παρηγορούν ότι η Σακίλα θα ε ίναι ευτυχισμένη. Μόλις η Σ ακ ίλα τε λειώνει το φαγητό της, πηγα ίνει και ξα­ λώ π νει δίπλα στην Μπ ίμπι Γκουλ στη στάση του εμβρύου. Πο­ τέ στη ζωή της δεν έχει κοιμη θ ε ί σε άλλο δωμάτιο χωρ ίς τη μη­ τ έ ρα της . Είναι η τ ε λευτα ία νύχτα που περνά ει στην αγκαλιά της. Η επό μενη ανήκει στον άντρα που θα παντρευτε ί. Λίγες ώρες μετά την ξυπνάνε οι αδ ερφές της και ξεκολλάνε το παχύ στρώ μα της χ ένας από τα χ έ ρια της. Τώ ρα αρχ ίζ ει να δ ιακρ ίνεται ένα έντονο πορτοκαλί σχέ δ ιο, στ ις παλά μες και στις πατού σες της. Η Σακ ίλα ξεπλένει το κουκλίστικο πρόσω­ πο από το προηγούμενο βράδυ και τρώ ει, όπως πάντα, ένα γε­ ρό πρωινό : τηγανητό κρ έας, ψωμί, μια γλυκιά κρέ μα και τσά ι. Στ ις εννέ α ε ίναι έτοιμη για να μακιγιαριστε ί, να χτενιστε ί και να στο λ ιστε ί. Η Σ ακ ίλα, η μικρή της αδ ερφή, η Λέ ιλα, η δ εύτερη γυνα ίκα του Σουλτάν, η Σόνια, και μια ξαδ έρφη μπαί­ νουν βιαστικ έ ς σ' ένα δ ιαμέρισμα στη Μ ικροραγιόν. Εκε ί ε ί­ ναι το σαλόνι ομορφιάς - ένα σαλόνι που λ ειτουργού σε και ό σο υπήρχαν οι Ταλιμπάν. Ακό μη και τότε οι νύφες ήθ ελαν να στολ ιστούν και να μακιγιαριστούν, παρόλο που ήταν απαγο­ ρευμένο. Τους ευνοού σε ωστόσο ότ ι έ μπαιναν στο διαμέρισμα με την μπού ρκα και έ φευγαν με την μπού ρκα, α λλά με και­ νούργιο πρόσωπο από κάτω. Η αισθητικός έχει έναν καθρ έφτη, μια καρέκλα κι ένα ράφι με μπουκαλάκια και σωληνάρια, που από την εμφάνιση και το σχήμα τους καταλαβαίνει κανε ίς ότ ι ε ίναι εκε ί πάνω από δέκα χρόνια. Στους το ίχους ε ίχε κρεμάσει αφίσες με σταρ του ινδικού Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 14

Μπόλιγουντ: Ο ι καλλονές της αφίσας με τα βαθιά ντεκολτέ χα­ μογελούν με χάρη στη Σακίλα που θρονιάζεται στην καρέκλα. Κανε ίς δ εν μπορε ί να πει ότι η Σ ακ ίλα ε ίναι ό μορφη . Το δέρμα της ε ίναι τραχύ και τα μάτια της πρησμένα. Το πρόσωπό της ε ίναι πλατύ με έντονα ζυγωματικά . Αλλά έχει πολύ ό μορφα και κάτασπρα δόντια, γυαλ ιστερά μαλλιά και πονηρό βλέ μμα. Ήταν η πιο περιζήτητη από όλες τις κόρες της Μπίμπι Γκουλ. « Δ εν ξ έρω γιατί μ' αρ έσεις τόσο πολύ» , της ε ίχε πει ο Βα­ κίλ εκε ίνο το βράδυ που τον ε ίχανε καλέσει στο σπίτι της Μα­ ριά μ. « Δ εν ε ίσαι καν ό μορφη». Αυτό της το ε ίχε πει τρυφερά και η Σακ ίλα το πήρε ως κομπλιμέντο. Τώρα ό μως έχει αγωνία, ανησυχε ί μήπως δ εν ε ίναι αρκετά ό μορφη. Το παιχνιδιάρικο βλέ μμα της έχει εξαφανιστε ί. Ο γά­ μος ε ίναι πολύ σοβαρή υπόθεση. Αρχικά της τυλίγει τη μελαχρινή χαίτη σε μικρά ξύλινα ρόλε"ί. Μετά της βγάζει τα φρύδ ια, που ε ίναι τόσο πυκνά, ώστε σμίγουν στη μέση. Αυτό ε ίναι ένα πρώτο σημάδ ι ότι πρόκειται να γ ίνε ι κυρ ία. Πριν παντρευτούν οι γυναίκες δεν επιτρ έπεται να βγά­ ζουν τα φρύδ ια τους. Η Σακίλα ουρλιάζει, η αισθητικός συνεχί­ ζει. Τα φρύδια της γίνονται ό μορφα μισοφέγγαρα και η Σακίλα θαυμάζει τον εαυτό της στον καθρέφτη . Αναδε ίχτηκε περισσότε­ ρο το βλέμμα της. «Αν ε ίχες έρθ ει νωρ ίτερα θα σου ξάνοιγα και το χνούδι στο πάνω χε ίλος», της λέ ει η γυνα ίκα. Της δε ίχνει ένα μυστήριο σωληνάκι που γράφει: Cream bleach for unwanted hair. «Ό μως τώρα δεν προλαβαίνουμε». Μετά αλε ίφει το πρόσωπο της Σ ακ ίλα με Perfact, και στα μάτια της βάζει μια βαριά σκιά κόκκινο με κ ίτρινο χρώ μα. Της τον ίζει τα μάτια με ένα χοντρό μολύβι κάτζαλ και διαλέγει ένα καφεκόκκινο κραγιόν. «Ό ,τι και να κάνω δ εν πρόκειται να γίνω ό μορφη σαν εσέ­ να», λέ ε ι η Σ ακ ίλα στη Σόνια, τη δεύτερη γυναίκα του Σουλ­ τάν. Η Σόνια χαμογε λά και ψελλίζει κάτι. Στέκεται δίπλα της φορώντας ένα τούλινο φόρεμα σε ανοιχτό γαλάζιο. * Το ινδ ικό ανάλογο του Χόλιγουντ (σ.τ. ε. ) .

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

1 15

Όταν το μακιγιάζ της Σακίλα έχει τελειώσει, έ ρχεται η σει­ ρά της Σόνια να φρεσκαριστε ί, ενώ οι άλλες βοη θούν τη Σακ ί­ λα με το φό ρεμά της. Η Λέ ιλα τής έχει δανε ίσει μια ζώνη για την κοιλιά, ένα φαρδύ ε λαστικό επ ίδεσμο που θα της κάνει λε­ πτή μέση. Το φό ρεμα ε ίναι δ ιαπεραστικό πράσινο, γυαλιστε­ ρό , με συνθ ετικές δαντέλες, κρόσσια και χρυσαφιές άκρες. Το φό ρεμα πρ έ πει να ε ίναι πράσινο, το χρώ μα της ευτυχίας και του Ισλάμ. Η κομμώτρια της βγάζει τα ρόλ ε·ί, αφού πρ ώτα οι κοπ έλ ες βεβαιώθηκαν ότι το φό ρεμα κάθ εται τέλεια στο σώ μα της και τα πόδ ια έχουν μπει στις άσπρες ψη λοτάκουνες γόβ ες με τις χρυσές αγκράφες. Τα μαλλιά της έχουν κατσαρώσει και της τα δένουν σφιχτά μ' ένα τσιμπιδάκι ψη λά στο κεφάλι. Η αφέλεια με πολύ λακ μετατρ έπεται σε κυματιστή φράντζα, στο πλάι του προσώπου. Στη συνέχεια πρ έπει να της φορέσουν την πράσινη μαντίλα. Γ ια να τη στολίσουν περισσότερο, της κολλάνε μικρά αυτοκό λλητα στα φρεσκοχτενισμ έ να μαλλ ι ά της, γαλάζι α αστέρια με χρυσές άκρες. Στα μάγου λα από τρ ία ασημ ένια αστέρια. Τώρα αρχίζει να μοιάζει στις σταρ του Μπόλιγουντ που κρ έ μονται στον το ίχο. «Αχ, το ύ φασμα, το ύ φασμα ! » φωνάζει ξαφνικά η Λέ ιλα. «Αχ όχι ! » . «Αχ όχι ! » ξεσπάει και η Σόνια κοιτάζοντας τη Σακίλα που κάθ εται aπαθής. Η Λέιλα σηκώνεται και φε ύγει τρ έχοντας. Ευτυχώ ς που το σπ ίτι δ εν ε ίναι μακριά . Φαντάσου να ξέχναγε το ύφασμα, το πιο σημαντικό aπό όλα . . . Ο ι άλλες μ ένουν εκε ί, ανεπηρ έαστες από τον πανικό της Λέ ιλα. Κολλάνε τα αυτοκόλλητα στα μαλλιά τους και στα μά­ γουλα και φοράνε τις μπούρκες τους. Η Σ ακίλα προσπαθ ε ί να φορ έσει τη δ ική της χωρ ίς να χαλάσει το νυφικό της χτένισμα. Δ εν την τραβάει βίαια όταν την περνά ει aπό το κεφάλι, όπως συνη θίζε ι, την ακουμπά μαλακά π άνω στα κατσαρά μαλλιά . Αυτό ση μα ίν ε ι ότι το δίχτυ δ εν στέκεται εκε ί που πρ έ π ε ι, Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 16

μπροστά από τα μάτια, αλλά βρίσκεται στο κεφάλι. Η Σόνια και η ξαδέρφη αναλαμβάνουν να την οδηγήσουν, για να κατέ­ βει τη σκάλα, σαν να είναι τυφλή. Η Σακίλα προτιμάει να κα­ τρακυλήσει παρά να τη δει κάποιος χωρίς μπούρκα. Την μπούρκα τη βγάζει όταν έχει πια φτάσει στην αυλή της Μαριάμ, εκεί που θα γίνει ο γάμος. Μετά από τόση ώρα τα μαλλιά της έχουν πατικωθεί. Οι καλεσμένοι τρέχουν καταπάνω της μόλις τη βλέπουν να μπαίνει. Ο Βακίλ δεν έχει έρθει ακό­ μη. Η αυλή έχει γεμίσει χαρούμενους ανθρώπους που έχουν αρχίσει να τρώνε πιλάφι, κεμπάπ και κεφτέδες. Έχουν καλέ­ σει εκατοντάδες συγγενείς. Ο μάγειρας και ο γιος του ψιλοκό­ βουν, μαγειρεύουν και ανακατεύουν από τα χαράματα. Για το γαμήλιο γεύμα έχουν αγοραστεί 150 κιλά ρύζι, 56 κιλά αρνίσιο κρέας, 14 κιλά μοσχαρίσιο, 42 κιλά πατάτες, 30 κιλά κρεμμύ­ δια, 50 κιλά σπανάκι, 35 κιλά καρότα, 1 κιλό σκόρδα, 8 κιλά σταφίδες, 2 κιλά καρύδια, 32 κιλά λάδι, 14 κιλά ζάχαρη, 2 κιλά αλεύρι, 20 αυγά, διάφορα μπαχαρικά, 2 κιλά πράσινο τσάι, 2 κιλά μαύρο τσάι, 14 κιλά γλυκίσματα και 3 κιλά καραμέλες. Μετά το φαγητό μια ντουζίνα άντρες εξαφανίζονται στο γειτονικό σπίτι, εκεί που κάθεται ο Βακίλ. Τώρα θα γίνουν οι τελευταίες διαπραγματεύσεις. Πρέπει να γίνει λεπτομερής συ­ ζήτηση για τα λεφτά και ο γαμπρός πρέπει να δώσει εγγυήσεις για το μέλλον. Ο Βακίλ πρέπει να ορίσει ένα ποσό σε περίπτω­ ση που θα χωρίσει χωρίς λόγο τη Σακίλα και πρέπει να υπο­ σχεθεί ότι θα τη συντηρεί και θα φροντίζει να έχει πάντα ρού­ χα, φαγητό και στέγη. Ο μεγάλος αδερφός, Σουλτάν, κάνει τις διαπραγματεύσεις για την αδερφή του, και το συμβόλαιο υπο­ γράφεται από τους άντρες των δύο οικογενειών. Αφού συμφώνησαν, φεύγουν από το γειτονικό σπίτι. Η Σα­ κίλα κάθεται μαζί με τις αδερφές της στο σπίτι της Μαριάμ, πα­ ρακολουθώντας τα πάντα πίσω από την κουρτίνα. Όση ώρα οι άντρες έκαναν τις διαπραγματεύσεις, εκείνη φόρεσε το άσπρο φόρεμα. Η ρώσικη δαντελωτή κουρτίνα καλύπτει το πρόσωπό της. Τώρα κάθεται και περιμένει να της φέρουν τον Βακίλ για Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

117

να φύγουνε μαζί. Εκείνος μπαίνει στο σπίτι με συστολή. Χαιρε­ τιούνται με χαμηλωμένο βλέμμα , όπως πρέπει, και φεύγουν περπατώντας ο ένας πλάι στον άλλο χωρίς να κοιτάζονται. Όταν σταματήσουν, θα πρέπει ο ένας να βάλει το πόδι του πά­ νω στο πόδι του άλλου. Αυτός που θα το καταφέρει, θα έχει και το πάνω χέρι στον γάμο. Ο Βακίλ κέρδισε ή μάλλον η Σακίλα τον άφη σε να κερδίσει, όπως όφειλε να κάνει. Δεν επιτρέπεται να αναλαμβάνει εξουσίες που δεν της ανήκουν δικαιωματικά. Στον κήπο έχουν τοποθετηθεί δύο καρέκλες για το ζευγάρι. Είναι σημαντικό να προλάβουν να καθίσουν ταυτόχρονα. Εάν ο γαμπρός καθίσει πρώτος, σημαίνει ότι η νύφη θα κυριαρχεί σε όλες τις αποφάσεις. Κανείς από τους δύο δεν θέλει να καθί­ σει. Στο τέλος, ο Σουλτάν πηγαίνει πίσω από την πλάτη τους και τους καθίζει ταυτόχρονα ενώ όλοι χειροκροτούν. Η μεγαλύτερη αδερφή της Σακίλα, η Φερόζα, απλώνει μια κουβέρτα μέχρι τη μέση του ζευγαριού και κρατάει έναν κα­ θρέφτη μπροστά από τα πρόσωπά τους. Πρέπει και οι δύο να κοιταχτούν στον καθρέφτη. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτή είναι η πρώτη φορά που τα βλέμματά τους συναντιούνται. Ο Βακίλ και η Σακίλα καρφώνουν το βλέμμα τους στον καθρέ­ φτη, όπως οφείλουν να κάνουν, σαν να κοιτάζονται για πρώτη φορά. Η Φερόζα κρατάει το Κοράνι πάνω από τα κεφάλια τους και ένας μουλάς διαβάζει ευχές. Με σκυμμένο το κεφάλι δέχονται τις ευλογίες του Θεού. Μετά τους φέρνουν ένα πιάτο με μια πίτα φτιαγμένη από τρίμμα μπισκότου, ζάχαρη, λάδι και κάρδαμο. ΤαΊζουν ο ένας το άλλον με το κουτάλι και όλος ο κόσμος τους χειροκροτεί. Θα πρέπει να πιουν και από το ίδιο ποτήρι για να δείξουν ότι εύχονται ο ένας στον άλλο μια καλή ζωή. Αλλά δεν χαίρονται όλοι που το ποτό είναι λεμονάδα. «Τον παλιό καλό καιρό η πρόποση γινόταν με σαμπάνια», ψιθυρίζει μια θεία που θυμάται τις πιο φιλελεύθερες εποχές, τότε που και η σαμπάνια και το κρασί σερβίρονταν στους γά­ μους. «Πάντως αυτές οι εποχές δεν θα ξανάρθουν», αναστενάDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 18

ζει. Οι εποχές του καλσόν, των δυτικών φορεμάτων, οι εποχές που τα μπράτσα ήταν ακάλυπτα, είναι πια ανάμνηση. «Ένας γάμος τρίτης κατηγορίας», ψιθυρίζει ο μεγάλος γιος του Σ ουλτάν, ο Μανσούρ. «Χάλια φαγητό, φτηνά ρούχα, κε­ φτεδάκια και ρύζι, πουκαμίσες και σάλι. Εγώ όταν θα πα­ ντρευτώ, θα κάνω τον γάμο μου στο '' Ιντερκοντινένταλ'', και τότε όλοι θα είναι ντυμένοι με μοντέρνα ρούχα και θα σερβί­ ρουμε το καλύτερο φαγητό, εισαγόμενο», τονίζει. «Μάλλον θα παντρευτώ στο εξωτερικό», προσθέτει. Η

γ ιορτή του Βακίλ και της Σακίλα γίνεται στο πλινθόκτιστο σπίτι της Μαριάμ, στην αυλή, όπου τίποτα δεν φυτρώνει. Στις φωτογραφίες του γάμου υπάρχει μια παράξενη ατμόσφαιρα. Ο τοίχος που χρ'l' ισιμοποιούν ως φόντο έχει τρύπες από σφαί­ ρες και ση μάδια aπό οβίδες. Με σκληρό βλέμμα οι νεόνυμφοι ποζάρουν στους φωτογράφους. Η έλλειψη χαμόγελου και οι τρύπες από τις σφαίρες στον τοίχο προσδίδουν στις φωτογρα­ φίες ένα τραγικό φόντο. Έφτασε η ώρα της τούρτας. Κρατάνε το μαχαίρι μαζί και κόβουν πολύ συγκεντρωμέν οι. ΤαΙζει ο ένας τον άλλο, σε μι­ σόκλειστα στόματα, σαν να μη θέλουν να τ' ανοίξουν τελείως, ρίχνοντας ψίχουλα ο ένας πάνω στον άλλο. Μετά την τούρτα ακολουθε ί μουσική και χορός. Για πολ­ λούς aπό τους καλεσμένους αυτή είναι η πρώτη γαμήλια τελετή αφότου οι Ταλιμπάν εγκατέλειψαν την Καμπούλ. Είναι γ ι' αυ­ τούς ο πρώτος γάμος με μουσική και χορό. Οι Ταλιμπάν έκλε­ βαν aπό τους ανθρώπους τη μισή χαρά του γάμου, aπαγορεύο­ ντας τη μουσική. Τώρα όλοι χορεύουν εκτός από το ζευγάρι, που κάθεται στις καρέκλες κοιτάζοντας. Είναι αργά το aπόγε­ μα. Εξαιτίας της απαγόρευση ς της κυκλοφορίας, οι εορτασμοί των γάμων αντί να γίνονται βράδυ, γίνονται την ημέρα. Όλοι πρέπει να είναι στα σπίτια τους στις δέκα το βράδυ. Όταν αρχίζει να πέφτει το σκοτάδι, το ζευγάρι φεύγει, συ­ νοδευόμενο από κορναρίσματα και φωνές. Μπαίνουν σ' ένα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

119

αυτοκίνητο στολισμένο με λουλούδια για να πάνε στο σπίτι του Βακίλ. Όσοι χωράνε, τους ακολουθούν. Στο αυτοκίνητο του Βακίλ και της Σακίλα έχουν στριμωχτεί οχτώ άνθρωποι, σε άλ­ λα ακόμη περισσότεροι. Κάνουν ένα γύρω στους δρόμους της Καμπούλ. Επειδή γιορτάζουν την έιντ, οι δρόμοι είναι άδειοι και τα αυτοκίνητα μπαίνουν στις πλατείες με εκατό χιλιόμετρα την ώρα, προσπαθώντας να μπουν επικεφαλής της πομπής. Δύο αυτοκίνητα τρακάρουν και έτσι χαλάει λίγο η γιορτινή ατμόσφαιρα, αλλά κανείς δεν τραυματίζεται σοβαρά. Τα αυτο­ κίνητα με σπασμένα φώτα και στραπατσαρισμένες λαμαρίνες κατευθύνονται στο σπίτι του Βακίλ. Αυτή η βόλτα συμβολίζει τον αποχωρισμό και την υποταγή' η Σακίλα φεύγει από την οι­ κογένειά της και μπαίνει στην οικογένεια του άντρα της. Οι πιο κοντινοί συγγενείς μπορούν ν' ακολουθήσουν τον Βακίλ στο σπίτι, όπου τους περιμένουν οι αδερφές του για τσάι. Μ' αυτές τις γυναίκες η Σακίλα θα μοιράζεται την αυλή του σπιτιού. Εκεί θα συναντιούνται στο πηγάδι, θα πλένουν τα ρού­ χα και θα ταιζουν τα κοτόπουλα. Κάτι μυξιάρικα παιδιά κοιτά­ ζουν με περιέργεια τη γυναίκα που είναι η καινούργια τους μη­ τέρα. Κρύβονται στα φουστάνια των θειάδων τους και κοιτά­ ζουν με θαυμασμό τη λαμπερή νύφη. Η μουσική δεν ακούγεται πια και οι δυνατές φωνές έχουν σταματήσει. Περήφανα η Σα­ κίλα μπαίνει στο καινούργιο της σπίτι. Είναι αρκετά μεγάλο και ψηλοτάβανο. Όπως όλα τα σπίτια στο χωριό είναι κι αυτό χτισμένο από λάσπη, με χοντρά δοκάρια στο ταβάνι. Τα παρά­ θυρα είναι καλυμμένα με πλαστικό. Ο Βακίλ δεν μπορεί να πι­ στέψει ότι έχουν σταματήσει να πέφτουν βόμβες, γι' αυτό και δεν βγάζει ακόμη τα πλαστικά από τα παράθυρα. Όλοι βγάζουνε τα παπούτσια τους και μπαίνουν ήσυχα στο σπίτι. Τα πόδια της Σακίλα είναι κόκκινα και πρησμένα μετά από μια δύσκολη μέρα μέσα στ ις στενές, άσπρες ψηλοτάκου­ νες γόβες της. Όσοι από τους καλεσμένους έχουν απομείνει, οι πιο κοντινοί συγγενείς, πηγαίνουν στην κρεβατοκάμαρα. Ένα τεράστιο, διπλό κρεβάτι πιάνει σχεδόν όλο το δωμάτιο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 20 Η

Σακίλα περήφανη κοιτάζει το γυαλιστερό κόκκινο πάπλωμα με τα μαξιλάρια που αγόρασε, και τις καινούργιες κουρτίνες που έραψε μόνη της. Η αδερφή της, η Μαριάμ, πήγε την προη­ γούμενη μέρα και τακτοποίησε το δωμάτιο, κρέμασε τις κουρ­ τίνες, έστρωσε το πάπλωμα και στόλισε το σπίτι για τον γάμο. Η Σακίλα μπαίνει για πρώτη φορά σ' αυτό το σπίτι· από εδώ και πέρα, για την υπόλοιπη ζωή της, θα είναι το βασίλειό της. Σ' όλη τη διάρκεια του γάμου κανείς δεν είδε το ζευγάρι να ανταλλάζει ένα χαμόγελο. Τώρα που η Σακίλα βρίσκεται στο καινούργιο της σπίτι δεν μπορεί να κρύψει τη χαρά της. «Τι όμορφα που τα έφτιαξες», λέει στη Μαριάμ. Για πρώτη φορά στη ζωή της έχει το δικό της υπνοδωμάτιο. Για πρώτη φορά στη ζωή της θα κοιμηθεί σε κρεβάτι. Ξαπλώ­ νει πάνω στο μαλακό πώ]:λωμα δίπλα στον Βακίλ. Απομένει μόνο η τελευταία τελετουργική πράξη. Μία από τις αδερφές του Βακίλ δίνει στη Σακίλα ένα μεγάλο καρφί και ένα σφυρί. Amή ξέρει τι πρέπει να κάνει, κατευθύνεται ήρεμα προς την πόρτα της κρεβατοκάμαρας. Καρφώνει το καρφί στο πάνω μέρος και όλοι χειροκροτούν. Η Μπίμπι Γκουλ κλαίει με αναφιλητά. Το καρφί συμβολίζει το γερό κάρφωμα της μοίρας της σ' αυτό το σπίτι. Την επόμενη μέρα, πριν από το πρωινό, η θεία του Βακίλ πηγαίνει στο σπίτι της Μπίμπι Γκουλ, της μητέρας της Σακίλα. Μαζί της φέρνει και το κομμάτι ύφασμα που η Λέιλα παραλί­ γο να ξεχάσει, το σημαντικότερο από όλα. Η ηλικιωμένη γυ­ ναίκα βγάζει από την τσάντα της το ύφασμα με ευλάβεια και το δίνει στη μητέρα της Σακίλα. Έχε ι κηλίδες από αίμα. Η Μπίμπι Γκουλ την ευχαριστεί και χαμογελάει με δάκρυα στα μάτια. Βιαστικά λέει μια ευχαριστήρια προσευχή. Όλες οι γυ­ ναίκες του σπιτιού μπαίνουν τρέχοντας μέσα στο δωμάτιο για να το δουν και η Μπίμπι Γκουλ τους το δείχνει. Ακόμη και στις μικρές κόρες της Μαριάμ δείχνει το ματωμένο ύφασμα. Αν δεν ήταν ματωμένο, θα έστελναν πίσω στην οικογένεια τη Σακίλα αντί για το ύφασμα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Η μητριάρχης Κάθε γάμος είναι σαν ένα μικρό θάνατο. Η οικογένεια της νύ­ φης θρηνεί τις πρώτες μέρες, λες και πρόκειται για κηδεία. Έχουν χάσει την κόρη τους ή την έχουν δώσει σε κάποιον ή την έχουν πουλήσει. Αυτές που θρηνούν περισσότερο από όλους εί­ ναι οι μάνες, γιατί μέχρι τώρα είχανε τον απόλυτο έλεγχο στις κόρες τους, ήξεραν πού πήγαιναν, ποιους συναντούσαν, τι φο­ ρούσαν και τι έτρωγαν. Περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της μέ­ ρας μαζί, ξυπνούσαν μαζί, μαζί καθάριζαν το σπίτι κι έφτιαχναν το φαγητό. Μετά τον γάμο η κόρη χάνεται, πηγαίνει από τη μια οικογένεια στην άλλη κι αυτό είναι οριστικό. Δεν μπορεί να πάει επίσκεψη στο πατρικό της όποτε θέλει, μόνο αν πάρει άδεια από τον άντρα της. Ούτε και η οικογένειά της μπορεί να πάει στο καινούργιο σπίτι της κόρης τη ς απρόσκλητη. Σ' ένα διαμέρισμα στο κτίριο 3 7 της Μικροραγιόν μια μητέ­ ρα κάθεται και θρηνεί για την κόρη που έχασε, η οποία μένει τώρα μια ώρα ποδαρόδρομο από το πατρικό της. Αλλά είτε η Σακίλα μένει στο χωριό Ντεχ Κουντα"ίντάτ, που βρίσκεται λίγο έξω από την Καμπούλ, είτε βρίσκεται σε ξένη χώρα, χιλιάδες μίλια μακριά, το ίδιο κάνει. Από τη στιγμή που δεν ξαπλώνει πια στο στρώμα πλάι στη μάνα της, δεν πίνουν πια μαζί το τσάι και δεν τρώνε καραμελωμένα αμύγδαλα, ο αποχωρισμός είναι το ίδιο δυσβάσταχτος. Η Μπίμπι Γκουλ σπάει ακόμη ένα αμύγδαλο τα κρύβει κάτω από το στρώμα, για να μην τα βρει η Λέιλα. Η μικρότερη κόρη της, η Λέιλα, την προσέχει γ ια να μην πεθάνει από το υπερβολικό πάχος, σαν να είναι νοσοκόμα σε κλινική αδυνατί­ σματος. Της απαγορεύει τη ζάχαρη και το λίπος κι αν βουτήξει Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

1 22

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

κάτι από τ' απαγορευμένα, η Λέιλα της το αρπάζει από το χέ­ ρι. Όταν έχει τον χρόνο, μαγειρεύει ειδικά άπαχα φαγητά για τη μητέρα της. Η Μπίμπι Γκουλ, όμως, όταν η Λέιλα δεν τη βλέπει, περιχύνει το φαγητό της με τα λάδια από τα πιάτα των άλλων. Λατρεύει το μαγειρεμένο λάδι, το ζεστό λίπος από το αρνί και την τηγανητή πατσόρα, και τρελαίνεται να ρουφάει το μεδούλι από τα κόκαλα. Γι' αυτήν το φαγητό είναι παρηγοριά. Όταν δεν νιώθει χορτάτη από το βραδινό γεύμα, είναι ικανή να σηκωθεί τη νύχτα και να γλείψει τα ταψιά και τις κατσαρό­ λες. Παρά τις προσπάθειες της Λέιλα, η Μπίμπι Γκουλ ποτέ δεν χάνε ι βάρος, αντιθέτως κάθε χρόνο παίρνει κιλά. Παντού έχει δημιουργήσει κρυφούς αποθηκευτικούς χώρους, μέσα σε παλιά μπαούλα, κάτω από χαλιά, πίσω από κάποιο ντουλάπι ή στην τσάντα της. Εκεί έχει καραμέλες γάλακτος. Καραμέλες, από το Πακιστάν, μπαγιάτικες, που έχουν χάσει το χρώμα τους. Πάντως είναι καραμέλες γάλακτος, έχουν και τη φωτο­ γραφία της αγελάδας στο χαρτί τους, και κανείς δεν την ακού­ ει όταν μασουλάει. Τα αμύγδαλα, αντίθετα, πρέπει να τα σπάε ι σιγανά. Η Μπίμπι Γκουλ λυπάται τον εαυτό της. Είναι μόνη της στο δω­ μάτιο. Κάθεται στο χαλί και κουνιέται μπρος πίσω κρατώντας στο ένα χέρι τα αμύγδαλα. Κοιτάζει σαν χαμένη. Από την κου­ ζίνα ακούγονται οι κατσαρόλες που πλένονται. Σε λίγο όλες οι κόρες θα φύγουν . Η Σακίλα έφυγε και η Μπουλμπούλα ετοι­ μάζεται κι αυτή. Όταν φύγει και η Λέιλα, δεν θα ξέρει τι να κάνει. Δεν θα μείνει πια κανείς να τη φροντίζει. «Μέχρι να πεθάνω, δεν θα αφήσω κανέναν να μου πάρει τη Λέιλα » , λέει για τη δεκαεννιάχρονη κόρη της. Της την έχουν ζητήσει πολλοί, αλλά η Μπίμπι Γκουλ πάντα αρνιέται. Γιατί κανείς δεν πρόκειται να τη φροντίσει όπως η Λέιλα. Τώρα πια η Μπίμπ ι Γκουλ κάθεται στη γωνιά της, πίνει τσάι και σκέφτεται. Δεν έχει το κουράγιο να δουλέψει. Όταν μια γυναίκα έχει μεγάλες κόρες γίνεται κατά κάποιον τρόπο η αφέντρα του σπιτιού, που συμβουλεύει, κανονίζει τους γάμους Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

123

και προστατεύει την οικογένεια, την ηθική της - ιδιαίτερα την ηθική των κοριτσιών. Φροντίζει να μη βγαίνουν έξω μόνες τους, κι όταν βγαίνουν να καλύπτονται όπως πρέπει, να μη συ­ ναντούν ανθρώπους που δεν ανήκουν στην οικογένεια, να εί­ ναι υπάκουες κι ευγενικές. Η ευγένεια είναι για την Μπίμπι Γκουλ η ση μαντικότερη αρετή . Μετά τον Σουλτάν, αυτή έχει το πρόσταγμα στην οικογένεια. Η σκέψη της τρέχει στη Σακίλα, που τώρα βρίσκεται πίσω από ψηλά τείχη· τα ξένα τείχη του σπιτιού της. Τη φαντάζεται να σηκώνει κουβάδες γεμάτους με νερό από το πηγάδι της αυ­ λής της, τριγυρισμένη απ' τα κοτόπουλα και τα δέκα ορφανά παιδάκια. Η Μπίμπι Γκουλ φοβάται μήπως έκανε λάθος. Σκέ­ ψου να μην είναι καλός και, χώρια απ' αυτό, το διαμέρισμα εί­ ναι τόσο άδειο χωρίς τη Σακίλα . . . Πάντως, τ ο μικρό διαμέρισμα ελάχιστα άδειασε αφότου έφυγε η κόρη της. Αντί για δώδεκα, μένουν τώρα έντεκα άτο­ μα στα τέσσερα δωμάτια. Στο ένα δωμάτιο κοιμάται ο Σουλ­ τάν, η Σόνια και η κόρη τους, ενός έτους. Στο άλλο κοιμάται ο Γιουνούς, αδερφός του Σουλτάν, και ο μεγάλος του γιος, ο Μανσούρ. Στο τρίτο δωμάτιο οι υπόλοιποι: η Μπίμπι Γκουλ, οι δύο ανύπαντρες κόρες της, η Μπουλμπούλα και η Λέιλα, οι δύο μικρότεροι γιοι του Σουλτάν, ο Εκμπάλ και ο Αίμάλ, και ο ξάδερφός τους και εγγονός της, ο Φαζίλ, γιος της Μαριάμ. Το τέταρτο δωμάτιο το χρησιμοποιούν ως αποθήκη, όπου φυλάνε βιβλία, καρτ-ποστάλ, ρύζι, ψωμί, τα χειμωνιάτικα ρού­ χα το καλοκαίρι και τα καλοκαιρινά τον χειμώνα. Τα ρούχα της οικογένειας είναι φυλαγμένα σε μεγάλες κούτες γιατί σε κανέ­ να από τα δωμάτια δεν υπάρχουν ντουλάπες. Το ψάξιμο των ρούχων τούς τρώει πολύ χρόνο κάθε μέρα. Όρθιες ή σταυρο­ πόδι, οι γυναίκες τη ς οικογένειας εξετάζουν τα ρούχα, τα πα­ πούτσια, μια τσαλαπατημένη τσάντα, κάποιο κατεστραμμένο κουτί, ένα ψεύτικο τριαντάφυλλο, ένα ψαλίδι ή μια πετσέτα. Οι γυναίκες είτε κρίνουν ότι τα πράγματα είναι κατάλληλα να χρησιμοποιηθούν, είτε απλώς τα επεξεργάζονται και μετά τα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 24

βάζουν πίσω στη θέση τους. Πολύ σπάνια πετάνε κάτι, κι έτσι οι κούτες ολοένα και πληθαίνουν. Κάθε μέρα γίνεται μια ανα­ κατανομή στην αποθήκη· όλα αλλάζουν θέση αν κάποιος ψά­ χνει για κάτι που βρίσκεται στον πάτο μιας κούτας. Εκτός από τις μεγάλες κούτες με τα ρούχα της οικογένειας και τη σαβούρα, το κάθε μέλος της οικογένειας έχε ι ένα δικό του μπαουλάκι που κλε ιδώνει με λουκέτο. Οι γυναίκες κυκλο­ φορούν με τα κλε ιδιά κρεμασμένα στη μέση τους. Το μπαούλο είναι το μόνο προσωπικό τους αντικείμενο κι είναι συνηθισμέ­ νη η ε ικόνα των γυναικών που κάθονται σκυμμένες πάνω από το μπαούλο. Βγάζουν κάποιο κόσμημα, το δοκιμάζουν, το ξα­ να βάζουν στη θέση του, αλε ίφονται με κάποια κρέμα που έχουν ξ εχάσει ότι είχαν ή μυρίζουν κάποιο άρωμα που κάποι­ ος τους χάρισε κάποτε. Καμιπ φορά τις βλέπεις να κοιτάζουν τη φωτογραφία κάποιου ξ αδέρφου τους και να χάνονται σ' ένα όνειρο ή, όπως κάνει η Μπίμπι Γκουλ, να βγάζουν καρα­ μέλες γάλακτος ή κάποιο μπισκότο που έχουν κρύψει. Ο Σουλτάν έχει ένα ντουλάπι που κλειδώνει, με τζάμι για να φαίνονται οι ράχες των β ιβλίων. Εκεί υπάρχουν οι ποιητικές συλλογές του Χαφέζ και του Ρουμί, ταξιδιωτικά β ιβλία του πε­ ρασμένου αιώνα και παλιοί άτλαντες. Σε μυστικές κρυψώνες ανάμεσα στις σελίδες κρύβει και λεφτά, γιατί οι τράπεζες στο Αφγανιστάν δεν είναι άξιες ε μπιστοσύνης. Σ' αυτό το ντουλάπι ο Σουλτάν έχει βάλει τα αγαπημένα του έργα, β ιβλία με αφιέ­ ρωση, β ιβλία που σκοπεύει να διαβάσει, όταν του μείνει ελεύ­ θερος χρόνος. Αλλά τώρα το μεγαλύτερο μέρος της μέρας το περνάει στο βιβλιοπωλείο· φεύγει από το σπίτι πριν τις οχτώ και επιστρέφει στις οχτώ το βράδυ. Τότε του μένει λίγος χρό­ νος να παίξει με τη μικρή Λατίφα, να φάε ι το βραδινό του και να πάρει τις αποφάσεις του αν έχει συμβεί κάτι στην οικογέ­ νεια όσο έλειπε. Πολύ σπάνια συμβαίνει κάτι σοβαρό, γιατί η ζωή των γυναικών που μένουν σπίτι κυλάει ήρεμα και με τις με­ ταξύ τους ίντριγκες ο Σουλτάν δεν ασχολείται. Το επίπεδό του δεν του επιτρέπει να επεμβαίνει σε τόσο ασή μαντα πράγματα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

125

Στο κάτω μέρος του ντουλαπιού η Σόνια φυλάει τα δικά της πράγματα. Μερικά όμορφα σάλια, κοσμήματα, λίγα χρήματα και τα παιχνίδια της Λατίφα που η νεαρή μητέρα, που προέρ­ χεται από φτωχή οικογένεια, θεωρεί ότι είναι μικρή ακόμη για να παίζει. Πάνω από το ντουλάπι στέκεται τυλιγμένη μέσα σε σελοφάν η κούκλα, απομίμηση της Μπάρμπι, που έφεραν δώ­ ρο στη Λατίφα στα πρώτα της γενέθλια. Αυτό το ντουλάπι είναι και το μοναδικό έπιπλο μέσα στο διαμέρισμα. Η οικογένεια δεν έχει ούτε ραδιόφωνο, ούτε τη­ λεόραση . Τα μόνα που ντύνουν τα γυμνά δωμάτια είναι τα λε­ πτά στρώματα στις άκρες των τοίχων με τα μεγάλα, σκληρά μαξ ιλάρια. Τα στρώματα τη νύχτα τα χρησιμοποιούν για να κοιμούνται και την η μέρα για να κάθονται. Τα μαξ ιλάρια το βράδυ χρησιμεύουν για τον ύπνο και την ημέρα για να στηρί­ ζουν την πλάτη. Την ώρα του φαγητού, απλώνουν στο πάτωμα έναν μουσαμά, γύρω του κάθονται όλοι σταυροπόδι και τρώνε με τα χέρια. Μετά το φαγητό ο μουσαμάς πλένεται και τυλίγε­ ται σε ρολό. Το δάπεδο, πέτρινο και κρύο, καλύπτεται από μεγάλα χα­ λιά. Οι τοίχοι έχουν ξεφτίσει. Οι πόρτες έχουν σκεβρώσει και δεν κλείνουν καλά. Κάποια δωμάτια χωρίζονται μεταξύ τους μόνο μ' ένα σεντόνι. Οι τρύπες στα παράθυρα ε ίναι κλεισμέ­ νες με παλιές πετσέτες. Στην κουζίνα υπάρχει ένας νεροχύτης, μια κουζίνα γκαζιού και μια μαντεμένια πλάκα στο πάτωμα. Στα περβάζια ε ίναι ακου μπισμένα λαχανικά και τα υπολείμματα της προηγούμενης μέρας. Στα ράφια οι κουρτίνες προστατεύουν τα σερβίτσια από τη σκόνη και τον καπνό της κουζίνας. Αλλά όσο κι αν προσπα­ θούν να κρατήσουν το σπίτι καθαρό, όλα τα σκαμνιά, τα ράφια και τα περβάζια είναι πάντα καλυμμένα από ένα στρώμα λί­ πους ανακατεμένο με την αιώνια σκόνη της Καμπούλ. Το μπάνιο είναι μια εσοχή μέσα στην κουζίνα και χωρίζε­ ται απ' αυτήν μ' έναν τοίχο που έχει έναν φεγγίτη στο πάνω μέρος. Δ εν είναι παρά μι� τρύπα στο τσιμεντένιο πάτωμα και Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

126

μια βρύση. Σε μια γωνία ένας φούρνος με ξύλα χρησιμοποιεί­ ται για να βράζουν το νερό για το πλύσιμο. Υπάρχει μια μεγά­ λη δεξαμενή νερού που γεμίζει όταν υπάρχει νερό στον αγω­ γό. Πάνω από τη δεξαμενή κρέμεται ένα ράφι για το σαμπου­ άν, το σαπούνι, που πάντα είναι μαύρο, μερικές οδοντόβουρ­ τσες, κι ένα κινέζικο σωληνάριο οδοντόκρεμας με κόκκους και μια απροσδιόριστη χημική γεύση . Μια φορά κι έναν καιρό αυτό ήταν ένα όμορφο διαμέρισμα, θυμάται ο Σουλτάν. Είχαμε νερό, ρεύμα, ζωγραφιές στους τοί­ χους, τα πάντα. Αλλά στη διάρκεια του εμφυλίου το διαμέρισμα κάηκε και λεηλατήθηκε. Όταν η οικογένεια επέστρεψε, ήταν εντελώς κα­ τεστραμμένο. Έπρεπε να τα βολέψουν όπως μπορούσαν. Το παλιότερο κομμάτι της οδού Μικροραγιόν, εκεί όπου μένει η οικογένεια Χαν, βρισκόταν ακριβώς στη διαχωριστική γραμμή μεταξύ των δυνάμεων του ήρωα των Μουτζαχεντίν, Μασούντ, και των αντρών του μισητού Γκουλμπουντίν Χεκματιάρ. Ο Μα­ σούντ ε ίχε καταλάβει μεγάλα κομμάτια της Καμπούλ και ο Χεκματιάρ κρυβόταν σ' ένα ύψωμα, λίγο έξω από την πόλη. Έριχναν ο ένας στον άλλον ρουκέτες, πολλές από τις οποίες προσγ ειώνονταν στη Μικροραγιόν. Σ' έναν άλλο λόφο στρατο­ πέδευε ο Ουζμπέκος Αμπντούλ Ρασίντ Ντοστούμ και σ' έναν τρίτο ο φονταμενταλιστής Αμπντούλ Ρασούλ Σαγιάφ. Οι δικές τους ρουκέτες προσγειώνονταν σε άλλα τμήματα της πόλης. Τα μέτωπα μεταφέρονταν από δρόμο σε δρόμο. Αυτοί οι πολέμαρ­ χοι πολεμούσαν από τους λόφους τέσσερα ολόκληρα χρόνια, μέχρι που έφτασαν οι Ταλιμπάν στην Καμπούλ, και οι πολέμαρ­ χοι άφησαν το πεδίο στους θρησκευόμενους. Έξι χρόνια μετά το τέλος των εχθροπραξιών η Μικροραγιόν μοιάζει ακόμη με πεδίο μάχης. Τα κτίρια είναι διάτρητα από σφαίρες και οβίδες. Πολλά παράθυρα αντί για τζάμι έχουν πλα­ στικό. Τα ταβάνια έχουν ρωγμές και τα διαμερίσματα των τελευ­ ταίων ορόφων μοιάζουν με ανοιχτές πληγές. Μερικές από τις Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

127

σκληρότερες μάχες στη διάρκεια του εμφυλίου έγιναν στη Μι­ κροραγιόν και οι περισσότεροι κάτοικοι αναγκάστηκαν να με­ τακομίσουν. Και στον λόφο του Μαραντζάν, εκεί όπου μαζεύο­ νταν οι δυνάμεις του Χεκματιάρ, κανείς δεν έχει καθαρίσει το έδαφος μετά τον εμφύλιο. Βάσεις από ρουκέτες, βομβαρδισμέ­ να οχήματα και τανκς βρίσκονται εγκαταλειμμένα, μόνο ένα τέ­ ταρτο ποδαρόδρομο από το σπίτι της οικογένειας Χαν. Αυτός ο λόφος ήταν κάποτε ένα αγαπημένο μέρος για πικνίκ. Εκεί βρί­ σκεται και ο τάφος του Ναντίρ Σάχη, πατέρα του Ζαχίρ Σάχη, που δολοφονήθηκε το 1933 . Τώρα έχουν απομείνει μόνο ερεί­ πια από το ταφικό μνημείο. Ο θόλος είναι γεμάτος τρύπες και οι κολόνες έχουν σπάσει. Το λιτότερο μνημείο της συζύγου του βρίσκεται ακριβώς δίπλα και είναι σε χειρότερη κατάσταση. Ορθώνεται σαν σκελετός σ' ένα πλάτωμα πάνω από την πόλη και οι πέτρες του τάφου έχουν γίνει θρύψαλα. Κάποιος προ­ σπάθησε να ενώσει τα κομμάτια έτσι ώστε να μπορείς να μαντέ­ ψεις τι έγραφαν τα αποσπάσματα από το Κοράνι. Όλη η πλαγιά είναι ένα ναρκοπέδιο, αλλά ανάμεσα στους κάλυκες των ρουκετών και στα παλιοσίδερα μπορεί κανείς να διακρίνει τα σημάδια που μαρτυρούν ότι βρισκόμαστε σε πε­ ρίοδο ειρήνης. Μέσα σ' έναν κύκλο από στρογγυλές πέτρες φυτρώνουν κατακίτρινες καλέντουλες που επέζησαν από τον εμφύλιο, την ξηρασία και τους Ταλιμπάν. Από το ύψωμα, σε απόσταση, η Μικροραγιόν μοιάζει με οποιοδήποτε μέρος της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Τα κτίρια είναι δώρο των Ρώσων. Στις δεκαετίες του ' 50 και ' 60 Σοβιετι­ κοί μηχανικοί ήρθαν στο Αφγανιστάν για να χτίσουν τις λεγό­ μενες πολυκατοικίες του Χρουτσόφ με τις οποίες ήταν γεμάτη η Σοβιετική Ένωση και ήταν ίδιες παντού όπου χτίστηκαν στην Καμπούλ όπως και στο Κίεβο και στο Καλίνινγκραντ. Πενταώροφα σπίτια, με μικρά διαμερίσματα των δύο, τριών ή τεσσάρων δωματίων. Πλησιάζοντας κανείς βλέπει ότι η άθλια εντύπωση δεν οφείλεται στη σοβιετική παρακμή, αλλά στις σφαίρες και στον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

128

πόλεμο. Ακόμη και τα τσιμεντένια παγκάκια που ήταν χτισμέ­ να μπροστά στις εξώπορτες των σπιτιών είναι διαλυμένα και κείτονται σαν αναποδογυρισμένα σαπιοκάραβα στο μαύρο χώμα που κάποτε ήταν άσφαλτος. Στη Ρωσία, σ' αυτά τα παγκάκια κάθονται οι μπάμπουσκες, ηλικιωμένες γυναίκες με μπαστούνια, μουστάκι και μαντίλες που παρακολουθούν το καθετί που συμβαίνει γύρω από το σπίτι. Στη Μικροραγιόν μόνο ηλικιωμένοι άντρες κάθονται έξω από τα σπίτια και κουτσομπολεύουν γλιστρώντας στα χέ­ ρια τους τις χάντρες του κομπολογιού τους. Κάθονται κάτω από τα ελάχιστα δέντρα που έχουν απομείνει και τους χαρί­ ζουν τη σκιά τους. Οι γυναίκες περνούν βιαστικές με τις σα­ κούλες κάτω από την μπούρκα τους. Σπάνια βΜπει κανείς γυ­ ναίκα να σταματάει για να μιλήσει με τον γείτονα. Στη Μικρο­ ραγιόν, όταν οι γυναίκες θέλουν να μιλήσουν, πηγαίνουν επί­ σκεψη στη γειτόνισσα, αφού βεβαιωθούν ότι κανένας άντρας εκτός της οικογενείας δεν τις βλέπει. Παρόλο που τα διαμερίσματα σχεδιάστηκαν με βάση τη σο­ βιετική αρχή της ισότητας, καμιά ισότητα δεν υπάρχει μέσα στους τέσσερις τοίχους. Αν και η ιδέα αυτής της κατασκευής ήταν σπίτια που δεν θα ανήκαν σε συγκεκριμένη κοινωνική τά­ ξη, αλλά θα αντιπροσώπευαν μια αταξική κοινωνία, η Μικρο­ ραγιόν θ ε ωρήθηκε περιοχή κατοικιών της μεσαίας τάξης. Όταν χτίστηκαν, το να μετακομίσει κανείς από τα χωμάτινα καλύβια των χωριών έξω από την Καμπούλ σε διαμέρισμα με τρεχούμενο νερό προσέδιδε κύρος. Σ ' αυτά τα διαμερίσματα μετακόμισαν μηχανικοί, δάσκαλοι, ιδιοκτήτες μικρών μαγα­ ζιών και οδηγοί φορτηγών. Όμως, ο όρος μεσαία τάξη δεν ση­ μαίνει πολλά σε μια χώρα όπου οι περισσότεροι έχουν χάσει όλα τους τα υπάρχοντα και όπου τα πράγματα πήγαν πίσω. Το περιβόητο άλλοτε τρεχούμενο νερό δεν υπάρχει ούτε γι' αστείο τα τελευταία δέκα χρόνια. Στο ισόγειο υπάρχει κρύο νερό στον αγωγό μόνο για μερικές ώρες το πρωί. Μετά αδειάζει. Έναν όροφο πιο πάνω, υπάρχει νερό πού και πού, και στους άλλους Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

129

ορόφους το νερό δεν φτάνει ποτέ, η πίε ση είναι πολύ χαμηλή. Πηγάδια ανοίχτηκαν έξω από τα σπίτια, και κάθε μέρα ένας χείμαρρος από παιδιά ανεβοκατεβαίνει τις σκάλες με κουβά­ δες, μπουκάλια και κατσαρόλες στα χέρια. Και ο ηλεκτρισμός ήταν η περηφάνια αυτών των σπιτιών. Τώρα τις περισσότερες ώ ρες ε ίναι τυλιγμένα στο σκοτάδι. Εξαιτίας της ξηρασίας το ρεύμα έχει περιοριστεί δραστικά. Κάθε δεύτερη μέρα, τα διαμερίσματα έχουν ρεύμα για τέσσε­ ρις ώρες, ανάμεσα στις 6 και στις 10 το βράδυ. Όταν μια πε­ ριοχή έχει ρεύμα, κάποια άλλη βυθίζεται στο σκοτάδι. Άλλοτε πάλι, καμία περιοχή δεν έχει ρεύμα. Το μόνο που απομένει στους κατοίκους είναι να βγάλουν τις λάμπες πετρελαίου, να καθίσουν τριγύρω στο μισοσκόταδο, με τα μάτια τους να τσού­ ζουν και να δακρύζουν από τις αναθυμιάσεις. Σ' ένα από τα παλιότερα κτίρια, κοντά στο ξερό ποτάμι της Καμπούλ, κατοικεί η οικογένεια Χαν. Εκεί κάθεται η Μπίμπι Γκουλ και κάνει μαύρες σκέψεις για τη ζωή, μακριά από το χωριό που μεγάλωσε, κλεισμένη σε μια ραγισμένη τσιμεντένια έρημο. Από τότε που πέθανε ο άντρας της, η Μπίμπι Γκουλ εί­ ναι δυστυχισμένη. Σύμφωνα με τα όσα λένε οι συγγενείς του ήταν ένας εργατικός, βαθιά θρησκευόμενος, αυστηρός αλλά δίκαιος άντρας. Ο Σουλτάν ήταν αυτός που κληρονόμησε τον θρόνο όταν πέθανε ο πατέρας του. Τώρα ο λόγος του ε ίναι νόμος. Δεν ασκεί εξουσία μόνο σ' αυτούς που μένουν μαζί του στο σπίτι, προσπαθεί να ελέγξει και τα υπόλοιπα αδέρφια που ζουν σε δικό τους σπίτι. Ο αδερφός του που είναι δύο χρόνια μικρότε­ ρος, όταν τον συναντά του φιλάει το χέρι. Κι αλίμονο αν τολ­ μήσει να αντιμιλήσει στον Σουλτάν ή, ακόμη χε ιρότερα, να ανάψει τσιγάρο μπροστά του. Πρέπει όλοι να δείχνουν σεβα­ σμό στον μεγαλύτερο, με κάθε τρόπο. Ο Σουλτάν έχει τους λό­ γους του που επιμένει σ' αυτή την αυστηρή συμπεριφορά. Αν οι οικογένειες δεν είναι πειθαρχημέν �ς και σκληρά εργαζόμε Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

130

νες, δεν θα υπάρξει ποτέ ένα νέο, ανερχόμενο Αφγανιστάν. Όπου οι φωνές και το ξύλο δεν φέρνουν αποτέλεσμα, υπάρχει κι άλλη τιμωρία, η απόρριψη. Ο Σουλτάν δεν μιλάει μ' έναν από τους μικρότερους αδερ­ φούς του, τον Φαρίντ. Ούτε και στους άλλους μιλάει γι' αυτόν. Σταμάτησε να του μιλάει από τότε που ο Φαρίντ αρνήθηκε να δουλέψει στο βιβλιοπωλείο του Σουλτάν και άνοιξε δικό του βιβλιοπωλείο και τυπογραφείο. Ο Σουλτάν έχει απαγορέψει και στους υπόλοιπους στην οικογένεια να του μιλάνε. Δεν αναφέρουν ποτέ το όνομα του Φαρίντ. Για τον Σουλτάν έχει πάψει να είναι αδερφός του. Και ο Φαρίντ ζει σ' ένα από τα βομβαρδισμένα δ ιαμερί­ σματα της Μικροραγιόν, λίγο πιο κάτω. Όταν ο Σουλτάν πη­ γαίνει στο βιβλιοπωλείο, η Μπίμπι Γκουλ επισκέπτεται με ευ­ χαρίστηση τον Φαρίντ και την οικογένειά του, κρυφά από τον Σουλτάν. Το ίδιο κάνουν και τα αδέρφια του. Παραβλέποντας την απαγόρευση , η Σακίλα δέχτηκε την πρόσκληση του Φαρίντ πριν από τον γάμο της και πέρασε στο σπίτι του ένα ολόκληρο βράδυ. Στον Σουλτάν είχε πει ότι θα πήγαινε σε μια θεία της. Συνηθίζεται πριν από τον γάμο να καλούν οι συγγενε ίς για φαγητό την κοπέλα για να την αποχαιρετήσουν. Σε τέτοιες γιορτές πηγαίνει ο Σουλτάν αλλά όχι ο αδερφός του. Κανε ίς από τα ξαδέρφια, τις θείες και τους θείους δεν θέλει να τα χα­ λάσει με τον Σουλτάν' αυτό θα ήταν δυσάρεστο και δεν τους συμφέρει. Ο Φαρίντ, όμως, είναι ο αγαπημένος τους. Κανείς δεν θυμάται πια τι ήταν αυτό που συνέβη ανάμεσα στον Σουλτάν και στον Φαρίντ. Το μόνο που θυμούνται είναι ότι ο Φαρίντ, αγανακτισμένος εγκατέλειψε τον μεγάλο αδερ­ φό του, ενώ ο Σουλτάν ούρλιαζε πίσω του ότι κάθε σχέση πια είχε διακοπεί για πάντα μεταξύ τους. Η Μπίμπι Γκουλ τους παρακαλάει να τα ξαναβρούν, αλλά και οι δύο σηκώνουν τους ώμους. Ο Σουλτάν γιατί πιστεύει ότι ο μικρότερος πρέπει να ζητάει συγνώμη και ο Φαρίντ γιατί θεωρεί πως το λάθος είναι του Σουλτάν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

Η

131

Μπίμπι Γκουλ έκανε δεκατρία παιδιά. Όταν ήταν δεκατεσ­ σάρων γέννησε την πρώτη της κόρη, τη Φερόζα. Επιτέλους η ζωή της άρχισε να αποκτά νόημα. Τα πρώτα χρόνια του γάμου της, που ήταν ακόμη παιδί, έκλαιγε συνέχεια. Τώρα η ζωή της έγινε καλύτερη. Δ εν έγινε ποτέ συζήτηση να πάει η μεγαλύτε­ ρη κόρη σχολείο. Η οικογένεια ήταν φτωχή και η Φερόζα κου­ βαλούσε νερό, καθάριζε και πρόσεχε τα μικρότερα αδέρφια της. Όταν έκλε ισε τα δεκαπέντε, την πάντρεψαν με έναν άντρα σαράντα χρονών. Ήταν πλούσιος και η Μπίμπι Γκουλ πίστευε ότι ο πλούτος φέρνει και ευτυχία. Η Φερόζα ήταν γλυ­ κό κορίτσι και έτσι πήραν 20.000 αφγανί για να την παντρέ­ ψουν. Τα δύο επόμενα παιδιά της πέθαναν όσο ήταν ακόμη βρέ­ φη. Το ένα τέταρτο των παιδιών στο Αφγανιστάν πεθαίνουν πριν κλείσουν τα πέντε. Η χώρα έχει τη μεγαλύτερη παιδική θνησιμότητα στον κόσμο. Τα παιδιά πεθαίνουν από ιλαρά, μα­ γουλάδες, κρυολογήματα, αλλά κυρίως πεθαίνουν από διάρ­ ροια. Οι γονείς νομίζουν ότι δεν πρέπει να δίνουν τίποτα στα παιδιά τους όταν έχουν διάρροια, γιατί έτσι κι αλλιώς θα το βγάλουν. Πιστεύουν ότι μ' αυτό τον τρόπο στεγνώνουν την αρ­ ρώστια, και αυτή η παρεξήγηση έχει κοστίσει τις ζωές χιλιά­ δων παιδιών. Η Μπίμπι Γκουλ δεν θυμάται καν από τι πέθα­ ναν · «απλώς πέθαναν», λέει. Μετά γεννήθηκε ο Σουλτάν, ο αγαπημένος και σεβαστός Σουλτάν. Όταν η Μπίμπι Γκουλ επιτέλους απέκτησε έναν γιο που ενηλικιώθηκε, ανέβηκε στην εκτίμηση της οικογένειας του άντρα της. Η αξία της νύφης είναι ο παρθενικός της υμένας. Η αξία της συζύγου το πόσους γιους θα γεννήσει. Ως μεγαλύτερος γιος τού ανήκαν όλα, μόλο που η οικογέ­ νεια ήταν φτωχή. Τα λεφτά που τους έδωσαν για τη Φερόζα τα χρησιμοποίησαν για να πάει ο Σουλτάν στο σχολείο. Από τότε που ήταν μικρός του έδωσαν ηγετικό ρόλο μέσα στην οικογέ­ νεια. Σ' αυτόν εμπιστευόταν ο πατέρας υπεύθυνες αποστολές. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

132

Από τα εφτά του χρόνια δούλευε σε κανονική δουλειά, παράλ­ ληλα με το σχολείο. Λίγα χρόνια μετά από τον Σουλτάν γεννήθηκε ο Φαρίντ, ένας ταραξίας που πάντα μπλεκότανε σε καβγάδες. Γύριζε στο σπίτι με σκισμένα ρούχα και ματωμένη μύτη. Έπινε και κάπνιζε, φυσικά χωρίς να το ξέρουν οι γονε ίς του, και όταν δεν ήταν θυμωμένος ήταν η προσωποποίηση της καλοσύνης. Η Μπίμπι Γκουλ του βρήκε γυναίκα και τώρα είναι παντρεμένος και έχει δύο κόρες κι ένα γιο. Πάντως, από το κτίριο 37 της Μ ικροραγιόν είναι aπoκλεισμένoς. Η Μπίμπι Γκουλ αναστε­ νάζει. Η καρδιά της πάει να σπάσει από την έχθρα τω� δύο αδερφών. «Να μην μπορούν να τα βρουν ! Μετά τον Φαρίντ γεννήθηκε η Σακίλα, η χαρούμενη, σκληρή και δυνατή Σακίλα. Η Μπίμπι Γκουλ δακρύζει. Βλέπει ξανά μπρο­ στά της την κόρη της να κουβαλάει τους κουβάδες με το νερό. Μετά ήρθε στον κόσμο ο Ν εσάρ Αχμάντ. Όταν η σκέψη της πηγαίνει σ' εκείνον τα δάκρυα τρέχουν στα μάγουλά της. Ο Νε­ σάρ Αχμάντ ήταν ήσυχος, πονόψυχος και καλός μαθητής. Πή­ γαινε στο γυμνάσιο της Καμπούλ και σκεφτόταν να γίνει μηχα­ νικός, όπως ο Σουλτάν. Μια μέρα όμως δεν επέστρεψε σπίτι. Οι συμμαθητές του είπαν ότι η στρατιωτική αστυνομία είχε επιλέ­ ξει τα πιο γεροδεμένα αγόρια της τάξης και τα είχε στρατολο­ γήσει με το ζόρι. Αυτό συνέβη την περίοδο της ρώσικης κατο­ χής, οπότε οι αφγανικές κυβερνητικές δυνάμεις λειτουργούσαν ως πεζικάριοι των Σοβιετικών. Τους έστειλαν στην πρώτη γραμ­ μή ενάντια στους Μουτζαχεντίν. Αλλά οι Μουτζαχεντίν είχαν καλύτερους στρατιώτες, γνώριζαν καλύτερα την περιοχή και ήταν μαθημένοι στα βουνά. Εκεί περίμεναν τους Ρώσους και τους Αφγανούς συμμάχους τους να στριμωχτούν στα ορεινά πε­ ράσματα. Σ' ένα aπ ' αυτά τα καρτέρια εξαφανίστηκε ο Ν εσάρ Αχμάντ. Η Μπίμπι Γκουλ εξακολουθεί να πιστεύει πως είναι ζωντανός. Ίσως να τον κρατάνε αιχμάλωτο. Μπορεί να έπαθε αμνησία, να είναι κάπου ζωντανός και να περνάει καλά. Κάθε μέρα προσεύχεται στον Αλλάχ να επιστρέψει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

133

Μετά από τον Ν εσάρ Αχμάντ ήρθε η Μπουλμπούλα που αρρώστησε από πίκρα για τη φυλάκιση του πατέρα της και τώ­ ρα κάθεται σπίτι όλη μέρα, κοιτάζοντας το κενό. Η Μαριάμ, που γεννήθηκε λίγα χρόνια αργότερα, ήταν πολύ πιο ζωηρή. Ήταν προκομμένη, ενθουσιώδης και ατσίδα στο σχο­ λείο. Μεγαλώνοντας έγινε πολύ όμορφη και σύντομα πολλοί άντρες ήρθαν να τη ζητήσουν. Δεκαοχτώ χρονών την πάντρεψαν μ' έναν συγχωριανό της. Είχε δικό του μαγαζί και η Μπίμπι Γκουλ θεώρησε ότι ήταν πολύ καλή τύχη . Η Μαριάμ μετακόμισε στο σπί­ τι του όπου έμεναν ο αδερφός του και η μητέρα του. Εκεί της έπε­ σε πολλή δουλειά, γιατί η μητέρα του είχε κάψει τα χέρια της σ' έναν φούρνο. Της λείπουν κάποια δάχτυλα και τα άλλα είναι πα­ ραμορφωμένα. Έχει δύο μισούς αντίχειρες, αλλά μπορεί να φάει μόνη της και κάνει μερικές εύκολες δουλειές. Προσέχει τα παιδιά και κουβαλάει πράγματα που τα σφίγγει πάνω στο σώμα της. Η Μαριάμ ένιωθε ευτυχισμένη στο καινούργιο της σπίτι, μέχρι που άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος. Επειδή παντρευόταν μια ξαδέρφη της Μαριάμ στην Τζαλαλαμπάντ, η οικογένεια πήρε το ρίσκο να ταξιδέψει, παρόλο που οι δρόμοι ήταν ανα­ σφαλείς. Ο άντρας της, ο Καριμουλάχ, θα έμενε στην Καμπούλ για να προσέχει το μαγαζί. Αλλά μια μέρα που πήγε να το ανοίξει, έπεσε θύμα διασταυρωμένων πυρών. Μια σφαίρα καρφώθηκε στην καρδιά του και πέθανε επιτόπου. Η Μαριάμ έκλαιγε για τρία χρόνια. Στο τέλος η Μπίμπι Γκουλ και η μητέρα του Καριμουλάχ αποφάσισαν να την πα­ ντρέψουν με τον αδερφό του νεκρού άντρα της, τον Χαζίμ. Απέ­ κτησε νέα οικογένεια και ξαναβρήκε τον εαυτό της για χάρη του άντρα και των παιδιών της. Τώρα είναι έγκυος στο πέ μπτο παιδί της. Ο μεγάλος της γιος, από τον γάμο της με τον Καρι­ μουλάχ, ο δεκάχρονος Φαζίλ, έχει ήδη μόνιμη δουλειά. Κουβα­ λάει κούτες και πουλάει βιβλία σ' ένα από τα μαγαζιά του Σουλ­ τάν και μένει μαζί του για να μην επιβαρύνει τη Μαριάμ. Μετά γεννήθηκε ο Γιουνούς, ο αγαπημένος γιος της Μπί­ μπι Γκουλ. Είναι ο μόνος που τη χα·ίδολογάει, της αγοράζει μιDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 34

κρά δώρα, τη ρωτάει αν χρειάζεται κάτι και που τα βράδια μ ε­ τά το φαγητό, όταν όλοι ξαπλώνουν στα στρώ ματα για να ξε­ κουραστούν, εκείνος ακου μπάει το κεφάλι του στην ποδιά της. Η μ οναδική η μ ερο μηνία γενεθλίων που η Μπίμπι Γκουλ θυ μά­ ται είναι του Γιουνούς, γιατί γεννήθηκε τη μ έρα που ο Ζαχίρ Σάχης έχασε την εξουσία μετά από πραξικόπη μα, στις 17 Ιου­ λίου του 1 973 . Κανείς από τους υπόλοιπους δεν έχει ούτε γενέθλια ούτε έτος γέννησης. Στα χαρτιά του Σουλτάν η χρονολογία κυ μαίνε ­ ται μ εταξύ 1 947 και 1 955 , ανάλογα μ ε το έγγραφο. Όταν ο Σ ουλτάν υπολογίζει τα παιδικά, τα σχολικά και τα φοιτητικά του χρόνια, τον πρώτο, τον δεύτερο και τον τρίτο πόλε μο κατα­ λήγει ότι είναι λίγο περισσότερο από πενήντα χρονών. Με τον ίδιο τρόπο υπολογίζουν και οι άλλοι την ηλικία τους και επει­ δή κανείς δεν την ξέρει ακριβώς, μπορεί να είναι όσο θέλει να είναι. Έτσι η Σακίλα λέει πως είναι τριάντα, παρόλο που μπο­ ρεί να είναι πέντε ή έξι χρόνια μεγαλύτερη. Μετά τον Γιουνούς γεννήθηκε ο Μπαζίρ. Ζει στον Καναδά από τότε που η μάνα του κανόνισε να τον παντρέψει μ ε μ ια συγγενή που μ ένει εκεί. Έχε ι να τον δει και να του μ ιλήσει δύο χρόνια που είναι παντρε μ ένος. Η Μπίμ πι Γκουλ χύνε ι ακό μη ένα δάκρυ. Το χειρότερο στη ζωή της είναι να βρίσκε­ ται μακριά από τα παιδιά της, που είναι ό,τι ση μ αντικότερο έχει σ' αυτήν τη ζωή, μετά τα καραμ ελωμένα α μύγδαλα που τα έχει κρυ μμένα στο μπαούλο της. Ο υστερότοκος φταίει που η Μπίμπι Γκουλ άρχισε να τρώει τόσο πολύ. Λίγες μέρες μετά τη γέννησή του τον έδωσε σε μ ια συγγενή που δεν μπορούσε να κάνει παιδιά. Το στήθος ήταν γε μάτο γάλα και η Μπίμπι Γκουλ έκλαιγε. Μ ια γυναίκα απο­ κτά κύρος όταν γίνεται μητέρα, ιδίως αγοριών. Η στείρα γυναί­ κα παραγκωνίζεται. Η συγγενής της Μπίμπι Γκουλ δεκαπέντε χρόνια δεν έκανε παιδί, προσευχόταν στον Θεό, απελπιζόταν, δοκίμαζε κάθε γιατρικό και βότανο, και όταν η Μπίμπι Γκουλ περίμενε το δωδέκατο παιδί της, της ζήτησε να το πάρει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ Η

135

Μπίμπι Γκουλ αρνήθηκε. «Δεν μπορώ να δώσω το παι­ δί μου». Η συγγενής συνέχισε να παρακαλάει, να ικετεύει, να κλαί­ ει. «Λυπήσου με», της είπε, «έχεις πια μια μεγάλη οικογένεια, εγώ δεν έχω καμία. Δώσ' μου το αυτό, σε παρακαλώ, δεν μπο­ ρώ να ζήσω χωρίς παιδιά», κλαψούρισε. Στο τέλος, η Μπίμπι Γκουλ υποχώρησε και της έταξ ε το παιδί. Όταν γεννήθηκε ο γιος της, τον κράτησε είκοσι μέρες. Τον θήλασε, τον νανούρισε και τον έκλαψε, που θα τον απο­ χωριζόταν. Η Μπίμπι Γκουλ ήταν αξιοσέβαστη γυναίκα λόγω των παιδιών της. Ήθελε πολλά παιδιά, όσα μπορούσε να κά­ νει. Α.)..λά κράτησε την υπόσχεσή της, και μετά τις συμφωνημέ­ νες είκοσι μέρες τον έδωσε στη συγγενή και, μόλο που το γάλα έτρεχε μπόλικο, δεν μπορούσε πια να τον θηλάσει. Οι δεσμοί της μητρότητας είχαν κοπεί απότομα' από τότε και μετά ήταν μόνο ένας συγγενής της. Ξ έρει ότι είναι σε καλά χέρια, αλλά ε ξακολουθεί να κλαίει που έχασε τον γιο της. Όταν τον συνα­ ντάει είναι αναγκασμένη να υποκρίνεται, αυτό το έχει υποσχε­ θεί στη θετή του μητέρα. Η Λέιλα είναι η μικρότερη κόρη της. Η έξυπνη και εργατι­ κή Λέιλα που κάνει και τις περισσότερες δουλειές του σπιτιού. Αυτή είναι τώρα η έγνοια τη ς δεκαεννιά χρονών, ανύπαντρη και κορίτσι. Όταν η Μπίμπι Γκουλ ήταν στην ηλικία της είχε ήδη γεννή­ σει τέσσερα παιδιά' δύο που πέθαναν και δύο που έζησαν. Αυ­ τά όμως δεν τα σκέφτεται πια. Τώρα σκέφτεται ότι το τσάι έχει κρυώσει και ότι κι η ίδια κρυώνει. Κρύβει τα αμύγδαλα κάτω από το στρώμα και θέλει κάποιος να της φέρει το μάλλινο σάλι της. «Λέιλα», φωνάζει. Η Λέιλα παρατάει τις κατσαρόλες της.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Οι πειρασμο ί Έρχεται με τη λιακάδα. Μια κυματιστή γοητεία μπαίνει μέσα στο σκοτεινό δωμάτιο. Ο Μανσούρ ξυπνάει από τον λήθαργο μόλις αντιλαμβάνεται την οπτασία να γλιστράει ανάμεσα στα ράφια, και προσπαθεί να μη δείχνει νυσταγμένος. «Μπορώ να εξυπηρετήσω ; » Αμέσως καταλαβαίνει ότι μπροστά του στέκεται μια όμορ­ φη νέα γυναίκα. Το καταλαβαίνει από τη στάση του κορμιού της, τα πόδια της, τα χέρια της, από τον τρόπο που κρατάε ι την τσάντα της. Έχει μακριά, άσπρα δάχτυλα. «Έχετε τη χημεία για προχωρημένους;» Ο Μανσούρ παίρνει το πιο επαγγελματικό του ύφος. Ξέρει ότι δεν έχει το βιβλίο, αλλά την παρακαλεί να τον ακολουθήσει στο βάθος του καταστήματος για να το ψάξει. Έχοντάς την κοντά του, ψάχνει στα ράφια. Το άρωμά της του γαργαλάει τη μύτη. Τεντώ­ νεται και σκύβει, κάνοντας ότι ψάχνει. Πού και πού γυρίζει το κε­ φάλι του προς το μέρος της και προσπαθεί να πιάσει μια φευγα­ λέα ματιά της. Δεν έχει ιδέα για ποιο βιβλίο πρόκειται. «Δυστυ­ χώς μας έχει τελειώσει. Νομίζω όμως πως έχω μερικά αντίτυπα στο σπίτι μου. Μπορείς να έρθεις πάλι αύριο; Θα το έχω εδώ». Όλη την επόμενη μέρα περιμένει να συμβεί το θαύμα. Δεν έχει βρει το βιβλίο της χημείας, έχει όμως ένα πολύ καλό σχέδιο. Όση ώρα περιμένει, το μυαλό του ταξιδεύει. Μέχρι που σκοτει­ νιάζει και κλείνει το μαγαζί. Απογοητευμένος κατεβάζει με δύνα­ μη τα σιδερένια ρολά, που τις νύχτες προστατεύουν τα ραγισμένα τζάμια. Την επόμενη μέρα κάθεται πίσω από τον πάγκο κακοδιάθε­ τος και αναστενάζει. Το δωμάτιο είναι μισοσκότεινο γιατί δεν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

