Δημήτριος ή Ο Ματωμένος Γάμος στη Μόσχα

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μόσχα

Σειρά: Παγκόσμια Ποίηση

ΦΡΕΙΔΕΡΙΚΟΣ ΣΊΛΛΕΡ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 'Ή

Ο Μ Α Τ Ω Μ Έ Ν Ο ς ΓΑΜΟΣ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ Τραγωδία Μετάφραση -Επίμετρο: Δώρα Καραφύλλη Δίγλωσση 'Έκδοση

FRIEDRICH SCHILLER

DEMETRIUS ODER

DIE

BLUTHOCHZEIT ZU MOSKAU Ein Trauerspiel Zweisprachige Ausgabe

ΜΑΪΣΤΡΟΣ

Ή παρούσα έκδοση επιχορηγήθηκε από τό 'Ινστιτούτο Γκαίτε

© Εκδόσεις Μαΐστρος, 2005 'Απαγορεύεται σύμφωνα μέ τό νόμο ή ολική ή μερική αναδημοσίευση του έργου αύτοΰ καθώς και ή διασκευή ή αναπαραγωγή του μέ οποιονδήποτε τυποτεχνικό, ήλεκτρονικό ή άλλο μέσο χωρίς τή γραπτή άδεια του εκδότη. 'Εκδόσεις Μαΐστρος 'Αρχιπελάγους 13, 152 Νέα Πεντέλη Τηλ. 2ΙΟ 8104262 - fax: 210 8104261 e-mail: [email protected] ISBN 9 6 0 - 8 2 5 2 - 3 3 - 4

Ή μετάφραση αφιερώνεται «κατά το χρεών» στον καθηγητή Σπύρο Εναγγελάτο, πού ύπέδείξε το εργο

ΣΤΟΙΧΕΙΩΔΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΟΣ ΚΑΤΑΤΟΠΙΣΜΟΣ Ή ^Αληθινή 'Ιστορία τον Ψενδο-Δημητρίου Ε Τ Α ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ

Ρώσου τσάρου Ίβάν Δ' του Τρομερού, τό 1584,

στο θρόνο ανέβηκε ό γι,ός του Φεοντόρ [Θεόδωρος]. Δεν στάθηκε Μ δμως αντάξιος του πατέρα του. Την εξουσία ασκούσε στην πραγματικό-

τητα ό Μπόρι,ς Γκοντούνοφ, ό όποιος άνέλαβε καΐ επίσημα τό τσαρικό άξίωμα μετά τό θάνατο του Φεοντόρ. Τό Ι6Ο2 εμφανίστηκε ό νεαρός μοναχός Γκρίσκα [Γρηγόριος] Ούτρέπιεφ, ώς επίσημος διεκδικητής του τσαρικού στέμματος, ισχυριζόμενος δτι είναι ό Δημήτριος, γνήσιος γιός του τσάρου Ίβάν και της τελευταίας συζύγου του Μαρίας. 'Όλοι μέχρι τότε πίστευαν πώς ό Δημήτριος είχε πεθάνει από παιδί. Τό 1604, ό «ψευδο-Δημήτριος» μττηκε στη Μόσχα μέ τη βοήθεια των Πολωνών και των Λιθουανών και κατάφερε να άνέλθει ώς τό θρόνο. Σ' αύτό συνέβαλε και ή αύτοκτονία του Γκοντούνοφ. Σύντομα δμως ή απάτη αποκαλύφθηκε και ό πρωταγωνιστής της δολοφονήθηκε. Δ. Κ.

E R S T E R

A U F Z U G

Der Reichstag zu Krakau. Wenn der Vorbhang aufgeht, sieht man diepolnische Reichsversammlung in dem großen Senatssaale sitzen. Die hinterste Tiefe des Theaters ist eine drei Stufen hohe Estrade, mit rotem Teppich belegt, worauf der königliche Thron mit einem Himmel bedeckt, zu beiden Seiten hängen die Wappen von Polen und Litauen. Der K Ö N I G sitzt auf dem Thron, zu seiner Rechten und Linken auf der Estrade stehen die zehen K R O N B Ε A M T E Ν . Unter der Estrade zu beiden Seiten des Theaters sitzen die B I S C H Ö F E , P A L A T I N E N und K A S T E L L A N E N mit bedecktem Haupt; hinter diesen stehen mit unbedecktem Haupt die L A N D B O T E N in zwei Reihen, alle bewaffnet. Der E R Z B I S C H O F V O N G N E S E N als der Primas des Reichs sitzt dem Proszenium am nächsten, hinter ihm hält sein Kaplan ein goldenes Kreuz.

ERZBISCHOF VON

GNESEN:

So ist denn dieser stürmevolie Reichstag Zum guten Ende glücklich eingeleitet, König und Stände scheiden wohlgesinnt. Der Adel willigt ein, sich zu entwaffnen, Der widerspenstige Rokosz, sich zu lösen, Der König aber gibt sein heilig Wort,

ΠΡΩΤΗ ΠΡΑΞΗ ^Η συνεδρίαση της Βουλής στην Κρακοβία "Οταν ή αυλαία σηκώνεται, βλέπουμε τα μέλη της πολωνικής Βουλής νά κάθονται στη μεγάλη αΐθσνσα τής Γερουσίας, Στο βάθος τής σκηνής βρίσκεται μια εξέδρα μ£ τρία σκαλοπάτια, στρωμένη με πορφυρό τάπητα, πάνω στον όποιο είναι τοποθετημένος ό βασιλικός θρόνος, που τόν σκέπει όροφη, ενώ εκατέρωθεν κρέμονται τα οίκόσημα τής Πολωνίας και τής Λιθουανίας, Ό Β Α Σ Ι Λ Ι Α Σ κάθεται στό θρόνο, δεξιά καΐ αριστερά του πάνω στην εξέδρα στέκονται οι δέκα Τπ ΑΑΑ Η Α Ο Ι T O T Σ Τ Έ Μ Μ Α Τ Ο ς . Κάτω από τήν εξέδρα, στις δύο πλευρές του θεάτρου κάθονται οι Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Ο Ι , Π Α Α Α Τ Ι Ν Ο Ι και Κ Α Σ Τ Ε Α Α Ν Ο Ι με καλυμμένο κεφάλι' πίσω από αυτούς στέκονται με ακάλυπτο κεφάλι οι Ε Κ Π Ρ Ο Σ Ω Π Ο Ι Τ Ω Ν Τ Α Ξ Ε Ω Ν σε δύο σειρές, δλοι τσνς όπλισμένοι. Ο Α Ρ Χ Ι Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ Γ Κ Ν Ι Ε Ζ Ν Ο ώς προκαθήμενος του κράτους κάθεται δσο τό δυνατόν πλησιέστερα στό προσκήνιο, ενώ πίσω από αυτόν ό διάκονος του κρατά εναν χ^νσό σταυρό, ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΤΟΥ

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

'Ώστε λοιπόν ή πολυτάραχη ετούτη συνεδρία της Βουλής Ξεκίνησε αισίως με άπόφαση καλή* Ό βασιλιάς κι οί τάξεις χωρίζουν ικανοποιημένοι. Ή αριστοκρατία συγκατατίθεται ν' αφοπλιστεί, Ή σκληροτράχηλη αντιπολίτευση νά διαλυθεί. 'Αλλά κι ο βασιλιάς τόν ιερό του λόγο δίνει

12

Demetrius, Erster Aufzug

Abhülf zu leisten den gerechten Klagen, Nichts Wie s die pacta conventa mit sich bringen. Und nun im Innern Fried ist, können wir Die Augen auf das Ausland richten, Ist es der Wille der erlauchten Stände, Daß Prinz Demetrius, der Rußlands Krone In Anspruch nimmt als Iwans echter Sohn, Sich in den Schranken stelle, um sein Recht Vor diesem Sejm Walny zu erweisen. KASTELLAN VON

KRAKAU:

Die Ehre fodert s und die Billigkeit, Unziemlich wär s ihm dies Gesuch zu weigern. BISCHOF VON

WERMELAND:

Die Dokumente seines Rechtsanspruches Sind eingesehen und bewährt gefunden. Man kann ihn hören. MEHRERE

LANDBOTEN:

Hören muß man ihn. LEO

SAPIEHA:

Ihn hören heißt, ihn anerkennen. ODOWALSKI:

Ihn Nicht hören heißt, ihn ungehört verwerfen. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Ist s euch genehm, daß er vernommen werde? Ich frag zum zweiten- und zum drittenmal.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

ΤΙς δίκαιες κατηγορίες να εξαλείψει, Τίποτε "Οπως ή pacta conventa* συνεπάγεται. ΚαΙ τώρα πού στο εσωτερικό έχουμε ειρήνη, μπορούμε Στο εξωτερικό να στρέψουμε τα βλέμματα μας, Έπιθυμοΰν οί εξέχοντες εκπρόσωποι των τάξεων Στό βημα να προσέλθει ό πρίγκιπας Δημήτριος, Ό όποιος διεκδικεί ως γνήσιος γιός του Ίβάν Τό στέμμα της Ρωσίας, τό δίκιο του Για ν' αποδείξει ενώπιον της Βουλής αύτης; ΚΑΣΤΕΛΑΝΟΣ ΤΗΣ

ΚΡΑΚΟΒΙΑΣ:

Τό επιβάλλει ή τιμή και ή εύπρέπεια* Δεν θά 'ταν κόσμιο να του αρνηθούμε αύτό τό αίτημα. ΕΠΙΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ

ΒΕΡΜΕΛΑΝΤ:

Τα πειστήρια του δικαίου αίτήματός του Εξετάσαμε και δόκιμα τα βρήκαμε. Μπορούμε νά τον ακούσουμε. ΑΡΚΕΤΟΙ

ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΤΩΝ

ΤΑΞΕΩΝ:

Πρέπει νά τόν άκούσουμε. Α Ε Ω Ν Σ Α Π Ι Ε Χ Α :

'Άν τόν άκούσουμε, θά πει πώς τόν άναγνωρίζούμε. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

'Άμα Δεν τόν άκούσουμε, θά πει πώς δίχως δίκη τόν καταδικάζουμε. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Τό εγκρίνετε νά υποβληθεί σε άνάκριση; Ρωτώ γιά δεύτερη φορά, και τρίτη.

*

[ Σ . τ . Μ . ] Λ α τ ι ν ι κ ά στό πρωτότυπο. Σ υ μ φ ω ν ί α πού καθορίζει τα καθήκοντα

του βασιλια.

12

Demetrius, Erster Aufzug

KRONGROSSKANZLER:

Er stelle sich vor unsern Thron. SENATOREN:

Er rede. LANDBOTEN:

Wir wollen ihn hören. Krongroßmarschall gibt dem Türhüter ein Zeichen mit seinem Stabe, dieser geht hinaus um zu öffnen. LEO

SAPIEHA:

Schreibet nieder Kanzler, Ich mache Einspruch gegen dies Verfahren Und gegen alles was draus folgt, zuwider Dem Frieden Polens mit der Krön zu Moskau. Demetrius tritt ein, geht einige Schritte auf den Thron zu und macht mit bedecktem Haupt drei Verbeugungen, eine gegen den König, darauf gegen die Senatoren, endlich gegen die Landboten; ihm wird von jedem Teile dem es gilt mit einer Neigung des Haupts geantwortet. Alsdann seilt er sich so, daß er einen großen Teil der Versammlung und des Publikums, von welchem angenommen wird daß es im Reichstag mit sitze, im Auge behält und dem königlichen Thron nur nicht den Rücken wendet. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Prinz Dmitrij, Iwans Sohn! Wenn dich der Glanz Der königlichen Reichsversammlung schreckt. Des Anblicks Majestät die Zung dir bindet, So magst du, dir vergönnt es der Senat, Dir nach Gefallen einen Anwalt wählen Und eines fremden Mundes dich bedienen. DEMETRIUS:

Herr Erzbischof, ich stehe hier, ein Reich Zu fodern und ein königliches Szepter. Schlecht stünde mir s, vor einem edeln Volk Und seinem König und Senat zu zittern.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη Α Ρ Χ Ι Κ Α Γ Κ Ε Λ Α Ρ Ι Ο Σ

ΤΟΥ

13

ΘΡΟΝΟΥ:

Μπροστά στο θρόνο νά σταθεί. ΓΕΡΟΥΣΙΑΣΤΕΣ:

Νά μιλήσει. ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΤΩΝ

ΤΑΞΕΩΝ:

Θέλουμε νά τον ακούσουμε. Ό αρχιστράτηγος τον στέμματος δίνει στον θυρωρό ενα σημείωμα με τη σφραγίδα τον, κι ό θνρωρός βγαίνει εξω για νά ανοίξει, ΑΕΩΝ

ΣΑΠΙΕΧΑ:

Σημειώστε, καγκελάριε, 'Ότι ένίσταμαι στην εξαπάτηση αύτη Καθώς και σ' δλα τά επακόλουθα γιά την ειρήνη Μεταξύ Πολωνίας και στέμματος της Μόσχας. Εισέρχεται δ Δημήτριος, κάνει λίγα βήματα προς το θρόνο και νποκλίνεται τρεις φορές, με καλνμμένο κεφάλι, πρώτα προς τον βασιλιά, επειτα προς τονς γερονσιαστές, καΐ τέλος προς τονς έκπροσώπονς των τάξεων άπό κάθε μεριά δπον νποκλίνεται τον αποκρίνονται μ^ ενα νεϋμα της κεφαλής. "Επειτα στήνεται κατά τέτοιον τρόπο ώστε νά βλέπει μεν ενα μεγάλο τμήμα των μελών τον Κοινοβονλίον και τον κοινον, δσων έγιναν δεκτοί νά παρενρεθοϋν στη σννεδρίαση τής Βουλής, άλλά ταντόχρονα νά μή στρέφει και τά νώτα στον βασιλικό θρόνο. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΤΟΥ

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Πρίγκιψ Δημήτριε, υιέ του Ίβάν! 'Άν ή λαμπρότης Της βασιλικής μας συνεδρίας του κράτους σας τρομάζει Και αν τό μεγαλείο του θεάματος σας κόβει τη μιλιά, Μπορείτε, ή Γερουσία σας τό επιτρέπει, Νά επιλέξετε εναν δικηγόρο κατά βούληση Και τη λαλιά ενός ξένου νά μεταχειριστείτε. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Μακαριότατε, βρίσκομαι εδώ μέ στόχο Νά διεκδικήσω ενα βασίλειο και ένα σκήπτρο βασιλέως. "Απρεπο θά τό έβρισκα μπροστά σε έναν εύγενη λαό. Μπροστά στον βασιλέα και τη Γερουσία του εγώ νά τρέμω.

12

Demetrius, Erster Aufzug

Ich sah noch nie solch einen hehren Kreis. Doch dieser AnbUck macht das Herz mir groß Und schreckt mich nicht. Je würdigere Zeugen Um so willkommner sind sie mir, ich kann Vor keiner glänzendem Versammlung reden. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

[Prinz Dmitrij!] Die erlauchte Republik Ist wohl geneigt, Euch [anzuhören. Redet!] DEMETRIUS:

Großmächt'ger König! Würd'ge mächtige Bischöf und Palatinen, gnäd'ge Herrn Landboten der erlauchten Republik. Verwundert mit nachdenklichem Erstaunen Erblick ich mich, des Zaren Iwans Sohn, Auf diesem Reichstag vor dem Volk der Polen. Der Haß entzweite blutig beide Reiche Und Friede wurde nicht solang er lebte. Doch hat es jetzt der Himmel so gewendet. Daß ich, sein Blut, der mit der Milch der Amme Den alten Erbhaß in sich sog, als Flehender Vor euch erscheinen und in Polens Mitte Mein Recht mir suchen muß. Drum eh ich rede. Vergesset edelmütig, was geschehn. Und daß der Zar, des Sohn ich mich bekenne. Den Krieg in eure Grenzen hat gewälzt. Ich stehe vor euch ein beraubter Fürst, Ich suche Schutz, der Unterdrückte hat Ein heilig Recht an jede edle Brust. Wer aber soll gerecht sein auf der Erde, Wenn es ein großes tapfres Volk nicht ist. Das frei in höchster Machtvollkommenheit Nur sich allein braucht Rechenschaft zu geben. Und unbeschränkt von

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Ποτέ μου δεν αντίκρισα τέτοια σεβάσμια σύναξη. Κι δμως αύτό το θέαμα γεμίζει την καρδιά μου θάρρος, 'Όχι τρόμο. 'Όσο πιο αξιότιμοι είναι οί μάρτυρες, Τόσο καλύτερα τους δέχομαι, δεν δύναμαι Σέ σύναξη λαμπρότερη τό λόγο ν' απευθύνω. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

[Πρίγκιψ Δημήτριε!] Ή υψηλοτάτη μας Δημοκρατία 'Έχει την εύμενη διάθεση [να σας ακούσει. Μιλήστε!] ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Μεγαλειότατε βασιλευ! 'Αξιότιμοι κραταιοί Επίσκοποι και Παλατίνοι, σεβαστοί κύριοι Εκπρόσωποι της υψηλοτάτης Δημοκρατίας. Σαστισμένο άπό στοχαστική κατάπληξη Βλέπω τον εαυτό μου, τον γιο του τσάρου Ίβάν, Στή συνεδρία αύτή ενώπιον του πολωνικού λαοΰ. Τό μίσος δίχασε αιματηρά τά δυο βασίλεια Και δσο ζοΰσε ό Τβάν δεν εγινε ειρήνη. Τά 'φερε δμως τώρα έτσι ό Ούρανός, "Ωστε τό αίμα του, εγώ, πού με της μάνας μου τό γάλα Βύζαξα τό κληρονομημένο μίσος, ως ικέτης Νά εμφανίζομαι μπροστά σας και καταμεσής της Πολωνίας Τό δίκιο μου νά επιζητώ. Γι' αύτό προτού μιλήσω, Ξεχάστε μεγαλόψυχα δ,τι έχει συμβεί. Και πώς ό τσάρος, πού φρονώ δτι εΐμαι γιός του, Τόν πόλεμο εξαπέλυσε στά σύνορά σας. Ένώπιόν σας στέκομαι, ήγεμών χωρίς ήγεμονία. Και προστασία ζητώ* έχει ό κατατρεγμένος 'Ένα ιερό δικαίωμα σέ κάθε εύγενή καρδιά. Μά ποιός μπορεί ν' άποκαλεΐται δίκαιος έπι γης, 'Άν δεν υφίσταται λαός μεγάλος και γενναίος. Πού δντας ελεύθερος και κράτιστος. Κανέναν δεν χρειάζεται γιά ν' άποδώσει δικαιοσύνη. Και πού χωρίς περιορισμούς άπό

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Der schönen Menschlichkeit gehorchen kann ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Ihr gebt Euch für des Zaren Iwans Sohn; Nicht wahrlich Euer Anstand widerspricht Noch Eure Rede diesem stolzen Anspruch. Doch überzeuget uns, daß Ihr der seid, Dann hoffet alles von dem Edelmut Der Republik — Sie hat den Russen nie Im Feld gefürchtet, beides liebt sie gleich Ein edler Feind und ein gefäll'ger Freund zu sein. DEMETRIUS:

Iwan Wasilowitsch, der große Zar Von Moskau, hatte fünf Gemahlinnen Gefreit in seines Reiches langer Dauer. Die erste aus dem heldenreichen Stamm Der Romanow gab ihm den Feodor Der nach ihm herrschte. Einen einz gen Sohn Dmitrij die späte Blüte seiner Kraft, Gebar ihm Marfa, aus dem Stamm Nagoj, Ein zartes Kind noch, da der Vater starb. Zar Feodor ein Jüngling schwacher Kraft Und blöden Geists ließ seinen obersten Stallmeister walten, Boris Godunow, Der mit verschlagner Hoflkunst ihn beherrschte. Fjodor war kinderlos, und keinen Erben Versprach der Zarin unfruchtbarer Schoß. Als nun der listige Bojar die Gunst Des Volks mit Schmeichelkünsten sich erschlichen, Erhub er seine Wünsche bis zum Thron; Ein junger Prinz nur stand noch zwischen ihm Und seiner stolzen Hoffnung, Prinz Dimitrij Iwanowitsch, der unterm Aug der Mutter

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Μπορεί νά υπακούει στον ωραίο ανθρωπισμό; ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Διατείνεστε πώς είστε γιος του τσάρου Ίβάν Κι άληθινά δεν αντιφάσκουν ουτε οι τρόποι Ουτε ό λόγος σας σ' αύτη σας την άξίωση. Μας πείθετε, αντιθέτως, πώς είσαστε εκείνος, Γι' αύτο τά πάντα νά ελπίζετε άπο τη γενναιοψυχία Του δημοκρατικού λαοΰ μας — ποτέ τους Ρώσους δεν φοβήθηκε Στης μάχης τό πεδίο* εξίσου και τά δύο άγαπα: Νά είναι εύγενης εχθρός και φίλος αρεστός. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ό Ίβάν Βασίλοβιτς, ό μέγας τσάρος Της Μόσχας, πέντε συζύγους είχε παντρευτεί Στη μακρά διάρκεια της βασιλείας του. Ή πρώτη, πού κρατούσε άπ' την ήρωική γενιά Των Ρομανόφ, του χάρισε τον Φεοντόρ, Πού τον διαδέχτηκε στην εξουσία. 'Έναν και μόνο γιό. Τον Ντμίτρι, στερνό βλαστάρι της ίκμάδας του. Του γέννησε ή Μάρθα, άπ' τη γενιά Ναγκόι, Πού ήταν άκόμη τρυφερούδι δταν ξεψύχησε ό πατέρας του. Ό τσάρος Φεοντόρ, ένας νεαρός ασθενικός Με σαλεμένο νου, τήν εξουσία παραχώρησε Στόν Μπόρις Γκοντούνοφ, ανώτατο σταβλάρχη. Πού με πανούργα αύλικά τερτίπια του επιβλήθηκε. Ό Φεοντόρ ήτανε άτεκνος, κι άπόγονο Δεν του 'ταζαν τά στέρφα σπλάχνα της τσαρίνας. Μόλις ό δολερός βογιάρος απέσπασε Τήν εύνοια του λαου με καλοπιάσματα, 'Έβαλε στόχο του νά φτάσει ως τό θρόνο* Μόνο ενας νέος πρίγκιπας εστεκε εμπόδιο άνάμεσα σ' αύτόν Και στήν ελπίδα του τήν ξιπασμένη, ό πρίγκιπας Δημήτριος Ίβάνοβιτς, πού ύπό τήν επίβλεψη της μάνας του

12

Demetrius, Erster Aufzug

Zu Uglitsch, ihrem Witwensitz, heranwuchs. Als nun sein schwarzer Anschlag zur Vollziehung Gereift, sandt er nach Uglitsch Mörder aus, Den Zarowitsch zu töten, und die Schuld Der Tat [auf einen Zufall zu wälzen] Ein Feur ergriff in tiefer Mitternacht Des Schlosses Flügel, wo der junge Fürst Mit seinem Wärter abgesondert wohnte. Ein Raub gewaltiger Flammen war das Haus, Der Prinz verschwunden aus dem Aug der Menschen Und blieb's, als tot beweint ihn alle Welt. Bekannte Dinge meld ich, die ganz Moskau kennt. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Was Ihr berichtet ist uns allen kund. Erschollen ist der Ruf durch alle Welt, Daß Prinz Dimitrij bei der Feuersbrunst Zu Uglitsch seinen Untergang gefunden Und weil sein Tod dem Zar, der jetzo herrscht. Zum Glück ausschlug, so trug man kein Bedenken Ihn anzuklagen dieses schweren Mords. Doch nicht von seinem Tod ist jetzt die Rede! Er lebt ja dieser Prinz! Er leb in Euch, Behauptet Ihr. Davon gebt uns Beweise. Wodurch beglaubigt Ihr, daß Ihr der seid? An welchen Zeichen soll man Euch erkennen? Wie blieb Und tretet jetzt, nach sechzehnjähriger Stille, Nicht mehr erwartet an das Licht der Welt? DEMETRIUS:

Kein Jahr ist s noch daß ich mich selbst gefunden, Denn bis dahin lebt ich mir selbst verborgen Nicht ahndend meine fürstliche Geburt. Mönch unter Mönchen fand ich mich, als ich

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη 13

Μεγάλωνε στο Οΰγκλιτς, στο σπίτL δπου ζούσε αύτη ώς χήρα. Μόλις ή σκοτεινή του επιβουλή ωρίμασε αρκετά Γιά νά εύοδωθεΐ, ξαπόστειλε στο Ουγκλιτς δολοφόνους, Τον τσάροβιτς γιά νά σκοτώσουν, και τήν υπαιτιότητα Της πράξης [νά επιρρίψουν σέ ατύχημα] Φωτιά άρπαξε μέσα στά άγρια μεσάνυχτα Ή πτέρυγα του παλατιού, δπου ο νεαρός πρίγκιπας κατοικούσε σέ απομόνωση μαζι με τον φρουρό του. Τό σπίτι παραδόθηκε σέ φλόγες φοβερές, Ό πρίγκιπας εξαφανίστηκε από προσώπου γης Και έτσι απόμεινε τό πράγμα* δλοι τον κλαίνε σά νεκρό. Γνώριμα πράγματα σας λέω, τά ξέρει δλη ή Μόσχα. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΤΟΥ

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

'Όσα άναφέρετε είναι γνωστά σέ δλους μας. Σ' δλο τον κόσμο αντήχησε ή φήμη, 'Ότι ό πρίγκηπας Ντμίτρι βρήκε τό θάνατο Πάνω στην έξαψη της πυρκαγιας στο Ουγκλιτς· Κι άφοϋ ό θάνατός του βγήκε σέ καλό του τσάρου Πού τώρα κυβέρνα, κάνεις δέν έκανε τη σκέψη Νά τον κατηγορήσει γι' αύτό τό αποτρόπαιο φονικό. Μά δέν είναι το θέμα μας τώρα ό θάνατός του! Άφου ό πρίγκιπας εκείνος ζει! Στο πρόσωπό σας ζει, "Ετσι ισχυρίζεστε. Τεκμήρια δώστε μας γι' αύτό. Μέ τι πειστήρια έγγυαστε δτι εκείνος είσαστε; Μέ ποιά σημάδια νά σας αναγνωρίσουμε; Πώς έμεινε Και τώρα βγαίνετε, μετά από σιωττή δεκάξι χρόνων, 'Όταν δέν σας προσμένουν πιά, στο φώς του κόσμου; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Χρόνος δέν έκλεισε από τη μέρα πού βρήκα τον εαυτό μου, Άφου κρυμμένος ζοΰσα ως τότε από τό ιδιο τό εγώ μου. Χωρίς κάν νά μαντεύω την ηγεμονική μου φύτρα. Βρέθηκα μοναχός ανάμεσα σέ μοναχούς

12

Demetrius, Erster Aufzug

Anfing, zum Selbstbewußtsein zu erwachen, Und mich umgab der strenge Klosterzwang. Der engen Pfaffenweise widerstand Der mut'ge Geist, und dunkelmächtig in den Adern Empörte sich das ritterliche Blut. Das Mönchgewand warf ich entschlossen ab. Und floh nach Polen, wo der edle Fürst Von Sendomir, der holde Freund der Menschen, Mich gastlich aufnahm in sein Fürstenhaus, Und zu der Waffen edelm Dienst erzog. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Wie? Ihr kanntet Euch noch nicht. Und doch erfüllte damals schon der Ruf Die Welt, daß Prinz Demetrius noch lebe? Zar Boris zitterte auf seinem Thron, Und stellte seine Sastaws an die Grenzen, Um scharf auf jeden Wanderer zu achten. Wie? Diese Sage ging nicht aus von Euch? Ihr hättet Euch nicht für Demetrius Gegeben? DEMETRIUS:

Ich erzähle was ich weiß. Ging ein Gerücht umher von meinem Dasein So hat geschäftig es ein Gott verbreitet. Ich kannt mich nicht. Im Haus des Palatins Und unter seiner Dienerschar verloren Lebt ich der Jugend fröhlich dunkle Zeit. Mir selbst noch fremd, mit stiller Huldigung Verehrt ich seine reizgeschmückte Tochter, Doch damals von der Kühnheit weit entfernt Den Wunsch zu solchem Glück empor zu wagen. Den Kastellan von Lemberg, ihren Freier, Beleidigt meine Leidenschaft. Er setzt

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

'Όταν ή αύτογνωσία μου άρχισε ν' άφυττνίζεται., KL ό αύστηρός κανόνας της μονής μέ περι,έζωνε. Στην παπαδιστί,κη στενομυαλι,ά άvτLστεκόταv Το ανδρείο φρόνημα* καί σκοτεινό καΐ κραταιό μέσα στις φλέβες σήκωνε αντάρτικο τό αίμα τό ιπποτικό. Πέταξα μέ αποφασιστικότητα τό ράσο, Και για την Πολωνία τό 'σκασα, όπου ό εύγενης ήγεμών Του Σεντομίρ, ό χαριτόβρυτος φιλάνθρωπος, Μέ δέχτηκε φιλόξενα στο μέγαρό του. Και μέ εκπαίδευσε στην εύγενη 'Τττηρεσία των 'Όπλων. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Πώς έτσι; Δέν γνωρίζατε άκόμη τον εαυτό σας, 'Άν κι άπό τότε ήδη είχε τον κόσμο κατακλύσει Ή φήμη δτι ό πρίγκιπας Δημήτριος ήταν άκόμη ζωντανός; Ό τσάρος Μπόρις έτρεμε πάνω στο θρόνο του. Κι έστελνε τους σωματοφύλακές του ως τα σύνορα. Για να ελέγχουν κάθε ταξιδιώτη εξονυχιστικά. Πώς έτσι; Δέν σας ξέφυγε καθόλου αύτός ό λόγος; Δέν είχατε ισχυριστεί οτι εσείς είσαστε Ό Δημήτριος; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Θα σας αφηγηθώ δ,τι γνωρίζω. 'Άν κυκλοφόρησε μια φήμη για την ύπαρξή μου. Τότε τη διέδωσε μέ ζήλο ένας Θεός. Έγώ δέν ήξερα ποιός ήμουν. Μέσα στοΰ παλατίνου την οικία, Χαμένος μές στο τσούρμο τών ύττηρετών του, Μές στην ιλαρή μου άγνοια ζοΰσα την εποχή της νιότης. Ξένος στον ίδιο τον εαυτό μου, ήσυχος υποτακτικός 'Έδειχνα σεβασμό στή σαγηνευτική του θυγατέρα. Ωστόσο ύστεροΰσα τότε πολύ σέ θάρρος Για να τολμήσω να εύχηθώ στον εαυτό μου τέτοια τύχη. Ό καστελάνος του Λεμπέργκ, ό μνηστήρας της. Προσβλήθηκε απ' τό πάθος μου. Μου ζήτησε

12

Demetrius, Erster Aufzug

Mich stolz zur Rede, und in blinder Wut Vergißt er sich so weit, nach mir zu shlagen. So schwer gereizet greif ich zum Gewehr, Er sinnlos wütend stürzt in meinen Degen, Und fällt durch meine willenlose Hand. MNISCHEK:

Ja so verhält sich DEMETRIUS:

Mein Unglück war das höchste! Ohne Namen Ein Ruß und Fremdling hatt ich einen Großen Des Reichs getötet, hatte Mord verübt Im Hause meines gastlichen Beschützers, Ihm seinen Eidam, seinen Freund getötet. Nichts half mir meine Unschuld, nicht das Mitleid Des ganzen Hofgesindes, nicht die Gunst Des edeln Palatinus kann mich retten, Denn das Gesetz, das nur den Polen gnädig Doch streng ist allen Fremdlingen, verdammt mich. Mein Urteil ward gefällt, ich sollte sterben. Schon kniet ich nieder an dem Block des Todes, Entblößte meinen Hals dem Schwert. Er hält inn und In diesem Augenblicke ward ein Kreuz Von Gold mit kostbarn Edelsteinen sichtbar. Das in der Tauf mir umgehangen ward. Ich hatte, wie es Sitte ist bei uns. Das heil'ge Pfand der christlichen Erlösung Verborgen stets an meinem Hals getragen Von Kindesbeinen an, und eben jetzt Wo ich vom süßen Leben scheiden sollte, ErgriflF ich es als meinen letzten Trost Und drückt es an den Mund mit frommer Andacht.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Τπερήφανα τό λόγο, καΐ μέσα στον τυφλό θυμό του Φέρθηκε τόσο άσυλλόγι,στα ώστε νά μέ χτυττησει., 'Έτσ^ έξαλλος πού ήμουνα, άρπάζω τ' δπλο μου, KL αύτός, έξω φρενών, ορμάει πάνω στο σπαθί μου, ΚαΙ σωριάζεται, άθελά μου απ' τό δικό μου χέρι. ΜΝΙΣΕΚ:

Ναι, έτσι φέρεται ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ή δυστυχία μου ηταν ανυπέρβλητη! 'Ανώνυμος Έγώ, ενας Ρώσος, ένας ξένος, είχα σκοτώσει 'Έναν υψηλά ιστάμενο του κράτους, είχα διαπράξει φόνο Μέσα στο σπίτι του φιλόξενου προστάτη μου. Τον ορκωτό του υπάλληλο, τον φίλο του, είχα σκοτώσει. Καθόλου δεν βοήθησε ή άθωότητά μου, ουτε και ή συμπόνια 'Όλου του αύλικοϋ προσωπικού, μα ουτε και ή εύνοια Του άρχοντα παλατίνου μπορούσε νά μέ σώσει. Γιατί ό νόμος, πού σε Πολωνούς μονάχα κάνει χάρη Είναι όμως αύστηρος μ' ολους τούς ξένους, μέ καταδίκαζε. Ή ετυμηγορία ήταν τελεσίδικη, όφειλα νά πεθάνω, 'Έπεσα εύθύς γονατιστός στον τόπο του θανάτου. Γύμνωσα τό λαιμό μου στο σπαθί. Σταματά καΐ Εκείνη τή στιγμή εμφανίστηκε ένας σταυρός Χρυσός, διακοσμημένος μέ πολύτιμα πετράδια, Πού μου κρεμάσαν περιλαίμιο κατά τή βάφτισή μου. Φορούσα, δπως είναι τό έθιμο σ' έμας, Τό ιερό τεκμήριο της χριστιανικής λυτρώσεως Κρυμμένο πάντα γύρω στό λαιμό μου Άπό παιδί· και πάνω ακριβώς στήν ώρα Πού άπό τή γλυκιά ζωή θά χωριζόμουν, "Αδραξα τό σταυρό ώς τελευταία μου παρηγοριά Κι εύλαβικά τόν έφερα στό στόμα μέ κατάνυξη.

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Das Kleinod wird bemerkt, sein Glanz und Wert Erregt Erstaunen, weckt die Neugier auf. Ich werde losgebunden und befragt. Doch weiß ich keiner Zeit mich zu besinnen, Wo ich das Kleinod nicht an mir getragen. Nun fugte ichs, daß drei Bojarenkinder, Die der Verfolgung ihres Zars entflohn. Bei meinem Herrn zu Sambor eingesprochen. Sie sahn das Kleinod und erkannten es An neun Smaragden die mit Amethysten Durchschlungen waren, für dasselbige, Was Knjas Mstislawskoj dem jüngsten Sohn Des Zaren bei der Taufe umgehangen. Sie sehn mich näher an und sehn estaunt Ein seltsam Spielwerk der Natur, daß ich Am rechten Arme kürzer bin geboren. Als sie mich nun mit Fragen ängstigten. Besann ich mich auf einen kleinen Psalter Den ich auf meiner Flucht mit mir geführt. In diesem Psalter Stander griechische Worte Vom Igumen mit eigner Hand hinein Geschrieben. Selbst hatt ich sie nie gelesen. Weil ich der Sprach nicht kundig bin. Der Psalter Wird jetzt herbeigeholt, die Schrift gelesen: Ihr Inhalt ist: daß Bruder Philaret (Dies war mein Klostername) des Buchs Besitzer, Prinz Dmitrij sei, des Iwan jüngster Sohn, Den Andrej ein redlicher Diak In jener Mordnacht heimlich weggeflüchtet; Urkunden dessen lägen aufbewahrt In zweien Klöstern die bezeichnet waren. Hier stürzten die Bojaren mir zu Füßen, Besiegt von dieser Zeugnisse Gewalt,

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Τό κόσμημα επέσυρε την προσοχή, ή λάμψη και ή άξια του Προκάλεσαν κατάπληξη, κίνησαν την περιέργεια. Μ' έλυσαν και μέ υπέβαλαν σε ερωτήσεις. Άλλα εγώ ποτέ απ' οσο ξέρω δεν θυμαμαι Νά μη φορώ κατάσαρκα τό κόσμημα αύτό. 'Έτυχε τότε τρία παιδιά βογιάρων. Πού είχαν γλιτώσει άπ' τό κυνηγητό του τσάρου τους Στον κύριό μου νά μιλήσουν του Σαμπόρ. Είδαν τό κόσμημα και τ' άναγνώρισαν 'Από τά εννιά σμαράγδια, πού μ' άμεθύστους Περιπλέκονταν, ώς τό ίδιο κόσμημα Μ' εκείνο πού ό ήγεμών Μστισλάβσκι είχε κρεμάσει Στό μικρότερο παίδι του τσάρου κατά τη βάφτισή του. Μέ περιεργάστηκαν άπό κοντά και είδαν έκπληκτοι 'Ένα άσυνήθιστο παιχνίδισμα της φύσης, 'Ότι έχω γεννηθεί μέ τό δεξί μου χέρι πιό κοντό. Κι έτσι καθώς αύτοι τότε μέ φοβερίζαν μ' ερωτήσεις. Μου 'ρθε στό νου ένα μικρό ψαλτήρι Πού είχα πάρει μαζί μου δταν τό 'σκασα. Σ' εκείνο τό ψαλτήρι ήταν γραμμένα λόγια ελληνικά Πού ό ήγούμενος μέ τό ϊδιο του τό χέρι Είχε γράψει. Ποτέ μου δέν τά 'χα διαβάσει εγώ. Γιατί δέν είμαι κάτοχος της γλώσσας. Τό ψαλτήρι Τότε μπροστά μου έφεραν, διάβασαν τη γραφή* 'Έλεγε τά έξης: δτι ό άδερφός Φιλάρετος (Αύτό ήταν τό μοναχικό μου δνομα), κάτοχος του βιβλίου, ~Ηταν ό πρίγκιπας Ντμίτρι, ό πιό μικρός γιός του Ίβάν, Πού ό Άντρέι, ένας έντιμος διάκονος. Φυγάδευσε κρυφά τη φονική εκείνη νύχτα. Τά σχετικά έγγραφα φυλάσσονταν Σέ δύο μοναστήρια πού κατονομάζονταν. Τότε οι βογιάροι έπεσαν στά πόδια μου, 'Απ' την ισχύ των τεκμηρίων παροπλισμένοι.

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Und grüßten mich als ihres Zaren Sohn. Und also gählings aus des Unglücks Tiefen Riß mich das Schicksal auf des Glückes Höhn. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

[Seltsam! höchst außerordentlich und seltsam! Doch wunderbarlich sind der Vorsicht Wege!] DEMETRIUS:

Und jetzt fiel s auch wie Schuppen mir vom Auge! Erinnrungen belebten sich auf einmal Im fernsten Hintergrund vergangner Zeit; Und wie die letzten Türme aus der Ferne Erglänzen in der Sonne Gold, so wurden Mir in der Seele zwei Gestalten hell, Die höchsten Sonnengipfel des Bewußtseins. Ich sah mich flieh η in einer dunkeln Nacht, Und eine lohe Flamme sah ich steigen In schwarzem Nachtgraun, als ich rückwärts sah. Ein uralt frühes Denken mußt es sein. Denn was vorherging, was darauf gefolgt. War ausgelöscht in langer Zeitenferne; Nur abgerissen, einsam leuchtend, stand Dies Schreckensbild mir im Gedächtnis da. Doch wohl besann ich mich aus spätem Jahren, Wie der Gefährten einer mich im Zorn Den Sohn des Zars genannt. Ich hielt's für Spott, Und rächte mich dafiir mit einem Schlage. Dies alles traf jetzt blitzschnell meinen Geist, Und vor mir stand's mit leuchtender Gewißheit, Ich sei des Zaren totgeglaubter Sohn. Es lösten sich mit diesem einz'gen Wort Die Rätsel alle meines dunkeln Wesens. Nicht bloß an Zeichen, die betrüglich sind. In tiefster Brust, an meines Herzens Schlägen,

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

ΚαΙ μέ χαιρέτισαν ώς γιο του τσάρου τους. Κι ετσι, διαφεύγοντας άπο της δυστυχίας τα βάθη, Μ' ανέσυρε ή μοίρα στης ευτυχίας τα ύψη. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

['Απρόσμενες! άκρως απρόβλεπτες κι απρόσμενες! Κι δμως θαυμάσιες είναι της Θείας Πρόνοιας οί ατραποί!] ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Ένιωσα τότε σα να πέσαν λέπια από τα μάτια μου! Μεμιάς πήραν ζωή άναθυμήσεις 'Από τά βάθη τα απώτατα αλλοτινών καιρών Κι δπως οί τελευταίοι πύργοι από μακριά Μέσα στο φώς του ήλιου λαμπυρίζουν, έτσι Φωτίστηκαν δύο μορφές μες στήν ψυχή μου, Οί ύψιστες του ήλιου της συνείδησης κορφές. Είδα δραπέτη τον εαυτό μου μια νύχτα σκοτεινή. Και είδα μια πυρωμένη φλόγα να υψώνεται Στή μαύρη φρίκη της νυχτιάς, καθώς κοίταξα πίσω μου. Θά 'πρεπε νά 'ταν ενας στοχασμός παμπάλαιος, Άφοΰ τά πρώην και τά μετέπειτα συμβάντα Είχαν σβηστεί απ' τη μεγάλη χρονική απόσταση* Αύτή ή τρομακτική εικόνα μόνο, ξεκάρφωτη. Ξεκομμένη και ολόφωτη, ύτυηρχε μες στή μνήμη μου. Καλοθυμήθηκα ωστόσο κι από τά χρόνια τά κατοπινά Πώς ενας από τους συντρόφους μου απάνω στο θυμό του Μέ είχε αποκαλέσει γιο του τσάρου. Έγώ τό ττηρα γιά βρισιά Και του 'δωσα μία γροθιά γιά νά εκδικηθώ. Αύτά δλα τότε διέσχισαν αστραπιαία τό νου μου. Και μπρός μου άναφάνηκε μέ σιγουριά ξεκάθαρη 'Ότι έγώ είμαι ό γιος του τσάρου, πού τον νομίζουν γιά νεκρό. Αυθήκανε μέ τον μοναδικό αύτό λόγο 'Όλα τά αινίγματα της σκοτεινής μου φύσης. 'Όχι μονάχα απ' τά σημάδια, πού είναι απατηλά, Μά στά κατάβαθα του στήθους μου, στο καρδιοχτύπι μου,

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Fühlt ich Und eher will ichs tropfenweis versprützen, Als ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Und sollen wir auf eine Schrift vertrauen, Die sich durch Zufall bei Euch finden mochte? Dem Zeugnis ein ger Flüchtlinge vertraun? Verzeihet edler Jüngling! Euer Ton Und Anstand ist gewiß nicht eines Lügners; Doch könntet Ihr selbst der Betrogne sein; [Es ist] dem Menschenherzen zu verzeihen, [In] solchem großen Spiel sich zu betrügen. Was stellt Ihr uns für Bürgen Eures Worts? DEMETRIUS:

Ich stelle funzig Eideshelfer auf, Piasten alle, freigeborne Polen Untadeliches Rufs, die jegliches Erhärten sollen, was ich hier behauptet. Dort sitzt der edle Fürst von Sendomir, Der Kastellan von Lublin ihm zur Seite, Die zeugen mir s, ob ich Wahrheit geredet. ERZBISCHOF VON

GNESEN:

Was nun bedünket den erlauchten Ständen? So vieler Zeugnisse vereinter Kjaft Muß sich der Zweifel überwunden geben. Ein schleichendes Gerücht durchläuft schon längst Die Welt, daß Dmitrij Iwans Sohn noch lebe, Zar Boris selbst bestärkt's durch seine Furcht. — Ein Jüngling zeigt sich hier, an Alter, Bildung Bis auf die Zufallsspiele der Natur, Granz dem Verschwundnen ähnlich den man sucht. Durch ed des großen Anspruchs wert.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη 13

Το ένιωσα ΚαΙ προτιμώ σταγόνα τη σταγόνα να διασπαρθεΐ Παρά να ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΤΟΥ

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Κι είναι σωστό να εμπιστευθούμε μια γραφή Πού ίσως από σύμπτωση να βρέθηκε επάνω σας; Στη μαρτυρία να πιστέψουμε ενός δραπέτη; Μας συγχωρείτε, νεαρέ μου! Τό ύφος του λόγου Και οι τρόποι σας σε ψεύτη δεν ταιριάζουν βέβαια. Άλλα μπορεί εσείς ό ίδιος να εχετε εξαπατηθεί* [Πρέπει] να συγχωροΰμε την άνθρώπινη καρδιά, [Σε] τέτοιο σοβαρό παιχνίδι αν άπαταται. Τί μας παρέχετε ως εγγύηση του λόγου σας; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Πενήντα άτομα διαθέτω πού όρκο παίρνουν στήν αξιοπιστία μου* 'Όλοι τους άρχοντες, Πολωνοί ελεύθεροι εκ γενετής, Με όνομα άκηλίδωτο, οι όποιοι προτίθενται τό καθετί Να επαληθεύσουν απ' δ,τι εδώ ισχυρίστηκα. Έκεΐ κάθεται ό εύγενής ήγεμών του Σεντομίρ, Στό πλάι του ό καστελάνος του Λιούμπλιν, Πού μαρτυρουν για χάρη μου αν είπα τήν αλήθεια. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

TOT

ΓΚΝΙΕΖΝΟ:

Τί γνώμη έχουν τώρα οί εξέχοντες εκπρόσωποι τών τάξεων; Ή συμπαγής ισχύς τόσων πολλών μαρτυριών Πρέπει να ξεπερνά τήν αμφισβήτηση. Μια ύφέρπουσα φημολογία διατρέχει ήδη καιρό Τόν κόσμο, ότι ό Ντμίτρι, ό γιός του Ίβάν, ακόμη ζει* Ό τσάρος Μπόρις τήν ενδυναμώνει με τό φόβο του. — Παρουσιάζεται εδώ ενας νεαρός, πού σέ ήλικία, μόρφωση, 'Ακόμη και στα συμπτωματικά τεχνάσματα της φύσης. Μοιάζει άπολύτως με αύτόν πού εξαφανίστηκε κι αναζητείται' Μέσω έχει επάξια τή μείζονα απαίτηση.

12

Demetrius, Erster Aufzug

Aus Klostermauren ging er wunderbar Geheimnisvoll hervor, mit Rittertugend Begabt, der nur der Mönche Zögling war. Ein Kleinod zeigt er, das der Zarowitsch Einst an sich trug, von dem er nie sich trennte, Ein schriftlich Zeugnis noch von frommen Händen Beglaubigt seine fürstliche Geburt, Und kräft'ger noch aus seiner schlichten Rede Und reinen Stirn spricht uns die Wahrheit an. Nicht solche Züge borgt sich der Betrug, Der hüllt sich täuschend ein in große Worte, Und in der Sprache rednerischen Schmuck. Nicht länger denn versag ich ihm den Namen, Den er mit Fug und Recht in Anspruch nimmt. Und meines alten Vorrechts mich bedienend Geb ich als Primas ihm die erste Stimme. ERZBISCHOF VON

LEMBERG:

Ich stimme wie der Primas. MEHRERE

BISCHÖFE:

MEHRERE

PALATINEN:

Wie der Primas. Auch ich! ODOWALSKI:

Und ich! rasch aufeinander-. Wir alle!

LANDBOTEN

SAPIEHA:

Gnäd'ge Herren! Bedenkt es wohl. Man übereile nichts. Ein edler Reichstag lasse sich nicht rasch Hinreißen zu ODOWALSKI:

Hier ist

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Άπο τά τείχη του μοναστηρίου ξέφυγε θαυμαστά Μυστηριωδώς· με αρετή ενός ιττπότη Προικισμένος, αύτός πού ήταν απλώς δόκιμος μοναχός, Παρουσιάζει ενα κόσμημα, πού κάποτε ό τσάροβιτς Φορούσε, και πού ποτέ του δεν αποχωρίστηκε* Μια επιπλέον μαρτυρία γραπτή από χέρια εύλαβή Επικυρώνει τή βασιλική καταγωγή του. Κι απ' τον άπέριττό του λόγο ισχυρότερη Κι από τό καθαρό του μέτωπο, μας λέει τήν αλήθεια. Τέτοια γνωρίσματα δεν κρύβει μέσα της ή απάτη. Πού συγκαλύπτεται πλανεύοντας μες στα μεγάλα λόγια, Και μέσα στα ρητορικά ποικίλματα της γλώσσας. Λοιπόν δεν του αρνούμαι άλλο πιά τό όνομα. Πού εχει δικαίως τήν αξίωση νά φέρει. Και μεταχειριζόμενος τό παλαιό πρωτείο μου Του δίνω ως προκαθήμενος τήν πρώτη ψήφο. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

Τ Ο Τ Λ Ε Μ Π Ε Ρ Γ Κ :

Ψηφίζω όπως κι ό προκαθήμενος. ΑΡΚΕΤΟΙ

ΕΠΙΣΚΟΠΟΙ:

ΑΡΚΕΤΟΙ

ΠΑΑΑΤΙΝΟΙ:

'Όπως κι ό προκαθήμενος. Κι εγώ τό ιδιο! ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Κι εγώ! ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ορμητικά ό ενας με τον άλλο: Κι όλοι εμείς!

ΤΩΝ ΤΑΞΕΩΝ

ΣΑΠΙΕΧΑ:

'Αξιότιμοι κύριοι! Σκεφτείτε το καλύτερα. Δεν πρέπει νά βιάζεται κανείς. 'Άς μήν παρασυρθεί μιά εύγενής Βουλή νά φτάσει 'Αρον αρον μέχρι σημείου νά ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Έδώ πού φτάσαμε

12

Demetrius, Erster Aufzug

Nichts zu bedenken, alles ist bedacht, Unwiderleglich sprechen die Beweise. Hier ist nicht Moskau. Nicht Despotenfurcht Schnürt hier die freie Seele zu. Hier darf Die Wahrheit wandeln mit erhabnem Haupt. Ich wills nicht hoffen, edle Herren, daß hier Zu Krakau, auf dem Reichstag selbst der Polen Der Zar von Moskau feile Sklaven habe. DEMETRIUS:

Ο habet Dank erlauchte Daß ihr der Wahrheit Zeichen anerkennt. Und wenn ich auch nun der wahrhaftig bin, Den ich mich nenne, ο so duldet nicht Daß sich ein frecher Räuber meines Erbs Anmaße, und den Szepter länger schände. Der mir, dem echten Zarowitsch gebührt. Daß ich den Thron erobre meiner Väter. Die Gerechtigkeit hab ich, ihr habt die Macht, Es ist die große Sache aller Staaten Und Thronen, daß gescheh was Rechtens ist. Und jedem auf der Welt das Seine werde. Denn da, wo die Gerechtigkeit regiert. Da freut sich jeder sicher seines Erbs, Und über jedem Hause jedem Thron Schwebt der Vertrag wie eine Cherubswache Doch wo Sich straflos festsetzt in dem fremden Erbe, Da wankt der Staaten fester Felsengrund Gerechtigkeit Heißt der kunstreiche Bau des Weltgewölbes,

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Δεν μένει νά σκεφοΰμε τίποτα* δλα τά έχουμε σκεφτεί, 'Αδιάψευστα μιλούν οι αποδείξεις. Έδώ δεν είναι Μόσχα. Ό φόβος του δεσποτικού αφέντη Δεν σφαλίζει την ελεύθερη ψυχή έδώ. Έδώ επιτρέπεται Ή αλήθεια νά κυκλοφορεί μέ τό κεφάλι σηκωμένο. Δεν θέλω νά ελπίζω, εύγενικοί μου κύριοι, δτι έδώ, Στήν Κρακοβία, μέσα στψ ίδια τή Βουλή της Πολωνίας, Διαθέτει ό μοσχοβίτης τσάρος πουλημένους σκλάβους. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ώ , σας εύχαριστώ, άξιότιμε, Πού άναγνωρίζετε τά ενδεικτικά σημάδια της αλήθειας. Κι άφοΰ τώρα εγώ είμαι εκείνος ό αληθινός Πού τ δνομά του φέρω, ώ, μήν τό υπομείνετε 'Ένας θρασύς σφετεριστής νά έχει στήν κληρονομιά μου 'Αξιώσεις, και ν' ατιμάζει πιά τό σκήπτρο, Πού σ' έμέν' αρμόζει, τόν γνήσιο γιό του τσάρου, "Ωστε τό θρόνο τών πατέρων μου νά κατακτήσω. Τή νομιμότητα έχω εγώ, εσείς τή δύναμη* Είναι τό μέγα ζήτημα δλων τών κρατών Και θρόνων νά εφαρμόζεται αύτό πού είναι δίκαιο. Και κάθε άτομο στον κόσμο νά βρίσκει τό δικό του. Γιατί εκεί δπου ή δικαιοσύνη κυβέρνα, Έκεΐ χαίρεται ασφαλής τήν περιουσία του ό καθείς. Και πάνω από κάθε σπιτικό και κάθε θρόνο Φτερουγίζει σά χερουβική φρουρά ή συμφωνία αύτή, Ένώ δπου 'Ατιμώρητα πάνω σε ξένη περιουσία στεριώνει, Έκεΐ τό πιο ασάλευτο θεμέλιο του κράτους τρίζει Δικαιοσύνη 'Ονομάζεται ή έντεχνη κατασκευή του παγκοσμίου θόλου,

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Wo alles eines, eines alles hält, Wo mit dem einem alles stürzt und fällt. DEMETRIUS:

Ο sieh mich an ruhmreicher Sigismund! Großmächt'ger König! Greif in deine Brust, Und sieh dein eignes Schicksal in dem meinen. Auch du erfuhrst die Schläge des Geschicks, In der Gefangenschaft wardst du geboren. In einem Kerker kämest du zur Welt, Dein erster Blick fiel auf Gefängnismauern. Du brauchtest einen Retter und Befreier Der aus dem Kerker auf den Thron dich hob. Du fandest ihn, Großmut hast du erfahren, Ο übe Großmut auch an mir, in mir Und ihr erhabne Männer des Senats Ehrwürd'ge Bischöfe, der Kirche Säulen, Ruhmreiche Palatinen und Kastellanen, Hier ist der Augenblick, Zwei lang entzweite Völker zu versöhnen, Erwerbet euch den Ruhm, daß Polens Kraft Den Moskowitern ihren Zar gegeben. Und in dem Nachbar der euch feindlich drängte Erwerbt euch einen dankbarn Freund. Und ihr Landboten, Zäumt eure schnellen Rosse, sitzet auf. Euch öffnen sich des Glückes goldne Tore, Mit euch will ich den Raub des Feindes teilen. Moskau ist reich an Gütern, unermeßlich An Gold und edeln Steinen ist der Schatz Des Zars, ich kann die Freunde königlich

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

'Όπου δλα είναι ενα κι δπου το ένα συγκρατεί τό δλο, 'Όπου αντάμα με το ένα στεριώνουν δλα και γκρεμίζονται. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

"Ω, στρέψτε σ' έμενα τη ματιά σας, Σιγισμουνδε ξακουσμένε! Μεγαλειότατε βασιλεΰ! Βάλτε τό χέρι στην καρδιά σας, Και δείτε μέσα στο δικό μου πεπρωμένο τό δικό σας. Κι έσεϊς έχετε δοκιμάσει τα χτυττήματα της μοίρας* Μες στην αιχμαλωσία γεννηθήκατε. Μέσα σέ ένα κρατητήριο ήρθατε στον κόσμο, Τό πρώτο βλέμμα σας έπεσε πάνω στης φυλακής τα τείχη. Χρειαστήκατε έναν λυτρωτή και ελευθερωτή Πού σας εξύψωσε από τή φυλακή ως τό θρόνο* Έσεΐς τον βρήκατε και απολαύσατε τη μεγαλοψυχία* Ώ , δείξτε και σ' έμένα μεγαλοψυχία, μέσα μου Κι έσεϊς σεβαστοί κύριοι γερουσιαστές Σεβασμιότατοι επίσκοποι, της Εκκλησίας στύλοι. Φημισμένοι παλατίνοι και καστελάνοι, ~Ηρθε ή στιγμή. Δύο λαούς πού είναι χρόνια διχασμένοι να φιλιώσετε* Κερδίστε έσεΐς τή δόξα δτι ή δύναμη της Πολωνίας Στους μοσχοβίτες έδωσε τον τσάρο τους. Και στο πρόσωπο του γείτονα πού εχθρικά σας πίεζε Κερδίστε έναν φίλο πού θά σας εύγνωμονεΐ. Κι έσεϊς Εκπρόσωποι των τάξεων, Μερώστε τά γοργά σας άτια, καβαλήστε τα, Σ' έσας άνοίγονται οι χρυσές της τύχης θύρες. Μαζί σας θέλω νά μοιράσω τή λεία του εχθρού. Ή Μόσχα βρίθει άπό αγαθά, άπό άμέτρητο χρυσάφι Κι άπό πολύτιμα πετράδια άποτελεΐται ό θησαυρός Του τσάρου* μπορώ πλουσιοπάροχα σά βασιλιάς

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Belohnen und ich will's. Wenn ich als Zar Einziehe auf dem Kreml, dann, ich schwör's, Soll sich der Ärmste unter euch, der mir Dahin gefolgt, in Samt und Zobel kleiden. Mit reichen Perlen sein Geschirr bedecken. Und Silber sei das schlechteste Metall Um seiner Pferde Hufe zu beschlagen. Es entsteht eine große Bewegung unter den Landboten. KORELA:

ODOWALSKI:

Soll der Kosak uns Ruhm und Beute rauben? Wir haben Friede mit dem Tartarfurst Und Türken, nichts zu furchten von dem Schweden. Schon lang verzehrt sich unser tapfrer Mut I[m] Frieden, die müß'gen Schwerter rosten. Auf, laßt uns fallen in das Land des Zars Und einen dankbarn Bundesfreund gewinnen Indem wir Polens Macht und Größe mehren. VIELE

LANDBOTEN:

Krieg! Krieg mit Moskau! ANDRE:

Man beschließe es! Gleich sammle man die Stimmen! S E P I E H A steht auf, Krongroßmarschall! Gebietet Stille, ich verlang das Wort. EINE MENGE VON

STIMMEN:

Krieg, Krieg mit Moskau! SAPIEHA:

Ich verlang das Wort Marschall! Tut Euer Amt. Großes Getöse in dem Saal und außerhalb desselben.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Νά επιβραβεύσω τη φιλία, καΐ το θέλω. 'Όταν ώς τσάρος Μέσα στο Κρεμλίνο εισέλθω, τότε, τ' ορκίζομαι., Ό πιο φτωχός άπο έσας, πού ως εκεί Μ' ακολουθήσει, μέσα σέ γούνες και μετάξια θα ντυθεί, Μέ πλούσιες πέρλες τη σαγη του θα κοσμήσει, Κι ασήμι θά 'ναι τό πιο σκάρτο μέταλλο Πού τις οπλές του αλόγου του θά πεταλώσει. Ξεσπά μεγάλη αναταραχή ανάμεσα στους εκπροσώπους των τάξεων. ΚΟΡΕΛΑ:

ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Τη δόξα και τα λάφυρα νά μας αρπάξουν οί Κοζάκοι; Έμεΐς έχουμε ειρήνη μέ τον ήγεμόνα των Τατάρων Και τούς Τούρκους* και δεν υπάρχει φόβος απ' τούς Σουηδούς. Τό ανδρείο μας φρόνημα εδώ και χρόνια σπαταλιέται Μες [στην] ειρήνη, τά οκνηρά σπαθιά σκουριάζουν. Εμπρός, στοΰ Τσάρου νά εισβάλουμε τη χώρα Και ν' αποκτήσουμε έναν στενό φίλο εύγνώμονα Αύξάνοντας συνάμα τό κύρος και τη δύναμη της Πολωνίας. ΠΟΛΛΟΙ ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΤΩΝ

ΤΑΞΕΩΝ:

Πόλεμο! Πόλεμο μέ τη Μόσχα! ΑΛΛΟΙ:

Νά παρθεί απόφαση! Νά καταμετρηθούν οί ψήφοι στη στιγμή! Σ Α Π Ι Ε Χ Α σηκώνεται: 'Αρχιστράτηγε του θρόνου! Διατάξτε ήσυχία, ζητώ τό λόγο. ΠΛΗΘΟΣ

ΦΩΝΩΝ:

Πόλεμο, πόλεμο μέ τη Μόσχα! ΣΑΠΙΕΧΑ:

Ζητώ τό λόγο Στρατηγέ! Πράξτε τό καθήκον σας. Μεγάλη φασαρία μέσα στην αίθουσα και εξ ω άπ' αυτήν.

12

Demetrius, Erster Aufzug

KRONGROSSMARSCHALL:

Ihr seht, es ist Vergebens. SAPIEHA:

Was? Der Marschall auch bestochen? Ist keine Freiheit auf dem Reichstag mehr? Werft Euren Stab hin und gebietet Schweigen! Ich fodr es, ich begehr s und will's. Krongroßmarschall wirft seinen Stab in die Mitte des Saals, der Tumult legt sich. Was denkt ihr? Was beschließt ihr? Stehn wir nicht In tiefem Frieden mit dem Zar zu Moskau? Ich selbst als euer königlicher Bote Errichtete den zwanzigjähr'gen Bund. Ich habe meine rechte Hand erhoben Zum feierlichen Eidschwur auf dem Kreml, Und redlich hat der Zar uns Wort gehalten. Was ist beschworne Treu? Was sind Verträge, Wenn ein solenner Reichstag sie zerbrechen darf? DEMETRIUS:

Fürst Leo Sapieha! Ihr habt Frieden Geschlossen, sagt Ihr, mit dem Zar zu Moskau? Das habt Ihr nicht, denn ich bin dieser Zar. In mir ist Moskaus Majestät, ich bin Der Sohn des Iwan und sein rechter Erbe. Wenn Polen Frieden schließen will mit Rußland, Mit mir muß es geschehen. Euer Vertrag Ist nichtig, mit dem Nichtigen errichtet. ODOWALSKI:

Was kümmert Eur Vertrag uns! Damals haben Wir so gewollt und heute wollen wir anders! Sind wir

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΣ

ΤΟΥ

ΘΡΟΝΟΥ:

Το βλέπετε, είναι. Μάταιο. ΣΑΠΙΕΧΑ:

Τί; Και ό αρχιστράτηγος εχει εξαγοραστεί; Καμία ελευθερία δεν υπάρχει πλέον στη Βουλή; Ρίξτε εκεί τη ράβδο σας και δώστε διαταγή να ήσυχάσουν! Τό απαιτώ, τό επιθυμώ, το βούλομαι. Ό αρχιστράτηγος τον Θρόνου πετά τη ράβδο τον στη μέση της αΐθονσας, ο θόρυβος κοπάζει. Τί συλλογίζεστε; Τί αποφαίνεστε; Μήπως και δεν βρισκόμαστε Σ' αδιάσειστη ειρήνη με τον μοσχοβίτη τσάρο; Έ γ ώ ο ίδιος ώς ό βασιλικός άπεσταλμένος σας Είμαι πού υπέγραψα τους εικοσαετείς δεσμούς. Έγώ είμαι πού το δεξί μου χέρι σήκωσα Σε πανηγυρική ορκωμοσία στο Κρεμλίνο, Κι ο τσάρος εχει κρατήσει έντιμα τό λόγο του σ' έμας. Τί πάει να πει ορκισμένη πίστη; Και τί θα πει συνθήκες, 'Άν επιτρέπεται σε μια επίσημη Βουλή να τις διαλύσει; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ήγεμών Λέων Σαπιέχα! Κλείσατε, λέτε, ειρήνη Με τον τσάρο πού εχει τήν εδρα του στή Μόσχα; Μα δεν το κάνατε, άφοΰ έγώ είμ' αύτός ό τσάρος. Σ' εμένα ανήκει της Μόσχας ή μεγαλοσύνη, έγώ είμαι · Ό γιος του Ίβάν κι ό νόμιμός του κληρονόμος. 'Άν θέλει ή Πολωνία να συνάψει με τή Ρωσία ειρήνη, Μ' εμένα πρέπει αύτό να γίνει* ή συνθήκη σας Δεν εχει κύρος, άφοΰ τη συνυπέγραψε 6 άκυρος. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Και τι μας νοιάζει ή συνθήκη σας έμας! Τότε έτσι Είχαμε θελήσει* σήμερα θέλουμε αλλιώς! Είμαστε μήπως

12

Demetrius, Erster Aufzug

SAPIEHA:

Ist es dahin gekommen? Will sich niemand Erheben für das Recht, nun so will ichs. Zerreißen will ich dies Geweb der Arglist, Aufdecken will ich alles, was ich weiß. — Ehrwürd'ger Primas, wie? Bist du im Ernst Gutmütig, oder kannst dich so verstellen? Seid ihr so gläubig Senatoren? König, Bist du so schwach? Ihr wißt nicht, wollt nicht wissen. Daß ihr ein Spielwerk seid des list'gen Woiwoda Von Sendomir, der diesen Zar aufstellte. Des ungemeßner Ehrgeiz in Gedanken Das güterreiche Moskau schon verschlingt? Muß ich's euch sagen, daß bereits der Bund Geknüpft ist und beschworen zwischen beiden. Daß er die jüngste Tochter ihm verlobte? Und soll die edle Republik sich blind In die Gefahren eines Krieges stürzen. Um den Woiwoden groß, um seine Tochter Zur Zarin und zur Königin zu machen? Bestochen hat er alles und erkauft. Den Reichstag, weiß ich wohl, will er beherrschen, Ich sehe seine Faktion gewaltig In diesem Saal, und nicht genug, daß er Den Sejm Walny durch die Mehrheit leitet. Bezogen hat er mit dreitausend Pferden Den Reichstag, und ganz Krakau überschwemmt Mit seinen Lehensleuten. Eben jetzt Erfüllen sie die Hallen dieses Hauses, Man will die Freiheit unsrer Stimmen zwingen. Doch keine Furcht bewegt mein tapfres Herz, Solang noch Blut in meinen Adern rinnt, Will ich die Freiheit meines Worts behaupten.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη ΣΑΠΙΕΧΑ:

'Έφτασε ως εκεί τό πράγμα; Έάν κανείς δεν θέλει Νά υπερασπιστεί το δίκαιο, τότε τό θέλω εγώ. Να διαρρήξω θέλω τον ιστό αύτό του δόλου, Νά ξεσκεπάσω θέλω δλα δσα γνωρίζω. — Μακαριότατε προκαθήμενε, πώς ετσι; Είσαι στ' αλήθεια Μεγαλόψυχος, ή τόσο καλά μπορείς νά προσποιείσαι; Είσαστε τόσο εΰπιστοι, γερουσιαστές; Βασιλιά, Είσαι τόσο αδύναμος; Δεν ξέρετε, δεν θέλετε νά ξέρετε, 'Ότι είστε ενα παίγνιο του δολερού βοεβόδα Του Σεντομίρ, πού διόρισε αύτόν τόν τσάρο, Γιά χάρη της ύπέρμετρης φιλοδοξίας του Πού ήδη τη ζάπλουτη καταβροχθίζει Μόσχα; Έ γ ώ πρέπει νά σας τό πώ, δτι ή συμφωνία εχει κιόλας Συναφθεί κι δτι οι δρκοι έχουν αμοιβαία δοθεί, 'Ότι τόν αρραβώνιασε με τη μικρότερή του κόρη; Κι οφείλει στά τυφλά ή εύγενης Δημοκρατία μας Σ' ενός πολέμου τούς κινδύνους νά ρίχτει Στοχεύοντας νά κάνει τόν βοεβόδα μέγα Και την κόρη του τσαρίνα και βασίλισσα; Τούς πάντες δωροδόκησε και εξαγόρασε* Τό Κοινοβούλιο, ξέρω καλά, θέλει νά κυριεύσει* Βλέπω τεράστια την παράταξή του Στην αίθουσα ετούτη, και δεν του αρκεί πού Αύτός με την πλειοψηφία του τό Κοινοβούλιο κατευθύνει, Μά μττηκε και μέ τρεις χιλιάδες άλογα Στη συνεδρία, κι ολόκληρη ή Κρακοβία πλημμυρίζει Μέ ανθρώπους από τό φέουδό του. Μάλιστα τώρα Κατακλύζουν τούς θαλάμους του κτιρίου αύτου* Θέλουνε νά εκβιάσουν την ελευθερία της ψήφου μας. 'Αλλά κανένας φόβος δεν ταράζει τη γενναία καρδιά μου* 'Όσο κυλάει ακόμη αίμα μες στις φλέβες μου. Την έλευθερία του λόγου μου θέλω νά την προασπίζω.

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Wer wohlgesinnt ist, tritt zu mir herüber. Solang ich Leben habe, soll kein Schluß Durchgehn, der wider Recht ist und Vernunft, Ich hab mit Moskau Frieden abgeschlossen. Und ich bin Mann dafür, daß man ihn halte. ODOWALSKI:

Man höre nicht auf ihn! Sammelt die Stimmen! Bischöfe von Krakau und Wilna stehen auf und gehen jeder an seiner Seite hinab um die Stimmen zu sammeln. VIELE:

Krieg, Krieg mit Moskau! ZU Sapieha·. Gebt Euch edler Herr! Ihr seht daß Euch die Mehrheit widerstrebt, Treibt's nicht zu einer unglückseFgen Spaltung. K R O N G R O S S B C A N Z L E R kommt von dem Thron herab, zu Sapieha-. Der König läßt Euch bitten, nachzugeben Herr Woiwod, und den Reichstag nicht zu spalten. T Ü R H Ü T E R heimlich zu Odowalskv. Ihr sollt Euch tapfer halten, melden Euch Die vor der Tür. Ganz Krakau steh zu Euch. K R O N G R O S S M A R S C H A L L ZU Sapieha'. Es sind so gute Schlüsse durchgegangen. Ο gebt Euch! Um des andern Guten willen Was man beschlossen fugt Euch in die Mehrheit. B I S C H O F V O N K R A K A U hat auf seiner Seite die Stimmen gesammelt. Auf dieser rechten Bank ist alles einig. ERZBISCHOF VON GNESEN

SAPIEHA:

Laßt alles einig sein — Ich sage nein. Ich sage Veto, ich zerreiße den Reichstag. — Man schreite nicht weiter. Aufgehoben, null

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

'Όποιος διατίθεται, ας έρθει με τό μέρος μου* 'Όσο είμαι ζωντανός, καμία απόφαση Δεν θα περάσει ενάντια στο δίκιο και στη λογική* Έγώ έκλεισα ειρήνη με τη Μόσχα, Και τάχθηκα άντρίκεια στη διατήρησή της. ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Μην τον ακούει κανείς! Τις ψήφους συγκεντρώστε! Οί επίσκοποι της Κρακοβίας και της Βίλνας σηκώνονται και πάει 6 καθένας προς τό δικό τον μέρος για να μαζέψει τις ψήφους. ΠΟΛΛΟΙ:

Πόλεμο, πόλεμο με τη Μόσχα! πρός τσν Σαπιέχα : 'Τποχωρηστε, άρχοντα! Βλέπετε δτι ή πλειοψηφία σας άντιτίθεται. Μην τό παρατραβήξετε ως έναν διχασμό ατυχή. Α Ρ Χ Ι Κ Λ Γ Κ Ε Λ Α Ρ Ι Ο Σ T O T Θ Ρ Ο Ν Ο Υ άπομακρννεται από τό θρόνο και πλησιάζει τόν Σαπιέχα: Ό βασιλιάς σας ύποβάλλει την παράκληση να υποχωρήσετε, Τό Κοινοβούλιο, κύριε βοεβόδα, για να μη διχάσετε. Φ Υ Λ Α Κ Α Σ Τ Η Σ Π Υ Λ Η Σ κρυφά στόν "Οντοβάλσκι: Έσεΐς πρέπει γενναία νά κρατήσετε* έτσι σας αναγγέλλουν 'Όσοι είναι εκτός της πύλης. Ή Κρακοβία είναι δλη στο πλευρό σας. Α Ρ Χ Ι Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ο Σ Τ Ο Υ Θ Ρ Ο Ν Ο Υ στόν Σαπιέχα: Τόσο καλές έχουνε λάβει έγκριση αποφάσεις. 'Ώ, ύποχωρηστε! Για χάρη του καλοϋ των άλλων. 'Ό,τι αποφασίστηκε σας υποτάσσει στην πλειοψηφία. Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Ο Σ Τ Η Σ Κ Ρ Α Κ Ο Β Ι Α Σ εχει συγκεντρώσει τις ιρηφους από τή δική τον μεριά: Σ' αύτη τη δεξιά πλευρά είναι ολοι σύμφωνοι. ΑΡΧΙΕΠΙΣΚΟΠΟΣ

ΤΟΥ ΓΚΝΙΕΖΝΟ

ΣΑΠΙΕΧΑ:

'Άς είναι δλοι σύμφωνοι — Έγώ λέω οχ ι. 'Ασκώ τό βέτο, διασπώ τό Κοινοβούλιο. — Μην προχωρείτε παραπέρα. Άνακλητέα, μηδέν

12

Demetrius, Erster Aufzug

Ist alles was beschlossen ward. Allgemeiner Aufitandy der König steigt vom Thron^ die Schranken werden eingestürzt^ es entsteht ein tumultuarisches Getöse. Landboten greifen zu den Säbeln und zücken sie links und rechts auf Sapieha. Bischöfe treten auf beiden Seiten dazwischen und verteidigen ihn mit ihren Stolen. Die Mehrheit? Was ist die Mehrheit? Mehrheit ist der Unsinn, Verstand ist stets bei wen gen nur gewesen. Bekümmert sich ums Ganze, wer nichts hat? Hat der Bettler eine Freiheit, eine Wahl? Er muß dem Mächtigen, der ihn bezahlt. Um Brot und Stiefel seine Stimm verkaufen. Man soll die Stimmen wägen und nicht zählen. Der Staat muß untergehn, früh oder spät. Wo Mehrheit siegt, und Unverstand entscheidet. ODOWALSKI:

Hört den Verräter! LANDBOTEN:

Nieder mit ihm! Haut ihn in Stücken! reißt seinem Kaplan das Kreuz aus der Hand und tritt dazwischen-, Friede! Soll Blut der Bürger auf dem Reichstag fließen! Fürst Sapieha. Mäßigt Euch. Zu den Bischöfen: Bringt ihn Hinweg! Macht eure Brust zu seinem Schilde! Durch jene Seitentür entfernt ihn still. Daß ihn die Menge nicht in Stücken reiße. Sapieha, noch immer mit den Blicken drohend, wird von den Bischöfen mit Gewalt fortgezogen, indem der Erzbischof von Gnesen und von Lemberg die aufdringenden Landboten von ihm abwehren. ERZBISCHOF VON GNESEN

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Είν' δλα δσα έχουν άποφαστεΐ. Γενική αναστάτωση, 6 βασιλιάς σηκώνεται άπό το θρόνο, τά κιγκλιδώματα γκρεμίζονται, προξενεΐται θορυβώδης οχλοβοή. Οι εκπρόσωποι των τάξεων αρπάζουν τά σπαθιά τους και τά ανασπούν δεξιά κι αριστερά πάνω από τον Σαπιέχα. Οι επίσκοποι σπεύδουν άνάμεσά τους κι άπό τις δύο μεριές και τον υπερασπίζονται με τά αμφιά τους. Ή πλειοψηφία; ΚαΙ τί θά πει πλειοψηφία; Πλειοψηφία θα πει παραφροσύνη, Ή φρόνηση ήταν πάντοτε με τη μεριά των λίγων μόνο. Νοιάζεται για τό σύνολο οποίος δεν έχει τίποτα; 'Έχει καμιά ελευθερία ό ζητιάνος, καμιά επιλογή; Πρέπει στον δυνατό, σ' αύτόν πού τον πληρώνει, Γιά μπότες και ψωμι νά ξεπουλάει τήν ψήφο του. Είναι καλό τις ψήφους νά σταθμίζουμε και δχι νά μετράμε. Τό κράτος θά ξεπέσει άσφαλώς, άργά ή γρήγορα, Έκεϊ δπου ή πλειοψηφία νικα, κι ή άμυαλιά άποφασίζει. ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Άκοϋτε τον προδότη! ΕΚΠΡΟΣΩΠΟΙ

ΤΩΝ

ΤΑΞΕΩΝ:

Κάτω ό προδότης! Χτυπάτε, κομματιάστε τον! Α Ρ Χ Ι Ε Π Ι Σ Κ Ο Π Ο Σ T O T Γ Κ Ν Ι Ε Ζ Ν Ο αρπάζει το σταυρό άπό τά χέρια του διακόνου του και μπαίνει άνάμεσά τ συς: Ειρήνη! Αίμα των πολιτών θέλετε στο Κοινοβούλιο νά χυθεί! Ήγεμών Σαπιέχα. Συγκρατηθείτε. Προς τους "Επισκόπους: Πάρτε τον Μακριά! Τά στήθη σας προτάξτε νά τον προστατεύσετε! "Ησυχα άπομακρύντε τον άπό την πλαϊνή εκείνη πόρτα, "Ωστε νά μην τον διαμελίσει ό οχλος. Ό Σαπιέχα, με απειλητικό ακόμη βλέμμη, άπομακρύνεται βίαια άπό τους επισκόπους, τήν ώρα πού οί άρχιεπίσκοποι του Γκνιέζνο και του Λεμπέργκ αποκρούουν τους εκπροσώπους των τάξεων, που πιέζουν

12

Demetrius, Erster Aufzug

Unter heftigem Tumult und Säbelgeklirr leert sich der Saal aus, daß nur Demetrius, Mnichek Odowalski und der Kosakenhetman zurückbleiben. ODOWALSKI:

Das schlug uns fehl Doch darum soll euch Hülfe nicht entstehen. Hält auch die Republik mit Moskau Frieden Wir fuhrens aus mit unsern eignen Kräften. KORELA:

Wer hätt auch das gedacht, daß er allein Dem ganzen Reichstag würde Spitze bieten! MNISCHEK:

Der König kommt. KÖNIG SIGISMUNDUS,

begleitet von dem K R O N G R O S S K A N Z L E R , und einigen B I S C H Ö F E N .

KRONGROSSMARSCHALL

Demetrius-. Mein Prinz laßt Euch umarmen. Die hohe Republik erzeigt Euch endlich Gerechtigkeit, mein Herz hat es schon längst. Tief rührt mich Euer Schicksal. Wohl muß es Die Herzen aller Könige bewegen.

K Ö N I G ZU

DEMETRIUS:

Vergessen hab ich alles was ich litt. An Eurer Brust fühl ich mich neugeboren KÖNIG:

Viel Worte lieb ich nicht, doch was ein König Vermag, der über reichere Vasallen Gebietet als er selbst, biet ich Euch an Ihr habt ein Schauspiel angesehn Denkt drum nicht schlimmer von der Polen Reich Weil wilder Sturm das Schiff des Staats bewegt.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

φορτικά, ^Η αίβονσα αδειάζει με έντονη φασαρία και κλαγγές σπαθιών. Παραμένουν μόνον ό Δημήτριος, δ Μνίσεκ, ό Όντοβάλσκι και ό αρχηγός των Κοζάκων. ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Αύτό μας ξέφυγε Δεν πρέπει δμως εξαιτίας του να στερηθείτε τη βοήθεια* Κι άν εχει με τη Μόσχα ειρήνη ή Δημοκρατία μας ακόμη Έμεΐς μέ τις δικές μας μοναχά δυνάμεις θα τα καταφέρουμε. ΚΟΡΕΛΑ:

Ποιός τό περίμενε, μόνος του αύτός Ενάντια σ' ολόκληρη Βουλή να ξεσπαθώσει! ΜΝΙΣΕΚ:

'Έρχεται ό βασιλιάς. Ο

ΒΑΣΙΛΙΑΣ

ΣΙΓΙΣΜΟΤΝΔΟΣ

Κ Α Γ Κ Ε Α Α Ρ Ι Ο ΤΟΥ ΝΟΤ

περιστοιχισμένος άπό τον

Θ Ρ Ο Ν Ο Τ , TW Α Ρ Χ Ι Σ Τ Ρ Α Τ Η Γ Ο

και μερικούς

TOT

ΑΡΧΙΘΡΟ-

ΕΠΙΣΚΟΠΟΤΣ.

