Ο Υλικός Πολιτισμός τομος Β

FERNAND BRAUDEL

f/lAIKO"£ tJ'ljOAITI"£MO"£, OIKONOMIA & XAllITAAI"£MO"£ (lSo~ -18o~ aiwva~)

TOMO:£ B'

TA nAIXNIAIA TH!: !:YNAAAAfH!:

ArpOTIKH TPAnEZA un; EAAAilOE A.E. AeHNA 1998

YAIKO:E nOAITI:EMO:E, OIKONOMIA KAI KAnITAAI:EMO:E TopoS B

FERNAND BRAUDEL '[ii~

ralllKftf; 'AKa6npias

'YA1K6£ IIoAlTwp6£, OiKoVOpta Kat KarmaAwp6£ 05°, - 18°' aiwva£) TopoS B

TA

rrAlXNI~IA

TH2: 2:YNAAAArH2:

I

I I

METAPALH: IAIIIIIOE .ll.PAKONTAEI.II.HE EIIIMEAEIA: KOETAE TEITAPAKHE

I1\I

ArpOTIKH TPAIIEZA TH2: Ei\i\M02: A.E. A0HNA 1998

Ti'{AoS npcu'{o'{imou; CivliIisatloll materielle, economie et capitalisme, XVe - XVII Ie siecJe tome II Les Jeux de l' Echange

© Copyright yui TI1V EAAnvlKfl eKboon: 'AyponK!l Tpon£(;a 'E:\'A
ISBN set 960-8405-12-2 ISBN TB 960-8405-14-9

Lrov Pierre Gourou, tlJ, lv6e,{;n 6WArl, ciycinn,

7

,•... :'t

TIQ6AOYO<;

v oAn itmv TOOO orrAa, aa l:A~ya on (, TOpOS mhos e~V 'rnv Kant'taAto'tuol opaon. Alrrn it dKova TOU rroAu@p0tpOu mnnofi nrrooioet apKeTQ. KaACt ,(flV npaypaTtKO'fntu, Tovi~ovTas 'to OU)'KeKplptvo vonpfi '(nb' METU{:U «uAtKii£ {~ii£» (pi: T!lV evvota 'tii~ noli! oTOlxelwbous olKovopi(l~;) Kai Ol.KOYOptltD.£ ~U)ft£, 'to ntoio tnmpiir;) nOll oev elvat ouvexes, uAonou:.hat at XlAta6eS oEun::peuoVTo anveia: ayopts:, epyaonipm, lltKpopaya~a ... AutO. TO. onpeia elvQI '{QuT6.xpova Kai 'ropt{;: ano Tn pia nAeup6. n olKOVOptKri ~6)n pi: tis ouvaUayts: TUS, ta yopioPQ-ru '(n~, TO: onpeia-I<.AElOui Kat Ta avwn:pu opyava '£n£, 'tel epllOptK6. K£vrpa, TO xpnpatWniplU, tis epnoponovny6pet£. 'AnD nlv GAAn rrAeupu, n «UAlK:U

A

~wii",

n pn OlKovopia, OTa BaOaVlOTIKU llXaiOl.u Tn!; Otl'rapK€tQS, 'H OiKOtl.PX'~et aTo KQn;''I'At Tn, civroAAoKW''', d{;tar;. 'EntotU)~o oT6 &eun:po topo va
VOP'U

9

IIp6JoyoS

VIKOTn'fe:;; Kal "tou£ llflXOVWpous, eva do~s yEvlKn~ oiKoVOIJtKDb iV avavrtppnTu)V 6Angel6)v, XUlpis: eVTouTOl£ IT tv A6y~ yEViKD iaro~ pia va elvat anOAuta oKptl}.ilS) X(J)piS it TUnOA-oyia noil rrpoT£tveTQ1. va dvat UVQvdppn"Cn Kat KUpiwS xoopts va Elvat rrAnpnt;) xwpiS ,.0 povriAo va pnopei OTO eAaXto"to va pa9npanKonomeet Kat va tnuAn6c:U'te'i, X(Vpi, n ypappatllw Va !lii, liiVE< TO KAnlii plii£ YA@ooas ii tvo, OiKOY0!llKoD .AoYOU 1 pe tflV npoi.in6Geon on lnpiaTatat 'feTotO£ hoyeS Kai on napaptvet 000 xpcla'e.tat Q:VaAAotwTOS peon 01:0 xpove Kat OT6 XWPO, XOV6ptKU. np6KetTat yui Jlto. rrpoomiGEtpo eivm T6cro. nOli lXel Ruveis "fiiv tvrull(J)on OTt npoBolvel OX! ot (mAts oUYKpioE!£ oeooptv(Ov lpnetptwv, nov npoKuntouv KU't'Q tuX!!, aAAa axe-8ov Qt nctpapo'nopmiS. "Etp'nasa t'Wt eva 81BAto QVQPcau o'tD.v iotopta, nphnn epllveUotpta, Kat Tis QUBS Gv6p(J)ntcr't1Kt~ El1tCITllp£S. :E' autn TXlv Q.vnnapagean o.vapeou oto POVTtAo Kat 'CtlV napanipnon, EKe-tVQ 'to 6n010 (Juvuvrnoa enuvetAnppCVWS E1V01 n inil.l0'V'TI QVTieeon QVGpeoa otnv KaVOVlKtl Kai ou)(Ya EJlnetpIKtl avtalluK'tUOl OiKovopia (KUTCt TOV 180 ai
Tn

]0

Yl(6lV. '0 KanlTaA1.0p6t;;~ evas KOlVCVv\K6£ napaOnlOpOSI UhAOT{: avano~ ipEUKTOS Kat allote 0Xl, om.!)}; TCOOl (iUOl. 'YITIlpXet tv OAtYOlt pHi iep
GVhl'repOl opO\pot atv 6a pnopouoav va unap£ouv xoopis TOUS Kat~tepou£ nav(,) OTOll!; onoioDS otnpi.{ovTat. TeAob1 a~ pnv ~eXValle on KO'(6) un6 TO enin€.oo T&V ouvaUoY61v I)pioKe'tol Kani toU~ ai~ves TOU TIaAOtO"u Kae£ot~tOs n mo nUKVn ~wvn, Exeivn nou 6vol.laoa uAlKn 'UJtl illehpel Ka!uJTEpn~ tK'Ppaon~.

'AUa 6 o.vayv~oTnb 96. pnopouoE KUAAW'fQ va lXet uvnppno£l£ - lItO

nollES K01 (mo oaes

eo elXE Yla 'fO aepa TllS uVTieeon~ aVo.pEoa atous

nOAlJilp19pou£ 6pO'l'OlJ£ Tit£ oiKoVOl'tuG - EII£lon )(pnoll'onOlOi TIl Ae~n Ka1IfraAraJlO~ Yla va UnOOnAhl(JU:) TOV q,mAotepo opoq)O. 'H Ai:{;n KamTaAWp6S tp~avi~&Tat OTnv OOUV avaopOptKo. nl ITpOBAnpnTn '(OUb Kat ttf; neptooou£ '[ouS: 6 'EKuTOVTaetns nOAePO£l n 'Avuytvvnon, () OupavtopoSJ MeTo.ppu8pton ... fto. Gun) ~6>vn, nov Bt.v elvat npaypottKfl OtKovopia 'fitS ayopa~t 0.1.;\0. '(000 OUX'Va 6 yvnoto£ o.v,-lAoYOb t:ll~, pou xpelU~6tav pta l
n

Tn

n

11

i

I,

Kut OTO TtAoS toov KOU(a}V pas. "Eva n:AEutuio Keq>MUW, TO nt6 cmopaitnTo otX(vS illo, ..'U Kotv(o)via ii To <.WVOAQ T6)V cruV01."ui01.o TilS KOtVU>VtKfl£ npaypa'tl:KOTuta~, eKT6£ TOU onolou 'rinOT£ atv

va

pnopEi tX£l TlIV nMpn onpaola TOU. 'AAAa 'fO vo. nEptypntpEt, va avaA:uEl, vil ouYKpivEl, va Etnyd I{avEis, onpai.vEt OTt TonoeETEi OAO KGl. nte ouxva EKTO£ Tii£ iOTOPU(n~ ihpnynon~ o,'rt ayvod Ii OTt bloomi eTol xwpis: hOYO 'Ht ouytxeta T'&W iOTOPlKhlV xpOVtUv. "OIJV axp.ftQ'rf;)v, Kai Kpatouo£ povo T6 '[8A£lJTa-to t OTO onoio v6pt~e Ott eixt: 6pei tnt'ftAovb niv Ka6apo'tnTU Ked ,[flv imAorma Tn;; ypappiis TOU. "'tv e!pat I> 'Avpl MaTis, OUOTUX;;, Ka, tnlon£ Btv dpat O(yo'Opo£ OTt n 'tu.etlTu(u pOl! ypaqJfl elVQt n ute Ku9apn, n nt6 oU}l!.pwvn pi aUTO noil OKelpTOpat ii noil eUlxetpW va OK8q)'(&. no. vo. napnyopnBw enaveAa6a OT6v euoTo pOU Tn tppaon tvos .~ AyyAOU iOTOptKOU, 'tou Frederick W. Maitland (1887), OTt uanAOTn'fQ elVat TO anpe.io i:KKtVnOn£t aAhU 6 oKonoswl) KUt Kuno't£, pt Aiyn tUXn, {) TeAlKOS npooplOjlO£,

otv

ano

n

12

oev

1 ,

KE
To epyuA£lu tii~ ouvulluyii~

.H ~ouv

otKovopta eK npC:rrn!; (HVECt)~ 0UV.tO'CQTQt ·ot QUO TEpaonou~ TOpEt£:: cnnv rropayc.>yn Kat TllV KQtQVo.Awon. TO. rrQVTQ 6AoKAnp@YQY,[at Kat t£avEpi~ovrQ1 pi. nlv KQTQVCtAC,>Oll, TO. IIQVTQ apxi£avapxi~ouv

pi; nlv IIopaywyri. "Mul Kotvwvia, ypcllpa 6 Map£l J UAAa oun: Kat va KQTQVQA6>VEI»_ KOlvorunn uAit8ElO, '0 llpouvrov AEEI OXeb6v T6 10to npaypo, OTav 010n:ivEtat OTt n £1'yooio Koi n 51OTpotpn e1Vat 6 POVD£: tpovep6£ OKOIIO£: TOU av8pwnou. MeTQ£U n';}v QUO QilT{;)v KOOpu)V, opc.>£, rrQPEpBaAAETat Eva£: TPi'rO£, on:vo£ a.\.Aa ~Ct}np6£ oav rro,[(lpI, 6vayvc.>piot}lO£ Kat mho£: tnton£ pi: TllV np(irrn pano.: it ouvallayn, ii, av etAEn:, n OiKOYopia TIl£: ayo1'a£ - nou e.lVQl (lTeAn£, aouvExn£, aUa nOn ITc:ptopWTtKIl yui TIl XpovlKn nepiooo TWV ai~voov nov e~eT(i~el auto TO B1BAio Kai aiyoupa enavaOTaturn.. :EE Eva oUVOAO nou Teivel enipova npo~ pHi pnxavlKn ioopponia, ana Tnv anoia anopaKpuveTOl povo Kai povo yui va EnavEA8el 0' aUTIlv, n ouvaAAayn anoteAd TOV TopEa Tn~ aAAayn~ Kui TWV veooTeplopwv. '0 Mo.p~ Tnv api~el W£ Tn Olpaipa Tn~ KuKAOlpopia~\ EKlPpaOn nov entptvoo va' 8eoopw entTuxn. Xoopi~ aplP1BoAia, n At~n KUKAocpopia, npoepx6pevn ana Tn lPUOloAoyia Kai Eq)Qppo~opevn oTnv OiKovopia'\ KaAunTEt Ouyxpovoo~ noAAo. npaypaTa. "Av ntOTElPoUPE TOV G. Schelle\ TOV EKOotn TWV 'Al1cIVnuV TOU Turgot, a TeAeUTaio£ OKetpTOTav va' ouvSEOet pia IIpaYJ1areia nepi rrl~ KVKAocpopia~, unou ea plAouoe YUl Tp6.nE~e£,

Bev

Kat

}lIIOrEt: va o'[oponlOEt va napaYEI,

13

r

To ipyaAela Tii, auva,uayil,

t

Yl(i TO ouotnpa TOU Law, -yul TiS nlOt~Oe{bl YUl '(0 ouvUMoY}Jo') yta "to tpn6plO} TeAOb yHi TflV nOAutEAeta, on:\Gon yto. {JAn OXefioy TflV OiKOyopia etm OllWS Tt1V Evvoouoav tou;, Mnn!.lS OP(;}~ KU\ onpepa (, opos OiKDYOpia Tiif; ayopa~ Sty lXet anOKtflOel pta eupun:pn onpaoia, nov ~Enepvael Kuto. nOAl; T.I1v arrAn !YVOUl Tii£ KUKAmpopias Kat 'Cns OUVGA~ Aayii£S; TpeiS ROOPOt AQmov. L'tOV np(;)to 'ropo airriis; Tnb epyaoi.uG, Ohloape npotepCU01'fl''t'O onlY KU"tuvaA(;}on. LTa KetpaAata nou GKOAoueoiN, air aoxoJrn90upe pi; "Iv KuKAo<popia. T6 MOKoAn npoBAnpuTO TftS napafi yU}yii~ 80. tpeouv TeAeu'ruia • Mv pnopei KuydS va apvnSei OtOY Mapt KGi ot6v fipouvt6v on Ta npoSXDpa1:a Ulna elvat 'tu nUl OnpUV'flKU, 'Alia YHI 'COV lOTOptKO, nov eiVat lvu~ dVQOPOptKO£ lIupu1'npnms, elvul

va dPXlOEl imo

Tt1V napaywyn, 'fOpea <WYK£XUpEVO. 'H KUKAOtpopia uV'fi9t:TO £xt1 TO nAeOvEK'rnpn va npoOtpepe'rol eUKOAa <JtflV napanipnon. KnO£ti peou tnt KtVttTat) QUa Kui KUVEl tpavepts ti.S KtVnOUOKOAO

ot:1t TOU. '0 S6pu6oS t&>v ayop(;)v tptOV£t Xpi.S O'rptBA(')on 01':0 au'tlo pusMnopw, Xo>pis va QKouyttal aAa~OVtK6, vo: ~ayaVnKpUOUl 'TOUS peynA€'pnopous Kai touS 11E:·rQrrpUTe£ otnv MaTtia TOU Rialto 'rnb BevE'tlas, yupw OTCt 1530, ano T6. nup6:Supo 'toil aIn'tlou TOU 'Apetlv9\J, an' onou tKeivo~ anoAup6avet pe:pB6tovras mho to Ku9npeplVo 600110'1, Mnop@ va pnG>, yitp(') o'to. 1688 Kai o.KOpn vwpiTepa~ crr6 Xpnpanonipto TOU "ApOT~PVTap Kni va I'll X,,961. aKOpn Kat vo. nai~"'. 96 Meya, X",ptS; nOAAn ;>"o.On. '0 George Gurvitch 60. dXe api;GwS va aVnT6.~el n';'$ lI;n elval eVKo..lo OTI1Y napanlpnan KtVOUYEUet elvOl apEAntEo Kat OEurepeuov. 1l.tv elpn\ TOOO oiyoupo~ Kai Sev YOllitw <>T!. 6 Turgot, Ctvnp£ToonitovTOS TO "crUvOAO Tnt olKovopias 'rOll KatpoU toU, eKave tV'rEAGl£ AaGoS; oivo~ v'to£ to npoficuS10PO OlDV KUKAoqmpta. Kai fnet'ra , TO OTt it ytvvnan 'roi) KaIJ1TUAWPOU dvat OU:VO cruv6eoepevn pi tn ouvaUayn, a11to etVat apehnTto; TUoS, napayU}yn onpa.ivel KQTOP£pwp6S TnS tpyooios Kat upo oi dvOp(.o)not elvat avaYKuoT1KU KaTQOtKaOpevOl ani. OUvQA.,\oyn. >E~aAAOU nOt()h oKetp'fO'tClV npaypO'rlKO va pet~(}tt TO roAO Tfts ayopas; "'Eo-tcu Kai Ot01xet/:i)on£~ n dyorn elvm 0 KaT' i:foxnv Tonos tfts npoocpopil£ Kat 'rnb 'Vitnon£) TflS npootpuyftS OTOV aAAOV, X(;}pi£ TOV 6nota bev So. unnpxe. OlKovopia pi: ouvn9to]lE.vn anpooia TilS Ai:~ns, ",\Au ]lOVO pl6 ~Wll neplOplopi;vll (ilvu£ "AyyAo, eo f;Aey~ embedded) O'rflV ot'rrapKtlO ii m:n pn OiKovopia. 'H ayopa elv(u pta aneAeu6tp(J)oll, eva (ivOlypa, n npootyylOn ev6s iliou KOOPOU, Rival va o.vei:>£l Koveis onlY entt.paVeta Kai va trnnAeuoel. 'H opacnnptolnTo T(i)V dvSpwnv, 'f() nAe6vaopa nou aVTOAAo.oaouv, nepvaet atya O1ya ano OUTi1 'HI mevrl p(,}ypn, pE tpono 'tooo BUOKOAO, apXl1{(i, ocm KOt it Ko.PnAOS 'rft£ 'AyiaS fpmpiis anD Tiiv tpunG tfts BeAovas, "EnetTO 'ra avoiypata 6u:upuvOnKav, noAAon1amaOtnKav' n KOlv(')via tYlVE, eKEi nou it Koupoa TEAetwvet, pta "KOtvWVta yevtK£Ullevnb aybpii b ,,6. 'EKet noil n Koupaa TE.Ael6>Vet. apa noAU apya, 1(Oi. nOTE, QVaAoya llt 'fib bU1tpOp££ neptOXE b ! KOTO 'tflV iotO. .xpovOAoyia ii lJE t6v tOtO tpono. Mv imapXEI Aomov }lta anXn Kal ypapplKn iotopia 'tiiS avanTu{;u£ T{;)V ayop&.v. 'EB&> t6 nopaOOOlOKo, TO apxa'i-

va

aa

Tn

14

I

ra epYilAeia T11;:; ouvallayn;:;

KO) 1'6 oUyx.pOVO, TO nOAU <JU)'XP0VO, Ba5t~ouv "ACtt RAGl. GK6pn Kat onpepa. Oi OnpaVTlKES dKOVZb: s:lvm 6i:BmQ WKOAO va npooeyyto'tofiv KUt va cruYK&VTP(i)90UV, o}[1. O]l(i)£ Kat va tKnpn90uv of ptv crt oxton pi 'ft~ 8t, UKopa Kat QV auto eupopa Tl1V rrpovoplOKn rrepirrru)(JU til£ Eupoonn~. Mnnbl'f; Gunl fl, npOttooYU1ytKn KGta Kimmov '(pono, QUOKO.A.iU 6tpd-

A£TU1. wione:; 01'6 ysyov6S on 'to neoio rrapm:npnon£ pac:; ano toV 150 Kl!; tov 180 ut~Vt1 dvat ltvenapKts OKOPfl w£ npoc:; Tn OtapK£ta Tau; To iOEwoes nEolo napa'nlpnon£ aa tnperrE va tKTt1VET{ll OE 07\.££ tis ayopes

TOU K6apQu, ano TiS Kata6oA€S TOue; w£ 'rib pepes pas- ElvOl 6 Tepcio'r1.os eKeivo£ XhlPO£ nOll i:miip~e 0'£0 napeA-Sov (lv'nKsipevo tOU dKOVOKAOOTlKofi ITaeOUS '{QU Karl Polanyj'. 'A.AAa elVat Suva:r6v va uuprreptA6Boupe of; pia Kai povo pel>.trn ;:is '!'wl)o-ayopes Tii£ Itpxa1as BaBul>.o,vaS, tit KUKAt>potu ouvaMayiis '(~v npW'loy6vwv (ITa onpeptva vnota Trobriand Kot o'ri£ ayopEf; Tn£ peOU1WVU{.iiS Ka! npofnollnxavuu'is Evpc.:mns; ftt.v

d}Jm anOAU1:Q: mmelOptvo!,;, TIaV'Cws, ipEtS Stv Ott nepl0pW'fOUp£ £K rIpootpiou ot yeVtKts eppnvelef;_ ea. opxiooupe m::Plypat:pOVTUS, IIpGnQ '{flV EiJpffinn, ouoH~6n puprupia noil yvc»pi~OU}lE KaXun~pa. I:'rn (JUvtXEm, to: j..ul-Eup
15

Hen..'! in. il riqJUpn TOU Rialto. nimKrfS' TOU Carpaccio, 1494. (BLT(:Tia, :4KooIljJia, RJlui Giral1dwl/.

16

H EYPOIIH: TA fPAl'lAZIA ETO KATOTATO OPIO TON EYNAAAArON

..A£ £€KtvnOOlJpt Aotrr6v ano '(flV EUphliln. ElvQ.\ auto nov onO}JQKpUVe non npiv ano TOV 150 ai~va. 1:'n I1AtOV apXGIKo oxnpaTQ lJuvuUayn£;. ot npes nov yv@pi(oupe Ii tWY onotO)v ilIIOtvta~6paaTt: "(flV tlnap~n dvm, ano tov 120 aiwva. npes Kupatvopeve.£;IO: an60et£n on lJnapxOuv non ;icruyxpove~» ayopf:f; nou pnopofrv, eUKmptUKu) ouvoeopEvEb 01 pi:v pit

••- _ .

5~ ,, ,

l:mipr

~-~..

tPaoo.tOKla

0/ •••••• .,.

nptlJ}l1l

... ----

KprOdpl

--+--

4;-' 3

1. IIPllIMOTHTA roN AIAKYMANJ:EtlN TnN TlMllN J:THN ATrAlA Ko,a TOV D. L. Farmer, "Some Prices Fluctuations in Angevin England", The Economic History Review, 1956-1957. Q. 39, 'BmanpalvErCft 'rQurOXPOvll avoDO!; rwv -npiJv T6h-~ owrpopuw 6npnrplClK6JV pera duo ri~ KUKiS oO&:li£' roii STOV b 1201.

n

1:l£ ot, va 0XnpuTIOOUV ouot11patu, QeOp01.i~, uno no>..n of.: !loAn. TIpa.K'tlKU, povo 01. n6Aet~ Kat 01 Ku>pon6hc(£ Ota9tTouv n;AtKQ. ayoPE£. 'EAuXlOTE£ dvat oi ayopE£ crt XU>PHl lI TOV 150 uiwva Ka1! onou unapxouv, ClfiOU:AOUv UpeAnt'€a n0001Ui(l. TJ nbAn Tn£; Avon£; KQTUBpoXGlOE Hi rruVTG, urr6t'a~e Ta nana
TUS_
ypay6.~tu

'tfiS u ,

17

To epyoAela Tn, avvaAAayn,

KaVOV1Ki!; dyope!; Orr01!; 01 anp£plVe, 'Ayopi:S pi:

O,[OlXElcilon -rOU b poptpn uq;iO"fUVTat OKopn Kat onpepa, yta AlYO Kai QVQouo'tnvoV'rut crt. cruYKeKptllt:VE£ lli:pe~, pnpoo'[o: anl. paTta PO!;, oni ouvn9wpeva pepn TWV n6AEhlV }JOS, pi TiS !.puoapies TOll~, TOV lmeAU touS> Tl£ tplhtl":; Kat Ta tpPEOl{Q tp6tptpa. TOU~. Kai OT6 napeA96v li:rav rre-pinOD Ot lOU:S: peplKot miYKOl, pta TtvTQ yui '(n Bpoxn, PUl Sion apl9pnpevnlJ. YU1 Kite£. nC:)Ann} npoKoaoplOpi:vn} KOTGx(')pnptvn KUTUAA.n.AO, nou inpene va nXnTn

e{;atpaV{~OVTm

pwOel oup!VCrlva pi: T1£ urrannaets '[V, eva nAiiOof; cryopao1:&v Kat ptll ITAnB6>pa UV9pOOIIOOV rrou tVU)po~d) eva npoAETOptG'tO otecrnaplJtvo Kat opU01:nplO: yuvalt\£S nov KCleap{~OlJV Jlnt~t~ Ala - q>nplollEves w£ 66epanEtrru KouToOpnOA£{; - > eKoop£iS ButpaXH.7>v H (Tli Bu'tpaX1o qnuvouv OTI) reveun Kui oro IlupiOll11.pOptwpevo ot POlJ-

Mpm), "X9o'l'OPOt, OKoumOtapnOES, apa~a6ES, IlwAmt, 1\ IlWXnTfltES n1S apnuX1'ii£~ ~lnaopev01 ileyKTeS nou p£To6tBa~ouv ana na"(tpa of. yto TO aeXto. ypmpelo TOU£, peTonpo:n:£:, Kal Qvuyv<x>piatJlOl ano ~lb tpop£ott~ tou~ XWPlQ:t££ Kat xwpto:nooEf;. nO'CES' nou KnVOUV 'Co. qI~V1a ,,(OU£, imn-

peTptes nou 'to. Kovovif:0uv (Ku9w£ Aeve Ko.i. ~avaAtve Ot IIAOUOlO1) va KAtBouv efTa tpt>VlO (ea eAeye: Kovei£ 01'\ "KOAfYWVOUV tov qruAAoll)16, apTOnotot nou nODA-nVc. q}{.,)pi XovopIKa, KpeonG>A££ nou oi n:pao'flot nayKOl 'touS nupepnooi'ouv '£ttV KUI<.A.Otp0plU ot op6pou£ Kai at: nAanjes, xovopillIlOPOl (epnopm qlUplGJV, ruplOV Kat BmJTtJpou)l1, donpOKTopeS 4l0pUlV. TeAos, nuvrou ap0010optVo. el1nopeupaTo, KOPPCl'rt:-r BOll1:UPO, ou>poi AoxaVtK(;)V Kat TUptWV, tpPOU'TO, ;.paplO oe BpCllpovepa, enpapa'to, Kpto~ nou () xo.cro.nns TepQXt~et i:nlTonou, anOUAnTO BtBAta nou '[(1 TUTI,fHl.nlKOUb 6.pyaA£toU~. AUTn it (}'COtxetwonG ayop6 otatnpstTm anapo.AAoX'rn btu peo-ou t(;)v ai6>v6)v, umpaAhlG inelOitt }-Ie '[II pcupaAea Tn!; anAOt11TO, elvQt a~£ntpa­ j

o'tn Yia Tn tppeaKU , UV Kat eUOAAOlunG, Tpotplpa nou olagen:l, rpepptvo KaTEueelov ano yenovIKOU£ pnostoes Kat oypOU£". Kae
anaT£i,;. ElVat OllCU£ Kat 6 filO 8ixmo~; To BI.8A.io rGiv 'ErrayysApdr41v TOU MnouaAOl (ypoppevo YUP"' UTa 1270)W ' " Ae" pt sl''l'Q(m: ,,'Eneton T6 61KOlO elVal va qYfGVOUV TO. Tp6qnllQ otnv ayopa Kat eKe! va tAeYXETut
dvat K(lAU 1:m" VOPltJU ii 0Xl (. .. ) enelon Gtll otaKivnan 'twv rrpoYovTU>V nOD nu>AouvTa.l AEl'fUl nwAti'rat emTonou, n,T! 6.yopa~eTm napaXapBUVeTUl Kat 'rQ.KTOn01ehul aUToo1'tYJ.leL 'H IIlOTwcm nui~el

'~

18

,,

Td

ipya.r\cia Ti1h'

auvaAAayfj~

SACtXlO'tO p6AO ann Tn put oyapa 0t11V iiAA.n12, Airro£ {) naAQlCna'rOS tpono~ auvallaYfl b ttpappo~6'(ay iion oniv rJollnnia, utItV YOuna n OTl) P(,)-

patKIl Timgad Kat paA-tOTa ai&VE!;;, XlAte'flE£ upiv: it apxaia 'EUci6a dXe "fib ayopE£ ,[II£, onhl b Kal n opxain Kiva Ka{ n Ai:yuu'fo£, TWV v onot<.Ov n 'rasn npo£:tVOUOt KUTunAnEn napa tn petplQ,[II"fU -'r&.v OUVaAAUYOOy2<;, Ltnv AtelOnta Ot KUTuBoAes 'rOOY ayopooy XclVOV'tCH oto oKo'niol tou Xp6vou 21i.

Oi ayopts "Tis nCALtS yivovtm yevlKa pia Ii QUO <popts TnV tB&opaba, rtci va aVEtpobtaoTouv} nptrre1 it urrm9pos va tXEl to xpovo va rrapayel Kcti va OUYKi.VTpWVet eoc;,olpa .Kat va llflopet va 01aSen:l yui nwAnOn eva pepof; dno '((1. bnptOupynj1Q,(Q '((;)v XeptwV tns (KU'ra IIpo'(tpnan tpTlayptva ana )'UVatKe~). LTl£, peyuAe!; noAelS, elVat OAnae-la, 01 a.yopt~ 'te1.vQUY va yivouv KaenpEplvl~. "'E'rat lytV£ Kat 0'(0 TIaplOl onou apXlKU (Kat <JUXVU yta npOK1:tKODS AOYOU£) lnpene va yivovtat povo T1.£ T£T6 uta 27. :Ei: KaeE nepinTU)on, neplO6tKt£ ii p6VIP€S, ninE£"ot OTOlxetMOetS ayopts avupEoa oTnv unmSpo Kai "(flv nO,An, peTO" aptBp6 TOUS Ka1. TllV aKaTunauo'rn enavCtAnl.J1n '[ouS, aVTtnpooU)n,f;U~ ouv tn peyaA(JTepn an6 oks li£ VV"''''''£ auvo.AAay"s, limos enetH\p(lVe Kai 6 "AvTap Epie, Ol apxt£ t"'v nOAewv t§lAAou niipav (>TO XtptO mu£ o'[u9€pu '(Iiv opy6.vhlon Kai TllV tniBAetpn TOUS: YI' uitCES n'(ctv Sepa ~<.O­ nKo, Oi nAn01Bon:pe£ uPXtS elval tKei.VeS nou npwpouv ypnyopu} puSlli~olJV Kal tnlBAtrrouv UIIO KOV'ra tl£, llj1t£. L.'nl :£1K£.\1.0, tlV KaIIotO£ IH.uAnTns cmorrtloet npn avci)'t£pn io'[(~ Kat KQ'(a eva grano anD rnv npoKaSOptapevn) pnopet 6aupamo va KOTGOtKamcl ot KOtaVOYKUOTtKa

tpya! reyov6s nou cruvtBn OTt,; :2 'IouAtou Toil 1611 9noav va t<:avouv rropaBuon Yla

Tphn tpopa "ptXTnKav OlXU>£ IloilO. noUa o.n6 eva Kapa, oepevOl pi: OKotVUl. Xtlpon660pa oav AOUKaVtKu». 'H rrpaKttKfl Q\)'ul Kapoho, lii, 'OpXeavn£ civet OlOUS iwtuvoP1KOUS oleUeUvte£ 1'6 otKolt.)pa vo i::Atyxouv attpvlolO Kat enlTOfIOU TOU~ apTonolOUS. 'H ouvn:xvia DEY 90. netuxet TflV KQnipynon 'tnt; nOlvll£, napa .!lOVO 01:6

1602, 'AJv\VIKl1S SWll£. 'EKei OUvaV'HOUVTOl 01 Qv6pwnot, i:ltet auVEVVOOUvTat, £Kd S'pi~OvrUl, EKei KU'rO-

19

Td epyo.Aela rns auvaAAayns

Anyouv uno ti£ 6.nt.1At~ (HO XfunIlpatu' tKe'i onpmupYOUVTat t.ncwoola nOD exolJv (Jav erroKoAOUeO O!Ke£; nOD anOKGAuntOUV OUVeVOXou£, iKei nupcpBalvouv, av Kat onovLQ) Ot m:pinOAot, aeaponKE£ OlYOUPU uAAG Kat rrpooeK'rlKi:£301 eKE! OtGKtvOUV't'Ot Ot KutVOUpyteS nOA:t'ttKt£ lot£:£ uUa Kai. t6teS naot1s (PUOC(,}£. k'nlV KopUTda lOU Norfolk, OTa 1534) OTn 6npo01o nhOTe1.U TfiS ayopa.s 'toil Fakenham, i:utKpivovrOl 6.volxra Ot evepyete.£ Kai TO. oXtota 'tou SomAta 'EpPtKOU B'31, 'AAAit Kat oe nota uyyAlKn oyopa bev 06 pnopouoapt., Kae~~ TU XPOV1U ru:pvouv. va (u<.Qucoupe TOUS nuptvou£: ADYOUS tG)v tepOKnpUK())V; auto 10 tuaiaenTo UAlieoS 6pioKETOl £Kel yHi eva owp6 ai-des, OKopn Kat Ttb uta KOAoupo~ oipen:£. 'H oyopa npoTt}la'(at ~b '((mOS E.nayyeAJlunK(;}V UAAa Kat OiKOY£VCtaK(;}V ouptpuWtGw. «LTO Giffoni filS E.nopx{as Lo.A.tpVO, KOTU TOV 150 nl6>vn, 6Xenoupe UTU KU,o.OTtXU tG)v o-UpBOAOlOYpCUP(,,)v Ott pepu Tns uyopu~, tK'rOS an-o 'niv n~An()n 'tpotptpWV Kut llpol:ovnnv fil b TOntKii& 6toTl':XViabl anpeH~v£'(at Eva uq1fl.hoTCPO nooooto (uno To ouvnet~ optvo) OU}160haiUlV ayopom.uAIloiu£; oiKonlowv t e.P'PUU.UTtKWV 11loOoom> (O}V. ow.pewv, oup80Aai@v yapou Kat rrpotKOO1Jptp6>v(,)v ..~l. Tu mlvTo e.ntTU,XUVOVlut peo(t) Til!; ayopu!; Kat 01. 6oUAt::uts T(;)V puya~lt',>vj fiOhU AOytKU I P&YOA@VOUV Kui atl'(eb . "ET01 6 William Stout, nov OtaTnpet paya'i

tn

flapior, n oyopa tp
20

Tci ipyaAGla Tn~' ouvallayns

(}T6 A6vKQO'rep Tilt 'AyyAia£! oni "(CAn 1'0'0 180u ai@va, nuipvEI npoo9E'(ou£ BonGollS «011 the market and fair days"JJ. l1poqmv6>£ npOKE1.Tm VUI yevlKo Kavova. Me niv rrpoUn60eon Bt8utu on Ttl pava~Hl oEv KAeiVOUV ut'rtenayyeA'tu, OIlt:.:l!; aupBuivel at tillE£ n6AEl~, 'rib pepef; IlOV yivETm oyapa n navny(lptJ4 • 'H ooq>tu T(;}V nap01.pl&>v anooelKvUEl noem Ii. ayopa n:rav TonoOETnpevn onlv Kopola pta~ ~wfiS eAeUe,pWY OXto,WY. Nit l"ptKa nopuoeiyPUTO,lS: "oAo nUlAouvTUl onlv oyopa, BK'tOS uno '[[1 Ol(,}IiltA.ll tpp6vnafl Kui Tflv 'tq.nt». «"Onolo£ oyopu~el 1:6 qJOPl (,val pili avere amici in piazza che dena!'; nella C8ssa», «elval npo'ttpotepo ,ya iXE~ tptAouS otny ayopa napa xpnpaLQ OtO O£YTOUKt TOU». To va Ctv'[t(ntKETat Kavel£ OTOU£ netpaOllOU£ Tfib ayopu£, EtVQ1 npaypu'rtKo. ampa YUl 'riS mJyxpove~ napo6oo£tf; tn~ AaXOllens. !<E'tov nt»An'Ct1 nov qJ{Uva'Et 'IEAa v ayopcloe.t~/1 eo. £lOCl1 tpPOV1po£: Kui 06 anav-r0S: lIotv ~ooeu(() nEploaotEpa ailO Daa eX('}!' ,.36.

01

ayape, rrAn8aivouv

Koi t{),;tD1KeVOVTOl 'AKoAOUOo,VTOS TO puep6 tow nOAE6lv, ai ayop., peyaAo,vouv po" TOu b . II.\nSaiYQuv, enEKTetVovrat ClTOUS aOTtKOUS X6>pOU~, no.v dvat no~ AU anNoi yui va Tis: X(i,}peaouv. Kat KUOW£ avttnp0(JUlneuouv TtlV nopeia Toil £KOlJYXPOVWlloil, n TQxUTnTO TOUS: otv tntotxeT01 Kuvevo£ d6ou£ ipIIOOlO. 'EntJ)ilhAOUV unpwpflTl 'rtl tpaoapia To.US J TiS BPUlptt£ TOUS, TO. tuipovu <ff7, ot UOA-lOi Op(i,)£ TDnm OUYKEVTP@OE{,}V, oTnv Kup8t6: TQV n6A!:U)v, Oto'tnp0-uv'fot. Elva! non oAoKA.npn OtaOlKan.:pa,

aMn

uno

VTtV1') aUAn '[ou }leyapou n';}v llm:ptupx&v (MuwS 1718)39, To KUtvOUpytO ot.v QIWXV.tt ,.0 nnAlo. Kni Ko9w£ TO n:txn IJt'fOKlvoUv'fOl OVGAOYU pi tilv eneK'TaOn T&V ouVmKtop(;}v, Ot ayopts", nOD dXav oot.pa i:YK(l"(Qcno8Et OTOV rreptyupo) ~QvaBpioKov'[m pta @paio np(.)ia EVTOf; T&V 'l'elXWV onoD

Koi napaptvouv.

21

I i

I>r6 nOplOl, n BouAtl, oi 'A{;lPOTOUXOt, 6 AlolKnTll£ tfi~ uOTuvopio b (anD to 1667 Kat VEta) npoonaSoiJv aneYVUlopeva va Tib OUYKpamaouv QTO VOptpO OplU. Matata. 'H 60bS Saint-Honore yiVEtat lhOl anpooneAootn, TO 1678! i~atTiOb ptUS «oyopa$; noil eYKUTUOTaenKE aUeaipt:TQ IlAnOlOY KUt lpupoo8ev tou Kpeon(J)AelOU lii~ ouvtexvtas t&v QUinze-Vingts, onlY 056 Saint-Honore, KQt tis ,l1epeb nOD At:1Toupyei nollt~ yuvaiKB~ Kat lleTanpO.Tt(HJeS t Toao ano ,(tlY unat9po 000 Kat ana triY rroAn, eYKa9taTOUY tou£ nOYKous toub Katall£Olb 'rOU 6po}loU KUt tpno6i{:ouv TO nepao}1Q, nap' OTt aino nptnel va }levet rrUVTU eAEugepo Kae~s dVOl eva (mo Ta. nUl nOAuauxvaOTa Kat onpaVTUavepn Kuta;(pnon, UAAU IItlj'; va av'ttpe:Tt.>nlcnet:; 'AnMeuSept.>VOluv eva }ltpof; Ked apemi>S etppa~e eva a..AAo. i:Xe66V ne:vnvta xpOYtG. apyo'repa 1 n P1.Kflt'1 ayopa t&>v Quinze-Vingts, BpioKEtat navto ottl EMon tUb' cupoii oTi£ 28 'Iouviou 'Cou 1714, () aOTuv6po£ Brussel ypcupel o'tov npote)TQll£v6 TOU OTO Chatelet : fiL:itpepa otXTnKO, KUptB, TO. nopanova V01.KOKupai(,)v Tfib ptKpnS ciyopar; TWV Quinze-Vingts, orrOD eIu8Aencu 'tIl olUVOllU qJwptOU, EVQVTtOY yuvmK&v lIOU nWAoiiv oKoupnpl K(d netouv to. crnapa.xva tctlV oKoupnplhlv t npuypa. flOU evoXABi ITOAl\ etQeriob Tfib 116Auvons: nOD anAc:lVe'CGl onlv ayopa. ea n'tuv KOXO va OlOtatete oirtE£ 'rib yuvauu:s va 6a~ouv to. onapaxva ploa at KGAuOta, &on: va to. QOEta~Ouv 01'11 00vtx£tG on) KapO, OTIt.>b Kavouv Kai llE Ta cpA-ouota ano TCJ pIn~i:Ata»41. ntO Q'KGVOaAWOes CtKOpn 1 eneton &KtuhioOSTOl otnv IIAoteia Til~ nayoy1Q~ n1W flaptaiu>v KO'rU Tn 6uipK8l0 tiir; Mey6.Ans 'EBBop66aS, elVa! TO llaCapt TOU Aapowut onlY npaYllo'nKOtn'fo PIa pe:yaAn o.yopa onou 01. lpTCUxoi n ot AIyotepo ~Twxoi :rou IIoptcstou epXOVTQ.l va Kavouv 'fiS npopneel,'; TOU£ O£ xmpopep. Kat crt ,!,"TicS Aop6L 'H 6npooto {uyap,,, i:yKo6iO'fa''('(ll aKOpn Kat 0'[0 vupBnKCl tou 1<.o6e6ptKOU vaoiL Kai yivOV'rat ouv6mnopOt «VOKOU01:Ol, noto£ Sa £uyioet TO. qJWVla TOU rrplv TOV OliiA-aVO TOt!. fivov'fat ellions: Q01:da KQt qxipOEb Kat KAOne:;. Oi tOlE£, ot yaAAIKe~ tppoupts, enttpopnopevES: va OtaTnpouv '['nv Ta£n, otv aupnepupepOV'fG.l KoA.iJT£pu an6 '(OUS illous Kat 01. veKpo6ulpTe:S '[ou yel'(ovlKOU VOOOKOpciou H6te1-Dieu ent6iOOVTat Ge XOVTpoKoppevu aO'reia"l. "OAG. G.lJ'((l op{.)s: bev tpno6i?:.ouv Va xopnyn9ei it 0.6£lQ O'rOV innOTfi Gramont, 'Co 1669, YUl lIlY tYKoToonwn [ltd!; «KatvoupywS ayopas uvalleaa onl N6tp~N'{Ctp Kat OTO vnOl Pallais», KdOe LuBBa'ro ytVOVtOl KatClGTpm{>tKOi auvhlonapoi . :Etnv rIAutei.U, not) e1vm puupn ano TOV K00}10, n(;)s va PUOpiO€l KQVel!'; 'tIl bu.1Buon T&v OpnoKeunKhlv CtKoAOUOtWV n T-rl b QPU{;Os '(:fib BaolAlOOGS43 j pos:, '['OV IIlavouv 01 ayopts:. KoOe: XEtp6>va otn Moaxa. otnv 6 MooxoBu£ nay~VZt, PIKPOpUya'a t napaYKe£l IIOYKOl 1 anlVOVTat nav!!) mov mlyo"'. Etvat n efloxn 'toil :xpovou nou, Kae@~ oi PC;TQtpOptS ytVQYTal eUKoAu pt ch.Kn9pa OTOV nayo. KG1 KaSw£ Ta KptOTQ Kat T<.1 acpaylO KGTQqJUxoV(m OTOV atpa, napaTnpelTot maSEpa 'lilY llapo.povn Kat tllY tIIOJ..ltvn twv XPl.OtoUytvvOlV otiS dyoptS (ivofio£ T(jV ouvaUoywy4S. £1:0 Aov6ivo, KUTO 'tn OtciPKCtO 'rOU 170u uiWVG 1 ono'I'e 01 X€lp(;}Vct; n:t:av Q<JUvri9Hrro KpUOl, anOTeAOUOe

22

,

; :

,,

Tci cpyaAeia Tn, avvaMayns'

ytoptn to va }1IIOpOUV va pE'ralpi:pouv nuvUl 0'£0 nuywptvo nOTapl TO YAEvnu tou KopvaBaAlOU, 110D «ot OAn tnV 'AY),Aiu OtoP1<£1: uno to. Xplatouyevva JltXPl '(I1V eIIoptvn TOOY
)j2------------

$J"""

'Epuoporravnyupn OTOV TCipean £ITa 1683. AUni n l'Kpa8oupa rroil avarrapax(Jn~ KC oro lh.6Aio 'Coli "EVTOvapVT Popmvaov The early English Coffee Houses, naw povatci'el 'fif,; ylOp'fe~ tiis; iprroponavrlyupn~ nov yfvewr miv6) UTO naywpevo VEpo roCi nOTapoi), 'Apwrepci 0 nupy~ Toii Aovoivou' mo &i9oS; Fbpupa TOi) AvyBivall. (
n

23

To ipyoAeia

rn~

avvaAAayrlf,'

Kpopayo~6:[Ope.Sl 61oTtxve£;, o1:nvouv naparulYllo.'tQ. Mta U;PQ'((~8ns airrooxiolu ayopa tT(Hpa~£1'm) nou anobslKvllI::t 'tit 6uvapn 1'MV noUwv pEoa oTnv Tepaono nOM - £IvaI t6ao TepaT(~Ons nou 1l0\a~et pE «(htAelwTo na~6.pv'l ypclI.pel evaS TOOKov6S trnoKtmns - Kat tpUotKO 1(0.1'0.q>9avow uptcrw~ 01 ,,'roo.pAQ'CUVOt 1 Ot yeAwTOnOtot Kat OAOt tKetVOt 01 KaTf.pyapnSes nov npoonaOouv vo apna{;otlv Kimoto xpnpuTo»47. Kat BtBata aUlu it CHPU0tKfl OUYKt.vTpu>on oq>l1oe ntow Tfi£ TtlV avapvnon VIO£ tpnoponavnyupns (The fair on tbe Tbames,1683), Mu, uBi!;!« YKpa!\oupo nepwp
TEpa 411 , DOVTOU b aU9Jon T{;)V O1JVaAAaywv 66ftynoe Ti£ nbAelS va XTlaouv KevrPtKt£ (Yreyoapty££ ayopt;;, noD auxva neplBaAAOtlV Tif; una{E:lpu;;S. AinsS ol 6yopt£1 TiS nepH:m01'epe;; qJOPE.bJ EtVQ.l p6vtpeS K~i e~etOlKeupt~ yes. Eepoupe avapi9p:nn:s ayoptb nou tpnopeuov'tat paAAlva utpaopaT(\4!:'. 'AKopn Kat pta peooia no)..n, onwS 1'0 Carpentras, exet 'tn 61.Kn TnS ayopa~o. 'H BapKcAwvn tYKo'ttotnK£ tn btKt1 tnG ala dels draps on): Lonja'\ naV(l) uno TO XpnpaTtotnplO. 'H Blackwell Hall '(0'0 Aovo{vou5:\ nov Xtl.oTnKL o'to 1397 Kai. ~avaX'riatnKz (}'fa 1558, KO'rao'{putpflKe l.mo Tn IpWTtU cnu 1666 :Kat QvaG'tnAW9nKe to 1672, £ivaI t~atp€'nK(;)V Olaotaoewv. 0, n<')Ar10E;1£, nOD YUl paKpo X:POvtKO oHlo'Cnpa nTuv nepl.Opl.apevE~ at }lEPtKES ptpeb 'nIY tBoopaou, yivov'tot Ku9npeplvt£ TOV 180 Giciiyu Kat oi country clothiers l:moK'touv TIl ouvnOeta va (upnvouv 0.00SnKEupeva EIU:i ta anOUAnTU tpIIopeUpU1'Q y[(i 'U1V npooexo. ayopa. fU;.. pUi a'ra 1660 it Kr.VtptKfl oyopa £IX!! "(ouS npiIKtopt!; 'fUb) 'rOUS POVIVOU£ UnnMMOU£, 'ffiS. pHi nepinAOKl1 opyuv(;}on. 'AAAu lWt npiv uno uunl tnv .E£(WA{'}on:ll Basinghali Street, anou ope~ve"(U1. 1'0 nOAurlolw OtKOOOpnpa, elvat iion it «xoPOHl tflS Ouv01Kias 'fhlV tnlxetpnA.WV, KOV1'Q 6 l:VUS OTOV aA.,;\o KaTUI 6.n6 itVG OKeII(lOTO xwpo, CUIO'r£AOUY, otnv KUptOA££to., ayoj

24

.Ein Bpenivn, n' KeVTplKri ayopci

TaU Faouet (TiAo~ TaU 16ou· aitJva). (KAwi

Giraudon).

PE£". To iOlD oupBaivel Kat OTO Evreux". To tOlD Kat OTI1V Troyes OE Eva OKOTEIVO unooTEy059. To i010 Kat OTIl BEVETta onou 01 Beccarie, TC\lnno AUYOUO,[061. LTIIV tnoXn TOU XTioTnKE TO untpavTO aUYKpoTnpa 0'[6 Champeaux, KOVTO OTO vEKpoTa!.pE'io TWV innocents, TO <mOtO eo KaTapyn8El nOAU apy6TEpa, TO 178662 . 'A.AA0 pE TnV onw800popnan nou napaTnpehot at yevIKE£ ypappE£ uno TO 1350 w£ TO 1450, unopXEI pia tptpavn£ KOP4'fl T:ii.£ KEVTplKil£ ayopa£". Aitia T:ii.£ Kap4'n£" elVot npoi.pavw£ aunl 11 onloOoopopnan Kat 6 aVTayWVLOpO£ pE TO YElTOVlKO Pl-

25

Til ipyaAi5t'u TiiS' auvaUayiis

KpoJ.ldyu~a. 'On(J)oorinon:, OPWSI n Kpion Tfi£ KCVTptKiif; ayopa~ (lEY al10tEAel TUl11KO rruplOlv6 4'cItvo}levo. Elvm rIQottpovn£ Kal at aAAe~ noActS 'tou BamAeiOlJ. To KTiptu, oAo tpeopef;, ('j(J)Pt6.~oV't:at OE epetntu. 'Opt-

opi:va }.laA-tOTu 6tXOY'rat Kat Tis (llweapoie£ 'rwv yenovwy, LtD napiot, n ayora tWV UtpUVTOUPY&V, .,crupq)(oVQ }.lit avatpopi£ ano To 1484 W!:'; 'to 1487, xpnoipeU<Je, TOUAUXto'tOV Eva }JtpOb Tn£! WS uYKapa~" yui Tif; iipa~ES TOU BaotAUmu nupo80AtKOU,,6~. fvwpi{oupe TiS napo't'npnaetS 'tou

Roberto S. Lopez ti4 oXCTtKCt pi TO POAO TOU «oeiKTll" noil nai~ouv"'to. HpnOKEU'rlKa OiKooopnJ10'fa: OTUV n UV01.KOOOllnon TOUS 01.0KOnn:Tat, onGl£

TOU KOeEbplKOU VQOU 'ens MnOA6vto TO 1223, TOi} KQee.6p1.KOU vaoii "'CiiS I:tlvva TO 1265 ii 'rou vaoD TfiS Santa Maria del Fiore an1 pEvrta OTe. 1301-1302, elva1- Eva BeBalO onpeio Kpl.Ont;. en pnopoiioe apo.ye KaVelS va E£UtVWOf;t Tis KC:V't"ptKES ayoptSl nOll. it lot6pnon 'rouS btv f.rnxetpnSnKe: rro1's 01:6 OUVOAO Tns~ o'r6v a~1.Onperrn 06't6 POAO '(01) ",5eiKTIl»; "'Av val, KCmOtO dVaKaptpn Ga npenc:t va' tnwn}loveei 0'(0 napiOt KaTo. fiulpK€.tO TWV en;)v 1543-1572 Kat 6>f; Eni TO nXelenov TO. TeA-cuTaia xpoVia GilTn!; Tnb rrept650u. To lh.ct'raypu TOU <1lpaYKtOKOU A' (20 LEnTep6pi-

Tn

ou

1543) nov nepaae

on\.

BouM

(ITi£, 11 TOU enopevou 'OKTU)Bpiou 1

otv

dvm 3V'tw£ napa }ltG npwTn XS1Povopia. 'AKOAOUeOUY Kat UAAe£, .. '0 eptpaVfl£ OKOrrOS TOUS eIvat va e~(')PGtoouv puUOY '(0 TIaptOl napa va TO npoudaouv pi; eva ouvaplKo opyavLOVo. TIap' 01.0, aUTO. i:t em.OTpmpit at pta m.o evTovn ~wn, n OKpn til!; npU)T£uouoas) n pelu>on, W£, tnoKOAou60 Tns enloKUJnb '(fis KeVTptKiiS ayopii!;, TOU apt9pou TWV ptKpollo:ya~u)V Kat TWV ye:tl'OVtKIDV onpdwv n~Anans Ko9tOTOUV 1'0 tyxEipnpa pta E.tatpe'rlKU tpnOptKrl i:ntXEtpnon. Me t6 TtAo~ naVTCIlS "(ou 160u ai@vo., Ot ayopt~l UVUV€{;)}lEVES, ~uva()piO:KoUV 1'llV naAtu 'WDS opaOtnpt6TnTQl 1:llS enoxns TOU 'Ayiou AouooBiKOU. 'Yniip~£ Aom6v· Kai 0' all'rO T6v 'f0-

llea <<'Avo,yEvvno:n»(". Kaveva oxdhaypappa 1:iiS Kev't,PtKi:l& ayopu£ OEV pnopEi va 06l0Et pta ClKp1.6d eiKOVO: ail1:ou TOU Tepo.OtloU OUYKpotnpa"(os: XidpOi OKEnaO'fOt, XWpOl unateptOt~ Oro/"01 nov uV1:wtnpt~ouy 'tiS Kupapes "(hlV YetTOVtKWV oIItnwv, EllITOP1KU ~IDri nOll KaTOKAu{el KoBe Y{!)VIU Kat nOD allolE snwtpeA€i'rm ano '(flV QKQTaOtaoin Kat 1'0 ouvwonop6 Kat o.AAO'tE Ta Ofiptoupyei npOb otpeAOS 'rn~. '0 Savary (761),>6 Aeel on (tun1 b. auv8eTn ayopO: oev p£'tuBMSl1KE nUl ano TOV 160 aic;,va. Kat E~ii:S' "As pnv 'to IItcnec.poupe: o:uoAu'ta: uniip{av OUVEXEtS' eowu:p1KeS avaKu'[uta~et£ Kut pe:ranotIloetS, "'Eywav Kat Duo Katvo'ropiES tOV 180 aiwva: o'tit 1767, iI KeVtpt:KIi. ayopa ono:plOu PCfatpi:pSnKc Kat ~avaX'riotnKE o'trl eean TOU noAlOU pC;)r6.pou Soissons. E'to 'ttAn 'rou aiwva eo. yivet dVotKOo6pnon Tn!'; KEvrPIKitS t.pQPa.yopa~, TilS KevrplKfis a.yopuS oeppcn:wv Kat peTQlPOpa Tn£, KeVTplKnb ayopuf; KpaOtOU l~w. uno ,,(flV nUAfl TOU 'Ayiou Bepvapoou. Aev >"t:1.nouv Bt6mo l:U 0XEola YUl ni OtEuGt"(non Kat YUl TIl peTQ.Klvnon KtOAU£ TnS KevrPIKll£ ayopus. To 'tepuono OpUl£ oUyKp6'tnj1Q (lKTuanf; 50.000 't.p.), AOytKOTOTU, nnptp£lve (J'[xl aton 'wu, :ETa OKenaOTQ KTlpm Sty epetvav napa p6vo ot KEVTptKe£ dyopeS POAAtvwv KUt AiVWV lHt'aopO:T{!)vl' nmJ'(wv Kat tppeOKWV eaAaoolvWev. fupc!)

,

Td iFvaAeia TJi~ auvaUayrls

op(.)£ arr6 auta Tn Ktipw, npOOKoUnptvE£ oX&66v 0 1 au'ta

j

oxnpaTt~o­

VTm imaieples ayope£ Ol:raptOU, aAeUptou, Bourupou crt B~AOU£, .t«:plOU) o'tQum:ciw Kat OKOlYlWV YUl nnyuota. Kona onl «neptotuAta» iYKUOi(ITUVTat, onU>t 011(,,)£, naAatOllhlAes, apT0I10tot, urroonpaTonotol Kat «dUm ptKpOeprropOl'tou TIupIOl.oii) noil exouy TO Ou<.oi6}}.la tou tprropeueo9m», "Tilv In Maptiou (1657), 6myounm OVO 'O!V.ovooi tn£'O,wte£"', tmUKEtpSiiKupe t6 nQAlQT~i61KO KOna o:tnv KEvtplKn oyopa. llpOK.f.Ual yui pui peyaAu 01:0U unootnpl~6pevn ano ntTptvou£ neAeKnT01J~ otuAOU~, KaTu) uno 'cav ono{a dXav eYKOTooTaeei 01 J.leTanp(rr~ flaAl.GJv pouxwv. C,) auo tpope, tilv £B60p,,150 yivetat I5npootu ayopa, (",) TOTe epxovTU' Kat 'mA~VOUV Tel epllopeupaTO TOU b OA01 aUTol 01 flaAtaTbii&e~, pc:ra£u ThlV onoi6}Y umipXEl UpOIpOVhlS eva£: oeBa(ft6~ apIOp6s 'EBpai(.)v. 'OnOlaonnotE ~po. Kai vo nepQOel KaVelS, In.pio'fQTat Tnv tv6XAnon uno TiS ou~ vexei~ Kpauyt~ 'rou£, .. t.ow ta dJpala na,h6 yllZ tliv e§OXfl», «torJ ta rupaio rpavsUaKlQlI, Kat. IlCilAOUV AtaV1KOO£ 'To. tpnopeupa'rCt 'WV£, TpaBC:>vtos t:6v Koapo va pnei UTa }llKpopayabw£ Tft£ hpepo~ 61anWtC:>ve'rE on etVQ.l npoolvo Ii BtOAtti n onpa6£pevo on(.)s TO oeppa Tii£ AeOnapbaAn£", nAii90£ cino ayopts, n pta nnvU) UTnv GUn, 8nou ouomllpeUOVTQI oKounlotCl, f)p~ptKa vepo, xnAuoptva tpUPlU J n paia K£vtP1Kfl oyopa «dvat 'taunJx.pova n niO npoGTUxn Knt punnp:6. oUYotKia tou JIaplOlou», 0pOAOYS' 0 Piganiol de I. Force (1742)", ElvOt taut"xpova n nptoteUOUou TWV tpCilVQKAaoU)v Kat Tns: t.AeUet:pHl~OUOUS: yA@oooS. OJ, flUlAn'tpteS. n:OAU nepwoon:pES ano 'rOUS n:WAfiTeS 1 oivouy 'rOV TOVO' exouv 'rn tpnpn on elvat «to lItO U~€OTo. O'rOllQTQ OAOU TOU TIaptotou». ,,"E! Kupa §::;Toin"'Tn! MiAU AOtIlOV! "E! naAton6pvn! :;:eBya!:elS TOU, pu8mi:£! 'Ellnp6£, TpaBa O'TO KolltY1o TOU Montaigul Atv vrpeneoat; naAIOKOU({)Opt! 'Apyaopt-vo 'ropapt! IIUAlonpOO1:UXfl! dom OT01.,mi oto pE6uatfl_ "E'rCJt ptAaV£, XWpts: (ITallaTnpOt Ot Bpooplape£, TOU 170u at~vat.9. 'AAAd tou>s Kat apyo'fEpa uKopn. j

'H nOM RptITer va enep/)e!

""000 nEpinAoKn Kat i6ui~ouoa Kat va dval 'tEAlKU nunl n KevtplKll uyop6 TOU llaplOtOU 1 sty KUVE1 Tinou;: dAAo nno 'to vo tKtppa{£l niv noAUflAOJ<:oTnTQ Kai 'tib av6YKss yt6 tUlOlTlO'PO plUS peYMnS nOMS, il buoia ££rrepam: ypnyopa 'ris: otlvntJst£ OtaO'rOOEI.~, 'Ano Tn n'ilYlln of. nov

27

Tci ipyaAeia rnf; OuvaAAayiis

r ,..I <

1:0 Aov6ivo avc:m'rux6nK£ pt 'to. yvwo'ro tpono, Ot Hhef; at:d.es npOKaAeaav to. Hita an01:e.\£opm:u. 'H aYYA1Kfi np6neuouoa KOTaKA.-UO'rnKe ano nOUdAf.£ Kal Q1:0K'tES 6yopt£. 'AvlKavss Va. XLlpeOO\lV 0'(0-U£ nOA10US XcdPOtiS nou 1:0Dh dxav napoxcupn6Ei, 6nEK'Cc:ivov'fU1 (}TODS yeltovlKOUS 5popous Kat Kueepta TOUS anO"-Ta pta POP'!}!\. t{;etOIKeUpevnS ayopa,: !.papta ii AoxaV1KO ii nOUAEptK6., KArl. KOTG. tflV EAtOuBe[tovll nepi060) KOTaKA:u~oUV Kaee pepa 01.0 Kat neptaobn:po tOUG n16 nOAu~'VaOtOUb op6poub tiiS npU>'fsuouoas, Mavo Vt '[Ii }l&yOAl1 rrupKuYHi TOU 1666, 1:nv Great Fire, panKe KcmOtO yevuci 'ta£:n. ot apXEf;, yta va 6nEAtueep~­ oouv TaUS OpOpO\lS? Xti{ouv 'rOTE eupux@pa K't:iplQ no'O nep16oAAOUV 6ntpavrc:s ouAeS_ .Anp.WUPY0-UV1:0l Etm KAel.OtES ayoptS, 6.AAa ~f.aKi:naOTeGl at !ltv t{:e16m:eupEVES, XOVOPlKiib n~Anons hlS tni 'f() nAdotov, 0\ ot }JE peYaAtn:epn nOtKthla. '1-1 oyopa LeadenhalI, n mo eK'teTape\-'D ano OAE£ - n nti) reYUM TitS EiJp">nn~ Kae~S

<"eyav - npOO1ptpt:l (Mapa avb, it n6An o.xpnGT£ue airr€.<; TiS, Ao)'''u<es Auoel<;, £avaBpWKE ti£ naAtes OU(HWhie~. 'Ano TO 1699, to{;)f,;'Kai 110AU vwpi'rc:pu, oi miyxOl e1.0e&aAav nUAl OTOVS 6p6poU£'1 onivovtav onS- t~..ioet TflV tpotpooooin tOU, TO IIapiOt unoxpEWVCTat vO: opyavwoet pta u:paona ru:plOxn yupw uno TllV np@TeUOUOQ; TO. tpopta Kai ni crrpeiOlU epXOVTUl ano Ttl Attnnn, TO Crotoy, 'to Saint-Valery :

«Al.v OUVo.VTO:pf:, Aeel oni 1728 Eva~ tat161~'rn£, nov nf:pVUE1 KOV'ra uno alJTt~ TiS 0-00 U:AeUTOif:S n6Ac;1~~ napa Kapa}-li: GUAUOmVa (sic) KUVitYl0». 'AAAa elval nowato va filOOOUtJf:) npooetU.l, mho «T6 q;apt nou PQ!; UKOAougei uno OAC£ TtS lJepte£. C.,). To q>tpvouv OhO 01:0 TIo.p10l»11. 1'6. TUpta epxovra1 ano t6 Meaux, TO BOUTUPO (mo 1:0 Gournay 7 KoV't'a
28

,, j

, ,,

JIapim. 11 nW/\11'tplCl pi.rrO!; hai (J.,'L\c~ (rGuonw ..\q; oi 6pCIOII (lU) rr,\oh6(jTPW10 nlE; KCnpll(11~; (irOPQ~' m: npwTO IT/\a\'() nW"\l1lIi~ r ..\UK/Ojl(ITUH·. X(I.'\hOI'fJ(l(pia al'w\,,/;pou XPOl'o ..\ormipCl'l1 cillO TIll' inoX11 nl5,' l:1(1E:rb6\'1]~;. (Cahint't dt's E<;f;l TIIjlP,'", ",\ IITi. H. 1\'. ).

29

To ipyaAcIa Tnr; auva"uaynr;

'foD Poissy, TOU SC(""'aUX) Kat, uno fllO llOKpla, ana to Neubourg. T6 KQ/...0 t.p{;)pi uno '(flV Gonesse) '[(I oonpw uno TO Caudebec Tn b Noppovoia£. ono\J n ayop6 yiVETOt KoBe EaBBaTO N .,. 'ES 0'0 Kat pta Ostpa ptTPWV nOD npWE\ va AopB6voVTat aOluA£tnTQ Kat va tpononotOUV'Hll.. En1V ouoiD npoona90uv va. BtooUY uno npooTQolO TIl. S@vn upEonf; TpOl.po8ooia£ TfiS nOAns, lupnvovras; va tKTlJAlOcr£Tat £Kei it 8padtnploTntu T(;)Y napay«>yc.:,v, TWV petunpuT@v Kai TGlv peTutpope(,)v, oe.uTepoyevwv napayoVTWV noD Stv nauouv wO't"oao va npopneeuouv ti~ ayopts Tn b peyaAns nOAob' 'AnopoKpuVOUV AOlnov ni:pa (trIO attnl TflV Kovnvn ,6:lvn T11v £Ae:Ueepn opaotnpt6tnTU TMY tnaYYEApun(jy'epnop(,)v. Mtu OtaToyn T11£ UV «BooetBGw yo.AaKTOSJ' KOt TMV XOipUlV (1665), or[;; rt""ept!; AEuyeS yui TO nai;apl 'l'UplWV Toii YAUKoii vepoii (ana '(is apXeS TOU 170u oi6>v(73), otis dROOl. AEUyeS YUl to. XOV6ptKn ayopa Kpa01.oU74 • 'Ynapxouv Op6>S KOt noUu aAAa npoBAfipo'to: TO rno 6{;u elvat 0 6.ve1po6taoJJos ot aAoya KUt crt aAXd apellPU'fO, '0 avetpo01acrpof; yi.veTm at eopl)B~6e1S ayopi:.SI nou, OTO pi:.TpO TOU cSuvclToii, EtVU1. aJ!ol.laKpuolltv£~ omv nepu.pt.pf.tU ii e~(,.) ano TOV Ka6aut6 aOTtKO xoopo. '0 tYKaTaAetppevOS xwpoS KOV'tU oriS TourneHes I nov ovopaoTfiKE apy6Tepa place des Vosges, n'rav YUl peyaAo XPOVIKO BtaOTnpa ayopa aA.oys onl Saint~Victorl TO 1667, OflU'lb dvmptpouv atrrOnTe£ paprupe£7G, .. iJw:ipxouv Otyoupu neptOao'rEpa ano 3,000 aflOya (Knee: tpopa), Kui auto elVUl Ka:n a~lOeaupaoto~ ytati ytVEtClt ayop6. 600 tpoptf; TI1V tBoopuoa». ETrlV npOYJlOTlKotnTa TO epn6plo 6.AoY(1)Y eX£l olElOoUaet ot oAoKAnpn tuv nDAn: um.1pxouv aAoya '~vc:ap6» £IOU npoepxoVTOt ano Tl~ inapxies n TO t~6)Tep'tK6) aMa Kupi(1)S oA.oya j'ytP'tKO, onAu6n C .. ) ITOV exo\Jv nOn 6o\JAt.'+'Et», at Ttpn eOKatpiaS. "Oi VOIKOKUPOiot etAouv va Ta setpop'r(1)~ 60uv Kat (VeptKES tpoptS) PCtAlOTO t X())ptS KaV va TO on:.tAOUV otnv ayopa», 'E£ OU Kal Eva nAii8o£ l1eouwv Kat ne'raA6>'T<;)v nov KOVOUV to"6£ P€on{ovTe£" onlv unnpeoia tb>V El1n6pwv 6A6yu>v Kal 'rb>V El1n6pCUV i61.OKtn1'WV oluBAiPv. Kafk ouvouda, E£CtAXolJ, EXtl taus atKOUS Tns £V01KtaOTES: OAOY(1)V", LTO Sceaux (KuOe Aemepa), OTO Poissy (KaOe ntpntn), otis: Ti:oaEpts rIvAe.; TitS IHKpft£ nOAns (des Dames, du Pont, de Conflans, de Paris)"" 01 peyahe~ ayopi::£ sw
30

Til ipyaAeia rn[; avvaAAayii£,

Xia Kat, TtAObl KpeonWA£b nou otv elvat oAm tOU~ q)TWXOt AtaVOflwAn'fib' 'OptOlltVOt j10AtOTO iopuouv Knt peyaAoao'nKt£ ouvGaTEles;79. I:upIpwVO pt fvav CiflOAOYtopO, '£6 1707, Ko6e tBoopaoa nCVAOUVtat Ott£: o.yopes TOU naptOlou} at arpoYYUAEuptvOU£: aptepOUbl DEpi Tn 1.300 pOO}{«p,a., 8.200 npoflU1:a Kai OXe6ov 2.000 600e,66 (100.000 Tit xpovui). Eta 1707,01 x:pn}laToo6n'.s «nou ixouv 50.A£.t Xtpt ad~ dyoptS TOU Poissy Kai TOU Sceaux, llapanoVOUVTOt on 01 ayopts 6p(aKOY'£Ul oXeS pa,clltves yupw anD to flapim a~w anD 'lbv eAf.yx6 TOUS) Kat OTO Petit-Montreuil"eo. '"Ab onpeHuEh:l ott n oyopa Kpf.nTUlV nou tPOtpOOOTel T6 Ilapiot o.nA0vetat crt eva peYaAO TPftllo 'Inb raAAio~, enOl!; ot ~wves ana TtS onoies n npu)'(r:uouoa GVTAet, lQKTtKQ it DXt, to <.H1'6pt TI1~"1. Airrn n t~CtrrA(,)on 9t'£el '£0 np6BAnpa T61v opopwv Kai '(wv tnlKDtVWVlWV - np6BAnpo OnpaVTtKO TOV onoiol) oih:e KaV 01 yeVtKSS ypappef;: bev pnopouv va neptypaqmuv pi Xtya Aoyta, To m.o onouoaio BiBmu dvClt it onplOupyiu llA6)TOOV OpO}JhlV yta '[nY t~urrn.pttu(}n 'rfiS Tpmpoooo1o£ 'rou fiUplOlOfi. Toao Otou~ rro'rQPOUS Yonne, Aube, Ma.pyn, Oise nou KUTOAityouV o'rov !nKou6:va~ 000 KUt 0' OlJ1:0V TOY iOto tov rnKOUUVU . .LE OA01<.Anpn '[1i 0\0OpOl1fl 'rOU nov 6tUOXl~el tIlV nOAll, oxnpQ'(i~ovtQt «AlpiIvtu» ~ 26 oT6 OUvolo 1'OUS '£0 1754 - nou dvat ou)'XP0vws evrunU)OtQKe~ Kat tKte'fGpeve£ ayoptt;, anOU TO KugeTI pe'tUIIwAeiTat at KoXlrtepn Tlpn. Til bUO onpuvTlKbn::pa Atp6.vta etv nov nAEOUV mov TC1l1Eon. an) ytqmpa Toil Aovo{vou~ Kat. nail npO'ttpWVTGl ouXVa an6 'tib 'tUpOKouvn]leve, u]la!;e, T!1, nOAn,". "000 Kai UV Q)OiVETQl IIOAunAoKn, n nephrrwon T0l1 IIaplOlOu pOta'el pt 6txu n elKOOt avciAoyes l1EplnT~)(Jetb' Kuee crnpav'nK:t1 noXn anatu:i pta ~@vn tPOtpooooiu£ oni peTpa Tn b, "Etcrt, np6~ t~unnpetnon Tii£ Maophn£. opyavhlV£TOt toV 180 alwva pta tKtETaptvn Enw'tpClTEUOn 1:WV neploot.n eTpwye tn OnAoocra. 'H elKOVa Op(i)~ eIVut nOAu w-puia, j

31

Ta ipyaAda

Til!,; auvaAAayii~

LTllV IlpaY}JanK6'(nTU~ n Au:m6wva KOnta.~£t UmUpa.TnTO Y10 va OI)YKtVTp40Et TO onapt tii£ Ko9nlleptvfi!; Tnb 6taTpotpii£. >E~aAAOU) 000 nto IlUKVOKUTO'umptvn e\VClt pta n6Afi 'loaO' ntptOOOTepO otpllV£'fut n 't'pOl.po6ouia TOb OnlY wxn.
n

n.

'H II£pirrTW(W roil Aov6ivov 'H nEpin'(U)on '[ou AovotvoV elvat Knnl KUn01.0V 'rp6no xapOKTIlfHO'n'EVEX£1., mutatis mutandis, oln pnopou}lE va tIIlKuAeo'toupt: ylil 'rib pnTponoX£lS nou e~unAWenKay npuYltoptvn ClITO TflV iO'fOPIKfl epc.uvo KO.\U'r£pa an' OJ'tt aAAef; nOAels!#J, paS tnlTpenet va GuvayoU}lE 00pnepaopuTU nov ~£IICpVOUV TO y'patplKO Ii '(0 tlVEKOO'(oAOytKO. '0 N.S.B. Gras'>J dXE OiK1O va OtaKpivel to{;) eva ron1.K6 nap6.6e1.ypa 'r6)V aPX6)V 'rOU von Thiinen oxenKu pc 1:11V opyavooon '[00 OlKOVOP1.KOU xwpou ot ~WVEb' 'H 6pyavhlon ul.rnl dXe onploupyn6t:.l O'fO i\ovo{vo evav ulwva v(')piTepa an' G,'fl 0'(0 iluplm. "H ,c:,vn nOD TtSnK€. onlv unnpE;o1u 'fOU Aovoivou ouV"'ropa Sd truKUA:lHpel OXeo6v 0).,0 'rO Xb>pO 'Cit£ aYYAtKiis napUYhlynS Kat '(OU aYYAll(QU epnopi.ou. DUVTf»S TOV 160 aihlva l.p'rUV£l B6pElU @S'tn EKhl'fiu l vona 6}£; Mayxn, avatohlKo. tyyi~el B6p£lU 0UAUOOG, tnS {lIIO{~ as n iiKTorrAo1"a eivat crn}luvntu1 )'to. TrlV KUenpCptvn TnS ~CJn, Kat oun~ Ko. "[flV OUaAia Kat nlv KopvOUUAn. E' aUTO TO Xoopo OPWf; imapxouv U.Epwxt;; Ti~ onoie~ exouv Ka6oAOU ii i:AUXUJ'fQ eKpe'[uA.:\EtJTet, IIeplOXE£ KaSucn;epnpeVe!;, onco~ 1:0 MnpiatoA Kat '[0. llE.ptxoopa TOU. "OnU)s Kat 01:6 napiat'n (ouptp(;)va pc TO oxnpa TOU von Thtinen) OTis IItO anopaKpuoptveS nepl.Oxtb QVrlKCl TO tllIIOPlO T&V ~~(i)V. 'H OUUAio (Juppe'(Exet 0 ' auto TO nOtxviOl nOn ano tOV 160 aiwva Kai nOAD dpyon:pa iI !:Kurriu1 11eTa lflV i.VWOfl '[ns, ani 1707, pt niv 'AyyAio., 'H KapOtO -ens .);,oVopt{tKn£ uyopo£ eLvm omiJOOfmOT£ oi neptoxis 'foil To.pEon, KOVTtvi;f;, npoolTts, xapn (nt~ nAWTES 0(01)£ TOUS Kat Tn OTelpGvn ThlV nOA£wv-OTU9p(;)v (Uxbridge, Brentford, Kingston, Hampstead, Watford) St. Albans, Hertford) Croydon, Dartford) nail aOXOAOUVTOl pt 'lIlY e{;unnpe'fnan rnb npc,yreuouou£, pi: '(0 aXeapa ,,(ou OtTUPlOU, pi; Tnv E£oY61yn uAeupou, pi 'ft1v nopaOKtmri BUVll!;; pi; TIiv {moo'[oAt1 'fpotptpu)V Ii BlOpnxavlKl'lv npotOYT6)Y npos "nlv TepaOnQ nOAn. "'Av ou:9£'f£ Kuvd£ OlOOOX1KeS ei.K6ye~ uinii£ 'filS «pn'fpOnOAtTlKtl£" ayopa.s! eu Tnv ei:>Aene va ClflAWV£T01, vO: pc:yaA6>VEt uno xpovta ui: XPOVIO pt 'tov Hho puOp6

Kn.

tn

Tn

32

..

-~'i

n

AoYoivo, oyopa TOU F.,asrcheap; era 1598, OT1«Jf; rriv IIf!ptyputper 0 Stow (Survey , of London) 6;:; Kpeu'Cayopa. Ol KpeoniJ).er; ~arOtKOUV Ta aaiTla ]((11 QTi~ Buo

nAsupi:; rov opopou

'fa.

Kae~

brian!; Kat 01

tpnTonCJAc:~ IIOU 116.)AoVv eTOlpo !puyn-

(cPu}To6riKn A. Colin).

noli PEYUAuWE n noM (0,(0 1600, 250.000 KatotKOt '(0 noAu, ev{;) (YfI:l 1700 elval 500.000 n Kat rreplOoOTepOl). '0 OUVOAIK.,£ rrAnal)(lp"~ tii£

'AYY Ala£: OEY naun Kat QlYrO£

tnicrn~

va

au~6.v£t)

aUa }.It rno apyou£ puOpous. A,ey umipXEl KaAun:po£ Tp6no£ va tKtppac,,:e'i aino napa pi '£II

on

otonmu>on EKdvfl£ tii£; i.cnoptKoD nou At€:l t6 Aov6ivo elV(ll etotpo va tp6£\ niv 'AyyAia~ "is going to eat up England)?». 'E§lAAOU 6 tOtO£: 6 'lilK",BoS A: Stv l.Aeye on: "With time England will only be London""; ¢lUOtKu nirrE£, oi pitO&l£ elvm '(00"0 O:KP1B£i£ 000 Kat avaKptSe.ls. Atv£ IlOMn Kat tAaXtoTO. To Aovfiivo Stv Ko'tuntVet p6vo 'to toc.>'teptKO TilS 'Ayy)..ia!;! aUa tnion!;, ltv pnopt:t KUV£l£ va xpnmponouloet nUTll TllV eKtppaon> t6 e~(;}TeptK61 OMo.lin Ta 2/3 TouAaxw'rOY ii TQ 3/4 n a.Kopn Kal'fa. 4/5 TOU EShl'replKoD tou epnopiou'J". "OPv TOU Kat T4JV utpnA6)V nllwv'tou. Kai K{hw uno 'LllV enlppon 'fou)

33

Td

ipya..\eiQ

Trl&,

auvaAAayns-

n t9VtKn rrapay(,}yn autaveTal OTflV ayyAl.Kfl unm9po onU)~ Kat oiiS lllKptS nOAelS «nou nai~ouv '(0 pello TOU thavopi:a l1UAAov napa ToD 1<.0'ruvuAwtiiu%. 'YnapXel KanOta apOl.BmOTnTa oUb napexopeve!; unnpt-

crieS· 'Yn6 niv EUVOlQ TnS OVo.nTutll£; TOU Aovoivou npou>ed'tQt 0 EKouyxpOVtOp6s Tii~ ayyAlKD.s ~u>n~. '0 HAOt.TiU, Ka9wS Ka1 n OUuAia, trrnpe6.~oV'tol. Kat pe:rapoplP~voV'tat uno '(a nAoKCtplQ TOS no- . AnS-XTUJIOOI.OU'JIl. "OnOlU nqnoxn o.yyi~c:t TO Aov6tvO t T£lVEl yo. EtelchKeUTd, va peTuoxnpuncnd, va yivel epnoptKn, at nepLOplOpevous 6eBUI0 G.Kopn TOpeiS, yt(lTi TO nUAm6 aypOtlKO Kuf)eon;'£ ouXVa Otatnpd'rat p£ TO. 6.ypOKTnpm:a KUt 1:1S lIupaoocnaKes KOAA:tepyeles TOU UVUpeOQ otiS tKOUyxpovwpeves lleptOX€'s. "ET(H 01:6 Kevt 1 m:G VO't1U 'rou Tnpeon) nOhu KOVTCt OTO Aovolvo, KaMtepyouvrul KapJIDlpOpa 6€.vrpa Kat AUKimwl JIOD tpmpo80ToDv TllV npwTeuouoa. To 1.6to OpUlS T6 KtV'f nupUptVEl om.)!) ntav, pt 1·0Ub Xu>ptKOU£ TOU, pt TOUS onoBoA{;)vES TOU, 'tTtV Ktnvo'rpmpiu 'rou, TO. IIUKva aaon 'rot} (KUTmpuyto Yla 'tOU£, AnOTi:£ 'twv OpO}lWY) Kat 8i:Bmu lJt niv utpOovia TOU KuvnYlOu-rou: lPaomvoi, IIEP01K8:S 1 ToaAauc:n.:iVot, o.PTUK10-, ayptOnuflU::'S, KU06.>S Ka1 aUTO. T6 nephpnpo dooS UYYAtKOiJ (JUKO'{)UyOU) n unQ:huts «nov eivGt pnOUKta Kut ouxoopto,,99! "Eva oAAo ano'reAEopo nov UVo.yeT(H O'rI1Y opyuvwon Tfib Aovope{IKllS ayopa£ dvm n p:ri~n (<.pu!; 'fhlV Ka6oKoV'[U>v) TDb napaoootuKiiS ayopfis, 'rnh open market, m'nii~ Tns onpomGS, ota~avou£ ayopo£) oniv ouoia napouot(l~oVTav 6 na.paywyo£-n(1)All1:ns Kat <> ayoPQO'Crl.S-KUTUVOAWniS Tii£ nOAn b . 'H unOOTuon uvupeoo CITOUS tf:Ae:uTQIOU~ ytVeTat nOAD psyoAn wo'te va TflV unoAoyt~Et KaSe anAos uvSpwnoG. <0 i:pnopos. 6 TpiTOS avepumo~} e1xe KaVel tow. Kat Katp6 '("flV i:ptpaVlon TOU aniv 'Ay-YAio, TOUAU){l(nOV an6 TOV 130 ui~va, uvullecra onlY iirratepo Kat TI1V nOA.n Kat i6tahepa OT6 tpn6p1O OT1'OPloiJ. klya 01yu, «AVUlOE!; peoa~ov'nov 5npl.OUpyoUVTUl «vallEaa O'tOV nnpuyu>y6 Koi '£0 peyoAE}.InOpO CHP' tvoS KOt tlyUpf.OO OTOY teA€;UTOio Kat TOUf; }lE'HlnpOTE£ Cll.p' entpou, MeoV aAuoi6(1)V eo nEpo.ael TO lItO pEy«~ AO 'l}Jiipo 'tDS epllopiu£ BOUTUPOU, TUPtOU. nouheptKWV, tppoirtwv, XuXaVlK(;)V, yaAOKTO£". !:' au1'O TO nmxviO\, oi 5{QtO:.S£lS, Ot Ouv.rltkte.£ Kat 01. napao6ot:.lS xuvoV'rat, nVa{OVTat o"rov ai-pa, ilOlO b au 'to ntOTCue nc6S n KOlA-Hi TOD Aovoivou II TOU naptol.Ou eo. anOO€l.1(VUOVTUV tnavQO'tQ'nKtb! Atv xpEtamflK£ napa va pt:yaAwaouv.

34

Td ipyaAefa

rii~

ovvoMoyiiS-

KaAlrrepa ea rimv va KavOUj1e KanofOUf; urroA0ywj1oUf;

AiJTt;:; 01 <1;eAI1;Et;:; 66. inov noM m6 ompel;:; yta JlaS (Iv ",xuJle aTn 0'0Swn Jla;:; al',6Jlou;:;, laoAoytOJlou;:;, yl'ami:;:; ;lQl'TUpif.£ 01: oEtl'a, MnoPOUJI£- VO OUYKc.VTpWOOUpe peyoAo aplepO 1:(;)V napunavU) 01:otXeiU)v, OIlhl~ TO odxvtt 6. xaptll£ nov oavElO'rnKope ano t.flV t~atpetn tpyaolu TOU Alan Everitt (967) (131... xitpm 2) Kai " 6nolo~ /"papa ti~ aYYAtKi:;:; Kat OUoAIKE~ ayopE[: ana t6 1500 £W£ to 1640100 , n 6. xaptn£ nov ffi)vnl~ ~aJle yta 1;i;:; ayopt;:; tn;:; eupeia;:; rrel't'1'i:l'Sta;:; tn;:; Caen ata 1722 n " anoAoytop6~ yHi 'rov 180 ai~vn nov pa£ napa6t'rel 6 Eckart Schremmer lOl OXettK(; Jli: TiS ayope;:; Tn;:; aaual'ia;:;. Ai"t;:; 0]1"';:; 01 !'sAtre;:;, KOS,;,;:; Kai aAAeS, avoiyouv pia }lOVO ipt:uvnuKn KGTf.:u9uvon. aiXw;:; va ill'loAoyiooups 5 n 6 x",pta nou Kat' tsoipwn Ihmnpnoav lllV ayopa 'rou~, p:nopou}lt: va pC:Tpnooup<. O'r.flV 'AyyAiQ) lm6 TOV 160 Wb TOV 170 a{wvu 1 760 rroAel£ n K(..)pon6Ael£ nOll exouv pin n nepwm'ytepcS: ayopt;:; Kal 50 onlv OuoAia, XOYOptKa, unapxouv 800 nepwxt!; t~onAt­ optve£ }Je KuvovlKe£ ayopes, "Av 6 (JUVOAIKOS flln9uopo£ twv bU~ XU}pwv KUP01VE::'tUl nepinoD oTa 5S eKoTOPllUptCt KotoiKOU£. 1<0gepto. an' a'lTt~ Tib nSl'lOxts 6.'1'OpO KaTa peoo opa, yu, tIs "UyaAAoyi:~ Tn\;, 6,000 eMS 7,000 uTOpa, Til anypn noli nsptAopMvst jJeon mil OptO tnS 1,000 nepinou KOTOi1COU!;, "EtOl, pta epnoplKil tvotnta nepu0\eiEt, npoKE1}.ltYOU va entTBAEO£l TiS ouvuUuyeS 1:n£7 XOVOPlK..oyi&£ BpiOl\.Ou}Je OTJl Bauapia ot6 tEA-O b tou l80D aioova;:imoAoyi.~ou}Je tKci pUl 6:yop6 yta K6:Se 7.300 KotoiKOUS ml • Ain:ti n mJpnTiUon opw£ Bev nptnm va pas 66nynO€l ot6 oU}lnepaopa on unapxet pta Ko.ncna KOVOVU{(>TnTU. Oi avuXoyieS floudAAOUV onwcrofmo'n:: on6 '01 pta enOXtl. OTIiv liAAfi }(Qi ano Tn pta ne~ pwxn o't:Ov uAAn. 'En1.ons 66. npi:.nEl va. e:t}luo:n;: npOOEKTlKOi at 6~Tt /"papa Tn p/;eOOo Jlll "Iv /moia ex" yivst 0 imoAoy,o]10" 2:tpoupc naVTWS OTt ntOavws va uniipxay neplOuo'repE£ ayopt£ OnlY 'AYYAlo TOY 130 olwva an' o,tt 0'[11Y eAtOal.)enavn 'AyyAia., nap' 0"\0 nou it TCAEuToia eixc ncpinou tov lOW nAn6uo}Jo. Auto E{;uyc:i'rm el'rC: uno pHI pc:yaAllTI::pn 8pu(rrnptO'rflTU, tn0.llevu>£ Kat ano }lta cuptlTepll CtKTtvoBoAla Ko9c: ev6lfl'rGS Kata nlv EAloaBe'rlOvil ntpiooo, thE (1Il6 eVQv «lJIIEPe{;OIIAtopCP' at ayopt£ 'rii£ peo(uU'lvtKfi£ 'AYYAius:, OIlOU oi lleyaAoYatO~ K'tnpove£, cite YHI A6you£ npIi£ thE: yta Xoyou£ }(.epoooKoIIIKOU!,;, tnt~ 6ioQvtay 0'[11 onptOuPYla ayopwv. IliIvtcus, oto }JeOOOulotnpa unnp{;uv Kat IluyoPEb .nov ,f;£otpaV{CiTnKQ.v» 103, TO tOto i:votmpepouoet; pi: TO. "XWpto. IIO() i:~Q(paviO'tnKav») YUl Til Qnoia iXEl KUVE:t '(000 8opuBo, 0X1 xwPt!; A6yo, ii IIp60tpatn iOTOptoypcu.pia. Mt'rnY np608o tou 160u aiwvu, KU1. Kupiw£ PeTa TO 1570, tSnlJloupyouVTat KUIVOUpyteS ayopeb ii avayevvhlvTOl an6 Tl£ OTaXrq; TOU~, n paAAOY ano t6 AIi9apy6 'tOU~, nQAtl£. Ti tptAOV1Kie£ yui xiIpn TOU<;! 2avaBya~ouv 'rib nnAle!; xapTes yui va pu80uv nOlO£" EXel n 66. EXet 1"0 6tKuiwpa va donptittel Ta Win ti'i£ ayopob' nOlo£ 00 o.vaAaBEl TO t.~o8a

35

Td tpyaAciQ Tn:; auvCLUaynr;

nOtos TO t.pavupt, to KOUOODVl, TO otaupo, TO Ka~ eo. VOtKUlOEt ta PtKpop6.y(l~a, 1:0 un6YE.ta n 1:6 un6aTt;;ya Kal

TaU ef:oflAlOpoU tUb: not6~ OUTW Kat}'

VTUpt,

ef,ns,

Tam-ox:povu Otuypo.tp£Ta.t

at

E9vtKn KA:iPClKU /tvu£ KU1'
ouvuMuy&-v avapeo-u o'[i£ ayopE£I 6:vuAoya pi: Tn tpuon TGJv npootp£p6llt Ti~ anOOto.Oel~, '[flV eUKOAta Ii pn T<0V

pevwv .EpITOpeUpUTUlv, aVOA-oya

ndV(.j and 100.000 dtpipputa - an6 70.001 tis 100,000 mpippuTa cino 55.001 c'r; 70.000 crrpippom and 45.001

4

ciuo 375DJ

wS' 45.000 crrpipporo

55.(}(J() (J,pq;portl

dno 3(},OOO t:ls 37.500 IR'pc}JpaTQ

Xalt.l am> 30.000 OTpip}Jam

,I

2, H IIYKNOTffi'A TON [JOAEaN·AFOPDN J:THN AlTAlA KAI TliN OYAMA,

1500-1680 'YlJOAoyi'oVTa~

ava Kopnrcia ni pian (d.wn noil i{unnpcu;r KoBe nOAn - ayopci, 100.000 arpi;ppam (OMuOrl 1.500 iKraptO, J1uj Kai /iva orpippa iooiirm pi 150 r.pJ oro oopcw Kai 'fO OUrI-

o A.

Everitt

et"ciyc:r apcOpoUf; nov KupaivoVTOI ano

Kay", ana

.KG Tpnpa pe)(pl KG! 30.000
H£ptopJapivn. Btl. A. Everitt, "The Market Town ", oro: The Agrarian History of England and Wales, I TllirsJc (imp.), 1967, 0. 497.

36

"

3, 01800 nO,tEIE - ArOPEE THE ATFAIAE KAI THE OY4,;11.41: 1500-1640 /(68£ mUn l:.X£f -rOUAG,\:,WTOV pia d:yapci, (JVvIiBwS' opcur; l}o.AAt5,'. LriS' ayoptS' eii enpe.nc \'(1 npoou:.Oou" oi ipnoponavJlyVpcrr;. "Iow a. . ntpopri pi TOU nponyouf,1cVOl) xapm, ao. 468-473.

37

o

..nt-J'

h,,~r, 1;11I1i~'11

"

1~ li!i»'"r",.(",' l'

o

Sl CJ,""!~:t>~ Od-A/Jt.&nf'\1

•

ttlfUX

:.'¢,"*anl,

o

VllLEIiS-

CWIKl1l1

,,

o· •

!lQ:;AGEIl)

~~H'
,eA!lnA-¥121 Sj~ls­

°1b"""'reIJ~\II'

It Plmis

r,"'"IWl11,1

o

CONOE.·SUR NOIREAU(6)

;'Ceffl'l)'~··

I,!W"!_ 0 G:H1"~lil'

r~:hfr1!:!O eLI. hAYE-Pl5tlll

•

I4.·Cnwlh~

.. • H ?OIl

3ARTIlLY

BRE(£Ylll

•

"''''

o

•

Mwld!j(j,

TIllC!clf8RAY(,)

, JU'llc!m] •

o

'.b,w·

•

LlUt(Y

IAlwln(1J

• • ••••

I;' rf1()/'( m.4.N!1rn'iJlL

••• • • • 1. •••

• ",} ciyopti '0 dpr9pilr;

frlV

fJ}/WpiJfia

Hi",

eutaww iprropotlavn.},Upc('w pua/vel vi napb4)u}f)

1£ TEII.UUL (4)

38

••

•,

•

•,

•

• "

TO: epyaAcla 'rijS- avva.uaYIj~

npooE)'lr1ueio TnS nopaywyfiS 000. Kai Tnt KatavOA(,)ont_ Ot 800 flcpinou ana TiS o:aTtKe~ ayoptS noD KO'Tapcrpn9nKuv ana TOV Everitt eSQ1(tlVWvovrUl KQ'TQ pto-o &po at eva X';'po liwpt,pou 7 pIAiwv 01 xtAlOpt,po>v), ruP'" o,POUTU)V, 01. 92 0'f0 Booeton, 01 32 OTQ npoBuTu, ot 13 OTo. uAoya, Ot 14 uOXOAouvtUy pi '(0. XOtPIVa, ot 30 pc ta tpapta, ol 21 pi. 'f0 KlJVnyt Kat 'fa nOlJAeplKa.) Ot 12 pi TO Boiirupo Kat to wpt, nepwoote:peS ana 30 pt '(0 €:llnOpto UKuTtpyaorou ii KA(")Optvou pUAAlOU, 27 Ii neptOOorEpE£ QOXO~ AOUYlUl. pi: }loAAlva u\paopuTu) 11 pi. npo't"6vTU ano Qeppa, 8 pt rrpo'ioV1'a nno Atvapt Kui 4 TOUAQXtoTOY pt npo'fovra qno KovvdBt. Xw-pi£ va . ouvunoAoyu}'tOUv rroAu est:lOtKEuptVf:£, 1;OUAUXUrtOV pn avapev6J-l£vt:~) bpaotnpt6TnTES: to Wymondham ntplOpi~ETQl ot6 KOU'EUAW Koi TiS Spu-

ae, uno !;uAo,

"On(,)s Elvm ewonTo, n E£et5iKE:uon ,£(;,)y ayop&v Go Mcree! Ka'£o TOV 180 aiwva KQ\ 0X\ povo otnv 'AyyAia. 'Oo:'(()oo} av ihov bPIKTO va ODpethlOOupe povo arOnOttKO Ta o"CoOtO nun)'.; 1'i'i£ E£etoiKeuons onlY unoAOlnn Eup6>nn) So. Eixape iva dooS xaprn tllS eupwnOtKll£ avnu'nJ{;ns

4, ArOPEE KAI EMIToroITANHrYPEIE mE ITEPIOXHE THE CAEN ETA 1725

'0 XciPTIl~ tp'flaxrnKc anD roy G. A.rbelJoI, auptptVva }J£ to 'Apxda Tn,!; nepHI'#.Pl:IOf; rou Calt-ados (C 1358). 0 ] ...c Perrot pou cue011pa'yC i'~1 imnpoo(JcTCf,' cpnoporravnyupct(; (Saint-.lean~dlJ- Val: 1, Berry: 2, Morrain.' 1, Vassy: 2),11015 Stv ciVCHpipOl!TOr aro xap'm. LuvoAIKd 197 ipnoponaVIlrVpc.lf; rino ri!; OIToit:~ 01 ncpwa6Tcpc~ OWPKOiJV pia pi:.po, optopew:r; OUO n rpcir;, cvc0 n pt:yaAn cpnopoI1a~ vriyupn Tnf,' Caen 15 pipt:~;. t111Aaoti 223 J1epe~ epJJoponavnYUpc4lv irn(Jic,;:;, :4.rr6 mvaMIl, ixoup€ 85 ayopi~ i:lJbopa6wiwf;, onAaliri 4.420 pcpeS i:f1wl6J~. '0 nAllOuopo{,' riis m:pltpCpUOr; uIloAoyi(CTaI Yla rJ1v inoX.Il E:Kcivn avdpt:aa ora 600 pi 620,000 ciToJ1a. 'H iUltpGVCHl rIlS m;pillou lL524 T'XAp. 'AvaAoyt:S' KQTGYpacpC.f,' eci ini:rp€nal' XPnOiflq; OUYKp{(1f:1[; "Ira nAn Ttl yaAAtKn imKpuTEla.

39

'H ayparwoa cpxe:ral va novArioet ornv ayopa (ld\.'Tava nOVAeptKa. Ei.Kovoypa~ q:>nan XSlpOyparpOlJ oro British Museum, 1598. (CP(vTo8.rixn A. Colin).

noli Sa UV"flKueHH:oiim: l«I'rQ. XpnOlPO Tpima '«I Ka9upa nEptypmptKCt OCGopeva '«1 anoia om8i:toupe. 'EVTOl!1:ot~ - Ked auto dvUt TO TIlO OnpaVtlKO (}UPIItpuopO nou nnoppiel cino Tn peAt'rn ToD Everitt - pi:. tn BnpoypUlplKfl o.vooo KUt 'r11V ayyA1Kn npaoGa KUTa. TOUS 160 Kat 180 ai{;}ve£, airrof:; 6 "t~onAtup6s» at KovovlKes 6.yOPE£ anooeu;.vu£tlll oaUptp0po£, napa TIIV t~el6iKeUcrn Kat TIl. QUYK£VTpOOOJl) napa Tn onlJav'ttKIl OU,l1BOArl T&lv na~Opt6)vJ uA.AOlJ nuPUOOcnUKOiJ lpyaAt:.lOU auvuAAoYll£ ol6 onol0 Sa e.navi:A.8oupe..!(}I. 'H a.voDO b 'f(;)V <.nJvoAAayG>v €.uvm:.t Tnv npooqmyn ot KUlVOUPYI0US oio.uAOlJ~ KUKAOlPOpiaS, rno vu;:u0ePOU£ Kat IllO ap£oou£:< L' aUTO ouvreAd, OTIWS €loape, KGt 11 Qv6.nruSn TOU Aovoivou. 'E{; 00 Kat (} J1AOUTO£ outoD nov 6 Alan Everitt ovo}la~el, tAAehp£t KQAun:pos Ae£ns, lOtCV'fIXri ayopa (private Inarket), nou Stv elVnt ot11v npaypanKCrrnTG napa EVQb Tp6no~ napuKapqms 'rrtS onpoGtQ£ ayopubl tiif: open market) n onoia TeALl unb {luotupn tnifiA.eqJll' oi tAeYKtt£ 'twv iOtw'£tKWV airrwv uyopwv elVQt Ot;XVo. neplOoeuov'rc-:; xov6pepOOpOt. QKOpn Kat npapareuTts n llAaVOOlOl: o/ftlVOUV peXpt Kat crri~ Kou~ives '{{'i)v aypOtKt6>V yta va npoayopooouv TO Oltapt, 111 Bp6>pn, TO: np6BoTC!, TO paAAl, 'ta nOUAEptKa, YO oippaTO T6)V KQUV£A.t~y Kat 'fWV npoBo:twv. 'YnopXEt ~'f{n Ina imepxdAton Tn!'; ayopos npob ''Ell XWPUl. I:uXV6. alJ'foi 0\ ve6tpep't0l onptoupyouv OUvrpOtpltG }Jeoa

.. l ,~ "

,

J

~t

.,~, ·t

',~

, ,.

.~

,~

40

.'

l

-"

, i

I

To epyaAGio

Tl1S alJvaAAayn~

otti nav6oxdo, auto Ttl unoKatQOTQTO iryopG)V nou apXt~OUv yo. nu{{puv tepaono p6AO. Eivot TUX001@KtSb nou nnyatvouv uno Ttl pta lwpnteia OTt1V Qlin, ano Ttl pia nOAn (n:fiv nAAll, KOVOVTOS cruP4'V ii va. ayopaoouv <no. BOAtuUl tn atKOAn nou £n'Tlttat OtO MnpioToh, MeptKi~ !.poptS O1IvepyOSOV'fat ava QUO Ii tpets ytd va pOtpaOTOUV TO piOKO. To noao outo£ 0 ve:otpeppEvo£ pi TO. IIOA:oaplGpo rrpoowno elVat OtxapepobJ PWllTO£ yui tib rrOVnpl.Es TOU) yui TUV aOlO.AAa~ia Kat 1Jl OKAnpCrrnTo. TOU , 6votpep£'Tat KOTO KOPOV oti~ DiKes nail npoKunTouv. AUToi puaJli~ov,[at eva anAo XUP1:l, TO onoio oCOpEUet 6pWT1Ka TOV nCt>An,(:(l (nOD oUXVu otv ~iptl oUTe va OtaBO.~",) 6nplOupyoUv nape£nYll""'S, aKopn K"i opap""" "Op"'S, yu't '[ov epnopo nov EK'rpe"tp£l 'fa oAoya nov npoopi.~ovrat YUl uno'Uyto n nou en.SA-Enel nl tp6p1:tilon T&V otTnpwv KU1:0 lliiKoS 'rwv notopwv, 1:0 Bapu inayyeApa toD llAOVOOlOU €,X£l Tn yonTeia TOU; va Otnoxi~elS ,[rlV 'Ayyhia ano tn LK(Il'ria t;)s 'TnV KOPVOlJUAn, va ~avaBpi.0l<e1£ anD nav6oXeto at nav6oxEio 4li.AOU~ n (Juv£pyu'Tes, va E.x£tS TIiv alcrenon llWS avuRetS of. lvav KOOpO ouptp-epov'[Ct>v EfuITVO Kat ,[OApnpo, Kat OAa ulha KEP5i~ovTas KMa 'tn ~u)fl oou, eivm pHi innvaotacm noil ana "rI1V 01.:tWVOpta llE.'[unnoa onlv K01.V(j)VlKll cropnepltpopa . .Atv dvm TUxuio, oKeqITetm 6 Everitt l on oi KatVOUpytt:S opUOtnplOTnT££ avuntiu:JoovTQt TUlJ~ 'fo:xpova pe '(flV eptpavwn '[.fiS nOAtnKI1£ Opo.OQS TG>V "'A v&tapnlTlt>v. ~TO

Ot l
pe

ame£

ttAo£ TOU tpqmAlou nOAtpou, OTUV oi 6pO}l0l Ka\. oi AcCVtpOPOl npaypun ~avuvoiyouv, yupw OtO i647 l 0 Hugh Peter l P!:I.TOpo.!; cino tnv KopvouaAn, ovotpwv£t: ....A! Tt eutuxnb GA.A0Yrl.! No BAE:nel Kovei£ tous: uv9p6>nou b va KuKA0ttl0poUV miAt (m6 TO 'ElhpBoupyo O'fO Land's End "(tiS KopvouclAnbJ xcvpib vo. e1JnOOi~oVTat O1:ib {bteb TOU:;; 'fib nUA£~. No BAtnel Koveis ~ou£ peyaAouS op6pous Kat naAl '",vravous, Ncr aKoue. ~6v itpa~a va otpupi~et Ylo. va tv8o.ppuvel Tn aAoyo tou. NO. 8Aenel LIlv TQK1:1Krl EB6o~ l1Ubmlu TO)(UOpOplKll apa~a. No BAinet TO BouvaAaKlCl va XaiPOV1:Ut, TiS KOlAaoe£ vo. yeXoiJvl .. lc~

AyyAtKri dAril:lew, eVp6JIIGlKtl: GArieelG 'H "iOlWTlKfl ayopo» (pri'vate market), Stv etVUl npaypanKo'rnTu pova atilv >AyyAia. k'TtlV irne1.p0£ Kat OPQatflplo~ Andreas Ryff dno TIt BaCHA-eLO y noD .stv oTopcrrnoE Ko:nll'n OlOpKeta TOU oeutepou ptooD tou 160u a.iwva vo. ou:upuvet tif;; pe'fOJ:Hvnof.:tb" TOU np6:;; oAeS '£i:;; KOTEUeUvoel£: - Kota peao 8po 30 'f0ttom 10 ;Wove - iAeyt Vla

tn

41

'H pavaBraoa Kai a yal6apoS' TnS'. "~EXCJJ wpaia oeOKOVAa (el60S' Tevdou wu onoiov Tpc.JYOVTal ni r.pUAAa), wpaio anavclKl". SuAoypar.pia TOU 160u aiwva. (EVAAoyri Viol/et).

tov eauto tou: «Hab wenig Ruh gehabt, dass mich der Sattel nicht an das Hinte.rteil gebrannt hat,,· «Toon Xiyn {;EK01JpaOn dXa, nou it otUa oev o'[opo.TnoE va -.pou ~EotaivEt to. oni08ta"I06. /J..ev dvat npaypaTt navta elJKOAO, pt tic; nAnpOlpOptES nou Ot08ttoUPE, va OtaKptVOUPE tous npapaTEutts nou nnyaivouv ano tpnoponavnyupn at EpIIoponavnyupn uno TOUS Epnopous nou tnI8upouv vo uyopCt~ouv anEu8daS uno TI1V nnyiI TI1S napaywyr1£. EtVat oPW£ BtBalO ott, 0XEOOV novtou oTnv EupwIIn, it 6npOOla uyopa anOOEIKvUETat tauToxpova uVEnapKns Kal UIIEpBoAIKCt EAEvxopEvn Kai, un' 000 pnopEi Kavds va OE1, xrnOlponolOUVTat ft ea xrnOlponOln80uv napaKaptpElS Kat nAaytES 600i. MIa unoonpdwon otn LuveriKn tou Delamare tnl(mpaivEI, tov 'AnptAlO TOU 1693 OTO TIapiOl, tis anOTES twv nAovoolWV tpnopwv «nou, uVTi vo rrwAouv to EprropEupaTo TOUS otnv KEvTpIKn i1 otis onpoOlES c:iyopts, TO nWAOUv OTOUS {;EVWVES Kat napa E{;W"107. TIapaettEI EmnAtov PIa AEntopEpn uIIoypmpn oAwv twv peowv nou xpnOlponolOUv Ot PUAWVaOES, apTonOloi, KpEonwAES, tpnopOl Kat autooxtolOl n KOTEpyapnOES «otoKOt~nOES», Yia VO OU,[OTPOlpoooTn80iiv pt TO tAOXlOtO KOotOS Kai at BapoS TWV KOVOVIKWV EPITOpEUpaTWv nou tq)'[ovov otis oyopt SlO8. "Hon y0pw OTO 1385, OTO Evreux TnS Noppavoias, Ot unEpaamotts tfiS onpoOlas To{;ns KaTaYYEUouV tous nopaywyous Kat TOUS pETanpOtES nou OUVEVVOOiiVTat «4'18upi~oVTas oto autl, PIAWVtOS xapn.\oq>WVG pe vonpato, pt AOYla napO{;Eva Ii KoAupptvo». "AAAn rropaBiaon toU Kavovo elVat ott oi PETonpatES nnyaivouv npWTOl OTOUS aypOtES KGt tous uyopa~OUV TO.

42

.::'

Ta epyo.\oia

WS auvaMayn,

Tp6cptp6 'rouS «npiv mhO. q)'racrouv GTnV Kev'tplKl1 dyopO"lO? "Etat TOV 160 aiwvn 0'£0 Carpentras oi puvaJ)wG£!; Bvaivouv o'tou£ op6pou£ Kat ayo~ pa.'OlN at xallnAn t1P11 TG epnope6puTU nou nnyuivotlv uon:pa OTnv 0yop6: HO , Kat omo ano'r£.Ad ou)[Vn npUKTtKn ott 8Ae~ 'rib n6Ae\~II!. nap' OAO auto, 016 Aovoivo, UTa peoo tou 180u aic;,vu, TOV 'AnpiAtO TOU 1764, it npOKTtKr1 aimi t~aKOAoUeel va ee(')pc:tTQl uml.'rn. 'H KuBtpvnon, onCt)~ ava\pEpE'rat ot pui QUr.h.hlpOn.K1l avmpopa) .,eu inpenE va AuBet touAll.Xlo'fov Konow pt:rpa YUl tn QUOapeoKEta no.v elxe npoKAnOd OTD Aab ano tflv imc:p8oAum uKpiBcHl TWV Tpotpipc.>v. Kat QKolin llEptOooTepo. cupou aU'rIl n 6uoapeoKEm 6tpeiAe:rat iu Kat Aiyo KatpO va npoayopa~olJv nl. npo"i6vto 1 'tptxoVTas otis At:b Pla tpopo navraxou llopoDoa. TIaV'toi) etaAAou, noXupoptpo, IIAoUOtO, l-la'[(uu KUT001.wKOP£VO t TO QAnHIVO AoSpEpnopw nc:ptyeAQ 'fOU!; KaVOVtopovs~ '£0 tEAwveia Kal 'to. 6;60lU. To xpc.;pano'£Q utpo.apo'£o TWV 'IVbt(;)V. TO nAUn, b KanVObl 'ta Kpaoui, '(6 it.AKOOA, '((1 naV'tu elvat KU'nlAAnAO yl' alJ'ro. ETnv Dole ,(0£ Franche-Comte On '!ouAiou 1728) rtfl tl'IIopia nov AaOpaiUlv tl'IIOpeUpa'({,,)v ytVOTav onpomu, CHPOU eva~ lpnopos dxc. 1:6 9pciao£: vo. tyei.pEt ay@yfi yui va IIAnp@Gei tflV it~tO 'C£'rOtolJ eU)ou~ tpnopEuJ.lo.'rc.;v"ll~. «'AKolln Kui CtV n M~ya.het6tn1"6:. oas, ypo.!.pet eva~ ano 1'OUb npaKTopes o'rov Desmarets (mov TEAelJ'fUtO ana TOUt yevIKOU£: e'Aeyzerts Tn;; pUKpaS BaOlAelOS tou AouoofiiKo1.) 1£1'), tono6e'fouoe pta otpuno: oe oAe£ ,(tG: aKti.:£ Tn£: BpeTovns Kal 'tn b Noppuvoia£, oev 96. Ko:rinpepvE va anOipeUyel naVTOTE '(t) .l\.aepepnopl.Ql>114.

il.yopeS Kai ayopes: n ayopa epyaoias 'H uyop6.~ dpeon n eppEon, Kai n IIOA:U:POPWn ouvoUayn Btv oTapuTOllY va Ctvu'(ptnouv TiS OiKovopies, oxolln Kai lib nlo nouX£S. Tib CtvuTa'pa~ouv, ev(;) aAAOl e6. nmiv: ti.S ~(')VTavEilOUv. "OnUlS Kai va EX£1 '1:0 npaypu 1 AoytKU K<mota pepa TO. mJVTO 06 rrepaaOUY lmo T11V oyopa, eXt povo 'tit npo"iovTO 'TnS yfi£ Ii Tih;;; BtOpnxuvi.o£~ aAAa Kat 01 eyyste;; iBtoK'rnoi.e£, Q.Kopn KUI 1:0 Xpiipo nou lleToKtvdtGt nto ypnyopa uno Kaee liMO epnopEu:pu, uK6pn Kat pnv nODpe 0 rOto£: b

n epyaoio, 6 p6XGoS l'&V avSpwnwv yta va

aVe'pMno~.

t'PUOlKQ (J'[i~ nOAE1S, Tt~ KU)J.lOrroA<::lS Kai

I

to. Xwptu) ·ytvoV't:av rrUVl'U 60-

OOAmpte~ pi: oRinG-, olKoneou yui 6VOtKOo6pnofl) pi: Katoudes, }Jt }JlKpopuya{a ji x
43

Td ipyaAcLa

Tn£;

auvaAAayns-

DOlnOEl Kavet~, pi xtlPOUtaG'ri::£ cmood~et~, on 11(')}.OUV'rOt ontnG on} rtvoBo 'to 130 aiwvall'5 n on lflV tOta trroxn Ottl !i>AC>lpEYtia unapxouv Ktnpa'tu .nou tVOtKlU{OV'rQl Kat mo: <'>nota ea XtlOtuuv o'U} aUV£XE1ia. nE.oto euptias KepOOGKOnias, Mt '£llV npounoeeon nupopm£s boooAntpies va exo\Jv 6.pKoUVn~)~ aD~neei. KU1:t nov .E.UtTUVXo.VET(u ano TOV 160 aiffiva pe TiS olaKupuvoelS n7w evOlKl<¢V crTO fiapiot (oupneptAapBoVollevwv Kal airrwv TWV ptKpO}layn~<¢v): 01 Tllltf; Touf; ouvotov'rQt ano,xuTQ pc Tl;l otaOOX1KQ KUpaTQ 'filS oUYKupia£ Kat 'tOU rrAn~ 9wpwpou ll7 . AUTO an06elKvUet ano povn 'rn£ Kat pta pu(p0A.enTOpepem: crtnv Cesena, ptKpn nOAn OTO xtvtpo TliS nAOlJOlOS aypo,[lltil~ neptOxii~ Tnb 'ElltAiaS, pta npa£n tvoudaons ptKpOJlaya~ou (17 'OK"oSpioD 1622), noir btaTnpnenKe KUTa 'f1JXn otll MpOTtKn BtBAloenKn, eIvat ypappivn at eva non €."tOt}lO iv'runo: UpKOUOt: va OUllUAnPWOOW TO KEva Kat onl ouvExeta va unoypaqJolJv ll8 • Oi KepoooKoniES E.XOUv evav· uKopn £Ito povTepvo TOVO: oi «npoaYhlyoi" Kat oi nelll:l:'It:S TOUS 6t.v eIvat onpEptv6 I.p01VOpevo. L'TO naplcn t-IflOpei KUVelS tv ptpEt yO: IIOPOKOAouOnOEt KepoooKoniEb KQ.'[Q TOV 160 utMVQ at eva xoopo noil !i:rav yta KatpO uoeto~. 01"0 Pre-aux-Clercs(H, KOV'rQ GTOV LnKOUUVQ, ii m:6 X{;)po '[G>y Tournelles nOD r1Tav iSloou UOCtO{; Kui onou TO KOYOOpTOlOUP, notJ ou::uGilvetUl aoo Tbv npoe6po Haday, ano 'to 1594 Kat pet6. avaAupBuvSl "[nv tnwtpEAn uveyepon TWV KaTClTIAnKTlK(;}V onntwv '[ii~ onpeplviis pJace des Vosges: oTn ouveX€.lo 'fa onina 96 lVotKtaO'TOUV oTic; peyuAES oi1{Oytvett£ t&v f;lJyr:.vwVrJ.fJ. KClTU TOY 170 oiwva n KepoooKonia Qveei yiJp_ '0 OOUKa£ 'fns Chartres TEMb Dxeot,lll. flO. 'fa OKtVflTU n E:§EA1~n e1vm n tom: n «yii» KotaAtiYEl va lWTUBpoXei~eTm ano nlv ayopa. :ETf} BpeTQVfi, 0.110 TO. lEAn non TOU 130u a1w~ va!~·"', Ka1 OAAOi) io(!}S Kat m.o VWpt£, TO. npapto n~AOUVTat Kat p€TOrrwAoUVTat. "Exoupe OTl1 otoOeon }lab OAOKAnPO oetp6. TlP6>V OXeltKO pi tis UU>lu10€t£ uKlvnTU>v oTnv Eup6";un 1U, KaOws Kat nOAUo.ptepe.S Qvaq)Qpes nou !laS nAnpmpopouv Tn pi Ko.vovlKa puOp6 uvooa tODS, "£T01) OT!lV 'lonavia ,(0'0 1558) OU}ltp6WQ. pi: Kemmo Bevc:.T
quatro e cinque», TO

ayaOo (Ot YOte-f:;) nou ouvne~t; nWAOUVTClV npos 8 n

10%, SMaSh 12,5 n 10 <popeS lllV an6lioan 'touS, nwAouvTa.t up6S 4 Ii 5%, SnAnoil 25 Ii 20 l{lOptS TI1V anoooon TOUS. 01 npts '(ouS onAaofl 01nAoouio1:nKQV «pe Tr1V utpOovio. TOU XPn.llOTOS". Tov 180 ai6>VCL. oi EKI.Ha9@astS npapiwv crnl Bp£TCtVn yivov'Cat {ma TO Saint-Malo Kat tou~ Xov-

44

T6 epyaAclo

crt o.Auoi&E!;;

rns

auvtLUayii~

pecro~6vn,)v nou tfYCQVOUV

W£ TO TIoIlG piat Koi TtlV eKpioe~an Tc;)V onp6otwy nopt»v . Oi ttpnpEpi&e!; tptAo~e­ vouv tnions TIS 6:yyeAiE!;; TWV firOs m~An(}n tOtoKrnmhlyll7. 'H otaqnipl8pepn:opous TOU, xapn

on tow Stv Ka6uan::pEL flo:VTUlS, pe ii XUlpi£ Otuq)!lPWll! crE; oAoKlu1pn TnV EupuOlKa ainn n Ktvnon etvul naVTOU ouvoeoepevn pe 'rOY

Kai KOIYOOVIKO pe:raaxnpattollo nov eKtont~et tou£ nUAtoili; lOlOKtii'rE£, tiPXOVTe.S n aypOTe!;, np6s otpc:AoS TWV veonAouTwv aOT(;w. "Ron uno TOV 130 ai6>va onlv I1e-de-France rroAAanAoot(i~ovnn «oi Ttl'UptoiiXOI 6IX"'£ yft» (ft eK'Ppaon aVnKet "tov MapK MnAox) n To "PObnpeva Ttpnplu", &rrhl£ Aeet 6 Guy Fourquinl~lI. 1.:,,\ 6pu)(Uupo9w]ln n pOKpOUpOacopn ayopa TOU xptll'0TOS ea tnovtA90Ulle AErITOllep(;')s: BpicrKe.TUt OTnv Kap6lG TUb eUp(,malKfl£ avunTu~ns Kat eIVUt EVOetK'ft}{O OTt fitv V, 01. t<TitAOt .. eves onpootQu xpeous nou onptOupyn6nKav npwtpa, ot enevouoEl£ at BI0U:XVlKeS Knt Bl0pnXQVlKtb 6paotnpt6'rllTe!; 1"1 OE vQulluyeia n 0'(0: ta~i.6LQ nAoi{,)v~ nov, pi; nlv UllEpBoA\K.t1 'touS au{;uon npiv (ma TOY 150 at~va~ uauouv va elva! O:TOlltKe!; iotOK1noit:S. Ern OUvExeta. it peyuAn ayopu TOU XPfllluTO£ ea. peTuKtvnOei np6s 'n\v 'OMuvoia. 'ApyotEpa npas '" Aov61vo. 'AAAa (mu oAeb aints 'ri£ oU1XU'tE£ ayOPESl n ut6 anpaVTtKi:t, OUpi.ptllva pi 'rnv OnTlKfl autoD 'rou BtBAiou, elvcu £Keivn tnt epyucrias. 'Atpnvhl OtKOVOPUCO

(VfllV O:Kpn, orru>s " M6.p~, '(flV KAUQu(J:1 m::pinttllon tits &ouhe.ias, nou tVTOlrrot~ f:retve va rrapaTa€lEi Kat va. {;uvo~!t)V'faveq.le.tj)u. To np6BAnPQ}

YUl paS. dvat va Soupe n6)c; 6. avap(.)no£, .ii TouMx1010V it epyaoia TOV, y\ve,[(ll Epn6pEUl'0. "Eva yep6 l'uaM on",!; I;, Tapas XOI'ITb (1588-1679) 1'1lopeOE va ad OTt it <>Qiivul'n (alt MyUPE n oiJvul'n Tftb tpy"oias) KaaE o:r6pou elvat evu elln6pEupun, eva rrpnypa nou rrpootptpe,[(lt tp\lGtOAoyt~ KG onlY dVtuAAayil CITOUS KOAnous pta~ CtVtUY@YlO1tKii£ ayopoG U1 • nap'

OAQ aUTa otv etvUl QK6pn pta evvota !TOAt) olKda YUl T11.V £IloXn. Mou apeUel aunl n oKtqJll noo ava.tpepet napepntn"CovTUl£ Kcinoto~ ayvu>o'(o£ ue p'a~ npo£evo£ 'rt1£ ruXAias. anI rtvo6a, Ko6uotepnpevQ. oIHu(Jonnon: Yia "lIlV elloxn. '(OU: «EivUl it npLlTu tpopa) Kuple pou, nOD UKOU@ va AeYE1:Ul Ott eva~ uv9p{u:UoS puopeI va ge(Qpn6ei v6ptopal!. '0 Ricardo 06,

45

r '! !

T6 ipyaAsia TliS' auvaAAayiis

I l

.,, vpatpet rrapopOtw~: .. 'H i:pyaoin) onM~ oAa 't6. npuYl-Io'ta nov pnopel KQvet£ va. ayopaoel it va nouAnOet ... ,,132. ·EVTOU'(Ot.£ bey unapX£t aptptBOAia: n ayopa tpyaoiuS - ~£ npaYJlan~ KOTflTU, av oxt b>£ oUAAmpn - Stv elvm onptoupynpa m£ BtOpnxavtKii~ tnoxfis. 'H ayopa t.pyaoiuS c:.lVat e.Keivn 6ITOU eva£ Qv9pc.vnoS 1 an' onou Kai OV npotpxt'rat~ napouota~e'tat 6naUayptvo£ un6 napaOOOtaKG. tou «pioa napoy@yiiS" - ea.v uno9toouJIE- OTt 01.C8ETe nOTt "(eTOtO: Tn yn, TOV apyah£tO, T6 dAOYOl to 6iTpoxo Q}10tL .. ll.tv Extl lIla. va npomptpet napa povo to. XtplO TOU~ TO. pnpOTon TOU~ 1'11 «ou-vapn 'tilG oouAelu£ TOU», Koi qlUOtKO TiS YV6>OEl$ TOU. '0 av9pu)flog nov iVDtKtU{:£TOt Ii nWA£ltnt, tivaAOya pi; mv nepinTwon, nepvaet uno rn OTevumo TilS uyopus Kat Byaivel uno T.t1V napOOOOIQKn OtKovopia. To tpmv6pevo IIapOUOla~&Tat pi pta aoovnEltotn Ka9npomTU oaov «!popa TOtis p"oAAmpuxous Tilb Kf.V1:ptKn!; Eupwnns< [ttl peyoAo XPOVtKO Oloatnpa aVe{;apTntOl Texvi.Teb. tpya~opcvot ot ptKpiS 6p,,5,s, UTIQXP'WV9vtat Ka", rov 150 KO! n'>v 160 aiwva vo. nepvouv ano tov lXeyxo ThlV €llnopwv, noil ihav ot povat lKavot va npoilnOeuouv TO urrapahn'to xpftpa YHi tib onpaV'nKES enevouOf-tS nOD onan:Et 6 t~oIIAtap6£ 6a8twv opUXetwv. NaTOl. Aotrr6v PlOSW'roL 'H ilflmpamoTuai At~n ein allo~ Kavel TIl aQuAE-tO" (Der cine gibt das Geld, der andere rut die Arbeit). Ti. l<:GAlrrEPO au pnopouoe va e1nwSei yta Tnv npwlpn Ctvnnapaeeon KE'4lOAatou Kai. 'Epyaaiaslll; Elv(u clAneelu on n KUTrn auon TO nepaoJ.lo (rni plOeWTrl tpyaoia. tpatv6peYo ptl UVOOTpe.q.llPO, ihav (JUxvo npC:npo Kat pa~tK6tt:po an' o,n AtYE'rOt O1JVftew~. "Hon dno TOV 130 ulw-vu, it nAoTei.a 'riiS Greve
to:

At~

tpopes: EKnpO(}u}floDVTat emn tva dooS apxu::ntoTUTL>V, TOUS cJosiers. Eivat pia (me tis np6:nes ayopeS tpyuoias nou pG b npompepE1:m yt6. na~ puTtlpnon, pi. X£lpOntam:t.r; ano6eifel~. LTO 'ApBoDpyo, aTa 1480, 01

46

.

.,,

To epyaAeia rils auvallayiis-

Tage16hner, oi l-IepOKupatHipnoes, ouvavnouvtat vn1v TJ·ostbriicke. ava<::ntwvtoG KonOlD G1.p(,VTtKO, N6 Aotn6v KtOAO£ "pta OlatpaVnS oyopa Epyaolus .. U9, T:6.v enoxn '[ou Tallernant des Reaux, «o'fnv 'ABlVdw ot unnpete!; nrOb np6crAn41n ote:Kovtav otri yb,pupO,,140. '"EKt6S uno ti~ "IllatO€'b ll unnpxav Kat aAAEf: ayoptS cpyoo{o£ OT{£ ellnoponavnyupel~ (< cino pta ptKPl1 nOAn tou }\njou 1 "to Chateu-Gontier, Rata '(()v 170 Kut 'f6v 180 alwva 1.. 6 m)~aVe'[Ol 6 puep6~ pi "tOY onoio IloAAanAUal(i~ovtat Ot "pepoKopanapnoe£" nou «otp6.~ouv, nplOYt~OUY, K6Bouv ~UAO, .K;\noeuouv to apneAlu, '[puyow, ~exop­ ,(Q.PIO~OUV, qrruapi~ouv, aoxoAouv'(Ql pi tnv KnnoupIKfl C.. ), tputeuouv AClXUVIKa. "_!\A..AOl o,[oIBa~ouv KUt-' yupt~ouv t6 oavu, liAAol e£pi~ouv to Ot'f1:iPl, KOVOUV o£PQnl.l T'O axupo, paBoi~ouv Kat l\.oeapi?:ouv to. onnpa ... ». MUI QVmpOpa YIa '(0 TIoplot l47 pvnpoveuet povo ),1(1 t6 Euoyye'ApaTa TOU AlpavlOu Ylil. Ta oava «AtpevepyaTe£, dx9mp6po"Uf;, OUOKeuacrri£, Kopay<.iyei£l QUtoUS nov oepaTi,ouv, avOpwnou~ pepOKUpa'tlnpnneS .. ·". Aintf; Ot Al(J'[cS Kat aA..i\eb avoAoyes }lab otpnvouy OKemI.KOU£ cnpou niooo emo KuOe At~n nptnet va q>aVtaoTOUp£, ot pta KOlVb)viu aottKn n aypottKl1, pia epyaaia pt09ooT.tl, ptKp61:cfm£ n peyuAtn:e:pnb 5tapKetG£. llvenel va q>OVTU(JTOUpe 10 KUpW pepot; '{fib 6.yopot; tpyuoiu£, ooov (UpOpa tOU£ aptepOUbj pOAAov oTnv Ullatep01 ()TnV unoia ~et it nA.elotpmpio "[ou nXnGuol-iou. Mt6 £t£. To xpnmpo BIBJio Ol£UGUVlJ£frlV toD llapwwiJ )lui TO 1692 toU Abraham du Pradel Ctpeubhlvupo KaIIol0u Nicolas de Blegny) otv~t tnou£ napI~HIYOUb tETOlU£ tpimc(')!; nAnpmpo~

47

Trl ipya.\e.a

Tn, auvaMayrls

pie:;'ol9: etheTE pta imnpe:rpl0; nnya{VeTe otnv 656 de la Vannerie 01'0 .. ypmpeio -rwv peooAofiutwy», e6. Bpei're UIInpEtn ani Marche Neuf, pa-

Greve". ethen: Evav «rrapayt6,,; "Av dote ellnopos, rrnyaiVeT£ mnv 000 Quincampoix. Xetpou'pYo~! O'fllV 000 des CordeHers. c.t>appOKonmos, O'r:rlV 666 de la Huchette. Oi {;UAOUPYOi. Kat oi texvhe£ «XTiO'tE£u npoot{>£pouv tib unnpeoie£: TOUS OTnv Greve, ahA-a ot "'£oaYKapnoes, oi KAl::lcSapaOES, ot. papaYKoi, 01 BapeAOl1otoi, Ot 6nAoupyoi.~ ot 4'na'n;;S Kat CiAAOl. Bpi.(H(OlJV POVOl 1:0U£ OOUAEHI rrnyaivovToS oto. J.11KpOpuya\:a " , Elvat 6.An6eta on tt iotopia TilS ptOOwtll£ ipyaaias napapevEl 01'0 auVOAO tU!; ayvworu. 'Ev'loul'otS o~uypope:rpnOetS KOVOUY AOYo YUI T6v Qlj~av6p£Yo a.plOpo epyanK{;)v Xept{;)V tnt ptOSWOel. Lirnv'AYYAta, Ku'ni 'fnv nepiono T{;)V TUOOOPI "EX£l anooetX1'ei ott C.. ) noAll neptOooTepa ano Ta ploCi, av oxt Tn QUO 'tptTa 'fWV VOlKOKUpt&V, arrOKTOUaaV eva pipos yetpa

«(YfflV

ThlV eiooonpcLTI:Ov TOU~ uno _wno pt090U»151l • I:'Ulv oPXr't '[OU 170u ai~vu, 0,[\£ xavOeunKcs nOAete; Kat Kuplu>S 0'(0 Stralsund, 6 OYKOS TGW pto6U)'(wv UU§iVCTat OtaPK{;)£ Kat Ku'[aAiJ.yel aV'nIIpooooneuel XOV6ptKO TOUAaXt0TOV TO 50% TOU IIXnOuopOU I51 • 1:1'6 IIapiGt, 1'i~ napapovt.$ t"TlS 'Enavnm:aon£, 6 apd~p6s ~enepvouo:e 1'0 50%'n. Aiyo eA£u.pe, \pUOlKG, n avanTu~n nOD eiX£ apx1-0et np6 noMoD va 4',(00£1 01'0 1'tAoS TnS. Aiyo &enve va ylvouv nolla. '0 Turgot paAIOTo. otK'ripel rrop€:pnlntov'rwb nlv KU'ra(rroon: «oev imapXe1 l<.UK~o\popta epyao{aS l Atel, orroos unapXel KUKAoqJopta :XPtlllOTOS»t53, flup' OAQ aUTO. n tKdV(l~fi lytVE Kat ooeU£l npos o/rt T6 ptLUov pnop€l va tpepet u' a&ro TOV TOPEQ TWV Ulla.y&v, T&V npoQappoywv, ilia Kat 'twv OEIVWV. flpaypan, nOlDS M cq.nptf>aAAe otl n }l£Tu6aon (J'ft1 ptoBurrrl ipyuoia, onolU Kat va elval ta IdvnTpa Tn!; Kat 'tel OiKovoplKa OqJCAfl, rnJvooeuetut ana pta Ka.110l(1 KOtvUlVIKtl &tar'{(Uon; KaTa. TOY 180 oiwvu txoupe. TnV nn66et£fi piou uno d£ nOAuuptap€.S anepyiEslS4 Kat '(flV tptpavn avuno~ povnola TWY epyo:rwv. '0 ZUV-Z6.K Pouom.il eAt-ye Y1' ai1'rou~ TOUS av9pMfiOUS on Ilav geAtto.et KUVEis va '('ou£ nteael, eTOtpa'ouv apeCH::J',; TiS anoOKEUES TOU<';;) naipvouv TO. xtpm tou£ Kat o.vuXU)pOUV)}155. AIJTO TO Eve.pi6tOTO, alynl n KOlVUlvtKD auvelonon, yevvnenKOV upaye npaypa.,(,lKQ pi: Tis anupxi:,; TliS lltopnxavias; 'Om""onnoT£ OX" l:Tnv 'ITaAla, at {",ypatpOl dvm n:XVt'ft:£l' tPYU'OP€NOl KaTa rrup6.60on ora epvuO'tnplo TOtiS pe imolJuiAou£ nov o:uxva elvat TO. ibl(1 TOU~ TO nat61tl. "On!t}£ oi Epnopol, KPOTOUV f..OytottKO BdJAla: lxoupe TU KOTuonxa '('ou Lorenzo Lotto, TOU Sassano, TOU Farinati, TOU Guerchin 1$6. M6vo TO (HpeVUKO TOU epYUOTnpiou dVQl EPflOPO!,;, BpiOKEtat at enotpn pi: tour; neho:re£, '[wv ono{wv oeXETal '[is rrupuyyeA.iES· Oi Boneol) oupueptAopJ)avopevwv Kat t(l:.v Yl&V, nOn etolpot va sna.vaaron'loolJv, elvat OTl1V KOAuTepn nepirrfu>on p1oGtd1:ot. Kut6nlV 'routou pnopei KuveiS eUKoAO va KataAa6el TiS eKpu01'fipeUOEt£ evoS ~(;)ypatpOU, TOU Bernardino India, OlOV Scipione Gibo, pi: 'rov anolo aAAnAoypmpovo:€.. ¢lTooptvOl. KOAAtTtXVE£1 onw-s 0. Alessandro Acciaioli Kat 0 Baldovini~ 8i:Anoav va TOV TIapouv "(nv unnpEoiu ·toUb . 'Apvt'tBmu:. , 9tAOVl'as vO: 6tatnpnoe1 TnV tAEuSeptU TOU KO{

va

4B

-

Tei ipyaAeia

'rjj~ avvalialfii~

va pitv eYKo:raAdtpet 'fib ot}(e£: tou OOUA£tf.£: "yU} Evav finAIOP1096,. (per

un viI salarioys7. Kai auto. t6 15901

Xray Otiyyapia, rov 180 alwYa, tpipvouv XOtptVO oro College de DebreceJJ.. Kouptvro rau auyypatpEa).

(Nro~

'H dyopa c1Va! eva op1O ITO'; aAAa{el Oian 'H ayopa etvat otflV npavpOTtKOTnTU Eva OpIO! oav 'fa VEpa tvo£ noTapoil nQv xwpi~ouv tn yo o'{Q ouo. AtatpopenKfl ed dvm n ~wn Ev6S ayep~nou UVaAOYU pi; to cry BpioKET
Ac(avTG uJv m:.M.)t.)v .50-51: 'Ayopci aniv 'AJ18epoa. 'Avwvupo&, rrivoKof,' roO TCAOUS' rou 1600 alliH'a. 'ApBepva, BaQtAIKO MOVO£1O Xu;\tvV Texv(J,~. ('A.C.L., Bput't,Ul"~).

-) .,

Td ipyaAsfa Tii~ O'vvaAtlaynf;

XtA.t6oe~

OA.A£{;, autwv n{w epya'twv oni peto{oupyeiu 'nl~ Meoivo£!S3 nOD petO-vG(JT£UOUV aTflV IloAn Kat nilytbeuTnKuv cm6 tnv 'fpmpooocrlu TilS

(noAu nepWOOTepo }lMtO'£a uno Tmle; eUYEvEtS n uno TOU£ acrrous nou om9tTouv GUxv6. yii OTa l'u:piXGJPU, Knno , Kupnot.popa oi:vTpO-) Erroptvu>s ClTOptK€:.£; nnyte; ffiJV'fflpnan£). Kai ltv aUTol oi T£).'VttES lxouv Koupaan.i va Tp@ve TO lieAlO pwooonw "ottQf,)l 'filS 8aAuoOQb">l'1 uno TO onoio napO()KeUQ~eTat TO tpb)pi nov TOU~ n~Aoiiv navoKptBo, TO nOAV vo. pnaptoouv (Kai TO anol.fJaoi~ouv (J'«l 1704) va nave oTnv KuxCtvtO II OTO Milazzo yliI va ItAAiI!;ouv tpyo56m Kai ayopa Tpo'l'ip"'y. 'rtO TOU£: apvntous, mhoUs nov Ka'tn Kovova dvm UnOKAEwptv01 ii arrOPUKPUOpeVOt CHIO tnv ayopa~ n nepirrc(J)on I1poot,pEpeTOt (Jav tva clooS t~o.tpc.:TlKil£ ywptftS, (Jav TO{;iOt, CJXeo6v oav flepmeTetU. Etvat n eUKmpl.U va «presumir», omli£ AeYE Ot 'remavol, va tnlOEtxE)eI~, va KClpup'::'oel~. '0 vautlK6~j tfnyd eva EjlnOplKo cVXelpi8tO TWV peo(Qv TOU 150u oi~yal$9, e1Vat yeV1Ka nOAU XOVTpOKOpptVOS. «Etvat 1'600 xovrpoK.t1pUA()~ nov, OTUV lliv£l OTllV TuBtpvQ n (hav ayopo.(,et tphll't o'olv ayopa, nepvte:rat YUl orrouoaios». To t010 Kat uinoS 6 '!orravos crrpatt{;'1,:n~t@~ 6 6nolo£ Qyapeaa crt buo eKoTpa:reIes ~enttp"fel crTnv ayopa 'ffl£ I:apay6oa~ (1645) Kat eQlln~vetat }lIIpom:6 otoU~ owpouS T@V I.('peOKWV TOVWV, oTi',; pa50Ai£ nco'Cpmpes Kat 01'0. eKaTo 01Q.tpOPEtlKO don tpaploov nolt dXav ntaoTei o'tn 6uAumm Ii 0'£0 KOVTlYO no'(cqn. 'AAAn Tl eo uyopaoet TeA1KU pE Ta vOpiOpOTU nov Exel peaa 01'6 nOlJyyi TOU; MeptKt!; sardinas saJpesadas, cmpoEAE't; naoT{uptve~, nOD n i6toKTn:rplu tn~ TuBtpvQS; TDb ywyiaS 96. \VnOet yta x6.pn 'tou Kat pi; aUT€'£ eci Ka~£'l TO TOtllllOltOl TOU, nivoVTa£ Ka{ Gonpo KpOOt , cI>UatKu, n ayponKn ~U)n elval bteivn "nou KaT' t~oxnv nupaptvel eKTO£ (fi 'fOUAOXlO'rOV Ka-ro. T6 iiplOU tK'tOS) TnS ayopO:b' dvat n ~c;,vn Tnf; aUTOKll.TaVUh(\)Ofl£; Tn£ a-utapKt:ms, Tii~ UVGoirrA(.)ons (noY eauT6 'filS. Oi aypOTES apKOUVTQ1, tq)' 8pou ~U)n£, or a:uTo nOD napayouv pC; Ta lOla TOU~ 'ta xtpw ii 0' auTO nOD TOV£ npopn8euouv oi YelTOVe£ Ko'voV'{ob uvraAAoyn p£ tpo4Jlpa ti rrapoxn unnpt:Olwv, BtBmu urrapxouv IToAAoi nov €PXOVTUl oTnv o.yopa Tfib nOMS ii 'filS Kwp6noAn£. '001'000, aUToi nOD apKOUVtm o'to va uyopa~ouv' eKEl TO iIrrapOITnTo otoeptvl.O uv{ Yla TO apoTp6 tOUb Kat va npOjlneeuov-rUl To :xpnpa yui TiS 6tpelAes ii TOUS tp6pou£ TOUb nouAhlvTU£ auya 11 eva yAUK10pO, peptKU IlOlJAeplKO n AaxaVtl(,Q, oev oullpe'etxouv npaypo:nKu oTl£ auvCtAAayts 'enS ayapah' TIiv nAnOta~ouy pova. "On{U~ ultroi Ot Noppuvooi apyon:!; «nOl) 4JEpYOUV yta 15 Ii 20 OeKQpe£ Tpbq>tllo O'tnv ayopa Kat otv I..mopoiiv va pnouv at eva KUrrnAelO, nou bty aa TODS oToiXl{:e 50 Kat '£600 ... »161. Lu)(Va eva XU'lPIO atv enlK01VU'lVEt pt TllV rroAn napa p€.ow ev6£ tpnopou tnS ii peoU) 'tou tKplOe(l)Tii ip0Pc.lV TOU TOntKOii upapiout('i, Kuvapt ouXVd 'A6yo Yl' aUTi) ttl ~(,)n 'IOU nept9wpiau nov Koveis oev pnopei va apvn6el niv unup£ll TH£. 'Ymipxouv ~OT6oo omBaSpioE1S Koi t uKopn nEptOOon:po, e.~alpeoe.u.;. DOAAOl dym 01 ayp6tes III OhtoVOptKll o:veon nOD xpnmponotouv nAIipMS TilV oyopo: sIvat Ot ~AyyAOt I
;2

i I

,i

,j

,

"

!

i

I

noil otv e.xouv nUl UVaYKfl KOee xetp6>va vil yvt90lJV Kv tvwpiv{,)V ii OtaaKOpntoptv6)v X(,jPl~V otis K6tU) XWpe£

(peptKt£
l",~

4.000 KatOtKOu,), Ot napay",yot ya-

AOKtos, KpeoTo£1 AapolOu, TUpthlV, oi apm::Aoupyoi, 01 ayopaoTt.£ atTOPlOiJ Kat KauOlpwv ~UAu)V, Elvm oi KtnvotpoqlOl T£iS Ouyyaptas nOD e§lyouv Ttl Kon60ta Touf; au] repllovlo Kat 'OlV 'l'to.\to Kat Ot onotot erri011£ oyopa~ouv to ot'f
ojloii tii, yiiS. 'AMi> as )llIv ~e)(VaJ.le on flKopn Kat 1I ,!,,,,,xll ilnmSpo£ POAUVe.TUl 6.n6 fUU tniBouAn oil(ovopia. TO. VOpiOllU'fU !In-uvo\Jv £1<(';1 uno' Otti
X"'ptOU (aS 8u)ln8ou)le tou£ 'Ellpaious tOKOY'\U<pou£ tfiS !lopetas ya'\AIKrlS unuH1pou)!(,<;) 01. €mxetpnpoTiE£ T(7w aypOTtKWV B\Opnxo.Vl~v, 01 GOTOl Kat 01 KtnpaTi£s: nov nAOtl'rt~o.v uva~nn;'VTus epyUTtKQ XtPlU YUl tnv_a~tonoinon twv yatMV "fou~} KUOhlS ~o.i 01 iJtKpop.aya{a:rope::; 'tou X(fl~ plou... . AUTO 6tv tpnooi~et~ Tnpouptvwv TWV aVUAOYli;)v, 111V oyopa KUTU '£11 O'fevn tuS £vvota va napaptvet yta TOV iatoplKO Tit~ naAUtas oh(Qvopia~ llia OOKtllaO'ia, E:.vu<,; «6etKtn£» TOU onoiou n a.~ia oev eo enpene IJO'fe va imonpu'rOl. 'H Bistra A. Cvetkova xpnmponoinae, Kat I10AU Ou)OTU, 1:0 beiK1:fl auto YUl va tpna~tl pta otaBa9ptoJ1i:.vn KAipaKG, rrpoKelpevou va suyioel 1:0 OtKOVOptKO BupoS TWV BOlJAYUptK(;)V nOAeUlv \'iipw cmb TOV Aouvaf)n, uUptpwva pi: to tHPOf; TWV entBAn6tvTwV tpop'. No homey nou anOKOAUIITeTUl Kunmo£ K(1TGPEPl.OllbS Tfl~ tpnopuuj~ ~(i)nb' '0 Arthur Young npoxwpaet nto llOKPlG. BYO{VOVTO:; dno '[0 Arras, TOV Auyouo'ro tou 1788, auvavtaet ff'[OUAo.XlG'(OV pI6 eKuTooni yo'ioapou£ 'f10pT(uptvou~ (.,,) paUov pl: noAu tAUtflp6. B6pn KGt opbvn uno Qvopq; Kai yuval1U;;£>l nov !.ptpvouv l).(p9oveS npopnSete£ (YU1V dyopn. 'AA.Aa "eva pc:yaAo pepo£ TOU tpyUtlKOU .suvaptKo(; Tns;: imaiSpou etV01 aVE-PYo K(lTopeoi£ TOU Septopou YUl va npopneeUe\ pta rroAn, nou
53

To

ipYaA£fa nj~ auvaAAaynf;

tpOpt~

Aty6n:pOUb OVGp6>fiOU£. "OlQV AOlnov £Va nap6poto opiivo£ apy6oxoAc..>v Bouiset OTlIV oVapa, pnopt7:1 va tIJtBe6ot~oc..>>>, Oupl1i:paiw.::.t, {(OTt it eyyetos: iOWKTnata etVUl KUTaKepponopevn on) e.JTaKpo"I(~\ 'Enopev6>S, pflntll£ AtyotEPO nOAUOUXVQO'tES ayopebl ODOD bev eo OlUoKe6a~.e Kat bev au XO'&Uf.: Kovei£ GOKOnO, ea n'fUv T6 yv(~ptopa Tils: cnr\'XpovnS oiJ{QYopiaS; TpmpOOOTOUVlQV pi. oopavra

Kar6J anD njv ayopa

"Oao it olKovopin nis 6:yopa:; aUAwveTOt Kal npoKaAE1: ovuTapoxn onl SWVl1 tWV YE.l'WV1KWV Koi KotWtep(J)v opaOtnplOtnThlV I imupX£.t peye9uvon twv ayopt7:1v, prtageqn opiwv) Tpononoinon t@V oTOlxelhlowv 61'aoTnpto'rrlT(J)V. To xpiilla, aotpuAG:ts, onavta Etvat onlv unatGpo eva lIpaypanKo li:etpitx'alO. Xpnotponou:hm YIO TiS ayopts yiis: Kat peoU) aUT@v TWV ayopG>v oKOneUe\ otiIv KOlvulVlKn Kat KaT! llepwaotepo, cllloOnoaupi{t:rat: U£ OKt.1.p'roiJpe TO. K6oTO~ T6>V yuvUlKei6)v nept5epmwv TtiS KeVTptKfl b Eupwnnr;, Ta OtO'Konotnpa KUt '[Q £KKAllmaO'llKO OWKOpta 'tC>v XWptKc;)V XPUGlKWV Ttl~ Olryyapia~lfll 'wuS XPUOQUS cl'l:aupous nOll tpopovv Ot XWplG'ttO Aoyapmopos K,PCrne1:at ·rno 6tBAio TOU epyoOOtfl, uKolln Kai ltv 01 rrpoKu'ruBoAi:£ eioo'£ 10V (lI,pevTtKoirTOtl elva! TetOlE£ nou TOU pevo'Uv. YlO va t6 rroupe e:rot, nOTE petpnTU OTO xepta ot6 'n~AOS til~ xpoVIOGl7!, eX£t unoK'{110Et Tn OUyt~eEta va UlloAoyi~el pe DrOUs VOptOpU1:1ROUS. MaKponp6geopo., ot.)'ro onpaivt.t uAAayil vooTponio£. MIa QUuyn n",}v axeoewv tpyaoiaj; nov OteuKoAuvet 'tiS npooappoYES Olli oUyxpovn Kotv{i;viu, GUo. nov Bev Aenoupyei nOTE unep T~V nlo tpTWX6>V, Kav.El£ Sty eXEl 8ei~Sl KOAtl'n:;po dno tOV BaOKO OiKOY0}.10AOyo to,[o~ PtKO EmHiano Fernandez de Pinedo ln noao il i010KTlloia Kat 6 ilypo'TlKO£ rrAneuop6S npooBaAAov'(ll ana TI1V upeiAtKtll np6000 ttlS otKOVO11io£ TfiS; ayop-6..£. KUTO 10V 180 (li~vQ, n xwpo. l(;)V BOOKWV 'fdVeI t npuypaTtKU, va. yivet pta "i9vl101 ayopa Ii oTi!'\' 6noin otpeiAeTOl Kai pta au{:avOl1evn cpnopeupoTonoinon TtiS aypo'TlKii~ iOlOKtnoia~, TeA1Ku1 nepvouv cmo 11lV 6yopd Ot eKKAn(HaOTtKt~ yaieb Ko.t UTOtplQ n yii nov KAn~ pooolei'ral uno natepo ot yt6 pi;; ni npWtoToKtc.L 'H eyyelO£ iOwKtnaio) £CltpV1KU, OUYKeVTp6>VeTGl peptKu xtpla lpa dVUl urIOxpe{»ptvot va. nepuoouv, nOAuapIGpon:::pot anD nOTE, ano Tn on:vwno Tns ayopas epyaoiuS 1 eJn:: OnlY nOAfl ehe urnv unatOpo. 'H ayop6 Aom6v. peyaA@voVToS} npOKaAc:oe aute£ TiS
avooo' j

ae

oev

ae

oev

n

elvat Qvao'fpiqJtpa. Ai.mi t~tAltn ovunapayet, mutatifi mutandis, Ttl OtaotKQoia it anoia I10AV VWphEPO r.fXf: KOTGArisel TeAtopata nou

54

,

-I,

;,

Td ipYGACia '(fi£ auvoA..\ayJi£

OTiS PEYOAEf; el{TaUel£ "AyyAwV «aYPoK'tnpaTlWy". "Etat il iryop6. ouvEpya~eTm pit tnv enionpn iOTOpio, 'AKO}lll Koi 11 nto 'tonetvn ayopa elVaI eva oKo.\OIl(lTl onlv ohcovoptKn iepapxio, T6 uta xopnAo xwpi~ aptptBOAia. "EnH, KOeS tpopa nov n ayopa eivat anouoa Ii aonpOV-rnl nOD 'f(l lJetpnt6 Oflav{tet Kat lXEi attO i:KpnKTtKn, n IIapaT11pnan TIl£ ~wn£ TWV UV9PhlII(')V BpioKSTot onwoodIIoTt. pn6eVtK6 OllpE'io eKEi'. 0I10U 6 Ka6tvo£ elVUl i.!nO:XPEW}lt:VOt; va oap6.yEl oXe&6v T6 rravta p6vos TOU. floUts aypOTlKeS Kmvwvie~ tnt; npoBLOllnxavU{n~ Eupwnns {oDoQV (1I(opn 0' autb TO eiline-oo l OT6 nepteWplO 'tn~ OtKOVOpiaS 'rns ayoPQ~, "Evat; tO~lISl~Tnb noi: plqJOKtv6uve.uet i:KEt j.HlopE'i pt pCplKa vO}Jio-}Jotu va GnOK'fnOet oAa nl YEWpytKD. npolovra at E:££lJU:AlO'flKe~ Ttp€'£. Kat bev Elvat anapainHO, YlO va ouvuvrnoEl Kavei~ TtTOte~ EKnAt'1~u£1 va 4ltoO£l onw£ " Maestre Manrique PJ pe:xpl til x~pa tou 'ApOKQV I yupw ota 16301 onol) elXE va StOAeS£l uvolJcoa aE. 1:pulvta KOT££ yto. Ti:om:pu pe.aAtn 11 i:KGrO airya yHi QUO penAta. 'ApK!.:i va. QIlOVaKpuvSer ano 'raub peyE£ OU Kai To tVOtmpepov npoonuOetcilv oncuS tou Michel Morineaul'hn TaU Marco Cattini l7S, nou Kat 01 QUO tJdXVOllV auto nOl) ovpf)atVel KaTW cmo 1:flv ayop6, aUTO nou 'tii£ 010lPeuyet Kat nOUi teAtKu, 8dXVEt 'rO peyeeo£; TIi£: ayponKii~ a1.'JTOK~'faVa­ A(;)an£. ·Kai OTi£ ouo nepm'twoeq:;, iI flopeio tau -iOTQpu<.oii nTOv 1') iota: . - '" , ," ,}llo." ayopa OltnpWV·.£lVat ano tn tl10 pepto 0 nUKVOKOTOtKnpevo£ XevpO£ nou e{;ap'tOTOt aIIO ai.rrfl 'rirv oyopa, uno TnV UAAIl Jiepta n ~Ihnon ev6£ nAnSuopou tou onoiolJ KOtavaAwon }lfiOPEl va l':moAoymtet pt v6ppe~ yvWOTt£ SK T(;)V npOTepCilV. "Av enlflAwv yvwp{<,:U) Tnv TOII1Kn napaywVii, 'tt£; ttpe£, TiG noootnTE£ noil OlOXETEUOV'Co.l o'niv uyopa, aute£ nou KOTovaAhlvov'tOl ennonou Kat £:tU:tVE£ nOll doayoVTva, pta civuAoyn KU1:oouon, GA.-XO pi tllUtpOPC'ftKU peau . .Eta tpws aln:G>v 'rwv lrrovucrraoeu)V, uvuouotnv(:t ..Ov Tpono QKt4'n£ Kat to KtVnTpa ev6s:; n..\n8lJopoD nou btutp(:uyet noAt> GUXVU uno TIlV tOToplKn yv~­ on. Moii apeoouv iotai'repu aunl nov avmpepet YUl 'fOU£ Biatous 8:up6)ve£ 'rf:iv KaflnAet«ov, UUTWV t(;}v i:KpnKHKciw X@pU>v. Me
oe

..

n

55

on OEl,.' 96. umip£et nAripns iutopia, i6iu>S imopia

'(n~

vnaiSpou O£to. autou TOU xapaKtnplOpou} av oev KaTuon:i 6uvat6 va peAt'.Tngel ffilOTn }laTlKO n SU>ll 'r&V uvGphlnillv KO'r6> ano '[0 inhu;oo '[fif; ayopii£. m

To plKpopayo!:a '0 upwto!,; CtvtOYU>VlO}l0S oti£ ayopts (anD TOV 6noiov OJl6>£ ell{(H.peAel:rnt n ouvilA.Xayn) rfrav '[~V plKpopaya~u>v. 'Ant'.tpOeAaXlCJTe!;, avapiOpn'rE!; povuoes, nnoT£Aoi)v £Va aUo OTQtxetWOeS epyuAelO cruvaAAaynb" 'AVUAOYO KQt ounpOPeTlKO} ytaTi n ayopa Aet'roupyei lleptoOlKo, ey{;) '[0

,

.. l

.,; I

:iff~'',' 1 "

PLAZA

,

.,.,. "

-

MAYOR

--••••• •••••••

EMnOPOlljIIAIKDN KOEMHMATOlIQ/I.m:

EMrrOpOI MErAEHE YdJAEMATEMflOPOI

... ""',.,,

EMflOPOJ ,1l:npOPOYXDN

5. H M.4L1PITH KAI TA

nOAYTE.~H MIKPOMAFtIZA THl: np(i)re6olJoo Tli:; 'lollavia~ ana 'ft.J 1560, Ii MoopiT11 iylVE IHJpnpri naAn Kant ro\' 180 aiMVQ, To plKpopaya(a noiUan.laolCl(ul-'t-af. IVpw rina nh- Plaza Mayor auYKCttrpWvOvTCIl Ta pl1{po}Joyaf:a 11OAurcieiaf," dvaAoya pi .0- doo~; Tri)v epnopc;vpaTUJv taU!;: TO iva DinAa oro dA.Ao. BA.. J"1. Copella Kui A. Matilla 1ascon, Lo~

Cinco Gremios mayores de Madrid, 1957.

,

"

56

To i:pyaJtEia rns auvailayns

J.1l.Kpopaya~o Mltoupyei axc:66v xwpi£ oloKonn. 'ApXlKQ 'fOOAUXIO'tOV I ytati 6 Kav6v(l~, liv unapxgt Kuvovas, OlJvooguetat Qno no~~,b; t~mpt­ OEll,;.

~E'rOl, J.letatppa~et KUVet£ CfUXVo. pe ttl At~n ayopci tn At~n soukh} nOD ouvuVtatal oTiS pOUOOUAJ:lOVIKtS nOAEIS. «OllwS, soukh etvat oUXV6. lva£ opopOS Kuta pnKoS tou bnoio'll imdpxo'llv }.llKpOpo.yU{u} aha t~et­

to

o1KEullevu ot6 iOIO Eloo£ £pnopiou) onw£ imnpxay 'fooa E~aAAou at oAe£ '(is" n6A£1£ tn£: Auons, Lt~ nupim, TQ yet'WVIKa OTOV Saint~Etienne-du Mont Kp£onwAElu tOUloav, an6 TOV 120 uiwYa, O'TnY 666 MontagneSaint-Genevieve To OYOllU o6oS KpeOflwAE.iu)Vl77. L'tCi 1656, nayron: (ITO TIapiot) "DinAa e:10U TOU Saint-Innocent. .. dxuv TO 'p-IKpopoya~Ct TOUb oAm 01 £pnopot monpou, opeixaAKou, XOA.KOU Kai AEuKo0l6npou»I7h. Etn Auwv, 'r6 1643 r ,,8pioKt:l Kavd~ ta nouAeptKo of:. dOlKU KClTUOTtlPUTCl, Ta KOTeTou61KU, OTrlV 006 Saint-jewl»f7'J. 'Ymlpxouv tnion~ oi. op6pm, 'twv nOAU'rl::AWV KU'ra(ITnpOT(.)V (6X, TO Xo.pTn Tii~ Muophn£) onUl£ i1 Merceria, uno 'rtlV nAan;ia TOU 'Ayiou M6pKOU, rl e§etDtKeUpev(.)v ayop(~y. 'Esaipecrn UAAn oTav Kav6va: eK'rOS Eupcimns nU'pouCH6:~ovTUl OUO .' npWTO'fUna lpmvopeva. Ku'fO TO. AeyollEva T&V tUttOlUltC6V, TO. i:t-Taouav, OnAabn TO nvU} heKovonEOlO 'roO ru:iVYK-toe~KtuVYK) nou 6 KtVE~tK6~ anOtKlOJlos: e.navaKTQ 6uVaptKU TOV 170 alwvo, e:tVIlt e.vaS UO'rePWpOb KutotKlhlV, otaonaptU}v, anop0V(.)llEV(,}v) QVTtacTO pt '(flV Kupi{i)~ Kiva, onou i1 ouYKevtp(,,)ofl 'rou rL\n9uopou anoteAel T6v Kuvova. L:T6 peeo OJlW£ UUtllG '{"flG olQonopa~ 6pOQVOVTQl~ ot6 Kf.VO, 6p65t£ IJlKpopuya(..r:.'Jv I 1Q yao-tien r nov rrai~ouv To POAO tilS pOVlJ1nf; ayopo.sl&2, IlUVTOT£ mJllq:Jlt)va pt nAnpmpopic~ 1:u~totun(j)v, 1:6 iOlO oup801Yet Ka{ mit vfloo KeUAtlVnJ TOV 170 a\.wvu: oX' uyopts, QUa }llKpOpo.ycr(uHQ , 'Aoo TI1V alln pE.ptu, iiv i.navtA6oupz crrnv Eupwnn, noo£ va ovo}laof.l KUVetb cru'res 'ciS nOpo.YKeb) mhO. TO. napannypu'fU noil o1:119nKov KO'ra K6pov aKOpn Ka{ GTOUS op6pou~ TOU fIapWIoil Kat anoyopeil'rnKav pa:'tOla pc 5tataypa TOU 1776j EtVUl KtVn'rOt naYKOt OflMrt; atllv uyopa, cillO. eSw ri nwAnon ylvetut Ko.O£ pepu, OIl{uS Kui at eva plKpopaya~ollN! BptOK6paOt£; apaye ot6 'rtAos twv apqnBoAlwv pa b ; "OXt, (llpoii
57

To

ipyaAEi'a riir;

r

(Juvallayrl~

,

~a'Ei>

auvunapxouv ; AtJ'rn n aptplTaAavU;uon bev

Kpopoya~ou

tp:nOOt~el> tpUOtKa,

Ttl OtCtKptOn lOU 111-

<mc lliv oyopa, nou yive'rat oAO Kat outpeo'repn pit TO nt-

paopa TOV )[pOVOU. "Orav) Ka'ra TOV 110 aiw,va, ot nOA£l!; y£vvWf.hrTU1 n avayeVVlOUVTUl UTD Avon Kai Ot dyopes tava~WVTaVeUOl)V 1 n aanKn av06o~ elmpepel pia Ko9apn buiKfnon OVOpeOO crrnv ul1at6po Ko.t 'tnv 110;\n. Oi rrOA£tS ouyKt:V1:pL>VOUV aTmj~ KOAfiOU!; TOU~ Tn OflptoUpyoupevn Btopnxuvia Kat Kuni Guveneta TO OpaOTnplO nAitOo~ TWV TeXVlTWv, TUU1:0XPOVU; TO np6no P[Kpop6:ya~a IIOll Ellq>ovt{:oVTepOVTat va npoo'rQ'fEUaouv TOVS K(lTaVQAWTe£, TOU TO ent(3.aAAouv 1 PUI Kat it ayopa dVUl. rrHj eUKoAo vo eAEvxflei an> 01Tt 'f0 PtKpO}lO:y(l~O~ OUOU 6 Kaatva£, dvat Bov KUplO£ TOU eaUTOU TOU 1Nl • 'AAAO:, apKETo V6>p1S, (, 1f.)."V{Tnb Sa nouAaEl. 01.'0 iBto TOU t6 PtKpo}J6.ya~o, «O'fnv upo9itKn 'fOU''', Ka9w£ luyav, GTe! iVOU.1J1f;(ra TWV ayopwv. "ETot all'ro n evoAAaaa6pEvn opam:nptOTnTo Ka8lGTO TO. npC:;}TO }ltKPOpOyOso eva XW-pO nep100tKll£ n~Anon£, OX£oov on<»~ it ayopa . .ETflV Evora'rfi b nopToyaAias, yiJpoo (rra 1380, 6 Kpeon@~ AnS Tel'axi~et to Kpeas 0'0 jJtKpojJaya~o tOO .wi TO ncruAO.et at 1'1<\ ano 'tiS tPE'iS ayopts 'tus t66opaOQ£I&\l, flO. KanOmV ano TO L'rpaoBoupyo etvat EKnAn£D va BXenel OTllV rKpev6IJn.\~ 'to 1643) 'roilS KPeon~Ae£ vo. Tl::pnxi~olJv Kat va nl»AOUV to KpenS oto }layQ~{ tou£, KUt 0),.'1 m-nv KEvtptKfi ayopa Kat va. TO ll00hOUV «peon at eva IJtKpop6ya'o Ol1CV£ ai aUm epnopol>jl?l1. :ETO TIapim, Ot aptOnOtOt K01VOU Tunou 4JMll-toD KOI 4'hlPWU nOAuteAeias to nWAouv OTa ap'ronmEia '[OU£l ivw 'to tVu;llt KaTWTf~pn£ not6tn'f6Bo ehe uno noVnPla, Oey £q>epvav o'ttlV oyopa 'ttl OUvnelOlJCvn nO(Jo'[nTu tpWlllOU. To p£onllept 6ev f6pWKt fIta KQVe!s lJ.!!.)}lt oti~ Onll-OGlES ayoptS. To XElp6'tepa elvat on, ttl'\' iota ptpu) chqnBaivouv 'to tpwpi Ka'to QUO ii 'ti:.OOEPI£ oeKapes Til. Ai5pa. Airr6 elvat nero yta nepo 6An8tv6, npoo6t'tEt (; ToOKUVO;; npeoBEU'rt1s192, Kat llnopt'> Va t6 8f:BQl~O(') ott 0' QlJTO '«} npaypa'ru Bev unapXet e6~ n To.{:n nOD 8piOKet KavdS aUou". 01 l1pWtOl Aotno¥ noil a.vol{;av 'to PtKpOJloya~a ihav 01 n:.xvite£. Oi «o:Xn9tvot» KaTOOTnllaTapxe~ epxuvTUl oTit ouvexeta: Elval ot J.Ieo6.~ovTe£ Tnt (juvQllayft~. IIapepBaliovTut avapeoa o'tou£ napaywyou~ Kat 'rOU£

oxe-

ayopao'fts,

neptopl~6pevm

va nWAOVV

KUt

va

ayopa~OUVl

XWpt£ notE va

KU'raoK£ua{ouv pi ni XtptU TOU~ (TouAaxwTov t~ OAOKAnpOlJ) TO E}Jno~

58

Ain,\o bin.-i(l 'f(! J111\p()/JQr(/~Q 'lOl' '1Wtipnlpn l\ai Hie' VIfWUJ1!1Ti:J1110jJO oro ';\J1{HL/-,rWJI. nin,/':af,' TtHl )tlcoho:; Frd. ('),t'\al"f:ilf'>.!i n,\ oJ!). } 70£' ai6JFof,'. rApoupnflj'o unUopi H. A. W'{'(.da/. i1..\I"'; Giruudou).

59

Ta ipyaAeia Tll~ auvaliayns

peupo'(a nOD npootptpouv. 'Eptpavi{:oVTat e~QPxii~ aav TOV KannaAlOul

ipIlOl'o, om,,!; aKptS",!; T6v npooot6pw& 6 Map~, noo ~eKtvii ':m6 T6 xpnpa X, anOKTCt 'f0 epnopeupa E, yta vo tmoTpttpH KuVOVtKa OTO xpnpu, oUPqJu>Vu pe '(0 oxnpa XEX: "Aev anoxwpi'Etat '[0 xpnpa 'wu napa )Jovo Ilt: TnV uOTE:p6BolJAn oKt~n va TO £ovonOKtnaEl», 'Ev(;) 6 ayp6'[n£, QVTloTpocpa, ipxetm tis neplOoo'tepES tpOpE£ va IIouAnoet HI 'tp6tptpo. 'fou o-tnv oyopa YUI va ayop<'lOtt '[Qu'toxpova OlJTa nov exet civaYKn, :::£K1Va£t ano ,.0 lllnopEupa Kat entOTpetpel a' aiJTo crU}Jtpwva pc "Tn OH.lOpOPll EXE. '0 n:xvhn£ enions, nOll unox:pEhlveTal va avo{nTil TO. don OtaTPOtpl1£ TOU OTnv oyopa) Bev PEVet Mil Ston TOU KOTOXOU TOU .xpnpaTOS. ITap· 6.\a aUTa ot t!;atptoetS elVut maaves· To ptAAov .>wmov o.Vfl:K£t oT6 }1f::06.~ov'ta, eva IIPOOCa>110 rrapoYKu)V10pEVO nou oilvTopa: 8a lXet f,V'rovn napouoia. Kat dvm aUTO TO pilloY nov pa~ anaoxoAEi, neplOootepo ano TIl ouoxepn OtaA€UKGVOn T@V apx(;")v TOU, nap' OAO IlOU n o.tGoncoQia .nt9avtl1£ nta.v arrAn; 01. IIAav66t01 epnopot, nOll EIIIBiU)oQV pe'£a '£.t1V fltwon '[fib P6)patKflf; miToKpa-ropia£, napuoupOnKav KOTa TOV 110 alwvu, iowS Kat vwpi'repa, ann tflv rrp6050 T{;}V nOAtwv. Mepu{oi }l0vtponotoiiv'£nt Kat tvm,)pa'r@voV'rnt ota aO'nKCt enayytApaTa. T6 tpatv6pevO Bev tonoOeTeitat of; K<mOta ouyKeKplllEvn npe;poprtvia Yia pta ot:oopi-vn nepIQxft. "OXt (rriS apxt£ 'rou 130u ai@va, yui napaOElypa, o'£n feppuvia KO-l vttl fillio, QUa cino TiS oPXtS TOU 130u ui~val'n. "EYuS 'r8.T010£ "VUPOAOYOb'" non nlv enoxn TOU AouooBiKOU Ii, crruPOTac:l. '(flV IIAuv601a ~U)n '£OU Kat tYKa9ioTGTOl OinAa }.flpTo r.iT€. o.nb b€Un::po €.iTe ano Tpho Xtpl.. To rrpG>To TOU£ QVO}JU, TO

60

,, I

i,

Oi npopnet:f),ir; ipnopclIpc'irwv lOU paya{wv

uiv uf,pio80 1756.1777.

!-

I',,.· "

'

..-'

..

0; oP/Gpo! uapauipuof)v arou!; upopnOf;/),ir;

.

,

noli undpXOlN at Hath: nqnOxt.l.

.~.

(j) Nottin~ham NOIWi,h®

6. OJ I1POMH€!EYTEE TOY EM110POY 'l'JAIKDN ABRAHAM DENT ETO KrRKBY STEPHEN MO 10: T.5. WilJan, Abraham Dent of Kirkby Stephen, 1970.

61

Mia LK6JToi{;a "17uVTOfU;'.AlI&'" lIioUJ ano TO mpt:io TIJr;, ylip'" ora 1790: n{,)Aef pem{u iLU(Uv (;axapcvw tp6JpciXHl) npacilvo TOal, lR.priopma, Ac:povla, KCpUJ (;). To xpuoa oKov).apiKta 11.'.01 '(6 noAH; on6 dxaTn nov rpOpciC:1 imlh:BQ1(,'wovy nlY OiKO~ YOpUU] HI£,
(People's Palace, GlasgO'\-"". KAw,,:

wi)

1\1[oum;iov).

ouvn9topevo mercier, dYGl evOtu<.'ftKO, npotpxEXut uno TO AunVlKO merx, mercis, onAaon TO tpnopeujJu YEYIKf.l. 'H fiOpOlJ.l!O Aeel: "Mercier, nouAaGl Ta naVTO Kat btv tpTlQXVet tinOTa». Kut KUee tpop6 nov lxoup;;: nAnpmpopies VH1 T6 ano9tpuTa TWV KUTuOTnpatwv tplAlK<0V I BpluKoupe eKe1 T(l nto tn:p0K.\nta tprropeUpoTa, eiTe npOKElTat YUl to I1apkn tOU 150u aiwva19~~ eft;;: YUl '[6 nouunt 1?", 'CI1V KpaKoBioPf!, n't Ta TO TOUt (paupo 11 npaotvo) OiO-

uno

62

",.,

To ipYOACiQ

nib' avva,1..\a}'11!,'

!.p6pV nowTn:fUlv ot. 1'lpn paUov utpnAil, pta Kat t6 Kirkby Stephen f nvtat; 01'0 .Eouneputo Tn£ X(~PQC;, Btv tnU>tpEAt1TOt uno T6 Au9pepn6pto. Me'to lpxovtm n ,uxapn, Jl peAOOOU, TO UA.eUPlt to Kpaai Kat. TO pl1p6VTU, n pnupa, <> pnAt1'n~, TO KptOoPl, 6 AUKiaKos, 1'0 oonOUVl, TO ASUKO cranO(JVl '(ii~ 'Ionovta~, '(0 paupo '(oil Korrvofl, i1 uAlolSa, TO Kepi ano ptAtaoe~, TO hinos, oi AupmibE£, (; Kunv6~~ TO AEllDVtU, 'to UPUYOOAO Kat oi o"tal4>io,q;, TO tU6l, 0 apUKO:!';, TO rnnipl, "ta cruvnewpeva apnJ}.lQ1'O, TO pOaxOKOpOOO) to yaphpoAu ... BptOKet Kovd£ tntans o'wil Abraham Dent pSTa~(ilTtl inpoopO-TU, lloAAWO} BapBoKepa Kat nAo 'to tptAtKu, BeAovEbl KoptpiToec; Kat liXAo noAAa. 'AKopn u:oi fhBAio) nepLOOtKU, npEpoAoYlO, xap'fi... TEAU<.O, KOAlJ"repa va avaq;tpoup.c auto nou otv llwAOUVTat 01'0 q:HAtK01'~iOtKO: GAntt (Ka:n nail Sey E~nyehat EUKoAa\ auya t Bourupo, 'tupi - tOWS uU:lofi CUpeOYOUY onlv ayop6.. Ot KuptCfl:,f,POl ncAQ.,[E!; dvat AOYU{(l ot K(lt01KOl 'tn!; ptKpii£ rrOAnb Kat TWV YE1.'tOV1Kc;)V X(.)ptWV, Oi npopneeU'fES (BA. xnp'fn)2(t2 61aOKopnt~ov'(at . ot eVQV cupu xwpo\ av Kat Kapta nAl.}'[tl onoS Bev t~unnpE'[el 'to Kirkby Stephen. 'AMa at xe'poaiE~ pe'fa~Opec;, nap' GAO nou dva.t noAuoanavt.bl ElVat taK'rlKts Kai oi peTQtpopeiS oexovT
TOU.

'0 Abraham Dent 6ev apKetTOt otis bpaornpto'fnn:£ TOU KOtOotnpoTapxn. Kat npuypun, ayOpa{el nAcKte~ Ka.A'toe~ ii TiS nopayyt]wst (}T6 Kirkby Stephen KOt 0'1'0 flEpixoopa. N(l1:oS Aoutov tntxetpnpaTius-Bto}ln- '. Xavo£ Kat &llnopos tUU'fQx:povo. twv lOtutV 'fOU-1:WV npo'i6vT{i)v, nov flpO-' Opi~OVTQV cfuvrl.Ow5; YUl 'rov ayyAtK6 OTPv. Oi au~ voUaypaTlKtS nOl: xelpi~e,(ol t.cn,f,pvouv Ko:ru nOhu, n':>"lKu, '1:0 ouvoAo TOOV tpnOptKwV TOU npate{,)v. MAO. 6 Xetptop6S CfuvaAAuypOtlKWV on~ lluivEl oavetop6 x:pnpu'n.iv. "Olav 6taBa,el Kavdt; to B1BAio "tou T. S. Wil1an, lXe1 tov evtUnwcm on (; Abraham Dent EtVat evu£ KutuOtnlluntpxns: EKt6~ OeipaS, 0Xe8ov cva~ nohu'n:xvhnf;. "10(,)£ aUTO va uAngeuet. 'AXACt TO 1958, ot pui PIKPo. n6An tnf; faAtKiw; otnv 'Ionaviu: yv@pwu evay GnAD plKpollaya~a:ropa rrou~ KOta uc;.piepyo Tp6no) tou cpota{e. "EBpmKE Kuveis TO. naVTu e.KEl l pnopouae va nOpo.yyt:tAet '[0 naVTU I CtKO}ln Kat va £iOIIpa££l TiS enlTuYE£ tot.!. Mnrr(Uf;) tEA1Ka, TO ptKpopayaEo avrunOKptv6tuv (}TO rnJvoAO i:&v "fOntKWV avaYKOOv; 'H e.nltUxia E£opnOTOV «no tn opOO1'nplOTUTG TOU i010l<:rntn. Airro£: 6 tptAtKu'[~ns an6 'fO Movaxo TWV ptuwv TaU 150u ai6>va, TOU 6rroiou ixoupe to AOYlOtlKO: Bl5 AtO :ID3) pmoSEt tntons iKT6S m::tpus. I:uxva~t:l OTi~ ayopt~ Kat Tt£ eplloponaVfiyilpet£j ayop6~et O'Lll NupepBepyn) 01'0 Nordlingen, nnyaiVEt {.l£ '[n BfVEXio. Oo.p' oAa mhQ of:.v

63

T Tci ipya.lt.:fa Ti1S' avvallayn6'

dVUl napa Evas: ptKp6£ ouvn9lOptvoS epnOPQt,; uv Kpivet Kuvei£ ano tIl tp'fwxn KQTOHdo. TOU I eva Kat IlOVaOtKO {)wp6:no, enmA(.}}lEVO lle TOV n10 'tpTMXlKO Tpono.

'1-1 i!{e!lj{Kwan Kal ri iepapxnan i{aKoAoueoiiv vd vndp)(Ouv TIapaAAnAO pi auttf; tiS Kota
oupyei KOt a)J,,<s pop'!'';'; ttellhKeupev()V ptKpOl'ayo~",v.. Apxi~o1JV <:>tya mya va {;eXhlpi~ouv Ot I'.KpOpaya,arope, no"; IlAOUV pt TOV niixu, OnAaon oi inpaopu'rtpnopOt n Ot pV "i1n:npeOl@vll, orrw[; tou tpappa:KOnOl0U, Toil evexupobaV£lotii, TOU apyupap01,6ou) tou TpUlIe~hn, lOU navooxta, n01J ihav ou~xya veooXaBnTl)£ OTiS 601KC£ pe'fmpopts, 'fWV TaBepvt6pnou>V n~Ao£l QUTWV '(6)V «i:pn6pu>v Kpumou nOD fxouv Tpani~1.a Kat '[f>arre~opavrnAa Kai nOli npoOtptpOUY !.puynt6"JOS, Kat nof) noAXanAaot6{:ovTUt navl'ou, KaTel tOY 180 aLwvu, aKuvoaAi~oVtab TOUS VOlKoKupaious· EtVUl aAfieeta lIed£: PEptKOl dvm

CtlIU\():tOl, onwS 0' aUTO to KannAE10 "Tii~ ooou aUK Ours» O't6 llapim): nOD ((pOl¢~et neploaoiepo Vi: KUTGtpUytO AnClTWV ii AcunooU1:(;)v, rropa pi tvOtahnpa '[iptMV ttvepwucuv»206, rrapa tn yupyaAtottK.t1 PUPWOtO: ano 'Hiv KOU~tVa TIDV yelTOVlK(;'V q.mTonwAet!t)v. :£' aUTn tn AtO'Ta 0..;; npoogeoou}.1i: tous ypatpeis Ka1. oKopn TOUS OUpBOAQlOypaqlOubJ 'tOUA0XtOlOVatJ'foiJ£: nOll BASrret KavEl}; OTU AUedv ano TO 6popo "KathGPtvou~ O't }ltKpopaya~a (jav TOUh unoOnpa'lOIlOtou£: rrou neptpsvouv I1tAU'fnl>, KOTU Ta "Aey6pEva tvo~ ta~,o."'m nou O'E"J(lOe rriv noAa ota 1643"'. 'YmlPXouv /)1''''£ :Kat nAOUGlOt OUJlBOMUOYPUtpOI. uno '(()v 170 Kt6ha.S at~va. "Orr@s uno niv uAXo unnpxouv Kat onl'otblDU - en la Calle de la Serpiente - KaeW~ Aeel o 'Anure(.c)vGG tou Tirso de Molina2WJ , (. •• ) Jlnopei!'; va Oets tov 'A66:p va TptXEt at unonta pepn aav npaypanKos nOpTOYOAO£ (. .. ) Kat UKopa l{Gt. yui Eva oouKeno, Ot pn01)Ktt b flO'll tp&£ aou PQ'rwvouv 'to rrouyyL., n. Ynapxouv TeAtKa pu,popaya{a Kat p'Kpopaya{n. 'YnuPXouv tnians epnopOl Ka.t il1flOpm. To xpilpa trnfiOAAf.l ypnynpn 'TiG (lH1Kpicu;.iS TOU.

oev

64

Td tpyuAclu TiiS auvuA.l.ayii,

I:xeo6v i:~apx.ii£ po£ tpOVcpiliVEt OAOKAnpn 'r11V KllllQKQ tou nUAtOD enayytApaTOS Toli epnopou qJ1AtK&V: onlY Kopuq)11 llepu(oi IIOAU flAOlKYLOl Epnopol e~.Et8u<E;upeVot 0'(6 EpuoptO pOKptVGlV anO(JTaOEX01. PETOIlpc'iTES lIOU nouAUVe BehovES n pouoapcu5es, aUrol yui '(ouS onoiou£ n napmpio, oiKUlQ Kat X<.>pis OlKT0 1 Aeel: "'1l1Kp6£ lPtAtKaT(ns~ lllKp6 KOAa9t)I. AUTOUS; oine unnptTplU oev 86, TOUS navtpe.uOTQV, iOtai~ Tepa uv dXe KUt KilfiOU::£ otKovopie£:. revtKO!:; Kuv6vas: navmu pta &pa50 tpnopc.vv npoona8e.i va ilvtBet no.v(J) uno 'fiS aAle£. Etn v 6 olKovoP1Ko£ p6AO£ eo. elva1 a{tOanpei6YfO£ Ko.1:o. TOV 180 aic:,va. 2:t6 Aovotvo t'mu.pxouv ta 6.6>oe1(u :Eu>puTeln. L'tllV 'I'taA1.U KU1 oTiS tXeu6epe£ nOAE1£ '(ii£ feppctv1.u£ n 6vlKpu:m {rrav oKopn ompEon:pn. Oi. peyoADt epnopol clIIe:rtAeouv 6v'(w£ pui TCttn eUYEvi])v, '(oub nUTptKIOU£, nOD KputoUv oTa XiplO. TOUS: '(11 o10iKnon Ti;)V onpavnKii>v epnOptKWV no-

4<.>v.

Ta plKpapaya(a KoraKTovv 'rOY KOapO

To KUptOt.EpO oPU)c;, KaTa Tn OtKfl PUb anotpn, elvUl on Ta eprrOptKCt PlKpOpayo.~a KuSe Ka.tnyop{a~ KUTUKTOUV, Ka'tnBpox9{~ouv tis: nOAet£:. "O~ TIS no.\eq;, crt Aiyo Ko.i ailTa Ta iota to. X
Kat «&topyavunEf; opaOlKWV UnoAailae(l)V)), ll{piOTQV'rOt -UKopn O'rll yaAA1Kn urratOpo TOU 190u Kat TOU 200u ai~va. L'tllV 'roBepva 'lOU Xu>ptoU nnyntVE KovelS )'tit «va nait;el, va plAnOEt, va utet Koi va OtaOKeoaoet. .. , va (}u,n'rnoet pt TOV flta'rW'tfl n pe TO xpec6oTn, 11£ 'tov l.v l.vepyeiu epnopo, va Q1anpaypateuTel ayopeS, va Meioel EKplcreQ,Otl£ ... " . Kun oav navooXetO 'tWov !.pTWX(;)V! 'Anevavt:t OTnv eKKAnoio., h TaBi:pva elvat 6 alios nOAo£ 'roi) Xu}PIOU llO • Xtluuoes pupruples em&dlatwvouv aim! nlv illi:pn~n PtKpopuya~",v. Tov 170 aib>va yiVe'rQ1 KaTUKAUop6~, rrAnppupu ano ptKpopaya'a. Enl 1606, <> A6ne vrt BEyKa Aeel Y1(l Tn Ma&piTn nov ex£.t yivet np(l)TeUOUon: «Todo se ha vuelto tiendas», '[a no:vta lxouv peTn'rpanel at ptKpo}luya~n;;m. 'H tienda YlVeTat AOlIIOV tva uno 'to. «ynJIDpEVa llXalotn 01'0on!) Y1.a puBuYrOpnllQ'tQ pE iipwQ KUII010V 'tuXOOl6>.:KTn. :En1. Bnuapia, ot eprropot ytYOVTat «1::600 rroAuupt9pOl 500 Kat Ot ap'rorrOtoi.,.l:t2, r'[o Aov-

6;

To ipyaAEfo

Tjj~

auvGUayns-

bivo, to 1673, 0 npeoBeutflS: TO£ ruXAtus:, OtwypevoS emu Tel oniTt 1'OU, t6 60010 geAouv va KQTESa\{lio-ouv «YHi yo. XTloouv OTtI atoll tou KOtvoupyta KTlpta"l WGXVCt patata va Bpei onin va peivt:\) «npaypa nou pi QUOKoAia eo nlotttp€.Te, ypatpel~ YUl pta pcyo1n noAn onv>s auto. to!;},., (AAAa) KaOwf; '[(i neptoootepa anD 'fa p€YOAa ()flina Kan:omplcrrnKav, anD n:he JJOV i3piOKOj.1Gl t.oiJ, KUt peTU'fpCmnKUv ot ptKpO}laya?:a RaJ aE }ltKpa OTtKtQ £pnop{»v, BpiOKEt KGvds: tA,6.XW'CQ np6s £vOlKlaon n ) Kat at nptt tEWtppEvIKetlU, Kani 'nJV Daniel Defoe, UlJTOS (, floUanAumaopo£ T{;)V J11Kpopaya~wv eYlve Tepotwb&'!; (monstruously)!'4; Uta 1663 oi mercers oev nnlv uKopn napa 50 1'1 60 CiUVOAtKU paoa OnlY TepilOna noAtr OT<'> TiAOf; TOU Qi@VQ fxouv yiVEt 300 llE 400. To paya~vl eio{;)v no~ AUH.:XttuS OVClKOIVi{oV'tal pt peytiAo yui 'rXlv trroXll tKdvn KootOS) Kai. uvaA.0Yo pi rtf; OUVUTo'[n1E£ TaU KaHev6s, KUAim'[ovtat pi: KoOpetptE:'S, yepi~ouv }IE. tni.xpuaE~ KOAoves, pt noAutpU,\TU Kat Jlnpouvt~lve:£ G.rrAiKk>S, npaypota nOD 6 auve:'r6~ Defoe KpiVEt napuAoya. No Kat evOf; raAAoS Tutv5uOTnr; (728) nou eKOTa(HU~e'tUl. p'npoo'Hl O1:tr; rrp!;}TES Bnptve~; «Auto nov 6tv txoupe yeVtKG (ani raUio), anpeu6v£l, etVQl to yuaAi, noil dvat nOAv oJ:1opqm KGi nOAll OlG4Juvt£. To PGyu~l6 nEptBuAA.OV'r(:U an6 BrrpivE«:; Kat auvIiSws '(0 epIIopeU}..Io"CQ tOIIoeeTOUV'fUl. IIiow '[ou£, npaypa nov TO npOOTan:,13€.l uno Ttl OKovn, eKetTOVTclS ta TUuTo:xpova ani puna twv nepaonK~)V Kai npofiaAAoVTas Ta ano OACS rib IIAEUpic:;"m, !uYXPOVu)«:; t6 paya~l(i yAtcrrpoUv IIpOS 'Hi QUnKo. yui va OKOAOUStiOOllv '[tlV t§&nAtuOn TflS nChns Kai Tis peToKlvrioel£ '((itv nAouol(j)v. flO. l1eYUAO XPOVIKO b.tu£ 01 OXOe£ TOU I:nKOUo.vCl, pt TO Petit Dunkerque nov 6apn@vel 'tOV Bo},:ra'ipo lJ8, QvTtKo.9tO'louv '[Ii otoa tou Palajs) onou n 6Xhay{,}yia T6)v epIIopwv nnv tptAUH;>\, Kof TWV i-llKpUlV AIQVOII.wAn1:WV, Kae~s; Atel )Jtu tpI1tpmTQTwptvIl OVGtpOflQ21O) exouv ou{;neei ot TE:rOto BaOpo nOll Kovivos Bev pIIopet: va t~aoqlaAio(:l nAri.pU)~ 'fa J1p6~ TO ~fiv. N6'fm AOlnov; imoxpt:&lptvOl va KAtl)ouv Ii va Knpuooouv ypnyopa nt~xt:u{Jn. KaV8VG ana oU'fa 'f0 plKpopaya~a lXet rroAAil neXuTeia Kui dvet Aunnp6 VO flAtIIel Kavd~ T600u£ veouf; civ8pc;,nou£ va KG'faBpox91{ouv tKet n 'rilV a811<TIl npOiKQ TilS yuvaiKo£ TOU£ n l(lV KAuPOVO}110 TWV YOVtWV '(ouf;. Kat ()AU Ul:'fU p6vo yHi }JtG anaoxoAflon KOet01.1Kn Kat npaypunKu apy6-

ea.

Tn

ob

66

, >

I,

MlKpopayu{:o noAuTclda~ 0711 Ma6ptrn .0 oeuTE.po pw6 TOU 180u aiC:;,.'a: A.Cllo11wA.cio. AWliu(J}1!J(Jn auy~piOtp1J

pi

TIll'

nquypmpn uov

KclVet

to na~

0 Defoe oro

vea AOlrl)pi(IKG PIKpOp(l}'a~'a TWV apxG"k 'tau ai6Jvu. llivmw£ TOU Luis Paret Alcazar. MaopiTfl, Moum:fo Lazaro. ((J)6)TOYFmpia ScaJa).

r

OxoAn», ,,,una occupatione .5cdentaria et cosi poltro/Ja". '0 l6tO~ tvupcTOS atpnynTI),£ ayavoKTei 1-1£ 'to y£yov6~ OTi {ITa 1-IaAtt~lKU oniTla nOAAarr'\a(rul~ovTm '[(1 XPU yt;VatKe~~ naiOta pttplOS KUTOywyfl£; OToAi~oVTOI pi: l.piva lJ!.paopU'ra, pt {papEna OQvn:AMtcl tpoptpata Kcd on, npaypa QKOpn mo OKQVOQAW.Ot:~> oi putane IHivouv nepinuto }It a}lo~U, OKcl100tJ£V££ pi; pcTU{wTU. TOUAuXlOTOV, npoo9tTet 1 xwpi£ 'n'1v LA6XtoTn aoon XtouIJop, cupou unapXcl 0XUIKl1 imayop£uun, a£; 'tou£; l.mBAnSE1 KCmOto£ tpopo:;, «un tanto a1 we:;e per dritto d-'aiJiti»1 TnpoullEvhlv TWV avuA0-Yu;)V, oiv vopi~£n:; ()T{ np
67

Td ipyaAdG

Tn!;

auvaAAayns

'Ynapxouv wot6ao 5!UBa9pioets: J.-B. Say !;avaBMetKOot xpovta npWTn 'tOU lla'papovn~ "Ta 1796), ptvet KOT6nAnKtos: napul;eva ptKpopixya~a rrpoo
en

nEt TO Aov6ivo peTa ana

pcupaTa TOUb pi, eKllTUmEt£, unopxouy nuV'fOU ToapAoTovOl Kal Qqltcres! a.AAer;: «QKtVnn:r;:» Kai <'iAAef; «KlVnreS", ,,(;)o'r£ 01 ne~oi va prropouv va '(t£ otaBa~ouv x@pis va xltvOlJV AEn't6», To J\ov6tvo lXel pOAlb emvonael

TOU;;

ayephlnOU~-OaVTOlJtT~ll.

Of aiTiet;

plat; rrpo66ou To crupntpaop6. pas:, O'tl) anpt:ptvn yA.6>o(m, dvat on uniip{;e navroD aouv.tiOwTn au~on tii£ otavopnr;:, ennuxuyon '(6)v OUVQAAUY&V (yul 't.tiv onota allis papruptes lxoupe ttl; ayopts Kat TtS tprIoponavnytlpelS), 9piopBos (J1i; to omfJep6 eprr6pto TWV J1tKpopayo~,,)V Kat tuv i:rri:Ktaon TWY imnpeot@v) evo£ TPlTOysvou~ Topia, nov eXEt oxton pt Tn yeVl.Kn avuntu!;n TnS olKovopioS. Avnl n np6ooor;: ea prropoDoe va. cruvooeu£tm ano nOAAou£ apl9pous, av unoA6Yl~e Kavsis TIl axton av6.peoa 01:6 p€.ye90b TOU nAneUOjJOU Kat 'rov 6.ptap6 thlV pl.Kpopayo{b)vllt n ta uvtiOTOtxa eKo'toonnin Ilo(JOva exouv npaYllaTlKG TptUA(UJlQGlet; ev& Ot texvi1'es ixouv peivet oi plOoi». "EVQb iOTOPlKO!;J 0 Hans Maursberg~24

AcCdvra TilS oeJ.i(jaf; 69:

"Eva!; rrapl::ujvo~ /fJoupvapnr; KnpU(]Os.t nTwxevon - 28 'Ior)viou 1770, '0 KUpWS Guesnee, peyoAo,c cpoupvopn!; oto napim, Knp(;oOCt nrwxevan ivuj1IloV TiiS tpnoprKii~ olKacnu(f1s i{;oualo!; 'Cou napwLOiJ, [nQKpivovras a6ptpwvo pt TOV Kovovropo at iVqJy6 Kat na8n'flKa Win, TO iVEpynnKo Kai l1a9nnKO TOU, 9d Acyape. 'R ocAi5a nov nOPOU(lIa'eml, n rrp6J'fn ivoS- tpaJHUOU rE.(J(JEpa !pulia, Seips.t }.(a6apa pia uerpa maArlacwv cni nwn:iocl. 'A vapeaa aTOUS; pcyo..\OVS; XJ>ei;)aTE~l aUp60uADl KOtvoBOUAW. Td: naennKG xpen auvivravnu ai ayopi.!) dAeupou; mfenS; ini maTMOEt. '0 tpoupvapn~ pas; lxc! Eva plKpopaya(o, "ipyaAeta", apa(;a, iva aAoya YUl va uapa6i6et 1'([ ipnopeupam, to 6Aov iJ(npiiTGl at 6,600 jipe&,', Ul 8i. £iKivnTQ at 7.400 AipE.~, '0 avayv££'O'rtl!; va e.tVGl O{YOupo$", CJ(;'~ , <> tpoupvupnG auvii1p£ mJpf)r6oajJo pi TOVS; xp£&J{n:£~ rou. ~A~ eAniooupe OT! oi ne~ haTC&' TOU ea -Tal!.7onornaouv TOUs- .Aoyapwapou~ Tovf; arov Ka(Jap"opevo )(povo.

ro pc

aro

(J4pxeia Seine! D\ ff, 11,

68

/fJt.b(cAa~

526).

d.

_,

)

I .£..00.··.,···1'

,5d-, .f~uo,(,.M~./_

.J/6~

",,;)6 n~ vIJ(~ dR.,,! "'...;.

tJU /d/H~'

'j) "I"H_'«""~'

w ••,u,dh»

.

",,-,,'4/""/'_--

.fi.(" r/f;' ... tM,~ tf/nlihLUv . ,$> J)l.ddi:U """";0",,

t>d'r",1·--

. u1-<, ./...... ".. . .A ,,4(~ .....6,,;.,,., ,/J6 ,u.lw'!,,';'" far tfi(.. .11.#",;"-" j.,u,>,u;.P

J I .."

",.

1',':>

•• , a

,Y

~ ,p.& ,A OVJ.G ;;1':7

l!J<" j"'W"":v... . ..

~/f.6

*,Av

•/.0» ......l.

f.dJ_.-:- .1'fi''''IA'~'

•. I}(;,.

,y.. liJ,..-.d1jf.

.Ab. 2.l!>w ..""I"'..:..v. J'~~. <:/.. ('1u.tO:- •.

o.

# . . . f" :f1~

p

0

§

. ·U

.,

0; u.

C,c'.

d.-.I"

8

if· .. q

O.

A u. .,

"

z5.

d

r.

&1) .

•

. if,

0"

e.., C V.L

1&'0 . .' .2.1>"

I

" ••· "?".

Ji'.

18,0 .. . ff.

I

.

p.

,. 1<.'

,.Au r;•• ~ __ ~~ JJ";1~~

.

N· - £

I$' .. '

A

d/.(~ ''''U#'7 '46:'l:dl/u_,~

.,.

''0'' S. -

..th U/""~'1'j'o f

·K

.r.

.J I

Jl'lI)"'4I
."

ito.

'.

·

,

N

"p

...

-

"

I

·,

0 .. ,p

.....

»

\ I

( \

I

......:;;;--:-- ~

I

69

auo rov

fJJappaKdo: fPpiOKO mJpyo 'HiS' Issogne, aTnv lFa] ai~va. (
d' Aoste. '(iAn TC(U 150v

pab napaoioel 6voXoyeS OlO.nlOTWGelS Kat }Hl.\tcrro pt aptOpnTlKG oe.ooptva; avatpepopev££ ot llui oelpu peyuA6>V yepPQVIKG'>V nOABwv. EE KOIlOte~ TUxa1es peTpnoElf; (cr6ptpwvu pi: anoypo!.pe£ peTO 66:VQTOV), rrou lylVUV n PU! u'tn Maophn TOU <1>tAirrnou A'Z~S, 0\ ouo allB£ oe l1tKpOpnya~a

KatnAuvWV KU' revof)t{:wv pETunpUTwv Otfl I:IKEAta Tm) 170u al@-

va 22!\ BAenet KQVetS ptKpO}Jaya~a pthpla, IlEVlXPO, anElAoupeva, nou atpnvav KUPlw b xptn petti TIl StOAUan TOU£, Meoa 0' alyrO TO ptKpO K6~ opo oi rrr
(poujadisme), uv Ot IHKpoi:pnopm dXav 'totE tA~ueep{a AOyOU. LTC; Aovoivo l (hav 6 unoupy6~ popocrro otn «yevtKll QUOopi:oKeta (nou npoKclXeac n UPQ~n lOU) OlO Aa6 .. w . 'AK6pn KUi. uV Ot P1Kpopuya~uTopE!;: Stv UVrlKOtiV (JT6 AUo - npaypa npotpQvtS -> pc KuSe etll{olpiu tov avaaTun~>vouv . .ETO noriot TOll 1793 Kat 'fOU 1794 oi 'ABpOKWTOl KU'fO: eva peyoAo ptpo£: tous; anon:AouvTat ano TOUS npt-npOAetuplOU£ }JtKpopuya~aTopE!;:Llll. Kat1 nou ea lloS eKOVE va flW't't4JOUpe pta avmpopa, eK np<;nflS o!.pew!; KOnoos pepoAllDtlKI'l, KUl i1 (mota tOxupi~r."fOl on, 'to 1790 0'[0 nUpiOl,

70

20.000 AtuVOIIwAnTi::;: flpioKOvtut oto npoOupa 'Ins xp£hlKonia~lVo. pt. O,ll yvwpi~ou}Je., llnopOU}Je va ouvayou}Jc on: - it uu{non TOU nAn9vopoii Kai it rrp6oSo'h 'filS OiKOVOlllKflS S(]}llS 11UKporrp6e£O}lu) KaOr;}S Kat n tr1l9upiu lOU «AlOVOllhlAnlii .. va OnOKTfl.U(.t OIK:r1 'IOU oltyn, Ko86pwuv Tn OIOYKO)on tW" peou{6vtUlV. To ott auto! oi nupayovres dV(ll, Ku9t.>£ tpaivt:Tat, napa I1oAAoi, dno6s1KVUet tmnAr.ov 0'(1 atJ'fJl n npoooo£ nponopeuEnH oE oxton pi tllV uv90an 'rii£ olKovopiuS, 5dX"'ovTu~ GTnV n:AEuTuia TUtpAfl tPillOTOoUVl1, - n pOVlpcnnta '[(~v onpetwv n~AnOn~j 6 napaTCTaptvof; XfJOVOS AelToupyiu£ i(dV ptKpopaya~wv, n 6tatpnpton, 'Hi na~aptpa'Ta, Ol '4>AUapies npinEt va AeltotJpynoav vnep TOU PlKpop6ya~ou, MuaivEI Kavd£ £Kc1 peoa '(()OO yui va Koul)evnaael 000 Kot Yla va uyopaOEl. Elvat tva 9ia'rpo of: pu<poypaq>ia. KOl:r(i:~TC: TOUS OlaaKe5aanK01j~ Koi aXnEhvou£ thaAOYOUS nou emvo£l: onl 1631 0 ouyypa~ga£ TOU EuyeVlKou 'AOTOU :o"Tii£ Chartres. 'AAAa l_UlflM£ Kai 6 "Avtall Elli8 1 at pta. uno 'tl£ onavlc£ onypi£ nou KaVEl XlOUPOP, BEV ouYKpivet 'rov o:vepu}[!O nou fXet 'ro XaplOllO 1fi£ OPlAioS pi TO ~&a noil Bev to EXOUV; «'H ''[(Ion va UVTaMaOOOUpe aVTlKe{pcva etVal maavw£ ouvenela tfl£ 8UVUTt),[flTa£, vu avtoAAuoOOUpe: Aoyta ... "w, ETOlj~ Aaoub nOll opeOKOV!CU va ttJAuapouv n aV'HlAAUYIl Aoywv dvot anapahntn, UKOPfl Kt o.v n avtaUayn OV1:tKEtptV(!)V otv UKOAoued naVTOTE' - il KUPIO Opwf; QiTia nl£ npo6oou TOU PtKpopaya~ou nTav n nicnwon, TIavw ano 'to pIKpopaya{o OtE.KEt (} xovopepnopof; nov napeXEl niotwon. '0 luavonwAntilt; 6tpeiAet va flAflpMO£l,auto nou 9a XtyallE onpepa ypappatta. Ot Guicciardini CorsilS~, CPAGlpeVTtVot Xov6pipnopot, ElJl(OtPl.OKOi dooY4lyelS onuplOU ano EtKeAia (dxuv bUVetOe.l xpnpato OTOV ra1tAoio, npaypa noli anon;Aet evoo~o '(iTAO onpepa yui Ttl PEyaM GUTII oiKoytV£lU), onU}£ }JClfrtupouv to. AoytottKu TOU~ BlfiAlU, rrwAOUY pi: Ot:KooKt@ pnve£ npoaeopia 'to mntpl T&>V Kotu01:npa:re.w TOUS OTO(u; navTonwAES peTanp6xEf;. Kat BtBmu, oi:v npUl'[o'Tunoirv 0) aUTO 'tov 'topta, 'AAAa Kat 6 pt:Kpopaya~a1'opas KaVe! 6 lOtO£ r1ioTtvon OTOU~ neAuTes TOU' OTOtJS UAOU010Uf; neplOoo-repo an' o,n (J'fOOS tptWXou:;;. '0 patpTns Kave.t nlcn(Oon. '0 apTonot6s KaVel nioTwon (pi: tn 80119£to ouo ptKp(;)V tUA1V{i)V oavibhlvm nov Xapd'ovrut KOee )Ja~i; 11 pta p£vet u'rav apTOn01.0 KUt n aAAll ot6v nCAuTn), '0 1(QfU:'AOS Kuvel nion.)on<}-i: 6 neAuTns ypatpcl 1 xapa~ov'to.s PIa ypappl1 pt Kt}J"tpq; 'to xpOVO Kat il anoia nAiipwv£ TOV KpeOn~An, TOV aptonOto. TOV nov'ton@AA Kat TOV tupOl1~An pi: 100 Aipe.~ KaEtt: ~opa, alfJnvov'ra~ o'tagepo 100 Aipe£ XpeoS"m. :£TolxnpU1:l~oUpC AOl110V on 0 KUPlO£ Fournerat nov onpEtWVerat atb Xpnalpo bony6 bleUeVVOe<'vV (1692}<:I<>, nQ.~taT~n£ mo ru:plOTUAtD TDb KeVtptKfl£ ayopd£, 6 onoio£l an' O,'t1 l.(jxupi~cTal> VTUVEl «evav dvopa pt Ku9wG npeflEt tvSupata y'to. teoo:ept!; I1uJ'roXE<;: 'to xpovou, .e1vat eva~ npopnOetl'tJ1G iOloppuOpou pret-a-porter nov of-v ad

ano

to

ail

Tn

vepa

71

i

To opyuAEiQ ril!; auvuAAuyilS

npinet va. fIAnpcilveTQt navTu npOKQTOBOAtKO. OUTe, nOAu neploo6Tepo, Kat mhoi 01. ouvepya:re£ nUAto:r910££, OTllV 606 Neuve TnS i.vopiaS Sainte-Marie OTO TIap{ot, nov npompepouv Tib unnpeotES "(OU£: «yt6. bAa 'fo.xpeta~oup£va 0'(6 ntveo£, llaA:nl, Kpenta Kat KOAopa, OKopn Kat to.

paupa poOXa nOD tpOPWiiVTGi. oti£ TeAeTes"ZJi. '0 epnopos, TOU onoioD it KUTaoTCu:m eUpi~el KOnnQAlO'[11 oe ptKpOypmpia, ~Ei iIvo.peoa ()' uinoD!) nou 'rOU XP~OTO-oV :XPrlPOTU Kat 0' aUTOUS o'(ou£ anoi-ous XP(!)OtUE\ 6 tOWS;, TIpoKettut VIa. pta np60Kmpn ioopporrin, ouveXG>£ OTtI np69upa Til£: avu'rponiiS:' To va TOU BOA-E.l TO paxaipt (no AUll.l_O EvaS «npopneeuTllS>\ (onA,ao~l ~vas }JEOtl~WV at oxton pt K6~ noto peYct.Atpnopo 11. Kat 6 loms 6 peyaAtllnopos) elvm iI KUTQOTP0ltHl 'rOU. Nq.)'iOD

t
nOD 'titS «xpc;,otoyel' o'rClpcl'(noe va e.pxc:.tat Kat il

"JUpo" BpioKe
ihav tva plKp6 voptapa TW-V at.Ka 6nvopi<slv. Kaee plKpopaya.{u'ropab pttpOKtVOUVc:.Uel autn tiiv o.vClnooux: IIAnpwgei KuOUOTepnptva ii Kat KaOoAou. "Eva£" onAoupy6S. () Fran~ois Pommerol, flOlntns eK 1:0U rrpoxeipou) napOnOV1E:r01. <Stu 163223' Y1(i 'ttlV Ka'to:oTncrn 'tou, aq>o-u «npellet va Kont6~et )'Hl va JIAnpCt)Gd KO.l nptnet va Kavel unopovn OTClV '(ou xpw-

va

<>Toye )(pflpmu; (MaY onAuon nt,!,Tet aupa I',a£ rrpoaeo)lio£

ITOU

eixe 0';'-

(Jet).