137

έχουν ρεύμα. Οι ηλιαχτίδες που μπαίνουν μέσα κάνουν τη σκό­ νη να χορεύει και το περιβάλλον γίνεται ακόμη πιο θλιβερό. Όταν μπαίνουν μέσα πελάτες και ρωτάνε τον Μανσούρ για κάποιο βιβλίο, εκείνος τους απαντάει απότομα ότι δεν το έχει, παρόλο που το βιβλίο βρίσκεται σε κάποιο ράφι ίσια μπροστά του. Τα έχει βάλει με τον εαυτό του που είναι φυλακισμένος στο βιβλιοπωλείο του πατέρα του, επειδή δεν έχει ελεύθερη ούτε την Παρασκευή, επειδή ο πατέρας του δεν τον αφήνει να σπουδάσει, δεν τον αφήνει ν' αγοράσει ποδήλατο, δεν τον αφή­ νει να βλέπει τους φίλους του. Μισεί τα σκονισμένα βιβλία στα ράφια. Γενικά μισεί τα βιβλία, πάντα τα μισούσε. Από τότε που σταμάτησε το σχολείο, δεν έχει διαβάσει ούτε ένα. Ελαφριά βήματα και ένα θρόισμα από βαρύ ύφασμα τον βγάζουν αμέσως από τη μελαγχολική του διάθεση. Στέκεται όρθια μπροστά του, όπως την πρώτη φορά. Πάνω της πέφτει μια ηλιαχτίδα που τρελαίνει τη σκόνη που αιωρείται γύρω της. Ο Μανσούρ προσπαθεί να κρύψει τη χαρά του και ξαναπαίρ­ νει το σοβαρό ύφος του βιβλιοπώλη. «Σε περίμενα χτες » , της λέει καλοπροαίρετα. «Έχω το βι­ βλίο στο σπίτι, αλλά δεν ήξερα ποια έκδοση ήθελες, τι ήθελες να πληρώσεις. Αυτό το βιβλίο κυκλοφορεί σε τόσες εκδόσεις και δεν μπορούσα να τις κουβαλήσω όλες. Μήπως μπορείς να έρθεις μαζί μου στο σπίτι να διαλέξεις αυτή που θέλεις ; » Η μπούρκα τον κοιτάζει παραξενεμένη. Κουνάει την τσά­ ντα της με αμηχανία. «Στο σπίτι σου ; ». Μένουν αμίλητοι για λίγη ώρα. Η σιωπή ση μαίνει ότι δέχε­ ται, σκέφτεται ο Μανσούρ, αν και τρέμει από αγωνία. Η πρό­ ταση που μόλις της είχε κάνει παραήταν τολμηρή. «Το χρειάζεσαι το βιβλίο, έτσι δεν είναι;» της λέει στο τέλος. Και, ω του θαύματος, τον ακολουθεί. Η κοπέλα κάθεται στο πίσω κάθισμα, έτσι που να βλέπει το πρόσωπό του από τον καθρέφτη. Ο Μανσούρ, όση ώρα μιλάνε, προσπαθεί να πιάσει αυτό που νομίζει ότι είναι το βλέμμα της. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

138

«Ωραίο αυτοκίνητο», του λέει. «Δικό σου είναι; » « Ν αι, αλλά δεν ε ίναι και κανένα σπουδαίο», απαντάει ο Μανσούρ αδιάφορα. Έτσι το αυτοκίνητο θα της φανεί ακόμη πιο ωραίο και εκείνος ακόμη πιο πλούσιος. Οδηγε ί στην τύχη , στους δρόμους της Καμπούλ με μια μπούρκα καθισμένη στο πίσω κάθισμα . Δεν έχει το βιβλίο κι έτσι κι αλλιώς στο σπίτι του είναι οι γιαγιάδες και οι θείες . Αρχίζει να αγχώνεται και να εξάπτεται που είναι στο ίδιο αυ­ τοκίνητο με μια άγνωστη. Την παρακαλάει, αμήχανα, να του δείξει το πρόσωπό της. Για δευτερόλεπτα εκείνη κάθεται ακί­ νητη, ώσπου σηκώνει το μπροστινό μέρος της μπούρκας, κα ι καρφώνει το βλέμμα του στον καθρέφτη. Ακριβώς όπως την είχε φανταστεί. Πανέμορφη, με υπέροχα μεγάλα, βαμμένα, σκούρα μάτια, λίγα χρόνια μεγαλύτερή του . Με τα κόλπα που σκαρφίστηκε, την επίμονη γοητεία και με το ταλέντο που έχει να πείθει, κατάφερε να την κάνει να ξεχάσει το βιβλίο της χη­ με ίας και της προτείνει να την κεράσε ι φαγητό σε κάποιο εστιατόριο. Παρκάρει το αυτοκίνητο και εκείνη γλιστράει έξω κι ανεβαίνει τα σκαλοπάτια του εστιατορίου Μάρκο Πόλο. Ο Μανσούρ παραγγέλνει όλο το μενού: ψητό κοτόπουλο, κε­ μπάπ, μαντού -αφγανικό ζυμαρικό με σάλτσα κρέατος- αρνί με πιλάφι και πουτίγκα με φιστίκι για επιδόρπιο. Στη διάρκεια του φαγητού προσπαθεί να την κάνει να γε­ λάσει, να νιώσε ι ξεχωριστή και να φάει περισσότερο. Κάθεται σε μια γωνιά του εστιατορίου, με την μπούρκα τραβηγμένη πά­ νω από το πρόσωπό της και με την πλάτη γυρισμένη στα άλλα τραπέζια. Το πιρούνι και το μαχαίρι δεν τα χρησιμοποιεί και, όπως οι περισσότεροι Αφγανοί, τρώει με τα χέρια. Του μιλάει για τη ζωή της, για την οικογένειά της και τις σπουδές της, αλ­ λά ο Μανσούρ δεν την παρακολουθεί, είναι τόσο χαρούμενος που δεν μπορεί να συγκεντρωθεί. Είναι το πρώτο του ραντε­ βού, το πρώτο του απαγορευμένο ραντεβού. Φεύγοντας αφή­ νει στους σερβιτόρους γερό φιλοδώρημα και η φοιτήτρια τον κοιτάει με απορία. Από το φουστάνι της καταλαβαίνει ότι δεν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛIΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

139

είναι πλούσια, αλλά ούτε και φτωχή. Ο Μανσούρ πρέπει να επιστρέψει γρήγορα στο μαγαζί και η μπούρκα επιβιβάζεται σε ένα ταξί. Αν αυτό συνέβαινε την εποχή των Ταλιμπάν, μπο­ ρούσε να καταλήξει σε μαστίγωμα και φυλάκιση για κείνη και τον οδηγό. Η συνάντηση στο εστιατόριο θα ήταν αδύνατον να πραγματοποιηθεί. Μια γυναίκα κι ένας άντρας που δεν είναι συγγενείς δεν θα μπορούσαν να περπατήσουν ο ένας πλάι στον άλλο, και θα ήταν σίγουρα αδιανόητο να βγάλε ι την μπούρκα της σε δημόσιο χώρο. Τα πράγματα έχουν αλλάξει, ευτυχώς για τον Μανσούρ. Της υπόσχεται να της φέρει το βι­ βλίο την άλλη μέρα. Όλη την επόμενη μέρα σκέφτεται τι να της πει όταν την ξα­ ναδεί. Θα πρέπει να αλλάξει τακτική, από βιβλιοπώλης να γί­ νει καρδιοκατακτητής. Η μόνη γνώση του Μανσούρ για τη γλώσσα της αγάπης προέρχεται από ινδικές και πακιστανικές ταινίες, όπου η μια δραματική ατάκα ξεπερνάει την προηγού­ μενη. Το έργο ξεκινάει με μια συνάντηση , οδηγείται στο μίσος, στην προδοσία και την απογοήτευση και τελειώνει με ρόδινα λόγια για αιώνια αγάπη - αυτό είναι καλό σχολείο για έναν νέο εραστή. Πίσω από τον πάγκο, ανάμεσα στα στοιβαγμένα βιβλία, ο Μανσούρ ονειρεύεται πώς θα ξετυλιχτεί η συζήτηση με τη φοιτήτρια: « Σ ε σκεφτόμουνα συνεχώς από τη στιγμή που μ' άφησες χτες. Ήξερα ότι έχεις κάτι το ιδιαίτερο, ότι είσαι φτιαγμένη για μένα. Είσαι το πεπρωμένο μου ! » Αυτό θα της αρέσει να το ακούσει, και στη συνέχεια θα την κοιτάξει στα μάτια και ίσως να της πιάσει το χέρι: «Πρέπει να μείνουμε μόνοι. Θέλω να σε χορτάσω με τα μάτια μου, θέλω να βυθιστώ στο βλέμμα σου » , θα της πει. Υπάρχει βέβαια και η πιο συγκρατημένη εκδοχή : «Δεν ζητάω πολλά. Θα μπορούσες να περνάς από εδώ όταν δεν έχεις κάτι άλλο να κάνεις ; Αν δεν θέλεις, το καταλαβαίνω, αλλά ίσως μία φορά την εβδομάδα; » Ή θα μπορούσε να προσπαθήσει με υποσχέσεις : «Όταν γίνω δεκαοχτώ θα παντρευτούμε » . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 40

Θα είναι ο Μανσούρ με το ακριβό αυτοκίνητο, με το ωραίο μαγαζί, ο Μανσούρ με τα φιλοδωρήματα, ο Μανσούρ με το δυτικό ντύσιμο. Θα τη δελεάσει με τη ζωή που πρόκειται να ζήσει μαζί του : «Θα έχουμε ένα μεγάλο σπίτι με κήπο και πολ­ λούς υπηρέτες και θα πηγαίνουμε διακοπές στο εξωτερικό». Θα την κάνει να αισθανθεί ξεχωριστή και θα της δείξει πόσα σημαίνει γι' αυτόν: «Μόνο εσένα αγαπώ. Υποφέρω κάθε λε­ πτό που δεν σε βλέπω». Αν εκείνη ακόμη δεν έχει πειστεί, θα την παρακαλέσει και θα γίνει πιο δραματικός : «Αν μ' αφήσεις, καλύτερα να με σκο­ τώσεις ! Αλλιώς θα βάλω φωτιά και θα κάψω όλο τον κόσμο ! » Αλλά η φοιτήτρια δεν εμφανίζεται τη μέρα μετά από τη συ­ νάντηση στο εστιατόριο, ούτε την επόμενη, ούτε την άλλη. Ο Μανσούρ εξακολουθεί να ετοιμάζει τις ατάκες του, αλλά σύ­ ντομα χάνει το κουράγιο του. Μήπως δεν της άρεσε ; Μήπως οι γονείς της κατάλαβαν τι είχε κάνει; Μήπως την είχαν περιορι­ σμένη στο σπίτι; Μήπως τους είχε δει κανείς και το είχε καρ­ φώσει; Κάποιος γείτονας, κάποιος συγγενής ; Μήπως της είχε πει καμιά βλακεία; Ένας άντρας με μπαστούνι και τουρμπάνι διακόπτει τον συλλογισμό του. Χαιρετάει τον Μανσούρ μέσα από τα δόντια του και του ζητάει ένα θρησκευτικό βιβλίο. Εκνευρισμένος ο Μανσούρ βρίσκει το βιβλίο και το πετάει στον πάγκο. Δεν εί­ ναι πια ο Μανσούρ ο εραστής, είναι μόνο ο Μανσούρ ο γιος του βιβλιοπώλη με τα ρόδινα όνειρα. Την περιμένει κάθε μέρα. Κάθε βράδυ κατεβάζει τα ρολά χωρίς να την έχε ι δει. Οι μέρες του στο μαγαζί έχουν γίνει αφόρητες. Στον ίδιο δρόμο με το βιβλιοπωλείο του Σουλτάν υπάρχουν κι άλλα βιβλιοπωλεία και μαγαζιά που πουλάνε χαρτικά, που δέ­ νουν β ιβλία και που βγάζουν αντίγραφα εγγράφων. Σ' ένα από αυτά δουλεύει και ο Ραχιμουλάχ. Έρχεται συχνά στο μα­ γαζί του Μανσούρ για να πιει τσάι και να μιλήσουν. Αυτήν τη Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛIΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

141

φορά πηγαίνει ο Μανσούρ σ' αυτόν για να του πει τον πόνο του. Ο Ραχιμουλάχ γελάει. «Δεν πρέπει να προσπαθείς με φοιτήτριες, αυτές παραεί­ ναι ενάρετες. Προσπάθησε με κάποια που έχει ανάγκη από λεφτά. Οι ζητιάνες είναι οι πιο εύκολες. Μερικές απ' αυτές δεν ε ίναι τόσο χάλια. Ή πήγαινε εκεί που ο ΟΗΕ μοιράζε ι αλεύρι και λάδι. Εκεί πηγαίνουν πολλές νεαρές χήρες». Ο Μανσούρ τον ακούει έκπληκτος. Το ξέρει αυτό το ση­ μείο όπου μοιράζουν τρόφιμα στους φτωχούς, κυρίως στις χή­ ρες του πολέμου που έχουν μικρά παιδιά. Παίρνουν μια καθο­ ρισμένη ποσότητα κάθε μήνα και μερικές στέκονται εκεί και προσπαθούν να πουλήσουν τα τρόφιμα για να εξοικονομή­ σουν λίγα χρήματα. «Πήγαινε εκεί και ψάξε να βρεις μια που θα σου φαίνεται νέα. Αγόρασε ένα μπουκάλι λάδι και μετά φέρ' την εδώ. "Αν έρθεις στο μαγαζί μου, θα σε βοηθήσω στο μέλλον", τους λέω συνήθως. Όταν έρχονται, τους δίνω λίγα χρήματα και τις πη­ γαίνω στο πίσω δωμάτιο. Έρχονται με την μπούρκα, φεύγουν με την μπούρκα, κανείς δεν πρόκειται να υποψιαστεί κάτι. Εγώ παίρνω αυτό που θέλω και αυτές παίρνουν λεφτά για τα παιδιά τους». Ο Μανσούρ κοιτάζει τον Ραχιμουλάχ με καχυποψία. Εκεί­ νος του ανοίγει την πόρτα του πίσω δωματίου που είναι μόλις ένα τετραγωνικό. Στο πάτωμα είναι στρωμένα χαρτοκιβώτια με σκούρους λεκέδες. «Της βγάζω λοιπόν το πέπλο, το φουστάνι, τα σανδάλια, το παντελόνι και τα εσώρουχα. Όταν πια βρίσκονται στο δωμά­ τιο, είναι αργά για να το μετανιώσουνε. Τ ι κ ι αν φωνάξουν, όποιος έρθει για να τη σώσει, δικό της θα είναι το φταίξιμο. Το σκάνδαλο θα της κατέστρεφε τη ζωή . Με τις χήρες το πράγμα πάει καλά. Αλλά αν είναι μικρά κορίτσια, παρθένες, τους το κάνω ανάμεσα στα μπούτια, απλώς τους ζητάω να κρα­ τάνε τα μπούτια τους σφιχτά ενωμένα. Διαφορετικά, τους το κάνω, ξέρεις, από πίσω» , λέει ο έμπορος. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

142

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ο Μανσούρ τον κοιτάει σοκαρισμένος. Πώς μπορεί και μι­ λάει για τέτοια πράγματα με τόσο κυνικό τρόπο ; Το ίδιο από­ γευμα όταν βρίσκεται ανάμεσα στην μπλε μάζα από μπούρκες, τα πράγματα δεν φαίνονται και τόσο εύκολα. Αγοράζει ένα μπουκάλι λάδι. Αλλά τα χέρια που του το δίνουν είναι σκασμέ­ να και τραχιά. Το μόνο που βλέπει γύρω του ε ίνα ι φτώχεια. Πετάει το μπουκάλι με το λάδι στο πίσω κάθισμα του αυτοκι­ νήτου και φεύγει. Βαρέθηκε να προβάρει ατάκες από το Μπόλιγουντ. Αλλά μια μέρα σκέφτεται ότι μπορεί να του φανούν χρήσιμες. Μια μικρή κοπέλα μπαίνει στο κατάστημα και του ζητάει ένα αγγλικό λεξι­ κό. Ο Μανσούρ παίρνει το πιο χαριτωμένο ύφος του, μαθαίνει ότι η κοπέλα μόλις άρχισε να παρακολουθεί αγγλικά για αρχά­ ριους. Ο ευγενικός βιβλιοπώλης προσφέρεται να τη βοηθήσει. «Σπάνια μπαίνουν πελάτες κι έτσι μπορώ, πού και πού, να σ' εξετάζω στα αγγλικά». Η βοήθεια που της προσφέρει ξεκινάει από τον καναπέ και συνεχίζει πίσω από μια βιβλιοθήκη, με όρκους για γάμο και αιώνια αγάπη. Κάποια στιγμή της σηκώνει την μπούρκα και τη φυλάει. Εκείνη εξαφανίζεται και δεν ξαναγυρίζει. Μια άλλη φορά μάζεψε μια κοπέλα από τον δρόμο, μια αναλφάβητη που ποτέ στη ζωή της δεν είχε δει βιβλίο. Στεκό­ ταν και περίμενε στη στάση του λεωφορείου έξω από το μαγα­ ζί, και τη φώναξε για να της δείξει κάτι. Είναι όμορφη και γλυ­ κιά. Μερικές φορές που περνάει από το μαγαζί, της υπόσχεται κι αυτής ένα μέλλον στρωμένο με ροδοπέταλα. Καμιά φορά τον αφήνει να την πιάνει κάτω από την μπούρκα· αυτό μεγα­ λώνει μοναχά τον πόθο του. «Είμαι βρόμικος στην ψυχή», εκμυστηρεύεται στον μικρότε ­ ρο αδερφό του. Ξέρει ότι δεν πρέπει να σκέφτεται τις κοπέλες. «Αναρωτιέμαι γιατί είναι τόσο πληκτικές», του λέει ο Ραχι­ μουλάχ μια μέρα που ο Μανσούρ τον επισκέπτεται για να πι­ ουν ένα φλιτζάνι τσάι. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

143

«Τι εννοείς πληκτικές;» ρωτάει ο Μανσούρ. «Οι γυναίκες εδώ δεν είναι σαν τις γυναίκες που βλέπουμε στα έργα. Μένουν τελείως ακίνητες. Απλώς ξαπλώνουν», του εξηγεί ο Ραχιμουλάχ ως μεγαλύτερος άντρας. «Μήπως οι Αφγανές είναι διαφορετικές ; Προσπαθώ να τους εξηγήσω τι πρέπει να κάνουν, αλλά δεν το κάνουν », λέει αναστενάζοντας. Ένα κορίτσι μπαίνει στο κατάστημα. Πρέπει να είναι γύρω στα δώδεκα με δεκατέσσερα. Απλώνει το βρόμικο χέρι της και τους κοιτάζει ικετευτικά. Πάνω στο κεφάλι της πέφτει ένα βρό­ μικο άσπρο σάλι με κόκκινα λουλούδια. Είναι πολύ μικρή για να φορέσει μπούρκα, συνήθως τη φοράνε μετά την εφηβεία. Μπαίνουν συχνά ζητιάνοι στο μαγαζί. Ο Μανσούρ συνή­ θως τους διώχνει, αυτήν τη φορά όμως ο Ραχιμουλάχ στέκεται και κοιτάζει το παιδικό οβάλ πρόσωπο καθώς βγάζει δέκα χαρτονομίσματα από την τσέπη του. Η ζητιάνα κοιτάζει τα χρήματα με γουρλωμένα μάτια και κάνει να τα αρπάξει πεινα­ σμένη. Αλλά πριν προλάβει να τα πάρει, το χέρι του Ραχιμου­ λάχ κάνει έναν κύκλο στον αέρα με το βλέμμα στυλωμένο πά­ νω της. «Τίποτα δεν είναι τζάμπα σ' αυτήν τη ζωή», λέει. Το χέρι της κοπέλας παγώνει. Ο Ραχιμουλάχ της δίνει δύο χαρτονομίσματα. «Πήγαινε σ' ένα χαμάμ, πλύσου κι όταν επιστρέψεις θα σου δώσω και τα υπόλοιπα». Βάζει γρήγορα τα λεφτά στην τσέπη του φορέματός της και κρύβει το πρόσωπό της πίσω από το βρόμικο λουλουδάτο σάλι. Τον παρατηρεί με το ένα μάτι. Στο ένα της μάγουλο έχει σημά­ δια από ανεμοβλογιά και μύγες της άμμου της έχουν σκάψει το μέτωπο. Γυρίζει αμίλητη και φεύγει. Η λεπτή φιγούρα εξαφα­ νίζεται στους δρόμους της Καμπούλ. Λίγο αργότερα επιστρέφει, φρεσκοπλυμένη. «Ας είναι», λέει ο Ραχιμουλάχ, παρόλο που φοράει τα ίδια βρόμικα ρούχα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

144

«Έλα μαζί μου στο πίσω δωμάτιο και θα σου δώσω τα υπό­ λοιπα χρήματα», της λέει χαμογελώντας. «Εσύ να μου προσέ­ χεις το μαγαζί», λέει στον Μανσούρ. Ο Μανσούρ νιώθει αμήχανα μόνος του στο ξένο μαγαζί ίσως πρέπει να φύγει. Ξαφνικά, ο έμπορος προβάλλει από το πίσω δωμάτιο. «Είναι δική σου», λέει στον Μανσούρ. Ο Μανσούρ τον κοιτάζει άφωνος, ρίχνει μια κλεφτή ματιά στο πίσω δωμάτιο και βγαίνει τρέχοντας από το μαγαζί.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Το κάλεσμα του Αλί Για μέρες αισθάνεται άρρωστος. Αυτό που έκανα είναι ασυγ­ χώρητο, σκέφτεται ο Μανσούρ, ασυγχώρητο ! Πλένεται, αλλ' αυτό δεν βοηθάει. Προσεύχεται, ούτε αυτό βοηθάει. Μελετάει το Κοράνι, πηγαίνει στο τζαμί, αλλά αισθάνεται βρόμικος, πο­ λύ βρόμικος. Με τόσο βρόμικες σκέψεις που έκανε τις τελευ­ ταίες μέρες, αισθάνεται κακός μουσουλμάνος. Ο Θεός θα με τιμωρήσει, ό,τι κάνουμε στους άλλους πέφτει πάνω μας, σκέ­ φτεται το αγόρι. Ένα μικρό παιδί. Αμάρτησα απέναντι σ' ένα παιδί. Τον άφησα να το κακοποιήσει' δεν τον σταμάτησα. Η ναυτία γίνεται εγκόσμια κόπωση όταν, ύστερα από λίγο, η ανάμνηση της ζητιάνας ξεθωριάζει. Αισθάνεται κουρασμένος από τη ζωή, τη ρουτίνα, το άγχος. Είναι κακόκεφος και φέρεται απότομα σε όλους. Είναι θυμω­ μένος με τον πατέρα του που τον κρατάει σκλαβωμένο στο μα­ γαζί, ενώ η ζωή κυλάει χωρίς αυτόν. Είμαι δεκαεφτά χρονών, σκέφτεται, και η ζωή μου τελε ιώ­ νει πριν καλά καλά αρχίσει. Κάθεται σκυφτός πίσω από τον σκονισμένο πάγκο, με τους αγκώνες ακουμπισμένους στο τραπέζι και το κεφάλι χωμένο στα χέρια του. Ν ιώθει άβολα. Σηκώνει το κεφάλι και κοιτάζει γύρω του, τα βιβλία του Ισλάμ που μιλάνε για τον προφήτη Μω­ άμεθ. Φη μισμένα βιβλία που ερμηνεύουν το Κοράνι. Κοιτάζει τα βιβλία με αφγανικά παραμύθια, τις βιογραφίες Αφγανών βα­ σιλιάδων και κατακτητών, τα χοντρά βιβλία για τον πόλεμο με τους Βρετανούς, υπέροχα λευκώματα για τις πολύτιμες πέτρες του Αφγανιστάν, βιβλία με παραδοσιακά κεντήματα και δεμέ­ νες φωτοτυπημένες σελίδες με τα αφγανικά ήθη και έθιμα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

146

Τα κοιτάζει επίμονα και χτυπάει τη γροθιά του στο τραπέζι. Γιατί γεννήθηκα Αφγανός ; Μισώ τον εαυτό μου που είμαι Αφγανός. Μ' όλα αυτά τα ξεπερασμένα έθιμα και τις παραδό­ σεις αργοπεθαίνω. Ν α σέβεσαι το ένα, να σέβεσαι το άλλο, δεν έχω καμία ελευθερία, δεν μπορώ να αποφασίσω τίποτα μόνος μου. Τον Σουλτάν το μόνο που τον νοιάζει είναι να με­ τράει τα λεφτά από τις πωλήσεις. «Ας βάλει τα βιβλία του εκεί πού ξέρει» , λέει ψιθυριστά. Ελπίζει να μην τον άκουσε κανείς. Στην αφγανική κοινωνία, μετά τον Αλλάχ και τους προφήτες, το ση μαντικότερο πρόσωπο είναι ο πατέρας. Να τον παρακού ­ σεις είναι αδύνατον ακόμη και για κάποιον τόσο περήφανο όσο ο Μανσούρ. Τσακώνεται και ποδοπατάει όλους τους υπό­ λοιπους, τις θείες του, τ' αδέρφια του, τη μητέρα του, αλλά πο­ τέ τον πατέρα του. Είμαι σκλάβος, σκέφτεται, δουλεύω όλη μου τη ζωή για στέγη, φαγητό και καθαρά ρούχα. Αυτό που θέλει περισσότερο από καθετί άλλο είναι να σπουδάσει. Του λείπει η ζωή και οι φίλοι που είχε στο Πακιστάν. Τώρα δεν του μένει χρόνος για φιλίες και τον μοναδικό φίλο που είχε, τον Ραχιμουλάχ, δεν θέλει να τον ξαναδεί. Λίγες ακόμη μέρες μένουν για την αφγανική Πρωτοχρονιά, τη ναβρόζ. Σ' όλη τη χώρα ετοιμάζονται μεγάλοι εορτασμοί. Τα τε­ λευταία πέντε χρόνια οι Ταλιμπάν είχαν απαγορέψει τους εορ­ τασμούς. Θ εωρούσαν τη ναβρόζ ειδωλολατρική γιορτή. Κάτι σαν λατρεία του ήλιου, επειδή έχει τις ρίζες τη ς στη Ζωροαστρι­ κή θρησκεία -τη λατρεία της φωτιάς- που ξεκίνησε στην Περ­ σία, τον 60 αιώνα π Χ. Στη συνέχεια απαγόρεψαν και το παρα­ δοσιακό προσκύνημα στον τάφο του Αλί στη Μαζάρ-ε-Σαρίφ. Για εκατοντάδες χρόνια προσκυνητές κατέφταναν στον τάφο του Αλί για να πάρουν άφεση αμαρτιών, να ζητήσουν συγχώρε­ ση, να γιατρευτούν από τις αρρώστιες και να υποδεχτούν το νέο έτος, που σύμφωνα με το αφγανικό ημερολόγιο αρχίζει στις 21 Μαρτίου, την εαρινή ισημερία, τότε που μέρα και νύχτα έχουν την ίδια διάρκεια. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

147

Ο Αλί ήταν ξάδ ερφος και γαμπρό ς του προφήτη Μω ά με θ και τέταρτος χαλίφης. Αυτό ς ε ίναι η αιτία της δ ιαμάχη ς μεταξύ σιίτών και σουνιτών μουσουλμάνων. Για τους σιίτες ε ίναι δ εύ ­ τερος στη σειρά διαδοχής μετά τον Μ ωά με θ , για τους σουν ίτες ε ίναι τέταρτος. Πάντως, ακό μη και για τους σουν ίτες, όπως ο Μ ανσούρ και οι περισσότεροι Αφγανο ί, ο Αλί ε ίναι ένας aπό τους μεγάλους ή ρωες του Ι σλά μ. Ένας γεννα ίος πολεμιστής που π έθανε με το σπαθί στο χ έρι, όπως λέ ει και η ιστορ ία. Ο Αλί δολοφονήθηκε, ενώ έκανε την προσευχή του στο τζαμί της Κούφα, το 661 μ.Χ και, σύ μφωνα με τους περισσότερους ιστο­ ρικού ς, θάφτηκε στη Ναζάφ, στο Ι ρ άκ . Οι Αφγανο ί, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι ξ ε θάφτηκε aπό τους οπαδούς του που φοβό ­ ντουσαν ότι οι εχθρο ί του θα έπαιρναν εκδίκηση, ακρωτηριά­ ζοντας το νεκρό κορμί του. Έτσι έδεσαν το πτώ μα του Αλί στην πλάτη μιας λευκής καμήλας που την άφησαν να τρ έχει για όση ώρα άντεχε. Ε κε ί ό που το σώ μα θα σωριαζόταν, θ α τον έθα­ β αν. Το μέ ρος αυτό , σύ μφωνα με τον μύθο, έγινε γνωστό ως Μ αζάρ-ε-Σ αρ ίφ, που σημα ίνει «ο τάφος του ευγενού ς» . Γ ια πάνω aπό πεντακόσια χρόνια τον τάφο έδ ειχνε μια πέτρα, αλ­ λά τον 120 αιώνα ένας μουλάς έχτισε έναν μικρό θολωτό τάφο, επειδή τον ε ίχε επισκεφτε ί στον ύπνο του ο Αλί. Ύστερα ήρθ ε ο τζένγκις Χαν και κατέστρεψε τον τάφο και πάλι παρέ μεινε ασημάδ ευτος για αρκετέ ς εκατοντάδες χρόνια. Ξανά, στην αρ­ χή του 150υ αιώνα χτίστηκε ένα καινού ργιο μαυσωλε ίο π άνω από αυτό που οι Αφγανο ί θ εωρούν ότι ε ίναι ο τάφος του Αλί. Αυτό ς ο τύ μβος -και το τζαμί που χτίστηκε λίγο πιο π έρα- ε ίναι ο προορισμός των προσκυνητών. Ο Μανσούρ ε ίναι aπoφασισμένoς να κάνει τη διαδρομή των προσκυνητών, για να λυτρωθε ί. Το σκέφτεται ε δώ και καιρό . Το μόνο που aπoμένει ε ίναι να πάρει την άδεια του Σουλτάν, γιατί θα χρειαστε ί να λε ίψει για αρκετές ημέρες aπό το μαγαζί. Αν υπάρ­ χει κάτι που ο Σουλτάν aπεχθάνεται ε ίναι να λε ίπει ο Μανσούρ. Ο Μανσού ρ έχει βρει και παρέα για το ταξίδι, έναν Ι ρανό δημοσιογράφο που συχνά αγοράζει βιβλία aπό το μαγαζί. Μια Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

148

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

μέρα άρχισαν να μιλάνε για τον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς και ο Ι ρανό ς του ε ίπε ότι ήθ ε λε να τον ακολουθήσει, αν ε ίχε χώρο στο αυτοκ ίνητο. Σώθηκα, σκ έ φτηκε ο Μ ανσού ρ, ο Αλί με καλε ί, θέλει να με συγχωρήσει. Ό μως ο Σουλτάν δεν τον αφήνει. Ο πατέ ρας του δεν θέλει να τον αποχωριστε ί για τη βδομάδα που θα διαρκέσει το ταξί­ δι. Λέ ει πως ο Μανσούρ πρ έπει να ετοιμάσει καταλόγους, να παρακολου θή σει τον ξυλουργό που έχει έ ρ θ ει για να φτιάξ ει τα καινού ργια ράφια, και να πουλήσε ι βιβλία. Δ εν εμπιστεύ ε­ ται κανέναν άλλο, ούτε τον μέλλοντα γαμπρό του, τον Ρασούλ. Και πού να 'ξ ερε πόσες ώρες ο Μανσούρ ε ίχε αφήσει τον Ρα­ σούλ μόνο του στο μαγαζί. Ο Μανσού ρ βράζει. Επειδή φοβά­ ται να ζητήσει την άδ εια του πατέ ρα του, το αφήνει για το τε­ λευταίο βράδυ πριν από την αναχώρηση. Ο πατέρας του δεν το συζητάει καν, ο Μανσούρ φωνάζει, ο πατέρας του αρνε ίται. « Είσαι γιος μου και θ α κάνεις αυτό που σου λέω», λέ ει ο Σουλτάν. «Σ ε χρειάζομαι στο μαγαζί». «Βιβλία, βιβλία, λεφτά, λεφτά, το μόνο που σκέφτεσαι ε ίναι λ τα εφτά », ουρλιάζει ο Μανσού ρ. « Θ α πουλάω β ιβλία για το Αφγανιστάν χωρ ίς να γνωρ ίζω τη χώρα, δεν έχω βγει ποτέ έξω από την Καμπούλ», λέ ει θυ μωμένος. Ο Ιρανό ς φεύγε ι το επό μενο πρω ί. Ο Μ ανσούρ ε ίναι επα­ ναστατη μ ένος. Πώς μπό ρεσε ο πατ έ ρας να του το αρνη θ ε ί; Πηγαίνει τον πατέ ρα του με το αυτοκ ίνητο στο μαγαζί χωρ ίς να βγάλει λέξη κι απαντάει μονολεκτικά όταν τον ρωτάει κάτι. Το συσσωρευμένο μίσος που νιώθ ει για τον πατέ ρα του σιγο­ βρ άζει μέσα του. Ο Μανσού ρ ε ίχε πά ει μέχρι την τρίτη γυμνα­ σίου, όταν ο Σουλτάν τον σταμάτησε και τον έβαλε στο β ιβλιο­ πωλε ίο. Δ εν τον άφησε να τελειώσει το λύκειο. Ό ,τι και να ζη­ τή σει, βρ ίσκει την άρνηση. Το μόνο που του χάρισε ο πατέρας του ε ίναι το αυτοκ ίνητο, για να τον πηγαινοφ έ ρνει. Αλλά και κάτι ακό μη. Την ευ θύνη για το β ιβλιοπωλε ίο, ό που γ ίνεται κι αυτός σκόνη πίσω από τα ράφια. «Όπως θέλεις» του λέ ει ξαφ­ νικά. «Θα κάνω ό,τι μου πεις, αλλά μην έχεις την εντύ πωση ότι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

149

θ α το κάνω με τη θέλησή μου. Π οτ έ δ εν μ' αφήνεις να κάνω αυτό που θέλω. Μ ε συντρ ίβεις». «Μπορε ίς να πας του χρόνου» του λέ ει ο Σουλτάν . «Όχι, δ εν πρ ό κειται να π άω ποτ έ , και δ εν πρ ό κειται να σου ξαναζητήσω ποτέ τίποτα». Λ ένε ότι μόνο αυτός που δέχεται το κάλεσμα του Αλί, μπο­ ρε ί να πάει στη Μαζάρ. Γιατί ο Αλί δεν τον θέλει να πά ει; Μή ­ πως οι σκέψεις του ήταν τόσο ασυγχώρητες; Ή μήπως ο πατέ­ ρας του δεν ακού ε ι ότι ο Αλί τον καλε ί; Ο Σουλτάν παγώνει με την εχθ ρ ότητα του Μ ανσού ρ. Κοι­ τάζει τον θυμωμένο, αναπτυγμένο έφηβο και σχε δόν κυριεύ ε­ ται από φόβο. Α φού πή γε τον πατ έ ρα του στο μαγαζί του και τους δύ ο αδ ερφού ς του στο δ ικό τους, ο Μ ανσού ρ ανο ίγει και το δ ικό του. Κάθ εται π ίσω από το σκονισμένο γραφε ίο. Το σώ μα του παίρνει τη συνη θ ισμένη του στάση, όταν κάνει σκοτεινέ ς σκέ ­ ψεις. Έχει ακουμπήσει τους αγκώνες στο γραφε ίο και αισθά­ νεται ότι η ζωή του ε ίναι μια φυλακή που συνεχώς γεμ ίζε ι με όλο και περισσότερη σκόνη από τα βιβλία. Μόλις παρέλαβε μια καινούργια φουρνιά βιβλίων και για τυ­ πικούς έστω λόγους πρ έπει να ξέρει περ ί τίνος πρόκειται. Έτσι ανό ρεχτα και παρά τη θέλησή του τους ρ ίχνει μια ματιά . Αυτό που βλέπει ε ίναι μια συλλογή ποιημάτων του μυστικιστή Ρουμί, ένας από τους αγαπημένους του πατέρα και από τους γνωστότε­ ρους ποιητ έ ς του Ι σλά μ. Ο Ρ ουμ ί γεννή θηκε στα 1 200 στην Μπάλκχ, κοντά στη Μαζάρ-ε-Σαρίφ. Ακό μη ένα σημάδι, σκέφτε­ ται ο Μανσούρ. Αποφασίζει να ψάξει να βρει κάτι που θα τον δι­ καιώσει απέναντι στον πατέρα του. Τα ποιήματα του Ρουμί μι­ λούν για την κάθαρση που χρειάζεται για να έρθει κανε ίς πιο κο­ ντά στον Θε ό - που ε ίναι η τελε ιότητα. Το νόημα ε ίναι να ξ εχά­ σει κανε ίς τον εαυτό του, το εγώ του. Ο Ρουμί λέ ει ότι «το Εγώ ε ί­ ναι φράγμα ανάμεσα στον άνθρωπο και στον Θεό». Ο Μανσούρ διαβάζει για το πώς μπορε ί να στραφε ί στον Θεό και για το πώς η ζωή πρέπει να περιστρ έφεται γύρω από τον Θε ό και όχι γύρω Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

150

από τον εαυτό του. Ο Μανσούρ αισθάνεται πάλι βρό μικος όσο πιο πολύ διαβάζει τόσο πιο πολύ αισθάνεται την ανάγκη να εξα­ γνιστε ί. Στέκεται σ' ένα από τα πιο απλά ποιή ματα:

Το νερό είπε στον αμαρτωλό, «Έλα κ οντά μου».

Ο αμαρτωλός απάντησε, <<Δεν μπορώ, γιατί ντρ έπομαι πολύ».

Το νερό τότε του είπε, «Πώς θα ξεπλύνεις τις αμαρτίες σου χωρίς τη βοήθειά μου;»

Και το νερό και ο Θ ε ό ς φα ίνεται να τον έχουν εγκαταλε ί­ ψει. Ο Ι ρανό ς τώρα πρέπει να βρ ίσκεται κάπου ψηλά στα χιο­ νισμ ένα βουνά του Χ ιντουκού ς, σκέφτεται ο Μ ανσού ρ. Είναι θυ μωμένος όλη μέρα. Όταν σκοτεινιάζει ε ίναι ώρα να κλε ίσει το μαγαζί, να πάρει τον πατέρα του και τους αδ ερφού ς του και να τους πά ει σπ ίτι, για ένα ακό μη πιάτο ρύζι, για ένα ακό μη βράδυ συντροφιά με την ανιαρή του οικογ ένεια. Την ώρα που κατε βάζει τα ρολά κι ετοιμάζεται να βάλει το λουκέτο, εμφαν ίζεται ξ αφνικά ο Άκμπαρ, ο Ι ρανό ς δημοσιο­ γράφος. Ο Μ ανσού ρ δ εν πιστεύ ει στα μάτια του, νομ ίζει ότι βλέπει φάντασμα. «Δεν έ φυγες;» τον ρωτά ει με έκπληξη. « Ξ εκινήσαμε, αλλά το τούνε λ του Σαλάνγκ ήταν κλ ειστό σήμερα, κι έτσι θ α ξαναπροσπαθή σουμε αύριο», λέ ει. «Συνά­ ντησα τον πατέ ρα σου στον δρ ό μο και με παρακάλεσε να σε πάρω μαζί μου. Θα φύγουμε αύ ριο από το σπίτι μου στις π έντε το πρωί, μόλις λήξει η απαγό ρευση της κυκλοφορ ίας». «Είσαι σίγουρος ότι το ε ίπε αυτό;» Ο Μανσούρ έχει με ίνει άναυδος. Πρ έπει να ε ίναι το κάλεσμα του Αλί. Γ ια φαντάσου, με κάλεσε πράγματι, μουρμουρ ίζει. Ο Μανσούρ περνάει το βράδυ στο σπίτι του Άκμπαρ για να σιγουρευτε ί ότι θα ξυπνήσει και από φόβο μήπως ο πατέρας του αλλάξει γνώμη. Το επό μενο πρωί πριν χαράξει, ξ εκινάνε. Ο ι μο­ ναδικέ ς αποσκευ έ ς του Μανσού ρ ε ίναι μια πλαστική σακούλα με κόκα-κόλα, πορτοκαλάδες και μπισκότα γεμιστά με μπανάνα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

151

και ακτιν ίδ ιο. Ο Άκμπαρ έχει μαζί του κι έναν φ ίλο και έτσι η ατμόσφαιρα στο αυτοκίνητο ε ίναι εύθυ μη. Ακούνε μουσική από ινδικέ ς ταινίες και τραγουδάνε με όλη τους τη δύναμη. Ο Μαν­ σούρ έχει πάρει μαζί του τον μικρό του θησαυρό, μια δυτική κα­ σέτα: Ρορ from the '80s. ''Is this love? Baby don't hurt me, don't hurt me ηο more!" αντηχε ί μέσα στο παγωμένο ξημέρωμα. Ήδη το πρώτο ημίωρο ο Μανσούρ έχει φάει ένα πακέτο μπισκότα και έχει πιει δύο κουτάκια κόκα-κόλα. Αισθάνεται ελεύθερος ! Έχει όρεξη να φωνάξει. Βγάζει το κεφάλι του έξω από το παράθυρο και ουρλιάζε ι: «Ζήτωωωω! Αλίιιι, Αλί σού 'ρχομαι ! » Π ερνούν από περιοχέ ς που δ εν έχει ξαναδ ε ί ποτέ στη ζωή του. Βόρεια της Καμπούλ β ρ ίσκεται η πε δ ιάδα του Σ ομαλί, ένα από τα μέ ρη στο Αφγανιστάν που έπαθ ε τις περισσότερες ζημιέ ς από τον πόλεμο. Εδώ έσκαγαν οι βό μβ ες από τα αμερι­ κανικά Β-52 πριν από λίγους μόλις μήνες. « Είναι τό σο ό μορφα», αναφωνε ί ο Μανσού ρ. Η πε δ ιάδα από μακριά φαίνεται ό μορφη, με τα χιονισμένα βουνά του Χ ι­ ντουκού ς στο βάθος να υψώνονται μέχρι τον ουρανό . Χ ιντου­ κούς σημαίνει ο φονιάς του Ινδού . Σ ' αυτή την οροσειρά χιλιά­ δες Ινδο ί στρατιώτες π έθαναν από το κρύ ο, όταν επιτ έθηκαν στην Καμπούλ. Μπα ίνοντας στην πε διάδα, αρχίζε ι το νεκρό τοπίο του πο­ λέ μου. Σ ε αντ ίθ εση με τους Ιν δού ς στρατιώτες τα βουνά Χ ι­ ντουκού ς δ εν κατάφεραν να συγκρατήσουν τα Β - 52 . Π ολλά από τα βομβαρδ ισμένα κρησφύγετα των Ταλιμπάν έχουν με ί­ νε ι ό πως ήτανε τη στιγμή του βομβαρ δ ισμού . Ο ι κρυψ ώνες τους έγιναν μεγάλοι κρατήρες ή τινάχτηκαν στον α έρα όταν οι βό μβες τράνταξαν το έδαφος. Ένα αναποδογυρισμένο σιδ ε­ ρ ένιο κρε βάτι όπου πάνω του μπορε ί να κοιμόταν κάποιος Τα­ λιμπάν που οι σφα ίρες τον σκότωσαν στον ύπνο του, μοιάζει με σκε λετό παρατημένο στην άκρη του δρ ό μου. Στο πλάι του κρε βατιού βρ ίσκεται ένα στρώ μα γαζωμένο από σφαίρες. Τα κρησφύγετα ό μως ε ίναι λεη λατημένα. Λίγες ώρες μετά τη φυγή των Ταλιμπάν, κατέφτασαν οι ντόπιοι για να μαζέψουν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝ Ε ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

152

τα σκεύη των στρατιωτών, τις λάμπες γκαζιού , τα στρώ ματα, τα χαλιά και τα σκεπάσματά τους. Η φτώχεια έκανε τη λεηλασία των πτωμάτων αναπόφευκτη. Κανε ίς δ εν έκλαψε τους νεκρού ς που κε ίτονταν στην άκρη του δρό μου ή πάνω στην ά μμο. Αντι­ θέτως, πολλά πτώ ματα κακοποιήθηκαν από τους ντόπιους. Τους έβγαλαν τα μάτια, τους ξεκόλλησαν το δέρμα, τους δ ιαμέλισαν ή τους έκοψαν κομμάτια. Αυτή ήταν η εκδίκησή τους απέναντι στους Ταλιμπάν που ε ίχαν τρομοκρατή σε ι για πολλά χρ όνια τους ντόπιους της πε διάδας του Σομαλί. Για πέντε χρόνια, η πεδιάδα ήταν το μέτωπο ανά μεσα στους Ταλιμπάν και στους άντρες του Μασούντ της Β όρειας Συμμα­ χίας. Η εξουσία στην πεδιάδα άλλαξ ε χέ ρια έξι φορέ ς . Επειδή το μέτωπο μετακινιόταν συχνά , οι ντόπιοι ήταν αναγκασμένοι να μετακινούνται ε ίτε βόρεια, στην πεδιάδα του Παντζίρ, ή πιο νότια προς την Καμπούλ. Στην πε δ ιάδα του Σομαλί έ μεναν πε­ ρισσότεροι Τατζίκοι. Όσοι δ εν ήταν σε θέση να αποδρ άσουν, συχνά έπεφταν θύ μα των φυλετικών εκκαθαρ ίσεων των Ταλι­ μπάν. Προτού αποσυρθούν οι Ταλιμπάν, πρόλαβαν να δηλητη­ ριάσουν τα πηγάδια και να ανατινάξουν πολύτιμα κανάλια νε­ ρού και φράγματα, ζωτικά για την άνυδρη πε διάδα, που πριν από τον εμφύλιο ήταν σημαντική γεωργική περιοχή. Ο Μανσού ρ κοιτάζε ι βουβός τα φρικαλέα χωριά στο διάβα τους. Τα περισσότερα ε ίναι ερειπωμ ένα και φαντάζουν σαν σκελετο ί. Οι Ταλιμπάν έκαψαν πολλά χωριά στην προσπάθ ειά τους να κερδίσουν και το υπόλοιπο κομμάτι της χώρας που ε ίχε απομε ίνει: την πε διάδα του Παντζίρ, τα βουνά Χ ιντουκούς και τις περιοχέ ς της ερή μου προς το Τατζικιστάν. Ίσως και να τα κατάφερναν αν δεν μεσολαβούσε η Ι Ι η Σ επτέ μβρη, τότε που ο κόσμος άρχισε να ενδιαφέρεται για το Αφγανιστάν. Παντού βρ ίσκονται σκορπισμένα απομεινάρια από στραπα­ τσαρισμένα τανκς, βομβαρδ ισμένα στρατιωτικά οχή ματα και μεταλλικά εξαρτή ματα που ο Μανσούρ προσπαθ ε ί να μαντέψει σε τι χρησίμευαν. Ένας άντρας μόνος του περπατάει πίσω από ένα αλέτρι. Καταμεσής στο χωράφι του βρ ίσκεται πεταμένο ένα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

153

μεγάλο τανκς. Ο άντρας περπατάει αγκομαχώντας γύρω από το συντρ ίμμι, ε ίναι πολύ βαρύ για να το μετακινήσει. Το αυτοκ ίνητο τρ έχει γρήγορα στον σκαμμ ένο δ ρ ό μο. Ο Μανσού ρ προσπα θ ε ί να δ ιακρ ίνε ι το χωριό της μητέ ρας του . Έχει να πάει στο χωριό αυτό από τότε που ήταν πέντε χρονών. Μ ε το δάχτυλό του δε ίχνει στους άλλους συν έχεια καινούργια ερε ίπια. Εκε ί! Εκε ί! Αλλ.ά τα χωριά δεν διαφέρουν πολύ το ένα από το άλλο. Το μέρος που πήγαινε για να επισκεφτε ί τους συγ­ γενε ίς της μητέρας του όταν ήταν μικρός, μπορε ί να ε ίναι οποιο­ δήποτε απ' αυτά τα ερε ιπωμένα χωριά. Θυμάται πώς έτρεχε στα μονοπάτια και στους αγρού ς. Τώρα αυτή η πε διάδα ε ίναι ένα από τα μεγαλύτερα ναρκοπέδ ια στον κόσμο. Μόνο οι δρόμοι ε ί­ ναι ασφαλε ίς. Στην άκρη του δρό μου περπατάνε παιδιά με καυ­ σόξυλα στην αγκαλιά τους και γυναίκες που κουβαλούν κουβά­ δες με νερό . Προσπαθούν να μην πατήσουνε πάνω στα χαντά­ κια με τις νά ρκες. Το αυτοκ ίνητο με τους προσκυνητ έ ς προ­ σπερνάει ένα συνεργε ίο που προσπαθε ί να καθαρ ίσε ι τον τόπο από τις νάρκες. Συστηματικά καθαρίζουν ένα κομμάτι κάθε μέ­ ρα, ανατινάζοντας ή αφοπλίζοντας προσεκτικά τις νάρκες. Πάνω απ ' αυτήν τη θ ανατηφό ρα παγ ίδα στα χαντάκια φυ­ τρώνουν άγριες, βα θυκόκκινες τουλίπες . Τα λουλούδ ια αυτά μπορε ί κανε ίς να τα θαυμάσει μόνο από απόσταση. Αν προσπα­ θήσε ι να τα κόψει κινδυνεύ ε ι να χάσει το χέρι ή το πόδι του. Ο Άκμπαρ δ ιασκε δάζ ε ι δια βάζοντας έ ναν ο δηγ ό του Αφγανικού Ο ργανισμού Τουρισμού που εκδόθηκε το 1 967 . «Στην άκρη του δρό μου θ α δε ίτε παιδιά να πουλάνε ματσάκια με κόκκινες τουλίπες», δ ιαβάζει. «Την άνοιξη, οι κερασιές, οι βερικοκιές, οι αμυγδαλιέ ς και οι αχλαδιές συναγωνίζονται για την προσοχή του ταξιδιώτη. Η ανθισμένη εικόνα τον ακολου­ θ ε ί σε όλη τη διαδρομή μέχρι την Καμπούλ». Γε λάνε. Αυτή την άνοιξη βλέπει κανε ίς πού και πού μερικ έ ς περήφανες κερα­ σι έ ς που επαναστατημένες επέζησαν απ' όλους τους β ομβαρ­ δισμού ς, τις ρουκ έτες, την ξηρασία και τα μολυσμένα πηγάδια. Αλλά δεν υπάρχει δρό μος χωρ ίς νάρκες μέχρι τα φρούτα. «Η Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

154

ντόπια κεραμική ε ίναι από τις πιο αξιόλογες του Αφγανιστάν . Σταματήστε και ρ ίξτε μια ματιά στα εργαστήρια κατά μήκος του δρό μου, εκε ί όπου οι τεχν ίτες φτιάχνουν διάφορα σκεύη ακολου θώντας την παράδοση αιώνων», διαβάζει ο Άκμπαρ . «Αυτ έ ς οι παραδόσεις δέχτηκαν σοβαρό πλήγμα» , λέ ει ο φ ίλος του Άκμπαρ, ο ΣαΙντ, που ο δηγε ί το αυτοκ ίνητο. Ούτε ένα εργαστήρι κεραμικής δ εν φα ίνεται κατά μή κος του δρ ό ­ μου, στο π έ ρασμα του Σαλάνγκ. Ο δρ ό μος αρχίζει να γ ίνεται ανηφορικό ς . Ο Μανσού ρ ανο ίγει την τρ ίτη κ ό κα-κόλα, την αδ ειάζει και την πετάει με χάρη έξω από το παράθυρο . Είναι προτιμότερο να πετάς τα σκουπ ίδ ια στους κρατή ρες από τις βό μβες παρά να λερώνεις το αυτοκίνητο. Ο ανηφορικ ό ς δρ ό μος ο δηγε ί σ ' ένα απ ό τα υψη λότερα τούνε λ του κ ό σμου . Ο δρ ό μος στενεύ ει ' από τη μια πλ ευρ ά υψώνεται το βουνό και από την άλλη κυλάει νερό , μερικές φο­ ρ έ ς ορμητικά σαν καταρράκτης και άλλες σαν χε ίμαρρος . «Η κυβ έ ρνηση έ χει βάλει π έ στροφες στο ποτά μι. Σ ε λίγα χρόνια θα πολλαπλασιαστούν και θ α δημιουργήσουν αποικ ία», δ ια­ βάζει ο Άκμπαρ στο βιβλίο . Σή μερα δεν υπάρχει ψάρι στο πο­ τά μι και η κυβ έ ρνηση από τότε που γρ άφτηκε ο τουριστικό ς οδηγό ς, ε ίχε πολύ πιο σοβαρά προ βλή ματα από την εκτροφή της π έστροφας . Ακό μη και στα πιο απίθανα μέρη βλέπει κανε ίς καμένα ταν­ κς : κάτω στην κοιλάδα, μέσα στο ποτά μι, πεταμένα στον γκρεμό και σκορπισμένα σε χίλια κομμάτια από ε δώ και από εκε ί. Ο Μανσού ρ έχει ήδη μετρήσε ι εκατό. Τα περισσότερα ε ίναι από τον πόλε μο με τη Σοβιετική Ένωση, όταν ο κό κκινος στρατό ς εισέβαλε στη χώρα από τις κεντρικέ ς σοβιετικέ ς δημοκρατίες και νό μιζε ότι ε ίχε τους Αφγανού ς υπό έλεγχο . Ο ι Ρώσοι ό μως σύντομα έπεσαν θύ ματα της πολεμικής τακτικής των Μουτζαχε­ ντίν. Οι Μουτζαχεντίν σκαρφάλωναν στα βουνά σαν τα κατσί­ κια. Απ ό τα μακριν ά παρατηρητήριά τους π άνω στα βουνά έβλεπαν τα βαριά τανκς των Ρώσων να προχωρούν στην πε διά­ δα . Ακό μη και με τα αυτοσχέδ ια όπλα τους, οι αντάρτες ήταν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

155

σχε δόν αήττητοι, όταν έ στηναν εν έδρες. Ο ι στρατιώτες ήταν παντού ντυμένοι τσοπάνη δ ες, με Καλάσν ικοφ κρυμμένα κάτω από τις κοιλιές των ζώων. Ήταν έτοιμοι να αρχίσουν τον αιφνι­ δ ιαστικό πόλεμο ανά πάσα στιγμή . « Κάτω από τις κοιλι έ ς των μαλλιαρών προ βάτων έ κρυ βαν έ μ χρι και όλμους», δ ιηγε ίται ο Άκμπαρ που έχει δ ιαβάσει ό,τι έχει γραφτε ί για τον αιματηρό πόλεμο με τη Σ ο βιετική Ένωση. Και ο Μέγας Αλέξανδ ρος πολέ μησε σ ' αυτού ς τους ορει­ νού ς δρό μους. Αφού κατέκτησε την Καμπούλ, π έ ρασε από το Χ ιντουκού ς πίσω στην Π ερσία. « Λέγεται ότι ο Αλέξανδρος έγραψε ω δέ ς στα βουνά που εν έ πνευσαν μυστικισμό και αιώνια γαλή νη», συνεχ ίζε ι την ανάγνωση ο Άκμπαρ. « Εδώ σχε δίαζε η κυ βέρνηση να φτιάξ ει χιονοδ ρομικό κ έ ­ ντρο», φωνάζει ξαφνικά και κοιτάζει ψη λά προς τις απότομες πλαγιές. «Έτος 1 967! Μόλις ο δρό μος γίνει άσφαλτος, γράφει στο β ιβλίο ! » Όντως ο δρό μος ασφαλτοστρώθηκε όπως υποσχόταν ο του­ ριστικός οδηγός, αλλά η άσφαλτος διακρίνεται πια με δυσκολία. Όσο για το χιονοδρομικό κέντρο, αυτό έ μεινε στα σχέδια. « Θα γινόταν μια εκρηκτική πίστα», γελάει ο Άκμπαρ, «και οι νάρκες θα μπορούσαν να σημαδεύονται με τα σημαιάκια του σλά­ λομ ! Afghan AdvenTours, για όσους έχουν βαρεθε ί τη ζωή τους». Όλοι γε λάνε. Η τραγική πραγματικότητα μοιάζει μερικ ές φορ ές σαν ταιν ία κινού μενων σχε δίων ή θ ρίλερ. Φαντάζονται πως βλέπουν αν θ ρ ώπους με χρωματιστέ ς στολέ ς να κάνουν σνόουμπορντ και να τινάζονται στον αέ ρα σε χίλια κομμάτια. Ο τουρισμός, που παλ ιότερα ήταν μια από τις πιο σημαντι­ κέ ς πηγ ές εσόδων για το Αφγανιστάν, ε ίναι παρελθόν. Κάποτε αυτή ν τη δ ια δ ρομή που ακο λου θ ο ύν τώ ρα, την έλ εγαν the hippie trail . Εδώ προοδ ευτικο ί και όχι τόσο προοδ ευτικο ί ν έοι έρχονταν να θαυμάσουν την ό μορφη φύση, να ζή σουν πρωτό ­ γονα και να βρούνε το φθηνότερο χασίσι στον κόσμο. Για τους πιο έ μπειρους, όπιο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

156

Τις δ εκαετίες του '60 και του ' 70 έφταναν ε δώ χιλιάδ ες χί­ πις κάθ ε χρόνο. Νο ίκιαζαν σαράβ αλα και έ καναν εκδ ρομ έ ς. Ακό μη και γυνα ίκες ταξίδ ευαν μόνες τους. Κινδύνευαν να πέ ­ σουν θύ ματα των ληστών της υπα ίθρου, αλλά αυτό πρό σθ ετε περιπ έτεια στο ταξίδ ι. Ούτε το πραξ ικό πημα κατά του Ζαχίρ Σάχη, το 1973 , εμπόδ ισε το κύ μα των τουριστών. Μόνο το κομ­ μουνιστικό πραξ ικόπημα του 1978 και στη συνέχεια η εισβολή έβαλαν τέλος στα καραβάνια των χίπις. Ο ι τρεις νεαρο ί ταξ ιδ εύουν ήδη δυο τρεις ώρες όταν περνούν μπροστά από μια ομάδα προσκυνητών. Έχει αρχίσει να χιον ί­ ζει. Η ομίχλη πυκνώνει, το αυτοκ ίνητο γλ ιστρ ά ει και ο Σ αΊντ δ εν έχει αλυσίδ ες. « Μ ε το 4 χ 4 δ εν χρειαζό μαστε αλυσίδ ες», καθησυχάζει τους υπόλοιπους. Όλο και περισσότερα αυτοκίνητα σπινάρουν στις βαθιές, πα­ γωμένες αυλακιές του δρό μου. Όταν σταματάει ένα αυτοκίνητο, σταματούν όλα. Ο δρόμος ε ίναι πολύ στενός για προσπεράσματα. Σή μερα η κυκλοφορία γίνεται από τον νότο προς τον βορρά, από την Καμπούλ στη Μαζάρ. Την επό μενη μέρα θα γ ίνει προς την αντίθετη κατεύθυνση. Ο δρό μος που δ ιασχίζει το βουνό δ εν χω­ ράει αυτοκίνητα και προς τις δύο κατευθύνσεις. Η διαδρομή από την Καμπούλ στη Μαζάρ ε ίναι 450 χιλιό μετρα, αλλά δ ιαρκε ί το λιγότερο 12 ώρες και άλλες φορές το διπλάσιο ή το τετραπλάσιο. «Πολλά αυτοκ ίνητα που κολλάνε στη χιονοθύ ε λλα μένουν εκε ί μέχρι το καλοκα ίρι. Ο ι περισσότεροι χάνονται την άνοι­ ξη » , τους πειράζει ο Άκμπαρ. Προσπερνάνε το λεωφορε ίο που προκάλεσε το μποτιλιάρι­ σμα. Είναι κολλημένο στην άκρη του δ ρό μου και οι επιβάτες του λ εωφορε ίου που πηγα ίνουν στον τάφο του Αλί κάνουν οτοστό π στα αυτοκ ίνητα που κατά φεραν να περ ά σουν. Ο Μ ανσού ρ δ ια βάζει αυτά που ε ίναι γραμμέ να με μπογιά στα πλάγια του λ εωφορε ίου και σκ ά ε ι στα γ έλ ια : ''Hmbork­ Frankfork- Landan - Kabal '' . Ξ εκαρ δίζ εται όταν βλέ πει αυτό που ε ίναι γραμμένο στο παρμπρ ίζ. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛ/ΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

157

"Wellcam ! Kaing of Road" , με φρεσκο β αμμ ένα κό κκινα γρά μματα. « Τι βασιλικό τουρ ! », λέ ει γε λώντας . Παρόλο που τους πε­ ρισσεύ ει λίγος χώρος, δ εν πα ίρνουν καν έναν από αυτού ς που κάνουν οτοστόπ από το Καμπάλ-εξπρ έ ς. Ο Σαιντ, ο Μανσούρ και ο Άκμπαρ δ εν θέλουν παρ έα. Μπα ίνουν στην πρώτη στοά - χοντρο ί στύλοι από μπετόν σκεπασμένοι για να προστατεύουν τα αυτοκ ίνητα από τις χιο­ νοστιβάδ ες. Είναι δύσκολο να περάσεις ανά μεσα από τις στο­ έ ς. Επειδή ε ίναι ανοιχτές, έχουν γεμίσει χιόνι που με τον αέ ρα έγινε πάγος. Τα ίχνη των αυτοκινήτων που έχουν παγώσει ε ίναι δοκιμασία για ένα αυτοκίνητο που δ εν έχει αλυσίδες. Το τούνελ του Σ αλάνγκ, 3 .400 μέτρα υψόμετρο, και οι στοές που φτιάχτηκαν σε πάνω από 5 .000 μέτρα υψόμετρο ε ίναι δώρο της Σο β ιετική ς Ένωσης από την εποχή που προσπάθησε να κά­ νει το Αφγανιστάν δορυφόρο της. Το έργο ξεκίνησε από Σ οβ ιε­ τικούς μηχανικούς το 1956 και τα τούνελ ήταν έτοιμα το 1964. Οι πρώτοι άσφαλτοι στη χώρα φτιάχτηκαν από Ρώσους, επ ίσης τη δ εκαετ ία του ' 50 . Την περ ίο δ ο ε ξουσ ίας του Ζ αχ ίρ Σάχη το Αφγανιστάν θ εωρε ίτο μια φιλικά δ ιακε ίμενη χώρα. Ο φιλε λεύ­ θερος βασιλιάς ήταν αναγκασμένος να στραφε ί προς τη Σο β ιετι­ κή Ένωση γιατί ούτε οι Ηνωμένες Πολ ιτε ίες, αλλά ούτε και οι Ευρωπαίοι δεν ενδ ιαφέρονταν να επενδύσουν τα χρή ματά τους στα ορεινά αυτά μέ ρη. Ο βασιλιάς χρειαζόταν λεφτά και ειδ ι­ κού ς, και επ έλε ξε να παραβλέψ ει το γεγονό ς ότι οι δ εσμο ί της χώρας του με την κομμουνιστική υπερδύναμη έσφιγγαν διαρκώς. Το τούνελ απέκτησε στρατηγική σημασία για την αντίσταση της χώρας απέναντι στους Ταλιμπάν . Προς το τέλος της δ εκαε­ τίας του '90 το τούνελ ανατινάχτηκε από τον ήρωα των Μουτζα­ χεντίν, Μασούντ, σε μια τελευταία, απεγνωσμένη προσπάθ εια να αναχαιτ ίσει την προ έλαση των Τ αλ ιμπάν προς β ορρ ά . 'Εφτασαν μέχρι εκε ί, αλλά δ εν κατάφεραν να συνεχίσουν. Έχει αρχ ίσει να σκοτεινιάζει . Το αυτοκ ίνητο γλ ιστρά ει, κολλάει στο χιόνι. Ο άνεμος σφυρίζει και η ορατότητα, λόγω της Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 58

χιονοΘύ ελλας, ε ίναι πολύ περιορισμένη. Ο Σαιντ ακολουθ ε ί αυ­ τό που νομίζει ότι ε ίναι ίχνη από ρόδες. Οδηγούν πάνω σε φρέ­ σκο χιόνι και σε πάγο. Χωρ ίς αλυσίδ ες, μόνο ο Αλί μπορε ί να εγγυη θ ε ί ένα ασφαλές ταξίδι. Δ εν γίνεται να πεθάνω πριν φτά­ σω στον τάφο του, σκέφτεται ο Μανσούρ. Ο Αλί μ' έχει καλέσει. Κάπως φωτ ίζει, έχουν φτάσει στην ε ίσοδ ο του τούνελ Σ α­ λάνγκ. Σ ε μια πινακ ίδα γρ άφει: « Προσοχή , κ ίν δυνος ασφυ­ ξίας. Αν με ίνετε κλεισμένοι στο τούνελ, σβήστε τη μηχανή και πηγαίνετε προς την εγγύτερη έξοδο». Ο Μανσού ρ κοιτάζει τον Άκμπαρ με αγωνία. « Μόλις πριν από έναν μήνα πενήντα άν θ ρωποι λόγω της χιονο θύ ε λλας κλ ε ίστηκαν στο τούνελ», ε ξηγε ί ο καλά ενημε­ ρωμένος Άκμπαρ. Είχε ε ίκοσι β α θ μού ς υπό το μη δέν και οι οδηγο ί κράτησαν τις μηχανέ ς των αυτοκινήτων αναμμένες για να συντηρή σουν τη ζέστη . Μ ετά από μερικέ ς ώρες που το χιόνι καταλάγιασε και καθάρισαν το τούνελ, βρέθηκαν μερικέ ς δ ε­ κάδες νεκρο ί που ε ίχαν πε θάνει από ασφυξία, από το μονοξε ί­ δ ιο του άν θ ρακα. Αυτά συμβα ίνουν συχνά », λέ ε ι ο Άκμπαρ καθώς προχωρούν σιγά μέσα στο τούνελ. Το αυτοκ ίνητο σταματά ει, η ουρά των αυτοκινήτων παρα­ μένει στάσιμη. «Ίσως να το φαντάζομαι» λέ ει ο Άκμπαρ, «εγώ ό μως έχω πονοκέφαλο» . « Κι εγώ », λέ ει ο Μανσού ρ. « Μήπως πρ έπει να πά με στην κοντινότερη έξοδο;» «Όχι, ας ε λπ ίσουμε ότι η ουρά των αυτοκινήτων σύντομα θ ' αρχίσει να κινε ίται», λέ ει ο Σ αΊντ. « Για σκ έψου ν ' αρχίσει η ουρά να προχωράει, κι εμε ίς να μην ε ίμαστε μέσα στο αυτοκί­ νητο; Τότε θα φταίμε εμε ίς για το μποτιλ ιάρισμα». «Έτσι ε ίναι όταν πε θα ίνεις από ασφυξία ; » ρωτά ει ο Μαν­ σού ρ. Κάθ ονται μέ σα στο αυτοκ ίνητο με κλειστά παρ q-eυρα και ο Σ αΊντ ανά β ει τσιγ άρο. Ο Μ ανσού ρ ουρλ ι άζει. « Είσαι τρελός; » φωνάζει ο Άκμπαρ τραβώντας του το τσιγάρο από το στό μα. « Θέλε ις να μας πε θάνεις;» Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΑIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΑ

159

Στο αυτοκίνητο επικρατε ί ατμόσφαιρα πανικού . Ακό μη ε ί­ ναι ακίνητοι. Ύστερα κάτι αλλάζει. Τα μπροστινά αυτοκίνητα αρχίζουν σιγά σιγά να προχωρούν. Τα τρία αγόρ ια, όταν επι­ τέλους κατάφε ραν να βγουν, έχουν έντονο πονοκέ φαλο . Μό­ λ ις τους χτυπ ά ε ι ο κα θ α ρό ς α έ ρ ας, ο πονοκ έ φαλος φε ύγει. Εξακολουθούν ό μως να μη βλέπουν τίποτα, η ομίχλη ε ίναι σαν γκρίζος χυλός. Ακολουθούν τα χνάρια στα χιόνια και τα φώτα των μπροστινών. Τώρα πια δ εν μπορούν να γυ ρίσουν . Ταξ ι­ δ εύουν μαζί προς μια κοινή μο ίρα. Όλοι οι προσκυνητές ακο­ λου θ ούν τα ίδ ια, χιλ ιοπατη μ ένα και παγωμ ένα αυ λάκια. Ο Μανσούρ έχει σταματήσει να μασουλάει μπισκότα. Στο αυτο­ κ ίνητο επικρατε ί απόλυτη ησυχία. Είναι σαν να οδηγούν προς τη λήθη, μια λή θη απ ' όπου μπορ ε ί να τους βγάλει ξαφνικά ο γκρεμός, οι νάρκες και οι χιονοστιβάδ ες. Ε πιτ έλους η ομ ίχλη υποχωρ ε ί. Τώρα που βλέπουν, ε ίναι άλλ μ ον χειρότερα. Οδηγούν στο πλάι της αβύσσου. Έχουν αρχίσει να κατηφο­ ρίζουν, το αυτοκίνητο πατινά ρει από τη μια με ρ ιά στην άλλη. Ξ αφνικά γλιστράει στην άλλη άκρη του δρό μου. Ο Σ αΙντ έχει χάσει τον έλεγχο και βρίζει. Ο Άκμπαρ και ο Μανσούρ κρατι­ ούνται καλά, λες και αυτό θα τους έσωζε αν έπεφταν. Και πάλι πέφτει μια αμήχανη σιωπή . Το αυτοκίνητο γλιστρά ει στον δρό­ μο, επαν έρχεται, γλ ιστρά ε ι ξανά και συνεχ ίζ ει να πηγα ίνει από τη μια πλευρά του δρό μου στην άλλη. Πε ρνάνε μια πινακί­ δ α που γράφει « Προσοχή ! Νάρκες ! ». Ο ι πε ριοχές στις οπο ίες παρασύρονται καθώς γλ ιστράνε με το αυτοκίνητο, ε ίναι γεμά­ τες. Όλο το χιόνι του κόσμου δεν μπορε ί να τους προστατέψει από τις ν άρκες. Αυτό ε ίναι σκ έτη τρέλα, σκ έ φτεται ο Μαν­ σούρ , αλλά δ εν το λέ ει. Δ εν θέλει να τον πουν δ ειλό κι εκτός αυτού , εκε ί μέ σα ε ίναι ο μικρότε ρος. Κοιτάζει κάτω τα τανκς που ε ίναι σκο ρπισμέ να και καλυμμ ένα από το χιόνι, μαζί με σκε λετού ς αυτοκινήτων που δ εν έ φτασαν ποτ έ στον προορ ι­ σμό τους. Ο Μ ανσούρ κάνει μια προσευχή . Δεν μπορ ε ί ο Αλί να τον κάλ εσε μό νο και μόνο για να τον δ ει να π έ φτει στον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