προς τον Δημήτριο: Πρίγκιψ μου, νά σας αγκαλιάσω. Ή υψηλή Δημοκρατία μας σας δείχνει επιτέλους Δικαιοσύνη· ή καρδιά μου τό έχει κιόλας κάνει άπό ώρα. Βαθιά τό πεπρωμένο σας μέ συγκινεί. Θά πρέπει μάλλον 'Όλων των βασιλιάδων νά ταράζει τις καρδιές.

ΒΑΣΙΛΙΑΣ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Όλα δσα υπέφερα τά ξέχασα. Στήν άγκαλιά σας νιώθω ξαναγεννημένος. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Τά πολλά λόγια δεν μ' αρέσουν, μά δσα ένας βασιλιάς Δύναται νά προσφέρει, πού ύττηκόους πλουσιότερους Άπό τον εαυτό του κυβέρνα, σας τά παρέχω* 'Ένα θέαμα έχετε δει. Χειρότερα λοιπόν νά μή σκεφτείτε γιά τό πολωνικό βασίλειο Γιατί πιό άγρια καταιγίδα τό πλοίο ταρακουνάει του κράτους.

12

Demetrius, Erster Aufzug

MNISCHEK:

In Sturmesbrausen lenkt der Steuermann Das Fahrzeug still und führt's zum sichren Hafen. KÖNIG:

Der Reichstag ist zerrissen. Ich darf den Frieden mit dem Zar nicht brechen Doch Ihr habt mächt'ge Freunde. Will mein Adel Auf eigene Gefahr sich für Euch waffnen, Will der Kosak des Krieges Glücksspiel wagen, Er ist ein freier Mann, ich kann's nicht wehren. MNISCHEK:

Der ganze Rokosz steht noch unter Waffen. Gefällt dir's Herr, so kann der wilde Strom Der gegen deine Hoheit sich empört Unschädlich über Moskau sich ergießen. KÖNIG:

Die besten Waffen wird dir Rußland geben Dein bester Schirm ist deines Volkes Herz. Rußland wird nur durch Rußland überwunden. So wie du heute vor dem Reichstag sprachst So rede dort in Moskau zu den Bürgern Ihr Herz erobre dir und du wirst herrschen. Durch fremde Waffen gründet sich kein Thron Noch keinem Volk, das sich zu ehren wußte Drang man den Herrscher wider Willen auf. Ich bin der Schweden geborener König, Ich habe den Thron friedlich bestiegen. Ich habe Und doch hab ich den väterlichen Erbthron verloren Weil mir die Volksgesinnung widerstrebt MARINA:

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη 13 ΜΝΙΣΕΚ:

Μες στις νεροποντές της καταιγίδας ό καπετάνιος κατευθύνει Τό καράβι ήρεμα και σε ασφαλές λιμάνι τ' οδηγεί. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Ή Βουλή διασπάστηκε. Δέν επιτρέπεται να διαρρήξω τήν ειρήνη μέ τον τσάρο 'Έχετε δμως φίλους ισχυρούς. Έάν ή αριστοκρατία θέλει Μέ κίνδυνο δικό της για χάρη σας να εξοπλιστεί, 'Άν ό Κοζάκος θέλει το τυχερό παιχνίδι του πολέμου νά τολμήσει, Είν' άνθρωπος ελεύθερος, δέν μπορώ έγώ ν' αντισταθώ. ΜΝΙΣΕΚ:

Ή αριστοκρατία ολόκληρη είναι στα δπλα ακόμη. Έάν εσείς τό έπιθυμεΐτε, κύριε, τότε μπορεί τό άγριο ρεϋμα Πού ενάντια ξεσηκώθηκε στην Τψηλότητά σας Νά ξεχυθεί χωρίς καταστροφές πάνω απ' τή Μόσχα. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Τά πιό καλά δπλα θά σου τά δώσει ή Ρωσία Ή πιό καλή σου ασπίδα είν' του λαου σου ή καρδιά. Ή Ρωσία μόνο διαμέσου της Ρωσίας θά νικηθεί. 'Έτσι καθώς ένώπιον της Βουλής μίλησες σήμερα 'Έτσι κι έκεΐ στη Μόσχα νά μιλήσεις στους πολίτες* "Αφησε νά σέ κυριεύσει ή καρδιά σου και θά κυριαρχήσεις. Μέ δπλα ξένα κανένας θρόνος δέν θεμελιώνεται. Και σέ λαό κανένα, πού ξέρει από αύτοσεβασμό. Κυρίαρχο δέν επέβαλε κάνεις ενάντια στη βούλησή του. Έγώ είμαι γεννημένος βασιλιάς τών Σουηδών, Μέ μέσα ειρηνικά έχω στό θρόνο ανέλθει, "Εχω^^ Και δμως έχασα τόν πατρικό μου κληρονομημένο θρόνο Γιατί ή γνώμη του λαου μέ αντιμάχεται. ΜΑΡΙΝΑ:

12

Demetrius, Erster Aufzug

MNISCHEK:

Erhabne Hoheit hier zu deinen Füßen Wirft sich Marina meine jüngste Tochter, Der Prinz von Moskau Du bist der hohe Schirmvogt unsres Hauses, Von deiner königUchen Hand allein Geziemt es ihr, den Gatten zu empfangen. Marina kniet vor dem König. KÖNIG:

Wohl Vetter, ist's Euch wohl genehm, will ich Des Vaters Stelle bei dem Zar vertreten Zu Demetrius, dem er die Hand der Marina übergibt: So führ ich Euch in diesem schönen Pfände Des Glückes heitre Göttin zu — Und mög es Mein Aug erleben, dieses holde Paar Sitzen zu sehen auf dem Thron zu Moskau! MARINA:

Herr Und deine Sklavin bleib ich wo ich bin. KÖNIG:

Steht auf Zariza! Dieser Platz ist nicht Für Euch, nicht für die zarische Verlobte, Nicht für die Tochter meines ersten Woiwods. Ihr seid die jüngste unter Euren Schwestern, Doch Euer Geist fliegt ihrem Glücke vor Und nach dem Höchsten strebt Ihr hochgesinnt. DEMETRIUS:

Sei Zeuge, großer König, meines Schwurs, Ich leg als Fürst ihn in des Fürsten Hand. Die Hand des edeln Fräuleins nehm ich an Als ein kostbares Pfand des Glücks. Ich schwöre Sobald ich meiner Väter Thron bestiegen. Als meine Braut sie festlich heimzuführen.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη ΜΝΙΣΕΚ:

Έδώ υψηλότατε, στα πόδια σας Πέφτει ή Μαρίνα, ή πιο μικρή μου θυγατέρα, Ό πρίγκιπας της Μόσχας Έσεΐς είστε ό υψηλός του οίκου μας προστάτης, Ά π ' τό βασιλικό σας χέρι μόνον Της αρμόζει να δεχτεί τον σύζυγο. ^Η Μαρίνα γονατίζει μπροστά στον βασιλιά. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Άφοϋ κι έσας εύαρεστεΐ, καλέ μου ξάδελφε, θέλω κι εγώ Τη θέση του πατέρα πλάι στον τσάρο νά εκπροσωπήσω. Προς τον Δημήτριο, στον όποιο προσφέρει το χέρι της Μαρίνας. Σας οδηγώ λοιπόν εγώ σέ τούτη την ωραία υπόσχεση Της Τύχης, ιλαρής θεας — και ειθε Νά ζήσω ώστε τα μάτια μου τ' δμορφο αύτό ζευγάρι Νά δουν στης Μόσχας τό θρόνο πάνω καθιστό! ΜΑΡΙΝΑ:

Κύριε Και δούλη σας θά παραμείνω δπου και νά βρεθώ. ΒΑΣΙΑΙΑΣ:

Τσαρίνα, σηκωθείτε πάνω! Αύτ/] ή θέση δεν αρμόζει Σέ έσας, δεν είναι γιά του τσάρου την αρραβωνιαστικιά, Οΰτε και γιά τη θυγατέρα του πρώτου βοεβόδα μου. Είστε ή πιο νέα από τις αδελφές σας, 'Αλλά τό ττνεΰμα σας πετα και προσπερνά την Τύχη σας Και γιά το ύψιστο πασχίζετε με τό υψηλό σας φρόνημα. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Νά είστε μάρτυρας, μεγάλε βασιλιά, στόν δρκο μου, Ώς ήγεμών τόν δίνω ακουμπώντας ήγεμόνος χέρι. Της εύγενους δέχομαι τό χέρι δεσποσύνης Ώς ανεκτίμητη υπόσχεση της τύχης. Όρκίζομαι 'Αμέσως μόλις ανεβώ στό θρόνο του πατέρα μου Ώς νύφη νά τη φέρω στην πατρίδα πανηγυρικά,

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Wies einer großen Königin geziemt. Zur Morgengabe schenk ich meiner Braut Die Fürstentümer Pleskow und Großneugart Mit allen Städten, Dörfern und Bewohnern, Mit allen Hoheitsrechten und Gewalten Zum freien Eigentum auf ew'ge Zeit, Und diese Schenkung will ich ihr als Zar Bestätigen in meiner Hauptstadt Moskau. Dem edeln Woiwod zahl ich zum Ersatz Für seine Rüstung eine Million Dukaten polnischen Geprägs. So helf mir Gott und seine Heiligen Als ich dies treulich schwur und halten werde. KÖNIG:

Ihr werdet es, Ihr werdet nie Was Ihr dem edeln Woiwod schuldig seid Der sein gewisses Glück an Eure Hoffnung Ein teures Kind an Eure Hoffnung wagt. So seltner Freund ist köstlich zu bewahren! Drum wenn Ihr glücklich seid, vergesset nie Auf welchen Sprossen Ihr zum Thron gestiegen, Und mit dem Kleide wechselt nicht das Herz! Denkt daß Ihr Euch in Polen selbst gefunden Liebt dieses Land, das Euch zum zweitenmal geboren. DEMETRIUS:

Nicht ohne Gelang Ich bin erwachsen in der Niedrigkeit, Das schöne Band hab ich verehren lernen. Das Mensch an Mensch mit Wechselneigung bindet. KÖNIG:

Ihr tretet aber in ein Reich jetzt ein.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Καθώς αρμόζει σέ βασίλισσα μεγάλη. Προσφέρω στη μνηστή μου σαν μεταγαμήλια δωρεά Τους πριγκιπικούς πύργους Πλέσκοφ καΐ Γκροσνόιγκαρτ Μ' δλες τΙς πόλεις, τα χωριά και τους κατοίκους τους, Μ' δλα τά δικαιώματα της κυριότητας και με τις εξουσίες, 'Ιδιοκτησία της νά είν' ελεύθερη εις τον αιώνα' Κι αύτη τη δωρεά θέλω γιά χάρη της ώς τσάρος Στη Μόσχα νά επικυρώσω, την πρωτεύουσά μου. Στον εύγενη βοεβόδα καταμετρώ ώς αντάλλαγμα Της υποστήριξης του ένα εκατομμύριο Δουκάτα πολωνικής κοττης. 'Άς με συντρέξει ο Θεός κι οι άγιοί του Πιστά δσα ορκίστηκα νά τά κρατήσω. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Ποτέ εσύ αύτό, ποτέ σου δεν Τό τί χρωστάς εσύ στον εύγενη βοεβόδα Πού στην ελπίδα τη δικιά σου την ασφαλή διακινδυνεύει τύχη του. Πού στην ελπίδα τη δικιά σου ενα μονάκριβο παιδί του εναποθέτει. Τόσο σπάνιο φίλο είναι πολύτιμο νά τον κρατήσεις! Γι' αύτό, δταν θά γίνεις εύτυχής, ποτέ νά μην ξεχάσεις Ποιά σκαλοπάτια σέ ανέβασαν στο θρόνο. Και μην αλλάξεις την καρδιά μαζι με τό ένδυμά σου! Σκέψου δτι στην Πολωνία έμαθες ποιός είσαι Άγάττησε τη χώρα αύτή, πού δεύτερη φορά σέ γέννησε. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Όχι δίχως Συνέβη Μεγάλωσα σέ περιβάλλον ταπεινό, Και έμαθα νά σέβομαι τον δμορφο δεσμό, Πού μ' αλληλοεκτίμηση ενώνει δυο ανθρώπους. ΒΑΣΙΑΙΑΣ:

Θά εισβάλεις δμως τώρα σ' ένα κράτος,

12

Demetrius, Erster Aufzug

Wo andre Sitten und Hier in der Polen Land regiert die Freiheit, Der König selbst, wiewohl am Glanz der Höchste, Muß ofit des Diener sein. Dort herrscht des Vaters heilige Gewalt, Der Sklave dient mit leidendem Gehorsam Der Herr gebietet ohne Rechenschaft. DEMETRIUS:

Die schöne Freiheit die ich Will ich verpflanzen Ich will aus Sklaven Menschen machen. Ich will nicht herrschen über Sklavenseelen. KÖNIG:

Tut s nicht zu rasch und lernt der Zeit gehorchen. Hört Prinz, Ich will Euch, Prinz, drei Lehren Befolgt sie treu, wenn Ihr zum Reich gelangt. Ein König gibt sie Euch, ein Greis der viel Erfuhr und Eure Jugend kann sie nutzen. DEMETRIUS:

Ο lehrt mich Eure Weisheit großer König! Ihr seid geehrt von einem stolzen Volk, Wie mach ichs, um dasselbe zu erreichen? KÖNIG:

Ihr kommt von Ausland, Euch führen fremde Feindeswaffen ein. Dies erste Unrecht habt Ihr gutzumachen. Drum zeiget Euch als Moskaus wahrer Sohn, Indem Ihr Achtung tragt vor seinen Sitten. Dem Polen haltet Wort und Denn Freunde braucht Ihr auf dem neuen Thron, Der Arm, der Euch einführte, kann Euch stürzen. Hoch haltet ihn, doch ahmet ihm nicht nach.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

'Όπου ήθη αλλιώτικα καΐ Έδώ στων Πολωνών τη χώρα ή ελευθερία κυβέρνα, Ό βασιλιάς ό ίδιος, παρότι ύψιστος σε αίγλη. Πρέπει συχνά το νά ύττηρετεΐ* Έκεΐ κυριαρχεί ή ιερή εξουσία του Πατέρα, Με παθιασμένη ύποταγή ύττηρετεΐ ό σκλάβος Ό αφέντης χωρίς νά δίνει λόγο κουμαντάρει. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Τήν ωραία δικαιοσύνη πού εγώ Θέλω νά τή μεταφυτεύσω Θέλω από σκλάβους ανθρώπους νά φτιάξω. Δεν θέλω νά κυριαρχώ σέ δουλικές ψυχές. ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Νά μήν τό κάνεις βιαστικά και μάθε νά ύπακους στο χρόνο. "Ακουσε, πρίγκιπα. Τρεις συμβουλές, πρίγκιπα, θέλω νά σου Πιστά άκολούθησέ τες, δταν θά έχεις φτάσει στο βασίλειο. Σ' τις δίνει ένας βασιλιάς, ένας πρεσβύτης πού πολλά Δοκίμασε, και χρήσιμες μπορεί νά αποβούν στη νιότη σου. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Ώ, ας με διδάξει ή σοφία σας, μεγάλε βασιλιά! Δέχεστε από έναν ύπερήφανο λαό τιμές* Πώς θά τά καταφέρω τό ίδιο νά πετύχω; ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Θά 'ρΧ^^^^ ^^ εξωτερικό. Με ξένα όπλα θά εισβάλλεις του έχθροΰ. Αύτη την αρχική αδικία θά πρέπει νά επανορθώσεις. Γι' αύτό ως γνήσιος γιός της Μόσχας νά εμφανιστείς, Επιδεικνύοντας σεβασμό στά ήθη τους. Κράτα τό λόγο σου στους Πολωνούς και Γιατί φίλους χρειάζεσαι άνεβαίνοντας στόν νέο θρόνο' Τό χέρι πού σέ εγκατέστησε μπορεί νά σέ γκρεμίσει. Νά τό 'χεις σέ ύπόληψη, αλλά μήν τό μιμείσαι.

13

12

Demetrius, Erster Aufzug

Nicht fremder Brauch gedeiht in einem Lande, Iwan Basilowiz. Kein Volk wird groß Es kann mit Lappen fremder Felle sich zwar behängen Doch lebendig muß Um Eures Landes Doch was Ihr auch beginnt — ehrt Eure Mutter, Ihr findet eine Mutter — DEMETRIUS:

Ο mein König! KÖNIG:

Wohl habt Ihr Ursach kindlicji sie zu ehren. Verehrt sie denn — Zwischen Euch und Eurem Volk Steht sie ein menschlich teures Band. Frei ist Die Zargewalt von menschlichen Gesetzen, Den Herrscher beschränkt kein Reichsvertrag. Dort ist nichts Furchtbares als die Natur, Kein beßres Pfand für Eure Menschlichkeit Hat Euer Volk als Eure Kindesliebe. Ich sage nichts mehr. Manches muß geschehn Eh Ihr des goldne Widderfell erobert. Erwartet keinen leichten Sieg. Zar Boris herrscht mit Ansehn und mit Kraft Mit keinem Weichling geht Ihr in den Streit, Wer durch Verdienst sich auf den Thron geschwungen Den stürzt der Wind der Meinung nicht so schnell Doch seine Taten sind ihm statt der Ahnen. — Lebt wohl und Ich überlaß Euch Eurem guten Glück, Es hat Euch gerettet aus der Hand des Mords, Es hat Euch zum zweitenmal vom Tod gerettet. Und durch ein Wunder Euch

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Σέ καμι,ά χώρα δεν εύδοκι,μοΰν τά ξένα έθιμα, Ίβάν Βασιλοβιτς. Κανείς λαός δεν γίνεται μεγάλος Μπορεί μεν νά στολίζεται με ροϋχα από ξένα υφάσματα Μα πρέπει ζωντανός "Ωστε της χώρας σου Νά ξεκινήσεις δμως πρέπει κι άπ' αύτό — τίμησε τη μητέρα σου, Θα βρεις μία μητέρα — ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

^Ω βασιλιά μου! ΒΑΣΙΛΙΑΣ:

Αίτια έχεις βέβαια σα γιός νά την τιμάς. Και νά τη σέβεσαι γι' αύτό — Σ' έσέν' ανάμεσα και τό λαό σου Στέκει αύτη, δεσμός ανθρώπινος μονάκριβος. Ελεύθερη είν' Ή εξουσία του τσάρου από τους ανθρωπίνους νόμους, Τόν κυρίαρχο καμία κρατική συνθήκη δεν τόν περιορίζει. Έκεΐ τίποτα δεν υπάρχει φοβερότερο άπ' τη φύση' 'Απόδειξη καλύτερη καμιά δεν θά 'χει γιά τήν ανθρωπιά σου Ό λαός σου εκτός άπ' τήν άγάττη στόν γονιό σου. Τίποτε άλλο δεν θά πω. Πρέπει νά γίνουν κάποια πράγματα Προτού εσύ νά κατακτήσεις τό δέρας τό χρυσόμαλλο. Μήν περιμένεις καμιά νίκη εύκολη. Ό τσάρος Μπόρις κυβέρνα μ' αποδοχή και με ισχύ Σέ σύγκρουση δεν θά 'ρθεις με κανέναν μαλθακό* 'Όποιον μέ τήν άξία του άνέβηκε στό θρόνο Ό άνεμος της κοινής γνώμης δεν τόν σαρώνει τόσο γρήγορα. 'Όμως τις πράξεις του δεν τις μαντεύεις. — Νά 'σαι καλά και Σ' άφήνω στήν καλή σου τύχη* Αύτή σέ έσωσε από του φονιά τό χέρι, Αύτή και πάλι άπό τό θάνατο σέ έσωσε. Και μ' ένα θαύμα σέ

12

Demetrius, Erster Aufzug

Es wird sein Werk vollenden und Euch krönen. MARINA.

ODOWALSKI.

ODOWALSKI:

Nun Fräulein, hab ich meinen Auftrag wohl Erfüllt, und wirst du meinen Eifer loben? MARINA:

Recht gut, daß wir allein sind Odowalski. Wir haben wicht'ge Dinge zu besprechen, Davon der Prinz nichts wissen soll. Mag er Der Götterstimme folgen, die ihn treibt, Er glaub an sich, so glaubt ihm auch die Welt. Laß ihn nur jene Dunkelheit bewahren Die eine Mutter großer Taten ist — Wir aber müssen hell sehn, müssen handeln. Er gibt den Namen, die Begeisterung, Wir müssen die Besinnung für ihn haben. Und haben wir uns des Erfolgs versichert Mit kluger Kunst, so wähn er immerhin. Daß es aus Himmelshöhn ihm zugefallen. ODOWALSKI:

Gebiete Fräulein! Deinem Dienste leb ich, Dir weih ich mich mit Gut und Blut. Ist es Des Moskowiters Sache die mich kümmert? Du bist es, deine Groß und Herrlichkeit, An die ich Blut und Leben setzen will. Ich hab dich nicht besitzen können. Ein güterloser Vasall Dürft ich die Wünsche nicht zu dir erheben. Verdienen aber will ich deine Gunst, Dich groß zu machen sei mein einzig Trachten. Mag immer dann ein andrer dich besitzen Mein bist du doch, wenn du mein Werk nur bist.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

Αύτη τό έργο της θά ολοκληρώσει, καΐ θά σέ στέψει βασιλιά. ΜΑΡΊΝΑ.

ΟΝΤΟΒΑΛςΚΙ.

ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Τώρα πού την αποστολή μου, δεσποσύνη, μ' επιτυχία Εκπλήρωσα, θά επιβραβεύσετε το ζήλο μου; ΜΑΡΙΝΑ:

Καλά πού είμαστε μόνοι, Όντοβάλσκι. 'Έχουμε σοβαρά πράγματα νά ποΰμε, Πού ό πρίγκιπας δεν πρέπει διόλου νά τά μάθει. Έάν αύτος Νομίζει δτι ακολουθεί θεϊκή φωνή, πού τον καθοδηγεί, 'Άς εχει πίστη στον εαυτό του, ώστε νά τον πιστεύει και ό κόσμος. Αύτός άπλώς ας παραμένει στο σκοτάδι εκείνο μόνο Πού γεννοβολα πράξεις μεγάλες — ΈμεΤς δμως πρέπει νά βλέπουμε ξεκάθαρα, νά ενεργούμε. Αύτός δίνει τό δνομα, τον ενθουσιασμό, Έμεϊς πρέπει νά έχουμε άντι γι' αύτόν τη σύνεση. Κι όταν θά έχουμε εξασφαλίσει την έπιτυχία Με έξυπνα τεχνάσματα, αύτός ας τό φαντάζεται δσο θέλει 'Ότι του ήρθε ούρανοκατέβατη τυχαία. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Στούς ορισμούς σας, δεσποσύνη! Ζώ γιά νά σας ύττηρετώ. Σ' έσας αφοσιώνομαι και γιά καλό και γιά αίμα. Μήπως είν' Ή ύποθεση του Μοσχοβίτη πού με νοιάζει; Έσεΐς είστε εκείνο, τό μεγαλείο σας τό θεσπέσιο, Γιά τό όποιο θέλω τό αίμα μου και τή ζωή νά διακυβεύσω. Έγώ δεν μπόρεσα έσας νά κατακτήσω. 'Ένας φτωχός ύττήκοος Δεν θά 'πρεπε νά εγείρω ώς έσας τούς πόθους μου. Θέλω ωστόσο τήν εύνοιά σας νά κερδίσω, Κι ας είναι στόχος μου μοναδικός μεγάλη νά σας κάνω. Κι αν πάντοτε σας κατακτα ενας άλλος, Θά 'στε δική μου δμως, άφοΰ έργο δικό μου μόνο θά 'στε.

12

Demetrius, Erster Aufzug

MARINA:

Drum leg ich auch mein ganzes Herz auf dich, Du bist ein Mann der Ausführung, Der König meint es falsch. Ich schau ihn durch Ein abgeredet Spiel mit Sapieha Zwar ist's ihm wohl gelegen, Daß sich mein Vater, dessen Macht er fürchtet. In dieser Unternehmung schwächt, daß sich Der Bund des Adels der ihm furchtbar war, In diesem fremden Kriegeszug entladet. Doch will er selbst neutral im Kampfe bleiben Des Kampfes Glück Siegen wir So denkt er das geschwächte Moskau Sind wir besiegt, so leichter hofft er uns Sein Herrscherjoch in Polen aufzulegen Wir stehn allein. Sorgt er für sich, wir sorgen für das Unsre. Du führst die Truppen nach Kiew. Dort lässest Du sie dem Prinzen Treue schwören und mir. Mir, hörst du? Es ist eine nötige Vorsicht. ODOWALSKI:

Dir! Es ist deine Sache fiir die wir kämpfen. In deine Pflichten werd ich sie nehmen. MARINA:

Nicht deinen Arm bloß will ich, auch dein Auge. ODOWALSKI:

Sprich, meine Königin. MARINA:

Du führst den Zarowitsch Bewach ihn gut, weich nie von seiner Seite Von jedem Schritt gibst du mir Rechenschaft, Wer zu ihm naht.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

ΜΑΡΙΝΑ:

Γι αύτό χι εγώ εναποθέτω δλη μου την καρδιά σ' εσένα, Έσύ είσαι, άντρας πού σε πέρας φέρνει, Ό βασιλιάς έχει κακές προθέσεις. Διαβλέπω 'Ότι τά έχει συμφωνήσει μέ τον Σαπιέχα Άπό τη μία βέβαια τον συμφέρει Γιατί ό πατέρας μου, του όποιου τη δύναμη φοβαται, Χάνει τη δύναμη του μ' αύτη την επιχείρηση, και επειδή Ή συμμαχία της αριστοκρατίας, πού φόβο του ένέττνεε, Εξασθενεί μ' αύτη την εκστρατεία στά ξένα. Ό ίδιος όμως θέλει ούδέτερος στον πόλεμο νά μείνει* Τήν καλή έκβαση της μάχης θά κερδίσουμε εμείς 'Έτσι νομίζει τήν καταβεβλημένη Μόσχα 'Άν ηττηθούμε, τόσο πιο εύκολα ελπίζει νά μας Επιβάλλει τον κυριαρχικό ζυγό του έντος της Πολωνίας. Είμαστε μόνοι, Εκείνος μέριμνα γιά τον εαυτό του, κι εμείς γιά τό δικό μας. Έσύ θά οδηγήσεις προς τό Κίεβο τά στρατεύματα. Έκει βάλε Νά ορκιστούν πίστη στον πρίγκιπα και σε εμένα. Σέ εμένα, άκοΰς; Αύτό είναι αναγκαία προϋπόθεση. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Σ' έσας. Γιά ύπόθεση δική σας είναι πού πολεμάμε. Στήν ύττηρεσία θά τούς πάρω τή δική σας. ΜΑΡΙΝΑ:

Δεν θέλω μοναχά τά χέρια σου, μά και τά μάτια σου. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Μιλήστε μου, βασίλισσά μου. ΜΑΡΙΝΑ:

Έσύ θά οδηγείς τον τσάροβιτς· Πρόσεχέ τον καλά, μήν απομακρυνθείς ποτέ απ' τό πλευρό του, Γιά κάθε βήμα του θά δίνεις σέ εμένα λόγο' Ποιός έρχεται κοντά του

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

Ja sein geheimstes Denken laß mich wissen. ODOWALSKI:

Vertrau auf mich. MARINA:

Laß ihn nicht aus den Augen. Sei sein Beschützer, doch sein Hüter auch. Mach ihn zum Sieger, doch so. Daß er uns immer brauche. Du verstehst mich. ODOWALSKI:

Vertrau auf mich, er soll uns nie entbehren. MARINA:

Kein Mensch ist dankbar, fühlt er sich als Zar, Schnell wird er unsre Fessel von sich werfen. Erzeigte Wohltat wird zum schweren Unrecht Wenn man sie wiedererstatten soll. Der Russe haßt den Polen, muß ihn hassen Da ist kein festes Herzensband zu knüpfen. Glück oder Unglück, laß mich's schleunig haben. Ich will in Kiew deiner Boten harren. Wie Meilenzeiger stelle deine Boten, Fertige sie aus in jeder Tageszeit, Und wenn du mir das Heer entvölkern solltest! [Es kommen viele

EDELLEUTE.

EDELLEUTE:

Haben wir uns hören lassen Patronin? Haben wir s recht gemacht? Wen sollen wir totschlagen. Gebiete über unsere Arme und Säbel. MARINA:

Wer will für mich zu Felde ziehn? EDELLEUTE:

•

Wir alle! alle!

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

'Ακόμη και τήν πιο απόκρυφη του σκέψη νά μου λές. ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

'Έχετέ μου εμπιστοσύνη. ΜΑΡΙΝΑ:

Μην τον άφήσεις απ' τα μάτια σου. Νά είσαι ο προστάτης του, μα και ό φύλακάς του. Κάνε τον νικητή, άλλα μονάχα τόσο, "Ωστε διαρκώς νά μας χρειάζεται. Με άντιλαμβάνεσαι. ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Βασιστείτε πάνω μου, 8έν πρόκειται στιγμή νά μας ξεφύγει. ΜΑΡΙΝΑ:

Κάνεις δεν είν' εύγνώμων. Μόλις θά νιώσει τσάρος. Γρήγορα τά δεσμά μας από πάνω του θ' άποτινάξει. Ή εύεργεσία πού έγινε θά μετονομαστεί αδικία βαριά 'Όταν κάνεις θά οφείλει νά τήν ανταποδώσει. Ό Ρώσος τον μισεί τον Πολωνό, πρέπει νά τον μισεί Άφοΰ νά συναφθεί κανένας δεν μπορεί καρδιακός δεσμός. Ειτε καλό ειτε κακό, άσε με νά τό επισπεύσω. Θέλω στο Κίεβο τους μαντατοφόρους σου νά καρτερώ. Βάλε τους νά μου δείχνουν πόσα μίλια προχωράτε. Και κάθε ώρα της ήμέρας νά τους στέλνεις, 'Ακόμη κι αν τό στράτευμα γιά χάρη μου ερημώσεις! ["Ερχονται πολλοί

ΑΡΧΟΝΤΕΣ.

ΑΡΧΟΝΤΕΣ:

'Έχουμε εισακουστεί, προστάτριά μας; 'Έχουμε πράξει δίκαια; Ποιόν πρέπει νά σκοτώσουμε; Διατάξτε εσείς τά χέρια μας και τά σπαθιά μας. ΜΑΡΙΝΑ:

Ποιός θέλει γιά χατίρι μου στη μάχη νά τραβήξει; ΑΡΧΟΝΤΕΣ:

Όλοι μας! Όλοι!

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

MARINA:

In Kiew ist der Musterplatz. Dort wird Mein Vater aufeiehn mit dreitausend Pferden. Mein Schwager gibt zweitausend. Von dem Don Erwarten wir ein Hilfsheer von Kosaken, Die unterhalb der Wasserfälle wohnen.] [EDELLEUTE]:

Schaff Geld Patronin, wir haben uns aufgezehrt auf dem langen Reichstag, erst lös uns aus, wir haben uns festgegessen. [ANDERE]:

Schaff Geld Patronin, und wir ziehen mit. Wir machen dich zu Rußlands Königin. MARINA:

Der Bischof von Kaminiek und von Kulm Schießt Geld auf Pfandschaft vor von Land und Leuten! Verkauft, verpfändet eure Bauernhöfe, Versilbert alles, steckt's in Pferd und Rüstung. Der beste Landwirt ist der Krieg. Er macht Aus Eisen Gold — Was ihr in Polen jetzt verliert Wird sich in Moskau zehnfach wiederfinden. ROKOL:

Es sitzen noch zweihundert in der Trinkstub. Wenn du dich zeigst und einen Becher leerst Auf ihre Gesundheit, sind sie alle dein. MARINA:

Erwarte mich, du sollst mich hingeleiten. ALLE:

Du sollst Zarin werden oder wir wollen nicht das Leben haben. ANDRE:

Du hast uns neu gestiefelt und gekleidet. Wir dienen dir mit unserm Herzensblut.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

ΜΑΡΙΝΑ:

Το Κίεβο είν' ο τόπος πού ενδείκνυται. Έκεΐ Ό πατέρας μου με τρεις χιλιάδες άλογα θά παραταχθεί. Δύο χιλιάδες θά προσφέρει ο γαμπρός μου. Ά π ' το ποτάμι Δον Θά περιμένουμε ενα βοηθητικό στράτευμα Κοζάκων, Πού ζούνε κάτω άπό τούς καταρράχτες.] [ΑΡΧΟΝΤΕΣ]:

Χρήματα δώστε μας, προστάτριά μας, εξαντληθήκαμε άπό την πολύωρη συνεδρία της Βουλής* πρώτα άφηστε μας ελεύθερους, εχουμε κουραστεί γιά τά καλά. [ΑΛΛΟΙ]:

Χρήματα δώστε μας, προστάτριά μας, κι εμείς μαζί θά παμε. Και της Ρωσίας θά σας κάνουμε βασίλισσα. ΜΑΡΙΝΑ:

Ό επίσκοπος του Καμινιέτς και του Κούλμ Προπληρώνει όσους γη και άνθρώπους ενεχυριάζουν! Πουληστε, βάλτε γιά ενέχυρο τά άγροκτήματά σας, Έξαργυρώστε τα όλα, κάντε τα άλογα και πολεμοφόδια. Ό πιό καλός γεωργός είναι ό πόλεμος. Βγάζει Ά π ' τό σίδερο χρυσό — 'Ό,τι θά χάσετε στην Πολωνία τώρα Μέσα στη Μόσχα δεκαπλάσιο θά τό ξαναβρείτε. ΡΟΚΟΛ:

Διακόσιοι άκόμα κάθονται στό καττηλειό. Έάν εμφανιστείτε εσείς κι άδειάσετε μια κούπα Στην υγειά τους, δλοι δικοί σας είναι. ΜΑΡΙΝΑ:

Περίμενέ με, πρέπει κατακεϊ να μ' οδηγήσεις. ΟΛΟΙ:

Τσαρίνα πρέπει εσύ νά γίνεις, άλλιώς εμείς ζωή δεν θέλουμε. ΑΛΛΟΙ:

Έσεϊς μας δώσατε καινούργιες μπότες και ενδύματα, Έμεϊς θά σας ύπηρετοϋμε με της καρδίας μας τό αίμα.

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

und viele andere kommen.

OPALINSKI, OSSOLINSKI, ZAMOSKI

OPALINSKI:

Wir ziehen auch mit. Wir! Wir bleiben nicht Allein zurück! ZAMOSKI:

Wir ziehen mit. Wir wollen auch Teilnehmen an der moskowitischen Beute. OSSOLINSKI:

Patronin nimm uns mit. Wir wollen dich Zu Rußlands Zarin machen. MARINA:

Wer sind denn die? Es ist gemein Gesindel. OSSOLINSKI:

Stallknechte sind wir beim Starost von ZAMOSKI:

Ich bin der Koch beim Kastellan von Wilna. OPALINSKI:

Und ich der Kutscher. BIELSKI:

Ich der Bratenwender!

MARINA:

Fy Odowalski die sind doch zu schlecht. STALLKNECHTE:

Piasten sind wir, freigeborne Polen Vermeng uns nicht mit schlechtem Bauergesindel. Wir sind von Stand. Wir haben unsre Rechte! ODOWALSKI:

Ja auf dem Teppich werden sie geprügelt. [ZAMOSKI]:

Veracht uns nicht, wir haben edle Herzen. ODOWALSKI:

Nimm sie in Sold, gib ihnen Pferd und Stiefel

EDELLEUTE

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

"Έρχονται ό Οπ Α Λ Ι Ν Σ Κ Ι , 6 Ο ς Ο Λ Ι Ν Σ Κ Ι , 6 Τ ς Α Μ Ο Σ Κ Ι και πολλοί άλλοι Α Ρ Χ Ο Ν Τ Ε ς . ΟΠΑΛΙΝΣΚΙ:

Κι εμείς ερχόμαστε μαζί σας. Έμεΐς! Δεν μένουμε μονάχοι πίσω! ΤΣΑΜΟΣΚΙ:

Μαζί σας θα τραβήξουμε. Θέλουμε και έμεΐς Μερίδιο να εχουμε άπο τά μοσχοβίτικα τα λάφυρα. ΟΣΟΑΙΝΚΓ.

Προστάτρια, πάρε μας και έμας μαζί. Θέλουμε Στη Ρωσία τσαρίνα να σε κάνουμε. ΜΑΡΙΝΑ:

Μα ποιοί είν' ετούτοι; Αύτο είν' ενα χυδαίο σκυλολόι. ΟΣΟΑΙΝΣΚΙ:

Δούλοι είμαστε στοΰ κοινοτάρχη τους στάβλους — ΤΣΑΜΟΣΚΙ:

Έγώ είμαι ό μάγειρας του καστελάνου της Βίλνας. ΟΠΑΛΙΝΣΚΙ:

Κι έγώ ό αμαξάς. ΜΠΙΕΑΣΚΙ:

Έγώ είμ' ό φούρναρης!

ΜΑΡΙΝΑ:

Ουφ, Όντοβάλσκι, μά τούτοι έχουν τά χάλια τους. ΔΟΤΑΟΙ ΤΩΝ

ΣΤΑΒΑΩΝ:

Ε'ίμαστε εύγενεΐς, έλεύθεροι Πολωνοί έκ γενετής, Μη μας μπερδεύετε με την παλιοαγροτιά. Έμεϊς κραταμε άπό τζάκι. 'Έχουμε δικαιώματα έμεΐς! ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Μάλιστα, άπάνω στο χαλι τους δέρνουν. [ΤΣΑΜΟΣΚΙ]:

Μη μας περιφρονείτε, έχουμ' άρχοντικές καρδιές. ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Για μισθοφόρους πάρτε τους, δώστε τους άλογο και μπότες

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

Sie schlagen drein gleich wie der beste Mann. MARINA:

Geht! Und zeigt euch wieder, wenn ihr menschlich ausseht. Mein Haushofmeister soll euch Kleider geben. [EDELLEUTE]:

Sorgst du auch dafür? Nein dir entgeht nichts. Gewiß du bist zur Königin geboren. MARINA:

Ich weiß so ist s, drum muß ichs werden. OSSOLINSKI:

Besteig den weißen Zelter, waffne dich Und eine zweite Wanda führe du Zum sichern Siege deine mut'gen Scharen. MARINA:

Mein Geist führt euch, der Krieg ist nicht fiir Weiber. [Schwört ihr mir Treue? ALLE:

Juramus! Wir schwören! Ziehen die Säbel. EINIGE:

Vivat Marina ANDRE:

Russiae regina.] MNISCHEK.

MARINA.

MARINA:

Warum so ernst mein Vater, da das Glück

Δημήτριος,

Πρώτη

Πράξη

13

Στη μάχη μέσα θά βαρούν σαν τον καλύτερο άντρα. ΜΑΡΙΝΑ:

Πηγαίνετε! Νά παρουσιαστείτε πάλι δταν θά δείχνετε σάν άνθρωποι. Ό προσωπάρχης μου θά σας προσφέρει ροΰχα. [ΑΡΧΟΝΤΕΣ]:

'Ακόμη και γι' αύτό φροντίζετε; 'Όχι, δεν σας διαφεύγει τίποτα, Είσαστε γεννημένη γιά βασίλισσα το δίχως άλλο. ΜΑΡΙΝΑ:

Τό ξέρω δτι είμαι, γι' αύτό τό λόγο πρέπει και νά γίνω. ΟΣΟΑΙΝΣΚΙ:

Τό άσπρο άτι καβαληστε τό επίσημο, όπλιστεΐτε Και σά δεύτερη Βάντα όδηγηστε Σέ βέβαιη νίκη τά γενναία σας στίφη. ΜΑΡΙΝΑ:

Θά σας καθοδηγεί τό πνεύμα μου, ό πόλεμος δεν είναι γιά γυναίκες. [Πίστη όρκίζεστε σ' εμένα; ΟΑΟΙ:

Juramus!* Όρκιζόμαστε! Τραβούν τά σπαθιά. ΜΕΡΙΚΟΙ:

Vivat Marina AAAOI:

Russiae regina!**] ΜΝΙςΕΚ.

MAPINA.

MAPINA:

Γιατί, πατέρα, είσαι τόσο σοβαρός, τώρα πού ή τύχη * [Σ.τ.Μ.] Λατινικά στο πρωτότυπο. Όρκιζόμαστε. * * [Σ.τ.Μ.] Λατινικά στο πρωτότυπο. Ζήτω ή Μαρίνα, ή βασίλισσα της Ρωσίας.

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

Uns lacht Und alle Arme sich für uns bewaffnen? MNISCHEK:

Das eben meine Tochter. Alles, alles Steht auf dem Spiel; in dieser Kriegesrüstung Erschöpft sich deines Vaters ganze Kraft. Wohl hab ich Grund es ernstlich zu bedenken, Das Glück ist falsch, ich zittre vor den Folgen MARINA:

Warum MNISCHEK:

Gefahrlich Mädchen, wozu hast du mich Gebracht! Was bin ich für ein schwacher Vater, Daß ich nicht deinem Dringen widerstand. Ich bin der reichste Woiwoda des Reichs, Der Erste nach dem König — Hätten wir Uns damit nicht bescheiden, unsers Glücks Genießen können mit vergnügter Seele. Du strebtest höher — nicht das mäß'ge Los Genügte dir der Erreichen wolltest du das höchste Ziel Der Sterblichen und eine Krone tragen. Ich allzu schwacher Vater möchte gern Auf dich, mein Liebstes, alles Höchste häufen. Ich lasse mich betören durch dein Flehn, Ergreife Und an den Zufall wag ich das Gewisse! MARINA:

Und wie mein Vater? reut dich deine Güte? Wer kann mit dem Geringem sich bescheiden. Wer dem das Höchste überm Haupte schwebte? MNISCHEK:

Doch tragen deine Schwestern keine Kronen,

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Μας γελα ΚαΙ δλος ό στρατός οπλίζεται, yta μας; ΜΝΙΣΕΚ:

FL' αύτό ίσα ίσα, κόρη μου. 'Όλα γι,ά δλα Παίζονται σ' ετούτο τον πολεμικό εξοπλισμό Ή δύναμη δλη του πατέρα σου εξανεμίζεται. 'Έχω δικαίως λόγο να τό σκέφτομαι στα σοβαρά* Ή τύχη είναι απατηλή, τρέμω για τις συνέπειες. ΜΑΡΙΝΑ:

Γιατί ΜΝΙΣΕΚ:

Κορίτσι ριψοκίνδυνο, ως που εχω φτάσει Εξαιτίας σου! Τί αδύναμος πατέρας είμαι, Άφου δεν άντιστάθηκα στις πιέσεις σου. Είμ' ό πιό πλούσιος βοεβόδας στό βασίλειο, Ό πρώτιστος μετά τόν βασιλιά — Μακάρι νά μην τό 'χαμε 'Αποφασίσει αύτό, και θα μπορούσαμε την τύχη μας Με πιό χαρούμενη καρδιά νά άπολαύσουμε. Έσύ επιδίωξες τά υψη — μιά μέτρια μοίρα δεν Σου άρκοΰσε πού Έσύ τόν πιό υψηλό στόχο θέλησες νά πετύχεις Των θνητών και νά φορέσεις στέμμα. Έγώ, Ινας ολότελα άδύναμος πατέρας, πολύ τό ήθελα Γιά έσέ, τη χαϊδεμένη μου, καθετί άνώτερο νά συγκεντρώσω, 'Αφήνομαι νά με γητεύσεις μέ τά παρακάλια σου, 'Αρπάζω Και τη σιγουριά στην τύχη διακυβεύω! ΜΑΡΙΝΑ:

Και τώρα τί, πατέρα μου; Μετανοείς που 'σαι καλός; Μά ποιός μπορεί νά άρκεστεΐ στό λίγο, Ποιός, δταν επάνω απ' τό κεφάλι του τό ύψιστο αιωρείται; ΜΝΙΣΕΚ:

Κι δμως οι άδελφές σου δεν φοράνε στέμμα.

13

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

Doch sind sie hoch [beglückt] MARINA:

Was für ein Glück ist das, wenn ich vom Hause Des Woiwods meines Vaters in das Haus Des Palatinus meines Gatten ziehe? Was wächst mir Neues zu aus diesem Tausch, Und kann ich mich des nächsten Tages freuen. Wenn er mir mehr nicht als der heut'ge bringt! Ο unschmackhafite Wiederkehr des Alten Ο traurig leere Dasselbigkeit des Daseins Lohnt sichs der Müh zu hoffen und zu streben? Die Liebe oder Größe muß es sein. Sonst alles andre ist mir gleich gemein. MNISCHEK:

MARINA:

Erheitre deine Stirn mein Was soll Wenn wir zuerst, wir selbst an uns verzagen? Laß uns der Flut vertrauen, die uns trägt! Nicht an die Opfer denke, die du bringst. Denk an den Preis, an das erreichte Ziel — Wenn du dein Mädchen sitzen sehen wirst Im Schmuck der Zarin auf dem Thron zu Moskau. Wenn deine Enkel diese Welt beherrschen MNISCHEK:

Ich denke nichts, ich sehe nichts als dich Mein Mädchen, dich im Glanz der Königskrone! Ich bin besiegt, all meine Zweifel schwinden Du forderst es, ich kann dir nichts versagen. MARINA:

Noch eine Bitte lieber süßer Vater Gewähre mir!

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Είναι, ωστόσο πολύ [εύτυχισμένες] ΜΑΡΙΝΑ:

Τι είδους εύτυχία είν' αύτη, δταν άπο το σπίτι Του βοεβόδα, του πατέρα μου, μέσα στο σπίτι Του συζύγου μου μεταφερθώ, του παλατινού; Ύί το καινούργιο θα κερδίσω άπο την άλλαγη αύτη. Για να μπορεί τό αύριο να μ' εύφραίνει, Άφοΰ τίποτα πέρα από το σήμερα δεν μου προσφέρει! Ώ , άχαρη έπαναληπτικότητα του παλαιού Ώ , θλιβερά κενή μονοτονία της ύπαρξης Τον κόπο άξίζει νά ελπίζει κάνεις και νά πασχίζει; Πρέπει νά ύπάρχει έρωτας ή μεγαλεία, Ειδεμή, καθετί άλλο μου 'ναι παντελώς άδιάφορο. ΜΝΙΣΕΚ:

ΜΑΡΙΝΑ:

Χαρά νά βάλεις με τό νου σου, ό δικός μου Τί πρέπει 'Άν πρώτα έμεϊς οι ίδιοι από μόνοι μας λιγοψυχοΰμε; 'Άς άφεθοΰμε στο ποτάμι πού μας παρασέρνει! Μην σκέφτεσαι τά θύματα πού εσύ θά προκαλέσεις, Νά σκέφτεσαι τήν έπιβράβευση, τον επιτυχημένο στόχο — 'Όταν θά δεις τό κορίτσι τό δικό σου νά κάθεται Στης Μόσχας τό θρόνο με ένδυμα τσαρίνας 'Όταν τά εγγόνια σου αύτόν τόν κόσμο κυριεύσουν. ΜΝΙΣΕΚ:

Δεν συλλογοΰμαι τίποτα, δεν βλέπω τίποτα παρά εσένα Κόρη μου, εσένα μες στή λάμψη της βασιλικής κορόνας! Έγώ ήττήθηκα, δλοι οί δισταγμοί μου εξανεμίζονται* Έσύ τό άπαιτεΐς, τίποτα δεν μπορώ έγώ νά σου άρνηθώ. ΜΑΡΙΝΑ:

'Ακόμα μιά παράκληση, άγαττημένε μου, γλυκέ πατέρα Ικανοποίησε γιά χάρη μου!

13

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

MNISCHEK:

Was wünschest du mein Kind? MARINA:

Soll ich zu Sambor eingeschlossen bleiben Mit der unbändigen Sehnsucht in der Brust? Jenseits des Dnjeprs wird mein Los geworfen — Endlose Räume trennen mich davon - Kann ich das tragen? Ο der ungeduldige Geist Wird auf der Folter der Erwartung liegen, Und dieses Raumes ungeheure Länge Mit Angst ausmessen und mit Herzensschlägen MNISCHEK:

Was willst du? was verlangst du? MARINA:

Laß mich in Kiew des Erfolges harren, Dort schöpf ich jedes Neue an der Quelle. Dort an der Grenzmark beider Reiche Dringt jedes neugebor Schnell bis zu mir, dort kann ich seine Post Dem Wind ablauschen — dort kann ich die Wellen Des Dnjeprs sehn, die aus Smolensko fließen Dort MNISCHEK:

Dein Geist strebt furchtbar. Mäß ge dich mein Kind MARINA:

Ja du vergönnst mir s, ja du fuhrst mich hin. MNISCHEK:

Du fuhrst mich hin! Muß ich nicht was du willst? MARINA:

Herzvater wenn ich Zarin bin zu Moskau Sieh, dann muß Kiew unsre Grenze sein. Kiew muß mein sein, und du sollst regieren Laß mich nur erst in Moskau Zarin sein

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

13

ΜΝΙΣΕΚ:

Τί επιθυμείς, παιδί μου; ΜΑΡΙΝΑ:

Νά παραμείνω στο Σαμπόρ κλεισμένη Μέ τόση ασυγκράτητη λαχτάρα μες στο στήθος; Πέρα απ' τον Δνείπερο θά παίζεται ή τύχη μου — 'Αμέτρητα δωμάτια θά μέ χωρίζουν άπ' αύτόν — Μπορώ νά τό άντέξω; Ώ , τ' ανυπόμονο το ττνεΰμα Θ' άπλωθεΐ πάνω άπ' της προσδοκίας μου τό βάσανο, Και τό τεράστιο μάκρος του δωματίου αύτοϋ Θά τό άναμετρα μέ φόβο και μέ καρδιοχτύπια. ΜΝΙΣΕΚ:

Τί θέλεις; Τί ζητάς; ΜΑΡΙΝΑ:

"Ασε με την επιτυχία στο Κίεβο νά προσμένω* Έκεϊ θ' άντλώ τό κάθε νέο άπ' την πηγη. Έκεΐ, στό σύνορο των δύο κρατών Κάθε νέο μαντάτο θά φτάνει Γρήγορα ως εμένα, έκεϊ τά νέα του Θά άφουγκράζομαι άπ' τόν άνεμο — έκεΐ μπορώ τά κύματα Του Δνείπερου νά βλέπω, πού άπ' τό Σμολένσκ ρέουν Έκεϊ ΜΝΙΣΕΚ:

Τό τυνευμα σου έχει τρομερές φιλοδοξίες. Παιδί μου, συγκρατήσου. ΜΑΡΙΝΑ:

Ναι, θά μου κάνεις τό χατίρι, ναι, κατά κεϊ θά μ' οδηγήσεις. ΜΝΙΣΕΚ:

Έσύ όδηγεϊς έκεϊ εμένα! Νά κάνω δέν οφείλω δ,τι θέλεις; ΜΑΡΙΝΑ:

Άγαττημένε μου πατέρα, δταν της Μόσχας θά 'μαι ή τσαρίνα Νά δεϊς, τότε τό Κίεβο θά πρέπει νά 'ναι σύνορο δικό μας. Τό Κίεβο πρέπει δικό μου νά 'ναι, και θά τό κυβερνάς εσύ* 'Άσε μόνο νά γίνω πρώτα τσαρίνα μες στη Μόσχα

ιοο

Demetrius,ZweiterAufzug

Und große Anschläge sollen reifen. MNISCHEK:

Mädchen du träumst! Schon ist das große Moskau Zu eng für deinen Geist, du willst schon Land, Auf Kosten deines Vaterlands Abreißen. MARINA:

Kiew Dort herrschten der Waräger alte Fürsten. Ich hab die alten Chroniken wohl inn — Vom Reich der Russen ist es abgerissen, . Zur alten Krone bring ich es zurück! MNISCHEK:

Still still. Das darf der Woiwoda nicht hören. Man hört Trompeten, Sie brechen aus.

Δημήτριος, Πρώτη Πράξη

Και μεγαλόπνοα θα ωριμάσουν σχέδια επιθετικά. ΜΝΙΣΕΚ:

Κορίτσι μου, ονειρεύεσαι! Είν' ή μεγάλη Μόσχα κιόλας Για τό ττνεΰμα σου πολύ στενή, επιζητείς κιόλας εδάφη Σε βάρος της πατρίδας σου Να αποσπάσεις. ΜΑΡΙΝΑ:

Τό Κίεβο Έκεϊ δεσπόζαν των Βαράγγων οί παλαιοί ηγεμόνες. Πολύ καλά κατέχω τα χρονικά τά παλαιά — Ά π ' τό βασίλειο των Ρώσων αποσπάστηκε. Στο παλαιό του στέμμα τό επαναφέρω! ΜΝΙΣΕΚ:

'Ήρεμα, ήρεμα. Αύτά δεν επιτρέπεται ό βοεβόδας νά τ' ακούει. ^Ακούγονται σάλπιγγες. Ξεκινάνε.

13

Z W E I T E R

ERSTE

A U F Z U G

SZENE

Ansicht eines griechischen Klosters in einer öden Wintergegend am See Belosero. Ein Zug von N O N N E N , in schwarzen Kleidern und Schleiern geht hinten über die Bühne, M A R F A in einem weißen Schleier steht von den übrigen abgesondert an einen Grabstein gelehnt. O L G A tritt aus dem Zuge heraus, bleibt einen Augenblick stehen sie zu betrachten und tritt alsdann näher. OLGA:

Treibt dich das Herz nicht auch heraus mit uns Ins Freie der erwachenden Natur? Die Sonne kommt, es weicht die lange Nacht, Das Eis der Ströme bricht, der Schlitten wird Zum Nachen und die Wandervögel ziehn. Geöffnet ist die Welt, uns alle lockt Die neue Lust aus enger Klosterszelle Ins offne Heitre der verjüngten Flur. Nur du willst ewig deinem Gram zum Raub Die allgemeine Fröhlichkeit nicht teilen? MARFA:

Laß mich allein und folge deinen Schwestern. Ergehe sich in Lust wer hoffen kann. Mir kann das Jahr, das alle Welt verjüngt. Nichts bringen, mir ist alles ein Vergangnes,

Δ Ε Ύ Τ Ε Ρ Η

ΣΚΗΝΗ

Π Ρ Α Ξ Η

ΠΡΏΤΗ

'Άποχρη ενος έλλψικσΰ μοναστηρίου σέ ενα έρημο χειμερινό τοπίο στη Λευκή Θάλασσα. Μια συνοδεία από Μ Ο Ν Α Χ Ε Σ με μχχϋρα ενδύματα και πέπλα διασχίζει το πίσω μέρος της σκηνής, ή Μ Α Ρ Θ Α με λευκό πέπλο στέκεται ξέχωρα από τις άλλες, σκυμμένη πάνω σέ μια ταφόπλακα, ^Η Ο Λ Γ Α ξεκόβει από τή συνοδεία, μένει για ενα λεπτό ακίνητη για να τήν περιεργαστεί και κατόπιν τήν πλησιάζει, ΟΛΓΑ:

Δεν σέ τραβα Υλ εσένα ή καρδιά σου να βγεις μαζί μας 'Έξω στη φύση πού άφυττνίζεται.; Ό ήλιος έρχεται, υποχωρεί ή μεγάλη νύχτα, Ό πάγος των ρευμάτων σπάζει, τό ελκυθρο γίνεται Βαρκούλα κι έπιστρέφουνε τ' άποδημητικά πουλιά. Ό κόσμος έχει άνοιχτεΐ, δλες μας σαγηνεύει Ή νέα διάθεση για έξοδο απ' τα στενά μοναστικά κελιά Στη διάπλατη άγαλλίαση του κάμπου πού ξανάνιωσε. Μονάχα εσύ, θλιμμένη άενάως γιά δ,τι σου στέρησαν. Δεν θες τη γενική χαρά νά μοιραστείς; ΜΑΡΘΑ:

"Ασε με μόνη κι άκολούθησε τις άδελφές σου. 'Άς σεργιανάει εύδιάθετος οποίος μπορεί νά ελπίζει. Σ' έμενα ο καιρός πού δλον τον κόσμο ξανανιώνει. Τίποτα δεν μπορεί νά φέρει* γιά μένα είν' δλα παρελθόν.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Liegt alles als gewesen hinter mir. OLGA:

Beweinst du ewig deinen Sohn und trauerst Um die verlorne Herrlichkeit? Die Zeit, Die Balsam gießt in jede Herzenswunde, Verliert sie ihre Macht an dir allein? Du warst die Zarin dieses großen Reichs, Warst Mutter eines blühnden Sohns, er wurde Durch ein entsetzlich Schicksal dir geraubt, Ins öde Kloster sahst du dich verstoßen. Hier an den Grenzen der belebten Welt. Doch sechzehnmal seit jenem Schreckenstage Hat sich das Angesicht der Welt verjüngt. Nur deines seh ich ewig unverändert, Ein Bild des Grabs, wenn alles um dich lebt. Du gleichst der unbeweglichen Gestalt, Wie sie der Künstler in den Stein geprägt Um ewig fort dasselbe zu bedeuten. MARFA:

Ja hingestellt hat mich die Zeit Zum Denkmal eines schrecklichen Geschicks! Ich will mich nicht beruhigen, will nicht Vergessen. Das ist eine feige Seele, Die eine Heilung annimmt von der Zeit, Ersatz fürs Unersetzliche! Mir soll Nichts meinen Gram abkaufen — Wie des Himmels Gewölbe ewig mit dem Wandrer geht. Ihn immer unermeßlich, ganz, umfängt. Wohin er fliehend auch die Schritte wende. So geht mein Schmerz mit mir, wohin ich wandle. Er schließt mich ein wie ein unendlich Meer, Nie ausgeschöpft hat ihn mein ewig Weinen.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Βρίσκονται δλα σαν τετελεσμένα πίσω μου. ΟΛΓΑ:

Θα κλαις αιώνια τον γιο σου καΐ θα θρηνείς Για τα χαμένα μεγαλεία; Ό χρόνος, Πού βάλσαμο χύνει σε κάθε πληγή της καρδίας, Χάνει μονάχα επάνω σου τη δύναμη του; 'Ήσουνα ή τσαρίνα του μεγάλου τούτου βασιλείου, 'Ήσουν μητέρα ενός γιου επάνω στην ακμή του, αύτόν Σου τονε στέρησε μια μοίρα τρομερή, Σ' έρημο μοναστήρι βρέθηκες αποδιωγμένη, Έδώ στις εσχατιές του ζώντος κόσμου. Δεκάξι δμως φορές απ' τη φριχτή εκείνη μέρα 'Έχει τό πρόσωπο του κόσμου ξανανιώσει. Μονάχα τό δικό σου βλέπω αιώνια άπαράλλαχτο. Εικόνα ταφική, ενώ τα πάντα γύρω σου είναι ζωντανά. Έσύ με την ακίνητη μοιάζεις μορφή, 'Όπως τήν έπλασε στήν πέτρα ό καλλιτέχνης Για να σημαίνει στο έξης αιώνια τό 'ιδιο. ΜΑΡΘΑ:

Ναί, μ' έχει αφήσει ό χρόνος πίσω Να συλλογίζομαι μια μοίρα τρομερή! Δεν θέλω να εφησυχάσω εγώ, δεν θέλω Να ξεχάσω. Είναι δειλή ή ψυχή αύτή Πού θεραπεία δέχεται απ' τό χρόνο. Υποκατάστατο για τό αναντικατάστατο! 'Από έμέ Δεν θα εξαγοράσει τίποτε τή θλίψη μου — Καθώς του ούρανοΰ Τα σύννεφα αιώνια με τον οδοιπόρο συμβαδίζουν. Πάντα τον περιζώνουν πλήρως, δίχως δρια, 'Όπου κι αν δραπετεύοντας αύτός στρέψει τα βήματά του, 'Έτσι κι ό πόνος μου μαζί μου πάει, δπου κι αν πλανηθώ. Με περικλείει σα μια θάλασσα ατελείωτη. Ποτέ δεν τον εξάντλησαν τα αιώνια κλάματά μου.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

OLGA:

Ο sieh doch was der Fischerknabe bringt, Um den die Schwestern sich begierig drängen! Er kommt von fern her, von bewohnten Grenzen, Er bringt uns Botschaft aus der Menschen Land, Der See ist auf, die Straßen wieder frei, Reizt keine Neugier dich ihn zu vernehmen? Denn sind wir gleich gestorben für die Welt, So hören wir doch gern von ihren Wechseln, Und an dem Ufer ruhig mögen wir Den Brand der Wellen mit Verwundrung schauen. Nonnen kommen zurück mit einem Fischerknaben. XENIA:

Sag an, erzähle, was du Neues bringst. ALEXIA:

Was draußen lebt im Säkulum, erzähle. FISCHER:

Laßt mich zu Worte kommen heilige Frauen. XENIA:

Ist's Krieg? Ist s Friede? ALEXIA:

Wer regiert die Welt? FISCHER:

Ein Schiff ist zu Archangel angekommen. Herab vom Eispol wo die Welt erstarrt. OLGA:

Wie kam ein Fahrzeug in dies wilde Meer? FISCHER:

Es ist ein engelländisch Handelsschiff, Den neuen Weg hat es zu uns gefunden. ALEXIA:

Was doch der Mensch nicht wagt für den Gewinn!

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη ΟΛΓΑ:

'Ώ, κοίτα τί μας φέρνει ο νεαρός ψαράς, Πού γύρω του δλο δίψα οι αδελφές συνάζονται! 'Έρχεται από μακριά, από κατοικημένα σύνορα, Μας φέρνει μήνυμα απ' τη χώρα των ανθρώπων, Ή θάλασσα ειν' ανοιχτή, οι δρόμοι πάλι ελεύθεροι. Δεν σε κεντά καθόλου περιέργεια να τόν ακούσεις; Κι ας είμαστε σαν πεθαμένες για τόν κόσμο, Άκουμε δμως εύχάριστα για τις μεταλλαγές του. Και με την ησυχία μας μπορούμε από την όχθη Τό κύμα καθώς σκάει να βλέπουμε με θαυμασμό. Καλόγριες έπιστρέφσνν μαζί μ' ενα νεαρό ψαρά. ΞΕΝΙΑ:

Μίλα, ανιστόρησε, τί νέο φέρνεις. ΑΑΕΞΙΑ:

Τί τρέχει εξω στόν κόσμο, ανιστόρησε. ΨΑΡΑΣ:

Άφηστε με να βγάλω μια μιλιά, άγιες κυρίες. ΞΕΝΙΑ:

Πόλεμος εΐναι; Ειρήνη είναι; ΑΑΕΞΙΑ:

Ποιός κυβέρνα τόν κόσμο; ΨΑΡΑΣ:

Κατέπλευσε στό Άρχάντζελσκ ενα καράβι 'Από τόν Βόρειο Πόλο, όπου παγώνει ό κόσμος. ΟΑΓΑ:

Πώς κι ήρθε πλοίο σ' αύτην την άγρια θάλασσα; ΨΑΡΑΣ:

Είναι ενα εγγλέζικο εμπορικό καράβι, Βρήκε τόν νέο δρόμο για να φτάνει ως έμας. ΑΑΕΞΙΑ:

Και τί δεν ριψοκινδυνεύει ό άνθρωπος για τό κέρδος!

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

XENIA:

So ist die Welt doch nirgends zu verschlossen! FISCHER:

Das ist noch die geringste Neuigkeit. Ganz anderes Geschick bewegt die Erde ALEXIA:

Ο sprich, erzähle. OLGA:

Sage, was geschehn! FISCHER:

Erstaunliches erlebt man in der Welt, Die Toten stehen auf, Verstorbne leben. OLGA:

Erklär dich, sprich. FISCHER:

Prinz Dmitrij, Iwans Sohn, Den wir als tot beweinen sechzehn Jahr, Er lebt, er ist in Polen aufgestanden. OLGA:

Prinz Dmitrij lebt! M A R F A auffahrend: Mein Sohn! OLGA:

Faß dich! Ο halte Halte dein Herz, bis wir ihn ganz vernommen. ALEXIA:

Wie kann er leben, der ermordet ward Zu Uglitsch und im Feuer umgekommen? FISCHER:

Er ist entkommen aus der Feursnot, In einem Kloster hat er Schutz gefunden. Dort wuchs er auf in der Verborgenheit, Bis seine Zeit kam, sich zu offenbaren.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη ΞΕΝΙΑ:

Μά κι έτσι. αποκλεισμένος δεν είναι πουθενά ο κόσμος! ΨΑΡΑΣ:

Αύτό δμως είναι το πιο ασήμαντο μαντάτο. Μιά μοίρα εντελώς άλλιώτικη τη γη ταράζει. ΑΑΕΞΙΑ:

'Ώ, μίλα, άνιστόρησε. ΟΑΓΑ:

Πές, τι συνέβη! ΨΑΡΑΣ:

Πράματα αλλόκοτα συμβαίνουνε στον κόσμο, Νεκροί άνασταίνονται, οί πεθαμένοι ζούνε. ΟΑΓΑ:

Γιά έξηγησου, μίλα. ΨΑΡΑΣ:

Ό πρίγκιπας Ντμίτρι, ο γιος του Ίβάν, Πού γιά νεκρό τον κλαίγαμε δεκάξι χρόνια. Ζει. Στην Πολωνία άναστήθηκε. ΟΑΓΑ:

Ό πρίγκιπας Ντμίτρι ζει! άνασκιρτώντας: Ό γιός μου!

ΜΑΡΘΑ

ΟΑΓΑ:

Συγκρατήσου! Ώ , βάστα Βάστα την καρδιά σου, μέχρι νά τά άκούσουμε δλα. ΑΑΕΞΙΑ:

Πώς γίνεται νά ζει εκείνος πού δολοφονήθηκε Στο Ουγκλιτς και μέσα στη φωτιά ξεψύχησε; ΨΑΡΑΣ:

Γλίτωσε άπό της πυρκαγιας τό ξαφνικό Σε μοναστήρι βρήκε καταφύγιο, Έκεϊ μεγάλωσε στά μυστικά κρυμμένος. Μέχρι πού ήρθε ή ώρα του νά φανερωθεί.

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

zur Marfa: Du zitterst Fürstin, du erbleichst?

OLGA

MARFA:

Ich weiß Daß es ein Wahn ist — Doch so wenig noch Bin ich verhärtet gegen Furcht und Hoffnung, Daß mir das Herz in meinem Busen wankt. OLGA:

Warum wär es ein Wahn? ο hör ihn! hör ihn! Wie könnte solch Gerücht sich ohne Grund Verbreiten? FISCHER:

Ohne Grund? Zun Waffen greift Das ganze Volk der Litauer, der Polen. Der große Fürst erbebt in seiner Hauptstadt! Marfa an allen Gliedern ziuemd muß sich an Olga und Alexia lehnen. XENIA:

Ο das wird ernsthaft! Rede, sage alles! ALEXIA:

Sag an, wo du das Neue aufgerafft? FISCHER:

Ich aufgerafft? Ein Brief ist ausgegangen Vom Zar in alle Lande seiner Herrschaft, Den hat uns der Posadnik unsrer Stadt Verlesen in versammelter Gemeinde. Darinnen steht, daß man uns täuschen will. Und daß wir dem Betrug nicht sollen glauben! Drum eben glauben wir s, denn wär s nicht wahr Der große Fürst verachtete die Lüge. MARFA:

Ist dies die Fassung, die ich mir errang? Gehört mein Herz so sehr der Zeit noch an.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

στη Μάρθα: Τρέμεις άρχόντι,σσα, χλωμιάζει,ς;

ΟΛΓΑ

ΜΑΡΘΑ:

Ξέρω Πώς είναι, χίμαιρα — Μά είμ' ακόμη τόσο λίγο Σκληραγωγημένη άπέναντι σε φόβο καΐ σ' ελπίδα, Πού ή καρδιά στο στήθος μου κλονίζεται. ΟΑΓΑ:

Γιατί να είναι χίμαιρα; 'Ώ, άκουσέ τον! "Ακου! Πώς θα μπορούσε τέτοια φήμη αναίτια Να διαδίδεται; ΨΑΡΑΣ:

'Αναίτια; Τ' άρματα σήκωσε Όλόκληρος λαός των Αιθουανών, των Πολωνών. Ό μέγας ήγεμών τραντάζεται μες στην πρωτεύουσα του! ^Η Μάρθα, καθώς τρέμει σύγκορμη, πρέπει να στηριχτεί στην "Ολγα καΐ την ^Αλεξία. ΞΕΝΙΑ:

Ώ , γίνεται σοβαρό τό πράγμα! Μίλα, πές τα δλα! ΑΑΕΞΙΑ:

Μίλα, από που ξεσήκωσες τό νέο; ΨΑΡΑΣ:

Έγώ ξεσήκωσα; Στάλθηκε ενα γράμμα Άπό τόν τσάρο σ' δλες τις χώρες της κυριαρχίας του. Πού ό χωροφύλακας της πόλης μας Τό διάβασε στό συναγμένο πλήθος. Μέσα στό γράμμα λέγεται πώς θέλουν να μας κοροϊδέψουν. Κι δτι εμείς δεν πρέπει στην απάτη να πιστέψουμε! Γι' αύτό άκρφώς και τό πιστεύουμε, άφου άν δεν ήταν αλήθεια Ό μέγας Ήγεμών τό ψέμα θα καταφρονούσε. ΜΑΡΘΑ:

Αύτη είν' ή αύτοσυγκράτηση πού εχω κατακτήσει; Τόσο πολύ υποτελής στο χρόνο είναι ακόμα ή καρδιά μου.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Daß mich ein leeres Wort im Innersten erschüttert! Schon sechzehn Jahr bewein ich meinen Sohn Und glaubte nun auf einmal daß er lebe! OLGA:

Du hast ihn sechzehn Jahr als tot beweint, Doch seine Asche hast du nie gesehn! Nichts widerlegt die Wahrheit des Gerüchts, Wacht doch die Vorsicht über dem Geschick Der Völker und der Fürsten Haupt — Ο öffne Dein Herz der Hoffnung — Unerforschlich sind wer kann der Allmacht Grenzen setzen? MARFA:

Soll ich den Blick zurück ins Leben wenden Von dem ich endlich abgeschieden war? nicht im Grab? Nicht bei den Toten wohnte meine Hoffnung? Ο sagt mir nichts mehr! Laßt mein Herz sich nicht An dieses Trugbild hängen! Laßt mich nicht Den teuren Sohn zum zweitenmal verlieren. Ο meine Ruh ist hin, hin ist mein Friede! Ich kann dies Wort nicht glauben, ach und kanns Nun ewig nicht mehr aus der Seele löschen! Weh mir, erst jetzt verlier ich meinen Sohn, Jetzt weiß ich nicht mehr ob ich bei den Toten, Ob bei den Lebenden ihn suchen soll. Endlosem Zweifel bin ich hingegeben! Man hört eine Glocke. Schwester Pförtnerin. OLGA:

Was ruft die Glocke? Schwester Pförtnerin? SCHWESTER

PFÖRTNERIN

kommu

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

'Ώστ' ενας κούφιος λόγος τά σπλάχνα μου νά συνταράζει! Δεκάξι χρόνια τώρα κλαίω τον γιό μου Και νά πού πίστεψα μεμιάς πώς είναι ζωντανός! ΟΛΓΑ:

Τον έκλαιγες δεκάξι χρόνια ώς πεθαμένο, Κι δμως τις στάχτες του ποτέ δεν είδες! Δεν άντικρούει τίποτα της δοξασίας την άλήθεια, Μένει δμως ξάγρυττνη ή πρόνοια για τη μοίρα Των λαών και για των ηγεμόνων το κεφάλι —"Ανοιξε Την καρδιά σου στην ελπίδα — 'Ανεξερεύνητα είναι ποιός τό μπορεί νά βάλει δρια στην παντοδυναμία; ΜΑΡΘΑ:

Νά στρέψω πίσω τη ματιά μου στη ζωή Πού πλέον οριστικά άποχαιρέτησα; δχι στον τάφο; Δεν κατοικούσε ή ελπίδα μου με τούς νεκρούς; 'Ώ, μη μου πείτε πιά τίποτε άλλο! Μην επιτρέψετε νά κρεμαστεί Άπό την αύταπάτη τούτη ή καρδιά μου! Μη με άφήσετε Νά χάσω τον άκριβό μου γιό γιά δεύτερη φορά. Ώ , είναι ή γαλήνη μου έπέκεινα, έπέκεινα ή ειρήνη μου! Αύτόν τό λόγο δεν μπορώ νά τον πιστέψω, αχ, και δεν μπορώ Ά π ' την ψυχή μου πιά ούδέποτε νά τον ξεγράψω! Άλίμονό μου, τον γιό μου τώρα μόλις χάνω, Τώρα δεν ξέρω πιά αν πρέπει στους νεκρούς Νά τον αναζητήσω ή στούς ζωντανούς, Σ' άπέραντη έχω παραδοθεί άμφιβολία! ^Ακούγεται μια καμπάνα. ^Η αδελφή πορτιέρισσα. ΟΛΓΑ:

Ή καμπάνα τί σημαίνει; 'Αδελφή πορτιέρισσα; 'Έρχεται ή

ΑΔΕΡΦΗ

ΠΟΡΤΙΕΡΙΣΣΑ.

92

Demetrius, Zweiter Aufzag

PFÖRTNERIN:

Der Archijerej steht vor den Pforten, Er kommt von großen Zar und will Gehör. OLGA:

Der Archijerej vor unsern Pforten! Was führt ihn Außerordentliches her? Den weiten XENIA:

Kommt alle ihn nach Würden zu empfangen. Sie gehen nach der Pforte, indem tritt der Archijerej ein, sie Ussen sich alle vor ihm auf ein Knie nieder, er macht das griechische Kreuz über sie, HIOB:

Den Kuß des Friedens bring ich euch im Namen Des Vaters und des Sohnes und des Geists Der ausgeht von dem Vater. OLGA:

Herr wir küssen In Demut deine väterliche Hand. Was Gebiete deinen Töchtern! HIOB:

An Schwester Marfa lautet meine Sendung. OLGA:

Hier steht sie und erwartet dein Gebot. H I O B und

MARFA.

HIOB:

Der große Fürst ist's der mich an dich sendet, denkt er dein, Denn wie die Sonn mit ihrem Flammenaug Die Welt durch und Fülle rings verbreitet. So ist das Aug des Herrschers überall. Bis an die fernsten Enden seines Reichs

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη ΑΔΕΛΦΗ

ιοι

ΠΟΡΤΙΕΡΙΣΣΑ:

Ό πατριάρχης βρίσκεται προ των πυλών, 'Έρχεται, άπο τον μέγα τσάρο καΐ ζητα άκρόαση. ΟΛΓΑ:

Ό πατριάρχης μπρος στις ττύλες μας! Τι έκτακτο περιστατικό τον οδηγεί εδώ; Τον συνεχή ΞΕΝΙΑ:

'Όλες έλατε να τον ύποδεχτουμε με τις πρέπουσες τιμές. Πηγαίνουν προς την πύλη την ώρα που 6 πατριάρχης εισέρχεται, πέφτουν δλες γονατιστές μπροστά του, αυτός τις ευλογεί σχηματίζοντας έλληνότροπα σταυρό πάνω από τα κεφάλια τους, ΙΩΒ:

Τον ασπασμό σας φέρνω της ειρήνης εις τό ονομα Του Πατρός και του Τιοΰ και του Άγιου Πνεύματος Του έκπορευομένου έκ του Πατρός. ΟΛΓΑ:

Πάτερ άσποέζόμαστε Έν ταπεινώσει τήν πατρική σας χείρα. 'Ό,τι τις θυγατέρες σας προστάξτε! ΙΩΒ:

Τήν αδελφή Μάρθα άφορα ή αποστολή μου. ΟΛΓΑ:

Στέκεται έδώ και περιμένει προσταγή σας. Ι Ω Β καΐ

ΜΑΡΘΑ.

ΙΩΒ:

Ό μέγας ήγεμών είναι εκείνος πού σ' εσένα μ' αποστέλλει, σκέφτεται εσένα, Γιατί καθώς ό ήλιος μέ τόν φλογερό οφθαλμό του Τόν κόσμο διαπέρνα και σκορπά τριγύρω άφθονία, 'Έτσι είναι και του άρχοντα ό οφθαλμός παντού, Μέχρι τις πιό απόμακρες του βασιλείου του εσχατιές

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Wacht seine Sorge, späht sein Blick umher. MARFA:

Wie weit sein Arm trifft hab ich wohl erfahren. HIOB:

Er kennt den hohen Geist, der dich beseelt, Drum teilt er zürnend die Beleidigung Die ein Verwegner dir zu bieten wagt. MARFA: HIOB:

Ein frecher Trugner in der Polen Land Ein Renegat, und Rostriga, der sein Gelübd abschwörend seinen Gott verleugnet. Mißbraucht den edeln Namen deines Sohns, Den dir der Tod geraubt im Kindesalter. Der dreiste Gaukler rühmt sich deines Bluts, Und gibt sich für des Zaren Iwans Sohn. Den Afterkönig, den er selbst erschaffen. Mit Heereskraft in unsre Grenzen ein. Das treue Herz der Reußen fiihrt er irre Und reizt sie auf zu Abfall und Verrat. Der Zar zu dir in väterlicher Meinung. — Du ehrst die Manen deines Sohns, du wirst Nicht dulden, daß ein frecher Abenteurer Ihm aus dem Grabe seinen Namen stiehlt. Und sich verwegen drängt in seine Rechte. Erklären wirst du laut vor aller Welt Daß du den Du wirst nicht fremdes Bastardblut ernähren An deinem Herzen das so edel schlägt,

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

Ή έγνοια του άγρυττνα, ολόγυρα αγναντεύει ή ματιά του. ΜΑΡΘΑ:

Τό χέρι του ως που φτάνει, το ξέρω εγώ καλά έκ πείρας. ΙΩΒ:

Γνωρίζει το ττνεΰμα τό υψηλό πού εσένα εμψυχώνει, Γι' αύτό καί, οργισμένος, συμμερίζεται την προσβολή Πού ενας απερίσκεπτος τολμάει να σου κάνει. ΜΑΡΘΑ: ΙΩΒ:

'Ένας θρασύς απατεώνας στης Πολωνίας τη χώρα 'Ένας άρνησίθρησκος και αποστάτης μοναχός, πού Άφοΰ καταπάτησε τον δρκο του αρνείται τον Θεό του, Τό άρχοντικό όνομα του γιου σου καταχραται. Πού σου τόν στέρησε ό θάνατος σαν ήτανε παιδί* Ό αύθάδης θεατρίνος καυχιέται για τό αίμα σου Και παριστάνει πώς είναι ό γιος του τσάρου Ίβάν. Τόν ψευδοβασιλέα, πού ο ίδιος κατασκεύασε. Με ένοπλες δυνάμεις μέσα στα σύνορά μας. Τήν εύπιστη καρδιά των Ρώσων ξελογιάζει Και τούς ξεσηκώνει γι' αποστασία και προδοσία. Ό τσάρος πρός εσένα με πατρική διάθεση. — Έσύ τήν ιερή μνήμη του γιου σου σέβεσαι, εσύ Δεν θά τ' αντέξεις ενας θρασύς τυχοδιώκτης Τό όνομά του από τόν τάφο νά του κλέψει, Καί ν' απαιτεί παράτολμα τα δικαιώματά του. Έσύ θά τό δηλώσεις καθαρά μπροστά σ' όλον τόν κόσμο 'Ότι έσύ αύτόν Ξένο αίμα, νοθευμένο, έσύ δεν θ' άναθρέψεις Στήν καρδιά σου πού τόσο άρχοντικά χτυπά.