Elvm 1:0 m.o Kotv6 napanovo, KoSe !.popa nou Ko.1u tuXn rrEqrrouv oto pan pas ypaPPnTU p'Kpoepnop"'v, I'wai:oy tc"y ii npoprrtleU1;;;;Y. "Las vputpoupe QKOpn OU'ftf; T1£ ypollPtf; Yia va paOoupe n6Te Sa £xen: TI1V KaAoauvn va. PQ£ nAnp~a£Te»f 28 Mo.1"ou 1669. "Kuple, dpm KQ'funAnKTO£ pi: TO OTl oi "rooo GU)[Ves enlO'roA££ POl) exouv TOOO nevlxp6 0:00Tt.>teupu. ·OqJeiA£.Tat pia anavTnon at Koge £V'tlllO uvSpttloo ... », 30 '101)viou 1669. "h.tv eo pnopo-uaape nOTi va nlOt£4'OUpe on, UqJOU paS 8eBaudoun: rrw£ eo. fiEPVOUOUTC va TQlCCOnOU10ETE to Aoyaptaop6 aus, en ,!,e>jya~E x"'pi£ va nEiTe TinoTa», In ACKCp6p(ou 1669. ,,1!.iv ~tp", n;;;, npencl va. ad b to ypatpU)l BAi:rrw on Stv oivete KUpta anpaoia OTQ ypcippaTa nOl; aii, ypa,!,,,,,,, 28 'IouAiou 1669 ... Elva, t';'po 6 )lilVES nOll oaS napaKuA(;} va poD oTd~E'rE npopilgeta ... ", 18 Auyouotou 1669. "AtUOl OTWVU) on TO ypuppuni (Jas pt KOVOUV va yf.A6.W llOVO», 11 'AnptAiou 1676. "OAa ailTa Ta ypappata e\v(n ypoppEva ano b,a
'ffi.£ AUWVHQ. Aev ~avaBpi:tKQ t:KEtVO T6 ypappa £v6S t~opytaptYOU ntnOD rrpOf.u)oIIOlEi to XPEWOTfl OTt ea petuBei o'fnv fKpevopnA KOl eo. Bpei TO OiKlO "rou pt oUVaptKO Tpono. "Evu£ ellIIopos ano Tn Reims t nlv elloxii 'fOU AouooB-iKOU lA', tnHf)lJAQKTtKOf; OQVt:1O'tl1£, avmpepet 'tllV IlUpotp{a: "npCJ)'tOSOO€-ArpO£ (hav Oovi:i~c:.'fmj nouT
(J'((lrrn

va

72

TO: ipyaAero riir; auvollayiis

ahia onooioe:rm OTO on oi Ata.vom:i)An're~ flupanOVtOUVTal YUl 'ro vuv) nolluIIAuOt00llO£ T&>V epnopU{~v opamnptotn'ru)v Kai dooon'rOpo

paTWV, Atv sIvm 6paye pemvtK'tn}lu Ot poptupieS 'rWY apXelMV va rn;YK£VTpWVOUY YUl xapn 'lOU iOTOP1.KOil TiS flT(,)xeUOetS, 'ft£ SiKet, TiS KOTuorpOlpts Kat OXt 'rnv KaVOV1..K1l pon 'r(;)V tpnOptK&V opuOTnptotTl'tWV; Oi eUTUXtaptvES OPWS unoetm:l£" <Saws Kat ot eUTUXtOpevOl UV9POOfIOt,

otv fxouv iOTopia.

'H um;piupfJovn opaaTnpUJTnTa Yo;V rrpajJareVT(Jv Oi rrpapU1'EUttS eIVat tprropo1. ouvtt9ws USA-lOt, noil «peTUtptpouv 0'[0 Aat}lO», n (mAo. O'rnv nA(lTn, nevlxpo. epfIope.upUTQ, Euvto'rofiv :Kat aihoi YUl tiS ouvoUaye£ pta a~toonpeiC1)tn KaTnyopia. 'AvanAnpci)vouv }li(fa oris iOtes 'lib noXeu;, Kat oxopn nepmo6u:po ani XOOptG Kat Tis Khl}.10n6XelS} TO. KeVQ twv Guvn9mptvU)v 81KWpn£. Kaew£ to. Kf:VQ aim! eIVat nOAUaptOpa, oi npapoT£u'itS rrAneaivouv, Kt mho EtvQl Eva anpeio T{;)V Kmp{;)v, Mui a:reAe1.Mrn oetpa OVOpa'f{i)V 8ive1. nuv'toii 't6 oTiypa tnf;: otrl follia colporteur, contreporteur, porte-balle, merce1ot1 camelotier, brocanteur. Etnv 'AYYAtU ha.wker, hucktser, petty chapman, pedlar, packman. En'! feppuvia K<'tae llej>lOxTI '01)S f)(l!pT[~el 1'£ To 01KO 'rllS Tpono: BOcke, Hueker, Grempier, Hausierert Ausrufer - KCte~b (tKOpn KUt PEuscher (noAute.x'Vhns), Bonhase. .Etiiv 'haAia UaAl dVal_ 6 merciajuoio, OTUV 'Ionavia 6 buhonero. '0 npupuTcU'Cll.f; tX8! TO. OtKU TOU QVOPOt(l UKopa oTnv 'AVUTOAIKll Eup6mn: seyyar satici - ota. tOUpK1KU (nov antJuivet TOOO TOV npapuTEUT!l 000 Kat TO ptKpopaya~u'topa), sergidzyja (ana TO TOUpKtKO sergi) ora BOUAyapIKO. Torbar (ano 'TO TOUPKtKO rorba = oaKos) fi tarhar i srebar, n OKO}lQ Kramar ii Kramer (Xe~n npotpuy{;)£ ycppOV1.Kn~ npotAc:UOfi£ nOD OnAwvtt 'rooo TOV npnpan:utn 000 Kat TOV 65nyo Kopa6avlOu n TO PIKPOQot6) Oto. OCpBOKpoanj

j

Ka~,j;\) KtA,

AUlll, it llXn9wpa Ovop(u:n(;)v CHpEiAETUl <no on) UV Kal 5tv dvat KOlVU)V1KOS 'fDnO~ nJulpw£ KaeOptapeVO h1 'to nAuvoB-to epnoplO e.1VUl pui m;ppuqHl tnayyeApCltWV nou oev unoKelVTat ae AOytKe.£ Kata'[a.~el£: evat; UKOVl(}tll~ uno tn EnBorG) 0'1'0 I:-rpaoBoupyo TOi) 1703 M4 , elvat EvaS tpyaTn£ nOD «rIEfHtpepet» ti~ unnpeuies tOl) Kui neptnhavuhm nnw!; TOOOl KU-

73

To epyaAei'a '[iif; avvaAAayii£

11 KapeKAUO££:. KarrOlo£ Maragatem , XWplKO£ ana Ta KUVTC1Bpia opn, dVGt ltvu£ oupuyoS- nou peto~ptpel m'fUpl, £UAOl' oouye£ yta Ta KpoooB6p£AU, BapeAta. pt naonl~ \;4'001101'0 ano XovTpopnllo t nOD nUEl ana TO opont&tQ TOf; I1aAta~ KaOTiA.Ans, OIIOU KOAAU:PYOUVTOV 6npntptaKo Kat ullneAlu np6~ n)v 'OKf.aVO n va pt TIl p,f.,(HPOplK:r1 EKtppaon, EVO£ ll(r.)AnTru; en ambulancia N6 ylOtl uyop6{et 6 iBlO b pi: OKono vo peton(,.)AnOet Eva ptpo£ noAa 'fa l:pnopeupalo nov pet'mptpct. X(")pi£ ciptptBoAta, npoJ.1aleult~ elvat Kat ol XVOTQv'UvmjnoAn) Tn Lllupvn, TIl Bevetio Kat Tn MaooaAia, Athol Ot XtuptKoi, E10l110t va {;epl~weoiiv. yivOV'fat eUKatptaKa (lIIpwtonopot Tfib VQUOmAotas OTO ilve.ioT€:po Kai Maupn GuAaooo ... » Cl782)"47, 'AVTigeTU, nw£ va OIIOKUA£OC:l KavEi£ TOU£ nAoui:JlO'U~' tprropOUf; ana TO Mav'roeou:p n TOUS BloTeXVE£ ano TO flOPKOO\P Kat TO K6Bev'rplJ! nou) 6taoxi~ovta£ ttjnnrrOl TtlV dyyAIKt1 enlKpUT£tU, napabioouv ol 10t01 epITopeupaul TOU£ OTOU£ plKpopayu~oTope£; ,,"Av etmptOOUPE TOV ITA-OUTO 'rou£) Aiet 6 DefoeHII, elvat upapaTeuTl.£», Kat n Ae~ ~n tuiplQ{:e t6 .010 KaAo OlOU£ epITopouS 10U£ tnovoJla~6pevou£ forainsH'} (OnAaOn aUTou£ nou npoepxov'tov ano pHi ~l.vn nOAH)l nou, otri faAAlo Kat OAAm\ nnyaivouv ana ipnopollavri)'1Jpn oe tpnoponavilyupn, oAhu peplKts qlope£" exouv apKeTU peyaAll OlKOVOPUUl ave.on. "'O)Tt Kt av EtV6ei Tn oWaUaYl1. "EX..:t opws;: Otarrw'(we.e.l on eKei onou eX£t Tnv rrpo'tepaUJrIirCI, tKt:l unupxe:t Kat Kimoto Ko9uOTepnan. 'H no~ Awvlu etv(lt Ku9uoTt::pnptvn ~vovn 'filS OiKovopia~ tn£ AUTtKii~ EiJp~­ nvo80XOKa.eaplO'ft~

j

Tn

tn

eo

nn~:

dvm AOytKO 6 npapO'H,:uT:r1£ tKei va dvOl BaOlAlas. Mnn«>£ to llAQv60tO epn6plo Stv dvm intBiU}on tau Jve£;; Ot Syrp5<'> Tn£, UOTepn£ PwpalKn£ mhoKpaTopia£, elVUl npapo'tt:uttS. 'H €lKOVa TOU Bllnopou Oln Lluan 'fOU M£cmit.lvQ e.1Vat eKeivn TOU AaOll(!)ptvOlJ, oKovlOpevou neplflAuv@pc:Vou

npapOTEutii OAo)V twV ETIOX@v. "Eva£: AiBe:Uo£ TOU 1622til neptypatpet aKopn mho tOV aAAoTtv6 ellflOpo, "pe eva OUKO OEPPOTtVO KPC:POOPE:VO OTOV wpo, pe nano&tmo llOU oi:v exouv oepPQ napa p6vo OTtlV aKpn». 'H YUVU1.Kfi TOU tov it.KoAOUOe1) Kpalu npwin Gt: eva ptKpoll6.yo.{;o> aUU~et DeH}! Kat urrOKU;\{lI1n:Tat AlYC}'(EPO liOAW an' o;n tpo,voTav, !icv unupxouv apaye 01'<) fiXov66to tpn6plO~ TOUACtXUJ''fOV uv6:p£cra OTOU£ apa§:l5eS~ EPllOPOt nAOu0101 Kat iOXUpoi; "Eva 'luxato YEYOVO£ Kai QVipxoVTat Ti~ KOtVWVIKE£ BaSpi5e£. npo}Jan:un~~ etVctl '€Keivot nou oni-JlOlJpynaov, KO'HI 'tov 180 aiwvG1 OXe66v oAa '(0. T
74

tou 1800 alWYn, npotpxoVtat uno tnn:,uXl1pi:.yOUs npapateu'rE.slH, ':\YUAoyes; pCTQlPuU:UOCtf; l.mopeoav va yiYo1)V Kala tov 110 Kal TOV 120 aiwva o'(i£ ioXVe<;, axcS6v oav XO>PU:l) n6XClS Tn~ Eupwnn!;, TIuv'[{oS Ot opaornp10Tn'fCf; twv rrpopotcut(;)v, npoon9tpeves: 01 pi:.v oti£; De) EXOUV llo~lKa anoTeheOllota. 'n oloooon til£: AUtKriS Aoyon:xvius Kat T(;)V 6VElpOKprrwv Gtr1V UllatOpo dvat oxebov llOVO OlKO toU£ epyol~5, "0.\0 TO UOAlKO tfl<; 8onpiu<;m oluoiooVTUl toV 180 aiwvu ana TOUS npallon:,uTes, TOOO OTts oKaVOIVoBtKts: x&>pe£ 000 Kat oniv 'AYYAla, til PwDin Kat lflV 'OOwpUVlKn aUToKpoTopia. To !Samra:; Tfi£ LounSia<;, KotU TOY 170 Kat tov 180 oiwvo i'i'tuv neptooou:po arrD TO PI00 TOU &0£10 ano ovepwnou£: €AaXWTQ oeiypato nAnSuopou xoptvo peoa oniv unepuvToollvn. 'Allo apKei n tntllovI'i T&lV l1tKPWV nAav60to>v epnopt.w, pi. KUTOj

ywyn ano' tn BeotpoyoTei.a ii TO Smalan.d, YIO va jlE'lotpepel iKei KUee Aoyn~ npapan:ta, «nt-taAn ytO di\oya) Kap!.ptQ.) KAeIoaplt~1 Kaptpi'to££/ .. .) oVf;tPOKpi't€b) Bioo~ 'Ayiwv,.m. l>rnv iloAwvia Ot nAUVQOIOt 'EBpuiot ano'teAouv 'to 40% }Ie 50% TOU i:prropiou1Sf>, OptapBEUOuV i:nions on) yeppovlKO lompos: £A.EvxoVtOb p.eyOAO pepo£ 't(;)V {;UKOtl(ffWV i:pnoponavnyUpewv tn<; AeHptu~"'i7. To rrAuvoolO epnoplo bev tPTOVl::t AOI06v nUVTO'll:: KaeUOTEpnpevo. TIolli:~ tpopE:£ npoKsnm Yla npUiTonoploKfl OtEupuvon, ytn Ku'tCtAnqm }l1aS ayopo!;, Tov i:enti:l1BptO 'tou 1710 1581 n1 'EpnOpUH) LUl-lBoui\[o 'tou Daptotou cmoppinret 'nlv uitnon ouo 'EBpaiwv T!iS 'ASwtnv, TOU Mwuon de Vallabrege Kat TOU 'IapmlA de Jasiar, nou iHlt.Av, nOD oev elvm tpUOlKO l1tKponpUpute1)Ti£, tpaVnKe «noA(; tm~lrptQ YUl TO epn6pto Kat 'to. oUl·llpepovTu TGJ-V unnKot)v ,[ou .BaOtAtO"1 ina anpoKuAunTn anetA!'l Yla TO'Ub PtKpOttQyQ~axO'Pe.~ KUl '(oub pOvt}..lou<; epn6pou!;. :EuvuSOOf; ouvt6ulve to a:v'riOtpmpo: peYOAEpnopm KUl peplKoi ane TOU£ me anpavTlKoub pIKpopayobQTOpe~, aAAa Kut allot peoaiou peyt9ou!;, KpatoUV to. vnpuTo 'tOU llAUVOOtoU epnopiou, npoopt~ovTa£ yt' aUTO'Uf; lu6s: nelOpo"Tapn6e~ lhuvope"i£ TO: «anOUAn'fQn nou nviyouv 'fa pa~ yu{tu toub_ rmti n Texvn TOU nAavo6iou elvm va nouAuel at. J11KptS nooOTnn:.!';, va doxwpei of; nE,PlOXES nov .E~unnpt.'£oihr'fat pi QUOKoAto, va napaoupet rou£ OlOTOKTtKOUf;, xwpi!; va totYKouveueT01 ye utno TO OKOno OUTe 'tOV Kono 'tOl) ot)'n;; TO Aoyta TOU, 811('}~ O:KptBLl£ KaVet KOl eva£; Gno TOU!; 6\Q&6xou~ TOU, b ptKpOIICOAnTn:; H6V 5p6phlV pu£:_ EUKivnTos, U01't.io~, ~unvto£: hot IIapou016:~£Tm oT6 Gi:UTPQ' Kat av oj auto '(0 9EaTptKO fpyo TOU 1637]"f) n VEO xnpa OEY novrpeU£Tat Tt::AtKQ TOY nOAll (~pato AOYU, auto Sty oupBaiv~t erre:16rl. Oey pnaivcl ot6v netpaapb: j

E>eo6An pOUt niJf; p' dpioEl! KI dv e(J(£. KG1 Aiya napa Kai p' "ed.£ 6'S TOV etA'" Oci ui v llt.pvciyape KQAci!

75

Mi Ti, l5eXQp"> op.,> nov 8ya';-el an' Tir; ipv'uci&, nov novAii O~Te YUGA/a Biv e' dyopaCape a' OAGKepn XPOyul!

N6plj1Q n OXt, oi npapa'r£u'te!; YAHrrpouv rrOYT01J, (;)£ Kat KO:H,) anb 'rib TOU 'Ayiou M6pKOU oni Bevs'da it oniv Pont-Neuf 0'1:0 naptot. 'H ytqmpa Abo o'[n <'PtvAav5ia elvat KOTt:tAnpptvn ano p\K'pop6ya~a' KQt GaV Va pn tp'rGVEt auto, OlJYKevrPWVOYTOl Kat 01:£ n p.eya.w nXoTda. anevuV'rt ano TOV Ko6eoptKo va6~ OrIOl) ytv6Tav tis Tph:E£, Kat. 1"0 I:aBlIu'm iI ayopa, vci JUlY peTallAnllei t§:mias taus oe eva elSo, Ka8npeptvn£ ayopab~61. LTIiv KOAhlvia 010Kpivet 1«lvdS lpuIV'm e{;t Kotnyopic£ AusrufetJ IIAQVOOtU)V lhQAa.Ant&v~6~. E'en Auwv, '(0 1643~ ot KPQuytS . aKOljy~vrm ouvexeta:
~E{Jnopof: blinis mouf-' OPOPOUf; riif; j\.1o~a!,;'.

Alexandra Skar2yflska).

76

rKpaJ30upa 'fOU 1794. ((j)cvroypatpia

Tci epyaXeia TIlf; auvaliayii!;

~uyt} pi TIl AiBpa»M, kuvav1;0pE Tit; Kpauyt~ 'fOU llaptOlOU, tou Aovbivou, T11~ Phlpn;;, OTt~ YKpaBoiJpE~ 1:n~ tIIoXftS Kui OTU AoyoTex-via. :stpoupe

ulrrous Toub n(i)AflT£S 'twv PWl1U1K{;}v bpopu)V, not'; crxe6taaav 6 earache n 6 Giuseppe Barberi, va. npompepouv oUKU Kat mmOVla, xopta, noptoKOAta) aApupa ii yAUKd pmOKOTa, Kpel1PVOta, 4H.IlP1U1 naAUl pOUXU, TOUta A1VOU utpoopa1:0~) oaKOU£ pe K6pBouvo, SnpapatG 1 &OTpaXla ... eo. pnopovot: apuyE KGVEi£ va qJuvta(Y(ei '[flV Koptpn B£vEti.n toU 180u aiM-

ano

tpnopODS KaAapIIoKeVta~ yaAETGSj Kat nup' (JAn oOta, T6v 'loVA-to TOU 1767, l1fiJAOUVTat eKei pHI Xapa, ot peyaAe£ rroooTnte£, "YHI TO eUTU€£ nouo Tn~ llta~ 6EKapQ~", Elvat KaS<':>s AiEL evaS fiapatnpnTnb, yt(lTi i!'b nAepmiytu tp'£6)xaivet oAotval~U4. Aotnov, rr6>S au pnopouoe KaVElS va anollayd {me mho TO XetpOUOl 'tGJv tpnopc.>v Tii~ apnaXTn!;; Kapto nOAn Sty 'Hi KOTaqJepvEt. '0. Guy Patin ypOtpEt YUl T6 ITop'''' otiS 19 'OKTC"Spiou 1666"': ,,"ApX'oov tow va etpoppo~ouv opyavU>J:ltvn aoruv6peucrn Ku'£a T(;)V pCTarrpaTwv, TWV nanouTono(.)y Kai TWV KAerr'fanoo6x(.)V, nou napE}Jl106i~ouv tIl olo8aon TOU K6apou. 0tA-oUY va oouv '(ouf; op6pouS TOU TIaptOlOV rreVToKuSapovs. '0 BaotAHl£ elITe 6t1 alAEt va y1vet TO napiot on!!)!; n1:Qv TtlV tnoxn tou Auyouo'['ou n p(~­ pn ... ». MaTUla BeBaiU>G: elvat miv va KOTabte;,KetG eva opiivOf; ana pUYSf;. "OA01 Ot opopm T.iif; IT6An~, oAOl 01 opopm Tii£ unai9pou opywvoV'£at cino aUTa TO UKoupaota neOla. 'AKopn Kai n 'Oll-avola, apKEnl np6"tpotu, (}'fa 1778, "Xc, KOTOK)"Uotsl imo "aX8otpopou" uno Xopu,\n6e, Kat 4'lAlKaT~ftc5ef;. ana floAloTgioes lIoil nCDAOUV aTEAeH.nn elouyopeva epnoPeUpa'to at av9phlflOUS nAouotOU£; Kai yevuV 8piokt:t:tat <no 0110Kopilt.pt.>pa 'Cn~ aTlS KaT@ Xc;)peS Kal airrn n }loBo oev elVCJ.1 to(1)S aOXCl:n pe 'CD: V npapOtEU'(6)V. I:uxva '(a nAav6010 E}lD6ptO OUYote'fOl pi enoXtaKts pETuvaon:um:l£. AUT6 crup6atvel pt tous KatoiKo\J~ tii~ I:a8ota£16' n tou Dauphine) nov E{;onAhlvov'Cat at. 6AoK.\npn Tn foUta K(d Tn reppavia, pE f:Ke.ivouS ana 'CllV "Av('} '06tpvn:u~ lwt Kupi{1)S tity rnpatGTBtoyevn nepto)[Ii tou SaintFlour nou olUOXi~ouv TOUS 10naVtKOUS; fip6poUb' 'hUAOi epxoVtm oTn faAAia Yla pHI «irIoXfl», Kunolol Ci.AA.Ol apKOUVTat va TPtYUPVQve A(\)v», nou onlv npuyputl:KOTnTa nxav E}JflOpOl POAOYlOOV. Airtot anAwvuv 'to. ePfiOpeUpUTa TOUb ()''(is tprroponavnyiJpet£ Tn£: 'EX6eTias (AOUKEpvn Kat Zurzach):no Kat o'rei ].llKpO].l6.yo~u Tn, v6na~ reppav,a~, Kitvovtu£ peYU"e, OlOOPOptS, axeSov navtou: 1:1.£ totes:, cmo notepa at nUloi Kai ono nat6t ot eyy6vt. Me Aty6'repn Ii neptOooTepn 'TUxn: Olnv epnoponovtiyupn tns AouKEpvn£) oti.~ 13 Marou 1819~ til KEpBn EneTpetpav «pOAl{; eva J{opmpO:lopt~ rrpaypa1"OnOlouVTGt Simes tlIt8pop~ noil <JuvoeovTGt va. KO'CQKAUoptvn

J

77

To epyaJda rii5,' ovvaAAayilS'

llCth..,\OV pe Titv aAnu:iu nOll uniipxs oe tnex£.£ Kpianf;. LT!i..v 'Icmavio. TO 1783;m Aap6uvQv'f(U peTpu au.AAftBonv KO'rQ -(6)v 6XOOlpopu>v, TC>V npnpaTEun;}v Kat n';;Jv nAavoOtuW q.nAlKaT~nowv. Ka'ta "t.Kt:lVt.J}V nOl; entOelKvUOUV t;;npephlptvu ~(;)a .. , KaTe. tKci.VulV T~>V nsp{epYhlV Beporu:l.JTWV «nou 't01)£ ovopaf:OUY salutadore$, Kat lpepouv 0'f0 AOlPO eva l1£yaAo OTOUPO, iOX1)pt~6p£vot OTt eepansuouv Ti£ aoetvEU:S '(f»V av6pt,;)nwv Kat T@V ~wwv pc npOaElJXE~", Me Til yeVtKn 6vo}100ia "OXOmpopo£" b.'VoOUVTQI 0\ Ma).:tt~Ol~ 01 reVOBe{Ol Kat noUot V'tomm. Etvat tpuotK6 au'wi oi i:{; enayytA-,llOlOS aXnTllpl.Ot va EXOUV olUouv6toetS pi; TOUS aven6:yyeA:WlJS 6poio\J~ TOU!;, pi: TOUS onoiou£ Ot0010uphlvoVrnt OTO-U~ Op6pOUb Kat ot anoint QUppt-ri:XOlJV pi: KOee EUKUtpia crti£ PQOlOupyieS atl'fhlV TC>V oAnn'i>yn;, Rival E{;ioou lpUOlKO Va uuvepya~OVTQl OTO Aoepe}lIT6plO, 'H 'AYYAio 1 YUPhl OTtl 1641, elvm yepcLTn dno rallou£ npapan:uTE.£;, of onOlot! KOTU TOV Sir Thomas Roe Toli 'AVUKT06oUAiou, GwtBollav (no EAAe\fJpa 'rOll Ba01,AlKoU iao~uyio1J1741 Mim{»£ oi unnpete£ TWV VaUTtKu,v oev q>opn~vav onl Kpmpa "lib aYYAtKEb 'cu~'rt£ paUt Kat yvaq>euTtKll iipytAO lPepvovm~ at avtaUaypo pOKlj

EfVQl TO nAavoow eprropw apxaiko; AUTll n oi4n)~ouaa ~U)it "rOU IT>..av061OU epnopiou i{alpavi~eT(n, OIT{')£ pO£ BeButwvouVJ ouvnecuS airtopoTa, KoOe ((l0PU nQD pta tpTavel 01.: .eVQ OPlOllEVO ClTtlOto av6nTu~n~. L1:t1V 'AyyAia t.Ct"\eHpe TOV 180 ai..cwv nOli e{;unnpeTOUVTQV pi OUOKOAta (lnO 'fa auvnGtopevo KUKAt,;,pata owvopn£275. :E'(rl raUta, KUee epeuva AaoypatptKOD nepu;xopi:vOl) £avaf)piOKt:t Ta ixvn ToG nAOVOOIOU tpllopiou OTOV 206 Qt~va2i('. ea nlOT£ue Kavd~ (oUp{{)hlVa o}.ul)S pi; pta a priori Aoyuffi) TO ouyxpova peon peTmpOpa~ dXav l::nupi:pet 9aVuTntp6po nAfiypa Oto ipnop1.o (lInD, "Op(t)£~ Ot flAov6010l pOAoycu5E£ 'tou Magland xpnotporrotouv 6xiipa'fa, 8np6oteG QPQ§~.£ Kat entnAeOv UTa 1834. npo£ p€-yu~ An tous itVGKO\){plOn, 616JuvLOteI' n Knee: ou~non urron't0V bpamnpton1TwV AaOpepn6pw, KAOntl, KAerrtonoOOXll' 11 Knee avunaVTeXll eUKOtpta nov anc:[email protected] ,(OUG avtaywvwpoUS 1 nb tmBAtqH::t~) '-roue; O1JvnEhopivou~

xwpa

on

eo

j

i.pnop{ou. 'H enovaotutlKfl Kat aUTOKpOTOpl.Kn fUAAia eytve hUt TO 6tuTPO plCtC; ia,n.:tapEvn£ yovtponoinonc; TOU rlAuv60lOU epnopiou . ."A£ nw'tthpoU}lt: Aourov QUTO 'rov YKptVHipll otKOO'f:r1 TOU t.:PfIOPUWU blKo.O'fnpiou toU Metz nou napouOlosel (6
78

To ipyaJ.eia

TIis: auvaMarrl~

o--ro. a~lbTtJ.la }-li:Xn TOU reVIKOU 'EpnoptKou kutJBouAl0u TOU IlapHHo-o271l : «To UAOVOOto i:PUOptO Tffiv rlpe.pwv pas Bev dV01 t:Kt:lVO T01} uapEhe6VTO!;, TOU: nov KouBoAouoav HI. !.popTio aTtlV flAcrrn. Elvat Eva a~lOon­

n

peiwto lpnopto nOD eopa TOU t:lvat rruvTou, liv Ka! oev E.X<'l lope ", LTD m'rvo.\.6 tou!:; dvut KaT.epy6.pnoe.~j K.Aeq)'(e.~. tJao'rtyu yta 'rouS anAolKouS; " .,' ,." uyopaoTeS 1 KiltuoTpotpn ylO TOUS "VOlKoKupalOu!:;" ;EpflOpOUS: nou e1xav

,..

6tKO TOU£ X(;)po. "Enpe.ne r.nelYOV1W£ va pnei LfIpoYllO£, YlU TnV QotpoAetU tfl£ KOlv(UviaG. KUKOpOtpBb KotvWVtO!;, onoD to epn6pto BAuXtoTO tK'Hpa'[m~ onou peTa ti~ aOEu:s nOD

xopriynSnKuv KQTa TIl. faA..\{Krl. 'Eno-

voatcwn Kat. TtlV enoxn ni>v xpewypcHpWY, Ko.9ivaS tJnopouoe, tvavn eureXous noaofi yt6 '((1 TeAn entTnOeUlloTos, va £PflOPEtU':"(Gl KaTL 'Ii poVB un6pX0\..loa Avon KOta "£0 blKQOTn }lab elvat: «va QVQOU0'tOOOUV ot O'UvTexv(es,,! Kai apeowb pe'£a npooet'fet: «onotpeuyovTo£ 'rib KutQxpnoel£ nov eytvo.v Ka1:a. '[by aPXlKll tou£ ODO'f
IOta E}lnOpeu}1QTo) np6~ l_u:yaAn opyit '(WV iblOK'rnTW:v TOU{;. L:ulv npwtn OelPU ihov

Ot

uaAom:;',\es) 01 iplIOpOl nOpOeA.QVflS KOt OpUAXOlJ) Ko9w£

oev

Kat ot t·wopnpQTonWA£s, Ot uneUeUVOl YUl Ttl Olo:rnpncm Tn!; TutOr, 'ta. KOTU{f'i:pvOUY, uAAa: ,,'AoH1KofIO £:KOlc;"KOUV TOUS unai9ptous eJln6pou~ an6 Ttl pta pEPla. OTI1Y UAAn, aOtaKOnu EKE-IVOl tnovtpXOVTat C.. ). '0 pey6.AOS TOUS aplOpos dvm Yl' O1'lTOU£ EVCi' 11£00 O~}Tnpi.{lb· nb va J.mopf.oel v6 aUAAo6el KUVeir, eVQ TOOO PE-YOA"O nAileo!; Q.vSpwnwvj» Kat OADt TOUS etVat n6.pnTwx01. Kat () OtotKn1'flS n1S aOTUVOlliar, npoo6tTet: .. AUTO to Q'(QKtD tpn6plO Btv dVUl I06>f, toOO tntBAaBi.s 000 uno9t'(oupc Y1(1

tpnopoub) ywtl axeo6v DAG TO i::pnopeu}JQta nhlAouvTUl Uhou£
'lOU!;

J.l{)VllJOU£

(tub TOUS

T{;)V o.V(l"WpaXG>v KUt TiiS npQBAnpaTtKn~ 81QKivnan~

aya8G>v, tnuvc.p-

tpuViGTnKUV Kanom onypil 01 IIAov60101 pcou{:ovn::£, OIIwb O:AAOU: 01. 11£tQnpQH:~, uapovoJlOl oDMt:Ktes) Ut<1XPOKl:POEiS; npapat£uTi.£ - uo:v9p6)not TO OOK.Ot:t..l>'.!I!'·, OIIu);; TOUS anoKoAouoav uepu.ppovflttKU. !:npePO, Opw!;, oi l1upaywyoi Tn~ BpeTovuf;, nou epxoVTOt pt tpopTny6. pi.xpt Ttl naplOl yta. va. nOVA-DOOUV anc:u6eiu£ TIS aYKtVo.pES n Ta Kouvotmiota nOD ntpllouv at xovopepnopOl T.flS KevTplKn~ ayoPU};, yiVOVT fEwpyi.as: Kat Tn£ 'ApJ.lEVto£! pi: roub aUKOU£ lOll'.; yeputou£ A.axaVIKO Kat Wpoiho Kat Ta oaKiSla TOUS yep6To ~wVTava. nO\.lAeptKU. Oi xapflhi:t; TlptS twv a.cpollAav(,.}V T{;}V {)06l£tUU.';)V F.m,n'f,pIKWV ypappwY TOtl/; npo-

pe

79

Td ipyaAeia

Tjj~

(JuvaAAayris-

m::Axuouv onvt;pa w£ In M6crxa. ,.Av Kimoto. ptpa n UIl£1.AnTlK.ll Tupavviu twv nflt~ouviK, TWV l-U::'YC1XUlV nOAtlKutaoTnpaT(»V, Y1.VOTUV o.vunOJ4)opn) bty ed UTav KUeOAOU ant6avo va BAEnape va btKtlJWVETat £.vuvna 0' auto - tnpouviv6)V thlV avaXoYlwv - Eva Ko.tvOUPYlO nXuv6olO £pnop1.o. rUnt TO flAav60to epu6pw dvm naVTOte eva£. Tpcmo£ aVOTupU£flb Tnf; KageoTnKuius Tv i£p~v Kat OOl(l)V Tii£ ayopus. eVQG lponob nepttpp6vnan£ TWV

80

utptoTaptvCtlV

o.PXhlV.

H EYPruIH: TA fPANAZIA ITO ANOTATO OPIO TON 2:YNAAAAfON

nav!.) ano 1:t£ ayopes;, TO

PLKpO'p6:ya~a

n TO llAov60to epnopIO)

e~at­

pe'nKtl ioxupoi. napaYOV'fE£ KpatOUy o'o.i xtpiU 'rOUf; PUI QUVQPlKll unep-

bOl1ll t(;)v ouvQ!u\ayidv. Elval TO enineoo 16)V inpnAc;)v jlllxaVmp6}v: '[fib }lEyaAfi£ OiKovopias;, Kot avaYKUOltKa tou KuonOXtopou - nOll otv Sa

In.piuTuTo xt»pis uutJlv, L' UlTrO tov KOOIJO ,[OU napclt96vTOf;, 'fa KUptQ epyaActa '(0'0 tpnopio:u ae c:upEia dtPOKU etvm Ot tpnoponuvnyiJpEts Kat 'faxpnpUnO'fIlpm. "OXt n&'s QUYKEvtpt:>vouv OAef," 'dS; GUVOAAuytS· To OupBOAOtoypmpe'ia, OtI} rQAAia KUl m:ilv nnEtpWTtKt1. Eupwnn - OXt onlY 'AYYAio, QUOU 6 p6AO~ '[ou£ n:rav povo va flHrronmouv '['xiv tQU'ronpoo{J.mta. - tnn:ptnouv va puapt~ovtm, KeMetoJlEvu>v T(dY Supwv, avapiOpnT£S OOOOAUlpif;£ Kat PU* AtoTU nOhu anpaVTtKe£. 'H'fQV t600 nOAAt~ oi oooohmvie~ oirrE!;, KOn] 'to AEy6pEVO EV0f:; to't:OPlKO'O, ToD jean:-Paul POisson2t!t, &>o"t£ Sd }lno~

poDoav va anOn:AeOOUV evav tporro ytn va ma9pHnet TO yevIK6 tnim:60 n'tw ouvaAAaY6)v, 'E£ahAou 01. '(po.ne~e.£) uirri:~ 01 6E~apEvt£ onou to xpftpa TonoSeu:tTot mya Olya npos tpUAo{;n, Kni ano tis OUOtES 6tv otatpEuyel mlvrotC pt OtlVeon Kat 6nOteAfOpaT1KOtn'fO, onOK'touv GAO Kat nt6 OnpaVTtKn 9ton1lU • Kat oi vOpoAOyieS T&lv .E}1flOPOOtKet(.)v m£ fo.1.Alas (01'0 onota tpOVTO tilS tpnOptKfl£ 'tutn!;, "Etot to Le Puy 07 'Iavouopiou 1757)2IIj Kat t6 Perlgueux (11 'Iouviou 1783) 1114 avayyeMouv 'nlv lbpuau e}JnopOb1.Keiu>v nov eo. OteUKo'\uvav TI1V epnoplKn TOU£ ~hln. "Ooov utpopCi TU YOAALKCt EpnoptKU FJltpe.Antnpta KOTCt 'tov 180 atwva (to npG>To iopu6nK€ Otl1 AOlJVKtpKn 17), Teivouv va tylOxUOOUV TtlV e{:ouaia TWY xovoptpnoPhlV df; B6po£ T6JV iinoAoinwv, AiJTO QVmpEpEt t:~U> ano to 60vnu tvu'S: £)Jnopob ano Tn AOUVKEpKn (6 'Iavouapiou 1710): "'O)"a aina TO i.PlloptKU ernpe.Antnpl{1 (..,) dvat KUAO pOVO YlU va Kutuo1petpouv TO yeVllll£, Ltfl Au@v unaPXEl TO OhlllU ThlV LKUBivMV Kat t:Tm Tb 'El.mopu.;:o LUp&OUAtO, nou bEY e1vm TOOO cmapalTn1o, Bev ouvepX£Tat oXe60v nOTe. «"Ex!:) tvnpepltlSet, YP{llpet 0 yr.VtKtlb tA£YKTil!:; (27 'Iouviou 1775)l!N (. . .) on TO 'EpnoplKO EupBoUA.lO Tii£ AtJwv bEY (JUVEopul{el oXeoov non:, on at OlOTUSEl£ tii~ an6tpoofl£ TOU LupBoUAiou TOU 1702 oev Cl(T€AE<1TnK
81

Tci ipYOASio 1:tlf; (fUVaAAayrl~

aunts 'rii~ rrOAfi£ £~eTO~eT(U Kat lmoq>ooi~eTat OTIC 'fOU~ intTporrQU~, 6nAoon uno 1'OUb l:KuBivouS Tns n6Xn£". 'ApKet Op6>S va l.np@oet Kaveis 'rn tp(')vn. YUl va KoEhephl6Et iva~ geop6s onlv Kn~kqH~ptVn ~wn; To SaintMalo, O1'a 1728, ~ntnoe JlCl'(atQ ano T6 BaOtAta eva E}JIIOplKO tU1.peAnTn~ {)tOJ'lII.

Elvm Aomov ~avep6 ott Katn TOV 180 aiwva to opyava TOU peyoAou tpnopiou nOAAanAu01d~oV'rQt KGt Otar.p0poIlolOUVTOl. O{ tpnoponuvnyup£t£ OP6>b Kat Ta. :xpnpU'fuJ'fnptG t~GKOAoueoijv vo BpiOKovtUl 0'f0 tniKEVTpO Tn, peyai.n, i:PllOptKfi, ~",nl;.

Oi ijlIIOPOIWvnYUpelr;, rra.lll' ipyaAefa nov OWPK6JS avavewvovTal Oi EllfloponavnyupelS elvm rrOAOlOi geopoil Iny6"[epo rruAOloi ana "[is ayop£t; nov! 6.loT6ao, e;tvQl Bu61optve£ ae eva napEA66v pi:. a:reAei(.)tE£ pt{e£291• Enl rallia OlKva (Kani 1n BamAe1Q 'lOU Kap6Aou 'roiL CL\.aKpOU) Z)lJ. fla tis: epnoponavnyupei.!; TilS Troyesl~I.:" on ihav p(l)pa'iKi:£. rHi Tl£ eprroponavnyupel£; tii£ Auc;}v, Ott ouc1Ta.9nKov OTa 172 p.X.M. 'IoXUptopoi, KODtoopnoAui; Kai val. Kat oxt, (upo-o 01 eprroponuvnyDpet£ elvm Kant naoo IIl9uv6'tfl'tG nOACUOtepe£ (u.;:opn an' OJ tt )Jas Eu::ixvouv mJToi oi ioxupl.OpoL "OneAoupevn uno 'r1£" npompep6peves tAEu9£pies Kat Oti:Ael&£ nov oBnvouv. np6r; onypnv, 1:0 cpn6Bto 'f(;)V nOAUaptepWY tpOP0V Kat olOoiwv. TI()AAOi Aoym OUllB6AAOUV (j01e uno CKelYn TIl onyp:o n epnopoflovnyupn va yivet pta e{atpeT1Kl1 OUYKEVTpwan. Ol £),yep6ves nOD ano nOAll Ywpi~ EIIlAntpenKav QlJ'ruh 1tl~ t'm60Eon b (6 BOOlAtab 1'tl!; faAAius$')(" tuS 'Ayy Ma£;, b mJTOj

82

...'...... ., _,. \ ......

,

--Uu,,'" ' Affils.· • • •. .. \"""./1

.

,

, . • "".. .... .'.. ..., ...... ".. .. laoo •• " "-""'" ....- "'"',-,-, ,'.'

.. . ... - ........... _.." ".. . .. . .. .. ...... '

.. .

• ..

..

"".. .

.. .. ....

".. ..

R~: .. .. .laval .. "

•

•

••

..

....

..

..

..

NaRtes " . . Bellrball-

•

•

•

..

.. "

..

(f

.. ".

Maron

•• ..

I

W

• ..

,Pau .. .. .. .Ttlfbes

...

~_

•

.

".

.."

•

Muse"

I I " ." A.\(,'C' .0 •

-

t

,.'--'\_.

.r:....,

"" .••

t )

.." Gape-: .....J"-

..

" . Digne

•• "

.. ·AIbi

1"_'6\-.

·t. . . "

(

I.i~ .. eVillenl':tl

.." " .. "

..

• -..

t

.. 1

/

~
..........

.. .. .... .. • • .... .. . • • . . v. \. . -. . .. . . _--;;1.. --",,,,,,. ftlbl··· . • •• .. . .

Marwn.

.l

..

lyon.,

.. "

·-,,1'·"

••Caho~.

Mnnt·de·

f.,.-..,

..

-,",

• • .... .Auri!!ac

. '.- .

. -,

~Il

.

Vesoul. ..

•••

Limoges

.. Pengueux. ·· -

....

..

GuEtet ..

Angoul~me

I

" . .s.:a~)'--., .. .. .. ...... ",/'-'

.

..

SlrasbouflI, .. ..

.. ...

.... ..

.." ..

...., .1

~'/

.." -,,*"l . . . .. "... " ". " " . ... .. .I-.--...~.J ..... .. " .... .\.: .. " . y • .

..

Chaumr:ml.. • .. . . ".,

Alm!rtt

.~

,.,.- .

res.... .. ffiall$.." ..

TIlUI'$

Portiers:.

~

..

Met!: Naney..

........

.."

- • •••

Vend4e

... &bart"

*. .* ".. .

.. ".

.... P.1lfi$" .. "." .. .. .. " Chiltms+M.

't,

I, .

0

•

Perpigniln

\,.. ............ "!IIj,,..-....

.

7. MIA FA.1A[,1 ,1KOMff FEMATH EMITOPOTIANHnPEIE ETA 1841 'AnD n; ALtlKO tpflopiou KOt tllfloP£UlHlTuw. 1841, 1J ao. 960 Ki.

Kpinopas TllS reppavia£) noAAoni..aoiouQv Tt£: CUVOU:£, TiS o:reAeu::s, Tif;

tyyuna£ts. "fa npOVOllta. '00t600) as aVatpEpoupe napepmnrovTMS on Ot ellfioponavnyupets bev ehtul ipso fa.cto unuUayp£vEf; uno >popOU!=; Kat Kuptu, OKopn Kat tKEtVn '"(ou Beaucaire, Stv u:A.ei uno Kuge(JThl$: pta.~ n:.A.e1.(o}£ tAi:uth:puS ffi)VOAAayn~. no rro.pa&etypu} lva Keipevo QVmptpEI YUl TiS 1pel£ TpUl(lepes "BaOtAtKZ b " epnoponavnyupeI£ -roD Saumuf) on eIvat 'lE.AUXLO'tHh XJ)llmp6Tn"[a~, ytoTi bev dvat .O.euOep£J;»"l7.

83

'T

"F'

..

.'

',~.

'Euiaw cprroponavriyvpn fiiIIAU (1'(0 Arnhem. XGAtwypmpla wu p, de Hooghe 0645-1708). (KAwi Toii '[DpVj1GTOr; Atlas rall Stolk, POTepvrap).

84

85

T6 tpyaAda

rii~

auvaAAayilG

"OAE£ aUTts or EllnoponavnyupEl~ napoum6~oVTat W:£ nOAClS Cttn'tpe:pc£. pev, hlOToao OPhlS nOAC1S. POVD KUt p6vo tSatTla£

'(OU

aptepOD 'rWV

OUPP€TCXOVtwv. "'E1:01, nepWOIKa, 0T11VOUY to lh6.KoOp6 TOU~, penl it ytop'rll teA~l~V£1 Kai anoxwpouv. Mt'fU ane €vav, ouo n Kat tpd£ piiv&£ aITou(Jia~, ~avaaTnvouv uno Tnv a.PXr1, Kagepul AOln6v eXf;:t TO puep6 TJl£, TO ll}.lCPOAOyU) TflS1 "to onpo Tfi b, nOli Sta~tpouv cmo f:KLlva twv YEl'(OVtKhlV ,(llS. 'Ev'folJ'roq;;, EKetVES nov AEl'(OUPY0Uv nio (JuXVG ot.v dVGl 01. (jnpaV'flKoTC:pe.~J aAAQ oi nOMes arrAt~ ~worravnyupEl£ il, 6m:u£ tiS anoKQAOUaav! Faires grasses. To SuHy-sur-Loire Nfi KOvrO onlY 'OpACaYn, TO Pontigny O'ftl BpE'Hlvn, to Saint-Clair Knt '(6 Beaumont O1:n Laumagne €X{)UV KoOtVQ 1:0U£ OXt<;' tpnoponnvJlyiJpF.lI; 'f0 xrovo1'H. T6 Lectoure onlY eupdo rrepttptpeto tOU Montauban eXEl €:VVlU JOO, "[0 Auch evn3.Ka)OI . .. Ot epnoponuvl1yUp£tt; nOD yivovtat oT6 Chenerailles, peyoAfl KMJ..l6noAn 'til£ Haute-Marche 'filS 'OBtpvnt;! elvat q>nJ1tol1tvE£ yHl '[nv noao'tnTo t

TV KQAOepellpev.wv ~~41V nOD nwAouv't(tl tKC1 1 1.a neplOooTepa cm6 TO. anolo KO'tUAUYOUV (lTO Dopiot ". Atrrts Ot tpnoponCtVn)--Upel~ yiVDV'(Qt : KuSe npw'fn Tphn 'fOU pnva. 'EnopEvw£; owoetm OUVOA1KO..ill2. L'tflV nOAn TOU Puy «urrapxolJv Ow.be:Ka epnoponovnyupets Ttl xpovta OIlOU nw~ Aoihr1:at naon£ tpuoewg ~hlQ KOl Kupiw£ lleyuACS Iloo6Tn'l'e~ yuYOOUptWV KOi. POUAUpt{;)V, nOAA.f:g npOfnE{;:, tlCtAAlVa Uq!{Wl-'QtQ aE XOYOptKn rrWAnon, anD <SAa '[a epyO(JTQOlU '[ou Languedoc 1 Alva ana 'TflV 'OBtpvn, AeuKa Kat KOKKtVa., KuvvaBt, 1veS, pUA.~to.) YOUVUP1KU filion~ 4)lJOe{;.l£D301. To Mortain tii~ NoppuYOiu£ Kut.eXtl apuYI:: '[0 peKop pE '(if; SeKU'[tOOEPt~ eprroponovfly{Jpel£ 1:ou3(}.J; "A~ pfl O'[OlXnPU'[{ooupe BtaOTlKa 0' mh6 'TO

nOAu KUhO UAOYO.
tpnoponQVnyUpE1.~

Kui eprroponavnyiJpetc;:. 'Ymip-

XOuv lOllIIOporrllvnyUpets 0YPOTlKt£, OllCll!; KOVTa onl L1.EVVQ h }1LKpOOKOrI1Krl ipnoporrovt1yupn TnG ToscaneHa) nou oiv dVUl napa pHi peydAn ayop6 paAAtoii. 'APKet EV(lS po.KPUS XEtPWVUGI nou tJlno6i~et '[eu£ K1::nV01:pcJlPOUS vo. Koupetpouv TO. np6Bo'ru TOU~ (ClIIUlS TOV Male 'roD 1652), Kat n tpnoponavuyupn bEY yiVE,(
Oi npaypo'nK££ tpnoponovny(Jpel£ elvm t:KEI.Vq;: otl£" 6IlOteS: pHI 0:;\6KAnpn ncAn avoiYEl tiG nUAcs 'rn£. 'Enoptv(Us ii it tpnoporruvnyupn KOTaIlovTi~el 'ta naVtC1 Kat )11VeTOt n6An Kui po.A10Ta peYOAuH:pn cm6 Tnv KutoK'[npEvn l ii il n6An anOOEIKvUE,[v }JvnpEtOKWV tpnoponavnyupE@Y '(n£·lU6. To ilap{ol KUptupX8i otis OtKES '(au Kat Tt~ rrEpl0pi~El OTi~ {)w.o'[Q.aElS ThlV pEyaAwv ayop(;)v. "E1:o{, n nnAHI Kai mivw vravn Epnoponavnyupn 'fQ"u Lendit Aop8avct xwpa 0'[0 Saint~Denis~

sw-

£K'tO£ 'f(i)v

,(E1X(;W tou .

To NuvQ)j.'l1l7 ixea 'tn ouvecm va

PEtUOtO£l

"fib

5t-

KE£ 'TOU EKto£ no.hew£, iiv Kat at anootuon BOMb, OTO Saint-Nicolasdu-PorL 'H Falaise TiiS NOPIlGVoloS TIS t{;6pwe OTO Ke'l'UAOx.,pt rou Guibray. LTo PEootiulo'tnpa UUtwV '(6)v tpnptoptv6)V Kat Sopuf)<.>owv otJYKEvTphloeU)v, to Guibray yiverat 'fO naAll'H titS ~pato£ KOlpUlpEvn£ 'tou

86

To

ipyaAcia

rns

aUFaMayjl~

6ooou£, To Beaucaire EAaBe to. I_H~TPQ 'rou) onU}~ noAAes aM£~ nOAel{;, Kat 'tonOet.Tnoc 'tt1V tl-lnoponaviiyupn 'til:; Madeleine noil To eKCVe 5t(i~ nnpo Kat rIA-oumo, avo}J£oa 0' aUTO Kat TOV POOUVU. ~ AOIKO£ Kono~: oi emOKEnTe;;, KUJllU II£.vnVTapul' XlAtoOes OUVt'lG(,)~~ KaTaKAil~ouv TflV n6An. no va i:~O(HpaAtOTei AOtnOV KonOIO tnhruan To{nSl elva. onopoi'cnTeb, av }(Ul uvenaptu;:t:S. OA£b 01 ouvu}JCtf; tiiS inapXlQKIiS XUip0I.pUAaKn:;, 0600 paUov (hav t6 flAnGOS KOTQtp90vet at. yevlKt~ ypappes. ntpirrou BCKOlIeVT<~ }JEpeS np{v anD 'ttlV evapsn 'ro£ epilopoIlov11yupnS; nov lXel j

bptolEi yta Tit; 22 'IOUAtOD, npiv onAa5ri oi 5UVCtpCt£ '[ns 'ta~ns: A«BoDv EM;o£l£. LTO 1757 npoTeivenll UKPlB(;:.s va miA-vouv vUlpitepa Ttl xwpoi.pUhOKn otis 12 TOU pnv6;;; @on: Ol }«lTOlKOl Kat oi enlOKinn:s; v6. BpiOKOVTot «tv aO!pGAeia», j

Mta nOlm nou KUptapXEhat nAnp~s cmo Tis epnoponavnyupct£" T11£ navel va elvat 6 eauTos TnS. 'H AEHvia. nov 86. nAolJtioE:t KOTa 'tov 160 at~vu. KUTuo'tpbpet Kal {;avaxri~el TiS rrAO'retES Kat TO. K'ripiU 'tu bl pi oKono T:r1V uVETn i;YKaTcu:rraon TiiS e]Jnoponavnyupn~w.. 'A.AAO il Medina del Campo onlY KaoTlAAn;\9'i dvat uKopn KaAvTepo napubEIYpU. EUYXEl:Tat pe Tnv epnoponoynyupn 'tns) lIOU 'fpeis !.popes n) xpOVO KU'toAupBavet 'tIi MOKp6 '060 (Rua) pi TO rrapamiypoto 'tilS Kat tr1V n:paona Plaza Mayor, urrtvQv'n anD TOV KaGeOptKO vao) ODOU tI1V .sIlOX!) TnS epnop()navnyupnSI n .~enolJPyta yivt:nu. uno 'rOV t§:0oTn' ETOl ejlnOp01 Kat ayopaOTes tnv nupOKOAou900v xwpir; va OlOK6\pouv 'tts: OOUA£lt£ TOU£. '0 San Juan de Ia Cruz, natOl U1\.Opu} npaypO'flKO eKoToouIO"l::nKe (hov doe TiS pnOYlonoptves na'paYKe~ 'fns I1haTeta~\I!l. Lnpepo n Medina napapevel w~ 6 OtOKOOPO£, TO afielO KeAUt.pOr; TilS nOAlu£ epnoponavuyupn£, Ln! £ ul.{dva avget: ro-

OD floAU nov Ka'ruBpoxGi{et ta nOvTa. 2evol epnOPOt tYKoaiippe~ ano nlv 'lTaAla) TO eXBeTI.Ka KaVTOVlU, "[flV 'OUaVQIU, TIpmrunlet (hen e.va~ rrpoo-

&eUTtKOb anOtKlOpo£. AUTOi oi ~evol) O'uvn9w£ ot oeuTepoToKOt KoSe oiKoyi:vetU£, tYKu6io'IQvrOT OnlY nOAH pe TO anA6 OlKaiU)pu napo}-loviiS (Beisesserschutz). Etvat TO npWTO Bflpa. L'[11 QUvtxew TOlJ£ napaxwpctto.t TO Burgerrecht Kai at. Aiyo ptAiive ('jav npaY1l0TlKO utpeVltKu. L'Ill Aelt.jJia. (Snou n ola6l:KUma dvat il tow, pnnws 11 o'toon nOD €:KOl1AhlVETat OTU 1593:+11 KUTU T(;)V KUhfhvWTv 'OUo.voG>v Epn6pQv; npenet pruILV£ va geU}pnoQu}Jt EVOet~n auve(m~ TO on it NupepBepyn:ll\ o.v Kai }leyaAn i:pnoplKll fl6.:\n 1 apvn9nKC vo eYKOTQOTnOet epnoponavnyiJpet£, nap' oTt t:.iXe nopet TO iUIUpOtUl'ra "{l' mh6 '1'0 OKano npovojJtQ dno tov aUToKpoTOPU, o'In 14231424 Kat ora 1431; LuvEon ii anOKOnaj f)a flupapeivel I1av'(w~ b i:auT0S; tll£.

87

Ta epYOACta Tii£;

aUl~aAAayns

01 110AclS' YlOP Tt1 SOUV 'H tpnoponovnyupn dvm 66puBoS, tpooapio, Bo6oupa, Aa"iKfl: Xapo.l 6 Kat OUXVo. 'fapuxt~. LTC Prato" H, Kovra on1
at

I1upOTexvnpa'ro, BeyyaAtKGl' 'wpnuvQKpouoieS. Kat va nov KUP1euetat uno (JAOUS Ul.l'fOUS tOU£ YEAMTonolOus, uno II<:aAnttf; 6auputoupywv tpuPlluKu)V, YlO:rplKhlv, «Ku9apnKwv» fi avno6tulV; an6 xoptopi-

"tn£,

XTpe£, TOXUbOKTuAoupymJS, uxolvoBaTES, autooxeotou£ 66oVTOYlotpOU£. nAaVOOlOU£ IJOU(HKOU~ Kat TpaYOUOt<5Tes. Tu rrav50xEia SeXE1Ai~ouv 6.n6 KOOp03l:s. LTO Ilapiot, n tpnoponavnyupn tou Saint-Germain, nou apxi~el peru tn LapaKoonl, oUYKeVtphlVel tnions tnv .EAmpPla ~u)Jl '(!is npwTeuouoas: ((e1Vat /) Kmpos '[OU TPUYOU yta TO. Kopttola», onws Aeel xapaKTnpWtlKQ P1a KaAGpnOUp1.'f:oU. Kai TO natXVl01 npOO£AKUet '[boouS t:haO@T£!; DOOUS t{Gi 0\ eihwAe£ )'lJVu1Kes. 'H trrovopa{6pevn «AeUKU» Xompia npoKaAel flapaAnpnpa: po,pa~et nOAAou;; AeuKou;; AQ)(Voui; no;' XGVDUV Kal pep1Kous pnupou~ nOll K£poi{:ouv. II6u££ .KQpaptEpes oey fxooav 'd~ OiKOVOIJ[e~ tous Kat tis tmtoes TOU!; ytu yapo ott1 «AeuKn»}l(,; Atn:6 'rO natXVtOl 5p<:a£; Bev dvm TInotC! pnpOOTU OTt:! pUOTtKa Xo.p'tOflutyvw nou .eopeuouv (y(0: Q\OQ)OpU }.ltKpOpayU~a 'fOS epnopoIIuvuyupn bl na~ pa nl PEptptl'otpn eni8Actpu ThlV apxhlv. T6 tOto tAKUOTtKO pi: TiS xap'ronmKttKes Ai;a:x:e~ 'rft~ AEHvia£, ono\) 01. cruvnElell; eap{;')Ve~ elvm .TIOAtvvoi m

,

"OAq; QVe~mpeT6)S 01 epnoponavnyup€.t£ dvm. 'ttAo~, TO onpeio mJVCtVTnan£ eeatplKWV 6100UlV. 'An6- 'rene nOD 11 eplloponavnyupn 'fOU Saint-Germain ytVOTUV oTilV KeVtPUHl ayopa. TaU fiuptotou, tl:rav n eUKUtpia YUl 9e
88

T6 ipya.\£io rn$' auvollaYD£

nou.\.6.e\ TO: KOTanono TOUi )? elapa un6.pXE1 UKopn Kai QtOtJb OpO}JOUC;;: nUpeA-aOel£: tYKotviwv «'Cwv npof:uy£ yui TIlV fioA(.)via pt OKono va pO(ttPf.l '(0. QnAnpulTO epnoplKO xptfl Kat i:qrroae O'nlv tpllopOnUVtlyupn TilS i\f.ltpiaS TOV 'OKT';'BplO Toii 1685. T( eu pa b <'!noKaM OiVEI tIIV eUKatp{o yui 111(1 anEpnVtn AuiKn dAAo. Kai aptoTOKpa'nKll, TOUtO:xpovu, ytoptn. KU'CQ TOV 170 ui~va KU'WOKEU6'olJV pi:: Guni niv eUKmpia, otriv Piazza Maggiore, eva rrpooUlptv6 oKnvIK6 gea'(pou nail 6.AAa'et RuSe :xpova. Tn Insignia uut~V t~v OKIlV1K@Y nov b\QTnpnOnKov on1 llPXE1U, }loS olnyouV'tat 'rib eKKevtptKO'ffl'ti::b ·WUS. AinAo o'to StOTPO 'ta «PIKpop6.yu~a 'rUS epnoporravflyupn£", EAaXlota ot o.plepO, tYKat
89

,:::.;:

., ;.' .' i

',>..,- -

'ETllaro c.j1flOpOnan'jrUpn OUll' ·OUcH'bia. (lPF\ tali 17()v aHi,lVa. ACfl7Upipcw Gao iva\' ainlJW TOl; f).1rid \ ·inci.:hoQw•. U_wa6wwl, :\1ouuc;io 'Apxaia:; Tt.),'l'fJ5,',

KA.ut Gir.wdon).

90

Ta

(06)<';

epya.lefQ 'rii~ auvaMaYflS-

uno TllV ayopu»Ju.

'AvriSeTo, 0"[0 rIUpiOl n epnoponaviiyupn 'fOU Saint-Germain};;", il po~ vn m:nv npCJ'fEUOUOO nOll lpetvc ~(t}vtavn Raj peva ot eVQ KAtpa xdpa~ O:£: UKe4>ToUpe 1:<1 nephpnpa «\'1JXU:P1VQ» pc Ti~ X1A1(i6e~ 6a&E~ TOUs, nov anoTeAouuuv nepl~nTn"[o eiapa -, owtnpei Kat tiiv epnopIKll llAeupa. Tn!;: dVGl n eUKtllpiu YUl J..la(lKt~ nWAllOElf; inpaapUTWV 1 pa.AAtVUlV Kat AlVMV, potJoupUOu)V, at IJta nAouma neAon:ia nou Ctl.pflVU TiS apa£i:~ TnS at £VQ d&tKO "parking». Airrll 1\ dKova 6vt0I10KptveTat KaAiJ'fepo (lITO Ti£ nponYOlJpeVes OTr) auvn9topevn rrpoypOTlKotUtO Tillv epnoporrQvn-

yupewv, nou lltuv np&TU an' CAQ i-pnOpIK£f: ouvaV1:nmslG. h.:uo 'OUavt5oi. tntaKtxne£ Ka'ninAnRTot onlu':lMvOUV 1:0V EBpouaplO '(OU 1657: «nptm:t va opoAoyilOOU}U::, otav eDl.OlCEIITOPOOTE Kal BAtnoupe OAn OUTJ} '(11 peYUAn rrOtKtAlu nov6.KplBuw epnope:upo.TWVl on TO fio.piol. elVal '(0 KtvrpO onou BpioKtl KOVeiS 0;0 nt6 onovlO Imupxet OtDV KOOpO,,3,11'.

H i1}tAt{;n yWv,£pnoporrQvnyuptx.l1V

on

'''EXet (JuXVa einU)8d ot tpnopouavnyupet£; [nav ayopts XOVOptKiiS~ lloVO Pf:TQ{;U epn6p(t}v'>'>1. Ko:n TtrolO tnwnpuivt:t tnv ouOtQOtlKrl TOU£ opaOTnptotnta, t:l.A.Aa napaBJ\tnEl O1'n Boon 'fnv 1'epaOna Aa'fKl1 oullpeTOXJ1. Kuetvu£ exet upoo:BaoIl OTllV epnoponavnvupn. ~:-tn Auoov, OUJl~ tp(,)VQ pi:. KCmOlOU!; taBepvto.pn6ebJ KUAoUb Kpt1'E.£ YiU '(flV nEploToon, «oe "KciSe tpnopo nov epxeTal
91

F ,, Td epyaAcia

Tii~

KtVfl'[uW

ouvaUaynG

Tii~

enoxn£.}3\ I:'tirv 'AllBtpoa yiV£TOl tniollS KUIIotU

1a~lv6pn~

all, tvaS btaxtvptapo£; at elon, 'AUG oTn Be.p6va336, olflonpn nOAn omv tvoox~pa tii~ BeVETia{;, pnepOeUOVTOt TO. naVTo, Kat tov 'AnpiAW ToD 1634 it trrtTuxiu tfiS epnoponaviryupnG. onw£: avmptpouv Ot etOtKoi, Baai{,ETol )uyoTepo OTn tpnopeUpuTo nOll epxovrOl an' t{;(i) Kat IIEptcroon:po «crrilV nOlOTfl'tu '(wv ~MCi)V naons tpUG€;(i)b nail oonyouVTUl. £:lu:tl>. AilTO anpaiV£l on OVT(i)~ n ouoia TWV £:llI1oponavnyupelUv, ano OiKOVOp1KftS IIAeupus, t~apTa1:at emu tn opaotnptOTnTO T~V xovopeprropcl,w. Elvat aUl0\ nov, Tt:AEaonOl~VTa~ liS ayopE.b c6S tpyaAdo, 'fib KQTeOTnOQV TonoD£ OUyo.vTflon£ ytti peyuAes i}fI09toelS. Mnnw!; oi tpnoponavnyupel£: enlvonoav ii ~avm::ntv6noQv Kui 1:UV niotU>on; '0 Oliver C. Coxm 6iAct 'tIlv nlotU)on ClIIOKAetonKn t.!.pcup£on '(b)V npaypanKClv tpnOptKWV Xcbpcuv Kat 0Xl 'r6W epnoponavnyopf;;(l)V, twV texvnT6>v allT(;)v nOAt'.:(,)v. KaHw!; opcv£; n niaT(1'1:"000 OlQotaoewv, UVGKOAUmOYtm nnAles ouvaA..\aypaTtKes at peyaAn clIp8oviu. 'EIlliiAEOV 0'[6 Pezenas ii OTO Montagnac, 't6lV orroicuv oi i:p.noponavnyiJpel£ yivovro.v OTa tvbt(ipr.oa eKetvwV '(ou Beaucaire, Kat ntav avuAoynb rrot01:n,£US, tK6iomrrUl. EVQ ow>p6 o\JvaAAaypaTtKt~ pi npoopmp6 'to ·TIap{ol ft t(l "AUWyYll, Ot BpnopOIIavnyilpets £ivat, 'O::AIKa} TC}fl0S uvnflapa6eons xpcG>v onou, Ka9v, ouvo.llayi::s lJ4'otJS EKU'(Oppupi6>v. '"'ETot, .Eva peyaAo pepo£ tciJv U«llOTaptvcuv Xpe.{;)v puepibETat~ Ein: pi: uIIooxeuKo nAnpWpflS of. KCmOlQ ayopa (ouvoAA.ayp.o.nKn) e'iTe pi:: ptToOeon Tll£: nAn'pc..>p.ft{; O'nlV i:nopevn epnoponavnyupn. TIpoXE1'rat Yia '£6 deposito, TIOV nAnp6,)ve'rQt G1Jvtle",S pt 10% to xpovo (2,5% Ko.8~ tpet, piin£). "E,o, it epnoponaVll)'Upn onplOupye'i -rnv TIlO1:cuo:n. u Av O1JYKpivtt KuveiS 'nlv epnoporruvflyupn pi. pta rrupupi6o, 8AenEl ott otn 6aon tfib ouaowp£uovtm nOl.KlAes oeutepeUOl.lCi£S opamnptotn'res nov ar.popoiiv vroma 811nopeup.a:ra, TiS ne.ptGo6n:pES tpOPE£ KuKiif; n{n6tfl1:a~

Kai of. xoP.nAEb 'rtpt£, Kae~b Kai tpnopeupu-ro nOAuteAeia~ an6 pUK,PIVES X&>P£!'; Kai of. lH.VnAf.!; npeG· ·H Kopuqnl tn!:; o:uvimUTat ot6 t.vepy6 i:J.lnopto '[ou .xpnpa:ro£! XWP1S t6 onoio nnota Stv 00 KtvoUVTUV, Ii 'rOUAOXl(Y(OV DEV aa KlvoiJvTav pt nlv iotu taxUtnru. 'n t.{;eAI~n AOtnov T~V p.e.yaA(Uv epnopoIIovnylipeUiv tpaive'CUl nc;,s ot yeVIKes ypapIJt£

ihuv va Owoel TO npoBaOtcrpa O1:nv IItOt6)On lvavTt "(wv tpnopeupu-rhlv) onlY Kopmpn onXuoit napa o't'n Bcion -rfib mJpOlltOQb'

92

Ta t.pyaAeia

Tii, avvaMayn,

TI6v'rw£ n e~atpETlKn flOPei.U T6)V nOAIWV epnoponavny-upewv Tii~ Kaprrovias Otaypaq;;et dno nOAU v6>pi£ pta KopnUAn$'ll. "OtQV BpioKOvrUt (Yt6

OnoyeuJ 'rous, yilpUl 01a 1260) tpnopeupata Kat xviipa TP01POOOtO-uV iva nOAU opaaTllpto epn6pto. "'Otav n Kap~n yiVEtOl uio9n1'Il, TO. epnopeupata ehat to npwt-a nou OiyoV'tat. 'H 6yopa T@Y KEtpaAa{(,)v tIIlBl~vel YUl pOKpon:po XPOvtKO 6uiot'npa Ked OtOTnpe.t ou:evel£ OtUKOVOVtOpOU£ tv evepyeio. w£ to 13201H, Kotu 'rOV 160 UlWVtl, eva axopa IUO rr£tOttKO nap6.8elypa elvat tKeivo 16)V epnoponavny-upe(Uv tiiS TIwTo£VTOQS, TWV ErtOVopatopev{.)v '[fib Besant;on. AUlotxOV'(at ~ ano EKEi npOEpXETQt Kat il ovopaaia tOlJb - tlS epnojlonavnyilptlS nail lSpilOnKav ota 1535 Ima Toiu;; revoBE~oU£ aTnv Besan~on:tH, noXn TOTe QutOKPO'(OPtKrl, pe OKono va avtayu>vlO'tOUV ti~ tpnoponavnytipets 'tii~ Auwv, n np6oBaon OTiS onoteS etxe-anaYOPeu'tEt ana tov ¢lpa.YKtOKO A'. 'Ano. 'tflV Besan~on, at yeVOBi.~lKES aiJ'res iprroponovnyUpe1.S petatpep8nKav, non: eow non:: oXAou, oT6 Lons-Ie-Saunier, UTO Montluel, ola Chambery Kat TeA1.Kq. o'tnv TItotoi.vtoa (1579)HS, OUOU Kat iiKpuoav ptx:p1. '[6 1622~6. "A£ pllv It£ Kpivoupe ellu.paVe1.0Ko. 'H TIta'toevToa etvat pta tpnaponavrl:yupn nepwptcr}JEvn OTflV Kopmpn 'rns, Teooepl£ tpopes TO x:p6vo yivetm_ 'ronoS pum:tK6)v 1 OAhO anotp-aolOTtKwv, auvavrnoeoov, Ran",!; GaV 'rib OUYKevtP",OEl, otIl olc9vn Tplmc~a Tflb HamAcia, oris pepe, pa,. Kuveva tpnopeu}lQ oTn ouvavTnofi eAaXtOta ll€1'pntu, aAAo iva nAit60S OUVaAAUYPOTlKhlV not'.! O'tflV ouota dvat tv8et~n OAOU 1'0'0 nXouTou tfiS Eupwnn£. Oi rrAnpu>pes ni£: 'IonavlKns QUTOKpUTOpiaS 6.nOTeAOUV 1:0 nto {:u>vtovo peuJ1a. Kap1.Q 8£fiVTo.ptQ entxc:tpnpm:teb dvat nap6VTss. banchieri di conto) revoBt~ot crnlv rrAelotpmpia tous, peptKOt MtluVt?;Ol Kat dllot $AwpeVTivot. E1va.t peAn ptCtf; Atoxns OUOU Dev pnopel KUVetb va prrei X"'l'i~ va IIAnp","" pia illpnAr\ x:pIIpGtlKn tyyimon (3.000 OKOUOa). Amoi oi npovopLOUXOl :Kaeopi~ouv TO conto1 DnAUOn 'ftlV ff'ftpn O1JVa.AA6.ypaTo~» T6>V PC:UOT0110UI0€6>V {iTO "(tAos Knee epnoponuvnyupn{;_ Elvat n }lcyoiu1 anypfl UI.J-rwv '(wv (JUYKev'(p~creu;V, orrou uapeupiOKOV'fa, tpnopot KOAAUBtot£bl cambialori, Kat avnnpoouH1ot pey6.ACilV tntXetpnOeCilV347. .I:uvoAtKO 200 punpevol oTn OtClKpt'rtKtl oupnepupopa OWKIVOUV TEpaons£ GuvQUayts, io(.)S Kai 30 ii 40 tKutoppiJptva pe to KOAO T&KpnpHupevo BtBAio 'fOU rtvoBt~ou Domenico Peri (1638)"'. Tit navtu OpCil£ exouv Eva '{iAo~! CtKopn Kai 't6 i6t04>uts Kat trnKe'p~ bt~ yevoBt~uto clearing. Auto AEl"Ioupyouoe pOYO ot6 petpo noil '(0 0.011pl1:ft£ 'ApeplKii£ EqJ'{UV£' W$ 1:11 ftvoBa oe enapKt1 flOOO1"nTa. "OTQV pethlveTOl b ChPl£,fl tOU AeuKoii lu:niAAolJ, yUpw o'ni 1610, t6 OiKoo6pnpo arrelAe1:rUl. na va 'EIllAE~OUpt: pHI nllepopnvia AlYOtepO aUeatpetn, as onpc\wooupe tn peToq>opa T6;V Epnoponovny-upE.-Ct)v ot6 NovL eyre. 1622·'\1'1, tflV bnoia ot Ml.\.avi:~01 Kat oi TOOKovoi Bev OeXOV1'Ol Kcd nOll anoteA€i Kotullnltn Ev6el{;n OUtIl£ Tilb unox@pn{jn~. 'AU6 eo enovtA90UJ:-lE 0' aUTu '«1 npoBAnpoTo. j

93

Tn epya..\da

TDf; avva.Uayn~

'Epnoponavn}'l1Pe', 1m! KIJKA';'pam

I:uvbc:oepev££ peTutu 'rou~? ot epnoponavfly6pEtf; o..AAnAocrupIIlnp@Eits npOKSrrQl YUl tprropoIIavnyilpet£; anAa tprrOptKt£ she YUl ntOTC va 01E.lJKOA:UVOUV Ta KUKA~pa­ 'r0 ...Av }l£TmpepEl Kavei£ at eva xap'ffl ti£ EpIIoponavnyuptl£ pUl~ 6£OOlltvnS neptoxns ('rns AopBap&ios.}so ii TOU 6aotAeiou ,[flS N6.rroA ns.i$1 Kuru TOV 150 aicilvu, yt6. napa6etYPOl ii TO KUKAWPO'fU eprroponaVflyUptV U1JT&V OUYKevtpt:>oswv or.ixvouv OTt 6i:XOVTal opotfiaies e~ap­ 'enOeIS, on Ot epnopot ru:pvoiiv an6 Tn 1110 tpnoporraviryupn OTflV UAAn pi ta 6XnpuTl:l TOUS, pe '«I uno~uyl(i '(01.)S ii pl 'fa tpnopeupo.'ra tOUl; onlY ~(;rrn, ~onou {, KUKAOl; UUTWV ,{WV to£t01WV va KA.elO£.t Kat va f;uvapxioet. 'Ynupxet pin OXeo6v 6:tvon Klvnon. Ot ,(EcrOeptS nOAetS, Troyes, Barsur-Aubel Provins Kat Lagny, nov potpa~ov,(at KaTu Ttl OHipKEtO TOU MsOaihlVQ Tit: pey6Ae.s epnoponGvny(Jpets tflf; Kapnaviat: Kai "(tiS Brie, Biv nauouv KQ'(Q. '(n otapKElo tn.S xpOVta~ va (J'(eAvouv n pta '(0 pnaAOKt otilv dUn. '0 Henri Laurent3H ioxupi~E'(at on TO npwto Ku.Kt\UJpa llTCV eKEivQ T(;)V eplloponuvflyiJpf.WV tnS Aavbpas. ot epnoponavnyupet£ Tn~ Kapnaviaf,; tpuivE:TOt ott '(6 }JlpiienKQv. AtOhOU arrteOvo. 'EK't6£ Kat av n KUKAUGl Kivnon onptoUpynOnKc 0Xeoov novrou KOt uno p6Yn TnS, ano eva doot Aoyuv ayopG}V~ "Onool; oupBuivcl Kai pi: TIl\' UYOPo.l inn KUt n neplOXfl npene.l vo. 6pe.i t6 x.p6vo va anoKo'(oo'tiim:t ttl; ouva'(otn'tt~ Tnf; YHi npootpopa Ked trhnon noli llAAot~vovral KaTG Tn OtapKEln Tfis Epnponavnyupn£. 'Et ou Kat ot CrvnYKGttb nuuoets. TIptnet enianS' oi npepopnvies 'f~V OlUOPOPUlV i:pnoponovu\,---upewv va OleUKOAUvOUV TO bpopOAOylO TWV £tvwv tlJn6pUlV noil Tib entoKtnTovrUt 1"11 pin peni ,,(flV uAAn. 'Eprropeupoxa, xpflpa Ked_ nlO'[(Joet<; blClTlAiKoVTat pEOc.) UUTWV twv KUKAlK6}v KtviIOEUlV. To :xpn.pa TUOlKU Eve9yonOlEi TauTo:xp0vU eupun:.pa KUKAWPUTO Kat KO'foA:Iiyel, ouvne~£. at EvO KEVtptKO anpeto, on' onou ~avQtpeuyEt YHl va ~ovupxiae1 tib Ota6popi£ 'fou . .ETIl Auon~ nOll BpiOK€Tal ot Gvo.Kap"Vn anD 'fOV 110 ai6>va, ed KUPHIPXiiOEt TeAtKCt eva KtVTPO at OAO TO QUOTnpa TWV eupWnatKWV nAnpwpwv. KaTG 'tov 130 aiwva elvat 01 ipnoponuvny6pel£ 'fns; KuprravtQS. Al1Tt£ napaKp6~ouv Gno TO 1320 Kat lJeta. Kui Ot O1JvE:nt\e£ tfib napoKpih; olo!.paivDV'fot rrov'fOU, OKOpn Kat oto PUKptVo BaoiAeto Tn~ NunoAn£'5i. Ltn (JUvtXeta T6 ol)(J'[npu VQvta\,

UVQOUYKPOT£l.'(Ut, KQAG>S n Ko.:K~~, yupe

uno

'tit reVeun KO'fo. 'tov 150 j

aiwva~iS)

Kat apy6n~PQ on1. AUWV'}56. TtAO~) fiepi ni TEAH Tau 160u ai6>vu} YUPu> dno TiS cpllOpOnQyny6pel£ Tftf; ntaTGtV'fOa~! onAa5n Tllb rtvoBut;. TinOTQ Sty dVGl litO anoKuAunnKo yHi '(i£ AEl'lOUpytto£" Ul.JTidv TWY 61.060X1KWV ouoinpulwv an6 Tit; p.ri~tlS nou OfillElc;,vovtat KU'fQ '[n peTuBuon anD Tn pia onlY o.AAn. 'EVTOUTOl£1 pe'fo. T<J 1622 Kopul epnoponovtl-yupn &;,v eo. iYKuOioTunu

94

1,

,1

~~

Tri epyaAeia Tii£ auvaAAayii£

Ula UTIoxpEc.:nlKo. 01:0 KtVTpO 1:ll£ OiKOVOPIKfi£ ~(i)n£ titS Eupwnnbl npoKEtp£VOU va KUptUPxncret 016 O(JVOAO. Elvat n tnOX!\ nou TO ,. Aporep\-'lap, noil (itv elvat pta npayp01:U.n tpnoponavnYUpeWV) apxt~et va EKOnAwvet TO pOAO rou} naipvoVTn~ llt Tn oelpa tou TtiV noAaui nAt:;OVeK'HKn eton rn$ 'ApBtpoQ£. 'Opyavhlvt:TCH L>£ POVtPOt TonoS" tpnoptou Kai .xpnpa'[o;;_ 'H poipa tou onpaoe:uEt Titv napnKpilj crv OX! '(6)V i:pnoponnvnyiJpe(i)v tnS Eupwnns pe Ku6upa tpnoplKo xapuKtnpu, tOUAOXI(ITov t@V peyo.A(i)V epIIoponuvnY1JPWV nov KUptnpXOUv (ITOV KOOpO 'Tii~ nioTwon~.
'H rropoKpri YWV ':PIIOpoIIovIlyupe6)V

Kata TOV 180 uiwvu, etvUl 6VOYKOio va avayvwpiooupe on 'fa Ku6epvnttKu :p£'(pa nou t~a04>oAi'ouv «to&. Kai peplKO XPOVla (tnV tAt:u6epio) va anooteAAetOt crt ~eve£ x(;"pe£ it nAelov6rnTa TooV 61OpnXa.vtKG>V npol6vt6lv X6lpi£ vu KUTof:)aMOVtat ouopoi, KOe6.'lS Kai va. eiaepXDVTot Ot npWTe£ iJAe~ 611oAAoypeVe£ dno 5aopous, (5tv pnopc:i na.pa) va pel.Woovv (!flO x.povo of. )(pUVO TO epUOpto tG>V epnopouuvnyups!.)v, TL}V 6noi(l}V '(6 nAeovtKTllPU l\,(OV OTt nupe'ixav aint£ '(-is 5UOPOAOYlKtS arraUaytf,. 'Ano x.povo ot :wovo (juvn9t~c:tal OAO Kat neptao6tepo va ytV£Tut aVeno TO. Epn6pl.O Utl'(OOY thlV npolOVT6>V) XhlPi.S va. xpeHi~e'(at va btuKlvouvtm ptow T(;:;V epnoponavnyupewv ....m . Aunl n rrapuulpnon i:vtpavi~Etm '- at £vu ypappa TOU yevlKou eAf.YKTfi thlV OtKOVOpt}{MV pi: nlv EUKu(pia tftb t.pnoponuvnyupns TaU Beaucaire, tov LEnTtp6plO TOU 1756. Auu} neptnolJ TlIV enoxn 6 TurgotJv.. eo OUVTCtte:t TO apSpo noD dVQl o4nepW,lJi:vo oti£ e,lJnoponavnyupel£ Kui OllPOOU:UETUl. OTIIV 'EYKUKAOnaiDclo, em) 1757. Karu tOV Turgot, 0\ epnoponavfiyiJpetS Div etvQt «I.pU0tKi:S» 6.yopi:S nou 8nptoupyouv "Olf;uKoAuvael~" uno «'to ap0l6a'io Oupt.pepov nou exouv 6yopu01:£'£ Kat nWAntC£ va 6.i\i\ni\oomnpaypUTeUOVTUl (. ,,). 'H iJnaptn v EpnoponovnyupE.:wv~ onou OUYKE.:-

VTpWVe1:Q.l pt lleyoAu 8{;000 Eva }1tpos Ttl~ napayooyo£ tns Eupwnns Kat p01(i~ouv va dV(Il 11 ouvQv'rnan tWV 'E9vwv) ot.v npinet Aom6v va dno6oSc:'i m:n tpu0tKn pon tvoS epnopiou nou OtanVf.eTat an6 TnV eAEt/Sepia. To Ktp60 b nou npenet va a.no91ptLlvet aura 1:0. e£wtppevlKo ££060 St.'ll npocpxctm ano Ttl I.puon'Twv npayvatu>v, aUa elvm anotti\eopo 1:(~V npoYo}1i!.)v Kat n;)v anaAAayCJV nov E.XOUV napaxwpnBEt OTO tpnoplO at aUYKeKptptvo Tono Kat Xpovo, 'til onypn nou nUVTOl) OAAOU BapuvE.:tat PE !.popOUS Kat leAn!>, KaT!,) 'ta npov6pw AOln6v' 11 'to. rrpov6pta va iuxuouv Yla oAous tous ipnoplKou£ 9tovouS! yui Kuee tpnopuul npri£u, «fIptnet va vnon::uet KUVel£ oAn Tn )[pOVIO yt6 va TP~El KOA-ri pOVO pepiKtS pepes;», pu)'to-uOt 6 M. de Gournay KOt 6 Turgot uio6tTnoe Tn tppa-

nov

on.

95

Til epyaAt:i"Q

Tn~ avvQA.Aoyn~

anaUayEi ano alJTou£ TOU£ naAlOU£ SEOPOU£; ElVat YEYOVO£ OTt onlv 'OUavoia oi tpnoponavnyiJpEl£ t£Olpavi~oVTat (TO anoKA.lvov napaoElypa Tit£ Xayn£ .\.iyo PETpaEl). LTI1V 'AYYAia, Ii. pEyaAn tpnoporravilyupn TOU Stourbridge, nou GUOTE {nav «beyond all comparison», PETa TO 1750 XUVE1 TO XovopEpnoplO Tn£, TO npGno nov napnKpaOE3S9 • '0 Turgot Aomov EXEl OiKlO, onw£ ouvnSw£: n tpnoponavnyupn etVat eva£ apxatKO£ Tuno£ ouvoUayG>v. MnopEl oTnv tIIoXn Tn£ va onplOupYEl aKOpn 't'EUOatOSnoEl£ Ii. Kai va npoOlpi:.pE1 unnpEoiE£, aUa EKEl onou oi:.v UnaPXE1 aVTinOAO£, TO npoBUOlOpa TO EXEl n OiKovopia. "ETOI E£nyElTat KaTa TOV 170 Kat TOV 180 aiwva 6 IIAOUTO£ TGlV Kanc.>£ napnKpaopi:.vwv, aUa naVTOTE ~wvTavGlv, tpnoponavnyt'JpEWV TitS TEPWV TitS AE1tpias360, KaSws Enions Kai TGlv pEyUAWV nOAwv1KGlv EpnoponavnyupEwv 361 : Lublin, Sandomir, Thorun, Poznan, Gniezno, [KVTUVOK, Lwow, Brzeg 362 , QAAa Kai Hl£ [aAIKia£ (onou KOTa TOV 170 aiwvo pnopouoE KaVel£ va od oUyKevTpwpi:.vo navw ano 20.000 KetpaAlO ~wc.>v). 'Ynapxouv tnion£ 01 tKnAnKTtKe£ Epnoponavnyt'Jpel£ TIl£ Pwoia£, onou oe Aiyo so. G.v8ioel, KOTa TOV 190 OLWva, n KaTt nEplOooTepo (lITO EKnAnKTtKIi. EpnOpOnavnyupn TOU Nizni Novgorod363 • Mia a fortiori EnlBeBaiwon TOU Neou Koopou, onou pia vea Eupwrrn !":avapxi~El rrtpav TOU 'ATAaVTlKou. [Hi va 6taAt!":OUpE Eva xoVTpoKoppevo napaOE1ypa, pnopEi Gpaye va unapxe1 n10 <mAn Koi nlO KOAooOlaia TauToxpova Epnoponavnyupn ano EKelVn TOU Nombre de Dios OTOV 108po TOU TIovapii, n onoia So. peTatpep8ei ano TO. 1584, onwS aKptBGl£ ihov, KOAOOOlOio naVTOTe, OTO yelTOVIKO npotpuAoypivo Koi TO tOlO aV8UYleiVO AlPOVaK1 TOU Porto Belo; Ta EpnopEupoTa TitS Eupwrrns aVToUaooOVTat pi TO AeuKO pETaAAo nou npOEPxeTat (ino TO TIepO'u;ltw. «Mi:. Eva Kai povaolKo OUpBoAatO KAelVOVTat unoStoE1£ 8 ew£ 10.000 00UKaTWV ... ,,36S. '0 'IpAovoo£ KOAoyepo£ Thomas Gage, nov tnloKEtpSnKe TO Porto Belo OTa 1637, EnnyelTat OTt dXe oei OTn onpoOlo ayopa BouvOAaKlo ano aonpl OO.V owpous ano neTpes·i6(,. Mi:. mJTi:.s TiS 0iaKUpaVO'e1S Koi TiS Ka8uO'TepnO'e1S So. E£nyouO'a euxapiOTWS Kai Tn OIOPKn aKpn TitS tpnoponoVllyupns TOU Bolzano O'T1S OtaBaoelS TGlV "AAnewv nou 60nyouv OTll vOTta reppavia. "000 Y1a TiS TO00 ~wvTaves tpnoponovnyupel£ TOU haA1Kou Mezzogiorn0 367 , '(1 aoxnpo OnpaOI YUl TI1V OiKOVoptKll uYela TOU! TEAIKa, QV n OlKOVOPIKll ~wn B10.~ETat, t1 i:.pnoponavnyupn, rraAlo POAOI, oi:.v G.KOAou8£i Tn vea tniTOXUvon. "OTav opw£ mJTn Ii. ~wn apyonopEl, tOtE n epnoponavnyupn BpiOKEt naAt AOYO unap£ns. "ETot i:.ppnveuw Tll OUpnEPllpOpa tou Beaucaire, epnoporravnyupns Ka8ws Ai:.PE «i:.£atpeTtKns", oton «uopavonolElTat KOTO. tilv nEpiooo TnS EillTUXiaS 0724-1765)>> Koi «aveBaivel OTOV nl no.vta yt'Jpw napoKpo~OUy»3(,tj, ano TO 1775 ew£ TO 1790. Konl. Tn OlapKEta til£ ouopevous a1JTns nEploooU, n anoia otO Languedoc, KOt lOW£ Kat O'\'AOU, oi:.y OyitKE nAEOV otOv «npaypaTlKO" 180 aiwva, n napoywYll piX"Et onlY EpnOpOnavnyupn TitS Madeleine TO. axpllOlponointa nAEOVaopaTcl TnS. 'APXl~EI Etot pia Kpion «OUOowpEuons", onws Sa EAEYE Kat 0 Sismondi. noii opr,)!:; Ail pnopof)()#-: vii f\pF.i (lAAn f)1/::S0f)o (linn n rJuom;)-

96

,",

.,

pevan; 'AXAci OOOY utpopo aunl Tn\' uVTiotpOl,pn tr>enon, YOU Beaucaire) 6ty 96 9cwpnooo anb 'Ctiv nAEupa POU imeu6uvo TO po.>to TOU ~tvou i:pnopiou, aAha KUptWS TI1V ttho. lIlv OiKovopia TOU Languedoc Kat Tr1S flpoBnYKias· ~I(j{,)~ eu npenel va KOTQVOnOOupe pi aUTO TO npiopo. 1."6 KanW£ anAo'(K6 aXtow Konmou KaAonpoaipf.TOU faAAOU 1 6v6pu'n Tremouillet 1 01."0. 1802'''. Tit np6ypara nnyalvouv aoxnpo. XIAUIO., []Opt£luVOl P1KpOe}Jnopot BpiOlWVTOl anI np69tJPo Til£, x:pewKonlor;. 'Ynapxet nap' .JAa auto. pto Auan (Kut t600 allAn 0: va onplOupynaoUv 01."6 flapiot peyaAonpe¥ rlt.:t~ novuyupr.:lb> eVT<)~ TGlV 6piw:v llaAHYfa TriG nOAn£l rrnlv I1Ao:n::to Tn~ 'EnUyo.oTuCHlb, '0 ouyypmptuf; rpoVTu'eTol 0 1 auto tOY '(£poono aOe1O Xw-po uAi:cf; n;TpaywVtapeves pi ptKPOpaya'a eve~:v Kat eveev Kui n:paOTlOU£ tppoXrc£ npooptoptvou£ Yia Tli ~(i)a Kal yta TO anapaiToTa GAoya. T6 oXtOlO OUOTIJX6lS Bev owetTEl onouoaia tmx~apl'lpOta, 01'"0 onp£.to KUpl(')~ nOll EKOi:T£t Ta Oi1{OYOptKO nAEOvcKtr.l1.l0ta tou tYXEtpiq1otoS. Miln(,}~ elval t600 autov6nta KQ1."ll t6 ooyypaqJta Kat Stv KpivCl OKOntpO va Otlm:l t~nyncretS;

TeVlxe, anot/fixer;, anot/fiKeS' tiwpeTaXOpWI1r;, aprrapw, alTaIIot/fiKer; 'H opyn, ou)(Vtl aotopom (KO; peptKes !popes up!ptof'>nn\01pn) napOKpn twv £pIloponavnyupEuw at-tEt UKopn nolla npO~An}laTa:. '0 Richard Ehrenberg ntOteUE OTt clXav imoKutp£t on).ouvayu>vtopo twv .xpnputtoTnpiwv, 0ton pit imOOTnpi~tpn, 4navTouot: KQKOnpoaipeTa 6 Andre E.

$ayous. nap' oAa aura) o.v 01. J:prroponavnyupel£ tiu; TI1U'rotV'[oo£ nTQV TO KtVTPO nlS epnoptKr1S ~wn£ 0'(0 ttAoS 'rou 160u Kai Ci'tI1V o.pXfl TOU 170u aiw,vu, TO yeO Ki:vrpO TOU KOOpOU Oft elvat at AlYO TO XpnponotnplO TOU ..AporEpvtup: ~va KOlYOUpyto oxnpu, Eva ypav6.~t noo lliipt: Tn eton TOU nponyoU}lEvOU. Atv £XE! onpoo{o ,.6 on xpnpUT\OTnptQ. Kai tpnoponuvnyupEl£ ouvunapxouv, npaypu noil oAnOeuet t6w KUt aii1w£b_ Tcrota UnOKU1:Q(naon Bcv ent'ruyxavctot at ]lta ptpa. Kat l:neuQ) o.v TO Xpnponotnpto tau "ApOTEpVtap KU'tEA-aBe QVQv'rippnto TI1V n:paono ayopo. toov Ke.f.paAatwv, opyaYWVcl ernnAEOV ano noAu qJnAa, 1:11 bWKiynon 1:G>v epnopetJPuTwv (ulnt,? Ii vnaxaptI(a ana TtlV 'Aaiu) Ottnpn Kat npotOv(Q ano 'r11 BaA:nKn} KUTU 'fOV Werner Sombart)'lf1 11 o(Qcvn'l tt;ilynon n:penet va Qva9nngei OTO .entnsoo TWV CPflOpeul1(t't'wv nOv petatptpovtUt, nov ano6nK£uoV'tat) nOli tnav~~aYOVTat. 0\ epnoponovnyu'p£.lf; ihav na\,,"(OTe Kat napoptvouv Keno 'fOV _180 aiMvn OUYK€vtphloel£ ep.nopeup.o'CU)v. 'Epnopeuputo nail pnaivouv ae E~e6pein, 'AAAa pc niv (ivooo tau nAn9uG}Joi}, TnV non KaTa01:pmptKn l1eyt8uvan TWV no.A£U)v? TI1V apy:6 uvuv£.(.)on Tr1£ Ku'tOVOA(.)OOhl TO xovbpepn6pto bEY pnopoiioe napa va uvanTux6cl, va ~exelA.i(Jet ano TO KUv6.At tWY epnoponavnyupt:U)v, va opyav{.)8ei pi: av£~ap'tn'fO Tp6no. Avrn it ain:6vopn opyuv{o)on, pt

97

-_ ......='.

'H QlIo8J'iKn

ODOU IHfUOlOf.,·

d>.'\6Jp<&VtlVUS· l:JllIOPO!;'

(HLTaa.e:-

10 £}JI1OpCUponf

TOU,

nov [;e;POpTlMJnK(1V oro I1aAtppo. MlVlGTOUpa tJ>Aapavoou KoAAITtXVll, nov ciKO~ Vo}'putpIlae Tn yaA,lu(Il perrit{Jpaon rou ACKonpipolJ (1413). am) rov Laurent de Premierfait. BtBAroBriKn ArSelJaI, ms 5070, f. 314, (KAwi R.N.).

TIl peooAufinon TWV p£yo.AWV ano6nK6w, ni>v olTOnOenK(;)Y J T(;)V yevlK{;)V Kat OmpCTOKoplOTU<.Clv ano9nI{(i)V, n::ivi':t Va UnOKU'faO'fnOcl! pl KUVOYtKOTflTa nOl; eo. TatplU~e U£ KO'ro.otnpu 1 TiS pn OUYeXd~ opuo'tnpt01:nTES:; 1:&v eprroponavnyupEwv.

"H eijlynon e1VUl aAneoq>uvii~. 'AhA-a 6 Sombart iow£; tIl\' miel noA.u P0.Kpul. rt' umov, TO onpaV1TKO dvm va {;tpel av n cmoO!lKll xoVOptKnbl onou ouoo:wpeunat TO Epnopeupo, bUO Bn'po'fO ani} '[11V TU::AGteia Kat crt povlpn Boon, eo. A£tToupyilOEt w£ tpUCHKO£ XWPOb (naturalited ~ 6note otv t:lvm" napa vta arrAn unoBnKn - 1"1 hl>; tpnopi:upo (mcn::alltaliter)YlI.

98

!

<.

E' QlJTll lIIV l1tpinTMon it anoOnKn dvm eva paya't avt:Yt:tpn£ l<(lTllyOpioS, ;;va llQyo~i 'fOU orroiou KaTOXo, stv", 0 Xovopel'rrOp05, 0 dlitemo,,, pctOnpoTnb) n, OIT£"')£ ea TOV anoKuAeaouv nti> aptO'fOKPO'n}(U upyon:pu, /) "l'eyoAtprropOs"m. !:Ti£ noptes 'fiiS uno(M,Kn5 '" tl'nopsul'a'ra OlClTi-

Sevtm aTOll£: peTonpaTec; ae peyaAe.~ n006Tn1.T;~t «}.ui tOUe; aniiyyo\J£:,,37\ KaOws ABVE, xwpi£ Kay va aVOlXTOUV 'Hl OepUla. n6te apxi~el auto TO tpnopw XOVOptKI1e;; MnIIUlS onlY 'ApStpoa TllV e110xn 'roD Lodovico Guicdardini (1567)374 j 'AAAa KuOe anOKAe10TtKtl xpoyoAoynall oxe:nKO: pi uirr6 TO etpQ oev pnopel napa va eivat cru'nTllmpn.

Eivat naVTU)e; 6vaptplOBnTnTo &n pi 10V 180 ai<:;vQ, 1(oP1(')£ oTiS 8paon1ptt£ X&pE£ TOU Boppcr, noil elVat ouvoeoeptve£ pc Tn OtaKiYnon pt~ ow '(ou 'ATAuvnKOU, TO xovBpepnoplO OUVaVTo. ptiJ QVanTUSn noil DEY e1Xt bet noTE pExpl Ton.. k-rO Aov81vo) 01. xovaptpnopOl enti)oMovtat. at OAOU b TOUS Topel£: Tfi£: oWfiUayftS_ L1:6 ..APOTSPvra.p, o'tnv apXfl 'lOU l80u m~va) «Ku8@£ q>taVst Ka9npeptva evus peyctAo£ aptep6S lpnoPtKMV rrAoi(')v C •• ) Eivut eUKoAo va. Ko.To.AaBet KaVetS OTt unapXEl peytiAOS aptGpos cmo6nK<\lV KUt unoyciwv YUl va. TonogeToUVTat DAG Ta. epno~ peupcl'{:a. nou tpepvouv uln:a. Ta. nAoia. 'EntnAeov n nOAn e1xe KUAU npoYOnO€l~ anplOupywVTU~ oXOKAnps£ ouvOlKie:; nOD at.v ihuv aAAO ano unOenKe~ Ii onanoSiiKes pc ni:vte hlS Kat 6K'tW 6potpou£. 'EK'roS ano Otmi, n TIAelOqJmpia TWV omn&v nov BPlOKOVTUV ota KaVaAlU dxuv Suo n Tpet£ anoOfiKES Kat Eva unoyeto, AUToS 6 tfonAtop6S btv eivm na~ v'rote ErrapKllS Kui oup8uivet 1:0. tpOPTta. va. pi:.VOUY ota nAola «neptoooTepo an' c,n eo CfipEnc.», "EnJt 8gA9nKov va. XTi~ouv oTn aton Tb:lV naAHdv OIIlTlWY nhiieoS VE(l):V anoGriKc7lv 110ll «oni:atBav nOAu tltVnAU e.toooitpm:a»m. L'tnv npaypanKoTnTO il epnOptKn OUYKtvrpwon np6£ (hpeAO£ TWV Otape.tUKOPWtlKhlV ano6nK(;)V Kat ti;)v yevIK~Y UIIOenKWY EY\v£ eva YCVtKeupevo tpUlVOj.l£VO OTnv Eupwnn tou 180u alwyu. To uKOTipyu01.:o BapBiU(l, TO «pnopmlKl at rouAineb)" ()-rov npoepxeTUl ano 'rllV KevTptKt1 'ApeptKn OUYKeVTpwvetot Katpi~;), nov tpepvet 'fllV tpnoplKO ovenan TOU BaotAEiou) tnY eIIoxn '(ou Aouoo6hwu IE. 'AKopn Kai ptKP()TCPC£ nOhEtS, Oll6:l!; n Mulhouse3l!"1 Kat "0 NaVOl)3S2 noAAanAaOUl~ouv Ti£ ano6nKes Kage tJeyt8ou£. Aun] dvGt pepuV UIIOOnKMV nou 96. unoKutaOtnatl tI1V Eupwnn ThlV E}Jnoponovnyupcwv.

99

1'6 ipyaAefa TlJr; avvaA.-\aynf;

"0;"0 TO oTOtxela .>o.omov Roni TOV 180 aihlva OlKal(~VOt.lv tov Sornbart.

'AAA6 T' yivnat filO npiv; 'H bHIKplOn dv6pEoa OT01j~ 01JO Tponous:, mercantaliter Kat naturaliter, elvat apaye eUAoyn; 'Ynfipxav mivton:: ye.VtKC£ Kat bHl}J£'tOKOIHOtlKts cmo8fiKt:S (storehouses, warehouse,.", Niederlager, magazzini di trafico) X6vw (rniV 'Eyyu£ 'AvoToAn, !unbary O'fll Mooxo8iayll~, Kat ClKOIJfl, «n6AE.l~ anoOnKES" (TO "A(JOtepvTap ano-reACt un6&etypo TOU et6()u~;:) n;)v onoiv' nup6potO Kut n «orro9uKn TiiS KQ'Hu l1oAn£." orn Ll.OUVKepKn;\!ll, Ku6e rroAn txel '(1.£ iOlu}TlKL£ Kat Tis 8UJl001B£ aITaeilKe~ tn£:. Kalil TOV 160 aiwva~ oi K£VTPlKtS ayoptf; YEVtKU (8nw£ onlY NTl~6v il aiVeTClt n@s urrfi.p~av TOU1:0Xpova. orrOefiKEf; XOVOplKfi~1 owpetGKOplO'rtKt£ anOeiiKB!; Kat oTaepoi»3MC'. n60B£ onp6ou:.,£ ano9iiKEG oev npoopi~ovTav~ nOAu nl6 npiv, anoKAe.lOTlKQ yta TO {!inapt 11 TO GAo:n! nOAU v(OpiS, on(')ooimote npiv TOV 150 ut.WVQ, [1 L1K£AlU 6m6ttet KOVTU OTa Al}JUVtO Tns caricatori1 TEPQOru:~ onX.uon anoOiiKes onolJ OUOCHuPSUEtat TO onapt. '0 KClTOXOS naipvet }Jta (m66et~n (cedola) nov etvUt Ot<:mPUYJ.lGT€UOIpnJS7. Lnl BUpK.£Awvn uno t6v 140 aiwva, (}Tou£: ffipaiaus ni:.tpIYOU£ ellIIoplKOU£ OtKOUS '(ou Montjuich, "olUppuepi~ovtm ano9iiKer; 01:0 106yelO~ EVi;) n KOtOlKtO (TOU tprropau) oupq)(uya pt TiS onoypotp€:S 6picrKe~ tat o'!ov enav(U 6pOtpO)~}lIII. Kata TO 1450, OTn BEvcTia, yiJpw uno tflY nAa,(f.io TOU Rialto, onlv Kop6ta tnS eprropt.Kiis ~Ulnb tfi£ noXfibl to. paya~til }Ju'euovrUl Kuru Kutn¥opks crt ~ex(')plOtOU£ BpopouS' "Kcl1:w dn6 to KQ(;livu toU£ umipxet pl.Q ai9ouoa nov }JOH:i~£l pi Kot'f6>VQ pOVQOTnplOll, E.TOl won:; KOee BE,VCt010vOS eplIopo~ EXe1 TIl OlKn tou anoeitKn yepcrrn epnopcDpaTU, pnaxaptKCt, nOAunpu "in.paopu'(u, peTa~wta.,sl!',l. KaplQ ano atn:t~ tis Aen'wpiin;tes bey pnopel uno }Jovn Tn':) va elVat KutnyopnpaTuul. Kup\o Biy anoTehei '(0 OtaKpt'ftKO onpdo uvapeoa

0T11Y Ka9apn Kai anAn Evano6ilK:euon Kat '(0 Xovope.pn6plO, nou ouYXtovtat paAAOY ano nOAu Yu>pif;.
IIapayV IJ.cratpopGw, RUTa tOY 190 alwvn, an6 tflV nptpa nov it napaywyn aa oUYKeVTp{i)9Ei at: navioxupa tpyooniota, TO naA-Ole tpn6pw TWV tvanoenK£uoewv 60 nptnEl va pe'(aBAngei OnpUVTlKO, peptK£~ tpOpES paAlo'tu t£ 6AaKAnpOU~ n Kat va t{;o!.pavlOtei-''J1\

100

T6 xpnpG'flOTnpW

1686, 6pi~Et TO xpnpontpnopwv Kat XOVOpellI10Pc.w, apyupapot6&v, ptOlt6)v Kai o.AAwv n:POOWllWV», 'H At~n npoE.px6TOV m9uv?l IIoli lnav 11 mil n'xonu KOt 11 m.o pUKpta 606~ Tii~ nOAn£ nou 6.v(.[{ptp€:au non aub Tb 1294, (no KU"ll~ UTilV Calle Nueva) 666 nou xupux9nK£ poUOV }leTa 1'I1V em5popl1 TOU 15695\1\ ani BevETiu KO:H,) uno rib otoif; tau Rialto Yi1 Kat an} Loggia dei ll1.ercal1ti, nou XTlOTllKE rrovw OTI1V IIAUn::io ot YOt6lKO PtJOp6 oTo. 1459 KUt ~ayu­ xciO't:nKE aTli 1558. :L'tn ).,U)pev'tio, (no Mercato Nuov-(/?~ on) ollllEplVJ1 Piazza Mel1tan~%: L1:n ftvoBu,l'P SploKeTOl 400 peTpu dub ttl Strada NUUV8, OTriv Piazza dei BaIldu""H, 1:T11 AiUnJ'j<) OlO Beauregard, Otll Ali.~ )'n 1OO mov ohw tou Poids Public nOD XTio1nK£ 01'0 TtAn lOU 16uu aiwva OTiiv unoBpayKtpOUpTfl Lni '(01] Matv~n:! (}uYKeVTp6l0El,£ AU}lBu\'ov xwpo inion£; onlv unat9po, LInter freiem Himmel, G'fn Fbchmarkt, OttlV qJopayopa 01lAOon. :Etl) Aetlpiu·\tI~ '(0 fIoAu wpa'io XpnpanoTIlpto xrioTllKe cm6 To 1678 ew£ TO 1682 «a.uf dem Nasc1unaJ'kt», npiv oi Xov&pe.pnopOl UUYKEVTPOOVOVTOV K(!TW ono pta oto6., at Eva PlKpopoya~o Tn b £llflOpOllC.Vrl.yupl'l£,) j\ imuiE,pta, KOVTO, onlY HAaanyyu. :Ern AOUVKtpKl1 "oAm oi xoyoptpnopot (auytH;:VlJ)~VO­ "tat NUee pi;pa) KaTO TO jlE.ouptpt OTt1V fIAan.:tO llnpoo"fO: unb Tb OlKl1PO TilS n6AUS (OUAaon TO oupapxe1o rJ1£). Kai iKd) pnpo(Ho. at OAO TOV KOoJla (.,,) ~<::(mouv Ot IplAOVlKi££" av6J-le.oo OTa. pey6.Ao K€tpaluu (,._) (HPOU EXOUV OVt{lAA6.~et xovrpt~ BPlOlEf;,,-ti". :£TO nuAtppo n Loggia) anI onpeplY!) fIXUTi:ia TOU Garafello, dVUl 6 TeHlo£: UUYK£VTP{,)OUS Ti;)v iPHOPWV< L'£O 1610 TOU£ unuyopCllTflKI? v6 aUYK£V1:PWVOVTUl EKd {hov ea exe1 on'0

Nto~ ~Epnopo~ 'tou SamueJ Ricard, OTa «Tono (H)VCtVtfiUllS TWV '(pum:;~l'rwv,

O'tl1PlO

wr;

it

j

pcivel10 '"ABe Mapia n KOl1naVQ 'tou 'Ayiou
101

Td tpya,\e1a T1l, "willaYDS

di Santo Antonio,,405). ETa Darien, EVCiJ YUl peyaAO XPOV1KO otoornpa TO Xpupono'Hlpto nxav eYKuTEotllpevo OTtlV nnA-til IIAon:iu twv Changes

ptyapo, peta~tpenKe. ot6 peyapo de Nevers onlY 066 Vivienne pWl ano anotpuon TOU l:upf)ouAiou tii, 24n£ l:emepBpioo 1724. Eta AovOivo TO XpnpUn0t11ptO, IlOU i6puenKe. aoo T6v Thomas Gresham, crrfl ouvtx£'lQ DYOpUQTnKe Royal Exchange. BptoK£TQl 0'(6 Kevrpo TnS rroAnS 1 iTO!- [lOU otav i oUprp(j)VO pe pHI £tvn aVTurrOKptou 406 , naipvovtat pEtra Kate. 'T@V KOUGKepu>v, TOV Mato 'tou 1670, 6 oTpaTo£ OUy1{eVTp~ve'rat 0' aUTO T6 PtpOb «dove si radunano 11 mercantiD) wote va efvGt ot. atoll va OtaOKOprrlO"u:;:i at oltnpopa. onpeia. crv napaare't avo.-

KOVTU 0"(6 OlKOOTlKa

",

YKll. "OV1:{')S elvm IpU01KO KUee dyopd va e.XEt Kat OlKO TD£ xpupO'TlOTnpIQ, "Evab Mapoeytt~os nou KUVEl TO vUPO TOi) KOOJlOU (1685) Gnpet~vet on, Knl va litmptpouv ot nolla pepn 01 01'01 (.ot iliou£ tonous ;\tVe n oyopa, crds OKOAES nis: 'AvUTOA:llb TO na,6.pt"), n npaypa'ttK01:nTCl etvat nav'[o-u it 15\0.407, Ka:taAa6uivovpe Aom6v T!lV eKnAn~n tou "AyyAou Leeds

Booth - nou Eytve np6~r.voS 'TiiS PUloias aTO ftSpaA:r ap4oe - o"t'av yp0IpEt "Tn pEyoAn ,ou (\v(Upopa np6s 'ov K6pn tau Estermann (14
.

'AnD nOTe XPOVOAOYOUVTQt to. npiinQ xpnpano'rnpm; 2:' mho TO Oflpdo oi xpovoAoyi£S pnope! va pas ~eYEACtoouv: " xpovos Gviy"pans '(6)v Knplwv Stv npenel va Quyxeetat pt EKeivoY tii~ epnoptKiis onptoupyia!;. l:TO ""Allotepvtap, 'to KTiplO xpovoAoyehat ana TO 1631, f.vi:) TO Neo Xpnpuno'tllplo onptOupyn9nKe (1'«1 1608 Kal to naAt6 av6:YETat 0'((1 1530. fIptnEt Aot110V va apKOUllGOte noUt!; tpoptG OTiS napaOOO1QKt£ iIpepOpflVif.£, pe Ttl OXetlKrl tOUb o.£la. "OXt O}JWb Kat OTOV auOaipeTO xpOVOAOytKO Ka'fdAOYO nou unootoel Tn yivEon TOU XPllpotwTnplOU aTiG xwpeS TOU Boppa: Bruges 1409, 'ApBtpoa 1460 (TO KTiplO aveyepOnKE oTa 1518), Au';'" 1462, TouAou'n 1469, "ApoTepVTap 1530, Aovolvo 1554, Pouev 1556, 'ApBoupyo 1558, Ilapiot 1563, MIlOP"";' 1564, KoAhlviu 1566, NtO,vtOlX 1593, Mupln 1635, BEpoAIvo 1716, La Rochelle 1761 (aveyepon), B,tvvn 1771, Nell 'YopKn 1772. napa TO: tpOlVOpEVG J mho£ {; KQ,(OAOYOb elv OTOtX£toSen:i' Kapta npotepU10TnTu TOU Boppa. I'£tlv npaypUTtKotflTa, to xpnlla1'taT11plo e~a11A.W9nKt: Otfl MeooyetO '[OUAOXtO,£OV ano tov 140 ai~yu, onlv n{~u, mn Beve.Tia, OTt\
102

1 'i .,,,

,

"

,

,,

Tci epyaAe1a Til, auva,uayil,

vias 'fnb- rupw 01:6. 1400 «oAoKAnpn tvwpona uno pEoin:~ IIEPHptp£'fUl (tK£i) Qvulleaa otiS ROA-DVES Kat }llKptS; 6pQoe~, Ot corredors d 1ore11a j oi

llEoiteS TOU auttou,,) .tdV orroiwv n ano01:0An dVGl va GKOUV, va Kavouv dvutpopes) va tptpvouv at erratpil TOUS tvOtatpEpOJ.1tvou~. K6:0e pepa, 6 ipnopo~ TiiS BapKEAhlvns lP'rQV£l mIl Lonja navt.> OT6 POUA-Upt 'f00, tnKTofIotei "ri£ urro9tOelS tou Kat peTtit pa,i pe Konmo tpihO, KU1:0tp:£UYouv

(nov Kftrro TnS KEV1:'plKllS; nieouoo£ cruvaAAay6'lv Kat ~eKoup~ov'tarHO.

n xpnpanOtnptOKfl bpaOTnptotn-r(1, fi. KaT' tnitpaon xpn}lan~ otnplOKll, va dvm nOAl: nlO nOAui an' 0,'(1 inmnpaivouv ot. auvnetape~ yes; pal:"; avatpopes. ~ET(Jt Uta 1111, onl AOUKKCl, KOY'tG OT:rlV tKKAllOia tou 'Ayiou Map'rtvQu, rnJYK£Vtp@vOVTOl non Ot up)'1Jpap01Bot Kai YUpCii ann autOUS ipnopm K.ui ou1l8oAmoypiup01.. AEV npoK£l'tat AmITev yui EVQ xpnpantTInpto tv tn yevtoet TOUi 'ApKei yi' aitro n tpq>aVlOn TOO tpnoptOU paKplV&V anOOtilUEc.}V, nou ytVE'tot ann nCAu vwpt£, eo'CU} Kat nv npOKEttat }lovo YUl 'CO: prraxap1.KU, 'rO Utntpl Kai orn ouvtXtta YUI T4.1 BapeA1a pi ptyyeS ann 1:0 Bopp6.4l1 ••• Autn n rrp-wTn xpnpanOtnplaKn opaOTnptotnTa ,(ll~ )l£ooytluKfir; Eupoorrnr; 6tv dvat EVtOtrtotS atfUl j{aaau~ tn pta onlllOupyia ex nihilo. V llA.oi(l)V; .To xpnp"nOTnplU pOla~ouv p"ta~u TOU£.· To (Mup" KatG Ti£ Aiyq; l'lpc£ 'tfiG €VTOVnS opaoTnp:totntus etvat OXeoov navToTe~ l'OUAOXtoTOV VETO 'tov 170 ait.:>va, EKetvo '[OU eopuB~QouS flAnOous nou (n:ptpooxveTat at. Eva cnevo. Xb>PQ. Lta 1653) 01 XOV6p.ePflOpOl 'lfiS MaooaAiof; onanoiiv «eva Xb>pO nou 96. ,(OUf; .xpnotpeUael ~s KevTplKn ai9o'UGo ouvaXAaywv, Mote vo anaUayouy uno 'fiS ouaxepcu:S nov avTtpcTU)ni~ouv oV'ta{; tYKutEoTnpeVot t6b> KOt 't600 KUlpa KonlllllKob 'roD 5p6pou nov x.pDOl"Io(JS nun}

ponowuv

~£" XGlpo

OtUKtVnOns 'fOU tpnopiou»4H. '"E'rm

OTa

1662 £)Jtpovi-

~Ov'(Ul

ot6 i.ooyelO TOU neptn't.epou Puget, «ot pui peyoXll oi'6ouou it <)floia enlKOtVOOve.t ano teoaciHG h6ptES pe tflV anoBaOpo Kui (, .. ) navU) Kagept6. ano. GUtes nvaKOtV~VovTal Ot l>pss avaxwpnon1; 't(;}v nAOtWV)). LUVTOPO opw£ ainn n a19ouoa unObeU{vUE'Tot TIOhU pLKptl. «IIpinel " . , ' '" _ va' T 1:;1Vm KavelS epne'to yta_ va pnet eKet peoa, Eypmpe 0 mnoTn£ 'rou

a.e

~,_.

~

Gueidan 0'[0 !.pIAo 'fOU Suard. Ti oapOTCtf;! Ti 6opuBoS! 'OpoAoyetotc OTt 6 ya6~ 'rou IlAOUTOU Eivat KQTl t6 povnbtKo»-iji. Knee ROADS xovbptpnopOb nptm':l va Kovel eva vUpo 0"0 xpnvaTloni.pto, Ka9E: pepa, O,(01:£AO£ TOU npwlvoii. "Av Be\' BpioKeTat iKe'll o.v biv KopaooKei YlU vea~ nOll dvat CHJXVO anaTnAo, dvat OUY va PlqJOKtVOUveUEt pHi KOA.n EIJ1{atpia Kat 10(,)£

va 8nptOupyei. tmpoAptves: tVTun~OetS yHi 'Olv Kato:(naon T(;)Y imo6toEWV TOU. '0 Daniel Defoem npoeloorrmei eniontJa TOV warehousekeeper:

"To be absent from Change, which is his market (. .. )/ at the time when

103

Tci epyaAClG Trlf;

auvaUayij~

the merchants generally gu about to buy,,) dvet GaV va ano{:flTt"i Kpayputob1 cmevavtl anD niv Tp6.ne~o Ked uno TO KTiplO 't"iis 'E'fCttpcia~ 'AVO-TOAtRWV 'Ivolwv. '0 apt0p6£ '(6)V l'nO!l(j)V nov ouv(')oTi~ovtat KaGnll£pn!a uno tis oG.>oeKa wS 'fi£ {)iJQ T6 pEonpept urroAoyi~t:Tat ot 4.500 TI1V erroxil TO-U Jean-Pierre Ricard (1722). T6 LaBBa'to i1 Guppon civm }ltKpon:pn Ylu1:i aUTO T11v nptpa bev rrpooipxovtat oi 'EBpolOtW'. 'H T6:~n d vat auo'fnpn Kai unapxouv Gto:ets aptOp:nptvf.£ yta KOSI:. tpnOptKO KAnno. 'Ynapxotlv inions KuptO XlltHi8a p£oin;£, opKc..rmi Ii pn, 'EVTOUTOl b fiiv civat nOTt EUKOAO Vo. Bpei b gvu~ TOV (lA-AO (.Itoa GTO oapot0 1 (no tpoBc:p6 oUVOVOUACl,.lpa Gplep(;)V nOll avoKolV~VOVtal pcyaAotpu)"va, peoa at6v QKO'rCtOX£TO 96puBo 'rwv un:Aei(!)TWV au~nnloewv. To xpnpaTtO'tIlplO dvm, Tnpoupevhlv T&lV OVGAOyt(;W, I:> utpnAou,:po£ opmpo~ PIa.;; t}Jnoponavnyupn~) J'1 onoin OphlS atv 90 oinKon'roTClv. Xapn otn QUVaVTnOn OnpUVTtKWV xovopepnophlV Kat ot eva opfivos ano l.u::m:i~ovT££} yivOV'fat 'fa naVTCt TOUToxpova, 8tanpo.ypon:uons YiG tpnopeupu'rnj GUvuUuyts 1 ouveTmpwpoi; V(lUTlKEc; amppyavwOouv KageplO pc. trono aUTOV0}JO. t'to "ApOTEPV'rUp anD tiG apxt£ 'rOU l80u niwva iOpU£TepVcl Ta odYllcrra t(;}v onnpwv nou ethel va nouAiloel (.._) ai. O"UKouAla nov XU)Po.v~ pia ii OUO AiBpt£. Kaet>~ oi '[lllE~ TWV onpntplaKc;)v Koeopi~ov'rClt TOOO an6 to (eiolKo) Bapof; ,[OU~1 000 Kat ano niv KaAn n KOKn tous IIOloTn'(a, imdpxouv nio!.) uno to xpnpanOTllptO OtiHPOPE~ illKptS ~uyaplis, OTis <)Doles, ~uyi~ovTas bUD pt 'fPEis: xou

104

t

T6 i:.aWTf:pIKO Toil XPIlP(fIIt>TtJJ1iO!' W{' "'."\J1oTi:pnafJ

Berckl1f'yde, (;Houoeio

<,>1£1

Tot' "-\pO"!LP'l'1(IJ!,
1668.

nil'aKa~; ,OU ./ob

SfcdcJijk).

eVTOVl1£ KUI i:\,T~A(;)~ Hp{,)TrHfJm"OCI~~ K,\()bmmOnl(l~. At\' c:tVUl ()l-!hlS h~il­

n::Ao mlHrrb iJ1t. (1n(tls olJ.\nJ \£:~ t:HH. ltl np,;)To .\jJlljJOTlCiTl1pto O~!WY BpiOKETat t;K€.1. Oi liT.\Ot T(~)'\, Kpcn U{(W oO\"£j(~H ch'ut aflb 00;'\:(; vwpi~ 0[0· npuypUn:Uot}JOl 0111 Br:n:'rlll""-". ~nl (P~{,)pt:"niu nph' Tb 132B~I"" 1:Tll ri~ voSa: onou unapxu OjJ(lOTllPtu ({yupc'J (mi. luoglJi Ked paghe tt'"lI; Casa di StHl Giorgio':", yHI vc't pri\ O\,OtpLrOO1J!JL. ("Hi Kuxcll. uTi£ jJ€loXi::; T<0,"

1(l5

yeppaVtKMV oPUXel{')V nov e1xav ntpaon ano TOV 150 me;,va OTt£, epnoponavllylipel.S TiiS Aelt.pt(l~m, 'rc;,v 6puXd
yaUtKa OPOAOYU tni tou L\.npapxeiou (522)'" Ii otnv ayopa 0POAOYU;;Y TOOV Xavo£U'[tKhlV nol..e(,)v, nOll ano TOY 150 ai61vu4:l4. TO. KClTUGTG1:tKtl Tii£ BEp6vas OTO: 1318 KQTUKUPMVOUV nlv piS QUOlOOTtKn n~iu», «PE pHi KGtYOUpla apa~a, ou6 YEpi liAoya Kat '[0. q>6.Aapa 'fOUS"421! To :xpnpu'tloTnptaKO nalXViOt 0P(,)b -rGlv ll£ToX(;)Vj at ellne.lpa xi-pta, pnopoua£ va. tEumpUAloet (iveTa eiooOUl'um. LTa 1688, eva~ nepiepyo~ "l'nopo" " Joseph de La Vega (1650-1692), 'EBpalo~ iOn(lVtKii~ KaTtly",yii~, napouo\aoe oto "ApoTEpvrap pi:. TO Otq>opoupevo thAo Cqnfusion de confusionesofl8 eva n"pa~evo BtBAio, o\Jovomo t!:att("~ i:v6~ ~'Pou~ i;l'np6gem AeIIToJ.oyou (TOU stilo culto Tii~ ionavtKii~ AoyoTexvios Tiib EIlOXii,;), AenTopepet:;, '(,)v1:Qv6, poVaOtKO oro dOG£: TOU. h.tv npenet to<0S va 't6v mmetp0UllE KO'tU yp6.ppu, (hav }lab (upnve1. va evvonooupe on KQ.'tUcrrpcupUKt:. -"onev'(e Ouv€XQpeVES qJopt~ uno auro '[6 Otafl"OAlKO nalxvioL "H (hav °°tKITAnoosTcu ptoupaypa-ru iion uuA-la: nOAu npiv TO 1688 'Bel~ KepooO'Konies tou Isaac Le Maire pi: '[is peToxes twv 'Ivouilv) nou xpoVOAOYOUVTCll uno "rib dpXtS KloAa~ TOU 170u aixaivDuv. tt oAa '((1 XPnllG1:1(Yn:iplu. OTtl Maooulda Ii (no Aov6ivo t 0'r0 TIopiOl .ii. onl AtoaSwvu, OTIl Nuvtn ii O'TO "Apon:pv'tup> un6pxouv pe-aites nou Bev OUYKP01"OUvtat anOn:AeOpaTlKU cm6 1:0Ub .t
au"

p6pOlE£ ufIoGiO'ElS.

Elvut,

Oll"}~;

tnions aMSelO OTt TO. xrnp
"Apan..pvrap Eq:tTa.O'UV 0'6 TttOlO onpeio eK~r1Tnon~ Kat nAQ.opaTtK6TnTa~ (,)ot£ va KotEXOUV vitI KUlPO ~eXU}Pta'Tn Bton on)v EUpwnn. To xpnpanOTllPto dvat 'TonoS orrou Qtv iKovonOlthat Kavei~ pt 'IO vo. ayopu{:el Kat

va nOUA-lIet pc'tOXtS ototxnpaTt{.ovtuS yHl niv o.v060 ii 'Inv nTwon 'tOllS!

alio. unou ootpa natXVlOlQ tnn:ptnouv va. KtpbooKOnet Kovei.s CtKOpn Kat otuv ne.pinnuon nOD otv eXEt .xpnpoTu Ii }.lEtOxeS 0'((1 xepIQ TOU, l:' oun! ,(flV nt:pinTwo:n Ot peoiu:s; tpi60uv Ta xtptQ TOU£. Elvm XWplOptVot ot tpa'Tpies:, ea. EAey~ KQVt:1.£ at ouppopieS. "OTav il pia rrai,El pi. "(ttv liVODO, it aUn) TWV «unovopeutwv .. , nai~,€;t (le TnV ntwan. flpuypa t6 onolo 96

106

°

T6 epya.lela nl;; auvaAAayiis

oonyncret Tn paABUKll Kat dvanotpclOHYrU pa~a '[(;)V KepOOGXomuv np6s ni. Ilia Ii nIv IiAAn IL\wpa. TO. va 6.AAl.t~et Kaveis otpmoneoo, nplIY}lG nov oupBulvEl, anon:A.ei yta eva peohn npatn npo6oot(l~.w.

nap'

oM.

uitra ot pe'toxes elvat 6vopo.onKiS j

Kat

n 'E'rUlpeia

T@V

'IvS,,;;v OlUtnpel lOU!; lhAOU!;. '0 uyopaon"!; yiveTat K''nOXO'; petoXii£

llOVO lli 'rllV tyypOlfln TOU 6v6po'roS tou at pia Aiota noil dvm qrt:lavpsvn yi' aUTO TO OKono.
oev en

anoKtnOE1. >Ayopa~El. Kat. nOVA-ael, OTH,!}!:; Atve, «tv XeUK&». MUKponp6geapa n en1xdpnon KUTuAilYEl of. an~Aeta Ii Kepoos.

oin6 nov

Aim} n plKpn Olu<popa puOpi~etat Kui t6 nat)(Yiot ouvcxi~etU!. To upip £Ivat eva ilio natxviotj Aiya OpCilS DtD llOAl.1UAOKOo 1• ~Tnv fipaypanKOmTd. ev(;} avapt.veTat paKponpoeeolln livoooS T(;}V peTOX6>V, it KepbooKonla aOKetTm imoxpEU)nKu of. 'Bpaxunp60oopa optn. BptOKetnt OtapKW£ ate eAe.o£ tWV OTtyptaiwv OtaKUpavoewv, nov npo~ KuAOl.hrrat EUKOAa ano pui CtAn91vD: it qJsl.l'nKn tpllpn, 'Q aVTtnPOO('}noS

mu Aouoo6iKou Ill.' oris KaT'" Xwpe,;, TO 1687,

£mpvtlI~eTal apxtKU IIoil penl 6.no t600 96pu(}o nOD e:YIV£ Yia TllV aAe»on 'roi) MnavTap OTIl vnao 'Ia6a, '(<1 no.v'(a Olapa:rnoav mlv va Ihnv qJmlKn it clnp0tpopia. 'AA.Aa, "otv tKnAnooopal t600, vpatpet otiS 11 AuyouotOU, Uno auto to ouiBnpa, Xpnaipeuo.e OTnv nT~on TG>V PE'fOX&lv OTO "AJ:lGTepVTap KUt peplKOt tnwqJEAn6nKuv ano ut)'ro»4 J l , Kapio. oeKapuI XVOVta apyO'tEpa, lvus QUOS npeoBeunl£ Oil I5tnyneei an 6 "Bapwvos Jonasso, IIoAll nAou",o, 'EBpato£ o"Crl Xuyn», KouXloTav pnpOOTQ TOU &n pnopofioe va KepoioEt .. 100 XlAluoes oKofi6a oE l.aG-pepa,) .....(iv pUeatve To SaVaTD 'rou BuOtAl.U tnb 'Ianavio£ (TOU Kanpevou toU KapoAou B' noil nape.oloe 'to rrveupa TOU ana Tn pta onypn onlY 6A..\n) 5 Ii 6 @[>££ nptv yivet yvw(JtO£ mo

"AporepVTuplli, «Toy ITwreu6}, npoageT£ 0 npEo6eUTtlbJ ytati auto£ Kat. dAAm ouo 'EBpaiot. 0 Texeira Kat. I.> Pinto, eLVat uno taub nto iaxupouf; OTO i.pllopm TGlv pt.TOXt;}V». Tnv trIOxn aUTI! ~aT6oo TErolES npUKtlKts 6tv dxay aKopn ha8et TIlv eKxaon nou aa yvwpiaouv 'rov en01-1evo aiwva~ uno TOV 'EntoeTll nOAepo KUt t~iib, pi. Tn 6teupuvon TOU xpnpattOTnpIUKofi rrat){Vt6l0U orib Jle'roXi!; Tfib 'AYYAIKft~ 'ETUtpdaS n"dv 'AVo.TOAtK6)V 'Iv61WY, T:fi b Tpunesos '[il b 'AY',fAlOS, '{fib Nonas @aAa(ma£: Ka.t Kupiwf; oni o6.vuu TilS ayyAIKiiS KU~

Bepvnanb, «ot6v ~K£.av6 Tt;}V xpecvAuoi(.)v», alloWS At.e! 6 Isaac de Pinto (771)+'4. ot npq; Th>V pe'(oxt;}v Stv onpoou;:-UUV1:Ul trrlOIlp(ll b napa peTa TO 1747, evw TO Xpnlla'HCrrnplo TOU "ApmEpvtall TQtXOKOAAouae TiS peTOXt, TWV tpIIopeupn'''''' lIn" Tn 1585'" (339 eyypmpt£ eKeivn tn xpo-

VIa, 550 TO 1686)'''.

'H e~nynan yui 'ttlV £KTaon Kat TIl ouvapn 'filS 0X£TlKO n:paanas non ano T11v apXr1 KEpOO0Korriut; oro"ApotepvTap elVnl. on BpioKOY'rat na-

\'Ta avollEplypevol 0 1 at'rrnv Kai KOlVQ{ 9vnTot, OXt POVD at iGXUpoi KUIl1.tOAtoTC£. MCPH{t~ dK6vc;.~ Oci paS eUJ:lI~av 'fOl')S onpeplVoub nOtKTe!;

107

To ipyaAciu riis- auvaAAayns,,

'fOU lUII06po}J-ou, "Oi Ke.pboOl<;;OI1ot, Otnyei'rUl (; Joseph de la Vega T6 16881 ouxva{ouv ot 6ptopi:va ontnu onl 6nola npompep£'fat evo not6 nou o.t 'Ollav50i OVOPQ~OUV cofEy Kat ot AeBoydvo\ caffe»_ AUT'0 ou~mnTes pt TOU£ anOio.\)£ puopei KOVt:l£ va l.phuapilO.E.t. "Allos napayytXvel OOKOAlITa, liMo.£ KQtpi:, a~~o£ YOAO, 5.llo£ 'fmIt Kat oAm oXebov Kanvi~ouy KO.l1VO. (. .. ) "ETOl ~£oTaivoVTot) TpG>ve, olaoK£oa'ouv pi ehaXlOTa l;~ooa) CU{OUYOVTO£ 'rO via. (. .. ) l:t eva aUO mYra. ta (mina pnotv£t 'fif; cIlpES tOU .xpnpotlOTnptOlJ Kat. Kuvtvas pe:yoAoxpnpotw'rrl£;. Tov pur'[ouv yui TiS a{;ies Tooy peToXG>v, aiJTGS npoogen:t eva n ouo TOl£ eKO-To OTllY np» €.KEiVO£ Tiib onypnb! Bya~El Eva ptKp6 onIJe.lu)~QTa.pw Kat Qf>xl,£t va ypCHpet o/£t TOU KOTefiaivel OTO lluaAo, )'10. VO KaVet '(ou£ aUous va nt(neq1olJv OTt llpoypaTtKCt KOCl C.. ) n':w emSVlita y1<1 TllV ayopa Karr01v pt:TOX6W, uno tp6B-o llIlnc.>£ GvtBouv K1 Ti oeixvet OUTll f:t oKnvn; "Av Biv anoT(;)pal, TOV Tpimo pi: tov onoto TO xpnponmnpto {:enva~f.:t lflV TaeOn TL}V lltKpOanOTQllteurwv Ii TWV ptKPOllCltKTG>V. 'H €.nl1:uxlu Tfl~ trrlxelpnons etVat nt9avn: 1) ot6n Bi.;y unupxu 6.Kopn, TO lnaVOAapBavoupe 1 enionpfl eYKUKAto£ nOD 96. tI1t~ '(peru: TnV eUKoAn nopaKoAOUenon TWV Olut.poponolllocc.>V TOU xpnpuTtoTnfnoKo-u rrivuKu, 2) Blon 0 peoi:tn£ - anopui.'tnto£ pt:oa~{vv - orrEu€h'JveTOt, 006EtOn£ eDKatpiUS, ot KDtVOU£: OvnTous nOD Stv exouv 'to blKOiMpa - anoKA£wnKo yUJ TODS epllopo'U£: Kcd TOU~ pr.:oiu;S - VU pIlOUV GTO aou'(o TOU xpnpa'rw'(nplou, OV Kat BptOKO'rUV ouo 6ri.llOtu ano oAo auto TO. tptAo~eva Kmpe.VetO, 1'0 Cafe Fran~oisl to Cafe Rochellois J TO Cafe Anglais t TO Cafe de LeydeH6 . nepf Tivo£ rrpOKCtTlll ADlnov; Elvot CllJTO nOll en anoKoAo-uoape onpc.:pu IltKpoouvaUayebJ Ilta npootyyu:m np6s: avu(irrnon KEq>(lAUi(.Vv, 'H Kc.:pbooKonio (5'(0 '" ApOTEPVTOp ylVUOI ana £vu nAiieo~ }1tKpO}l€.-

B. H ANAHTYEH T[JN TAAAIK[JN TPAHEznN '0 xapw~; tpnriXTJlxt: anD TO\' Guy Anrol1ietti, Vne matson de Bauque

XYlIc siecle, Greffulhe Montz

I;"t

COMpagnie

(1789~1793),

1963,

a Paris au

eK"[6~ KE.l}Jtvou,

.;:

n

Nd anpcttlleer on Ii Tptirre(;a Greffulhe t:llTGl nh'il1oxn eKeil'n mo anpo.VTfKll rpaf1C~Q rov napwwu, oTl Ii YaAAtKll npo>rciJouoa EXel yivC'! ]lHI G),opa roO XP!lparor; pc PCYUAfl GKTlvo8oAia at oAoKAnpn TriV Eripwu!1, 0; KUKA01 TOf) XtipTn ciVTlOT-OlxoiiY, aupl{JuwfI pi T1l olQoKe8aOTlKn ovopa.oAoyia 'OU AlJtonietti., oro "t~ayl..lVo rwt' pCYaAwv imoetocuw"; oriS (J[lOuoau5t£per; ayopcf,' Tov;1ov6ivotJ, tov ~ApaTcpvraJ1, Tilr; n;:-VCUfi£" rn{; AUOF, MnopvT<() Kcf tn~ NtivrnS'. 'H i;VnJ[lUJOll nov (JU1'U}'t:tar {jt.velva! }lIaS iooPPofTiar; o:vapeaa ari£; l!§'t Kopurpi~

on

ir.,

rou

wv i(;a ydw() v,

108

,i

.

•

Paris

NaocvO

OOrll-aIlS

..

_----_-c-----~

-- 10

~--·-·8.1

clI.r:nop}1vplf.l ;\.iPf.£

ix.awpprJpltJ Alper;

-- - 6,4 e,;;aroppUpIQ Alpes; - -··5,6 thw.tappUpw ;\.iPCF;

1lliD'

o

MCy1iAq;

ay~ xpJiparq;

t-

-- 4,9 bc-aroppupw J.ipq; 2,5 tKrnoppUp/Q J.ipt;f; ~ - 1,6 ixOWppVpUl )!lPCt; - -" 900.000 Alp&!; 400J)(}() AiJ)£f;

•••• w

J1CIJ't!:pt:.UDUOt:!;

lO{J,QOO alpc~

ayupir;

109

ouiCtlv, 8ev AetrrOUV OPhl£ Ka1. oi PeYMO! K-epoooKonol noil elva\ Ka1. Ot mo bpaonlptot. :!:uP'PhlYa pt nl. pUp'rupia tvo<;; 'haAou, TOU Michele Torcia (782), no" Elva! ouvrle",<;; upepoAnmob, TO •Apotepvtap ~)(el GKO}ln, t'Ke1vn 't.tlV o4Jtpn enoxnl TO filO opocrr11P\O xpnpaTlOTtlplO 'tft~ Eilphlnn£m. &nt:pvaet. 1.U1AlOTu uilt-6 Toii Aovoivou. I:t6 p6:na TGlV (JlJy~ :XP0VhlV uUTn n n:paonos eKTQCms KtpOOOKoniu tni TWV peToxwv ofyoupo peyeEruv'£Ta1. Kaas oullninTEl pt. TOV aOTup{n:nTo rrupe:To 'f@V oavElwv 'fOU t~Ct)TeplKou. Aim,) dVUl pui aAAn KepOOOKonia~ nou Stv EXel opoui Tnb o'tnv Eupwrrn Kai y\U niv onoia eu enavtA90upe. rtf aDTn StfiAft QVCtnTU{:n) Ot onpel~O£lb TOU Louis Greffulhe41.0, nov eIX£ i.YKaToUTa9d W£, npolotclll£:vOS uno TO 1778 at eva onpa.vTlK6 tpnoplKO npaK'topEio OTO ..ApOTepvtap441 t Btvouv pHi 6pKet6 ~fi)vtavn eb(ova. en tnaveA60upe apKcTc£: tpopes OTU lpya KUt TiS KtVnOe'l£ UUTOD 'tOD P'lqJoKivouvotl ocm Kat O1JveroD VeOnAOUTOU) ea enuvtX90upe (niS OloponKe!; papwpit!; toU. Lta 1778, lIlY rrapupovn tfiS eio65ou tfib ruA.Ma~ mov n6Aepo, oro nAcUPO T&V UYVA1Kc;)V anOlK1G>v Tllb 'AlleptKflSl Pla tPEArI KEpoooKorriu otE§iyetat f.Aei>eepu OtO •A)Jotepvtap. 'H onyprl, )(apn OTnv am.paAeul TiiS OUOETepoTnTas, TOU l.{'UiVSTat KaT6AAn.hn YleAntJci uno 'rlS nepIOTaaelS. "Eupene o.paye va PlqlOK1VOUVWU.n oni anO'lKIGKa tpnopeupa"tu, 'r6.)V onoic.w n fAAeuvn n'rav npoBlbV1pn, va (upe6.d OTOV nelpaop6 'f6.)V ayyAtK&V Kat peta TWV YUAA1KWV OaVe1.hlV fi va xpnpo'rooo'tnoct TOUS erravaOTQ'rCbi ,,'0 naA16s oas: unEOToAptvO!; Bringley, ypa'PEI " Greffulhe "tOV A. Gaillard (ato ITapiOt), I\piOKETat tow l X6)ptvoS OTO apeP1KaV1KO: npuypaTa WS; TO AatPO»442. "'000 )'to. TOV i61O, 0 Greffulhe·uvoKuT£ueTot 01::. OlIOtOOnno'te imoSson elval 'foii XepLOU tau Kat 'rOU tpUiV£1Qt KoAii. PiXVclQ1 pi 'to. pOU1PU mn XfmllonoTnptoKrl KEpOooKonln, naipvovros:' npopnee\es;. nai~et Y1(1 't6v eauTo TOU KUt VIa 'tOlJS O:AAOUS, yui TOV PoBoAflm 'Eppavou:riA Haller (OUTeN noil nftpe enG XEplU tOl) TIlV naAH} '[pane~a Thelusson-Necker), Y\(1 TOV Jean-Henri Gaillard, TQ'lJ£: Perregaux) TOV naVfGxoiJ napOVTG Panchaud - TpanE~hE£: O'fO Uupiot - Kat OTil reve6n yta 'fOV Alexandre Pictet, Yia 'fOV Philibert Cramer) yU} tov Turrettini t 5AO oV6pata nov qnyoupapouv pi: xpuou ypapl'UTa OTO peyaAo Ild'Aio Ti\~ ITpOteatuVTlKfiS TparrE{o£, 1I0U pe.\.e'rnoe () H. Luthy"'_ To nOl)(Vibl elvai OUOKOAO Kat pnpOKtVQUVQ, "'EXel va KaVEl vi.: pe.yciAu x.pnpunKa nom!. 'Alla n:AtKa., ov 6 Louis Greffulhe TO XEtpi~eTm pe 'roon npepia 1 dvm enEU):O npOKStTal Kupiw£ yin TO. xpnlluTn ciU6lv. "AS xaoouv' va 6pcu!; Tt TOV tVQXAei, Xc.}pi£ va 'tov fuu:'Ant~et; ,,~Av 1.mopouoE KUVE:l£ va pav,[E4'El O'fn oouAeui 'rc;)V KctpaAOi.wv (avcuptpeTal Ota ayyAtKG KCtpOActlU) Ofl6)£ ot nOMe£ illes, yp6.tpel OTOV HaUer~ TOTE eo KaVap!;, KQAE pou q:;i.At. nOVTa n€:tuxnpevE£ OOUAeli£».«T6 VOptopa pnopEi: va vuptOE1' Sci vnapsouv DOAAG oKullnavc:Bci0llUTQ UKOPll», e~nYet aUou, !lap' oAa auto. atv tInoioe.TOl oUTe at ayopts, oUte ot AOylOTtKtf; pe'fCltpope£ npiv va TO oKeq)'re1:. atv etvat pnpo.KtvQUVO£, otv pttlKapEl 'fa nanG Oflu)£ 6 Panchaud. 'EK'fEAei 1"i£ EV'fOM:.£ TWV neA.Q'f&.v TOU. :!":t6v Philibert Cramer, lIOU TOU oivEt i:vToAn va ayopaoet .!10.000 AipEb 'IVOIWV», onAQ.on P£TOXEf; 'ft1.£ 'AYYA1KfiS 'Ennpeias Tt;)V 'AVUTO-

,

-

'(n

110

"

..

Tei tPYaAetO TIl, auvuJAuyilS

AIKWV 'Ivoti;)v, «OT<1 '(pia t~ aOtalpttou pi. touS K.K. Mareet Kat Pictet 1 of. npes 144@£ 145", .'AOiJvUTOV», imavrii 0 Greffulhe (4 MatoD 1779) ·yta'rl, napa tnv 1l'C6lcm nou napouoiaoe TO tv Xoy@ K£tpo.Aato, n npn TOU ihav 154 YUl 'fOV AiJYOUOTO Kat 152 yt'eoiiv OTllv ollavotKil ayopa, yv",pi(;oVTaS 'is tlpe~ l{UOhlS Ka1. ta yeyov6ta OTO XpnlluttAno EKe'l, nap> nAa Oill:«, t)AenoullE pexpt n010U Oflpdou elvat uvOtX1'O T6 6lluV01KO xpnpano'rnptUKo narxvi6t rrp6s TO t~w'reptK6 Kat pexpt nOloi) onpeiou Onp1.0upYEi'rm OTnv nep10xn airrn evQS 61e6vD.s KannaAlOpOs· .Auo 6tBAia rescantrew" Tci>v Aoyt01:tKWV TOV Louis Greffulhe eil pnopouoav vii paS oIatl'"nioouv neplO.,oTepo: aa rimv evaS n/u\pns imoAoywpoS tc;,v KepSc;,v Ima aim:, TiS noMnAOKe, tntxetpnoets. 'H rescontre (OtI) fEveun UrrOKUAei'rm «rencontre», n ouvavrnon) e1Val n OUYKtvTp~on avO:. 'tptpnvo TWV peon6)v peToxwv nOD npoBaivouv of. OUpt.pntplOJ10U~ Kat et<'l'tpoUv Tis Q.II61AelEb Ka( TO. Kepan ,c;,v ayopc;,v Elli npoSwpia Ii to npip, Ta &uo BIBAia ~ou Greffulhe elVUl 6 aIIoAoytOp6~ 'fWY enlXElpnoeu)V nou KaVf:l, aVaAoya pe mv nepwnuiJn, Yl« Aoyapwop6 T@V ovrunoKptTibv 'rou. "'EvaS onpeptv6s KOMUelon1S au npooavaToAI(;OtUV apt",."S, X6lpiS va "'l'aAeL 'Alia evas iOTOPIKO£ xave:rOt peoa 0' alna "(tf; neptOoO'fEPES 'Popes. ftaxi uno avatpopu at QVaq>opa) nptnet KUVeis va napnKoAouGei ffiJXVa PUI cruvaA.Aayn pioa ano nOAAE£ rescontres, yto va eXEt Tnv ruxn va unoAoy{oet 'HI Kcp6n, noli nap' 6AQ aUTO btv BpiOKOY'rUl m:n'TQ OTD TEAaG 'InS OlOOPOpftb. 'OpohOYM OTt bev dXQ 'fflV unopovn va napOKoAou9noc.) peX!'t 'ttAOUS: airfoil£" 'roub imoAoyl.OpOU£>

E'l:o Aovoivo ni mivra favapxi,ouv L1:0 AovSivo, nOD uno Kotp6 hAAwe KGt Qy'teypmpe TO "Apo'rEPV'rQll: to xpnpct'rUITnptaKU natXVlO10 t~£AiXenKav apKETU ypnyopa pe 'rov 1:510 'pono, 'Ana to 1695 dXav yivet OT6 Royal Exchange 01 npw"s SoooAntpit£ pf. onpoma KEtp6AutO, pi; pe'toxts TWV 'Ivotwv KGt 'tns TpaIIe.{G~ Tflf;

111

:f· ' .

T6 ipyQ.1da tii&' auvaAAaYl1S'

'AyyAioS. "Eytve axe60v UPf:Ot,,)S; ,,6 T6no~ ouvavtn(jn~ CKElVU}V nov dXav non xptljJm:a Kat ngeAav va anoKtnoouv m.:pwa6tepa KUt E.Kdvn£ tn!; nto nOAUUptepn~ 'ta~n~ avSpwooov, nov, pnv ExoVtUS tirro'ra, iL\nt~£ on eo TpaBn{;Et enavw t11£ ni xpnpa (,lUTOOV nov TO oltSeHtv, 'AVQ}lEOQ o~a. 1698 Kat otei 1700, TO XpnpanO'nlplO 'A~t(;)v! nOll dxe on:vn oxton PE TO Royal Exchange, iYKutaoto.OnKc cmevavti tou l otn OUlonpn Exchange Alley. "EU)£ t1\v iBpuon TOU stock Exchange, (ITa 1773, ta KmpEvda Tl\S Exchange Alley uniip{av T{) Ktvrpo 'rn!; KepoooKonias )'ta «uyoptt; ent npoO£opia 11, onw£ ti~ EJ....eyav, yta 'rtf; innoopopie~ tfib "AEU>qlOpOU TWV LuvuAAayGiv»4i6. :£TO KQf{>EVEtO 'rov Garaway Kai tou Jonathan yivovtav 01. ouvavT110et~ TV peol'rwv pETOX{;)V Kat KPOtlKWV XPEU>YPCUPCt)V, £VW 0\ eibtKOi otis vaUnAtaKE£ aOr.paAetES mJxva{av (1to KucpEveio 'rOD Edward Lloyd' oi peaitE£ tau Maoou nupKaytWV nnymvav (IToi') Tom ft (nov Carsey. Tov Exchange Alley pnopouo£: n:AtKa «va. tt1V 8t(1'tpi;~e.t KaVet£; ot evCtI'WU hem6, ypiul'el Kimmo, AtfleIV.oypa'l'O£ yUpt.> 1700. L,Oparno't£: O'l:nv nop'fG "[OU Jonathan, KOntltn; KOTa TO NOTO, npoxu>pilO'fe peptKQ BnpoTo; yupiou; peta. rrpos T:UV 'AV(lTo.An, eu !.pTCtOen: onlv nopTO 'rOD Garaway , 'Ano Kei llrre'tn: (J'tt1V enopevn nOpTQ KGt Ga lpTOOETe C .. ) onlv 000 Birchin. C .. ) 'ArvoD ~avu6aAETe TI1V rrutH5a ou~ otD Kouri tnf; Kat 1<.o.V£"[£ eva yilpo TOU KOOlJOU nlc; aioxpOKi:.pcSelas, Sa ~avQBpe­ gelte onlv nOpTQ TOU Jonathan». 'AAAu Gunl it rroAu ptKpn UqH1AlOS, nou tiS l>peS aixpiis etVat eTOtpn va tKpayet, pt TOUS 9apGives Tn~, pi; Tis ptKfJtS Qvnouxes naptes TOUS, ,dvm eva~ Kop6o£ pnxavoppaqilhlv, eva Ke'\::TpO iOX-U0S",4J, fioO ao otapnptUpoY1:av Ot rtlAAOl npOTeaTCtV'f,E£} 6pyt-: optVot imo TIl. Luv(lt'um TilS OilTptxms (1713) TIOIl t~ao'l'<'L\toe t11V eipnvn av6..paoa o'rn BuoiAtcrOQ '[ii~ 'AYY/"Wf; Kat '[0 BUCHAHI 'tilS: raAAio£ pt tnv tAnion vO: ~eanK4:aouv EVOVT10V TOU toU!; peyoA.epnopous Kai va BonGitoouv hot TOUb OUIYous; LTD XpnpanO'fIlplO Kat peon O'fU «Kmpeveta nov aVTnxouv ano Ti£ Kpauye£ TOU b " (29 Matou 1713)Ha. AtJtol oi }ltKpoi euaioSnTol KOOPOl tnpa~ouv 'fOU£" QA..\ou£> aAhQ 6 f{w KOOPOSI pi: tii oetpa tOU, '[OUb Tlonovia nTav YOVlPO£ at opapanKo OUl1BaVTO uno t6. Duoia; np6s ottypnv ~ tpaVllK& va i~apt(;')ytut TU navta, "EvQ~ flAOUOlOS 'EBpaIo~ illilOPObl 6 Medina, oKtt,pTflKe va oUVOobPEl TOV Marlborough at 0>..££ TOU ti£ tKo'tpan:iE£, nAnp6)VovTUf; O' aUTov t6 !PtAUPYUPO Kat Xoprrp6 oTpaTny6 lhilOlU tnlxopriynon T11£ nl£n£ '«in;- 6.000 AlPMV OTe.pA1Vc;,V. BeJ)olU)t; anosnllt(,)voTov a8pa> paBoivovta£ npGito£, Kai 'to),'lJTaTO, TllV sKf)oon UUT6>V TC:rv nt:pitpnllUlv paxwv : Ramillies, Oudenarde, BienheiruM:". 'AK6pn KUt n avayyeAta "(00 BUTepA6> n'ruv np6£ OtpeAO!;, Ku96>S EXeyuv, twv Rothschild! Kt QAAO avt.KbOTo: pnrrcuf,; Ka.t 6 BovrurapTnf,; KpoTncre erriTnOe!; ,6 veo Til!; .EK6uons ~jj£ paxn£ tou Marengo (14 'Iouviou 1800) y,a va trrt'tpb"pet eva eVTUnCUOlQK6, newxnlltvo K6Ano OT6 XpnpanoTiiplO

ci,,,

TaU

112

i

naptQwij~su;

,..

I

I

,-~:,...-~,.... ",:..~".;,

"

To XpnflQTlUTI1PW rou Aovoivou, aVGKGTCIOX£.UOOpcvo pera tnv nvpxQ}'tO 'Coif 1666. ((lJuJToypacpiG Michel Cabaud).

"Omi)£ Til XpnpatWTIlpto tou "ApOTepvrap, E:rm Kai aUTO toD AUYOtvou iX£t TiS ouviiet:.te~ 'LOU KUt TllV npoow11u<11 Tol) oUIAEKTO, 'HI puts Kai refusa.ls nou 0Xf:'fi{oY'((]t pi: TiS ooooAn4'ief; eni npogeopta. TouS bulls Kat bears not! c:lvGt i:KclVOl 01 a-yopaoTt~ KOt 11W.All'r£S tnl rrpoeEOpia 1101; atv lxouv. O'lllV npaYllo:nKoun:u, KQptO o1.dGeon OUl€. va ayopaaouv OUT£:

aAAa p6vo va KepOOOK(miioouv. To riding on horse back nov dvat Kt:pOOGKOnia OTOUS AOXVOUb T11S KpallKll£; AOTnpio~ K.A., IT, ~$j 'AAA-a at yevIKt~ ypappt£ ~avaBpiOKet KOVld£ OTO AoYoivo, l-'t pta pU;:'Pl1 Ka€hJOT{;pnon~ Til'\' IOto JIpUKTlKn noil EnlKpan:i anlv 'OMavoia, aUllneptAGl-iBaVOpEVWV Kat 'rWY ReSCOU1llers days) Ai:~n nou tinoT£A~l £ueeia va rrouJ\;t\OOl)V,

113

f! i,

,-' , i

COR

N

H

L

L

,,,

,,

,, , ,l_ •• __ ,, ,

: ,

r-----

' _.," - .1_

,:._-----

,r-----_

~

!

_::r r---··-- ...L

t, <

,,

9. AONMNO, TO KENTPO TaN EMIIOPIKl1N l:YNMAArDN LTA 1748 Aino TO fJ)(eoulypappa no;} r.pnciXCl1K£ aUjJlp6JVa l1t iva uXtOlO TOU 1748, 8ElXV£t Ta olaoDpo KTipW Kat rrcpwxc!:; Lombard Street, TO Royal Exchange (1(0 Cornl1ill 1wi dVGpEOa m-a dAAa TO OlGdnpO Exchange AiJey. To YKpt(aplopiva anpefa BeiXV'0VY

ra (mina [lOU K01aarpcupmwv auo rnv IIUPKOYfO TOU

1666,

".

o.VTtypmpn 'fWV Rescontre-Dagen TOU "Apon:pvTufL ~ET(n orav 01 KuBepvnnK£b (IIIOYOPEUO£l£ KUTutpepvouv eva xnJnnpa Kat Kotupyouv 1'0 1734 'fa puts Kat refusals, Epnooi{oY'[Q£, 'rOUAGXHJtOV YUl KanOm o1.oo'rnpo.) vo. ayoPQ~e:rQl Kat vu nWA£1tUl rli:paS, on(.)~ Kai aTO "Ap(l'T-ePV'CUPl 8Aenou-

pe va avai~ouv oi Rescounters nOD EUvOOUV TiS 10t(;£ ouvaXAaye£ pi; pta dAAn poptpri. Kat GTO Aovotvo, onw£ Kat OTO "Ap(jTf~pvTall, m'JTO\ noil pe~ aOAoBouy Kot npoBaUovtGt elval oi peoit€.:£ EprropeupuTMv (O't'COPl.OV, xpuHYttKbW OilOlWV, PIIUXaPlK6)V, KGvvaBtoD, pe'(o~l.Oi.i\ stock brokers~ ei61KOt t.nt nirv ffiJvaAAayG>v. Lta 1761, 6 Thomas Mortimer Olupaptu-

114 ,

Td 6:pya1efa riif; O'uva;L\ayn$'

POTUV t:V'(QVO evavTiov aUTnt; Tn£: ;,papas, Every man his broker J KuOeva£ va eivat peOtTn£ TOU taUTOU 'tou: airr6£ etVat 6 thAO b tOU BIBAtou TOU Kat pta 6iKfl, to 1767) eo. owaet '[Iiv eUlwtpia yHi Antpn nnaUaKTtK(;)V ptTPWV pe tDV lVVOlO OTt tuionpa 61euKplvt~E,[at hl!; PD tlfiOXPEwl1Kn n nnp€llBoJul tou l1£:Cin~OVTam. "OAa uirt:a eVTouTOlS OE:v KOVOUV Tlnon: aAAo 6.n6 TO va unoypupp,i~ouv 'tti oIIoUbmotnTU UUTOU TOU EnuyytAP(t'[OS OTti xpnpu't:ltITnptOKn ~u111 TOU onoiou Ot tOptl.{ie.£ dvat oxenKG XopoAeS-: 1/8 'roi~ EKUtO TO 1697. nav(,} an6 TOU b pemT££ pavTE,:uEt Kavei!; til oraon '[6}V xov6peprropwv Kat TWV tparre'nwv XPUOOXo(UV Kai cino KotW TtlV KaeOAOU ape.AnTeO opcion tt1£ «uXoy6-puyaS», Ofl(vS anoKUAOUV on'! OlUAeKTO tOU trrayyiApaTos 'Cov jobber, 6nhClon TO pn i:YK&K'pl}JEVO pe(Hl~ovTa. 'An6 To 1689 0 George White KUTnyopOUoe «mho t6 nepiepyo d5o£ tvTOpWV nov anOKOAOUVTat stock-jobbers)', OTt onptoupyow nnimn Kui avoco ThlV pt'toxwv KaTU BouAnon y16 va nAOUTtOOUV els Sapos o.AAu>v KUt on «KaTaonapd~ouv TOU£: av6pwnous peoa 01'6 Xpnpa'tlU'tnplO, orr(Vs Ot CtKpiot!; allon: TO. BOG1{OTOnm til£: AiyUflTOU». Mnnw!; KUt 6 Defoe OEY fypotpe (STU 1701 i£va IJi-KPO, o.vun6ypolflo BtBAtO, pt ThAo The Villany of stock-jobber.., detected m; MeplKu XPOVlG 6.pyoTepo (1718), pHi 9E.Q'tpIKn napacnaon, A Bold Stroke for a Wife, pe.tol.pepet to 6eu'Crl {lTD Kmpeveto TOU Jonathan Qvapeoo OTOU£: dealers. 'roub sworn brokers (6pKhl'COUb" peOtTes) Kat KUptLlt TOU~ jobbers. Kat vu eva oeiypa 'f{~V 6lQA6ywv: J1POTOl: JOBBER: Notl" eOAu""u OTO 7/8. l10l0, ayopa~.. : AEYTEPOE JOBBER : fpuppimu Tii, Notlu, eOAaoaa,. Ait~n npotleapias: TOU 'Aytou MtX'"lA 1718. Komyopiu AU)(VMv Aompias. TPITOl: JOBBER: Mf.T0X£S TMV f\vaWAtKWV 'lv6,,;;v: TETAPTOl: JOBBER: Amn6v, cAOl nouAClT£, KuvdS Mv ayopa~el! KUPI01, "yo, oyopa~", YIO XiAI", AlpeS. Tuv UAl.n Tphn 0'(0 3/4. ENA fKAPLONI: $peoKo KOtpf:, KUptot, lPpeOKO Katpe.j ENAL APrYPAMOlBOI:, K. TRADELOVE: l1poaoXft raBpIuA, eu poG niulpOOQe're Tn OWipop6 tUt "tou KetpOAalou TO onoto ouptpUlvnoape. '(is npoaUes· GABRIEL: MUAt(no KUPU;; Tradelove ; OpiOTE eva ypapp6tto 'filS Sword

Blade Company. ENA rKAP.EONI : Tout, KUplOl;4H "IoV)~ eo. npenel Va Oupiooupe on n KEpooOJwnia atpopa. tnton~ TO Exchequers bills (Ta ypuppaTta TOU Anpooiou) Kat ni Navy bills, KnOo,s KOt 'rl!;,; PE'r0XEb i::{;.nvtu nepinou E'rmpEti;)v (tmKet:paAn~ T(;)V ono({Ov lnav Ii TponE~o '([lS 'A)'YAias Kat n 'ETatpeia TWV 'IVOIG>VJ nou aVUOUOTllenKE. i:~ OAOKAripoU '(0 1709). "The East India. Company was the main point~', ypaq>E.t 6 Defoe, Tftv enoxn nOD ave5aivEl auni it nOpOOTGOn, it Nona eUAaoo-u Stv owoel oKol1n utpoppu yH1 TO OKCtVOa.Xo t:fib Sout}) Sea Bubble.
exet

KOll t~OII.\.1O)JoirI5~.

L.Tl£ 25 Ma.PTtOtJ 1748 il IIUPKOYla K(l're
115

·.' r ,

,

'~

:t

peain:£; bev dxav Oi1-wVOP1Kll Euxtpt:to. Mera QUO noUa oxeOta, aUyKeVtpwvouv pi ouy5popt~ 'Hi anapahn'ta KEtp6Aata YUI Tilv avtYEpon veou Kttpiou HJ 1772, niow ano TO Royal E.xchange. 06 enpene. VO TO OVOPo.oouv New Jona.than's, U:.AIKU Ba.tp1"l.OtnKe Stock Exchangei ${'. '06ulKoopO!; aUa£e, eYlve. n16 tlllonJlo£~ QAAU, QW;.)tPEAO va t6 unoypappiooupe, natxvi6t OUVEXl~6Tav 1010 Kai anapoMuKTO,

evoc;

aUo

to

vf

.*'"

.~.

~

f

1I X

ii

Elval

G.IIopa{TllTO

va nael KavelS oro TJapfcJl; "Av, 11£10. lmo OJ.{i4Jn} anmpOOtOEl KOVei£ vu npaypaTonoU10EI TO TO01"6 TIapiOl) nptnEl va nael otnv 006 Vivienne, orrou eYKutm:rraOn-

~icll

KE TO Xpnpat't(yflipto (no' 1724) OTO ptyapo Nevers, naAIQ l5pa 'tn~ 'Etal~ peiuS tWcv 'IVOl(;)V, aTIi aton nOD 6pioKE1at onp.E.pa 11 'E8vIKll BtBAtO£hi~ Kn, TinOTG OEV ouYKpiveta.t pi: t6 Aovoivo l:
VlOTnKnV OXe6ov 8Mb' To XpnpntlOlflJHO tou naptmou cvepyonmC1TClt pi: nOAu OPUOTtlptO 'tporro nevnvro ,xpOVta pen): 'nlv '{Drum1 'tou) Tnv enoxn '[au Aou6oBiKOU lIT '. ilnvTou anA~vetGl 0 rtupeToe; tou limXVlOlOu, ,,'H U4JilA:rl KOlv{Uvia i:.moio£:'fal 0'[0 tpGpahl, at6 VrO}1lVOl oniv vTupa, oto OKQKt.> Kat ouotnoT.E. pi:. d9wo Tpono"sl<. ,,'Ane '[0 1776 napuKoAou96 inTIoopoptc;s:, '0 Aoes OTptPWXVETOt ora 112 ypmpda TllS tnionpn~ A01:apia:; nOll lxouv o.voi~et 0'[0 TInpiot». Kat Ta xapTono.iyv,tG Bp[OKovrat nnvToil. 'II ao't1JVOllia, uAnpw£ tvnpEp(o)ptvn~ rrpooTIaEki va pilv tnep6uivEl KaG6Aou, QKOpn Kat vUP{') un6 TO XpnpanoTIipto, Oun:. BeSaw Kat OTO Palais Royal, orrou unapxouv 'fOOOt KEpOOOKOnot of:. (m£ArnmlKll Kataotaon, ayupteb: Kai oeTOVUxno££ uou ovetpeUOVTUl eotjpaToupyt~ K£POO(H{Orrie£. Meon 0' aUTO T<J KAipa, TO nap60clypa 'fi;}v KepOOOKOnthlV TOU "Apon:pvTOp Kat TOU AovOivou yivi:tot aKGTapaxnTo. 'EvtOXlU:tot Bt Kat ano '(flV nOhunn'! TWV oavdwv uou CtKOAou6ouv () Necker Kai 6 Calonne. A.npwupyehot £'[01 eva n::paoTlo 511fl0010 x.pEO!;, J1otpaOllevo o.vape.oa at 500.000 ii 600.000 xpewon::s, OTI1Y nACto4Hlq>tO TOU~ n<1p1~H1VOU£. To xpupanOtilptO QPU>S elvat il toavlKo PCIt:t eva (nopo. BAtnOU}1C AOtnoV on 6.pxi.~et va onploupyeiTm £:va doo£ Af{tAoyiou. £VOEttn on imapxt.l oatpit~ fipaoTnpl6TflTa. LTO x:pnponotnptaKO UiV(lKU eplflavi~ovtat oi 'ChA01 tou on-

116

"

£

;1

,

,"•,. ~

f, .~

1

, "

"

To epyoAela Yns; auvaiUaYDS-

p6mou .wiouS, Kupiu>£ atTO!, u.\.AQ entOllS KUt oi pt:TOXES (Otatpepeve£ pEpn) Tn£, 'ET(llpeius: '(&}y'Ivbli.)v 1 Ko9hlS Koi 01. pf::TOXts: 'fnS Caisse d' Escompte, npoyovou tilS Tpanesas TilS fallins, 'OllO.\OYOUptvwS, UKOpn Kui pi Tti BonOeta Ev6S l{;unvou oonyoD ontDG eiv(U 6 Marie-Joseph Desire Martin~59J 6tv ].mopoupt: va npooavato}"lOToupe pe Tilv npC::yrn pana (rrov KO'rclAoyo tt}JG>v nOD KQ"rUAUpBavEt «K6ee tJEpa pHi oe}"iBa OTt£ ttpflpepi5q; journaJ de Paris Kai Affichesl,1W , "E'rOt ivepyonoteitat n xpnpattotnptuKn KepOoOKOntu. :Eni 1779, 11, Caisse d'Escompte uvuoLOpyavwOnKe Ka1 l:ytve Snpoma tyypotpn t(;)Y pt:toX&v. 'Ano 'fo'(£ <~5n}JtoupynenKe. ont,)S aVQtptpeTa1. ano TO LupBOUAtO 'EnlKpa'[eiaS1 pta T6ao uKonloTQon btaKlvnon 'rh}"(.)V TilS Caisse d' Escompte wOTe nouAil9nKav '[LaGE.pl£; t.popeS ueplOoon::pm UUO TOU~ unapxovteS"oI61, 'Enopiv&>~ nouAIienKav Kat {;o.vanouAfiOnxov. v TaXUbpopei.&>v») '[onOeen::tTOl at tKeivn TIIV m::pto80. 'AnO'Ii:AcoPOl Aeel, «J.lOU Ill:tpnoav 22 ypaIJpatl(l 'Ins Caisse d'Escompte»j OllAa5n 22.000 AipeS. Aiv unapXEl uuvtu>£ Kapto. aptpt50Aia OTt n ent upoOeopiu KepoooKonlu, (POUoKwptvn pt utpo; tKOve Kun noparravhl Cino to np6ltO '[nb 611po.'[0 't't6. TllV KO'ruKl'nan '[ou fIoplOW\). To ouhuypa 'I:OS 7nS Auyou(5'[QU 1785, TOU OUOtOl! '[b KelpeVO bwBlBa~et O'rtlV AiKO'n::pivn B' 6 Simolin"6~) 6 npeoBeutIi~ 'rn£ 0'[0 nOptOl, elval tnt '[ou npOK£tptV.ou xapmcrnplOttKo: tb& Kal aplwTo KOlp6, t<;;nyet '[0 oui'raypo,! "tPlPQVlotIlKC oniv np{,.neuouou eva doos ayopwv ii aupipCr>vIWV (OtKll pas imoypapptan) enlKivouvo TOOO yui TOU£ nWAllTEf; 000 Kat YUl '[ous: ayopuoTEG, ouptpWYQ pi '[t£ onoleb 6 lvaS OeOpEUetOl va npopneeuoel lluKponp60eopa, x.pEwypmpa nov oev l:XEt, Kat /:) (iUos OVYKUTOTiScrat va 'TO nAnphlaet Xt8:av ot taxu Ot uaXlb:; 5lU'[a~el£ TOU '!avouQP10U 1723 Kat onllomeuTnK€. to l.bpuTlK6 tOU Xpl1pancnnpiou OlQ'[(lypa 'fllS 24ns l:enn:pBpiou 1724, '[0 bnolo npoBJ\tnet upo0'npa 3.000 lJ>g 24.000 A1PWV, 6.voAoya pt 'tnv llep1.IlTwon. :En) auvoAo tOU; BtBOlG; 06. napopdv,::t veKp6 ypallpa, ii OXe66v £1'0\, .J{.(l\ 0(;

j

j

117

Ta

tpyaAefa Tnr; avvaAAayn,

17876 Mlpallnoo txet KOee OtKalOAO'~ia va. CI.I1Eu9uVEl rrpo;; TO 6a.mAUI TllV KaTQYYCAia Tn~ aiaxpOKipo<'Wf;. Mllnw£: n KOTupynon u(l'riis Til!; aioxpoKepOttUS 96. eo{V~e 'nl povapxia~ nou ihav tA6:XLO'fa uneuSuvn onlv lleptUT(uon airrn; Mua uno CAG aUTa~ Ot rdAAOl napup€.vOl)V uPXo.PWt CITO tnoyy€Apn. LX£TlKG pt t6 oaveto 'to orrolo eKlHoet 6 Necker (ITa 1781) 6 Louis Greffulhe16i , 6 iVTOAo56xo~ T'pam::~i'rn£ pas cmD TO ,.Apon:pvrap, 0 imoio£ 1lneypaljle ImA6xepa - II KaMtepa eBa(;e vo. imoypa'l'ouv - ypa'l'El alb tpiAO Kat ouve.pyatn 'rou 'Ioo.aK Panchaud (11 tDe6pouupiou 1782): .. EtVGl {)uoape.oto nOAu olJOapeOTo nov 16 66.v81.O oty .KA&lOTnK€ aptOl.v~. e6: eIXe Kepoioe.t 5 pi. 6 tOtS SKaT6. l1.tv KOTUAaBaivouv 6tOAOU crra 61tH]. oo.~ pepn aUTO. TO OXnpUTU Kqt «ivreS "fib pe96oous, nou, (hav npOKElTut )'Hi T11V OtKovopio; KOVOUV oTnv aloxpoKepoelct Kui tD.V KUKAmpopia "T@V KetpuAQtMV <J,Tt J{Qvt.:t TO AaOt at Eva rOAOt btEUKoAuvovro£ '(flV Klvnon tou». 'H 'I;KuKAmpopia .. thlV Ketpoh.ottnV, 6nA-aon n pe1:UIIwAno:n n~}v·tlT­ A(;}v. 'AIlo Tn OTlypn noil i
j

tpmv6pevo, 0'(0 ..Apo'repV1:op ft OTO AovoiYo, ol tyypatpOj1£vQt va

t£ayo-

pa~ouv,

nAnp';'VOV1:o.£ TOU, /topa, titAou, ayopooptvou, Im6 dAAoD,. "E'T01 01. xpnpu'ttOTIlptOKet; 'HptS uveJ~nivouv, 01. lmeu9uvot TiiS enlxeipnons mt,ouv OKAnp6 YUl o.vo60 PBXP1S 0'10U va tous OUpl.pepEt va cmaAAuyofiv ann to pEyaAo nOKt'fO niiv Tt'fA6>V nou dxuy Kpa'rIloEt y1' mho to OKono. Nui, t6 IIapiot,. c:"S XG:>po~ KCpoooKoniar,;l uKopa IIoAAa

exet

va pa0et.

Xpnpanonipw Kai vop{oj1ara

'H KepOOGKOnia tnt TooV petOXWV, flOll 6nwo&:rinoTe ihav Ve(;}TEf>lOPOS, 6npLOupynoe nOAu e6puBo Imo ,,\v 170 ai';'vo Kai PEta. To va pet';'oou11e OpUlS Ta XpnpaTlCHOpta TaU"Apon:pv'rop, TOU Aovoivou Kat Q.KOAOtJ9Ul£, OE imooeEOTepn Ston, £KetVO TOU naplGtou, 6{VOVTUS TDUS 'tOY en(,}vupla noil xpnmporrOU:1Tm ana TOllS 'Ollav6ous, Windhandel, tpn6pIO '[ou aepa, 96. n:rav flapoAoyo. ot netKo~\6yot tKovav OUXVO: Ollt'O TO 5iipo} O"UvxiovTaS' ntotUlon, tPQnE~a, xaptovoptapo Kat Kep600KODta. k'tn [MAio, 6 Roland de la Platiere41>\ TOV onoto it Nopoge't'tKn BOUAn aVCtKnpu~E unoupy6 'EOWTf:.PtKhlV OTti 1791, 8nA~Vtl teKa90pa: .. To IIapiot) Aeel pi eaupaoTll 6.nAoTnTa~ otv rreptAa1l6avet napa nWADTE!; n avep~noub nOD aVaKUTEUOVTUl pi: TO )(piipQ, TPQflE~i'teb noO KepOOOKonouv pe TO: xpEwypmpa, 'Hi KpaTIKU ouvem KUt tn 6npoota a9AtOTnTu», '0 Mlpapnw Kat 6 Clavi ere KQTtKptVaV enionb T11v KepOOOKonia Kat (j'uptpt.>va pe 'rov Couerlic4(6 ) 0'((1 1791, «n TOKoyX.utpia, ytu va Tpa6n{;Et ano TO pnotv KOnote!; OKOTEIVE£, UrraP~EtS, npotEvouoe TnV KaTllO:''tJ)Ol.pfl nOAAiJv X1Ataowv llQAt'[WV». 'AvoptpwBflTIl'ta. >Alia n 6.~iQ 'rwv pey6Awy Xpnpo'rwtnpi(;)v 'rou .. ApO'n:pv'fop KGt '[OD Aovoivou dvm OTt C£QCHpaAlOGV TO Optap-

118

Td i:;pyaAda rrl,q QuvaAAayil~

1\0 TOU XaPTOVOptOpaTO$, oAwv T~Y XaPTOVOptopa.1WV 1 nov WO'rOOO apyncrt: va fuIi.1.8t:.l. :!::tpoupe KaAQ on otv unupX£t 1£01;W Kai KUO("}£: ~npn OlKovopia ayoPQf; X(:)pi~ vopwpu. "Eva V6P10}lU nou TptXet, "KOTPOKUA(U:1>', KUKAOtpopei. "OAn n oiKovoptK!l 'wn Ba~el TO. bUVGTvat n pe.yUAl1 KGtVOTOpio elvU! it OtlVUAAuypunKfl nov eiOQVCl pt noAu ptKpa ptv BnpoTU oTiS CluvaAAaytSt aUa nQVTUl~ eioS,uet. LTo Beauvais, ol np&Te~ tv&e.if);.\£ pIGS uetpns mJvaAAaypunKb>V Sty e1vm npoyeveoTepe£ TOU 1685, TIle; xpOYla~ onAaod KaTa '[flY onoia lytve n aVaKAnOll TOU 'E6h crr{l Bevetla, dVOl 01 'r1:rAOl 'rou: onpocao'lJ xpeo'V£. Eioape OTO .. Apan:.pV'Cnpl Gn) I\ovSiva, ut6 I1apiot, tib peToXtG T6>V 6tatpopGlV t5TmperWY va doayovT"m (no xpnpa'rw'rnpto. Hpocreton: 0' outeS K01 'ra 't'pane~oypappa'tta .Knee npoe.:\euons. "OAO aUta Ta xapnCt anOTeAOUV pta tepaotla pa.~a. Oi eibnpoves '(fib enOXnb EAeyav ott BEv enpene va uuepBot.vouv 'rpet:s n teooept£ tp0.pt~ TOV OYKO twv petpn-rwy469, TIoooo-to. WoTOOO rrou KupaivovrUl auo 1 we; 15 Kat nepwootepo etvu\ unopKTU 01;; opwpiveS enoxts enny 'OlloVOto Kat otnv 'Ayy;\la41O • 'AKopn Kat ot }lui x6>pa onwb n fUAAia, OUOD 1:0 xuptovoptopa ttSaoeuE:Tat ouoKoAa (dvat PUAtOTO KutuyiAUOto peTa ,6 neipapa ,ov Law), onoll upyo«pa ,6 ,poneSoypoppimo tn, Tpone'o, tnb fu},.Aiu, e6 tWKAo<popel yui peyoAo x.pOV1K6 oloompo pc OUOKOAiu, Kat !l6vo ('iT6 TIopim, «TO. ypapp6:na nov bt:ixvouv 'IOV DyKO TWV ITwtwoewv (. .. ) aV'Ilnpoo<.:;neua.v neVTE Ii E~t !.popE£ TO pi.taUo nOll j

dXe teSet ot KUKAOtpOpto upt.v

to

1789 ... n47!. :E' OUTrl Tn AaOputO el060All 'tOU unupaiTn'rou Gli£ O1JVUAAaytc; xapnov; 'faxpnPO:nalnpta (Ku9wS Kut 01 Tp6.ne~e£) noi{ouv pEyalto p6AO. PtXVOVTas; auto. 'ta Xapna GTllV ayop6, noptxouv T.ll &uVQTOlm:a }I€TaBaons peau at pta onypn ano Evav ThAD onpomou xptou~ n ano lIla peTOxtl O1:rlV t§.1IpAnOn ('it peVOTO. Nopl~c.> OTt 0' mho TO onpeio, onou to nop£:A96v cruvuvtd OUY:XP0Vfi OlKOVO}llKll npaypat1KO'rfiTa, oev unapXEt uvdY.Kn nepontp(.) e{;nynons. 'AvTiO€TG 0ll(.)S e.va ynU.IKo KelpeVO '((;}v o.PX(;}Y 10U 180u al@va - eva imopvnpa pn xpovoAoynlltYO-ln,

Tn

aAla

119

T6 epyaAelQ Tilf; o!JvGA.Aayuh'

nou Oa pnopouo~ va txet yputpTEi yupt.) 0.1'0. 1706, pHi t..1.KOaOcTla 5nAoon npiv uno TflV avavewon 'fOV XfJl1pUTtGTnp{ou - pou qmtVf:TUt OTt a{;i~Et 'H1V npoooxn po.£_ Til OflllO'HKU xpewypmpa not; XPOVOAoyouvTm ana TO 1522 Ou pnopoiioQV va nai~ouv on'!. fUMlo TOV 10to rOAo pi: TO aYYAIKU }(pCUJAVGra. TIopepEtVaV Oll(..)S pta Tono9cTnon Yla TOUS; KaAOU!; oiKoyevet6pxe~, pta oiyoupn uSi.a, UUXV6 Q.Klvntonotlll1evn otis naTf)lKi~ K/\flpOYOl"ne.s, ouoKoAn on), lhanpaypcneuo.n, 'H rr~Anon TOUS: emf)0puw:'Tat p£ 'rI1V nAnpwpn tv6~ OtKUl6)IJUTOS, es, ouvexi~el, QV ouYKpivet Kovei£ uiJ1:it TIlV KO,TUmQOn pi iK€.tVn Tfib 'ItoAio b ! 'fnS 'AyyA.iu£ Kat tUS 'OAAuvoias,

cnol) «ct KpU'HKe~ pEToXeS (l1UlAOilvTGV Kat l1eTaBt6a{:ovtav) on6)£ OAQ T(l GKtvnTO xwpi£ f~oOQ Kat Xwpt£ BOUAQ». 'H y'pnyopn l1EtoBaun uno t6 xapTt OTO xpitpa Kat OV'CIG'CPOIP<»£ eivul oiyoupo. eva cmb 1'0. OUOla01:1KCt nAeOveKtnpOTQ TWV XpnpanGtnpi6)v 'A~twv. Tu UYYAlKO xpet'..lAVata btv elVat }Jovo eUKmpia YIO Windhandel. ElVat tnions Eva OElJTE.PO v6pwpa, P1a ellapKrl£ eyyiJnon nou exet eflInAl:ov to npoo6v va an01.pepel tOKO. i:t nepinTwon notJ 6 KOPlGTnS CXEl o.vaYKn uno peuoTo, T(l rraipvel ano TO xpnponornplO anl o'nypn, entOetKVUOVTQ£ to xap'fl tOll. "Av€.tn pelloTonoinon, KUKAOtpopia, aUT6 Btv elVat eva PUOTtKO T(~V KOAb>V OAAuvbtKWV n ayyAtKWV QUVa.AAoy&V ~ t:vu ono 'fa nOAAU PUOTlKO TOUS; "Av IIIOtttpoupe t:vav eveOUotwon 'haAo, OTo. 1782~ oi "AyyAOl KUTEXOUY ()TO Change Alley «una mina pili doviziosa di queJ/a che /8 Spagna possiede neJ Potosi e neJ MeS5ico,,'i1~. Kapu) oeKoneVToplu XPOVlU vwphepa, ora 1766, OT6 B16Aio TOU Les Interets des Nations d'Europe ""\ 6 J. Accarias de Serionne eypatpe tnion~: «'H KepoooKorria ent TWV onpoOtwv xpcU)YP
,

120

KAI EKTOE EYPOnHE;

'AnOTt:Ael KOipto epootnpa liv n Eupw.nn BplOKeTat n !St.v BpioKetUl (no tOW (JTublO OUvQAAayG>v pi tif; G.AAe£ fIlJKVoKCltOlKnpi:vES m:plOxtb TilS

1)1.pnAiou ~ rrpovoIJIOUXoul; KOOpOU£ OTIW~ Kat n 18m. "Op(,,)£ fiapaywyn, UV'H1UUyft, KU'fUVUA(l)(Jn, oro inirudjo nov 'fir; rreplypaipapc peWI T6Jpa, ano'reAouv OTOIX1;l@OetS o.VitYKe£ yt6 o>"ou£ tous aVep~nolJ£ . .6.tv t~ap­ thlVTat min: ano naAatOTepes oiht. ana np6mpan:£ intAoye£ TOU nOAITl0llOU TOU£, OUTe ana TiS oXioets nOl; 5tatnpoVv pi TO nepIBaAAOv '£QUS:, OUTe ane Ttl tpuon t&v KOlVWVIWV TOU£, otl1:e cmo Ti£ nOAlTtKtb 'rOU!; bOpeS, olin: ana eva napeJ\66v nou Dty nuDEt va Bapaivet otnv Ka6np.tptVtl TOU£ ~
Autoi

0\

OtOlxet6l0elS KUV0Ve.S otv txouv ouvopa, !>ro eni-

HeOO alno 01 opmotnt££ 80. npErrEl va elva! KaT' apxnv OtO I10AAt~ ana TiS 6tmpopt,.

IJav10v oyopeS Kaf P!Kpopoya{;a 'OAOKAnpn ti OiKouptvn TG)V nOAl'nopOOV eiVQl ye:po.Tn ayopt£, OIlO'ppevn pi: plKpopaya{:a. AUTO GUpBatvet Kat oTiS xwpeS nou elVOt apOIOKGTOlKnptvES, OrICU!; n Ma-upn 'Ai.p,P\KO ii n fipwtn 'ApeptKfl, aUTO TWV Eup(,)rrai(,)v. rui tnv tOnavLKn 'ApeplKfl, Ot etKOVLS el.VQl dvap16pn'tes. TO. plKpOpaya{:a TOU Lao no.OAO, 01':0 Bpa~tMa, BpioKOVTat non (ITO (ITQUpO&p6pl TWV Kevtpl.Kb)V Bpopwv tft~ nCAilS i.puot'rpev01 6.n6 TnV EVCI.)OIl TWV QUo on:ppctTU>v, Tns. 'Ionavias Kat TllS nOpTOyaAtOS, ot Dop'royaAOt peO'a~ovTes doBollouv KuptoAeKTtKU anlv lonavtKn 'ApeptKn, ernB6AAovTOS ,,[llS "(is ilnnpeaies TOU~. MtKpopay(l~aTOpes Kat npapaT.'::U'res Kotmp6uvo1,.lV hlS "(0. llt6 MOUala KtVTpa Kat Tib TUXUTa'tQ aVallTUaOOpe:VES n6AE:tS, TIl Alpa Ii TO Me.~tK6. To plKpopaya~a TOUS l 8n(')s eKeivu T{;)V np~T{')v plKPOEp116p(j)v 'til£: Eup~­ nn£, npom.pepouv uvaplKTu naonS i.pUOE(,)S ipnopeupuTu ano TO. rrtb K01va KUt PETPla, Ofl(.)£ GAWpl, (mo~npCtptvo KptaS, tpOOOAta, doayopevu tHpaopatG 1 @~ 'f(i m6 uKptBa tpnopeupuTu, OIl())S pOUpOUs OKA6.Bou£ n pUe@Ocl£ nOAUTtpOU£ AiSoUf;. 'AK.61ln KUt on'!v uyptU 'ApyeVTlVl1 TOU l80u oi(;:'vo UnapXE:t YHi TOUf; gauchos n pulperia, ptKpO}laya~o nept'l'paypevo pc KOYKeAu, onou nU)AoUV'tal 10 naVTCt) KUpiwS Gho6A. Autn npopnGeuel Ta" KopuBavlQ Tti>V apyooopnpEYWV Kat TOUS apa~aoef;·175. To 'IoAop e.iVQt (; KUT' t{;OXllV TonuS" TWV nOAUllAn8&v ayop&v Kut T{;)" on:v{;)v ptKpopayu~(,)v ins nOAns. null dvm oUYKevT'p(j)ptvu Kanl OODU£ Kot KUlU eiotKcn:nn:£:. To BAenoupe i:iAA(')oTe CtKOpn Kat anpEpa aTa 5tuj

121

'i

Mt1<prl ayopa OTriV KwvatatrtfvoiinOAtl, MtVIGTOVpa ar6 Mouaefo Givico Correr IkTcria, (KArat TOU J\·fulJocf.ouJ

(J'tn

122

Td tpyaAEia tnf: auvaA...lQ)'nG

onpa souks twv pey6.Juuv nOAE(,.}V, "OnOia ayopa prropei Kavd£ va tpaVTQ01.'el lmQPxet £Ke.t: oi ptv, tK1.'OS: T&Y tetXwv, anA~vouv tflV npapaTEta tDUbl bnpwupYMV'ta£ TepaOTtO OUVU'lo'{'t0llo Otl£ pt:yaAonpenes nuhe£ "[r;,v nOAE:u)V, «at Eva elOO£ ouOetEpns {@VHS IIOU .stv etVO-l aKptBMb: TpftpG "[iiS n6}.ns Kat onou Ot XOOptKOt tOApOUV va nXnotaoouv XWptS ootaopou£ Kat nou .stv BptoK£.TOt @OTOOO nOA:6 pOKpta uno "[flV no1n won: va PflV aio9uvE'tUt 6 nOAtTllS acrtpaAns.,41i>. ot dUES at, 01.'0 tm,)n.:ptKO '(fiS n6.\nS I onou X6>VDV'Wl onoo£ pnopofiv O'rouS orevous 5p6poub KOl oTis onp6mes nAaTEiebl (hav 6tv KutoAapBavouv n:paona KTtplU,

ev-

onU'lS ..\6you xapn r6 MnE~eoTtvl 'TfiS KWVOTOVTtYOUnoAns. J.:TO towtc:ptKO TWV TelXwv, ot ayopes etVat t£El0tKEUpe.vq;. nOAU V(,,)ptS oxnpaTioTnKaV Kat avmptpOV'Tat 6.yoptS XE1POTEXVWV O'rrl LEBtUfi, on) rpOVQOO, KO'To. -rnv nepiooo '(fi£ pouoouApavu
noil ypaqlTnKe TO 1965"". ME ouo Aoyta, oAa Ta xnpOlcrnptOTtKO: Tii£ eupwnolKfif; ayopos imapXOlJV BOW: 0 X(,)ptK6£ nou fpxetm o'(nv nDAll, }lEoo otnv iyvota 'tou vo Kep5io£t TO. anap0l'rnta xpupatu yui TOU£ q>6pou!; Kai 6 CIlOtcH; pOAtS nou nepvuEl anD TllV oyopa' 6 opOO1:nplo(;: peTonpotns, 6 KG.Tmpep'C91b1 nov napa t'i~ unoyopeuo,£lS {:mooKEhi~el 'rov ayp6tn II(dAUTll' n {(,)npoTflta KUt TO K01Vti>V1KO 9tAynTpo '(iib ayop&Sl OIlOU pnopr.i KOVEi£ va t,p6£1 pi: 'rtlV uv£on 'rou 'fa peyetpepeva ~Qyn'[a nou npoOlpept:t OtapKM£ Kanoto~ e}lno'po~) "Ketpn:~5e£1 pe8utha fl 'rnyuvhes,,47';l, !:Tnv 'Ivoia, nou yfV£Tat ypdyopa Ada Tn£ vOpto}Ja'flKft~ olKovoplub, oev imapxet OUTE Eva xwpt6 - npaypo napcl£Evo, GAhir qmou(o o'tuv TO oKel.p'tsi KaVEis - nou va. pnv E.XEl Tn 01Kn TOU ciyopa. 'H otpe1An Til£, KOtVOUl'ra!; mouh a~aveir; lflEOUOaPXE£ Kal o'tov Mey6.Xo MoyyoAo, nou etvm Kat ot OVO TO i010 apnru<1:lKOl 1 nptnEl va pETmppa(ITEl at xpfipG~ yui Vo. flAnp(,)eei OTti 01JvtXElG at tKeivov IlOU Tn OlKOlOUTUL TIptnel, errOp€V6)b, va nouAnSoOV ii 'to QUapl ii t6 pu~t Ii oi tpUTtKt£ XP{vOttKts UA£~ KGt 6 6avtavo£ eJ;.1nopos BpioKETOl povipw£ at unnpeala yto: va theUKoAuvEl EnnOnOlJ TI1V tn1xeipnon Kat tUUTOXPOVU Y1<} va Kepoio£l. Ol nOAE1S BpiSouv uno 6.yopt£ KOt pu<pollaYQ~Q. Kat nav'roii XetphlVGKTCf; m::pupep6pevOl KOTa tilv Klvt~lKn ouvI1Sem rrpompepouv 'rib unnpeoies TOUS, 1:npepa. CtKopn, IleplnAuvwpevOl mOep66sb PETQK1VOUV'fUl pe KapU pa~i p£ TiS olKoytveltb: TOUS Kat npompl:pouv TlS unnpeoies TOU b pi: QV'((lAAoypa At yo PU~\ n aUa elfin olaTpmpil£480. 'AvapiBpn'rot dvm Enion£: Ot nefilnAav~p£Vot 'Iv8oi ft §i:vOl tpnopOL 'AKoupaOTot npapateu~ reb, Oll{i)b Ol LepnU{; TG>V 'IpaAatwv, nnyatvouv &<; ni XepOOVfiGO ,(flS MaA6.KKa~4~j . 'EV'tOVTOtS) yeVtKes ypappE£ Sev eipaoTE KuAa nAnpoq>opnpevot YHi Tis OUVnt1lOpeVES OYOPE£ nib 'IVbiu£:. 'AvtiBeto, n l.epapxio. T(;)V KtVe~t-

oe

123

"" T I .

"

•

To ipyaJeia nj~ auvoAAayiib'

KWV ayopidv q>aivE'tat nOAu Ku6apo. 'H Kivu, pi '[llv repo.crnu

~(,jvtuvn

pu~u

'[ns) omtllpnoe nOAu KUAi!Tepa uno aAAes KotV(]>vieS XLA.uloe~ xapaK"{nptO'tlKO imo tnv nuAui '[ns ~(,jit, "(ou;\6XtoTOV ptxpt TO 1914 - av oXt W!;: KUt '[flV tnaupm clKopn '[au B' llaYKoaplOU lloAepou. EllJlEpa, tpuotKO) paA.\ov dVal nOAu «pya yui va ~avaBpoupe O1JTOU~ "(ous: apxa'(o}JOUS. "Ollwb, (, G. William Skinnerw napoTnpnoc (no Ze-Toouuv o'[a

i f: E. t

'iI

f l

'l' ~

"

-~

l

Ch'ang

o 10,

,

,

5

10 km

or IlAPAMITMATIKEr ATOPEE mE KINAE

XcipTnr; pia!; nepwxii~ TOO L'crovuu'V pe 19 1(6)pOnoA.ea!; (cino 'fir; anoies 6 elvat UTO winceo rfj~ nOAnS) noil iJpimwVTal anD 35 4l~ 90 XIAfOp&Tpa B.A nlS UOAnS' TaevyK Tou. AUr0S' .; xaprnf; KG! Ta OVO DxnpaTa 110V a'KOAOVeOOV ciVOl duo

TO: G, Wil1iam Skinner "Marketing and social structure in rural Chlna",]ournal of Asian Studies, NoepBpw:; 1964, (lO. 22-23, j

flpti>TO <1){iipa: npim:.! va I.pGVTaOTOUj1£, at Kri8e- KOpVq)Jj rwv l1oAvY4fY6)v IJOV 11(1pouOIa'o'l/rai pi auvf:xci&; ypappl.:;. eva XruplO -HeAar1} Y11~ KG)p6noAn~ n TiiS n6~ AIl~ nov IJpiaKe.ral aTO Kc:vrpo" I16v(') OTJh' Up6J1"n «Urn YC(,J}1f:rpfa, oi e~t al/opiS T11~ nOMS' KG'mAapDdvouv TO Kivrpa m6 hrrerapivwv noAuydlYt.w, r(;)v onoi(llv KUeC KOpUtpri KQT£xc.rOI ano pia K&J1onoAn. lleurepo OX1ipa: TO iow axiipu dUo anAonofllpivo, nov elvm pia KaAfl ciKOVOypal(Jn(J1l TaU GewpnnKoiJ povriAOU 'fiiS" paenpClTtKii£ y£UJyparpiar;, KarG roy

Walter CristaJler Kai TOV August Lasch,

124

tV ""'~

I

I

•

0

5

10km

/ ~,,-==,,;F-4r-""--f._ _"f:

_

ayop6¥ r4iv (r.w.:.)" T61V &'fJTl;peUOOOW\' 6yo¢\.'

'OPRl T(,)V CwV&W

rruv

Kt1ptOt!:Pi:.JV

-' _

-Oplll

o

17ii),el~' l;:;iv KlIpuYfiIpt.'''· uyopWv

•

Oi mo onpOVTlhi!;

1J6Ael~

r ] _J

Tci ipyaAelG Til;; auvolloyil;;

1949 T11V iJnap91 tvo£ napeA66vTo£ aKOl1n {U>VTOVOU Kat Ot lhp6oVE£ Kat {1l{j11B⁢ onpel~oel£ TOU napexouv etmpenKil IlAnpotp6pnan Yia ttlV na-

paooouull Kiva. L't11V Kiva on6>S Kat mnv Eupcimnl n uyopa '(ou xwptOU elval cmaV1U Kat. aniv npu£n avUnapK\n. "OAES oi luvpono.\Ets ovrigeTu EXOUV Tnv oyapa '(OU£ Kat it 'Ppaon 'rOU Cantillon~63 - pta KwponoAn xapoK'fnpi,eTat ono 'nlV oyopa tn~ - iOxUE1 YIG TnV Kiva &nwG Kat YlCl 'tIl faAAlo TOU 180u alwvn, 'H ityopa tfts K"'POnOAnS Aupl>6.Vet xwpn Ma fi tpeis <popes -tnV e660po.oo, '(pelS tp0PES orav n (d::Boop6.bu», OllW£ OTIi pc:onpBptvn Kiva, 6taPKEi StKu ptpeS. Etvat evuS puO}lOS IIOU btv pnopet va ££rrepaon::!

oiiTe uno 'roub XhlplKOUS T6>V ntV1't Wf; OeKa XhlPt&V-SopU!.popwv t.fiS

K(;)~

p6noAnS outE cino TtlV neAun:ia TitS oyapiis, Tilt; onoia£ '((]. ptoa cruV'copnan£ dVUl ne.ptOptOlltvCl. :EuvfleUlS lVClS }lOYO XWP1.KOS ITrOU£ neVTf. ouXVQ~et O'tflV oyapa Ii evCl~ ann Kaee VOlKOKUPIO fi otKoyiVEtU. MeptKo. ot01.XElWOn pIKpollayata npopn6euouv TO: nf.Y1.xpQ ellnopeUpaTa nOD

txouv avaYKn 0\ aypMq;: KOP'PITOeS, oflipta, AGOt yta tis Mpnes pe tpuKepul, xap'rl} 9up1.apu'to, oKoimes, oanouv1.} Kanvo .....A£ oupIIAnpwooupe TOV nivoKu pi TO '[c'iorron:io, '[is Ta.MpVi;S noil npomptpouv TO

Ti.Al~

pu~6Kpaoo) TaUS yeAw'ronOiOU b ! ToilS uKpoBo're£, TDUS napopUeaOES, TO onpoolO ypa
TO poAo.

AuteS 01 OTOtXtlWGe.s "yopeS dVU1 ouvoe6epeves 01 ptv pi tis 6t, ~-Qn{Ub-· TO arrOOf.lKvUt:l Eva nOAll TQK'ttK6 napaooO\oKo npepOAOYlOl nOll \ppoV'ri~el @on: Ot 6yoptS TG>V KWpOnOAeu>v va eITIKQAUfltoV'rm 000 yiVf.'rQ.l 41yoTepo Koi KUlIH]. ano airrts va p:r1 yivetO;t 'rI1V rSla pepa nou yivovtat Kat 01 ayopts tnS nOA.fiS ano Tnv onoia e~apTGJ.v't'at. Aine£ 01 xpovtKtS allooto.m:t~ tnn:ptnolJv o'(ou~ .6tUqlOpOUG IlupayovrE~ TOO IlAOVOowu epnopiou Kal TWV nXUYOOHIlV TeXVttWV va opyavoooouy to cn:OlllKO TOUb npepOAOylO. IIpapaTEUtel,;, peTotpopet£, Ttxvh:eS1 }letanpate~, OAOl ll£TOKlVoupevOl aUVf.XW£, nepvoiiy ano Tn pta a:vopa onlY aAAn~ ana tov n6An ot pta Kwp6nOAn 1 ae pta V tinapay6VTUiV" yive-rut YHI vu avnpetwIItOTOUV pt6 anou otapevel TllV neAatda noil 96 'TOU eni1:pelle va. epyaon::i pi JIAitpn anu-

126

Tei ipyaAE,a

Tii,

ouvaUayil,

oxot..nun Kat eTCH lle:rClKtveITat «Yl.tl va entB1WGl::lll. :Euxv6 entans) OYTUS 6 I1v GTi~ onoies OUxvu~Et, peoo oe notts npogeopie.f; nptnel va elval e,(olpo~. Lniv nOAn, O'tOV K€VTptKfl ayopn, 01 O'Uva..AAaye£; €xouv aUn btaotQ-

on. 'Epnopeupota Kat don olGTpoq>ii£ lPXOVTOl iKE! ano t1£ KWpOUOAElS. 'A.lia n nOAn) pt Tn 08tpa Tllf,\ £ivaI ouvoeoeptvn pt Tt£ rr6Aets nou 'CJlv l1ACumti)vouv Ii. niv irrloKlo,OUV. 'H rroAn etvm TO O'rO'tXelO nov 6..pxi~el va yfveTat npaYllunKQ. £t.VO OTfiv tOlltKrl OiKovopia, nou 5yaivet ano '[6 (neva TnS IIAU1010 KUt €VWVETat pe 't:O.v arrtpovrn KtVnOn TOU 1\.6opou, nou otxetUl errtTonou epnope.up01:0 onavlU, nOAirrtpOI liyvt:tlOTU KUt 1:a enovaOlOXCT&U£t OE Kutwn:pts ayoptS Kat ptKpopaya'a. Oi KWpOI1QAt:l£; ~oijv peon O'rflV KOlvwvio , ,{uv KOUA'ro-upa Kat '(flV oilwYopia 'rn~ unaiepou' 01 noJ..Et£ ~enn6ouv ano uute£. r,.nv npoypaTtKOinia, aun\, n iepapx,a TWV ayopwv otayp{npEI pia KOlYWVIKn i£puPX'u. '0 G. W. Skinner pnopsi tnopevu>£ va iJIIoOTnpi~ei. OTt 6 KtVetlKo,£ nOAITlOpO£ 6tv OXnpoTio'fnKe OTa xtdpU:l, QUa ot ouYKpo'UlpUtu X(,){)tMV, oupneplAap~ Bavoptvos KUt Tfi£ KtdPOnOAnS, nou elva! n Kopuwi&a 'fOUb) Kat itl£ eva oPW}ltvo onpeio, b pu9pu:rf11£ TOU£:. !ltv eu lnpene va bhlooupe uitt:pBoAIKll lh<'faon 0' uirrn Tilv TUfilKfl yetdpelpia~ n onotn nap' OAO airru e1xe

aUes

KUTt Va

nei.

'H Kupalvopevn eIIlcpavt:fU TOiv at:Ol)(ClbJoOiv XWP"'v ayopii, 'H nl6 OnpaVTtKn 6phl£; entonpuvon TOU G. W. Skinner uVGtptpe'tClt Ottl 5taKupavon 'fOb pton£ e111q>uVetaS 'IOU BamKou OTotxelOu, OnAuori 'tou xwpo\J onou lK'reiveTa.t it ayopa 'tnb K(,)porroAnf;. "Eqrraoe at eva yeYlK6 oupntpaopa peAetIDvras n\.v nepirrrwon ~iiS Kivas yupw aTit 1930. rTnv npaY}la'rtK01:fl'rO, ltv peTotpepet Kavei~ 1:0 Ba01KO povreAo OiO OU-

vOAo 'ffiS tntKpoTe.1US; -rfiS KivUbl KotoAiIyel on n i:nupaveto tGlv "t~a­ y~v6,)V" :Ii '(MV tpEubm:;~aywvtl}v notKlA.,\et O:YUAoya pi. TflV nUKVOTfl'((t 'fOU uAn9uo}lou. "Av n ntJKVoTn'ro avo. n;.'(paY(')'llKO XtA10ll£'tPO e.tvm KUt'M ano 10) onlY Kiva TouAaXlOTov; n i:nttp.o.veul TOlJ£ Kupaive'(Qt vUpoo OT(} 185 n:TpaytdVlK
n

auo.

127

TelWV'»J nou anon;'Aouv aTotxel~6elb tvoTnTeg, otflV npaYllottKO'rflTo 6paoe~ ano nollit t{;ayuwu. At'rreb 01. i.:IIlKpa:reU::b opWS ,e!Vut a{;;tonp6O£K'tE£ T600 YUl '[is l1aKp6xpove~ pt~eS "'touS 000 Kat Vta 'lilv KtVn'nKOTn1:U Kai '(nv aBeBmotnta n7>v <.ruVOPhlV TOU£;. "OpCI}b Btv dVGl AOYlKO va llOlKiAAEl it eKTQOn 'roub)
n nVKVOTllTQ

TOU

IlAn9uopou "TOUS;

'Eva, K00]10, yupruoywv n peyrue]1IIOpWV;

:rt evav nnAli OtutpOPf.'ttKO KOOPO paS 66nyouv uutoi oi epnopOl nou

oJ.

C. Van Leur"", peyaAos im:OP1KOS noil puS tov m:tpno. 0 no}."po\; 010 dveoS 'filS vletn£; TOU, XUpUK1':npt(el h>b pedlars, Elvm Ot AUtKOi npal.lan:,uTEs TOU 'IvblKou 'Olteuvou· Knt 'rfib 'IvSovnoias, 'roub onoioub 00 t6.:\ena unO. til }lepta ).lou W£" eva ei60s npUKTOpWY 6nhloonnoTE avwTtpou i:nme6ou, lleplKe£ 'Popes l'uAIClTa KGl &£ pEyaAtpfiopOUS. ·H OlU'POpo tKTipnon~ e1vC1. t600 'fepocrna nov npaypUtlKU eKflAnam:;\: dvat OXe66v Oay va &iOTa~e KtmotO£ aid auon va Kayet 1:n OtoKptUn avapeoa onlV ayopa pta£ dypottKii£ KtvpOnOAns Kut at iva imai8plO xpIlponotnp1.O. 'YmlPXouv o}Jw!;' npupon;UT££ Kat npapOT£UTE£. AllTOl nov Ta to'nOlPOPU nnyntvouy pi: tn 6onttelo 'CoO poua~va an6 TIl pt6 O:Kpn TOU cmtpav'tolJ 'IvOuwu 'OKeavou onlv nAAn, Ku9w£ Kat OTiS' OpOpE£ pi: TOV EipnvlKo eahacr(}C;~! YHI va TOU£ tnnvatptpouv ouvnOGJS e~l pfives apy6~ up-a) IIAoumous ii KOT£OTpollptvpuS;, 0'(0 on)Jtlo dvaXwpnaxl£ 'rou~~ dVQ1 upaye ouvn9tOpev01 pedlars, OIlU'l£ iaxupi~eTat 6 j, C. Van Leur, nov KQ'wAnyouv CtllE:OWS pen} otn peTplotn'w, oK6pn Kat 0'1:l1Y a5p6.v£lQ twv rrE-plOpwpevwv oTnv 'Iv6ovnoia Kat Tiiv 'Auia tpnoplK~v OUVaAAOY@V; Mnaivet K
128

8(lnOpeU)J01:6:

tOU,

CtKptBWf; 8IlCrl~ Kat TI1V i:.noXrl "fnb Pu>pu"tKns: aUTo-

,,

KaTKW 'ftiS' 'MBa!:. l1poui{;tt: mv ~uAlvn tiYKVpa, 'fa nUV1Q a116 }luaprrou KGi '(0 QUo Kovma TOU nAcuplKofJ Ku6cpvt;;{ov. (t1JW1"oBn!W A. Colin).