160

γκρεμό . Π αρόλο που πολλέ ς από τις πράξ εις του δ εν συμφω­ νούν με το Ι σλάμ, έχει ξεκινή σει το ταξίδι για να εξαγνιστε ί, ν ' αφή σει π ίσω του τις αμαρτωλές σκέψεις και να γίνει ένας σω­ στός μουσουλμάνος. Αυτό το τε λευταίο κομμάτι της δ ιαδρομή ς στο βουνό το ζει σαν να βρίσκεται σε έκσταση. Μ ετά από μια αιωνιότητα αφήνουν το χιόνι και μπαίνουν στις στ έπες . Ο ι τε λευταίες ώρες για τη Μαζάρ-ε -Σ αρ ίφ ε ίναι πλέον παιχνίδι. Στον δρό μο για την πόλη συναντάνε φορτηγά με βαριά οπλι­ σμένους άντρες. Στις ανοιχτές καρότσες κάθονται γενειοφόροι στρατιώτες, κρατώντας Καλάσνικοφ που σκοπεύ ουν προς όλες τις μεριέ ς. Το αυτοκίνητο πηγαίνει πάνω κάτω με ε ξήντα μίλια την ώ ρα στους σκαμμένους δ ρό μους. Το τοπ ίο ε ίναι έ ρημος, στέπα και βραχώδ εις λόφοι. Πού και πού περνάνε από μικρ ές πράσινες ο άσεις και χωριά με χωμάτινα σπ ίτια. Στην ε ίσοδ ο της πόλης συναντάνε ένα μπλόκο, αλλά τους κάνουν νόημα να περάσουν. Φτάνουν στην π όλη με το σ ώ μα τους να πον ά ε ι απ ό την κού ραση. Απ ίστευτο κι ό μως αλη θ ινό , έκαναν το ταξίδ ι σε δώ­ δεκα ώρες. «Ήταν λοιπό ν ένα φυσιολογικό π έ ρασμα απ ό το τούνε λ του Σ αλάνγκ» λέει ο Μανσού ρ. «Γ ια σκέψου αυτούς που χρει­ άζονται μέρες ! Γ ιούπι, φτάσαμε. Αλί, σου έρχομαι ! » Στις στ έγες των σπιτιών ε ίναι σε ετοιμότητα οπλ ισμ ένοι στρατιώτες. Π εριμένουν επεισόδ ια λόγω της Π ρωτοχρονιάς και ε δώ πάνω δ εν υπάρχουν δ ιε θνε ίς ειρηνευτικ έ ς δυνά μεις, μόνο δυο τρεις αντιμαχό μενοι. Ο ι στρατιώτες στις στέγες ανή ­ κουν στην κυ βέ ρνηση, που ε ίναι Χαζάροι, εν ώ οι άλλοι στα φορτηγ ά ε ίναι οι άντρες του Τατζίκου, Άτα Μ οχά μαντ. Μ ια συγκεκριμ ένη στολή υποδ η λώνει αυτού ς που υποστηρ ίζουν τον Ουζμπ έκο, Α μπντούλ Ρασίντ Ντοστού μ . Όλοι στοχεύουν με τα όπλα τους τον δ ρό μο, εκε ί ό που χιλ ιάδ ες προσκυνητέ ς περιδ ιαβα ίνουν ή κάθονται σε ομάδ ες συζητώντας, στο τζαμί, στα πάρκα και στα πεζοδρό μια. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

161

Το μπλε τζαμί ε ίναι ένα θαύ μα, έτσι όπως λάμπει στο σκοτά­ δ ι. Γ ια τον Μανσού ρ ε ίναι το ομορφότερο κτίσμα που έχει δ ει στη ζωή του. Ο ι προ βο λε ίς της φωταγ ώγησης ε ίναι δώρο της αμερικανικής πρεσβ ε ίας, με αφορμή την πρωτοχρονιάτικη επί­ σκεψη του πρ έσβη στην πόλη. Κόκκινα φαναράκια φωτίζουν το πάρκο γύρω από το τζαμί, που ξεχειλίζει από προσκυνητές. Εδώ ο Μανσούρ θα ζητήσει άφεση αμαρτιών. Εδώ θα ε ξα­ γνιστε ί. Κοιτάζοντας το μεγάλο τζαμί νιώθει ζάλη. Και μεγάλη πε ίνα. Η κ όκα-κόλα και τα μπισκότα με γε ύ ση μπαν άνα κι ακτινίδ ιο δ εν επαρκούν για έναν ταξ ιδ ιώτη. Τα εστιατό ρια έχουν κατακλυστε ί από τους προσκυνητέ ς. Ο Μανσούρ, ο Σ αιντ και ο Άκμπαρ β ρίσκουν μια γωνιά χαλ ι­ ού για να καθίσουν σ ' ένα σκοτεινό εστιατόριο στην ο δό Κε­ μπάπ. Παντού μυρ ίζε ι ψητό αρν ί που το σερ βίρουν με ψω μ ί και ολόκληρα κρεμμύδια. Ο Μανσού ρ δοκιμάζει ένα μεγάλο κομμάτι από το κρεμμύ ­ δ ι και αισθάνεται σχε δόν με θυσμένος. Θέλει να φωνάξει από τη χαρά του. Αλλά κάθ εται ή σ υχος και τρώ ει λα ίμαργα όπως και οι άλλοι δύο. Δ εν ε ίναι πια μικρό παιδί κι έτσι προσπαθ ε ί να δ ε ίχνει σαν τους άλλους, τον Άκμπαρ και τον Σ αΙντ: χαλα­ ρός, άνετος και πολυταξιδ εμένος. Το επό μενο πρωί ο Μανσούρ ξυπνά ει από το κάλεσμα του μουε ζίνη για προσευχή . Αλλαχού Άκμπαρ - ο Θ ε ό ς ε ίναι μεγ άλος. Τ ' αυτιά του β ου ίζουν λες και κ άποιος έχ ε ι τοπο θ ετή σει μεγάφωνα μ έσα στο κεφάλι του. Κοιτάζει έξω από το παράθυρο, ίσια στο μπλε τζαμί που γυαλίζε ι με το πρωινό φως. Χ ιλ ιάδ ες άσπρα περι­ στ έρια πετούν πάνω από τον ιερό τόπο . Ζούνε σε δύο περιστε­ ριώνες έξω από την α ίθ ουσα του τάφου, και λένε ότι αν ένα γκρ ίζο περιστέ ρι μπει στο κοπάδ ι, θ ' αποκτήσει άσπρα φτερά σε σαράντα μέρες. Λένε ακό μη ότι κάθ ε έβδομο περιστέρι ε ίναι μια ιερή ψυχή . Μαζί με τον Άκμπαρ και τον Σ α'ίντ, ο Μανσού ρ στριμώχνε­ ται γ ια να περάσει από τα κιγκλιδώματα και να μπει στο τζαμί. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 62

Είναι περ ίπου εφτά μισι. Μ ε τη βοήθ εια της δημοσιογραφικής κάρτας του Άκμπαρ καταφ έ ρνουν να φτάσουν μέχρι την ε ξέ ­ δ ρα των επισή μων. Πολλο ί δ ιανυκτέρευσαν εκε ί για να βρίσκονται όσο πιο κο­ ά ντ γ ίνεται όταν ο Χαμίντ Καρζά ι, ο ν έος ηγ έτης του Αφγανι­ στάν υψώσει το λάβαρο του Αλί. Στη μια πλευρά κάθονται οι γυ­ να ίκες, μερικ έ ς φορώντας μπού ρκα και μερικ έ ς με άσπρο π έ ­ πλο. Στην άλλη πλευρά κάθονται οι άντρες. Ο ι γυνα ίκες κάθο­ νται ή συχες στο δάπε δ ο, ενώ στους άντρες επικρατε ί αταξία. Στα δέντρα έξω από το τζαμ ί ο κόσμος κρ έ μεται τσαμπιά . Η αστυνομία κάνει βόλτες κρατώντας μαστίγια, αλλά παρ' όλα αυ­ τά πολλο ί συνεχίζουν να μπαίνουν. Πηδάνε τα κάγκελα και τρέ­ χουν για να αποφύγουν τα μαστίγια. Τα μέτρα ασφάλειας ε ίναι δρακόντεια, γιατί αναμένεται να παρευρε θούν όλοι οι υπουργοί. Καταφθάνει η κυ βέρνηση, ο Χαμίντ Καρζάι πά ει μπροστά με τη χαρακτηριστική μπλε και πράσινη ριγωτή , μεταξένια κά­ πα του. Ντύνεται έτσι που να εκπροσωπε ί ολόκληρο το Αφγα­ νιστάν. Το καπέλο του ε ίναι από δέρμα προβάτου από την Κα­ νταχάρ στον νότο. Η κάπα του ε ίναι από τις βόρειες περιοχές και το πουκά μισό του από τις δυτικές περιοχές, στα σύνορα με το Ι ράν. Ο Μ ανσούρ τεντώνεται και προσπαθ ε ί να πλησιάσει. Δ εν έχει ξαναδ ε ί ποτέ τον Καρζάι, τον άντρα που κατάφερε να δ ιώ­ ξ ει τους Ταλ ιμπάν από το αρχηγε ίο τους, την Κανταχάρ , και που κόντεψ ε να σκοτωθ ε ί από έναν αδέσποτο όλμο των Αμερι­ κανών που στόχευε τους στρατιώτες του. Ο Καρζάι, ο Παστού­ νος από την Κανταχάρ, υποστή ριζ ε για έ να δ ι ά στη μα και ο ίδ ιος τους Ταλιμπάν. Στη συνέχεια ό μως χρησιμοπο ίησε τη θέ­ ση του ως αρχηγού της ισχυρή ς φυλή ς των Π οπολζά ι για να κερ δίσει οπαδ ού ς στον αγώνα του ενάντια στους Ταλ ιμπάν. Όταν οι Αμερικανοί ξεκίνησαν τους βομβαρδ ισμού ς, ο Καρζάι έ κανε μια περιοδε ία αυτοκτονίας με μοτοσικλέτα στον πυρήνα των περιοχών που ε λέγχονταν από τους Ταλιμπάν, για να πε ί­ σει την ολιγαρχία ότι οι Ταλιμπάν ε ίχαν τελειώσει. Λέγεται ότι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

163

περισσότερο τους έπεισε το θάρρος του παρά τα επιχειρή ματά του . Όσο οι μάχες γύ ρω από την Κανταχάρ μα ίνονταν και ο Καρζάι καθ ο δηγού σε την ά μυ να της πόλης, το συν έδριο του ΟΗΕ στη Βόννη τον ψή φιζε για νέο αρχηγό της χώρας. « Π ροσπ άθ ησαν να καταστρ έ ψ ου ν την κου λτο ύ ρα μας. Προσπάθησαν να συντρ ίψουν τις παραδόσεις μας. Προσπάθη­ σαν να μας πάρουν το Ι σλάμ !» φωνάζει ο Καρζάι στο πλήθος. « Ο ι Ταλ ιμπάν προσπάθησαν να β ρομίσουν το Ι σλάμ, προσπά­ θησαν να μας τραβήξουν στον βού ρκο, να μας κάνουν εχθρού ς όλου του κ ό σμου . Ε με ίς ό μως ξ έ ρο υ με τι ση μα ίν ε ι Ι σ λά μ, Ι σλά μ σημα ίνει ειρήνη ! Το ν έ ο έτος που αρχ ίζ ει σή μερα, το 1381 , ε ίναι το έτος της αναγ έννησης. Είναι το έτος που η ζωή στο Αφγανιστάν θα γ ίνει ασφαλή ς. Θα δ ιαφυ λάξου με την ει­ ρήνη και θα αναπτύξου με την κοινων ία μας. Σή μερα δ εχό μα­ στε βοήθ εια aπ ' όλο τον κό σμο. Μ ια μέρα θα γ ίνου με μια χώ ­ ρα που θ α μπορε ί να βοη θή σει τους άλλους» , φωνάζει ενώ το πλήθος τον aπoθ ε ώνει. « Ε με ί ς» ψ ι θ υ ρ ίζ ε ι ο Μ ανσο ύ ρ, « θ α β οη θή σο υ με τον κόσμο » . Γ ια κε ίνον αυτό ε ίναι μια παράλογη σκ έψη . Ο Μ ανσού ρ έχει ζή σει όλη τη ζωή του με πολέ μους και γι' αυτόν το Αφγα­ νιστάν ε ίναι μια χώ ρα που δέχεται τα πάντα aπό το εξωτερικό . Από το φαγητό μέχρι τα όπλα. Μ ετά τον Καρζά ι, τον λόγο πα ίρνε ι ο πρ ώ ην πρ ό ε δ ρος Μπουρχανουντίν Ραμπανί. Ένας άντρας με μεγάλο κύρος αλλά με περιορισμένη ε ξουσία. Θ εολόγος και καθηγητής στο Πανε­ πιστή μιο του ΚαΊρου, έφτιαξε το κό μμα Τζαμία- ε- Ισλαμί, που στους κόλπου ς του συγκέντρωσε μια φράξια των Μουτζαχεντίν. Μ ε το μέρος του ε ίχε και τον τακτικιστή Αχμάντ Σ αχ Μασούντ που θα γινόταν στη συνέχεια ο μεγάλος ήρωας του πολέμου κα­ τά της Σ ο β ιετική ς Ένωσης, του ε μφυλίου και της αντίστασης κατά των Ταλιμπάν. Ο Μασούντ ήταν ένας χαρισματικός αρχη­ γό ς, β α θ ι ά θ ρησκε υ ό μενος α λλά και φιλο δυτικό ς. Μ ιλού σε άπταιστα γαλλικά και στόχευε στον εκσυγχρονισμό της χώρας. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

164

Δολοφονήθηκε από δύο Τυνή σιους ζωσμένους με εκρηκτικά δύ ο μέ ρες πριν από το τρομοκρατικό χτύπημα στην Αμερική , και γι' αυτό ηρωοποιήθηκε. Οι Τυνήσιοι ε ίχαν β ελγικά δ ιαβατή­ ρια και εμφανίστηκαν ως δημοσιογράφοι. «Στρατηγ έ , τι σκέ ­ φτεστε να κάνετε με τον Οσάμα Μπιν Λάντεν όταν θα έχετε κα­ τακτήσει ολόκληρο το Αφγανιστάν;» ήταν η τελευταία ερώτηση που δέχτηκε ο Μασούντ. Π ρόλα β ε να γε λάσει πριν σκάσει η βόμβα των τρομοκρατών που ήταν κρυμμένη στην κάμερα. Ακό­ μη και οι Παστούνοι κρεμάνε τώρα φωτογραφίες του Τατζίκου Μασούντ, του λέοντα του Παντζίρ. Ο Ραμπαν ί αφιερώνει την ομιλία του <πον Μασούντ. Αλλά η χρυσή εποχή του Ραμπαν ί ήταν ο ιερός πόλεμος κατά της Σοβιε­ τικής Ένωση ς. «Αναγκάσαμε τους κομμουνι<πές να φύγουν aπό τη χώρα μας, μπορού με να αναγκάσουμε και όλους τους ανεπιθύ­ μητους να φύγουν aπό το ιερό Αφγανι<πάν μας», διακηρύσσει. Τα ρωσικά στρατεύ ματα αποσύ ρ θηκαν από τη χώ ρα την άνοιξη του 1989 . Λίγους μήνες μετά έπεσε το τε ίχος του Βερολί­ νου, γεγονός το οποίο θεωρε ίται ότι προκάλεσε ο Ραμπανί εκτός aπό το ότι συνέβαλε στη δ ιάλυση της Σοβ ιετικής Ένωσης. «Αν δ εν υπή ρχε η τζιχάντ, ο κόσμος θα εξακολουθού σε να ε ίναι στα χ έ ρια των κομμουνιστών. Το τε ίχος έ πεσε επειδή τραυματίσαμε θανάσιμα τη Σ ο β ιετική Ένωση και ή μα<παν πη­ γή έ μπνευσης για τους καταπιεσμ ένους λαού ς. Σ π άσαμε τη Σ ο β ιετική Ένωση σε δ εκaπ έντε κομμάτια. Ελευ θ ερώσαμε τον κό σμο από τον κομμουνισμό . Η τζιχάντ ο δήγησε σ ' έναν πιο ε λεύθερο κό σμο. Σώσαμε τον κόσμο γιατί ο κομμουνισμός θά­ φτηκε ε δώ, στο Αφγανιστάν ! » Ο Μ ανσού ρ στ έ κεται ό ρθ ιος, κρατώντας σφιχτά τη φωτο­ γραφική του μηχανή . Έχει στριμωχτε ί ανά μεσα στους πρώ ­ τους μπροστά στην εξέδρα για να τραβήξει κοντιν ές φωτογρα­ φίες αυτών που βγάζουν λόγους. Ο πρώτος που θέλει να aπα­ θ ανατ ίσει ε ίναι ο Καρζά ι. Τρα βά ει και ξ ανατρα β ά ει φωτο­ γραφ ίες του μικροκαμωμ ένου άντρα. Θα έχει κάτι να δ ε ίξ ει στον πατέρα του. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

165

Ο ένας μετά τον άλλο οι άντρες μιλάνε, προσεύχονται, μιλά­ νε από την ε ξέδρα. Ένας μουλάς ευχαριστε ί τον Αλλ.άχ, ενώ ο υπουργός Παιδ ε ίας παρουσιάζει ένα Αφγανιστάν όπου τα όπλα θα δώσουν τη θέση τους στο Διαδίκτυο. «Ανταλλάξτε τα όπλα με υπολογιστέ ς», φωνάζει και προ­ θέ σ τει ότι οι Αφγανο ί πρέπει να σταματήσουν να κάνουν δ ια­ κρίσεις ανάλογα με τις ε θνικέ ς φυλές . «Κοιτάξτε την Αμερική , εκε ί ζουν όλοι μαζί σε μια χώρα. Είναι όλοι Αμερικανοί. Ζουν όλοι μαζί χωρίς προβλή ματα». Σ τη δ ι ά ρκεια των λό γων τα μαστ ίγια ε ξ ακο λου θ ο ύ ν να σφυρίζουν στον αέ ρα για να απομακρύνουν το κοινό , αλλά αυ­ τό δ εν βοη θάει ιδ ιαίτερα την κατάσταση . Όλο και περισσότε­ ρος κ ό σμος καταφ έ ρνε ι να μπε ι μ έ σα στον ιερ ό χ ώ ρο. Τ ο ακροατή ριο κάνει τό ση φασαρ ία που δύσκολα ακού ει κανε ίς τις ομιλίες . Π ρό κειται περισσότερο για χάπενινγκ παρά για θρησκευτική τελετή . Στις στέγες γύρω στο τζαμί και στις σκάλες στέκονται οπλι­ σμένοι στρατιώτες, μια δ εκάδα στρατιώτες των αμερικανικών ειδ ικών δυνά μεων, με αυτό ματα και μαύρα γυαλιά, ε ίναι τοπο­ θ ετημένοι στην επίπεδη οροφή του τζαμιού, για να προστατεύ ­ σουν τον χλ ομό Α μερικαν ό πρ έ σ βη . Άλλοι στέ κονται δίπλα του και μπροστά του. Γ ια πολλού ς Αφγανού ς το γεγονό ς ότι άπιστοι ποδοπατούν την οροφή του τζαμιού αποτελε ί ιεροσυ­ λία. Κανε ίς μη μουσουλμάνος δ εν επιτρέπεται να μπει στο τζα­ μ ί. Ο ι φρουρο ί δ ιώχνουν αυτού ς που το αποτολμούν. Φυσικά, δ εν υπάρχουν τουρίστες από τη Δύση για να τους εμποδίσουν οι φρουρο ί. Την πρώτη άνοιξη μετά την πτώση των Ταλ ιμπάν δ εν θ α πήγαιναν πολλο ί για προ σκύ νη μα στο Α φγανιστάν. Μ όνο κάποια μ έλη αποστολών ξ ένης βοήθ ειας ήταν χαμένα μέσα στις φιέστες της Πρωτοχρονιάς. Ακό μη και οι πολέμαρχοι της πόλης έχουν πάρει θέση στην ε ξ έδρα. Ο Άτα Μοχά μαντ και ο στρατηγός Α μπντούλ Ρασίντ Ντοστού μ. Ο Τατζίκος Άτα Μοχά μαντ ε ίναι αυτός που κυ βερ­ νά ει την πόλη. Ο Ουζμπ έκος Ντοστού μ πιστεύ ει ότι αυτό ς θ α Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

166

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

έπρεπε να κυ β ερνά ει την πόλη. Ο ι δύο θανάσιμοι εχθ ρο ί στέ­ κονται ο ένας δίπλα στον άλλο και ακούνε τις ομιλίες. Ο Άτα Μοχά μαντ με γενειάδα σαν Ταλ ιμπάν και ο Ντοστού μ με το κύρος παλα ίμαχου μποξέρ. Αναγκάστηκαν να συνεργαστούν στην τε λ ευτα ία επ ίθ εση κατά των Ταλιμπάν. Τώρα τους χωρ ίζει πάλι ένα ψυχρό μέτω­ πο. Ο Ντοστού μ ε ίναι το πιο μισητό μέλος της ν έ ας κυ βέρνη­ σης και τον συμπεριέλα βαν για τον απλό λόγο ότι έτσι δ εν θα ' μπαινε στον πειρασμό να τους σαμποτάρει. Ο άντρας που τώ­ ρα απολαμβάνει τη λιακάδα με τα χέρια του ειρηνικά σταυρω­ μ έ να μπροστ ά απ ό το β αρύ σώ μα του ε ίναι αυτό ς για τον οπο ίο ακούγονται οι πιο φρικτέ ς ιστορίες στο Αφγανιστάν. Ως τιμωρ ία για κάποιο παράπτωμα έδ ενε τους στρατιώτες του σ' ένα τανκς και το οδηγούσε μέχρι να απομε ίνουν μόνο ματωμέ ­ να κομμάτια. Μ ια φορά οδήγησε χιλιάδ ες στρατιώτες των Τα­ λ ιμπάν στην έ ρημο και τους έκ λ εισε σε κοντ έ ινερ. Όταν τα ανο ίξανε, μερικ έ ς μέ ρες μετά , οι φυλακισμένοι ήταν νεκρο ί και το δέρμα τους αποτεφρωμένο από τη ζέστη. Ο Ντοστού μ ε ίναι γνωστό ς και ως μέγας δ ε ξ ιοτέχνης της προδοσίας. Υπη­ ρ έτησε πολλού ς αρχηγού ς που στη συν έχεια τού ς πρόδωσε. Π ο λέ μησε στο π λ ευρ ό των Ρώ σων κατά την ε ισ β ο λή , έλ εγε πως ήταν άθ εος, κι έπινε βότκα. Τώρα παριστάν ει τον σεμν ό , υμνε ί τον Αλλάχ και δ ιακη­ ρύ σσει ειρήνη. «Το έτος 1381 κανε ίς δ εν έχει το δ ικαίωμα να μοιρ άζε ι ό πλα που θ α οδηγή σουν σε ν έ ες μάχες και δ ιαφω­ ν ίες. Αυτή θ α ε ίναι η χρονιά κατάθ εσης των ό πλ ων, όχι της δ ιάδοσή ς τους ! ». Ο Μανσού ρ γελάει, γιατί ο Ντοστού μ ε ίναι γνωστό ς αναλ­ άβ φ ητος. Δ ια βάζε ι από το χαρτ ί που κρατά ε ι στο χ έ ρι του, συλλαβ ίζοντας σαν μαθητή ς της πρώτης δημοτικού . Καμιά φο­ ρά στ αματά ει, αλλά τότε πα ίρνει δύναμη και φωνάζει ακό μη πιο δυνατά . Ο τε λ ευτα ίος μου λάς κ άνει έ κκληση για αγ ώ να εν άντια στους τρομοκράτες. Στο σημερινό Αφγανιστάν τα πάντα ε ίναι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

167

αγώνας ενάντια σ' έναν εχθρό δ ικό τους, ανάλογα με το ποιος ε ίναι ο ομιλητής. « Το ιερό β ιβ λίο του Ι σλάμ μιλά ει ενάντια στην τρομοκρα­ ί τ α. Ο ι τρομοκράτες έχουν στραφε ί στο Αφγανιστάν , και ε ίναι χρέος μας να του ς πολεμήσου με. Καν ένα άλλο ιερό β ιβλίο δ εν μιλά ει γι' αυτό . Ο Θ ε ό ς ε ίπε στον Μ ωάμε θ : "Δεν επιτρ έπεται να προσευχη θ ε ίς σε τζαμί που χτίστηκε από τρομοκράτες" . Ο ι πραγματικο ί μου σουλ μάνοι δ εν ε ίναι τρομοκράτες, γιατ ί το Ι σλά μ ε ίναι η πιο ανεκτική από όλ ες τις θ ρησκε ί ες. Όταν ο Χίτλ ερ σκότωνε του ε β ρα ίου ς στην Ευρ ώπη, οι ε βρα ίοι στις μουσουλμανικ ές χώρες ένιωθαν ασφαλε ίς. Ο ι τρομοκράτες ε ί­ ναι κίβδηλοι μου σουλμάνοι ! » Μ ετά από τις πολύωρες ομιλίες, θα γίνει επιτέλους η έπαρση της σημα ίας. Η πράσινη σημαία του Αλί, η τζάντα που έχει να ανυψωθ ε ί 5 χρόνια. Το κοντάρι ε ίναι πεσμένο στο έδαφος και δ ε ίχνει προς το τζαμί. Μ ε συνοδ ε ία ταμπούρλων και επευφη­ μιών του πλήθου ς, ο Καρζάι το στήνει όρθ ιο και υψώνει τη ση­ μαία. Θα κυ ματίζει για 40 μέρες. Πυροβολούν στον αέρα και οι πύλες ανο ίγουν. Ο ι δέκα χιλιάδες άνθρωποι που έ στεκαν έξω ορμούν στο τζαμί, στον τάφο και στη σημαία. Ο Μανσούρ μπούχτισε από το στρίμωγμα και τους εορτασμού ς και έχει όρεξη να ψων ίσει. Ο Αλί θα πρέπει να περιμένει. Σκέ ­ φτεται ότι σε όλου ς στην οικογ ένεια θ α πρ έ πει να πάρει από ένα δώρο. Αν όλοι μοιραστούν μαζί του ένα μέ ρος από τις ανα­ μνή σεις του ταξιδ ιού, τότε και ο πατέρας του θα μαλακώσει και θα δέχεται ευκολότερα τις επιθυμίες του στο μέλλον. Ψων ίζει χαλάκια για τις προσευχ έ ς, πετσέτες και κομπο­ σκο ίνια. Ύ στερα ψ ων ίζει κρυ στάλλου ς ζάχαρης - μεγάλου ς κρυστάλλους, που τους σπάνε και του ς βάζουν μικρά κομματά­ κια στο τσά ι. Ξέρει ότι η γιαγιά η Μπίμπι Γκουλ θα του συγχω­ ρ έσει όλες τις αμαρτίες που έχει κάνει κι αυτέ ς που πρόκειται να κάνει αν επιστρ έψ ει στο σπ ίτι με τους βαρε ίς κρυστάλλου ς ζάχαρης που παρασκε υ άζονται αποκλ ε ιστικ ά στη Μ αζάρ . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

168

Αγοράζει φορ έ ματα και κοσμή ματα για τις θ ε ίες του και γυα­ λιά ηλίου για τους αδ ερφούς και τους θ ε ίους του. Δ εν έχει δ ει που θ ενά στην Καμπούλ να πουλάνε γυαλιά η λίου . Φορτωμέ ­ νος με όλα τα ψώνια, χωμένα σε ροζ πλαστικές σακούλες που γράφουν : "Pleasure - Special Light Cigarettes" , πηγαίνει π ίσω στον τάφο του χαλίφη Αλί. Τα δώρα της Πρωτοχρονιάς πρ έπει να ευλογη θούν. Τα παίρνει μαζί του μέ σα στην κρύπτη και πηγα ίνει προς τους μουλάδ ες που κάθονται κοντά στον χρυσό το ίχο της α ί­ θουσας του τάφου . Τοποθ ετε ί τα δώρα που αγό ρασε μπροστά σ ' έναν απ ' αυτού ς που δ ια βάζει κάποιο από σπασμα από το Κοράνι και φυσά ει πάνω από τα δώρα, για να τα ευλογή σει. Όταν έχει τε λ ειώσει η προσευχή, ο Μανσού ρ τα ξ ανα βάζε ι στις σακούλες και φεύγει β ιαστικό ς. Πλά ι στον χρυσό το ίχο μπορε ί κανε ίς να κάνει μια ευχή . Μ ετά από τις πατριωτικέ ς ομιλίες που άκουσε, ακουμπάει το μέτωπό του στον τοίχο και προσεύχεται: να νιώσει περή φανος μια μέρα που ε ίναι Αφγανός, να νιώσει περήφανος για τη χώ ­ ρα του και για τον εαυτό του, και το Αφγανιστάν να ε ίναι μια χώρα σε βαστή στον κό σμο. Ούτε ο Χαμίντ Καρζά ι δ εν θ α τα ε ίχε πει καλύτερα. Μ ε θυσμένος από όλες αυτέ ς τις νέ ες εμπειρ ίες, ο Μανσού ρ ε ίχε ξ εχάσει την προσευχή της κάθαρσης και της συγνώ μης, που ήταν και ο λόγος που ε ίχε έρθ ει στη Μαζάρ . Ξέχασε τη μι­ κρή ζητιάνα, το λ επτό σώ μα, τα μεγ άλα με λ ιά μάτια και τα μπλεγμένα μαλλιά . Βγαίνει από τον τάφο και κατευθύνεται προς τη σημαία του Αλί. Και εκε ί στ έκονται μουλάδες που παίρνουν τις πλαστικέ ς σακούλες του Μανσούρ. Τώρα ό μως δ εν έχει χρόνο να βγάλει τα δώρα από τις σακούλες. Οι ουρέ ς των ανθρώπων που θέλουν να τους ευλογήσουν τα χαλιά, τα κομποσκο ίνια, το φαγητό και τις πετσέτες ε ίναι τεράστιες. Ο ι μουλάδ ες πα ίρνουν β ιαστικά τις πλαστικ έ ς σακούλες του Μ ανσούρ και τις ακουμπάνε στο κοντάρι, λένε μια γρήγορη προσευχή και του τις επιστρέφουν . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

169

Ο Μανσούρ τους πετάει μερικά χαρτονομίσματα' τα χαλιά και οι κρύσταλλοι έχουν ευλογηθ ε ί άλλη μια φορά . Ανυπομονε ί να τα δώ σει στον Σ ου λτάν, στη γιαγιά του, στους θ ε ίους και στις θ ε ίες του. Ο Μανσούρ περπατάει χαμο­ γε λαστό ς. Είναι ενθ ουσιασμ ένος ε λ ε ύθ ερος από το μαγαζί, χωρ ίς τον έλεγχο του πατέ ρα του. Π ερπατά ει στο πεζο δρό μιο έξω από το τζαμί μαζί με τον Άκμπαρ και τον Σ αΙντ. «Αυτή ε ίναι η καλύτερη μέ ρα της ζωή ς μου ! Η καλύτερη μέρα ! », ξ εσπάει ο Μανσούρ. Ο Άκμπαρ και ο Σ αιντ τον κοιτά­ ζουν απορημένοι και μάλλον ενοχλημένοι, αλλά τους συγκινε ί η χαρά του. «Λ ατρεύω τη Μ αζάρ, λατρεύ ω τον Αλί, λατρεύ ω την ε λευ θ ερ ία. Σ ας λατρεύω ! », φωνάζε ι και χοροπη δά ει στο πε ζο δ ρό μιο. Αυτή ε ίναι η πρ ώτη φορά που ταξ ι δ ε ύ ε ι μόνος του, η πρώτη μ έ ρα στη ζωή του που δ εν έχει δ ει κάποιο πρό ­ σωπο από την οικογένειά του. Αποφασίζουν να χαζέψουν έναν αγώνα μπουζκάσι . Ο ι βό­ ρειες περιοχέ ς ε ίναι γνωστέ ς για τους πιο σκληρού ς, άγριους και γρήγορους αγώνες μπουζκάσι. Από μακριά βλέπουνε ότι ο αγώνας έχει ξεκινήσει. Σύννεφα σκόνης καλύπτουν τον αγωνι­ στικό χώρο όπου δ ιακόσιοι άντρες καβάλα στα άλογα μάχονται για ένα ακέ φαλο μοσχάρι. Τ' άλογα δ αγκώνουν και κλοτσούν, σηκώνονται στα πισινά τους πόδ ια και πη δ ούν, ενώ συγχρό ­ νως οι άντρες, με τα μαστ ίγια ανά μεσα στα δόντια, προσπα­ θούν να πιάσουν το κουφάρι που β ρίσκεται στο έδαφος. Το νε­ κρό μοσχάρι αλλάζει τόσο γρήγορα χέρια, που μοιάζει σαν να το πετάει ο ένας στον άλλον. Ο στόχος ε ίναι να μετακινη θ ε ί το μοσχάρι από τη μια άκρη του γηπέδου στην άλλη και να μπει στον μαρκαρισμένο κύκλο. Μ ερικο ί αγώνες ε ίναι τό σο βίαιοι που το ζώο γ ίνεται κομμάτια. Πριν καταλάβ ει κανε ίς περ ί τίνος πρόκειται, νομίζει ότι τα άλογα κυνηγούν το ένα το άλλο, με τους ιππε ίς να ισορροπούν στη σέλα. Φοράνε μακριέ ς κεντημένες κάπες, κεντημένες δ ερ­ μάτινες μπότες μέχρι τον μηρό και καπέλα μπουζκάσι, ένα μι­ κρό σκουφί από πρόβειο δέρμα με γούνα ολόγυρα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕ ΡΣΤΑΝΤ

1 70

« ο Καρζάι ! », φωνάζει ο Μανσού ρ όταν δ ιακρ ίνει τον ηγ έ­ τη του Αφγανιστάν στην αρένα. «Και ο Ντοστού μ ! » Ο φύλαρχος και ο πολέ μαρχος μάχονται για το μοσχάρι. Για να θ εωρε ίται κάποιος ισχυρό ς ηγέτης πρ έπει να συμμε­ τέχει σε αγώνες μπουζκάσι και όχι μόνο να lJtΠεύ ει γύρω γύρω στον αγωνιστικό χώρο, αλλά να κρατιέται μέσα στο κ έντρο της μάχης. Βέβαια, όλα κανονίζονται με το χρή μα : συχνά οι μεγά­ λοι άντρες πληρώνουν για να κερδίσουν τον αγώνα. Ο Καρζάι ιππεύ ει στην περιφ έρεια και δ εν καταφ έρνει να κρατή σει τη δ ο λ οφονική ταχύτητα των άλλων. Ο φύλαρχος από τον νότο ποτέ δ εν κατάφερε να μάθει σωστά του ς άγριους κανόνες του μπουζκάσι. Αυτό ε ίναι αγώνισμα από τις στ έπες. Ο μεγάλος στρατηγό ς των στεπών τε λικά κερδίζει ή , μάλλον, τον αφήνουν να κερδίσει. Ί σως του ς το ανταποδώσει. Ο Ντο­ στού μ κάθ εται σαν στρατη λάτης στ' άλογό του και δέχεται τα χειροκροτή ματα. Συνή θως αγωνίζονται δύο ομάδες μεταξύ του ς, σε άλλες πε­ ριπτώσεις ο καθένας αγωνίζεται εναντίον όλων. Το μπουζκάσι ε ίναι έ να απ ό τα πιο σκληρ ά αγων ίσματα στον κ ό σμο. Σ το Αφγανιστάν το έφεραν οι Μ ογγόλοι που ρή μαξαν τη χώρα με τον τζένγκις Χαν. Είναι κι αυτό ένα παιχνίδι για το χρή μα. Σ ε κάθ ε γύρο, οι παίκτες πληρώνονται εκατομμύρια αφγα­ ν ί. Ό σο πιο πολλά τα χρή ματα, τόσο πιο σκληρό ς ο αγ ώνας. Και ε ίναι παιχν ίδ ι με πολ ιτική σημασία. Ένας τοπικό ς αρχη­ γός οφε ίλει ή να ε ίναι ο ίδιος ικανός αγωνιστή ς του μπουζκάσι ή να δ ιατηρε ί στάβλο με άλογα και αναβάτες. Η ν ίκη προσδί­ δει κύρος. Μ ετά τη δ εκαετ ία του ' 50 οι αρχ έ ς του Αφγανιστάν προ­ σπάθησαν να ε λέγξουν του ς αγώνες. Ο ι συμμετέχοντες το δέ­ χτηκαν χωρ ίς αντιρρή σεις ξέ ρουν πως ε ίναι αδύνατον να τη­ ρη θ ούν οι καν όνες. Ακό μη και μετά τη σο β ιετική επ έ μ β αση και το χάος που επικρατούσε στη χώρα, οι αγώνες συνεχίστη­ καν. Πολλο ί από του ς συμμετέχοντες δεν κατάφερναν να φτά­ σουν στον αγωνιστικό χώρο γιατί έπρεπε να περάσουν από τις Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

171

εμπόλεμες περιοχέ ς. Ο ι κομμουνιστ έ ς, που προσπάθησαν να περιορ ίσουν τις βα θ ιά ριζωμένες παραδόσεις των Αφγανών, δ εν τόλμησαν ν ' ακουμπήσουν τους αγώνες μπουζκάσι. Αντιθέτως, προσπάθησαν να κερδίσουν την εύνοια του κό­ σμου οργανώνοντας αγώνες. Ο ένας κομμουνιστής δ ικτάτορας δ ιαδ εχόταν τον άλλο στην ε ξέδ ρα, καθώ ς οι προηγού μενοι απαλλάσσονταν με αιματηρά πραξ ικοπή ματα. Κατάφεραν πά­ ντως σο β αρ ό π λή γ μα στα θ ε μ έλ ια των αγ ώνων μπου ζκάσι. Μόλις άρχισε η κολ εκτιβοπο ίηση, ε λάχιστοι ε ίχαν τη δυνατό­ τητα να συντηρούν στάβλους με καλογυμνασμ ένα άλογ α. Τα άλογ α του μπουζκάσι χρησιμοποιούνταν τώ ρα σε γεωργικ έ ς δ ουλειέ ς. Μ ε την ε ξαφάνιση των μεγαλοκτηματιών, ε ξαφαν ί­ στηκαν και τα άλογ α των αγώνων και οι ιππε ίς. Ο ι Ταλιμπάν απαγό ρεψαν τους αγ ώνες και τους χαρακτή ­ ρισαν μη ισλαμικού ς. Μ ε αφορμή τον εορτασμό της Π ρωτο­ χρονιάς αυτό ς ε ίναι ο πρώτος μεγάλος αγ ώνας μπουζκάσι στη Μ αζάρ μετά την πτώση των Ταλιμπάν. Ο Μανσού ρ έπιασε θέση μπροστά και έτσι μερικ ές φορ έ ς αναγκάζεται να οπισθ οχωρή σει γ ια να μην τον ποδοπατήσουν τα άλογα. Βγ άζει πολλές φωτογ ραφίες. Φωτογραφίζει τις κοι­ λι ές των αλόγ ων που ορθώνονται καταπάνω του, τη σκόνη που στρο β ιλίζεται, το κακοποιημ ένο μοσχάρι, τον Καρ ζά ι μικρ ό στο βάθος, τον νικητή Ντοστού μ. Μ ετά τον αγώνα τραβά ει τον εαυτό του δίπλα σ' έναν αγωνιστή του μπουζκάσι. Ο ήλιος δύ ει, απλώνει το κόκκινο φως του στον αγωνιστικό χώρο. Ο ι προσκυνητές έχουν καλυφθ ε ί από τη σκόνη. Έξω από την αρ ένα βρ ίσκουν ένα εστιατό ριο γ ια να φάνε. Κάθονται σε λεπτά χαλιά, αντ ικριστά, και τρώνε σιωπηλο ί. Σ ούπα, ρύζι, αρ­ ν ίσιο κρ έας και ωμά κρεμμύδ ια. Ο Μανσού ρ τρώ ει λα ίμαργα και παραγγέλνει και δ εύτερο γ6ρο φαγητού . Η παρέα χαιρετά­ ει κάποιους άντρες που κάθονται σε κύκλο δίπλα τους και πα ί­ ζουν μπρα-ντε-φερ. Με το τσάι, αρχίζει η κου βέντα. « Είστε από την Καμπούλ;» , τους ρωτάνε οι άντρες. Ο Μανσού ρ γν έφει καταφατικά . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 72

«Ήρθατε για να προσκυνή σετε ; » Ο ι άντρες καθυστερούν να απαντήσουν. « Πά με μαζί με τα ορτύ κια» , απαντάε ι ένας φαφούτης γ έ ­ ρος . « Ή ρ θ αμε απ ό τη Χ ε ράτ. Κάναμε έ ναν μεγάλο κύ κλο, από την Κανταχάρ στην Καμπούλ και μετά ε δώ πάνω. Εδώ γ ί­ νονται οι καλύτεροι αγώνες με ορτύκια». Ο άντρας βγάζει προσεκτικά από την τσέ πη του μια μικρή υφασμάτινη σακούλα. Από μέ σα ξ επροβάλλει ένα ταλα ίπωρο μικρό ορτύκι. «Έχει κερδίσει σ' όλους τους αγώνες που το πήγαμε» , τους λέ ει. « Μας έχει φ έ ρει ένα σωρό λεφτά . Τώρα αξίζει αρκετέ ς χιλιάδες δολάρια» , κομπάζει. Ο γ έ ρος με τα τρεμάμενα, ροζιασμένα χέ ρια του ταΊζει το πουλί. Το ορτύκι ζωντανεύ ει και κουνά ει τις φτερούγες του. Είναι τόσο μικρό που χωράει στα μεγάλα ζαρωμένα χέρια του γ έ ρου. Αυτο ί οι άντρες παράτησαν τις δ ουλ ε ι έ ς τους για να ασχολη θούν με τα ορτύκια. Μ ετά απ ό π έντε χρ όνια απαγορευμ ένες ορτυκομαχ ί ε ς , κρυφά από τους Ταλι μπάν, μπορούν τώρα ν ' απολαύσουν και πάλι το πάθος τους, να παρακολου θούν δύο πουλιά να ραμφ ί­ ζουν το ένα το άλλο μέχρι θανάτου ή , μάλλον, να ζητωκραυγά­ ζουν όταν το δ ικό τους μικρό ορτύκι χτυπήσει θανάσιμα το άλ­ λο με το ρά μφος του. « Ελάτε αύ ριο το πρω ί, στις εφτά . Τότε ξ εκιν ά με», λέ ει ο λ η ικιωμένος άντρας. Φεύγοντας τους δίνει ένα μεγάλο κομμά­ τι χασίσι. «Το καλύτερο του κό σμου» , τους λέ ει, «από τη Χ ε­ ράτ». Στο ξενοδ οχε ίο δ οκιμάζουν το χασίσι και στρ ίβουν το ένα τσιγαριλίκι μετά το άλλο . Μ ετά πέφτουν ξεροί και κοιμούνται για δώδεκα ώρες. Ο Μανσού ρ ξυπνάει από το κάλεσμα του μουε ζίνη σε προσευ­ χή . Η ώρα ε ίναι δωδ εκάμισι. Η προσευχή της Παρασκευής αρ­ χ ίζει. Ξ αφνικά αισθάνεται ότι δ εν μπορε ί να συνεχίσει τη ζωή Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

173

του χωρίς την προσευχή της Παρασκευή ς. Πρ έπει να πάει στο τζαμί γρήγορα. Έχει ξ εχάσει το σαλβάρι και τη μακριά που­ καμ ίσα του στην Καμπούλ . Δ εν μπορε ί να ε μφανιστε ί στην προσευχή της Π αρασκευή ς ντυμένος με δυτικά ρούχα. Είναι απελπισμένος. Πού θα βρει ν ' αγοράσει κατάλληλα ρούχα για την προσευχή ; Όλα τα μαγαζιά ε ίναι κλ ειστά . Θυμώνει και βρ ίζει. «Τον Αλλάχ δ εν τον νοιάζει τι ρούχα φορά ς», μουρμουρ ί­ ζει ο Άκμπαρ νυσταγμένος, για να τον ξεφορτωθ ε ί. «Πρ έπει να πλυ θώ, και στο ξ ενοδοχε ίο έχουν κλε ίσει το νε­ ρό », γκρινιάζει ο Μανσούρ. Τώρα δ εν υπάρχει η Λέ ιλα για να ξ εσπάσει σ' εκε ίνη και ο Άκμπαρ με το που αρχίζει την γκρ ί­ νια, τον πετά ε ι έξ ω. Ό μως, το νερ ό ! Ο ι μουσου λ μάνοι δ εν μπορούν να προσευχη θούν χωρ ίς να έχουν πλύνει το πρόσω­ πο, τα χ έ ρια και τα π όδ ια τους. Ο Μ ανσού ρ συνεχ ίζ ε ι την γκρίνια. «Δ εν προλαβαίνω ! ». «Έχει νερό στο τζαμί», του λέ ει ο Άκμπαρ πριν τον ξανα­ πάρει ο ύπνος. Ο Μανσούρ φεύγει β ιαστικά, με τα βρό μικα ρούχα που φό­ ραγε στο ταξίδ ι. Πώς μπόρεσε να ξ εχάσει την πουκαμίσα του τώρα που ή ρθ ε να προσκυνήσει' και τον σκού φο του; Εκνευρ ίζεται με την αφηρημάδα του και τρέχει προς το γα­ λάζιο τζαμί για να προλάβ ει την προσευχή . Στην ε ίσοδ ο βλέπει έναν ζητιάνο με παραμορφωμένο πόδ ι . Το ακ ίνητο μέλος ε ίναι πρησμ ένο και παράλυτο. Ο Μαν­ ύ σο ρ αρπάζει τον σκούφο του ζητιάνου. « Θα σου τον ξαναδώσω», του φωνάζει και τρ έχει κρατώ ­ ντας το γκρίζο καπέλο με τον κίτρινο λεκέ από ιδ ρώτα στο τε­ λε ίωμά του. Βγάζει τα παπούτσια του στην ε ίσοδο και περπατάει ξυπό ­ λητος πάνω στις μαρμάρινες π έτρες που τις έχουν λειάνει χι­ λιάδες ξυπόλητα πόδια. Πλένει τα χέρια και τα πόδ ια του. Στε­ ρε ώνει τον σκού φο στο κεφάλι και πηγα ίνει στις ουρ έ ς των Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 74

αντρών που γονατίζουν στραμμένοι προς τη Μέκκα. Τε λ ικά πρόλα βε. Υπάρχουν δ εκάδες σειρ ές. Σ ε κάθε σειρά έχουν γο­ νατίσει εκατό προσκυνητέ ς με το κεφάλι σκυ μμένο. Ο χώρος ε ίναι τεράστιος. Ο Μανσού ρ πηγαίνει στο τ έλος και ακολου ­ θ ε ί τις προσευχ έ ς. Μ ετά από λίγα λεπτά , βρ ίσκεται στη μέση του πλήθου ς. Έχουν προστε θ ε ί αρκετές σειρ έ ς από π ίσω του . Είναι ο μόνος με δυτικά ρούχα αλλά ακολου θ ε ί του ς υπόλοι­ που ς: μέτωπο στο δάπε δ ο, οπ ίσθ ια στον αέ ρα, δ εκαπ έντε φο­ ρέ ς. Λέ ει ό σες προσευχ έ ς γνωρ ίζει και ακού ει τον λόγο που εκφωνε ί ο Ρ αμπαν ί , μια επαν άλη ψ η ό σων ε ιπ ώθ ηκαν την προηγού μενη μέρα. Ο ι προσευχέ ς γίνονται κοντά στα κιγκλιδώ ματα που έχουν τοπο θ ετη θ ε ί γύ ρω από το τζαμ ί, για του ς β αριά αρρ ώ στου ς που προσεύχονται. Είναι περιορισμένοι π ίσω από ψη λά κά ­ γκελα για να μην κολλάνε του ς υγιε ίς. Ο ι φυματικο ί με τα αρ­ ρωστιάρικα πρό σωπα προσεύχονται στον Αλί να του ς δώσει δύναμη. Αν ά μεσα στου ς αρρ ώ στου ς β ρ ίσκονται και πο λλο ί ψυχοπαθ ε ίς. Ένας έ φη βος χτυπάει με πάθος παλαμάκια, ενώ ο μεγαλύτερος αδ ερφός του προσπαθ ε ί να του αποσπάσει την προσοχή . Ο ι περισσότεροι κοιτάζουν μακριά έξω από τα κά­ γκε λα με θ ολό βλέ μμα. Ο Μανσούρ ποτέ δ εν έχει δ ει τόσους ετοιμοθάνατους συγ­ χρ όνως. Ο τό πος μυ ρ ίζει αρρώ στια και θάνατο. Μόνο οι πιο βαριά άρρωστοι ε ίχαν την τιμή να βρίσκονται ε δώ για να ζητή ­ σουν τη βοήθ εια του Αλί. Έχουν στριμωχτε ί ο ένας δίπλα στον άλλο κατά μήκος του το ίχου , μέσα στον τάφο, γιατί όσο πιο κο­ ντά βρ ίσκονται στο μπλε μωσαΟίκό του το ίχου , τόσο πιο πολλές πιθανότητες έχουν να θ εραπευτούν. Σ ε δύο βδομάδες θα έχουν πε θάνει όλοι, σκέφτεται ο Μαν­ σούρ. Στο βάθος παρατηρε ί έναν άντρα με δ ιαπεραστικά μαύ ­ ρα μάτια και βαθ ιές πληγ ές. Τα μακριά κοκαλ ιάρικα χέρια και τα πόδ ια του έχουν πληγ ές που έχουν ματώσει από το ξύσιμο. Έχει ό μως ό μορφα λεπτά, απαλά ροζ χε ίλη. Χε ίλη σαν ανοι­ ξ ιάτικα λουλούδια βερικοκιάς. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

175

Ο Μανσούρ ανατριχιάζει και στρέφει το βλέ μμα του αλλού . Δ ιατρ έχει με μια ματιά τον δίπλα περιφραγμένο χώρο. Εκε ί κά­ θονται οι άρρωστες γυναίκες με τα παιδ ιά τους. Ξε θωριασμένες μπλε μπούρκες με άρρωστα παιδ ιά στην αγκαλιά. Μ ια μητ έ ρα έχει αποκοιμη θ ε ί ενώ η κό ρη της που πάσχει ό απ μογγολισμό προσπαθ ε ί να της εξηγήσει κάτι. Μοιάζει ό μως σαν να μιλάει σε άγαλμα καλυ μμένο με μπλε ύφασμα. Μπορε ί η μητέρα της να έκανε πολύ δρό μο ξυπόλητη για να φτάσει πρω­ τοχρονιάτικα στο τζαμί και στον τάφο του Αλί. Μπορε ί να κου­ βαλούσε το παιδί στην αγκαλιά της για να το θ εραπεύσει. Κανέ­ νας γιατρός δ εν μπορε ί να τη βοη θή σει, μόνο ο Αλί μπορε ί. Ένα άλλο παιδί χτυπά ει ρυ θ μικά το κεφάλι του με τα χέ ρια υ το . Κάποιες γυνα ίκες κάθ ονται απαθ ε ίς, άλλες κοιμούνται, μερικ έ ς ε ίναι κουτσέ ς ή τυ φλές. Ο ι περισσότερες ό μως έχουν έρθ ει με τα παιδ ιά τους. Περιμένουν το θ αύ μα του Αλί. Ο Μανσούρ νιώθ ει τη ραχοκοκαλιά του να ριγά. Συγκινημέ­ νος από την ένταση της ατμόσφαιρας αποφασίζει ν ' αλλάξει τη ζωή του . Θα γίνει καλός άνθρωπος και ευσε βή ς μουσουλμάνος. Θα σέβ εται τις ώρες της προσευχή ς, θα προσφέρει ελεημοσύνη, θα νηστεύ ει, θα πηγαίνει στο τζαμί, δεν θα κοιτάξει καμία κοπέλα πριν από τον γάμο, θα αφήσει γενειάδα και θα πάει στη Μέκκα. Μόλις τε λε ιώνει η προσευ χή και η υπό σχεση που δίνει ο Μ ανσού ρ στον Αλί αρχ ίζε ι η βροχή . Β ροχή μαζί με λαμπρ ό ήλιο. Τα ιερά κτίρια και τα λιωμένα μάρμαρα αστράφτουν. Ο ι στάλ ες της βροχή ς λαμπυ ρ ίζουν ' βρ έχει καταρρακτω­ δώς. Ο Μανσούρ τρέχει, βρ ίσκει τα παπούτσια του και τον ζη­ τιάνο που του ε ίχε πάρει το καπέλο. Του αφήνει μερικά χαρτο­ νομίσματα και τρ έχει μέσα στη δυνατή βροχή . «Λυτρώθηκα», φωνάζει. «Πή ρα άφεση ! Είμαι καθαρός ! » Το νερό είπε στον αμαρτωλό: «Έλα κοντά μου». Ο αμαρτωλός απάντησε, «Δ εν μπορώ, γιατί ντρέπομαι πολύ». Το νερό τότε του είπε, «Πώς θα ξεπλύνεις τις αμαρτίες σου χω­ ρίς τη βοήθειά μου;» Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Μυρωδιά σκόνης Υδρατμοί αναδύονται aπό τα γυμνά σώ ματα. Τα χέ ρια κάνουν γρήγορες, ρυ θ μικέ ς κινήσεις. Ο ι ακτίνες του ηλίου τρυπώνουν aπό τις χαραμάδες στο τα βάνι σκορπ ίζοντας το αχνό φως τους πάνω στους υγρούς γλουτούς, στα στήθη και στα πόδ ια. Τα σώ­ ματα αρχικά δ ιακρίνονται αμυδρά μέσα στους ατμού ς μέχρι κα­ νε ίς να συνη θίσει το μαγικό φως. Τα πρόσωπα δ ε ίχνουν περι­ συλλογή . Αυτό δεν ε ίναι aπόλαυση ' ε ίναι σκληρή δουλειά. Σ ε δύ ο μεγάλες α ίθουσες γυναίκες όρθ ιες ή καθ ιστέ ς τρ ί­ βονται, τρ ίβουν η μία την άλλη ή τα παιδ ιά τους. Μ ερικέ ς μοι­ άζουν με τις χοντρ έ ς γυναίκες του Ρού μπενς, άλλες ε ίναι πετσί και κόκαλο, με τα πλευρά τους να εξέχουν. Τρ ίβονται με μεγά­ λα χειροπο ίητα γάντια από άχυρο στην πλάτη, στα χέ ρια και στα π όδ ια. Μ ' ε λαφρό πετρες τρ ίβ ουν το νεκρ ό δέρμα κάτω aπό τις πατούσες. Ο ι μανάδες τρίβουν τις κόρες τους που ε ίναι σε ηλ ικ ία γά μου εξ ετάζοντας προσεκτικά τα κορμιά τους. Δ εν περνά ει πολύ ς καιρό ς πριν τα μικρ ά κορ ίτσια με τα άγουρα στή θη γίνουν μητέρες που θηλάζουν. Ο ι έφη β ες ε ίναι γεμάτες ραγάδ ες aπό τις γέννες που βρήκαν το σώμα τους aπροετο ίμα­ στο. Σ χε δόν όλες οι γυναίκες έχουν ραγάδ ες στην κοιλιά μετά aπό τις πρόωρες και συνεχε ίς γέννες. Τα παιδ ιά τσιρ ίζουν aπό φόβο ή aπό χαρά, αυτά που ε ίναι φρεσκοπλυμένα πα ίζουν με το νερό , άλλα φωνάζουν από τον πόνο και σπαρταράνε σαν ψάρια που μόλις πιάστηκαν στα δί­ χτυα. Εδώ σε κανέναν δ εν δίνουν ένα κομμάτι ύφασμα για να μην του μπαίνει το σαπούνι στα μάτια. Ο ι μάνες τρ ίβουν με τα αχυρ ένια γάντια τους μέχρι τα βρ ό μικα καφετιά σώ ματα των παιδ ιών τους να γ ίνουν ροδ αλά . Το μπάνιο και το τρ ίψ ιμο ε ίDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

177

ναι μια μάχη όπου τα παιδ ιά βγα ίνουν πάντα χαμένα, νικημέ ­ να από τα σκληρά χέρια των μανάδων τους. Η Λέ ιλα τρ ίβ ει από πάνω της τη βρό μα και το νεκρό δέρμα. Σ κούρες λωρίδες κολλάνε πάνω στο γάντι ή π έφτουν κάτω στο πάτωμα. Έχουν περάσει αρκετ έ ς ε βδομάδ ες από την τε λευ­ ταία φορά που έκανε ένα καλό μπάνιο κι αρκετο ί μήνες από την τελευταία φορά που πήγε στο χαμάμ. Σπάνια έχει νερό στο σπ ίτι και η Λέ ιλα δ εν βλέπει για ποιο λόγο πρ έπει να πλένεται συχνά, αφού θα βρομιστε ί αμέσως. Αυτήν τη φορά ό μως ακολούθησε τη μάνα και τις ξαδέρφες της στο χαμά μ. Ως ανύπαντρες κοπέλες, εκε ίνη και οι ξαδέρ­ φες της, ε ίναι ιδ ιαίτερα ντροπαλές κι έτσι πλένονται φορώντας τα εσώρουχά τους. Το αχυρ ένιο γάντι αποφεύγει τις περιοχέ ς που καλύπτονται από τα εσώρουχα, αλλά τα χέ ρια, η πλάτη, ο λαιμός και τα πόδ ια τους τρίβονται ανελέητα. Ο ιδρώτας ανα­ κατεύ εται με το νερό στα πρόσωπά τους. Ό σο πιο πο λύ τρ ί­ βουν τόσο καλύτερο θα ε ίναι το αποτέλεσμα. Η ε βδομηντάχρονη Μπ ίμπι Γκου λ, η μητέρα της Λέ ιλα, κά­ θ εται γυ μνή στη δ ε ξαμενή . Η πλάτη της καλύπτεται από τα μα­ κριά γκρίζα μαλλιά της, που συνήθως ε ίναι κρυμμένα κάτω από ένα γαλάζιο σάλι. Μόνο στο χαμάμ τα αφήνει ε λεύθ ερα. Είναι τόσο μακριά που επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού . Μοιάζει σαν να βρίσκεται σε έκσταση, έχει κλε ίσει τα μάτια της κι απο­ λαμβάνει τη ζέστη. Πού και πού κάνει μερικές τεμπέλικες προ­ σπάθειες να πλυ θ ε ί. Βουτάει ένα σφουγγαράκι στον κου βά που της έχει δώσει η Λέ ιλα μπροστά της. Σύντομα ό μως τα παρατά­ ει. Δεν φτάνει την περιοχή γύ ρω από την κοιλιά της και νιώθ ει τα χέρια της πολύ βαριά για να τα σηκώσει. Τα βαριά στήθη της ξεκουράζονται πάνω στη μεγάλη κοιλιά της. Κάθεται εκστασια­ σμένη, ακίνητη, σαν μεγάλο γκρ ίζο άγαλμα. Ενώ η Λέ ιλα τρ ίβ εται και φλυαρε ί με τις ξαδέρφες της, ρίχνει καμιά ματιά στη μητέρα της για να σιγουρευτε ί ότι ε ίναι καλά. Το δ εκαεννιάχρονο κορ ίτσι έχει παιδ ικό σώμα, ούτε κοριτσίDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 78

στικο αλλά ούτε και γυναικε ίο. Όλοι στην οικογένεια Χαν ε ί­ ναι παχουλο ί, τουλάχιστον για τα αφγανικά πρότυπα. Το λίπος και το λάδ ι που γενναιόδωρα χρησιμοποιούν στη μαγειρική τους δ ιαγράφονται στο σώ μα τους. Τηγαν ίτες, πατάτες τηγανη­ τές σε λίπος, αρν ίσιο κρέας με σάλτσα και πολύ λάδ ι. Το δέρ­ μα της Λέ ιλ α ε ίναι χλο μό , λ ε ίο και μαλακ ό σαν μωρού . Το χρώ μα του προσώπου της ε ίναι ανά μεσα στο άσπρο, το κίτρινο και το γκρ ίζο. Τα σκληρά και σκασμένα χέ ρια της και το παι­ δ ικό της δέρμα που ποτέ δ εν το βλέπει ο ήλιος μαρτυρούν τη ζωή που κάνει. Η Λέ ιλα ε ίχε πάντα ζαλάδες κι ένιωθ ε αδύνα­ μη, μέχρι που αποφάσισε να πάει στον γιατρό . Εκε ίνος της ε ί­ πε ότι χρειάζεται ήλιο και β ιταμίνη D . Παραδόξως η Καμπούλ ε ίναι μ ία από τις πιο η λιόλουστες πόλεις στον κόσμο . Ο ήλιος λάμπει σχε δόν κάθ ε μέρα του χρό­ νου, στα 1.800 μέτρα, και χαράζει το ξερό χώ μα. Ξηραίνει τους κήπους που κάποτε ήταν υγροί και καίει το δέρμα των παιδ ιών. Η Λέ ιλα ό μως δ εν βλέπει τον ήλιο. Στο μικρό δ ιαμέ ρισμα της Μ ικροραγιόν ο ήλιος δεν φτάνει ποτέ . Και όταν βγαίνει έξω, ε ί­ ναι κρυμμένη πίσω από την μπούρκα. Ούτε μια μικρή ηλιαχτίδα δ εν δ ιαπερνάει το δίχτυ που καλύ πτει το πρό σωπό της. Μόνο όταν επισκέπτεται τη μεγάλη της αδ ερφή , τη Μαριάμ, που έχει ένα σπίτι με αυλή στο χωριό, αφήνει τον ήλιο να ζεστάνει το σώ­ μα της. AJ..λά σπάνια έχει τον χρόνο να το κάνει. Η Λέ ιλα ε ίναι αυτή που ξυπνά ει πρώτη και κοιμάται τελευ­ ταία. Ανάβ ει με μικρά ξύλα τη σό μπα, ενώ οι άλλοι στο δωμά­ τιο ροχαλίζουν. Στη συν έχεια ανά β ει τον φού ρνο με τα ξύλα στο μπάνιο και βράζει νερό για το μαγε ίρεμα, το πλύ σιμο των πιάτων και των ρού χων. Π ριν ακ ό μη ξημε ρ ώσει γεμ ίζει τα μπουκάλια, τους κου βάδες και τις κατσαρόλες με νερό . Ποτέ δ εν έχει η λεκτρικό ρεύ μα αυτέ ς τις ώρες της μέ ρας και η Λέ ι­ λα έχει μάθ ει να δουλεύ ει στο σκοτάδ ι. Καμιά φορά έχει μαζί της ένα φαναράκι. Μ ετά βράζει το τσά ι ' πρ έπει να ε ίναι έτοι­ μο στις ε ξή μισι που ξυπνάνε οι άντρες του σπιτιού , γιατί αλ­ λιώ ς θα της βάλουν τις φων έ ς. Όσο υπάρχει νερό γεμίζει συDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

179

ν έχεια τον κου βά που χρησιμοποιε ί. Ποτέ δ εν ξέρεις πότε θ α κόψουν το νερό , άλλες φορ έ ς το κόβουν μετά από μ ία ώρα κι άλλες μετά από δύο. Κάθ ε πρω ί ο Έκμπαλ φωνάζε ι σαν αγρ ίμι και ταράζει τα νεύρα όλων. Είναι ξαπλωμένος, δ ιπλωμένος στα δύο, και αρν ε ί­ ται να σηκωθ ε ί. Ο δ εκατετράχρονος κάθ ε μέ ρα σκαρφ ίζεται καινούργιες αρρώστιες για να γλιτώσει το δωδ εκάωρο στο μα­ γαζί, αλλά δ εν υπάρχει έλεος. Τε λ ικά, κάθ ε πρω ί σηκώνεται, αλλά την επό μενη μέρα επαναλαμβάνεται η ίδια παράσταση. « Παλ ιο β ρό μα ! Τ εμπ έλα ! Ο ι κάλτσες μου ε ίναι τρύ πιες», φωνάζει και τις πετάει στη Λέ ιλα. Ξ εσπάει σ' όποιον μπορε ί, γιατί αυτό που θέλει πραγματικά ε ίναι να πάει σχολε ίο. « Λέ ιλα, το ν ερό ε ίναι κρύ ο ! Δ εν έχει αρκετό ζεστό νερό ! Π ού ε ίναι τ α ρού χα μου, πού ε ίν αι οι κ άλτσες μου ; Φέ ρε το τσά ι ! Πρωινό ! Κα θάρισέ μου τα παπούτσια ! Γ ιατ ί ξύπνησες τόσο αργά ;» Χτυπούν τις πό ρτες και κοπανάνε τους τοίχους. Γίνεται πό­ λεμος στα λίγα δωμάτια, στον δ ιάδρομο και στο μπάνιο. Οι γιοι του Σ ουλτάν ουρλιάζουν, μαλώνουν και κλα ίνε. Ο Σουλτάν, τις περισσότερες φορ ές, κάθ εται με τη Σόνια, π ίνει τσάι και τρώ ει το πρωινό του. Η Σόνια τον περιποιε ίται, τα υπόλοιπα τα κάνει η Λέ ιλα. Γεμίζει τον νιπτήρα με νερό, ψάχνει για τα ρούχα, σερ­ βίρει τσάι, τηγανίζει αυγά, φέρνει ψ ωμί και γυαλίζει παπούτσια. Οι πέντε άντρες του σπιτιού πρέπει να πάνε στη δουλειά τους. Μ ε το ζόρι βοη θάει τους τρεις ανιψιούς της, τον Μανσού ρ, τον Έκμπαλ και τον Άιμαλ, για να πάνε στη δουλειά τους. Ποτέ δ εν της λένε ευχαριστώ και ποτέ δεν τη βοη θάνε. «Κακομαθημέ­ να παλιόπαιδα» ψιθυρ ίζει η Λέ ιλα όταν τα τρία αγόρια, που ε ί­ ναι λίγα μόνο χρόνια μικρότερά της, της κάνουν παρατηρήσεις. « Δ εν έ χου με γ άλα ; Σ ου ε ίχα πει να π ά ρεις ! » ξ εσπ ά ε ι ο Μ ανσού ρ. « Παράσιτο ! », προσθέτει. Αν αντιμιλή σει, της δίνει την ίδ ια σκληρή απάντηση: «Σκάσε γεροντοκόρη. Αυτό δ εν ε ί­ ναι σπίτι σου, ε ίναι δ ικό μου», της λέει άγρια. Αλλά ούτε η Λέι­ λα αισθάνεται ότι ε ίναι σπίτι της. Είναι το σπ ίτι του Σουλτάν, Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 80

των γιων του και της δ εύτερης γυναίκας του. Εκε ίνη, η Μπουλ­ μπούλα, η Μπ ίμπι Γκουλ και ο Γιουνού ς αισθάνονται ανεπιθύ­ μητοι στην οικογένεια, δ εν έχουν ό μως δυνατότητα να μετακο­ μίσουν. Η δ ιάλυση της οικογ ένειας θα αποτε λού σε σκάνδαλο. Εξάλλου ε ίναι και πολύ καλο ί υπηρέτες, ιδ ιαίτερα η Λέ ιλα. Με­ ρικές φορές η Λέ ιλα λυπάται που δ εν την έδωσαν, όπως τον με­ γαλύτερο αδ ερφό της, μόλις γεννήθηκε. Θα ε ίχα μάθ ει κομπι­ ούτερ και αγγλικά από μικρή και θα ή μουνα τώρα στο πανεπι­ στή μιο, ονε ιρε ύ εται. Θα ε ίχα ωρα ία ρού χα, δ εν θ α ή μουνα σκλάβ α. Η Λέ ιλα αγαπά ει τη μάνα της, αλλά αισθάνεται πως κανε ίς δ εν νοιάζεται για την ίδ ια. Ήταν π άντα ο τε λ ευτα ίος τροχός, κι εκε ί έ μεινε. Η Μπίμπι Γκουλ δ εν έκανε άλλα παιδ ιά . Μ ετά το χάος του πρωινού κι αφού οι άντρες έχουν φύγει, η Λέ ιλα μπορε ί να χαλαρώσει, να πιει το τσά ι της και να φάει το πρωινό της. Μ ετά πρ έπει να καθ αρ ίσει τα δ ωμάτια, την πρώτη φορά μέσα στη μέ ρα. Σ κυμμένη σκουπ ίζει, σκουπ ίζει, σκουπίζε ι όλα τα δωμάτια με μια μικρή αχυρ ένια σκούπα. Η σκόνη σηκώνεται στον α έ ρα αιωρε ίται και την ακολου θ ε ί. Η μυρω δ ιά της σκ όνης ποτ έ δ εν εγκαταλ ε ίπει το δ ιαμ έ ρισμα. Ποτέ δ εν θα απαλλαγε ί από τη σκόνη, έχει εισχωρή σει στις κι­ νήσεις της, στο σώ μα της και στη σκέψη της. Μαζί με τη σκόνη σκουπίζε ι τα ψ ίχουλα, τα χαρτάκια και τα σκουπ ίδ ια. Σ κουπί­ ζει πολλές φορέ ς την ημέρα, επειδή όλα γ ίνονται στο πάτωμα, και βρομίζει πολύ γρήγορα. Απ' αυτήν τη βρό μα προσπαθ ε ί να απαλλαγε ί όταν τρίβ εται στο χαμά μ, τη βρό μα που πέ φτει σαν κομμάτι στο πάτωμα. Εί­ ναι η σκόνη που έχει κολλήσει στη ζωή της. « Ω ρα ία θ α ήταν να ε ίχα έ να σπ ίτι που θ α έ πρεπε να το σκουπίζω μόνο μία φορά την ημέρα και που θα κρατιόταν κα­ θαρό για ολόκληρη τη μ έ ρα», αναστενάζει η Λέ ιλα μπροστά στις ξαδέρφες της εκε ίνες συμφωνούν, ως μικρότερα κορ ίτσια της οικογ ένειας, ζουν την ίδια ζωή με τη Λέ ιλα. Η Λέ ιλα έχει πάρει μαζί της στο χαμά μ μερικά εσώρουχα, για να τα πλύνει. Συνήθως στο σπίτι το πλύσιμο των ρούχων γίνεDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