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Du wirst, der Zar erwartet es von dir Der schändlichen Erfindung widersprechen Mit dem gerechten Zorn, den sie verdient. M A R F A hat während dieser Rede die heftigsten Bewegungen kämpft. Was hör ich Archijerej? ο sagt an! Durch weicher Zeichen und Beweise Kraft Beglaubigt sich der kecke Abenteurer Als Iwans Sohn, den wir als tot beweinen? HIOB:

Durch eine flücht'ge Ähnlichkeit mit Iwan Durch Und durch ein köstlich Kleinod, das er zeigt. Täuscht er die Menge, die sich gern betrügt. MARFA:

Was für ein Kleinod? Ο das sagt mir an! HIOB:

Ein goldnes Kreuz belegt mit neun Smaragden Das ihm der Knjas Iwan Mstislawskoj So sagt er, in der Taufe umgehangen. MARFA:

Was sagt Ihr? Dieses Kleinod weist er auf? Mit gezwungener Fassung: — Und wie behauptet er daß er entkommen? HIOB:

Ein treuer Diener und Diak hab ihn Dem Mord entrissen und dem Feuersbrand, Und nach Smolensko heimlich weggeführt MARFA:

Wo aber hielt er sich — wo gibt er vor Daß er bis diese Stunde sich verborgen? HIOB:

Im Kloster Tschudow sei er aufgewachsen,

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Έσύ, αύτό άπό σένα προσδοκά ό τσάρος, Στην ατιμωτική επινόηση θ' αντιταχθείς Μέ τό θυμό τό δίκαιο πού της πρέπει. Μ Α Ρ Θ Α στη διάρκεια αυτόν τον λόγον εχει καταπολεμήσει τις πιο ισχνρές σνγκινήσεις: Τι ακούω, πατριάρχη; 'Ώ, μιλήστε! Μέσω της δύναμης ποιών σημαδιών και αποδείξεων Αύτοεπικυρώνεται ό θαρραλέος τυχοδιώκτης Ώς γιος του Ίβάν, πού σα νεκρό τον κλαίμε; ΙΩΒ:

Μέσω μίας ελάχιστης ομοιότητας μέ τον Ίβάν Μέσω Και μέσω ενός πολύτιμου κοσμήματος πού επιδεικνύει, Παραπλανα τό πλήθος, πού δέχεται τήν αύταπάτη. ΜΑΡΘΑ:

Τί ε'ίδους κόσμημα; Ώ , πείτε μου γι' αύτό! ΙΩΒ:

'Έναν χρυσό σταυρό μέ επικάλυψη άπό εννιά σμαράγδια Πού ό ήγεμών Ίβάν Μστισλάβσκι, 'Έτσι λέει, του κρέμασε κατά τή βάφτισή του στό λαιμό. ΜΑΡΘΑ:

Τί λέτε; Αύτό τό κόσμημα εμφανίζει; Μέ βεβιασμένη ψυχραιμία: — Και μέ ποιόν τρόπο ισχυρίζεται δτι διέφυγε; ΙΩΒ:

'Ένας πιστός του ύττηρέτης και διάκονος Τόν γλίτωσε απ' τό θάνατο κι άπό τήν πυρκαγιά. Και τόν φυγάδευσε κρυφά πρός τό Σμολένσκ. ΜΑΡΘΑ:

Μά που έμενε; — Που προφασίζεται Πώς μέχρι αύτή τήν ώρα ήταν κρυμμένος; ΙΩΒ:

Στό μοναστήρι του Τσούντοβο μεγάλωνε.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Sich selber unbekannt, von dort hab er Nach Litauen und Polen sich geflüchtet, Wo er dem Fürst von Sendomir gedient. Bis ihm ein Zufall seinen Stand entdeckt! MARFA:

Mit solcher Fabel kann er Freunde finden, Die Blut und Leben wagen an sein Glück? HIOB:

Ο Zarin, falsches Herzens ist der Pole Und neidisch sieht er unsers Landes Flor. Den Krieg in unsern Grenzen anzuzünden! MARFA:

Doch gab es selbst in Moskau gläub'ge Seelen, Die dieses berückt? HIOB:

Der Völker Herz ist wankelmütig Fürstin, Sie lieben die Veränderung, sie glauben Durch eine neue Herrschaft zu gewinnen. Der Lüge kecke Zuversicht reißt hin. Das Wunderbare findet Gunst und Glauben. Drum wünscht der Zar, daß du den Wahn des Volks Zerstreust, durch eine Dich Der sich verwegen lügt zu deinem Sohn. Mich freut s, dich so bewegt zu sehen, dich Empört, ich sehs, das freche Gaukelspiel, Und deine Wangen färbt der edle Zorn MARFA:

Und wo —das sagt mir noch— verweilt er jetzt. Der sich fiir unsern Sohn zu geben wagt? HIOB:

Schon rückt er gegen Tschernigow heran.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

Στον ίδιο τον εαυτό του άγνωστος* από έκεϊ Δραπέτευσε προς τη Λιθουανία καΐ προς την Πολωνία, 'Όπου τον ηγεμόνα ύττηρέτησε του Σεντομίρ, 'Ώσπου μια σύμπτωση του αποκάλυψε τον τίτλο του! ΜΑΡΘΑ:

Μπορεί να βρίσκει με τέτοιο παραμύθι φίλους, Πού αίμα και ζωή διακινδυνεύουν για χατίρι του; ΙΩΒ:

~Ω τσαρίνα, κάλπικη εχει καρδιά ό Πολωνος Και ζηλόφθονα κοίτα την εύμάρεια της χώρας μας. Τον πόλεμο στά σύνορά μας νά άνάψει! ΜΑΡΘΑ:

Μά άραγε υπάρχουν στη Μόσχα μέσα εΰπιστες ψυχές, Πού αύτό τό νά τις ξεγελάει; ΙΩΒ:

Των λαών ή καρδιά βασίλισσα, είναι άστατη. Την άλλαγη άγαπουν, πιστεύουν Με μιά νέα επικυριαρχία νά έχουν κέρδος. Της ψευτιάς ή ξεδιάντροττη σιγουριά συναρπάζει, Τό παράδοξο συναντα εύμένεια και εύπιστία. Γι' αύτό επιθυμεί ο τσάρος τη λαϊκή παραίσθηση εσύ Νά καταστρέψεις, μέσω μιας Εσένα Αύτός πού παριστάνει άναιδώς τόν γιό σου. Χαίρομαι πού σε βλέπω έτσι ταραγμένη, Σ' άναστατώνει, βλέπω, τό άναίσχυντο τέχνασμα. Κι ό εύγενής θυμός τά μάγουλά σου άνάβει. ΜΑΡΘΑ:

Και που —αύτό άκόμα πείτε μου— διαμένει τώρα εκείνος. Πού μπαίνει στόν κίνδυνο νά υποδύεται τόν γιό μου; ΙΩΒ:

Στό Τσέρνιγκοφ καταφθάνει κιόλας.

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Von Kiew, hört man, sei er aufgebrochen. Ihm folgt der Polen leichtberittne Schar, Samt einem Heerzug donischer Kosaken. MARFA:

Ο höchste Allmacht habe Dank, Dank, Dank, Daß du mir endlich Rettung, Rache sendest! HIOB:

Was ist dir Marfa? Wie versteh ich das? MARFA:

Ο Himmelsmächte fuhrt ihn glücklich her, Ihr Engel alle schwebt um seine Fahnen! HIOB:

Ist's möglich? Wie? Dich könnte der Betrüger — MARFA:

Er ist mein Sohn. An diesen Zeichen allen Erkenn ich ihn. An deines Zaren Furcht Erkenn ich ihn. Er ist s. Er lebt. Er naht. Herab von deinem Thron Tyrann! Erzittre! Es lebt ein Sprößling noch von Ruriks Stamm, Der wahre Zar, der rechte Erbe kommt, Er kommt und fodert Rechnung von dem Seinen! HIOB:

Wahnsinnige bedenkst du was du sagst? MARFA:

Erschienen endlich ist der Tag der Rache Der Wiederherstellung. Der Himmel zieht Aus Grabesnacht die Unschuld an das Licht, mein Todfeind muß Zu meinen Füßen kriechend Gnade flehn, Ο meine heißen Wünsche sind erfüllt. HIOB:

Kann dich der Haß zu solchem Grad verblenden?

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Άπο τό Κίεβο, καθώς άκούγετ' έχει ξεκινήσει. Ξωπίσω του ακολουθεί πλήθος έφιττπων Πολωνών, Μαζί με ενα στράτευμα Κοζάκων απ' τό ποτάμι Δον. ΜΑΡΘΑ:

'Ω Παντοδύναμε, Σ' εύχαριστώ, εύχαριστώ, εύχαριστώ. Πού επιτέλους λύτρωση, εκδίκηση μου στέλνεις! ΙΩΒ:

Τι σου συμβαίνει, Μάρθα; Πώς να τό εκλάβω αύτό; ΜΑΡΘΑ:

~Ω ούράνιες δυνάμεις, όδηγηστε τον εδώ με τό καλό. Κι εσείς άγγέλοι, φτερουγηστε δλοι γύρω απ' τις παντιέρες του! ΙΩΒ:

Μα είναι δυνατόν; Πώς; Μήπως μπορεί ό απατεώνας να σε — ΜΑΡΘΑ:

Είναι ό γιός μου. Ά π ' δλα τοΰτα τα σημάδια Τόν άναγνωρίζω. 'Από του τσάρου σας τόν φόβο Τόν άναγνωρίζω. Είναι εκείνος. Ζει. Πλησιάζει. Σηκώσου άπό τό θρόνο σου, τύραννε! Τρέμε! 'Ακόμα ζει ενα βλαστάρι άπ' τη γενιά του Ρούρικ, Ό γνήσιος τσάρος, ό νόμιμος κληρονόμος έρχεται, 'Έρχεται και ζητα λογαριασμό γιά δ,τι του άνήκει! ΙΩΒ:

Παρακρουσμένη, τα σκέφτεσαι δσα λές; ΜΑΡΘΑ:

Φάνηκε πιά ή μέρα της εκδίκησης Και της άποκατάστασης. Ό ούρανός τραβα Στό φώς την άθωότητα άπό τών τάφων τά σκοτάδια, πρέπει ό θανάσιμος εχθρός μου Στα πόδια μου νά σέρνεται και χάρη να ικετεύει, 'Ώ, εκπληρώθηκαν οι διακαείς μου πόθοι. ΙΩΒ:

Μπορεί τό μίσος σου σε τέτοιο βαθμό νά σε τυφλώνει;

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

MARFA:

Kann deinen Zar der Schrecken so verblenden. Daß er Errettung hoflft von mir — von mir! Der unermeßlich schwer Beleidigten? Daß er dich an mich sendet, abzulisten Ich soll den Sohn verleugnen, den der Himmel Mir durch ein Wunder aus dem Grabe ruft? Ihm meines Hauses Mörder zu Gefallen, Der über mich unsäglich Weh gehäuft, soll ich Die Rettung von mir stoßen, die mir Gott In meinem tiefen Jammer endlich sendet. HIOB:

MARFA:

Nein du entrinnst mir nicht. Ich habe dich, ich lasse dich nicht los, Ο endlich kann ich meine Brust entladen. Ausströmen endlich kann ich meinen Schmerz Der tiefsten Seele lang verhaltnen Groll! Ins Antlitz meines Feinds — Wer war's, der mich In diese Gruft der Lebenden verstieß Mit allen frischen Kräften meiner Jugend, Mit allen warmen Trieben meiner Brust. Wer riß den teuren Sohn mir von der Seite Und sandte Mörder aus ihn zu durchbohren? Ο keine Zunge nennt was ich gelitten Wenn ich die langen hellgestirnten Nächte Mit ungestillter Sehnsucht durchgewacht. Der Stunden Lauf an meinen Tränen zählte.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη ΜΑΡΘΑ:

Μπορεί τον τσάρο σου ό τρόμος τόσο νά τυφλώνει, 'Ώστε νά ελπίζει, σωτηρία άπό μένα — από εμένα! Την άπροσμέτρητα βαριά προσβεβλημένη; "Ωστε σ' έμενα νά σε στέλνει, γιά νά μέ ξεγελάσεις Πρέπει νά αρνηθώ τον γιο πού ό Ούρανός Γιά χάρη μου καλεί μέ θαΰμα άπό τόν τάφο; Γιά νά εύχαριστήσω αύτόν, του σπιτικού μου τόν φονιά. Πού εχει σωρεύσει πάνω μου ανείπωτες οδύνες, πρέπει έγώ Νά διώξω μακριά μου τή σωτηρία πού ό Θεός Μές στη βαθιά μου συμφορά μου στέλνει έπιτέλους. ΙΩΒ:

ΜΑΡΘΑ:

"Οχι, δέν θά γλιτώσετε άπό μένα. Σας εχω του χεριού μου, δέν θ' αφήσω νά μου φύγετε, 'Ώ, έπιτέλους τό μπορώ τό στήθος μου νά ξαλαφρώσω. Μπορώ τόν πόνο μου έπιτέλους νά ξεχύσω Τό άχτι πού κρατούσα χρόνια στά βάθη της ψυχής! Στόν έχθρό μου καταπρόσωπο — Ποιος ήταν πού έμένα Παραπέταξε σ' αύτό τών ζωντανών τό μνήμα Μέ δλες τις ολόφρεσκες της νιότης μου δυνάμεις, Μέ δλες τις όλόθερμες του στήθους μου όρμές. Ποιός ξέκοψε άπ' τό πλάι μου τόν άκριβό μου γιό Κι έστειλε δολοφόνους γιά νά τόν λογχίσουν; 'Ώ, καμιά γλώσσα δέν κατονομάζει δσα ύπέφερα 'Όταν τις ατελείωτες άστρόφεγγες νυχτιές Μ' ασίγαστη λαχτάρα ξαγρυπνώντας. Μετρούσα μέ τά δάκρυα τις ώρες πού περνούσαν,

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Der Tag der Rettung und der Rache kommt, Ich seh den Mächtigen in meiner Macht. HIOB:

Du glaubst MARFA:

Er ist In meiner Macht — ein Wort aus meinem Mund, Ein einziges kann sein Geschick entscheiden! Das ist's, warum dein Herrscher mich beschickte! Das ganze Volk der Reußen und der Polen Sieht jetzt auf mich. Wenn ich den Zarowitsch Für meinen Sohn und Iwans anerkenne, Verleugn ich ihn so ist er ganz verloren. Denn wer wird glauben daß die wahre Mutter, Die Mutter, die wie ich beleidigt war. Verleugnen könnte ihres Herzens Sohn Mit ihres Hauses Mörder einverstanden? Ein Wort nur kostet michs, und alle Welt Verläßt ihn als Betrüger — Ist's nicht so? Dies Wort will man von mir — den großen Dienst Gesteh's, kann ich dem Godunow erzeigen! HIOB:

Dem ganzen Vaterland erzeigst du ihn. Aus schwerer Kriegsnot rettest du das Reich Wenn du der Wahrheit Ehre gibst. Du selbst Du zweifelst nicht an deines Sohnes Tod, Und könntest zeugen wider dein Gewissen? MARFA:

Ich hab um ihn getrauert sechzehn Jahr, Doch seine Asche sah ich nie. Ich glaubte Der allgemeinen Stimme seinen Tod Und meinem Schmerz. Der allgemeinen Stimme

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

Της σωτηρίας καΐ της εκδίκησης ή μέρα έρχεται, Βλέπω τον ίσχυρο κάτω άπο την ισχύ μου. ΙΩΒ:

Πιστεύεις ΜΑΡΘΑ:

Είναι Στην εξουσία μου — μια λέξη άπό τό στόμα μου, Μία και μόνη, μπορεί τό πεπρωμένο του να ορίσει! Γι' αύτό σε έστειλε σ' εμένα ό κύριός σου! Όλόκληρος λαός των Ρώσων και των Πολωνών Έχει τις βλέψεις του σ' εμένα. Έάν εγώ τόν τσάροβιτς Ώς γιό δικό μου και του Ίβάν αναγνωρίσω, Έάν εγώ τόν άρνηθώ, πάει όλότελα χαμένος. Γιατί ποιός θα πιστέψει πώς ή αληθινή μητέρα, Ή μάνα πού την πρόσβαλαν δπως εμένα. Θα τό μπορούσε της καρδίας της ν' αρνηθεί τόν γιό Κλείνοντας συμφωνία με του σπιτιού της τόν φονιά; Μια λέξη μόνο μου στοιχίζει, κι όλόκληρος ό κόσμος Θα τόν εγκαταλείψει σαν απατεώνα — 'Έτσι δεν είναι; Αύτη τί] λέξη θέλουν άπό μένα — ετούτη τη μεγάλη ύττηρεσία Μπορώ όμολογουμένως νά επιδείξω στόν Γκοντούνοφ! ΙΩΒ:

Σ' όλη σου την πατρίδα θά την επιδείξεις, Άπό βαριά πολεμικά δεινά θά σώσεις τό βασίλειό σου Ά ν στην άλήθεια άποδώσεις σέβας. Έσύ ή ίδια Διόλου δεν άμφισβητεΐς τό θάνατο του γιου σου. Και θά κατέθετες ποτέ ενάντια στη συνείδηση σου; ΜΑΡΘΑ:

Γι' αύτόν έχω θρηνήσει δεκαέξι χρόνια Κι δμως τις στάχτες του ποτέ δεν είδα. Πίστεψα Στή γενική πεποίθηση πώς είχε πεθάνει Και στόν πόνο μου. Στή γενική πεποίθηση

ιοι

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Und meiner Hoffnung glaub ich jetzt sein Leben. Es wäre ruchlos mit verwegnem Zweifel Der höchsten Allmacht Grenzen setzen wollen. Doch war er auch nicht meines Herzens Sohn, Er soll der Sohn doch meiner Rache sein, Ich nehm ihn an und auf an Kindesstatt, Den mir der Himmel rächend hat geboren! HIOB:

[Unglückliche dem Starken trotzest du! Vor seinem Arme bist du nicht geborgen Auch in des Klosters heil'ger Sicherheit.] MARFA:

Er kann mich töten, meine Stimme kann er Im Grab ersticken oder Kerkersnacht, Daß sie nicht mächtig durch die Welt erschalle Das kann er, doch mich reden lassen, was Ich nicht will, das vermag er nicht, dazu Bringt er mich nicht durch [den Zweck hat er verloren! HIOB:

Ist dies dein letztes Wort? Besinn dich wohl. Bring ich dem Zar nicht besseren Bescheid? MARFA:

Er hoffe auf den Himmel wenn er darf. Auf seines Volkes Liebe wenn er kann. HIOB:

Unglückliche du willst entschlossen dein Verderben. Du hältst dich an ein schwaches Rohr das bricht Du wirst mit ihm zugrunde gehen.]

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

Πιστεύω τώρα καΐ στην ελπίδα μου πώς ζει. Θα 'ταν αχρείο με παράτολμη αμφισβήτηση Να θέλω δρια στην ύψιστη νά θέσω Παντοδυναμία. Μα κι αν δεν είναι της καρδίας μου ό γιος, Μπορεί δμως νά είναι της εκδίκησης μου ό γιος, Τον δέχομαι και τον τοποθετώ στη θέση του παιδιού μου, Αύτόν πού γέννησ' εκδικούμενος ό Ούρανός για χάρη μου! ΙΩΒ:

[Κακότυχη, εναντιώνεσαι στον δυνατό! Προστατευμένη άπο τό χέρι του δεν θά 'σαι Ούτε και στοΰ μοναστηρίου την ιερή ασφάλεια.] ΜΑΡΘΑ:

Μπορεί νά μέ σκοτώσει, τή φωνή μου μπορεί Στον τάφο ή στοΰ κελιού τή νύχτα νά τήν ττνίξει, "Ωστε σ' δλον τον κόσμο νά μή βροντολαλήσει* Αύτό μπορεί, μά νά μέ βάλει γιά νά πω δ,τι Έγώ δεν θέλω, αύτό δεν τό μπορεί, και άρα Δεν θά μέ σκοτώσει μέ [στό στόχο του απέτυχε! ΙΩΒ:

Αύτή ειν' ή τελευταία σου λέξη; Συνετίσου. Νά μή πάω στον τσάρο καλύτερο μαντάτο; ΜΑΡΘΑ:

Στόν ούρανό ας ελπίζει αν τό δικαιούται. Και στοΰ λαοΰ του τήν άγάτυη αν δύναται. ΙΩΒ:

Κακότυχη, θες τό χαμό σου τελεσίδικα. Κρατιέσαι από μιά τριχιά πού σπάζει Θά πέσεις στόν γκρεμό μαζι μ' αύτόν.]

ιοι

ιο8

Demetrius, Zweiter Auf zag

allein: Es ist mein Sohn, ich will nicht daran zweifeln. Die wilden Stämme selbst der freien Wüste Bewaffnen sich für ihn, der stolze Pole, Der Palatinus, wagt die edle Tochter An seiner guten Sache reines Gold, Und ich allein verwärf ihn, seine Mutter? Und mich allein durchschauerte der Sturm Der Freude nicht, der schwindelnd alle Herzen Ergreift und in Erschütterung bringt die Erde? Er ist mein Sohn, ich glaub an ihn, ich will s. Ich fasse mit lebendigem Vertrauen Die Rettung an, die mir der Himmel sendet! Er ist s, er zieht mit Heereskraft heran. Mich zu befreien, meine Schmach zu rächen! Hört seine Trommeln! seine Kriegstrompeten! Ihr Völker kommt von Morgen und Mittag. Aus euren Steppen, euren ew'gen Wäldern, In allen Zungen, allen Trachten kommt. Zäumet das Roß, das Rentier, das Kamel, Wie Meereswogen strömet zahllos her. Und dränget euch zu eures Königs Fahnen! Ο warum bin ich hier geengt, gebunden. Beschränkt mit dem unendlichen Gefühl! Du ew'ge Sonne, die den Erdenball Umkreist, sei du die Botin meiner Wünsche! Du allverbreitet ungehemmte Luft, Die schnell die weitste Wanderung vollendet, Ο trag ihm meine glühnde Sehnsucht zu! Ich habe nichts als mein Gebet und Flehn, Das schöpf ich flammend aus der tiefsten Seele, Beflügelt send ichs in des Himmels Höhn, Wie eine Heerschar send ich dir s entgegen!

MARFA

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

μόνη: Είναι ο γιος μου, γι' αύτό δεν θέλω ν' αμφιβάλλω* Κι οί άγριες φυλές ακόμη της ανοιχτής έρημου 'Οπλίζονται γι' αύτόν. Ό αλαζόνας Πολωνός, Ό παλατινός, βάζει σέ κίνδυνο την εύγενη του θυγατέρα Για δφελος δικό του σέ χρυσάφι καθαρό, Κι μόνη εγώ, ή μάνα του, να τον αποκηρύξω; Και μόνη έμέ δέν έλουσε ή καταιγίδα Της χαρας, πού δλες τις καρδιές ζαλίζει Και μεθα και φέρνει τρανταγμό στη γη; Είναι ό γιός μου, τον πιστεύω, αύτό θέλω. Μέ ζωηρή εμπιστοσύνη άδράχνω Τη λύτρωση πού ό ούρανος μου στέλνει! Αύτός είναι, πλησιάζει μέ στρατιωτικές δυνάμεις Για να μ' ελευθερώσει, να εκδικηθεί για την ατίμωση μου! 'Ακουστέ τα ταμπούρλα του! Τις σάλπιγγές του τις πολεμικές! Έσεΐς λαοί, έλατε από τους πόλους κι από τον ισημερινό, 'Από τις στέπες σας, από τ' άπέραντά σας δάση, Μ' δλες τις γλώσσες, μ' δλες τις ενδυμασίες έλατε, Μερώστε τ' άτια, τους ταράνδους, τις καμήλες. Σαν κύματα θαλάσσια ξεχυθείτε καταδώ άμέτρητοι. Και συναχτείτε κάτω από του βασιλια σας τις παντιέρες! 'Ώ, γιατί εδώ είμαι στριμωγμένη, δεσμευμένη. Φυλακισμένη μέ τό άσίγαστο συναίσθημα! Έσύ αιώνιε ήλιε, πού τήν επίγεια σφαίρα Περιζώνεις, γίνε έσύ μαντατοφόρος τών εύχών μου! Έσύ πού εξαπλώνεσαι παντού δίχως εμπόδιο, αιθέρα. Πού τό πιο απόμακρο ταξίδι γρήγορα ολοκληρώνεις, 'Ώ μήνυσε σ' αύτόν τον διάττυρο καημό μου! Δέν έχω τίποτα εξόν άπό τις προσευχές μου και τις ικεσίες, Πού βγαίνουν δλο φλόγα άπό τά μύχια της ψυχής, Σ' τις στέλνω φτερωτές στα ύψη τ' ούρανου. Σαν ένα στράτευμα σ' τις στέλνω άπέναντί σου!

ΜΑΡΘΑ

ιοι

DemetHus, Zweiter Aufzug

ZWEITE

SZENE

Eine Anhöhe mit Bäumen umgehen. Eine weite und lachende Feme eröffnet sich, man sieht einen schönen Strom durch die Landschaft ausgegossen, die von dem jungen Grün der Saaten belebt ist. Näher und ferner sieht man die Turmspitzen einiger Städte leuchten. Trommeln und Kriegsmusik hinter der Szene.

und andere O F F I Z I E R E treten auf Gleich darauf D E M E T R I U S .

ODOWALSKI

ODOWALSKI:

Laßt die Armee am Wald hinunterziehn, Indes wir uns hier umschaun auf der Höhe. Einige gehen. Demetrius tritt auf. D E M E T R I U S zurückfahrend. Ha weich ein Anblick! ODOWALSKI:

Herr du siehst dein Reich Vor dir geöiFnet — das ist russisch Land. RAZIN:

Hier diese Säule trägt schon Moskaus Wappen, Hier hört der Polen Herrschgebiete auf.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη ιοι

ΣΚΗΝΗ

ΔΕΎΤΕΡΗ

Ύψωμχι περιστοιχισμένο άπό δέντρα. Μια πλατιά και χαρωπή έκταση απλώνεται' βλέπουμε ενα δμορφο ρέμα πσυ ξεχύνεται διασχίζοντας το τοπίο, το οποίο έχει ζωντανέψει άπό τη δροσερή πρασινάδα των σπάρτων. "Αλλες πιο κοντά, καΐ άλλες πιο μακριά, βλέπουμε τις κορυφές των πύργων νά φεγγίζουν. Ταμπούρλα και πολεμική μουσική άκουγεται πίσω άπό τή σκηνή. "Εμφανίζεται στή σκηνή ό Ο Ν Τ Ο Β Α Λ Σ Κ Ι και άλλοι '^^εσως ^ετά ο Δ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Σ .

ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΙ,

ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

''Ας παραμείνει 6 στρατός πίσω στο δάσος, 'Όσο έμεϊς εδώ πάνω στο ύψωμα άγναντεύουμε. Μερικοί φεύγουν. "Εμφανίζεται 6 Δημήτριος. Δ Η Μ Η Τ Ρ Ι Ο Σ πισοπατώντας: "Α, μά τί θέα! ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Κύρι,ε, βλέπεις τό βασίλειο σου ΝΆ ξανοίγεται εμπρός σου — αύτ' είναι χώρα ρώσικη. ΡΑΤΣΙΝ:

Τούτος εδώ 6 στύλος φέρει κιόλας οίκόσημο της Μόσχας, Έδώ τελειώνει ή επικράτεια των Πολωνών.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

DEMETRIUS:

Ist das der Dnjepr, der den stillen Strom Durch diese Auen gießt? ODOWALSKI:

Dort fließt der Dnjepr hinter Tschernigow, Das ist die Desna Herr, die Und was du siehst ist deines Reiches Boden. RAZIN:

Was dort am fernen Himmel glänzt, das sind Die Kuppeln von Sewerisch Nowogrod. DEMETRIUS:

Welch heitrer Anblick! Welche schöne Auen! ODOWALSKI:

Der Lenz hat sie mit seinem Schmuck bedeckt, Denn Fülle Korns erzeugt der üpp'ge Boden. DEMETRIUS:

Der Blick schweift hin im Unermeßlichen. [ODOWALSKI]:

Doch ist's ein kleiner Anfang nur, ο Herr, Des großen Russenreichs, denn unabsehbar Streckt es der Morgensonne sich entgegen. Und keine Grenzen hat es nach dem Nord, Als die lebendige Zeugungskraft der Erde. RAZIN:

Sieh unser Zar ist ganz nachdenkend worden. DEMETRIUS:

Auf diesen schönen Aun wohnt noch der Friede, Und mit des KriegesftirchtbaremGerät Erschein ich jetzt, sie feindlich zu verheeren! ODOWALSKI:

Dergleichen, Herr, bedenkt man hinterdrein. DEMETRIUS:

Du fühlst als Pole, ich bin Moskaus Sohn,

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ό Δνείπερος είναι αύτός, πού άργοκυλώντας Μέσα από τΙς ποταμιές ξεχύνεται ετούτες; ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Έκεΐ κυλάει ό Δνείπερος πίσω απ' τό Τσερνίγκοφ, Αύτος είναι ό Δέσνα, κύριε, πού Κι αύτά πού βλέπετε είναι του βασιλείου σας εδάφη. ΡΑΤΣΙΝ:

Εκείνο κει πού λάμπει μακριά στο ούρανο είναι Οί τρούλοι του σιβηρικου Νόβγκοροντ. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Τί θέα εύφρόσυνη! Τι ώραϊες ποταμιές! ΟΝΤΟΒΑΛΣΚΙ:

Ή άνοιξη τις σκέπασε με τα στολίδια της, Άφοΰ παράγει άφθονία καρπών τό εύφορο έδαφος. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Τό βλέμμα μέσα στό άχανές πλανιέται. [ΟΝΤΟΒΑΣΑΚΙ]:

Και δμως, εΐναι μονάχα μια μικρή απαρχή, ώ κύριε. Του μεγάλου βασιλείου των Ρώσων γιατί τό μάτι δεν τό πιάνει. Καθώς αύτό άπλώνεται στό πρωινό του ήλιου φως, Και σύνορα δεν εχει αλλα στό βορρά. Εκτός από τή ζωντανή δύναμη γονιμότητας της γης. ΡΑΤΣΙΝ:

Για κοίτα, ο τσάρος μας επεσε σε περισυλλογή. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Στις ομορφες τούτες ποταμιές ή ειρήνη ακόμα κατοικεί. Κι εγώ μέ του πολέμου τήν τρομακτική εξάρτυση Τώρα εμφανίζομαι να τή ρημάξω σαν εχθρός! ΟΝΤΟΒΑΑΣΚΙ:

Τό ίδιο, κύριε, σκέφτονται κι οί άνδρες εδώ πίσω. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Έσύ αισθάνεσαι σαν Πολωνός, εγώ είμαι της Μόσχας γιός.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Es ist das Land, das mir das Leben gab! Vergib mit teurer Boden, heimische Erde, Du heiUger Grenzpfeiler, den ich fasse. Auf den mein Vater seinen Adler grub. Daß ich, dein Sohn, mit fremden Feindeswaffen In deines Friedens ruhigen Tempel falle. Mein Erb zurückzufodern komm ich her. Und den geraubten edeln Vaternamen, Hier herrschten die Waräger, meine Ahnherrn, In langer Reih seit dreißig Menschenaltern, Ich bin der Letzte ihres Stamms, dem Mord Entrissen durch ein göttliches Verhängnis.

[DRITTE

SZENE]

Ein russisches Dorf, Freier Platz vor der Kirche, Man hört die Sturmglocke. G L E B . I L I A und T I M O S K A eilen mit Äxten bewaffnet auf die Szene.

aus dem Hause kommend;. Was rennt das Volk? I L I A aus dem andern Haus: Wer zog die Feuerglocke? GLEB

TIMOSKA:

Nachbarn heraus, kommt alle, kommt zu Rat! OLEG

und

IGOR

mit vielen andern L A N D L E U T E N , W E I B E R N und welche Gepäcke tragen.

KINDERN

OLEG:

Flieht,

flieht,

rette sich wer kann!

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Αύτη είναι, ή χώρα πού τη ζωή μου χάρισε! Συγχώρα με έδαφος μονάκριβο, γη πατρική, Ιερέ εσύ στύλε συνοριακέ πού τώρα αγγίζω. Πού χάραξε επάνω σου τον αετό του ό πατέρας μου, Συγχώρα με πού τώρα εγώ, ό γιος σου, μέ ξένα δπλα εχθρικά Στον ήσυχο ναο εισβάλλω της ειρήνης σου. 'Έρχομαι εδώ για να ζητήσω πίσω τήν κληρονομιά μου, Και το κλεμμένο αρχοντικό δνομα του πατέρα μου* Έδώ κυριαρχούσαν οι Βάραγγοι, οι προπάτορές μου, Διαδοχικά έπι χρόνια, τριάντα τώρα γενεές άνθρώπων, Έγώ είμ' ό στερνός απ' τή γενιά τους, από τό φόνο Γλιτωμένος χάρη σέ μοίρα θεϊκή.

[ΣΚΗΝΗ

ΤΡΊΤΗ]

'Ένα ρωσικό χωριό. Υπαίθριος χώρος μπροστά στην εκκλησία. ^Ακούγεται καμπάνα που σημαίνει τόν πόλεμο. Ό Γ Κ Λ Ε Μ Π . ^Η Ι Λ Ι Α καΐ ή Τ Ί Μ Ο Σ Κ Α οπλισμένες με τσεκουριά μπαίνουν βιαστικά στη σκηνή. βγαίνοντας από τό σπίτι: Τί τρέχει ό κόσμος; Ι Λ Ι Α από τό άλλο σπίτι: Ποιός χτυποΰσε την καμπάνα γιά φωτιά; Γ Κ Λ Ε Μ Π

ΤΙΜΟΣΚΑ:

Βγείτε γειτόνοι, έλατε δλοι, έλατε γιά συμβούλιο! Ό

Ο Λ Ε Γ Κ

και ό Ι Γ Κ Ο Ρ με πολλούς άλλους Χ Ω Ρ Ι Κ Ο Υ Σ , και Π Α Ι Δ Ί Α πού κουβαλούν αποσκευές.

ΚΕΣ

ΟΛΕΓΚ:

Φύγετε, φύγετε,

όποιος μπορεί άς σωθεί!

ΓΤΝΑΙ-

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

GLEB:

Was gibt s? Wo kommt ihr her mit Weibern und mit Kindern. IGOR:

Flieht, flieht, der Pole ist ins Land gefallen Bei Moromesk und mordet was er findet. OLEG:

Flieht, flieht ins innre Land, in feste Städte! Wir haben unsre Hütten angezündet. Uns aufgemacht, ein ganzes Dorf, und fliehn Landeinwärts zu dem Heer des Zaren. TIMOSKA:

Da kommt ein neuer Trupp von Flüchtigen. IWANSKE

und

mit bewaffneten Landleuten treten an der entgegengesetzten Seite auf,

PETRUSCHKE

IWANSKE:

Es leb der Zar, der große Fürst Dimitrij. PETRUSCHKE:

Wer

kommt mit!

GLEB:

Wie? Was ist das? ILIA:

Wo eilt ihr hin? TIMOSKA:

Wer seid ihr? IWANSKE:

TIMOSKA:

Was ist denn das? Da flieht ein ganzes Dorf Landeinwärts Und ihr wollt hin, wo diese hergeflohn?

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

ΓΚΛΕΜΠ:

Τί συμβαίνει; Άπο που ερχεστε εδώ μέ γυναίκες καΐ παιδιά; ΙΓΚΟΡ:

Φύγετε, φύγετε, ο Πολωνος τη χώρα πάτησε Στο Μορόμεσκ κοντά και σφάζει δ,τι βρει. ΟΛΕΓΚ:

Φύγετε, φύγετε στην ενδοχώρα, σε πόλεις άσφαλεϊς! Έμεΐς βάλαμε στις καλύβες μας φωτιά. Και ξεκινήσαμε, ολάκερο χωριό, και φεύγουμε Προς τό εσωτερικό, προς τό στρατό του τσάρου. ΤΙΜΟΣΚΑ:

Όρίστε φτάνει μια καινούργια ομάδα από πρόσφυγες. Ό

καΐ 6 Π Ε Τ Ρ Ο Τ Σ Κ Ε εμφανίζονται μχχζΐ με οπλισμένους χωρικούς άπο την άπέναντι μεριά της σκηνής.

ΙΒΑΝΣΚΕ

ΙΒΑΝΣΚΕ:

Ό τσάρος ζει, ό μέγας ήγεμών Δημήτριος. ΠΕΤΡΟΤΣΚΕ:

'Όποιος

νά 'ρθει μαζί μας!

ΓΚΛΕΜΠ:

Πώς; Τί είν' αύτά; ΙΛΙΑ:

Για που τό βάλατε; ΤΙΜΟΣΚΑ:

Ποιοι είστε; ΙΒΑΝΣΚΕ:

ΤΙΜΟΣΚΑ:

Μα τί 'ν' αύτό; Έδώ ενα ολόκληρο χωριό Κατά την ενδοχώρα Κι έσεϊς θέλετε εκεί νά πατε απ' δπου τούτοι τό 'σκασαν;

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Wollt übergehen zu dem Feind des Landes? PETRUSCHKE:

Was Feind? Es ist kein Feind der kommt, es ist Ein Freund des Volks, der rechte Erb des Landes. Da kommt der Posadnik! mit einer Rolle tritt auf: Das ist ein böser Handel Nachbarn und Ratsgenossen. Gott helf uns aus der Verworrenheit. Gott erleucht uns!

POSADNIK

LANDLEUTE:

Was gibt s Posadnik? POSADNIK:

Da ist ein Schreiben angelangt von Zarowitsch Der bei dem Polenheere sich befindet. Worin man uns Was sollen wir tun? LANDLEUTE:

Leset das Schreiben! Lasset hören! ANDRE:

Das Schreiben, leset! POSADNIK:

Nun so höret denn. Wir Dimitrij Iwanowitsch von Gottes Gnaden Zarowitsch von ganz Rußland, Fürst von Uglitsch Dmitrow und andern Fürstentümern, nach meiner Geburt Herr und Erbe aller russischen Reiche, an alle unsern königlichen Gruß. GLEB:

Das ist der ganze Titel unsrer Zaren. POSADNIK:

Zar Iwan Wasilowitsch glorwürdigen Gedenkens seinen Kindern treu und hold zu sein.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Θέλετε στον εχθρό νά προσχωρήσετε της χώρας; ΠΕΤΡΟΤΣΚΕ:

TL έχθρο; Δεν είν' εχθρός αύτός πού έρχεται., είν' 'Ένας φίλος του λαου, ό νόμιμος της χώρας κληρονόμος. Νά, εpχεταL ό χωροφύλακας! Χ Ω Ρ Ο Φ Ύ Λ Α Κ Α ς εμφανίζεται κρατώντας ενα τυλιγμένο σε ρολό χαρτί: Δεν είναι πράματα σωστά αύτά γειτόνοι. καΐ συγχωριανοί. Ό Θεός νά μας φυλάξει άπό την πλάνη. Ό Θεός νά μας φωτίσει! ΧΩΡΙΚΟΙ:

Τί τρέχει, χωροφύλακα; ΧΩΡΟΦΎΛΑΚΑς:

Έ8ώ είναι μιά γραφή πού άφορα τόν τσάροβιτς Ό όποιος βρίσκεται μαζί με τόν πολωνικό στρατό, 'Όπου έμας Τί 'ναι σωστό νά κάνουμε; ΧΩΡΙΚΟΙ:

Διαβάστε τή γραφή! 'Άντε ν' ακούσουμε! ΑΛΛΟΙ:

Τή γραφή, διαβάστε την! ΧΩΡΟΦΎΛΑΚΑς:

'Ακουστέ λοιπόν τώρα. Ήμεΐς Δημήτριος Ίβάνοβιτς θεία χάριτι Τσάροβιτς άπάσης της Ρωσίας, Ήγεμών του Οΰγκλιτς Ντμίτρωβ και λοιπών ηγεμονικών πύργων, εκ γενετής κύριος και κληρονόμος δλων των ρωσικών βασιλείων, πρός τους ήμετέρους άπαντες άπευθύνουμε βασιλικό χαιρετισμό. ΓΚΛΕΜΠ:

Αύτός είναι του τσάρου μας ό πλήρης τίτλος. ΧΩΡΟΦΎΛΑΚΑς:

Ό τσάρος Ίβάν Βασίλοβιτς, μακαριστή ή μνήμη του νά είναι στά παιδιά του πιστός και εύμενής.

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Nun sind wir aber der wahre leibliche Sohn dieses Zaren dem Boris Godunow nach dem Leben getrachtet, der aber durch ein götdiches Geschick erhalten ward. Wir kommen jetzo unsern Erb thron einzunehmen, in der einen Hand das Schwert und den Ölzweig in der andern, Gnade den Treuen, Verderben den Widerspenstigen. Darum erinnern wir uns eures Eids, Ermahnen euch die Partei des Boris Godunow zu verlassen. Und uns als eurem erblichen Beherrscher Und wahren Zar zu huldigen. Werdet ihr das tun, so werden wir euch gnädig regieren, Wo nicht so falle das vergossene Blut auf euer Haupt, denn eher stecken wir das Schwert nicht in die Scheide, bis wir den Thron unsrer Väter bestiegen. TIMOSKA:

GLEB:

Wie können wir dem Sohne unsers Herrn Die Treue versagen und das Land verschließen? ILIA:

TIMOSKA:

Wie? Seid nicht so einfältig! Seid doch klug. Wie könnt er so was lügnerisch erfinden! Wenn er s nicht wäre würd er's sagen und behaupten? GLEB:

Das denk ich auch! Würde der Pole für einen Betrüger ins Feld ziehen? TIMOSKA:

Und ist er s wirklich Nachbarn, wie s nicht anders Sagt können wir dem Sohne unsers Herrn

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

ιοι

Τώρα δμως είμεθα ήμεΐς ό γνήσιος δι,ά σαρκός υιός τοΰδε του τσάρου, του οποίου τη ζωή επιβουλεύτηκε ο Μπόρις Γκοντούνοφ, άλλα παρέμεινε ωστόσο ζωντανός χάρη σέ μοίρα θεϊκή. Έρχόμεθα επομένως τόν κληρονομικό μας θρόνο ν' αναλάβουμε, μέ τό σπαθί στό ένα χέρι και μέ κλαδί έλιας στό άλλο, παρέχοντας χάρη στους πιστούς, συντριβή στους άνυπότακτους. Γι' αύτό και τόν δρκο σας θυμόμαστε, Σας συνιστουμε να αφήσετε του Μπόρις Γκοντούνοφ τήν παράταξη. Και ήμας ως διάδοχο κυρίαρχό σας Και τσάρο γνήσιο να προσκυνήσετε. Έάν εσείς πράξετε τοΰτο, τότε και ήμεΐς μέ εύνοια θα σας κυβερνούμε, 'Άν δμως δχι, τότε ας πέσει τό χυμένο αίμα επάνω στό κεφάλι σας, γιατί δεν θα βάλουμε στήν άκρη τό σπαθί προτού ανέλθουμε στό θρόνο του πατέρα μας. ΤΙΜΟΣΚΑ:

ΓΚΛΕΜΠ:

Πώς μπορούμε εμείς στου κυρίου μας τόν γιό Τήν πίστη ν' αρνηθούμε και τή χώρα να του κλείσουμε; ΙΛΙΑ:

ΤΙΜΟΣΚΑ:

Πώς; Μήν εϊστε τόσο ανόητοι! Να είστε έξυπνοι. Πώς θα μπορούσε να επινοήσει ένα τέτοιο ψέμα! "Αμα δεν ήταν τσάρος, θα τό έλεγε και θα τό ισχυριζόταν; ΓΚΛΕΜΠ:

Κι εγώ αύτό σκέφτομαι! Θα έμπαινε ποτέ ο Πολωνός στή μάχη για χάρη ενός απατεώνα; ΤΙΜΟΣΚΑ:

Κι αν πράγματι έτσι είναι, γειτόνοι, κι δχι αλλιώς, Γιά πείτε μου, μπορούμε στου κυρίου μας τόν γιό

ιοο

Demetrius, Zweiter Aufzug

Die Treu versagen und das Land verschließen! ILIA:

Doch haben wir dem Boris Godunow Als unserm Zar gehuldigt und geschworen.

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη

Την πίστη ν' αρνηθούμε καΐ τη χώρα να του κλείσουμε! ΙΛΙΑ:

Μα καΐ τον MπόpLς Γκοντούνοφ έχουμε Ώς τσάρο πpoσκυvησεL y.i ορκιστεί σ' αύτόν.

ιοι

[AUS

D E M

U R S P R Ü N G L I C H E N

E R S T E N

A U F Z U G ]

[Zu Sambor in Galizien.]

[1] vor dem Toten: Was hab ich getan — Entsetzliches Schicksal! Es kommen mehrere von Hausgesindey der Koch, der Gärtner, die Stallknechte. G Ä R T N E R draußen: Hieher! Hieher! Da hört ich Degen klirren! Bringt sie auseinander — S T A L L K N E C H T E hereinstürzend: Ruft den Herrn, den gnädigen Herrn, daß er uns helfe sie auseinanderzubringen — GRISCHKA

ANDRE:

Ha! Was ist das? KOCH:

Der Palatinus tot in seinem Blut!

[ΑΠΟ Τ Η Ν Α Ρ Χ Ι Κ Η Π Ρ Ω Τ Η Π Ρ Α Ξ Η ] * [Στο Σαμπόρ της πολωνικής Γαλικίας.]

[1] μπροστά στον νεκρό: Ύί exccjoi — Φρικτό πεπρωμένο! ^Έρχονται κάμποσοι άπο το οικιακό υπηρετικό προσωπικό, ό μάγειρας, ό κηπσνρός, οι δοϋλοι των στάβλων. Κ Η Π Ο Υ Ρ Ο Σ εκτός σκηνης: Όρίστε! ορίστε! Γι.' αύτό άκουγα χι εγώ κλαγγή σπαθιών! Χωρίστε τους— Σ Τ Α Β Λ Ι Τ Ε Σ Δ Ο Τ Λ Ο Ι μπαίνοντας με ορμή: Τον κύριο φωνάξτε, τον σεβαστό κύριο, νά μας βοηθήσει να τους χωρίσουμε — Γ Κ Ρ Ι Σ Κ Α

ΑΛΛΟΙ:

"Α! Τι 'ναι τοΰτο; ΜΑΓΕΙΡΑΣ:

Ό Παλατινός πεθαμένος μες στα αίματα!

* [Σ.τ.Μ.] Ό Σίλλερ αρχικά σχεδίαζε νά ξεκινά ή πρώτη πράξη προτού ό Γκρίσκα ανακαλύψει οτι ταυτίζεται μέ τον τσάροβιτς Δημήτριο. 'Αργότερα άλλαξε σχέδιο, εντάσσοντας τά προ της αναγνώρισης στην εκθεση της προϊστορίας κατά τη συνεδρία της Βουλής.

120

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

GÄRTNER:

Dmitrij mit bloßem Schwert! Unglücklicher! Ihr habt ihn getötet! A N D R E eilen herein-. Was gibt's? Was ist geschehen! ALLE:

Der Palatinus tot! ermordet! Unglücklicher Ihr seid verloren! KOCH:

Den Eidam unsers Herrn? Einen Starosten des Königreichs! Ihr seid ein verlorner Mensch! GRISCHKA:

Ist s meine Schuld? Er war der Angreifer, nicht ich, ich verteidigte mich, und er rannt in meinen Degen! Gerechtigkeit und Gesetz ist auf meiner Seite KOCH:

Genug Ihr zogt gegen ihn, Ihr ein Ausländer, ein gegen einen Polen, einen Starosten! Für Euch ist kein Gesetz, Ihr seid ein Fremdling! Euch ist nicht zu helfen! Ihr müßt sterben! Der der einen polnischen Edeln ermordet muß sterben. Ihr seid kein Edelmann wie wir! Ihr gehört nur zum Volk! GÄRTNER:

Unglücklicher Mensch! Was habt Ihr getan! KOCH:

Warum seid Ihr nicht geflohen und warft Euer Schwert nicht weg! Wir hätten Euch entweichen lassen! Jetzt ist's zu spät. Da kommt der gnäd'ge Herr! Es ist zu spät.

Δημήτριος

['Από

την ' Α ρ χ ι κ ή Πρώτη

Πράξη]

126

ΚΗΠΟΥΡΟΣ:

Ό Ντμέτρι* μέ σπαθί γυμνό! KακopLζLκε! Έσύ τον σκότωσες! Α Λ Λ Ο Ι μπαίνουν βιαστικοί: Τί γίνεται.; Ή συνέβη! ΟΛΟΙ:

Νεκρός ό παλατινός! Φονεμένος! Κακοριζικε, πάει χάθηκες! ΜΑΓΕΙΡΑΣ:

Τον ορκωτό του κυρίου μας; 'Έναν φεουδάρχη της βασιλικής επικρατείας! Πάει, χάθηκες! ΓΚΡΙΣΚΑ:

Δικό μου είναι τό φταίξιμο; Αύτός μου επιτέθηκε, δχι εγώ* εγώ αμυνόμουν κι αύτος έτρεξε καταπάνω στο ξίφος μου! Ή δικαιοσύνη και ό νόμος είναι μέ τό μέρος μου. ΜΑΓΕΙΡΑΣ:

Άρκεϊ πού τράβηξες σπαθί εναντίον του, έσύ, ενας ξένος, ένας ενάντια σ' εναν Πολωνό, εναν φεουδάρχη! Για εσένα κανένας νόμος δεν υπάρχει, είσαι ξενοφερμένος! Μην περιμένεις βοήθεια! Πρέπει να θανατωθείς! Ό πού φόνευσε έναν Πολωνό άρχοντα πρέπει να θανατωθεί. Έσύ δεν είσαι κανένας ευγενής δπως έμεις! Έσύ ανήκεις στο λαό και μόνο! ΚΗΠΟΥΡΟΣ:

Κακόμοιρε άνθρωπε! Τί έκανες! ΜΑΓΕΙΡΑΣ:

Γιατί δεν δραπέτευες και δεν πέταγες τό ξίφος μακριά! Θα μπορούσαμε τότε να σε αφήσουμε να φύγεις! Τώρα είναι πολύ αργά. Νά, έρχεται ό σεβαστός κύριος! Είναι πολύ άργά.

* [Σ.τ.Μ.] Κανονικά θά έπρεπε νά τον άποκαλέσει Γκρίσκα [ = Γρηγόρη], άφου δεν εχει γίνει ακόμη ή αναγνώριση.

128

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

WoiwoDE.

MARINA.

LODOISKA.

WOIWODE:

Was? WOIWODE:

Welche blutige Tat! Unglücklicher was hast du getan? LODOISKA:

MARINA:

Der Unglückselige! KOCH:

Wir hörten heftgen Streit und Degen klirren Wir eilten her sie zu trennen, Doch schon war's geschehn. Wir fanden den Palatinus tot in seinem Blut und jenen mit dem blut'gen Degen vor ihm stehen! L O D O I S K A zu Marina-. Ο Fräulein! Rettet ihn! Ihr vermögt's! Ihr könnt alles! MARINA:

Vermag ich's?

[2] AFANASEJ:

Ja edler Herr wir kommen Euch um das Gastrecht anzuflehen. Der Woiwode von Kiew hat uns an Euch gewiesen als an den, welcher sein Haus gern den Verfolgten öffnet. Wir sprechen Eure fürstliche Gastfreundlichkeit an, denn wir sind Flüchtlinge, die kein Vaterland mehr haben. WOIWODE:

Seid willkommen edle Knjasen. Mein Haus steht euch offen. Wir führen mit Moskau auf eine edle Art Krieg. Im Felde

Δημήτριος [Άπό την ^Αρχική Πρώτη Πράξη! ΒΟΕΒΟΔΑς.

ΜΑΡΊΝΑ.

129

ΛΟΝΤΟΪςΚΑ.

ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τί; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Ύί πράξη αιματηρή! Δυστυχισμένε, τί έκανες; ΑΟΝΤΟΪΣΚΑ:

ΜΑΡΙΝΑ:

Ό άμοιρος! ΜΑΓΕΙΡΑΣ:

'Ακούσαμε πάλη σφοδρή καΐ κλαγγή σπαθιών 'Ήρθαμε βιαστικά να τους χωρίσουμε, 'Ηταν δμως αργά. Βρήκαμε τον παλατινό μες στα αίματα νεκρό κι αύτόν να στέκεται μπροστά του με τό αιματοβαμμένο ξίφος! Α Ο Ν Τ Ο Ϊ Σ Κ Α στη Μαρίνα: ~Ω δεσποινίς! Σώστε τον! Έσεΐς έχετε τη δύναμη! Έσεΐς δλα τα μπορείτε! ΜΑΡΙΝΑ:

'Έχω εγώ τή δύναμη;

[2] ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Ναί, εύγενή κύριε, ερχόμαστε σ' έσας να ζητήσουμε εκλιπαρώντας ασυλία. Ό βοεβόδας του Κιέβου μας υπέδειξε έσας ώς εκείνον πού άγαπα ν' ανοίγει τό σπίτι του στους κατατρεγμένους. Επικαλούμαστε την ήγεμονική φιλόξενη σας διάθεση, γιατί είμαστε πρόσφυγες πού πια δεν έχουμε καμιά πατρίδα. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Είστε εύπρόσδεκτοι, εύγενεϊς Ρώσοι ήγεμόνες. Τό σπίτι μου είν' ανοικτό σ' έσας. Διεξάγουμε πόλεμο με τη Μόσχα κατά εναν έξευ-

130

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

wollen wir hart zusammenstoßen aber zu Hause uns freundlich begegnen. AFANASEJ:

Wir haben das Vaterland und alles was russisch ist hinter uns gelassen und sind nichts weiter als Kinder der Fortuna. Die Welt ist unsre große Mutter, denn das Land ist uns verschlossen, das uns das Leben gab. WOIWODE:

Ich beklage euch, aber der wackre Mann findet überall eine Heimat. Aber was vertrieb euch aus eurer Heimat? AFANASEJ:

Jeder Rechtschaffne muß flüchtig werden, wo ein finstrer Tyrann waltet. WOIWODE:

Ihr fliehet die Verfolgung eures Zars? AFANASEJ:

Kaum sind wir seiner Blutbegier entrunnen. WOIWODE:

So grausam waltet dieser Zar! Man rühmt In allen Landen seine Fürstentugend. AFANASEJ:

Er schont das Volk und strürzt die edeln Häuser WOIWODE:

Und treibt zu solchem Frevel ihn die Furcht? AFANASEJ:

Mit Mord muß herrschen, wer den Thron geraubt. WOIWODE:

Das Zarische Geschlecht war ausgegangen, er raubte niemanden das Seine. AFANASEJ:

Er hatte dafiir gesorgt, daß der Thron unbeerbt war. Sein Werk ist's, daß

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

131

γενί,σμένο τρόπο. Στο πεδίο της μάχης θέλουμε νά συγκρουόμαστε δυναμικά, στο σπίτι δμως νά συναναστρεφόμαστε φιλικά. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

'Έχουμε αφήσει πίσω μας την πατρική μας χώρα και καθετί τό ρώσικο, και δεν είμαστε παρά παιδιά της τύχης. Ό κόσμος είναι ή μεγάλη μας μητέρα, άφοΰ ή χώρα πού τη ζωή μας χάρισε είναι κλειστή γιά μας. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Συμμερίζομαι τή λύττη σας, μά ό γενναίος άνδρας βρίσκει παντού πατρίδα. Τί σας εκανε δμως νά φύγετε από τήν πατρίδα σας; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Κάθε έντιμος άνθρωπος πρέπει νά δραπετεύει από εκεί δπου διοικεί Ινας στυγνός τύραννος. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Σας κυνήγα ό τσάρος σας και του ξεφύγατε; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

"Ισα πού γλιτώσαμε από τήν αιμοδιψή του διάθεση. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Με τόση ωμότητα διοικεί αύτός ό τσάρος! Σ' δλες τις χώρες είναι φημισμένος γιά τήν ήγετική του αρετή. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Προστατεύει τό λαό και χαλάει τά σπιτικά των εύγενών. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Και τόν ώθεϊ σε τέτοιο άνοσιούργημα ό φόβος; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Με τό φόνο κυβερνάει δποιος άρπαξε τό θρόνο. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Ή τσαρική γενιά είχε ξεκληριστεί, δεν άρπαξε από κανέναν τίποτα δικό του. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Είχε φροντίσει ώστε νά μείνει δ θρόνος χωρίς διάδοχο. Είναι δικό του εργο πού

132

Demetrius[Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

WOIWODE:

Wie? Großfürst Feodor hatte keinen Sohn! AFANASEJ:

Aber er hatte einen Bruder. WOIWODE:

Den jungen Prinzen meint Ihr, der zu Uglitsch früh in einer Feuersbrunst umgekommen. AFANASEJ:

Und diese Feuersbrunst erregte Boris. WOIWODE:

So sprach der Haß, weil ihm der Zufall nützte. AFANASEJ:

Die ganze Welt ist davon überzeugt. WOIWODE:

Doch wählten alle Stimmen ihn zum Zar. AFANASEJ:

Weil er dem Volk die Stimmen abgestohlen. WOIWODE: AFANASEJ:

Ebendieser Prinz Demetrius, den er zu Uglitsch dem Tode WOIWODE:

Nun vor diesem kann er sicher sein, und wenn es sein Verbrechen war, so bedeckt es nun das Grab. AFANASEJ:

Das Grab bedeckt es nicht! Es hat sich auf Getan. WOIWODE:

Wie? AFANASEJ:

Ein Gerücht durchläuft das ganze moskowitische Land, daß dieser Prinz dem Feuer entgangen sei, daß er lebe.

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

133

ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Πώς; Ό μέγας ήγεμών Φεοντόρ δεν εϊχε γιο! ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Είχε δμως άδελφό. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τον νεαρό πρίγκιπα εννοείτε, πού πέθανε μικρός στό Ουγκλιτς σε μι,ά τυυρκαγιά. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

KL αύτη την πυρκαγιά προκάλεσε ό Μπόρις. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

'Έτσι. άποφάνθηκε τό μίσος, γιατί ή περίσταση τόν εύνοοΰσε. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Όλόκληρος ό κόσμος εχει πεισθεί γι' αύτό. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Μά τόν εξέλεξαν γιά τσάρο δλες οι ψήφοι. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Γιατί ύπέκλεψε άπ' τό λαό τις ψήφους. ΒΟΕΒΟΔΑΣ: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Αύτός άκριβώς ό πρίγκιπας Δημήτριος, πού στό Ούγκλιτς. στό θάνατο ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Καλά, άπ' αύτό μπορεί νά φυλαχτεί, κι αν ήταν έγκλημα δικό του, τώρα ό τάφος τό σκεπάζει. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Δεν τό σκεπάζει ό τάφος! Είναι 'Ανοιγμένος ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τί; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Μια φήμη διατρέχει ολόκληρη τη μοσχοβίτικη χώρα, δτι αύτός ό πρίγκιπας ξέφυγε άπό τη φωτιά, δτι ζει.

134

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

WOIWODE:

Was sagt Ihr? Wer wird an solch ein Märchen glauben AFANASEJ:

Das Volk fängt an, daran zu glauben, und das Zittern des Tyrannen bestätigt diesen Glauben. WOIWODE:

Nun wahrlich wenn er zittert, so ist es vor dem Glauben des Volks und nicht vor de AFANASEJ:

Wie ihm auch sei! Er läßt im ganzen Reich die strengsten Nachforschungen tun. WOIWODE:

So muß sein hoher Geist sehr gefallen sein, daß er, der so männlich und mutig sich Den Weg gebrochen bis zum Thron hinauf, Jetzt einem leeren Schattenbild erbebet! — Das Urteil seh ich irrt sich in der Ferne, Dieser Zar Boris wird geachtet und gefürchtet von seinen Nachbarn. Wir Polen hielten nicht für ratsam ihn anzugreifen, und dennoch wankt im Innern seine Macht, es wankt ihm selbst das Herz in seiner Brust. Dem Schein ist nicht zu traun, die Außenseite täuscht, die Meinung lügt — doch seid willkommen edler Knjas. Was ist besitze biet ich Euch an. — Was bringst du? M A R I N A mit dem Kleinod in der Hand, Betrachtet diese Kostbarkeit, mein Vater! WOIWODE:

Mein Kind, wie kam der Schatz in deine Hand? MARINA:

Grischka hat es bei sich geführt und der Lodoiska zum Vermächtnis gegeben

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

135

ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τί λέτε; Ποιος θά πιστέψει ενα τέτοιο παραμύθι; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

'Αρχίζει 6 λαός να τό πιστεύει, και του τσάρου ή τρομάρα επιβεβαιώνει αύτη την πίστη. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Και αν λοιπόν τρέμει στ' αλήθεια, για την πίστη του λαοΰ τό κάνει, και δχι για ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Και πώς αλλιώς να κάνει! Βάζει να διενεργούν σε δλο τό βασίλειο τους πιό αύστηρούς ελέγχους. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Λοιπόν θά πρέπει πολύ πεσμένο νά 'ναι τό υψηλό του ττνεΰμα, άφοΰ αύτός, πού τόσο άντρίκεια και γενναία Τό δρόμο άνοιξε κι εφτασε ν' ανεβεί στό θρόνο, Τώρα τραντάζεται από εναν κούφιο ίσκιο! — Την κρίση για αύτόν διαβλέπω πλανεμένη μακροπρόθεσμα, Αύτόν τόν τσάρο Μπόρις θά τόν περιφρονούν και θά τόν φοβούνται οί γείτονές του. Έμεΐς οι Πολωνοί δεν τό θεωρήσαμε ενδεδειγμένο νά του επιτεθούμε, κι ωστόσο κλονίζεται στό εσωτερικό ή δύναμή του, κλονίζεται αύτοϋ του ίδιου ή καρδιά στό στήθος. Δεν πρέπει νά εμπιστευόμαστε τό φαίνεσθαι, ή εξωτερική όψη έξαπατα, ή γνώμη ψεύδεται — μά είστε εύπρόσδεκτος, εύγενή Ρώσε ήγεμόνα. 'Ό,τι εχω στήν κατοχή μου σας προσφέρω. — Τί κουβαλας εσύ εκεί; Μ Α Ρ Ι Ν Α μ£ το κόσμημα στο χέρι: Κοίταξε τοΰτο τό πολύτιμο κειμήλιο, πατέρα μου! ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Παιδί μου, πώς βρέθηκε αύτός ο θησαυρός στά χέρια σου; ΜΑΡΙΝΑ:

Ό Γκρίσκα τό 'χε στην κατοχή του και τό 'δωσε στη Λοντόισκα νά τό κληρονομήσει.

136

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

WOIWODE:

Grischka! Wie kam er zu dieser Kostbarkeit! Sehet Herr! Ist es nicht ein fürstliches Kleinod? AFANASEJ:

Ha! Was ist das? Lebt er bei Euch, dem dieses zugehört? Wer ist dieser Mensch? WOIWODE:

Ihr betretet Mein Schloß zu einer unglücksel'gen Stunde! Ein edler Jüngling Eurer Nation Den ich als Flüchtling pflegt und liebgewann Soll sterben wegen Blutschuld AFANASEJ:

Er war s, der dieses Kostbare entwendet? WOIWODE:

Nein, keiner Neidrigkeit möcht ich ihn zeihen. Sein ganz Verbrechen ist sein böses Schicksal! AFANASEJ:

Wer ist der Jüngling? Sprecht! Wes Stamms und Namens? WOIWODE:

Er ist namenlos zu uns gekommen. MARINA:

Doch wahrlich ist er edel nicht geboren So war's ein großen Mißgriff der Natur Die ihm das große Herz AFANASEJ:

Wie kam er zu dem königlichen Kleinod? Zum Schatz gehört es unsers großen Zars Iwan, mit seinem Namen ist s bezeichnet. MARINA:

Er trag es sich schon seit Es sei als heilig Pfand ihm anempfohlen!

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

137

ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Ό Γκρίσκα! Πώς απέκτησε τέτοι,ο πολύτιμο κειμήλιο! Κοιτάξτε κύριε! Δεν είναι κόσμημα πριγκιπικό; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

"Α! Τι 'ναι αύτό; Μαζί σας ζει αυτός πού του ανήκει έτοΰτο; Ποιος είν' αύτός ό άνθρωπος; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

'Ήρθατε Στο παλάτι μου πάνω σε ώρα δυστυχίας! 'Ένας εύγενικός νεαρός του έθνους σας Πού ως πρόσφυγα τόν φρόντιζα και τόν αγαπούσα Όφείλει να πεθάνει επειδή έχυσε αδίκως αίμα. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Αύτός είναι πού άρπαξε λαθραία ετούτο τό κειμήλιο; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

'Όχι, δεν θέλω για καμία προστυχιά να τόν κατηγορήσω, Μοναδικό του έγκλημα είν' ή κακή του μοίρα! ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Ποιός είν' αύτός ό νεαρός; Μιλήστε! 'Από ποιό γένος κι δνομα; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

'Έφτασε ως έμας ανώνυμος. ΜΑΡΙΝΑ:

'Όμως στα σίγουρα δεν είναι γεννημένος εύγενής Κι ήταν παράπτωμα της φύσεως μεγάλο Πού τή μεγάλη σε αύτόν καρδιά ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Και τό βασιλικό αύτό κόσμημα πώς τό απέκτησε; Στό θησαυρό ανήκει του μεγάλου τσάρου μας Ίβάν, μέ τ' ονομά του είναι χαρακτηρισμένο. ΜΑΡΙΝΑ:

Τό φορούσε ήδη από τότε πού Του τό σύστησαν ώς ιερό ενέχυρο!

138

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

AFANASEJ:

Seit wann ist es, daß er sein Land verließ? MARINA:

Ein Jahr ist's nun, daß er bei uns erschien! AFANASEJ:

So lang ist's, daß die Sage sich verbreitet, — Ο sprecht in welchem Alter kann er sein? MARINA:

Nicht AFANASEJ:

Ο kann ich d — Wo kam er her? WOIWODE:

Aus einem Kloster sagt man ihn entsprungen. AFANASEJ:

Aus einem Kloster — Und dies Kloster nennt sich — WOIWODE:

Entsprang er — AFANASEJ:

Dieses Kloster MARINA:

AFANASEJ:

Allmächt'ge Vorsicht! Wär es möglich? WOIWODE:

Worüber staunt Ihr? AFANASEJ:

Herr, wollt Ihr erlauben Daß ich den Jüngling sehe, ihn befrage! MARINA:

Kommt! Kommt! WOIWODE:

Was setzt Euch also in Erstaunen.

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη] ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Άπό πότε εϊναι πού εγκατέλειψε τη χώρα του; ΜΑΡΙΝΑ:

Πάει ενας χρόνος τώρα πού εμφανίστηκε σ.' έμας! ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Τόσος καιρός είναι πού ή φήμη εξαπλώνεται, — 'Ώ, πείτε μου, πόσων χρονών μπορεί να είναι; ΜΑΡΙΝΑ:

Δεν ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

'Ώ, μπορώ να — Άπό που ήρθε εδώ; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Κίνησε, λένε, άπό ένα μοναστήρι. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Άπό ενα μοναστήρι — Κι αύτό τό μοναστήρι όνομάζεται — ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Προέρχεται — ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Αύτό τό μοναστήρι — ΜΑΡΙΝΑ:

ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Παντοδύναμη θεία πρόνοια! Μπορεί να εΐναι δυνατόν; ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Γιατί έκπλήσσεσθε; ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Κύριε, θα επιτρέψετε Να δώ τόν νεαρό, να τόν ρωτήσω! ΜΑΡΙΝΑ:

Έλατε! Έλατε! ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τί σας βάζει λοιπόν σε απορία;

139

140

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

AFANASEJ:

Bald werdet Ihr es teilen! Führt mich hin! [3] im Gefängnis'. So hältst du meiner Hoffnung Wort ο Schicksal! Mit vollen Segeln lief ich in das Meer Des Lebens, unermeßlich lag's vor mir, Es dehnte allgewaltig sich die Brust, Als wollte sie ein Ewiges umfassen — Und also schmählich muß ich untergehn. Ohne daß ich mein Dasein an etwas Großes gesetzt hatte Das hatten die Gestirne nicht gemeint Die aus der Heimat dunkel mächtig dich geführt. Daß du im Ausland elend solltest enden! Was hilft die Hage? Gib dich in dein Schicksal! Du tapfres Herz gib nicht der Feigheit Raum, Ihr Lippen schließt euch, scheide Mit Anstand von dem Licht der Sonnen Ich bin der erste nicht noch einzige unter der Sonnen, Der aufgehört hat eh er noch begonnen Verschließ in deinem Busen schweigend deine großen Die großen Strebungen deiner Seele [Träume, Zu groß für dein gemeines Geschick! Geh schweigend unter und trage zu den Toten Dein unentdecktes, unbegriffnes Herz. Bezwinge männlich den gerechten Schmerz! Es est nicht mehr Zeit dazu im Leben!

DEMETRIUS

WÄCHTER:

Bereitet Euch! Man kommt! sich zusammenraffend: Es ist geschehn!

GRISCHKA

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική ΠρώτηΠράξη]140 ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Σύντομα θά τό μάθετε κι έσεϊς! Όδηγηστε με εκεί! [3] στη φυλακή: Κρατας λοιπόν εσύ το λόγο της ελπίδας μου, ώ μοίρα! Με φουσκωμένα δλα τα πανιά μττηκα στη θάλασσα Της ζήσης· αύτη απλωνότανε απέραντη εμπρός μου, Τό στήθος τεντωνόταν μ' δλη του τη δύναμη. Σα νά 'θελε κάτι τό αιώνιο ν' αγκαλιάσει — Πρέπει λοιπόν άτιμωμένος τώρα νά ξεπέσω. Χωρίς την ύπαρξη μου σε κάτι τό μεγάλο νά έχω τάξει* Δεν τό 'χανε θελήσει αύτό τά άστρα Πού απ' την πατρίδα κατασκότεινα σε όδηγησαν, 'Έτσι ώστε νά βρεις άθλιο σε ξένη χώρα τέλος! Τί ωφελεί ό θρήνος; Στη μοίρα παραδώσου! Έσύ γενναία καρδιά, μη κάνεις στη δειλία ύποχωρήσεις. Χείλη εσείς, σφαλιστείτε, χωριστείτε Με εύπρέπεια άπό τό φως του ήλιου. Δεν ειμ' ό πρώτος, ούτε και ό μόνος στην ύφήλιο. Πού έχει σταματήσει προτού κάν άρχίσει* Κλείσε βουβά στόν κόρφο σου τά δνειρά σου τά μεγάλα* Της ψυχής σου οι μεγάλες επιδιώξεις Πέφτουν πολύ μεγάλες στην κοινή σου μοίρα! Ξέπεσε σιωττηρά και πάρε στούς νεκρούς μαζί σου Την άφανέρωτη, ακατάληπτη καρδιά σου. Άντρίκεια δάμασε τόν δικαιολογημένο πόνο! Χρόνος πιά δεν υπάρχει στη ζωή γι' αύτό!

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

ΦΡΟΥΡΟΣ:

Ετοιμαστείτε! Κάποιος έρχεται! καθώς μαζεύεται: 'Όλα τελείωσαν!

Γ Κ Ρ Ι Σ Κ Α

142

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

[Schließt euch ihr Lippen, stolzes Herz verbirg Verschließe schweigend deine kühnen Träume Zu kühn für dein gemeines Geschick Geh schweigend unter] WoiwoDE.

AFANASEJ. TIMOFEJ.

MARINA.

zum Schließer. Entfesselt ihn! Er wird enrfesselt.

WOIWODE

GRISCHKA:

ο Herr nicht Euer Auge Richtet mich, nur AFANASEJ:

Welche edle Gestalt! Welcher kühne Blick! WOIWODE:

Grischka, vergeßt Euer Unglück jetzt auf einen Augenblick und antwortet auf meine Fragen. GRISCHKA:

Keine Vorwürfe Herr. Ich bin gefaßt zu sterben. Doch Eures Zornes Worte trag ich nicht. WOIWODE:

Dies Demantkreuz wie kam's in Eure Hand? GRISCHKA:

Was fragt Ihr das? Ein Leben das gleich geendigt sein wird ist keines Aufschlusses mehr wert. WOIWODE:

Ich beschwör Euch, redet! GRISCHKA:

Ich weiß mich keiner Zeit zu erinnern, wo ich es nicht besaß. Es ist so alt als mein Bewußtsein. WOIWODE:

Wie? Man hat Euch auch nie einen Aufschluß darüber gegeben?

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

143

[Έσεϊς χείλη σφαλιστείτε, καταχώνιασε περήφανη καρδιά Κλείδωσε σιωττηρά τά τολμηρά σου όνειρα Παραείναι τολμηρά γιά την κοινή σου μοίρα Ξέπεσε σιωττηρά] ΒΟΕΒΟΔΑΣ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ.

ΤΊΜΟΘΕΟΣ.

ΜΑΡΙΝΑ.

στον φρσνρο: Λύστε τον!

ΒΟΕΒΟΔΑΣ

Τον λύνουν. ΓΚΡΙΣΚΑ:

~Ω κύριε, δεν είναι ο δικός σας οφθαλμός Πού μέ δικάζει, μόνο ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Τί.εύγενική μορφή! Τί θαρραλέο βλέμμα! ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Γκρίσκα, ξεχάστε τώρα την κακοτυχία σας γιά μιά Στιγμή και δώστε απάντηση στις ερωτήσεις μου. ΓΚΡΙΣΚΑ:

Μην μέ κατηγορήσετε, κύριε. Μ' έχουν συλλάβει γιά νά πεθάνω* Τά λόγια δμως της όργης σας δεν τ αντέχω. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Τούτος ό αδαμάντινος σταυρός πώς έφτασε στά χέρια σας; ΓΚΡΙΣΚΑ:

Τί τό ρωτάτε αύτό; Ζωή πού σύντομα θά τελειώσει δεν αξίζει πιά καμιά εξήγηση. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Μιλήστε, σας ορκίζω! ΓΚΡΙΣΚΑ:

Ποτέ μου δεν θυμαμαι τόν εαυτό μου χωρίς νά έχω τό σταυρό. Είναι τόσο παλιός δσο και ή συνείδησή μου. ΒΟΕΒΟΔΑΣ:

Πώς; Και δεν σας έδωσε ποτέ κάνεις γι' αύτό εξήγηση;

144

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

GRISCHKA:

Man lehrte mich es heilig zu bewahren Es zu verbergen, bis zum Augenblick der Not, weil mein Geschick daran hänge. AFANASEJ:

Hat man Euch nie einen Wink gegeben [GRISCHKA]:

Aber hier ist ein heiliges Buch, ein Psalter, den der Archimandrit mir gab und heilig zu verwahren es sind griechische Worte hineingeschrieben, die vielleicht einen Aufschluß enthalten. Ich verstehe die Sprache nicht. AFANASEJ:

Ο geschwind, gebt her das Buch! Ich verstehe sie vielleicht. GRISCHKA:

Hier ist das Buch. AFANASEJ:

Es ist griechisch! Liest flir sich. [4] alleiriy heftig auf und ah gehend^ mit den Zeichen freudigen Erstaunens. Wie aus der Erde niederm Duft erhoben Fühlt sich das Herz auf einmal mir bewegt. Wie anders bilden meine Wünsche sich! — In diesen Mauern nicht mehr such ich Rast: Hinaus ins Weite will der Sinn gebieten: Bist du derselbe der du ehmals warst? Der des Gebieters Stimme kaum vernahm. Der nur zu Knechten, selbst ein Knecht noch, sprach? Und jetzt schon fiihl ich die Gewalt der Krone

DEMETRIUS

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

145

ΓΚΡΙΣΚΑ:

Μου έμαθαν ώς κάτι. ιερό να τον φυλάω Νά τον κρύβω μέχρι, νά έρθει, ώρα ανάγκης, γι.ατΙ ή μοίρα μου κρεμόταν απ' αύτόν. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Ποτέ κανένας δεν σας έκανε καμία νύξη [ΓΚΡΙΣΚΑ]:

Νά δμως εδώ ένα ιερό βι.βλίο, ένα ψαλτήρι., πού μου έδωσε ό αρχιμανδρίτης καΐ νά τό φυλάω ώς κάτι. ιερό είναι γραμμένες μέσα λέξεις ελληνικές, πού πιθανόν νά περιέχουν κάποια εξήγηση. Έγώ τη γλώσσα δεν την καταλαβαίνω. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Ώ , γρήγορα, δώστε μου τό βιβλίο εδώ! 'Ίσως έγώ την καταλάβω. ΓΚΡΙΣΚΑ:

Όρίστε τό βιβλίο. ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ:

Είναι ελληνικά! Διαβάζει άπό μέσα του. [4] μόνος, περπατώντας ζωηρά πάνω κάτω, με φανερή έκπληξη άπό χαρά. Καθώς μες άπ' τη γη άναβλύζει εύωδιά Νιώθει ή καρδιά μου ξάφνου ταραγμένη. Πόσο άλλάζουνε μορφή οι επιθυμίες μου! — Μέσα στα τείχη αύτά πια δεν αποζητώ ξεκούραση* Έ ξ ω μακριά θέλει ό νους νά κυριαρχήσει* Είσαι ό ίδιος πού ήσουν άλλοτε; Αύτός πού του άφέντη τη φωνή δύσκολα άκουγε. Πού άπευθυνόταν μοναχά σέ δούλους, όντας ό ίδιος δούλος; Μα τώρα νιώθω κιόλας τήν εξουσία του στέμματος

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ

146

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

Mit ihren Wünschen, Hoffnungen den Scheitel Umflechten; ist's der Wille doch allein ^ Der freie, der nur eine Macht erkennt Die höher noch als er, in Wolken thronend Zerschmettern oder neu erschaffen kann. Die alles in dem Menschen bildend wirkt. Ihr alle die den Flüchtling einst gepflegt. Ihm Schutz verliehn, und ihm das Joch erleichtert Des harten Dienstes, euch gehöret Dank. Hält die Karte des russischen Reichs aufgerollt vor sich. Wenn nun, statt in den engen Kreis gebannet, Wo Zwietracht, niedrige Begierden walten. Auf zwei Weltteilen meine Füße ruhn Europa, Asien mir untertänig. Was wird alsdann des Herzens Neigung wollen? Werd ich auch Glück zu jenen Völkern senden? — Gewaltig nicht, mit übermüt'ger Kraft Den Szepter schwingen, den mir Gott gegeben? Sinnt lange nach. Lodoiska tritt ein, mit Zeichen des Staunens und Gefiihls. Jetzt erst erkenn ich was die Götter sind. Im niedren Leben, wo ein gleiches Schicksal Auch gleiche Leiden, gleiche Freuden bringt, Wie anders schienen die Gestalten mir! Bewahre Menschlichkeit in mir und Liebe Zum Menschen hohe Macht die mich gelenkt. LODOISKA:

Demetrius! DEMETRIUS:

Wer ruft? Bist du's, die aus Dem Traume mich erweckt? Soll ich von dir Des Tages künft'ge Arbeit noch vernehmen? Ja da wir einst Gefährten gleicher Müh,

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη

Πράξη]

146

Μέ τΙς επιθυμίες του* ελπίδες τό ζενίθ της δόξας Περφάλλουν άλλα ύπάpχεL ή βούληση μονάχη Ή ελεύθερη, πού μία καΐ μόνο δύναμη άvαγvωpίζεL Πού πιο ψηλά κι άπό την ιδια, μέσα στά νέφη θρονιασμένη, Δύναται νά συντρίβει ή νά δημιουργεί ξανά. Πού διαμορφώνοντας τά πάντα στον άνθρωπο επιδρά. 'Όλοι εσείς πού κάποτε γνοιαστήκατε τον πρόσφυγα. Πού προστασία του δώσατε, και τό ζυγό του άλαφρώσατε Της σκληρης δουλείας, σ' έσας άνηκει εύγνωμοσύνη. Κρατά το χάρτη τον ρωσικού βασιλείου ξετυλιγμένο εμπρός του, 'Άν δμως, άντι νά περιορίζομαι στον στενεμένο κύκλο, 'Όπου επικρατεί διχόνοια, χθαμαλές ορέξεις, Σε δυο μεριές του κόσμου απλωθούν τά πόδια μου, 'Άν ή Εύρώττη κι ή 'Ασία ύποταχθοΰν σ' έμένα, Τί άλλο τότε ή καρδιά νά λαχταρίσει; Θά στείλω μήπως κι εύτυχία στούς λαούς εκείνους; — Μέ δίχως βία, μέ δύναμη παράτολμη Τό σκ^τρο θά κραδαίνω, πού ό Θεός μου χάρισε; Μένει αρκετή ώρα συλλογισμένος. Μπαίνει ή Λοντόισκα, με φανερή απορία και συγκίνηση. 'Αναγνωρίζω τώρα μόλις τί είναι οι θεοί. Στη χθαμαλή ζωή, δπου μία παρόμοια μοίρα Παρόμοια φέρνει πάθη, παρόμοιες χαρές. Πόσο οί μορφές άλλιώτικες μου φαίνονταν! 'Άς διαφυλάξει μέσα μου άνθρωπιά κι άγάτητ] Προς τον άνθρωπο ή ύψηλή δύναμη πού μέ κινεί. ΛΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Δημήτριε! ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ποιός φωνάζει; 'Εσύ είσαι, πού Μέ ξυττνας απ' τό δνειρο; Πρέπει άπό σένα Νά μαθαίνω άκόμη τη μελλούμενη δουλειά της μέρας; Ναί, άφοΰ κάποτε μοχθούσαμε συντροφικά τό ίδιο.