KpaTopio£, TinoTe bev etX€ pCTQKtvnee.i. Ti.noTE otv enpOKeno vo: pE:TOKtvnGel YHi nOAu KGtpO uKopn. "Iou>!:; mrul n eiKova vO: dVUl ano:rn.A.n. np&Ta~np&n;a oi.v crupneptAQJ1fiavel CAO TO KUKA.~pQ1:a TOU «Epnopiou TL)V 'Ivou7n'''. 'Ana 'tov 160 UlWVU unnp{:& }lta 8eapa'tlKll avo&Of; mh@v 'C(;)V OtanKWV, ab Tib anoKoA£aoupE .e.'Wt, ouvaMoywy. TO. nAoia TOU 'IvotKOU 'OKeavou pE'CQ({'EpOUV OAO Kut rno ouX"6 BOP-Hi epnope.uPQTQ crt xapnlt£: npib, on:apl, pU£t, ~u­ AO, KotVu BupfiOKepo: inpaopu'ru, npoopt£6peVu yui TOU~ xwptKOU£ nov ~wvc7.>v povoimUlipyetar;. I1tv npOKetTat Aom6v anOKAClO'ftKa yta Ka~ nota nOAlrnpu epnopeullQ'£o, noli '(0: txouv €;pflwn:u9e1 (iE itvu povo o.v9pwno. ·E~a.AAou oi nopToya,AOl, EIIelTu oi ·OAAuvooi., upyorepa Ot "AYYAO\ Kat ot raAAOt, Ot 6UOlOl ~oiJoov l'tlV KQTaOTOOn entTOnou, El-lQGav pi euxapio'{ncrn "l.i£; ouv(lT6rn'rE£ va UAoUTlaouv pi; '(0 «elln6plO '(WY 'lVS1Wy». E1vat nOAU OlOaKTtK6 va nopOKOAou9not::t KQVElf;, YUl nap6.oelYpu, OTnV o.vatpop6 TOU D, Braerns406 yU} TnV tnw'rpoqHl TOU ono TIiv 'lYDia 0'£0 1687, }lETa ano nupapovn TpuivTO nEV1:E E:T@V O'rflV unnpeoia TilS 'Ol\l\aVOtKfi.!; 'E'rQlpeiu£I '(i!; AEll'fOpepete£ OAWV mh&v T6>v 6MnAo~ OtOOTQUPOUpcvoov Ka.t aAAnAoE£QPTWpeV@v tpnoplKwv ypappwv eves au w

129

..,i·

Tci ipyaAeia Tn!; auvaMayii!;

OTnpOTOS ouvallaY6>V TOOO l1£ydAou Koi nOlKtAOU, 0"(0 onoio oi 'OAAov60t KO'fOlflepav }Jtv va OlEtobuuouv, oP(U!) DeV TO bpniJpav at fOrOl.

"AS PI1V seXVGll£ EniailS OTt oi neptnAaVnOEt£ "b)V eprropwv TfiS .. An<-> exouv pta nhia <JUYKeKplptvn Kat arrAn: Tnv TepClO'rtU tvepyetO nou 'tou£ npompepnv ooopeav 01 pouaG>ve£:} 01. OnOt01 opyavhlvouv ano poVOt tOU!) 'fa 'Cuttom Ta,V iottmpopUlV Kat tis ouvavTllcH:;l$ T@V epno'Aya"oAfI~

pwv, pi. pHi aKpiBEtO 1100 oev 'tn BAtnet RavelS at KUVeVQ QAAO eaAao~ pioa pe'tutpopas Tfib inoxns. ,.AS OhlOOUP€ 'rEAO!) lOlni'repn flpocroXn
60Acdu>v. LmV 'lvota Kat nlY 'Ivoovncrla, aUlv apXn Tn!; cnEAeturrns btaOpOllllf; 'fQOS 01 pedlars TOU Van Leur oavel~oVTm, che ano KonotOV nAouolO epnopo Ii b.pOnAlOT.il, 6o.vuivo ii POuootJApavo, ehe ano KonolOv Ktll}J;U-

Tia ehe ano KCmOtOV UtpnAU \cmipE-vo onpo01o unaUnAo, TO. cmupahn"to YUl"tO EpTIopt6 'tOUt; noaa.. Euvne<:LIS 6eapeuovtm va £enAnpwooUV "to

OlnAOOpouv dvQp.£oa OTOV TIepOlKo Kat 'rnv 'lv6io) dvUt UUl'VQ Ctvunpoou>TIm t
130

To ipyaAeia Tn;; auvaA.:layn;; Aunn:t PH] nepi.nAmm npayputtK.o'rn'[u, it onoi.a

anoompnvi~e,[Ql

pi:

6.~10-

onpeihlTo lporro 0'[0 AOytO'nKQ filBAtO KUt OTO npepOAOYlO rropEiu£ Ev6£ I1Ep106e:uov'(o~

avnnpoo(:mou, nov tpuAaYOVTUl otnv 'EOVtKt1 BtBAtOOn-

Kn tn~ AtoaB@vo,£ Kal 't6}v 6nol{t)v

pta ouvorrnKn }lETt:hppacm EKfi69nKE ota 1967187. To KetpeVo, oUOtOX(;)b' oey dVUl rrAiipES. Adnet 6 n:At"KOS iOOAoylOP6!; ttis entxeipnons, 0 onoto$ eu PO$ e01V€ pUI OOtPfl iota TWV KEpOWV. 'A.AJ...a Kui OTl(l)S etvat) n papTupia nUTIl r.tVat E£'atpi;tlKn.

To KoSeti) yui va IIoiipe tnv QAfigelO., p:o£ tpUiVETQ'l Ku'ConAnKtlKO, oro Ta~iol 'fOU 'Appev1OU nACtmt Hovhannes, ytoU TOU AauH5:

-

Ot anoc}tOOEt£ nou Btevuoe: t6v Cl,KoAouSoupe at. XlAt6.bes X1AtOpetpO, anD ,[flV Djoulfa, tnv appeVtKn mNotKia TOU 'loIIaxuv Jew!; TIl :£oupelT, p£Ttl ~£ Tn Aaoa GTO elSeT. Kat OAU amn pe pta oAoKAnpn OEtpCt {ITCtOi:'hlV KUt }lUlUVOP@V nptv '[flV tntcrrpmpn crrn LoupaT'

- n OUipKEtO tou 't:U~l&tOU: 1mb to 1682 ""'S TO 1693, onAuoil neplO·ooTepa uno !.'vTeKQ x:povta, one Tn onola TG nme (reD. Aaou Xtllpi£ 5taKOnn' (; xapUKTnpn!;, Kotv6TUnO~ Kat qilJ
pe

- TO yeyov6~ on novTou ouou O1'apOTo.£:1 6 TatuS16yrns, 01'0 LlP6.{, OTn LOUpaT t OTnV "Aypa 6£6aiU)Sl aUa tnionf; Kat onlY I101:VU, KaOwc; Kat crrllV KUpOlfJ TOU N£n6.A, OTO KQTpaVTOU Kat TtAOS oni Anou, ytVeTat 8£KTO£ Kcii Sonec:hm cino aUou£: 'Appevtou£ epnopolJ£, tjJn·opg-uetUl.,pa~i TOUS Kat O1JVeTUlpi~ETm OTi£ entxetpnoet£ TaUS'

n anapiSpnon

KUTUrrAnK'ttKll enion~ etvat Kut

'(ii)v npolovrwv 'Hi <mota epliOpeUeTQl: lipyupoS, :xpuooS) nOA:UTtVOf MOot, p6OXO~, AOUAOKl Kai UAAE£ xpwOTlKes uAe~, inpaopoTo BUllBoKepa n pnAAtVa. KEpi, TOOl, KAn. Katan:.\llKHKO Kat TO eupos TUV epnoptou: nOTe OUO TOVQ't AOUAO:Kl. nou KOTcUSUVOVlUV ana Ttl B6peta O,[fl :8oupo't Kai ana €.Kc.t .(moaTiAA~~ Y'rQV (}To. i:l.POb, note Kapta EKaToYniba KIA-a a.pyupov, PUI aUn tpopa -

ilene KIAO Xpuooii nov anoKuiOnKGV pODS nail eq)'taoav W£ TO

Sining~

aVtaAA6.£OUV'fOV upVUpo

TOU£

OTn ACtoo

ana 'AppevtolJb

0'(0 pUKplVa ouyopa TiiS K1voSl' yu.l va

pe xpuoo.

Airro

ihav pta

rreptoooTSPO an' o,'n oTnv Eup~Hln: n

ana tis mo npo-

nAnp~vetat

nOAu

aVaAoyia TOU 1 np6s 7 nou

tp~a­

oo6otp6pes entX€lpnOetS ytaTt O'frlV Kiva (; apyupo£ v{~St TO

lpno~

npepoAoym nopela£ TOU Hovhannes ol1paivt:t eva Ka.AO Ki:p6oS.

To nto nepiepyo aKOpn elVat OTl utlTt£ tib uno6i:o£l£ oev ti£ otaxetpi~eTat p6vo pi: t6 Ketp6:AUlO nov 'roii iXEt epnlOterrret (; khoja lOU, o:v napaptvel bEopeupi:vos }1a~i 'rOU KQt KCtTayp6tpet Q,>U:£ Tis tvepYElt£ tou, CHlOH:S Kt av dvat oij'rt~, ot6 AOYlOHKO tou Bt6Xto. I:uV(U.1Tf;\ l1pOOGJn{KQ aupBoA.om pi: UMOU£ 'Appeviou~, OtaeeTet UtOpma KEI{lUAUlU (iOM~ to pepiOlO tou ano Ta Kepon;), oavei~EtQt rrOAt, 6Qvei~ct crv XPC1Q(}tcL nepV6Ct UStUKOna unb Tel pETpnTo Ola epnopeupaTO Kat otis ou-

Kat

131

I

Tci ipyaA£!a

rii~ ovvaMayii~

vaAAavpanKE£, nov AE£ Kai pETmptpouv aEpOnOPIKW~ TV fiOAU OlmpopoIIOlnptvwv TOIIIKWV OlKTUWV OUVOUOY6lV, OTeI anoio 6 Hovhannes, aI.pOOlWpeVO£, avnnpoowno£" UI.pOOlWpeVO£, lmnpETn£, Koi EI110e~1O£, epnopo£" EVT£, VEMTEplOTn, nou Tapa~E TOU£, naAOlou£, KaYOVE£, Tit£, pEomwvllcit£, uyyAIKit£, ayopu£" aIIoTEAEi KaTa Til yvwpn pOU TI1V IIA.IlOlEOTEpn e-iKova npo£, Qlhou£, TOU£, avepwnou£, T(;)Y enlXElpnOEMY IIOU otoKpiYEI KayEi£, ptoa OTO npEpoAoytO nopEio£, TOU Hovhannes. Me Tn 510l.pOpa on n 'AyyAio otv EXEI aepOlOnKa Ti£, OlaOTaOEI£, Tit£, TIEpoia£" Til£, B6pEIO£, '1v5io£" TOU NEna.A Kai TOU 0IBtT. Meow aUTou TOU nopaoEiypOTO£" KOTaAaBaivoupE KaAUTEpa Kai TO poAD OUTWY T(;)V tpnopwY ano nlv-'1voia - nou oiyoupo oty elVOl pedlarsKai nou ouvavToupE an6 T6v 160 w~ TOY 180 alWYO, EYKaTEOTnptvou£, OTny nEpoia, OTIlV KMVOTaVnYOUIIOAn488, oT6 'AOTPOKay!89 Ii oTn MoOXO~90. "Onw£, Enion,£ Koi eKEiYn Tny &lSnon nov, an6 T6 TtAo£, TOU 160u aiwya, 68nyei TOU£, Epn6pou£, Til£, 'AvaToAn£, W£, TIl BeveTia491 , TI1Y'AYKwV0 492 Ii TO TIt~op0493 Kai, T6v EnopEVO aiwva, OTn AEllVio Koi T6 ..ApOTepVTOp. liev np6KElTOl p6vo yta 'AppEViou£,: TOV 'AnpiAIO TOU 1589 494 (no vaBa Ferrera nov iYKOTaAEinEI TO Malamocco, T6v npoAlptva BEVETia£" BpioKOVlm iIItBIBaoptvol 5inAa ot 'lTaAov£, ipn6pou£, (BEYETOU£" AopBapoau£, Kai cI>AwpevTlVOU£,) u'ApptVIOl, AEBaVTivOI, KunplOI, KpnTlK01, Mapu)ViTe£" LUPIOl, rEwpymvoi, "EUnVE£" MauplTovoi, TItpoq;, aUa Kai TOUpKOl». "OAOl aUToi 01. epnopOl tpnopEuOVTat oiyoupa pe T6v tOtO Tp6no nov tpnopEUOVlm Kat 01. liUTlKOl. Tou£, ~ovaBpioKOUPE OTe. oupBoAatoypal.pEia Tfl.£, BEveTio£, Kai Tfl.£, 'AYKwva£" KaeW£, Kai Kan') (LITO Ti£, OTOe£, TOU XpnpaTloTnpiou TOU ..ApOTEpVTap. litv dvat Koe6Aou e~w an6 Ta VEpa TOU£,.

132

, .'i

1vooi

rpansr,irsr; LTJiV 'Iva,a,

o.)u:~

oi

neptoxt~

lxouv

Tpane~iTt~

apyupapotBou£ - TO\1£

oar6tp1l6E~,

noD aVilKovv Kupit..)f, anI buVaptKl1 tpnopuul KilCna T{;)V Bavtavwv. "Eva}; dE,tb}\oyo!=: i(i'[OptK6~\ 0 Irfan Habib 0960}"'"", ouvtKP1VE t6 (j\J{:I'tflPU 'rC;:)V "Iv6(;)v apyUpOp01!)WV pi: £KelVQ 1:i"1£ Auon~. TO. GXlipUTO

'ApyvpaJ1moof," uri~- 'l'VDiEF;. XP0J1anOra axi8w am) nl oUAAopi Lally. Tollendal, yilp!d ora 1760. (0(uwyptltpia D.N.).

133

To ipyaAt.:IQ TI}~ OVVQAAQYI}~

dVOl lOw£ btmpOPETtKa: f:.XEl Kavd£ TllV E.vTlJnwon i:vo~ OtKTtJOU oAon:.AO iOtWTtKOU, ana ayopa DE ayopa l1ilGAAOV ano apyupoilOlBo DE apyuPOilotBo, nOD an' 000 yvwpi~ou}Jf:' OEV f:.XEt aVaYKll ano OlliloOlOU£ opyovWlJOv£, onw£ Ot E.pnopoI10vnyvpEt£ KOt Hi Xpllil0TtOTIlptO, Kot i.ow 0ilw£ TO. ioto npoBAlillOTO Av8nKOV llE aVaAOYO ilEOO: OUVOAAOYil0TtKE£ (iwndi), aYTOAAOYE£ YOllwpaTWV, nAnpwpi:.£ oi:. PEUOTO, nloTwon, 80Ao.0010 OOtpo.AEtO (bima). 'Ano Tbv 140 oiwvo, il 'Ivoio bta8ETEt Jlta vOJllOllOTtKll OiKOVOptO apKETo ~wnpIi., 11 onoio bEY 80. na!.pEt va E.VTaOOETOl OTllV nopEio pta£ OptOllEVll£ poptpil£ KOI1lTaAlOjJou, nov i.vTovTOl£ otv 80. KUPIEUOEt OAll Til p6~0 Tll£ KOlvwYio£. AthE£ 01 clAuoioE£ apyupapOlBwv elVOl TOOO anoTEAEOPOTlKE£ nov Ot nap6yovTE£ TIl£ 'AyyAIKI1£ 'ETOlpElO£ - 01 onolOl f:.XOUV TO OtKoiW}lo v6 K6vouv tpnopto E.VTO£ TWV 'IvbtWV, TOOO yHi npOOUlII1KO TOU£ AoyaptaOpll 000 Kai yHl TI1V 'ETOlpdo - aVOTpEXOUY OUVEXW£ OTtlY nlOTWOl1 TWY oapo.tpnbwv, orrwc; 01 'O'xAOVOOl (Kat nptv ana oi.lTOV£ Ot nopToy6.Aot)~'Ir. oavt:i~ovTav aob TOU£ 'I(mwyq; TOU KuoT0 4 '>7 Kat oi XPlOTtOVOt f:.}lnopot nov dXav OUOKOAiq; aITO TOV£ pouoouAp6vou£ Koi 'EBpaiou£ OOVElOTEC; TOlJ XaAEIItoU Kat TOU KoTpou~'IH, "OnUl£ 0 "TpanE~iTn£" Tt1£ Eupwnnc;, 6 'Ivoo£ apyupapotBo£ c:.lyOl ouXV6. Eva£ epnopo£ nov nOpEXEt vouTo06.VElO ii nou aoxoAEhot pi:. Ti£ pETOtpOpE£, MEptKOi uno OllTOVC; exouv pv8won ITAOUTIl. LTD Loup6.T, yt6. nopaOEtYJlo, yiJpw OTO 1663"'>'>, 6 Virji Vura elXE 8 EKOTOppVptO povnlEC;. '0 Abdul Ghafur, pouoouAp6vo£ ipnopoc;'wl! }It TO tOto KEtp6AatO, O108ETEt Evav aiwyo apyoH:pa 20 I1AOlO ano 300 w£ 800 TOVOUC; TO Ko8tVQ Kat, onw£ XtYETOl, XEtpt~OTav }l0vaxo£ TOU TOOE£ imo8i:.oEt£ aOE£ Kai it ouVaptKfl India Company. BaYtaVOl xpl1Ol}lEUOUY Ll£ PEoIH:£ Kai napouOl6.~OYTot w£ 01 ovaYKa10l PE06.~ovTE£ TWV Eupwnotwv OE OAE£ Ti£ un08toEIC; nov XElpl~OYTot OT1C; 'IvoiEC;. METmpEpouv KOt pEplKEe; tpope£ KaTaoKEu6.~ouv Ot tbtol (OTO Ahmedabad YIO JIOp6OEtypO) T6. utpoopaTa nov, KOTa TOV 170 Kat T6v 180 alwva, it 'Ivoio i~6yEt oi:. TEp6oTlEe; noooTnn:e;, fto TIlV opy6vUlon Kai Tilv E.nlTuxio Tfie; 'IYoia£, n papTUpta TOU Tavernier, foUou E.Jlnopou nOADnpwv Ai8wv nov yto paKpv XPOVtKO OtoOTnpa Oti:TPE~E TllV 'Iv6ia KOt TflV 'Ivooynoio, c:.lVot E.~ioou EUYAWTTl1 pi:. Tn }loptupia TOU Hovhannes, nov eXEt npoownlKfl ipnElpio TOU ouOTIlpaTOe; T61V aapcHpnDwv. '0 f6AAO£ i~nYE1 pt noon d'KoAla pnopE1 Kavde; va Ta~tot4'Et peoa OTI1V 'Ivoio, oKopn Kai i~w ano OlJTflV, xwpi~ pEUOTO: apKE1 YO TO oaVElOTE1, TinoTE nlo anAa yui anOtoV E}lllOpO TO£tOEVEl ana TO va oavElOTE1 xpnpOTa OTIlV Golconda TOU LoupaT yHi napaonypo Kat va pETa8toEl TO xpeo£ TOU ot pto O:AAl1 ayop6 OOVEl~6pEVO£ Kat no.Al Kai oiJtw K08' t:St1e;. 'H nAl1pwpit pE.TaToni~ETot pi TOY ioto TO 00VE1~O}lEVO Kat TOV nlOTwTfl (ii paAAOV TI1V aAuoioo TWV nlOtwTwv nov tYYUWVTOl 01 ptv Yla TODe; oi:.) Kat otv 80. t~OlpAn8E1 napa OTOV TEAEUTala (na8Jli>. Eivot OlJTO nov 6 Tavernier bvop6~El «nAllpwOE TO. rrOAto pi. KOlVOVPYWI>. Ka8E tpopa, tpVOlKo., OUTIl n npOOKotpn cinaAAayn nAnpwV£Tot. TEtOtou doou!; npOKoToBoAi.!;, TEAIKa, }.l0l6~ouv pt TOV!; TOKOU!;

134

To ipyaAt:ia

T11~ DuvaAAap')f;

nov nAl1p~VOVTUl oT1lv Eupw:nn "Err' o.V'nKQTOOniaet.": npooTlt'kV1Ot Ot }ltv oTi~ Bt Kat ii npJl tou~ yiV£Tat OAO KGl }JeyaAlrrepn, 000 .0 OQv£,~6pevoS anOpOl(pUVE.Tat ano t6 OIl]l£10 i.KKivnon~ Kat ana 'fO ouvnStapEVa KUKhw}JO\:a. To otKTuO T6)v Bavlovwv i{;onAhlVe'fOl j T£AtKO-, ot6 OUVOAO t(;)v ayopwv TOU 'IvotKoD 'DKEavou Kat ntpa ano OUTOV, 1:0 xpiipa mho KOt OTtlV KQAlhEpn ayopci OK'p1-

ano

BaivEI KO'fQ 95% :KGt tib mo nOAAts tpoptS qrrav£t 6}£ TO lOO%"w,. 100% elva. 6 T6KO b nOl: rrAnp@vETat ouvli9w£ ano TOV TO~lolwTn ipnopo OTO OUVeTOtpO ,.OU Kat flOll iOXUEl TOOO OTJ1V 'laBo' 000 Kat onlv 'Iv6ia ,1 1"1'i J.lEoupBptVll Kiva. UVTQOt1KQ £IH'fOKlO! dAA6. flOU Btv i.oxuouv nupa Yla 'fa LltVllAU otpwPUTQ '[il~ OiKOVOptKi'i b ~fI)ns;, yta TO oilOTnpo ouvaJv\aywv pUKptVWV cmOOTaot:c.>v, L'tnV Kavlova, ota 'feAH TOU 180\J aici>va, TO TpiXOv EIInOKto uvujJ£OQ OTOU£ Epnopous dvat T11b nj{n~ TOU 18 Ii 20%"UI, Ot "Ayy Aot OTI} BeyyaAn Bav~i~ovtOv Ellnonou Vt TOKOU£ oXe66v TOOO XOlll1AOUS oem Kai (} Hovhannes. 'AKO}J1l eVG£ AbyoS wan; va pn gewpel Kuvd£ ,[ou~ nAavoolOu~ tpn6pou b TOU 'IVOIKoti '!1Keavou KO}JflI:ipoOD£, "OnU)~ 9,KPIB(;)S; OTtlv Eup@nl1~ TO i:}ln6pto POKptVLlV CtnOOTaOeU>V Bpi.OK£tot onlY KOPOtlJ 'fOU ol6 UqJHAoD KomtuJuopoiJ tn,; "Anw 'AvatoAii~.

'EAaXWTa Xpnpanornpw dAAa l1oAA,,!: epllopollavnyvp"',; En)v 'AvatoAii 6tv OUVaVTQ KV, mausinl anpaivEl tuuToxpova c:pnoponovnyupn Kat i:rroXlOxn YLOptri Kat UflOOnAWYEl tnion£) KUeW£ yvwpi~ouPe) TOU£ neploolKOU b nvtpou£; TOU 'IV01KOlJ 'OKeovoD'i'k. Mim(,)~ 6 llouo~vas 6tv putJpi{f:1 uAo:v90cna, O'rnv- ~Anw 'AvuToAn tci)v GEpPWV 9uAaoawv, TiS;

135

ilpEpOt-Il1Vic£ 'rWV 9UAOaOlt:Uv 'fO~H51c;}V IIp6~ ounl ii niv O'\An Ka'fe(JeUv~ on Ko8opi{,ovtoS 11 8taK6nTovlo~ ti~ Bte8ve'i£ ouvovnloEI!; T(;W r.pnbpwv; MiCl ACl1TOpC.Pll£ civmpopci 'fOU 1621'''' nr.ptypcHPC:l pia ano aiJ'r€~ ti~ 00VaVTli0El£ OTIi MUKaI Tono o1Jvuvrnan£ £vb£ rrcplOpw]ltvou a.~Aa 110AU I1A.OUotOU t.pnopiou, K60.:. XPOVQ 6 }Jouawvos 6&nyel (,,)S aUTO to hl1l6vt Tll~ 'Epu6po£ elQOt:t OnlY wpa tou i1 epnoponOynyupll nov 06. entKup(»ve ni Guvavtnun Klvbuveuel, Ot epnopot ann Tny 'ly&ia KOt TllV 'Iv6ovnoia, noD 90 an:pnSo-uv TO'6£ rrC:Aotc:£ '[ouS, eu unox.pewGouv va nOUAllOOUV 000 ooo~ ylOTt 0 UP.dAIKTO~ pouowvas et:cet ttppo uTilV tlllloPOIlQVllyupn, oK6pn Kl crv aun) btv lxu AnBel npoypOTtKO: xwpu, IlopopoH::£ ouvQvn)o.£l~ pt· E.pnopouc; nov lPXOVTOl ano TO EOUPOT fi '(6 Mazulipatam 0PYOVWVOVTUt otn Boouopo ii OTO 'Op.1-lm)~, onou t6. nAoia tpoptwvouy yHl ""(flV i.nlOtPO\flIl povo IU:POlKO Kpaui uno t6 I:t.pu~ ii apyupo, LTD MOPOKO, orr(,)~ Kui crt oAo 'f0 MaYKpi::!ln 1 01 TOIT1KOt aytot Kat ta npooxvvitpoTa UITepatpeovouv. Oi i:pn:oponaVn\'1ipel£ tYKu9ioTaVTUl uno tnv npoo1"ooia TOU;; . .Mia uno TiS nlo no.AUOUXVQO'fes tils Bopela;; 'AtppIKn~ BpioKeTat GTOUb Gouzzoula M • v6Tto 'foG 'AvnutAavtobl ontvaVTt UTn xpuompopo KGI 0.0&10 tfmpo. '0 Atwv (; 'AtpP\KClVOS, nou TllV tnloKttp8uK& 6 LOtoS) onpeiwve nOGo onpavTtKIi rhov oTiS apXeC; TOU 160u ai~vu . .E111v ouoia OtaPK£.l @;; tis pi:peS pas. Ol nlo ~wvTaves opWS ElllloponnvnyUpetG TnS lOAUPIKrlS E.:IlIKpoTC:las AopBovouv xW.pu onlV A'iYUn'TO, nlv 'ApaBia, '(11 Eupia, 0" atrr6 onAoon T6 01"QUP06pOPl onou Tit; neplpEvape a priori. 'AIlO 'lOV 170 aiwva Kat pe'ru 6 eprrOptKOr; KOOpO£ TOU 'loA.op KUTee8vv9uKc rrpo£ 'rliv 'Epu6p6. eUA-aODU; CtIpOU unooIIooSnKE ono 'rOV Kupiapxo ligova nOtl unnpxe Katpo npiv UVCl.}lEon OTOV IIC:POlKO KOAIIO Kat Bay6oTn, yui va BpEi EKe;: TOV KUPto a~OV(l T~V tpnoplKwv KlJKAwpaTwv Koi T&V EI1lTUXHilV "tQU. E' aUTO npoodSct"m n CfitTUXta TOU eprrop{ou pi. KopuB6vta nov lOlve AOptpn onlY epnoponavri.yupn TOU Mzebib, o'rn :Eupia, OIlOU YIVOTCIV 11 tep6OTtO ouvavtnon t~)V KapaBavtG>v, LHl 1503, eVQ£ 'ItoADS 'ra~t5l&.tns:, '6 Ludovico de Varthemasm J tp&UyEl anD «Mezaribe» ytCl MeKKa pi: evu j

j

Tn

Tn

'tn

.,

136

.~

,

M1.4 A£IATlKH "nOAH EMnOP(lfIANHITPH", ITO PY0MO TaN nAOIaN In> Bandar Abassy, TO KQAUT£.pO .1.1paVI a'fnv OKfl] QllivQVTI duo TO 'OppoiJ(, 'fa iVOIKa nAoia dnoLhBaCouv rci ilJT1opeuparo rauf; yui Tl.lV IIcpaia KCii rif: ,rwpt:[; Ti1~; "A VOm.1IK11S- Mamyt:iou. TLiv CIIOXll 'mo Tavernier, ]J~Ta Tn" KoniKT1l011 TOU 'Oppou{; an6 TOVr; rri:pae~ (1622), Ii nOAfl lha9i:Tel pt:YUAO riptBJ10 rlJpaiUJv ono£JllK(;)Y Ka! ipnoplKi:w KaTOfKlwv, avaro.AiTlKt.JV KG! eup(,ma"iKWV. A.iv {;t:t O}J(')f, napa rp6.s; Ii riaocplS' J!rlve~; rov Xp{wo, "rov KOlpa roO iPllOpiou" Aie! " Tavernier, or aoupe rov Kalp6 T.ri~ iJ1l1oponavnyvpl1S;. METa dllO OUTl)V, cin6 ro pnva 1~IapTlo> n nOAn, 'Pp!Kni 'earn KG! QV9UYU:n-'li, G6t:la{;el Kai anD i:J1Dopuaj KivI10n Koi a110 10Uf; KaroiK()Ur; Tn[, Mexpl Ttl" tUWTPOf(l1J U;)Y l1AOi(1lv, T(JV l:n6~

p£vo t1EKi:pBpto. (KAwe A. Colin).

KupaBuvt nou aptOpouae yupw oTiS' 35.000 KopiiA~I,)! T6 npooKuvnpo aflOTf.AOU{}f. Tn lltyuAil'tEpn i:pIIoponavnyupn TOU 'IoAop_ KuOw~ uvaq>tpcl 6 totOS paprupos, ipxovrm EKtl «parte (, .. J per mercanzie et parte per peregrinazione». 'AnD TO 1184\\\(1 KO:nOlOS ernoKtn'[n~ neplyp6.rpet tov e~otpcnK6 nAouTo Tn£: «Aiv unapxet epnopeupo. at oAoKAnpo TOV KOOPO noil va pn BPl{JKETQt 0' OUTll TIl OUVaV'fllOll)), "Elat 01 epnoponovny6ptt£ '[oti pcyaAou rrpooKuvi1l10TO£ Koeopi~ouv noAOUIOV 'fllS MeKKo£;

Au Y(,.,}piS to npepoA6ytO lhlY epnOptKWV IIAnp(,}pwv Kat opyavwvouv tou£; oup4'mplOpou£; '(OUS$i.9.

LltlV AtY\lIITO, at ciPKEteS n6AEH; TOU .6.L\'tu, PIKpt!; tOrrtKts Kat 'wnpeS tpnoponovl1yUpel~ npoo:app6~ovtat otis KonnKts; nopOoooe1S. 01.

137

'T ~

To ipyoAElO

T11~ avvolloYl1~

. ,

";ij

"',-:..

:,~~

pi~e~ TOU~

nptnEl va. BpioKOVTat ntpo ano TD. xpwnoV1Ktl AiyunTo, onlv dOwAoAOTP1KD. AiyunTo. 'Ano TD. pia 9pn,oKeia OTIIV QAAn, ot npoaTa.Te~ o.ylOt aAAa.~ouV povo ovopa. Oi ytopTt~ TOU~ (miiJid) E£aKoAou9ouv ou:xvo. vo. anpaivouv TIIV napouaio pla~ £EXWplOTI1~ EpnOpOnavD.yupn~. "ETm OTD.V Tantah, OTO LltATo, n ETD.mO EpnOpOnovD.yupn nov aVTwTOlXEt OTO miiJid TOU «6.yiou» Ahmad al Badawi, OUyKEVTPWVEt nAnen avepwnwv QKolln Kat OD.pEpO~IU. 'MAO. 01 pEyo.AE~ E}lnopIKt~ aUYKEVTPWOEl~ yivovTav OTO K0.1PO Kai TtlV 'A.\.e£o.vopElQ~lI, orrou Ot EPilOpOrravnyvpEl~ E£OPTWVTat ano Ti~ inoxt~ Tii~ vauamAo"la~ (nD. MEOOYElO Kat TIIV 'Epuepo. BaAaooa, QVTanOKplvopEVE~ EnmAtov OTO nEpinAoKo rlpepo.\oyto ThlV rrpoaKUVnpo.TWV Kat TWV KopaBoVIWV, ETIIV 'AAE£avopEla, ot UVE}lOl etVat EUVOtKOi TOV LEnTtpBpto Koi TOV 'OKTWBplO Kai «it OU1"WV pnvwv BEveeo.Aoooa dvat QVOlXTI1». KOTa Tn OlapKEla TWV Toi, revoBt~Ol, AWPEVTio 6pi~ouv, onw~ inWIIpoivEl a S. Y. Labib, Eva doo~ olKaiou TWV £tvwv nov eU}li~ouv, mutatis mutandis, TOV~ KOVOVlO}lOV~ TWV ipnoponovnyUpc:wv

:r;

ovo

Tit~ Lluon~.

"OAa OUTo. opW£ otv onpoivouv on it EpilOpOnaVD.yupn TOU 'loAo.p E.XEl aUYKplTlKO Toao KE1.poAatwOn onpaaio 000 dXE Y1a TD. Lluon. NO. TO aIIoOWOEl KOVeiC; at OiKOVOplKll KOTwTEpoTnTo 90. ihav n19avhl£ .\o.eo£, 610Tt, KaTa TIIV nEpio60 TWV EpnoponavlIyUpEwV pas OTD.V Kapnavia, n AiyunToc; Kai TO 'Ia.\op cStv llTav KaeoAou Ka9uoTc:pIIptvEc; XWPEC; ot oxton pt TIl .Lluon. Mrlnw£ 90. E.npEnE va TO (lIIOOWaOupe OTIIV (IIIEPOVTOOUVII Koi TD. oOllll Tit£ }louoouA}lavlKitc; no.\.nc;; Lltv dXE IIEP10ooTEpe£ o.yoptc; Kai unepayoptc;, UV pnopd KaVelS va xpnmponOlllaEl OlnD. TD." '\t£lI, ano onOla6nnoTE rroAII TI1S Lluons; 'lcSiwS Ot ouvOlKie£ TII£ nou npoopi~oVTav Ylo. TOVS -;tvouS, ihav E-;iaou olIpetQ OlE8vwv Kai pOVl}lWV auvoVTrlOEWV, To fondouk TWV «uAaKte; ii pD., mJTa TO. fondouk 6pyavwvouv OTis povoouApavlKts IIOAE1£ Eva dooe; «}lOVIPIIS E}lnoporravnYUPIIe;», Tnv anoia npEilel va yvwpl~e n ·0.\..i\av5ia, xwpo TOU PEYo...\.OV iAeueepov Epnopiou not'.! E.anEVaE va E-;QlpavioEl npwIpa TiC; OlKES TII~ tllnoponovlIyUpEl£ nov dxav yiVEl axpIIan.:£. TIptIIEl apaye va OUpnEpo.vouPE OTt 01 EpnoponovlIyUpelS TIle; Ka}lnavioe;, aTr1V KOpOla. }l1aS QnOaTEpII}lEVIIS OKOPll Llvons, ihov lawS EVo doo~ navoKEW£ Ylo. va. Tovw80uv 01. auvaAAayi:s a' oinES TiS unavonTvKTee; OKO}lll XWpE£j LTD.V 'Ivoia, nov ihav KOTo. to iiplOU pouoOU..\.pOVIKD., n dKova elVat OWi.pOPETlKll. 01. ipnoponovlIyUpEl£ etVat Eva xapaKTIIplOTtKO novTaxou napov Kai TOOO E.VTOVO, nov EVOW}l0TWVETOl aTIlv Ku8npEpIVr1 ~WD. Kat nov TO etopa TOU otv £ai.pVlo.~El mo. TOVS TO£lOlWTEe; - TOOO T01)C; i.pOiVETat 1.pUOlK6. AUTtS 01. 1.VOlKES tpnoponaVIIyUpElS EXOUV TE.\.lKO TO pElOVt-

"~"

138

To ipyaAcia

niS

ouva.4Aa}'ii~;

K'H1PU, crv pnopd Kovdf; va to arroKuAeoEl t:tm, va QuyxtovTOl pi: TO npOOKUyo.POTO nou oonyoUv npos TiS OXee~ T&V Kueapt'ilpuuv u06.TWV 1"WV nOTop&l:v CtTtAethlT£f"; Guvooeks IIAuvooi(,}v KUt nlm~v pioo aE pta 6XAoYl;)yia anD BdioO:PG~Ebl noir nnymvQv uno ow Ki anD Ket, X@po '{(;)v tpUAWV, T&V YAMoaGlv, T~V ~evu)V UVUpE,;Ta~U TOU~ 9p.I1aUthlV, n 'Ivtiio paMov ihav DnoxpEwptvn va Ol(nnpllO€t yta }If.yCtAO x.pOytKO olCtoTnpo) OTa OP1Cl TGlV txeptKG:lV np6s Gunlv nr.ptoxwv) aUTtb Tis npu)'(oyoVf.!=; .tpnoponovnyupelS uno 1IIV rrpoc)Toato nOAlOUXl;)V geoTI1TttJv KOt 6pnOKe.uttKWV nPOOKUVnllaUilV. 'AnaUacrooTov pe mho TOV TrOnO ano tib aOTapaTntES ClU}laXq; pi: TOlJb yei'rovE£ TnS. El YUl nuv'[w£; ye:yov&S ott no.:u.e~ tllfloponavnyupc1b, pep1Kes Jle.Ta~lI XOOptwv) napepuvav (r"Co nupm:iAOto KAipa 'Ciif"; aVTaUayfir; at dooS napa (J'CJl OUVQAAayn }It vOlliOpOTO.

Aev npOK£lTQt tpUOLKO y1
mo

Pakpattan,
Sleeman)S'.\ urrepSaUOVTU!; 5tBm.a, tAcye O'tl uno 'fliv UPXfl ,(tl!; \puxpn£ Kai ~npaS nept68ou, (hov upxi'et n neplooo£, '(wv n:At:TovPYlK(;)V AOUTPWV, TO peyaAirrepo Tpfipa TWV KaTOiK6)V nlb 'IvoiOf;J uno ti~ DAo.ytt£ tG>v 'IlloAatoov CJs TO QKPOOTIlpto Comorin! cruYKevTpwv£TOl at tpnoponavny(JpEt£, onoD n
6

Kav6v(]~

Kuru TIl OU1.pKelO mhG>v t(,)v. npephlv rrpooeuxns Kat £el.pa~ '\'1:00po.TO!; onou OUVOVTtouvtat oi xopoi, n POUOl,KD.) oi SPUUKe.UTtKeS 'tcAeToupy1E:<;;. K6.ge o@oeKU XPOVta, OTOV 6 flXQ.vn:i"ue; Aiae; pno.ivet o'rov uon:pwl-lo TOU 'Yopoxoou, autIl 11 OUpaV1Q i:II1ppOll tptpvel evav nupaoo~o ;KUTQ.rluapo npomruvllpUT6>V Kat Ttb OUVOKOAouSes i:pnoponavnyupet~, Kat TOTE teonoiiv KepuuvoBoAe£ enlonpi.es. I:Tnv 'Ivoovnoia at OUYKtvrP!d(JetS epn6pUiv yta nCAu Kotp6 cnib nupo.9o.Aa.OOlE£ Ii OTi!; Kovnvi:~ o· uU'res nOA€I£, "Aoyw Tn!; oteGvou£ VUUOlnAoto h ) na.ipvouv Tn llOP'f}fl napuT£TUpeV6>Y £}lnoponavnyupe<»v. Lui "MeyaAn» '106a, lIlV npaypu'ttKfl. tYKaToo'£aon TMV 'OUo.vo(;}y peni Tnv Ktion nib MnnTOBtas (1619) Kat QKbpn apYOTepa t nphlTfl n6An ctvm TO MIIavn'ip~l\ OlIl Sopelo. UK'tfl. 1 ont 6UTlKIi GKpfl 'rOD vaotoU I pi00 OTOUS B6.A:'foU!;, ClTpqJC1>ypBvn dvolleoa OT01'.1S Toixou£ 'tu£ uno K6K.Kt~ va 'roiiBAa, pi: anetAn'rIKO KaVQV1U (JtO o);''1ipc,}jlGn1. TOU. TO anuia 811(,;~ KGvei£ (JT:O.V npaypaTtKOTnTU 6tv ~ipel va. :xpllolpOnOte.t. LTO eOW'feptKO uuupxet 1-1[(1. nOAn xupnAri Kat o.oxnlln, «lleyaAll 000 '(0 "A}lcn,:cpvTQll". 'An6 TO BOOlAIKO nUAirn £CKIVOUV tpEi~ Bp6pOl Kat oi n.\uTcicS O'rlb onote,£; KGTuAi1youv atpu~ouv ano epaont-xve:s ipn6pou£;, uv6pe~ Kai yuV(ItKeb; n<»AfiTt£ nouA.epIK{;)v narrayaAwv, qlUPl6)V 1 XpellT(O}V, {;eoTwv YAUKtoPOThlV} UpGK (ov(lTOAi:rtKOU QAK06A), peTa~w'[wv, BEhOUO(,)V, pu'tOU, nOAUTtpWV Al6<»v xpucrwv vnllUTt.lv ... Aiya BitpQTQ nto KQ'rU) 6piGKeTat it Ktvt~lKn C,HNOtKlO llS 'fa PtKflopoyo~o Tnb) 1"0 onlTl0 'rne alTO

we;

j

j

139

TouBAQ Kat Tiiv iOlain:pn oyopa Tn£., LTO avaToAtKO Tn~ nOAll!;, on) MeYOAn nAon:io, nov elvat ampuKHKo ycpoTn' ono TUV apXfl 'fn~ pi:poS }It ptK'potpnopouS", OUYKeVTP{~)vovTat apy6n:pa Xovopc}JrropOl, a(jtpaAtoTi~ nAothlv, Q.lJ'tol nou imo8nKeUOUV nm{;pl, nov flaptxouv vouTooavElu, OAOl TOU~ i:{;OlK£uupevol pe Tis nta 5tatpopeTlKis yAhlOOE.£: Kui vO}JtopaTa. 'H n'\ulda nQi~et TO p6AO xpnpoTwtnpiou) ypcupel KCUJOtO£: 'ra~t6t<0'fn£. 'EvTOUT01S, anOKAt:tOpeVot KOee Xpovo iJeon OTUV uGAn, neplpi;voV'W£ TO pOUO~VUJ oi {:ev01 illnopot ouppntxouv at eva ineAelwTo novnyupl, nOll 6taPKt:t pnves. Ot Klve{01) napovle£ nOn t&& KOt Kmpo OTI1V 'I6Ba, onou ea ipevav ytu KCllpO oK6pa, nai~ouv OnpaVTlKO POAO cr' UtlTll TIl ouvauAia. "fiPOKflTOl yHl aVep<0nous: tptAOxpUPOTOU;;. anpelWVet KOnolOS Ta~lOt~)Tns (1595), nov 6avEi~ouv TOKOYAUqHKO Kat rrov lxouv anoKfilon tnv tOla t,p:opn pe TOU~ 'EBpaioUf; 01:11V EUpb:>n:n. TInyaivouv anD x~pa at xwpa pt Ttl ~uyopHi (lTO xtpl, ayopu{ouv oAO 10 ntntpt nOli BpioKOUV Kai, (up00 ~uyiGOUV eva TpilJlU 'IOU (onpet&o'{e aUTIl Tn. AenTO~ pepeto TilS nWAnons: o£typOTOAnn'ftKO), pt 'tpono MOTE va pnopouv vo unOAoYlnouv nepinou TnV uoaornra (TO Bapo~ 6n.\.00fi), 6ivouy eva xpnpanKO noao avoAoyo pc TflV ovuyKn nov txouv auto! nov flWAOi)V. ME aUTO TOV tpono croYKeVTpb:>VOUV TETota nOOOTnTQ, i:>OTe. exouv pi '(t vo tpOPT~OOUV 'Hi nAoia nov lpXOVT01 uno TtlV Ki.vQ. I1wAouv nevuvTu XlAUI&es caixas (aauEKta) rrpaypata nail (itv taus oToiXtoav oun: 66>OEKO XIAIQOes. Alrra TO. nAola tpTO:VUUV OlD MnaV'tu}l TOV 'Iuvouupto, 0XTW (1 6tKO po,l. Koi elV01 XL>pn'nKl:n:nTuf; oap6vta ntv'fe 11 neVrlVTQ 'fOY!')v),. "EtOi Ot Ktvi:~Ol ixouv Eniow;) TO «i;pnoplo ms 'AvUtOAiiS» Kai Yla peyiiAD XPOV1KO 6taOTnpa n Kiva TOU epnop"tou pUKPlVWV (lflOO'l::aae.L>v bev dXE Tinure va ~nAi:.lfJCl ano TO 6.vTio'f01XO TUG EU'pWlIn~. Tilv tIIoxft TOU MapKo nOAQ, n Kivu KUTuVaAwV£I, KOf}WS .heve, eKuTo tpoptf; rreplOoo-

paKpIV11 Eupva, npiv npa pnaxaptKO 6.n6

Tn

ano Tnv cupl~n T~V nAoiwv. S auto xapaKTnpi~el oAn TIlV Ti.ePIOX11 'filS 'Ivoovnoius: tpnoponavnyt'Jpel£ pUKpOS olopKEiaf;, KUTO: TOUS puepou£ '{ou pouowva. LTnv Atjeh; OTJl vnoo Loupatpa, 6 Davis (598)516 BAenet "'(pelS peyu.\es nAa'feiq; OIlOU KuSe pepu Y1Votav tpnoponuvnyupn pe naons tpuoeu>s epnopeupOTo,,_ eo. }JoD nehe O'fl hm AtEl 0 AOyoS. 'AAAu 6 Fran\=ois Martin ann To Saint-Malo (1609) J.lllPOOTO (no ioto GiallO ~e­ xwpi~et

PIa pey6itn 6yop6 imipwQ OTt, Quvnewptve£ no':' elvm ycpUYC$ nepiepya t4'poilTO Kat ueptypCHpEt, pioa an] IJlKpO}lOyU~o., epn6pou~ nOtl KU'rmp9dvo'Uv anD OAQ ni onpe.'ia TOU Opi{:OVTO, ano TOV 'IVOtKO 'OK£UVO, «oAOl vwptVOt 'fOlJpKlKO», Ko.t 0\ onolOl napapevouv .me.pirrou e£llliive~ OIOV ioto Tono yt6 va nouAnaouv 'fa epnopeUllQnl TOU£,,)17. "ESl pnve!; -«Kat peT<] KUTotpOavouv Kt dUOl". KOVTOAOy1S; dvcn I.na ouvexn~ epno'ponavnyupn~ avuveoullevnj nOD oepvETUl TepneA1Ko {Jeau OTO xp6vo, xwpiS nOTE va lxel TtlV oqm Tn£. ypnyopns Klvnofl b n;)v tprroporruvnvUpewv Tn;; Auon£, '0 Dampier, noil tpTO:Ve.t OTO Atjeh o'tu 1688, elvat iu(ojJll

140

'OA..AuV()lKn eiJmvoypaIpnau TIl!=; OllJynan~ evo&, m{Lljwv ari!; ·AvaTo...\tKe~ 'lvoicf:

(598). ETa Kivr:po ivas anD TaU!; KIViCour; cpn6pour; nov iYKaeiuravrm raKT!KO OTllV rro:lD roO Mnal-'Top Kani Ti? ncptOOOvr; nlr; eplwpu(fir; 6paarnplomTar;' dpuJTcpa yvva{KG ano rnv 'ld6a nov roO xpnOlpeucr 6J!,; au'uyo~ KaTO Tn fiwPOWl lOU' BC~·f'i.t eva!=; anD "(auf: p6vIJlof)~ KtvtCo~ ane:oraA.pevou&" pi ni 'uyapta oto Xipl, npoayopci:'ouv mnl:pLJ oro iO(jf'ft;p[KO rou vnolOV', Kurd Tn fiulpKcw ulS' veKpnr; neploDou. «(JJGHoypa/pla F. QuilidJ

n

me QKpd:;ll,;;518; .. Oi Kt.vtsot etVUl Ol DlO OnpaVTtKOt ano OAOU£ 'rouS e}Jn6nou lhanpaYllateuovTQt tow, MeptKOi ana airrou£ napapevouv oAn 'rll xpovui. Ot allot BPXOVTUl pta tpopa TO xpOVO. Alhoi Ol T£M::U,(OlOt KUtotpeepouv noooTilTa pU~lOU Kol nolla aUe Tpoqltpa ... 'EYKoOi.cnovtat OAOl of: anhtn TO eva 6tnAO 01.:0 Cillo at; ptd ano lib OKpq; TiiS n6An~, KovTa otti GUAnoau, Kat QU'rii n ouyouda &Otp'(i.~1.:Tat "Klvt~lKn», 'Ynapxouv nOMoi T£xvhe£ nou epxovrat paO PE auto '[0 o,oAo, 811M£; PopuYK01, {uAoupyoi, 6atpeis. MOAlS l:.pxov'Cat, OTPWVOV'('Ul oTn 6oUAEtcl~ KataoKEUa~ouy pnaouAo, K18wTta. oKeuoeiilU~£ Kat KoBe eioous ptKpa Klvt~tKa xetpon:xvnpat"a". auo pilvE~ OlUpKei (In tprroponavnyupn T&V K1.Vt~MVll, onou oAOS 6 KOOpO£ epxeTat yto. va ayopaoEl n yui vo. noi.tEl ani ruxepu rralxvi6io ..."000 'Cn epnopEupa'rCl 'rou~ llWAOVVTa.t, '('600 Atyb!epous pou~

141

Td ipyoA.t:iu Tilf,' avv-aAADvilS:

X6>pOU~

KUTUAapBavouv KUt 100'0 AlyO'n:pa oIlina VOtKta~OlJV ... ~Ooo eXOn6>VETGt Ii. nMAI10n, '(000 uu~6.YC,(at '(0 nmxvi.ot TOUG", En)v iOta Tnv Kiva''''\ 1"<.1 npaypotu dvat olmpopt:nKa. TO: mlvla t:sap-

'r(;)vrm anD PH). ypmpetOKpanKn KuBepvnon, nuV't0Xou napouau 1 a.non:AeOpOTtKfl, KaT' E.~Oxnv £X9ptKIl onl OiKOVOptKQ npov611ta. Ot epnoponavnyupEl£ EntBhenOVlat Quo'rnpa, £.viJ.> 01 ayope~ elVot OX£'nKO eAEUeepES. 'EIJ!P(lv{~OVtat nap' oAa auta vU)pi!;, of:. PU] OTlypn peyuAflS ~anon£ tou Epnopiou Kat TWV OUVOAAOYWV1 IlPOS to 'rD..os Tfib olJvaoTeia~ TiiJv T'ang (90S aihlva~). Kat eRe1: iniO'n€; OUyKBVTpwVOVtQt ouvn9U}s yUpw uno evav BOUOtOTIKO Ii TGolKO va6 Kut ote§iyov'[Q1 Kate. TIl 51.apKeta '(0£ yevtSAtaS YlOPTfu; 'rob GeOtnTUS, e~ ou Kut n yeVtKn ovopacia touS miao-llui "ouYKevTp~(JelS vawv») pi evrovo xopuKTnpa AatKwv olooKeOCWE{,)V. 'Ynupxovv OpC6S Kat aMes TptxoUOt:£ 6vopucdes. "ETOt n EPrIO-' ponavtryupn 'fOU KVtKll Eupwnn; Ka.t nt9avw£ "to o.VUAOyeS aitie£. "AAAo. ano Tn oTt'lpn nov il Kiva nnOKtO €K veou nOAITtKD ev6tnta, £avaBpioKE1. tIi ypmpetOKpOTtKU OO}1n TnS, Tif; anote.~ AeopaTtKes ic,pupXic£ T(;W ayopwv. "Etm Ot epnoponavnyilpEtb t~Qtp(lvi­ {oVTm anD TO eOwTcpu«j TIl~ x~pa~ ..6.1utnpouv'{ul,. p6vo oni ouvopa pc TO t£IDTeplKO. Tnv tnoxn TWV Song (960-1279), no'" ihav apxovTeS TiiS v6nu b KivaS povo, Q.vOlyav «o}lmBo'iE.:{; a'lopeS" np6~ til S6PEta Kiva nou eIxe Ko'toKtnOel cm6 BapB6.pou£. "Orav unoKo'raoto9nKE.: n E:VOTllTO ana TOU, Ming (1368-1644) Kui ouveX(l1JlI{e uno TOU, Tsing (1644-1911), Ta Qvoiypoto KUt ot 6tt~obol. Bpt9nKav POVD otnv nepupepel.a, nOAu KOVta OlOV ££w KOcrpO. ea im6p~ouv eTm no~6pla aA6ywv oto. ouvopa Vi Ttl Mav,.'oupia ano 1"6 1405 Kai. petu} nou avmyav Kai lKAE1VaV avOltoya }It TiS oxeaet£ noil btOTnpouo:av 'TO auvopa pe tous «l)opBapouf;» nOD TO anc:.tAououv. MeptKis tpOpE£ 6pyavMvc'f(n pHI epnoponavIi,rupn aKOpn Koi OTiS mJAes TOU llel'd.YQu, &rav qno.vEl eKel Kapa6avt nov exet ~eKl­ vnoet nno 'TIl Mocrxo8ia. npOKeltat yta yeyovo<;:, t~atpettK6, ylQTi 'fa KGpaBavlQ nOll npoepxov'"(Q1. dno 1:11 Avon G'ra.pu'{ouv KGta npotipnon oti~ i:pnopOflQVfiyilP£lb '{ou Han~tcheou .Kat tOU Tcheng~tun. eo. ooupe eni.crnS va opyavooVETat (}'to. 1728"~' on) VOtlO '{piipa TOU "lpKou'(oK il nOAU llEpiepyn Kat onpovrlKn tpnoponavnyupn '{iis Kiatka, onoD 0 Klve~o£ epnopo£: rrpopngeuetat ti£: nOAunpe£ G1finpIK6S YOUVES, TeA-oS! Kala TOV

'? 1'L

.

,

..,-.. ~';.

,

Tei tpyaAda TriS'

ouvaMayji~

180 at@vu, n KavTovu tXt:t GTn otaeCon TU£ yta 10 tllOOPlO Tc;)V Eupcunaiwv ouo tpnoponavnyupet£. "Ofl(:i>£ TO. aMO pt:YOAO 9aAaOOto )u.paVICt,

Alyon:po

n neptooon:po

KAEW'ra on) ote8:vts £poopw

(Ningpo~

Arnoy),

yv(;.)pt~et KOee xpovo pta n neplOoon:pes tPIIOP1KtS «erroxes,., "AAAa 8tv np6KetTQl Ko96Aou Y{Q tis PEyUAEb tAeUet:pe~ tpnOptKE£ ouvaVTnOetS; TOU 'loA-up 11 tfi£: 'Ivoias, 'H epnoponavnyupn napaptvel OTllV Kiva EVa.

tpmv6pevo neptopwptvo at. Kimoto €{;&t5uteupiva epnopto, Kupiw£ ~tva. Eit£: B10Tl it Kiva q.>aBa:rm Tt£: tpnoponavnyupel£ Kat yiVeTa1 tnuflUXoKTtKn, ehe l TO nt8avon:po, blatt Bev Tis exet UVUYKfl (oe&OJ.levn£ TllS 01OlKnnKfi£ Kat Ku6epVnTtKn£ TnS £VOTflTQ£ Kat 'HOV opaonipHi)'V £pnoplK&V aAtloioUJv T6>V dyop£.>v 'Cfib)' Tis QVTtI1uptpxe'CQl avwBuva.

"000 Y1(1 tflv "laI16>vio ouou ai ayopt£ Kai TO. ptKpOKaTaO'Ulputa opyavw'VOV1:at uno TOV 180 a.i(i}va pe KUVOVtKO puellO Kai 0,(J1 (JUvtXEta aut-avovtm Kui flAneUvovrm, TO. aUOTnpn TnS tpnoponnvnyupn~ Stv IPaive1'at va uloOen:.ttol. nap' {jAn aim1, peta 1'b 1638, oIIine it 'Ionwvin KAeivel Ti£ rrOpTe.c,;; Tnf; ae KaSe d60uS etCJJT€-ptKO i:prropto 1 o'[i£ t~atpeTtKe£ llepmtwo€.t£ nOD q>TaVOVV eKEl OAAUV01KCt oKiupn "pi aOelO» ano '[flV 'ETmpda ThlV 'Avm:oA1KwV 'IvOthlV 11 KlVt{:\KQ icrrtmpopa, Kat aUTa .eniOUb };it «0&£.\0,,> onlll0upyeiTat eva £1.50£ epnoponQvnyupns
Kot trrtnAEOv va

noi~El

T6 POAO 'tflS,

enon n npompopn '(nb 0'(0 t~wTepl­

KO, 01 Etay(,)yts TnS aE apyupo Ral. Xafili.o iOlaiTepu, pt povoou
"'>

'H Euptlmn onlv f5w Jioipa pi TOV urroAolDo Koapo; Oi eiKovc£ dVo.l t:tKOVE£. 'AAAo' '(000 nOAAe£, 1:000 enavoAQ}1BovopeVl::S; Kat anapaAAUKte~ nou 6tv ea pnopouoav yo. 4'euOovtUt OAES pa~i tQ1.no:xpovn. 'AnoKaA:unTouv~ ptuu at; Evnv KOOpO olmpoponmnptvo, aVQAoya axnpa'ru Kat opoOTnptOTfiTEb : rrOAetS, OpOpOUSJ KPO:rll, cruvuAAo.yt£. nou nap' oAn aUTa. Jlmo.~ouv peTo{;u TOl.l£. Lu)Q"ni AiYETat OtI un6.pXOUV Tooa «peoa ouvaMuyii£ ocm dvat KOt TO. pion napaYUlynr;»_ TO. peaa (l1h6. etvm rruvT£')S II€ptoptOlleva ot dP18}J6" Kaew£ Ta 01'OlxelWon rrpoBAn}la'ra nov entAUOuv Elva. navtou

'ta 'iom. No, Aom6v) pta npWTfl ow-

ntmwon noil Exoupe OTfl ola9£on pas: KGHi tov 160 ai~va CtKOpn, Ot rruKVoKaTotKnJ1evE~

rreptOXf:b TOU

GupaTu t;:i.v anannoeU)v TOU Ot pev npos TiS ot) adv va nTov tSte.s

K00}10U,

n:AlleOl)~, lla~ cpQivovrw ouyyevlKi~

143

Td ipyaAeio

rii~ oVl'a.AJayil~·

I'-} oXeOOV i6u;~. "low£" va apKd ptO lll{i;,Pll anbKAwll yHi v6 avaou9ouv Kat

va Ka0oplOTOUV TO n.:\C(}VEKtllll(rra Kai, on1 GUVtXEIQ) 11 unepoXI'I. Kat BtBOla, {mo T11v aAAn l1AEUp6., TO petOvcK111POTO Kui i1 ul1uTeJu::tu. i\-liln(:}S" auvtBn Kott avuAoyo uvapoEoa erniv Eupwnn Kal TOV un6Amno KoollO; Eiv(ll OUGKOAO va net KQvd<; an£l)ltppaoTo vaf i1 ()Xt

KUt

vo. i~nyt1(1et ni

flaVTn pi. Pf.PtKes .)"f;~et!;, 'Ynapxet npaypan lwi «ioToptoypmptKll" aVtGOrnTO uvopenQ aTliv Eupwnn Kat Tbv imoAomo Koapn. "EXovro£ avo·· KaAutp£l TO enuyyeApo TOU iCJ'fOPUWU, 11 Eup~nn TO. xpnmponoinoe imtp aUlf'!,!;. Natn AouH:"rv, tfWTlOptVll) £:rOtPll va KUTo8toel llupTupiu, va 6teKOtKr10U. 'H tOlopia tll£ p.li-Eupt:>nfl~ p6Al£ nov OftplOUp)'eh'm. Kai 000 n ioopponia ThlV YVWOC;WV Kai TWV epllnVE1&)V £ltv 00. E.X£{ o.nOKUTUOTUSel! b iO'roPU-;:Of; ed OtcHOOt:l va l'\:(HV£t 'r0 y6poto beop6 tjis tOTOpiaS lUU K6~ opou, ni yivvnon onA0611 n1S unt:poX11S ti1£ Eupwnns. Elvat GKpt/)GlS nJ B6.oavo TOU Joseph !';'eedham~~J) iO'I'OPIKOD !tIS Kiva~, nov naoXlsel1 UKOpn Kat OTO OXeTtKU oOl(Hi X(6PO tiii,; TeXV1Kn~ Kui TiiS inHITiipn!;, va ano'KUTGcrrnOet TOV TCpaOTlO pOAO Tnb OTl't OKllVl't Toil KOollOU. "Eva npaypa poD tputV£tat aiyoupo: "[0 Xaopu ovapeoa OTI] auon KUl ,,[1£ oAAeG nrrei-

.•

:;

,,

>

Lrn P(;'pn l lvor, nAavoolO~ iJ1110PO~ lwvnylOu, (cP(iJl'(}ypmpin o.~('ftr Salvio).

144

Til ipyaAc:fa

nl~ auvaA'\Aayij~

pOU£ 5aEhJVE apyorropnpeVU" TO va 'fO unooiooupE POVD O'rllV «bp9o.x.oyuto'rnta» TU$ OtKovopio£ TllS ayopoSl OIlWb teivouv uKopn vo. Kavouv noUot dno tou£ CiuYXPOVOUf; 110£, Etvat OIIWOOIl.nOTE UIIA01KO. TIaV'fTopia, TOU Ol'YXPOvou KDol'ou. "Eva np6BAnl'Q no'; ea npoGEYl'tOOU}le unoxpECt)ttKQ KaS' OAn TllV e.Ktaon OUTOU 'IOU epyou, XWPtb va iOXUPt~opaon~ ott Go to Auaoupe pi; tpono avavtippnTo. TOUAUXlOTOV au npoona9tiooupe va TO BeooupE allO oAeS tis llAe.Upt£ tou, vo. TO I1t..umQOoupe pt: ti£ eppnvE1E£ po£, onoo£ au nAnaia~e Kuvds 0'1:6 rrapEAG6v TiS BOI'BUpoes Tau em; teixn tiiS nOAn, O'n\v ouala lieeAe va &laMAet lita Tns Bias.

145

YUOeETIKA ITMUEPAl:MAT,\

To fninpopa ypa.va~Hl tn~ ()UVOAhuyf)f; nov nopmJoHloape, ano 'rI1 OTDtXEtt:>on ayopa @£ TO xpnpunoTIlpm, dvat eUKOAO va '(0: uvaYV6lpioet

Kal va Ta. neptypO:tptt Kavd~. 'AU6. elval Aly6tepo vo£ 'fll OtK:r1 tou tpU010yvwpia. "Av elv e'lpaon: 6UPOTU ptUS; anAou01:eUTlKll£ 4't:uoaioenons, ainn n tOTOPIKll otatpoponoinon tpw'fi'el TJ1V at'joio TIlf; oiKovoptKfi.; tttAl{;ns TilS Eup~un~ Koi npOOtpepeTOt 10(:)£ cbS eva peno OUYKP1TtKllS eppnvdas yHI TOV imoAotnO KOOllO, '0 15o£, a.lw,vo£ eivOl n npotKToon 'rhlY KotaotpOfphlV Kat 'twv t.AAd4JEhlV '(ou 6t.tru:pou ptoOU TOU 140u ui@vu. "Eneno, peTO TO 1450, apxi~El n Uv(uw}J4'n. n«v'((.v£ 66. uepaoouv Xp6vlU Kat XPOVlQ "{ta vo. ~Qva­ tp'TaOCl il Avon 0'[0 entIleOO Tn!; nOAmas Tn£ eunpepias_ 'H faUia TOU 'Ayiou AouooBtKOU, dvm, 8v btv anOThlpOt) Tt:AE:i(')S OtQtpopetlKtl Tn £WVTQVli, UY Kat aKopn TOAoinwpn, foUta TOU., Aou6oBiKOU, lA', 'EK'(Of; uno 'tiS npovoplOUXC£ 'hlveS (eva 'rpfl.l1a TilS 'IT.QAiof,;, 6 KtVn'tllfltof,; 11n~ X(lVWJ.lO~; T&V KOT(") Xwpwv), 011.01 01. OiKOVOlllK01. oeopoi ixouv XOAaptiloet. Oi OtKOVOptKOi IlapayovtEf,; - . auo UUTt£ Ti~ (Juv9iiKE!)) oi EpnoponavnyilpEl£. Kai oi uyopt£ ~ neptcr(J()TepO Ot ayopts napa oi epnoponavnyilpEt£ - apKouv YUl va enavaopOOTnplOrIOU100UV Kai va KIvnoouv tis ouvaUayEs. '0 'fponoS

va

extt

ano

pi: tov anoio 01 5U'tlKES n6Aet£ entBaAA.OVTOt 0'1'11V unmepo }Jas U1.pllVEt va puvTtqJOUpe tnv EnaVUA£lTOupyia twv ayopwv twv nOAe.wv, 0pyuv(o)v nov dPKOUV ano pava tOUS YUt 'U1Y KOVOVtK11 unoTuyn TJl£ unai6pou. 01 "BwpnxaVtKe~l> 'tlP€,£ Qve..BuIY{)\Jv, 01 6.yponKt£: Ttpe£ nb.ptouv. "ETot KUptUpxouv 01 n6AEt£. "000 YHl 'rOV 160 aihlva, 6 RaYlllond de RooverSl\ 6 onoio£ naV'rO'rE onbpe.uye Tib eUKoA€.s E£nynOEtf;, ilIIootnpi~El on dOE TO an6yelO TWY ellnoponavnyupe<Jv, Atl'rts Sa pnopouoav va e{;nYl10()UV TO nOYTU. TIo'\'AanAaota~OV'rm1 aq:nJ~OUV anu <,:un1, BpioKOV'nlt rravTou, peTpWVTut ava eKaTO\'T6bc~, pUAA.OV avo XlXta6q;. "Av TO. rrpaypaTa dXav £T01 , Kun nov nwtcuw ana til l.n;pto. }lou) it ltVObtKll alrTJl KtVnOn TOU 160u ai@vQ rrptnet va ihav 6pyavw}levn ana TtlV KOpUrpri) x6.pn OTI1V euvolKu OtOKlvnon 'rwv VOPlOPQ'tt.)V Kat TMV lltO'tti>OEc.lV ano tpnoponavn).'upn at Eprroporravnyupn. TO. IHivtu ea t~ap'rwvTav ana nunl l11 51-BeVil KUKAo!.popio'

"

146

"

,

·f

,:;

Td ipyaAeia 'iiiS-

auvoAAayil~·

utpnAOU tmrrtoou - pHi KUKAotp-opia RaTa KanolOV "[pono "aeponoplKrl,,'iH. LTd OUVEXElQ npenu va epXOVTQV il eIltBpaoUVoIl Kal Of £nmAoKe£, orran: i1 pnxavn 96. apXl~e va K,\U}'(ooeL 'AnD to 1575 '(0 iprroplKo

KUKA(,)PO 'Ap6tpcra - Au';'v - Medina del Campo napouOH1~£1 BMfln. 0, rEvoBt'ot, pi: TiS Aeyop£VEf:; e.prropoflovnyUpf.lS tUb Besan-;on, enavaouYK6!JmoQv Ta. Koppana, p6vo Y1(1 jlu<,po XPOVIKO 6uicnnpa Opb)~. Koni TOV 170 al~va '(6. naV1:a pnaivouv ~ava of. KtV!10n )J(.Ohl TOU ipnopeiJpO'fOr;, Atv €vToni{U) aUTIl TIlV tKKtVnon p6vo liTO 6paotllpw ..Apotepvtu}J Koi aTO Xpnpunonlpt6 'fOU, nap' OAO nOD KCll oimi inUl~OV TO rOAO 'Tou~. TIponpw va TO o.nobWo(,) ot6v 110AAunXOOlUJlO T{;)V (nJVOAAOyt;)V Olli Buon, UTOV tantlvo KUKAO '(~v 01.KOVOPIWV pi }JIKpn 11 noAU {J1Kpn CtKTivu. Mrinw~ TO DUVU}.IU{O OtOlXelo, n KtvnTUpta 6uvopn, t1l'OV TO plKpOJlayu~ai Ka't~ uno Qlht£: Tib (Juv9nKE bl il avo 50S Tv unepooj.l(;)v. Oi n'twcfets Kat 01 otaotp6tnn:!; 'tou 170u aiwvo eo. eBAenav Ttlv Ulu:paXfl TG>V urrOOop-G>v. 'E~nynon oXt tyyunptvn, aAha eUAoyn. Tote Amilov n&s £t;KtYoiI{J£, n(;}b Oil KUAJJa~e 6 uiWcvas TOU ,AtatpwnO}Jou; Me'rQ TO 1720, n Kivnon napa'tnpe'iTat onhlooimon:. at oAa 1'0 tnineoa. 'MAo to Onpm'TlKO elvat Oll OUl1tOUpyeitUl po{n TOU unapxoVTOS (Jvoniporof; Kai lU:yuA@V£t oAoi:va. OepUJo61epo ano nOTe aMoH;;:, rrapaAAnAQ pe Tnv ayopu, 6pa 11 avtHlyopa (nponp(;) atrn] Tn bUVun] Attn 0.00 TOV bpa private market, nov :xpnmllorroinoo wb 'twpa), BopaUMa pi: TllV tpnoponavnyupn blOYKWVOVTal oi Qrro9iiKe£ Kai 1'6 &1aPUon£. atv imaPXEt 0110£ Ae~n nOD va 6pi'tt oAes (lUtes Tis e~t»'teptKtf; 6uvdpE:\t; nOD nept6allouv Kat TOQKt~ ~ouv evav na.~al6 nupnva, umts Tis otope£ napdUnAu)V oPQotnplOTn~ '((.lV, OUtts TiS opaTtS oTnv KOpUtpn erl1.tuxuvoets, pi tOU~ peyaAQus: ii~o­ yes '(liS Tpane~u{ii$ Kui xpnpoTwtnptaKil£ ~wiis: nou 61.Ctcrxi.~ollV tnV EupcJnn Kui 'rIiV UIlOOOUAWVOUV pt o:rroTtAeOpOTtK{YrnTo, 6pu'(i~ illions Kui atti. Boon lIt 'niv enaVaOTOTtKIl oui8oon 'tov nepttpep6pevou epn6pou 1 1'Hi va pnv fit;) 'ToD npapoteu'tn. ~Av (UjT££ at E£nynOet£ exouv, OIlt>£ vopi~6) KunOlu uAn9mpciveta) pab tnovutptpouv on'} UKo'teIVQ OAhu OOTapa:rO'(o natXVlOt Gvopeoa (ni~ unepoopt£ Kat 'fib uno6opEf; "[n~ OtKOYOpIKflf; ~U)Ii£. "Apaye 0)T1 nai~c,(,(:H 01:l1V Kopuqn'l pnopt:'i va txe1 um'tXllon 01:0 KQ'(wtepa enine60i Kat HOHl unnxnauj Kat, GVTlo'tpmpa, 8,'t\ CKTUAlUO€TOI ot6 tnirn:oo T~V G'tOlXetwoG>v ayop(;)v Kat ouvaAAaywv, lXet dnnxnan npbs TU navw; Kai n~£; ftit va pt'lV pOKpnyopoullt:) U£ flOPOUpC:: Eva rrnpUbEtY}-Ia. "Otav I:> 180£ 01hlVU£ tpt6vet {nov (;..tKOOtO tou Xpovo) oO}JlOupyoDvTat TG.UTOxpOVU TO Sea Bubble, TO nYYAIKO OJ{ov5aAO TnS N01:t{u,; BaMnons} lwi TO Ot}yxpov6

eu

eu

,•

147

Tci cpyaAelG Tn, auvaAAayn,

ouo'tIi}lato~ 'lOU

Law ani faAAia, nOD 5tv OtnPKe.Oe: OUVOAlKO neplOOO1'E[JO ano b£KQOKTW piive£ ... "AS OEX-COUpi: on it epnelpia ttl;; 660u Quincampoix pOl(i~et pi EKelVn 'tn£" Exchange AlJey. Kat dno tiS Qu6 flAEupef; unapxel n an66eti;n OTt, crv it '(Ol),

oiyoupa nupavo'iKO) errelo6Bw 1:0U

OiKovopiu pnopei c.:,S crUVOAO va uvutpanei (trIO GutE£: Ti£ 9utUq; ani utpn , eVTolholS oev pnope:i (U,O}Jll va KpuTngei ana 'nlV KOputpn pta yta navtCl, yta nOAAa xpOVtu. '0 KUnttUXtopo£" 6tv ErnBUAAEt CtKOpa TO vapo TOU. 'EVTOUTOt£, QV nUITeUM, pa~i pe tov Jakob van KlaverenU1:', on it anoTUXia ToD ouoTnpoTos TOU Law e~nyeiTat KoSapa elITo '!Ii q:nAoKEp6n ex9p6tnta plUS peptoas tfts ",!,nAnS aPlotOKpmiaS, t~nyeltal tsicrou Kat ana aUTlt 'lflY tota Tn yaAAtKtl OiKovopia, nail OTci9nKE uviKuvn va tvappovt(nei pa~i 'tOU Kal va UKoAoueOO€l tbv iAtyyt6>6n pu9p6 TOU. 'H 'AYYA-ia, ano oiKovoluKn OKOrrta, t~ipxe:tat tlTlTUX@5 Uno TO OKGVOaA6 TllS nOAU KOAuu,Pa an6 Tn roAMa. Atv en cnpiH.J€.l niow Tns (11J1:11 TOV OnooTPOtpfl. npos TO Xap'rOv6plopa Kat 1'llV Tpam;:,a nov ea. KupmpxiIoEl oni rallta yta OAOKAnp.~ lieKaette!;. Aim) ol::v dvat apaye it an66el~ IJ,l·US KarrOtO£ nOAtnKO-KolVu}VlKO-OtKOVopudi~ 6>ptpoTn'(us '(fib 'Ayy<Mub' nov eIXe non epnAoKei nOAu o'ta KntVOupyta OiKOVOP1Ka axilllu'(Q Kai crnlv niOTwon yui va prroptoEt va KCtVEt ntow; To npoTuno nov iXVoyput¥ilaape oTl£ naPOnaVID ypappts 6tv iaxilet napa povo yui 1'l1 Auon. 'Atpo'folJ 0llWS oxeouiO'tnKe, ennptnel npaYE PUI KaAUTepn avltyvwon 08 nOYKoOpta KAtpoKa; To ouo OUotUO'tlKa. xapuKtnPWTtKa tiiS oU'ttKftS QV6IITu~ns: dvnt &n fecoc crt Klvnon KoputpaiOU£ pnxuV1opmJ£ KUt ouvtXE10) KU'ta r6v 180 ui~vo., nOAAanAooiuoe Ti~ btEt6oou~ Kat 'tit )lead 'tfiS. Ti oup6aivel ano ainn TIIV iino~n l~U) ano 'tI1V Eup@nnj "H Ino arroKAtVol)oa. nepirlttJ,mn elVQl av'(D. '{!if; Kivu!;, orrOl) it mJ'[oKputOPlla1 otoiKnan EX£l uno tov eAeyxo tn£; OAE£: lib l.£pupxncrelS aniv OiKovopia, To }Java nov Aettoupyoilv anoteAeupattKa, ottl Baon) dVal_ 1'3 plKpopaya~a Kat 01. dYOPES '(6)V KwpOUOAewv Kal 'rWV rroAeu)Y. Ot nAncnE:U1'£pef; otnv EupcJnn IIeplIIniioe1.S dVal (lUTES 'tou 'IOACt,ll Kal tii£: 'Ianu)Ytus. Ci>uOlKa, eo. :xpeluo'tei va enoveA60ulle 0) mho tit OUYKPl'tlKtl naYKoo)llQ iO'tOP1. Q , OIIOta. etvat Kat. p6vn nov pIIOpolio€. va. Auoel ii TouAaxlO'tov va SEaet oC!>oTa '(<1 npoB;\nllo'tu pas.


n

n

en

,i

,,

,, ;

148

KE
'H OiKovopia :>

,

,:)

I

anevavtt Ot1£ ayopq;

UTO TO odrrepo KetpUhglO npocrnaed, naVTO oni MaiolO. Tr1£: OU~ vOAAayiis, va napouoliloet Kanom np6runa Kilt Kdnotef; KG'teu6uvn\plES apxtsl. eu uV't:tIIapeheOupe Tl.S tiKptBet£ eiKOVe£ TOU npw~ tOU KetpoXaiou, onou n oyopa TitS K@p6nOAnc;~ TO PtKpop6.ya~o} n t}lIIO· ponavnyupn) TO XpnpaTUJTnptO napououIOTllKUV we; aelpa onpt:iwy. T6 np66AnllO (JUVi(5TCltOt 0'[6 va. oei{;oupe n@£ OUV(lVT(;)V'tal alrcu "[(I onpda, nhl£ ofllllouPyouvTOt YPOPPE£ ouvoAAuyiiC;, rHOS 6 tpnopo~ 6pyav6>vet mhic; TiS olaouvoeOE1S KGt nwS airrt£ oi 6tacruv6toet~, crv Kai anoot{unovv noA.Ao KEVQ eK'rot' tpnopiou, 6nplOupyoUV oupnayeis epnopIKi:£ enUpaVelE.S. To Ct'r£A€£ pas Ae{;tAoyw opi~et aUTt£ TiS tnlt.pGVf.teS pi TO ovapa ayopa J nou Uno Tn tpuon tou dvm 6ttPOfJOUJIEVO. 'H xpnon G>O'fO00 TO tneBaAe. ea uioO£tnooupe tlmOOXlKo 6'00 btatpoPETtK~ npOOnTlKef:;: apXtKCt, ot6 nAEup6 TOU: tpnopou, au tpovroo'(oupt nOBl pnopEl va elval n opaon TaU Kai n <.nJvnfhoptvn tou npaK'ttKn, wEn.el1'a, tYKOTQAelflOVTOS TOV, TEAei6>S QVE{:upTntOl anD UTOptKt~ EnteUJIi.e~, eo: i~ETQOOVpe TOUS tpnoptKOUS xwpous: airrotJ£ KOeo.UTOUf:;, TiS ayopts: OTllV wpeia TOllS eVVOta, Elte elval oonKES, TontKt£, tevlKe£ n OKopn Kat 5tdh-el£) n npaypun~ KotnTG TOUS trnB6.AAeTOl OTDV E.pnopo, neplxopOJ{~vel m opaon 'fOU, nlv eUVOet n 1:I'iv 110flepIIo6i~e.1.. Oi ayoptb aAA6.,ouv t{;OAAOU pop~n KOTa TIl olupKem TWV atWV@v, Autft it OtaPKW~ tvaUaou6pevn yewypmpia Kat

A

149


OiKovopia T~}\, ayopGw (rrov Gci ooupt: uno nOAU KOVlO cn::ov tpho TOPO)1 avapoptpWVoEl KQt 8iX!U~ cq.HptBoAia eIlavanpoo:avaTOAi~et otap-Kii>£ TtlV ClTOPiKll opaon TaD epn6pou.

150

Td xipta roD l:pW'l[Joe Grol"f.,! Gi:;zt\ .1i::nTofli:pF-/G tin('1 fllrar.-o (Sruutiidw /\fU,'WC/l Prctfs<;iscbt'1" [{ufwr/)('sirz. Jk.po.\[loJ.

10F If;m~

H(l1hdn

lSI

EMTIOPOI KAI EMTIOPlKA KYKAOMATA

'H npOOffTlKD. Kat n bp6.cm TOlJ tlln6pou pab elval OlKeles: Tn Xo.p'tlU TOU dVal OtII ouigeml pa~l. Tirrott: nu) (mXo (mo '(0 va pnoupe o'rn on TOU, va ota66:aoupe TO: vpdppata nOD ypcHpet n nou AaBalvel va tfeTOOOUJlC: TOU£ AoyaploopoU,£ TOU, va CxKOAou6ilaoupc TO pho niw unoOtoewv TOU. "Opw£, toG> eu npoanaGnooupE pallov va KutuA6.Boupe Tmj~ Kuvoves pecra. OTOU£ onoiou£ 1'6v rreptop\{el t6 tnayyeApa TOU, nOD Taus tepet ano TnV ne,ipa. TOU Kat pi TOUS onoiotJS, av Kui 'rOUS nvayvb)pt~et} oev aoxoAehal. liUSOAOU alllY KaOnp€.p1V1) 'fOU 60UAEUi. Xpelu{e'rQt ou(nnpoTonoinon twv oeooptvwv.

ae-

j

I1rlYQlY - lAa

'H CfUVaAAoyn e:lvm upOlBmo'rn'fo. Et KuOe pE'fuBaon uno TO A OTO B avnoToIxei KCmotO enu:rrpol.pfl anD TO B np6~ TO A, 000 nepinAOKn Kat tA1KO£lons KUt va elvat. 'H GUvuUoyn TOte KOUA-OlJpta'eT 0'(6. 1500, unoStTOUpe on, ~£KtV~vr(ISl qel ota XtP1U TOl) groppi ano aonptvtu vopioputa., KaepEtp'£e~} yml.A1Ves XaVtpE£. p6.:\Atva tHpaop.oTu... Airni Ta epnOpeu}laTa, ayopaopeva oTn BevErio) eu UnootuAoUV Kat So. Ili>lAn8ouv o'trlV 'AAt:tavbp&tU. 'Lt QV'taAAaypa, S6 uyopoo'(o-uv m9av@s att1V AiYUII'£O colli (SepaTo) runeplOu, pnaxaplK&V ii IpappoKBunK(;)v uA.(;)v. TIpoOPtopOS n Be-vElla, OIlOD Kat ea m':t')AnSoUv GUVu9Ul!"; ate Fantego del Todeschi (YHi v6 po x:pnotponolIlooupe 'tnv i'raAtKD. EKtppaun - Fondaco dei Tedeschi - aUa tn BeveToulvum). "Av oAn nave Kat' eUXtlVl 01 Tiooepl[; npa££lS nWAnOfi£ Kat ayopa£ ombtxoV'tat n pia Tnv /I,\,An x"'p(£ jlEyaAn KaeU01:epnon, X",p\, peynAn Ko9uo'te.pnon ; KaBi;vas £epet, rrptv uK6pn yivet rrapotpl.won£ orrlV 'AyyAia n eKtppoon, ott 6 .xpOVO!; eiVat Xf)fipa, Atv npenel KavE:i~ va atpnVEt .<11 danari mortti»", 'TO xpfipa veKp6. TIpenel va to nOVAOet ypnyopa l (U,OPfl Kat ArYOT£:po UKptf)a, yui va «venier presto sui dana.ro per un

152

i-

,

,.

l

'H OiKol'opfa anevavTt

oTi~

dyopeS'

a/tro viaggio,,'>. Autef; etvm oi tVTOAt~ noil oivet OT01JS npuKTopSS TOD xovoptPIIOPOS Tn~ BevEtia£1 0 Michiel da Lezze 1 (ITa rrpiirru x.pOVUl toD 160u ai6>va. "Et0l7 Civ Bt" unup£Et Ctnp6BAenTn KaSuOTepnan, 'to: tpnopEUpoTO, }lOAl£" ayopa~OVtat otn BEVEtiu, tpOpT(~vovtat ot6 nAdio. eva~

To nAolo tpt:uyt:t tnv npoKo6oplOpevn npepa! npaypa no-u 01'llV npa~n omivlQ aupBaivEl. L'tnv 'AAt§l.vopElQ 't6 epn6ptupa BpioKEl aJ.1eo(V~ paoT11 Kat TO eIlteU}lfl1:6. YUl TI1V tnlOtpotpn don elvm otaOeotpa. ~ETCJ1, POAl£" ~Etpop't(i)eOUV oTn Bf:vu"i.a, Cta1:iSev'tul X<»Pl'; bUOKO/du.
ovo-

A",."'Yolepa ano OAU auto) o)1:t paS EVbtatpipEl yta TllV llpn BIven: to

KAE1010 KU:K.\(i)pa UfiUPXOUV TEOO'EptS OHlOOXIKtb onyp&s uvupeoa OTiS 6noi££ otapotpa(E.'tat Knee tpnoplKIl omolKuoia uno Tl\v dVpnon c,£ T11v intoTpOl.pn: 2) OTt uniip~uvt uvaYKUOtlKU, QvUhoya pt TO nov eo. 1:ofIo6e:meet KUvet!;, (,.to A n oT6 B otatpopeTlK'€'s {{JUOBl!; mfl 61uolKaoia 1 OnAuofl ouvoAtKcl Mo npo
aT"

j

xdpnon* 3) on it eruxeipnon OAOKAnpGivetGt Kai EK'npoTal povo pe 'to KX.etOl po 'fns_ 'H TOU epllopou napapevel pe.Te@pn @s nunl Tnv KQT<:lAn9t. KaOnpsptvn TOU fyvOlU dVOl on n npaypanKD. tnlxei.pnon 6pioKe'rm 016 TtAoS tOU Ta~t01.0u. Kipon, e£oon, npoKata6oAts~ nrr~Ae.u;b. nou oniv apxn Ka( Knta 'ttl oHipKt:lO T!iS entxeipnons Ka'taypcnpovral Ka9npepwu} 01'6 eva n T6 alio v6}Jtopa, npenet va iJfiOAoyi~OVTat ot eva £VtOtO voplO}JaTtKO oucnnpu - '\(p.q;) oo.\oia, onva.pw Be,veTta£, Yla napaoElypa. R

-ruxfi

"E'TCH 6 epnopof; pnopd vo. oToepi~el TO OOUVat Kat TO An8etV, va yvwpi~el Ti npOKE1'tal va anO]('OpiOEl uno mho to nIlymv' -tAO nou POAlS OAOJ{Anp~enKe. Kot noUts tpopeS GUpBaivEl va otpeAO£ povo ano TO OKeAO£ tflS errwtpotpii£. Airrn etVa1 n KAUOtKI1 m::pirrrwon Toi) epnopiolJ n1S Kivas Kn'tu TOV 180 ol6Jvati , "OAn crimi dVOl anAo, nOAv (mAn. TinotE Optl)~ otv pd£ tpnooi.{el va KQ.vOU}le to oxfipa II10 nOA:Ul1AOKO, Mta ipnoplKti OHlou - aKTfl :LeveY0Arlf; - MupnvlKu - Mnopv't~, n TO pOKP1Vb Ta~{.51 nOll uvt8eaav

exet

153

'H OiKOVopia Gl1evavtt

a'[i~

dyopsS

OTOV KaITc.:taVlO de La Roche Couvert TO 174301 iOloKTftn:£ TOll n'\oiou Saint-Louis: va miel OtllV 'A1tou i:pn6pou: va ~QvurrOUAflOel ci'ro AOYOlVO nl pocrXOKo.ptp1.U nou o:yopauE onlY 'AAe§6.v6'peta~ va ~ayunOUAnOel o'Ulv 'Avu'roAn 'ro. PUAAlVU UtpaolloTa nou £t.pepe nnb '£0 AovotvQ, 'Epn6pl.O pi. tpia oKeAn n:paY)Ja'foUOlei Ka'ra TOV 170 aicilvu Kat KCmOto aYYAlKO nADio nov Byaivtl cma 'COY T6.pe:oo pi: evu <pop'rio pOhuB5ou J xuXKou Kot nacr>rv tpo:ptWV, 'r0 anoto pstuva to «OtapctUKOPWTtKO epnopto u nov 6H.:vepyouv Ot 'OUavBo{ dvat KaT' etoX:rlV rrOAUKAUOtKO Kai TO eprropto TWV 'IVOIMV, £XEl aucuoonrrou; opyovU'll:Jei nav{U on) 1&10 rrpanmo. "ETOl, it 'OMaYotKO 'ETQtpeiO,ll ufIoB6.lle'rQl oni e~o6o va KputnO£,t TO Ttp6p Til!; 'IvoovnoiaS povo e~atTius 'tOU aaVTOA6fuAOU nOD npoonopi~crm ano tKet Kat nou xpnm}lonolei yU! vOpWpaTaAAuyn otnv Kivu) onol} dvat nePt~tl'rn­ TO. MeTatpepel nolla i:pnopeupotu tVTOS T~V 'Ivolwv. LTO !:OUpOT, QrrOl) 'ra QVTaMQ(JUEl l1e pEta~(1)'((i, 6ap6oKepci Kat KUPlW£;: pt 6.pyupa vOJliO}laTU, anapahnto YHi TO eprr6pto tn~ m-tl Beyy6An. L'tO Coromandel~ onou ayopo.~E.l noila tlf.paopo'£Q., TO CtVTUhAOKT1KO .TnS VO}ltopa E1V(U 'ro. pnaxapIKtl thlV MOAOUKWV Kat 0 xuLt6S UUO tflV 'IufIu>vio, tov 6nolo blUeetel KaT' 6nOKAE10TlKOTn'[n, X:T6 1:tap1 nov c:tVat nOAuavSp<:Jrro, nou~ AclEt lleyuAn rroo6'rnTG tnpuopO:t<:JY anD TO Coromandel) axt.66v XU)pi~ Kepoob, povo Kat povo ytati eKel I)piOKcl OeppUTG iAmplWV, nov etVUl nepl91'tn'[a onlY 'Iunwviu, Kat Kaooitc.:po ano 'Cn Ligor, 'tou onoiou elvat & povaOlKOt npovoptOUXo!',; ayopaoT11S, YUl va. 'tov ~avaJ1ouAnQet o'tnv 'lvoia Kat onlY Eup~nn ps ,dlpKeT6 Ktp8o b Kat oU'r(l) Kae' e~ftf;. Tov 170 at~va YHi ya npopngeuTouv uno tov 'l'toAi.a «ta nlOO'rpn Kat '[a TaEKtvtU (nov n:mv anapat'tllTa) Y\(1 TO epn6pto TOU~ Q'[llV 'AvaTo)ui"l ot 'OUav001'2 lptpVOUv O1:ll fevoBa Ii TO AtB6pvo tpnopc:upu'tu lmo Tflv'Iv6ta Tnv

n

eo.

eo

"

,

,

",

j ).

j

, "

154

'H oiKovopia anivavn arig; dyopES-

Kiva, Tn Pw"ia, Ttl EtA-coia, 11 Katpe. dno '(Ii MapnviKo, Kai PCtAAIVO ano TO Languedoc~ nou T
pa6dypatu YlCI va o~mn }Jta toeo ym TO ti pnopei va KuAuUTETUl KOTCt) ana t6 OUAOUOTt,U'ttKO oxflpa TOU «niiyotv' ~ tAo»,

K uKJ,.o,para Kal auvuA"\ayparrKeg;

To KACWTO KUKAWpa, nou onavta dvm anXo oev JlIIopd va. yivcrat mivToTc; pi T{IV tlvt"aMuyn epnopEupa'ruw, OUT£ uK6pn pe QVTnUayn epnOpeUpilTWV evavn pe'faAA1K(;)v vOlltapcrrwv. 'E£ OU Kat n a.vaYKoonKit KUt tUK'rlKli xpnon TWV GUVuAAOyp01tKG>V. Meoo t~otpAnons apXlKQ.J 01 OtlVOAAayponKt£ lytvnv enlllAtov 6 n\o owo£oopivo!; 'fporroS nio'fwons <no xpulnavlKo KOOpO, (S110U 6nayopeucTQt ano TnV 'EKKAnoia 6 T6 .. KO~ toO xpnpa'fo~, "E'fot) nlo'r<»on Kui e~o!pAnon ouvotfhlKav OTeVa. 'ApKOilv KCmota ptKpa napooeiypOTU, ouXV6 iOtOTUna, yt6 va t6 aVll.Antp0oupe. aton Ta OtOlxe'ia }-lab em.onpaivQuv Ino OUXVQ 1'6 pn OPQAO all" .., ". ,.'.» , • , O/U TO KUVQVIK0 1 'inv OilOTUXlG afl O)Tl TllV eUOTOXIU. iltnyn8nKCl pi: apKe'rES Aen'ropepeaes, O'rOV rrpwto T6po aUTOU ,(0'0 £pyoul." crxettKO pi: 1'nv IIic.S'c('}on, nG>£: 6 Simon Ruiz, £1l1l0pOr; 0'01 Medina del Campo, lWTcupepe, 01'0 'rtho£: Tii~ ~U)iiS TOU, pETU TO 1590) va K€poi~t;l xpnpGTO, xoopis va pttpOKlvouveUet Kat X(6.piS nOAU Kono, etpupp6{oV'rQ;~ pta «epnOpIKtl TOl<.0yAutpia", noD tVTOl.:I'fOt b ihav cmoAU'ra voptlln. 'H vpta oA:enou ayOpa~f:t ano TflV ayopa Tn~ nOMS TOU oovoXAay:pu'ttKtb ano napuy<»you£ 1.0naV1KOU poUtOU, IIOU t~6.youv TO POAAt au'fO mllv 'lTUAiu Kui BEV trn6upouv va nEpt}1EvoUV yta va d(5npa~oUV Tn xpnpaTel TOU~ OTOV aVQPevopEvo xpovo, A6yu> t6)v Ku6uo'tepilOewv TflS pe'ra<popo:£ Kat TWV nAnpOO}-lG1V. Bta~OVTal va Eionpa~ouv Ta xpirpOTa tou~. '0 Simon Ruiz TOU£ 'fa OiVEl npOKuTuBoAlKU evuV'n ptfi£ ouvaUaypa'rudi£, trr' Qv6pon cruvn9JJJS TOU ayopuotft TOU palltou, Kat flAnpWTea 'fpelS }liive~ apyc)'repa. 'Ay6pa~e~ uv rnov ouvatov, OUVOAAaYPUTlKn mo ;,pOnvo emo T11V 6vopaotlX.n Tn~ a~io Kat tnv al1eotcUe Gto qJiAo, napayyeAto6oxo Kal oupnOTptcJtn TOU Baltasar Suarez: nou ihav eYKoTcotflpevoS olll epopevol oiv OeAouv 11 oev pHOpOUV va avatpt~OUY GTO crUvnBes £.llnoplKo nnyeHv' - fAa.. "E'tOl I:> Simon Ruiz To avoAupB6vet 'ltei AoyaplUO}JO TOli£, i:vavn KUeapou Kipoo1.l£ 5% yHl n1<:ITwon e~l pnvG>v. j

'Tn

155

/\ ~~;1~ ,u,.IanW f,f ,_h.t d:;, ",'~-er

G--(P

,k

.

't"" ~/=il>v 9.RrjUOdz,., 'i')M>". mf-;;Y 'il-et /tta'lnn- J' rJ'.n:' .."fin"! <;;dJ1." -r~

ind7JJ!."j.' IV17!:! f)"f' -(} /< ;;""

,~e;.?/ ~~ ~"ft;'nd7:,f .;i~: ~7LQU .1 4-1+7";~rp, 7'/ldJ:" '2%04 "1 awlk~&c.f~?, J' (i..,.. If1 dOh,",/""r~ ~ "",,~n ~"-' @r- mif t:q!~=

/'!tt"=n>~r /c£~"1h;£7~ c4n-7:;fu1)9~1M aj-c?f'rdt ?~ "",j~J'~=-~/-7 r?~.1.,'~'",kr~

,;rr-;", 8,:p- Z ~ 1H-mNua"'n' 7.aaJ/ ~~/ /t -

""~

rr:v

6.1()~

7' ,/~/

f:vt.j/.U1:zm#

~1!nn4n.5J..eJz-/

/?nfU4j

<::&~n,&:./;;;~A':.r;:n;,. ~7 =F.4-!y../eu",.tJ?c'-'4-4-? -~'ZY.l


'ir% f~63r"" c'-~ II".,C-

4.'l... "'-"'-" ,,~

<..3'

.

~

hr ~;tl-.

' ~ ,"""-'"

'Emoro.to ujy K4.IJPOWJj1ldV nis· Lodovico Benediw Boubisi Kai 2:ia, AUQv, 23 Mapriov 1575, f1pO~ TIll' FnUlci:x:o de la Pressa KG; l{Anpov6J1f)V~ roil Victor Ru)'s, OTt} Medina del Campo (13 'ArrplJ{ov). :4.q,opfi Thv 1aK'Wfloincm rl.'dv au~ vaAAaypaTlK6h.-' (r6Jv imoic.>v at npoa8iot:.tf; olO KaTG> pipor; n1S- oeAi{jar; iuavaAopBavoul' '(our; apI8povr;), ITO ri:Ao,C; Tn~; imaro.Atj~, npiv nil" UIIOl'pwpn. 11 OlaKivnon r6.iv ouvaA...laypaTlKc.;;v ora {jl(jlfJopa XpnpatlOTllPIQ. ApXdo Simon Ruiz, "ValladoJjd,

156

'H oiKovoJ.lIa Gn6VaVn (ITi!: dyopi~

'EVT01~n:Olb) 01 anoyuxie;; elvat rrCrvTol£ ntSavEs· :Enlv ayopa) xp€:~­ ypatpa Kat }.ltTpnTU 01Jvayu.)Vi~OVTQt TO ptv pi TO ytd TOV Ko90PlOpO 'TnS Tptxouoas ttpfl£ ntS auVGAAaYJlaT1K~b crt PEU(ITO~ C'tA.Ao'te nEplacr6~ "(cpo Kat O:MO'[E AtYOU:flO c.pnAa, "Quo cupOovmJV to llETpntu, TU xpewypmpa aVOTljJwvtut, KOt aVTioTpmpo. tvxt:ipnllQ Tn£: apeonb i~6-

of:.

to

To

tfJA.tlOUS t:fib oetn:epnS auvaAAaypOtlKnb pi KOVOVtKO Ktp60S e1vnt P€ptKE~ ((JopeS OtJOKOAO j 0X€:oov aouvato j Ku9wS Ttpii twV ouvaMuypanK~>V eivat IIOAll aveBuoptvn 0'[11 ClJA(")peVTia. '0 Baltasar Suarez etVUl

n

Aomov unoxp€w}ltvos va €KOWOet tIl ouvaUaypOTtKfl trr' 6vol1Qri tou noli EXE;\ o.VOi~El oro ovopa '[ou 0 Simon Rub;) 6 vir Tn llf.TGTptq;El at nAnpootea onlv 'ApBtpoa n 1:ny Besan~on. "'ETOl it ouvallaypu'[u(n en .Kavt:l eva TptYU>VtKo To{ibl paKpuTepo KOta TpeiS l-lJ1veS' YA~ elvall 'A..Un 0 Simon Ruiz etaypt@V&TUl (hov G.vtthOpSUVC;Tut on peta TO lE\oS Tii~ inlxeipnonf; btv eiXe TO KEp5n TO. anoia geu>poiioe Bellma, ei:A£[ VO IIQi~el, 6AA0 I'i: "'YOUplO, "Omos ypo!pel 0~t't 1584, npo(onAoo11 a'ro .\.oyapmop6

npd «guardar eJ dinero en caxa que arisgar en cambios .y pel'der del principal. 0 no ganar nada»I", vo. Kpcr'[CU'::t onAabi1 K>',ElO1:0 1:0 rrouyyi TOU napa va OlO1:piXE1 tOV Kivouvo, 11i Ti!; ouvoAAaYPU'TlKes;, va XClOt:t 'to KE((JaAUlO TOU ii. va }..ltlv KepoiOEt T(nOTO. 'Alia crv 0 Simon Ruiz ee!.>pei 'Cov eauto TOU ~nlll(,,)}ltvo, yta 'Cou£: auou£ ouveToipou£: TO KuKA6lpa i:Xel tpuotOAOYlKCt KAelOEt.

'H ouvaA.AaYl1 KAeiVel ).lOVO crv K1Efaet TO KVKAWJlG

LTnV nepirIT(j)on fIOD Ko:rU) uno Glmts ii aUeS ouvfH'iKES 1 Eva C}JlloptKO KUK'\(")pa oev KaTatpepVet va KAeiOEt, pt onolOvoimOTE Tpono, elVat oiyoupa KaToOtKaOI1EYO va t{;mpOVtoTEt. Oi ouxvoi nOAEI101 otv euGuvovtat nOVTa yt' OlJTO, A~ rropoupe eva napaOetYlla. To a~OUpl) XPWOTtKO np0'i6v OpUK1:n£ npotAetJons pt Boon TO KoBo.\.no (naVTG UVUplKTO, I
Matou 1784) otQpapnJpeTat (.no Xov6ptprropo YUl T!lV TeA£UTuia tOU QnonOUeeya auto 'f0 OK01JpO a{oup1. flOU ouv11e(»~ Exet peyuAn IIp6opt~n (m6 YlJaAlOtepti appo"J\ 'H CtUflAoypatpia ev6s; npopllOeUT11 U~OUplOiJ> TOU OtKOU T
OUVl'Je(.}~ O'[()

"AllOT£pV'rU}l) pepUH:~ tpOpE£ 0'(0 pon.pvroll, oi, i,{:mpe,{lKe~

157

'H OiKovopia anivQl..'T1

be

OTi~

dyopi,q

nc,pll1TWaets, onl Bpipnl tpoptwvouv 'to: BaptAlQ pi: a~oupl fIOV IIopa-

yet n tom n hatrdo Bensa KUl 'fo. tt,6yet o'tov Dugard via. Oi aV(lnoott~ EtVat crnavu:.£: Eva ITAoil) nov Kueuon:pei. KcmOto aUo (dUa aUTO 0I10rEhE! t~o.i?eon) IIOD KuE:H'et at lvu «noTOpt» Kovnl oni POUEV!!', lva£ CtVTUY(l)VtOTflS noil te'Pu'tp~vet. To BaptAta pa~euoV'tat KQVOVlKQ oTis: anOeflKES 'tou Dugard viou! 0 onotas ptpa pi 111 }Jtpa '[a {;avonouA6.El OTn iltf:unn) Qr6 Elbeuf, 01:0 Berna)" oro Louviers) aTo Bolbec) o'to FontainebJeau, OTI1V Caen. Kaet !.popa nouAoEl pi: niot(r)on KOI elOnpUTtEt llt ()uvctMaypOTlKE£, pt eiJBaoIJota ii Jli arrooToAts: xpnp(l'(WV TO lounooo T6)v npoAoyiu>V TOU . 'Aycrpeoo. OTOUf; aOEArpovS Bensa Kal TO XOVOPEPIIOp6 pas) n t~(){pAn011 eo pIIOpOUOC va yivet pi: spllopeupaTa, i.tp6oov 0 Dugard tpnopLueTat ononnon:; - illpao)Jala~ KOPllt l:c,veyaA.n b1 pl{apil Bd3::\1.o, Kpaoui BODf'youvolu5 (ot Kf'aooBllpe.~a 1\ at paYKtpuupTfl '«} tpnopeilpQTQ nou ecrn::lA£ Oill Poutv: «To EKTtPW pi; TIl ouvl16n pei(l)on tvo£ 15% YHi Ol(npOpa E£ob(lltl ot 4.470 AlpeS l 10 oo'\'biu, uno Ta onolo nflpa t6 Ooppos:; vo. OO~ Xpcwow t6 2/3 auOnpep6v Koi Tis: 2.980 AipeS oi: 3 O{lO£l£" nAnphl'£i:.es- OTO nUpiOl, d~ owtoynv !l0l.:". 'H npotieopia t~6tpAno:ns dvat meavt)£ buo tBboptu)wy. "0 Dugard ui6~ 60 flal':l AOtn6v, TflV ilptpo nov )uiye·t '1 npoGeopia t va nAnpwm:t 2.980 hipE£; oe Kimmov Tpan~hn TOU flapl(Jmu} IlO:YIot£.. nlv ioto, {} brro!o~ Oil OTeiASt TO xpnpOTO paYKtpoupTn. T6 KAeHno KUKAhlPO, fmu avoi-

",

yEl IJi: GUTl} TllV npOKaTaBoAll~ eo OUllnAnp
q)paYK<poupTll b • 118eAl1pe.va OUGTpOnot Kat etotpot vci 06.>OOUV oupBouAEf;. AUTJl 11 reAtKll pUep10n E£OPTOTat i:~ OAOKAnpOlJ uub nl ouvoeon, piow. auvoAAaypaTIKwv, TOU IIapwlOU Kat Tfi.£ <1>"pUYKtp01JPtn£ en1 'IOU MOlY" LTJ1V m.:pinnQul1 nov QUTll n OUVOWll OlCtKOn£.t\ nof.1 n npEpia T(;}V ouvaAAoyhlv. Auto UKpd)Wf; oupBaivt:.l pi. '(flV iKpntn Tf1~ roAAtKii~ 'Ena-

vaotoollf;. Tov Mapno TO"U 1793, 0\ Bensa bev pnopouv va exouv nUl qJ£uomu9iwel£: to i:pnopl.O na(Jn~ !.pVm.::w£ dvm imayopeuptvo ano nlv 'OAAGV(jio nptl~ Tn faA-Ala. Ot QVepWnOi nl~ <J>paYKtpoupTIl£ btv ~tpouv nla oU're nota dvOt 11 aeon TOUf; 0' aUTll 'rllV ttJrroA£Jll1 KG'rOOtGon nou KGtCtKAU~C:! myo O1YO 111V EUpwiln. «'Ayvow, KUptE, YPU'4'0uv otav Dugard do, o.v SEu;pdn; 'fOUS aupnaTplwn:.s; pa~ ixepour, oo.s, epds 6pevs Div ~'p(lon.: Ka66hou. "Av OVTW£ etVOl tTOl~ CttJTil eo IJE Ouoopf.(nouot: nOAJJ 1 ol6n Ot oUVOUUYE£ puS eu AuBmvav Tt1..o£ 011.£0(;)£,,1". Koi On TeAEH~ooUV npaypan rrOAU yPtlyoPG~ ytaTt «to. ypoPllanG an6 TO nO-plOl xavouv OUvex&-£ TI1V c.i~ia 'roUf; on\ xe:.:.pa puS Kat, Kae~£ npoBAtni:T<J\) Su ntoouv

158

"

'H OiKOVopia anevQvTI

GRUpa

on 6

aioen'(Q»~

uvatptp£l eva

bp6po~ Tl1~ tnu."rpotpn~

ona eXE.l

T€l 'n:Al.UTaiu ypappa'ra. olOKonei uvtKKAflTU.

(}r(~

:Lav vo

ciyopir.;

Atvf:.

fle;pi Tij~ 8voKoAia~ r£JV AtOtpAriOC;Wl-'

fio '(i~ £~i)(pAnOfl

ouvuAAuypUTtKe:=;, noD onon:Aouv TnV KaSnlu:ptvJl Auon YUl xpnpoTwv it o'toOEpinuTu 'too OiKOVOPIK011 KUKAwpa'to~ Llvm QdtpQAffiS; rrpU>TapxtKiL All1:ti i1 GTat)epoT11Ta ttuprclTat t600 uno "{ flV OTO(.I1Kl] nlotwafl T(;}V tVOIU!.pEpoptV(')Y peplilv, 000 Koi ono ti~ buva1:iYrfln::£ anon:AEol-'o'ttKWV ouvtitopO£'U: nAnpc.>'rt:£C; uno tIl fUAAIKt1 'E'tmpda. twv 'Iv6twv otrns anD TOU~ avnnpoowuoUS T11.~ OflotOl Kl itv dvm KGt -Yla onOlOonnOt£ ohio ... H~", Atv etvGt o16AOU napabo~o va auvaVllloet "KOVf..IS avnnpoownou£ Til~ ro.;\'\tKI1£ 'ETalreia~ 'twv 'Iv61WV 0'£6' K6vnf,. ~Epxetm Kat autJ) va. tpopTb)Of..t 1 ouc.>S Ka.t 01 oAAe~ eTOlpEie~, ta aOI1Jlt:vtO «mao'rpa» (nl nOAH! voptOpa.TU 'rGw 6KT~), nOD dVOl imopaiTn1'o Vla TO e]Jnoplo Tn~ onlY .. An{.) ':\Vo.TOA11, Etvm i::roqm, av KunolO£ raAAo~ E}Jnopo>;.; Tt1£ rrpompi.pt:l m.6.~ 01pa, va TOU OWOE.l aj.li:o{,)~ up6£ ttOfPAllon }.ItO ouvaMoypanKJ1, I1.r\npunta (fr6 napkH, rWlt op(,)~ 6 Picot de Saint-Bucq TO opvd'tat; MI'J.nwi; ytOTl lXEl AOYOPHlOV0-US pt TnV 'ETOtpElO 'twv 'IVOIWV Kat otv i:rnSu}lEi vo. j

j

aVUKOTCi.pl.1 nOAAt~ unotJeot:t:; }.laO;

Ml1rHv£

ytOTl Ot MaAouivOl Koi n "H }lnn!t}~ Ylo'ri n U:paC1TW

iTOlpEiO 1"a nOVE oav 'r() oKuAo pi. Tn ya'tu; i::'fOtp£io lXel KOK££ UUVti9Elt:£ (joo\' utpoplt nlv KOVOVIK01'nTO TWV nAnpwllhlv tn~; Aev £XEl unpo.oiu! 'EK£.ivo nov eiVUl BtBclto, dVal OTt 0 Picot de Saiut-Bucq e£ap'rcnUl cml> Til\, tnIAo)'!l TOU aVTOnOK{ll'rii. TOll, [Hi cvnv Kupt(,:)~ A6"yo. nov EXt:l i01.aiu:pn Ofl}loola J':ui £IOU 'tov uvolf'tpet Kat 6 10(0£ ot KUnoto dAAO ypappu: .. To Saint-Maio btv dvm, on{,)~ yvwpi~E.­ n:, Tono£ ouvoAAuyWV»ll. TIoAuTq.m emmlJ-I
no. pta (pippo., etVOl naVTOn: evbwtpepov va £XEl TOU£ anoKAclC):TlKOiJ5; at apt:CHl £noq>n pi; ta .(J£yaAO Kt.Vtpa OUVUAAOYWV, AUTO i.nnuyxavouv 01 uOt::Atpoi Pellet ano 10 ,\lnopvTw, oro\' b Pierre Pellet nUV1:pt:U£TGt TO 1728 ni Jetll11w Nairar:, Tns OlJvor;opou!;, j.lt:o@ TWV onoiwv tpx£:'tat

159

'H

OiKovOj1{a dUet'aVTI OTl'~

ayopES

Tn~ onoios 6 dOt:.~({l6!; Guillaume eo. c.tV(U aE At yo 6 avnnpoown6£ TOU~ OTO ..Apmepvrop: OYOV KaY' i.~oX11v OUAUD!l epnoplKo TOno':':. Etvm eUKo-

AO va 6pd KOVei£ eKei O,Tl ijJIIopeupa,-a xpeta~tTat Kai va TonogeTIlGtt TO. peTpnni TOU KCAUTtpO (trIO 6noubimOTS dUoD. Mnopet enian~ va 60veton:i £Kti pi: TOU~ xaJ-lnA6TGPoU~ TOKOU b TilS Eupwnn£. 'Ano alJtOY T(') bpaot11plO tono ouvo.Uay{;)v, not ouvotetGl pi: OAOUf. TOU£: UAhOU£, pnopd «veTO v6 pi~el TO pnOAOKt, va e~unnpf:Tned 0 iotot; Kat va i:~uIInpe~ T110et Kat iiA.Aou~, (u<6PH Kat nAoumou£: 'OAAavoou£: £)Jnopou b . 'H ilha aiTio npOKQAe:i TO. i610 ano,-eAEOpU'fU. 'H 'ETmpda Marc Fraissinet ana Til EEl" dXe on} 1778 TO imOKQTO:O'fnpa ,[11S, Fraissinet Fils) ot6 "Apon:pYTUp, "ETOl, o'[av TO OAAOVOtKO IIAOtO Jacobus CathariIlit) enav6phlpevo ano tov Cornelis van Castricum ano TO "Apon:,pVTapl qnavst OUt .EtT TOV Not}lBplO 'fOU 1778, 6 KQn,gTavlO~ 'lOU S. Gerkel ihav ouorufl£vo!=; ano TI1V 'WIUKil. tpippa Fraissinet tJ , Mt:1:otpepel 644 «KoAa9m» Konvou llt npooplOJ.lO to llOVOIIWAlO, TO onoio i1AnPWVEt opEaoo<; TO vaUAo, nou avepxeTat a'f{~ 16.3'5.~ A{ps~. 'H C;:m:OU}lt:vn unnp€Gia ano 'fOY 'OAAuvS6 i;tpoflAtOTtl dvm anhll: ta xpnpQ't:o ano Tiiv emxcipnon va TOlJ «napaboSoiJv GUV'fOpGn, 'AVT' GirtoD, n a'fuxia eEAnoe : 1) 0 Kant:HIVto~ Gerkel va tprnon:.uget Ttlv. «eVToAilY 'lOU povom.v~ hi.oD OTt.)v OIKO Fraissinet noD TllV donpaTtel Xwpi£ Ku6uottpnon, 2) {), tpippo Fraissinet Fils TOll "Apm-epVTQP va xpeWKOnnOel: onl TeAn TOD 1778, oupnopooupOVTOS; onlv KOTO(J'rpmpn TIiv 'ETatpeta Marc Fraissinet T11£ LET, '0 taAoinwpo£ 6 Gerkel epUAEKEtUt at Clll{QOTtKOU h ayWVeb. Ke.pbi~el KUt PEta xavel TO. tHOa. flPOOKPOUe.t onlv IIpmpuvli KOKomotio TOU Marc Fraissinet Kat - (>Xt AtyOTt:.pO - aTi~ imannoets; tci)v nt(IT{.)1'(JV tov nT(i)XeUoavto~. "OAOl pa~i n. 'Ana TOV 'AnplAto TO-V 1776, OUmoottKa OHAQOn pi: TOV nOAEJ,lO til~ 'AYYAiof, Evavttov 'Hiw arrOlKti;)v TI1£, 11 6td1Vns ~c!)1l, apaUPWV£TQL 01. i:.natpi:~ pi: 'rnv 'ApepIJ6~ ano TO "Apotepvtap TOV Kepnu-

vo8oAet gewpWVtus DAn auto.

]60

w~ J1apaAoyLOpoU~.

«T( npOKEltol va OU}J-

.~

lplIJJIWlIO U~, imt1upn .Jeil/1 PeiJel (inti TO AillOf)l'H.J {i/i'l}. (A.pXdu nit,' fU;Pl-

lpLpua::,' l1J~ Ginmcie),

Bd; "H bE. Oil Bpei iKQVOnOmnKu cpBaapu'fu Koi vo IIOAl KUlvoupym KOt1t:UTCpnan ii,' OY nupe[ ypuppono nhUpunta o'tb Mrropvn;" tl 'fb flupio\' t;OTU> 1\01 imo T6v iOXIJP6n:po napaYOVlU Ttl~ .\tup't1VttWS;, uim! Qt.\' yiVO\'lm oXc:bbv nou8£vo. OeKto. dt o'\OKhnpn TtlV EupC:mn Kal KUplO~ oibE am') nov 66 pnopouoE YO nopet Hi XPtlJJoni TotL J'vluKapt. (lV ]Iil~ on:iAet KHVtvu £Pl)aollo uno tKt:l, va pllV t;tVQI Thow il nr.pin't
°PUTlKO. Tov 'OKTwl)ptO TOU 1729 h (anon: EYKU'{£AElfle Hi¥ Kupuipu TOU vaUTlKOU onlY unnpeaiu TilG 'ETu~PetOS TWV 'lvoH-;;v yui va yivet TUXOOlWKTt1f; £pnopo~) b Malle de la Bourdonnais BpioKt:tOl OtO Pondichery. LKi:qiTeHll va topum:t E.KEt IJla KGlVOUPYlO e1ulpda IJ(l~i Ili tpL~ou~ oub '(0 Saint-

Malo nov £lxc.v onpwupYl1m:t i'ion pta hepbppuGpn hmpdu, Airroi ea TO. KeqH1Auta Kat 'ta i:}JnopeupOTO nno ea xpncnponmouv'TOV o'rb i:p:nbpm T~V '!vntwv ii OTl1 .1V1bKO Ii ott1.V MrlUTaom n 0',,(11 MavL\a 11 aK6~ 110 KOt OTtlV Kiva. flo TOV t:navarroxpwp6 TWV Kepbwv Kat l~V Ketpa.~ai­ <.}v noD eixov XPtlOlpOnmnOei, i1 q>ov'roaia oev }..dn£1 uno 'rOy Mahe. 'Yrrnpxe 11 eqmouX0011KJl .~uon TWV YPUPPOTlVlV eis: btOtUYl1V T11£ 'ETOlpeias TWV 'Ivbtwv ii rroAl Jl OVtlKQ1uOToorl '(ou~ pi. E.11nopCulloTa (0£ t:vav ano TOlJ~ tTa{pou~ 'fOU not) unUAU\CUV '{ou, GTeAVEl 700 nOUKO}lWa uno {VOlK'" AIV6 : «ai-v imapXE.l KQvtvO"£ KtVbUvo£ Ka'raox£ml~" OtEuKptvi'CL Ei:poupt: OTt ctv npoKettul YUl to "'Xpcu)10T1010. tH.paOpaTO", not) n'ruv anayopEuptvo TtlV enoxil i.KelVn ani ra.\.Ala), "A.\),n Allon Il'tuv va. EprHOTeUTOUV pta nOOOTnTO Xpuoou at lvav KUA6BoAo KOn€;TOYtO tprropu(Ou I1Aolm.: nov tnto'tp£t.pc, 0'01 fOAAia (evo~ tponoS' YUl v6. PI)V nAnpwvouv TO vutAO, naAan!} 2,5% m:pinou OlKOVOpial Kat va. lxouv thot eva CI1mAeOV KtpOOb Ti1b Ta.~n~ TOt) 20%), 'AVTtSeta, 6 Mahe aiv etVQ1 iv8eppo£; unn(rrnptKT11~ til~ i{btpAnanl,; at p6.vnu, noo nponpwv'fut uno nOAAouf; "AYYAOU!'; KUt Eup~H1QiotiS l~lV 'IvO\&v . .Alon "ua~ OPOAOY&! ott bev E.tpUl trrapK6~ yv~oTnb hlO'r£ va EJll"llOTC:UOpat TOV ea.uTo pou, oun: TtWO BAaKa~ WOTC va epm.CiTe.uoPUt i:Ba~ov

ow-

161

'H OiKovopia QnivQvn

(jli~ av()pi~

TOUS:: i:nayye'\Jla:de~». 'AcpoD n:'A1KO otv OU01:'llVetot it KatvOupyta Etat-

peia, ,,[O'T£ 0 Mahe £nWtptxpE1 yui Aoyapwop6 tou OTI! raAAia 'Ta Ketpo,!\OHl Kat Hi tpnopc.:upuTO nov SpiOKOYtOl povti~ct OpMo; yi' mho va tmBt&aon:i ot noployoAIKO nAoio, }Jt oKono va UlaOe1 A1pavl OTll BpaslAla, onou 6ptO}Jtva npo"(6v'fo 'r(;)V 'lV01WV Tl(.)AOUVTat pi Ktpbos_ rc.:yovo£ nou pa~ oeixvEl rrapepntntovTMb ott 6 Mahe de la Bourdonnais l:Xe1 \p[Al.e~ Koi 01aouvotot:1I; 0' autll TflV aKTtl trl~ Bpa~t~ Aio~ onou i:peve Kai 6 lOtoS_ '0 K6011()~ YHi TOUS }.U:yOAOUS TQ£tOt(;nes, ampS Ql.JTO£) tXEl yivet eva XWPlO oneu 6 eyas yvwpi{p TOY aAAov. T6 ()qnpo 'EYXe.lp{OlO TOU Epnopiov TWV :AvaToA,KWY '/VDuJv Koi riiS Kiva5,\ lOU KonetUYlOU Pierre Blancard t nov eKo6enKE <no TIa.pim to 1806, enLOnpatV£t to inlKepoe£ natXViOt noD eKuvav aUore 01 raAAol elJnopot~ 01. bnoiol :rhav eYKoTeOTJlpeVOt on} Nfioo tiic; rUMio£ (ot6 onllQ)tVQ vnat "AylOb MaupiKlO~). nAOUTt~aV <JUv11Sw£ KUpiwt dno Tl£ illlUpeaiE:£ nov npompcpav. 6X1 Bt6ma XCi)piS OiKOVOPIKO C){PUOS. OTOU£ "Ayy AOU£ noil .rnav tYKOTemnpevOl oTiS 'lvoie£ Kat ent6upouoav va tna.-

::

vono:rpioouv OtoKPl'fIKO aTt1 xmpa TOtlS Tl£ rreptouaie£ nou antKTnoov m:.:pta06H:po n Alyon:po voptpa. Ot rUAAOl lprropol eotvav O'foU~ "AyyAOU£ '<TiS (H)VOAAOypO'ttKi.S :tOU£ nOD dvat t£o!.pAnttef; OTO TIaptOl }It e~6.11nvn rrpo9E;Ol-lla. pt .UJ..111 (}Uvo.~_A(!)'paTOb 9 \flpaYKwv lliV rraye6a pt TO aotpO, npaypa nou 'touS t~umVQAt?:e OTIl pounia 'tflV npn 1:Glv 2}50 \flPOYK(')V~('" (HI tppaYKQ Kat 'to eKUTootu 'tou tflpaYKOU beixvouv OTt 6 Blancard, noD ypcupet K01:a TIlv tnoxu TOU NunoAeovta, peTOTpenet ot ouYXpovo voptopu TiS ouvallaye£ TOU nponyoupevou aic6vo). Airr££ 01 ouvaMuYllaTtKtS oev tKOtOOVTav eT01 YHi 'to TtnOTG; aAAa OTnpt~oV'(ov ani Kf:pOn TOU yaAAIKoil EpnopiotJ OTt£ 'Ivoh:;;, Ktpon nOD tnavanoTpi{ovrav opo'\6. Ola xtplO TWV napt?:lo.vc...W 'tpant:~trwv) Ot 6noiot otU 00vexeta t{;mphoiiouv 1'1£ ouva.\AaypaTtKt£ nOD eiXav rrapaxwpnOei OT01JS vAyyhOUr;. rIa va KAdaet aUTO ,.6 KUKAWPO unep Tffiv tpnopu>v '(ns Nuoou "fns ra.UiQ~) inpene 01. "AYYAOl va pnv pnopeoouv va x:pl101pon01UOOlJV 10 OlKO TOU£ aUotnpa YUl TOV enavono.'tplOpO twv K£tpahoiwv. "Enptmt TO epn6pto t{;)v o'tul-mwTffiv iVOtKffiv Utpaoll01:uW, nOD aOKouoav 0\ [aAAol lpnopm, va. BptOKetat of: KOAu KutOotaon Kat KUee tpopd - at i:pnopIKO Kat ouvalv\aypUTtKO tninebo - it pETotpOnn TWV POUflt@V ot AlPES va yiv~1:ot pi: KahO\)£ opOUS ...A£ dpaon: O}1ros OiyOUpOl OTt enaypurrvouoov.

'Ii epnOp!Krl

(Jvvepyaaia auvulloyt£ Tt:Tpny(j)vi~ouv '[()V KOOpO. 'Lt Knee &lOo'l.'ailpu>on, oE KoSe o'fuon, npinet va 'f!I'lVTUOTOUpe, eYKUT£otnpevo Ii flepaOttKo, KUnmov ellI10po. '0 POAOS '[OU Ko90pisetat anD 'fit aEon tou: «nt~ pou nov dOGt KUt eo aoD n~ not6~ dOQl"_ ..Av n nJxn, n KAnPOVOptCt n KonOlo "'ET01 Ot

162

,, .

, 'H OiKlJVopia

anevavn uriS'dyapeS"

tn~

poipas 9tAnoQv 6 Clemens Korbler) opao'nlp1.o£ 1526 l,)S '(0 1548, va i:YKOTOOTU9Ei: 01<> Judenburg 'tils; '" Avw L:TUp{U£, TOTe: rrptrrEl Kat va epnopeUETOl T<) oi6npo 'filS I:tupios ii TO CtTOa.Al TOU Ledben Kut va (mxv6~el OTiS Ellnoponavnyupet5; tou Linzi~, oKnprruvtBaopa

Ellnopo£ an6

to

"Av dVOl peyuAtprropos Koi paAlO'ta mn Mao-oaAta, ea iXEl va tntAt{;cl

£ tAeyav t(ClnOTc, «oAa '(ou "to auya 0'1:0 15m KOAUSt»; "H pnnw£ irrEton elvat QVaYK!HJpevOf; va iKpc'raAAsu'tei nAill''''' oAe, Ti~ 6UVaTOTnTeS (nou e!:at.}\ou oev TiS lXc. S\flEUPEl " iO.o£) ni crnypn noil nepvouv ano pupoota tOl); "Eva ]lova anD auto oev eci 8q>tavc YlO va TOU i:soat,paAlaet 1'6 emOupuTo entndSo {;(,)nr;. Alrnl n '1110AUlltpeto" elvQ\ i:£WYC:Vll£ Kat oq>eiAetal ani QVoE:napKll lu:yi;9n till; o·uvaAAayn~. "OIlW~ Kat va EXOUV Tli npaYP£: l:tnXOS Alovon{')Mrr:ii~ (no. tmAoyn nou

MapnvhTay nUl e1Xav fle.ptoUOtU, olQ1:petporuv <tpt pOUXAtaO!l~Vo aAeUPl ana pi{;e£ PQVI0Ka~, pe ~uvl(jpevo Kpaoi Kat £ava~eOTal1tvo POOXUptlllll, To 1718!', tntaTptlp£l aT6 Mnopv'f(~ Kat OllVETQlpt~£Tat pt '(ov aoeAtp6 tou Pierre, pEyoAun.:po

'rou KOTU QUO XpovtG, .0 6noio~ eYKu9io'rotat o'rn Mopnvhw. npOKE1'rm Yia pHI £'Colpeia pt eAuxtOTo K£tpuAatO Kui anOKAetOTlKO OKono TO Lpnopta aVapeaQ Ot11 MapnvlKu Kai t6 MrropvT@. Ka9i y of; ano. '(ous QUO 6.5€..\tfJou£ Kpu'rclet pui ano TiG UKpeS TOU OK01VIOU Kat ndve: KOAU @S Tn onypn nail {;£cmuet 1,'), u:paona Kpian 'rOU auotnpo'w£ 'rou Law. «MOD enlonpOtVete, yputpE.t 6 e{;0puITo£" OTO vnoi. ott eipoo'tc naVcuTuxet£ nOD KpatnGnKape Kot 'VeTO!; XhlP1.£ C!I1b>A€l€£. "OAot 01. iprropOl epyQ~ovrQt pove tni mO'r~oet., (8 'IouAiou 1721)$11, ""Eva pnv(J apy6tepa., OTt£ 9 AUY01JOtOU JI!: .. TInpoTnpw (dvm naV'rOT€. 6 Pierre noil KPO'rUEt T.lly neva), TO i&to ~Qtpvtnoptvob pt GaS) Til Aen}.I.aoia ms; falllobl Ka9wb Kat TOV Ktv6uyo nOD OWTptXEt Kavd~ va xQ.at:t T!lV neptouota 'lOU OTO o.4'eoBfioe. EiJ'fUX(;)b nOD e'ipaoTe oe ei:on va ~enepQOOllpe '(flV KOToa-Tuon KQAU'repa au6 dAA01J£, pe tn ote~o8o nov £11t:i.f; OlQ6tTOiJpe 0' aiJ1:n tn X~­ pa (MOPTtvh{o). TIpene.t YO tUl01W{;en: vel pnv KpO'fo:re OUT£ xpnpata OUT£.

163

J'ZtZIb J"..-oja& Jc.

Ia:.JUlru:

' (3 I

r

AbM

~

,.,.&~,

,

----

l'tl11OpVTW: tJXi6JO po nl;- Place ROf/:Jlt:' cin6 TOV j, GabrieJ (1733). C.4.pX£io Tn£; rr€pHpepefDf; Til£; Girolldd. KdrUJ, Jl aUl'};;POYll IlAatda .'[pI1ponompiof), 1'6 KOPpel'o Kpdol1COo fje~1(j xGrQXUp4Jt1IlKE OrOl" Jean Pellet ora 1743 {jinAo ani aton nov nnpe 0 Tp(ihssfl-t1~, Pierre Po/i{;unJ. (KArai B. Beau;ard).

164

,

'H

OiKfW()pia

anivav-n

OTi!,;

ayopc!,;'

ypappQ.nu». Me buD A6yta, va otonpaypateVC1:Ol povo epnopeupu'ru. Oi aOEAqloi Sa napapt:ivouv haipm hl~ TO 1730. ETn (Juvtxew eo. OtUt11pn-

(JOllY tmxetpnpOTtKes axtoeu;:;. Kai 6 iva::,; Kat 6 allo!; yivoVTUl YW;}OTot ano nl tEpomto KlpBn noil 0UYK£vTpwoav KGt nOll Kpu60uv pi neptooo'rEpn £1 Aly6tepn lKuvotnta. MeTa to 1730 nopoKoAOu90up£ niv tllITOptKIt 6paOtOplOtrttQ. POVD tou tv6s ano "rou£ fUJO) Toil nto pu.poKtv5uvou, TOU Jean. A1JToS, pEt6. 'TO 1733, eivc;n apKcTa llAOU010S Baoi~eTQl ot noAuaptf)lloub nopoyye.\..lOo6xou£ Kat crt «KoneTOV10US OtaXetpW'Tes." TWV j

nAol(,)v nou '{untKO

OtUei:.TEt. "ETOl

rTAOlOU1.

8ey tOU

xpe\(i~etat

T6 nAileo£: lWV i:pnoplKLlV

nAtov KanOlOS i:taipo£ at

TOU oxeOEWV

Kat 6 Q,Pt9p6S

r&:.v imo9i:oewv TOlJ £IvaI anAn EKITAllK'nKOS. Tov 8AEIIOUPE E{{>OIIAlOT:r1, "U::yoAtprropo, xpnpanonl, aVaAoya pot niv nepinTwon, YUIOKTnpovo'J rIapuyU}yo Kat Elmopo KPOOlMV, el008up.uTia. Tov BAinoupe va lXel 010QuvOtOStb pi Tn MapTtviKU 1 'fOV "AylO iiopivlKO, t6 KapOKQt;. 1:6 K6VTl£. Tn BtoKu'iKfl., mv Bayonne, Tnv TouAoil~n, ni MaooaAiu 1 TIl NnV'tn, 'Hi POlJEV, ni iilennn, T6 Aovoivo, TO ...Apon::pVTOp, TO MiddelbOUl'g, TO 'ApBoupyo, tflV 'IpAavOia (ytG 'Ci~ dyopes ot noot6 POOxupt), Tn Bpt:Tavn (yt
Tfl~ Poutv_

oUIAn

nc;ptouOia (01.()'U }(oi <> Pierre PeUet, lrrion~, nAouno-£ }It tKaToPJ:HJplU, ClV Kat, oe.pvo'U:pO£: Kat OUVe'CorEpos ano TO ptKp6n:po OOEAtp6 tou, neptopiotmn: onl bpnOTnploTnTo toil etporrAlOTJl Kat (HO anotKtaKO epnopto) onptotJpyilBnKe xupn at pta oiKoy£V'£lOKll £TmpEin. Kat 6 Guillaume Nairac! aO,£.Atpo£ Tit£ veapfu; yuVatKOI'; nov nav't"peUTnKE 0 Pierre Ota· 1728, ulliip~e 0 avnnp6ownos TWV QuO aO£Atp(;)v OTnv ayopa tou "A}JOTCPVTQP-~l. Ka9w.s TO tnaYYCApa TOU tpnopou etv J.1I10pOUOE va. Kavel X6)pi~ Eva 5iKTUO allAwv unaAA.tiAwv Kat GlyoupMV i:Taipwv, n oiKoytVtta npompepel £vTtAet ou)(Va Tnv DID enl~nToupevn Allan, ahAo Kai 'fllV nto tpU01KU. NO. Aotn6v 'Cl OiVel a~{a otIlv t(nopiu TWV epnOptKWV o[KoyeVE:I(;)v, t~ioou OU
, ,

epyacries

TWV

Louis DermignYl Herbert Luthy

Kat

Herman Kel1enbenz

imoTeAouv pta KaAn 6.n66el~n. Ka9w b Kat TO BlBAio TaU Romuald Szramkiewicz, nou lu:.ACTQ KUTa Tr1V nepiooo ins 'YnaTe1U!; Kat tns AutoKPOTOPlU!'; TOV Ka,-oXoyo T&V peAWV 'rou ft:VlKOii Eup6oUAlou tii£ Tpa-

ne~a~ Tf1S raUtat;ll. rIta ouvapna.OTtKfl 00 ihav GKOpa n npo'iOTopia 'Cns GUYK£KfYlpivn£ lpdne(o£, t&lv oiKoyeVEtb>V nov TnV lopuoav Kat ot onott:£ qJUiVEtUl nwS oUVbi:OVTQt OA£~ fi 0XEDbv oA.(;£ pi. 'fO A.euKo ptTQ.!u\O Kai niv. ionOVlKn 'AIH::PiKli. 'H OlKOyeVi:lUKn Aucm oev dVQl tpUOlKO 11 POVQ01KIl. KaTO: tov 160 ai~­ va, oi Fugger ovi:r.pt:~av ot npoK'ropq;, (mAou!,; imoAAnAou£ oniv unn~ pEoia TOO~_ Elva! n CtVUYK.QO'nKl1 Allan. Ot Affaitadij.J, nOll Kotayovlav clil6 ,[[lV KpcJ-I0VQ; npOTlpllOGV, i;AAEhpet QAAhlV, "0 ouveTUlploTOUV pc UnOKQia(J'CnpuTu 'fonU(b>V olKUlv. TIriv ana GilTous 01 MtOtKOl eixov ontJlOupyl'lm:t f;v(l mklTn}lo ()llyn'rrlK{~)v'~\ PH"OK1VOtJVE.l)oVTU~; yo. 'fi~ anuA~

165

'H OiKovopia anevavTt OTi!;

ayopt~

ACtSOtiV ana eva anhO ouornpa AoytOTtK(bV eyypatp&v 1 av it ouyxup{a 1'0 EneBuAAe. "ETOl YUI nopuot:tYPQ pta. TonlKfl xpewKonia Dev eo. crnBapuve oAoKAripn 'fnv tntxeipnon. Me 'to ttAos TOU 160u at~va, n::ivt:t va yevlKeuS£1 it npopflgewt oUOTnpa ElJKUpn'[o, Aty61:epo OUIlGVnpO Kat I1tO TClX"J- yHl tTmpEi.e~, ilia yta apotBales unnpE:aies. Mui llin npcrn:rtKll nou yevlKEUeTGt etvat PHl voGa popq>tl etulpEia.;, n participation (<.ruPP€t'OX:6.), OU1Y anoia 01 EV01n '[fib (JUPtp(')Vto.~ Kat Tnb epnoplKii£ cruvep~ yuoiab • anarrel 'H1V ntOTotn'tG., '[flV npOO@fl\Kll tpnlOTornJvn) Tflv aKpt~ Beta, TO oeBo.opo T@V £vroA6">v 110V ixouv ooasi. 'Ano EKel nnya{u lwi K"nOtO sllios tl'nOp'Kfl$ t'tOU< AU'Ul elvQ! it ntb «aupBIBacrnKil» OU~ vat'n Auan nOD npo'tdvouv, «pe okon6 va }lllV nopaoTei QVaYKn va ypaq.oupe crt KanOlOV Tpho yt l UUTO to Sepa;!. 'An6bEl~n on at pui un6geon (Jav mh:n tb@, n epnopIKn allnAt:yyUfl UKopn Kat otn POtleV, pt:'(poflos vnep TaU tpnopou uno TO "Apon:pvTop. TIptrrel va pnopelS va epflloteueoal, va at imaKo-uouv. '0 Simon Ruiz) OTti 1564, 6taOtn:t ani I:e6iA..An evav npaKTOpa-, tOV Geronimo de Valladolid, onwoonuote nOAl; nUl veo (UIO mh6v, uAAa Kaonlltovo51) nnw£: Kat I:> iBtOlf;. 2atpVlKG, GOLKa Ii OXt, () Simon Ruiz 9upwvet Kat Kpu. "EvaS 5eutepo~ npaKTopa~, eKeivos nou Mvel TiS nhnpotpop{es OTO atpe~ vTtKO, £iJ"ruxn~ pe TI1V eUKalpi.u nov toil 56SllKe, otv otopO(i)vel TO: npaypOTU, avtigeTo paAlOTa. '0 Geronimo t{;atpavi~ETat, x(,)pi.~ Ina va neptpEVet, ytati n ao'[uvopiu 'rllS I:eBiAAn£ BpiOKEtat OTa ix-vn TOU. 'MAO. ~a.­ vaep:tpavi.{eTOt Aiyo apyo'repa OTn Medina del Campo, yui va. neael aTCi n65ta TOU Kupiou TOU :KUi. va TOU ~nTnOE.l ouyyv<6pn. Kuta aupnnllon 1 otaf)a{ovroS J tavaBpilKO peoa ae Eyypmpa TOU 1570) TO ovopa TOU Geronimo de Valladolid. "E~t :XPOVtQ pen} T6 yeyovo£ noD avutpEpOnKe, cytVE. fura~ ano TOU~ eiotKollS ot6 AIV6 J{Qi polAlva ut{)QopatQ eprropou!; Tn;; EeBL'-Ans. 'THTOV alyotJPo on m1TUXe; Aunt n ptKpOUnoOeon, QV Kat Xb)pi~ va oivet Ae.nTop.epeu~~, ptXVE.t UpKeTG ~U)npo tp<6~ oto BaolKo ecpa

"~-I

j

166

I, ,, ,

'H OiKDVOpia anevavTt atiS dyopeS

Tn£ epnlOtoouvn£ rTOU evas ipnopos EXet to olKai.oopa va anUt1:naet ana TOV npcu('{opo TOU ti ano 'rov tTuipo 'rou ii 'rov aneoTuApevo TQU. I'l>tJlT~el Anions TiS oxtOEts avapeoa at KUPto Kai unnptTn, Qvoo'tepo Kai KG'{wTepo, nOD lxouv Ko:n '(0 "tpeou6apXlKo». "EvQ£ Ta.,\Ao{; an~(}TaAptvob' oTi b apxt~ G.Kopn 'tOU 180lJ ui~vu: ptAael yui ,,~uy6») yta «A~ouoia» EK ptpOtJ£ T(;}V Kupi(1)v. Xa{pe-ra.t be, ylU'ft pOAtS KOTo.q;epe vo. TOUS ~eq;uyet3f.. To va EXEt KUVet£ epnto'romJvn, 0,'(1 Kat QV oupBei, ntav t?;ioou () povos '(pono!) YUI TOV ttvo va OtEL06UOEl 0' aUTo TOV napufiAuvnnKo KOopo tfi~ .EeBiA.An~ piell) 8v6S 'tphou npoownou. Autos ntav () p6voG TpOrros va OlJPllE.TGOxet KaVelS AlYO apy6tepa ota KQvtt~~ n6An naparrAQvn'ttKt1 Kat atrrn yta tou~ tOIOUb AOYOUS, Ot'(l Kaipm EPllOptKU KU:KA6>paTa. np6s TiS 'ApeptKts, noil UVflKOV OXe86v onoKA£tottKo ot 'Iorravo-u!;, 'H :EeBi.AAn Kat '[0 KaVT1~, npOyeq>Up~paTa yta 'rI1V 'ApeptKn, eivat n6A£tS t:ex@pIOTts, 1l6A.et£ TOU OO.AOU, 1ns ltml'[n~, TOU ouvexou£ epIImypou 'Coov KOVOVIOPWV Kai ThlV TOntKWV apXhlV, nou nollb; tpOpBS ytvovrm Knt owtVOXE£. Etnv Koplha OP"'£ mhiis TiiS OHltp9opilS UnaPXEl avapwu crt epn6pOUb eva etDos "v6pou Tfib ouppopioS I " onoob unapXel KCtTt avo.Aoyo lzvCtlleou 0,[0'6£ o.An'[e£ Kal (JTOU b a.Iguazils 'rfie; ouvoudoS Triana Ii TOU Alpavlou 'rou San Lucar de Barrameda, aurou;;; tOU£ QUO tonou!; otJVCtvTnons 'roov >Iono.vGw ann'C£6>v{i)v. Ato'[t ttV 0 ipntO'[os 00.£ UV9ptMIOS oae; npooto£, eoo!;t TOV ~evo ii-mopo, nou exe-re: OilV va 1\£Pe navTo dOlKO, n

uno

auo'tnpo'tnTu ,[Mv VOphlV Sa eneq>Tt: naV6) Oil!; Kat povo miVhl oOb, XhlpiS OtKt'O. 'H nepin'r6)on optvS autn ihav IIOAU on6:vta. Ol 'Olluv50i (ana TO. tthn '[oil 160u ai61va) xpllatpOnotOuv eUpUtuTU Kat att],J(')pnTi tV£1JOw,~ vupa Y1(1 va If'optcboouv 'HI tpnopeuponl TOU£ at ionaVtKOU£ cnoAous Kai va dcrnpal;ouv to avriTll'o ano TllV 'Al'eplKn. "OAOS " KOOPO£ yv",pi~el, ("0 Kavn;;, taus metedores (nopel'eis. AUepepnopous)' QUXVU dvm lJ€OptVOl eUYEvd£ 110U elvGt £iOlKO{ aTO va nepvQYE: Ao9pala. mCuce!;; f10AUnpr.lV pe1alloov Ii nOAuttpO uneprrovna tpnopeupo'ta, GKOpn Kat anA6 KalIva . .atv .KpaTOUV PU(J'rtKO T6 tnayyeApa TOUS. PlqJOKlVOUVot~ YAEv't~toe£ Olav TOUS 6ivETOl n EtUtUlpia, oaK'[uAOOEtK'rOuptvOt ano 'rnv KaAn KotV6wia) crUppeTeXOUV nAnpoos ot e.va (JUOTnpa onOD BaOtAEUEt n OAAnAEyyUn Kal nov arrortAEt TIl-v navonAia nis peyaAn~ EllnOputiis n6Anb. ntb anpaVT1Koi OKopa etVQl oi cargadoretf'J, 'IanaYOl ii nOAt'roypaqmptvol, nOD tntB1Ba~oV"(Ul pt t6:. tf'op'tia noil TOU£ epnWTeuovtat ot6 orOAo rwY 'Ivot&v. '0 ttvo£ E~ap'rii.'(Ul anD TnV 'tlplO'fnTO: 'fouS.

se-

A.iKTua

j

iAeyxO!

Koi KaTaK'f.tiatl~

n epnoptKn

aAAnAcyyun elva{ eva dtio b TQtIKfi£ aA),nXeyyunbl av'[oYhlYlOp0-US emo 0.'(0110 ae atopo Kat ut<.opn rreptcrOOTepo Qu6 nOAfi ot nOAn n uno «i6vob" ot "EeVO~", ·H Auwv 1 KUTa "(OV 160 ui@vu} bey ~xet KOTGKTn6et dn6 'roub Aun1

otUY SeBam

otv UIIOKAeiet TOUS; EprrOptKOU£

167

'H OilWVopiu UIIt:VGVrt (fTif; ciyopt!::

(1£1b 'rou£ afIOtKout; 'ff,};" AOUKKO£; ii'l£ <1>.\wpeVri(I~, Tii£ ftvofiu£,It< Crrplv im6 Ti£ BuoXtpe1es TOlJ 1528 nOD eu TOUS anO}lQKpUvOUV), cwo 6pyaVVi}lEv££ QVTinoAE£ 6po.o£.£, KagepHl ano '{{£ onoles ~()D()e w£ "levo£", ~E'rOl, oi tr(IAtKi£ nOAE.l£ 51ooexovTUl it pia tflV aAAn at buvapn, aUnA0}llcmujJEve£1 allo-

«'!TUAOU£" £llflOPOlJ£,:, oncut; >..tyt:'Wt noAll anAoIKo, a)v\il

n: OtQ:qlWVWVTO£ :Kat o.Uon: aAAnAOUnOOTnPl~6pEV£S:1 aVOA-oyu pi nlv IIepin'rUlon, Evavtiov TWV iiU(,)v. nptIIel va tpaVTOO'rmJpe (IVitS Ti£ 6].16Des i:pn6pwv, lla~i llt TOUS ouyyev£is TOU£, 'rouS tpiAouS TOU b , TOUS unnptn;~ TOUS, TOUS aVTlflpo('H6fIOU£ rou£, TOU£ AOYWTt£ TOU!;, T01J£ ypotp£\£ tou£. "Hbn KUTa '[OV 130 alWYn, orav oi Gianfigliazzi tYKo8ioto.VTat OTI] peonpBplvn faAAla, KOTatp9avouv, }la~ 6.vmpipE.l 6 Armando Sapori «can une vera FolIa di altri Ita.liani, altri mercatores lwstrin .". HPOKEl'rUl yu:i KQ'rUK'rnoEtbl tMYXOU£:, yta nOAt'rtKO"U£ nupih!.££ uv aeAETE. KUKAwpota Kat oiK"rua KUptapxouvtut Kavovlxu lm6 iaxupi£ op
I,

lleaV 1'WV 9upiilv, tnv QKpn tou em,,)"[EplKOO epnopiol) Tft~ 'Ianwvias,

dvm n tv KlVnac.l OtKovopio. {J.~ou 'ToD apxmeAayous;:. "Exoupe li:bn PlArmEt yui nlv Tf:po(ynu t{;,cmAumn T6'>V 6uvuivuw epuopuw ptau Kat e~U) ano TnV 'Ivoia, nOAAOl e1vu~ Ot 6tKOi '{ou~ tpant:~he£ OTO 'Ionaxav, 1(0to TO Xey6pevu ToD Tavernier-H , Kae~S tnions m:rlv KwvoTavnVOUnoAn, eno 'Aa'[pQ}~av, (lKOpn Ka1 atn M6OXa. To 1723'15, it YUVUlKU £vo£ 'lvnou epn6pou o"(il M6oXa, PETa TO Bava'fo -'[ou au~uyou Tns;:, ~m:aEt Tnv 05e1O va KOEi ~wvtavn v ETOlpelWV £eonKw:Omc£ Kat eKeivn anO~o.moE va eYKUTO,AE".hpet Tn Pwoia, nulpvovra~ po'~i TO UAOtJTn Tn£", Mnpoo"[Q cr' aunl. 'fJl.vanetAJl 01. PhlatKi£ apxts UIlOxwpoUv, To YEYOVOS au ErruvaAmped OTa 1767», nlO YVUlO-ctl luri CtKOlln ut6 St:oPUTtKll etVCH it etallAu>on oni" 'Iv6iu 'riilv «aniOTLlV,' ii }.10tJOOUApavu>v epnopwv 010. pioou 'rOU 'Iv61KOCi 'OKEUVOU ,W£ TO. nopUAlu Tii~ 'IvOovnaias, Tn 6iKTUo. tou~ eo avtw'taOoi]v otou£ aitpvtotaOPOU$ lWV IIOP'rOYOAU>V Koi Tt~ fHOlo'tn'r£S n~>v 'OhAov&wv, Llilv EU'p~nn Kat onl ME-uoyeto, onl. Avon Kat otIiv 'AVU'tOAl1, navTou 'haA-oi, OuvEXEla 'haA-oil rvwpt~el KOVEl£ wpmoTepn Ado ano tKelVn Tii£ Bu{avnvfl£ aUToKpaTopi.a~, np{v Kui J GKOpU J1f..P1000TEPO, petti TI1V KU~ TaKTflon '{uS KhlvotavnvounOAllS ala 1204<1<>j 'H haAlKn tpnOptKrl Kot6li"[nan ea qnaoEi at Myo 01a IIapUA1.a HiS MoupnS eUA-aOOUS: 'lTUAOl epnopot, VQUHKOt, OUpBOAQlOyp{npOt, e6. etVGl EKcl 06v 010 (miTt TOU b .

'H Ka'taKTflOn tllS ~uan£,

apyn,

,,

lluKpai
,

168

II

'Ynooox.n TaU Domeuk:o Trel'jsial1u, npea8wTIl YlJ!,- B£v£Tla~ oro Kinpot 1512, ano rov Gemile BdJini, (flapiot, AoflBpo, KAlOt Giraudon),

Kll. Elvul napov1es o'riS tllrIOponavnyup';:l~ TOU Ypres, flbn uno To 1127H • "LTD bt:un:po pto6 ToD 130u Qi~vu. KOAUflTOUV lion Til faUia pi: TOU~ ioxupou£ 01K(}US- TOUS) nOD Sty elVUt 'rinoTE: QUO nopa. UIIOKOtuOTllP01U T{;)V lleyaAu)\l hatpct{;}v tns. ¢l~(I)peVTia~. TilS DW1:otVTOQSl TOU M1AOVOU) TitS P6>pnS Kat 1:ilS Be.veTia~_ Tout BptoKoUlH: va. exouv t.YKO1:00ToSei: uTI} Bpe:rOVll «mil TO 1272-1273» 016 Guingamp, o'rtlV Dinan, (nil Quimper, 010 Quimperle, Q'fn Rennes Kai an} l\uvTn C.. ); {no MnopvT{~, o'nlv Agen, {'rcitv Cahors»1", "'£o(')oov KGtVOUpyta ~")lI, OTlI pia pe"TiI nlv liMn, OTtS tlllIOponavnyupel~ tfl~ Kopnuviu£, oro £pn6plO Tn£ Bruges, UOTEpa OTt}; £rOOpOl1UvnyupEtS- 'rfl~ fev';:lms Kui UKO;;O uon;poTepa 011£ nc:pitpnJle~ tt-lnoponovnyDpa~ 'fll~ Au6>v. Anpwupyuoav 1:0 npwTo pc:yOA£tO Ti1S I:e!3iUu£ Koi T!1~ AlOUB(~vos, eo: OUPJlCTOOXOUV onlv i'opuon 'ellS 'ApBi:po
169

'If OiKovop{a aneVGVTl urif;

dyopi~ "

"

, ,;

vUpewv! tv>AppEviwv, 'rwv 'E6paiwv~ TWV IlOptoyaAl.dV o'rilv iOnUvtKll 'ApeptKn. 'AvtigeTu, otv un6.pXEt }leydAo yaAAtKO OlKTUO e~U)n:ptKOU tpnopiou, tK:ros ana toUs Mapoeyle'ou£ GTi:t .MeooyelO Kat lllV 'Eyy6s AVOTOAt1, pe ttatpeon 'rnv KaTclKTnon Tii~ ayopas 'Ins 'IBnplKiis XepoovrlOOU, 'rnv onoin Ot raUOt potpa~OYTat pi: TOUS BaoKouf; KOt "(oub K01:uAOYOU£ KU'ro. TOY 180 aiwva49 , Airnl n pthpta tntwxia 't6>V r6.Ub1V eXEt 'r11 onpaota 'fUS: oTav oev KUptapxEis navw OTOUS MAOUS, KUptOPxeiaat uuo nutotJs· >

01 'AppiVtol Ka{ of 'EBpafm

"Exoul'" nOAAeS nAnpml'Opies yui tous 'Appevtous Kal touS 'EBpalous epnopous. "OXl 6>OTOOO apKeT£S yui va ouvayoulle eDKOAO aDO aUTO TO nAfl60s Tb>V Aentopepel{;)v Kat TWY poyoypatptWV 'fa YEVIKa tOUs xopaKTnpWTlKU. Oi 'ApptVlOl iprropol anOtKlOo.V OAO TO XMpO tfu; Ilepoiob"> 'Ano TJ:1V

Djoulfa; Tny Cmepo.vTll Ko.i ~wvtavn OUYOlK1U tou '!onaxov, onou 6 miXn£ 'Aprra~ () Mtyo£ '[OUS tYKut8o'[noe, t~anAwenKav of. &Ao 'tov KOOpO. ilOAU vWpl£ oteaxw-uv OAOKAOpn TnV 'lvoia :Kat KUpiwS - QV otv uoepe:t\T\pou}Je OplOlltveS fiAnpmpopie-; - ano TOV 'Ivoo Wb TOV r<.'iyyn Kat TOV KOAnO tii~ BeyyaXn~"o. BpioKOVTat opCU£ Kat. OTO Nino, OTUV rropToyaAtKr1 rKoa) onou, OITCU£ 01. niAAOt ii Ot '](mavoi eprropo1.! yUPt) onl 1750, 6QVe\~OVTUt

ano to «povoonipt ThlV KAaplOo-b>V tou 'Aylou P650u"Sl. '0

'APPEVlOS nepVCH::t uK6pn TO. 'Ipa.\cua Kat tpTo.ve1. o'ttl ACton, epJ10pe.ue.TOt tpTnvov'rQ£ uno £Kei W!; Ta ouvopa TilS Kiva b , noD cmtxouv nepHJ06TepO

ana 1500 XlAl6pt:TpU52. Atv '«l nt:pVo.el rraVT(')£. Ka'tO: rrep{epyo Tporro n Kiva Ka{ n "Io.nU)via elvat KAt:ton~b y1' QUT6vS3 • 'EneKTdveTat OpCi>£; KUt 110htOTa nOAu Yhlpi h aTi~ ionaVtKf.~
170

;

'R oiKovapia anivGvn uri!; dyapes

O!l aTnv anepuvrn '09v. 'An6 'nlv nA£upa '(fif; Eupwnns! 6 'Appi.vtQ£ £Ival nupt:lv on1 MooxoBin KUt Kpatutt Tn nOOTa, WOTe va pnOpEt va Q.vanruooe1. ti£ &TUlpde£ TOU Kut va O\o.VepEt TO O:KOttpyUO'[o pSTO{\ 'tOU 'Ipay) n cnoia uno avro.AAnyiL crt avra.lAoyn 01aOxt~el Tn 'pW01Kti entKp6:rem, tpTavet ot6v 'ApX6.yyeAo (1676)" Kal arls yel~oVlKe$ l'E tn P",o\o xwpes. 'ApjltVlOl eYKaalCYfQ.V'tal p6vtllu o'tn MooXXl, llETUK1VouvtC!t peoa OTOU£ a:reletcvtou£ 8po~ pOUS tn£ hlS 'In :Eounoiu, ()nou KOTQ.q>Ouvouv i:I1tons pe tllV npupa.Tt:Ul TOU~ veoe.> ..Allou':PVTull, "Exouv i:tept:UVtlOEl oAn tflV TIoAc.>via, 'Ul rEpllavia K(1{ BeBai6JS n~ tpnoponavnyiJpel!'; Tftf; Acttpias'$6. BpioKOVTQl cnt!;: KaT<,) XWPES, mlvrOl'u aa Bpeaouy "Tnv'AyyAla, aUa Kal atn raA'Aia. L'O:lV 'hoMo. lYKoOiv epnopoov 'rii~ 'AvutOAn£, nou dvat nohu xapaK'£nfHouKn ano to 'rtAoS 'foU: 160u aib>vaS1 • Ill0 rrptv uKopn 6pioKovtcit otn :MaA:w, onot! 01 papTupies J.HAOUY ytf.t «poveri christiani armeni». Poveri orHuooiuIon:, alla. BpioKOYtat EKei "per alcuni suo; negotii. (1552, 1553)"'. Elval aVaYKn va noujl£ on oey ytvovtat rravtOTE OeKtot pe euxapiOTnon; Tov 'IoUAtO TOU 1623, ot OUp60UAOt TilS MaaooAias ypatpouv oT6 BaotAHl napanovoupevol yui eioBoAn 'Appevic.>v Kai noootntl. rpalptnKE yta va .xpnolporrOlneSt «uno GAOUS roas, aoeJ\J.poi epnopot, nov o.vnKt.'[E. ('no levo£" }JOC;U, pt 1:I1V npolponn KunolOu patKflVa, Kon01OU KUP10lJ Bedros, 6 (moio~ (u AeIITOllepEta Bev Sa. OOb ~cu.pvlaOet) dvat ano tllV Djoulfa. To BtBAio avo{yet pi 'fa AOYW '[au Et'Jayyt:Aiou: "Mnv K
171

.'0

':, ,

,

172

'H OiKovopia anivavTt arif:; dyopts

oruepa KUeW:; Kat TO. voptopcrra n~v tpnOptK&V dyop!7>v. ilOtwv ayop@v; "OAl.>V aUTWV Tn!; L~:uon~, BtBma, QA.,\a tnion£; Kat Ttl~ Ouyyapios. "(lis -K(J)vOTGVnVOUnOhfiS} 'filS KpaKo6ia~, 'til~, BtE\>'"Vflf;, Tt1S M6oXCl£) TOU 'AorpaKO:v! tou Novgorod, TOU Ha1derabad, TilS MavL\Q£, til£: Baybcl''fn£, Tn!; Baooopns, 'rOD Xahl:.:fllOU, 'r11S Ll1upvnh.,. 'H epeuva 1:b>V ayop&v Kat TWV epnopl:.:up{nwv Qif!nYl:.:tTat AenTOllepetaKQ. Ta 'fWV ayopoov TilS 'lvoias, Tfl~ KeUAavns, Tii~ 'laBaS, Tft~ Amborne, ttl£; MacfU)sar! TtlS MaviAo£. Me00 {J' auto TOV OYKO T~V nh.npmpopH7)v nov eu Q~l~e va avuAugei eKTEvw£, va m::.:pooet uno T6 :KOOK1VO, nlo napu£Evn etVUl l-llO GUYKptttKn ptA-t'fn tG>v t~65rov 6taPOVllS at btCHpOPES noA.Ets Tii~ Eup~nn£ ii piiAAOV pta neptypc;upii, yepO'ffl Kevu KGt aiviypm:a, tiiS 'AtpptKnS, nOD nOEl (lIIO Tnv Aiyun'fo w~ TflV 'AYKOAU TO Monomotapa Kat Tn Zav{:tB6£In. AUTO 'to }1lKpO Bl6Aio. elKOVa 'tOU f:llnOPlKou KOO}J-01) T(;)V 'Apllev{wv, Mv pas Bive, fIap' "AU aura H) KAE,oi ,ns pu9';'00u£ tfIl'nJXlaS TOUS. 'H tpnoplKii. n:XVlKn TOU nepl0pi{eTat, n:AlKa. OTO va f;rrCltvei ni npnrepnpato niS jlefJ600v rt~h? rpl0v CtoxUEt apaye cre OAt:£ ti£ n~plnt
oev

I

I

i Ato{uvm

n'i~

aMi6aS- 172:

I,

11. OI M.4L1POMEr T{lN APMENJ{lN EMITOP{lN ETO IPAN, THN TOYPKIA KAI TH MOEXOBIA K.4TA TON 170 AI{lNA Aur6~ (; xcipTn!; rlvGI1apwTii iivQ pi;por; j1CWO rou oOlKOiJ OINTUOV rwv 'APPl;;.vi(,Jv c}JI10pwv: rtr; ax£a£l£ pI: Tlhz '08wpaVtKri aUTOKpaTopia - XaAtm, :Z::pupvn. K6.lVara'7fvovnoAa Kai pi 1i~ p(,JmKt~ xCJper; ano mu~ op6pour; rii&' Kaon{at;; Kai rou B6Aya. 'Ana TIl Mimxa, rpdf; 6raopopir; npor; TO Ubau, ni Napl3a Kai roy "APxcirrdo. 'H vta Djoulfa, dnm) 0 'Apnlis' 0 Ml:yur; J1erl:quipE TOU!; 'Appeviouf;, avapeau ani 1603 Kat 1605. ef"DI ro KEvrpo TWV appe.VIGKM\, opaarnpfoTliT6H' itA-oU TOU KcJ0J10U. 'n naAata DjouJfa, arnv 'Appevia, arov '''Apaso/ npopriOe.UOt; TC) pcyaAu~ TCpO TpiipG rot] l:.1-llTOPIK{}U nAtJGuGpoi; Tii&' vias: nbArlf:. ~AS' cmpc({iJ(Jcl on n llQ[omra TOU £pudpou nJ~ vto~ Dj()ulfa EX!:l rn anparJia TOU pcyaAtpuopov Ka! TOt; XDVOpCpIIOpOU. '0 xapTn~ I.pTrQxrnK£ ani; nk Ker8m Kevonian, "Marchands armelliens au XVlle siecle", Cahie-rs du monde- russe et sovietique, 1975. eK1o~

I

I

Kf.iJ.ll!. VQl),

173

'H OiKovopia anivQvn

ari~

drape&,

pu'Co, bn1aon ome liyo eme [loAu 1'n Auon Kat 1'.xlV 'AVaTOAD.! nou £AtyXOVTot cm6 'rCUS tpn6pou~ 'riiS Djoulfa; 1:1:0 Lwow exouv pollov KO'raAf1~et 01:0 ffiJllntpaopa on 'AppevLO£ onllaivEl «pta nOAUTeAeta nopn~6n

Kat apelllOVla»63. TO. oiKrua TOOV 'EBpai6)v tlln6p(')v tfonAfllvovrat) Kat aUTO. tnions, at OAOKAnPO tOV KOOpO. 0\ enl1:uxiq; ,OU£ elvul nOAu ITaAutoTSpeS anD 'tiS aplleVlK€S tItt600£lS. ;Ano 'tn p6>pa'iH.:.rl 'Apxato'Cn'rQ) 01. Syri, 'E6palO1 Kat pn, dvm navtOXou napovt£s. Kan! 'rOV 90 ai~va p.X., tnuilPeAoupevo\ anD TOUS Sp6pou£ nOD avO't£E n pOUGOOAPQVUcr1 KU'fCtK'fnon) 'EBpaim 'f.of; Narbonne «etpl'tloav atnv KavTova nepv~V'tas im6 'tnY 'EpuSpa euA-aooa n ano 'tov nepatKO KOAno»&!. To apxeia twv Geniza0 pas anOKaAUm:ouv napa noM OUXVt, epnOp1Kt, ouvallayes npos OtpV, 'TiS· tpan~lKt£ tpyaates Koi 'tt1V donpatn tpop~v} nollis tpopeb Kat of. OAOKAnpes tnapxl<s", Ot "EBpo.lot tpnopOl otntnpouv E'l'Ol p1a auvexn napouoia ot pOKpoi~va XPOVtKU otaatnpOTo nOD tenepvoUv KaTcl nOhu Tl\V iTaAlK.I1 pUKpOfno1ntu nov (la~ KatErrAnOae nptv Ai.yo ...Ay hlO'fOOO it taTopia Tou b onllel(l)Oe peKop 01,{lpKelOf;) ntwxe tnions 'to peKop 'rpOytKG:ty n'rci>oewv uOTepa (lIla evoo!;ou, .ep1alJf\ou,. 'Ante.Tn ano Tau, 'APPEV10U, nou ouYKeV'tp~enKOV otnv Djoulfa, npoo-qnAn Kui PUO'tlKU naTpioa lOU xpnpatoS, TO '101'''£ {el £"P1£"'lJtvo, "p
tmp<1£tes pe iillouS. 'E~allou oev nptn<1 va IIAtnoup< "at vo npooeyyi{:oupe p6VD Th:; KaTQ.(.JTpotptS noli 01ClK0!1touv anoTopa pui 6po.punKn poi.pa, ouvTpi6oy'(a~ pep11Ic; naAtis nOn iyKaTo.O'HiOEl£ Kat iPrIOptKu 01Kma of: rrAttpn tlKpri. I:npavuKES nTQV 01. inlTUXi.sS nOD anpei(l)oQv OTn faMta 67 TOU 130\1 aiwva Kat 9plup6euttKt£ OXeB6v OTtlV IIoAwvia TOU: 150u ni~ya, OTi~ b1(UPOpeS ne.plOxt£- '[il£; >lTaAia~) orn lleOathlVlKn 'Ianavia Kat aUou. a1(l)YlltVot an6 1'llV >Ionavia KOi. Tn I:tK€Aia '[6 1492, ana 'til NimoAn 1:0 1541 6a, 01. t~OptoTOl }lOlp~ovTat at ouo KQ.teuEhJvoel£: oT6 peooyetaKO 'laA6.p Kat otis xwpe!; TOU: 'A'TAOVtlKOU. L:tnv ToupKia, oTn 0eooaAovlKn, OTflV npouooa 1 rrniv K6lVOTOVTtvoimoAn, GinV •A6ptavounoAn, 'EBpoiot EpnOPOt e6. KUVOlJV ,.ep6.o't1e~ neptOuoief; ano TOV 160 (li@vQ W!; peyaAtpnopm n ,J;..U Kat np6s Tnv KU'f£UOUYon '[fiS 'ITaAias. onou inpiOTOVTat

TO",

174

:,.

.

.,

'8 OiKovopia arrevaVTl otif; dyopt~

uno Kutpa 5pOOTIIPIEb napotKte£ 01:6 TIeoep6vno,

Tn

Beve'tia, 'ttl Ma.-

\'ToBu, tit
ui&1vu, n vta nepio6o!; UKpnS 'roli AtB6pvou. lltv ima.pxet Kupul uptptBoAla iiliwcrre on oupneptAapBaVOVTUt avapeou 01:0US: tpyu'res TOU np&1~ 'tou anOU{tuKOU peyuAelotJ 'tftS 'ApeptKiif;, Kupi6}£ ot o,n f.upopa 'tn OtUooon tau ~axapoKaAapou Kat to "I'nopw tuS ~axapns OTll Bpai;tAia Kal 'rib 'AvriAAeS· ea '(OUS Bpe't fu<6pn KOVetS l tOY 180 a1~va, (no Mnopvrw, 'tn MaoouAi.u, 'CI1V 'AyyAia. 'Ann nlv 'AYYAiu EI<6t6lxGnKuv t6 1290 Kai tnavuMlav I't tOV Kpol'youeA (1654-1656), Aim\ n i'.Kpn!;n tu\: Otaanopo.& 'twv oetpapabt'((£)V 'EBpai.Mv TnS Meooyeiou OTOV 'ATAaVTtKO, BpiiKe 'tOY iO'(OptKO tfir; oT6 npoo@no 'tou Hermann Kellenbenz'o. 'H 01J~ vrptBn tnS tIItWXiu£ TOUS pi: 'tI1V Qva.Kupqm TfiS apepLKuVlldiS napaYU;Yfl£ oe l;.euKo pe'(allo~ nOll l;ywe apya Ii ypnyopa aiOenTll 1_BeTel n£piepya npo6AnpaTa. "Av K(mOW cruYKupia TOU£ .\:uYloe (aXAa elvut QV'rw£ ETOt;), a:lJT6 o:npaiVEt OTt otv nTov 1:60:0 ouvaToi 000 TOUS 9eu>pouoav. 'H £!;aAwpll twv "e'Papuo'~Liv t'tvo(ytt yta TO 'IapUnA pta ll£p(OOO, iiv 8X1 olumiiSJ TouAnXtcJTov oxenKfi:£ neplOTOAns. 'H d)Jm eBpaXKti e.nnuXia 96 npawuTonotneei p£ 6py6 1'u9116, piS TOUS: nAuv6tStouS epn6pous Tns KEVTptKiiS Eupv IDS atiMS« m:uv nyel'0VtKU reppuvio TOU 180u ui wva71. Atv np6l<-et'ru1 a' aDn) 'tllV nepirrc(l)on) napa 'tU oan Qvatpipov'rut at eva aytoypatplKo Bt6Alon, yta Pla TUxoiu epq>avlon et,mpenKM-V «unxe1pnpan&v". En} reppo.vla, noil Exam; eva peyuXo ptpos TWV Ka;UTUAttfTtKWv TfiS <.rreAEX&v 11& 'tUV Kpton TOU T.pta~oV'raE­ '(oub nOAEpou, onplOupyti9nK£ Eva KEVO, nou OlJ}1nAnp~enKe cmo TO tf'>PUtKO epn6pto (no TtAn TOU 180u ai~vo.. 'H livooo{; TOl] TeAeUto.lou yi~ vetat apKeta ypnyopa £1''PuvnS, oTis tl'nOporruvllyiJpet£ TUS Aet!J!las yt6 napaoetYl'a, 'AAAti I> I'"yur.o£ aM,va, t&v Ashkenazim ea elvm 0 190" lIt tn QU:OVIl Kat Oeapa'rtKfl neptotJoiu 1:@V Rothschild. AUTO onpaivt:l} Kat 0 1 aiJ'l::6 TO crnpeio Ol-UqHJ)voupe pi TOV Sombart1'\ OTt onc.>crbitnOTE. oev avuK6.Autpav ot 'EBpaiot TOV KonrraAtcrp6, ltv unon:Oe'i (npaYlla nOD otv "(6 nlOt£uUl Kui 't600) on 6 KannUhtopos b.peupt9nKe KemOtO OUYK£KptpeVn !lepu, crt 01JYKCKptpe.VO tono Kat ana OtJYKeKptpeVa npOO!.lna ...Av TOV elXav Etpeilpet ii .e.naveqHruptl ai 'EBpOiot, auto eu etXe yivel pi: 'til 60nOe1O. nOAA(;)v ~v. To on 01 'EBpatol -elJIIOPOt BpiGKOYTo.t otiC; Kames nepIoxes TOU Ko.nl'raAtapOU oty onlla{vCt on 'fib onplOupynOQv KI6AU£. 'R tBpUtKn eutputa uK'nvoBoAei oleaVM£ a:ripepa. Mnopoupe opu>s )'1' QUtO va IIoiJpe ()'(l oi 'E6po.iOl Etpniipav Kal TJiv nupnVtKll tpUOtKn; Lt6 "Apo1'spY'fGJ..l novrw£ lytvav oi Kupiapxot ot6 xpnponOtnptOKO nmXVtbt, atis peTocpopif; nooC;:;v Kat ota apip TWV pe'roX(;)v. E'rflV apXn opIopmlA~ t1vm oav va tVloxuet 'rnv npoTE:oTovnKll t§nynon Toil Mat

,.

175

'H OllWvopia urrCVCrVT! oTl~ QVOPC!;

Btpnep }Jt i:~IOOU KoAa K01 KOKO tnlXElpnpOTO, 'H £peuvo ea pnopouo£ va arro[)d TO ioto Euvoi'Kn Kui Yia '[0 '101\apI TOU onoiou KOlVU>VlKO

to.

iOe(jJ6e~ KOt Ta vopoEkTtKO rrhatota ",otpupnl.-QTn8nKUv nrrb nlv apXn OUPlPll1Va pi: TiG l8tE:~ KOt TOllS cn6xou£ J.lIO£ avepxopevns TO{U£ i}Jno~ P{Jv", XLlpiS opcus "va iJIIapxet T
epn0Keta tOU

'IoAap»;~,

0; lloproyoAOf Kai

n ionavlKn

>1p€ptKri:

1580-1640 NtE-£. p£)u::n:;£7~ OlQ(ru)'ri~ouv 't6 poAO 'tL)V TIOPTOYOAWV tprrop!J>v evovtl 'ftlS n:,poo'nob lonovEKo b 'ApepIKll£. 'Ana TO 1580 &S Tb 1640, 'to. Suo OTtPPOT(I t1i£ TIOp'tOYOAtQI,; Koi TfIt;: Kao'tiAAn~ tVhlenKv Kat il1':QV non KUlPO£ IIOU TIopToyoAOt vuuruWt KUt tPDOP01 epfi{uvov KPU410 otD ionOVIKO eompos,"Evav nUIVOlJV, £KUTO t:el,p.Euyouv. tpvw ws anooEI£n pta pepovwpevn paptupio 'f(l\') 1558 rro-u (UPOpa t6 vrtoi LOVTO MapyopiTa, Ott) 06.Aoaou 1':"'V 'AvnA'\wv. Etvat to vnoi t&v papyupnopu0v Koi nolloi to tnmpeOAplOUV. 'EKdvn Ttl XpoV1el, qnovouv upePtKtS KapaBeAAes Kat ianmp6pa ano TO BaaiAeto T1i~ I1op'toYOAlQ b pi: ITAnpwpa'ra Kat 'tU~t8tT£b TIOPTOYOAOU£», 'YnoTtSeTG1 Ott I1l1ymvav mil Bpa~lAia, aAAa pui p£yuAn 'tplKU(lta Kat 1'1 'tuXn TOV£ dxov p{~e( OTO vnoi. «Mo!; rpO.lYOVTat mipQ nOAAOt, npooSt'ttt 6 papTUpas !-Iabl Qutol nov E.PXOVTUt pt QUT6 tOV tpono KUt 1.pOBOpUOTe pnm,)!; TO KUVOUV pt KOKE£ npo9toelS», maliciosamente?4, "H'tuv AOY1KO n noptoyaAtKlJ napouata va aU~lleei OTtI ouvtxttn; ot onpelo va Ot£lO&UOEl crt o~n 'rnv icmaVIKJl 'Ap£plKr1 Kat iotOlu;pa OTiS npwn:uouoL£ - Me£lKo, Afpo. - KUl ati~ KuptOn:pe£ nOAEt£ TOUt; - "'Aym A.OlliVU\.O, Kap6aytvn T&V 'IVOIWV I ilavQVo, MnolJevos ~ Alpet;;" 'H tEAemuia Gunl nOAn lopu9nKe y.. a np(;nn 'Popa (no 1540 Kat t~a­ lpuVtOTnK£ }leTa ('mo o>..t:naUo>..q; oupq>optg" 'EnoVlopuElnKf; '(6 1580, xa~ pn OTnV anott'umOTtKfl imooT11pt~n T&V nOptOYOAWV e}1nopwv". 'Ano 'ttl Bpu~lAia OTO Pio vrt AQ TIAXl-rU, pUI ouvExns petuKivnon ptKPWV nAoiWV, KalHO oupovruPl0 'rovwv, p.f:req>ept Au6puln ~aXClpnJ pU~t, inpaopo-rn, }JQUPOUb OKAd6ou£:, iOVl!; Kai xpuo6.tpc 'Entcrrp€:tp(lV I ffcarregados de reaes de prat.aN, tpoPT(l}lltv01 pc. apyupu ptaAta . £1upoMnAn1 pi TO pi:upa TOU

176

, ,

Ii

'H npof:hiKIJ tVPE: j1uopaya?:ou pc don oWTpotpii(; OT() ME:~lKO Karel TOl' 180 aiu',~ va' oi m:Aou£,' ,::;iva! E6p6JnaioL (Me.{!KD, 'EOvl1\d Mouat;'io 'IOTOpiaf,', 1dlot

Giraudonl

Pio VTe Au I1Acno. ePXOVTUV epnopot uno '(0 TI€POU 11£ pt:.Tpn'n:i yHi va ayopaaovv tpnopk;upata 016 Pernambouc, OTtIV Mnal'a, (ITO Pio vTt T~a­ Vt:lpO, Ttl Ki:pon an6 auto t6 nupavopo tpnoplO, GUp«J6WQ pi: Kunmov elJnopo, ttlv Prancisco Soares (597), b.ptavav (iTO 100 ew~ 500% Kot, OV pnopouue va TO moretpet KQvd~1 ot6 1.000%. ,,"Av 01 epnopot Y'iwpf~av oiJTi:t tit ouvoAAoyt£. npoaOlhel, St.v 96. OtUKtVOUvEuav tooa epnopl:upOTo. ana ttlV KapOo.ytvn 'rMV 'IvOt{;)v. n' aUTO 6 no'mpus Ao nXOXQ etVOl peyuAo i:llnOptKO KE""'tpO, 0 nto ouv'rollO!; Kai eiJKoAo~ opo}JoS VIil va {fl't
177

'H OiKOvopia anevGvTl aris dyopeS-

I10PTOyaA(,)V i:pnopCt}v) 6 nOTu}J6~ Au ITAaTO uniip~£, 6>£ TO 1622, pta. pu~ 01'lKt1 e~oBo!; YIa TO x:pftpa 'IOU Potosi. To 1605~ TO .\o9pq.mOplO aino unoAoYl~6Tav ot 500.000 Kpouoaoo£, TO xpOVo 7? Movo n onptoupyia TOU towteptKoil T£AU>VeiOlJ TOf; Aduana seca 'rii£ K6p6oBa~ (7 V TOU 'AtAaVTlKOU. Eta 1590 EvaS TIopToy6Ao£ epnopot; ono TO MaKO:O, () Joao dOl GamaHt, otGOXi~£l TOV El.pnVlKO Kai tpHlve.l £ Kotv6 J{iPlVO, uno TOV nt6 aonpuvTo vtypo &£ TO rna nOAtrnpo pupyopno.pt1l1l1, crixw£ va te~ XVOpe pui nOAU'[EAetO YUl '(flV an01KHlKn yiI., '£6 nepiqmpa oyaO& '[ii~ paKptvnS na'tpioas: TO Kpaai, TO >"o.Ot, TO GAe.Upt ano Ot"rupt, TO tpiva POAAlVO Kai oKopn Tel pnaxaptKCt KUl TO pe.To~("rta ms 'Avo'roAnS. nov l\pepVe pa,i TOU TO p~yaAo tpnopio, she a.nD tnv Eupwnn ehE ano Tis tAtnntvq;. 'Eot;) nptnel va. npooTeSc:'i TO TEpaOnO AaSpellnOptO nOD ytv6TOV pt '[6 aonpt TOU flepou) TO onoin (UU:;'(tA£ae TO npaypnlU<'O KivflTpo YUl OAE£ aUTts 'rtb iJnonTE:£ ouvalloyesS.i, ·AKopn KOt crt pta peTptU n6~ An, nnw:; TO IavtHIYo '[ii~ XIAn£ (dxe nf.:pinou 10,000 KaToiKou£ KOla TOV 170 ai6>vo.), unupX£t evo£ TIop'!oyuAO£ tpnopo!;) 0 Sebastian Duarte, 6 onoios nponyoupe.vb'iS £iXE blapetV£t O'rIiv cupptKOVlKt1 routvia, Kat CHV0i} ouveTotpiOTnKe pi. TO oupnu'tptWTn Tou Juan Bautista Perez, peTO~v 1626 Kai 1633, ra~,5euEt "'£ TOV naval''' Kui 'flv Kap9aytvn T&V 'IVOIWV. 'EKet ayopo'el paupour; m<.AaBou£) 8~atpopo epnoptupoTa r nOAlI~ Tlpa {;UAU - pc TepaOnU QvoiYllUTU, peXpt Kui 13.000 neao£ll4. 'AUn airrn n ACtpqJn OEV eo. OtUpKtoet noA-v. AUToi oLnOptoy6.Xol ptKpOJlaYU~(lTOPe£! nou elvat EnlilAeov KUt tOKoYA(npm; nAouTi{;ouy nOAli ypnyopu. '0 AUOb T(;)V n6Aehlv t~eyelpeTat £.UKOAo. evuvtiov TOU£. onu>£ otJvtl1n ot6 Potosi nOn TO 1634l!8. 'H KOlvn yv@pn TOUS: KaTnyopei an dVOl VEOtpWTlOTOl xpwnovol - npaYllo nov £Ivat Quxva Ct>..n9tvb - on iou5ur~ouv PlJOTtKO - npaypa noil elval nl8avo. "OTUV il '}epa 'E~ETu{Jn teAtKa o.yaA6.6el aun:~ Tl£ imo9to£t£, TOTe pta tnt6npia 6n6 BiKf:!=; Kat IIU~ peS ea Sioet '(tAo£: o'Hi OUYTOpn ounl. eunpf:pia. To 'rtAtuTaiu auta y£yovo'[o elvat nOAu YVWO'fu: npoK£t'!Ul YIU Tib O{KEb on) Mc.:~tK6 T6 1646, t6 1647 KUf T6 1648 ii Tnv IlUpo. <-''fib 11 'AnplAlou ]649, OllOU KGTm51.KOCj'rnKOV nOMo[ pey6.Aol fVfWPOl noptoyoAlKt1.S KOTuywyns;H(,. 'AUG alJ'r6 elYat }.1l0 aAAn taTopia. Mt tniKevtpO Tn AlOOB@vu, TO nop'WYUAIKO oUOTll}.lO err£KTe-tVETat o'db OUO OX8eb 'toD 'AtAUVTlKOU, tt'iv cnpplKoVtKn :Kat n'w ape.ptKuVtKl1, ouvoe6pevo }Ie tOY EipnVtKO Kat pi: nlv "AIIu) 'AVU'lOAn. TIpOKt:tTUl yin eva unepaVTO 8hcruo nov t{;auAwveTUl O"TO Neo K6apo peoa os otKQ n

n

elKOO1 xp6vta.

otv

Attrn n ypflyopn uv8110n uIIoTtAeI ont)oonIIOTe yeyovot;

8U::evOUb onpaotuf;. Xwpt£ UtllO, n TIoPTOYUAio

oUYKpotn8t:tl> aia 'rn£ EVaVTt

178

to

au .t:txe rnOVUKTtlOel Tflv ave~up'tn­ 'Ionavi.as, To va i{nynOE.I KaVel£". ni.v avaauYKp6tn-

1640, BnAaSn bev

Tn~

oev Gu dXE nE6avQv «ava-

'H OiKoVopia Qrr£vGvTl aTir; dyopiS'

OIl) anti)£: vivum ouvneCl)f;, pi tilv UYOOO Til£: npnf; TitS fi'f)a~lAlaVtKns ~a~ Xapn£ 6i:.v So. {frav at KUptu TIepinTWon apKtto. "OPW£, tinotE oey pa£: AtEl on 6 !
L1tKTua OE Dltvc:{;n, o{KTua nov i~mpavi{;O'l.ITat

Ta OiK't'UU QA.AnAoOU}lflXnpwVOVLQl,

ouv£.'rmpi~OVTat, imopaKpuvovr
OptO'rtKa to eva ano 10 (iAAO, aA-ha. Kat OUYKpovoV'rat. To on OUYKPOUO* vtat Oey unpaiv£t navton: ott KaTaotpb.poV101.. 'Ynapxouv «c;upnAnpU)~ panKO!. i.:XepO{"l unapxouy tx6PtKEb ouvun6p~etS, lPTloyptve~ yta. va btapKtoOUY. 'Avtt(1£1MflOl yHi ai&ves OAOKAnpOUbt oi xplOTlovol epnopOl Kat oi tpiiOpOl Tii~ I:upia£ Kai Tfib Aiyun10u elvat yeyovo£ nhlS ouYKPOUOVTat, X(:)pi b opc.>S it ~uyapui va KA1VEl np6s t6 pepos tv6S uno tOUb buo 1{;)V POuoOUAllaV(a)v Kat 'rwv 'E6paiu>v tpn6phlv. To 'IoAop exaot: nap' oAa o.o'(a pt tis I:loupOl.pOp{f.~ '01 Meo6Y€.lo 0uAQoo
'EmnAeov peoo onlY o.ntpavTn '06WllUVtKll uUToKpa-ropiu, oi Be.veTo{ ayopaGtt~ paAAIVlt)V Toub onoiou b Kal10U:r; pup'rupiq~ IJ-a~ nopou(JH1~ouv tYKun:c):'rnptvolJ£ otnv TIpouoou it TnV "AYKUptl, tpo{-

ii ol PayQu{uvoit

veTm OTt opouv pt 'tpono OtClKptnK6. 'H nto ooBapo QUT1Kll nopouoi.o of, '(OUPKlKO ebmpos yiveTm npo£; OtpEAO~ 'r(;)V Payou~oyiJv, yeVtKO oJlwS 6i;v ~errr.pv6.el nl BOAKaVtKtl xe:po6vnoo. 'H Muupn 0ol\Qooa yiV£Tat Ii lla.AAOV ~avayive1at pl TOV 160 a.ic:,va tm,)u:plKn .\1}lvn TOU 'IciTapnouA Kat fitv ea ~avavOl~et YUI '(a xpIOTtaVIKO ipnOptKo. KUKAwPOTQ napa O'fa TtAll tou 180u ai(~va, penl TI1V KUTOK'tnon '[il~ KptjJa{o& an6 TOUS p~­ OOU£ (1783). Mioa O'frlV 'Oe4)pavllill oirroKpoTopia, n avtlOpuon npo~ ni Avon ao anoBel at <'J-lpeAo!,; T(;)V 'E6pai6)Y) 'Apptvu,)v KGi 'EAAOVu)V EIJ-II6pwv.

'AvuAoye£ aVn01:UOEl£ (JuvaytwV'tat KQi aUoiL :E1iiv Kav'tova pt:1:Ct t6 1720,1:6 Co-Hong t(;)v Ktvt'hlV epnopu>v etvm Eva .clooS aVTt-'ETUtpeias tw,v 'lvo1&r~" I:nlv Kuplw£ 'Ivolu, it UVTlOtaOn tou 6lKTUOlJ 14>V BaVlaV6)V

179

, I '

'H OiKovopia arrevavn oris ayoper;

96 im6thlo£l, KOeW£ filoTeu£Tal, Kal Kcrr(U ano TI1V UYYA1Krl KUToxn. Bef3alxot (Ot POU()OUApo.VOl, ou).'Va epnopot Kat OUTOO oupnepltpipoVTOl nepuvpovnUKU (ITOU!,; BOVHivoUb~ OXeo6v 06Y v6 ihay OKA6BoL KaTG rov rblO '(pono crupnepuptpovtat OTOU~ 'EBpui()l)£ Kui urflV Eupilinn, i;:Kei {lnou 'IOU!; {npiotaVTO\, •. ». 'AAho~OV'rQh rono Kat enoxn. So. tnwnpavoupe OTti Auou TOU 160u aiwva TIlV t8m oUllnepHpopu npoh TOU~ fevoBe(;ou;; nov ilTov i'rOll10l va Ka'raBpo~ XOioouv 1:6. miv1:o; oup\f>wva pi TU At.:yOpEva lUll Simon Ruiz Kat TWV 4JiAu}\' TOUw , Kat naVTa OUVEvvonpeVOl va B6Aouv
- ,i ,

..'

!,

,

- ,c_

n uta

aptptoBnl11GtpO, tTGAtKn napoKpti., {!TIapaKfulh oiyoupa OEV elVat Ka'[o.AAnAll At.~n, aAAa o.no '[0 TEAOS 'rOU 160u oiwva ,'1 'haAiu yv
.

,

,

'.

., "

pn'twon, XOVbPlKCt YUPhl (.no 1729'H) nOAuapt9pOl fdAAm peYOhtpIlopot opyavwvouv Ttl geapu'UKI1. uvo&o TWV yaAAtKhlv AlpaVthlY, npoOxeot6.~ ~OUY 'fi£ npC;rn::£ Kam'toAlollK££ Bupis: lleyaAou 6eAnV£KOU£ TO£ XWP0£:. Auto Tb £eqJIJ"rp«)pa TWY fOAAc.>V epnbp(.)v tY1V£ Rata Eva lltpos: iGayev'l" oTotxela Kal KG'rCt eva QMO ano nepiEpycs enavell(j)UTeUOEtS npoiEOTav'tGlv nov dxav Ko.nOTt qJUYEl uno Ttl rQMtO. To {Oto q>atv6~evo TnS unoKotuOl'Uons nopO-TnpEi"[ul OTt} reppoviu) np6£ Oq>EAO£ TWV 'EBpaiwv

ano ..

Tnb aUAn;;, ETnv 'JoDovio., Vi. TtlV avobo 'twv K01:aAav~Y Koi BciuK(;)V E.Vnc'>p«>v, Ko9w£ Kat pi: EKdvJ1_ "(hlV tpn6pwv ,,[11£ Mabphns. YWV CillcO Grewios lWayores) nOl; KpUTOU£'U.

dxav

npow9nGd aniv T6.~ll TWV oavElO'rL)V TOU

A-tnE£ Ot avoblKt b TaOEtS oev 90 ihu\' EqHKTt:S, tpUCllKU, napa f-Jovo vi: OlKOVOP1Kl'i npoooo. M1AGJlE yta 1:11 YUAAUG1, TIl yep}JavIKll l{ai. 'riiv iOnQVtKll eunpep{o, noD i:nnpi:notlv KaHl: tov 180 ai~va, Tn ve.a uvOnon T(;)V TOIJIKhlY 11 paMoV 'rGlv t6VtK@V IJeptOuOl(i)". 'AX\,o uv bev unilpXE

TllY

180

'-

'H ul1uwupia

Gl1EVaVTl (J'f/~ dy()pi~

nponyoupevn pn~ Tii~ ~tVll£ i}JnoptKn£ KUptQPxia~ OTll rallla~ Til reppavia KGI tnv 'Iorraviu, Ii. aV(mTU~n KaTa 'TOV 180 aic;,va 00 dXE i~eAt­ XGei otatpope.TtKa Kat xwptc; oAho pi KUrIOleb tnulpoogeTe~ 5u0KoAles:, TIuVT<J.)/,;, Eva EYEPYO &iKT1JO noli anO'fuYXQVet eXel mivTo're 'ni.v Toon va avTtoTaepi~et Ti£ an~.\.etts TOU. 'AnoKAetOlltvo uno T!iv Taoe ii Tn oelva neplOxi1) rrpoW9Et TO ouprpepOVTO TOll Kat to Ketp6.Ama TOU ot Kanow o.:AAn. Autos dvm 0 Kuvovas, TOUAOXWTOV Knee !.popa nou tvae; ioXUp6c; Kai fion apKe:nl GWpeUnKo~ KanlToAlOpOS pnaivEl UTO nmxvi6t. AUT() oupBa{vcl KOl pE TOU~ ff.:voBt(ouS tpnopoul,; tn b Moupne; GOA-GO00£ tOY 150 al@ya. EIKool nEvn: XPOvtU }J.E'fG tflV aAwon tile; KWVOTOvnvounoAn£ (1453), (hov 01 TOUPKOl KataAa1l66vouv Ti£; geof.:1S lou b OTllV Kpipoia Kat KUP1UlS TO OnpaY'flKO tpn6pto 'nl~ Caffa 0:179\ 01 rEvoBt(m otv tYKoToAe.inouv pe.plQS KOO£ tntp6aon OTtlV 'AV01:0AtKtl. MeOOy£lO. ea napopdvouv~ YUl rrap60etypu l O'f1l XtO 1'0 1566. To ptylOTO @OTOOO TnS opo(nnptornros 'fOU~ OloxeTeuetUl otnv tvliuvu}J@on Kat TiIv ov(mtu~n TOU umlpxov'r0S OtKtl;ou Kat 'rGlv ipnoplKWv 10u£ uno9to€UlV Ot11 Avon. T1iv 'Ionavtu, TO MapOKO Kat at hiyo va, napa TiS EVTunw01uKES Uya8tnAtilac.ts noil EKOVOV Ot peyoAq; tpA@pevT,tvtS tpiPVESI 01 'ItaAoi epnopOl BpiiKUV, pioU) n1~ Ke.V1"ptKn<; Eupw-. nUb ana Eva e.upu tpQo}10 OPOP6}V noil apXt~e ano Tn BSVEttU) Eva llyn . . crn:i9pwpa, PIKPO oAhu oiyoupo) yta Ti£ nlKpies nov 'rouS ine4>u'\a~.E 1'1 aUYKUptU pEtQ t6 1600'H. Jlt.v elvat 'wXaio TO yeyovos on 6 Bartolomeo Viatis"'" (lila 1'6 Bergamo, imnKoos OllAaan Tn<; BEvEttUS! yiYetat oTn NupepBtpyn .Eva$; ano TOU~ nt6 ut..oilmour; E.pnopOUt; (ii iOC1)G Kai 6 1116 nAovmo£) 0T11V n61\n nov tov UtOettnoE. 1J..ty dvm KaOoAou TUxolo tniUHf.; on ot 'huAot opaOTnptOrrOlOuvtat err!} Aeupia, O1:n N"upepBipyn, ni paYK\flOvpTfi, 16 ~ Apon:pvrup, '£0 'Ap8oupyo, otl ni tpuopeuPQto Kat 01 }Jobes TfiS 'h:aAin~ t{QKoAouGouv va Kepot~ouv fOaqm b OTt'! Bltvvn KOt QKOpn IIeptOO()'fepo a'rllv TIoAwYia~ }Ji.o('} 'f&v OpaOTllpl(')V otaepwv ti1~ KpoKoBias Kat TOU Lwo,v. 'AAAllAoypm:piE£ nov lX0tJv otv OTi!; n6Ae:1£ Kat Tis £}JnoponavnyupEl£ tii£ floAwvias. Rival aPKET01, 00Tl:: va J.mopeI b KuAtv
w£

non

181

r :~ /,<


;;, ,

.

'.

OI1Ll b ot npe:oBeu'tll. «To yeyovob OTt YVLlpi~w AanVtKCt, eKpuotnpeue'tul, pt BOl19no£ Kamp~, ytOTt otmpOpe1:tKG tim en £tXa KotnAUBet Olne )..t~n ana TIi YAb>OOO TOUS.,. Kai ano Tn YAwooa pas yv{»pi~ouv IlOVO Tel anapuhnTu yHi va ai: TtpOUv @s eunu'fpitin (dar seilOria), onws Atv£: OTIIV 'huXio, ytaTI un6.pxouv nOAUaPIOllOl 'ITaAoi fpnopol 0 1 aUTil Tn x4pa», l>r6 apollo TilS £IIw'tpoq;iiS o'toPU'fU£t OTI1V KPUKOBiu, TflV nOAn «onou OTbpouv 'tOUS I)umhels '(n~ TIoAc.)Vio~ .. , onou Kui eKe! trnonlluiv£t (,noAuaplSpouS 'h:(v\ou£ epnopou:; nou epnopeUOVTU1 KUpiwb peT(1£{;)'ta,' 0" nIno 'to pEyaAo epnOptKO KEv'tpO, 'EAaXlO'tn puprupia, aUa Orr{;)0011nOTei:voetKTtKn'~ .

Kupiapxe, pt:.WVOTDT£f;'

T6: nponyoullevu npaoetypu'tCt tntonpatvouv

on

ouxvu Ot pey6Aot

Epnopm, u.pXnyoi. t(~V KUKACUpa't(i)Y Kai 'tWV btKTUhlV GVflKOUV ot {iVE£ petoVOTnn:£. ~AA.AoTe t~at'r{a.b tfl~ t0vlK6tn'nl£ TOU£ (Ot 'hOAOi o'fn ro..~­ Aia TOU paYKioKoU A' n on)v 'Ionovta j

TaU (lhAinnou B'), uMoTe flOAl 'h0YLl TflS ioui'tepns nioTflS 'rou£. Aoyou xupn Ot <EBpatOl. 01 'APl1C:V10l, Ot Bavlo:vOt, 01 napool, Ot poaKOAVtKOl oln Pwolu il oi xpw'navoi KOnTE:S <J'rn POuoouApavIKfl Alyun'to. flUTi Qtho n 'Cucm; Eival tpovep6 0'(1 KUee peLOvo'rn'ro exet pta tpuOlKn !V f6.AA(,}V OUye.VOT(')V~ oi 6noiot pVllpoveuovTuv KupiC1)£ YIO Ttl pOAo nou lrrm~uv MIl oUlooon vi.U)v XttPOTCXVtK&V npaKnK~V. nap' oAU UUTQ oxnpCl'(l~aV navtu, Kai oxn}laTi~ouv uKopn l onlv aYVAIKtl npwTE:uouoa }lHl. oUJ1IIuyiI opuea nail OlO.'rnpd pe ~ilAO TI1V Toutotnt6 tn~, Mta lJelOvOTnlo exct OUXVa T6 uto9npo ott KaTanlt~eTat) on i'l IlAElOtpOlpia oiv 'l0 oupnoSd, npaypo nov TI1V anaAAaaoe! ana noAAouf; evoo\UollOuf; anEVaVTl DTllV n:AEuTuio, Ml'in(»~ aut6~ elval 6 1l0VO£ tpono£: va £lvqt K
182

.:1

Bruge5 r rl ncplOXIl roO Xpnparroropiou; TO KTlplO. auvopliwr pi roy OtKO rwv re~ vouaH;;" Kal pi cKeivov t~v tP.AiUpCYrfl/(tll'. Xetpomaatri poprupia tij~ i~allA6>~ OilS Kai TIl!)" Kupwpxia:; T4lV 'lmA6JV cpncyxJJv. (.4..G.L. , Bpu:;i.U.t:!,').

OlKOU£ Tn£: neptOplOpOU£~ nQU 9Ecvpel napavopa TO en(t'yytAJ-IQTQ li1£ TOKOY Ampio.!;. itKopn Kat lOU xpiipo1'O~ - nnyn£ TOOUlV neptOU01.6>V, Kat oXt povo cpnOpIK6)V -) Bev dVUl Aomov to KOlVWVIKO natxvi6t eKEivo noil neplKAei1:t "(ot:£ «UMO'U!;" ot Ka90KovTO 6uoapC:Qto ptv, {)JlU>£: cmapahn'[0 yui TO £uputtpo KOlVCI)VtKO oUvoAO; "Av filO'feqJOupl': tov Alexandre Gerschenkron'P\ mho oKptllWf; (JUvtf)n a'rll Pwoia pe tous pa(JK6hv~KOUS, onAnsn TOil, aipenKous 6p()o&6~ou,. ·0 1'611.0£ TaU, elva! napep'I'epn£ pi aut6v twV 'EBpaiwv n tWY 'Apll.evl@v. Mum.)£; KOt o.v uKoJln oev urrnpxav eo. inpEnE va tau!; imv011ooupe.; «Oi 'EBpaim dval to 'lOto o.nupahnTOl OE 1110 xwpo. 000 Kat Ol optonoLOi., Qvutp{Jv£t EvaS BeveT()!; nu'tPlKto£, 6 Marino Sanudo, aYUVaK'nOPCVO£; 0T11V {btu ott eo emBaAAoVTUV bU(J11£VJl

yt! Cl'UTOU£ peTpa'Y!.

I:' GUTl) Tn QU(;lltllOn Su i\tav tau)~ nponpon:po vu ptAael KUVel£ yHi KOlv('}via Kat 8Xl yta to «KonnaAW'HKO nVEUjJU», Oi nOAtTlKt~ OtaJ..uIXl::£ Kat to. 6pnOKeUTlKG: noOn onl peOOlwVtKl1 KQt tIl ouy.xpovn Eupwnn an{;KAewav orro 'd b KOlv6Tn'rc~ tou£ nOAuapt8pa npoawna, to onota ptTa'tpurmKuv or6 e£wu:plKO, 0I10U 'la o8iryno€ it t~opia, at pt:l0v61nn:~. Oi

183

'H OiK()Vopia arrivavn aTif;

ayopi~

haAlKt£ nOA£lG dvut) onws Kat oi tA.~nvlKt£ KUru nlv KAOOtKfl nepioSo, enlKtVDUVBb olpnKotpwAtCbo 'Ynapxouv Ot nOAltcf; oT6 eowH,:,plKO 'n~v T€.tXc;,V KUt Ot e£:oplOtot - KOIVWVtKJi Kutnyopiu apKcTa c;upeiu, nou TnS 660nKe TO yevlKO 6vopa; {uorusciti. To OTl b\O'(Jlpnouv 'HI ayuOa 'rDub KOt tit; i:pnopIKt~ TOUS: otacruvoeoElS Wf; T11v Kapot6 ttlS n6A-fiS nou TOUS KaTQOl~Kel, ytn va TOU£ ~avaoexrci pui @paia npwia, nino etvat n icrtopia n'ilv tvvui oTi.; otKa olKoyeYEtwv 'tn.; rtvoi3uS, His: i!. Autoi. 01 es6pWtOt euyeveis: dV(Y(Ot t~Opto'tOt, enion£, oi raAAOt npoTEoTOV'(£S. 'H ovcu,Anon '[ou 'EOiK'rOU TilS No.vtn£ (ITa 1685 os\' &n}Jwupynae BiBato ex nihilo TtlV npoTeo'[aV'HKfl Tpcme{:a. nov eYlve anl OlJvt)(eta 0 KUPlOS pOXAob 'filS olKovojlins; tn~ raAAiu~~ aAAa i~o(JlpaAl()£ TrlV np6066 tnS, AUTot Ot vias }Joptpfl~ fuorusciti OlUtnpnoav TlS olurJuv6toelf,; '(ou£ ot6 i:ooon:plKo TOU BaotAdou, Kat rob TllV KUPOtU tou, TO TIaptOl. ru.'wXav nOMi:£" tpopt~ va pE'fmptpOuy oto t~Cl)­ TepU{O eva OnpOvtlKO pepu£; ano TO KetpOAata nou atpnvav nio@ TOU';, Kat, onUJ!; 01 nobili l/ccchi, tnavnAeav pta ptpa OlJVap:tKu. MU1l-u:lOvoTnTa dvUt TeAlKG lva OiKTUO crra€tcpa npOiWtaoKeuaopevo. '0 >ItaAo£ lIOU qmlvel OTIl AUhlV 6tv iXe1 6.v6YKn ytn va E)rKOTOOTogei iK£1 napa povo po tpU01KOUS £TOtPOlJ£;, nAnpO!.poplo66n:s> i:yyunTcs, aAAil Kat 6vTanoKpnts. ai; O\a((lopes ayopc£ Tn;; EupMnns, Mt OUO AoytO, 0,1:1 onptoupyel 'to tPrIOPIKl1 KUPOS nou OUxva UvaAWVf:l Kavel£ XPOVU:l lWt xpoVtn yui va To anoKtno:e1. .ETl! AeuviG Kai Clul Bltvvn - 0' mhi:~ Tl£ rrOAel£ nou BpioKoVTm oT6 neple~pIO '(fl~ nUKvOKOT01:KnpeVns- EupwunS, uAACt 01 6not£~ avop6cilvovtat pt niv rrp6oSo TOU 180lJ Gi~VQ - Btv pnopt:'i Aotn6v va llllv lvtuIlU)atQOTf:l Kaveis dno uiv nepwuoia ThlV £EVU)V epnopwv. TIpoKenm Yl(l avepwnou~ cm6 Ti~ KUTU> XGlpe£, YUl faAAOUS t{:OpiOTOUS, peTe} '(flV aVtlKAnon 'fDU >EbiK'[OU tfib Noyrns (ot np(;}TOl
184

'8 OiKovopia antvavTt aTif;

UyOptSI pe paKplVis XWPES, noil 'l0V pixvouv ~atpvlKa yitA-hlV anoo'Hloe{.}v, oto IU:YOAO t:llnoptO. Miirr(1)£ 00 qrtoupe "ODOEV KOKOV aptytb KuAOU»i Ti ~pala nou 06

dyopi~

crr6 tpnoplO peinpene va OK£rrrav!

185

,

H EMllOPIKH YllEPA2IA, H llPOlXI)OPA KAI H ZHTHEH

Til epnopIKu OiKWO Kal 'IO KUKAc;,POtO O1naypmpouy f:va auotnpa..

EivUl 0, n to OUVOAO TG>V tPOXIWV 1 T&'V nAeKTpotpopWv uvvoppoy&v J TO VAlKO Klvnon',;, t6 npOOuHltKO at pta OlonpOOpO}1tKfl ypappI!. To KUeeTi ouppetEX.£.l onlY Klvnon. 'AA.Au iI Kivnon airnl KoOaun\ eIvat nOD napOUOH.l~Et TO VeYOAUTCPO rrp66i\npa.

'H eprrOpIKr1

iJilepatia "'On{,,)b elvm tpUOtK{), Yla va peTQKtV110d TO £pnopeupo, npenet va mj~ned n ttpn TOU KaTa tit OllIPKt:lO Toil '(a~lBlOfj. ilpOKC,t!at yt' alno nOl) 66: 6vopam» epDoprKn imEpaffa. Elvat apoye v6po£ oiXU!~ £t;oipeon; Nai, OXeoov. LTD TeAOS lOU 160u aiwvu, TO ionUVlKO v6pwpa n¢v OKTW a~i~el 320 PEtb OtilY IIopToyaXio KUt 480 onlv 'Jvoiu W1 . LTD T&O£ 'fOD 170u «l pta AiBro {,a.xupn 000 'tpia youpouv6nouAa HlJ • LTOV TIavaJlCt, 161519, Eva MOYo o1'oiX1£€: 241h neoo£, .EVU£ 'Ivoo£ OKAaBo£ 30 ntoo~, Evas; oOK6~ KpaOl. 100 neooS ... plH L'n1 MaooaAiu OTti 1248, 30 piTpa u{{>aopa'ro£; arr6 Tn npEoBlrrEPOS tnemi.j.1a1VE on 'fa iVOtKU npolovra, TO ntnept ii Ta pnaxapUH11 nwAouV'{(lV otfl P~pn 01'0 £Ko.10V'CQnAo:oto til!;; npils f10pay6)yn£ 1:0US I (l(,. Etvm tpavepo on, p£ PH:' napOM pOlo. 6to.6popfl 1 au E.f1pen£ va pnei oT6 flpa va o.PXioet va KIVetTm Kat vO: Bya~el Tel e£o6a T11£ 6\aKivnOll~ '(OU. Alon anlv npn ayopas iv6£ £Pfiopc:upaT0f; npocrrieeTat n Tlpn pctOtpopa~ TOU, nov ihav to,(E iOWln::pa (n.pnJill. 'YipuopaTa ayopooptva atis: tpnoponovnyupelS TnS Kapnovios, to 1318 Kat 1319, yHl vo peToq>epSow iiiS 'tIl
j

186

:,

,-

Lrn NupepiMpl'D, p£'fa~6 1640~1650) ii aq,n{;n Tn!:,' ?:o.fPop(j~; Kai T4IV pnaxapl1cCJv: ano apwTcpa npof; .6: oe'ul, ofaBt.wuv, KotaXMpovv. &uyi{ouv ra naKiTa, ta t,cT
'fa euava-noorcUouv. CE$VtKeJ ,1Irlouoefo Nup£jJfji;Pl'l1f;, KAWE mu Mov-

adou).

PnAU£ op@£ 'npn!; ~ Ol'fapl, GACtTt, tUAO, Kpaoi - OE:v OtaKtve1tm ouvne(o)~ nt PEYnA-£.£ xepaalEf; 6100pOptf;, eK't6~ crv UllUPX£l (mOAU1'n av
n O:vaYKn. To KpaOt chianti, nov etvot yvU)oro pi autn TJ1V 6vopaotQ nOn ano TO 1398,

etVat tptnv6 Kpaot: eva "povero noil OTQtx{~et eva t()topivt TO eKatoAtTpO (TO Kpaoi Tn, MovellBu"ia£ - lluABa~ia - Kocrri~el 10 lle 12). MeTaq>epopsvo ano Tnv Greve OTtl opa~ 68tKC>£ l'JTlOAoYl~e'tUl UVUAOYU pe TO Bapos TWV tpnopeupo.j 'l

187

I

'H OiKovopia arrivav'tl otis ayopt!;'

T(,)V m .