181

ται στο μισοσκόταδο σε μια σκάφη δίπλα στην τρύπα της τουαλέ­ τας στο μπάνιο. Εκε ί έχει μερικούς μεγάλους κου βάδες, έναν με σαπούνι, έναν χωρίς. Έναν για ανοιχτόχρωμα ρούχα κι έναν για σκούρα. Σ ε μεγάλες σκάφες πλένει τα σεντόνια, τις κου βέρτες, τις πετσέτες και τα ρούχα της οικογένειας. Τα τρίβ ει και τα στύ ­ β ει πριν τα κρεμάσει για να στεγνώσουν. Το στέγνωμα ε ίναι δύ­ σκολο, ιδιαίτερα τον χειμώνα. Έχουν κρεμάσει σκοινιά έξω από το κτίριο, αλλά από εκε ί της τα κλέβουν κι έτσι δ εν τολμά ει να απλώσει αν δ εν υπάρχει κάποιο παιδί να τα προσέχει μέχρι να στεγνώσουν. Δ ιαφορετικά τα κρεμά ει στριμωγμένα στο μικρ ό μπαλκόνι. Αυτό ε ίναι μόνο λίγα τετραγωνικά και γεμάτο με τρό­ φιμα και σκουπ ίδ ια, μια κούτα με πατάτες, ένα καλάθ ι με κρεμ­ μύδια και σκόρδα, ένα μεγάλο σακ ί με ρύζι, χαρτόκουτα, παλιά παπούτσια, κουρ έλια κι άλλα πράγματα που κανε ίς δ εν τολμάει να τα πετάξει, επειδή ίσως κάποια στιγμή μπορε ί να χρειαστούν. Η Λέ ι λα στο σπ ίτι κυκ λοφορε ί με παλ ι έ ς φ θ αρμ έ νες λ μπ ούζες, με λεκιασμένα πουκά μισα και με φούστες που σέ ρ­ νονται στο πάτωμα. Ο ι φού στες μαζε ύ ουν τη σκόνη που δ εν κατάφερε να σκουπ ίσει. Στα πόδ ια της φοράε ι λ ιωμένα πλα­ στικά σανδάλια και στο κεφάλι της ένα μαντίλι. Το μόνο που γυαλίζει πάνω της ε ίναι τα μεγάλα χρυσά σκουλαρ ίκια της και τα λεπτά βραχιόλια της. «Λέ ιλα ! » Ανά μεσα στα ουρλιαχτά των παιδ ιών και τις φωνέ ς ακού ­ γεται μια αδύναμη φωνή , λίγο κουρασμ ένη . Καταφ έ ρνει να επικρατήσει πάνω από τον θόρυβο των κουβάδων με νερό που αδ ειάζει η μία στη άλλη. «Λέ ιλααα ! » Είναι η Μπ ίμπι Γκουλ που ξύπνησε από τον λή θαργο. Κά­ θ εται κρατώντας στο χέρι της ένα πανάκι, και κοιτάζει αβοή ­ θητη τη Λέ ιλα. Η Λέ ιλα πηγα ίνει στην παχιά , γυμνή μητέ ρα της το νερό , το σαπούνι, το σαμπουάν και τη λεκάνη. « Ξάπλωσε ανάσκελα», της λέ ει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

182

Η Μ π ί μπι Γκου λ ξ απ λώ νει με δ υσκο λία στο δά πε δ ο . Η Λέ ιλα ζυμώνει και τρ ίβ ει δυνατά το κορμί της μητέρας της που τραντάζεται ολάκερη. Τα στήθη κρ έ μονται στα πλάγια και η κοιλιά της καλύπτει το φύλο της, όταν στέκεται και όταν κάθ ε­ ται, μια ά σπρη, π λα δ αρή μάζα που κυριαρχε ί . Η Μ π ί μπι Γκουλ γελάει με την κωμική κατάσταση, η λεπτοκαμωμένη κό­ ρη που τρ ίβ ει την παχιά γριά μητέ ρα της. Η δ ιαφορά ηλ ικ ίας μεταξύ τους ε ίναι σχε δόν πενήντα χρόνια. Όταν γελάνε, οι άλ­ λες γύρω τους γελάνε και αυτές. «Είσαι τόσο χοντρή , μαμά, θα πεθάνεις απ' αυτό πάχος», την πειράζει η Λέιλα, ενώ πλένει με το πανάκι τα σημε ία που η μη­ τέρα της δ εν φτάνει. Στη συνέχεια τη γυρίζει μπρού μυτα μαζί με τις ξαδέρφες της, και τρ ίβουν η καθ εμία τα τεράστια μέλη της Μπ ί μπι Γκουλ . Στο τέλος της πλένουν τα μαλακά μακριά της μαλλιά, μ' ένα ροζ σαμπουάν από την Κίνα. Η Λέ ιλα της τρίβ ει το κεφάλι με προσοχή , σαν να φο βάται μή πως αυτά τα λεπτά μαλλιά ε ξαφανιστούν αν τους φερθ ε ί με σκληρότητα. Το μπου­ κάλι με το σαμπουάν αδ ειάζει. Είναι απομεινάρι από την εποχή των Ταλιμπάν. Η φωτογραφία με την κοπέλα στο μπουκάλι ε ί­ ναι μουτζουρωμένη με ανεξίτη λο μαρκαδόρο. Η θρησκευτική αστυνομ ία που ακρωτηρ ίασε τα β ιβλία του Σ ουλτάν, ε ξάγνιζε και τις συσκευασίες. Τα γυναικε ία πρόσωπα στα μπουκάλια του σαμπουάν, και τα παιδικά στα σαπούνια εξαφανίζονταν με μαρ­ καδόρο. Οτιδήποτε ζωντανό δ εν έπρεπε να παρασταίνεται. Το νερό κρυώνει. Τα παιδ ιά που δ εν πρόλαβ αν να κάνουν ά μπ νιο, γκρινιάζουν ακό μη περισσότερο. Σύντομα έχει μόνο κρύο νερό στο χαμά μ που πριν από λίγη ώρα άχνιζε. Ο ι γυναί­ κες φεύγουν από το λουτρό και αφήνουν π ίσω τους τη βρό μα. Στις γων ίες απομ ένουν τσό φλ ια αυγ ών και φαγωμ ένα μήλα. Το π άτωμα ε ίναι λασπωμένο από τα σανδάλια που χρησιμο­ ποιούν στον δρό μο, στις τουαλέτες και στις αυλές τους. Η Μπ ίμπι Γκουλ βγα ίνει από το χαμάμ μαζί με τη Λέ ιλα και ξ τα αδέρφια, κρατώντας τα ρούχα στα χέ ρια τους. Δ εν έχουν φέρει καθαρά ρούχα, βάζουν αυτά που φορούσαν και όταν ήρ-

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

183

θανε. Ύστερα βάζσυν τις μπσύρκες πάνω στα φρεσκολουσμένα κεφάλ ια. Τ ις μπού ρκες που ε ίναι ποτισμ ένες με τη μυρω δ ιά τους. Επειδή ε λάχιστος α έρας μπορε ί να μπει και να βγει από την μπσύρκα, κάθε μπσύ ρκα έχει τη δ ική της ιδ ιαίτερη μυρωδ ιά. Αυτή της Μπ ίμπι Γκουλ σκορπάει την απροσδ ιόριστη μυρωδ ιά που την περι βάλλει, χνώτο ανακατεμένο με γλυκιά μυρωδ ιά λουλουδ ιών και κάτι ξ ινό μαζί. Της Λέ ιλα μυρ ίζει ιδ ρώτα και μαγειρε ίο. Όλες οι μπούρκες της οικογένειας Χαν μυρ ίζσυν μα­ γειρε ίο, αφού τις έχουν κρεμασμένες σε καρφιά, ακριβώς έξω από την κουζίνα. Τώρα οι γυναίκες ε ίναι πεντακάθαρες κάτω από τα ρούχα και τις μπσύ ρκες, αλλά το σαπσύνι και το σαμπου­ άν προσπαθούν να νική σουν σ' έναν άνισο αγώνα. Σύντομα οι γυνα ίκες αποκτούν τη γνωστή τους μυρωδ ιά, τη μυρωδ ιά που τους επιβάλλει η μπού ρκα. Τη μυρωδ ιά της γριάς σκλάβας και της νεαρής σκλάβας. Η Μπ ίμπι Γκουλ περπατάει μπροστά, από π ίσω ακολουθούν τα τρ ία κορ ίτσια που για πρώτη φορά ε ίναι τα πιο τεμπ έλικα. Προχωράνε μαζί γελώντας. Σ ' έναν άδειο δρό μο σηκώνουν τις μπούρκες για να βλέπουν, οι μόνοι δ ιαβάτες ε ίναι μερικά αγο­ ράκια και κάτι σκυλ ιά. Ο αέρας με τη δροσιά του ανακουφίζει τα ιδρωμένα πρόσωπα. Αλλά δ εν ε ίναι καθαρό ς. Ο ι δ ρό μοι της Καμπσύλ βρομάνε σκουπίδια και υπόνομο. Ένα βρό μικο ρυάκι τρ έχει παράλλη λα στον χωματόδρομο που περνά ε ι μπροστά από τα χαμό σπιτα. Αλλά τα κορ ίτσια δ εν καταλα β α ίνουν τη βρό μα από το ρυ άκι και τη σκόνη που εισχωρε ί στους πόρους του δέρματός τους. Απολαμβάνουν τον ήλιο και γελάνε. Ξαφνι­ κά περνάει δίπλα τους ένας άντρας πάνω σε ποδήλατο. «Καλυφτε ίτε κορ ίτσια, άναψα» φωνάζει καθώς τις προσπερ­ ά ν ει. Κοιτάζονται μεταξύ τους και γελάνε για την αστε ία έκφρα­ ση στο πρό σωπό του, αλλά όταν τον βλέπουν να έ ρχεται πάλι προς το μέρος τους, καλύπτσυν τα κεφάλια τους με την μπούρκα. «Όταν επιστρέψ ει ο βασιλιάς, δεν πρόκειται να ξαναφορ έ­ σω μπού ρκα», λέ ει η Λέ ιλα σο βαρά. «Τότε θα ζού με σε μια ει­ ρηνική χώρα». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

184

« Δ εν πρόκειται να επιστρ έψ ει», προσθέτει η σκεπασμένη ξαδέρφη. «Λένε ότι θα επιστρέψ ει την άνοιξη», λέ ει η Λέ ιλα. Μέχρι τότε, το καλύτερο που έχουν να κάνουν για να ε ίναι ασφαλε ίς ε ίναι να καλύπτονται τα τρ ία κορ ίτσια μόνα τους. Η Λέ ιλα ποτέ δ εν βγαίνει έξω ολομόναχη. Δ εν ε ίναι σωστό μια νεαρή γυνα ίκα να κυκλοφορε ί χωρ ίς συνοδό . Ποιος ξέρει πού μπορε ί να πηγαίνει; Μπορε ί να πηγα ίνει για να συναντή­ σει κάποιον, μπορε ί ό μως και να πηγα ίνει για να αμαρτήσει. Ούτε μέχρι τον μανάβη, που ε ίναι μόνο λίγα λεπτά από το σπίτι της, η Λέ ιλα δ εν πηγαίνει μόνη της. Παίρνει πάντα μαζί της κά­ ποιο γειτον όπου λο ή το παρακαλά ει να της ψ ων ίσει εκε ίνο. Της ε ίναι αδ ιανόητο να κυκλοφορήσει μόνη της. Ούτε μια φο­ ρά, ούτε για κάποιον λόγο, ποτέ δ εν έχει βρε θ ε ί μόνη της. Δ εν έχει με ίνει ποτέ μόνη της στο δ ιαμέρισμα, δ εν έχει πάει που θε­ νά μόνη της, δ εν την έχουν αφήσει ούτε να με ίνει αλλά ούτε και να κοιμη θ ε ί μόνη της. Όλα της τα βράδ ια τα έχει περάσει στο στρώ μα, δίπλα στη μητέ ρα της. Η Λέ ιλα δ εν ξέρει τι ση μαίνει να μένεις μόνος και έτσι δ εν της λε ίπει. Το μόνο που επιθυμε ί ε ίναι περισσότερη ηρεμία και λιγότερες δουλειές . Όταν φτάνει στο σπ ίτι, επικρατε ί το απόλυτο χάος. Ο τό πος έχει γεμίσει τσάντες, κούτες και βαλίτσες. « Η Σ αρ ίφα ή ρ θ ε στο σπ ίτι ! Η Σ αρ ίφα ! » , λέ ε ι η Μπουλ ­ μπούλα πανευτυχή ς που γύ ρισε η Λέ ιλα για να την αντικατα­ στήσει στον ρόλο της οικοδέσποινας. Η κό ρη του Σ ουλτάν και της Σ αρ ίφα, η Σ αμπνάμ, από τη χαρά της τρ έχει σαν τρελή από δω και από κει. Αγκαλιάζει τη Λέ ιλα που αγκαλ ιάζει τη Σαρ ί­ φα. Μέσα στη μέση του χαμού στέκεται η δ εύτερη γυναίκα του Σ ουλτάν , η Σόνια, και χαμογελάει με τη Λατίφα στην αγκαλιά της. Χωρ ίς προειδοπο ίηση ο Σ ουλτάν έ φερε μαζί του από το Πακιστάν τη Σ αρ ίφα και τη Σ αμπνά μ. « Για το καλοκαίρι» , λέ ει ο Σουλτάν . « Για πάντα», ψιθυρ ίζει η Σ αρ ίφα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

185

Ο Σουλτάν έχε ι πάε ι στο β ιβλιοπωλε ίο, στο σπ ίτι έχουν με ί­ ν ε ι μόνο οι γυναίκε ς. Κάθονται σε κύκλο στο πάτωμα. Η Σ αρ ί­ φα μοιράζε ι τα δώρα. Ένα φό ρε μα για τη Λέ ιλα, ένα σάλι για τη Σόνια, μια τσάντα για την Μπουλμπούλα, μια πλε κτή ζακ έ­ τα για την Μπ ίμπι Γκουλ και ρούχα και πλαστικά κοσμή ματα για την υπόλοιπη οικογ έν ε ια. Στους γιους έ φτιαξε ολόκληρη γκαρνταρ ό μπα μ ε ρούχα από τις αγορ έ ς του Πακιστάν , που δ ε ν μπορ ε ί να τα β ρ ε ι στην Καμπούλ. Μαζί της έ φ ε ρ ε και τα πολύτιμα υπάρχοντά της. «Δ εν γυρ ίζω π ίσω», λέ ε ι. «Το μισώ το Πακιστάν». Ξέρ ε ι πάντως ότ ι όλα ε ξαρτώντα ι από τον Σ ου λτάν . Αν ο Σουλτάν της πε ι ότι πρέπε ι να επιστρέψε ι, θα πρ έπε ι να το κάνε ι. Ο ι δύο γυναίκε ς του Σ ουλτάν κάθονται και τα λέν ε σαν πα­ λ ιέ ς φιλε νάδε ς. Κοιτάζουνε τα υφάσματα, δοκιμάζουν μπλού ­ ζε ς και κοσμή ματα. Η Σόν ια τής δ ε ίχν ε ι τα δώρα που έ καναν σ' ε κ ε ίνη κα ι στην κόρη της. Ο Σ ουλτάν σπάν ια φέ ρν ε ι δώρα στη νε αρή γυναίκα του κι έτσι ο ε ρχομός της Σ αρ ίφα ήταν ένα ευχάριστο δ ιάλε ιμμα στη μονότονη καθημε ρινότητά της. Ντύ­ ν ε ι τη Λατίφα με το ροζ φρουφρού φόρ ε μα που της έκανε δώ­ ρο η Σ αρίφα, σαν ψ εύτικη κούκλα. Λένε τα νέα τους. Έχουν να βρ ε θούν πάνω από έναν χρόνο. Στο δ ιαμέρισμα δεν υπάρχε ι τηλέφωνο κι έτσι δεν ε ίχαν καν μιλή­ σε ι. Το σημαντικότερο απ' όσα συνέβησαν στην Καμπούλ ήταν ο γάμος της Σακίλα, που τον συζητούν με την παραμικρή λεπτομέ­ ρε ια: τα δώρα που της έκαναν, τα φορέ ματα που φορούσανε , για τα παιδιά των συγγενών, για αρραβώνες, γάμους και θανάτου ς. Η Σ αρ ίφα τους δ ιηγε ίται τα νέ α από την προσφυγιά . Γι' αυ­ ύ το ς που επ έστρ εψαν στα σπίτια τους και γι' αυτούς που παρέ­ με ιναν. «Η Σ αλίκα αρραβων ιάστηκε », λέ ε ι. «Έτσι έπρεπ ε να γίν ε ι, παρόλο που η οικογένε ια ήταν αντ ίθ ετη . Το αγόρι δ εν ε ίχε πε ­ ριουσία, ε ίναι και τε μπέλης, άχρηστος». Όλοι συ μφωνούν. θυ­ μούνται πως η Σ αλίκα έκαν ε σαν τρ ε λή για τα λούσα, ό μως τη λυπούνται που πρ έπε ι να παντρευτε ί ένα φτωχόπαιδο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

186

«Α φότου την πιά σανε μαζί του στο πά ρκο, την κλ ε ίσανε στο σπ ίτι για έ ναν μήν α», του ς λέ ει η Σ αρ ίφα. Αργ ότερα η θ ε ία και η μητέρα του αγοριού πήγαν στο σπίτι της και τη ζήτη­ σαν. Ο ι γονε ίς της δέχτηκαν, δ εν ε ίχαν άλλη επιλογή, η ζημιά ε ίχε γ ίν ει. Και η γιορτή του αρραβώνα ! Ένα σκάνδαλο ! » Ο ι γυνα ίκες ακούν ε απορροφημένες, ιδίως η Σόνια. Είναι ιστορ ίες με τις οπο ίες ταυτ ίζεται όλο της το ε ίναι. Ο ι ιστορ ίες της Σ αρ ίφα ε ίναι η σαπουνόπερά της. «Ένα σκάνδαλο», επαναλαμβάνει η Σαρ ίφα, για να τον ίσει το γεγονός . Συνη θίζεται η οικογένεια του μέλλοντα γαμπρού να πληρώνει για τη δ εξίωση, το φόρεμα και τα κοσμή ματα, όταν αρ­ ραβωνιάζονται δύο νέοι. Όταν προετο ίμαζαν τη γιορτή , ο πατέ­ ρας του αγοριού έβαλε μερικ έ ς χιλ ιάδ ες ρουπ ίες στο χέ ρι του πατέ ρα της Σ αλίκα που ε ίχε επιστρ έψει από την Ευρώπη για να βρει μια λύση στην οικογενειακή τραγωδία. Όταν ε ίδ ε τα χρή ­ ματα, τα π έταξ ε στο πάτωμα. «Νομίζεις ότι μπορε ίς να κάνεις δ εξίωση με ψ ίχουλα», ούρλιαξε. Η Σ αρ ίφα καθόταν στη σκάλα και τους άκουγε, κι έτσι αυτά που δ ιηγε ίται ε ίναι αλήθ εια. «Κρά­ τα τα ψιλά σου και θα αναλάβου με εμε ίς τη γιορτή », του ε ίπε. Ούτε κι ο πατέρας της Σ αλίκα ε ίχε ιδ ιαίτερα πολλά λεφτά . Είχε ζητήσει άσυλο από τη β ε λγική κυβέρνηση, για να μπορέ ­ σει στη συν έχεια να πάρει μαζί του και την υπόλοιπη οικογ έ ­ νεια. Η Ολλανδία του το ε ίχε ήδη αρνη θ ε ί και τώ ρα ζούσε με τα λ εφτά που του έδ ινε η β ε λγική κυβέρνηση. Αλλά η γιορτή του αρρα βώνα ε ίναι μια σημαντική συμ β ο λ ική πρ άξη και η δ ιάλυση ενό ς αρραβώνα ε ίναι σχεδόν αδύνατη. Αν δ ιαλυ θ ε ί ο αρρα βώνας, το κορ ίτσι θ α έ χει σο β αρ έ ς δυ σκο λί ες να πα­ ντρευτε ί στο μέλλον άσχετα από τον λόγο για τον οπο ίο δ ιαλύ­ θηκε ο αρραβώνας. Ο αρραβώνας ε ίναι κι ένας καθ ρέφτης της οικονομική ς κατάστασης της οικογ έν ειας. Τι ε ίδους δ ιακόσμη­ ση, πόσο κό στισε; Τι ε ίδους φαγητά ; Πόσο του ς κό στισαν; Τι φό ρεμα φορού σε η κοπ έλα ; Τ ι ε ίδ ου ς ορχή στρα, π ό σο του ς κόστισε ; Η γιορτή δε ίχνει πώ ς η οικογ έν εια αξ ιολογε ί τη μέλ­ λουσα νύ φη. Αν η γιορτή ε ίναι φτωχική, αυτό σημαίνει ότι δεν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

187

δ ε ίχνουν στη νύ φη και στην οικογ ένειά της την εκτ ίμηση που τους αξίζει. Για τον πατέρα της Σ αλίκα το να χρεωθ ε ί για έναν αρραβώνα που οι μόνοι που τον χα ίρονται ε ίναι η Σ αλίκα και ο αγαπημένος της, ε ίναι ασύγκριτα προτιμότερο από το να κά­ νει μια φτωχική γιορτή και να εισπράξει την ντροπή . «Έχει ή δη αρχίσει να το μετανιώνει», συνεχίζει η Σ αρίφα. Ε « πειδή δ εν έ χει λ εφτά . Σύντομα η κοπ έλα κατάλα β ε πό σο άχρηστος ε ίναι. Τώρα πια ε ίναι αργά . Αν δ ιαλύσει τον αρρα­ βώνα της, μετά δ εν θα την παίρνει κανε ίς. Περπατάει και κου­ δ ουν ίζει τα έξ ι β ραχιόλια που εκε ίνος της έκανε δώρο. Λέ ει ότι ε ίναι χρυσά, αλλά κι εγώ κι αυτή ξέρουμε ότι ε ίναι επιχρυ­ σωμένα. Ούτε για την Πρωτοχρονιά δ εν της πήρε καινού ργιο φό ρεμα. Έχετε ακού σει ποτέ κάτι τέτοιο ; Να μην πάρει στην κοπέλα καινού ργιο φουστάνι την Πρωτοχρονιά ο αρραβωνια­ στικός της;» Η Σαρίφα παίρνει μια ανάσα και συνεχίζει : « Κάθ ε μέ ρα ε ίναι στο σπίτι τους, συν έχεια. Η μητ έ ρα της δ εν μπορε ί να ε λέγξει τα όσα κάνουνε. Φρ ίκη, φρ ίκη, τι ντρο­ πή , της το έχω πει», αναστενάζει η Σ αρ ίφα, πριν οι άλλες τρεις γυνα ίκες τη βομβαρδίσουν με ερωτήσεις. Για τον ένα και τον άλλον και τον τρ ίτο ! Έχουν ακό μη αρ­ κετού ς συγγενε ίς στο Πακιστάν, θ ε ίες, θ ε ίους και ανίψια που δ εν πιστεύουν ότι η κατάσταση στο Αφγανιστάν έχει σταθ ερο­ ποιη θ ε ί για να επιστρέψ ουν. Ή μπορε ί να μην έχουν λόγο να επιστρέψ ουν: το σπίτι τους έχει βομβαρδ ιστε ί, η γη τους γεμά­ τη νάρκες, τα καταστή ματά τους κατεστραμμένα. Όλοι πάντως νοσταλγούν την πατρ ίδ α, ό πως και η Σ αρ ίφα. Έχει περάσει ένας χρόνος από τότε που έχει να δει τους γιους της. Η Λέ ιλα πρ έπει να πάει στην κουζίνα να μαγειρ έψει. Είναι χαρού μενη που γύρισε η Σ αρ ίφα. Είναι καλύτερα έτσι, τρ έ μει ό μως τους κα βγάδ ες που π άντα ακο λου θ ούν τον ερχομό της. Τους καβγάδες με τους γιους της, με τις συνυφάδες της και τη μη­ τέ ρα της Λέ ιλα. Θυμάται που η Σαρ ίφα τους έλεγε να τα μαζέ­ ψουν και να φύγουν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

188

ΟΣΝ Ε ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

« Πάρε τις κόρες σου και ε ξαφανίσου », έλεγε στην πε θ ερά της, την Μπ ίμπι Γκουλ. « Δ εν υ πάρχει χώρος για σας ε δώ , θέ­ λου με να με ίνου με μόνοι μας», φώναζε όταν ο Σ ουλτάν έλειπε από το σπ ίτι. Εκε ίνη την εποχή η Σ αρ ίφα έκανε κου μάντο στο σπ ίτι και στην καρδ ιά του Σ ουλτάν. Από τότε που ο Σ ουλτάν πή ρε τη δ εύτερη γυναίκα, η στάση της Σ αρ ίφα απέναντι στου ς συγγενε ίς του μαλάκωσε. Τώρα θα έχου με ακό μη λιγότερο χώρο, αναστενάζει η Λέ ι­ λα. Δ εν θα ζούνε έντεκα αλλά δ εκατρ ία άτομα στα μικρά δω­ μάτια. Καθ αρ ίζει κρεμμύδια και τα μάτια της δακρύζουν. Σπά­ νια κλα ίει στ' αλήθ εια · έχει καταπιέσει όλες της τις επιθυμίες, τα όνειρα και τις απογοητεύ σεις. Η μυ ρωδ ιά του σαπουνιού από το χαμά μ έχει φύγει ε δώ και ώρα. Το τηγανόλαδο ποτίζει τα μαλλιά της και του ς δίνει τη μυρωδ ιά ταγκιασμένου λίπους. Την πονάνε τα σκασμένα χέρια της από το τσίλι που δ ιαπερνά­ ει το λεπτό της δέρμα. Το γεύ μα που ετοιμάζει ε ίναι απλό · παρόλο που απόψ ε γύ­ ρισε η Σ αρ ίφα δ εν φτιάχνει κάτι ιδ ιαίτερο. Η οικογ ένεια Χαν δ εν συνη θ ίζ ε ι να γιορτάζε ι τις γυνα ίκες. Εκτό ς αυτού ε ίναι υποχρεωμένη να φτιάχνει τα φαγητά που αρέ σουν στον Σ ουλ­ τάν. Κρ έ ας, ρύζι, σπανάκι και φασόλια, μαγειρεμένα με αρν ί­ σιο λίπος. Σ υνήθ ως κρ έ ας τρ ώ ε ι μόνο ο Σ ου λτάν και οι γιοι του και ίσως καν ένα κομμάτι η Μπ ί μπι Γκου λ, οι υπόλοιποι τρώνε ρύζι και φασόλια. « Δεν έχετε κάνει κάτι για να το αξίζετε, ζε ίτε με τα λεφτά μου», τους λέει. Κάθ ε απόγευ μα ο Σ ουλτάν έρχεται σπίτι με πάκα χαρτονο­ ί μ σματα που έβγαλε από τις δουλειέ ς του . Και κάθε βράδυ τα κλε ιδώνει στο ντου λάπι. Σ υχνά φ έ ρνει μαζί του μεγάλες σα­ κούλες γεμάτες ζου μερά ρόδ ια, γλυκ ές μπανάνες, μανταρίνια και μήλα. Αλλά και τα φρούτα τα κλειδώνει στο ντουλάπι. Μό­ νο ο Σ ου λτάν και η Σόνια επιτρέ πεται να τα τρώνε. Μόνο αυ ­ το ί έχουν το κλε ιδί. Τα φρούτα ε ίναι ακριβά, ειδ ικά όταν δ εν ε ίναι της εποχή ς. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

189

Λέ ιλα περιεργάζεται μερικά σκληρά πορτοκάλια που ε ί­ ναι ακουμπισμένα στο πρε βάζι. Άρχισαν να στεγνώνουν και η Σόνια τα έβγαλε έξω για γενική χρή ση. Της Λέ ιλα δ εν θα της π έρναγε ποτέ από το μυαλό να τα δοκιμάσει. Αφού ε ίναι κα­ ταδ ικασμένη να τρώ ει φασόλια, θ α φά ει φασόλια. Τα πορτο­ κάλια θα με ίνουν εκε ί μέχρι να σαπ ίσουν. Η Λέ ιλα τινάζει το κεφάλι της περιφρονητικά και βάζει τη βαριά χύτρα με το ρύζι πάνω στο μάτι του γκαζιού . Βάζει στο τηγάνι με το λάδι το ψι­ λοκομμένο κρεμμύδι, την ντομάτα, τα μπαχαρικά και τις πατά­ τες. Η Λέιλα ε ίναι πολύ καλή μαγε ίρισσα. Είναι πολύ καλή σε ό ,τι κάνει. Γι' αυτό την έχουν βάλει να κάνει όλες τις δουλειέ ς. Συνήθως στη δ ιάρκεια του φαγητού η Λέ ιλα κάθ εται σε μια γων ία κοντά στην πόρτα και αν κάποιος χρειάζεται κάτι, εκε ί­ νη πετάγεται για να του το φέρει ή για να ξαναγεμίσει τα πιά­ τα. Μόνο αφού τους έχει φροντίσει όλους, γεμίζει το πιάτο της με ό,τι έχει περισσέψει, λίγο λιπαρό ρύζι και βραστά φασόλια. Έτσι τη μεγάλωσαν, για να υπηρετε ί, κι έχει γίνει υπηρέτρια, όλοι τη δ ιατάζουν. Μαζί με κάθ ε νέα διαταγή μειώνεται και ο σε­ βασμός προς το πρόσωπό της. Όταν κάποιος δ εν έχει καλή δ ιά­ θεση, ξεσπάει στη Λέιλα. Αν δεν έχει βγει ο λεκές από το ρούχο, αν το κρέας δ εν ε ίναι καλά ψημένο. Υπάρχουν πολλές αφορμές όταν θέλει κανε ίς να ξεσπάσει την οργή του στους άλλους. Όταν καλούν συγγενε ίς στο σπ ίτι, η Λέ ιλα ε ίναι αναγκα­ σμένη να σηκωθ ε ί νωρ ίς το πρω ί, για να φτιάξ ει πρωινό στην οικογένεια, να καθ αρ ίσει πατάτες, να βράσει τη σούπα και να ψιλοκόψει τα λαχανικά . Και μόλις που προλα βα ίνει να βάλει τα καλά της ρούχα, λίγο πριν έρθ ουν οι συγγενε ίς. Αφού σερ­ β ίρει, το υπόλοιπο βράδυ το περνάει στην κουζίνα πλένοντας πιάτα. Είναι σαν τη Σταχτοπούτα, μόνο που στον κό σμο της Λέ ιλα δ εν υπάρχει πρίγκιπας. Ο Σ ουλτάν μπαίνει στο σπ ίτι με τον Μανσούρ, τον Έκμπαλ και τον Άιμαλ, φιλάει τη Σόνια στον δ ιάδρομο και χαιρετάει κο­ φτά τη Σ αρίφα που κάθεται στο δωμάτιο. Περάσανε μια ολόκλη­ ρη μέρα μαζί στο αυτοκίνητο από την Πεσάουαρ στην Καμπούλ Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

190

και δ εν χρειάζεται να μιλή σουν άλλο μεταξύ τους. Ο Σ ουλτάν και οι γιοι του κάθονται, η Λέιλα φέρνει μια λεκάνη από κασσί­ τερο και μια κανάτα. Βάζει τη λεκάνη μπροστά τους και πλένουν με τη σειρά τα χέ ρια τους. Το πλαστικό τραπεζομάντιλο ε ίναι στρωμένο στο πάτωμα και το δ ε ίπνο μπορε ί να σερβιριστε ί. Έχει έρθ ει και ο Γιουνούς, ο μικρότερος αδ ερφός του Σ ουλ­ ά τ ν και χαιρετάει τη Σαρίφα. Ρωτάει να μάθ ει τα τελευταία νέα των συγγενών, κι ύ στερα ως συνή θως σωπα ίνει. Είναι ήρεμος και σκεπτικός και σπάνια συ μμετέχει στις συζητή σεις της οικο­ γένειας. Μοιάζει σαν να μην τον ενδ ιαφέρουν τα όσα λέγονται, και τα δ ικά του προβλή ματα τα κρατάει για τον εαυτό του. Ο ει­ κοσιοκτάχρονος ε ίναι βαθ ιά απογοητευμένος από τη ζωή του. Σ κυλίσια ζωή , λέ ε ι. Δουλ ειά από το πρω ί μ έχρι το βράδυ και ψ ίχουλα από το τραπέζι του αδ ερφού του. Ο Γιουνούς ε ίναι ο μόνος για τον οποίο η Λέιλα θα έκανε τα πάντα. Είναι ο μόνος αδ ερφό ς που αγαπά ει. Καμιά φορά της φέρνει μικρά δωράκια, ένα κοκαλάκι για τα μαλλιά, μια χτένα. Απόψε κάτι τον απασχολε ί. Θ α χρειαστε ί ό μως να περιμέ ­ νει για να ρωτήσει. Η Σ αρ ίφα του παίρνει τον αέ ρα απ' τα πα­ νιά και τον προλαβα ίνει. « Η κατάσταση με την Μπε λκ ίσα ε ίναι μπερδ εμένη. Ο πα­ τέ ρας της θ έλει, αλλά η μητέ ρα της λέ ει όχι. Αρχικά ή θ ε λε η μητ έ ρα, μετά ό μως μ ίλησε με μια συγγενή που ε ίχε ένα γιο, ένα νε ότερο γιο που ή θ ε λ ε να παντρευτε ί την Μπε λκίσα. Της πρό σφεραν χρή ματα και η μητ έ ρα άρχισε να αμφι βάλλει. Η συγγενή ς αυτή έχει δ ιαδώσει άσχημες φή μες για την οικογ έ ­ νειά μας. Αυτό ε ίναι όλο, που έχω να σου πω». Ο Γ ιουνού ς κοκκιν ίζε ι και κοιτάζ ε ι γύ ρω του σιωπη λά . Στην ατμόσφαιρα υπάρχει αμηχανία. Ο Μανσού ρ χαμογε λάει πονηρ ά . «Τ ο εγγ όνι δ εν θ έλει να παντρευτε ί με τον παππού του» μουρμουρ ίζει σιγά, για να τον ακού σει ο Γ ιουνού ς αλλά όχι ο Σ ουλτάν. Η τελευταία ε λπίδα του Γιουνού ς χάθηκε. Ν ιώ­ θ ει κουρασμένος, κουρασμένος από την αναμονή , από το ψά­ ξ ιμο από τη ζωή σ' ένα κλουβί. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

191

« Τσά ι ! », δ ιατάζει ο Γ ιουνού ς για να δ ιακόψ ει την ακατά­ παυστη φλυαρία της Σαρίφα, που ε ξηγε ί γιατί η οικογένεια της Μ πελκίσα δ εν ήθ ε λε να παντρ έψει την κό ρη της μαζί του. Η Λέ ιλα σηκώνεται. Είναι απογοητευμένη που ο γάμος του Γιου­ νούς καθυστερε ί τόσο. Ήλπιζε ότι όταν ο Γιουνούς θα παντρευ­ όταν θα έ παιρνε μαζί του εκε ίνη και τη μητέ ρα της. Έτσι θα ζούσαν όλοι μαζί και η Λέ ιλα θ α ήταν πολύ καλή . Θα μάθαινε τις συνή θ ειες της Μπε λκ ίσα, θ α αναλά μβανε τις πιο σκληρ έ ς δ ουλ ει έ ς και έτσι η Μπε λκ ίσα θ α μπορού σε να τε λ ειώσει το σχολ ε ίο, αν το επιθυμού σε. Θ α περνού σαν τό σο ωρα ία. Θ α έ κανε τα πάντα για να φύγει από το σπ ίτι του Σ ουλτάν, όπου κανε ίς δ εν την εκτιμούσε. Ο Σουλτάν παραπονιέται ότι δ εν μα­ γειρεύει το φαγητό όπως του αρέσει, ότι τρώει πολύ και ότι δεν κάνει αυτά που της ζητά ει η Σόνια. Ο Μανσούρ συν έχεια της μπαίνει και τη βασανίζει, συχνά τη στέλνει στον αγύ ριστο. «Δ εν ενδ ιαφ έρομαι για καν έναν που δ εν έχει σημασία για το μέλλον μου», λέ ει. « Κι εσύ , δ εν σημαίνεις τίποτα για μένα. Σ ε ζει ο πατέ ρας μου, έξω από δω, παράσιτο», της λέει χαιρέ ­ κακα, ξέροντας ότι δεν έχει πού να πά ει. Η Λέιλα φ έρνει το τσάι. Ελαφρύ , πράσινο τσά ι. Ρωτάει τον Γ ιουνού ς αν θέλει να του σιδ ερώ σει το παντε λόνι του για την επό μενη μέ ρα. Μόλις το έπλυνε και ο Γιουνούς έχει μόνο δύο παντελόνια, γι' αυτό θέλει να ξέρει αν αύριο θέλει να φορέσει το φρεσκοπλυμένο. Ο Γ ιουνού ς κουνά ει το κεφάλι, σιωπηλός. «Η θ ε ία μου ε ίναι τόσο ηλίθ ια», λέ ει συνεχώς ο Μανσού ρ. « Πάντα όταν ετοιμάζεται να πει κάτι, ξέρω τι θα πει. Είναι ο πιο βαρετό ς άνθ ρωπος που ξέρω», γελάει με κακ ία και την κο­ ρσ"ίδ εύ ει. Έχει μεγαλώσει μαζί με τη θ ε ία του που τον περνάει τρ ία χρόνια, όχι σαν αδ ερφός αλλά σαν αφεντ ικό . Η Λέ ιλα ε ίναι αλήθ εια ότι συχνά επαναλαμβ άνεται γιατί νομ ίζει ότι δ εν την ακούνε. Συνήθως μιλάε ι για καθημερινά πράγματα, γιατί αυτός ε ίναι ο κό σμος της. Άλλες φορ έ ς ό μως όταν βρ ίσκεται με τις ξαδέ ρφες της, τις α δ ερφ έ ς και τις ανι­ ψιές της ε ίναι γε λαστή και λαμπερή. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

1 92

Μπορε ί να τους εντυπωσιάσει όλους με τις αστε ίες ιστορ ίες της. Το πρόσωπό της αλλάζει όταν σκάει στα γ έλια. Όχι ό μως στη δ ιάρκεια του δ ε ίπνου. Τότε τις περισσότερες φορέ ς κάθ ε­ ται σιωπηλή . Καμιά φορά γελάει με τα χοντροκομμένα αστε ία των ανιψ ιών της, αλλά όπως ε ίπε στις ξαδέρφες της στο χαμά μ, «εγώ γελάω με το στό μα, όχι με την καρδ ιά μου » . Μ ετά από την αποκαρ δ ιωτική ιστορ ία της Μπελκ ίσα, δ εν λά μι ει κανε ίς το πρώτο βράδυ της Σ αρ ίφα στο σπ ίτι. Ο Ά ιμαλ παίζει με τη Λατίφα και η Σ αμπνά μ παίζει με τις κούκλες της, ο Έκμπαλ μαλώνει με τον Μ ανσούρ και ο Σ ουλτάν φλερτάρει με τη Σόνια. Ο ι υπόλοιποι τρώνε σιωπη λο ί, και μετά πηγα ί­ νουν για ύ πνο. Η Σ αρ ίφα και η Σ αμπνά μ βρ ίσκουν θέση στο δωμάτιο που κοιμούνται η Μπ ίμπι Γκουλ, η Λ έ ιλα, η Μπουλ­ μπούλα, ο Έκμπαλ, ο Άιμαλ και ο Φαζίλ. Ο Σ ουλτάν και η Σό­ νια έχουν την κρε β ατοκά μαρ ά τους. Κ ατά τις δώδ εκα όλοι έχουν ξαπλώσει εκτός από έναν. Η Λέ ι λα κάθ εται και μαγειρεύ ε ι μ' ένα κερ ί . Ο Σ ουλτάν θέλει να πα ίρνει μαζί του στη δ ουλ ειά μαγειρεμ ένο σπιτικό φαγητό . Μ αγειρεύ ει ένα κοτόπουλο, βράζει το ρύζι και φτιά­ χνει μια σάλτσα λαχανικών. Όση ώρα το φαγητό βράζει, εκε ί­ νη πλένει τα πιάτα. Το φως του κεριού φωτ ίζε ι το πρ ό σωπό της . Έ χει μεγ άλους μαύ ρους κύ κλ ους κ άτω από τα μάτια. Όταν το φαγητό ε ίναι έτοιμο, βγάζει τις κατσαρόλες από τα μάτια και με ένα χοντρό ύ φασμα στερε ώνει κdλά το καπάκι, για να μη φεύγει όταν ο Σ ουλτάν και οι γιοι του θα τις πάρουν μαζί τους το επό μενο πρω ί . Πλένει τα χ έ ρια της από το λάδ ι και πηγα ίνει για ύπνο, με τα ρούχα που φορούσε όλη την ημέ ­ ρα. Απ λώνει το στρώ μα της και σκεπάζεται μ' ένα πάπλωμα, και κοιμάται μέχρι να την ξυπνή σει η φωνή του μουε ζίνη, λίγες ώρες αργότερα. Μ ια καινού ργια μ έ ρα ξ εκιν ά ει με τη συνο­ δ ε ία του «Αλλάχου ακμπάρ - Ο Θ ε ός ε ίναι μεγάλος». Μ ια καινούργια μέ ρα που έχει την ίδ ια μυρωδ ιά και γεύση όλ με ες τις υπόλοιπες: τη μυρωδ ιά της σκόνης. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Η προσπάθεια Ένα απόγευμα η Λέ ιλα φοράει την μπούρκα της και τα ψηλο­ τάκουνα παπούτσια της και βγα ίνει έξω από το δ ιαμ έ ρισμα, την ξεχαρβαλωμένη ε ίσοδο, περνά ει από τα απλωμένα ρούχα και φτάνει στην αυλή . Μαζεύ ει ένα γειτονόπουλο για κάλυψη. Π ερνάνε τη γ έ φυρα, πάνω από τον ξεροπόταμο της Καμπούλ κι ε ξαφαν ίζονται κάτω από τα δέντρα μιας από τις ε λάχιστες λεωφόρους της Καμπούλ. Π ερνάνε λού στρους, πωλητέ ς πεπο­ νιών και φουρνάρη δ ες, και άντρες που απλώς κάθονται και χ αζ ε ύ ουν. Αυτού ς μισε ί η Λέ ι λα περισσότερο, αυτού ς που έχουνε χρόνο, που έχουνε χρόνο για να κοιτάζουν. Για πρώτη φορά μετά από χρόνια τα φύλλα των δέντρων ε ί­ ναι πράσινα. Τα τε λευτα ία τρ ία χρόνια έχ ει βρ έξε ι ε λάχιστα στην Καμπούλ και τα μπουμπού κια κ άηκαν από τον δυνατό ήλιο πριν προλάβουν να ανθήσουν. Αυτή την άνοιξη, την πρώτη μετά την πτώση των Ταλ ιμπάν, έβρεξ ε πολύ , ευλογημένη βρο­ χή, υπέροχη βροχή . Όχι αρκετή για να γεμίσει το ποτάμι, αλλά αρκετή για ν ' αν θή σουν τα δέντρα που κατάφεραν να επιζή ­ σουν. Ήταν αρκετή για να ξεπλύνει τη σκόνη, την εκνευριστική σκόνη της Καμπούλ. Όταν βρέχει, η σκόνη γ ίνεται λάσπη, όταν έχ ει ξηρασία, η σκό νη στρο β ιλίζεται, μπαίνει στα μάτια, σου ξ ερα ίνει τον λαιμό και τα π λε μόνια. Αυτό το απόγευμα έχ ει βρ έξει και η ατμό σφαιρα ε ίναι πιο δ ροσερή . Ο δ ροσερός α έ ­ ρας ό μως δ εν καταφέρνει να περά σει μέσα από την μπούρκα. Η Λέ ιλα το μόνο που αισθάνεται ε ίναι η μυρωδ ιά της νευρική ς της ανάσας και τον σφυγμό στους κροτάφους της. Σ ε έ να τσιμεντ έ νιο κτ ί ριο κατοικι ών της Μ ικροραγιόν αρι θ μό ς 4 έ χουν κρε μά σε ι μεγ άλ ες ταμπ έλες που γράφουν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

194

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

« Μαθή ματα». Έξω από το κτίριο περιμένει πολύς κόσμος που έχει σχηματ ίσει μεγάλες ουρ έ ς. Εδώ γ ίνονται μαθή ματα για αναλφάβητους, για κομπιούτερ και για γράψι μο. Η Λέ ιλα θέ­ λ ε ι να γραφτε ί σε ένα τμή μα αγγλ ικών. Στην ε ίσο δ ο , σ ' έν α τραπέζι κάθονται δύο άντρες και κάνουν τις εγγραφ ές. Η Λέ ι­ λα πληρώνει την εγγραφή και μπαίνει μέσα μαζί με εκατοντά­ δ ες άλλους που ψάχνουν να β ρουν τις τάξ εις τους. Κατε βα ί­ νουν μια σκάλα και φτάνουν σε ένα κελάρι, που μοιάζει με κα­ ταφύγιο. Ο ι τρύπες από τις σφα ίρες ε ίναι η μόνη δ ιακόσμηση στους το ίχους. Το κτίριο ήταν αποθή κη όπλων την περ ίοδο του εμφυλίου και βρ ίσκεται στη μέ ση της κατοικημένης περιοχή ς. Ο ι δ ι άφορες «τάξ εις » χωρ ίζονται μεταξύ τους με πρ όχειρα χωρ ίσματα. Κάθε τάξη έχει π ίνακα, χάρακα και μερικούς πά­ γκους. Σ ε λίγες τάξ εις υπά ρχουν και μερικ ά ξύλ ινα θ ραν ία. Ακούγεται ένα χαμη λόφωνο σού σουρο ' η ζέστη στο δωμάτιο αρχίζει να γ ίνεται ανυπό φορη. Η Λέ ιλα βρ ίσκει τη δ ική της τάξη, αγγλικά για κάπως προ­ χωρημ ένους. Έχει έ ρ θ ει νωρ ίς όπως και τα μπουνταλάδ ικα αγόρια της τάξης. Είναι δυνατόν; Αγό ρια στην τάξη ; απορε ί. Θέλει να σηκω­ θ ε ί να φύγει, αλλά παραμένει. Πηγαίνει και κάθεται στο τέλος. Δύο κορ ίτσια κάθ ονται σιωπη λά στην άλλη γων ία. Ο ι φων έ ς από τις άλλες τάξεις δημιουργούν ένα δυνατό βουητό . Ξ εχωρ ί­ ζουν ο ι δυνατές φωνέ ς των δασκάλων. Π ερνάει λίγη ώρα μέχρι να έρθ ει ο δάσκαλός τους. Τα αγόρια γράφουν βρισιές στον πί­ νακα : "Pussy", "Dick" , "Fuck" . Η Λέ ιλα κοιτάζει αδ ιάφορα τις λέξεις. Έχει μαζί της ένα αγγλο-περσικό λεξ ικό και το ανο ίγει κάτω από το θρανίο για να μην τη δουν τα αγόρια. Αλλά αυτές τις λέξ εις δεν τις έχει το λε ξ ικό . Ν ιώθ ει τρομερά άβολα, μόνη ή σχεδόν μόνη ανάμεσα σ' ένα τσούρμο συνομήλικα αγόρια. Δεν έπρεπε να έρθει, το μετανιώνει. Σ κέψου αν κάποιο από τα αγό­ ρια θ ε λή σει να της μιλήσει. Τι ντροπή . Και δ εν φοράει και την μπού ρκα της. Είχε σκεφτε ί ότι δ εν πρέπει να τη φοράει μέ σα στην τάξη. Και τώρα έχουν δ ει όλοι το πρόσωπό της. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

195

Ο δάσκαλος μπα ίνε ι και τα αγόρια σβήνουν γρήγορα αυτά που ε ίχαν γράψ ει στον π ίνακα. Ακολου θ ε ί μια β ασανιστική ώρα. Όλοι πρ έπει να συστη θ ούν, να πουν πό σο χρονών ε ίνα ι και να πουν κάτ ι στα αγγλικά . Ο δάσκαλος, ένας λεπτός, ν εα­ ρό ς άντρας, τη δ ε ίχνε ι με τον χάρακα και της ζητά ει να μιλή ­ σει. Α ισθάν εται ότι αναγκάζεται να ξ εγυμνώσει την ψυχή της μπροστά σ' αυτά τ' αγό ρια. Αισθάνεται βρό μικη, εκτε θ ειμένη, ότι έχασε την αξ ιοπρ έ πειά της. Τ ι σκεφτόταν όταν γράφτηκε στο μάθημα; Ποτέ δ εν θα φανταζόταν ότι αγόρια και κορ ίτσια θα έκαναν μάθημα στην ίδια τάξη, ποτέ . Δεν φταίει αυτή . Δ εν τολμάει να φύγ ει. Ο δάσκαλος θα μπορούσε να τη ρωτή ­ σε ι γιατί. Αλλά όταν τε λειώνει η ώρα, πετάγ εται έξω από την τάξη. Φοράει β ιαστικά την μπούρκα της και εξαφανίζεται. Φτά­ νοντας επιτέλους στο σπίτι, κρεμάει την μπούρκα στο καρφί της. «Φρ ίκη ! Η τάξη ε ίχε και αγόρια ! » Ο ι υπόλοιποι μένουν κατάπληκτοι. «Αυτό δ εν ε ίνα ι καλό », λέ ει η μητέ ρα της. « Δ ε ν πρ έπει να ξαναπάς εκε ί». Της Λέ ιλα δ ε ν θ α της π έρναγε καν από το μυαλό να ξανα­ ά π ει. Παρόλο που δ εν υπή ρχαν πια οι Ταλιμπάν, στο κεφάλι της Λέ ιλα υπή ρχαν . Και στα κεφάλια της Μπ ί μπι Γκουλ, της Σ αρ ίφα και της Σόν ια. Ο ι γυνα ίκες στη Μ ικροραγιόν χα ίρο­ νταν που ε ίχε περάσει η εποχή των Ταλιμπάν . Μπορούσαν να ακούνε μουσική, ν α χορεύ ουν και να βάφουν τα νύχια τους, όταν δ εν τους έβλεπε κανε ίς, και να κρύβονται κάτω από την ασφαλή μπού ρκα τους. Η Λέ ιλα ήταν παιδί της εποχή ς του εμ­ φυλίου, των μου λάδων κα ι των Ταλ ιμπάν . Π αιδί του τρό μου. Μέσα της θ ρηνούσε. Η προσπάθ ειά της να κάνε ι μια αλλαγή , να ξεφύγει, να μάθ ει κάτι, ε ίχε αποτύχει. Στα πέντε χρόνια της κυριαρχίας των Ταλιμπάν ε ίχε απαγ ορευτε ί η εκπαίδ ευση των κοριτσιών . Τώρα που επιτρεπόταν, της την απαγ όρευε ο εαυ­ τό ς της. Αν ο Σουλτάν την ε ίχε αφήσει να πάει στο λύκειο, δ εν θ α ε ίχε δημιουργη θ ε ί τέτοιο πρόβλημα, γιατί υπή ρχαν λύκεια θηλέων . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

196

Κάθ ισε στο πάτωμα της καυζίνας να ψιλοκόψει τα κρεμμύδια και τις πατάτες. Δίπλα της η Σόν ια έτρωγε τηγανιτά αυγά και θή­ λαζε τη Λατίφα. Η Λέ ιλα δ εν ε ίχε όρεξη να μιλή σει μαζί της. Μ' αυτό το ηλίθιο πλάσμα παυ δεν ήξερε ούτε το αλφάβητο, παυ δεν ε ίχε προσπαθήσει καν να το μάθ ει. Ο Σ ουλτάν ε ίχε προσλάβ ει έναν δάσκαλο παυ ερχότανε στο σπίτι για να τη μάθει γραφή και ανάγνωση. Τίποτα όμως δεν της έ μενε, κάθε ώρα ήταν πάντα σαν την πρώτη, κι αφού έμαθε πέντε γράμματα σε αντίσtoιχαυς μήνες, τα παράτησε και ζήτησε την άδεια ταυ Σαυλτάν να σταματήσει. Ο Μανσούρ γέλαγε περιπαικτικά από τις πρώτες μέρες των μαθη ­ μάτων της Σόνια. «Όταν ένας άντρας έχει τα πάντα και δεν ξέρει τι άλλο να κάνει, προσπαθε ί να μάθει στον γάιδαρό ταυ να μιλά­ ει», έλεγε δυνατά και γελού σε. Ακό μη και η Λέ ιλα που δ εν της άρεσαν τα αστε ία ταυ Μανσούρ γελούσε όταν το άκουγε αυτό. Η Λέ ιλα έ καν ε παρατή ρηση στη Σόνια και τη δ ιό ρθ ωνε όταν έλεγε κάτι χαζό, αλλά μόνο όταν ο Σ αυλτάν έλειπε από το σπ ί­ τι. Η Λέ ιλα έβλεπε τη Σόνια σαν το φτωχό χωριατοκό ριτσο που ε ίχε εισχωρή σει στη δ ική τους σχετικά πλού σια οικογ έ ­ νεια μόνο και μόνο επειδή ήταν ό μορφη . Την αντιπαθ ούσε για όλα τα προνό μια που της ε ίχε παραχωρή σει ο Σ ου λτάν και γιατ ί παρόλο που ήταν συνομήλικες οι δ ουλ ε ιέ ς του σπιτιού ήταν πολύ άν ισα μοιρασμέν ες μεταξύ τους. Στην πραγματικό ­ τητα δ εν ε ίχε τίποτα προσωπικό με τη Σόνια που, τις περισσό ­ τερες φορέ ς, καθόταν με μια απαλή, αφηρημένη έκφραση και κο ίταζε σαν να ήταν απού σα σ ' ό σα συν έ β αιναν γύ ρω της. Στην ουσία δ εν ήταν τεμπ έλα. Δούλευε πολύ όταν έ μενε στο χωριό με τους γονε ίς της. Αλλά ο Σ ου λτάν δ εν την άφηνε να κάνει δουλειές. Όταν έλειπε από το σπ ίτι, βοη θού σε στις δου­ λειέ ς, παρ ' όλ' αυτά τη Λέ ιλα την εκνεύ ριζε . Καθόταν όλη μέ ­ ρα και περ ίμενε τον Σ ουλτάν και όταν τον έβλεπε πετού σε από τη χαρά της. Όταν έλειπε σε επαγγε λματικό ταξίδ ι, τριγυρνού ­ σε στο σπ ίτι άπλυτη και απεριπο ίητη . Όταν ήταν στο σπ ίτι, πουδ ραριζόταν, έβαφε τα μάτια της και έβαζε κραγιόν . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

197

Σ όνια έγινε γυνα ίκα όταν ήταν μόλις δ εκαέξ ι χρονών. Π ριν από τον γά μο έκλαιγε, αλλά σαν καλό κορ ίτσι σύντομα συνήθ ισε την ιδέ α του γά μου. Μ εγ άλωσε χωρ ίς προσδοκ ίες και ο Σουλτάν εκμεταλλεύτηκε τους δύο μήνες που μεσολάβη­ σαν πριν από τον γάμο. Δωροδόκησε τους γονε ίς της κοπέλας για να μπορε ί να βλέπει τη Σόνια, μόνος του, πριν από τον γά­ μο. Κανονικά, το αρραβωνιασμένο ζευγάρι δ εν πρέπει να βλέ­ πεται μ έχρι τον γά μο, αν και αυτό το έθ ιμο σπάνια τηρε ίται . Αλλά ε ίναι άλλο πράγμα να ψωνίσουν τον ε ξοπλισμό του σπι­ τιού μαζί και άλλο να κοιμούνται μαζί τα βράδ ια. Αυτά ήταν αδ ιανόητα πράγματα. Ο μεγάλος της αδερφός πήγε να υπερα­ σπιστε ί την τιμή της μ' ένα μαχα ίρι όταν έ μαθ ε ότι ο Σουλτάν ε ίχε δώσει λεφτά στους γονε ίς για να μπορε ί να κοιμάται με τη Σ όνια πριν από τον γ ά μο. Μ έχρι κι ο θ υμωμ έ νος α δ ερφό ς ό μως ηρ έ μησε όταν ο Σ ου λτάν του έδωσε ζ εστά μετρητά κι έτσι μπορούσε να κάνει ό ,τι ήθ ελε ανενόχλητος. Έτσι όπως το έβλεπε αυτό ς, της έκανε χάρη. « Πρ έπει να την προετοιμάσω για τη νύχτα του γάμου, ε ίναι πολύ μικρή κι εγώ ε ίμαι ένας έ μπειρος άντρας», έλεγε στους γονε ίς της κοπέλας. «Αν περάσουμε αρκετέ ς ώρες μαζί, η νύ ­ χτα του γάμου δ εν θα τη σοκάρει τόσο. Υπόσχομαι να μην την κακοποιήσω», τους ε ίπε. Και σταδ ιακά προετοίμασε την κοπέ­ λα για τη νύχτα του γάμου. Δύο χρόνια μετά, η Σόνια ε ίναι ευχαριστημένη με τη μονό ­ τονη ζωή της. Δ εν επιθυμε ί τίποτα άλλο από το να κάθ εται στο σπ ίτι και πού και πού να πηγα ίνει σε σπ ίτια συγγενών ή να τους υπο δέχεται στο δ ικό της. Της αρ έ σει κάθ ε τό σο να της κάνει ο Σουλτάν δώρο ένα καινού ργιο φόρεμα και κάθ ε π έντε χρόνια ένα χρυσό βραχιόλι. Μ ια φορά ο Σουλτάν την ε ίχε πάρει μαζί του σ' ένα επαγ­ γελματικό ταξίδ ι στην Τ εχεράνη . Έλειψαν για έναν μήνα και όταν γύρισε, οι υπόλοιπες γυναίκες της Μ ικροραγιόν ήταν πε­ ρ ίεργες να μάθουν τις εντυπώσεις της από το ε ξωτερικό . Η Σό ­ νια ό μως δ εν ε ίχε τίποτα να τους δ ιηγη θ ε ί. Τους ε ίχαν φιλοξε Η

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

198

νή σει κάτι συγγενε ίς και εκε ί έπαιζε με τη Λατίφα στο πάτω­ μα, όπως πάντα. Είχε πάρει μια γεύση από την Τ εχεράνη αλλά δ εν ε ίχε όρεξη να την ε ξ ερευνή σει περισσότερο . Το μόνο που παρατή ρησε ήταν ότι ε ίχε ωραιότερα πράγματα στο παζάρι της Τεχεράνης από αυτά στο παζάρι της Καμπούλ. Το σημαντικότερο πράγμα για τη Σόνια ε ίναι να κάνει κι άλλα παι δ ιά . Ή μάλλον γιους. Τώ ρα ε ίναι πάλ ι έγκυος και έχει τρομοκρατη θ ε ί μή πως κάνει πάλι κό ρη. Όταν η Λατίφα της τραβά ει το σ άλι για να παίξ ει, η Σόνια τη χτυπάει και της το πα ίρνει από τα χέρια. Γ ιατί όταν το τε λευταίο παιδί παίζει με το σ άλι της μητέ ρας λένε ότι το επό μενο παιδί θα γεννη θ ε ί κορ ίτσι. «Αν κάνω κό ρη, ο Σ ουλτάν θ α π άρει και τρ ίτη γυνα ίκα», λέ ει στην κουνιάδα της που κάθ εται σιωπη λή στο πάτωμα της κουζίνας. «Σ ου το έχει πει; » ρωτά ει η Λέ ιλα παραξενεμένη. « Μου το ε ίπε χτες». «Στο λέει για να σε τρομοκρατήσει». Η Σόνια δ εν ακού ει. «Δ εν πρ έπει να βγει κορ ίτσι, δ εν πρ έπει να βγει κορ ίτσι», μουρμουρ ίζει. Το χρονιάρικο κορ ίτσι της αποκοιμιέται με τη μονότονη φωνή της. Ηλίθ ιο πλάσμα, σκέφτεται η Λέ ιλα για τη συνομήλικη νύφη της. Δ εν έχει όρεξη για κου βέντα. Πρέπει να βγει έξω. Ξέρει ότι δ εν πρόκειται να αντέξ ει να με ίνει σπ ίτι όλη μέ ρα, με τη Σόνια, τη Σ αρ ίφα, την Μπουλ μπούλα και τη μητέ ρα της. Θα τρε λαθώ . Δεν αντέχω να με ίνω άλλο ε δώ, σκέφτεται. Δεν ανή ­ κω ε δώ. Σ κ έ φτεται τον Φαζίλ και τον τρό πο με τον οπο ίο του φ έ ρ­ θηκε ο Σ ου λτάν. Αυτό ήταν που την έ κανε να σκεφτε ί πως έ φτασε η ώρα να σταθ ε ί στα πόδ ια της, να γραφτε ί σ ' εκε ίνο το τμή μα αγγλικών. Ο εντεκάχρονος δ ούλευε κάθ ε μέ ρα, κου βαλούσε κιβώτια στο β ι βλιοπωλε ίο, το βράδυ έτρωγε μαζί τους και στριμωχνό Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛIΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

199

ταν στο χαλάκι δίπλα στη Λέ ιλα για να κοιμη θ ε ί. Ο Φαζίλ ε ί­ ναι ο μεγαλύτερος γιος της Μαριάμ, και ανιψ ιό ς του Σ ουλτάν και της Λέ ιλα. Η Μ αριά μ και ο άντρας της δ εν ε ίχανε λεφτά για να μεγαλώσουν όλα τα παιδ ιά και όταν ο Σ ουλτάν χρειά­ στηκε βοήθ εια στο μαγαζί, δέχτηκαν με ευχαρ ίστηση την προ­ σφορά τροφή ς και στ έγης στον γιο τους. Το αντάλλαγμα ήταν το δωδ εκάωρο δουλειάς του Φαζίλ. Μ όνο τις Π αρασκευ έ ς ε ίχε ρεπό και μπορού σε να π ά ε ι στους δ ικούς του στο χωριό . Ο Φαζίλ ήταν ευχαριστημένος. Τη μέ ρα καθάριζε και κου­ βαλούσε κιβώτια στο μαγαζί και τη νύχτα μάλωνε με τον Άιμαλ. Ο μόνος που δ εν συμπαθ ού σε ήταν ο Μ ανσού ρ γιατ ί τον χτυ­ πούσε δυνατά στο κεφάλι και στην πλάτη με τη σφιγμένη γρο­ θ ιά του όταν έ κανε λάθ ος . Αλλά κάποιες φορ έ ς ο Μ ανσού ρ ήταν καλός μαζί ταυ. Μπορούσε ξαφνικά να τον πάρει μαζί του σ ' ένα μαγαζί και να του αγοράσει καινού ργια ρούχα, άλλες φορ ές τον κέρναγε τα μεσημέρια σε κάποιο καλό εστιατόριο . Γενικά ο Φαζίλ απολάμβανε τη ζωή που ζούσε, μακριά από τους λασπωμένους δρό μους του χωριού ταυ. Αλλά ένα απόγευμα ο Σ ουλτάν του ε ίπε : « Σ ε β αρ έθηκα, πήγαινε στο σπ ίτι σου . Μην ξανάρθ εις στο μαγαζί». Η οικογέ ­ νεια έ μεινε άφωνη. Δ εν ε ίχε υποσχε θ ε ί στη Μ αριά μ ότι θ α φρόντιζε το αγ ό ρι για έναν χρόνο; Κανε ίς δ εν έβγαλε άχνα, ούτε και ο Φαζίλ. Όταν ό μως ξάπλωσε στο χαλί του το βράδυ, ξέσπασε σε λυγμού ς. Η Λέ ιλα προσπαθούσε να τον παρηγο­ ρήσει, αλλά δ εν μπορού σε να κάνει τίποτα. Ο λόγος του Σ ουλ­ τάν ήταν νό μος. Το επό μενο πρω ί του μάζεψε τα ε λάχιστα υπάρχοντά του και τον έστειλε σπ ίτι. Έπρεπε ο ίδ ιος να ε ξηγή σει στη μητέ ρα του τον λόγο της επιστροφή ς του. Η Λέ ιλα έβ ρα ζ ε απ ό θυμ ό . Πώ ς μπ ό ρεσε ο Σ ου λτάν να φερ θ ε ί έτσι στον Φ αζίλ ; Μ πορε ί εκε ίνη να ε ίναι η επό μενη που θα δ ιώξει. Έπρεπε να σκεφτε ί κάτι. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

200

Η Λέ ιλα έκανε ένα σχέδιο. Ένα πρωινό όταν ο Σ ουλτάν και οι γιοι του ε ίχαν φύγει, φόρεσε την μπού ρκα και δρασκέλισε το κατώφλι. Πή ρε μαζί της πάλι ένα μικρό αγόρι. Εκε ίνη τη μέρα ακολούθησε άλλον δ ρ ό μο, βγή κε απ ό τη Μ ικροραγιόν και αντίκρισε τη βομβ αρδ ισμένη έ κταση από μπετόν. Τα σπ ίτια στις άκρες της περιοχή ς ήταν τόσο κατεστραμμένα που ήταν αδύνατο να κατοικη θ ούν. Εντούτοις κάποιες οικογ ένειες ε ί­ χαν εγκατασταθ ε ί στα ερε ίπια και ζού σαν από ελεημοσύνη, από τους ε ξίσου φτωχού ς τους γε ίτονες, που ε ίχαν ό μως μια στέγη πάνω από τα κεφάλια τους. Η Λέ ιλα π έ ρασε από έναν αγρό ό που ένα κοπάδ ι κατσίκες βοσκούσαν το ελάχιστο χορ­ τάρι και ο βοσκό ς ε ίχε αποκοιμη θ ε ί στη σκιά του μοναδ ικού δέντρου. Εκε ί ήταν το σύνορο του χωριού και της πόλης. Στην άλλη πλευρά του αγρού άρχιζε το χωριό Ντεχ Κουντα·ίντάτ. Πρώτα πέ ρασε από την αδ ερφή της, τη Σ ακίλα. Ο Σ αΙντ, ο μεγαλύτερος γιος του Β ακ ίλ, του άντρα που πρό σφατα ε ίχε παντρευτε ί η Σ ακ ίλα, άνοιξ ε την πό ρτα. Του έλειπαν δύο δάχτυλα στο ένα χέ ρι. Τα έχασε όταν μια μπατα­ ρ ία αυτοκινήτου που επιδ ιό ρ θωνε ε ξ ερράγη, σε όλους ό μως ε ίχε πει ότι ε ίχε σκοντάψ ει σε μια νάρκη. Π ροσδίδ ει περισσό ­ τερο κύ ρος ο τραυματισμό ς από νάρκη, ε ίναι σχε δόν σαν να έχεις πολεμή σει. Η Λέ ιλα δ εν τον συ μπαθούσε, της φαινόταν απλο·ίκό ς και χοντροκομμένος. Δεν ήξ ερε ούτε να γράφει, ού ­ τε να δ ιαβάζε ι και μιλού σε σαν χωριάτης, ό πως και ο Βακ ίλ. Ανατρ ίχιασε όταν τον ε ίδε . Π ερνώντας δίπλα του της χαμογέ ­ λασε πονηρά και την άγγιξε κάτω από την μπού ρκα. Ανατρ ί­ χιασε ξανά . Ανατρ ίχιαζε στη σκέψη ότι κάποτε θ α γινόντου­ σαν ζευγάρι. Πολλο ί στην οικογ ένεια προσπαθούσαν να τους τα φτιάξουν. Η Σ ακ ίλα και ο Βακ ίλ ε ίχαν πά ε ι στην Μπ ί μπι Γκουλ για να τη ζητήσουν. « Είναι νωρ ίς», ε ίχε απαντή σει η Μπ ίμπι Γκουλ. « Πάνω στην ώρα», ε ίχε πει ο Σ ουλτάν. Κανε ίς δ εν ρωτούσε τη Λέ ιλα, αλλά και να τη ρωτού σε, δ εν θα τολμού σε να απα­ ντή σει. Μ ια καλοανα θ ρεμμ έ νη κοπ έ λα ποτ έ δ εν απαντά ε ι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛJOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

201

όταν τη ρωτούν για τον ένα και για τον άλλο. Ήλπιζε πάντως, ήλπιζε ότι θα τα κατάφερνε. Η Σακίλα εμφανίστηκε κουνώντας τους γοφούς τη ς, χαμογε­ λαστή και λαμπερή. Οι ανησυχίες σχετικά με τον γάμο της Σακί­ λα ήταν ανεδαφικές. Της επέτρεψε να συνεχίσει τη δουλειά της, ήταν καθηγήτρια βιολογίας. Τα παιδιά του τη λάτρευαν, τους φυ­ σούσε τις μύτες και τους έπλενε τα ρούχα. Έπεισε τον άντρα της να φτιάξει το σπίτι και να της δώσε ι λεφτά για καινούργιες κουρτίνες και μαξιλάρια. Έστειλε τα παιδιά στο σχολείο. Ο Βα­ κίλ και η προηγούμενη γυναίκα του δεν σκέφτηκαν να τα στεί­ λουν. Όταν οι μεγάλοι του γιοι έκαναν παράπονα, επειδή τους φαινόταν γελοίο να πηγαίνουν στην ίδια τάξη με τα μικρότερα παιδιά, η Σακίλα τους έλεγε: «Θα είναι ακόμη μεγαλύτερη ντρο­ πή στο μέλλον, το να μην έχετε πάει καθόλου στο σχολείο» . Η Σακίλα ήταν πανευτυχής που ε ίχε επιτέλους άντρα. Τα μάτια της είχαν αποκτήσει λάμψη. Έδειχνε ερωτευμένη. Μετά από τριάντα πέντε χρόνια ανύπαντρη, είχε προσαρμοστεί από­ λυτα στον ρόλο της συζύγου. Οι αδερφές φιλήθηκαν σταυρωτά. Έβαλαν τις μπούρκες και βγήκαν έξω. Η Λέιλα με μαύρα ψηλοτάκουνα παπούτσια και η Σακίλα με τις άσπρες γόβες με αγκράφα - τα παπούτσια του γάμου της. Τα παπούτσια είναι πολύ σημαντικά όταν δεν μπορείς να δείξεις ούτε το σώμα, ούτε τα ρούχα, ούτε τα μαλ­ λιά αλλά ούτε και το πρόσωπο. Πηδάνε πάνω από λακκούβες και ξεραμένη λάσπη, προχω­ ράνε πάνω στα βαθιά ίχνη των αυτοκινήτων και το χώμα μπαί­ νει μέσα στα παπούτσια με τις λεπτές σόλες. Ο δρόμος που πή­ ρανε είναι ο δρόμος για το σχολείο. Η Λέιλα θα ζητήσει να δουλέψει εκεί ως δασκάλα. Αυτό ήταν το μυστικό της σχέδιο. Η Σακίλα ε ίχε ακούσει ότι στο σχολείο που δούλευε δεν εί­ χαν δάσκαλο αγγλικών. Παρόλο που η Λέιλα είχε κάνει μόνο εννιά τάξεις στο σχολείο, πίστευε ότι θα μπορούσε να διδάξει αρχαρίους. Όταν έμενε στο Πακιστάν τα βράδια έκανε συ­ μπληρωματικά μαθήματα αγγλικών. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