148

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

Mit heiterm Mut uns selbst der Knechtschaft Fesseln Erleichterten, in deiner sanften Seele, wo ich gern Ergebung fand In unabänderliches Schicksal, leg ich Jetzt meine kühnsten Hoffnungen auch nieder. Ich werde Herrscher sein, dem Volk gebieten Das staunend nach dem Mächtigen sich wendet. — Doch meiner eignen Kraft will ich verdanken Aufs neu, was die Geburt mir einst gegeben. LODOISKA:

Du denkst nur, was du sein wirst Nicht was du bist, mir warst; in jenen Zeiten! Du gehst, um eine Krone zu erkämpfen? DEMETRIUS:

Erkämpfen will ich sie, und dann — mit steigender Bewegung.

LODOISKA

Und dann? — DEMETRIUS:

Mit Ruhm und Sieg besitzen was mir ward. LODOISKA:

Wird nicht dies Herz noch andre Wünsche hegen? DEMETRIUS:

Nein keinen andern, glaube mir. Das Süßeste Wonach ich streben mochte, ist erreicht. LODOISKA:

Und wirst du nichts nach einem Herzen fragen? DEMETRIUS:

Schon fühl ich da des Ruhmes Glanz mich lockt. Von keinen Wünschen sonst mich festgehalten. Macht braucht kein Herz; der Wille nur allein Spricht in den Handlungen das Leben aus. LODOISKA:

Ο möchten stets dir andre Wünsche schweigen!

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

149

Μέ διάθεση ιλαρή άπ' τΙς αλυσίδες της σκλαβι,ας Ξαλαφρώναμε* μέσα στη μαλακή ψυχή σου, δπου είχα τή χαρά να βρω αφοσίωση Μέσα στήν άμετάλλαχτή μου μοίρα, αποθέτω Τώρα και τις πιο παράτολμες ελπίδες μου. Κυρίαρχος θα γίνω, θα προστάζω τό λαο Πού έκπληκτος στρέφεται προς τον ισχυρό. — Θέλω δμως τη δική μου να εύγνωμονήσω δύναμη Και πάλι, δ,τι μου χάρισε κάποτε ή καταγωγή μου. ΛΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Σκέφτεσαι μόνο ο,τι πρόκειται να γίνεις 'Όχι δ,τι είσαι, δ,τι για μένα ήσουν κεϊνον τον καιρό! Κίνας να κατακτήσεις ενα στέμμα; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Αύτό να κατακτήσω θέλω, κι υστέρα — Λ Ο Ν Τ Ο Ϊ Σ Κ Α μ£ κλιμακούμενη συγκίνηση: Κι υστέρα; — ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Ξακουστός και θριαμβευτής δ,τι δικό μου ήταν να κατέχω. ΑΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Και άλλους πόθους δεν θα τρέφει ή καρδιά αύτή; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Όχι, κανέναν άλλο, πίστεψέ με. Τό πιο γλυκύ Πού θα λαχτάριζα επετεύχθη. ΑΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Και δεν θ' άναζητήσεις διόλου μια καρδιά; ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

r Νιώθω της δόξας κιόλας να μέ δελεάζει ή λάμψη. Να μέ κρατα μακριά από κάθε άλλη πεθυμιά. Δύναμη δέν χρειάζεται καμιά καρδιά' ή βούληση από μόνη της Εκφράζει τή ζωή στήν πράξη. ΑΟΝΤΟΪΣΚΑ:

'Ώ, άμποτε νά σώπαιναν παντοτινά οι άλλοι πόθοι!

150

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

Doch glaub dem alles schön gelingt in seinem Leben, Für den hat bald der Weltkreis nicht mehr Raum. Besitze nur, und bald wirst du entbehren. DEMETRIUS:

Entbehren? wenn in meiner Seele Tiefen Kein Wunsch entstehet den die Macht verbietet? Die Krone ist Geliebte, Freund und Bruder. Wo nur der Wille frei: da ist dem Herzen Kein Glück versagt, denn selbst das Herz lernt schweigen. Im freudigen Gewühl des Lebens, wenn Die Kraft mit Kraft sich bändigt, ist nur Glück. LODOISKA:

So suche dieses Glück, und wende Von mir den Blick, der ehmals mich ergriffen — Hält inne mit Schamhafiigkeit. DEMETRIUS:

Ei^rifiFen? wie? war ich dir teuer einst? Triu mit steigender Bewegung näher. Doch Kampf gebietet das Geschick mir nun. Mit Waffen und mit widerspenstigen Gemütern soll ich fortan den Kampf bestehn Und meine Freiheit, Freiheit soll ich erwerben. Doch nicht andern geben, sonst ist s der Herrscher nicht, Es ist die Meinung, die gebietet, und Ich will Gebieter sein im strengsten Sinn. Nicht dieser Glanz des Himmels in den Augen Soll fortan selbst der Sonne Bild verdunkeln Die ich in ungemeßnen Räumen suchen will! Leb wohl du schönes Mädchen, lebe wohl! Wenn einst du Fodrungen machst an das Geschick, So denke, daß dein treuer Freund ich sei. — Bleibt lang in tiefen Gedanken verloren, und erst bei den letzten

Δημήτριος [ ' Α π ό την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

151

'Όμως πιστεύω δτι σ' OTUOLOV τυχαίνουν δλα στη ζωή ωραία, Γι' αύτόν δεν θα 'χει. χώρο πια σέ λίγο ή οικουμένη. Πρώτα απόκτησε καΐ σύντομα θα δεις πώς ελλειψη θα εχεις. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Θα εχω ελλειψη; 'Όταν μέσα στα μύχια της ψυχής μου Κανένας πόθος δεν ττηγάζει. πού ή δύναμη ν' απαγορεύει; Τό στέμμα εΐναι άγαττημένη, φίλος καΐ αδελφός. Μόνο δπου ή βούληση είν' ελεύθερη: έκεϊ καΐ ή καρδιά Καμία εύτυχία δεν στερείται, γιατί μαθαίνει από μόνη να σιωπά. Μες στο χαρμόσυνο άναστάτωμα της ζήσης, δταν Ή δύναμη δεσμεύεται μέ δύναμη, είν' εύτυχία και μόνο. ΛΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Ψάξε λοιπόν αύτή τήν εύτυχία, και στρέψε Μακριά μου τή ματιά πού άλλοτε μέ συνάρπαζε — "Ανακόπτεται άπό αίδημΌσύνη. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

Συνάρπαζε; τί; ήμουν γιά σένα κάποτε ό εκλεκτός σου; Πλησιάζει με κλιμακούμενη συγκίνηση. 'Όμως αγώνα μέ προστάζει τώρα ή μοίρα, Μέ δπλα και μέ σκληροτράχηλο Τό φρόνημα πρέπει άπό τώρα στον άγώνα νά νικήσω Και τήν ελευθερία μου, ελευθερία πρέπει νά κερδίσω, Μά δχι σ' άλλους νά τή δώσω* άλλιώς δεν είναι ό κυρίαρχος. Είναι ή κοινή γνώμη πού προστάζει, και Έγώ θέλω νά είμαι κυριολεκτικά κυρίαρχος. Αύτή ή λάμψη τ' ούρανοΰ στά μάτια Δεν πρέπει στο έξης νά συσκοτίζει του ήλιου τήν εικόνα Πού έγώ θέλω σέ χώρους αχανείς ν' αναζητήσω! Νά 'σαι καλά, ωραίο εσύ κορίτσι, νά 'σαι καλά! 'Άν κάποτε ζητήσεις κάτι άπό τή μοίρα, Νά θυμασαι δτι εγώ είμαι φίλος σου πιστός. — Μένει αρκετή ωρα χαμένος σέ βαθιά περισυλλογή και, μόλις στις τ ε-

152

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

Worten von Lodoiskas Rede scheint er zu sich zu kommen. L O D O I S K A sieht ihn staunend an, und in einiger Entfernung von ihm beginnt sie für sich zu sprechen-. Was soll ich sagen? Soll ich ihm entdecken Was dieses Herzens stille Wünsche sprechen? Ein Mädchen frei bekennen, daß sie liebt? Wenn in des Lebens vorgeschriebnem Kreise Sich langsam ruhig jeder Tag bewegt, Und jegliches für sich die Pflichten übt, Die das Geschick zur Lösung ihm gegeben Da darf auch aus der eng beschriebnen Bahn Das Herz die stillen Wünsche nicht erheben. Und Mädchen, Jüngling, die die Sitte trennte. Der Sitte folgend das Gefühl auch bänd'gen: Doch wenn das Unerwartete geschieht, Wenn plötzlich aus dem Kreis des kleinen Lebens Ein Einz'ger tritt, und allen er gebietet — Soll nicht im hohen Schwung, der ihn ergriffen, Das Herz der Freundin freier auch sich heben? — Bekennen ihm im Glück, warum im Unglück Es schweigend-zärtlich nur die Sorgen teilte? — Sie tritt näher zu ihm. Du träumest immer noch, geliebter Freund; Erblickest die kaiserliche Krone, den Lorbeer Der mit Blut gezeichnet sie umflicht. — Du häufest Ruhm auf Ruhm in deinem Sinn; Doch nicht durch Blut bezeichnet lacht des Lebens Weg. — Das treue Herz allein kann Glück noch fodern. Der Kämpf und Siege Lohn ist Reue nur. DEMETRIUS:

Nein glaube mir, erst muß in tausend Kämpfen Das Glück in mir den stolzen Liebling zeigen

Δημήτριος [ ' Α π ό την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

153

λενταΐες φράσεις τον λόγου της Αοντόϊσκα, μοιάζει νά επανέρχεται στον εαυτό τον, Ή Λ Ο Ν Τ Ο Ϊ Σ Κ Α τον κοιτάζει έκπληκτη, και σε κάποια απόσταση απ' αυτόν αρχίζει νά μονολογεί: Τί νά πώ; Νά του αποκαλύψω μ·ήπως 'Ό,TL λένε OL σLω7τηλoL της καρδίας αύτης; Νά μαpτυpήσεL ένα κopLτσL ανοιχτά πώς άγαπα; 'Όταν μες στης ζωης τον πpoδLαγεγpαμμέvo κύκλο KLvεLταL άργά και ήσυχα κάθε ήμέρα, ΚαΙ καθετί άσκεϊ άπό μόνο τά καθήκοντα, Πού ή μοίρα του εχεL SώσεL νά έπLλύσεL Τότε δεν πρέπεL εξω άπό τό πρoκαθopLσμέvo μovoπάτL Νά έγεLpεL ή καρδLά τους σLωτcηλoύς της πόθους. KopLτσL, παλληκάpL, πού χώpLζε τό εθος, ΠpέπεL κατά τό εθος καΐ τό αίσθημα νά δαμαστεί: 'Όταν όμως συμβεί τό απροσδόκητο, 'Όταν αξαφνα έξω άπό τόν κύκλο της μLκpης ζωης 'Ένας μovαδLκός προβάλλει, χι όλους αύτός διατάζει — Δεν πρέπει τότε στη δίνη την άνώτερη πού τόν κυρίευσε Νά ύψωθεϊ πιό ελεύθερα και ή καρδιά της φίλης; — Νά του όμολογήσει σε στιγμή εύτυχίας γιατί στή δυστυχία Μόνο τά βάσανά του μοιραζόταν σιωττηρά και τρυφερά; — Πηγαίνει πιό κοντά του. 'Ακόμη συνεχίζεις νά ονειρεύεσαι, άγαττημένε φίλε* Φαντάζεσαι τό στέμμα τό βασιλικό, τις δάφνες Πού τό περιπλέκουνε κηλιδωμένες μ' αίμα. — Στοιβάζεις με τό νου σου δόξα πάνω στή δόξα* Μά σου γελα ό δρόμος της ζωης χωρίς νά βάφεται με αίμα. — Και μόνη ή πιστή καρδιά μπορεί ακόμη εύτυχία ν' άπαιτήσει. Του άγώνα και της μάχης άμοιβή είναι απλώς ή μεταμέλεια. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Όχι, πίστεψέ με, θά πρέπει πρώτα σε αγώνες χίλιους Ή εύτυχία μέσα μου νά δείξει τήν περήφανη άγαττημένη

154

Demetrius [Aus dem ursprünglichen ersten Aufzug]

Eh ich die Wünsche meines Herzens sage. LODOISKA:

Doch eine Bitte Herr gewähre mir! Sie sei mir Trost in meinen bangen Sorgen. Die nun für dich mit jedem Tag erwachend Mir schmerzUcher sich in die Seele prägen. Ein Bruder bUeb mir, dem ich treu verbunden; Auch ihn treibt euer stolzer Männersinn Hinaus ins rege Leben, laß ihn dir Empfohlen sein — laß ihn dir nahe bleiben. So wähn ich selbst mich weniger von dir entfernt Und nur im Wahn noch soll ich künftig leben! — Dem eignen Glücke fern, doch treu soll meine Brust Vergangne Freuden nur allein bewahren. DEMETRIUS:

Es sei! Ich werde tun was ich vermag, Des Bruders Glück sei auch ein Zeichen Der holden Schwester der ich gern gedenke — Daß dankbar ich der frühen Zeit, der zarten Sorge Die mir die dunkeln Tage schön verklärt. — Leb wohl! — Er will hefiig auf sie losgehen faßt sich, und tritt kalt zurück. LODOISKA:

Leb wohl! Leb wohl! ο diese Trauertöne, Sie werden stets im wunden Herzen widerhallen! Wie wird mir! meiner Augen Licht erbleicht! — Sie sinkt ermauet auf den Sessel, der Vorhang fallt.

Δημήτριος ['Από την 'Αρχική Πρώτη Πράξη]

155

Προτού εγώ τους πόθους της καρδίας μου εκφράσω. ΛΟΝΤΟΪΣΚΑ:

'Όμως ίκανοποίησέ μου, κύριε, Ινα αίτημα! 'Άς είναι αύτο παρηγοριά στίς φοβισμένες εγνοιες μου. Αύτές τώρα για χάρη σου κάθε ημέρα μεγαλώνουν Και πιο οδυνηρά μου χαρακώνουνε τά σώψυχα. Μου άπόμεινε ένας αδελφός, πού 'χω δεθεί πιστά μαζί του* Κι αύτόν τον σπρώχνει τό περήφανο άντρίκειο φρόνημά σου . Προς τά εξω, στη ζωή της δράσης* βάλ' τον νά γίνει Άκόλουθός σου — βάλ' τον νά μένει πλάι σου. 'Έτσι πιο λίγες παραισθήσεις θά 'χω μακριά σου Και μόνο με φαντασιώσεις πρέπει πιά νά ζω στο έξης! — Μακριά άπό τή δική μου εύτυχία, μά πιστά, πρέπει τό στήθος μου Νά διαφυλάξει τώρα μόνο χαρές πού πέρασαν. ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ:

'Άς είναι! Θά κάνω δ,τι περνά απ' τό χέρι μου* Του αδελφού ή εύτυχία ας είναι και μιά υπόμνηση Της γλυκιάς του άδελφής πού θά θυμαμαι εύχαρίστως — 'Ότι ει μ' εύγνώμων γιά τά περασμένα, γιά τη στοργή και έγνοια Πού δμορφα μου φώτιζε τις σκοτεινές ήμέρες. — Νά 'σαι καλά! — Θέλει νά αφεθεί επάνω της με ορμή, συγκρατείται και κάνει πίσω ψυχρά. ΛΟΝΤΟΪΣΚΑ:

Νά 'σαι καλά! Νά 'σαι καλά! 'Ώ τούτοι οι πένθιμοι ήχοι. Πάντοτε μες στη λαβωμένη μου καρδιά θά αντηχούνε! Τί θ' άπογίνω! Των ματιών μου τό φως ξεθωριάζει! — Βυθίζεται στην πολυθρόνα εξαντλημένη, ή αυλαία πέφτει.

Z W E I T E R

ERSTE

A U F Z U G

SZENE

[in älterer Fassung] Ansicht eines griechischen Klosters in einer öden Wintergegend am Ufer des Meeres. Ein Zug von N O N N E N in schwarzen Kleidern und Schleiern geht hinten über die Bühne und hält einen Augenblick still M A R F A erwartendy die an einen Grabstein unbeweglich gelehnt steht. Eine Nonne O L G A sondert sich von den übrigen ab, winkt ihnen sich hinwegzubegeben und tritt der Marfa näher.

OLGA:

Treibt dich das Herz nicht auch heraus mit uns Ins Freie der erwachenden Natur? Die Sonne kommt, es weicht die lange Nacht, Das Eis der Ströme bricht, der Schlitten wird Zum Nachen und die Wandervögel ziehn — Geöffnet ist die Welt, uns alle lockt Die neue Lust aus langer Kerkersenge Ins offne Heitre der verjüngten Flur. Nur du willst deinem Gram zum Raub Die allgemeine Fröhlichkeit nicht teilen? Ihr näher tretend. Beweinst du ewig deinen Sohn und trauerst

ΠΡΑΞΗ ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΡΩΤΗ

ΣΚΗΝΗ

[σέ π α λ α ι ό τ ε ρ η μορφτ^

"Αποψη ενός έλληνικον μοναστηρίου σ' ενα έρημο χειμερινό τοπίο στην ακροθαλασσιά. Μια συνοδεία από Μ Ο Ν Α Χ Ε Σ ντυμένες με μχχϋρα ενδύματα και πέπλα διασχίζει το πίσω μέρος της σκηνης καΐ σταματά για μια στιγμή περιμένοντας τη Μ Α Ρ Θ Α , ή οποία στέκεται ακίνητη, σκυμμένη πάνω σέ μια ταφόπλακα. Κάποια μονάχη Ο Λ Γ Α ξεκόβει από τις υπόλοιπες, τους κάνει νεϋμα να προχωρήσουν και πλησιάζει τη Μάρθα. ΟΑΓΑ:

Δεν σέ τραβα κι εσένα ή καρδιά σου να βγεις μαζί μας 'Έξω στη φύση πού άφυττνίζεται.; Ό ήλιος έρχεται, υποχωρεί ή μεγάλη νύχτα, Ό πάγος των ρευμάτων σπάζει, το ελκυθρο γίνεται Βαρκούλα κι έπιστρέφουνε τ' αποδημητικά πουλιά — Ό κόσμος εχει ανοιχτεί, δλες μας σαγηνεύει Ή νέα διάθεση για έξοδο από τό χρόνιο στρίμωγμα της φυλακής Στη διάπλατη αγαλλίαση του κάμπου πού ξανάνιωσε. Μονάχα εσύ θλιμμένη για δ,τι σου στερήσανε Δεν θες τη γενική χαρά να μοιραστείς; Πλησιάζοντάς την. Θα κλαις αιώνια τον γιό σου και θα θρηνείς

158

Demetrius, Zweiter Aufzug [in älterer Fassung]

Um die verlorne Herrlichkeit? Die Zeit, Die Balsam gießt in jede Herzenswunde, Verliert sie ihre Macht an dir allein? Ist doch nichts ewig dauernd unterm Monde! Die lange Winternacht muß endlich selbst Den alten Thron der goldnen Sonne räumen. Es taut des Meeres Eisespanzer auf. Die muntern Ströme brechen ihre Fesseln, Erwarmen siehst du die erstarrte Welt, Dich aber seh ich ewig unverändert Ein Bild des Grabs, wenn alles um dich lebt, Du gleichst der unbeweglichen Gestalt, Wie sie der Bildner in den Alter prägt Um ewig fort dasselbe zu bedeuten. MARFA:

Laß mich allein und folge deinen Schwestern. Ergehe sich in Lust wer hoffen kann. Mir kann die Zeit, die allbewegende. Nichts bringen, mir ist alles ein Vergangnes, Liegt alles als gewesen hinter mir. OLGA:

Ach ich begreif's, daß man sich schwer entwöhnt. Wenn man die Herrlichkeit der Welt gesehn — Doch weil du nicht das Größte mehr besitzest. Willst du dir auch das Kleinste noch versagen. Dir strenger sein als selbst dein hartes Los? Du warst die Zarin dieses großen Reichs, Warst Mutter eines blühnden Sohns, er wurde dir Geraubt durch ein entsetzliches Geschick, Ins öde Kloster sahst du dich verstoßen, hefiig einfallend'. Dies laß mit ewig unverwandtem Blick

MARFA

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη [σε παλαιότερη μορφή]

159

Για τά χαμένα μεγαλεία; Ό χρόνος. Πού βάλσαμο χύνει σε κάθε πληγή της καρδίας, Χάνει μονάχα επάνω σου τη δύναμη του; Μα δεν κρατάει τίποτε αιώνια κάτω άπο τη σελήνη! Ή νύχτα ή μεγάλη του χειμώνα πρέπει κι αύτή στο τέλος Τον παλαιό θρόνο να παραχωρήσει στον χρυσωμένο ήλιο, Λιώνει της θάλασσας ο παγωμένος θώρακας, Τά εύθυμα ρέματα σπάνε τά δεσμά τους, Βλέπεις τον πετρωμένο κόσμο νά ζεσταίνεται. 'Όμως εσένα βλέπω αιώνια απαράλλαχτη Μιά εικόνα ταφική, ενώ δλα γύρω σου είναι ζωντανά, Έσύ με την ακίνητη μοιάζεις μορφή, 'Όπως την πλάθει ό καλλιτέχνης μέσα στο ιερό Γιά νά σημαίνει στο έξης αιώνια τό ίδιο. ΜΑΡΘΑ:

"Ασε με μόνη κι ακολούθησε τις άδελφές σου. 'Άς σεργιανάει εύδιάθετος οποίος μπορεί νά ελπίζει, Σ' εμένα δεν μπορεί ό χρόνος, πού δλα τά κινεί, Νά φέρει τίποτα* γιά μένα είν' δλα παρελθόν. Βρίσκονται δλα σάν τετελεσμένα πίσω μου. ΟΑΓΑ:

"Αχ, τό καταλαβαίνω δτι δύσκολα κάνεις ξεσυνηθίζει, 'Όταν έχει γνωρίσει τά μεγαλεία του κόσμου — Μά άφοΰ πιά δεν έχεις τό μέγιστο στην κατοχή σου. Θέλεις κι απ' τό ελάχιστο άκόμη νά στερήσεις τον εαυτό σου; Νά του φανείς σκληρότερη απ' δ,τι τό άτεγκτό σου πεπρωμένο; 'Ήσουνα ή τσαρίνα του μεγάλου αύτου κράτους, 'Ήσουν μητέρα ενός γιου επάνω στην ακμή του, αύτόν Σου τονε στέρησε μιά μοίρα τρομερή, Σ' έρημο μοναστήρι βρέθηκες αποδιωγμένη, ενώ της έρχονται στο μυαλό εντονες εΙκόνες: Αύτό άφησ' εγώ με βλέμμα αιώνια άμετάλλαχτο

ΜΑΡΘΑ

159

Demetrius, Zweiter Aufzug [in älterer Fassung]

Mich anschaun. Unter Gräbern laß mich leben, Und unter Leichenmalen selbst versteinen. — Ich will mich nicht beruhigen, will nicht Vergessen! Das ist eine feige Seele, Die eine Heilung annimmt von der Zeit, Ersatz fürs Unersetzliche! Mir soll Nichts meinen Schmerz abkaufen, ihn allein Hab ich von allen Gütern mir gerettet. So halt ich das Entflohene mir fest Indem ich ewig darum traure. Mein Gatte war Iwan der Schrechliche, Aus hundert edeln Jungfrauen erkor Der Herrscher mich zu seiner Ehgenossin, Die Zarenkrone setzt' er mir aufs Haupt, Ein zitternd Leben lebt ich ihm zur Seite, Mit teilt ich sein Lager Die erste Sklavin seines Reichs, da schenkte mir Der Himmel einen Sohn, den alten Vater Erfreut die späte Blüter seiner Kraft, Und unter allen Müttern war ich herrlich. Es starb der Zar, ihm folgt der ältre Sohn Fedor Iwanowitsch, mir aber ward Uglitsch zu meinem Witwensitz gegeben Wo ich vom Weltgeräusche fern Die zarte Kindheit meines Dmitrij pflegte. Des Thrones Hoffnungen erzog ich ihn. Denn keinen Erben hoffte Feodor. Ο wer kann einer Mutter Angst ermessen Womit sie für ihr Liebstes wacht! — Umsonst! Nicht wenden konnte meine Sorge Das furchtbar Unvermeidliche! Ermordet Wird mir der Sohn in schwarzer Schreckensnacht, Von ausgesandten Mördern Godunows,

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη [σε παλαιότερη μορφή]

Νά αντικρίζω. Κάτω από τάφους άσε μέ να ζω, ΚαΙ κάτω από νεκρών μνημεία ή ίδια ν' απολιθωθώ. — Έγώ δεν θέλω νά έφησυχάσω, δεν θέλω Νά ξεχάσω! Είναι δειλή ή ψυχή αύτη, Πού θεραπεία δέχεται απ' τό χρόνο, Υποκατάστατο γιά τό αναντικατάστατο! Άπό έμέ Δεν θά εξαγοράσει τίποτα τόν πόνο μου* αύτόν Διέσωσα γιά νά 'χω μόνο απ' όλα τ' άγαθά. Κρατώ λοιπόν σφιχτά δσα μου μίσεψαν Θρηνώντας αιωνίως γι' αύτά. "Ανδρας μου ήταν ό Ίβάν ό Τρομερός Άπό εκατό αρχοντοπούλες επέλεξε Εμένα ό κυρίαρχος γιά σύζυγο του. Και μου 'βαλε τήν τσαρική κορόνα στό κεφάλι* Μία τρεμάμενη ζωή έζησα στό πλευρό του, Μέ μοιράστηκα τό στρώμα του, Ή πρώτη σκλάβα στό βασίλειο του, ώσπου μου δώρισε 'Έναν γιό ό ούρανός* τόν γηραιό πατέρα Χαροποίησε ή ύστερη ίκμάδα της ισχύος του. Κι έγώ ήμουνα χαρούμενη σάν όλες τις μανάδες. Πέθανε ό τσάρος, τόν διαδέχτηκε ό πιό μεγάλος γιος του Φεοντόρ Ίβάνοβιτς, σ' εμένα δμως Δόθηκε τό Οΰγκλιτς γιά χήρας κατοικία 'Όπου άπό τό θόρυβο του κόσμου μακριά Φρόντιζα τόν Ντμίτρι μου στήν τρυφερή του παιδική ήλικία. Του ένέττνευσα του θρόνου τις ελπίδες Γιατί δεν ήλπιζε γιά κληρονόμο ό Φεοντόρ. 'Ώ, ποιος μπορεί τό φόβο μιας μητέρας νά μετρήσει Πού μέ αύτόν περιφρουρεί τό χαϊδεμένο της! — Ματαίως! Δέν μπόρεσε ή έγνοια μου νά αποτρέψει Τό φοβερό αναπόφευκτο! Δολοφονήθηκε Ό γιος μου μέσα σέ μαύρη νύχτα τρόμου, Άπό απεσταλμένους δολοφόνους του Γκοντούνοφ,

160

161

Demetrius, Zweiter Aufzug [in älterer Fassung]

Die ganze Burg den Flammen übergeben. Selbst sein Gebein, den letzten traur'gen Trost, Versagt mir das entsetzliche Geschick! [Hierbei stand der Feind meines Hauses nicht still. Der Heuchler um einen Mord zu bemänteln Klagte mich der Unachtsamkeit an. Gewütet wurde gegen alle meines Stamms, Das ganze Haus der Romanows verfolgt, Ich selbst mit allen frischen Kräften meiner Jugend Mit allen warmen Trieben meiner Brust, Hinabgestürzt in dies lebend'ge Grab (Indes der blut'ge Würger meines Hauses Auf dem geraubten Throne triumphiert) Wo ich an meinem ew'gen Schmerz und Haß Die Tage zähle, und meines Lebens schwache Flamme nähre. Hinsehe in ein langes ödes Einerlei Und rückwärts sehe in ein glänzend Leben.]

Δημήτριος, Δεύτερη Πράξη [σε παλαιότερη μορφή]

163

Όλόκληρος ό πύργος παραδόθηκε στίς φλόγες, 'Ακόμη και τό λειψανό του, στερνή παρηγοριά στο πένθος, Μου άπαρνηθηκε ή μοίρα ή τρομερή! [Μα κι έτσι δεν ήσύχασε του σπιτικού μου 6 εχθρός* Ό υποκριτής, τό φόνο για νά συγκαλύψει Κατηγόρησε για την απροσεξία εμένα, 'Οργίστηκε ενάντια σέ δλη τη γενιά μου, Όλόκληρο τον οϊκο καταδίωξε των Ρομανόφ, Κι ή ίδια εγώ, μ' δλες τις θαλερές της νιότης μου δυνάμεις Μ' δλες του στήθους μου τις φλογερές ορμές, Παραπετάχτηκα σ' αύτόν τον ζωντανό τον τάφο ('Ενώ ό αιμοβόρος του σπιτικού μου σφαγιαστής 'Επάνω στον κλεμμένο θρόνο θριαμβεύει) 'Όπου μέ τον αιώνιο πόνο και τό μίσος μου Μετρώ τις μέρες και της ζωής μου την ισχνή φλογίτσα συντηρώ. Μπροστά μου μία χρόνια έρημη μονοτονία Και πίσω μου αντικρίζω μια λαμπρή ζωή.]

ΠΡΟΣΧΕΔΙΑ [I. Σελίδες με Προσχέδια]

[ι] Επειδή ή υπόθεση είναι μεγάλη καΐ πλούσια και περιλαμβάνει πλήθος συμβάντων, γι' αύτό πρέπει να κατευθύνεται μέ εναν γενναίο δυναμικό βηματισμό προς τις πιο υψηλές και σημαίνουσες στιγμές. Κάθε κίνηση πρέπει να προωθεί αισθητά την υπόθεση. Εισδύει κάνεις άπό τό έσωτερικό της Πολωνίας, μέσω των συνοριακών κυβερνείων, καταμεσής στο Κρεμλίνο της Μόσχας, καί, σέ κάθε σημείο δπου ή υπόθεση θα σταθεί, πρέπει να είναι κάνεις απολύτως καίριος. 'Άν ή υπόθεση αφήνει κάποιες στιγμές τον ήρωα για να άσχοληθεΤ μέ άλλα ενδιαφέροντα ζητήματα, θα πρέπει τότε 6 ήρωας και τό έγχείρημά του να προχωρήσει σ' αύτό τό μεσοδιάστημα πολύ πιό αισθητά. Κύριοι σταθμοί της δράσης είναι: α) Σαμπόρ στη Γαλικία 1) πριν άπό τήν άναγνώριση. I 2) μετά τήν άναγνώριση. β) Κρακοβία στή συνεδρία της Βουλής.

II

γ) Στά ρωσικά σύνορα δ) Σέ ρωσικό έδαφος. Μάχη και μεταβλητή έκβαση του πολέμου, ε) Κάτοχος μιας θέσεως ως κατακτητής.

στ) Επειγόντως μέχρι τήν Τούλα, δπου ενεργεί ήδη ως κυρίαρχος. III ζ) Μπροστά στή Μόσχα, δπου ή μοίρα του μεταστρέφεται, η) Είσέλαση στη Μόσχα.

ι66

IV.

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

θ) Στο Κρεμλίνο μόνος καΐ ύπο πλήρη κατοχή της κυριαρχίας, δπου επίσης L) βρίσκει τήν καταστροφή του.

Ό Δημήτριος μετατοπίζεται τόσο πολύ απ' αύτό πού ήταν αρχικά, ώστε στο τέλος της υπόθεσης 6 πρότερος έαυτός του βρίσκεται πολύ πίσω του — γι' αύτό είναι απαραίτητο να εντυπωθεί στήν ψυχή του θεατή μια ζωηρή και γοητευτική εικόνα του, ή οποία να άνακαλεΐται ζωντανή επειτα στή θύμηση με έναν συγκινητικό τρόπο, δταν ό Δημήτριος θα εχει προκύψει ένας πολύ διαφορετικός άνθρωπος. Ή τρυφερή συμπάθεια της Λοντόισκα ανήκει στήν έποχή εκείνη, ή ζοφερή επίσης πλήρης έλπίδων κατάσταση στο σπίτι του βοεβόδα ξυττνα μια συγκινητική νοσταλγία και μια οδυνηρή σύγκριση. — Ρωτα τον Καζιμίρ, αδελφό της Λοντόισκα, για τον νεαρό εκείνο, δηλαδή για τον ϊδιο τον εαυτό του, σαν να ήταν για κάποιον ξένο* τόσο διαφορετικά νιώθει τον εαυτό του, και τόσα πολλά έχει ζήσει στο μεταξύ, ώστε οι μέρες εκείνες μοιάζουν να βρίσκονται στο μισοσκόταδο. — Μ' αύτές τις γλυκιές θερμές αναμνήσεις συνδέεται σκληρά και αποφασιστικά τό φοβερό παρόν, ή εξουσία χωρίς άγάττη, τό ιλιγγιώδες ύψος χωρίς ήρεμία, κοντολογίς ή απόλυτη τσαρική ισχύς του, και σύντομα ή ωμότητα συνεπαίρνει ξανά τή βασανισμένη του ψυχή. Είναι ωμός απέναντι σε δλους δσοι αφήνουν νά εννοηθεί μιά αμφιβολία γιά τό πρόσωπό του* ιδιαίτερα ό Ρομανόφ του δίνει αφορμή· κι δμως μοιάζει σάν νά προστατεύουν αύτόν τον νεαρό άνώτερες δυνάμεις, κι έτσι δεν μπορεί ό Δημήτριος νά τόν πειράξει καθόλου. Ό αδερφός της Λοντόισκα πεθαίνει υπερασπιζόμενος τόν Δημήτριο. Σκοτώνονται λοιπόν ό παλατίνος (I), ό Μπόρις (II), ή 'Λξίνια (IV), ό αύτουργός της απάτης (ΠΙ), ό άδερφός της Λοντόισκα (Ιλ^ και ό 'ίδιος ό Δημήτριος! (V). Μήπως πρέπει νά αναμειχθεί και ό τσάρος Φεοντόρ και νά σκοτωθεί; Ενδιαφέροντα συστατικά μέρη είναι ι) Ή μεταστροφή της τύχης και του χαρακτήρα του Δημητρίου. 2) Μάρθα, ή μοναχή, ή τσαρίνα, ή μάνα. 3) Μπόρις, ό σφετεριστής πού καταστρέφεται.

Προσχέδια

ιόγ

4) Ρομανοφ καΐ Άξίνια, οί εραστές, οι αγνοί. 5) Μαρίνα, ή πασχίζουσα φιλόδοξη. 6) Λοντόισκα, το ερωτευμένο χορίτσι. γ) Ή πολωνική Βουλή καΐ ή εν γένει πολωνική ιδιοσυγκρασία. 8) Ή ιδιοσυγκρασία των Κοζάκων. 9) Ή Μόσχα και ή ρωσική ιδιοσυγκρασία. Ή είσέλαση. ιο) Σολτικοφ, το στρατόπεδο. ιι) Παλατινός. 12) Ό υποκινητής της άπατης. 13) Τσούσκι. Ή συνωμοσία. 14) Ό αδερφός της Λοντόισκα. 15) Βοεβόδας. ι6) Πατριάρχης Ίώβ. ιγ) Οί Ρώσοι φυγάδες. "Ολγα και Μάρθα Ό Δημήτριος σκότωσε τον παλατίνο. Ό μαντατοφόρος. Μάρθα και αρχιεπίσκοπος. Δημήτριος και Λοντόισκα. Ό Δημήτριος στα ρωσικά σύνορα: Βοεβόδας. Οί Ρώσοι. Μανιφέστο στο χωριό. Οί παραπάνω. Μαρίνα. Ό Δημήτριος στή φυλακή. Μπόρις. Τά νέα. Σκηνή άναγνώρισης. Ό Μπόρις αύτοκτονει. Σκηνή του ύπηρετικοΰ προσωπικού. Συμφωνία. Άξίνια. Ρομανόφ. Λοντόισκα. Δημήτριος. Ή Λοντόισκα μόνη. Ό Δημήτριος στήν Τούλα. Βουλή. Ό Δημήτριος μαθαίνει τή γενιά του. Ό Δημήτριος μετά τή Βουλή. Μάρθα. Δημήτριος. Είσέλαση.

ι66

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

[-] ΠΡΑΞΙΣ I

ι) Ό Δημήτριος, τί παρουσιάζει στο σπίτι του βοεβόδα. Όρφανός. Ρώσος. Μοναχός.^ 2) Γλυκοκοιτάζει τη θυγατέρα του κυρίου του. 'Όχι τόσο έρωτας δσο φιλοδοξία. 3) Αύτη δεν φαίνεται αδιάφορη άπέναντί του. Καθόλου τρυφερότητα. 4) Οι προστατευόμενες αδελφές της και ό μνηστήρας της, παλατίνος. Ό χαρακτήρας της. 5) Ή πραγματική συμπάθεια της Λοντόισκα για τον Ρώσο νεαρό. 6) Θέση του Ρώσου νεαρού έναντι του αύλικοΰ προσωπικού. α) Ό παλατίνος ζητα μέ πείσμα τό λόγο από τον Γκρίσκα, επειδή αύτός γλυκοκοίταξε τή δεσποινίδα, τή μνηστή του παλατίνου, τον κατηγορεί για τήν ταπεινή καταγωγή και τον τυχοδιωκτισμό του και του συνιστά να χαθεί από τα μάτια του. Ό Γκρίσκα άπαντα αρχικά μέ εύγενή αύτοπεποίθηση, τελικά δμως ή περιφρονητική συμπεριφορά ερεθίζει τήν περηφάνια του. Ό παλατίνος θέλει νά τον τιμωρήσει γιά τή θρασύτητά του, ό Γκρίσκα αμύνεται, ο οργισμένος Πολωνός όρμα καταπάνω στό σπαθί του άντιπάλου του και πέφτει θανάσιμα λαβωμένος. β) Οι άξιωματοϋχοι του βοεβόδα έρχονται βιαστικά μόλις ακούνε τή φασαρία* ό μάγειρας, ό κηπουρός, ό καστελάνος, οί δούλοι τών στάβλων περιστοιχίζουν τόν φονιά και τό θύμα. Ό Δημήτριος άντιμετωπίζει άναυδος και παραλογισμένος τήν κακοτυχία του. "Αλλοι τόν αναθεματίζουν, άλλοι τόν λυπουνται. 'Όλοι τόν θεωρούν χαμένο, αν και μερικοί εύχαρίστως θά τόν έσωζαν. Τό μέγεθος της κακοτυχίας, ιδιαίτερα γιά έναν ξένο, νά εχει σκοτώσει Πολωνό αριστοκράτη. Τό μεγαλόψυχο φρόνημα τών Πολωνών γίνεται εμφανές στις κρίσεις τους. Συμπονετική συμπαράσταση ^ Θά μπορούσε ί'σως ή συνεδρίαση της πολωνικής Βουλής νά γίνει ακριβώς στον ιδί,ο τόπο και τήν ιδια ώρα μέ τό κυρίως γεγονός. Ποιος είναι ό θρασύς πού μπορεί και τολμά Νά γλυκοκοιτάξει στή μνηστή μου;

Προσχέδια

ιόγ

της Λοντόισκα στην κακοτυχία του νεαρού, τον όποιο άγαπα στα κρυφά. Φτάνει ό βοεβόδας, πληροφορημένος ήδη για την πράξη. Θέτει τον Γκρίσκα υπό περιορισμό και λυπαται πού είναι αναγκασμένος να τόν καταδικάσει. Ό Γκρίσκα άναμένει τό μοιραίο στη φυλακή, πιστεύει δτι εχει παίξει μέχρι τέλους τό ρόλο του. Ή Λοντόισκα είναι στό πλευρό του.^ Τότε, άντι για τόν αναμενόμενο άγγελιαφόρο του θανάτου, μπαίνει ό βοεβόδας, οι δεσποινίδες, κλπ. Τόν ξεδένουν, του συμπεριφέρονται τελείως διαφορετικά, μοιάζει σαν να του αποδίδουν τιμές. 'Ιδιαιτέρως ή Μαρίνα δείχνει τ/)ν εύνοιά της και ό βοεβόδας πολύ σεβασμό. Μόνο ή Λοντόισκα απορεί ποιό και μόνο πράγμα τόν έμποδίζει να προσδοκά κάτι εύχάριστο. 'Έρχεται τότε ή σειρά των ερωτήσεων, στις όποιες ό Γκρίσκα άπαντα λακωνικά. Τελικά του αποκαλύπτουν δτι τό κόσμημα πού είχε εμπιστευθεί στη Λοντόισκα εγινε άφορμή νά τόν άναγνωρίσουν ως τόν τσάροβιτς Δημήτριο. Ή βαθιά παρατεταμένη του κατάπληξη, ή οποία τελικά παραχωρεί τη θέση της σέ μιά μεγάλη αύτοπεποίθηση. Πέφτει από τά μάτια του τό πέπλο, πιστεύει στόν εαυτό του και πείθει μ' αύτόν τόν τρόπο και τόν βοεβόδα. 'Αναμνήσεις άπό τόν καιρό πού ήταν μικρό παιδί. Ή μεγάλη πυρκαγιά. Παράφορη μετάπτωση άπό την προηγούμενη στη νέα του κατάσταση. Ή συμπάθειά του πρός τη Μαρίνα εκδηλώνεται. Του ζητα νά διεκδικήσει τό βασίλειο πού κληρονόμησε, καί, έπειδή εκείνος δεν έχει καθόλου μέσα νά τό επιτύχει, ή Μαρίνα τότε πιέζει τόν πατέρα της και ύπόσχεται στόν Δημήτριο γενναία έξ όνόματος του βοεβόδα κάθε συμπαράσταση. 'Ανακοινώνεται ή συνεδρίαση της Βουλής στην Κρακοβία. ^ Της δίνει τό κόσμημα και 'τη στέλνει νά φύγει μέ Ινα μήνυμα. Μετά την αποχώρηση της, ακολουθεί μιά σκηνή μέ τόν ιησουίτη πού θέλει νά τόν κάνει καθολικό.

ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

'Ένας η καΐ περισσότεροι Ρώσοι φυγάδες, οι οποίοι φέρνουν νέα για την τρέχουσα κατάσταση του ρωσικού κράτους. 'Αναφέρουν εναν λαϊκό θρύλο, σύμφωνα μέ τον οποίο ό μέγας ήγεμών Δημήτριος είναι άκόμη ζωντανός. Ή πίστη του Δημητρίου στον εαυτό του ενισχύεται άκόμη περισσότερο χάρη στα λόγια τους. Οι Ρώσοι εκπλήσσονται μ' αύτόν. 'Απανωτά σημάδια. Ό Δημήτριος συστήνεται στους Ρώσους ως τσάρος τους και δέχεται την προσκύνησή τους, επειδή εκείνοι δράττονται μέ λαχτάρα της εύκαιρίας νά εκδικηθούν μήπως επειδή είναι πραγματικά πολύ τυφλωμένοι άπο τό συμφέρον ώστε νά άμφιβάλλουν γιά πολύ;^ Συγκέντρωση τών υφισταμένων προσώπων γύρω άπό τον νεοαποκαλυφθέντα τσάρο.^ Ή Αοντόισκα μέ την άγάττη της. Χαίρεται γιά τό μεγαλείο του, αν και νιώθει συνάμα πόνο πού θά τον χάσει. — Της υπόσχεται νά της φέρει εύτυχία, αλλά γιά κείνη χωρίς αύτον δεν υπάρχει καμία εύτυχία έπι γης. Θά μπορούσε νά μπει στή σκηνή και ένας ιησουίτης. Ό Δημήτριος μετά τό γεγονός της αναγνώρισης άλλάζει τά ένδύματά του και έχει γίνει τελείως διαφορετικό πρόσωπο δταν ξαναεμφανίζεται. Τό ύττηρετικό προσωπικό του βοεβόδα χαίρεται γι' αύτόν, μόνο ή Αοντόισκα είναι λυττημένη· οι αδελφές της Μαρίνας είναι γεμάτες φθόνο, ό ίδιος δμως ποτέ δεν ήταν τόσο άξιαγάττητος, παρόλο πού άπολαμβάνει πλήρως τις τιμές του άξιώματός του. Οι Ρώσοι πού είναι παρόντες του προσδίδουν μέ την ύποτέλειά τους τή λάμψη ενός κυρίαρχου. ΠΡΟΣΩΠΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ

ΠΡΑΞΗΣ

Ό βοεβόδας του Σεντομιρ

^ Οί Ρώσοι ζητούν άσυλο και γίνονται αμέσως δεκτοί. Τοποθετούνται μπροστά στον Δημήτριο και μιλούν περι της καταστάσεως του μοσχοβίτικου κράτους. ® 'Αμέσως μετά τή σκηνή αύτή, γίνεται ή σκέψη γιά μιά επιχείρηση εναντίον της Ρωσίας. Ή εκλογή τών εκπροσώπων τών τάξεων συνιστά ένα ζωηρό ιντερμέδιο.

Προσχέδια

ιόγ

Ό παλατινός του Λιούμπλι,ν Γκρισκα Μαρίνα Εύφροσύνη θυγατέρες του βοεβόδα Σοφία Λοντόισκα θυγατέρα του καστελάνου Τιμόθεος Ρώσοι ξενιτεμένοι 'Αθανάσιος Ό τοποτηρητής του παλατιού του βοεβόδα, Ό μάγειρας Πολωνοί άρχοντες Ό κηπουρός Δούλοι σταβλίτες ΠΡΑΞΙΣ I

Ό Δημήτριος πριν από τήν αναγνώριση, μέσα στή δυστυχία, καταδικασμένος σέ θάνατο. Ό Δημήτριος μετά τήν αναγνώριση, εξυψωμένος. Συμφωνία μέ τον βοεβόδα. Σχέδιο για τήν κατάκτηση της Ρωσίας. Ή πολωνική Βουλή. Συζητήσεις ενώπιον του ιδίου. Ό Δημήτριος (ττή συνεδρίαση της Βουλής. Οί Πολωνοί για χάρη του παίρνουν τα δπλα. Π Ρ Α Ξ Ι Σ II

Ή Μάρθα ως μοναχή πληροφορείται τήν επανεμφάνιση του γιου της. Ό Μπόρις και ή τσαρίνα. 2) Τό μανιφέστο σ' ένα ρώσικο χωριό. 1) Ό Δημήτριος πατάει σέ ρωσικό έδαφος. Κοζάκοι προσφέρουν τις ύττηρεσίες τους. 3) Οι επιτυχίες του. 4) Ό στρατός του Μπόρις άμφιταλαντεύεται. Ό Μπόρις εγκαταλελειμμένος από τήν τύχη του αύτοκτονεΐ.

ι66

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

Π Ρ Α Ξ Ι Σ III

Ό Δημήτριος τυχερός καΐ νικηφόρος. Τποταγη των έπαρχιών. Λαμβάνει την τσαρική ενδυμασία και είναι τώρα κύριος της Ρωσίας. Ή Άξίνια οδηγείται ενώπιον του. Φλέγεται άπο έρωτα γι' αύτήν. "Αφιξη της μητέρας του. Μαθαίνει τήν καταγωγή του και σκοτώνει τον κομιστή της πληροφορίας. Συνάντηση μέ τήν τσαρίνα. Είσέλαση στή Μόσχα. Π Ρ Α Ξ Ι Σ IV

Τό δραμα του Ρομανόφ. Ό Δημήτριος τύραννος και δυστυχής. "Αφιξη της Μαρίνας και των Πολωνών της. Ό αδελφός της Λοντόισκα. Γάμος και βασιλική στέψη. Θάνατος της Άξίνια — Όδύνη του Δημητρίου. Ή συνωμοσία και ή φονική γιορτή. Πτώση του Δημητρίου. [3] Ό Ρώσος νεαρός άνάμεσα στο ύττηρετικό προσωπικό του βοεβόδα είναι τό αντικείμενο μέ τό όποιο ασχολείται πρώτα πρώτα τό έργο. Είναι τολμηρός και θαρραλέος, μέ υψηλό φρόνημα, πείσμων και αποφασιστικός. Διαβλέπει κάνεις σ' αύτόν μια ασυγκράτητη, ορμητική, άγρια, ανεξάρτητη φύση, πού υπερτερεί πολύ από τή θέση στήν οποία τόν βρίσκει κανείς... 'Ηταν ένας καλόγερος και τα πάντα επάνω του εΐναι ίττποτικά, εμφανίζεται ως ύττηρέτης και τα πάντα επάνω του είναι ήγεμονικά. Διαθέτει δλες τις ίττποτικές δεξιότητες, ξέρει να δαμάζει τα πιό άγρια άλογα, πυροδοτεί κανόνια, γνωρίζει τήν ιστορία της χώρας, είναι ένημερωμένος για τις

^ "Εχει ασυγκράτητη δίψα για μάθηση και μισεί καθετί πού είναι βαρβαρικό.

Προσχέδια

ιόγ

κρατικές υποθέσεις καΐ επιδεικνύει παντού έναν γρήγορο, αποφασιστικό, σταθερό χαρακτήρα.^ Αύτός ό νεαρός πρέπει στην πορεία της δράσης νά γίνει Ρώσος τσάρος και γιος του τρομερού Βασίλιεβιτς. Πρέπει συνεπώς νά εντυπωθεί άμέσως μια εικόνα του τέτοια, πού νά συνάδει μέ τό μελλοντικό του ρόλο... Ώς ξένος, ώς πολίτης ενός εχθρικού έθνους και μιας εχθρικής θρησκείας, ώς τυχοδιώκτης, πρώην μοναχός και φυγάς, πού δεν εχει διαπιστεύσεις, εμπλέκεται μέ τούς Πολωνούς* σέ μερικούς είναι μισητός, γιατί τούς κόβει τό δρόμο, άλλοι, ιδιαιτέρως οι γυναίκες, του δείχνουν εύνοια, ο βοεβόδας τόν συμπαθεί, ή κόρη του Μαρίνα τόν ξεχωρίζει, ή Λοντόισκα, ή θυγατέρα του καστελάνου, τόν άγαπα. Συμπεριφέρεται μέ μιά κάποια άβρότητα πρός τούς συναδέλφους του, μέ εύγενή άφοσίωση πρός τόν εύεργέτη του, μέ σεβασμό και χάρη πρός τη θυγατέρα του. Ή ήλικία του είναι είκοσι ενός ετών. Δέν μαθαίνουμε πώς ήρθε στό σπίτι του βοεβόδα, παρά μόνο δτι ήρθε άπό μακριά, δτι δραπέτευσε άπό μιά μονή του Άγιου Βασιλείου κατευθυνόμενος πρός τή Λιθουανία και άπό εκεί στάλθηκε στόν βοεβόδα. Τό εργο πρέπει νά ξεκινά άμέσως μέ ζωηρή δράση, και άντικείμενο πρέπει νά είναι ό ήρωας του εργου.^ Πρέπει κάνεις νά άποκτήσει άμέσως πλήρες ενδιαφέρον γιά τήν ύπόθεση. Υφίσταται τό ερώτημα αν πρέπει στήν πρώτη πράξη νά λάβει χώρα μιά διπλή μεταστροφή της τύχης, αν δηλαδή ό Δημήτριος άπό μιά αισιόδοξη κατάσταση, εντός της οποίας εμφανίζεται άρχικά, πρέπει νά ξεπέσει στή δυστυχία, και έπειτα νά υψωθεί στήν εύτυχία — ή αν είναι καλύτερα νά εμφανιστεί εξαρχής μέσα στή δυστυχία. Αύτό τό τελευταίο είναι άπρόσφορο επειδή άποκλείει τί] δυνατότητα νά εισαχθεί δεόντως ό Δημήτριος, ιδιαίτερα νά προβληθεί σωστά τό γενναίο ύψηλό του φρόνημα, μέ τό όποιο εξυψώνεται πάνω άπό τη θέση του. 'Όλα θά διαδραματιστούν ® Θά ήθελε εύχαρίστως νά αναδειχθεί στόν πόλεμο, πασχίζει γι' αύτό. "Εχει μεγάλη έπαρση απέναντι σέ δλους δσοι τόν περιφρονούν. Δίνει χάρισμα στους συναδέλφους του ύττηρέτες κάτι πού του ειχε δωριστεί και κρατα μόνον αύτό πού έχει συναισθηματική αξία γιά τόν ίδιο. ^ Ό Δημήτριος δέν εμφανίζεται δμως άμέσως μόνος.

ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

αμέσως μέσα σέ υπερβολικέ συναισθηματισμό, εάν εύθύς εξαρχής ό Δημήτριος εμφανιστεί ώς αντικείμενο οίκτου. Είναι προτιμότερο να δούμε στη συνέχεια δτι ή εύνοια της Μαρίνας για τον νεαρό Ντμίτρι και ή δική του συμπάθεια για έκείνην παρουσιάζεται ώς κάτι εύτυχές/® και ή άγάττη της Λοντόισκα γι' αύτόν επίσης. Ή Μαρίνα εχει ενα ραδιουργο, ανήσυχα πασχίζον, υπερήφανο φρόνημα, θέλει να ανέλθει και να ξεπεράσει τις αδελφές της, άκριβώς επειδή θεωρεί εύτελή εναν συνηθισμένο γάμο μέ κάποιον δμοιό της, επειδή καμία άλλη θέση δεν την εντυπωσιάζει έκτος από την ανώτερη* αφήνεται λοιπόν δλο και πιο ανέμελα στην εύαρέσκειά της για τον Ρώσο νεαρό. Ξεχωρίζοντάς τον, του δίνει αξία, και είναι κολακευτικό για τό έττηρμένο αρχομανές της ττνεΰμα νά είναι κατά κάποιον τρόπο ό Δημήτριος κατασκεύασμα δικό της. Ό Δημήτριος είναι επικίνδυνος για τό σπίτι του βοεβόδα, άφου είναι άλλοδαπός και άνώνυμος ξένος, πού δεν εχει κανένα στήριγμα, εκτός άπό την εύνοια του προστάτη του* έχει δμως άρκετούς εχθρούς και έναν φοβερό άντίπαλο στό πρόσωπο του περήφανου παλατίνου, στό δρόμο προς τη μνηστή του οποίου στέκεται εμπόδιο. Ή εύνοια πού του δείχνει ή Μαρίνα είναι καθεαυτην ένα ολέθριο δώρο. Τον κάνει παράτολμο και τυφλό, και εξοργίζει τον άντίπαλό του. Ή Λοντόισκα, τό ερωτευμένο κορίτσι,^ τον προειδοποιεί, θέλει νά τον άπομακρύνει γιά νά μην τον βλέπει ό παλατίνος, αλλά ή δική του άρχοντική περηφάνια δεν τό επιτρέπει. Νιώθει ανεβασμένος χάρη στην προτίμηση πού του δείχνει ή άγάττη, δεν θέλει νά υποχωρήσει, και έτσι συγκρούεται μέ τόν όργίλο παλατίνο. Οί αδελφές της κατηγορούν τη Μαρίνα γιά τη συμπεριφορά της.

Ή συμπάθεια του είναι δείγμα θάρρους. Ή εύνοια της είναι δείγμα κάλλους. ^^ Ή χαρά του γιά την ένδειξη εύνοιας άπό τή Μαρίνα, ενώ υπάρχουν πολλές αιτίες νά φοβαται κανείς πολύ γι' αύτόν, άσκεΤ μεγάλη επίδραση στον θεατή, εφόσον ή εύτυχία και ό φόβος ενωμένα συγκινοΰν επίσης τό ερωτικό ενδιαφέρον της Λοντόισκα ((ανεβάζει» την κατάσταση.

Προσχέδια

ιόγ

εκείνη εκφράζει, ανοιχτά τό χαρακτήρα της καΐ εμφανίζεται ώς αύτόνομη φύση τραγικού μεγαλείου, ενώ οι αδελφές της ξεθωριάζουν δίπλα της ώς τετριμμένες. Σε τί συνίσταται ή ένδειξη εύνοιας της Μαρίνας προς τον Δημήτριο; Θα πρέπει να είναι τέτοιας λογής, ώστε να ένθαρρύνει εναν τολμηρό, να προσβάλλει εναν ζηλιάρη, κι ώστόσο να μην είναι δυνατόν νά υπονοηθεί δτι φταίει ή δεσποινίδα. Εκείνη μπορεί νά δείξει καταφρόνια γιά ένα ανούσιο δώρο του παλατινού και νά αποδώσει αξία σέ μιά υπόκλιση του Γκρίσκα. ι) Ό Γκρίσκα σκοτώνει τον παλατίνο και νομίζει δτι είναι χαμένος. 2) Ό Γκρίσκα ανακαλύπτει την καταγωγή του. 3) Συμφωνία με τον βοεβόδα και υπόσχεση [γάμου] με τη Μαρίνα. 4) 'Αποχαιρετισμός από τη Λοντόισκα. 5) 6) γ) 8) 9) ιο) 11) 12) 13) 14) 15) ι6) ιγ)

Ή Ή Ό Ό

πολωνική Βουλή. Μάρθα στο μοναστήρι. Δημήτριος στά σύνορα του βασιλείου του. Δημήτριος ξιφομαχώντας.

Ό Μπόρις παίρνει δηλητήριο, Ό Ρομανόφ και ή Άξίνια. Ό Δημήτριος στψ Τούλα δέχεται την υποταγή τών πόλεων. Ό Δημήτριος μαθαίνει την απάτη και σκοτώνει τον κομιστή της πληροφορίας. Ή τσαρίνα Μάρθα καΐ ό Δημήτριος. Ό Δημήτριος και οι Μοσχοβίτες απεσταλμένοι. Ή Άξίνια φυλακίζεται. Είσέλαση του άπατεώνα στη Μόσχα. Ό Δημήτριος βλέπει τήν Άξίνια, την ερωτεύεται.

'8) 19) Δυσαρέσκεια με τους Ρώσους. Τσούσκι και Ρομανόφ. 2ο) Άφιξη της Μαρίνας. 2ΐ) Ή Άξίνια θανατώνεται.

ι66

22) 23) 24) 25) 26) 27) 28)

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Ό Ρομανοφ βλέπει ενα δραμα. Ό Δημήτριος καΐ ή Μαρίνα μετά τό γάμο. Ό Δημήτριος καΐ 6 άδελφός της Λοντόισκα. Ξέσπασμα της συνωμοσίας. Ό Δημήτριος και ή Μάρθα. Ό Δημήτριος θανατώνεται. Τέλος.

U] Ή Μαρίνα ξεχωρίζει ανάμεσα στις αδελφές της ώς άνεξάρτητη φύση και χαρακτήρας τραγικού μεγαλείου. Ή Μαρίνα παραχωρεί στον Γκρίσκα τα πρωτεία, προτού αποκαλυφθεί άκόμη ή θέση του. Φαίνεται ικανή να άγατυήσει, προτού αναπτυχθεί ή φιλοδοξία της. Εκείνος γλυκοκοιτάζει τη Μαρίνα, προτού άκόμη γνωρίσει ποιος είναι. Ή δική του άγάττη είναι ενδειξη θάρρους, ή δική της κάλλους. 'Από την άγάττη αύτί] ξεττηδα ή δυστυχία του, άπό τη δυστυχία του ξεττηδα ή εύτυχία του και ή έξύψωσή του. Τό ποιόν του Γκρίσκα ώς Ρώσου ξένου και πρόσφυγα, ώς λιποτάκτη μονάχου, ώς άστεγου και άνώνυμου μέσα στό σπίτι του βοεβόδα, άνάμεσα σε φθονερούς και εχθρικούς άνθρώπους, άνάμεσα σέ περήφανους γιά τά προνόμιά τους Πολωνούς άρχοντες, πού τόν βλέπουν άφ' ύψηλου, και δεν χαίρονται νά επισκιάζονται άπό εναν καταφρονεμένο Ρώσο. Είναι ενα τίποτα, προτού γίνει τό ύψιστο' αύτό πρέπει νά καταστεί σαφές. Επίσης τό δισυπόστατο του προσώπου του, τό δτι εκπαιδεύτηκε γιά μοναχός κι δμως εχει ίτυποτική φύση, τό δτι 6 ίδιος άπό τη μιά άπτεται των λογίων, άπό την άλλη των τυχοδιωκτών, κοντολογίς τό μπαρόκ, αινιγματικό, θαυμαστό του χαρακτήρα του πρέπει νά γίνει αισθητό. Πολλά εξαρτώνται άπό τό πώς τίθενται τά δεδομένα πού άποδεικνύουν την τσαρική καταγωγή του. ι. Προτού άκόμη σκεφτεί κάνεις δτι αύτό ς είναι ό τσάροβιτς, έχουν έρθει οι Ρώσοι πρόσφυγες και έχουν άναφέρει τό θρύλο δτι στη Μόσχα πιστεύεται πώς ό νεαρός Ντμίτρι είναι

Προσχέδια

ιόγ

ακόμη έν ζωη, πράγμα πού κάνει τον Μπόρις να ανησυχεί. Αύτό θίγεται πάνω στην κουβέντα καΐ μικρή προσοχή του δίνεται αρχικά: δταν συμβεί δμως αύτό, 6 Γκρίσκα εχει ήδη δώσει εκείνο τό κόσμημα στή Λοντόισκα. 2. Τώρα φέρνουν τό κόσμημα μπροστά ακριβώς σ' αύτούς τούς Ρώσους, και ή πολύτιμη αξία του, καθώς και ή μορφή του προκαλεί τήν προσοχή... — Οι Ρώσοι ρωτούν μέ κατάπληξη από που προέρχεται, δείχνουν ακόμη να έχουν ενα ιδιαίτερο ενδιαφέρον γι' αύτό, και κάποιος τούς λέει μέ λίγα λόγια για τόν Ρώσο νεαρό πού πρέπει να εκτελεστεί. 'Όταν ρωτάνε περισσότερα, αποκαλύπτουν δτι έχουν δει αύτό τό κόσμημα να τό φοράει ό Ίβάν Βασίλιεβιτς ή ό γιός του Ντμίτρι Ίβάνοβιτς, κλπ. Οι Ρώσοι απαιτούν επειγόντως να δουν τόν φυλακισμένο. Συγκεντρώνονται και άλλες ακόμα ένδείξεις, οι όποιες προκαλούν και ενισχύουν σέ δλους τούς παρισταμένους τήν ιδέα δτι αύτός ό ίδιος θα μπορούσε να είναι ό Δημήτριος· και τότε ττηγαίνουν πρός τό δωμάτιο του φυλακισμένου. Ή Μαρίνα, ή όποια έχει έρθει μαζι μέ τή Λοντόισκα, ή στή θέση της, είναι παρούσα στή σκηνή αύτή. 'Όταν ό βοεβόδας φεύγει μαζι μέ τούς Ρώσους, ή Μαρίνα μένει παρά τή θέλησή της πίσω, και ή Λοντόισκα, παίρνοντας αφορμή άπό τήν άνησυχία της Μαρίνας, τήν πιέζει να μάθει για τήν επιτυχία μέ τό κόσμημα. Αύτό πού άκούει ή Λοντόισκα άπό τή δεσποινίδα τήν κάνει νά τρέμει άπό κατάπληξη* άκούει δτι τό πεπρωμένο του φυλακισμένου άρχισε νά μεταστρέφεται κατά έναν περίεργο τρόπο. Περισσότερα δέν μπορεί νά μάθει, επειδή ή Μαρίνα βιάζεται νά προλάβει τους άλλους* τή δεσποινίδα άκολουθεΐ και ή Λοντόισκα. Ερχόμαστε τώρα στήν κάμαρα της φυλακής του Γκρίσκα, ό όποιος άποχαιρετα κιόλας τή ζωή. Δέν είναι γιά πολύ μόνος, καθώς άντιλαμβάνεται τά βήματα εκείνων πού πλησιάζουν δέν πιστεύει πιά τίποτε άλλο, παρά δτι θά τόν οδηγήσουν στό θάνατο. Ό βοεβόδας, οι Ρώσοι, ή Μαρίνα, ή Λοντόισκα μπαίνουν μέσα. Τόν άντιμετωπίζουν μέ έναν συγκρατημένο σεβασμό, τόν όποιο ό Γκρίσκα ύπ' αύτές τις συνθήκες δέν καταλαβαίνει' γιά τή δυστυχία του δέν γίνεται καθόλου λόγος· τόν ρωτάνε γιά πράγματα ολότελα περασμένα, γιά τήν πατρίδα του, γιά τά νεανικά του χρόνια, γιά τις ύπόλοιπες λεπτομέρειες της ζωής του* οι άπαντήσεις του είναι λακωνικές και άβίαστες, δέν ξέρει

ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

ποιος είναι, δμως δλες οι άπαντήσεις του είναι νέες βάσιμες αίτιες για επιβεβαίωση δσων οι άλλοι πιστεύουν. Τελικά θυμαται δτι εχει ακόμη στην κατοχή του κάποιο γραπτό, τό όποιο θα μπορούσε ϊσως να δώσει στοιχεία γι' αύτόν από εκείνα πού του ζητούσαν. Ποτέ δεν τό είχε προσέξει από τότε πού εβαλε στην άκρη τό ράσο του μονάχου. Είναι ενα Ψαλτήρι ή κάποιο άλλο ιερό βιβλίο, στό όποιο υπάρχει μια ελληνική γραφή. Τό βιβλίο αύτό, ή ότιδήποτε είναι, τό φέρνουν και τό δίνουν στόν βοεβόδα, πού δεν μπορεί να τό διαβάσει' ένας από τούς Ρώσους τό διαβάζει, ενώ δλοι κρέμονται με τεταμένη περιέργεια άπό τό στόμα του, από τό βλέμμα του. — Ό Ρώσος, καθώς διαβάζει, γονατίζει μπροστά του. Ό Δημήτριος ξαφνιάζεται με τήν ενέργεια αύτή. 'Ακούει να τόν προσφωνούν τσάροβιτς, οι άλλοι τό επαναλαμβάνουν φωναχτά, ή Μαρίνα εχει θριαμβευτικό βλέμμα, ή συγκίνηση της Λοντόισκα είναι απερίγραπτη. Εντέλει ό Δημήτριος ξυττνα άπό ενα παρατεταμένο ξάφνιασμα και μοιάζει σάν νά επεσε άπό τα μάτια του ενα πέπλο. Καθετί σκοτεινό στη ζωή του άποκτα μεμιάς φώς και σημασία. Οι πρώτες πρώτες εντυπώσεις επανέρχονται, θυμαται την πυρκαγιά, τή φυγή, θυμαται ξεκομμένες κουβέντες, οί όποιες γι' αύτόν δεν σήμαιναν τίποτα και τώρα άποκτοΰν ενα νόημα, θυμαται μάλιστα δτι πραγματικά τόν είχαν άποκαλέσει γιό του Βασιλίδη, και εκείνος τότε τό είχε θεωρήσει πείραγμα. Μέ λίγα λόγια, δλα ξεκαθαρίζουν, και τά σημάδια του κορμιού πού τό επαληθεύουν δεν άφήνουν νά πλαναται καμία άμφιβολία. Και προσαρμόζεται σ' αύτήν την παράξενη μεταστροφή της τύχης μέ άξιοθαύμαστη εύκολία* είναι ήγεμόνας τόσο γρήγορα και τόσο τέλεια, σάν νά ήταν άπό πάντα. Τό πρώτο του συναίσθημα άπευθύνεται στή Μαρίνα, γιά τήν όποια αισθάνεται τώρα ξαφνικά άξιος και κάτι περισσότερο άπό ίσος. Αύτή άνταποδίδει τή γεμάτη πάθος έξομολόγησή του μέ ενθαρρυντικά λόγια, συνάμα δμως προδίδει τή φιλοδοξία της, ύπενθυμίζοντάς του τήν επιβολή τών κληρονομικών προνομίων του. Τό ούσιώδες, πού ό ίδιος τή στιγμή εκείνη δέν τό σκέφτηκε, άπασχολεΐ άμέσως έκείνην, και είναι ή πρώτη της σκέψη. Αύτός είναι τσάροβιτς, άλλά χωρίς βασίλειο. Ή Ρωσία του άνήκει, άλλά του λείπουν δλα τά μέσα γιά νά τήν κατακτήσει. 'Όμως γι' αύτά δέν γίνεται άκόμη παρευθύς λόγος τούτες τις πρώτες στιγμές. Μετατρέπεται

Προσχέδια

ιόγ

ό πρώτα φυλακLσμέvoς καΐ ύττηρέτης σέ ήγεμόνα^^ καί φιλοξενούμενο —του βγάζουν τά δεσμά—, του δίνουν δπλα, πού είναι το πρώτο το όποιο ζήτα* ή απίστευτη είδηση έχει στο μεταξύ εξαπλωθεί σέ δλο το παλάτι. Θέλουν να δουν τον καινούργιο τσάροβιτς. Μπαίνουν οι αδελφές καί, δταν δεν είναι πια εκεί οι άλλοι/^ έχουν μια σκηνή μέ τη Μαρίνα, δπου δεν κρύβουν τδ φθόνο τους. Μια από τις αδελφές ονομάζεται λοχαγίνα και είναι παντρεμένη... [5] Ό Γκρίσκα στέκεται μέ ψυχρό φόβο μπροστά στο πτώμα του παλατινού και νιώθει δλη τη δυστυχία της κατάστασης του. Τό αύλικό προσωπικό του βοεβόδα, ό μάγειρας, ό κηπουρός, ό καστελάνος, οι δούλοι σταβλίτες^"^ μαζεύονται γύρω του, και ό καθένας τους τόν θεωρεί χαμένο. Δέν ζηλεύουν μέν τη μοίρα του σκοτωμένου καί λυποΰνται για τόν φονιά, ωστόσο δμως τους φαίνεται δτι είναι χαμένος χωρίς δυνατότητα σωτηρίας. Έρχεται ό βοεβόδας μέ τις θυγατέρες του και διατάζει να οδηγήσουν τόν Γκρίσκα στή φυλακή. Ό Γκρίσκα ήδη φεύγει όδηγημένος από τόν καστελάνο, ή Λοντόισκα τόν σταματα για λίγο, σκηνή του Γκρίσκα μαζί της, δπου αύτός της εμπιστεύεται τό κόσμημα και φεύγει. Ό βοεβόδας καί οι Ρώσοι πρόσφυγες. Γίνεται συζήτηση για τίς υποθέσεις στή Μόσχα καί μεταξύ άλλων αναφέρεται δτι οι άνθρωποι πιστεύουν πώς ό Δημήτριος ζει ακόμη. Ή Μαρίνα φέρνει τό κόσμημα, τό όποιο άφήνει έκπληκτους τους Ρώσους. Ό βοεβόδας καί οι Ρώσοι πανε να δουν τόν φυλακισμένο.

^ Ό βοεβόδας ανακοινώνει στο ύττηρετικό προσωπικό του οτι πρέπει νά προετοιμαστεί για την υποδοχή ενός μεγάλου ηγεμόνα. ^ Ή Μαρίνα δέν ζητα νά πείσει τόσο τόν εαυτό της, δσο τους άλλους, γιά την τσαρική καταγωγή του Γκρίσκα. Ή Ι'δια δέν περιμένει ως τό τέλος γιά τίς αποδείξεις, γιατί δέν τήν ένδιαφέρει ή αλήθεια, παρά μόνο νά έπωφεληθεΐ από τήν κατάσταση δπως μπορεί. Αύτή είναι ή πεποίθηση της άπλης πολωνικής αριστοκρατίας.

ι8ο

Δημήτριος ή Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάαχα

Λοντόισκα καΐ Μαρίνα. Ό Δημήτριος στη φυλακή, περιμένοντας το θάνατο. Ό βοεβόδας με τους συνοδούς του θέτει ερωτήσεις. Ή αναγνώριση του Δημητρίου ώς τσάροβιτς. Χαρά των Πολωνών πού έχουν τον τσάρο έντος των τειχών τους και πού τώρα θα γίνει πόλεμος με τη Ρωσία. Ή λοταρία της τύχης. Ό Γκρίσκα εμφανίζεται ώς τσάρος. Ή Μαρίνα καταφέρνει να πείσει μέ τα λόγια τον πατέρα της για την ενθρόνιση του τσάροβιτς. Ή συμφωνία μέ τον βοεβόδα και ή υπόσχεση [γάμου] μέ τη Μαρίνα. Ό χάρτης της Ρωσίας. Γκρίσκα και Λοντόισκα. Του ττηγαίνει τον αδελφό της και τον αποχαιρέτα συγκινημένη. Ό μονόλογός της, δταν εκείνος έχει φύγει και ακούγεται τό εμβατήριο πού σαλπίζει, κλείνει την πρώτη πράξη.^^ Προς εξεύρεση είναι: 1) Ή πρώτη είσοδος του ήρωα στη σκηνή. 2) Τό μοτίβο του αγώνα μέ τον παλατίνο. 3) Πρόσκληση στην πολωνική Βουλή. 4) Ή μετάβαση από τη σκηνή της άναγνώρισής του στην περαιτέρω δράση και ή επιδέξια κατάργηση του χρόνου.* [6α] Ό βοεβόδας κάνει ξανά την εμφάνιση του, συγκαλείται συνεδρίαση της Βουλής στο Λεμπέργκ ή στην Κρακοβία, άποφασίζεται δτι ό τσάροβιτς ^^ Οι Πολωνοί, οί όποιοι σ' αυτήν την πράξη οπλίζονται για τον Δημήτριο, εμφανίζονται στην τέταρτη και την πέμπτη πράξη ώς μάστιγες της Ρωσίας και ώς τύραννοι του προστάτη τους. * [Σ.τ.Μ.] Του κλασικιστικου δηλαδή νόμου περι ένότητος του χρόνου (της ταύτισης του συνεχους πραγματικού χρόνου της παράστασης μέ τον δραματικό χρόνο του έργου).

Προσχέδια

ιόγ

θά παρουσιάσει τό αίτημα του στη Βουλή, καΐ φροντίζει ώστε να έμφανιστεΤ εκεί με εύπρέπεια. Συνωστισμός γύρω από τον Δημήτριο. Σκηνή των Πολωνών εύγενών, οι όποιοι χαίρονται πού θά γίνει πόλεμος μέ τή Ρωσία και πού εκείνοι θά αναδείξουν τον τσάρο. Συγχρόνως γίνεται λόγος γιά τήν επικείμενη συνεδρίαση της Βουλής, γιά τήν εκλογή των εκπροσώπων των τάξεων, κλπ. Αύτή ή σκηνή λειτουργεί συγχρόνως και ώς διασκεδαστικό ιντερμέδιο. Μετά τή σκηνή αύτή μπορεί νά ακολουθήσει εκείνη δπου ό νέος τσάροβιτς παρουσιάζεται μέ αλλαγμένη μορφή, έτοιμος γιά ταξίδι, και κλείνει τή συμφωνία μέ τον βοεβόδα και ττ] θυγατέρα του. Χάρτης της χώρας. "Οργανα μέτρησης έκτεθειμένα σε κοινή θέα. Υπόσχεση γάμου μέ τή Μαρίνα. 'Όταν φεύγει από έκεΐ, έρχεται ή Λοντόισκα, ή Ναυσικά του έργου. Σκηνή μαζί της, δπου τον παρακαλεί νά πάρει μαζί του τον αδελφό της. Αύτός ό αδελφός έρχεται, ό Γκρίσκα του δίνει τις όδηγίες του.^^ Στο μεταξύ δλοι εξοπλίζονται γιά τήν αναχώρηση. Μονόλογος της Λοντόισκα, δταν ό τσάροβιτς έχει φύγει. Λαμβάνει χώρα τώρα ή συνεδρίαση της Βουλής στήν Κρακοβία, ή παρεμβάλλεται μιά ένδιάμεση δράση,^'^ πού διατηρεί τή χρονική συνέχεια. Ό Δημήτριος επιλέγει γιά τό έγχείρημά του τέσσερις εύγενεΐς Πολωνούς, ή μάλλον προσφέρονται οι ϊδιοι μαζι μέ τούς ακολούθους τους. Ή Μαρίνα ορίζει κάποιον απ' αύτούς ώς μυστικό της πράκτορα. 'Από τή συνεδρίαση της πολωνικής Βουλής ερχόμαστε στή Ρωσία, στο μοναστήρι^® δπου διαμένει ή τσαρίνα. Αύτό τό άλμα, τό όποιο απαιτείται από τόν θεατή,, πρέπει νά παραμείνει καλά κρυμμένο και νά προκύψει μέσω της εύκρινους πορείας της δράσης. Ά ν ό αδελφός δεν έρθει ό ίδιος, μπορεί στο έξης νά τόν υποδύεται ή Λοντόισκα. Αύτή ή ένδιάμεση δράση πρέπει νά απαιτεί λίγο χώρο, γιά νά μπορέσει στή συνέχεια νά ακολουθήσει ή σκηνή της συνεδρίασης της Βουλής. Τό μοναστήρι βρίσκεται στις έσχατιές του κόσμου.

ι82

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάαχα

Προτού εμφανιστεί ή Μάρθα καΐ προτού μιλήσει, περνάει μπροστά από τα μάτια μας μια εικόνα του γυναικείου μοναστηρίου... "Ισως μια συνοδεία άπο μοναχές πού βγαίνουν άπο την εκκλησία, ενα εκκλησιαστικό έθιμο, τό όποιο αναφέρεται 1) στη ρωσική θρησκεία 2) στόν μοναστηριακό τρόπο ζωής, λόγου χάρη μια προσκύνηση των ιερών εικόνων, μια ψαλμωδία* δλα δμως γίνονται σιωπηλά και άπλώς ενδεικτικά. Ή Μάρθα είναι τώρα γνωστή μ' αύτό τό όνομα στό μοναστήρι (κανένας δεν τήν ξέρει ως τσαρίνα και σύζυγο του Βασίλιεβιτς. 'Αλλά ή σοβαρότητά της, ή άξιοπρέπειά της, ακόμα και ή ομορφιά της, έχουν τραβήξει τήν προσοχή των αδελφών επάνω της). Μιά μοναχή, ή 'Όλγα, ξεκόβει μαζί της από τή συντροφιά, τήν ακολουθεί και έπιδιώκει νά τήν κάνει νά μιλήσει. (Ποιά νά είναι, ποιόν καημό νά εχει;) Ή Μάρθα στήν αρχή δεν απαντάει τίποτε, μετά δμως επιδεικνύει μιά φοβερή πέτρινη παγερότητα, δλα είναι γι' αύτήν περασμένα, τό μέλλον ολόκληρο της φαντάζει παντελώς αδιάφορο, και καμία αλλαγή δεν υπάρχει πιά, κανένας φόβος και καμία έλπίδα. Πώς φτάνει ή είδηση γιά τόν αναστημένο Δημήτριο α αύτό τό απομακρυσμένο μοναστήρι; Στό σημείο αύτό είναι κάνεις πιό περίεργος από οπουδήποτε άλλου, και ενδιαφέρεται γιά τά πάντα* ενας περιπλανώμενος μοναχός φέρνει τό νέο. ('Όταν τό αφηγείται, ή Μάρθα προδίδεται από μιά σφοδρή συγκίνηση, ακόμα και από μιά λιποθυμία. 'Όταν συνέρχεται, επιτρέπει νά τήν αναγνωρίσουν ως μητέρα του Δημητρίου.) [6β]

Εκείνος πού αποστέλλεται από τόν Μπόρις στή Μάρθα, πού βρίσκεται στό μοναστήρι, γιά νά της αποσπάσει τή δήλωση δτι 6 Δημήτριος είναι νεκρός και δτι αύτός πού τόν ύποδύεται είναι ενας απατεώνας, είναι ό πατριάρχης Ίώβ. Εκείνη γνωρίζει αύτόν τόν ιεράρχη ως συνένοχο κατά τήν ανάδειξη του Μπόρις, τόν όποιο ό ιεράρχης εξακολουθεί νά εκτιμά* ^^ Φτάνει μεταξύ άλλων ειδήσεων πού έρχονται από τόν κόσμο, και τις όποιες οί μοναχές ρουφάνε μέ λαχτάρα.