"OnC,.,)£. Kt av lXEI OpCU£ TO npuypo, TO np6BArtpu rrapuptvel TO i6l0 YH.l TOV EpDOpO. TIpenst to Epnopeupa nou tpniVEl 0 1 ourov) Ehe pi: EpnOptKO lonotp6po El'fi: pE apa.~(l ei.TC pt ~w.o, va EKttPOTat OT6 teAo£; tns; rropeiu£ pt 'tc:row Tpono, &on: va pnopei'. va tenAflPWv£.l £K'n:'b dno TO £KTUKTa ptKpottooa TnS i:lltxEipnall£ 'fllV npri ayopa~ enau£npevn pi: Tn p£t04>OPlKcl. IT6vU'J 0' aino TO OUVOAO npOOtWeTat 'to Kepoos nou npenel va IJyaivEl yui TOV e.pnopo. "Av Bev fitav CTat, ytaTi va ptqJOK1ViSuvb.pet K(1VEl b TO xpfipa TOU K01 TOV KOnQ tou; To tpn6pEU}1a dXe li)JWtE HeplOoon:pn Kal dUOTS Aiyon:prt tntTux(a. (,l)U01KQ )'tU Ttl "BUiJtA1KG tp:no~ peupa'tQ» - dvat PH] £K'Ppaon tau Simon Ruiz yHl 'Co ntnEpt) T<1 pnoxoff ptKU, to Kpepe{i} au Atyape KGi YUl to. vO,ll1011uta t&v 6KtW - oev imfipxe nf>6BAnpa. T6 TU!;WI dvat PUKf>tl, clAAa TO KtpoOS t!;OOlpaAIOjl£VO. "Av anOYOUTeUT& KCHlotO onypt1 uno '[flV npri '[OUS J ea ru:plpeVM, Aiyn UIIOpovn Kat T6 KoGe'ti eo. Pilei ot Ta~n, YIOTl aUT6S iIOU eXit hap6avElv Dev XUVEt (jav vo Ae.pe nOTt. KuB£ xwpa Kat Koge errox:6 eixc Ta "Ba01.ALKCt» tllS epnopeupato nov t'mboxovtav peyoAun:pn imepa~ia anD 'to. QUa. TO. TQ~iOta tOU Giambattista Gemelli Careri ouvapnaatlKU yta nOAAou£ .\6you£; uvciyvc.;}OPUTQ: c.mobnKVUOtlV teAeta uirr6 TOV KQVQVQ. AiJ'ros; 6 NanoAnovo£;, noli anmpaowE crra 1694 va KUVt:l to yupo TOU KOopou, nepto06Tepo Yia tflV £UxupioTnon TOU napa yui 'f0 Kepoo£, Bpnxe 1:11 Avon yU] va KQA1H.!i£L Tci i.~ooa Toil peYUAOU TOU Ta~tOtou: vo ayopo{;.El onAnoll £prropeupaTo of. }JtG ayopa., ThlV onot6>Y n npn §~PEI on ea mJ~neEt O'(llV tn6pe::vn dyopu) onou uKoneUet va '[a nouAn~~a. Lto Bander Abbas TOU nepolKou K6Xnou Sa tpopn;.)(J£l «xouPlla6es. Kpaoi, pOKi C .. ) KOt QA(l TO don \ppou'£(uv Tllb ilepoia£: nOD pe'tutpepOVTat o'ti~ 'Iv6icS ~npa n olaTnpnptva peon ot {;u6t C .. )} ana t6 onoia eo. exet peyalto .KtpOO£;))1l3. >EmBtf)a~6pevob ot eva YUA10Vl anD TIl MaviAa Yia NEG 'Ionavta, eo. €tpootocnei: p£ apKuo OKo'ttpyno'w Ktvt,lKO um'l-l-u: ,,'YnUf>Xcl 300% Kef>Oo~», i:(;opoAoy"itm'''. Kai oil"" KaS· i:!;ii,;. TuS'o,uovta£ pi 'Cov iOIOKtuTll '{OU, To cpn6peupo yiveTut yt' QU'r6v eva Kt:tpaA.UlO nov Kupnotpopc:.i at KnOe Iliipa, nAIlpcilvel to i;~o6o TOU to{;1€5tb.>Tn Kat '(ou e~ampaAi~et GKOpn, orav Sa emOTpEqJel (JTn NanoAn! onpovttKQ Kipon. '0 Francesco CarlettP'\ TIot') 0'(0 1591, OXe&ov evnv ci6)va v(,}pitepa, dXe tIuxetpnot::t Kat outo~ to yupo tou KOOPOI), dXe fnuAttel w£; npc~)'(n E}JnOptKn TonoetTnon paupou£: oKAaBouS 1 .. BaatAtK.O epu6p£U}1Qh j

j

Tn

YUl TflV CnOXJ'l, cmo t6 vnai Sao Tome. noil nouAoiloe OTIl o:uvi:xelO crriiv Kap6aytvn 't@v 'IV01WV. flo t6 KOtVa tl1nopeupotu, to npaypata dvm, q>uouul, Al'y01:epo eUKOAa. , '0 xpuoo£ KQVOVQ.t 'tfit; ouvuA.,\ayn b t~ ano(YfucrU,)~ etVOl YO entu:uxSci n tmKot~ VUlVta plCt£ ayopob otnv nuoia KCmOto ayu96 CHpSoyc:i pe pui 6.yopo onou TO low aya96 onaviset, X;triv npa~n nptnel} npoKetpivou va eXcyxet KQvt::i£ Tt1V KQTQGTaan. va e1Vat OXt povo ouvel6~, dlla Kat llAnpoqJOpnpt-

-,."

- '-'

.. 188

'H OiKOVopfa dnivaVTl oris dyopeS

0, ellllop1KtS hUflAoyputpiE<; 'fO anooEIKvUOUV Koi IJUA tOTO J-lE TO napano.vC». BptoKOpaon: 01'0 AIB6pvo; TOV "AnpL\'lO '[oD 1681, 01:0 ptKpopayQ~o TOi) Giambattista Sardi!l~, 1'6 AIB6pvo, 'TO onllUVTlKc),{EPO h.1l-lG.Vl 'fIiS TooKuvns; eIvUl OAUVDtXro 01:D. MEooyelO Koi ot OAOKAUpn nlv Eup4mn, TouAaXlIsTov W£ TO ..ApoTEpvrcll.l. L'lnV TBAEUTOio airril nbAn, 6 Benjamin Burlamacchi ano YEYHI Trib AouKKaG, oum9uvEl pta epnOptKft entXelpn~ on pt npOtOVTO TOS BaAT1Klls. '[il b Pwoio(; 11 'T~V '!vOtWV aUa Kat &AAWV ntptoxwv, Ti\v tnoxft nou Ot QUO £PllOPOl pas GAAnAoypU410UV) pbAI.£ txouv 4lTOOEl OTO AlpdVt nAOla b 'E1:UlpeiO£ t(;)v 'IVOlhlV Kat aUTO IIpOKOAEl nTwan tllS itPn.:; 'TitS KqvtAaS, '0 lpuopob ano 'TO AtBopvo OK£tpTETUl va Kovel PUI en1xEipnan pi: mho T6 .. BaotA1Ko tpnopcupa», fp6.q:){:l~ YEPOTOS oxtotu, OTOV Burlamacchj· TOU t{:nyei on intOUllei «VO: '[0 KQVel yto. AoyaplOop6 TaU», onX.afiJl va PI1V i6 potpa01::EI }.It 'TOV anooiKTn 'tiib tnt{}TOAii~ TOU. TEAtKo. n imoSron ano'fuyxo.vet Kat 0 Sardi etVQl £TotpO~ outn ul 'tlopa va oex-rd Tn (JuppeTOXll TaU BurlamacchL Aev BAtnet napa }lOVO i.va tvoloqJepov £pnopeupa ytO va TO }leTotpepet uno TO ..Apotepvtup OTO AtB6pvo, Tt:; «/}aKirre5;". TIp6KEl'CQl YUl 6tppata QUO Ul P(')oia, UOD eo. KUTOK.XUOOt.1V at: AlYO TI1V i1:uAtKn oyopa, Til oeppuTo aUTO. exouv EKelVn XPOVIU (1681) KUVOVIKl1 tlJ.lI:1 01:0 AIB6pvo. ono'll l.pT01.E va pOlpUOEt TO piOKO), OKAOUVTvTat OTnv ayopo. TOU AtBopvou rrp6:; 26 1/2 KUt 28, llEplOOOTEpO 6nXaoil ano TO btflAOOlO. "EnpEne KaVOVtKU, ypa.tp£t 6 Sardi, n ttpn "rouS or6 AtBopvo va PflV unepBaivet Ti:; 24 }Jovaties: Byo~el ETOt bra KepO()~ TitS TQtn~ tou 10%, "E£l nUKCTQ )Jt oeppaTa e6 tpoplC:t>6ouv (no Texel Kai 0 Burlamacchi e6 ITAnpw6e1 yui Ta PlOO uno T(l. £'080 ayopG£, naipvovlO£ pta owuAAaypattKJ:l, crUl.npwva pi. 'ri~ uIlooei~El<; tOU Sardi, nAnpC:t>Ti.u K6notov '(pant:~hn TfiS BEVETiu£. Ttl naV'TO Aom6v ertav unoAoYlopeva. Kat nap' <SAo auta n im6geon TeAtKa. Bty EXEl AapI1pU anon:A.E0PQTV Kai AEPOVt6J:V uno '[n y£voBt~lKn PtBIEpa - Kot nov tpnopeUOTClV EUpel»S pe. t6 ~Ap(:rH;pVTap Kai T11V "AYYAio, tp0P100VOVtos pOVOS! nOAAt!; tpopt£ Kat ohoK1\npa MOta. 'AAAd 'fO tvotmpepov 0' aUlo t6 inew6olO n.Tov vo oei~OUJle. noao OUOKOXO npotBA€nE Kuvei~ i~ QnocrraoEw£ Ka1 AOYUPlute pi. OUYKpOTnptvo Tpono U'lV tlfiEpa{;la TOU tpnoYO!';.

j

j

tn

tn

ano

189

'H ulKovopia dnevavn ari!; dyopeS

PEVPQTO~.

Ka9ilKov KaSe tprropou elvat vu KO:V£l Koi va ~ovaKovel ilOtUKOna ainous: TOU b oU:pt.UVllTlKOU£ iH10AOyUJ]10lj~. va r.paVT6~eTat TI1V 'E:Iltxeipnon otKU tpope~ nplv va lI1V 'toApnOl:1. "Evas pt,900tKOS Epnopo~ ono *f6 "Apon:pVTQpIH' OKttp'CE'Cat va Ravel KemotO OOUAt,ta OTn faUia. fpCHpet orov Dugard uio, napoyyeAtOOOXO OTIi Poutv, «va pou anavTnoe.tt: t 6.va~ rpepovnl£ pou tnv npn '[wv npdiovT(i)v pt Tn pEyaAtl1:epn KtVnOn oni Xc;,po oas. KQt va pou OToEtAETe. eva Aoyapwopo etKOVlldlt nffiAnons (OnAa-

M ]Jlilnp06Ae'pn o}.",y TWY i:~ol)",v) ... Kupiw, ypillpTe pm) Tl\v Tlpn Tfib pnaAtvas. TOU Aa6toi1 tpCtAatVO£, TOU tpuep65avotl AenTOTplpptVQU KOl OXt ~etpAoulhaptvou) TOU BapBoKtoU ano 'TIl Epupvn, tou KhplVOU £u.xou. tou UTOa.AOOOppO'fOS C .. ), TOU rrpomvou Toaytou», "EvaS f6.AAO,£ nUAl epnoposll'.l noipvel nAnpotpopie~ uno KanolOv epnopo (16 i;\:res of. YOAA1KO v6plapa, pi: nOlO Tpono eo. :KOV(,) TOU£ imoAoylOpouS pOU KUl KUTOntV TOUTou, UV otantOT6>OC» oU pi: Gupq>tpe\, ea UIIOqlOOiow vo. oas rrapayyeiAw }na napTioa ... ». To on n epnOptKU imepa{;Ia. anot£AEt T6 o.vaYJ{Qio Kivn'fpo yui Ku8e tipnOptKfl ouvaAAayn c:tVQ.l t600 aln:ovonto nou aa fi:rav YeAOlO va entpElVEt Kaveis. 'E~nyel 8pw~ nOAu neplOo6ToEPO npaypo'{'o un' ooa tpaivenu. MnmllS bev tuvoei autopatu '(i~ X(;)peS oi orroks eprpavi{:ovmt 6>£ GUpOTU "fns aKptf)nS 'wfl£j Oi XG:lpeS cuhtS r.lvm oi IUO .\opnpoi tpapOl, 'fa KaT' i~oxnv KeV'fpa npootAKuon~. To tpn6peupa £Axe'tot an6 Ti~ uqm-_ AeS Ttl1i:S, 1i BeveTia, nov KupuIPxnoe,oTn Mecr6yew OaAno:pn Tii~ aKplBfi~ ~U)fl~ K.ai ~el o.Kopn RaTa TOV 180 niwva 12tl • votlv tpelowAa, KUPIL>£ ot I.pTwxoi, QUo. lwi ol AlyOTf:PO q>TV Kaenpeptvwv i.f:6&vv. To va VOtKla~El <min, upa~a, va Eta(}tp!L-\i~et '"(n btv I Kat illei.-

190

..::. :i ;

:

,

.H aiKovopia anivavTl art!;

dyopeS

tpEt AE:UKOU peTUAAOU 1 nou 1't' auto TO AOYO elvat ITc:pt{/l'InTo, tptoVW ai. iva aupnepuopa oAoteAu UV'Ii9EtO uno T11v KOlvn anoqJfl, aUlli.pu>va pi TO onolo oev umipXBl :m6 BtBulO onpaot yta eva aKp6.~ov Kat nAOUOtO Kp6:ros ana 'Illv <'lKpi6tta om(;)v T{;)V etO(;)v»m-. To tOto onAc;,VeL Kat 6 Pinto. AUTO e\VOl 1'6 napdlioto tou Quesnay: «'Al.{leovto Kat CtKptBtta onpoivolJV nAou'to»J16. 1:to 1787, nepvwvTa£ iu:r6 -'to MrropVT@) (, Arthur Young onpei(Uve l2'J': .. TO. ivoiKta TG>V o;o:ttt@V Kal Tiilv olUpepwpoTU>V (IV€:6atvouv Ko6e pepa. 'H autnon n'rav n~toanpeiunn cme 'fllV n£ptooo '(nb etpi1vnS (uno TO 1783), Tn onypn llOAlm:a noil X"fi~OVTUl n xriatnKUV 'r6-

tn

00 Kalvoupyta oni'tlG, npCtypo nOll ouprrirrtel pi yevIKn uu{non 'rWV 'Hpwv. TIapollOVOUV1:Ut ott '(0 K6OTOS ~(t)nb Ctvi::BnK£ Kata 30% peou at otKO x:povta. Tinon: eev }Jnopei vo. allo6ei~el pi litO ompn 'tporro tnv n:£.-

pioSo '(fiS e:unpepias". To iOIO eAey€ Kal elROOl xpovta v@pin:pa, TO 1751, 0 vEapos aBBaS GaHani OTO 6t5A10 TOU yta TO v6}llOpa: «Ot utpnlts npts twV tpnOpeUpaT6>V elval 6 umpOACOtep0b: OelKTn£ YlU va paGet Kavd~ nov BploKovtm '(a fno peyaAa Il.AQ(rrn.,HS. "EX<.O (ITO YOU pOU 'TiS 9e.!6pnTlKtr,; na.pU1:npno.cl£ TOU Leon Dupriez!» Yla Tn (Ji)yxpovn £.110xn, OXE:ttKa pi TiS "'X(;)peS at aVOblKO [(opEia») nov EXOUV EVa tnineoo GllolB<7lv Kat npes «KOeapa uq.mA.o'fepes ano eKeivES T{;)V uno 6VCmTU9I Xu>p&v». 'AAAO: npenel va enaveAeOupe (no yunt umipxouv TETotG£ PEtaBoAe~ emnbS<.Ov. 'Ynepoxn t!iS 6opiiS, 'rii£ opyuv(,)on£, nd KarrOtOS; OTCt ypnyopa. Etnv npavputtKotnT{l nptnet va plAnaOlJpe yta Tn 50pn TOl] K6apou 1.W• Etvm 6t.6a\(1 pey6.Aos netpaop6s va avayayoupe 0' ounl Tn eepeAlhlOn CtAneeta T11V e~atpetlKo Hotpa t!if; 'AyyAiaf;. Ot uqJf1AtS Tlpt~, Ot utpnAoi. p10901 eivm, Yla Vnot<6HKIl 01'KoYopia, Boneau UllO: .Kat tpn6olO TOUT6xpova, 'H tptOuPYlo, euvonpevn onl Shon Tns iwo pta i{;mptTlKn

aa

'tn

napuYC6yn }laAAtoU at xapnAn 1:tPll, nepv6.et ouoKoMes. I:upBuiv.et OP6>£ TO ioto Kat pe 'tl£ uUts: BtOpnxaVtKEb 6pamnp16tnT£~; 'H tnavaotaon TWV PfiXUVOOV 1 uta ttAn TOU 18ot! alw.vo, as to 6vayv@pto-oupe, anoTeAti pta Gaupuola lits{;ooo,

'H npOafpopa Kat Ii (thnan: il primum mobile "On<6S eivQt i.pUOtKO. n np6nn napoKivnon YU1 o:uvoAAayn npoepxe.tat lm6 1:nv npompopn KOt ttl 9lTnon, I1pOOtp0PES Kai SnT!l(Jet~, nap6.yovreS nUO:iYVU!totott nov il :KOtvoTurrio TOU~ opu>£ oev KOVt:t eV:KoAo'tepo TOV opwpo Kat Tis OlQtpoptS 'rOU b, Uapouou1~O\.'tal KOTa EKaTOVTuots ii XlAlaOC£. Exnpal1~ouv aAuoion~ 6ivouv TO xe,P[, t:lvol 1'6 nAeKTpIIpiS Ole~ooo, Yia TO onpuV'rtK6 p6AO Tits upompopab Kat 'tn~ ~nTnons WS Ktvn'nlpt(t)v pnxavlOpWv. TIp6K£t'tat yta
191

'H OiKovopia cirrevavTI oris dyopt&'

ci~ia tOU£ OTIiv ava{;trrnon ,(hlV KlVll,£PWV 'enS OlKOVOptKil b nOAtTlKn~. Eivln yvwoto ott Stv imapXf;r npootpopa x('}pi..,:; ~ntnon Kat 6.v'(iotpo-

tpa. Kat 11 pia Kat n QAAJ) yeYV10UVTat ana til OUvoA."Xayn nou OeveAtWVOUV Kui liC; .eej.lEAHilvet.

eo pnopoucH': KUV£tS va nEi to lOW YUl 'r11V ayo-

pa Kat T11V nwAnon, Y\(1 TO nnyatv'-e.AQ TWV tvnopu}\fj yui TIlV npompop6 KUt tfl.V OVTl-npOCHpopa, QAAO Kat. Yla tnv i:pyaoia Kai. TO KetpaXatO. Y1li tllV KotavOAu>on Kat Tnv nupaYU>Yl'l. H KU1UVaAu>on BpioKEto.t OTO nXeupo T11s ~r1:rnons, n napaywyn BpioK£lUl 0'£0 1l.~etJP6 'fils npootPOpoh" K01:6. tOV Turgot~ av rrpompt.pw O,Tt KuttxW) aUTO oll}luivel OTt ent€lullw Kat ott nOAu auvtopn 96 ~nTI10w 0)1'1 fiEV fXw ani XtPlO pou. kTrlV nepiIITCuon nOll ~nta.@ aUT6 nOll Stv EXW t onpnivf:r on napaoloopat 0' OTt ci}lm onotpaotO}Jtvo£ va nJtnpwo(;) t6 uVtaAAUYPO, va npootpepw KonOlD tpnbpc:ullu, imnpr.oia n xpnpUTIKO nooo. 'Enopey(;)~! KUTOAuyet 6 Turgot t ima.pxouv n300epU OT(HXeiu; «Auo npaypu'ru KeKtnpe-

onc.>s

auto,

va,

QUO npayputQ tntOUllnToll l .lI. «'EVVOetTOt) YPCUPC:l OiKOVOIJOAOY0!;, on KUOE rrpooq>opo. Kat Koge VlTflan nolO o.VT
Eva'S; rnJYXPOVOt;; npouno9.t'tEl Ka-

<

"A£ V.o. crxolUUQoup-E BWOTlKO autt':s tis oxoAuonKt~ ii iupeAti£ nupa~ tnptlOEts. Bon90uv (no va QllOPOVWooupe OlO.KptOe.t£ KQt .EI1QAnSeUOet!; tni.nhuotES, Lup8oUAEUOUV '(II aUvi.:on crt': Dnmov uvapwnttQt noto: elvat In6 OnpQVTtKn, il npompopa ii n {utnon. Xl, npaypa noil oonyei oto tOto anoTtAEollu, nOla (lIla. tis ouo nai~et TO p6AO TOU primum mobile. 'Ep~­ 'rnon xoopiS; rrpaypattKfl arravtnon, noD op(,.)£ }JQ!; 6bnye.i OTllV KOpOta TWV npoBAnpuTwv ,(T1£ ouvuAAayns;< ¢1epvw o"Uxvo. ot6 j.luGA6 }.lou 'to KUAa pEAETnptyO rrapa8€typa 'tOU Pierre Chaunu m yt6.. T11V Carrera de Indias, Me:HI TO 1550, ta rraVTa ixouv ~eKaeUploeL '0 oxe.btaOpos lXet ytVtt at }lEyuAn K.\'i.poKCl KcIi pl T£):'-ltKOU£ opou~: eIVat evas illuVTaS nov yupi~~a KOTa Tn Ipopa. thlV OEtKTWV tv6~ POAO),-WU, uno Tn Le8illn npos ni Kavapta NnaHi, TO Alpavta tt1£ 'ApeplKf1S, (fTo. on;vo. (5tl£ Mnaxape~, vena Tii£ Q>AWptba£, lle'ra oTi~ 'A~6pe£ Kat nOAt crrfl. L£8i.A..\n. 'H vaUOtfIAOiu OUYK£Kptpevonotd eva K1Jl{Awpo., flO. TOY Pierre Chaunu Of:V unUPXEt upl.pl6oAiu: KUla TOV 160 oi
"

Tn

':,t.

,.'.

,~,

,

if"

":

:r~

, :;: . }," . :1

'~-

'-:,

192

. c

""

L

I

Brvu:rG lIOU dKovoypaqu:l 'fi~ avpfJOUAtG at: iva veo reppGv6 ipnopo lIOU &'11JTOpeuerat ae. ~evn x@pa (170[; airJvG(;). CE6VlK6 Mouodo Tii~ NupepBtpyn(;, KAIO£ tou Mauodou)'·

airfoi j KneW!; Kat IIoMoi iiA.AOl o.Kopn. 'H o..ncr.po.iTntn Kivnon OTti 2:e-

BtAAn, Ku-ra tn onypu Tn£ dvaxwpnoIl£:, elvm Aotrr6v iI KlvuTorroinon nOAuupIGpwv ouvupewv TflS Auons. MIa KtVnOn pi nnyb; 1:£Aet!l}£ ti.ves npob T11V 'Icmavia t nOD B.llllAtK&i 'wuT6xpovu to xpfipa twv r£voBt~(",v emxelpnpunwv, tt!; oToe~ 'tWV pe'CuAAel!VV Tn~ "'Iopto! tou£: qJAupavSlKOUS apya..ltt:lOU£ :Kat KCtpta eiKooupHl piiA.Aov x(,,)plunKe£ ayopgs~ ouou il(»Aoiiv'tm AlVa ano 'n1 Bp£TGVn. '0 QV'rhcruIIoS OAlOV Qmwv KUTuAnyel oni LeBiAAn Kat apYOTepu 010 KovTt~, CtVUAOYU pi. T11V tInOuptu t(;)v "ttVhlV". '0 Kov6vu£ lhaH.,i'Vi~£Tat: TOV €l>sBpouapto TOU 1730 136, n ovuXMpnon 'rhlV YUAIOVlWVJ Atel pHi t:tpnpepi.oa 1 Ko9uO'rtpno€ Kt aAAO Wb niv apxn TOU Enopevou Map'rtou yta va ooed 0 xp6vo£ OTOU£ £tvou£ va tpoptwoouv pia peYOAn nOObTnrQ eprropc:up01WY I not 5tv dXav KUrmpepel va If>TaOOuv 010 KQvn~ t~al1tas TOOV aVTi9ETu}V uvi:p(')v», en EIIpeIIe QPoye va Kovoupe Xoyo yta K1VntnpIU ouvalln, primum mobile; Luvit6w£;, CVQ£ pnopei va reSEt ot Klvnon 1') CtvriSel(l v6 CJTapm;-itoel ot. orrOlOOnnQ'tc oO}J£tO 't'ns 6ta8popfi£. uOpWS tpaive1:Ul. ott oj aUTI} TI1V nEpinTwon n npfinn tnt&paouvon olupKelo!';, yiJpw o1(i 1610 ri 1620} OtpetAETUl ot nTwon TnS napaywyii£ T<~V upyupwpuxeiwv

i·

i.-

i, ,<

193

·········-1--- - - - - - - - - - - , _.-.'

, "GO

I Ef1JXHiUflL MEXPI TO ]660 ~ EYM4U'lNA

,

,

""

1100

ME Tl1: U!l.AAN.tiJKEE EtPHMEPlMiE KAI EYNJiMMENA EITPA4M

12. OJ A<1IIEEIE TOY AMEPlKANIKOY XPHMATOJ: ETHN EYPDllH '0 Michel Marineau ((}"fo: Anuario de historia economica y social, 1969. an. 257359)t xpnatponoHin,7ar; KP!TIKG rrnyis ano TiS 6llavO!Kir; iqmpepilh:r; Kui dp!e~ pov~ dn6 TiS' dvatpopis nov 6ivouv oi GiVOf l1peoiJeurer; oTn Maopi'rtlJ oxcOiaae rnv KaprnJAl1 ru1v eloaycuyruv nOAurip&Jv pctuAA{,JV. KaTa TOV 170 aiwva. BAenoupe Ka8apci Tn ola86.eplOn T.riV llTQaf) r&v ('lIpi~e(i)v FC"f6 TO 1620 Kill ni npn avooo perri TO 1660 (KJipuKa: 10, 20, 30... cKarOppUpla niaas).

"

'w-

j

)

tiis

·A}lepl~nG:. "Io(i)~

i£alTin£:

'tOV

«v6pou» T6>V ano56oewv nov imoxcu-

po'Qv, om6oonnon: naYTM£ Xoy!» 'filS Uu"tT@ons TOU iVOlaVtKOU flAnSvoJlou. nOD UOpElXE TO. anapaiTflT(I tpyO'rtKO xeplU. Kai iJTav l YUPM G'ta 1660, to nano tayapXt~ouy va AEt'tOlJPYouv (no Potosi, KaeW~ Kat ot6 llpyupMplJXf.10 'tfIb Neo£ 'IolIavi.u£, tvnn eXel UKtVll'tonoto9e'i ano pUI tntpovnJ Kue6>b tpUtVcTQl, otumpotnTo, n 6>enon EPXETUl arro TnV 'ApeptKn. NTOntot pETaAAoupyoi xpnotporrotouv ~aYQ TO napa50maKO tou~ JlaYKUAta'" npiv iIK6JlQ B6.AOlJV miAI Jll1p6, TiS JlEyuAeS "1'0vrtpveS» pE'tolloupytKtS tYKaTacnaOet~, KovtOAOyi£ ouo tpopt~ TOU.AOXlOtoV) <> np6)'tos pOAO~ (apvnIu(6~ Kat veta ge'ttKos) QVtlK€'l OTI1V aAAn nXeupa 'tou 'A'rAOVTIKOU, oniv .ApeplKu. "OpWS OE:V npOKelTat yui vopo. MeTa TO 1713) o'tov pi: 'to IIpov6ptO 'tou asiento KOt pt 'tn Ao9peprropio 01 "AyyAm a.volyovTUl O'tllV oyopa Tli~ iOIIQVLKn£ 'ApC;plKnr;, TllV KUTQKALlI;;;OUV at AlYo pi: TO. npo'Covtu TOUS, KUpiwS pi to. p6.AAtVU 'lnpaopo'[o: tou b ) nov npOo>eOUVTUt erri II\OT6>Oe\ OlOV£: peTanpcfres TnS NtoS 'lonavias Kai illou 1 08 a~tocrnpeiCi:)Tes IIoooTnTs£; pUAlOtU. To avttKpU0J.lU ot. apyupo nsptOpi~i:r(n. Ainfl '[it <popa TO aYYAtKO forcing, loxupn &Onou, dvm n K1VU'l:npta QUVUllfi 1:11S tow nAt:.upa.£ toU 'Oi\£avou. '0 Defoe t£uyei cmAo'iKCt, pt atp0pprl 'CflV iSla E~t)usn OnlY nop'royuAia; npoKtttUt yui .. force a vend abroa.d»# YUl TtiV ernBOAn onAaon, 01<, Tn, Bia" Tn, npompopo, (ITO t~"'T€PIK6H". Mil; crAM npoun6Gean etVat va (.in peivouv "To. pUAAlva anouAnta yta peyaAo xpo-

-?:, -;j-

~{'

.,,

.'

on

194

,

.';

-

'H OixDvopia ani'VQv'tt OTi£; dyopi~

V1K:O oHlotnlla 0'£0 Nio K6opo . •AAAa n6)~ va OtuKpivt.t KQvdS 1 o' airnl. tnv nepintUl(m, ,[flV npompo-po Kat ttl. ~fltnon xwpi~ va avaTpe~Et oto tEtpanAO oxftpa tOU Turgot; LTn EeBilln, () dYKOS '[OOY tllIlopeupaTU>V, nOll O1.JoaWpeUOVTUl OTa apmipta tou oraAOU KQto. tov anonAOU Kat nOD Ot epnopOl ta oUYKevrp~vouv e~QVtAwvtas to npoOWntKO TOU b anoatpato at xpiipa Kat ot rW:.JT@oElI;: n eKoi,ooV'CQ£ pEoa onlv ClTIEMuola tous a~toypaf{la nAnpUltea ot6 E£WteplKo (TnV nopopovrl KaSE QvaXWpnoflS KOl pexpl TflV em(JTpmpn EVo:; OtOAOU Btv llnopouv vo. oaVEtotollv oniv oyopa oiln: eva. maravedis ionavuto v6ptopa) GrrOTeAEt pUl npompopa nov 5ivet G>9nol1 otnv rro.\urrotKtAn napay(.)yrl. 'tfiS Auoile; Kat cruvooeU£TGt anD litO. unoB6oKouoa ~n­ '[non, tnipovn Kai IT1EOnKIl1 Ku6e UAAO napa otuKpl1:lKn. 'R ayop6 Kat oi epnopot nOD enevQuoQv Ta KetpuAma. TOUb 0' QUTe£ ttf; e{:ay6:lytc; QVUptvouv va nAnphl90uv TO avtittpo ot Qonpt; ot AeuKO pi:tallo. To tow KUt 01n Vera Cruz, OTI1V KupSaytvn Ii Gto Nombre de Dios (apyoTepa ot6 Porto Belo)~ it ~n:tnon TWV eUpV:molKGw ayaOwv) 'rwv aypOTlK(,)V Kat TWV 61.OpnxaVtKWV (nOll nAnfl~VOV'(at ot yevlKe£ ypappt!; b.6pii) OUVOO£UeTUl ano. avoAoyn npooc.popu. To 1637~ O'f11V epnoporravnyupn TOU Porto Belo, pnopt:i KUVd.£ vo. bet p6.66oUb apyiJpou, TIl pta no:v(,} OnlY dUn! (Jav OU>pOll£ ano rrt1'pebl~" XUlpi~ QU'('fl ,''('flY rroAurr69nTn uAn» 6tBOla, t{nOTa. oev eo AEtTQUPYOUG£. Kat t6Q), tnton!; n rrpompopo Kat il "1'mon BpioKOVTat Tautoxpovo tnt 'to. epyov. eo. pnopouoapE iipaye vo noupc on Ot 6uo npoo:~opi:£ - bn>..u6n Ot 0'00 nupaywYEb nOll olaypaq>ovTUt n 111u cmi:vavTl o'nlv oAhn - unefITepouv T-GlV bUO ~nTnoewv, '(wv crn9uptGlv, TOU ,to,Tl Btv exw,,; lliv au iiTov KOAu'rEpa paAAov va Atyope ()Tl Gines Btv umlPXouv napa povo ot oxton pi: 9t-tnOel1,; nov i'xovv npol3JtecpOei Kat etVat npoBAiipl}JCr;; navr{J)f; TO np6BAnpo 6iv 'ftOe'rat }lOYO oi. oxton pi aiJ'rou£ TOU£ olKoVOjltKOUb opou~ en npOOl.pOpa Kat n ~irtnan anexouv nOAu ano TO va EtVat «Ko8apa» OiKovoplKe;; eVV01.ebl ain:6 op(,)£ etVQl G..A.AO ,i!.Tnpa), IIpenet oorpaAwr; va n:gei Kat

ano

uAeupo£ iox:Jo£. "Eva ioXUp6 5tKTUO

iAiyxel TO op6po an6 tn Mo6pitn crnl I£BlA).n Koi ano tKel npob TO Neo K6opo. Km:a KQVOVQ OA01 rn:ptnot,ouv TOUe; VOPOU& twv 'IVOt(;)v l TaUS Jeyes de Indias, 'Ulv lntKU TOU~ oUjJq;epoVTO. T6 01KUt6}pG TOU l:y6~ ntpuTOU e.10npOTTUol KOVoVtKa ()TO ovo~a tou B001A10 Kat Ola xapnu onpetWvetat nO'!1'U T6 pepio\o. '(01)1 lWTO 1'6 KAeiotpo 1(~V AoyaplOOpGlV, ~exu)plOTa ano TO pe.ptOtO ,(MV epnop6:lv. KaTO. tib npwref; auvaAAayeS-l auto t6 pEpiow thav OXe'flKO imtpoYKo, 'to nAoia tnc('npctpuv 1 Sa eAeye Kovei£! pc eppa, aMo. eva fppa 6nOT€AOUJ.levo uno paB6ou~ 6.py6pou. Kai [; anOtKWpo1,; ai:v dXe aKO}Jn avantuxget OPKETU Mon: va umipxet 9J,Tnon tpnopeuvaT~v ano TnV EupL<mn

]95

'H OiKovoJ1ia GlliVQVTI

aTi~ ayopi~

rrpoe; TIiv OAhll Kon:u8uvOll. 'YrrilpXE AOlrrov paAAOV EKPETaAAEUOll napa ouvaAAayn, PIa EKPHaAAEUOIl nou DEV OTOpaTll0E OUTE E';mpOVtOlllKE otn OUVEXEIO. MIa YOAAIKn avmpopa, vUpw OTa 1703, AtEl ott «oi 'Ionavoi ElXOV ouvll8ioEl npiv uno TOV nOAepo Tne; .6..toaoxne; (nou anOOE Ola 1701 oTnv 'Ionovio) va pHmptpouv yta 40 EKOTopPupla Aipee; E}JnopeupoTo, anoKOpt~OVTOe;·OHlv-£nloTpotpn 150 EKOTOPPUPIO ot xpu00 ii o.pyupo Kat OAAO E}JIlOpEUpOTO» - Kat aUTO OUVtBOlVE Ka8E ntvTE xpOVtO Hn • AtHOl oi up18p01 uvTtrrpoowrrEtmuv BtBOlo pOVO Til plKTll usia TWV ouvoAAaywv. 'AAAa QrrOlO Kt o.v ElVOl n unopo1TllTll otop8won yta TOV Ko80plOpO TOU pEytSoue; TWV npoy}lOTlKWV KEPOWV, pt auvunoAoytupo TWV EsoBwv TOU mlYOlv'-fAO, TO napaBetYIJa odXVel Tnv unopSIl plae; avwne; ouvoAAoyile; pt oAee; Tie; OiKOVOpIKte; K01 nOAtTlKte; ouvtnEIEe; nou rrpoun08tTEl }Ita TtTOla uvwopponto. BtBOlO, yHi va unapXEI EKPETaAAEUOll, avwn it BEBwoptvn ouvaAAoyIi, Btv ElVOl unopaiTnTo va aVOptyvUElm KanOlOe; BOOlAlae; it KanOlO KpatoC;. To YOAIOVt uno TIi MoviAO Elvm EVOC; t';mpETlKOe; OUVOETlKOC; KpiKOC;' uno tprroplKn arroqm, oAAa ciC; lui yeAlopooTE: n KUplOPXio oOKEtTm tow rrpoc; otpEAOC; twv tpnopwv an6 T6 MeSlKOH1. BIOOTlKOi tIlloKtrrTEC; TWV BpaxiJB1u)v tllnoporrovnyupEwv TOU 'AKonouAKo KpaTouv KCJ.'(W an6 TIiv pnoTo TOUe; yHl piiVEC; Koi Yia XPOVIO TOUe; Epnopou~ Tii~ MOVlAOe; (01 6nolOl opWC; noipvouv Tliv EKOtKnOn toue; ot Bapoe; TWV Ktvt~wv Epnopwv). "Onwe; GKptBwe; oi lpnopOl Tile; 'OAAOV010e; KpClTnOOv yta pEyaAO XPOVtKO BlaOTIlPO KaT(') uno TIiv pnOTO TOUe; TOUe; nopOYYEAlOOOXOUC; tou AtBOpvou. "OTOV AOlnov tnlKpoTEl 6 vopoe; TOU iOXUPOTtpou, T1 UKptBwC; pnOpEt va onpatvouv oi OpOl «~nTnon» Kat «npootpopa,,-

st-

.i

, ", "

.~

'H (rhnan J1O"vn

'Atpou drrw8nKov oAa OtHa, oev UnaPXEI ma DUOXEPElO, vopi~w, Oto va onoonaOOUPE yta }Ita OTlypn Tn ~ntnon ano tOV nEpiyupo Tne;. I:' auto pt Ev8oppuvouv 01. napaTnpIioEte; tWV OtKOVOPOAOYWV oi orrolOl oTie; pEpEe; }Ioe; aoxoAouVTOl pt Tnv nEpinT(')on TWV UnOVanTUKTWV xwpwv. '0 Ragnar Nurkse '4 ! ElVOl KOTnyopn}lOTtKOe;: nptnEt Kovde; va tpaBn';Et TO ono.yyo TitC; ~nTnone;, civ 8tAEt va 8eoEI OE K1vnon TIi pnxoVIi. To va OKEtpTEt Koveie; pOVO va ausnoet Tnv nopoywyn 80. 6&nyouoe ae anoTuxiEe;. rvU)pt~W nOAu KOAa nwe; 0, Tt iaXUEt Vto. tOV TpiTo Koopo onJ1£pa aiv iOXUEl ipso facto Yla Tie; OiKOvoptEe; Koi Tie; KOlV(')viEe; TOU TIOAOlOU KoSeOTWtOe;. 'AAAo. il oUyKpwn onplOupYEt oKetpEle; Koi npoe; TiC; OUO KOtEUSUVOEIC;. 'IOxlJEI apaYE povo Yla TO nopEA80v il EIlwnpovon tOU Quesnay (766); TIo.VTO unapxouv «KaTovoAu)Ttc; IlOU Bev pIlOpouv va KOTovaAWOOUV 000 so. ii8EAOV. AtJToi nou TPWVE }lOVO paupo OToptVlO tpWp1 Kat nivouv povo VEPO 80. ii8EAOV va pnopoDv va Tpwve ~UPu)TO tpwpi Koi va nivouv KpOOi. AUTol nou Btv pilopoDv va tpaVE Kpe-

196

.,

.~'

.!.

,.t"

.i:

'H oix()vopia allivQvTl aris dyope&'

as,

tvw

OCt nOt:Aav va llnopo(;v va TO t,pCtvt:. A1JTOl nou lxouv povo nQAIOPOUXU, evw eo ii9£Aav va EXOUV KaAG. AtrrOl noil bev exouv £UAU va ~£OTaeOUv Kat Oa ngeliov vo. pnopoUv Vtl ayopaaouv KAfl .... 14J• TeAIKQt aUTo£ 6 OYKO£ TGlV KaTavuA(,yr(;)v otv nauet va autaveTat, 'Ymipxet naVTOTE t 96. E.Aeyo." mutatis mutandis) pta «Ka'ravuAw'nKfl Kotv(')via), at _lox(!, Movo 'to plyeOoS 'twv dooonp.Cl'fWV Tn!;, uno 1:0 onoia KU106poXei~el taK'rtliG Kal eUKoAa Ta. 90 EKUTOOTO, nEplOpi~,f;t TllV ope{/l. Tn£:. 'YJ1(ipXt:~ opw£ KanOtO OPlO noil yiVt:TUt aloeuta, aovohlrrnTo) YB] TIl p£YOAn nA£toqmq.ia 1:~V avSp6mwv. Ot fillot OiKovopoh6yOl 'tou 1aOD ai~}Va, oem Koi oi OiKOVOPOAOYot tau Tphou KOCi}JOU onpepu, yvwpitODV -CtlJTO to OplO) KOeWS o.va~nTovv OVVToyeS KU1:aMnAe£ yta va a-U{;llOOUV TO. t:!ooSnpato: Kat TflV K01:UVUAUlOn, TnS enoios, on(;J~ IfAcye non 6 Bo.isguilbert, «n KG'fGO'fPOtpll (. .. ) ElYat i1 t{Otaotpotpn 'wi) eioo5ftpuTO£" 144. Me. Alya Aoyta, npinet va Gu£naCt i) SflTllOlL 'Ynapxet tpUOlKQ ijrrnun Kat ,nTnon. '0 Quesnay. i.XeptKO£; antvovn oni ~ntllon 'fUS «otaKoapn'UKiio; nOAUTEAtta£ .. unepGOni~eTm T11v «KQ'rOvaALlon )'ta tI1V cm6iCl.)on1l1.\\ OnAOOl1 elV01 unep ifl!; OtEUpUVOn$ TiiS Ka~ enpeptYiis ~n'{n(Jnb Tfib (!flOpOywYtKfiS TaSOb'" lit-v .EXet uou(O: aun) n {:rhnon eiven OU01aOTtKn, yta1:i elvOl OWpKrlS' 0YKwDnS,. tXQvn va OlUTllpe!: }.leoo 01:0 ,xpOVO Tn\' nieon Tn!:; Kai 1:i;;; am:ntt1oet£ rIlb, va 05nye!: onXa6n ttl\' npoenpopu uAQv8aoTa. K6.9t: OloYK6}0n atrrft~ 1:nb ~ilTnons elvOl crrmxelo llPWTOPXtK6 )'ui TilV avanTu~n. '0 OYKO£ nis: BamKns ~ntnons ~ipoupe nWf; anoppett ano rrUAuuts: i;nlAoyes (i1 TO on:apl Ii TO pU~l n TO. KUAopnOKl), T6)v 6noiwv 01 ouveneleS Kat 01 «napEKK.:\icrCtS»14.f> elvat noX.XonAts. EtvOl 6.vaYKB& ano rts onolE~ 0 avepwrro~ Bev pnopEl va EetpuYEl: to UAan, TO ~UAO, Ta inpaopala .. , Me atpetnpia OU'fts Tit; npCUTupXtKt:S Qv6.YKe£:! nOD onavta iOTOPOUVTOl! nptrrEt vu Kpivoupe TiS llQ~tKiS ~ntl1o:£tb npil),Tap)[lK{;w elo(;)v Kat TO. peKOp noil nETuxuivouv. PeKOP Tfi£ KivaS nov KOTCUpt:pc: va fJUOq.tpCt WS; TO ITEKtVO, peow 'fllS peyuAn£ uoanvfl£ ooou l TOU AUToKpaToplKOU KOVUAtOU, '(0 pu{t, TO uAOTt J TO ~UAO lm6 'ti£ enapxtes '(of! Notou. P£KOP Tl1S 'lvoia£, onou TO pU~t Tn£ BeYYUAn£ llBtu!,peperat 01a eOAaO011£ n bta £npus. onou to pU~i Kat 1:0 otTapl }JCTutpepOVTat pi. KopuBavta XtAI00WV 800HDV. PEKOP anon:i\d tnion~ on navtou Otl1 liilon buu\{VOiiVtOl TO Ol'Hlpt, TO aAUn) n ~uAeia, "On t6 OAUTt TOU Peccais, 0TO Languedoc; aveBaivet DAD toV Pooav6 Vi.XPl Tn Seyssep·17. "On TO 6.\a:n Vtow Ka:VT1£, Setubal KUt toU appov tou Bourgneuf rrnyuiVl;:l (rno tov 'ATAaV'HKO OTll Bopcw eOAOOOO Kat Ttl BaATtKn. To va l:pflOOt.OOUV TJ1V Tpotpo6oQia TOU~ OE oAon, nTav OT6. '(tAn TaU 160u «tWVil t '[0 peoo YHI va YOVOTtOOUV Ti!; KOT(') X6)pE~. 'H 'Icmaviu btv Ef\aVe '(inon: Q/v\O ann 1:0 va ovetpeunot KaTt TeTOto '4h, "OejQ yHl 'EllY {;UAEiu) T11~ anoias Tn pa~lKtl xpnon trrwllp6.vap£ UTOV npG)'(o pa£ tOVO) n tpovTaoia pa£ CtKOAoueei pt SUUpaOllO Tnv n:paonu tpnoptKIl bmopopn peow T(;}V no"Caphlv Til~ Eupwnns Kat tIl£ Kiva~: oXeoieb' KOPlloi iupnptvol OT6 p£vpa ThlV notapwv, Kapo.Btu nou KUTOOTP€:tpOVTGt P& 1:nv dq1t£:rl '(ou b (OIl(jJ~ OtOV KCtTW Aiynpa Kat at noA-Xo. CihAa j

197

'If OiKovopia aneVQV'f1 aTi~ dyopeG'

noniplU)l KapuBta tpopt(Jlltva pi: Oa.ViSEe;~ pe paoepw, Ii Kat nOAA€.£ tpopes: l{(ltO<.HU:UQOV£VQ eiOlKO Yla va PETUtpe.pouv npof; nl Auon Kat T6 NoTO Ttl Uat'lYKpt1:0 Kotupno toD Boppa. 'H UV1:lKd'lUOTOOn TOU SUA-OU pe 'to KO:P.BOUVO, 'ra vypa KOUotpa, TOV i:tA.EKTptOp6~ 60 cmannOEl nOAl; nEpwo6tepo one evov Qt@va Ota00XtK&V npooappoy~v. no to Kpaot, noil CtrrO'lEAei tl.ltlpa TOU BuOtKOU nOAl.TtOpOU 'fUS EUphlrrn!;, oev urrapxet KO66AOU &taKCnIl. '0 Pierre Chaunu i.AuXteJTQ unepB6..'u\f.t AtyOvrQ£ on Ol. OTOAOt noil pEte.t.pepov Kpaai ihav yIll tis OiKOVOptE~ "(ou TIaAIlIKotn'(o Aenn:rrlAt:nm aUa (urrpmptt:pn, nou Kayet nOAU 96puBo. To xpnpa -rpt.Xet upos- TO pepos TOll Kat urraKOUet ot1l; fitaTUyeS TOU. 'YmlPxe1 eT(H pta imEp-~lrrn(JJ1 pt 'ra OtKa Tns KUKAWPU'tU Kat '(is IH::ra6oAe$ tn£ OlaeeO:r1£ Tn;;.
j

Kat KUAirrepa epnopeupaTOIIOtnpivou£ tue; 'ropEi~.

ETa TeAn TaU 150u oi~va. Ot nAOUOlot tYKQTaAdnol.JY to' xpu(JOn6iKIA:ta Kui aonpoKevTnTu ut.pacrpaTO Yla To pcni~L To P£10£,1 noil i:{;arrAt.>v£Tat KQt KQ'(U Kimolov Tpono EKAc(iKeUET01,- ea yivot ,.6 crupBoAo Kaee KOlVWV{Kfl~ npooy(UyiI~ Kat yHi rreplOobn:pa 4uo £KU'tO XPOVto eo. 6Bny6oEt OTei i.hpn T11V eunpepio oAOKAnpnf; Tl1£; 'h:uMo£, @onou va avantuxBouv ot pC'ronoUl'UKE£ Pn0I-lnxavtC£ J-le'(o.~(Utwv at oAn TflV EUp6mn. T6: novro UAAO{;OUV yta UAAn }lta !popa pi Tn }J06o Y1(1 HI Ul.pCWPQTv «Eprrptpt in,poapuTt.}Vn, Oru..ObIl 'fWY OTullIIhltWV BapBCtK£p&V nov apxuHl etcrayovTov ana TiS- 'lyBie!; Kat 6:pyon.:pa TO fHf1I1GnKov OTlIV EUp6mn. Ln} faA-Aia) ot appoolES upxt£ aYhlVt~OVTav dncAmolltva vo nPO(ITQTetVOUV Tib tevlK€'S Bwpnxavie£ uno TllV doBo/\.Il aUTWV 'fWV tpiv{')v utpaopatwv. i'J..EV KQtuqlepav O}lhl£ tinoTE:, oihe pc Tis ErrtgeoopiloelS OUTe pc 'ft£ epc;uv£s oine pi: tis tpuXolda£l£; OU'f£ pi: Ttl rrp6onpo oute pt niv uXoJ\iv(')Tn tpOVTUO{U QlhGw nov i!Otvav OUllBouAes. "Onw~ ylo. napao£rypa b Brillon de jouy, i)1nopo:; T11£ 600u Bourdonnois, o,:(} IJapiOl, noli np{rretve va TIAnp(,)* eovv TpetS Q(JTUVO)JtKoi KAnTiipeG', 6n6 500 Aipg~ 0 Ko9tvos, «y\6. va ytdJyouV C.) pean oto 6pbpo TiS YUVOIK£b nou i':nav VTUPC-V£S pi. lHfHioPO'f!l dno tlS 'Ivoics;» ii, UV TO vt1:PO 9c@pouvruv IIOAU pt~ooI1aonK6, vo po-

198

,

,

~np(l{jf1a (illl'l Idn:('lhP /Jf:ui{,1

(/ampas J LI1PX1}(

. \.ot!(ml)fhOl' IE'. ,\,;(;)\', '/t.wpu;{)

Aluf'lh-,I(! TV'W'Pii1l,)l. (f\:\tol GiralJdoll).

199

'H OiKovojJia ancvavTt arif; dyopiS

QlWpcUOUV «n6pVES pi: iV01KU utpoopo'tO» hlO'tt: va 'ti~ yc5uvouv onpocna val 'tov napaOetyponollo TWV imoAoinU)vJSt!, Mta avmpopu np6~ 'to yevl.KD tl\eYK'tfl Desmaretz, TO 1710, uvnouxet ooBapa y\' Qtl'rtG Ti~ KQ}1l10vtes: 06 unoxpt:hlooUV dpaye 'tou~ uvSpWOOU!;, '(Ii anypll nOll 'to tpoqnpo dVUl 'touo UKPlBu, nou t6 xpnpa orrQVl{:&l) nov Tel Ku5epvU'UKO: xpewypatpa tooo ouox:pnOTG Kai aBQAU~ va tuvaqlTultouv tflV YKupvrapopna TOUS; nwS opw£ va aVTtOpaoouv OTll p60a 1SI ; T6 rrep1.000TCPO rrou pnopovv va RUVOUV etVOl v6. 'ffl XAeunaouv) onws I> Daniel Defoe, oto' 1708, at i:':vu upSpo TOU OTI} Weekly Review: «BAenet KOVEtS btOK&KptpeVo np6o(Una, ypcHpet, va TUA{yoV"t(U vt iVOtKOU£ TarrnTl::S "OU AlYo KUl.pa npiv Ot Kopapltpe:£ TOU£ TOUS eBploKuV noAu AUtKOUG yt' aUTEf;. Ta iVOlK6. lHpaojlOTo nupuv apoaywyn, avt6nKov uno TO napKe TOUS OT{~ nAaTt:~ TOU£, Tann'(t:.£ pe'(QTpannKQV at plOOi.pOpW Kat i1 lOla n BoolAlOoa, nUTIl . TilV errOXn, apem:ptlTt6 pOb EIXUY KOTuAntpee"i ano KOUPTtves, pa~tAapla, KOpEK.J\e£", 6>£ Kat aTa Kpe6irna oev unnpxav napa. p6vo Toina Kai iVOtKO tnpa.opO'fO». KUTayeAuoTn n pn, n POOOI nnatTnon tnipovn, nOA1JflAOKll, Clnon::\ovnnKfl, KO'LaAoyer rrav'LU v6 entBOAA€'Lal. 1:10 foUia, neptGo6n::pe£: uno 'LfH6.vta nevn; OUAAiu.Ve\£ Sty Ka'rcupepav va "eepaln::u(Youv TOllS plv Kai 10U b ot ana auTtl T11v cp]Jov6 OTO Aaepspn6pto (YHl '(0. lVOlKa utpQopaTa). Uipa uno TIl 61ipEUGH 'fWY tpnopeupt.1Tuw tous KQ.1 TO npOOTl}Jo Tc;,v X1Ai6)V OKOUOWV evavTiov EKeivUlv nou ta ay6pu~ov Kat ta nU>AOUOUV imoXp",;,enKOV p~ eva Sllnoypa OTis 15 A"Kepl)piou 1717 vI! npoo9taouv Kat o{.)pa'UK.Es nOlvt£l p£"TQ~U 'twv onol.U)v lODEna Ko.'repya KGt uKopn peYOAutepe£, uv to i:.neBaAAav oi nepw'{uo£:tG.,.I';l»,
'.'

,

•• 0<

~j

..~

I..

j

'AyyAla£1 T&V EXBenKwv Kavtovl
.~<;

·

.')

';~:

'Ii

~"

',J",

'~K

'? ,;. ,~

· V· .;.J

."1

' l1

.,1\

I

'H npoocpopa povn

~

,"f;

Ot OtKOVOPOAoyOl nou oTpil.pouv 'to tvolmpepov 'rcub npo£ TOV npo6topnxaVIKo K6o}lo eivQl oUptpWVOl oE eva onpeio: Ii npootpope. oEvelval apKe'ru opot!). Tnb Ac.inel Jl EXaOTlKOTl1ta. ;ltv elVat of. Oton va npoaaplJoon:i YPllYOPU 6notaOl1TIOn: ,UtllOn1i.l. llptn£l (11"(0)111 va ''livel ?)t<:mpwn pEta~u o:ypO'rlKii:; KUt I)LOpnxaVtKfl~ np0(J
, ,"

,\'

,~~ /

.>

oe

.~

}f "

.':d "1

';{:

, ;t_ .~,

·

,

?f

.'

.~

,,\.

1; ,

,x" ~

200

.~

J!t .2

I· I I

Ή οίΚΟΥορια άπΈVαVΤl

otiS

άΥΟΡέs'

νωνικων ηαραγό'lι-των. Άλλά άκόρη καί UτIiv Άγγλία} οί ίστορικοί οπ-

1-1ειώνουν συχνά δτι ή σύμπτωσn κάποιων καλών συγκοριδών στή σειρά,

άνάμ~σα στά 1730-17S0 11\ ήταν αίrrή πού συνέΒαλε ευρέως στή.ν OiKOvορική άνοδο τού νησιοϋ, Γενικά) ή αγροτική παραγωγή είναι ό τομέας της άδράνειας.

Ύπάρχουν, άΥ'rίθετα ι δύο τομείς, άρχικά αύτός της Βιομηχανίας καί

ϋστερα έκεϊνος τού έρπορίου, δπου γίνονται πολύ νωρίς άντιληπτά ση­

ρεία αροόδου, παρ' όλο πού, ως τή ρηχανοποίηοη όφ' ένός καί δσο εΥα ύπερΒολικά μεγάλο ποσοστό τού πληθυσμού θά ζεϊ όψ' έτέρου στή.ν ήμι­ αυτάρκεια τnς Ρ1KΡ01{αλλιέργεtας~ ενα άνώτατο δριο, έοωτερικό καί έξω­ τερικό, περιορίζει κάθε ανθηση λίγο περισσότερο δραστήρια. 'Ως πρός τη Βιομηχανία πάντως! θά ύποστήριςα, βάσει όρισμένων άμφωΒητήσΙΜ ρων .εΚtιμήσεων ηού στηρίζονται μόνο στά μεγέθη, δη ό όγκος της πα­ ραγωγης της πολλαπλασιάστηκε στήν Εύρώπη, τουλάχιστον στό πεντα­

πλάσιο, άνάμεσα (jtά

1600 καί 1800, Πιστεύω έπίσης δη ή κυκλοφορία

τροποποίησε καί έπέκτεινε τίς ύηηρεσίες της. Ύπηρξε Kάπoιo~ άηε­ γκλωΒισμός Ίών

OiKOVO}.ltG)V

.καΙ ένας πολλαπλασιασμός τών συναλ­

λαγών. Στόν άηέραντο γαλλικό xώρo~ πού όιιό αύτή ηίν αποψη είναι ενα πολύ καλό πεδίο rraparApnonhI ό όπεγκλωβισμός αυτός ύπηρξε για τούς ίστορικοίJς τό πιό σημαντικό γεγονός τού 18συ αίώνα Ι55 • ~Eτσι~ και σ' αΏτό ήθελα νά καταλήξω t ή προσφορά πού παρουσιάζε­

ται στο. τέλη τού 180υ αίώνα μηροσΤά σ' αύηί τή λάμια της κατανάλω­ σης, δέν εΙναι τόσο ηενΙχΡη και διακριτική όσο θά μηορούσε νά ύποθέ-

.

σει κανείς έκ των ηροτέρων. Καί όιιωσδήιιοτε θά ένδυναμωθεί ρέ την πρόοδο .:rnς Βιομηχανικπς έπανάστασης. Γύρω στά

1820,. ή

προσφορά

είναι ήδη μιά μεγάλη ηροσωπικότητα. Καί είναι ηολύ φυσικό νά άποδί­ δουν οί οίκονομολόΥΟΙ μεγαλύτερη προσοχή καί θαυμασμό ατό ρόλο τπς. Μεγαλύτερπ πρόοδο γνωρίζει με:rά τιΊν iφαρμογιi τού λεγόμενου

"νόμου""" του Jean-Baptiste Say 0767-1832), Αυτός ό άξιοθαύραστος έκλαϊκευτός, πού δΙν ήταν καί καμιά "διά­ νοια», δπως διαμαρτυρόταν ό Mάρ~, δέν ύιιπρξε ούτε καν ό συντάκτης αύτού τού νόρου (του έIIoνoρα~όμενoυ καί "τών διεξόδων ..), οπως ούτε καί ό

Thomas Gres11am

τού περίφημου νόμου πού φέρει τό όνομά ίου.

ΣυμΒαινει νά μι} φορτώνουμε τά καλά παρά μόνο OTO\')b πλουσίους, καί Ο

J. -8. Say

εδωσε τήν έντύηωση δη κυριάρχησε στή σκέψη τών οίκονο­

μσλΙ}Υων της έποχής του. Στι}ν ηραΥμαηκότητα, στοιχεία τού νόρου των διεξόδ(Uν 6ρίσ:κοντσι iiδη στ6ν ~Aνταρ Σμίθ καί ακόμη ιιερισσότερο στ6ν

]<'.lnes Stewart

0712-1ί80). Μήπως καί ι)

Turgot

δέν άπστυπώνει τό πε­

ρίγραμμα τού νό.μου μέ τή διατυπωση ηυυ ό.ηέδωσε στόν δη άIlοτελεί

.. όδιaρψισΒΛπιτο

άξίωρα στ!

n i.pyaa{a

]osiaJl Cl1ild,

ένδς άνθρώπου δi­

γει έΡΥασΙa σέ εναν άλλο ανθρωπο"I":; Πρόκειται Υίό. ενα νάρο πού έκφράζεται άπλούστερα ώς έςΔς: ριά προσφορά στήν άγορά προκαλεί κανονικά ΤΙ1 ςΙ1τnσιί της. Αύτή δμως ή απλότητα κρύΒει δηως πάντα ενα

περtnεηλεγμένο Βάθος. Κάθε οίκονομολόγος λοιπόν έρμήνευσε ηίν εκφραση αύηι κατά Βούληση. Γιά τόν John Stυart ΜΗΙ (1806-1873) .. κά­ θε αιjξησn τής παραγωγης, αν κατανεμηθεί χωρίς λανθασμένους ύηoλo~

20]

Ι

! Ι

'FI ΟΙΚΟΥομία άπέVQVΤΙ στις άΥορές

γισμoύ~ σέ όλους τούς τύπους προϊόντων, άνάλογα μέ τήν έκταση τού ένδιαφέρσντος ιών ίδιωτών, δημιουργεί iί ράλλον συγκροτεί τή δική της ζήτησπ"Ι58. Νά λοιπόν πού δέν είναι τόσο σαφές παρ' όλο πού διατείνε­ ται ότι παραείναι. Μέ τόν Ch.rles Gicn, 0847-1932), δ άπροετοίμαστος άναγνωστης δέν θά καταλό6ει άρέσως: «Κάθε προϊόν Βρίσκει τόσο πε­ ρισσότερε:;; διε~όδoυς, έξηγει, όσο ύηάρχει μεγαλύτερη ποικιλία καί αφθονία σέ άλλα προ"ίόντα"IS? ΜΙ λίγα λόγια, ριά προσφορά f)ρίσκει τή ζήτησή της τόσο πιό εύκολα, δσο ύπόρχει υπεραφθονία προσφορών. ιlΤά δύο χέρια είναι άπλωμένα~ γράφει ό Henri Guitton (952), τό ενα Υιά νά δίνει καί τό άλλο Υιό να παίρνει. (. .. ) Ή προσφορά καί ή ζήτηση είναι οί δύο έκφράσεις τής ϊδιας ηραγματικότηταςlΟΟ. Κι αύτό είναι άληθεια. 'Ένας άλλος τρόπος Υιό νά έξηΥηθοϋν πιό λογικά τά πράγματα: ή παρα­ γωγή ένός όποιουδήποτε αγαθοϋ τό όποίο άργά ή γρήγορα θό πpo~ σφερθεί στήν άγορά, συνεπιφέρει] μέ. τήν πορεία του, ριά δωνομή χρη­ μάτων. Χρειάστηκε νά πληρωθούν οί πρώτες ύλες, νά έξοφληθοϋν τό. εξοδα μεταφοράς του, νά πληρωθουν μισθοί aτoύς έργά1εG_ Τό χΡΩρα αύτό πού διανέμεται έχει ώς φυσικό προορισμό νά έηανεμφανιο'(ετ, άργό. ή yρήyoρα~ ως ζήτηση ή, αν προτιμάτε, ώς άγορά. Ή προσφορά δίνει ρα­ ντεΒού στόν ιδιο τη~ τόν έαυτό. Αυτός ό νόμος τού Say θό έξακολουθεί νά ίσχύει ως τό 1930 μιό καί πολλές γενιές οίκονομολόγων, έκτός λίγων έςαφέσεων, δέν τόν άμφι­ σΒήτησαν .κατά τίς ερμηνείες τους. 'Όμως οΙ νόροι,

ii

καλύτερα οΙ λε­

γόμενοι οίκονομικοί νόμοι, διαρκούν όσο διαρκούν και οί πραγματικ6τητες καί οί έπιθυρίες μιας oίKovo:μΙKΩ~ περιόδου, της όποίας ύππρξαν οί καθρέφτες καί οί λιγότερο ή περισσότερο πιστές έρμηντίες.,Μιό άλλη περίοδος φερνει καί νέους «νόμους->, Γύρω οτά 1930, ,ό Ke}'l1es άνατρέ­ πει άνετα τόν αίωνόβιο νόμο τού Say. Άνάμεσα σέ άλλα έιnχειρήματατ

θεωρεί δη έκεΙνοι πού έπωφελούνται τής πρoσφoρά~ πού άρχίζει νά δη­ μιουργείται δέν είναι άναγκαστικά διατεθειμένοι νό παρουσιαστούν άμέ­ σως στην άγορά ώς όγοραστές. Τό χρημα δίνει τή δυνατότητα επιλΟΥης:

ii νό τό κρατήσει 1Ϊ νό τό ξοδέψει 1''1 νά τό έπενδύσει κανείς. 'Αλλά ιί πρό­ θεσιί μας δέν είναι νά παρουσιάσουμε πιό διε~oδΙKό τήν κριτικιΊ τού Ke)'nes, πού ήταν όπωσδ6ποτε .εποικοδομηηκή καί ρεαλιστική Υιό ΤΙ1ν έποχ6 της. Τό αν ό Keynes είχε δίκιο όχι '(ό 1930~ δέν είναι δΙΚΙ1 ρας ύπόθεοη.Τ6 αν () J.-6. Say είχε δίκιο ii όχι γυρω στά 1820 δέν είναι επί­ σης δικιΊ μας ύπδθεση. ΕΙχε άραγε δίκιο (θέλω να πώ, ό νόμος του ϊσxυ~ σε;) κατά ΤΙ1ν περίοδο πρίγ τ6 Βιομηχαγικιι έπανάστασΙ1ϊ Αυτό '[('} έpώ~ τηρα καί μόνο αυτό μας άφοΡά, άλλά δέν είμαστε ΒέΒαiOΙ δ1'1 θά άπα­

n

νΤΙ1σουμε Ικανοποιητικά.

Πρίν από τι} Βωμnχανική έπανόοταση, Βρισκόμαστε μπροσΎό σέ μιά οίκονσμία ύηοκείμενη σέ συχνές βλάΒες, οπσυ οί διάφοροι τομείς έπι­

κοινωνούν ασχnμα, δέν Βαδίζουν ρέ τόν (δια ρυθμό) ΟΠΟlα ΚΙ αν εΊναι 11 συγκυρία. Τό ΟΤι κάποιος τομέας ςεκινά δέν σημαίνει ότι αναγκ:α(}τικά θά συμπαρασύρει κα1 τούς άλλους. Καί έπιπλέον ι ολοι αί τομείς μπσροϋν νά nαίςοιJV μέ τή σειρά τους 1'ό ρόλο τί'1ς τροχοπέδης) σέ μι6 πρόοl)ο πού δΙγ ε1ναι nO'fi: κσνΩνικιΙ. Ξέρουμε καλά ί)Ύι οί δ:μποροι αίΥιής τής έποχi1ς

202

Ή

oiKovopia

άπένaντι στ{ς άΥορές

εχουν ώς άρχή νά παραπονουνται καΙ δη ύπερΒάλλουν. 'Όμως δέν ψεύ­ δονται σuοtnματικά, δΈV έπινοούν τiς δuσκολίες '[ους οα...-ε τά γυρίσρα­ τα τών καιρών, αύτά τά τσακίσματα, αύτές τίς ΒλάΒες, αυτές τίς αποτυ­ χίες, ακόμη καί στά πιό ύψηλά σημεία τής σuνάν'[ηoης :μέ τό χρήμα. Ό τομέας της «Βιομηχανικηρ, παραγωγής τόν όποίο σκέπτεται ό

είναι δυναtόν νά άναμένει } κόι-ω άπό

tttotEb

Say

δέν

συνθήκες, ότι ή προσφορά

του θά εχει αύτομάτως καΙ μάλιστα διαρκώ, θερμά ύποδοχά. Τό χρΩμα πού διένειΡε αutή ή παραγωγή ροιράοtηκε ανισα άνάμεσα σέ προμη­

θευτές έργαλείωV t προμηθευτές πρώτων ύλων ι :μεταφορείς ή έργάτες. Αύτοί οί τελευταίο! άντιπροσωπεtJουν τό μεγαλύτερο μέρος της δαπά­ νης. Άποτελούν δρως εναν ίδιαίτερο οίκονομικό «παράγοντα». Τό χρήμα σ' αύτούς πάει άμέσως

-

Όπως ελεγαν ~ "άπό τό χέρι στό στόμα),.

η' αυτό, "ή κυκλοφορΙα των μετρηΤών γίνεται πιό γρήγορα, στό μέτρο πού περνάει όπό τίς κατώτερες τάςεις"Ι(,I, "Αύτά πού κυκλοφοροϋν ςωll~

ρότερα είναι 'Γά κέρματα» έξnγεί ό μομαθής, ό

F.W. von SchrOtter l61•

Isaac de Pinto.

"'Εγας Γερμανός νο­

έπαινεί τόν έιιέκταση τής μεταπoιη~

τικής Βιορηχανικής δραστηριότητας ώς μέσο γ\ά τήν άνάπτιιξη τής νο­

μΙσΡατικΩς κυκλοφορίας

(1686). Τό νά διανέμονται χρήματα ατούς τε­

χνίτες είναι σάν νά τά χάνει κανείς γιά }ιιά μόνο σηγμή: έπανέρχον:ται καλπάζοντας ρέσα στή γενική κυκλοφορία. Τόν πιστεύουν κατά λέξη, αφού καί ό

τό

Ricardo,

1817

άκόμη, θεωρεί δη ό «φυσικός μισθός» ένός

έργάτη, γύρω άιιό τόν όποιο ταλαντεύεται ό «τρέχων μισθός"ι είναι έ-κείνος πού 'ίού δίνει τά μέσα νά έπιΒιώσει καί νά διαιωνίσει τό είδος του!(''\. Μην κερδίζοντας ιιαρά ρόνο τά άπολuτως άπαραίτπτα ι κάγει θυ­

σίες κατ' άρχάς στή ςήτηση των εΙδών διατροφής: άνταπο.ιφίνείαι KUρίως στην άγροτική προσφορά καί ή τιμή τών τροφίμων καθορίςει τό μι­

σθό του. Δέν πρόκειται έrrορένως γιό άγορασι:ίι' τών ρεταηοιητικών προϊόντων πού παρήγαγε ι πού συλΎά είναι είδη πολυτελείας ι ...... Καί σ' αύτή την περίnτωσn ι

1'1

παραπάνω προσφορά δέν δημιούργησε πρός σφε~

λος τών προϊόντων παρά μόνο μιά ςήτηση, στήν καλύτερπ περίπτωση έμμεση. 'Όσο Υιά τήν άΥροτική παραγωγή, τά άκανόνιστα πλε.ονάσματά της δέν εivαι τέτοια ώστε

11

πώληση τών τροφίμων να συνεπιφέρει; όπό

n

την πλευρά τού κολλΙ1γα, του μεροκαματιάρη του μΙKΡOϊδΙOKτrίτπ, μιά αξιοσημείωτη έμρεση ζrίτηση των Βιομπχανικών προ'(όντων. ΜΙ δυό λόγια, μέσα σΙ αύτ6 τ() περtoριστικό πλαίσιο πρέπει νά κατα­

νοήσουμε τά σκέφη 'τών φυσιοκρατών πού γιά μας είναι τόσο εύκολα πα­ ραπλανη'Πκlί. Τό νά θέσε.ι κανείς σέ πρωτο πλάνο tJ1V άΥΡΟΤΙΚιί παρα­ γωγή καί τόν άγρο'Πκό πλούτο ήταν άραγε λανθασμέγο οέ ριά έποχιί 6που ή προσφορά σέ άγροτικά προϊόντα ανταΠΟΚρtνόταν μετά Βίας στή ςJ'itnΟl1 .καί παρακολουθοϋσε μέ δυσκολία Άντίστροφα, μήπως

0\

tll

δημογραφική αϋςπση;

τόσο συχνές; ζημιές ατή Βιομηχανία δέν πηΥά'ουν

από την πολύ άδύνΟ'ίή ςlΊτnαιι, είτε από τσν όγροτικό πληθUdμό ειη:

άπό τούς τεχνιτες είτε <1π6 τούς έργάτες της π()λl1ς; Ή διάκριση πού κά­ νει ό

F.J. Fisller)(,S

ανάμεσα σέ μιά γεωργία πού παρεμποδίζεται ό.η6 τήν

προσφορά καί μιά Βιομηχανία πού παρεμποδίζεται <ωό ιίι ζήτnUl1 είναι μιά

f.rTl'rOllf1) Kfitir;)G nr.rIVrntrc:1

συνοπτικό KCΙί αρκετά ίKανoπoιnηKό τίς

20.'1

.':

Ή οΙκονομία άπένανη ατίς άΥΟΡέs

οΙκονομίες τού Παλαιού Καθεστώτος. ΦοΒό.μαι πώς κάτω άπό αύτές τίς σuνθiiκες ό νόμος τού

Say

Ισχύει

πολύ λιγότερο όσον άφορα τούς αίώνες πρίν όπό τη Γαλλική έπανάστα­ ση, παρά δσον άφορα τόν είκοστό αΙώνα τής rαλλίας. Έξάλλου, 01. Βιο­ ρήχανοι τού 180υ αΙώνα δηριουργούν τΙς μεγάλες τους έπιχεφήσεις μό­

νο μέ έπιχορηγήσεις, μέ ατοκα δάνεια, μέ μονοπώλια πού τούς παρέχο­ νται έκ τών προτέρων. Θά πεΊτε, εlναι έπιχειρηματίες καταχρηστικά, 'Όμως δέν πεΤΌχαίνουν δλοι τους, κάθε αλλο, :μέσα σ' αίιτές τΙς θαυμα­ στές συνθηκες. Ή αύςανόρενη προσφορά, Ικανη νό δημιουργήσει από Ύό

καθετί νέες άνάγκες) είναι τό ρξλλοv, είναι ή ρήξη πού μπόρεσε νά γί­ νει χάρη στόν έκμηχανΙσΡό. Κανείς δέν έςεφρασε καλύτερα άπά Ίόν Michelet πόσο ή Βιομηχανικό έπανάοταση ηταν τελικά μιά έπανάσταaη τής ζήτησης, ενας μετασχηματιορός τών «έπιθυμΙών"ι γιό νό χρησιμο­

ποιήσουμε τη λέςη του

Turgot J πού θά ήταν άρεστή σέ μερικους σύΥ­ χΡονους φιλοσόφους. Τό 1842 γράφει .δη "6 νηματουργία ηταν σέ άπελ­ πιστική κατάσταση. ΠΥιγόταν. Τά καταστήματα Kατέρρεαν~ καριά έξα­ Υωγή. Τρομοκρατημένος ό κατασκευαστής δέν Ύολμοϋσε ούτε νά έργα­ στεϊ ι ούτε νά μείνει άνεργος πλάι σΙ αυτές Ύίς παμφάγες μηχανές. ( ... ) Οί τιμές επεφταν. Καί τί μ' αυτό, ξανάπεφταν} μέχρι πού τό ΒαμΒάκι έφτασε στό ες1 οσλδία.

( ... )

'Εκεί έγινε κάτι τό άηρόομενσ. Ή λέ!;η εξ!

σολδία λειτουργησε σόν συναγερμός. Έκατομμύριο αγοραστές, φτωχοί άνθρωποι πού δέν άγόραζαν ποτέ, κινητοηοιήθηκαν, Βλέπει λοιπόν KQ-

νείς πόσο τεράστιος καί ίσχυρός καταναλωτής είναι ό λαόςl σταν άγα­

κατευεται σέ τέΊοια πράγματα. Τό KatqOTt}paJ,~ ~δε!~9αν μέ μιας. οι μη­ χανές ςανάρχισαν νά λειτουργοϋν φρενιασμένα. (. .. ) 'Έγινε μιά έπανά­ σταση οτή Γαλλία, ελάχιστα αντιληπτή! άλλά με.γάλη. 'Επανάσταση στήν

καθαρι6τηΤΩ1 αιφνΙδιος έξωραϊσμός σtά φτωχά νοικοκυρtά, ΒαμΒακερά έσώρουχα, στρωσίδια, λινά'τραπεζομάντηλα, :κουρτίνες Υιό τά παράθυρα. EΊναt πράγματα πού Ύά έχουν '(ώρα καί τάξεις πού δέν '(ά διέθεταν από KαταBoλi'iς κ6σμου»IΙΙΙ'.

204

ΟΙ ΑΓΟΡΕΣ ΕΧΟΥΝ ΤΗ ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ ΤΟΥΣ

Ξεχάσαμε τόν έμπορο ατήν προηγούμενη παράγραφο Υιό νά έξετά­

σουμε μόνο τό ρόλο των δυσχερειών τ{ις σίκονσρίας καί τών οίκ.ονο­ μικών νόμων. Θά τόν ξεχάσουμε :καί στό :κεφάλαιο ηου θό ό,κολΟιJθr1σει

)'ίά να ασχοληθοϋρε μόνο μέ τίς αγορές αύτές καθαυτές, τό χώρο ποιΊ καταλαμΒάνουν. τόν όγκο τους, τό Βαρύτητά τους. ΜΙ λΙγα λόγια, θα δουμε αναδρομικά τή γεωγραφία τους. Γιατί κάθε συναλλαγή καταλαμ­ Βάνει κάποιο χώρο και· κανένας χώρος δέν είναι ούδέτερος. δηλαδιί πού να ρΛν έχει ύποστεί τροποποίηση καί να JJl1V εχει όργανωθεί άπό τόν άνθρωπο. 'Από Ιστορική άποψη είναι χρήσιμο να περιγράψουμε ,ό μέτα6λΠ'fό χώρο στόν όποιο κυριαρχούν μια φίρμα, μιά έμπορικό αγορά, ενα έθ­ Υος

-

ή οτόν όποίο κυριαρχεί ένα δεδομένο ίφπόριο, Ύό σι'(άρι, '(ό άλά­

τι, ή ζάχαρη, τό πιπέρι

1'1 καί τά nολύτψα μέταλλα. Είναι αύτό ένας τρό­ πος νά φωτίσουμε 'Ιόν καίριο ρόλο της οίκονομίας τiις Cryopa.s μέσα σέ ενα δεδομένο χώρο, τά κενά του, τίς συχνές άτέλειές 'rou, άλλά καί τούς σταθερούς δυναμισμούς του.

ο; έρπορικοί οΊκοι κaί ό χώρος τους

υΕνας έμπορος Βρίσκεται Ωαντα σε επαφή μέ αγοραστές, προμηθευτές,

δανειστές, πιοτωτές. "Αν μεταφέρει κανείς 'τόν τόπο διαμονής αύτων των παραγόντων σέ ένα xcιpTfi, διαγράφεται ενας όλόκληρος χώρος άπό τόν

όποίο tξαρταται :καί αύτή άκόμα ή 'ωά του έμπόρου. 'Όσο εύρύτερος ε{ναι αύτός ό χώρος τόσο ό ρόλος αύτου τού έμπόρου γίνεται πιό σημα­ ντικός, θεωρητικά, άλλά καί σχεδόν πάντα στήν πράξη. 'Η ςώνl1 τών εμπορικών έπιχεΙΡ1'ίσεων πού χειρίζονται οί GianfigHazzjj(,~; έμποροι άπό ηί ΦλωρενΎία 1 έγκατεστημένοι στή Γαλλία κα­

τά τή διάρκεια τού δε.ύτερου μισοϋ του δλο τό

Daupi1ine,

130U

αίώνα f καλύπτει τίς" Αληεις)

τήν κοιλόδα τού Ροδανού. Πρός δυσμάς, οί δραστη­

ριότητές τους φτάνουν ως τό Μονπελιέ καί τήν

CarcassoI1ne.

Τρεϊς

αίώνες αργότερα. γύρω ατά 1559, σίφφωνα μέ τά γράμματα καί τά άρχεία τους, οί Capponi της 'ΑμΒέρσαςΙ!>':' - της μεγάλης τοσκονικπς οίκογένει­ ας πού έχαιρε παγκοσμίου περιωπης καί φή.ΙJnς

- δρουν

σέ μιά έηφόκη

καί στενή άτρακτο πού άρχίζει από 'αι Βόρεια Θάλασσα και φΎόνει ως τή Μεσόγειο, τήν Πίζα και τι'ί Φλωρεντία καί πού διακλαδώνεται ηρός τό Χότο, Είνατ ή ίδια άτρaΚΎος, ή σχεδόν ή ίδια, με έκείνη ρεταξύ Κάτω

Χωρ,;)ν καί 'Ιταλίας, πού, κατά τό πρώτο μισό τού

160u αίώνα~ κατευθύ-

205

, Ι μf:/..

13,

οι ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΡΜΑΣ

Ή ψΙρμα

SAMINIATI

ΚΑΤΑ ΤΟΝ

170

ΑΙΩΝΑ

Sa.miniati iYKaiaoTdenKt σT.ri Φλωpεvτια καί οτ6 Αι8όΡΥΟ. Τά πολυά­ extrcmis από τ6ν Armando Sa.pori στό Bocconi

ριθρα γραπτά τnς σώθΩκα,,' {υ

(Μιλάνο). Ή σπμειωμέΥΗ (ώΥΠ (KεΠPIKιl καί lJόρεια> 'Ιταλία) άνησταιχεϊ στίς στενες οχέσεις τής φίρμας. ΑύτΩ άΥτιπροσωπευετa.ι σέ

oAn τΩ Μεσ6Υειρ' aτό Κά­ Υnξ! στΩ λωο8ώνα" Κάί Ιυίσnς οτό Βορρά (napiat r Αυώ\', ΦραΥκφούρΤΩ ini τοίϊ Μόιν, Αιλ, ΑονδΕΥΟ, -Aparepvrαpr ΆμΒούργο καί Βιέννυ). Ό xάprnr; φrιάxnlxε από

rlJv

δΙδα

M,-C, Lapeyre.

νει και περικλείει

Ti b

δραστηριότητες 'ίών

Salviati

της Πίζας, τών όποί­

ων 'ίά ρνηρειώδη άρχεϊα εΊναι άκόρη στόν ουσία άνεςερεύνητα. Κατά τόν 170 αιώνα, τά ιταλικά δίκτυα έχουν τάση νά επεκταθούν σέ όλη τά Με­ σόγειo~ ένω ταυ"(όχΡονα χάνουν τάν πρωτοκαθεδρία τους (}'(ό Βορρά.

'Ένα κατάοnχο comme5sioni e ordini (1652-1658) της τοσκαν\κnς φίρ­ μας των Saminiati l6ll , πού εΤχε έγκαταστΩσει στό Λιβόρνο τη Βάση των εμπορικών έηιχειρήσεών της, άποκαλύπτει ενα δίκτυο κυρίως μεσογει­

ακό: Βενετία, Σμύρνη, Τρίπολη 'Οίς Συρίας, Τρίπολη της MnappnaptCιs> Μεσίνα, ΓένοΒα και Μασσαλία κατέχουν δεσπ6~oυσα θέση, Ή Κωνστα­ ντινoύπoλn, ή Άλεξανδρέτcι, τό Παλέρμο, τό 'Αλγέρι άναφέρovται συχνά κι αύτά. Τά σημεία επαφής πρός τό Βορρά ειναι iι Λυών καί κυρίως τό 'Άμστερνταμ, Τά πλοία πού χΡησιροποιούνται είνα\ συχνά όλλανδικά ii

206

'Η οίκονορία άπένaντι στίς άΥορές

άΥΥλικά, Τό Λι8όρνο δpω~ είναι τ6 ΛιβόΡΥΟ καί βρίσκουρε στίς κατα­ στάσεις της φίρμας μας μνεία γιό δύο πλοία πού φορτώνουν στόν Άρχάγγελο έρυθρόχΡωμα δέρμαtα 'ής Ρωσίας. Ε!ναι ή έξαΙρεοη πού έπι­ βεΒαιώνει τόν κανόνα.

'Άν ύπήρχαν έκατοντάδες ή καί χιλιάδες τέτοια κατάοnχαι θά έρχό­ ταν αύτομάτως οτό φω b ενα χρήσιμο τυπικό τού έμπορικοϋ χώρου καί τών έπιχειρήσεων. Θά μπορούσαμε τότε νά άντιηαραθέσουμε, νά έρμη­

νεύσουμε τόν ένα μέ τη Βοήθεια των άλλων, όλους τους χώρους άΥορών κατ πωλήσεων καί νά διακρίνουμε δμοιότητες καί διαφορές. Θά είχαμε

τή δυνατότητα νό διακρίνουμε τό χώρο κάθε άτράκτου ι πού στήν ούοία

εΙναι μιά ευθεια ypαilPn 110ύ δίνει την εΙκόνα iπανάKαpψης σέ εναν

KU-

ρω άξονα' θά γνωρίζαμε άκόμη ,ους μεγάλους κύκλους πού θά άνη­ στοιχο,:ϋσαν στίς περιόδους τΛς προόδου καί τών εϋκολων συναλλαγών. Δέν θά άρφιΒάλλαρε πιά, οτό δεύ'ίερο και τό τρίτο παράδειγμα, ότι ό έμπορος κάνει την τύχη του

-

πράγμα αυτονόητο

-

όταν ένσωματώνεται

σταθερά στό περιtlάλλoν μιας μεγάλης έμπορικής άγορας. Ό Cotrugli, Ραγουζανός του 150υ αΙώνα, τό έλεγε ήδη: "Σtίς μεγάλες λίμνες φαρεύ­

ovrQl τά μεγάλα ψάΡΙQ»I&J. Μού άρέσει έπίσης

h

ίσroρία ιιού διηγήθηκε

Eric Maschke ' 1
χρονικογράφο άπό τό

ό

δύσκολο και ιιού αρχι­

σε νά Βρίσκει ίσορροιιία οτη ζωι) του άηό ΤΙΙ στιγμή πού εφτασε ατή Βε­ νετία, Παρό:μοω οι δύο χαρακτηριστικές η:μερορηνίες: Υιό ηΊν περιουσία

τών Fttgger είναι ό Σεητέρδριος του 1367, όιιότε ό Hans Fugger έγκατα­ λείπει τό Graben, τ6 χωριό οπου γεννήθηκε, γιά νά πάει στό κοντινό Augsburg, οπου θά έγκατασταθεί μέ τήν σίκογένειά του ώς υφαντουργός

λινο8άρΡjακων, καί τ6 1442, όταν οί κληρονοροι του άοχολούνται μέ τό εμπόριο :μακρινών αποστάσεων καί διατηρσΟν σχέσεις μέ τίς μεγάλες γειτονικές ηόλεις καί τη BeVETia 17J. Αύτά είναι γεγονότα συνηθισρένα, γεγονότο πού εχουν είπωθεί έκοτοντάδες φορές. Ό Federigo MeHs άνα­ φέρει τrιν περίπτωση των

Πίζας,

Borromei,

πού κατάγονταν όπό τό

cO!!tado τής

I!che alJa fine del secolo XV 51 mi]al1esizzarono», "έκριλανίατn­

κον" καί ρεμιας άπέκτησαν περιουσία 1Ίl •

Ό χώρος του έμηόρου ε!ναι ψημα ένός έθνικού ή διεθνους χώρου σέ μιά δεδομένη έποχή, 'Άν ή έποχή Βρίσκεται σέ τροχιά άνάπτυξns, ή

Ι

έ.ρπορική έπιφάνεια οποι; δρα ό ρεγαλέμπορος διατρέχει τόν κίνδυνο νά

κλείσει τόν κύκλο γρήγορα, κυρίως αν σuνδέ<:ται μέ μεγάλες tpnoptKtS έπιχειρήσεις, μέ συναλλαγματικές, νομίσματα, πολύτιμα μέταλλα, .. Βασι­ λικά έρπορεύρατα» (δπως τά μπαχαρικά, τ6 πιπέρι, τό μετάξι) μΙ τή

n

Ι

μόδα (παράδειγρα τό Βαμ8άκι άπό τή Συρία, πού είναι άπαραίτnίΟ στούς ύφαν,ουργούς μαλλοΒάμβακων). Άφού ουμΒοuλεύtπκα, πλημμελώς

ί Ι

Όμως, τά άρχε1α τού Francesco Datini da Prato~ άποκόμισα την έντύπω­ ση ΟΤΙ τό μεγάλο έρηόριο γύρω ατά 1400 είναι ή κυκλοφορία των συ­ ναλλαγματικών όπό ΤΙ1 Φλωρεντία οτή ΓένοΒα, στό Μονπελιέ, στή Βαρ­ κελώνη l στήν

Bruges

j

aτό Βενετία. Μήπως λοιηόν ό χΡηρατοοικονο:μι­

κός χώρος κατά τά τέλη τού 140υ καί τά Πί){"7nα έτη του 150υ αίώΥα είχε

αναπτυχθεί νωρίτερα, είχε έξαηλωθεί περισσότερο άπό κάποιον άλλο;

207

'-\!,ιθμιι;;

<1p,c1Wj"

ρCΗ"ώl' Π~~ VNU' 1/..:νmιn:>i σwι>.'M

, . . , FrIInc!crl

. . Nu,ember9

onQe

14,

ο] ΒUΟl\Ψ/SΙ ΚΑΤΕΚΤΗΣλιν ΟΑΗ ΤΗΝ ΕγΡΩΠΗ

"Απδ τό

1575-1610, 11 ipnOplKll Ε'ιΊρώΠΙ1 καλύπτεται άπά τά δίκτυο nΙς φίρρας rn ΑούΚΚΩ εγκατεστπμένων σηι Λυών, πaΡ6,Pfωγ μέσω των συγγενών ΚΩί τών άvτιπρooωπων τους αέ όλες τ{ς aIlpGVT1Kir; άΥυρές, ο;

Βuοnγ]si, έρπδρων από

συγαλλαΥμαTlκές υψαίνDυΥ έγα δίκτυο

civdpcua ari!;

πιό διαφορετικές ύΩoθέ~

Οξ:Ζς. Έδώ πρόκειται Υιό τ61' άpιθμιJ τώγ ουναλλαγμαπκώγ και όχ? Υtά τό ποσό πι}!} ανΤLΠpoαωπευoυγ, ~Enn δέ,> μπορεί κα"εΙς νά ooσιaτεί σtΙl11 έντύrιωσl1 πού δίγει αιΊτ6 τύ δι6Υραρρα, μιας εuvοl'κilς δπλαδΛ θέσπς

TI:iS' φίρμας παvτoύ, έχτδς

άπό n) Nann καί τΩν ΤουλΟύζπ. Θα Ι1ταν ένδ-ιaφέρo\' νό γνωρΙσουρε niv ηρα)'­ Ραηκότnτα τού μικρού κυκλώματο!; οm'αλλaI,ΡaTlΚ4n' άπό 'fli Αυώγ Ωληρωτέων οτΩ Αυών καί ΤΙ! ρΔ όμαλιi δraKίν11σJl 1ΟΌς πρό!,'

711

Λυι:JKKa, ΤΙ]\' πόλl1 άπ' ΟΏΟύ

Kατάyonaι οί ΒυΟΩ"i ...ί, ('Ο χάΡτnf," φτιαχτιικε σύμφωνο ρέ τό σχέδιο τΔς Fr;1fXJΙ'if: BaYfJrd, "BtIonvisi, nJarc}l(lnds banqιziers de Lγ011,

E.S.C .• 1971.

208

σα.

1242

καί

1243.

1575-1629", Annales

r·

Ή

"Αν ή πρόοδος Ύού

OiKOVOpia

άπένανη στίς άΥορές

160U αίώνα έχει ώς κατάληξή, ι3ηως έχω ύποοτη­

ρίςεΙ 1 'Ιόν ύπερΒολικά δραστήρια ύιιερδορή των έμπορσηανηγίιρεων καί τών χρηματιστηρίων, μπορεί κανείς νά άντιλnφθεϊ καλύτερα τήν άηότο­

ρη διεύρυνση του χώρου όπου καταλύουν οί πολλαπλές έμηορικές έπι­ χειρήσεις τ.ων

Fugger καΙ

των

We]ser

άπό τό

Augsburg.

ΠρόΚΕιται) στήν

κλίμακα τού 160u αiώνα J γιά τεράστιες έηιxεφiισεις πού προκαλοϋν φό­ Βο στούς άλλους έριιόρους καί στόν κοινή γνώμη, μόνο μέ τό εύρo~

'(ους. ΟΙ Welser 6.πό τό Augsburg είναι παρόντες σΙ δλn τήν Ευρώπη! ατή Μεσόγειο, στό Νέο Κόσρο, Τ11 Βενεζουέλα, κατά τό

1528,

όπου ή

Ισπανική κακεντρέχεια καί οί φρικτές τοπικές Βιαιότητες τούς 6δηγούν

στή γνωστή άΠOΤUχία. Τέτοιοι εΙναι δρως Οι

We]ser: τούς άρέσει νό. βρί­

σκονται παντού, έκέι όπου χΡε1άζεται νά ριψοκινδυνέψει κανείς, έκεί όπου φτιάχνονται

Fugger

j

ii

χάνονται περιοuσίεg. Έκατό φορές πιό συνετοί οι

άντιπροσωηεύουν μιά εύρύτερη όσο και πιό σταθερό έΠΙΤUXία.

Ε,ναι αί κύριοι τιόν μεγαλίrrερων έπιχειρήσεων έξόρυξης μεταλλευμάτων της ΚεντρικΩς Ευρώπης) στήν ουγγαρία l τά Βοηρία, τίς

....ι\ληεις.

Ή πα­

ρουσία τους εΙναι μόνιμη μέσω όvτιrIpoσώπων στή Βενετία. κυριαρχούν ατήν ΆμΒέρσα, ή όποία στίς άρχές: τού 160u αίώνα είναι τό ςωντανό Kέ~

vtpo

τού κόσμου. Φτάνουν ηολύ νωρίς ατή Λισα8ώνα, ση)ν 'Ισπανία,

δπου τίθενται οτό πλευρό του Καρόλου Ε', Τούς βρίσκουμε έπίσης στή Χιλή, Ύό

γουν)

1531, παρ' ότι άποχωροϋν άηό εκεί γρήγορα, στά 1535173. 'Aνoι~ ατά 1559, στό Fiume (Rijeka) καί ατό Ντουμπρό6νικ 114 ενα δικό

τους παράθυρο στή Μεσόγεto. Στά τέλη τού 160υ αίώνα και ένώ γνωρί­ ζουν τεράστιες δυοχολίες, συμμετέχουν Υιό μιό στιγΡΠ aτό διεθνή συνΕ­ ταφισμό τού πιπεριού στή ΛιοαΒώνα. Τέλος, βρίσκονται otIlV 'Ινδία μέ τή ρεσολάβηση τού σuμπaτριώm '(ους

τό

1587, 28

έπειτα στόν Γκόα τούς

1619.

Ferdinand

Crbn~ !Ιού φτάνει iκεί

χρονων, καΙ ό όποίος θά άντιπροσωπεύσει aτό

Fugger 1
τούς

We]ser.

Cochin

καί

Έκεί θό ερενε ω~ τό

έχοντας '(ό χρόνο νά δημιουργήσει πολύ ρεγάλα περιουσία, νά

προσφέρει ένα σωρό υπηρεσίες στoύ~ μακρινούς 'Ισπανούς κυρίους ΤOίJ,

άλλά καΙ στους ντόl1ιους ΠΟΡΤΟΥάλους κυρίους του, των όποίων θά γευ­

τεί τά σκληρή aχαρtστία μετά τό 1619, μέ φυλακές καί άδικίες 17S. Μέ λί­ γα λόγια, ή αύτοκρατορία της τεράστιας φίρμας ύπήρ~ε ρεγαλύτερη άπό έκεϊνες τού Καρόλου Ε' καί του Φιλίππου Β', πάνω όπό τίς όποίε:ςt ώς γνωστόν, ό ίiλιoς δέν έδυε ποτέ.

'Όμως~ αυτοί σί κολοσσοί, αυτά τά πρόσωπα πού άηοτελουν σταθμό

στήν ίστορία , δΙν είναι κσί οί πιό σημαντικοΙ Αύτό που μας ένδιαφέρει είναι οί μεσαΙες έπιχεφήσειςι διαφόρων με.γε.θών, και οι εν γένει πα­ ραλλαγές τους. Κατά τον

170

αιώνα} τό μέγεθός 'τους φαίνεται κατά μέ­

σο ορο νά συρρικνώνεται. Κατά τόν

180

αιώνα τά πάντα αύξάνονται πό­

λι: ή χρημα'rοοικονομία καλύπτει τό όρια 'Τής Ευρώπης, καΙ. μάλιστα

όλου του κόσμου. Ή διεθνής των Βαθύπλουτων βρίσκεται παντοϋ, πε­ ρισσότερο άπό ποτέ dλλοtε. Άλλά Υιό νά δίJ:(Qισλογήσουμε αύτό τό

σXfιρα, θά πρέπει νά πολλαπλασιάσουμε τό παραδείγμ(,nα καί τίς συ­ γκρίσεις. Μας ρένει ακόμη νά κάνουμε πολύ λεπτομερειακή έργασία.

209

Ή οlκονορΙa ΩπέΥάΥΤ1 στ/ς άΥορές

"

"

Αστικοί χώροι

Ή πόλη βρίσκεται στό έπίκεντρο κάποιων χώρων σΙΝδεδεμένων με­

ταξύ τους. Γύρω της ύπάρχει ό κύκλος τής τροφοδοσίας της, ό κύκλος των ΧΡήστών τού νορίσρατός της, των μέτρων καί σταθρών της, ό κύ­ κλος άπ> όπου έρχονται πρός αότήν οί τεχνίτες της κα{ οί νέοι άστοί

τnςr ό κύκλος των πιστώσεών της (είναι ό πιό εύρίις). δ κύκλος των άγορων και των πωλήσεών tn.s, οΙ δ.αδοχικοί κύκλοι τούς όποίους δια­ σχίζουν οί πληροφορίες ηού είσρέουν στην πόλη

'.

n πού έςέρxovται άπό

αύrnν. ~Oπως τό κατάστημα ή ή άποθηκη τού έμπόΡΟU J ή πόλη KG'rQ-

λαμΒάνει τόν οίκονομικό χώρο που της έnιτρέπουν iι θέση της! ή περ.­ ουσία της, ή μακροχρόνια συγκυρία πού διανύει. Κάθε στιγμή, καθορί­ ζεται άπό τούς κύκλους πού τόν ηεριβάλλουν. Μένει νά tppn.veiJoouPE τό μήνυμα αύτών τίόν κύκλων.

Σχετική ραρτυρΙα Τι πόλη της .ΝυρεμΜργπς γύρω "τά 1558, τή χρονιά πού έκδίδεται τό HandeIsbuch τού Lorenz Meder, άπό τήν ίδια πόλη, ΣΙ αυτό 'Ιό έμnορικό ΒιΒλίο, πού επανεκδόθηκε καί σχολιάστηκε δπό τόν Hermann Kellenbenz!1{" ό Lorenz Meder προτίθεται νό δώσει στούς συ­ μπολίτες του πρακτικές πληροφορίες καΙ όχι νά λύσει 'Ιό πρόΒλημα πού μας άπασχολεϊ άναδρομικά, δηλαδή νά κάνει ρία σαφή άπαρίθμπση και έρρηνεία τών έμπορικών χώρων της Νυρεμβέργης. Άλλά αυτές οί ύιιο­

δείξεις, συρπλι:ι.ρωμένες όπά τόν

Hermann KelJenbenz, μας έδωσαν τή δυνατότητα νά συντά~oυpε εναν άρκετά πλούσιο σέ δεδομένα xάρτη~ 'Ιόν όποίο παραθέτουμε. Ό χάρτης είναι εύγλωττος. Ή ΝυρεμΒέργ11 1 πόλn πρώτου μεγέθους, Βιομηχανική, έρπορική, οικονομική, στό δεύτερο τρί­ '[ο τού

160u

αίώνα βρίσκεται άκ6μη ύπό τΩν έπήρεια τής άKμfις πού, :με­

ρικές δεκαετίες νωρίτερα, εΤχε κάνει '{'Ω Γερμανία έναν άπό τούς ΚΙΥΠ­ τήριους ρηχανισμούς τής εύρωπαϊκής δραστηριότητας. Ή ΝυρεμΒέργη

λοιπόν συνδέεται μέ μιά οίκονομία ρεγάλπς έρίlέλεΙάς καί ~ά προϊόντα της πού έπαναδιοχετεύονται σΙ ρακρινές περιοχές φτάνουν ως την 'Εγγύς 'Ανατολή, τίς 'Ινδίες, τΩν 'Αφρική, τό Νέο Κόσμο. Παρ' όλα αύτά ι

οί δραστηριότητές της παραμένουν ηεριοριορέΥες όσον άφορα τόν εύρω­

παϊκό χώρο. Ή κεντρική ζώνη αυτών των έρπορικων δραστηριοτήτων άηλώνεται κυρίως στή Γερρανία καί έχει διασυνδέσεις σέ μικρή καί με­ σαία άκτίνα. Βενετία, Λυών,

Medina del Campo,

ΛισαΒώνα, ΚρακοΒία,

Πόζεν, Βαρσοβία είναι αί O'raepoi καί τά όρια '(ης μακρινής της δράσης, οι άγορές στίς όποίες κατά κάποιον τρόπο παραδίδει.

Breslau,

Ό Johannes Mίiller'" άπέδειςε δη Τι ΝυρεμΒέργη ftTav κατά τΙς άρχές του 160u αιώνα κάτι σάν γεωμετρικό κέντρο τής ,εΥεργού ~ωής τής Ευρώ­ πης. Καί δέν τφόκειτατ έδώ Υιό θέρο τοπικιστικού πατριωτισμού. Γιά ποιό λόγο δρως συμβαίνει αυτό; 'Ίσως έξαηίας τής αύξηρένης δραστη­

ριότητας τ{~ν χερσαίων μεταφορών. Έξαιτίας έπίσης τού γεγονότος ση

.\

ΝυρεμΒέργη βρίσκεται οτό οταυροδρόμι ρεταςiι ΒενετΙας, Άμ6έρσας,

Μεσογείου, παραδοσιακού χώρου συναλλαγών, καί 'Ατλαντικοϊ: (καθώς καί τών θαλασσών πού έξαμι:ώVΤάΙ άπ6 αύτόγ), καινούργιου χωρου τού

εύρωπαϊκοϋ πλούτου. Ό άξονας Βενετία-Άμβέρσα παραμένει μάλλον,

210

.,,

15. ΕΝΑΣ Al.7IKOE ΧΩΡΟΣ, Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΑΙΑ lliE ,γΥΡΕΜΒΕΡΓΗΣ ΓΥΡΩ ΣΤΑ 1550 Άπό τό Das Meder'sche Handelsbuch, Hermann KelJenbcnz (έπψ.λ 1974. I.i5iJIeln είναι τό Υερμο.νικό όνΟΡ(1 ίE~ ΑουρπΛιάνας. καθ" όλη 1.11 διάρκεια 8λου τού 160υ αίώνα) Q &ύρωπαΊκός "ίσθρός" Υιά ό,τι nιό δραστήριο ίιπάρχει. ΟΙ 'Άλπεις 8έβαια δέν παύουν νό παρεμ­ Βάλλονται στό κέν"rΡΟ TOU, άλλά είναι τό θέατρο ένός: συνεχοϋς θαύρα­ τος σέ Ο,ΤΙ έχει σχέοη μέ τί!; μεταφορές. Φαίνεται πώς οί δυσχέρειες όδή­ γησαν στή δημουΡΥία ένός σuοτήμα10ς ξπικοινωνιών πού ύπερτερουσε σέ σχέση μέ τά ύπόλοιπα. "A~ μήν ξαφνιαζόμαστε λοιπόν ύπερΒολικά, σταν διaηιστώνoυμε ση τό πιπέρι φτάνει στή Νυρεμ8έργη, στό '(έλος τού

160u αίώνα, τόσο μέσω 'ΑμΒέροας όσο καί μέσω Βενετίας. Τό πιπέρι του Νότου καί εκείνο τού Βορρά εΙναι άπολύτως ισότιρα, ωσ'fε τό έρπόρευ­ μα μπορεί θαυμάσια καί μάλιστα αυτή τή φορά χωρίς νά σταιιατήσεΙ 1 νά μεταφερθεί όπό τήν 'ΑμΒέρσα ατή Βενετία καί άντίστροφα. Άπό τή θά~ λασσα ή άπό τήν ξηρά. Φυσικά, έδώ πρόκειται γιό τήν KCΙτeιστασπ τής γερμανικής οίκονομίας

σέ μιά δεδορένη εποχή. Μακροπρόθεσμα ή πλόστιγγα γέρνει πρός όφε­ λος τού άνατολικού τμΙίματος της Γερμανίας, της ιιιό ήπεφωτtKnς Γερ~ μανίας. Αύτη iι άνοδος της 'Ανατολiiς συγκεκριμενοποιείται άπό τόν 160 αίώνα, κυρίως μετά τίς χρεωκοπΙες τού

1570

στή ΝυρεμΒέργη καΙ τό

Alιgsf,nrg J κα1 τήν άνοδο τής Λειψίας καί των έμποροπανηΥύρ.εών της,

211

Ή οικο\τορία

cinivavn

στίς άΥορές

Ή Λειφία έπιτυγχάνει νά έπι8ληθεϊ σιά μεταλλεία τής Γερμανίας, νά συ­ γκεντρώσει τήν πιό σημαντική αγορά τω-ν Kuxen t νά συνδεθεί άμεσα μέ

"Ιό 'Αμβοϋργο κ'αί τή Βαλτική, άπαλλασσόμενη άπό τό σταθμό του Μα­ γδεμβούργου. Μένει δμωs τό ίδtο στενά συνδεδεμένη μΙ "Ιό Βενετία. Τά «έμπορεύρατα τής Βενετίας" στηρίζουν εναν όλόκλnρo τομέα της δρα­ στηριότητός της. Έξάλλου γίνεται ό κατ' έξοχΩν διαμετακομιστικός τό­

-ι' ;

.,:;:

" .".'

ιιος όγαθών ανάμεσα σΙ Δύση καί 'Ανατολή. Μέ τήν nαροδο τών χρόνων ή έξελικnκή πορεία σταθεροποιείται. Μπορεί κανείς άνετα νά υπο­ στηρίξει δη "Ιό 1710 01. εμποροπανηγύρεις της Λειψίας είναι
aum

importanter und cQnsidernbler# από

έκείνες της Φραγκφούρτπ& έπί τού Μάιν, τουλάχιστον όσον άφορά τά έμπορεύματα. Ή Φραγκφούρτη έξα­ κολουθει νά παραρένει αύτή την εποχή ενα οίκονομικό κέντρο ρεγαλυ­ τερης σηρασίας άπ' ΟΙ τι γουνται είJKOλα.

n Λειψία

l78

• Τά χρπρατικά προνόμια δέν καταρ­

Τό δλέπουμε:. οί άστμ·ωί Χ6>ΡΟΙ δύσκολα έΡΡnνευοvtQΙ, '(ή στιγμή που οΙ γραπτές μαρτυρίες δέν άνταποκρίνονται καθόλου στί~ άπαιτήσεις μας. Άκόρη καί τό τόσο πλούσιο ΒιΒλίο τού Jean-Claude Perrot: ΓένεσΏ ριάς ΡΟΥτέρνας πάλnς, Caen κατά τ6ν 180 αίώνα (1975). δεν μπορεί νά επιλύσει σλα τό πρσβλήματα πού θέτει μέ Ιδιαίτερα σχολαστικό καί ίδιοφυή τρόπο. Τό δη τό θεωρητικό σχήμα τού νοη Thiinen Ισχύει καί Υιό τήν Caen δέν πρέπει νά ρας ςαφVΙόζε\. ΕΙναι εύκολο νά διακρίνει :κα­ νείς γύρω άπό τήν πόλη μιά έφαπτόμενη, σχεδόν κολλημένη έπάνω της) ιιλαχανοκομική και γαλακτοκομική ζώνη" καί ατ.ή συνέχεια μιά περιοχή δηρητριακώνι:Ί9 καί μιά ΚΤΩνοτροφική περοχό. Θά ηταν όμως άκόμη πιό δύσκολο νά διακρίνει κανείς τίς περιοχέ& δπου διοχετευσν'ίαι τά Βιομη­ χανικά προ'ιόντα πού KάτασKι.υeιςOVΤαι οrήν πόλη} καθώς καί '(ίς αγορές καί τiς έρποροnανηΥύρεις μέσω '(ών οποίων διανέμονται. Τό πιό σημα­ ντικό όμως είναι 1'ό διπλό παιχνίδι τοϋ τσπικοϋ καί τού διεθνΟύς χώρου πού χί πόλη είναι ύΠΟχΡεωμένη νά διεξάγει. Πρόκειται γιά δύο διαφο­

n

ρετικές κυκλοφορίες: ή πρώτη, επιφανειακή καΙ σέ μικρή άιιόσταοη

άλλά συνεχής. Ή δεύrερη, ρέ τίς διαλείψεις της) υποχρεωμένη οέ περι­ nτ~)σεις κρίσης στά εrδn διατροφπς νά θέτει σέ ένέργεια τίς μεταφορές

μέσω τού Σηκουάνα ii τά θαλάσσια κυκλώματα άπό τό Λονδίνο ή τό "Αμστερνταμ. Αύτά τά δύο συστήματα συνερyάζoνται~ άντιτίθενται> άλλη­ λοσυμπληρώνονται iί διαδέχονται 1'ό ενα τό άλλο. Ό τρόπος ρέ τόν όποιο ή διεθνής ζωή άγγίζει μιά πόλη τήν έπnρεάζει καμιά φορά ηολύ

περισσότερο άπ' Ο,ΤΙ σΙ προαιώνιοι δεσμοί της μέ τούς

YEitovt!;

της. Ή

γενικΛ Ιστορία υποσΚξ;λίζει τήν τοπική.

Οί άΥορές πρώτωγ ύλων Χωρίς ίδιαίτερες δυσκολίε!;. θά μπορο(Juαμε νά γράψουμε μιά ίοτορία τών μεγάλων άγορων πρώτων ύλών l ήνάμεσα στόν

212

150

l<.αί τόν

180

αίώ-

,.

ί

Ι

Ή οικονομία άπένσντι στiς άΥορές

να 1 κατά τό πρότυπο τού κλασικού έγχειριδίου του

Fernand Maurette γιό

τόν κόσμο Τ{lς δεκαετίας'τού 1920 ιI!). Καί αν θέλουμε νά στηριχτούμε llέ J

σύνεση σέ ένδεικτικα πσραδείγματα, δέν θό εχουμε πσρά :μόνο τή δυ­ σκολία τής επιλογής. 'Όλα τά έρπορεύματα εύρείας κατανάλωσης προ­ σφέρουν μαρτυρίες καί οί μαρτυρίες τους, δν καί διαφέρουν ηολίι μετα­ ξύ τους, συγκλίνουν τουλάχιστον σέ ενα σημείο: οΙ πιό δραστήριες πό­ λεις, 01. πιό σηραντικο{ έμποροι, τά πιό λαμπρά όπό τά έμπορικά KUκλώματα συνεπάγονται καί τεράστιους χώρους. 'Η έκταση είναι τό Ισχυ­ ρό σημάδι τού πλούτου και της έπιτυχίας. Τό παράδει)'ρα των μπαχα­ ρικών ~ λέςη πού «καλύπτει μιά έKπλnι
στες έςαφέσειs

(1'6

σιρόπι τού σφΙνδαμνου, τη ζάχαρη από καλαμπόκι),

τό πολύτιμο προϊόν παρασκευάζεται} μέχρι την Ιποχή τού ΉπειρωτικοU Άποκλεισμού καί ρέχΡΙ τή χΡήοη τών ~αxαρότευτλων, από τό ζαχαρο­

κάλαμο. Ή καλλιέργειά του, δπως σημειώσαμε iίδηΙM, μεταφέρθπκε από την 'Ινδία τφός τή Μεσόγειο καί τόν 'Ατλαντικό (Μαδέρα 1 Κανάριοι, Άςόρες, S~O Tomc, Ile de Prihce καί στή συνεχεια στΙς τροπικές άκτές' τής άμς;ρικανικnς ηηείρου, στή ΒραςLλία, στΙς Άντίλλες .. ,). ΑύΤ11 πρό­ οδος εΙναι πολύ πιό άξιοσημείωτη, αν λάΒει κανείς ύπόφη τα μέσα τής έ:ποχnς και 1:ίς δαπανηρές έπενδύσεις. 'Έτσι, iι ζάχαρη πού συνεχίζει, όπως άλλοτε, νά φιγουράρει οτό όπλo~ στάσιο τού φαρμακοποιού, .κατακτά 8λο καί περισσότερο τίς κουζίνες καί 1:6 τραπέζια. Κατά τόν 150 και τόγ 160 αίώνα εΙναι άκόρn προ'ίόν πo~ λυτελείας, άντικείρενο πριγκιπικων δώρων. Στίς 18 ΌκτωΒρίου 1513, ό Βασιλ\άς τnς Πορτογαλίας προσφέρει aτόν ποντίφικα το όμοίωμά του σέ φυσικό ρέγεθος, περιβαλλόμενο από δώδεκα καρδιναλίους καί τριαKό~ σια KεΡίCι, ένάμιση μέτρο ϋψος τό καθένα. Ή έκτέλεση τού Ιργου είχε γίνει άπό κάποιον ύπορονεnκό ζαχαροηλάστηΗI1. "Ηδη όμως ή καίΌνά­ λωση τής ζάχαρης, δίχως νά άnοτελεί κοινή κατανάλωση, κάνει προό­ δους. Τό 1544 λέγεται εύρέως ατή Γερμανία: "Zucker verderbt keine Speis»JI!6, ή ζάχαρη δέν χαλάει κανένα φαγητό. Ή Βραζιλία άρχισε νά έκτελεί παραγγελίες: κατά ρέσο δρο 1600 τόνoυ~ τή χρονιά) κατά τόν 160 αίώνα. Στά 1676, φορτώνονται 400 πλοjα μέ 180 τόνους ζάχαρη τό

n

καθένα

(72.000

τόνοι), πού φεύγουν από τήν Τζαράικα ΙlΙ1 • ~Aλλoυς τό­

σους θα ιιαράΥει

6 'Άγιος Δομίνικος) αν όχι περισσότερους, :κατά τόν 180 αίώνα!8/>. ,.Ας lJ!1 φανταστούμε ΟJ,.lως μιά ευρωπαϊκή άΥορό κατακλυσμένη άπό

213

-.,. .

;

: :'f_'

. , ,)';: -,-,.; .,'

-

~,

:

Μύλος ζάχαρης ΟΤΩ Βραζιλία, Τ6 σχέδιο άπoδIδεΤΩl στόν

F. P05tJ

γύρω ατά

1640.

Προσέξτε στό πρώτο ΩλάΥΟ τό χaρακτnΡlΟΤικό xCΊpo μΙ: τά Βόδια, μέ τις συμπα­ γείς ρόδες κα! το (εμένα ζώο πού κινούν τό μάγγανα τών μύλων. ('Ίδρυμα

Atlas

\'ΒΠ 5(01).;).

τη ζάχαΡή τού Άτλανnκού. Ούτε μιά τεράστια άκμή της παραγωγής ζά­ xαρης~ πσι'; θά αποτελουσε τήν πρώτη αΊτία Υιό την οίκονομική άνάπτυ­ ξη του ωκεανού καί - εμμεοα - Υιό τόν αύξανόμενο Ικουγχρονωμό ΤΪ1.~ Εύρ'ώπης. Αύτός ό στοιχειώδης ντετερμινισμός θά όνατρεηόταν εvτoύ­ Ύοις χωρίς δυσκολία. Μήπως ομως ή άκμή τής ζάχαρης, όπως καί αύτή του καφέ, όφείλεται σΤΙ1ν ϊδια τήν Ευρώπη. πού άκράςει κaί παθιάςt:ΤGΙ; Είναι άδύνατο νά παρακολουθήσουμε Ιδώ τόν τρόπο ρέ '(όν όποιο μπήκαν οτή θέση τους, κομματάκι-κομματάκι, τά οτοιχεία της τεράστιας ίστορίας ηϊ.ς ζάχαρης. Οί μαύροι σκλάδοι ι οι φυτευτές, οί τεχνικές ηα­ ραγωγηs, ή Ιπεςεργασία της ακατέργαστης ζάχαρης, 11 τροφοδοσία ρέ φτηνά τρόφιμα τών φυτειών πού δέν είχαν '(ή δυνατότητα νά αύτοδια­ τραφούν, και τέλος οί θαλάoσιε~ συνδέσεις, οί άποθηκες και οι ρετα­ πρά'rες τiΊς Εύρώπης άποτελούν τιιν ιστορία της ζάχαρης. Γύρω ατά 1760/ σταν τά ηάντα έχουν ρπεί σέ τάξη, ρίχνονται στήν άγορά του Πα­ ρισιοϋ όλλοϋ διάφορες ζάχαρες "mo5couades) c8.ssonades, ζάχαρη των έrnά λι6ρών~ ζάχαρη Βασιλική! ζάχαρη ήμι-Βασιλική., κρυσταλλικιί (κά­ ντιο) καί ζάχαρη κόκκινη πού τή λένε καί ζάχαρη 'ΓΔς Κύπρου. Ή καλή moscouade πρέπει νά εΙναι ΙΙnόλευκη, δσο γίνεται λιγότερο λιηαρή καί νά μή ρυρίζει καθόλου καμρένο. Ή cassQnade, πού τήν όνσμάζουν έπί­ σης Ζάχαρη τών Νησιών, πρέπει νά εnιλεγεί λευκιί, ςηρΩ, KOKKώδη~, μέ Υεύση καί ρέ μυρωδιά Βιολέτας. Ή πιό καλή προέρχεται άπό τή Βραζι­ λία, άλλά τό εμπόριό της π:fiρε τιίν κατιούσα. Ή ~άxαρη Tiif; Cayenne είναι δι:υτερης ποιότπtαG κ0.1 άκολουθεί έκείνη των 'Αντιλλών. ΟΙ ζαχα­ ροπλάστες χΡησΨΟΠΟΗηϊν πι}λίl τr'ιν cas50nade τής Bρα~ιλίας καί των

n

214

Ή οίκονορΙα άπέΥανη οτίς άΥορές

Άντιλλών στά γλυκίσματά τους και οέ περισσότερες περιπτώοεις δη' δ,η τήν έπεξε.ργασμένη. Τά γλυκίσρατα πού γίνονταν μέ αύτό τόν τρόπο

ήταν ηιό όρορφα καί ε1χαν λιγότερες πιθανότητες να ζαχαρώσσυv»!i!'J, Εlγαι όλοφάνερο δτι αυτίι την έποχή ή ζάχαρη εχασε τό γόητρο της

σπανιότητας. 'Έγινε άνιικείμενο του παντοπωλείου και τού ζαχαροπλα­ στείου.

Άλλά αυτό πού ιιάς ένδιαφέρει είναι περιοοότερο

1'1

σημασία πού

είχαν γιά τόν έπιχειρηματία οί εμπειρίες άπό τη διακίνηση Ύής ζάχαρης,

πού γνωρίζουμε κάπως καλά. Κατ' άρxός~ ξέρουμε δτι ή ζάχαρη, άηό τήν αρχή τής «σταδιοδρομίας της ατή Μεσόγειο" ήταν ριά έξαφετικά προ­ σοδοφόρα έπιχείρηση. Σχετικά μέ: αύτό τό θέμα l τό παράδειγμα ,ης Bε~ νετιας καί τής ζό:χαρης της Κύπρου είναι σαφές, καθώς έμφανίζεται οτό κέρδη tiis οίκογένειος Corner - .. Βασιλέων τής ζάχαρης» ~ ώς ενα μo~ νοπώλιο μάταια διαφιλονικούμενο. ΤΟ 1479, όταν iι Βε.νετία κατέλαΒε τήν K6πρo~ κέρδωε έναν πόλεμο τής ζάχαρης. Δέν είμαστε καλά πληροφορημένοι γιό τήν έπιχείρηση ζάχαρης των

Corner. Οί άλλες δμως γνωστές έμηεφίες άφήνουν όποία a priori δέν ξαφνιάζει καθόλου, δη Γι παραΥωΥΩ

ηιν έντύπωση~

i1

σΤΙ1ν άλυσίδα των

διαδοχικών σταδίων έπεςεργασίας της ζάχαρης δέν Ι'JΊ:Ίt1ρςε ποτέ ό το­ ιιέας- του μεγάλου κέρδους. Σηι Σικελία, κατά τόν 150 καί τόν 160 αίώ­ να, οί μύλοι της ζάχαρης, υποστηριζόμενΟ1 άηό τό γενοΒέζικο κεφάλαιο, άποδεικνύονται ΙJέ1ΡΊες

n άκόμη

και κακές έlnχεφιΊσε1ς. Τό ίδιο καί τό

bOO1ll υίς ζάχαρης στά νησιά τού ΆτλαVΤΙKoύ 1 στίς άρχές τού 16συ αιώ­

να, έδωσε 1ιΊν εύκαιρία γιό μέτρια μόνο κέρδη. 'Όταν δμως οί \V'eIser : μεγάλΟ1 καπιταλιστές, άΥοράςουν τό 1509 γαίες ατίς Καναρίους )Jήσους

., κα. i:YKGeH'!TOiJV έκεί φυτείες ςάxαρης~ δΙν Βρίσκουν τήν έπιχείρηση , άρκετά άηοδοτική καί τήν έγκαταλείηουν ατά 15201~H. Ή κατάσταση πα­ ραμένει ή ίδια, κατά τόν 160 αΙώνα, στίς φυτείες της Βραζιλίας. Μπορε, νά έΙΗτρέιιουν οτόν ίδ10κτήτη τής φυτειας, τόν sen110r de engenho, νά έπιΒιώσει ι όχι δμως και να πλουτίσει. Ή KατCισταση δέν εΙναι πολύ δια­ φορετική στόν 'Άγιο Δομίνικο, ηαρά τήν παραγωγή ρεκόρ. ΜΙ1πως αύt(}

συμΒαίνει γιά τόν άναντίρρητο λόγο δτι iι παραγω'Υή έξοΒελίζεται πρός κατώτερο έηίηεδο τής δουλικιίς έργασίας; 'Εκεί μόγο BρίαKει~ μπορεί

1'6

νά Βρεί τήν ίσορροnία της. Άλλά διαπίστωση πάει άκόμπ

n

nt6

μακριά. Κάθε καπιταλιστική άγο­

ρά έχει τούς συνδετικούς κρίκους καί πρός τό κέντρο της ενα σημεϊο υψηλότερο και πι6 άποδοnκό όπά τ6 αλλα. Παράδειγμα τό έμnόρισ τοί::

πιπεριού: οπου Υιό μεγάλο χρονικό διάστημα τό ψηλό αύτό σημείο ήταν τό

Fandaco dei Tede5cJJj.

'ΕκεΊ συσσωρεύεται τό Ι)ενετικό πιπέΡ1 καί με­

τά φεύγει πρός τούς μεγάλους Γερμανούς άΥοραστές. Κατά τόν

170

αίώ~

ναι τό

Ktvrpo 'foO Π1περιού άποτελουν οί τεράσηες άΠOθfι.Kες της Oost lJldiscl1e Compagnie. ΓΊά τή ζάχαρη πού εiXε έξ όλοκλιiΡΟV πιαστεί οτά

δίΧ'fuα nίς εύρωηαϊκης συναλλαγΔς, οΙ δεσμοί είναι πιό πολύπλοκοι, έπειδή πρέπει νά κραΎάει κανείς στό χέρια του τήν παραγωγή, αν θέλει

νά :κροτήσει τά πρωτεία καί οτό εμπόριο, Ή 'άχαρη τού Άτλαντικου όποκτά μεγάλη σημασία μόνο κατά τό δεύτερο μισό του 170υ αίώνα

lJQ-

2J5

Ή οΙκονομία άπένavτι στίς άΥορές

.

.'

ςί μέ τήν άνόπτuξπ '(ων Άντιλλων σέ διάφορες χρονολογίες (όνάλογα ρέ τά νησιά). Τό 1654, χάνοvιαs τό βραζιλιάνικο I'\ordeste, οί Όλλανδοί ύιιέοτησαν }11ά άποτυχία πού όξύνθηκε άκόμη περισσότερο όπό τίς άξ:ιό­

λογες προόδους τι'ις άΥΥλικι'ις καί τής γαλλικής παραγωγής. Μέ λίγα λόγια, μοιράστηκαν ραξί τους τΏν παραΥωΥΩ ι στή συνέχεω τΩν έπεξερ­ ΥασΙα (σηραντική διαδικασία) καί τελικά τΩν άΥορά,

Δέν έγιναν παρά άπλές άπόπεφες γιό τή δημιουργία μιας δεoπό'oυ~ σας άγορας ζάχαρης. Στήν ΆμΒέρσα, γύρω στά 1550, ύπάρχουν 19 έργο­ στάοια έηεςερyασία~ ζάχαρης. Μετά τήν καταστροφή της CtYOPQS ατΏν ΆμΒέρσα τό 1585, ή έπεςεργασία γίνεται στήν 'Ολλανδία. Στό •Αμστερ­ νταμ ύΠΟχΡεώθηκαν νά άπαΥορέψουν, τό 1614 t τή χΡΔση γαιανθράκων στήν έπεςεργασία τής ζάχαρης, έπειδή ρόλυναν τήν άτρόσφαιρα. Παρ'

όλα ταύτα, ό άριθμός τών έργοστασίων έπεςεργασίας ζάχαρης αύξάνεται:

40 τό 1650, 61 τό 1661. Σ' αιJτό τόν κατ' έξοχήν αίώνα τού ρερKαV'Πλι­ ομοϋ, ομως, οί έθνικές οίκονομίες αύ'fοnΡΟΟ:'CQτε-uοvται καί έηιτυγχά­ νουν τΏ δηριουργία τfι~ δικής τους άγορας. 'Έτσι, στή Γαλλία, δπου ό Κολμπέρ προστατεύει τήν έθνική όΥορά μέ τήν καθιέρωση διατίμησης

τό

1665, έργοστάΟία ΚQτεργασiας άρχίζουν νά εύπιlερουν σrή Δουνκέρ­ La Rochelle, ση, Μασσαλία) στόν 'Ορλεάνη ... Κατά συνέπεια, μετά τό 1670~ ή ζάχαρη πού έχει υηοστεϊ τόν Kη~ ατή Νάvtn, ατό ΜnΟΡV1'ώ, ατή

έπεξεργασία aτό έξωτερικό δέν είσέρχεται πιά ατή Γαλλία. 'Αντίθετα έξά­

γεταί, χάρη σέ κάποιο εΙδος έπιδότησπς των έςαγωγών) οφειλόμενης στήν άναδρομική μείωση Ίιλωνειακών 1ελ(;)ν έηί τής άκατέργαστης ζά­ xαρης~ έψόσον έςαγόταν ώς KQtepyaarένn ζάχαΡn'9J, Κάτι πού έπίση~ εόνοε'ί τή γαλλική παραγωγή είναι δη ή έθνική κατανάλωση είναι χα­ μηλή 0/10 ΤΙ1, άποικιακης παραγωγης έναντι 9/10 στήν ΆΥΥλΙα) καΙ ότι ή τροφοδοσία τών φυτειών άπό τη pητρόπoλn είναι λιγό'rερo δαπα­ νηρή (δεΟΟ}Jέvου του χαμηλότερου επιπέδου ηρών της Γαλλίας) άnό έκείνη της Τζαμάικας πού τροφοδοτεΙtGΙ κυρίως άπ6 την Άγγλία, παρά τη Βοήθεια τΙίς Βόρειας 'Αμερικής. "Πρίν άπό τόν πόλεμο (τόν ηόλερο

που θά έξελιχθεί σέ Έπταετή), γράφει τό

]ournaJ du

caιnmerce192 , ή ζό­

χaρη των αγγλικών αποικιών 11ταν στό Λονδίνο ρέχΡΙ καί 70% η\ό άKΡΙ~ βή όπά -έκείνη τών γαλλυ{ων άποικιών σ'Cά λιμάνια τής Γαλλίας; άνάλo~ γα μέ τήν ποιότητα. Αύτή

n άνοδος

της ημής δέν μπορεί νά έχει άλλη

έςιίγηση άrιό την υπερΒολική τιμή των τροφίμων με τά όποία τροφοδο­ τεί ή 'Αγγλία τις άποικίες της. Μέ τέ:roια τφη ορως, τί μπορεί νά κάνει

ή ΑτΎλία μέ τό πλεόνασμα της ςάχαρης τηςί" Φυσικά νά την κατανα­ λώσει. Άφού, πρέπει νά τό npooetooUpE t ή έσωτερική άγορά τaς 'Αγγλίας είναι iίδη Ικανή νά τό κάνει. Πάντως, παρά 'Τίς έξαγωγές καί τίς μεταπωλήσεις τών ρεγάλων παρα­ γωγών χωρΙ;)ν> έθνικοποίπσπ τών άγορών η1ς ζάχαρης, μέσω τής

n

άγορας της ακατέργαστης ζάχαρης καί τής έγκατάστασης έργοστασίων έπεξεργασίας, έπεκτάθηκε aτήν Εύρώπη. Άπό τό 1672 και μετά, έηωφε­ λούμενο από τίς δυσκολίες της 'Ολλανδίας} τό ΆμΒούργο άναπτύσσεl τίς μονάδες έπεςεργασίας του καί έφαρρόζει καινούργιες μεθόδους, τίς όποϊες θά προσπαθήσει νά κρατήσει ρυστικές. Μονάδες έnεf.εργασίας θά

216

Ή ο{κανομία άπέναvη στίς αγορές

εγ.καταοταθουν άκόρη και στήν Πρωσία, τήν Αυστρία καί τή Ρωσία, όπου

θά είναι κρατικό ρονοπώλια. Γιά νά μάθουμε άκρι6ώς τίς κινήσεις των άγορών ζάχαρης καί τά πραγρατικά σηρεία atxpiiS τών κερδών ~ θά trXΡEnE νά άνασυστήσουρε '(ό πολυσύνθετο δίκπ.ιο σχέσεων άνάμεσα στις παραγωγικές ςωνες, ΤΙς χρηματαγορές πού έλέΥχουν τήν παραγωγή, τίς μονάδες έπεξεργασίας πού άποτελούγ ένα μέσο .μερικού έλέγχου τής

ΧΟνδρικnς διανορfιs. Κάτω όπό αύτές τις Ilβιoμηxανίες»~ τά άναρίθμητα μικρομάγαζα μεταπώλησης ρας οδηγούν ηρ6ς τό συνηθισμένσ έπίπεδο

'Γης άΥορας καί τό ρέτρια κέρδη της πού ύπόκεινται σέ αύστηρό (ιντα­ γωνισμό.

Σ'(ό σύνολο 'Γού δικτύου όμως) πού θά tοnοθε'rήσει κανείς τό ή τά ΟΩ­

ρεία αΙχμής, τούς έπικερδείs κρίκους; Θά έλεγα, σύρφωνα μέ τό ηαρά­ δειγμα -rou Λονδίνου, μέσα ατό χώρο τfις χονδρικής άγορας, πλόι στίς

αποθήκες όπου συσσωρεύονται κιΒώτια καΙ βαρέλια ζάχαρης, στή διά­ θεση άγοραστων λευκάς

μαύρης ζάχαρης (Ι'ελάσσας), άνάλογα μέ τό δηλοί άγο­ ραστές. Ή παραγωγή λευκ.nς ςάχαρης, πού λταν αποκλειστικότητα των μητροπολιτικών μονάδων έπεtεΡΥασίαςj έγκατασΤάθηκε τελικά ατά νη­ σιά, παρά τίς άρχικές άπαγορεύσεις. 'Όμως αότή ή Βιομηχανική προ­ σπάθεια δΈV άηοτελεί άραγε σημάδι των δυσκολιών πού διατρέχουν τά

Ii

άν αυτοί οί αγοραστές είναι έπεξεργαστές) ζαχαροπλάστες

n

παραγωγή νησιά; Κατά τήν άποψή μας, ή θέση-κλειδί τής άγοράς χον­

δρικπς Ι)ρίσκεται μετά τΙς μονάδες ιJηε~ερyασίας, 0\ όποιες, καθώς φαί­ νεται, δέν έΒαλαν σέ πειρασμό τούς χονδρέμπορους. Άλλά, Υιό νό. είμα­ στε σίγουροι, θά έπρεπε νά γνωρίσουμε άπό πιό κοντά τίς σχέσεις άνά­ ρεσα σέ χονδρέμπορους καί έπεξεργαστές ζάχαρης .

•• Τά πολύηρα ρέταλλα

"Ας άφήσουρε όμως τή ζάχαρη, στήν όποία θά μας δοθεϊ iι ευκαιρία νά έπανέλθουμε. "Εχουμε κάτι καλύτερο στή διάΘεσή μας: τά πολύτψα μέταλλα, πού άφορaυν όλόκλnρo τόν ηλανήτη, πού ρας φέρνουν στήν

κορυφή τών συναλλαγών, πού χαραΚ'ι:πρίςουν, άν παραστεί άνάγκn, αύτό την αέναη ίερόρχηση 'ι:ής οίκονορικπς ςωής, πού έργο της είναι νά στέ­

φεταΙ. ρέ κατορθώμαΎα καί ρεκόρ, Γι' αύτό τό πανταχοϋ παρόν εμπόρευ­ μα, πού ολοι nάντα έποφθαλμιοϋν; πού κάνει τό γύρο τού κόσμου, ύπάρ­ χουν ριά προσφορά καί μια ~ήτησI) πού πάντα συναvτιoύνται.

Ή έκφραση δρως «πολύτφα μέταλλα», πού έρχεται τόσο εύκολα στόν

πένα, είναι λιγότερο άπλή απ' ο,τι φαίνεται. Προσδιορίζει διάφορα αντι­ κείρενα:

1) Τά ακατέργαστα μέταλλα, όπως Βγαίνουν από τά όρυχεϊα iΊ την ψηγματοσυλλογή.

2) Προϊόντα ήμικατεργασμένα, πλάκες, ράΒδοι ft κωνοι (κωνοι είναι άκανόνισtοι όγκοι μετάλλου) πορώδεις καί έλαφρωί, δπως Βγαίνουν με-

217

ΓενοΒέζικο μπασϋλο μέ πολύπλοκες κλεrδαΡtέ$,·. AυJιJ:. ι) Ψ/ω!:. .\μ1!oψuπoιιJTαν Υ[ά τιί μεταφορά ράΒδων άργυρου, άπό τΩν 'lOr1tHrίa μέχρι Τl1 ΓέΙ'οδα

(F!;vo!jD,

Caisse d' Epargnc, κΛ.ισξ Α. Colin).

τα τιΊν εξάτμιση τού ύδράργυρου που ΧΡήσψοποιιΊθBJα: Υ1ά ιό άμάλγα­

μαι οι όιιοιοι άνατήκονΗΗ συνΙ1θως σέ ράΒδους κα! πλά1-.:ες ιιρίν διατε­ θούν στήν αγορά).

3)

Προϊόντα KατεργαιψΈVα, δηλαδι} τά κέρματα, lΊοίJ ουνεχώς ανατή­

κονται Υιό τήν ηαρασκευιΊ καινούργιων. 'Όπως κανοιη' σαΊ\' 'Ινδία, οπου ή ρουπία ι έχοντας '(ήν ϊδια 6νομαστική άςία καί τό ϊδιο Βόρος, εχει άλλη άξία άνάλΟΥα μέ τήν ημερομηνία Koπlις της. Τά νομίοματα πού κόπη-

218

Ή οίκονομία άυέναΥΤΙ ατίς άΥορές

καν κατά τχιν τρέχουσα χΡονιά άξίζουν περισσότερο άπό τά παλαιότερα.

Μέ όλες αύτές τίς διαφορετικές μορφές, τ6 πολύτιμο μέταλλο δέν παύει νά μετακινεΊται, καί μάλιστα γρήγορα. Ό Boisguίlbert έλεγε ήδη ότι τό

xpiipa

έχει άςία μόνο σταν

BpiOKt:TQl

οέ "συνεχή κίνηση"I?3, Πράγ­

ματι, τό νόμισμα διακινε:ϊται όδιάκοna. "Τίποτε δέν μεταφέρεΊαι μέ πε­ ρισσότερη εύκολία καί λιγότερη φθορά» παρατηρούσε ό

όποίος, κατά ιόν

J.

Schumpeter

Cantillon 19",

ό

(πράγμα πού εΙναι άμφισβητησψο)ι

ηταν ό πρώτος που μίλησε γιά τήν ταχύτητα κυκλοφορίας των νoμισμά~ τωyl~\ Ταχύτητα τέ'τΟΙΩ πού φτάνει κάποιες φορές νό άνατρέψει τή οει­

ρά τών διaδοχικ(;')ν σταδίων άπό ράΒδο σέ κομμένο νόμισμα. Καί αυτά

συμΒαίνουν iιδη από τά μέσα τού 160υ αίώνα καί πολύ περισσότερο ατή συνέχεια. Στίς ακτές του Περσύ, στίς αρχές τού 180υ αίώνα, τά σκάφη των Μρλουίνων φορτώνουν νομίσματα τ(;)ν όΚtώ λαθραία, καθώς επίσης καί κώνους ακατέργαστου αργύρου "ρή αφραγισρένους» (αργυρο δηλα­

δή λαθραίοι γιό 'ιόν όηοίο δέν είχε πληρωθεί ό φόρος τού ένός πέμπτου πού αποδιδόταν ατό βασιλιά). "Αλλωστε, οί κωνοι είναι πάντοτε λα~ θραίοι. <() νόμιμος αργυρος, πού δέν εχει άκόμπ κοπεί σέ νοιιίσμα'ια,

είναι σέ πλάκες

KGi ράΒδους καί τόν Βλέπουμε συχνά να κυκλοφορεί ανά

τιίν Εύρώππ.

Άλλά τό νόμισμα είναι άκόρπ ηιο εύκίνπτσ, ΟΙ συνα}.λαγές τό κάνουν νά ι,ξεγλιστράει», ή όπάτπ τού έπιτρέπει να ξεηερνα δλα τά έμπόδια. Γιό

τό νόρισμα ι "δέν ύπάρχουν Πυρηναία", καθώς λέει ό ΙOuis

Τό

1614

στίς Κάτω Χώρες κυκλοφοροϋν

400

σμάτων, Στή Γαλλία, περίπου η1ν ίδια έποχή,

DermignyI%.

διαφορεηκοί τύποι νομι­

821'17.

Δεν υπάρχει καμιά

γνωστή περιoXtί στην ΕύρώΠΩ, άκόμη καΙ μεταξύ των πιό φτωχων! δποu

τά πιό απρόσμενα- νομίσματα γά μήν παγιδεύονται εύκαφιακά, τόοο ατό. Embrunois των "ΑλπεωΥ, κατά τόν 140 αίώνα 198 j όσο καί στό Geyaudan, περιοχή πού βρέθηκε άιιομονωμένη κα'ίά 'ίόν

140

καί τόν

150

αίώνα 199 •

>'Αν καί τό γραμμάτιο πολύ γΡΤΙΥορα πολλαπλασίασε τί~ προσφερόμενες ύπηρεσίες του, τα μετρητά, Iιτ6 χρήμα σ'rό χέρι .. , διατιΙρησο.ν τά

nptjrEia

τους. Στην Κεντρική Εύρώπη, σπου οί Εύρωπαϊο! της Δύσης εΊχαν απο­ κτιισει 'ίό Βολικό συνήθεια νά ρυθμίζουν ii νά προσιιο.θοϋν νά ρυθρίζουν 'ri.b Δτομικές τους διαφορές, 11 δύναμη τών άντιπάλων - δηλ, της Γαλλίας ή ΤΙ1ς Άγγλίας - μετριέται ανάλογα μέ τη διανομη μεφΩτοϋ. Τ6 1742, αγγελτήριο. άπό τή Βενετία ειδοποιούν δη ό άγΥλικός στόλος έφερε με­ γάλα ποσά μέ προορισμό τή Μαρία Θηρεσία, «τιι Βασίλισσα της Ού'rΎU­

pias"J.r,().

Τό tίμημα Υιά tή συμμαχία 'τού Φρειδερίκου Β', το

1756,

είναι

τριάντα τέσσερις άμαξες φορτωμένες κέρματα μέ έξοδα τής ίσχυρής ΆλΒιώνος, καθ' όδόν πρός τό ΒερολίνοΙ'Η. Καί άπό τι} οnγμή πού ό.ναγ­

Υέλλεται ή είρήνη, την άνοιξη τού

1762,

τά προνόρια μεταΒιβάζονται

στή Ρωσία. «Τό ταχυδρομείο τής 9ης (Μαρτίου) άηό τό Λονδivο, γράψει

ενας διπλωμάτης, εφερε Υιά τό "Αμστερνταρ κσί 'Ιό Ρότερνταμ συναλ­ λαγματικές μΙ άντίκρυαμα μεγαλύτερο lιπό έκατόν πενήντα χιλιάδες νο­ μίσματα) )'16. νό. περάσουν αL1Τό τό ποσό στόν Αύλή τής Pωσίας.»Jαι. Τόν

ΦεΒρουάρω τού

1799

περνούν άπό τή Λειψία "πέντε έκατομμύρια»

αγγλικοί] άργύροι;, σέ πλάκες κο.ί σέ μετρητά. Προερχόμενο όπό

1'6

219

Ή ΟΙΚΟΥομ{a άπένανn οτίς άΥορές

'Αμβούργο, αυτό τό χρήμα όδευει πρός 1:ήν AUoτptQ~"j.

Με.τά όπά όλα αύτά 1 τό μοναδικό, τό πραγματικό πρόΒλημα είναι νά άναδείtουμε τίς αίτίες, αν είναι δυνατόν, ή τουλάχιστον τούς τρόπους με τους όποιους γίνεται αύτή ή κυκλοφορία, πού διασxί~ει τό σώμα δλων τών κυρίαρχων οΙκονομιών άη6 τη ριά ακρη τού κόσμου ως τήν άλλn. Μού φαίνεται δη αυτές οί αίτίες και οί τρόποι

yivovtQl

πιό εύκολα κα­

τανοητοί αν κάνει κανείς τή διάκριση ρετα~ύ των τριων φυσιολογικών Ο'rαθμι-;'ν: της παραγωγής, τής PE'rDBtBaons~ της συσσώρευσης, Γιατί

είναι ΒέΒαιο στι ύπήρξαν χώρες παραγωγοί άκατεργαστου μετάλλου, χώρες πού έξήγαν μέ κανονικό ρυθμό χρήμα καί χώρες ύποδοχής άηό

τίς όποϊες τό χρήμα ή τό μέταλλο δέν θά !;ανάΒγαιναν ΠΟΎέ. Άλλά

unnpxav

καί μικτές περιπτώσεις, οΙ πιό άποκαλυπηκές, μεταξύ τών

όποίων ή Κίνα καί ή Εύρώπη) είσαγωγείς και εξαγωγείς συγΧρόνως.

Οί χώρες πού παράγουν χρυσό ή άργυρο είναι σχεδόν πάντα χωρες ηρ~6γoνες ακόμη, σχεδόν άγριεςι είτε πρόκειται Υιά τ6 χρυσό όηό τη Βόρνεο, τή Σουράτρα, τό νησί

HaInan,

τό Σουδάν, τό ΘιΒέτ, τά νησιά Κε­

λέΒες, είτε Υιό τίς ρεταλλευτικες ~ώνες τής Κεντρικής Εύρώπης1 αηό τόν 110 ως τόν 130 αίώνα καί άκόμη άπό τό 1470 ως τό 1540, κατά τή δεύ­ Ύφη δηλαδή ανθησή τους. Ψηγματoσυλλέ.κtες ύπήρξαν

αίώνα καί ρετέπειτα

-

ως τ6ν

180

- στίς όχθες των ποταμών της Εύρώπης. Πρόκειται

δρως γιά μηδ,\ρινή παραγωγή πού δέν ύπολογίζεται καθόλου. Στίς

..Αλπεις,

ατά Καρπάθια fι στό

Erzgebirge

κατά τ6ν

150

καί τόν

160

αίώ­

νcι~ πρέπει κανείς νά φανταστεϊ περιοχές όρυχείων μέσα σέ άπόλυτες

έρημιι~ς. Οί ανθρωποι πού έργάζονται ο' αότά περνούν δύσκολη ζωή,

άλλά ε!ναι Ύουλάχιστον έλεύθεροι! 'Λντiθετα ι στήν 'Αφρική, στό Bambouk, πού είναι iι. χρυσοφόρος καρ-" διά του Σουδάν, ιιτά μεταλλεία» Βρίσκονται κάτω άπό τόν έλεγχο τών άρχηγών τών χωριών. Έκεί ύπάρχει ενα είδος, τό λιγότερο πού ρπορε'ι νά πεϊ κανείςl ήριδουλείας!).!. Ή κατάΟ'raση εΙναι ακόμη πιό ξεκάθαρη στό Νέο Κόσμο! δηου) Υιό τήν έκμετάλλευση τών πολύτιμων ρετάλλων, ή Ευρώπη προχώρnσε σε εύp€ία άνασύστοση τής άρχαίας δουλείας. Οί

'Ινδιάνοι τη~ Mita (περιοχής όρυχείων) τί άλλο είναι έκτός άπό σKλά~ 50Ι, όπως άργότερα .καΙ οί ραϋροι πού άσχολοϋνταν ρέ τό κοσκίνισμα χΡυσου στη.ν Κεντρική Βραζιλία, κατά τόν 180 αίώνα. Παράςενες πόλεις άναδύονται καί ή 'πιό παράξενη, τό

Potosi,

ατά

4.000

μέτρα ύψό:μετρο,

στίς 'Άνω '''Ανδεις. κολοσσιαίο στρατόπεδο μεταλλωρύχων) πόλη-καρκί­ νωμα) δπου συσσωρεύονται περισσότερες άπό

t Ets

100.000

άνθρώπινες ύπάρ­

Ή ζωή έκεί είναι παράλογη, άι<όμη ιωί Υιά τούς πλούσιους: ριά κότα στοιχίζει μέχΡ! καί όκτώ ρεάλια, ένα αύγό δύο ρεάλια, μία λίβρα .κερί όπό nιν Kao'riλλn δέκα πέσος καί όλα τά άλλα σέ άνάλΟΥες τφέ~. Τί νά πεϊ κανείς παρά δτι τό χΡημα έκεί δέν είχε καριά άξία; Καί δέν πρόκειται γιά Ίό μεταλλωρύχο, ούτε γιά τό διευθυντή τών μεταλλείων πού κερδίζει έδώ τή ςωό του, άλλά γιά τόν έρπορο, πού προωθεί τό χΡημα πού .κόΒεται, τά τρόφιρα) τόν ύδρόργυρο πού είναι άναγκα'ίος γιό τά μεταλλεία, καί πού άρεiΒεται ρέ τήν άνεσή '(ου σέ μέταλλο. Στό Βρα­ ζιλία τού 180υ αίώνα, χώρα πού παράγει χρυσό, γίνεται τό ίδιο. 'Από τά

220

2iJ'5.

,

!~

Ή οίΚΟΥορία άπέγaνη στίς' άΥορές

ποτάμ1α fι μέ άχθοφόρους, οί λεγόμενοι στόλοι τών mοnςόe,sl(!7ι άναχω­ ρουν άπό τό Σάο Πάολο καί έρχονται νά τροφοδοτήσουν αφεντικά καί μαύρους σκλάΒους πού άοχολοϋνται μέ τό κοσκίνισμα χρυσού στό Minas

Gerais

καί στό

Goyaz.

Μόνο αύτοί πού έμπορεύονται τό XΡiίpα πλουτί­

ζουν. Συχνά ό,τι μένει στούς μεταλλωρόχου!; τούς άφαιρείται άπά τό χρηματιστηριακό παιχνίδι, όταν έπιστρέφουν Υιά ριά στιγμή στην πόλη,

Τό Μεξικό εΙναι ή κατ' έξοχήν πρωτεύουσα τού xρηρατισrηρtαKOϋ παι­ ){Vιδιού. Τελικά, δ άργυρος ii ό χρυσός βσραίνουν λιγότερο στίς ζυγα­ ριές τού κέρδους άη' ό,τι ή. μα.vιόκa t '(ό καλαρπόκι ι τό άπoςnραρένo στόν ήλιο κρέας, a carne do scI, τής Βραζιλίας. πως θά ρποροϋσε νά γίνει διαφορετικά; Στόν καταμερισρό τής έργα­ οίας, σέ παΥκόσΡια κλίμακα, τό έπάΥΥελμα τού μεταλλωρύχου λαχαίνει, τό έπαναλαρΒάνουμε t ο'[ους άθλιότεραυς, οτούς πιό άπόκληρους των

άνθρώπων. Τό έπαθλα σ' αύτό τό παιχνίδι εΤναι πάρα πολύ σημανnκό, ώστε οΙ ίoxuροί αύτου '(ου κόομου, όποιοι κι αν dνat j όπου κι αν είναι, να ρήν έπέμΒουν δυναμικά. Γιά τούς ίδιουs λόγουςι δέν αφήνουν έξω όπά τά ένδιαφέρο"\τά '[ους ούτε την έξόρυξη διαμαντιων

θων. Ό Tavernier

ZiιII

έιησκέφτηκε τό

ταλλεϊο διαμαντιων «πού όνομάζεται

n ηολύτψων λί­

1652 ώς άΥοραοτής τό διάσημο με­ Raolkonda ... καΙ άπέχει πέντε μέ­

ρες άιιό τήν Golkonde». Τό καθετί έκεί εΙναι θαυμάσια διευθετημένο ηρός όφελος του πρίγκιπα καΙ '(ών έμπόρων καί Υιό τήν εύκολία των πε­

λατών. Άλλό οί μεταλλωρύχοι είναι άθλιοι, γυρνοί, τούς κακορεταχει­ ριςονταl καί τούς ύποψιάςοvται - δικαιολογημένα δρως - γιά συνεχείς άπόπεφες άπάτης. Οί Βραζιλιάνοι garjmpeίro,slt'f! j 1l0ύ ψάχνουν γιό δια-

11.άντια, είναι κατά τόν

180 αΙώνα τυχοδιώΚtες πού δέν μποροΟσέ κανείς

ν~ άKoλoυθiισει τά ίχνη τους στά απίθανα ταξίδια τους. Τά κέρδη όμως της περιπέτειας άVΉKOυν τελΙKCι στούς έμπόρους, στόν άρχοντα της Λι­

σαΒώνας καί στούς είσπράκτορες φόρων άπό τήν πώλησπ των διαμα­ ν'l:1ών. Κάθε φορά πού έΥκαινιάζεται ή έκμετάλλευση κάποιου μεταλλεί­ ου σέ ενα πvευμα σχετικής άνεξαΡΊησίας (όπως ΟΊό μεσαιωνική Εύρώ­ πη), είναι σίγουρο δτι θά κυριευτεί άπά τη μιά μέρα στόν Δλλn άπό τά έμπορι:κά κυκλώματα. Ό κόσρος '(ών μεταλλείων προαναΥΎέλλει τό Βιο­ μηχανικό κόσμο καί τό προλεταριάτο του,

Μιό. άλλη κατηγορία εΙναι έκείνη Ίών χωρών ύποδοχης καί πρίν άπ Ι Όλες ή 'Αοία, οπου iι νομισματική οίκονορία εχει περισοότερο ή λιγότε­ ρο καλή θέση και τά κυκλώματα τών πολύτιμων μεtάλλωv είναι λιγότε­ ρο εύκινητα όπά έκείνα τής Εύρώπης. Ή τάση πού υπάρχει έκεί είναι νά

KpatOU\-,\ut τά πολύτψα μέταλλα., νά άπoθησαυρί~oνται και νά γίνεται ηεριορισμΙνη χρήση τους. Πρόκειtαι γιά χώρες-σπόγγους ή, οπως ελε·

γαν, Υιό «νει-φοπόλεις» πολύτιμων μετάλλων.

01. δύο μεγαλύτερες δεξαμενές είναι ή 'Ινδία καί ή Κίνα) άρκετά δια­ φορετικές rΊ IJia όπό τήν άλλη. Ή Ίνδία ύποδέχεται σχεδόν μέ τήν ίδια εύχαρίστηση τό κίτρινο μέταλλο, άλλά και τό λευκό, εξίσου καλά τη σκόνη χρυσού όπά τό

motapa),

Contracosta

({ι αν προημδ:cε άηό τή

Mono-

8σο καί τό άσΙ1μι της Εύρώπης καΙ άργότερα της 'Ιαπωνίας. Ή

συρροη λευκοϋ μετάλλου άnό τήν 'Αμcριιcή, κατά τούς 'Ινδούς Ιστορι-

221

Ή οίκονορΙα απέναντι στ-Ις άΥορές

κούς, άποτελεί τήν αιτια γιά τήν καΎά μία εΙκοσαετία καθυστερημένη άνοδο των τιμών έναν1ι της εύρωπαϊκής "έπανόσrασης .. των ηρών κατά

τόν 160 αίώνα. Είναι μιά άιιόδειςη άκόρη δη ό εΙσαγόμενος άργυρος ιια­ ρέμεινε έπ:ιτόιιου. Άποτελεί έπίσπς απόδε1~n οη ό μυθικός θησαυρός τού Μεγάλου ΜΟ'''Ύόλου δέν άποδυναμώνει όλόκληρσ τόν όγκο ίών συ­ νεχών εισροών λευκοϋ μετάλλου, άφου οΙ τιμές άνέ6πκαν ΙΙΟ • Μήπως 6 CιρεΡΙKανΙKός άργυρος δέν είναι έκείνος πού τροφοδοτεί τίς άδιάκοπες επανατ:όξεις καί κοπές νομισμάτων στήν 'Ινδία; Είμαστε όιιωσδήποτε πολύ λιγότερο πληροφορημένοι yιCι 1ό τί σuρ­ Βαίνει στήν Κίνα. Γνωρίζουμε δη κατά τελείως πρωτότuno τρόπο ή Kί~ να δέν άποδίδει στό χρυσό νομισμαηΚό ρόλο καί o'tt '(ον έξάγει πρός όφελος οιιοιου θέλει νό τόν άνταλλάξει μέ άργυρο, σέ τιμιΊ έςαιρετικά χαμηλή, Οί Πορτογάλοι ύnπρςαν οΙ πρώτοι Εύρωπαίοι πού διαπίστωσαν, κατά τόν 160 αίώνα, αύτή '(ήν έκπληκτική προτίμηση τών Κινέζων γιά τ6 λευκό ρέ'(αλλο καί ΒέΒαια τήν έκμεταλλεύτηκαν. Τό 1633 ένας από αύτούς γράφει ρέ ΒεΒαιότητα: .. CoIno 05 chinos selltirao prata, eIn montδes [rQuxerao fazenda'!, άπό τή σηγμή Όπου οί Κινέζοι θά αίσθαν­ θοϋν την δσμή του άργύρου, θά σπεύσουν νά φέρουν βουνά από έρηο­

ρεύρατα~l1. Μν πρέπει όμως- νά πιστέψουμε και τόν Λnιoηίo de Ufloa, εναν 'Ισπανό πού Ισχυρίζεται, τό 1787! δη «οί Κινέςοι έργάζονται συ­ νεχως γιό νά άnοκτήσουν τόν άργυρο πού δέν βρίσκεται ατή χώρα τους», ένω είνα1 «όπό τά έθνη πού τόν έχουν λιγότερο άνάγκπl,Ζ1Ζ. Ό άργυρος, αντίθεΤά) είναι τό άνώτερο νόμισμα καί τό περισσότερο διαδεδομένο ο'cίς συναλλαγές τής Κίνας (τόν ψαλιδl~oυν σέ λεπτά έλασμάτια γιά νά ρυθ­ ρίσουν τίς άΥορές τους) παράλληλα μέ τό εύτελές νόριομα, τά caixas 1''1 τ<1 σαπέκια όπό κράμα χαλκού καί μολύβδου. ,'Ένας σύγχρονος ίστoριkός !Ιού μελέτησε ηίν Κίνα2Η θεωρεί δη ή μι­ σή ποσότητα τοίί άργύρου πού παράγεται στην 'Αμερική) άπό τό 1571 έως '(ό 1821, θά Βρεϊ τό δρόμο γιά τήν Κίνα, άπ' όπου δέν πρόκεnαι ρέ κανένα τρόπο νά ξαναβγεί. Ό Pierre Chaunu1H έκανε λόγο Υιό τό ενα τρίτο, συμπεριλα:μΒάνοντας τόν άμεση έξαγωγή άπό τΩ Νέα Ίσπανία πρός τίς Φιλιππίνες ρέσω Είρηνικού} ποσότητα πού αυrή καθαυτή ήταν

ήδη ύπερ60λικη. Αύτο-ί οί ύrιoλoγισμoί δέν είναι σίγουροι, ούτε ό μέν ούτε ό δέ, iιλλά πολλοί λόγΟί τσύς KαθιστOUΝ άληθoφανεϊ~. ΠρώΤά, 'ϊό

κέρδος (πού μειώνεται ρέ άργό ρυθμό lJbvo κατά '(ά μέσα του 180υ αιώ­ να) τό όποίο συνίσταται στόν άνταλλαΥή τοϋ άργύρου στήν Κίνα μέ χρυ­ σόΖI~. ΠρόΚ€ίtαt γιά έμπορικπ συναλλαγή πού έφαρμόζεΤάΙ άκόμη καί στήν 'Ινδία και τόν Ίνδονησία. 'Από τόν άλλη πλευρά, τό 1572 ξεκινά ενα νέο δρομολόγιο του άμερικανικου άργίιρου μέσω τού ΕΙρηνικού μέ τό πλοίο τής Μανίλ ας ll6, πού συνδέει τ6 ρεξικανικό λιμάνι τού 'Ακα­ πούλκο μέ τήν πρωτεύουσα τών ΦιλιππΙνων, όπου μεταφέρει λευκό μέ­ ταλλο) προκειρένου νά φορτώσει μεταξωτά; KΙY~ΙKες προσελάνεςι πο­ λυτελή Ινδικά ΒαμΒακερά, πολύτιμους λίθους καί μαργαριτάρια. Αύτή ή σύνδεση, που θά γνωρίοει διακυμάνσεις, θά διαταρηθεί καθ' Όλη τή διάρ­ κεια τού ΙΒου αΙώνα, και άκόμη περισσότερο. Τό τελευ'(αιο γαλιόνι θά φτάσει στό '~.<\καπoύλKO τό 1811~IΊ. ΣΙ 8λη δμως αύtή τΙιν έπιχείρποη θά

222

'f[ οίκονομία άπένaντι οτ{ς άΥσρές

έnρεnε ίσως νά έρπλοκεί όλόκληρη ή νοτιοαναΎολική .Ασία. 'Ένα τυχαίο

γεγονός δέν έξηΥεϊ ΒέΒαια τά πάντα, άλλά Βοηθά ατό νά καταλάΒουμε καλύτερα. Στό ρεγάλο άγγλικό Ιστιοφόρο Industan, πού μεταφέρει ΟΎόν Κίνα Ύόν πρεσΒευΎή

Macartney,

κατάφερε οtά

1793

νά έπιΒιΒαστεί ένας

γέρος όπό τήν 'Ινδοκίνα. Ό άνθρωπος δέν ηταν εόκατάστατος. II'Αλλό στον του έΒαλαν ίσηανικά πιάστρα στό χέρι, φάνηκε νά γνωρίζει '[ην

άςία τους καί τά τύλιξε προσεκτικά σέ μιά γωνιά μέσα ατά κουρελιασμέ­ να '(ου ρούχα»!I!!,

'Ανάμεσα στις χωρες παραγωγης και στίς χώρες συσσώρευσης, τό

Ίσλάρ καί σάζοντες.

n Εύρώπη

κατέχουν ριά Ιδιόρρυθμη θέση: εΙνω, σταθμοί, με­

Γtά τό 'Ισλάμ, πού άηό αύτη τήν αποψη βρέθηκε στήν ιδια θέση μέ

'[ην Εύρώππ, δέν είναι άπαραίτητο νά μακρηγορήσουμε. "Ας έπιμείνου­ με μόνο σέ ο,τι άφορα 'ϊήν άπέραντη 'Οθωμανική αύτοκρατσρΙα. Θεω­ ρήθηκε πράγματι ώς μιά οικονορικσ o~δέτερη ζώνη, τήν όποία διέσχιζε τό εύρωπαϊκό εμπόριο άτφώρητα καί δπως ήθελε. Αύτό γίνεται κατά τόν

160 αίώνα μέσω τής Αίγύπ'ου καί τής 'Ερυθράς Θάλασσας i\ μέσω τής Συρίας, άλλά καί μέ τά καραΒάνια πού φτάνουν στην Περσία :καί τόν ΙΙερσικ6 κόλπο. Κατά '[όν 170 αΙώνα, τό έμπόριο γίνεται μέσω Σμύρνης καί Μικράς Άσίας. 'Όλοι αύτοί οΙ δρόμο! του άνατολικού έμπορίου πρέ~ l1ει 1/ά ήταν oύδέτερoι~ δηλαδή 01. στόλοι μΙ τό λευκό μέταλλο πρέπει νά τούς διέσχιζαν χωρίς αίιτό νά παίζει κανένα ρόλο, χωρίς καν νά σταμα­ τουν. 'Έσπευδαν ιιρός τά μετάξια τής Περσίας ή τά σταμπωτά ύφάσματα

τών 'Ινδιών. Πολύ πεΡ1σσότερο δέ πού ή 'Οθωμανική αύτοκρατορία πα­ ρέμενε πριν άπ' όλα ζώνη χρυσού. Αύτός ό χρυσός, προερχό:μενος άηό τήν 'Αφρική, τό Σουδάν καί τήν 'ΑΒυσσηνία, ρεταφερόταν μέσω τών σταθμών της ΑΙγύπτου καί τής Βόρειας Άφρutiiς. Ή ανοδος τών τιμών, πού διαπίστωσαν σέ γενικές γραιψές κατά τόν 160 αίώνα οι έρyασίε~ τού Omer Lutfί Βarkan;iΊ? καί τών μαθητών του. άΠOδεΙKVΎει ότι ή αύΤOKρα~ τορία συμμετείχε στόν πληθωρισμό τοϋ άργύρου, πού προκάλεσε σέ ρε­ γάλο Βαθμό μέσα στούς κόλπους της τίς κρίσεις τού άσπρου, αύτού τού μικρού σημαντικού λευκού νορίσματος. Τό άσπρο .επηρεάζει τήν καθη­

μερινιί ζωή καί ρυθμίζει τό μισθό των γενίτσαρων. Πρόκειται δηλαδή γιά ενα μεσάζοντα κάθε άλλο παρά ούδέτερο. Ό ρόλος του πάντως είναι μέτριος) συγκρινόμενος μέ τίς λειτουργίες μέ τίς όποίες έχει έηιψορτισθεί ή Eiιρώπη σέ παγκόσρια κλίl1ακα. 'Ήδη

πρίν άηό τήν άνακάλυψη της 'Αμερικής, ή Ευρώπη έΒρισκε στούς κόλ­ πους της, κουτσά-στραΒά, αύτό τόν άργυρο ii τό χρυσό πού της ήταΥ άπαραίτητοι γιό νά καλύψει τό έλλειμμα '(οϋ έμn;ορικοu ίσοζυγίου της στίς χώρες τής Άνατολικής Μεσογείου. Μέ τά μεταλλεία του Νέου Kό~

σρου καθιερώθηκε, άYKυρoBόλnσε σ' αύ'[ό τό ρόλο '[ου διανομέα τοϊι πο­ λύτιμου μετάλλου. Γιό τούς ίοtορικούς της οΙκονομίας, αύ'(ό τό νομισματικό ρεύμα, πρός

ριά κατεύθυνση, μοιάςει μειονέκτημα Υιά τήν Εύρώιιη, ουσιαστική άπώ­ λειο. Μήπως όμως είΟΙ 6.σπαςόραστε τίς μερκαντιλιuηΚt:f,: ιιρυκαταλιί­ ψεις; Άπό τη διαδοχή τών γεγονότων συμπεραίνω δη ή Εύρώπη, ρέ τά

ι

223

Ι

.... "1'' " "~Ο;!

Ή οίΚΩνορΙα άπένaΥΤΙ σής άΥορές

χρυσά καί κυρίως τά όργυρά της νορίοματα, δέν Q'(QpG'td νά Βομβαρδί­

ζει χώρες οί όποιες διαψορε'nκά θά τής έκλειναν ή θά της άνοιγαν δύ­ σκολα τίς ιιόρτες. Μήπως όμως καί κάθε νικηφόρα νομισματική OΙKO~ νομία δέν n:.ίνει νά ύπσκαταστήσει ρέ τό νόμισμά της τό νόρισμα των άλλων χωρων, ριά σχεδόν φυσιολογική κλίση χωρίς νά ύηάρχει μελ.ετη­ μένος χειρισρός έκ μέρους της; "Έτσι, άπό τόν

150

αίώνα, '(ό ένετικό

δουκάτο (πραγματικό νόμισμα έκείνη τπν έποχή) ύιιοκαθιστά: τά χρυσά αίΥυπnακά δηνάρια καί οί χώρες τής Άνατολικης Μεσογείου γεμίζουν σΙ λίγο άπό λευκά Βενετσιάνικα νορίσρατα

Zecca,

ρ.εχΡι τίς τελευταίες

δεκαετίες του 160U αίώνα l όπότε έρχεται ή πλημμυρίδα ρέ τά ίσπανικά νομίσματα τών όκτώ, πού Βαφτίσmκαν στιΊ συνέχεια πιάστρα καί πού άπστελούν σέ ρεΥάλη ά-κτίνα τό όπλο της εύρωπαϊκns οίκονορία!; ενα­ ντ, τής Άπω 'Ανατολής. Ό Mahe de ι. Βοurdοnnais'~(ΌκτώΒριος 1729)

'n'rG.

άπό τό φίλο καί συνεταίρο του σrό

Closriviere, νά PondicherYt σέ πιά­

Saint-Malo,

τόν

συγκεντρώσει κεφάλαια καί να τού τά στείλει στό oτpa f Υιά-νά τά έπενδύσει σέ διάφορους τορεΊς: τού έμπορίου τών 'Ινδιών. ΟΙ έτερ6ρρυθμοι έταίροι του θά του έστελναν ρεγάλα κεφάλαια! έςηΥει ό La Bourdonnais, καί έ1:σι μΠΟΡΟύσε νά έπιχεφήσει τ6 ταξίδι σrήν Κί­ να, Ταςίδι πού άπαιτούσε πολλά χρήματα Kai πού τό npaYVO'fOnoloίJoav συνήθως άποκλεΙΟΤΙΚCt t ώς σίγουρο τρόπο Υιό νά άποκτήσουν περιου­

σία, οί 'Άγγλοι KυBερνiίτες τού Μαδράς, Είναι σαφές ότι στόν περίπτω­

ση αύτή ριά 110σότητα άργυρών νομισμάτων είναι ό μόνος τρόπος Υιό να. άνοίξει κανείς ενα κύκλωρα καί νά είσΒάλει σ' αίnό διό τής Βίας. Έςάλ­

λου, προσθέτει ό

La Boucdonnais,

"είναι πόντοτε πλεονέκτπρα νά χει­

ρί'εστε μεγάλα κεφάλαια γιατί αύτό σάς καθιστά κύριο του έρπορίου,

καθώς 'Ιά ρυάκια ρπαίνουν πάντα στ~ ρεϋρα των ποταμών!ι,

πως νά μήν παραλλ.nλήσει .κανείς αύτά τά φαινόμενα ρήξης μέ τήν περίοδο της 'AντιBασ~λείας της Τύνιδας, όπου κατά 'Ιόν 170 αίώνα '[ό ίσπανικό νόμισμα τών όκτώ ΙΥινε 'Ιό σταθερό νό}lιομα τής χώρας2ΖI; ~H

άκ6μη ρε τιΊ Ρωσία, δπου τ6 ίσοζύγιο έπιψέρει ριά εύρεία είσΒολή

όλλανδικών στήν άρχή καί μετά άγγλικών νομισμάτων; ΣτΩν πραγματι­ κότητα, χωρίς αύτή τή νομισματική '(όνωση> ή τεράστια ρωσική άγορά

δέν μπσρουσε ή δέν θά ήθελε νά άΥταπο:ιφιθεϊ στή ζήτηση τίις Δύσης.

Κατά τόν

180 αίώνα, ή έπιτυχία των 'Άγγλων έμπόρων θά προέλθει άπό

τίς προκαταΒολές τους στούς ΜοσχοΒίτες έμηόρους πού συΥκέντρωναν ή κυνηΥοϋσαν προϊόντα πού ζητούσε ή Άγγλία. Άντίθετα t τά ηρώτα Βή­ ματα της ΆγΥλιιώς 'Εταιρείας στίς 'Ινδίε.ς ύπηρςαν δύσκολα, όσο έπέμε­

νε νά στέλνει μάλλινα υφάσματα καί νά καταΒάλλει μέ σφιχτό χέρι τά jJετρητά σ'iούς unελrnσμένσυς ηράκτορές της: πού ύΠΟχΡεώνονταν νά δανειστούν έΠΙ'rόποu, Ή Ευρώπη λοιπόν είναι προορισμένη νό έξάγει ενα άςιοσηρείωτο τμήμα άπό τό άπόθεμά της σέ αΡ-Υυρο καί ευκαιριακά, άλλά χωρίς τήν

ίδια γενναιοδωρία, σέ χρυσά νομίσματα. Είναι κατά κάποιον τρ6πο ζή­ τημα '(ης δομής της, 'Εκεί ΒρίσκεΤάΙ άπό τόν

120

αίώνα καί έκεί διατη­

ρειται Υιό αίώνες. Είναι λοιπόν άρκετά κωμικό νά Βλέπει κανείς 'ίίς πρo~ σπάθειες των πρώτων έδαφικων i:πnφaτεtών νά έμποδίσουν την cςοδο

224

Βενετσιάνικο νόριαμα τού

1471,· 11

λίρα του δ6ΥΠ NicCQJδ

Tron,

Είναι ό μόνος

δόΥπς τού όnοiου οί KOnir;' νορισμάτων άναπaρΔΥαν τδ όμοίωμa. (Κλισε Β.Ν.).

τών nολύτφων ρετάλλων ... Νά Βρεί τά μέσα νά σταματήσει (σέ ενα κρό­ τος) τό χρυσό καί τόν άργυρο καί νό. μόν έιnτρέψει νά Βγεί εςω αnό aύτό», άποτελεϊ Υιό τόν Εοη, τό 1646, τό υψιστο καθΩκον κάθε .ψεγά­

λου πολιτικού». Τό δυστύxημcι} προσθέτεί, είναι .. δη όλος δ χρυσός καί ό άργυρος πού μεταφέρεται (σtή Γαλλία) ροιάς.ει νά πετιέται σέ έναν τρύπιο σάκο καί ή Γαλλία δέν ε1ναι παρά ενcι κανάλι οnου τό νερό τρέ­ χει χωΡ1ς νό σταματα»122, ΒέΒαια, τό λαθρεμπόριο ή τ6 κρυφό έμπόριο έnιφορτίζονται Ιδώ μέ αύτό τόν άπαραίτητο οικονομικό ρόλο, Διαρροές ύπάρχουν παντου. ''Ας μήν ξεχναρε δρως ότι πρόκειται Υιό καθαρά εύκαιριακές ύπηρεσίες. Έκει όπου τό έμπόριο Βρίσκεται στό προσκήνιο

τών δραστηριοτήτων, πρέπει κάποια μέρα νά άνΟΙχ'τούν οtαπλατα οί πόρτες και τό μέταλλο νά κυκλοφορήσει γρήγορα καί ελεύθερα, ώς έρπόρευρα. Ή "Ιταλία τού 150υ αΙώνα αντιλrlψθηκε αύτή τΏΥ αναγκαιότητα. Στrl

Βενετία ελαβαν μια φιλελεύθερη απόφαση Υιό τήν ε~oδo τών νομισμό-

225

'ΕΙ Qiκοvσμία άπέναΥΤΙ στίς άΥορές

των fιδη άπό το τερα στΙς

10

1396213.

Μαίου

άπόφaση πού άνανεώθΩκε τό 1397?:Η καΙ άργό­

1407}1t τό

μέτρο πού θέσπισαν

01.

Prega.dil~: ό έρπο­

ρος πού θά έξάγει χρήμα (λευκό μέταλλο, Υιά τήν 'Ανατολή χωρίς καριά άμφιΒολία) όΠΟχΡεώνετατ νά '(6 Ιχει εΙσαγάΥει προηγουμένως καί νά έχει καταθέσει τό ενα τέταρτο στήν ZecC
άΥορά και φυσικά άηοηέμπει τό καλό, τό άΡΓUρό. Αύτός δέν είναι ό έπι­ διωκόμενος σΚΟΏός; Θά μπορούσε κανείς νά δείςει μέ παρόροίΟ τρόπο

·,·1i Ι Ι Ι

'-1

11 'i

i ι

Ι ι

iι Μασσαλία όργανώνουν αύτές τίς άπαραιτπτες καί

····1

καρποφόρες έξόδους. Ή Μασσαλία, πού έπιτπρεϊτω από τίς μοναρχικές

.i

πώς

r'l

Ραγούζα

li

ι

άρχέs, δέν βρίσκει ΟΙ αύτές παρά μόνο μπελάδες καί ελλειφη κατανόη­ σης. "Αν τfiς άηαΥορεύουν τήν έλεύθερπ κυκλοφορία τών πιάστρων μέ­ σα στήν πόλη καί την άναχώρησή τους Υιό τήν 'Ανατολή και άν, 8πως

ηροσηαθεΙ νά έξπγήσεl γύρω στά 1699, άπαιτούν τήν έπανάτηξό τους ατά νομισματοκοπεία, αυτά δέν θά κάνουν τίποτε άλλο παρά νά πάνε στή

.',

Xpl1Qn Υκινέα του Καρόλου ΒΊ 1678. (ΦωrΟΥΡaψiα Β.Ν.)'

226

Ή οlκονομία ι1πέvav'fl στίς άΥορές

Γένοβα ή στό ΛιΒόρνο. ΦρόνιΡΟ θά

htav

νά έπιτραπεϊ ή tξαΥωγ.ή τους

όχι ρόνο στή Μασσαλία} άλλά καί στίς παραθαλάσσιες πόλει~ «Όπως ή Τουλόν, ή Antibes καί άλλες, δηου γίνονται οί πληρωμές τού στόλoυ»~2~. Τέτοιου είδους δυσκολίες δέν ύlΙάΡΧΟ\Ν στήΥ Όλλανδία} όπου τό έμπόριο κατευθύνει τά πάν'rα: τά χρυσά καί τά άΡΥυρά νομίσματα είσέρ­ χονται καί έξέρχονται κατά βούληση, Ή Ιδια έλευθερία θά φτάσει νά έπι­ Βληθεί καί στήν άναπτυσσόμενη 'Αγγλία. Παρά τί~ έντονότατες συζητή­ σεις ώς τά τέλη τού 180υ αιώνα ι ΟΙ πύλες θά άνοίγουν Όλο καΙ. πιό πο­ λύ στά μεταλλικά νομίσματα. Ή ζωό της 'E'rcιιpefas: τών 'Ινδιών l:t,αρταται όπό αύτά. Ό άγγλικός νόμσς ποίι ψηφίσΥπκε άπό τό Κοινοβοίιλιο τ6 1663 J κάτω από την πίεση άκριΒως τής 'Εταιρείας, εΤναι άρκετά άΠOKα~ λυπτικός στό προοίμιό του: ,,'Η πείρα διδάσκει, λέει, ΟΤ1 ό όργυρo~ (δη k λαδή τά νομίσματα) συρρέει μέ ρεγόλη όφθογία στούς τόπους δπου τού άναγνωρίζετω ή έλευθερία να έξαxθεl"Z~7. Καί ριά προσωπικότητα δπως

ό Sir George Do'\vning δnλώνει: '''0 άργυρος, παμ αλλo~ε χΡησίιιευε ώς μετρητής τής άξίας των έρπορευράτων, .εχει γίνει ό ίδιος έρπόρευρα>μδ. Άπό τότε τά πολίn:ιμα μέταλλα κυκλοφορούν έλεόθερα. Κατά τόν 180 αιώνα! κάθε άντίσταση πέφτει. Γιά παράδε1γρα, οί έφημερίδες άναKOΙ~ νώνουν (16 'Ιανουαρίου 1721), μετά άηό γΥωστοηοίηση τού τελωνείου τοϋ Λονδίνου) τήν άποστολή 2.315 ούγΥιών χΡυσοι1 πρός τήν 'Ολλανδία.

Στίς 6 Μαρτίου, 288 ούΥΥιών μέ τόν ίδιο προορισμό καί 2.656 ούγγιών άργυρου γιά τίς άνατολιι<ές Ίνδίες. Στίς 20 Μαρτίου 1.607 ουγγιές χρυ­ σού άναχωροϋν γιά Τ11 rαλλία καί 138 γιό τήν Όλλανδία12~ κλπ. Ή έτχι­ στροφή στό παρελθόν είναι πιά άδίινατη, ακόμη καί κατά τή διάρκεια της όξύΤQΤΠS οίκονομικης κρίσης πού ένέσκπφε μετά τή σύναψη της

Συνθήκης του Παρισtoϋ στά 1763. Θά επιθυμοϋσαν οτό Λονδίνο νά τρο­ Χ-οπεδ:όσουΥ λίγο «τήν ύηερΒολική έςοδο χρυσού καί αργύρου πού εγι­ νε σέ έλάχιστο χρονικό διάστημα πρός τήν 'Ολλανδία KU1 τή Γαλλία"_ Άλλά «τό νά θελήσει κανείς νά nορεμ6άλει έμηόδια θά ήταν θαναΊπφό­ ρο xτUπημα Υιό τό άξιόχΡεο τού Κράτους, πού εΙναι σημαντικό νό δια­ τηρεϊται πάντοτε άπαρα8ίαστο»~JΩ.

Δέν είναι όμως ϊδια iι στάση ολων των εύρωηαϊκών κυΒερνήσεων. Τό 'fnh άνοιχτής πόρτας δέν θό γενικευΥει από τή μιά μέρα στήν άλλη καΙ οί άντιλόψεις αύτές θά καθυστεριίσουν κο,ά κάποιον τρόπο νό κοθιερωθουν. 'Η Γαλλία δέν υπήρξε, σίγουρα, σκαnανέας σ' αUΊ'ή τήν ύπόθεση. 'Ένας Γάλλος μετανάστης; ό κόμπς d' Espinc]Ial, φτάνοντας παιχνίδι

στή Γένοβα τόν ΔεκέμΒριο τού

1789)

κρίνει άπαραίτητο νά σημειώσει δη

«ό χρυσός και ό αργυρος αποτελούν έμπόρευμα Υιό τό ΚράΊ'ος τής Γέ­ γοΒαςι>~3J, οάν νά ι1:ταν τάχα κάποια άςιοαημείωτη Ιδιαιτερότητα. Κατα­

δικασ:μένος μακροπρόθεσμα, ό :μερκαντιλΙΟΙ1ός άντφετώπισε πολ.\ές δυ­ σχέρειες. 'Εντούτοις, ή συνολική είκόνα πού πρέπει νό κρατήσει καγείς δέν είναι αύτή μιας Εύρώπης πού αδειαζε τυφλά από τά πολύτψα :μέταλλά της, Τά πράγματα είναι πιό πολύπλοκα. Πρέπει νό ληφθεί ύπόψη ή στα­ θερΔ αυτή μονομαχία άγάμεσα στ() λευκό καί τό κίτριγο ρέταλλσ, Είναι

iva

θέμα ατό όποίο ό

F, C,

Spooner!~ έχει Ιδώ καΙ καφό έπιστπσει ηίν

227

Ή οΙκονομία άπέναντι στις άΥορές

,, "

,

'-

"

l1ροοοχή μας. Ή Εύρώπη άφηνει νά φύγει τό λεuκό μέταλλο πού δια­

τρέχει τόν κόσμο. Ύπερτιμα δμως 'τΟ χρυσό. Ε{ναι ένας τρόπος γιά νά τόν ouYKpaτIioet, νά τόν διαφυλάξει aτό χώρο της, νά τόν διατηρήσει οτήν έσωτερικn ύπηρεσία

TnS

«κοσμο-οικονομίας" πού άποιελεϊ ή Εύρώ­

ΠΩ, γιά δλες 'τίς εύρωπαϊκές σπρα'\.'Τικές ρυθμίσεις, άπό εμπορο σέ έμπο­ ρο) από έθνος σέ έθνος. Είναι έπίοnς ένας τρόπος νά τόν εισάγει μι σι­ γουριά άπό τΙ1ν Κίνα) τό Σουδάν) τό ΠερoίJ. Μέ τόν τρόπο της, ή 'Οθω­ μανική αύτοκρατορία - σάν Eiιρωηαία κι αύτή - έφαρμόζει τήν ίδια noλιτικ{ί: φυλάει τό χρυσό καί άφήνε! νό. ηερνοϋν τά ΠΟΤάρια του άργύρου.

.Ι

επαναδιατυπώσουρε τό λεγόρενο νόμο τού Greshanl - τό φτηνό νόρισμα έκδιώκει τό άκριΒό. Στήν πραγματικότητα, νομίσματα έKδιώKOΥV άλλα !Ιού Βρίσκονται σέ κυκλοφορία, κάθε φορά-πού 11 άξία τους εΤναι ύπερ­

Ι

'(ψημένη σέ σχέση με τό έηίπεδο αύτης

ii

180 αίώνα άξιοποιεϊ τόν άργυρο; ως τή μεταρρύθμιση τιις 30ής 'Οκτ(ι)Βριου 1785 «πού ρετατρέπει τή σχέση χΡυσοϋ-άΡΥύρου από 1 πρός 14,4 σέ 1 προς 15.5 Ι.'>3. 'Αποτέλεσμα: 11 Γαλλία τού 180υ αίώνα εΤναι μιά Kiva σέ σιιίκρυνση. Τό λευκό μέταλλο συρρέει εκεί. Ή BενεΎία~ ή Ίταλία, ή Πορτογαλiα, Π 'Αγγλία, ή Όλλανδία! άκόρη καί ίι '1σπανία 2 -'"\,

άξιοποιουν το χρυσό. 'Αρκούν έξάλλου έλάχιστες διαφορές Υιά νά τρέξει ό χρυσός πρός αύτές τίς άςωΠΟt11σεις. Πρόκειται λοιπόν Υιά ενα .. φτη­ νό νόμισμα,,) άφοϋ έκδ1ώκει τό λευκό μέταλλο, τό έξαναγκάζει νά δια­ τρέχει τόν κόσμο.

'Η μαζική έςοδος τού λευκου lJε1άλλOυ δημιούργησε ατό έσωτερικό της εύρωΠΟ1κης οίκονοριας συχνές βλάΒες. Άλλά έξαπίας αύτοί] Βοη­

θήθαι\,ε ή τύχη '(ου γραμματίου, αυηίς της πρόσ:κ.αιρ~ς άναι<ούφισης. Προκάλεσε έπίσης τήν άναζότηαη όρυχείων πολύπμων μετάλλων σέ με­

γάλη άκτίνα, άνάγκασε τό έμπόρtO νά ό:ναζητήσει υποκατάστατα πoλύ~ τιμων μετάλλων, νά στείλει στην 'Ανατολή μάλλινα, στόν Κίνα 6αμΒάια ή όrnο όπό ηίν Ίνδία. Καί ένώ ή Άσία άγωνιζό1αν νά πληρώσει τό λευ­

κό ρέταλλο μέ υφαντά προϊόντα, άλλά κυρίως μέ λαχανικά, μπαχαρικά, φαρμακευτικές Όλες) τσάι) ή Εύρώηπ, Υιά νά ίσορροπίισει τό ίσοςύγ\ό της, διιιλασίαζε τίς προσπάθειές της ατά μεταλλεία και τή Βιομηχανία. ~Aν τό δεί κανείς μακροπρόθεσμα, μήπως; αυτό Ωταν μιά πρόκληση πού μεΥαστράφπκε σέ πλεονέκτημα; 'Ένα είναι ΒέΒαιο, ση δέν πρέπει νά μιλάμε, δηως γίΥεται συχνά, γιά μια όλέθρια Υιό τήν ΕΙΙρώπη αίμoρρα~

Υία, σάν νά είχε πληρώσει τελικά

ι

.

τής άλλης οίκονορίας. Ή Γαλ­

λία x:a'rίI τόν

niv πολυτέλεια τών μπαχαρικών και

τών οινουργηρότων μέ τό ίδω της τό αίμα!

228

..1

Στό σπρείο αύτό, Υιά νά εξηγηθεί σαφέοtερα ή διαδικασία, θά πρέπει νά

,

Ι

Ι

Ι

ΕΘΝΙΚΕΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΕΣ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΟ ΙΣΟΖΥΠΟ

Δέν πρόκειται να μελετήσουμε έδώ τήΥ έθνική άγορά ρέ την κλασική έννοια τού όρου, όπως άναητύχθΩι{ε μέ άρκετά άργό και ανισο ρυθμό,

άνάλογα I'έ τίς χώρες. Στόν έπόμενο τόμο θά έπανέλθουμε διεξ,οδικά οτιί σημασία τού προοδευτικοϋ αυτου σχηρατιοροϋ, ηού δεν είχε όλο­ κλπρωθεί άκόμη κατά τόν

180

αίώνα και ό όποιος έδραίωσε τό σύγχρο­

νο Κράτος.

Πρός τό παρόν, θέλουμε μόνο νά δείξουμε πώς ή κυκλοφορία φέρνει πρόσωπο μέ πρόσωπο τις διάφορες έθνικές οικονομίες (Υιά νά Ι1ή μι­ λήσουμε Υιό έθνικές άγορέςλ τίς καθυστερημένες όσο καί τίς πιό πρo~ οδευnκές, πώς τίς άΥηπαραθέτει καί τίς ταξινομεί. Ή Ισότιμη iί άνισό­ τιμη συναλλαγή) ή ισορροπία καί ή άνιοορροιιία των έμπορικών συναλ­ λαγών, ή κυριαρχία καί ή ύποταγή διαγράφουν ενα γενικό χάρτη της οίκουμένηςο Άπό αύτό τό χάρτη '[ό έμπορικό ίσοζύΥω μας έπιτρέπει νά

χαράξουμε ενα άρχικό σκιαγράφημα τού συνόλου. ~Oxι ΒέΒαια δτι απo~ τελει τόν καλυΊερο τρόπο ή τόν μοναδικό Υιό νά ηρσσεΥγίσουρε τό πρό~

βληρα ι άλλά πρακτικό εΤναι σΙ μόνοι όριθροί που διαθέτουμε. "Εστω κι άν ειναι στοιχειώδεις καί άτελεΙς.

Τό "έμΠΟΡΙΚό ίσοξύΥIO' Τό έμπορικό ισοζύγιο σέ ρίο. δεδομένη οίκονομία είναι κάη πού μπο­ ρεί νά συγκριθεί μέ τόν άηολογισμό ένός έρπόρου στό τέλος τού έτους:

ή κέρδισε ii έχασε, Δια6ά~ει κανείς στό Discours οΕ the COIllinOn Weal of thi< R"alm of England (549), πού άποδίδεται στόν Sir Thomas Smith: "Πρέπει πάντοτε νά προσέχουμε νά μήν άγοράςουρε όπά τούς ξέ­ νους περισσότερα όπό όσα τούς πουλαμε»Η\ Αύτη fi φράσΙ) όναφέρει τό πιό αυσιώδες όπό όσα πρέπει να γνωρίζει κανείς σχετικά μέ τό ίσοζύ­ γιο, ϊσω!; Δπ' δ,τι πάντοτε γνώριζαν ο-{ άνθρωπο. γι' αύτό. Αύτή ή σοφία δέν είναι καινούργια: έτσι, άρκετά πρίν τό 1549) ΟΙ 'Άγγλοι έμποροι δέν ηταν άραγε ύlΙΟχΡεωμένοι άπό τήν κυΒέρνησή τους νά έηαναπατρίζουν στήν Ά)Ύλία, μέ τή ρορφή μΕτρητών, μέρος άιιό τις πλEoνά~oυσες πω­ λήσεις τους στό έξωτερικό; 'Από τήν πλευρά τους οί ςένοι ΙμlΙοροt έιιρε­ πε νά άVΤΙKαθιστOνν μέ άγγλικά iIJIIOPEiιpara το ιιρο'ίόν τών πωλήσεών τους πρΙν έγκαταλειψουν τό νποΙ Τό Discourse of trade ... τού Thomas Μυη, γραμμένο στά 1621, δίνει μιά θεωρία τού Ισοςυγίου πού είναι όρθή και αντιστοιχεί σέ πλήρη συνειδητοποίηση τής κατάστασης. Ό σύγχρο­ νός του,

Edward Misselden, γράψει τό 1823: «Wee felt it bcfore in sen.se; but nD'ιY° Wee know it by s(:iencc", τό διαισθανόμασταν, τώρα τό γνωρί-

229

16. ΤΑ 1ΣΟΖΥΠΑ ΤΗΣ ΓΑιιΑΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΓΓΑΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΝ 180 ΑΙΩΝΑ

'Εξαγωγές καί είσαγωΥές rilS' Γαλλίας, 1715-1780.

1710

1720

1730

ΈξaΥωΥές κaί είσαΥωΥές τΛς 'Αγγλίας, 1700-1785. ~Oιιω~; δεί,\Ψουl' τά έμπορικά iOOj';~ίIl'Ia, ιί 'Αγγλία κοί lί Γαλλία ζούl' άl'ι:τα πμι'Jς {;rIjJiu\' του ύιιύλΟ/1l0υ κόσμου μέχρι τ6 1770. Τότε έμφαl'ίζυVΤαι piΤPIcr; iί ciΡI'nTιI
φανές, ifuniar. τώl' άl'ατaραχώl' πού έπέφεΡε ό πύλ ...ρος τΩς "άμεpΙKO"'Kiις" άνεξαρτποίας (ίλ Γιά τι) Γαλλία, σύμφωνο μέ τό άρθρο τού Ruggiero ROlll:JtlO, "DOCUlIJerHi e ]Jril1Je COIJsideraZiOlJi inrorno aJJa "balancc du C(J[nΠIerce" de/Ja FriltlCia, 1716-1780", οτό; 5τuιIί ίη ΟIlΟΓΙ: ιΙί Arman(lo Sapori, 1957,11, 00. 1268-1279. Γιά τιίν 'Αγγλία, μιί eiAOI'Ta!: ι'ά δείξει παρά χοl'δΡΙl\ά τύ άΥγλιχύ έμπύριο, iι xαμπύJι.I1 ε;ναι δαlΤΙΟjJέVl1 άιιό τόν \Vi1lίa1JJ Pla,,[air, έΎαl' άπό τούς πρώroυς Άγγλου!;' ΟΓαTlΟTlΧολόΥους, Πίνa­ χες ypajJjJI/{/i~' άρίθμιιιJrΙ!;·, roύ έμπορίου, τώl' οί/{ΟΥομικών χαί roύ έθνιΚού χρέους τΩς :Αγ)'λία!;", 17F19·. T1lf' f"XrnrI~ :ιnn ilnrnrr.. :ιnn gf"nf"r:ι1 Τr:ιnf" nf F.ngl:ιnn, τ11(> Ν:ιιίι:οη:ι! nell! .. , 1786.

230

'11

οΙκονομία άπέναvπ σπς άΥορές

~oυμε μέ έπιστημονικό τρόπου!). ΒέΒαια! πρόκ€ιtαι γιά μιά στοιχειώδη θεωρία} πολύ άπoμακ.ρυσμένn άπό μοντέρνες άνηλήψεις πού συνεκτι­ μούν ριά σειρά όπό παράλληλα ίσοζύγια (έμπορικό ι λογαριασμών, έργα­

τικου δυναμικου, κεφαλαίων, πληρωμων). Τό έμπορικό Ισοζύγιο, έκείνη

την έποχή, είναι μόνο ή ζυγοστάθμιση της άςιας '(ών άνταλλασσόμενων έμπορεuμάτων μεταξύ δύο εθνών, άπολογισμός των άμοιβαίων είσα­ γωγών καί έξαγωγών

n καλύτερα τών άμοι5αίων χρεών.

Γίό παράδειγμα,

"άν ή rαλλία χρωστάει 100.000 πιστόλες στήν 'Ισπανία καί αύτή χρω­ στάει 1.500.000 λίρες στή Γαλλία" τή στιγμή πού ή πιστόλα άξίςει 15 λί­ ρες, τά πάντα "έξισώvονται», "Καθώς αύτή ή έξίσωση είναι πολύ σπάνια,

καθίσταται άναγκαίο τό κράτος πού χρωστάει τά περtσσότερα νά μετα­ φέρει μΕταλλα Υιό τό μέρος τών χρεών του πού δέν μπορεί νά ξεπλn­ ρώσει,,:ω, Τό έλλειμμα μπορεί πρός σηγμήν νά καλυφθεί ρέ συναλλαγ­ ματι:κέs, δηλαδή νά γίνει κάποια ΚάθυστέρησΩ. "Αν παραμείνει, τότε

άναγκαστικά γίΥεται ρεταφορά σΙ πολύτιμο μέταλλο, Αύτή είναι ή 1.ιετα~ φορά πού δ'tαν, ώς ίστορικσί, μπορούμε νά Υπν παρατηρήσουμε, άπoτε~

λ,ί τόν έπιζπτoύμεvo δείκτη καί θέτει καθαρά τό πρόΒλημα των σχέσε­ ων τών δύο οίκονορικ{;}ν ρας μονάδων. 'Β μία ύηΟχΡεώνει την όλλη νό

στερείται, είτε τό θέλει ε{τε oxι~ ένα μέρος τών άποθεμάτων της, είτε οέ νόμισρα εΊΥε σέ μέταλλο. 'Ολόκληρη iι μερκαντιλιοτικπ πολιτική έχει στόχο τόν άναζήτηση

ένός Ισοζυγίου τουλάχιστον ίσOOKελισμΈVoυ. ΜΙ όλα τά μέσα, πρέπε.ι νά αποφευχθεί ή έξοδος πολύτιμων μετάλλων. 'Έτσι, τόν 'Ιανουάριο

6ρουάριο του

1703,

-

Φε-

αν, αντί νά άΥοράσουν επιτόπου τό τρόφφα τών

αγγλικών στραtιών πού πολεμουσαν στόν 'Ολλανδία, άπέστελλαν "δη~

μητριακά, προϊόντα Βιορηχανοnοιημένα καί άλλα» άπό τήν 'Αγγλία, τά ποοά πού αυτά άντιπροσώπευαν ιιθά μπορουσαν νά παραμείνουν» 0'(6

νΩσΙ Παρόμοια ιδέα δέν μπορεί νά έρθει παρά ρόνο στό νου μιας KUΒέρνησης ηού κατέχεται όπό τό φόβο μήπως χάσει τά άποθέρατά της σέ

πολύτιμο μέταλλο. Τόν Αύγουστο τής ίδtας χΡονιας, ύιιοχρεωμΕνη νά πληρώσει χρηματική είσφορά τοίς μετρητοίς) σπως τό εΙχε όποσχεθεί ατήν ΠσΡΤΟΥαλία ρετά τή Συνθήκη '(ου Αόρδου Methuen, ή 'Αγγλία ΙΙΡΟ­ τείνει νό εξοφλήσει με έξαγωΥές δηρητριακων καί σιταριού, μέ τρόπο ωστε νά ίκανοποιήσει τόσο τίς ύΠΟχΡεώσεις της όσο καί Η1 φροντίδα '[ης νά ρόν εξάγει πραγματικό χρήμα όπά τό Bασίλειo»nι'>.

•<'0

ίσσσκελισμός του ίσοζυγίου Η'\ ή έξισσρρόπηση εξαΥωγών-είσα­

γωγών, Etvαt τό έλάχιστο πού ρπορει νά άπαιτήσει κανείς, Προτιμότερο

θά ήταν νά είναι τό ίσo~ύγιo θετικό. Αύτό είναι τό όνειρο όλων των μερ­ καντιλιστικων κυΒερνήσεων πού ταυτί~oυν τόν έθνικό πλούτο ρέ τά νο­ μισματικά άποθέρατα. 'Όλες αυτές ΟΙ ίδέες άνaδύθnκaν άρκείά λογικά ταυτόχρονα μΕ τί~ έδαφικές έπικράτ.ειες, ΝεογέΥν,Οτες ακόμη , αυτοnρο­ στατεύσνται, οφείλουν Υά φροντίσουν Υιό τήν ηροστασία TOUb' 'Από τόν

'ΟκτώΒριο τοϋ

1462/

ό ΛοuδοΒίκοs Α' έπαιρνε μέτρα Υιό νά έλέγξει καί

νά ηεριορίσει τήν ε~oδo πρός τή Ρώμη «τού χρυσου και του αργύρου σέ

ρά6δουs ή σέ άλλι1 μορφή που θά ρποροϋσε νό: άλλΟΙύ)θεί) νά έκδοθεί καί νά μεταφερθεί έκτός τού Βασιλείου Ραρ,Ζ-W.

23]

ι

i

Ή οίκονορία άπέναΥΤΙ στΙς άΥορές

Άριθροί πού Ι1ροσφέΡΟΥται Υιό έΡΡΩνεια Οί διακυμάνσεις τού έl1πορικοϋ ίσοζυγίου - στον τίς γνωρίζει ΒέΒαια κανεί!; ~ δέν είναι πά",.οτε εϋ:κολο νά έρμηνευθοϋν. Καί δέν υπάρχουν κανόνες πού νά έφαρμόςοvtQΙ άπόλυτα σέ κάθε nι.ψίπτωσπ· ,ετσι δέν θά πούμε δη τό ίσοζύγιο της 'σπα"~Kής 'Αρερικπς είναι έλλεψρατικό, έξαι­ τίας τών τε.ράστιων έςαγωγών πολύτιμου ρεΊάλλου στις όποΙες είναι κα­ ταδικασμένη, Ό Ρ. Mercado δέν λαθεύει (1564), οταν λέει σχετικά: "ό χρυσός καί ό άργυρος σέ ράΒδους σέ 5λες τίς περιοχές της 'Αμερικης θεωρούνται ώς είδος εμπορεύματος τού όποίου iι άξία αύςάνεται καί ρει­ ώΥεται Υιά τούς ίδιους λόγους σπως καί Υιά τά κοινά έμπορεύματα»Ηl, Καί όσον· άφορα τόν 'Ισπανία ι ό Turgot έξηγεί «δη ό άργυρος είναι ή τροφή της. Μην μπορώντας νά τόν άνταλλάσσει ρΙ: χΡηρα) πρέπει νά τόν ανταλλάσσει μέ Eφόδιαι.2"~. Δέν θά πούμε έπίσης, χωρίς νά σκεφτούμε τά

ύπέρ κα1 τό. κατά) ση τό ίσοζι'Jγιο άνάρεσα οιή Ρωσία και tήν 'Αγγλία, τό 1786) εΊναι ευνοϊκό γιά τή ριά καί οχι Υιά την άλλη, έηειδή ή Ρωσία συνήθως πουλάει στό συνεταίρο της περισσότερα άπ' δσο αγοράζει. Δέν θά ύπoσtηρίςoυρε δμως οίιτε τό αντίθετο, δπως πασχίζει νά κάνει ό jOllfi Newman> τόν Όκτώβριο τού 1786. Πρόςενος τής Ρωσίας οτό Hull j τό με­ γάλο λιμάνι όπου έπιστρέφουν από τό Ρ!1)οία Βαρυφορτωμένα) κατευ­ θείαν άπό τά στενά της Δανίας, '(ά άγγλικά πλοία ! Βλέπει, nωτεύει στι

Βλέlιει, τό lιρόΒλllΙJα

1''

τά ίδια του τά μάτια, ΈπανεξεΤάζει tous γνω­

στούς καί άδιαμφισΒήτητους όριθμούς τό λωνεία εμπορεύματα άξίας

1,300,000

1785

περνούν άπό ρωσικά τε­

λιρών, μέ προορισμό τήν Άγγλία,

Πρός την άλλη κατεύθυνση ι 50.000 : τό κέρδος γιά την αυτοκρατορία τη, Αίκατερίνπς Β' "Ιναι της τάςπς τών 800,000 λιρών, "'Όμως, μολονό­ τι έπιφανειακό τό χρημαηκό κέρδος άνήκει στή Ρωσία, γράφει, ύπο­ στήριξα πάντοτε καί ύποστηρίζω άκόμη δη δέν είναι ή Ρωσία αλλά μό­

νο ή Μεγάλη Βρετανία (σιφ,: νό. το σημεϊο ύπερβολ:6.ς) πού κερδίζει από αυΎό τό έμηόριο". Πρέηει να ι,πολογίσει κανείς, έςηγεί, τά έπακδλουθα ηΊς ouvαλλoynSI το φορτίο τών 400 άγγλικών πλοίων περίπου "χωρητι­ κότητας

300

τόνων τό καθένα, μέ

7.000-8.000

περίιιου vαuτικοίJςll, τήν

αύξηση τής '(φπς '(ών ρωσικών έ:μηορευμάτων κατά

15%

άπό τή στιγμή

πού ΟΥΎίζουν τό άΥΥλικό έδαφος, τά προϊόντα μέ τά όποία προμηθεύουν τη Βιομηχανία αύτά τά φορτία, καθώς καί τίς έπανεξαγωγές όπά τό νη­ σι~υ, Βλέπουμε δη ό John Nc\vman υποψιάζεται δτι τό ισοζύγιο άνάμε­ σα σέ δύο χώρες δέν μπορεί νά κριθεί παρά μόνο άπό μιά όλόκληρη σει­ ρά στοιχείων, Ύπάρχει έδώ τό προανάκρουσμα τών σύγχρονων θεωριών

περί ισοζυγίου. "Οτον ό

Thomas Mun (1621)

λέει πιό συνοπτικά:

,,'0

άργυρος πού έξάγεται στΙς 'Ινδίες Kαταλiιγει να άποδώσει ntvτe φορές ΤΙ1ν άξία του,,14\ λέει περίπου τό 'ίδto πράγμα, άλλά καί κάτι διαφορετι­ κό.

Έξάλλου, ενο είδικευμένο ίσοςύγιο έχει νόημα ρόνο άν εΥ1αχθεί σέ ενα έμπορικό σύνολο, μα~ί μέ τό σύνολο των ύηόλΟΙl1ων ίσοζυγίων της

ίδιας οΙκον(φΤας. 'Ένα μόνο ίσοζύγω Άyγλία~>'1νδιών

232

11

Ρωσίας-'ΑΥγλίας

Ή οίΚQΥομ{a άπέναΥΤΙ στ{ς άΥσρές

δέν ψωtίςει τό πραΥ!'αtικό πρόβλημα. Θά !,ας χρειάζονταν ή δλα τά Ισο­ ζύγια τής Ρωσίας ή δλα τά Ισοζύγια τής 'Ινδlας ή δλα τά ΙσοζύΥια τής Άγγλίας. Μόνο μέ τό μέθοδο αύΎή κάθε έθVΙKΩ οίΚΟΥομία συγΚΡΟΎεί σή­ μερο κάθε χρόνο τόν τελικό άπολΟΥισμό τού έςωτερικοϋ της ισοζυγίου,

Ή ατυχία είναι δη δέν γνωρίζουμε Υιό τό ιιαρελθόν παρά μόνο έηι­ μέρους ίσοςύΥια, άl1ό χώρα σέ χώρα. Μερικά είναι κλασικά, άλλα θά αςι­ ~ε τόν .κόπο νά είναι: :κατά τόν 150 αίώνα~ τό Ισοςύγιο ε.Ιναι εύνοϊκό ύπέρ τής Άγγλίας (χώρας πού έςάγει μαλλί) .ος πρός τήν 'Ιταλία. Ώς πρός τή Φλάνδρα σμως. τό Ισοζύγιο είναι εύνοϊκ6 γι& την 'Ιταλία. ΕΙναι έπίσης Υιά μεγάλο χρονικό διάστημα θετικό γιά 'rIί Γαλλία έναντι τής Γερμα­ νίας, άλλά γίνεται τελικά θετικό γιό τό Γερμανίο) άν όχι μετά τόν ιιρωτο αποκλεισμό πού ψnφίσ'rπκε άπό τό Reichstag "(ό 1676~ Ύουλάχιστον δμως μετά την άφιξη τών rάλλων προτεσταντών μέ την άνάκληση τού

Έδίκτου τής Νάντης

(1685).