202

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Το σχολείο βρίσκεται πίσω από μια πλινθόκτιστη μάντρα, πολύ ψηλή για να δεις μέσα. Ένας γέρος κάθεται στην είσοδο. Φρο­ ντίζει να μην μπουν παρείσακτοι, ιδίως άντρες, αφού αυτό εί­ ναι σχολείο θηλέων και διδάσκουν μόνο γυναίκες. Η αυλή ήταν κάποτε στρωμένη με γρασίδι, τώρα είναι χωράφι με πατάτες. Οι τάξεις έχουν μόνο τρεις τοίχους : τον πίσω τοίχο και τους δύο πλα·ίνούς. Η πλευρά προς την αυλή είναι ανοιχτή, έτσι που η διευθύντρια του σχολείου να μπορεί να παρακολουθεί τι γί­ νεται σε όλες τις τάξεις. Σ ε κάθε τάξη υπάρχουν πάγκοι, τρα­ πέζια κι ένας μαυροπίνακας. Μόνο τα μεγαλύτερα κορίτσ ια έχουν σκαμνιά και τραπέζια · τα μικρότερα κάθονται καταγής και παρακολουθούν τι γίνεται στον πίνακα. Πολλές μαθήτριες δεν μπορούν ν' αγοράσουν τετράδια και γράφουν σ ε μικρά χαρτόνια ή σε κομμάτια χαρτί που έχουν μαζέψει. Επικρατεί απόλυτη σύγχυση. Καθημερινά εμφανίζονται νέ­ ες μαθήτριες που θέλουν ν' αρχίσουν το σχολείο· οι τάξεις γί­ νονται συνεχώς μεγαλύτερες. Η κυβερνητική εκστρατεία υπέρ του σχολείου είναι περισσότερο από εμφανής. Σ ' ολόκληρη τη χώρα έχουν αναρτηθεί μεγάλα πανό που απεικονίζουν χαρού­ μενα παιδάκια που κρατάνε βιβλία. «Πίσω στο σχολείο», είναι η μόνη αναγκαία λεζάντα, η εικόνα δείχνει τα υπόλοιπα. Όταν φτάνουν η Σακίλα με τη Λέιλα, η διευθύντρια είναι απα­ χολημένη με μια κοπέλα που θέλει να κάνει την εγγραφή της. σ Λέει ότι έχει ήδη κάνει τρεις τάξεις και θέλει να γραφτεί στην τε­ τάρτη . «Δεν μπορώ να βρω το όνομά σου στις λίστες μας», της λέει η διευθύντρια καθώς ψάχνει στο αρχείο των μαθητών, που έτυχε να μείνει απείραχτο σε μια ντουλάπα όσο καιρό κυβερνούσαν οι Ταλιμπάν. Η γυναίκα δεν μιλάει. «Ξέρεις να γράφεις και να δια­ βάζεις; » τη ρωτάει η διευθύντρια. Η γυναίκα αργεί ν' απαντή σει. Στο τέλος παραδέχεται ότι δεν έχει πάει ποτέ της σχολείο. «Θα ήταν όμως καλά να πήγαινα στην τετάρτη», ψιθυρίζει. «Στην πρώτη θα ντρέπομαι να πηγαίνω στην ίδια τάξη με τόσο μικρά παιδιά». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ Η

203

διευθύντρια της λέει ότι αν θέλει να μάθει, θα πρέπει ν' αρχίσει από την αρχή, από την πρώτη τάξη. Η πρώτη είναι μια τάξη που αποτελείται από παιδιά ηλικίας από πέντε χρονών μέχρι εφήβους. Η γυναίκα θα ήταν η μεγαλύτερη στην τάξη. Ευχαριστεί τη διευθύντρια και φεύγει. Μ ετά έρχεται η σειρά της Λέιλα. Η διευθύντρια τη θυμάται από την εποχή πριν από τους Ταλιμπάν. Ήταν μαθήτρια σ' αυτό το σχολείο και η διευθύντρια θέλει πολύ να την πάρει για να διδάξει. «Πρώτα όμως θα πρέπει να γραφτείς», της λέει. «Πρέπει να πας στο υπουργείο Παιδείας με τα χαρτιά σου και να κά­ νεις μια αίτηση για ν' απασχοληθείς εδώ». «Αφού δεν έχετε δάσκαλο αγγλικών, δεν μπορείτε να κά­ νετε εσείς την αίτηση για μένα;» της προτείνει η Λέιλα. «Δεν γίνεται. Πρέπει να πάρεις άδεια από τις αρχές, αυτοί είναι οι κανονισμοί». Οι φωνές των κοριτσιών φτάνουν στο ανοιχτό γραφείο. Μια δασκάλα τα κυνηγάει μ' ένα κλαδί, για να ησυχάσουν καθώς επιστρέφουν στις τάξεις τους. Η Λ έιλα βγαίνει από την πόρτα του σχολείου απογοητευ­ μένη, ο ήχος από τις φωνές των σχολιαρόπαιδων έχει χαθεί. Πηγαίνει τόσο βιαστικά προς το σπίτι, που ξεχνάει ότι περπα­ τάει μόνη της με τα ψηλοτάκουνα παπούτσια. Πώς θα καταφέ­ ρει να πάει στο υπουργείο Παιδείας χωρίς κανείς να το πάρει είδηση; Το σχέδιό της ήταν πρώτα να πιάσει δουλειά και μετά να το πει στον Σουλτάν. Γιατί αν το μάθει νωρίτερα, αποκλείε­ ται να την αφήσει, αν όμως είχε πιάσει δουλειά, μπορεί και να την άφηνε να συνεχίσει. Η διδασκαλία θα έπαιρνε μόνο λίγες ώρες, απλώς θα ξύπναγε ακόμη πιο νωρίς και θα δούλευε ακόμη πιο σκληρά. Το πιστοποιητικό του σχολείου της είναι στο Πακιστάν. Σκέφτεται να τα παρατήσει, σκέφτεται όμως το σκοτεινό δια­ μέρισμα με το σκονισμένο πάτωμα στη Μικροραγιόν και πη­ γαίνει να κάνει υπεραστικό τηλεφώνημα . Τηλεφωνεί σε κά­ ποιους συγγενείς στην Πεσάουαρ και τους παρακαλ ε ί να Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

204

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

βρούνε τα χαρτιά της. Της υπόσχονται ότι θα τη βοηθήσουν και ότι θα της στείλουν τα χαρτιά με κάποιον που θα πηγαίνει στην Καμπούλ. Το ταχυδρομείο του Αφγανιστάν δεν λειτουρ­ γεί και έτσι η αλληλογραφ ία μεταφέρεται με τους ταξ ιδιώτες. Μετά από μερικές εβδομάδες τα χαρτιά φτάνουν. Το επό­ μενο βήμα είναι να πάει στο υπουργείο Παιδείας. Αλλά πώς θα πάει εκεί; Είναι αδύνατο να πάει μόνη της. Ρωτάει τον Γι­ ουνούς, αυτός όμως δεν νομίζει ότι πρέπει να δουλέψει. «Ποτέ δεν ξέρεις τι είδους δουλειά θα σου προσφέρουν», της λέει. «Κάτσε σπίτι και φρόντισε την ηλικιωμένη μητέρα σου » . Ο αγαπημένος της αδερφός δεν τη βοηθάει ιδιαίτερα μ' αυ­ τά που της λέει. Ο ανιψιός της ο Μανσούρ όταν τον ρωτάει, ξε­ φυσάει περιφρονητικά. Δ εν καταλήγει πουθενά. Το σχολικό έτος έχει αρχίσει εδώ και καιρό. «Τώρα είναι αργά» , της λέει η μητέρα της, «περίμενε μέχρι τον επόμενο χρόνο». Η έιλα απελπίζεται. Μπορεί στην πραγματικότητα να μη Λ θέλω να διδάξω, σκέφτεται για να της είναι πιο εύκολο να πα­ ρατήσει τα σχέδιά της. Η Λ έιλα βρίσκεται σε τέλμα' τελματώνει στη λάσπη της κοινωνίας και στη σκόνη της παράδοσης. Βρίσκεται σε αδιέξο­ δο σ' ένα σύστημα που έχει χτιστεί μέσα σ' αιωνόβιες παραδό­ σεις και παραλύει τον μισό πλη θυσμό. Το υπουργείο Παιδείας βρίσκεται μισή ώρα με το λεωφορείο. Ένα αφόρητο μισάωρο. Η Λ έιλα δεν έχει συνηθίσει να παλεύει για κάτι - αντίθετα, έχει μάθει να παραιτείται. Πρέπει πάντως να υπάρχει μια έξο­ δος, μένει τώρα να τη βρει.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Μπορε ί ο Θεός να πεθάνει; Ο Φαζίλ κοντεύει να τρελαθεί από τη βαρετή επανάληψη της τιμωρίας. Θέλει να πηδήξει πάνω και να ξεφωνίσει, αλλά κρα­ τιέται, όπως πρέπει να κάνει ένα εντεκάχρονο αγόρι που δεν ήξερε το μάθημά του . Το χέρι του τρέχει πάνω στο χαρτί και κάνει μικρά γράμματα για να μην του πιάνουν πολύ χώρο. Τα τετράδια είναι πολύ ακριβά. Το φως της λάμπας γκαζιού που απλώνεται στον χώρο δίνει στο χαρτί μια κοκκινωπή λάμψη. Σαν να γράφεις πάνω σε φλόγες, σκέφτεται. Σε μια γωνιά κάθεται η γιαγιά του και τον επιτηρεί με το μοναδικό της μάτι, το άλλο το έχασε όταν έπεσε πάνω σε ένα μαγκάλι τσιμενταρισμένο στο πάτωμα. Η μητέρα του , η Μα­ ριάμ, θηλάζει τον δίχρονο Οσίπ. Ό σο πιο πολύ κου ράζεται ο Φαζίλ, τόσο πιο παθιασμένα γράφει. Πρέπε ι να τελειώσε ι, ακόμη κι αν χρειαστεί να μείνει ξύπνιος όλη τη νύχτα. Δεν θα αντέξει τα χτυπήματα στα δάχτυλα με τον χάρακα του δασκά­ λου · δεν θα αντέξει την ντροπή. Πρέπει να γράψει δέκα φορές τι είναι ο Θεός : Ο Θεός εί­ ναι ο δημιουργός, ο Θεός είναι αιώνιος, ο Θεός είναι παντοδύ­ ναμος, ο Θεός είναι καλός, ο Θεός είναι η γνώση, ο Θεός είναι η ζωή, ο Θεός βλέπει τα πάντα, ο Θεός ακούει τα πάντα, ο Θε­ ός γνωρίζει τα πάντα, ο Θεός κυ βερνάει τα πάντα, ο Θεός κρί­ νει τα πάντα, ο Θεός . . . Ο λόγος που τιμωρήθηκε είναι επειδή απάντησε λάθος στο μάθημα για το Ισλάμ. «Πάντα απαντάω λάθος», παραπονιέται στη μητέρα του. «Για­ τί φοβάμαι τόσο πολύ τον δάσκαλο, που ξεχνάω τα πάντα. Είναι πάντα θυμωμένος, κι αν κάνεις το παραμικρό λάθος σε μισεί». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

206

Όλα πήγαιναν στραβά, όταν ο δάσκαλος σήκωσε τον Φα­ ζίλ στον π ίνακα για να τον εξετάσει. Είχε διαβάσει, αλλά τώρα που στεκόταν εκεί ήταν σαν να είχε άλλα πράγματα στο μυαλό του όταν διάβαζε, γιατί δεν θυμόταν τίποτα. Ο δάσκαλος του Ι σλάμ με τη μακριά γενειάδα, με το τουρμπάνι, την πουκαμίσα και το σαλβάρι τον κοίταξε στα μάτια και τον ρώτησε: « Μπορεί ο Θεός να πεθαίνει;» «Όχι», απάντησε ο Φαζίλ τρεμάμενος. Ό,τι κι αν έλεγε π ί­ στευε ότι ήταν λάθος. « Γιατί όχι;» Ο Φαζίλ στέκεται βουβός. Γιατί δεν π εθαίνει ο Θεός ; Δεν υπάρχουν μαχαίρια που μπορούν να τον σκοτώσουν; Σφαίρες που μπορούν να τον τραυματίσουν; Οι σκέψεις στροβιλίζονται μέσα στο κεφάλι του. «Λοιπόν;» ρωτάει ο δάσκαλος. Ο Φαζίλ κοκκινίζει και τραυλίζει, αλλά δεν τολμάει να μι­ λήσει. Κάποιο άλλο αγόρι απαντάει. « Γιατί είναι αιώνιος», λέει γρήγορα. « Σ ωστά. Ο Θεός μπ ορε ί να μιλήσει ; » συνεχίζει ο δά σκαλος. «Όχι» , απαντάει ο Φαζίλ. «Ή, μάλλον, ναι». «Αν π ιστεύεις ότι μιλάει, πώς μιλάει;» ρωτάει ο δάσκαλος. Ο Φαζίλ σωπ αίνει π άλι. Πώς μιλάει; Με βροντερή φωνή ; Με χαμηλή φωνή, ψιθυριστά ; « Ωραία, λες ότι μπορεί να μιλήσει, έχει γλώσσα ;» ρωτάει ο δάσκαλος. Ο Φαζίλ προσπαθεί να σκεφτεί ποια μπορεί να είναι η σωστή απάντη ση . Δ εν πιστεύει πως ο Θεός έχει γλώσσα, αλλά δεν τολμάει να το πει. Είναι καλύτερα να μη μιλήσει καθόλου από το να πει κάτι λάθος και να γίνει ρεζίλι μπροστά στην τάξη, σκέφτεται. Πάλι ένα άλλο αγόρι δίνει την απάντηση. « Μιλάει μέσα από το Κοράνι», λέει. «Σωστά. Ο Θεός βλέπει;» συνεχίζει ο δάσκαλος. Ο Φαζίλ βλέπ ει τον δάσκαλο να χτυπάει τον χάρακα απα­ λά μέσα στο χέρι του σαν να κάνει εξάσκηση για το χτύπη μα που σύντομα θα δώσει στα δάχτυλα του Φαζίλ. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

207

«Ναι», απαντάει ο Φαζίλ. «Πώς βλέπει ; Έχει μάτια ;» Ο Φαζίλ κομπιάζει πριν πει: «Δεν τον έχω δει ποτέ τον Θεό, πώς μπορώ να ξέρω;» Τα χτυπήματα στα χέρια πέφτουν βροχή, μέχρι που ξεσπά σε κλάματα. Αισθάνεται σαν τον πιο ηλίθιο της τάξης, ο πόνος στα δάχτυλα δεν ήταν τίποτα μπροστά στην ντροπή που ένιω­ σε. Στο τέλος, ο δάσκαλος του έβαλε αυτή την τιμωρία. Ο δά­ σκαλος του θύμιζε τους Ταλιμπάν. Μισό χρόνο πριν, όλοι ήταν ντυμένοι όπως αυτός. «Αν δεν μάθεις αυτά τα πράγματα, δεν μπορείς να συνεχί­ σεις σ' αυτή την τάξη», κατέληξε. Αφού έγραψε δέκα φορές τι είναι ο Θεός, θα πρέπει να το μάθει και απέξω. Το μουρμουρίζει δυνατά και μετά το επανα­ λαμβάνει στη μητέρα του. Στο τέλος το μαθαίνει. Η γιαγιά λυ­ πάται τον εγγονό της. Εκε ίνη ποτέ δεν πήγε σχολε ίο και οι ασκήσεις τής φαίνονται πολύ δύσκολες για το αγόρι. Κρατάει ένα ποτήρι με τα δάχτυλα που της έχουν απομείνει και ρουφάει το τσάι. «Όταν έπινε ο προφήτης Μωάμεθ, δεν ακουγόταν ο παρα­ μικρός ήχος», λέει ο Φαζίλ αυστηρά. «Σε κάθε γουλιά απομά­ κρυνε το ποτήρι τρεις φορές από τα χείλη του και ευχαριστού­ σε τον Θεό», εξηγεί στη συνέχεια. Η μονόφθαλμη γ ιαγιά του ρίχν ε ι ένα βλέμμα και λέει: Ά « ντε καλέ, σοβαρά;» Αυτό που πρέπει να ξέρει για το επόμενο μάθημα είναι η ζωή του προφήτη. Έχουν φτάσει στο κεφάλαιο που μιλάει για τις συνήθειές του. Διαβάζει δυνατά, υπογραμμίζοντας τις λέ­ ξεις με το δάχτυλό του, από τα δεξιά προς τα αριστερά. « ο προφήτης Μωάμεθ, ας αναπαύεται εν ειρήνη, καθόταν πάντα στο έδαφος. Δεν είχε κανένα έπιπλο στο σπίτι του, γιατί πίστευε ότι έπρεπε να περνάμε από τη ζωή σαν ταξιδιώτες, που ξαποσταίνουν για λίγο στη σκιά και συνεχίζουν. Το σπίτι δεν μπορεί να είναι παρά ένας χώρος ξεκούρασης κι ένα καDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

208

ταφύγιο που προστατεύει από το κρύο και τη ζέστη, από τα άγρια ζώα, κι ένας χώρος που περιφρουρεί την ιδιωτική ζωή. Ο Μωάμεθ, ας αναπαύεται εν ειρήνη, συνήθιζε ν' ακου­ μπάει στο αριστερό του χέρι. Όταν έκανε βαθιές σκέψεις, του άρεσε να σκάβει τη γη με ένα φτυάρι ή ένα ξύλο ή καθόταν με τα χέρια τυλιγμένα γύρω στα πόδια του. Όταν ξάπλωνε, κοι­ μότανε στη δεξιά πλευρά και έβαζε τη δεξιά παλάμη κάτω από το πρόσωπό του. Καμιά φορά κοιμόταν ανάσκελα και έβαζε το ένα πόδι πάνω στο άλλο, αλλά πάντα πρόσεχε το κάθε του μέλος να είναι καλυμμένο. Απεχθανόταν να κοιμάται μπρού­ μυτα και απαγόρευε και στους άλλους να το κάνουν. Δεν του άρεσε να κοιμάται σε σκοτεινό δωμάτιο, αλλά ούτε και σε εξωτερικούς χώρους. Πάντα, πριν ξαπλώσει πλενόταν και διά­ βαζε προσευχές μέχρι που τον έπαιρνε ο ύπνος. Όταν κοιμό­ ταν ροχάλιζε ελαφρά. Αν σηκωνόταν στη μέση της νύχτας για να ουρήσει, μετά έπλενε πάντα τα χέρια και το πρόσωπό του. Φορούσε ένα συ ­ γκεκριμένο νυχτικό, αλλά συνήθως έβγαζε την πουκαμίσα του. Επειδή στα σπίτια, εκείνη την εποχή, δεν υπήρχαν τουαλέτες, ο προφήτης ήταν ικανός να περπατήσει αρκετά χιλιόμετρα έξω από την πόλη για να μην τον βλέπουν, και διάλεγε ένα μέ­ ρος για να κάνει την ανάγκη του. Διάλεγε πάντα μαλακό χώμα για να μην πιτσιλιέται. Πρόσεχε πάντα να κρύβεται πίσω από μια πέτρα ή από ένα ύψωμα. Όταν φτερνιζόταν κρατούσε πά­ ντα ένα μαντίλι μπροστά στη μύτη του» . Ο Φαζίλ συνέχισε να διαβάζει δυνατά για τις διατροφικές συνήθειες του προφήτη. Του άρεσαν οι χουρμάδες, με γάλα ή με βούτυρο. Του άρεσαν ιδιαιτέρως ο λαιμός και τα πα·ίδάκια των ζώων αλλά ποτέ δεν έτρωγε κρεμμύδι ή σκόρδο επειδή δεν του άρεσε η δυσάρεστη αναπνοή. Πριν καθίσει για φαγη ­ τό έβγαζε πάντα τα παπούτσια του και έπλενε τα χέρια του. Όταν έτρωγε, χρησιμοποιούσε πάντα το δεξί του χέρι και έτρωγε πάντα από τη δική του μεριά της γαβάθας, ποτέ δεν άπλωνε το χέρι του στη μέση της γαβάθας. Ποτέ δεν χρησιμοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

209

ποιούσε μαχαιροπίρουνα και πάντα χρησιμοποιούσε τα τρία του δάχτυλα. Σ ε κάθε μπουκιά που έβαζε στο στόμα του, ευχα­ ριστούσε τον Θεό. Και όπως είπαμε, όταν έπινε δεν ακουγόταν ο παραμικρός ή χος. Κλείνει το βιβλίο. «Πήγαινε να ξαπλώσεις, Φαζίλ» . Η Μαριάμ του έχει στρώσει να κοιμηθεί στο δωμάτιο που τρώγανε. Γύρω του ροχαλίζουν ήδη τα τρία αδέρφια του. Ο Φαζίλ όμως πρέπει να διαβάσει τις προσευχές στα αραβικά. Διαβάζε ι τις ακαταλαβίστικες λέξεις από το Κοράνι, μέχρι που τον παίρνε ι ο ύπνος στο χαλάκι του, με τα ρούχα. Στις εφτά το επόμενο πρωί θα πρέπει να είναι στο σχολείο. Ανατρι­ χιάζει. Την πρώτη ώρα θα κάνουν για το Ι σλάμ. Κοιμάται εξα­ ντλημένος και ο ύπνος που κάνει είναι ανή συχος, ονειρεύεται ότι τον εξετάζουν και ότι δεν απαντάει σωστά σε τίποτα. Ξ έρει τις απαντήσεις, αλλά δεν μπορεί να τις πει. Την ώρα που κοιμάται, μεγάλα βαριά σύννεφα καλύπτουν το χωριό. Ξ εσπάει δυνατή βροχή. Το νερό πέφτει στην οροφή από λάσπη. Οι σταγόνες κροταλίζουν στο πρεβάζι. Στο δωμά­ τιο μπαίνει ένα δροσερό ρεύμα. Η γιαγιά ξυπνάει και γυρίζει πλευρό. Δόξα σοι ο Θεός», « λέει όταν βλέπει τη βροχή . Ακουμπάει μ ε τ α μισερά χ έρια της τ ο πρόσωπο, σαν να προσεύχεται, αλλάζει πάλι πλευρό και συνεχίζει τον ύπνο της. Τα τέσσερα παιδιά κοιμούνται ή συχα πλάι της. Στις πεντέμισι το επόμενο πρωί που ξυπνάει ο Φαζίλ, η βροχή έχει σταματήσει και ο ήλιος στέλνει τις πρώτες ακτίνες του στα υψώματα γύρω από την Καμπούλ. Πλένεται στο νερό που του έχ ει ετοιμάσει η μητέρα του, ντύνεται και ετοιμάζει την τσάντα του. Ο ήλιος προσπαθεί να ξεράνει τις λακκούβες που δημιουργήθηκαν από τη βροχή . Ο Φαζίλ πίνει το τσάι του, τρώει το πρωινό του και φεύγει τρέχοντας. Είναι έξω φρενών με τη μητέρα του. Θυμώνει όταν δεν κάνει γρήγορα αυτό που της λέει. Το μόνο που σκέφτεται είναι το μάθημα για το Ι σλάμ. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

210

Η Μαριάμ κακομαθαίνει τον μεγαλύτερο γιο της. Από τα τέσσερα παιδιά αυτός τρώει το καλύτερο φαγητό και τη μεγα­ λύτερη μερίδα. Πάντα ανησυχεί ότι το φαγητό που δίνει στον Φαζίλ δεν είναι αρκετά καλό για το μυαλό του. Αν καμιά φορά τής περισσέψουν χρήματα, που σπάνια συμβαίνει, σ' αυτόν θα αγοράσει ένα καινούργιο ρούχο. Σ' αυτόν έχει εναποθέσε ι όλες τις ελπίδες της. Θυμάται πόσο ευτυχισμένη ήταν πριν από έντεκα χρόνια. Ήταν ευτυχισμένη στον γάμο της με τον Καρι­ μουλάχ. Θυμάται τη γέννα και τη χαρά της όταν έκανε αγόρι. Κάνανε μεγάλη γιορτή και οι καλεσμένοι έφεραν ωραία δώρα σ' αυτήν και στο παιδί. Η Μαριάμ δεχόταν επισκέψεις και πε ­ ριποίηση. Δύο χρόνια μετά έκανε κορίτσι, αλλά δεν έγινε ούτε γιορτή, ούτε έφεραν δώρα. Έζησε μόνο λίγα χρόνια με τον Καριμουλάχ. Σκοτώθηκε από μια αδέσποτη σφαίρα, όταν ο Φαζίλ ήταν τριών χρόνων. Η Μαριάμ χήρεψε και πίστεψε ότι η ζωή της είχε τελειώσει. Η πεθερά με το ένα μάτι και η Μπίμπι Γκουλ αποφάσισαν να την παντρέψουν με τον μικρό αδερφό του Καριμουλάχ, τον Χαζίμ. Αυτός όμως δεν ήταν σαν τον μεγαλύτερο αδερφό του, δυνα­ τός και ικανός. Το μαγαζί του Καριμουλάχ καταστράφηκε στον ε μφύλιο και τώρα έπρεπε να ζήσουν με τα λεφτά που έπαιρνε ο Χαζίμ ως τελωνειακός. Εκείνη όμως ελπίζει ότι ο Φαζίλ θα σπουδάσει και θα γίνει σπουδαίος. Στην αρχή σκεφτόταν ότι θα δούλευε στο μαγαζί του αδερφού της, του Σουλτάν. Πίστευε ότι το βιβλιοπωλείο θα είναι ένα καλό περιβάλλον για την εξέλιξη του γιου της. Ο Σουλτάν είχε αναλάβει την ανατροφή του και ο Φαζίλ τρεφό­ ταν καλύτερα εκεί απ' ό,τι στο σπίτι τους. Όταν ο Σουλτάν της έστειλε πίσω τον Φαζίλ, η Μαριάμ έκλαιγε όλη μέρα. Φοβόταν μήπως ο μικρός είχε φερθεί λάθος, αλλά γνώριζε τις ιδιοτρο­ πίες του Σουλτάν και κατάλαβε ότι ο αδερφός της δεν είχε πια ανάγκη από κουβαλητή. Τότε, ο Γιουνούς, ο μικρός της αδερφός, προσφέρθηκε να γράψει τον Φαζίλ στην Εστεκλάλ, ένα από τα καλύτερα σχοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

211

λεία της Καμπούλ. Ο Φαζίλ ήταν τυχερός και του επέτρεψαν να αρχίσει στην τέταρτη τάξη. Τελικά, όλα είχαν πάει καλά, σκεφτόταν η Μαριάμ. Σκεφτόταν με φρίκη τον συνομήλικο ξά­ δερφο του Φαζίλ, τον Άιμαλ, τον γιο του Σουλτάν, που σπάνια έβλεπε τον ήλιο, γιατί δούλευε από νωρίς το πρωί μέχρι αργά το βράδυ σ' ένα από τα μαγαζιά του Σουλτάν. Του χα'ί δεύε ι απαλά τα μαλλιά καθώς ο Φαζίλ τρέχει να βγει στον λασπωμένο δρόμο. Εκείνος προσπαθεί να αποφύγει τις νερολακκούβες και πηδάει από θάμνο σε θάμνο. Για να φτάσει στη στάση του λεωφορείου διασχίζει όλο το χωριό. Πη ­ γαίνει στο μπροστινό μέρος του λεωφορείου, εκεί που κάθο­ νται οι άντρες, και ξεκινάει για την Καμπούλ. Είναι ένας από τους πρώτους που μπαίνουν στην τάξη και κάθεται στη θέση του στην τρίτη σειρά. Ο ένας μετά τον άλλον τ' αγόρια μπαίνουν στην τάξη . Ο ι περισσότεροι ε ίναι πολύ αδύνατοι και φτωχικά ντυμένοι. Πολλοί φοράνε τεράστια ρού­ χα, που πιθανόν τα έχουν κληρονομήσει από τα μεγαλύτερα αδέρφια τους. Επικρατεί ένα απίστευτο μείγμα τρόπου ντυσί­ ματος. Μερικά αγόρια εξακολουθούν να φορούν τα ρούχα που είχαν επιβάλει οι Ταλιμπάν σε όλους τους άντρες και τα αγόρια. Σε πολλά μπαντζάκια έχουν προσθέσει ύφασμα, επει­ δή ψήλωσαν. Άλλοι έχουν ανακαλύψει παντελόνια και μπλού­ ζες του '70 , που τα κατέβασαν από τα πατάρια και τις αποθή ­ κες, ρούχα που φορούσαν τα μεγαλύτερα αδέρφια τους πριν από τους Ταλιμπάν. Ένα αγόρι φοράει ένα τζιν που μοιάζει με μπαλόνι, σφιχτά δεμένο με ζώνη γύρω στη μέση, και άλλα φοράνε καμπάνες. Ένα αγόρι φοράει πολύ στενά ρούχα κι έχει διπλώσει το σώβρακο πάνω από το σορτσάκι του. Κάποι­ οι άλλοι έχουν ξεχάσει τα φερμουάρ των παντελονιών τους ανοιχτά. Από μικροί φόραγαν πουκαμίσες κι είναι εύκολο να ξεχάσουν αυτόν τον νέο άγνωστο μηχανισμό. Μερικοί φοράνε τις ίδιες γαριασμένες βαμβακερές μπλούζες που φορούσαν στα ρώσικα ορφανοτροφεία, έχουν και το ίδιο πε ινασμένο, ανήμερο βλέμμα. Ένα αγοράκι φοράει ένα φθαρμένο, επίση Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

212

μο σακάκι που επειδή του είναι τεράστιο έχει δ ιπλώσει τα μα­ νίκια ως τους αγκώνες. Τα αγόρια παίζουν, φωνάζουν και πετάνε διάφορα αντι­ κείμενα μέσα στην τάξη. Γδέρνουν το πάτωμα καθώς σέρνουν τα θρανία τους. Όταν χτυπάει το κουδούνι και μπαίνει ο δά­ σκαλος, και οι πενήντα μαθητές βρίσκονται στις θέσεις τους. Κάθονται σε ψηλούς ξύλινους πάγκους που είναι δεμένοι στα θρανία. Τα θρανία είναι φτιαγμένα για δύο, αλλά σε πολλά κάθονται τρεις για να χωρέσουν όλοι. Όταν μπαίνει ο δάσκαλος, όλα τα παιδιά σηκώνονται αστραπιαία από τις θέσεις τους και τον χαιρετάνε. «Σαλάμ αλέκουμ - η ειρήνη του Θεού μαζί σας» . Ο δάσκαλος περνάει αργά από όλες τις σειρές για να ελέγ­ ξει αν όλοι έχουν πάρει τα σωστά βιβλία και αν έχουν κάνει τις ασκήσεις τους. Επιθεωρεί τα νύχ ια, τα ρούχα, τα παπού­ τσια. Ακόμη και αν δεν είναι τελείως καθαρά, τουλάχιστον δεν πρέπει να είναι πολύ βρόμικα, γιατί αυτό σημαίνει αποβολή. Στη συνέχεια τους εξετάζει. Σήμερα όλοι είναι διαβασμένοι. «Τότε να προχωρήσουμε » , λέει ο δάσκαλος. «Χαράμ», λέει δυνατά και γράφει την άγνωστη λέξη στον πίνακα. «Υπάρχει κανείς που ξέρει τι ση μαίνει;» Ένα αγόρι σηκώνει το χέρι: «Ανάρμοστη συμπεριφορά ση μαίνει». Έχει δίκιο. « Μια κακή πράξη , που ε ίναι αντίθετη στον μωαμεθανι­ σμό» , λέει ο δάσκαλος. « Για παράδειγμα, το να σκοτώσεις χω­ ρίς λόγο ή να τιμωρήσεις χωρίς λόγο. Το να πίνεις αλκοόλ εί­ ναι χαράμ, τα ναρκωτικά ή η αμαρτία είναι χαράμ. Το να τρως χοιρινό κρέας είναι χαράμ. Οι άπιστοι δεν νοιάζονται γι' αυτό που είναι χαράμ. Πολλά από τα πράγματα που είναι χαράμ για τους μουσουλμάνους, αυτοί τα θεωρούν καλά. Αυτό ε ίναι άσχημο». Ο δάσκαλος κοιτάζει την τάξη. Φτιάχνει ένα σχεδιάγραμ­ μα για τους τρεις όρους: χαράμ, χαλάλ και μουμπάχ. Το χαράμ Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛfOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

213

είναι το κακό και το απαγορευμένο, το χαλάλ είναι αυτό που είναι καλό και επιτρεπόμενο, και το μουμπάχ είναι το αμφιλε­ γόμενο. «Το μουμπάχ είναι αυτό που δεν είναι καλό, αλλά που δ εν αποτελεί αμαρτία. Για παράδ ειγμα, το να φας χοιρινό κρέας αν πρόκειται να πεθάνεις της πείνας ή το να σκοτώσεις για να επιζήσεις» . Τα αγόρια γράφουν συνέχεια ' στο τέλος ο δάσκαλος τούς κάνει τις συνηθισμένες ερωτήσεις για να δει αν κατάλαβαν. «Αν ένας άντρας πιστεύει ότι το χαράμ είναι κάτι καλό, τι είναι;» Κανείς δεν απαντάει. «Άπιστος», απαντάει μόνος του ο δάσκαλος του Ισλάμ. «Το χαράμ είναι καλό ή κακό;» Τώρα όλα τα χέρια είναι σηκωμένα. Ο Φαζίλ δεν τολμάει να ση κώσει το χέρι του, τρέμει μήπως δώσει λάθος απάντηση. Στριμώχνεται όσο μπορεί στην τρίτη σειρά για να μη φαίνεται. Ο δάσκαλος δ είχνει ένα από τα αγόρια, που σηκώνεται στο κάθισμά του και λέει: «Κακό ! » Και ο Φαζίλ αυτό θα απαντούσε. Ο άπιστος είναι κακός.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Το κ ελί Ο Ά ιμαλ είναι ο μικρότερος γιος του Σουλτάν. Είναι δώδεκα χρονών και δουλεύει δώδεκα ώρες τη μέρα. Κάθε μέρα, εφτά μέρες την εβδομάδα, τον ξυπνάνε χαράματα. Εκείνος αλλάζει πλευ ρό μέχρι που η Λέιλα ή η μητέρα του τον αναγκάζουν να σηκωθεί. Πλένει το χλομό του πρόσωπο, ντύνεται, τρώει ένα τηγανητό αυγό με τα χέρια, βουτώντας ψωμί στον κρόκο του , και πίνει τσάι. Στις οχτώ ο Άιμαλ ξεκλειδώνει την πόρτα του μικρού περί­ πτερου που βρίσκεται στο σκοτεινό λόμπι ενός ξενοδοχείου της Καμπούλ. Εκεί πουλάει σοκολάτες, μπισκότα, αναψυκτικά και τσίχλες. Μετράει τα χρήματα και βαριέται. Το μαγαζί το έχει ονομάσει «κελί». Κάθε φορά που ανοίγει την πόρτα του μαγαζιού αισθάνεται μια μαχαιριά στην καρδιά κι ένα σφίξιμο στο στομάχι. Είναι υποχρεωμένος να κάθεται εκεί μέχρι να έρθουν να τον πάρουν στις οχτώ το βράδυ , όταν έχει πια σκο­ τεινιάσει. Πηγαίνει κατευ θείαν στο σπίτι για να φάει το βραδι­ νό του και να κοιμηθεί. Έξω από την πόρτα του βρίσκονται τρεις μεγάλοι κου βά­ δες, ο ρεσεψιονίστ μάταια προσπαθεί να μαζέψει το νερό που στάζει από το ταβάνι. Όσου ς κου βάδες κι αν βάζει, πάντα υπάρχουν λακκούβες με νερό έξω από την πόρτα του Άιμαλ, κι έτσι ο κόσμος αποφεύγει τις λακκούβες και το μαγαζί. Το λό­ μπι συνήθως είναι σκοτεινό. Την ημέρα οι κουρτίνες είναι τρα­ βηγμένες, αλλά το φως του ήλιου δεν καταφέρνει να διεισδύ­ σει στο σκοτεινό χολ. Το απόγευμα, όταν έχουν ρεύμα, ανά­ βου ν τα φώτα. Όταν δεν έχουν ρεύμα, ανάβου ν τις λάμπες γκαζιού στον πάγκο της ρεσεψιόν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

215

Την εποχή που χτίστηκε το ξενοδοχείο, τη δεκαετία του '60, ήταν το πιο μοντέρνο της Καμπούλ. Το φουαγιέ γέμιζε κου ­ στουμαρισμένους άντρες και γυναίκες με κοντές φούστες και μοντέρνες κομμώσεις. Σ έρβιραν αλκοόλ και έπαιζαν δυτική μουσική. Μέχρι κι ο βασιλιάς εμφανιζόταν συχνά για επαγ­ γελματικά ραντεβού και για να δειπνήσει. Οι δεκαετίες του ' 60 και του ' 70 ήταν οι πιο φιλελεύθερες στην ιστορία της Καμπούλ. Αρχικά, στη βασιλεία του φιλελεύ­ θερου Ζαχίρ Σάχη και στη συνέχεια του ξαδέρφου του, Ντα­ ούντ, που περιόρισε τις πολιτικές ελευθερίες, γεμίζοντας τις φυλακές με πολιτικούς κρατούμενους, αλλά επιφανειακά δια­ τήρησε τον δυτικό και μοντέρνο τρόπο ζωής. Το ξενοδοχείο εί­ χε μπαρ και να'ίτκλά μπ. Στη συνέχεια όμως παρήκμασε, όπως συνέβη και με τη χώρα. Στη διάρκεια του εμφύλιου καταστρά­ φηκε ολοσχερώς. Τα δωμάτια που έβλεπαν προς την πόλη γέ­ μισαν τρύπες από σφαίρες, οι χε ιροβομβίδες έσκαγαν στα μπαλκόνια και οι οβίδες κατέστρεψαν τη σκεπή. Μετά τον εμφύλιο, όταν ανέλαβαν οι Ταλιμπάν, πέρασε αρκετός καιρός για να επιδιορθωθούν οι ζη μιές. Υπήρχαν ελάχιστοι πελάτες και άρα δεν υπήρχε ανάγκη για τα βομβαρ­ δισμένα δωμάτια. Οι μουλάδες που κυβερνούσαν δεν ενδιαφέ­ ρονταν για την ανάπτυξη του τουρισμού' αντιθέτως ήθελαν να υπάρχουν όσο το δυνατόν λιγότεροι αλλοδαποί στη χώρα. Η σκεπή έπεσε και οι διάδρομοι στράβωσαν κάτω από τον αστα­ θή και μισογκρεμισμένο σκελετό του κτιρίου. Τώρα που άλλη μια κυβέρνηση θέλει να αφήσει το στίγμα τη ς στην Καμπούλ, έχει βάλει μπρος τα έργα για την επισκευή του ξε­ νοδοχείου. Έχουν ξεκινήσει να μπαλώνουν τις τρύπες στους τοί­ χους, ν' αλλάζουν τα σπασμένα τζάμια. Συχνά, ο Άιμαλ παρακο­ λουθεί τις επισκευές ή κοιτάζει τους ηλεκτρολόγους που παλεύουν απεγνωσμένα να βάλουν μπρος τη γεννήτρια, για κάποιο ση μαντι­ κό συνέδριο που χρειάζονται μικρόφωνα και μεγάφωνα. Το λόμπι είναι η παιδική χαρά του Άιμαλ. Εκεί μπορεί να παίξει και να τρι­ γυρίσει, αλλά τίποτε άλλο. Εντελώς βαρετά, εντελώς μοναχικά. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

216

Καμιά φορά μιλάει με κόσμο σ' αυτό το σκοτεινό λόμπι. Με τους άντρες που πλένουν και καθαρίζουν, τους ρεσεψιονίστ, τους πορτιέρηδες, με κάποιον επισκέπτη και με τους άλλους πωλητές. Σπάνια έχουν πελάτη. Ένας άντρας πουλάει παραδο­ σιακά αφγανικά κοσμήματα. Κι αυτός κάθεται όλη μέρα και βαριέται. Δεν υπάρχει μεγάλη ζήτηση για κοσμήματα από τους πελάτες του ξενοδοχείου. Ένας άλλος πουλάει τόσο ακριβά τα σουβενίρ που κανείς δεν τα αγοράζει, ούτε ξανάρχεται να κοι­ τάξει. Πολλά παράθυρα των μαγαζιών είναι σκονισμένα και καλυμμένα με χαρτόνια. Σε μια σπασμένη ταμπέλα γράφει «Ariana Airlines », που είναι η εθνική αεροπορική εταιρία του Αφγανιστάν. Κάποτε η εταιρία είχε πολλά αεροπλάνα. Κομψές αεροσυνοδοί σέρβιραν στους επιβάτες ουίσκι και κονιάκ. Πολ­ λά αεροπλάνα καταστράφηκαν στον ε μφύλιο, τα υπόλοιπα βομβαρδίστηκαν από Αμερικανούς, στην προσπάθειά τους να εντοπίσουν τον Οσάμα Μπιν Λάντεν και τον Μουλά Ομάρ. Μόνο ένα αεροπλάνο γλίτωσε από τους βομβαρδισμούς και στις 1 1 Σεπτεμβρίου του 2001 βρισκόταν στο αεροδρόμιο του Ν έου Δελχί. Αυτό είναι το αεροπλάνο που θ' αναστήσει την εταιρία Ariana. Εξακολουθεί να κάνει τη διαδρομή Καμπούλ Ν έο Δελχί και πίσω . Αλλά ένα αεροπλάνο δεν φτάνει για να ανοίξουν ξανά τα γραφεία της εταιρίας στο ξενοδοχείο. Στην μια άκρη του φουαγιέ υπάρχει ένα εστιατόριο που σερβίρει το χειρότερο φαγητό της Καμπούλ, αλλά έχει τους πιο φιλικούς σερβιτόρους της πόλης. Είναι σαν να κάνουν προσπάθειες ν' αντισταθμίσουν το άνοστο ρύζι, το στεγνό κο­ τόπουλο και τα νερόβραστα καρότα. Στη μέση του λόμπι υπάρχει ένας μικρός περιφραγμένος χώρος μερικών τετραγωνικών. Είναι περιτριγυρισμένος από έναν χαμηλό ξύλινο φράχτη που αποτελεί το διαχωριστικό ανάμεσα στο λόμπι και στο πράσινο χαλί που είναι στρωμένο. Εκε ί βλέπ ε ις επισκέπτες, υπουργούς, σωματοφύλακε ς και σερβιτόρους, δίπλα δίπλα στα μικρά χαλιά που είναι απλωμέ­ να πάνω στο μεγάλο πράσινο χαλί. Όταν προσεύχονται, όλοι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒfΒΛlOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

217

ε ίναι ίσοι. Υπάρχει κι ένα μεγαλύτερο δωμάτιο προσευχής στο υπόγειο. Αλλά οι περισσότεροι προτιμούν να προσεύχονται για λίγα λεπτά ανά μεσα στις καρ έκλες και στους καναπέδες. Σ ' ένα ασταθέ ς τραπ έζι μια τη λε ό ραση πα ίζ ει όλη μέ ρα. Π αρ όλο που ε ίναι ακριβώς έξω από το μαγαζί του Ά ιμαλ, εκε ίνος σπάνια παρακολου θ ε ί. Το Καμπούλ TV, το μοναδ ικό κανάλ ι του Αφγανιστάν, σπάνια μεταδίδ ει κάτι ενδ ιαφ έ ρον. Συνήθως προβάλλει θρησκευτικά προγρά μματα, πολύωρες συ­ ζητήσεις, δε λτ ία ειδήσεων και πολύ παραδοσιακή μουσική με φόντο κάποιο τοπίο του Αφγανιστάν. Το κανάλι έχει γυναίκες εκφωνήτριες των ειδήσεων, αλλά δεν προβάλλει γυναίκες τρα­ γουδίστριες και χορεύτριες. « ο κό σμος δεν ε ίναι ακό μη έτοι­ μος για κάτι τέτοιο», ισχυρ ίζεται η δ ιεύθυνση του καναλιού . Καμιά φορά μεταδίδει κινού μενα σχέδια από την Πολωνία και την Τσεχία. Τότε ο Άιμαλ τρ έχει να τα δει, συνήθως ό μως απο­ γοητεύ εται. Τα περισσότερα τα έχουν ξαναδε ίξει. Έξω από το ξ ενοδοχε ίο βρ ίσκεται αυτό που άλλοτε ήταν το καμάρι του - μια πισίνα. Εγκαινιάστηκε με μουσικ έ ς και χορούς μια ό μορφη καλοκαιρινή μέρα και όλοι οι κάτοικοι της Καμπούλ, τουλάχιστον οι άντρες, ήταν ευπρόσδεκτοι το πρώτο καλοκα ίρι. Η πισίνα ε ίχε άσχημη κατάληξη. Σύντομα το νερό έγινε καφέ , γιατ ί κανε ίς δεν ε ίχε σκεφτε ί να τοποθ ετήσει φίλ­ τρο καθαρισμού. Η πισίνα γινόταν ολο ένα και πιο βρ ό μικη και εγκαταλε ίφθηκε. Ο κόσμος ισχυριζόταν ότι έβγαλε ε ξανθήμα­ τα και κόλλησε δ ερματικές αρρώστιες από την πισίνα. Κυκλο­ φό ρησαν φήμες ότι αρκετο ί π έθ αναν. Η πισίνα άδ ειασε και δεν ξαναγ έ μισε ποτέ . Σήμερα ένα παχύ στρώ μα σκόνης σκεπάζ ε ι τον γαλάζ ιο πυθ μένα της, ενώ ξεραμένοι θάμνοι γύρω από τα κάγκελα κά­ νουν μια αποτυχημένη προσπάθ εια να καλύψουν την κατάντια. Δίπλα στην πισίνα υπάρχει ένα γήπε δο του τένις, που ούτε κι αυτό χρησιμοποιε ίται. Το ξ ενοδοχε ίο έχει ακό μη το νού μερο του δάσκαλου του τένις στη λίστα των τη λεφώνων του. Αλλά ήταν τυχερ ό ς . Βρήκε άλλη δουλ ειά , γιατ ί οι υπηρεσίες που Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

218

προσφέ ρει δεν έχουν μεγάλη ζήτηση αυτή την άνοιξη της ν έ ας Καμπούλ. Οι μέ ρες του Άιμαλ γεμίζουν με αδ ιάκοπες βόλτες στα διπλα­ νά μαγαζιά, στο εστιατό ριο και ανάμεσα στα φθαρμένα καθί­ σματα. Το αγ ό ρι ε ίναι υπεύθυνο και π άντα ρ ίχνει μια ματιά στο μαγαζί μήπως εμφανιστε ί κάποιος πελάτης. Κάποτε υπήρ­ χε πολύ ς κόσμος και οι πε λάτες άδ ειαζαν με μαν ία τα ρ άφια. Όταν έ φυγαν οι Ταλιμπάν από την πόλη, οι δ ιάδρομοι ήταν γεμάτοι δημοσιογράφους ρεπό ρτερ που για μήνες ε ίχαν με ί­ νει με τους στρατιώτες της Βό ρειας Συμμαχίας, ζώντας με ρύζι και πράσινο τσά ι. Τώρα αγ ό ραζαν Snickers και Bounty από τον Ά ιμαλ που ε ίχαν μπει στη χώρα λαθραία από το Πακιστάν. Αγ ό ραζαν νερό που κό στιζε π έντε ευρ ώ το μπουκάλι, μικρά στρογγυλά τυράκια για δ εκαπέντε ευρώ το κουτί και βαζάκια με ελιές που κόστιζαν μια περιουσία. Ο ι δημοσιογράφοι δ εν νοιάζονταν για τις τιμέ ς . Τώρα ε ί­ χαν κατακτήσει την Καμπούλ κι ε ίχαν δ ιώξ ει τους Ταλιμπάν. Ήταν βρό μικοι και αξύριστοι σαν αντάρτες οι γυνα ίκες ήταν ντυμένες σαν άντρες, με βρό μικες μπότες. Πολλο ί ε ίχαν ξανθά μαλλιά και ανοιχτόχρωμο δέρμα. Καμιά φορ ά ο Ά ιμαλ τρύ πωνε στη στέγη, εκε ί που οι ρε­ πόρτερ κρατούσαν μικρόφωνα και μιλούσαν στις κά μερες. Αυ ­ το ί ε ίχαν πάψει να μοιάζουν με αντάρτες, ε ίχαν πλυ θ ε ί και ε ί­ χαν καλλωπιστε ί . Το χολ ήταν γεμάτο αστε ίους αν θ ρ ώπους που του έκαναν πλάκα και συζητού σαν μαζί του. Ο Άιμαλ ε ίχε μάθ ει λίγα αγγλικά στο Πακιστάν, όπου π έ ρασε το μεγαλύτε­ ρο κομμάτι της ζωής του ως πρόσφυγας. Κανε ίς δεν τον ρωτού σε γιατί δ εν πήγαινε σχολε ίο , αφού καν ένα σχολε ίο δεν λειτουργού σε. Μετρούσε δολάρια, έκανε υπολογισμού ς στο κομπιουτεράκι και όνειρα ότι θ α γ ίνει με­ γ άλος επιχειρηματ ίας. Τότε ήταν μαζί του και ο Φαζίλ και τα δύ ο αγόρια εντυπωσιασμένα παρακολου θούσαν τον παράξ ενο κόσμο που ε ίχε εισβάλει στο ξ ενοδοχε ίο καθώς στο ίβαζαν τα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

219

λεφτά . Αλλά μετά από μερικέ ς εβδομάδες οι δημοσιογράφοι έ φυγαν από το ξ ενοδοχε ίο όπου ε ίχαν με ίνει σε δωμάτια χω­ ρ ίς νερό , ρεύ μα και παρ άθυρα. Ο πόλεμος ε ίχε τε λειώ σει, ο καινού ργιος αρχηγό ς ε ίχε εγκατασταθ ε ί και το Αφγανιστάν ε ίχε πάψει να παρουσιάζει ενδιαφέρον. Όταν ε ξ αφαν ίστηκαν οι δημοσιογράφοι, στο ξ ενοδοχε ίο εγκαταστάθηκαν οι Αφγανο ί υπουργο ί, οι γραμματε ίς τους και οι βοη θ ο ί . Ο ι καναπ έδ ες στο λό μπι ε ίχαν κατακλυστε ί από σκουρόχρωμους Παστούνους με τουρμπάνια από την Καντα­ χάρ, Αφγανού ς πρώην εξόριστους με καλοραμμένα κοστού μια και φρεσκοξυρισμένους πολέ μαρχους από τις στ έπες. Το ξ ε­ νοδοχε ίο ε ίχε μετατραπε ί σε σπ ίτι γι ' αυτού ς που κυ β ερνού­ σαν τώρα τη χώρα, αλλά δεν ε ίχαν μέ ρος να με ίνουν στην Κα­ μπούλ. Καν ένας από αυτού ς δεν νοιαζότανε για τον Ά ιμαλ, ού ­ τε αγό ραζαν πράγματα από το μαγαζί του. Δεν ε ίχαν δοκιμά­ σει ποτ έ Bounty και νερό έπιναν από τη β ρύ ση. Δ εν θ α τους περνούσε καν από το μυαλό να πετάξουν τα λεφτά τους στα ει­ σαγό μενα ε ίδη που πουλού σε ο Ά ιμαλ. Ο ι ιταλικ έ ς ε λ ι έ ς, τα Weetabix και τα γαλλικά μαλακά τυράκια που ε ίχαν λήξ ει προ πολλού δεν τους φα ίνονταν δελεαστικά. Καμι ά φορ ά επ έ στρεφε κ άποιος δη μοσιογρ ά φος στο Αφγανιστάν, στο ξ ενοδοχε ίο και στο μαγαζί του Ά ιμαλ. «Ακό μη ε δώ ε ίσαι; Γ ιατί δ εν πήγες στο σχολε ίο;» τον ρω­ τούσαν. « Πηγα ίνω τα απογεύ ματα», τους απαντού σε ο Ά ιμαλ, αν ήταν πρω ί. «Πηγαίνω τα πρωινά», τους έλεγε αν ήταν απόγευμα. Δεν τολμούσε να παραδεχτε ί ότι αυτό ς, όπως και τα παιδ ιά του δ ρ ό μου, δ εν πή γαινε σχο λε ίο . Γ ιατ ί ο Ά ιμαλ ε ίναι ένα πλού σιο αγ ό ρι. Έχει έναν πλού σιο β ι βλιοπώλη για πατ έ ρα, έναν πατέρα που έχει τρέλα για τις λέξεις και την ιστορία, έναν πατέρα που έχει μεγάλα όνειρα για την αυτοκρατορ ία των β ι­ βλίων του. Έναν πατέ ρα που τους μόνους που εμπιστεύεται για να κουμαντάρουν τα μαγαζιά του ε ίναι οι γιοι του. Έναν πατέDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

220

ρα που δ εν νοιάστηκε να γράψει τους γιους του στο σχολε ίο όταν άνοιξαν πάλι τα σχολε ία στην Καμπούλ. Ο Άιμαλ φώναζε και παρακαλούσε, αλλά ο Σουλτάν επέ μενε : «Θα γίνεις επιχει­ ρηματίας, και αυτό θα το μάθεις καλύτερα στο μαγαζί». Κάθ ε μέρα ο Άιμαλ ένιωθ ε πιο άρρωστος και πιο aπογοη­ τευμένος. Το πρόσωπό του χλό μιασε και το δέρμα του ζάρωσε . Το παιδ ικό του σώ μα μάζεψε και έχασε τη ζωντάνια του. Τον φώναζαν, «το θλιμμένο αγόρι» . Όταν γύ ριζε στο σπ ίτι, μάλωνε και έπαιζε ξύλο με τους αδ ερφού ς του, γιατί αυτό ς ήταν ο μό­ νος τρόπος για να διοχετεύσει κάπου την ενέ ργειά του. Ο Άι­ μαλ ζήλευε τον ξάδ ερφό του, τον Φαζίλ. Τον ε ίχαν δεχτε ί στην Εστεκλάλ, ένα σχολε ίο που ε ίχε την υποστήριξη της γαλλικής κυβ έ ρνησης. Ο Φαζίλ ερχόταν στο σπ ίτι με β ι βλία, στυλό, χά­ ρακα, ξύ στρα, με λάσπη στα παντε λόνια του και ένα σωρ ό αστε ίες ιστορίες. « ο ορφαν ό ς και φτωχό ς Φ α ζίλ πηγα ίνει στο σχολ ε ίο», έλεγε ο Ά ιμαλ στον μεγαλύτερο αδ ερφό του, τον Μανσού ρ. «Εγώ που έχω έναν πατέ ρα που έχει δ ιαβάσει όλα τα βιβλία του κό σμου, πρ έ πει να δ ου λ ε ύ ω δώδ εκα ώ ρες τη μ έ ρα . Θ α έπρεπε να παίζω ποδόσφαιρο, να έχω φ ίλους παντού », παρα­ πονιόταν. Ο Μ ανσού ρ συμφωνούσε, δ εν του άρεσε που ο Άιμαλ κα­ θόταν στο σκοτεινό μαγαζί όλη μέ ρα. Κι αυτός παρακαλούσε τον Σου λτάν να στε ίλει τον μικρό στο σχολε ίο. «Αργότερα», έλεγε ο πατέρας. «Τώρα πρ έπει να κρατη θού με ενωμένοι. Τώ­ ρα βάζουμε τις βάσεις της επιχε ίρησής μας». Τ ι άλλο μπορούσε να κάνει ο Άιμαλ; Να το σκάσει; Να αρ­ νε ίται να σηκωθ ε ί το πρωί aπό το κρε βάτι; Όταν έλειπε ο πατέ ρας του, ο Άιμαλ τολμούσε να βγει έξω aπό το λό μπι, κλε ίδωνε το μαγαζί και έκανε μια βόλτα στο πάρ­ κινγκ. Εκε ί ίσως έβρισκε κάποιον να μιλήσει, να περάσει λίγο την ώρα του. Μ ια μέρα εμφανίστηκε ένας Βρετανό ς υπάλληλος ανθρωπιστικής οργάνωσης. Είχε μόλις βρει το αυτοκ ίνητό του που του το ε ίχαν κλέψει οι Ταλιμπάν. Μπήκε στο ξ ενοδοχε ίο Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

221

για να μάθ ει τι γ ίνεται. Τώρα το αυτοκ ίνητο ανήκε σε έναν υπουργ ό που ισχυριζόταν πως το ε ίχε αποκτήσει ν ό μιμα. Ο Βρετανό ς από τότε ερχόταν στο μαγαζί του Ά ιμαλ. Ο Ά ιμαλ πάντα τον ρωτούσε πώς τα πήγαινε με το αυτοκίνητο. « Είναι απ ίστευτο ! Το έχασα για πάντα», του απάντησε ο Βρετανό ς. « Μ ετά τους παλιού ς ληστ έ ς, ν έοι ληστέ ς πήραν τη θέση τους ! » Μ ερικέ ς φορέ ς έσπαγε η μονοτον ία και το λόμπι γ έ μιζε κό­ σμο, τό σο που δ εν άκουγε ούτε την ηχώ από τα βήματά του όταν πήγαινε στην τουαλέτα. Ό πως όταν δο λοφονή θ ηκε ο υπουργό ς Αεροπορ ίας. Όπως και οι υπόλοιποι υπουργο ί που δεν ήταν από την πόλη, έτσι και ο Αμπντούρ Ραχμάν έ μενε στο ξ ενο δοχε ίο . Στη δ ιά ρκε ια της συνε δ ρ ίασης των Ηνωμ ένων Εθνών στη Βόννη, μετά την πτώση των Ταλιμπάν, έ πρεπε να οριστε ί καινού ργια κυβ έ ρνηση. Ο Ρ αχμάν ε ίχε πολλού ς υπο­ στηρικτ έ ς, ώ στε να οριστε ί υπουργό ς. Ο ι αντ ίπαλο ί του τον αποκαλού σαν πλέ ιμπο'ί και τσαρλατάνο. Το δρ άμα έλαβε χώρα όταν χιλιάδ ες χατζήδες -προσκυνη­ τέ ς που πήγαιναν στη Μέκκα- κόλλησαν στο αεροδρ ό μιο της Καμπούλ. Τ ους ε ίχε ξ εγε λάσ ει ο ταξ ι δ ιωτικ ό ς πρ άκτορας. Τους ε ίχε πουλήσει εισιτήρια ενώ δ εν υπήρχαν αεροπλάνα. Η Ariana ε ίχε προγραμματ ίσε ι μια πτήση για τη Μέ κκα, αλλά δ εν αρκούσαν οι θέσεις για όλους. Ο ι προσκυνητ έ ς μόλ ις ε ίδ αν έ να αεροπλάνο της Ariana στον δ ιάδρομο, του επιτέθηκαν. Αλλά το αεροσκάφος δ εν πή ­ γαινε στη Μέκκα, πήγαινε τον υπουργό Αεροπορ ίας στο Νέο Δ ε λχ ί . Απαγορε ύτηκε στους ασπροντυμ έ νους χατζήδ ες να μπουν στο αεροσκάφος. Μ ε μαν ία έ ριξ αν κάτω το κάγκε λο και αν έβηκαν τρ έχοντας τη σκάλα. Μπα ίνοντας στο αεροσκά­ φος βρή καν τον υπουργό καθ ισμ ένο αναπαυτικά με τους συ­ νεργάτες του. Ο ι προσκυνητέ ς τον τράβηξαν με βία στον δ ιά ­ δρομο και τον ξυλοκόπησαν μέχρι θ ανάτου. Ο Άιμαλ ήταν ένας από τους πρώτους που άκουσε αυτή την ιστορ ία. Το λό μπι του ξ ενοδοχε ίου έβραζε, ο κόσμος ήθ ε λε να Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

222

μάθ ει τις λεπτομέ ρειες. «Ένας υπουργό ς που δολοφονήθηκε από προσκυνητές; Ποιοι κρύβονταν πίσω από αυτή την ιστορία;» Ο Άιμαλ άκουγε τη μια θ εωρία συνωμοσίας μετά την άλλη. Ήταν αυτή η αρχή μιας ένοπλης εξέγερσης; Ήταν μια ε θνική ε ξέγερση; Μήπως οι Τατζίκοι ήθ ε λαν να σκοτώσουν τον Πα­ στού νο ; Ήταν προσωπική εκ δίκηση ; Ή μήπως έ φταιγε η απελπισία των προσκυνητών; Ξ αφνικά το λό μπι έγινε πολύ χειρότερο απ ' το κανονικό . Ανά μεικτες φωνέ ς, σοβαρά και ξαναμμένα πρό σωπα γ έ μιζαν τον χώρο. Ο Άιμαλ ήθ ελε να βάλει τα κλάματα. Επ έ στρεψε στο κε λί του. Κάθ ισε π ίσω από τον πάγκο, κι έφαγε μια Snickers. Του έ μεναν τέσσερις ώρες μέχρι να γυρ ί­ σει σπίτι του. Μ ετά από λίγο μπήκε ο καθαριστής. Σκούπισε το πάτωμα και άδειασε τα καλάθια. « Φα ίνεσαι στενοχωρημένος Άιμαλ», του ε ίπε. «Τζίγκαρ χουν», του ε ίπε ο Ά ιμαλ. (Η καρδ ιά μου ματώνει, σημα ίνει στα περσικά . Η έ κφραση αυτή ε ίναι συνδ εμ ένη με βαθιά λύπη ) . «Τον γνώριζες;» τον ρωτά ει ο καθαριστής. «Ποιον;» «Τον υπουργό ». «Όχι», απαντάει ο Άιμαλ. « Μάλλον ναι, λίγο». Ήταν προτιμότερο η καρδ ιά του να ματώνει για τον νεκρό υπουργό , παρά για τη δική του σπαταλημένη παιδ ική ηλικία.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ξυλουργός Ο Μ ανσού ρ μπα ίνει λαχανιασμ ένος στο μαγαζί του πατ έ ρα του . Στο χέρι του κρατάει έναν πάκο με κάρτες. «Διακόσιες κάρτες ! » λέει ασθ μαίνοντας. «Προσπάθησε να κλέψει διακόσιες κάρτες ! » Στο πρ ό σωπο του Μ ανσού ρ κυλά ει ο ιδρ ώτας . Το τε λευ­ ταίο κομμάτι της διαδρομής το έκανε τρέχοντας. «Ποιος»; ρωτάει ο πατέρας . Αφήνει το κομπιουτεράκι στον ά π γκο, γράφει έναν αριθ μό στο βιβλίο των εσόδων και ε ξόδων και κοιτάζει τον γιο του. « ο ξυλουργό ς ! » «Ο ξυλουργός;» λέ ει ο πατέ ρας παραξ ενεμένος. «Είσαι σί­ γουρος;» Π ερήφανος, λες και έσωσε την επιχε ίρηση του πατέ ρα του από μια συμμορ ία μαφιόζων, δίνει στον πατέ ρα του τον καφ έ φάκελο. « Δ ιακό σιες κ άρτες», ξαναλέει. «Όταν πήγαινε να φύγει μου φάνηκε λίγο παράξενος. Ήταν ό μως η τελευταία του μέ ρα στο μαγαζί, και σκ έφτηκα ότι αυτός ήταν ο λόγος. Μ ε ρ ώτησε αν υπήρχε κάτι άλλο να φτιάξει. Μ ου ε ίπε ότι ε ίχε ανάγκη από δου λειά . Του απάντησα ότι θ α σε ρωτού σα. Ο ι β ι βλιοθήκες ήταν έτοιμες . Τότε παρατή ρησα ότι κάτι ε ίχε στην τσέπη του . "Τ ι ε ίναι αυτό ; " τον ρ ώτησα . " Ποιο; " μου ε ίπε παραξ ενεμ έ ­ νος. ''Αυτό που έχεις στην τσέ πη σου " , του ε ίπα. "Είναι κάτι που ε ίχα μαζί μου ", μου ε ίπε. "Δ ε ίξ' το μου " , του ε ίπα. Αρνή­ θηκε. Στο τ έλος τράβηξ α μόνος μου τον πάκο από την τσέ πη του. Και ιδ ού ! Π ροσπάθησε να κλέψει τις κάρτες μας ! Αλλά δ εν τα κατάφερε, γιατί ε ίχα τον νου μου ! » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

224

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ο Μανσσύρ υπερβάλλε ι. Όταν ο Τζαλαλουντίν ήταν έτο ιμος να φύγε ι, εκε ίνος μισοκο ι μόταν ως συνήθως . Ο Αμπντού ρ, το παιδί που καθαρ ίζε ι το μαγαζί, ήταν αυτό ς που τον ε ίχε π ιάσε ι στα πράσα, τον ε ίχε δε ι να κλέβ ε ι τις κάρτες. «Δεν θα δ ε ίξ ε ις στον Μανσσύρ αυτό που έχε ις στην τσέπη σου;» του ε ίχε πε ι. Ο Τζαλαλουντίν προχωρσύσε προς την έξοδο. Ο καθ αριστής ήταν ένας φτωχός Χ αζάρος, από την ε θνική με ιονότητα που βρ ίσκεται π ιο χαμηλά στην κο ινων ική πυραμί­ δα της Καμπούλ. Σπάνια μιλούσε. « Δ ε ίξ ε στον Μανσού ρ τις τσέ πες σου», φ ώναζε στον ξυ­ λουργό . Τότε μόνο αντ έδρασε ο Μανσού ρ κ ι έβγαλε τις κάρ­ τες από την τσέπη του Τζαλαλουντίν. Τώρα υπερ βάλλε ι γ ια να κερδίσε ι την αναγνώρ ιση του πατέρα του. Ο Σουλτάν ό μως ξ ε φυλλίζε ι ήρεμα τις στο ίβε ς με τα χαρτιά και λέε ι: «Χ μ, και τώρα πού βρ ίσκεται;» «Τον έστε ιλα στο σπίτι του, αλλά του ε ίπα ότ ι δεν θ α τη γλι­ ώ τ σε ι τόσο φτηνά» . Ο Σ ουλτάν σωπαίνε ι . Θυμάτα ι τη μέρα που ο ξυλουργό ς ή ρ θ ε στο μαγαζί. Ήταν από το ίδ ιο χωριό και έ μεναν πολύ κοντά . Ο Τζαλαλουντίν δεν ε ίχε αλλάξει από τότε που ήταν παιδί' ήταν λεπτός σαν στ έκα με μεγάλα, φο βισμένα, έντονα μάτια. Τώρα ήταν ακό μη π ιο αδύνατος από παλιά και παρόλο που ήταν μόνο σαράντα χρονών ήταν ήδη καμπούρης. Προερχόταν απ ό φτωχή αλλά ονομαστή ο ικογ ένε ια' ο πατέ ρας του ήταν επ ίσης ξυλουργό ς μέχρι πρ ιν από λίγα χρόν ια, αλλά έχασε την όρασή του και σταμάτησε να δουλεύ ε ι. Ο Σ ουλτάν χα ιρόταν που μπορούσε να του προσφέ ρε ι δου­ λε ιά. Ο Τζαλαλουντίν ήταν ικανός τεχνίτης και ο Σουλτάν χρε ια­ ζότανε καινσύργια ράφια. Μέχρ ι τότε ε ίχε στο μαγαζί τις συνη θι­ σμένες βιβλιο θήκες, στις οπο ίες φαίνονταν οι ράχες των βιβλίων. Οι βιβλιοθήκες κάλυπταν τους τοίχους και μερικές στέκονταν μό­ νες τους στη μέση. Χρε ιαζόταν ράφια γ ια να δε ίχνε ι σωστά τα βιDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙ0ΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

225

βλία. Τώρα που ε ίχε τυπώσει τόσους τίτλους, ήθ ελε φαρδιά ρά­ φια με ένα μικρό στήριγμα από κάτω για να τα τοπο θ ετε ί έτσι ώστε να φαίνεται ολόκληρο το εξώφυλλό τους. Τότε το βιβλιοπω­ λε ίο του θα γινόταν σαν αυτά που υπάρχουν στη Δύση. Συμφώνη­ σαν την αμοιβή του στα 5 ευρώ την ημέρα και την επόμενη ο Τζα­ λαλουντίν επέστρεψε με σφυρ ί, πριόνι, πτυσσό μενο μέτρο, καρ­ φιά και τις πρώτες τάβλες. Η αποθήκη, που βρισκόταν στο πίσω μέρος του μαγαζιού , μετατράπηκε σε ξυλουργε ίο. Κάθ ε μέρα ο Τζαλαλουντίν κάρφωνε, τριγυρισμένος από ράφια και κάρτες. Οι κάρτες ήταν από τις πιο κερδοφόρες πηγ ές για τον Σουλτάν. Στο Πακιστάν τύπωνε 60 κάρτες με ένα δολάριο και τις που λού σε στην Καμπούλ με πολλαπλάσιο κέρδος. Συνήθως ο Σουλτάν διά­ λεγε εικόνες που του άρεσαν, χωρ ίς να αναφ έρει ποτέ τον ζω­ γράφο ή τον φωτογράφο. Έβρισκε μια φωτογραφία, την έπαιρνε μαζί του στο Πακιστάν και την τύπωνε. Μερικο ί φωτογράφοι του έδ ιναν τις φωτογραφ ίες τους χωρ ίς να του ζητήσουν λεφτά . Ο ι κάρτες πουλούσαν καλά. Το μεγαλύτερο αγοραστικό κοινό ήταν οι στρατιώτες των διε θνών ειρηνευτικών δυνάμεων. Όταν περι­ πολούσαν στην Καμπούλ, συχνά σταματούσαν έξω από το μαγαζί του Σουλτάν για να αγοράσουν κάρτες. Κάρτες που απεικόνιζαν γυναίκες με μπούρκα, παιδιά που έπαιζαν με τα τανκς, πριγκί'Jτισ­ σες από περασμένες εποχές με φανταχτερά φορέματα, τους βού­ δες της Μπαμιάν πριν και μετά την ανατίναξή τους από τους Τα­ λιμπάν, άλογα μπου ζκά σι, παι δ ιά με παρα δοσιακ έ ς στολέ ς, άγρια τοπία, την Καμπούλ όπως ήταν παλιά και όπως ε ίναι τώρα. Ο Σουλτάν ήξερε να διαλέγει εικόνες και οι στρατιώτες έφευγαν κάθε φορά με καμιά δεκαριά κάρτες ο καθένας. Το μεροκά ματο του Τζαλαλουντ ίν αντιστοιχού σε ακρι βώς σε εννιά κάρτες. Στο π ίσω δωμάτιο οι κάρτες ήταν στοιβαγμέ­ νες ή απλωμένες σε σωρούς, χιλιάδες από κάθ ε εικόνα. Σε σα­ κούλες, έξω από τις σακούλες, δεμένες με λάστιχο και χωρ ίς λάστιχο, σε συρτάρια, σε κιβώτια και σε ράφια. « Δ ιακ ό σιες ε ίπες;» Ο Σ ου λτάν έδ ε ιχνε σκεφτικό ς . « Π ι­ στεύ εις ότι ε ίναι πρώτη φορά ;» Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