Προσχέδια

ιόγ

συνεπώς ή Μάρθα συμπεριφέρεται στον πατριάρχη μέ άκαταδεξιά καΐ τον υποτιμά μέ περήφανη αγανάκτηση. — Άφοΰ τον διώξει, είναι ξανά τέλεια τσαρινα και μητέρα, ζει ξανά στο παρόν, τά πάθη άφυττνίζονται, ή ελπίδα και ή επιθυμία δονούν την ψυχή της.^^ Ζητα νά αναπέμψουν προσευχές γιά την τύχη του Δημητρίου, δηλώνει άνοικτά γι' αύτόν ώς δικό της [γιο] πιστεύει ξανά στη θεία [δικαιοσύνη] μιλα ή βουβή Μάρθα 'Αμέσως μετά τό ζοφερό περιβάλλον του μοναστηρίου μεταφερόμαστε σ' Ινα εύφρόσυνο υπαίθριο τοπίο, δπου ό Δημήτριος μαζι μέ τό στρατό του φθάνει στά σύνορα της Ρωσίας. Τά τελευταία λόγια της τσαρίνας, τά όποια εκλιπαρούν γιά τον Δημήτριο την άνωθεν εύλογία, συνδέουν εκείνη τή σκηνή στο μοναστήρι μέ τούτη, κι έτσι τό μεγάλο άλμα γεφυρώνεται. Ή σκηνή διαδραματίζεται σ' ένα ύψωμα, από τό όποιο άγναντεύει κάνεις ένα ανοικτό τοπίο" ένα ρέμα τό διασχίζει, τό μάτι χάνεται πέρα στή χαρούμενη απλωσιά. Μπροστά στέκεται ενας συνοριακός δείκτης μέ τό έμβλημα της Μόσχας, τόν καβαλάρη άγιο Γεώργιο... Έδώ θά μπορούσαν ίσως νά ταχθούν οί Κοζάκοι στήν ύττηρεσία του, ή θά μπορούσε ένας αγρότης νά συναντηθεί μέ τόν τσάροβιτς. Δέχεται μέ κάποιον τρόπο έναν εύχάριστο οιωνό. Οί σ[υνοδοί] του είναι οί Ρώσοι της πρώτης πράξης, μερικοί από τους επικεφαλής τών Κοζάκων, [ό άδελφός] της Λοντόισκα, ό βοεβόδας. Ινας διάκος [6γ] Μετά τό περιστατικό αύτό, ή εύτυχής θέση του Μπόρις καταβαραθρώνεται και εκείνος δηλητηριάζεται. 'Όταν ό Δημήτριος επανεμφανίζεται, βρίσκεται ήδη στήν Τούλα, και επαρχίες όλόκληρες έχουν υποταχθεί σ' αύτόν. Πριν άπ' αύτό, ερχόμαστε στό στρατό του Μπόρις, ό όποιος εχει διασπαστεί από διχοστασίες και προσκυνά τελικά τόν Δημήτριο. Αύτό ^ καΐ άν δέν είναι της καρδίας μου ό γιός, θά πρέπει νά 'ναι ομως της έκδίκησής μου ό γιός, γι' αύτό εγώ τόν αποδέχομαι, κεΐνον πού γέννησε εκδικητικά ό Ούρανός. ^^ Σκηνή σέ ενα ρώσικο χωριό.

ι66

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

συμβαίνει πρίν ή μετά το θάνατο του Μπόρις; 'Αποστατεί απ' αύτον τον ίδιο η από τον γιο του; (Μπορεί νά φτάσει στο στρατόπεδο ή είδηση για το θάνατο του τσάρου.) Ό Τσούσκι είναι ακόμη εναντίον του Δημητρίου, δπως και ό Μιχαήλ Ρομανόφ... Ό Μπασμάνοφ και ο Σολτικόφ είναι υπέρ του. Συγκεχυμένη και άναρχη κατάσταση στο στρατόπεδο αύτό. Συναρπαστική καλοτυχία του Δημητρίου, πού του φέρνει ζάλη. 'Όλες οι καρδιές κλίνουν προς τό μέρος του... Στέλνει άπεσταλμένους στήν τσαρίνα Μάρθα, τή μητέρα του... Οι Πολωνοί και οι Κοζάκοι ύπερτεροΰν ήδη πολύ έναντι των Ρώσων, και ό Δημήτριος προσπαθεί νά τούς συγκρατήσει και νά τούς περιορίσει. Είναι γιά δλους ενας θεός της χάριτος, δλοι ελπίζουν και χαιρετίζουν τον νέο ανατέλλοντα ήλιο του κράτους* ερχεται δπως τό παίδι του σπιτιού, κοντολογίς είναι γιά δλους ένα είδωλο, κολυμπά στήν εύτυχία, και εύτυχεΐς είναι δλοι οι υποτελείς του. Του φέρνουν τήν τσαρική ενδυμασία, πού είναι γι' αύτόν ένα ολοκληρωτικό τεκμήριο της πραγματικότητας. Τώρα είναι τσάρος και προστάζει στά πιό απόμακρα σύνορα του κράτους, δπως ή Τούλα. (Ή συνάντησή του μέ τήν Άξίνια ποιά αφορμή πρέπει νά έχει; 'Ή μήπως πρέπει νά συμβεί αργότερα, δταν θά έχει ήδη μάθει τήν καταγωγή του;) 'Αναβάλλει τήν εϊσοδό του στή Μόσχα, γιά νά τήν κάνει συγχρόνως μαζι μέ τή μητέρα του. Γλιτώνει ό ίδιος τήν Άξίνια από τά αιμοδιψή χέρια των Κοζάκων ή του λαοΰ και μπορεί έπίσης νά σώσει τον Μιχαήλ Ρομανόφ. Ή Άξίνια επιδεικνύει συγκινητικό μεγαλείο μέσα στή δυστυχία και κερδίζει έτσι τήν καρδιά του... Άλλά τόν μισεΤ σφοδρότατα ως τόν εξολοθρευτή της οίκογένειάς της, και επιπλέον επειδή είναι ήδη ερωτευμένη. .. Αύτός έχει διπλό συμφέρον νά τήν κερδίσει, επειδή ελπίζει μέσω εκείνης νά εδραιωθεί στό θρόνο... Ή αχαριστία έναντι των Πολωνών λίγο τόν νοιάζει... Άλλά, ενώ κάνει τούτες τις σκέψεις, ή Μαρίνα είναι ήδη καθ' όδόν, και 6 Δημήτριος απεύχεται τώρα τούτη τή δέσμευση τόσο πολύ, δσο αρχικά τήν επιδίωκε. ^ Νιώθει κιόλας τό βάρος του ξένου ζυγοΰ πού 6 ίδιος φορτώθηκε. Οί Κοζάκοι τόν δυσαρεστοΰν.

Προσχέδια

ιόγ

Ό Δημήτριος συναντιέται αργότερα μέ την Άξίνια αμέσως μόλις μάθει την καταγωγή του,^^ άφου δει τη μητέρα του, άφοΰ εχει ήδη εισέλθει στη Μόσχα. Αύτη ή δευτερεύουσα πλοκή δίνει στήν τέταρτη πράξη το περιεχόμενό της και συμπληρώνει τό διάστημα ανάμεσα στήν τσαρική είσέλαση και τήν άφιξη της Μαρίνας πού φέρνει τή συμφορά. 'Ακριβώς αύτη τήν εποχή συμπίπτει και ή ανάδειξη του Ρομανόφ στο θρόνο* ωραίο θα ήταν αν μπορούσε νά διαδραματίσει ρόλο σ' αύτό και ή τσαρίνα Μάρθα. Ό Ρομανόφ είναι προστατευόμενη κεφαλή, ό Δημήτριος δεν μπορεί νά τον βλάψει καθόλου, παρόλο πού τον φοβαται και τον παρακολουθεί. [6δ] 'Όταν ό Δημήτριος εμαθε τήν πραγματική καταγωγή του και πείστηκε δτι δεν είναι 6 άληθινός Δημήτριος (αύτό γίνεται αμέσως πριν από μια σκηνή δπου θεωρεί τήν πίστη στον εαυτό του αναγκαιότερη παρά ποτέ), στήν αρχή μένει άναυδος κι ύστερα κάνει μερικές σύντομες ερωτήσεις, μουδιασμένες και κρύες — επειτα μοιάζει σάν νά συντάσσεται γρήγορα μέ τό μέρος του, και έν μέρει θυμωμένα, έν μέρει εσκεμμένα και συνειδητά, ρίχνει κάτω τον μαντατοφόρο, πάνω άκριβώς πού εκείνος μιλα γιά τήν έπιβράβευση πού περιμένει — ό θάνατος είναι ή επιβράβευση αύτή. «Μου λό-^ισες τήν καρδιά της ζωής μου, μου αφαίρεσες τήν πίστη στον ίδιο τον εαυτό μου — 'Αντίο θάρρος και ελπίδα. 'Αντίο, εσύ χαρούμενη απαντοχή σ' έμέ τον ϊδιο! Χαρά! 'Εμπιστοσύνη και πίστη! — Μέσα σε ένα ψέμα έχω πιαστεί, έχω κακιώσει μέ τον ιδιο τον έαυτό μου! Είμαι εχθρός του ανθρώπου, εγώ και ή αλήθεια διά παντός χωρίσαμε! — Τί; Νά βγάλω ό ίδιος τό λαό από τήν πλάνη του;^'^ Νά ξεσκεπάσω ό ϊδιος τον έαυτό μου ως απατεώνα; — Πρέπει νά προχωρήσω. Πρέπει νά πατάω μέ σιγουριά, αλλά πιά δεν τό μπορώ μέ τή δική μου εσώτερη πεποίθηση. Φόνος και αίμα ^ Πόνος άτυχου έρωτα κατέχοντας την ύψιστη εξουσία. ΑύτοΙ OL μεγάλοι λαοι πιστεύουνε σ' έμένα — Νά τους σπρώξω στή δυστυχία, στήν άναρχία, και νά τους στερήσω την πίστη; ^ Είναι ένα μυστικό πού πρέπει νά τό κρατήσει μόνος του.

ι66

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

πρέπει στη θέση μου νά μέ κρατήσουν — Πώς ν' αντικρίσω την τσαρίνα; Πώς νά εισέλθω στη Μόσχα κάτω από τΙς επευφημίες του λαοϋ μ' αύτο τό ψέμα στην καρδιά;» Καθώς μπαίνει κανείς, βλέπει τον τσάρο μέ το ξίφος, και τον νεκρό ξαπλωμένο, και έντρομος κάνει πίσω. Αύτη ή εικόνα αμέσως πριν από την τσαρική του είσέλαση έχει πολύ ζοφερό νόημα. — Εκδικείται τό καθετί πού σκέφτεται κάνεις για την περίσταση και επιπλέον άνταπαντα. 'Ήδη δεν είναι πια ό παλιός εαυτός του, ενα τυραννικό ττνεΰμα εχει ένοικήσει μέσα του, τώρα δμως μοιάζει ακόμη πιό φοβερός και κάτι παραπάνω από κυρίαρχος. Ή ένοχη συνείδησή του διαφαίνεται ακριβώς στό γεγονός δτι έχει μεγαλύτερες απαιτήσεις, δτι φέρεται πιό δεσποτικά.^^ Ή ζοφώδης καχυποψία του γίνεται κιόλας έμμονη ιδέα, άμφιβάλλει για τούς άλλους επειδή δεν πιστεύει ό ίδιος στόν εαυτό του. Κρίσεις δσων παρέμειναν στη σκηνή περί της ξαφνικής αύτης αλλαγής. Πώς; λένε, τόσο γρήγορα άλλαξε ή τσαρική πορφύρα τή διάθεσή του; Είναι τό νέο ένδυμα πού του προκάλεσε αύτό τό νέο φρόνημα; Τό ττνεΰμα του Βασίλιεβιτς* φαίνεται δτι επέδρασε επάνω του. — Τώρα ακριβώς πού συνέβη αύτό, ό Δημήτριος βρίσκεται στό αποκορύφωμα της εύτυχίας του, δλα του έχουν πάει κατ' εύχήν, καμία άντίστάση δεν ύπάρχει πιά, δλοι πιστεύουν σ' αύτόν και είναι ενθουσιώδεις οπαδοί του. Ή βίαιη συμπεριφορά του προξενεί μια άκόμα πιό εντυπωσιακή απομάκρυνση, άφοϋ μάλλον τόν περιμένουν ήρεμο και εύθυμο.

[γ] I

Ό Δημήτριος σκοτώνει τόν παλατίνο. Συρροή του ύττηρετικοΰ προσωπικού. Μαρίνα. Λοντόισκα. Ό Δημήτριος, τυηγαίνοντας πρός τή φυλακή, δίνει στή Λοντόισκα τό κόσμημά του.

^ OL διαταγές υπάρχουν για νά τΙς υπακούει 6 λαός. * [Σ.τ.Μ.] Του πατέρα δηλαδή του Δημητρίου, του Ίβάν του Τρομερού.

Προσχέδια

ιόγ

Ό βοεβόδας μέ δύο Ρώσους πρόσφυγες. Ή Μαρίνα φέρνει σ' αύτούς τό κόσμημα. Ή Λοντόισκα προς τη Μαρίνα, ή όποια βιάζεται να φύγει. Ό Δημήτριος στη φυλακή. Προς τον Δημήτριο, ό βοεβόδας μέ τους Ρώσους, τη Μαρίνα και τη Λοντόισκα. 'Αναγνωρίζεται ώς τσάροβιτς. 'Αγγελιαφόρος προσκαλεί στη συνεδρίαση της Βουλής στήν Κρακοβία. 'Εκλογή των εκπροσώπων των τάξεων ώς εΰθυμο ιντερμέδιο. Ό Δημήτριος κάνει τή συμφωνία του μέ τον βοεβόδα και δίνει υπόσχεση γάμου στη Μαρίνα. Πολωνοί εύγενεΐς, πού θέτουν τον εαυτό τους στή διάθεση του Δημητρίου. Ή Αοντόισκα άποχαιρετα τον Δημήτριο και οδηγεί σ' αύτόν τον αδελφό της. Ή Αοντόισκα μόνη, ενώ ό Δημήτριος φεύγει.

Συνεδρίαση της Βουλής. Διεξαγωγή συζητήσεων. Ό Δημήτριος κάνει αίτηση στή Βουλή. Υπέρ και κατά. Ή Βουλή διχασμένη. Πολωνοί και Κοζάκοι θέτουν εαυτούς στήν ύτυηρεσία του Δημητρίου. Μάρθα και "Ολγα. Οι παραπάνω. Μοναχές και μαντατοφόρος. Ή Μάρθα και ό πατριάρχης. Ό Δημήτριος βρίσκεται στα σύνορα της Ρωσίας. Τό μανιφέστο του Δημητρίου διαβάζεται ενώπιον του κοινού.

ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

[8] ΠΡΩΤΗ

ΠΡΑΞΗ

Στο Σαμπόρ της Γαλικίας. Κήπος τον βοεβόδα.

Ό Γκρίσκα καί 6 παλατινός του Λιούμπλιν.^'^ Ό τελευταίος μέ έττηρμένο τόνο απαγορεύει στον Γκρισκα να ξαναβρεθεί μπροστά στο δρόμο του. Έπιπλήττει τή θρασύτητα του νεαρού να γλυκοκοιτάξει τή μνηστή του παλατινού και θυγατέρα του βοεβόδα. Ένώ του υπενθυμίζει τήν ασημαντότητα του και μέ οργισμένη καταφρόνια τον κατηγορεί για τήν ιστορία της ζωης του και για το δτι είναι ζωντανός, μόνο χάρη στήν εύνοια του βοεβόδα, εκθέτει τα απαραίτητα του έργου, και 6 Γκρίσκα επιδεικνύει στις άπαντήσεις του τήν εύγενή ανωτερότητα του χαρακτήρα του. Τέλος, ό παλατινός προχωρεί σέ άφόρητες προσβολές και ώθεΐ ετσι τον Γκρίσκα ως τα άκρα. Τό πράγμα φτάνει μέχρι σημείου να αμυνθεί μέ το σπαθί του ό Γκρίσκα εναντίον του καί να πέσει ό παλατίνος θανάσιμα λαβωμένος. Τή στιγμή εκείνη εμφανίζεται κόσμος γύρω από τους διαπληκτιζομένους· ό μάγειρας του βοεβόδα, ό καστελάνος, ή θυγατέρα του, οί δούλοι σταβλίτες, ό κηπουρός, κλπ., συνάζονται γύρω τους. Ό Γκρίσκα αναγνωρίζει απεγνωσμένος δλη τή δυστυχία της θέσης του. Ένώ Ινα μέρος άπ' αύτούς θέλει να τον βοηθήσει να διαφύγει, τό άλλο μέρος βιάζεται να καταδώσει τήν πράξη. Ό Γκρίσκα στέκεται σαν άνημπορος και αναμένει τό μοιραίο. Τό ύττηρετικό προσωπικό του βοεβόδα, πού αποτελείται από γνήσιους Πολωνούς άριστοκράτες, τον κατηγορεί, άλλα και τον θεωρεί χαμένο.

27

1. Ό Γκρίσκα πρέπει νά εχει ήδη κινήσει τό ενδιαφέρον, προτού καταλι^ξει στον καβγά μέ τον παλατινό. 2. Ή Μαρίνα πρέπει νά εχει ήδη εισαχθεί, πριν άπό τήν άτυχία του Γκρίσκα νά σκοτώσει τον εχθρό του. Αύτή και οί αδελφές της. 3- Τί είναι ό Γκρίσκα στο σπίτι του βοεβόδα και πώς εφθασε έκεΤ αύτός 6 Ρώσος μοναχός; 4- Ή συμπάθεια της Αοντόισκα γι' αύτόν παρουσιάζεται άπό πρίν, δπου είναι δυνατόν.

Προσχέδια

ιόγ

χωρίς γλιτωμό, καΐ έπιδεLκvύεL μέ την εύκαιρία αύτη την υψηλή ιδέα για τον εαυτό του. Εμφανίζονται οί τρεις θυγατέρες του βοεβόδα και αμέσως μετά 6 ίδιος ό βοεβόδας, ό όποιος, άφοΰ άκούσει τό περιστατικό, διατάζει να φυλακίσουν τον Γκρίσκα. Ή Μαρίνα αδιαφορεί για τό θάνατο του μνηστήρα της και μιλα υπέρ του φονιά. Οι αδελφές της τή μέμφονται γι' αύτό. Δεν κρύβει τήν εύνοιά της για τον Γκρίσκα. Ό βοεβόδας αποφασίζει να κάνει δίκη και αναθέτει στους εύγενεΐς να είναι και εκείνοι δικαστές. Μέ περιφρόνηση και μέ συμπόνια μιλούν για τον Ρώσο, ό όποιος είναι στο σπίτι, και τον όποιο δλοι οί ύττηρέτες του σπιτιού κοιτάζουν μέν άφ' ύψηλοΰ, μέ υπερήφανη αύτοπεποίθηση για τήν πολωνική άριστοκρατική καταγωγή τους, συνάμα δμως τον προστατεύουν. Τί λογής εύτυχία είναι αύτή πού έσεΐς μου αναφέρετε; λέει ή Μαρίνα στις αδελφές της. Τί τό καινούργιο και χαρμόσυνο κερδίζω, δταν από τό σπίτι του βοεβόδα, του πατέρα μου, μετακομίσω στο σπίτι του παλατίνου; 'Αλλάζω έστω και λίγο; 'Έχω κανένα λόγο να χαίρομαι για τό αύριο, αν τίποτα περισσότερο απ' τό σήμερα δέν μου κομίζει; ~Ω ανούσια ζωή! Τόν κόπο αξίζει ή ελπίδα και ή προσπάθεια; Πρέπει νά υπάρχει άγάττη ή μεγαλείο, 'Αλλιώς καθετί άλλο μου 'ναι αδιάφορο.

[9] ΠΡΑΞΗ I

Ή Ό Ή Ή

Μαρίνα μέ τις άδελφές της. Δημήτριος πρός αύτές. Μαρίνα δίνει εξηγήσεις στις άδελφές της. Αοντόισκα γεμάτη άνησυχία άναφέρει τόν καβγά άνάμεσα στόν Δημήτριο και τόν παλατίνο. Ό Δημήτριος μαχαιρώνει τόν παλατίνο.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Αύλικό προσωπικό του βοεβόδα. Μαρίνα καΐ Λοντόισκα. Δημήτριος. Λοντόισκα. Της δίνει το κόσμημα. Βοεβόδας. Οι Ρώσοι πρόσφυγες μόλις φτάνουν. Ή Μαρίνα προς τους παραπάνω με το κόσμημα. Λοντόισκα. Μαρίνα. Γοργή σύντομη σκηνή. Ό Δημήτριος στη φυλακή άπελπίζεται. Ό βοεβόδας μέ τους Ρώσους προς αύτόν. Μαρίνα. 'Αναγνωρίζεται ως ό Δημήτριος Ίβάνοβιτς. Μαντατοφόρος αναγγέλλει τη συνεδρίαση της Βουλής στην Κρακοβία, πού ερχεται ακριβώς πάνω στήν ώρα. Εκλογή τών εκπροσώπων τών τάξεων. Εύθυμο ιντερμέδιο. Τό αύλικό προσωπικό συζητώντας τό γεγονός. Ό Δημήτριος μαζι μέ τον βοεβόδα και τή Μαρίνα. Ό χάρτης. Ή υπόσχεση. Ό Δημήτριος. Τό αύλικό προσωπικό και εύγενεΐς, πού θέτουν τούς εαυτούς τους στή διάθεσή του. Ό Δημήτριος και ή Αοντόισκα, πού του φέρνει τον αδερφό της. Ή Αοντόισκα μόνη. [ιοα] ΠΡΑΞΙΣ I

Ή Μαρίνα και οι αδελφές της, ή Εύφροσύνη και ή Σοφία, συναντοΰν τον Γκρίσκα, και ή Μαρίνα ξεκινά μαζί του μια συζήτηση, δπου εκείνος παρουσιάζεται προικισμένος μέ ττνεΰμα, αίσθημα και ύψηλό φρόνημα, και υπεράνω της έξωτερικής του θέσεως. Ή Μαρίνα, μέ έλεύθερο και ύψηλό φρόνημα ή ίδια, δεν κωλύεται από αύτό πού είναι ό Γκρίσκα προκειμένου να τόν εκτιμήσει και να τόν προκρίνει* οι αδελφές της κρέμονται από τό συμπτωματικό. Διερώτηση: ό ήρωας του έργου εισάγεται μέ μια πράξη ή μέ έναν λόγο, ή, εφόσον μέ αμφότερα, πρώτα μέ ποιό; Ή Μαρίνα είναι ή ύποκινήτρια του δλου εγχειρήματος, πού παρέχει την αρχική ώθηση και πού επίσης προξενεί τήν καταστροφή:

Προσχέδια

ιόγ

ι) Δινεί. έμμεσα την αφορμή για την αναγνώριση του Δημητρίου μέσω της ανάδειξης πού του συμβαίνει χάρη σ' αύτήν. 2) Εκείνη τον ώθεΐ στη δράση καΐ του βρίσκει έπίσης τα μέσα γι' αύτο με τη διαμεσολάβηση του πατέρα της, στη συνεδρίαση της Βουλής. 3) Εκείνη είναι το πρώτο αντικείμενο των πόθων του και 4) Εκείνη επιφέρει το χαμό του. Ό χαρακτήρας της πρέπει να ανταποκρίνεται σ' αύτόν τον καθορισμό, πρέπει εξαρχής να προμηνύεται σημαντική, επειδή έχει μικρό περιθώριο για δράση και δεν εμφανίζεται σέ δύο ολόκληρες πράξεις. Πρέπει να έχει ττνεΰμα και χαρακτήρα και να είναι αρχικά ή ψυχή του εγχειρήματος. Άλλα δεν πρέπει να έχει καρδιά και άγάττη. 'Όλα τά θυσιάζει στή φιλοδοξία και στήν άρχομανία και δεν τρέμει μπροστά σέ καμία παράτολμη πράξη. Ό ίδιος ό Δημήτριος είναι γι' αύτήν μόνον ένα μέσο· δεν τό θεωρεί απαραίτητο νά πιστεύει σ' αύτόν γιά νά συνδέσει τό πεπρωμένο της μέ τό δικό του. Έπίσης δεν αφανίζεται κι αύτή μέ τή δική του πτώση, αλλά μέ επιδέξια σβελτάδα διαχωρίζει τήν τύχη της από τή δική του. Είναι λοιπόν συνεπές πρός τήν υπόθεση τό δτι ή Μαρίνα έμττνέει στήν αρχή μεγάλο ενδιαφέρον, δείχνοντας ικανή γιά υψηλό τρόπο σκέψης, ισχυρά πάθη και τολμηρό τρόπο δράσης. "Εχει αρκετό μεγαλείο, ώστε νά είναι χαρακτήρας τραγικός. Σχεδιάζει τις τολμηρές ιδέες, ξέρει νά βρίσκει τά μέσα γιά τή διεκπεραίωσή τους, δέν τρομάζει μπροστά σέ κανένα εμπόδιο και διακρίνει δλα τά διαδοχικά μέσα γιά τήν προώθησή τους. Δίνει αποφασιστικότητα στόν διστακτικό, ένισχύει τόν Δημήτριο, έττηρεάζει τόν πατέρα της, συνεπαίρνει τά πάντα στή δράση, και, μ' ένα λόγο, αναδεικνύεται γεννημένη γιά έναν μεγάλο ρόλο. Αύτή είναι ή ωραία πλευρά του χαρακτήρα της, μέσω της οποίας είναι αρχικά άκρως ενδιαφέρουσα, ακόμη και αξιαγάπητη. Ώς υπερήφανη όμως φιλόδοξη, και ώς πρόσωπο πού ασχολείται άποκλειστικά μέ τους δικούς του σκοπούς, δέν έχει καμία άγάττη, καμία επιείκεια, καμία εγκαρδιότητα, ούτε κάν σπλάχνα — τά πάθη της είναι αύταρχικά και βίαια, και δ,τι άντιτίθεται σ' αύτά, εκείνη τό καταπατα. Ό Δημήτριος είναι γι' αύτήν μόνο ένα μέσον, δέν πιστεύει στή συμπάθειά του και

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

σκέφτεται μόνο πώς νά τον κάνει εξαρτημένο άπο την ίδια. 'Έναντι της Άξινια είναι ωμή αντίπαλος, έναντι των Ρώσων έτυηρμένη Πολωνή. Έν ολίγοις, αύτή ή δύναμη του χαρακτήρα, ή οποία στην πρώτη πράξη άνύψωσε τον Δημήτριο, τον στήριξε και τον φλέρταρε, στρέφεται στην τελευταία πράξη ενάντια στον ίδιο και του προσφέρει μόνο μια τύραννο. Ή Μαρίνα είναι ή αδυναμία του πατέρα της εξαιτίας του έλεύθερου τρόπου σκέψης της και της παθιασμένης ακαταπόνητης φύσης της. "Εχει ήδη στο ενεργητικό της μια ερωτική ιστορία και πρέπει κάνεις νά τήν καθοδηγεί μέ τη φρόνηση. Οι αδελφές της τήν βλέπουν αφ' ύψηλου και πιστεύουν δτι της έχουν στερήσει τα πρωτεία. Γι' αύτο ακριβώς και ή Μαρίνα επιθυμεί νά ξεπεράσει τις αδελφές της και νά γίνει τσαρίνα* και συνεπώς αρπάζει μέ σφοδρό πάθος τήν εύκαιρία πού της παρουσιάζεται. Ό κύκλος, εντός του οποίου ζει, παραείναι γι' αύτήν στενός, μικρός* πασχίζει νά βγει εξω από τήν κενή μονοτονία της ζωής της... Πρέπει νά έχει πάντα ένα ενδιαφέρον γιά νά ασχολείται* μοιάζει σάν άετός πού βλέπει τόν εαυτό του πιασμένο μέσα σ' ένα στενό κλουβί. Μέ τήν άνήσυχη αύτή διάθεση παίζει μέ τό πάθος του Γκρίσκα, βρίσκει σ' αύτόν έναν χαρακτήρα πού μπορεί νά τόν διατάζει* οι υποκλίσεις του τήν κολακεύουν επειδή εκείνος έχει ττνεΰμα, έπειδή αρέσει, και ανάμεσα σέ δλες τις γυναίκες ξεχωρίζει αύτήν, ανάμεσα σέ δλους τούς άνδρες αύτήν καταλαβαίνει και κατανοεί. Ή Μαρίνα έχει μεγάλη εξουσία έπι του πατέρα της, την εξουσία πού κατέχουν οι δυνατές ψυχές επάνω στις αδύναμες. Μέ αύστηρά καθορισμένα χαρακτηριστικά πρέπει νά έχει σχεδιαστεί εξαρχής ό χαρακτήρας της Μαρίνας, χωρίς νά απαιτείται καμία μεγάλη προετοιμασία, έπειδή αύτό θά τήν έκανε νά φαίνεται πολύ σημαντική και θά προκαλούσε μιά λανθασμένη προσδοκία. Ό Γκρίσκα πρέπει, στοχεύοντας στό ενδιαφέρον πού έχει εγερθεί, νά είναι εύθύς εξαρχής τό κύριο πρόσωπο, αλλά δίπλα σ' αύτόν πρέπει νά ενδιαφέρει ή Μαρίνα και μετά ή Λοντόισκα. Ή Μαρίνα μέ τό τραγικό μεγαλείο του χαρακτήρα της, ή Λοντόισκα μέ τήν ωραία ερωτευμένη φύση της, 6 Δημήτριος μέ τό πεπρωμένο του, τά ύψηλά του φρονήματα, τό ιπποτικό του θάρρος και τό γεγονός δτι είναι άξιαγάττητος.

Προσχέδια

ιόγ

Ή θέση καΐ το ποιον του Γκρίσκα στο Σαμπόρ, στο σπίτι του βοεβόδα, έτσι καθώς είναι πρόσφυγας, Ρώσος, πρώην μοναχός, κάτι άνάμεσα σε θρησκευόμενο καΐ ιππότη, καΐ ενας άβοήθητος, εγκαταλελειμμένος, δίχως έστια καΐ πατρίδα. Πώς μπορεί να εφτασε εκεί, αύτός ένας Ρώσος μοναχός, στην Πολωνία; Πώς παρουσιάζεται άραγε στο σπίτι και πώς τον αντιμετωπίζουν, άπό τον κύριο μέχρι τό ύττηρετικό προσωπικό;

Ή φύση φαίνεται να τον εχει προορίσει για κάτι υψηλότερο^ άπο τη θέση πού του επεφύλαξε ή τύχη. Το υψηλό του ττνεΰμα σε αντίθεση μέ την κατάσταση του* μοιάζει σαν παράξενο παίδι της μοίρας.

Ή Μαρίνα, ή νεότερη κόρη του βοεβόδα, του εύεργέτη και αφέντη του, τον πρόσεξε και τον ξεχώρισε. Εκείνος τολμά να σηκώσει τα μάτια και νά τη γλυκοκοιτάξει.

"Αλλες Πολωνές της δίκης του τάξεως δεν του κάνουν καμία εντύπωση. Ή Λοντόισκα τον άγαπα, άλλα χωρίς ελπίδα και χωρίς άνταπόκριση· οι δικοί του λογισμοί κατευθύνονται προς τη δεσποινίδα Μαρίνα (άλλα μάλλον επειδή ή φύση του ρέπει σκοτεινά προς την παραπλήσια δική της, παρά άπο άγάττη.)

^ Πνευματώδης ομιλία. Γενναιότητα καΐ τολμηρότητα. Υψιπετής διάθεση. 'Υπερηφάνεια, άλλα μέ σεμνότητα. Σύνεση και χαρίσματα.

Ι66

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

Πάνω στη γλυκι,ά απόλαυση της ελπίδας του καί ιδιαίτερα χάρη στην εύνοια της Μαρίνας, τον βρίσκει ή τρομερή δυστυχία να σκοτώσει τον παλατίνο. [ιοβ] Ό παλατίνος πέφτει πληγωμένος θανάσιμα. Ό Δημήτριος στέκεται έντρομος έκεΤ και συναισθάνεται ολη τή δυστυχία της θέσης του. Τό ύττηρετικο προσωπικό του βοεβόδα, ό μάγειρας, ό καστελάνος, ό κηπουρός, οι δούλοι σταβλίτες, γνήσιοι Πολωνοί εύγενεΐς, έρχονται βιαστικά και εκφέρουν κρίσεις σχετικά με την πράξη. Παρόλο πού δλοι τους δεν φθονούν τή μοίρα του σκοτωμένου, ωστόσο θεωρούν πώς ό Δημήτριος είναι χαμένος. Ό βοεβόδας ερχεται και διατάζει νά οδηγηθεί ό Δημήτριος στή φυλακή. Ή Μαρίνα, οι αδελφές της. Ή Λοντόισκα. Ό Δημήτριος, καθώς ετοιμάζεται νά πάει στή φυλακή, έχει μιά σκηνή μέ τή Λοντόισκα και της εμπιστεύεται τό κόσμημα, ενώ ήδη θεωρεί τον εαυτό του πεθαμένο. 'Αριστοκράτες πρόσφυγες από τί) Μόσχα παρουσιάζονται στον βοεβόδα και γίνονται φιλόξενα δεκτοί.^ 'Έχουν έρθει μέ τήν πρόθεση νά έμττνεύσουν έχθρότητα γιά τον Μπόρις, μισούν τή διακυβέρνησή του και έπιθυμοϋν αλλαγή. Κατάσταση των πραγμάτων στή Ρωσία, θρύλος οτι ό Δημήτριος ζει, φόβος και άντίμετρα του Μπόρις. Ή Μαρίνα φέρνει τό κόσμημα πού της έδωσε ή Λοντόισκα. Προκαλεί κατάπληξη μέ τήν πολυτέλειά του, καί, έτσι καθώς τό κοιτάζουν οι Ρώσοι, μέ τή μορφή του. Πιστεύουν δτι το άναγνωρίζουν και θυμοΰνται δτι έχουν δει τον Βασίλιεβιτς νά τό φοράει. Επείγονται λοιπόν νά δουν τον φυλα-

^ Μικρή εισαγωγική σκηνή χωρίς τον βοεβόδα. Οί νεότερες εξελίξεις.

Προσχέδια

ιόγ

κι,σμένο Δημήτριο, για την υψηλή καταγωγή του όποιου αρχίζουν ήδη να πείθονται. Καθώς φεύγουν οι Ρώσοι, μπαίνει βιαστική ή Λοντόισκα, άκρως άνυπόμονη να μάθει τί σημαίνει τό κόσμημα. Ή Μαρίνα δεν ικανοποιεί μεν άκόμη τήν περιέργεια της, εφιστά όμως τήν προσοχή της στο δτι ή μοίρα του νεαρού Ρώσου αρχίζει να αλλάζει κατά περίεργο τρόπο. Ό Δημήτριος στή φυλακή, περιμένοντας τό θάνατο, πιστεύει δτι εχει φέρει σε πέρας τό ρόλο του. Σκηνή μέ τον καστελάνο. Του ανοίγουν κι εκείνος δεν περιμένει τίποτε άλλο από τό θάνατό του — υποτάσσεται μέ άξιοπρέπεια στή σκληρή του μοίρα. Μπαίνει ό βοεβόδας μαζι μέ τους Ρώσους, μέ τή Μαρίνα, μέ τή Λοντόισκα. Τόν ξεδένουν, του φέρονται μέ σεβασμό και επισημότητα, τόν ρωτούν για πράγματα τελείως περασμένα. Εκείνος άπαντα λακωνικά και ήρεμα. Ή έκπληξη κλιμακώνεται. Θυμαται άκόμη ένα άπόκτημα, πού μπορεί νά είναι διαφωτιστικό ώς προς τήν καταγωγή του.^ Του τό φέρνουν, και τό εξετάζουν οι Ρώσοι, οι όποιοι, πεπεισμένοι τώρα και ικανοποιημένοι, γονατίζουν μπροστά του και τόν χαιρετίζουν ώς τσάροβιτς. 'Ένα πέπλο πέφτει άπό τά μάτια του. Καταφεύγει μέ τις άναμνήσεις του στό παρελθόν και δλα ξεκαθαρίζουν γι' αύτόν μονομιάς. 'Αφηγείται γιά τήν πυρκαγιά, γιά τήν παραμονή του σ' έκεΐνο τό μοναστήρι, και θυμαται δτι τότε κιόλας κάποιος τόν άποκάλεσε κάποτε τσάροβιτς. Καθώς κλιμακώνεται ή περισυλλογή του, έξυψώνεται, και στέκεται τώρα μέ δλη τήν άξιοπρέπεια ενός ήγεμόνα στό μέσον της συντροφιάς. Ή πρώτη του κίνηση, έτσι καθώς νιώθει ώς τσάρος, είναι γιά τή Μαρίνα. Όμολογεϊ τήν άγάπη του, αισθάνεται δτι τώρα πού άλλαξε ή τάξη του, έχει γιά πρώτη φορά τή δυνατότητα νά τήν κατακτήσει. Ή Μαρίνα επιμένει στήν άναγκαιότητα νά του άναγνωρίσουν πρώτα δσα του άνήκουν — Συνεδρίαση της Βουλής στό ***. — Εύνοϊκές συνθήκες — Οί Ρώσοι δίνουν ελπίδα — Ή Μαρίνα κινεί τόν ενθουσιασμό του πατέρα της. 4) Συνομιλία τών Πολωνών γιά τή μεγάλη αύτή άλλαγή. Χαίρονται

^ Φυσικά σημάδια.

196

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

ατή

Μάσχα

δλοι. πού θά γίνει πόλεμος μέ τη Μόσχα, πού οί Πολωνοί θά εγκαταστήσουν τον τσάρο. Εθνικό μίσος. Το καζάνι του πολέμου. ζ) Ό Δημήτριος ένδεδυμένος ώς πρίγκιπας, οί Πολωνοί συγκεντρώνονται γύρω του. 5) Συμφωνία μέ τον βοεβόδα. Χάρτης του ρωσικού βασιλείου άνάμεσά τους. Ή μεγάλη σύνεση και τα φρονήματα του Δημητρίου. 'Αρραβώνας μέ τη Μαρίνα. Φθόνος των άδελφών της. 3) 'Αποχαιρετισμός της Αοντόισκα από τον άνδρα πού αγαπούσε. Του φέρνει τον άδελφό της. ι). Ό μονόλογός της δταν εκείνος φεύγει και οί σάλπιγγες ήχοΰν. [ιι] ΔΕΤΤΕΡΗ

ΠΡΑΞΗ

3- Ή πολυκύμαντη ζωή εκτίθεται στη συνεδρίαση της Βουλής. Τό καττηλειό μέ τούς εκπροσώπους των τάξεων. 'Ένα τελείως διαφορετικό ενδιαφέρον από εκείνο του Δημητρίου συγκινεί τα ττνεύματα των θεατών. Ή σκηνή αύτή λειτουργεί ώς δραματικός πρόλογος για τήν κυρίως σκηνή. Συναγμένη ή Βουλή και ό βασιλιάς στό θρόνο. 2. Ό βοεβόδας παρουσιάζει τόν Δημήτριο ενώπιον της Βουλής. 2. Αόγος του Δημητρίου. 2. Ψήφοι υπέρ και κατά. Ό βασιλιάς μιλάει. I. 'Αντίλογος και διάσπαση της Βουλής. Σύντομη σκηνή μετά τή διάσπαση της Βουλής. 2 'Αρχηγός των Κοζάκων θέτει τόν εαυτό του στή διάθεση του Δημητρίου, και άλλοι Πολωνοί επίσης. Τό μοναστήρι στή Λευκή Θάλασσα. Μιά πομττή από μοναχές διασχίζει σιωττηλά τή σκηνή, ερχόμενη από τήν εκκλησία. Ρωσικά kv.yXrpioLcs'iiy.bL έθιμα.

^^ Αύτή ή σκηνή πρέπει νά διαδραματιστεί πολύ ζωηρά και εύθυμα.

Προσχέδια

ιόγ

Βλέπουμε την άκτή* παρουσιάζεται ή εγκατάλειψη, ή έρημία, ή ομοιομορφία της κατάστασης. 01 χιονισμένες κορυφές, ή μανιασμένη θάλασσα, ή γυμνότητα, το άγονο τοπίο, ή ακόμα μεγαλύτερη ερημιά, ομοιομορφία, ελλειψη χαρας στον τρόπο ζωης.^^ Μια μοναχή έχει ξεκόψει από τις άλλες και τις έχει άφήσει νά προσπεράσουν, κάνοντας άπλώς ένα νεΰμα. "Ερχεται νά τη συντροφεύσει μια άλλη μοναχή, και μένουν οι δυό τους άκίνητες, δταν ή πομττή έχει απομακρυνθεί. Ή 'Όλγα, έτσι ονομάζεται αύτή ή τελευταία, παρακινεί τήν άλλη νά μιλήσει και θέλει νά τήν προσκαλέσει στή συντροφιά των υπολοίπων. Μικροχαρές, το καλοκαίρι μετά τή μεγάλη νύχτα. Ή Μάρθα, αύτό είναι τό ονομα της σιωττηλής, έπιμένει στήν πέτρινη ψυχρότητά της. Πώς, εξακολουθεί εκείνη, κλαις αιωνίως τον γιό σου και τό στέμμα σου; Ό χρόνος, πού προχωρεί περιδιαβαίνοντας πάνω από δλα τά πράγματα, μονάχα επάνω σου χάνει τή δύναμή του; 'Ακόμα κι ή μεγάλη νύχτα, πού σκεπάζει προστατευτικά αύτές τις δχθες, υποχωρεί τελικά και παραχωρεί τόν ούρανό στή μεγάλη ήμέρα — μόνον εσύ μένεις αιώνια κλεισμένη στόν εαυτό σου, δπως άκριβώς ή βουβή θλίψη, πού πέτρινη, άκίνητη, απολιθώνει σκύβει επάνω άπό μιά ταφόπλακα. Ή Μάρθα άπαντα δτι έχει χάσει τό άναντικατάστατο, δτι τίποτε δεν θά ύπάρξει πιά γι' αύτήν μελλοντικά, δλα ένα παρελθόν, τό μέλλον ολόκληρο της φαίνεται αιώνια μονότονο, δεν υπάρχει πιά κανένας φόβος και καμία ελπίδα — ήταν τσαρίνα, ήταν μητέρα, κι έχει βιώσει και τά δυό. Τί μπορείς νά βρεις μέσα στόν τεράστιο χρόνο, πού νά μπορεί άκόμη νά γεμίσει και νά διεγείρει τήν καρδιά αύτή; 'Αλλά γιατί, συνεχίζει ή άλλη, θέλεις πάντα νά μένεις προσκολλημένη σ' αύτό τό ένα αίσθημα; Σ' δλα τά πράγματα ύπάρχει άλλαγή, κλπ. Ένώ άκόμη μιλούν, συνάζεται κόσμος, και ολόκληρο τό πλήθος των μοναχών έρχεται και συγκεντρώνεται γύρω άπό ένα άγόρι. Αύτό φτάνει άπό τήν πλησιέστερη πόλη, και οί μοναχές τόν πιέζουν γιά νά μάθουν τί

Τό τοπίο κοκκαλώνει μέσα στο θλιβερό ένδυμα του χειμώνα.

198

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

ατή

Μάσχα

συμβαίνει πέρα στον κόσμο. Περιέργεια των μοναχών, προσπάθεια να γνωρίσουν τον παρόντα χρόνο, άδιαφορια της Μάρθας.^^ Το αγόρι άναφέρει, ύστερα από μερικές άλλες ειδήσεις, και την επανεμφάνιση του Δημητρίου. Ή Μάρθα λιποθυμάει μόλις άκούει αύτό τό νέο. Άφου συνέλθει, αναγγέλλεται ή άφιξη του πατριάρχη η άρχιμανδρίτη. 'Απονομή τιμών από τις καλόγριες κατά τήν εϊσοδό του. Τους απομακρύνει δλους εκτός από τή Μάρθα. Σκηνή του αρχιμανδρίτη μέ τή Μάρθα, δπου φέρνει εις πέρας τήν αποστολή του. Εκείνη τόν αποπέμπει μέ υπερηφάνεια και μεγαλείο.

^ Δεν θες ν' άκούσεις τί τρέχει, τί συμβαίνει εξω στον κόσμο στον παρόντα χρόνο;

[IL Πλήρες Σενάριο]

[-] Γενικά Επειδή ή υπόθεση είναι μεγάλη και πλούσια, και περιλαμβάνει πλήθος συμβάντων, πρέπει να κατευθυνθεί μέ γενναίο δυναμικό βημα προς τις υψηλότερες και πληρέστερες νοήματος στιγμές. Κάθε κίνηση πρέπει να προωθεί σημαντικά τήν υπόθεση. Φτάνουμε άπο τό εσωτερικό της Πολωνίας, μέσω των συνοριακών κυβερνείων, μέχρι τό Κρεμλίνο στή Μόσχα, πού είναι 6 στόχος πρός τόν οποίο κατευθυνόμαστε και ορθώνεται ολοκάθαρος μπροστά στά μάτια μας. "Ο,τι άφήνεται πίσω, μένει πίσω* ή παροντική στιγμή εκτοπίζει τήν παρελθοντική, κι ετσι συμβαίνει στό τέλος ό ήρωας του έργου νά αναλογίζεται ζαλισμένος τήν τεράστια απόσταση πού εχει διανύσει. Κάθε στιγμή δμως πού ή δράση μένει στάσιμη, είναι ενας συγκεκριμένος, ολοκληρωμένος ζωγραφικός πίνακας, εχει τή δική του πλήρη έκθεση [exposition] και είναι ένα αύτοτελές περατωμένο δλον, δπως π.χ. ή πολωνική Βουλή, τό μοναστήρι μέ τις καλόγριες, ή καταστροφή [Katastrophe] του Μπόρις, τό στρατόπεδο, τό χωριό, κλπ. — Τό πιό εξαιρετικό σημείο ή τό αποκορύφωμα της δράσης είναι ή είσοδος του ψευδο-Δημητρίου ως πραγματικού τσάρου στή Μόσχα, ένώ έχει συνείδηση πώς είναι άπατεώνας. Σ' αύτό τό κομμάτι πέφτει τό ύψιστο φως της παράστασης. Μέχρι τότε δλα είναι προσπάθεια και ελπίδα* από κει και μετά αρχίζει 6 φόβος και ή δυστυχία. Οι σταθμοί λοιπόν είναι ι) Σαμπόρ της Γαλικίας. α) Ό Δημήτριος πριν άκόμη τόν αναγνωρίσουν.

Ι66

2) 3) 4) 5) 6) 7) 8)

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

β) Ό Δημήτριος αναγνωρίζεται ώς τσάροβιτς και του φέρονται αναλόγως. Στη Βουλή της Κρακοβίας. Στα ρωσικά σύνορα. Σέ συμπλοκή μέ τον εχθρό, νικημένος και νικητής. Διεισδύοντας ώς κατακτητής, δπου του παραδίδονται πόλεις και επαρχίες, και ενεργώντας ήδη ώς κυρίαρχος. Κοντά στή Μόσχα, δπου βλέπει τό στόχο του μπροστά στά μάτια του, αλλά χάνει τήν πίστη στον εαυτό του. Είσέλαση στή Μόσχα. Μόνος στο Κρεμλίνο και κατέχοντας τήν πλήρη εξουσία του τσάρου, δπου ή εύτυχία του ανατρέπεται και ό ίδιος βρίσκει τον ξεπεσμό του. Ενδιαφέροντα μέρη είναι:

ι) Μεταστροφή της τύχης και του φρονήματος του Δημητρίου ώς ή κατεξοχήν δράση. 2) Μάρθα, ή πρώην τσαρίνα, τώρα μοναχή και υποτιθέμενη μητέρα. 3) Μπόρις, ό σφετεριστής πού καταστρέφεται. 4) Μαρίνα, ή πασχίζουσα φιλόδοξη. 5) Άξίνια και Ρομανόφ, οί ερωτευμένοι και αγνοί. 6) Λοντόισκα, τό ερωτευμένο κορίτσι, γ) Πολωνική Βουλή. 8) Ό χαρακτήρας των Κοζάκων. 9) Ή Μόσχα και ό χαρακτήρας των Ρώσων, ιο) Το μέλλον και ή νέα βασιλική γενιά. Κατά του έργου μπορούμε νά άναφέρουμε: ι) 'Ότι είναι ενα Staatsaktion.*

'Τπέρ του έργου είναι: ι) Τό μεγαλείο του θέματος και του

[Σ.τ.Μ.] Θεατρικό εργο μέ ίστορικο-πολιτική υπόθεση.

Προσχέδια 2) 'OTL είναι, περιπετειώδες καί άπιστευτο. 3) "Οτι είναι ανοίκειο και άπο ξένη χωρα. 4) Ή πληθώρα και 6 διασκορπισμός των προσώπων ζημιώνουν τό ενδιαφέρον. 5) Το μέγεθος και τό περιεχόμενο, πού δύσκολα τό έποπτεύει κανείς. 6) Ή δυσκολία να παρασταθεί έπι σκηνης. γ) Ή έλλειψη κανονικότητας άναφορικά μέ τό χρόνο και τόν τόπο. 8) Τό μεγάλο μέγεθος της έργασίας. Κατά του Warbeck** ι) Ή απάτη ως βάση του έργου είναι προβληματική. 2) Τη Μαργαρίτα δεν την εύνοεΐ κανείς, ενώ είναι σημαντικό πρόσωπο. 3) Τό υλικό έχει μη πιθανά και δύσκολα αίτιολογησιμα στοιχεία. 4) Κενά στό σχέδιο. 5) Μη σωστό τέλος. 6) Μη σωστή δράση.

2oi

2) Τό ενδιαφέρον πού έχει τό κεντρικο προσωπο. 3) Πολλές λαμπρές δραματικές καταστάσεις. 4) 'Αναφορά στη Ρωσία,

5) Τό νέο έδαφος στό όποιο διαδραματίζεται. 6) 'Ότι τό μεγαλύτερο μέρος του έχει ηδη επινοηθεί. γ) Οτι είναι γεμάτο δράση,

8) 'Ότι έχει πολλά γιά τά μάτια.* Υπέρ του Warbeck ι) Ενδιαφέρον του κεντρικού ρόλου. Ρόλος γιά ντεμπούτο. 2) Εύτυχής κατάληξη.

3) Άπλή υπόθεση και μετρημένα πρόσωπα. 4) Δραματικές καταστάσεις. 5) "Ετοιμο σχέδιο και σκηνές. 6) Δημοφιλές τό υλικό.

* [Σ.τ.Μ.] Έ χ ε ι πολλή οπτική, οχι μόνο λεκτική δράση. * * [Σ.τ.Μ.] "Αλλο σχέδιο γιά ομώνυμο θεατρικό έργο.

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα Σκηνές άπο τον Δημήτριο ι) Ή Μάρθα στο μοναστήρι. 2) Στα ρωσικά σύνορα. 3) 'Αναγνώριση του Δημητρίου. 4) Μετά το φόνο του παλατινού. 5) 'Αποχαιρετισμός άπό τη Αοντόισκα. 6) Βουλή στήν Κρακοβία. γ) Μανιφέστο στο χωριό. ^ 8) Συμφωνία με τον βοεβόδα. 9) Σκηνές στο στρατόπεδο. ιο) Τέλος της δεύτερης πράξης.

ιι) Ό Μπόρις υπό πίεση. 12) Ό θάνατός του και ή άφιξη του Ρομανόφ. 13) Ό Δημήτριος στην Τούλα. 14) 'Αναγνωρίζει τον εαυτό του. 15) Μονόλογος. ι6) Ή Μάρθα περιμένοντάς τον. ιγ) Ό Δημήτριος και ή Μάρθα. ι8) Είσέλαση στί] Μόσχα. 19) Άξίνια. 2ο) Δυσαρέσκεια των Ρώσων.

2ΐ) Ή Άξίνια σκοτώνεται. 22) 'Όραμα του Ρομανόφ. 23) Μαρίνα. Δημήτριος. 24) Δημήτριος. Καζιμίρ. 25) 'Εξέγερση. Ό Καζιμιρ σκοτώνεται. 26) Μάρθα. Δημήτριος. 27) Ό Δημήτριος φονεύεται. 28) Ή Μαρίνα κατορθώνει νά γλιτώσει. 29) Ή Μαρίνα στην άρχή. 3ο) Ρώσοι μετανάστες.

[ΐ3] I Ό Δημήτριος πρίν ακόμη αναγνωριστεί στο παλάτι του Σαμπόρ, γλυκοκοιτάζει τη Μαρίνα, την δμορφη, φιλόδοξη νεότερη κόρη του βοεβόδα, πού δεν τον βλέπει αδιάφορα, τον ερωτεύεται ή Λοντόισκα, 4 εχει την ατυχία να φονεύσει τον παλατίνο του Χ. I Πρέπει να εκτελεστεί

Προσχέδια

ιόγ

8 ΚαΙ τον αναγνωρίζουν ώς γιο του Ίβάν Βασιλίδη. Εμφάνιση Ρώσων προσφύγων στο Σαμπόρ — 'Έκθεση της κατάστασης στη Ρωσία, ή οποία ευνοεί την εισβολή. Ή Μαρίνα την προωθεί ζωηρά μιλώντας στον βοεβόδα. 4 Συμφωνία του τσάροβιτς με τον βοεβόδα και υπόσχεση με τη Μαρίνα (ό χάρτης). 'Ανακοινώνεται συνεδρίαση της Βουλής στην Κρακοβία. 2 'Αποχαιρετισμός από τη Λοντόισκα, ή οποία του φέρνει τόν αδελφό της. II Ή συνεδρίαση της Βουλής στην Κρακοβία. "Αγρια έπεισόδια. Ό Δημήτριος μιλα για τόν εαυτό του ζητώντας πολωνική βοήθεια. Ή τσαρίνα Μαρία Φεντόροβνα, ώς μοναχή σέ ενα μοναστήρι στή Αευκή Θάλασσα, πληροφορείται τήν επανεμφάνιση του γιου της. Ό πατριάρχης Ίώβ μάταια τήν πιέζει νά διαψεύσει τόν Δημήτριο βγάζοντάς τον απατεώνα. Ό Δημήτριος στα ρωσικά σύνορα. Μανιφέστο του Δημητρίου διαβάζεται δημόσια σέ ένα ρωσικό χωριό και κάνει αίσθηση. Χωροφύλακας. Τό στρατόπεδο του Μπόρις. Διχασμός ανάμεσα στους αρχηγούς. Ό Σολτικόφ κλίνει πρός τό μέρος του Δημητρίου. Ό Δημήτριος επιτίθεται στους εχθρούς. Ό ενθουσιώδης ηρωισμός του. III Ό τσάρος Μπόρις στή Μόσχα δέχεται ώς άπανωτό πλήγμα τήν είδηση δτι ό έχθρός καταφθάνει πλησίστιος. 'Εξίσου τόν τρομάζει ή απειλητική άφιξη του Ρομανόφ,

Ι66

Δημήτριος

η Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

τον όποιο ή κόρη του Άξινια άγαπα κρυφά καΐ υπερασπίζεται φανερά. Ό Μπόρις απελπίζεται για τήν τύχη του, χάνει τό κουράγιο του και βάζει τέλος στη ζωή του μέ δηλητήριο. Ό Ρομανόφ φτάνει, πολύ άργά μεν για να σώσει τον Μπόρις, πάνω στην ώρα όμως για να διαφυλάξει τψ κληρονομιά των παιδιών του Μπόρις. 'Αναγνωρίζει τον νεαρό Φεοντόρ και δεσμεύει τους βογιάρους νά όρκιστοΰν σ' αύτόν. (Άφοΰ τό κάνει, βιάζεται νά προχωρήσει, γιά να επιδράσει κατά τον ιδιο τρόπο και στο στρατό.) Ένώ οί βογιάροι πράττουν αύτά,^^ ό λαός της Μόσχας ξεσηκώνεται μέσω των απεσταλμένων του Δημητρίου. Σέρνει τους βογιάρους έξω από τά σπίτια τους, αιχμαλωτίζει τόν νεαρό τσάρο και την Άξίνια, οί όποιοι ρίχνονται στ^ φυλακή. Όλόκληρη ή Μόσχα σπεύδει μέσω άντιπροσώπων νά συμφιλιωθεί μέ τόν νικητή. Βρίσκεται ήδη στην Τούλα, όλα του βγήκαν σέ καλό. — Του προσκομίζουν τά κλειδιά πολλών πόλεων, του φέρνουν τήν τσαρική ενδυμασία, ή τύχη μέ μεγάλα κύματα τόν φέρνει πρός τό θρόνο.^ Είναι άξιαγάττητος και μειλίχιος και κερδίζει μέ τήν έπιείκειά του δλες τις καρδιές. Ή Μόσχα φαίνεται νά κάνει αντίσταση μόνη. Μέ άπόλυτη τώρα έπικυριαρχία και μέ ακλόνητη πίστη στην νομιμότητά του, ένώ περιμένει τή μητέρα του, εμφανίζεται μπροστά του ό μέχρι τώρα κρυμμένος υποκινητής της όλης απάτης και του αποκαλύπτει τήν καταγωγή του. Μιά φοβερή άλλαγή του συμβαίνει, και τό πρώτο πού κάνει είναι νά χτυττήσει και νά ρίξει κάτω αύτόν τόν μαντατοφόρο. 'Αμέσως μετά, ξεκινά γιά τή συνάντηση μέ τήν τσαρίνα, τήν υποτιθέμενη μητέρα του, πού του αναγγέλλουν δτι πλησιάζει. Δίνει διαταγές γιά τόν τρόπο της υποδοχής. Εξέγερση στή Μόσχα.^"^ Ή τσαρίνα Μάρθα κάτω από ενα πολυτελώς διακοσμημένο πορφυρό Φαινομενική ή διάσωση. ^ Ίώβ. Τσούσκι. Μπασμάνοφ. 'Αποκαλύπτεται απόπειρα κατά της ζωης του και απονέμεται χάρη. Φεοντόρ. Ρομανόφ, Αξίνια. Μόσχα. Ό στρατός.

Προσχέδια

ιόγ

άντίσκηνο, περιμένοντας τον γιο της, σαστισμένη δμως μέ την πολεμική ατμόσφαιρα πού την περιβάλλει. Λιγοστά λόγια. Ό Δημήτριος λέει σέ δλους να βγουν εξω και μπαίνει μέσα, κλίνει το γόνυ ένώπιόν της. Ή καρδιά της δεν της λέει τίποτε. Τώρα εκείνος εξηγείται εύθέως μαζί της και απαιτεί να τον αναγνωρίσει δημόσια ώς γιό της. Στο τέλος τούτης της σκηνης ρίχνει κάτω τό αντίσκηνο και δείχνει στούς συγκεντρωμένους τή μητέρα του. Οι απεσταλμένοι άπό τή Μόσχα υποτάσσονται και γίνονται βλοσυρά δεκτοί, μέ στρατιωτική εξάρτυση και μέ γυμνά τά σπαθιά. Τον προσκαλούν στή Μόσχα, 6 πατριάρχης βρίσκεται άνάμεσά τους, ό Δημήτριος τον καθαιρεί άπο τό άξίωμά του. Μιά ματιά του αποφασίζει γιά τή ζωή ή τό θάνατο. 'Αρχηγός των Κοζάκων.^ Ό Φεοντόρ και ή Άξίνια διώκονται άπό τό παλάτι (μάταια τούς υπερασπίζεται ό Ρομανόφ). Εισέλαση του άπατεώνος στή Μόσχα. Ή Άξίνια, πού σώζεται στά πόδια της τσαρίνας Μάρθας άπό τή βαρβαρότητα των Πολωνών. Τότε τή συναντα γιά πρώτη φορά ό Δημήτριος. IV Ό Δημήτριος εγκατεστημένος στο Κρεμλίνο της Μόσχας ώς τέλειος τσάρος,^^ έχοντας δμως συνείδηση δτι είναι άπατεώνας. Ερωτεύεται τήν Άξίνια και τήν καρδιά του τριγυρίζει ή σκέψη νά διαλύσει τή δέσμευσή του πρός τούς Πολωνούς, στήν οποία ωστόσο χρωστάει τά πάντα. Ή Άξίνια τόν άπεχθάνεται και δεν θέλει ούτε ν' ακούσει γι' αυτόν. Που βρίσκεται 6 Ρομανόφ στό αναμεταξύ; 'Ανακοινώνεται ή άφιξη της Πολωνής μνηστής. Πρέπει νά τή συναντήσει. Ό Ρομανόφ; Ό Φεοντόρ;

205

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

ατή

Μάσχα

Ό λαός της Μόσχας και ιδιαίτερα οί έμποροι, συζητοΰν για τήν πολιτική αλλαγή — Δυσαρέσκεια μέ τον νέο τσάρο — Παράπονα για τή δυσμενή μεταχείριση των Ρώσων και τήν έπαρση των Πολωνών — Ή άφιξη της Μαρίνας μέ ενόπλους άπο τήν Πολωνία είναι κακός οιωνός. Ό Τσούσκι προσεγγίζει τους δυσαρεστημένους και τους φανατίζει ακόμη περισσότερο. Ό Ρομανόφ, άγνώριστος και μεταμφιεσμένος, φτάνει στή Μόσχα, ψάχνοντας για τήν Άξίνια. Ό Δημήτριος μέ τή Μαρίνα. Επίπλαστη και παγερή υποδοχή, τήν οποία δμως ή Μαρίνα γνωρίζει έξοχα να συγκαλύπτει. Επιμένει να γίνει γρήγορα ό γάμος. "Οταν ό τσάρος φεύγει, ή Μαρίνα δίνει τις θανάσιμες διαταγές και καθοδηγεί τους Πολωνούς της. Πυρετώδεις προετοιμασίες για τό γαμήλιο γλέντι. Ή Άξίνια θανατώτεται κατά διαταγή της Μαρίνας. Παρά λίγο νά γινόταν τσαρίνα και τώρα πρέπει νά πάει στον τάφο. Ό ωραίος θάνατός της. Φοβόταν ένα μεγαλύτερο κακό, φοβόταν μήπως τήν έκαναν μέ τή βία σύζυγο του άπατεώνα. Μέ χαρά παίρνει τήν κούπα μέ τό δηλητήριο άπό το χέρι της έχθρας της, παρά άπό τό χέρι κάποιου άπεσταλμένου της. Ό Δημήτριος μέ ραγισμένη τήν καρδιά πρέπει νά συνοδεύσει στό γάμο τή Μαρίνα, πού είναι μιά ψυχρή Ερινύα. 'Αναίδεια των Πολωνών έναντι τών Ρώσων και έναντι του 'ίδιου του τσάρου. Συνωμοσία τών βογιάρων. Ό Ρομανόφ στή φυλακή. Ό Ρομανόφ βλέπει τήν οπτασία της Άξίνια νά τόν καλεί στό θρόνο. Πρέπει νά αφήσει τό πεπρωμένο νά ωριμάσει μέ τήν ήσυχία του και νά μή σπιλωθεί ό ίδιος μέ αίμα.

^ Τό θάνατο μου φέρνεις; "Ω, καλώς ήρθες! Φοβόμουν μ-ήπως ήτανε τό στέμμα της τσαρίνας!

Προσχέδια

ιόγ

Ό Δημήτριος μετά την τελετή του γάμου. Ή Μαρίνα τον κολακεύει., του ομολογεί δτι δεν πιστεύει, πώς είναι, ό Ίβάνοβιτς και ποτέ δεν το πίστεψε. Μετά τον αφήνει μόνο του. Μένει μόνος και προσπαθεί νά ξεχάσει τον πόνο του. Σκηνή μέ τον αδελφό της Λοντόισκα. Ξέσπασμα της συνωμοσίας. 'Αρχικά βρισκόμαστε σέ πλάνη ώς προς τήν αίτια του θορύβου. 'Αλαφιασμένοι Πολωνοί φωνάζουν μπαίνοντας: τρέξτε νά σωθείτε. Ό Δημήτριος ξεπετάγεται μέ το σπαθί. Συνωμότες εισβάλλουν, τον αναζητούν. Ό αδελφός της Αοντόισκα είναι ό μοναδικός πού θυσιάζεται γιά χάρη του, άφου δλοι οι υπόλοιποι νοιάζονται μόνο γιά τή δική τους σωτηρία. Ό Δημήτριος στο δωμάτιο της τσαρίνας Μάρθας τήν εξορκίζει νά δηλώσει πώς είναι γιός της. Εισβάλλουν συνωμότες, αναζητώντας τον. Ό Δημήτριος συγκεντρώνει ακόμη μία φορά τις δυνάμεις του και εντυπωσιάζει τους στασιαστές, τόσο πού εκείνοι πραγματικά ταλαντεύονται. Μπαίνει ό Τσούσκι, τον αποκαλεί άπατεώνα, ή Μάρθα άντιμέτωττη μαζί του τον απαρνιέται. Τον μαχαιρώνουν και πέφτει ώς άρχοντας. Ή Μαρίνα πρέπει νά τον ακολουθήσει* γλιτώνει μέ πανούργο τρόπο από το θάνατο. Γίνονται κινήσεις γιά εκλογή νέου τσάρου και επικρατέστερος υποψήφιος είναι ό Τσούσκι, ή μάλλον ό 'ίδιος προσπαθεί νά τους στρέψει προς τον εαυτό του, άλλά άπόφαση δέν λαμβάνεται — Πρέπει πρώτα νά συγκεντρώσουν τό λαό. [ΐ4] Ό Δημήτριος στο Σαμπόρ, πριν άπό τήν αναγνώριση Είναι γνωστός μόνο μέ τό ονομα του Ρώσου ή και του Μοσχοβίτη. Ώς αλλοδαπός και ώς Ρώσος (πού είναι φυσικός εχθρός των Πολω-

2Ο8

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

νών) νιώθει, παραγκωνισμένος, ξένος, τον στραβοκοιτάζουν. Προξενεί συγχρόνως το μίσος σε μια μερίδα και την άγάττη σέ μια άλλη. Τό διττό ποιόν του ως πρώην μονάχου και πολεμιστή, ως εξαρτώμενου ύττηρέτη και ως χαρακτήρα δεσποτικού, τολμηρού, μέ τάσεις επεκτατικές, πρέπει να κάνει εντύπωση μέ την πρώτη ματιά. Ή κατάσταση του στο σπίτι του βοεβόδα πρέπει να παρουσιαστεί αμέσως μέ μια έντονη δράση. Ή πρώτη εντύπωση πού κάνει είναι εκείνη της τόλμης, του ύψηλοΰ φρονήματος, της ελευθερίας* ιδιότητες πού αντιφάσκουν μέ τη θέση του στο σπίτι του βοεβόδα. Επίσης ή ενθουσιώδης άγάττη του τον εξυψώνει. Άναρώτηση: να εχει εύθύς εξαρχής την αντιπαράθεση μέ τον παλατίνο και μέ τη θανάτωσή του να δυστυχήσει, ή να συμβεί αύτο λίγο αργότερα, δταν θα έχει στο μεταξύ μπορέσει να παρουσιαστεί ό χαρακτήρας του; Ό ήρωας του έργου εμφανίζεται αρχικά μέσα στην ταπείνωση, άλλά μέ ενα μεγαλείο σέ νόηση και θάρρος. — Είναι ένας άπατρις πρόσφυγας και δέν έχει ούτε κάν τά στοιχειώδη δικαιώματα του πολίτη. Υπηρετεί τον βοεβόδα, άλλά οχι σέ άνέντιμες δουλειές. Ό χαρακτήρας του ίδιου του βοεβόδα στο Σαμπόρ, μιά μισο-ηγεμονική, μισο-αριστοκρατική διαχείριση του σπιτιού. Λειτουργήματα του ύπαλληλικοϋ προσωπικού. Κυνηγός, σταβλίτες, μάγειρες, σωματοφύλακες, ύπότροφοι διανοούμενοι, γραφείς, καστελάνος, κηπουρός, δλοι τους είναι εύγενεΐς. Ή Μαρίνα, πού άντιμετωπίζει περιφρονητικά τον μνηστήρα της, επιδεικνύει καταφανώς στον Γκρίσκα την εΰνοιά της. — Εκείνος άπευθύνει τολμηρά τη συμπάθειά του προς την άνώτερή του δεσποινίδα — ή Λοντόισκα νιώθει μιά βαθιά συμπάθεια προς αύτόν. — 'Όλα τούτα πρέπει νά καταστούν σαφή, προτού σκοτώσει τον παλατίνο. Τί εγείρει άρχικά την έλπίδα του Γκρίσκα, τη δυσαρέσκεια των άδελφών [της Μαρίνας] και τό φθόνο του παλατίνου; Ό Γκρίσκα δέν πρέπει νά εμφανιστεί πρώτος, επειδή είναι ό πρωταγωνιστής. Προδίδει ένα πάθος γιά τη Μαρίνα, το όποιο φαίνεται άνόητο, άλλά εκείνη τό έπιτρέπει. Οι άδελφές της την κατηγορούν γι' αύτό και γιά την ψυχρότητά της έναντι του παλατίνου.

Προσχέδια

ιόγ

Εκείνη τά βάζει μέ την τυφλότητα της τύχης, δταν συγκρίνει τον μνηστήρα της μέ τον Γκρισκα. Ρώσοι επισκέπτες 'Έκθεση του μοσχοβίτικου χαρακτήρα Τι τους οδήγησε έκτος Ρωσίας; Και πώς έρχονται ακριβώς πάνω στην ώρα στο παλάτι του βοεβόδα;"^^ Ποιοι και πόσοι είναι Πώς έγκατέλειψαν τη Ρωσία; 'Αφηγούνται ξεκάθαρες περιστάσεις πού εύνοοϋν μια εισβολή και πρόθεσή τους είναι έπίσης να προκαλέσουν από την Πολωνία έναν πόλεμο μέ τον Μπόρις. Πρέπει να εγείρουν μέ κάποιον τρόπο το ενδιαφέρον, ώστε οι νύξεις πού κάνουν να μην παραβλέπονται.^ Ξεστομίζουν εντελώς αθώα και άθελά τους ένα λόγο, δτι πιστεύεται πώς ό Δημήτριος είναι ακόμη ζωντανός και δτι ό Μπόρις άναζητα τά ϊχνη του. Ό Μπόρις είναι, λένε, πολύ μισητός, ωμός, καχύποπτος, καταπιεστής πολλών άρχοντικών οικογενειών. Χαρακτηρίζεται ως σφετεριστής του θρόνου και τύραννος· ό βοεβόδας αντιπαραθέτει και καλά γ ι ' αύτόν. Πληροφορούμαστε μέ λίγα λόγια πώς εφτασε ό Μπόρις στήν κυβέρνηση, μαθαίνουμε και γιά τον Ίβάν Βασίλοβιτς τον Τρομερό, στον όποιο αποδίδεται καλή φήμη. 'Όλες οι απαραίτητες σχετικά μέ τή Ρωσία νύξεις πρέπει νά κατανεμηθούν στά κατάλληλα σημεία, έτσι ώστε νά τις πληροφορείται κάνεις πλήρως κάθε φορά πού τις χρειάζεται, και νά μην συμπίπτουν μαζικά

^^ 'Ένας άλλος Πολωνός άρχοντας τους στέλνει σ' αύτόν. Είναι από αρχοντική τάξη και ήταν αρκετά κοντά στόν τσάρο Ίβάν, ώστε νά έχουν δει τό κόσμημα πάνω του ή πάνω στους δικούς του. ^ Οι Ρώσοι θρηνούν δυσαρεστημένοι γιά τήν πατρίδα τους, πού τ ψ αγαπούν, και μέ λύττη τήν άφησαν. Έπίσης μοναδική τους επιδίωξη είναι νά επιστρέψουν εκεί, πράγμα πού δεν μπορούν υπό τή διακυβέρνηση του Μπόρις, και γι' αύτό δράττονται εύχαρίστως της εύκαιρίας νά στηρίξουν τόν Γκρίσκα.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

πολλές ιστορικές παρατηρήσεις. 'Ό,τι είναι αναγκαίο για χάρη του ολου, πρέπει επίσης να υφίσταται και νά ενδιαφέρει αφ' έαυτοΰ. Ή σχέση μεταξύ Πολωνίας και Ρωσίας τώρα για πρώτη φορά γίνεται θέμα συζήτησης. Ή Πολωνία είναι έκ φύσεως τό καταφύγιο δλων των δυσαρεστημένων Ρώσων. Οι Πολωνοί αρέσκονται νά δείχνουν ένδιαφέρον γιά την κατάσταση των Ρώσων. Οι Πολωνοί άλλωστε ήδη κινούν το μηχανισμό γιά μιά επίθεση στη Ρωσία. Αύτό τό θέμα ερχεται επίσης στο προσκήνιο κατά τη συνεδρίαση της Βουλής. Τό κόσμημα 'Όταν φέρνουν τό κόσμημα, πού μπορεί νά είναι ένας σταυρός του 'Αγίου 'Ανδρέου, τότε τό προσέχει ό ομιλητής των Ρώσων. Είναι άναγνωρίσιμο μέσω ενός χαρακτηριστικού σημαδιού, τό όποιο ό Βασίλιεβιτς συνήθιζε νά βάζει στά πράγματά του. Οί Ρώσοι λοιπόν μαρτυροΰν δτι τό κόσμημα αύτό είναι από τό θησαυρό του Βασίλιεβιτς. Μπορεί επίσης νά θεωρηθεί ακόμα δτι εχει απλώς ύπεξαιρεθεΐ. Είναι πολύτιμο και βασιλικό, είναι πραγματικά από τό θησαυρό του Βασίλιεβιτς, πρέπει νά άνηκε σέ κάποιον από τήν οίκογένειά του. "Ερχεστε στό παλάτι μου πάνω σέ άτυχη ώρα, λέει ό βοεβόδας στούς Ρώσους. Ετοιμαζόμαστε τώρα μόλις νά εκτελέσουμε έναν νεαρό άπό τό έθνος σας, κλπ. Πώς; Υπεξαίρεσε αύτό τό κόσμημα; — Αύτό θά ήθελα νά ύποστηρίξω, δτι δεν τό ύπεξίκίρεσε αύτό ς. Δεν είναι ικανός γιά κακό. Μοναδικό του φταίξιμο είναι ή κακή του μοίρα. — Ποιος είναι; — Έμεΐς δεν τόν ξέρουμε, κι αύτός ό ίδιος δεν γνωρίζει τόν εαυτό του. 'Αλλά αν δεν είναι εύγενικής καταγωγής, ή φύση έχει κάνει μεγάλο λάθος. — Πώς απέκτησε δμως αύτό τό κόσμημα; — Τό εΐχε ήδη άπό παιδί, και του τό συνέστησαν ως ιερό. — Πώς; Τί; Κύριε Βοεβόδα. Δεν μπορούμε νά δοΰμε τόν δυστυχή, νά του μιλήσουμε; — Ρωτούν πόσον καιρό λείπει ό νέος άπό τή Ρωσία κι δταν τους λένε πώς λείπει ένα χρόνο, ή έκπληξη τών Ρώσων κλιμακώνεται. 'Ακριβώς τόσο παλιός είναι ό θρύλος γιά τόν νεαρό Δημήτριο. — Ρωτούν γιά τψ ήλικία του. — Κι αύτή ταιριάζει. — Γιά τό μοναστήρι άπό δπου ήρθε. — 'Όταν τους κατονομάζουν τό ιδιο, οί Ρώσοι δεν μπορούν νά συγκρατηθούν άλλο.

Προσχέδια

ιόγ

Ή Λοντόι,σκα μπαίνει, πάνω στην ώρα πού ή Μαρίνα θέλει να φύγει. Τή σταματα! Που ττηγαινετε; Υπάρχει καμιά ελπίδα; — "Ασε με! — Υπάρχει ελπίδα; Μιλήστε! Είστε συγκινημένη και τα μάτια σας αστράφτουν. Υπάρχει ελπίδα για τον δυστυχή; — 'Όχι πια δυστυχή. — Ή μοίρα του Ρώσου αρχίζει να αλλάζει παραδόξως. — Τί; Πώς; — "Ασε με — Πρέπει ν' ακολουθήσω τον πατέρα! Αοντόισκα πέφτει κάτω Ικετεύοντας: Ώ μακάρι! 'Αγία Θεοτόκε! 'Αναγνωρίζουν τον Δημήτριο στη φυλακή Ό Δημήτριος βρίσκεται μόνος στη φυλακή και περιμένει τό θάνατο. Είναι μεν προετοιμασμένος να πεθάνει, νιώθει ωστόσο κάποια πικρία πού ή τύχη του επεφύλασσε ένα τόσο άσχημο τέλος και οι μεγάλες του ελπίδες εκμηδενίζονται ετσι ολότελα. Στη σύντομη αύτη σκηνή υπάρχει χώρος για κάποιους γενικούς άλλα μεγάλους λόγους γιά την άνθρωπότητα και τό πεπρωμένο. Ό Δημήτριος μοιάζει νά νιώθει μεγάλος και δυνατός. Προσοχή! Πρέπει νά παρουσιαστεί ένας άνθρωπος πού εξακολουθεί νά διατηρεί τον πιο εξαιρετικό ρόλο, τή στιγμή πού πιστεύει ήδη δτι φτάνει τό τέλος του. 'Ό,τι βαθύτερο ύπάρχει στον άνθρωπο, κάτι τέτοιες ώρες φανερώνεται* ή δική του φιλοδοξία, ή τεράστια κατά το δυνατόν προσπάθεια, δικαιολογείται άπό μιά κάποια θεϊκή φωνή. 'Αναρωτιέμαι αν σ' αύτή τή σκηνή είναι μόνος ή μαζι με τον φρουρό του. 'Ακούγονται κάποιοι νά έρχονται. Δεν περιμένει τίποτε άλλο, παρά νά πεθάνει, και στέκεται μέ τήν πλάτη γυρισμένη, σέ στάση άρχοντική, δταν μπαίνουν. Είναι ό βοεβόδας, πού τον άκολουθοΰν οι Ρώσοι. Ή Μαρίνα και ή Αοντόισκα, άλλά και οί δύο σέ κάποια απόσταση. Καθώς άκούει ό Δημήτριος τή φωνή του βοεβόδα, στρέφεται προς αύτον μέ τις θερμότερες εκδηλώσεις του σεβασμού και της άγάττης του. Μέμφεται τον εαυτό του και τή μοίρα του πού πρέπει μ' αύτόν τον τρόπο νά άνταμείψει τον εύεργέτη του, κλπ. Ό βοεβόδας τά παραμερίζει δλα τοΰτα (τά ξεχνάει δλα τώρα!) και ρωτα γιά εντελώς περασμένα πράγματα. Πώς άπέκτησε τό κόσμημα; Δέν θυμαται ποτέ του νά μήν τό έχει στήν κατοχή του. Είναι τόσο

212

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

παλιό δσο ή συνείδηση του. — Μήπως του έχουν κάνει ποτέ καμία νύξη για την καταγωγή του; Δεν ήξερε τίποτα, είχε δμως στην κατοχή του ενα Ψαλτήρι άπο τον αρχιερέα, στο όποιο ήταν γραμμένα τούτα τα λόγια στα ελληνικά. 'Ίσως αύτά να περιέχουν κάτι περισσότερο. Να φέρει τό Ψαλτήρι. Την καταλαβαίνουν αύτη τη γλώσσα. 'Όλα τό ϊδιο του κάνουν τώρα, άφοΰ πρόκειται να πεθάνει. (Ή αποκάλυψη πρέπει να καθυστερήσει, άλλα μέσω της καθυστέρησης να εντείνει συνάμα την αγωνία και να γίνει πιο εντυπωσιακή.) (Τα φυσικά σημάδια γίνονται νωρίτερα άντικείμενο της προσοχής, προτού άκόμη ειπωθεί ό κρίσιμος λόγος. Εκείνη ή μαρτυρία πού βρίσκεται στο βιβλίο είναι άπό κάθε άποψη ό κρίσιμος και ό τελευταίος λόγος.) Φυσικά σημάδια είναι 1) το ένα χέρι πιο κοντό άπό τό άλλο. Στόν Γκρίσκα συμπεριφέρονται κατά τη διάρκεια αύτης της έρευνας μέ έναν κάποιο σεβασμό, κάτι πού του φαίνεται σάν περιπαικτική χλεύη, στην κατάσταση πού βρίσκεται. Μόνο τό βλέμμα της Λοντόισκα, άπό την οποία δεν μπορεί νά περιμένει καμία χλεύη, του δίνει κάποιο θάρρος. Θορυβεί πάνω στήν κρίσιμη στιγμή μέ τά δεσμά του. Τό Ψαλτήρι, στό όποιο άναφέρεται, που βρίσκεται; Περιεργάζεται τούς Ρώσους επισκέπτες μέ ενδιαφέρον και άπορία. Στη θέση δπου βρίσκεται, τόν συγκινεί βέβαια ή θέα των συμπατριωτών του. Πώς φέρεται στη Μαρίνα πριν άπό τό γεγονός; Αύτή είναι εκείνη πού του έμττνέει θάρρος, πού τόν παρακινεί νά άπαντήσει, πού εύχαρίστως θά του έβαζε τις άπαντήσεις στό στόμα. 'Άν είναι δυνατόν, πρέπει δλα δσα άφοροΰν την άναγνώρισή του, νά έχουν γίνει γνωστά προτού ειπωθεί ό κρίσιμος λόγος* γιατί αύτός είναι τόσο κρίσιμος, ώστε άλλάζει ξαφνικά παντελώς την κατάσταση και τις περιστάσεις, και τις προωθεί χωρίς καθυστέρηση. Άκόμη και ή πυρκαγιά, την όποια ό Δημήτριος θυμαται ζωηρά μετά την άναγνώρισή του, πρέπει νά έχει άναφερθεϊ ήδη νωρίτερα. Μετά την άναγνώρισή του, δχι μόνον δέν υπάρχει καμία αμφιβολία, άλλά και δλα δσα άκολουθοΰν, ενισχύουν πολύ περισσότερο τό πράγμα.