Άντίθετα, τό Ισοζύγιο ήταν γιό μεγάλο χρο­

νικό διάστηρα εύνοϊκό Υιά τή Γαλλία εναντι τών Κάτω Χωρών καί θά πα­

ραμείνει μονίμως είινοϊ:κό έναντι τής 'Ionavias. "Ας μή δήμιουργούμε δυ­ σκολίες ατά λφάνια μας Υιά τούς 'Ισπανούς; λέει ένα έπίσημο γαλλικό έγγραφο του 1700Ν $. Αύτό θά όδηγησει «στό γενικό καί άτομικό συμφέ­

ρον>"

έφόσον «τά ,πλεονεκτήματα τού έμηορίου άνάμεσα στόν 'Ισπανία

καΙ τη Γαλλία βρίσκονται δλα ηρός την πλευρά της Γαλλίας». Μήπως δέν

εΙχε ήδη εΙπωθεί τόν πρoηyoύpεvo αΙώνα

(1635), μέ τρόπο .ο!'ό άλλά

άδιάψευστο, δτι οΙ Γάλλοι ήταν «οί ψείρες πού ροκάνιί:αν τήν 'Ισπα­

,

νία"Ι46.

Τό ίσοςύγιο ταλαντεύεται έδώ κι έκεί, πολλές φορές μάλιστα άλλάζει καί κατεύθυνση. "Ας σημειώσουμε μόνο) χωρίς νά δώσουμε σ' :αότό τό

ότοιχειο γενική σημασία, δτι μάλλον εύνοεί τή Γαλλία Ιναντι τού Πεδε­

μόντιου τό

1693.

Καί άκόρπ, ση τ6

1724

τό Ισοζύγιο ρεταξι'; τής Σικε­

λίας καί m!; Δηροκρατίας της rένοΒας είναι άρνnΤΙKό Υιό τόν τελευταία. 'Επίσης. δη τό 18σ8~ σύμφωνα μέ τη Βιαστική μαρτυρία κάποιου Γάλλου Ύαςιδιώτη, 16 έμπόριο τiίς Περσίας «pt 'ιίς 'Ινδίες είναι (έκείνη 1ήν έπο­ χή) έπωφελέ ςιι241.

'Ένα μόνο ίσοςύγιο μοιόςει νά μένει άμετακίνητο ριά Υιά πάV'Ca στόν ίδια θέση, άπό τη Ρωμαϊκή αύτοκρατορία εως τόν 190 αίώνα. Είναι τό έl1πορικό Ισοζύγιο τής 'Ανατολικής Μεσογείου, πάντοτε παθητικό, ώς

Υνωστόν ι είς Βάρος τής Ευρώιιης.

Γαλλία καί 'ΑΥΥλία πρίν καί μετά τό

1700

"Ας σταθούμε μιά στιγμή στην κλασική περίπτωση (εΙναι έντούτοις τό­ σο γνωστή οσσ ισχυρίζονται;) τού γαλλοαγγλικσύ ίσοςυΥίου, ΈννιΟ: φo~ ρές στις δέκα, κατά τη διάρκεια 'ιου 17ου αΙώνα καί Ίών πρώτων έτων τού 18ου, φάνηκε δυναμικά δη τό Ισοζύγιο έΥερνε ύηέρ 'ιής: Γαλλίας.

AiJTrl

φαίνr,τα1 νά άποκόριζε άπό τίς σχέσεις της ρέ την Ά Υγ λία οϋτως

233

Ή ΥΙΟΡ1Δ του λόρδου

Llnpdpxou τσυ Αοvδivου, όπά τό" Canaletto. Υύρω στά 1750. 'Η παραδοσιακιΊ συνοδεία, κάθε 29 'ΟκτωΒρίου, καλύπτει τόν ΤάμεΟΩ μξ. nAoI6pla. Δίπλα σ' ιnJτά τών αωματεΙωγ τής πόλΩς, όρισμένα μικρά ιωϊκω, ι/άλλον ι.:κείνα ποιί κάποιος Γόλλος ταξιδιώΤΩς, έπωκεΩτόΡδΥος τύ ΑονδίΥΟ 016 1728, άποκάλεσε "γόνδολες" (nf1 κεφάλαιο 1, σDμείωση 84), γιατί έπαιζα\' πά­ νω ση)\, Τάμεση. 011ως στά κανάλια yjjf,' Βενετία!,,, τό ρόλο άμαξών 10ύ νεΡσυ. (ΠράΥα, 'Εθνική Πιν(1κrιθπκn, κλιαέ Giraadon).

234

Ή οiΚΟVQΡία άπέγαVΤΙ στΙς άΥορές

ή άλλως ενα έτόσιο κέρδος ένάμισυ Ικατομρυρίου λιρών οtερλινών. Αύτό τουλάχιστον άναφέρεται στή Βουλή των Κοινοτήτων τόν 'Οκτώ­

Βριο τού 1658 καΙ αύτό έπαναλαμΒάνουν τα γράρματα τού ΓενοΒέζου ό,rι.εoταλμένoυ στό Λονδίνο Carlo Ottone, τόν ΣεπτέμΒριο του 1676 καί τόν 'Ιανουάριο τού 16782411. Διατείνεται μάλιστα δτι έχει Οίή διάθεσή του καί άριθμους, μετά άπό κάποια συζήτηση Ωού είχε μέ τόν ηρεσΒευτιι των Κάτω Χωρών) αύστηρό παρατηρητή των πράξεων καί ιών ένεργειων των Γάλλων. Μιά από τίς αίτΙεs: πού έπικαλείτο1. γι! αύτή τήν έςαιρεtιKά ευνοϊκή θέση της Γαλλίας οφείλεται ατά προϊόντα τής llεταποιητικΩς

βιομηχανίας, «'(ά όηοία πωλοϋνται οτό νησί σέ πολύ καλύτερη τιμή άηό έκείνα πού παράγονται έπιτόπου, έηειδή ό Γάλλος Βιοτέχνης ίκανοποι­ είται μέ ενα ρέτρισ κέρδος ... ». Περίεργη κατάσταση, άφού αυτά τά γαλ­

λικά προϊόντα, πού στήν σύοία άπαΥορεύονται άπό την άγγλική κυβέρ­ νηση, είσάΥονται μέ άπάτες. Οί 'Άγγλοι έπιπλέον δέν έχουν μεγαλύτε­

ρη διάθεση «di

bjlanciare questQ CGlllInerclo»1 όπως έςαΥεί ό rενοΒέζο!; μας μέ πολύ ώραία διατύπωση. Καί έτσι" υΠΟχΡεωνουν τή Γαλλία νά χρη­ σιμοποιήσει ευρύτατα άγγλικά μάλλινα ύφάσpαταN~.

Καί ένω συμΒαίνουν αύτά~ έρχεται ό πόλεμος. Ή εύ.κοφία εΙναι καλή γ,ιά νά τερματιστει όλη αύηΊ ή μισητή καί ό.πεχθής είσΒολή τού γαλλι­ κού έρπορίου. Ό

καταπληκτικός ηρroBεuτής στό Λονδίνο,

γράφει στόν

στίς

Tal1ard;<'j<), Pontchartrain

18

Μαρτίου

1699:

«, •• Αυτό

πού οί

'Άγγλοι άποκόμιζαν άπό τή Γαλλία πρίν τήν κήρυξη τού τελευταίου πο­

λέμου (toϋ έπονομαζόμεν"υ της Λίγκας του

Augsburg, 1689-1697),

έφτανε κατά τή γνώρη τους οέ ποσά πολύ πιό ά~toσημείωτα άπό εκεινα πού fι 'Αγγλία περνούσε σέ έμάς. 'Εμφορούνται ·'[όσο πολύ άπό αυτή τήν

πίστη καί είναι τόσο πεπεισμένοι δη' ό πλούτος μας προέρχεται άπό αύτούς, πού) όπά τή στιγμή πού άρχισε ό πόλεμος, έκριναν άναγκαίο ση πρέπει νά εμποδίζουν όποωδήποτε κρασί καί όποιοδήποτε γαλλικό έμπόρευμα νά ρπεί aτό χώρα τους άμεσα fί έμμεσα!!. Γιό νά Βγάλουμε κά­

ποιο νόημα άπό τό KείρεvO~ πρέπει νά θυμηθούμε 5τι ό πόλεμος άλλο­ τε δέν διέκοnτε τίς: εμπορικές σχέσεις άνάμεσα στοίις εμπολέρους. Αύτή άπόλυτπ άπαγόρευση ήταν λοιπόν άπό μόνη της κάπως άντίθετη στίς

n

διεθνείς συνήθειες.

Τά χρόνια περνουν. Ό πόλεμος ςαναρχίςει για τή διαδοχή τού Καρό­ λου Β' τής 'Ισπανίας (1701). "Οταν ΟΙ έχθροπραςίες τερματίζονται, πρέ­ πει νά Βάλουν πόλι μπρός τις έμηορικές: συναλλαγές, πού αύτή τή φο­

ρά είχαν δια'fαραχθει σέ σημαντικό βαθμό άνάμεσα ατά δύο ottppa'tG. "'Ετσι, κατά τή διάρκεια τοϋ καλοκa.ιρtoϋ του 1713. δύο "είδικοί». ό

Anisson, Fenellon

άντιπρόσωπος της Λυών στό 'Εμπορικό ΣυμΒούλιο καί ό j

αντιπρόσωπος του Παρtσtoo ι παίρνουν τό δρόμο γιό τό Λον­

δίνο. Kαθώ~ ιΊ συζ11τησrι δυσχεραίνεται καί τραΒάει σέ μάκρος, ό

AniS50n εχει τό χρόνο νά φυλλορετριΊσει τίς συνεδρτάσεις: στή Βουλή των Κοινοτήτων κοί νά εςεtάσει '(ά αΨί"ίΥραφα τών καταλόγων τ<;'ν αγγλικών τελωνείων. "Ετσι διαπιστώνει μΙ Kατάπλnςn πώς ό,τι λέγεται γιά τό et}Jα τών ισοζυγίων τών δύο Εθνών είναι τελείως άνακριβές: ότι "Ιδώ καί περισσότερα από 50 χρόνω τ6 F.ΙIΠ{ΨΗ1 τiΊ~ ΆγΥλΙaς ,'Inr.PTF.-

235

Ή

OlKOvopia

άl1ένανη στίς άΥορές

ρούσε κατά πολλά εκατομμύρια λιρών αύτού τής Γαλλ{αςιι nl . Νά κατι τε­

λείως άπότομο καί άπρόσρενο. Πρέπει αραγε νά τόν πισ1'έψουμε; Νά πι­ στέψουμε ότι ΙΗά ώραία έπίσπρη ύποκρισία άπέκρυψε: μέ τρόπο τόσο ου­ στηραηκό άριθρούί; πού κατέγραφαν ςς;κάθαρα τήν ύπεροχή τού ίσοζυ­ γίου πρός: όφελος του νησιού; Μιά λεπτομερής ταυτόχρονη έρευνα ατά

άρχεία τού Λονδίνου καί του ΠαΡl.Οιού θά ηταν χρήσιμη. Δέν είναι δρως σίγουρο δη θό έδινε τήν τελευταία λέξη γι' αύτό τό θέρα. 'ιό νά έρμη­ νεύει κανείς τούς έπίοημους άριθμούς ένέχει άναnόφευκ'Ca λάθη. Οί έμποροι καί οί πράκτορες διαρκώς ψεύδονται ένώπιον τών κυΒερνήσε­ ων :καί οί κυ6ερνήος;ις ψεύδονται ένώrιιoν τών ίδιων τους τών έαυτων, Ξέρω καλά δτι κάτι πού ίσχύει Υιό τό 1713 δέγ ίσχύει δίχως άλλο καί Υιό τό 1786 καί όντίστροφα. Παρ' όλα ταύτα ! τήν έπορένη της Συνθήκη!; τής Eden (πού ύΠΟΥρόψτήι<ε τό 1786 άνόμεσα ατή Γαλλία καΙ τήν Αγγλία), ρία ρωσική άVΤαπόKριση άπότό Λονδίνο (10 'Απριλίου 1787), πού άπλά έπαναλαμΒάνει τρέχουσες πληρoφoρiεςι σηpειώVΕί δη οί άριθ­

ροί .. δΙν δίνουν παρά μιά Ιδέα πολύ άτελή Υιό τή φύση καί '[ήν έκταση αύτού του έμπορίου (Υαλλο-άγγλΙΚΟύ), έφόσον ραθαίνει κανείς άπό πη­ γές ότι 1'ό νόμιμο έμIlόριο άνάμεσα στά δύο βασίλεια δέν αποτελεί παρά

τό πολύ τό ενα τρίτο τού συνολικού έμπορίου καΙ ότι τά δύο τρίτα γί­ νονται μέσω λαθρερπορίας, κατά τπς όιιοίας αύτή ή έρπορικό Συνθήκη θά αποτελέος;ι θεραπεία, πρός όφελος καί τών δύο κυΒερνήσεων»Ι'?, Κά·

τω από αύτες τίς συνθήκες, γιατί νά συζηταρε τούς έπίοηρους άριθμούς;

'Ένα ίσοςύγιο τού λαθρεμπορίου θά μας ηταν έπ\πλέσν anapait-nto. Οί περιπέτειες '[ών ρακροχ.ρόνιων έρπορικών διαπραγματεύσεων με­ ταξύ Γαλλίας.καί 'Αγγλίας τό 1713 δέν φωτί!:oυv αύτό τό σημείο. Ή άπή­ χηοή τους στην κοινή γνώμη της Άγγλ,'tας δέν είναι λιγότερο άποκαλυ­ πτική ώς πρός '[ά έθνικιστικό πάθη ηού ύηοδαυλίζουν τό μερκανηλι­

ομό. Καί όταν οτίς

18

'Ιουνίου

Βουλή τωγ Κοινοτή"ων μέ

194

1713

τό προσχέδιο άπορρίπτεται από τή

ψήφους έναvτι

185,

ή έκρηξη της λαϊκής

χαρας ύπηρςε πολύ πιό έντονη άπό έκείνη πού έKδnλώθΠKε γιά τόν έορ­ τασμό τής άνακήρυςnς τής είρΙίνης. Στό Λονδίνο πυροτεχνήρατα} φωτα­ ψίες) πολλή ευθυρία. Στό

Coventry,

οΙ ύφavcουργοί διαδηλώνουν σέ ριά

ρεγάλα ποριιό., εχοντας καρφωρένη στήν άκρη ένός κονταριού ριά πρo~ Βιά καί στήν άκρη ένός άλλου ενα καρτοί)"{σο ρέ τήν έπιγραφη: «Ωσ

English ",'ooJ for French wjne!». Καί όλα αυτά μέ ~(t)ντόνια καί χωρίς νά έχουν καμία σχέση μέ '[Ιίν OiKOVOpia f ρέσα σέ ένα κλίρα έΘVΙKOϋ πάθους καί σφάλματος':.J, έπειδή ΒέΒαιο τό συμφέρον καί των δύο χωρών άπαι­ τοΟσε τό άμοιΒαιο ανΟΙΥμα τών πυλών τους. Σαρόντα χρόνια άργότερα, ό

navid Hume θά

σημειώσει ρέ είρωνεία ότι

«n ηλειοψηφία τών 'Άγγλων

θά πίστευε ση τό Κράτος θά είχε φτάσει στό χείλος της καταστροφής, αν μπορούσαν νά μεταφέρονται αφθονα γαλλικά κρασιά στήν Ά)Ύλία

μέ άποτέλεσμα νά άναςn'cήσουμε στήν 'Ισπανία καί τήν Πορτογα­ λία πιό άκριΒό καί λιγόΎερο εύγευστο κρασί από έΚΒίνο πού θά }Jnoρούσε νά μας προμηθεύσει ή Γαλλία •.

( ... ),

236

Ή οΙκονομία άπέναΥΎΙ στίς άΥορές

'Αγγλία καί ~apτoyaλία;!54

'Όταν γίνεται λόγος γιά τόν Πορτογαλία τού 180υ αιώνα, ή χορεία tG>v ίστορικών έηικαλείται, δικαιολογημένα, τό όνομα τού λόρδου Methuen. Είναι ό άνθρωηος ό όποίος σrά 1702, στό κατώφλι αυτού ιιού θά έςελιχθει ατό μακροχρόνιο πόλεμο γιά τη Διαδοχη τής Ίσπανίας, θά άναζπη1σει τή συμμαχία της μικρης Πoρτoγαλ{ας~ γιά να πλήξει έκ τών όπισθεν τήν 'Ισπανία πού ήταν πιοτό στό δούκα τού Anjou t τόν Φίλιπ­ πο Ε' ΚΩί τούς Γάλλους. 'Όταν κλείστηκε ή συμμαχία έγινε μεγάλος θό­ ρυΒος, άλλά κανείς δέν φώναςε γιά τό θαύμα της έμπορικης Συνθήκης πού τή συνόδευε ώς άπλός όρος ρουτίνας. Μήπως δέν είχαν συναφθεϊ άνάλογες Συνθήκες μεταξύ Λονδίνου καί Λιααβώνας τό 1642, τό 1654 καί τ6 1661; Γάλλοι, 'Ολλανδοί καΙ ΣουηδοΙ, ο;; διαφορετικές ήμερομη­ νίες καί σΥVθiιKες, είχαν πετύχει τά ίδια πλεονεκτήματα. Ή μοίρα λοι­ πόν τών άγγλo~πσpιoγαλΙKων σχέσεων δέν πρέπει νά καταχωρηθεί μό~ νο οτό ένεργητικό τής διάοηρης Συνθήκης. 'Αποτελεί συνέχεια '(ων οικονορικών έξελίξεων πού κατέληξαν νά περικυκλώσουν τήν Πορτο­ γαλία σάν σέ παγίδα. Στό κατώφλι τού 180υ αίώνα ή Πορτογαλία εγκατέλειψε ούσιαστικό τόν 'Ινδικό 'Ωκεανό. Στέλνει έκεί πότε ιιότε κανένα πλοίο φορτωμένο μΙ

τούς έγκληματίες Tns, Ή Γκόα ή'ων γιά τούς Πορτογο.λους δ)τι θο. είναι στή συνέχεια ι\ Cayenne γιά τούς Γάλλους ή ι\ Αύστραλία γιά τούς "Α)Ύλους. Αύτός δ παλιός σύνδεσμος δέν ςανααποκτάει έμπορικό ένδια­ φέρον γιο. τήν Πoρτoγαλiα, π(;φά μόνο δταν οί μεγάλες δυνάμεις έμπλέ­ κονται σέ πόλεμο, Τότε ενα) δύο ii τρία πλοία ύπό πορτογαλική οημαία, πολλές φορές έπανδρωμένα από ~ένoυς, διέρχονηιι άηό τό ακρωτήριο της Καλής Έλπίδας. Στήν έπιοτροφή) οί ξένοι πού είχαν ποντάρει σ' αίrrό Ύό έΠΙKίνδUΝo παιχνίδι συχνά χΡεωκοηούν. "Ενας ΠΟΡΤΟΥάλος δια­ θέτει τόσο πολ..λή πείρα ώστε να δείξει μεγαλύτερη σύνεση. Ή καθημερινή του φροντίδα, άντίθετα, είναι ή τεράστια Βραζιλία, τiιν όποία έχει ύπό τήν έπίβλεψή του καί της όποίας έκμεταλλεύεται τόν άνάπτυςη. Οί κύριοι της Βραζιλίας εΙναι 01. έμπορσι τού βασιλείου, ό Βα­ σιλιάς πρώτα, κατόπιν 01. έμποροι της ΛισαΒώνας καί του Porto; καθώς και οί έμπορικές τους άποικ{ες ατή Recife, την Parahyba, τήν Μπαία, τή βραζιλιάνικη πρωτεύουσα 1 και μετά στό Ρίο ντέ Τζανέιρο, πού έγινε ή

νέα πρωτευουσα όπό τό

1763. Λύτούς τούς μισητούς Πορτογάλους μέ τό

μεγάλα δαχτυλίδια στό δάχτυλα, τά αργυρά έιιιτραπέζια σκεύη, τί εύχα­ ρίστηση γιά ενα Βραζιλιάνο νά τους τή φέρει! Φτόνει νά τό καταφέρει

αύτό. Κάθε φορά πού iι Βραζιλία φοράει καινούργιες ρπότες, τή ζάχαρη σ'ίήν αρχή, μετά τό χΡυσό: κατόπιν τά διαμάντια, άργότερα τόν καφέ, Δ έμηορική αριστοκρατία τής ΠΟΡΤΟΥαλίας έπωφελειται καί έπαναπαύεται άκόμη περισσότερο. "Ενας κ.ατακλυσμό~ ιιλούτου φτάνει μέσω τού πο­ τάμιου κόλπου του Τάγου: δέρματα. ςΔχαρη! άκατέΡΥαστα ζάχαρη, λάδι φάλαινας, χρωστικό ςίιλο ι f)αμβάκι ι Kαπνός~ χρυσός σέ σκόνη, σεντού­ κια γι:φάτα διαράvτιo ... Ό 6001λιάς της ΠΟΡΤΟΥαλίας εΙναι, καθώς λένε,

237

.·

Τ :' '.-<$ -" -"\'

Ή

OiKOVQpia άπένανπ σrίς άΥορές

ό πιό πλούσιος μονάρχης τής Εύρώπης. Τά κάστρα του, τό παλάτια του

δέν έχουν τιηοτε να ςnλέΨOυν άπό τίς ΒερσαλλΙες, έκτός όπό την Δηλό­ τητα, Ή τεράστια πόλη '(ής Λισο.Βώνας αυςάνεται σάν παρασnικό φυτό,

Οί φτωχομαχαλάδες άντικατέοτησαν τούς αγρούς πού ύπΩρχαν αλλοτε στόν περιφέρειά της. ΟΙ πλούσιοι εγιναν πιό πλούσιοι, πάρα πολύ l1λού­ σιοι ι καί οί φτωχοί άθλιοι. Καί παρ' όλα αύτά, οί ύψnλoί ρισθο\ όδηΥΟUv στήν ΠΟΡΤΟΥαλία «εναν έKπλnKΤΙKό αριθρό άνθρώπων πού προέρχονται όπό την tnap:xia της Γαλικ{ας (στην 'Ισπανία)! τούς δηοίους Ιδώ απο­ καλοϋμε galego:'J καί ΟΙ όποίοι Δοκούν σΙ αύτήν έδώ τήν πρωτεύουσα άλλά καί στίς σπουδαιότερες πορτογαλικές πόλεις τά έπαγγέλματα τού μεταφορέα, τού χειρώνακτα κα1. τού οικιακού ύπηρέτη, όπως κάνουν οι κάτοικοι τής Σα Βοίας στό Παρίσι και στίς μεγάλες πόλεις της Γαλ­ λ1.α~»;tS~. ~Oταν τελειώνει ό αΙώνας, έλαφρώς κατηφής, ή άτρόσφαιρα Βα­ ραίνει: 01. '\ιυχτερινές έΠίθΙσεις κατά προσώπων ή στnτιων l οί δολοφο­ νίες, οί κλοπές στίς όπσΊες συμμετέχουν άξιότιμοι άστοί της πόλης, έγι­ ναν ή καθημερινή της μοίρα. Ή Λισαβώνα καί ή Πορτογαλία δέχονται με ραθυμία τη συγκυρία του 'Ατλαντικού 'Ωκεανού: ειναι ευνοϊκή; 'Όλοι καμαρώνουν. Δέν είναι; Τά πράγρατα διαλύονται ρε αργό ρυθμό. ΣΙ αυτό τ6 περιΒάλλον της νωχελικιίς άφθονίας αυτής της μικρής χώ­ ρας, ίJ 'Ά)Ύλος l1ροωθεl τά συμφέροντά του. Κάνει Οι'n θέλει. 'Έτσι, ανα­ πτύσσει τούς άμιιελωνες τού Βορρά καί έρχεται ό ιιλούτος άπό τά κρα­ σιά του Porto. Έπιφορτίζεται με τήν τροφοδοσία της ΛΙ0α6ώνας σε σι­ τάρι καί σέ Βαρέλια βακαλάου. Προωθεί Ίά δικά του ύφάσματα σε μπά­ λες, αρκετό γιά νά ντύσει μέ αυτά δλΟU b τούς χωρικούς τή~ Πορτσγα­ λΙας καΙ γά κατακλύσει τή ρακρινή άγορά τής Βραζιλίας. Ό χρυσός καΙ το. διαμάντια ηληρώνουν τά πάντα. Ό χρυσός τ(ις Βραζιλίας, αφου πε­ ράσει άπά τή Λισαβώνα ι συνεχίζει τό δρόμο του ηρός τό Βορρά. Θά μπο­ ρούσε νά ηταν διαφορετικά, ή Πορτογαλία ρποροϋσε νά ΠΡΟΟΎατέψει τόν άΥορά της, νά δl1ριουργήσει μιά βιομηχανία. Αύτό σκέφτηκε ό ΡοαιΟΟΙ 'Αλλά ή άγγλική λύση είναι λύση εύκολίας. Οί δροι τού έμΏO~ ρίου, terms of tra.de, εύνοουν άκόμα καί τήν ΙΙορτογαλία. Ένώ ή τφή των αγγλικών υφασράτων πέφτει, εκείνη των ΠΟΡΤΟΥαλικων πού έξάΥΟ­ νται αόςάνει. Σ' αύτό τό παιχνίδι οί 'Άγγλοι καταλαμΒάνουν λίγο λίγο τήν αγορά. Τό έρπόριο πρός τή Bρα~ιλΙαl κλειδί τοϋ πορτογαλικού πλούτου, άιιαιτεί κεφάλαια, ακινητοποιημένα σέ ενα μακρύ έμπσρικό κύκλωμα. Οί Άγγλοι παίζουν σ,ή ΛισαΒώνα τό ρόλο πού έπαιζαν άλλο­ τε οί 'Ολλανδοί στή ΣεΒίλλη: πρσρηθεύουν τ6 έμπόρευμα πού φεύγει γιό τή Βραζιλία καί μάλισrα έπί ΠΙσΤ6}σει. Ή άπουσία ένός έριιορικοϋ κέ­

ντρου στή Γαλλία, μέ εορος οηως έκείνων του Λονδίνου ή τού" Αμστερ­ νταμ, τό όποίο νά άποτελεί πηγή ίσχυρnς, μακροπρόθεσμης πίστωσης} είναι «πιθανώς ό ηαράγoντα~ ό όποίος έπληξε περισσότερο τούς Γάλ­ λους έμη6ρους»Ι$Ι" πού παρ' δλα αύτά σχηρατίζουν ριά σημαντική ηα~

ροικία ατή Λισαβώνα. 'Εκείνο, άντίθετα) πού δημιουργεί πρόΒλημα είναι ή διακριτική παρουσία των Όλλανδών σΙ αύτή τήν άγορά. Τά χαρτιά ηάντως έχουν ριχτεί πολύ πριν ό 180ς αίώνας κάνει τό πραγρατικό αλμα του. 'Ήδη, τό 1730, ενας Γάλλος γράφει Ι56 ; "Τό έμπό-

238

... , ~

~

':,\ -1

~

Ή ΑωαΒώνα κατά τόν

170

αίώνα.

ρω ίών 'Άγγλων στή ΛισαΒώνα f..1Ύαt τό πιό άςωσημετωτο άπό όλα. Κα­

τά πολλούς1 εΙναι τόσο ίσχυρό όσο τά έμπόρια όλων τών άλλων 'Εθνών μαζί». Ώραία έπιτυχία στό -ένεργητικό τής πορτογαλικής αδράvειας~ έξί­

σου όμως καί τής άγγλικπς έπιpoνiις. Τό 1759, ό Malouet'~7, μέλος τής Συντακτικής Συνέλευσης αργότερο, διασχίζει τήν Πορτογαλία, πού στά ράτια του είναι άγγλική ι,άποικία». ~
Γύρω στά 1770-1772, εντούτοις, σέ μιά έιιοχή δπου ή μεγάλη χρυσή περίοδος τής Βραζιλίας φαίνεται νά εχει παρέλθει - τά πλοία δμως ψ'fά~

νουν άκόJIf\ Ι1#. χρυσό καί διαμάντια

-

σταν ή γενική συγκυρία παιρνει

239

Ή οΙκονομία άπέναΥΤΙ σrίς άΥορές

στην Ευρώπη άσχημη τροπή} τό άγγ λΟΠΟΡΤΟΥαλικό Ισοζύγιο άρχίςει νά διασαλεύεται. Θό. Δνατροπεί; Θά χρι:ιαστεί άκόμη καιρόs. Στά 1772 πε­ ρίπου, οτήν άηόηειρά της νά έμηορευθεί ρέ τό Μαρόκο, Δ Λισα6ώνα προσπαθεί νά χαλαρώσει τήν άγγλική χειραγώγηση) «νά σταρατήσει οσο

τής εΙναι δυνατό -τήν έtοδο χρυσού» πρός τό ΛονδίvοΙ'IΙ. Χωρίς μεγάλη έτnτυχία. Δέκα χρόνια άργότερα όμως διαγράφεται μιά λύσu. Ή nopτo­ Υαλική κυΒέρνηση άποφασίζει τελικά <ινά κόψει ηολλά νορίσματα άπό άργυρο καί πολύ λιγότερα άπό χρυσό», Πρός pεγάλn δυσαρέσκεια των 'Άγγλων, οί όποιοι
άργυρο, άλλά άvtίθετα χΡυσό. ΕΙναι lvaS :μικρός πόλεμοςl συμπεραίνει ό Ρώσο!; πρόξενος στή ΛισαΒώνα, πού n ΠΟΡΤΟΥαλία τούς κάνει στά κρυ­ φά»:lS?, Πρέπει ώστόσο νά περιμένει αερίπου δέκα χρόνια άκόμπ, κατά τά

λεγόρενα τού ίδιου προξένου, του

Borchers,

ένός rερρανοϋ στήν ύΠΩ­

ρεσία της ΑίΚQrερίvnς Β', Υιά νά θαυράσει τό έντυπωσιακό θέαρα ένό!;

άγγ λ1.κοϋ πλοίου νά άγκυροβολεί στή Λισα6ώνα χωρί.ς νά φ~ψτώνει χρυ­ σό! «'Η φρεγάτα Πήγασος, γράφει τόν ΔεκέμΒριο τού 1791 1fC, εΙναι ίσως ή πρώτη~ άπό τότε ποό υπάρχουν έρπορικές σχέσεις άνάρεσα στίς δύο χώρεςl που γύρισε στήν πατρίδα της χωρίς νά έχει έςαγάγει χρυσό".

n

Σ1:ήν ουσία προκλήθf1:κε ριά άνατροπή: ~,Kάθε πλοίο έπι6ατικό έμπο­ ρικό, τής γραμμης πού προέρχεται άπό τήν 'Αγγλία" φέρνει o'rIi Λισα­ Βώνα «,ενα μέρος ΠΡΟΤΟΥαλικών νομισμάτων Ι .. ) nού είχαν είσαχθεϊ (σtήν 'Αγγλία) έδω καί ;;ναν αίώνα» (κατά τούς ίοχυρισρούς ένός ίστο­ ρικού, όχι λιγότερο Δαό 25 έκατομμύρια λίρες στερλίνες άη6 τό 1700 ως τό 1760)261. 'Ένα μόνο πλοίο, τόν ίδιο ρήνα, ΔεκέμΒριο τού 1791, έκφορ­ τώνει 18,000 λίρες στερλίνες:.G". 'Απομένει νά συ91τήσοuρε αυτό καθαυ­ τό τό πρόΒλnμα. :Η μάλλον νά το Τόπσθ€Ίήσσυpε σΙ μιά γενική ίστορία πού σύντορα θά λάβει τραγική τροπή, ρέ τίς άρχές τού ηολέρου της Άγγλίας έναντίον 'ι'iΊς εηαναστατικnς Γαλλίας. Δέν είναι αυτή i:t πρόθε­

i, '

σή pα~.

'Ανατολική ΕύρώΠl1, Δυτικn ΕύρώΠΩ 163

<Όλα αυτά τά παραδείγματα είναι cφκετά σαφiJ.4 'Υπάρχουν όμως πε­ ριπτώσεις πιό δύσκολες. Τό ισοζύγιο της Δυτικης Εύρώπης σέ γενικές γραμμές παρουσιάζεται δυομενές ως πρός τή Βαλτικό, αύτή τό Μεσόγειο τού Βορρά πού σvvδέει έχθρικούς λαούς και όμοειδείς οίκονορίες: τiι Σoυπδία~ τή ΜοοχοΒία, '('ήν Πολωviα, τόν πέραν τού 'ΈλΒα rερμανία, τή Δανία. Καί αύτό τό ίσοζύγιο θέτει πολύ περισσότερες άπό μία ΙΎοχλητι­ κές έρωτιΊσεις.

Στήν πραγρατικότητα , μετά τό σημαντικό άρθρο 10ϋ S.A. Nilsson πού σήμερα μόνο έχουν πλήρως στή διάθεσή τους οί ίστορικοί τής Δύσης - καί μετά όπό άλλες ρελέτες, κυρίως τό βιΒ-λίο τού Arthur Attmarιfi πού μεταφράστηκε στά ά)Ύλικά τό 1973, φαίνεται δη τό ηα-

(944) -

, ι

240

Ι

ίι ι

'ΕΒραίοι τΩς ΒαρσοΒίας κατά τό δεύτεΡΟ μισό του 18ου αίώνα. ΛεπτομέΡεια άπό εναν πίνακα ίου

Cal1a!ctto,

Ή 6δός

Wiodowa,

(ΦωΤΟΥρaφία

Alexandra

Skar.2ynska).

θητικό τού δυτικού Ισοζυγίου καλύφθηκε άτελώς μέ άμεσες άποστολές

πολίιτψων ρετάλλων;;Ι";. Γιά νό. τό πούμε διαφορετικά} οί ποσότητες τού λευκοϋ μετάλλου ποό

BpiOKovtat

σΊίς ηόλεις τής Βαλτικής καί ίών

όποιων

01. ίστοριι<οί καταμετρούν τόν όγκο (δπως στήν περίπτωση της είναι κατώτερες άπό τίς ποσόΤήτες ηού θά έπανεςισορροπούσαν τά έλλείμματα τής Δύσης. Τό λευκό μέταλλο δέν δηλώνει παρουσία 01:ή

Narva)

σuνάντnοn καί δέν φαίνεται μέ ΙΊοιον τρόπο άκριΒως θά μπορουσε νά

ίσοσκελιστεί ςaνά τό ίσοςύΥΙΟ: οί ιστορικοί Βρίσκονται σέ άναζήτηση μιας έξiιγησης πού γίνεται άφαντη. Δέν υπάρχει έδώ άλλη όδός όπό tKEivn πού υίοθέτησε ό

S.A, Nilsson,

έπαναίοποθετώνίας τό Ισοζύγιο του ερπορίου του Βορρά ατό σύνολο των συναλλαγών καί διακινήσεων τής Εύρώπης) τής λεγομένης Ά νατο­

λικής. Θεωρούσε στι ενα μέρος τού πλεονάσματος του έμπορίου της ΒαλτικΩς έnανερχόταν στήν Είφώπη μέσω των άλυσιδωτών άπαλλαγών άνάρεσα στόν Ά νατολικΔ, την ΚενΤΡΙΚΙ1 καί τη Δυτική ΕύρώIlΗ, άλλά uύυΊ 'ΙtΊ φομ(ι διιΙ μt:uuυ 'ιών ΔπειρωΤΙΚ:ών όδών καί κυκλωμάτων της Πo~

241

Ή

OiKovopia άΙ1έγaV71
λωνίας καί της Γερρaνίας. Έλλειμματικό στό Βορρά, τό δυτικό ίσοςύγιο άντισταθριζόταν ώς ενα σημεΙο άπό τό θετικό ίσοςύγιο τού χερσαίου έρηορίου} κατά τό όποίο εισάγονταν προ"ιόντα (καί αύτή εΙνaι ή δελεα­

.,, ,, ,, ,,

στική ύπόθεση τοϋ Σουηδοϋ ίστορικοϋ) μέσω ίών έρποροπανηγύρεων της Λειψίας. Στήν ύπόθεσπ αύτή, ό

Miroslaw HrochJ 6'$

άvτιπαρσθέτει τό

έπιχείρηρα ότι σ' αύτές τίς έμπoρoπαvπyύρεις δέν σφαζαν συστηματι­

κά έμποροι της Άνατολικης ΕΌρώπης (ίδίως μέ τόν αύξανόμενο άριθμό τών ΠολωνοεΒραίων έμπόρων) παρά μετά τΙς άρχές τού 180υ αιώνα. Τό νά θέσει κανείς τή Λειψία οτό tn:iKEVtpO της έπανεξισορρόnnσης τού

ισοζυγίου} θά ήταν σάν νά άναφέρεται σέ λάθος εποχή. Τό πολύ-πολύ, θά ρποροϋσε κανείς νά ξεχωρίσει την περίπτωση, σύμφωνα μέ Ίόν Μ.

Hroch, με.ρικών ερπορικων συναλλαγών μέσω τοΟ ΡΟΖηθη καί τού Wrocla\v! πού έροιαζαν νά "είναι έλλεφματικές Υιό τίς χωρες τής Δύσης. 'Αλλά δέν έπρόKεtτo παρά Υιά ρυάκια. 'Ωστόσο ή ύπόθεση τού Nilsson ρπορεί νά μιίν είναι άνακρι6ής. 'Ίσως

νά πρέπει μόνο νά τή διευρύνουμε περισσότερο. Ξέρσυμε γιά παράδειγ­ μα 266 ση ή ουγγαρία} χώρα παραγωγός λευκού μετάλλου, Βλέπει συ­ νεxω~ τό καλό της χρήμα σέ Βαριά νορίσματα νά δ1αφeuγει οτό έξωτε­ ρικό. δηλαδή καΊά ένα μέρος,στή Δύση. Καί τό κενό αναπληρώνεται άπό

τά μικρά πολωνικό νομίσμαΊα, στό όποία ύπάρχουν κράρατο. αργύρου, καί πού έξασφαλί~oυν κατά κάποιον τρόπο όλη τή VOlltDPO'CtKll κυκλο­ φορία τής Ούγγαρίας.

'Επιπλέον δίπλα στά ερπορεύμαΊα, ύnάρχουν οΙ συναλλαγΡαnκές. Είναι γεγονός Ο'Η ύψίστανται στούς χώρους της Άνατολής} ήδη άπό τόν 160 αΙώνα, κοί δη γίνονται Ηολυαριθρότερες τόν έπόμενο αΙώνα. Στην περίπτωση αύτή ι ή παρουσία, ή απουσία

ii

ό ρικρός άριθμός έμπόρων

άπό την ευρωπαϊκή Δύση στίς έμποροπανηγύρεις τής Λειψίας είναι άρα­ γε κατάλληλο έnιχεiρπμα; 'Άς έπισηράνουμε παρεμπιπτόντως) ά,,'"'(ίθετα μέ Ο,ΤΙ λέει ό Μ. Hrocll, δη οί Πολωνοεδραίοι είναι fιδη πολυάριθt10Ι στίς έρποροιιανιιγύρεις της Λειψίας κατά 'ι"όν 170 αίώνα ΖΙΙΊ • Άλλά κοί χω­ ρίς νά συχνάζει αυτοπροσώπως σ' αύτές τίς έμπορσπανnγύρειςt ό

Marc'

Federjco~\ 'Ιταλός έμΩορος ,έγκατεστημένος στΏν ΚρακοΒία, έκδίδει τά έτη 1683-1685 συναλλαγματικές έπ' όνόματι των φίλων του στη Λειψία. Τελικά ή συναλλαγματική, οταν πηγαίνει κατευθείαν άπό τη Bαλtι.Kή στό '" Αρστερνταμ ii άντίοtροφα είναι τίς περισσό'Cερες φορές ή συνέχεια ένός δανείου, μιας προκατα50λiiς εναντι έρπορευμάτων. Αύτές οΙ ιιροκαταΒολές 0\ οποίες άποφέρουν τόκους, δέν ήταν άραγε ενα είδος προκαταΒολικής άνάληψης επί του πλεονάζοντος μετάλλου πού ή Άνα~ τολή είχε άποκτησει iί έπρόκειτο νCι άηοκτΙίσει; Ό άναΥνώστης ός έχει κατά νου αύτό πού θά άναφέρω Ωτή συνέχεια, σχεnκά μέ τήν 'Ολλανδία και τό έμηόριό "(ης, 'ίό όαOKcιλoύρενo τnς anοδοχ:ύ ς l69. ΔέΥ πρέπει έπί­ σης νά ςεχάσει δτι ή Βαλτική είναι ριά περιοχή ύπό τήν κυριαρχία καί

AureHo

τόν έκμετάλλευση τής Δυτικής Εύρώnης. Ύπάρχει άμοιΒaία στενή σχέ­

ση τών 'ίψων όνάμεσα στό" ΑρσΊέΡ-",'Τ(Ιμ καί τό Γκντάνσκ; αλλά είναι τό

..Αμστερνταμ

πού καθορίζει αύτές τίς τιμές, πού κατευθύνει τό παΙλΎίδι

καί έπ\λέγει τό συμφέρον

242

'(ou.

Ι

Ή σίΚΟΥορία άπέναγτι στίς άγορές

μ Ας Βγάλουμε τά συμπερζισρατά μας τό κλασικό έμπόριο της Βαλ­

τικής δέν μπορεί πλέον νά θεωρείται ώς ενα κλειστό στόν έαυτό του κύ­ κλωμα, 'Όντας έμπόριο, δπως και πολλά άλλα, άναΡΙΥνύει έμπορεύμα­ τα, μετρητό :xρiιμα καί πίστωση. ΟΙ δρόμοι της πίστωσης δέν ηαύουν νά πολλαπλασιάςονται. Γιά νά τούς καταλάβει κανείς, πρέπει νά ταξιδέψει στή Λειψία, τό

Wroclaw,

τό

Poznan

καθώς και στή ΝυρεμΒέργη, τή Φρα­

γκφούρ'ι"Ώ καί) άν δέν άπατώμαι, και στην Κωνσταντινούηολη

1'1

τή Βε­

νετία. "ΑραΥε ή Βαλτική, ώς οίκονομικό σύΥολο, έφτανε ρέχρι τtΊ Μαύ­ ρη Θάλασσα iί τήν Άδρια'nκή Τ14 ; Σέ κάθε περίπτωση, ύπάρχει άμοιΒαία σχέση άνάμεσα στίς έμπορικές συναλλαγές τίΊς Βαλτικης καί στήν οίκο­

Υομία της ΆνaΤόλικi"ις Εύρώπης. Είναι μιά μουσικιί "Υιό δύο, τρεις ii τέσ­ OEptS φωνέ~, Άπό τό 1581 και έξης, δταν οΙ ρωσοι χάνουν τη ΝarvaΙΊ \ τσ ύδατα της Βαλτικής χάνουν τη δραστηριότητά τους, πρός όφελος των

χερσαίων όδών σπ' όπου καί έξάγονται πιά τό έμπορεύρατα TnS '\ioσxo­ Βίας. Μέ 'Ιό ξέσπασμα του Τριακονταετούς πολέμου, οί κυριότεροι δρό­

ροι στό έσω'Ιερικό της Μεσευρώπης διακόπηκαν, 'Αποτέλεσμα ή αύξηση τών έμπορικών διακινήσεων στή Βαληκιί,

Γιά καθολικά ίσoζύyιa

"Ας αφήσουμε δμως αί"ά 'ά διώνυμα: Γαλλία-Ά'ιΎλία, Ά'ιΎλία-Πορ'ο­ γαλία, Ρωσία-Άγγλία, Δυτική :Εύρώnn-Άvο:rολική Εύρώηη ... 'Έχει μεγα­ λύτερη σημασία νά παρατηρόσει κανείς τίς οίκονσρικές μονό.δες στό σύ­

vολο των σχέσεών τους μέ τό έξωτερικό, Αυτό ύποοτήριξαν ήδη όπά 'Ιό 1701. ενώπιον του Έμπορικοϋ Συμβουλίου, οΙ «άντιπρόσωποι τής Δύ­ σης» (των λιμανιών τού 'Ατλαντικού δn.λ.αδή)j σΙ;; άντίθεση μΙ ΤΟ(Jς άντι­

nροσώπουs τής Λυών: ή άρχή τους σχετικό μέ τό ίσοζύγιο εΙναι νά μή δημιουργοϋνται «ίδιαίτερα ίσo~ύγια άπό έθνος σέ lθvος, άλλά καλύτερα. ενα γενικό ίσοζύγιο τοϋ Έμπορίου της Γαλλίας IJt δλα τά Κράτη». Πράγ­ μα πού κατά τή. γνώμη τους θά είχε κάποια έπίητωση σηΊν έμπορική πο­ λιτικήυ,;:,

Αυτές οί γενικεύσεις, όταν βέβαια τίς άvτιλαμBάνετα\ κανείς, δέν P0f; άποκαλύπτουν σnιν πραγματικότητα παρά μυστικά εύθύς έξ,αρχής διά­ τρητα, Έηωημαινουν τήν άσήμαντη άναλΟΥία τών μεγεθών του έςωτ.ερι­ κοίΙ έμπορΙου σέ σχέση μέ τό σύνολο του έθνικου εΙσοδήματος

-

άκόμη

καί αν, δντίθετο }-Ιέ κάο,ε λογικό κανόνα, μέ 'Ι'όν Όρο έξωτερ\κό έμπόριο έννοοϋμε τό σύνολο των έξαγωγ&)\' και tc7)v είσαγωγών , ενώ ούτΙς οί δύο κιvήσειs πρέπει νά ό-φαιρεθοϋν ή μία ό.πά τόν άλλη, "'Αν 8μως (lναφερ­ θεί κανείς μόνο στό ίσοζίJγω, θετικό

:fi άρνητικό, δέν ηρόκειται ηιά πα~

ρά Υιό μία λεητό φέτα τού εθνικού είσoδήμo.τoς~ πού φαίνεται νά ~l1')ν τό

έπηρεά~ει διόλου, είτε προστεθεί είΤΕ άφαιρεθεί. Μέ αύτή τήν έννοια κα­

ταλαΒαίνω τήν άποψη τού

Nicholas Barbon (1690), ένός άπό αυτούς

T()(J~ ΠΩλΗΩΡ1fJιιο1lC λ1I\F.λλl)γrάφ(}lJ~) μέσω τι;)ν ('}πσίιι}ν έμφανίζεται ή

243

Ή οiκοvσμία άπένανπ στίς άγσρές

έπιστήμη της οίκονομίας στήν 'Αγγλία, σταν γράφει: «The stock οΕ a Nation (is) Infillite and can never be consumed», τό άπόθεμα (θά μετέ­ φραζα καλύτερα μέ τή λέξη «κληρονομιά» παρά μέ τό «κεφάλαιο») ένός

έθνους είναι άτέλειωτο καί δέν μπορεί ποτέ νά καταναλωθεί καί νά κα­ ταστραφεϊ Ζ73 •

Πάντως τό πρόΒλημα είναι πιό πολυσύνθετο καί πιό ένδιαφέρον άπ' -ό,τι φαίνεται. Δέν θά δώσω Βάρος στίς ξεκάθαρες περιπτώσεις τών γε­

νικών ίσοζυγίων κατά τόν 180 αίώνα στήν 'Αγγλία ή τή Γαλλία (γι' αυτό τό θέμα Βλ. τή γραφική παράσταση μέ τίτλο: Έξαγωγές καί εΙσαγωγές τΩς Ά ΥΥλίας 1700-1785 καί τά σχόλια τής λεζάντας). Προτίμησα νά άσχοληθω μέ τήν περίπτωση της Γαλλίας στά μέσα του 160υ αίώνα, οχι έξαιτίας τών δεδομένων πού διαθέτουμε πάνω σ' αυτό τό θέμα, ούτε έπί­ σης έπειδή αυτοί οί γενικοί άριθμοί διαγράφουν οτά μάτια μας τήν άτε­ λή έμφάνιση μιας έθνικης άγορας, άλλά γιατί ή γενική άλήθεια πού δια­

πιστώνουμε Υιά τήν 'Αγγλία καί τή Γαλλία τού 180υ αίώνα είναι ήδη άπτή διακόσια χρόνια πρίν τίς στατιστικές τού αίώνα τού Διαφωτισμου.

Ή Γαλλία τού 'Ερρίκου Β' έχει μάλλον θετικό ίσοζύγιο μέ σλες τίς χώρες πού τήν περιΒάλλουν - έκτός άπό μία. ΠΟΡΤΟΥαλία, 'Ισπανία,

ΒΡΕΤΑΝΙΚΑ

ΙΣΠΑΝΙΑ

17.

ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΩΝ ΓΑΜΙΚΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 160" AJΩNA

Σύμφωνα ρέ τά χειρόγραφα

2085 καί 2086 τής Β.Ν. (Albert Chamberland, "Le commerce d' importation en France au milieu du XVle siecle", Reνue de geographie, 1892-1893).

244

Ι·

ι

Ή οiκονομία άπέναντι ατίς άγορές

Άγγλία, Κάτω Χώρες, Γερμανία χάνουν έναντι της Γαλλίας. Μέσω αυτών τών άποκλίσεων πού τήν ευνοούν, ή Γαλλία συλλέγει χρυσά καί άργυρά νομίσματα, άνταλλάσσοντας τά σιτηρά της, τά κρασιά της, τά λινά της,

τά μάλλινά της, χωρίς νά υπολογιστούν έπιστροφές άπό τίς συνεχείς διαρροές πρός τήν 'Ισπανία. Σ' αυτά τά πλεονεκτήματα άντιπαρατίθεται ενα αίώνιο έλλειμμα πρός τήν 'Ιταλία. Ή άπομύζηση έπιτελείται πρίν άπ' ολα μέσω τού Χρηματιστηρίου της Λυών καί τών έμποροπανηγύρεών

της. Ή άριστοκρατική Γαλλία άρέσκεται υπερΒολικά στό μετάξι, στά

άκριΒά Βελούδα, στό πιπέρι καί τά αλλα μπαχαρικά, στά μάρμαρα. Κα­ ταφεύγει πολύ συχνά στίς υπηρεσίες, πού δέν είναι ποτέ δωρεάν, των 'Ιταλών καλλιτεχνών καί έμπόρων πέρα άπό τίς ~ Άλπεις, πού ίιταν κύρι­ οι του χονδρεμπόριου καί τών συναλλαγματικών. Οί έμποροπανηγύρεις της Λυών είναι μία άποτελεσματική άναρροφητική άντλία στήν υπηρε­

σία του ιταλικου καπιταλισμού, οπως ήταν τόν προηγούμενο αίώνα οί έμποροπανηγύρεις τής Γενεύης καί πολύ πιθανόν έπίσης, σέ πιό ευρεία έννοια, οί παλιές έμποροπανηγύρεις της Καμπανίας. Τό κέρδος λοιπόν τών θετικών ισοζυγίων συγκεντρώθηκε καί διατέθηκε ολο, ή σχεδόν ολο, στίς έπωφελείς κερδοσκοπίες τών 'Ιταλών. Τό

1494,

οταν ό Κάρο­

λος Η' έτοφάζεται νά περάσει τίς ~ Άλπεις, χρειάζεται νά πετύχει τή συ­

νενοχή, τήν ευμένεια τών 'Ιταλών έπιχεφπματιων πού είχαν έγκαταστα­ θεί στό Βασίλειο καί είχαν δεσμούς μέ τήν έμπορική άριστοκρατία τής ίταλικής χερσονήσου2ϊ4. Αυτοί λοιπόν, εγκαιρα πλπροφορηρένοι, σπεύ­ δουν στήν Αύλή, τήν προσεγγίζουν χωρίς πολλές δυσκολίες, άλλά «έπι­ τυγχάνουν ώς αντάλλαγμα τήν έπανασύσταση τών τεσσάρων έτήσιων

έμποροπανl1:γύρεων τής Λυών". Είναι λοιπόν αυταπόδεικτο ΟΤΙ "οί τελευ­ ταίες Βρίσκονται στήν υπηρεσία τους. Άπόδειξη έπίσης ότι ή Λυών, κα"::

τειλημμένη όπό μιά ξένη υπερδομή, ήταν ήδη μιά ξεχωριστή, όχι εύκρι-" νής, πρωτεύουσα τού πλούτου τής Γαλλίας. Μία έξαιρετική μαρτυρία εφτασε στά χέρια μας, δυστυχώς όχι πλήρης:

δίνει λεπτορερώς τίς γαλλικές είσαγωγές γύρω στά

1556 n S,

άλλά ό έπό­

ρενος «τόρος», οπου αναγράφονταν οί έξαγωγές, εχει έξαφανιστεί. Ή γραφική παράσταση

17

συνοψίζει τίς λεπτορέρειες αύτών των αριθρών.

Τό σύνολό τους κυραίνεται ρεταξύ 35 καί 36 έκατορρυρίων λιρών. Καί καθώς τό ίσοζύγιο ριάς δραστήριας Γαλλίας είναι σίγουρα θετικό, οί έξα­ γωγές ξεπερνούν κατά πολλές ρονάδες αύτό τό ποσό τών 36 έκατορρυ..: ρίων. ~Eτσι, λοιπόν, έξαγωγές καί είσαγωγές ανεΒαίνουν συνολικά, του­ λάχιστον στά

75

έκατορρύρια λίρες, σέ ενα τεράστιο δηλαδή ποσό. Άκό­

μη καί άν ρηδενίζονται τελικά στό ίσοζύγιο, τά δύο αυτά ρεύρατα πού άκολουθούν τό ενα τό άλλο, συγκλίνουν, δηριουργούν παλινδρορήσεις καί κυκλοτερείς κινήσεις. Πρόκειται γιά χιλιάδες ένέργειες καί συναλ­ λαγές, ετοιμες συνεχώς νά ανανεωθούν. Άλλά αύτή ή ζωηρή οίκονορία

δέν είναι, τό έπαναλαρΒάνουρε, ή συνολική δραστηριότητα τής Γαλλίας. Αύτή ή συνολική δραστηριότητα πού άποκαλούρε έθνικό είσόδnj1U, τό

όποίο ΒέΒαια δέν γνωρίζουρε, άλλά πού ρπορούρε νά τό φανταστούρε. Έκτίρησα, ρετά όπό ύπολογισρούς πού θά δείτε νά έπανερφανίζονται

μιά ή δυό φορές όκόρη κατά τή διάρκεια τών όναλύσεών μας, τό κατά

245

Ή οίκονομίa άπένaνrι στις

ciyopis,'

κεφαλήν είσόδημο των Βενετών γύρω ατά 1600: περίπου 37 δουκάτα. Τ6 εισόδημα τών πολιτών της Σινιορίας στόν Τeιη~ferma (δηλάδή ατό ίτα­ λικό έδαφος ΩΌύ έξαρτάται άπό τή Βενι:τια)ι περίπου σέ 1 Ο δουκάτα. Αύταί ΟΙ άριθροί, που δέν είναι βέβαια έγΥυnμένοι, είναι όπωσδήποτε πολύ χαμηλοί οοον άφορά τόν ίδια τήν πόλη τής Βενετίας, Τεκμηριώ­ νουν ομως όπωσδήποτε lIιά τεράστια άπόκλιοιι μεταξύ τών εΙσοδηράτων μιδ.ς ιωρίαρχης πόλης κοί τών εισοδημάτων τών έδαφων τά όποΙα κατέ­ χει. Αύτό σημαίνει, άν δεχτώ Υιά 1:ό 1556 ενα κατά κεφa.11iv γαλλικό είσόδηρα ηαρααλήοίΟ μΙ έκείνο τής Terraferma της Βενετίας (δέκα δου­ κάτα i'ι 23-24 τορνέζικες λίρες), δη τό είσόδημα 20 εκα';:ομμυρίων Γάλ­

λων πού άνερχόταν σέ 460 έΚΩτορρύρια λίρες θά μπορούσε νά έκτψπ­ θεϊ ως ύπέρογκο l άλλά όχι κινητοποιόσψο, έπειδή άποτιμα σε χρήμα

ριά παραγωγή ρΩ έρπορευματοποιηρένΩ κατά τό ρεΥαλύτεΡΟ ΡέΡDf; τnς. Μπορώ έnίσης νά Βασιστω, γιά τόν ύπολογισμό του έθΥικοϋ είσοδόμα­

ToSJ ιΥιό. έσοδα του προϋπολογισμού της μοναρχίας. Είναι τής τάξης των 15 μΙ 16 έκατομμUΡίωv 21G , ''Αν δεχτουμε ση ανnnροσωιιεύουν τό 1/20 περίπου του έθνικού εIσoδ!~ψαToς, '(ότε αύτό προσδιορίζεται μεταςύ 300

Ι

,

καί 320 έκaτορμυρίων λιρών. 'Ενώ ύπολειπόμαστε άπό τόν πρώτο άριθ­ μό, έχουρ'ε υπερβεί τά ,τεράστια ποοά '(ου έξωτερικού έμπορίου. Ξανα­ Βρίσκουμε έδω τό πρόΒλημα - πού τόσο συχνά ουςηnέται - του σχετικού Βάρους μιάς '(εράστιας ηαρογωγης (κατά :κύριο λόγο άγροτικης) καί ένός έςωτερικού έμποριου σχεηκά άσήμαvτoυ, πράγμα ιιού δέν σπμαί­ νει κατά τη γνώμη μου δη είναι από οίκονομική. άποψη λιγότερο ση­ μαντικό.

Πaν'tως, κάθε φορό. πού ιιρόκ.ειται γιά μιά οίκονομία σχετικά προriγ~ μένη, "tό Ισοζύγιό της, κατά γεΥικό κανόνα, ειvαι π.ελονασραΤικό. Αύτή tiTav σίγουρα ή περίπτωση τών κυρίαρχων πόλεωΥ της ΓένοΒας καί της Βενε'(ίας, καθώς επίσης καί τού Γκν'ϊάνσκ ήδη άηό τόν

150

αίώνα Ζπ• Γιά

τόν 180 αίώνα ανατρέξτε στά ίσοςύΥια τού αγγλικού καί γαλλικοϋ έlIΠΟ­ ρίου. Παρουσιάζουν καθ' Όλη σχεδόν τή διάρκεια τοϋ αΙώνα πλεονασμα­ ΤΙ1<.ές θέσεις. "Ας μήν έκπλαγοUμε πού τό 1764 τό Βάρος τού έξωτερικοϋ tpnopiou της Σουηδίας ρέ τό όποίο ασχολεί1"αι ό Σουηδός οίκονομολό­ YOG Allders Chydenius/"" είναι έl1ίσης πλεονασματικό. Ή Σουηδία, πού παρoυσιά~ε. τεράστια άκμή 0'(6 ναυηκό, ύπολογίζει, σΎό πεδίο τών έςα­

γωγων ι 72 έκατομμύρια dalers (χάλκινο νόμισμα) έναντι 66 των εΙσα­ γωγών. -'Έτσι τό «έθνΟf;" κερδίζει περισσότερα άπ6 5 εκατομμύρια, Φυαικά, δέν είναι πάντοτε δυνατόν νά πετυχαίνουν 6λοι σέ ,ούτο τ6 παιχνίδι, «Κανείς δl:.ν κερδίζει χωρίς κάποιος άλλος να χάσει", ή σκέψη του Montchrestien έχει μέ τό μέρος της τή λογική. 'Υπάρχουν άλλοι πού χάνουν: οί άποικίες πσύ αφαιμάσσονται, ΟΙ χώρες πού Βρίσκονται υπό tςάρτηση. Αί;τή ή l1εριπέτεια ρπορεί νά συμΒεί καί ΟΊα «άνεπτυγμένα» κράτη

Ωού εμοιαζαν νά είναι προστατευμένα. 'Υποθέτω δη ή 'Ισπανία του 17ου αίώνα ι παραδομένη σπό τίς κυΒερνήσεις της στή δύναμη τών περιστά­ σεων, στόν άφανιστικό πλιιβωρωμό τού χαλκού, άνήκει ο' αύτές τίς Ι1ε­ ριπτώσει~. Καί έrιίσης, σέ γενικές γραμμές) ή f.πnvασταnκn Γαλλία ι • ΥΙό.

246

ι

Ι

,

Ή οίκσ"ομία άπέ,/α1-'ΤΙ στίς άΥορές

6ποία ενας Ρώσος άηεσταλμένος στόν 'Ιταλία λέε.ι "δη κάνει τόν ηό­ λεμο μέ τό κεφάλαιό της, ενώ οί έχθροί τος τόν κανουν μέ τό είσόδημά τους»ΖΊ? Αυτές οί περιπτώσεις θά άξιζαν λεηΤOρερέστερrι έξέ'rασπ, έπε.ι­ διί διατηρώντας τό ΩOλιτtKό της μεγαλείο μέ τίμllρα ιόν πλtlθωρισμί, τού χαλκού της καί ϊό έλλειμμα πού έπέφεραν οί έξω1'ερικές πληρωμές σέ άργυρο, iι 'Ισπανία άποδΙΟΡΥανώθηκε έκ τών Ινδον. Και 11 έξωτεριΚ11 κατάπτωση της Γαλλίας της επαναστατικΩς πε.ριόδου, πρΙν άnό τίς δο­ κιμασΙες: '(ού 1792-1793. Βάρvνε πολύ σιή μοίρα της. Τό γαλλικό συΓ νάλλαγμα nπό τό 1789 εΜς τήν άνοιςn τού 1791 κατρακύλησε ΥριΊγορα στ6 Λονδί νο 7l«Ι κο.ί αύτή ή κίνηση συνοδεύτηκε μέ μιά μεγάλη εΙσροή κε­

niv

φαλαίων. Καί σ'(ίς δύο περιπ'(ώσε1ς φαίνεται ση ενα καταστροφ1κό

έλλειμμα τού έμnορικοίΊ ισοζυγίου l(αΙ 'τού ίσοζυγίου ηλnρωρων προκά­ λεσε ενα γκρέμισμα 11, τουλάχιστον ρία (π:οσάθρωση τής έσωτερικής οΙκονομίας.

Ή Ίνδία

Koi 11 Κίνα 'Ακόρη καί 6ταν ή κατάσταση δέν είναι τ600 δραμαΤΙKiι 1 άφοίι τό έλλειμμα ύφίσταται σταθερα, αύτό σημαίνει τη ΒέΒαια, άργά ιϊ γρήγορα, φθορά των δομών τι1ς οΙκονομίας. Μια nαρόμοια κατάσταση διαγράφε­

ται συγκεκριμένα οτήν 'Ινδία μετά τό ή τό

1760 καί οτι1ν Κίνα μετά τό 1820

1840.

Οί διαδοχικές άφίξεις Εύρωnαίων στήν 'Άπ'ω Άνατολή δέν επέφεραν

άμεσες ρήξεις. Μν έθεσαν άμέσως υπό αμφισδ{lτηση τίς δoμέ€: του Δσια­ ΤΙΚΟ\) έμπορίσυ. Έδω και καιρΔ - αίώνες πρίν τό πέρασμα άπό 'ιό άκρω­ τιίρισ της Καλής 'Ελπίδας ~ ριά έΚΤΕταρένη κυκλοφορία διεςαΥόταν στόν 'Ινδικό Ώκεαν6. Ούτε ίι κα'(οχή της Μαλάκκαςj πού καταλήφθηκε Βίαια τό 1511, οίιτε ή έγκαη:Χστασπ των Πορτογάλων ση!" Γκόα, ούι"Ε. iι έμπο­ ΡΙΚΙΙ τους έγκατάσταση στό Μακάο ανέτρεφαν '[ίς παλιές Ισορροπίες.

Στήν αρχή, λεηλασίες τών νεόφερτων τούς έπέτρεψαν να }(αταλαρβό­

νουν '(ά φορτία τών πλοίων χωρίς νό πληρώνουν. Γρήγορο όμως απο­ καταστάθηκαν οί κανόνες του δούναι καί λαβείν, δΠΜς ό καλός καιρός μετά τήν καταιγίδα.

Ό προαιώνιος όμως Kavovab παρέμεινε: Υιό τόν απόκτηση τών μπα­ χαρικών καΙ n'i:lv άλλωγ ασιατικών έμπορευμό'(ων άπαραίτητο eivat τό λευκό μέταλλο, Μερικές φορέςr όλλά λιγότερο συχνά, άντικαθίστατω όnό τό χαλκό, τού όποιου ή νυμισμαηκή ){ρι1ση Ι1ταν σημαντική ατήν ·ΙνδΙα καί τήν ΚίΥα. Ή εύρωπαϊκΩ παρουσΙα δΙ\' θά άλλάξει σέ τίποτε τά πράγματα. Θά δουμε Πορτογάλους, Όλλανδούς, 'Α)Ύλους, Γάλλους νά δανείζονται όπό ,(Ους μουσουλμάνους, τούς Βανιόνους) τούς δανεωτές του Κυότο τό λευκό μέταλλο, χωρίς τό όποιο τίποτε δέγ λειτουργούσε από τ6 Ναγκασάκι ως τό Σουρότ. Γιά νά λύσουν τό αλυ'(ο αύτό πρ6Βλl1μα, ΟΙ Πορτογάλοι καί κaτόntν οι μεγάλες 'Εταιρείε.ς τώγ ΊΥδιών στέλ-

247

CARTE LΈΝτm DE LΔ''''_ ~,EllYIJERE 1)Ε CA:ι,TONII , Dru.tι!:': ./ur

k...

Ob-'O"lJαtWn.r

1Μ p!ιu IZ'<-,mk-c. ;"" ,t.'o.D::t':N>I:-&- ό~ E~hdlt!" 1,""""y"""",.bE"..".,..N~

$")

t~·","!",

J

\

Τό Δέλτα τΩς Καντόνας

(10.000

τ.χλμ.). Τρία ποτάμια άπδ άνaτολlκά7 Β6ρεfO κα;

δυτικά (Σί Κιaryκ) άνaκατεύοιπτ ύδατα, λάσπες καί άρμους aτόν πλατύ "όλπο πού εlVGΙ διάσπαρτος 6πό 8ραχώδΙ1 νησάκια. Τό σύνολο Ωροκίιπτει, όπως καί τά

rias

riiς Bρετιiνυς, όπά ρ,ό παλιά ναυτικΏ έπιδΡομύ.

Έvτoύτoις Ζνα κανάλι (Βάθη αέ όΡΥυιές (1ρ. λεϋΥες (5 χλμ.

4

n3

949]),

"Eva

φράΥμα' ρπχά v.e:pιS,

όποστάσεις οέ θαλάσ~ες

άΥΥλικά μέλια) έΠΙτΡέπει στά ΡCΥάλα πλοία τΩς έποχπς

cκείvnς 'Ιό φτάσουν μέχρι τΩν Καντόνα (3μ. Βύθισμα νφοϋ), :Αλλά υπάpxoυv τά Ρllχά νερά τών ποταμών καΙ oi naλiΡΡοιεf;. Στσν ποταμό τών ΜαΡΥαΡιΤαριών, Καντόνα, στΩν oίIaia δύο πόλεις ύ1

raproplJU'j

χώρου τού Μακάο πού KυpιaPxειται όπά τούς ΠΟΡΤΟΥάλQuς aκρπ έΥός μεγάλοιι

248

vnOlQU.

n

καΙ .ό Kινiζιιcω. ΜξτριόΤΩτα τού

(16 τ. χλμ.λ στΏγ

'Ένα {jflJ1a άκόρa καί θά έπεφταγ στιι θάλασσα.

Ή ο{κονομία άπέγαvτι σTί&~ άγορές

νουν άπό τήν Εuρώπn γομίσμα1'α άΡ)'11Ρά. 'Αλλά οί 1'φές των μπαχαρικων άνεΒαίνουν όπό τή στιγμή τι1ς παραγωγης τους, Οί Εύρωπαίοι, είτε πρό­ κειται Υιά Πορτογάλους τού Μακάο είτε γιό Όλλανδούς πού ηρoσπα~ θoUΝ νά διεισδύσουν στήν άΥορά της Κίνας, παρα1'προϋν άδύναμοι σω­ ρεία εμπορευμάτων πού ξεφεύγει όπό 1'ά χέρια τους. ι<''Ως τώρα, γράφει

ι'νας 'Ολλανδός τό 1632, δέν μας έλειψε καθόλου n δυνατότητα νά βρί­ σκουμε έμηορείφατα ( ... ), ρο.ς έλειψε κυρίως τό xpnpa Υιό νά τό. άγο­

ράσουμε ..Ζ81 • Ή λύση Υιό τήν Εύρώπη θό είναι τελικά νά ετσ6άλει σtά

1'0-

πι:κ.ά κυκλώροτο, νά άσκήσει πόση θυσία τό άκτοπλοϊκό «έρπόριο τών

'Ινδιών». οι. Πορτογάλοι άποκομίςουν ουσιαστικά όφtλn σταν «πιάνουν" Κίνα καί 'Ιαπωνία. Μετά άπό αύτούς) καί καλύτερα όπά όλους τούς άλλους) ΠΡOσαρμό'OVΤαι στό σύΟ'rπρα οί ΌλλανδοΙ 'Όλα αύτά γίνονται έφικτά ρέ τίμπρα μιά τεράσnα προσπάθεια γιά

έγκατάσταση. "Ηδη οί Πορτογάλοι, έλάχιοτοι τόν άριθμό l δυσκολεύονται νά διατηρήσουν τά φροίιριά τους. Τούς χρειάζεται ι γιά τό έμπόριο τών 'Ινδιών, νά κατασκευάσουν σκάφη έπιτόπου, νά ναυτολογήσουν πληρώ­ ματα έπιτόπου: τούς

lascares

τώγ περιχώρων τπς Γκόα, "πού έχουν τή

συνήθεια νά παίρνουν καί τίς γυναΙκες τους μαζί». Οί Όλλανδοί έπίοης έγκαθίστανται στΏ.Υ 'ΙάΒα) όπου ίδρύουν τήν Μπατάβια τό 1619, καθώς επίσης καί στή Φορμ6ςα} στήν όποία δμως; δέν θά παραρείνουν. Πρέπει

να Γφοσαρμοοτούν Υιό νά κυριαρχήσουν. Νά κυριαρχήσουν είναι ρεγά­ λΩ λέξη. ΣυΧΎά δέν πρόκειται καν Υιά έμπόριο μεταςύ ίσων. Δειτε μέ πό~ ση άπλότητα ζοϋν οί 'Άγγλοι στό νησί τους, τή ΒορΒάη, δώρο της Πορ­

ΤΟΥαλίας στή βασίλισσα Αίκατερίνη, Ηορτογαλίδα

toi)

Καρόλου Β'

(1662),

nptYKilltooa f

σύζυγο

Ή ρέ ποιό τρόηο, όχι λιγότερο ταηεινό, σupηε­

ριφέρονται σέ μερικά χωριά πόύ τούς παραχωρήθηκαν γίιρω άπό τό Μα­ δράς (1 640)~' καί σΥίς πρώτες Υους μέτριες εγKαyαoτάoεtς στή Βεγγάλη

Μέ τί ύφος άραγε .νας άπό Υούς Αιευθυντές της E.st India Company παρουσιάζεται aτόν Μεγάλο ΜογγόλΟϊ "Τό τελευταίο σκουπί­ δι) δ ohn Russel, Διευθυντής τής παραπάνω 'Εταιρείας)', δέν διστάζει «νά συρθεί yoν'1,πετηςl.2iι4, 'Ά~ συλλογιστούμε τήν άπά κοινού ήττα

(1686)"',

J

"Άγγλων καί ΙΙΟΡ1'ΟΥάλων τό

1722

έναντίον του Κanoji

AngriaZ&l,

'ιή θλι­

Βερή κατατρόπωση τών Όλλανδων τ6

1739, όταν έΠΙXειρoUΝ νά άποΒι­ Travancore!M. «ΤΗταν άδύνα10, δηλώνει ρέ σύ­ Κ. Μ. Panikkar; νά προΒλέψει κανείς στά 1750

βαστούν οτό βασίλειο τού

νεση ό 'Ινδός ίστορικός δη πενήντα χρόνια άργότερα μιά εύρωπαϊκή δύναρη, ή Άγγλία) θά κα­ τακτούσε τ6 ενα τρίτο τής 'Ινδίας καί ση θά έτοφαζόταν νά άποσπάσει άπό 'roίIs

Marattes

τόν ηγεμονία της ύIlόλΟΙIlης χώραςjj-1~.

'Εντούτοις, άπό τό

1730

περίηου και έξης)

'ro έμ:αορικό

ίσοζυγιο της

'Ινδίας είχε άρχίσει νCι κάμπτεται. Ή εύρωIlαϊκή ναυσιπλοία πoλλαπλα~ σίασε τά ταξίδια της} τίς μεταφορές "(ης σΙ έμπορεύματα καί σέ λευκό

μέταλλο. ΣΒέλτη, ξεδίπλωσε καί άνέπτυςε τά έμnορικά

Tfib

δίκτυα) άπο­

τελειώνοντας τό φθορά τού τεράστιου πολιτικού σίκοδο:μήματο b ) τή b

Αιποκρατορίας του Μεγάλου ΜΟΥγόλου, πού δέν εΙναι πιCι παρά ριά σκιά, 1'ήν έπαύριο τού θανάτου τού Aureng Zeb (t 707). Τοποθέτησε κο­ ντά στούς 'Ινδούs πρίγκιπες δραστήριους πράκτορες. Αύτή άΡΥή κί-

n

249

Ή οίκονορία άπένaνη στις άΥορές

νπση τπς πλάοnγγας άρχίςει πρίν τά Ι1έσα τού αίώνα~8\ άν καί δέν επι­

σηραίνεται σχεδόν καθόλου κατά 1:ό διάρκεια αύτων των έτων, καθώς ή

σκηνή είναι ΚQ'Cειλnμμέvn άπό τις ταραχώδεις διαμάχες της Άγγλικiiς καί της Γαλλικης Έταιρείας, τι),ν έnοχή τών DUΡΙeίΧ) Bussy, Godeheu)

Lally-Tollendal, Robert

αίνο,

Σ'(ήν πραΥματικότπ'ια, έπιχεφεττω τότε μιό άργή άποσάθρωοη τής

ίνδικής οίκονομίας. Ή μάχη τού τιίν όλoKλiφωσό τnς. Ό

801t5,

Plassey (23 'Ιουνίου Ιϊ57) έπιταχυνει

αύτό τό πανοϋργο θύμα καί έχθρός τού

R. Clive, θά πεί: .. 'Η 'Αγγλική 'ETaΙPEia δέν ά,·.,-ψς:τώπισε ίδιαίτερη δυ­ σκολία νά κυριεύσει τή Βεγγάλη. ΈrιωφελήθηKε άηό κάποιες εύνοϊ-κές περιστάσεις καί τό πυροβολικό τπς έκανε όλα τά υπόλοιπα"?/!(;. Βιαο'(ική

κρίση} έλάχιστα πεtσΤΙΚ:r1, έπειδή ή 'Εταιρεία όχι μόνο κατέκτησε τή Βεγ­ γάλη, άλλά κο:ί παρέρεινε έκεί.

Kai

όχι δίχως συνέπειες. Ποιός θό: άηο­

τφiισεί τό Βάρος αυτής τής XαριoτtKής .. άρχικής συσσώρευσης», πού σή­ μαινε Υιά τΔν 'Αγγλία ή λεηλασία τής Βεγγάλης (γίνεται λόγος γιά 38 έκατομμύρια λίρες στερλίνες η0ύ μεταφέρθηκαν στό Λονδίνο όπό τό 1757 ως τό 1780)""; ΟΙ πρώτοι νεόπλουτοι, οΙ nababs (πού δέν φέρουν άκόμη αύτό τό όνομα), έηαναηα<φίζ.ουν την περιουσία τους σέ λευκό μέ­

ταλλο, σέ χρυσό) σέ πολύτιμους λίθους; σέ διαμάντια, «ΔιαΒεΒαιώνουμε) γράφει κάποια έφημερίδα στις 13 Μαρτίου 1763, στι ι1 άξία τού χρυσού, τού όργύρου καί τών πολύτιμων λίθων, τά όποία) ό.νεςό.ρτητα άπό τά έμπορεύρατα, μεταφέρθηκαν άπό τίς ανατολικές 'Ινδίες στήν ΆΥγλία

άιιό τό έτος 1759 καί μετά, όνέρχεται σέ 600.000 λίρεςιι nlll • 'Αριθμοί τού άέρα~ πού ραρτυρούν δμως την ϋιιαρςη ένό~ ίσοζυγίου

η0ύ ήταν σέ μεγάλη κλίμακα θετικό πρώτα Υιό τήν Ά γγ λία, πιθανόν καί ήδη Υιό 1:ήν Ευρώπή: ακόμα καί'τά κέρδη της Γαλλtκnς 'Εταιρείας των Ίνδιων, άπό τό 1722 ως τό 1754~θ9, ραρτυροϋν δη οί καιροί είχαν γίνει πιό εύκολοι. Άλλά κυρίως ή Άγγ λία Βρίσκεται οιοτίς ΕκΒολές» αυτών τών πλεονεκτημάτων. Κανένας παρατηρητής δΙν ςεγελιέται ρέ τίς «άπέρα­ ντες περιουσίες πού διάφοροι Ιδιώτες καί δλοι οί απεσταλμένοι τής Έταιρείας κάνουν σ' αύτή τή χώρα. Αύτοί οί άσιατικοί σηόγγοι

per fas

et nefas, έςηγεί ό Isaac de Pinto, φέρνουν περιοδικά στήν πατρίδα Cνα τμΔμο των θησαυρών τών 'Ινδιών". Τόν Μάρτιο τού 1764, τα νέα όπό τίς ταραχές πού ξέσπασαν ση; ΒεΥΥάλη φτάνουν στό ,. Αμστερνταμ. Σχολιά­

~ovται χωρίς έπιείKεια~ ώς ή φυσική αηάντησn~ θά έλεγε κανείς, σε ριό σειρά λαθροχειριων πού καταλήγουν σέ μυθικό πλούτη. Ή Ι1εριουσΙα τού κυΒερνlίτη τής Βε)Ύάλης ε1ν<ιt άπλά ,<τερατώδης». ,.;ΟΙ φίλοι τoυ~ οί όποιοι όnωσδήποτε δΙν ύπερ3άλλουν, Υιά να τόν τφήοουν) την υηολο­

ΥίζουΥ τό λιγότερο σέ

1.200

χιλιάδες λΙρες στερλίΥες»υ}!\. ΚαΙ τί δέν κά­

νουν αυτοί οί γόνοι τών άγγλικών οικογενειών, ηού στάλθηκαν στην

n

Ίνδία άιιό τήν 'Εταιρεία! διεφθαρμένοι) χωρtς καλά καλά νά τό θέλουν νά τό fxouv καταλάΒει καί, χειραγωγούρενοι όπό τούς σ1.Ναδέλφους

τους καί ακόμη περισσότερο όπό τό βανιάνο, άηό τή στιγμή τής άφιξΙ1ς

τους! Άντίθετα μέ την Όλλ.ανδικιί Έταιρεία, iι Άγγ"λΙΚΙ1 έξουσtoδοτεί 10ύς ύηαλλήλσυς ΤΩς νά κάνουν εμπόριο Υιά προσωηικό τους λογαρια­ σμό, μέ τήν προϋπόθεση δη πρόκειται Υιό συναλλαγές έντός τών

250

Ή οΙκονομία άπέγωTrι ατίς άΥορέ,ς

Ίνδιών. ~Eτσι διευκολύνουν πάσης φύσεω~ απατες, ένώ οί αυτόχθονες πληρώνουν τά έηίχειρα. Μιά άκόμΩ αίτια Υιό να τρέφουν συμπάθεια στόν

ιππότη

George SaviHe,

ό όποϊοςι τόν 'Αrφίλιο τού

17771

Βρίζει άνοιχτά

τήν Έταιρεία τών 'Ινδιών, τις άσιατικές της κτήσεις, τό έμα όριο του τσα­

γιού καΙ. «τίς δημόσιες κλοπές στίς όποίες δέν ήθελε νά ε1ναι συναυ~ τσυργός μέ κανέγα τρόπο»2')I. 'Όμως οί δίκαιοι έηιΒάλλονται ποτέ; ~Hδη

δ Las Casas δέν ετχε καλά καλά σώσει τούς 'Ινδιάνους της Άιπρικ1ίς καί ιΛχε, χωρίς νά τό θέλει, ώθJ)σει στή δουλεία τών Μαύρων. 'Η 'Ινδία παγιδεύεται οτό έξης σέ μιά άνελέητη μοίρα, πού θό τι) ρί­ ξει όπό τή θέση γοήτρου, πού κατείχε ώς παραγωγός κaί έρηορικΙ1 χώ­ ρα) otiι θέση μιας άποικιακής χΙ:ψαςι πού άΥοράςει τά άγγ λικά προϊό­ ντα (άκ6μη και ίιφάοματα!) καί προμηθεύεται άκατέργαστες ϋλες. ΚαΙ αύτό Υιό δύο περίπου αίώνες! Αύτό το πεrφωιιένσ ηροανήγγειλε κα, τη ρσίρα τής Κίνας) πού καθυ­

στέρησε νά φανεί, γιατί ή Κίνα ήταν πιό άιιορακρυσμένη άιιό την Εόρώ.

ΠΩ δη"' 01ΤΙ ή 'Ινδία, εΙχε ρεγαλύτερη συνοχή και ίίταγ καλύι:ερα προ­ στατευμένη. Τό «έμπόριο κινέζικου τύπου» άρχίζει έντούτοις νά τήν έnηρεάζει σέ βάθος κατά τόν 180 αιώνα, 'Η αύξανόμενη ζιιτηση της Ευρώπης διευρύνει χωρίς σρια τίς έΚίάσεις πού προορίζονται γιά '(Ιιν

καλλιέργεια τσαγtoυ και αύτό γίνεται τίς περισσότερες φορές σέ βάρος τού ΒαμΒακιού. 'Έτσι, τ6 βαμΒάκι θά παρουσιάσει ελλειψη. Κατά τόν 190 αίώνα, ή ζτnηοη στράφηκε πρός τήν 'Ινδία, ευκαιρία έπομένως γι> αύΤIΙΥ, Υιά τούς ΥΑ γγλους δηλαδή, νά ισοσκελίσουν πάλι τό ίσo~ύγιo έναντι της Κίνας. Ή χαρω"Ηκή βολή δόθηκε, άηό τό 1780 καί μετά, με την άφιξη '[ού ίνδυ<.οϋ όflίου:Ι~l. Νά λοιπόν πού ή Κίνα πληρώνεtαt ρέ φούμαρα. Και τί φούμαρα! Γύρω aτά 1820, χρονολογία κατά προσέγγιση! τό ισοζύγιο άνα'τρέπεται σΤΙΥμή. πού μεταστρέφεται έπιπλέον καΙ il παγκόσμια συ­ γκυρία (1812-1817), όποία θά παραμείνει σέ ενα κλίμα κακοδαιρονίας ως τά μέσα τού 190υ αίώνα. Ό πόλεμοςι ό γνωστός ώς Πόλεμος τοΟ 'Οπί­ ου (1839-1842)~ σφραγίζει αυη1 τΛν έξέλιξη. 'Ανοίγει, γιά εναν αίώνα, ή

'rn

'.

n

καταστροφική εποχή των «ανισων συνθηκών ...

'Η μοίρα της Κίνας του 190υ αΙώνα εtναι λοιπόν έπανάλ.ιιψη Tiif; μοί­ 'HiS 'Ινδίας τού 180υ αίώνα. Καί έι<ει έπίσης οι εσωτερικές άδυναμίες εηαιςαν τί> ρόλο τους, Ή δυναστεία των Μαντσού βλέπει νά έγείρσνται έναντίον της πολλαπλές στάσεις πού είχαν τό Βάρος τους, τις ευθύνες 1:0υς, 8πως ό άργός διαμελισμός η-ις: Μαγγολικi'Ίς αυτοκρατορίας είχε τό δικό του βάρος στήν 'Ινδία. Καί στίς δύο ηεριπτώ(}εις~ τό έςωτερικό χτύ­ πημα ΙJεγάλωνε άπ6 τΔν ενδειa καί τιιν άταςία οτό έσωτερικ6. Άλλά ρη­ πως καί τ6 αντίθετο δέν άληθεύει; Αι'rrές οί εσωτερικές διαμάχες, αν εΊχαν εξαΩλωθεΙ χωρίς τήν έςωτερική ώθηση τής Εύρώπης, θά είχαν ι'Η1ωσδιίποτε άλλη έξΙλιςη. Οί οΙκονομικές συνέπειες θό. J1ταν διαφορε­ τικές. Χ(ι)ρίς νά θέλουμε νά τοποθετηθούμε οtό ήθικό πλαίσιο '(ών εύθυνων) είναι φανερό δη 1\ Eύρώrιη παρέλυσε, πρός όφελός της~ τ6 συ­ ση1μΟΎά ουναλλ.αΥών καί τί~ παλιές Ισορροπίες της 'Άπω ΆνατολUς. ρας

25Ί

, --

Τ ,

-:_~..\' ό;,'

ΤΟΠΟΘΕΤΗΣΗ ΤΗΣΑΓΟΡΑΣ

'Ως έπίλογο οtό. δύο προηγούμενα κεφό.λαια, μπορεί άραγε κανείς νό προσπαθήσει νό «τοηοθεΎήσει» τήν άΥορά στήν αληθινή '(ης θέση; Δέν

είναι τόσο ευκολο Όσο φαίνεται, έιιειδή ή λέξη είναι από ρόνη της δι­ φορούμενη ..Από τή μιά μεριά τό χρησψοηοιοίφε ρέ τήν εύρεία της έννοια οέ δλους τούς τύπους συναλλαγής, φτάνει νά ςεπερνοϋν στό έλά­

χιστο τόν αύτάρκεια, σέ όλα τά στοιχειώδη καί ανώτερα γρανάζια πού πεΡΙΥράψαμε, σέ όλες τίς κατηγορίες πού άφοροϋν τίς έμπορικές έπι­

ψάνειες (άοτική άγορά, έθνική άΥορά) ατό τάδε ii τ6 δείνα προϊόν (άγο­ ρά ~όxαρης, πολότιμων ρετάλλων l μπαχαρικών). Ή λέξη λοιπόν είναι τό ίσοδύναμο της συγαλλαγής, τής κυκλοφορίας} της διανομής. 'Μό την

άλλη πάλι πλευρά, ή λέςη άΥορά όρίζει συχνά εναν τύπο συναλλαΥης αρκετά εύρυ. πού λέγεται καί OlKOVopia '('Ως άΥορας, δηλαδή ενα σύ­ στηρα.

Ή δυσκολία oυvioτatat ΟΎό δη: - Ύό σύρπλεγμα TnS αγοράς δέν γίνεται κατανοητό παρά έπανεντασ­ σόμενο aτό σύνολο της οίκονομικής ~ωfis καί, γιατί οχιι της KOινωVΙKiις ζωής, οί 6nοίες άλλάζουν μέ την πάροδο τών έτών' - αύτό το σίψπλεγμα δέν παύει τό ίδlΟ να αναπτύσσεται καί νά PEtQσχιφaτίζεται καί ετσι δέν εχει, από τή μιά (}'(\γμή οτήν dλλη ι τήν ίδια οηρασια

ii

τό 'ίδιο άποτέλεσμα.

.

Για νά προσδιορίσουμε την άγορά με τρόπο πού ανταποκρίνεται σε μια συγκεκριμένη πραγματικόΤΠΎα, θά τήν ιφοσεγγίσουμε μέσω Ύριών

δδών: μέσίό των άπλουοτευ'nκών θεωριών τ(;)ν οικονομολόγων, ρέοω της iaTOPlKfiS ραρτυρίας lato senS!1, δηλαδό σε ριά πολύ ρακροπρόθεσμπ προοπτική, καί τέλος μέσω των συγκεχυμένων, άλλά χΡήσψων ισως, μα­ θηράτων τού συγχρονου J{όομου,

Ή αύΤοΡυθριξόρενΩ άΥορά

Οί οικονομολόγοι ύπερεκτίρησαν τό ρόλο

Tiis ltyopfiS.

Γιά τόν 'ΆνΤQjΙ

Σρίθ) ή άγορά είναι ό ρυθμιστής του καταρερισμΟύ ,ης έργασίας. Ό όγκος της καθορίζει τ6 έπίπεδο στό όποίο θά φτάσει ό καtαμερισμός,

αύτή ή διαδικασία, αυΥός ό έnιtαΧUV1Ί1.ς τής παραγωγης. Έπιπλέον iι

άΥορά είναι ό τόπος της .. άθέατης χειρός»'

n προσφορά καί iι ζήτηση συ­

ναντιουνται έκεί και ίσορροποOv αύτόρατα μέσω τών τιμών. Ή διατυπω­

ση τού Oskar

Lange εΙναι ηιό ώραία ό:κόμα: ή αγορά ή,αν ό πρώtος ύπο­

λογιοtήs στήν ύπηρεσία τών άνθρώπων, μιά !π'ιτορυθριζόμενη μηχανή

.>

,.-

.

Ή

OiKOVOpia

απέναντι στiς άΥορές

πού εξασφάλι'ε τήν ίσορροπία των οίκονορικών δραοτηριότητων. Ό

d'

Avene]~'H έλεγε, ατή γλώσσα τίiς έποχιις του, εκείνη δηλαδιί 't:Oϋ εύυηό­

λππτου φιλελευθερισμού: «'Ακόμη καί αν τίποτε δέν είναι έλεύθερσ σέ ενα κράτος, iι τιμή των πραΥράτων θά παρέμενε ξντούτοις έλεύθερη και

δέν θά ύπόκε1τσ σέ κανέ.ναν. Ή τιμή τού όργίφσυ ι τής γης, της εργα­ σίας, οι τιμές ολων τών τροφίρων καί των εμπορευμάτων δέν έπαψαν πο­

'(έ νά εΙναι έλεύθερες: κανένα νομικό έμπόδlΟ, καμιά ίδιωηκή συμφωνία δέν κατάφεραν νά τίς ύποδουλώσουν». ΑύΎές οί κρίσεις απoδέXOνταt σιωπηρά δη ή αγορά, πού δέν δ1ευθύ­

νετα1 από κανέναν) είναι ό κινητήριος μηχανισμός όλόκλl1ρης της οΙκο­ νομίας. Ή ανάπτυςη της Εύρώπης καί όλόκληρου ακόμη ΎoίJ κόσμου,

ήταν ανάπτυξη μιας οίκονομίας τής αγοράς πού δέν έπαψε νά επεκτεί­ νει τόν τορέα Ύης, ελκσντας οτη λογική της τάξη δλο καί περισσότερους

άνθρώπoυς~ δλο καί περισσότερα μακρινά καί κοντινά έΡΠΟΡ1κά κυκλώ­ ματα. "Ολοι ραζl τείνουν νά δημιουργήσουν τήν ένότητα τού κόσμου.

'Εννιά φορές στίς δέκα,

n συναλλαγή

προκάλεσε ταυτόχΡονα τήν προ­

σφορά καί τή ζήτηση. ηροσανατολίζοντας τόν παραγωγό καί σuνεπιφέ­ ροντας τιΊν έςειδίκευσn τεράστιων σίκοvομικών περιοχών ~ από έκείvπ τη στιγρή άλληλέγγυων l Υιό τόν ίδια τσυς τή ζωιί. άφου ή συναλλαγή.

είχε γίνΙ::1 άπαραίτητη. Είναι άνό.γκη Υά δώσουμε παραδείγρατα: τιΊν

άμπελουργία ατήν 'Aκιτανία~ τό τσάι στΏν Κίνα, τά δηρητριακά στήν Πο­ λωνία, τή Σικελία iί τήν ουκρανία} τίς διαδοχικές σίκονομικές προσαρ­

μογές της άποικιακής Βραζιλίας (χρωστικό ςύλο, ζάχαρη, χρυσός, κα­ φές). Μέ δυό λόγια ή συναλλαγή συνενώνει τίς οίκσνσμίες μεταξύ τους.

Ή συναλλαγή είνα1 κρίκος, είναι σύνδεσμος. 'Ανάμεσα σέ άγοραστές καί πωλητές, ή τιμή είναι ό διευθυντής τής όρχήστρας. Στ6 Χρηματιστήριο του Λονδίνου, άνάλογα μέ τό αν ανεβαίνει ή πέφΤΕΙ, ή· '(φή μετατρέπει

τούς bears σέ bU1l.5 καί άντίσΎροφα. Οί bears Ωταν ατή χρηματιστηριακή άργκώ αύτό πού χτυπούσαν σέ χαμηλές τιμές καί οί bul1s έκείνοι πού χτυποϋσαν σέ ύφηλές.

Χωρίς άpφι60λία~ στό περιθώριο καί iJioa otnv καρδιά τών δραστή­ ριων οίκονΟiJιων ι υπάρχουν ςώνες μεγάλου i1 }ιικρότερου εϋρουςι πού θίγοντα1 έλάχιστα όπό την κίνηση τής άγοράς. Μόνο μερικά στοιχεϊα, τό νόμισμα, ή αφιξn σπάνιων ςένων προϊόντων δείχνουν ση αύτοί οί μι­

κρόκοσροι δέν είναι όλoκλnρωnKά κλεισΎΟΙ Παρόμοιες αδράνειες iί στασιμότητες ςaναΒρίσκοVtαι οτόν Άγγλία τών Γεωργίων ή στήν ύπερ­ δραστηΡ1Οηοιημένη Γαλλία ΎoίJ Λουδοβίκου ΙΣΤ. 'Ακριβώς δμως ή οίκο­

νομική άνάπτυξη σuνεπάγετα, τόν περιορισμό τών άπορονωμένων αύτών ζωνών. Κλήθηκαν καΙ αυτές προοδευτικά νό συρρετάοχουν ση}ν ιιαρα­ γωγή καί οτιί γενική κατανάλωοη. Ή Βιομηχανική έπανάσταση γενί­ κευσε τελικά τό μηχανισμό τής άγορας.

Μιά άγορά αύτορυθμ1ζόμενη, κατακtn'fική l πού έηιΒάλλε1 τόν ορθο­ λογισμό οε κάθε οΙκονομία, αυτιί πρέπει νό είναι στnν ουσία ή ίστορΊα της άνάΠϊυςης. Ό

μική τοτορία ήταν

Carl Brinklnann2?i έλεγε στό παρελθόν 1'1 μελέtfi της γένεσης, της ανάπτυξηs

δη ή οίκονο­

καί της ένδε­

χόμενπς όποσύνθεσης τής οίΚΟΥομίας της άγορας. Αύτή ή άπλουστευτ1-

253

Ή οίκονορία απέναντι σrir; άΥορέ.ς (.

κή θεώρηση εΙναι σιφφωνη μέ τή διδασκαλία γενεών οικονομολόγων. 'Όμως) δέν Ισχύει τό ϊδω καί μέ τούς ίστορικούς, Υιό τούς όποίους ή άγορά δέν είναι ενα φαινόμενο άπλά ένδογενές. Ούτε είναι τό σύνολο των ο{κονομικών δραστηρωτήίων. οίί-τε καν ένα συγκεκριμένο στάδιο 1:ής άνάπ't'υςής τους.

ΔΖά μέσου των αΙώνων

'Εφόσον ή συναλλαγή είνιη τόσο πανάρχαια δσο και

n

ιστορία των

ονθρώπων! μιά ίστορcκή ρελέτη τής άγοράς οφείλει νά έπεκταθεί aτό σύνολο τών βιωμένων καί αναγνωρίσψων ατό χρόνο έμιιειριων. Να δε­ χτει, καθ' όδόν, τή Βοήθεια τών άλλων ζινθρωπιστικών έπιστημών~ τών , πιθανών έςηγήσεων. χωρίς τίς όποϊες δέν θά μπορουσε νό συλλάΒει τις εξελίξεις, Ίίς μακρόπνοες δΟI.ίές, τίς δηριoυργι~ές συγκυρίες τού σύγ­ χρονου' κόσμου. Άλλά άν δεχτούμε μιά τέτοια διεύρυνση, προχωρούρε σΙ μιά άπέραντη έρευνα που στόν πραγματικότητα δέν εχει ούτε αρχή οίηε τέλος. 'Όλες οί άγορiς μαρτυρουν ευθt'JS έςαρχής αύτούς τούς όΠί­

σθoδρoμΙKoύ~ τ6πους σuναλλαyiις~ αύτές τίς όρατές άκόρη Ιδώ κι έκεϊ ρορψές της άρχέγονης πραγματικότητας, οροιες ρέ τά πάντοτε ζωντανά δείγματα .Ενός προκu'tQκλυσριαίου κόομου. Όρολογώ ΟΤΙ παθιάστπ:κα ρε τις υυνχρονες άγορές τής Κα8υλίας πού αναδύθηκαν μέ κανονικό ρυθ­ ρό στό κέντρο ένός έλεόθερου χώρου, στις παρυφές τών χωριων πού

είναι σκαρφαλωρένα όλόγυρα J95 • "Ή μέ τϊς σίιγχρονες πολύχρωμες άγο­ ρΙς τής Δαχομέηςι πού Βρίσκονται κι αύτές έξω όπό τά χωριά"'», 'Ή μέ τ\ς ύποτυπώδεις άγορές τού Δέλτα τού Έρυθρού ποταμού. άντικείμενο της έπισταμίνης έρευνας τού Pierre Gourou 297 , Καί τόσες άλλες, στό πρόσφατο παρελθόν άκόμπ, τήs ένδοχώρας τής Μπαία l πού βρισκόταν σέ έnαφή μέ τούς Βοσκούς καί τά ημιάγρια κοπάδια τού έοωτερικούJ~, "Ή τίς άκόμη πιό άρχαϊκές τελετουργικές συναλλαγές στό άρχιπέλαγος τών Trobriand, νοτιοδυτικά 'ι-ής άγγλικής Νέας Γουινέας, Ώού μελετΧ\­ θηκαν άπά τόν ΜaΗnοwskΓ'Ν. 'Εδώ συναντιούνται τό σύγχρονο και τό πανάρχαιο, ή ίοτορία. ή προϊστορία, ή ανθρωπολογική έρ.ειJνά~ μιά άνα­ δροιιική κοινωνιολογία, μιά άρχαίζουσα οικονομία. Ό Karl ΡοΙanΥί JOO } 01. μαθητές του καΙ. οί πιστοί όπαδοί του άντφετώ­ πισαν τόν πρόκληση πού συνιστούν αύτές οί μαζικές μαΡΤυρίες. Τήν διεξηλθαν δπως μπορούσαν γΗ} νά προτείνουν μιά έρμηνεία, σχεδόν μιά θεωρία: τό οικονομικό πεδίΟ 1 πού δέν .είναι παρά ενα "ύnοσύνολο"ΥιI τίις κοινωνικής ζωης, ή όποία το περιΒάλλει ρέ τά δίκτυα και τοίι(; περιορι­ σμούς της, δέν άποσπάται παρά καθυστερημένα άπά αύτούς τούς πολ­ λαπλούς δεσμούς, "Αν έδινε κανείς πίστη στόν PoJanyi ) θά επρεπε νά ηε­ ρφένουμε τήν πλήρη έκρηξη τού καπιταλισμού κατά τόν 190 αίώνα, Υιό

νά συντελεστεί «ό ιιεγάλος μετασχηματισμός", νά πάρει iι "αυτορυθμιςό­ μενη .. άγορά τίς ΠΡ(1Υ1Π1ΤIΚF.~ δ1αστάσεις της και νά ύποτάξει τίς κοινω-

254

Σriμεpa, ύπαiθpια πaραδοσιοκπ άγορά ατΔ ΔaχομέΩ, [ξω άηό τά χωρ[ά. (Φωτο­

ΥραφΙα Α.Α.Α, κλισέ

Picou).

νικές δομές πού ως τότε ήταν κυρίαρχες. Πρiv όπό αύτή τή μεταΒολή! δέν ύniιρxαν, Υιό νά τό πουμε ετσι, παρά χεφαγωγημένες άΥορές, ψευ~

δοαΥορΙς ii ρή-άγορές_ 'Ως παραδείγματα της συναλλαΥής πού δέν έςαρτιόταν όπό τή λεγό­ μενη «οΙκονομική» συμπεριφορά 1 ό

Polanyi

επικαλείται τίς τελετουργι­

κές άνταλλαγές κάτω όπά τό πρίσμα της άpoι8aιόΤΩτoς iί τήν άΥα.κατα­

vopn

των άγαθών όπό τό ηρωτόγονο Κράτος 110ύ δllρεύει τήν παραγω­

γή 11 άκόμη τό ports of trade, αυτούς τούς τόπους ούδέτερης συναλ­ λαγfις, όπου ό έμπορος δέν διατόςει και των όποίων τό καλύτερο παρά­ δειγμα ηταν τά λφάνια του φοινικικού άποικισμού, όπου, οέ κάποιο δε­ δομένο χ{;ψο, σέ μιά καθορισμένη ζώνη, άσκεΙται τό μυστικό έμπόριο κατά .μηκος τών μεσογειακών άκτών, Μέ άλλα λόγια; θά έπρεπε νά δια~ κρίνουμε άνάμεσα στό

trade

(τό έμπόρlΟ, τή συναλλαγή)

Kai

τό

market

(τήν αύτορυθμιζόμενη άγορά '[ών τιμών)ι πού έμφανίστπκε τόν ηρoπ~ γούρενο αίώνα καί άποτέλεσε κοινωνική άναταραχή πρώτου ρεΥέθους.

Τ6 δuu'ιύΧΙJμU ι:;ίνuι ϊnι

i1 θεωρία Βασίστηκε όλόκληρπ σ) αύτή τή διά-

255

11 οίκονομία απέναΥΤΙ στίς αγορές

κριση πού θεμελιώθηκε σέ κάποιεs έτερόκλιτες στατιστικές. Τό νά πε­ ριλάΒει κανεις σέ μιά συζήτηση ΥΙ6. τό "ρεγάλο ρετασχπρατισμό» τού αίώνα τ6 potJatch ή τό kuJa (άVΤΊ τής πολύ διαφοροποιημένης έρηορικής οργάνωσης τού 170υ καί τού 180υ αίώνα), τίηοτα άοφαλως

190u

δέν τό άπαγορεύει, Παρόμοια μπορει νά άνατρέξει κανείςj σχετικά μέ τούς κανόνες πού διέπουν τι) γάμο ση');ν 'Α\Ύλία κατά τήν έποχή της 6α~ σίλtσσας Βικτωρίας, οτίς έρρπνειες τοΟ Leνi-SτraU5S ΥΙ6. τούς δεσμούς

συγγενείας. Καμιά προσπάΘεια δεν εΙvαι άχρηστη προκειμένου νά φτά­ σει κανείς ο' αύτ'ή τή ΣUγKειφφΈVη κaί nOlKiJn ίστσρική πραγματικό­ τητα καί νά τόν έχει ώς άφετηρία, Ούτε μι6. άναφορά στόν

Labrousse ii

στόν \ΨiΙ11eI1n

Abel

n στίς

Ernest

τόσο πολλές κλασικές ρελέτες

πάνω στήν ιστορία τών ημών. Είκοσι γραμμές καί τό ζήτημα της λεγό­ μενης «ρερκαν-ηλιοτικϊις» άγορας τακτοποιιίθΙΊκε3ω , 'Έχουμε δυστυχώς

συνηθίσει νά παραγνωρίζουν σχεδόν πλήρως τήν ίστορία οί κοινωνιο­

λόγοt ΚΩί οΙ οΙκον<.ψολόΥΟΙ στό παρελθόν καί οί άνθρωπολόΥΟΙ στίς μέ­ ρες μας. Τό έργο τους έτσι διευκολύνθηκε. Πέρα άπό αύτή, ή Ώροτεινόμ.ενη εννoιa τής «αuτορυθμιζόIJενης άγορας»,ill3 _ πού πότε είναι αύτό καί πότε έκεΊνο, πού εΙναι ή δέν είναι έτσι, πού άκολούθησε iί δΙν άκολούθησε τ11 μιό iί τιίν άλλη διαδρομή

-

άνάγεται σέ ενaν όρισμό θεολογικοϋ τύπου. Αυτή i1 άγορά ι οπου «εΠΕμ­ Βαίνουν μόνο 1'1 ζήτηση, τό κόστος προσφοράς καί οί τφές, πού αnoρ­ ρέουν άπό μιά άμοιΒαία σuμφωνία»3Oi, μΙ τήν απουσία όποιουδήποτε

.. έξωτερικου στοιχείου»! είναι ένα νοητικό καταοκεύασμα. ΕΙναι πολύ εύκολο νά Βαφτίσει κανείς οΙκονομική μιά κάποια μορφή συναλλαγΩς

καί κοινωνική κάποια αλλΩ. ΣτΔν""ηραγματικόΤΩτα 8λες οί IJορφές ·είναι οίκονομικές, όλες εΙναι κοινωνικές. Ύηiίρζα\'ι ι{α'ίό τι'! διάρκεια 'ίών

αίώνων! συναλλαγές κοινωνικο-οίκονομικές πολύ διαφορετικέs με'ίοξύ τους, οί όποΙες όμως συνυπήρξαν. παρ' δλες τίς διαφορές τους 11 έξαι­ τίas αύτών, 'ΑμοιΒαιότητα καί άνακατανομι} ειναι έπίσης σχήματα οικο­ νομικό

(6 D.C. North,JQS

έχει απόλυτο δίκιο σΙ αύτό τό σημείο) καί ή άΥΟ­

ρά επί πληρωμή, πού δημουργήθnκε από πολύ νωρίς~ είναι και αύτή επί­ σπς κοινωνική αλλά και σίκονομική πραγματικότητα. Ή συναλλαγή

είναι πόντα ενας διάλογος καί όπό τό μια στιγμή aτήν ίiλλn ή τιμή είναι κάτι αστάθμητο. 'Υφίσταται όρισρένε.ς JlttOEts (τού ήγερόνα iί τ{ις πόλης

iί τοίΙ καπιταλιστη, κλπ.), ύΠάKOύ€ι όμως έξίσου αναγκαστικά σ'ίίς επι­ ταγές τίΊς προσφοράς, σπάνιας

1'1

ά.ψθσνούσαςι καί όχι λιγότερο της ζή­

τησης. Ό έλεγχος τών τιμών, αόσιαστικό έπιχείΡl1μα γιά τιι ρή αποδο­ χή Tlις έμφάνωης πρίν άιιό τόν ] 90 αίώνα της «πραγματικηςι> αύτορυθ­ μιζόρενπς άΥοράς, ύπήρχε άνέκαθεν ΟΙ1ως καί όιίμερα. 'Όσον αψορά

Όμως '{όν προΒωμπχσνικό κόσμο, θά f1:ruv λάθος νά Θεωρήσει κανείς ση οΙ διατιμήσεις στήν άγορά περ,ορίςουν τό ρόλο τόσο της άγορδς δσο καΙ της ζήτησης. Ό αύστηρός έλεγχος τΔς άΥορας γίνεται κατά κανόνα Υιά

νά l1ροστατευ'(εί () καταναλωτής, δηλαδή ό άΥταγωνισρός. Τελικά αύτή πού τείνει να έςαλείφει ταυτόχρονα τόν έλεγχο καί τόν άνταγωνισμό πρέπει ν6. ήταν ράλλον ή "έλεύθερn» άγορά, π.χ. 1\1 όγγλικιί private

market.

256

Ή

OiKOvopia

άπένανΤΙ (1τlς άΥορές

'Ιστορικά, πρέπε.ι κατά τή γνώμη μου νά :κάνουμε λόγο γιά οικονομία τής άΥορας άπό τη στιγμή πού υπάρχει διακύμανση καί συμφωνία τών

τιμών άνάμεσα στίς άΥορές μιας δεδoμένη~ ζώνης, φαινόρενο πού είναι ακόμη ηιό χαρακτηριστικό δταν έμφανί{εται στούς κόλπους διαφορε­ τικών νομοθεσιών, Μέ αύτή 'ιόν έννοια ύπάρχει οίκονομία τής άγορας

πολύ πρΙν άηό τ6ν

190

καΙ τόν 20ό αίώνα, πού είναι οί μόνοι κατά τή

ροή της ίστορίας πού, σύμφωνα μέ τόν

W.C. Neale~06, είχαν γνωρίσει τήν

αύτορυθμιζόμ.ενη άγορά. 'Ήδη όπό τήν 'Αρχαιότητα οί τιμές κυμαίνο­ νται. Κατά ιόν

130

αίώνα :κυμαίνονται στό σύνολό τους σέ όλόκληρη τήν

ΕύρώΠIl. Στη συνέχεια iι ένοποίηση έντοπίζεται σέ δρια όλοένα καί πιό αύστηρά. 'Ακόμη καί ΟΙ μικρές κωμοπόλεις τού

Faucigny στή

ΣαΒοΊα του

180υ αίώνα, ριά χώρα πολύ όρειVΉ 1 έλάχιστα πρόσφορη στην έπικοινω­ νία, Βλέπουν τίς ημές τους νά ταλαντεύονται ρυθμΙKά~ όπά '{"it. ριά έΒδο­ μάδα στήν άλλη, σέ δλες τίς άyoρέ~ τής περιοχής, άνάλΟΥα μέ τή συ­ γκοριδή καί τίς άνόγκες, άνάλΟΥα μέ τήν προσφορά :καί τή ςήτηση.

Αύτό σημαίνει - καί δέν τό dvtlnOΙ01JIlat καθόλσυ - δη αύτή ή οίκο­ "ορία της άΥορας, πού πλησιάζει τόν ανταγωνισμό, έπικαλύπτει όλn τήν οίκονομία. Καί δέν ύφίσταται σήμερα περισσότερο άπ' δ}τι στό παρελ­ θόν, τηρουμένων των άναλογιών καί Υιό λόγους όλότελα διαφορετικούς. Ό έπψέρους χαρακτήρας 'Ο1ς οίκονομίας τής άΥορας μπορεί νά όφείλε­ τσι πράγματι εϊτε aτή σημασία του τομέα τής αύ1.άρκειας ε'ίτε στήν κρα­

τική εςουσία, Ωού άποσύρει ένα μέρος τής παραγωγης άπά τήν

tpllOpt-

κή κυκλοφορία, είτε καί - ραλλον πολύ ηερισσότερο ~ άηλά στό 6άροs τού άργύρου πού pllOpEt f ρέ χίλιους τρόπους, νά έπιφβαίνει τεχνΊ1τά ατή

διαμόρφωση ,"ών τιμών. Ή οίκονομία τής άΥοράς λοιπόν είναι δυνατόν νά ύπροκάπτέται, είτε άπό κάτω εϊτε άπό πάνω) σέ οίκοναμίες καθυστερηρένες ή καί πολύ άνεΠΤUΓμΈVες. Έκείνο πού εΙναι ΒέΒαιο είναι δη δίπλα στίς προσφιλείς στόν Polanyi μό-άγορές ίιπήρχαν έηίσης, άνέκαθεν, συναλλαγές οτίς όποίε!; κατα­ βαλλόταν τίρηρα, όσο μέτριες κι αν ήταν. 'Ακόμη και μέτριας αξίας άγο­ ρές ύπηρςαν πάντοτε στό πλαίσια τού χωριού i1 πολλών χωριών. Ή άγο­

..

ρά λοιπόν μπορεί νά παρουσιαστεί ώς κινητό χωριό! κατά τό πρότυπο

της έμποροπανήγυρης:, πού είναι είδος τεχνητης καί πλανόδιας πόλης. Τό σημαντικό όμως Βάρα αύτης τής άτελείωτης iO'fOpias είναι δη κάποια στιγμή άπορροψήθπκαν άπό τΩν πόλn οί ρέχΡΙ τότε ιlέτριες άγορές, Τίς

καταπίνει, τίς προσαρμόζει στίι δική της διάσταση~ έστω καί αν ή ϊδια μέ τή σειρά της ύπόκειται στούς νόμους τους. Τό μέγιστο γεγονός είναι όπωσδόποτε ή είσοδος τής πόλης, ilis Βαρύνουσας μονάδας) στό οίκο­ νομικό κύκλωμα. Ε{ναι πολύ πιθανόν δη ή άστικΩ άΥορά έηινοήθηκε. άπό τούς Φοίνικες,w". Πάντως καί 01. έλληνικές πόλεις:, σχεδόν σύγχρο­ νες, είχαν δλες έγκαταστήσει άνάλΟΥους χώρους σtήν :4 Υορά, τήν :κε­ ντρική τους πλατείαjΟ~. Αυτές έφηϋραν έπίσης, :ή τoυλόχtσΤOν διέδωσαν,

τό νόμισμα, φυσικό πολλαπλασιαστή, αν δέν είναι κιόλας ή προϋπόθε­ ση

sine qua

ΩΟΠ τής άγορας,

Ή έλληνΙΚΙ1 πόλη γνώρισε επίσης τή μεγάλη αστική άγορά) αύτή πού

τρόφοδοτείΤαι άπό ρακριά. Μπορούσε νά κάνει διαφορετικά; ΝΔ λοιπόν

257

r !

Ή οΙκονορΙα άπέyαvπ: σriς αγορές

ή πόλη, άνί:κανη, άπό τη στιγμή πού άποκτα κάποιο Bάρo~, νά ζήσει άπό τη γύρω της ϋπαιθρο, πού εΙναι πετρώδης, ξηρή καί συχνά αΥονη. 'Επι­ Βάλλεται νά προστρέξει άλλού, όπως άργότερα οΙ πόλεις-κράτη τής 'Ιτα­ λίας, άπό τ6ν 120 αΙώνα καί πιό νωρίς άκόμη. Ποιός θά τροφοδοτήσει τή Βενετία, άφοϋ ό.νέκαθεν δέν διέθεΤΕ τίποτε περισσότερο όπό φτωχούς κήπους φτιαγμένους πάνω στήν άμμο; 'Αργότερα, Υιά νά κυριαρχήσουν

ατό ρεγόλα κυκλώρατα τού έ:μπορίου μακρινών άποστάσεων, οί εμπορι­ κές πόλεις τής Ίταλlας θά ξεπεράσουν τό στάδιο των μεγάλων όγορων καΙ θά θέσουν σέ ένέργεια τό άποτελεσρατικό δηλο, καΙ μάλιστα σέ κα­ θημερινή Βάση, τών συναντήσεων πλούσιων έμπόρων. Μήπως ή 'Αθήνα

καΙ ή Ρώμη δέν ε!χαν ήδη δημιουργήσει τΙς ηνώτερες 6αθρΙδες τής τρά­ πεζας καί τών συγκεντρώσεων πού θά μΠΟΡΟύσε κανείς νά τίς χαρακτη­ ρίσει «χρημαηστηριακές'Ιί Συνολικά ή οΙκονομία τής άγοράς θά σχηματιστεί Βήμα-Βήρα. Καθώς

έλεγε ό

Marcel Mauss, «01.

δυτικές ρας κοινωνίες είναι εκείνες πού έκα­

ναν πολύ πρόσφατα τόν άνθρωπο ~ώo οΙκονομικό>!"&;>. ΠρέΠει δρως νά σ'ωθούμε καί οτήν έννοια 1:0ύ «πολύ πρόσφατα ••.

Ή σύγχρονη έπ"χΩ μπορεί

νιl άποτελέσει

paprupiaJ'

Ή έζέλιξη δέν σταράτη"ε χτές, στΙς ώραίες μέρες τής αύτορυθριςό­

μενης άγορας. Σέ τεράστιους χώρους τού πλανήτη μας, γιά τεράστιες, μά­ ζες ανθρώπων, τά·σοσιαλιστικά συστι1:ματα, μέ τόν αύταρχικό έλενχο τών τιμών) έθεσαν τέλος στην οίκονομία της άγορας. "Οπου αότό υηηρχει ύΠΟχΡεώθnκε νΔ λοξοδρομήσει, νά άρκεστεϊ σέ έλάχιστες δραοτηριότη­

'(ες. Πάπως αύ'rές οί έμπειρίες θέτουν ενα όριo~ όχι τό μοναδικό, στόν καμπύλη πού σχεδίασε έ.κ προοιμίου ό Carl Brinkmann. "Όχι τ6 μονα­ δικό, γιατί J ρέ τό 6λέρμα κάποιων σύγχρονων ο1.κονομολόγων, ό "έλεύ­

θερος» κόσμος γνωρίζει έναν παράξενο ρετασχηματισρό. Ή αυξανόμενη δύναμη τής παραγωγής, τό γεγονός δη οί άνθρωπο! στά μεγάλα έθνη

-

όχι σέ όλα ΒέΒαια - tεπέρασαν τό οτάδιο 'Γής σπάνεως καΙ της πενίας καί άντιμετωπίςουν χωρίς σοΒαρές έγνοιες τήν καθημερινή τους 'ωή. ό θαυ­ μαστός πλουτισμός τών μεγάλων έπιχεφήοεων, συχνά ηολυεθνικών

-

όλες αύτές οί αλλαγές ανέτρεψαν τήν παλαιά τάξη της κυρίαρχης άγοράς, τού κυρίαρχου πελάτη, τοϋ άποφασίοτικού ρόλου τπς οίκονο­

μίας τής άγορας. ΟΙ νόμοι 'Γής άγοράς δέν ύφίστανται πιά Υιά τΙς μεγά­ λες έπιχεφήσεις, πού είναι ίκανές να χειρίζονται τΩ ζήτηση μέσω της διαφήμισης πού αποδείχτηκε πολύ άποτελεοματική l ίκανές να καθορί­

ζουν αυθαίρετα τίς ΤιΡές. Ό J .Κ.

Galbrai!h

περιέγραψε, σέ ενα ΒιΒλίο πο­

λύ διαφωτιστικό, αύτό πού άηοκαλεί ΒωμΩχaΥίκό σύσΤΩρσ?1l), Οί γαλλό­ φωνοι οΙκονομολόγοι κάνουν λόγο περισσότερο γιό όρΥάΥωαΩ. Σέ ενα άρθρο στΙιν έφηρερίδα

Le Mondc (29

Μαρτίου

1975)

ό Franςoi$

Perroux

φτάνει ατό σηρεϊο νά πεί: «ή σργάνωσn l αυτό τό ροντξλο πού είναι πο-

258

Ή OiKOvopia άπέναν7Ί στίς αγορές

λύ πιό σημαVΤΙKό άπό τήν άΥορά ... "~ο 'Όμως ή άγορά υφίσtutαι: ρηορω νά πάω σέ κάποιο κατάσtημα σέ μιά συνηθισμένη άγορά καί νά «nΙOto­ ποιήσω" τη μεtριόtπtα τής Βασιλείας μου ώς πελάτη καί ως Kα1'ανα~

λωηΙ. Παρόμoια~ γιά '[ό ρικρό κατασκευαστή ~ ας πάρουρε τό κλασικό παράδειγμα '[ών εΊΟιΡων ρούχων - πού εΙναι παγιδευμένος σrό παιχνίδι ένός πολλαπλού άνταγωνισρού, ό νόμος της άγορας Ισχύει πάΥίστε πλή­ ρως. Μήπως δ

J .Κ. G.lbraith δέν μας προτείνει νά μελετήσουμε .άηό πο­

λύ κοντά τήν παράταξη των ρικρων έπιχειρήοεων (λέει) σύστημα '(iiς άγορας

-

-

αύτό πού όνομάζω

καί τού Βιομηχανικού συστήΡά1'ος»3Η, πού

εΙναι τό καταφύγιο '[ών ρεγάλων .επιχειρήσεων; 'Αλλά καί ό Λένιν έλεγε περίπου τό ίδιο πράγμα σχετικά μΙ τή συνiιπαρςη αύτου πού άΠΟΚά­

λούσε «ίμπεριαλισρό» (ή Κάπιταλισμό τών μονοπωλίων, νεογέννητο άκόμα, στίς άρχές τού 200'ι1 αiώνα) ρέ τόν άπλό χΡήσφο καπιταλισμό πού Βασίζε'rαι στόν ανταγωνισμό) :καθώς δ ίδιος πίστευε311 •

Είμαι άπόλυτα σύμφωνος καΙ μέ τόν Galbraίth καί μΙ τόν Λένιν, μέ τή μόνη διαφορά δη ιΊ επιμέρους διάκριση άνάμεσα σΙ αύτό πού εγώ απο­ καλώ «οΙκονομία .. (ή οΙκονομία τη~ άγορας) καί στόν ((καπιταλισμό» δέν

μού φαίνεται δτ! είναι ενα νέο στοιχείο ι αλλά μιά εύρωπαϊκή σταθερά, ήδη από τόν Μεσαίωνα. Μέ τΩ διαφορά έπίσης οτι πρέπει νά προσθέ­

σουμε στό προΒιομηχαν1κό μοντέλο ΕVαν τρίτο το!)έα, τό ίσόγειο της μή­ οίκονομίας, ενα ε,lδος λ1πασρένης γης, Όπου ή αγορά άηλώνει τίς ρίζες '(ης, άλλά χωρίς νά τήν καtαλαμΒάνει εξ όλοκλiφου. Αύτό τό ίσόγειο πα­ ραρένει τεράστιο. Πάνω άπό αύτό ι ή κατ' έξοχήν ζώνη της οίκονορίας

τής άγοράς πολλαπλασιάζει '[ίς όριζόντιες διασυνδέσεις άγάμεσα στίς διάφορες άγορές. Κάποιος αύτοματισμός συνδέει συνήθως οτό σημείο αύτό προσφορά, ζή'(πση και 'Ωμή. Τελικά ι δίπλα ή καλύτερα πάγω όπό

αύτή τήν ήρεμη στάθ}JΠ, ή ζώνη τής άντι-αγοράς είναι τό Βασίλειο της άνέλιξης καί τού νόμου του ίσχυροτέρου. 'Εκεί τοποθετείται κυρίως ό το­

μέας τοϋ KαπιταλtσμOϋ, στό παρελθόν δπως καί σήμερα, πρίν δπως καί μετά τή Βιομηχανική επανάσταση.

259

..

- ~"

;, :,

:;r:

'.

,:-.

,.

Ι ΚΕΦΑΑΑΙΟ 1'ΡΙ1Ό

Παραγωγή καί καπιταλισμός ,

"

σε γειτονικους χωρους

, ,j •

ές όπά σύνεση, θές όπά άμέλέία ι ii έστω γιατί ως έδώ τό θέμα Η δέν άπαιτοι1σε κάτι τέτο1Ο } ή λέξη κaπιτaλωμός δέν Βγήκε άπό την πένα μου παρά μόνο πέντε ή έςι φορές κι αυτές θά μπο­ ρούσα κάλλιστα νά τις είχα άηοφ1)γει. «Μακάρι νό τό είχες .κάνει!" Αές και ακούω δλους έκείνους πού μετά χαράς θά έστελναν μιά Υιά πάντα

Θ

στό σπίτι της αύτή τήν "έπίμαχη"Ι, τήν τόσο διφορούμενη λέξη, τήν έλά­

XΙ01'Q επιστηρονική, πού καθένας χρησιμοποιεί άλόγιστα Ι καί πού πάνω απ' δλα δέν μπορεί νά xρησιμoπoιnθεί Υιό τήν ηροΒιομηχανική έποχή

χωρίς νά άποφευχθεϊ τό σφάλμα τού άναχΡονισμού. Προσωπικά, μΕτά άπό πολλές προσπάθειες, παραιτήθηκα όπό τό KUνήγι αύτού τού ένοχλητικού σημείου, Σκέφτηκα δη δέν θά ώφελουσε

καθόλου νά πετά{;ω στόν :κάλαθο των άχρήστων μαζί μέ τήν ιδια τή λέ­

ξη κι όλες έκεivες τίς ατέρμονες συζητήσεις πού σέρνει μαζί της μέ άμεί­ ωτη ενταση ως τΙς μέρες μας. Ποιά ή διαφορά άνάμεσα στό χτές καί Ί6

σήμερα) αν δ ίστορικός θέλει νά φτάσει Ο'ίόν άλήθεια; Φαντά{εστε τό ίε­ ρό πόθος τΔς ίστορίας νό σταματάει άπ<>τομα κρατώντας όπόσταση ασφαλείας antVQV'!'l σΎή σύγχρονη πραΥμαnκοτητα, γιατί θά .ήταν ακρι­ το, καί έπικίνδυνο, να κάνει ενα 8ήμα παραπέρα; 'Ακόμη κι αν συνέ­ Βαινε κάΎΙ 'ΓέΎΟΙΟ όμως. κάθε τφοφύλαξη θό όταν άπατηλή. Πετάξτε τον

n

έξω άπό ΤΙ1ν πόρτα: ό :καπιταλισμός θά Βρει τρόπο νά μπεϊ από τό πα­ ράθυρο!

floti)

οπως lωί νά τί> ι(άνουρε, ύπάρχουν άκόρη καί στήν προ

261

ΠαραΥωΥΩ Ka{ καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

Βιορηχανική περίοδο όΡΙσΡένες oίKoνOΡΙKέ~ δραστηριότητε~ οί όποΙες παραπέμπουν άΥαnόφευκτα σ' αύτή τά λέξη καί δέν έπιδέxovτaι άλλο χαρακτηρισμό. Μπορεί νά μή γίνεται έδώ άκόμπ λόγος γιά "Βιομηχανι­ κή μέθοδο παραγωγής» (ή όποία δέν άηοτελεl κατά τή γνώμη μου τήν

ουσιαστική καί άναγκαία ίδιαιτερότητα κάθε καπιταλωμου), όμως δέν συγχέεται σέ καμιά περίπτωση μέ τίς κλασικές συναλλαγές της άγορδ.ς. Στό κεφάλαιο

4

θά προσπαθήσουμε νά προσδιορίσουμε τό χαρακτήρα

αύτών των δραστηριοτήτων.

'Aφoiι λοιηόν έχουμε νά κάνουρε ρέ .εναν τόσο άρφισΒnτούμενο δρο θά αρχίσουμε μέ μιά προκαταρκτική έτυμολογική έρευνα μέ σκοπό νά

παρακολουθ.άσουμε τόν ίστορική πορεία τών λέξεων κεφάλαιο, κεφα­ λαιοκράτης καί κεφαλαιοκρατία, πού είναι τόσο ό.λλnλένδετες ωστε νά άποτελοϋν ή μιά άναπόσπαστο τρήμα τής άλλης. ''Iσωs: μέ αύτό τόν τρό­ πο νά άποφύΥουμε τόν κίνδυνο όρισμένων παρερμηνειών.

"Αν θεωρήσουμε ότι ό καπιταλισμός έντοπί'εΊαι ατό χωρο τiί~ έπεν­ δυτικής δραστηριότητας καί τού ύψnλoύ 5αθμοϋ παραγωγικότητας τού

κεφαλαίου, είναι άιιαραΙΤΩΤΟ νά κάνουμε όρωμένες άνακατατάξεις σχε­ τικά μέ τή θέση πού καtαλαμΒάνει μέσα στήν οίκονομική ζωή, τήν όποία

δέν καλύπτει ές όλοκλήρσυ, Δύο είναι οί ζώνες δπου θά τόν συναντή­ σουμε: είναι ή ζώνη 8που ό καnΙ'rαλισμός δεσπόζει καί βρίσκεται «οάν

στό σπίτι του"ι καί

n άλλη, πού προσπαθεί νά την πλησιάσει άπό τά πλά­

για, πού γλιστρα σ' αυτόν χωρίς νά μπορεΊ πάντα νά την κάνει δική του. "Ως τά Βιομηχανική έπανάσταση τού

190U

αιώνα ι όπότε θά ίδιοποιηθεί

τή Βιομηχανική παραγωΥή πού εχει ίίδη προωθηθεί σέ ύψnλά έπιπεδα κερδών, ό καπιταλισμός δεσπόςει κυρίως aτή ζώνπ τής κυκλοφορίας.

Παράλ.ληλα έ.πιχεφεί, Οποτε· τού δίνεται iι εύκαιρία. νά διεισδύσει καΙ σέ άλλους τομείς. Ή ζώνη -ri'ib κυκλοφορίας δέν έξαπλεί δλο του τό ένδια­ φέρον άφοϋ δέν τήν έλέγχει όλοκλπρωτικά καί ή έπιδίωςή του είναt νσ έλέΥχει όρισμένες μόνο κατευθύνσεις της.

Μέ λίγα λόγια, πρίν προχωρήσουμε στό έπόρενο κεφάλαιο, δηου θό άσχοληθούμε μέ ίό χώρο πού άνήκεt κατ' έξοχάν στόν καπιταλισμό, θά

έςετάσουρε οτό κεφάλαιο

3

τούς διάφορους Ύομεϊς lΙϊς παραγωγής δπου

ό καπιταλισμός είναι «παρείσακτος .. ,

262

ΚΕΦΑΛΑΙΟ, ΚΕΦΑΛΑΙΟΚΡΑΤΗΣ, ΚΕΦΑΛΑΙΟΚΡΑΤΙΑ

"Ας κάνουμε λοιπόν τήν άρχή καταφεύγοντας ατά λεξικά. λουθήσουμε τή συμΒουλή τού

Henri BelT

καί τού

,.Αν άκο­ Lucien Febvre:l t οί λέ­

ξεις~Kλειδιά του ίστορικοϋ λεξιλογίου δέν πρέπει νά χρησιμοποιούνται

ηαρό μόνο ϋστερα από έηανειλnpμένη έρευνα. Ποιά είναι ή ιιροέλευσή 'τουςί Μέ ποιόν τρόπο έφτασαν ώς έμάς; Μήπως είναι παραπλανητικές; Σ' αύτό άκριΒώς τό αίτημα θέλησα νά άνταποκριθω μέ αφορμή τίς τρεϊς

λέςεις κεφάλαω, κεφaλαΖοκράτπς καί KεφaλalOKpaτIa~ 0\ όηοίες έμφa­ νίστηκαν ρέ τrΊ σειρά πού τίς παραθέτω. Πρόκειται γιό διαδικασία άρκε­ τά έπίπονη, άλλά άπαραίτητη.

Ό αναγνώστης πρέπει νά γνωρίζει έδώ δη εχει νά κάνει ρέ μιά δαι­ δαλώδη έρευνα καί δη ή περίληψη πού nαραtίθεΤQΙ στή συνέχεια δέν

εΙναι παρά ενα έλάχιστο πολλοστημόριο αύτης τής ερευνας4" υΟλοι ΟΙ nολΙΤΙσΡοί ι και αύΎός άκόμη ό ΒαΒυλ.ωνιακός, ό αρχαίος έλλπνικός, ό

ρωραΊκός ιιαί 'ίσως καί όλοι οί άλλοι πολιτισμοί πού ρπλέχτηκαν μέσα

ογή δίνη τών αναγκών καί τών διενέςεων που δηριουργοϋν οΙ συναλλα­

γές, της παραγωγής καί της κατανάλωσης, χρειάστηκε νά έφεύρουν ενα ίδιaίτερo λε~ιλόγιo '[οϋ 6ποίου οί λέξεις δέν έπαψαν εκτοτε να αλλάζουν έννοlOλΟΥικό περιεχόμενο. 'Από τόν κανόνα δέν έςαφούνται ΒέΒαια καί οΙ τρεις δικές μας λέςεις. 'Ακόμη και ή πιό παλιά όπό τίς τρεΙς τους, τό

κεφάλαιο, δέν άπόκτησε τό νόημα πού τής άποδίδουμε σήμερα (μετά τούς

Ricl1ard jones," Ricardo, Sismondi, Rodbertus

καί κυρίως ρετά τόν

Μάρξ), ή: έστω δέν άρχισε να τό άποκ'{ά παρά μόνο Ύόρω ο'{ά 1770 ρέ τόν Turgot 1 τό μεγαλύτερο γαλλόφωνο οικονομολόγο τού 18ου αίώνα.

Ή λέξΩ «κεφάλαιο» Ή λέξη

cajJitalc,

λαϊκής λατινικής προέλευσης άηό τό

μαίνει «κεφαλή», έρφανίςετσι γίφω στόν

120

ρέ

caput πού

130 αίώvσΙJέ

ση~

τήν evνoιo

των άγαθών, ένός άποθέματος έρπορευμάτων, ένός ποσου χΡηράτων, του χΡι'φατος πού άποφξφει τόκο. Τον πρώτο καιρό τό νόημά της δεν

είναι άηόλυτα καθορισμένο. Πιο πoλίi γίνεται λόγος Υιά τόκο

n ΤOKO~

γλι;φία καί έτσι άνοίγεται ό δρόμος γιά τούς σχολασ1.1κούς, τούς ήθικο­ λόγους καί

ToiJ b νομομαθείς πού τά ανάγουν σέ συνειδησιακό θέμα, έξαι­

τίας; καθώς λένε, τών κινδύνων στούς όποίους έκτίθεγαι ό δανεισΤΙ1ς! Ή

'Ιταλία) προθάλαμος αύτοϋ

110U

στή συνέχεια θά είναι ό έκσυΥχρονιορός)

Βρίσκεται σ1:ό έπίκεντρο δλων ούτων των συςnτήσεων. 'Εκεί γεννιέΊαι Ζ'ι λΙ[;η, f",Κf.ί

llnaiVf:i

σέ καλούπια και έ:κεϊ κατά κάηοιον τρόπο ώριμάζει,

263

ΠαρaΥωΥΩ κα; καπιταλιομός αέ ΥειτaΥικούς χώρους

Τά πρώτα άδιόψι,υστα ϊχΎη της παρουσιάζονται γυρω στά Δηό τό

1283,

1211

καί ήδη

ή λέξη χρησιμοποιείται ρέ τήν έννοια τού κεφαλαίου μιάς

έρπορικης έταιρείας. Τόν 140 αΙώνα τή Βρίσκουρε σχεδόν παντού. Στόν Giovanni Villani, στόν Βοκκάκιο, στόν Donato Velluti. .. Στίς 20 Φε­ Βρουαρίου τού 1399, ό Francesco di Marco Datini έγραφε άπό τ6 Πράtο σέ εναν όπό τούς άvτιπρoσώπoυς του: «'Ασφαλως έπιθυμώ νά εχεις κά­ ποια εξασφάλιση Υιά τό κεφάλαιο (ι] chapitaleJ καί τό κέρδος πού θά πετύχεις, αν άγοράσεις Βελούδα ή μάλλινα. Γιά '(ά υπόλοιπα κάνε δJτι ΥΟΙ1ίςεις»5. Τήν ίδια λέξη, μέ αυτό τό είδικό πλέον νόημα, ξαναβρίσκου­ με "τούς λόγους τού 'Αγίου Βερναρδίνου της Σιέννας 0380-1444),

quamdam seminalem rationem lucrosi quam communiter capitale vocamus» (αύτό τό γονιμοποιό ιιέσο πλ.ουτισμού πού συνήθως άποκαλουρε κεφάλαιο)'. . 'j •••

Σιγά σιγά ή λέξη αρχίζει νά ιιαίρνει τή σημασία τ{;)ν ΡεΤΡnrώv πού

διαθέτουν μιά έταιρεία

ii

ένας έρπορος. Τό ϊδιο αύτό πράγμα στόν 'Ιτα­

λία έκφέρεται πολύ συχνά ώς corpo καί στή Λυών αναφέρεται εως καί τόν 160 αιώνα ώς corps\ δηλαδή «οώμα». Τελικά δμως, ύστερα άπΩ άΎέ­ λειωτες καί περίπλοκες συζητήσεις σέ πανευρωπαΊ"ι<ή κλίιιακα, τό κε­ φάλι θά νικήσει τό σώμα. "Οπως φαίνεται λοιπόν, ή λέςη ξεκίνησε όπό τόν 'Ιταλία Υιό νό. δ!απρέψει στή συνέχεια σέ όλόκλnρη τή Γερρανία και τίς Κάτω χωρες, Τέλος φτάνει στή Γαλλία, όπου ομως άντιπαρατίθεtαι μέ ε.να ιιληθος άπό άλλα παράγωγα τού λατινικού caput, όπως είναι chatel, cheptel, cabaJ'. "Τέτοια ';'ρα, λέει ό Πανσίίργσς, ( ... ) καλύτερα νά μιλάμε γιά cabal. Τόν Kλiiρσ 1 τήν τοκογλυφία καί τούς τόκους τά όφό­ νω στόν άκρη»'). :Όπωσδήποτε ή λέξη κεφάλαω (capita1) ύπάρχει στό ΘΩσαυρ6 τΩς γαλλικΩς γλώσσας τού Jean Nicot τού 1606, χωρίς δρω, αότ6 νά σημαίνει δη παγιώνεται έκτοτε καί έννοιολσγικά. Ή λέξη άσφυ­ κτια μέσα σέ ένα νεφέλωρα άπά άλλες αραιές της πού τήν άνταγωνίζο­ νται: sοrt-κλiιροs (Ιδώ μέ τήν άρχαιότερη έννοια τοΟ χρέους). ric.hessesπλούτη, facuJι·es-τά ύπάρχονια, argent-xpiipa, νΒΙΕυτ-άξία, fοnds-έγγει­ ος ίδιοκτηοία, biens-άγαθά, Ρecunes-μετρητά, ΡrinciΡaΙ-κεφάλαια, avοir-έχε.ιv, Ρatrimοiιιe-παΤΡΟΥσvική κληρονομιά ... "Ολες αιΊτές άντι­ καθιστούν άνετα τή λέξη κεφάλαιο μέ τήν έννοια πού έρεΊς της άποδί­ δουμε σήμερα. Ή λέξη !ΟΩαι-εγγειος ίδιοκτησία φαίνε.ται δτι κρά1:πσε. γιά πολύ και­

ρό τήν πρω'rοκαθεδρία. Ό La Fontaine λέει σrόν έπιτάφιό του: «'Ο Ζάν έφυγε όπως ήρθε, >Αφού έφαγε μαζί ρέ τ:Ων περιουσία του (fonds) καί όλα του τά κέρδη». Σήμερα ΟΙ Γάλλοι λένε άκόμη preter fond$ perdus (λεφτά δανεικά κι άγύριστα). Πολύ συvnθωμέvn άλλωστε είναι ή έκφρα­ ση πού ouvavrtΙPE σέ παλιά έγγραφα δη τό τάδε πλοϊο από τη Μασσα­ λία θά περάσει από τό Γένοβα Υιό νά πάρει «τό ταμείο rou (ses Fonds) σέ πιάστρα πρίν φύγει Υιά την Άνατολή" IΟ (713). 'Ή άκόllΠ οη Ινας έρπορος προκειμένου νά τελε-ιωνει μέ ριά έμπορική πράξη δέν έχει πα­ ρά «γα πάρει πίσω τά χρήματα που έΒαλε σ' αυτήν"ΙΙ(1726), Άnό τόν αλλπ μεριά, σταν τό J757 ό Veron de FOI'bonnai$ γράφει: «Μόνο έκείνα τά αγαθά-[οnds πού έχουν τό προσόν να άποφέρουν κάποιο είσόδηρα

a

264

ΠαραΥωΥΏ καί J\ΏπιrαλωΡός αέ Υειτονικούς XtJpOVf,'

ροϋ φαίνεται δη άξίζει νά λέγονται κεφάλαια-richesses"n, il λέξη πού χρησιμοποιείται στή θέση της λέξης capital (οnωs θά δι­ ευκρινιστεί στή συνέχεια τού κειμένου) μοιάζει σσλοικισμόs, "Άλλες έκψράσεις είναι άκόμη ιnό παράξενες δπωs σέ έκεΙΥΟ τό έγγραφο τού 1696 γιά την Άγγλία!) οπου άναφέρεται δη τό «εθνΟh αύτό διατηρεί άκό­ μη τόν ηραΥρατική άξία των 600 έκατομμυρίων λιρών (τόσο την tJπολο­ γίς"ι χονδρικά ό Gregory King) σέ γαίες καΙ κεφάλαια (fonds) κάθε ΚΟ­ τηγορίας». Ό Turgot, έκεί πού έμείς θά λέγαμε αύτσμάτως κυκλοφο­ ρούντα /ί μεταΒλατά κεφάλαια, μιλάει τό 1757 γιά «προκαταβολές σέ τρέχοντα κεφάλαια Ότις διάφορες έπιχειρήσεις»''', έννοώντας προφανωs τίς επενδύσεις, Νδ λοιπόν ή σύγχρονη έννοια τού Kεφαλαίoυ~ χωρίς να άναφέρεται άκόρα ή λέξη. "Έχει γούστο νά σημεH~σoυpε έδώ δη στην εκδοοπ τού 1761 τού Αεξικοϋ τού Savary dcs Bruslons στό λήμμα περί έρπορικών έταίρων γίνεται λόγος γιά fonds caΡitaux-κεφaλαιοuχικά αγαθά". Ή λέξη μας άναλαμΒάνει Ιδώ τό ρόλο έπ,θέτου. Ή έκφραση βέ­ Βαια δέν εlναι εϋρηρα του Savary. Κάηου σαράντα χρόνια νωρίτερα, 8πως ρας πληροφορεί ένα έγγραφο τού 'Ανωτάτου Έρπορικού ΣυμΒου­ λίου 16 } «τά κεφάλαια-!οnds capitaJ της 'Εταιρείας (τών 'Ινδιών) άνέρχο­ νται σΙ 143 έκατορμύρια λίρες;;. Ώστόσο, τόν ίδια οχεδόν έποχή (722) ό Vanrobai.s l'Aisne '7, ίδιοκτήτης ριας pεταπoμι'rιKής Βιομηχανίας στήν Abbeville, ύπoλoγί~ει δη «ή ζημιά μετά τό ναυάγιο τού πλοίου του Κά­

richessesI

ρολος riis' ΑωΡΡa{vnς ςεπερνάει το μισό τού κεφαλαίου του". Τό κεφάλαιο δέν θά υπερισχύσει τελικά παρά 116νο ϋστερα άπσ 'rήν αργή φθορά τών άλλων λέξεων, ή όποία έξυπακούει τήν καθιέρωση άνα~ νεωμένων έ\>ΎOtών. ,,'Ένα ρήγμα στή γνώση", δπως θά ελεγε καί ό Μι­ σέλ Φουκώ. Ό Condίll.c (782) τό λέει ρέ πιό άπλά λ6για: "Κάθε έπι­ στήρη χΡειάςεται τή δική της γλώσσα γιατί έχει κάτι δικό της νά πεΙ Τό ηιό σωστό θά αταν νά Δρχίσουρε κατασκευάζοντας αύτή τη γλώσσα. Στάν πράςη ορως πρωτα μιλάμε καί γράφουμε καί άφ.ιίνουρε τή γλώσσα Υιό Δργότεραn'''. πράγματι ή αίιτόρατη γλώσσα τών κλασικων οίκονομο­ λόγων θά μιλιέται Υιά πολύ καφό 6κόρα καί μετά τό θάνατό τους. Ό

J.-B. Say παραδέχεται (1828) δτι iJ λέξη richesse-πλούτη ε!ναι «<νας άσα­ φής Υιά τήν έηοχή μας δρος»!9 καί δμως ΤΙΙ χρησιμοποιεί, Ό Sismondi μιλάει χωρίς ένδοιασρούς Υιό "κτnΡαtικό πλούτο" (μέ τήν έννotα της έγγειου ίδιοκτησίας), Υιό .. έθνικό πλούτο .. καί Υιά ,ιέρπορικό πλούτο .. , Χρησιμοποιεί ράλtΟ'Cά αύτή τήν τελευταία εκφραοη ώς τίτλο του πρώτου του δοκιμίου Μ • Ώστόσο, σιγά σιγά ή λέξη κεφάλαιο έπιΒάλλεται, Ό Forbonnajs I1Ι­ λάει ήδη Υιά «παραγωγικό κεφάλαιο»?! J ό Quesnay ΒεΒαιώνει ση ,<κάθε κεφάλαιο εΊναι καί μέσο παραγωγής»'Π ι ένώ κάνει κατ τήν έμφάνιοή '[ης καί στήν τρέχουσα γλώσσα ως σχήμα μεταφοράς: «Ό κύριος Βολταϊρος ςει όπό τότε πού Ι1ρθε ατό Παρίσι κατασπαταλώντας τό κεφάλαιο τώγ δυγάρεών του,,' για τούς φίλους του .. θά ηταν εύχής έργο αν άρκοϋνταν να ζεί ράνο μέ τά κέρδη του». Αύτή ήταν ή διάγνωση τού γιατρoίJ Tronchir;lJ ιόν ΦεΒρουάριο τού 1778, λίγους μήνες πρίν τό θάνατο τού διάσημου συγΥραφCαZj. Είκοσι χρόνια άργότερα, τήν έποχή της έκστρα-

265

Τό 'Εμπόριο, TOutac,pi του 150ΙΙ αίώνα. (Μουσείο CJuny, φωΤΟΥραφία Roger-

ViQJJet).

τείας τού Βοναπάρτη στήν 'Ιταλία, ένας Ρώσος πρόξενος διατυπώνεt ως έξιίς τίς σκέψεις του σχεΤΙΚά μέ τήν ίδιόμορφη θέση της i:παναστατικnς rαλλίας: .. 'Η Γαλλία έχει ρίξει στόν πόλεμο 8λα 'i:11f:; τά κεφάλαια, οί

έχθροί της μόνο τά κέρδη τους!»_ Αύτό πού nplnt;:t νό προσέξει κανείς σ' αύηι '(ήν οξυδερκή παρατήρησα είναι ση iι λέςl1 κεφάλαιο ένvοεΤ τι},\' παΤΡΟΥονικiι κληρονομιά, τόν πλσυτο ,ένός έθνσυς. Δέν πρόκε11:αι πιά έδώ ytci τιιν nαραδοσtακή έννοια τι-ις λέξης πού σηραίνει ενα ποσό χρη­ ρά'C(.,)\'j τό ϋψσς ένός χΡέσυς. ένός δανείου J1 ιό έμπορικό κεφάλαιο, σπω!; τή συναVΊάμε είΤΕ υτό Θπσαυρό τών τριών Υλωσσώγ τού Crespin

266

ΠοραγωΥΩ καί καπιταλισμός αέ ΥεΙΤΟΥΙκσύς χώρους

εlτε ατό Παγκόσμιο Αεξικό τού Furetiere (1690) καί στήν Έγκυ­ κλοπαίδεια τού 1751 iι στό Αεξικό τiίς Γαλλικiίς ί1καδπμίας τού 1786. Μιίηως όμως αύτή ή πανάρχαια έννοια δέν είναι συνδεδεμένη μέ τή xpn11ατική άξία πού Υιό τόσα .χρόνια γινόταν άποδεκΤιl μέ κλειστά τα μάτια; Δέν είναι δυνατόν από τή μιά μέρα οτην άλλη νά περάσει στήν έννοια τού παραγωγικού χρήματος του έργατικου δυναμικού. 'Ωστόσο 510-

(1627)

n

κρίνουρε αύτή τήν έ,\Ι"'Ι,'οια στά έργα του

Forbonna1s :καί

τού

Qucsnay

πού

ήδη άναφέραμε, καθώς καί τού Morellet α 764), ό όnοίος έκανε τή διά­ κριση ανάμεσα σέ σχολά,σγΤΩ κεφάλαια καί έγεΡΥά Kεψάλαrα~4, καί πo~ λύ περισσότερο τοϋ Turgot, Υιά τόν όποίο τό κεφάλαιο δέν συνίσταται άnοκλεισtικά και μόνο σέ χρήμα. Χρειαζόταν μιά άπειροελάχιστη κίνη­ ση Υιό νά φτάσουμε στήν "έννοια πού θά δώσει άναλυτικά (καί άπο­ κλειστικά) <> Μάρς στιι λέςn,δnλαδή : μέσο παραγωγης.". "Ας σταθούμε σ' αutό τό άκόμπ ά6έ6αιο μεταίχμιο, όπου θά χρειαοτεί πολύ aίN'ropa νά έπανέλθουμε.

Ό KGi σΙ

κεφαλαιοκράτες Ή λέ~η XεφaλαΙOKpάΤΩς χρονολογείται μαλλον άπό τά ρέσα τού 170υ Rollandische }'ν!ercurJus χΡησφοπαιεί τόν δρο μιά φορά τό 1633 καί άλλη μιά τό 1654". ΤΟ 1699 σέ Ινα γαλλικό ύπόμνnμα άναφέ­ ρεται δτι μιά νέα εΙσφορά πού θεσπίστηκε όπά τιι Συνέλευση των Γε­ Υικών Τάξεων τών 'Ηνωμένων Έπαρχιων κάνει τή διάκριση ανάμεσα σέ «κεφαλαιοκράτες» πού θiι πληρώνουν 3 φιορίνια καί οτούς υπόλοιπους Ωού υποχρεώνονται νά καταβάλλουν 30 σολδία 2Ί , Ή λέςη είναι λοιπόν ήδη γνωστή πολύ πρΙν τό 1759, σταν ό ων-Ζάκ Ρουσσώ γραφετ σέ ένα φίλο Του; "Δέv είμαι ούτε μεγαλοκτηματίας ούτε καnιταλιοtής. Είμαι φτωχός κι εύτυΧΙσΡένοs ..U. Παρ' όλα αύτά δ «κεφαλαιοκρότns" δέν έμφα~ νίςεται aτήν ΈΥ1<υκλαπαίδεια παρά μόνο ώς έπίθετο. 'Ως ούσιαστικό έxει~ είναι άλήθεια, πολλούς άνταγωνισΤές. 'Υπάρχουν έκατό τρόποι νά μιλήσεις για τούς πλούσιους: "άνθρωπο! τού χρήματος"l "δυνατοί .. , «πού κρατιούνται γερά») (;παραλήδες»~ "έκαιομμυριοϋχοι»! .ινεόπλουτοι"ι "εύποροι» (ή τελευταία λέςη καταδικάζεται άπό τούς καθαρολόγους). ΤΖιν εποχή nού στό θρόνο της 'Αγγλίας Βρωκόταν ή βασίλισσα 'Άννα, έλεγαν Υιό '(οΟς ΟύίΥους πού ntav ολοι τους πάμπλουτοι, «άνθρωnοι μέ γερά πορτοφόλιο» ii «παραληδες .. (<<monlleyed men,,). 'Εςυπακούεται δη ή έννοια ϋλων αίιτών τών λέξεων είναι ήθεληρένα ύηοτιμητική. Ό Quesnay μιλούσε τό 1759 γιά άνθρώπους ηού έχουν στά χέρια '[ους τε­ ράστια χρηματικά ποσά και «δένγνωρίζουν ούτε Βασιλιά ούτε πατρίδα»:!'). Γιά τόν Morellet οΙ κεφαλαιοκράτες άποτελούν μιά οράδα, ριά κατηγο­ ρία άνθρώπων~ μιό σχεδόν ξεχωριστή τάξη μέσα σ'rήν Koινωνία~. Αυτοί οΙ «κάτοχοι τεράστιων χρηρατικων ποσών» είναι οτό δεύtερο μιοό '[o-u ]80U αιώνα οί κεφαλΟΙΩκράτες ρέ τά στενή έννοια '(ού όρου. αίώνα. Ό

267

,,-

•.

'(

Ι1αΡαΥωΥΏ καί καπιταλιορός σέ γειτονικούς χώρους

Είναι δηλαδή οί κάτοχοι κρατικων χρεωγράφων, κινητών άςιών ή ρευ­ στού χρήρατος τό όποίο διατίθεται Υιό έπενδύσεις, Τό 1768 μιά έφoπλι~ στική έταφεία μέ κεφάλαια πού σέ μεγάλο Βαθμό προέρχονται από τό Παρίσι, εγκαθιστά τήν έδρα ΤΩ!; στην πρωτεύουσα, στην όδό Coq Heron γιατί, 8nως δίνεται ή εξήγηση στούς τυχόν ένδιαφερομένους τοϋ HonfleUT j οί κεφαλαιοκράτες Πού μένουν, στό Παρίσι~ θά pηoρoUΝ έτσι νά Βρίσκονται όποιαδήποτε στιγρή κοντά ατά σupψέρoντά τους καΙ νά ελέγχουν διαρκώς την κατάοτοση",;\!. Κάποιος Ναπολιτάνος πράκτορας στή Χάγη γράφει (γαλλιστΟ στήν κυΒέρνησή του στΙς 7 Φεβρσυαρίου τού 1769: «Οί :κεφαλαιοκράτες αυτού τού τόπου θά έχουν νά αντιμετωπίσουν πολλά προΒλλματα καθώς έκθέτουν τά κεφάλαιά τους στόν άδεΒαιότη­ tQ τών συνεπειών τού πολέροu,,3j (πρόκειται έδώ Υιό τό Ρωσοτουρκικό Ι1όλεμο). 'Ανακαλώντας στη μγήμη του τόγ περίοδο πού 0\ 'Ολλανδοί ϊδρυσαν τόν άποικία τού Σουρινάμ στη Γουιάνα τή& Νότιας 'Αμερικής {1775)) ό Ma]ouet, ~ μελλ?νnκός Άρμοστής. κάνει τη διάκριση σέ έπι­ χεφηρατίε!; καί κεφαλαιοκράτες. 0\ πρώτοι σχεδίασαν έπιτόπου τίς φυ­ τείες καί τά άποξΩραντικά κανάλια. Στη συνέχεια άπευθύνθηκαν σέ Εύρωπαίους κεφαλαιοκρό'tες )'ιά νά Βρούν τά απαραίτητα ποσά καί νά τούς κάνουν συνεταίρους στην έπιxείρησrΊ τουρ,33. Μέ τόν καιρό ή λέξη κεφαλαωκράΤΩς {σοδυναμεί ολο καί πιό πολύ ρέ ατομα πού διαxειρί~o­ vtαι xρfipata καί χΡπραtοδοtοϋν έηιχειρησεις. 'Ένα φυλλάδιο που γρά~ φτηκε τό 1766 στή Ταλλία φέρει τόν τίτλο: ..Μερικά Λάγια πρά!; τού!;' κε­

φαλαιοκράτες Υιά τ6 'ΑΥΥλικό χΡέας""'. Ποιός είπε ότι τά έγγλέζικα κε­ φόλαια δΙν Είναι a priori ύπόθεση '(ων :κεφαλαιοκρατών; Τόν 'Ιούλιο τού 1783 ου{ητεlται ατή Γαλλία νά δοθει πλήρης ελευθερία στούς εΡl1όρους να πάρουν στά χέρια TOUS τό χονδρεμπόριο. 'Από τό μέτρο αύτό έξαφέ~ θηκε '[6 Παρίσι ι i10ΤLpa όπό την έηέμ6αση τού Sartine, τού τότε αρχη­ γού TiiS 'Αστυνομίας_ 'Αλλιώ5; ή πρωτεύουσα θά κινδύνευε "να γίνει 60ρά της άπληστίας ηάρα ηολλων κεφαλαιοκρατών ι πού θά συγκέντρωναν στά χέρια '(ους το ρονοπώλιο καί έτσι θά έςΌυδετέρωναν τόν έλεγχο τής άγορανομίας στήν πόλη τού Παρωιου}I:Λ . Είναι λοιπόν φανερό ση ή λέ­

ξη, ή όποία έχει όδη πολύ καΚ1') φήρπ, χρησιμοποιείται Υιά νά xαρα~ κτηρίσει o:ropa που διαθέτουν χρήματα :καί εΙναι ετοψα νά τά τοποθε­ τήσουν έτσι ωστε να τούς άιιοδώσουν πολύ περωσότερα. Σ' αύτή τήν έννοια Βασίζεται καί ή διάκριση πού κάνει ε,να ΒιΒλιαράκι τό όnοιο έκδόθηκε 01'ό Μιλάνο τό 1799 καί ζεχωρίζει τούς ίδιοκτη'Τες άκινήτων άπό τούς ίδιοκτητες κινητών άξιωνι μΙ άλλα λόγια τούς καπιταλωτές (possessori di ricchezze nJobili, ossia i capitalio"iti J6). Τό 1789} σέ μερικά «φυλλάδια παραπόνων» τού τοπικοϋ συρΒουλίου 'Τού Draguignan ύπάρ~ χουν καταχωρημένες καταγγελίες σέ Βάρος κεφαλαιοκρατών) οί όποίοι χαρακτηρίζονται ώς ατορα «πού κουβαλάνε μέσα ατό πορτοφόλι τους όλόκληρες περιουσίες»}7 καί πού ταυτόχρονα γλιτώνουν καί άπό τή φο­ ρολογία, Τό άποτέλεσμα είναι «ΟΙ ρεγάλο! γαιοΚtήμονες αύtης τής έπαρχίας νά πουλάνε τά ηαΤΡΟΥOVικά τους γιά νά φτιάξουν κεφάλαια καί νά άποφύγουν έτσι τά ύπέρογκα φορολογικά 8άρη, στά όποΙα ύπόKει~ νται τά άκίνητα. Αύτά τά xrφάλαtc.ι τά επενδύουν κατόπιν ιψός 5% χω-

268

ΠaραΥωγΩ καί καπιταλισμός αέ γειτονικούς χώρους

ρίς καμιά άλλη έπΒάρυνση»38. Τό άντίθετο άκρι6ώς συΒαίνει στή Λωρ­

ραίνη, όπου σύμφωνα μέ μιά γραπτή μαρτυρία τού 1790: "τά πιό ά~ιό­ λΟΥα κτήματα εΙναι ίδιο κτησία άνθρώπων πού κατοικούν ατό Παρίσι. Πολλά άγοράστηκαν πρόσφατα άπό κεφαλαιοκράτες ΟΙ όποίοι έστρεψαν τήν κερδοσκοπία τους πρός αύτή τήν έπαρχία, έπειδή έκεί τά κεφάλαια στοιχίζουν φτηνότερα σέ σχέση με τήν άπόδοση τους».'i"'.

<Όπως Βλέπετε, ό τόνος δέν είναι ηοτέ φιλικόs. Ό Μαρά, πού ήδη από τό

1774

έχει υίοθετήσει ενα Βίαιο ύφος. φτάνει στό σηρείο νά πεί

δπ «στά έμπορικά έθνη οί κεφαλαιοκράτες καΙ οί είσοδηρατίες πάνε σχεδόν πάντα πλάι-ηλάι μέ τούς έμπόρους, τούς χρηματιστές

τοκογλύφους""', Μέ τήν Έπανάσταση, ό τόνος όξύνεται, ΣτΙς Βρίου τού

1790

ό κόμης

de Custine

Kot τούς

25

Νοεμ­

ςεσπά8Ι άπό τό βήμα τής 'Εθνοσυ­

νέλευσης: ·"Αύτή ή Συνέλευση πού κατατρόπωσε κάθε μορφή άριστο­ κρατίας θά λυγίσει άραγε τώρα μπροστά στούς KεφαλαΙOKράτες~ αυτούς τούς πολίτες όλου του κόσμου πού δέν γvωρίi;οuv άλλη πατρίδα άπό αύτήν πού θά τους έπιτρέψει νά συσσωρεύσουν πλούτη;»4!. Ό

Cambon ατό Βπμα της Συvτακτικnς Συνέλευσης στίς 24 Αυγούστου τού 1793 εlναι άκόμη ηιό κατηγορηματικός: ,.Διεςάγεται αύτή τή στιγμή μιά θανάσιμη πάλη άνάμεσα

013

όλους "κείνους τούς έμηόρους τού χρήματος καΙ οτήν

έδραίωση Tns ΔnpOKρατίας, Πρέlιει λοιπόν, άν θέλουμε νό έγκαθιδρίι­ σουμε ένα καθεστώς έλεuθερίαςt νά έςοντώσουμε atJTts τΙς καταστροφι­ κές γιά τό δημόσια πίστη έταιρείες»4Ι. "'Αν λείπει άπό έδώ ή λέξη κεψα­ λαlOκράΤΩς, είναι γιατί ράλλον ό Cambon θέλησε νά χρησιμοποιήσει μιά έκφραση πολύ ιιιό περιφρονητική. "Ολοι μας ςέρουρε δη ή οίκονορία, πού βρέθηκε- νά συμΗετέχει στά πρώτα έπαναστατικά παιχνίδια γιά νά

συρπαρασuρθεί λiγο *ργότερα καί atJtfl μέσα σm δίνη τής 'Επανάστα­ σης, δέν θό Ιιργήσει στό τέλος νά Βγάλει δη' έξω τήν ούρά της, Έξ ού καί ή γκρίνια τού

Rivarol,

ό όηοίος γράφει άηό τήν έξορία του χωρίς νό

πολυσΚΟΤίζεται γιά αύτό ηού λέει: "Εξήντα χιλιάδες κεφαλαιοκράτες καί όλάκερο τό συνάφι '(ών 'roκογλύφων iκριvαv τίς τύχες τής Έπανάστα­ οης»4). Πολύ βολικός καΙ Ιπποτικός μά τήν άλήθεια τρόπος γιά νά

έκφραστεί τό νόημα τού 1789! Εlναι φανερό δη ή λέξη κεφαλαιοκράτης δέν σημαίνει άκόμη τόν tnlxcιpnpaTia, τόν έπενδυΤή, άλλά παραμένει Υιά τήν ωρα προοκολλημένη) δπως και τό .κεφάλαlO, στήν καθαυτό

έννοια τού χρήματος, τοϋ πλούτου.

Καπιταλισρός:

ριά πολύ πρόσφατπ λέξπ Ή λέξη καπιταλισμός, iι πιό ενδιαφέρουσα κατά τή γνώμη μου άπό τίς τρείς τους, μά συγχρόνως και iι λιγότερο πραγματιστική (θά ύππρχε

άραγε xωpί~ τίς άλλες δυό;) πολιορκήθηκε μετά μανίας άπό τούς ίστο­ ρικοίις ΚΟΙ τούς λεξικολόγους:. Ό Dauzar 4 άναφέρει δτι έπρόκειτο νά συ~

μηεριληφθεί σ,ήν 'Εγκυκλοπαίδεια τού

1753

Ι Ι·

μέ πολύ περιορισμένο

269

..,.... -.,~-

ΠaραΥωγΩ Ka{ καπιταλισμός αέ γειτονικούς χώρους

όμως νόημα: «Κατάσταση αύτού πού εΙναι πλούσιος ... Δυστυχώς πρόκει1αι nροφανώς Υιό λανθασμένη διαπίστωση. Τ6 κείμενο aτό όποιο άvα­ φέρεται ό Dauzat δέν Βρέθηκε ποτέ. Τό 1842 ή λέξη συνανταται στόν 'Εμπλουτισμό τiiς yaJJlKiiS' Υλώσσπς τού .-Β. Richard". 'Eκείνo~ δμως πού έδωσε τή σύγχρονη έννοια τής λέςης εΙναι άναρφιοΒήτητα ό Loui,s Blanc, ό όποϊος στην έπιχειρηρατολογία του έ"αντ1.0ν τού Bastiat γρά λ

J

φει τό

1850: .. Αύτό

πού έγώ θό όνόμαζα 'καπιτολισμό' (καί βάζει τή λέ­

ςn σέ είσαγωγικά) «είναι ή ίδιόποίηΟΏ του κεφαλαίου όπά ToίIS μέν είς Βάρος τών δέ~,4Ι;. Ή χρήση πάντως τής λέξης έξακολουθεί νά είναι σπά­

νια. Αύτός πού τή μεταxειρί~εταl πότε πότε καί ράλιστα δόκιμα εΤναι ό Προυντόν. «<Η γη, γράφει, παραμένει άκόρη τό προπύργιο τού καπιτα­

λισμΟύ ... Έδώ έχουμε Ι\δη τήν πρόταση μιας θέσης. Ό όρισμός πού δί­ νει στή λέξη τής ταιριάζει σάν γάντι: "Τό οΙκονομικό και κοινιι}νικό έ,κείνο σύστημα, οπου κατά κανόνα 'rά κεφάλαια ώς είσoδηρατικU πηγή δέν άνήκουν σέ έκείνους πού ίά άξιοηοιουν ρέ τήν προσωπική τoυ~

έργασία,;;';. Τό περίεργο ώστόσο είναι δη τό 1867, ή λέξη παραμένει, υστερα άπό δέκα όλόκληρα χρόνια, άγνωστη στόν Μάρξ';ΙI.

Ή άλήθεια ηάντως εΙναι πώς ρόνο στΙς άρχές τού αΙώνα μας ή λέξη άναβλύ{ει μέ δλα της τήν όρμή άηό τΙς πολιτικές συζητήσεις ώς τό φυ­ σικό άνΤώvυpo τού σοσιαλισμου. ΕΙσβάλλει στούς έπιστημονικούς κύ­ κλους μέ τό έξοχο βιβλΙο τού W. Sombart ..Der Moderne Kapitalislnus» πού βγαίνει σέ πρώτη έκδοση τό 1902. Μέ τήν ίδια φυσικότητα, ή λέξη πού δέν είχε χρησιμοποιηθεί άπό τόν Μάρξ θά ένσωματωθεί ατό μαρξι­ στικό μοντέλο παράλληλα μέ την τρέχουσα χρήση λέξεων όπως δουλο­ κτησία; φεοvδαΡxta, καπιταλισρ6ς; Υιό τό χαρακτηρισμό Ύών ρεγάλων οταθμων τή~ ίστορίας πού διακρίνει ό συγγραφέαs του Κεφαλαίου. Ή λέξη λοιπόν είναι πολιτική. 'Ίσως σ' αύτό νά όφειλεΤάΙ και ό άμφί­ σημος xαραKτήρα~ πού τής έπιφύλαςε ή μοίρα. 'Αγνοημένη γιό καιρό άπό τούς οίκονομολόγους των άρχών του αΙώνα (τόν CharIes Gide, τόν

Canwas,

τόν

Marshall,

τον

Seligman

ή τόν

Cassel)

δέν θά κάνει τIlν

Ιμφάνισή της στό ιιεξικό τώγ Πολlτικών 'ΕΠΙΟΤΙ1Ρων παρά ρόνο ρετά τόν Α: Παγκόσμιο Πόλεμο κα! δέν θά Βρεί τή θέση της σέ κάποιο άηό τό

άρθρα τής EncycJapedia Britannica παρά ρόνο τό 1926. Στό Αεξικό Tii!'; ToλλlKii!; ΆκαδπμΙας μπαΙνει μόλις τό 1932 καΙ αυτό κάτω Δπό τό γε­ λοίο όριορό: «Καπιταλισμός: τό σύνολο τών καπιταλιστών ... Ό μεταγε­ νέστερος όρισμόι; τού 1958 εΙναι μόλις κα! μετά Βίας λίγο επαρκέστε­ ρος: «Οίκονομικό oύotlψG στό όποίο 'ίά άγαθά (γιατί όχι τά μέσαϊ) τής παραγωγής άνήκουν σέ ίδιώιες ή σέ Ιδιωτικές έταιρεϊεςι •. Ή Δλήθεια είναι δτι ή λέξη αύτή πού δέν Ιπαψε νά έμnλoυτίςεται σέ σημασίες άπό Tis άρχές τού αΙώνα μας και τή Ρωσική 'Επανάσταση του 1917, προκαλεί οέ πολλούς μιά όλοφάνερη ενόχληση. "Ενας έςα!ρετος

ίσtορικός, ό Herbert Heaton ) ήθελε oii't& λίγο ούτε πολύ νά τήν άπo~ κλείσει όλότελα; «<ο πιό πομπώδης άπό τούς ~lσpoύς είναι ό Kαπιταλι~ ομός. Συγκέντρωσε δυστυχώs γύρω του ενα τέτοιο όλολούμ άηό έννοιες

καΙ όρισμούς πού ( ... ), άλλωστε σπως καί ό Ιμπεριαλισμός, καλό θό Λταν νά διαγραφεί όλότελα δηό τ6 λεξιλόγιο κάθε έπισΤήμονα πού σέΒεται

270

ΠαραΥωΥΏ και :καπιταλιορός σέ ΥεΙΤΟΥΙκούς χώρους

τόν έαυτό του»49. Κι αύτός άκόρη ό

Lucien Febvre

θά προτιμοϋσε νά τόν

άποφεύγε1 γιατί πίστευε δτι είχε παρα.χρπσψοnοιηθείSO-, Σύρφωνσι, άν ορως άκολουθήσουρε αυτές τίς λογικές συμΒουλές, ή έξο<πρακιορένη λέξη θά ρας λείψει άρέσως. "Οπως λέει καί ό Andrew ShonfieJd (971)", ι,ενα!; καλός λόγος Υιό τόν όποίο θά Ιπρεπε νά έςακολουθήσουμε νά τη χρησιμοποιούμε είναι δτι κανένας) οδτε άκόμη καί οΙ αύστηρότεροι έπι­ κριτέ{; της, δΙΎ έχουν νά προτείνουγ στή θέση της :κάτι καλύτερο».

Αύτοί πού μαγεύτηκαν ηιό πολύ άπΩ τ:άγ καινούργια λέ{;η, σέ μιά

έηοχή πού δέν μύριζε άκόΙJΠ μπαρούτι, ηταν οί ίστορικοΙ Χωρίς νά νοιάζονται γιά τόν άναχΡογισμό, της ανοιξαγ διάπλατα

TiS;

πόρτες σέ

8λο τό Ιστορικό φάσμα, στiιν άρχαία ΒαΒυλώνα καί Ύήν έλληνιστι:κη

'Ελλάδα, ο'[ήν άρχαία Κίνα, aτή Ρώμη) O'fQ δικό μας δυτικό Μεσαίωνα, στίς 'Ινδίες. Τά πιό μεγάλα όνόματα της παλαιότερης Ιστοριογραφίας, άπό τόν Theodor Mommsen W-!) τόν Henri Pirenne. έχουν έμηλακεί ο' αύτό τό παιχνίδι πού έςαπέλυσε ατή συνέχεια ενα άλnθινό κυνήγι των μαγωσων. Οί άφρονες σωφρονίστηκαν καταλλήλως, καί πρώτος άπ' όλους ό Mommsen, <Ιπό τόν ίδιο τόν Μάρς! Πράγl,ατι όχι χωρlς λόγο: μπορεί νά συγχέονται νόμισμα καί κεφάλαιο; Ό Paul Veyne52 έξάλλου άρκέστnκε σέ μιά ρόνρ λέξη προκειμένου νά κεραυνοβολήσει τ6ν εξαί­ ρετο γνώστη τής άρxαία~ οίκονομίας Michel Rostovtsef. Ό .C. Van Leur έπιμένει νά ρή βλέπει παρά ρόνα ιιγuρολόΥουs» (pedlars) στήν oiκoνo~ ρία της νοτιονανατολικης Άσίας. Ό Ka.rI Polanyi χλευάζει κα, μόνο τό

J

γεγονός otι 0\ Ιστορικοί τολμούν νά μιλΟύν γι" 'Αοούρωυς "Ι:μπόρο\)ςn, παρ· όλα τά τεφτέρια πού κατά χιλιάδες μαρτυρούν ως τΙς μέρες ρας τίς δοσοληψίες τους, καί πάει λέγοvcας. Στίς υιό ηολλές περιπ"ώσεις r.φό­

κεnάι γιά μιά προσπάθεια νά άναχθουν τά πάντα σέ μιά ρεταμαρξιστική όρθοδοξία, ή. όποία προστάζει: οϋτε κουΒέντα γιά καπιταλισμό πρΙν άπό τό τέλος τού 180υ αΙώνα, πρίν δηλαδή τή Βιομηχανική μέθοδο παρα­ γωγης.

Έστω, μά εδώ παί(;ουμε μέ τΙς λέξεις. Ε!ναι άραγε άνάγκη νά rιoϋμε οτι κανένας από '[ούς ίσrOΡΙKoυς Ωού ασχολήθηκαν μέ τί~ κοινωνίες του Παλαιου Καθεστώτος καί πολύ περισσότερο μέ τίς κοινωνίες τής' Αρχαι­

ότητας, προφέροντας τό λέξη Kαl1ιταλισμός~ δέν είχε σrό νού του '(όν όρισμό που έδωσε ρέ δλn 'Γου τήν δνεση ό Alexandre Gerschenkron:

«Capitalism, that is the moderll indu.5tria1 system»';3; Άνέφερα

ήδη ΟΤΙ ό

καηιταλισμός 'Γοϋ παρελθόντος δέν καταλαμΒόνει. σέ αντίθεση μέ τό

συγχΡονο καπιταλ.ισρό, παρά Ινα πολύ περιορισμένο πεδίο της οικονο­ μικής ζωiι~. 'Από που κι ως πού λοιπόν νά γίνεται λόγος γιά "σύστημα., πού έπεκτείνεται σέ όλόκλnρη Ύήν κοινωνία; Καί μάλισ-rΩ δταν πρόκει­ ται γιά εναν κΜ:.ιστό κόσμο) διαφoρεnKό~ Υιό νά μήν πούμε ξεκομμένο άπό τόν κοινωνικό καί οΙκονομικό του Π8ρίΥυΡΟ. Ό «καπιταλισμός» όρΙ­ ~εται σέ σχέση μέ αύτό τόν ηερίΓUΡo και όχι ρόνο σέ σχέση με τίς νέες καπιταλιστικές δομές πού θά έμφανιοτοϊιν πολύ άργότερα. ΠράγμαΤΙ j ό καπιταλισρός "(ου παρελθόντος είναι αυτό πού είναι, χάρη οέ έναν τε­ ράοnας έκτασης ρΩ-κaπιταλωρό. Τό νά μή θέλεις νά παραδεχτείς αύτή τ11 διχοτίψηση τη!; ΩίκnνaμΙας του παρελθόντος, μέ τή δικαιολογία δτι

271

Παραγωγη KGi καΠίταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

ό "άληθινός» καπιταλισμός χρονολογείται ρόνο άπό τόν

190 αιωνα, είναι σάν νά αρνείσαι νά καταλάβεις τή σημασία τής συμβολής (στοιχεϊο πρωταρχικό στ:όν άνόλυση ούτΩς τής 01κονορίας) αύτοϋ πού θά :μπο­ ρούσαμε νά όνοιιάσουμε αρχαία τοπολογΙα τού καπιταλισμοϋ. 'Άν ύπάρ­ χουν τόποι 8που ό Kαπtταλισρός έγκαταστάθΩκε έπιλεκτικά κι όχι τυ­ χαία, αύτοί θά ηρέηει χωρίς άλλο νά ήταν οί μόνοι πού εΙΙνόΩσαν r.tiv άναπαραΥωΥΏ του κεφaλα{οu.

Ή πρaΥμaτικόΤΩτα

! ου κεφαλαίου

'Ύστερα από αυτες τίς προκα'rαρκτικές σκέψεις, αύτό πού προέχει

εΊναι νά δοθεί ριά έςήγηση γιά τίς ρετα60λές πού ύπέστη έVΝOΙOλOYΙKά ή λtξη κεφάλαω (άρα καί οί δυό άλλες), από τήν έποχή τού

Turgot

ως

τόν Μάρξ, Αύτό πού πρέπει νά μάθουμε εΙναι άν πράγματι τό καινούρ­ γιο περιεχόμενο τής λέξης εΙναι όλωσδιόλου ασχετο μέ τήν προπγούμε­ νη κατάσταση. ''Αν δηλαδή ή καπιταλιστική ιφαγμαnκότητα κάνει τήν παρθενική της εμφάνιση ταυτόχρονα μέ τή Βιομηχανική έπανάστcιση. Οί

σύγχρονοι 'Άγγλοι ίστορικοί μεταθέτουν τίς άρχές της Βιορηχανικής έπανάστασης πίσω στά

1750

τουλάχιστον ή κατά ενcιν αίών-α άκόμη νω­

ρίτερα. Ό Μάρξ τοποθετεί '(ίς άρχές τής καπιταλιστικής περιόδου στόν

160 αΙώνα. Παραδέχεται ~)στόσo στι «οΙ πρώτες άπόπεφες καπιταλι­ σηκίίς πaρaΥωΥΩς- (καί άρα όχι τής άπλίίς σφσώρεuσης κεφαλαίων) έκαναν ,ήν ηρώιμπ έμφάvισή τους οtίς ίταλικές πόλεις του Μεσαίωνα'Η .

•Από τήν

άλλη ένας όργανισμός 110ύ γεννιέται φέρει μέσα

'(ou,

πολύ

npiv

άναπτόςει όλες του τΙς Ιδιότητες, όλόκληρο εκείνο τό δυναμικό πού θά όδηΥήσει στήν όλoκλnρωμέvη άνθησό του' 'τό όνομά του του άνήκει ήδη. Γtά να: βάλουμε λοιπόν τα πρόγρατα aτή θέση τους, ή νέα άντίλη­

ψη περί κεφαλαίου παρουσιάζεται ώς μία απαραι.ΤIlιn Υιό τόν κατανόη­ ση Ύfις Ι1εριόδου I10U καλύπτει αύτό τό .Βιβλίο προΒληματική,

'Εδώ και πενήντα χρόνια έλεγαν Υιά τό κεφάλαιο δη είναι μιά ποσό­ τητα κεφαλαιουχικών άΥαθών, έκφραση πεπαλαιωμένη ρέν t οχι ομως:

καί χωρίς άρετές. 'Ένα «κεφαλαιουχικό άγαθό» πράγματι εlναι κάτι τό άητό, κάτι πού μπορείς νά άγγίξεις ρέ τά δάχτυλά οου, κάτι πού όρίζε­ ται χωρίς άσάφειες. Πώς 8ρως τό άναγνωρΙζεις; Πρώτα άπ' δλα ε\ναι τό «άποτέλεσμα προηγούμενης έργασίας») είναι «συσσωρευμένη έργασία». Εivαι σάν νά λέμε τό χωράφι στόν άκρη ένός χωριού πού ενας θεός ξέ­ ρει πότε ςεχερσώθηκε' εϊναι ό τροχός Ύοϋ μύλoυ~ έφεύρεση τόσο παλιά πού Κάνεις Πίά δέ,ν θυμαται πότε φάνηκε' είναι σάν έκείνα τά έπαρχια­ κά δροράκια όλο πέτρες καί γαϊδουράγκαθα πού χάνονται, καθώς λέει καί ό

Gaston

Roupnel'j~J ως 'τά βάθη τής πρωτόγονης Γαλατίαs, Αύτά

είναι τά κεφαλαιουχικά άγαθά ιιού περνουν όπό τή ρια γενιά στΏν άλλη) πού είναι έργο τού άνθρώπινον ρόχθον καί πού είναι άλλα λ\γότερο κι άλλα περισσότερο διαρκή. "Ενα δλλο χαρακτηριστικό τους είναι ση αυτά

272

Τό δtίυο.,. (;,ς ι,εψα ίωουχlκ;) ά)'αθδ. Στ() δάιιος ΊOV Ί rΟΙIf.. 'iί:. 0111\ Λi!irψ (1(:)<0\'ΤQl δκ./ψα τωί ω'ηπρο. f)ελ,(1\,ΙΙ')lf:ς, Ωού φυΤΙ:{;lΊH,;αγ το Ηι7Ο μπ{ί tJnι", Ει'ω.\ιί ToιJ Κο.\μΗ/Ρ. () ιίιιοίο,ς π{σ1l:UC ()τι ΧΟΡΙ)

{}. avr-i~

'ιιι' 190 air;HTI ιΊ Ι

(J

υιl'\ι'ις ω{;'~

'\05"; Θ(ί Ι:(\'Ι: πι Μ,_\ι'ΠΙ',οa ΚΟΗίρηο. Ό ΚολμΠΙ:j) ε/μ l1ρο/Ηί:ψυ {(ι ΙΗίΗa '/ΙΩιί:; άΩ/' τι},' (ίΊμιιπ.\uίίι.

273

,.. .• ~.

"<:,. ΠαρaΥωΥΩ κaί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

τά κεφαλαιουχικά άγαθά παίρνουν μέρος ατή διαδικασία τής παραγωγής καί ό:κριΒώς μόνο Τι συμμετοχή τους σ' αύτή '(ή διαρκώς άνανεούμεvη άνθρώπινη έργασία, στην πρόκλησή

TnS

ή τουλάχιστον στή διευκόλυν­

σή της, δικαιολογεί τό Όνομα τους. 'Η συμμετοχή αύτή στην παραγωγΙΚΙ1 διαδικασία επιτρέπει στά κεφα­

λαιουχικά άγαθά νά ανανεώνονται, νά άνασυστήνονται καΙ νά οολλα­ πλασιάζοvnιι, νά δίνουν κάποιο είσόδημα. Πράγμα'n~ αυτή πού άπορ­ ροφά καΙ δημιουργεί ουνεχως νέα κεφάλαια είναι ιί παραγωγή. Τό σιτά­ ρι πού σπέρνω είναι ηλου'(οηαραγωγικό αγαθό ytati θά καρπίσει, Τό κάρΒουνο πού ρίχΎεται μέσα στά καζάνια -rou Newcomen είναι κεφαλαι­ ουχικό άγαθό, γιατί ή χρήση της ένέργειας πού δίνει έχει κάποιο άπo~

Τέλι;σμα. Τό σιτάρι ομωs; πού τρώω σόν ψωμί} τό κάρβουνο πού καίγεται

οτό τςάκι ρου παύουν αύτομάτως νά συμμετέχουν σηίν παραγωΥί1. ΕΙναι άγαθό άμεσης κατανάλωσης. Τό ίδιο ίσχύει καί γιά τό δάσος πού ό

ανθρωπος δέν έκμεταλλεύεται, Υιά τό χρήμα πού ό φιλάργυρος μα~εύει σέ :κομπόδεμα. Είναι καί τό δύο έκτός Ααραγωγής, άρα δέν εΙναι κεφα­

λαιουχικά άγαθά. 'Αντίθετα) τό χΡημα πο'υ περνάει από χέρι σέ χέρι, πού ζωηρεύει τίς συναλλαγές, πού ρυθμί'ει τά .ένοίκια, τά είοοδόματα, τΙς προσόδοuς:, Ίά κέρδη, τούς μισθούς - δλο αυτό τό χρϊψα πού διακινείτα1 ατά κυκλώματα, πού παραΒιάζει τίς θύρες τους .καί έπιταΧΎVει τούς ρυθ­

μούς τους - δλο αύτό τό χΡημα είναt κεφαλαιουχικό αγαθό. Ξεκινώντας, δέ" εχει παρά ενα μονάχα σκοπό: νό έπιστρέψει στήν αφετηρία του. Ό David Hume έλεγε) πολύ σωστά, δτι «τό χρήμα είναι κινητήρια δύναρη στόν 'ίιππρεσία της έργασίας καί 'Τού πλού1Όυ,,%, Ό νΗιαιόη έλεγε ήδη

τό

1564 δη μερικοί έμποροι κ"ρδίζουν χρήμα άπό τό χρήμα". "Έ,-σι αποτελεί πιό θέμα άκαδημαΊ.κών συζητήσεων αν τό ,-άδε αντι­

n

κείμενο) τό τάδε συγ.κεκρψένσ άγαθό είναι δέν είναι κεφάλαlO. 'Ένα πλΟ10 είναι a priori κεφάλαιο. Στό πρώτο ηλοίο πού φτάνει τό 1701 Qtήν Άγία Πετρούπολη, ένα όλλανδικό καράΒι) ό Μέγας Πέτρος παραχωρεϊ τό προνόμιο να ρήν πληρώνει τελωνειακά τέλη Υιό σσσ χρόνο πλέει. Τό

(iotE10

είναι δη τό πλοίο εκείνο αvtεςε κάπου εναν αίώνα, τρείς iί τέσ­

σερις φορές ηερισσότερο απ' δ, τι συνήθως γινόταν έκείνο τόν καφό'iΙΙ.

Σπουδαίο κεφάλαιο μα τόν άλήθεια! Τό 'ίδιο ίσχύει καί γιά τό δάση του

Harzburg, τό Goslar ώς τό 1788 σtήν έξ

καί τό

Harz5'J, άνάμεσα στό Seesen. τό Bad Zel1erfeld, ηού , οταν περιήλθαν όηό ,-ό 1635

άδιαιρέτου ίδιοκτησία τών ιιριγκιπικών οίκων τού

ΆννόΒερου καί 'Γοϋ WοlfeηbϋtteΙ, πήραν τήν κοινή ονομασία

Kom-

munionharz. Καθώς τά δόση αύτά άποτελούσαν είδος πρώτης άνάγκηs: γιά τιίν τροφοδοσία σέ ξυλοκάρΒουνα των ύψικαμίνων τιϊς περιοχής, πο­ λύ γρήγορα ,-ά ένεΡΥειακά αυτά άηοθέρατα διέπονταν όπΩ όρωρένο κα­ θεστώς) ώστε νό άηοθαρρύνεται ίΊ άπρογραρράηοτη καί άλόΥιστη χρή­ ση τους όπό 10ύς χωρικούς των γύρω χωριών. Τό άρχαιότερο πρωτό­

κολλο έκρετάλλευσης πού έχουμε ατά χέρια ρας είναι τού

1576. Οί δα­

σικές έκτάσεις κατανεμήθηκαν τότε σέ περιοχές, άνόλογα μΙ τήν ταχύ­

τητα άνάπτυςης τών διαφόρων ειδών δέντρων. 'Ανάμεσα σέ άλλα χαρτο­ γραφήθηκε

274

fi

περιοχή καί έκπονήθΩκαν σχέδια Υιό την όργάνωση τής

ΩaρaΥωΥΩ καΙ καπιταλισρ6!: σέ γειτονικούς χώρους

πλωτής διακίνησης τών κορμωγ, την έπιτήρηοη τού δάσους καί τίς έφιπ­

n

πες περιπολίες. Μέ αύτό τόν 'Γρόπο έ~ασφαλιζόταν πρσστασία της δα­ σικής ζώνης καί iι όργάνωσή της μέ στόχο την έρπορική ΤΩς έκμετάλ­ λευση. Νά ενα πολύ καλό παράδειγμα διατήρησης καί βελτίωσης ένός κεφαλαιουχικοϋ άγαθοϋ. "Αν λάΒουρε ύπόψη :μας τούς πολλαπλούς ρόλους τοϋ δάσους έκείνης της έποχής, ή έρπειρία τού Harz δέν είναι ή μοναδική. Ό Buffon έκανε παρόρο\ες διευθετήσεις οτίς δικές του δασικές έκτάσεις στό Montbard της Βουργουνδίας. Ή όρθολογική έκρετάλλευση των δασων στό Γαλλία άνάγc'tαι ήδη o't6v 120 αίώνα. Παλιά λοιπόν ίστορία, πού σύ'tή 'Γίι φορά δέν ςεκίνησε άπό τόν Κολμπέρ, έστω κι αν αυτός είναι πού της έδωσε νέα ώθηση. ΣτΙς τεράστιες δασικές έκτάσεις τής ΝορΒηγίας, τής Πολω­ νίας) τού Νέου Κόσρου) μέ 'ιό Ωού φτάνει ό άνθρωπος της Δύσης, τό δό­ ooς~ 'Γουλάχιστον οταν έχεί πρόσΒαση ηρός τή θάλασσα ii τά ποτάμια, άλλάζει άρέοως καΤΩγορια καί ρετατρέπεται σΙ κεφαλαιουχικό άγαθό. Τό 1783 iι ΆΥΥλία έςαρ'rα τήν όριστική συμφωνία της ιιέ τrΊν 'Ισπανία όπό τήν έλεύθερη πρόσΒαση στήν ςυλεία τών ΤΡOΠΙKι~ν δασών της πε­ ριοχης της Καμπέκης τού Μεξικού πού χρησφοποιεί'fαι ώς χρωστική ύλη. Τελικά καταφέρνει νά άηοσπάσει_300 λευγες δασωδών άκτων και όπως ελεγε κάποιος διπλωμάτης: ,,"Αν ή 'Αγγλία κανει λελογισμένη χρή­

ση αιnπς τής έκτασης; θά έχει οαπ ξυλεία θέλει Υιό πάντα,.6().

Δέν χρειάζεται νομίζω νά έπεκταθοΟμε καί σέ άλλα παραδείγματα, μιας καί δλα 6δηγσυν χ(uρ{ς ίδιαίτερες δυσκολίες στίς γνωστές σκέψεις των οίκονορολόγων γόρω άηά τή φύση τού κεφαλαίου,

Πάγιο καΙ κυκλοφορούντα κεφάλαια

Τά κεφάλαιο ii τό κεφαλαιουχικά άγαθά (είναί ενα καί τό αύτό) διαι­ ρούνται σέ δύο κατηγορίες. Στά πάγια, έκείνα δηλαδή μέ κάποια μακρά ii λιγότερο μακρά φυσικά διάρκεια, πού χρησιμεύουν ώς υποδομή ΥΙό. τήν έργαοια των ανθρώπων (τέτοια άγαθά είναι ενας δρόμο!;, μια γέφυ­ ρα, ενα φράγμα, ενα ύδραγωγείο, ενα καράβι) ένα έργαλείο! ενα μηχά­ νπρα) καί ατά κυκλοφορούντα {παλιά τά έλεγαν «κυλιόρενα»-rοuJants), τά τρξχοντα, πού συνωθουντω. και πνίγονται μέσα στήν δλn διαδικασία τός naραγωγnς. Είναι τό σιτάρι Υιά τή σπορά, οί πρωτες ϋλες, τά ή.ρι­ κατεργασμένα ύλικά καί το χρϊψα πού κινει τίς διάφορες συναλλαγές (είσοδήρατα, κέρδη, πρόσοδοι, μισθοί) καί κυρίως οί μtOθοί ι ή έργασία. 'Όλοι άνεξαιρέτως οί οικονομολόγοι κάνουν αυηί τή διάιφιση: ό "'Ανταρ Σμίθ, ό Turgot (6 όποιος μιλάει Υιό πρωταρχικές κα{ έ'Ιόσιες προκατα­ Βολές), ό Mάp~, πού θά άντιπαραθέσει 'Ιό σταθερό ρΙ τό μεταΒλητό κε­ φάλαιο. Ό οίκονομολόγος Henri Stοrch ιί1 έςηγεί γύρω στό 1820 οτούς μαθη~ 'Γές του) τω'!!:; ιιr.γήλΟΗ{; δούκες Νικόλαο καί Μιχαήλ, στόν αυλή τής

275

ΠαραγωΥn ΚΩί καπιταλισμός σέ Υειτο\'ικούς χώρους

'Αγίας Πετρούπολης: "ΥΑς ύποθέσουμε ι λέει ό δάσκαλος, ενο έθνος έξαι~ ρετικά πλοίιο1Ο, τό όποίο συνεπώς εχει παγιώσει (ίιπογραμρίζω αύ'Cή τή

λέ~n) ένα τερά(,,\Ο κεφάλαιο σέ έγγεισβεληωηκά έργα, ατό )(τίσψο σπι­ τιών, στΔν άνέγερση έργοστασίων και έργαΟΤΙ1ρίων καί τιίν κατασκευι}

έργαλείων. ~ Ας υποθέσουμε τώρα δη Βάρβαροι έπιδρομεϊς άρπάζουν αμέσως μετά τή συγKoμιδJ'ι δ, τι έχει τό έθνος αύτό σέ KυκλOφOΡoUΝ κε­ φάλαιο) Όλα τά άναγκαία πρός τό ζήν~ σλες τίς πρώτες ϋλες καί τά ετοι­ μα προ'ί{)ντα '(ου, 'Έστω κι άν οί ΒάρΒαροι όφιίσουν φεύγοντας μαζί μέ τή λεία τσυς άθικτα τά σπίτια και τά έργαστηρια, κάθε ΒΙΟΙ1πχανΙΚΙ1ι δη­

λαδή όνθρώπινη ι δραστηριότητα θά σταματήσει την ίδιο κιόλας ωρα. Καί

αύτό

ytaTi,

Υιό νά κάνεις τή

1't1

να καρπίσει, χΡειό{;εσαι αλογα καί Βόδια

γιό τό οργωμα ι σπ6ρους Υιά τή Ο110ρά. Πάνω απ' όλα ορως χρειάζεσαι ψωΙJί Υιό νό τα'ί'σεις τούς έργότες μέχρι τόν Ιπόμενl1 σοδειά. Γιά νό δου­ λέψουν τά έΡΥοστάσια χρειάζεσαι σπόρο Υιό Ίό μύλοι ΙJετάλλευμα καί ~άρBoυyo γιό τά οιδηρουργεϊα, πρώτες ϋλες Υιό τούς τεχνίτες καί πα~ ντού φαί γιό τούς έργάτες. 'Όλα

auta

δέν θά δουλέψουν άνόλογα μέ τήν

εκταση των χωραφιών, τόν άριθρό τών εργοστασίων, τών επαγγελμάτων κα! Ίών εργατικών χεριών του 'ιόπου, άλλ.ά άνάλογα μέ oγrι περίσσεψε, γλιτώνοντας όπό τά χέρια των ΒαρΒάρων, σέ κυκλοφορούν κεφάλαιο. Ευτυχισμένος ό λαός έκείνος που ϋσn:ρα όπό μιά τέτοια συμφορά μπο­

ρεί νά ςεχώσει κάτω όπό ηί γή τούς θησαυρούς πού ό φόΒος είχε θόψει μέσα 'Γης! τα nολύτιμα μέταλλα και τό πολύτιμα πετράδια, Οl1ως; καί τά πάγια κεφάλαια ι δέν μnοροϋν ΒέΒαια νό όναπλπρώσουγ 'ίόν πραγματικό ρευστό πλσυτο (ή λέξη πλούτος εχει έδώ τό συνηθισμένη έννοια του κε­

φαλαίου). Μnοροϋν όμως νό ωφελιΊσουν, αν έξαχθοϋν όπως έχουν, καί μέ τό άντίτιμό τους ά1'οραστοϋν aτό έςωτερικό δλα έκεϊνα 'ίά ρευστά κε­ φάλο\α πού είναι άπαραίτητα Υιό τό έθνος. 'Ά ν κάnσιος θελήσει νά

έρποδίσει αύτή την έςαγωγΙ1, θά είναι σάν νά καταδικάζει τούς κατοί­ κους στήν άπραξία καΙ τήγ πείνα, πού δΙν θά άργήσει να έρθειιι.

Τό κείμενο αύτό καθαυτό παρoυσιά~ει μεγάλο ένδιαφέρον τόσο Υιό τό λεςιλόΥιό Ίου Όσο καί Υιά τόν πρωτόγονο χαρακτήρα της οίκονομικής

ζω1ίς τής Ρωσίας πού περι γρόψει (αλογα, Βόδια l τέχνες, λιμοί; καταχώ­ νιασμα τών θηοαυρων). Οί "ΒάρΒαροι» συμπεριφέρθηκαν σάν καλοί μα­ θητές καΙ aφησαν άθικτα ιό πάγια κεφόλαια παίρνοντας μαζί τους τά

ρευστά, μόνο καί μόνο γιά νά αποδείξουν πόσο δυσαναπλ6ρωτος είναι ό ρόλος αύτών των τελευταίων! Η Αν Όμως οί ΒάρΒαροι, όλλάζοντας πρό­ γραιψα καί διάθεση, άποψάσιζαν νά καταστρέψουν στι) θέση τών ρευ­

οtών τά πάγια κεφάλαια, ή OίKOνoμΙKiι ζωή τού κατακτημένου καί έρει­

πωμένου έθνους δέν θά Βρισκόταν μετά τόν άηελευθέρωση σέ καλίnεΡll

}JOipa, Ή παραγωγική διaδΙKασ1α ειναι σάν ριά μηχανή ρέ δύο ταχύτπtες τ6 κυκλοφοροϋντα κεφάλαια άναλώνονται άμέσως μέ σκοπό νά αναπαρα­

χθούν καί :μάλιστα ν6 πολλαπλασιαστούν, "000 γιά τ6 πάγια κεφάλαια) δέν άnοψεύγουν καί αυτά άργά 11 γρήγορα τή φθορά. Ό δρόμος KQtoστρέφεται, ή γέφυρα γκρεμίζεται) τ6 καράβι ί), ή γαλέρα δέν κάνουν μέ

tόν καιρό παρά μόνο γιά καυσόςυλα στό τζάκι κάποιου ΒενεΤΟ1άηκοtl

276

ΩαραΥωΥΩ κaί καrrιταλ.ισμός σέ Υι:tΤΟVικοvs χώρους

lJOVUO'l:nP10fi καλΟΥριώγ'ί] t τά ςυλινα yρανό.~ια τών μηχανών άχΡηστεύο­ νται, τό ύνί τού άρότρου σπάει. "Ολο αυτό τό υλτκό πρέπει νά άντικατα­ σταθεί. 'Η φΘορά τού πάγιου κεφαλαίου είναι ριά κακοήθης οίκονομική άσθένεια πού δέν γιατρεύεται ηΟΤ8,

Τό κεφάλαιο ρέαα σέ ενα

ΓερμζΙΥικδ JΊλ<>ίo ρέ τ(:ΤράΥωνα πανιά καί ΠΟΟΟσ'πψα ατό ππδάλια Γκρα80ύρα

(ξυλΟΥpaφια) άπδ τι>

"Peregrinationes" τοϋ Brendena.ch ) (MaYEvria, 1486). 'Έγα inoxri έκείνπ κεφάλαιο, το όποΊο πωλεΙτω 01: μl;.'­ civnKavv σέ πολ...Ιaύς ίδιοκrιΊτεf,·. (Κλωέ Giraudon).

πλ<>ίο άnσr&\εl ήδπ άπό τΩν τοχές που

ι

277

Ι

Παραγωγπ Kai κanιταλισΡός αέ }'εΙΤΟΥικούς χώρους

δiκτvο ίιπολΟΥωρών Ή καλύτερη μέθοδος σήμερα γιά νό άποτψηθεϊ Λ άξία του κεφαλαί­

ου είναι ή ένταςή του στά πλαίσια '(ών έθνικών οίΚΟΥομιων. 'Εκεί, τά πά~ VΤα μετριούνται σέ άριθμούς: οι μεταβολές του έθνικ-ου προϊόντος (άκο­ θάριστου και καθαροϋ), τό κατά κεφαλΏν εΙσόδηρα~ τά έπιτόκια κατα­ θέσεων, ό Βαθμός άναπαραγωγής τών κεφαλαίων, ή δημογραφική .κίνη­ σπ, κτλ. 'Όλα έχουν ώς άπώτερο σκοπό τή σφαιρική μέτρηση τί'ίς άνά­

πτυςης. Ειναι φανερό δτι ό ίστορn<ός δέν διαθέτει ίά μέσα γιά νά έφαρ­ μόσει (η:ήν OiKOVOJ-lia '(οϋ παρελθόντος αύτό τό πλαίσιο ύπολογισμών. "Οσο όμως κι αν σπανί~oυν οί αριθμοί, καί 11όνο τό γεγονός δη Λ θεώ­ ρηση τού παρελθόντος γίνεται μέσα όπά αύτή τή σίJΥχΡονn προ8ληρα­ τικό, αλλάζει άναγκασηκά καΙ την τακτική πού θό έφαρμόσει ό ίστορι­ κός στήν άντφετώηωη καί έρμηνεία αύτων τών φαΙΥομένων.

Τέτοια αλλαγή όπτικής είναι φανερή

otiS

σπάΥιες άπόπειρες όριθμη­

τικπς άηοτίμησης καί άναδρορικών υπολογισμων πού είναι συνήθως

έργο τών οίκονορολόγων και οχι Τ6)ν ίσtορtκώv. ΕΙναι Δ περίπτωση της AHce Hanson Jones ή όποία σέ ενα άρθρο της καΙ σέ ενα ΒιΒλίο τnς:Ι\i κα­ ταφέρνει νά ύnολΟΥίσει μέ άρκεΥή άκρίΒειο. τά περωυσιακά στοιχεία, ή άν προτιματε τά άποθέματα κεφαλαίων, σέ καθεμιά όπά τίς περιοχές της Νέας Ύερσέης:, της ΠενσυλΒανίας καί -του Ντελαγουαίαρ τό 1774. "Αρχι­ σε τήν έρευνά της auYKmTpC:>vovτas διαθήκες καί μελετώντας τά περι­ ουσιακά στοιχεία που άνακάλυπτε σ! αύτές. Προχώρησε κατόπιν στΙς πε­ ριουσίες πού μεταΒιΒάστηκαν χωρίς διαθήκη. Τό άηοτέλεσμα ηταν όρκε­ τά περίεργο: μι& ποσότητα κεφαλαιουχικών άγαθών Κ ίο:οδυνcψεϊ μέ τό ΤΡl11λάσιο τού έθνικοϋ είοοδήματος E~ πράγμα πού oημα~ίνει οέ γενικές γραμμές δη ή οίκονομία Βασίζεται σέ ενα άπόθεμα συσσωρευμένων είσοδπράιων ριας διετίας τριετίας, τό όποίο είναι διαθέσιρο σέ πρωτη ~ήτηση. Ό Keynes δεχόταν έξάλλου στούς ύπολαΥισμούς '(ου γιό τή δε­ καετία του 1930 τόν άναλΟΥία Κ ::: 4Ε, Νδ λοιπόν ένα oτotxeio πού συν­ δέει τ6 σήμερα μέ τό χτές. ΕΊναι άλήθεια δη αύτή ή «άρερικανική» οΙκο­ νομία ιών πρώτων έτών τής Άνε~αρτησίaς φαίνεται ήδη πόσο άλλιώη­ ΚΟ είναι, τό δΙχως αλλο χάρη στόν ίιφηλ.6 f)αθμό παραγωγικό1ητας της έργασίας καί σέ ενα μέσο Βιοτικό έπίπεδο (κατά Kεφαλt1ν είσόδηρα) μαλλον πολύ πιό όνεΒασρένο όπά έκείνο των χωρών τής Εύρώπης, καί αυτής άκόμη της Άγγλίας, Αύτη iι κάπως απροσδόκητη σχέση συμΒαδίζει ρέ τίς σκέψεις δυο καί μέ τούς ύπολΟΥισμούς τού 'Αμερικανού οικονομολόγου Simon Kuznets, δ όποΙος, οπωG είναι γνωστό, είναι είδικός στή μελέτη της εξέλιξης των έθνικών οίκονομιών άπό τά τέλη τού 190u αίώνα ως τίς μέρες μαf>.Μ. 1<Ηταν EUTlJxnpa δη ό Kuznets ύηέκυψε στόν πειρασμό νά άνατρέ§=;ι σέ περιόδους πρίν τόν 190 αιώνα στήν προοnάθειό του νά παρακολουθή­ σει, ii έστω νά μαντέψει, τίς πιθανές έξελίξεις του 180υ αιώνα. Στό εργο του αύτό Βοπθήθηκε άπό ri b εγκυρες γραφικές παραστάσεις τίΊς PhyIlis Deane και τού Ψ/.Α. Colefό Υιά τήν OίKOνoφKJί άνάπτυςη της 'Αγγλίας.

n

.

Κατόπιν) άναδιφώ'\-τας τι) CrflXf.'ia, φτάνει ως τό 1500 καί ά:κόμη παλάιό-

278

Ι

ι

ΠαρaΥωΥΩ καΙ Kaπιτaλισpό~' σΙ; γειτονικούς χώρους

Η.:ρα. Δέν θά ύπεισέλθουρε σέ λεπτομέρειες γtά τόν τρόπο καί τίς συν~

θηκες μιας τέτοιας χρονικπς άναδρομης. Ώς 1,έθοδος χμησιμεύει ηιό πολύ στό νά διαγνώσει τά προΒλήματα καί νά προτείνει προγράμρa:ra

μελέτης, καθώς καί νά κάνει ώφέλψ.ες συγκρίσεις γύρω άπό τίς σύγ­ χΡονες ύna.vόrn:uκτες χώρες, καί Όχι νά επιΒάλει σωτήριες λύσεις.

Ή άναδρομή αύτή πού έπιχεφειτσι άπό

evav

οΙκονομολόγο tt")(.; κλά­

σης του Kuznets, πεπεισμένου Υιό τόν έρμηνευτική άξία ηΙς ulKOVO- . μικής μακροπνοίαςι δέν μπορουσε πορά νά μέ ενθουσιάσει. Ή άναδρο­ μή αύτό καταλι'ιγει σε μιό γενLΚIί άναθεώρηση τή~ πιθανής πρoBλnμα­ 'ηκι-ις πάνω

otfiv οικονομία τού

Παλαιού ΚαθεσΤώtος, Μέσα Όμως σέ όλο

αύτό τό πανόραμα, τό μόνο στοιχεϊο ηού θά συγκρατήσει καί τό δικό μας

ενδιαφέρον, όδηγώντας μας ατό επίκεντρο του προβλήματος, ε1ναι τό κεφάλαιο. Τό δτι ό

Simon Kuznets

πιστεύει ηώs οΙ σuσΧεηΟJΙ0ί τού παρόντος

(συσχετισμοί τούς όποίους έξετόζει aτόν πορεία τής έςέλιξής τους Υιά οκτώ η δέκα δεκαετίες Βάσε.ι λεπτομερών" στατιστικών στοιχείων πού άφορσϋν μία δεκάδα χωρών όπά τό τέλος τού περασμένου αιώνα) μας έπιτρέπσυν

mutatis rnutandis

νά άκολουθήσουρε μέ άνόδρσμη Kατεύ~

θυνση Τι1 ΡΟΙ! της ίστορίας, αποδεικνύει δη παραδέχειαι η!ν ϋπαρξη δε­ ορωγ; συγΎενειων καΙ άλλnλoυxιών μεταςύ άπώτερου παρελθόντος καί παρόντος. 'Όπως ερφανίςονται όπό καιρό οέ καιρό καί Ρ11γΡατα καί άνα­ κολουθίες, ΕΙδικότερα ό

Kuznets

δέν πιστεύει δτι αίτία τής σύγχρονης

οίκονορικπς άνάπτυςnς είναι ή άηότομη άλλαγό τών έΩαοκίων καταθέ­ σεων, δπως ύποστηρίζουν οΙ Α. δμως πάντα

llt

Lewis

καί

W,W.