226

«Δ εν ξέρω, μου ε ίπε ότι ήθ ε λε να τις πληρώσει, αλλά ότι το ε ίχε ξεχάσει» . « Ν αι, νομ ίζει ότι θ α μας ξ εγε λάσει μ' αυτήν τη δ ικαιολο­ ί γ α» . « Πρ έπει κάποιος να τον έβαλε να τις κλέψει», λέ ει β ιαστι­ κά ο Μ ανσούρ . « Δεν ε ίναι ικανός να τις πουλή σει ο ίδ ιος . Και δεν τις έκλεψε για να τις κρεμάσει στο σπίτι του» . Ο Σ ουλτάν βλαστήμησε. Δ εν ε ίχε χρόνο για τέτοια. Σ ε δύο μέρες θα έφευγε για το Ιράν, για πρώτη φορά μετά από πολλά χρόνια. Είχε να κάνει πολλές ετοιμασίες, αλλά πρώτα έπρεπε να τακτοποιήσει αυτό το θέ μα . Καν ένας, που τον έκλεβε δ εν θα τη γλίτωνε φτηνά. «Πρόσεχε το μαγαζί, εγώ θα πάω στο σπίτι του . Πρ έπει να το τακτοποιήσουμε το ζήτημα», ε ίπε ο Σουλτάν . Πή ρε μαζί του τον Ρ ασούλ, που ήξερε καλά τον ξυλουργό . Πή γαν στο χωριό Ντεχ Κουντα"ίντάτ. Το αυτοκ ίνητο συνο δ ευ όταν από ένα σύννεφο σκόνης σ ' όλη τη δ ιαδρομή μέχρι που μπήκαν στο μονοπάτι που οδηγού ­ σε στο σπίτι του Τζαλαλουντίν . « Να θ υ μάσαι, κανε ίς δ εν πρ έ πει να το μ άθ ει αυτ ό , δ εν χρειάζεται να μοιραστε ί την ντροπή όλη η οικογένεια», ε ίπε ο Σουλτάν στον Ρασούλ. Στο γωνιακό μαγαζί, εκε ί που το μονοπάτι ο δηγού σε στο σπίτι του Τζαλαλουντ ίν, συνάντησαν μια ομάδα αντρών, ανά­ μεσά τους και ο πατ έ ρας του Τζαλαλουντίν, ο ΦαΙζ. Εκε ίνος πήγε προς το μέ ρος τους, έ σφιξ ε το χέρι του Σ ουλτάν και τον αγκάλιασε. Τους κάλεσε εγκάρ δια μέσα για ένα τσά ι. Προφα­ νώς δεν ήξερε τίποτα για τις κλεμμένες κάρτες . Και οι υπόλοι­ ποι άντρες ήθ ε λαν να μιλήσουν λίγο με τον Σουλτάν, τον συγ­ χωριανό που τα ε ίχε καταφέ ρει στη ζωή του . «Θέλαμε μόνο να μιλή σουμε λίγο με τον γιο σου», ε ίπε ο Σουλτάν . «Μ πορε ίς να τον φωνάξεις;» Ο η λικιωμένος άντρας έφυγε και επέστρεψε με τον γιο του. Ο Τζαλαλουντίν κο ίταξε τον Σουλτάν . Έτρεμε. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

227

«Σε χρειαζό μαστε στο μαγαζί, μπορε ίς να έ ρ θ εις μια βόλ­ τα;» του ε ίπε ο Σουλτάν. Ο Τζαλαλουντίν έγνεψε καταφατικά. «Τότε θα έρ θ ετε για τσά ι μιαν άλλη φορά », φώναξ ε ο πα­ έ τ ρας του καθώς έφευγαν. «Ξέρεις περ ί τίνος πρόκειται», ε ίπε ο Σουλτάν ξ ερά όταν ήταν και οι δύο στο π ίσω κάθ ισμα του αυτοκινήτου που ο δηγούσε ο Ρ ασούλ. Πήγαιναν στον αδερφό του Βακ ίλ, τον Μίρτζαν, που ε ίναι αστυνομικό ς. «Ήθ ε λα μόνο να τους ρ ίξω μια ματιά , θ α τις επ έστρεφα. Ήθ ε λα να τις δ ε ίξω στα παιδ ιά μου. Είναι τό σο ό μορφες». Ο ξυ λουργό ς κάθ εται σκυφτό ς, με τους ώ μους πεσμένους μπρο­ στά σαν να προσπαθ ε ί να πιάσει όσο λιγότερο χώρο γ ίνεται. Τα χ έ ρια του σφιχτοδ εμ ένα ανά μεσα στα πόδ ια του. Μ πήγει τα νύχια του στους καρπού ς. Κοιτάζει β ιαστικά και αμήχανα τον Σουλτάν και μοιάζει με φοβισμένο κοτόπουλο. Ο Σουλτάν έχει γε ίρει προς τα π ίσω με σιγουριά στο π ίσω κάθ ισμα και με ηρεμία τον ανακρ ίνει. «Πρ έπει να ξέρω πόσες κάρτες πή ρες». « Μόνο αυτές εκε ί . . . που ε ίδες». «Δεν σε πιστεύω». «Είναι αλήθ εια». «Αν δ εν παραδεχτε ίς ότι πήρες περισσότερες, θα σε καταγ­ γε ίλω στην αστυνομία». Ο ξυ λουργό ς αρπ άζει το χέ ρι του Σ ουλτάν και το γεμίζει φιλιά . Ο Σουλτάν το τραβάει. « Κόψ ' το, μη συμπεριφ έρεσαι σαν η λίθ ιος ! » «Στ' όνομα του Αλλάχ, στην τιμή μου, δεν έχω πάρει άλλες. Μη με στε ίλεις στη φυλακή, σε παρακαλώ, θα σου το ξ επληρώ­ σω, ε ίμαι έντιμος άνθ ρωπος, συγχώρεσέ με. Έχω εφτά μικρά παιδ ιά, δύ ο από τα κορ ίτσια μου έχουν πολιομυελίτιδα . Η γυ­ ναίκα μου ε ίναι πάλι έγκυος και δεν έχουμε να φάμε. Τα παιδ ιά μου πε θαίνουν από την πε ίνα, η γυναίκα μου κλαίει κάθ ε μέρα, γιατί τα λεφτά που βγάζω δεν φτάνουν για το φαγητό μας. ΤρώDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

228

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

με πατάτες και βραστά λαχανικά , ούτε για ρύζι δ εν μας φτά­ νουν. Η μητέρα μου γυρνάει σε νοσοκομε ία και εστιατόρια για να της δώσουν τα αποφάγια. Καμιά φορά τους περισσεύ ει λίγο ρύζι, άλλες φορέ ς ό μως πουλάνε τα αποφάγια στην αγορά. Τις τε λευταίες μέρες δεν ε ίχαμε ούτε ψωμί. Έχω να θρ έψω και τα πέντε παιδ ιά της αδερφής μου, ο άντρας της δ εν έχει δουλειά, και μένω με τους γ έροντες γονε ίς μου και τη γιαγιά μου». «Η επιλογή ε ίναι δ ική σου, παραδέξου ότι έκλεψες περισ­ σότερες και θα γλιτώσεις τη φυλακή», λέ ει ο Σουλτάν. Η συζήτηση επαναλαμβάνεται, ο ξυλουργό ς παραπονιέται για τη φτώχεια του και ο Σουλτάν έχει την απαίτηση να παρα­ δ εχτε ί ότι έκλεψε κι άλλες κάρτες και να του πει σε ποιον τις έχει πουλήσει. Έχουν δ ιασχίσει όλη την Καμπούλ και βρ ίσκονται και πάλι στην ε ξοχή . Ο Ρ ασούλ περνά ει μέ σα από χωματόδρομους και αν θ ρ ώπους που β ιάζονται να φτάσουν στα σπ ίτια τους πριν πέ σει το σκοτάδ ι. Μ ερικά αδέσποτα σκυλιά τσακώνονται για ένα κ ό καλο. Τα παι δ ι ά τρ έ χουν ξυπόλητα, μια γυνα ίκα με μπού ρκα προσπαθ ε ί να ισορροπήσε ι π άνω στην μπροστινή μπάρα του ποδηλάτου του άντρα της. Ένας άντρας παλεύ ει να συγκρατήσει ένα καροτσάκι με πορτοκάλια · τα πόδ ια του βυ­ θίζονται στ' αυλάκια που έχουν αφήσει οι τροχο ί μετά τον κα­ τακλυσμό , τις τε λ ευτα ί ες μ έ ρες. Ο σκλη ρό ς χωματόδ ρομος έχει μετατραπε ί σε αυλάκι με σκουπ ίδ ια, αποφάγια και ακα­ θ αρσί ες ζώων που η καταρρακτώδης βροχή έ φερε μαζί της από τις αυλές και τα πεζοδρ ό μια. Ο Ρ ασούλ σταματά ει μπροστά σε μια πό ρτα. Ο Σ ου λτάν του λέ ει να πάει να χτυπήσει. Βγαίνει ο Μίρτζαν, τους χαιρε­ τά ει φιλικά και τους λέ ει να περάσουν. Καθώς οι άντρες ανε βα ίνουν τη σκάλα, ακούνε φούστες να σέ ρνονται. Ο ι γυναίκες του σπιτιού κρύβονται · μερικές στέκο­ νται π ίσω από μισόκλειστες πό ρτες κι άλλες ε ίναι κρυμμένες π ίσω από τις κουρτ ίνες . Ένα κορ ίτσι κοιτάζει από μια χαρα­ μάδα της πό ρτας για να δ ει ποιος ή ρ θ ε τό σο αργά . Καν ένας Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

229

άντρας, εκτό ς από τους άντρες της οικογ ένειας δ εν πρ έπει να τις δει. Τα μεγαλύτερα αγόρια σερβίρουν το τσά ι που οι αδερ­ φ ές και η μητέρα τους ετο ίμασαν στην κουζίνα. «Λοιπόν;» λέει ο Μίρτζαν, που κάθ εται σταυροπόδι, με την παραδοσιακή πουκαμίσα του και το φαρδύ παντελόνι, τη στολή που οι Ταλιμπάν επέβαλαν σε όλους τους άντρες. Ο Μίρτζαν τη λατρεύει' ε ίναι κοντός και χοντρός και αισθάνεται άνετα μ' αυτά τα ρούχα. Τώρα ε ίναι υποχρεωμένος να φοράει μια στολή που δ εν του αρ έσει - την παλιά αφγανική στολή του αστυνομικού , που φορούσαν οι αστυνομικοί πριν από τους Ταλιμπάν. Του ε ί­ ναι πλέον στενή, μετά από τόσα χρόνια που την ε ίχε στην ντου­ λάπα. Εκτός αυτού ε ίναι και ζεστή γιατί μόνο η χειμερινή στολή που ε ίναι φτιαγμένη από χοντρό βαμβάκι επέζησε . Οι στολές ε ί­ ναι φτιαγμένες σύ μφωνα με τις σοβιετικές προδιαγραφές και ε ί­ ναι κατάλληλες περισσότερο για τη Σ ιβηρ ία παρά για την Κα­ μπούλ. Έτσι ο Μίρτζαν ιδροκοπάει τις πρώτες μέρες του καλο­ καιριού που η θερμοκρασία έχει φτάσει τους τριάντα βαθ μούς. Ο Σουλτάν του περιγράφει το περιστατικό. Λες και τους ανα­ κρ ίνει, ο Μίρτζαν τους βάζει να μιλάνε με τη σειρά . Δίπλα του κάθεται ο Σουλτάν και απέναντί του ο Τζαλαλουντίν. Κουνάει το κεφάλι του με αυτά που ακού ει και δ ιατηρε ί έναν ήπιο τόνο. Κερνάει τον Σουλτάν και τον Τζαλαλουντίν τσά ι και γλυκά. « Είναι καλύτερα για σένα να λύ σουμε το πρ όβλη μα ε δώ παρά να πά με στην κανονική αστυνομία», λέ ει ο Μίρτζαν. Ο Τζαλαλουντίν κοιτάζει κάτω, τρίβε ι τα χ έρια του και στο τέλος ομολογε ί, όχι στον Σουλτάν αλλά στον Μίρτζαν: « Π ρ έ πει να πήρα γύ ρω στις πεντακ ό σιες. Αλλά τις έ χω όλες στο σπίτι, θ α τις φέρω π ίσω, δ εν τις έχω αγγ ίξει». «Έτσι μπράβο», λέει ο αστυνομικό ς. Του Σουλτάν ό μως δεν του αρκε ί η ομολογία του ξυλουργού . « Είμαι σίγουρος ότι πήρες πολύ περισσότερες, ομολόγησε ! Σ ε ποιον τις πούλησες;» « Είναι καλύτερα για σένα να τα ομολογήσεις όλα τώρα», του λέ ει ο Μίρτζαν . «Αν σε πάμε για ανάκριση στην αστυνοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

230

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

μία, θ α ε ίναι πολύ χειρ ότερα, δ εν έχει τσά ι και γλυκά», λέ ει αινιγματικά κοιτάζοντας τον Τζαλαλουντίν στα μάτια. « Μ α σας λέ ω την α λήθ ε ια, δ εν τις πούλησα σε κάποιον. Ορκ ίζομαι στον Αλλάχ», λέ ει και κοιτάζει μια τον έναν και μια τον άλλον. Ο Σου λτάν επιμένει, οι λέξ εις επαναλαμβάνονται, ή ρ θ ε η ώρα να φύγουν. Σε λίγο αρχίζει η aπαγόρευση της κυ­ κλοφορίας και ο Σουλτάν πρέπει πρώτα ν' αφήσει τον ξυλουρ­ γό , και μετά να πά ει σπ ίτι του. Όσοι κυκλοφορούν μετά την απαγ ό ρευση, συ λλαμβάνονται. Έχουν σκοτω θ ε ί άν θ ρωποι επειδή οι στρατιώτες αισθάνονταν aπειλoύ μενo ι aπό τα περα­ στικά αυτοκ ίνητα. Κάθονται αμίλητοι στο αυτοκίνητο. Ο Ρ ασούλ συνεχώς πιέ­ ζει τον ξυλουργό να του πει όλη την αλήθ εια. «Αλλι ώ ς δ εν θ α ξ εφύγεις ποτ έ , Τζαλαλουντ ίν», του λέ ει. Έχουν φτάσει. Ο ξυλουργό ς τρ έχει να φέρει τις κάρτες. Μ ετά aπό λίγο εμφανίζεται κρατώντας έναν πάκο. Ο ι κάρτες ε ίναι τυ­ λιγμένες με μια πορτοκαλί πετσέτα με πράσινα σχέδ ια. Ο Σουλ­ τάν τις βγάζει και τις κοιτάζει περήφανος. Τώρα βρ ίσκονται στα χέ ρια του πραγματικού τους ιδιοκτήτη που θα τις τοποθ ετήσει και πάλι στα ράφια τους. Αρχικά όμως θα τις χρησιμοποιήσει ως aπόδειξη. Ο Ρασούλ οδηγε ί τον Σουλτάν στο σπίτι. Ο ξυλουργό ς στέκεται ντροπιασμένος στο μονοπάτι που οδηγε ί στο σπίτι του. 480 κάρτες. Ο Έκμπαλ και ο Άιμαλ κάθονται στο χαλί και με­ τράνε. Ο Σουλτάν υπολογ ίζει πόσες μπορε ί να πήρε ο ξυλουρ­ γό ς. Ο ι κάρτες έχουν διαφορετικές εικόνες. Στο π ίσω δωμάτιο ε ίναι στοιβαγμένες ανά εκατό . « Αν λ ε ίπ ε ι ένα ο λό κληρο πακ έ το, ε ίναι δύ σκο λο να το ε λέγξ εις, αν ό μως λε ίπουν καμιά δ εκαριά κ άρτες από κάθ ε πακέτο . . . Είναι πιθανόν να άνοιξε μερικά πακέτα και να πήρε λίγες κά ρτες από το καθένα», συμπληρώνει ο Σ ουλτάν. «Θα πρέπει να τις μετρήσουμε αύ ριο». Το επό μενο πρω ί ξ εκιν άει η καταμέτρηση. Ξ αφνικά εμφα­ ν ίζεται στην π ό ρτα ο ξυ λουργ ό ς. Στέ κεται στο κατώ φλ ι και Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

231

φα ίνεται ακ ό μη πιο καμπού ρης απ ό πριν. Πέ φτε ι μπροστά στον Σουλτάν και αρχίζει να του φιλάει τα πόδ ια. Ο Σ ουλτάν τον σηκώνει από το πάτωμα και φωνάζει : «Σύνελθε, άνθρωπέ μου ! Δεν θέλω τις προσευχέ ς σου ! » «Συγνώ μη, συγχώρεσέ με ! Θ α σου τα πληρώσω, θ α σου τα πληρώσω, αλλά τα παιδιά μου πεινάνε», του λέ ει ο ξυλουργός. «Σου ξ αναλέω αυτό που σου ε ίπα και χτες, δ εν θέλω τα λε­ ά φτ σου, θέλω να μου πεις σε ποιον τις πούλη σες. Πόσες πήρες;» Έχει έ ρθ ει και ο γέρος πατέρας του Τζαλαλουντίν, ο ΦαΊζ. Και αυτό ς προσπα θ ε ί να γ ονατ ίσει και να φιλήσει τα πόδ ια του Σουλτάν, αλλά ο Σουλτάν τον προλαβαίνει πριν ακουμπή ­ σει στο πάτωμα ' δ εν του αρέσει να του φιλάνε τα πόδια, ιδ ιαί­ τερα ένας ηλικιωμένος γ ε ίτονας. «Να ξέρεις ότι τον χτυπούσα όλη τη νύχτα. Ντροπιάστηκα ! Τον με γάλωσα να γίνει τίμιος εργάτης, και τώρα ! Τώρα έχω γ ιο μου έναν κλέφτη», λέ ει και αγ ριοκοιτάζει τον γ ιο του που ζαρώνει σε μια γωνιά . Ο καμπουριασμένος ξυλουργός μοιάζει με μικρό παιδάκι που έκλεψε και ε ίπε ψ έ ματα και τώρα πρό ­ κειται να φά ει ξύλο. Ο Σ ου λτάν εξη γ ε ί ή ρεμα στον πατ έ ρα του ξυ λουργ ού τα ό σα συνέβησαν. Ότι ο Τζαλαλουντ ίν πήρε μαζί του τις κάρτες και ότι τώ ρα θέλει να ξέ ρει π όσες ήταν και σε ποιον τις ε ίχε πουλήσει. «Δώσε μου μια μέρα και 'γω θα τον κάνω να τα ομολογήσει όλα», λέ ει ο ΦαΊζ. Ο ι ραφέ ς των παπουτσιών του έχουν ξη λω­ θ ε ί, δεν φοράει κάλτσες και συγκρατε ί το παντελόνι του μ' ένα κορδόνι. Το σακάκι του ε ίναι φθαρμένο στους αγκώνες. Έχει το ίδ ιο πρόσωπο με τον γ ιο του, λίγο πιο σκούρος, πιο κοντό ς και πιο ζαρωμένος. Και οι δύ ο ε ίναι λεπτο ί και εύθραυστοι. Ο πατέρας στέκει ανήμπορος μπροστά στον Σουλτάν. Ούτε και ο Σουλτάν ξέρει πώς να αντιδράσει' αισθάνεται ντροπή μπροστά στον ηλικιωμένο άντρα, που θα μπορούσε να ε ίναι πατέρας του. Στο τέλος, ο ΦαΊζ κουνι έται. Κάνει μερικά αποφασιστικά βήματα προς τον γ ιο του που στ έκεται μπροστά στη βιβλιοθήDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

232

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

κη. Σαν αστραπή το χέρι του τεντώνεται. Κι εκε ί, στη μέση του μαγαζιού , χαστουκίζει τον γιο του. «Άχρηστε, παλιοκλέφτη, ε ίσαι η ντροπή της οικογ ένειας, δ εν έπρεπε να έχεις γεννη θ ε ί ποτέ , ε ίσαι ένας χαμένος, ένα κάθαρμα», ουρλιάζει ο πατέ ρας, ενώ τον κλοτσάει και τον χτυ­ πάει. Τον χτυπάει με το γόνατο στην κοιλιά, τον κλοτσάει στα πόδια και τον χτυπάει στην πλάτη. Ο Τζαλαλουντίν απλώς δέ­ χεται τα χτ υπήματα σκυφτό ς και προστατεύ ει το στήθος του με τα χ έ ρια του, εν ώ ο πατ έ ρας του συνεχ ίζ ει να τον χτυπ ά ει. Ύ στερα ξεφεύγει και βγα ίνει τρ έχοντας από το μαγαζί. Μ ε τρ ία βήματα έχει κατέβε ι τη σκάλα και έχει βγει στον δρό μο. Το καπέλο του Φαιζ από δέρμα αρνιού έχει πέσει στο πάτω­ μα. Το μαζεύ ει, το ξεσκον ίζει και το φοράει. Τεντώνει το κορμί του, χαιρετά ει τον Σουλτάν και φεύγει. Ο Σουλτάν τον βλέπει από το τζά μι να κα βαλάει το παλιό του ποδήλατο, να κοιτάζει δεξ ιά και αριστερά και να τραβάει σιωπηλά προς το χωριό. Μόλ ις τα πράγματα ηρεμού ν μετά από την ντροπιαστική σκηνή, ο Σουλτάν συνεχίζει το μέτρημα. « Δούλεψε ε δώ σαράντα μέ ρες. Ας πού με ότι έπαιρνε δ ια­ κόσιες κάρτες την ημέρα, τότε μας κάνουν οχτώ χιλιάδ ες κάρ­ τες. Είμαι σίγουρος ότι έχει πάρει το λιγότερο οχτώ χιλιάδ ες κά ρτες», λέ ει και κοιτάζει τον Μ ανσού ρ που απλώς σηκώνει τους ώ μους του. Ήταν πολύ ψυχοφθόρο το θέαμα. Ο ε ξαθλιω­ μ έ νος ξυ λουργ ό ς να ξυ λοκοπι έ ται απ ό τον πατ έ ρα του. Ο Μανσούρ δεν νοιάζεται για τις κάρτες, πιστεύει ότι όλη η ιστο­ ρ ία έπρεπε να ξ εχαστε ί, τώρα τις ε ίχαν πάρει π ίσω. « Είναι η λίθ ιος, δ εν θ α μπορούσε να τις πουλήσει, ξέχασέ το», ικετεύ ει. « Μ πορε ί να τον πλή ρωσαν για να το κάνει. Ξέ ρεις τους δ ι ιοκτήτες περιπτέ ρων που ψώνιζαν κάρτες από μας. Μ ερικο ί δ εν έχουν ε μφανιστε ί τον τε λευτα ίο καιρό . Νό μιζα ότι αυτέ ς που ε ίχαν τους έφταναν, αλλά απ' ό,τι φαίνεται αγό ρασαν φτη­ ν έ ς κά ρτες απ ό τον ξυλουργό. Είναι αρκετά η λίθ ιος να τις πούλησε τζάμπα. Εσύ τι πιστεύ εις; » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

233

Ο Μανσού ρ σηκώνει π άλι τους ώ μους. Ξέ ρει τον πατέ ρα του και καταλαβα ίνει ότι θ α το ε ξ αντλή σει το ζήτημα. Ξέρει επίσης ότι εκε ίνος θα πρέπει να ασχολη θ ε ί μ' αυτό , γιατί ο πα­ τέρας του θα πάει στο Ιράν και θα λε ίψει για έναν μήνα. «Αν εσύ και ο Μίρτζαν ερευνήσετε το ζήτημα όσο θα λε ίπω, τότε η αλήθ εια θα βγει στην επιφάνεια. Κανε ίς δεν κλέβε ι τον Σουλτάν», λέει με αυστηρό βλέμμα. «Θα μπορούσε να μου κατα­ στρ έψει την επιχε ίρηση», λέ ε ι. «Για σκ έψου, έκλεβ ε χιλιάδ ες κάρτες τις οποίες στη συνέχεια πούλησε σε περίπτερα και β ιβλιο­ πωλε ία σε όλη την Καμπούλ. Εκε ί θα τις πουλάνε πολύ φτηνότε­ ρα από μένα και ο κόσμος θα αρχίσει να πηγαίνει σ' αυτούς αντί σε μένα. Τότε θα χάσω τους στρατιώτες που αγοράζουν κάρτες αλλά κι αυτούς που αγοράζουν βιβλία. Θα αποκτήσω τη φή μη ότι ε ίμαι ακριβότερος από τους άλλους. Στο τέλος θα χρεοκοπήσω». Ο Μανσούρ ακού ει τον πατέ ρα του που μιλάει για την πα­ ρακμή της επιχε ίρησης χωρ ίς να δίνει ιδ ια ίτερη σημασία. Εί­ ναι θυμωμένος και εκνευρισμένος που του ανέθ εσε ακό μη μια δουλειά. Θα πρέπει χώρια από το να ενημερώνει τα βιβλία, να παραλαμβάνει τις καινούργιες κούτες με β ι βλία που στ έλνουν τα τυπογραφε ία του Πακιστάν, να κάνει τον σοφέ ρ για τους αδ ερφού ς του, να φροντίζει και να προσέχει το δ ικό του βι­ βλιοπωλε ίο και να γ ίνει από πάνω και ανακριτής. «Θα το κάνω», λέ ει κοφτά . «Δεν έχω άλλη επιλογή». « Μην ε ίσαι τόσο μαλακός ! Μην ε ίσαι τόσο μαλακό ς !» Αυ­ τά ε ίναι τα τε λευταία λόγια που του λέ ει ο Σουλτάν πριν μπε ι στο βραδ ινό αεροπλάνο για την Τεχεράνη. Μόλις φεύγει ο πατέ ρας του, ο Μ ανσούρ τα ξ εχνάει όλα. Έχει περάσει η εποχή της ευλάβ ειας μετά το προσκύνημα στον τά­ φο του Αλί. Η προσή λωση κράτησε μια βδομάδα . Το ότι προ­ σευχόταν πέντε φορέ ς τη μέρα δ εν τον ωφέλησε ιδιαίτερα. Το γ ένι τού δημιουργού σε φαγούρα και όσοι τον έβλεπαν του έλε­ γαν ότι δ ε ίχνε ι απεριπο ίητος. Δ εν αισθ αν όταν ωρα ία με τη φαρ δ ιά πουκαμ ίσα. Αφού δ εν μπορ ώ να περιφ έ ρομαι κάνοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

234

ντας καλές σκέψεις, καλύτερα να τα «γράψω» όλα, σκ έφτηκε και έγραψε την ευλάβ ε ια στα παλιά του παπούτσια. Η θ ρη­ σκευτική εκδρομή στη Μαζάρ δεν ήταν παρά ένα ξέσπασμα. Το πρώτο βράδυ που έλειπε ο πατέρας του ήταν καλεσμένος δύο φ ίλων. Δ εν ήξερε ότι ε ίχαν αγοράσει ουζμπέ κικη βότκα, αρμένικο κονιάκ και κόκκινο κρασί, σε εξαιρετικά ψηλές τιμέ ς στη μαύ ρη αγορά. «Αυτό ε ίναι ό ,τι καλύτερο, όλα έχουν 40% , το κρασί έχει 42% », τους ε ίπε ο πωλητής. Τα αγόρια πλήρωσαν 40 δολάρια το μπουκάλι. Δεν μπορούσαν να φανταστούν ότι ο πω­ λητής ε ίχε προσθέσει δύο μικρέ ς γραμμέ ς στην ετικέτα και ότι το 12 ε ίχε γ ίνει 42 στο γαλλικό επιτραπέζιο κρασί. Αυτό τους ένοιαζε ' οι περισσότεροι πε λάτες ήταν νεαρο ί που όταν δ εν τους έβλεπαν οι γονε ίς τους έπιναν, για να με θύσουν. α Μ ανσού ρ δ εν ε ίχε πιει ποτ έ αλκοόλ, που ε ίναι απαγο­ ρευμένη ουσία για το Ισλά μ. Νωρ ίς το βράδυ οι φ ίλοι του άρ­ χισαν να π ίνουν. Ανακάτεψαν κονιάκ και βότκα σ' ένα ποτήρι και μετά από μερικά ποτά τρέκλιζαν στο με λαγχολικό δωμάτιο του ξ ενο δοχε ίου που ε ίχαν νοικιά σει. α Μ ανσού ρ δ εν ε ίχε φτάσει ακό μη, γιατί έπρεπε πρώτα να πά ει στο σπ ίτι τους δύο μικρότερους αδ ερφού ς του και όταν έφτασε, οι φ ίλοι του φώ ­ ναζαν και ήθ ελαν να πη δήξουν από το μπαλκόνι. α Μανσού ρ άλλαξ ε γνώ μη ' το αλκοόλ δ εν του φαιν όταν πια δε λεαστικό . Αν ήταν να αρρωστήσει, καλύτερα να μην έπι­ νε καθόλου. Στο σπίτι του Τζαλαλουντίν κανε ίς δεν κοιμάται. Τα παιδιά ε ίναι ξαπλωμένα στο πάτωμα και κλαίνε σιωπηλά. Το τελευταίο εικο­ σιτετράωρο ήταν το χειρότερο της ζωής τους: να βλέπουν τον παππού να δέρνει τον καλό τους πατέ ρα και να τον αποκαλε ί κλέφτη. Γκρεμίστηκε ο κόσμος τους. Στον κήπο περπατάει νευ­ ρικά ο πατέ ρας του Τζαλαλουντίν. «Πώς μπόρεσα να κάνω τέ ­ τοιον γιο, που ντροπιάζει όλη την οικογένεια. Τι λάθος έκανα;» α μεγάλος του γιος, ο κλέφτης, κάθ εται σ' ένα χαλί στο ένα και μοναδ ικό δωμάτιο. Δ εν μπορε ί να ξαπλώσει γιατί η πλάτη Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

235

του ε ίναι χαραγμένη από τα χτυπή ματα που του έδωσε ο πατέ­ ρας του μ' ένα κλαδί. Μ ετά τη σκηνή στο β ι βλιοπωλε ίο πήγαν και οι δύο στο σπίτι. Πρώτα ο πατέρας με το ποδήλατο και στη συν έχεια ο γιος με τα πόδ ια. Ο πατέ ρας συν έχισε να τον χτυ­ πά ει και ο γιος δ εν πρόβαλε καμία αντίσταση. Τα χτυπήματα έτσουζαν στην πλάτη και οι βρισιέ ς τον έλουζαν, ενώ όλη η οι­ κογ ένεια κο ίταζε έντρομη. Ο ι γυναίκες προσπάθησαν ν ' απο­ μακρύνουν τα παιδ ιά, αλλά πού να τα πήγαιναν; Το σπίτι ήταν χτισμένο γύ ρω από μια αυλή ' ένας από τους τοίχους ήταν φράχτης προς το μονοπάτι που περνού σε απέξω. Κατά μήκος των δύ ο το ίχων υπήρχαν ταράτσες και από κάτω ήταν χτισμένα δωμάτια με μεγάλα παρ άθυρα καλυμμένα με πλαστικό , που έβγαιναν στην αυλή. Ένα δωμάτιο για τον ξυ ­ λουργό , τη γυνα ίκα του και τα εφτά παιδ ιά του, ένα δωμάτιο για τη μητέ ρα του, τον πατέρα του και τη γιαγιά του, ένα δω­ μάτιο για την αδ ερφή του, τον άντρα της και τα π έντε παιδ ιά τους, μια τραπεζαρία και μια κουζίνα με χτιστό φούρνο, κουζί­ να γκαζιού και μερικά ράφια. Τα χαλιά που πάνω τους ξάπλωναν τα παιδ ιά του ξυλουρ­ γού ήταν μια σύν θ εση από κουρέλια και κομμάτια υφάσματος. Σ ε μερικά σημε ία υπήρχαν χαρτόνια, σε άλλα πλαστικό , και αλλού σακιά . Τα δύ ο κοριτσάκια με την πολιομυε λίτιδα ε ίχαν σίδερα που τους στήριζαν το ένα πόδ ι και περπατούσαν με δε­ κανίκια. Δύο άλλα υπέ φεραν από έκζεμα' έξυναν συνεχώς τις ματωμένες πληγέ ς τους. Τα παιδ ιά του ξυλουργού αποκοιμήθηκαν όταν οι φ ίλοι του Μ ανσού ρ ε ίχαν κάνει εμετό αρκετ έ ς φορ έ ς, στην άλλη άκρη της πόλης. Όταν ο Μανσού ρ ξύπνησε το άλλο πρω ί που έφυγε ο πατέρας του, τον συνεπή ρε μια με θυστική α ίσθηση ε λευ θ ερ ίας. Ήταν ε λεύθ ερος ! Ο Σ ουλτάν ε ίχε φύγει κι ο ξυλουργό ς είχε ξεχα­ στε ί. Ο Μανσού ρ φόρεσε τα γυαλιά η λίου που ε ίχε αγοράσει στη Μαζάρ. Μ ε εκατό χιλιό μετρα την ώ ρα ξ εχύθηκε στους Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

236

δρ ό μους της Καμπούλ, περνώντας δίπλα από φορτωμένα γα·ί­ δού ρια και βρό μικες κατσίκες, από ζητιάνους και πειθαρχημέ ­ νους Γ ερμανού ς στρατιώτες. Έδ ειξ ε προσβλητικά το μεσαίο του δάχτυ λο στους Γ ερμανού ς, καθώς το αυτοκ ίνητο έπεφτε και γ δερνόταν στις χιλιάδ ες λακκούβες της ασφάλτου και οι πε ζο ί άνοιγαν δρ ό μο έντρομοι. Άφησε π ίσω του τη μία μετά την άλλη τις γειτονιέ ς της Καμπούλ, του μπερδ εμένου μωσα·ί­ κού από ερε ίπια και ετοιμόρροπα σπίτια. « Πρ έπει να γ ίνει υπεύθυνος, να φτιάξει χαρακτή ρα», ε ίχε πει ο Σ ου λτάν . Ο Μανσούρ μορφάζει μ έ σα στο αυτοκ ίνητο. Από δω και π έρα ε ίναι η σειρά του Ρ ασούλ να κουβαλάε ι τις κούτες και να εκτελε ί τις παραγγελίες. Ο Μανσούρ θα περάσει καλά μέχρι να γυρ ίσει ο πατέ ρας του. Εκτό ς από τις πρωινέ ς διαδρομέ ς, που πρέπει να τις κάνει για να μην τον μαρτυρήσουν τα αδέρφια του, σκέφτεται να μην κάνει τίποτ' άλλο. Τον μόνο άν θρωπο που φοβάται ο Μ ανσούρ ε ίναι ο πατέ ρας του. Ποτέ δεν τολμάει να του φέρει αντίρρηση, ε ίναι ο μοναδικός άνθρω­ πος που σέβ εται, τουλάχιστον όταν τον έχει απέναντί του. Ο στόχος του Μανσού ρ ε ίναι να γνωρ ίσει κορ ίτσια. Αυτό δεν μπορε ί εύκολα να συμβε ί στην Καμπούλ. Ο ι περισσότερες οικογένειες προσέχουν τα κορίτσια τους σαν τα μάτια τους. Του έρχεται μια λαμπρή ιδέα στο μυαλό και αποφασίζει να γραφτε ί σ' ένα τμήμα αγγλικών για αρχάριους. Ο Μανσούρ ε ίναι καλός στα αγγλικά , αφού π έ ρασε τα σχολικά του χρόνια στο Πακι­ στάν. Γράφεται ό μως στο τμή μα των αρχάριων γιατί πιστεύ ει ότι εκε ί θ α βρε ι τα πιο μικρά και τα πιο ό μορφα κορ ίτσια. Δ εν πέ ­ φτει έξω. Στο πρ ώτο κιόλας μάθ ημα έ χει εντοπ ίσει την πιο ό μορφη. Μ ε προσοχή προσπαθ ε ί να της πιάσει την κουβ έντα. Μ ια μέρα του δίνεται η ευκαιρ ία να την πάει στο σπίτι της. Την παρακαλε ί να περάσει από το μαγαζί, αλλά εκε ίνη δεν εμφαν ί­ ζεται ποτέ . Η κοπέλα δ εν ξ ανά ρχεται στο μάθημα των αγγλι­ κών. Ο Μ ανσού ρ δεν μπορε ί να τη βρει γιατί δ εν ξέρει πού μέ ­ νει. Του λε ίπει, αλλά περισσότερο στενοχωριέται που σταμάτη­ σε το μάθημα. Ήθελε τόσο πολύ να μάθει αγγλικά. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

237

Σύντομα ό μως την ξ εχν ά ει. Αυτή την άνοιξη, τ ίποτα δ εν έχει δ ιάρκεια και τίποτα δεν ε ίναι αλη θ ινό στη ζωή του Μαν­ σού ρ . Κάποια στιγμή τον καλο ύν σε μια γιορτή στην άλλη άκρη της πόλης. «Καπνίσαμε ξεραμ ένο σκορπιό », λέ ει ο Μ ανσού ρ ενθ ου­ σιασμένος την επό μενη μέ ρα σ ' έναν φ ίλο του. « Τον κάναμε σκόνη και τον ανακατέψαμε με καπνό . Φτιαχτήκαμε εντε λώς και γ ίναμε κάπως επιθ ετικο ί. Εγώ αποκοιμήθηκα τε λευτα ίος. Τέλειο πάρτι» , κομπάζει ο Μανσού ρ. Μ ια μ έ ρα ο Σ ου λτάν στ έλνει μήνυμα ότι επιστρ έ φει την επομένη. Ο Μανσού ρ συν έρχεται αστραπια ία από τον λήθαρ­ γο. Δ εν έχει κάνει τ ίποτα απ' όσα του ε ίχε ζητήσει ο πατέρας του. Δεν έχει ενημερώσει τα β ιβλία, δεν έχει φτιάξει τις λίστες με τις ν έ ες παραγγε λίες, δ εν έχει καταχωρήσει το ν έ ο εμπό ­ ρευμα, δ εν έχει τακτοποιήσει τα π ίσω δωμάτια και δ εν έχει παραλάβ ει τις κούτες των β ιβλίων από την αποθήκη. Και ούτε έχει καν σκεφτε ί το θέ μα του ξυλουργού και τις έ ρευνες που θ α ξ εκινούσε. Η Σαρ ίφα τον πλησιάζει. «Τι έχεις γιε μου; Είσαι άρρωστος;» «Δεν έχω τίποτα», τσιρ ίζει. Εκε ίνη συνεχίζει να τον ζαλίζει. «Γύρνα π ίσω στο Πακιστάν με το μυξ ιάρικό σου ! », ουρλιά­ ζει ο Μανσούρ. «Από τότε που ή ρθ ες όλα πάνε κατά διαβόλου». Η Σαρίφα ξ εσπά ε ι σε κλά ματα. «Πώς έβγαλα τέτοια αγόρια, ποιο ήταν το λάθος μου; Γ ιατί δεν θέλουν τη μάνα τους;» Η Σαρίφα μουρμουρ ίζει και φωνάζει στα παιδιά της η Λατ ίφα αρχ ίζει να κλα ίει. Η Μ π ίμπι Γκουλ σεργιανάει από τη μια μεριά στην άλλη, η Μπουλμπούλα κοιτά­ ζει το κενό . Η Σόνια προσπαθ ε ί να ηρεμήσει τη Λατίφα και η Λ έ ιλα πλένει τα πιάτα. Ο Μ ανσού ρ κοπανά ει την πό ρτα του δωματίου που μοιράζεται με τον Γιουνούς. Ο Γιουνούς κοιμάται και ροχαλίζει. Έχει κολλήσει ηπατίτιδα Β και όλη μέρα ε ίναι ξαπλωμένος στο κρεβάτι και παίρνει φάρμακα. Είναι κάτωχρος και τα μάτια του ε ίναι κ ίτρινα και πιο λυπημένα παρά ποτέ . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

238

Όταν την επ ό μενη μ έ ρα φτάνει ο Σ ου λτάν, ο Μ ανσού ρ νιώθ ει τόσο αμήχανος που αποφεύγει να τον κοιτάξει στα μά­ τια. Αλλ.ά δεν χρειάζεται να ε ίναι τόσο νευρικός γιατί το μόνο που απασχο λε ί αυτήν τη στιγμή τον Σ ου λτάν ε ίναι η Σόνια. Την επομένη στο μαγαζί ρωτάει τον γιο του αν έκανε αυτά που του ε ίχε ζητήσει. Πριν καλά καλά προ λάβ ε ι ν ' απαντήσει ο Μ ανσού ρ, ο πατέ ρας τού αναθέτει καινού ργιες δου λει έ ς. Το ταξίδ ι του Σουλτάν στο Ιράν πήγε πολύ καλά, βρήκε ξανά τους παλιού ς του συνεργάτες και σύντομα θα παραλάβ ει πολλά κι­ βώτια με περσικά β ιβλία. Υπήρχε ό μως ένα θέ μα που ο Σουλ­ τάν δεν ε ίχε ξ εχάσει: το θέ μα του ξυλουργού . « Δ εν έ μαθ ες τίποτα;» Ο Σ ουλτάν κοιτάζει τον γιο του πα­ ραξ ενεμένος. «Προσπαθε ίς να σαμποτάρεις την επιχε ίρησή μου; Αύ ριο θ α πας στην αστυνομία να τον καταγγε ίλεις». Ο πατέ ρας του θα ' ρχόταν την άλλη μέρα με την ομολογ ία του γι­ ου του, και τώρα έχει περάσει ένας μήνας ! «Αν δ εν τον έχουν κλε ίσει στη φυλακή μέχρι να γυρ ίσω από το Πακιστάν, δεν ε ί­ σαι γιος μου», τον απειλε ί. «Αυτό ς που βάζει χέ ρι στην ιδ ιο­ κτησία μου, δεν θα περάσει καλά», λέ ει προφητικά . Το επό μενο πρωί ο Σουλτάν έφευγε για το Πακιστάν. Ο Μαν­ σού ρ αναστ έναξ ε με ανακού φιση . Φο βότανε μήπως κάποια από τις κοπέλες του έ μπαινε στο μαγαζί. Για φαντάσου να τον πλησίαζε καμιά απ ' αυτ έ ς για να του μιλήσ ει, μπροστά στον πατέ ρα του. Θα 'πρεπε να τους περιγράψει πώς ε ίναι ο πατέ ­ ρας του, ώστε αν ήταν εκε ί να κο ίταζαν μονάχα τα β ι βλία στα ράφια και να έ φευγαν. Άλλωστε ο Σουλτάν ποτέ δεν μιλούσε στις γυναίκες που φορούσαν μπούρκα. Την επό μενη μέρα ο Μανσούρ πήγε στο υπουργε ίο Εσωτε­ ρικών για να καταγγε ίλε ι τον ξυ λουργό . Μ ε τη βοήθ εια του Μίρτζαν πήρε τις σφραγίδες που χρειαζόταν μέσα σε λίγες μό ­ νο ώρες. Μ ε όλα αυτά τα χαρτιά πήγε στην τοπική αστυνομ ία της Ντεχ Κουντα'ίντάτ, που στεγαζόταν σε μια παράγκα που τη φρουρού σαν οπλισμ έ νοι αστυνομικο ί . Πή ρε μαζί του έ ναν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

239

αστυνομικό με πολιτικά και του έδ ειξ ε το σπ ίτι του ξυλουργού . Το ίδ ιο βράδυ θα περνούσαν από εκε ί για να τον συλλάβουν. Την άλλη μέρα, πριν ξημερώσει, δύο γυναίκες που κρατού­ σαν δύ ο παιδ ιά χτύ πησαν την π όρτα της οικογ ένειας Χαν. Η Λέ ιλα αγουροξυπνημένη τους άνοιξ ε την πό ρτα. Ο ι γυναίκες σπάραζαν στο κλά μα και η Λέ ιλα κατάλα βε ότι ήταν η γιαγιά και η θ ε ία του ξυλουργού , που στέ κονταν εκε ί με δύ ο από τα παιδιά του. «Παρακαλώ, συγχωρ έ στε τον, συγχωρ έ στε τον», λένε οι γυνα ίκες. «Παρακαλώ, για τον Θ ε ό », φωνάζουνε. Η γιαγιά του κοντεύ ει τα ενενήντα, ε ίναι μικροκαμωμένη και ζαρωμένη, με πρόσωπο που μοιάζει με ποντίκι. Έχει μυτερό τριχωτό πι­ γούνι. Είναι η μητ έ ρα του πατ έ ρα του ξυ λουργού που τις τε­ λευταίες βδομάδ ες προσπάθησε με ξύλο αλύπητο να τον κάνει να πει την αλήθ εια. «Δεν έχουμε να φάμε, πε θα ίνουμε της πε ίνας, κοιτάξτε τα παιδιά. Ό μως θα πληρώσουμε για τις κάρτες». Η Λέ ιλα τους λέ ει να περάσουν. Η μικροκαμωμένη γιαγιά έ π φτει στα πόδια των γυναικών του σπιτιού που ξύπνησαν από τις φων έ ς. Δ ε ίχνουν β αθ ιά ενοχλημ ένες από τη μιζέρια που έχει απλωθ ε ί στο δωμάτιο σαν κρύ ο ρεύ μα. Ο ι γυναίκες έχουν μαζί τους ένα δίχρονο αγοράκι και ένα από τα κορ ίτσια που έχει πολιομυελίτιδα. Το κοριτσάκι κάθ εται στο πάτωμα με με­ γάλη δυσκολία. Το ακ ίνητο πόδ ι με τα σίδ ερα προ βάλλει από κάτω της. Κάθ εται σοβαρή και παρακολου θε ί τη συζήτηση. Ο Τζαλαλουντίν έλειπε από το σπίτι όταν έφτασε η αστυνο­ μία, κι έτσι συν έλαβαν τον πατέ ρα και τον θ ε ίο του. Είπαν ότι θ α πήγαιναν να τον συ λλάβουν το επό μενο πρω ί. Όλη νύχτα κανε ίς δ εν έ κλε ισε μάτι. Ν ωρ ίς το πρω ί, πριν ακό μη φανε ί η αστυνομ ία, ξ εκ ίνησαν οι δυο γριέ ς γυνα ίκες για να ζητήσουν το έλεος και τη συγχώρεση του Σουλτάν για τον συγγενή τους. «Αν έ κλεψε, το έ κανε για να σώ σει την οικογ έ νειά του, κοιτάξτε τα, κοιτάξτε τα παιδ ιά , ε ίναι α δύνατα σαν κλωστέ ς. Χωρ ίς ρούχα, χωρ ίς φαγητό». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

240

Ο ι καρ δ ι έ ς στη Μ ικροραγιόν λ ιώνουν, η επ ίσκεψη ό μως δ εν έχε ι άλλο αποτ έλεσμα π έ ρα από τον ο ίκτο . Ο ι γυνα ίκες της οικογένειας Χαν δ εν μπορούν να κάνουν κάτι από τη στιγ­ μή που ο Σουλτάν έχει πάρει την από φασή του . Πόσο μάλλον όταν η απόφαση αφορά τη δουλειά του . «Θα σας βοη θ ού σαμε ευχαρ ίστως , αλλά δ εν μπορού με» , λένε . « ο Σουλτάν αποφασίζει, και αυτήν τη στιγμή λε ίπει» . Ο ι γυναίκες συνεχίζουν να κλα ίνε και να σπαράζουν . Ξέ­ ρουν ότι ε ίναι αλήθ εια, αλλά δ εν παύ ουν να ε λπ ίζουν. Η Λέ ι­ λα μπα ίνει στο δωμάτιο με τηγανητά αυγά και φρ έσκο ψωμί. Στα μικρά προσφέρει ζεστό γάλα. Μόλις μπαίνει στο δωμάτιο ο Μανσού ρ , οι δύο γυνα ίκες τρ έχουν και του φιλούν τα πόδ ια. Εκε ίνος τις κλοτσάει για να φύγουν . Ξέρουν ότι τώρα που λε ί­ πει ο Σουλτάν, την ε ξουσία την έχει εκε ίνος, επειδή ε ίναι ο με­ γαλύτερος γιος του . Ο Μανσού ρ ό μως έχει αποφασίσει να κά­ νει αυτό που του έχει πει ο πατέ ρας του. «Αφότου ο Σουλτάν του πήρε τα εργαλε ία του , δεν μπορε ί να δ ου λέψ ε ι. Δεν έ χουμε φ ά ει ε δώ και πο λλέ ς εβδομάδες . Έχουμε ξ εχάσει τη γε ύ ση της ζάχαρης» , λέ ε ι κλα ίγοντας η γιαγιά. «Το ρύζι που αγοράζουμε ε ίναι σχε δόν σάπιο . Τα παι­ διά του ο λο ένα αδυνατίζουν , κοιτάξτε τα, ε ίναι πετσί και κό ­ καλο . Κάθ ε μέρα ο Τζαλαλουντίν τρώ ει ξύλο από τον πατέρα του. Ποτέ δ εν θα το π ίστευα ότι θα με"{ άλωνα έναν κλέφτη» , λέει η γιαγιά . Ο ι γυνα ίκες στη Μ ικροραγιόν υπόσχονται να κάνουν ό ,τι μπορούν για να πε ίσουν τον Σ ουλτάν , παρόλο που ξέρουν ότι δεν έχει νόημα . Όταν η γιαγιά και η θ ε ία επέστρεψαν στο χωριό με τα δύο παιδιά, η αστυνομία ε ίχε ήδη συλλάβε ι τον Τζαλαλουντίν . Το απόγευμα ο Μανσού ρ πήγε στην αστυνομ ία για να κα­ ταθέσει. Κάθ εται σε μια καρ έκλα δίπλα στο γραφε ίο του διευ­ θυντή της αστυνομίας, με τα πόδ ια σταυρωμένα. Εφτά άντρες παρακολου θ ούν την ανάκριση. Στο γραφε ίο οι καρ έκλες ε ίναι λίγες και έτσι δύο άντρες μοιράζονται μια καρ έκλα. Ο ξυλουρDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

241

γ ό ς κάθ εται σταυροπόδ ι στο π άτωμα. Ο τό πος έ χει γεμ ίσει αστυνομικού ς, μερικο ί φοράνε τις ζεστές, γκρι, χειμωνιάτικες στολές τους, άλλοι τις παραδοσιακ έ ς φορεσιέ ς τους και άλλοι φοράνε τις πράσινες στολές του χωροφύλακα. Δ εν έχουν πολ­ λά περιστατικά σ' αυτό το αστυνομικό τμήμα, οπότε η κλοπή των καρτ-ποστάλ έχει πάρει μεγάλες δ ιαστάσεις. Ένας αστυ­ νομικός στέκεται στην πόρτα και δεν μπορε ί να αποφασίσει αν η θέση του ε ίναι μέσα ή έξω. «Θα πρ έπει να μας πεις σε ποιον τις πούλησες, αλλιώς θ α καταλήξεις στις κεντρικ ές φυλακές», του λέ ει ο επικεφαλής. Η λέξη κεντρικ έ ς φυλακ έ ς του φ έ ρνει κρύ ο ιδρ ώτα, γιατ ί εκε ί καταλήγουν όλοι οι πραγματικοί εγκληματ ίες. Ο ξυλουργό ς κουλουριάζεται στο πάτωμα και μοιάζει αβοήθητος. Τρ ίβ ει με δύναμη τα ταλαιπωρημένα χέρια του. Πολλέ ς μικρ ές και μεγά­ λες πληγ έ ς δ ιασχ ίζουν τις παλά μες του. Το δυνατό φως του ήλιου που μπα ίνει από το παράθυρο αποκαλύπτει τα σημάδ ια που τα μαχαίρια, τα πριόνια και τα σουβλιά έχουν αφήσει στο δέρμα του. Σαν να τον αντιπροσωπεύ ουν, αυτόν, τον ξυλουρ­ γ ό , τώ ρα μπροστά σε όλους αυτά τα χ έ ρια, ό χι το πρό σωπό του, σαν να ε ίναι αυτά που τώρα κοιτάζουν ανέκφραστα τους εφτά άντρες, στο δωμάτιο, λες και το ζήτημα δ εν αφορά εκε ί­ νον . Σύντομα θ α τον στε ίλουν στο κελί του, ένα απειροε λάχι­ στο δωμάτιο μέσα στο οποίο δεν μπορε ί να σταθ ε ί όρ θ ιος, ού ­ τε να ξαπλώσει ' μόνο να κουλουριαστε ί. Τώ ρα η οικογ ένεια του Μ ανσού ρ κρατά ε ι στα χ έ ρια της την τύχη του Τζαλαλουντίν. Μπορούν να αποσύ ρουν τη μήνυ­ ση ή να προχωρήσουν. Αν αποφασίσουν να προχωρήσουν, θα ε ίναι πολύ δύ σκολο πια να αφε θ ε ί ε λεύθ ερος, γιατ ί θ α έ χει μπει μπροστά το σύ στημα, οπότε θ α πρ έ πει να αποφασίσει η αστυνομία για την τύχη του. « Μ πορού με να τον κρατήσουμε ε δώ για εβδομήντα δύ ο ώρες, ύστερα θα πρέπει να αποφασίσετε», λέει ο επικεφαλής της αστυνομίας. Εκε ίνος πιστεύ ει ότι ο Τζαλαλουντίν πρ έπει να τι­ μωρη θε ί, δεν πιστεύ ει ότι η φτώχεια ε ίναι λόγος για να κλέψεις. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

242

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

«Πολλο ί άνθ ρωποι ε ίναι φτωχο ί. Αν δεν τιμωρη θούν επει­ δή έκλεψαν, τότε η κοινων ία μας θ α γ ίνει απάνθ ρωπη. Είναι σημαντικό να τιμωρε ίται κάποιος που παραβιάζει τους κανό ­ νες, για παραδειγματισμό των υπολο ίπων». Ο αξ ιωματικός με τη βροντερή φωνή συζητά ει με τον Μαν­ σού ρ, που έχει αρχίσει να αμφι βάλλε ι για την όλη υπόθ εση. Όταν συνειδητοποιε ί ότι ο Τζαλαλουντίν μπορε ί να καταδικα­ στε ί σε έξι χρόνια φυλάκιση επειδή έκλεψε τις κάρτες, αρχίζει να σκέφτεται τα παιδ ιά του, τα πεινασμένα τους βλέ μματα και τα φθαρμένα ρούχα τους. Σκέφτεται τη δική του ζωή, πόσο εύ­ κολη ε ίναι, πως μέσα σε μια μέ ρα μπορε ί να ξοδέψει τα λεφτά που η οικογ ένεια του ξυλουργού ξοδεύ ει σ' έναν μήνα. Ένα τεράστιο μπουκέτο με πλαστικά λουλούδ ια καλύπτει σχε δόν το μισό γραφε ίο. Τα λουλούδ ια έχουν σκεπαστε ί ε δώ και καιρ ό από ένα παχύ στρ ώ μα σκόνης. Ω στό σο στολίζουν τον χώρο. Στους αστυνομικούς της Ντεχ Κουντα"ίντάτ, προφα­ νώ ς, αρ έ σουν τα χρώ ματα. Ο ι το ίχοι ε ίναι βαμμένοι ανοιχτό πράσινο και η λάμπα ε ίναι κατακόκκινη. Στον το ίχο ε ίναι κρε­ μασμένη μια μεγάλη φωτογραφ ία του πολέ μαρχου Μασούντ, όπως σε όλες τις δημόσιες υπηρεσίες της Καμπούλ. « Ο ι Ταλιμπάν θα του ε ίχαν κόψει το χέρι, μην το ξ εχνάτε ! » λέ ει ο αξ ιωματικό ς με στό μφο. «Αυτό συνέβη σε ανθ ρώπους που ε ίχαν δ ιαπρ άξ ε ι μικρ ότερα εγκλή μ ατα απ ό αυτό ». Ο αστυνό μος δ ιηγε ίται την ιστορία μιας χήρας. «Ήταν πολύ φτωχή. Ο μικρότερος γιος της δεν ε ίχε παπού ­ τσια και τα πόδ ια του πάγωναν. Ήταν χειμώνας και δεν μπο­ ρούσε να βγει έξω. Ο μεγαλύτερος γιος της, που μόλις έ μπαινε στην εφηβε ία, έ κλεψε ένα ζευγάρι παπούτσια για τον μικρό του α δ ερφό . Τον πιάσανε επ ' αυτοφώ ρω και του έκοψαν το δ ε ξί του χ έρι. Ήταν πολύ σκληρό », λέ ει ο αξ ιωματικό ς. «Αυ­ τό ς ε δώ ό μως, ο ξυλουργ ό ς, έχει δ ε ίξ ε ι τις εγκληματικ έ ς του τάσεις με τις επαναλαμβανό μενες κλοπ ές που έχει δ ιαπράξει. Εάν έκλεβε για να ταισει τα παιδιά του, θα έκλεβε μονάχα μ ία φορά», επισημαίνει. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

243

Ο αξ ιωματικό ς της αστυνομίας δ ε ίχνει στον Μ ανσού ρ τα ενοχοποιητικά στοιχε ία που έχουν κατασχε θ ε ί και μένουν φυ­ λαγμένα σ' ένα ντουλάπι ακριβώς π ίσω του. Στιλέτα, κουζινο­ μάχαιρα, σουγιάδες, πεταλούδ ες, πιστόλια, φακο ί και μια τρά­ πουλα. Ο τζόγος τιμωρε ίται μέχρι και με έξ ι μήνες φυλάκιση. «Αυτή η τράπουλα κατασχέθηκε γιατί ο παίκτης που έχανε έ ριξ ε κάτω τον νικητή και τον μαχα ίρωσε μ' αυτό ε δώ το μα­ χαίρι. Ήταν πιωμένοι κι έτσι καταδ ικάστηκε για επίθ εση, για μέθη και για τζόγο», λέει γελώντας. « ο άλλος παίκτης γλίτωσε την καταδίκη γιατ ί έ μεινε ανά πηρος, κι αυτή η τιμωρ ία τού ήταν αρκετή». «Ποια ε ίναι η ποινή για τη μέθη», ρωτάει ο Μ ανσούρ λίγο νευρικά. Ξέρει ότι σύμφωνα με τους νό μους της Σαρ ία ε ίναι ένα από τα χειρότερα εγκλή ματα και τιμωρε ίται αυστηρά. Σύ μφωνα με το Κοράνι, η μέθη τιμωρε ίται με ογδόντα βουρδουλιές . «Για να ε ίμαι ειλικρινής, κάνω τα στραβά μάτια σ' αυτό το θέ μα. Όταν γ ίνεται γάμος τούς λέω ότι επιτρέπεται γιατί ε ίναι μέ ρα γιορτής, αλλά πρ έπει να γ ίνεται με μέτρο και μέ σα στην οικογένεια», λέ ει ο αξ ιωματικό ς . «Και η απιστία;» «Αν ε ίναι παντρεμένοι τους λιθο βολούν μέχρι θανάτου. Αν ε ίναι ανύπαντροι, η τιμωρ ία ε ίναι εκατό βουρδουλιές και πρ έ­ πει να παντρευτούν. Αν ο άντρας ε ίναι παντρεμένος και η γυ­ να ίκα ανύ παντρη, πρ έπει να την πά ρει για δ εύτερη γυνα ίκα του . Αν εκε ίνη ε ίναι παντρεμένη κι εκε ίνος ανύπαντρος, η γυ­ ναίκα θανατώνεται κι ο άντρας μαστιγώνεται και τον κλε ίνουν στη φυ λακή», λέ ει ο αστυνό μος. « Αλλά και σ ' αυτέ ς τις περι­ πτώσεις κάνω υποχωρήσεις. Μπορε ί να ε ίναι χή ρες που χρει­ άζονται τα χρή ματα. Σ ' αυτή την περ ίπτωση προσπαθώ να τις βοη θήσω, να τις επαναφέρω στον σωστό δρό μο». « Ν αι, εννοε ίς τις π ό ρνες. Μ ε τους απλού ς αν θ ρ ώ ΠQυς τι συμβαίνει;» «Μια φορά πιάσαμε ένα ζευγ άρι σ' ένα αυτοκ ίνητο. Ε με ίς ή, μάλλον, οι γονε ίς τους, τους ανάγκασαν να παντρευτούν», Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

244

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

λέ ει. «Δίκαιο δεν ε ίναι αυτό ; Τι νομίζεις; Δεν ε ίμαστε και Τα­ λιμπάν», λέ ει, «πρ έπει να ε μποδίζουμε τον λιθ ο βολισμό των ανθρώπων. Ο ι Αφγανο ί έχουν υποφέρει αρκετά». Ο Μ ανσού ρ βγα ίνει σκεπτικό ς απ ό το τμή μα. Ο αστυν ό μος του έδωσε τρεις μέρες για να σκεφτε ί. Έχει ακό μη το περιθώ­ ριο να συγχωρήσει τον Τζαλαλουντίν, αν ό μως προχωρήσει η υπόθ εση, τότε θα ε ίναι πια αργά . Δ εν έχει όρε ξη να επιστρ έ­ ψει στο μαγαζί, προτιμάει να πάει για μεσημεριανό στο σπ ίτι του, κάτι που έχει να κάνει πολύ καιρό . Κάθ εται aποκαμωμέ­ νος σ' ένα χαλάκι κι ευτυχώς το φαγητό ε ίναι έτοιμο. «Βγάλε τα παπούτσια σου, Μανσού ρ», του λέ ει η μητέ ρα του. «Άμε στον διάβολο», aπαντά ει ο Μανσούρ. «Μανσού ρ, πρέπει να σέβεσαι τη μητέρα σου», συνεχίζει η Σαρίφα. Ο Μανσούρ δεν απαντά ει, κάθ εται ατάραχος και σταυρώ ­ νει το ένα πόδ ι πάνω από το άλλο. Τα παπούτσια του δ εν τα βγάζει. Η μητέρα του σφίγγει τα χε ίλια της. « Πρ έπει ν ' aποφασίσουμε τι θα κάνουμε με τον ξυλουργό », λέ ει ο Μ ανσού ρ. Ανάβει τσιγ άρο και η μητέ ρα του βάζει τα κλά ματα. Ο Μανσού ρ δ εν θ α άναβε ποτ έ τσιγάρο μπροστά στον πατέ ρα του, ποτέ . Ό μως με το που φεύγει ο πατέρας του εκμεταλλε ύ εται την απουσία του. Ευχαριστι έται όχι μόνο να καπνίζει αλλά και να προκαλε ί τη μητέ ρα του ανάβοντας τσι­ γ άρο πριν, κατά τη δ ιάρκεια και μετά τα γεύ ματα. Ο καπνό ς aπλώνεται στο μικρό δωμάτιο. Η Μπ ίμπι Γκουλ έχει εκφράσει πολλές φορ έ ς το παράπονό της για την άσχημη συμπεριφορά του απέναντι στη μητ έ ρα του. Του έχει πει να τη σέβεται και να μην καπν ίζει μπροστά της. Αλλά αυτήν τη φορά η ανάγκη της υπερισχύ ει, απλώνει το χέ ρι της και του ψιθυρ ίζει : « Μου δίνεις ένα;» Επικρατε ί aπόλυτη ησυχία. «Γιαγιά, θα αρχίσεις το κάπνισμα;» Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

245

« Μαμά», φωνάζει η Λ έ ιλα και της τραβάει το τσιγάρο από το χέ ρι. Ο Μανσού ρ της δίνει άλλο κι η Λέιλα φεύγει από το δωμάτιο τσαντισμένη. Η Μπ ίμπι Γκουλ ευτυχισμένη καπν ίζει το τσιγάρο και γελάει σιωπηλά. Κρατά ει το τσιγάρο ψη λά στον αέρα, τραβάει μεγάλες ρουφη ξ ιέ ς, και σταματάει να κουνιέται π έρα δώθε. «Έτσι θα τρώω λιγότερο», ε ξηγε ί. « Ελ ευθ έ ρωσ έ τον», λέ ε ι αφού σβήν ε ι το τσιγ ά ρο της. «Έχει τιμωρη θεί αρκετά. Το ξύλο από τον πατέρα του, η ντρο­ πή , και τελοσπάντων τις κάρτες τις επέστρεψε». «Τα ε ίδες τα παιδιά του; Πώς θ α τα καταφέρνουν χωρ ίς το μεροκάματο του πατέρα τους;» τη σεκοντάρει η Σαρ ίφα. «Θα έχουμε κι εμε ίς ευθύνη αν πεθάνουν τα παιδιά του», λέ­ ει η Λ έ ιλα που επέστρεψε μόλις η μητέρα της έσβησε το τσιγά­ ρο. « Γ ια φαντάσου να αρρωστήσουν και να μην έχουν λεφτά για τον γιατρό , τότε θα πε θάνουν ε ξαιτίας μας ή μπορε ί να πε­ θάνουν από ασιτία», λέει. «Μπορε ί κι ο ξυλουργό ς να πεθάνει στη φυλακή. Έξι χρόνια, ελάχιστοι καταφέρνουν να επιζήσουν, κυκλοφορούν πολλές μεταδοτικές αρρώστιες στη φυλακή». «Δείξε ανθρωπιά», του λέει η Μπ ίμπι Γκουλ. Ο Μ ανσού ρ παίρνει τη λέφωνο τον Σουλτάν στο καινού ρ­ γιο του κινητό . Ζητάει την άδειά του για ν' αφήσουν ε λεύθερο τον ξυλουργό . Στο δωμάτιο επικρατε ί απόλυτη ησυχία ' όλοι παρακολουθούν τη συνομιλία. Ακούνε τον Σουλτάν να φωνάζει από το Πακιστάν : «Προσπάθησε να καταστρ έψει την επιχε ίρησή μου, να ρ ί­ ξ ει τις τιμέ ς μου. Τον πλή ρωνα καλά, δ εν χρεια ζόταν να με κλέψει. Είναι κάθαρμα, ε ίναι ένοχος και πρ έ πει να παραδ ε­ χτε ί την αλήθεια. Κανε ίς δεν έχει το δ ικαίωμα να καταστρ έψει τις επιχειρήσεις μου χωρ ίς να τιμωρη θ εί». « Μπορε ί να φά ει έξι χρόνια φυλακή ! Όταν θα βγει τα παι­ δ ιά του μπορε ί να μη ζουν», φωνάζει κι ο Μανσού ρ. «Δεν με νοιάζει, ας φάει και ε ξήντα χρόνια ! Θα υποφέρει μέχρι να μου πει σε ποιον πούλησε τις κάρτες». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

246

«Αυτό το λες επειδή η δ ικιά σου κοιλι ά ε ίναι χορτάτη ! » ουρ λι άζ ει ο Μ ανσού ρ. « Κλα ίω και μόνο που σκ έ φτομαι τα αποστεωμένα παιδιά του. Η οικογένειά του ε ίναι ξοφλημένη». «Πώς τολμάς και αντιμιλάς στον πατέρα σου ! » Ο Σουλτάν ύ ωρ εται μ έ σα από το ακουστικό . Όλοι στο δ ωμάτιο ξέ ρουν καλά τον Σ ουλτάν, ξέρουν ότι τώρα το πρόσωπό του ε ίναι κα­ τακόκκινο και το σώ μα του σπαρταράει. «Τι σό ι γιος ε ίσαι εσύ ; Θα κάνεις αυτό που σου λέω, ακού ς; Τι σ' έχει πιάσει; Γιατί ε ίσαι τόσο ασεβής στον πατέρα σου;» Το πρ ό σωπο του Μ ανσού ρ μαρτυρ ά τον εσωτερικ ό του αγώνα. Δ εν έκανε ποτέ τίποτε άλλο απ' αυτό που του ζητούσε ο πατέ ρας του. Ποτέ δ εν ε ίχε ανοιχτή δ ιαμάχη μαζί του γιατί δεν τολμάει να προκαλέσει την οργή του πατέρα του. «Ναι, πατ έ ρα», λέ ει στο τ έλος ο Μ ανσού ρ και κλε ίνει το λέ τη φωνο. Όλοι στην οικογένεια ε ίναι σιωπηλο ί. Ο Μανσού ρ βρ ίζει. «Η καρδιά του ε ίναι από πέτρα», αναστενάζει η Σαρίφα. Η Σόνια σωπαίνει. Κάθ ε πρω ί και κάθ ε απόγευμα η οικογ ένεια του ξυ λουργού έ ρχεται στο σπ ίτι τους. Καμιά φορά η γιαγιά , άλλες φορ έ ς η μητέρα του, η θ ε ία του ή η γυναίκα του. Πάντα έχουν μαζί τους κάποια από τα παιδ ιά . Κάθ ε φορά πα ίρνουν την ίδ ια απάντη­ ση : ότι ο Σ ουλτάν ε ίναι αυτό ς που αποφασίζει. Όταν γυρ ίσει, όλα θα τακτοποιη θούν. Ό μως ξέρουν ότι αυτό δεν ε ίναι αλή­ θ εια, ο Σουλτάν ε ίναι αμε ίλικτος. Στο τέλος δεν αντέχουν ν ' ανο ίγουν την πό ρτα στην ταλα ί­ πωρη οικογ ένεια. Κάθονται σιωπηλο ί και κάνουν πως λε ίπουν από το σπ ίτι. Ο Μ ανσού ρ πηγα ίνει στο τοπικ ό αστυνομικ ό τμήμα και ζητάει παράταση · θέλει να περιμένει μέχρι να γυρ ί­ σει ο πατέ ρας του, για να αναλάβει εκε ίνος την υπόθ εση. Ο επικεφαλή ς της αστυνομίας ό μως δεν μπορε ί να περιμένει άλ­ λο. Ένας κρατού μενος δεν μπορε ί να μείνει στο κε λί παραπά­ νω από λίγες μέ ρες. Παρακαλούν τον ξυλουργό ακό μη μια φοDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

247

ρά να ομολογήσει ότι έκλεψε περισσότερες κάρτες και να πει σε ποιον τις πούλησε, αλλά εκε ίνος αρνε ίται τα πάντα όπως και πριν. Του βάζουνε χειροπέδες και τον βγάζουν έξω aπό το δωμάτιο. Επειδή το τοπικό αστυνομικό τμήμα δεν δ ιαθέτει αυ ­ τοκ ίνητο, πρ έ πει ο Μ ανσού ρ να ο δηγήσει τον ξυ λουργό στο κεντρικό αστυνομικό τμήμα, στο κέντρο της Καμπούλ. Έξω από το τμήμα περιμένει ο πατέ ρας του ξυλουργού , ο γιος και η γιαγιά του. Όταν βλέπουν τον Μ ανσού ρ, πλησιά­ ζουν δειλά προς το μέρος του. Η κατάσταση ε ίναι α βάσταχτη για τον Μ ανσού ρ. Αφού λε ίπει ο Σουλτάν έχει αναλάβ ει τον ρόλο του άκαρδου δ ικαστή. « Κάνω μόνο αυτό που μου έχει πει ο πατέ ρας μου», τους ε ξηγε ί, φορά ει τα γυαλιά του και κάθ εται στο αυτοκ ίνητο. Η γιαγιά και ο μικρό ς γιος του ξυ λουργού πηγα ίνουν στο σπ ίτι τους. Ο πατέρας του καβαλάει το σαράβαλο ποδήλατο του και ακολου θ ε ί το αυτοκ ίνητο του Μ ανσού ρ. Δ εν το βάζ ει κάτω, θέλει ν ' ακολουθήσει τον γιο του όσο μπορε ί. Βλέπουν τη λε­ πτή φιγού ρα του να χάνεται π ίσω τους. Ο Μανσού ρ ο δηγε ί πιο προσεκτικά aπ' ό,τι συνήθως. Μπο­ ρε ί ο ξυ λουργ ό ς να κάνει πο λλά χρόνια να ξ αναδ ε ί αυτού ς τους δρό μους. Φτάνουν στο κεντρικό αστυνομικό τμήμα. Αυτό το κτίριο ήταν aπό τα πιο μισητά την εποχή των Ταλιμπάν. Αυτή ήταν η έδ ρα της θ ρησκευτικής αστυνομ ίας, το υπουργε ίο Η θ ικής. Εδώ έφερναν τους άντρες που ε ίχαν κοντύτερη γενειάδα ή κο­ ντά παντε λόνια, τις γυνα ίκες που ε ίχαν πιάσει να περπατούν στον δρό μο μόνες ή με άντρες που δεν ήταν συγγενε ίς τους και τις γυνα ίκες που ήταν μακιγιαρισμένες κάτω από την μπούρ­ κα. Πριν τις aπελευθ ερώσoυν ή πριν τις στε ίλουν σε άλλες φυ­ λακ ές, τις κρατού σαν κλεισμένες στο κελί για ατέλειωτες βδο­ μάδ ες. Όταν έφυγαν οι Ταλιμπάν, οι φυλακέ ς άνοιξ αν και οι κρατού μενοι απελευ θ ερώθηκαν. Βρ έθηκαν καλώδ ια και μπα­ στούνια που ε ίχαν χρησιμοποιη θ ε ί σε βασανιστήρια. Τους άντρες τού ς χτυπού σαν στο γυμνό κορμί τους, τις γυνα ίκες τις Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