Προσχέδια

ιόγ

Ή διαβάθμιση των αποδείξεων είναι: ι) Το κόσμημα. 2) Τα περιστατικά της ζωης του Δημητρίου, τα οποία αφηγείται στους Ρώσους με την εύκαιρία αύτοΰ του κοσμήματος, όπως π.χ. δτι διέφυγε απ' αύτο κι αύτό το μοναστήρι, 6 χρόνος της παραμονής του, ή ήλικια του. 3) Τό έν γένει παρουσιαστικό του, πού ταιριάζει μέ την ιδέα. 4) Τό ενα χέρι πιο κοντό από τό άλλο, μαζι μέ οποιαδήποτε άλλα άκόμη φυσικά σημάδια. 5) Μερικές απαντήσεις πού δίνει. 6) Ή μαρτυρία στό Ψαλτήρι, πού φανερώνει μέ σιγουριά δτι είναι ό πρίγκιπας Δημήτριος. Δεν πρέπει μετά τό γεγονός της αναγνώρισης νά μείνει στά παρόντα πρόσωπα καμία αμφιβολία· μάλιστα, αν είναι δυνατόν, πρέπει αύτη τη στιγμή ό θεατής νά πιστεύει απολύτως στόν Δημήτριο. 'Ιδιαίτερα όμως πρέπει νά πιστεύει ό ίδιος στόν εαυτό του, κι αύτό πρέπει νά εχει μιά τέτοια επίδραση, ώστε ακόμη και ή ελλειψη πίστης του θεατή νά μην μπορεί νά άναμετρηθεϊ μαζί της, ή ό ίδιος ό θεατής έν γνώσει του νά παρασύρεται. "Απαξ και ειπωθεί ό λόγος, ό Δημήτριος θυμαται ακόμα δτι κάποιος κάποτε στό μοναστήρι τόν είχε άποκαλέσει έτσι, δτι αύτός τό είχε πάρει γιά πείραγμα και δέν είχε δώσει καμία σημασία. Θυμαται από τά πρώτα παιδικά του χρόνια δτι ζοΰσε μέ ανέσεις, δτι επαιζε μέ άλλα παιδιά και εκανε τόν αρχηγό τους, δτι ειχε διαφύγει στη διάρκεια μιας πυρκαγιας, δτι επρεπε μαζι μέ τόν οδηγό του νά καλυφθεί εξωτερικά. Και καθώς τώρα συνειδητοποιεί τήν καταγωγή του, μπαίνει άμέσως στό ρόλο του (βλέπουμε τή γρήγορη επενέργεια της πριγκιπικής ιδιότητας στό χαρακτήρα του). Δέχεται νά τόν προσκυνοΰν οι Ρώσοι πρόσφυγες μέ τιμές, αγκαλιάζει τόν βοεβόδα ώς δμοιό του, άπέναντι στη Μαρίνα παρουσιάζεται μέ αρχοντική ελευθερία και δέν κρύβει πιά τη συμπάθειά του. Ή υπόθεση δέν πρέπει βέβαια νά μείνει στάσιμη, ούτε και νά πισωγυρίσει, δταν συμβεί ή αναγνώριση. Πρέπει άμέσως νά υπάρξει δράση, και νά προχωρήσει. Ποιό είναι τώρα τό επόμενο πράγμα πού συμβαίνει;

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Τό επόμενο είναι ή ερωτική εξομολόγηση του Δημητρίου στη Μαρίνα. Αύτη τον παραπέμπει στο πολιτικό ζήτημα. Πρέπει να κατακτήσει το βασίλειο πού κληρονομικά του ανήκει. Σ' αύτό τον ενθαρρύνουν οι Ρώσοι. Νιώθει ανίσχυρος. Οι Ρώσοι του ύποδεικνύουν τα μέσα πού διαθέτει στή Ρωσία, ή Μαρίνα παρέχει ελπίδα για βοήθεια πολωνική, και πρώτα πρώτα άπό τον πατέρα της. Ό Δημήτριος αναλογίζεται τον βοεβόδα, δτι είναι ακόμη αίχμάλωτός του. Αύτός του άπαντα δτι είναι κύριος του και ηγεμόνας. Ζητάει πρώτα δπλα. Ό βοεβόδας του δίνει το ξίφος του. Στο μεταξύ, εχει διαδοθεί ή φήμη αύτοΰ του εξαίρετου γεγονότος σέ ολόκληρο τό παλάτι, και οι ένοικοι του σπιτιού θέλουν νά δουν τον νεοαποκαλυφθέντα τσάροβιτς. Ό Δημήτριος εκπληρώνει την άπαίτησή τους, και βγαίνει προς τό μέρος τους. Στό άναμεταξύ ή Μαρίνα, άπό κοντά μέ τούς Ρώσους, βάζει λόγια στόν πατέρα της, γιά νά ρισκάρει τά πάντα στόν Δημήτριο. — Τώρα γιά πρώτη φορά γίνεται λόγος γιά την πολωνική Βουλή, στην οποία θά μπορούσε νά τεθεί πρός συζήτηση αύτη ή υπόθεση. 'Ιντερμέδιο. 'Ένα καπηλειό Οί εύγενεΐς του βοεβόδα επιλέγουν εναν λαϊκό άντιπρόσωπο γιά την επικείμενη συνεδρίαση της Βουλής. 'Ιδιότητες τών υποψηφίων δυνατή φωνή και άναίδεια χαρακτηρίζουν ιδιαιτέρως τόν άνθρωπό τους. — Πέφτουν και δωροδοκίες. Τώρα φτάνει ή είδηση γιά τόν νεοαποκαλυφθέντα τσάρο. Χαρούμενη προσδοκία γιά πόλεμο μέ τή Ρωσία, πού δλοι τόν βλέπουν μέ καλό μάτι. 'Εθνικό μίσος και κίνητρα πού σχετίζονται μ' αύτό. Πίνουν στήν ύγειά του Μοσχοβίτη. Πόλεμος, ένα εύρύτερο πεδίο δράσης γιά άνθρώπους πού άγαποϋν την περιπέτεια και γιά τυχοδιώκτες. 'Ένας άπ' αύτούς βάζει ενέχυρο τούς άγρότες και τό κτήμα του γιά νά πάρει άλογο και εξοπλισμό. Οί Πολωνοί χαίρονται πού δίνουν στούς Ρώσους έναν τσάρο. Τί τρελές ελπίδες έχουν δλοι τους βασιζόμενοι στη γενναιοδωρία του Δημητρίου, πόσα χρήματα και άγαθά θέλουν νά κουβαλήσουν άπό τή Μόσχα. Πουλάνε τη γούνα της άρκούδας προτού την άποκτήσουν.

Προσχέδια

ιόγ

Λέγονται εδώ εξαρχής υπέρμετρα ψέματα καΐ μυθεύματα, ώστε να τεθεί το πρόσωπο του Δημητρίου έκτος αμφιβολίας. Ή Μαρίνα βάζει το χεράκι της σ' αύτη τη συγκέντρωση και δωροδοκεΐ τους εύγενεΐς. Ή σκηνή αύτη συνάπτεται με την προηγούμενη ως έξης: ή τελευταία κλείνει με αναφορά στη συνεδρίαση της Βουλής, κι αύτη άρχίζει μέ τον ϊδιο τρόπο. Κατά τό σύντομο μεσοδιάστημα τό όποιο παρέρχεται προτού φτάσει στο κατυηλειό ό εύγενης μέ την είδηση για την αναγνώριση του Δημητρίου, μπορεί να υποτεθεί δτι ποικίλα πράγματα έχουν συμβεί. Ό Δημήτριος μπορεί να έχει κάνει ήδη βήματα. Μιλάει κιόλας ό εύγενής για εναν αρραβώνα του τσάροβιτς μέ τή δέσποινά του και τα παρόμοια, ώστε να έχει κάνεις πλήρη εικόνα, δταν μετέπειτα ό Δημήτριος κλείσει πραγματικά τή συμφωνία μέ τον βοεβόδα. ι) Ή Μαρίνα έχει ήδη μέχρι τώρα ένεργήσει και έχει κατευθύνει ολόκληρη τή Βουλή μέ τό ανήσυχο ραδιοΰργο ττνεΰμα και τήν ακαταπόνητη φιλοδοξία της. Τα μέσα πού μετέρχεται είναι όμιλητικότητα, έξυπηρετικότητα, φιλαρέσκεια, δημοτικότητα, δώρα, κολακείες, παπάδες: κατευθύνει τον πατέρα της, τον γαμπρό της, τον άρχιεπίσκοπο, τους έκπροσώπους τών τάξεων. — Πίνει αν χρειαστεί μέ τους εύθυμους Πολωνούς. 2) Ή Μαρίνα σκέφτεται έπίσης τα μελλούμενα, δίνει στους οπαδούς της οδηγίες πώς να τα θεωρήσουν α) μέ στρατολόγηση φίλων β) μέ καταπολέμηση του έχθροϋ' γ) μέ τον Δημήτριο τον ίδιο. Θέλει στο μεταξύ να πείσει τους Πολωνούς μέ ραδιουργίες, ώστε να βγάλει χρήματα, να στρατολογήσει λαό. 3) Ή Μαρίνα άσκεϊ έπίσης πραγματικά έπι σκηνής κάποιες από τις πρακτικές εκείνες μέ τις όποιες καταπιάστηκε έκτος σκηνής. Δραστηριοποιείται μαζι μέ μερικούς οπαδούς της γιά νά βρει στρατιώτες, έγγυαται σέ κάποιον άλλον γιά τά χρέη του, σ' έναν τρίτο βρίσκει μιά θέση, σ' έναν τέταρτο δωρίζει άλογα, σκύλους, ή γεράκια σ' εναν πέμπτο. 'Όλοι μαζι έχουν ένθουσιώδη προσήλωση σ' αύτήν, τήν οποία άξιοποιεΐ σκίζοντας τό πέπλο της και διαμοιράζοντάς το στούς εύγενεΐς...

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Υπάρχουν επίσης παλιάνθρωποί. άνάμεσα σ' αύτούς πού κολακεύει., κουβεντιάζει μαζί τους ιδιαιτέρως. Ό τρόπος με τον όποιο κολακεύει τον πατέρα της και ξέρει να τον κάνει δ,τι θέλει. Συμφωνία με τον βοεβόδα 'Υπόσχεση γάμου με τη Μαρίνα Ό Δημήτριος είναι τώρα ήδη ένδεδυμένος πριγκιπικά και έχει πετάξει πίσω του δλη την πρότερή του κατάσταση. Ή προσφυγή στή Βουλή έχει αποφασιστεί, οι ήγεμόνες είναι έτοιμοι να ξεκινήσουν τό ταξίδι κατακεΐ. Πριν ακόμη απ' αύτό, τό κράτος κατανέμεται πάνω σ' έναν χάρτη και καταμετρείται. Ό χάρτης είναι τεράστιος, κατονομάζονται ποταμοί, πόλεις, περιοχές. Ό Δημήτριος ορκίζεται στον Εσταυρωμένο. Ό βοεβόδας δίνει μαζί με τό δικό του και τό χέρι της θυγατέρας του. Ό Δημήτριος τήν ονομάζει ήδη από τώρα τσαρίνα του. (Μήπως θα ήταν προτιμότερο ή σκηνή αυτή να ακολουθήσει τή συνεδρίαση της Βουλής;) Ό Δημήτριος έπιδεικνύει έπ' εύκαιρία ωραίες γνώσεις καί, ακόμα περισσότερο, σύνεση βασιλέως. Δεν θέλει να παραχωρήσει κανένα μέρος του κράτους, καί έπ' αύτοΰ παρουσιάζεται τόσο επίμονος, σαν να τό είχε ήδη στήν κατοχή του. Πρέπει δμως να άποφευχθεΐ ή περίπτωση να καταντήσει γελοία αύτή ή μοιρασιά ενός κράτους, τό όποιο οφείλει πρώτα να κατακτηθεί. Αύτό τό αποτρέπει ό σοβαρός χαρακτήρας του ήρωα, πού απέχει εξίσου από τήν έλαφρομυαλιά, δσο καί από τήν έπαρση. Ή Μαρίνα εμφανίζεται σ' αύτήν καί στήν προηγούμενη σκηνή ως διορατική πολιτική ραδιοΰργος καί αναπτύσσει στίς σκηνές αύτές τους απεριόριστους πόθους της για κυριαρχία. Συμπεριφέρεται ήδη σαν πραγματική τσαρίνα καί κάνει αμέσως τίς αδελφές της να τό νιώσουν. Είναι ή άγαττημένη του πατέρα της, τόν όποιο εξουσιάζει απολύτως. Κυριαρχεί επίσης επί της Βουλής καί ξέρει να εμψυχώνει τό δλο έγχείρημα. Καταβροχθίζει ήδη μέ τή σκέψη της τήν απέραντη Ρωσία. Βάζει στό πλευρό του Δημητρίου, δταν εκείνος έχει φύγει, έναν πλη-

Προσχέδια

ιόγ

ροφοριοδότη. ('Ή μπορεί νά εμφανιστεί ξανά στη Βουλή καΐ να αποχαιρετήσει τον Δημήτριο, δταν εκείνος ξεκινήσει για το στρατό. Προσοχή! 'Ό,τι μπορεί νά γίνει μέσω της Μαρίνας, δεν πρέπει νά γίνεται μέσω άλλων. Τό μεγαλύτερο κατά το δυνατόν μερίδιο στην αποστολή πρέπει νά δοθεί σ' αύτήν, και τό πολιτικό θέμα κερδίζει σε ενδιαφέρον χάρη στό θηλυκό χέρι.) Ό χαρακτήρας της στήνεται εξαρχής ετσι ώστε νά τή βλέπουμε νά πασχίζει γιά κάτι υψηλό, πέρα από τις άμεσες προσδοκίες της* γι' αύτό και επωφελείται δυναμικά άπό τήν περιπέτεια του Δημητρίου. Τόν χρησιμοποιεί ακριβώς δπως ενα αντικείμενο* τώρα είναι στό στοιχείο της. Εκλαμβάνει τό δλο ζήτημα ετσι ώστε νά βλέπουμε οτι δεν τήν άφορα καθόλου τό αν ό Δημήτριος είναι ό αληθινός τσάροβιτς, τή στιγμή πού μπορεί νά περνάει ως τέτοιος. Είναι λοιπόν πιό πρόωρα ικανοποιημένη άπ' δ,τι δικαιολογείται. "Ολοι οί Πολωνοί πού προσφέρονται στόν Δημήτριο ως συνοδοί είναι δημιουργήματα δικά της' τοΰτο τό βλέπουμε ακόμη και λίγο πριν άπό τό ξεκίνημα της εκστρατείας, δταν ή Μαρίνα εχει μαζί τους μιά σκηνή. Άφου άπευθύνει λόγο στούς Πολωνούς, τούς οποίους προσφέρει ως συνοδούς στόν Δημήτριο, σκίζει τό πέπλο της στή μέση και τούς τό διαμοιράζει ως ένθύμιο και άναμνηστικό. Κατόπιν τούτου, φτάνουν οι άδελφές της και τή βρίσκουν πάνω στήν πιό άλαζονική έξαψη και δημαγωγική δράση. Ή άνυπομονησία της είναι τόσο μεγάλη, ώστε ικετεύει γονυπετής τόν πατέρα της νά της επιτραπεί νά περιμένει ή ίδια στό Κίεβο τήν επιτυχή έκβαση της εκστρατείας, προκειμένου νά είναι δσο τό δυνατόν πιό κοντά στό θέατρο του πολέμου. Μ-ήπως πρέπει νά προστεθεί ένας μονόλογος της Μαρίνας, δπου αύτή εκφράζει τά φρονήματά της, ή μήπως βρίσκει εύκαιρία νά τό κάνει συνομιλώντας με κάποιον — με τόν βασιλιά — με τόν Δημήτριο — με τόν πατέρα της; Σκηνές λοιπόν είναι: ι) 'Έναρξη της συνεδρίασης της Βουλής 2) Ό Δημήτριος ενώπιον της Βουλής 3) Ταραχές και επαναφορά στήν τάξη

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

4) Ό βασιλιάς προς τον Δημήτριο 5) Ή Μαρίνα προς τον βασιλιά 6) Μαρίνα. Οι Πολωνοί γ) Μαρίνα. Οί εμπιστοί της 8) Μαρίνα, ό πατέρας της Λουμπιένσκι. Τσαμόσκι. 1 'Έκθεση της ιστορίας και αιτιολόγηση της πιθανοφάνειάς της. 2 Μηχανορραφία της Μαρίνας. 3 Σπέρμα της καταστροφής μέσω των Πολωνών. 'Αριστοκρατική αντιπολίτευση. Στοιχεία της προσωπικής ζωής του βασιλια Σιγισμούνδου. Πρέπει έκτος από τήν υπόθεση του Δημητρίου νά απασχολείτή Βουλή ενα ακόμα μεγάλο ζήτημα, εμπλέκοντας ακόμα περισσότερο τήν υπόθεση εκείνη. Ό Μνίσεκ μπορεί σ' αύτήν τήν άλλη υπόθεση νά προκαλεί κάποιο φόβο στον βασιλιά, και συγχρόνως νά του είναι χρήσιμος. Ή Μαρίνα με τον πατέρα της Ό Μνίσεκ δίνει στή θυγατέρα του νά καταλάβει δτι μττηκε στο παιχνίδι από άγάτυη γιά κείνην. Εμφανίζεται ως αδύναμος πατέρας πού τον εξουσιάζει ή θυγατέρα του, αλλά και ως αριστοκράτης Πολωνός. Έδώ είναι τό σημείο δπου ή Μαρίνα εκφέρει και εκφράζει τή γνώμη της σχετικά μέ τις περιστάσεις, οτι τό ττνεΰμα της πασχίζει γιά τό ύψιστο, έδώ επίσης εξαντλεί ολόκληρο τό οπλοστάσιο της κολακείας. 'Έχει δώσει εντολή στούς Πολωνούς και τόν Όντοβάλσκι νά ξεκινήσουν τώρα ερχεται ό πατέρας της γιά νά τή μεταπείσει ώστε νά μή φύγει, αλλά νά περιμένει τήν επιτυχή έκβαση στό Σαμπόρ. Εκείνη τόν ικετεύει νά της επιτρέψει νά πάει μαζί τους ως τό Κίεβο. Πηγαίνει και ό Μνίσεκ μέ τό στρατό στή Ρωσία ή φτάνει μόνο μέχρι τό Κίεβο; Σέ τί εξυπηρετεί αλήθεια αύτή ή σκηνή της Μαρίνας μέ τόν πατέρα της; Πρέπει νά δώσει τό στίγμα του χαρακτήρα της, πρέπει νά μεταδώ-

Προσχέδια

ιόγ

σει. στον θεατή το παθιασμένο ενδιαφέρον της για τήν επιτυχία, πράγμα πού κατατρώει τη Μαρίνα, πρέπει να αιτιολογήσει προσωρινά τή γρήγορη άφιξη της Μαρίνας στή Μόσχα, άλλα πάνω άπ' δλα νά επιφέρει ενα γεμάτο ένταση κλείσιμο σ' αύτήν τήν πρώτη πράξη, και νά συντελέσει δσο τό δυνατόν περισσότερο στην περιγραφή του ρόλου της Μαρίνας. Ό Μνίσεκ σκέφτεται ακόμη τό παράτολμο του εγχειρήματος. Ρισκάρει τήν περιουσία του πάνω σ' αύτόν τό χάρτη. 'Άν άποτύχει, τότε τό σπίτι του θά αφανιστεί γιά πολύν καιρό, και δλοι οι Πολωνοί, πού τώρα άναμειγνύονται στήν υπόθεση, θά εξαρτώνται άπ' αύτόν, κλπ. Ή Μαρίνα τόν παρακαλεί νά μήν κοιτάζει πίσω, άλλά μόνο μπροστά. Γιατί νά άποτύχει; 'Αποχαιρετισμός μέ τή Λοντόισκα Είναι ή κατάσταση της Ναυσικας. Ή Λοντόισκα ήταν ή άφορμή γιά τήν άναγνώριση του Δημητρίου, άλλά ενώ αύτός βρίσκει τήν ύψιστη εύτυχία, αύτή τόν έχει χάσει. Φτάνει στό σημείο νά τόν χάσει άπό υπαιτιότητα δική της, άλλά ή τρυφερότητά της παραμένει ή ϊδια. Πρόκειται γιά μιά άνιδιοτελή ωραία συμπάθεια, πού δημιουργεί συγκινητική άντίθεση πρός τό φίλαυτο φρόνημα της Μαρίνας. Συνάμα παρέχει μιά άναλογία μέ τήν Άξίνια* αύτή μισεί τόν Δημήτριο, ό όποιος τήν άγαπα. Ή Λοντόισκα άγαπα τόν Δημήτριο χωρίς άνταπόκριση. Λύτό τό μικρό επεισόδιο πρέπει νά συνδέεται μέ τή μετέπειτα μεταστροφή της τύχης και του φρονήματος του Δημητρίου προκαλώντας συγκίνηση, και μέσω του είδυλλιακοΰ του άθώου χαρακτήρα νά δημιουργεί άντίθεση πρός τόν τρομερό ρόλο του τσάρου και τυράννου. — Σηματοδοτεί συμβολικά πώς μέ τήν έξοδο άπό τό σπίτι του βοεβόδα ό Δημήτριος άποχωρίζεται τήν εύτυχία της άθωότητας. Ή Λοντόισκα τόν άκολουθεΐ νοερά στήν εϊσοδό του στόν κόσμο. Του δείχνει κατά τή συνομιλία τους τήν άγάττη της, εμπράκτως δμως, δχι μέ λόγια. Είναι ή αγνότερη, τρυφερότερη συμπάθεια, μακριά άπό κάθε εκδήλωση φιλαυτίας, πού ωστόσο γίνεται άκόμη συγκινητικότερη χάρη σ' εκείνα πού άποσιωπα. Δεν έχει καμία άπολύτως άξίωση, ούτε κάν του ζητα νά τή σκέφτεται. Τό γεγονός δτι του δίνει ως συνοδό τόν αδελφό της δεν άποσκοπεΐ στό νά τή φέρνει ό Δημήτριος στή μνήμη του άλλά στό

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

νά ξέρει ή Λοντόι,σκα πώς ζχζι στο πλάι του μια πιστή ψυχή. Συγκινητική είναι ή παραγγελία πού δίνει στον αδελφό της, νά μήν εγκαταλείψει ποτέ τον τσάρο, νά του αφιερώσει τή ζωή και το αίμα του... Ό Δημήτριος θέλει νά τήν άγκαλιάσει, εκείνη δεν τό επιτρέπει και του ξεγλιστράει απαλά. Στο μεταξύ ακούγονται τά κόρνα, έκεΐνος φεύγει, και τώρα, πού είναι πολύ μακριά, ή Λοντόισκα χάνει πιά τήν αύτοκυριαρχία της και δείχνει δλη της τήν άγάττη, δλον της τον πόνο, και ορκίζεται νά μήν ξαναγαττήσει ποτέ πιά. Ή Λοντόισκα αναλογίζεται τον τσάρο ή τον εαυτό της, δταν έκεΐνος έχει πιά φύγει, σέ κάποιες ομορφες στιγμές της προηγούμενης κατάστασης του... Γοητεία της αθωότητας και της απλής χαρας. Είδαμε τή Λοντόισκα μετά τήν άναγνώριση του Δημητρίου σέ μιά κατάσταση γεμάτη πάθος. ~Ηρθε κι έφυγε, άλλά ποτέ κάνεις δέν τήν χάνει τελείως από τό μυαλό του* κι έτσι μεγαλώνει ή ανάγκη μιας τελευταίας εξήγησης, πού δμως αναβάλλεται ως τον άποχαιρετισμό. Πολωνική Βουλή Τά πιθανότερα θέματα τά όποια μπορούν νά έχουν θέση σέ μιά πολωνική Βουλή γενικότερα, και ειδικότερα σέ κάποια Βουλή εκείνης της εποχής, πρέπει νά ένοποιηθοΰν. "Λρα ι) Τό πολιτεύεσθαι ενός Πολωνού βασιλια γενικά, μέσω του οποίου σχηματίζει μιά παράταξη. ζ) Τό πολιτεύεσθαι του τότε βασιλια ειδικά, ή συνθηκολόγησή του, οί σουηδικές του άξιώσεις, ή προσπάθειά του νά κάνει τό στέμμα κληρονομικό, ή εικοσάχρονη διακυβέρνηση του. 3) Συμφέροντα και πολιτεύεσθαι των ανωτάτων ύπαλλήλων του στέμματος και των παλατίνων γενικά, και ονομαστικά κάποιων προσώπων από τήν ιστορία της εποχής. Τσαμόσκι. Σαπιέχα. Μνίσεκ 4) Τό ιερατείο ειδικά, άλλά και γενικά, ώς κοινωνική τάξη του κράτους, και ή συμπεριφορά του στήν περίπτωση αύτή.

Προσχέδια

ιόγ

5) OL εκπρόσωποι των τάξεων, ελεγχόμενοι, από την παράταξη της Μαρίνας. 6) Οί παρατάξεις. Όντοβάλσκι καΐ Σαπιέχα. γ) 'Αριστοκρατική αντιπολίτευση και οι εύγενεΐς πού δεν είναι εκπρόσωποι τάξεων. 8) Οι ξένοι, δπως π.χ. οί Κοζάκοι. 9) Τό βέτο και ή διχασμένη Βουλή. ιο) Ή άναρχία. ιι) Παπικός αντιπρόσωπος στή Βουλή. 12) Λατινικά ρητά. Haec est dies cpiam fecit Dominus.^ 13) Ράντσιβιλ. Όπαλινσκι. 14) 'Αριστοκρατία. Πολωνική βασιλική γενεά. Εικοσάχρονη ειρήνη μέ τή Μόσχα ύστερα από τριαντάχρονη πολεμική εξαθλίωση. Ό Σιγισμοΰνδος εχασε τό σουηδικό στέμμα τό ετος ι6ο2 (δηλαδή τρία χρόνια πριν από τήν υπόθεση του έργου). Πόλεμος μέ τή Σουηδία στό Αίβλαντ. Ό βασιλιάς Σιγισμουνδος Δεν μιλα καθόλου ό ϊδιος στή συγκεντρωμένη Βουλή. 'Έχει κάποιες δυσχέρειες μέ μιά μερίδα της Βουλής, πρέπει δμως νά γίνει ολοφάνερο δτι στήν υπόθεση του Δημητρίου απλώς υπεκφεύγει και δεν έχει συγκεκριμένο συμφέρον. Δεν του κακοπέφτει έάν ή Μόσχα καθησυχαστεί — εάν βρουν διέξοδο σ' αύτόν τόν πόλεμο οί αριστοκράτες της αντιπολίτευσης — έάν άποδυναμωθοΰν κάποιοι ισχυροί. 'Από τήν άλλη πλευρά, θά ήθελε εύχαρίστως νά διατηρήσει ό 'ίδιος τήν ειρήνη μέ τόν Μπόρις και νά μή διακινδυνεύσει στήν τύχη. 'Επιδιώκει νά καταστήσει τόν εαυτό του εύάρεστο στήν πλειονότητα δείχνοντας υποχωρητικότητα (μήνυμα πρός τόν Σαπιέχα). 'Επιτρέπει κατόπιν στους ιδιώτες νά εξοπλιστούν.

[Σ.τ.Μ.] ((Αύτη έστίν ή ημέρα ήν έποίησεν 6 Κύριος».

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Κολακεύει τον Μνίσεκ καί τη θυγατέρα του. Υποδέχεται τον Δημήτριο. Άπο την άλλη πλευρά δμως προστατεύει τον Σαπιέχα (θα πρέπει δμως νά φαίνεται σαν να ενεργεί αύτος μέ πρωτοβουλία δική του). Την πολιτική του βασιλια μπορεί νά εκφράζει ανοιχτά ή Μαρίνα ή ό ίδιος ό Μνίσεκ στη σκηνή μέ τή θυγατέρα του. Μέ αρκετά έντεχνο πολιτευτικό τρόπο, 6 Σιγισμοΰνδος χρησιμοποίησε λέξεις μόνον, ήταν δμως φειδωλός σέ ένέργειες. Ό Σιγισμοΰνδος πρέπει νά ακούσει νά τον κατηγορούν δτι δεν τήρησε κανονικά τή συνθηκολόγηση κατά τά είκοσι χρόνια της διακυβέρνησής του — δτι πασχίζει νά κάνει τον γιό του Βλαντισλάβς διάδοχο του θρόνου (ό ίδιος έχασε τό βασίλειο πού κληρονομικά έδικαιουτο και εξελέγη βασιλιάς άλλου). Ό Σιγισμοΰνδος πολέμα ακόμη μέ τή Σουηδία στο Λίβλαντ. Είναι λιγομίλητος και συγκρατημένος από φυσικοΰ του, εχθρός του πολέμου, φίλος των γυναικών, δεσμευμένος [διά του γάμου] μέ τήν Αύστρία, ένας τρυφερός σύζυγος και πατέρας. Προσοχή! 'Αντίθεση ενός Πολωνού βασιλιά μέ έναν Ρώσο τσάρο. Οί υψηλά ιστάμενοι στή συνεδρίαση της Βουλής 'Έχουν μικρότερο πεδίο δράσης σ' αύτήν τή Βουλή, έπειδή περισσότερο δραστήριοι είναι οί εκπρόσωποι τών τάξεων. Φιλοδοξία, κυνήγι τών αξιωμάτων, αντιπαλότητες, ιδιοτελείς σκοποί και φθόνος επικρατούν άναμεταξύ τους. Μερικοί εύχαρίστως θά πιάνονταν στά χέρια. Μνίσεκ. Μερικοί εναντιώνονται, στόν πανίσχυρο Μνίσεκ. Σαπιέχα. "Αλλοι αναζητούν τρόπο νά διαφυλάξουν τό συμφέρον του κράτους. Σαπιέχα. "Αλλοι καιροσκοποΰν και ταλαντεύονται. "Αλλοι προωθούν παρασκηνιακά τήν παράταξή τους. Μερικοί είναι αποφασισμένοι άντίπαλοι του βασιλια. Ό 'Αρχιεπίσκοπος του Γκνιέζνο εΐναι μέ τό μέρος του Μνίσεκ και του Δημητρίου. Αιτίες:

Προσχέδια

ιόγ

Ό άρχι,καγκελάριος του θρόνου κλίνει, επίσης υπέρ του Δημητρίου. Ό καγκελάριος Τσαμόσκι. Ό Σαπιέχα αντίπαλος του Μνίσεκ, φίλος του κράτους, αριστοκράτης. Ό Μνίσεκ, επικεφαλής κόμματος, εύνοούμενος του βασιλια, στους προσωπικούς σκοπούς του οποίου μπορεί νά είναι αντίθετος η χρήσιμος. Ό Δημήτριος στη Βουλή Συνοπτικά συμπεράσματα των μέχρι τώρα διαβουλεύσεων, ή άκόμη και μετάβαση από τον ίδιο στην υπόθεση πού είχε αφεθεί για τό τέλος. Ή συνεδρίαση της Βουλής ήταν αρκετά θυελλώδης και το έβρισκε δύσκολο νά καταλήξει κάπου. Ποιός συντονίζει μέ καταλληλότερο τρόπο τη συζήτηση; Τί λογής παράπονα ύττηρχαν εναντίον του βασιλια; 'Αθέτηση της συνθηκολόγησής του. Τί λογής επιθυμία είχε ό βασιλιάς; (Ό βασιλιάς ήθελε νά παντρευτεί, και μάλιστα κάποιαν άπό την Αύστρία.) Προτείνει τά παιδιά του στη δημοκρατία.* 'Ένα μεγάλο μέρος των εύγενών είναι κατάκοπο και γι' αύτο πιέζει νά λήξουν οι διαβουλεύσεις. Pacta conventa. Exorbitantien.** Λατινικό απόφθεγμα του αρχιεπισκόπου. Παράπονα εναντίον του Βασιλια α) δτι παραχωρεί στούς βασιλόπαιδες κρατικά αξιώματα, σ' ενα παιδί του την έπισκοτυη του "Ερμελαντ. Νομικός διακανονισμός του νομισματικού συστήματος. Οι ιησουίτες είναι πολύ ισχυροί. Οι αντιφρονούντες υποβιβάζονται πολύ. Λιουμπομίρκσι. Όσσολίνσκι. Κοζάκοι άπό τό Ζαπορόζιε. Πολυτελή ενδύματα των Πολωνών 579

* [Σ.τ.Μ.] Ώ ς κληρονόμους βασιλείς. * * [Σ.τ.Μ.] Τά καθήκοντα του βασιλια. Υπερβάσεις καθηκόντων.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Κατάσκοπος μεταμφιεσμένος σέ αγρότη. Ό Σιγισμοΰνδος είναι υπέρ των Γερμανών. 'Ένας λέει: χι 6 άμαξας του ακόμα είναι αριστοκράτης. Ή αριστοκρατική ένωση ή αντιπολίτευση στριμώχνει τον βασιλιά. Τον κατηγορούν δτι ήθελε να παραβεί τήν pacta conventa και συνάμα δτι σκόπευε νά φορέσει στον γιό του τό στέμμα, δτι καταπίεζε τους αντιφρονούντες. Στανισλάβ Διάβολ. Ό βασιλιάς άποκτα άγαθά μέ τρόπο άντίθετο προς τό Σύνταγμα. 'Έτσι λοιπόν τελείωσε ή θυελλώδης τούτη συνεδρία της Βουλής επιτυχώς· Σέ τέλος αϊσιο έπιτυχώς κατέληξε, οδηγήθηκε' Και βασιλιάς και τάξεις χωρίζουν ικανοποιημένοι. Έκ νέου εδραιώθηκε ή σύμττνοια, ή εριστική αριστοκρατία υπόσχεται νά διασκορπιστεί και ή άντιπολίτευση νά διαλυθεί. Ό βασιλιάς δμως υπόσχεται νά καταργήσει τις μέχρι τώρα υπερβολές και νά τηρήσει τήν pacta conventa. Βασιλιάς και τάξεις χωρίζουν ικανοποιημένοι. Έκ νέου εχει ή σύμττνοια εδραιωθεί* Ή αριστοκρατία συγκατατίθεται νά αφοπλιστεί* Ή αντιπολίτευση νά διαλυθεί! 'Αλλά ό βασιλιάς 'Όπως ή pacta conventa συνεπάγεται! Ή Μάρθα στο μοναστήρι 'Αμέσως μετά τήν ολοζώντανη απεικόνιση της πολωνικής Βουλής ακολουθεί, δημιουργώντας χτυπητή αντίθεση, ή έρημη, στοχαστική και αποσυρμένη μοναστηριακή βιοτή. 'Ένα παγωμένο, λυττητερό χειμωνιάτικο τοπίο, χιονισμένες οροσειρές, θαλασσινή ακτή, τό κτήριο του μοναστηρίου πού είναι ανοιχτό και επικοινωνεί μέσω ενός αψιδωτού υαλοστασίου μέ μιά εκκλησία. 'Ή βρισκόμαστε ολότελα έξω στο ύπαιθρο (κάπου ανάμεσα σέ ταφόπετρες), αλλά τότε γύρω από τό μοναστήρι βρίσκεται ενα κυκλικό τείχος, πίσω από τό όποιο διακρίνονται τά παγόβουνα. 'Ή ή σκηνή μπορεί νά εκτυλίσσεται σέ κάποιον

Προσχέδια

ιόγ

διάδρομο του μοναστηρίου, ό όποιος ανοίγει, στο πέσω μέρος μέ πλατιές θύρες καΐ δείχνει τό τοπίο. Κοντολογίς, ή σκηνή πρέπει να είναι ετσι διαμορφωμένη, ώστε νά παραπέμπει συγχρόνως άφενός στην εικόνα μιας λυττητερ^ μονότονης μοναστικής ζωης (αν είναι δυνατόν της έλληνικης εκκλησίας) και αφετέρου μιας έρημικης ψυχρής πολικής χώρας. Τό επεισόδιο αύτό ξεκινά μέ τον ήχο μιας καμπάνας. Μια συνοδεία από μοναχές μπορεί νά διασχίζει τή σκηνή πρός τα πάνω ή πρός τα κάτω. Δέν λέγεται τίποτα, άλλα μέ τό νεΰμα πού κάνει ή 'Όλγα άπομακρύνονται οι μοναχές. Ή Μάρθα σκύβει πάνω άπό μιά ταφόπλακα* ή "Ολγα, ή οποία εχει στό άναμεταξύ άποχαιρετήσει τις μοναχές, τήν παρατηρεί γιά λίγο, προτού της άπευθύνει τό λόγο. (Μήπως θά έπρεπε οι μοναχές νά ψάλλουν ενα στιχηρό;) Ή εποχή του έτους μπορεί νά είναι τό τέλος του χειμώνα (στό νότιο άκρο της Ρωσίας είναι κιόλας άνοιξη). Αύτή ή εποχή διακόπτει τή μονότονη ζωή των μοναχών, τις παρακινεί νά βγουν εξω στό ύπαιθρο και προσφέρει άλλωστε τήν εύκαιρία νά εκθέσουν τήν κατάσταση τους και νά εισαγάγουν τήν επόμενη συζήτηση. Τά ποτάμια άνοίγουν και γίνονται πλωτά (καθαγιασμός των ύδάτων). Τά καλοκαιρινά πουλιά κάνουν τήν εμφάνιση τους, τό χιόνι εγκαταλείπει ήδη κάποιους τόπους, κλπ., βγαίνει άπό τις χιονοσκέπαστες καλύβες ό χωρικός, κλπ. κλπ. Γοητευτική εικόνα της φύσης πού ξυπνά, άλλά μέσα σέ μιά ενδεή ζώνη, άρα μόνο ύποκειμενικά ωραία, και άντικειμενικά θλιβερή. Ό χειμώνας έχει διακόψει παντελώς τήν επικοινωνία μέ τόν υπόλοιπο κόσμο, και μόλις τώρα, τήν άνοιξη, ξαναρχίζει. 'Ή, αν ύττηρχε επικοινωνία, διεξαγόταν μέ τό ελκυθρο, και γίνεται λόγος γιά ένα διαμετακομιστικό ελκυθρο. Μετάβαση άπό τό ελκυθρο στή βαρκούλα. Στή σκηνή αύτή πρέπει λοιπόν νά σκιαγραφηθούν ι) ή πολική χώρα, ζ) ή μονότονα έρημη και τυπική μοναστηριακή ζωή,3)τό τυνευμα της ελληνικής εκκλησίας, 4) ή ψυχική κατάσταση της άλλοτινης τσαρίV α ς, πού ένας σφετεριστής τήν έξανάγκασε νά γίνει μοναχή, 5) ή άσβεστη

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

εύαι,σθησία της μητέρας, πού της σκότωσαν τον γιο, καΐ μαζί μ' αύτον δλες τΙς ελπίδες. Ή σιωττή της Μάρθας αποτελεί άπο μόνη της δράση* ενώ ή 'Όλγα παρέχει τα λόγια, ή Μάρθα παρέχει αύτομάτως την υπόθεση και την εικόνα. Ό άφηγητής πρέπει να εισαχθεί μ' έναν τρόπο χαρακτηριστικό. Ποιός είναι; 'Από που έρχεται; Πώς μπαίνει στο μοναστήρι, στις μοναχές; Ή 'Όλγα.τά εκθέτει αύτά έν μέρει. Ή περιέργειά της τον κατακλύζει μέ τόσα ερωτήματα, πού εκείνος μέ δυσκολία μπορεί να τα απαντήσει. Για τι πράγμα μπορεί να ρωτούν οι Ρωσίδες μοναχές; Δεν πρέπει να περιπέσουμε στο κωμικό. "Αφιξη ενός εγγλέζικου πλοίου στο Άρχάντζελσκ. Ή Μάρθα στέκεται παράμερα μέ την 'Όλγα, ή οποία συνδέει τις δύο ομάδες, καθώς συμμετέχει και στις δύο. 'Ό,τι μαθαίνουν οι μοναχές τούς δίνει την αφορμή να επαινέσουν τη δική τους κατάσταση έναντι της τρέχουσας κατάστασης στον κόσμο, δέν ελαττώνει ώστόσο την περιέργειά τους. 'Όταν ό αφηγητής ξεστομίζει ξαφνικά τήν είδηση σχετικά μέ τήν επανεμφάνιση του Δημητρίου, στήν αρχή δέν λένε νά τον πιστέψουν, αλλά εκείνος άναφέρει ένα αύθεντικό τεκμήριο, στο όποιο δέν έχουν νά αντιτάξουν τίποτε. Ή Μάρθα δέν μπορεί νά τό πιστέψει, έχει δμως χάσει τήν ήσυχία της και ώθεΐται άθελά της στήν προσδοκία και τήν έλπίδα. Οι υπόλοιπες μοναχές σχηματίζουν τώρα έναν κύκλο γύρω από τό αγόρι και τό ρωτούν καταλεπτώς, ενώ στο μεταξύ ή Μάρθα συνομιλεί μέ τήν "Ολγα. Ή Μάρθα είναι, ώς μοναχή, αύστηρή μέ τον εαυτό της, άπαιτεΐ δλες τις τιμές πού αποδίδονται σέ μιά τσαρίνα. Είναι ή περηφάνια και ό πόνος πού τήν κυριεύει, και πού της προσδίδει αύτή τήν εξωτερική απάθεια. Μισεί σφόδρα τον Μπόρις, χωρίς δυνατότητα συμφιλίωσης, και δσο πιο έντονα τον μισεί, τόσο μεγαλώνει ή άδυναμία της. ^ 'Αναφέρει πώς ο χωροφύλακας εχει κατά διαταγήν της κυβερνήσεως ανακοινώσει δτι δέν πρέπει κάνεις νά πιστέψει στή φήμη, άλλά πρέπει, αντιθέτως, νά πιστέψουν δλοι σ' αύτό πού ή κυβέρνηση προβάλλει ώς αντίλογο.

Προσχέδια

ιόγ

Ή Μάρθα και ό αρχιμανδρίτης 'Όταν εμφανίζεται ό αρχιμανδρίτης, του αποδίδεται 6 μέγιστος σεβασμός. Χειροφίλημα. 'Έρχεται με συνοδεία, την οποία αποπέμπει προκειμένου νά συνομιλήσει μόνος μέ τη Μάρθα. Ίώβ ονομάζεται, είναι κατασκεύασμα του Μπόρις, και ή Μάρθα τον θεωρεί εχθρό του σπιτικού της. Συμπεριφέρεται ώς ΰπουλος παπάς έναντι της Μάρθας και ξεκινά παρουσιάζοντας την πράξη του Δημητρίου ώς απόπειρα εναντίον της ϊδιας της γενιάς της, σαν νά ήταν τώρα δική της υπόθεση νά κάνει δηλώσεις κατηγορώντας τον. Τον άφήνει νά μακρηγορεί γιά λίγη ώρα χωρίς νά τον διακόπτει* ή καλή πλευρά της άποστολής του διαστρέφεται από τή δολιότητα των λόγων του, ετσι ώστε ό Δημήτριος νά παραμένει σωστός γιά τά συναισθήματα του θεατή, και δλη ή απέχθεια νά κατευθύνεται προς τον Μπόρις. Αύτό είναι απαραίτητο γιά νά κρατήσει ή καρδιά του θεατή τό ενδιαφέρον γιά τον Δημήτριο και τη Μάρθα, γιατί χωρίς την πίστη θά επαυε και ή συγκίνηση. 'Όταν ό παπάς τελειώνει και περιμένει απάντηση, οχι πιο πρίν, ξεσπά ή Μάρθα, αλλά άπό τά βάθη της καρδίας της άπελευθερώνονται τώρα τά συναισθήματα πού γιά πολύ καιρό συγκρατοΰσε... Μέσα στην άγανάκτησή της αφηγείται τό σφετερισμό της εξουσίας άπό τόν Μπόρις, τψ καταπίεση της οίκογένειάς της, κτλ., και γινόμαστε ετσι άποδέκτες μιας έμπαθώς διατυπωμένης έκθεσης αύτών των πραγμάτων, ή όποια είναι μεν πολύ ύποκειμενική, άλλά, άκριβώς γι' αύτό, κατάλληλη γιά τις ποιητικές ανάγκες του έργου. Ή Μάρθα κάνει τόν παπά νά νιώσει δτι αύτός και ό τσάρος του είναι στην εξουσία της. Τό δτι στάλθηκε ό παπάς είναι γι' αύτην ένα επιχείρημα ύπέ-ρ της άληθείας. Πρέπει δμως ακόμη νά προσέξουμε δτι ή ίδια βρίσκεται σέ μιά εμπαθή, έξαλλη κατάσταση, δπου οί επιθυμίες της μεταμορφώνονται εύκολα σέ άποδείξεις. Έπ' αύτοΰ καθίστα σαφές δτι, άκόμα κι αν δέν πίστευε στόν άναστημένο Δημήτριο, θά μποροί3σε νά τόν αποδεχτεί ώς γιό της έξ ούρανου, δτι οπωσδήποτε θά ενστερνιστεί την ύπόθεσή του γιά νά τιμωρήσει τόν εχθρό της οίκογένειάς της. Μεταμορφώνεται τώρα πλήρως σέ τσαρίνα* ζωντανεύουν τά χαρακτη-

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

ριστικά εκείνα πού ήταν πρίν σαν πετρωμένα, καΐ ή Μάρθα γίνεται μια ισχυρά παθιασμένη ήγέτι,ς παρατάξεως. Την καταπίεση πού εχει υποστεί, τον δικό της ξεπεσμό στη θέση της μονάχης, τα αποδίδει μέ γλώσσα πύρινη. 'Ικετεύει εκδίκηση άπο τον Ούρανο, συγχώρεση άπο τον Σωτήρα πού βάδισε στή σκόνη. Ό Δημήτριος στά ρωσικά σύνορα Ξεκίνησε άπο τό Κίεβο και τράβηξε κατά τον ποταμό Ντέσνα, δπου είναι τά ρωσικά σύνορα. Τό Μορόμεσκ μπορεί νά είναι ό τόπος μπροστά από τόν όποιο περνά ό Ντέσνα. Βλέπουμε στ' άριστερά, πέρα άπό τόν Ντέσνα, τό Τσερνίγκοφ, πού είναι κιόλας μιά ρωσική πόλη. Ό Δημήτριος οδηγεί τό στράτευμα πάνω άπό τόν Ντέσνα. Βλέπουμε τούς πύργους του Τσερνίγκοφ και παραπέρα, στόν όρίζοντα, τούς πύργους του Νόβγκοροντ της Σιβηρίας. Ό Δημήτριος θυμαται δτι, δταν ήταν μοναχός και δραπέτευσε, πέρασε βιαστικός άπό τήν περιοχή αύτή. Ό στρατός βγαίνει άπό ενα δάσος πού έκρυβε τή θέα. Ό Όντοβάλσκι διατάζει τούς συνταγματάρχες νά οδηγήσουν τό στρατό πρός τά κάτω άριστερά, ενώ οι ίδιοι θά προχωρούσαν πάνω άπό τό ύψωμα. Μανιφέστα και πράκτορες στέλνονται στις πλατείες. Κατάσταση των ρωσικών συνόρων. Τήν πληροφορούμαστε χάρη στήν επάνοδο ενός τέτοιου άπεσταλμένου. Πότε στέλνονται οί Κοζάκοι; Ό καλός οιωνός. Διάταξη του εκστρατευτικού σώματος. Περνούν πάνω άπό τόν Ντέσνα. 'Ένα μέρος του στρατεύματος χωρίζεται άπό τό άλλο. Ό Δημήτριος στά ρωσικά σύνορα Ή σκηνή είναι στόν ύψιστο βαθμό εύθυμη και εύφρόσυνη και μας άνοίγει τήν καρδιά, σέ άντίθεση μέ τή θλιβερή στενότητα και τή γυμνότητα της προηγούμενης σκηνής.

Προσχέδια

ιόγ

Είναι, μια έκταση άπέραντη, ενα επιβλητικό πλωτό ποτάμι ξεχύνεται διασχίζοντας το τοπίο, το οποίο έχει ζωντανέψει άπο τη νέα πρασινάδα πού ξεφύτρωσε. 'Ακούγονται πολεμικές σάλπιγγες και έμφανίζονται οι άξιωματικοι του Δημητρίου, αμέσως μετά τους οποίους ακολουθεί κι έκεϊνος. Πιο πριν λέγεται ακόμα δτι ό στρατός έχει προχωρήσει πρός τα κάτω. Στη θέα της ανοικτής υπαίθρου άναττηδα γεμάτος θαυμασμό. (("Α, τί θέα» — Μεγάλε τσάρε, βλέπεις τό βασίλειό σου να ξανοίγεται μπροστά σου — εδώ βρίσκεται ή Ρωσία σου! «Αύτό είναι τό σύνορο; Αύτός είναι ό Δνείπερος, πού ξεχύνεται μεγαλόπρεπα άνάμεσα σ' ετούτες τις ακροποταμιές;» Είναι ό Δνείπερος. Κι αύτό πού βλέπεις είναι τό έδαφος του βασιλείου σου! —Αύτη εδώ ή στήλη ήδη φέρει έμβλημα ρωσικό, εδώ τελειώνει ή επικράτεια τών Πολωνών. «Τί έξοχη θέα! Τί όμορφες άκροποταμιές!» Ή άνοιξη τις έντυσε με τα στολίδια της, κλπ. Έγκωμιασμός του εδάφους, πού παράγει άφθονα σιτηρά. ((Τό μάτι κολυμπά μακριά, στα πέρατα του ορίζοντα.» Κι όμως, βλέπεις μία μόνον μικρή αρχή της έπικράτειάς σου (περιγραφή του μεγέθους και της θέσεως της Ρωσίας με κριτήριο και αφορμή τό δεδομένο τών αισθήσεων. Ό αφηγητής άκολουθεΐ τόν ορίζοντα, τό ποτάμι, και μια μικρή όροσειρά... Τό ποτάμι κυλα άπό τα βορειοανατολικά πρός τά νοτιοδυτικά, ενώνεται με άλλα ποτάμια). Έσύ δμως έχεις μακρύ δρόμο νά διανύσεις, ώσπου νά μπορέσεις νά ξαπλώσεις σέ κρεβάτι στό Κρεμλίνο της Μόσχας. Ό τσάρος, παρατηρεί κάποιος άπό τή συνοδεία, έχει γίνει μάλλον πολύ σκεπτικός. Ό Δημήτριος κρατιέται άπό τό στύλο και στέκεται στραμμένος κατά τό τοπίο. ((Μπορώ άκόμη νά γυρίσω πίσω! Δεν βγήκε άκόμη άπό τή θήκη του κανένα ξίφος! Δεν χύθηκε καθόλου αίμα! Ή ειρήνη κατοικεί άκόμη σέ τοΰτα τά λιβάδια, πού θέλω τώρα εγώ νά τά κατακαλύψω μέ τά δπλα μου! Βασιλεΰ τών Βασιλέων, έσύ οδήγα τήν καρδιά μου, στά χέρια σου τήν παραδίδω!» Τίποτε τό συναισθηματικό δεν πρέπει δμως νά έχει θέση εδώ' τό

Ι66

Δημήτριος

η

Ό Ματωμένος

Γάμος

στη

Μάσχα

συναίσθημα πρέπει, να μένει πάντα άφελές.* Πιστεύει στον εαυτό του, μέσα στο πλαίσιο αύτης της πίστης ενεργεί, και άπο κει ττηγάζει τό τραγικό. 'Ακριβώς αύτ}] ή σιγουριά, με την όποια πιστεύει στον εαυτό του, είναι εκείνο πού προξενεί φόβο και, κάνοντάς τον ενδιαφέροντα χαρακτήρα, εγείρει συγκίνηση. Μιλα στα εδάφη του βασιλείου του, θεωρεί τον εαυτό του ώς τον γεννημένο κυρίαρχο, τον παλιννοστούντα υιό της χώρας. Σκέφτεται φευγαλέα τον ξένο στρατό πού φέρνει μαζί του, τον άγώνα πού θέλει να ξεκινήσει, τό δτι ερχεται ώς εχθρός στην πατρίδα του. Παρακαλεί τόν Ούρανό να τόν εύνοήσει τόσο, δσο άρμόζει στη νομιμότητα της ύπόθεσής του. ('Ή μπορεί τό τελικό αύτό μοτίβο να ερθει κάπως αργότερα.) Τά πάντα στη σύντομη αύτη σκηνή πρέπει να παρουσιαστούν τονισμένα, καί, δταν ό Δημήτριος φύγει, πρέπει να αρχίσει να διασχίζει τή σκηνή μια πομτυή, στή διάρκεια της οποίας γίνονται αλλαγές. Τήν πομπή συνοδεύει ενα εμβατήριο. Μήπως πρέπει να δοθεΤ σ' αύτή τή σκηνή και ή δυνατότητα να χρησιμεύσει για να προχωρήσει κάπως ή δράση; Πρέπει να συμβοΰν τόσα πολλά, υπάρχουν πάρα πολλά να παρουσιαστούν. 'Ανάγνωση του μανιφέστου στό χωριό Ό σκοπός της σκηνής αύτης είναι να δείξει πόσο γρήγορα εχει τό περιπετειώδες πέραση στόν άπλό λαό και μέσα από ποιές διόδους επιδρά. 'Ό,τι συμβαίνει εδώ, τό ίδιο συμβαίνει και στή Ρωσία ολόκληρη, κι ετσι ή σκηνή αύτή είναι κατά κάποιον τρόπο μια εγγύηση της επιτυχίας για τόν Δημήτριο. Ή εντύπωση πού προκαλεί τό μανιφέστο πρέπει δμως να μετατραπεί αμέσως σέ πράξη, πρέπει να συμβεί κάτι υπέρ του και εναντίον τών εχθρών του, καί να εχει συνέπειες. ι) Πώς φτάνει τό μανιφέστο στό χωριό και μέσω τίνος;

* [Σ.τ.Μ.] Πρβλ. τήν έννοια του ((άφελοϋς» ώς φυσικοΰ-προπολιτισμικοΰ χαρακτηριστικού στην πραγματεία του Σίλλερ

Dichtung

Über naive und sentimentalische

[Περι 'Αφελούς και Συναισθηματικής Ποιήσεως].

Προσχέδια

ιόγ

2) Πώς συμπεριφέρεται, τότε ή παράταξη πού έχει. τη διακυβέρνηση; 3) Ή άνοικοινωση γίνεται κρυφά ή δημόσια; 4) 'Ασχολούνται καθόλου παπάδες μέ την υπόθεση; 5) Γίνεται κοντά στά σύνορα και κοντά στον Δημήτριο πού πλησιάζει; Υπάρχει πλήθος κόσμου, και θά μπορούσε ή ολη διάταξη νά περιπέσει στο κωμικό. Οι γυναίκες έχουν σ' αύτό τον πρώτο λόγο. Ή ένδυση είναι χαρακτηριστική. Μπορεί νά συμβεί σε κάποια εύκαιρία δπου 6 λαός είναι ούτως ή άλλως συγκεντρωμένος, ή μπορεί νά έπιφέρει αύτη την έντονη κινητικότητα στο λαό ό πολωνικός στρατός πού πλησιάζει. Πολλές αντιθετικές δυνάμεις συνεπιδροΰν, τό κληρονομικό μίσος τών Ρώσων κατά τών Πολωνών. 'Από την άλλη πλευρά διαπιστώνουμε δτι ύττηρχε σαφώς δυστυχία ύπό τη διακυβέρνηση του Μπόρις, ό μεγάλος λιμός. Αύτη ή σκηνή στό χωριό πρέπει νά συνενώνει ένα σύνολο από μοτίβα και νά κάνει τά διεστώτα νά συνυπάρχουν μ' έναν σαφή τρόπο. 'Ένα χωριό είναι στό φευγιό γιά νά σωθεί άπό τούς Πολωνούς ττηγαίνοντας κοντά στόν ρώσικο στρατό* ένα άλλο χωριό βρίσκεται ήδη σε συναγερμό, ένα τρίτο δεν ξέρει πρός τά που νά άποφασίσει νά πάει — ούδετερότητα δεν μπορεί νά ύπάρξει. Θά μπορούσε νά ξεσπάσει ένα σφοδρό σχίσμα, στό όποιο οί γυναίκες νά είναι μέ τό μέρος του έξαπατητη και νά πιέζουν τούς άνδρες γιά νά εκφραστούν και αύτοι ύπέρ του. Γιατί τό παραμύθι επιδρά τόσο κυρίως στις γυναίκες; 'Ισχύς του φανατικού κομματικού ττνεύματος σέ άνθρώπους απαίδευτους. Πρέπει νά άποφευχθεϊ σ' αύτή τή σκηνή κάθε μοτίβο πού έχει ήδη κάνει τήν έμφάνισή του στή συνεδρίαση της Βουλής. Πρέπει νά είναι δλα εξαρχής μέ δραματικό τρόπο ξεκάθαρα. Κοντά στόν πολωνικό στρατό. Πράκτορες του Δημητρίου. Μανιφέστο. Παρατάξεις. Κίνητρα ύπέρ. Κίνητρα κατά. Συμπάθεια πρός τόν Δημήτριο. 'Ελπίδες. Δυσαρέσκεια μέ τόν Μπόρις. Φόβος γιά τις ένοπλες δυνάμεις του Δημητρίου. Άπό τήν άλλη πλευρά: μίσος γιά τούς Πολωνούς. Φόβος γιά τόν Μπόρις. Τύψεις συνειδήσεως.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Ρωσικά εθνικά χαρακτηριστικά είναι φανερά στη σκηνή αύτη. Παροιμίες. Κράτος διχασμένο πάει χαμένο — 'Έναν δρόμο εχει 6 δραπέτης, οποίος τον άκολουθάει χίλιους. Άγάττη άδελφική, κι από πέτρινα τείχη προτιμότερη — Της κοινότητας είναι σκληρός ό σβέρκος — Δεν πρέπει νά τ αγγίζεις δλα αύτά πού κολυμπάνε στό νερό — Ό σκύλος είναι μαλλιαρός, γι' αύτό μην τόν παγώνετε — Τό κέρδος κι ή χασούρα σε ε να σπίτι μένουνε — Οί παλαιοί προφήτες πέθαναν, οι νέοι δεν λένε αλήθεια — Τό πρωι είναι πιό εξυττνο απ' τό βράδυ — Σύνεση σε παλληκάρι, παγετός τήν άνοιξη — πάγος βραστός δέ γίνεται. Τίμοσκα. "Ιλια. Νικίτα. Πετρούσκε. Ίβάσκε. Κατίνκα. Εβδομάδα βουτύρου. Καθαγιασμός των υδάτων. Καμπάκ τό καττηλειό — οί βουβοί — σέ σιωττηρή φασαρία — πράξεις σέ ρόλους. Ψωμι κι αλάτι, χάρη κι άγάττη — Εύθυμοι άδελφοι ή νεαροί — αύτό τό ξέρει ό Θεός κι ό μέγας Ηγεμόνας — Ό άγιος 'Αντώνιος επάνω σέ μιά μυλόπετρα. 'Ένα χωριό άπό τήν ενδοχώρα φεύγει και ττηγαίνει πρός τό στρατό του Δημητρίου, ένα συνοριακό χωριό φεύγει και ττηγαίνει πρός τό στρατό του Μπόρις. Και τά δύο συναντιούνται σ' ένα ενδιάμεσο χωριό. Τί ν' άποφασίσουμε; Ή σκηνή είναι μιά πλατεία μπροστά στήν εκκλησία. Παπάς διαβάζει τό μανιφέστο του Δημητρίου. Ή σκηνή άνοίγει μέ κωδωνοκρουσία. Τί νά σημαίνουν οί καμπάνες; Γείτονες έλατε δλοι μπροστά στήν εκκλησία. Έλατε νά κάνουμε συμβούλιο. Στήν αρχή είναι μόνον άνδρες, και μοιάζει νά βαραίνει πιό πολύ στη ζυγαριά ό Μπόρις. Ή Κατίνκα έρχεται επικεφαλής πολλών γυναικών, πού κρατανε δλες τους παιδιά άπό τό χέρι. Οί γυναίκες έχουν άκούσει δτι άποφασίστηκε νά κάψουν τό χωριό και νά τό σκάσουν γιά τό εσωτερικό της χώρας. Τό ερώτημα είναι τίνος τό μέρος νά πάρει 6 πρόεδρος του χωρίου. Ψάχνουν νά βρουν δπλα, θέλουν νά εξαναγκάσουν τήν άντίπαλη παράταξη. Γίνονται πολλά βήματα προόδου σ' αύτή τή σκηνή, κι ενώ άκόμη τό

Προσχέδια

ιόγ

κουβεντιάζουν, σέ άλλους τόπους αναλαμβάνουν κιόλας δράση* φοβερή κινητικότητα στη χώρα. Που βρίσκεται ό στρατός του Μπόρις; Τι συμβαίνει στις κοντινές πόλεις; Τό στρατόπεδο του στρατεύματος του Μπόρις Είναι έλεύθερο τό μέρος κάτω από τις σκηνές; Υπάρχει οχυρό; Ποιοί είναι οί αρχηγοί; Τσούσκι, Σολτικόφ, Ντολγκορούκι, Μπασμάνοφ. Τι λογής μοτίβα παρέχονται εδώ; 1) Δυσπιστία* 2) 'Αντιζηλία των άρχηγών και εθνικό μίσος· 3) Ενώσεις συμπατριωτών (δηλαδή οί Κοζάκοι μάχονται και στις δύο πλευρές, και στήν πλευρά του Δημητρίου μάχονται μέ επιλογή δική τους)' 4) Δωροδοκία* 5) Ένδειξη εύνοιας στον εχθρό και εντιμότητα και τύψεις συνειδήσεως* 6) τό ττνεΰμα τών Ρώσων στρατιωτών* 7) Οί Ρώσοι είναι κάλοι στα οχυρά. Ό στρατός είναι έν μέρει, και μάλιστα κατά τό μεγαλύτερο μέρος του, αναξιόπιστος, παρότι ισχυρός. 'Έχει συναίσθηση της ισχύος του και του δτι κρατάει τή μοίρα του τσάρου στήν εξουσία του. Μέχρι στιγμής μένει ακόμη ή εξουσία του ως οχυρό άπαρτο. Εϊναι μεγάλο λάθος πού ό Μπόρις είναι απών, και κάποιος άπό τους αρχηγούς τό μαρτύρα. Μπορεί μάλιστα νά στείλει και κάποιον έκτακτο απεσταλμένο. 'Αντιλαμβάνεται κάνεις στό στρατό τί σημαντικός είναι ενας τσάρος και δτι τόν Μπόρις πραγματικά τόν φοβούνται* στερείται όμως αγάπης. ι) Ό αρχηγός φοβαται δτι οί Κοζάκοι θέλουν νά πανε μέ τόν εχθρό, μέ τόν όποιο μάχονται οί συμπατριώτες τους, και ψάχνουν τρόπο νά τους δελεάσουν. 2) 'Ένας άπό τους αρχηγούς δεν θέλει νά είναι κατώτερος άπό τόν άλλον. 3) 'Ένας άπό τούς άρχηγούς, ό Σολτικόφ, ρέπει πρός τό μέρος του Δημητρίου, επειδή πιστεύει σ' αύτόν. 4) Υπάρχει φόβος γιά τήν αύστηρότητα του Μπόρις.

234

Δημήτριος ή Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

5) Υπάρχει φόβος γι,ά την αποστασία των πόλεων καΐ του λαοΰ της υπαίθρου προς τον Δημήτριο. 6) Ψευδείς διαδόσεις πού κυκλοφοροϋν προκαλούν είτε φόβο για τον Δημήτριο ειτε πίστη σ' αύτόν. Ό στρατός του Μπόρις κατέχει ένα σημαντικό πόστο, πού ό Δημήτριος δεν επιτρέπεται να τό αφήσει πίσω του. Πρέπει να επιτεθεί, άκόμη και κάτω από τις δυσμενέστερες συνθήκες. Τσούσκι — φιλόδοξος άλλα αφοσιωμένος στόν Μπόρις Σολτικόφ Στρατηγοί — εύσυνείδητος, άλλα συμπαθεί τόν του Μπόρις Δημήτριο Ντολγκορούκι — έντιμος, άλλα άδύναμος Μπασμάνοφ — μέ τάση για προδοσία. 'Αρχηγός των Κοζάκων. Ματσέππα. 'Αναξιόπιστος. Χτυποΰν τόν Δημήτριο Ό στρατός του Μπόρις νικα κατά κάποιον τρόπο παρά τη θέλησή του, και ή νίκη του θά ήταν ολοσχερής, αν ύττηρχε στο στρατό πραγματική σοβαρότητα. 'Αφήνουν όμως τόν Δημήτριο, πού ήδη έχουν στην εξουσία τους, νά τό σκάσει. Μπορεί νά τόν έχουν πιάσει πραγματικά, ή νά θεωρείται χαμένος, χωρίς δυνατότητα νά σωθεί. Ό Δημήτριος, επειδή δεν βλέπει σωτηρία, θέλει νά σκοτωθεί. Ό Κορέλα και ό Όντοβάλσκι πασχίζουν νά τόν εμποδίσουν. Τό άτύχημά του του άφαιρεΐ την εμπιστοσύνη στην ύπόθεσή του. Μπορεί νά βρίσκεται κιόλας στήν εξουσία των έχθρων, άλλά νά τούς μεταπείσει ώστε νά τόν εκτιμήσουν. Δραπετεύει μαζι μέ λίγους άλλους; 'Έχει ριχτεί σε άκροσφαλή τοποθεσία; Τόν έχουν εγκαταλείψει οί στρατιωτικές του ομάδες; 'Έχει άπλώς την άτυχία νά τόν άποκρούσουν σέ μιά επίθεση πού εκανε τό στρατόπεδο του Μπόρις; Ή θέση του πρέπει νά είναι άπελπιστική, και ή ψυχή του νά εχει φτάσει στά δριά της. Μιά τέτοια απρόσμενη επιτυχία, πάνω άκριβώς στό ξεκίνημα, προκαλεί στόν ύψιστο βαθμό άνησυχία.

Προσχέδια

ιόγ

Άπο αύτη την ακραία κατάσταση της ύψιστης άπόγνωσης περνά σέ μια εύτυχή κατάσταση. Ό Σολτικοφ εκδηλώνεται υπέρ του Δημητρίου, άπο συνειδησιακό καθήκον και μόνον. Του υπόσχεται να ερθει μέ τό μέρος του, αν μπορέσει και κατορθώσει να φτάσει ως αύτόν. Χάρη στη σπουδαία αύτην ύττηρεσία πού προσφέρει, ο Σολτικοφ απόκτα δικαιώματα έπι του Δημητρίου, πράγμα πού προκαλεί συνακόλουθα καχυποψία στούς Πολωνούς. 'Όταν τελικά άνοίγουν τά μάτια του Σολτικόφ, πέφτει σέ μεγάλη απόγνωση. Ή μεταστροφή του Σολτικόφ προς τον Δημήτριο δίνει ώθηση στήν τύχη του και προετοιμάζει τήν άποστασία ολόκληρου του στρατού. Μιά ελπιδοφόρα επιτυχία κλείνει αύτή τήν πράξη μέ έναν πολύ θεατρικό τρόπο. Τύχη και νίκη του Δημητρίου Ό Μπόρις στή Μόσχα Προτού εμφανιστεί 6 ϊδιος ό τσάρος, έχει ήδη κατά κάποιον τρόπο άναγγελθεΐ. Βγαίνει στή σκηνή ύπό τό κράτος μεγάλης έντασης. Οί κακές ειδήσεις τον έχουν εξαγριώσει. Είναι άξιοπρόσεκτη ή δουλικότητα των ύτυηκόων και συγχρόνως ή τσαρική τυραννία. Ό Μπόρις πρέπει οπωσδήποτε νά παρουσιαστεί πρώτα ως άπόλυτος κυρίαρχος προτού εκπέσει. Ό ύττηρέτης τον σερβίρει. 'Ένας διάκος. Ό Μπόρις εύχαρίστως θά εγκατέλειπε τή Μόσχα και θά ττήγαινε στον στρατό, άλλά φοβαται μτίπως ή Μόσχα, άμέσως μόλις φύγει, εκδηλωθεί υπέρ του Δημητρίου. Επίσης ντρέπεται ως τσάρος νά πολεμήσει αύτοπροσώπως εναντίον του άπατεώνα. Ή βόρεια περηφάνια του. Ό πατριάρχης Τώβ μπορεί νά βρίσκεται κοντά στον τσάρο. Καταφθάνουν μεταξύ άλλων και καλές ειδήσεις, οί όποιες ομως γρήγορα χειροτερεύουν ξανά. Ό Μπόρις είναι ήδη θανάσιμα πληγωμένος δταν εμφανίζεται, και τό τσαρικό μεγαλείο, πού άκόμη τον περιβάλλει, είναι πιά μόνο φαινομενικό

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

καΐ σκιώδες. Βλέπει τη γνώμη του λαου αλλαγμένη, το στρατό χωρίς πίστη, τους υψηλόβαθμους να τείνουν πρός την προδοσία, τη θεά της τύχης ψεύτικη, τό πεπρωμένο εχθρικό' τό ττνεΰμα του είναι καταβεβλημένο. Τό περιπετειώδες και τερατώδες της περίστασης, πού αρχικά περιφρόνησε και πού τώρα θεριεύει τόσο φοβερά, πολλαπλασιάζει την οργή του και την απόγνωση του. Πρόκειται γιά κάτι ανυπολόγιστο, θεϊκό, στο όποιο υποτάσσονται τό θάρρος και ή έξυττνάδα του. (Ή κατάσταση του Τάλμποτ στην Ιωάννα.*) Τό δτι άκριβώς αύτός ό πρίγκιπας πού είχε βάλει νά δολοφονήσουν δίνει υπόσταση στον απατεώνα, συνιστά τον προσωπικό του όλεθρο. Όμολογεΐ στον πατριάρχη τό φόνο και τον συγκινεί έντονα δταν λέει: Πρέπει νά καταστραφώ εξαιτίας αύτης της φάρσας; Πρέπει στ' αλήθεια; — Πατριάρχη, αύτό με κάνει έξω φρενών. 'Αληθεύει δτι δεν κέρδισα τό βασίλειο τελείως αθώα, αλλά τό έχω κυβερνήσει καλά. Πώς; Δεν μπορεί μιά ζωή γεμάτη αγαθοεργίες νά αντισταθμίσει ένα έγκλημα; Δεν μπορεί ή καλή χρήση τους νά άποενοχοποιήσει τά ανήθικα μέσα; Σκηνή με τόν Ίώβ. Σκηνή με τήν Άξίνια. Σκηνή μέ τόν ύτυηρέτη — με τόν μαντατοφόρο — με τόν διάκο. Κλιμάκωση τών ατυχών συγκυριών ι) 'Αποστασία του λαου της ύπαίθρου και τών έπαρχιακών πόλεων ζ) 'Αδράνεια του στρατού* 3) 'Αποστασία ενός μέρους του στρατού" 4) Κινήσεις της Μόσχας* 5) Προώθηση του Δημητρίου· 6) 'Απειλητική άφιξη του Ρομανόφ· γ) 'Απόδραση τών βογιάρων πρός τό στρατόπεδο του Δημητρίου* 8) 'Αποστασία του στρατού· 9) Προσβολές τών αρχηγών. 'Ακούμε τόν Δημήτριο σάν νά πλησιάζει δλο και πιό κοντά, τήν εξέγερση του λαου δλο νά μεγαλώνει και νά δυναμώνει, έτσι ώστε, αν και σ' αύτή τή σκηνή ασχολούμαστε μέ τόν Μπόρις, νά μή χάνουμε ποτέ από τά μάτια μας τόν κεντρικό ήρωα. * [Σ.τ.Μ.] Εννοείται ή 'Ιωάννα της Λωρραίνης στο θεατρικό έργο του Σίλλερ

Ή Παρθένα της ^Ορλεάνης [Die Jungfrau von Orleans].

Προσχέδια

ιόγ

Ό Μπόρις γίνεται συγκινητικός ώς πατέρας, εκμυστηρεύεται στη θυγατέρα του τη λύττη του, τις μύχιες σκέψεις του. Ό θάνατος του είναι βασιλικός, δεν θέλει να επιζήσει έχοντας χάσει τη δύναμη του, δεν θέλει να υποφέρει τίποτε ταπεινωτικό. 'Αντιμετωπίζει τό θάνατο χωρίς περιστροφές και με αποφασιστικότητα, πίνει μέ σταθερό χέρι από την κούπα μέ τό δηλητήριο, φοράει δμως ήδη μοναχικό ένδυμα. Ή θυγατέρα του πρόκειται να κρυφτεί σέ μοναστήρι. 'Αγαπάει. Ό Ρομανόφ φτάνει πριν ακόμη να πεθάνει ό Μπόρις, άλλα άφοΰ έχει ήδη πιεΐτό δηλητήριο. Ό Μπόρις μπορεί να τόν αναγνωρίσει ώς διάδοχό του, ή, αν έχει γιό ό Μπόρις, να τόν εμπιστευθεί στόν Ρομανόφ. Τα γεγονότα τα όποια ώθοϋν ολοένα και περισσότερο τόν Μπόρις στην απόγνωση δεν πρέπει να περιορίζονται άπλώς σέ κακές αναγγελίες. Πρέπει να υφίστανται γεγονότα πού νά χτυποΰν στό μάτι, τωρινές προσβολές, έλλειψη εμπιστοσύνης και αύθάδεια των κατοίκων της Μόσχας, τάση πρός προδοσία των βογιάρων, λιποταξία του σωματοφύλακα του τσάρου. Προσοχή! Δέν πρέπει ωστόσο ή δυστυχία του Μπόρις νά φτάσει σέ σημείο νά προκαλέσει τη χλεύη, δέν πρέπει ουτε στιγμή νά τόν καταφρονήσουμε. Επειδή δμως είναι υπερήφανος μέ τόν πιό εύερέθιστο τρόπο, γι' αυτό και δέν μπορεί νά αντέξει ουτε κάν τήν πιθανότητα μιας αναμενόμενης εξύβρισης. Και μόνο αύτή ή περηφάνια μεγεθύνει στά μάτια του τή δυστυχία του ως τά ύψη, στά όποια πρέπει νά βρίσκεται, προκειμένου νά περιπέσει σέ άπόγνωση* ή περηφάνια του και ή διορατικότητά του. Βλέπει έκ των προτέρων ξεκάθαρα, επειδή ακριβώς γνωρίζει τόν κόσμο, τί ακριβώς πρόκειται νά έρθει' καί, επειδή είναι πολύ περήφανος γιά νά αντέξει τ/]ν αναξιοπρέπεια, γι' αύτό δέν περιμένει μέχρι νά έρθει πράγματι. Είναι λοιπόν ακόμη τσάρος δταν πεθαίνει, δέν έχει ταπεινωθεί ακόμη. Ό Μπόρις, έχοντας καταστήσει μέ παράνομα μέσα τόν εαυτό του κυρίαρχο, άνέλαβε δλα τά καθήκοντα του κυρίαρχου και τά κάταφερε. 'Έναντι της χώρας του είναι ένας τιμημένος ήγεμόνας και ένας αληθινός πατέρας* του λαοϋ. Μόνο σέ περιστατικά προσωπικής άντιπαράθεσης

* [Σ.τ.Μ.] ((Πατερούλης» αποκαλείται στά ρωσικά 6 τσάρος.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

είναι, καχύποπτος, εκδικητικός και ώμος (στον Ντμιτρι, στους Ρομανόφ). Ή φροντίδα του και ή βασιλική του πραότητα κατά την περίοδο του λιμοΰ, ή έγνοια του για τη δικαιοσύνη, ή εγρήγορση και ή εύφυ'ία του στη διαφύλαξη της ειρήνης, και στην υπεράσπιση του κράτους, ή σύνεση και 6 ζήλος του για την προώθηση της εύημερίας του λαου, κτλ. Ό Μπόρις εξυψώνεται πάνω απ' δλους δσοι τον περιβάλλουν χάρη στο ττνεΰμα του, καθώς και χάρη στο άξίωμά του. Ή μακροχρόνια άσκηση της ύψιστης εξουσίας, ή αύτονόητη κυριαρχία του πάνω στους ανθρώπους και ή δεσποτική μορφή της διακυβέρνησης, έθρεψαν τήν περηφάνεια του, έτσι ώστε να του είναι άδύνατον να ζήσει χωρίς τό μεγαλείο. 'Έχει τόσο μεγάλη ιδέα για τήν άξια του ώς τσάρου, ώστε άπό έκεΐ νά άντλει δύναμη μέ έξημμένη ζηλοτυπία. Αύτή ή περηφάνια και αύτή ή ζηλοτυπία γιά τήν κυριαρχική άξια του είναι ή πηγή δλων των σφαλμάτων και των κακοπαθημάτων του. Ό Μπόρις μοιάζει μέ λαβωμένη τίγρη πού δεν τολμά άνθρωπος νά τήν πλησιάσει. 'Έχουν έρθει κακά μαντάτα, πού κάνεις άκόμη δεν ειχε το θάρρος νά του άνακοινώσει, επειδή ό Μπόρις ήδη έχει βάλει νά γκρεμίσουν άπό τον πύργο έναν τέτοιον άτυχο άγγελιαφόρο. Τον περιμένουν λοιπόν τά χειρότερα μαντάτα, πρέπει νά τά μάθει και κανένας δεν τολμά νά τόν ενημερώσει. 'Ικετεύουν τον πατριάρχη νά μεσολαβήσει. Ό Μπόρις στό άναμεταξύ έχει άνασυνταχθεΐ και ντρέπεται γιά τήν παραφορά του. Είναι λοιπόν πολύ πραότερος δταν πράγματι φτάνει 6 μαντατοφόρος. Μοιάζει σάν νά του τά έχουν ήδη εξιστορήσει, και του άφηγοΰνταιτά χειρότερα. Κάνει μάλιστα βασιλικά δώρα στόν άφηγητή. 'Υπάρχει κάτι τό ασταθές στή συμπεριφορά του, σκέφτεται ήδη άπό πριν τήν αύτοκτονία ώς αναγκαία. Σκηνή μέ τόν γιατρό του. Εφοδιάζεται μέ δηλητήριο, εξετάζει τήν κόψη ενός σπαθιού. Ή Μόσχα παραμένει σέ ζοφερή άβεβαιότητα, αλλά αύτή άκριβώς είναι πού απλώς μεγεθύνει τό φόβο και τις διαδόσεις γιά τις επιτυχίες του Δημητρίου. Φοβερή κινητικότητα στό λαό. 'Ένα μανιφέστο του Δημητρίου βρήκε ώστόσο τό δρόμο γιά τή Μόσχα και έχει αναρτηθεί σέ κάποιες εκκλησίες. (Μπασμάνοφ, ό προδότης.)