Rοstσ,~!. Παρακολουθει

ίδιαίτερη προσοχή όρισμένα άνώ:rατα δρω, όρισμένα

'Qψn, τά όποια αύτό τό τόσο Ο\Jσιαστικό έIIι~όKΙO δέν φαίνεται νά έχει ξε­ περάσει ηοτέ, άκόμη καί σέ κράτη ρέ πολύ ύψηλό είσοδήρατα. ,,'Ανε­

ξάρτητα άπό τήν αίτία, γράφει6(" τό σημανηκόtερσ είναι ση ακόμη καί οί πλουσιότερες χωρες τού σύγχρονου κόσμου, πού

6

ηλούτος καί οί δυ­

νστόΤfiτές τους θό ςεπερνούσαν ο'tά '(έλη '(Οϋ 180ύ μέ '(ίς άρχές τού

190u

αίώνα καΙ τήν τολ:μηρότερη φαντασία, δέν ύπερΒαίνουν όρισμένα μέτρια επίπεδα noooa'toύ άηόδοσllς τών κεφαλαίων τους. 'Επίπεδα πού στήν πραΥllατικότητα, άν λάΒουμε ύπόψη ρόνο τίς καταθέσεις, δέν θά ήταν καθόλου άδύνατα, ίσως ράλιο'(α oιJτε και ό.l1ρόοιτα Υιό πολλές άπό τίς παλαιότερες κοινωνίες», 'Αποταμίευση καί αναπαραγωγή τού κεφαλαίου εΙναι δύο στοιχεία μέ κοινό ηaρονοραστή. "Α v h κατανάλωση φτάσει τό

85%

τη~ ιιαραγωΥ{ις, ενα

15%

από αύτήν έ)Ύράψεται πρός όφελος τών

καταθέσε.ων καί άρα ύπέρ τής δημιουργίας αναπαραγωγικού κεφαλαίου.

ΟΙ άριθμο, αύτοί είναι ύποθε.nκοΙ Φ"(όVΟV'rcις aτά ακρα, θα μπορούσα­ με νά υποστηρίξαυμε δη καμιά κοινωνία δέν ςεπερνάει σέ καταθέσεις τό

20%.

~H τ6 ξεπερνάει, προσωρινό Όμως ρόνο, και αυτό κάτω άπό συν­

θηκες δραστικού καταναγκασμού, πού δεν απαντωνται βέΒαια στίς πα­ λαιές κοιν(,}νίες;.

Κάτι πού σημαίνει δη στή διατύπωσπ '(οϋ Μάρς: «Καμιά κοινωνία δέν μπορεί νά μήν παράγει καΙ νά ρήν καταναλώνει», θά ειιρειιε να πρo~ σθέοουμε «καί νά μην άποtαμιεύει». Αύτή ή σέ Βάθος δομικό διεργασία

279

"~.

ΠaΡαΥωΥή καί καΏιτaλωμός σΙ; Υεπονικούς χώρους

έ~αρταται όπό τ6ν άριθμό τών άτόμων αuτfiς τής κοινωνίας) άπ6 τήν τε­ χνολογία της, από τήν άνοδο του Βιοτικου της έπιπέδου καί ΒέΒαια όπό την κοινωνική ίεραρχία, πού καθορίζει τόν τρόπο κατανομής των είσο­ δημάΎων aτoύς κόλπους της. Τό ύποθετικό παράδειγμα τού S. Kuznets,

Βασισμένο στήν 'Αγγλία τού 1688 καί τήν κοινωνική ίεραρχία των γερ­ μανικών πόλεων τού 150υ καί του 160\'1 αίώνα, δΙνει χονδρικά ένα 5% ιού πληθυσμού (καΙ αύτό εΙναι τό μέγιστο) ώς άριστOlφατία, ή όποία συ­ γκεντρώνει πρός όφελός της τό 25% τού έθνικοϋ εισοδήματος. Τό σύ­ νολο σχεδόν του πληθυσμου (95%), καθώς δέν διαθέτει παρά μόνο τό 75% τοΟ έθνικού εισοδήματος, καταλήγει νά ζεί μέ πολύ λιγότερα όπό έκείνα πού, καλώς έχό"ν"ιων τών πραγμάτων, θά έπρεπε γά άνΤ\nροοω­ πεύουν τό μέσο δρο του KGn:1 κεφαλΏν είσσδήρατοs. Ή έκμετάλ\ευση απΔ ηϊν ηλευρά τών προνομιούχων καταδικάζει φανερά Ίούς ύπολοί­ πους σέ ένα καθεστώς αύστηρής λιτότητας. Νά λοιπόν ή άπόδειςη σε OjTι Ιδώ καΙ καιρό διαπίστωνε κάποιος άλλος έπιστόμονας, ό A1fred SaUvΎ Μ , Μέ λίγα λόγια, αποταμίευση μπορεί Υά υπάρχει μόνο O'riiY προ­ νομιούΧΩ μερίδα της κοινωνίας, "'Αν ύποθέσουμε δτι i\ κατανάλωση τών προνοριοίιχων είναι όπό τριπλάσια μέχρι πενταπλάσια τi'J,ς κατανάλωσης τών κοινών θνητών, άποταμίευση όφορδ στήν πρώ'Cι:ι περίπτωση 'ι'ό 13% τού έθνικοϋ είσοδήματος, ένώ στη δεύ'rερη τό 5%, 'Άρα οί παλαιό­ τερες κοινωνίες, παρ' όλο τό πενιχρό κατά κεφαλΩγ εΙσόδημά τους,

n

εχουν τή δυνCΙίότητα νά όηοταμιεύσουν. Καί αύτό κάνουν. Τά κοινωνι­

κά δεσμά όχι μόνο δέν γίνονται έμπόδω (Ιέ ""δη ttTQ1-O J άλλά) κατά κά­ ποιον τρόποι συμΒάλλουν κιόλας ο' αυτό.

Στσύς ηαραπανω ύnολογιοeοίις δύο εί-ναι τ6 Βασικά στοιχεία πού ιια­ ραλλάζουν: Δ άριθμός τών άνθρώπων κ-αί Ίό Βιοτικό τους επίπεδο. 'Από

τό 1500 ως τό 1750 τό ποσοστό αύςησns τού πληθυσμού σέ όλόκληρη ηίν Εύρώπη κυμαίνεται γύρω aτό 0,17% ετησίως έναντι O~9S% γιά τό χρονική περίοδο άπΔ τ-ό 1750 ως σήμερα. Μακροπρόθεσμα iι αΙΙξηση τού κατά κεφαλΏν εισοδήματος θά είναι της τάξης τού 0,2 ή 0)3%, Πρόκειται πάντα Υιό άριθρούς υποθετικούς. Αύτό πάντως πού δέν έπιδiχε'rαι άμφωβήτηση είναι 8τι~ πρίν 'Ιό 1750~ '(ά ποσοστά άναπι;ψσ­ γωγης τών κεφαλαίων ατήν Ευρώπη παρέμειναν σέ πολύ μέτρια επίπε­ δα. Μέ ριά Ιδιαιτερότητα πού νομίζω ότι προσεγγίζει τήν καρδιά τού προΒλήμστός μας: ή ΚΟ1νωνία παράγει κάθε χρόνο μια όρισμένπ ποσό1nτα κεφαλαίου, Αύτό είναι τό ρικτό κεφάλαιο, πού ενα του ηΙ:fιμα προ­ ορίζεται γιά τήν άποκατάσταση τής φθοράς πού ύπέστασαν τά .κεφαλαι­

ουχικά άγαθά στή διάρκεια '('ης πορείας τους στήν τρέχουσα σίκονομική

δραστηριότητα, Χονδρικό λοιπόν, τό καθαρό κεφάλαιο ειναι τό όKaθά~ ριστο (μικτό) κεφάλαιο, μείον αύτή τήν παρακράτηση, πού καταλογίζε­ ται ώς φθορά, Ή ύπδθεση τού S. Kuznets} δη δηλαδή ή διαφορά άνάρε.­ σα ση1 διαμ6ρφωση τού μικτού καί τή διαμόρφωση τού καθαροϋ κεφα­ λαίου είναι πολί; μεγαλύτερη σΙ μια παλαιότερη κοινωνία άπ' ό,τι στίς νεόΎερες, ρου φαίνεται θεμελιώδης κατ δέν άφό.νει ηεριθώρια άμφισΒ:ή­ τπσης, έστω Κ! άν οί προσφερόμενες άηοδείςεις έχσυν περισσότερο πoι~ οτική nαρά ποσοτική άξία. Elνα~ φώς φανάρι δτι .οί παλαιότερες olκo-

280

ΠαραΥωΥΩ κα{ καπιταλraμός σΙ: γεΙΤΟΥικούς χώρους

νομίες παράγουν άξιόλΟΥη ποσότητα ό.καθόριστων κεφαλαίων. ΣΙ όρι­ σμένους όμως τομεΊς, τά κεφάλαια αύτά λιώνουν σάν τ6 χιόνι στόν iίλιo, Ύπάρχει έδώ ι.nά ευγενής άδυναρία στον οργάνωση τη~ έργασίας. ΣΙ αύτήν άνάγονται οί έλλ,είψεΙS J πού πρέπει να άναπληρωθοϋν ρέ συ­

μπλπρωμαtιKές ποσότητες έργατικού δυνα]l1κού. Ή γη είναι όπό '[π φύ­ ση της ένα κεφάλαιο πoλ~ εύθραυστο. Ή γονιμότητά της καταστρέφεται

χρόνο }.Ιέ τό χρόνο, Αύτό ηταν άλλωστε καί ή αίτία πού ύπαγόρευε ηΊν αγρανάπαυση, ή όποία δμως δέν άργοϋσε νά καταλntει σέ άδιέξοδο. Αύτός ήταν ό λόγος πού τά λιπάσματα έγιναν άπαραίΎπτα (καί Ωού νό βρούν τόσα λιπάσματα;), 'Έτσι έςnγε'iΤQ\ καί ή. μανία τών χωρικών νά όργώνουν τά χωράφια τους πέντε καί εξι φορές τό χρόνο (στΩν ΠροΒη­ γκία μάλιστα, οπωs μας πληροφορει ό

Quiquel'an de Beaujeu6$;

μέχρι καί

δεκατέσσεριs φορές!). Αύτή άλλωστε είναι καί iι aitfa πού ενα τόσο με­ γάλο ποσοστό toii πλnθuσμοu άπορροφαται στίς αγροτικές ασχολίες, γε­ γονός τό όποίο αποτελεϊ άπό μόνο του άνασταλτικό παράγοντα Υιό τΔν οίκονομική ανάπτυξη. Τά σπίτια, τά πλοία, οί γέφυρες; τά cφδεU'nκά κα': νάλια, τά έργαλεία καΙ δλες οί μηχανές που έφηϋρε ό άνθρωηος γιό νά

διευκολύνει τή δουλειά του καί νά χρησιμοnοn10Εί τίς μορφές ένέργει­ ας πού τού προσφέρονταν, δλα αύτό δέν έχουν παρά μιά πολύ περ'ορι­ σμένη διάρκεια. ~Eτσι τό άσήμαντο γεγονός

Bruges

έπιοκευάστηκε άπό τό

1337

:μέχρι τό

iS'n ή 1338,

πύλη της πόλης της στή συνέχεια ανακα­

τασκευάστηκε από τό 1367 ως τό 1368 Υιό νό ύηοσιεί όρισμένες μετα­ τροπές τό 1385, τό 1392 καί τό 1433, ωσπου νά ςαναχnστεί τό 1615, δέν μου φαίνεται καθόλου άμελητέο ι μιά καί κάτι τέτοιες έηουσιώδεις μικρο­ λεπτομέρειες εΙναι αύτΙς πού συμπληρώνουν καί δομούν τήν είκόνα της πραγματικότΠ'1: ας 69. Ή .,αλληλογραφία τού κυΒερνητικού έκπροσώπου στην

Bonneville

της ΣαΒοίας τόν

180

αιώνα βρίθει άπό μονότονες άνα­

φορές γιο. τά φραγματα πού πρέπει νά γίνουν άπό τήν άρχή, Υιό τίς γέ~ φυρες πού πρέπει νά άναι\:ατασκευαστούν, γιο. τούς δρόμους πού έχουν

καταντήσει άδιάΒατοι. Ρίξτε μιό ματιά στίς εφημερίδες της έπoxiις: χω­ ριό. καί πολιτείες παραδίνονταΙ1<άθε τρεΙς καΙ λίγο στίς φλόγεs καί λα~ ρπαδιά~oυν ρέσα σέ λίγα δευτερόλεπτα: ή Troyes τό 1547, τό Λονδίνο τό 16661 τό ΝίΖηί Novgorod τό 170170. Στήν Κωνσταντινούπολη ή πυρ­ καγιά πού ξέσπασε στίς 28 και 29 ΣεπτεμΒρίου τού 1755 άφησε πίσω της «ενα τεράστιο κενό μέσα στό τσaρο{, δ.nλαδή οτό έμπορικό κέντρο, σέ μιά περίμετρο πάνω άηό δύο λεϋγες (8 χιλιόρετρα δηλαδή),,7!. Αύτά είναι έλάχιστα παραδείγματα /ινlφεσα σέ χιλιάδες άλλα.

Μέ δυό λόγια; πιστευω δη ό S. Kuznets εΙχε απόλυτο δίκιο όταν έλε­ γε: \\Θό μπορούσε l ύπερ6όλλοντας ίσως, νο. άναρωτηθεί κανείς αν πράγff

μαη uιιi'φςε ποτέ) πρίν τό

1750,

ύΏοωσδήΠDτε σχηματισμός πό.γωυ καί

διαρκους κεφαλαίου (άν έςαφέσει κανείς το. «ίστορικά μνημεϊα») καΙ άν πράγματι ύπήρςε ποτέ κάποια σημαντική συσσώρευσΏ κεφαλαιουχικών

άγαθών !Ιού νά είχε μακρόχρονη φυσική ζωή, χωρίς να παρουσιάσει την ανάγκη συνεχούς σuvrnρηΟΩς (ή άκόμη καί αντικατάστασης), πού νά

άνΤΙIlροσώπευε ένα μεγάλο ποοοστό τής άρχικης της αξίας aτό σύνολό της, "'Λν ύπσθεσουμε ΟΤΙ εΥά μεγάλο μέρος των εγκαταΟίάσεων δέν μπο-

281

·' ""'..1' . ,

,,,'~.'

Ή πυρκαγιά,

Bέρνη~

pi(l

(1472)

μάστιγο Πι)\' nόλl::ω\'. Ή ~ωjΡQφJά

Τού

Djt:l)oJd SclJilliJJg,

(HJHi

(ΙΠ{;

16

Χροnκ{ι της

δε(Υn:ι ΤΙ1 ψιιγιί T(,"n' μ"'αικόπαιδωι M}i

τών κλl1ΡΙΚι,-ι;' ποί' μcτaφi:ροu\' τίς ()I·Koσυσηευε~·. Στ;] μι1χJl hQ1a τπς φωηος δcl'

διαθέτουγ άλλο ρέυυ ιίlΙδ σκάλες ίωί ζύλη"οuς ιωυ6άδcς. τOlίς ('jJJυι'ο/.:ς γεμίζΟΗ άπό τά aι'λάκια πού τρξγου,' (ι,ους δ/Hψnι;ς τ{ις {1ιλ\n::;. Σιψφωνα μ': 'Ι/ι ΧΡΟ\Ί­

κό, μέσα σέ ε,Γα τέταρτο κλισέ G. J/(Ηπιld).

282

JJ

φωΗά L'Ζιε (ιπλωθει ΠΟΥΤΟΙ", (ΒιΕ)λro(),ίιω 7f1b' Βι:ρnι!;.

ΠαραΥωγη καί καΏιταλωμός σέ γεΙΤΟΥικούς Χ6ψους

n

ρούσε νά διατηρηθεί πάνω άπό πέντε έξι χρόνια, δη οί περισσότερες άπό τΙς έγΥειοΒελτιωnκές έργασΙες άπαιτουσαν Υιό νά έπιΒιώσσυν σu~ νεχιί ανανέωση, ή όποία (ιντιπροσώπευε γιά κάθε χρονιά περίπου το 1/5 της άλικης της άξίας, καί αν τό μεγαλύτερο ptpoS τών άΚ1Υήτων κατα­ σΎρεφόταν σε ενα ποσοστό πού σε τελική άνάλυση σήμαινΕ τή σχεδόν

όλοοχερn καταστροφή τους μέσα σέ 25; τό πολύ 50 χρόνια, τότε δεν απομένει και τίποτε σημαντικό πού νό ύπολογίζεται ώς διαρκές κεφά­ λαιο ... 'Άρα όλόι<λnρη 11 έvνoΙOλOγΙKή κατασκευή γύρω άπό τό πάγιο κεφάλαιο θά έπρεπε ίσως νά θεωρηθεί σποκλειστικό έργο της σύγχρο­ νης οίκονομίας καί τεχνολογίας»7l.. Θά ρπορούσαιιε μέ άλλα λόγια νά πούμε, μέ κάποια δόση υπερΒολής, ότι ή ΒιορηΧάνική επανάσταση iίταν ιφίν όπ όλα μία μεταμόρφωση τού πσΥιου κεφαλαίου, τό όποίο μπορεί μέν! από έκείνη τά στιγρ6 καί έξης, νά έγινε πολύ πιό δαπανηρό) κέρ­ δισε δμωs σέ χρονική διάΡΚΕια καί σέ ποιότητα καί έηρόκειτο νά άλλά­ ξει ριςικά τούς δείκτες της παραγωγικότητας.

Ή άξία ριας επtμΞpoυς άvάλvanς "'Ολα όσα άναφέραμε παραπάνω επηρεάζουν χωρίς άλλο την οίκονο­

μία στό σύνολό της, Φτάνει δμως νά κάνει :κάποιος μιά Βόλτα στό Gerωaηisches Μuseuω τού Μονάχου KGi νά ρίξει μιά Βιαστική. ματιά ατά


άντίγραφα τών ξύλινων μηχανών, ορισμένα εν κινήσει, πού

έδώ καί δύο μόλις -αιώνες ήταν τά μόνα pnxaVIiraTG Υιό τήν naραγωγή ένέργέιας, Φτάνει νό προσέξει τά εKπλΠKτικiiς έηινόησης πολύπλοκα γρανάζια τους νό συμπλέΚΟΥ1:αι τό ενα με τό αλλο γιά νά άναμεταδώ­ σουν τή δύναμη τού νεροϋ, του άέρα 1) καί αύn\ν άκόρη τή δύναμη '{ωΥ ζώων, γιά να καταλάΒει ηοιός είναι πρό,ΥΡατι ό τομέας πού θίγεται πε­ ρισσότερο άπό κάθε αλλον άπό τό εϋθραυσΎΩ του μηχανικού έξoπλι~ σΡού. Ό τομέας αύτός εΙναι iι παραγωγή Ilού θά :μηορουσε να λέγεται κατά προσέγγιση ,(Βιομηχανική». Ση1-ν περίπτωση αύτή δέν είναι μόνο iι κοινωνική Ιεραρχία, ή όποία επιφυλάσσει γιά ενα 5% των προνομιούχων Ίά ύψnλά είσοδήματα καί άρα τή δυνατότητα άηοταμίευσης, όπως λέγα­ με λίγο πρίν; αλλά καί ή οίκονομοτι:χνική δομή, πού καταδικάζουν όρι­

σμέΥους τoμεϊ~ και ίδιαίτερα τή «βιομηχανική» καί άγροτικιί παραγωγή, σέ μιά Uva.ιptKfl παραγωγή κεφαλαίων. 'Ύστερα άπό όλα αύτά, διόλου πε­ ρίεργο πού ό καπιταλισμός τού παρελθόντος ύηiΊ:ρξε μεταπρατικός κατ κράτησε τόν καλύτερο έαυτό του ΥΙό. τίς έπενδύσεις! κυρίως ατή «σφαί­ ρα τής .κυκλοφορίας». Ή έπιμέρους άνάλυση της οίκονομικΩς ζωης τήν όποία :μνημονεύσαμε στην άρχή αύΥού τού κεφαλαίου δικαιώνει ξεKάθα~ ρα τήν καπιταλιστική έπιλΟΥΙί καί τούς λόγους '[ης. Ή ίδια μέθοδος έξηγεί καί ενα (,κδηλο φαινόμενο άνΤΙΥομίας, πού ηα­ ρουσιάζ.ετφ στίς οικονομίες τού παρελθόντος. "ο'ιι δηλαδή τό καθαρό κεφάλαιο πού εχει συσσωρευτεϊ μέ τέτοια ευκολία στούς προστατευόμε-

283

ΠaραΥωγΩ κοί καπιraλtaΡός αέ γειτονικούς χώρους

νους και προνομιούχους τομεϊς τής οΙκονομίας χωρών που είναι έμψανως ύπανάιιτοκτες, όρισρένες φoρέ~ περισσεύει καί όδuvα'tεί νά έπενδυθεί κατά τρόπο χρήσιμο ατό σύνολό του. ΣΤΙς κοινωνίες αύτές τό χρήμα άποθnσaυρίζεtαι πάντα σέ ρεΥάλες ποσότntες, λφνάζει, άποτελ­ ματώνεται' τό κεφάλαιο ύπολειτουργεΙ ΜΙ τήν πρωτη εύκαιρία θά πα­ ραθέσω όρισρένα πολύ ένδιαφέροντα κείρενα πού άφορουν τή Γαλλία τών άρχών του 180υ αίώνα. "Ας μή φτάσουμε δμως στό ηαράδοζο σηρεία νά πούμε ότι τ6 χρήμα είναι αυτό πού λείπει λιγότερο, Πάντως αύτό nού λείπει περισσότερο (γιό χίλιες δυό αίτίες) δέν είναι τό χρημα, άλλά' οί εύκαιρίες Υιό νά ριχτεϊ '(ό χρήμα cιύ'rό σέ πραγματικά κερδοφόρες δρα­ στnριότn'tε~. Αύτό Ισχύει Υιό την Ίταλία, πού ή αίΥ λn της διατηρείται άκόμη στά τέλη τού 160u αΙώνα καί πού, ϋστερα όπό μιά περίοδο ένΤΩ­ νης οίκονομικής δρασ'Cπριότπτ-αςt πέψΤ-ΕΙ θύμα ύπεραφθονίας με'tρπτ-ώV J μιας "γενναιοδωρίας .. λευκού μετάλλου, ή όποία κατ-έλπξε νά Είναι KQταστροφΙΚi1 σάν νά ε:Ιχε ξεπεράσει σέ Ι10σότητα τά κεφαλαιουχικά άγα­ θά καί τό χρπρα που οίκονομία της εΙχε τή δυνα'tό'tπτα νά άπορρο­ φήσει. Ή στιγμή ήταν Kατάλλnλn γιά άγορές γης μέ μικρή άπόδοση, Υιά τήν άνέγερση ηολυτελών έξοχικων κατοικιών, Υιό μνnμεH~δεις εξάρσεις καί πολιτιστικό έκρηςπ. "Οσο αύ'tή ή έρμηνεία }ιετράει, γιατί άραγε νά μή δίνει ως ενα Βαθμό τό κλειδί Υιό τήν έρμηνεία τής άντίφασης Ώού έπισπμαίνouν οί Roberto Lopez καί Miskinιin7J , ilvtIμGoa στή μιζέρια τής OiKOνOPlKfis συγκυρίας τή~ επoXi'ίς καί 'τά μεγαλεία Ti)s Φλωρεντίας τού Λορέντςο τού Μεγαλοπρεπούς; Το Βασικό πρόΒλημα εΙναι νά γνωρίζουμε τούς λόγους γιό τούς όποί­ ους ενας τομέας της κοινωνίας τού παρελθόντο.ς, πού θό χαρακτήΡ1ζα χωρίς δισταγρό «καπιταλιστικό,,; έςησε σέ ένα κλειστό κάί περιχαρακω­ μένο σύστημα. Ποιοί Ωταν οί λόγοι Υιά τούs όποίους δ τομέας αυτός δέν κατάφερε νά έξαπλωθεΊ εύκολα καί νά κατακτήσει όλόκλnpη τήν κοι­ νωνία. Μήπ{ι)ς δρως αυτός άκριΒώς πταν καί Ο λόγος της έπιΒίωσής της; Ή κοινωνία παλαιότερων έποχων δέν αψηνε περιθώρια Υιό τΔ δημιουρ­ γία άςιόλογων κεφαλαίων παρά μόνο σέ όρισρένους τορεΊς, πού δέν άφοροϋσαν στό σύνολό της τήν τότε οΙΚονσμία της έποχης. Τά κεφάλαια πού διακινδύνευαν έξω άnό αυτή τή ζώνη άφθονίας, παρέμεναν έλάxι~ στα αποδοτικά; αν τελικά δέν 60ύλια~αν αύτανδρα. Ή άκριΒής γνώση των τόπων δπου ρίζωσε αυτός ό καπιταλισμός του παρελθόντος έχει κάποια αξία, άφου αύτή ή τοπολογία τού κεφαλαίου θά ρας όδnγnσει, όπό τήν άv'Cίστροφn Kατεύθυνoπ~ οτούς λόγους Υιά τούς όποίους οί κοινω"iες έκείνες ηταν τόσο εύθραuοτt:ς καί :καθόλου κερδοφόρες, πριν δμως καταπιαστουμε μέ τούς τομείς έκείνους οπου ό καnι'tαλισμός Βρίσκεται ηράγμαη σΙ δικό τσυ έδαφος, θά άρχίσουμε μέ τήν έρευνα ατά σημεϊα όπου ό καπιtαλωμός πλησιά~ει μέ πλάγιο καί KUρίως περιορισμένο τρόπο. Τά σημεία αύτά είναι ή γεωΡΥία t ιΊ Βιοτεχνία, οί ρεταφορές. Ό καnιταλισρός νιώθει συχνά τόν ηειρασρό νά δοκιμάσει την τύχη του σ' αυroύς τoύ~ άγνωστους '(ομείς, τό ίδιο συχνά δμω~ τούς έγκαταλεΙπει. ΟΙ λόγοι αύτης της έγκατάλε1ψης έχουν ίδιαίτερο i;νδtα­ φέρον κάθε φορά. 'Όπως, Υιά παράδειγμα, σί ηόλεις τής Kαστίλλη~1 πού

n

284

ΠαραΥωΥΙΙ καί κωΗταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

λίγο μετά τά ρέσα τού 16ου αΙώνα ί \ παύουν νά -έπενδύουν στή γεωργι­ κό. παραγωγό. των γειτονικων τους γαιών, ενώ πενήντα χρόνω άργότε­ ρα οί Βενετσιάνοι KεφαλαlOKράτε~ έρποροι συνωστί~oνται στούς αγρούς. Τόν ίδια έ:ηοχή οί φεουδάρχες επιχειρηματίες τής νότιας Βοημίας αφή­

νουν τεράστιες έκτάσεις νά κατακλυστούν άπ() τά t-:λon καί, άντί νά σπέρ­ νουν GtKoλn"\ εκτρέφουν κυπρίνους. Οί Γάλλοι αστο, παύουν, ρετά τό 1550, νά δανείζουν χρήματα στούς χωρικούς καί δέν τά δίνουν παρά μό­ νο στούς γαιοκτήμονες καί στΔ Βασιλιά 7b . Πρίν τό τέλος τού 160υ αίώ­ να) οι μεγαλέρποροι άρχισαν ήδη νά άΠOσύΡOVΤατ άπό δλες σχεδόν τις

μεταλλευτικές Επιχειρήσεις της Κεντρικίις Εύρώππς, μέ άποτέλεσρα νά άναγκάζΟV'rαt τά κράτη νά αναλάΒουν 1'ό ίδια την εύθύνη καί τα διαχεί­ ριση των μεταλλείων. 'Όλα αυτά 1'ά llεριστατικά ί πού έκ πρώtης όφεως

είναι άντιφατικά) καθώς και σωρεία άλλων, έχουν ε.να κοινό χαραΚΤl1ΡΙ­ σΤΙKό~ όσες έntχειρήσειs έχουν εγκαταλειφθεί, έχουν όλες τους πάψει άηό καιρό νά άποδίδουν n νά έμφανίζουν σίγουρα κέρδη. 'Αντίθετα, συμ­ φέρει νά έπενδίJεις όλλού. 'Όllως έλεγε καί κάποιος έμπορος: "Καλύ'fε­

ρα νά κάθεσαι παρά να δουλεύεις γιό τό τίποτα.,Π, Ή επιδίωξη του κέρ­

δους, ή ρεΥιστοποίησή του! έχουν ήδη γίνει οί οιωnηροί κανόνες του καπιtαλισμοϋ έκείνης τής έηοχης.

285

ΗΓΗ ΚΑΙ ΤΟΧΡΗΜΑ ι

Ή διείσδυση τού καπιταλισμοϋ ή καλύτερα του αστικού :χ:ρrφατος (πού Βρίσκεται στά χέρια των ευγενών και των αστων) στή ζωή της ύΠQt­

θρου άρχισε άηό πολύ νωρίς. Δέν ύηάρχει ουτε μιά πόλη στήν Ευρώπη πού τό χΡήρα της νό μη συρρέει στΙς γειτονικέ.ς γαίες. "000 πιό σπου­

δαία είναι μ1ά πόλη τόσο ρακρύτερα φτάνει ή ζώνη αστικών άκινήτων

πού καταπατά τά πάντα στό διάΒα της. Έξάλλου ενας σημαντικός άριθ­ μός συμΒολαίων άφορα ίδιοκτησίες πού Βρίσκονται τελείως άπομακρυ­ σμένες άπά αύτές τΙς άοτικές περιοχές. Πάρτε Υιά παράδειγμα τούς

έμπόρους τής ΓένοΒας πού άγοράζουν τόν 160 αίώνα τψάρια στό μα­ κρινό Βασίλειο της Νάπολης. Στή Γαλλία τού 180υ αΙώνα, ή αγορά άκι­ νάτων έπεκτείνεται ώς τάν τελευταία έσχατιά τΩς έθνι:κiiς άγορας. Οί άγοραπωλπσίες σtό Παρίαι όφοροϋν άρχονnκό πού Βρίσκονται οτή Βρε­ τάνη73 ή γαίες στόν περιοχή τη!; Λωρραίνnς''>.

Οί άγορές αύ'rές έχουν συχνά ώς κίνΩΤΡΟ την κοινωνική άνοδο.

ha danari comprn feudi ed e barane»

«Chi

(οποιος εχει όβολα ό.Υοράζει φέ­

ουδα καί γίνεται Βαρώνος), λέει μιά ναπολιτάνικη napoιpi.a. 'Ακόμη κι αν ή άγορά γης δέν όδηγεί αύτ6ματα στήν κατοχή τi.'rλου εύγενείας,

εΙναι σίγουρο δη άνοίΥει τό δρόμο Υιά τήν άπόκτησή του. Είναι ενα είδος κοιν(Jνικiiς προαγωγής.- 'Όσο γιό τόν οίκονομική προαγωγή, χω­ ρίς νά πρωταγωνιστεί, παίζει καί αύτri:'τό δικό τηςρόλσ. 'Αγοράζοντας

γη κοντά στην α6λn δπου ρένω, έξασφαλίςω τουλάχιστον τά έφόδια τής οίκογένειάς μου' αύτή etvat πολιτική ενός καλού οίκΟΥενειάΡΧΩ. 'Ή εστω τοποθετώ κάπου το. κεφάλαιά μου κι έτσι τά διασφαλίζω άπο διά­ φορους κινδύνους. Ή γη, όπως συνήθιζαν νά λένε, δέν οέ γελάει ποτέ, Αύτό οί έμποροι τό γνώριζαν πολύ καλά. Ό Luca del Sera γράφει στίς

n

23

'Απριλίου τού

ρο του

Prato;

1408

όπό τή Φλωρεντία στόν

Francesco Datini,

έμπο­

«Πάντα σας συνιστούσα νά άyoρά~ετε άκίvnτα J σήρερα έηα­

νέρχομαι μέ 000 γΙνεται περισσότερη θέρμη. Οϊ γαίες δέν άντιρεΤΜπί­ 'συν τουλάχιστον τούς κινδύνους τής θάλασσας καί άλλων άστάθΡΩτων παραγόντων ~ οδτε τό ρίσκο τή~ χρεωκοπίας των έμπορικωγ έταφειών,

Μάλιστα δέν σας τό συνιστώ μόνΟ 1 άλλά καί σάς το ζητώ (piu ve lJ.f: cDnforto e pregho),,&1. Τό ρονο δυσάρεστο γιά εναν έρπορο είναι δη ενα κομμάτι γής δέν άγοράζεται OV'H:': πουλιέται ρέ την ίδία εύκολία όπως

μιά μετοχή οτό χρηματιστήριο. 'Όταν έπεσε εςω iι Τράπεζα Tiepolo Pisani στή BtVETi.a το 1584, τά άκίνητα πού είχαν δοθεΊ ώς εγγύηση αρχισαν ενα-ενα νά ρευστοποιούνται πολύ κάτω από τήν άςία τουςlΙΙ,

'Ωστόσο Οι έμποροι τής ματά τους Υιό νά

La Rochelle, πού τοποθετούν εύχαρίστως τά xpή~ άγοράσουν '(όν 180 αίώνα δλόκλnρoυς άμπελω νες 82 ή

τΡήματά 'roυς) γνωρίζουν άριστα δη μπορούν οποιαδήποτε στιγμή νά άνακτηοουν εύκολότατα τό χρήμα '(oυ~ καί μάλιστα xωρί~ νά ζημιωθούν.

286

ΠαραΥωΥΩ καΙ καπιταλωμός σέ γειτονικούς χώρους

Πρόκειται δμως έδώ γιά άμπέλια τά όποία βρίσκονται σέ ιιεριοχές μέ ρε· γάλες έξαγωγέ~ κρασιών. Μια τόσο είδΙΚΙ1 κατηγορία γαιών μπορεί νά παίςει τό ρόλο μιας τράπεζας! Τό ίδιο θά ίσχυε μάλλον καί μΙ τα οίκό­ πεδα πού άγόραςαν οί έμποροι τής ΆμΒέρσας στά περίχωρα τής πόλης

τους τόν

160

αίώΥα. Χάρη σΙ αύτά τά οίκόπεδα έχουν τή δυνατότητα νά

δανείζονΤάΙ ή να αύξάνουν την πιστοδοτική τους ίκανότητα, ενώ πα­

ράλληλα έξασφαλίςουν καί ενα όχι εύκαταφρόνΏΤΟ είσόδηρα 53 . Παρ' δλα αύτά ι καί άνε~ό.ρτητα άηό τήν προέλευσή τους, οΙ Ιδιοκτη­

σίες τών κατοίκων τών πόλεων (καΙ κυρίως των άστων) δέν είναι ipSO

facto καΙ καπιταλιστικές. "Οταν ράλιστα πολύ συχνά, καί Ιδίως άπό τόν

160

αίώνα καί πέρα, αύτές ΎΙς Ιδιοκτησίες δέν 'Γίς ικ.ρεταλλεύονΎαι οί

ίδιοι οΙ κύριοί τους_ Τό ότι συχνά κάποιος όηά αύτούς τούς τελευταίους

συμβαίνει περιστασιακά νό εΙναι και σύθεπικ6ς καπιταλιστής 1\.αί άδιαμ­ φισΒήτητος χεφιστής τού χρήματος, αt'Jτό δέν άλλά!;ε! διόλου τά πράγ­ ματα. ΟΙ Fllgger, οΙ j)αθύπλουτοι έμποροι τού Augsburg, φροντιςουν μα­ ςί μέ τή λάμψη τής φήμης τους νά ΠOλλαπλnσιάζOυν καΙ τίς άγορές φέ­ ουδων και πριγκιπάτων στή ΣουηΒία καί τη Φρανκονία. Διαχειρίζονται,

όπως είναι έπόμενο, και αύτές τίς νέες ιδιοκτησίες σύρφωνα μέ τά πιό τέλεια λογιστικά συσηίρατα, χωρίς όμως νά μεταΒάλλουν ΟΙJοιαοτικά τΔ δομή τους. Τά φέουδα παραμένουν έτσι φέουδα μέ τ6 πανάρχαιο καθε­ στώς τους καί τούς δoυλorιάρoΙKoύς τους"'. Τό ίδιο συμβαίνει και μέ τούς 'Ιταλούς έμπόρους τής Λυών ή τούς ΓενoBtζoυς έμπορευόμεΥους της Νά­ πολης, οί όποίοι μαζί μέ τα κτήματα άποκτούν καί τίτλους εύΥενείας,

χωρίς Όμως νά άσχολοϋνται έπιχειρηρατικό μέ τή γη. 'Ωστόσο συμβαίνει κάποτε ό καπιταλισρός νά παίρνει Υιό 1ά καλά στά χέρια του αύτή τή γη, έπιΒάλλοντάς της τούς δικούς του δρους καί άνα~

μOρφώνOVΤάς την ριζικά. Θά έξετάσουμε οέ λίγο μερικά παραδείγματα

καΠίταλωτικΩς γεωργικΩς έκρετόλλευσης. Τά παραδείγρατα αύτά είναι πάρπολλα 1 άλλα συςΠΥήσιμα άλλα όχι. Μnροστά όμως

O'fnv

πληθώρα

τών άλλων ηαραδεΙΥράτων ποί) άφοροϋν την έπιχεφηματική δραστηριό­ '(ητα καί τήν ύφαV1·0uργική Βιορηχανία καΙ πού παρέμειναν παραδοσια­ κά, αύτά έδ& άπστελούν τά μειοψηφία καί γιά άρκε:τό καιρό (εωs; του­

λάχισroν τόν

180

αίώνα) δέν ε{ναι παρά ή έςαίρεση πού έπιΒεΒαιώνει

τόν κανόνα.

Τά προεόρτια

τού καΠlταλισμού

Στή Δύση, ή καλλιεργήσψη γή άνηκε τόσο στούς φεουδάρχες δσο καί ΟΎούς χωρικούς, Πώς ρυθμιζόταν λοιπόν ή κατάσταση; Τό φεουδαρχικό καθεστώς συνάντησε παντου δυσχέρειες. 'Ωστόσο ι πρίν καθιερωθεί εγα σύστημα καΠΙΥαλιστικής γεωργικΩς έκμετάλλευσης Βασισμένης σέ οίκο­

νομικούς ύπολογισμσύς, έπρεπε νά πληρούνται όρισμένες πρoϋlloθέ~

σεις. Μιά όπό

criJ'riC τις προΠποθέσεις εΊναι αν οχι ή κατάργηση, '[oυλά~

287

AllπQshof. Δύο είKόιrες άγνωστου ζωγράφου του Μοαι:n:ίσυ

Tii&· Νuρεμl3έΡΥnς, οί

όΩοίες έρφανΙζουν τον τράΩΟ πού έπεKτείνovταν τά σπίτια στά χωριά του 17ου αί6}να, Ή πρώΤΩ (πόνω) δεΙχνει πώς .όταν ή ίδωκτπσία τον

160

αί,,',νa. ΊΙ δεύ­

τερπ (άπέναVΤΙ) πως iι κατοικία αύnι έξελίχθΩκε μέσα ατδν ίδ1Ο χωρο. (Κλισέ

Hochbauamt).

χιστον ό παραρερισρός iί ή τροποποίηση τής φεουδαρχίας. Αυτό γίνεται

όρισμΙΎες φορές έκ των ένδον, όπότε τό ρόλο του καnιταλιστΔ παίζουν είτε ό ϊδιος ό φεουδάρχρς είτε κάΠQιος νεόπλουτος άγρότης, ό ι,καλύ­ τερος τού χωρΙΟύ .. , Μιά ,άλλη προϋπόθεσn είναι νά μετριαστούν, νά πε­ ριοριστοϋν, αν δέν γίνεται νά κα'Γαργηθοϋν τελείως, οί έλευθερίες τών χωρικων. Αύτό είναι και τό τεράστιο ζήτημα τ:fiς ιδιοκτησίας τών κοινο­ 'ηκών άγαθων. 'Ένας τρίτος Όρος είναι συνδεση τής γεωργικής έκμε­ τάλλευσης μέ τό δραστήρια άλυσίδα T(~γ μεγάλης κλίμακας συναλλαγων, δπως είναι οΙ έξαγωγές σιτηρών! μαλλ.ιού, φυσικών χρωστικωΥ ουσιών (naottλi!$ καΙ ριςαριoiι), κρασιών καί ζάχαρης. 'Απαραί'(ΩΎΠ προϋπόθεση είναι }ωί ή έφαρμογή «όρθολσΥικής .. διαχείρισης, j} όηοία νά κατευθύ­ νεται όπό μιά συγγνωστή πολιηκίι άποδοηκότητας καί άςιοηοίησης. "Άλλσς δρος είναι ή ύπαρξη μιας δόκιμης τεχνικής πού νά κατευθύνει τήν έπενδυτικΩ δραστηριότητα καί τήν τοηοθέτηση των ηά γιων κεφα­ λαίων. Καί, τέλος, ή ϋηαρξη, aτή Βάση, ένός μισθωτοϋ προλεταριάτου. "Αν δέν συντρέχουν όλες αυτές οί ηρoϋπoθέcιεις, pnopEi ρέν ή έπι­ χεΙρηση νά βρίσκεται καθ' όδόν πρός τ-όν καπιταλισμό, δέν είναι δμως KαηιταλtσtιKή. Νά σμως πού δέν είναι καί τ6σο εϋκολο να έKπλnρωθOυν ενας-ενας όλοι αυτοί. οί θετικοί ii αρνητικοί όροι. Καί ό λόγος πού, έννιά φορές στίς δέκα, σuμΒαίνει κάτι ritoιo άναμφίβολα είναι τό δη δέν μπαί­ νει ΒέΒαια :κανείς μέ τό ετσι θέλω στά χωράφια τών χωρικων, τό δτι τό φεουδαρχικό έποικοδόμημα είναι μιά έντονη παρουσία πού CιVΎιστέκεtαι σθεναρά καί κυρίως τό δη ό άγροnκός κόσμος παρεμβάλλει, :μέ μεγάλη npoeU1Jta, i:μπ()δΙQ σέ κάθε νεωτερισμό.

n

288

ΠαρaΥωΥΩ καί καΏιταλισρός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

"Ενας Γάλλος πρόςενος παράΥηρεί τό 1816 σέ τί «απελπιστική κατά­ σταση έρήμωσης και άθλιότητας» έχει πεΡ1πέσει ή Σαρδηνία, παρ' δλη :cή γεωγραφική της θέση «οτό έηίκεντρο τού εύρωπαϊκοϋ πολnισμοϋl,ΙΗ'.

Τό κυριότερο έμπόδω σέ τυχόν «φωτισμένες» προσπάθειες προέρχεται άπό έναν καθυστερημένο αγροτικό κόσμο, 6 όποίος ζεί κατω όπό τήν οιριπλή έκρετάλλευση τού Κράτους, της 'Εκκλησίας καί της «φεουδαρ­

χίας'ι, ΕΙΥαι οί ίδιοι έκεϊνοι <ιαγροϊκοι χωρικοί, πού, καθώς κατασπα­ ράσσονται από τις έριδες ανάμεοα οτίς οίκογένειες καί τίς φατρίες, φυλάνε τα κοπάδια τους iΊ όργώνουν τά χωράφια τους μέ τό ραχα{ρι στΩν

τσέπη :καί τό -δπλο ΟΥόν po ... Τίποτε δέν μπορεί "\'ά είσχωρ.ήσει ειJKOλα οΙ αυτό τόν άρχαικό κόσμοι σπου άκόμη καί i\ καλλιέργεια της πατάτας, παρ' 8λη τΩν ώφελφδτητα αυτης τής σnάνtας ρίζας καί τίς έπιτuXημέ­ ν.ες δοκιμές, δέν κα'rάφερε νά πς:ρόσει στην '('ρέχουσα χρήση. Η'Η δοκι­

μαστική καλλιέργεια της πατάτας, σημε.ιώνει ό πρόξενός μας, άπσδΟΚί­ μάΟ'rπκε καί γελοιοποιήθπΚε. Οί πρώτες δοκιμές γιά τήν καλλιέργεια του ζαχαροκάλαμου (πού έπιχειρεί κάποιος εύΥενής της Σαρδηνίας παΤό Ωaλlό καί ταπεινό σπίτι τού άφέΥιΩ έχε. τώρα μετατραπεί έν ρέρει σέ κατά­ λυρα τού CfΗιπάτn

n

τού φύλακα. Ή δλλη πλευρά του σχΩμaτίξει τώρα 8εΡάvta

καί στό πλάι ύφώνεται

11

Kαιγoύpyιa κατοικία ΤΌυ iδιοκτήτn,

πυργίσκους που θυμiζουv κάστρο. (Κλισέ

TcpQoTtQ καί ρέ

HOC}lba.U8tnt).

289

Γ.

ΠaραΥωΥΩ κα{ καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

etaoptvos; μέ

τήν άγρονομία) γίνονται άντικείρεvο ~nλoτυπίας ή άγνοια καί ή κακία τίς καταδικάζουν ώς έγκλnραΤΙKές πράςι:ις, ρέ άποτέλεσμα οί έργάτες πού είχε φέρει) ξοδεύοντας ενα σωρό χρήματα, νά δολοφο­ νηθούν ό ένας μετά τόν άλλον», ΠεpασtιK6ς ένας Μαρσεγιέςος} έμεινε κατάπληκτος ρέ, τά δάση άιιό πορτοκαλεώνες της

Ogliastra I

μέ .. τά εύρω­

στα καΙ υγιέστατα δέντρα που τά άνθη τους σχηματίζουν καθώς ιιέφτουν ενα παχι'.! χαλΙ ΟΙ κάτοικοι αυτου '[οί) τόπου, ώστόσσ, omE πού διανο­ οϋνται νά τά έ,KμεταλλΕUτoϋν". Ό Γάλλος στήνει τότε μαζί μέ μερικούς aupnutptGJtt h του ενα άποστακτήριο καί μένει έκει δουλεύοντας όλη τάν nερίοδο '[ης άVΘoφoρίας, Δυσtυχως, otav τήν έιιόμενη χρονιά τό συ­ νεργείο έπιστρέφει γιά νά συνεχίσει τό έργο του, ύστερα άπό ενα διά­ στημα άnοuσίας στή Γαλλία, Βρίσκει τά έργαστηρια κατεστραμμένα καί όλα τά σκεύη καί ίά ρηχαΥπρατα κλεμμένα. 'Αναγκάστηκε έτσι νά έγκα­ ταλείψει τήν προσπάθεια. Ύπάρχουν μάλλον καί άγροτικ:οί πληθυσμοί μέ διαφορετική όργάνω­ ση καί ηιό δεκτικοί οτούς νεωτερισμούς. 'Εμείς πήραρε Ινα άκρα10 πα­ ράδειγμα, τή Σαρδηνία ι ή όποία άκόρη καί σJίpερα είναι ενας τόπος κα­ θυοτερηρέΥος, Πώς έξηΥεΙται ορως ή περίπτωση τού Γενοβέζου έκείνου έρπόρου '(ης οικογένειας των Spinelli, ό όποίος, οταν έγινε κύριος τού CastrovilJani στό Βασίλειο της Νάπολης) εΤχε τήν εΙΗινευοη νό: προΒεί σέ δικές του ρυθμίσεις ώς πρός τήν προσέλευση Κάί τή διαρovή τών bracciaIi (Ύών έποχιακών δηλαδή έργατών πού σέ έκείνα τά μέρη λέγο­ νται fatlga.torI); Βρέθηκε άντψέτωπος ρέ όλόκλnρη τήν κοινότητα τού χωριού, τήν universita. Τελικά ή UΩ1Ύersίtii ηταν έκείνη ιιού εΙχε την τε­ λευΎαία λέξη. Μήν εΙσΎε τόσο άl1αιτητικός μέ :rούς fatigatori, έξηγοϋν aτό νέο αφέvrπ, γιαΎί θά τούς κάνετε νά ρ:ό θέλουν ηιά νά έργαστοϋν ατά άρηέλια μας, όπως κάνουν έδώ καί ΧΡόνια JJ7 • Νά λοιπόν πού τελικά δέν είναι καθόλου τυχαίο δη οι νέες γεωργι­ κές έπιχεφήσεις έγκαθίστανται τίς περισσότερες φορές στίς έρημες έκτάσειs τών έλών και τών δασικών ζωνών, Είναι πολύ προτιμότερο νά μήν έρχεσαι σέ σύγκρουση μέ τΙς τοπικές συνήθειες καί τό Ώπάρχον κα­ θεστώς γαιοκτησίας. Κάποιος νεωτεριστής~ όνόματι Delporte, προκειμέ­ νου νά έγκαταστήσει τό 1782 ριά κτηνοτροφική ρονάδα έκτροφής προ­ Βάτων κατά τό άγΥλικό πρότυIIO~ έπέλεςε μιά πλαγιά στό δάσος της Boulogne-sur-Mer; τήν εκχέρσωσε ό ίδιος καί στή συνέχεια τήν εμπλού­ τισε μέ pεγόλn ποσότητα άργιλλασβεστικών λιπααμάτωΨ
'Αριθρός, αδράνεια καί πaραΥωΥικόΤΩτα τών άΥροηκών μαξων

Ό άγροτικός πληθυσμός εΊναι πολυάρtθμος. Είναι ή μεγάλη πλειο­ ψηφία τού ςών'ίΌ}; πληθυσροϋ, Προκύπτει έτσι ενας συνωστισμόs στίς

290

,,

ΠaραΥωΥΩ κα! καπιταλ,σρός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

τάξεις του) άρα καί δυνατότητες αντίστασης ή αύθόρμητης αδράνειας. Ή πληθώρα όρως αύτή είναι συγχρόνως καί σημάδι άνεπαρκοι1ς παραγω­ γικότητας. "Αν ή απόδοση του έδάφους είναι πενιχρή, ηράΥμα πού απο­ τελεί Ιναν άρ.κετά γενικό κανόνα, αύτό .σημαίνει δτι πρέπει νό. αύςηθούν τά όργώματα, νά πιεστουν τά έργατικά χέρια, νά άναζητηθούν νέες ίσορ­ ροπίες μΙ τrιν αύξηση της άπασχόλησης. Τό Fras50 καΙ iι Arpaia εΙναι δύο χωρωυδάκια πίσω από τή Νάπολη, σέ μικρή απόσταση άπό ενα τρί­ το, τό συγκριτικά πλοίJσω Montesarchjo. Στά δύο φτωχά χωριά ή ιιαρα­ γωγικότητα εΙναι τόσο χαμηλή, ωοτε γιά την ίδια ποσότητα προϊόντος χρειάζεται νά καλλιεργηθεί έκταση τρεϊς φορές ιιιό ρεγάλη άπ' ό,τι ατό Montesarchio. Τό άποτέλεσρα ε{ναι στι γιά να άνταποκριθοUv οτίς αυξη­ μένες ανάγ:κες τους σέ έργατικά χέρια γνωρίζουν καί άποδέχονται εναν ύψηλό δείκτη γεννητικότητας) καθώς μάλιστα παντρεύονται πολύ νω­ ρίς". Αύτό έξηγεί καί τό παράδοξο φαινόμεΥΟ πού έμφανί'€'rαι σταθερά στίς περισσό1ερες OiKOVOPI€b τού Παλαιοϋ Καθεστώτο!;, όπου παρ' όλο τό σχετικό ύπερπληθυσρό τής ύπαίθρου, τά χωριά Βρίσκονται διαρκώς ατά πρόθυρα τής ενδειας καί τής σιτοδείας καΙ άναγκάζονται νά κατα­ φεύγουν στούς εποχιακούς έργά'rες, πού συρρέουν κατά ράζες. Πρόκει­ ται Ιδώ γιά έκείνους τούς θεριστές, τούς τρυγη1ές, τούς άλωνιοτές πού τριγυρνουν Ιξαθλιωρένοι τίς xειμωνιάτι~ες ρέρες ιιέ τό τσαπί στό χέρι γιά νά ξεχώσουν κάποιο χαντάκι. 'Όλος αύτός ό κοσμάκης προέρχεται άπό τούς πιό ψτωxoύ~ ςένους τόπους καί άπό τήν άνάκατη μάζα των άνέΡΥων. Μιό στατιστική τού 1698 δίνεΙ t Υιά τήν εύρεία περιφέρεια τής 'Ορλεάνης, '(ούς έξϊις άριθρούς: 23.812 άγωγιάτες, 21.840 άμηελουργοί, 2.121 ρυλωνάδες, 539 κηπουροί, 3.160 βοσκοί, 38.444 ρεροκαματιάρη­ δές, 13.696 ύπηρέτριες, 15.000 ύπηρέτες. Άν λάΒουμε υnόφη δτι αύτοί 01. άριθμοί δέν dντιηροσωπεύουν καν τό σύνολο του άγροτικοί] πληθυ­ σμού (ytati αν έςαιρέσουρε τίς ύπηρέτριεςl οί Υ-uvaΙκες καί τα παιδιά δέν ιιεριλαρ6άνονται σΙ αύτΔ n1 μέτρηση); τότε, σέ ενα σύνολο ενεργού πλη­ θυομού 120.000 άτ6ρων, έχουμε, ραζί ρΙ τούς βαλέδες, τούς ύπηρέτες καί τούς ήμερομίσθιους έργάτες, πάνω άπό 67.000 μισθωτoυς~ΙΙ! Παραδόξως, όλη αύτή ή υηερπληθώρα ανδρών γίνεται τροχοπέδη στήν αύξηση της παραγωγικότητας. "Ενας άγροτικός πληθυσμός τόσο nολυάριθμος, 110ύ κινείται στή σφαίρα μιας οικονομίας της έπιβίωσης, άναγκασμένος να δουλεύει χωρίς άνάπαυλα γιά νά μπορει νά άντιμετω­ πίζει '(ά άλλεπάλλnλα χτυπήρατα όπά τις κακές σοδειές ΚΟΙ τα χρέη πού '[όν πviγoυν από όλες τίς μεριές) είναι φυσικό νά κλείνεται στόν περιο­ ρισμένο κύκλο τής δουλειας :και τών καθηρερινών του ασχολιών, Μόλις καί μετά Βίας ρπορεί νά κινηθεί. Τό κλίμα αύτό ούτε κατά διάνοια άσφαλώς θά ρπορουσε νά θεωρηθεί κατάλληλο Υιό τήΥ προώθηση της τεxvΙKiις προόδου ii τόν ευμενή υίοθέτηση τών κινδύνων πού συνειιό­ yov'l:al 0\ νέες καλλιέργειες καί άγορές. Θά έλεγε κανείς ΟΤΙ πρόκείΤΟ1 γιά μάζες άποκοιρισμένες μέσα ατή μονότονη επανάληψη. Ώστόσο, ουτε έφησυχασμένες ο()τε ύ.πΟίΩΥιιένες είναι. Οί ρά'ες αυτές Υίνοντa1 μάρτυρες έξεγέρσεων ρέ σπάνια βιαιότητα. Παράδειγμα ό ξεοηκωμός

των χωρικων τής Kίνα~, Ησύ οίιν lφιινtιαΤΙKή λαίλαπα έθεσε τέΡΙJα τό

291

ΠαρaΥωΥn καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

στόν ςενόφερτη διακυΒέρνηση των Μο'Πόλων, φέρνοντας στήν έξουσία τούς Ming. "000 κι αΥ παρόμοιας εκτασης άγροτικές έξεγέρσεις

1368

είναι σηάνιες Υιό

'[ilV

νονικό ρυθμό.

ΕuρώΠ1l 1 δέν παύουν έvτούτοιs νά ςεσπονν ρέ κα­

Ή άλήθεια είναι δτι αότές 0\ φωηές of>nvouv ή μιά μετά τήν άλλη: ή άYΡOτtKή έξέγερση τής Ile-de-France τού 1358. τό ξεσήκωμα τών 'Άγγλων έργατων τού ήγεσια τού μάλες,

ii

I)ozsa

1381)

ό πόλεμος τών ΟϋΥγρωv!Η χωρικων ύπό τήν

τό 1514~ IIόλεμo~ πού τεματίστηκε

ή έπανάσ'ιαοη των Γερμανών χωρικών τό

lJt χιλιάδες κρε­ 1525 καί ή τεράστια

έξέγερση των χωρικών τής Νάrrολnς τό 1647. Ή κάστα τών φεουδαρχών, κοινωνικό έηοικοδόμηρα των άγροτικών πληθυσμών, έξακολουθεΊ νά διατηρεί τό πάνω χέρι μέ τή βοήθεια τών ευγενών, στηρί~εται οτή λιγό­ τερο tί περισσότερο συνειδη"τή συνενοχή τών Δοτικών στρωμάτων πού έχουν άνάγκπ όηά άγρο'nκά χέρια. Παρ' όλες έντούτοις τίς τακτικές άπώλειες, ό χωριάτης δέν τό Bό.~ει κάτω. Τήν άνοιχrή σύρραξη διαδέχε­ ται ό βουβός άναβρασμός. Κατά τόν

Georg Grii1J?,o)

Ιστορικό των αγροτών

της Aύστρ{ας~ :και αυτό άκόμη ή τρομακτική ηττα πού σφράγισε τόν πό­

λεμο των χωρικων

(Bauerllkrieg)

τού

1525.

δέν κατάφερε νά ανακόψει

ένα λανθάνοντα κοινωνικό πόλερο πού δέν έΗαφε νά σοΒεί ως τό

1650

καί ακόμη άργόι-ερα. ΠρόκειγάΙ Υιό rιόλερo της άΥροnας, πού μάχεται

τίς δομές καΙ δέν σταματάει ποτέ. Κάτι πολύ l1αραΙ1όνω όπά εναν 'Εκα­ τονταετή πόλεμο.

:4. θλιόΤΩτα καί έΠlfJiωσn

Ό Μαξίμ Γκόρκι θά πεΙ κάποτε: .ιΟί χωρικοί είναι παντού οί ϊδιοι,ι')). Είχε άραγε απόλυτο δίκιο; "'Ολοι οί χωρικοί μοιράζονται μιά συνεχtί μιζέρια) έχουν άνεξάντλnτη ύπομονή άκόμη καί στή χειρότερη δοκιμασία, καταπληκτική ίκανότητα

νά ανθίστανται προσαρμοσμένοι στίς έκάστοτε περιστάσεις. 'Αργούν νά άντιδράσουν παρ' δλους τούς rptYpOUb τών έςεγέρσεων) διαθέτουν ενα μοιραίο τάλαντο νά άρνουνται όποιονδήποτε «νεωτεpιoμό»Ψi καί τέλος μιά καρτερία χωρίς προηγούμενο πού τούς Βοηθόει νά ~αναBρίσKoυν τήν Ισορροπία μιας ϋπαρςης διαρκώς αΒέβαιης. Δέν ύπάρχει καμιά άμφ.60λία ση οί χωρικοί ζ.ουν σέ ένα πολύ χαμηλό έπίπεδο παρ' όλες τΙς τυ­

χόν εξαιρέσεις. Τέτοιε.ς έξαφέσεις είΥαι 11 κτηνοτροφική ζώνη τού Dithmarschen στό νότιο τρημα της Γιουτλάνδης\1>; τόν 160 αίώνα fi σί όά­ σεις «Εύπορων χωρικών» τού Μέλανα Δρυμου σέ όρισμένες περιοχές ΤΙ1ς Βαυαρίας] της 'Έσσης καί της ΘουριγΥίας')(,. 'Aργότερα~ ή όλλανδικό ύπαιθρος, χάρη ατή γειτνίασή της μέ τίς πλούσιες αστικές άγορέςJ οΙ δυ­

τtKές περιοχές τίiς ΜάΥχης'17, ενα μεγάλο η.nίρα τών άγγλικών πεδιάδων, τά άρπέλια

-

σχεδόν παντοϋ σηου ύnάρχουν ... ~ Ας περιορωτουμε σΙ αύτά

τό παραδειγμιιτα, 'Όρως σέ ριά πλήρn }(άταγραφή οί μελανές εικόνες θά

292

ΠaραΥωΥΩ καΙ καπιταλισμός σέ γειτσνικους χώρους

ύπερίσχυαν κατά nολύ άπό '(ίς ύπόλοιπες, άφού έρφανίζονται κατά χι­

λιάδες. "'Ας μήν τονίζουμε πολύ Όμως τiι νελανή αύτή ηραΥρατικότητα. Ό χω­ ρικός έπέ~ησε. Κατάφερε νά τά Βγάλει πέρα. Είναι κι αύτό ριά παγκό­ σρια άλήθεια. 'Ωστόσο άν έπέζηοε, τό χρωστάει σέ καριά έκατοοτή Βοη­ θητικά έπαγγέρατα%, στή χειροτεχνία, στην τέχνη του αμπελουργού,

πού EIvat άληθινή «βιομηχανία», aτά άγώγια πού κό.νει ρέ tά ζώα του. Διόλου π<φάςενο πού οΙ χωρικοί της Σουηδίας και της 'Αγγλίας είναι καί μεταλλωρύχοι έκτός από άγρότες, λατόμοι ή σιδηρουΡΥοί, πού οΙ χωρι­ κοί tής Σκανίας (οτό νότο τής Σοuηδίας) yivovtat ναυτικοί καί παίρνουν ένεΡΥό μέρος στή ναυσιιιλοΤα της Βαλτικής καί της Βόρειας Θάλασσας. Ούτε καί πού, λίγο πολύ, δλοι οί χωρικοί ύφαίνουν καί κάνουν οηιν άνάγΚΏ τους άγωΥ\άτες. "Οταν, κατά τό '[έλη τού 160υ αίώνα, ή ϋπαιθρος της "Ιστριας έπανiίλθε στό καθεστώς τη!; δουλοπαροικίας, πολλοί άπό τούς χωρικούς tήν έγκατέλειψαν γιά νά γίνουν ρεταφορείς ii πλανόδιοι πραματευτές μΙ πρόοριομό τά λιμάνια της Άδριατικi1s, ένώ όλο καΙ πε­ ρισσότεροι γεωργοί άοχολούνταν μέ τήν πρωτογενή σιδηρoBιo:μηχανiα,

ρέ άποτέλεσμα νά Υεμίσει

n ύπαιθρος υψικάμινους'J9,

Σ'['ό βασίλειο τής

Νάπολης! λέει ριά έπίσημη άναφορά πρός τή Sommaria «πολλοί είναι οί εποχιακοί έργάn:ς (bracciali) πού δέν ζούν μονάχα μέ τό μεροκάματο, άλλά κάθε χρόνο σπέρνουν 6 1011)01. μέ σιτάρι ή κριθάρι, ι καλλιερ­ γουν λαχανικά πού τά φέρνουν στό παζάρι, κόΒουν καί πωλούν ξύλα καί κάνουν μεταφορές μέ τά ζώα τους. Καί ϋστερα ;:χουν τήν άςίωση νά μήν πληρώνουν φόρο παρά μόνο ώς bracciali»!($}. "Εχει δέ αποδειχθεί από μία μελέτη δτι αύτοί οί 'ίδιΟ! έπιπλέον,.δανείςουν καί τοκίςουν συχνά τά χρή­

.. )

ματά '['ους σάν ΡΙΚΡo'fοκογ λύψοι ή άσχολσϋνται ρέ πολλή φρονtίδα μέ τήν έκτροφή ζώων.

Ή μακρά διάρκεια δtv άποκλείει τΩν άλλαΥΩ τσ ίδια τά παραδείγματα δείχνουν πού έχει άδικο ό Γκόρκι. 'Υπάρχουν χίλιοι τρόποι νά είσαι χωρικός, χίλιοι τρόποι νά εΙσαι φτωχός. Ό Lncien Febvre συνήθιζε νά λέει, σχολιάζοντας τίς διαφορές όπό έπαρχία σΙ tn:αρ:χία: «Γαλλία, τό όνομά σου είναι χίλια πρόσωπα". Χίλια πρόσωπα όμω~ έχει Όλος ό κόσμος: είναι τό εδαφoς~ είναι τό κλίμα, είναι οι καλ­ λιέργειες) οί μεγάλες ιστορικές καμrtές, οί αρχέγονες έπιλογές. Είναι άκόρπ το καθεστώς ίδιοκτησίας) il θέση των ότόμων. ΟΙ χωρικοί είναι είτε σκλάβο! είτε δουλοπάροικοι είτε άπελεύθεροι είτε Koλλiίγες εΊτε γαιοκτήμονες' μπορεί νά έξαρτώνται όπό τήν 'Εκκλησία, τό Βασιλιά, τούς μεγάλους άριστοκράτες, τούς ευΥενείς δεύτερης ή τρίτης τάξης ii άπό τούς μεγαλοκτηρατίες. 'Ανάλογα μεταΒάλλεται κάθε φορά και 1'1 άτο­ μική τους ύπόοταση.

Kavf.lt

δέν άμφισβητεΙ αύτή τή διαφοροποίηση ατό χωρο. Οί ίστορι-

293

ΠαραγωΥιί KGi καπιταλισρός αέ ΥεΙΤΟΥΙκούς χώρους

κοί ορωf; πού άσχολοϋνται σήμερα μέ τήν ίστορία τού άγΡOΤΙKoiί κ6Gll0U, έχουν τήν τάση νά φαντάζονται μέσα σέ κάθε δεδομένο σύσι-ημα καταστάσεις πού δέν έςελίσσοπαι ρέ τά xpόνo~ πού Kυρίω~ έπαναλαρ­ βάvονται κατά τακτά χρονικά διαστήματα. Γιό τσν Ειiο Conti, τόν Ιξοχο ίσΤΟΡ1κό τής τοοι<ανικής ύηαίθρου, ό ρόνος τρόπος Υιό νά έρμηνεύσει κανείς αύτή την πολυμορφία είναι νά τόν παρακολουθήσει χωρίς δια­ κοπή γιό μιά όλόκληρη χιλιετίαlΟΊ, <Ένας αλλος ιστορικός ύποοτηρίζε,ι ότι Υιά τήν άγροτική περιοχή γύρω όπά τ6 Παρίσι l «ΟΙ δσμές της γεωρ­ γίας δέν ύηέστησαν καμιά άλλαγό άπό τά χρόνια τού Φιλίππου τού 'Ωραίου ώς τόν

180 αίώνα»102. Werner Sombart τό

Ύπάρχει λοιπόν κάποια άδιάσπαστη

ou-

,,'1t.XEta. Ό O'n ή εύρωπαϊκή

είχε ήδη πεί άπό καιρό ύποστηρίζοντας γεωργία δέν άλλαξε καθόλου άπό τήν έηοχή του Καρ­ λοράγνου ως τόγ Ναπολέοντα. ΤΗταν χωρίς dλλo ενας τρόπος γιά νά σο­ κάρει μερικούς από "(ούς σύγχρονούς του ίστορικούς. Σι\ρερα ή παρα­ δοξολογία αύτή δέν θό: ξάφνιαζε κανέναν. Ό Otto Brfulner, ίοτορικός των άγροτικών κοινωνιών της Αόστρίας, προχωρει άκόμη παραπέρα: «'Ο άγροτικός πληθυσμός, διατείνεται χωρίς νά διστάσει καθόλου, αποτέλε­ σε άπό τή νεολιθική έποχή, όπότε σχπ:ματίστηκε, εως τόν 190 αίώνα, τό Βόση της δομής τών ευρωπαϊκών κοινωνιών. Ό πυρήνας 'ιης εμεινε όνε­ πηρέαστος, σέ τόσες χιλιετίες, όπό 'ιίς αλλαγές πού έπiiλθαν στή δομή καί τί! ρορφή της πολιτικής όργάνωσης των άνώτερων κοινωνικών στρωμότων»I~3.

"Ας μην είμαστε όμως απόλυτοι. Ή άγροτική ίστορία δέν εΊναι τόσο άμετακίνητη. Μπορεί ή εΙκόνα του τάδε χωριού να μ:6ν εχει αλλάξει άπό τήν έποχή του. ΛουδοΒίκου ΙΔ' ως τίς ρέρες μας. Μπορεί τα μακρινό ξα­ δέλφια έκείνης τής ίστόρικου άπό τ6 Forez «νά μoιά~ouν (άκόμll καί σή­ μερα) μέ τΙς άπαράλλακτες σκιές τών προγόνων τους του 140υ αΙώνα"IΜ καί μrιoρεί να φαίνεται ση οί περιουσίες αύτών 1'ών χωριων "δέν είναι πολύ διαφορετικές τό 1914 απ' c\'n ήταν τό 1340»1!\5, Μπορεί άκόρπ τά χωράφια, τά σπίτια, τά ζωντανά j σί ανθρωποι, τα λόγια τους, οί παροι­ μίες τους να εχουν μείνει άναλλοίωτα, όπως ήταν καί τότε ... Πόσα όμως πράγματα, πόσα γεγονότα άραγε δΙ"\' έξακολουθοϋν όπό τότε νά αλλά­ ζουν συνεχως; Στ6 Mitschdorf, χωριουδάκι της Βόρειας 'Αλσατίας, μέσα σέ δέκα χρόνια, από τό 1760 ως τό 1770, ή καλλιέργεια τού παλιού δη­ μητριακού όλυρα έδωσε τη θέση της στό σιτάρι]{!~: 11ποροϋρε νά τό άγνοήσουμε; Στο ίδιο αύτό χωριό γίνεται aτό μικρό διάστημα άπ() τό 1705 ως τό 1816 (τό πιό πιθανό εΙναι δη συνέΒη γύρω στά 1765) τό πέ­ ρασμα από τό σύστημα της τριετούς στό σύστημα

tn&

\!

'-i.-

:t" '1

~_.,

~

,.~ "

1 '-

:~.

,f

& t

"'!ι "

,

;ι'

> -.; ','

:~

• ~

,~ l' ;. "

'" ,

~

>,;1,

, ~;

, , '. ,

-j<

,

j

Ι

,• '

διετοϋς σπορά5107:

ασήμαντο κι αι'.'Τό; Μικροαλλαγές, θά μου πείτε. 'Υπάρχουν δμως :κα1 άλλες πού είναι τεράστιες. 'Έρχεται μια ρέρα δηου κάτι πού θεωρούσα­ με αίώΥΙΟ σπάει. Δiν γίνεται ποτέ ςαφν\κά, ποτέ μιά κι έξω, ραγίζει σι­ γά σιγά. 'Ένα γεγονός πού έχει ίδιαίτεΡll σηρασία είναι δτι ό αΥροτικός ηληθυορός πού κατοικεί τήν Ιnοχή της Μπλάνς της Καστίλλης καί τού Υιού της Ά γίου Λουδοβίκου στίς παρυφές του Παριοιοϋ καί πού άποτε­ λείτοι είτε από δουλοπάροικους (αναγνωρίζονται από τά τρία έπαχθή γι' αύτούς προνόμια: cheγage - σrέρηση '[ου δικαιώματοs αύ'[o6ιάθεση~)

294

!. ,

,Ι

,

ΠαρaΥωΥΩ καί καπιταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

{οrmariage-αδεια του άφέ:ντη Υιά νά παντρευτούν και mainmοrte-έξάρ­ τποπ από τή γiΊ) είτε όπά ελεύθερους, κατακτα τήν έλευθερία του ενα­

ντι των άρχόντων, μέ αποτέλεσμα νά πoλλαπλασιά~oyται οί άπελευθε­ ρώσεις καί οΙ χειραφετήσεις. Ό λόγος ήταν δτι υπήρχε πάντα ό κίνδυ­ νοςl καθώς δουλοπάροικοι καί tλεύθερoι ζούσαν μαζί, νά μήν ύπάρχει πλέον καμιά διάκριση ... Αλλο καθοριστικό γεγονός είναι ή έςαγορά γαιών έναντι χρημάτων αηό τούς χωρικούς :πού συνωστΙζονταν λόγω τής στενότητας τού έδάφους, άνάλογα πάντα μέ τΙς οΙκονομικές συγκυρίες,

σέ περιοχές οηως τό Όρλύ, το Sucy~en-Brie, τό BoΊSsy καί άλλού. Τό φαινόμενο αότό δέν θά άργούσε να YVbψ(σει ρεγάλn έξάπλωσnΗ!iI. Σημα­ διακό έηίσης είναι τό γεγονός στι ή απελευθέρωση των άγροηκων πλη­ θυσμών δηλώνεται μέ τή μορφή έπιδl1μίας σέ όρισμένες περιοχές τής Εύρώηης καΙ ειδικά Ο'ιίς ζώνες ρέ ένεργό δράση, συμπαρασύροντας καί

περιοχές λιγότερο πρoνoμloϋxες~ φτάνει νά Βρίσκονται κοντά στίς πρωτες. 'Έτσι μαζί μέ τό Βασίλειο τής Νάπολης έπηρεάςεται άπό τό Κ\­

νη·μα καί ή ΚαλαΒρία, ή όποία δέν άνήκει ΒέΒαιο στ.η ζώνη τής πρωτο­ πορίας. 'Ό1:1ως οι τελευταίο! φυγάδες χωρικοί διεκδικήθηκαν μάταια τό 1432 άπό 'τόν κόμη του SinopolίHY.J. Ή δουλεία των χωρικών καί μαζί μέ αύτήν ή προσκόλλησή TOUS στή γή έςαφανί~oνται. ΟΙ παλιές λέςεις (ad,9criptiJ itillani, censiles, redditici) διαγράφονται άπό την καλαΒρέζι­ κη διάλεκτο' δΙν μιλούν πλέον ααρά μόνο Υιά vassalli Ησ - υποτελείς. Άςί'ει νά άναφέροuμε δη ό άηελείJθερoς χωρικός τής Άνω Αυστρίας είχε τό δΙKαίωμα~ σάν σημάδι της άπελευθέρωσής του! νά άνεμίhει ενα κόκκινο καπέλο lll • 'Εξίσου ένδιαφέρον είναι δη τό triage - ή διανομή 1:(;)V κοινόχρηστων άγαθών άνάρεσα στούς χωρικους καί τούς γαιοκτή­

ρονες - Δπ.οτυγχάνει μΙν σέ. γενικές γραμμές στή Γαλλία του 180υ αί@­ να, άκολουθώ\-ιας σμως τίς -ίδιες άκριΒώς διαδικασίες δίνει ΟΤ11ν 'Αγ:γλία

τά περίφημα enclosures. 'Από τήν άντίθετη πλευρά, είναι πολύ ενδιαφέ­ ρον ότι οτήν Πολωνία ή δεύτεΡΩ περίοδος τΩς δουλΟΏαρσικΙας τόν 160 αϊώνα ξανά6αλε στά σίδερα ενα χωρικό πού ήταν Ι1δη συνηθισμένος νά έχε! δοσοληψίες άπευθείας μέ την πόλη ι'i άκίψη καί μέ τούς ςένους έμπόρους "Ολα αύτά παί'ουν καθοριστικό ρόλο: καί μ1ά έλάχισ'rη πα­ ρέκκλιση μπορεΊ νά άλλάςει όλοσχερως ηίν κατάσταση χιλιάδων άνθρώπων.

Σtιlν προκειμένη περίπτωση

κρούει τ6ν

Ferdinand

6

Μαρκ Μπλόχ!l] εχει δίκιο νά άντι~

Ιο! ό όΗοίος βλέπει τούς Γάλλους άγρ6Ύες ώς

"ενα σίJσΤΩpα τόσο στεγανό πού δέν άφήνει περιθώρια γιά τήν παραlH~ κρή ρωγμή». 'Ωστόσο) καί ρωγμές ύπό.ρχουν καί φθορές καΙ συγιφού­ σεις KCΙί έπανακάμψεις. Έκτός άπό τίς σχέσεις γαιοκτημόνων καί χω­

ρικών!

01. συΥκρούσεις αύτές ξεπηδουν άπό χωρΙών, 11 όποία, άναrnύσσoντας αυτόματα

τιl σιJνύπαρξη πόλεων και μιά οίκονομία τής άΥοράς,

κάνει τήν αγροτική ισορροπία νά κλονίςεται. ΚαΙ δέν είναι ρόνο J1 άγορά, Πόσες φορές ή ίδια ή πόλη δέν σπρώ~ ρει τούς τεχνίτες της ηρός τήν ϋΙ1αιθρσ γιά νά άnοψUΥει τίς δυσχέρει­

ες των συντεχνιακών όργανώσεων πού άφθονοϋν στούς κόλπους '(ης; 'Άλλη ηγ ή ΤΩlα θό τιη)ς προσελκύσει πάλι, όταν τό κρίνει συμφέρον. "Η

295

napaYlJyn

καί καιnταλωρός σέ ΥεΙΤΟ'ΥΙκούς χώρους

μΙίπως δέν κατακλύζεται ακατάπαυστα όηό τούς χωρικούς πού ελΚΌνται έκεί άπό τά ύψnλά ημερομίσθια; 'Όσο Υιό τό γαιοκτήμονα, πόσε.ς φορές

δέν χτίζει :κι αύτός τό σηίτι του (ας 110ϋμε καλύτερα τό :μέγαρό του) στήν πόλη; Ή 'Ιταλία πρώτη όπό όλη τήν αλλη Εύρώπη γίΥεται μάρτυρας αύτοϋ του inurbamento. Καί μΙ τό πού γίνονται πρωτευουσιάνοι, οί γαι­ οκτήμονε.ς κουΒαλουν μαζί τους ενα σφιχτοδεμένο συρφετό όπό πρόσω­ πο της αγρoίtκ.iίς τους Αύλήςl 1:ά όποία μέ τό σειρά τους θά έχουν Βα­ ρύνοντα ρόλο οτήν οίκονομία καί τΔ ζ-ωή της πόλης"'!. Τέλος, στήν πό~ λη βρίσκονται καί ανθρωποι πού ξέρουν άπό νόμους καί γράφουν για έκείνους πού δέν γνωρίζουν γραφή 1 φίλοι πού πολύ συχνά άποδεικνύο­ νται άπατπλοί, ςεσκολισμένοι δικολάΒοι, άλλά καί τοκογλύφοι, οί 6πσϊοι τούς ύποχρεώνουν νά ύπογράφουν γραρράτια. ζητούν ύπέρο­ γκους τόκους καί Βάζουν χέρι σέ περιουσίες πού έχουν πάρει ώς ένέxυ~ ρο_ 'Η ηερίψηρη casanti 'τής ΛορΒαρδίας είναι ήδη όπό τόν 140 αίώνα ι) παγίδα όπου πέφτει όποιος χωριάτης θέλει νά δανειστεΙ xpήν~τα. ΞεKΙ~ νάει βάζοντας ώς Ινέχυρο τά σκεύη τΩ~ κουζίνας του) τά .• πιΘάρια '{ού Kρασιoύ~" τά γεωργικά του έργαλεία. "Υστερα έρχεται ή σειρά των ζω­ ντανών του l τών χωραφιών ΤΟ11 1 και ϋοτερα τέρμα ΙΗ ! Ή τοκογλυφία, ΙJό­ λις έμφανιστεί κάποια δυσκολία, φτάνει σέ δψη δυσθεώρατα. Τόν Νοέμ­ Βριο τού 1682 ό διοικnτήs της Άλσαtίας καταγγέλλει τά δυσΒάσταχτα χρέη τών όποΙων θύματα πέφτουν οί χωρικοί: .coi αστοί τούς ύΠΟχΡεώ­ νουν νά πληρώνουν τόκους μέχρι καί 30%»_ Μερικοί άπαnούν άνt{ γιά τόκο νά τούς ύποθηκεύουv Ίά χωράφια '(ους: «πληρώνουν Υιά τόκους '{'ό 1ηοό όπό τό είσόδημά τους (",) καί από χρόνο σέ χρόνο οί τόκοι φτά-

-

νουν τό. ύψος τού άρχικού δανείου, .. ». ''Ας μή γελιόραστε, πρόκειται γιΌ

δανεισμ"ό μέ τόκο

199%116,

ΣτΩ ΔύσΩ

11

φεουδαρχία 8έν πέθανε Ή φε.ουδαρχική όργάνωση εχει τόσο εισδύσει στή ~ωή τών γεωργων

κι εχει τόσο ταυτιστεϊ :μαζί της, ωοτε δέν ξεχωρίζει κανείς πότε τήν ηρο­ στοrεύει καί πότε τή.ν καταπιέζει. Τά ίΧΥ'Π της άναγνωρίζονται άκόμη καί

σήμερα σέ δλο τό τοπίο τής Δύσης. Ξέρω δυο χωριουδάκια κάπου ανά­ μεσα στό

Barrois

καί τήν KalJnavia~ τά όποΙα CινήKαν κάποτε σέ εΥα μι­

κροφεουδόρχη. Ό πύργος Βρίσκεται άκόμη καί σήρερα κοντά ατό ενα

όπό τό δύο αύτά χωριά, δπως ράλλον θά τόν είχαν αΥακαινίσει καί δι­ ευθετήσει τόν 180 αίώνα, μέ 'ι"ό πάρκο του, τά δέντρα του ι τΙς λιμνούλες

του, μιά σπηλιά. Δικοί '(Ου ήταν οί ιιύλοι (δέν λειτουργούν πιά σήρερα,

άλλά Βρίσκονται άκόμη στή θέση '(ους) καί οί δεςαρενές (ύπΛρχαν μέ­

χρι πρίν κάμποσο καιρό). "'000 Υιό τούς χωρικούς, είχαν τά περιβόλια τους, τiς φυτείες τους, τά ύηοστατικά τους, τούς μπαξέδες τους καί τούς άγρούς τους γύρω όπό τά σπίτια του χωριού, πού ήταν χnομέγα τό ένα δίπλα στό άλλο. Τά χωράφια ηταν μέχρι πρίν άπό μερικά χρόνια χωρι-

296

ΠaραΥωΥΩ κaί καπιταλισμός σέ Υ.ειrοvικοUs χώρους

ομένα στά τρια, ανάλογα μέ το είδος nΙς καλλιέργειας (σιτάρι 'ϊή μιά χρονιά, Βρώιιη τήν άλλη καί δaτερα αγρανάπαυση). Ή έναλλαγό αύτό γινόταν συνεχώς. Στόν cφxovτα άνηκαν άκόμη έκτός άηό τά δάση των

Υύρω λόφων καί δύο δασικές ζώνες (μιά Υιό κάθε χωριό), όπου άπαΥΟ­ ρευόταν ή ύλοτόρηση. Ή μιά άπό αυτές 1.(ς Εκτάσεις έφταοε μέχρι τίς μέρες μας σάν τοπωνύμιο: L. Corvee, Ή αλλn ύπήρξε άφορμή νά δημι­ ουργηθεί ενα συμπαγές ά)ιρόκtημα, τεράστιο καί napUtaιpO, πλάι

otil

μΙΚΡΟΟΚΟΠΗ<ά χωράφια τών χωρικών. 'Η υλοτόμηση έπιτρεπόταν στούς χωρικούς μόνο aτά μακρινά δάση. Βρισκόμαστε λοιπόν μπροστά σΙ:. εναν κόσμο κλεισμένο σtόν έαυ'ϊο του μέ '(ούς χωρικούς-τεχνίτες -rbu (τό σι­ δερά, τόν άμαςά 1 τόν παπουτσή, τό σαμαρά, τόν ςυλουργό) πού έπιμένει νά τά φτιάχνει Όλα ρόνος του, άκόμη καί τό κρασί του. Πέρα, μακριά στόν όρίζοντα, άλλα rιαρόpoια χωριουδάκια σφιχταγκαλιασμένα, άλλα δεσποτάτα πού κανείς δέν γνωρίζει τίποτε γι' αυτά καΙ πού ολοι σκα­ ρώνουν σέ 6άρο{; τους ΠΙKάνΤΙKε~ ίστορίε1;. Ή λαϊκή παράδοση είναι γεμάτη όπό tttoιou είδους παλιά χωραtά. . Γιά νά συμπληρωθεί ή είκόνα ι πρέπει νά μναρονεύσουμε καί τά ύπό~ λοιπα στοιχεϊα της. Ό αψέντης, ποιος εΙναι αύτός: ό ό,φέντηςί Τό Βάρη τών ύ110τελών (σέ χρήμα, σέ είδος ή σέ προσωπική έργασία-άΥγσρείες), τί άκ:ρι6ώς είναι αυτά τά Βάρη; Στίς κοινέ!; πεΡΙΠTώσείς~ δπως αύτή πού άναφέρω ηαραrιάνω, τέΤΟ1α Βάρη στά 1789 εΙναι έλαφρά, οί αγγαρείεs έλάχιστες (Μο Ii ΤΡΕίς μέρες τό χρόνο Υιά τό όργωμα καί τίς μεταφο­ ρές), Οί μόΥΟΙ κάπως l1ιό ζωηροί τσακωροί γίνονται Υιό τή χρήση τών δασών. 'Ωστόσο πολλά πρόγ}lατα όλλάςουν άπά tόπο σέ ;rόnο. Καλά θό: ntQV νά .κάνουμε μερικά άκόμη ταξίδια, νά πάρε·στό Neubourg τής Νορραν­ δΙας μέ τόν Andre Plaisse 1l7J στό Montesarchio του Βασιλείου τής Νάπο­ λης μέ τόν Gerard Delille ιta , οτό Gemeaux της Βουργουνδίας ρέ τήν Yvonne Bezard 119• Θό. Βρεθουμε σέ λίγο οτό Montaldeo συντροφιά μΙ τόν GiorgiQ Doria. Πράγματι δέν ύηόρχει τίποτα καλύτερο άηό τήν άμεση καί συγκεκριμένη έnΟΩτεία πού προσφέρουν σχεδόν άποκλειστικά όρι­ σμένες μονογραφίες, συχνά έξαφετικέ'S. Τό πρόβλημά μας όμως δέν έςαντλεί1αt έκεί, Αύ1ό πού θά έπρεπε Υε­ νικά νά μας προΒληματίσει είναι Υιά ηοιούς λόγους τό φεουδαρχικό KQθεστώς~ καθεστώς πού κράτησε μιά όλόκληρη χιλιετία. ό.φου οΙ όρχές του ανάγονται στίς μεγόλες ίδιοκ'(πσίες της Ρωμαϊκης αύτοκρατορίας, κατόρθωσε Υά επιΒιώσει καί ϋστερα όπό τήν έμφάνιση των πρώT(~ν σύγ­ χΡονων ίδεολογιών. Αύτό δέν σημαίνει δτι ό τιμαριωτισμός δταΥ άπαλλαγμένος άrιό ΠΡΟ­ Βλήματα. Ό ίδιος ό άρχοντας δένεται ώς πρός τους άνωτέρους του μέ τά δεσμά τής φεουδαρχίας. Καί τά δεσρά αύτά δέν είναι καθόλου είκονικά. 'Υποχρεώνεται να πληρώνει ένανtι της εγγείου προσόδου 'τού τιμαρίου του ποσό συνήθως όχι εύκαταφρόνητα. 'Υπογράφει έγγραφα κληρονο­ μικών «διομολογήσεων» που γίνονται συλΎά άφορμΙ1 ΥΙό. έριδες, καΙ έπι~ Βαρύνεται μέ τήν l1ληρωμίl φεουδαρχικών δικαιωράτων καί εισφορών l'Jni:p 'fού πρίΥΚΗΙα, πού συχνά είναι δυσΒάσταχτα, Ό Jean Meyer πι-

297

Ι'

,..

'~,

Rochepot:

Καθ"

6661'

πρός τό

Arnay - /e - Duc:

στπν

Cote d'

Οτ, ό πύργο!; μέ τά

.\pυσi'oVΤα KεpCιpIDta σύμφωvα μέ τΩ ρόδα τii.ς ΒουΡΥουνδlας, δεαπόξl;:Ι πάνω άπ6 τ6 χωΡίΟ. (ΦωΤΟΥΡaφ{α

298

Rap1JQ, κλιπέ (tnl1rsat).

ΠaραΥωΥΩ καί ΚQπιταλισρός αέ yεΙΤ()YΙKoύ~' χώρους

στεύει οη τόν

180 αίώνα τό είσόδηρα τών ευγενών πετσοκόβεται κόθε χρόνο κατά 10 ii 15% (PLx'dEt f)έΒαια Υιό τούς εύΥενείς της Βρετάνης: πού παρουσιάζουν κάποια ίδιομορφία)nη. Ό Vauban ύποστηρί'ει άπό καιρό δη «αν τό καλοεξετάσουμε} οί άρχοντες δέν έχουν λιγότερα Βάρη άιιό τούς χωρικούς"IΖ1! πράγμα Βέβαια πού άκούγεται άρκετά ύιιερΒολ1κό.

'Όσο γιά τά ενοίκια καί τά δικαιώματα πού οΙ ίδιοι οί γαιοκτήμονες εισπράττουν άιιό τούς χωρικούς, έχουν τή δυσάρεστη τάση νά λιγοστεύ­ ουν. Τόν 130 αίώνα οί όψειλές σέ χρήρα τών χωρικών κατάντησαν γε­ λοίες, Στίς δυτικές έπαρχίες εχουν ό.ηαλλαγεί άπό σχεδόν όλες τίς άγγα­ ρεΙες, Τό επιπλέον κέρδος ενός συνηθι<ψένου φούρνου ε.ίναι μερικές χούφτες ζυράρι από τό ψωμί που εψερναν νά ψήσουν έκε'ϊ οΙ χωρικοί ριά φορά την έβδομάδα. 'Ορισμένες όφειλές σέ είδο!; έχουν καταντήσει υuρ­ Βολtκές. Μέ τή διανΟ11ή τών κλήρων, άλλος χρωστούσε τό ενα τέταρτο, άλλος τό ένα όγδοο καί άλλος τό ενα δέκατο έκτο πού αναλογούσε στή μερίδα τoυl~Ι! Τά έσοδα άπ6 τήν άπονομή τη~ δtκαιοσύνης ένώπων του άρχοπα, όσο κι αν αύτή άηoδεΙKVΎεται έξαιρεnκό. άποτελεσμαηκή γιό τίς μικροδιαφορές, δέν είναι άρκετά γιά νά προσπορίσουν τό: πρός τό ςιΙν aτoύς δικαστές πού διορίζει ό ίδιος. Στό Gemeaux τής Βουργουν­ δίας, όπό συνολικό είσόδημα 8.156 λιρών τό 1750, στά δικαστικά κιτά­ πια μΙ τά Irρόστφα δέν Βρίσκουρε παρά μόΥΟ 132 λίρες lΖ3, Ή κατάστα­ ση εξακολουθεί νΔ όδεύε1 σταθερά πρός αύτή την :κατεύθυνση, αφού μά­ λιστα οι πλουσιόΎεροι φεουδάρχες, πού θά μπορούσαν νά ύπερασπι­ στούν άποτελεσματικά τά τυπικά τους συμφέροντα, δέν ςοϋν 01. ίδιοι πιά στΙς γαίες τους.

n

Κάποιο ρόλο άκόμα είς ·Βάρος τού φεουδάρχη παίςει καί όλοένα αόξανόμενη πολυτέλεια τής σύγχρονης {ωής, πού αύτός πρέπει πάση θυσία νά προσφέρει στόν έαυτό του. 'Ίσα Κ1 Όμοια δπως ό τελευταίος χω­ ριάτης, ό άψέvτπς γίνεται λεία τών Δοτών πιστωτών. Οί ·γαtOKτήμOνες του Saulχ-Tavannes στή Βουργουνδία κατάφερναν Υιό χρόνια, χάρη στήγ

τεράστια κτηματική περιουσία τους, νά ξεγ λιοτροϋν άπό τίς δυσμενεις

οικονομικές συγκυρίες χωρίς μεγάλες άπώλειες. Μέ τήν ευημερία τού δευτερου μισού "(ού 180υ αΙώνα συναντούν όπρόσρενες δυσκολίες. 'Όσο τά είσοδήματά τους αυςάνουν ι τόσο έκεϊνοι ξοδεύουν άσυλλόγιστα l ωσηου μένουν πανί μέ πανί lΗ • Καθόλου πρωτότυπο, μά τήν άλήθεια! Έπιπλέον εΙναι καί οί πολιτικές καί οίκονομικές κρίσεις, οί όποΙες συμπαρασύρουν κομμάτια 6λόκληρα τού φεουδαρχικού κόσμοu. Τ6ν και­ ρό του Καρόλου Η'! τού ΛουδοΒίκου ΙΒ' ι τού Φραγκίσκου Α' καί του 'Ερρίκου Β', ίό να Βρίσκεοαι στήγ 'Ιταλία δλο τό :καλοκαίρι }Ιέ τό στρcι­ τό τού βασιλιά η\ς Γαλλίσς καί τό χειμώνα νά γυρί'εις aτό σπί'Η σου, κά­ πως πάει κι έρχεται. ΆΩΔ τό 1562 όμως καί μετά, οί θρησκευΤικοί πό­ λεμοι φέρνουν τ6 χάος. Ή οίκονομική δυσπραγία τής δεκαετίας του 1590 έχει ώς άποτέλεσρα τήν έπίσπευση της κρίσης. Στή Γαλλία καθώς καί σnιν 'Ιταλία, τήν 'Ισπανία καΙ σίγουρα καί άλλοϋ, σ'η'1νεται μι6. άό~ ρατη παγίδα πού καταπίνει μονομιάς ώς καί τήν άφρόκρεμο της αρι­ στοκραΤΙΩ[;. ΣΙ; (}λα αύτά ερxovτσι γά rxρootEeoιJv οί ΒιαιόΤIl"(ε!=; κα1 οΙ

299

ΠαρaΥωΥΙΙ κα; χaΩιταΑlOμός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

γκρίνιες του αγροτικού στοιχείου, που ύποχρεώνει

ToiJS

ευγενε.ίς νά

προβαίνουν σέ Επανε.ιλη:μρένες παραχωριίσεις Υιά νά συγκρα'rήοοuν καί νά κατευνάσουν τούς χωρικούς.

Παρ' σλες πόντως τίς άδυναρΙες του καί τίς έχθρικές δυνάμεις Ilού τό ράχονται, τό σύστηρα άντέχει. Γιά χίλιους δυό λόγους: τούς φεουδάρχες πού καtαοtρέφο,,"ται οίκονορικά διαδέχονται aλλoι~ συχνά πλούσιοι δοτοί) οί όιιοίοι O}Jwb ούτε διανοούνται νό: θίξουν τό σύστηρα, Παρ' όλες τίς έξεγέρσεις καί τά κινήρατα τού άγροτικού στοιχείου) ό φεουδαρχι­ κός κόσμος έξακολουθε1 σταθερά νά άντιδρα. Αύη\ είναι ή κατάσταση

καί στή Γαλλία τΙς nαραροvές τής 'Επανάστασης. "'Οσο δύσκολο είναι νά ΡΕτακινηθεί b άγρότης από τά δικαιώματά του, άλλο τόσο δέν είναι κα­ θόλου εύκολο νά παραιτηθεί ό φεουδάρχης όπό τό δικά του προνόμια. Γιά νά άκρι80λογοϋρε: μόλις χαθεί κάποιο όπό αύτά, φροντίζε\ νά δια­ τηρήσει τά ολλα fι νά :κερδίσει νέα.

Ή κατάσταση, πράγμα'n, δέν ε1vat κα! τόσο δυσάρεστη γίά τους φε­ ουδάρχες. Πρίν άπό τό 1789 οί Γάλλοι εύγενείς έχουν συγκεντρώσει στά χέρια τους πιθανωs τό 20% της άκίνηΤΩς περ\ουσίας τού Βαοιλείου l15 , Οί φόροι επί τωγ άΥΟΡαπωλnΟΙΙJV έςα:κολουθούν νά είναι έπαχθείς (στό Neubourg τής Νορμανδίας ανέρχονται ατό 16% ή άκόμη καί στό 20% της -ειμής πώλησης). Ό χωροδεσπό'tnς δέν είσπράΥ1ει ρόνο -εά τέλη γιά '(ήν

παραχώρηση γαιών, άλλά είνα\ καί ό ίδιος μεγάλος κτηματίας. "'Εχε\ στΏν κατοχή του ενα ρεγάλο τμήμα όπό τίς καλύτερες γαιες της γύρω περιοχής. ΤΙς γαίες αυτές ειτε τΙς έ:κμεταλλεύεται ρόνος του είτε τίς έκριοθώνει σέ τρίτους. Δικό '(ου άκόμη εΙναι ένα ρεγάλο μέρος άπό δά­ ση., "αίμασιές"r καί χέρσες ή Βραχώδε\ς έκτόσεtς. Στό Neubourg, ή Βα­ ρωνία άντλούσε όπό τά δάσή- '(ό

έποχη έκείνη (πρίν άπό τό

54% "«~ν' είσοδημάτων της, πού γιά την 1789)/2& δέν ηταν :καθόλου εΏκαταφρόνητο.

'Όσο γιό τά άKαλλιέργnτα εδάφη, άφου τά ξεχέρσωναν, μπορούσαν νά

τά παραχωρήσουν σέ καλλιεργπτές καί νά ύηαχθούν .ετσt σέ ένα EIBoS δεκάτης (champart). Τέλος - κι αύτό είναι τό σημαντικότερο - ό χωρο­ δεσηόΤΩ!;. μπορεί νά έμφανιστεΊ ώς προνομιακός αγοραστής σέ κάθε ηώ~

λnση '(ιμαριωτικών εδαφων. τ6 φεουδαρχικά προνόμιο είναι στόν ούσία εvα δικαίωμα προτίμησης. "Αν κάποιος χωρικόs έγκαταλείψει τόν κλπρο '(ου tί αν, γιά όποωνδήποτε λόγο, ό κλήρος αυτός σχολάζει, ό χωροδε­ σπότης έχει τό δικαιωρα νά τόν έκμισθώσει, νά τόν παραχωρήσει σέ :κολ­ ληγες ή νά τόν έηανεvτά~ει στόν Ιδιωnκή του έκμετόλλευση. Μπορεί μάλιστα, σέ όρ\Ομένες ηεριιιτώσειb:, νά άσκήσει :καταχρηστικά τό προ­

νόμιό του. Δικαιοϋται έπίσης νό έπιΒάλει φόρο έηί τών αγορών ;και '(ών έρποροπανηγύρεων :καί νά εΙσπράττει διόδια γιο. τή διέλευση μέσα από τά κτΔματά του. 'Όταν τόν 180 αιώνα συντάχθηκε κατάλογος διοδίων δλης τnς Γαλλίας μέ σκοπό τήν έξαγορά τους Υιό τή διευκόλυνση τού

έμηορίου, έγινε αντιληπτό ότι ηολλά διόδια .είχαν όρισrεί αύθαίρετα από τούς γαιοκτήμονες μόλις λίγο πιό πρίνο

Τό φεουδαρχικό δίκαιο προσφέρε1 λοιπόν πολλές δυνα1ότητες χειρι­ σμων. Οί χωροδεσπότες τής Gatine τού Πουαττέ κατάφεραν τόν 160 αίώ­ να ΙΠ , ένας Θεός ξέρει ηώς) νά δηριουργήσουν} άnό πολλά χωράφια πού

300

Παραγωγπ κα' καπιταλισμός σι; γειτονικούς χώρους

συνενώθηκαν, έκείνα τά υnοστατικά πού με τούς φράχrες τους έδωσαν

τό νέο πρόσωπο aτό δασωμένο τοπίο τnς περιοχΠς, Ή ρεταΒολή πταν πράγρατι άποφασιστική. Οί τιμαριουχοι τού Βασιλείου τής Νάπολης πού είχαν όλες ίίς δυνατότητες ρέ τό ρέρος τους, έξαηίας Tiis εύκολίας τους νά έντάσσouν στίς: δασικές ζώνες (scarze) γαίες πού άνηκαν στά φέουδά '[ους, δέν ιά κατάφεραν καλύτερα.

Καί )'ιά γά τελειώνουρε, ας μήν τρέψουμε πολλές αύταπάτες ώς πρός τίς οίκονομtκές συνέπειες τών αγροτικών έλευθεριων, παρ' όλα πού έΧΟΙΝ ούσιώδη σημασία. Τό νά μαν είναι κάποιος υποτελής σημαίνει στι μπορεί νά πουλήσει έλεύθερα τό γη του καί νά πάει όπου τού αρέσει, Άκουστε πώς ενας ίεροκήρυκας της 'Άνω Αύστρίας πλέκει τό 1676 τό έγκώριο της έποχiiς του: «Δόξα τώ Θεώ! δέν υπάρχουν ηιά γύρω μας

δούλοι. Καθένας σημερα μπορεί καί όφειλει νά προσφέρει τις ύπηρεσίες του όηου θέλεί»I16. Σnρειώστε τΙ προσθέτει τ6 όφείλει aτό μπορεί καί τι

άφαιρεί άπό τό θέλt;ι! Ό χωρικός εΙναι έλεύθεροςl άλλά όφείλει νά καλ­ λιεργεί τη yfi, ή όποία παραμένει πάντα Οστά χέρια του άψέντη, Είναι έλεύθεροςl τό Κράτος δρως δέν σταματάει νά τόν χρεώνει όπά όλες τίς πλευρές μέ φόρους. Ή Έκκλησία παρακρατεί τή δεκάτη καί 6 άφέντης τόν χρεώνει μέ διάφορες όφε.ιλές:. Δέν χρειάζεται λοιπόν πολύ γιά vΆ βγάλει κανείς τό συμηεράσματά του. Τόν 170 αίώνα, τό είσόδημα τών χωρικών ατό Beauvalsis είναι, έξαιτίας Όλων αύτών τών κρατόσεων, με\­ ωμένα κατά

30%

ώς

40%1l'J.

Παρόμοια ποσοστά έπισημαίνονται καί σέ

άλλες μΕ.:λέ:ίες. Ή κυρίάρχη κοινωνί1{ή, "άξή προσπaθtί νό Κ1νητοηοιό­ σει σΙ 8λα τά ρέτωπα και νά αυξήσει προς όφελός της τόν όΥΚΟ των γε­ ωργικών πλεονασράτων. Μή φανταστεϊτε δη οί χωρικοί τό άγνοουν αίιτό' θά i\.Tav πλάνη, Όί ςυπόλυ,σι, οΙ έ~εyερpένoι άγρότες τΙίς Νορ­ μανδία~ τού 1639, καταγγέλλουν στίς προκηρύξεις τους τούς κτηματίες γιά τούς φόρους καί τού!; έρπόρους) «αύτούς τούς νεόπλουτους ( ... ) πού φοροϋν σέ βάρος μας μετάςια καί βελοϋδα)), αύτό τό <~σωpό όπό κλέφτες πού τρωνε τό ψωμί μας.,13Q. Τό 1788 οΙ παπάδες τού Saint-Maurice, κο­ ντά σιήν Γκρενόμπλ, «κανουν, όπως λένε οί χωριάτες της περιοχής, τΙς ρπάζες τους καί δέν νοιά'ονται παρά μόνο γιά τό πώς νό: χοντραίνουν σάν τά γουρούνια πού σφάςουμε τό Πάσχα»ΗI. Μά τί περιμένουν λοιπόν

αύτοί οί 6.νθρωπσι άπό μιά κοινωνία πού πιστεύει, όπως γράφει ό Να­

πολιτάνος οίκονομολόΥος GaΙaπtί ι δτι "ό χωριάτης είναι ενα ύποζύγιο πού τοϋ αφήνουν ράνο σσα χρειάζεται Υιά νά κουΒαλάει τό φορτίο του,,1 3 1, Υιό νά έιnζεί, νά άναπαράγεται} νά συνεχίζει τό μόχθο '[ου; Σέ εναν κόσμο πού βρίσκεται ηάντα κά'τω άπό τήν όπειλιί της πείνας, οί

αρχοντες εχουν τή μερίδα τού λέοντος, ΚαΙ ραζί μΙ τά προνόμιά τους ύπερασπί~oνται την άσφάλεια και τήν ίσορροπία μιας συγκεκριμένης κοινωνίας. ''000 καί νά άρφιταλαντεύεΤι1t ή κοινωνία αύτή~ Βρίσκεται έκεί Υιό νά τούς ύηερασπιστε.Ι, νά τούς στηρίξει, νό δογματίζει ρέ τόν Ρισς:λιέ ΟΤ1 οί χωρικοί είναι ..ίδιοι μέ τά μουλάρια ηού, συνηθισμένα aτό φορτίο, ένοχλοϋνται περισσότερο όταν ξεκουράζονται Υιό πολύ παρά ο'ων δOυλεύOιJν,,133.

'Υπάρχουν λΩ1πΩν l.να σωρό λόγοι πού ή φεουδαρχική κοινωνία, τα-

301

ΠαραΥωΥΩ καί καιnταλωρός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

ρακοιινημένη, πληγωμένη καί ύηονομευ}1ένη άσταράτnτα, κρατιέται οέ

πεϊσμα δλων των δεινων, άνασυντίθεται γιά αίώνε!; όλόκλnρoυς καΙ. έχει τή δύναμη νCι όρθώνει έμπόδια σέ όποιοδήΙιοτε στοιχείο μέσα άπό τόν κόσμο της ύπαίθρου δέν είναι κομμάτι τού έαυτού της.

Στό

Montaldeo

"Ας άνοίξουρι μιά παρένθεση γιά νά ζiισoυρε γιά λίγο νοερά σέ ενα μικρό χωριό της Ίταλίας. Τήν Ιστορία ρας τή διηγείται Θαυμάσια ό ίστo~

ρικός Giorgio Dori., κληρονόμος ,ού άρχείου ,ής μεγάλης γεν.οΒέςΙΚΩς οικογένειας 110U έλι<ει τήν καταγωγή της άπό τ6ν παλιό άρχοντα χαί δε­ σπότη του Montaldeo '}4-. Τό Montaldeo, ενα donpavτo χωριουδάκι μέ λίγο παραπάνω όπό 300 κατοίκους, μΙ -κάτι λιγότερο ,άπό 500 έ:κτάρια γήs, Βρίσκεται ατά σύνο­ ρα πού ένώνουν τπν περιοχή τού Μιλάνου και τήν έπικράτεια τής δη­ μοκρατίας της fένσΒαsι δύο Βήροτα άηό mv πεδιάδα τής Λομβαρδίας καί τά Άιιέννινα. Ή μικροσκοπική αύτή πολιτεία των λόφων ηταν φέ­

ουδο πού άνήκε στόν αίιτοκράτορα. Τό ουδο αύτό άπό τούς

Grimaldi.

ΟΙ

1569 οι Doria άγοράςουν τό φέ­ Doria δηως καΙ οί Grimaldi άνήκουν

στην άριστοκρατία τών έμιιόρων της ΓένοΒας, στΙς οίκογiΎειες δηλαδή έκεΙνι:ς !ιου δέν τούς είναι καθόλου δυσάρεστο νά έμφανίζονται ώς "αφέ­ ντες», ένώ ταυτόχρονα έ.ςασφαλί~oυv μέ τόν τρόπο αύτό όχι μόνο τά κε­ φάλαιά τους, άλλά καΙ ενα καταφύγιο κοντά στίς πύλες τής πόλης (μέ­ τρο φρόΥιμο Υιό τά ταραγμένα ηολιτικά ήθη της έποχής). Αύτό δέν τούς έμποδΙζει) μιό καί τό φέουδο τούς ανήκει, νά τό έκμεταλλεύονται σύμ­ φωνα ρέ τίς πιό όρθόδοςες αρχές τού έρπορίου, άησφεύyovτας τή σπα­ τάλη, μακριά δμως άπό κόθε έ-ηιχειρηματικό ή νεωτεριστικό πνεύμα. Άπό ,ό ΒιΒλίο 'ού G. Doria ς,πηδούν όλo~ώντανες οΙ άμοιΒαίες σχέ­

σεις χωρικών καί όφέντη. σι χωρικοί είναι έλεύθεροιι ρποροϋν νά ρε­ τ-ακινηθοϋν όπου θέλουν καί νά παντρευτούν xωρί~ την άδεια κανενός. Πόσο έξαθλιωμένοι είναι όμως! Τό έλάχιστο δριο κατανάλωσης γιά ριά οίκογένεια τεσσάρων άτόμων, πού ό ίδιος ό συγγραφές όρίζε! σέ 9,50

καντάρια δηρητριακών καί κάστανων και μόνο ατά

54

560 λίτρα κρασωϋ τό χρόνο, 8

νοικοκυριά καταφέρνουν νά τό πλησιάσουν ή μόλις νά τό

ξεπεράσουν, Γιά '(ούς ύπόλοιπους, παραμονεύει ό χρόνιος ύποσιτισμός. Μέσα στις καλύβες τους άηό ξύλα καί λάσπη} οί οΙκογένειες αυ~άνoνται και πληθύνονται άνενόxλnτες άκόρη καί στΙς χειρότερες χρονιές γιατί .. λiς και κάποιος τούς σηρώλΎ~;.ι νά γεννοΒολουν.;, "Όταν όμως οί οΙκο­

γένειες αυτές περιορίςονται σέ ενα έκτόριο άγονης γης, φυσικό είναι νά άναγκαστοϋν νό στραφούν άλλοϋ γιά τόν έπιούσιο. Ξενοδουλεύουν τότε ατά κτιφατα 'ι'οίι άφέντη, στό χωράφια τών τριών ή τεσσάρων οίκογε­ νειών πού έχουν συγκεντρώσει aτά χέρια τους τίς γαίες τής περιοχης.

Μιά άλλη λόση είναι νά κατέβουν στίς πεδιάδεs καί νά δουλέψουν έκεϊ την περίοδο τού θερισρου. Πολύ συχνά πάVΓ1,)ς τούς περιμένει iι δυοίι-

302

".•,i-

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλlO}1ός σέ γειτονικούς χώρους

ρεστη έκπληξη νά ξοδεύουν πιό ιιολλά Υιά τό φαγητό τουs (μιά καΙ ό θεριστής πρέπει νά φροντίσει μόνος του τί θά φάει) Δπ' δ,τι παίρνουν

άηό τόν έργοδότη τους. Κάτι τέτοιο συνέΒη επανειλnρρένως τό 1693; τό 1735 καΙ τό 1756. Πόσες φορές άλλωστε δέν συμΒαίνει, φτάνοντας στΙς άΥορές έργασίαs, νά μην ύπάρχει γι' αυτούς δουλειά; Τό μόνο πού '(ούς

μένει πιό είναι νά τραΒήξουν παραπέρα. 'Έτσι κάποιοι θά φτάσουν τό

1734

ως καί τήν Κορσική.

ΣΙ αύτά τά δεινά ιιροστίθενται οί ύπερΒάσεις τού φεουδάρχη καί τών

άνθρώπων του, μέ προεξάρχοντα τόν περίφημο έπιστό:rn l

i1 fattore,

κοινότητα τών χωρικών μΙ τούς δικούς της άντιπροσώπους

Ή

(consoH)

είναι απέναντΙ τους άνίσχυρη σχεδόν. Καθένας εχει νά πληρώνει δΙKαι~

ώρατα, ενοίκια, είναι άναΥκασμένος νά άνέχεται νά τού άΥορά'ουν οί aφέν"l:ες }}ισοτιρής τη σοδειά του! έστω κι αν αύτοί θά τήν ςαναπουλή­ Μυν αλλού, κερδίζοντας γιό δικό τους όφελος τή διαφορά. Αυτοί άλλω­ στε μονοπωλούν τά τοκογλυφικά δάνεια και τά έσοδα. άπό τόν άπονομ:ό της δικαιοσύνης. Μέ τό τέχνασμα τής έπιΒολης :μεγαλύτερων ποινών Υιό tλαφρά άδικήματα, πού είναι καί τά πιό συνηθισμένα, τά πρόσημα yiνονται δλο καί πιό Βαριά. ''Αν συγκρΙνουμε τ6 πρόστιμα τού

1700

ρΙ

έκείνα 110ύ εΙχαν επιΒληθεΊ τό 1459, λαμΒάνοντας μάλιστα ύπόψη καί τήν ύποτΙμηοn τού νορίσματος, θά δοϋμε δτι είναι 12 φορές ρεγαλύτε­ ρα γιά τούς tραυματισμoύς, 73 φορές γιό τήν έςύβριση, 94 φορές γιά τά τυχερά παιχνίδια (άφού αυτά άηαγορεύονται), 157 φορές γιό τή λαθρο­ θnρία t 180 φορές Υιό τήν καταπάτηση ςένου χωραφιού. 'Εδώ 110ύ τά λέ­ pE t ή άπονομή της δικαιοσύνης δέν εΊναι καί τόσο εύκαταφρόνηΤΩ όπό-

"

θεση Υιό τόν άφέντη.

τ6" ρtκρό χωριό ζεί στό περιθώριο τών μεγάλων σίκονομ1κών συγκυ­ ριών. 'Ωστόσο δέν εΙναι άροιΡΟ τών στερήσεων κα! '(ης αλλοτρίωσης τής ~ωfiς τών χωρικών του 170υ αίώνα. ΜΙ τήν όρμή του αίώνα τού Διαφω­

τισμού, τό χωριό ΔαεγκλωΒίζεται καί εtοι άναΥκάζεται νά έρθει σέ έπα­

φή μΙ τόν έξω κόσμο. Τό άμπέλI ιςελίσσεται σιγά σιγά σΙ μονοκαλλιέρ­ γεια, πού καtαλαμΒόνει τό. πάντα. Ή άν'((ιλλαγή yiVEtat κανόνας καί μέ αύτό τόν τρόπο εύνοοι1νται οί αγωγιάτες μεtαφορεϊς. Έρφανίζεται ενα όμοίωμα '[ά~η~ άστ(;)ν-χωρικών. Μονομιάς άρχίςει νά πνέει κάποιο

πνεύμα λαϊκiiς έξέγερσης, μιά και δέν είναι ακόμα ή ωρα Υιά άνοιχτή ρήξη. Μόλις όρως κάποιος από αύτούς τούς φτωχοδιά60λους κάνει ση σηκώνει κεφάλι ι οτά μάτια τού κάθε προνοριούχου αύτό έκλαρΒάνεται

ώς προσΒολή 1'ών δικαιωμάτων του. "Αν μάλιστα τύχει ό χωρικός αυτός νά είναι καί αύθάδης, τότε πρόκειται Υιά ενα άλnθινό σκάνδαλο! Στό Montaldeo κάποιος όνόματι Bettoldo, ενας huomo nuovo, έιιισύρει τήν

όργή '(ου μαρκήσιου Giorgio Doria. Ό Bettoldo είναι από εκείνους '[ούς άΥωΥιάτες πού κάνουν χΡυσέ!:;: δουλειές μεταφέροντας τό κρασί του χω­ ριού στή Γένοβα (βρισκόμαστε ατά

1782) .κα{

άνταποκρίνεται ραλλον στό

χαρακτηρισμό «άγροϊκος •• πού άποδίδεται συνήθως στούς άγωΥιάτες. «'Ανησυχώ ηολύ μέ τήν άναίδεια αύτου του

Bettoldo

καί μέ τήν εύκολία

που Βλαστη:μάει, γράφει ό μαρκήσιος στό διαχειριοτή του. Ι .. ) Θά έπρε~

πε νά τιμωρηθεί άκριΒώς έπειδή είναι άτίθασος. Ι .. ) Τέλος πάντων, φρο-

303

ΠαρaΥωΥΩ καί καπιταλισμός σέ γειτο-γικούς

XC4>pouf:;'

ντίστε νά μήν τοΟ δίνετε καμιά δουλειά' ποιός ξέρει, ίσ~)(; iι πείνα τόν

κάνει νά είναι λιγότερο άτίθσσος». Δέν ήταν Βέβαια καθόλου σίγουρο ότι έτσι θά πετύχαινε ίό σκοπό '(ου. Οί βλαστήμιες, οί Βρισιές, οΙ κορο'ίδίες, εΙναι ενας πειρασρός, μιΔ ανάγκη. Τί άνακούφιση γιά τόν ταIlεινωμένο άνθρωπο νά σιγομουρρου­ ρίζει, εστω ρέσα άπό τά δόντια του, τούτη τό ρίμα πού άκουγόταν έκεί­

νη τήν έποχή ατή ΛομΒαρδία:

«Pane di mostura, acqua di fosso lavora j

ti, Patron. che ίο ηοπ posso1» ("Ψωμί όπά σκουπίδια, νερό όπό τό Βό­ θρο, σύρε νά δουλέψεις έσύ, άφεντικό, έΥώ δέν Βαστάω άλλο!,,). Λίγcι

χρόνια άργότερα (τό

1790) είναι ηιά ηολύ συνηθισμένο νά λένε σέ Βά­ ρος τού ίδιου του Doria: «Έ marchese deJ fatto HUO, e Ώοη di ρίύ» (<<Είναι μαρκήσιος Υιά τόν έαυτό του κατ Υιό κανέναν άλλο»). 'Ως άντίσηξn αύτής τί'iς σχεδόν έπαναστατικής κουΒέντας, ό ίι:ρέας τού Montaldeo γράφει ιό

1780

στό μαρκήσιο, έλεεινολΟΥώντας τά νέα ήθη:

{(",

έδώ ιωί

λίγα χρόνια iι ψευτιά, ή Βεντέτα) ή τοκογλυφία, ή άπάη:ι :κι άλλα τόοα δεινά κερδίζουν Όλο καί περισσό1'εφο έδαφος». 'Ανάλογες σκέψεις

έκφρά'ονται σέ όλόκληρη '{ήν 'Ιταλία έκείνης της έποχής, άκόΡΏ καί όπό τήν πένα ένός φιλελεύθερου οίκονορολόΥου δηως ό

Ge.novesi.

'Έντρομος άηό τό πνεύμα πού κυριαρχούσε στούς ·έργατικούς κύκλομς τής Ναπολος κατά τό

1758,

δέν έβλεηε άλλη θεραπεία παρά 'ΠΙ στρα­

τιωτική πειθαρχία καί τό ρατοο13κι rπiljtare"γ>'>-

!

(<
Άπό έκει καί πέρα τά πρόγρατα δέν παύουν νά σκουραί­

νουν στό Βασίλειο τής Νάπολης, όπου υαάρχει παντού διάχυn'Ί. μι6: έπι­

δημία κοινωνικης άνυπακοfις. Τί ζητούν λοιπόν αύιοί 01. μεροκαματιά­ ρηδες άγρόtες; Τά λεφτά πού παίρνουν όπό τό 1785 περίπου καί έξής

δέν είναι δύο φορές περισσότερα από τά προηΥούμένα χΡόνια, '['ή στιγ­ μή μάλιστα πού οί τψές των τροφίμων είχαν πέσει; Δέν τούς φτάνει πού χασομεράνε πιό πολλή ώρα κατά τή μεσημεριάτικη ανάπαυση Υιό νό τρέ­

χουν στά

bettole

καί νά χάνουν τά λεφτά τους πίνοντας καί χαρτοπαί­

ζοντας μέσα σ' αυτά τά καnnλειάΙj{i;

Ξεπέρασμα τc3ν φραΥμών Ό ΚQrιι'1:αλισμός κατορθώνει όρισμένες φορές νά ύπιφπnδήσει ή έστω

νά παρακάμψει τά έμηόδια πού όρθώνουν στό διάβα του οί φεουδάρχες καί οί χωρικοΙ Οί δορικές αυτές άλλαγές ξεκινούν πότε μέσα όπά τό ίδιο τό φεουδαρχικό σύστημα καί πότε από εξωτερικούς παράγοντες.

Mιλaμε γιά ένδογενεϊς μεταβολές όταν ό ίδιος ό φεουδάρχης έφαρ­ μόζει} μψεϊται ή ηροσπαθεί νό εφεύρει ενα δικό του καπιταλισμό ή δταν

nnyt1

του καπιταλισμού είναι '[ό αγροτικό στοιχείο, όπό τήν επιτυχία

τών μεΥ
304

Ο, άμπελώνες του Μπωζολaί (κο\rtά οτΩι' Βe1Jeγi!1e - ,<;ur - Saane) φωΤΟΥΡaφΙJ­ ρενο, απίι τόν I-Jenri (.'arlicr-Hre!:iSon. (ΦωΤΟΥρaφιa Cartier-Bres.9on-Magnl.1m).

305

ΠαραΥωΥΠ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

οταν

11

αγορά γίνεται μΙ μόνο γνώμονα τήν κοινωνική προαΥωγή ή τήν

πολυτέλεια; χάνει τή μισή του άξία. Ύnάρχοuv δρως καί περιπτώσεις

δπου τό Xρi'ίρα αυτό καταφέρνς;ι νά ταράξει τά νερά και νά έπιφέρει τε­ ράστιες άλλαγέ~, έστω κι άν δέν καταλήγει στήν άμεση δημιουργία μιάς έπιχείρησης μέ τέλεια Kαπιταλισ'tιKή ρορφή. 'ΩσrόOO τό αΥΥιγΡά '(ης :μα­ ΥικΙΊς μπαγKέτα~ είναι ή πρόσδεση της άγροτικής παραγωγής στήν δλη οικονομία. Aύtό άκριβώς συνέβη όταν οί έμπορευόμενοι της Γένοβας, έπιζητώντας ρια κερδοφόρα έςωτερική άγορά, έγκαινιάζουν τόν

150

αίώνα τήν καλλιέργεια '(ου ζαχαροκάλαμου καί τήν εγκατάσταση τών μύ­

λων Υιό τό άλεσμά του (trapeto) στή Σικελία. "'Η όταν οΙ μεγαλέμποροι

TnS

Τουλούζnς έγκαθιοτουν τόν

μηχαν\κή _καλλιέργεια τού

pastel.

160

αιώνα στήν περιοχή τους τΔ Βιο­

Τό ίδιο έγινε οταν, εναν αίώνα άργό­

τερα, τά άρπέλια τής πέριοχn$ τού Μπορντώ κα\. τής Βουργουνδίας έςε­ λίσσονται σΙ τεράστιες γαιοκτησίες, προς όφελος των παχυλών ηεριου­ σιων '[ών προέδρων καί συρΒούλων τών κοινΟ'flκών συμΒουλίων "(οϋ Μπορντώ καί τής Ντιζόν. Τό άποτέλεσμα είναι νά ύπάρςει σχετικός Ka~ ταμερισρός καθήκόντων καί ρόλων καί νά μπεί σέ κίνηση ριά άλυσίδα καπιταλιστικών διαδικασιών έκμετάλλευοης, ή όποία είναι ίδιαίtερα εύδιάκριτα otD Μπορvrώ Η7 • Ό έπικεφαλης τής έκμετάλλευσης είναι ό δΖευθυνnις ii έΠlθεωΡnτnς. Ό ύπεύθυνος τΩ&, διaxείpισΩς διευθύνει τόν τομέα της άρπελοκαλλιέΡΥειας, Βοηθούμενος (ωό τόν άΡΧlεΡΥά'r"Ω, ό όποίος εΊναι ύπεύθυνος γιά τά όργώ1l0τα, καί τόν άρχιαρπελουΡΥόl πού άσχολείται μέ τά άμπέλια καί τήν οίνοποιία Kcιί οτίς- διαταγές τού όποί00 ύπακούουν οί έςειδικευμένοι έργάτες. Σ'ι·ή Boυργoυνδίαl~ iι έξέλιξη είναι πιό άργή. Τά έκλεκτά άρπtλψ, τά φημισμένα κρασιά τής περιoxη~

ανnκαν άκόρη, ως τόν 170 αιώνα:, στην έκκλησιαστικΔ περιουσία. ΟΙ κοινοβουλευτικοί όμως έκπρόσωηοι τής Ντιςόν πρόσφεραν δελεαστικές

τιμές καί ετσι οί 'Άγιοι ΠατέρεG τού Citeaux άπoσuνδέθΠKαν όπό ,.6 ιιε­ ρίφηρα cortons (φηρtσpένα κρασιά της ΒουΡΥουνδίας). Αύτό είναι ένα άνάμεσα σέ πληθώρα άλλων ιιαραδειγράτων. ΟΙ καινούργιοι ίδιοκτητες

κατάφεραν να λανσάρουν καί νά διοχετεύσονν μέ τόν καλύτερο τρόπο τό προϊόν τών «αμπελιών» τους (clos) στό έρπόριο. Πολλοί μάλιστα ήρθαν καί έγκαταΟ1:άθηκαν οί ίδιοι στά χωριά 'C.fts περιοχηςl ηού b'rav σκαρφαλωμένα πάνω στις πλαγιές μέ τά στενά '(ους δροράκια ι τά καλυ­ βάκια τους! τά "ταπεινά τους κελάρια» και μέ τα λίγα ραγαςάκια καί τούς πάγκους τών ραστόρων κάτω ο'Cή δημοσιά. 'Ως διά μαγείας άρχίζουν τό­

τε νά έμφανί~OVΤα\ έκεϊ ώραϊα αρχοντικά. Μέσα σέ λίγα χρόνια, }ιικρά χωριά σάν τό Brochon καί τό Gevrey είχαν 36 τέτοια άΡXOνΤΙKCι τό πρώτο καί 47 '[ό δεύτερο. Είναι σάν νά λέμε ένα είδος αποικωμού, ενα~ τρόπος νά κηδεμονεύουν καί να φροντίζουν από κοντά μια παραγωγή ή όποία Βρίσκει άμέσως πελατεία καί έξαοφαλίζει ύψηλά κέρδη.

306

ΠaραΥωΥΩ καί καπιταλΙσΡό[.; σέ ΥεIΤΟVlκού&' χώρους

'Από τΩν πεΡΖφέρεια

στΩν καρδιά τΩς Εύρώπη, Άναζητώντας αύ'(ές τίς πρώ1ες έκδηλώσεις άγροτικού καπιταλισμού, θά ρπορούσαρε νά χαθούμε μέσα σέ έKατovτάδες ρεμονωμένων περι­ Ω'(ατικων ....Ας περιοριστΟύμε λοιπόν σέ όρισμένα μόνο παραδείγματα πού παρουσιάζουν ίδιαίτερο .ενδιαφέρον. Είναι αύτονόη'(ο δτι θά κινη­ θούμε ρόνο ατά πλαίσια τών εύρωπαϊκων έμπειριων} είτε α'ό'fέs;: αφορούν την ίδια την Εύρώπη είτε τίς προεκτάσεις τη!; πρός δuσμάς ιί πρός άνα­ τολάς, οτό καταπληκτικό έκεΙνσ έργαστήριο πού ήταν ή. εύρωπαϊκή 'Αμερική. Θά έχουμε έτσι τάν ευκαιρία νά δουμε, μέσα άπό διαφορετικό πρίσρα κάθε φορά, ως ποιό σημείο δ καπιταλισμός εΙναι Ικανός νά δι­ εισδύσει σέ ξένα πρός τά δομή του συοτήμα'Η'l, νά έnιτεθεί κατά μέτω~ πον ή νά άρκεστεί νά έλέγχει άπό μακριά τόν παραγωγή ι'κρατώντας τά στενό της διανομής τών αγαθών».

Καπιτα.1.ΙσΡός καί δεύτερπ περίοδο!: η'1ς δουλοπαροικίας Ό τίτλος αύτού του τμήματος δέν ύπακούει οέ καμιά έπιθυμία γιά πα­

n

ραδo~oλoγίQ. Ή "δεύτερη ηερίσδος τής δουλοπαροικΙας,1 είναι τύχη πού έπιφυλάχθηκε στούς αγροτικούς πληθυσμούς τής Ά νατολικής Εύρώπης, οί όποίοι, έν& ηταν έλ:εύθεροι ήδη άπό τόν 150 αιώνα, είδαν κατά τόν 160 τη ροίρα τους νά άλλάζει. 'Από κει καί πέρα δλα γυρνούν ηρός τά πίσω, Σέ μιά τεράστια έκταση πού πιάνει όπά τή Βαλτική κaί τή Μαύρη Θάλασσα ως τά Βaλκάνια j τό Βασίλειο της Νάπολης και τό Σικε­ λία, όπά τή Ρωσία (μέ τίς δικές της ίδιορρυθρίες), τήν Πολωνία καί τήν Κεντρική Εύρώπη ως μιά νοητή Υραμριι πού έκτείνεται περίπου άπό τό 'ΑμΒούργο ως τή Βιέννη καΙ τό Βενετία, ή Εύρώnη έπιστρέφει στή δoυ~

λσπαροικία. Ποιός είναι ό ρόλοs τού καπnαλΙσΡου ατό χώρο αυτό; Άνύπαρκτος1 θό έλεγε κανείς, άφού σrά OUYKEKpιptvn περίπτωση γίνεται σuvήθωb λόγo~ Υιά έπrσTpoφΩ στΩ φεουδαρχία, Υιό φεουδαρχικό σύστημα ή Kα~ θεστώς. Ό Witold Kula H9 ατό ώραϊο βιΒλίο του !Ιού άναλύε! Βnμα πρός βήμα αύτό .uou θά μπορούσε νό είναι ό «οικονομικός άπολογισρός» τών συνθπκων διαΒίωσης τι';)ν χωρικών-σκλάβων καί 'r "γνήσιοι» καπιταλιστές. Στίς άρχές '(00 160υ αίώνα κάποια συγκυρία, πού τά άπσrελέσματό. '(ης είχαν διπλή καί τριπλή κατεύθυνση, καταδίκαζε τάν 'Ανατολική Εόρώπη στήν αΠOΙKιακn μοίρα τού παραγωΥου πρώτων ύλών. μοίρα της όποίας ή δεύτερη περίοδος "(ης δουλοηαροικίας δέν εΙναι παρά ό πλέον όρατrί l1λευρά. Παντού> καί φυσικά ρέ KάΠOlε~ παραλλαγέ hι άνάλογα μέ

307

ΠαραγωΥΙΙ Kai κaπιταλωρός σέ γειτονικούς χώρους

τήν εποχή καί τόν τόπο, ό χωρικός) πρσσδεδεμένος ρέ τή γiι του, παύ­

ει Oύσιασ'rιKά

ii

τυπικά νά μετακινείται, ηαύει νά έπωφελεί'rαι άπό τίς

διεςόδους πού του έπέτρεπαν νά άποφεύγει τό δεσμευτικό σύστηρα γά­

μου. παύει νά άντλεί τά όφέλη πού του παρείχε iι δυνατότητα έξαΥορας χ.Ρπv<ιτων τών όφειλών του σέ είδος ii σέ άναγκαστική προσφο­ ρά έργασίας. Οί άΥΥαρείες- γίνονται δυσανάλο-γα -έπαχθεϊς. Στήν Ωολω­ νία'" τού 1500, ή άγγαρεία εlχε σχεδόν i;ι<λείψει. Μαρτυρίες τού 1519 καί τού 1529 άναφέρουν ott αύτή όρίζεται σέ μιά μέρα τήν έΒδομάδα} 52 δηλαδή μέρες τό χρόνο. Κατά τό 1550 άνεβαίνει στίς τρείς μέρες τήν έβδαμάδα καί γύρω στά 1600 σέ εςι. Ίδια έξέλιξη καΙ aτήν Ούγγαρία: μιά μέρα τήν έΒδομάδα τό 1514, ϋΟ'Γερα δύο) ύστερα 'Γρείς, πολύ γρήγο­ ρα γίνεται μιά έΒδομάδα στίς δύο) Υιό νά καταληξει οηίν πλ.Ιψη κατάρ­ γηση των Κάνονισμών. "Έτσι ή άγγαρεία έπαφίεται άπόλυτα στην αύθαί~ ρετη Βούληση του άφένtπ 141 • Ση1ν ΤρανσυλΒανία ή άΥΥαρεία ήταν τέσ­ σερις μέρες τήν έΒδομάδα. ΟΙ χωρικοί εΙχαν οτή διάθεσή τους έκτός όπά την Κυριακή καί δύο έργάσφες ήρέρες. Τό 1589 μέ 1590, στή ΛιΒονία ι41 «jeder gesilJde mitt Ochsen oder Pferdt aJle Dage». Ή διαταγή δέν άφή­

ivavtt

νει περιθώρια γιό λάθος: «κάθε ύπόχΡεος σέ αγγαρεία έργάζεται μέ ενα ζευγάρι Βόδια ή άλογα J(οθπρεριvά>;. Δύο αίώνες άργότερα, Ίό 1798, λέ­ γεται όπά έπίοημα χείλη στό.ν Κάτω Σιλεσία δτι «οί (ΙΥγαρείες των χω­ ρικών είναι άπεριόΡ10τες»lΗ. Στή Σαςωνία ύπάρχει ενα είδος στρατολο­ γίας τών νέων, οί όποίΟ1 ύπηρεΤΟί."ιν γιό δύο ή τρία χρόνια ύΠOXΡεωtιKό τόν αφέντη 1+\ ΣτΩ Ρωσία τά άγροτικά χρέη έδωσαν Ίό δυνατότητα σΊoύ~ εύγενείς νά aηοσπάσουν άπό τούς έπιστάτες τους συμΒόλαια τά όποία τούς καθήλωναν στή γη ) ενα είδος δηλαδή "έθελουσίας δουλείας", δπως τήν είπαν, :καί ή i:5-noia αργότερα νομφοn:Οllίθnκε 14S • Κοντολογίς, έκφυλισμένος ή όΡΥανωμένος μέ. τόν εναν ή τόν άλλο τρόποι -ό θεσρός της άγγαρεiας τών έξι ημερών τήν έβδομαδα τείνει νά :καΘιερωθεί παντού χωρίς καμιά εξαίρεση. Ή μόνη έξαίρεση πού ίσως θά έπρεπε νά έηισηράνσυρε αφορά τούς εργάτες των πριγκιπικών κτημά­ των και των μικρών ίδιοκτησιών γύρω άπό τίς πόλεις. Έπίσnςt ισως '[6 καθεστώς της Βοημίας καί της Άνατολικns Πρωσίας νά εΙναι λιγότερο καταπιεΟ'ΓΗ<Ο. ΒέΒαια ού'Γε στατιστικές, έπσμένως oUtr. καί καριά χαΡΊΟ­ γράφnΟΗ 'ιου φαιvομt:νσu ύΗάρχουν. 'η ά'Ύαρεία προσαρμόζεται στόν έκάστοτε τοπική κοινωνική πραγματικότητα πού καθορίζεt τούς δρους της εργασίας τών χωρικ&ν, 'Εκείνοι πού ixouv μεγαλύτερο κλήρο γης προσφέρουν Υιό τίς αγγαρείt::ς μερικά από τά άρoτριώνtα ζώα (ύποζύγια) πού διαθέτουν σέ ρεγάλο άριθμό είδι-κά γι' αυτό τό σκοπό. Κάποιος Βοη­ θός Υιός Βρισκόtaν γιά νά αναλάΒει αύτή τή δουλειά. Οί άγγαρείες όμως αύτ-ές γιά τό άλέτρι (Spaπndien,5te ή SpaTlnwerke στά γερμανικά κράτη) δέν άπt'ιλλασoαν τούς χωρικούς όπό τΙς χειρωνακτικές ά)Ύαρείες afal1dwerke). "Ολοι ομως οι χωρικοί ηού ζοϋν σέ ενα φέουδο δέν έχουν δικιl τους γη' ύπάρχουν ΚΩί 01. φτωχοί και οί μεροκαματιάρηδες εργάτες γης, πού γι' αύτοί:ις όκολουθεί μιά όλόκλnΡll σειρά άπό ίδιαίτερες ρυθ­ μίσεις και καταλόγους, Πόσο μάλλον πού ή αγγαρεία περιλαμβάνει ολες τίς δουλειές: τή λάτρα τού σπιτιού, τίς Βαριές δoυλειέ~ στά Ιπποστάσια,

n

308

Προερχομε,γι άπό τόν BfOTo/Jtla, τ6 ωτaρι φrάπ~ι χύμα στ6 n,ττάn,1( (\'τι1\-ωιχ)

piaa σε t)iΨ1ic.~,', σε μικρές φελούκες Kni κaμlδ φορά πάntί ω: (~\'E8ίες ι1ΠΟ ΚΟΡ­ μούs δέnρω.-. καπ,} άρισπ:Ρά μ/ιλις hΙlfiφin:1aι Ι/ (lλPtι Ι':ΗΙς lωΡn[Jιού κ(ιί οί iivrΡι::ς ΠΩt; ΤΩ Ρflj10υ\κουΥ άΠΩ τπ 01CPl(l. {ΦωΊ. J-1t-l1ηk [(0l11iH10H'8Rli.

309

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισρός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

'ιίς άΠOθiιKες καί τούς στάβλους, το όργώματα, τά 60τανίσρατα) τό θερι­

ορό, τίς μεταφορές, τά σκαλίσματα, τό κόψφο των ξύλων. Πρόκειται ωω γιά μιά τερόστια κινητοποίηση τού άγροτικού έΡΥαυκου δυναμικού, πού

θεωρεϊται τελείως φυσική. ''Αν χρειαστεί νά δώσει κάποιος ενα χέριι κα­ νένα πρόΒλημά. Φτάνει νά άλλάξει λίγο τό ώράριο έργαοίας, νά χασο­ μερήσει λίγο τά ςευγάρια πάνω στό άλέτρι, νά φορτώσει περωοότερο τά

άμάξια, νά κάνει μεγαλύτερες διαδρομές. Στήν άνάγκη ι έπωείοvται :καί άπειλές. Οί λόγοι πού ή ά)Ύαρε{α γίνεται δλο καί πιό Βαριά σέ δλn τήν Άνα­

'('ολική Εύρώπη ε{ναι τόσο έςωτερικοί δσο καί έσωηψικοΙ Στούς πρώ­ τους έντάσσεται ή μαζική ςήτπση οέ τρόφιμα καί πρ6"nες ύλες) ή όποία προέρχεται άπό τή Δυτική Εύρώπη καί δημιουργεί γtά τήν 'Ανατολική

τήν πιεσnκή άνάγκη γά αύξήσει τήν έςαγώΥφη παραγωγή της. Τις ξ;οω­

τερικέ.ς αΙτίες θά επρεπε νό άνα9ιτήσουμε στήν κούρσα τοϋ άνταγωΥΊ­ σμοϋ άνάιιεσα στό Κράτος, τίς ιιόλεις και τούς φεουδάρχες πού βρίσκο­ νται παντού σχεδόν (άλλά όχι καί στή Ρωσία) σΙ πλεονεκτική θέση. Στό μαρασμό τών πόλεων καί Ίών άστικών άγορών ! ο'Τήν άδυναρία 'Τού Κρά­

τους, έρχεται νά άντιταχθεί ό άηόλιιτος έλεγχος πάνω aτό έργατικό δυ­ ναμικό και τήν καλλιεργήσιμη γη πού εξασφαλίζει στούς φεουδάρχες' τήν ύπεροπλία. Ή άγγαρεία είναι i::vaf; τεράστιος μηχανισρός σΤΙΙΥ ύπη­ ρεσία αύτοίι πού οί Γερρανοί Ιστορικοί άηοκαλοϋν Gutsherrschaft οέ άντίθεση ρέ 'τήν παραδοσιακή φεουδαρχική Grundherrschaft. Στη Σιλε­

σία ρέτρησαν τόν 180 αΙώνα σέ ενα χρόνο 373.621 ήμέρες αγγαρείας ρέ ζευγάρια άλόγων καί 495.127 μΙ ζευγάρια Βοδιών. Οί άριθμοί αύταΙ ε{ναι Υιό τή ΜοραΒία άντίστσιχα 4.282.000 καΙ 1.409.114"'.. Τό πιεσnκό αότό καθεστώςf ώστόσο, δέν Kαθιερώθη~ε όπά τή μιά μέ­ ρα στήν άλλη. "Έγινε σταδιακά καί ύστερα όπ6 ρακρόχΡονη έξοικειωοπ, χώρια τά βίαια περωτατικά πού σημειώθηκαν. Στήν Ούγγαρία 6 κώδικας του

Werbocz

πού έπέΒαλλε "ίήν

perpetua. rusticitas,

δηλαδή 'ίή μόνφη

δουλεία τών χωρικών, έγινε άκριβως τήν έπαύριο της καταστολής τής έςέγερσας τού Dozs. (514)"'. Ό !δως αυτός κώδικας όναβίωσε εναν αίώνα άΡΥότερα ατή «Συνέλευση 'ίών Περιοχών» του 1608, μετά τό έπει­ σόδιο τής στάσης τών Χαϊδσυκων, αύτών τών διωκόμενων χωρικών πού

ζοϋσαν άπό τίς άρπαγές καί τίς λεηλασίες έναντίον τών Τούρκων. Τό μόνο δηλο :αού ούσιαστικά διαθέτουν οί χωρικοί εναντίον "ίου κα­ ταπιεστη άφέντη εΙναι ή φυγή. Πώς νά πιάσεις τόν άνθρωπο πού 1':ό σκά­ ε1 ρόλις νυχτώσει στoιβά~oντας πάνω στό άράςι του γυναίκα, παιδtά καί όλάκερο τό Βιός του μαζί ρέ τΙς άγελόδες; "Ενα γύρισμα της ρόδας καί

νάτος ατό δρόμο, μέ

111

συνενοχή όλων των συντρόφων του στή μιζέρια.

Τό τέρρα του ταξιδιού είναι γνωστό: είτε θά Kαταλή~ει πόλι κίηω όπό τίς διαταγές ένός νέου 6φέvτη είτε θά γίνει και αυτό!'; ένας άπό τή στρα­ τtά τών παρανόρων. Στή Λουσατία ι τά παράπονα καί οί αίτιάσεις ένώr110V του Landtag l4 " (τής τοπικής Boυλiiς) άηό τούς φεουδόρχες πού έχουν πέ­

σει θύματα αύτης τής κατάστασης, πoλλαπλασιά~oνται μετά τόν TρtαKO­ νταεrή Πόλεμο, Ζητούν τήν τιμωρία τουλάχιστον έκείνων πού προσφέ­

ρουν Βοιίθεια καί άσυλο στούς φυγάδες, Προτείνουν νά τιμωρούνται όσοι

310

..

ΠσραΥωΥΩ κατ καπιταλισμός σέ Υειτονικούς χώρους

από αύτούG συλλαμβάνονται, μέ άκρωtnΡιαομό των αυηών d της μύτης, 'Ή νά τούς μαρκάρουν μέ πυρακτωμένο σίδερο στό μi~τωπο. Δέν γίνεται τέλος πάντων νά Δποσπάσουν όπό tόν πρίγκιπα έκλέκτορα τής Σαξω~ νίας στή Δρέσδη τήν ύΠΟΥραφή κάποιου διατόγματος; Ή άτέλειωτη ώστόσο λίστα από διατάγματα πού άπαγορεύουν τήν έλεύθερη διακίνη­ ση των σκλάΒων (ατή ΜοραΒία τό 1638, τό 1658, τό 1687, τό 1699, τό 1712' στή Σιλεσία τό 1699, τό 1709, τό 1714, τό 1720) άΠOδεΙKVΎει τήν άδυναμία του νόρου όηένανη σtό όλο θέμα. ΟΙ φεουδάρχες Δπό τήν αλλn πλευρα πέτυχαν νά ένσωρα'ίωσσυν τούς άγροτικούς πληθυσμούς σέ κλειστές οίκονομικές μονάδες, συχνά τερά­ στιες. Παράδειγμα οΙ κόμητες Czerny τής Βοημίας, οί RadΖί\viIl ii οΙ Czartoriski '(ης Πολωνίας καί οί ρεγωτάνες "'(ης ΟύΥγαρίας πού έπιδί­ δονιαν ατό έμπόριο τών κρασιών. και τών ζώων. Οί οΙκονομικές αύτές μονάδες είναι αιJτάΡKεις. Ό χωρικός δέν έχει ουσιαστικά καμιά πρό­ σΒαση στίς άοτικές άγορές, οί όποίες άλλωστε είναι έλάχισtε~. 'Όταν κά­ no'CE φτάνει ως αυτές} άσχολείται Ιλέ-ψιλοδουλειές) τόσο 00'0 γιά νά βγά­ λει τίς πενταροδεκάρες πού τού χρειάζονται Υιά νά ξεπληρώσει κάποια χρέη καί νό: πάει νά πιεϊ ένα ποτiφι μπίρα fi κρασί οtό καπηλειό, πού είναι Κάί αύτό ίδlΟκτηοια τού άφέντπ. Σ€ τελευταία σμως άνάλυση, ή οίκονομική αύτή μονάδα δέν είναι :καΙ τόσο αύτάρκης. Τό άνοιγμα γίνεται άπό τήν κορυφή, όπου ό άφέvtπς, κύριος τών δούλων καί τών γαιών, δπω~ τόν παλιό καιρό, παράγει δη­ ρnτριακά, ςύλα, KptabJ κρασί, καΙ άργότερα ζαφορά ii καιrvό t ανταπο­ κρινόμενος σΙ:; ΟΙΤΙ τού ζητάει κάποιος μακρινός πελάτης '(ου. "Ενας άλη­ θινός ποταμός σιταριοϋ κατεβαίνει άηό τά άγροκτήματα rιλά. στον Βι­ .στούλα καί φtανει μέχρι τό Γκντάνσκ, 'Α!Ίό τήν Οό)'Ύαρία ξεκινούν τό κρασί καί τά κοπάδια τ<'δν ζώων πού θα. εςαχθούν σέ χώρες μακρινές. ΣτΙς tnaPXieb τού ΔούναΒη φυτρώνει τό σιτάρι καί Βόσκουν το. πρόβατα ηού θά πάρουν ,6 δρόρο γιά νι. κορέσουν τήν άχόρταΥη όρεςn Κων­ σταντινούπολης, 'Από τή μιά άκρη στόν dUn όλόκληριις αυτής τής ζώ­ νη~ τής δεύτερη!; δουλοπαροικίας, μιά τιμαριωτική οίκονομία καλύπτει tά πάντα) περωφίγγει τίς η6λει~ καί τίς υποτάσσει στή δύναμή της - ηε­ ρίεργη εκδίκηση της ύπαίθρου. Πέρα άπό αυτό) οί μεγάλες ίδιο:κτησίες διαθέτουν δικές τους έρnορι­ κές κωμοπόλεις 01. όποίες χρησιμεύουν ώς Βάση γιά τή δημιουργία Βω­ ]Jnχανικων έ.nιχειρήσεων; όπως είναι τά κεραμουργεια, οΙ οίνοπνευμα­ 'tonoIies, το. ζυθοποιεια, οί μύλοι, τά φαΒεντιανουργεία ι οΙ ύψικάμινοι (δπως στήν περίπ'(ωση ti'iς Σιλεσίας). 01. μεn:ιποιηττκές αύtές 6toρηχα­ νΙες χρησψοποιούν έργατικά χέρια πού έτσι κι άλλΗ'δς είναι δεσμευμέ­ να νά ηαρέχουν τίς ύπηρεσίες τους καί πρώτες υλες πού πολύ συχνά δέν τους οτοιχiζουν TmotQ, "Ε'(σι, Ίά στοιχεϊα αύΊά δέν περιλαμβάνονται άναγκαστικά μέσα σέ ενα αύοτηρό λογιστικό σύστημα δούναι καί λαβεϊν. Κατά ΤΙ1 διάρκεια '(οϋ δεύτερου μισού τού 180υ αίώνα, σί χ(ι)ροδεσπότες εΊναι έκεϊνοι πού θά θέσουν '(ίς βάσεις γιά τή δημιουργία της ύφα­ ντoυργικiiς Βιομnχα"iaς στόν Αύστρία. Οί νεοπαγείς αύτοΙ βιομήχανοι έπιδεικνύονν μιά έξαιρετική δραστηΡίότητα καί γνωρίζουν πολύ καλά

,n>;

311

ΠαραΥωΥΙΙ Kαi καπιταλισμός αέ γεΙΤΟΥlκούς χώρους

Ti b δυνατότητες τού κλάδου. Φροντίζουν ό,κατάπαυστα τήν εrιεKταση (Arrondierung) τών ίδΙΟΚ'tησι&ν τους, ιδιοποιούνται τά δάση κaί σφετε­ ρίζονται τά θεσροθετηρένα δικαιώματα τού πρίγκιπα, 'Εγκαινιάζουν νέ­ ες καλλιέργειες, δπως Υιά παράδειγμα τού lωπνoύ~ καί επεκτείνουν τ1ιν

έπφροή "(ους στίς ρικρότερες πόλεις, διεκδικώντας Υιά λογαριασμό τους τήν είσπραξη τών δημοτικων τελώγ l1?

~Aς επανέλθουμε δμως ατό έρώτπμά ρας ποιά άπό τίς πoλ(ψoρφε~ όψεις 'τής δε:ίιτερης δουλοπαροικίας μαρ'rυρεί τήγ 'δπαρςη κάποιας κα­

πιταλιστικής ταυτότητας; Καμιά ι άπαντάει στό Βιβλίο του ό

Witold Kulu,

έπικαλούl1εΥος rιράγραη άδιάσειστα έπtχεφnματα. "Αν ξεκινήσουμε από τό παραδοσιακό πορτραίΤο του κεφαλαιοκράτη καί δεχτούμε ώς στερεό­ τυπο ΙJσντέλο τόν όρθολΟΥισρό. τόν ύηολογισμό, τίς επενδύσεις καί τή

μεΥωτοηοίηση τού Kέρδoυς~ τότε άσφαλώς ό Πολωνός μεγιστάναs ιωί φεουδάρχης δέν εΊναι καπιταλιστής. Γι' αυτούς iι πορεία άπό τό έιιίπε­ δο της πρωτογενΟύς φυσtκnς οΙκονομίας, πού βρίσκεται κάτω άηό τά

πόδια τoυ~1 πρός '(ό έηίπεδο τού χρήματος πού ιιροσεγγίζουν, είναι εύκολη. Δέν χρειάζεται νά κάνουν .ι<ανέναν ύπολογισμό, γιατί ή μηχανή

δουλεύει άπό ρόνη της. Δέν επιςητούν ,ή με κάθε τρόπο μείωση των δα­ πανών παραγωΥης, δέν νοιάζονται καθόλου νά Bελτtώσoυν iί έστω νά διατηρήσουν ηίν ηαραγωγικότητα των έδαφών τους) παρ' Όλο πού αίιτό

είναι 1ό κεφάλαιό τσυς, •Αρνούνγαι νά προΒούν σέ όποιαδήποτε πραγ­ μα'nκή επένδυση. Τούς άρκεί νά χρησιμοποιούν μΙ τόν καλύτερο δυνα~

τό τρόΏΟ τούς δουλοπάροικούς τους, τα. έργατικά χέρια πού τούς προ­

σφέρονται άνέςοδα. 'Έτσι

il σοδειά, όποια κι αν clvat, Δναι κέ.ρδΟ b γι'

αυτούς. Τήν πουλανε ο'Cό Ντάντσtχ καί την ανταλλάσσουν αι)'(ομάτως ρέ -τά Βιομηχανικά (συνήθως πολυτελι'ι) ηροϊόντα πού παράγονται στή Δύ­ ση. Γύρω στά 1820!~II (ό συ)Ύραφέας' άδυνατεί νά έντοιιίσει μΙ άκρί&εια πότε συντελείται ό.λλα,'ή), ή κατάσταση εμφανίζεται τελείω~ δtάψoρε.~ τικό. "Ενας: ρεγάλος άριθμός ίδιοκτητών άρχίζει άπά κάποια σηΥρή καί

n

έπειτα νά θεωρεί τή γη '(ου σάν κεφάλαιο πού πρέπει νά διατηρηθεϊ καί νά Βελτιωθεί ρέ οποιοδήποτε τίμημα. Προσπαθοϋν νά άπαλλαγοϋν τό

ταχύτερο δυνατό ό.πά τούς δουλοπάροικούς τους1 πού, ένώ δέν άποδί­ δουν παρ<ί ασήραντο έργο, άντιπροσωπεύουν ενα σωρό στόματα πού πρέπει νό τραφoίrv. 'Αντί γι' αυτού{; προ'(φουν τούς μισθω'Luύς. Ό «οίκο­

vομtκός ύπολΟΥtσμός» τους άλλάζει ριζικά. ~Eστω καί καθυστερηρένα ι

προσπαθούν νό [φοσαρμοστοϋν στούς κανόνες μιό~ διαχε.ίρισης πού φροντίζει νά συνδυάζει τίς έπενδύσεις ρέ την τιμή κόστους κα{ τό κα­

θαρό προϊόν. Και

lJ6vo αύτΩ ή στροφή είναι άρκετή Υιό νά ενισχύσει τ6

έπιχείρημα πού τοποθετεί τούς χωροδεσπότες τής Πολωγίας ατή χορεία

ραλλον των φεουδαρχών παρά τών έπιχεφnμα"fιων. Δέv Εχω καριά πρόθεση

BtBata νά

καταρρίψω αύτό τό έπιχείρηρα' l-10ϋ

φαίνεται όρως δη ή δεύτερη περίοδος τής δουλοπαροικίας εΙναι τό όΥτε­ στραμμένο είδωλο ένός ρεταπρατικοϋ καΠΙΎαλωμοϋ, ό όποίος βρnκε εΌVoϊKό έδαφος στίς συνθήκες πού έπικρατούσαν στήν Άνατολή καί σέ

ιιολλές περιπτώα:;ις μάλιστα 6ρiiκε σ' αύτές τό δικαίωση του. Ό μεγά­ λος γαιοκτήμονας :μπορεϊ νά μην εΙναι ό ίδιος κεφαλαιοκράτης, συμμς:-

312

ΠαραΥωΎ-ή καί καπιταλισμός οέ γειτονικούς χώρους

n

τέχον'(ας δρως: στόν καπιταλιστικό μηχανισμό τού "'Αμστερντα:μ άλλων περιοχών, γίνεται έργαλείο καί συνεργάτης του. Γίνεται καί αυτός μέρος τού συστΩρaτος. Καί ό ισχυρότερος άκ6μη χωροδεσπότης της Πολωνίας εχει άνάγΚΩ άπό τά δάνεια του έμπορου τού Γκντάνσκ καί, μέσω αύιού)

από

1"6.

δάνεια του 'Ολλανδού εμπόρου. Μέ λίγα λόγια, Βρίσκεται καί

έκεινος σηίν ίδιο. μειονεκτική θέσn μέ τόν κτηνοτρόφο tiΊς Σεγ:ι<όΒιας

'toD

16ου αΙώνα, ό όποϊος προπωλεί σέ χαμηλή τιμή τό μαλλί των προ­

βάτων του στούς ΓενοΒέςους εμπόρους, ή μέ έκείνους ΤΟ\'Jς καλλιεργη­

τές πού, καθώς σέ όλόκλπρη τόν Ευρώπη είναι πάντα σέ άναςήτηση κά­ ποιου δανείου, άσχετα μέ τό άν Βρίσκονται ii όχι σέ οΙκονομική δυσχέ­ ρεια) πωλουν το σιτάρι τους πρίν τή συγκομιδή οtόν πρώτο τυχόντα

έμπορο, μεγάλο ή :μικρό. Μέ αυτό τόν τρόπο ό έμπορος άποκομίζει άθέ~ μιτα κέρδη καί Βρίσκει μιά διέξοδο γιό νά παρακάμψει '(σύ~ κανόνες καί

τίς τιμές της άγοράς. Είμαστε λοαιόν άραγε b:oιpol νά δεχτουμε ότι 01. Γάλλοι φεουδάρχες Βρίσκονται άνάμεσα στό θύμάΤΟ καί όχι άνάμεσα στούς πρωταγωνισΤές iί τά ίσάΤιΡα μέλη ένός καπιταλωροϋ, ό όποϊος ρυθμίζει από μακριά καί διό μέσου τρίτων, άνάλΟΥΟ μέ τίς έπιθυμίες καί τίς άνάΥκες του, δ, τι μπορεί νό δΙάκινηθεί όπό τίς θαλάσσιες όδούς, τά πο'(άμια καί μέσα άπό ενα περιορισμένης χρηστικότητας όδικό δίκτυο;

Και ναί καί όχι. 'Υπάρχει κάποια διαφορά άνάμεσα στόν κτηνοτρόφο τής ΣεγκόΒιας ιι τόν καλλιεργητή δημητριακών πού δέν κάνουν τελικά τίποτε άλλο άπό τό νά ύποκύπτουν στό νόμο κάποιου '(ΟΚΟΥλύφου καί

στό φεουδάρχη

Tns:

Πολωνίας, πού έστω κι αν Βρίσκεται οτήν άΥορά τοϋ Γκντάνσκ σέ μειονεκτική θέση, aτόν olxo του είναι παVtΟδύναμος. Αύτή ακριΒώς iι παvτoδυναρία εΙναι η<,:ύ τόν κάνει νά όργανώνει την παρα­ γωγή του μέ τέτοιον τρόΠΩ ώστε αύτή να άνταποκρίνεται στήν καιιιτα­

λιστική ~ήτnση, Ή ζήτηση αύτή δέν τόν άφoρά~ παρά μόνο οτό μέτρο πού καλύπτει τίς προσωπικές του ανάγκες σέ πολυτελή προϊόντα. Σέ μιά

γραπτή άναφορσ πρός τιιν αντιΒασιλεία τών Κάtω Χωρών τό

1534

δια­

Βάζουμε: ,IΈδώ κα.ί εικοσι πέντε χρόνια, οΙ Ισχυροί μάγιοτροι και μεγι­

στάνες τής Πολωνίας και τίΊς Πρωσίας βρήκαν '(ρόπο νά στέλνουν τό σι­ τάρι τους οτό Ντάντσιχ μέσα από ποτάμια καί νά τό πωλουν στοίις άρχο­ ντες αυτής τής πόλης. ~Eτσι! '(ό Βασίλειο 'ίής Πολωνίας και τα μεγάλα

άφεντικά πλούτισαν .. !"!, 'Άν ακολουθήσουμε κατά γράμμα αύτό τό κεί­ μενο, θά μείνουρε μέ τήν ενη'jπωση δτι έχουμε νά κάνουμε μέ κάποιους

τζέντλεμεν γαιοκτήμονες ή κάποιους έΠ1χειρηρατίες κατά τό πρόtυnο τού

SchUlnpeter.

Δέν πρόκειται Υιό κάτι τέτοιο. Αύτό πού πράγματι σuρ­

Βαίνει εΙναι δτι αύτός πού έρχεται νά :xwπήσει τήν πόρτα τους ε{ναι ό έπιχεφnματίας. Trί δύναμη δρως έξακολουθεί νά τήν έχει (τό άπέδειςε άλλωστε) ό Πσλωνός φεουδάρχης! ό όποίος είναι έκείνος πού θό θέσει στή διάθεση τού έπιχεφηρατία τούς χωρικούς καί ενα μεγάλο τμήμα τών

πόλεων ~ έλέΥχοντας ε'ωι μαζί μέ τό. γεωργία και αυτήν άκόμη τή μετα­ ποιητική Βιομηχανία, ρέ άλλα λόγια όλόκλnρη τήν παραγωγή, Κινητο­ ποιώντας 8λο αύτό τ6 δυναμικό πρός όφελος τού ξένου καπιταλισμού,

ό φεουδάρχης γίνεται καί ό ίδιος παράγοντας αυτού του σuoτήρατoς, Χωρίς αύτόν δέν θά ύπiiρχε δεύτερη περίοδος δουλοπαροικίας καί χω-

313

ΠαραγωΥυ καΙ καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

ρίς αύτή τή δουλοπαροικία ό όγκος των δημητριακών πού προοριςόταν

Υιά έξαΥωΥΩ θά ηταν άπεΙρως μικρότερος_ "Αν ό φεουδάρχης δέν είχε άπό τή μιά μεριά συγκεντρώσει aτά χέρια του όλα τά μέσα παραΥωΥΩς

καί δΙ-" είχε άπό τήν άλλn έξοντώσει Υιό τά :καλά μιά ήδη άκμαία OίKO~ νορία της άγορας διατηρώντας Υιό λογαριασμό του όλα τά μέσα συΥαλ­ λαYΩς~ οί χωρικοί θά προτιμούσαν νά τρώνε οί ίδιοι τό σιτάρι τσυs ή νά το άνταλλάσσουν στό παζάρι μΙ UΛΛα άγαθό. Δέν πρόκειται λοιπόν έδώ

Υιό φεουδαρχικό σύστημα, αφού πολύ άπέχει όπό μιά οίκονομία λίγο

πολύ αύτάΡΚΩ καί εΙναι ένα σύστημα, orrou, όπως λέει καί ό ίδιος ό '1/. Kula l ό φεουδάρχης προσπαθεί μέ όλα τά παραδοσιακά μέσα νό αύξήσει τίs ποσότητες τών σιτηρών που ρπορεϊ Υό ρίξει στό έμπόριο. Δέν πρό­ κειται δμως ούτε Υιό σύγχρονη καπιταλιστική γεωργία κατό 1'(;' ά)'Ύλικά ιιρότυπα. Πρόκειται άσφαλώς Υιά ρονοπωλιακή οΙκονομία) Υιά ένα μο­ νοπώλιο παραγωγής καί διανομής πού τίθεται στόν ύπηρεσία ένός διε­

θνοϋς συστήματοςι τό όποίο είναι έντονα καί άνα!ιιρισΒinnτα καΠfταλι­ στικό l52 •

ΚaπιταλΙσΡός καΙ άμερικaν!κές φυτείες

Ή Εύρώπη εΙχε τή σπάνια τύχη νά κάνει ενα νέο ςεκίνημα στήν Άμε­ ρική. Μέ τό ξεκίνημά της αυτό έρχεται νά προσθέσει τή δικn της πολυ­

μορφία ατήν ίίδη ύπάρχουσα πολυμορφία τής νέας Πιιείρου.

Τό άπόΤέλεσμα-αύτiις της σύζευξης είναι μιά όλόκλιιρη δέσμη άπό νέες έμηειρίες: στό -γαλλικό Καναδά ενα φεουδαρχικό σύστημα έπιβάλλε­ ται έκ τών ανω καί άποτυγχάνει ρόλις ρπαίνει στό παιχνίδι. Διχασμένες οΙ άΥγλικές άποικίες: ένώ στό Βορρά άπσλαμΒάνουν ενα καθεστώς φι­

λελεύθερο δμοιο 1''' της -Α)Ύλίας, πού θά τούς έξαοφαλίοει ;:να μακρό­ χΡονο μέλλον) aτό Νότο IIαραμένoυv πιστές στό δουλοκτητικό σύστημα. ·Ολες ΟΙ φυτείες, και ΙδιαΙτερα ΟΙ φυτείες ζαχαροκάλαl,ου οτlς -AνTiλλες καΙ οτά άτέλειωτα παράλια της ΒραςιλΙας, έχουν όργανωθεί σύμφωνα μέ "να καθεστώς δουλείας_ Σέ κτηΥοτροφ1κές ζώνες, δπως ή Βενεςουέλα καΙ ή ένδοχώρα της ΒραςιλΙας, εύδοκψουν έδώ κι έκεί άμιγή φεουδαρ­ χικά καθεστώτα. Ά ντίθετα, στίς ηεριοχές τής ίσπανικής Άρερικiiς μέ ύπολογίσιμο ίθαγενή ιιλnθυσμό t ή φεουδαρχία άπoτuγχάνει. Μπορεί οί

'Ινδιάνοι χωρικοί νό παραχωρήθηκαν εύκολα στό καθεστώς πού έπέΒα­ λαν οί 'Ισπανοί αύθέντες, όμως σί encomiendas, δηλαδή 01. ίσόΒιοι τίτ­ λοι Ιδιοκτησίας, εΙναι μάλλον κάποιο είδος προγορίου καί όχι φέουδα. Ή ίσπανική κυΒέρνηση δέν θέλησε νά μετατρέψει '(ό πλήθος τών διεκ­

δΙ1ffiτων

Cencomenderos)

οέ φεουδάρχες καί φρόντισε γιά πολλά χρόνια

νά έχει εκείνη τήν 'Εελευταία λέξη.

'Από όλες αύτές τίς νέες έμπειρίες, εκείνες πού θά μας άπασχολήσουν

ιδιαίτερα θά είναι οΙ φυτεϊες. Είναι κατ' έξοχήν δημιούργημα τού καπι­ Tiis δεύtερnς

ταλισμού, πολύ περισσότερο όπό τίς μεγάλες ίδιοΚtησίες

314

_

Φυτείa στΩν έπaρχίa ταυ

Pcrnambouc

(Βpaζtλia). Ή φυτε{α περιλαρΒaνει τΩν

κατοι.κία κα{ ΤΟ ζαχaρουργείο (ύδρα υλικός μύλος. δεξαρενέ[;, cφαξίδια μετα­

n casa grande (μεγά­ napaunYfJara τών φΥατών). στό περιθώριο γεωγραφικού χάρτπ άnό τά: C. Barlaeus, Rerum per BrasiHa et aHbi gestarum ... historia, ~Apστεpντap, 1647. (Φωτο­

φοράς φυτών ς'αχαρσκάλαρουι καζάνια). Σέ δεύτερο πλάνο λο σπίτι) καί ακόμα pαKpύrεpα οί

'IχvογΡάφnμα

octellfiinm

ίη

Senzalas:

(τα

i

γραφία Β.Ν.).

περιόδου της δουλοπαροικίας. Τό χΡημα, τά δάνεια, ή έμπορία καί οί ανταλλαγές συνδέουν τις φυτείες μέ τΙς ακτές πού Βρίσκονται aτό ανα­ τολικό τμήμα τού ώκεανού, Τά πάν'ω τηλεκατευθύνονται άπό τή ΣεΒίλ­ λη, τό Kάvτις, τό Μπορντω ι τή Νάντη, τη Ρουέν, τό "Αμστερνταμ, τό Μηρίστολ, τό ΛιΒερπουλ καΙ τό Λονδίνο. Γtά νά γίνουν αύτές ΟΤ φυτείες ΧΡξnάστηκε νά ρεταψερθουν τά πάντα άπό τή γηραιά ήπειρο, Τά αφεντικά είνα1 άποικοι της λευκής φυλfif;, τά έργατικά χέρια είναι Νέγροι από τήν 'Αφρική, άφού τά ιθαγενή φύλα τών 'Ινδιάνων δέν άντεςαν στ6 σόκ τής είσ60λήs. Τά ίδια τά φιrrά~ αν έξαι­ ρέσουμε τόν καπνό, ήρθαν άπό την Εύρώιιπ, Γιά τίς φυτεΙες ςαχαροκό­ λαμου xρειάσrηKε, μαζί μέ τά φυτά, νά εΙσαγάγουν καί τήν τεχνική της ζαχαρουργίας, σπως είχε διαδοθεί ImQ Υούς Πορτογάλους ση\ Μαδέρα καί στά μαΚΡ1νά νησιά τού κόλπου τής routvtas: ale de Prince J Sao Tome), στό μέτρο αού ό νησιωτικός έκείνος κόσμος ήταν ό πρόδρομος Υής 'Αμερικής καί τής Βραζιλίας. Πολύ άποκαλυπΥική πάντως είναι ή αγνοια τών Γάλλων αποικων πού έφτασαν στόν κόλπο του Ρίο ντέ Τζα­ νέιρο τό 1555, παρασυρμένοι όπά τά μεγαλεπήΒολα όνειρα τού ναυάρ­ χου de ColignY1 πού llούοκευαν τά φυτά του ςαχαροκάλαρου στό νερό γιά νά φτιάχνουν Ινα είδος ξυδωΟ 1Η !

315

ΟΘ

••

s

λ

_

11 [)

-m'P"

1

- 1,,,IV'Ji~ _ IίI'ltd;"'ri~ - 111",,!iQ.

_

11

_ ,_ _ _ •• :. ... ιγt> d
~ l,rIΜη..!f Wdm~

" __ - "'<Γ~riI" Mri w 11 Κ

1, Ν

_

~

,,,ψο,,<ι,,

ι;

7,

-

ΛΑ ΒΙΙ

-

do~l,t

_ l,ik.. d~(~~lI'"

r:r. _

pιl&1
hMι"" ... ϊ ••

D D __ _ pιti\ Ί';

ξllιN

ΕΗ

{j

_

bω.I"

Ε'

_

tu
Q

_

d.

ΥΡ

- ;811..,110 GG _ brmι .. ιk

j"
foη:.

ΡΙΑΝ σΕ ΙΉΑΒΙΤΑΤΙΟΝ ΕΝ

1'.lιιMι.ιtι.r.

1155,

Ρ. ΟΕΡΡΟΝΤλιΝΕ. DU5t!llJ.TI:un

Dι,,-s r<ι.ηfΙCΙ1ΊΟΝS οε S.!~Ι-f)ΟIιfIi'fGuε.

(Gαιιι;eni

18.

cw

M.!~ wmte

du

YσrΙ)

ΖΑΧΑΡΟΥΡΠΑ ΣΤΟΝ ΑΓΙΟ ΔΟΜΙΝΙΚΟ

Τό OXro1iiypαPJ1r:J. TnS φυπ,ιας ωύ Ga/baud du ForI δέν ι;ίναι καΙ τόσο ααψi:ς. Πρέπει νά τό διατρέξει κανείς ρξ. πολλιί upoOΌXn Kai νό ψάξει ρε 1<) φακό Υιό νά άνaκαλύψει τΙς λε­ πτομέρειες πού σtψειώvσvtοι aτό ύπύpνπμa χαί σrίς όποιες napα.fli:prrf:f τό κr:iΡεvό μας.

Άξίζει πάYlω~ Η)!' XUJJV.

316

ΠαραΥωΥΏ καί καΠΖΤαλισρός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

ΟΙ πρώτες καθαρά άμερικανικές καλλιέργειες ζαχαροκάλαμου μέ

τούς μύλους τους κοί τίς '<μηχανές» τους στάθηκαν γύρω οτό

1550

aτό

Nordeste

(engeIlhos de assucar)

έγκατα­

τής Βραςιλίας καί οτά νότια οτό

νησί του 'Αγίου βικεντ10υ. Τά πρώτα αύτό τοπία της ζάxαρn~ είναι πα­ ντού πανομοιότυπα. Βαλτότοποι δπου τό νερ-ά λαμπυρίζουν, Βάρκες γιά τΙ, μεταφορέ, οτά παράκτια κανάλια, ξύλινα κάρα (carros) μέ ρόδες πού τρίζουν πάνω στά χωμάτινα μονοπάτια. Τήν είκόνα συμπληρώνει ή τρtά­ δα πού ύπήρχε μέχρι πρόσφατα άκόμη ατά περίχωρα του

Recife

ή του

Σάο Σαλβαδόρ καί περιλάμΒανε τό σπίτι τού άφέντη (casa g1'811de), τίς καλύΒες τών σκλάβων (seΩzalas) καΙ τέλος τό ζαχαρόμυλο.

·0

άφέντπς

πού nnyalvoiPXETal καΒάλα στό άλογό του είναι ό άρχονταs τns οίκο­ γένειας, μιας οΙκογένειας δυσανάλογα πολυάριθμης έξαιτίας της έλευ­ θφίας τών ήθών, που δέν σταματούν μηρός στό χρώμα της έπιδφμίδας των σκλάΒων της, Πάνω σ' αυτή '(ην 01.κογένεια ό άφέντπς άσκεί μιά δι~ καιοσύνη συνοπτική καί χωρίς ένδικα ρέσα. Εί:μαστε στόν έηοχή των Λα­ κεδαφονίων

n τι1!:;

Ρώ:μης των Ταρκυνίων lYl •

'Ann τά λεπτομερή στοιχεία πού έχουμε ατή διάθεσή ρας μnοροϋμε εύθύς έξαρχής νά πούμε δτι ή Βραζιλιάνικη engenho de aSSllcar δέν ε!ναι αύτή καθαυτή ριά ίδανική "οποθέτηση. Τά κέρδη όνέρχονται κατά τούς όρθότερους ύπολογιορούς σέ ένα

4

μέ 5%1$~> χωρίς νά λαμΒάνονται ύπό­

ψη οί κακές χρονιές. 'Από όλο αύ'Cό '[όν παλαιικό κόσμο μόνο δ senhOT

de engenho,

τό άψεντtKό, συμμετέχει στην οΙκονομία τής άγοράς. Αύτός

έχει αγοράσει τούς σκλάΒους, αύτός εχει δανειστεί γιά νά χτίσει '[ό μύ­

λο του, αύτός πουλάει τά σοδειά του καί καμιά φορά τΩ σοδειά 'ι"ων ρι­ κρότερων

engenho5,

πού ζσϋν ΟΤΧΙ σκιά του. 'Ωστόσο δέν παύει καί ό

ϊδιος νά είναι έξαρτηρένος άπό τούς έμπόρους πού έχουν έγ:κατασταθεί στό ηαράλια τού Σάο ΣαλΒαδόρ ατό Recife t κοντά στόν άρχοντική πό­ λη της OHnda. Μέσω αύτών τών έμπόρων} ό senhor de: engenho συνδέ­

n

εται μΙ τούς χονδρέμπορους τάς ΛtσαBώνας πού έχουν στά χέρια τους

τά κεφάλαια καί τό έμπόρευμα, δπως άκρι6ώς καί οί μεγαλέμποροι τσυ Μπορντό καί της ~άντης συνδέονταν ρέ τσύς :καλλιεργητές τού 'Άγιου ΔομίVlliΟU t της Μαρτnτί:κας και '[ιϊς Γουαδελούπης, Αutό πού Ρuθμ1.hει

τήν ύπεραΎλαντική παραγωγή καί :κατανάλωση είναι τό έρπόριο τής Ευρώπης.

Ή καλλιέργεια τού ζαχαροκάλαμου καΙ ή Βιομηχανία ζάχαρης ρετα­

φέρθηκαν στις Άντίλλες πιθανώς άnό τ-ούς Μαρρόνους n-ις ΠΟΡΤ-ΟΥα­ λίας, σί όποίοι έκδιώχθηκαν άnό τό

Nordeste

της Βραζιλίας ϋστερα όπά

τιιν άποχώρηση των Όλλανδων, Υό 1654 ιt ι.. Μόνο 01ίως γύρω σΥά 1680 11 ζάχαρη καΤάκτα τό δυτική πλευρό τού "Άγιου Δορίνικου, ό όποίος ανήκει από τά μέσα του Ί70υ αiώνα στούς Γάλλους (νομότυπα τούς ανή­

κει μόνο ϋστερα όπό τή Συνθήκη τού Ό

Gabriel Debien 157

Ryswick

τό

1697),

περιγράφει μέ όλες τίς λεητομέρειες ριά όπό τις

φυτεΊΕς τού νησιού} πού σίγουρα δέν θά ήταν καί από τίς καλύτερες. Ή φυτεία αύτή Βρισκόταν άνάρεσα στό

Prince

Leogane

δυτικά κα! τό

Port-au-

ανατολικό, σέ μικρή απόσταση άπό τιί θάλασσα ι πού φαινόταν

πάνω άnό τό λόφο όπου ήταν κτιομένη iι κύρω 1{αΤΟ1κία, Τό

1735

ό

317

ΠαρaΥωΥΩ καί καπιταλωρός σέ γειτονικούς χώρους

='1icolas Galbant du Fort

εγινι ίδιοκτήτης 'Ιών έρειπωμένων έΥκαταστά­

σεων αύτου του έΡΥοστασίου ζάχαρης. Μόλις ήρθε Υιό νά βάλει κάποια τάξη, πρώτη του δουλειά ηταν νά έιnσκευάσει τά κτίρια, νά διευθετησει όπό τήν άρχή μύλους καί καζάνια, νά συμπληρώσει τόν άριθμό των μαύ­ ρων σκλάΒων και νά ξαναψυτέψει τό ζαχαροκάλαμο κατά Βραγιές. 'Ένα K<XKoφτtαyμένo σχεδιάγραμμα τού 1753, τό όποίο παραθέτω λίγο παρα­

κάτω} παρ' όλο πού τά όριά '{ου είναι άσαφή, ό σχεδιασμός του ύποτυ­ πώδης καί ή κλίρακά του άσυνάρτητπ, θά δώσει στόν αναγνώστη μιά ίδέα τού πώς ηταν ή φυτεία. Ή ύδροδότηση γίνεται από ενα ρ\κρό πο­ '(αμάκι) '{ό Court ΒουίΗοη, τό όποΙο ρεταρορφώνεται :καμιά φορά σέ έπι­ κίνδυνο έπισκέπτη, τίς περισσότερες δμω~ φορές μένει στεγνό όπό τήν

ςηρασία. <Η κατοικία 'Ιών άφενηκών κάθε άλλο παρά

casa grande είναι!

Τρία ρόλις δωράτιαι τοΊχοι άπό άσΒεστωμένα τούΒλα. ένα ανοιγρα πού βλέπει πρός Ύό. φυτά, ριά τεράστια κουζίνα.. Δύο Βήματα παραπέρα οί

αποθήκες. Λίγο ιιαρακάτω ) ή καλύΒα τοϋ οίκονόμου) έπιστάτη καί λο­ γιστη πού χωρίς τόν κονδυλοφόρο '("ου καί τούς άριθρούς του ή έπιχεί­ ρηση δέν κό.νει ούτε βήρα. Παραrιέρα ό κΠπος, τό ζαχαρουργεϊο, τό σ'rραγγιστήριο, οι ρύλΟί ι τό σιδηρουργείο) τό άnOσταKτήΡΙO nB • Ή φυτεία μας Μν Βγάζει ασπρη ζάχαρη, Παράγει άκαη!ργαστο τό προϊόν χωρίς νά

τό λευκαίνει, χΡησφΟΗοιεί όμως στό άποστακτήριο τούς άφρούς καΙ τά

σιρόπια πού ρένουν. Ή

tafia

πού φτιάpouν σέ του'ω έδώ

'[6

αποστα.­

κτήριο πουλιέται έπιτόπου. Τά χρήροτα άπά την πώλησή της μπαίνουν πολύ πιό γρήγορα στό ταμεϊο από τά χρήματα που θά όποφέρουν οΙ εξα­ γωγές οτή Γαλλία. Στό οχεδιάγραρμα Βλέπουμε ακόμη τά ύπόοτεγα δηΟΌ φυλάγονται το.

cabrouets

(το. καροτσάκια μΙ τά όποία με'rαφέροuv τά

κομμένα ζαχαροκάλαρα)) τήν καρπάνα πού χτυπάει γιά νά μαζευτούν οί σκλάΒοι στόν έKκλnσια, κυρίως όμώς ατή δουλειά, τήΥ κουζίνα, τό νο­ σοκομεϊο, τις παράγκες τών σκλάΒων (πρέπει νά είναι πάνω όπό έκατό). Καί τέλος τίς βραγιές (Ι'ιά βραγιά Ισoδυvαμε! μέ λίγο παραπάνω άπό ενα

έκτάριο) οί όποίες είναι φυτεμένες μέ ςαχαροκάλαρα, καί τί!; έκτάσεις πού προορίζονται Υιό 'Ιόν καλλιέργεια είδών διατροφη!:"; (πατάτες, μπα­ νάνες, ρύζι) κεχρί, μανιόκα, ΙΥνάμες). Αυτές τις καλλιέργειες τις παρα­

τούν συνήθως aτά χέρια των σκλάΒων, οι όποΊο\ πωλούν ενα μέρος της σοδειάς '(ου!:"; στούς άνθρώnους της φυτείας. Μέσα ατή σαΒάνα, γύρω όπά

τους λόφους, στίς δασικές έκτάσεις πού κάποια στιγμή πιθανόν νά χΡη­ σιμοποιηθοϋν ),-ά τήν έπέκταση τής ζαχαροφυ'tείας, βόσκουν δηως οπως Βόδια, μουλάρια καί άλογα,

'Όταν i'ιρθε γιά δεύτερη φορά στό Leogane (1762,1767) ρέ σκοπό νά άποκαταστήοει μερικά πράΥ}1α'Ια πού δέν πήγαιναν :και πάλι τόσο καλά, ό Nicol ..s du Fort θέλησε νά καινοτομήσει: καλύτερη τροφή Υιά τά ζώα~ εντατική καλλιέργεια μέ τη xρησφoπoίησn δυσανάλογα ρεγάλων ποσο­

τήτων φυσικοϋ λιπάσματος. nολιτική συζητήσψη, όχι πάντως γιατί κά­ ποια άλλη (ιv'1φετώπισn θά Ωταν λιγότερο έπικίνδυνη. Ή επέκταση τών καλλιεργειών προϋnοθέ'f€Ι άναγκαΟΤίκά τήν ενίσχυση τού έπιτελείου τών σκλάΒων. ΟΙ σκλάΒοι 8ρως στοιχιςουν άκριΒά. 'Άν μάλιστα τη θέση

τού αρχικού ίδιοκτrnn της φυτείας καταλάΒει κάποιος ς
318

ΠαραΥωΥΩ χαί κaπιταλισρός σέ γειτονικούς χώρους

ή διαχειριοτης, καθώς εΊναι ΒέΒαιο δτι αύτοί θά είσπράξουν Bρέξει~xtO­ νίσει τά ποσοστά τους επί της παραγωγής, έπό:μενο είναι νά αύςάνουν οσο γίνεται αύτή τήν παραγωγή χωρίς να νοιάζονται γιό τα έςοδα. Τό

άποτέλεσ:μα είναι οί ίδιοι νά πλουτίζουν καί ό ίδιοκτήτης να καταστρέ­ φεται.

Ό άποικος καλλιεργητής πού έχει στήσει ριά έκρετάλλευση παρα­ γωγής ζάχαρης, καφέ, λουλακιού ή έστω ΒαμΒακιού συνήθως δέν κολυ­ μπόει aτό χρυσάφι. Τά άηοικιακό προϊόντα πωλούνται μεν άκρι6ά otnv Ευρώπη, ή συγκοριδή δρω{; γίνεται ρόνο μιά φορά τό χρόνο καί, ωσπου

νά διατεθεί τό προϊόν και νά είσπραχθεί ή αξία του) χρειάζεται νά πε­

ράσει πάρα πολύς καιρός. 'Ενώ τά έξοδα είναι καθηρερινά καί ύπέρογκα. 'Οτιδήποτε άγοράςει ό αιιοικος Υιά τίς προσωπικές του άνάγκες ή Υιά τήν έίΗχείρησή του, έρχε'ι'άΙ διά θαλάσσης καί έπιΒαρύνεται μΙ τά έξοδο. μεταφοραs καί κυρίως ρέ τά κέρδη πού είσπράττουν κατά τή Βούλησή τους έρποροι καί μεταπωλnΤ,ές. Πράγματι, καθώς ή ,,'Αποκλειστικότητα., άηαγορεύει Ο'ι'ά νnσιά νά έμπορεύονται ρέ τό έςωηψικό, οί άποικίες γί­ νονται έρμαιο του :μονοπωλίου της μητρόπολης. ΟΙ αποικοι ΒέΒαια δέν χάνουν τήν εύκαιρία νά καταφεύγουν ατό λαθρερπόρισ, όπου Βρίσκουν καλύτερες τφές καί κόνουν χρυσές δουλειές, 'Ωστόσο, ή παρανομία δέν είναι καί τόσο εύκολη υπόθεση} ούτε μπορεί νά καλύψει όλες τους τίς άνάγκες. Τ6 1727 καταπλέει ξαφνικά μιά γαλλική ροίρα. «01. κάτοικοι ένοχλήθηκαν άφάνταστα, γράφει ενας έμπορος από τό Μαρτινίκα, ένώ άντίθετα, ΟΙ ρεγαλέρποροι είναι ένθουοιασμένοι. Έδω πού τά λέμε, τά συμφέροντά τους είναι διαμετρικό άντίθε'ι'α .. Ι59 • Πώς νά τα Βγάλουν πέρα 01. άποικοι μέ τά κόλπα των tφοπλιστών; Ξέρουν αύτοί πολύ καλά (άλλωστε ό Savary τούς έχει δασκαλέψει ςεκάθαρα) ποιό μήνα πρέπει να έρθουν για νά 6ροϋν πεσμένη τήν τιμή τή-ς ζάχαρης) ποιά είναι 1'1 κα­ τάλληλη οηγρή νό: καταπλεύσουν εκεί) όταν τά κρασιά θό έχουν σίγου­ ρα ςυvίσει άπο τΔν τροιιική ζέστη, κουΒαλώντας μπόλικα Βαρέλια πού «σίγουρα θά τά ξεπουλησοw μέχρι j{at το τελευταίο καί μάλισrα τοίς με­ τρητοίς"I60. Οί τιμές έξάλλου δέν σταματούν, οσο προχωραει ό 180ς αίώ­ νας, νά διoγ.KώνOVΤάΙ. Τά πάντα τόν καιρό εκείνο στά νησιά εΙνα1 πανά­ κριβα. Τά τρόφιμα, τά εργαλεία, τά χάλκινα καςάνια Υιά tfi ~άxαρη) τά κρασιά του Mπoρvτώ, τά ύφάσρατα και Βέβαια οί σκλάβοι. «Δέν ξοδεύω τίποτα», γράφει ό Nicolas GaΙbaud du Fort το 1763. Και τόν έπόμενο χρόνο: "Τό δείπνο ρου είναι ενα κορμάτι ψωμί μέ ραρμελάδα,1161. Ή κα­ τάσταση όσο πάει καί χειροτερεύει, Νδ τί γράφει ενας νεαρό~ άποικος στΙς 13 ΜαΙου τού 1782: .Τώρα μέ τόν πόλεμο (έννοεί της Άμερικης) ΟΙ παnουτσilδες ςητανε Υιό ενα ~ευγάρι nαπούτσια 3 άσημένια πιόστρα, πού ρας "άνουν 24 λίρες κα! 15 λεπτά. Κι έγώ χρειάζομαι ενα ζευγάρι τό ρήνα, Ι .. ) Οί πλεχτές κάλτσες, άκόρα }(αί οί πιό χοντρο:κομρένες, πωλούνται 9 λΙρες τό ζευγάρι. Τό xoνtρό ~φασμα Υιό τά πουκάμισα της δουλειάς στσιχΙζει 6 λίρες. Βάλε άλλες 12 λίρες καΙ 10 λεπτά τά ραφτι­ κά ... Γιά ενα ύποφερτό καπέλο, όχι καί πολύ σπουδαίο, θέλεις 16 λίρες καΙ 10 λεπτά. (".) ΟΙ ράφτες παίρνουν 60 λίρες φασόν Υιό ενα κοστού­ μι, 15 λίρες Υιό Cνα nανωφόρι, αλλα τόσα γ\ά τό παντελόνι. ''000 γΗ. Tn

319

παραγωγη καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους ,

τρόφιμα, πληρώνουρε τό όλεύρι ώς καί 330 λίρες τό σακί, 6 ώς 700 λί­ ρε~ ενα Βαρέλι κρασί, 150 λίρες τόν ντενεκέ τό Βοδινό, 75 λίρες τό χοι­ ρομέρι. Τό κεριά κοστίζουν 4 λίρες καί 10 λεπτά ή λίΒρα»I62. Έμπόλερn κατάσταση, θά μοϋ ηείτε. Οί πόλεμοι όμως Κάί οί καταδρομές εΙ ναι φαι­ νόμενα κάθε άλλο παρά σπάνια Υιό 1'ίς θάλασσες της Άρερικns. [ιά τή διακίνηση των προϊόντων του. ό άποικος πού ηουλάει τό προϊ­

όν του εηιτόηου εχει νά άντφεtωηίσει τίς εποχιακές διακυμάνσεις nού κάγουν τίς τιμές σΙ περιόδους υηερπαραγωγfι~ ζάχαρης νά κατρακυλάνε

12. 15

και

18%

κάτω. ''Αν ηάλι καταφύγει σε κάποιο μεσάζοvtα άπό τή

ρnrρόηολn, θά πρέπει, ε'(οι πού καθυστερούν οί συγκοινωνίες, νό περι­

μένει μηνες καΙ κάποτε χΡόνια όλόκλπρα Υιά νά πληρωθεΙ Καί δσο Υιά παζάρεμα των ημων, ή άγορά τών άποικιακών προΙόντων στό λιμά­ νια τής Εύρώπης (στό Μπορντώ) ας πούμε) είναι μιά άπό τίς πλέον εύαί­ σθητες στόν κερδοσκοπία αγορές, οι. έρποροι θεωρούν φυσικό νά παί­ ζουν μέ τήν άνοδο καί την πτώση τών τιμων. Καί οΙ μεταπωλητές εχουν πάντα πρόχειρη τή δικαιολογία δη είναι άναγκασμένοι νά κρατούν τό έρπ6ρευμα στΙς άποθήκες τoυς~ μέχρις ότου άνέΒουν 01. τιμέ~. Γι' αύτό

1'6

καί ή παρατεταμένη άνα:μοvή, πού σημαίνει στι ό αποικος καλλιεργηαις

μένει άπό χρήμαΤά καί άναγκ:άζεται νά καταφεύγει στό δανεισμό. ''Αν μά­

λιστα έχει άπό τήν όρχή χρεωθεί γιό νά άγοράσει όλόκληρη 1''1 μέρος της φυτείας του καί τούς σκλάΒους του, έλnίζoντας δτι θά κάνει έτσι τήν Ύύ­ xn '(ou, δέν θά όργήσει Ύά Βρεθεί στό ελεος '(ών πιστωτών του. Οί χονδρέι)ποροι} σί 11εσάζOVΤες καί οί έφοπλιστές τού Μηορντώ πού επιβάλλουν τίς ύπηρεσίες τών πλοίων τoυς~ τών καπετάνιων τους (είναι αύτοί πού mιφορτίζοvtαι συνήθως μΙ τόν ύΠΟχΡέωση νά πουλήσσυν τό φορ't"ίο Υιό λΟΥαριαgμό τών άφεντικών τοuς), των άιιοθήκευτικών τους χώρων καί τών σωτήριων ιιροκαταβολών τους, είναι οί σόΟΙ0στικοί :κύ­ ΡΙΟΙ τού ρηχανισροϋ πού παράγει τόν πλούτο τών άποικιών. "Αν ρίξου­ με μιά προσεκτική ρατιό στήν άλληλογραφ1.α τους, θά δούμε δη δέν υπάρχει άποικος ηού νά μήν όρολογεl κάτι τέτοιο: έτσι οί Raby καί ο! Dolle, συνεταίροι Kυρίω~ οτήν έπιχείρηση έKμε'ίάλλΕUσης 'Γών έκτετα­ μένων φυτειών της Vazes~ σέ μιά άπό τίς καλύτερες ηεριοχές '(ου ΝΑγι_

ου Δομίνικου, άναγκάσ1'ηκαν τό 1787 νά παραδοθούν σιδήροδέσριοι σΎό ελεος τού μεγάλου tpriOPlKou οίκου Frederic Romberg et FHs τών Βρυ­ ςελλών, Τό ύποκατάστηρα au't"ou του οίκου στό Μπορντώ θεωρούνταν (έντελως έσψαλμένα) ώς ό άΚΡΟΥωνια10ς λίθος όλόκληρπς τπς ζωπς του ΙJεγάλου λιμανΙΟύ!"'>, Σύμψωνα πόντως μέ τά συγκεντρωτικά στοιχεία !Ιού έχουμε στή διά­ θεσή μας, είναι φανερό Οτι ύπάρχει έδω κάποια ανακολουθία. Στό Μπορ­ ντώ 1 σπου διεξάγετοι τό 50% τού έρπορίου μέ τίς γαλλικές αποικίες, 01. έξαΥωγές δtv άντιπροσωπεύουν παρά ρόλις τό 1/3 (άργότφα θά φτά­ σουν τό 1/4, γρήγορα σμως θά :καταλήξΟΊιΎ πάλι ατό 1/3) των ηροϊόντων που είσάγονται στό Μπορντώ από τόν 'Άγιο Δομίνικο! τή Γουαδελούπη καί τη Μαρτινίκα 1&1. Οί {διες διαφορές παρατηρούνται καί ατή Μασσα­ Ma l " ' . Γιατί λοιπόν αύτή ή διαφορά; 'Άν τό έμπορευματικό ισοζύγιο ι'"nαν έξίσου ε;υνοϊκό γιό 'ίά νησιά, θό fnpc.nF. Ωί'ιΥΠ νό εύημερουν πλήρως, Θά

320

.'-~

,

ΠαραΥωΥΙΙ κaί κοπιταλισμό,ς σέ Υειτο,τι,Κοl)ς χώρους

εηρεηε άKόμη~ σέ άντιστάθμιομά, τό χΡήρα νό ρέει αφθόνο άπό τή Γαλ­ λία, 'Εντούτοις, το νΙ101 τού "ΑΥιου Δομίνικου, Υιό νά μήν άναφέρουμε παρά μόνο αύτό~ χάνει συνεχώς τά πιάστρα του. Μf:τό τό

1783,

τά πιά­

στρα πού φτάνουν έκεί άηό τή γειτονική ίσπανική 'AμεΡΙKή~ χάρη οτό

λαθρεμπόριο) δέν κάνουν τίποτε άλλο παρά νά φέρνουν ενα γύρο ατό νησί καί ι πράγμα άλλόκοtΟ j νά καταλήγουν κατά τεράστιες ποσόtπτες ατό Μlιορντώ 166 • Μιά έξήγηοη αύτου του l1αράδοςου φαινομένου δέν

.είναι άραγε δη τό ισοζύγιο αυτό ύπολοΥίζεται σέ τοπικές TιpiS; πού δια­ μορφώνονται στο. γαλλικά λιράνια; "Αν κάνουμε όμως τούς ίδιους ύΏΟ­

λογισμούς άπό την πλευρά των νηοιών, θά δούμε δτι ό όγκος τών γαλ­ λικών προϊόντων πού καταναλώνονται έκεί άντιπροσωπεύει ενα τίμημα πολύ πιό ύψηλό από 'f6 τίμημα πού τά Ιδια αύτά προϊόντα έχουν στό Μπορντώ. ΆΥτίθετα, iι άςία τώΥ προϊόντων πού έξάΥονται άπό τίς άποι­ κίες είναι πολύ μικρότερη πρΙν ξεκινήσει γιό τη μητρόπολη όπά αύτή πού θά διαμορφωθεί τελικά, ύστερα όπό Ύήν προσθήκη τών έξόδων ρε­

ταψόρας, τωΥ προμηθειών, κλπ. Τό αΥοιγμα λοιπόν περιορίζεται άνάρε~ σα σ' αύτές τΙς δύο 'εψές. Έςάλλου, θά έπρεπε νά λάΒουμε ύπόψη καί τόν τεχνητή διαφορά της νopισματικiiς μονάδας. Ή «αποικιακή λίρα,.

είναι σέ σχέση }Ιέ Τ11 μη'φσπολιτική λίρα ύποημημένη κατά

33%. Τέλος,

τά χρήρατα πού στέλνουν οί άποικοι στίς οίκογένειές τους πίσω στιί Γαλλία t αλλά καΙ οοα δίνουν σΎσύς ίδtΟΚ'rΩ'ff:ς φυτειών πού δέν διαμέ­

νουν στά κτήρατά τους, έπηρεάςουν τ6 συναλλαγματικό Ισοζύγιο. 'Ωστό­

σο, τό πιό καίριο σημείο σ' αύτή "(ήν ύπόθεση είναι σίγουρα τό τ'φεια­ κό-χρπματοδοτικό: ή πληρωμή τών τόκων καί ή έξόφληση τών χρεών.

Βλέπουμε λοιπό:ν δη οί άποικοι καλλιεργητές έχουν έμπλακεϊ ο' t.Ύα σύστημα ονταλλαγών πού τούς κρατάει μακριά άπό τά μεγάλα κέρδη. Είναι ήδη γνω<Ύf6 δη οί Βιομηχανίες 'άχαρης πού .εγιναν στή Σικελία τόν

J 50

αίώνα σέ πείσμα ι1 έςαιτίας της παρέρΒασης τού ΚΟI1Ι1:αλισμου

τής Γένοβας, μετατράιιπκαν} παραδόςως κατά τήν αποψη τού CarrρeΙο

TrasseHi,

σέ χ.ρηματο6όρους μηχανισμούς. Νιώθει κανείς. άναδρομικά,

κάποια συμπάθεια γιά τά χαμένα όνειρα τόσωΥ καί τόσων άγοραστών φυ­

τειων, πολλοί άπό 1:0ύς όποίους ιίταν τρανταχτοί έμποροι. "Στό κάτω κά­ τω της γραφής, αγαπητέ μου, γράφει ό έμπορος της Γκρενόμπλ

Marc

Dolle στόν άδελφό του, έμεινα πανί μέ πανί Υιά νά σου στείλω αυτά τά χρήματα, Δέν έχω πιά αλλα διαθέσιμα, ( ... ) Τουλάχιστον δμως πιστεύω δη δαγείςοντάς σου τα λεφτά Υιό τό μερτικό σου (προφανώς γιά τι}ν άγορά μιας τεράστιας φυτείας), θά Βοηθήσω έσένα νά κάνεις τήν τύχη σου καί έγώ θά αύξήσω τήν πι:ριουσία μου»

00

Φεβρουαρίου 1785)167. ΟΙ

αυταπάτες διαλίισνταt οτή συνέχεια. Οί άδελφοί

Pellet)

πού άναφέραμε

παραπάνω, έκαναν τή μεγάλη ηεριουσία τους ςεκινώντας άπό τά Μαρτι­ νίKά~ όχι δμως ως ίδιοκτήτες φυτειών άλλά ώς έμποροι (:κα'rασΤl1ματάρ­

χες στην άρχή καί τελικά χονδρέμποροι). Είχαν τήν προνοητικότητα γά κάνουν τή σωστή έπιλογή καί νά έl1ιστρέψουν έΥκαίρως ατό Μπορντω

καί ατά καίρια πόστα του. 'Αντίθετα, έκεϊνοι οι κεφαλαιούχοι τού πού ηίστεψαν ση θά κοψουγται πσυχοι δανεί~oντας τά

'" Αμστερνταμ

χρήματά τους σέ ίδιοκτΩτες φυτειών τών δανέζαιων καί άγγλικών KΤfι-

321

ΠαραΥωΥΩ κaί καπιταλισμός

at

γεΙΤΟΥικούς χώρους

σεων ι όπως θό Ικαναv καί μέ τούς χονδρέμπορους σtήν άγορά τής πό­

λης τoυς~ δοκίμασαν τη δυσάρεστη εκπληξη νά ξυπνήσσυν μία ώραία πρωια εχοντας στά χέρια τους ύηοθηκευρένες φυτεί ες 168.

Οί φυτείε!; τΩς η;αμάlκας

.

, Ή περιπέτεια της άγγλικής Τ'αμάικας συμπίΠΤΕΙ ρέ δσα είπαμε Υιά τόν "Αγιο Δομίνικο. 'Υπάρχει καί στό άγΥλικο νησί ή άlsa

grande (Great

House)) οί μαύροι σκλάβοι (9 ii 10 ηρός έναν λευκόλ τό πανταχοϋ πα­ ρόν ,αχαροκάλαμο, ή ύποτιμημένη έναντι της στερλίνας ά110ικιακό λί­

ρα <1,lα λlρα 'Α\'Ύλίας άV'r1σ'tοιχεί μέ

1,4

της λίρας της Τζαμάικας), οΙ

πειρατείες καί σί άρπαγες πού αύτή τη φορά έχουν. ώς θύρα τήν 'Αγγλία,

ριά καί οΙ άδικοηραγίες ΙΙΡΟέρχσνται άπό τούς Γάλλους, 'Ootoao, στόν ΚαραϊΒική, ούτε δ ενας ούτε ό άλλος μπορουν νά έχουν ταν τελευταία λέξη. 'Εδώ ξαναΒρίοΙ(ουμε καί τά Βάσανα και τούς κινδύνους όπό τούς σκλάβους-φυγάδες, τούς

«marrons#J πού καταφεύγουν στά Βουνά τού νη­

σιού, προερχόμενοι πολλές φορές καί άπό γειτονικές άκτές iί νησιά. Ή

κατάσταση αύτή έφτασε σε πολύ κρίσιμο σηρείο κατά τήν περίοδο του

Maraon War,

πού κράτησε άπό τό

1730

ως τό

1739 J"".

Στό νησί, πού ήταν nολύ μεγάλο Υιό τά μέτρα έκείνπς '[ης έπσχήςι άναπτύσσονται ρέ έςαιρετική εύκσλία τεράστιες ίδιοκτησίες, κυρίως μά­

λιστα κατά τήν περίοδο

174Q-1760

πού γνώρισε τίς άρχές της ανθποπς

τ~ς ζαχαροκαΧλιέργειαςΠΟ, Είναι ή περίοδος πού, δπως ακριβώς συνέΒη καί ρέ τΙς γαλλικές νηοιωτικές :κτήσεις, οΙ μικρές φυτείες καπνου, Βαμ­ βακιού λoυλαKtOϋ~ τίς όποϊεs συχνά καλλιεργούν οί οίκογένειες των πρώτων άπoi:κων μέ τά ίδια τους τά χέρια, περνσυν σέ δεύτερο πλάνο.

n

Τό ~αxαΡOKάλαμo άπαιτεΙ μεγόλ:nς κλίρακας επενδύσεις. Είναι ή &ρα των κεφαλαιούχων καί τών μεγάλων iδΙΟΚ't"nοιων. ΟΙ στατιστtKές φανε­ ρώνουν τήν ύπαρξη άγροκτημάτων πολύ πιό έκτε,ταμένων καί μέ πολύ περισσότεροuς σκλάΒους άπ' Ο,ΤΙ σ'rόν "'Λγιο Δομίνικο. Γεγονός πάντως εΙναι δτι τό νησί, πού προμηθεύεται τό παστό κρέας καί τό άλεύρι του

Ι ~

fi ",

τίς άγγλικές αποικίες τής Άρερικης, μέ την Ώπσ­

~

χρέωση νά τoύ~ έφοδιάζει μέ ζάχαρπ) διοχετεύει σΙ αύτούς πάνω άπό τό

.~'

από τούς "Αγγλους

Ii

ρωό τής συνολικής παραγωγiiς του, προσφέροντας τό προϊόν σέ τφές

πολύ πιό ψηλές άπό τίς τιμές τού 'Ά)'ιου Δομίνικου καΙ των άλλων γαλ­ λικών νησιών.

1:

,

>:

,•, ί,

'Όπως καί νά είναι πάντως, ή Τ,αμάικα παραιιένει, δπως καί τά άλλα ζαχaροπαραγωγά νησιά, μια πλουτοπαραγωγική ιιηχανή, μιά καπιταλι­ στική μηχανή στην ύπηρεσΙα των πλουσίων!1l, Καθώς δρως οί ίδιες

αίτίες φέρνουν πάντα τό ίδιο αποτέλεσρα, τά πράγματα έςελίσσOVΤα1 καί έδώ μΙ 'Τόν ίδιο 'Τρόπο οπως καΙ. οτόν 'Άγιο Δορίνικο. Αυτό σημαίνει οΤΙ

ό ρεΥαλύτερος δγκος τού πλούτου ηού παράγεται στή" άποικία έρχεται νά. .ενσωματωθεί οτόν πλούτο της μητρόπολης. Τά κέρδη τών ίδιοκτπ'(ών

322

.,

, ,{

,

Ι

,,

,,,

"',ι1ΥΥλοι χοvδρc.ρπσρσι στις :ιtvτiλλες καθώς συσκευάζουν τά έΡΙΙΟΡεύρατά τους. Mr.κPl1 ΒΙΥ1έτα που κοσρεί τ6 χάρτπ τών :4ΥΤιλλών σrόν

Mo11, 170().

(ΦωτoθΛκn Α.

Atlas ro}'3(

του

Herman

Colln).

φυτειών δέν ξεπερνουν τό μέγιστο UξpOb τού 8 ρέ 10%11!, Τό κυριότερο μέρος τού εΙσαγωγικού καΙ ιlςαγωγΙ1{Oϋ έμπορΙου (χωρίς νά ύπολογί­

ςουμε τά κέρδη όπά τό δουλεμπόριο Ωου γίνεται κατ' άnοκλειοτικόtπτα άπό τήν άΥγλική πλευρά) «έπιστρέφει και κυκλοφορεΙ στό άγγλικό Bα~ σίλειο", Τό έμπόριο αυτό αποφέρει τά ίδια κέρδη «μέ τό έθνικό έμηόριο, λές και οί άιιοικίες τής Άμερικής ρυρουλκουνται άπό τίς άκτές της Koρ~

νOυάλnς». Οί δηλώσεις αυτές άνήκουν ο'tόν

Burkei7;; ό όηοϊος είναι

ένθερμος υποστηρικτής τής χρησφότητας τών Δυτικών 'Ινδιών στήν

.οΙκονομική ζωή της 'Αγγλίας καί ό όποΙος συνέστησε έντονα νά προσέ­ 'ςουμε τά παραπλανητικά άριθρηΤΙΚά Q'rotXEta τού ·ίσοςυΥίου. . Στήν πραγματικότητα, τό έρπσρικό Ισοζύγιο της τςαμάικας. έστω κι

αν ό ύπολογισμός γίνει σέ αποικιακές λίρες, ιιαρουοιάςει κάποια ελα­ φρά άπόκλιση προς όφελος τού νηοιού 0.336.000 έναντι 1.335.000). Τά

μισά όμως έσοδα όπό τό σύνολο τών είσαΥωγών καί έξαγωγών φτάνουν μέ κάποιο άόρατο τρόπο ατή ρπτρόπολη (ναυλοι, άσφάλιστρα, προμή­ θειες, τόκο, δανείων; μεταφορά κεφαλαίων σέ ίδιο]{"Cnτες έκτός αποι­ κιών). Τό συνολικό κέρδος ύπέρ τnς ΆγγλΙας άνέρχεται τό 1773 γύρω στίς ] 500.000 λίρες. Τά κέρδη lωό τ6 αποικιακό Ιμπόριο μετατρέπο­ νται στό Λονδίνο, δπως άλλωστε καί στό Μπορντώ, σέ έρπορικές έπι­ χειρήσεις, τράπε~ες καί κρατικά χρεώγραφα. Αύτό. συντηρουν ίσχυρές οΙκογένειες των όποιων μερικά άπό τά πλέον δραστήρια μέλη συνανταρε aτό ΚοινοΒούλιο καί

"Cn Βουλή

των Λόρδων. 'Ωστόσο ύπάρχουΥ και κά­

ποιες πάρπλουτες οικογένειες αποίκων! ηού ομως - τί σύμπτωση! - δέν άσχολούνται άπο.κλεωτικά καί ρόνο μέ: τίς φυτείες. Κάνουν τούς τραπε­ ζίτες Υιό '[ούς υπόλοιπους ίδω.t<'fΙ1'Cες φυτειών πού είναι καταχρεωμένοι.