248

κάλυπταν με ένα σεντόνι. Πριν από τους Ταλιμπάν, στο κτίριο στεγάζονταν οι βάναυσες μυστικ έ ς υπηρεσίες της σοβιετικής κυβέρνησης . Μ ετά ακολούθησαν οι χαοτικ ές αστυνομικ ές δυ­ νά μεις των Μουτζαχεντίν. Ο ξυ λουργό ς ανεβα ίνει τα σκαλιά, για να φτάσει στον π έ­ μπτο όροφο . Προσπαθ ε ί να βρ ίσκεται πλάι στον Μανσούρ και τον κοιτάζε ι παρακλητικά. Μ ετά την κρ άτησή του, τα μάτια του έχουν γ ίνει ακό μη πιο μεγάλα. Τα μάτια με το ικετευτικό βλέμμα μοιάζουν έτοιμα να ξ εκολλήσουν από το πρόσωπο. «Συγχώρεσέ με, συγχώρεσέ με. Θα δου λε ύω για σένα χω­ ρ ίς λεφτά για την υπόλοιπη ζωή μου . Συγχώρεσέ με ! » Ο Μ ανσού ρ κοιτάζει ευθε ία μπροστά του, δ εν πρ έ πει να μαλακώσει τώρα. Ο Σουλτάν έχει πάρει την απόφασή του και εκε ίνος πρ έπει να τη σεβαστε ί. Μπορε ί να τον αποκληρώσει ή να τον πετάξει έξω από το σπίτι. Ήδη αισθάνεται ότι ο αδερ­ φό ς του ε ίναι πιο κοντά στον Σουλτάν, έχει γ ίνει ο αγαπημένος του. Ο Έκμπαλ παρακολουθ ε ί μαθήματα πληροφορικής, στον Έκμπαλ υποσχέθηκε ποδήλατο. Αν δ εν κάνει αυτό που του ε ί­ πε, ο Σουλτάν ε ίναι ικανό ς να κόψει κάθ ε δ εσμό μαζί του . Κ ι αυτό δ εν θέλει να του συμβ ε ί ε ξ αιτ ίας του ξυλουργού , όσο κι αν τον λυπάται. Π εριμένουν την ανάκριση και τη συμπλήρωση της καταγγε­ λίας του. Το σύ στημα ε ίναι ότι ό ποιος κατηγορε ίται μένει στη φυλακή μέχρι να αποδειχθ ε ί η ενοχή ή η αθωότητά του . Οποι­ οσδήποτε μπορε ί να κάνει μήνυση σε κάποιον και να τον στε ί­ λει στη φυλακή. Ο Μανσούρ εκθέτει τα γεγονότα στον ανακριτή . Ο ξυλουρ­ γός κάθ εται και πάλι σταυροπόδι στο πάτωμα. Τα δάχτυλα των ποδιών του ε ίναι μακριά και στραβά, τα νύχια του ε ίναι μαύρα στις άκρες. Το σακάκι και η μπλούζα του κρέ μονται ξ εφτισμένα στην πλάτη του . Τα παντελόνια του κρέ μονται στους γοφούς. Ο ανακριτής κάθ εται π ίσω από ένα γραφε ίο και γράφει με λεπτομέ ρεια και τις δύο καταθέσεις. Γρ άφει προσεκτικά , με ωραία γρά μματα σ' ένα χαρτί με καρμπόν από κάτω. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

249

« Γιατί σου αρέσουν τόσο οι κάρτες από το Αφγανιστάν;» Ο αστυνομικός γε λάει γιατί όλη η υπόθ εση του φαίνεται λίγο πα­ ρ άξ ενη . Αλλά πριν απαντήσε ι ο ξυ λουργό ς συνεχίζει : « Π ες μας, τώ ρα, σε ποιον τις πούλησες, όλοι το έχουμε καταλάβ ει ότι δ εν τις έκλεψες για να τις στε ίλεις στους συγγενε ίς σου». «Πήρα μόνο 200, μου έδωσε και μερικ έ ς ο Ρασούλ», προ­ σπαθ ε ί να αρθρώσει ο ξυλουργός . « Ο Ρασούλ δεν σου έδωσε καμιά κάρτα, αυτό ε ίναι ψ έ μα», λέ ει ο Μανσούρ. «Θα θυμάσαι αυτό το δωμάτιο ως τον χώρο που σου έδω­ σε την ευκαιρ ία να πεις την αλήθ εια», λέ ει ο αστυν ό μος . Ο Τζαλαλουντ ίν ξ εροκαταπ ίνει, πλέ κει τα χ έ ρια του και ξ εφυ­ σά ει ανακουφισμένος καθώς ο αστυνομικό ς στρ έ φεται στον Μ ανσού ρ . Τον ρωτά ε ι πότε και π ώ ς συνέβησαν όλα . Πίσω απ ό τον ανακριτή από το παρ άθυρο δ ιακρ ίνεται έ νας από τους λό φους της Κα μπούλ . Μ ικρ ά σπ ίτια κρ έ μονται στην πλαγιά. Τα μονοπάτια χαράζουν το β ουνό. Από το παράθυρο ο ξυ λουργό ς δ ιακρ ίνει τους ανθ ρ ώπους, που ανεβοκατεβα ί­ νουν σαν μυρμήγκια. Τα σπ ίτια ε ίναι χτισμένα με τα υλικά της δ ιαλυμένης Κα­ μπούλ: κομμάτια σκουριασμένη ς λαμαρ ίνας, τσουβάλια πλα­ στικό, τούβλα, θρύψαλα των ερειπ ίων. Ξ αφνικά ο ανακριτής κάθ εται δίπλα του, κι αυτό ς σταυρο­ πόδ ι, στο πάτωμα. «Ξέρω ότι τα παιδ ιά σου πεινάνε και ξέρω επ ίσης ότι δ εν ί ε σαι εγκληματίας. Γι ' αυτό σου δίνω μια τελευταία ευκαιρία. Μην τη χάσεις. Αν μου πεις σε ποιον πούλησες τις κάρτες, θ α σ' αφήσω να φύγεις. Αν δεν μου πεις, θα καταδικαστε ίς σε αρ­ κετά χρόνια φυλακή». Ο Μανσού ρ ακού ει αδιάφορα. Είναι η εκατοστή φορά που παροτρύνουν τον ξυλουργό να ομολογήσει σε ποιον πούλησε τις κάρτες. Μπορε ί να έχει πει την αλήθ εια, μπορε ί να μην τις πούλησε σε καν έναν. Ο Μ ανσού ρ κοιτάζει το ρολό ι του και χασμουριέται. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

250

Ξ αφνικά ο Τζαλαλουντίν ξ εστομίζει ένα όνομα, τόσο σιγά που μόλις ακούγεται. Ο Μ ανσού ρ τινάζεται. Ο άντρας που αν έ φερε ο Τζαλα λουντ ίν έχει περ ίπτερο στην αγορά . Πουλάει ημερολόγια, στυλό και κάρτες κάρτες για γ άμους, αρραβώνες, γεννήσεις και κάρτες με τοπία από το Αφγανιστάν. Τ ις κάρτες αυτ έ ς τις αγό ραζ ε π άντα από το βι­ βλιοπωλε ίο του Σου λτάν, αλλά τώ ρα έ χει αρκετέ ς μ έ ρες να φανε ί. Ο Μανσού ρ τον θυμάται καλά γιατί συνεχώ ς παραπο­ νιόταν για την τιμή. Επιτέλους το αίνιγμα λύθηκε, ο Τζαλαλουντίν, ό μως, τρ έ μει ακό μη όταν μιλάει. «Μ ε πλησίασε ένα απόγευμα, όταν ετοιμαζό μουν να φύγω από τη δουλειά . Μ ιλήσαμε λίγο, και μετά με ρ ώτησε αν ε ίχα ανάγκη από λεφτά . Και εγώ φυσικά ε ίχα. Τότε· με ρώτησε αν μπορού σα να του φέρω μερικές κάρτες. Στην αρχή αρνήθηκα, μετά ό μως μου ε ίπε π όσα λεφτά θ α μου έδ ινε. Τότε σκέφτηκα τα παιδιά μου. Δεν μπορώ να συντη­ ρήσω την οικογ ένειά μου με το μεροκά ματο του ξυλουργού . Σκ έ φτηκα τη γυνα ίκα μου που κοντεύ ει να χά σει όλα της τα δόντια, και ε ίναι μόνο τριάντα χρονών. Σκ έφτηκα τα απογοη­ τευμένα βλέ μματα που εισπράττω, επειδή δ εν καταφέ ρνω να φέρω αρκετά χρήματα στο σπ ίτι. Σκέφτηκα ότι ποτέ δεν παίρ­ νω στα παιδ ιά μου ρούχα και παπούτσια, ότι ποτέ δεν τα πη­ γα ίνω στον γιατρ ό όταν αρρωστα ίνουν. Σ κ έ φτηκα το άθλ ιο φαγητό που τρώνε. Σκ έφτηκα ότι αν έπαιρνα μερικ έ ς κάρτες όσο θα δούλευα στο β ι βλιοπωλε ίο, θα μπορούσα να λύσω κά­ ποια από τα προβλή ματά μου. Ο Σ ουλτάν δ εν θ α το καταλά­ β αινε. Έχει τό σες πολλές κάρτες και τόσα πολλά λεφτά, και έτσι πήρα μερικέ ς κάρτες και τις πούλησα» . «Πρέπει να πάμε εκε ί και να επιβεβαιώσουμε τα στοιχε ία», λέ ει ο αστυνό μος. Σηκώνεται και δ ιατάζει τον ξυλουργ ό , τον Μανσούρ και έναν αστυνομικό να τον ακολουθήσουν. Πηγα ί­ νουν στην αγορά και στο περίπτερο. Μέσα βρ ίσκουν έναν νεαρό . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

251

« Πού ε ίναι ο Μαχμούντ;» ρωτά ει ο ασιυνομικός, που ε ίναι ντυμένος με πολιτικά. Έχει πάει για μεσημεριανό . Ο ασιυνομικό ς τού δε ίχνει την ταυτότητά του και λέ ει πως θέλει να δ ει τις καρτ-ποστάλ. Το αγόρι τού ς βάζει μέσα στο περ ίπτερο, περνούν από τον στενό δ ιάδρομο, ανά μεσα από εμπορεύ ματα και τον πάγκο. Ο Μανσού ρ κι ένας ασιυνομικός βγάζουν τις κάρτες από τα ρά­ φια τους και όσες ε ίναι του Σ ουλτάν τις βάζουν σε μια σακού ­ λα . Στο τ έλος έχουν συγκεντρώ σει μερικ έ ς χιλιάδ ες κά ρτες. Πόσες ό μως από αυτέ ς ο Μ αχμούντ αγόρασε νό μιμα και πό ­ σες αγό ρασε από τον Τζαλαλουντ ίν ε ίναι δύ σκολο να το ξέ­ ρουν. Πα ίρνουν μαζί τους, στο ασιυνομικό τμήμα, το αγόρι και τις κάρτες. Ένας ασιυνομικός μένει έξω από το περ ίπτερο και περιμέ­ νει τον Μαχμούντ. Το περ ίπτερο ε ίναι κλειδωμένο. Εκε ίνη την ημέρα κανε ίς δ εν μπορούσε να αγοράσει ευχαριστή ριες κάρ­ τες ή κά ρτες με ήρωες και περήφανους πολεμιστέ ς από τον Μ αχμούντ. Όταν ο Μ αχμούντ μυρ ίζοντας ακό μη κεμπάπ, φτάνει επι­ τέλους στο ασιυνομικό τμήμα, ξ εκινούν νέ ες ανακρίσεις. Στην αρχή αρνε ίται ότι έχει δει στη ζωή του τον ξυλουργό . Λ έ ει ότι όλες τις κάρτες τις ε ίχε αγοράσει νό μιμα από τον Σουλτάν, τον Γ ιουνού ς, τον Έκμπαλ και τον Μ ανσού ρ . Ύ στερα αλλάζει γνώ μη και λέ ει ότι μια μέ ρα τον ε ίχε πλησιάσει ο ξυ λουργό ς, αλλά εκε ίνος δεν αγόρασε τίποτα. Και ο ιδ ιοκτήτης του περιπτ έρου θ α περάσει το β ράδυ του στη φυλακή. Επιτέλους ο Μανσούρ μπορε ί να φύγει. Στον διά­ δ ρομο περιμ ένουν ο πατ έ ρας του ξυ λουργού , ο θ ε ίος του, ο ανιψιό ς του και ο γιος του. Πηγαίνουν προς το μέ ρος του, κά­ νουν να τον πιάσουν και έντρομοι τον βλέπουν να φεύγει β ια­ στικά . Δ εν αντέχει άλλο. Ο Τζαλαλουντίν ομολόγησε, ο Σουλ­ τάν θα ικανοποιη θ ε ί, το ζήτημα τακτοποιήθηκε. Τώρα που η κλοπή και η πώληση αποδε ίχτηκε, μπορε ί να ξ εκινήσει η δια­ δικασία της δίκης. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

252

Σκέ φτεται αυτό που ε ίχε πει ο αστυνομικό ς. «Αυτή ε ίναι η τελευταία σου ευκαιρ ία. Αν ομολογήσεις θα σε αφήσουμε ελεύ­ θ ερο και θα μπορέσεις να επιστρέψεις στην οικογ ένειά σου». Ο Μ ανσού ρ αισθάνεται ά σχημα. Βι άζ εται να βγει έξ ω. Σκέφτεται τα τε λευταία λόγια που του ε ίχε πει ο Σουλτάν πριν φύγει. « Εγ ώ ρ ίσκαρα τη ζωή μου για να φτιάξω τα μαγαζιά μου, φυλακ ίστηκα, έφαγα ξύλο. Δ ουλεύ ω όλη μου τη ζωή για να αφήσω κ άτι στο Αφγανιστάν, και ξ αφνικά ε μφαν ίζ εται ένας καταραμένος ξυλουργό ς και βάζει χέ ρι στη δουλειά μου. Τώρα θα τιμωρη θ ε ί. Μην ε ίσαι μαλακό ς Μανσούρ, δεν πρ έπει να λυγ ίσεις». Σ ' ένα ερειπωμένο σπίτι στην Ντεχ Κουντα'ίντάτ μια γυνα ί­ κα κοιτάζ ε ι χαμ έ νη . Τα μικρ ότερα παι δ ι ά της κλα ίνε, δ εν έχουν τίποτα να φάνε και περιμένουν τον παππού τους να επι­ στρ έψει από την πόλη . Μ πορε ί να τους φ έ ρει κάτι να φάνε. Όταν τον βλέπουν στην πό ρτα με το ποδήλατο, τρ έχουν προς το μέ ρος του. Τα χέ ρια του ε ίναι άδεια. Και το καλα θάκι του ποδηλάτου του ε ίναι άδ ειο. Όταν αντικρίζουν το σκοτεινό του πρόσωπο, σταματάνε . Σωπαίνουν για λίγα λεπτά και μετά ξ ε ­ σπού ν σε κλά ματα. Κρεμιού νται π άνω του και τον ρωτού ν. «Πού ε ίναι ο μπαμπάς; Πότε θ α έρ θ ει ο μπαμπάς;»

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Η μητέρα μου, η Οσάμα Ο Ταζμίρ σηκώνει το Κοράνι μπροστά στο μέτωπό του, το φιλάει και διαβάζει στην τύχη έναν στίχο. Το φιλάει πάλι, το βάζει στην τσέπη του μπουφάν του και κοιτάζει έξω aπό το παράθυρο. Το αυτοκίνητο κατευθύνεται προς την έξοδο της Καμπούλ. Πορεύο­ νται ανατολικά, προς τις ανήσυχες περιοχές μεταξύ του Αφγανι­ στάν και του Πακιστάν, εκε ί που οι Ταλιμπάν και η Αλ Κά ιντα έχουν τη μεγαλύτερη υποστήριξη, στις aπρoσπέλαστες ορεινέ ς περιοχές όπου οι Αμερικανο ί πιστεύουν ότι κρύβονται οι τρομο­ κράτες. Εδώ χτενίζουν την περιοχή, ανακρίνουν τους κατοίκους, τινάζουν σπηλιέ ς στον αέ ρα, ψάχνουν για κρυμμένα οπλοστά­ σια, ανακαλύπτουν κρυψώνες, βομβαρδίζουν και σκοτώνουν με­ ρικού ς αμάχους στο κυνήγι των τρομοκρατών και χάρη της μεγά­ λης σύλληψης που ονειρεύονται - του Οσάμα Μπιν Λάντεν. Σ' αυτή την περιοχή πραγματοποιήθηκε την άνοιξη το με­ γάλο χτύπημα ενάντια στην Αλ Κάιντα. Η λεγό μενη «επιχε ίρη­ ση Ανακόντα» ξ ετ υλίχτηκε όταν ειδικ ές διε θνε ίς δυνά μεις, κά­ τω από το πρό σταγμα των Α μερικανών, πο λέ μησαν σκληρά στο Αφγανιστάν ενάντια στους επιζώντες άντρες του Οσά μα. Π ολλο ί μαχητ έ ς της Αλ Κά ιντα ζουν ακό μη ε δώ στα σύνορα, όπου οι τοπικο ί αρχηγο ί ουδέποτε αναγνώρισαν την επίσημη κυβ έ ρνηση, αλλά ασκούν την ε ξ ουσ ία τους σύ μφωνα με τον φυ λετικό ν ό μο. Στη ζώνη των Π αστούνων, και από τις δύ ο πλευρ έ ς των συνό ρων, ε ίναι α δύνατο για τους Αμερικανού ς και την κυβ έ ρνηση να δ ιεισδύ σουν στα χωριά . Ο ι ειδή μονες των μυστικών υπηρεσιών πιστεύουν ότι αν ο Μπιν Λάντεν και ο αρχηγό ς των Ταλιμπάν, Μουλά Ο μάρ, βρ ίσκονται ακό μη στο Αφγανιστάν, τότε σίγουρα κρύβονται ε δώ . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

254

Αυτού ς ψάχνει να βρει ο Ταζμίρ. Ή έστω να βρει κάποιον που άκουσε κάτι για κάποιον που τους ε ίδε ή νομίζει πως ε ίδε κάποιον που τους μοιάζει. Σ ε αντίθ εση με τους συνταξ ιδ ιώτες του, ο Ταζμίρ ε λπ ίζει να μη βρουν κανέναν. Ο Ταζμίρ δεν θέ­ λει τον κ ίνδυνο. Δεν του αρ έσει να ταξ ιδεύ ει σε περιοχέ ς που ορ ίζουν οι φυλές και όπου ανά πάσα στιγμή μπορε ί να ξ εσπά­ σουν μάχες. Στο π ίσω κάθ ισμα έχουν αλε ξίσφαιρα γιλέκα και κράνη, για κάθ ε ενδ εχό μενο. «Τι διάβαζες Ταζμίρ;» «Το ιερό Κοράνι». « Ν αι, το πρ ό σεξα, α λλά ήταν κάτι ιδ ια ίτερο. Βρή κες, ας πού με, κανένα "ταξ ιδιωτικό κομμάτι"; » «Όχι, δ εν ψάχνω ποτέ κάτι συγκεκριμένο. Ανο ίγω μια σε­ λίδα στην τύχη. Πριν από λίγο έπεσα πάνω στους στίχους που λένε ότι ό ποιος υπακού ε ι στον Θε ό και τον προφήτη του θ α οδηγη θ ε ί στους κήπους του παραδε ίσου, όπου αναβλύζουν πη­ γ έ ς, ενώ ό ποιος του γυρ ίσει την πλάτη θα τιμωρη θ ε ί σκληρά . Ανο ίγω το Κοράνι και διαβάζω όταν φο βάμαι κάτι ή ε ίμαι λυ­ πημένος». « Oh, yeah», λέ ει ο Μπομπ, ακουμπώντας το κεφάλι του στο ζά τ μι. Μ ε μισόκλειστα μάτια βλέπει τους βρόμικους δρό μους της Καμπούλ να ε ξαφανίζονται. Οδηγούν κόντρα στον πρωινό ήλιο και ο Μπομπ κλε ίνει τα μάτια στη λάμψη. Ο Ταζμίρ σκ έφτεται την αποστολή του. Ένα μεγάλο αμερικα­ νικό περιοδ ικό τον έχει προσλάβει ως δ ιερμηνέ α. Πριν, όταν κυβερνού σαν οι Τα λιμπάν, δούλευε για έναν αν θ ρωπιστικό οργανισμό . Είχε την ευ θύνη για τη διανομή αλευριού και ρυζι­ ού στους φτωχού ς. Μ ετά την Ι Ι η Σ επτεμβρ ίου, όταν όλοι οι ξέ­ νοι εγκατ έλειψαν τη χώρα, αν έλα β ε ως μόνος υπεύθυνος. Ο ι Ταλιμπάν εμπόδ ισαν όλες του τις προσπάθ ειες. Ο ι δ ιανομέ ς σταμάτησαν και μια μέρα μια βό μβα κατέστρεψε την παράγκα όπου συνήθιζαν να μοιράζουν τρόφιμα. Ο Ταζμίρ ευχαρ ίστησε τον Θ ε ό που δι έ κοψε τις δ ιανομ έ ς. Σ κ έψου ο τό πος να ήταν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

255

γεμάτος από απε λπισμένες γυναίκες και παιδ ιά που θ α περ ί­ μεναν στην ουρά για τρόφιμα ! Τώρα του φαίνεται πως πέ ρασε πολύ ς καιρό ς αφότου δού ­ λευε στον ανθρωπιστικό οργανισμό . Όταν οι δημοσιογράφοι κα­ τέκλυσαν την Καμπούλ, τον προσέλαβε το αμερικανικό περιοδι­ κό . Το ημερομίσθ ιο που του πρότειναν αντιστοιχούσε με τον μι­ σθό ενός δεκαπενθήμερου. Σκέφτηκε την οικογένειά του που ε ί­ χε ανάγκη από χρήματα. Άφησε τον οργανισμό κι άρχισε να κά­ νει τον διερμηνέα. Τα αγγλικά του ήταν έντεχνα και ευρηματικά. Ο Ταζμίρ ε ίναι ο μοναδικό ς εργαζό μενος στην οικογ ένειά του που για τα αφγανικά δε δομένα ε ίναι σχετικά μικρή. Μένει μαζί με τη μητέ ρα, τον πατέρα, την ετερο θαλή αδερφή, τη σύ ­ ζυγο και το μικρό παιδί του, σ' ένα μικρό δ ιαμέ ρισμα στη Μ ι­ κροραγιόν, αρκετά κοντά στον Σ ου λτάν και την οικογ ένειά του. Η μητ έ ρα του ε ίναι η μεγαλύτερη αδ ερφή του Σ ουλτάν, που την π άντρεψαν για να τον σπου δάσουν με τα λ εφτά που πήραν προ ίκα. Η Φερόζα ήταν πολύ αυστηρή μάνα. Όταν ο Ταζμίρ ήταν μικρ ό ς, δ εν τον άφηνε να βγει να πα ίξ ει με τ ' άλλα παιδ ιά . Έπρεπε να παίζει ήσυχα κι ωρα ία στο μικρό δ ωμάτιο, κάτω από το άγρυπνο βλέ μμα της. Όταν μεγάλωσε, τον έβ αζε να διαβάζει τα μαθήματά του. Μ ετά το σχολε ίο έπρεπε να πηγαί­ νει κατευ θ ε ίαν σπ ίτι και ποτέ δ εν τον άφηνε να πάει στο σπίτι κάποιου συμμαθητή ή να φ έ ρνει φ ίλους στο δ ικό του. Ο Ταζ­ μίρ δεν δ ιαμαρτυρόταν, δεν μπορούσε να δ ιαμαρτυρη θ εί' γιατί η Φερόζα έδερνε και έδερνε αλύπητα. « Είναι χειρ ότερη κι από τον Ο σά μα Μ πιν Λ άντεν», εξη­ γούσε ο Ταζμίρ στον Μπομπ, όταν έπρεπε να του δ ικαιολογη­ θ ε ί που πήγαινε αργ ά στη δουλειά ή αναγκαζόταν ν ' αφήσει στη μέση τη δουλειά και να φύγει. Στους καινού ργιους Αμερι­ κανούς φ ίλους του έλεγε φοβερ έ ς ιστορ ίες για την « Οσά μα». Φαντάζονταν μια μέγαιρα κρυμμένη κάτω από την μπούρκα. Όταν ό μως τη συνάντησαν στο σπ ίτι του Ταζμίρ, δεν ε ίδαν πα­ ρά μια γελαστή κοντή γυναίκα με ερευνητικό , αλλήθ ωρο βλέ μDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

256

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

μα. Στο στήθος της φορού σε ένα μεγάλο χρυσό μενταγιόν με το σύ μβολο της ισλαμικής π ίστης. Το αγόρασε μόλις ο Ταζμίρ έφερε σπ ίτι τον πρώτο αμερικάνικο μισθό του. Η Φ ερόζα ξέ­ ρει ακριβώς τι χρή ματα παίρνει ο γιος της και ο Ταζμίρ της δί­ νει ακέ ραιο τον μισθό του. Εκε ίνη του δίνει ένα χαρτζιλίκι. Ο Ταζμίρ τους δε ίχνει στους το ίχους τα σημάδ ια από τα παπού­ τσια ή από άλλα πράγματα που του εκσφενδόνισε. Τώρα πια γελάει' ο τύραννος Φερόζα έχει γ ίνει πλέον ανέκδοτο. Η Φ ερόζα ε ίχε την έντονη επιθυμ ία να γ ίνει ο Ταζμ ίρ με­ γ άλος και τραν ό ς. Όταν της περ ίσσευαν λίγα χρή ματα, τον έβαζε να παρακολου θ ε ί δ ιάφορα μαθήματα. Αγγλικά, μαθη­ ματικά, πληροφορική . Η αγρά μματη γυνα ίκα, που παντρεύτη ­ κε παρά τη θέλησή της για να φ έρει χρή ματα στην οικογ ένεια, θ α γινόταν χάρη στον πετυχημ ένο γιο της μια σπου δα ία και αξ ιοσέβαστη μάνα. Η Φ ε ρ όζα μπορε ί να χτυπού σε τον Ταζ μ ίρ, α λλά στον άντρα της δεν τολμούσε ούτε να αντιμιλήσει. Εντούτοις, ποιος από τους δυο ε ίχε το πάνω χέ ρι ήταν ολοφάνερο. Μ ε τα χρό ­ νια η Φ ερόζα ε ίχε παχύνει, με τα γυαλιά της πρεσβυωπ ίας να πέφτουν χαμηλά στη μύτη ή να κρ έ μονται γύ ρω από τον λαιμό της. Ο άντρας της, αντίθ ετα, ήταν χλομός και αδύνατος, έτοι­ μος να σπάσει σαν ξ ερό κλαράκι. Ο Ταζμίρ έβλεπε ε λάχιστα τον πατέρα του . Ήταν ένας αγαθός και ντροπαλός άν θρωπος, αλλά καλή ς υγε ίας. Ταξίδ ευε ως πλασι έ στην Ινδία και στο Πακιστάν' άλλοτε έ φερνε λεφτά κι άλλοτε όχι. Σύντομα η Φ ε­ ρόζα ανέλαβ ε αρχηγός της οικογένειας. Ο Ταζμίρ ήταν ο μοναδ ικός γιος της Φ ερόζα, αλλά εκε ίνη ποτ έ δ εν έπαψε να ελπ ίζει. Λαχταρούσε κι άλλο παιδί. Πήγε λοιπόν στο β ρεφοκ ομε ίο της Καμπούλ κι εκε ί βρήκε την Κ ε­ σμέχ που κάποιος την ε ίχε εγκαταλε ίψει έξω από το κτίριο τ υ­ λιγμένη σ' ένα βρό μικο χράμι. Την πήρε σπ ίτι και την ανέθρε­ ψε σαν να ήταν αδερφή του Ταζμίρ. Ο Ταζμίρ ε ίναι φτυστό ς η μάνα του, στρογγυλοπρόσωπος, με χοντρή κοιλιά και λικνιστό βήμα, ενώ η Κεσμέχ ε ίναι ολότελα δ ιαφορετική. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

257

Η Κεσμέχ ε ίναι ένα νευρικό και αεικίνητο κορίτσι. Αδύνα­ τη σαν σπιρτόξυ λο με πολύ πιο σκού ρα επιδ ερμ ίδα από των άλλων στην οικογ ένεια. Η Κεσμέχ έχει ένα ατ ίθασο βλέ μμα, σαν να ζει σ' έναν φανταστικό κό σμο πολύ πιο συναρπαστικό από την πραγματικότητα. Στις οικογενειακέ ς συγκεντρώ σεις, προς μεγάλη απελπισία της μάνας της, η Κεσμέχ τρέχει γύ ρω τριγύ ρω σαν ατίθασο πουλάρι. Ο Ταζμίρ ήταν ένα παιδί υπά­ κουο στις προσταγ έ ς της μάνας του, ενώ η Κεσμέχ λερώνεται, μαλώνει και γεμίζει γρατσουνιέ ς. Αλλά κανε ίς δ εν ε ίναι τόσο τρυφερό ς όσο η Κεσμέχ όταν ε ίναι ήρεμη . Φιλάει τρυφερά και αγκαλιάζει σφιχτά τη μάνα της. Όπου και να πηγαίνει η Φ ερό­ ζα η Κ εσμ έ χ ακο λου θ ε ί λίγο πιο π ίσω. Σ αν μικρή α δύνατη σκιά ακολουθ ε ί τη στρουμπουλή μητέρα της. Όπως όλα τα παιδιά, η Κεσμέχ έ μαθ ε πολύ γρήγορα τι ση­ μα ίνει Ταλιμπάν. Μ ια μέ ρα ένας Ταλιμπάν ξυλοκό πησε την Κεσμέχ και έναν φ ίλο της στη σκάλα του σπιτιού της. Έπαιζαν με τον γιο του που ε ίχε π έσει κι ε ίχε χτ υπήσει σοβαρά . Ο πατέ­ ρας του τους άρπαξ ε και τους δύο και τους χτ ύπαγε με μια μα­ γκούρα. Από τότε δεν ξανάπαιξαν με το παιδάκι. Ο ι Ταλιμπάν ήταν αυτο ί που δ εν της επ έτρεψαν να πάει σχολε ίο με τ' αγό­ ρια της Μ ικροραγιόν. Ο ι Ταλιμπάν ήταν αυτο ί που δ εν άφη­ ναν τον κόσμο να τραγουδήσει ή να χτυπήσει παλαμάκια. Δ εν τον άφηναν να χορ έψει. Ο ι Ταλιμπάν ήταν αυτο ί που δεν την ά φηναν να πα ίξ ει έξω με τις κούκλες της. Ο ι κούκλ ες και τα χνου δωτά ζωάκια ήταν απαγορευμένα, αφού απεικόνιζαν ζω­ ντανέ ς υπάρξ εις. Όταν η στρατιωτική αστυνομία έκανε έφοδο στα σπ ίτια σπάζοντας τις τη λ εορ ά σεις και τα κασετό φωνα, έ παιρναν μαζί τους και ό ,τι παιχν ίδ ια εύ ρισκαν. Ξ ερ ίζωναν από τις κού κλες τα χέ ρια και τα κεφάλια και τις ποδοπατού ­ σαν μπροστά στα έντρομα μάτια των παιδιών. Το πρώτο που έκανε η Κεσμέχ όταν της ε ίπε η Φ ερόζα ότι έ φυγαν οι Ταλ ιμπάν ήταν να βγει έξω με την καλύτερή της κούκλα και να της δ ε ίξ ει τον κόσμο. Ο Ταζμίρ ξύρισε τα γ ένια του. Η Φ ερόζα έβγαλε ένα σκονισμένο κασετό φωνο και τριDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

258

γυρνού σε μ έ σα στο σπ ίτι τραγου δώντας: «Τώ ρα θ α γλεντή­ σουμε για τα πέντε χαμένα χρόνια μας ! » Η Φ ερόζα δ εν απέκτησε άλλα παιδιά για να τα φροντίζει. Μόλις υιο θέτησε την Κεσμέχ άρχισε ο εμφύλιος πόλεμος και αναγκάστηκε να καταφύγει μαζί με την οικογένεια του Σ ουλ­ τάν στο Π ακιστάν. Επιστρ έ φοντας από την ε ξ ορ ία η Φ ερόζα ήταν καιρός να βρει νύφη για τον Ταζμίρ κι όχι να ψάχνει στα βρεφοκομε ία για εγκαταλειμμένα παιδιά. Όπως σ' όλα τα θέ ματα που αφορούσαν τη ζωή του Ταζμίρ έτσι και στο θέ μα της νύφης αποφάσιζε η μάνα του. Ο Ταζμίρ ήταν ερωτευμ έ νος με μια συμμαθήτριά του από το αγγλ ικό σχολε ίο στο Πακιστάν. Ήταν σαν ζευγάρι μόλο που δεν ε ίχαν ποτ έ φιλη θ ε ί ούτε ε ίχαν πιαστε ί απ' το χ έρι. Ποτέ δ εν συνα­ ντιόντουσαν μόνοι, ό μως παρ ' όλα αυτά ήταν ζευγάρι κι έστελ­ ναν ο ένας στον άλλον ραβασάκια και ερωτικά γρά μματα. Ο Ταζμίρ δ εν τολμού σε να πει τίποτα γι' αυτή την κοπ έλα, αλλά ονειρευόταν να την παντρευτε ί. Ήταν συγγενής του πολέ μαρ­ χου Μασούντ και ο νεαρός ήξ ερε πως η μάνα του φο βόταν τα μπλε ξίματα. Ανεξάρτητα ό μως από αυτό , ο Ταζμίρ δεν θα τολ­ μού σε να μιλήσει ποτέ για τον έ ρωτά του στη Φ ερόζα. Είχε εκ­ παιδευτε ί να μη ζητάει τίποτε για τον εαυτό του ούτε ν' ανο ί­ γει την καρδ ιά του στη Φ ερόζα. Την καταπίεση που βίωνε την ερμήνευε ως σεβασμό . «Σου βρήκα νύφη», του ε ίπε μια μέρα η Φ ερόζα. «Αλήθ εια;» ε ίπε ο Ταζμίρ. Ένιωσε έναν κόμπο στον λαιμό, αλλά ούτε μια λέξη διαμαρτυρ ίας δεν βγήκε από το στό μα του. Κατάλαβ ε απλώς ότ ι έπρεπε να γράψει ένα γράμμα στην αγα­ πημένη του και να της πει ότι όλα τέλειωσαν. «Και ποια ε ίναι;» ρώτησε. « Είναι η μακρινή ξ α δέ ρφη σου, η Χ α δίγια. Έχεις να τη δεις από τότε που ήσουν μικρός. Είναι καλή και εργατική. Από καλή οικογένεια». Ο Ταζ μίρ απλώς κούνησε το κεφάλι. Δύ ο μήνες αργότερα συνάντησε για πρώτη φορά τη Χαδίγια, στον αρραβώνα τους. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

259

Καθόταν δίπλα της όλη τη βραδ ιά χωρ ίς να της πει λέξη. Μπο­ ρε ί και να την αγαπήσω, σκέφτηκε. Η Χ αδίγια μοιάζει με Παρισινή τραγουδίστρια της δεκαε­ ί τ ας του '20. Έχει κυματιστά μαλλιά με χωρ ίστρα στο πλάι, κομ­ μένα ίσια πάνω από τους ώ μους. Η επιδερμίδα της ε ίναι άσπρη από την πούδρα, μαύρα μακιγιαρισμένα μάτια και κόκκινα βαμ­ μένα χε ίλη. Μ ε αδύνατα μάγουλα και σαρκώδη χε ίλη μοιάζει σαν να π έ ρασε όλη της τη ζωή ποζάροντας σε καλλιτεχνικ έ ς φωτογραφίες. Αλλά σύ μφωνα με τα αφγανικά πρότ υπα δεν θ ε­ ωρε ίται ε λκυστική. Είναι κοκαλιάρα και πολύ στενή. Ιδανικέ ς γυνα ίκες στο Αφγανιστάν θ εωρούνται αυτ έ ς που έ χουν φου­ σκωτά μάγουλα, πεταχτούς γοφούς και στρογγυλή κοιλιά . «Τώρα την αγαπώ », λέ ει ο Ταζμίρ. Πλησιάζουν την Γκάρ­ ντες και ο Ταζμίρ έχει αφηγη θ ε ί στον Μπομπ, τον Α μερικανό δημοσιογράφο, όλη του τη ζωή. «Wow», λέ ει. «Απίστευτη ιστορ ία ! Ώστε τώρα την αγαπάς πραγματικά . Και το άλλο κορ ίτσι;» Ο Ταζμίρ δεν έχει ιδέα πραγματικά τι απέγινε η άλλη κοπέλα. Ούτε τη σκέφτεται πια. Τώρα ζει για τη δική του μικρή οικογ έ­ νεια. Πριν από έναν χρόνο αυτός και η Χαδίγια απέκτησαν κόρη. «Η Χαδίγια φο βόταν, δ εν ήθελε κόρη», λέ ει στον Μπομπ. «Η Χαδίγια πάντα φοβάται κάτι, και εκε ίνη τη φορά φοβόταν πως θα γεννήσει κορίτσι. Της ε ίπα, όπως και στους άλλους, ότι επιθυμού σα να αποκτήσω κό ρη. Όταν θ α γεννιόταν λοιπόν δ εν θα μπορούσε να πει κανε ίς "τι κρ ίμα" , αφού αυτή ήταν η επιθυμία μου. Κι αν γεννιόταν αγόρι, πάλι δεν θ α 'λεγε κανε ίς τίποτα, αφού όλοι θα ήταν χαρού μενοι έτσι κι αλλιώς». «Χμ», ε ίπε ο Μπομπ, προσπαθώντας να καταλάβε ι τη λογική του. «Τώρα η Χ αδίγια φοβάται πως δ εν θ α ξαναμείνει έγκυος, επειδή προσπαθού με και δεν τα καταφέρνουμε. Γι' αυτό λο ιπόν της λέω πως αρκε ί το ένα παιδί, ότι ε ίμαστε μια χαρά έτσι. Στη Δύ ση πολλά ζευγ άρια κάνουν μόνο ένα παιδί. Έτσι, αν δ εν αποκτήσουμε άλλα παιδιά θα ξέρει ο κόσμος ότι δ εν ήθε λα άλ­ λα, αν πάλι αποκτήσουμε και άλλα θα χαρούν έτσι κι αλλιώς». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

260

«Χ μ». Σταματούν στην Γκάρντες για να αγοράσουν κάτι να φάνε. Αγοράζουν μια κούτα Hi-lite δέκα λεπτά το πακ έτο, ένα κιλό αγγού ρια, ε ίκοσι αυγά και ψωμί. Μόλις κάθονται να καθαρ ί­ σουν τα αγγούρια και τα τσόφλια των αυγών, ο Μπομπ φωνά­ ζει: «Στοπ ! ». Στην άκρη του δρό μου κάθονται καμιά τριανταριά άντρες σχηματ ίζοντας κύκλο. Κρατούν τα Καλάσκινοφ μπροστά τους και ε ίναι ζωσμένοι σφαίρες. « Είναι οι άντρες του Π αντσά Χ αν ! » φων άζ ει ο Μ πομπ. Σ « ταμάτα το αυτοκίνητο ! » Ο Μ πομπ πα ίρνει μαζί του τον Ταζ μίρ και κατευ θύνεται προς τους άντρες. Ανά μεσά τους κάθ εται ο Παντσά Χαν, ο ση­ μαντικότερος από τους πολέ μαρχους των ανατολικών επαρ ­ χιών και ένας από τους σκληρότερους αντιπάλου ς του Χαμίντ Καρζάι. Όταν έφυγαν οι Ταλιμπάν, ο Παντσά Χαν ανέλαβε διοικη­ τής της επαρχίας Πάκτια, μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές του Αφγανιστάν. Ως δ ιοικητής της περιοχής όπου η Αλ Κάιντα ε ίχε τη μεγαλύτερη υποστήριξη, ο Παντσά Χαν ήταν σημαντι­ κό πρόσωπο για την αμερικανική αντικατασκοπ ία. Είχαν την ανάγκη συμμάχων στο έδαφος και κανε ίς από τους πολέ μαρ­ χους δ εν ήταν καλύτερος ή χειρότερος από τον άλλον. Η απο­ στολή του Παντσά Χαν ήταν να ανακαλύψει πού κρύβονταν οι Τ αλ ιμπ άν και οι στρατιώτες της Αλ Κά ιντα. Σ τη συν έ χεια έπρεπε να υποδεικνύ ει τα σημε ία στους Α μερικάνους. Για τον σκοπό αυτό τον ε ίχαν εφοδ ιάσει μ' ένα δορυφορικό τηλέφωνο που το χρησιμοποιούσε συνεχώς για να ενημερώνει τους Α με­ ρικανού ς για τις κινήσεις των με λών της Αλ Κά ιντα στην πε ­ ριοχή. Και οι Α μερικανο ί χτυπούσαν. Τη μια το ένα χωριό , την άλλη το άλλο. Χτυπού σαν αρχηγού ς φυλών που πήγαιναν στην Καμπούλ για την ορκωμοσία του Καρζάι, κόσμο που γλεντού­ σε σε γ ά μους, ά μαχους που ε ίχαν συγκεντρω θ ε ί σε κ άποιο σπίτι. Κανένας από αυτούς δεν ε ίχε σχέσεις με την Αλ Κάιντα, Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

261

αλλά ε ίχαν κάτι κοινό: ήταν εχθροί του Παντσά Χαν. Ο ι τοπι­ κ έ ς διαμαρτυρ ίες για τον ανε ξάρτητο δ ιοικητή που ε ίχε στην κατοχή του βομβαρδ ιστικά Β52 και καταδ ιωκτικά αεροπλάνα Ρ16, για να κανονίζει τις διαμάχες μεταξύ φυλών, υπήρξαν τό­ σο έντονες που ο Καρζάι αναγκάστηκε να τον καθαιρέ σει. Τότε ο Παντσά Χαν ξ εκ ίνησε τον δ ικό του μικρό πόλε μο. Έριχνε ρουκέτες στα χωριά που δι έ μεναν οι εχθ ρο ί του και ο πόλεμος ανά μεσα στις διαφορετικέ ς φυλές φούντωσε. Πολλο ί αθώοι έχασαν τη ζωή τους στην προσπάθ εια του πολέ μαρχου να κερ δίσει τη χαμένη του ε ξ ουσία. Στο τέλος υποχρεώθηκε να σταματήσει τις επιθέσεις, τουλάχιστον για την ώρα. Ο Μπο­ μπ τον έψαχνε καιρό και να 'τος τώρα, αραχτός πάνω στην άμ­ μο, τριγυρισμένος από μια ομάδα γενειοφόρων αντρών. Ο Παντσά Χαν σηκώνεται μόλις τους βλέπει. Χαιρετάει ψυ­ χρά τον Μπομπ και αγκαλιάζει θ ερμά τον Ταζμίρ και τον καθί­ ζει δίπλα του στο χώ μα. «Τι γ ίνεσαι φίλε μου; Πώς περνάς;» Είχαν συναντη θ ε ί πολλές φορ ές στη δ ιάρκεια της «επιχε ί­ ρησης Ανακόντα», τη μεγάλη επιχε ίρηση των Αμερικανών ενά­ ντια στην Αλ Κάιντα. Ο Ταζμίρ έκανε απλώς τον διερμηνέα. Ο Παντσά Χ αν έχει συνη θίσει να ε ξ ουσιάζει την περιοχή μαζί με τα τρ ία αδέρφια του, σαν να ήταν τσιφλίκι τους. Δ εν έχει περάσει καν μήνας που άφησε να π έσουν βροχή οι ρουκέ­ τες πάνω στην Γκάρντες. Τώρα σειρά έχει η Χοστ. Εκε ί τοπο­ θ ετήθηκε καινούργιος διοικητής, ένας κοινωνιολόγος που έζη ­ σε τα τελευταία δέκα χρόνια στην Αυστραλία. Τώρα β ρ ίσκεται στο στόχαστρο των αντρών του Παντσά Χαν. « Ο ι άντρες μου ε ίναι έτοιμοι», λέ ε ι ο Π αντσά Χ αν στον Ταζμίρ που μεταφράζει, καθώς ο Μπομπ σημειώνει στο σημει­ ωματάριό του. «Καθόμαστε ε δώ και σχε διάζουμε τι θα κάνου­ με», συνεχίζει κοιτάζοντας με νόημα τους άντρες του. «Θα τον χτυπήσουμε ή θα περιμένουμε;» «Πηγαίνετε στη Χ οστ; Τότε να πε ίτε στον αδ ερφό μου να ξ εφορτωθ ε ί τον καινού ργιο δ ιοικητή το συντομότερο. Πέ στε του να τον κάνει πακέτο και να τον στε ίλει στον Καρζάι ! » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

262

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ο Παντσά Χαν μιμε ίται τις κινήσεις του πακεταρ ίσματος και με μια απότομη κίνηση των χεριών δ ε ίχνει πώς θα τον ξα­ ποστείλει. Ο ι άντρες του τον παρακολουθούν, μετά στρ έ φουν το βλέ μμα στον Ταζμ ίρ κι ύ στερα στον ξ αν θ ομάλλη Μπομπ που γράφει πυρετωδώς. «Ακούστε», λέ ει ο Παντσά Χαν. «Δεν υπάρχει καμιά αμφι­ βολία για το ποιος ε ίναι ο αρχηγό ς αυτών των τριών επαρχιών που οι Α μερικανο ί παρακολου θ ούν με γερακίσιο μάτι. Ο πο­ λέ μαρχος χρησιμοποιεί το πόδ ι του Ταζμίρ για να δώσει έ μφα­ ση στα λόγια του. Πάνω στο μπούτ ι του δ ιερμηνέ α σχε δ ιάζει χάρτες, δρ ό μους, μέτωπα. Για κάθ ε φράση που θ εωρεί σπου­ δα ία, τον χτυπάει δυνατά. Ο Ταζ μ ίρ μεταφράζει μηχανικά . Πάνω στο πόδ ι του σκαρφαλώνει το μεγαλύτερο μυρμήγκι που ε ίδε ποτέ στη ζωή του. « ο Καρζά ι ετοιμάζεται να στε ίλει τον στρατό την επό μενη βδομάδα. Τι θ α κάνεις τότε;» ρωτάει ο Μπομπ. « Ποιον στρατό; Ο Κ αρ ζά ι δ εν έχει στρατό ! Μόνο καμιά εκατοστή σωματοφύλακες που τους εκπαιδεύ ουν οι Άγγλοι. Κανε ίς δεν μπορεί να με νικήσει ε δώ, στην περιοχή μου», λέ ει ο Παντσά Χαν κοιτάζοντας τους άντρες του. Κάθ ονται με τα λιωμένα σανδάλια τους και τα παλιά τους ρούχα. Το μόνο που αστράφτει πάνω τους ε ίναι τα καλογυαλισμένα όπλα. Ο ι λαβές ε ίναι σκεπασμένες με σειρ έ ς χρωματιστά περιδέ ραια. Άλλοι τις έχουν στολίσει με κεντητέ ς μπορντού ρες. Ένας από τους νε ότερους άντρες έχει κολλήσε ι στο Καλάσνικό φ του μικρά αυτοκόλλητα. Σ ' ένα ρο ζ αυτοκόλλητο γρ ά φει με κ ό κκινα γρά μματα "kiss me" . Πολλο ί από αυτούς, μόλις πριν από έναν χρόνο, αγων ίστη­ καν στο πλ ευρ ό των Ταλιμπάν. «Δ εν ανήκουμε σε καν έναν, μόνο να μας νοικιάσουν μπορούν ε, ε ίμαστε μισθοφό ροι», λένε οι Αφγανο ί εξηγώντας τις τόσο συχνές αλλαγ ές στρατοπέδου. Σήμερα ανήκουν στον Π αντσά Χαν, αύριο μπορεί να τους μι­ σθώσουν οι Α μερικανο ί. Το σημαντικότερο ό μως γι' αυτού ς ε ί­ ναι να πο λ ε μήσουν εκε ίνους που ο Π αντσά Χ αν θ εωρε ί Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

263

εχθ ρού ς του. Το κυνήγι των Αμερικανών για οπαδού ς της Αλ Κάιντα έρχεται σε δεύτερη μο ίρα. « Είναι τρελός», λέει ο Ταζμίρ μόλις φτάνουν στο αυτοκίνη ­ το . « Κάτι τ έτοιοι φτα ίνε που δ εν γ ίνεται ποτ έ ε ιρήνη στο Α φγανιστάν. Γ ι ' αυτόν η ε ξ ουσ ία ε ίναι πολύ πιο σημαντική από την ειρήνη. Είναι τόσο τρελός που μπορε ί να ρισκάρει τη ζω ή χιλ ιάδ ων αν θ ρ ώπων μόνο και μό νο για να παραμε ίνει στην εξουσία. Και να σκεφτε ί κανε ίς ότι οι Αμερικανο ί δέχτη­ καν να συνεργαστούν μ' έναν τέτοιο άνθρωπο», λέ ει. «Αν ήθελαν να συνεργαστούν με ανθρώπους που δεν έχουν βάψει τα χ έ ρια τους στο α ίμα, δ εν θ α έβρισκαν και πολλού ς κα θ αρού ς σ ' αυτή ν ε δώ την περιοχή», λέ ε ι ο Μ πομπ. « Δ εν έχουν άλλη επιλογή». «Τώρα, ό μως, δεν ασχολούνται πια με το κυνήγι των Ταλι­ μπάν για λογαριασμό των Αμερικανών, παρά χτυπούν ο ένας τον άλλον», λέ ει ο Ταζμίρ. « Χ μ», μουρμουρ ίζει ο Μπομπ. «Αναρωτι έ μαι αν θα γ ίνουν σοβαρές μάχες», λέει πιο πολύ στον εαυτό του παρά στον Ταζμίρ. Ο Ταζμίρ και ο Μπομπ έχουν τε λε ίως αντίθ ετη άποψη για το τι σημαίνει πετυχημένο ταξίδ ι. Ο Μπομπ θέλει δράση. Όσα περισσότερα πρ άγματα συμ β α ίνουν, τό σο το καλύτερο. Ο Ταζμίρ θέλει να επιστρ έψει στο σπίτι του, το συντομότερο δυ­ νατό . Σε λίγες μέρες κλε ίνουν δύο χρόνια που παντρεύτηκε τη Χαδίγια και θέλει να προλάβε ι να γυρ ίσει για την επέτειο των γά μων τους. Θέλει να της κάνει έκπληξη μ' ένα ωραίο δώρο. Ο Μπομπ θέλει περιπέτεια. Όπως τις προάλλες, που οι δυο τους παραλίγο να σκοτω θούν από μια χειρο βομβίδα. Δ εν τους χτύ ­ πησε, αλλά έπεσε στο π ίσω αυτοκίνητο. Ή τότε που έπρεπε να κρυφτούν μ έ σα στο σκοτάδ ι γιατ ί τους π έ ρασαν για εχθ ρού ς στον δρ ό μο για την Γκάρντες και οι σφα ίρες σφύ ριζαν γύ ρω τους. Μ ο λον ότι φο βάται τον θάνατο, όλα αυτά κ άνουν τον Μ πομπ να αισθάνεται πως κάνει κάτι σπου δα ίο. Ο Τα ζ μ ίρ, αντ ίθ ετα, καταρι έται την ώρα και τη στιγμή που άλλαξ ε δου­ λειά . Το μόνο καλό μ' αυτέ ς τις περιπ έτειες ε ίναι το επ ίδομα Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

264

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

πολέ μου. Η Φ ερόζα δεν ξέρει τίποτα γι' αυτό κι έτσι μπορε ί να κρατή σει τα πρόσθ ετα χρήματα για τον εαυτό του. Γ ια τον Ταζ μίρ, όπως και τους περισσότερους κατο ίκους της Καμπούλ, αυτό το κομμάτι της χώρας ε ίναι το πιο ξένο. Αυτά τα μέ ρη θ εωρούνται άγρια και επικίνδυνα. Εδώ ζει ένας λαός που δεν θέλει να υποταχτε ί σε μια ε θνική κυ βέρνηση. Τα ε ξουσιάζει ο Παντσά Χαν και τα αδέρφια του. Έτσι ήταν πά­ ντα. Σ' αυτή την περιοχή ισχύ ει ο νό μος του πιο δυνατού . Περνούν από έρημα τοπία. Σκόρπια ε δώ κι εκε ί βλέπουν νο­ μάδες και καμήλες να λικνίζονται ήρεμα και περήφανα ανάμεσα στους αμμόλοφους. Σ ε άλλα σημε ία νομάδ ες έχουν στήσει τις σκηνές τους στο χρώμα της άμμου. Γυναίκες, με πολύχρωμες που­ καμίσες που ανεμίζουν στον α έρα, κυκλοφορούν ανά μεσα στις σκηνές. Ο ι γυναίκες της φυλής των Κούτσι ε ίναι οι πιο ελεύθ ερες του Αφγανιστάν. Ούτε οι Ταλιμπάν δεν κατάφεραν να τις ανα­ γκάσουν να φορέσουν μπούρκα, όσο έ μεναν έξω από τις πόλεις. Αλλά κι αυτό ς ο νομαδ ικός λαός έχει υποφέ ρει πολλά από τον πόλεμο. Εξαιτίας του πολέ μου και των ναρκών αναγκάστηκαν να αλλάξουν τις διαδρομέ ς που ακολουθούσε η φυλή τους ε δώ και εκατοντάδ ες χρόνια και να περιοριστούν σε πολύ μικρότερες εκτάσεις. Η ξηρασία των τελευταίων ετών ε ίχε σαν αποτέλεσμα να πεθάνουν πολλές από τις κατσίκες και τις καμήλες τους. Το τοπίο όσο πά ει και αδ ειάζει. Χαμηλά απλώνεται η έρη­ μος, από πάνω τους οι ψη λέ ς βουνοκορφ έ ς σε δ ιαφορετικ έ ς μουντ έ ς αποχρώσεις . Στα βουνά δ ιακρ ίνονται μαύ ρα σχέδ ια σε σχή μα ζιγκ ζαγκ, πρόβατα που αναζητούν τροφή, το ένα π ί­ σω απ' το άλλο, στις πλαγιές των βουνών. Πλησιάζουν στη Χ οστ . Ο Ταζμ ίρ τη μισε ί αυτή την πόλη. Εδώ ο αρχηγός των Ταλιμπάν, ο Μουλά Ο μάρ, βρήκε τους πι­ στότερους οπαδού ς. Ο ι κάτοικοι της Χοστ και των γύρω περιο­ χών δ εν κατάλαβαν πως η χώρα ε ίχε καταληφτε ί από τους Τα­ λιμπάν. Γ ι' αυτούς η δ ιαφορά από την αλλαγή του καθ εστώτος ήταν ε λάχιστη . Εδώ οι γυνα ίκες δ εν εργάζονταν και τα κορ ί­ τσια δ εν πήγαιναν στο σχολε ίο. Μπού ρκα φορού σαν αν έ καDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛfOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

265

θ εν, όχι επειδή ήταν εντολή του καθ εστώτος, αλλά επειδή τις υποχρ έωνε η οικογένεια. Η Χοστ ε ίναι μια πόλη χωρίς γυναίκες, τουλάχιστον σε πρώ­ τη ματιά . Ενώ οι γυναίκες στην Καμπούλ, αυτή την άνοιξη, για πρώτη φορά μετά την πτώση των Ταλιμπάν, έβγαλαν την μπούρ­ κα και άρχισαν να εμφαν ίζονται δ ειλά ακό μη και στα εστιατό­ ρια, οι γυναίκες στη Χοστ δ εν κυκλοφορούν στον δρό μο, ούτε και με μπού ρκα. Ζουν μια ερμητικά κλεισμένη ζωή στις αυλές των σπιτιών τους. Δ εν τους επιτρέπεται να βγουν, να ψων ίσουν ή να επισκεφτούν κάποιον. Εδώ β ασιλεύ ει ο αυστηρό ς νό μος πούρντα , ο απόλυτος διαχωρισμός αντρών και γυναικών. Ο Ταζμίρ και ο Μπομπ πηγαίνουν κατευθε ίαν στο σπίτι του μικρού αδερφού του Παντσά Χαν, του Καμάλ Χαν. Αυτό ς έχει καταλάβ ει το σπίτι του δ ιοικητή, ενώ ο νεοδιορισμένος δ ιοικη­ τής βρ ίσκεται υπό κράτηση στο σπίτι του. Στον κήπο του διοικη­ τηρ ίου περιπολούν δεκάδες άντρες πιστοί στη φατρ ία των Χαν. Στρατιώτες κάθε ηλικίας, από αμούστακα αγόρια μέχρι γκριζο­ μάλλη δες άντρες, κάθονται, ε ίναι ξ απλωμένοι κάτω ή περιπο­ λούν. Η ατμόσφαιρα ε ίναι φορτισμένη και λίγο ανήσυχη. « ο Καμάλ Χαν;» ρωτάει ο Ταζμίρ. Δύο στρατιώτες τους οδηγούν επάνω στον διοικητή που κά­ θ εται με τους άντρες του. Δέχεται να του πάρουν συνέντευξη. Ένα αγόρι τού ς προσφέ ρει τσά ι. «Είμαστε έτοιμοι για τον αγώνα. Μέχρι να φύγει ο δ ιορι­ έ σμ νος δ ιοικητής από τη Χ οστ και να αναλάβει πάλι ο αδ ερ­ φό ς μου, δ εν θ α υπάρξ ει ειρήνη», λέ ει ο νεαρό ς πολέ μαρχος. Ο ι άντρες του συγκατανεύ ουν. Ένας άλλος κουνάει αποφασι­ στικά το κεφάλι. Είναι ο υπαρχηγό ς του Καμάλ Χαν. Κάθ εται οκλαδόν στο πάτωμα, π ίνει τσά ι και ακού ει. Όλη την ώρα θω­ πε ύ ε ι έναν συναγωνιστή του. Είναι αγκαλ ιασμ έ νοι και τα πλεγμένα τους δάχτυλα ακουμπούν στο πόδ ι του ενός. Πολλο ί στρατιώτες γλυκοκοιτάζουν τον Ταζμίρ και τον Μπομπ. Σε κάποια μέρη του Αφγανιστάν, κυρ ίως στις νοτιοανατολι­ κές περιοχέ ς της χώρας, η ομοφυλοφιλία ε ίναι πολύ διαδομένη Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

266

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

και σιωπηρά αποδ εκτή. Πο λλο ί δ ιοικητέ ς έχουν πλήθος νεα­ ρών εραστών, και βλέπει συχνά κανε ίς ηλικιωμένους άντρες να ακολου θούνται από ένα τσού ρμο αγόρια. Τα αγό ρια στολίζο­ νται με λου λούδ ια στα μαλλιά τους, π ίσω από το αφτί ή στην κουμπότρυπα. Η εκτεταμένη ομοφυλοφιλία εύκολα εξηγε ίται, αν σκεφτε ί κανε ίς τον αυστηρό νό μο της πούρντα που ισχύ ει στις νότιες και ανατολικ έ ς περιοχέ ς της χώρας. Συχνά βλέπει κανε ίς ναζιάρη δ ες νεαρού ς να λικνίζονται στον δρ ό μο. Έχουν βάψει τα μάτια τους με μαύρο καγιάλ και η εμφάνισή τους θυ­ μίζει τραβ εστί της Δύσης. Ρίχνουν φλογερέ ς ματιέ ς και φλερτά­ ρουν, κουνώντας τους γοφού ς και τους ώμους τους. Ο ι δ ιοικητέ ς δ εν έ χουν μόνο την ομοφυλοφιλική πλευρ ά . Ο ι περισσότεροι έχουν σύζυγο και ένα σωρό παιδ ιά . Σπάνια ό μως βρ ίσκονται σπ ίτια τους και η ζωή τους κυλά ει ανά μεσα σε άντρες. Συχνά, οι εραστέ ς ξεσπούν σε σκην έ ς ζη λοτυπ ίας, που μπορε ί να καταλήξουν σε λουτρό α ίματος, για λόγους εκ­ δίκησης, όταν κάποιος νεαρ ό ς εραστής μοιράζεται ανά μεσα σε δύο άντρες. Κάποια φορά δύο διοικητές κατέβασαν τα ταν­ κς στο παζάρι για την καρ δ ιά ενό ς νεαρού . Η μάχη τελε ίωσε με μια ντουζίνα νεκρούς. Ο Καμάλ Χαν, ένας ωρα ίος άντρας γύρω στα ε ίκοσι, ισχυ­ ίζ ρ εται με αυτοπεπο ίθηση ότι μόνο τα μ έλη της οικογ ένειας Χαν δ ικαιούνται να διοικούν την περιοχή. «ο λαό ς ε ίναι με το μέ ρος μας, θα πολεμήσουμε ως τον τε­ λευτα ίο άντρα. Δ εν το κάνουμε επειδή δ ιψά με για εξουσία», λέ ει ο Καμάλ Χαν αφοπλιστικά, «αλλά επειδή μας θέλει ο λα­ ός. Και τους αξίζει. Γιατί εμε ίς ακολου θού με τις εντολές του». Δύο μακρυπόδαρες αράχνες σκαρφαλώνουν στον το ίχο π ί­ σω του. Ο Καμάλ Χ αν βγ άζει από την τσέ πη του γιλέκου του μια μικρή σακουλίτσα. Πα ίρνει από μέσα δύ ο ταμπλέτες και τις βάζει στο στό μα του. «Είμαι λίγο άρρωστος», λέ ει με μάτια που εκλιπαρούν τον οίκτο μας. Αυτο ί οι άντρες αντιτ ίθ ενται ο λοκ ληρωτικ ά στον Χ αμ ίντ Καρζά ι. Αυτο ί οι άντρες συνεχίζουν να ε ξουσιάζουν με τον Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

267

νό μο των πολέ μαρχων και αρνούνται να υπακούσουν τις προ­ σταγέ ς της Καμπούλ. Λ ίγο τους ενδιαφέρει αν στον αγώνα χα­ θούν απλο ί πολίτες. Μόνο η εξουσία τού ς ενδιαφέρει και αυτή σημαίνει δύο πράγματα : Δόξα - η οικογ ένεια Χαν να δ ιατηρή­ σει την εξουσία της στην περιοχή, και χρήμα - έλεγχο του πα­ ρ άνομου λαθ ρεμπορ ίου που ανθ ε ί καθώς και του νό μιμου ει­ σοδή ματος από τα τελωνειακά τέλη. Ο λόγος που το αμερικανικό περιοδικό ενδ ιαφέρεται τόσο για τις τοπικ έ ς δ ιαφορ έ ς στη Χ οστ, δ εν ε ίναι επειδή ο Καρζά ι απειλε ί να στρ έψει τον στρατό του ενάντια στους πολέ μαρ­ χους. Αυτό μάλλον δ εν θα συμβε ί επειδή ο Παντσά Χαν ε ίπε : «Αν στρ έψει τον στρατό του εναντίον μας, θα σκοτωθ ε ί πολύ ς κόσμος και τότε αυτό ς θα φορτωθ ε ί την ευ θύνη». Εν δ ιαφ έ ρεται για τις αμερικανικ έ ς δυνά μεις που δ ρουν στην περιοχή . Ο ι ειδ ικέ ς μυστικ έ ς δυνά μεις των Αμερικανών που ε ίναι αδύνατο να τις πλησιάσει κανε ίς, οι μυστικοί πράκτο­ ρες που τριγυρνούν στις οροσειρ έ ς αναζητώντας μέλη της Αλ Κά ιντα. Γ ι' αυτού ς θέλει ένα άρ θρο το περιοδ ικό του Μπομπ. Ένα αποκλειστικό άρ θρο : «Το κυνήγι της Αλ Κάιντα». Το κα­ λύτερο θα ήταν να έβρισκε ο Μπομπ τον Οσά μα Μπιν Λάντεν ή έ στω τον Μ ου λά Ο μάρ . Ο ι Α μερικανο ί ε ίναι ε ξ αιρετικά προσεκτικο ί και συνεργ άζονται και με τις δύ ο πλ ευρ έ ς των αντιμαχό μενων τοπικ ών παρατάξ εων. Και οι δύ ο π λευρ έ ς αμε ίβονται από τους Αμερικανού ς. Και οι δύο πλευρ έ ς τού ς συνο δ ε ύ ουν στις αποστο λέ ς, και οι δύ ο π λευρ έ ς πα ίρνουν όπλα, τη λεπικοινωνιακό και κατασκοπευτικό υλικό . Και στις δύο πλευρ ές υπάρχουν πρώην οπαδο ί των Ταλιμπάν. Ο μέγιστος εχθ ρό ς των αδερφών Χ αν λέγεται Μουστάφα. Είναι ο αστυνομικό ς δ ιευ θυντής στη Χ οστ. Ο Μουστάφα συ­ νεργάζεται και με τους Αμερικάνους και με τον Καρζά ι. Όταν οι άντρες του Μ ουστά φα σκ ότωσαν σε εν έδ ρα τ έ σσερις άντρες της ομάδας των Χ αν, αναγκάστηκε να ταμπουρω θ ε ί για πολλές μ έρες στο αστυνομικό τμή μα. Ο ι τέ σσερις πρώτοι Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

268

που θα βγουν στον δρό μο θα εκτελεστούν, ε ίχαν προειδοποιή ­ σει οι Χαν. Και όταν τους σώθηκε το νερό και τα τρόφιμα ζή­ τησαν ανακωχή. Πήραν μια παράταση. Αυτό ό μως δ εν σημαί­ νει τίποτα ' τέ σσερις από τους άντρες του Μουστάφα ζουν με την απειλή του θανάτου, που μπορε ί να συ μβ ε ί ανά πάσα στιγ­ μή. Το α ίμα τιμωρε ίται με α ίμα και μόνο ο φόβος ότι οι απει­ λές μπορε ί να πραγματοποιη θούν ε ίναι μαρτύριο. Αφού ο Καμάλ Χαν και ο μικρότερος αδ ερφό ς του, Βασίρ Χαν, έχουν περιγράψει τον Μουστάφα ως στυγνό εγκληματία που σκοτώνει γυναίκες και παιδ ιά και από τον οπο ίο πρέπει να απαλλαγούν το συντομότερο δυνατό , ο Ταζμίρ και ο Μπομπ ευχαριστούν και σηκώνονται να φύγουν. Δύο αγόρια τούς οδη­ γούν στην έξοδο. Μοιάζουν με ξωτικές γυναίκες από τη Νότια Θάλασσα. Τα κυματιστά μαλλιά τους ε ίναι στολισμένα με κ ί­ τρινα λουλούδ ια και στη μέ ση φορούν σφιχτοδεμένες φαρδι ές ζώνες. Κοιτάζουν επίμονα τον Ταζμίρ και τον Μπομπ. Δ εν ξέ­ ρουν ποιον να πρωτοκοιτάξουν, τον ψηλό, ξανθό Μπομπ ή τον εύ σωμο Ταζμίρ με το κατάλευκο πρόσωπο. «Προσέξτε τους άντρες του Μουστάφα», τους λένε. «Δεν μπορε ίτε να τους έ χετε καμιά εμπιστοσύνη. Μόλις τους γυρ ί­ σετε την πλάτη θ α σας προδώσουν. Και μη βγαίνετε έξω όταν σκοτεινιάζει ! Θα σας ληστέψουν ! » Ο ι δύ ο ταξ ιδ ιώτες τραβούν κατευ θ ε ίαν για τον εχθρ ό . Το αστυνομικό τμήμα βρ ίσκεται λίγα τετράγωνα πιο κάτω από το υπό κατάληψη δ ιοικητήριο και λειτουργε ί και ως φυλακή. Το αστυνομικό τμήμα ε ίναι ένα φρούριο με χοντρού ς το ίχους. Ο ι άντρες του Μ ουστάφα ξ εκλειδώνουν τις κλειδαριέ ς και τους ανο ίγουν τις βαριέ ς σιδερ ένιες πό ρτες. Μπαίνουν στην αυλή και εκε ί τους υποδέχεται μια ευωδ ιά λουλουδιών. Δ εν έρχεται ό μως από τους άντρες του Μ ουστάφα. Αυτο ί δ εν στολίζονται. Η μυρωδ ιά έ ρχεται από τους ανθ ισμένους θάμνους και τα δέ­ ντρα. Ο ι στρατιώτες του Μ ουστάφα ε ίναι δ ιαφορετικο ί από τους στρατιώτες των Χαν. Φορούν καφ έ στο λέ ς, μικρού ς τε­ τράγωνους μπερέδες και βαριέ ς μπότες. Πολλο ί καλύπτουν τη Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

269

μύτη και το στό μα τους μ ' ένα μαντ ίλ ι και τα μάτια τους με σκούρα γυαλιά. Το γεγονός ότι δ εν μπορε ίς να δεις τα πρό σω­ πά τους, τους κάνει ακό μη πιο απειλητικούς. Ο Ταζμίρ και ο Μπομπ ανε βαίνουν από στενέ ς σκάλες και δ ιαδρό μους στο φρού ριο . Σ ε μια α ίθουσα στο βάθος του κτιρί­ ου κάθεται ο Μουστάφα. Όπως και ο εχθρό ς του ο Χαν, ε ίναι κυκλωμένος από τα ένοπλα παλικάρια του . Κρατούν τα ίδ ια όπλα, έχουν τα ίδ ια γ ένια και τα ίδ ια βλέ μματα. Ακό μη και η φωτογραφ ία της Μέκκας στον το ίχο ε ίναι η ίδ ια. Η μόνη δια­ φορά ε ίναι πως ο Μουστάφα δ εν κάθεται στο πάτωμα αλλά σε μια καρ έκλα π ίσω από ένα τραπέζι. Κι ε δώ δεν υπάρχουν αγο­ ρ άκια με λουλούδ ια στα μαλλιά . Τα μόνα λουλούδ ια ε ίναι οι πλαστικέ ς πασχαλιέ ς πάνω στο τραπέζι του διοικητή. Π ασχα­ λιέ ς σε φωσφορ ίζοντα χρώ ματα, κ ίτρινες, κόκκινες και πράσι­ νες. Δίπλα στο βάζο ε ίναι ακουμπισμένο το Κοράνι μ έ σα σε μια πράσινη υφασμάτινη θή κη. Η σημαία του Αφγανιστάν σε μινιατού ρα κυματίζει μπηγμένη σ' έναν πλίνθο . «Έχουμε τον Καρζά ι στο πλευρό μας και θ α παλέψουμε», λέ ει ο Μ ουστά φα. « Ο ι Χαν τον ρή μαξ αν τον τό πο. Α ρκετά . Ή ρ θ ε η ώ ρα να βάλουμε τ έλ ος στις β αρβαρ ότητε ς ! » . Ο ι άντρες γύ ρω του συγκατανεύουν. Ο Ταζμίρ μεταφράζει ακατάπαυστα . Τις ίδ ιες φράσεις, τις ίδ ιες απειλές. Γ ιατί ο Μουστάφα ε ίναι καλύτερος από τον Πα­ ντσά Χαν και πώς ο Μουστάφα θα φέ ρει επιτέλους την ειρήνη. Στην πραγματικότητα μεταφράζει τους λόγους για τους οπο ί­ ους δεν θα υπάρξ ει ποτέ ειρήνη στο Αφγανιστάν . Ο Μουστάφα έχει βρε θ ε ί σε πολλές αποστολές αν ίχνευσης ζί μα με τους Αμερικανού ς. Τους λέ ει πώς περικύκλωσαν σπί­ τια ό που ήταν σ ίγουροι ότι κρυβ όταν ο Μπιν Λάντεν και ο Μουλά Ο μάρ. Ποτέ δ εν βρήκαν κανέναν. Ο ι Αμερικανο ί συ­ νεχίζουν τις έ ρευνες, αλλά τα πάντα περιβάλλονται με μεγάλη μυστικότητα και ο Μπομπ και ο Ταζμίρ δεν κατορθώνουν να αποσπάσουν καμιά π ληροφορ ία. Ο Μ πομπ ρωτά ει αν μπο­ ρούν να τους ακολουθήσουν σε κάποια νυχτερινή περ ίπολο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