Προσχέδια

ιόγ

Ό Μπόρι,ς έχει. μι,ά πρόληψη, σαν εκείνες πού μπορεί νά έχει ενας μεγάλος καΐ ισχυρός άνθρωπος. "Εχει θέσει, νοερώς εναν δρο" άν αύτος πραγματοποιηθεί, θα είναι, ή φωνή της μοίρας. Ό δρος αύτος μπορεί νά είναι ή στιγμή, πού ό απατεώνας εισβάλλει μέχρις ένος συγκεκριμένου σημείου, ή στιγμή πού 6 Μπόρις θα χάσει έναν συγκεκριμένο τόπο. Πιστεύει στις σημαδιακές προαναγγελίες καί, ετσι πληγωμένη πού είναι ή διάθεση του, του φαντάζουν ως οιωνοί πολλά πράγματα πού ειδάλλως θά τά είχε περιφρονήσει. Μπορεί κάτι νά του προφητευθεΐ. Μεγάλο τον καθίστα ή περηφάνια του, μεγάλο ή πατρική γιά τή χώρα δράση του, μεγάλο ή ύπερβάλλουσα δυσαρέσκειά του γιά τήν τύχη και ή περιφρόνηση του γιά τούς ανθρώπους. Μεγάλο τον καθίστα τό προσωπικό σθένος, χάρη στο όποιο ανήλθε ως τό θρόνο* και στό ανώτατο μεγαλείο τόν άναδεικνύει ό θάνατός του. 'Αξιαγάπητος γίνεται χάρη στήν πατρική του στοργή προς τή θυγατέρα του, χάρη στή μετριοπάθεια πού επιδεικνύει προς τούς έχθρούς, πού τούς έχει στήν εξουσία του, καί, κυρίως, χάρη στή δυστυχία του. "Ενας από τούς ύττηρέτες του μπορεί νά έπιδείξει υψηλή αφοσίωση. Ή είδηση γιά τή μυστική άφιξη των Ρομανόφ ολοκληρώνει τήν απόγνωση του* αύτή ή δυστυχία είναι γι' αύτόν πιο εξοργιστική άπ' δλες, επειδή πράγματι έχει πάρα πολλά νά προσάψει στον εαυτό του έναντι των Ρομανόφ. Urbem praeclaram statui, mea moenia vidi, et nunc magna mei sub terras ibit imago.* Επίσης ή θέση του Μπόρις έχει κάτι παρόμοιο με τήν τελική κατάσταση του Μάκβεθ.** Εκπληρώνονται κάποια κακά σημάδια. Ό Μπόρις πεθαίνει 'Όταν ό Μπόρις πληροφορείται τό κατά τή γνώμη του σημαδιακό κακό περιστατικό, αποσύρεται, χωρίς περαιτέρω εξηγήσεις. "Εχει αφεθεί στήν * [Σ.τ.Μ.] ('Από τήν Αίνειάδα

του Βιργιλίου):

« "Ιδρυσα πόλη ξακουστή, είδα τά τείχη μου νά ορθώνονται, και ή μεγάλη μου εικόνα τώρα στον τάφο δραπετεύει». * * [Σ.τ.Μ.] Α π ό τό ομώνυμο έργο του Σαίξτυηρ.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

κατάσταση του καΐ είναι ήρεμος, δπως ενας παραιτημένος άνθρωπος. 'Όταν επανεμφανίζεται στη σκηνή, φοράει την περιβολή μονάχου. 'Απομακρύνει τή θυγατέρα του από τις τελευταίες του στιγμές και παίρνει το δηλητήριο μόνο άφοΰ εκείνη φύγει. 'Όταν τό πάρει, αποσύρεται, για να πεθάνει ήσυχος. (Είναι έντελώς μόνος δταν παίρνει τό δηλητήριο, ή ποιόν εχει κοντά του;) Οι τελευταίες εντολές του δίνονται με τήν προϋπόθεση δτι δλα έχουν χαθεί και δτι ή γενιά του οπωσδήποτε δεν μπορεί να έπικρατήσει. Ή θυγατέρα του πρόκειται να γλιτώσει από τις προσβολές μπαίνοντας σέ μοναστήρι. Τον γιό του, τον Φεοντόρ, τον θεωρούν ακόμη παιδί. "Ισως, λέει ό Μπόρις, να φερθούν εύνοϊκά στον Φεοντόρ λόγω του νεαρού της ηλικίας του, πράγμα πού για εκείνον, τον γέροντα, δεν πρόκειται να συμβεί. 'Ανάμεσα στην αποχώρηση του θνήσκοντος Μπόρις και τήν άφιξη των Ρομανόφ, πρέπει να τεθεί κάτι, ετσι ώστε αύτη ή μεταβολή της τύχης να μήν γίνει τόσο άπότομα. Μήπως πρέπει σκοτωθεί ένας πιστός ύττηρέτης; Να μπει βιαστικά ή Άξίνια; Ή κατάσταση εγκατάλειψης στην οποία εχει περιέλθει προς στιγμήν ή χώρα, δπου δεν υπάρχει κάνεις κυρίαρχος, δπου τό κράτος εχει χάσει τήν κεφαλή του, πρέπει να γίνει αισθητή. Σπάσιμο του εμβλήματος, κλπ. Οι βογιάροι σχηματίζουν τώρα ενα κρατικό συμβούλιο και έχουν τό πρόσταγμα στό Κρεμλίνο, άλλα σέ λίγο εμφανίζεται ό Ρομανόφ, και ή ένοπλη ισχύς του εξασφαλίζει σ' αύτόν μιά κυριαρχική παρουσία στή Μόσχα. Ρομανόφ και Ά ξ ί ν ι α Ό Ρομανόφ μπορεί νά άποστείλει στόν Μπόρις έναν άγγελιαφόρο γιά νά του δηλώσει τήν ύποτέλειά του. 'Όταν φτάνει ό άγγελιαφόρος, ό Μπόρις έχει ήδη πιει δλο τό δηλητήριο. Ό Ρομανόφ άκολουθεΐ κατά πόδας τόν άγγελιαφόρο του και βρίσκει τόν τσάρο νά πεθαίνει. Ό Ρομανόφ ορκίζεται πάνω άπό τό πτώμα του τσάρου πίστη στόν γιό του Φεοντόρ, ένα παιδί, και βάζει τους βογιάρους νά ορκιστούν τό ίδιο. Αύτή ή σκηνή είναι συγκινητική και παρηγορητική, συνάμα δμως έχει και κάτι τό άπεγνωσμένο, τό άκαρπο* διαισθάνεται κάνεις δτι είναι μόνον μιά

Προσχέδια

ιόγ

αδύναμη προσπάθεια, άφοΰ 6 ύπερδύναμος αντίπαλος βρίσκεται, ήδη στην Τούλα. Άλλα στο μεταξύ 6 ξεπεσμός της Μόσχας αναστέλλεται για λίγο και ή αναμονή καθίσταται αγωνιώδης. Ή άγάττη του Ρομανόφ για τήν Άξίνια έκδηλώνεται υπό αύτές τις δυσμενείς συνθήκες και εισάγει ενα στοιχείο πού μας αγγίζει άδιόρατα. Ό Ρομανόφ είναι ό προστάτης του νεαρού τσάρου, της θυγατέρας του τσάρου και της τσαρικής κατοικίας. Άλλα τί πρέπει τελικά να γίνει για να ανακοπεί ή ορμητική πορεία του νικητή; ι) Ό Ρομανόφ εγκαταλείπει τή Μόσχα για να σπεύσει στό στρατό* εμπιστεύεται τήν Άξίνια και τόν νεαρό τσάρο στούς βογιάρους. 2) Ό στρατός εχει ήδη ταχθεί μέ τό μέρος του Δημητρίου, δταν φθάνει ό Ρομανόφ, ή, εύκαιρίας διδομένης, διχάζεται και δεν μπορεί ό Ρομανόφ να κατορθώσει τίποτε. 3) Κατά τήν απουσία του από τή Μόσχα, ό λαός της πόλης ξεσηκώνεται κατά του Φεοντόρ και της Άξίνια, όρμα στό παλάτι και πιάνει αιχμάλωτα τά δυο αύτά παιδιά του Μπόρις. 4) Ό Ρομανόφ, εγκαταλελειμμένος άπό τή Μόσχα και τις δικές του στρατιωτικές όμάδες, προκηρυγμένος και καταζητούμενος άπό τήν παράταξη του Δημητρίου, ερχεται ώς πρόσφυγας στή Μόσχα μέ σκοπό νά σώσει τήν Άξίνια και τόν νεαρό τσάρο. 5) Στό μεταξύ εχει λάβει χώρα ή είσοδος του άπατεώνα στή Μόσχα, και ό Δημήτριος εχει δει τήν Άξίνια. Του τή φέρνουν στό Κρεμλίνο, κι εκείνος της δείχνει άγάττη, ή οποία άηδιάζει τήν Άξίνια. 6) Οί προσπάθειες του Ρομανόφ νά δει τήν Άξίνια ή εστω νά ενεργήσει γιά τό καλό της. Εμπλέκεται σέ συνωμοσία έναντίον του Δημητρίου. γ) Ή Άξίνια πέφτει θύμα της ζήλιας της Μαρίνας. 8) Ό Ρομανόφ παρηγορείται χάρη σέ μιά θαυμαστή ούράνια δύναμη και διασώζεται άπό τήν αιματηρή επιχείρηση έναντίον του Δημητρίου. (Εμφανίζεται μπροστά του είτε τό ττνεΰμα της Άξίνια, εϊτε ένας οραματιστής, ένας ερημίτης, ένας άγιος άνθρωπος χύνει βάλσαμο στήν πληγή του και του άποκαλύπτει τό μέλλον.) Αύτή ή σκηνή είναι ξεχωριστή στό έργο και καθησυχάζει τή διάθεση χάρη σέ μιά άνώτατη διαίσθηση ύψηλοτέρων πραγμάτων.

242

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

Ό Δημήτριος στην Τούλα Το ενδιαφέρον πού προκάλεσαν 6 Ρομανοφ καΐ ή Άξινια δεν πρέπει να βλάψει σέ μεγάλο μέρος τον Δημήτριο* πρέπει συνεπώς, αμέσως μόλις ξαναεμφανιστεί, νά κερδίσει την εύνοια, χάρη στην ωραία και ευγενική συμπεριφορά του. Ή εντύπωση των προηγούμενων σκηνών πρέπει νά εξαλειφθεί. Ό Δημήτριος είναι καλοσυνάτος σαν τον ήλιο, και οποίος τον πλησιάζει δέχεται απ' αύτον συμβουλές. Καθόλου έκδικητικότητα, καθόλου απληστία, καθόλου αποκοτιά. Και μόλις πληροφορείται τον ξεπεσμό του Μπόρις δείχνει εύγενη συγκίνηση. Πέθανε δπως άξίζει σ' έναν βασιλιά, άλλα στερεί από εμένα τη φήμη της μεγαλοψυχίας. Ό Δημήτριος απορρίπτει περιφρονητικά τις δουλικές εκφράσεις τών Ρώσων, και λέει γι' αύτές πώς θα τις εξαλείψει. Σ' αύτο τό ωραίο χαρακτηριστικό, βρίσκεται τό σπέρμα ενός άτυχους πολιτεύεσθαι. Τα πρόσωπα πού τόν περιστοιχίζουν είναι στρυφνά και τραχιά, και συμπεριφέρονται στούς Ρώσους μέ καταφρόνια. Εκείνος δμως είναι γεμάτος εύμένεια και χάρη. Άπό έδώ στέλνει άπεσταλμένους στη μητέρα του και στη Μαρίνα. Του φέρνουν τά κλειδιά τών πόλεων και άλλα τσαρικά άντικείμενα, καθώς επίσης και την τσαρική ενδυμασία. Ή Μόσχα μόνο δεν εχει άκόμη δουλικό φρόνημα, επειδή 6 Ρομανόφ εχει ένδυναμώσει την εύνοϊκώς διατεθειμένη παράταξη, και έχουν προστεθεί σ' αύτήν άπό τό στρατό οι φίλοι του Μπόρις. Αύτή ή στάση είναι άπαραίτητη άφενός γιά νά καθυστερήσει τήν είσέλαση και άφετέρου γιά νά γίνει αύτή ή είσέλαση μιά πιό σημαντική ώρα. Σέ τούτη τή σκηνή στήν Τούλα, ό Δημήτριος βρίσκεται στό άποκορύφωμα της εύτυχίας και της εύνοιας, δλα μοιάζουν νά παίρνουν τήν πιό εύχάριστη τροττή. Ό Δημήτριος προοιωνίζεται γιά τή Ρωσία έναν καλοσυνάτο κυρίαρχο. Οί σκηνές αύτές έχουν κάτι τό απαλό, κάτι τό ρευστό. Ό Δημήτριος μαθαίνει τήν καταγωγή του Το δτι ό Δημήτριος γίνεται τσάρος βασίζεται έξ ολοκλήρου στή μαρτυρία ενός άνθρώπου, πού μέχρι στιγμής δεν έχουμε δει ποτέ. Είναι ένας γνώ-

Προσχέδια

ιόγ

ριμος άπο τά πα^δι,κά και εφηβικά του χρόνια* από τότε πού χώρισαν έχουν περάσει 14 μέ 15 χρόνια. Μέσα στο πλήθος των ανθρώπων πού συνωθοΰνται στην Τούλα για να συναντήσουν τον Δημήτριο εμφανίζεται τελικά κι αύτός, και ό Δημήτριος τον άναγνωρίζει. Χαρά του Δημητρίου γιά τό εύτυχές αύτο νέο άντάμωμα. Διώχνει δλους τούς άλλους εξω. Μόλις μένουν μόνοι, ο Δημήτριος παραδέχεται μέ εύγνώμονα καρδιά δτι σ' αύτον χρωστά την καλή μεταστροφή της μοίρας του. — Ό Χ αποκρίνεται δτι 6 Δημήτριος του εχει μεγάλη υποχρέωση, και μάλιστα μεγαλύτερη απ' δσο ό ίδιος γνωρίζει. Ό Δημήτριος τον πιέζει νά του την αποκαλύψει και ύπόσχεται ένα βασιλικό δείγμα εύγνωμοσύνης. — 'Ένα βασιλικό δώρο, συνεχίζει εκείνος, θά ήταν αντάξιο ενός βασιλικού δείγματος εύγνωμοσύνης. Ναί, τό ομολογεί άπερίφραστα, στή δική του και μόνο μέριμνα χρωστά ό Δημήτριος την επαναφορά του. — "Οχι μόνο αύτη· του χρωστά την ίδια τη δημιουργία του. Πώς ετσι; — Έγώ σου έδωσα αύτό πού ποτέ δέν είχες. Κάτι αξίζω βέβαια κι εγώ γιά σένα. Σου έδωσα αύτό πού ποτέ σου δέν θά μπορούσες νά ελπίζεις, αύτό πού ή καταγωγή σου δέν σου παρέχει. Πώς; — 'Όλος ό κόσμος, εσύ ό ίδιος, θεωρείς τόν εαυτό σου γιό του Ίβάν. Είσαι έτοιμος νά φορέσεις τό στέμμα του τσάρου. Δέν είσαι γιός του Ίβάν! Ή καταγωγή σου δέν σου παραχωρεί κανένα δικαίωμα σ' αύτό τό στέμμα. Ό γιός του Ίβάν είναι στόν τάφο, δέν θά διεκδικήσει από εσένα τό δνομά του. ((Δέν είμαι γιός του Ίβάν!» Τίνος γιός είμαι τότε; Έσύ ό ίδιος δέν μου — Έγώ σέ εφηύρα γι' αύτόν τό σκοπό, είσαι δ,τι είσαι λόγω έμου και πρέπει κι άλλο νά παραμείνεις. "Ακου πώς ήρθαν τά πράγματα και άν βρίσκεις πώς κάτι μου οφείλεις, τότε ((Δέν είμαι ό γιός του Δημήτριου Ίβάν;» — "Ακου δώ. (Τώρα του εξιστορεί την δλη ύπόθεση και πώς διέφυγε

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

μαζί του άπο τό Ουγκλί,τς, εξιστορεί την άχαριστια του Μπόρις καΐ την ιδέα του να τον έκδικηθεΐ — τΙς προετοιμασίες του αύτό — μέχρι· τη φυγη του Γκρίσκα, καΐ δ,τι επακολούθησε. Τελειώνει λέγοντας πώς τώρα ό Δημήτριος γνωρίζει την αληθινή του ιστορία. Θα μπορούσα να σου την αποκρύψω — θα όφειλα ίσως να τήν αποκρύψω, άλλα επρεπε εσύ να ξέρεις τί εχεις να μου οφείλεις καί... Ένώ ο Χ αφηγείται, λαμβάνει χώρα ή τεράστια μεταβολή του Δημητρίου* ή σιωττή του προκαλεί φόβο καί συνοδεύεται άπο μια τρομακτική έκφραση του προσώπου. 'Όταν 6 Δημήτριος κατανικήσει τις πρώτες άντιδράσεις του, κάνει τόπο στην έξυττνάδα και ρωτα τον Χ για να μάθει αν είναι και κανένας άλλος γνώστης αύτοΰ του επικίνδυνου μυστικοϋ. Ό Χ τον καθησυχάζει περί αύτοΰ' δσοι τδ ήξεραν είναι νεκροί. Δεν θα πρέπει ό φόνος του Χ πού διαπράττει 6 Δημήτριος να εχει τίποτα το προμελετημένο. Ή ενέργεια είναι μεν μια στιγμιαία ύπαγόρευση της άναγκαιότητας, συνάμα δμως είναι καί έργο υψίστης όργης καί άπόγνωσης· καί μοιάζει σαν να τυηρε αιφνίδια άφορμή άπο μια ρήση του Χ. Ό Χ άπαιτεΐ εύχαριστίες καί επαίνους τη στιγμή πού ό Δημήτριος βλέπει τον εαυτό του να μεταπίπτει έξαιτίας του στην ύψιστη δυστυχία* αύτδ κορυφώνει τήν άγανάκτηση του Δημητρίου. Ό Χ είναι δ δολοφόνος του πραγματικού Δημητρίου καί άρα λαμβάνει τώρα τήν άνταμοιβή του. Ή Μάρθα συναντιέται μέ τδν Δημήτριο 'Ένα μεγάλο πορφυρό άντίσκηνο έχει στηθεί, άνοικτδ άπδ μπροστά, κλειστό στδ βάθος, έτσι δμως ώστε μέ μία καί μόνη κίνηση να μπορεί να τραβηχτεί ψηλά. Ή Μάρθα, πάλι Μαρία τώρα, περιμένει τδν Δημήτριο. Ό Σολτικόφ (ή δποιοσδήποτε άλλος) την έχει φέρει εδώ, ή "Ολγα είναι μαζί της. Τσαρικοί φρουροί, πού παρατηρούν μια επιφυλακτική σιωττή, περιζώνουν τδ άντίσκηνο, έτσι πού ή Μάρθα νιώθει άπαίσια έξαιτίας αύτών τών πολεμικών προετοιμασιών. Μιλάει για τήν επικείμενη συνάντηση μέ άμφιβολία μάλλον καί φόβο, παρά μέ ελπίδα* ή πίστη της στδ πρόσωπο του Δημητρίου έχει έξαφα-

Προσχέδια

ιόγ

νιστεΐ σχεδόν τελείως, τρέμει τη στιγμή αύτη πού θά έπρεπε νά είναι ή μεγαλύτερη εύτυχία της. Ή 'Όλγα της μίλα, χωρίς δμως πίστη. Στη διάρκεια του μεγάλου ταξιδιού είχαν και οί δύο το χρόνο νά εξετάσουν την άλλη δψη των περιστάσεων ό πρώτος ενθουσιασμός είχε παραχωρήσει τή θέση του στήν περίσκεψη. Τά σκοτεινά βλέμματα και οί άνησυχητικές προετοιμασίες πολλαπλασιάζουν τήν αμφιβολία. Της άποδίδουν τις τιμές πού αρμόζουν σε τσαρίνα, αλλά τό μητρικό της αίσθημα δέν βρίσκει καμία τόνωση. Τήν ώρα πού περιμένοντας φοβισμένη προετοιμάζεται γιά ακραίες καταστάσεις, ήχοΰν οί σάλπιγγες, γεγονός πού σχίζει τήν καρδιά της... Καταλαβαίνουμε από τά τύμπανα δτι ό τσάρος πλησιάζει δλο και εγγύτερα' εκείνη τρέμει αναποφάσιστη γιά τό αν πρέπει μόλις τόν αντικρίσει νά πέσει λιπόθυμη. Τελικά έμφανίζεται ό Σολτικόφ, ανοίγει βιαστικός τό αντίσκηνο στόν εισερχόμενο τσάρο. Ό Δημήτριος στέκεται ενώπιον της υποτιθέμενης μητέρας του, μόνος. Ή στιγμή αύτή άνήκει στις σημαντικότερες τραγικές καταστάσεις, καί, αν αρχίσει σωστά, δέν μπορεί παρά νά έχει τή μέγιστη συναισθηματική επίδραση στόν θεατή. Τό μικρό υπόλοιπο ελπίδας στήν καρδιά της Μάρθας εξανεμίζεται παντελώς μόλις αντικρίζει τόν Δημήτριο. "Ενα στοιχείο έλλειψης αναγνώρισης παρεμβάλλεται μεταξύ τους, ή φύση δέν μιλάει, οί δυό τους είναι γιά πάντα ξεκομμένοι. Ή πρώτη στιγμή ήταν μιά απόπειρα προσέγγισης. Ή Μάρθα είναι ή πρώτη πού κάνει μιά κίνηση απομάκρυνσης. Μόλις ό Δημήτριος τό άντιλαμβάνεται, μένει ασάλευτος, διστακτικός, ακολουθεί μιά στιγμιαία σιωττή εξόχως σημαίνουσα, σιωττή πού ή Μάρθα διακόπτει μέ τήν κραυγή: "Αχ, δέν είν' αύτός! Επειδή ό Δημήτριος γνωρίζει δτι είναι απατεώνας, θά έχανε πάρα πολύ αν ήθελε νά περιπαίξει τά αισθήματα της φύσης. Ή αλήθεια άνάμεσά τους μπορεί νά τόν εξυψώσει. Συμπεριφέρεται τιμημένα αν συμπεριφέρεται ως ήγεμόνας και πολιτικός, χωρίς νά έμφανίζεται ως παλιάτσος. Δέν σου λέει τίποτα ή καρδιά σου; Δέν αναγνωρίζεις σ' εμένα τό αίμα σου; Επειδή εκείνη εξακολουθεί νά σωπαίνει, αύτός λέει: Ή φωνή της φύσης είναι ιερή και ελεύθερη. Δέν θέλω ούτε νά τήν

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

εξαναγκάσω, ουτε να την ξεγελάσω. 'Άν βλέποντάς με είχε μιλήσει, ή καρδιά σου, θά είχε αποκριθεί καΐ ή δική μου ή καρδιά, θα είχες βρει στο πρόσωπο μου έναν εύλαβικο γιο πού θά σε άγαποΰσε. Τό απαραίτητο θά είχε συμβεί μέ ψυχική ελξη, μέ άγάττη, μέ τήν καρδιά γεμάτη, μ' εγκαρδιότητα. 'Άν δμως δέ νιώθεις γιά μένα σάν μάνα, αν δέ βρίσκεις σ' έμενα τον γιό σου, τότε σκέψου ως ήγέτιδα, στοχάσου σάν βασίλισσα, και ύποτάξου μέ μιά εύφυή έπιλογή στο αναγκαίο. Ή μοίρα μέ πρόσφερε σ' εσένα απρόσμενα, άνέλπιστα, νά γίνω γιός σου. Δέξου με από τό χέρι της ως δώρο τ Ούρανοΰ, γιατί αύτό είμαι. 'Ακόμη κι αν δέν είμαι ό γιός σου, πού τώρα έμφανίζομαι σάν νά είμαι, τίποτα δέν άρπάζω βεβαίως απ' αύτόν. Άρπάζω απ' τον εχθρό σου, οχι από τον γιό σου* σ' εσένα δμως παρέχω κάτι τό μεγάλο. Πήρα γιά χάρη σου έκδίκηση από τον εχθρό σου, γιά σένα και τό αίμα σου. Σέ ανέσυρα από τήν εξαθλίωση, από τόν τάφο δπου ήσουνα θαμμένη ζωντανή, και σέ οδήγησα πίσω στόν ήγεμονικό θρόνο — σ' εμένα τό χρωστάς πού σέ περιβάλλει τό παλαιό μεγαλείο, και πού μπαίνεις στή Μόσχα πατώντας πάνω στόν τάφο του εχθρού σου. — Θά καταλάβεις γρήγορα δτι ή μοίρα σου είναι μέ τή δική μου ενωμένη. Μαζι μ' εμένα θά στέκεσαι, μαζί μου και θά χαντακώνεσαι. Δέν χρειάζεται νά σου τίποτε άλλο. Ξέρεις τί πρέπει νά κάνεις. Ό λαός ολόκληρος εχει στραμμένα πάνω μας τά μάτια του... "Αδραξε εξυττνα αύτό πού δέν μπορείς ν' αφήσεις. Δέν υπάρχει επιλογή εδώ* αύτό τό άντιλαμβάνεσαι πολύ καλά. Δέν έκανα τόσο δρόμο μέχρι νά εισδύσω στί) Μόσχα, γιά νά χάσω εδώ τούς καρπούς της νίκης μου. Κι εσύ δέν θά θελήσεις νά μέ αναγκάσεις νά παλέψω άπεγνωσμένα γιά τήν ύπαρξή μου. Ύποτάξου λοιπόν θά τά καταφέρεις, θά συγκρατηθείς και θά δεχτείς τούς ανθρώπους σου ως ήγέτιδα. Δέν είναι ώρα τώρα γιά εύαισθησίες μητρικές. Ή στιγμή πιέζει, κάνε δ,τι απαιτεί από σένα. 'Όλοι περιμένουν νά δουν τήν εγκάρδια συνάντηση μάνας και γιου. Μή διαψεύσεις τή γενική προσδοκία. Μισώ τά κόλπα τών παλιάτσων. Δέν μου άρέσει νά παίζω μέ τά ιερά αισθήματα της φύσης και νά κάνω φάρσες. 'Ό,τι δέν νιώθω δέν μου αρέσει νά τό δείχνω. Νιώθω δμως στ' άλήθεια σεβασμό γιά σένα, κι αύτό τό αίσθημα πού κάνει τά γόνατά μου μπροστά σου νά λυγίζουν αύτό είναι ή σοβαρότητά μου, είναι τό γνήσιο αϊσθημά μου...

Προσχέδια

ιόγ

Μάρθα. TL νά κάνω; Ώ Ούρανέ, σέ τί καινούργια αλλόκοτα μπερδέματα μέ ρίχνεις! Δημήτριος. Βασίσου στους ανθρώπους σου καΐ θά εξαλειφθεί ή αμηχανία σου. "Ασε να είναι ενέργεια ελεύθερη της θέλησης σου δ,τι ή φύση, το αίμα, σου αρνείται. Δεν σου ζητώ καμία προσποίηση, κανένα ψέμα* ζητώ αληθινά αισθήματα. Μη φαίνεσαι μητέρα μου, να είσαι. Άγκάλιασέ με δπως τον γιο σου. Άκούμπα την καρδιά σου στη δικιά μου. Τόλμα να διακινδυνεύσεις τη μοίρα σου μαζι μέ τη δική μου. Πέτα από πάνω σου τό παρελθόν, άσ' το να φύγει. "Αδραξε τό παρόν μ' δλη σου την καρδιά... Ά ν γιός σου δεν είμαι, είμαι δμως ό τσάρος. Έγώ εχω τη δύναμη, εγώ την εύτυχία. Πίστεψε στα μάτια σου δ,τι μέ την καρδιά σου να πιστέψεις δέν μπορείς. Θέλω να σου φέρομαι σαν νά 'σαι μάνα μου. Στο πρόσωπό μου θ' αντικρίζεις εναν γιο πού θά σέ σέβεται. Τί άλλο θέλεις; Αύτός πού βρίσκεται στόντάφοείναι σκόνη, καρδιά δέν έχει νά σέ αγαπήσει, μάτια δέν έχει γιά νά σου γελάσει, τίποτα δέν σου δίνει. Ένώ έγώ σου έδωσα τά πάντα. Νά στραφείς στους ζωντανούς. Έγώ ξέσκισα τό θλιβερό πέπλο της μονάχης πού σέ χώριζε από τόν κόσμο. Και τά λοιπά... κτλ. Καθώς εκείνη αρχίζει νά ξεσπά σέ δάκρυα, βρίσκει τη στιγμή πρόσφορη γιά νά την έπιδείξει στόν κόσμο. Ώ , οι χρυσές αύτές σταλαγματιές μου είναι καλοδεχούμενες. "Ασ' τες νά κυλήσουν! 'Έτσι έμφανίσου στό λαό. ((Τί ζητάς από μένα;» Μπρός στό λαό άναγνώρισέ με. Στέκεται απέξω μέ αγωνιώδη προσμονή. Άκολούθησέ με πρός αύτόν. Δώσ' μου την εύλογία σου. Όνόμασέ με γιό σου κι δλα θά 'χουν τελειώσει. Θά σ' οδηγήσω στόν Κρεμλίνο μές στη Μόσχα. Πρέπει έγώ εσένα πού μου είσαι ξένος, πού... Είσέλαση στη Μόσχα Ή κεντρική σκηνή του έργου, δσον άφορα τό ενδιαφέρον ενός τέτοιου ύλικοΰ. Στό φόντο, ή πόλη της Μόσχας. Καθώς αλλάζει τό σκηνικό, βλέπει κανείς ενα ατέλειωτο πλήθος από σπίτια και πύργους ως πέρα μακριά. Ή μισή έκταση του φόντου αποτελείται από τέτοιου είδους κτίσματα και μερικοί τρούλοι φεγγίζουν καλυμμένοι μέ φύλλα χρυσοΰ. Π ιό κοντά

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

καΐ μέσα στίς κουΐντες, ξεχωρίζει κανείς κάποιους θεατές της είσέλασης νά ξεπροβάλλουν σέ παράθυρα, στέγες και σκαλωσιές. Μπορεί να εμφανιστεί μια γέφυρα καραβιού πάνω άπο τη Μόσχα, γέφυρα μέσω της οποίας θα διπλασιαστεί ή πομττή. Επειδή στη σκηνή ετούτη παίζουν και οί παρατηρητές έναν ρόλο, μπορεί νά δοθεί και σ' αύτούς περισσότερος χώρος. Για νά μή μοιάζει ή σκηνή αύτή μέ τήν πομττή στέψης στήν Παρθένα της 'Ορλεάνης,* πρέπει και νά εισαχθεί εντελώς αλλιώτικα, και νά διεξαχθεί και νά σχεδιαστεί σκηνογραφικά απολύτως διαφορετικά. Εισάγεται κατάλληλα μέ μιά βιαιοπραγία προς τήν οικογένεια του Μπόρις, μέ απεσταλμένους μαντατοφόρους του Δημητρίου, κοντολογίς μέ ανάμειξη του ζοφερού και του τρομερού στή δημόσια χαρά. Δυσπιστία και δυστυχία περιβάλλουν και απειλούν τά πάντα. Διαφορετικά σχεδιάζεται σκηνογραφικά μέ τήν προσαρμογή μιας γέφυρας και μιας αψίδας θριάμβου, μέ εντονότερη παρουσία των θεατών και μέ το πλήθος στις στέγες και τους πύργους, μέ τήν ϊδια τήν πομττή, δπου υπάρχουν άκόμη και άλογα πλούσια στολισμένα* ό ίδιος 6 τσάρος είναι έφιππος. Επίσης πρέπει ή πομτυή νά διακοπεί άπο ενα συμβάν. Τά πάντα είναι γενικά περισσότερο πολεμοχαρή και μοιάζουν μάλλον μέ τήν επέλαση ενός κατακτητή. Επίσης είναι χαρακτηριστικό δτι οί Πολωνοί και οι Κοζάκοι, πού είναι έθνος ξένο, εχθρικό, ήγοΰνται της πομττης. Ό Δημήτριος ως τσάρος στο Κρεμλίνο 'Ανάμεσα στήν είσέλαση στή Μόσχα και τψ άφιξη της Μαρίνας παρεμβάλλεται ή ψυχική έλξη προς τήν Άξίνια, ή σχέση του ψευδο-Δημητρίου μέ τήν υποτιθέμενη μητέρα του, τό συμβάν μέ τον Τσούσκι και ή αρχόμενη δυσαρέσκεια τών Ρώσων μέ τον νέο κυρίαρχο. Ό Δημήτριος είναι τσάρος και δέν αρέσει στους Ρώσους. Δέν μπορεί νά επιβληθεί στους Πολωνούς και τους Κοζάκους, οί όποιοι τον βλάπτουν μέ τήν ελευθερία τους, σύμφωνα μέ τή γνώμη του λαοΰ.

* [Σ.τ.Μ.] Παλαιότερο θεατρικό εργο του Σίλλερ.

Προσχέδια

ιόγ

Άγαπα την Άξίνια καί εύχαρίστως θά ξεχνούσε καΐ θά δί,έλυε τον πολωνικό του άρραβώνα. Παραμελεί τη γριά τσαρίνα. Τους βλέπει δλους μέ δυσπιστία, επειδή 6 ίδιος είναι κατά βάθος απατεώνας. Έξοϋ και μια καχύποπτη, ιδιαίτερα νοσηρή αλαζονεία και ένας κυκλοθυμικος δεσποτισμός. Δεν έχει κανέναν φίλο, καμία έμπιστη ψυχή. Το στοιχείο του φόβου είναι πού διακατέχει τώρα τον 'ίδιο* αύτός δεν το ορίζει. Καθοδηγείται από τήν ισχύ ξένων παθών και είναι τώρα κατά κάποιον τρόπο ένα μέσον και κάτι τό ασήμαντο απλώς. Παρουσιάζονται άρκετές πράξεις της ύψιστης εξουσίας, οι όποιες εμπίπτουν κατά πολύ στον δεσποτισμό. Κυρίαρχος και σκλάβοι. Τσάρος και βογιάροι. Διάκος. 'Ττυηρέτης. Σωματοφύλακας. Μαργαρίτα. Χρήση τών τσαρικών θησαυρών. Σέ επαφή μαζί του έρχονται ό Όντοβάλσκι, ό Κορέλα, ό Σολτικόφ, ό Τσούσκι, ό Τώβ, ή Άξίνια, ή Μάρθα. Ένώ ό Δημήτριος σκέφτεται νά άπιστήσει στή Μαρίνα, εκείνη εμφανίζεται αύτοπροσώπως στή Μόσχα. Μέ τον Τώβ μπορεί νά μιλήσει ανοικτά γιά τό ζήτημα. Ό Τώβ βρίσκει πώς είναι τό εύκολότερο πράγμα, του κάνει μιά υψηλή παρουσίαση της τσαρικής του έξουσίας, της πλήρους ισχύος του και της δύναμης της βουλήσεώς του. (Ό Τώβ θέλει μόνον νά φύγουν οι Πολωνοί και ελπίζει τότε νά ανατρέψει ακόμη πιο γρήγορα τον Δημήτριο.) Ό Όντοβάλσκι όμως προσέχει όλα όσα συμβαίνουν καί αντιλαμβάνεται τά οφέλη της Μαρίνας. Ξέρει νά ενεργεί έτσι ώστε ό τσάρος νά μένει στήν εξουσία τών Πολωνών, νά τούς χρειάζεται άπαραιτήτως, νά αύτοσυντηρεΐται μόνο μέσω αύτών. 'Απομακρύνει κατά τό δυνατόν δλους τούς Ρώσους από κοντά του, προσβάλλει τούς Ρώσους έν ονόματι του τσάρου, παίρνει τό Κρεμλίνο στά χέρια του. Ή ύπεροψία τών Πολωνών είναι τόσο μεγάλη, πού δικαιολογεί σχεδόν κάνεις τον Δημήτριο όταν αναζήτα τρόπους νά τούς εξαπατήσει. Ό Σολτικόφ κατηγορεί πικραμένος τον εαυτό του πού πρόδωσε τήν πατρίδα του ύπερασπιζόμενος τον Δημήτριο. Δεν θέλει όμως νά είναι γιά

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

δεύτερη φορά προδότης καΐ βρίσκει μια άλλη άποστολή. Άφοΰ μία φορά συνέβη το κακό, προσπαθεί τουλάχιστον νά το σμικρύνει, προσπαθεί νά ελαττώσει τη δύναμη των Πολωνών. Ό Σολτικόφ γίνεται ενδιαφέρων χάρη στο δτι από νομιμοφροσύνη και αποστροφή γιά την προδοσία υποστηρίζει την παράταξη του Δημητρίου ενάντια στο αίσθημά του, και κάνοντάς το πεθαίνει. Εκλαμβάνει τό θάνατό του ως τιμωρία γιά τό σφάλμα του, και πεθαίνοντας τό ομολογεί στόν ίδιο τόν Δημήτριο. 'Όταν ερχεται ή Μαρίνα, τότε ό Δημήτριος είναι περισσότερο παρά ποτέ εξαρτημένος άπό τους Πολωνούς. ι) Μπορεί νά μήν επαφίεται καθόλου στους Ρώσους, πολύ περισσότερο εχει κάθε λόγο νά μήν τους εμπιστεύεται. ζ) Δεν μπορεί νά ξεκόψει άπό τους Πολωνούς, οι όποιοι έχουν στήν εξουσία τους τό Κρεμλίνο, τό πρόσωπό του, τά όπλα, τους θησαυρούς. 3) Μεγάλη συνοδεία της Μαρίνας ενισχύει τήν ήδη ισχυρή παράταξη των Πολωνών. 4) Άπό τήν Άξίνια δεν μπορεί νά περιμένει τίποτα με τή θέλησή της, και με τή Μάρθα εχει κακή σχέση. 5) Δεν του παρέχεται καθόλου χρόνος νά στοχαστεί. Δυσαρέσκεια τών Ρώσων και συνωμοσία Τσούσκι ι) Οι συντηρητικοί Ρώσοι οργίζονται μέ τή φιλελεύθερη συμπεριφορά του Δημητρίου και μέ τά ξενόφερτα ήθη του. Ή δημοτικότητά του, ή απλότητα, ή αποφυγή του αύστηροΰ τελετουργικού, γίνονται άντικείμενο μομφής άπό τήν παράταξη αύτή. ζ) Άλλοι παραπονιούνται γιά προσβολή τών εθίμων. Όργανική μουσική και κυνηγετικά σκυλιά στις εκκλησίες — αχρησία τών λουτρών — παράλειψη του μεσημεριανού ύττνου — πολωνική ενδυμασία — υποτίμηση τών Ρώσων στό τραπέζι. 3) Άλλοι έχουν υποστεί τή βαρβαρότητα τών Πολωνών και τών Κοζάκων. Διαδίδονται αμφιβολίες γιά τό πρόσωπο του Δημητρίου, πού βασίζονται δμως σέ γελοία πράγματα.

Προσχέδια

ιόγ

Ό Τσούσκί. ξέρει, καλά πώς νά μεταχειριστεί τους συντηρητικούς Ρώσους και τους ανάβει φωτιές. Ή σκηνη αύτη διακόπτεται άπο την κτηνώδη παρέμβαση των Πολωνών, πού συμπεριφέρονται ως κυρίαρχοι μέσα στη Μόσχα. Γίνεται λόγος για τη μετά δπλων άφιξη της Μαρίνας. Βλέπει κάνεις πώς αποστασιοποιούνται από τον τσάρο οι καρδιές τών Ρώσων, χωρίς νά φταίει γι' αύτό ό ίδιος. "Αφιξη της Μαρίνας Ρομανόφ Ή Ά ξ ί ν ι α θανατώνεται Ό Ρομανόφ βλέπει μιά οπτασία Ό Δημήτριος και ή Μαρίνα μετά τό γάμο και τη στέψη Ό Δημήτριος και ό Καζιμίρ 'Εξέγερση. Ό Καζιμιρ θυσιάζεται γιά τη Μάρθα και τον Δημήτριο Ό Δημήτριος εχει παραμελήσει την τσαρίνα και ξέρουμε δτι εκείνη εχει μνησίκακο και εμπαθή χαρακτήρα. Μέ τον ξεπεσμό του Μπόρις ικανοποιήθηκε ή εκδικητική μανία της. Δεν έχει πιά κανένα ούσιαστικό κίνητρο νά διατηρεί τον Δημήτριο στην εξουσία. Τό μόνο πράγμα πού θά μπορούσε νά έπιδράσει ακόμη στον θεατή θά ήταν είτε ενα υψηλό συμφέρον της φιλοδοξίας, αν μπορούσε ή Μάρθα νά κυβέρνα μέσω του Δημητρίου, είτε ή εύγνωμοσύνη, αν ό Δημήτριος της συμπεριφερόταν καλά. Τήν εχει όμως παραμελήσει (δχι προσβάλει) και γι' αύτό της είναι άδιάφορος. 'Έχει θιχτεί μάλιστα, επειδή είναι περήφανη, και δ,τι απομένει στή συνέχεια τό διενεργεί τώρα ή περηφάνιά της και τό ύψηλό της φρόνημα, πού δεν της επιτρέπει νά ύποδύεται μητρικά αισθήματα. Υποτίθεται δτι αύτη τή νύχτα ή Μάρθα βρίσκεται στό Κρεμλίνο (ήταν παρούσα στό γαμήλιο γλέντι;)

252

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

Ή σκηνή μεταφέpεταL στην κάμαρη της* συνομιλεί με κάποιες καμαριέρες, δταν μπαίνει ό Δημήτριος — ή φασαρία του ξεσηκωμού εχει φτάσει ήδη ως εκείνη, και ακριβώς γι' αύτο γίνεται λόγος δταν εμφανίζεται ό τσάρος... Για ποιούς λόγους άραγε προσπαθεί ό Δημήτριος να την παρακινήσει να τον αναγνωρίσει; Πρέπει να υπάρχουν διαφορετικοί λόγοι από εκείνους της προηγούμενης πράξης, κατά την πρώτη τους συνάντηση* ειδικά τώρα δμως δλα είναι επείγοντα, πιο δυνατά, πιο παθιασμένα. Ό Δημήτριος προσπαθεί νά της προκαλέσει φόβο* φόβο γιά τη δική του άπόγνωση, φόβο γιά τους Ρώσους πού δεν θά της συγχωροΰσαν την πρότερη εξαπάτηση. Θά επρεπε νά υποστηρίξει την πρώτη της δήλωση, αλλιώς θά ήταν ξεγραμμένη. Αύτός επιτρέπεται νά ταπεινωθεί "μπροστά της, γιατί, δπως και νά 'χει, αύτη φέρει τό χαρακτηρισμό της μητέρας του. 'Αλλά, και τώρα ακόμη πού ταπεινώνεται, έμτυνέει φόβο με την άγανάκτησή του. Μόλις πού προλαβαίνει τώρα νά εκφράσει τούς λόγους της άπαίτησής του, επειδή οι εχθροί ορμάνε κιόλας στο δωμάτιο. Ή Μάρθα δεν είχε προλάβει άκόμη νά εξηγήσει τούς λόγους γιά την άπόφασή της. Ό Δημήτριος καλό θά ήταν σ' αύτή τή σκηνή νά άποκαλυφθεΐ εντελώς ανοικτά διά του λόγου και νά άφηγηθει στή Μάρθα πώς ό 'ίδιος εξαπατήθηκε. Μ' αύτόν τον τρόπο κερδίζει συμπόνια και ανακεφαλαιώνει συνάμα τά κύρια σημεία της δράσης. 'Επίσης μ' αύτόν τον τρόπο διαφοροποιείται άκόμη περισσότερο ή σκηνή αύτή από τήν πρώτη πού είχε μαζί της ό Δημήτριος. Ό Δημήτριος. Οι στασιαστές Ό Δημήτριος φέρνει τούς οργισμένους στασιαστές σέ πραγματική άμηχανία γιά λίγα λεπτά, χάρη στή μεγαλοπρέπειά του και τήν τόλμη του. Παραλίγο μάλιστα προς στιγμήν νά τούς αφοπλίσει, θέλοντας νά παραδώσει τούς Πολωνούς στούς στασιαστές. Πράγματι, είναι μάλλον τό μίσος τους εναντίον τών Πολωνών, παρά εναντίον του, πού τούς οδήγησε στην εξέγερση. Ή ισχύς του ηγετικού άναστήματος, τό επιβλητικό στοιχείο πού ενυπάρχει στήν άσκηση της υψίστης εξουσίας, γίνεται εδώ φανερό.

Προσχέδια

ιόγ

ΣτΙς κατηγορίες των στασιαστών κυριαρχεί ή δυσφορία έναντι των Πολωνών, καΐ αύτην χρησιμοποιεί μέ σύνεση ό Δημήτριος· προφασίζεται δτι κάνει μαζι μέ τους Ρώσους κοινές ενέργειες εναντίον τών Πολωνών. Σωματοφύλακες και έμποροι απαρτίζουν το πλήθος τών στασιαστών. Κάποιος απ' αύτούς ενδίδει και κάνει στον Δημήτριο μια ερώτηση τέτοια, πού αφήνει να αναμένεται ένας συμβιβασμός. Ή Μάρθα ωστόσο δέν πρέπει να στέκεται τόσο αδρανής σ' αύτη τήν σκηνή· ή θα έπρεπε ή σκηνή να διαρκεί πολύ λίγο. Ό Δημήτριος μπορεί να τήν έπικαλεστεΐ, μπορεί να τή βάλει εγγυήτρια στις δικές του ύποσχέσεις. Ό Δημήτριος θανατώνεται Τή στιγμή άκριβώς πού ό Δημήτριος πάει να μεταπείσει τούς στασιαστές, εισβάλλει ό Τσούσκι, τον όποιο συνοδεύει ένα οργισμένο πλήθος. Μέσα στο πλήθος είναι παπάδες. Ό Τσούσκι απαιτεί από τήν τσαρίνα μια κατηγορηματική δήλωση, και τή βάζει να φιλήσει σταυρό ότι ό Δημήτριος είναι γιός της. Τώρα γίνεται φανερό δτι ή Μάρθα κρατάει τή μοίρα του στα χέρια της* δλοι σ' αύτήν προσβλέπουν. Αύτή δμως άκριβώς ή εμπιστοσύνη στήν είλικρίνειά της, αύτή ή υπαγορευμένη ιερότητα, δέν της επιτρέπει να μιλήσει ένάντια στή συνείδησή της. Και τά δύο μέρη της απευθύνουν τό λόγο. Ό Δημήτριος της λέει δτι δέν πρέπει να φοβηθεί να τον αναγνωρίσει. Ό Τσούσκι της λέει δτι δέν πρέπει να φοβηθεί να τον απαρνηθεί, άφοΰ είναι γνωστό δτι τόν έχει αναγνωρίσει μόνο άπό πειθαναγκασμό ή φόβο. Στή διάρκεια της σιωττης της, πού άρκεΐ ήδη άπό μόνη της ως τεκμήριο, ή άναμονή κλιμακώνεται στα ύψη... Τό παλάτι συγχρόνως γεμίζει δλο και περισσότερο, δπλα στρέφονται καταπάνω στήν καρδιά του Δημητρίου. Άντι νά άπαντήσει, ή Μάρθα άποσύρεται, ή απλώς άποστρέφει τό κεφάλι της, ή τραβα πίσω τό χέρι της πού κρατούσε σφιχτά τόν Δημήτριο. Κάποιος άπό τούς παρόντες παρατηρεί πολύ σωστά δτι ή σιωττή της τόν καταδικάζει ήδη επαρκώς. 'Άν ήταν ή μητέρα του, αν πίστευε και μόνο πώς ύττηρχε πιθανότητα νά είναι μάνα του, θά πρότασσε άσφαλώς τό ίδιο της τό στήθος γιά νά τόν προασπίσει. 'Όταν ή Μάρθα έχει πιά άποστρέψει τό κεφάλι, κάποιος φωνάζει: Χά,

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

απατεώνα, αύτη σωπαίνει, σέ καταδικάζει... Θά πεθάνεις, απατεώνα. "Ολοι. Θά πεθάνεις, προδότη! Ή Μαρίνα γλιτώνει. Τέλος του έργου Πρέπει άκόμη να κριθεί ή μοίρα των Πολωνών και ιδιαίτερα της Μαρίνας. Ή Μαρίνα καταδιώκεται από τους Ρώσους, καταζητείται, και καταφεύγει κι εκείνη στη Μάρθα, δπου φτάνει ακριβώς μετά το φόνο του Δημητρίου. Μέ τους οργισμένους εχθρούς από πίσω της, όρμα στο δωμάτιο της Μάρθας, δπου βρίσκει άλλο ενα πλήθος οργισμένων εχθρών. 'Ανάμεσα στις δύο αύτές φωτιές, βρίσκεται στον όφθαλμοφανέστερο κίνδυνο, αλλά δεν την εγκαταλείπει τό κουράγιο της. Δεν περιμένει ούτε στιγμή προκειμένου νά απαρνηθεί τον Δημήτριο, και προσποιείται δτι εχει και ή ίδια εξαπατηθεί απ' αύτον μέ τον χειρότερο τρόπο. Κάνει αμέσως ποταπές διαπραγματεύσεις μέ τους Ρώσους εναντίον του και προσπαθεί νά προκαλέσει τή συμπόνια ως ένα άτυχο θύμα αύτης της άπάτης. Δεν τήν προκαλεί μέν, άλλά κάτι λύτρα πού τάζει γιά τή ζωή της, ή εκχώρηση των κειμηλίων της, ή υπαινισσόμενη άπειλή πολωνικής εκδίκησης, κλπ. καταπραΰνουν τούς στασιαστές, πού μέ τό θάνατο του Δημητρίου έχουν χάσει κάπως τή θέρμη τους. Ό Τσούσκι πιστεύει πώς ενα θύμα είναι άρκετό και προστάζει νά πάψει τό λουτρό του αίματος. Αύτός τώρα μπορεί νά ενεργήσει γιά νά ανέλθει στό θρόνο της Ρωσίας, τόν όποιο κατευθύνει έμμέσως, και καλεί τούς έξεγερμένους νά σκεφτούν γιά τήν εκλογή του νέου τσάρου. Τά έμβλήματα της τσαρικής έξουσίας, πού άνήκουν στό Δημήτριο, μένουν στά χέρια του Τσούσκι. 'Όταν έχουν δλοι φύγει, μπορεί νά παραμείνει ένας από τό πλήθος, ό όποιος πέτυχε νά εξασφαλίσει γιά τόν εαυτό του τήν τσαρική σφραγίδα, ή κατέληξε στά χέρια του κατά τύχη. Σ' αύτό τό εύρημα διαβλέπει ένα μέσον γιά νά παραστήσει τό πρόσωπο του Δημητρίου και στηρίζει αύτή τήν έλπίδα σέ κάποιες άλλες άκόμη περιστάσεις: ι) τό ενδιαφέρον τών Πολωνών νά παρατείνουν τις πολιτικές άναταραχές στή Ρωσία* ζ) τά φρονήματα τών Κοζάκων 3) τήν έλλειψη ενός νόμιμου διεκδικητή* 4) τήν έπιτυχία του πρώτου Δημητρίου* 5) τό φρόνημα της Μαρίνας* 6) τή δυσκολία νά αποδειχθεί στή συνέχεια 6 θάνατος του πρώτου απατεώνα.

Προσχέδια

ιόγ

Αύτος ό μονόλογος του δεύτερου Δημητρίου μπορεί νά χλείσει την τραγωδία, αφήνοντας μας νά διαβλέψουμε μώ νέα σειρά άπο θύελλες, λες καΐ αρχίζει εκ νέου το παλιό. Ό άνθρωπος αύτος εΐναι Ινας Κοζάκος με παράτολμο θάρρος, πού εχει εμφανιστεί ηδη από πριν, και έχει προαναγγελθεί ως κατάλληλος νά γίνει Ινας θρασύς, ριψοκίνδυνος άνθρωπος και τυχοδιώκτης.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

«Νά γνώριζαν μόνον οί κάβε ώρα πανέτοιμοι κριτές και οι επιπόλαιοι ερασιτέχνες τί κοστίζει νά δημιουργηθεί ενα αληθινό εργο...»^

I. Γενική Προσέγγιση «απέναντι στό υπέροχο άλλη έλενθερία δεν υπάρχει από την αγάπη»

Δύσκολα ξεφεύγει οποίος γράφει ((προς έπίμετρον», δηλαδή κατά πλεονασμόν, άπο τήν παγίδα νά στιγματιστεί ώς μηρυκαστικό. Άναμασα αναγκαστικά και άναχωνεύει τροφή παραδομένη άπό τροφοσυλλέκτες άλλους. Διατηρεί ωστόσο ζέουσα τήν ελπίδα δτι δλο και κάποια ψίχουλα θά βρει νά κομίσει ό ίδιος στους πεινασμένους θηρευτές ψυχών αλλοτινών καιρών. Μία άπό τις ψυχές αύτές ήταν ό Φρειδερίκος Σίλλερ του φθίνοντος ι8ου και πρώιμου 19ου αιώνα. Και άλλη μία ήταν ό Δημήτριος Ίβάνοβιτς, Ρώσος, δύο αιώνες παλαιότερος, τήν ψυχή του οποίου θήρεψε άπό τους άγρούς της Ιστορίας ό ώς άνω Γερμανός. Τρανός κλασικός συγγραφέας ό πρώτος, τσάροβιτς άμφισβητούμενος ό δεύτερος. Ένώ άνέπλαθε μέ θεατρικά μέσα τήν ιστορία του Δημητρίου σέ τραγωδία, έτελεύτησ« πρόωρα τό βίο του ό Σίλλερ, άφήνοντάς μας ήμιτελές ένα έργο υπό άνέγερση. Πρόλαβε νά βάλει μόνο τά γερά θεμέλια ενός άναλυτικοΰ σεναρίου, νά κρατήσει αρκετές σημειώσεις ώς ττυλώνες, νά χτίσει και νά παρατήσει

^ Άπό τήν ^Αλληλογραφία Σίλλερ! Γκαίτε, σέ μετάφραση Θανάση Λάμπρου (βλ. Βιβλιογραφία στό τέλος) σελ. 364· Όμοίως καΐ τά λοιπά αποφθέγματα ώς έξης: ι. σελ. 99'

222· 3. σελ. 50' 4· σελ. 374" 5·

387· 8. σελ. 163· 9· σελ. 417'

^12' ι ι . σελ. 416.

3^7"

σελ. 76· 7· σελ.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

μι,ά δοκιμαστική αρχική πράξη, πού σύντομα εδωσε τή θέση της στα γερά τοιχία μιας νέας πρώτης πράξης καΐ στήν αρχή μιας εύσταθοΰς δεύτερης. Αύτά και μόνο τα κατάλοιπα αρκούν για να εγείρουν υψηλό ενδιαφέρον στον άναγνώστη πού εχει (ή θα) μπει στον κόπο της περιήγησης στο μισοτελειωμένο εργο. Βρίσκει κάνεις σέ μια τέτοια —άθέλητη εκ μέρους του Σίλλερ— άποσπασματικότητα (πολύ αλλιώτικη από τήν ήθελημένη εκείνη των πρώιμων ρομαντικών συγχρόνων του) τήν εύκαιρία να ψαύσει τα ύλικά και τα εργαλεία του συγγραφέα και να κατοπτεύσει καθαρά τόν κυρίαρχο νου πού δομεί και συνέχει τό χάος της ύπόθεσης βάσει συγκεκριμένης στόχευσης. Ή αδιαμφισβήτητη ποιητική φύση του Σίλλερ δεν εχει ύποχωρήσει κατά τήν ώριμότητά του, κι ας έχει αποτινάξει άπό πάνω της τή θυελλώδη έπαναστατικότητα των νεανικών θεατρικών του έργων — άπό τούς Ληστές ως τόν Δον Κάρλος. Ή βαθιά μελέτη της 'Ιστορίας και της καντιανής Φιλοσοφίας είχαν προσωρινά ανακόψει τήν καλλιτεχνική δημιουργία του, μόνο και μόνο γιά νά τήν άναφλέξουν στήν ύστερη δραματουργία του — άπό τόν Βαλλενστάιν ως τόν Δημήτριο. Σ' αύτά τά έργα, ή μορφή ύπερέχει ως όργανωτική αρχή πού δεν επιτρέπει άτσαλες μεθοδεύσεις* τό όσμίζεται έντονα ό αναγνώστης ιχνηλατώντας τά fragmenta του Δημητρίου. Κι ας μή βιαστεί ό ρηξικέλευθος άτζαμής του 2ΐου αιώνα νά ρίξει τό άνάθεμα επάνω στόν μακαριστό Σίλλερ, κατηγορώντας τον άνιστόρητα γιά άφυδατωμένο ιδεαλισμό και άσαρκο κλασικισμό. Τό κύκνειο άσμα του άναττνέει, κι ας του λείπει τό μισό κορμί — και πιό πολύ' πάλλει ή καρδιά του* κι άπό τά νύχια, τά δόντια, τήν κεφαλή, γίνεται άντιληπτό πώς πρόκειται γιά λέοντα — σπαραγμένο, μά άσπαίροντα. 2. Ή Εποχή «Δύο πράγματα χαρακτηρίζουν τόν ποιητή και τόν καλλιτέχνη: οτι υψώνεται πάνω άπό τό πραγματικό και δτι παραμένει εντός του αισθητού.»

Ζώντας στήν κόψη μιας εποχής μεταβατικής, ο Σίλλερ έχει τήν τύχη (και τή χάρη) νά μήν καταδέχεται άπό τούς μελετητές του εύληπτες ταμπέλες αμιγούς ταξινόμησης στά σύγχρονά του ττνευματικά κινήματα. Νομίμως θά μπορούσαν νά τόν διεκδικήσουν κάμποσοι «-ισμοί»: ρομαντισμός.

^Επίμετρο

261

κλασικισμός, ιδεαλισμός, άνθρωπισμός, μα και διαφωτισμός, φιλελευθερισμός, καντιανισμός, κλπ. Χωρίς νά δείχνει άνθρωπος πού προσφεύγει σέ μέσες λύσεις, καταφέρνει ωστόσο νά συγχωνεύει στο πρόσωπό του τα ασυμβίβαστα. 'Άς εξετάσουμε δμως έπι τροχάδην την αλληλεπίδραση ανάμεσα στον ίδιο και τα συγκαιρινά του ρεύματα. Στο προρομαντικό κίνημα μέ την επωνυμία Θύελλα και ^Ορμή [Sturm und Drang] εντάσσεται τό παθιασμένο θεατρικό του πρωτόλειο 01 Ληστές (ιγδι). Ένώ στις περισσότερες εύρωπαϊκές χώρες επικρατούσε ό διαφωτισμός, και ή κοινωνική κρίση ζητούσε νά εκτονωθεί έπαναστατικά, στην πολυδιασπασμένη σέ κρατίδια 'Αγία Ρωμαϊκή Αύτοκρατορία του Γερμανικού 'Έθνους έλαβε χώρα μιά λογοτεχνική επανάσταση. Τά δικαιώματα του ίδιοφυοΰς δημιουργού αποδεσμεύτηκαν από τους κανονισμούς (μιμητική θεωρία) και καταμερισμούς (αμιγή είδη) της λογοκρατούμενης τέχνης. Λατρεύοντας τον Σαίξττηρ και απορρίπτοντας τούς Γάλλους^ κλασικούς του ιγου αιώνος (Κορνέιγ, Ρακίνας), τό εκρηκτικό περιεχόμενο του έν λόγω σιλλερικου δράματος συλλειτουργουσε μέ μιά εξίσου ανυπάκουη σέ προκαθορισμένες νόρμες μορφή. Τήν πρωτοκαθεδρία του όρθοΰ Αόγου διακήρυξε ό Διαφωτισμός, γαλλικής εθνικότητος κύημα, τό όποιο και άμφισβήτησε κριτικά τις άξίες του ι8ου αιώνος. Οι φιλελεύθερες αρχές του έξέθρεψαν τή Γαλλική Επανάσταση και έκθρόνισαν τήν εντόπια απολυταρχία. Ώς γνήσιο τέκνο του καιρού του, ό Σίλλερ —παρότι άξίωνε από τόν φιλόσοφο και τόν ποιητή νά μήν ανήκει σέ κανένα λαό και σέ καμία εποχή, αλλά νά είναι σύγχρονος κάθε έποχής [((Zeitgenosse aller Zeiten» ]— δεν έκώφευσε στά μηνύματα πού εξέπεμπε ή γειτονική χώρα. Δεν καταδίκασε ποτέ τήν εμπειρική πραγματικότητα [Sinnlichkeit/αισθητικότητα] του ώριμου διαφωτιστικού κλίματος, παρά τή σταθερή τάση του πρός τό απόλυτο pdealisiemng/ εξιδανίκευση]. 'Όσο γιά τή Γαλλική Επανάσταση,^ ύττηρξε ένθερμος ^ ((Ή γερμανική αντίθεση πρός τούς Γάλλους αποτελεί Ισως ένα άπό τά στοιχεία άπό τά όποια εκπορεύτηκε ό ρομαντισμός)), βλ. I. Berlin, Οί του Ρομαντισμού,

Ρίζες

μτφρ. Γ . Παπαδημητρίου, 'Αθήνα, Scripta, ^2002, σ. 8ι.

Γιά τήν Αισθητική Παιδεία τοϋ ^Ανθρώπου (βλ. Βιβλιογραφία), σ. 185. ((Οί Γερμανοί επαναστάτησαν ττνευματικά [μέ τή Μεταρρύθμιση] γιά νά

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

θιασώτης των αρχικών συνθημάτων της, διαχωρίζοντας δμως τις θέσεις του από τις μετέπειτα τρομοκρατικές ακρότητες, τις οποίες απέδιδε σέ ανωριμότητα των άνθρώπων να εκμεταλλευτούν την ιστορική εύκαιρία. Ό ιδεαλισμός^ ωστόσο είναι κατεξοχήν ό αέρας πού άναττνέει τό σιλλερικό εργο στήν ποικιλομορφία του. Μέ μια πλατιά αναγωγική χειρονομία, ό Σίλλερ διαρκώς υψώνει τα πραγματικά προς τά ιδεατά, βαδίζοντας στά ίχνη του Κάντ. Προσπαθεί νά εφαρμόσει τήν καντιανή διδασκαλία στά αισθητικά του δοκίμια, αρνούμενος δμως τήν ψυχρή έννοια του απόλυτου ήθικοΰ καθήκοντος. Τό πανανθρώπινο ανθρωπιστικό ιδανικό του Σίλλερ, ετσι δπως εκφράζεται στήν εκάστοτε αισθητική φόρμα, συνίσταται στή συναρμογή τών διεστώτων, στήν αρμονική συμφιλίωση του τυνεύματος μέ τό σώμα, της θεωρίας μέ τήν εποπτεία, του διαυγοΰς μέ τό σκοτεινό, του ήθικου μέ τό αισθησιακό — γιά χάρη της ολότητας. Τήν ολότητα, τήν ενότητα, τήν πληρότητα, έθεσε ως προτάγματα ό γερμανικός ρομαντισμός. Μέ τούς πρώιμους ρομαντικούς [Frühromantik] του κύκλου της Τένας (ιδίως μέ τόν Φρήντριχ —έκ τών αδελφών— Σλέγκελ) ό Σίλλερ δέν διατηρούσε διόλου αγαστές σχέσεις. Μεμφόταν τήν ((άθλια κλίκα^)) τους γιά αναίδεια, κενή φλυαρία, προχειρολογία και άποσπασματικότητα. Ή απαξίωση δμως ήταν άμφίπλευρη. Οι ((αχαλίνωτοι» αύτοι ρομαντικοί χλεύαζαν τις ήθικές άξιώσεις του καθιερωμένου συγγραφέα της προηγούμενης τους γενιάς — παρότι ύμνοΰσαν τόν κατά μία δεκαετία μεγαλύτερο του Σίλλερ αυλικό σύμβουλο του δούκα της Βαϊμάρης Βόλφγκανγκ Γκαίτε.

υπακούσουν πολιτικά, ενώ οί Γάλλοι προέβαλαν τήν πολιτική Επανάσταση ώς συνέπεια του Διαφωτισμού». Βλ. Κ. Παπαγιώργη, Ό Χέγκελ ^Επανάσταση,

καΙ ή

Γερμανική

'Αθήνα, Καστανιώτης, 2οοο, σ. 54·

^ ((Στή θέση του ήθικου ιδεαλισμού πού δίδασκε ή επιστημολογία και του φυσικου ιδεαλισμού πού διακήρυττε ή φιλοσοφία της φύσης εμφανιζόταν τώρα ό αισθητικός

Ιδεαλισμός.[...]

Ή τέχνη είναι τό έδαφος πού θά τροφοδοτήσει την

επιστήμη και τήν ηθικότητα». Βλ. W. Windelbeind / Η. Heimsoeth,

"Εγχειρίδιο

'Ιστορίας της Φιλοσοφίας, μτφρ. Ν. Σκουτερόπουλος, τόμος Γ ' , 'Αθήνα, =^1991, σσ. 97» 99· "Αλληλογραφία

(βλ. Βιβλιογραφία), σ. 433·

ΜΙΕΤ,

^Επίμετρο

263

Ή μικρή πόλη της Βαϊμάρης αναδείχτηκε καρδιά του γερμανικού κλασικισμού, μέ τον Γκαίτε και τον Σιλλερ ώς κεφαλές. Εκείνοι πού μέ τα νεανικά τους εργα είχαν έμττνεύσει την άντιδραστικότητα και διαλαλήσει τα παθιασμένα αιτήματα ένος πληθωρικού άσφυκτιουντος ατόμου, στήν ωριμότητα τους καταστάλαξαν σέ ένα κράμα έλευθεροφροσύνης και πειθαρχίας. Επεξεργάστηκαν από κοινού αισθητικές αρχές —στήν περίφημη για τήν άγαττητική συνεργασία >ίαι άλληλοαναγνώριση "Αλληλογραφία τους— τις όποιες και πραγμάτωσαν παραδειγματικά στά καλλιτεχνήματά τους (ποιήματα και τραγωδίες). Στά θεμέλια του κλασικισμού αύτοΰ ένυττηρχε αναμφισβήτητα ή κανονιστική πρόθεση δύο διπλωματών της κουλτούρας [Kultuipolitiker], πού υποστήριζαν τό μέτρο, τή μορφή, τό άνθρωπιστικό ιδανικό,"^ και ετρεφαν θαυμασμό απέναντι στό αρχαιοελληνικό καλλιτεχνικό υπόδειγμα, στό όποιο μαθήτευαν δημιουργικά. Ό κλασικισμός της Βαϊμάρης χαρακτηρίστηκε εύστοχα® ώς ιντερμέδιο ανάμεσα στόν προρομαντισμό και τόν ρομαντισμό. 3- Ή 'Ασθένεια «^Ακόμη και τώρα εχω συχνά τήν εντύπωση πώς ή φαντασία παρενοχλεί τήν αφηρημένη σκέψη και ή ψνχρή διάνοια τήν ποίηση μον. [...] δυστυχώς ομως, ενώ εχω πιά αρχίσει νά γνωρίζω τις ηθικές δυνάμεις μσυ και νά τις χρησιμοποιώ, μιά άρρώστια απειλεί νά υπονομεύσει τις φυσικές μου δυνάμεις.»

Μεταιχμιακή ή εποχή του, πολυεδρική ή προσωπικότητα του Σιλλερ. Ή παρέλαση των χαρακτηρισμών του στά λεξικά μας προκαλεί σήμερα ενα αίσθημα μεινονεξίας. Ποιητής, δραματουργός, ιστορικός, φιλόσοφος, δοκιμιογράφος, πεζογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, εκδότης λογοτεχνικών περιοδικών κοντολογίς ενας άνθρωπος αφιερωμένος στή γραφή, ενας ^ Βλ. Μ. Brauneck / G. Schneilin (έπιμ.),

Theaterlexikon,

(Begrifife und Epo-

chen, Bühnen und Ensembles), Rowohlts Enzyklopädie, ^1992, σ. 501. ® Βλ. R Szondi, ((To 'Αφελές είναι τό Συναισθηματικό», στό του ιδίου, Δοκίμια ρίέλντερλιν, Σλέγκελ, Σίλλερ, Μπένγιαμιν), μτφρ. Στ. Νικολούδη, Αθήνα, Εστία, 1999»

164·

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

συγγραφέας μέ εμβέλεια πού εκτείνεται άπό τον λυρικό ως τον επιστημονικό και άπο τον θεατρικό ως τον θεωρητικό λόγο. Ποιές ήταν, δμως, συνοπτικά, οι περιστάσεις του βίου πού οδήγησαν τόν Σίλλερ στό θαυμαστό αύτό πολύπτυχο; Γεννημένος τό 1759 μικρή πόλη του Marbach της Σουαβίας, άναγκάστηκε άπό τόν τοπικό δούκα να εισαχθεί τό 1773 οίκότροφος στή νεοϊδρυθείσα στρατιωτική σχολή της Στουτγάρδης Karlschule. Έκεϊ εύεργετήθηκε άπό μια πλούσια παιδεία και υπέστη τήν τυραννική αύταρχικότητα του δούκα. 'Έτσι, παρά τήν παιδιόθεν ιερατική του κλίση, εγινε στρατιωτικός γιατρός. Ένώ είχε ήδη δημοσιεύσει κάποια πρώτα ποιήματα, ως ξέσπασμα του καταπιεσμένου του δυναμισμου γεννήθηκε τό πρώτο του δράμα, Οί Ληστές [Die Rüber] (ιγ8ι), μέ ήρωες δύο άλληλομισούμενους άδελφούς, ένας εκ τών οποίων οδηγείται στήν παρανομία. Τό εργο γνώρισε άμέσως τεράστια θεατρική επιτυχία, στοίχησε δμως στόν νεαρό συγγραφέα του τή δυσμένεια του δούκα. Ό Σίλλερ δραπέτευσε άπό τή Στουτγάρδη και κατέφυγε στό Μανχάιμ, δπου και έγραψε τα δύο επόμενα θεατρικά του έργα, W Συνωμοσία του Φίέσκο στή Γένοβα [Die Verschwörung des Fiesco zu Genua] (1781-1782), ((δημοκρατικό δράμα» μέ θέμα τόν άγώνα κατά της τυραννίας, και τό "Ερωτας και Ραδιουργία [Kabale und Liebe] (1782-1783), άστικό δράμα πού στηλιτεύει τις ίντριγκες και τή διαφθορά της Αύλής. Και τά δύο παίχτηκαν στό Μάνχαϊμ, τό δεύτερο έγινε δεκτό μέ ενθουσιασμό. Στή διάρκεια μιας τριετούς περίοδου περιπλανήσεων, διάσημος μά άπένταρος, έγραψε ένα τέταρτο έργο, τόν Δον Κάρλος [Don Carlos] (1787)9 τραγωδία, γιά πρώτη φορά έμμετρη, δπου ή άκαμπτη περιφρόνηση γιά τόν άνθρωπο έρχεται άντιμέτωττη μέ ιδέες εύγενικές περι ελευθερίας και εύδαιμονίας τών λαών. "Υστερα άπό μιά προσωρινή άκαρττη διαμονή στή Βαϊμάρη, και ένώ ειχε ήδη άρχίσει νά μελετά ιστορία, διορίστηκε τό 1788 καθηγητής ιστορίας στό Πανεπιστήμιο της Ίένας. Αύτό έδωσε κάποια λύση στό βιοποριστικό του πρόβλημα, πού μέχρι τότε τόν πίεζε νά δημοσιεύει έπι παντός. Είχε ήδη επιδοθεί στήν πεζογραφία, Ό εγκληματίας γιά λόγους τιμής [Der Verbrecher aus verlonerer Ehre] (1786), Ό άλαφροΐσκιωτος [Der Geisterseher] (1788), και στήν έκδοση ενός λογοτεχνικού περιοδικού, Θά-

^Επίμετρο

265

λεία τον Ρήνου \R]winische Thalia]. To νέο του επάγγελμα εστρεψε δμως τη συγγραφική του δραστηριότητα προς τ/]ν ιστορία, πού, ώς «εθνική επιταγή», είχε μεγάλη ζήτηση εκείνη την εποχή — γνωστότερο εργο του ή ^Ιστορία του Τριακονταετούς Πολέμχϊν [Geschichte des dreyßigjängen Kriegs] (1791-1793). Ή καθηγητική του θέση του επέτρεψε νά νυμφευθεί. "Ενα χρόνο μετά τό γάμο του, τό 1790, μέ τη Charlotte von Langefeld, αρρώστησε βαριά. Έπί δεκατέσσερα χρόνια, ως τον πρόωρο θάνατό του, δεν ανάρρωσε ποτέ πλήρως. Στη ζωή του ειχε εμφιλοχωρήσει ή ασθένεια. Συμβίωνε αναγκαστικά μαζί της. Ή εποχή αύτη δμως ήταν ή πιο καρποφόρα του Σίλλερ. Ή άπόγνωση ύπεραναπληρώθηκε από τήν εργασιομανία. Μιά σύνταξη πού του πρόσφεραν φίλοι του από την Κοπεγχάγη τον αποδέσμευσε από βιοτικούς περισπασμούς. Παραιτήθηκε λοιπόν από τό πανεπιστήμιο και επιδόθηκε σε εντατική μελέτη της φιλοσοφίας του Κάντ και στή συγγραφή αισθητικών δοκιμίων. Τά σημαντικότερα απ' αύτά είναι: Για τή χάρη καΐ τήν αξιοπρέπεια {Über Anmut und Würde], Για τήν αισθητική παιδεία τον ανθρώπου \Über die ästhetische Erziehung des Menschen], και Περι άφελονς καΐ συναισθηματικής ποιήσεως [Über naive und sentimentalische Dichtung] (1793). Μέ αφορμή τήν ίδρυση ενός μηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού (Οι ^Ωρες \pie horen\) πού άρχισε νά εκδίδει ό Σίλλερ τό 1794? φιλοδοξώντας νά συγκεντρώσει γύρω του δλες τις ττνευματικές κορυφές της Γερμανίας, ξεκίνησε νά αλληλογραφεί μέ τον Γκαίτε. Ή φιλία αύτή στάθηκε πολύ δημιουργική γιά τούς δύο Γερμανούς κλασικούς, πού ώς χαρακτήρες συμπλήρωναν ό ένας τόν άλλον — ό Φρήντριχ έκκινουσε από τό στοχασμό γιά νά εφορμήσει πρός τά πράγματα, ενώ ό Βόλφγκανγκ τό αντίστροφο. Ό Σίλλερ επανέκαμψε πλουσιότερος στήν ποίηση και τό θέατρο, τό όποιο είχε παραμελήσει γιά χάρη της ιστορίας και της φιλοσοφίας. Στήν τραγική τριλογία του Βαλλενστάιν [Wallenstein] (1799) επεξεργάστηκε δραματουργικά τό ιστορικά υλικό του Τριακονταετούς Θρησκευτικού Πολέμου του 17ου αιώνα. Μετά τή μετακόμισή του τήν ίδια χρονιά στή Βαϊμάρη, δπου διηύθυνε μαζι μέ τόν Γκαίτε τό εκεί Αύλικό Θέατρο, έπένδυσε δλο τό ταλέντο, τή φιλοδοξία και τό χρόνο του στή γραφή γιά τή σκηνή. Κατέχοντας τώρα τόν τρόπο νά δαμάζει τό ιστορικό υλικό γιά

206

Δημήτριος ή Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

χρήση θεατρική, έγραφε σχεδόν κατ' ετος από ενα εργο, τό όποιο δοκιμαζόταν άμέσως σκηνικά. Στην τραγωδία της Μαρία Στισναρτ [Maria Stuart] (i8cx)), ή ωραία ηρωίδα πέφτει θύμα πολιτικών δολοπλοκιών. Στην Παρθένο της ^Ορλεάνης [Die Jungfrau von Orleans] (1801), ((ρομαντική τραγωδία», ή έρωτευμένη 'Ιωάννα ντ' 'Άρκ ξεχνά προσωρινά την έθνική και θρησκευτική αποστολή της. ^Η νύμφη της Μεσσήνης [Die Braut von Messina] (1803) είναι ως πρός τή μορφή (χορικά μέρη) και τή ((διάνοια)) (ρόλος της μοίρας) αρχαιοελληνική τραγωδία, αλλά μέ υπόθεση επινοημένη: δύο αδελφοί μισούνται έπειδή αγαπούν τήν 'ίδια γυναίκα πού αποδεικνύεται άδελφή τους. Ό Γουλιέλμος Τέλλος \Wilhelm Teil] (1804) είναι ((λαϊκό εργο)) μέ θέμα μιά κοινωνική εξέγερση κατά της ξένης κατοχής και μιά συνωμοσία μέ αίσιο τέλος. Σειρά είχε τώρα ό Δημήτριος [Demetdus], 6 όποιος σέ πρώτη φάση άπασχολουσε τόν Σίλλερ παράλληλα μέ τόν Τέλλο. Μεθοδικά άρχισε νά γράφει, μέ βάση τό σενάριο πού είχε εκπονήσει, μόλις τόν Φεβρουάριο του 1805. Ή κατάσταση της υγείας του όμως είχε επιδεινωθεί. Θρυλείται πώς έγραφε τις νύχτες μέ τά πόδια στόν πάγο γιά νά μένει ξύτυνιος.^ Όριστικά άφησε τήν πένα τήν Πρωτομαγιά του 1805. Πέθανε στις g Μαίου. Ή νεκροψία έδειξε κατεστραμμένο τόν ένα ττνεύμονα, κλειστές τις κοιλότητες της καρδίας, τό συκώτι νά έχει υποστεί σκλήρυνση και τή χοληδόχο κύστη αφύσικα διεσταλμένη. Ό Δημήτριος έμεινε χωλός. 4- Ή Ισχύς « "Επρεπε νά αντιμετωπίσω ποιητικά το ιστορικό υλικό, και κατέβαλλα προσπάθεια γιά νά είναι ή φαντασία ελεύθερη απέναντι στην ιστορία, προσπαθώντας συνάμα νά οικειοποιηθώ καθετί χρήσιμο που εχει ή ιστορία.»

Οι θεματικές εμμονές του δραματουργού Σίλλερ έντοπίζονται εύκολα: Πολιτική ισχύς, νομιμότης, συνωμοσία, ανταρσία. 'Αλιεύει τά θέματά του από τήν ιστορία και τους προσδίδει τήν καθολικότητα πού στερούνται.