Συνάπ'tουν οικογενειακούς δεσρούς ρέ έρπόρους όπό τό Λονδίνο, άν δέν πρόκειται Υιό '[όν ίδιο τους τ6 Υιό, ό όποιος άναλαμΒάνει τήν έρπορία '(ων προϊόντων της φυτείας τους, προΒαίνει στίς απαραίτητες αγoρέ~ καί κάνει '(ό μεσάςσντα σroύς άλλους τςαμαϊκανούς. Αύτές 01. οίΚΟΥένειες συγκεντρώνουν στά χέρια τους '[ά κέρδη άπό τήν παραγωγή ζάχαρης, ιό

323

ΠαραΥωΥΏ και καΠιΤαλισμός σέ ΥειΥοόΥικούς χώρους

χονδρεμπόριο, τίς προμήθειες lωί τίς τραΠ8ζίκές έργασίες. Κανείς λοι­

πόν δέν τΙς έρποδίζει νά έγKατασταθoίiν στό Λονδίνο καί νό διαxειρί~o­ νται ii νά ρεταπωλουν έξ άποστάσεως τίς ίδιοκτησίες τους πού ΒρίσΚΩ­ νται στά νπσιά. Αύτό τούς έπιτρέπει νά κάνουν aτόν 'Αγγλία άξιόλογες έπενδύσεις: όχι μόνο στόν τομέα τού έμπορίου) αλλ.ά καί σέ ιχρωτοπο­ ριακές άΥροκαλλιέργειες 11 σέ διάφορες Βιορηχανίες174. "Οπως καί οί Pel1etJ έτσι καί αύτοί έδώ οί ίδ10κτιίτες φυτειών κατάλαΒαν πώς ό μόνος τρόπος γιά νά βγάλεις χρήραΎα άπά τίς άnοικίες είναι νά έγκατασταθείς στή }Jπτρόπολn!

Δέν Βλέπω γιά ποιό λόγο θά επρεπε νό συνεχίσουμε άνατρέχοντας καΙ. οέ άλλα παραδείΥρατα, ας πούμε των φυτειών καπνού της Βφτζίνια ή

των κοπαδιών της ΚούΒας καί τών κακαοφυτειών της Βενεςουέλας μετά άπό τόν 'ίδρυση τΩς 'Εταιρείας τού KapitKGr; τό 1728175> άφού είναι Βέβαιο δη θά καταλήξουρε στούς ϊδωυς μηχανισμούς. Ό μόνος τρόπος γιό νά ξεφύγει κανείς άπό αύτή τή μον.άτονη Ιστορία είναι νά πάει εκεί onOU t

ρακριά όπό τό κερδοσκοπικό ένδιαφέρον των Ευρωπαίων έPIIόρων~ ύπάρχουν κομμάτια 'ίϊΊς άγριας 'Αμερικής πού δ.ναητύσσοντa.ι μόνα toUSJ

ζώντας καθένα τή δική του περιπέτεια. Πρόκειται Υιά τίς περιοχές γύ­ ρω άπό τό Σάο Πάολο τής Βραζιλίας, άπ' όπου θα ξεκινήσουν τίς έκστρα­

'(είες τους οί bandeiras γιά νά έξερευνήσουν τήν ενδοχώρα ψάχνοντας Υιό χρυσάφι καί σκλάΒους. Πρόκειται γιά τά Βάθη τής ΜπαΊα ΚG'tά ρήκος τής κοιλάδας τού Siio FranciSCD) τού rio dos curra.is I τού «ποταμου τών κοραλλιών», όπου μέσα Οίίς στάνες άσφυκτωϋν τεράστια κοηάδια Βο­ διών. Πρόκειται Υιό τήν άργεντίνικη ηάμπα στό γλυκοχάραμα τού «ευρωπαϊκού» τη~ πεπρωμένου, "'Η άκόρη γιά τό γάτιο '(μήμα της Βενε­ ζουέλας, δηου στίς llano.fi της λεκάνης 'τοϊι 'Ορενόκου συνωθούνται πα­ τεις-ρε-ΠΟ'fώ-σε 'Ισπανοί άριστοκράτες, κοπάδια καί Βοσκοί ('Ινδιάνοι ή llίγάδες 'Ινδιάνων-Λευκών) καβάλα ατά άλογά τους, σχηματίζοντας μιά αυθεντική φεουδαρχική κοινωνία μΙ τίς πανίσχυρες οίκογένε.ιες των δε­

σποτών της. "'Ενας άρχέγονος, δηλαδη ηρωΤΟΥονος, «καπιταλισμός ..

(όπου τά ζωα ίσοδυναμουν μέ νομισματική μονάδα) καί πού σίγουρα θά ένθουσίαζε τόν Μάξ Βέμπερ, ό όποίος είχε δείξει κάποιο ένδtαψέρoν γιό τό θέμα.

'Ε'ιnστροφΩ

στιιγ Kαp8ιιl τΩ!'; ΕύΡώιιnς ΌνΟIJάζω «καρδιά τίΊς Ευρώπης» τή δυnκιι έοχατιά της ηπείρου πέρα άπό τή γραμμή Άμβο'φ)!ου-Βενετίας. Τό ΓφoνoplOίiXo αύτό τμήμα τής Ευρώπης προσφέρεται άπλόχερα στην άνάπτυξη πόλεων, άστtKων πλη­

θυσμών ι πλούσιων άτόμων και άρχόντων μέ έπιχεφηρατικό πνεύμα, ώστε ό καπιταλσφός νά ρή Βρίσκει χίλιους τρόπoυ~ Υιό νά έμηλακεί στίς δρασ,(llριόΤΙΙ"ί'ες καί τή δορή αύτης τής γηραιάς δυτικnς ύπαίθρου.

Θά μπορούσαμε ίσω$;~ Υιά νά έχουμε μιά σαφέστερη είκόνα, νά ξεκ\-

324

ΠαραΥωΥυ

Ka{ καπnαλιαμός αέ ΥεΙΤΟ'ΥΊκούς χώρους

νήσουμε όπως οί :μαθηματικοί, μέ την ύηόθεση δη τό πρόBλnρα εΙναι ήδη λυμένο. Ό καπιταλισμός έρφανίςεται στήν άγροτικό καί ψεουδαρ­ χική Εύρώπη σάν ριά νέα τάξη πραγμάτων πού , ναί μέν δέν κερδίζει πα­ ντου (τ6 άντίθετο μάλιστα), έηικρατεϊ δμως σΙ όρισμένες συγκεκριμένες

περιοχέs. χ Ας ξεκινήσουρε λοιπόν άπό αύτές τίς περιοχές μέ τίς θετικές έρπειρίες, μια καί ή λύση πού έπιζπτοίιμε για τό πρόBλnμά μας εΙναι έδω δεδΟjJΕvn.

Ή ΆγΥλία είναι τό πρώτο nαράδεΙΥμα πού μας έρχεται στό νού. 'Ωστόσο, δέν θά σταθοϋμε σ' αύτό, αφοϋ θά έχουμε άΡΥότερα τήν ευκαι­ ρία νά έπανέλθουμε. "Αν περισριστουμε στίς γενικές του yραμμές~ το ίιγγλικό ρovτέλo θά ρας χρησιμεύσει μόνο ώς σημείο αναφορας, στό όποίο έντόσσονται οΙ εΙδικές περιπτώσεις πού θά μας άπασχολήσουν. Είναι αύτσνόητο δη ή άΥγλική έπανάσταοη σ' αυτό τόν τομέα δέν ΠΡΟ­ κάλεσε τήν 'ίδια άνασΎάΎωση σέ όλη τή χώρα. Ύπάρχουν περιοχές όλό­ κληρες: άΠOKoμpένε~ όπό κάθε έπικοινωνία ι πού έςακολουθοϋν άκόμπ τό 1779 νά είναι καθυστερήμένες. "Αλλες πάλι ζσϋν κάτω άπά τελείως άπαρχαιωρένες συνθήκες, έστω κι αν Βρίσκονται σέ κομητείες έςελΙΥ­ μένες δπως εΙναι τό 'Έσσεξ καί τό Suffolk'16• "Ας πάρουμε Υιά παράδειγμα ριά περιοχή σάν τό Norfolkshire, στ6ν άνατολική 'Αγγλία, 'Εδώ ή νέα τάξη πραγμCΙ'fων έχει άναμφισΒήτητα έπι­ κρατήσει. Στό λΙψμα "Πολιτισμός» τιίς ΈΥκυκλοπαίδειάς του} ό Veron de Forbonnais l17 περιγράφει σ' αυτήν ακριΒώς η\ν πεΡlΟχό του Norfolk

'(6

οίκονομικό θαϋμα στόν τομέα της γεωργίας, τό όποίο και προτείνει

ώς ύπόδειγμα. Ύπόδειγρα Υιό τόν τρόπο πού άrιoλυμαίνoυν καί λιπαί~ paring, δηλαδΔ τόν έμηλουτισμό τού έδάφους μέ τήγ άργΔ καυση των βλαστών) γιά τό φύτεμα χόρτου βοσκής, τ.όν έπέκτάση τών τεχνητων λιΒαδιω-ν, τήν έφαΡΡΟΥή άποστραγΥιστικων εργων, τήν αρ'nότερη λίπανση '{"ών έδαφών J Υιά τόν ιδιαίτερη φροντίδα πού κατα­ βάλλουν ώs πρός τ.όν Ικ:ιροφή έπίλεκτων ποικιλιών ζώων) γιά ηί διά­ δοση τέλος σέ δλn τήν περιοχή των enclosure$ και άρα τόν tniK'faa.n τών ίδιοκγησιών, πού :μέ τό. φυσικό τσυς όΡΙό ενισχύοιιν καί γενικεύουν τή δασώδη έρφάνιση αύΤΪlς της άγγ λΙKiίς ίωαίθρου. ~ Άλλα ένδιαψέροντα στοιχεία είΥάΙ ή ύπεραφθονία καί Δ ποιότητα τών γεωργικων έργαλείων, ή καλοπροαίρετη στάση τών άριστοκρατών γαιοκτπρόνων, ή παμπάλαια πρακτική τής πολυετοϋς άγρΟΤΙΚΙ1ς μίσθωσης, :tl πρώψη εφαρμΟΥή μιας άλυσίδας άπό καπιταλιστικές έκμεταλλεύσεις, οί πιστωτικές διευκολυν­ σε1ς, 1'1 ουμπαράσταση τού Κράτους, τό όποίο άσχολείται όχι τόσο μέ Τ1)ν άσruνόμευση καί τόν έλεγχο της άγορaς, 000 μέ τήν άπΔδοση της πα­ ραγωγής καί τόν άνεφοδιασρ6 των πόλεων ρέ τρόφιμα. Παράλληλα τό Κράτος ευνοεί καί ύποΒοηθεί) χάρη σέ ενα σύστημα pετα8λnτής κλίμα­

νουν τή γη, Υιά '(ό

κας, '(ήν έςαΥωγή τ(;,ν δημητριιικων.

,

Σ' αύτό τπν έξέλιςπ ίά κριτήρια πού έΓnφέρουν τίς πιό σημαντικές συ-

,

νεπειες ειναι:

1)

Ή έςαφάνισn στίς προηγρένες άγροηκές περιοχές της 'Αγγλίας

ένός τιμαριωτικοϋ συστήματος, τό όποίο εΙχε άρχίαει από πολύ νωρίς νά φθίνει. Αυτό είναι ένα anΙJείσ πού ό Μάρς έπισημαίνε\ μέ Ιδιαίτερη

525

ΠaΡaΥωΥn καί καπιταλισμός σέ Υειτονικούς χώρους

έμφαση 11δ ; «Μέ τήν παλινόρθωση τών Στιούαρτ, οΙ {διοκτητες γαιών κα­ τάργησαν τό φεουδαρχική όργάνωση τή~ γης. Αύτό σημαίνει δτι άπε­

λευθέρωσαν ιή γή άπό n). δεσμά πού τή Βάρυναν, παραχωρώντας στό Κράτος ώς άντάλλαγμα τό δικαίωμα νά έπιβάλλει φόρους στούς χωρ'­ Koύ~ καί στίς ύπόλοιπες όμάδες τού λαού. ΟΙ ίδιοι 01. γαιοκτήμονες διεκδίκησα" Υιό τόν έαυτό τους τ{τλους ιδιοκτησίας, σύμφωνα μέ τή σύγ­ χρονη έννοια τού δρου) έπί ιών περιουσιακών οτοιχείων τά όποία είχαν άποκτήσει βάσει τψαριωτικών τίτλων». Πρόκειται μέ άλλα λόγια Υιά μιά γεν"αία τομή οτά παραδοσιακά σχήρατα, 2) Ή παραχώρηση έναντι ένοικίου ιών άγροτικών γαιών σέ κεφαλαι­ οκράτες-καλλιεργητές. 01. όποιοι άναλαμ6άνoυv την εύθύνη τής έκμε­ τάλλευσής τους. 3) Ή προσφυγή στη μισθωτή έργαοία έργατών, πού, .καθώς δέν έχουν νό προσφέρουν στούς εργοδότες τους άλλο όπό τήν εργατικό τους δύ­ ναμη, άlΙοκτοϋν τό χαρακτήρα προλεταρίων.

4)

Ή κάθετη κατανομή τής έργασίας. Ό ίδιοκτότης παραχωρεί Ίή γή

του έναντι μισθώματος. Ό καλλιεργητής κάνει '[όν έπιχειρηματία καί

στό τελευταιο σκαλί είναι ό μισθωτός έργάτης, Βάσει αύΎών Ίών κριτηρίων, θά αναγνιιψίσουμε στόν Ιστορία τής εύρωπαϊκης ηπείρου παραδείγματα ηού προσεγγίζουν λιγότερο ή πε­ ρισσότερο τό άΥγλικό πρότυπο. Αύτό άλλωστε άποδεικνύει ση ή 'Αγρο­ τική έηανάσταση είναι φαινόμενο ευρωπαϊκό, Όπως άκριΒώς καί 1'1 Βιο­ μηχανική έπανάσταση πού τή διαδέχθηκε. Ή σειρά ρέ τήν όποία παραθέτουμε τά παραδείγματα αύτά 1 της Brie 070ς αΙώνάς), τής Βενετίας 080ς αΙώνας), πις ρωμαϊκής ύπαΙθρο\) (lΙρχές τού 190u αΙών.α), τής Τοσκάνης 050ς καΙ 160ς αΙώνας), δέν έχει καμιά ιδιαίτερη σημασία. Πρόθεσή μας δέν είναι νά μελετήσουμε διεξο­ δικό καθεμιά άιιό αύτές τίς διαφορετικές περιπτώσεις, ούτε νά συντό­ ςουρε εναν έξανιλnΤΙKO κατάλογο Υιά όλόιαηρη τήν Εύρώπη, Αύτό πού έπιδιώκουμε είναι νά δώσουμε }1ιά λογική έςήγησπ.

ΠερΙχωρα του πaρισlOύ: Brie κατά niv έποχή τού ΑσυδοΒίκου

n

,

ί

,

1.:1'

'Εδώ και αιώνες ή άστική Ιδιοκτησία καταΒροχθίζει σιγά σιΥά τόν άγροnκή και φεουδαρχική γη γύρω άπΩ τό Παρίσt'19-, Τό νά δ,αθέτεις σπίtι στην έξοχή άπ' όπου θά προμηθεύεσαι ΤOK'tιKά όλα τό άπαρα(ιητα έφόδια (σιτάρι. ξύλα μέ τά πρώτα κρύα τού χεψώνα, flοuλερικά ή φρουτα), και ηαράλληλα θά γλιτώνεις άπό τήν υποχρέωση νά πληρώνε,ς

διαπύλια (μέ την προϋπόθεση δη έχει καταχωρηθεί νόμιμα iι δλλωση

κυριότητας), είναι :μέσα στην παράδοση σύρφωνα μέ τά έγχειρίδια τής τέλειας οίκιακης οίκονομίας. Παρόροια ΙΥχειρίδια γνωρίζουν άνθηση σχεδόν nα-ντού r όχι μόνο ατή Γερμανία, δπου ή φιλολογία γύρω όnό την οΙκιακή οίι\Ονομία Ha.usviitcrlitcra.tυr είναι πλουσιότατη, άλλά καΙ Ul1'ι

..

,, ,

326

~-

'.

Ι

Ι

ΠαΡαΥωΥΩ και κοιιιταλισμός σέ γεΠOι-rιKOιJ!;' χfi>ροuς

Γαλλία. Ή ΓεωΡΥια καΙ τό έξοχικό σπίΤι τού

Charles d' Estienne,

πού

έκδόθηκε Υιό πρώτη φορά τά 1564, έκανε, όφού αναθεωρήθηκε όπά τά γαμπρό του Jean Liebaut, έκατόν τρείς έπανεκδόσεις άπό τό 1570 ως τό

1702100.

Οί άγοραπωλησίες κτημάτων άπό μέλη τής άστικnς τάξης, είτε

αυτές άφοροϋν τΙς πιό πολλές φορές άσήραντους κλήρους, είτε περιΒό­ λια μέ όnωροφόρα καί ςαρζα6ατικά) είτε λιβόδια καί άληθινσ άγροκτή­

ματα, είναι κάτι συνηθισμένο aτά περίχωρα 8λων των μεγάλων πόλεων. Τό φαινόμενο Όμως έχει ίδιαϊτερη σημασία στό ευφορο όροπέδιο της

Brie,

στίς πύλες τού ΠαρtσΙOύ. Έδω ή αστική ίδΙΟΚΤJ10ία,

n ρεΥάλΩ

Ιδιο­

κτησία τών άστών :καί των εύγενων, έχει κάνει τήν έμφάνισή της ήδη πο­

λύ πρίν τις σρχές του 180υ αίώvα llll • Ό δούκας

de ViHars

«που :κατοικεί

'(ήν εποχή τής ΆντιΒασιλείας στόν πύργο του του Vaux-Ie~Vicomte~ καλ­

=

λιεργεί άπά τά 220 arpents πού άρίςει (1 arpent 3.4]8 μέτρα) μονάχα τα 50. ( ... ) Ό τιμαΡΙΟύχος τού κοινοτικού φέουδου στήν ενορία των

Ecrenηes, αστός ό ίδιος, ηού δμως ρένει 8λο τόν καιρό οτό κτπμα 1.'Ου, χΡη<:ΗμοποΊει άπό 'Ιά

332 arpents

πού του άνήκουν ρόνο

21

γιά λιΒά­

δια"IΚl. Ούσιαστικα λοιnόν τά κτήματα αύτά δέν τά έκμεταλλεύονται οί

ίδιοι οί Ιδιοκτήτες. τους: άλλά μεγάλοι καλλιεργητές οί 6ποίοι συγκε­ ντρώνουν στά χέρια τους πολλές φορές γαίες άπό πέντε, εtι καί καμιά

φορά όκτώ διαφορετικούς ίδιοκτητες. Καταμεσίς στίς μεγάλες Ιδιοκτη­ σίες ξεφυτρώνουν αύτές οί έκτεταρένες καλλιέργειες, που iXνn τους συ­ νανταμε άκ:όμη ρέχΡΙ σιίμερα. "Περιφραγμένες πίσω από πανύψηλους τοίχους, άηομεινάΡΙά ταραγιιένων καιρών,

( ... )

μέ τά κτίρια σκορπισμέ­

να όλόΥυρα σέ μια κεντρική έσωτερι:κiι αύλή. Γύρω από αυτές τίς καλ­ λιέργειες μαζιψέvQ. μερικά σπιτάκια, τά «καλύβια" μέ δικούς τους ι<ή­ πους καί λιγοστή γπ, οπου μένει ό λαου'Ι'ζίκος από μεΡOKαματιάρηδε~1 πού μιοθώνουν τήν έργασία τους οτό μεγάλο καλλιεργητήI11l13. ΕΙναι αύτά 'ι'δ πρώτα σημάδια μιας κάn:οιας "KαπιτaλΙσ'ΠKή~ .. 6ργάνω­

ση~, δμοιας μέ έκείνπ πού ή άγγλικ"ή Άγροτική επανάσταση έφερε ατό φώς: ίδΙΟΚτΙiΊης, μεγάλος καλλιεργητής, αγροτοεργάτες, 'Ένας λόγος παραπάνω πού μέχρι τόΥ 190 αΙώνα l &! δέν έχει Υίνει έδώ καμιά άλλαγή άn:ό πλευράς τεχνικΩς. Ή άτελής μάλιστα όΡΥάνωση αυτών τών μονάδων παραγωγής, fι έξειδίκευσή τους στήν παραγωΥΙΙ δημητριακών, τό αύςη­ μένο ποσοστό τ.ης έπιτόrιιας κατανάλωσης καί τό ϋψος των άγροηκων ρισθωμάτων τίς κάνουν ευάλωτες ο'[ίς ακρότητες n1ς αγοράς τών ffiτηρων. Δυό-τρείς έγδείξεις πτώσης ο'[ήν άγορά τού

Melun

καί τά πράγ­

ματα γίνονται αμέσως δυσκολότερα. Φtάvουν άκόμη καί ρέχΡΙ τή χρεω­

κοπία, αν

01. κακές σοδειές καί οί χρονιές στί~ όποίες τά προϊόντα πω­ λούνται σέ χαρηλή τιμή έρθουν απανωτές'Μ. 'Ωστόσο τό είδος αύ'Cό τού κτηματία δέν παύει νά είναι ένα καινούργιο πρόσωnο, nού έχει οτή διά­ θεΟΙ1 του κάποιο κεφάλαιο, τό όποιο συγκέντρωοε ρόνος '(ου λίγο-λίγο, πράγμα nού τόν κατατάσσει αυτοράτως aτή χορεία τών έπ\χεφπιιατιων.

Πάντως οί στασιαστές τού πολέμου των αλεύρων τού 1775 δέν λά­ θευαν όταν στά περίχωρα '(ου Παρισιού καί άλλου έστρεφαν τά Βέλη τους έναντίον των μεγάλων καλλιεργητών Η\6. Καί νά δύο τουλάχιστον από τίς

αΙτίες: ηρώτα άπ' όλα τό έπίζιιλο άντικείμενο, ή μεγάλη έκμετάλλευσπ,

327

ΠαραΥωγή καί καπnαΑισρ6ς σέ ΥεΙΤόvrΚΟΙJς χώρους

εΙναι σχεδόν πάντα έργο ένό~ μεγάλου καλλιεΡΥητη. 'Ύστερα ι Υιά τούς χωρικούς, αύτός: είναι ό αληθινός άφέντης του χωριού. Θεc.ψεϊται ίσά­ ξlΟς l1έ τόν ίδιοκτήτη πού διαμένει aτά κτήματά του. γιό νά μήν πούρε δτι τά καταφέρνει πολύ καλύτερα όπό έκείνον! μιά καί ή ζωή "(ών χω­

ρικών του είναι πιό οΙκεία, Ό μεγάλος καλλιεργητής είναι αυτός πού θά αποθηκεύσει τό γένvηρα, πού θά τούς προσφέρει δουλειά, πού θά τούς δανείσει καί θά τοκίσει τό χρήματά του. Μάλιστα τίς πεΡtσσότερες φο­

ρές εΙναί αύτός πού έπιφορτίςεται όπό 'ίόν ιδιοκτήτη "μΙ τήν είσπραξη τού φόρου του καρπωτn

(cens),

tων δοσφάΎων

(champarts),

τών δικαι­

ωμάτων γιά τη χρήση των έγκαταστάσεων του κυρίου καί κυρίως της δε­ κάτηςι>. Τέλος, αυτός κα{ οι. όμοιοί του θά είναι έκεΙνοι «πού σέ δλn τόν περιφέρεια τού Παριοtoύ θά έξαγοράσουν ρετά χαράς μόλις γίνει ή Έιια­ Υάσταση τά κτήματα τών παλιών τους κυρίων»JI:;. Είναι φανερό δη έ;xoυ~

με Ιδώ νά κάνουμε μέ εναν καπιταλισμό πού προσπαθεί νά ~εηεταx'(ει μέσα άnό τό παλιό σύστημα. Λίγη ύπορονή καί θ:ά τά κι;ιταφέρει!

Ή κρί9Π μας θδ ηταν πολύ πιό σαφής αν είχαμε τή δυνατότητα νά

nλασιάσoύpε αύ'(ούς -ιούς μεγάλους καλλιεργητές, νό )ινωρίσουμε τή ςωό τoυ~; νά έξετάσουμε τή νοοτροπία καί -ιό στάση '(ους άπέναντι σΤΌύς ύπηρέτες, στούς ί.πηοκόμους, στους ζευγάδες fί τούς ιiγωγιά1.ες τους, Τήν εύκαφία αύτή μας τήν προσφέρει (έστω κι άν μετά μάς άποπροσα­ νατολίςει) στίς πρώ'(ες σελτδες τών Τετραδίων'(ου ό λοχαγός CΟίgηet 1b8 πού γεννήθηκε τό 1776 ατό DrUΥes-Ιes-ΒeΗes-Fοntaίnes (σήμερα δνήκει

στό νομό τής Yonne). Ό λοχαγός αύτός ιJπηρετεϊ, στίς παραμονές ή ϊσως στίς αρχές της Έπανάστασης, ύπό τις διαταγές κάποιου μεγαλέ­ μπορου άλόγων όπά τό Coulommiers, ό όποιο!; εΙχε συνδεθει άρέσως με­ τά τόν

'EnavfiUtaan

μέ τίς ύηllρεσίες ανεφοδιασμΟύ του ίπηιΚ,ού τού

έπαναστατικού στρατοϋ, Ό έμπορος αutός έχει δικά του λι6όδια, καλ­ λιεργημένες έκτάσεις καί--νο_ικιάζει -κη:ιματα σέ άλλους καλλιεργητές, Άη6 τή διήΥησl1 δμως είναι άδύνατο νά ξεκαθαρίοουρε τΙάκριΒώς είναι,

Είναι έμπορος; Είναι ίδΙΟΚίήτης γαιών τίς όποιες ε}{μεταλλεύε:rαι ό ϊδιος; ''Η ρήlΙως 1'ίς ρισθώνει σέ άλλους; Δέν ύπάρχει άμφιΒολία ση είναι καί τ6 τρία ραζΙ Μάλλον πρόκειται γιά εναν άπό εκείνους τούς χωρι­ κούς,πού «Βαστιούνται καλά», Ή πατρική του Ο'fάση, ή στοργή του άπέ­ νανΤ-Ι στούς ύΠllρέ:ι~ς του, τά μεγάλο τραπέζι γύρω άπό τό όποιο συ­ ΥκεντρώνΟ"\'τ(Η ολοι μαζί μΙ τόν άφέντη καί τιΊ γυναίκα του έπικεφαλ.ι'1ς,

τό «ψωμί πού είναι άσπρο σόν τό χιόνι», όλα αυτά είναι πολύ ένδεικτι­ κ6. Ό νεαρός

Coignet

εrrtσκέπτεται ενα άnό τά ρεγάλα άγροκτήρατα της

περιοχιις καί τ6 χάνει μηρός οτό γαλακτοκομε.Το, τίς «Βρύοες πού Βρί­ σκονται παντου,,? τήν τραπεζαρία όπου Όλα άστράφτσυν από καθαριότη­

τα, τά κουςινικό, τό τραπέςι πού είναι λουστραρισμένο) οιιως καί οί πά­ γκοι. «Κάθε δεκαπέντε μέρες πουλόω μιά άμαςιά ΤιJρί~ έχω όγδόνια άγε­ λάδες~'} λέει ή κυρά τοϋ σπιτιού, Δυστυχώς οί εΙκόνες είναι αποσπασμα­ τικές καί ό γέρος πιά στρατιώτης γράφοντας αίηές τίς χει Βιαστικά τίς αναρνήσεις του.

328

ypallPf:S

διατρέ­

ΠαραΥωΥΩ και καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

Βενετία καΙ

Terra. Ferma

'ΣΙ Βενετία ύστερα όπό τίς κτήσεις της στόν

Terra Ferma)

στίς όρχές

τού 150υ αίώνα, γίνεται μιά μεγάλη γεωργικό δύναμη. Πολύ l1ρίν άπό

αύτή την κατάκτησn ι οΙ πατρίκιοι της Βενετίας διέθεταν γαίες καί πέρα άπό τόν ποταρό Brenta, στην πλούσια πεδιάδα τfις Πάδο6ας. Στά τέλη δμως τού 160υ καί κυρίως μεΥά τήν κρίσπ '(ών πρώτων δεκαεηών '(ου

170υ αιώνα, ό πλοϋτος τών παΤΡ1κίων! κάνοντας μιά άπότομη άλλαγή πορείας} έγκαταλείπει 'ιό έμπόριο καί στρέφεΥά1 μέ δλο του τό Βάρος

πρός τό γεωργική έκρετάλλευση. Ό πατρίκιος (παλιά καί τετρψρένη Ιστορία) έχε1 ουχνά άποκτήσει τή

γη του σέ Βάρος τού χωρικού, έτσι ώστε άπό τόν 160 αίώνα καί πέρα τά έγκλήματα Υιό κτηματικές διαφορές νά πoλλαπλασιάζoνται~ μΙ θύμα πά­ ντα τόν ίδιοκτήτη χωρικό, '[ήν οΙκογένεια ή '[πν περιουσία '(ου. Έξάλ­ λου, μετά τήν κατάκτηση τής

Terra

Ferma~ ό πατρίκιος έnωφελεϊται από

'[ις δημεύσεις πού επιΒάλλει iι Σινιορία και άnό '(Ις πωλJισεις πού αύτές

εχουν ώς έπακόλσυθο. 'Όλο καί νέα έδάφη προστίθενται στό παλιά, χά­ ρη σε ύδραυλικά έΡΥα πού έπιτρέπουν, μΙ

r.n

Βοήθεια τών καναλιών καί

τών φραΥμάτων, τήν άποςήρανση τών έλών. Τά έΥγεισ6ελτιωτικά αύτά έργα !Ιού γίνονται ρέ τή συνεργασία .καί τΔν έπίΒλεψη του Κρότους,

άλλά καί τήν όχι πάντα θεωρητική συμμετοχή των άγρστικων κοινοτή­ 'Των, είναι τυπικά :καπιταλισnκά έ-Υχειρ:όρατα!IΙ;'. Ύστερα άπό δλα αύτά

διόλου παράξενο πού έξαιτίας αύτης της μακρόχρονης ένηειρίας ΤΩς κα­ ,'1"0, τόν αιώνα τού Διαφωτισμού, iι χλοερή Βενετία γίνεται ή εδρα μιας κρα'[αιας άγροnκής έnανάστασnς που ηροοανατολίςεται καθαρά αρός τήν κτηνοτροφία καί την παραγωγή κρέατοςl'ΧΙ.

"Ας πάρουμε Υιά ηαράδειγμα τήν παλιά πατρικιανή οικογένεια τών

Ττοη ή όποία διαθέτει άπΈVαντι άη6 τό Rovigo, <πάν άvτιπερα όχθη τού ΆδίΥη, κοντά στό χωριό τής AnguHlara, 500 συνεχόμενα έκrάριa γης.

Τό 1750, στχ\ γη αύ'riι έργάζονταl 360
ριοχΩς τού

Bergamo

j

180

αίωνα. Οί δήμαρχοι τύς πε­

σχεδόν άΥράμμα'rσι, καθώς μαρτυρούν τά γραπτά

τους, δέν διστάζουν καθόλου ηρίν άπαντήσουν καταψατικά στό ερωτη­

μα του άρχιδικαστή '[ού

BergaJno: « Vi

ΒΟΏΟ ca.ΡitΊί]jsti

qui?», ύπάρχουν

καπιταλιστές εδώ; Μέ τή λέξη <'καπιταλιστής» έννοούν τόν άνθρωπο πού ερχεται μέ τά κεφάλαιά του από εναν ςένο τόπο καί μισθωνει τήν εργα~ σία τών χωρικώvl'Jl.

Ή

AnguHJara εΙναι ενα είδος άγροτικπς Βιοτεχνίας, Τά πάντα εδώ διε­

ξάγονται υπό την επίΒλεψη ένός έπιστατη. ΟΙ έΠΙKεφαλiίς τών συνερ­ γείων δέ.ν άφήνουν ούτε Βήμα τούς έμμισθους έργάτεςl οί όποiοι δέν

329

Τρεις μαζί υτότ περίπατο. Βεγετσιάγιιως πίνακας (ΦωroΥραφ'α Ο.

330

Hrrll1ll?

ToD G. Tiep%

(180ς αΙώνας).

ΠaραΥωγΩ και καπιταλισμός σέ γειτονικους χώρους

έχουν δικαίωρα παρά μιας μόνο ωραs άνάπαυση τήν ήμέρα. Ό έπιστά­ '(ης έλέγχει τήν 'ίήρηση τού ώραρίου ΙΌrοlοgiο alla mano. Τά πάντα γί­ νονται μέ μέθοδο καί ιιειθαΡΧία. Ή συντήρηση των αύλακιών καί τών περιστεριώνων, τό φύτεμα της :μουριάς, ή άπόσταςη τών καρπων, ή Ιχθυοκαλλιέργεια, πρώιμη (,ό 1765) έφαρμογη 'ής καλλιέργειας ,ής πατάτας, τά φράγματα Υιά την προστασία άπό τά έιιικ:ίνδυνα νερά τού ΆδίΥη καί ι γιατί οχι, Υιό τή δημιουργία νέων εδαφών. «Τό άγρόκτηρα είναι μιά κυψέλη πού ό ΒόμΒος της δέν σταματα ούτε τό χεψωνα,,192. ΣκάΒονν παντού, άλλοϋ ρέ τήν τσάπα, όλλού μέ τό ύνί ή τόν κασμά. 'Αλλού όργώνουν Βαθιά γυρνώντας τή γη, καλλιεργούν σιτάρι (άποδίδει 10 μέ 14 κανΎάρια 0'[6 έκΎάρlΟ), καλαμπόκι κaί κυρίως :καννάΒι. Τέλος έπιδίδονται στη συοτηματικι'! !κτροφό Βοοειδών καί προΒάτων. "Ολα αύτά είναι ενα γερό είσόδηρα πού ΒέΒαια άηοδίδει μεγάλα κέρδη, άνά­ λογα πάγω ρέ ,ή χρονιά. Μιά Kακn χρονιά, λόγου χάρη τό 1750, άφή­ νει KtPSOG 28, 29% χωρίς νά συνυπολογίζεται άπόσflεση ,ou κεφαλαί­ ου. Τό 1763 8μως πού ή χρονιά είναι καλή) τό κέρδος είναι τiiς τάξης τού 130%! Σ'tά εύφορα έδάφη "(ης ΒΓίε: τά κέρδη άπό μιά καλή χρονιά τήν περίοδο 1656-1729 μόλις καί pεrά βίας ξεπερνουν ενα 12%, άν οί ύπολογισμοί εΙναι σωστο{Ι93.

n

n

Ύστερα άιιό τά πρόσφατα αύτά σroιχεία, εϊμαστε άναγκασΡένοι νά άναθεωρήσουμε τις μέχρι σήμερα έκτψήσεις μας σχετικά μέ τι! Βενετία. Ή στροφή αιΠό τού χρόμαΎος των εύγενων ηρός τίς μουριές, τό ρύςι. τά

σιτηρά καί τό καννάβι της Terra Ferma, δέν εΙναι άπλό καί μόνο μιά το­ ποθέτηση-καταφύγιο, Ιδίως ϋστερα άπό την έΥκατάλειψη τού έμπορίου πού είχε άρχίσει ήδη άπό τό. τέλη τού 160u αίώνα νά γίνεται δύσκολο

καί παραKινδυνευμένo~ μεταξύ άλλων κα( έξαιτίας τής πειρατείας ατή Μεσόγειο. Λλλωστε. ή Βενετία έξακολουθεί χάρη ατά tένα πλοία νά είναι ενα άπό Ύά λιμάΥια ρε η1 μεγαλύτερη κίνηση, ίσως 'ιό μεγαλύτερο λιμάνι της Μεσογείου τόν 170 αίώνα. Ή έπιχεφηματικιΙ δραστπριόtπτα δέν σταματάει λοιπόν στή Βενετία άπό τή μιά -μέρα στήν αλλn. Αύτό πού σπρώχνει '(6 8ενε'ι"οιανικο κεφάλαιο πρός τη γη είναι ή άνοδος τών τιμών καί των κερδων των αγροτικών προϊόπων. Στή Βενετία ή γη δέν xαρί~ει τίτλους εύγενείας τα πάντα έδώ γίνονται ατό όνομα τών έηε.ν­ δόσεων, των τοποθετήσεων καί τών κερδών. 'Ωστόσο δέν παύει νά είναι καί ζήτημα γούστου. ~ Αν 0\ πλούσιοι της Βενετίας 'Οιν έποχό τού Γκολντόνι παρατούν τά :μέγαρά τους στήν πόλη γιο. νά κατοικήσουν οέ βίλες ηού είναι όληθινό έξοχικά παλάi:ια , είναι μέχρι ενα σημείο καί ςήτηρα μόδας. Μόλις μπει τό φθινόπωρο) iι Bενε~ τία τών πλουσίων έρn:μώνει . .ιΟί μεταΚ1vήσειs πρός τα έξοχικά:ι οί χω­ ριάτικες φιέστες, το. ύηαίθρια γεύματα είναι ηεριζήτητα καί εxouv '(ερά­ στια έπιτυχία». Μετά από τόσες πεΡΙΥροφές καί διηγήσεις, ποιός ό λό­ γος νά ρήν τούς πιστέψοιφε; Τά πάντα σΙ αύτά τά ύπέροχα σπίτια μt τά καταστόλιστα σαλόνια~ τά ύπερπολαιελή γεύματα l τίς συναυλίες, τίς θε­ ατρικές παραστάσεις, τoύ~ κήπους μΙ τούς λαβύρινθους ι τούς τέλειο κουρεμένους φράχτες, Ύίς άλέες μΙ τά άγάλματα, μέ Ύήν ύηερπληθώρα τού ύπηρετικοϋ τους προσωπικού; ε1νal «φηαχτά». Σάν νά μαζεύουμε W

331

ΠαραΥωΥΙ1 και καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

εΙκόνες γιό μία ταινία πσύ θά ρας μαγευε: νά και ή ύψnλοτο:rn δέσποι­

να πού άπορακρύνεται τελευταία μόλις νυχτώσει όπό τό γειτονικό σπί­ τι! μαζί ρέ τό σκυλάκι και τις υπηρέτριές της, «στηριζόμενη στό μπρά­ τσο τού όΒβά της πού φωτίζει τό δρόμο μέ ένα φανόρι»lΝ. 'Ωστόσο ή

είκόνα των μαγευτικών αύτών σπιτιών δέν σταρατάει έδώ. "Έχουν κι αύτό τίς άποθήκε!; τους; τά πατητήρια καί ης κάΒες τους. Τό καθένα όπό αύτό είναι τό κέντρο έλέγχου, ή εδρα κάποιας γεωργικής έκμετόλλευσης. Τό 1651 έκδίδεται στή Bevt:tia ενα ΒιΒλίο μέ τον Δποκαλυπτικό τίΎλο: L 'EconoInia del citadino in vil1a πού θά μπορούσαμε νά ρεταφράσουρε έλεύθερα '11 άΥΡΟΤικΩ οΙκονομία Υιά εΥαν Δοτό. Ό συγγραφέας τού βι­ Βλίου) ενας γιατρός όνόματι Vincenzo Tanara, έψτιαξε ενα άπά Ύά ώραt­ ότερα ΒtΒλία πού έχουν Υραφτεϊ ποτέ γύρω από τχιν άγροτική ζωή. Δί­ νει, τη μιά μετά την άλλη! ενα σωρό σοφές συμΒουλές πρός τό νέο νοι­ κοκύρη πού έρχεται νά έγκατασταθεί Υιό πρώτη φορά σtά κτήματά του. Πώς νά διαλέξει X11V τοποθεσία οπου θό χτίσει τή Βίλα του άνάλογα μέ τις κλιματολογικές συνθήκες καί τά νερά πού ύπάρχουν. πως νά φρο­ ντίσει νά σκάψει μιά λφνουλα Υιό νά έκτρέφει σ' αύτήν κυπρίνους, πέρ­ κες καί κοκκινόψαρσ. Ύπάρχει άλλωστε καλύτερος τρόπος νά θρέψεις σχεδόν τζάμπα τήν οίκογένειά σου καί νά έξασφαλίσεις μέ έλάχιοτα εξο­ δα τό κολατσιό (cornpanatico) τών άνθρώπων πού δουλεύουν στό K'ϊi'ίμα; 'Άς μήν ξεχvάρε, έδώ στήν έξοχή αύτό πού προέχει κυρίως είναι νό βά­ ζεις τούς αλλους νά δουλεύουν γιά λογαριασμό σου . ..Αρα τά πράγματα δέν είvα! ΟfIως άκριΒως τά περιγράφει σης 22 'ΟκτωΒρίου του 1743 στήν παράςενη έπισtoλή του πρός τό φίλο του

Andrea Quirini

ό

Andrea

Ί'Toiι. Ό νεαρός πατρίκιος πού γράφει τό

γράμμα έχει μείνει Υιό μεγάλο χρονικό διαστημα στήν 'Ολλανδία καί τόν 'Αγγλία. «Δl:.ν πάνε νά ύΠΟΥράφουν οσα δtατάγραtα θέλουν (οί άνθρω­ παι πού κυΒερνούν τη. Βενετία, πατρίκιοι όπως καί ό ίδιo~), δέν θά KaταφΙρουν νά σώσουν τό έρπόριο ατή χώρα μας. (.,.) Σέ οποια χώρα κι αν είναι, αν θέλουν νό κάνουν '[6 εμπόριο άποδοτικό γιό τό Κράτος! δέν έχουν παρά νά στρέφουν τούς ίδιους τούς πλοίισιους πρός τίς έπιχειρή­ σεις. Θό έπρεπε νά πείσουμε και στή Βενετία τούς εΌγενείς νά ρίξουν τά χρήματά τους στό έρπόριο ) ( ... ) πράγμα πού ρού φαίνεται τελείως όδύ­ νατο πρό~ τό παρόν, Οί Όλλανδοί είναι ολοι 'tOuS έμποροι καί αύτός είναι ό κυριότερος λόγος πού τό έμηόριό τους άνθεί. "Ας έπtκρατοϋσε καί οτή δική }1ας πατρίδα ενα παρόμοιο πνεύμα καΙ θα έΒλεπες πόσο γρήγορα θό ξαναζωντάνευε καί έδω τό μεγάλο έμπόριoι>l~$, Γιό ποιό λό­ γο δρως οί πατρίκιοι θά έπρεπε νά άπεμπολiισουν ρtό. Ώσυχη καί ευχά­ ριστη ένασXόλnση Ωού τούς έςa.σψαλίζει ένα OVE'rO' είσόδημα καί νά ρι­ χτούν Ο'rή" περιπέ'τ.εια της θάλασσας μέ τά άδηλα καί, τίς ιnό ιιολ.λές φορές, πεγιχρά 'της κέρδη, άφου οΙ καλές θέσεις εΙναι πιασμένες; Θά τοί1ς πταν πράγματι δύσκολο νό. ξαναπάρουν aτά χέρια 'ίου ς τό έμπόριο ρέ T11V 'Ανατολή. 'Εδώ καί καιρό τά ήνία τα κρατούν οί ςένοι, ΟΙ 'ΕΒραίοι εμποροι καί ή άσηκή τάξη, οί cjttadini τπς Βενετίας. 'Έχει πολύ δίκto λοιπόν ό νεαρός Andrea Tron νά ύποστπρίζει δη, έΥκαταλείποντας την υπόθεση του χονδρεμπορίου και των xpπpαΤHΠIK(~)ν {""nιvπλλαγων σΙ:

332

.,

, j

Ι

i

,

Ι

,. ΠaρaΥωΥΩ

Ka{ KaΠlταλtσpός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

έκε{νους πού δέν άνήκουν στούς «πλουσιότερους» πολίτες, είναι σάν νά άποσύρεται :κανείς άπό Ίό μεγάλο διεθνέG παιχνίδι, ατό όποίο ή Βενετία είχε άλλοτε κρατήσει τούς πιό σημα\-'Τικούς ρόλους, "Αγ κάνουμε μιά σύ­ γκριση τών πεπρωμένων τΩς Βενετίας καί τής ΓένοΒας 1 θά δούμε δη μα­ κροπρόΘεσμα αυτή πού έχει κάνει τήν καλύτερη καπιταλιστική ΙΠίλΟΥή άσφαλώς δΙν είναι ή πόλη τού Άγίου Μάρκου.

Ή άποκλ'νουσα περίπτωση

στίς άρχές τού

190u

riif; ΡωΡaϊκ.nς

ύπαίθρου

αίώνα

Ή άχανής ρωμαΊκή ϋπαιθρος θά άλλλάςει στό πέρασμα των αίώνων πολλές φορές πρόσωπο. Πού νά όφείλεται άραγε αυ'ί'ό; 'Ίσως στό ση κά­ ποιοι oj αυτό τόν τόπο χτίςουν στόν άέρα. Ό Simonde de Sismondi l % έπισκέφτηΚε αύτή την ϋπαιθρο τό

1819

καί ρας τήν περιγράφει ώς ενα

έςαΙρετο δείγμα καταμερισμοi) έργασίας.

Στίς τεράστιες αδειες έκτάσεις της ρωμαϊκής ύπαίθρου τό μόνο ζω­ ντανό σημάδι πού Βλέπει συνήθως κανείς, όσο φτάγει τό μάτι~ εΙναι με~ ρικο{ Βοσκοί καΒάλα στά ιlλoγά τους, vrupivot με πα.\.toκούρελα καί

μερικά κοπάδια καί μερικέs φοράδες μέ τά πουλάρια τους. Σκορπισρένα έδώ κι έκεί σέ μεγάλη άπόσταση τό ένα Δπό τό άλλο, Βρί­ σκονται κάτι τεράστια. άγροκτήρατα. Συνήθως είναι τά ρόνα σημεία ζωής πού μπορούμε νά διακρίνουμε σέ μιά αδεια καί άχανή Οπαιθρο, Δεν uηάρχει οϋτε ίχνος χωραφιών χωριωvc, Τά Βάτα καί τά σπάΡ'CQ, μια β~ά­ οΊηση άγρια καί ευωδιαστή) έχουν ΚΩ'(ολαΒει άσφυΚΗκά κάθε ελεύθερο χώρο} κατα&ροχθίζοντας τίς Βοσκές άργά καί έπίρονα. Γιά νά άντφετω­ πίοει αύτή τήν πρασΙΥη πανούκλα, ό iStOKτIltJ1S τού άγροκτήρατος είναι υ.ποχρεωμένος νά κάνει σέ τακτά χρονικά διαστήματα έκχερσώσεις καί ατή συνέχεια νά σπέρνει τίς έκτάσεις αύτές 11t σιτάρι. Αύτός είναι ενας τρόπος νά άποκατασταθοϋν Υιά αρκετά χρόνια οί Βοσκότοποι. πως ομως νά τά Βγάλουν πέρα έκείνα τά δύσκολα χρόνια μέ όλες τίς δουλειές .πού μεσολαΒουν άπό τόν .έκχέρσωσΩ τής γης ως τό θερισρό, σέ εναν τόπο

npoBttS1

n

χωρίς χωρικούς;

'Η ρόνη λύση πού τούς άπσμένει είναι νά καταφύγουν aτά ξένα εργα­ τικό χέρια. Καί είναι αυτά πάνω από ",δέκα διαφορετικές κατηγορίες έργατών πού τά όνόρατά τους δέν θά τά Βρεις σέ καριά άλλη γλώσσα .. , Είναι οί ημερομίσθιοι έργάτες που ΚQtεΒαίνουv άπό τά Βουνά της ΣαΒί­ νης καί αλλοι πού ερχονται από τό Μαρκία και τήν Τοσκάνη, Οί περισ­ σότεροι εΙναι άτορα πού προέρχονται κυρίως αrιό τά Ά6ρούζια. Τέλος. είναι έκείνοι οί άκαμάτηδες ΠΟΙ) περιφέρονται στίς: δημόσιες πλατείες της Ρώμης, οί pjazzaiuoli di Roma. Ι' αύτούς άναθέτουν τό θημώνιασμα~ μιά καί δέν εΊναι άξιοι Υιά τίποτε άλλο. Αύτός ό καταρερισμός έργασίας: συνέβαλε οτόν υίοθέτηση τών πιό έξειδικευμένων γεωργικών πρoγραμ~ μάτων. Τό σταροχώραφα ί)οτανίζονται τουλάχιστον δύο φορέt; τό χρόνο,

κάnοτε καί περισσότερε$;. Καθώς καθένας έξειδικείιεται σέ μιά όρισμένη

333

1ι

ΠaραγωΥΩ καί καΠlτaλισΡός σέ yεΙΤOVΙKOύς χώρους

i

έργασία, τήΥ έκτελεί (Ιέ μεγαλύτερη ταχύΤΩτα κο:ί ά:κρί6ειο. Σχεδόν όλες οί παραπάνω εργασίες γίνοντοι κατ άποκοπήν ~ κάτω από την άγρυπνη παρακολούθηση εργολάΒων καί ύπεργολάΒων. Ώστόσο ό κτηρατίας

.

προσφέρει πάντα
40 baiocs (πα­

πικές δεκάρες) ψωμιού ,ήν έΒδομάδα καί τρείς λίΒρες άπό κάποια άλλη θρεπτική τροφή, όπως παστό κρέαs

n τυρί. Τό χειρώνα καΙ Υιά δσο

και­

ρό κρατάει ή δουλειά τους, οί έργάτες Υυρίςουν κάθε Βράδυ να κοιμη­ θούν στό casaleJ ενα άπλόχωρσ κτίριο χωρίς έπίπλωσπ l πού Βρίσκεται στό κέντρο κάθε ρεγάλου άγροκτήματος. ι Τό καλοκαίρι κοιμούνται στόν τόπο της δουλειάς τους, πού σημαίνει συνήθως δη κοιμουνται οτό

.. )

δπαιθρο.

Ή εΙκόνα δέν είναι σίγουρα πλήρης. ΕΙΥΟΙ ενα ι<ομράη από ταξιδιω­ τικές έντυπώσεις. ΘαρπωμΈVOς: μπροστά σ' αύτό τό τόσο γραφικό θέα­

μα, ό

Sismondi δέν άντtλαμβάνεται τiς σκιές που δμως είναι πολυάριθ­

μες. Δέν βλέπει ούτε '[ήν έλονοσία μέ ,ά τόσα θύματα, σέ Ιναν τό110 πού ό άνθρωπος δέν έχει καταφέρει άκόμη νά δαμάσει. Δέν προΒληματίζεται σοβαρά πάΥω στό θέμα τού κaθεσΤ6)τος: Ιδιοκτησίας) παρ' δλο πού πρό­ κειται Υιό ενα άρκετά Ιδότροπο σύστημα, τού όποίου τά προΒλήματα ξε­ περνούν κατά πολύ τά πλαίσια τού a.gro romano. Οί γαίες γύρω άπό τή Ρώμη ανήκουν σέ μεγάλους φεουδάρχες καί σέ καμιά έξηνταριά θρη­ σκεU'rlκά ίδρύρατα. ΠρόΙ<.εΙΤάΙ συχνά Υια τεράστιες ίδιοκ.',ησίες, όπως

έκείνες τού πρίγκιπα Borghese) 1:0ϋ δούκα Sforza, τού μαρκήσιου Patrigi l97 • ΏστόσΟ t ουτε σί φεουδάρχες ούτε. οί σεπτοί οίκοι άοχολοϋνται. αμε­ σα μ'έ τή διοχείρωπ τών γαιών ,:ους. Τή δουλειά αύτή έχουν .αναλάΒει με­

γάλοι καλλιεργητές πού, άγνωστο γιατί l αποκαλούνται

negQzianti

(ό

δηλαδή έμn:οροι. Αύται οί negozianti δέν είναι πάνω όπό δώδεκα δλοι κι ολοι καί έχουν σχηματίσει μιά ενωση ή όποία ύπάρχει άκόρα καί κατά τόν 190 αiώvα. Ή κοινωνική τους προέλευση

mercanti) di campagna,

είναι από διάφορα κοινωνικά οτρώρατα. ΕΤναι έμποροι, δικηγόροι, με~ σίτες, είσπράκτορες φόρων, δ,ιαχειριστές κτημάτων κα1. δέν έχουν :καΙ μεγάλη σχέση μέ τούς ρεγάλους "Αγγλους γαιοκτήμονες. ".λλλωστε,

εστω κι αν διατηροϋν ατά χέρια τους τάν άμεση έκρετάλλευση των πιό προνομιούχων έδαφών, συνήθως ύπενοικιάζουν τά έδάφη αύτά σέ μι­

κρότερους καλλιεργητές, σέ Βοσκούς καί σέ ςένους χωρικούs. Έπιςητώ­ ντας 1:ήν έλευθερία τών κινήσεών τους, έκδιώκουν σuoτηραΤΙKι1 τούς χω­

ρικούς πού εΙχαν στόν κατοχή τους τούς παλ10ύς τιραριωτικούς κλή­ ρους!9/>.

ΕΙναι φανερό δτι εδώ έχουμε νό κό:νουρε μέ μιά καθαρά καΠΙ1:αλιστι­ κή διείσδυση, ή όποία χρονολογείται μέ άκρίΒεια οτά μέσα του 180υ αιώ­

να. Ή ρωμαϊκή ϋπαιθρος είναι ενα Δπό τά πάμπολλα παραδείγματα ούτής τής διείσδυσης σ1:ήν 'Ιταλία. Τό ίδιο φαινόρενο θά συναντήσουμε σέ όρισμένες περιοχέ{; της Τοσκάνης, στή ΛομΒαρδία καί τό Πεδεμόντιο l όπου τόν 180 αίώνα συντελείται μιά άλnθινή μεταρόρψωση. Αύτοί οί

appaltatoI'i

334

δέν χαίρουν καί πολύ ρεΥάλης έκτίρησης άηό τούς γΟ:ΙΟΚΤΧί-

Ι

.~-, -,, i,

'~

':!

.

.' "

:,1

-J,.

.

:!

~

"~ ~,

"

Α.ειπορέΡεια άηό τό χ6ΡΤΗ nϊς ρωμαίκiίς υπaι'θpo'" του f'Hfrσsino

de1la VoJpaia (547), llpDRCITGl }'ια μια σχεnκα καλλιι:ργιψένπ 1iCPJQXri (JofJctcQVHRU rii~' Ρώμης. ΔιaKp{νoνnιι λίΥα μόνο ύΡγωρένa xωpαφιa, εγα άραξ! μέ άλογα, ένώ Η:ρaυlΙες άλλε!: h::τόσεις είv·.aι

a[n;II,:f, ιωί 1Ι.UΗ,(ΗJUΡΡΔ'ε~; μ(; ρωμαϊκά cpcinIG 1(Ω/' fίόμ1'Oυς.

335

11 ,.,t:

Παpαyu.:ιyΩ καί ,καπιτaλΤοΡό,ς Qέ Υειτονlκούς χώρους

-'-.Ι

-:1

ρονες, τούς χωρικούς καί τό Κράτος. Θεωροιlνται στυγνοί καιροσκόποι,

πού μόνη τους έγνοια εΙ\ιwαι πώς να Βγάλουν 8σο γίνεται γρηγορότερα περισσότερο χΡημα άπό γαϊες, ηού λίγο τούς νοιάζΕΙ αν θά αντέξουν στην ύηερεκμετάλλευση. 'Ωστόσο! είναι ω'JίOί πού θέτουν ης Βάσεις Υιά

1ίς ρεγάλες ίδιοκτησίες στήν 'Ιταλία του 190υ αίώνα. Καί είναι αύτοί πού περί

1'6.

τέλη τού ΊΒοι! αΙώνα θά γίνουν άπό τα παρασκήνια οί έμπνεu­

στές τών άγρο"Πκών ρεταρρυθρίσεων. άσχετο αν αύτές θά εΊναι εύεργε­ "Πκές ή καταστροφικές. Μόνψπ φροντίδα '(ους, ηώς να απαλλαγούν από τίς άπαρχαιωρένες συνθήκες ίδιο κτησίας ρέ τούς τιμαριωηκούς κλή­

ρους, τό άδιαίρετο καί άναπαλλοτρίωτο της περιουσίας των εύγενων

(ma.jorat), τό κληρονομικό δικαιωρα τού άφέντη επί τiiς περιουσίας των ύηοτελών του (ma.inιnorte). Πρέπει νά ε!ναι διαρκώς έπί ποδός κατά των προνομιούχων καΙ τών χωρικών, άλλά καί τού ίδιου τού Κράτους πού παρακολουθεί άγρυπνα 'τή σtροφή ηρός τό έμπόριο: "q:rav έρθει ή

ώρα της !,γαλλικης εποχπς» καί ή άγορά πλ:ι;ψρυρίσει Δπό ηί μα~ΙKη προσφορά τών περιουσιακών Dtοιχiίων τών πάλαι ποτέ προνοριούχων, οί μεγάλοι καλλιεργητές θα βρεθοϋν πάλι στην πρώτπ γραμμή τών όγο­ ραστ(7)ν Ι %'.

Τό ιδιαίτερο ένδιαφέρον της περιγραψης τού Sismondi έγκειται στό μοναδικότητα τού παραδείΥΡατος της ρωμαϊκής υπαίθρου, ώς τοϋ αυθε­ ντικότερου καί ηλέον αδιαμφισΒήτητου καταμεριορού άγρσΤΙKi'Ίς tpya.σίας, πού ώστόσο σπάνια άναφέρεται. Ό 'Άνταμ Σμiθ:WO Βόλεψε κάπως

βιαστικά τό θέμα ι άναγνωρίζοντας 'τόν καταμερισρό τής εργασίας μόνο

σ111 Βιομηχανία καί όχι στή γεωΡΥία ι δπου, κατά τή γνώμη του, τό ίδιο

χέρι σπέρνει καί τό ίδιο όργώνει. Ή αλήθεια είναι

qn γεωργική

ζωή τόν

J;i:αφό τού Παλαιού Καθεστώτος σημαίνει "έκατό δουλειές μαζί» και στι,

ίδίως στίς λιγότερο προηγμένες περιoxές~ οι χωρικοί είναι ύΠΟχΡεωμέ­ νοι νά ροιράζονται μεταξύ τους δλες τΙς δουλειές, άποκτώντας ετσι είδι­ κότητα σέ 6λες τίς δραστηριότητες της άΥροτικ5ς οικονομίας. "'Οσο

άηαραίτιιτος είναι ό σιδεράς, ό άμαςοηοιός, ό σαμαράς καί ό ξυλουργός) άλλο τόσο ενα χωριό δέν μπορεί νά κάνει χωρίς τόν άναηόφευΚΤ-Ό πα­

ηουτσή. ΒέΒαια τό χέρι πού σπέρνει καί όργώνει δέν είναι άναγκαστικό. τό ίδιο μΙ έκείνο πού Βόσκει τά κοπάδια, κλαδεύει τά άμπέλω ή δου­ λεύει ατά δάση. Ό χωρικσc πού κόΒει τα δέντρα, σκίζα τά ξύλα και δε­

ματιάςει τά φρύγανα καταλήγει σιγά σιγά νά είναι ενα ςεχωριοτό άτομο. Κάθε xpovιό.~ ένας όριθιιός όπό συμπλnρc.}ματικά έΡΥοτικά χέρια, άλλα λιγότερο άλλα περισσότερο έςειδικευρένο, έρχονται νά Βοηθήσουν στό θερισμό, τό αλώνισμα 11 τόν τρύγο. Πρόκειται Υιό δλους tKEiνOUG τούς κλαδευΤές, τούς μεταφορεϊς τών κοφινιών καί αί;τοίις πού πατονε τ6 σταφύλια κάτω άπ6 τις πρσσταγέ{; τού «aPXtTpuyn-rfiIι. Τό ίδιο γίνεται

o-rfiv περιοχή '(ού σεις του ό Olivier

Languedoc, όπου, de Serres1.... , Υιό νά

καθώς ρας διηγείται στίς έντυπώ­ ξεχερσώσουν τή γη, οί έργάτες χω­

ρίζονται σέ όμό.δες: στούς ξυλοκόπους, σέ έκείνους πού καίνε τΙς άγριά­ δες, σέ ζευγάδες πού οργώνουν τη γή μέ άροτρα πού τό σέρνουν γερά

Βόδια, σε "ροπαλοφόρους» πού "ΧΤΥπουν τούς άνώμαλους καί ακλnρoυς σ5ώλους ωσπου νά ΤΟ(jς κό.νουν σκόνη». "Ωστόσο ό ρεγό.λος διαχωρι-

336

ΠαρaΥωΥΏ

Kai καπιταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

ομός τής αγροτικής ςωης είναι εδώ καί αίωνες σέ ΚΤ!1νοτροφία καί γε­ ωργία. Ό 'Άβελ και ό Κάιν, δύο κόσμοι ξεχωριστοίι δύο διαφορετικοί

δνθρωιιοι πού όλλnλoμισιoίίνται καί είναι όποιαδΛποτε στιγμή ετοφο! νά πιασ'{ονν στά χέρια. Αυτοί πού μένουν σχεδόν πόντα άτρωτοι εΙναι οί ΒοσκοΙ Ή λαϊκή παράδοση εχει διατηρήσει αύτή τή φήρη ω b τiς μέρεb

μας. Νά '(ί λέει τό τραγούδι πού CιKoύγε'(αι άκόμη καΙ σήρερα στά Άβρού­ ζια, aτή χωριατοπούλα πού άγαπάει ενα βοσκόπουλο:

pensiere

Ι .. )

'nnanze pigghiate

πα

«Nenna mia muta l

cafani ca i: ommi de 50cieta .. ,

άλλα­

ξε γνώμη μικρή μου, πάρε καλύτερα ενα χωριάτη πού εΙνaι άνθρωπος τοϋ κόσμου και πολιτισρένος και ασε αυτούς '(ούς "άγροίκους» Βοσκούς πού «δέν ςέρουν ούτε νά φανε μέσα ό.πό πιάτο .. roιl

Τά άΥροκτήρατα

poderi

τiiς Τσσκάνης

Μιά Βαθιά αλλαγή συντελείται σιγά σιγά στήν ϋπαιθρο της Τοσκάνης κάτω όπά την Επίδραση τού χριίματος τών έμπόρων '[ης Φλωρεν'rίας, Τδ

παλιά χωριά μέ τά σκόρπια χωράφια τών χωρικών πού τοός έλαχε ό χε.ι­ ρότερος κλήρος, δέν διατπρσυνται πιά παρά μόνο σέ όΡΙοΡένες όρεινές περιοχές καΙ στίς ζώνες έκεϊνες πού χρησίμευαν Υιό καταφύγια, Στις χα­

μηλότερες περιοχές καί τίς πλαγιές των λόφων άΡXίζεt, ήδη άηό τό 1400, νά έφαρμόζεΊαι ιό KOλλnγΙKό σύστημα (podere a mezzadria, ή, πιό σύντομα.

podere).

Σέ μιά ένιαίο; και αδιαίρετη έκτασή πού ποικίλλει

ανάλογα μέ τόν ποιότητα τού εδάφους) 'rά"Ρσdere καλ.4ιεργεΙται κατά κανόνα όπό εναν KOλλi'ίγO καί '[ην οίΚΟΥένειά του. Στη μέση τοϋ άγρσ­ κτήρατος Βρίσκεται Cνα χωριάτικσ σπίτι μέ Ίή

Gl'ranOenKll t

τό σταύλο.

τό φουρνο καί τό άλώνι του. Γύρω από '(ό σπίτι καί σέ πολύ μικρή από­ σταση από αύΊό άπλώνονται τά χωράφια καί Ύά αμπέλια. Πιό πέρα οί συ­

στάδες άπό λυγαριές ρέ τά διάφανα κλαριά, τά λιόδεντρα καί οί δασικές έκτάσεις, οπου Βόσκουν τά ζωνTανCι. τους

(pascolo)

καΙ κόβουν ξύλα

(bosco). Ή παραγωγή είναι ύηολογισμένη μέ τέτοιον τρόπο, ώστε νά άnοψέρει τό διπλάuιu είu6δτι:μu tl11U έι<εϊνυ που εΙναι ίιllαραίυl'ιι> γιίι νά ~σoυν ό χωρικός καί ή οίκογένειά Του. 'Από όλη γενικά τή σοδειά 11 μι­ σό πάει ΟΊό άφενnκό (oste) καί ή ό.λλn μισ.ή στόν .κολλήγο (mezzadro).

Τό άφεντικό εχει πλάι στό σπίτι '(ού χωρικού '{ή δική του Βίλα πού δέν

εΙναι πάντα πολυτελής. Στά 'ΑπΟΡΥΩρονεύματά του, πού έχουν γραφτεί ι'ινάμεσα στό 1393 καί ~ό 1421, ό Giovanni di PagoJo MorelJi W3 συμΒου­ λεύει τούς Υιούς του: «Βάλτε καλά στό μυαλό σας στι πρέπει νά πηγαί­ νεn> οί rδισι στη Βίλα 1 νά έπιο:κέη'Τεστε ραςί μΙ τόν κολληΥΟ όλόKλnρO τό κτημα, τούς άγρούς εναν αρός ενα, νά τόν επιπλhττετε Υιά τά λάθη του, νά

tKttpGtt:

Ίό μέγεθος '(ης συγκομιδής του σιταριού} τού κρασιου:

του λαδιού, τών δημητριακών, τών φρούτων καί όλων 'Ιών άλλων προϊ­ όν'(ων και νά συγκρίνετε τίς προηγούμενες χρονιές ρέ τή φετινό σο­

δε,ιά». 'Όλη αύτή iι σχολαστική επαγρύπνηση δέν θυμίbε,ιι στ' αλήθεια,

337

ΠαρaΥωΥΩ και καπιταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

"καπιταλιστικό όρθολογισρό»; Καί αν όχι, δέν είγαι τουλάχιστον ριό προσπάθεια Υιό να. έπιτύχει ή παραγωγή τό μέ)'ιστο της άπόδΟΟΙ1ς της; Ό κολλλγος άπό 'tI1V πλευρά του πιέζει -διαρκώς τό άφεντικό μέ τά αί1Π­

}ιο.τα και τίς άντεγκλiισεις του. Τόν ό.ναγκάςει νά κάνει νtες έπενδύσεις και έπισκευές, Γκρινιάζει ρέ τό παραμικρό. Ό Ντονατέλλο αρνήθηκε τό άγρόκτπμο πού τού πρόσφεραν, έστω κι αν ετσι θά έλυνε «άξιοnρεπως"

τό Βιοτικό του πρόβλημα. Νά ήταν άραγε άνόπ'ως ή σοφός; 'Απλούστα­ τα δέν ή.θελε νά έχει μέσα στά πόδια του δνα χωΡ1άτπ, εναν

contadino,

τρεις φορές την έβδομάδα"". Στό σύστηρα αύτό, ό χωρικόςJ παρ' όλο πού έχει τή δυνατότητα νά

άναrιτύξε! ορισμένες πρωτοβουλίες, είναι καταδικαΟΙ1ένος νό παράγει άσταράτητα καί νά άξιοποιεί δσο γίνεται καλύτερα τά εδάφη, έπtλέyo­ ντα& τίς άποδσnκότερες καλλιέργειες} σπως είναι τό λάδι ή '(ό κρασΙ Λέν·ε ότι ό άγρόΤllς όφείλει τήν ύπεροχή του άrιένανη στίς παλαιότερες

ρορφές γεωργικii~ έΚlIετάλλευσns στην άvταyωνισΤΙKότητα τού κολλη­ γικού οuστrίρa'i:ος. ΠιΗανόν. Ή έπιτυχί.α του δρως όφείλεrαι έξίσου καΙ στό γεγονός δη ή Φλωρεντία έχει Βρει τόν '(ρόπο νά προμηθεύεται τό

σιτάρι της Cιπό τη Σικελία; κρατώντας έτσι τά δικά της έδάψη Υιά πιό άποδοτικές καλλ.ιέργειες. Τό σιτάρι τής Σικελίας έχει μεγάλη ρερίδα στην έπιτυχία των άστικών αυτων άΥρσκτπράτων

pooeri.

Ποιός θά είχε άντίρρηση γι' αύτό πού γράφει ό Elίo Conti, δη τό' podere είναι κατά κάποιον τρό110 «ένα έργο τέχνης, μιά έκφραση του ίδι­ ου έκείνου όρθOλoγιστtKoϋ πνεύματος πού διαπερνά τόσoυ~ τομεις τής οίκονομικΙίς, πολιτικής καί ηoλιτισrικiiς ζωής τής Φλωρεντίας την έπο­ ΧΙ) τής διιμΟ1φατίας»2!Ι:5; Ή ϋπqιθρος '(ής Τοσκάνης, πού δυστυχώς σηρε­

ρα κοντευει νά έξαφaνισrεί όλότελα, ήταν ή όμορφότερη '(οϋ κόσvοu. Θά μπορούσαμε νά τή θεωρήσουμε αν οχι ώς τό θρίαμΒο τού καπιταλΙΟΙJοϋl κάτι πού άποτελεϊ ύπερΒολή, τουλάχιστον ώς τό θρίαρ60 τού χρήματος οτά χέρια '(ών έρπόρων πού ξέρουν πώς νά τό κάνουν κερδοφόρο και

πού τό ι.ιετρούν άνάλΟΥα μέ τίς έπενδίισεις και τά κέρδη πού άποφέρε\. Ώστόσο ό άφέντης δέν έχει εδώ νά κάνει μΙ ενα χωρικό πού τοϋ έχουν άποστερήσει τά μέσα παραγωγί'iς. Ό κολλήγος δέν είναι :μισθωτός Ιργά­ της. Διατηρεί αμεση καί σrενι1 σχέσ.η μέ μια γη την όποία Υνωρί'ει κα­ λά καί φροντίζει ρέ άξιοζήλευυι προσοχή. Μιά γή πού ρεταΒιΒάςεται Υιά

αίώνες όλόκλnρoυς άπδ rιατέρα σέ γιό. Ό χωρικός αύτός είναι συνήθως εύπορος, τρέφεται καλά; ~εϊ σέ μία αν όχι πολυτελή, πάντως άνθρώπινη

κατοικία KCΙί σί ντουλάπες του εΙνaι γεμάτες μέ άσπρόρουχα καί φορε­ σtές, ύψασμένα καί ραμμένα ρέσα ατό σπίτι του. 'Έχσυρε πληθώρα μαρ­ τυριών πού έπιΒεβαιώνουν αύτή σηάνια ίσορροηία όνάμεσα aτόν ιδιο­

"Cn

κτήτη καί τόν καλλιεργητή, άνόμεσα στό .χρημα κα. τήν έργασία. Ώστό­

σο δέν λείπουν καί οί παραφωνίες. 'Ορισμένοι 'Ιταλοί Ιστορικοί φτάνουν μέχρι τό σημείο νά ύηοσηψίζουν ση tί κολλαγική σχέση δέν άΠ.€Xει πο­

λύ όπό τή δουλοπαΡΟ1κία Ι06 • Πράγματι, φαίνεται δτι τό KOλ.λnγΙK6 σύ~

στηρα ύπέστη κατά τό ΠΡ&)ΤΟ μισό τού 180υ αίώνα όριορένες άλλοιώσεις, οί όποιες οφείλοvταt στή γενική συγκυρία, στην ένίσχυση των φόρων καί στην κερδοσκοπία Ωού άσκειται στόν άγορά των δημητριακών.

338

Κλασικό

roma

τιις Τοσκάγυς: άpπέλιa, έλιές καί orάχυα. Τμπμα τΔς γωΠΟΥρa­

φίaς 'Έuοn Governo'" πού κοσμεΊ τό

PaJazzo CjJ'ic'o

τΩ&-' Σιέ'f\ιας. (ΦωΤΟΥραφία

F, QuiliciJ.

Ή περίπτωση τής Τοσκάνης έπισύρει τΙ}\, προσοχή μας και σέ ενα

άλλο προφανές ση}lείο: κάθε ψορό πού έπιτuyxCινεται έξειδίκευση τών καλλιεΡΥειών (λόδι κα{ κρασί σηιν Τοσκάνη, ρύζι, ΠΟΙ:Ισηκές καλλιέρ­

γειες κ.σί μουριές στή Λομβαρδία, σταφίδα ϋτά νησιά που είχε υτήν κα­ τοχή της ή Βενετία, καί l άπό ριά άποψη, τΔ σιτάρι πού προορίζεται Υιό

εύρείας 'κλίμακας έξαγωγές)ι ή γεωργία έχει τήΥ τάση νό Βαίνει τφός την

κατεύθυγση τής καπηαλΙσΤικΩς «έπιχείρησης". Καί είναι φυσικό! αφού οί σοδειές εμπορευματοποιούνται άναγκαστικά, έξαιτίας της έ~ό.Ρ,[Ωσής τους άπό μιά ανεπτυγμένη εσωτερική

ii

έξωτερική αγορά. Ή άγορό αύτή

,

339

ΠσραΥωΥΙ1 καί καπιταλισμός σέ Υειτογικούς χώρους

θά τΙς οδηγήσει άργά ii γρήγορα στήν άναζή.τπση καί έπιδΙωςn όλο καί ύψnλότερων παραγωγικών στόχων. 'Ένα άλλο παράδειγμα πανομοιότυ­

πο! παρ' όλες τις όφθαλjΙ0φανείς διαφορές, είναι ή περίπτωση τών Kτη~ νοτρόφων της ΟύγγαρΙαςι οι όποίοι μόλις '[όν 170 αίωνα συνειδητοποι­ ούν πόσο κερδοφόρες εΙναι οΙ εξαγωγές Βοοειδών οτή Δυτική Εύρώπη καΙ πόσο -σημαντική είναι αύτή ή άγορά, όπότε παύουν νά καλλιεργοϋν έ"νίατικά τη γη τους καί , άντΙ νά παράγουν μόνοι τους τό σιτάρι τους, τό

άγοράςουΥ 2Ο7 . .ΜΙ αύτό τόν τρόπο έχουν ήδη κάνει μιά καπιταλιστική έπι­

λσγι1. Τό ίδιο ίσ)[ύει καί γιό '(ούς: Όλλανδούς ΚΤl1νΟΎρόφους, οί δποίοι έξειδικεύονίαι, ίσως γιατί δέν ρποροϋν να κάνουν διαφορετικά, σΎήν πα­

,

ραγωγά γαλακτοκομικών προϊόντων καΙ τίς ραζι.κές έξαγωγές τυριών.

Οί ΠΡΟΠΥρένες ~ωνες

. άποτελοϋν τπ ρεΙΟΨΩφία 'Υπάρχουν λοιπόν περιοχές προηγρένες πού ηροαναγΥέλλουν τήν τροπή πού θά πάρουν τά πράγματα ο'rό μέλλον μέ τόν καπιταλωμό. 'Ωστόσο στήν Εύρώπη Εκείνες nου ύπερέχουν λόγω μεγαλύτερου άριθ­

μοϋ είναι οί περιοχές πού είναι κατά κάποιον τρόπο καθυστερημένες ή στάσιμες. Ό αγροτικός κόσμος μένει στήν πλειονότητά του μακριά άηό τ6ν καπιταλισμό, άπό τίς anattnaEts, τόν όργάνωση καί '(ίς προόδους του. ''Αν θελήσουμε γα άναςητήσουμε και νά έντοπίσουμε αύτές τίς πε­

ριοχές ποό tξα"oλoυθo(ίv νά μένουν προσδεδεμένες σέ Ινα παρελθόν

πού τις κρατάει γερά ατό χέρι, δέν έχουμε παρό. νά διαλέςουρε άνάμεσα οΙ πληθώρα παραδειγμάτων,

ΦΎάνα\'τας στόν ίτα..\ικό Νό'rΟ, ή εΙκόνα πού παρουσιάςει ή Νάπολη ύστερα άπό τή σκληρή Kαταπί~ση τού Masaniello τό 1647 καΙ TJ) Βίαιη

καί ρακρόχΡονη έςέγερση πού άκολουθησε ι εΙναι ή είκόνα μιας ανελέ­ ητης έπιστροφής aτή φεοuδαρχία2<1U. Σύμφωνα μΙ ριά μαρτυρία τής εποχής; τού

Paolo Mattia Doria,

ό όποίο!) δέν τά Βάζει μέ τό ίδιο τό φε­

ουδαρχικό σύστημα άλλά μέ τά λάθη κατά τιιν έφαρρογή του} ως καί τίς πρώτες δεκαετίες Ίου 180υ uίώVU j .. ό Βιφώνος έχει τή δυνατότητα νό. φέ­

ρει σέ έσχατη ένδεια κατ γά καταστρέψει εναν ύποτελλ του. Νά τόν ρί­ ξει στή φυλακή χωρίς νά επιτρέψει στό διοικητή ή στό δικαστή. τού xω~

ριου νά έπέμδουν. Άσκώντας τήν έξουσία του Υιά άπονομή χάριτος, μπο­ ρεί έλεύθερα νά καταδικάσει ϋποιον τού άρέοει σέ θάνατο καί νά χαρί­ σει '(ή ζωή σέ ενα δολοφόνο.

( ... )

Μπορεί νά κάνει κατάχρηση Του δι­

καιώματός του έπί τής περιουσίας καί τής τφής τών ύποτελών του.

(..,)

Καί αντε. έπειτα νά άπσδείξεις τό εγκλημα τοΟ Βαρώνου. Ή ϊδια ή KUΒέρνηση δέν γνωρί'ε:ι παρά μόνο έπιείκεια Υιό τόν πανίσχυρο Βαρώνο. (. .. ) Αιn:ές οί καταχρήσεις άποδεικvύουν δη μερικοί Βαρώνοι Δταν Δηό­ λυτοι δεσπότες ατή γη τoυς,,~09. Οί aTanCfrtKts άλλο δέν κάνουν παρά νά έπι6εΒαιώνουν αύτή τήν άντικανονική έςουσία. Στό Βασίλειο της Νάπο­ λης, ή απονορή τής δικαιοσύνης Βρίσκεται, άκόμη καί στόν αiώνα τού

340

"

,]

Παραγωγη καΙ καπιταλισμός σΙ: γεΙΤΟΥικούς χώρους

Διαφωτισμού) οτά χέρια τών φεουδαρχών. Σ' αύτή Τ11 δικαιοσύνη KQ'rQ-

φεύγει πάνω από τό ρισό τοΟ συνολικού πληθυσμού, γιά νά }Jήν άνα~ φερθούμε καί σέ ηεριοχές όπου ίό ποσοστό αύτΩ ανέρχεται σ'(ο 70, 80, όκόμη και στό

88

τοις έκατό.!ΗΙ.

"'Οταν έκδίδεται τό 1798 geografica della Sici}ia, μιό

στή Σικελία ή

Nuova descrjzione storica e

έκθεση γυρω όπό τή γεωγραφική καί ίστο­

ρική θέση τής περιoxϊ~ς, του G. Μ. Galanti, ή δεύτερη δουλοπαροικία Βρίσκεται αναμφισΒήτητα άκόρη σέ πλήρη άκμή. Είμαστε στίς nαραμο­ νές τi'Ί.ς ΓαλλΙΚΙ1ς Έηανόστασης καί οί μεταρρυθμιστές άνnΒασιλείς Caracciolo καί Cantmanico δέν έχουν πετύχει παρά ρόνο δευτερεύουσες άλλαγέςω, Μιά άλλη περιοχή πού ύφίσταταt καθεστώς δουλοπαροικίας ii φευδοδουλοηο.ρσικίας, ή όποία, σύμφωνα {'ουλό:χιστον μΙ τούς Γερμα­ νούς ίσΤΟΡ1.κούς, άποτελεί παράδειγμα της Gutsherrscllaft, δηλαδή τού τύπου άκριΒως τiΊς φεουδαρχίας πού ίσχυε στiι ζώνη πέρα άπό τόν 'Τ-.λΒα κα'[ά τη δεύτερη ιnψίοδο τής δουλοπαροικίας, είναι ή Άραγωνία. 'Όπως κι έκεΙ έτσι καί οτό Νότο της Ίσπανίας~ ή χριστιαΥική κατάκτηση εχει

έγκαθιδρύσει ενα καθεστώς μεγάλων ίδΙ0κτησιων πού κρατάει τόν τόπο προσκολλημένο στό παρελθόν. Θά έπρεπε άκόμπ νά αναφέρουμε τή φα­ νερή ύπανάl1τυςη της ορεινής Σκωτίας καί της 'Ιρλανδίας, KOvίoλoγίς, έκεϊ δπου

11

Δυτική Εύρώηη έχει νά έρφανίσει τίς διά~

φορες μορφές της καθυστέρησός της είναι χωρίς άμφιβολίιι στήν περι­ φέρειά της. Έξαιρείται ή άποκλίνουσα περίπτωση της Άραγωνίας, ή όποία άλλωστε δέν έπαψε Υιά πολλούς αίώνες νά άηοη:λει μέσα στόν πολυδαίδαλο κόσμο της 'Ι5ηρικης χερσονήσου φαινόμενο όριακό καί περιθωριακό. Πάντως, αν φανταζόμαστε ένα χάρτη χωρισμένο σέ ζώνες

προηγμένων (ltyoo'rGnt , είναι ή άλόθεια, καί πολύ ηεριoρισμενπ~ έκτα­ σης) καΙ. υπανάπτυκτων περιοχών ηού άπωθούνται πρός τήν π'εριφέρεια~ δέν θά άπέμενε ηαρά μιά πολύ στενή λωρίδα άλλου χρώματος, πού θά άφορουσε τίς περιοχές Όπου ή πρόοδος Etvat στάσιμη ή πολύ άργή. ΠρόΚΕιται Υιά περιοχές μΙ φεουδαρχικό-δεσποτικό καθεστώς οί όποϊες; παρ' όλη τήν καθυστέρησή τους, διανύουν χάρη σέ όρισρένες άλλαγές

ριό περίοδο άργπς μεταμόρφωσης. Τελικά, μέσα σέ όλόκληρο τόν εύρω­ παϊκό χώρο, ή μερίδα τοϊι αγροτικού καπιταλισμού παραμένει ασήμαντη.

ΤΙ περίπτωση

τΩς Γαλλίας Ή Γαλλiα συγκεντρώνει

o'r6

έδαφός της σχεδόν δλο τό φάσμα αύτού

του μωσαϊκού καί Τ&}\Τ άντιθέσεων όλ6κληρου 'Γοϋ εύρωπαϊκοίι χώρου, Γιά καθετί πού συμΒαίνει άλλού ! ύπάρχει συνήθως :μιά η,εριοχό της Γαλ­

λίας όπου έκτυλΙ(}(}εται ΕVα παρόμοιο γεγονός. 'Άν ι{άηο1Ο πρόΒλημα

Tfiv απασχολεί, είναι βέΒαιο δη i1 τόν άλλο γείΎονό. Ύης. "ΕΎΟΙ iι

τό ϊδ1Ο πρόΒλημα θό άπασχολεϊ τόν εναν ΓαλλΙα θά έπηρεαστεί τόν 180 αίώνα άηό τό ΥαΙΟΚΤΩτ\κ6 ΚΩπιταλωμό. Ή έπίδρασιι αύtιΊ! ένώ είναι πολύ πιό η€;-

341

ΠaρaΥωΥn καί καπιταλισμός αέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

Τ

ριoρισμΈVη άπ ΟIΤΙ στήν Ά Υγ λία ι είναι πολύ πιό Ισχυρή σΙ σχέση μέ τή

ΓερμανΙα μεταξύ Ρήνου κατ "ΕλΒα. ''Αν τελικά κρίνεται Ισόπαλη ηρός την

έκουγχΡονισμένη ύπαιθρο '[ης 'Ιταλία!;, που κάΠΟΙΕς φορές εΙναι ηιό προηγμένη άπό τή δική της, ώοτόσο έςακολουθεί πόντα νά είναι λιγό­ τερο ύπανάητυκτη όηό τόν κόσμο τής 'ΙΒηρικής, μέ έξαίρεοη τήν Κατα­ λωνία t ή όηοία γνωρίζει τόν 180 αίώνα μιό σειρά άπό Βαθιές άλλαγές) παρ' δλο πού ή φεουδαρχία διατηρεϊ άκόιιπ εκεί γερά τό ηόστα της~12.

Ή περίοδος δμως κατά την όποία fι Γαλλία άποτελεϊ ύπόδεΙΥρα είναι τ6 δεύτερο μισό τού 180υ αίωνα. Είναι γι' αύ'αιν ριά περίοδος προοδευ­ τικών έξελίξεων, περίοδος έξαρσης καί διαφοροποίησης τών συγκρού­ σεων πού γεννιούνται στό εδαφός της. Είναι ακριΒώς τότε πού ή Γαλλία γίνεται τό θέατρο μιας μεγάλης δημογραφικiiς Ικρηξης (20 έκατομμύ­ ρια [άλλοι έπί Λουδοβίκου ΙΔ') σχεδόν 26 έκατομμύρια έπί ΛουδοΒίκου ΙΣΤ 'γΗ, Τό άγΡΟΤ1κό είσόδηρα παρουσιάζει άναρφ\σβήτητη άνοδο. Τί

πιό φυσικό λοιπόν, ό γαιοκτήρονας έν γένει καί εΙδικότερα ό εύγενής γαιοκτήμονας, νά θέλει νά έπωφελnθεί άπό αύτή τήν κατάσταση. 'Ύστε­ ρα όπά τόσα χρόνια

.. νηστείας

καί προσευχης». πού κράτησαν άnό τό

1660 ως 1'6 1730, οί εύγενείς κύριοι της γής θέλουν τό ταχύτερο δυνα~ τό νά άΠOζnμ1.ωθOϋν γιά τΙς στερόσεις τοϋ παρελθόντος. Θέλουν νά ςε­ χάσουν τήν «πορεία τους μέσα στήν ερημο»!Η, Αύτό έςηγεί την άντίδρα­ ση τών φεουδαρχών, τήν πιό έντunωσιακή όμολογουμένως αντίδραση πού έςησε ή σύγχρονη Γαλλία. Θά χρησιμοποιηθεί γι' αύτό τό σκοηό κά­ θε δυνατό ρέσο. Θεμιτό, όπως είναι ό διπλασιασμός τών μισθωρό.των, άθέμιτo~ Όπως εΙναι νά βΥούν από τά συρταριcι παλαιοί τίτλΟί ίδιοκ'ίΠ­ οίας, νά 6ρεθοϋν καινούργιες έρμηνείες σέ άρφιλεγ-όμενσ σπρεία τού νό­ . ρου (πού είναι άμέτρητα), νά μεταΤOIlΙOΤOUΝ δρια. ΟΙ φεουδάρχες θό προσπαθήσουν ά.ι{όρη νά μοιραστούν μεταξύ τους' τά κοινοτικά άγαθά καί νά πολλαπλασιάσουν τίς διενέξεις, τόσο πού ό χωρικός νά ρό βλέ­ πει μέσα στήν άγανάκτησή του παρά ρόνο τά έ1-1πόδια πού ή «φεουδαρ­ χία» όρθώνει μπροστά '(ou. "Έτσι τού διαφεύγουν συχνά οί δυσάρεστες yt' αύτόν έξελίξεις, πού έλλοχεύουν ηίσω αηό τήν έπιθετικχι στάση τών γαι­ οκτιιμόνων. ΕΙναι βέβαιο ση) πέρα άπό τήν έπιστροφή σηιν παράδοση, ή άντί­ δραση αυτη της φεουδαρχίας έκφράζει 'ίό l1νεύρα τής ιποχης. τό νέο κλίμα π.ού θα μεταφέρει καΙ ατή Γαλλία τό έnιχεφηρατικό παιχνίδι, Τιι χΡnμαησηκn κερδοσκοπία, τίς θαυματουργές τοποθετησε\ς, την ένεργ6

n

συμμετοχή των αριστοκρατών οτό έμπόριο μέ μακρινές περιοχές και 'ίό

ανοιγμα τών όρυχείων. Έκφράζει αυτό πού 1 εκτός από πνεύμα, θά τό

όνόμαζα και «πρόκληση» καΠΙ'ίαλtoτική. Καί αυτό γιατί σrή Γαλλία είναι άκόρη σπάνια τά παραδείγματα γαιοκτητικοϋ καπnαλισμου καί μoντέρ~ νας διαχιιριοης κατά τό άΥγλικό πρ6τυπο, 'Ωστόσο δέν θά άργΙ100υν νά φανούν, 'Έχουν ήδη άρχίσει καί έδώ νά Βασίςονται ατή γή ώς πηγή κέρ­ δους και νά πιοτεύουν στήν άrι:oτελεσμαΤΙKότητα 'ίών σύγχρονων μεθό­ δων διαχείρισης. Τό 1762 κάνει τήν έρφάνισή του ενα ΒιΒλίο τού Despommiers πού γνωρίζει μεΥόλη έπηυχία. Τίιλος του: Ή τέΡΩ τού γρΩΥορου l1λoυησμoίi άπό τΩ Υεωργία. ΆJ\Ωλnυθι::'i τό 1784 ενα Βιβλίο

342

Ι

'Ένα!; πλούσιος xαλλιφynτιiς ύποδiΧf:rο.ι τον ίδΙOKrιίτπ Τόυ, Retif~ Μνηρι:.ίο ένδυμaτοΑΟΥίας, ΥκραΒούρα τού

Moreau

του Νεοτέρου

(1789), Tinorc

δέΥ θυμί~

ζει έδώ ΤΙ1 σχέaΩ aφiντnμχωΡΙΚΟU, Ή σΚΠΥΔ θά μnΟΡοuσε κάλλιστα γό διαδρα­

ματίζεται στΩν :Αγγλία. «/){,JτnγpnιΡiΩ ΒυIlΟΖλ

343

ΠaΡaΥω)'ιj καί καπιταλισμός αέ γειτονικούς χώρους

τού Arnould μέ παρόμοιο τίτλο: Ή τέχνη νά αύξriQεις καΙ νά διαΤΏρΩ­ σεις ηίν περιουσία σου ii ΓεVΤKoί κανόνες γιά τή διαχείριση έγός κτΏ­ ματος. ΟΙ αγοραπωλησίες γης πλl1θαίνουν. Ή έγΎειος ιδιοκτησία προ­ σΒάλλεtαι άιιό Τι) γεVΙKή τρέλα Υιό κερδοσκοηία. Σέ ένα άρθρο 'ι'ού

197021\ ό Eberhard Weiss, όναλύονtας την KGtdataan πού έπικρατοϋσε otil Γαλλία, τή θεωρεί έξίσου καπιταλιστική δσο κοί φεουδαρχική άντίδραση. 'Από τόν :καιρό τού damaine direct, της άδιαίρετης δηλαδή τότε

φεουδαρχικΩς ίδιοκτηοίας, γίνεται μιά συνεχής προσπάθεια έκ μέρους

τών γαιοκτημόνων ή τών ίδιων τών χωροδεσποτων γιά τήν άναδιάρθρω­ ση της μεγάλης ίδιοκτησίας. Αύτό προκάλεσε άναταραχή καί άνησυχία στόν κόσμο των χωρικών. Παράλληλα δμως έφερε καί κάποια έςέλιξπ πού ό Weίss αντιπαραθέτει στrίν κατάσταση τών Γερμανών χωρικών της ιιεριοχης ηού περικλείεται ανάμεσα aτόν Ρήνο καί τόν "EλBcι, όπου έπι­

κρατεί ή GΓU11dherrscllaft, δnλαδή ή φεουδαρχία με Τ11 κλασική έννοια

τον δρου, Οί Γερρανοί χωροδεσπότες, πράγιιατι, δέν έπιδΙωςαν νά κα­ ταφύγουν στή δασική ζώγπ

ii

στίς γειτονικές γαίες προκειμέΥου νά πά­

ρουν οί ίδιοι οτά χέρια 'Τους τήν εκμετόλλευοη τών κτημάτων τους. Τούς άρκεί νά ςουν εΙσπράττοντας τά έσοδα άπά τά έδάφη τους καί διαγοντας ριά Ισορροπημένη ζωή aτόν ύπηρεσία κάποιου πρίγκιπα, όπως '(οϋ δού­

κα-έκλέκ'Τορα της Βαυαρίας. 'Όσο για Ύιί δαaιKΩ ζώΥΩ, αυτή κατατεμα­ χίζεται καί παραχωρ<;ϊται εναντι ένοικίου στούς χ<ι:ψικού!;, οί όποίο! όπαλλάσοονται ετσι αύτομάτως από τΙς ανησυχίες και τίς έριδες 'Ιών

Γάλλων χωρικών. Aι'iτό έξηγεί άλλωστε γιατί τό λεξιλόγιο τής Γαλλικής 'Επανάστασης καί οί καταγγελίες έναντίον τών προνομίων των εύγενών δέν είχε στή Γερμανία την άππχnσn πού θά έπρεπε φυσιολογικά νά εχει. Νά λοιπόν πού Υιό μtά άκόμη φορά έρχεται πάνω στήν ωρα ένας ξένος ίστορικός - Γερμανός αύτή 'τή φορά - ! ό.κολουθώντας τά ίχνη των τόσο πρωτοπόρων Υιό T11V έποχή τους Ρώσων ίστορικών- Loutchinsky καί Porcl1nev, νά ταράξει τά νερά της γαλλΙΚής ίσroριoγραφίας. Σέ ενα άρθρο του (1974)216 j ό Le Roy Ladurie δίνει, χάρη σέ όΡ1σμέ­ νες εξαιρε'nκές μονογραφίες, άνάρεσα στΙς όποιες και ριά δική του: τις πραγμαιικές διαστάσεις αύτοU πού εκφράζει ό Weiss. Προσπαθεί νά κα­ θορίσει τ{ς περιοχές της Γαλλίας όπου ή άντίδραση τών φεουδαρχών παίρνει νέα τροπή. 'Ότι ύπηρξαν κτηματίες ρέ μεγάλη ίuχύ καΙ χωρο­ δεσπότες ρέ άνησυχίες, αυτό τό ςέραμε Πδη. Τό θαυμόσισ βιΒλίο τού Pierre de Saint-Jacob lHJ.!; προσφέρει ενα πληθος άΗοδείξεις) μέ παρα­ δειγρατα κυρίως άπό τήν περιοχή τής'" Αvω Βουργουνδίας. ,. Ας ξαναθυ­ μηθουlιε ενα άηό αυτά, κάπως γραφικό είναι ή άλήθεια, γιά κάιιοιον Varenne de Lonvoy2I\ ό όποίος έχει βαλθεί μέ μανία όχι μόνο νά περι­ μαζέψει καί νά συγκεντρώσει όλα }λαζί τά κτιΙματά του, νά διεκδικΔσει τούς χωρικούς 10υ καί νά άποκτησει Υιό λογαριασμό 'rou όλες τίς κοι­ νόχρηστες έγκαταοτόσΕιςι άλλά καί νά καινοτομ11σει αρδεύονlaς τό χω­ ράφια του κα! δημιοuργώνταs τεχνητά λιΒάδια. 'Ωστόσο σΙ εναν ρηξικέ­ λευθο καί άνανεωτή δεσπότη άΥίtOτοιχούν δέιω μέ είκοσι άλλοι εψησυ­

χασρέvοι άρχοντες, πού άρκοϋνtQΙ τίς πιό πσλλες φορές μονάχα στΙ'ιν είσπραξη των εΙσοδημάτων TOUS,

344

ΠaραγωΥJΙ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

'Η έκταση αΙΙ'Γiις τής λανθόνουσας Κό.πιταλιστικi1ς πλημμυρίδας θά

ρποροϋσε άραγε νά καταμετρηθεϊ καί νά κριθεί ανάλογα μέ τίς διεκδι­ κήσιες, τίς έξεγέρσεις καί τΙς αναστατώσεις τών χωρικων; Ξέρουμε πο­ λύ καλά δη στήν πράξη αύτές οί άναστατώσεις δέν σταμάτησαν ηο'ίΙ. Καί δρως όλόκληρο 'Γόν 170 αΙώνα οί ταραχές αύτές εΤχαν ώς στόχο μάλλον τόν οΙκονομία παρά τή φεουδαρχία καί ένΤOπίζOVΤαι κυρίως ατό δυτικό τμημα τής Γαλλίας, Μόνο 'Ιόν 180 αΙώνα οι έξεγέρσεις αίrtές κα­ τευθύνονται έναν'Γ{ον της φεουδαρχίας κα{ διαγράψουν μιά νέα ζώνη άρψισβήτησης, τό βορειοανατολικό καί άνατολικό τμήμα τiΊ.ς χώρα!;;_ Πρόκειται Υιά τίς περιοχές με τή μεγαλύ'Γερη ΩαραγωΥή δη:μητριακών ατή χώρα, πού είναι πολυάνθρωπες καί προοδευτικές (έδώ χρπσι:μοποι­ οΏν άλογα Υιό τό όργωμα)~III. Τό στι αύτές οΙ περιοχές είναι και τό ηιό ζωηρό κομμάτι τϊη; -υπαίθρου, θά έρχόταν σύντομα ή Έπανάσταση νά 'Ιό έπιβεΒαιώσει μέ τόν καλύτερο τρόπο. Δέν θά ήταν λοιπόν λογικό νά σκεφτούμε ση ενας άπΔ τούς λόγους γιά τούς όποίους ό Γάλλος χωρι­ κός καταφεύγει στό παλιό καί τετριμμένο λεξιλόγιο τών άντιφεουδαρ­ χικων του άΥώνων, -είναι δτι ή άνηκαηιταλιστική γλώσσα δέν έχει άKό~ μη ΒρεΊ τό δικό Τής λεξιλόγιο άιιέναντι σέ μιά νέα κaί συναρηασηκή πραγματικότητα; Πράγματι αυτό πού ςεχU\:,ε'rUΙ ρέσα άπό τά δελτία πα­ ραnί'ινων l τό cahiers de doJeances του 1789, εΙναι άκριβώς έκε.ίνο τό πα­

λιό λεξιλόγιο. Δέγ μένει λοι πόν nαρά νά ξεδιαλύνουμε δλες αυτές τίς κάπως <ΙΥΤ1φατικές φωνές και να έςοκριΒώσσυμε τή φύση αύτων των πολύ άπλων αντιθέσεων ηού διαφοροποιούν 'Γόν 170 από τόν 180 αιώνα. Χά δοϋρε γιό παράδειγμα τί κρύΒεται ηίσω άπό τίς άντιφεουδαρχικές έξεΥέρσεις , ατήγ Προ6ηγκια πού, δπως φαίνεται, -ύπαρς.αν Ίό έναυσμα Υιά μία στίς τρεις άγροτικές έςεγέρσεις21? 'Ένα εΙναι ΒέΒαιο: όλόκληρες περιοχές τής Γαλλίας, δπως λόγου χάρη ή 'Ακιτανία, τό Massif Centl'al καί τό Massif ArmoI'icain, ηαραμένουν ησυχες τά τελευταϊα αυτά χρόνια τού Παλαιού Καθεστωτος. Ό λόγος είναι ότι Ο'Γίς περιοχές auTtG διατηρουν'[αι άκό­ μη οί έλευθερίες καί έςακολουθούν νά εηιΒιώνουν τά πλεονεκτήματα ένδς καθεστώτος αγροτικής Ιδιοκτησίας. 'Ένα~ άλλος λ6γος είναι οη έKεί~ δπως άλλωστε καί στή Βρετάνη, οί χωρικοί κατάφεραν νά άπαλλα­ Υοϊιν όπό η1ν υηΟχΡεωση Y1Cι τυφλή ύποταγή καί U116 ιΔ μιζέρια. 'Ανα­ ρωτιέται κανείς τί θά είχε άηογίνει ή γαλλική δηαιθρος αν δεν εΙχε γί­ νει iι 'Επανάσταση. Ό Pierre Chaunu ύηοστηρίζει ότι ή άγροτοα1 γη, ύστερα όηό τίς άvτιδράσεις πού ύnηρξαν τήν εποχή τού Λουδοβίκου ΙΣΤ' ι εΊχε περιοριστεί όπά τό 50 στό 40% τού συνόλου της γαλλικης 1δ\Ο­ Kτησίoς:~!'. Σύμφωνα μέ αύΤΧ1 τήν άITOΨΠ~ δέν θά έπρεπε αραγε ή Γαλλία νά εχει ιιολύ γρήγορα όδηγηθεΤ np6s μία έξέλιξη κατό. τό αγγλικό πρό­ τυπο πού Luνοεt τήν καθιέρωοη Ε:ν{)ς γενικευμένου άγροτικοϋ καΙl1ταλι­ οροϊι; Τό ΟΥ συνΙ.Βη αυτ<> ή σχι, είναι ενα άηό έκείνα τά έρωτήματα πού σuviιθως μένουν άναηάvιητα.

345

~ITAJ\IE~()E ΚΑΙ ΠPΩI~H BI()~HXANIA

'Ως λέξη, ή βιομηχανία (jIldustrie) δύσκολα διαχωριςεται άπό τήν πα­ λιά της έννοια - έργαοία, δραστηριότητα, τεχνική δεςι6ΤΩτα - γιά νό άποκτησει γύρω στόν

180

αίcι)vα (καί όχι πάντα) τό Ιδιαίτερο νόημα πού

της άποδίδουμε 0l1μερα, nά πολύ καιρό όκόΙλα, λέξεις συγγενικές δπως τέχνη (art), βιοτεχνία (manufacture), έργοστάσιο (fabrique), θά εςακο­ λουθοϋν νά τήν άV'taγωvίζον'(αtl~J. ;'Όταν '['όν 190 αίώνα iι λέξη θά είναι πιά στίς δόξες της, θά σnραίνει κυρίως ϊιι μεγάλη βιομηχανία. Γι' αύτό καί έμείς οτό σημείο αύτό θά κάνουμε συχνότερα λόγο γιά πρώιμη Βιο­ μηχανία (preindustrie), έστω κι αν ώς δρας δέν μας ίκανοποιεΙ Αύτό Βέ­ βαια δέν "σημαίνει ότι στή ροή του λόγου ρας δέν θά γράφουμε πότε πό­ τε BιopnxaviQ ότι δέν θα αναφερθούμε σΙ ΒΙΟΡΩχαΥικές δρααΤl1ριόΤΩ­ τες (l\"'ti Υιά πρώιμες ΒωΡΩχaνικές. Δέν -υπάρχει κανένας κίνδυνος Υιά σύγχUΟll, άφοϋ τό πεδίο μας περιορίζεται στήν περίοδο ηρΙν την έρφά­

n

νωη της άτμομηχανης, πρΙν τόν

Newcomen, τόν Watt, τόν Cugnot, τόν πρίν τόν 190 αιώνα, όπό'(ε καί «ή μεγάλn

τόν FultOll, πολύ Βιομηχανία άρχωε νά μας κατακλύ'ει άπό παντού,..

Jouffroy ii

'Ένα <.ετΡαΏλό πρότυπο

Εύτυχώς πού στό πεδίο αύτό δέν θά χρειαστεί νά κατάφύγουρε στόν κατασκευή '(οϋ προτύπου τών πρG;tων έρμηvειώΥ μας. 'Εδώ και άρκετά χρόνια, τό 19241 τό πρότυπο αυτό σχεδιάστηκε καί έψαρμόσ'(ηκε ήδη όπό τόν Hubert Bourgin222 καί χΡησφοποιήθηκε '(6σο λίγο, ωστε ακόμα καί σήμερα νά διατηρεί όλη του '(π φρεσκάδα. Κατά τον Bourgin, όποια­ δήηοτε μορφή t)ιομnχανΙΚJ1ς ~ωής άνάμεσα στόν 150 καί τόν 180 αίώνα έντάσσεται άναγ.καοτικά σέ ριά όπό τίς άκόλουθες τέσσερις κατηγορίες πού ό tδιοs διακρίνει a priorj. ΠρώΤΩ καΤΩΥορ{α: Είναι όλα έκείνα τά άναριθρητα καί ρικροσκοπικά οίΚΟΥενειακά έργαστόρια πού μΙ ενα μάστορα) δυό-τρείς Βοηθούς καί ένα-δυό μαθητευόμενους, οσο δπλαδ:t'ι μιό φαμελιά, είναι σκορηισμένα παντού σό,ν «άστερισμοί». Πρόκειται γιά τόν καρψά} τό ραχαφά ή τό σι· δερά τού χωριού, ετσι δπως τούς ςέραρε μέχρι χτές άκόμη καί πού τούς συναν1'δμε και σήμερα στό Μαύρη ΆφΡΙΚΙ1 καί τίς 'Ινδίες, νά δουλεύουν στήν ϋπαιθρο μαςi ρέ τούς Βοηθούς τους. Σ' αύτή ΤΙ1ν κατηγορία άνήκει τόσο τό μαγαζάκι τού τσαγκάρη ή τού παπουτσή, όσο και τό κατάστηρα

του χρυσοχόου ρέ τά λεπτεπίλεπτα όργανα καί τά ηολύτιμα ύλικά) ρά

Kai

346

τό κατάφορτο έργαστήριο 1'ον κλειδαρδ καί τό δωιιατιάκι δπου ή δα-

>,

ΠaραΥωΥΩ καΙ καπιταλισμός σέ ΥεσοVlκού,ς xώpoυ~'

ντελοπλέκτρια πλέ.κει ΤΙς δαντέλες της, οσες ώρες δέν καταγίνεται μΙ αύτές μπροστά στόν πόρτα τού σπιτιού '[ης. 'Ακόμα καί έκείνη

«n όρδή

άπό ταπεινά μικρομάγαζα περιορισμένου χαρακτήρα», αύστηρά οίκογε­ νειακού καί χειροτεχνικού, στΙς πόλεις και τήν 'δπαιθρο τού Dauphine τού 180υ αίώνα) δπου «ύστερα άπό τό θερtσμό ii τόν τρύγο» όλοι κατα­ γίνονται μέ κάτι' στή μιά οίκογένεια γνέθουν, στήν αλλ.ιι υφαίνουν 223 • Σέ καθεμιά άπό αύτές τίς "φονοκύπ-αρες» πρωτογενείς μονάδες «οΙ άρμο­ διότπtες είναι άδιαφοροπο1.ητες :κα1. άδ\αίρετερ", τόσο πού πολύ συχνά ό καταμερισμός της έργασίας τίς παρακάμπτει. Ό οΙκογενειακός τους χα­ ρακτήρας τίς κάνει νά μένουν έξω άπό τούς νόμους της άγορας καί τους συνήθεις κανόνες του κέρδους. ΣΙ αύτή τήν κατηγορία θά συμπεριλάΒουμε καί μερικές ακόμη δρα­ στηριότητες πού θεωρούνται, συχνά άβασάνιστα, ως «μή κατατάξιμες". Πρόκειται Υιά τή δουλειά τού φουρναρη πού έτΟιΡάζε1. τό ψωμί, τού μυ­ λωνά πού άλέθει τό άλεύρι, τών τυροκόμων, έκείνων πού Βγάζουν 13έ άπόσταξη τό ρακί καί τό τσίπουρο, καί τών χασάπηδων," σί όΠόίσι όπό ένα «ακατέργαστο;' προ'ίόν έτotμά~oυν τό κρέας Υιό την κατανάλωση. Τό πόσες δουλειές περνούν ά.nό τό χέρι ένός κρεοπώλη, μας τό λέει ενα έγγλέζικο γραπτό τού 1791: «Δέν είναι Ρό\.Jn !Ιού πρεπει νά ξέρουν νά σφάζουν και νά μοφάζουν σέ μερίδες τ6 κρέας. Πρέπει άκόμΩ νΔ Υγω­ ρίζουν τ{ είδους Βόδι, άρνί μοσχάρι άyσράζΌυv, δταν ε{ναι ζωVΤQvάιι:tΗ. Τό κύριο χαρακτηριστικό αύτfις τiις πρώιμης χειροτεχνικής βιομηχα­ νία. είναι άηόλυτπ κυριαρχία της, ό τρόπος πού μόνη αύτή jJt τά δι­ κά της μέσα άVΘΙσΤάται άηέναντι στους καπιταλίστικους νεωιερισμους . . . ΟταΥ μάλιστα yνωρί~oυpε πώς οί νεωτερισμοί αύτοί περισφ{γγouν Kά~. ποτε ρέ τέτοιον τρόπο ένα πλήρως έξειδικευμένο έπάγγελμα, ώστε αύτό νά πέφτέι μία ώραία πρωία σάν ώριμο φρουτο στά χέρια έηιχειρηματιών πού διαθέτουν άφθονα οίκονορικά _μέσα. Θά χρειαζόταν εΙδική έρευνα γιά να. συντάξουμε τό μα.κρύ κατάλογο τών παραδοσιακών επαγγελ}Jά­ των κα1. τεχνώΥ πού έςακολουθοϋν νά ανθούν ως Ίόν 190 καί πολλές φο­ ρές καί κατά τόν 20ό αίώνα, Στά χωριά τής Γένοβας υφίσταται ακόμη τό 1838 τό πανάρχαιο telaio da velluto, ή Ίέχνη δηλαδή τής ύφανσης του 6ελoυδoυ:!1~. ΣτιΙ Γαλλία εςάλλου ή χειροτεχνική BtopnXavia πού κράτπ­ σε τό σκΜτρα Υιό χρόνια, δέν θά ύποΒιΒαστεί στη δεύτερη θΙσΗ πίσω άπό '{"ή σύΥχΡοvn Βιομηχανία παρά ρόνο γύρω στά lΒ60 Π (,. Δεύτερη καΤΠΥορ{α: Τά σκόρωα έργαστήρια πού όμως σuνδέOνταl, ρε­ τοξύ τους. Ό Hubert Bourgin τά άποκαλεί διάσπαρτα έΡΥοστάσια (εκφραση άρκετά έηιτυχημένη πού τή δανειςεται άηό τόν G. Volpe). Έγώ θά προτφοϋσα τόν δρο διάσπαρτες {)ΙOTεχvίες, άλλά αυτό δέν έχει καριά σημασία. Εϊτε έχουμε νά κάνουμε}1έ τίς μάλλινες έταμίνες πού κα­

n

n

τασκευάζονται τόν

180

αίώνα στήν περιοχή τού

Mans,

είτε αιώνες πρω­

τύτερα, γύρω στά 1350, μέ τ" φλωρεντινή έριουργία, τήν Arte deIla lana της έπoXίiς τών Villani, (οπου μέσα στι'ιν ϊδια τήν πόλη καί σέ άκτίνα 50 χιλιορέτρων όλόγυρά της εργάςονται 60.000 άτoρα)~', πρόκειται γιά μονάδες κατεσηαρμένες σέ l1ιά σχετικά έκτεταμένη περιοχή, οί όποίες δμως συvhr.nvται μεταξύ τους. Αύτός πού τί~ συντoyί~ει, πού κδνει τό

347

ΟίκογΙ:l1:ιω\.(ί f5ΡμισnJμιο μαxaljJOIIOΙOιJ ωJι) ΤΙ1 Συ\-ΊΟΥο\όΥω Rf"}1ί'fr/

348

(({)Ι'Ι'ΗΙ) ρσφία .ΗΟΠ-}1 J{j)r!\\·otΗ",~-kί λ

ΤΟ!: Bfllt}Ja::.ill'

ΠaρaΥωΥΩ καΙ καπιταΛισμός σέ γειτοvικούs' χώρους

μεσάζοντα, ό άρχιμάστορας. εΙναt ό έπιχεφηματίας έμπορος, ό όποίος τούς προμηθεύει τήν πρώtπ ύλη, κατευθύνει τήν παραγωγή άπό το yνέ~

σιμο ως την ύφανση, την κατεργασία, τη 8αφή καί τό φινίρισμα τού υφά­ σματος. Είναι αυτός πού έηφελειται τίς τελευταlες λεπτομέρειες, πού κανονίζει τούς ρtσθoυς καί πού, όταν πιά ή διαδρομή φτάσει στό '[έρμα της, θά κρατήσει Υιό τόν έαυτό του τά άμεσα fι μελλοντικά κέρδη άπό τήν έμπορία του προϊόντος. Αύτή 11 διάσπαρτη βιοτεχνία ύψίσταται ήδη από τό Μεσαίωνα καί βέ­ βαια όχι μόνο στόν τομέα της ύφανϊουργίας, Λειτουργούν, καΙ μάλιστα άηό πολύ νωρίς, παρόμοια έργαστήρια «μαχαιροποιΙας, καρφοnοtiας, σι­ δηρουργίας, τά όποία σέ όρισμένες περιοχές} δπως ή Νορμανδία καί ή. Καμπανία, διατηρουν άκόμη καί σήμερα τόν άρχικό τους χαρακτήρα»2Μ. Στήν 1.δια ΚάΤΩγορία άνήκουν καί οί μεταλλουργίες πού άναπτύχθηκαν ήδη άπό τόν 150 αίώνα στά περίχωρα τής Κολωνίας καί τ6ν 160 αίώνα στήν περιφέρεια T.fi.s Λυών καί τής Μπρέσια. 'Εκεί, ατή Val Camonica ) ύπάρχουν άπό πεταλωtήρια μέχρι μαγαζιά πού πωλούν πανοπλίες::'!. Σέ όλες τις περιπτώσεις, έχουρε νά κάνουμε μέ μιά σειρά άπό διαδοχικές έργασίες, οΙ όποίες έξαρτώνται ή μιά άπό την άλλη μέχρ! την έτοιμασία '(οϋ τελικού πρσϊόντος καί '(ής έρπορικης του προώθησης. ΤρίΤΩ καΤΩΥορία: Ή «συγκεντρωμένη 6ωμηχανία», πού έμφανίζεται κάπως καθυστερημένο καί κυμαίνεται χρονικά άνόλΟΥα μέ τό είδος και τήν τοποθεσία. ΟΙ ύδροκίνητοι σιδηρόμυλοι του 140υ αίώνα είναι ήδη μιά μορφή συγKcvτρωρένης Βιορηχανίας, Αυτό σηραίνει όη διάφορες

παραγωγικές διαδικασίες είναι όλες συγκενφωμένες σέ ένα\'- τόπο, οπωs- συμβαίνει μέ ης ζυθοποιίες,. τά Βυρσοδεψεία, τα I'Jαλουργεία. Σ' αύτή τήν κατηγορία έντάσσονται άπόλυτα τα κρατικά iί -Ιδιωτικά έΡΥΟ­ σraoια 230 κάθε είδους, κυρίως δμως οί ύφαvτoυργίεί;, πού αύξάνονται καί πληθύνονται σέ όλόKλnρη τήν Εύρώηη, ίδίως κατά τό δεύτερο μιοό τού

180υ αίώνα. 'Ιδιαίτερο χαρακmριστικό τους είναι ΟΤΙ συγκεντρώνουν κάτω όπό '(ήν ίδια στέγη, σέ κτίρια λιγότερο

n

περισσότερο εύρύχωρα, εναν άξιόλογο άριθμό εργατικών χεριών. Αύtό διευκολύνει τόν έλεγχο τΩς έργασίας καΙ έπιτυγχάνει εύρύτερη κατανομή άρροδιοτιιτων, ή όποία όδηΥεί αύτομά'Cως στήν αύξηση -ri'ts παραγωγής καί τή ΒελΎίωση τής ποι6ΎΩτας των προϊόντων.

Τέταρτη Kurnyopiα: Τά έργοστάσια πού διαθέτουν μηχανικό έςοπλι­ σμό καί έχουν ώς πρόσθετn κινητήρια δίΝαμπ τό τρεxoύρεvo νερό καί τόν άτμό. Γιά τό μαρξιστική όρολογία αίιτό καί μόνο σημαίνει «έργο­

στάσιο". Στήν πρά~η, οί λέξεις έΡΥοaτάσιο καί 8ιοτεχνία χΡησψ.οποι­ σϋνται εύρύτατα δλο τόν 180 αίώνα~ ή μιά στή θέση τής άλλ.nς:!~I, Tίπo~ τα ομως δέν ρας έμηοδί,ει νά κάνουρε, Υιό λόγους lIλnρέστερης κατα­ νόησης, τή διάκριση Βιοτεχνίας καί έργοστασίου. Τό έκμηχανισμένο έργοστάσιο, άς τό ξεκαθαρίσουμε αύτό όπά τήν άρχή, ρας άπομακρύνει κάπως Δπό τίς χρονολογίες αύτου τού ΒιΒλίου καί μας είσόγει Kατευ~ θείαν σtήν πραγΡαnκόtnτα τού 190υ αίώνα, στούς δρόμους πού άνοιζε ή Βιομηχανική έπανάσταση, Ώστόσο βλέπω καί ατό σύγχρονο όρυχείο τού 16ου αίώνα, πού συναντάμε στήν Κεντρική Εύρώηη όπω h μάς: έμφα-

349

\

ι

•Αγνωοιη

xpσvoλoγίo.

1600

[

ϊδΡ\JΙ.;n ς

fF

'.οχυρός 01κσς

.

~ηφανιoης

1160

1120

1740

'000

ΗΙ20

r..?ZZZZZJ

,...

1860

1880

Βαμμ.κ. Κ),ωιnιφια

"~

Ύφα. ...nΊρlα 'Ε\"ΤυπΟΟε.I!;;. IkιpBαKφG!\'

Ι=>

~ F'

_Λ<ν"

~

Μολλ,

Κλωmόρια

,

~

.ΜεΤΌltοιήαι:lς

,

ι

Πηλό!';

\

I'v"li Kaλoυηι Λι;:αιό γυαλι

C

Τζάμι παραθύρων

Ρ

flJαλλή δράσεως

~

Kιιnνός

]Ε

,

Kopri Με... αλλutΟ

ΙΈΞ ~

viipo

Χρυσό

~

i

Σόρμα

,

Δ,ώρορα

i

19.

τrrm

, Ι

Ι

Β[ΟΤΕΧΝΙΕΣ ΚΑΙ ΦΑΜΠΡΙΚΕΣ

Τά ΠΡΙY1\UΙάη> τού AnsbacJ] ΚΩ; του ΜποΙρόιτ ε[Υαι ρικροσκaπικά κρατίδια άπό τα πλέον πυΚΥοκaτοικιψCνα τού γερμανικού οουκάroυ τiις ΦραΥκονίας, πού

Βαυαρία μεroξύ

1806-1810.

Ό κατάλυγος έκατύ ΠεΡιπου Βιοτεχ>'ιών

npooaPTrieJlliOV στΩ rn:; πφιοχΩς άποτε­

λεί δείχτπ xpnoιpo στΩ διαράχπ Sοmbart-ΜdΡξ, αν ο! Διατcχνίες ρειατρέπa\'ται (κατά τόν nρώτο) n δt;ν pεtoψέ"oyτaι (κατά τόν δΕύτερο) σέ φάμπρικες, υέ σύγχρονα δnλσδιι εΡΥΟ­ σταaιο. Σύμφωνα ρl; τόν Ωίvαιω, 'γύρω στο

1850,

2Ο ρόΥΟ άυό τίς 6ωn::xvίe:ς ποl; άναφε~

ροντaι έξaKoλoυθoιJν νό ύφίσraγToι. Διι'\αδιΙ χονδρικά ρία σrίς πi>rτε. Γιά άλλn μία φορά,

ιί άλriθεια

&'1'

8ριοκείαι oUτε ά110κλειστικα ρέ τΩ μΙα ούτε μΙ! τΔν άλλΩ nλεupri. ΓΡαΨΙΧ/ι

πφάσταaΩ 8αοιομένΩ οτύ: α

350

.~•

RatJter, Vte MJ1nufaktur

ίαι

Frankischen Raum. 1961,

Q,

8.

,.

Παραγωγή καί καnιταλισμός σέ yε(ΤOYΙK()ύ~ χώρους

νίζεται στά σχεδιάσματα τού

De re metal1ica τού Agricola

τού

1555,

εΥα

παράδειγμα, και μάλιστα αςιόλογο, έκρηχα.\'toμένου εργοστασίου. Δεδο­ 6 ατμός δέν θά έκανε τήν έμφάνισή '[ου παρά πολύ φειδωλά καί μέ τό πάσο του, orιως ήδη γvωρί~oυρε, δύο αιώνες άργότε­

μένου μάλιστα δη

ρα. Τό ίδιο ίσχύει κατ Υιά '(ήν περιοχιl τής Καντα()ρΙας, 8ηου «στήν άρχή

τού 160υ αίώνα ή χρήση τού νερσϋ ώς κινητήριας δύναμnς είχε ώς απο­ τέλεσμα ριά πραγματική Βιομηχανική έπανάσταση»Η2. "Αλλο παράδεΙΥμα είναι τά ναυηnΥεία τού Saardam κοντά στό 'Άρστερνταρ, τα όποΊα τόν 170 αίώνα διαθέτουν μηχανικά σιδεροπρίονα, γερανούς καί μηχανές πού τοποθετούν τά ίστία. 'Ακόμη, ενα σωρό }1ικρότερα «έΡΥοστόσια» πού

χρησιμοποιούν ύδραυλικους τροχούςj ρύλους παρο.Υωγπς χορτόμαζας,

π\εστπρια καί πριονοκορδέλες. Και έκείνες οί μικρές φόμπρικες κατα­ σκευης σηαθιώΥ' οτή Βιέννη, στό Dauphine j Όπου τά άμόνια καί τά φυ­ σερά εΙναι }lπχανικά2;i3. "Έχουμε λοιπόν τέσσερις καγηγορίες, τέσσερα διαδοχικά κατά κάποι­ ον τρόπο στάδια, έσ'j:ω :κι αν «οί διαδοχικές αύτές δομές δέν ύηOKαθι~ στοι1ν απότορα ή μιά τ{ιν Ciλλπ»2J4. ΑύΎό πού πρέηει νά τονίσουμε είναι δη δέν υπάρχει κάποιο φυσιολογικό καί λογικό πέρασμα από τή "Βιο­ τεχνία» ΟΎό "ΕΡΥΟΟΎ(ΧΟΙΟ» (νά και μιά φορά πού ό Sombartl3S θριαΙ1Βεύει έηί Ύου Μάρς\). Ό πίνακας πού δανείςομαι άπό τόν Ο. ReuterJ<'> Υιό "({ς Βιοτεχνίες και τίι έργοστάσια στά πριγκιπάτα τού" Ανσρπαχ καί του Μπα­ ϋρόη κατά τήν περίοδο 1680-1880, δείλΎΕ\, μέ βάσπ ενα συγκεκριμένο παρόδεΓγρα, ότι 11 ρετάΒαση άπό τή μιά κατηγορία Qtήν άλλη χΡειάΟ'fn­ κε όρισρένο χρόνο γιά νά συντελεστεΙ Δέν υπήρξε ριά όκολουθία φυσι­ κή καί άναπόδραοτη.

Τό σχιϊρa του Η.

Bourgil1

Ισ)(ύει έΚ1'ός ΕύρώΠΩς;

Τό άηλουστευτικό αύτό σχημα προσαρμόζεται εύκολα στίς πυκνές κωνωνίες όλου '[ού κόσμου. Έκτός Εύρώnης, OlNavrdpg κυρίως Ύά δύο πρώτα στάδια, δηλαδή τά

ρεμονωμένα έργαοτΙφια και τά έργαστήρια πού συνδέονται μεταςύ τους. Οί Βιοτεχνίες αποτελονν τήν έξαίρεση. Ή Μαύρη 'Αφρική, ρέ τούς σ\δηρουΡΥούς πού είναι καί λίγο μάγοι) μέ τούς πρωτόγονους ύφαντουργούς καί ά)Ύειοιιλάστες της, άνήκει άπo~ κλε1Οτικά στήν πρώτη κατηγορία. Ή 'Αμερική τών αποίκων χωράει ισως

πιό δύσκολα σΙ αύτό τό στοιχειώδες σχεδιάγραρρα. 'Ωστόσο) ΟΎά μέρη έκείνα όπου έχουν διατηρηθεϊ οί κοινότητες των ίθαΥενων 'Ινδιάνων συ­ ναντάμε όκόμη δραστήριους τελ'Ύ1τες, όπως .ι<λώοτριες, ύφαΥτουργούς, άγγειοπλάστες KU\ έκείΥους τούς έKπλnKΤΙKOύς έργάτες πσύ έχτισαν τίς εκκλησίες καί "(ά μοναστήρια στό Μεςικό καί τό Περσύ) πού φαντάζουν άκόΙJn καί σήμερα ρπρός Ο'τά δ\κό μας ράτια σάν κολοσσοί. Ό κατα­ κτητής μάλιστα φρόντισε νά Επωφεληθεί ΩπΩ (J1'!Tf1 τήν κατάσταση στή-

351

ι

Ι

Παραγωγή καί καπιταλισμός αέ γειτονικούς χώρους

νοντας

obrajes,

έργαστήρια όπου ενα έΡΥατικό δυναμικό άπό σκλάΒους

δουλεύει τό μαλλί~ τό βαμβάκι, Ύό λινάρι καί Ύό με'ίάξι. Στά ανώιερα κλι­

μάΚtα τού σχήματός μας άν6κουν έπίσης τό άπέραντα όρυχεία άργύρου, χαλκού καί ύδραργύρου και πολύ σύντομα τά έκτεταρένα καί σχεδόν άνοργόνωτα έργοτάξια στήν Ινδοχώρα τiiς Βρα'ιλίας, δπου Μαύροι χρυ­ σοθήρες στραγγίζουν τήν άρμο Υιά νά Βρουν ψήγρατα χρυσού, Στή Βρα­ ζιλία πάλι l καθώς καί στά νησιά καί τήν τροπική ζώνη Ύής ίσπανικής

Άμερικής, ύπάρχουν οί ςαχαρ6μυλοι) οί όποιοι εΙνα1 στήν ούσία έργο­ στάσια μέ συγκέντρωση έργατικοϋ δυναμυωυ καί χρήση υδραυλικής ii ζωικης κινητήριας δύναμης. Τά έργοστάσια αύτά διαθέτουν έΡΥαστήρια

πού ηαράΥουν μιά όλόκληρη σειρά ηροϊόντων 1 άπό άκατέργαστα σάκ­ χαρα ώς τά διάφορα είδη ζάχαρης, τ6 ρούμι καί την tafia..

'Ωστόσο αυτό πού ΙJ.αραίνει πάνω στίς αμερικανικές άπσικίες 'είναι οί άηαγορεύσεις πού έπιβάλλονται από τά μητροπολιτικά μονοπώλια. Tό~ σοι περιορισμοί, τόσες απαγορεύσεις! Σέ τελευταία άνάλυση) αυτό πού λείηει είναι μιά άρμονική έξέλιξη 'ιών διαφόρων «Βιορηχανικών» στρω­

μά'(ων. Λείπει Βασίκό αύτός ό όργασμός, αύτή ή πλούσια χειροτελ"Υία πού τόσες φορές έδωσαν διέ~oδo στόν Εύρώπη Βγάζοντάς την άσπρο­

πρόσωπη. Αυτό λέει, μέ τόν τρόπο του, δ ταξιδιώτης πού Βρέθηκε κατά τ6 δεύτερο μισό του 170υ αίώνα σέ έκείνα τά ρέρη:n,. 'fΣτίς 'Ινδίες δέν

Βρίσκεις γίά νά σου ψιιάςουν πολεμικές μηχανές ή ενα σωρό άλλα σύ­ νεργα, παρά μόνο κακούς τεχνίτες (καί Βέβαια οϋτε λόγος Υιό μηχανι­ κούς, θά πρόσθεΎα έγώ). Δέν ύπάρχει, Υιά παράδειγμα, οϋτε ενας πού νά :καΎαφέρνει νά κατασκευάσει χειρουργικά έΡΥαλεϊα. Ά,Ύοοϋν παντελώς

πώς KαTασKευάς~ται ότιδήποτε αφορά 'ίούς μαθημαnκούς ύπολογισμούς καί τή ναυσιπλοία», Καί φυσικά ούτε καί ενα σωρό άλλα έργαλεια πού

είναι πολύ ωό χρηστικά : όλοι οί χάλκινοι καί σιδερένιοι λέ6ητε~ γιά τά ζαχαρσυργεϊα καθώς καί τό καρφιά, γιό νά άρκεστούμε ρόνο ο' αυτά τά Ώαραδείγρατα, έρχονται άπό τόν άπένανη ηλευρά τού ώκεανοίι. ''Αν λείπει όπό Τ11 Βάση ή χεφοτεχνία εκείνη που κάνει τήν Ευρώπη νά σφύ­

ςει όπό ζωή, αύτό σίγουρα όψείλεται στrίν πυκνότητα τού πληθυσμού καί οχι λιγότερο σ'ΙΙι χωρίς προηγούμενο ιςαθλίωση τών ίθαγενών. 'Ακόρη καί όταν ό

Kotzebue,

άςιωμαηκός '(ου '(σαρικοϋ ναυτικου καί Υιός τού

πoιητ:iί πού δολοφονήθηκε τό 1819 όπό τόν Γερμανό φοιτητή Karl Sand, φτάνει τό 1820 aτό Ρίο, ή Βραζιλία, αύτόG ό πακτωλό~ χρυσοϋ καί δια~ ραντιών γιά τήν Πορτογαλία, φαντάζει ατά μάτια του σάν μιό «χώρα φτω­ χή; καταπιεσμένη, αραΙOKαΤOΙKηρέvπ και άπρόσιτη σέ κάθε μορφή πνευ­ ρατικής καλλιέργειας»2 3 11.

Τό άντίθετο άκριΒως συμΒαίνει μέ τήν Κίνα ή τίς 'Ινδίες. 'Εκεί ύπάρ­ χει πλΟΟΎος. Καί ό πλούτος αύτός βασίζεται σέ ριά σφύζουσα άστική καί έξίοου άγροτική χειροτεχνία ...Αλλωσιε

n ίJφανΤOυργΙKή

Βιομηχανία τού

και τιις Βεγγάλης είναι σάν ενας άστερισμός άπό «διάσπαρ­ τα έργοστάσια» καί itvuG γαλαξίας όπό μικροσκοπικά έργαστήρια, Τόσο

Goudjerate

στή ριά δσο και (Πήν αλλη δέν λείπουν οϋτε οί Βιομηχανίες της τρίτης Στά βόρεια τού Ilεκίνου τά άνθρακωρυχεία Δποτελοϋν σα­ φέστατο δεϊγμα συγκέντρωσης παρ' όλο τόΥ έλεγχο του Κράτους καί Tnv

KaTnyopiab'

352

ΠaραΥωΥΏ καί καπιταλισμός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

πενιχρότητα των κεφαλαιουχικων έπενδύσεωνl)';Ι. Ή έπεξεΡΥασία του

&αμΒακιοΊΊ στή\' Κίνα είναι κυρίως αΥροτική καί οίκιακή έργασία. 'Ήδη δμως άπ6 τά τέλη 'Του 170υ αιώνα οΙ Βιοτεχνίες τού Songjiang στά νότια τής Σαγκάης χρησιμoπoιoUΝ σέ μόνιμη Βάση πάνω άπό

200.000

έργάτες,

χωρί!;'; νά ύnολογί'ουμε και 1ήν κατ' οίκον έργασία~·O. Ή Sou~tcheou, πρωτεύουσα του Kiang Sou, άριθμεϊ 3 μέ 4 χιλιάδες άργαλειούς πού δου­ λεύουν τό ρετάξ{<'11. 'Όπως εΙηε καί κάΠΟίος ίστορικός «είναι μιά άλλη Λυών, μιά τουρ ή καλύτερα μιά άλλη

AOUKKu»2-il. Τό ίδιο και ή «Kin te

chun», 1'1 όποία τό 1793 διαθέτει "'τρεΙς χιλιάδες φούρνους Υιό τό ψ6,σι­ μο της πορσελάνης> πού καίνε ολοι ραζΙ "Έτσι τά Βρόδια ή πόλη μοιά­ ζει αάν νά έχει λαμπαδιάσει όλόκλnρη .. ~13.

.

Τό πλέον παράδοξο είναι δτι, τόσο στάν Κίνα όσο καί στίς 'Ινδίες, iι χειροτεχνία αύτή, ή. τόσο λεπταίσθητη καί έφευρετική, δέν παράγει τό είδος έκε'ίvο τών εργαλείων μέ τά όποία έχουμε έξΟΙΚΕιωθεί άπό τήν εόρωπαϊκά ίστορία. Αύτό Ισχύει πολύ περισσότερο Υιό τίς ΊΥδίες άπ' Υιό τήν Κίνα. Κάποιος ταξιδιώτης πού διασχίζει τό 1782 τίς 'Ινδίες γρά­ φει: .. 01. ίνδικοi άΡΥο.λεωί μάς φαίνονται άπλοϊκοί) γιατί σUΝήθιι)ς χρη­ σιμοποιούν έλάχιστα μηχανήματα. Τά κάνουν σχεδόν όλα ατό χέρι, δου­ λεύοντας μέ δύο fi Ίρία εργαλεία Υιά νό φτιάξουν έργόχειρα Υιό τά όποία έμείς θά χρειαζόμασταν τουλάχιστον έκατό1«». πως νά μή ρείνει έκπλη­

o,'rt

κτος ό Εύρωπαϊος μπροστά ατόν Kινέ~o σιδερά Ωού κουΒαλάει πάντα μα­ ζί τά σύνεργά του, τό σιδηρουργείο καί τό καρίνι του καί δουλεύει ηα­

ντου οπου τόν ζητήσουν; Στήνει τό σιδηΡΟUΡΥεiο Του μπροστά οτό κα­ τώφλι οποιου τόν καλεΙ Χτίςει ρέ πηλό ενα μικρό τοίχο μπροστά στόν όποίο τοποθετεί τό καμίνι του. Πίσω από αυΊό τόν τοίχο ύπάρχουν δύο

δερμάτινα'· φυσερά πού' ό Βοηθός του φουσκώνει καί ξεφουσκώνει) πιέ­ ζοvrάς τα Ιναλλάξ. Μέ αύτό τόν τρόπο υποδαυλίζει τή φωτιά. Μιά πέτρα τού χρησψε1JΕΙ Υιά άμόνι. Μοναδικό '(ου έργαλεία: μιά Ιιένσα, ενα σφυ­

ρί, μιά 5αριά καί μιά Mpa»24S. Τήν ίδια έκπληξη δοκιμάζει, ύπoθέτω~ ό ταξιδιώτης μας μπροστά οέ κάποιον χωρικό πσύ ύφαίνει (είναι τόσοι οί θαυράοtOι κινέζικοι άργαλειοί!) ... Στήνει κάθε πρωί τόν άργαλειό του κάτω άη6 ενα δέντρο μπροστά ατό σπίτι του καί μόλις πέσει ό ίίλιος τόν ξεστήνει. Είναι ενος πολύ άπλός άργαλειός: δύο κύλινδροι πού στηρί­ ςσψtαι σέ τέσσερα παλούκια μπηγμένα οτό χώμα. Δύο κοντάρια στή φο­ ρά τού στημονΙΟύ στηρίςονται ατά δυό άκρα τώΥ παλουκιών, τό ενα μέ

δύο σκοινιά δεμένα στό δένΊρο πάνω στό όηοίο σΤl1ρί'εται ό αργαλειός καί τό άλλο μΙ δύο σκοινιά δεμένα ατό πόδια τού έργό'ι"Ω, (..,) πού του tnt'CptllOUV να άραιώνει τίς κλωστές του στημονιού και νά περνάει άνά­ μεσό ,.ους τ6 ύφάδι»141. Πρόκειται άκριΒώς Υιό τόν ιJπoτunώδη δρι~όντιo άΡΥαλειό πού χΡησιμοποιουν άκόμη καί σήμερα μερικοί νορόδες τής Βόρειας Άφρικης γίά νά υφαίνουν τά κιλίΡtQ πού στρώνουν στiς σκηνές γους.

Ποιός είνα! ό λόγος πού αυτά τά έργαλεϊα είναι τόσο ύποτυπώδη, έπι­ Βαρύνοντας έτσι τόν άνθρώηινο μόxθo~ Μήπως γιατί οί άνθρωποι ατΏν

Κίνα :και τίς 'Ινδίες περισσεύουν j εΙναι έξαθλιωρένοι καί θεωροϋντα\ άμελητέα ποαότητα; 'Υπάρχει άσφαλώς κάποω (JXf,Ofl ανάμεσα στά έργα-

353

ΠαραΥωΥΏ κα{ KOπιτaλlσpός αέ γειτονικούς χώρους

λεϊα τής δουλειας καί τό εργατικό δυναμικό. σι έργάτες θά τό άντιλn·

φθούν αυτό ρέ τήν έμφάνωπ των ρπχανών. ΟΙ έπαίοντες δρως καί οΙ διανοούμενοι τό γνώριζαν ηδη καλά πολύ πρίν ςεσπάσει ή όργό τών νλουνηστώγ" στίς αρχές τού 190u αίώνα. (Ludd :lιταν τό όνορα κόαοιου εργάτη πού παρότρυνε τούς συναδέλφους του να σπάσουν τίς μηχανές γιατί θά αχρήστευαν τούς ϊδιους). 'Όταν ό Guy Patin πληροφορΔΘηκε την έφευρεση ένός θαυματουργού μηχανικού πριονιού, συνέστησε στόν εφευρέη1 του νά μην έρφανιστεί μπροστά στούς έργάτες, σν ήθελε τ:tΊ ζωή τoυ!~-!σ Ό Μοντεσκιέ κατέκρινε τΔν κατασκευή ρύλων. Πίστευε ότι δλες οί μηχανές περιορίζουν τόν αριθμό τών ανθρώπω\; καί γι} αυτό τό

λόγο είναι .. όλέθριες,,.14'? Ή ίδια αύτή ίδέα, αντεσ'fραμμένη όμως~ περιέ­ χεΥαι καί οέ ένα κάπως; παράςενο χωριο πού ό Μάρκ ΜπλόχΝIΙ tIlton μαίνει στόν 'Εγκυκλοπαίδεια: ",Παντού δnου τά εργατικά χέρια σroιxί­ ςσυν άκρι6ά) nptnEt νά άνnκαθίστανται όπό μηχανές. Αύτός εΙναι ό μό­ νος τρόπος νά φτάσει κανείς aτό έπίπεδο εκείνων οί όποΙοι διαθέtουν πιό φτηνό έργατικά χέρια. Οί "ΑΥΎλοι δίνουν εδώ καί χρόνια αύτό τό μά­ θnμα στην Εύρώπη", Ή διαηίστωση αύτη δέν έκπλλσσει τελικά κανέναν, w

Αύϊό πού, αντίθετα, 11ds ςαφνιάζει περισσότεροι χωρίς παράλληλα καί νά κατορθώνει νά Ικανοποιήσει τήν περιέργειά ρας, είναι μιά σύνΤΟ!I11 είδηση ηού καταγράφτηκε ενάν αίώνα νωρίτερα σε δύο επιστολές ένας

Γενοβέζου έμπόρου στό Λονδίνο, τόν Λύγουστο του 1675: 10,000 εργά­ τες μεταςουργίας ξεσηκώνονται aτόν πρωτεύουσα έναντίον της eioaγωΥής άπο tή Γαλλία άργαλειών πού φτιάχνουν κορδέλες (ένα ρόνο ο.το­ μο θά μποροϋσε ρέ αότούς νά ύφαΙνει δέκα ή δώδεκα κορδέλες φο­ ρά). οι καινούργιοι άργαλειοί πυρπολήθηκαν και μόνο χάρη στόν έπέμ­ Βαση του στρατού καί της αστυνομίας αποφεύχθηκαν σο8αρό'rερα έπέισόδια249 , '

,Ι

tn

,-;

Δέν ύπάρχει διάστασΩ μεταξύ γεωργίας l<αί πρώψπς Βιομηχανίας

Τό μοντέλο τοϋ Hubert Bourgin είναι άπλουστευτικό έπε,ιδή ρίχνει 8λο τ6 Βάρος στήν τεχνική. Γιά τόν ίδιο λόγο δέν είναι καί πλiiρες. Κα­ λό εΤναι λοιπόν νά Το δούμε σέ ριά περισσότερο διευρυμένη όπτική. Πρώτη καί αύτονόητπ παρατήρηση: ή πρώιμη Βιομηχανία δέν είναι, παρά τόν ίδιαίτερο χαρακτιφα της, ενας τομέας μέ σαφή 8ρια, Πριν άπό τόν 180 αί~)να της είναι άκ6μη πολύ δύσκολο νά άπαγκιστρωθει άπό τήν πανταχού παρούσα αγροτική ζωή, ή όποία συρπορεύεται pα~ί της και καμιά φορά τόν ύIlοσκελίςε.ι. Ύφίσταται άλλωστε καΙ μια όγροηκή Βιο­ pnxaviar δεμένη μέ τή γη, πού εΙναι αύστηρά ώψελψιστική καί έργάζε­ τσι άηoκλειστtκά καί ρόΥΟ γιά τήν οΙκογένεια καί τό χωριό. Στά παιδι­ κά μου χρόνια είχα δει μέ τά ίδια μου τά μάτια σέ ενα χωριό τής Meuse τό δέσιμο ,ης pεnlλλικnς στεφάνης γύρω άπό τούς !ροχούς ένός /ιμα­ ξιου. Περνούσαν τό διεσταλ.ι,ιένο ατή φωτιά σιδερένιο τσέρκι έτσι δπως

354

Πα:ραΥωγ!l κα{ καπιταλισμός σέ Υειτ()\,ικους χώρου!;

ιίταν πυρωμένο, Υύρω άπό '(ήν ξύλινη ρόδα, ή όποία αρπαζε αμέσως φω­ τιά. Κατόπιν τήν πετούσαν μέσα οτό νερό πού έκανε τό σίδερο νά σφίγ­ γε:rαι, καθώς κρύωνε, γύρω όπό τό ξύλο. "'000 κρατούσε αύτη ή έπιχεί­ ρηση, όλόχληρο Ύό χωριό ηταν ατό πόδι. Καί πού νά άπαριθμόσει κα­ νείς ενα πρός ενα δλα σσα KατασKευά~oνταν κάποτε σέ κάθε χωριάτικο σιιίη, πλούσιο lSl ' ή φτωχό, κυρίως όμως ατό φτωχό. ~Eφτιαxναν γιά δικΛ τους χρήση σεντόνια! πουκάμισα όπά κάμποtΟ t επιπλα, χάμουρα από φυτικές ίνες) σκοινιά άπό φλοϋδες ψλαμoυριιiς~ ψάθινα καλάθια, χερού­ λια έργαλείων καί χειρολαΒές άμαξιών. Αύη'ι ή αύτάρκεω είναι πολύ με­ )'αλύ'rερη στίς λιγότερο άνεΠ'ίυγμένες χώρες τής ΆνατολικΔς ΕUρώ­ πης'~lι QnWf; ή δυΤΙKιi Ούκρανία και ή Λιθουανία, άπ' ο)τι οτό δυτικό 'rμημα της. Πράγματι, ατή Δύση~ πάνω άπό αύτή ΤΙ1ν οικιακΩς κατανά­

λωσης BΙOJlllXaviat ύηάρχει έξίσου μία αγροτικό Βιομηχανία, tΊ όποία δμως άπευθύνξ:Ται στΩν άΥορά. Πρόκειται γιό μιά πολύ γνώρφη μορφή οικοτεχνίας. Σέ όλόκληρη ιήν

Έόρώπη, σε κωμοιιόλεις, σέ χc.ψιά καί σέ lιγΡOKτ'ήραyα, μόλις !Jnet ό χει­ μώνας, οί άγροτικές άσχολίες δίνουν τή θέση τους σέ μιά έκτεταρένη Βιοτεχνική δραστηριότητα πού άΥγίςει ωs καΙ τά πλέον άπομακρυσμένα χωριουδάκια, Τό 1723 καμιά τριανταριά άπρόσnα χωριά TJίς όρεινiίς Νορμανδίας, καί ϋλ.'Χα τόσα τής Ι1εριοχι-ις του Saintonge τό 1727, φέρ­ νουν στόν άγορά ηροΊόντα τά όποία "δέν ηταν κατασκευασμένα σύμφω­ να μέ τούς παραδεδεγμένους κανόνες των εργασιών ..l~';. Τό έρώτημα είναι αν θά !πρεrιε 0\ χωρικοί νά τιμωρηθούν. Οί έΙ1\θρ.ωρητές λοιπόν των Βιο­ τεχνιών σκέφτηκαν ση θά λταν ιιροnμότερσ να τούς έηισκε.φτουν έII\~ τόπου καί να τούς έςηγήσουν «τούς κανονισμους λειτο,υργΙας μιας Βιο­ τεχνίας!>, μιά καί οι άνθρωποι αυτοί, άπομονωμένοι καθώς ήταν ατά ξε­ χασμένα χωριά τους, τούς άΥνοούσαν. Τό 1780 ή Βιοτεχνία λινών ύφα­ σμάτων τού Osnabrίick στnρί~εται όποκλειστικά καί μόνο ατό xωριάΤΏ~ στή γυναίκα του, aτά παιδιά του και στούς Βοηθούς του. Κανείς δέν vοι­ άςεταt γιά την «άπόδοση .. αότης της συμπλnρωμQ.τικnς έργασίας! Αύτό πού ρετράει εΊναι ό χεψώνας: "μΕχει δέν έχει δουλειά) ό ύπηρέτπς πρέ­ πει νά σuντηρηθε.Ι ..H~. "Άρα καλύτερα νά δoυλείiει κιόλας! Τελικά, οnως λέει καί ό Giuseρpe Palomba) αύtό πού κανονίζει Όλες τίς δουλειέ b είναι ό ρυθμός τών έΏοχών, «τό ήρερολόγιο", Τόν 160 αίώνα καί αυτοί CικίΨIl οί άνθρακωρύχοι τJίς Λιέγrις έγκαταλείπουν κάθε Αϋγουστο τίς ύπόγει­ ες στoέ~ Υιά νά πανε οτό θερισμό a $4. "Aσxt'rG από '(ό έπά)Ύελμα, ό κανό­ νας έφαρl'ό{εται σχεδόν χωρίς καμιά έξαίρεση. Παράδειγμα ά παρακάτω εμπορικό επιστολή άπό '(ή Φλωρε\'τία της Ιης 'Ιουνίου του 1601: ((Οί ηω­

λιίσεις μαλλιών είναι πολύ χλιαρές. "Αν και δέν θά έπρεηε νά άπoρoϋμε~ μέ τόσο λίγη δουλειά. Δέν ύπάρχουν παρά έλάχιστοι έργάτες. Οί ηερισ­ σό'rεροι έχουν φύΥει γιό. τά χωριά τουςι. 21 \ Στό Lodeve :ii τό Beauvais καί την 'ΑμΒέρσα) δπως καί σέ κάθε πόλη με μεγάλη κίνηση, μόλις έρθει τό

καλοκαίρι) ή προτεραιότητα άνηκει στούς άγρσύς;. Τό χειμώνα ιιάλι, άκό­ μη καί μέ τό φως '(-ών λυχναριών καί παρ' όλο τό φόβο μήπως ξεσπάσουν πυρκαγιέςt ή χειροτεχνία Βρίσκεtαι πάΛι στίς δόξες της. Αύτονόητο εΙναι ;\η τΩ ίδιο σημαντικά είναι καί τά τελείως άντίθετα

355

ΩαραγωΥΙ1

Kai κ-αιIlταλι(}μός αέ γειτσγιι(ούς χώρους

..· παραδείγματα iί εστω τά κάπως διαφορετικά. Σημειώνουμε στι Ωδη γί­ νονται προσπάθειες γιό TilV καθιέρωση τiις αδιάλειπτης έργασίας. WEtot,

σηί Ρουέν 'τό ] 723 «οί έργάτες χωρικοί πού αλλΟίε έγκατέλειηαν τίς δουλειές τους Υιό νά ηάνε νά μα~έψoυv ΤΙ} οοδειά τους, τώρα δέν τό κά­ νουν πιά, γιαττ τούς συμφέρει περισσότερο νά μένοον έκεί καί νά φτιά­

χνουν ράλλινα

11

δλλα ύφάομαΤQJ>. Τό άrιoτέλεσμα είναι όη αύτή τή φο­

ρά τά στάχυα κινδυνεύουν νό ξεσΏοριόοσυν οτά χωράφια από υ~λε1ψη έργατικών χεριων Υιό 'ι'ό θερισμ6. Ή ΒουλΙ1 προτίθεται να άηαγορεύσεl τόν έργασία οτά έΡΥοστάσια «κατά τή διάρκεια τής συγκομιδ11ς τού οι­ ταριου και τών άλλων δημητριακών»JW! Συνεχής

έργαοία; "Ας μήν ξε);.Ύαμε δτι ό

Vauban

·•

n διακεκομμένη λοιπόν

ύπολογίςει σύμφωνα μέ τίς με­

'(ρήσεις του σέ 120 τίς έργάσφες μέρες γιό κάθε τεΧΎίτη. 'Όλο τ6ν ύηό­ λοιπο χρόνο '[όν τρώνε οΙ άφθονες γιορτές καί οΙ έποχιακές άσχολίες.

Ό άποχωρισμός λΟll1όν (γεωργίας-Βιομηχανίας) γίνεται μέ πολύ άργΔ Βήματα καί μέσα άηό πολλές δυσκολίες, Ό Goudar~7 ίσως κάνει λάθος στον μιλάει γιά ενα γεωγραφικό «διαζύγιο» άνάμεσά τους. Τό ίδιο ανα­ ληθή θεωρώ καί τή φράση τού

Roger

DiOl1:~1I σύμφωνα μέ τήν όποία

ύπάρχει μιά διαχωριστική ΥραμμΔ πού ξεκινάει όπό τό λήγει ρέσω της Ρουέν στό

CaInbrai

καί τό

Fourn1ies;

Laval

κα" κατα­

χωρίζοντας τη Γαλ­

λία ατά δύο. Στό Βορρά πού είναι κατ' έςοχήν χωρος των παραδοσιακών tπαγγελμά'rων καί aτό ]\;ότο ποί} είναι ό τόηος του όμπελισί). πως έξn­

γειται λοιπόν τό δτι στό

Languedoc, πού είναι δλο άμπέλια) ό έωοτάτης τής ΒasνίΙΙe~Η ύπολΟΥίζει τό 1680 κάπου 450.000 έργάτες ύφαντουΡΥίας; ..Αλλωστε κα! στήν κατ' έςoXtίν οίνοπαραγωγικι1 ζώνη τής ευρύτερης πε­ ριφέρειας 'Ο'ις Όρλεάνης, ή άπογραψή ~oύ 1698 άναφέρει 21.840 ίδιο­ κτητες άρπελουργούς άλλά και «12.171 1"εχνίτες, οΙ όποίοι είναι δια­ σκορπισμένοι στίς γύρω κ,vμοπόλεις καί τό. χωριά». Είναι πάντως άλή­

θεια ότι ή οίκοτεχνία δέν εύδοκιρεί στίς οίκογένειες τών αρπελουργων πού κατά κανόνα έχουν κάποια σχετική οΙκονομική άνεση, Γι' αυτό καί

Ο'ϊήν ηεριφέρεια του

Arbois, πού είναι .t'ι ΠΩ'ϊρίδα του J:\.paoιofi, 11 ύφα­

ντουργία δέν ρπι'ψεσε νά έγκαταtlταθεί, έλλείψει έργατικών xεριών~'", "Η τόσο άκμαία κατά τόν

170

αίώνα έριουργία τού Λέυντεν δέν Βρίσκει σέ

όλόKλrιρη τή γειτονική ύπαιθρο, Ωού είναι τόσο πλούσια, ούτε ενα OU-

ναΥωνιοηί. 'Ό'ιαν μάλισΥα τόν

180 αιώνα ή συνορομή θά ηΊς είναι l1λέ­

ον άπαραίτητη, θά αναγκαστεΊ νά σrpαφεί πρός άλλες όγροτικές ζώνες, πολύ πιό φτωχές,

not)

Βρίσκονται 01Η.ι>ς

JIaKptci

από τιi\>' πατρίδα. Τ6 πα­

ράδοξο δέ είναι δη αύτές είναι οί ζωνες πού εγιναν όΡΥότερα τά μεγά­ λα κέντρα της σύγχρονης ύφαντουΡΥίας της Όλλ.ανδίας.v.ι.

Ή f)toριιχαvίa

-

πρόΥοια

Τό ΒΙΒαω είναι ση είναι άδύνο'Τον νά έρμηνευθεί 'ιό φαινόρενο nΊς βιομηχανίας, άν δέν έξεη;ιοτουν ενα πλiιθας άπό ποΙΚtλοuς παράγοντες και κίνητρα,

356

,

·

Βαφείς

Ό

OTIJ

BCVεYia

Ortensio

'(()\' 170

αίώνα. (Μουσείο

Corrcr,

συλλΟΥι1 νiοJJet).

Ιandi οε ενα άπό τό "Paradossi»!&~ του

'(6 1543,

ύπoστη~

ρίζει ση "ι1. Λουκκα, ή μεταςένιά! ηΓφε n'ιν παροιμιώδη [φοσωνυμία «Δημοκρατία των μυρμηγκιών .. γιατί~ λόγω τής έλλειψης ιδιοκτητων γαH~νι έσφυζε ήδη τόν

130 αί(~να άπό έΡΥαστήρια», Στήν 'Αγγλία! τόν 160 αίώνα, εκεί ποί; κανεις δέ.ν τό περίμενε, έγKαθίιJταίάΙ στίς όκτές του Norfolk ptd Βιορηχανία χρωματισΤών καλtσών. Ή επιλογι'l δΙν είναι τυ­ χαία. Οί άκτές του NorfoIk είναι μιά σειρά από μικρά ψαράδικα λιμάνια πού οί άποΒάθρες τους γεμίζουν μέ δίχτυα. Oi αντρες, 000 καιρό δέν 1ρέΧΟυΥ ως τήν 'Ισλανδία, κυνηγούν τά κοπό:δια όπά ρέγγες, μπαKαλιά~ ρους καί σαρδέλες στή Βόρεια Θάλασσα. Μιά πληθώρα απ6 γυναίκεΙα

εργατικά Xt;pt~ πού άnασχολσύνται οτό

SaJthouses,

έκεϊ πού παστώΥουν

ΏσραΥωΥΙΙ Kai καπιταλισμός σέ Υειrοvικούs- χώρους

τά ψάρια, μένουν άνεργα ΤX1V περίοδο πού δέν ύπάρχει ψάρι. Αύτά

ό,κριΒώς τα έργατικά χέρια πού IίμιαπασχoλOύvταν, ήταν έκεινα πού κί­ νησαν τό ένδιαφέρον τών έπιχειρπρατιών έμπόρων καί έτσι Εκανε ΎJ1ν έμφάνισl1. της μιά νέα Βιομηχανία2ύ3.

Νό. λοιπόν πού τΙς rnό πολλές φορές εΙναι ή φτώχεια έκείνη πού δί­ νει τήν ώθηση στήν πρώιρη Βιομηχανία. Λένε ότι ό Κολμπέρ εοτρωσε στη δουλειά ριά Γαλλία πού μας την παρουσιάςουν δύστροπη καί άπει­ θάρχπτη. Ώστόσο, δέν θά χΡειάςονταν οτήν πραγματικόΤΗτα παρα μόνο

ι1 οικονομική δυσπραγία καί ή ταρειοκή έπιΒάρυνση γιά νά ριχτει όλό­ κληρο τό βαοίλειο στή 6\ορηχανική δραστηριότητα. 'Όσο κι αν τίς πιό πολλές φορές δέν πρόκειται Υιό κάτι τό έςαιρετικό ι όμως αύτή ή δρα­ σΤl1ριότητα δΙ" εΙναι ι,κάτι σάν μιά δεύτερη Θεία Πρόνοια», σάν μιά εξo~ δο ι; κ,νδύνου; Ό Savary des Bruslons, ήθελημένα στομφώδης, -Ισχυρίζε­ ται τό 1760: «πόσες φορές δέν είδαμε τό βιομηχανικό θαύμα (προσέςτε ρέ πόση άνεση χρησιμοποιεί τή φράση!) νά άναδύεται άπό τούς κόλπουs

τής άνό.γΚΩς;». Συγκρα't'nοτε αύτή '['ήν τελευταία λέςη. Στό Ρωσία τά άγο­ να έδάφη είναι ό κλήρος τής «μαύρης» άγροτιας. των έλεύθερων δηλα­ δή χωρικών οί όποίοι πολλές φορές άναγκάζονται γιά νό ζήσουν νά φέρ­

νουν όπό μακριά τό σιτάρι πού χρειάζοv't'QΙ. 'Ωστόσο τά δικά τους χωριά θό είναι έκείνα όπου θά CιναIIτυχθεί ίδιαίτερα ή χειροτεχνική Bιopηxα~ νία~M. Τό ίδιο Ισχύει καί γιά τούς ορεσίΒιους τής λίμνης τής Κωνσταντίας

στό σουαβικό 'Ιούρα ή στά Βουνά τής Σιλεσίας, οί όποίοι άσχολούνται ρέ

τόν έπεςεργασία του λιναριού ήδη άπό τόν 150 αίώνα Υιό νά άναπλn­ ρώσουν τή φτώχεια τής yiif; τους265. Αύτό άκριΒώς συνέβη καί ατά Highlands t όπου οΙ ''Αnλοι χωρικοί1 μήν :μπορώντας νά τά Βγάλουν ηέ­ ρα μέ τίς πενιχρές καλλιέργειές τους, άηoφεύyouν τόν κίνδυνο μέ τό νά γίνουν άλλοι ανθρακωρύχοι καί άλλοι ύφαντoυρyoίl«ι. Οί αγορές των κωμοπόλεων, όπου 01. χωρικοί άηό τίς βόρειες καί δυτικές περιοχές της 'Αγγλίας κουβαλοϋν κορμάτια όπά μάλλινα ύψασμένα στό σπiτι καί πο­ τισμένα άκόlιη στό λάδι ii ατό ςωικό τους λίπος, προμηθεύουν ενα ρε­ γάλο μέρος τiίς παραγωγης υφασμάτων. Τά κομράτια αύτά φτάνουν στά χέρια τών Λονδρέζων έμπόρων, οί όποΊο! αναλαμβάνουν νά έπιμεληθουν τό ψινίρισμά τους πρίν τά έρφανίσουν πρός πωλnση στήν ύφασραταΥΟ­ ρά Μ ,

Άστaθε;s όριοθετΩσει[; 'Όσο μικρότερη είΥαι ή έξόρτησή τπς άπό τή γη, δσο πιό πολύ συν­ δέεΊα\ μέ την πόλη, τόσο λιγότερες είναι 01. πιθανότητες της χειροτε­ χνίας νά ριζώσει σέ έναν τόπο. Περισσότερο καί από Ίά άΥροηκά έργα­ τικΔ χέρια πού είναι παράγοντας πολύ άσταθής (ίδίως στίς ψtωχές χώρες), ή χειροτεχνική έργασία, στη στενή έννοια τού όρου, εΙναι τό πλέον άσταθές έργατικό δυναμικό. Αύτ6 ςεκινάει άπό τήν ίδια τή φύση Όις πρώιμης βιομηχανικής ηαραγωγπς, ή όποία υπόκειται σέ μιά άνελ-

358

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισρός σέ yεlτoγΙKσύ~' χώρους

λιπή σειρά από άπότομες άνόδους καί κάθετες πτώσεις. Οί παραΒολικες καμπύλες πού παρατίθενται στόν πίΥοκα

21

δίνουν μΙα ίδέα αύτης της

πρCΙγμαΤΙKότητας, Τή μιά μέρα στό ζενίθ, ρετό άπό λιγο άλλαΥή σKηνι~

KOU, 'Ένα σχεδιάγραρμα των μετατοπίσεων της χειροτεχνίας, οΙ όΗο1:ες όδήγησαν Βαθμιαία στή δnμιοuργία της πρώψης άγγλΙΚfiς Bιoμηxανίας~ όποτελεϊ τήν πιό ηανηγυρική άπόδειςn αύτοΟ τού φαινομένου, ΟΙ αίω­ νίως κακοπληρωμένοι τεχνίτες πού πταν άναγκασμένοι γιό νά κερδί­ σουν τό ψωμί τους νά περνούν κάθε φορά κάτω άπό τά κλαuδιανά δί­ κρανα τής άγοράς) εΊναι 0\ ηιό εύάλωτοι σΙ κάθε διακύραΥση τών μι­ σθών

ii

πτώση της Ι;:ήτnσπς. Καθώς συνήθως 'Τίποτε δέν άνταποκρίνεται

στίς δικές τους έπιθυρίες, οί τεχνίτες ρεταναστεύουν συνεχώς, ετσι ώστε νά άποτελούν «ενα περιφερόμενο καί άσταθές σώμα πού ρε τό παραμι­

.κρό γεγονός μπσμεί νά Βρεθεί άλλου .. "". ,,'Η μαζική έξοδος των έργατών

πρός τό έςωtερι:κό είναι ή πρώΤΗ άντΙδραση. στή χρεωκοπία μιας Βtoτε­ χνίας"1 γράψει κάποιος άπό τη Μασσαλία τό 171526<>. Ό Μιραl:ι11ώ, σtό έργο του Ό Φίλος του '.4VΘpώπaυ no , έξηΥεί δτι τό εύαίσθπτΩ σημείο τής Βιορηχανίας είναι δη «ολες οΙ ρίςες της βρίσκονται στά χέρια τών εργατών, οί όποΙοι είναι πάντα ετοιροι νά μεταναστεύσουν, άκολουθώ­ ντας τό ρεύμα της άφθονίας». ΟΙ έργάτες «εΙναι πάντα προσωρινοί ... .. Είναι αραγε οΙ τεχνίτες ρ·ας τόσο μόνιμοι όσο και τά Ιδάφη μας;» «'Ασφαλώς όχι", απαντάει ό Dupont de Νemοurs ΠI , και ό Forbonnais ύπερθεματίς ε1 .t7i : "Δέν ύπάρχει καριά άμφι80λία ότι οι τέχνες εΊναι ηε­ ριπλανώμενεςl',

Αύτό συμΒαίνει είτε άπό παράδοση (συντεχνία καί κανόνες) εϊτε άπό άν:6γκπ, κάθε φορό. που οί Βιοτικές τους συνθήκες έπιδεινώνονται ό.φό­ ρητα ... Γιό "Υά πούμε τήν άλήθε,α, οί έργάτες δέν ζουν παρό μόνο Υιά τό

σήμερα», άναφέρ.ει τό 1688 στό ΉρερολόΥιό του κάποιος Δοτός τfι.ς -Reims nou δέν φαίνεται νά τούς συιιπαθεί καθόλου. Πέντε χρόνια άργό­ τερα, σέ δύσκολους καιρούς, ό ίδιος διαπιστώΥει ση

,,6 λαός προσφέρει

ηί δουλειά του σέ τόσο γελοία τψή ηού μόνο οοοι άπό

alJtolJS

κρα­

τιούνται κaτορθώνουΥ Υά τά βγάζουν πέρα». Οί ύπόλοιnοι καταλήγουν εΊτε στό. vοσοκορεία είτε στή ζητιανιά καί τήν .,ό:λnτεία,~ ιιέσα οτούς δρό­

μους. Τόν έηόμενο χρόνο

(1664).

-οΙ έργάτε, έγκαταλεΙπουν τΙς δου­

λειές τους καί yupvoύy έξαθλιωμένοι έδω κι .Εκεί ή Επιστρέφουν σrά χω­

ριά τοu b ,l l1 ;. Στήν ϊδια περίπου μοίρα βρίσκεται καί τ6 Λονδίνο. Στίς 'Ιανουαρίου

1730

2

μιά γαλλΙΚΙ1 έφηιιερίδα17", άναφερόμενη στόν πτώση

τπς τφής τού ψωμιού κατά

2 σολδία (9% περίπου) ση\ν 'Αγγλία, προ­ σθέτει: ,/ΈΤΌ! οί έΡΥάτες είναι τώρα σέ θέση νά ζήσουν μέ τό ρισθό 'Τους», Γύρω aτό 1773, δπως λέει οtήv άναφορά του κάποιος έπιθεφρη­ τής Βιομηχανιών! πολλοί ύφαντουργοί τοϋ Languedoc «πού εΊναι χωρίς ψωμί καί δέν εχ-ΟυΥ τό μέσα γιά νά τό άηοκτήσσυν Cέςαιτίας τής άνερ­ γίας), άναγκό.ζονται νά έκπατριστοϋν γιά νά μπορέσουν νό ζ:ήσοuν,.rn. 'Ένα ξαφνικό γεγονός, μιά άναμηουμπούλα, καί αμέσως ό ρυθμός της

μεtανάστεuσnς έπιταχίινεται. Είναι iι περίπτωση της Ταλλίας τήν έπαύ­ ρω της άνάκλησης τού 'Εδίκτου της Νάντης, τό 1685. Είναι ή ηερmtω­ ση τίί~ Νέα}; 'Ισπανίας, Ο110υ τό 1749, πιό πολύ όμως τ6 1785-86, σταν

359

ΠaραΥωΥΙ1 καΙ Kαπιταλιapός σέ γειτονικούς χώΡοur;

σταματούν οί άποσϊολές ϊου καλαμποκΙΟύ, τά όρυχεία τού Βορρά παρα­ δίνονtαι στήν πείνα. 'Υπήρξε τότε ριά όμαδ1.κή φυγή πρός τό Νότο κα1 πρός τό Μεςικό) τήν πόλη της κάθε μορφής χυδαιότητας, «lupanar de

infamias Υ disoJuciones l cueva de picaros, infierno de caba.lleros purga.tQrio de hombres de bien ... ;'. Κάποιος καλοπροαίρετος μάρτυρας προτείνει τό 1786 νά χτιστούν τείχη στίς είσόδους τής πόλης γιά να τήν j

ηροστα1:έψουν από αύτό τό νεόφερ'l'Ο όχλοlTh. Άπό τήν άλλη όμως μεριά, αν κάποια 6ιορnχανία θελJlσει να επεκτα­ θει, .μπορεί να προοεταφιστει τούς έξειδικευρένους έργάτες πού της

χρειάζονται όπό άλλες πόλεις, άκόρη καί όπό μακρινές πόλεις τού έςω­ τερικοίι. Καί φυσικά κανείς δέν χάνει τήν ευκαιρία. 'Ήδη όπό τόν 140 αίώναι ΟΙ φλαμανδικές πόλεις προσπαθούν νά όρυνθουν άπέναντι στην

πολιτική τού" Αγγλου 6ασιλια που ςελoγιά~ει τούς δικούς 'ιου ύφα­ ντουργοίις, τάςοντάς τους "καλή ρπύρα 1 καλό Βοδινό; καλά κρεΒάτια καΙ

πάνω δη' όλα καλή παρέα άφού τά κορίτσια τής 'Αγγλίας φnJ:lίζονται ω!:';

τά όρορφότερα '[ου κόομου,.:ι77. Τόν

160

καί 'Τόν

170

όκόμη αίώνα, οί με­

τακινήσεις τού έΡΥαηκοϋ δυναμικοϋ ήταν στίς περισσότερες πεΡΙΠ'fώ­ σεις ίκανές νά ΙΚμηδενίσουν καί νά ξεχαρΒαλώσουν τελείως τόν κατα­ με.ρισμό τ{ις έΡΥασίας σέ παγκόσμια κλίμακα. Γ( αύτό καί ή βίαιη πολ­ λές φορές άντίδραση rns πολιτικής όρισρένων κρα'Τών, τά όποία ηρο­ σπαθοϋοαν νά έμποδίσουν 'ιή με.τανάστευση '['ων έργατών} συλλαμΒάνο­

ντάς τους καθ' όδόν ή στά σύνορα καί άναγκάζοντάς τους νά "{ιφίσουν πίσω διά της Βίας. "Αλλοτε πάλι κάνοντας διαπραγμοτεύσεις σέ ςένο έδαφος Υιό τήν ηαλιννόστησή τους.

Στή Γαλλία

1757. Οί σταθμοί ·χιι)ροφυλακης τής Λυών τών έπαρχιών του Dauphine, τού Roussil1on κατ του Bourbonnai$ παίρνουν όπό τό Παρίσι διαταγή νά σταματήσουν τή i1

πολnικίι αυτή KQtaPYEitαt ρόλις. τό j

δίωξη τών φυγάδων έργατων γιά νά ρή γίνεται σπατάλη τού δημόσιου χρήματοςΠIΙ. Οί καιροί άλλόζουν. Τόν

'180

αίώνα παρατηρεΙΎαι

ytV1Kfl

έςάπλωση καί παρουσία της BΙOpnXaV1Kiis δραστηριότητας μέ πολλα­

πλές διασυνδέσεις, Παντοϋ -υπάρχουν Βιοτεχνίες, ή ϋπαιθρος {:ίναι γε­ μάτη. Δέν ύηάρχει πολιτεία μικρή ή μεγάλη, δέν ύπάρχει ίδίως κωμό­ πολη ή χωριό πού νά }Ιήν εχει τούς άργαλειούς '(ου! τά δικά του σιδn~ ρουργεϊα ι κεραμοποιεία, πλινθοποιεία καί IJρtOνιστήΡΙΩ, Ή πoλιtι.κή

των τοπικών Συνελεύσεων; αντίθετα μΙ δσα ύπαγορεύει ό όρος ρερκα­ νηλισρός, είνω υnέρ τι-ις έκΒιομηχάνισης. Άνοίγεται έτσι ή πόρτα και σέ όλα τα κοινωνικό δεινά ποί) αύτή iι πρόοδος σέρνει μαζί της. Παπου

ηαρoυσιά~oνται τεράστιες συγκεντρώσεις έργαtών:

30.000

ατομα στά

άνθρακωρυχεϊα του Newcastle 1 450.000 άηασχοΑούμενοι οτό ύφα­ ντουργεϊα τού Languedoc τό 1680, δπως άναφέραρε ήδη. Τό 1795 τό H9

ύφαντουργεία ηέΥτε επαρχιών ι τού

'(ού

Cambresi5

Hainaut,

της Φλάνδρας, τού

Artof5,

καί τής Πικαρδίας, αριθpoϋV~ σίφφιι)να ρέ τούt; ύποΑογι­

ορούς κάποιου Βουλεurn όνόμά'n

Paires

πού περιοδεύει στήν περιοχή,

1.500.000 εργάτες. Πρόκειται δηλαδό Υιό μιά βιομηχανία καί ένα έμηό­ ρω κολοσσιαίων διαστάσεων' Μ • Ή ί}ιομηχανική εξάπλωση γενικεύεται }Ιέ τήν οΙκονομική άνθηση τού

360

Παραγωγη κα{ καπιταλωρός σέ γειτονικούς χώρους

18ου

ailJva

σχι,δόν παν'(οίι. 'Εντοπισμένη ως Ύόν

160

αΙώνα κυρίως στίς

Κάtω Χώρεs: Kai τήν 'Ιταλία, έπεκτείνεται σέ όλόKλnρη 'Γήν Εύρώπη ως πέρα στά Ούράλια. Αύτή ή έξαρση έδωσε τό έναυσμα Υιό δλο έκείνο τόν ένθουσιασμό, δλες εκείνες Ίίς Βιαστικές αηοφάσεις, τά άναρίθμητα σχέ~ δια καί 'Γίς έφευρέσεις, πού τΙς πιό πολλές ψορές δέν εΙναι κάν έιρευρέ­ σειςι καί μαζί μΙ δλα αύτά, γιά ένα κύμα άπό ϋποπτες κομπίνες πού δσο πάει καΙ διογκώνεται.

:Από τΩν ϋπαιθρο στίς πόλεις Ka{ όπά τί!; πόλεις στΩν ϋπαιθρο 'Άν ης δούμε ώς σύνολο) οί μετακινήσεις τών τεχνιτών δέν είναι τυ­ χαίες. Είναι τό αποτέλεσμα ύπόγειων ρευμάτων. Γιά νά γίνει άς πούρε, τόν 170 αίώνα, ή αίφνίδια με:ιατόπιση της Βιομηχανίας ρε'ια~ωτών άηό τό Νότο στ6 Βορρά 1πς 'Ιταλίας, fi γιά νά άπομακρυνθεϊ aτά τέλη 'Γού 160υ αίώνα ή μεγάλη Βιομηχανική και κατ' έπέκταση έμπορικι1 δραστη­ ριότητα όπά τίς μεσογειακές χώρες ηράς όφελος τής Γαλλίας, της

'Oλλανδίαs, της ΆγγλίαS' καί n1ς Γερμανίας~ έχει σέ κάθε περίπτωση ριά παλινδρσμική κίνηση μέ τεράστιες έπιπτώσεις. 'Υπάρχουν ωστόσο καί πολύ πιό όραλές μετατοηίσεις. Στή μελέτη τού

nponynOEi

].Α. Van Houtte"', επισημαίνεται τό διαρκές πόγων - έλα τής βιομηχα­ νίας όπά τίς πόλεις στίς κωμοπόλεις καί τήν iJnatepo σΙ. όλες τίς Κά'fω Χώρες. Αυτό 'Γό ηηγαιν' - έλα κράtπσε όπό 'Γό Μεσαίωνα ως τόν 180, Υιό νά μην πούρε έως τά :μέσα τού 190υ αίώνα. Στούς δέκα μέ δώδεκα αΙώνες τής ίσtορίας της, ή Βιομηχανία είναι άρχικό διάσπcφτn στήν ϋπαιθρο. Τόσο πού δημιοιφγεϊται ή έντύπωση ΟΤΙ πρόκειται γίά κάτι τό φυσικό καί αυτονόητο, κάτι Ωού δέν ξεριζώνεται εύκολα. Νό δμως πού, γύρω στόν 130 μέ 140 αίώνα! ή πρώιμη ΒlOρηχανια pttavaattoJEt μαζικά στις πόλεις. 'Ωστόσο, τήν έπαύριο τής μακρόχρονης οίκονορικπς κρίσης. πού κράτησε ό.πά τό 1350 ως τό 1450, ή άστική. αύτή φάση ΤΪiς βιομη­ χανίας θά γνωρίσει νέα σοΒαρή κάμψη. Ή ϋηαιθρος κατακλύζεται έτσι Υιά άλλη ριά φορά από άργαλε1.0ύς ρέ πρόσθετη τώρα αίτία 1ίJν άσφυ­ Κ'Ηκό έναγκαλισμό τών συντεχνιων ηού δυσχεραίνουν και κάνουν πιό άκριΒή τήν έργασία στίς πόλεις .•Ακολουθεϊ μιά σχετική ανάκαμψη τών άστικών βιομηχανικών έγκαταστάσεων τόν 160 αίώνα, l1ρίν il μάχη ξα­ νακερδηθεί , έναν αίώνα αργότερα, από την ϋπαιθρο, εως 6του άρχίσει νά χάνει έδαφος καΙ ηάλι κατά 'ιόν 180 αίώνα. Τό συμπέρασμα είναι δτι αυτή ή άlΙλουστευτική διαδρομή αποδεικνύ­ ει μέ τόν καλύτερο τρόπο τήν ϋπαρςπ οέ όλάκληρη την Ευρώπη. καί πι~ θανως σέ δλο τόν κόσμο, τού διπλοϋ κυκλώματος πόλη-χωρι6) χωριό­ πόλη. Ή οΙκονομία του XTtS έγκαινιάζει μέ αύτό τόν τρόπο μιά έναλλα­ κτική πορεία) πού τής επιτρέπει μιά πιό εύκαμπτη ηολιτικΤι. Στούς δέ έπιχεφηματί,ες έμπόρους και ατό Κράτος δ{νει τή δυνα'Γότητα Υιό ενα Ι11ό i:λF.ίιθF.ΡΟ παιχνίδι. Μένει νά δούμε αν εΙναι όρθός ό ίσχυρισρός τού

361

Bιopnxavia λεύκανσης ύφaσράτων OTJiv ύπαιθρο τού 17ο αΙώνα.

llpiv κaθιερωθεϊ n χΡΩσιι

Haarlem

('Ολλανδία) τόν

του χλωρίου, τό κομμάτια

TOU

ύψάσρατος

ύφίοταΥΤΟ ρία όλ6κλΠΡΩ σειρά όπά _είδικές έπεξεΡΥασίες: μουσκέματα μέσα αέ όλδπαΧό γάλα, υπaιθpo.

iucvstAnpptv(J

(© Rijksmuscllm,

πλυσίρατα ρέ σ1\οϋρο

aanouw

κα; στέγνωμα ιπό

~Apστεpννaμ).

J .Α. Van Houtte ΟΤ1 αύτό πού συμβάλλει

στή δημιουργία τόσων ποικίλων

καταστάσεων, οί όποΙες αλλοτε ανθούν καί άλλοτε σΒύvoυν, είναι ή OίKoνOμΙKi:ι πoλιtιKό τού ήγερόνα καί οί προτεραιότητες πού αύτός έπι­ λέγει) εύνοώντας τήν άνάπτυςn της ηόλης καί κάποτε τής άνοιχτής

υπαίθρου. Γιά νά ΒγεΊ κάποιό συμπέρασμα θό χρειαζόταν μιά συγKεKΡΙ~ μένη έρευνα. Αύτό πάντως γιά τό όποίο δέν χωράεt καριά άμφιΒολία είναι ότι οι ημές και οί μtσθoί παίζουν σίγουρα έδώ τό ρόλο "[ους. ΜΙ'ιπως δρως μιά άνάλΟΥη διαδικασία δέν είναι έκείνη πού ως '{ά τέ­ λη τού 160υ καί τίς άρχές τού 17ου αίώνα κάνει τήν άοτικό Βιορηχανία στην 'Ιταλία νά διαρρέει πρός τίς δευτερεύουσες πόλειςι '(ίς πολίχνες, τί~ κωμοπόλεις καί "[ά χωριά; Τό Βιορηχανικό δράμα στόν 'Ιtαλία '[δς πε­

ριόδου άνάιιεσα στά 1590 καί 1630 είναι ενα δράρα άvταγωνισμoύ μέ 'ιίς: χαμηλές τιμές της βιομηχανίας του Βορρά. Ή Βενετία, έξηγεϊ σέ γενικές γραμμέs ό

Domenico Sella2!11 ι

δέν έχει, αν θέλει νά άντφετωπίσει τό πρό­

Bλnρα των μισθών πού ε,χουν καταντήσει άrιαγoρευΤΙKOί! παρά νά έηι­ λέςει μία άπό τίς τρείς λύσεις: είτε νά άναδιηλωθεί στήν ϋπαιθρό της,

είτε νά έξειδΙKEUΤεϊ στην παραγωγή υπερπολυτελών προϊόνtωv, είτε, τέ-

362

ΠαραγωΥΩ καΙ κοιιιταλισμός σέ Υειτονω:ούς χώροus

λος, νά ρίςει όλο τό βάρος της στίς:

j,lfiXavts

πού κινούνται μέ ύδραυλι­

κι1 δύναμη, άντιπαλεύοντας έτσι τήν έλλειψη εργατικών χεριών. Μπρο­ ο'(ά σ' αίηή την έπείΥουσα κατάσταση, οί Βενετσιάνοι κατέφυγαν καί

στίς τρεϊς λύσεις, Τό κακό όμως είναι δη ή πρώτη, ή έπιοτροφή δηλα­ δή πρός την άγροτικη χειροτεχνία (τί nιό φυσικό), δΙν εΙχε καί δέν μπο­ ρούσε να έχει σπουδαία άποτελέσμα'(α. Ή βενετσιάνικα ϋηαιθρος έχει στήν ΠΡCΙγραΤΙKότητα ή ίδια όνάΥΚΩ όπά όλα τά εργατικά της χΙρια. "Εχει ήδη όπά τόν 170 αίώνα ριχτεί με όλη '(ης Ύή δύναμn σέ καινούρ­

γιες καλλιέργειες, όπως είναι Ο1 μουριές κα' τό καλαμπόκι, μέ άποτέ­ λεσμα ή γεωργία νά γίνεται ίδιαίτερα άποδοτική. ΟΙ έςαγωΥές Βενετσιά­ νικου ρυζιού πράς τά Βαλκάνια καί τήν 'Ολλανδία πολλαπλασιάζονται σταθερά. Οί έξαγωγές: μεταξιού (άκα'fέΡΥαοτου ή καί σέ νήμα) τετρα w

πλοοιάζονται άπό τό

1600

ως τό

τελή προ"ιόντα, και ή τρίτη,

18002 1!J.

Ή δεύτερη λύση, τα υπερπολυ­

n έκμηχάνιση;

άναπτύσσονται έπίσης, έξαι~

τίας τής ελλειψης: έργατικών χεριων. 'Ως πρός τή.ν έκμl1χόνισ111 χρήσι­

μες είναι οί παρατπρήσέις lΊoύ'ηαρoυσιασε ό Carlo Poni]$. Ή 'l'Cαλία τού 170υ αΙώνα μας έμφανΙζεται λοιπόν Υιά μιά όκόρη φορά πολύ λιγόtερο ιiδρανής άη' δ.τt συνηθίσαμε νά δtαΒάf:οuμε στΙς Υενικές ίστορίες, Μήπως καί ή ίσπανι:κiι Βιομηχανία, h τόσο άκμαία εως καΙ τά μέσα άκόμη τού 160υ αίώνα, δΙν φθίνει καί αίnή πρός tό τέλος του αίώνα,

παγιδευμένη άπό κάτι άνάλογο; Και όταν γύρω στα

1558

οί χειροτεχνι­

κές της Βιομηχανίες ξεχύνονται από τίς πόλεις οτά χωριά} τό άγροηκό

, της

ύπόβαθρο δέν εΙναι έκείνο πού τής χΡησφεύει ώς ~ώνη άναδίπλωοης:ί Ή άντίθεση είναι '(όση, ωσΎε νά προΒόλλει αυτομάτως στήν έηιφά­ νεια ή ευρωστία τού {ΙΥΥλικοίι μoντέλ~, όπου χάρη σέ εvα σtαθερό πρό­ γραρρα οχεδιασμου τπς γεωργίας, έχει άnό πολύ νωρίς προβλεφθεί ή συνδεση της γ.ης ρέ τήν παραγωγή τού μαλλιού καί τή μεγάλn ύφασμα­ τοβlOρπχανία.

ΎπiJΡξav 8ιομΏχaνίες-πρ6τυπα;

'Από όσα είπαμε ως τώρα, άρχίζει iίδη νά διαγράφεται τό άσαφΙς καί πολύπλοκο περιγραμρα '(ης πρώιμης B10pηXανiας. 'Ωοτόσο γεννιέται αύτόμα'fQ μιά άπορία πού nPOKMei άμηχανίαl ίσως ό.πό πολύ νωρίς, καί

n

πού ό σύγχρονος κόσμος θέτει μέ τρόπο άπατπλό: ύπήρςαν όχι τόν καιρό του Παλαιού Καθεστώτος 61Ορπχανίες-ηρότυπα; Τέτοιες Βιομηχα­

νίες εΙναι σήρερα (ίσως ηταν καί ατό παρελθόν) έκείνες πού προσελκύ­ ουν τά κεφάλαια, τά κέρδη καί '[ά έργατικά χέρια καί που κατ' άρχήν μπορούν νό. κατακτήσουν μέ τήν όρρή τους γειτονικούς τομεϊς τούς

όποίους καί οικειοποιούνται ... Είπαμε μπορΟύν.,. Αύτό πού λείπει πράγ~ patt άπό την παλαιότερη οίκονομία είναι n συνοχή. Ή οΙκονομία '(οϋ

παρελθόντος ύπήρςε συχνά τόσο άποδιοργαΥωρέΥΠ ωοτε νά ροιάςει ρέ τις σηΙIf.ρtνές ύπανάπτυκτες χώρες. 'Επόμενο είναι λοιπόν ό,τι έπιΤUΓ-

ΠaραΥωΥΠ κa{ καπιταλισμός αέ γειτονικούς χώρους

χάνεται σε έναν τορέα νό μή Βγαίνει άναγκαοτικά έξω από τά σύνορό του. Τόσο μάλιστα πού ή πρώιμn Βιομηχανία δέν άπέΚΤΩσε έκ ηρώΤΩς

όψεως ποτέ (δέν ήταν δυνατό νά άποκτήσει) τό άκανόνισίΟ διάγραμρα μιας σύΥχρονης Βιομηχανίας ρέ τίς ανοδικές καί καθοδικές καμπύλες

καί τίς περιόδους αίΧΙΗ"'ις της. Άκόμη καί ώς σύνολο, δσο κι αν άναλΟΥικά ίιπηρξε κάποτε σημαντι­ κή, ή πρώιμη αύτή 8ιopηxανίcι δέν κατόρθωσε νά συμπαρασύρει όλό~ κληρη την οίκονομΙα. ΠράΥματι, εως δτου σημάνει

1'1

Βιομηχανική έπα~

νάστασπ! έκείνl1 πού δίνει '(όν τόνο στήν οίκονομική έςέ.>ιιςπ δέν είναι

ή πρώιμη Βιομηχανία, Είναι έκείνη ή ο.ΒέΒαιη πορεία τής άνόπτυξης, τό διστακτικά Βήματα όλόκληρης τής οικονορίας} πσύ ) πότε ρέ τΙς απώ­ λειες καί πότε }Ιέ τις έξάρσεις τους, ποδηγεΤΟύν τήν npC;jιpn βιομηχα­

νία. Αύτά προκαθορίζουν 1\.αί τή δική της διστακτικιΊ πορεία μέ τίς συ­ γκοπτόμενες καμπύλες στήν έξέλιξή της. 'Ολόκληρο ή σχεδόν όλόκλη­

ρο τό πρόΒληvα έ6ρά~εται στήν ηρωταρχικής σημασίας άςία τής παρα­ γωγής. Αύτό θά τό άντιλnφθοϋVΕ εύκολότερα, άν στρέψουμε τοίJς προ­ Βολείς μας στίς αύθεντιι<ές "κυρίαρχες» Βιορηχανίες πού δέσΏοσαν οτό χώρο αυτό πρίν άπό τόν 190 αίώνα, ΠρόKειtoι κυρίως γιά τίς 6ιορηχα­

VΊες έκεϊνες πού, όπως 1'1δ11 τονίσαμε έπανειλllμρένα, άνrιKoυν στόν πλούσιο καί έκτεταρένο τομέα της ύφαντουργίας. Σήμε.ρα αύτή ή προτίμηση μπορεϊ νά φαίνεται κάπως παράξενη. Οί

χτεσινές όμως κοινωνίες έ.διναν Ύεράστια σημασία στό ύφασμα! στή φο­ ρεσιά, οτό έπίοομο ένδυμα. Άκόμη καί ό έσωτερικός χώρος τών σπιτιών

άκήκει στόν τορέα αίιτό μέ τίς κουρτίνες, τά χαλιά, τίς ταπετσαρίες καί το. ντουλάπια τά ξέχειλα άπό μάλλινα καί άραχvοϊίφαντα ιiφάσματa. Ή KoτνωνΙKιl ματαιοδοξία προεξάρχει καΙ κυρίαρχος ε!ναι ή μόδα. 'Ο Nicholas Barhon γράψει ιιεριχαρής τό 1690, ,,'Η μόδα, ή έναλλαγή κο­ ΟΎουμιών είναι ό ίaχυρότερος σύμ:μαχος τού έμπορίου, γιατί αναγκάςεt τόν κόσμο νά ξοδεύει χρήματα ψι:ιάχνοντας καινουργ-ια ρούχα πολύ πριν

λιώσουν τά παλιά του, Ή μόδα εlναι ή ψυχι) καί r'i ζωl1 τού έμπορίου. Αύτή δια"Cπρεϊ '(ην κίνηση τού κυρίως έρπορικου κόσρου. Είναι μιά νέα έφευρεση πού κάνει 'ίόν άνθρωπο νά 'Υ'{ύνεΎαι σάν νό ~εί οέ μιά αίΙ;}νια άνοιξη, ρή θέλοντας νά Βλέπει στά ρούχα του τόν έρχορό τού φθΙΥοπώ­ rOu»lIl5. Ζδτω λοιπόν τό ϋφαορα) πού ένσωματώνει μιά τόσο μεγάλη πο­

σότητα έργαοίας, προσφέροντος συνάμα στόν έμπορο '[ό πλεονέκτημα

της ευΚΙΥΠσίας καθώς μπορεί νά ταξιδεύει μέ ενα έμπόρευρα πολύ έλα­ φρύ σχε.τικά ρέ τόν άςία του! Δέν θά ήταΥ Όμως κάπως ύηερ60λλ νά ίσχυριστούρε, Ο-πως έκανε ό

Georges Μarςaίs τό 1930, (αποψη τήν όποία όποστηρίζει και ό WiHiam Rapp τό 1975) ότι τό ύφασμα tίταν γιο. έκεινη '[ην έποχή, τηρουμένων των άναλΟΥ\ών} δ,τι :κ.αί τό ατσάλι 2β6 ; Ή διαφορά cΙναι δη τό ύφασμα, όσον άφορα τή 8ιoμΩxαvιxiι του φύση, παρέμεινε ώς έπί τό πλεϊστον ριά πολυτελής παραγωγή. 'Έστω και μέΎρια ί; ποιότητας, τό ϋφασρα έξακο­

λουθεl νά tivat άκριΒό άντικείμενο, πού οί φτωχοί προτιμούν συχνά νά

κατασκευάζουν μόνοι τους, -Ακόμη κι αν σέ σπάνιες περιπτώσεις άγο­

ράσουν κάποιο ϋφασμα, δέν θά σπεύσουν νά τό όνανεώσονν κατά τή συρ-

364

.,

-!

ΠαραΥωΥΩ κα! KanlTaAΙ01JO:; αέ γειτονικούς χώρους

Βουλή 1'00

Nicholas Barbon.

Τό ϋφασμα δέν θα κατακτήσει τή λαϊκή πε­

λατεία παρά μόνο ρέ τήν άγγ λική Βιομηχανία καί είδικότερα μέ 'πΊν ηα­

ραγωγΔ τών ΒαρΒακερων ύφασμάτων στό τέλος τού 180υ αίώνα. Ώστό­

σο, γιό νά πούμε οη μιά Βιομηχανία κατέχε1 τήν πρώιπ θέση, ειναι άπα­ pair.nτo αύτή ιί Βιομηχανία νά ανταποκρίνεται σέ εύρεία ~ήτησπ. "Ας δια­ βάσουμε λοιπόν μέ προσοχή τήν ίστορία τού υφάσματος. Οί έηανειλnμ­

μένες άλλωστε παλινορθώσεις του δέν εΤναι μόνο απόρροια τών μετα­ βολών ηϊς μόδας, μά καί τών διολισθήσεων καί των διαδΟΧΙΚών άνακυ­ κλώσεων τη!; παραγωγής στην κορυφή των συναλλαγών. Τά πάντα φαί­ νε1:αι να ό..κoλoυθoίiν τήν Βορεία τού άνταγωνιομοϋ γιά τά πρωτεΊα της υφαντουργίας.

Τόν

130 αίώνα, πατρίδες τού μαλλιού είναι ταυτόχρονα οί Κάτω

Χώρες καί ή 'I'(αλία Ιifl • Τόν έπόρενο αίώνα, τά σκήπτρα δισ:rnρει κυριως

ή 'Ιταλία. «'Η ίταλo~ή 'Αναγέννηση; Μά, είναι τό ραλλΟ" άναφώνησε σέ κάποιο συνέδριο ό

Gino Barbieri.

'Ύστερα ερχεται ό. σεφά τού μεταξιού.

Ή 'Ιταλία τού χρωστάει ης τελευταίες στιγμές 'Γής .ΒιομηΧανικπς της άκμης ογόν 160 αίώνα. Πσλυ γρήγορα όμως τό πολύτψο ϋφασιια διαδί­ δεται στό Βορρά: ατά :καντόνια τής ΈλΒε't'ιας (Ζυρίχη), στή Γερμανία (Κολωνίαλ στήν 'Ολλανδία {μετά τήν ανάκληση του Έδίκτου της Νά­

ντης\ στήν Ά)Ύλία καί κυρίως ατή Λυών; όπου ςεκnτάει '{ήν άδιατάρα­ κ'ίη ως σήμερα καριέρα του ενα άπό τά μεγαλύτερα κέντρα μεταξουρ­ γίας. 'Ωστόσο ριά νέα ,μεταΒολή τόν

170

αιώνα φέρνει σγήν πρώτη γραμ·

μή τά ά\Ύλικά κασρίρια , τά όποία κάνουν τό

1660 τή θριαμΒευτικιί

TOU b

είσΒολή, παραμερίζοντας έτσι '(ό μεtό.ξι. Μόδα nού, αν ηισιέψουμε τούς

Γάλλους καταστnματάρχες})lll ύφασμάηνων είδών t άπλώνεται ως καί τtlν ΑίΥυπτο 289 .'Τελευταϊο μπαίνει στι) μάχη τό ΒαμΒάκι γιό νά γίνει ό νέος νικητής. ΤΟ ΒαμΒάκι είναι ήδη γνωστό στήν Εύρώπη 2 '}1\ Χάρη δμως στίς

νέες τους τεχνικές τής στάμπας καί της Βαφής πού εΙναι ά,Ύωστες στήν Ευρώπη, ίά τσίτια γίνονται προϊόν νέας λαtρείαςl?1 καί κερδίζουν τI'Jv πρωτοκαθεδρία?'!·. Τί συρβαίνει λοιπόν; Θά κατακλυστεί όλόκληρη ή

Ευρώπη από

16

ύφάσματα των 'Ινδιών; Ό παρείσαΚ'rος έχει J'iδη άνατρέ­

ψει δλα τά έρπόδια. Πρέπει λοιπόν ή Εύρώπη όπωσδήποτε νά προσπα­

θήσει νά μψηθεΊ τΙς 'Ινδ,ες; ύφαίνΟV'rας καί σταμπώνονιας ΒαμΒοκερά ύφάσματα. Στή Γαλλία, ό δρόρος γιό 'Γην κατασκευίι τσιnων όνοίγει διά­

πλατα άπό τό σουν 'ιό

1750/""', ΟΙ παραλαΒές πρώτπς ϋλης στή Μασσαλία θά φτά­ 1788 ιά 115.000 καντάρια, δέκα φορές περισσότερα άπ' δ;η τό

1ϊΟΟ.Ν<\.

Ή άλήθεια είναι δτι fι γενική οίκονομική εύρωστία πού παρατηρείτοι κατά τό δεύτερο μωό τού 180υ αίώνα συνεπάγεται παράλληλα και μιά

άξιόλΟΥη άνοδο της παραγωγπς σέ δλους τούς τομείς τiiς υφαντι}υργίας, Πυρετός νεω'(ερισμών :καί έφευρετικ.ότητας καταλαμΒάνει τότε τις ηα­ λιές βιοτεχνίες. Κάθε μέρα πού περνάει φέργει aτό φως καΙ μιό νέα τ€:­

χνικΙι, κάποιο καινούργιο είδος ύφάσρατος Υεννιέται. Μόνο ατή Γαλλία, πού έχει ρετατραπεί σέ τεράσnα Βιοτεχνική ζώνη) παράγονται οί μινισ­ νέτες (mjgnollett~), οΙ γκριζέτες

(grisettes),

καί τά βαμ6ακομέταξα

πού κατασκευάζονται στήν Τουλούζη,

(burattes)

οι φεραντίνες

(ferandines)

365

ΠαρaΥωΥΩ καί καΠΙ'Γαλισρός σΙ; ΥεrΤΟ.,,"fκούs χωρους

τή Νίμ, τήν Castres καί σέ άλλες πόλεις καί περιοχές του Languedoc 295 • Έδώ ηρωτοερφανΙστηκαν καΙ οί
καν στόν Καμπανία, γιατί δΙν είχαν τό "κανονικό μήκος καί φάρδος»)

Chalons"'J(,. Γαλλικής ηαρα­ Υωγης: είναι 0\ μάλλινες έταρίνες (etamines de laine), μιά νέα μόδα πού ήρθε άπό τό Mans μέ σίημόν\ άσπρο καί υφάδι καφέl?7, ι<.αί 11 .φεταςω­ καί πού φαίνε1'αι ση προέρχονται άπό 1'ό

j

τη γάζα~~

(gaze

sοuff1eeλ ενα πολύ λεητό μεταςωτό, πάνω ατό όποίο τύ­

πωναν t μέ τήν προσθήκη χΡυσόκολλας, μιά λεπτή σκόνη από τρίμρατα

λινής κλωστης καί κόλλας. Τό πρόΒλημα πού

aviKunre

στήν περίπτω­

ση αυτή ι:lταν ηώς θά ύπολογίζονταν τά τέλη: θά τ6 πλήρωναν σάν ύφα­ "σμα από λινό ή άπό μετάςι, τό όποιο αποτελούσε μόνο 1'ό 1/6 τού Βά­ ρους του ύφάσματοςΡΜ; Στην

Caen

έμψανiςε1'αι ενα σύμ.ρικτο ϋφασμα άπό

λινό καί Βαμβάκι πού λέγεται grenade καί έχει έξασφαλ.ιομένη τήν άγο­ ρά της Όλλανδίαςl'N. Άκολουθούν τό serge de Rome πού παράγεται στήν

Άριένπ",ω καί τό ύφασμα Υιά τά ράσα άπό τή Νοριlανδία 3fl '. Καί πάει λέ­ γοντας. M1Cι τεράσϊια ποικιλία (ιπ{) όνόρατα, πού δέν παύουν δμως νά

εχουν τ6 καθένα τό σημασία του. Πολύ περισσότερο μόλιστα Υιό περιο­ χές σάν τή Λυών, όπου κάθε τόσο πολλαπλασιάζο\'ται οί Ιφευρέσεις οτό\' τομέα της μεταξουργίας, ή γιό τήν 'Αγγλία δπου οΙ καινούργιες μη­ χανές έ:μφανίζον1'αι ή μιά μετά τήν άλλη, Δικαιολογημένη άρα tί συγκί­ ναση τού Jοlιann Beckmann.Y~. ένός άπό τους πρώτους ίστορι:κούς της

'Τεχνολογίας, τή σΤΙγΡό πού διαΒάζει τίς γραμμές τού d' Alembert: "Τί λεπτότερο θά μπορούσε νά φανταστεϊ κανείς άπό 1'ό κέντημα πάνω σέ

Βελούδο;" Παρ' δλα Όσα είπαμε παραπάνω Υιό τά πρωτεία τού ύψάσμαΤΘς στήν πρώιμη ΒιομnχαViκή περίοδο, ύπάρχει κάτι 'Ιό όποίο ήx~ϊ κάπωs I1αρά~ ξενα. Πρόκειτατ Υιά τά «άναδρομικά» πρωτεία μιας δραΟ'ί'πριό1'πτας πού "ξεκινάει άπό τά βάθη 1'ού Μεσαίωνα,,3Ι;). Ώστόσο; οί άηοδείξεις είναι άπτές. Κρίνοντάς τον άνάλογα μΙ τόν όγκο :καί τόν KινητtKότητά του, ό τομέας της ύφαντουργίας άντέχει τη σύγκριση μΙ την άνθρακοβιομηχα"τι,.

νια,

n

-τ.

,.,.

,

,

οποια ωστοσο ειναι εKΣUΎXΡOνισμενπ, κατ ακομη περισοΟ'(ερο ΡΕ

τή γαλλική μεταλλoυργία~ ή όποία ράλιστα δπως φαίνετα1 άπό έρευνες του

1772

καί του

1788,

παρουσιάζει έπ.πλέον κάποια κάμψnJ().\, Καί γιό

νά τελειωΥουμε μέ ενα άnοφασιστικό έπιχείρπμα στό οποϊο δΙν χΡειά­ ςεται να έπφείΥουρε ίδιαίΥερα: εϊ'ί'ε ((ις primum lDobi1e είτε όχι, τό Βαμ­ Βάκι έπαιξε έναν πολύ αηραντικό ρόλο στι)ν έκρηξη τΙίς Βιομηχανικής έπανάστασης ατήν Ά)Ύλία.

, ''EpnopOl καί συι.'Τεxviεs Κάναμε ηδη μιά άναδιάταςη τών Βιομηχανικών δρασΤΩριοτητων άνά­

λΟΥα μέ τό γενικό τους πλαίσιο. Δέν μένει τώρα παρά νά προσδιορί­

σουμε τή θέση πού έχει μέσα σ' αύτό τ6 πλαίσιο ό καηιταλιορός) πράγ­ μα π(ηΊ δέν είναι και τόσο άπλό. 'Όταν λέμε καπ.ταλιομό!:,; έννοουμε

366

.'

λάΒαρο rιlς ενωσJJς τών ξυλουργών του ΝαυΠΠΥείου T11~' Βενετίας τόν να. Ό

"gastaJdo"

180

αίώ­

ε[ναι ό έΠΙKεφαλiΊς μίας όμάδας τεχνιτών (Βενετία, Μουσείο

Ένετικι1ς 'Ιστορίας, φωτογραφία

5caJaJ.

πρωτίστως τόν καπιταλισμό των εμπόρων των αστικών κέντρων. Οί έμποροι δμως αύτοί, χονδρέμποροι ή έπιχειρηματίες, εντάχθηκαν εύθύς έςαρχίΊς στά σωρατεία, τά όποια δημιούργησαν οί πόλεις προκειμένου να όργανώσουν σ' αύτά τό σύνολο των έπαγγελματιών πού δροϋσαν στούς κόλπους τους. 'Έμποροι καί έπα')Ύελματίες μπλέχτηκαν έτσι στίς θηλειές τού ίδιου διχτυού απ' Όπου δέν κατάφεραν νά άπαγκιστρωθούν

ποτέ όλότελα. Αυτό έγινε αίτία γιά πολλές διχογνωμίες και συγκρού­ σεις.

Οί συντεχνίες (είναι γνωστό ση ή λέςη σωρατεία-cοrΡοratiοns, πού χρησιμοποιειται απερίσκεπτα, δέν εμφανίζεται πράγματι παρά μόνο

1791

στό νόμο τού

Le Chapelier,

ti>

ό όποιος καί τά καταργεϊ:) αναπτύσσο­

νται άλλου νωρίτερα καί αλλού άργότερα ανάλογα μέ τήν περιοχή, από τόν

120

ως τόν

150

αιώνα, σέ όλόκληρη τιίν Ευρώπη. Τελευταϊες εμφα-

367

-"

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλωμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

νιςοντο-ι στόν 'Ισπανία (παραδοσιακές χρονολογίες: τό

1301 στή Βαρκε­ λώνη) τό 1332 στή Βαλένθια, τό 1426 στό Τολέδο), Πoυθενά~ ώστόσο, οΙ συντεχνίες αύτές (Ziinfte στά γερμανΙKά~ 3fti ατά ίταλικά, guiJds στά άγγλικά, gremicιs στα Ιοπανικά) δέν καταφέρνουν νά έπιΒληθουv χωρίς περιορισμούς. Όρισμένες πόλεις τοός άνήκουν όλοκλ.nρωτικα, αλλες όμως ηαραρέΥουν έλεύθερες. 'Ακόρη καί ρέσα σέ ενα καί τό αύτό Δοτι­ κό συγκρότημα, όπως είναι τό Παρίσι 1'1 τό Λονδίνο, τά επαγγέλματα εΙναι διχασμένα. Ή κρίσιμη ωρα γιά τίς συντεχνίες θά σημάνει οηί Δύ­ ση τόν 150 αΙώνα. 'Ωστόσο δέν θά λείψουν, Ιδίως οτή Γερμανία, 6ρισμέ­ νες πού θά έηιμείνouν σθεναρά. Τά μουσεϊα είναι σήμερα γεμάτα άπό ενθύρtα πού σχετίζονται ρέ τούς έκπροσώπους τών

ZOnfte (συντεχνιών).