270

«Όχι», τους λέ ει ο Μουστάφα, «ε ίναι άκρως απόρρητο. Έτσι το θέλουν οι Αμερικανο ί. Γι ' αυτό πάψε τα παρακάλια, νεαρέ μου», του λέει . «Και μην τολμήσετε να βγε ίτε έξω μετά το η λιο βασίλεμα», τους λέ ει με νόημα ο Μουστάφα συνοδεύοντάς τους στην έξο­ δο. « Θ α σας επιτε θ ούν οι άντρες του Χαν». Κατευ θύνονται προς το κεμπαπτζίδικο της πόλης μακριά από τις απειλές των δύο πλευρών. Μπα ίνουν σε μια μεγάλη α ίθουσα με χαμη λού ς πάγκους στρωμένους με μαξ ιλάρια. Ο Ταζμίρ παραγγέλλει κε­ μπά μ και πιλάφι. Ο Μπομπ που φο βάται τα μικρόβ ια και τα παράσιτα παραγγ έλλει βραστά αυγά και ψωμί. Τρώνε β ιαστι­ κά και φεύγουν για το ξενοδοχε ίο, πριν σκοτεινιάσει. Σ ' αυτή την πόλη μπορε ί να συμβ ε ί οτιδή ποτε, γι ' αυτό καλό ε ίναι να πα ίρνει κανε ίς τις απαιτού μενες προφυλάξ εις. Η β αριά σιδ εριά μπροστά από την ε ίσο δο του μοναδ ικού ξενο δοχε ίου της π όλης ανο ίγει και κλειδώνεται π ίσω τους . Κοιτάζουν τη Χ οστ, μια πόλη με κλειστά μαγαζιά , μασκοφό ­ ρους αστυνομικού ς και κατο ίκους που συμπαθούν την Αλ Κάι­ ντα. Ένας περαστικό ς ρ ίχνει εχθ ρικά βλέ μματα στον Μπομπ και ο Ταζ μ ίρ παγ ώνει. Σ ' αυτή την περιοχή τα κεφάλια των Α μερικανών ε ίναι επικηρυγμένα. Π ενήντα χιλιάδ ες δολάρια σ' όποιον σκοτώσει Αμερικανό . Ανε βα ίνουν στην ταράτσα για να βάλουν σε λειτουργ ία το δορυφορικό τηλέφωνο του Μπομπ. Από πάνω τους πετάει ένα ε λικόπτερο. Ο Μπομπ προσπαθ ε ί να μαντέψει τον προορισμό του. Καμιά δ εκαριά στρατιώτες του ξ ενοδοχείου έχουν μαζευ­ τε ί γύρω τους κοιτάζοντας σαστισμένοι τον Μπομπ που μιλάει στην ασύρματη συσκευή του. « Μ ε την Α μερική μιλάει;», ρωτάει ένας που μοιάζει να ε ί­ ι να ο αρχηγό ς τους. Είναι ένα ψηλό και αδύνατο σκιάχτρο με τουρμπάνι, πουκαμίσα και σανδάλια. Ο Ταζμίρ γν έ φει κατα­ φατικά . Ο ι στρατιώτες παρακολου θούν τον Μπομπ με τη μα­ τιά τους. Ο Ταζμ ίρ προσπαθ ε ί να τους πιάσει την κουβέντα, αλλά το μόνο που τους εν δ ιαφ έ ρει ε ίναι το τη λέφωνο και το Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

271

πώ ς δουλεύ ει. Δ εν έχουν ξ αναδ ε ί τ έτοιο πράγμα. Ένας από αυτού ς λέ ε ι με θλίψη: «Ξέ ρεις ποιο ε ίναι το πρ όβλη μά μας ε δώ; Ξέ ρουμε τα π άντα για τα ό πλα, αλλά τ ίποτα για το πώ ς να χρησιμοπο ιήσουμε ένα τη λέφωνο». Μόλις τε λε ιώνει το τη λεφώνημα στην Α μερ ική, κατεβα ί­ νουν κάτω. Οι στρατιώτες τους ακολουθούν. «Αυτο ί ε ίναι που θα μας σκοτώσουν μόλις τους στρ έψουμε τα νώτα μας;» ψιθυρίζει ο Μπομπ. Ο ι στρατ ιώτες κρατούν ο καθένας ένα Καλάσν ικοφ. Κά­ πο ιο ι έχουν στερε ώσε ι μακριέ ς ξ ιφολόγχες στα όπλα τους. Ο Ταζμ ίρ και ο Μπομπ κάθ ονται σ ' έ ναν καναπ έ στην ε ίσοδ ο του ξ ενοδοχε ίου. Πάνω από τα κεφάλια τους κρέ μεται μια πα­ ράξενη φωτογραφία. Είναι μ ια μεγάλη αφ ίσα της Νέας Υόρ­ κης, σε κορν ίζα, με τους δύ ο πύ ργους του Δ ιε θνού ς Κέντρου Ε μπορ ίου να στ έ κονται ακ ό μη . Δ εν απε ι κον ίζ ε ι ό μως τον πραγματικό ορ ίζοντα της Νέ ας Υόρκης. Πίσω από τα κτ ίρια ορθώνονται τεράστ ια βουνά και μπροστά έχουν κολλήσε ι ένα καταπράσινο λιβάδ ι με κόκκινα λουλούδια. Η Νέα Υόρκη μοι­ άζε ι με μια λιλιπούτεια πόλη φτιαγμένη με ξύλινους κύβους, κάτω από μια τεράστια οροσειρά . Σίγουρα την ε ίχαν κρεμάσει εκε ί από καιρ ό . Είνα ι ξ ε θ ω­ ριασμένη και λίγο κυματιστή. Πρ έπει να την κρ έ μασαν χωρ ίς να φαντάζονται ότι ακρι βώ ς αυτή η ε ικόνα μ ' έναν μο ι ρα ίο τρό πο θ α συνδ ε όταν με το Αφγαν ι στάν και την π όλη Χ οστ. Και ότ ι θ α έ ριχνε στη χώ ρα περ ι σσότερο απ ' αυτό που δ εν χρειαζόταν: περισσότερες βόμβες. « Π οια ε ίναι αυτή η πόλη, ξέ ρετε;», ρωτά ει ο Μπομπ. Ο ι στρατιώτες ανασηκώνουν τα κεφάλια τους. Τους ε ίναι δύσκο­ λο να φανταστούν ότι αυτή η πόλη ε ίναι πραγματική, αφού στη ζωή τους δεν έχουν δει άλλο από μονώροφα ή διώροφα σπίτια χτισμένα με λάσπη. «Είναι η Νέα Υόρκη», τους λέ ει ο Μπομπ. «Η Αμερική. Να τα δύ ο κτ ίρ ι α που κατέ στρεψαν οι άντρες του Ο σά μα Μ πιν Λάντεν». Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

272

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

Ο ι στρατιώτες τινάζονται. Έχουν ακού σει για τα κτ ίρια. Να 'τα ! Δ ε ίχνουν με τα δάχτυλα και χειρονομούν . Τα ίδ ια κτί­ ρια ! Και να σκεφτε ί κανε ίς ότι περνούσαν καθημερινά μπρο­ στά από την εικόνα χωρ ίς να το ξέρουν ! Από τα περιοδ ικά που έχει μαζί του ο Μπομπ τους δε ίχνει τη φωτογραφία ενός άντρα που τον ξέρει όλη η Α μερική. « Ξέρετε ποιος ε ίναι αυτός;» ρωτά ει. Κουνάνε αρνητικά τα κεφάλια τους. «Είναι ο Οσάμα Μπιν Λάντεν». Ο ι στρατιώτες ανο ίγουν δ ιάπλατα τα μάτια τους και τρα­ βούν το περιο δ ικό από τα χ έ ρια του. Μ αζε ύ ονται γύ ρω του. Όλοι θέλουν να δουν. «Ώστε αυτός ε ίναι ! » Έχουν εντυπωσιαστε ί από το περιοδ ικό και τη φωτογρα­ φία. «Τρομοκράτης», λένε και τον δ ε ίχνουν γελώντας . Στη Χο­ στ δ εν υπά ρχουν περιο δ ικά και φωτογραφ ί ες και έτσι δ εν έχουν δ ει ποτέ τη φωτογραφ ία του Ο σά μα Μπιν Λάντεν, του άντρα που έφερε στην πόλη τους τον Μπομπ και τον Ταζμίρ . Οι στρατιώτες ξανακάθονται και βγάζουν ένα μεγάλο κομ­ μάτι χασίσι. Π ροσφέρουν στον Μπομπ και τον Ταζμ ίρ. Ο Ταζ­ μίρ το μυρ ίζει και τους το επιστρέφει. «Πολύ δυνατό », λέ ει χα­ μογελώντας. Ο ι δύο ταξ ιδιώτες π έφτουν για ύ πνο. Όλη τη νύ χτα ακού ­ γονται ριπέ ς από αυτό ματα όπλα. Την επό μενη μέ ρα συζητούν για το πού θα πάνε και τι θα σκαρφιστούν. Συνοφρυωμέ νοι περιφ έ ρονται στους δρ ό μους της Χ οστ. Κανε ίς δεν τους παίρνει μαζί του σε σημαντικέ ς αποστολές σε σπη λι έ ς για το κυνήγ ι της Αλ Κά ιντα. Κάθ ε μέ ρα επισκ έ πτο­ νται τους θ ανάσιμους εχθρού ς, τον Μουστάφα και τον Κεμάλ Χαν για να μάθουν κανένα ν έο . «Π εριμένετε μέχρι να γ ίνει καλά ο Καμάλ Χαν», τους λένε οι καταληψίες του διοικητηρ ίου . «Κανένα ν έο σήμερα», ακούγεται από το αστυνομικό τμήμα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

273

Ο Παντσά Χ αν έ χει ε ξ αφανιστε ί από προσώπου Γης. Ο Μουστάφα κάθ εται αποσβολωμένος π ίσω από τα φωσφορ ίζο­ ντα λουλούδ ια του. Ίχνος δεν φα ίνεται από τις ειδ ικ έ ς αμερι­ κανικ ές δυνά μεις. Τίποτα δεν συμβα ίνει. Τίποτα δ εν ακούγε­ ται εκτό ς από τις ριπ ές των αυτό ματων όπλων τις νύχτες και τα ε λικόπτερα που περιπολούν πάνω από την πόλη. Βρ ίσκονται σε μια από τις πιο άνομες πόλεις του κόσμου κι έχουν βαρε θ ε ί. Τ ελικά ο Μπομπ αποφασίζε ι ότι πρ έπει να επιστρ έψουν στην Καμπούλ . Ο Ταζ μ ίρ πανηγυρίζε ι σιωπη λά . Μ ακριά από τη Χοστ, π ίσω στη Μ ικροραγιόν. Θα αγοράσει μια μεγάλη τού ρ­ τα για την επέτειο του γά μου του. Φεύγει ευτυχισμένος για να συναντήσει τον δ ικό του Οσά­ μα, τον κοντόχοντρο και αλλήθωρο. Τη μάνα του που λατρεύ ει περισσότερο από καθ ετί άλλο στον κόσμο.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ραγισμένη καρδιά Εδώ και μ έ ρες η Λ έ ιλα λαμβάνει γρ ά μματα. Γ ρ ά μματα που την κάνουν να παγώνει από τον φόβο. Η καρ δ ιά της πά ει να σπάσει και το μυαλό της έχει θο λώσει. Αφού τα δ ια βάζει, τα σκ ίζει σε κομματάκια και τα πετάει στη σό μπα. Τα γράμματα την κάνουν να ονειρεύ εται μια άλλη ζωή. Αυ­ τά που δ ια βάζει την αναζωογονούν, προσθέτουν στη ζωή της μια ένταση. Και τα δύο αυτά συναισθή ματα ε ίναι πρωτόγνωρα για τη Λ έ ιλα. Ξαφνικά μπήκε στο μυαλό της ένας καινούργιος κόσμος που δεν ήξερε ότι υπάρχει. «Θέλω να φύγω ! Να φύγω ! » λέ ει δυνατά μια μέ ρα σκουπ ί­ ζοντας το πάτωμα. «Μακριά! » φωνάζει, ενώ σέ ρνει τη σκούπα π έρα δώθ ε στο δωμάτιο. «Τι ε ίπες;» τη ρωτά ει η Σόνια σηκώνοντας το απλαν ές της βλέ μμα από το πάτω μα και χα'ίδεύοντας αφηρημένα τα σχέδ ια του χαλιού . «Τίποτα», λέ ει η Λέ ιλα. Ό μως νιώθ ει πως δεν αντέχει άλ­ λο. Το σπ ίτι ε ίναι μια φυ λακή. «Γιατ ί ε ίναι όλα τόσο δύ σκο­ λα;» μουρμουρ ίζει με παράπονο. Αυτή που συνήθως αποφεύ ­ γει τις ε ξόδους, νιώθ ει τώρα ότι πρ έπει να βγει. Πηγαίνει στο παζάρι. Σ ' ένα τέταρτο επιστρ έφει μ' ένα μάτσο κρεμμύδ ια και οι δικο ί της την κοιτάζουν καχύποπτα. «Βγήκες μόνο και μόνο για να αγορ άσεις κρεμμύδ ια; Τ ι θ ες να παραστήσεις και πας στο παζάρι, τη στιγμή που δ εν χρειαζό μαστε τίποτα;» Η Σαρ ίφα ε ίναι νευριασμένη. «Την άλ­ λη φορά να στε ίλεις κάποιο από τα αγόρια». Τα ψώνια ε ίναι δουλειά των αντρών ή των μεγάλων γυναι­ κών. Δεν θ εωρε ίται σωστό να κοντοστέκονται οι κοπέλες και να Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

275

κάνουν παζάρια με μικροπωλητές ή άλλους άντρες στα μαγαζιά. Όλοι οι πάγκοι και τα καρότσια στην αγορά ανήκουν σε άντρες και την εποχή των Ταλιμπάν απαγορευόταν στις γυνα ίκες να πηγαίνουν ασυνόδευτες στην αγορά. Τώρα της το απαγορεύει η Σαρίφα που πνίγεται από την ανικανοπο ίητη ζωή της. Η Λ έ ιλα δ εν απαντά . Τι νομίζει; Ότι βγήκε για να πιάσει κουβέντα μ' έναν πραματευτή; Χ ρησιμοποιε ί όλα τα κρεμμύ ­ δ ια στο φαγητό για να δε ίξει στη Σαρ ίφα ότι πράγματι τα χρει­ αζόταν. Στέκεται στην κουζίνα όταν επιστρ έφουν τ' αγόρια. Νιώθει τον Άιμαλ να της χτυπά την πλάτη και μαζεύ εται. Η καρδιά της πάει να σπάσει. Του έχει πει να μην της φ έρει άλλα γρά μματα. Ο Άιμαλ ό μως της δίνει το γράμμα μαζί μ' ένα σκληρό πακετά­ κι. Τα κρύβει και τα δύο κάτω από τη φούστα της, πάει βιαστι­ κά μέσα, στο μπαουλάκι της, και τα κλειδώνει. Την ώρα που οι άλλοι ε ίναι απασχολημένοι με το φαγητό , πηγα ίνει κρυφά στο καμαράκι όπου φυλάει τον θησαυρό της. Μ ε τρεμά μενα χέ ρια ξ εκλειδώνει το μπαούλο και ξ ε διπλώνει το χαρτί.

Α γαπημ ένη μου Λ. Πρ έπε ι να μ ου απαντήσε ι ς αμ έσως. Η καρδ ιά μ ου φλέγεται για σένα. Είσαι τόσο όμορφη. Θέλε ις να δι ώξεις τον πόνο μου ή θέλει ς να ζήσω μια ζω ή βυθισμέ­ νος στο σκοτά δι; Η ζωή μου είναι στα χέρια σου. Στείλε μ ου, σε παρακαλώ, ένα μ ήνυμ α. Θέλ ω να ;ε συναντήσω, δ ώσε μου μια απάντηση. Θέλω να μοιραστώ τη ζωή μου μαζί σου. Την αγάπη μου, Κ. Στο πακ έτο υπά ρχει ένα ρολό ι με μπλε τζάμι και αση μ ένιο λουρ άκι. Το δοκιμάζ ει και το βγ άζ ε ι αμ έ σως. Π οτ έ δ εν θ α μπορ έσει να το φορέσει. Τι θα τους έλεγε αν τη ρωτούσαν ποι­ ος της το χάρισε; Κοκκινίζει. Σκ έψου να το μάθ ουν τα αδέρ­ φια της ή η μάνα της. Τι φο β ερό , τι ντροπή ! Ο Σουλτάν και ο Γιουνού ς θα την καταδίκαζαν και οι δύο. Και μόνο που δέχτη­ κε να παραλάβ ει τις επιστολές έκανε κάτι ανήθ ικο. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

276

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

«Νιώθεις όπως κι εγώ;» έγραφε στο γράμμα ταυ. Τίποτα δεν μπορσύσε να νιώσει. Φοβόταν τόσο πολύ! Μ ια νέα πραγματικό­ τητα της ε ίχε επιβλη θ ε ί. Για πρώτη φορά στη ζωή της κάποιος απαιτσύσε μια απάντηση από αυτήν. Ήθ ελε να μάθει τι νιώθει και τι σκέφτεται. Αλλ' αυτή δεν αισθάνεται τίποτα κι ούτε ε ίναι μαθημένη να εκφράζει τα αισθήματά της. Π ε ίθ ει τον εαυτό της ότι δεν νιώθ ει τίποτα αφού ε ίναι τόσο απαγορευτικό . Της έ μα­ θαν από νωρίς πως τα αισθήματα ε ίναι ντροπή . Ο Καρ ίμ ό μως αισθάνεται. Ο Καρ ίμ την έχει δ ει μόνο μία φορά. Ήταν τότε που για πρώτη φορά πήγαν μαζί με τη Σόνια φαγητό στον Σ ουλτάν και στα αγόρια στο ξ ενοδοχε ίο. Ο Κα­ ρ ί μ της ε ίχε ρ ίξ ε ι μια φευγαλέ α ματιά , αλλά αυτή και μόνο ήταν αρκετή για να νιώ σει ότι την ήθ ε λε για γυνα ίκα του. Το στρογγυλό, χλομό πρόσωπο, η ωρα ία επιδερμίδα, τα μάτια της. Ο Καρ ίμ ζει μόνος σ ' ένα δωμάτιο και δουλεύ ει σε μια για­ πων έζικη εταιρ ία τηλεοράσεων. Δεν έχει οικογένεια. Η μητέ ­ ρα του π έθανε από τα θ ραύ σματα μιας ο βίδας που έπεσε στην αυλή τους στη διάρκεια του εμφυλίου. Ο πατέρας του ξαναπα­ ντρεύτηκε γρήγορα με μ ια γυνα ίκα που εκε ίνος δ εν τη συμπά­ θησε ούτε και εκε ίνη τον πήρε από καλό μάτι. Δεν φρόντιζε τα παιδιά από τον πρώτο γ άμο και τα χτυπού σε όταν ο πατέ ρας δεν ήταν μπροστά. Ο Καρ ίμ δεν παραπονιόταν. Ο πατέρας ε ί­ χε δ ιαλέξε ι αυτήν και όχι τα παιδ ιά του. Μόλ ις τε λε ίωσε το σχο λε ίο δ ο ύλ εψ ε για έ να δ ι ά στη μα με τον πατ έ ρα του στο φαρμακε ίο του στην Τζαλαλαμπάντ, αλλά μετά από λίγο δ εν άντεχε να με ίνει άλλο με την καινούργια οικογ ένεια. Η μικρή του αδερφή παντρεύτηκε κάποιον από την Καμπσύλ και ο Κα­ ρ ίμ τσύς ακολούθησε για να ζήσει μαζί τους. Σπούδασε πολλά και δ ιάφορα στο πανεπιστή μιο και όταν οι Ταλιμπάν έ φυγαν και η Καμπούλ γ έ μισε ξένους δημοσιογράφους, ο Καρ ίμ προ­ σφέρθηκε με τα αγγλ ικά του να ε ξυπηρετήσει αυτούς που έδ ι­ ναν τα περισσότερα. Ήταν τυχερό ς και βρήκε δουλειά σε μια εταιρ ία με γραφε ία στην Καμπούλ. Υπ έγραψε συμβόλαιο με καλό μισθό . Του πλήρωναν το δωμάτιο στο ξενοδοχε ίο. Εκε ί ο Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

277

Καρ ί μ γνώ ρισε τον Μανσού ρ και την υπόλοιπη οικογ ένεια Χ αν. Του άρεσε η οικογ ένεια, το β ιβλιοπωλε ίο τους, οι γνώ­ σεις, η εντιμότητά τους. Καλή οικογ ένεια, σκέφτηκε. Όταν ο Καρ ίμ αντίκρισε τη Λ έ ιλα, αναστατώθηκε. Η Λέ ι­ λα ό μως δ εν ξ αναφάνηκε στο ξ ενοδοχε ίο . Αναρωτήθηκε μάλι­ στα πώ ς και την άφησαν να πά ει εκε ί. Δ εν ήταν καλό μ έ ρος για νεαρ ές κοπέλες. Ο Καρ ί μ δ εν μπορού σε να μιλήσε ι για τον έ ρωτά του σε καν έναν. Ο Μ ανσού ρ θ α τον κορό ιδ ευε ή θ α τα κατέ στρεφε όλα. Ο Μανσούρ δεν υπολόγιζε τίποτα και ούτε ενδ ιαφερόταν για τη θε ία του . Μόνο ο Ά ιμαλ το ήξ ερε και κρατού σε το στό μα του κλει­ στό . Ο Άιμαλ έγινε ο ταχυδρό μος του Καρ ίμ. Ο Καρ ί μ σκ έ φτηκε πως αν γνωριζόταν καλύτερα με τον Μανσούρ, θ α του δινόταν η ευκαιρ ία να επισκεφτε ί την οικο­ γ ένεια. Και πράγματι, στάθηκε τυχερό ς . Μ ια μέ ρα που ήταν ελεύθ ερος τον κάλεσε ο Μανσού ρ στο σπίτι για φαγητό . Συνη­ θίζεται να παρουσιάζουν τους φ ίλους στην οικογ ένεια και ο Καρ ίμ ήταν ένας από τους πιο σοβαρούς φίλους του Μανσούρ. Ο Καρ ί μ έ β α λε τα δυνατά του για να τους εντυπωσι ά σει: Ήταν γ λυκομίλητος, καλός ακροατής, και τους έ κανε φιλο­ φρονήσεις για το φαγητό . Είχε σημασία να αρ έσει στη γιαγιά γιατ ί αυτή θ α ε ίχε τον τε λευτα ίο λόγο στο θέ μα της Λ έ ιλα. Αλλά εκε ίνη για την οπο ία ε ίχε έρ θ ει, δεν εμφαν ίστηκε καθό­ λου . Ή ταν στην κου ζίνα και μαγε ίρευε. Η Σαρίφα και η Μπου λμπούλα σ έ ρβιραν το φαγητό στο τραπ έζ ι . Τα ανύπα­ ντρα κορ ίτσια της οικογ ένειας πολύ σπάνια εμφανίζονται όταν τους επισκέπτονται νεαρο ί άντρες που δεν ανήκουν στην οικο­ γ ένεια. Όταν απόφαγαν, ήπιαν το τσά ι τους και ετοιμάζονταν να ξαπλώσουν, οπότε ξαναε ίδε για μια στιγμή τη Λέ ιλα. Εξαι­ τίας της νυχτερινής απαγόρευσης της κυκλοφορ ίας, πολλο ί κα­ λεσμένοι αναγκ άζονταν να δ ιανυκτερεύ σουν στους οικο δ ε­ σπότες τους και η Λ έ ιλα έπρεπε να μετατρ έψει την τραπεζα­ ρ ία σε υπνοδωμάτιο. Ξ ετύλιξ ε τα στρώ ματα, έβαλε στρωσίδ ια Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕϊ ΕΡΣΤΑΝΤ

278

και μαξ ιλάρια και έ φερε ένα ακό μη χαλί για τον Καρ ί μ. Το μόνο που σκεφτόταν ήταν ότι ο αποστολέας των γραμμάτων βρισκόταν στο διαμέρισμα. Νομίζοντας ότι έχει τε λειώσει, μπήκε στο δωμάτιο για να προσευχη θ ε ί πριν πέσουν οι άλλοι για ύπνο . Ξαφνικά την ε ίδε μπροστά του, σκυμμ ένη πάνω στο χαλί, με τα μακριά μαλλιά της πλ εγμ έ να στην π λάτη, σκεπασμ έ να μ ' έ να λ επτό σάλ ι. Ακουμπισμένος στην πό ρτα την κο ίταζε ξαφνιασμένος κι ανα­ στατωμ ένος. Όλη τη νύ χτα ο Καρ ί μ κρ άτησε την εικόνα της έτσι όπως ήταν σκυμμένη πάνω στο χαλί. Το επό μενο πρω ί δεν την ε ίδ ε, μόλο που αυτή του ε ίχε ετοιμάσει το νερό για να πλυ­ θ ε ί, του ε ίχε τηγανίσει αυγά και του ε ίχε βρ άσει τσά ι. Του ε ίχε μάλιστα λουστράρει και τα παπούτσια ενώ κοιμόταν. Την άλλη μ έ ρα, έ στειλε την αδ ερφή του στις γυναίκες της οικογένειας Χαν . Γνώρισε τη Λ έ ιλα. Όταν αποκτά κανε ίς και­ νού ργιους φ ίλους γνωρ ίζει και τους συγγενε ίς του στους φ ί­ λους . Η α δ ερφή ε ίναι η κοντιν ότερη συγγενή ς του Κ αρ ί μ. Ήξερε το π άθ ος του αδ ερφού της για τη Λέιλα και τώ ρα θ α γνώριζε από κοντά την οικογένειά της. Όταν γύ ρισε στο σπ ίτι, ε ίπε στον Καρ ίμ αυτά που εκε ίνος ήδη ήξερε . «Είναι καλή και προκομμένη . Ό μορφη και υγιής. Η οικο­ γ ένεια ε ίναι ήσυχη και ευπρεπής. Είναι καλή ν ύφη». «Ναι, αλλά τι ε ίπε; Πώς ε ίναι; Σαν τι μοιάζει;» Ο Καρίμ δεν ό χ ρταινε να ακού ει τις απαντήσεις. Ακό μη και τις πιο απλές πε­ ριγραφές ήθελε να του τις επαναλάβε ι. «Σου λέω πως πρόκειται για μια τακτική κοπέλα», του ε ίπε για να κλε ίσει τη συζήτηση. Αφού ο Καρ ίμ δεν ε ίχε μάνα να πάει να ζητήσει τη Λ έ ιλα, τον ρόλο αυτό αναγκάστηκε να τον αναλάβ ει η α δ ερφή του. Ήταν ό μως νωρ ίς ακόμη, έπρεπε πρώτα να γνωριστε ί καλύτε­ ρα με την οικογ ένεια, αφού δεν ε ίχαν καμιά συγγ ένεια. Ήταν βέβαιο ότι θα έλεγαν όχι την πρώτη φορά . Μετά την επ ίσκεψη της αδ ερφής, άρχισαν όλοι στην οικο­ γ ένεια να πε ιράζουν τη Λέ ιλα για τον Καρ ίμ. Η Λ έ ιλα έκανε πως δεν καταλάβαινε τίποτα απ ' αυτά τα πειράγματα. ΠροφαDigitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒIΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

279

σιζόταν ότι δεν την ενδ ιέφερε, αν και μέσα της φλεγόταν. Μό­ νο να μη μάθαιναν για τα γράμματα. Ήταν θυμωμένη επειδή ο Καρ ίμ την ε ίχε εκθέσει σε κ ίν δυνο. Έσπασε το ρολό ι με μια πέτρα και το π έταξ ε. Πρ ώτα απ' όλα έτρεμε μην τυχόν ανακαλύψει κάτι ο Γ ιου­ νούς. Απ' όλη την οικογένεια, ο Γιουνούς ήταν αυτός που πρ έ­ σβευε τους αυστηρότερους μουσουλμανικούς κώδ ικες διαβίω­ σης μόλο που ούτε ο ίδ ιος δεν τους ακολουθούσε πλή ρως. Τον αγαπούσε περισσότερο απ' όλους τους άλλους και φοβόταν ότι ο Γιουνούς θα σχημάτιζε κακή εντύπωση γι' αυτήν αν μάθαινε ότι λάβαινε γρά μματα. Κάποτε που της ε ίχαν προσφ έ ρει μια μικρή δουλειά , χάρη στα αγγλικά της, ο Γ ιουνού ς δ εν της επέ ­ τρεψε να τη δ εχτε ί. Δ εν μπορούσε να σκεφτε ί ότι θ α δούλευε σ' ένα γραφε ίο μαζί με άντρες. Η Λ έ ιλα θυμόταν πολύ καλά τη συζήτηση για την Τζαμίλα. Η Σ αρ ίφα της ε ίχε μιλήσει για τον θάνατο της κοπ έλας από ασφυξία. « Τι έγινε με αυτήν;» ξέσπασε ο Γ ιουνού ς. « Εννοε ίς αυτή που πέθανε από βραχυκύκλωμα στον ανεμιστήρα;» Ο Γιουνού ς δεν ήξερε ότι ο ανεμιστήρας ήταν ψέ μα, ότι την Τζαμίλα την έπνιξαν επειδή ε ίχε δεχτε ί ν ύχτα τον αγαπητικό της στο σπίτι. Η Λ έ ιλα του αφηγήθηκε την πραγματική ιστορ ία. «Τι φοβερό , τι φοβερό! » λέει. Η Λέιλα κουνάει το κεφάλι της. « Μα πώς το έ κανε αυτή;» συμπλή ρωσε. «Αυτή ; » εξαν ίσταται η Λέ ιλα. Είχε παρεξηγήσει την έκ­ φραση του προσώπου του, νομίζοντας ότι ε ίχε σοκαριστε ί, ότι ε ίχε στενοχωρη θ ε ί που την Τζαμ ίλα τη σκότωσαν τα ίδ ια της τα αδέρφια. Εκε ίνος ό μως ε ίχε σοκαριστε ί επειδή η Τζαμίλα τόλμησε να βάλει στο σπ ίτι τον εραστή της. « Ο άντρας της ήταν πλού σιος και ωρα ίος», ε ίπε, φανερ ά αναστατωμ ένος και με τρεμά μενη φωνή . « Τ ι ντροπή», λέ ει. « Και με Π ακισταν ό . Τώ ρα ε ί μα ι ακ ό μη πιο πεισμ έ νος πως πρέπει να βρω μια πολύ ν έα και αμόλυντη γυναίκα. Και θα της σφ ίξω πολύ τα λουριά», λέει αποφασιστικά . Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

280

«Και η δολοφονία;» ρωτάει η Λ έ ιλα. «Το δ ικό της προηγή θηκε». Η Λ έ ιλα θέλε ι κι αυτή να ε ίναι ν έ α και αμόλυντη. Τρ έ μει μην τυχόν και ξ εσκεπαστε ί. Δ εν βλέπει τη δ ιαφορά ανά μεσα στο να απατάς τον άντρα σου και να δέχεσαι επιστολέ ς από ένα αγόρι. Και τα δύο ε ίναι απαγορευμένα, και τα δύο ε ίναι κακά, και τα δύο ε ίναι ντροπή, αν αποκαλυφτούν. Τώρα που άρχισε να βλέπει τον Καρ ίμ ως σωτή ρα της, φοβάται ότι ο Γι­ ουνού ς δεν θα την υποστηρ ίξει σε περ ίπτωση που ο Καρ ίμ τη ζητήσει . Απ ό τη δ ική της πλευρά δ εν υπήρχε έ ρωτας. Καλά καλά δ εν τον ε ίχε δ ει. Μόνο φευγαλέα π ίσω από την κουρτίνα και από το παράθυρο την ώρα που έ φτανε με τον Μ ανσού ρ. Και από το λίγο που ε ίδε, ήταν εντάξει σε γενικέ ς γραμμέ ς. «Μοιάζει με παιδί», λέ ει στη Σόνια λίγο αργότερα. «Είναι κοντός και αδύνατος, κι έχει παιδικό πρόσωπο». Αλλά ήταν μορφωμένος, φαινόταν καλός και δεν ε ίχε οικο­ γ ένεια. Γ ι ' αυτό λοιπόν τον έβλεπε ως σωτήρα, γιατ ί θ α την έπαιρνε από τη σκλαβιά της που διαφορετικά θα την ακολου­ θούσε πάντα. Το σημαντικότερο στην υπόθεση ήταν ότι δεν ε ί­ χε μεγάλη οικογ έ νεια κι έτσι δ εν κινδύνευε να γ ίνει υπηρ έ ­ τρια. Σίγουρα εκε ίνος θ α την άφηνε να σπουδάσει ή να δουλέ­ ψει. Θα ήταν οι δυο τους. Ίσως θα μπορούσαν να φύγουν κά­ που μαζί, ίσως στο εξωτερικό . Υπή ρχαν κι άλλοι άντρες που την ήθ ε λαν. Ήδη τρεις υπο­ ψήφιοι γαμπρο ί την ε ίχαν ζητήσει. Όλοι ήταν συγγενε ίς, συγ­ γενε ίς που δεν τους ήθ ε λε. Ο ένας ήταν γιος μιας θ ε ίας, αναλ­ φάβητος και άνεργος, τεμπέλης και άχρηστος. Ο άλλος ήταν ο γιος του Βακ ίλ, ένας ψηλολέλεκας. Ήταν άνεργος. Μόνο ευκαιριακ ά β οη θ ού σε τον Βακ ίλ στις δ ου ­ λειέ ς του. «Τι τυχερή που ε ίσαι, θα πάρεις έναν άντρα με τρ ία δάχτυ ­ λα», της έλεγε ο Μανσούρ πειράζοντάς την. Τον γιο του Βα­ κ ίλ, που έχασε δύ ο δάχτυλα σκαλίζοντας ένα μηχάνημα, δ εν Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

281

τον ήθ ε λε η Λ έ ιλα. Η μεγάλη της αδερφή , η Σακ ίλα, την πίε ζε να τον παντρευτε ί . Ήθ ε λε να έχει τη Λ έ ιλα κοντά της στην ίδ ια αυ λή. Η Λ έ ιλα ό μως ήξ ερε ότι έτσι θ α συν έχιζε να τους υπηρετε ί. Θ α έ μενε κάτω από τον έλεγχο της μεγάλης αδ ερ­ φής της και ο γιος του Βακίλ θα συμμορφωνόταν πάντα με ό ,τι του έλεγε ο πατέρας του. Τότε δεν θα πλένω τα ρούχα δεκατριών ανθρώπων αλλά ε ί­ κοσι, σκέφτηκε. Η Σακίλα θα ήταν η οικοδέσποινα και αυτή πά­ λι η υπηρέτρια. Ό,τι και να έκανε δεν γλίτωνε. Θα έμπαινε πάλι στη φυλακή της οικογένειας, θα ζούσε όπως η Σακίλα, με κότες, κοτοπουλάκια, και πάντα με παιδιά γύρω στη φούστα της. Ο τρίτος ήταν ο Χάλεντ. Ο Χάλεντ ήταν ξάδερφος, ένας ευ­ γενικό ς και ήσυχος νεαρό ς. Είχαν μεγαλώσει μαζί και τον συ­ μπαθ ούσε . Ήταν καλός και τρυφερό ς, με ωραία, ζεστά μάτια. Α.)..λά η οικογένειά του ήταν φρικτή. Αριθμούσε τριάντα περίπου άτομα και ο πατέ ρας, ένας αυστηρός γ έρος, ε ίχε πρόσφατα απο­ φυλακιστε ί. Κατηγορήθηκε για συνεργασία με τους Ταλιμπάν. Το σπίτι τους, όπως τα περισσότερα σπίτια στην Καμπούλ, λεη­ λατήθηκε στη διάρκεια του εμφυλίου και όταν οι Ταλιμπάν ανέ ­ λαβαν την εξουσία και αποκατέστησαν την τάξη, ο πατέρας του κατηγόρησε κάποιους Μουτζαχεντίν στο χωριό του. Τους συνέ­ λαβαν και έ μειναν χρόνια στη φυ λακή . Όταν έ φυγαν οι Ταλι­ μπάν, οι άντρες αυτοί ξαναπήραν την εξουσία στο χωριό και από εκδίκηση έστειλαν τον πατέρα του Χάλεντ στη φυλακή. «Καλά να πάθ ει» ε ίπαν μερικο ί. « Για να μάθει να παραπο­ νε ίται». Ο πατέρας του Χάλεντ ήταν γνωστός για τον νευρικό χαρα­ κτή ρα του. Είχε και δύο γυναίκες που μάλωναν συνεχώς. Δ εν μπορούσαν να ανεχτούν η μία την άλλη. Τώρα έψαχνε να βρει και τρ ίτη γυνα ίκα. « Γέρασαν πια οι άλλες για μένα. Θέλω μια που θα με διατηρήσει νέο», έλεγε ο εβδομηντάχρονος γ έρος. Η Λέ ιλα δ εν άντεχε στη σκέψη να μπει σ' αυτήν τη χαοτική οικο­ γ ένεια. Εξάλλου ο Χάλεντ δ εν ε ίχε χρήματα, που σήμαινε ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να μετακομίσουν σε δικό τους σπίτι. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

282

Τώρα ό μως η μο ίρα τής ε ίχε χαρ ίσει γενναιόδωρα τον Κα­ ρ ίμ. Η καινούργια, λίγο επικ ίνδυνη ζωή , της ξυπνάει αισθή μα­ τα και την κάνει να ε λπ ίζει. Αρνε ίται να παραιτη θ ε ί από την προσπάθ ειά της να εγγραφε ί στην επετηρ ίδα των δασκάλων του υπουργε ίου Παιδ ε ίας. Όταν β ε βαιώνεται ότι κανε ίς από τους άντρες της οικογ ένειας δ εν προτ ίθ εται να τη β οηθήσει, της προσφέ ρει υποστήριξη η Σαρ ίφα. Υπόσχεται να πάνε μαζί στο υπουργε ίο. Αλλά ο καιρ ό ς περνά ει και δ εν το αποφασί­ ζουν. Δ εν έχουν κανον ίσει ραντεβού και η Λ έ ιλα χάνει πάλ ι τον ενθουσιασμό της. Αλλά ξαφνικά τα πράγματα αλλάζουν μ' έναν περίεργο τρόπο. Η αδ ερφή του Καρ ίμ τού ε ίχε μιλήσει για το πρόβλημα που αντιμετώπιζε η Λ έ ιλα με την εγγραφή της στην επετηρ ίδα των δασκάλων. Μετά από προσπάθ εια πολλών ε βδομάδων κι επειδή ο Καρ ίμ γνώριζε το δεξί χέρι του υπουργού Παιδε ίας, κατορθώ­ νει να κλε ίσει μια συνάντηση με τον υπουργό, τον Ρασούλ Αμίν. Η Λέ ιλα παίρνει την άδεια από τη μητέρα της να πάει αφού επι­ θυμε ί τόσο τον διορισμό της και τώρα ε ίναι η ευκαιρία. Ο Σουλ­ τάν λε ίπει στο ε ξωτερικό και ο Γιουνούς δεν της στέκεται εμπό­ διο. Είναι σαν να άνοιξ ε ξαφνικά ο δρό μος της. Όλη τη νύχτα μένει ξάγρυπνη παρακαλώντας τον Θε ό να πάνε όλα καλά, και η συνάντηση με τον Καρίμ και η ουνάντηση με τον υπουργό. Ο Καρ ίμ θα έ ρ θ ει να την πάρει στις εννιά. Η Λ έ ιλα δοκι­ μάζει όλα της τα ρούχα και τα απορρ ίπτει. Δοκιμάζει τα ρούχα της Σόνια, της Σαρ ίφα, τα δ ικά της. Όταν οι άντρες του σπιτι­ ού έχουν φύγει, οι γυνα ίκες στρογγυλοκάθονται στο πάτωμα. Η Λέ ιλα μπα ίνει με τα καινούργια της ρούχα. «Πολύ στενό! » «Πολύ παρδαλό! » «Πολύ γυαλιστερό ! » «Δ ιαφανέ ς ! » «Αυτό ε ίναι βρ ό μικο ! » Όλα κάτι έχουν. Η Λ έιλα δ εν έχει πολλά ρούχα και ε ίναι όλα παλι ά , φ θ αρμ ένα ή γυαλιστερ ά με χρυσαφιά στολίδ ια. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

283

Δ εν έ χει κάτι που να ε ίναι κα θ ημεριν ό . Όταν πο λύ σπάνια αγοράζει ρούχα, ε ίναι για γά μο ή αρραβώνα και τότε δ ιαλέγει ό ,τι πιο φανταχτερό μπορε ί να βρει. Τε λικά, φορά ει μια άσπρη μπλούζα της Σόνια και μια φαρδ ιά μαύ ρη φούστα που δεν φαί­ νεται και πολύ καθώς τυλίγεται μ' ένα μεγάλο σάλι που σκεπά­ ζει το κεφάλ ι και το πάνω μέρος του σώ ματό ς της μέχρι τους γοφού ς. Το πρόσωπό της ό μως ε ίναι ε λεύθ ερο. Η Λ έ ιλα πέτα­ ξε την μπούρκα. Έδωσε στον εαυτό της την υπόσχεση πως μό­ λ ις επιστρ έψ ε ι ο βασιλ ι ά ς θ α τη β γ άλ ε ι απ ό π άνω τη ς το Αφγανιστάν θα γ ίνει μια σύγχρονη χώρα. Εκε ίνο το απριλιάτικο πρωινό που ο έ κπτωτος βασιλιά ς Ζαχίρ Σάχης ξαναπάτησε το πόδ ι του στα χώ ματα του Αφγανι­ στάν, μετά από τριάντα χρόνια ε ξ ορ ίας, η Λ έ ιλα κρ έ μασε για π άντα την μπού ρκα στο καρφ ί, λέγοντας στον εαυτό της ότι δ εν θ α ξ αναφορ έ σει ποτέ πια αυτό το σιχαμερ ό κουρ έλι. Το παράδ ειγμά της ακολούθησαν η Σόνια και η Σ αρ ίφα. Γ ια τη Σαρ ίφα, που ε ίχε ζή σει το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζω­ ής της με το πρόσωπο ελεύθ ερο, ήταν απλό . Γ ια τη Σόνια ήταν πιο δύ σκολο. Τη φορού σε από παιδί και την ε ίχε συνη θίσει. Τε λικά, της απαγόρεψε ο Σουλτάν να τη φορά ει. « Δ εν θέλω να έχω μια προ'ίστορική σύζυγο, ε ίσαι γυνα ίκα ενό ς άντρα φιλε­ λεύθ ερου και όχι φονταμενταλιστή». Σ ε πολλά θέ ματα ο Σουλτάν ήταν φιλε λεύθ ερος. Όταν πή­ γε στο Ιράν της αγόρασε δυτικά ρούχα. Θεωρούσε την μπούρ­ κα καταπιεστικό κλουβί και ε ίναι χαρού μενος που η κυβ έ ρνη ­ ση ε ίχε γυνα ίκες υπουργού ς. Επιθυμε ί με όλη του την καρδ ιά να ε ξ ε λιχθ ε ί το Αφγανιστάν σε μοντέρνα χώρα, και υποστηρ ί­ ζει θ ερμά τη χειραφέτηση των γυναικών. Στην οικογ ένειά του ό μως παρ έ μεινε ένας αυταρχικό ς πατριάρχης. Ακολου θ ού σε πάντα ένα πρότυπο : αυτό του πατέρα του. Όταν φτάνε ι επιτέλους ο Καρίμ, η Λ έ ιλα στέκεται μπροστά στον καθρ έφτη με μια λάμψη στα μάτια που δεν ε ίχε ποτέ άλλο­ τε. Η Σαρίφα βγαίνει πρώτη. Η Λέ ιλα ε ίναι νευρική και περπα­ τά ει με σκυμμένο κεφάλι , Η Σαρ ίφα κάθ εται μπροστά , και η Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

284

Λ έ ιλα στο πίσω κάθ ισμα. Τον χαιρετάει μονολεκτικά . Όλα πά­ νε καλά. Ν ιώθ ει σφιγμένη αλλά η νευρικότητά της έχει περάσει. Δεν φαίνεται επικίνδυνος. Μοιάζει καλός και ευχάριστος. Ο Καρίμ κουβεντιάζει με τη Σαρ ίφα περ ί ανέ μων και υ δά­ των. Τον ρωτάει για την οικογένειά του, για τη δουλειά . Και η Σ αρ ίφα θέλει να ξαναδουλέψει ως δασκάλα. Σ ε αντίθ εση με τη Λέ ιλα, τα χαρτιά της ε ίναι τακτοποιημένα και δ εν χρειάζε­ ται παρά να υπο βάλει μια α ίτηση. Η Λέ ιλα έχει ένα σωρό πο­ λύχρωμα χαρτιά , άλλα από το Πακιστάν και άλλα από τα αγ­ γ λ ικ ά τμήματα που παρακολούθησε. Δ εν έ χει δ ιδ ασκαλική επάρκεια και ούτε έχει βγάλει το λύκειο. Αλλά δεν υπάρχουν άλλες υποψήφιες. Αν δ εν πά ει εκε ίνη να δ ιδάξ ει, το σχολε ίο δ εν θα έχει δασκάλα αγγλικών. Φτάνοντας στο υπουργε ίο, πρέπει να περιμένουν με τις ώρες για να δουν για ένα λεπτό τον υπουργό . Γύρω τους περιμένουν ένα σωρό γυναίκες. Κάθονται στις γωνίες, στους δ ιαδρό μους, με μπούρκες και χωρ ίς μπού ρκες. Στέκονται στην ουρά, μπρο­ στά σε αμέτρητα γκισέ . Τους πετούν αιτήσεις, τις συμπληρώ ­ νουν και τις επιστρ έφουν. Ένας θυρωρός τις χτυπά ει όταν κα­ θυστερούν. Αυτο ί που κάθονται π ίσω από τα γκισέ τους φωνά­ ζουν. Εδώ επικρατε ί ένα ε ίδος ισότητας : οι άντρες βρ ίζουν τις γυναίκες και οι γυνα ίκες τους άντρες. Μ ερικο ί άντρες, μάλλον υπάλληλοι του υπουργε ίου, τρ έχουν κρατώντας στοίβες με χαρ­ τιά και μοιάζουν να σχηματίζουν κύκλους. Όλοι φωνάζουν. Μ ια γριά γυναίκα με στεγνό πρόσωπο γυρ ίζει χαμένη γύ ­ ρω γύ ρω. Κανε ίς δεν τη βοη θάει. Εξου θ ενωμένη κάθ εται σε μια γωνιά και αποκοιμιέται. Μ ια άλλη γερόντισσα κλα ίει. Ο Καρ ί μ εκμεταλλε ύ εται τον χρόνο της αναμονή ς. Μάλι­ στα κατορθώνει να με ίνει λίγο μόνος με τη Λ έ ιλα όταν η Σαρ ί­ φα τους αφήνει για να στη θ ε ί στην ουρά κάποιου άλλου γρα­ φε ίου. «Ποια ε ίναι λοιπόν η απάντησή σου;» τη ρωτάει. «Ξέρεις ότι δεν μπορ ώ να σου απαντήσω», του λέει. «Ναι, αλλά τι θέλεις ; » Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

285

« Ξέρεις πως δ εν μπορώ να έχω επιθυμίες». « Ναι, αλλά σου αρέσω;» « Ξέρεις ότι δεν μπορώ να πω τίποτα γι' αυτό» . «Θα πεις το ναι όταν σε ζητήσω;» «Ξέρεις ότι δ εν ε ίμαι εγώ αυτή που θα σου απαντήσει». «Θέλεις να με ξανασυναντήσεις;» «Δεν μπορώ» . «Γιατί ε ίσαι τόσο απότομη; Δ εν σου αρέσω;» «Η οικογ ένειά μου θα αποφασίσει αν μου αρέσεις ή όχι». Η Λέ ιλα εκνευρ ίζεται που τολμάει να τη ρωτά τέτοια πράγματα. Ούτως ή άλλως, ο Σουλτάν και η μάνα της αποφασίζουν . Φυσικά και της αρ έ σει. Της αρ έ σει επειδή ε ίναι ο σωτή ρας της. Αλλά δεν τρ έφει ιδ ιαίτερα αισθήματα γι' αυτόν . Πώς μπο­ ρε ί να απαντή σει στις ερωτήσεις του Καρ ίμ; Π εριμένουν με τις ώρες. Επιτέλους τους φωνάζουν. Πίσω από μια κουρτίνα κάθεται ο υπουργός. Τους χαιρετάει. Παίρνει τα χαρτιά που του δίνει η Λέ ιλα και τα υπογράφει χωρ ίς καν να τα κοιτάξει. Εφτά χαρτιά υπογράφει και φεύγουν αμέσως . Έτσι λειτουργε ί το αφγανικό σύστημα. Π ρ έπει να γνωρ ί­ ζεις κάποιον για να πας μπροστά . Ένα σύ στημα που σε καθη­ λώνει. Τίποτα δ εν συμ βα ίνει αν δ εν έχεις την υπογραφή του σωστού ανθρώπου. Η Λ έ ιλα κατόρ θ ωσε να χωθ ε ί στο γραφε ίο του υπουργού . Άλλος μπορε ί να τα καταφ έρει και με την υπο­ γραφή ενό ς κατώτερου λειτουργού . Επειδή ό μως οι υπουργο ί τον περισσότερο χρόνο τους υπογράφουν τα χαρτιά ανθ ρ ώ­ πων που τους δωροδοκούν, οι υπογραφέ ς τους έχουν αρχίσει να χάνουν την αξία τους . Η Λέ ιλα σκ έ φτεται ότι τώ ρα που πήρε την υπογραφή του υπουργού ο δρ ό μος προς τη δ ιδασκαλία θ α ε ίναι παιχνιδάκι. Π ρ έπει ό μως να επισκεφτε ί πολλά ακό μη γραφε ία και γκισέ . Η Σαρ ίφα έχει αναλάβ ει τις συνεννοήσεις. Η Λ έ ιλα με χαμη­ λωμένο βλέ μμα απλώς παρακολουθ ε ί. Γιατί ε ίναι τό σο δύσκο­ λο να σε προσλάβ ουν ως δάσκαλο όταν το Αφγανιστάν έχει τ έτοια έλλ ε ιψη δ ι δ ακτικού προσωπικού ; Σ ε πο λλέ ς π όλ ε ις Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

286

υπάρχουν και σχολε ία και β ιβλία, αλλά κανε ίς για να διδάξει, του ς ε ίπε ο υ που ργ ός. Όταν η Λ έ ιλα μπα ίνει στην α ίθ ου σα ε ξ ετάσεων για ν έου ς δασκάλου ς, τα χαρτιά της έχουν πια τσα­ λακωθ ε ί μετά από τό σα χέρια που τα περιεργάστηκαν . Πρ έπει να περάσει από προφορικές εξετάσεις για να κριθ ε ί η καταλληλότητά της ως δασκάλα . Η επιτροπή αποτελε ίται από δύο άντρες και μία γυναίκα. Μ ετά την καταγραφή των στοιχε ί­ ων της, όνομα, ηλικία, σπουδές, ακολουθούν οι ερωτήσεις. «Γνωρ ίζεις το μουσουλμανικό δόγμα;» «Ένας ε ίναι ο Αλλάχ και προφήτης του ο Μωά με θ », αρα­ διάζει η Λ έ ιλα. « Πό σες φορ έ ς την ημ έ ρα πρ έ πει να προσεύ χεται ο μου ­ σουλμάνος;» «Πέντε» . «Έξ ι δεν ε ίναι το σωστό ;» λέ ει η γυναίκα που κάθ εται π ίσω από το γραφε ίο . Η Λέ ιλα ό μως δεν χάνει τα λόγια της. «Μπορεί για σας να ε ίναι έξι, για μένα ό μως ε ίναι π έντε» . « Και πό σες φορέ ς προσεύχεσαι εσύ ;» «Πέντε φορ ές την ημέρα», λέ ει η Λ έ ιλα. Μ ετά δίνει τη λύ ση σ' ένα μαθηματικό πρόβλημα . Έπειτα τη ρωτούν έναν τύπο της φυσικής που δεν έχει ξανακού σει. «Δεν θα με ε ξ ετάσετε στα αγγλικά ;» Κουνούν τα κεφάλια του ς. « Εδώ μπορε [ς να μας πεις ό ,τι θ έλεις», λένε χαμογε λώντας ειρωνικά . Κανε ίς από του ς τρεις δεν ξ έ ρει αγγλικά . Η Λ έιλα νιώθ ει ότι οι ε ξ εταστέ ς δεν έχουν καμιά δ ιάθ εση να δώ σουν τη δου λε ιά σε καν έναν από του ς υποψήφιου ς δασκάλους. Στο τέλος της ε ξ έτασης και μετά από μεγάλη συζήτηση μετα ξύ του ς, συ μφωνούν ότι λε ίπει ένα πι­ στοποιητικό . « Έλα πάλι όταν βρεις το χαρτί που σου λε ίπει» . Μ ετά από οχτώ ώρες στο υπουργε ίο, ξ εκινούν ε ξ ου θ ενω­ μένοι για το σπ ίτι. Μπροστά σε τέτοιους γραφειοκράτες ούτε η υπογραφή του υπουργού δεν ε ίχε αξία. «Θα τα παρατήσω. Μπορε ί και να μη θ έλω να δ ιδάξω», λέ ει η Λέ ιλα. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

287

«Θα σε βοη θή σω», της λέ ει ο Καρ ίμ με χαμόγε λο. «Τώρα που το αν έλαβα θα το τακτοποιή σω το ζήτημα», της υπόσχεται. Η καρδ ιά της Λέιλα μαλακώνει λιγάκι. Την άλλη μέ ρα ο Καρ ίμ ταξ ιδεύ ει στην Τζαλαλαμπάντ για να μιλή σει με του ς δ ικούς του . Τους λέ ει για τη Λ έ ιλα, την οικογ έ­ νειά της και ότι πρό κειται να τη ζητήσει. Συ μφωνούν και δ εν μένει παρά να στε ίλει την αδερφή του . Το πράγμα καθυστερε ί. Ο Καρ ίμ φο βάται την άρνησή τους. Χρειάζεται αρκετά χρή μα­ τα για τον γά μο, τα έπιπλα, το σπ ίτι. Παράλλη λα, η σχέ ση του με τον Μ ανσού ρ αρχίζει να παγ ώνει. Τις τε λευτα ίες μέ ρες ο Μανσού ρ δ εν του δίνει καμιά σημασία. Όταν τον συναντά ει, τον χαιρετά ει με ένα απλό νεύ μα. Μ ια μέρα ο Καρ ίμ τον ρω­ τάει τι συμβα ίνει. «Πρ έπει να σου πω κάτι για τη Λέιλα», του απαντά ει. «Τι;» ρωτάει ο Καρ ίμ. «Όχι, καλύτερα όχι. Δ εν μπορώ να σου πω. Λυπάμαι». « Μ α τι συ μ βα ίνει;» Ο Καρ ίμ κοντοστ έκεται σαστισμένος στο άνοιγμα της πόρτας. «Άρρωστη ε ίναι; Μήπως έγινε τίποτα κακό ;» «Δ εν μπορώ να σου πω τι συ μβα ίνει, αλλά αν ήξ ερες, δ εν θα ήθ ε λες να την πάρεις», του λέ ει ο Μ ανσούρ. «Τώρα πρέπει να φύγω». Κάθ ε μέρα ο Καρ ίμ πιέζει τον Μανσούρ να του πει τι συμ­ βαίνει με τη Λέ ιλα. Ο Μανσού ρ αποφεύγει να του μιλή σει. Ο Καρ ί μ τον παρακαλά ει γονατιστό ς. Θυ μώνει, εκνευ ρ ίζεται, αλλά ο Μανσούρ κρατάει το στό μα του κλειστό . Ο Μανσού ρ ε ίχε μάθ ει για τις επιστολέ ς από τον Ά ιμαλ. Κατά βάθ ος δ εν ε ίχε καμιά αντ ίρρηση να π άρει ο Καρ ίμ τη Λ έ ιλα, τουναντίον. Ο Βακίλ ό μως που κι αυτός ε ίχε πληροφο­ ρη θ ε ί τις προθέσεις του Καρ ίμ, έπιασε τον Μ ανσού ρ και του ε ίπε να κρατή σει τον Καρ ίμ μακριά από τη Λ έ ιλα. Ο Μανσούρ ό φειλε να κάνει αυτό που του υπαγό ρευ ε ο άντρας της θ ε ίας του . Ο Βακίλ ανήκε στην οικογένεια, ο Καρ ίμ όχι. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

288

Ο Βακίλ βρήκε τον Καρ ίμ αυτοπροσώπως . «Την έχω επιλέ­ ξ ει για τον γιο μου», του ε ίπε. «Η Λ έ ιλα ανήκει στην οικογ έ ­ νειά μας και η γυνα ίκα μου τη θέλει για τον γιο μου. Το θέλω κι εγώ και ο Σουλτάν και η μητέ ρα τους. Το καλό που σου θέ ­ λω, να την αφήσεις ήσυχη». Τ ι μπορού σε να πει ο Καρ ί μ στον μεγαλύτερο σε η λικ ία Βακ ίλ; Η μόνη του ε λπ ίδα ήταν να παλέψει γι ' αυτόν η Λ έ ιλα . Τι συν έβαινε ό μως με τη Λέ ιλα; Ήταν αλήθ εια αυτό που του ε ίχε πει ο Μανσούρ; Ο Καρ ίμ άρχισε να αμφιβάλλει για την όλη κατάσταση. Στο μεταξύ ο Βακίλ και η Σακ ίλα επισκ έπτονται τη Μ ικρορα­ γιόν. Η Λ έ ιλα ε ξ αφαν ίζεται στην κουζίνα για να φτιάξ ει φα­ γητό . Μόλις φεύγουν, της λέει η Μπ ίμπι Γκουλ: «Ήρ θαν να σε ζητή σουν από τον ΣαΙντ». Η Λέ ιλα πετρώνει στη θέση της. «Τους ε ίπα ότι δ εν ε ίχα καμιά αντίρρηση, αλλά ότι ήθ ε λα να ρωτήσω και σένα», της λέ ει η Μπ ίμπι Γκουλ. Η Λέ ιλα π άντα έ κανε αυτό που ήθ ε λε η μάνα της . Τώρα δ εν βγάζει λέξη από το στό μα της. Τον γιο του Βακ ίλ. Μ ' αυ­ τόν η ζωή της δεν πρόκειται να αλλάξει στο ε λάχιστο . Θα κά­ νει περισσότερες δουλειές για περισσότερα αφεντικά . Κι από πάνω θα πάρει έναν άντρα με τρ ία δάχτυ λα, που ποτέ στη ζωή του δεν άνοιξ ε β ιβλίο. Η Μ π ίμπι Γκουλ βουτά ει ένα κομμάτι ψωμ ί στο λάδ ι που έχει με ίνει στο πιάτο τη ς και το βάζει στο στό μα. Βρ ίσκει κι ένα αφημ έ νο κό καλο στο πιάτο της Σ ακ ίλα, το πα ίρνε ι και ρουφάει το μεδούλι, ενώ κοιτάζει την κόρη της. Η Λέ ιλα νιώθ ει πως η ζωή, τα νιάτα, η ελπ ίδα την εγκατα­ λε ίπουν, χωρ ίς να μπορε ί να κάνει το παραμικρό . Ν ιώθ ει την καρδιά της σαν μια βαριά και μοναχική π έτρα, καταδικασμένη να ποδοπατιέται για πάντα. Η Λέ ιλα γυρ ίζει και κάνει τρ ία βή ματα προς την πόρτα, την κλε ίνει ήσυχα πίσω της και φεύγει. Τα συντρ ίμμια της καρδιάς Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

289

της τ' αφήνει π ίσω. Σ ε λίγο θα ανακατευτούν με τη σκόνη που μπα ίνει από το παρ άθυρο, τη σκό νη που ζ ε ι στα χαλι ά . Τ ο β ρ άδυ θ α τη μαζέψει με τη σκού πα και θ α την πετάξ ει στην αυλή.

Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Επίλογος Όλες οι ευτυχισμένες ΟΙΚσΥένειες μoιάζσuν. Κάθε δυστυχισμένη ΟΙΚσΥένεια είναι δυστυχισμένη με τον δικό της τρόπο. Λ έ ων Τολστό ι, Άννα Κα ρένινα Λίγες βδομάδ ες αφότου έφυγα από την Καμπούλ, διαλύθ ηκε η οικογ ένεια. Ένας κα βγάς κατέληξε σε χειροδ ικ ία. Τα λόγια που ειπώθηκαν ανά μεσα στον Σ ουλτάν και τις δύ ο γυνα ίκες του από τη μια, και τη Λ έιλα και την Μπ ίμπι Γκουλ από την άλ­ λη, ήταν τόσο βαριά και ασυγχώ ρητα που δ εν ήταν δυνατό να συνεχίσουν να ζουν μαζί. Όταν ο Γ ιουνού ς γύρισε σπίτι μετά τον καβγά , ο Σουλτάν τον πήρε κατά μέρος και του ε ίπε ότι η μάνα, οι α δ ερφ έ ς κι αυτό ς ο ίδ ιος ό φειλαν να τον σ έβονται όπως του άξιζε, μια και ήταν μεγαλύτερος και επειδή έτρωγαν στο τραπέζι του. Την επομένη μέρα, προτού καλά καλά ξημερώσει, η Μπ ίμπι Γκουλ, ο Γ ιουνού ς, η Λ έιλα και η Μπουλμπούλα έφυγαν από το σπίτι, παίρνοντας μαζί τους μόνο ό ,τι μπορούσαν να σηκώσουν στα χέρια τους . Από τότε δεν επέστρεψε κανε ίς. Μ ετακό μισαν στον Φαρίντ, τον «λλ.ο διωγμένο αδερφό που ζούσε με τη γυναί­ κα του, έγκυο στον ένατο μήνα, και τα τρία παιδιά τους. « Ο ι Αφγανο ί αδ ερφο ί δεν φ έρονται καλά ο ένας στον άλ­ λον», μου ε ίπε ο Σ ου λτάν στο τη λέ φωνο απ ό την Καμπούλ . «Ήρ θ ε η ώρα να ζήσουμε χωριστά». «Όταν ζούνε σπ ίτ ι μου, πρέπει να με σέβονται, έτσι δεν ε ίναι;» ρωτάει. «Αν οι οικογέ ­ νειες δεν έχουν κανόνες, πώς θ α γ ίνουμε μια κοινων ία που σέ Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

Ο Β/ΒΛIOΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ

291

β ετα ι τους ν ό μους κα ι τους κανό νες και ό χι π ια τα όπλα κα ι τους πυραύλους; Αυτή η κο ινωνία βρ ίσκετα ι σε χάος, δ εν υπα­ κού ε ι σε νό μους, έχε ι βγε ι μόλις από έναν εμφύλιο . Αν στις ο ι­ κογ ένε ιες δ εν υπάρχε ι σε βασμό ς σε μια αρχή, μάλλον μας πε­ ρ ιμένε ι χε ιρότερο χάος». Η Λ έ ιλα δ εν ε ίχε πια κανένα ν έο από τον Καρίμ. Αφότου η έ σχ ση του με τον Μανσού ρ πάγωσε, δεν ε ίχε την ευκαιρ ία να επ ικο ινωνήσε ι με την ο ικογ ένε ια . Εξάλλου δ εν ήταν π ια σ ί­ γουρος γ ια το τι ήθ ελε να κάνε ι . Πήρε μια υποτροφ ία από την Αίγυπτο γ ια ισλαμικέ ς σπου δές στο Πανεπιστή μιο Αλ Αζχάρ του ΚαΙρου. «Θα γ ίνε ι μουλάς», μου ε ίπε ο Μανσούρ γε λώντας, σε μια πολύ κακή τη λεφωνική σύνδεση με την Καμπούλ. Ο ξυλουργό ς καταδ ικάστηκε σε τρ ία χρόν ια φυ λάκ ιση. Ο Σουλτάν ήταν αμε ίλικτος. «Ο ι απατε ώνες δεν πρέπε ι να κυκλο­ φορούν ελεύθ ερο ι. Είμαι σίγουρος ότι έκλεψε τουλάχιστον εφτά χιλιάδες κάρτες. Ό,τι ε ίπε για τη φτωχή ο ικογένε ιά του ήταν ψέ­ μα. Υπολόγισα ότι έβγαλε πολλά λεφτά, αλλά τα έκρυψε» . Η μεγάλη παραγγε λία σχολικών β ι βλίων που περ ίμενε ο Σουλτάν ατύχησε. Το Πανεπιστήμιο της Οξφό ρδης κέ ρδισε τη μάχη . Ο Σ ου λτάν ν ιώθ ε ι ανακουφ ισμ ένος. «Θα ε ξαντλού σα όλες μου τις δυνάμε ις, η παραγγε λία παραήταν μεγάλη». Κατά τα άλλα τα β ιβλιοπωλε ία πάνε θαυμάσια . Ο Σ ουλτάν έχε ι πολλέ ς σπουδα ίες παραγγε λίες από το Ι ράν. Πουλάε ι β ι­ βλία και στις β ιβλιοθήκες των δυτικών πρεσβε ιών . Δοκίμασε να αγορ άσε ι έναν από τους παλιού ς κ ινηματογρά φους της Κα ­ μπούλ, προκε ιμένου να εγκαινιάσε ι ένα κέντρο με βιβλία, αίθου­ σα διαλέξεων και β ιβλιοθήκη, έναν χώρο όπου ο ι ερευνητέ ς θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τη μεγάλη συλλογή β ιβλίων του . Την επό μενη χρον ιά υπόσχετα ι να στε ίλε ι τον Μανσού ρ στην Ινδία για δουλε ιές. «Να αναλάβ ε ι ευ θύνες, αυτό θα τον βοη θή­ σε ι να εξελιχτε ί. Ίσως στε ίλω τα άλλα αγόρ ια για σπουδές» . Ο Σουλτάν καθ ιέρωσε την Παρασκευή ως μέρα αργ ίας και γ ια τους τρε ις γιους του. Μπορούν να χρησι μοπο ιήσουν τη μέ Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

292

ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ

ρα όπως θέλουν . Ο Μανσούρ εξακολου θ ε ί να πηγαίνει σε γλέ­ ντια και δ ιηγε ίται δ ιάφορες ιστορ ίες από τις ε ξόδους του. Η καινούργια του αγάπη ε ίναι η γειτονοπούλα του τρ ίτου . Ο Σουλτάν ανησυχε ί για την πολιτική κατάσταση . « Τα πρ άγματα ε ίναι πολύ επικ ίν δυνα. Ο Λ όγια Τζίργκα έδωσε πολύ μεγάλη ε ξουσία στη Βόρεια Συμμαχία. Δ εν υπάρ­ χει ισορροπ ία . Ο Καρζάι ε ίναι πολύ α δύναμος δεν τα κατα­ φ έρνει να δ ιοική σει τη χώρα. Το καλύτερο θα ήταν να ε ίχαμε μια κυ βέρνηση τεχνοκρατών καθ' υπόδ ειξη των Ευρωπα ίων. Όταν εμε ίς οι Αφγανο ί επιλέγουμε τους αρχηγού ς μας, όλα πάνε στραβά . Χωρ ίς συνεργασία η χώρα θα υποφ έρει. Εξάλ­ λου οι διανοού μενοι δεν ξαναγύρισαν. Εκε ί που ήταν υπάρχε ι μόνο το κενό . Κατά τα άλλα ο Μ ανσού ρ απαγ ό ρεψε στη μάνα του να δουλέψει ως δασκάλα. « Δεν κάνει», ε ίναι το μόνο που ε ίχε να πει. Ο Σουλτάν χά­ ρηκε που η Σ αρ ίφα αποφάσισε πάλι να δ ιδάξ ει, αλλά αφού της το απαγορεύ ει ο μεγαλύτερος γιος της, δ εν ε ίναι δυνατόν να πατήσει πόδ ι. Ούτε η Λέ ιλα κατάφερε τελικά να εγγραφε ί στην επετηρ ίδα των δασκάλων. Η Μ που λμπούλα παντρε ύτηκε στο τ έλος τον Ρ ασούλ . Ο Σουλτάν προτί μησε να με ίνει στο σπίτ ι και δ εν επέτρεψε στις γυνα ίκες του και στους γιους του να πάνε στον γά μο. Η Μαριά μ, που φοβόταν τόσο πολύ ότι θα αποκτήσει κόρη, ε ίχε τον Αλλάχ στο πλευρό της και γ έννησε γιο. Η Σόνια και η Σαρ ίφα ε ίναι οι μόνες γυναίκες που έ μειναν στο σπ ίτι του Σ ουλτάν. Όταν ο Σ ουλτάν και οι γιοι του ε ίναι στη δουλειά , κάθονται μόνες τους στο δ ιαμέ ρισμα. Άλλοτε σαν μάνα και κό ρη, άλλοτε σαν αντίζη λες . Σ ε λίγους μήνες η Σόνια θ α γεννήσει . Π αρακαλ ε ί τον Αλλάχ να της στ ε ίλει έναν γιο . Μου ζήτησε αν μπορούσα να προσευχη θώ κι εγώ. «Τι θα γ ίνει αν ξαναγεννήσω κόρη;» Άλλη μια μικρή καταστροφή για την οικογ ένεια Χ αν. Digitized by 10uk1s, Dec. 2009

ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΗΣ ΟΣΝΕ ΣΕΪΕΡΣΤΑΝΤ Ο ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΗΣ ΤΗΣ ΚΑΜΠΟΥΛ ΣΕ

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΝΑΣ ΠΑΠΑ ΦΙΓΚΟΥ ΜΕ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΤΗΣ ΘΕ ΜΙΔΑΣ ΜΙΝΟΓΛΟΥ ΚΑΙ ΔΙΟΡΘΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΑΙΤΗΣ ΧΟΡΤΗ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗ ΘΗΚΕ ΣΤΙΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΡΙΤΙΚΗ ΤΑ ΦΙΛΜ ΕΓΙΝΑΝ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΤΙΜΗ ΚΑΡΡΑ Η ΕΚΤΥΠΩΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΗΛΙΟ ΤΥΠΟ ΑΕΒΕΕ ΚΑΙ Η ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ Θ. ΠΑΤΟΥΝΑ ΤΟΝ ΟΚΤΩ ΒΡΙΟ ΤΟΥ 2003 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΚΔΟΣΕΩΝ ΚΡΙΤΙΚΗ