βλ. 'Αλέξης Σολομός, Θεατρικό Λεξικό,

'Αθήνα, Κέδρος, 1989, σ. 344·

^ Δοκίμιο γιά τόν Σίλλερ (βλ. Βιβλιογραφία), σ. 8ο.

^Επίμετρο

267

Προβάλλει, ωστόσο τον ενθουσιασμό του για την ελευθερία πάνω σε λαούς δLαφopετLκoύς από τον δίκό του. Ή υπόθεση του Δον /ίαρΑος λαμβάνει χώρα στην 'Ισπανία, της Μαρίας Στιοναρτ στην Άγγλια, της Παρθένου της 'Ορλεάνης στη Γαλλία, του Γουλιέλμου Τέλλου στην Ελβετία. Στο Δημήτριο τόπος δράσης είναι, ή Ρωσία. Χρειάστηκε μια εξωθεν περίσταση, ώστε ό Σίλλερ να προτάξει τελικά άνάμεσα σε διάφορα δραματουργικά σχεδιάσματά του τη ρώσικη θεματολογία: ό επικείμενος γάμος, το φθινόπωρο του 1804, του πρίγκιπαδιαδόχου της Βαϊμάρης Καρόλου-Φρειδερίκου μέ τη Ρωσίδα πριγκίπισσα Μαρία Πάβλοβνα. Στις εορταστικές εκδηλώσεις προς τιμήν του ζεύγους συμμετείχε και ό Σίλλερ μέ τό σύντομο ((λυρικό δράμα» Ή 'Επιδοκιμασία των τεχνών [Die Huldigung der Künste^. (Πρόκειται μάλλον γιά ειρωνεία της τύχης δτι από τον αύταρχικό δούκα της Βυρτεμβέργης είχε βρει εύκαιρία νά δραπετεύσει ό Σίλλερ στά νιάτα του ενα βράδυ πού εκείνος δεξιωνόταν τον Ρώσο πρίγκιπα Παΰλο.) Τό ϊδιο ρωσικό ιστορικό υλικό αναφορικά μέ τόν Δημήτριο και τόν Μπόρις Γκοντούνοφ έτυχε πολλαπλής μεταχείρισης και άπό άλλους δραματουργούς, πριν και μετά τόν Σίλλερ (Mattheson, Kotzebue, Lenz, Hebbel, Pushkin). Ό σιλλερικός Δημήτριος θεωρείται μάλλον ή σημαντικότερη δραματοποίηση του θέματος μέχρι σήμερα. Τά ιστορικά συμβάντα άπό τά όποια ττήγασε τό έργο έχουν συγκεκριμένα ώς έξης: Ό θάνατος του Ίβάν Δ' του Τρομερού τό 1584 εγκαινίασε τήν περίφημη ((περίοδο των ταραχών». Οί δύο γιοί του Φεντόρ και Δημήτριος δέν ήταν άξιοι νά τόν διαδεχτούν, ό πρώτος λόγω νοητικής καθυστέρησης, ό δεύτερος λόγω ήλικίας. Τσάρος βέβαια στέφθηκε ό Φεντόρ, ό όποιος όμως άσκοΰσε μόνο κατ' ονομα τό ύπατο άξίωμα, ενώ τήν εξουσία είχε πραγματικά στά χέρια του ό Μπόρις Γκοντούνοφ, άνώτατος σταβλάρχης και γαμπρός του. Αύτός τελικά κατέλαβε τό 1587 και επισήμως τόν τσαρικό τίτλο. Προφανώς διά του φόνου έθεσε εκποδών τό 1591 τόν νόμιμο διάδοχο Δημήτριο, πού ήταν άκόμη παιδί. Τό 1605 εμφανίστηκε κάποιος ψευδο-Δημήτριος, ό όποιος κατόρθωσε νά παραμείνει στό θρόνο του τσάρου μόλις ένα χρόνο, επειδή δολοφονήθηκε. 'Ακολούθησαν συχνές εξεγέρσεις, πού έπαψαν τό 1613, όταν τήν έξουσία άνέλαβε ό Μιχαήλ Δ' Φεοντόροβιτς Ρομανόφ. Χάρη στή νέα δυναστεία τών Ρομα-

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

νόφ, OL βογιάροι (εύγενεΐς) καΐ οι Πολωνοί σύμμαχοι τους παραιτήθηκαν από το διαμελισμό του ρωσικού κράτους.^^ Κοντά στό σημαίνον ηθικό ζήτημα της άπατης, υποθέτουμε δτι τόν Σίλλερ μαγνήτισαν τά παιχνίδια της εξουσίας, οι στρατηγικές επιβολής διά της μηχανορραφίας, οι έγωτικές φαντασιώσεις ισχύος και οι συνέπειες τους, ώς στοιχεία πού μπορούσε νά χειριστεί ποιητικά γιά νά προκαλέσει κοντά στη συγκίνηση και την επίγνωση. Τό σκηνικό της πρώτης πράξης μας επισημαίνει εύθύς εξαρχής τόν πολιτικό χαρακτήρα των τεκταινομένων. Στην πολωνική Βουλή συζητείται, μπροστά στόν βασιλιά και τις αρχές του τόπου, ή αξίωση του Δημητρίου έπι του ρωσικού στέμματος. Ή πρώτη εικόνα πού έχουμε άπό τόν πρωταγωνιστή είναι ή εικόνα ενός πολιτικού προσώπου πού άπαιτεΐ τήν εξουσία τήν οποία ισχυρίζεται δτι δικαιούται. Τά πρώτα λόγια πού ξεστομίζει είναι σημαδιακά: «Βρίσκομαι εδώ μέ σκοπό / Νά διεκδικήσω ένα βασίλειο και ένα σκήπτρο βασιλέως». Τήν τόλμη και τήν αποφασιστικότητα του μαθαίνουμε δμως δτι αντλεί οχι άπό έναν ισχυρό εγωκεντρισμό, άλλά άπό άδολο ιδεαλισμό και πατριωτισμό. Πιστεύει δτι είναι ένα ((θεήλατο», δτι ό Θεός τόν εξέλεξε γιά νά σώσει τή Ρωσία άπό έναν σφετεριστή τύραννο, και δτι ό ίδιος οφείλει νά άκολουθήσει τυφλά τήν άνώτερη εκείνη δύναμη πού τόν καθοδηγεί πρός τό. θρόνο. 'Αποφαίνεται χωρίς -καμία συστολή δτι (('Άν κυκλοφόρησε μιά φήμη γιά τήν ύπαρξή μου, / Τότε τή διέδωσε μέ ζήλο ένας Θεός». Ά π ό τούς Πολωνούς ζητα νά τόν συντρέξουν στό ωραίο έργο της άπονομής δικαιοσύνης (((Τή νομιμότητα έχω ε γ ώ , εσείς τή δύναμη», ((Δικαιοσύνη / 'Ονομάζεται ή έντεχνη κατασκευή του παγκοσμίου θόλου, / "Οπου δλα είναι ένα κι δπου τό ένα συγκρατεί τό δλο»). Ξέρει καλά πώς νά ντύνει τήν άξίωση ισχύος μέ ωραίο —καθαρά σιλλερικό— ιδεαλισμό (((Θέλω άπό σκλάβους — άνθρώπους νά φτιάξω. / Δεν θέλω νά κυριαρχώ σέ δουλικές ψυχές). Ωστόσο, πέρα άπό τά αγνά άφηρημένα κίνητρα πού προσπαθεί νά μεταδώσει στούς Πολωνούς, έχει και τήν πρόνοια νά τάξει υλικές άπολαβές στούς εύεργέτες του (((Μαζί σας θέλω νά μοιράσω τή λεία του εχθρού»). ^^ Βλ. S. Berstein / Ε Milza, 'Ιστορία της Ευρώπης^ μτφρ. Α. Δημητρακόπουλος, τόμος Α ' , Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1997» σ. 402.

^Επίμετρο

269

Ό απολυταρχικός ιδεαλισμός του δμως προσκρούει σέ αντικρουόμενα συμφέροντα, πού οδηγούν σέ μια δυναμική σκηνη συμπλοκής μέσα στην αίθουσα της Βουλής. Ό συνετός Σαπιέχα εκπροσωπεί δυναμικά τή realpolitik τής ολιγαρχικής παράταξης. Τα γνωστότερα παραθέματα του έργου βγαίνουν από τό δικό του στόμα: ((Πλειοψηφία θα πει παραφροσύνη, / Ή φρόνηση ήταν πάντοτε με τή μεριά των λίγων μόνο». Τελικά δμως στή Βουλή υπερψηφίζεται ή πολωνική επέμβαση στή Μόσχα, επειδή αύτό συμφέρει έπι μέρους πόλους ισχύος στήν Πολωνία. Τόν βασιλιά Σιγισμοΰνδο τόν βολεύει νά άποδυναμωθεΐ ή αριστοκρατία μέ πολεμικές προετοιμασίες και επιχειρήσεις, κι ας ήθελε νά διατηρήσει ειρήνη μέ τή Μόσχα. Ό λαός πείθεται χάρη σέ δωροδοκίες και υποσχέσεις γιά γούνες και χρυσάφι. Κυρίως δμως —εκτός άπό τόν βασιλιά και τό λαό— πίσω άπό τά πολιτικά συμφέροντα κρύβεται ή προσωπική φιλοδοξία της άρχομανοΰς θυγατέρας του ισχυρότατου βοεβόδα Μνίσεκ, της Μαρίνας. Αύτή κατεξοχήν είναι πού κινεί τά νήματα. Χρησιμοποιεί τή δύναμη του πατέρα της (σέ άνδρες και οπλισμό) και τήν εμπιστευτική διπλωματία του ερωτευμένου μαζί της Όντοβάλσκι, προκειμένου νά γίνει τσαρίνα. Ό Δημήτριος είναι άπλώς τό εκτελεστικό της οργανο. (((Αύτός δίνει τό δνομα, τόν ενθουσιασμό, / Έμεΐς πρέπει νά έχουμε άντι γι' αύτόν τή σύνεση. / Κι δταν θά εχουμε έξασφαλίσει τήν έπιτυχία / Μέ έξυττνα τεχνάσματα, αύτός άς τό φαντάζεται δσο θέλει / "Οτι του ήρθε ούρανοκατέβατη τυχαία».) 'Έτσι, δταν στή δεύτερη πράξη ξαναβλέπουμε τόν Δημήτριο, γεμάτο ενοχές πού εισβάλλει στήν πατρίδα του ως πολέμιος, αύτός, ((της Μόσχας γιός», ((άπό τό φόνο / Γλιτωμένος χάρη σέ μιά μοίρα θεϊκή», πίσω άπό τήν υψηλή εκφραστική του περι μεσσιανικής αποστολής, υποψιαζόμαστε τή βουλιμική επιδίωξη των Πολωνών — και δή της Μαρίνας. Τή διαφορά άνάμεσα στά πολιτικά συστήματα των δύο χωρών εχει επισημάνει νωρίτερα έπαιρόμενος ό Σιγισμοΰνδος: ((Έδώ στών Πολωνών τή χώρα ή έλευθερία κυβέρνα [...] Έκεΐ κυριαρχεί ή ιερή εξουσία του Πατέρα». Άπό τή μιά ή πολωνική αιρετή μοναρχία, δπου ή άριστοκρατία περιορίζει τή βασιλική έξουσία^^ (οδηγώντας ωστόσο τή χώρα σέ

^ Στο ϊδιο, σ. 403·

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

παραλυσία και παρακμή), από την άλλη 6 απόλυτος δεσποτισμός του Ρώσου τσάρου καΐ τό δουλικό φρόνημα των ύττηκόων του. Στη Ρωσία υπέρτερη του νόμου είναι ή —προπολιτισμική, άγρια— φύση. ((Ελεύθερη είναι / Ή εξουσία του τσάρου από τους ανθρωπίνους νόμους». Και προειδοποιεί τόν Δημήτριο ((Ό τσάρος Μπόρις κυβέρνα μ' αποδοχή και με ισχύ / Σέ σύγκρουση δεν θά 'ρθεις μέ κανέναν μαλθακό». Στήν τελευταία σωζόμενη φράση του έργου βλέπουμε τους φοβισμένους δίβουλους Ρώσους χωρικούς να δηλώνουν πώς έχουν προσκυνήσει και τόν Μπόρις ως τσάρο και έχουν ορκιστεί σ' αύτόν. Για τόν Μπόρις μαθαίνουμε από τούς Ρώσους φυγάδες του Σεντομιρ στην αρχική πρώτη πράξη δτι ((Προστατεύει τό λαό και χαλάει τα σπιτικά των εύγενών». Για τήν έκπτωτη τσαρίνα Μάρθα, ό Μπόρις είναι ό χαλαστης του σπιτικού και ό φονιάς του γιου της. Ό ίδιος ό Μπόρις παρουσιάζεται στό σενάριο ως ξεπεσμένος υπερήφανος (((λαβωμένος τίγρης»)· ό λαός και ό στρατός του σταδιακά αποστατεί' ό Μπόρις αύτοκτονεϊ προτού ταπεινωθεί από τόν Δημήτριο, ό όποιος δμως σκόπευε νά φανεί μεγαλόψυχος άπέναντί του. Ό δηλητηριασμένος Μπόρις φροντίζει πριν πεθάνει —σύμφωνα μέ τό σενάριο— νά ορίσει ως διάδοχό του ή τόν Ρομανόφ, πού άγαπα την κόρη του Άξίνια, ή τόν ανήλικο γιό του, υπό την προστασία δμως του Ρομανόφ. Ό Δημήτριος δεν μπορεί νά βλάψει τόν ισχυρότερο τώρα άντίπαλό του, επειδή αύτός προστατεύεται από μιά ανώτερη δύναμη (((Ινας άγιος άνθρωπος χύνει βάλσαμο στήν πληγή του και του αποκαλύπτει τό μέλλον»). Και πάλι τό υπερβατικό στοιχείο επεμβαίνει στή δράση και κατευθύνει τήν πολιτική. ^^ Παρότι δμως υποθέτουμε δτι ό Ρομανόφ θά είναι αμέσως μετά ό θειος εντολοδόχος της έξουσίας, αύτήν διεκδικούν και άλλα πρόσωπα. Ό ((φι-

^ Ό πρώτος πού έφερε τόν τίτλο του τσάρου (σλαβονική μετάφραση του ((καίσαρας») ήταν 6 παττπούς του Δημητρίου, Ίβάν Γ ' ό Μέγας, πού έθεσε τέρμα στήν έκατόχρονη μογγολική κατοχή της Ρωσίας, ή όποια είχε καταστήσει τή χώρα ήμιβαρβαρική. Στό ίδιο, σ. 401· ^^ Βλ. Karl-Heinz Hucke / Olaf Kutzman, ((Demetrius», στό buch (Βιβλιογραφία), σσ. 513-522.

Schüler-Hand-

^Επίμετρο

271

λόδοξος, άλλα αφοσιωμένος στον Μπόρις» στρατηγός Τσούσκι είναι 6 υποκινητής μιας συνωμοσίας κατά του Δημητρίου, ή όποια καταλήγει στο φόνο του τελευταίου. Ό Τσούσκι δεν χάνει τήν εύκαιρία της ζωής του. ((Αύτός τώρα μπορεί νά ενεργήσει γιά νά άνεβεΐ στο θρόνο της Ρωσίας» σύμφωνα με τό σιλλερικό σενάριο* άλλωστε «τά εμβλήματα της τσαρικής εξουσίας, πού άνηκουν στον Δημήτριο, μένουν στά χέρια του Τσούσκί)). Μιά τέτοια εξέλιξη απλώς τήν εικάζουμε. Ό Σίλλερ δμως ξέρει που χρειάζεται νά άπομακρυνθεΐ άπό τήν ιστορία. "Ετσι καθώς μετέθεσε πρωθύστερα τον Ρομανόφ άπό τό 1613 στό ι6ο6, προλαμβάνοντας τή μετέπειτα άνάληψη της εξουσίας άπ' αύτόν (εξάλλου άπόγονος του Ρομανόφ είναι και ό σύγχρονος του Σίλλερ τσάρος της Ρωσίας 'Αλέξανδρος, άδελφός της τιμωμένης Μαρίας Πάβλοβνα, και διάδοχος της Μεγάλης Αικατερίνης), στό τέλος του έργου τολμά νά φανταστεί κυκλικά τή συνέχεια της άπάτης άπό έναν δεύτερο ψευδο-Δημήτριο. Αύτός «βρήκε τρόπο νά εξασφαλίσει γιά τόν εαυτό του τήν τσαρική σφραγίδα, ή κατάφερε νά τή βρει στήν τύχη».' ((Ό μονόλογος του δευτέρου Δημητρίου μπορεί νά κλείσει τήν τραγωδία, άφήνοντάς μας νά διαβλέψουμε μιά σειρά άπό νέες θύελλες, λες και άρχίζει εκ νέου τό παλιό». 'Ίσως πραγματική αιτία της άποτυχίας του σιλλερικοΰ Δημήτριου ώς τσάρου —πέρα άπό τό ήθικό ζήτημα της Νέμεσης— ήταν δτι θέλησε νά εισαγάγει στή Ρωσία νέα ήθη. Διαβάζουμε στό σενάριο δτι «οι συντηρητικοί Ρώσοι οργίζονται μέ τή φιλελεύθερη συμπεριφορά του Δημητρίου και μέ τά ξενόφερτα ήθη. Ή δημοτικότητά του, ή άπλότητά του, ή αποφυγή του αύστηροΰ τελετουργικού, γίνονται άντικείμενο μομφής άπό τήν παράταξη αύτη. [...] "Αλλοι παραπονιούνται γιά προσβολή των εθίμων». "Εχει αύτός ό Δημήτριος κάποια άπό τά χαρακτηριστικά της «φωτισμένης άπολυταρχίας» (ενστερνισμού και εφαρμογής ιδεών διαφωτισμού άπό μονάρχες) ή οποία είχε υιοθετηθεί ώς τρόπος διακυβέρνησης άπό τους φιλομεταρρυθμιστές Γερμανούς ηγεμόνες της Βαϊμάρης, Βάδης, κ.ά., και βεβαίως άπό τόν Φρειδερίκο Β' της Πρωσίας και τή Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας.^^ ^^ Βλ. επ αύτου και Κ. Ράπτης, Γενική Ιστορία της Ευρώπης (άπό τόν 6ο ως τόν 190 αιώνα), Ελληνικό 'Ανοικτό Πανεπιστήμιο, τόμος Α , Πάτρα 1999? σ. 189.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

5· Ή Πλάνη «ή απάτη τον εδειξε μόνο τή θέση για την οποία τον είχε ορίσει ή ίδια ή ψύση»

'Ένας συνειδητός απατεώνας σαν τον Warbeck (πρόσωπο άπο την αγγλική ιστορία του 15ου αιώνα, την πολιτεία του όποιου ό Σίλλερ σκόπευε να δραματοποιήσει) ή και σαν τον πραγματικό ψευδο-Δημήτριο, μπορεί μεν να προσφέρεται δραματουργικά ώς φορέας του κακοΰ πού απαιτείται για να κινεί τή δράση, υστερεί δμως σέ τραγικότητα. Μετατρέποντας ό Σίλλερ τήν απάτη από εκούσια σέ ακούσια, μεγεθύνει τήν ένταση. Ό Δημήτριος επιδέχεται έτσι τόν σπάνιο χαρακτηρισμό του ((έξαπατηθέντος άπατεώνος» (betrogener betruger).^^ Μοιάζει γελασμένος αμνός πού αναγκάζεται να βγάλει κέρατα και να μεταβληθεί σέ επιθετικό κριάρι. Διαθέτει σέ ισόποσες δόσεις αγγελικά και μελανά στοιχεία. Κι αύτό τό παράξενο δισυπόστατο είναι πού τόν κάνει ενδιαφέροντα μέχρι τέλους: πρώτα Ρώσος στήν Πολωνία, καλόγερος και ιππότης, δούλος και εύγενής, έπειτα Πολωνός στή Ρωσία, εισβολέας και πατριώτης, φιλελευθεριστής και δεσποτικός, ψευδολόγος και ιδεολόγος. Ή δράση στήν αρχική πρώτη πράξη ξεκινά μέ έναν αθέλητο φόνο* ό Δημήτριος φονεύει τόν μνηστήρα της Μαρίνας. Υπάρχει λοιπόν ήδη μιά πρώτη ενοχή πού βαραίνει τόν χρηστό ήρωα. Στις τελευταίες σελίδες του σεναρίου, ό Δημήτριος, πλήρης κάτοχος πλέον της τσαρικής εξουσίας, προβαίνει σέ έναν δεύτερο, ήθελημένο φόνο* σκοτώνει αύτόν πού του φανερώνει τήν πραγματική του ταυτότητα. Ώς στυγνός ιδιοτελής άρχων παίρνει μόνος τά μέτρα του ώστε νά μη μάθει ό λαός τήν αλήθεια γιά τό πρόσωπό του. Επιλέγει νά ζει στό ψευδός. 'Όταν δηλαδή κατορθώσει νά καταλάβει τό ποθητό αξίωμα, αρχίζει ή κατακρήμνιση. Τό απόγειο της πολιτικής ισχύος αντιστοιχεί στό καταγώγιο της ηθικής. Τό ψευδός αλλοιώνει τό χαρακτήρα του, πράγμα πού δέν κρύβεται από τό λαό. Χάνει σταδιακά τό κύρος του. Ή καταστροφή επέρχεται. Τή χαριστική βολή δίνει ή δήθεν μητέρα του, πού δέν μπορεί νά τόν υποστηρίξει. Ή θανάτωσή του είναι ή όφειλόμενη ((τίσις». ^^ Schiller-Handbuch (βλ. Βιβλιογραφία), σ. 513

^Επίμετρο

273

Ό Δημήτριος εκανε ενα πρώτο λάθος νά παρασυρθεί καΐ να πιστέψει πώς είναι πρίγκιπας. Τον ξεγέλασε ή χαρισματική του φύση. Μπροστά στην πολωνική Βουλή, δπου εξιστορεί το παρελθόν του, ομολογεί: «Κρυμμένος ζοΰσα άπο το ϊδιο τό εγώ μου». 'Όμως ή (σφαλερή) αύτογνωσία του, πού άφυττνίστηκε χάρη σε σημεία (σταυρός, σημάδια του κορμιού, ελληνική γραφή, βρισιά ((τσάροβιτς») τον εκανε νά πιστέψει «στά κατάβαθα του στήθους [τ]ου)) δτι το ταπεινό του «φαίνεσθαι» διαφέρει από τό ηγεμονικό του «είναι». "Οταν ό άρχικά δύσπιστος αρχιεπίσκοπος του Γκνιέζνο του αντιλέγει (προοικονομώντας τό τέλος) (('Αλλά μπορεί έσεϊς ό ίδιος νά εχετε εξαπατηθεί», ό Δημήτριος άνταπαντα επικαλούμενος πολυάριθμους μάρτυρες. Ό πεπεισμένος (;) Σιγισμοΰνδος υπενθυμίζει στον τσάροβιτς τη συνεισφορά της Πολωνίας στη (δήθεν) αύτογνωσία του: ((Σκέψου δτι στήν Πολωνία εμαθες ποιός εΐσαι* / Άγάττησε τη χώρα αύτή, πού γιά δεύτερη φορά σέ γέννησε». Τό πολιτικό συμφέρον αρέσκεται νά εκφέρεται με συναισθηματικούς δρους. Βέβαια ή δολοπλόκος Μαρίνα γνωρίζει την άλήθεια, αλλά προτίμα νά άδραχτεΐ από τό ψέμα, εφόσον τη βολεύει: ((Αύτός ας εχει πίστη στόν εαυτό του, ώστε νά τόν πιστεύει και ό κόσμος. / Αύτός ας παραμένει στό σκοτάδι έκεΐνο μόνο / Τ' όποιο είναι μητέρα των μεγάλων πράξεων—» Ή Μάρθα άρχικά, στη δεύτερη πράξη, υποπίπτει από εκδικητικό ενθουσιασμό σέ λάθος εκτίμηση ((('Απ' δλα τοΰτα τά σημάδια / Τόν αναγνωρίζω. 'Από του τσάρου σας τό φόβο / Τόν άναγνωρίζω). 'Όταν, δμως, στό σενάριο, τόν αντικρίζει, καταλαβαίνει αμέσως τήν πλάνη της. Άλλά δεν μπορεί πιά νά κάνει πίσω. Μπαίνει στό παιχνίδι του Δημητρίου. Αύτός καταφέρνει νά τήν πείσει: (('Άν δε νιώθεις γιά μένα σάν μάνα, άν δε βρίσκεις σ' εμένα τόν γιό σου, τότε σκέψου ως ηγέτιδα, στοχάσου σάν βασίλισσα, και ύποτάξου με μιά εύφυή επιλογή στό άναγκαΐο», «"Αδραξε εξυττνα αύτό πού δεν μπορείς ν' αφήσεις. Δεν ύπάρχει επιλογή εδώ», ((Ή στιγμή πιέζει, κάνε δ,τι αύτή απαιτεί από σένα». 'Έτσι υπέκυψε και ό ίδιος στήν περίσταση. Ό Δημήτριος είναι παγιδευμένος στήν ενέδρα πού ό ίδιος εστησε στόν εαυτό του. Δεν μπορεί νά κάνει πίσω τώρα πού εφτασε ως τό Κρεμλίνο. Πρέπει νά συνεχίσει τήν πορεία του, μέ τή διαφορά δμως δτι τώρα ξέρει

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

την άληθεια, καί χρειάζεται ώς συνεργό του τη Μάρθα. 'Αξίζει δμως να σημειωθεί πώς ό απατεώνας τσάρος δεν γίνεται αντιπαθής. Διατηρεί κάτι άπο το άδολο του χαρακτήρα του, άκόμη και σε κρίσιμες ώρες: ((Μισώ τα κόλπα των παλιάτσων. Δεν μου άρέσει να παίζω με τα ιερά αισθήματα της φύσης και να κάνω φάρσες. 'Ό,τι δεν νιώθω δεν μου άρέσει νά το δείχνω». Είναι συγχρόνως υποκριτής και ειλικρινής. 'Όταν ό Δημήτριος ερχεται άντιμέτωπος με τους στασιαστές, κατορθώνει νά τους σαστίσει γιά λίγο, ρίχνοντας την εύθύνη στους Πολωνούς, πού οι Ρώσοι τούς μισούν και τούς θεωρούν εισβολείς. ((Προφασίζεται οτι κάνει μαζι με τούς Ρώσους κοινές ενέργειες εναντίον τών Πολωνών». 'Ακόμα και την ύστατη ώρα δεν άποκαλύπτεται. Την άλήθεια εχει παραδεχτεί μόνο ενώπιον της Μάρθας, ή οποία και τελικά τον προδίδει με τή σιωττή της. Στον Δημήτριο παρουσιάζονται τά στάδια μιας συνειδησιακής μεταμόρφωσης. Ό ήρωας οδηγείται κλιμακωτά άπό μιά τυφλωμένη ψευδή συνείδηση ώς τήν εκούσια άλλοτρίωση.^'^ Προτίμα νά μείνει δέσμιος τών καταστάσεων. Δεν θέλει νά κατέλθει άπό το ύψηλό του ψεύτικο βάθρο στά άληθινό ταπεινό του πόστο. Και χάνει τον εαυτό του. Σέ μιά τραγωδία της ταυτότητας σάν τον Δημήτριο, πού θυμίζει αμυδρά τό σοφόκλειο πρότυπο του Οιδίποδα Τυράννου, τά πλασματικά διαρκώς ύπονομεύουν τά πραγματικά. Τελικά άποδεικνύεται δτι τό άληθινό ταυτίζεται μέ τό άρχικά φαινομενικό, δτι δηλαδή ό Δημήτριος είναι ό Γρηγόριος (Γκρίσκα). 'Όμως ή επαναφορά στήν άλήθεια εχει κόστος, προσωπικό καί πολιτικό, τό όποιο, παρά τήν άρχική του ήθική άγνότητα, ό τραγικός ήρωας δεν άντέχει νά επωμιστεί. Αυτός άλλα προσδοκούσε και άλλου τον εξωθεί τό ρέμα (τό πεπρωμένο; οί περιστάσεις; ή Ιστορία; ((ή υψηλή δύναμη πού [τον] κινεί»;) Όπότε τά πράγματα οδηγούνται νομοτελειακά στήν καθαρτική αποκάλυψη καί τήν άποκατάσταση. Ή διελκυστίνδα άνάμεσα στήν ούτοπική ρομαντική εξιδανίκευση καί τή συγκεκριμένη χωροχρονικά ιστορία είναι μιά θεμελιώδης άντίφαση πού ταλανίζει τό σιλλερικό εργο. 'Έχει ειπωθεί δτι στό τελευταίο εργο

^^ Βλ. απόψεις του Szondi στό Schäler-Handbuch, σ. 839·

^Επίμετρο

275

του 6 ιδεαλιστής Σίλλερ αμφισβητεί τον ίδιο τον ιδεαλισμό του. Ό ήρωας δημιουργεί στο δνομα των ιδανικών του μια ψευδή πραγματικότητα, της όποιας πέφτει κατόπιν ό ίδιος θύμα. Οί υψηλότερες άξιες γίνονται δυνάμεις αφανισμού στον Δημήτριο, τήν «τραγωδία του ίδεαλισμου».^^ 6. Ή Άλλοδοξία «Είναι λοιπον [6 χριατίανισμος] στην αγνή τον μορψη ή παρουσίαση της ωραίας ηθικότητας ή ή ένανθρώπιση τον ιεροϋ, καΐ με αυτήν τήν έννοια ό χριστιανισμός είναι ή μοναδική αισθητική θρησκεία.»

Τα λόγια τοΰτα δείχνουν εναν Σίλλερ πού χωρίς να άπεμπολει τή θρητ σκεία, και μάλιστα τον χριστιανισμό, επικεντρώνει τό ένδιαφέρον του στο ωραίο, τό ήθικό, τό αισθητό (ένανθρώπιση) και τό αισθητικό στοιχείο της. "Αλλωστε ό ίδιος τοποθετεί τήν αισθητική κατάσταση ως ένδιάμεση βαθμίδα για τή μετάβαση από τή φυσική στήν ηθική κατάσταση του άνθρώπου.^^ Κατά τόν Σίλλερ, ή θρησκεία είναι μάλλον ένας θεσμός γιά τήν ήθική προαγωγή του άνθρώπου" ή τέχνη, δμως, και δή ή σκηνική, συντελεί επιτυχέστερα στόν έπιζητούμενο εξανθρωπισμό (Humanisiemng), επειδή υπερτερεί σε άναπαραστατική δύναμη, ζωντάνια και μεταδοτικότητα.^^ "Ολα αύτά τά ((αιρετικά» δεν έμποδίζουν ωστόσο τόν μεγάλο Ρώσο θαυμαστή του, τόν Ντοστογιέφσκι, νά άποκαλεΐ τόν Σίλλερ ((χριστιανό ποιητή» και νά παραπέμπει σε φθέγματά του. Στόν ((ρωσογενή» Δημήτριο είναι ένδιαφέρον νά εξετάσει κάνεις πώς Ινας φορέας γερμανικής προτεσταντικής θρησκευτικής παιδείας σάν τόν Σίλλερ άντιμετωπίζει στή διαπλοκή τους τόν πολωνικό καθολικισμό και τή ρώσικη ορθοδοξία. Άπό τήν ιστορία γνωρίζουμε δτι οί συνεχείς άναμετρήσεις Ρώσων και Βλ. στο ίδιο, καΐ άποψη του Martini, σ. 871. Βλ. και Thomas Assheuer, ((Die Gewalt der Freiheit», έφ. Die Zeit, 4.1.2005.

^^ Γιά τήν Αισθητική Παιδεία του 'Ανθρώπου (βλ. Βιβλιογραφία), Επιστολή 23η, σ. 145· ^ Schüler-Handbuch,

^^ Στο ίδιο.

σσ. 198-215.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Πολωνών τον ιγο αιώνα στην 'Ανατολική Εύρώτυη διέθεταν δλα τα χαρακτηριστικά ένος ίερου πολέμου ανάμεσα σέ καθολικούς και ορθοδόξους.^^ (Την ίδια περίπου εποχή άλλωστε θέριευαν στα δυτικά και οί θρησκευτικοί πόλεμοι μεταξύ καθολικών και προτεσταντών.) Οί Ρώσοι είχαν παραλάβει παγιωμένο άπό τούς. Βυζαντινούς τό ορθόδοξο δόγμα κατά τον ιο° αιώνα, και ή Εκκλησία είχε δράσει ως ενοποιητική δύναμη κατά τή μακρά ταταρική κατοχή.^^ Οί Ρώσοι διάβασαν τήν 'Αγία Γραφή άπο τή μετάφραση της στή σλαβονική* αντίθετα, οί Πολωνοί χρειάστηκε νά τή διαβάσουν στήν υπερεθνική γλώσσα τών καθολικών, τή λατινική. Ό Σίλλερ καταφέρνει νά κρατα μάλλον ίσες άποστάσεις άπό τά δύο δόγματα (τουλάχιστον πιστότερα άπο έμας)' διαφαίνεται ωστόσο στις περιγραφές του δτι τό ανοίκειο ορθόδοξο στοιχείο ενέχει μιά ελκυστική έξωτικότητα. 'Αλλά έπειδή συνολική εκτίμηση γιά ήμιτελές εργο δεν δικαιούμαστε νά κάνουμε, κάθε περαιτέρω επισήμανση οφείλει νά έκληφθεΐ μόνο ως περιγραφική, και οχι άξιολογική. Στον Δημήτριο προβάλλονται - ή μάλλον άντιπαραβάλλονται- οί προκαθήμενοι και τών δύο Εκκλησιών ('Αρχιεπίσκοπος του Γκνιέζνο και Πατριάρχης Ίώβ) ως πρόσωπα εμπλεκόμενα στήν πολιτική. Ό στενός σύνδεσμος μεταξύ Κράτους και Εκκλησίας υφίσταται και στις δύο χώρες. Ό Πολωνός άρχιεπίσκοπος ανοίγει τήν πρώτη πράξη καΐ είναι 6 πρώτος συνομιλητής του Δημητρίου δλο τό διάστημα πού ό σκηνικά παρών βασιλιάς παραμένει αμίλητος. Αύτός είναι πού καλεί σέ ανάκριση τόν Δημήτριο, πού του θέτει τά ερωτήματα, πού φέρνει τις πρώτες άντιρρήσεις και πού πρώτος πείθεται. Αύτός καθορίζει τή διαδικασία (κάτι σάν πρόεδρος της Βουλής) και διαδραματίζει τό ρόλο του διαμεσολαβητή μεταξύ άριστοκρατών και βασιλια* πασχίζει νά βρει μιά συμβιβαστική λύση μέ τόν Σαπιέχα, τόν όποιο τελικά και άπομακρύνει προλαβαίνοντας τήν ένοπλη σύγκρουση. Και ό Ρώσος πατριάρχης Ίώβ ρόλο διαμεσολαβητικό διαδραματίζει'

^ Βλ. Ράπτης, δ.π., σ. 158. ^ Βλ. Β. Meyendorff/ Ν. Β. Baynes « Ή Βυζαντινή Κληρονομιά στή Ρωσία»,

Baynes, Moss (έπιμ.) Βυζάντιο, Εισαγωγή στον Βυζαντινό Πολιτισμός 'Αθήνα, Παπαδήμας, ^1988, σσ. 508, 511.

^Επίμετρο

277

αύτη τη φορά ανάμεσα στον τσάρο Μπόρις καΐ την τέως τσαρινα Μάρθα. Ή αλλαγή θρησκευτι,κοΰ περιβάλλοντος δηλώνεται λεκτικά άπο τον Ίώβ —άμα τη εμφανίσει του— μέ την επισήμανση της δογματικής διαφορας («εις τό δνομα του Πατρός και του Τίοΰ και του Άγιου Πνεύματος / Του έκπορευομένου εκ του Πατρός» και οχι filioque) και οπτικά μέ τον εύλογητικό σχηματισμό του ελληνικού σταυροΰ. Χάρη στό σταυρό πού φορούσε καθ' εξιν στό λαιμό του (ώς φυλακτό; ώς ενθύμιο; ώς κόσμημα;) ό Γκρισκα γλίτωσε στήν Πολωνία τή ζωή του. Και τό Ψαλτήρι μέ την ελληνική γραφή τεκμηρίωσε εγγράφως τήν πριγκιπική ταυτότητά του. Ή ελληνική γλώσσα (κάτοχοι της όποιας ήταν οί δυσαρεστημένοι Ρώσοι βογιάροι πού ζήτησαν άσυλο στή Πολωνία) ύποδηλώνει ορθόδοξα συμφραζόμενα, ενώ ή λατινική, πού ακούγεται σποραδικά στην πρώτη πράξη (στήν Κρακοβία), συνεπάγεται επικράτεια καθολικών. Γιά νά επιστρέψουμε δμως ξανά στή Ρωσία και τόν πατριάρχη της, 6 Ίώβ παρουσιάζεται ώς τό φερέφωνο του σφετεριστή Μπόρις, ώς συνένοχός του σύμφωνα μέ τή Μάρθα. Δραματουργικά καθίσταται ώφέλιμος εκθέτοντας τήν άλλη εκδοχή της 'ίδιας ιστορίας: αποκαλεί τόν Δημήτριο «θρασύ απατεώνα», ((άρνησίθρησκο και αποστάτη μοναχό », ((αύθάδη θεατρίνο», και ζητα άπό τή Μάρθα νά μήν τόν αναγνωρίσει ώς γιό της. Ή Μάρθα ζει έγκλειστη σέ μια γυναικεία μονή του Άρχάντζελσκ, στις βόρειες εσχατιές της ρωσικής γης. Και ό Δημήτριος, ώς Γκρίσκα, είχε ζήσει στή μονή του Τσούντοβο. Μάλλον άπό τήν αρνητική του 0ψη διαγράφεται ό ασκητισμός και στις δύο περιπτώσεις. Τά μοναστήρια, άντι γιά ((σπίτια τών Αγγέλων», δπως τά θεωρούσαν στή Ρωσία, παρουσιάζονται ώς άσφαλή καταφύγια γιά γαλαζοαίματους απόκληρους. Ή Μάρθα εκτοπίζεται σέ μοναστήρι κατ' έντολήν του σφετεριστή τσάρου. Ό Γκρίσκα επίσης φυγαδεύεται, ώς παιδί, μετά τήν πυρκαγιά του Οΰγκ-

^ Σέ μια υποσημείωση τών προσχεδίων γιά τήν αρχική πρώτη πράξη, ό Σίλλερ εχει μια ιδέα πού τήν αφήνει τελικά άνεκμετάλλευτη: νά βάλει εναν ιησουίτη γιά νά προσηλυτίσει τόν φυλακισμένο Γκρίσκα στον καθολικισμό. "Αρα ό Δημήτριος παραμένει ορθόδοξος, χωρίς δμως νά τό έπιδεικνύει καταφανώς. Τό δτι επαψε νά είναι μοναχός δεν σημαίνει αύτομάτως δτι αρνήθηκε τόν Θεό. ^ Meyendorff / Baynes, σ. 516.

278

Δημήτριος ή Ό Ματωμένος Γάμος ατή Μάσχα

λιτς σέ άσφαλές μοναστικό κελί. 'Όντας άμφότεροι. ναυάγια της ζωης, νιώθουν εκεί ασφυκτικά δέσμιοι. Ό Γκρίσκα δραπετεύει προς την Πολωνία για να επιστρέψει «αναστημένος» θριαμβευτής στην πατρίδα του ώς τσάροβιτς Δημήτριος. Ή Μάρθα επανακάμπτει ώς τιμημένη βασιλομήτωρ στη Μόσχα. Ό προσωρινός μοναστικός έγκλεισμός στάθηκε και για τους δύο ό προθάλαμος της υπέρτατης δόξας — πού κι αύτή απέβη ακόμη πιό προσωρινή και μάταιη. Ή παρουσία του ύπερβατικοΰ στοιχείου στό εργο σπάνια δηλώνεται με τή λέξη ((Θεός)). Συχνότερα βρίσκουμε τις λέξεις ((Ούρανός)), ((ύψιστη παντοδυναμία)), ((υψηλή δύναμη)), κ.ά. Είναι αξιοπρόσεκτο δτι ό Σίλλερ θα τολμούσε, σύμφωνα με τό σενάριο, να παραστήσει σκηνικά τό υπερβατικό στό παρηγορητικό και προφητικό όραμα του μελλοντικού τσάρου Ρομανόφ: ((Εμφανίζεται μπροστά του είτε τό πνεύμα της Άξίνια, είτε ένας οραματιστής, ένας ερημίτης, ένας άγιος άνθρωπος χύνει βάλσαμο στήν πληγή του και του αποκαλύπτει τό μέλλον)). Ή μοναρχία προβάλλεται (όπως και στήν περίπτωση του καθοδηγούμενου από μιά ανώτερη δύναμη Δημητρίου) ώς θεόπεμπτη. 7- Ή Θηλύτητα «Ή καταστροφή θα επρεπε να προέλθει απο τους οπαδούς καΐ τους προστάτες τον, οχι άπό τους εχθρούς τον, καΐ από ερωτικές έριδες, από ζήλια, κτλ» Σατανικός υποκινητής της περιπέτειας πού αναλαμβάνει στήν Πολωνία ό Γκρίσκα, και πού τελειώνει στή Μόσχα καταστροφικά μέ έναν ((Ματωμένο Γάμο)), είναι μιά γυναίκα: ή Μαρίνα. Κοντά στή νέα τσαρίνα, τραγικό μεγαλείο διαθέτει και ή άλλοτινή τσαρίνα Μάρθα. Οι υπόλοιπες γυναικείες μορφές του έργου (ή Λοντόισκα της αρχικής πρώτης πράξης και ή Άξίνια του σεναρίου) είναι μάλλον περιφερειακές, και μέ τήν άγαθότητά τους λειτουργοΰν κατ' άντίστιξιν πρός τήν κυρίαρχη μορφή της Μαρίνας. Ή αρχομανής θυγατέρα του Πολωνού βοεβόδα μοιάζει σεμνή στήν πρώτη της σκηνική έμφάνιση. Γονατίζει δουλικά στά πόδια του βασιλια, πού τήν άρραβωνιάζει μέ τόν εύελπι τσάροβιτς. Μόλις δμως μένει μόνη μέ τόν ούραγό βοηθό της μηχανορράφο και άπελπι έρωτικά Όντοβάλσκι,

^Επίμετρο

279

φανερώνει πλήρως το ποιόν της. Ξεσκεπάζει την φιλόδοξη πανουργία της και την παράτολμη άποφασιστικότητά της για δράση. 'Όταν σέ λιγο μαζεύεται ενας χυδαίος συρφετός από φτωχούς άρχοντες, ξέρει πώς να τούς ξεσηκώσει για να τούς προσεταιριστεί. Ή αλαζονική ύβρις της κορυφώνεται στό φινάλε της πρώτης πράξης. Σέ συνομιλία μέ τόν πατέρα της, πού άγεται και φέρεται από τήν άγάττη του γι' αύτήν, ή Μαρίνα φτάνει να ονειρεύεται τήν απόσπαση του (πολωνικού τότε) Κιέβου από τούς Ρώσους, δταν γίνει τσαρίνα. 'Έχει στό χέρι τόν πατέρα, τόν μνηστήρα της και τόν αντίζηλο του, μαζι μέ τις λοιπές αρσενικές δυνάμεις της χώρας. 'Αναλυτικά στοιχεία για τή Μαρίνα βρίσκουμε στα σιλλερικά προσχέδια. Έκεΐ [ιοα] λέγεται πώς ή Μαρίνα ((είναι τό πρώτο αντικείμενο τών πόθων» του Γκρίσκα και ((επιφέρει τό χαμό του». Γι' αύτήν, εκείνος δέν είναι παρά ((μόνο ενα μέσον». Αύτή είναι δόλια, μοιραία και δραστική. ((Σχεδιάζει τις τολμηρές ιδέες, ξέρει νά βρίσκει τά μέσα γιά τί) διεκπεραίωσή τους». Άλλά συγχρόνως είναι και άσπλαχνη, ιδιοτελής. Στην Άξίνια συμπεριφέρεται μέ ώμότητα. ((Ή δύναμη του χαρακτήρα, ή οποία στην πρώτη πράξη ανύψωσε τόν Δημήτριο, τόν στήριξε και τόν φλέρταρε, στρέφεται στην τελευταία πράξη ένάντια στόν ϊδιο και του προσφέρει μόνο μία τύραννο.» Στό σενάριο [14] ό Σίλλερ της επιφυλάσσει δραματουργικά τη μερίδα του λέοντος: (('Ό,τι μπορεί νά γίνει μέσω της Μαρίνας, δέν πρέπει νά γίνεται μέσω άλλων. Τό μεγαλύτερο κατά τό δυνατόν μερίδιο στην αποστολή πρέπει νά δοθεί σ' αύτήν, και τό πολιτικό θέμα κερδίζει σέ ενδιαφέρον χάρη στό θηλυκό χέρι». (Αύτό είναι κάτι πού ό Σίλλερ είχε ήδη δοκιμάσει μέ επιτυχία στη Μαρία Στιοναρτ' ή Μαρίνα θυμίζει σέ θηλυκή πολιτική ραδιουργία τήν Ελισάβετ. ) Φυσικά ό γάμος είναι —οσο μας επιτρέπεται νά εικάσουμε— μιά παρωδία. Σχεδόν τίποτε δέν αναφέρει έπ' αύτοΰ ό Σίλλερ, κι άς τόν βάζει ως δεύτερο τίτλο του έργου. Ξέρουμε δμως ότι ό Δημήτριος άγαπα πιά τήν Άξίνια, κόρη του νεκρού Μπόρις. Ή 'Αξίνια δέν άνταποκρίνεται φυσικά, άφοΰ άγαπα τόν Ρομανόφ. Ωστόσο ((πέφτει θύμα της ζήλιας της Μαρίνας». Μέ σκοτωμένη τήν άγαττημένη του, μέ επίγνωση ότι δέν είναι τσάροβιτς, περιτριγυρισμένος από άνεπιθύμητους πλέον Πολωνούς, οδηγείται ό Δημήτριος στό γάμο και τή στέψη — γιά νά επακολουθήσει ή

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

εναντίον του εξέγερση. « Ό Δημήτριος με ραγισμένη την καρδιά πρέπει νά συνοδεύσει στο γάμο τη Μαρίνα, πού είναι μια ψυχρή Ερινύα.» Τή Μαρίνα προόριζε ό Σίλλερ και για πρωταγωνίστρια στο τέλος του έργου. Έκεΐ λαμβάνει χώρα μια σκηνή, πού δικαιούμαστε νά τή φανταζόμαστε μεγαλειώδη, ανάμεσα σε νύφη και πεθερά, αμέσως μετά τό φόνο του Δημητρίου. Ή Μαρίνα προσφεύγει στή Μάρθα γιά νά σωθεί άπο τους Ρώσους στασιαστές. Γιά νά γλιτώσει τό τομάρι της βάζει τό μυαλό της νά δουλέψει: αρνείται τον νικημένο νεκρό Δημήτριο, παριστάνει δτι εξαπατήθηκε, προσφέρει λύτρα, ζητα συμπόνια. Και τά καταφέρνει. Διαφοροποιεί ξεκάθαρα τή θέση της από τόν Δημήτριο, κάτι πού είχε προσπαθήσει έντέχνως νά άποκρύψει σε δλο τό εργο. Ό έτερος ισχυρός θηλυκός πόλος στόν Δημήτριο είναι ή μοναχή Μάρθα (πρώην τσαρίνα Μαρία). 'Όπου εμφανίζεται ή Μάρθα, υπάρχει μεγάλη ένταση. Δεν τήν άκοΰμε ποτέ νά μιλα μέ νηφαλιότητα. 'Ή μένει σιωτυηλή και αδρανής άπό τήν ψυχική φόρτιση, ή ξεσπά σέ ενθουσιώδεις εκφράσεις. Ή παρουσία της βασιλομήτορος προετοιμάζεται άπό τήν πρώτη πράξη, μέ τους συμβουλευτικούς πρός τόν τσάροβιτς λόγους του Σιγισμούνδου: ((Νά ξεκινήσεις δμως πρέπει άπ' αύτό — τίμησε τή μητέρα σου, / Θά βρεις μία μητέρα». 'Όταν λοιπόν στή δεύτερη πράξη βλέπουμε τή μητέρα αύτή νά πενθεί τόν γιό της και νά μισεί τόν σφετεριστή, προσδοκούμε τή συνάντηση μέ τόν ((έγερθέντα». Ή Μάρθα ταράζεται μόλις μαθαίνει τό μαντάτο πώς ό γιός της είναι ζωντανός και άμφιταλαντεύεται ώσπου νά τό πιστέψει. Ωστόσο, δέν άποκαλύπτεται και ρωτάει ψύχραιμη τόν απεσταλμένο πατριάρχη προκειμένου νά έκμαιεύσει τις απαραίτητες γι' αύτήν πληροφορίες· μέχρι πού τελικά ξεσπά σέ ενθουσιώδη εύχαριστήρια δέηση και αποδιώχνει άκατάδεχτα τόν Ίώβ. Καταλαβαίνει δτι τώρα έχει στήν εξουσία της και αύτόν και τόν Μπόρις, άφου ή άναγνώριση του Δημητρίου ως γιου της αρκεί γιά νά τούς καταστρέψει. Ή Μάρθα διακηρύσσει ((Είναι ό γιός μου, τόν πιστεύω, αύτό θέλω» και εν έξάρσει φαντάζεται τό στράτευμα του έκδικητη νά πλησιάζει γιά νά τήν ελευθερώσει και νά αποκαταστήσει τήν παλαιά τάξη. Στό σενάριο, δπου τήν ξανασυναντούμε, έχει απολέσει τόν ένθουσιασμό της και εΐναι σέ περίσκεψη. 'Όλες της οι ελπίδες εξανεμίζονται σέ μιά σκηνή μέγιστης τραγικότητας, δταν πρωτοαντικρίζει τόν Δημήτριο.

^Επίμετρο

281

((Ή φύση δεν μιλάει». Ό Δημήτριος προσπαθεί νά την πείσει με λογικά επιχειρήματα νά τον αναγνωρίσει: ((Στο πρόσωπο μου θ' αντικρίζεις εναν γιο πού θά σε σέβεται». Ή Μάρθα μένει άμήχανη, ώσπου ξεσπά σε δάκρυα, όποτε μεγαλοφυίος ό Δημήτριος τραβα τό παραπέτασμα του πορφυρου αντίσκηνου και τη φανερώνει στον ρωσικό λαό κλαμένη. Ή απάτη όδεύει καλώς. 'Όμως ό Δημήτριος ώς τσάρος και ώς έπεγνωσμένος απατεώνας εχει γίνει δύσπιστος, κυκλοθυμικός, καχύποπτος και αντιπαθής. Παραμελεί τη Μάρθα, ή όποία δεν εχει πιά συμφέρον νά τόν κρατήσει στην εξουσία. 'Αρχηγικές φιλοδοξίες ή ϊδια δεν εχει, εύγνωμοσύνη δεν νιώθει, την έκδίκησή της άπό τόν Μπόρις την ττηρε. 'Έτσι, στη δεύτερη και τελευταία σεναριακή συνάντησή της μέ τόν Δημήτριο, αύτη είναι πού θά τόν ((κάψει». Στην κάμαρή της διαδραματίζεται ή τελική καθαρτική σκηνή του έργου. Κυνηγημένος ό Δημήτριος προσπαθεί νά τη φοβίσει και της μιλα ανοιχτά γιά τό πώς ό ίδιος εξαπατήθηκε. 'Όμως είναι άργά. Οι στασιαστές εισβάλλουν στή μοιραία κάμαρη και απαιτούν άπό τη Μάρθα ((νά φιλήσει σταυρό δτι ό Δημήτριος είναι γιός της». ((Ή υπαγορευμένη ιερότητα δεν της έπιτρέπει νά μιλήσει ενάντια στη συνείδησή της». Πάλι δεν μιλα, αλλά ((αποσύρεται, ή απλώς άποστρέφει το κεφάλι της, ή τραβα τό χέρι της πού κρατούσε σφιχτά τόν Δημήτριο». Αύτές οι έναλλακτικές οπτικές αρνήσεις είναι απείρως πιό θεατρικές άπό τόν δποιο λόγο. Άφοϋ δεν προασπίζεται τόν γιό της, δεν είναι μάνα του. Ή Μάρθα ούσιαστικά έδωσε σιωττηλά τό σύνθημα γιά τό φόνο του Δημητρίου. Τη Μαρίνα δέν την υπερασπίζεται φυσικά, ούτε και τη σώζει* εκείνη τά καταφέρνει νά σωθεί μέ την πανουργία της. 'Όσο γιά τη Λοντόισκα, την άθώα ((Ναυσικά» της αρχικής πρώτης πράξης, άπουσιάζει παντελώς στη νέα εκδοχή του έργου. Είναι τό άνάλογο της Άξίνιας. Μόνο πού αύτη άγαπα τόν άλλοτε μη αδιάφορο γι' αύτήν Δημήτριο. Διστάζει νά του φανερώσει μέ λόγια τόν ερωτά της, άλλά τόν βοήθα δσο μπορεί και βάζει στό πλευρό του τόν άδελφό της, τόν Καζιμίρ, ό όποιος είναι τελικά και ό μόνος άπό τούς Πολωνούς πού τόν ύπερασπίζεται και πεθαίνει γιά νά τόν σώσει. Ή Λοντόισκα είναι μιά γλυκιά, δειλή, προστατευτική, μά άδύναμη και ταπεινής καταγωγής ερωτευμένη, πού περιμένει μάταια.

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

Τέλος, ή Άξινια (των προσχεδίων καΐ του σεναρίου) δείχνει μέσα στη δυστυχία της άξιοθαύμαστη ρωμαλεότητα, άηδιάζει μέ την άγάττη του υπαιτίου αύτης της δυστυχίας Δημητρίου, ό οποίος ωστόσο τη σώζει από τα αιμοδιψή χέρια των οπαδών του, άλλα δχι και από την άντίζηλό της Μαρίνα. 'Έχει χαρακτηριστικά της άγνης ρομαντικής νεαρής ηρωίδας πού υποφέρει και πεθαίνει άδικα. 8. Ή 'Ίντριγκα «το Cardo Rei στην τέχνη είναι να εφεύρει κανείς εναν ποιητικό μύθο»

"Αξονας κινητήριος στήν τέχνη, και μάλιστα τήν τραγική, ((ψυχή» της τραγωδίας, είναι ((ή των πραγμάτων σύστασις». Πιστός στόν 'Αριστοτέλη ως πρός τό ούσιώδες, ό Σίλλερ ξέρει ωστόσο και νά άπομακρύνεται άπ' αύτόν. Δεν υπακούει σέ ξερούς κανόνες, άλλά τούς δίνει ζωή. Πλέκει μεν έντέχνως στόν Δημήτριο ένα μύθο παρμένο άπό τήν ιστορία, άλλά συνεχίζει και τόν πειραματισμό του πάνω στή θεατρική φόρμα. "Εχοντας γράψει ήδη άστικό δράμα, ιστορικό δράμα, ρομαντική τραγωδία, άρχαία τραγωδία, λαϊκό εργο, κτλ., παλεύει και τούτη τή φορά νά ξετυλίξει θεατρικά μιά πλοκή μέ τρόπο ώστε νά φέρει τόν θεατή σέ συναισθηματική μέθεξη, μά κυρίως σέ αύτογνωσία. Στό εργαστήριο των πειραματισμών του έχουμε τήν εύκαιρία νά εισδύσουμε άκριβώς επειδή τό έργο έμεινε άτελές. Σέ πρώτη φάση ό Σίλλερ κράτησε λεπτομερείς σημειώσεις, άλλά στήν προσπάθειά του νά τιθασεύσει ένα όγκωδέστατο και απαιτητικότατο υλικό, θεώρησε άναγκαΐο νά γράψει ένα άναλυτικό σενάριο τών διαδραματιζομένων. Σ' αυτό ((έχυσε)) τά ρευστά του προσχέδια και δοκίμασε έπειτα νά μετατρέπει τό πεζό σέ διάλογο. Ξεκίνησε μέ τις λεγόμενες ((σκηνές του Σαμπόρ)), τήν άρχική πρώτη πράξη. Άφοΰ προχώρησε άρκετά, έχοντας δμως νά δραματοποιήσει πληθώρα εξελίξεων, άλλαξε γνώμη, έβαλε κατά μέρος τήν Urszene και ξεκίνησε εξαρχής νά γράφει γοργά —μέ ελάχιστα κενά— άπό ένα σημείο χρονικά μεταγενέστερο* άπό τήν κρατική Βουλή της Κρακοβίας. Γιατί έχασε τόσο Monika Ritzer, ((Schillers Dramatischer Stil)), στό Schüler-Handbuch, 240-288.

σσ.

^Επίμετρο

283

άπό τον λειψό του χρόνο κάνοντας νέα αρχή; Επειδή προφανώς κέρδιζε πολύτιμο σκηνικό χρόνο εντάσσοντας τήν έκθεση των παρελθόντων γεγονότων (expositio) σέ έναν εκτενή μονόλογο του Δημητρίου ενώπιον των άρχων της Πολωνίας, δπου εξεταζόταν και ή γνησιότητα των παρεχόμενων τεκμηρίων. 'Έτσι δλα εκείνα τα προαπαιτούμενα, πού θά είχαν μόνο ατομικό ενδιαφέρον για τον ήρωα, παίρνουν πολιτική χροιά δταν έξαγορεύονται δημόσια* άποκτοΰν δραστικότητα άλλου μεγέθους, εξοικονομώντας συνάμα θεατρικό χρόνο. Ή πρώτη πράξη λοιπόν τελειώνει μέ τήν έναρξη της πολωνικής επιχείρησης γιά τήν κατάληψη του ρωσικού θρόνου* ενός ταξιδιού πρός τ' άνατολικά και πρός τά ύψη της εξουσίας. Ή ίδια δμως ή τελική επίτευξη του υπέρτατου στόχου ήταν πού έφερε τή συντριβή. Ό χώρος άλλάζει στή δεύτερη πράξη. Άπό τήν πολωνική Βουλή μεταφερόμαστε σέ ορθόδοξη μονή της βόρειας Ρωσίας. Σέ ρωσικό έδαφος παραμένουμε μέχρι τέλους, μόνο πού διερχόμαστε πολλούς μεταβατικούς σταθμούς. Στή δεύτερη σκηνή είμαστε σ' ένα ύψωμα και στήν τρίτη σ' ένα χωριό. Τούς ύπόλοιπους τόπους τούς μαθαίνουμε άπό τό σενάριο: στρατόπεδο του Μπόρις, ό Μπόρις στή Μόσχα, ό Δημήτριος στήν Τούλα και τέλος στό Κρεμλίνο της Μόσχας. Ενότητα του χώρου, δπως τήν άπαιτοΰσε μια λανθασμένη άνάγνωση της άριστοτελικής ((Ποιητικής» άπό τούς κλασικιστές, δέν ύπάρχει σ' αύτό τό έργο. 'Όπως δέν ύπάρχει και ενότητα χρονική, εφόσον ήδη άπό τήν πρώτη στή δεύτερη πράξη σπάει ή άπόλυτη συνέχεια. Όμοίως ούτε και συνεττής ενότητα της δράσης ύφίσταται. Κορυφαίες στιγμές έντασης έχουμε στήν παρ' ολίγον συμπλοκή εντός της βουλής (Α' Πράξη), δταν ή Μάρθα μαθαίνει πώς 6 γιός της ζει (Β' Πράξη), και πολλές άκόμα στό σενάριο (αύτοκτονία του Μπόρις, γνωστοποίηση στόν Δημήτριο της ταυτότητάς του και φόνος του πληροφοριοδότη, δύο συναντήσεις του Δημητρίου μέ τή Μάρθα, φόνος του Δημητρίου). 'Έργο του πεπειραμένου δραματουργού είναι να προοικονομεΐ τή δράση, νά εναλλάσσει τό φόβο μέ τήν ελπίδα και νά αύξομειώνει κατάλληλα τις εντάσεις* και βέβαια νά καθοδηγεί κατάλληλα τήν 'ίντριγκα στή λύση της. (Σύμφωνα μέ δσα μας προδιαθέτουν τά συντελεσμένα επιτεύγματα νά προσδοκούμε, ό Σίλλερ θά τά κατάφερνε περίφημα. 'Αλλά οί εικασίες είναι βέβαια περιττές.) ((Punctum saliens» ονομάζει ό Σίλλερ τήν πράξη πού επιταχύνει τή δράση και επιλύει τήν ύπόθεση. Τέτοια θά μπορούσε νά

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

ειπωθεί οτι είναι ή άφιξη της Μαρίνας στη Μόσχα. Αύτη πού μηχανορραφοΰσε άπό τα μετόπισθεν καταφθάνει τώρα για να δρέψει τούς καρπούς των κόπων της: στέφεται τσαρίνα, άλλα ό Δημήτριος εχει ήδη αρχίσει να καταρρέει στη συνείδηση του λαοΰ του (πού ό ίδιος δεν τόλμησε να βγάλει άπό την πλάνη), δπως και στη δική του μιασμένη συνείδηση. 'Ένα ζήτημα πού εγείρουν πάντοτε οί τραγωδίες είναι κατά πόσον τά δποια παθήματα του ήρωα χρεώνονται στην άνάγκη ή την ενοχή. Έδώ την εύθύνη μοιράζονται άμφότερες. 'Όσο ή τραγωδία εδράζεται στήν άγνοια του ήρωα, τά πράγματα πορεύονται γι' αύτον κατ' άνάγκην. 'Όταν δμως ερθει σέ επίγνωση, άρχίζει ή εύθύνη και ή ενοχή του. Και άντίστροφα, δσο τό άτομο νομίζει δτι ορίζει τη μοίρα του, ή δτι —με καντιανή ορολογία— εχει την ελευθερία του αύτοκαθορισμοΰ (Selbstbestimmung), στην πραγματικότητα κυβερνιέται άπο παράλογες δυνάμεις (πεπρωμένο) ή πέφτει θύμα άλλότριων συμφερόντων (Μαρίνα, Πολωνοί). Το μοτίβο της άπάτης πού διατρέχει τό εργο προκαλεί άκραΐες συγκινήσεις χάρη στο εύφυές εύρημα (πού ελυσε συγγραφικά τά χέρια του Σίλλερ) νά την παραστήσει ως άκούσια. 'Άν άκολουθοΰσε τά ιστορικά γεγονότα, (δπως 6 Πούσκιν στον Μπόρις Γκσντουνοφ του, δπου τραγικός ήρωας είναι ό Μπόρις) ό Γκρίσκα-Δημήτριος θά ήταν άπλώς ένας δόλιος απατεώνας άνευ τραγικότητας. Ή πλοκή —ή μεθόδευση της πλεκτάνης της Μαρίνας και οί ενέργειες του ιδεαλιστή Δημητρίου— έχει σημασία τόσο μεγάλη δσο και οί τραγικοί χαρακτήρες (Δημήτριος, Μαρίνα, Μάρθα, Μπόρις) με τό μεγαλείο και τις πτώσεις τους. 'Αντίθετα, στούς Ληστές λόγου χάρη προείχαν οί χαρακτήρες και ή ύπόθεση ερχόταν σέ δεύτερη μοίρα. Κοντά στά άτομα κινούνται και οί ομάδες. Οί πολυπληθείς σκηνές είναι Ινα πρακτικό θεατρικό πρόβλημα πού πρέπει νά διαχειριστεί ό δραματουργός. 'Όταν ή αύλαία της πρώτης πράξης άνοίγει, ή έπι σκηνης κοσμοσυρροή είναι επιβλητικότατη. Μαζικότερες δμως και σχεδόν προβληματικές φανταζόμαστε τις στρατιωτικές σκηνές, την παρουσίαση του ρωσικού λαοΰ στό χωριό και τη Μόσχα, δταν ό Δημήτριος είσελαύνει πανηγυρικά. Μέχρι και σκηνογραφικές οδηγίες γιά γέφυρα, άψίδα και άλογα παρέχει ό Σίλλερ γιά νά προσδώσει πολεμοχαρή μεγαλοπρέπεια στην πομττη αύτη και νά κινήσει τις μάζες των κομπάρσων.

^Επίμετρο

285

Στο αισθητικό ερώτημα αν υπερέχει ή πραγματικότητα (ρεαλισμός, φύση) η ή εντεχνη πλασματικότητα (ιδεαλισμός, φορμαλισμός), ό Σιλλερ ομολογεί: ((6 ποιητής δπως και 6 καλλιτέχνης έν γένει οφείλουν δημοσίως και είλικρινώς να απομακρύνονται από την πραγματικότητα και να τό υπενθυμίζουν δταν προβαίνουν σ' αύτό»· «μια ποιητική έξεικόνιση δεν μπορεί νά συμπίπτει ποτέ μέ τήν πραγματικότητα, ακριβώς γιατί ή πραγματικότητα είναι απολύτως αληθινή». Δείγμα αποστασιοποίησης από τό πραγματικό είναι και ή θεατρική γλώσσα του Σιλλερ. 9· Ή 'Ασυνέχεια «ό τέλειος ποιητής εκφράζει το σύνολο της ανθρωπότητας»

Τό αίτημα για καθολικότητα εξέφρασαν εκτός του Σίλλερ και οί πρώιμοι ρομαντικοί. Μόνο πού ή διαφοροποίηση άναμεταξύ τους είναι σημαντική. Οί ρομαντικοί άφηναν σκόπιμα ανολοκλήρωτα τα ποιήματα τους, παριστώντας ετσι τήν ίδια τήν υποκειμενική τους ανθρώπινη έλλειμματικότητα και μερικότητα ως νοσταλγία του αντικειμενικού δλου. Γι' αύτούς ή τέχνη ήταν απόλυτη, μα άναγνώριζαν δτι ως άτομα οι ίδιοι υπολείπονταν απέναντι της. 'Ανέπτυξαν λοιπόν (κυρίως 6 Φρήντριχ Σλέγκελ) μια θεωρία περι αποσπάσματος, τήν οποία και εφάρμοσαν παραδειγματικά στά έσκεμμένως ανολοκλήρωτα ποιήματά τους.^ Τό δτι ό Δημήτριος ελοίχε νά μείνει άποσπασματικός δεν εχει καμία σχέση μέ τή ρομαντική αύτή θεωρία. 'Απλώς τόν Σίλλερ πρόλαβε 6 θάνατος. "Αλλωστε τό ίδιο τό θεατρικό λογοτεχνικό γένος (κείμενο προορισμένο γιά παράσταση και οχι γιά ανάγνωση) αποποιείται τό κομμάτιασμα πού δεν οδηγεί σε μιά συνολική εικόνα. Φυσικά άπό τήν εποχή του Σίλλερ, και άπό τούς ρομαντικούς και μετά, έχει κυλήσει πολύ νερό στ' αύλάκι. Ό μοντερνισμός πρόβαλε τψ κατη-

^ 'Αλληλογραφία

(Βιβλιογραφία) σσ. 163, 326.

Γιά τ^ ρομαντική θεωρία του αποσπάσματος, βλ. πρόχειρα τό κεφάλαιο ((Τό Σολωμικό Απόσπασμα», στο Δ. Δημηρούλης, Φάκελλος «Διονύσιος μός», 'Αθήνα, Μεταίχμιο, 2003.

Σολω-

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

γορία του διαρκούς, ανοιχτού, ατελεύτητου έργου εν προόδω. ΚαΙ το μεταμοντέρνο εφτυσε καταπρόσωπο το αίτημα της καθολικότητας καΐ απαξίωσε διασπαστικά τα λογοτεχνικά είωθότα. Γι' αύτό και ώς σημερινοί άναγνώστες είμαστε πλέον συνηθισμένοι στην αντιμετώπιση έργων ηθελημένα αποσπασματικών. 'Έχουμε λοιπόν έναντι του ακουσίως ατελούς^ σιλλερικοΰ fragmentum τό πλεονέκτημα νά το διαβάζουμε ώς εκουσίως αποσπασματικό. Ή ανασύνθεση τότε επωφελείται από την αναγνωστική αύτενέργεια. Γιά τόν Σιλλερ, τά ηθελημένα ημιτελή δείγματα γραφής των ρομαντικών δεν ήταν παρά ίχνη προχειρότητας και κατωτερότητας. Εκείνος εβλεπε τό εργο ώς κατακτημένο δλον και άποζητουσε σ' αύτό νά εκφράσει τήν πληρότητα και τήν ενότητα. Ή ποιητική γλώσσα πού υιοθέτησε σε δλα τά θεατρικά του εργα μετά τόν Δον Κάρλος εδράζεται θεωρητικά στήν άντίληψή του περι ομοιογένειας πού παρέχει ό ποιητικός ρυθμός. Γράφει έπ' αύτοΰ χαρακτηριστικά στόν Γκαίτε: <(Ό ρυθμός προσδίδει σέ ενα δραματικό δημιούργημα σπουδαιότητα και μεγαλείο, επειδή ό ρυθμός μεταχειρίζεται δλους τούς χαρακτήρες και δλες τις καταστάσεις σύμφωνα μέ εναν νόμο καί, παρά τήν εσωτερική τους διαφορά, τά άναπαριστα σέ ενιαία μορφή, έτσι ώστε νά εξαναγκάζει μέ τόν τρόπο αύτό τόν ποιητή και τούς άναγνώστες του, σέ δλα αύτά τά τόσο χαρακτηριστικά — διαφορετικά νά αναζητούν κάτι καθολικό, αγνά άνθρώπινο. [...] Μέ τόν τρόπο αύτό διαμορφώνει τήν ατμόσφαιρα γιά τ/]ν ποιητική δημιουργία, τό πιό χονδροειδές μένει πίσω, καθώς τό 7Γ\/ευματικό μπορεί νά μεταφερθεί μόνον άπό αύτό τό λεπτοφυές στοιχείο». Μέ τόν λεπτοφυή λοιπόν ρυθμό ώς εργαλείο σμίλεψε ό Σίλλερ τήν υφολογική ενότητα, και προσπέρασε τή γλωσσική τυπολογία τών προσώπων στά πρώτα του δράματα. Ό ιαμβικός του στίχος δονείται άπό ρητορικότητα άνάμεικτη μέ λυρικότητα, πού δμως δεν τόν καθίστα παράταιρο* είναι στίχος προορισμένος γιά σκηνική απαγγελία καί, πολύ δυσκολότερο, γιά σκηνική δράση.

^ Παρόμοια περίπτωση είναι και τό πρόσφατα εκδοθέν σέ χυμώδη ελληνικά

ημιτελές μυθιστόρημα του Νοβάλις, Ή Προσδοκία^ Χάινριχ φόν Όφτερντίγκεν, (μτφρ. Θ. Λουπασάκης, 'Αθήνα, Σμίλη, 2003).

^Επίμετρο

287

ΙΟ. Ή Δυσχέρεια «Το αισθητικό στοιχείο είναι συνάμα σοβαρότητα και παιχνίδι μαζί, καθώς ή σοβαρότητα θεμελιώνεται στό περιεχόμενο ενώ το παιχνίδι στη μηρψη,» Μέλημα της μετάφρασης ήταν να διατηρήσει στό εμμετρο τμήμα τό ενιαίο του ύφους, υιοθετώντας ένα —κατά τό δυνατόν άντίστοίχο του σιλλερικοΰ— υψηλό, μεγαλόπρεπο, μα οχι στομφώδες στη λογιοσύνη του, εκφραστικό δργανο, τό όποιο μέσα στη σοβαρότητα του να διατηρεί κάτι τό παιγνιώδες (πού ή γλώσσα ριζικά ενέχει). Ό ρυθμός διέπει, και στην ελληνική εκδοχή, τους στίχους, πασχίζοντας νά μήν τους ξεχειλώνει, ουτε και νά τους στενεύει* δσο γιά τη γλώσσα, αύτή παλεύει νά ακονίζεται στό στόμα: ζηλεύει τήν προφορικότητα. Τό επίσημο γλωσσικό ένδυμα του πρώτου μέρους φάνηκε εκτός τόπου κατά τη μετάφραση τών προσχεδίων και του σεναρίου. Ή εδώ χαλαρή, πεζολογική, γρήγορη, επαναλαμβανόμενη γραφή τών σιλλερικών ((σπουδών» έπρεπε νά προκρίνει στά ελληνικά μιά παραπλήσια προχειρότητα. Αύτό και επιδιώχθηκε. Τό αλάθητο μπορεί νά διεκδικεί μόνο οποίος δεν βγήκε γιά σεργιάνι. II. Βιβλιογραφικές Ενδείξεις «'Ενωμένο τό ασυνείδητο με τη φρόνηση είναι αύτό που συνιστά τόν ποιητή.» Φ Ρ Η Ν Τ Ρ Ι Χ , Γιά τήν Αισθητική του "Ανθρώπσν, μετάφραση, εισαγωγή, σχολιασμός Κλεοπάτρα Λεονταρίτου, 'Αθήνα, Όδυσσέας, Ι990. Σ Ι Λ Λ Ε Ρ / Γ Κ Α Ι Τ Ε , "Αλληλογραφία, επιλογή κειμένων Βίλχελμ Μπέννινγκ, εισαγωγή, μετάφραση, σχόλια Θανάσης Λάμπρου, επιμέλεια Λένα Σακαλή, 'Αθήνα, Κριτική, 2οοι. Σ Ι Λ Λ Ε Ρ Φ Ρ Η Ν Τ Ρ Ι Χ , Μαρία Στισναρτ, πρόγραμμα γιά τήν παράσταση του 'Αμφιθεάτρου κατά τή θεατρική περίοδο 1996-1997 (έκτός από έπιλογή κειμένων γιά τόν Σίλλερ περιλαμβάνεται και τό 'ίδιο τό έργο σε μετάφραση Σπύρου Α. Εύαγγελάτου). ΣΙΛΛΕΡ

Ι66

Δημήτριος η Ό Ματωμένος Γάμος στη Μάσχα

"Ερωτας καΐ Ραδιουργία, μετάφραση [καΐ πρόλογος], Θ. Δ. Φραγκόπουλος. M A N N Τ Ο Μ Α Σ , Δοκίμιο για τον Σίλλερ, μτφρ. Θανάσης Λάμπρου, 'Αθήνα, "Ινδ^κτος, 2002. K O O R M A N N H E L M U T (έπιμ.), Schiller-Handbuch, (συλλογικός τόμος σέ συνεργασία με την Deutsche Schillei^esellschaft Marback), Στουτγάρδη, Kröner, 1998. ΣΙΛΛΕΡ ΦΡΕΙΔΕΡΊΚΟς,

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Στοιχειώδης ίστορικος κατατοπισμος Ή Άληθίνη Ιστορία τον Ψενδο-Δημητρίου

Πρώτη Πράξη Δεύτερη Πράξη [Άπο την 'Αρχική Πρώτη Πράξη] Δεύτερη Πράξη [σε παλαιότερη μορφή] Προσχέδια Επίμετρο 1. Γενική Προσέγγιση 2. Ή Εποχή 3. Ή Ασθένεια Φ Ή 'Ισχύς 5. Ή Πλάνη 6. Ή Άλλοδοξία 7. Ή Θηλύτητα 8. Ή "Ιντριγκα 9- Ή 'Ασυνέχεια ΙΟ. Ή Δυσχέρεια II. Βιβλιογραφικές Ενδείξεις Περιεχόμενα

9

···

H 81 125 157 165 257 259 260 263 266 272 275 278 282 285 287 287 289

TO ΒΙΒΛΙΟ TOT Φ Ρ Ε Ι Δ Ε Ρ Ι Κ Ο Τ Σ Ι Λ Λ Ε Ρ

ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ 'Ή Ο ΜΑΤΩΜΈΝΟς ΓΑΜΟΣ ΣΤΗ ΜΟΣΧΑ Σ Ε ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΔΩΡΑΣ ΚΑΡΑΦΤΛΛΗ ΚΑΙ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΝΝΑΣ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗ ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΕ ΚΑΙ ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ((ΑΝΑΓΡΑΜΜΑ» Τ Υ Π Ω Θ Η Κ Ε ΣΤΟ Ε Κ Τ Υ Π Ο Ν Ε Π Ε ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΟΔΕΤΗΘΗΚΕ Α Π Ο Τ Ο Υ Σ Π. Ρ Ο Δ Ο Π Ο Υ Λ Ο Κ Α Ι Θ. Η Λ Ι Ο Π Ο Υ Λ Ο ΤΟΝ Σ Ε Π Τ Ε Μ Β Ρ Ι Ο Τ Ο Υ 2 0 0 5 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ω Ν Μ Α Ϊ Σ Τ Ρ Ο Σ

ΟΜΗΡΟΥ

ΙΛΙΑΔΑ Μεταγραφή σέ Πεζό Λ ό γ ο ΜΕ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΤΟΥ

John Flaxman ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ Δημήτρης Άρμάος OL περιστροφές περιττεύουν. Με την έκδοση αύτη τελείται ένα γεγονός ανυπολόγιστης σημασίας. Δεν πρόκειται απλώς για την επανέκδοση μιας επιπλέον μετάφρασης, άλλα για την ανάσταση της Ίλιάδας στη νεοελληνική φωνή. [...] "Οποιος θέλει να καταλάβει κάτι από τή ζωή, πριν πληρώσει κι αύτός τό κοινό χρέος, άς θυσιάσει μιαν ώρα τήν ήμέρα έπι ένα μήνα στήν ^Ιλίάδα του 'Ανώνυμου Νεοέλληνα. Α Ν Τ Ω Ν Η Σ Ζ Ε Ρ Β Α Σ , Καθημερινή 01 έκδόσεις Μαΐστρος άνασύρουν τό κείμενο [...] και τό παρουσιάζουν στό εύρύ κοινό, πιστεύοντας στή μεταφραστική του αξία και στή θελκτικότητά του. [...] Ή εξαιρετική φιλολογική επιμέλεια του Δ. Άρμάου και ή κλασική εικονογράφηση του J. Flaxman συμβάλλουν σέ μια πραγματικά έλκυστική έκδοση. Ν [ Ι Κ Ο Σ ] Ξ Υ Δ Α Κ Η Σ , Καθημερινή 'Ολοκληρώνουμε μέ τήν εύχή νά καταστεί δυνατή ή διδακτική άξιοποίηση της Μεταγραφής άπό τό αρμόδιο οργανο του υπουργείου Παιδείας (Π.Ι.), γιατί [...] γιά τόν διδάσκοντα άποτελεΐ πολύτιμο βοήθημα και γιά τόν αναγνώστη γενικώς μιά αβίαστη και εύχάριστη γνωριμία μέ τόν 'Όμηρο. ΚΥΡΙΑΚΗ

ΔΟΛΙΑ,

Δρ. Φιλολογίας, Σχολική Σύμβουλος, Καθημερινή

ΚΥΚΛΟΦΟΡΗΣΕ

ΟΜΗΡΟΥ

ΟΔΥΣΣΕΙΑ

ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΑ ΕΛΙΖΑΜΠΕΘ ΓΚΑΣΚΕΛ

Ρουθ Χριστουγεννιάτικη Θύελλα καΐ Λιακάδα ΑΦΡΑ ΜΠΕΝ

^Οροννόκο ΤΖΕΪΝ ΟΣΤΙΝ

Κάθριν ΑΕΩΝ ΤΟΛΣΤΟΪ

Πόση Γη χρειάζεται δ 'Άνθρωπος ^Από Τί ζουν οι 'Άνθρωποι ΒΙΛΧΕΛΜ ΧΑΟΥΦ

Ή Παγερή Καρδιά Ε.Τ.Α. ΧΟΦΜΑΝ

Κρέσπελ και Άντωνία ΤΖΟΡΤΖ ΕΛΙΟΤ

Σίλας Μάρνερ ΔΩΡΑ ΚΑΡΑΦΥΛΛΗ

Τα κατ' Οίκον ΝΙΚΟΣ ΠΑΠΑΝΑΣΤΟΥ

Τοξο Μεγίστου Κυκλου Θαλασσινές Λοξοδρομίες ΕΥΗ ΒΟΥΛΓΑΡΑΚΗ-ΠΙΣΙΝΑ

Ό ^Εραστής