Στή Γολλία Δ μεγάλη συντεχνιακή άκμη του 170υ αίώνα εΙχε. πρΙν άrι' Όλα ώς άποτέλεσμο νά διαψευστούν οΙ προσδοκίες τής μοναρχίας, ή όποία ήΗελε νά έςομοιώσει τίς συντεχνίες, γιά νά άποκτήσει τόν ελεγχό τους καί κυρίως γιά νά τίς φορολογιίσει. "Όλες οί σuvrεχνίες εΙνα1 κα­

ταχρεωμένες στήν προσπάθι.::ιά τους νά ανταποκριθούν σΎίς ύπερΒολ.ικές άπαιτήσεις ίο\1 δημόσιου ταμείου~OS.

'Ακόμη καί στίς περιόδους της μεγάλης τους δόξας, ο; συντεχνίες μέ­ νουν άμέτοχες σέ ενα μεγάλο μέρος τών συναλλαγών. της άγορας έργα­ οίας καί της παραγωγής. Καθώς ή οικονομική ζωή Ι{αί ή όγορα έξελία­

σονται κα"ί καθώς ό καταμερισμός τής έργασίας έrnBάλλει '[ή δηρtoυρ­ γία νέων έπαγγελμ-άτων καί ειδικοτήτων, είναι φυσικό νά υπάρςει δια­ μάχη Υιό τά όρια. Ό αριθμός των έηαγγελμά1ων δέν σταματάει ώοτόσο

νά μεγαλώνει, άκολουθώντας τό φορά τών πραγράτων. Τό 1260 ύnάρ­ χουν στό Παρίσι 101 έπαγγέλματα, τά όποϊα μέγχονται σ:ιενά άπό τόν έπιμελnτή έμnορίσυ. 'Η έκατοντάδα αύτή είναι ιΊδη σημάδι της ϋπαρξος κάηοιων είδικοτή'ιων. Νέες κυψέ.λες θά δημιουργηθούν cnή συνέχεΙά.

Στή Νυρε116έΡΥn, iι όποία διοικείται άnό l11ά αγρυπνη καί όλιγομελό άρωτοκρατία, τά μεταλλευ1'ικά Ιπαγγέλματα - Afetta1gewcrbe - έπιμερί­ ςονται ιίδη QII6 τόν ]30 αιώνα σέ πολλές δεκάδες άνεξάρτnτ<ιn,' έπαγ­ γελμάτων καί τεχν(;)νJ'I{'. Ή ϊδια πορεία ακολουθείται aτή Γάνδη! τό Στρα­

σβούργο, ηί Φραγκφούρτιι έ.nί τού Μόιν καί τή Φλωρεντία, σπου (1 έηε­ ξεργασία τού μαλλιού KαταλtΊγει όπως καί αλλοϋ σέ μιά όλόκληρη δέ­

σμη άπό έπαγγέλματα. Για νά πούρε ΤΙ)ν άλήθεια, ιί εύημερία τού 130υ αίώνα πολλά όφείλει σ' αύτό τόν καταμερισμό τής έργασίας, ό όποίος έχεt κάνει τήν Ι;μψάνισή του καί αρχίζει ήδη νά άνθεί. 'Ωστόσο τό οίκο­

νομικό αλμα Ilού αύτ6ς ό καταμερισμός συνεπάγεται είναι καΙ έκεινο πού ηολύ σύντομα θά απειλήσει τΛν ίδια τΔ δομιί τών έπαγγελράτων, "ιά {}ποία iΊ ανάΠ1'υζη του έμπορίου έκθέτει σέ κτνδύνους. ΦυσικιΙ συνέπεια αύτιϊς της βίαιης άντιπaράθεσης είναι ό έμφύλως πόλεμος Υιό την KQτάΚ'i:πση

l1i b άC)'rικ!iς έξουσίας. Πρόκειται Υιό '(11 ΖUl1ftre.νοlutiοn '(ών

Γερμανών ίστορικων, ή όποία φέρνει άνnμέτωηες τίς συvτε:Kνίες μέ ής εξουσίες των πατρικίων. Πέρα άπό αύτό 'ιό άπλο'ίκό σχήμα ποιός δέν Βλέπει έδω τόν πόλε.μο έμπόρων καί έπαΥγελματιων, lJt τΙς συμμαχίες και τίς άνηθέσεις τους! τή μακρόχρονη αυτή ταςική πάλη ρέ τίς τ{)σες διακυμάνσεις; Η έποχή <φως τών Βίαιων συΥκρούσεΜν κάποτε λήΥει κα!

368

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισμός αέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

τότε 6 έ:μπορος είναι έκεϊνος πού τελικά, μέσα άnό τ11. 60υβ6 πάλη πού ακολουθεί, θα κερδίσει τή μάχη. Μεταξύ έμηόρου και συντεχνίας, Δ συ­

νεργασία δέν εΊναι δυνατόν νά είναι Ισότψη. Αύτό πού παίςεται τούτη τή •

t

σΤΙΥμη εινά1

. ,

n

-.

-.

,

",

κατακτηση της αγορας εΡΥοσιας και

n

•

,

οικονΟlΗΚΩ υπε-

ροχή όn6 τή μεριά τού εμπόρου; γιό νό μόν πούμε τού καπttαλωμού,

Προορισμός των συντεχνιων είναι ή συμμαχία μεtαςύ τών μελών ένός έπαγΥέλματος καί ή άμυνά τους απέναντι στούς άλλους. di άνtιδΙKιες είναι σuχvά πολύ σκληρές καί δέν παύουν νά έπnρεα~oυν τήν καθl1με­ ρινί1 ζωή. Ή έπαγρύπνηση της συντεχνίας εχει ώς κύριο στ6χο 'Ω1ν αγο­

ρά τής πόλης, τήν όποία κάθε έnόγγελμα έπιδιώκει νά μονοπωλήσει. Αυτό σημαίνει δη ίι συντεχνία έξασφαλίζει τη θέΟΩ καί τά κέρδη των

μελωγ της, δηλαδιΊ όρισρένες προνΟlΗοκές «έλευθερίερ"

'Ωστόσο τό

χρήμα, ή νομισματική σίκονομία καί κατ' έπέκταση τό έμπόριο μα­

κρινων αποστάσεων (μέ δυό λόγια ό έμπορος) παρεμβαινουν, σέ ενα παι­ χνίδι πού δέν εtνω ποτέ Ρ.ολύ ~ό. Τά μάλλινα υφάσματα Ti'is Provjns, μιας από ris μικρές πόλεις γύρω όπό τίς όποιες σuγκεντρώνον'tOt οί έμποροπαγΠΥύρεις της Καμπανίας! έςάΥΩνται ήδη άπό τά τέλη τού 120υ αίώνα οτή Νάπολη! τό ΣΙKελία~ '(ήν Κύπρο, '(ή MαγιόΡKα~ '(ήν 'Ισπανία} άκόμη καί στήν Κωνσταντινουπολn J07 , την ίδια περίπου έποχή

11 Spire,

μιά πολύ όσήμαντη πόλη, πού ούτε καγ διαθέι"ει μιό γέφυρα στόν Pfινo ό όποίος περνάει πολύ κοντά τηςι παράγει ενα άρκετά κοινό ύφασμα σέ

μαϋρο, γκρίζο ii άσπρο (μάλλον έκρού) χΡωμα. Αύτό ωστόσο τό μέτριας ποιότητας ϋφασμα ιιουλιέται εως τή ΛυΒέ.ιαι} τό Salnt-Ga1Jen, τή Ζυρίχη, τό Βιέννη καί φτάνει μέχρι καΙ στήν TρανσυλBcινί α 5 :>ι1. ΕΙναι άκριΒως ή έποχή δπου τό χΡϊφα αρχίζει νά KfitaKta ης πόλεις. 'Ο πίνακας δημο­ σίων έσόδων τιϊς πόλης τού Παρισιοϋ τό

1292

έπισημαίνει τιΊν ϋπαρξη

άρκετων εύπορων ατόμων (όπου '(ό ενα ηεντηκο(}tό έπί '(ης φορολογη­ τέας τους ϋλης ξεπερνάει τίς

4

λίρες) καί μερικών σπανιων περιπτώσε­

ων Βαθύπλουτων, στούς 6ποίους έχει έηιΒληθεί εΙσφορά πάνω από

20

λiρες. Τό ρεκόρ ανήκει σέ κάποιον ~~Λoμβαρδό" καί άφορα τό ποσό των 114 λιρών. Οί διαφορές είναι έμφaνεϊς KCΙΙ παρουσιάζονται τόσο μεταςύ των συντεχνιωΥ, όσο καί μεταξύ ηλούσιων καί φτωχών μελών της ίδιας συντεχνίας. Διαφορές ύπάρχουν όι<ό}.In μεταξυ των φτωχικών (στιίν

πραγματικότπτα άθλιων) δρόμων μιας πόλης καί των αλλων πού είναι nαραδόξως περωοότερο προνομιούχες. <ΌΙ1ως, πάνω από δλους αύτούς,

κινείται εναs όλόκληρος συρμόG: άπό δανεισtές καί εμπόρους άπό τό Μι­

λάνο, ΤΙ) Βενετία, τι1 ΓένοΒα καί τό Φλωρεντία. Θά ιίτον ίσως παρακιν­ δυνευμένο μέσα σέ όλη αύτή τήν άΒεΒαιότnτα γά συμπερό.νοuμε δτι σ'

σίιτό τό συνονθυλευμα ιψπόρων Λαί τεχνιτών, σ' δλους αύτούς τοίις μα­ γαζάτορες (παπουτοήδες! μπακάληδες, ψιλΙKάτζiίδες) ύφασματέμπο­

ρους) ταηετσέρηδες, σε.λλοποιούς ... ) δεσπόζει ενας μικροκαπτταλισμός. 'Ωστόσσ κότι τέτσιο δέν είναι καθόλου άηίθανo·'I(~'.

'Όπως καί να έχουν τ6 πρό.Υματα) τό χΡπρα είναι παρόν ι ίκανό ι\δη νά συσσωρεύεται καί έτσι συσσωρευρέγο γα παίζει τό ρόλο του. Τό αyι~ σο παιχνίδι εχει ήδη άρχίσει. Μερικές συντεχνίες ιιλουτίςουν) τήν ωρα

πού δλλες

-

ίι πλειοψηφία

-

ΙΊαραμένουν σηί μετριότητα. Στή Φλωρεντία

369

~ :,',

ΠaρaΥωΥΩ Kai κaπιτaλισρός σέ γεlΤΟΥικούς χώρους

δεν διστάζουν νά τίς ςεχωρίσουν: Arti Maggiori καί Arti ΜίnΟΓί καί κο­ ντά σ' αύτές il ρορο10 grasso (οί παχείς) καί il popolo magro (οί λεπτοί). Παντού οί διαφορές όξύvονται, τά επίπεδα ξεχωρίζουν. Οί

Arti Maggiori

περιέρχονται προοδευτικά ατά χέρια τών μεγαλέμπορων. Τό συντεχνια­ κό σύστημα δέν είναι πιά παρά ενα μέσο Υιό τήν επικράτηση στήν άγο­

ρά έργασίας. Ή όργάνωση-κάλυμμα Υιό νά έπιτευχθεί αύτό δέν είναι άλλο άπό τό σύστημα πού οί ίστορικοί όνομάζουν VerΙagSSΥ.'iteω (άνά­ θεση έργου). Μιά νέα έποχή άνατέλλει.

Τό

VerJagssystem Τό

Verlagssystem

ή

Verlagswesen

ίσχυσε σέ όλόκληρη τήν Εύρώπη.

ΠρόKEιtαι Υιό δύο ίσοδύναμους δρους τούς όποίους εφηύρε καί, χωρίς νά τό θέλει, τούς έπέΒαλε σέ δλους τούς ίστορικούς ή γερμανική ίστο­ ριογραφία. Γιά τό σύστημα αύτό, domicile ή a faron στά γαλλικά, ό γο καιρό τόν πιό δόκιμο ορο

putting ουΙ στά άγγ λικά, travail a Michael Keul πρότεινε πρίν όπό λί­ travail en commandite - έργασία κατά πα­

ραγγελία. 'Επειδή δμως ή λέξη commandite δηλώνει ατά γαλλικά καί κάποια μορφή έμπoΡΙKiίς έταιρείας, τήν έτερόρρυθμη, καλό είναι νά τήν άποφεύγουμε, ώστε νά μήν ύπάρχει κίνδυνος νά δημιουργηθεί σύγχυση.

Τό

ό

Ver1agssystem είναι ενα σύστημα όργάνωσης τiίς έμπορος - ό Verleger - είναι ό έργοδότης, ό όποιος

παραγωγης, οπου

παρέχει τήν πρώ­

-τη ύλη στόν τεχνίτη καί εν.,α μέρος τής <ΙμοιΒής του. Τό ύπόλοιπο θά έξο­ φληθεί μέ τήν παράδοση τού ετοιμου προϊόντος. Τό σύστημα αύτό έμφα­ νίστηκε πολύ νωρίς, νωρίτερα άπ' ο,ΤΙ συνήθως άναφέρεται, καί ύπηρχε σίγουρα τήν έποχή της οίκονομικης άκμης τού 130υ αίώνα. Πώς άλλιώς νά έξηγήσουμε τήν άπόφαση έκείνη πού έξέδωσε τόν 'Ιούνιο τού

1275.1]0

ό έπόπτης έμπορίου τού Παρισιού, σύμφωνα μέ τήν όποία: «άπαγορεύε­

ται στίς κλώστριες τού μεταξιού είτε νά ένεχυριάζουν τό μετάξι πού τούς έχουν παραδώσει οί έμποροι ψιλικών Υιά έπεξεργασία, είτε νά τό πω­ λούν είτε νά τό άνταλλάσσουν, γιατί θά τιμωρούνται μέ έκτοπισμό»; Μέ τά χρόνια, οί γραπτές μαρτυρίες πολλαπλασιάζονται. 'Όσο προχωρεί ό έκσυχΡονισμός, τό σύστημα άπλώνεται δλο καί περισσότερο. Χιλιάδες πιά τά παραδείγρατα. Ποιό νά πρωτοδιαλέξει κανείς! Στίς

31

'Ιανουαρί­

ου τού 1400 ό Paolo Balbani καί ό Pietro Gentili, έρποροι μεταξιού κα1 οί δύο, συνάπτουν στή Λούκκα μιά έταιρεία. Τό έταιρικό συμΒόλαιο δι­

ευκρινίζει δτι έργο τής έταιρείας είναι κυρίως ή παραγγελία μεταξωτών σεντονιών,

"iJ trafficho

10ΤΟ

sera per 1a maggiore parte in fare lavorare draperie di seta,,JII. Fare lavorare, δηλαδή κατά λέξη «πού δίνουν σέ

άλλους νά δουλέψουν», είναι αύτό άκριΒώς πού κάνουν οί έπιχειρημα­ τίες, οί όποίοι, δπως λέει καί μιά άλλη τρέχουσα λατινική έκφραση

faciunt laborare),

(qui

άναθέτουν σέ τρίτους τήν έκτέλεση ένός έργου. Τά

συμΒόλαια πού ύπογράφονται μέ τούς ύφαντές γίνονται συχνά ένώπιον σΙI}1ΒολαlOγΡήφr)1
και ni {)pnl πnικίλλnιlv. 'OΡI(ψi,νF.ς φορέ,ς, μετά τήν

370

ΠαραγωΥΩ καί καπιταλιορός σέ γειτονικούς χώρους

-υπογραφή τέτοιων συμβολαίων. συμf)αίνει νό δηρισυργοϋνται διενέξεις. Τό 1582 ενας Γενοl>έςος έργοδότης άςιώvεl άπό κάποlOν ίιφαντή ρετα­ ξωτων νά άναγνωρίaει τά χρέη του πρός τήν έηιχείρησή του καί καλεί ώr; μάρτυρα κάποιον ό όηοίος διατείνεται δη γνωρίζει πολύ καλά τά γε­

γονότα} γιατί ~)ς φίλος κάποιου όνόματι Agostino Costa είχε συνανTlισεί ατό μαγαζί του τελευταίου τόν tργοδότn~ πού δέν ηταν άλλος άπό τόν

έμπορο

Battista Montorio. Αύτός ό τελευταίος εΙχε παραδώσει στόν ύφα~

ντή ποσότητα μεταξιού) μέ τή σuμφωνία νά τού τήν επιστρέψει ώς ε'(Οί­ ρο ύφασμα, «quale li portava se:te per manifaturar et prendeva delle manifatturrate»'", Ή είκόνα είναι άρκετά σαφής. Ό Montorio εΊναι ένας Verleger. ΤΟ ίδιο άκριΒως συμΒαίνει καί μέ τή μικρΏ πόλη Puy-en-Velay, οπου τό 1740 6 έμnορος πού άναθέτει σέ έργάτριες νά πλέκουν δαντέ­

λες οτό σπίτι τους, τούς δίνει τό όλλανδικό νήμα 'ψέ τ6 'ύγι καί παίρ­ νει τό ίδιο Βάρος σέ δαντέλα,,51'. Τήν ίδιο: περίIlου εποχή οτό Uzes, 25 παραγωγοί κινούν Υιά λογαριασ,μό τους σέ όλόκληρη τιίν περιοχή καί τά γύρω χωριά, 60 άργαλΕlοίις που ύφαίνουν τό περίφηρα σέρζ'''. Ό Diego de Colmenares, ίστσρικός τής ΣεγκόΒιας, κάνει ήδη λόγο γιά έκείνους τούς παραΥωγους μάλλινων ύφασμάτων της έποχής του Φιλίπ­ που Β' «τούς όποίους κακως όποκαλοϋσαν. έl1πόρους άφού, οάν άληθι­ Υοί οΙκογενειάρχες, εδιναν ψωμί! άλλος σέ 200, άλλος σέ 300 άτορα t πού δούλευαν μέοα στά iδια τους τά σπίτια

1'1

καί άλλού, κατασκευάζοντας μέ

ξένα xέρtα κάθε εϊδους ύπέροχα ύφάσματα,,"Ηό>. "Άλλο παράδειγμα VeΓΙeger είναι οί έμποροι μαχαιροηΟl.Οί τού So1ingen (σί όποΙοι παρα­ δόξως λέγονταν Fertigmacher, δηλαδή τεχνίτες πού κάνουν τό φινίρι­ σμα) :καί οΙ έμποροι πιλοποιοί τού Λονδίνου.iΙ6.

Μέ αυτό τό σύστημα έργασίας φασόν συμΒαίνει συχνά και αύτός άκό­ ρη ό όρχ"εxvίτnς ριας σUντεxvίας νό Kαταλήγεt ρισθωτός έργάτης. Ό τεχνίτης γίνετα. έτσι ύποχείρto τού έρπόρου πού τού προρηθεύει την πρώτη ύλη (ή όποία πολλές φορές είσάγεται άπό πολύ μακριά καί πσί.' ση'ι συνέχεια θά τοϋ έξασφαλίσει τήν πώλnση '(οϋ προϊόντος, διακινώ­

ντας πρός τό έξω τά δίμιτα, τά μάλλ.να ή τά μεταςωτά πού έκείνος κα­ τασκεύασε, 'Έτσι δέν ύπαρχει τορέας τiiς έπα)Ύελρατικδς ζωης πού να jJένει άθικτος καΙ τό συντεχνιακό σύστημα έκμnδεviζεται, έστω κι αν τη­

ρούνται τά προσχήματα. Έπιβάλλοντας τίς ύπηρεσίε~ του, ό έμπορος ιςασφαλίζει Υιό λογαριασμό του ίήν όποια δραστnριόtηtα άνάλογα μέ τόν τομέα της έπιλογnς του Ο"ϊή μεταλλουργία, aτήν ύφαντουργία

n τή

ναυπήγηση πλοίων.

Τόν ]50 αίώνα ΟΙ ράστορες τη!;

Calafati

Arte dei

Carρentieri και της

Arte dei

της Βενετίας, ποιΊ έρχονται νά δουλέψουν στά Ιδιωηκά ναυπη­

γεία (έκτός δηλαδή τού ρεγάλου ναυπηγείου της ΣινlOρίας) ραζί ρε τούς

Βοηθούς τους (έναν ρέ δύο fsnti δ καθένας τους) τίθενται στίς ύπηρε­ οίες έμπόρων έφοηλιστών οι όποίοι είΥαι συνιδ\οκτήτες τού ύπό κατα­ σκευι\ν πλοίου. MEτσι~ χωρίς νά τό πολυκαταλαΒαίνουν, μπαίνουν οτό ηε~ τσί τώγ άπλών έργατών;lί, Γύρω ατά 1600, τά ηράΥματα στήν Μπρέσια

δέν ηδ.ν.ε καί τόσο καλά. Τ{ να .κάνουΥ λοιπόν Υιό νά ξαναδώσουν ζωή ητή Βιοτεχνία όπλων; Τί ι5λλζ) άπΩ τά νά καλέσουν στήν πόλη μερικούς

371

ΠαραΥωΥ1Ι καί καπιταλισμός υ[ ΥειτσΥικούς χώρους

όπό

autous

τούς fllercanti, '(ους έμrι:όΡOυς πού θά έδιναν δουλειά στούς

μαοτορες καί τούς τεχνίτες)]"; Νά λοιπόν πού Υιά ριά ακόμη φορά ό κα­ πιταλισμό!; έρχεται νά θρονιαστεί σε εναν ξένο χώρο. Πολλές φορές ρά~ λισtα ό ipnopob έχει να κάνει μέ μιό όλόκληρη συΥτεχνία, σπως συνέ­ Βη μέ τά ύφάσματα της Βοημίας κατ τiις Σιλεσίάς. Πρόκειται έδώ γιά τό σύ9ίιιμα τό yvω<;Jτό .μέ τό όνομα Zunftkauf;'19. 'Όλες αυτές οί εξελίξεις δέν έγtναν χωρίς τΤι συνενοχή καί όρισμένων κύκλων μέσα στούς κόλπους τών συντεχνίων των πόλεων. Συνήθως δμως βρίσκονταν οντιμέτωπες μΙ μιά άγρια άντίδραση. 'Ωστόσο στήν

ύπαιθρο τό έδαφος είναι έλεύθερο Υιό τό συστημα καί έτσι ό έμπορος δέν χάνει τήν εύκαιρία νά έπωφεληθεί. Γίνεται δ μεσάςOVΤας άνάμεσα στόν παραγωγό της πρώτης ύλης καί τόν τεχνίτη, άνάμεσα στόν τεχνί­ τη

Ka.t

τόν αγοραστή '(ου ετοψου προιόντος, άνάμεσα στίς κοντινές καΙ

τις μακρινές άπoσ'[άoεις~ και μέ τήν ίδια εύκολία μεσιτεύει άνάμεσα στην πόλη καί τήν ϋπαιθρο. Προκειμένου νά άποφύγει ιήν άπροθυμία καί ιίς

.ψηλές· αμοιΒές

της rιόλnς, σέ περίπτωοη ανόγκπς δέν έχει παρά νά κα­

τοψύΥει στις αγροτικές Βιομηχανίες χωρίς κανένα περιορισμό. Ή ψλω­

ρεντινιi εριουργία δέν είναι τίποτε άλλο παρά

(1

Cφμονική σύζευξη υπαί­

θρου καί πόλης. Τό ίδιο άκριΒως συμβαίνει καΙ με τ6 Mans (14.000 κά­ τοικοι τον 180 αίώνα). Όπου γύρω άπό τήν πόλη απΛώνεtQΙ μιά όλό­ κληρη Ι}ιομπχανία πού καταοκευάςει τις πολυτελείς λεπτές μάλλινες έταμίνες~ΧΙ ή μέ τή Βιομηχανία

xapnojj.1!I

στά ιΙερίχωρα της

Vire.

Κάποιος παρατηρητικός ταξιδιώΥπς διασχίζει ι τόν 'Ιούνιο τού 1775, στήν περιοχή τσύ Erzgebirge μεταξύ Freyberg καί Augustusberg, μιά

όλόκληρη σεφό όπά χωριά όπου κλώθουν τ6 βαμβάκι καί κατασκευά­ ζουν τΙς μαύρες, άσπρες καί «ξανθέρ. δαντέ.λες, παντρεύΟ'\-'τΩ& λινές,

χΡυσαφιές καί μααξωτές κλωστές. Είναι καλοκαιράκι! οί Υυναίκες είνάΙ καθισμένες δλες έξω, στά κατώφλια τών σπιτιών τους. Κότω από τή σκιά

μιας φλαμουριάς ριά παρέα άηό νέα κορίτσια περιτριγυρίζουν ενα γέρο γρεναδιέρο. 'Όλοι τους, άκόμη καί αύτός ό γεροστρατιώτηςι έχουν ρι­ χτεί ατή δουλειά. Είναι θέρα έπιΒίωσης. Ή δαvτελoηλέκτρια δέν σταμα­ τάει τό παιχνίδι τών χεριών της) παρά μόνο γιά νά ισιμπήσει ενα κομ­ μάτι ψωμί ή. μιά Βραστή πατάτα πασl1αλισμένη μέ άλάτι. Στο τέλος τής

έΒδομάδας θά πάρει δ~τι έχει ετοψο καί θά πάει είτε aτή ΥειτονΙΚ!l άγο­

ρά (αύιό δρως είναι ιι έςαίρεΟll) είτε - καί αύτό είναι τό πιο συνηθισμέ­ νο - στόν Spjtzenherr (ας πούμε τόν uρχtδαντελά), ό όηοίος τής έχει πα­ ραδώσει τόν πρώτη ί,'ιλη) της έχει Βρεί ιό σχέδια. πού συνήθως έρχονται

άπό τήν Όλλανδiα n τιί folMa J καί τής έχει καπαρώσει '[ήν παραγωγή Τ!)ς. Τότε θά τρέςει νά αγοράσει λάδι, εΥΟ κομμάτι κρέας καί λίγο ρύςί γιά τ-ό κυριακάτικο τσφπούσι Η !.

'Η κατ' οίκον έργασία καταλήγει 11έ αΙ'jτό τόν τρόπο οέ ενα όλόκληρο δίκτυο άπό συνεταιριστικά ιί οίκογενειακά 'φγαοτόρια, τό όποία συνδέ­ ονται μεταξύ τους μέσω μιας έμπορικfις όργάνωσης πού τά συ\>-τονίςει κα1 τά έξουσιάζει. Κόηοιος ίστορικός έγραφε γι' αύτά

: ,:Η

διασπορά δέν

ηταν στήν ούσία παρά φαινομεΥι}{ή. Τά πάντα γίνονταν λές καί οί άργα­ λειοί κάθε σπιτιού ήταν πιασμένοι οτόν άόραtο ίστό μιας οίκονομικής

372

ΠαραγωΥΏ κα! καπιταλισμός 01;; γεΙΤΟΥικούς χ6Jροuς

αραχvης, πού τά νnματά του Βρίσκον'[(ιν στά χέρια ελάχιστων χονδρέ­ μπopων,,'\~~'

'Ωστόσο αύr6 δέν οιφαίνεt δη τά πάντα είναι μπλεγμένα σ' α'ύτό τόν Ιστό. 'Υπάρχουν περιοχές έκn:ταμέΥές όπου Ι1 παραγωγή παραμένει έξω από τό έμπορικό κύκλωμα. 'Εδώ θά έπρεπε μάλλον νά καταιάςουμε τά έργαστήρια έηεξεργασίας μαλλιοϋ σέ 1Ι0λλές περιοχές τής Άγγλίας.

"Ισως μιά άλλη' περίπτωση είναι οί όλο ςωντάνια κοινότητες της ηε­ ριοχΩς τού Bedarieux ατό ιanguedοc μέ τούς καρφόδες τους καΙ δΙχως άλλο 11 Troyes όπου, εως και τ6ν 180 όκό}1Π αίώνα, ιΊ. Eπε~εργασία τού λιναριού γινόταν έριιμην τού όποιουδήηοτε Verfeger. Σέ μερικές περιο­ χές τό καθεστώς αίnό διατηρε'ϊΤQt ως τόν 190 αίωνα, Αύτιί Δ έλεύθερη παραγωγή δέν είναι δυνατή ιιαρά μόνο αν ή απόκτηση ηις ηρώτης ύλης εlναι εύκολη μέ.σω μιας γει1Όνικης άΥσρας, ϋπου καί θά κ.αταλiιςει γίς περισσότερες φορές τό έτοιμο προϊόν. Είναι ή περίπτωση τών Ισπανικών έμποροπανηΥύρεων του 160υ αιώνα, σηου }1πορουσε κανείς) μόλις τε­ λείωνε ό χειμώνας ι νά συναντήσει τεχνίτες πού εψερναν" Υιά νά (ωυλή­ σουν ιά μάλλινα ΙJφάσματα πού είχαν ύφάνει μόνοι τους. Τό ϊδιο συνέ­ Βαινε καί μέ ηολλούς χωρικούς στίς έγγλέ{:ικες άγορές ως καί τόν 180 άκόρn αΙώνα, Τό ίδιο ίσχύει καί γιά τό Gevau(Jan: ριά περιοχή ίδαίτερα φτωχή τού Massif Central r όπου γύρω σιά 1740 ό Verleger εΙναι άVΎπαΡKΤOς. ΣΙ αύτό τόν άγονο τόποι «οπου ίά χιόνια καί οι πάγοι σκεπάζουν γιά εξι μήνες δλη τή Υύρω ηφ,οχή καΙ τά χωριά κρατούν τούς ι.\νΟρώηους αίχμάλωτους μέσα οτα σπί'αα τους". κάηου 5.000 χωρικοί στήνονται μπρός στούς άργαλειούς τους. Μόλις τελειώνουν ενα κομμάΤί «τ6 KOU-

Βαλάνε 6τό πιο κοντινό παζάρι ( ... ), έτσι πού ό κάθε πωλητής .εχει μό~ νο ένα κομμάτι καί ή πληρωρή γίνεΥά( πάντα ΤΟ1ς μετρητοίςιι κα1. ωΥτό

είναι Ι10ύ έλκύει αυτούς τούς δύστυχους χωριάτες, Τά μάλλινά τους, παρ' δλο πού εtVαι καταοκευασμένα όπά άρκετά καλά ντόlΙια μαλλιά, «είΥαι όπά πλευράς ποιότητας μέτρια γιατί δέν πιάνουν παραπάΥώ άπο δέκα μΙ εντεκα, τό πολύ είκοσι σολδίa. Έκτός ΒέΒα1α όπό έι\:είνα το. μαλλομέτα­ ξα πού 'ϊά λένε eSCQt5. ΟΙ αγοραστές είναι συνήθως έμποροι άπά δλη τιιν έπαρχΙα 'ϊού Gevau
Langogne, ή La Canourgue, τό Saint-Cllely) ή Saugues κα. (κυρίως) Δ Mandes» (φυσικά πρόκε.ιται γιό τήν Mende). 01. πωλΙ10εις γίνονται στίς εμποροπανηγύρεις και τίς άΥορές. "Σέ δύο μέ τρεις ώρες έχουν ξεπου­ ληθεί δλα. Ό άγοραοtής έλέγχει τΩν ποιότητα κaί παζαρεύει nιν τιμή ρπροοτά οτό μαγαζΙ 'Εκεί τού δείχνουν τιίν πραμάτεια .. καί, στα ν κλεί­ σει 1'1 συμφωνία, έλΙγχει τά μέτρα ρέ τόν nfixu. 'Ό;Η πωλεϊται, σημειώ­ νεται σέ

evo

τεφΤέρι μαζί μΙ τό όνοιια τοΟ κατασκευαση) καί τάν

TlllJi

110ύ πλήρωσε ό άΥοραοτήςΗ".

Θά nptnet νά είναι

n ίδια

περίπου

tnoXri, όταν κάποιος έπιχεtρημα­

τίας (')ν6ματι

Cols:on έπιχειρεϊ νά είοαγάγει καί ση') ό.κόμη πρω'Γόγονο τό V'erJag5system. Είναι τότε ακριΒώς 110ύ ση).'\' ΆγΥ λία κατα­ σκευάζουν τό γνωστά κασμίρια Ρουά καί ση1 Γαλλία τά Μάλμπορω. Ό

Gevaudan

373

\ i

Ι

Ι \

Ι

,.

i

Ι

j, Ή ά\'(ιnουΟΒΙ0\} Vψα'··ΙΟUΡΥΟU. J1i\'(lJ((J.~- ωίί Λ. nΗ/

O!1la(/e 0610-1685>. Τυπικό

παράδειγμα έΡΥaο{α.ς κατ' οίκον. Ό άΡΥαλειός εΙνο! τoπoθεrΩpένσς μέσα στό δωράTlΟ 6Ωόl) περνάει τΩν Ιψέρα τυς όλn ι1 οΙκογένεια. (Bpυξέλλε~;! Βασιλικό

Μου'aείο Kαλkιν Τεχνών, @ AC.L,)

374

Ι

ΠαραΥωγΩ καί καπιταλισρός σέ γεIΤ()YlKDύ~: χώρους

ColsOfl

στέλνει ενα ύπόμντψα στiι Συνέλευση τού

La:nguedoc·'fl

έξιστο­

ρωντας 'Τούς άγώνες καί '{ίς έπιτυχίες του καί ζη'rάει νά τόν Βοηθήσουν,

αν έπιθυμοϋν νά έ~αKoλoυθήoει τίς προσπάθειές του. Ό Colson είναι Verleger πού έρφανίζεται μέ τό μανδύα ένός έΠlχεφηρα'Tία~ ό όποίος άγωνίζεται νά έπtΒάλει τούς δικοός του αργαλειούςl τούς δικούς του κάδους (6αφός) καί τά δικά του συστήματα (ηρόκειται προφανως γιά ένας

κάποια μηχανή δικής του έμπνευσης ή όποία «Κάιει τό χνούδι» τού ύφά­

σματος πάνω σέ φλόγα οίνοηνεύρατος), Τό σπούδαιότερο Όμως τμήμα

της έπιχείρησης είναι ή δσμιουργία ένό!; άnΟ'rελεσΡαηκού δικτύου κατ' οΙκον έργασίας, Όπου κλ.ώστριε-s έκπαιδεόονται ωστε νά μάθουν ρέ τόν καιρό «νά φ'nάχνουν τό νιίμα ίσιο, λεπτό καί χωρίς ένώσεις". 'Όλα αύτά κοστίζουν ακριΒά, σταν ΙΗ.1λιστα «οτό Gevaudan δλα πληρώνονται τοϊς μετρητοίς καί θέλουν τό. μισά προκαταΒολή τόσο Υιά '[6 γνέσιμο ί11ς .κλωστής όσο καί γιά τό ύφανηκά. Παρ' όλη τή φtώχεια '{'Ους, οι κάτοι­ κοι αύτού τοϋ τόπου δέν αλλάζουν συνήθειες". ΒέΒαια ούτε λέξη Υιά τό ϋψος τών άμοιΒών, ωστόσο Βάζω ΟΎοίχημα δη θά ι)ταν πολύ χαρηλές. 'Αλλιώτικα γιατί νά γίνεται τόση φασαρία Υιό εναν τόσο καθυστερπρένο τΔπο;

ΤΟ

VerJagssystenJ

στπ ΓερμανΙa

Παρ' δλο ηού πρώτοι οί Γερμανοί ίστορικοί τό έπιωίμαναν, τού έδω­

σαν όνομα, τό κατέταξαν καί τό έρμήνευσαν ώς φαινόμενο ηΙς ίδιας τους της χώρας, τό σύστημα τllς κατ' οίκον έργαοίας δέν ξεκίνησε άηό τι) Γερ­ ρανία γιά νά περάσει ατή συνέχεια έξω άnό Ύά σύνορά της, 'Άν πρόκει­ ται νά αναζητήσουμε τι'} γενέτειρα τού

Verlagssysten1)

Δ επιλογή ρας δέν

μπορεί rιάρά νά περιορωτεί άνάμε.οο Ο'ίίς Κάτω Χώρες (Γάνδπ, Ypres) και τή Βιομηχανική περιοχή της 'Ι'rολίας (ΦλωρεV'rία, Μιλάνο). 'Αφού κάνει QΙJως πανηγυρικά τόν έμφάΥισιί του σέ όλ6κλnρη τή Δυτική Ευρώ­ πη, '[ό σύΟ'ίημα θα έπεκταθεί πολύ γρηγορα σέ δλα τά γερμανικό κρα­ τίδια ι τ6πο κατ! έξοχ.όν εύεπίφορο στήν ίστορική ρελέτη. 'Ένα άρθρο

τού Hermann KeHenbenz, τού όποίου παραθέτω έδώ περίληψη, μάς προσφέρει μιά έμπερισταtωμέvn, πολύπλευρη καί άςιύπισΤIl αΠΟψ'll Υιό τό θέμα. Τά δίχτυα που δηλώνει nαντοί) τό Verlagssystelll είναι τά πρωτα όδιαμφισΒΙΊτητα ϊχνπ ένός έμιιορικου καηιταλωμοΌ: ό όπσίος άποΒλ.έ­ πει όχι νά iιναρoρφώσει τiι χειροτεχνική παραγωγή, άλλά νό κυριαρχή­ σει ιιάνω τn~. Κύριος στόχο!; του} πράγματι, εΙναι 0\ πωλήσεις, Άπό ΤΙΙ σΤΙΥρή πού τίς t:Xet στό χέρι, τό VerJagssystenl έχει τή δυνατότητα νό. έπnρεάσει όποιαδήποτε παραγωγική δραο'tnριότn'rα ι φτάνει ό έμπορος νά είναι σέ θέση νά Ιπωφεληθεϊ από αυτό τό πλεονέκτημα. Τά' πάντα ευνοουν αίn:ή 'Γήν έςάπλωσπ: ι':ι άλματώδης πρ60δος '(ής τεχνικής, Δ έπι­

τάχυνση των μεταφορών, ή αύξηση ΤΙ1ς συσσ~ψευσl1ς τών κεφαλαίων οέ έμπειρα χέρια καί τέλος ή άκμή τών γερμανικών άνθρακωρυχείων πού

375

ΠαρaγωΥΠ κα; KaΠΙTαλιapός σέ γειτονικούς χώρους

ξενικά ηδη όπά 'tt1 δεκαετία Ίου 1470. Τό σημάδια αύτης τής οίκονσμικnς άιψllς στή Γερρανία πολλά, αν καί θά αρκούσαν μόνο δύο;

11

είναι πάρα

άπότορη ανοδος των τιμών και

δ 'τρόπος πού ι'1 μιά πόλη διαδέχεται η1ν δ.λλπ ~ς επίκεντρο 'τού ΟΙΚΟ­ νομικου αύτοϋ θαύρατος. Στίς όρχές τού 15ου αιώνα) ιό πάντα ηερι­ στρέφονται γύρω Δπο τή ΡaησΒόννη στόν ΔούναΒη. Μετά όπά λίγο έπι­

βάλλεται Ζ'ι 'ΝυρερΒέργη. Λίγο αργότερα, τόν

160

αιώνα, θά σημάνει ά

(':ψα Υιά το Augsbo.rg καί τοιΊς in!XEIρnpaTiES έμπορους του. Λές καί ή Γερμανία δέν σταματάε.ι νά συμπαρασύρει δλη τή γύρω Εύρώπη πρός ενα

πεπρωρένο πού εΊναι καί τό δικό Τής, Τό Verlagssystem Βρίσκει πρό­ σφορο έδαφος στίς συνθήκες πού είχαν ήδη διαμορφωθεϊ στί1 Γερμανία. ~Aν έπιχ.εφοϋσε κανείς νά σημειώσει σέ ενα χάρτη όλες τίς διασυνδέσεις του συστήματος, τά λεπτά Kqi πολύπλοκα νήματά του θά κάλυπταν 6λό­ κληρη τήν εκτασπ τών γερμανικών κρατιδίων. Ό ένας μΕ'fά τόν όλλον J ολοι οί τομεϊς της οίκονοριας μπλέκονται σΙ αυτό τό δίκτυο. Στή ΛυΒέ­ ΚΩ είναι ή πρώιΡΩ άνθηση τών έργαστηρίων ύφαντουργίας του 140υ αΙώ­ να. Στiι Βα'ί}Jόριι, it ~υθoπoιία πού σuγκεV'rρώνι:;ι Briiuknccllre άλλά καί BriiU1niigde1 πού είναι ήδη έμμισθοι έργάτες. Στό Ροστόκ, οΙ μύλοι καί ί1 παραγωγή Βύνης. ΤΔν 150 ομως αίώνα~ κατ' έξοχήν λειτουργικό πεδίο ~

του

•

συστηματος

Τ

ειναι

<, ο τεραστιος

• τομεας

_ • . , της υφαντουργιας,

'" οποια

n

πιάνει άπά τίς Κάτω Χώρες, σπου είναι συγκεντρωμένες πολύ περισσό­ τερες μονάδες άη' ό,τι στη Γερμανία, καί φτάνει ώς τό: ελΒετικά Καντό­ νια, άπ' σπου τά γνωστά υφάσματα τΛς Βασιλείας καί τού Saint-GaJIen.

Τά σύμμΙΚΊα (fut/JinesJ, πού είναι άνάμιξη λινού καί ΒαμΒακιοίι, είναι άηΔ τή φύση τους ενας τορέας σπου ό έ.μπορος, είτε Βρίσκεται στό

UII11 Al,1gsburg) onou ι'1 κατ' οίκον έργασία εύναεί 'rI1V άνθηση των Barc},cJlt (δίμιτα)Ηb l παίζει άναΥκαση:κά τό ρόλο του, Είναι αύτός ό

είtf;: στό

δποίος διακινεί τήν έξωτική πρώτη ϋλl1, τό Βαμβάκι, πού είσάγεται μέ­ σω Βενετίας από n'ι Συρία. Τό

ρελοποιία, σηί χαρτοποιία γης χρονολογ.είται άη6 τό

VerlagssystelD

έΙΊιβάλλεται άλλού στΔ Βα­

(6 πρώτος μύλος χαρτόμαζας τi',ις ΝυρερΒέρ­ 1304), στήν έκτυιιωΊική Βιομηχανία καί άκ6-

μη στήν κατασκευή ρo~αρίων.

Τά όρυχε[α καΙ

δ ΒΙΟΡ11χανικ6ς κaΏιταλιαμδς

'Ένα άrιoφασΙOΤΙKό Βημα πρδς τόν καπιταλισμό είναι ι) έγκατάσταση {}ρυχείων σέ. όλόκληρο τΔ γερμανικό έδαφος, Δ~ Υιά νά εϊμαστε πιο σα­ φείς, σέ δλη τήν εύρύτερη περωχιί τίϊς Κεvτρnui:ς Ευρώπης ως τήν Πο­ λωνία, TJ1V ου)Ύαρία καί τίς ΣκανδιναΒικές χ6"ψες. 'Εδώ τ6 έμπορικό σύ­ στηρα όχι ρόνο παίρνει στό χέρια του τόν παραγωγή, όλλά αναλαμΒάνει καί νά ηίν αναδιοργανώσει. Ό νέος αυτός ανεμος αρχίζει να πνέει γύ­ ρω aτά τέλη τού 150u αίώνα, Είναί μ\ά έποχή καθοριστική, όχι έπείδή στήν πραγματικt'nπτα εφευρίσκει τά μεταλλεία τό έπάγΥελμα ΊΌϋ με-

n

376

ΠαραΥωΥΙ1 κα; καπιτολιορός σέ γειτονικούς χώροιις

ταλλωρύχου, άλλά γιατί σ' αύττιν μεΤG'J:ρέπΟVΤαι άρδην οί όροι Ικ}ιετάλ­ λευσης καΙ έργασίας τών όρυχείων.

Τό έηάγγελρα τού μεταλλωρύχου είναι παλαιό .έπά"{γελμα. 'Ήδη άlΙό τόν

120 αίώνα συναΥταρε σηΊν Κεντρική Εύρώπη συσπειρώσεις τεχνιτών πού εχουν ώς κοινό TOUS σημείο τό έnάγγελμα του μεταλλωρύχου (Get'Ycrk8chaften, KnappsclJaften)f>27. Μέ τΙς διάφορες μετακινήσεις των Γερμανών ρεταλλωρόχων πρός τίς· άνΟΎολικές χωρες τόν 130 καί τόν 140 αίώνα, οί κανόνες τής όργόνωσής τους γενικεύονται. Τά πράγματα Υιό τίς μιιφοσκοηιι<ές αυτές κοινότητες πάνε καλά σσο τό ρετάλλευμα είναι προσιτό σέ μικρό Βάθος, Άπό τή στιγμή δρως πού :ή εξόρυξη γί­ νεται οέ δλο καί Ι1εγαλύτερα βάθη, τά προΒλήμα't:α δυσκολεύουν. Τό σκάψιμο και

11

στήριξη μέ ξύλινα ίκριώματα των στοών, οι άνυψωτικές

συσκευές από τό Bάθo~ πρός ηΊν -έξοδο τών φρεάτων, ή άντληση τών

νερων πού είναι πανταχού παρόντα, δλα αυτά τελικά Βρίσκουν εύκολό­ τε-ρη λύσπ Ωτόν τεχνικό τομέα (συχνά κάποιες νέες τεχνικές κάνουν όπό

μόνες τους ηΊν έρψόνισή τσυς στήν πορεία της έργασίας) παρά στόν

οΙκσγορικό. 'Από :κάποιο χρονικό σημείο κα\ πέρα, ή έξορυκτική δρα­ Ο''f'ηρtότηtα απαιτεί τήν έγκατάστασπ καί άνανέωση ένός δυσανάλογα rιoλυδάπανoυ εξοπλισμο(ι, Ή νέα αύΟ1 πραγματικότητα άνοίγει στά τέ­ λη του

1 So-u

αίώνα διάrιλατες τίς πόρτες στούς πλούσιους έμπόρους. Χω­

ρίς νά χρειαΟΊεί νά Βρίσκονται εlΊιτ6ηου, και μόνο μέ τtί δύναμπ TG)\t κε­ φαλαίων τους, παίρνουν aτό χέρια TouS; τό όρυχεία καί τίς βιομηχανικές επιχειρήσεις πού συνδέονται μέ αύτά. Ή έξέλιξl1 αύτή πραγματοποιεΊ:rQΙ σχεδόν παντού ταυτόχρονα στά τέ­ λη τοί! 150υ αίώνα: ατά άΡΥυρωρυχείσ τού Harz καΙ τής Βοημίαςl στίς τυρολέςικες 'Άλπεις οπου ε.1ναι γιό"χρόνια τ() κέντρο τής εκρετόλ.λευ­ σης του χαλκού; οτά ορυχεία Xρυσoίi καί αργύρου Ύίίς Κότω oυγyαρ~ας όπό τό KOnig.sberg ως τό Neushol στίς παρυφές της μικρής κλειστπς κοιλάδας Ύού CYran·\2
Wielicza,

κοντά σηΊν

ΚρακοΒία, ιΊ ξποχιι δπου οί χωρικοί ε.παιρναν τό ορυκτό αλάτι άφΩνο­ ντας άλμι;ρό νερό νά έςατμίςεται σέ άΒαθή σιδερένια δοχεία, έχει πλέον παρέλθει. Τώρα σκάΒουν στοέ.ς και πηγάδια σΙ Βάθος 300 μέτρων. Τε­ ράστιες μαγγανομnχανές πού Kινoύν'(άl μέ άλογα, άνεΒάζουν στήν έπι­ φάνεια τί~ πλάκες τού άλαηοϋ. Ή παραΥωγή αγγίζει κατά τό άnόγειό της 060ς αίώνας) τούς 40.000 τόνους τό χρόνο. Τρείς χιλιάδες έργάτες δουλεύουν έκεΙ ~Hδn όπά τό 1368: τα άλστωρυχεια έςω1φαλίςουν καί

'rn

ουνεργαοία της πολωνΗ«lς KΌBέρνπσnς1~~). Πάντα κοντά σnιν κρακοΒία,

'Γή φορά Δμ(ι)ς αύΤΙ1 στήν 'Άνω Σιλεσία, τα ορυχεία μολύΒδου στά περί­

χωρα του Olku~zJ τά όποία γύρω στα '{έλη τού 150υ αίώνα παράγουν 300 μέ 500 τόνους τ6 χρόνο, τ6ν 160 καί τόν 170 αίώνα άηοδίδουν 1.000 μέ 3.000 τδνους. 'Η δυσκολία έδώ δέ\' είναι τό Βάθος (50 μέ 80 ρέτρα τό

37ϊ

ΙΙaραΥωγΩ KDi κanιταλισρός σΙ; Υειτογικσ(ις χώρους

πολύ)) άλλά τά νερά πού ύπεραφθονοϋν, ~Ellρεπε νά σκάΒουν τίς στοές

σέ πλαγιές έπενδύοντάς ης μΙ ξύλο, έτσι ωστε τό νερό νά κυλάει μέ τό Βαρύτητα. ~Eπρεπε νά χρησφοποtoϋν περισσότερα ίπποκίνητα ραΥγά­

νια, νά π()λλaηλαoιά~oυy τούς έργάτες' πολύ περισσότερο μάλιστα δταν ΟΙ Βράχοι ήταν τόσο σκληροί πού εγας έργάτης δέν έσκαβε σέ ενα όκτά­ ωρο παραπάνω όπό πένΤΕ έκατοστά τού μέίρου. Γιό νά γίνουν 8λα αύτά

χρειάζονταν κεφάλαια. Τό αποτελεσμα ήταν τά ορυχεία νό Βρεθοϋν στά χέρια έκείνων ιιού διέθεταν αύτό τά κεφάλαια. 'Έτσι, τό 1/5 των φρεά­ των κατέληξε οτό βασιλιά της Πολωνίας, τόν Σιγισμούνδο Αϋγουστο ) πού ήταν μεγάλος είσοδηρατίας' τό ]/5 aτoύς ευγενείς, τούς αυλικούς άξιωματούχους και τούς εϋπορους κατοίκους τών νέων πόλεων, οί όπσΊε{; uyanTUXem
τους τόν πολωνικό μόλυΒδο, ένώ οί έμποροι τού Augsburg καΤόρθωσαν, έστω καί από άηόσταση, νά έλέγχουν τό χρυσό, τόν άργυρο καί τό χαλ­ κό της Βοημίας! τής ΣλοΒακίας, τής Ούγγαρίας καί του TυρόλoυJ 3σ • Γιά τούr; έπιχεφηματίες, ό πειρασμός νά μΟΥοπωλιισουν τίς τόσο 01\-

μανηκέs αύτές πηγές πλούτου lnαν πολύ μεγάλος. 'Ωστόσο ήταν και λί~ γσ ... "φάτε μό'nα ψάρια~I ... Καί αύτοί ακόμα οί F"ugger απέτυχαν νά άπο­ κτήσουν τό }Jονσπώλιο 'ίΌυ χαλκΟύ. ΟΙ Hoch5tetter καταστράφηκαν KU-

ριολεκτικά τό

1529

έπειδή έιιέμεναν νά κερδοσκοπούν μξ; τόν ύδράΡΥυ­

ρο. Τό υψος των κεφαλαίων πού απαιtoύσαν αύ'Γές σί έπενδύσεις Ωταν άπαγορευτικό. "Ετσι κανένας έμπορος δέν δταν Ικανός άπό μόνος του νά καλύφεί στό σύνολό της τις άνάγκες μιας Ιδιαίτερης έξορυκnκης μο­

νάδας. 'Ωστόσο δΙν παύει νά εΙναι άλήθεια δτι 0\ Fugger είχαν γιά πολ­ λά χρόνια άναλό.Βει την άηο.κλειστική έκμετόλλευση τών ορυχείων ύδραργύρου 1'ού Almaden στήν 'Ισπανία. Οί Fugger όμως είναι οί Fugger. Συνήθως, δπως γίνεται καΙ. μέ τήν κυριότητα ένός πλοίου, ή όποία 1\:α­

τανέιιεται σέ μερίδια (carats), έτοι καί ή κυριότητα ένός όρυχείου διαι­

ρείται σέ

1283;1.

Kuxen..

Τά

Kuxen

αυτά μπορεϊ νά είναι

64 κατ. καμιό φορά καί

Αύτή ή διαίρεση επιτρέπει '(ή συρμετοχή στόν έπιχείΡl1ση καί τοι1

ίδιου τού iιγεμόνα, στόν όποίο παραχωρούνται δωρεάν όρισμένες όπό τίς μετοχές. Παράλληλα ό ήγεμόνας: διατηρεΙ γιά λογαριασμό του ενα Ιμπράγρατο δ1καίωμα έπί τού ύηεδάφους:. Ό Αϋγουστος Α: τ.ας Σαξωνίας διαθέτει τό 15802.822 Kuxen H !. ΜΙ αύ'Τό τόν τρόπο, τό Κράτος είναι πά­ ντα παρόν οτίς μεταλλευτικές έπιχειρήσεις. Αύτή ώστόσο iι ένδοξη) ή ανέφελη θά έλεγα, περίοδος οτπ", ίστορία των όρυχείων, δέν θά παραταθεϊ υπερΒολι:κά. Ό νόμος της φθίνουσας CιJ1όδοαnς (rendements decroi.5Sants) θά έπαι~ε καί έδω αμείλικτα τό ρόλο του. ΟΙ έ~OρυKτtKές έκμεταλλεύσεις μετά άπό μ1ά περίοδο εύημε­ ρίας θά πέσουν σέ μαρασμό. Οί άλλεπάλλnλες άπεργίες τών έργατών

στην Κάτω ΟύΥΥαρία άπό τό 1525 καί τό 15261 ίσως είναι ήδη μιά ένδει­ ςη αύτής της κάμψης. Δέκα χρόνια άργότερα, πoλλαπλασιάζovται 'Ιά σημάδια μιας προοδευτικής πτώσης. 'Η πτώση αστή άηοδόθπι<ι;: στόν άνταγωνισμό τών άρερικανικών όρυχείων ό σιήν οίΚΟΥομική ϋφεση~

11

όποία άνlκoψε γιά ενα διάστημα τήν όρμή του 160υ αίώνα. υΟ πως καί

.

-1"'

"\

378

Ι7αραΥωΥΙΙ κaί καπιταλισμός αέ Υειτονικούς χώρους

νά εχουν πάντως

1:6.

πράγμαΤά, ό έμπορικός καΩ1ταΛισρός, ετοψος πά­

ντα νά παρέμΒει, δέν θά άργήσει γύρω Ο'ι"ά τέλn τού 150υ αίώνα νά ύπα­ κούσει στη φωνή TfiS λσγικης καί νά έγκαταλείψει αύτή τήν πλέον Cινά­ ςια λόγου ύπόθεση. "Αν κύριο χαρακτηρισn:ι<ό κάθε καπιταλιστΙΚής δρα­ στηριότητας εΙναι ή ϋπορςη έπενδύσεων) έξίοου καπιταλιστικό φαινόμε­ νο είναι καί ή διακοπή τών έπενδύσεων. Πίσω Δπό :κάθε l1ροώθηση ft άπομάκρυνση μιάς έηένδυσnς άπό 1:6 παιχνίδι, Βρίσκε'((n πάντα μιά οίκονομ1.κή συγκυρία. Περίφηιιο όρυχεία εγκαταλείπονται ατά χέρια 'ι"ού Κράτους, 01'6 όποίο ήδη άπό την εποχή αύτή καταλήγουν ολες οί επι­ χεΙΡΙ1σεις πού δέν πάνε καλά. "'Αν αϊ Fugger παραμένουν στό Schwaz τού Τυρόλου, είναι γιατί 1'1 Tautoxpovn παρουσΙα τους στό όρυχεϊα χαλκού 1(αί άργύρου τού b έιιιτρέΠΕ\ νά άπολαρΒάνουν άκόμη αξιόλογα κέρδη. Σ'rό ορυχεία χαλκού τiΊς ουγγι.:ιρίας, οί Fugger έναλλάσσΟΥΎι:n ρέ άλλες φίρμες τού Augsburg. Σήρερα οί Langnauer, οί Haug, οί Link, αύριο οί Wejss, 01. Paller, οΙ Sιaίnίger καί τέλος οί Henckel νοη Donnersmark καί οι RehHnger. Τελικά ολοι αύτοί θά ηαραχωρήσουν τή ettjfl τους σέ 'Ιτα­ λούς. Αυτές οΙ άλλεπάλληλες μεταΒολές, τΙ άλλο παρά ζημιές καΙ άπο­ Ύυχίες iΊ τό πολύ ηολύ μέτρια κέρδη σημαίνουν; ΓΙ> αυτό καί προτιμουν μιό ώραία πρωία νά '(Cι π~ρατήσoυν.

'Ωστόσο, έστω κι αν έγκαταλείπουν τά περισσότερα όρυχεία στούς ήΥεμ6νες, οι έμποροι δέν παύουν νά κρατοι1ν γιά 'ίόν έαυτό τους τό λι­ γότερο ριψοκίνδυνο ρόλο ti1s διακίνησης των ορυκτων καί με'ταλλευ­ τικων προϊόντων. 'Έτοι, αu't'όματα παύουμε νά άντφετωl1ίζουμε τήν ίστο­ ρίο τών όρυxείων~ καί κατ' έπέκταση τι1.ν ίστσρία τού καrnταλισΡού, ρέ

_ τήν -

ώστόσο ύποφιασρένη

-

ματιά του

Jacob

Strieder:l~!. "Αν ή έρμηνείςι

πού προσφέρει ό Str-ieder είναι όρθή - καί σίγουρα είναι όρθή, -; σί KE~ φαλαιοκράτες πού άσχολοϋνται 11 προτίθενιαι νά ασχοληθούν μέ τήν έξορυκτική δραστηριότητα, 'τελικά δέν εγκαταλείπουν παρά ρόνο τα επι­ κίνδυνα ή έστω έΩισφαλή πόστα της πρωτογενούς παραγωΥΩς. Περωρί­

ςονtQΙ στήν παραγωΥι:ί ήμικατεργασμένων προϊόνηδν, στίς ύψικάμινους, τά χυτήρια καί τά σιδηρουργεία, ή άκόμπ καλύτερα ιιόνο στή διάθεση τών προϊόντων. Μέ lιλλα λόγια τηροϋν τΙ!; άποστάσεις τους, 'Ωστόσο αύτές οί πρόοδοι καί οί όΩισθοδρο:μήσεις θά χρειάζονταν για νά τεκμηριωθουν δεκάδες, έκατοντάδες περιπτώσεων) οί όnοϊες σίγου­

ρα δέν θά {1Ταν άχρπστες. 1'6 ούοιαστικό πρόΒληρα Όμως κατά τή γνώ­ μη μας Βρίσκεται άλλαύ. Τί είναι έκείνο πού προΒάλλει πάνω όπό ί)λο αυτό τό παντοδύναμο δίκτυο όρυχείων, αν δχι ενα άλπθινό έργατικό προλεταριάτο, εΥά γνήσιο έργαηκό δυναμικό! «ίι έργάοία γυμνή»; Κι αυτό ηάλ1 δέν είναι} σί:μψωνα μέ τόν κλασικό όρισμ6 του καπιταλισρού, τό ύπ' άριθμόν 2 σΤΟ1χε"iο no(; έξαoφαλί~εt τ:tlν ύπ{')οταΟΙ1 του; Τά όρυ­ χεία έδωσαν τήν εύκαιρία Υτά 1:εράστιε'!; συγκεντρώσεις έΡΥαηκού δυνά­ μικού" άνάλογα πάντα μέ τά ρέτρα της έποχης. Γύρω στά 1550, ατά όρυ­ χεία τού ScIlwaz καί του Falkenstein ατό Τυρόλο έργάςσντα. πάνω άπό 12.000 είδικευ:μένΟί έργάτες. 'Από αίΙϊούς 500 μέ 600 άοχολσί:vtαι άπο­ κλειστικά καί μόνο μέ τιίν άντληση τών νερών πού άιιειλουν τίς στοές τών όρυχείων. Είναι άλήθεια οη οέ όλη ούτι! τι;. :μάςα τών έργατών ύπάρ-

379

'ΓΙ ά,ιιl)(ί ΗΗ-' ,ίμl υμιηll"Τ(! \ \E.ι"μΩΤO~, (,ι/ι1 γζl,

Ή [Ι(;),\,/(Ι/ι

j'iI,c.TIII

ι:ιπυ nil

1\l!tll:r []ΟΓ:Ι

Lllίli.\ι.ψιι

r/rr.

nοιψiaς. πίγ

1';0 (!;M~

/ο( ι:ιιιι~ιψ(/,ίιl(, ΤΟΙ' μετα\ \είοι, ιΊ

δποΙο.ς .c.l'I'Ρ}'l,I (;,(, Ι:Ι":Γψo(}ω110~, ΊΟ(-' ΗΙΙΙΙΙ,\Ηί. Οι rrj (Ψ(/Ι>ΙΙ~ ι,(ίΟο\-τυι μ':ρω ιίπι} τΙ:Ι Tρaπι:~ι ιπιί (')nuio οί }HΊCιλ.\ωμι:\υι ωι\ω\ΟΙΊ ΊJί\ 1ψoμaι~ι(ί 10ιις, .lUffOfl'': {ιl:ιrι

.080

(;11/1

ιιίnιι,(ι

1

ι/ι, ΤΗι

1/,

/1', ΗιΙ') \IιI()/ifl/), rιίι: Ηι,'1'\ ιιι, Ι, \ΙΙ'1 Ίιιι. Hιf'ι \IHOIIr,rι( J

..

ΠaραΥωΥ.Ω καί καΏιταλισμός σέ γειτονικούς' χώρους

χουν καί :μερικές έςαιρέσεις: πρόκειται γιά όλους έκείνους τούς lJIKPO-

εργολάΒους πού άναλαμΒάνουν τίς μεταφορές fi γιά όλΙΥομελείς όμάδες άνεςάρτητων μεταλλωρύχων. Οί ηό.ντες, ώσ'rόσο, σχεδόν οί πάντες, έfαρτώνtαι άπό τόν άνεφοδιασΥό σέ τρόφιμα τόν όποίο αναλαμβάνουν 01. μεγαλοεπιχειρημαΤίες. Πρόκειται δηλαδή για τό ΤruckSΥsteω πού δέν είναι τίποτε άλλο άπό μιά πρόσθετη llορφή έκιιεtάλλευσnς '[ών εργατών. Τ6 σιτάρι, τό άλεύρι, τό λίπος; τά ρούχα καί μερικά άπά τά φτηνοιιράγ­ ματα (pfennwert) πού τούς είναι άπαραίτητα, παρέχονται στούς έργάtες: σέ τιμές οί όποίες βέΒαια δέν συμφέρουν ιιαρά μόνο τόν πρopπθεuτfι. Αύτό τό άλισΒερίοι ηταν 1'1 αφορμή γιά συχνές προστριβές μέ τούς έργά­ '(ες των όρυχείων, οί όιιοίοι όπό τή φύση τους είναι άψεΙς καΙ ετοφοι νά πάρουν τούς δρόμους. 'Όμως, παρ' δλα αυτά άρχίςει ήδη νά διαφαί­ νεται ή δημιουργία ένός ςεχωριστού κόσμου, τού κόσμου της εργατιάς, Τόν 170 αίώνα κάνουν την έιιψάνισή. τους οί ιιρώτες εργατικές κατοικίες' γύρω άπό τά χυτήρια σιδήρου τού Huηsrtick, Τά χυτήρια συνήθως άνή­

n

κουν σέ καπιταλιστές, τά μεταλλεία όμως παραρένouν Ιδιοκτησία των έλεύθ~ρων έηιχειρηματιών. Παντού 1 τέλος, δημιουργείται μιά Ιεράρχηση

τϊις έργασίας. 'Ένα είδος πλαισίου ατό όποίο έπικεφαλJiς είναι ό Wc:rkmeistel\ δηλαδή ό έργοδηγός καί έκπρόσωπος του έμπόρου. Κα­ tbntv έρχονται οΙ Gegellmeister. δηλαδή οί άρχιεργάτες:. Είναι λοιπόν δυνατόν νά ρή Βλέπουμε ο' αύτό: τά στοιχεία γιά άρκετούς λόγους τήν άναγγελία της έλευσης μιας νέας επoXfις;

Τά ορυχεΊα τού Νέου Κόσμου

Αύτή

n χαλαρή

μέν άλλά έμφανής ύφεση τού καπιταλισμού σέ σχέση

μέ τά ορυχεία, πού έκδηλώνεται καθαρά όπά τά μέσα τού 160u αίώνα, δέν παύει νά εΙναι γεγονός μεγάλης έμβέλειας. "Έρχονται στιγμές δπου ή Εύρώπη, άκριβώς έςaιτίας τής προόδου της, ένεργεί σάν νά ξ:κρινε σω­ στό νά άπαλλαγεί από τή φροντίδα της έξορυκτικής καί μεταλλευτικής τας 61Ορ:ηχαγίας, μαοΒιΒάζοντό.ς την στΙς περιφερειακές '[ης κτήσεις. ΑύΊό όφείλεται όχι ρόνο ατή μειωμένη όπόδοσιι τους, ή όποία περιορί­ ζει Ίά κέρδη, αλλά κaί στό γεγονός δη τά έΡΥοστάσια πού δουλεύουν μέ τή φωτιά κατασ'ιρέψουν Ίό δασικό πλούτο. Ή τιμή τού ξύλου καί '[ού ξυ­ λοκάρΒουνου εχει καταντήσει άπογσρευτικό κα1. οί ύφ\κάμινοι καταδι­ κάζονται νό: δουλεύουν μέ διαλείμματα, άκινητοποιώντας ετοι όνώφελα τα πάγια κεφάλαια. 'Από τήν άλλn μεριά: οί μισθο, άνεΒαίΥουν. Διόλου παράδοξο λοιπόν πού εύρωπαϊκιι οΙκονομία, ίδωμένη ώς σύνολο, Kα~ ταφεύγει Υιά τόν έφοδιασμό της σέ σίδερο KCΙΙ χαλκό στή Σουηδια ιί τή Νορβηγία. Πολύ σύντσμα θά ζητάει τό σίδερο πού της χρειάζεται άπό τήν άπομακρυσμένη ρωσική 8ιορnχανίαl τό χρυσό καί τό ασήμι άπό τήν Άμερική) τόν κασσίτερο (έκτός άπό τήν άΥΎλική Κορνουάλη) άπό τό Σιάμ' καί άκόμη χρυσό άπό τήν Κίνα, άσήμι καί χαλκό άnό τήν 'Ιαπω-

n

381

ΠαρaΥωΥΩ και καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

νία.

'Ωστόσο, δέν εΊναι πάντα εύκολο νά Βρεθεί ύποκατάστατο.:Όηως έγι­ νε Υιά παράδειγμα μέ

'r6v

υδράργυρο, Ο'rοιχεϊο

anapai'rnTo

γιά τά όρυ­

χεϊα άργύρου τή~ Άμερικής, 'Όσο Υιό τά 6ρυχεία καθαρου άργόρου τΩς

Huancave1icaH3 τού Περού, που άνακαλυφθηκαν γύρω στά 1564 καί δρχ/.­ σαν νά άποδίδουν πολύ άργότερα, δέγκαλυπτουν όλες τίς ανάγκες καί

έτσι έξακολουθει νά είναι άπαραίτητος ό άνεφοδιασμός τους σέ άργυρο από τά ευρωπαϊκά όρυχεϊα τού Almaden καί της "Ιδριας. Αύτό πού έχει ίδιαί-cερn σημασία ε{ναι νά παρατηρήσουμε ση τό κεφάλαιο δέν έχασε ποτέ τό ένδιαφέρον του γι' αύτά τά όρυχεία, Τό AJmaden έμεινε άνξ;λ~ λιπώς στά χέρια τών Fugger ,ως τό 1645"'. "000 Υιά τήν "Ιδρια, τής όηοίας τά μεταλλεία ανακαλύφθηκαν τό 1497 καί άρχισαν νά άποδίδουν γύρω οτά 1508 μέ 1510, Μν επαψαν νά άποτελαϋν τό μΠλον τής έριδος άνάμεσα στούς έμπόρους καί τό αύστριακό Κράτος, ώς πρός τό ρονο­ πώλιό τoυς~ ώσπου νά καταλήξουν στό χέρια τού τελευταίου '(ό 1580.llS.. Τό έρώτημα είναι αν ό καrnταλισμός; μέ την έκρετάλλευσn των ρα­ κρινών όρυχείων, έχει στραφεί όλoκλnρωτικά πρός εναν παραγωγικό τομέα τόν όποίο σιγά σιγά έγκαταλείηει στήν Εύρώπη. Ή όnάντηση ε1Υαι ναΙ, ως ενα βαθμό, σΙ Ο,Τ\ άφορά τή Σουηδία καί τά ΝορΒηγία, άλλά οχι τήν 'Ιαπωνία, την Κίνα, τό Σιάμ καί αυτήν ακόμη τήν 'Αμερική.

ΣηΊν 'Αμερική ό χρυσός: Ωού iι παραγωγή του στόν περιφέρεια '(οϋ

Quito τού Περού καΙ στά έΚΎεταμένα όρυχεία της Βραζιλιάνικης ένδο­ χώρας Βρίσκεται άκόρη στό χειρωνακτικό στάδιο, έρχεται άντψέτωπος ιιέ τό λευκό μέταλλο, τό όποίο παρασκευάζεται σύμφωνα μέ ριά νεα τε­ χνική, nl μέθοδο τού άμαλγάματος (άμμλγαμα = κράμα ύδραργύρου μέ άλλα μέταλλα), Ή ρέθοδοs αύτή ήρθε ά,Ιιό τ:άν Εόρώ"πη κα1. εφαΡ1Jόστn­ κε στ:ά Νέα 'Ισπανία ήδη άπό τό

1545 καί στό Περού από τό 1572. Στούς πρόποδες τού Cerro του Potosi l1εγάλοι ύδραυλικοί ,.ροχοί θρυρρατίζουν τό μετάλλευμα Υιά νά διευκολύνουν τήν πρόσμιξη των μετάλλων τού άμαλ γάματος. ΧρησιμΟΠΟΙΟύνται γιό τό οκοηό αύτό πανόιφιΒες έΥκατα­ στάσεις καί ηρώτες ύλες. Πώς νά μην ύποθέσει λοιπόν κανείς δτι ό κα­ πιταλισμός έχει ήδη κάνει τόν έμφάνιοή του ο' ούτό τόν τόπο; Στό Potosl καί η'ι Νέα 'Ισπανία γίνεται λόγος γιό περιουσίες που ξεφU'rρώ­ νονν ξαφV\κά οτά χέρια τυχερών ρεταλλωρύχωψ δέν είναι ωστόσο παρά μόνο ή έξαίρεση, Ό κανόνας καί έδώ είναι δη τό κέρδος άνήκει στόν έρπορο. 'Αρχικά στόν ντόηιο έμπορο. "Οπως και στην εύρώπη, ετσι καί έδώ!

καί :μάλιστα σέ μεγαλύτερο βαθμό 1 01. μεταλλωρύχοι εγκαθίστανται έκεί δπου ύπαρχει έλεύθερος χώρος: στό βόρειο T}Jftpa τού Μεξικού ή άκό­ μη καί οέ 1n6 άληθινή lprtpoI σrήν καρδιά των περουΒιανών ~Ayδεων" ,. Αρα τό μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τό πρόΒλημα τού άνεφοδιασροϋ σέ τρόφψα. Τό Ιδ10 πρόΒλημα εΙχε ήδη προκύψει καί στΩν Εύρώnn, σπου ό έπιχεφημα'τ"ίας η:rαν έκεινος πού ηρομιιθευε ατό με'τ"αλλωρύχο τά ανα­ γκα1:α τρόφιμα, αΠOKOμί~Oντας άπό αύ'Ηί τήν έnιχείρηαη ρεγάλα κέρδη. ΣΤΙ1ν 'Αμερική τό πρόΒλημα τού ανεφοδιασμού ΒρίσΚi.ΙQΙ στήν ηρώτη γραμμή. Τόσο στο. χρυσωρυχεία τής Bραζιλία~ καί του ΜεξικσΩ πα(1 καί

382

,.r

,

.',,'

Τ6

Cerro

τού

PotQ.',i

(ΒολιΒία). Σέ δεύτι:.ρο πλόγο αντρες καί άμάξια οκcφψαλ(~w

νουν στίς πλaΥίές ταυ. Σέ πρωτα πλαν-ο

TcJ patio, ΟΠΟΌ έπεξεργάξΙ::Η'1ιΗ vfipaVltxou τροχού τό μετ6λλευμα

τό άΡΥυ­

ρορεΤάλλευj.lt;1. Μέ τι} 8οΙιθεια ένύς

θρυραΤί­

ζεται κaί

oni

ρίγα".

σκόνη αύΗΙ άγΟΡrΥγΙJεται έν φυχρω μέσα αέ λιθόστρωτε:; στεΡγεs· με

'Il

αω/εχεια μετατρέπεται μέ τιι {3ωiθεια aφυριωγ σέ οκόγπ. σέ "φα·

ύδραpyr.;ιpo. ΤΩ δOr.;ιAειά αυrι] κ(ιγου," ι'θαγεγείς '1νδι6\'οι, μΙ; 1ά πύδω. Τά αύλό w κι ιωύ συνδέεται ]Ιέ ΤΟΥ ΤΡοχό τρυψυδστεΊιaι άπά τά γερά τιις 6Ρσχi'iς λrώσψο τών χtο.,ιω\J του ί)ουγου, τα όποία διοχετεύονται σi: nι:πόξπα Πρός τιΊψ ιιλι:υρό 1Οϋ

T3ncherias. όΩοίος

Cerro

διalφίγσnαι τα

napann;:para

'Από ηίγ άλλη πλευρά. έpπpό~" όπά ιό

n διάταξΩ

patio

τω1' "Νδια,'ωγ, οΙ

ι.'ιποδηλωνει TOL'!," μαΚΡ1ΟιΊς καΙ εύθείς δρόμους πού fJλέπουμι.

Juurnal des

Hispanic S()f;iety

τδ

φαίνεται ιί ιιόλ11. τiϊς

συχνά σέ Cινaπαpaστάσεlς του 180υ αίώΗΊ. Βλ. Mf1ric Hel111cr, "Poto...i χνΠΙε' sieclc",

KDi

(]agunas)"

AJnericaniste~,

1951, a. 40. fll1YIj;

a1a ΠΩ dtJ

BlVAΙOelJXl1 τι}!,'

σ{ A-nleric
383

Παραγωγιι καί καπιταλ.ισμός αέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

στα ορυχεία τού Βορρά, ύπάρχει μεγάλη ανάγκη Υιό έφόδια τά όποία προέρχονται άπό τό Νότο. Τό Zacatecas καταναλώνει τό 17Β3 πάνω άπό 85.000 fanegas καλαμποκιού (μία fanega ίσοδυναμεί ρέ 15 κιλά). Τ6 Guan.iu.to φτάνει κατά τό 1746 τίς 200.000 fanegas καί τό 1785 τίς 350,ΟΟΟΗ6. Μέ τη vόνn διαφορά ότι έδώ τόν άνεφοδιαομό δέν τόν ανα­ λαμΒάνει προσωπικά ό ίδιος ό miI1ero, ό ίδιοκτότης δηλαδiι τού μεταλ­ λείου, 'Εκείνος πού θά τόν έφοδιάσει μέ τά απαραίτητα τρόφιμα) ύφά w σματα, έργαλεία καί ύδράργυρΟ' εΊναι ό έμπορος, ό όποιος θά πάρει σέ αν'rάλλαγμα χρυσάφι καί λευκό ρέταλλο τ κρατώντας τον αίχμάλωτο, είτε σέ ~να αυστηρό σύστημα ανταλλαγής είτε σέ. l;:va έ'rαιρικ6 καθεστώς πε­ ριορισμένης εύθύνης. ~Eτσι ό minero ρηορεϊ μέν νά εΊναι έμμεσα ό φα­ νερός ή μή κύριος τών όρυχείων, σέ τελική δρω!; άνάλυση δέν διαφε­ ντεύει ό ϊδιός ολες αύτές τίς δοσοληψίες. Οί τελευταίες γίνσνται άν'rί w κείμενο μιας έμπορικής άλυσίδας μέ άλλεnάλλnλoυς KρίKoυς~ 01. όποίοι καταλήγουν στή Λίμα, στόν Ι1αναμό l στΙς έριιοροπανηγύρείς του Nombre de Dios τού Porto Belo, σrήν Καρθαγένη των 'Ινδιών καί τέ­ λος στή Σε8ίλλη ii τό Κάντις πού εΊναι ή άφετηρία ένός άλλου δικτύου

n

διανομής μέ προορισμό αύτή τή φορά τΙίν Εύρώπη. Μιά παρόμοια άλυ­

οίδα ςεκινάει άπό τό Μεςικό Υιά τΩ

\!er-a Cruz; τήν ΆΒάνα ι, τή ΣεΒίλ­ λη. Τά -κέρδη στηρίζονται σΙ αύτήν άκρι6ώς τή διαδρορή καί στίς KO~ μπίνες πού αίηή διευκολύνει. καί όχι τόσο ατό πεδίο τiίς έςορυΚ'nκής δραστηριότητας.

:4.λάτΊ, σiδnΡΟf;, κάρΒουνο 'Υπάρχουν έντούτοις καί όρισμένες έςορυκτικές δραστηριότητες ποί) παρέμειναν καθαρά εύρωnαϊκές, Πρόκειται Υιό τήν παραγωγή άλατωύ, σιδήρου καί ανθρακα. Κανένα όρυχείο άλα'lιού δέν εγκαταλείφθηκε πο­ τέ καί μάλιστα από πολύ νωρίς αυτά πέρασαν στά χέρια των εμπόρων, λόγω της μεγάλης σημασίας τών έγκaταοτάσεων. 'Αντίθετα, οΙ αλυκές όργανώθηκαν εύθύς έςαρχής μΙ βάση τή. μικρή έΠlχείρηση. Ή lJ6vn συ­ γκέντρωση στά χέρια έμπόρων παρατηρειτα\ στόν τομέα των με.ταφορών

και της έμπσρίας τού προϊόντος. Αύτό ίσλιύει τόσο Y1Cι '{'ό Setubal της Πορτογαλίας όσο καί γιό τό Peccais τού Languedoc. Φtάνεt νό αναλογι­ στεί κανείς τό μεγάλο έμπόριο άλατιου πού γίνεται στίς άκτές του Άτλα­ ντικού ή κατά μήκος τiίς κοιλάδας τού Ροδανού.

'Όσο Υιό τό σίδηρο, '{"ά μεταλλεία, οί υψικάμινοι καί τά μεταλλουργεϊα

ήταν γιό άρκετό καφό μονάδες ρέ περtoρισρένπ παραΥωγή, Τό έρπορι­ κό κεφάλαιο σχεδόν δέν έρπλέκεται Ιδώ αμε.σα. Τό 1785 στήν 'Άνω Σι~ λεσία άπά '{"ίς 243 ύψικάμινους ~ Werke οί 191 ανήκουν σέ μεγάλους γαιοκτήμονες (Gutsbesitzer)I οί 20 στό βασιλιά της Πρωσίας, οί 14 σέ δtάφορα αΡΙΥκιπάτα., οί 2 σέ ίδρύματα καί ρονό:χα 2 άνήκουν σέ έμπό­ ρους από τό ΒresΙau·Ψ', Αυτό συμΒαίνει έπειδή ή σιδnΡοΒιομnχaνία έχει

384

- 'Υ

ΠαρaΥωΥΩ χω; κaπιταλισμόs σέ ΥειτογικοιJs xώpoυ~

,(r1V τάση γιό κάθετη όργάνωση καί έπειδ{} στήν όρχιi οί ίδιοκτήτες των

μεταλ..1.0φόρων γαιών καί τών άηαραίτπτων δασών παίζουν τόν άποφα­

σισηκόΤζ:ΡΟ ρόλο. Στόν 'Αγγλία, οι γαιοκτήμονες (gentry) καί οί ευγε­ νείς έπενδύουν συχν-ά σέ μεταλλεία σιδI1ρoυ~ σέ υψικcψινους κα1 σέ με­ ταλλ,ουΡΥεία, τά όποία Βρίσκονται στά ίδιόκτη'τΩ έδάφη τους. Πρόκειται δμως Υιό ιδιωτικές Ιnιχείρησεις μέ άΒέΒαΙζ:ς άγορές, μέ πρωτόγονη τε­ χνικι'ι και μέ πάγιες έγκαταατάσεις εύτελοϋς άξιας. Τό μεγάλο τους εςο­ δο είΥαι πάντα οί μεγάλες ποσότπtες τών CιναγKαIων πρώτων ύλών καί καυσίμων καί τό ΙJΨΟ!; 'των μισθ(;:)ν. Τιί δουλειά αίηι) έρχεται νά άναλά­ Βει δ δανεισμός. Χρειάστηκε δμως νά περιμένουν ως τον 180 αίώνα πρί ν επιδοθούν στ6ν εύρείας κλίιιακας παραγωγή καί πριν oi πρόοδοι n-ις 'rEχνικής και οί άνάλογες εηενδύσεις ακολουθησουν τή διεύρυνση της αγοράς. Ή 'ϊεράοτια ύψικά}1ινος τού Ambrose Cro\vle}' είναι τό 1729, μιό iπιχείρnΟI1 μαλλον λιγότερο σημαντική Δη' o,n όποιαδ11ΠΟΎε μεγάλη

n

ζυθοποιία τής έποχης τηςH~.

01' lJικρές καί μεσαίες έηιχειρήσεις διαηίρηοαν γιά πολύ καφ6 ακό­ 160 αιώνα σηΊ.

μη τό προΒάδισμα καί στόν έςόρυςn '(ου άνθρακα. Τόν

Γαλλία τ6 κάρΒουνο πού ύπαρχει σέ έπιφανειακά κοιτάσματα τό Βγάζουν μόνο οί χωριάτες, ΚΟ1 αυ'τδ πρώτα Υιά τίς ηροσωπικές τους άνάγκες και

υστερα Υια να τό" φέρουν παρσπέρα σέ. περιοχές προσιτές, όπως είναι οί όχθες ίου Λίynρcι Ii ι'ι Glvors στιι Μασσαλία. Ό μεγάλος πλοϋτος τού :'\'c"\vcastle άφησε πίσω του μιά γεΡ11 καί παμπάλαια συντεχνιακή όργά­ νωση. Τόν 170 αίώνα, σέ ολόκληρη τήν άγγλικιι επικράτεια, «οΙ l(άθε βαθιά στοά (εςοπλισμένη μέ δλες τίς σύγχρονες μεθόδους) άντωτοιχοϋν δ(~δεKα εΤΗψανειακά φρέατα, ίό όποΙα έκμε'τολλεύοντοι μΙ ελάχιστο Κ{>­ στος με τι} Βοήθεια όρισμένων απλων έργαλείωv.,·Η'J, "Αν κάπου ύπάρχει νεωτερωμός, κέρδος, εμπορικό ιιαιχνΙδι, αυτό είναι στιιν 6λοένα καΙ πιό έκτεταμένη διανομιί τωΥ καυσίμων. Τό 173] ή SoutlJ Sea COJnfJ0rlY σχε­ διάζει νά στείλει γιά νά φορτώσουν κάρΒουνο οτό

μάνια του

Tync

NcwcastIe

καί τά λΙμ

τά καράΒια της Ωού έπιστρέφουν από τό κυνΙ1γι τής φά­

λσινας_ΗΗ,

Νά όμως πού Βρισκόμαστε πιά στόν 180 αίώνα καί όλα έχουν άλλά­ ςει. 'Ακόμη καί Οίίι Γαλλία, όπου τά πάντα έρχον'[αι καθυοτερημένα σέ σχέση με τιίν "Α)Ύ λία, 'Ιό 'Εμπορικό ΣυμΒοί:λιο καί οί αρμόδιες άρχές KQTαKλύζOVΤω άπό αίηΙ0εις Υι6: τήν έγκριση άδειών έκρετάλλευοης:. λές

καί δέν ύπάρχει περωΧΙ1 οη:1 Γαλλία πού νό ρήν κρύΒει Οί6 ύπέδαφός της κοιτάσματα άνθρακα 11 εστω τύρφης. Ή αλήθεια είναι οη Δ χρί:ιση γαιάνθρακα 000 πάει καί αυξάνει, εστω καί μέ κάlΙως άργότερσ ρυθμό απ' δ,η ατήν 'Αγγλία. ΙΌΗίνθρακα χρησψοποιουν οτά νέα ύαλουργεία τού

Languecioc, ΟΎίς Betllune 5") ι καί άι({)μη

ζυθοποιίες τού Βορρά, δπως οτό στά σιδηρουργεία τοΙΙ

Ales.

Arras

Ι) 'τό

Γι' αύτό καΙ '(ό λιγό­

τερο 1') περισσότερο ανανεωμένο) άνάλΟΥα μέ τι'ι συγκυρία :και τίς πε~ ριοχέςι ένδιαφέρον τών έϊιπόρων καί των κεφαλαιούχων. 'Ένας λόΥος παραπάνω πού τώρα πια οί άρμόδιες όρχές συνειδητοποιούν ση ό τομέ­

α}; αύτ<')ς δέν είναι Υιό εραοιτέχνες, Αυτό είναι καί τό πνεύμα τού €.l1άρ­ Soissons, ό όποιος. άπαντώντας σέ KάπotCι αίτηση Υόν Μάρτιο

χου της

385

ΠαραΥωΥΩ και καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

τού 1760, γράψει: «Πρέπει νό άπευθUΝθOυμε σέ έταφεϊες όπως έκείνη του Beaurin 'ίου κυρίου de RenausaIl j μιά καί μόνο αύτές διαθέτουν τά άπαραίτητα :κεφάλαια Υιό νά καλύψουν τίς δαπάνες πού άηα1τούνΤΠ1 πραγματιΚά Υιά τή δημουργία έκείνων τών μεταλλείων πού μόνο είδικοί ρπορουν νά Iφαyματoπoιήσoυν»~Z. >Έτσι δημιουργούνται τά όρυχεϊα τού ΜΖίη, πού ή ένδοξη ιστορία τους μας ένδιαφέρει μόνο ώς πρός τόν τρό~ πο ρΙ Ύόν όποίο ςεκίνησαν. Πολύ σόντορα τά όρυχεία αύτά θά καταλά­ βουν τή θέση τού Saint-Gobain ώς ή δεύτερη σέ μέγεθος γαλλική έπι­ χείρηση μετά τήν 'Εταιρεία τών Ίνδιών. Τά με'ίαλλεία θά φτάσουν νά έχουν ήδη άπό τό 1750 .. άντλίες ψ",τιας .. (pompes ii feu), δnλαδό. μηχα­ νές του Newcastle34J . "Ας μήν προχωρήσουμε δμως άλλο σέ μιά περιοχή πού άνήκει ήδη στή Βιομηχανική έπανάσταση.

n

,i

Βιοτεχνίες (μαvιφάτoύpες)

ι

καΙ φάμπρικες

Ι

Ή ηρώιμη Βιομηχανία έμψανίζεται κυρίως μέ τό. μορψό. πολυάριθμων

,,

στοιχειωδών ρονάδων, οΙ όποΙες άνήκουν στόν τομέα τής χειροτεχνικi'i!; δραοτnριότnταs καί τού Verlagssystem. Πάνω άπό αύτές τις σκόρπιες μονάδες ξεχωρίζουν μερικοί όργανισμοί μΙ όρισμένα χαρακτηριοτικά

άριγως καπιταλιστικά, Οί όργανιοι]οί

a&roi

εΙναι οί ΒroτεχΥίες (μανιφα­

τουρες) Κάί οί φάμΠΡικεr;,

Καί οί δύο λέξεις χρησιμοποιούνται ευρύτατα ή μιά στή θέση: τής άλλiίς χωρίς καμιά διάκριση. ΟΙ πρώτοι πού έκαναν την άντιδιαστολή ήταν οί ίστορικοί; οΙ όποίοι ύστερα όπό τόν Μάρς υίοθέτησαν τή λέξη maΩufacture - Βιοτεχνία Υιά τή συγκέντρωσn ένός εργατικού δυναμικοϋ χεφοτεχνικοϋ χαρακτήρα πού προσφέρει χεφωνaκτική έργασία, καί τή λέξη fabrique - φάρπρικα Υιό τί~ έΚΡΩχαησρένες έΥϊCQταστάσειs πού διέθεταν ήδη τά όρυχεία, οί :μεταλλουργικές έγκαταστάσεις καί τά ναυ­ πηγείο. Αύϊό ώστόοο δέν έπηρεάςει '[ην πένα τού Γάλλου προξένου στή

ΓένοΒα νά χρπσφοιιοιεϊ τίς δύο λέξεις ώς συνώνυμες, άναφερόμενος υτήν ϊδρυση μιας έπιχείρησης κατασκεunς μεταξωτών μέ χρυσές καί

άσημένιες κλωστές στην ϋψανση, ή όποία όπασχολεϊ χίλιους έργάτες: «Πρόκει'tQΙ Υιό μιά φάμπρικα (fa.brique) πού θά φέρει κάποτε σΙ ίδιαί­ τερα δύσκολη θέση τίς γαλλικές Βιοτεχνίες

(manufa.ctures).,J<14.

Πιό ΚΟ­

ϊάλλnλn σίγουρα λέξη ΥΙ' αύτό πού οί ίστορικοi όνόραοαν φάΡΩρικα , θά Ωταν 1'1 λέξη usine-tpyoOTGoιo. 'Η λέξη αύτή, πού θεωρείται ότι άνΙικει στόν 190 αίώνα, άκούγεται Δδπ, αν κατ σπάνια, ό.πό τόν 180 αίώνα. Κό­ ποιοι ζητούν τό 1738 τήν άδεια νά φτιάξουν ενα έΡΥοοτάοω κοντά στήν Essonne Υιό νά κατασκευάζουν δλα τό χάλκινα σύρματα πού χρησιμο­ ποιούνται στή λεBητoηoιία·«~. (Τό ίδιο αυτό

.. έργοστόσιο»

ΒέΒαια τό

1772

θό τό πούν Βιοτεχνία χαλκού!) Κάποιοι άλλοι} σιδεράδες καί άκονιστές από τήν περιο);,-n του Sedan, ςητούν τό 1768 να έγ:καταστc.θεί ΚΟΥτά οτό μύλο τού IHi3-l" ενα .. έργοστάσιο πού εΙναι Gnapai'ffito Υιά τήν κατασκευή

.~

i!

:)1 ~,

i
Ό1~'

,~~

,,!

,~ ';

•

\,

,. : ~;

,.,"

.

.',~; -;~,

,t -'(:

.:;, ~,

386

;'. {

<

ΠαΡαΥωΥΩ καί καπιταλισρός σέ γεπονΖκούς χώρους

φολίδων .. (πρόκειται Υιό τά τεράστια ψαλίδια μέ τά όποία κουρεύουν τό χνούδι τών ύφασμάτων). Τό 1788 πάλι, ό Βαρώνος Dietrich ζητάει νά άρθεί πρός όφελός '[ου κάποια άΩαγόρευση ή όηο{α πλήΤ'rει τήν έγKα~ τάσταση τών ... έΡΥοστασίων πού όσο πανε καί πολλαπλασιάζονται», δη­ λαδή «τά τροχεία, 'rά σιδηρουργεία. τίς: άερόσφυρες, τά ύαλουργεϊα καί τά τριΒεϊα .. :Η'. Τίποτε λοιπόν δέv μας έμποδίςει νά μιλάμε τόν 180 αίώ­ να Υιά έργoστάσιa. Μιά άλλη λέξη πού έγώ τουλάχιστον συνάντησα σέ κείμενα τού 1709 είναι ό entreprcneurw έπιχειρηρατίας.t1l1. Ή χρήση της, μολονότι σπάνια, συμπίπτει μέ τό συνώνυμο industriel - έπικεφαλiiς μιας έπιχείρησης, που, σύρφωνα ρέ τόν Dauzat, μαΡΤUρειται 'rό 1770 σέ γραπτό 'rοϋ άΒΒδ. Galiani. θά ρπεί καί αυτή σ'rήν τρέχουσα xpncrn, iJaTt F

ρα όπό τό

1823,

μέ τόν κόρη Saint-Simon3~'}.

Γtά τίς άνάγκες της μελέτης μας, έμείς θά ρείνουρε πιστοί στόν ΚΟΙ­ νή διάκριση βιοτεχνίας καΙ φάμπρικας. ΚαΙ στίς: δύο περιπτώσεις, καθώς πρόθεσή μου εlναl νά συλλάf)ουμε τήν έξέλιςn της συγκi:ντρωαης, δ"ν θα άσχoλnθώ ρέ '[ίς ρικρότερες μονάδες·. Κάνω· αύτή τή διευκρίνιση για­ τί ή λέξη ΙΙιoτεχvία χρησιμοποιείται δρισμένες φορ"ς Υιό λιλιπούτειες έπιχειρήσεις. Ύπάρχει μιά jι6ιοτεxvtα παραγωΥης σέρς» στό SainteMenehoutd) ή όηοία γύρω ατά 1690 αριθμεί πέντε UTOpa.3W ! Μιά αλλn Βιοτεχνία μαλλομέταξων της JouanvHle άπασχολεί δώδεκα έΡΥάτες"', 'Από μιά μελέτη ~ σφυγμομέτρηση του ο. Reuter~5l oυVGyεo'ral δη όλό­ κληρο τόν 180 αίώνα οί βιοτεχνίες πρώτης κατηγορίας στά πριγκιπάτα του Άνσμπαχ καί τού Μπαϊρδιτ δέν ξεπερνούν τούς 12 μέ 24 έργάτες, Στη Μασσαλία τού 1760 καί οί 38 σαπωνοποιίες της άριθμοϋν όλες μα~ ζί χίλιους έΡΥσζομένους, Άν φέρουμε σέ μιά κατά γράμμα άντιπαράθε­ ση τίς έπιχειρήσεις αύτές μέ τ6ν όρισμό Tiig βιοτεχνΙας πού δίνει ό Savary des Brus]ons ατό λεξικό του του 1761 ώς «τόnο στόν όποίο έχουν συγκεντρωθεί πολλοi έργάτες καί τεχvίΎες πού άοχολσύνται ολοι μέ τήν ίδια δουλειά,,·i5J, ύπάρχει κίνδυνος νό γυρίσουμε πάλι πίσω στά μέτρα τής χεφοτεχνίας,

'Υπάρχουν άσφaλώς καί 6tοτεxvίες με μεγαλύ'Εερες διαστάσεις) άν καί σέ γενικές γραμμές οί έκτεταμένες αύτές μονάδες δέν είναι όπωσδήπο­ τε συγκεντρωρένες. Ή άλήθεια είναι ότι ύπάρχει κάποιο κεντρικό οίκη­ μα στό όποίο στεγάζεται ό κύριος Koρ:μό~ τι!!; έπιχείρησης. 'Ήδη όπό τό 1685 ένα άγγλικό βιΒλίο μέ τό φιλόδοξο τίτλο The discovered Gold Min&S4 περιγράφει πως «oi Βιοτέχνες διαθέτουν τεράοnα ποσά Υιά νά φτιάξουν μεγάλα κτίρια όπου συγκεντρώνονται δλοι μαςi οί έργάτες πού κάνουν 'rή διαλογη, τό §impo} τό γνέσιρο των μαλλιών ΚΩί στή συνέχεια ύφαίνουν, λαναρίζουν καί τέλος βόψουν '(ο ύφόσματα», Τό μαντέψατε: ή βιοτεχνία-χρυσωρυχείο είναι μιά εριουργία. 'Ωστόσο, καί αύτό άποτελεί 'Εόν κανόνα σχεδόν χωρίς εξαίρεση, μιά Βιοτεχνία, έΚ'rός άπό τούς :μόνι­ μους έργάτες της πού εργάζονται συγκεντρω:μένοι, δ1,αθέτει πάντα καΙ. άλλους έργάτες σί όποιοι δουλεύουν κατ' οίκον καί Βρίσκονται σκορπι­ σμένοι σέ όλόKλnρη 'rήγ πόλη ή τή γύρω ϋπαιθΡΟ1 δηου είναι Ιγ:κατε­ στηρ.ένη ή έπιχείρηση. Ή θέση της άρα είναι Υιό τά καλά στό έηί:κεντρο ένός άμιγοϋς Verlagssystem. Ή Βιοτεχνία μάλλινων ύφασρότων πολυτε-

387 ι

Ι

'

ΩaΡaΥωΥJΙ

xai

κaπιτaλωρός σέ ΥεΙ1:0Υικούς χώρους

λείας τών

Vanrobais

στiιν

AbbevilIe,

άπσσχολεί κόπου

3,000

εργάτες,

Ώοtόοο κανείς δέν μπορεί νά πεί μΙ ΒεΒαιότητα πόσοι όπό αύτούς έργό­ ~oνται κατ' οίκον σέ δλπ τή γύρω περιοχή Υιό λογαριασμό τηςJ1S. Τό ίδιο Ισχύει καί Υιό τή Βιοτεχνία καλτσών τής Όρλεάνl1ς ή όποία ουγκεvtρώ­

νει τό

1789 στίς έΥ:καταστάσεlς της 800 άτομα, άπασχολεί όμως διπλά­

σιο άριθμό απ' εςω;<;"'. Ή Βιοτεχνία μαλλινων ύφασμάτων που Ιδρύθηκε

στό Λίντς άπό τή Μαρία-Θηρεσία αριθμεί 15.600 έΡΥάτες (τό 1775 θά έχουν φτάσε. τούς 26,0001). Τεράστωι οί αριθμοί, 6)ο'Ι'όσο δέν πρόκειται Υιά λάθος. "Άλλωστε, άκρι6ως από τήν Κεντ.ρnαΊ Ευρώπη, τπ:; όποίας ή Βιομηχανία παρουσιάζει τόσα κενά, μπορεί να περιμένει κανείς θεαμα­

τικό ό:ποτελέσμΟΎα. Τά 2/3 πάντως αύτου τού μεγάλου άριθμοϋ είναι κλωστες καί ύψαντές οΙ όποίοι έργόζονται κατ' OtKOv 3S7 • Τίς περισσότε­

ρες φορές οι εργάτες πού α-ύτιι ή ίδια 1'1 Κεντρική Εύρωπη, δηως στι}ν Πολωνία καί σTlί Βοη:μία ) προσλαμΒάνει γιά τίς 5ιοτεχνίες της, είναι χω­ ρικοί δουλοπάροικοι, πράγμα ποί) άrroδεtκvύει Υιό μία άκόρη φορά ότι οί κ.οτνωνίκές δομές του περιΒάλλοντος έλάχιοτ-ο έπηρεάζουν μιά η:χνι­

κι) μορφή. Στή Δι;ΤΙΚι1 Εύρώπη τό είδος αιιτό '[ης ύnΟ'rελοίΊς έΡΥασίας δέν είναι αΥνωοτ-ο, αν και έδώ οί περισσότερες Βιοτεχνίες χρησιμοποι­ ούν τά έργαtιKά χέρια τών WorkJlOuses (των ΠτωXOKoμέίων)~ τών άσίι­ λων πού περιορίζουν τους άλι-ιτες, τούς παρανόμους, 'Τούς έγκλΠ]1ατ-ίες

κοί τά όρφανά. Αύτ() άσφαλώς δέν τούς έμrιoδίζει νά χρησψοποισυν καΙ τήν κατ' οίκον έργασία. διιως καί οί ύπόλοιπες Βιοτεχνίες. Θά μπορούσε νά σκεφτεί κανείς 6τι 000 καιρό συντελείται ή έξάπλω­ σή της, 1'1 Βωτεχνία Βλασταίνει όπά τά lltoa ιψός τά έξω. Μάλλον δμως τό άντίθεΤΌ συμβαίνει, όν αναλόγισtεί κq.νεΤς τιΊν ίδιq τή Υένεση της Βιο­ τεχνίας, Ή Βφτεχνία συρπίπτει συνήθως μέ τή σύγκλιση των δικτύων

Ti'ι.ς κατ' οίκον έργασίας μιας πόλης, είναι τό σημειο Όπου γίνετα1

11 τε­ λέει. '" Daniel

λ1ΚΙ} επεξεργασία τού προϊόντος. Αύτό τό «φινΙρωΙlα». μας Defoe~ ε{ναι, τουλάχιστον γιό τό μαλλί~ σχεδόν τό μισό όλόκληρης Τ{1ς

δoυλειάς\~K. Πρόκειται μέ αλλα λόγια Υιά τή συΥκέντρωση ένός άριθμου αύτων '[(~ν τελικ(;}ν διαδικασιών κάτω όπά τήν 1διο στέγη, μέ φυσικt1 συ­

νέπεια Ύό σίκοδόμημα αύτό σιγά σιγά νά μεγαλώνει, Είναι

Il ηερίπτωόl1 130 καί τον 140 αίώνα σάν ενα εΚΤΕταμένο Verlagssyslem. 'Η COJHpaglJia delJ' Arte delJa Jana πού ίδρυσε ό Francesco Datίnί μόλις έπέστρεψε οτό Prato τόν ΦεΒρουάριο Ύου 1383, άηοτελείται όπό καμιά δεκαριά άτ-ομα, τά τιίς έρωΒιομηχανίο.ς της Τοσκάνπς) ή όποία λειτουργεί όλο τ6ν

όποία έργάζονται σέ ενα έργασtήριο, ενώ χίλιοι άκόμα έργάτες προ­ σφέρουν τις ίιπηρεσίες τους OTI1V

να πάνω όπό

500

COlllpagnia,

σκορπισμένοι υέ μιά άΚ1 ί­

ΤΕτραγωνικά χιλιόμετρα γύρω όπά τό Praιo. Σιγά σlΥQ

ομως ενα μέρος τής δουλειας τείνει νά συγκεντρωθεί γύρω απ6 εναΥ Πυ­ ρήνα (ύφανση - ςάσιμο). Ή ΒιοτεΧΎία αποκτάει λiγu λίγο σaρκα καί όστό, έστω κοί μέ Η")ΟΟ άργό ρυθμΔ.

Τό έρώτημα σμως είναι γιατί τόσες Βιοτεχνίες άρκουΥται ρόνο ατήν τελική επεςεργασία, (nό φινίρισμα; ΚαΙ γιατί τόσες άλλες πού ά{~xo­ λουνται μέ όλα τό στάδια της παραγΙΙ'Υής άφήvουν ενα τδοο μεγάλο πε­

ριθώριο στην κατ' οΊκον έργασifl; Μά Υιατί) πρώτα άπ' όλα, ή διαδικασίυ

388

'11 εnεξεΡΥaυΙα του γυαλωι.Ι Εi1iΟ\Ό}ΡάφIlVll άΏδ τό τοςίοιο τυύ jt:an dt.· Mande1'Il1e. nt:piH()u o'/u 1420. (Dritis}1 ιϊbΓ8ry-),

.,89

.., j

\

1'1

Παραγωγή καΙ καπιταλΙσμός σέ Υειτοηκσυς χώρους

,

i ,ι ,

;:i <'

τού φινιρίσματος πού περιλαμΒάνει τό λανάρισμα, τή βαφή, κλπ. πα­

ρουσιάζει τίς μεγαλύτερες τεχνικές δυσκολίες καί άπαιτεί σχετικά πιό πολύπλοκες εγκαταστάσεις. οι έργασΙες αύτές λογικά {;επερνοϋν τό στά­ διο της χειροτεχνικής παραγωγής καί άηαιτουν κεφάλαια. Άπό τήν άλλη πάλι μεριά. ή έξασφάλιση τής τελικής επεξεργασίας σημαίνει γιά

τόν έμπορο υτι Ιχει στό χέρι αυτό πού τόν ένδιαφέρει Ι1ιό πολύ, δηλα­ δή τήν έμηορευμαΤΟΩοίηση τoίi πρσϊόvrος. Κάrrοιο ρόλο τέλος ηρέπει

νά έπαιζε καΙ ή διαφορά κόστους άνόρεσα στήν Δοτική καί τήν άγροτι­ κή έργασία. Τό Λονδίνο, γιά παράδειγμα, έχει κάθε συμφέρον νά έςακο­ λουθεί νά ΙΙγOράζ€1 τά ά",ατέργαστα μάλλινα πού προσφέρονται στ!ς έηαρχιακές άγορέςι γιατί 01. τιμές τους είναι πολύ χαμηλές, καί καtόπιν άναλa.μBάνει τό ίδιο νά κάνει τό φινίρισμα καί τό βάψιμο, πού άνε6ά­ {ουν κατά' πολύ τήν άξία του 'όφάσματος. Τέλος) καί αύΎό εΙνα! τό ση­ μαντικότερο, iι χρησιμοποίηση της KQ-r' oIKOV tpyaoias σημαίνει έλευ­ θερ!α προσαρμογής τής παραγωγής στήν έξαιρεTl",ά ευμετάβολη ζήτπ­ οη, χωρίς νά χρειάζεται νό. καταδικάζονται στήν ανεργία οί έξειδικευρέ­ νοι έργάτες τής βιοτεχνίας, Σέ περίπτωση πού ή ζήτηση παρουσιάζει

n

διακυράνσεις. δέν έχουν παρά vΆ αύςήσουν νά έλαττώσουν τιίν έςωτε­ ρική έργασία. 'Ωστόσο δέν ύπάρχει καριά άμφιΒολία ότι μόνο αν τά κέρ­ δη μιας Βιοτεχνίας είναι άρκετό περιορισμένα καΙ τό μέλλον 'της OXE'rlκά άBέBαιo~ θά προτιμήσει αύτή νά μιοοΒουλιάζει στό VerJagssystem άντί νό Βασίζεται στίς δικέ~ της δυνάμεις. Μαλλον όχι άιιό μιά αύθαίρετη ΙΙρστίρηση, άλλά άπό μιά αναγκαιότητα - Υιά νά είμαστε πιό άκριΒεις, από μιά άδυναρία. "Ας μήν ςεχνάμε άλλωστε δτι ή Βιοτεχνική παραγωγή έξακολουθεί νά

,.,~1 .~ :~!

~

.~ .~

.,.';; -.~'

~I !'

,]

i

"

.'{

,Ι ",{

~

"

,"

~

..i!, . "

.."

αποτελεί τη μειoψηφ·~α. "'Ολα 'τά άτοιχεία πού έχουμε στή διάθεσή μας τό φωνάζουν. Ό Friedrich Lίitge.JW λέει δτι «όλες οί βιοτεχνίες μαζί επαι­ ςαν σrήν παραγωγή ένα ρόλο πολύ πιό περιορισμένο άπ' δ,τ1. αφήνει νά εννοηθεί it συχνότητα τών άναφορών σ' αύτές". Θά πρέπει νά ύηίίρχαν τότε ατή Γερμανία πάνω άπό χίλιες Βιοτεχνίες κάθε μεγέθους. ''Αν έπι­ χεφούσαμε νά άποτφήσουμε τήν προσφορά τους ατό συνολικό iJψσς τού έθνικοϋ προϊόντος τής ΒαυαρίαςThI, θά τίς κατατάοσαμε σίγουρα κάτω άπό τό 1%. Χρειαζόμαστε άσφαλώς πολύ περισσότερα στοιχεία, στοιχη­ ματί~ω δμως δη ",α! έτσι τά σuμπεμάσματά μας δέ,ν θά ηταν λιγότερο άπαισιόδοξα. Αύτό δέν σηραίνει δμω~ δη οί Βιοτελ'νίες δέν ύπηρξαν πρότυπα έργαλεϊα 'τεχνικής προόδου. Ή IJttpta συμμετοχή τους οτήν παραγωγή δέν παύει πόντως νά άπσδεικνύει ενα πράγρα: τίς δυσκολίες πού άντι­ ρετωπίζει πρώψη βιομηχανία οτό περιβάλλον μέσα στό όποίο έξελίσ­ σεται. 'ΑκριΒώς γιό νά σπάσει αύτό τόν άποκλεισμό τό μερκαντιλιστικό Κράτος επεμβαίνει τόσο συχνά. 'ΑκριΒώς γι' αύτό χρηIJατοδοτεί μιά πο­ λιτική έκβιομπχάνισης. Μέ έςαίρεση τήν 'Ολλανδία, όποιοδή­ notE άπό τά δλλα εύρωπαϊκά κράτη, θά pnopouoe νά χρησιμεύσει ώς πα­ ράδειγμα. Πολύ περισσόΎερσ ή Άγγλία, ησυ ή Βιομηχανία της άναπτύ­ χθηκε όπά τίς άπαρχές της, οχυρωμένη πίσω από ενα φράγμα έξαιρεη­

n

n

levtKns

κά προστατευτικών τιμών.

390

Ι

ι

ΠaραΥωΥΩ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

Στή Γαλλία ό κρατικός παρεμβατισμός ανάγεται τουλάχιστον στήν έαοχή τού Λουδοβίκου ΙΑ', 6 6αοϊος έγκατέστποε οτήν Τούρ τό έπάγ­ γελμα της μεταξοποιίας. Τό αρόΒληρα Δταν ήδη άπό τότε ρέ ποιόν τρό­ πο, :pαράγovτας ρόνοι τους στόν τόπο τους τό έμπόρευμα άντι νά τό άγο­ ρόςουν άιιό τό έξωτερικόι νά έλαττώσουν τόν έκροή τών πολύτιμων ρε­ τάλλωΥ""!. Ό κρατικός ρερκαντιλισρός έχει ήδη γίνει "έΘVΙKός» καί aτήν ούσία ρετρlέταl σέ ράβδους χρυσού. Θά μπορούσε νά έχει ώς έμΒλημα τήν Ιέπιγραμματική φράση τού Antoine de Montcht'estien, "πατξρα" της πολιτικής οίκονομίας: «'Η χώρα νά προμηθεύει τή χώρα»;;63. Οί διάδοχοι τού ΛουδοΒίκου ΙΑ' ένήΡΥησαν και αυτοί, δπου μπόρεσαν, μέ τόν ίδιο τρόπο. Έκείνος πού έκανε κάη παραπάνω ήταν ό 'Ερρίκος Δ', Τό 1610) χρονιά τού θανάτου του, σέ σύνολο 47 βιομηχανιών, οι 40 είχαν ίδρυθεί άπό τόν ίδιο. Ό Κολμιιέρ θά τόν μιμηθεΊ. Τό έργο του είναι άπόρροια, δπως '1:6 άντιλαρβάνεται καί ό Claude Pris~ 1 της άνάγκπς γιά την Ka"rcrπολέμηση μιας δυσμεΥοϋς οΙκονομικής συγκυρίας. Μήπως σ' αυτόν άκριΒώς τόν τεχνητό τους χαρακτήρα όφείλετοι καί τό γεγονός της άρκετά γρήγορης έςαφάνισης τών περισσοτέρων όπά αύτές: τίς Βιοτε­ χνίες; Δέν θά έπιζήοουν τελικά παρά μόνο οί :κρατικές Βιοτεχνίες και έκείνες πού .έχαιραν τών προνομίων τού Κρά'(ους, όπως τού

Beauva.is,

της Aubusson) ή Σαπωνοποιία, τά Gobelins; καί 1 από τΙς λεγόμενες «βα­ οιλικές BιoτεxνίεςΙ~1 11 βιοτεχνία τών VaIIrobais τής Abbeville. Αύτή ή τε­ λευταία Ιδρύθηκε τό 1665 καί θά έπl&ιώσει &ς ,ό 1789. Τό ίδιο ίσχύει Υιά τή βιοτεχνία ύαλικών πού ίδρύθηκε τήν ίδια χρονιά καί έγκαταστά­ θηκε έν μέρει οτό Saint-Gobain τό 1695) ένώ εΙναι άκόρη όρθια 1
Ή οίκονομική ανθηση τού 180υ αίώνα κάνει νά ςεφυ'φώσουν ενα σω­

ρό σχέδια Υιό τήν έγκατάσταση νέων Βιοτεχνιών. Οί ένδιαφερόμενοι πα­ ράγοντες εκθέτουν στό Έμπορικό Συμβούλιο τά σχέδιά τους :καί έπιρέ­ νουν στίς απόψεις τους Υιά προνόμια, τά όποία δικαιολογούν έπικα­ λούρενοι τό κοινό συμφέρον. Οί όρέξεις τους ςεπερvoϋν συνήθως τό το­ πικό πλαίσιο. ΣΎό στόχαστρο πάντα εΙναι ή έΘVΙKή άγορά, απόδειξη δτι iι τελευταία άρχίζει νά ύφίσταtαι. Μιά φάρηρικα στό Berry ιιού nαράγει «σίδερο καί μαλακό άτσάλι»Jf,$ άπαιτεί) ούτε λίγο οϋτε πολύ, νά τής πα­ ραχωρηθεί '(ό άποκλεισι:ικό προνόμιο Υιά όλόκληρπ '(ή γαλλική έιιι­ κράτεια. Ή μεγαλύτερη όμως δυσκολία Υιά τίς νεοϊδρυμένες ή τίς ύπό ϊδρυση Βιοτεχνίες φαίνεται δτι είναι '(6 περιπόθητο ανοιγρα TiiS τερά­ στιας άΥορδς τού Παρισιού, nεριοχής αύστnρά άπαγορευρένnς πρός όφελος των συντεχνιών άπό τά 'Έξι Σώματα, τά όποία άποτελουν τήν άφρόκρεμα αύτών τών συνϊεχνιων καί έ:κφράζουν τό καθένα μεγάλα κα­ πιταλιστικά συρφέρονΤά, Στά άρχεϊα τού Έμπορικού Συμβουλίου πού άφορο,ϋν τήν πε.ρίοδο άπό τό 1692 ώς τό 1789 (παρ' 8λα τά κενά καί τήγ άκαταστασία τους), είναι

391

nΙΟΤΕ.Λ \

t(J

,:μπρψt' ι"ιι'(Ι( ιμ6 rr

j\

i

>Ηί \ 'Ομίί γιω 1μΙψα Ι j(. Ι (f'\!I<, ΤΟΙ.\',Ι }HIΨ/(I~: ,: ni;, μι ί άρ( J/

Η1ι. /1/!\1!~; ιlυ(' ιrι.\oΙ(\\'ΙΙO{ ι·ι/Ι. R(!'''~ι·tιί ιfωΠ!1 {ίμι"ω;εΤC/1 Ι'1 it'φΓ'ιιίr. lιί,' t)ΙOH \',

ΜΙ το! '. Τι 0(, ι'πά

.192

t ΙΙΙ, \ΙΙ(

!{)(,_

1(1/-64 Σιιj, (ιιΟι/('υο 1)/1,1/ li,-HaI:i <:hTI 11 J ΙΗIi­

(Ί '/Ξ.ωι ΤΟ( }ίΛΗ R,!(!IJ{fI!J(' \\ ('ι/α 1\:αι

ιΊιιι'" 11;\'".<_1 Ι '< /.-ι:Ι,1ιiH 'ι (ί. Ι \ ι' '[ο' \Ηn ιΊ ,~; fI 11 μι<"ΙΙΗηιι \ 'Ο Η. \(Ιμι>.

':'1.~l(ί lωί ιΊρι"ιι.μι;ί [ί{'ιί ttJ\ομη t:/YίO(.''i/1fHιJ. Οι' lrJj«ff!" (,Ot! )"ljlO I'Ηί Γ61. ιιιυ! αμΗΟ1. Ί J l1ιοΤ.".\'\ 'jo ώυι U(1Ι' ιν ι Ιι! 1;;(ιταφl:Ι_)\ ιι τ~ 100 ΜΙ J(i ,ϊο(l /1\1-1\ 'jJ ω{ }ιιιι,\ . Ι'II~Jι ''';-1.\. ΜΗ Ί (Ι "ιιι; H:,ρη(/1Ιι.~_ '")',;Η.μιι {ίnδ πο\λ,ί OMΨΠΙΙHίΙιίrιμaΤΩ (!Π K.il_ii'l._! Η-.\υω JH{J:!. ((}1(r,'

u"

1 "l{'οψια λ. [Ι. f(j~ι.;('r,iϊ,'IJ..,)

ΠαραΥωΥΏ Ka{ καιιιταλισμός σέ ΥεΙΤQVlκούs; χώρους

καταχωρηρένες ενας σΥφός αΙτήσεις παλαιών βιοτεχνιών ! οΙ όπoiες ζη~

τούν πότε τή μιά καί πότε τήν άλλη έζυnηρετηση,

n τήν όνανέωση

κά­

ποιας άδειας, καθώς καί Βιοτεχνιών πού έπιθυρούν νά ιδρυθούν. Μιά δειγpατoλnπnκn έρευνα δείχνει '{'ην αύςανόρενn πολυμορφία ο' αύtό τόν έπιχεφηρατικό τορέα: 1692, ίδρυση Βιοτεχνίας λινών δαΎiελών στήν Tonnerre καί τό Chastillon. 1695, λευκοσιδήρου στόν Baumont-en-

Ferriere. 1698,

κόκκινων και :μαύρων μαροκινών, ΟΥατολιτικού τύπου.

καί δερμάτων άγγλικου τύπου στή Λυών. 1701, ψαγιέντσας καί πορσε­ λάνης στό Saint-Cioud καί λευKαvτηρίoυ λεπτών Ινών στό Anthony έπί του Bievre. 1708, αέρ~ ατό Saint-Florentin καΙ άρύλου στόν Τούρ. 1712, κασμιριών άyyλΙKoίi καί όλλανδικού τύπου στό Ponr-de-l' Arche. 1715 κηρού καί κεριών οτό

AnthonYt

χαλιών στόν

Abbeville, μαύρου σαπου­ Chalons. 1719, φαγιέντσας

νιου στή Givet καί μάλλινων ύψασμάτων στό στό Saint-Nicolas, προάστιο τού Montereau, μάλλινων ύφασμάτων στό Pau. 17231 ράλλινων ύφααμάτων ατό Μασσαλία, άποστακτηρίου ζάχαρης καί σαπωνοποιίας ατή SCte. 1724, φαγιέντσας καί πορσελάνης στή Λίλ­ λn. 1726, σιδήρου καί χυτοχάλυΒα ατήν Cosne, κηρου, λαμπάδων :καί σπαρροτσέτων ατό Jagonville, προάστιο τής Χάβρης. 1756, με'l'αξιοϋ στό Puy-~n-Velay. 1762, σιδερένιων σuρμάτων καί δρεπανιών στή Forge τής Βουργουνδίας. 1763) λαμπάδων σέ στύλ κεριων ατό Saint-Mamet κοντά

στό Moret. 1772, χαλκού στό μύλο τού Giilat κοντά στό ES50nnes, κε­ ριών στήν Τούρ. 1777, κεραμοποιίας κ,αί τούβλων στή Gex. 1779, χαρ­ τοποιίας σrό Saint-Cergue.
τράγωνα και στρογγυλά κομμάτια καί σέ φύλλα γερμανικού τύπου στό χαρτοποιίας aτήν Bitche. 1782, Βελούδινων καί βαμΒακερών ύφασ:μάτων οτή NeuviHe. 1788, Βαμβακερών πανιών στό Saint-Veron. 1786, μαντηλιών άγγλικού τύπου στόν Τούρ. 1789. χυτοσιδήρου στή Μασσαλία.

Sarrelouis,

Οί συνήγοροι 'l'ών fnοτεχνιών καί οί είσηγητές '[οϋ ΣυμΒουλίου ηρο­

οψέ-ρουν στό αιτιολογικό τών άποφάσεών τους πολύτφα στοιχεία σχετι­ κά μέ τήν όργάνωση τών βιοτεχνιών έκείνης της έποχης, "Ετσι Βλέπου­

με δη ή Carcassonne θεωρείται τό 1723 ώ b ή l1όλη .φέ τίς περισσότερες εριοuργιες της rαλλίας»~ «U καρδιά τής Βιοτεχνίας τού Languedoc". 'Όταν πενήντα χρόνια νωρίτερα ό Κολμπέρ έγκαθιστουσε τις Βασιλικές βιοtεxvίες οτό Languedoc ώστε οί Μαρσεγιέζοι νά ρπορούν κατά ;:ό άγγλικό πρότυπο νά έςάγουν στήν 'Ανατολή όχι μόνο συνάλλαγμα άλλά καί μάλλινα ύφάσματα, τό ξεκίνημα ηταν πολό δύσκολο) παρ' δλn τόν άξιόλογη βοήθεια τών έπαΡXlαKων ΣυμΒοuλίων, Στη συνέχεια όμως Βιοτεχνία ΥΎώρισε τέτοια άνοδοι ώστε καί λιγότερο προνομιουχες φά­ μπρικες ρηόρεσαν όχι μόνο νά έγκατασταθοϋν άλλά καΙ νά διατηρηθούν στό l.anguedoc καΙ ιδιαίτερα οτιιν Carcas.sone. ΟΙ φάμπρικες αύτές εξα­ σφάλιζαν όπά μόνες τους '[δ 4/5 τής ncφαγωγnς καί ήδη από τό 1711 τούς χορηγείτοι καί μια ρικρή επtδότηση Υιά κάθε Koppάτt ϋφασμα πού κατασκευάζουν. ,,"Έτσι έξομαλύνεται ή όνισότητα μεταςύ αύτων Rpi των

n

394

.~ Ι

~cf ι' .,

~

,,

ΠaΡαΥωΥn κaί καπιταλιορός σέ ΥεlΤQVlκούς χωpoUς

ίδιοκτητων των λεγομένων &ο.οιλι:κών Βιοτεχνιών», Αύτές ΟΙ τελευταίες

έξακολουθΟύν πράγματι νά εΙσπράττουν χρηματικές επιχορηγήσεις, χω­ ρίς νά λογαριάζουμε καί την προνομιακή τους άπαλλαγη όπά τόν έλεγ­

χο τών 6ρκωτών έλεγκτων τής συντεχνίας, οι όποίοι εξακρίβωναν άν iι ΠΟ1ότητα τών παραγόμενων ύφαΟΙJάτων άνταποκρινόταν στούς κανόνες

πού εΙχαν θεσπιστεί Υιό τό έπάΥΥελμα. Οί Βασιλικές Βιοτεχνίες, ώqτόσο, δέχοvr:αι καΙ αύτες σέ άραιά διαστήρατα τόν έπίσκεψη τών έποπ'(ών τού

κλάδου τους καί είναι ύποχρεωμένες νά παράγουν έτησίως τίς ποσότη­ TES πού προβλέπει τό συμβόλαιό τους. Άντίθετα, οί μη Βασιλικές «εΙναι

έλεύθερες: νά διακόψουν την εργασία τoυς~ όταν αίrnί δέν τούς αποδίδει κiρδn t λόγω τής άκρίΒειας '(ών .μαλλιών, τής έλάtτωσnς τής έμπορικής

κίνησης

ii

όταν γίνεται πόλεlJος

()

συντρέχουν λλλε~ αίτίες». Αύτό Βέ­

βαια δέν έμποδίςει «νά γίνει τό σωσε» aτά συνάφια τών ύφavτoυργών καί

έκείνων πού κλώθουν, ξυρίζουν καί Βάφουν τά ύφάσματα, στην κάποιος όπό τούς παραγωγούς Tn!;

Cal'cassonne

.καταφέρνει πρός στιγμήν, ύστε­

ρα άπό ενα σωρό ίντριγκες, νά γίνει δεκτός στούς κόλπους τών Βαοι­ λικών βιοτεχνΙών, Μετά από τήν έnα.νεςέτασή του άπό τό 'Εμπορικό Συμ~ 60ύλιο, ή Ύελική άπόψαση είναι δυσμενής. Μαθαίνουμε μΙ τήν ευκαιρία

δ~ι τό 'Εμπορικό Συμβούλιο "δέν βρίσκει πλέον συμφέρον oτέlν πολλα­ πλασιαορό των βασιλικών 6lOTcXVtb>V» καί μάλιστα στίς ιιόλεις όπου) κα­ θώς έδειςε. ή πείρα τού Παρισιού l οί Βιοτεχνίες αυτές είναι πηγή γιά

πολλές διενέξεις καί άnό~ες. Τί θά ε\χε γίνει άραγε, άν ό άξιότιμος κύ­

ριος

de Saintaigue (6

δολοπλόκος) πετύχαινε τό σκοπό του; Σίγουρα ή

έπιχείρησή του θά είχε μετατραπεί σέ κέντρο διερχομένων γιά ανειδί­ κευτους έργάτες, οΙ όποίοι θά ρπoρoi)σαν, χάρη οτό προνόμιο, νά έργά­ ςονται γιά λογαριασμό τους. Θά γινόταν έτσι άπορρόφnσn τού έργατι­

κοϋ δυναμικού πρός όφελος '(ού IIαραγωγoύ~7, Είναι λοιπόν φανερό απ ύπάρχει διάσταση άνάμεσα στά έργαστrψια πού ύπόκεινται στούς συντε­

χνιακούς κανόνες καί στά έργαστήρια πού φέρουν τά Βασιλικό τίτλο, έπειδή ό 'Πτλος αύτός τοποθετεί Ρlά όποωδήποτε παραγωγική μονάδα πάνω όπά τόν κοινό νόμο, Συρβαίνει δηλαδή καί Ιδώ ηερίπου δ,'n μέ 'Γίς

προνομιούχες ναυτιλιακές έτaφεϊες, μέ πολύ πιό σημαντικά δρως: έnα9λα, έξω όπά τούς κοινούς κανόνες.

ΟΕ

Vanrobais Abbevil1e""

τnς

Ή βαοιλική βιοτεχνία μάλλινων ύφασμάτων πού Ιδρύθηκε τό στην Abbeville με πρωτοΒουλία τού Κολμπέρ άπό τόν Όλλανδό

Vanrobais!

1665 Josse

είναι σύμφωνα μέ όλες τίς ενδείξεις ριά ύγιπς Ε:ηιχείρποη. Ή

Βιοτεχνία αύτή δέν πρόκειται νά διαλυθεϊ παρά τό

Josse Vanrobais

1804,

Στίς άρχές ό

είχε φέρει μαςί του καριά πενηνταριά εργάτες άπό τήν

Όλλανδία. Πέρα ορως όπά αυτή τήν άρχική

Ι',κό τής επιχείρησης

(3.000

έργάtες τό

.. ραγιά», τό έργατικό δυνα­ 1708) προσλαμΒάνεται άπο-

395

Π'ιΡαΥωΥΙΙ κα; καπιιαλισρός σέ ΥειισΥικούς χώρους

κλεισnκά έΠΙ'fόrιοu.

Γιό ενα μεγάλο χρονικό διάσηψα, ή Βιοτεχνία ίΤnαν κατατμημένη σέ μιά σειρά όπό ρεγάλα έργαστήρια πού ήταν διασκορnιομένα μέσα στήν πόλη. "Έπρεπε νά περάσουν αρκετά χρόνια Υιό νά χτιστεί, όηά τό 1709 ως τό 1713, έξω όπό τήν άσnκή περωχήl τό λεγόμενο Ralnes, τό τερά­ στιο οίκοδόμπμα πού θά στέγαζε τή Βιοτεχνία (ramι~s είναι οι μακριές ξύλινες τάΒλες πάνω σrίς όποi.ες απλωναν τά μάλλινα γιά νά στεγνώ­ σουν). Τό οίκοδiψπμα περιλάμΒανε τό κυρίως οίκημα Υιά τούς μαστό~ ρους καί δύο πτΙρυyε~ γιά τούς ύφαντές και τούς ψιλωτές. Περιτριγυρι­ σμένο άηό τάφρους καί φράχτες, σκαρφαλωμένο πάνω στά τείχη τιίς nό­ λnςι τό κτιριακό αίJτό συγκρότημα όποτελεί εναν κλειστό κόσμο, όπου

:1,

όλες οΙ πύλες φυλάγονται άπό 'ΕλΒετούς φρουρούς οί όποΙοι φυσικά φο­ ρουν τή Βασιλική στολή (μπλέ-ασηρο-κόκκινο) Δέν ύπόρχει άμφιΒολία δη αύτ6 διευκολύνει η'ιν έπίβλεψη, Υήν πειθαρχία και '(ήν τήρηση τών

άπαγορευτικών δια-τάξεων (μεταξύ άλλων άπαγορεύεται στούς έργάτε:ς νά παίρνουν μαζί τους ρακ{). Έξάλλου τό όφεντικό "άπό τ6 κεντρικό κτίριο έπι&λέπει Όλους σχεδόν τούς έργά'fες». Καί δμως στό τεράσ'nο αύτό οίκοδόμημα (κόστους 300.000 λιρων) δέν περιλαμ6άνΟ'\'1"αι οϋτε οί αποθήκες οϋΎε Ύά πλυντήρια οϋΎε οί οταύλΟI ουτε τό χυτήριο και οί 'rρo­ χοί γιά τό άκόνισμα των ψαλιδιών. 'Υπάρχουν άκόμη κλωστριες σκορ­ πισμένες σέ διάφορα έΡΥαστήρια μέσα οτιιν πόλη. AιJτό σημαίνει δτι κο­ ντά aτά άλλα έρχεται να προστεθεί καί μια άςιόλογη ποσότητα έργασίας κατ' οίκον. Γιά νά δουλέψει καθένας όπό '(ους έκαΥό «άργαλειούς ουνε­ χους κίνησης" τιΊς Βιοτεχνίας χρειάζονται όκτώ κλώστριες. 'Έςω όπό την πόλα, στίς όχθες τού BresJe μέ τά πεντακΔθαρα νερά χτίοτηκε ένας μύ­ λος νερστριΒί1ς γιά '(ό'" ξάνησμα των μάλλινων ύψασμαΥων. 'Άρα ή συγκέντρωόη, παρ' δλn ηίν πρόοδό της; δΙν είναι τέλεια, 'Ωστόσο iι οργάνωση είναι όnωσδtιποτε σύγχρονη. Ό καταρερισμός τής έργασίας αποτελεί τόν κανόνα. Ή παραΥωγ11 '(ων λεπτων μάλλινων ύφα­ ομοτων! πού είναι καί ό κύριος στόχος τής έπιχείρησllςι περνα «από 52 διαφορετικά χέρω", Ή ίδια 1'1 βιοτεχνία έξασφαλίζει ρόνη της τόν άνε­ φοδιασμό Ύπς σέ άΡΥιλλόχωμα για Υό γνέσιμο (μικρό πλοιάρια, οι bcl1alldres, μεταφέρουν τόν άργιλλο όπά τήν Όστάνδη) καθώς καί σέ

, ·Υ

.',.

μαλλιά έκλεκτης ηοιόΎl1τας όπά ΤI1 ΣεγκόΒια, τά καλύτερα τί1:ς 'Ισπανίας.

Τά μαλλιά αυτά φορτώνονται ο'Πιν

Bayonne ii

'Γό Μπιλμπόο οτό Kάp()~

λος τιις Αωρραίγης κα_, άφού αύτό ναυαγήσε1) Ο'Γό Χρυσόραλλο Δέρας. Τά δύο αυτό καράΒια, (,πως φα1νεται, φτάνουν ώς Ί!ίν νοντας 'Γόν ποταμό

Abbevilie

ανεΒαί­

SomI11c.

'Όλα θά έπρεπε νό λεtτoυργoυν θαυμάσια

11

τουλάχιστον καλά. ~Aν

παραμερίσουμε τίς αχρείες διαμάχες τής οίκογένειας "Vanfobais, αυτ6 πού προεξάρχει είναι οί άτέλειωτες καί οξύτατες άπαιηΊσεις τού δούναι και λα&είν, Γύρω οτό 1740 μέ 1745 πωλΙ)1jvται καιά μέσο δρο 1,272 κομ­ μάτια τό χρόνο πρός 500 λίρες τ6 καθένα, δηλαδή 636,000 λίρες, Αύτ6 '(6 ποσό ανηπροοωπεύει 'Ιό κυκλοφορούν κεφάλαιο (μισθοί, πρώτες ϋλες, διάφορα έ~oδα) σύν τ6 κέρδος, Τό μεγάλο πρόΒλημα είναι ηώς νό άποσπασουν τίς 150 μΙ 200 χιλιάδες λίρες άπό τή μισθοδοσία Υιό νά

,'196

,

1-

..,.~

• <

.

--~'"

:

.,..~.

"Υψι:ωμα i:pfιpIJli

ι.:,

(il(in,}

οε 0xι:t'HO Ίο( .Ι.Κ

1111{'[, ΙΗιΙΙιτεχιυαη: ου\ΤΡΥάτπ του

ί6pυrι1 η'Ίς LJtυ'H;Xl'i{(~' το(' .10ΙΙ.' ~ι;;'lΙ:lα\:ι:> Ol"~ΓK
niT

nlr., μHxαι-ε~ ποι) κα­

iΊ'}{JΙiΟJ? πι,ς ηΊ Πόα

KGi

i(nr;.

Πρό­

1101;' ,ω()cφίξ,t:ι τά ιΊφcίuμαία npi\" άπ/ι τιi ΒaφιΊ καί

Η; \' .~Kl υl1ωοιι πά Η,) σι; .\"(111\1\ JJ

cI \'Τ i

τι/ς ~ (Γλ ι l' ιις 86ω 1~"

(Σι' Ι \01"11

n()i Jct).

39ϊ

ΠαραΥωγΩ κα{ καπιταλισμός σέ Υειτονικούς χώρους

άποσΒέσουν ενα πάγιο κεφάλα\Ο που nρέπει νό εΙναι της τάςnς τού ένός έκατομμυρίου καί πλέον καί πού άπαιτεί κατά περιόδους έπισκευές: καί άνακαινίσεις. ''Epxo).''Cat στιγμές δύσκολες καί τεταμένες καί ή πιό εϋκο­ λn λύση είναι} όπως πάντα, οί άπολύσεις προσωπικού. Μιά ηρώτη δια~

μαρτυρία έργατών !:;εσπάεt τό

1686. Λίγο άργότερα, τό 1716, γίνεται μιό. 0\ έργάτες ζουν σΙ μιά διαρκή κατά­

θυελλώδη\: άπεργία. Στήν ούσία,

σ'rασπ ήρι-άνεργίαςι μιά και' ή Bιotexvia δέν πρόκειται σέ περίοδο ηερι­ στολών νά διατηρήσει παρά μόνο ενα έπίλεκτο προσωπικό, δηλαδή τούς έργοδηγούς καί τούς εΙδικευμένους έργάτες. Εlναι έ!:;άλλου ριά χαρα­ κτηριστική έξέλιξη των νέων έΠΙXεφfισεων ή τάση ηρός όλοένα καί με­ γαλύτερο άνοιγμα τής ψαλίδας στΙς άροιΒές καΙ τΙς άρμοδιότητες. Ή άπερΥ!α τού 1716 σπάει μόλις κάνει τήν έμφάνισή της μιά μικρή ένοπλη μονάδα. ΟΙ ηρωΎαίτιοι συλλαρ6άνονται (γιαΎί υπάρχουν ηρω­ 'τα1,ηοι) γιό νά τούς δοθεί κατόπιν συγχώρεση, Ό άντεπίτροπος της Abbeville φυσικά δέν συρπαθεϊ καθόλου τούς ταραχοποto.ύς" «τούς άνθρώπους αότούς πού τόν καιρό τής άφθονίας τό ρίχνουν οτήν κραι­ πόλη άντί νά έtοικοvομουν χΡήρατα Υιά τ6ν καιρό της άνέχειας-» καί πού

.. δέν

τούς περνάει κάν άηό τό μυαλό δη ή Β10Ύεχνία δέν έγινε γι!

αύτούς, άλλά αύtοι γιά 'Ιό Β10τεχνίωι. 'Απ' ό,τι φαίνεται} ή τάξη άηοκα­

ταστάθπκε πλήρως) αν κρίνε\ κανείς όπό τίς σκέψεις κάποιου ταξιδιώ­ τη πού λίγο. καιρό άργότερα) περαστικός άπό τόν Abbevil1e, τό 1728, θαυμάζει δ,τι άνήκει ατή βιοτεχνία: γά κτίριά Ύης σέ ",όλλανδικό στύλ»,

τούς

3.500 έργάτες της μαζΙ καΙ τά 400 ai1tnv) τις ασκήσεις πού γίνονται κάτω άπό

κορΙτσια πού δουλεύουν σ' τούς ήχους τών ταμπούρλων, τίς κοπέλες πού δουλεύουν ή καθεμιά μέ τήν Kαθσδήγnση άρχιεΡΥα­ τριών, ·Κα1, καταλήΎΕ\: "Πρώτη 110υ φορά 6λέπω τέτοια τάςη και τέτοια καθαριστητα ,136'1.

Στήν ουσία ή έπιxείρησrι δέ.ν θά μπορούσε νά διατηρηθεί τόσα χρό­

νια, αν δέν εΙχε συγχρόνως καί τή συμπαράσταση τοΟ Κράτους. Πολύ πε­ ρισσότερο ράλιστα πού, γιά κακή της τύχη, εΙχε έγκατασταθεί σέ μιά πό­ λη μέ μεγάλη δραστηριότητα) }11.ά πόλη «συντεχνιακό», λές και ήταν ενα τεράστιο χαλίκι πεταμένο καταμεσΙς μ,άς λίμνης. Όλα γύρω της ε1ναι εχθρικά καί έψ:υρίσκουν διαρκώς ενα σωρό τρόnοus γιά νά τήν ΈVo­ χλοϋν και νά τήν άνταΥωνίζσνται. Τό παρελθόν καί τ6 παρόν δέν ςσυν έδώ άρμΟV1κά JίU •

Κεφάλαιο

κα{ λoyιanKΩ Θά ηταν οηαραίτητο νό rιαραKoλOυθήσoυμε τόν σίκονορική πορεία βιομηχανικών έπιχειρήσεων τσύ 170υ καί τού 18συ αίώ­ να. Μέ μόνη έςαίρεση δρως τήν ύαλουΡΥία 'Ιού Saint-Gobain, γιό όλες τίς άλλες είμαστε όηΟχΡεωμέΥΟΙ νό. άρκεστουμε σέ άποσπασματικα ρόνσ στοιχεΙα. Τό μόνο Υιό τό όποιο δέν χωράει καμιά άμφιβολία είναι ή 6αθτών μεγάλων

398

Ι.

Ι

ΠαραΥωΥΏ καΙ κaπιταλισρός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

ii κυκλοφοροϋντος) στήν οΙκο­ νομία. Τό ϋψος τού Ιδρυτικού κεφαλαίου είναι συχνά σημαντικό. Κατα τόν Ρ.Ι. Nussbaum, Υιό ένα τυπογραφείο σαράντα έργατών στό Λονδίνο άπαιτούV'rαι, γύρω ατά 1700, 500 μέ 1.000 λίρες"" Υιά !να διυλιστόρω ~άxαρης 5 μέ 25 χιλιάδες λίρες, παρ' όλο πού οί έργάτες δέν ξεπερνουν τούς 12.f12, ΥΙό. μιά ποτοποιία πρέπει ΟΙ έπιχειρηρατίες νά διαθέσουν του­ λάχιστον 2.000 λίρες, άν θέλουν νά έλπίςouν αέ άςιόλογα κέρδη'''. Τό 1681 τίθεται σέ λειτουργία, στό New Mills τού Haddingtonshire) μιά 6ιo~ τεχνία ράλλινων ύφασμάτων μέ ενα κεφάλαιο 5.000 λιρών'''. 0\ ~υθo­ ποιίες) οί όποιες διατήρησαν Υιό χρόνια τ6 χειροτεχνικό τους χαρακτή­ ρα, τώρα έπεκτείνονται κο1. άρχίςουν νά παράγουν τεράστιες ποσότητες μπίρας. Αύτό τΙς άναγκάζει νά ξοδεύουν πολλά χρήματα γιό τόν έξο­ πλισμό τους. Ή φίρμα \Vhitbread, πού τό 1740 προμηθεύει 750.000 Λον­ δρέςους μέ μπίρα, δαπανά Υιά τΙς έΥκαταστάσεις της 20.000 λίρες''', Αύτός ό ηολυδάπανος; έςοπλισρός όφείλει :κατά καιρούς νά άνανεώ~ νεται. ΜΙ ποιό ρυθμό δμως; Θά χρειαςόταν πολύ λεπτομερής έρευνα Υιό νά Βγάλουμε κάποιο συμπέρασμα. 'Ανάλογα άλλωστε μέ τό είδος καθε­ μιαία διείσδυση τού κεφαλαίου (πάγιου

μιάς 6ιοτεχvtας, τό κύριο πρόΒλημά τους εΙναι eitt '(ό πάγιο εϊtε τό κυ­ κλοφοροϋν κεφάλαιο. Τό δεύτερο μάλιστα είναι πολλές φορές πολύ πιό σοΒαρό από τό πρώτο. Οί μεγάλες Βιοτεχνίες Βρίσκονται διαρκώς σΙ

στενότητα ρευστοϋ, Ή 8ασιλΙΚJl Bιo'rEXΝ1.a της Villeneuve στήν περιοχό τού Languedoc, ή όποία έχει ίδρυθεί όπό τόν Κολρπέρ, παρ' δλο πού εχει ήδη άπό τ6 1709 έςασφαλιομένο τό προνόμιό τας γιά δέκα χρόνια, άντιμετωπίζει τόν 'Ιανουάριο τού 1712 δυσκολίες$'6. Ζητά λοιπόν προ­ καταβολή 50.000 τορνέζικων λιρών~ γιατί άλλιώς θά άναγκαστε'ί νά δια­ κόψει τήν παραγωγή Ύών ράλλινων υφασμάτων όλλανδικού Κά1. εyyλέ~ ζικου τόπου. «Τό ποσό αύτό ( ... ) ρού είναι άπαραίτητο Υιό νά μπορέσω νό. άνταΠΟΚΡίθώ στά έξοδα τών έργατών μου, οί όποιοι ςεπερνούν τούς 3.000». Ταμειακή δυσχέρεια λοιπόν πρίν απ' δλα J77 • Τόν 'Ιανουάριο τού 1721, ριά άλλη Βασιλική έριουργία, ή βιοτεχνία των άδελφών Pierre καί Geoffro)' Daras, Βρίσκεται ατό χείλος τής κα­ ταστροφης. 'Εγκατεστημένη στό Chalons τριάντα χρόνια πριν, έχει ήδη καταφύγει οτή Βοήθεια του 'Εμπορικού ΣυρΒουλίου, τό όποίο στίς 24 'Ιουλίου του 1717 τής προκαταΒάλλει 36.000 λίρες, καταΒλητέες σέ 18 μηνιαίες δόσεις καί έξοφλητέες χωρίς τόκο σέ δέκα χρόνια ςεκινώντας άηό τΔ 1720. Παρ' δτι αύτές- οί καταΒολές δέν γίνονται τακτικά, οί άδελ­ φσί Daras έχουν ήδη 'ίόν 'ΟκτώΒριο τού 1719 πό.ρει τό μεγαλύτερο τρημα του δανείου. Παρ' όλες ομως τίς προσπάθειές τους δέν εγινε τε~ λικά τίποτε. ,,-'Εξαιτίας, πρίν όπ' δλα, της τρομερης ακρίΒειας τών μαλ~ λιώνΗ, Καθώς μάλιστα είχαν '(οποθετήοει «δλα τους τά κεφάλαια» οtήν παραγωγιι ύφασμάτων «τά όποία πωλούσαν στσύς έμπόρους- τής λια­ νικής ρέ πίστωση Ett μηνώΥ, όπως ήταν τότε ή τρέχουσα πρακτική ατό έμπόριο, οί λιανοιιωλητές, έπωψελούρενσι άηό '{ήν ύποτίμηοη 'Ιών τρα­ πεζογραμματίων, τούς έξοφλοUσαν την '(ελευτcιία στιγμή». Θύματα λοι­ nόν καί αύτοί τού συστήραtος τού Law, μιά καί άναγκό.ςονται νά ηροε­ ξοφλούν αύτά τά γραμμάτια «σέ. γελοίες τιμές», γιά νά πληρώνουν tιKά-

399

,

J900 800

,ι

Δείκτnς ΊΟΟ

,,, ,r

'" 1725/27

,

, ,,, ,, r

παΛΗΣΕΙΣ ΜΕΡΙΔΙΑ ΚΕΡΔΟΣ

&00

1--'

,-_Ι

700 &00

",•

ι-Ι

.-

'00

Ό

'00

'00

30Ο

.

300

,, ,

ZCιO

ιr

200

,ΏΟ

•

20.

1Α ΕΠΙΤΕΥΓΜΑΤΑ ΤΟΥ

SAlNT-GOBAlN

ΠaΡaπiΡποuμε ατό κεiμενο καί κυρίως οι; δ, τι άψοpa στΙς rιptr; τών ΡεΡιδiωv

(clenierX

ΓραψικιΙ πaραοταΟ11 ΩΙ1ό

Manufd.cιure

n1

διδακτορικΩ διatpι/Jn τού G'I8llde ΡrΙ'i,

La

ro)'aIe de Saίnt~Gοbaίn, 1665~1830.

Οε μέρα" τούς έργάτες τους. Τέλος, μιά καί "ένός Κάκοϋ μύρια εποντα,,,,

τoύ~ κάvοuν και έξωση άπά τό K'fipto πού ειχαν νοικιασμένο έδώ καί τριάντα χρόνια, γιά τή μετατροπή του δποιου σέ Βτοτεχνία είχαν ξοδέ­ φει

50.000

λίρες. ΣτΔ κοινοίΨΥΙΟ οίκημα 110ύ άΥόρασαν μέ'>

10,000

λίρες,

άπό τίς όποιες οι 7.000 μέ πίστωση, χρειάστηκε να δώσουν αλλες 8.000 λίρες γιά τή μετεγκατάσταση των άργαλειών, τών κάδων Βαφi'iς καί tων

ύηΔλοιπων έργαλείων) «ΠΟ\) ίΊταν άπαραίτητα γιό τή λειτουργία του εργοστασίου». 'Έτσι ζητούν, καί τά καταφερνσuν t άνα60λή Υιό τή'\' έξό­ φληοιι τού Βοσιλικοϋ δανείου"':'''.

'Άλλο παράδειγμα: τό 1786, πολύ κακή χρονιά. είναι iΊ άλήθεια) γtά 11 βασιλικιι Βιοτεχνία του Sedan μέ τιΊν ηαλαιό επωνυμία

Ίtlν οίκονομία, "Χ1'φα

Laurent HUSSOll

έχει ΠΩι)αμείνει Υιό

σιόςει ενα άΥοιγμα

90

καί άδελφοί

Carret»,

φημισμένη έηιχείρηση πού

χΡ6νια στά χέρια τής ίδιας οίκογένειας) παρου­

60,000 λιρων. Οί δuσκολίεs αύτές όψειλΟΥται σέ μιά Laurent Husson πού άνάγκασε ΤΙ1 Βιοτεχνiα

πυρκαγιι:Ί, οτό θάνα'ιΌ τού

(Υιό λ6γους κληρονομικούς, ύποθέτω) νά έκποιήσει ενα μέρος τών εγκαταστάσεών της και νά ανεγείρει άλλε~ καί, τέλος) σέ μια άτνχη

400

.,

ΠαΡΩΥ(':ιγιι καί καπιταλισμός αέ Υειτονικούς χώρους

έπένδυση γιά έξαγωγές στή Νέα 'Αγγλία (μΙ πελάτες τούς

in.rurgents -

τούς ξεσηκωμένους άποίκοuς - η'ιν έnαύρω τnς ανεςαρtnσίaς τoυ~). «Τό ποσό αυτό ούδέποτε KαλύφθllKε,,~1'). Ά ντίθεΤQt h έιιιτυχ{α τού Saint-Gobain 380 παρουσιάζεται τό 1725 μέ 1727 ώς έξαιρεnκι'ι. Ή Βιοτεχνία ΙJαλικων πού ίδρύθηκε τι}ν έποχή '{οί!

Κολμπέρ, τό 1665, πέτυχε τήν άνανέωση Τ{;)Υ προνομίων της {,'>ς την Έπανάσταση, παρ' δλες τίς διαμαρτυρίες (έκεϊνες του 1757 ηταν ίδιαίτε­ ρα Βίαιες) Ύων οπαδων της άποδέσμευσης 'η7>ν έπιχεφιίσεων. Μιά κακο­ διαχείριση καταλήγει τό 1702 οέ χρεωκοπία ι κάτι πού δέν ί\ταν όμως πα­ ρά lva παροδικό έπεισόδιο, έστω καί σοΒαρό! και 11 έπιχείρηση έξακο­ λουθεί '{ην πορε{α της ύπό γέα διευθυνση καί μέ καινούργιους μετόχους. Χάρη στό αποκλειστικό μονοπώλιο πού της έξασφαλίζει τήν πι:δλησπ των υαλικών σΙ όλόκληρη τή Γαλλ4α και τό έξωτερικό καί χάρη στή Υε­ νικιΊ οίΚΟΥομική ο.νθηΟl1 τοΟ 180υ αίώνα, ΙΊ BtotLxνia γνωρίζει γύρω οτό

1725

μέ

1727

νέα ακμή. Ή γραφική παράσταση

20

έμφανίζει τά γενικό

ΠΟΡΕία τών έργασιών,

t11V έξέλιξη ϊων τόκων πού πληρώνονται aτoύς μετ6χους Ka{ τέλος τιιν πορεία τi1ς αξιας του μεριδίου (dellier) τό όποιο δέν πρέπει νά συΥχέεται με τόν τιμή μιας κανονικής μετοχής πού εχει

εισαχθεί

ot6 χρημαησΤΙ'ιριο. Έξάλλου, δέν υπάρχει καμιά σχέση τού είδους αόη1ς Tiif; έπιχείρησης μέ τήν έλευθερία δράσης μιαςjοlnt Stock COΙnjJ811Y, ηού είναι κάη τό συνηθισμένο Υιό έκείνπ ϊrιy" έΠΟΧΙ1 ατόν 'ΑΥΥλία l ούτε μΙ κάποια άnό έκείνες ϊίς ανώνυμες έταφειε!;: ηού ίδρύ­ θηκαν καί στή Γαλλία, ϋστερα άπό την ισχύ του Έρπορικοϋ Κώδικα τοίι 1807. Τ6

1702 11

Βιοτεχνία ορθοποδεί πάλι χάρη (1tοuς Παρωινούς traitiiJDts~

ενα είδος δηλαδή τραπεζιτων καί χρnμαnσtών~ οί όποιοι φρόντιζαν εκεΙνη τήν Ιποχή νά έξασφαλίςουν τά χρrψατα τους αγοράζοντας γαϊ:ες

καί έtαιρικά μερίδια. ΜΙ τήν εύκαφία αυτη τό έταιρικό κεφάλαιο τής Βωτελιγίας διαιρε.ίται σΙ

24

«50},';» καί τό κάθε

ράζεται δηλαδή συνολικό σε

ράστηκαν άνισομερως σtούς

σε

μοι­

288 μερίδια-deniers. 13 μεtόχους, οί όποίοι

Βοήθησα\' οτό ~ε­

501

12 «deniers», το. μερίδια au't'cl

μοι­

λάσπωμα της έπιχείρησης. Μέ τόν καιρό το. ρερίδια αυτά, οι με.τοχές, περνούν διαδοχικά aτά χέρια δικαιούχων άπό κληρονομικό δικαιώμα'ιο

11

εκχωρησεις. Τό

1830,

ή

Saint-Gobain

άριθμεϊ

204

μετόχους, μερικοί

όπό τούς 6ηοίους δίαθέτσυν σρισμένες φορές μηδαρινά ρόνο ποσοστά ρεριδίων (όΥδοα {} δέκατα εκτα). Ή άξία αύtών των τελευταίων, σταν έκτψωνται ως κληρονορικές ρερίδες, έςισορροπει μέ τόν καιρ<'> τόν άνο­ δο -ιΩς

xpnpGn{nnptOKfl!;

τους τψης,

Είναι πιά φανερό δη τό κεφάλαιο άΒγατίζει. Μήπως αύτό θά έπρεπε νό τό αποδώσουμε ως ενα βαθμό καί σηί συμπεριφορά των μετόχων; Τό 1702, οί μέτοχοι αυτοί ειναι έπιχεφnματίες καί έμπορευόμενοι. 'Από τό 1720 ορως καί έξης, τά μερίδια αυτά πηγαίνουν στά χΙρια τών μεγάλων οίκογενειων της άριστοιφατίας, οτίς τάξεις ΤΙ-1ς όnοίας οί άπόγσνοι τών έμπσρευομένων εισέρχονΎαι συνάπτοντας γάρους. ~Eτσι λοιπόν, 11 δε­ σποινίς Geoffrin, κόρη τού γενικού ταμία της Β1 οτεχνίας καί τής κας Geoff'rin, ηοίΙ 1'ό σαλόνι τη}; τήν έκανε διάσημη, παντρεύεται τό μαΡKή~

401

ΠaρaΥωΥΩ Kα€ KanrraAlcιp6t' οέ. γεIΤOVΙKoύς χώρους

οιο

de

Ιa

Ferte-Imbault.

Μέ. αύτό τόν τρόπο, ή Βιοτεχνία περνάει σιγό

σιγά ύπά '(όν έλεγχο τών εύγενών-εiοοδnΡaπώv καί όχι τών άληθινών έπιχεφηματιών.

Ot

εΙσοδηματίες αύτοί ένδιαψέρο\<-ται ρόνο γιά σταθερό

καΙ λογικά pepiopa'rQ καΙ δέ.ν άπαιτσυν τήν άνάληψη όλόt<λnρη~ τής με­ ρίδας τους οτά κέ.ρδη. Μήnως καί αύτό δέν είναι εvας ΤΡόΠΟf; γιά τήν ένίσχυση καΙ 111 διαφύλαξη του κεφαλαίου;

ΠερΙ δισμπχaΥικών κερδών Θά ήταν πράγματι πολύ παρακινδυνευμένο νά έξάΥουμε γενικά συ­ μπεράσΡατα γυρω άηό τό Βtoμηχανικό κέρδος. Αύτή i:ι δυσκολία, γιά νά μήν ηώ ή άδυναμία σχεδόν j έπιΒαρύνεί σηραντικά τίς (οτορικές μας γνώ­

σεις Υιό τl1.ν οίκονοΡ.ικι1 ζωή τού παρελθόντο!; καί είδικότερα Υιό τόν

καπιταλισμό. Αυτό J10U χρειαζόμαστε είναι άριθμoί~ άριθμοί έγκυροι,

σειρές άριθμων. 'Άν ή Ιστορική ερευνα, πού ράς έχει δώσει άφΕιδως τό­

σες καμπύλες ημων καί μισθ(~)ν) μας παρείχε ΟΙ1ρερα μιά πλήρη κατα­ γραφή σέ μπκος καί πλάτος τών ποσοστών κέρδους, θά μπορούσαμε σί­ γουρα νά Βγάλουρε αξιόλογα συμπεράσματα. Θά άντιλαμΒανόραστε τό­ τε γιατί τό κεφάλαιο διστάςει νά άναςητήσει στη γεωργία κότι παραπά­ νω άπό ενα άπλό εΙσόδημα. Θά καταλαβαιναμε γιατί ό ευμετάΒολος Kό~ σμος τής πρώιμης Βιομηχανίας nαρσυσιάζεται στόν κεφαλαιοκράτη σάν

παγίδα, σάν έΠΙKίνδUΝO έδαφος, Καί, τέλος, γιατί αυτός ό τελευταιο!; θε­ ωρεί πιό συμφέρον νό μένει στό περιθώριο αύτου τού συγκεχυμένου πε­ δίου δράσης.

'Ένα εΙναι ΒέΒαιο: μΙ την έπιλογή του αύτή, ό καπιταλισμ6ς διευρύ­ νει τό χάσμα άνάμεσα στούς δύο Kόσμoυς~ της Βιομηχανίας καΙ του έμπορίου. Καθώς ή δύναμη Βρίσκεται ση!ν πλευρά τού έμπορίου, τί>

όποlο είναι ό κυρίαρχος τnς: άγορας, τό. βιομηχανικό. κέρδη συνθλίΒο­ νται μονίμως άΠ<J τό έμπορικό κέρδος. Αυτό φαίνεται :καθαρά σέ κέντρα δράσης οησυ μιό. σύγχρονη Βιομηχανία οέν θό: είχε καμιά δυσκολία νά εύllμεριίσει. Παράδειγρα ή πλεκτοβιομηχανία και i;. Βιομηχανία δα­ Υτελών. Ή Βιομηχανία αύτων των ε.Ιδών στήν

Caen

τόν

180

αiώvα όφεί­

λι:ι τήν ϋπαρςιΊ τηςl ούτε λίγο ούτε πολυ, στή σύσταση σχολών μαθη­ τείας, ατήν άξιοποίηση ΤΙ1!; ηαιδικίΙς έργασίας και οτιιν ϊδρυση έργα~ στηρίων, δηλαδή "Βιοtέχvιων».

AVi6

προετοίμασε οιγά σιγά εκείνη τιΊν

πειθαρχία της όμάδας που xωρί~ αυηΊν ή ΒιομηχανικlΊ επανάσταση δέν

θό. είχε καταφέρει τόσο γΡΙ1γορα "νό όκονισεt τά νυΧΗ.:ι της". "Ωστόσσ καί ούΤΙ1 άκόμη i\ Βιομηχανία τί1ς Caen δέν θά τή Υ λιτώσει καί δέν ύπάρχει επιχείρηση IIOU θό κατορθώσει να όρθοποδίΟΕ1, αν δέν τιιν πάρει στά xέ~ ρω του κάποιος νεαρ6ς έπιχεφnματίας! πού θά ριχτεί οηιν πεΡl11έτε\α του χονδρειιπορίου, συμπεριλαμΒάνοντας

'Από κει καί πέρα, σταν

11

(5'

αύτό και

rif;

δοντέλες του.

έnιχειρησιι ΒρίοκεΤΟί ξαν({ σέ άνθηση, είναι

ιnά πολύ δύσι{ολο να μετρηθεί τ6 ποοοοτ6 τιις συμμετοχllς ΤΙ1ς 8ωτι;­ χνίας.

"-.-.

ΠαραΥωΥΩ κα{ καπιταλισρός σέ ΥεΙΤΟVΙΚΟΙJς χώρους

Βέδαια ή ένδεια τών στοιχείων μας έςnyείται πολύ εύκολα σέ σχέση

μέ τόν τεράστιο BωμηXαvικ.ό Ίορέα, Τά ποσοστά κέρδους δέν εΤναι -ενα ρέγεθo~ πού πολύ εύκολα μπορεί νά άπομονώσει κανείς καί κυρίω h δέν παρουσιάζουν τιι σχετική όμαλότατα τού ύψους τών έπιτοκίων).!l1, τά

όποια τουλάΧ1σ'(ον μπορούμε νά έντοπΙσουμε άπό διάφορες σ'('ατισηκiς

μεtρήσεtς. Τδ βιομηχανικό κέρδος είναι ρευστό; απατηλό και αλλάζει διαρκως πορεία. 'Ωστόσο, τό ΒιΒλίο τού Jean-Claude Perrot, τό τόσο και­ νοτόμο σέ πολλά onpeia t καtέδειtε δη nae6pota ερευνα δέν θά δταν καί τόσο έςωπραγρατική, Θά μπορούσαμε ίσως νά διακρίνουμε τά πρόσωπα} έπιλέyovτας στην άνάγκη ώς σnρείo άναφορας, άν οχι

tn συγκεκριμένη

έπιχεΙρηση (πράγμα πού δέν είναι καί όδύναtο), τουλάχιστον την πόλη έπαρχία. Νά τό όνοράσουμε αύτό έΗνική οΙΚονομία; "Ας τό άφή­

n τήν

σουρε: πρός τό παρόν,

'Άρα λοιπόν ή tPEuva εΙναι δυνατή, έστω :κι αν έξακολουθεί νά πα­ ρουσιάζει τρομερές δυσκολίες. Τό κέρδος παραμένει πάντα τό άδύνατο <Jnpeio"Jfl2 τής τομης άναρίθμητων συνισταμένων. Πρέηει λοιπόν νά επι­ σημάνουμε, νά χαράςουμεt νά άποκατασαίσουμε καΙ σαιν άνάγκn νά έπι­ νοήσουμε άκόμη αύίές τις συνισταμένες. Πρόκειται Υιό μυριάδες μετα­ Βλητές, οί όποίες, ώστόσο, δπως άπσδεικνύει ό J.~C. Perrot, εΙναι ύπαρ­ κτές καί προσιτές μέσα άπό σXε'tΙKά άπλούς ouοχετtσΙJο"ύς. 'Υπάρχουν, δέν γίνεται νά pIIV ύπeιρχoυν t έστω καί κατά προσέγγιση, συντελεστές άμοιΒαίων σχέσεων, οί όποίοι μπορούν νά έντσπιστοϋν, ~Aν γνωρίζω τό

Χ, μπορώ νά έχω κάπο!α ίδέα γ!ά τό μέγεθος τού Ψ

... Τό Βιομηχανικό

κέρδος Βρίσκεται, δηως ήδη γνωρίζουμε, στό σημείο τομή!; της άξίας της έργασίας) τών πρψτων όλων καί τσυ :κεφαλαίου, και, τέλος, τοηοθε-,

τειται στήν είοοδο τής άγορας. Αύτό έπιτρέπει στόν J,-C. Perrot νό δια­ πιστώσει ση τό κέρδος, αύτ6 πού καρπώνεται ό παντοδύναμος εμπορος, ροκανίζει άσταμά'tnτα τό BιopnXfiV1KO .. }{απιταλισμό", Μέ δυο λόγια, έκείνο πού λείπει l1ι6 πολύ στόν τομέα αυτό όπό τόν ίστσρική Ιρευνα, ε\ναι μιά πρότυπη μέθοδος, τό πρότυπο ΙΎός P0VΤέλOυ. Χωρίς τόν Franςοis Simiand καί κυρίως χωρίς τόν Ernest Labrousse, οί ιστορικοί δέν θά έπιχεφοϋσαν τόσο αψήφιστα, Όπως έκαναν μέχρι τώ~ ρα, τή PoEAttn τών τιμών καί τών μισθών. Χρειαζόμαστε πράγματι νά πνεύσει ενας καινούργιος άνεμος. 'Άς σημειώσουμε λοιπόν, αν όχι τίς διαρθρώσεις μιας ένδεχόμενης μεθόδου, τουλάχιστον τούς 8ρoυ~ πού θά οψειλε νά πληροί αύτή: 1) Ή συΥκέντρωaΙ1, σέ πρώτη φάσΠ 1 δλων αδιακρίτως (θά Βροϋρ,ε άργότερα τρ6ηο νά τά ξεχωρίσουμε) τών ποσοστών κέρδους, τά όποία μας είναι iiδη γνωστά ii έστω ύπάρχουν γι' αύτό. κάαοια στοιχεία, άσχε­ τα όπό τή χρονική τους συνέχεια, άκόμη κι ΟΥ όφορονν μόνο μιά στιγ­ ρη καί είναι έλλειπnκά, Γνωρίζουμε λοιπόν: - δη μιά σιδηροβιομηχανία «φεουδαρχικού μονοπωλίου», πού άνήκει στόν εηίσκοπο τιΊς ΚρακοΒίας καί ή όποία βρίσκεται στά περίχωρα της ρεγάλης αύτης πόλης, επιτυγχάνει τό 1 ϊ46 ενα ποσοστό κέρδους πού φτάνει τό 150%. Τό ποσοστό αυτό πέφτει Ύά έπόμενα χΡόγω στό 25%-'1!j·

- οη

στή

Mulhouse·""'" >

τά κέρδη άπό τήν παραγωγή τσιτιων φτάνουν

403

, ,

"

,-.-

Ξάσψσ τού &ρΒίικωύ ιπι1 Βενετία, τό" 1 ίο αίώνα. (Μουο(Πο

Correr,

αυλλΟΥΙ}

VioJler).

τό

1770 ίσως στΔ 8,50%'

ενα

23

μέ

25%.

Καί ότι 'ίά ίδια αυτά κέρδη πέφτουν τ6

1784

~ ση όπά μιά πλόρn. {)ειρό σΊοιχείων γ1ά τούς μύλους χάρτου τού

VidaΙοn-lcs-Αnnοna)"\ι<~ ΤΙ1ς ηεριί>δoιJ φορά ρι.:ταςύ Τ{lς l1εριόδου πρίν Τ{}

των έτ(;)ν

17721 1793

και

1796)

1772-1826, σπOιJ φαίνε'ίΟί 11 6101800 (μέ κέρδη κάτω τού 10%, πλή v

κα! των έπορένων ετών, όπότε τό κέρδη

σημειώνουν απότομη ονοδο' ~ δτι πρέπει νά παίρνουμε ύπόφΩ μας τά περιθώρια κέρδους ατή Γερ~ μανία Ti1f; έΠΟΧl1ς εκείνης, οπου δ νοη ScllϋJe, () Βασιλιάς τού ΒαμΒακιού

Aug$burg, πραγματοποιεί έηίσια κέρδη 15,4% on'tv περίοδο 17691781' μιά Βιοτελ""'lα μετάξης τού Crefeld Βλέπει τά κέρδη της νά κυμαί­ νονΥαι μέσα σέ πέντε χρόνια 0793-1797) ανάι..lι;σα στο 2,5 και t(') 17)25%. ΟΙ Βωn:.χ"ίες καπνού τών αδελφών Bolongaro 1 σί όπσίες ίδρύ­ θηκαν σηι Φραγκφοίιρτη και στ6 H[j,chst 'ίό 1734-1735, διαθέτουν 2 εκα­ τομμύρια Ta/er τ6 17791"" ...

100

404

ΠαραΥωΥΩ Λα! καπιταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

-

ότι τά άνθρακωρυχεϊα τού

πραγματοποιούν άπο τό

έπένδυση καί

700.000 λιρών ι 195.000 λίρες""

Uttry

στή Νορμανδία, κοντά οτό

Bayeux,

1748 ως ιό 17911 από μιό. iίδη άποσΒεσμένη μιχτά κέρδη, που κυμαίνονται άνάρεσα σέ 160

Διακόπτω ορως αύτή 'Οιν απαρίθμηση, ή ό.αοία άλλωστε δέν έχει πα­

ρά μόνο ένδεικtικό χαρακτήρα. ~ Αν στή συνέχεια περιλαιι8άναρε τούς άριθρούς αυτούς στι}ν κατάλληλη γραφική napdotGOfl j θά μπορούσαρε νά σημειώσουμε μέ κόκκινο pcAciVl ενα δρω 10%. το όποίο θά αποτε­ λούσε προσωρινά μιά διαχωριστική γραμμή, ένα σημείο άναφορας, Θά σηρειώναμε έτσι τό. ρεκόρ πάνω άπό τό 10, τίς απλές έηιτυχίες λίγο ηά­ νω 1'1 λίγο κάτω όπά τό όριοι τίς καθαρές αποτυχίες )rύρω σrό Ο καί πολ­ λές φορές κάτω άπό αυτό. Πρώτη, άλλά όχι πρωτόtυπn παρατήρηση: οί διακυμάνσεις μέσα σέ όλο αύτό, τό άριθρητικό πλfiθoς είναι και τερά-

σηεf; και άηρόσμενες,

.

2) Ή κατάταξΏ άνάλογα μέ τίς περιοχές, μέ Την παλαιόtlltα των κλά­ δων καί μέ τί}; οίκονομικές συγκυρίες, κα! αυτό. άφού δεχτουμε έκ τών προτέρων t6v άποπροσαναιολιστικό χαρακτήρα αύ'rζ~ν τών συγκυριών, μιά καί οί Βιοτεχνίες δέν παρακμάζουν ούτε εύημερούν δλες μαςι 3) Τέλος, μιά άναδρομική πορεία τή}; έρευνας, ή όποία θά πρέπει όπωσδήποtε νά άνατρέξει όσο γίνεrαι πιό πίσω οtόν 160, Ότόν 150, ακό­ μη και στόν 140 αίώνα. ~Eτσιι ϊσως κατορθώσουμε νά άποφύΥουρε rnv πεΡf.εΡΥnΡοvοnώλnσn τών στατιστικών τού τέλους τού 180υ αίώνα. έπι­ χειρωντας νά τοποθετήσουμε τό πρόβλημα στίς διαστάσεις πού άπαιτεί μιά έκτε-ταμένη χρονική περίοδος. Λυτό σημαίνει δη θά πάρουμε ένα­ ε-v-α :άπό τήν άρχή δλα αύτά τά θαυμαστά πού εχει νά έπιδείςει ή ίστορία των τιμών, Είναι άραγε δυνατόν κάτι τέτοιο; Σάς διαβεβαιώ πώς ?ναί: μπο­ ρούμε νό ύπολοΥίσουμε τό κέρδος του έπιχεφηματία έριουργου στή Bε~

νετία τού 1600. Στό Schwaz τού Τυρόλου, 11 έρπορικΩ έπιχείρπσΩ τών Fugger πού φέρει τήν έΠ(ι1νυμία Eisen und Umschlitthandt:l, άπ' Όπου εύκολα μαντεύοιφε τήν άνάμιςη βιομηχανίας καί συναλλαγων, σημειώ­ νει τό 1547 κΙρδος 23%~. Πιό σημαντικό ακόμη: ενας ίοτορικός, ό Α.Η. de Olivejra MarquesW έκανε ρέ έπιτυχία }Jrtl αρκετά προχωρημένη ανά­ λυση γύρω όπά τή χειροτεχνική απασχόληση στήν Πορτογαλία κατά τά τέλη τού 140υ αίώνα. Καtόρθωσε νά υηολογίσει 1ί άvίιπροοωπεύει σέ ενα δεδομένο προϊόν 1'1 εργασία (Ε) καί τί ή πρώτη ύλη (Υ). Γιό τά πα­ πούτσια τό Υ είναι ίσο μΙ 68 ως 78%, ένω τό Ε ίσοΙΙται μέ 32 ως 22%. Τά ϊδια ποσοστό ίσχύουν καί γιά τά πέtαλα τώΥ άλόγων) Υιό τά έξαρτήμαtα σαγης (Υ ;;;; 79 ρέ 91%) Κ.Ο.Κ. Σ'lή συνέχεια όηό 'Ιόν παράγοντα Ε έpyα~ ο/α αφαιρείται ε.Υα πλεόνασμα (ganho e cabedaI) τό όποίο όνήκει στόν ίδιοκτήτη. Αύτό τό περίσσευρα - τό κέρδος - κυμαίνεται άνι:Ιρεσα aτό μι­ σό, ατό ενα τέταρτο, οτό ενα εκτο fi στό ενα δέκατο όγδοο τής άπόδο­ σης της έργασίας, δηλαδή ανάμεσα σέ ένα 50 ΚάΙ ένα 5,5%. "Αν σ' αύrούς τούς ύπολογισμούς ηροσθέσουμε καί τήν τψιι τής πρώτης ϋλης, τότε τά πσσσσtά 'τού κέρδους κινδυνεύουν νά συρρικνωθουν σΙ πολύ μηδαρι­ νούς αριθμούς. Ξεκινάμε λοιπό" μέ τήν Πάραγωγn. 'Οt1τ(}σΩ ι π(;}ς είναι δυνατόν νά

405

ΠαραΥωΥΙΙ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

άΠΟΠξ;ιραθεί κανείς άπό ενα χωρο τόσο κακοφωησμένο νά διατυπώσει

"κατευθυντήριους κανόνες,,> οί όποίοι θά έριχναν λίγο φως στην έρευ­ νά μας;

Σέ ριά παλιότερη μελέ't'Π είχα άποδείξει, αέ συνεργασία μέ τόν Frank ότι οί καμπύλες τής Βιορηχανικης παραγωγης πού ρας είναι γνωστές Υιά τόν 160 αίώνα εχουν σταθερά τη μορφή παραΒολής, Τά πα­

Spooner·'91)

ραδείγματα των άμερικανικών όρυχείων ~ τής ύφασμοτοΒιομηχανίας τού

τής έριοβιομηχανίας της Βενετίας ή της παραγωγης μάλ­ λινων υφασμάτων τού Leyden, ε1ναι άπό μόνα τους πολύ εύγλωττα, l'Ηταν άδύνατο βέβαια νά έξαχθούν γενικό συμπεράσματα άπό τόσο ηε­ ρωρισμένα στοιχεία. '''Έχουμε ατή διάθεσή ρας πολλές καμπύλες 'ημών, άλλά ίλάχιστες καμπύλες παραγωγης. Καί δμως αύτές οί τελευταίες είναι πού) ρέ τίς γρήΥορες άνόδους καί τίς απότομες πτώσεις τους, αφή­ νουν νά διαφανεί μέ κάποια σιγουριά κατά τήν ιιερίοδο τίίς προβιομη­ χανικής οικονομίας πότε ή σύντομη ·λάμψη ριάς άσnκης βιομηχανίας καί πό'fε ή παροδική εξαγωγική δραστηριότητα, πού έξαφανίςονται τό­ σο γρήγορα δσο σχεδόν καί μιά μόδα. Δείχνουν ακόμη τό παιχνίδι τών άντιηάλων παραγωγών πού ή μιά έςαφανίςει τακτικά την άλλη, τή συ­ νεχή με>tανάσcευση τών &ιορηχανιών! πού λές .καΙ αναyεvνώνται δταν έγKαταλείπouν τόν τόπο δπου ίδρύθnκαν. Τό ΒιΒλίο τού ]ean-CJaude Perrot γιά τήν Caen κατά τόν 180 αιώνα ένισχύει καί έπιΒεΒαιώνει αυτές τίς παρατηρήσεις. Βασίζεται σέ δεδopέ~ να από τέσσερις βιομηχανικούς κλάδους, τούς όποίους μελετά διεξοδι­ κά μέσα στά πλαίσια τών δραστηριοτήτων τής νoρμα~δΙKfις πόλης, όπου εναλλάσσονται, ή μία ύστερα από τήν άλλη., Πρόκειτοι Υιό τίς έριουρ­ γίες τρέχουσας ιί πσλυτελοϋς παραγωγης) γιά 'ιίς πλεκτοβιομηχανίες, Υιό τά λινά καί τέλοs Υιό τήν τελείως "ξεχωριστή .. περίπτωση τής δα­ ντελο6ιομηχανΙας. Πρόκειται γενικά γιά ΤΙ1 ΒραχύΒια ίστορία της έπιτυ~ xία~) μέ άλλα λόγια Υιά τιί διαδοχή παρα80λικών καμπυλών. Φυσικά τό δικό τους ρόλο παίςουν καί όρισμένες έξωτερικές επιρρoέ~. 'Όπως Υιά παρόδειγμα iι αvοδΟ b των εταμινων τού Mans, όnοία έπληξε καίριο. ηΊν ύφασματσβ\ομnχανία tilS Caen. 'Υπάρχει ώστόσο μιά πολύ έντυπω­ σια:κή διαπίστωση σέ σχέση μέ τιίν έΙΙΗόπια μοίρα των τεσσάρων αύτων βtoμnχανιων: iι πtώση τής μιας συνεπιφέρει tI1V άνοδο μιας όλλης καί άVΤIσrpόψως. vETa\ ή Βιοτεχνία ύφαντών καλτσων θά γίνει ή "εύνοηρέ­ νη αντίπαλος» τίίς έριοΒιομηχανΙας, ή όποία έγκαταλείπεται όπό τιΙ

Hondschoote,

n

σnγμή πού δέν αποφέρει πιά σχεδόν TinOTα.i')~. Ή εύημερία ηίς πλεκτο­

Bιoρnxανία~ καί ή συρρίκνωση '['{ις έΡ10υργίας

νικα κατά η\ν περίοδο

1700-1760'1'>'1'

oupnin'rouv όπ6λυτα χρο­

Ή πλεκτοΒιομηχανία πάλι θά πα­

ραχωριισε1 σταδιακά τη θέση της στιιν επεςεργασία των ΒαμΒακερών ύφασμάτων. Τά τσίτια μέ η\ σειρά ,'ους θό έξαφανΙΟ'fούν μπροστά στή δα­ ντέλα πού γνωρίζει μεγάλη άκρη, μέχρις οτου κατρακυλήσει καί αύτή, άκολουθώντας μιά rέλειa παραΒολική καμπίιλll σάν νά μι1ν έηιδέχεται

<)

κανόνας καμία έξαίρεση. Πράγματι, στήν Caen '(ά πάντα γίνονται λές καί 11 κάθε άνερχ<ψενη Βιομηχανία εύllμερεϊ είς Βάρος tJtas άλλης φθίνoυ~ σα~ βιομηχανίας, λές :καί '['ό δυναμικΩ τη!; πόλης, όχι τόσο σέ κεφάλαια

406

i

"

Ι '

"

,,

Ι ",rrΓIΊ

Mώn πρ.ά

cnTapIot)

"".ov ιμpώπn ~

Ι

,

Ι

,(KOPPιinι::ι Ι:waσΡοΤος) ι

Ι

...

.llαΡαΥωΥΠ

rpyvpoV;

/'

Bαμyωτfl χσικιίΥεΡου: όp~,αι .,-"ιί

r--.,Ai

-~100ΌO

.1Jcvon

και 'ιόι) Cornwa11

(kg),........ .1 ~-'+-- ~HΙIJO

",••

,

• ,•

21. Ol

ΚΑΜΠΥΑΕΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΙΝΑΙ ΗΑΡΑΒΟλΙΚΕΣ;

~Hδπ άπά τόν

160

αiώ\-'α, οί Kαpπύλε~ τής BιopnxavIKii!: πapaΥωΥnς n,ψοvσιά­

ζουν παpαBoλΙKιJ μορφΩ ΙJπως άκριΒώς κaί (ΠΩ συΥΧρονπ

inox.ri. κατά τάν W.G. Hoffmann, British Industry 1700-1950, 1955. Σπμειώστε T1lV άπόκλΙΟΩ πού ι:ια­ Ρουaιά(ει 11 καρπύλπ των όρυχείων κασσίτερου τού Devon. Στ6 Leyde, ii μί.α πα­ ρα8aλικΩ KCipnIJAn διαδέχεται ηιν άλλη. ΓΡaφικn παράστασπ τού F.C. Spooner,

Cambridge Economic History of Europe,

Ν, σ.

484.

407

M!~o"ίJ ι

ι

'r•

8R~SΙΙ

\

,

_. .

Ι

"Γ'-Γ-r-

μ-

. •

.-

--

,

,

Γ

-L

i

lo-~"-

ι

Γ-

Ι

Ι-

L,I l 1Ι r:' l 1l: ι

! Ι U3!AS

w

μ-f.ι

~-

Ι-

. .Ι

;

-l--h-

~

~~

ο

,

i_

.

Ι

-_.

Ι

.--

Ι,

Ι

h

i Ι

ι

....

IL

i-'"

Ι Ι

ι

Ι

ι

...l'l

,

_..J.

Ι -1-'

i !

i

f--

• 22.

ι ο

σ

Ι

σ

~ σ

Η ΠΛΡΑΓΩΓΗ ΧΙΨΣΟΥ ΣΤΗ ΒΙ'ΛΖΙΛΙΛ ΤΟΝ

180

,

Λ1ΩΝΑ

ΎπολσΥιομός σέ τόνους. Καί έδω οί καμπύλες έχουν τό: γοrgi]jο

Ι ,

σ

napa[JoAIKJi

ρορφΏ. ΆΩά

Nnya Pinto, Ο ουΓΟ brasileirυ e ο C01nercio angJo-porτugues, 1972,

u. 123.

δυο σέ άΥορές άπορρόφησπς του ετοψου προ'ίόντος, σέ πηγές πρώτων ύλών καί κυρίως σέ tργατικά χέρια εΙναι τόσο ύπολογiσψο, ωστε να μΛν έπιτρέπει τόν ταυτόχρονη άνθηση πολλών Βιομηχανικών δραστηριοτή­ των. Κάτω όπά αί. τοίις τούς Ορους. 11 επιλογΙ1 κατευθύνεται διαδΟΧ1κά κάθε φορά προς τήν παραγωγιί cκείvn πού άποδεικνύεται πιό άποδοτι­ κή.

'Όλα αύτά μοιάζουν τελείως φυσικά σέ μιά εποχή πού οί έπψέροιις

i

, ~08

r

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισρός σέ ΥεΙΤΟΥικσύς χώρους

οίκονομίες συνδέονται πολί) δύσκολα μεταςiJ τους. 'Εκείνο αντίθετα πού αποτελεί έκπληξη είναι δη στό ΒιΒλίο '(0(1 WaIther G. Hoffmann άνα~ καλύπτουμε την ίδια αύτή παραβολικό :καμπύλη, Ύεκμηριωμένη δμως

ϊώρα μέ άναρίθμητα στατιστικά στοιχε1α) νά έμφανίζεται σάν ενα είδος γενικού «ά§ιώματος» Υιά τόν ύπερανεπτυγμένο κόοΡΟ τού 190υ κσί τοί) 200υ αίώνα. Ό

Hoffmanfi

πιστεύει δτι καθεριά ίδιaίτεpl1 Βιομηχανία

(0\

εξαιρέσεις επιβεβαιώνουν 'ίόν κανόνα) θά περάσει άnαραί'fnτα άπό τρία

στάδια: περίοδος άνάπτυξης

-

κορυφή

-

κάρψη. 'Ή ι Υιά νά είμαστε ιnό

σαφείς, «από ενα έξελικnκό στάδιο κατά τό όποίο παρατηρείΤαι αύξηση

τού δείκτη άνόδου της παραγωγnςr ένα στάδιο ανάπτυξης μέ δεϊκτες άνόδου σέ έλaφρό κάμψη καί μιά κάθετη πτώση της παραΥωγής». Οί μό­

νες έξαφέσεις πού συνάντησε δ

Hoffmann

σέ δλο τόν

180,

τόν

190

καί

τόν 20ό αίώνα) είν..αι τέσσερις άτυηε~ Βιομηχανίες: αυτές τού κασσίτερου, του χαρτιού, '[ου καπνού καί της κάνναΒης. 'Ίσως όμως) έιτψένει ό

Hoffmann!

αύτό συμΒαίνει έπειδή οί Βιορπχανίες αύτές παρoυσιά~oυν

άργότερους ρυΘμούς, πράγμα πού σημαίνει ση 'ίό χρονικό διάστημα όπό τό σημείο τής έκκίνησης ως τό σημείο της πτώσης στήν παραΒολική κα­

ρπύλn αύτών τών Βιομηχανιών είναι πολύ μεγαλύτερο, Τό άνοιγμα αιJ'[ό διαφέρει άνάλογα μέ τ6 είδος του l1ροϊόντος ~αί τήν έποχή. Τό παράζε~ να είναι δη ό Spoone.t καί εγώ εϊχαρε ήδl1 διαπιστώσει στίς δικές μας ρετρήσεις δη κατά τόν 160 αΙώνα δ κασσttερος δέν ακολουθουσε τόν κανόνα,

'Όλα αύτά θά ρποροϋσαΥ γά έχουν κάποιο νόημα, χωρί!; νά θέλω γα ηώ ότι είχαμε Ωδη Βρεί τήν έξήγηση. Τό δύσκολο πράγματι είναι πώς νό. άηοσυνδέσουμε τήν κάθε ξεχωριστή Βιομηχανία πού έχουμε ατό στόχα­ στρό μας από τό σύνολο τής υίΚΟΥορίaς πού τΩν περιΒάλλει ι και eιπό τό

όποίο έξαρταται καί iι δικό της πορεία,

Ώς «σύνολο .. μπορεί νά θεωρηθεϊ μιά πάλη ι μιά όρισρένη περιοχή,

ενα έθνος, ενα σύνολο έθνών. Ή ίδια βιομηχανία μπορεί να σΒήσει στή

Μασσαλία καί νά άνθήσει ατή Λυών, 'Όταν, στίς αρχές του 17ου αιώνα, τά χογφά ύψασματα άπό ακατέργαστο μαλλί 110ύ έστελνε άλλΟ'ι'ε σέ με­

"Υόλες ποσότητες ή Άγγλία σέ όλόκληρη τήν Ευρώπη και τήν Άνατολι­

κή Μεσόγειο εηαψαν ξαφνικά να είναι τής μόδας οτιί Δυτική Εύρώπη καί γίνονται πανάκριΒα στήν Άνατολική ι ή ζιίτηοη πέφτει και ξεσπάει κρίση άνεργίας, κυρίως οτό Wilts!:ιίre άλλά καί άλλοϋ. Άκολουθεί ή έηι­

στροφή στά λεπτότερα ύφάονατα πού Βάφονται έπιτόπσυ, ρέ άποτέλε­ σμα νά άναγκαστουν όχι μόνο νά άλλάξουν ατά χωριά τόν 'CίIno τiiς

υφανοηςι όλλά νά κάΥουν άλλαγές καί στόν έςοnλισμ6 τών κέντρων φι­ νιρίσΡάτος, Αύτή ή μεταστροφ11 γίνεται κατά τρόπο ανισο ώς πρός τίς ncpιoxis, μέ αποτέλεσμα ϋοτερα από τήν εισαγωγή των

it

επφέρους ντόπια παραγωγή

vit

ρήν είναι πλέον

i1

Ne,\r- Draperie5

ίδια. ~ Άλλες περto­

χές γνωρί~oυν νέα όκμιΊ και άλλες ύφίσΥάνται τέτοια πτώση πού δέν θε~ ραπεύεται μέ τίποτα, Συνολικά μιλουμε γιά εναν καινούργιο χ<φτη τΔς άγγλιιαΙς

napaywyiibVh.

'Υπάρχουν ώστ600 «σύνολο)' ευρύτερα απ' δ,η ενα έθνος, λία γύρω στά

1600

.'"Αν 1'1

'Ιτα­

χάνει μεγάλο μέρος της Βιομηχανικης της παρα-

409

Παραγωγή καί KαπιτaλLOpός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

γωΥής, αν ή 'Ισπανία τήν ίδια έκείvη έποχη βλέπει εναν τερασnο άριθ­

μό άργαλειών της στή ΣεflIλλn, τό Τολλδο, τήν Κόρδοβα, τή ΣεγκόΒια καί 'Ιόν Cuenca3?i νά άKινητoπoιoϋvtαι, αύτ6 σημαίνει δη αύτές οί ίτα~ λικές καΙ Ισπανικές άηώλειες έγγράφονται ηρός όφελος τών. Κάτω Χωρών, της rMλIas καί τής 'Αγγλίας. Ποιά καλύτερη άπόδειξη δη ή εύρωηαϊκή οΙκονομία άποτελει ενα άδιαίρετο καί αύταπόδεικτο κατά κά­ ποιον τρόπο σύνολο; "Οτι aiJrn ή διάταξη σημαίνει κυκλοφορία ι ομοιό­ μορφη δόμηση, οΙκονομική ίεράρχηση σέ παγκόσρια κλίμακα; 'Ότι τέ­ λος ή έπιτvxία :καΙ οΙ άντίποδές της BpiOKOVTGt σέ ριά πολύ στενή άι\λn­ λεξάρτηση; Ο Pierre Goubert 396 όραΡατίστnκε μιά κατά fιλ1κίεs: (νΕ.α'Vϊ1<ές) ώριρες:, γnραιές) καrάταζn των ίδιωτικών περιουσιών καί τού ατο­

μικού πλούτου. ΕΙναι σάν νά εlχε ύπόψη του τΙς παραΒολικές καμπύλες πού λέγαμε. Καθεμιά !\ιoμηXανiα, νέα, ώριμη fι γηραιά, έχει τή δική τιις θέση. Οί νέες ξεπετάγονται κάθετα) μέ τήν ίδια όρμή πού οΙ γΏρα1.ές κα­ ταποντίζονται.

.

Μήπως δρως κα! ό χρόνος ςωης τών lΙιορηχανιών δέν εχει μΙ τά χρό­

νια παραταθεί, όπως συνέΒη καΙ μέ τούς άνθρώπους; Άν ε!χαμε στή διά­ θεσή μας τόσες καμπύλε, Υιό δλιι τήν περίοδο πού άνατρέχει άπό τόν

150 στόν 180 αίώνα, όσες παραθέτει δ Hoffmann, θά άνακαλύπtαμε ίσως κάποια σημαντική διαφορά. οι ρυθμοί είναι πολίι πιό άΡΥοί καί σuyκo­ πτόμενοι. ΟΙ καμπύλες πολύ πιό σύντομες άπ' ό,τι σιίμερα. Ή όπoιαδή~ ποτε !3ιoμηXαVUΑΊ παραγωγή στήν παλαιότερη οίκονορία κινδύνευε άνά

πάσα στιγμή νά Βρεθεί μπροστά στό άδtέςoδo τών πρώτων ύλών, των έργατικών χεριών, τών πιστώσεων, τής Tεχνu<:fis, τής ενέργειαs, της

έοωτεΡΙJ.<ης

J.
ται καθημερινά ""ίς σύΥχρονές ρας ύηό άνήπτυξη χώρες.

, Ί

410

ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ ΚΑΠΠΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Τά ρεταφορικά μέσα, παλιά δσο καΙ ό κόσμος, τείνουν πό:vra νά ρέ­ νουν άναλλοίωτα Υιό αίώνες όλόκλnΡOυς. Στόν πρωτο τόμο αυτού τού βιβλlου μlλnσα γιό τόν πανάρχαια ύποΟΟμό άπό κάθε είδους πρωτόγο­ να συγκοινωνιακά μέσα: Βάρκες, Ιστιοφόρα, άμάςια, αμαξες μέ ζώα, ύπο­ ζύγια, καραΒάνια όλόκληρα άηό bel1horses (έκείνα τά άλογα 1'.0 τά KOUδοΙΙνια πoιJ κουβαλούν ρέχΡ'ί 1'6 Λονδίνο τά κεραμικά τού Staffordshire Λ τά τόπια των χωριάτικων μάλλινων ύφασμάτων), κοπάδια άπό μουλά­ ρια οπωί; στή Σικελία, δπου κάθε ζώο δένεται όπά τήν ούρά του μπρο­ στινού τοψ" καΙ τέλος ΟΙ 400.000 burlaki, ΟΙ πάμπτωχοι έκείνοι άντρες πού τραβούν i\ όδηγούν τά πλοία κατά μήκος ταύ Βόλγα γύρω οτα

1815"'. ΟΙ μεταφορές είναι τό άπαραίτπτο σuμηλλρωμα τής παραγωγής. Όσο γίνονται ταχύτερες, όλα πανε καλά ή καλυτερεύοuv. Κατά τόν Simon Vorontsof, τόν πρεσ8εuτή τής Αίκατερίνης Β' στό Λονδίνο, ή ακμή τού άγγλικσϋ πλοutου 6φείλεται οttς επικοινωνίες, 01. όηοϊες μέσα σέ πενή­ ντα χρόνια τουλάχιστον πενταπλασιάστnκαγ399. Ή άφετηρία τού 180υ aίώνα συρηίπτει γενικά μέ ενα σύοτηρα έπικοινωνιών, τό όποίο άπο­ βλέπει στην τέλε.α αξιοποίηση τών παλιών μέσων μεταφορας, χωρίς, είναι ή άλήθεια, κανένα έπαναστατικό νεωτερισμό. '''{)χι όμως καί χωρίς νέα ηροβλλματα. Ό Cantillon'OO θέτει γιά τό Γαλλία, πολύ πρίν γίνουν 0\ μεγάλοι βασ.λικοl δρόμοι, τό έξΙίς δίλnρμα: όσο περισσότερο' .Ιναι τά άλογα Υιό τίς σuγκοινωvi.ες, τόσο λιγότερη τροφή θά περισσεύει γιά τούς άνθρώποuς. 0\ μεταφορές άποτελούν άπό μόνες τους μια .Ι'>ιομπχανία., δπως μας ύπενθυμίςοιιν οί Montchrestien, Petty, Defoe καί ό ά66άς Galίani. .. 'Η μεταφορά, λέει ό τελευταίος, εΙναι ενα εΙδος βιοτεχνίας»4θΙ. Μια Βιοτε­ χνία ώστόσο άρχαϊκή, στήν όποία δ καπιταλιστής δέν επιδίδεται μέ δλο του τό ζήλο. ΚαΙ έχει δiκιo 1 άφου μόνο ή συγκοινωνία στούς κύριοιις όδικούς αςονες άnOδεΙKvύεται 'κερδοφόρα". Ή iiλλn, ή δευτερεύουσα, ή συνηθισμένη άθλια συγκοινωνία t εξακολουθεί να παραρένει έγκατα­ λειμρένη στά χέρια έκείνων πού άρκουντα1 σέ ταπεινά κέρδη. Zυγιάζo~ VTas τήν καπιταλιστική συμμε'ι'οχό οτόν τομέα αότό, είναι σάν νά ζυγί­ ~ouμε τό Βαθμό έκσυγχρονισμου ή όηισθσδρσμικότπτας, μέ άλλα λόγια τό βαθμό τής .. άΠOδotιKότητας» των διαφόρων κλάδων τών μεταφορών. Πρόκειται πράγματι γιό μ.α συμμετοχή άδύναμη στίς χερσαίες μεταφο­ ρές, περιορισμένη ατά "όχήματα των ποταμών» καί πεΡ1σσότερο έντονη στίς θαλάσσιες ρεταφορές. Καί σ' αύτΔ τήν περίπτωση ώσrόσo τό χρήμα κάνει τίς έπtλoyές του τ χωρίς νά έπιδιώκει νά κατακtnσει όλους τους το­ μείς.

411

ΠαραΥωΥΏ καί καπιταλΙσΡός σέ Υειτοηκούς χώρους

Οί χερσαίε" pεrαφopέ;; 'Όλες ΟΙ περιγραφές ηαρουσιάζουν τίς χερσαίες μεταφορές ώς άνα­

ποτελεσ:ματικές. Οί δρόμοι παραμέVOUΝ Υιά αίώνες όλόκληρους όπως σχεδόν τούς παρέδωσε Λ φύση. Ο{ έλλεΙψεις δμως αύτές έχονν σχετική άςία. Οί συναλλαγές τού Ι1αρελθόντος είναι άνάλογες μέ τήν οίκονομία '[ου παρελθόντος. Τά κόρα, τά ύποζύγιο; οί ταχυδρόμοι, οί άννελιοφό­ ροι, οί ταχυδρορικές αραςες, παίζουν τό ρόλο τους άνάλογα ρέ ριά όρι­ σρένπ ςή'(πσn. Στό σημεϊο αύτό δέν θά έπρεπε νά παραβλέψουμε τόν πα­ λιά καί λnσμσνημένη, ώστόσο τεκμηριωμένη, άποψη τού W. Sombart4U~, πώς, άντίθετα μέ Ο,ΤΙ πιστεύεται a priori, οί χερσαίες μεταφορές προω­ θούν aτόν προορισμό τους πολύ περισσότερα προϊόντα άπ' ό,τι οί πoτα~ μοί καί τά κανάλια. Οί μετρήσεις τού Sombart ςε:κινοϋν πολύ εύστοχα όπά μιό άριθpηtι­ κή άποτίμησπ των ρεταφορικών μέσων στή Γερμανία στά τέλη του 180υ αιώνα. 'Υπολογίζοντας λοιπόν τόν άριθμό τών άλόγων πού χρησίμευαν γιό τις μεταφορές σέ 40.000 περίπου, εύκολα συμπεραίνουμε δη ρετα­ κινούνΊαι 500 έκατόρρύρια χιλιορετρικών τόνων έτπmωs :μέσω άραξων ii ύποςυΥίων. (Σημειώνουρε μέ τήν εύκαιρία ότι τό μέγεθος τών ρετα­ φορών μέσω σιδηροδρόμων θά φτάσει τό 1913 στόν ίδιο αύτό χώρο ένα ποσό 130 φορές μεγαλύτερο - τραηι Ο:nόδειξη τού πέρα άπό κάθε φα­ ντασία αλματος πού προκάλεσε ή έπανάσταση τού σιδηροδρόμου) Γιά τό ύγρό στοιχεϊο, άντίθετα, ό άριθμός τών πλοίων, πολλαπλασιαζόμενος μέ τη μέση χωρητικότητα καί τή συχνότητα των ταξιδιών τους nnyatv' ~ έλα, δίνει ένα iTnoto μέγεθος 80 μέ 90 έκατομμυρίων χιλιο:μετρικών τό­ νών. Γύρω στά τέλη λοιπόν τού 180υ αίώνα καί '{ίς αρχές τού 190υ αίώ­ να, σέ όλόκλnρη τη Γερρανία καί παρ' όλη τήν τεράστια συρ60λλ τών ποταρων Ρήνου, 'ΈλΒα καί ''Οντερ στίς μεταψορέ ς1 ή άναλογία σέ πα­ γκόσμια κλίμακα '(nς δυναμικότητας των ποτα:μων ι<.αί χερσαίων δρόμων είναι 5 πρός 1 ύπέρ των τελευταίων. Στην πραγρατικότητο, ό άριθμός τών 40.000 αλόγων αι:ν περιλαμΒάνει παρά μόνο τά ζώα έκεϊνα πού άσχολοϋΥιαι άποκλειστικά μΙ '{ίς μεταφορές καί όχι τά άλογα πού xpnσιμευουν στίς άγροτικές έργασίες. 'Ωστόσο τά άγροτικά αύτά άλογα πού είναι πάρα πολλά 0.200.000 οtή Γαλλία τήν έποχή '(οϋ Lavoisier) διεκ­ περαιώνουν ενα σωρό μεταφορές σέ λιγότερο iΊ περισσότερο μόνιμη iί σέ έποχιακό Βάση. Θά μπορούσαμε λοιπόν νά πούμε δη ό

Sombart

ραλλοv ύποτιμό. '(ίς χερσαϊες :μεταφορές, δμως είναt αλήθεια δη οί με­ τρήσεις Υιά τά ποτάρια άφt1vουν ό.η' εξω τήν ύπολογίσψπ μεταφορά ξυ­ λείας. Τό έρώτημα είναί αν μnΟΡΟύρε νά εξάγουμε γενικά συμπεράσματα άηό τό yερ:μαVΙKό παράδειγμα. Γιό ρέν τήν 'Ολλανδία αύτό άποκλείεται) έηειδή έκεΊ οί μεταφορές γίνονται στήν πλειοψηφία τους μέσω τού ύΥρού ototXEiou, Τό ϊδιο θά μπορουσε νό ίσχ-ύει καί γιό τήν 'Αγγλία, ή όποία δυ:ισχίςεται όλόKλnρπ όπό άναρίθμl1τα πλωτά ποτάμια καί κανά­ λια και όπου ό Sombart θεωρεϊ και τά δύο μέσα ίσόπαλα. Ά vτίθετα, il υπόλοιπη Ευρώπη εϊναι πολύ πιό λίγο προικισμένη σέ ποτάμιους δρό-

412

ΜεταφορικΩ άραξα του

LudloVi' (S11FOpshire).

Πίνακας τού

j.-L. Agasse 0767-

1849). Ή πaρaδοοωχΩ τεχν/κΩ όδικiiς κυκλοψορίaς στΛγ κσλύτεΡn lκφΡάOJJ τπς: χαλός δρόρος, έπαρκής άριθμός ιJπoζυyίω\', ΣυΥκρΙνaι: ρέ τούς παλιοι,;-ς δρόρου&' aτoυς πίΥοκες του

Bruegl1cJ.

(Βασιλεία ι ΚραηΚΙ1 συλλογή τέχvπς, φω­

το}'ραφ{α τού Mouσsiou),

413

,

ΠαραΥωΥΩ καΙ καπιταλισμός σέ Υειτοηκούς χώρους

Ι i

ρους άπ' Ο,ΤΙ ή Γερμανία. Κάποιο μάλιστα γαλλικό έγγραφο τοΌ

Ι

1778

φτάνει στόν ύιιερΒολή, ύποστηρίζοντας δη «οΙ μεταφορές γίνονται σχε­ δόΥ άποκλειστικά διά ξηρας; έςαιτίας τών δυσχερειών πού παρουσιάζουν σΙ ποταροί»4113 • Τό παράξενο είναι δτι ό Dutens4\}\ διαπιστωνει τό 1828 πώς σέ σύνολο 46 έκατομρυρίων τόνων} οΙ 4,8 διακινήθηκαν άπό τό νε­ ρό και οΙ ύπόλοιποι όπά τήν ξηρά (30,9 φορτία μικρού κυλινδρισρού,

μεγάλου κυλινδρ",μοϋ). Ή άναλογίο εΙναι χονδρικά 1 πρός 10. Πά­ ντω!; είναι άλήθεια ότι άπό τό 1800 ως τό 1840 διπλασιάστηΚΕ ό άριθ­ }Ιός τών }ιεταφορ\κών ά}lαςώv'"'.

10,4

Ό όγκος αύτών τών χερσαίων ρεταφορών έξηγείται μέχρι ένός ση­

μείου καΙ άπό την υπερπληθώρα των άμαξιτών ρέσων Υιά τήν κάλυψη μικρών άποστάσεων, Γιά μιά μικρή διαδρομή, iι άραξα δέν στοιχίζει πε­ ρισσότερο ό.nό ένα πλοιάριο. 'Έτσι τό 1708, ή δαπάνη Υιά τή μεταφορά σίΤαριού άπό τήν 'Ορλεάνη aτό Παριοι είναί άκριβως ή ίδια, είτε μέσω

'"

Υ

< ,.'.

<Ι~

iM

~

.~

.,

.,."

_;,ι

~,~

.~

\ ι

Ι

Ι

11 Ι,

'.'

,.'. Ι .';

,

,;1;

i

Ι

'(ης Bασιλικftς δδού είτε μέσω τών καναλιών της Όρλεάνης. Καί οί δύο

είναι τό ίδιο σύγχρονοι δρόμοι406 • Άπό τήν άλλ.n πάλι μεριό., έπειδ:ή ή

έπικοινωνία πάνω ατό νερό δέν είναι συνεχής, ύπάρχουν ύηoxpεωΤΙKέ~ διασυνδέσει!;, συχνά δύσκολες) ανάμεσα στά διάφορα συστόματα ποτά­ μιων μεταφορών. Μιά ρορφή ας πούρε διοδίων όπως αύτά τής Σιβηρίας καί της Βόρειας 'Αμερικής. Μεταςύ Λυών καΙ Roanne, δηλαδή μεταςύ Ρο­ δανού καΙ Λίγηρα, χρποφοποιούνται έπιβοηθητικό. 400 ρέ 500 ζευγάρια Βοδιών σέ μόνφη Βάση.

Ένας πάντως άπό τούς κυριότερους λόγους αύτης τής ύπεροχης εΙναι

n συνεχής καί Uπερπλεονάζουσα προσφορά αγροτικών μεταφορικών μέ­ σων, τά όποία πληρώνονται, Οπως. καί κάθε άλλη 80nenTlKri έργασία,

πολύ πιό κάτω άπό τήν πραγματική τους τφή. Μιά δεξαμενή άπ' δπου ό καθένας μπορεί νά άντλήσει. 'Υπάρχουν μάλιστα καί μερικές άγροτι­

Θου Μ

κές περιοχές, όπως είναι ή παραρρήνεια Hunsriick, ή 'Έσση καΙ ή ΡΙΥγία4Οί Ϊι μερικά χωριά όπως τό Rembercourt~aux-Pots ατό Barrois, πού #τά .κάρα .. τους φτάνουν τ6ν 160 αΙώνα ώς τήν ΆμΒέρσα4ΡΗ • Τό ίδιο ίσχύ­ ει καί Υιά τά χωριά τής άλnΙKίίς ζώνης, τά όποία χρησιμεύουν Ιδώ :καί χρόνια ως σκάλα Υιό τή διαμετακόμιση τών έμπορευράτων καί ετσι έχουν έξειδικευθεϊ στις μεταφoρές~. 'Ωσtόσo πλάι σΙ αότούς τους «έπαγ­ γελματΙες,,! ή pεγάλn μάζα τω-ν μεταφορέων εΙναι οί χωρικοί πού μετα­ τρέπονται ηερωτασιακά σέ άμαςάδες. ,,'Η άσκηση τών μεταφορών πρέ~ πει νά μείνει τελείως έλεύθερη»ι δΙΠΚ11ρύσσει τό γαλλικό έδικτο της 25ης 'Απριλίου 1782. Δέν έπιτρέποv'rαι lιλλoι περιορισμοί έκτός ό.ηό έκείνους που άφορούν ατά προνόμια τών συγκοινωνιών (έννοεί προ­ φανώς τίς κοινές μεταφορές επt6αtών καί δεμάτων πού δέν υπερΒαίνουν Ε.να όρισμέvό Βάρος). Άπαγορεύετα{ λοιπόν κάθε ένέργεια πού θά μπο­

ρούσε νά σκιά.σει αύτή τήν έλευθερία, ή όποία εΙναι άπαραίτητrι στό έμπόρto. ΏρΙπει ό καλλιεργητής πού κάνει ιφοσωρινό τόν άγωγιά1:η,

χρησιμοποιώντας και ςεύοντας τά άλογά του, νά !lπορεί νά κάνει αύτό 'ίό επάγγελμα ή νά τό iγκαταλείnει όποτε θέλει, χωρίς καμιά τurΙ1κή διο­ δικασία»'\I"

Τό ρόνο ρειονέκτπρα αύτής τής άγροτικής έργαοίας εΙναι ση είναι

414

, ;-

.-:;

Ι i

., Ι

'c'

,

ΠαpaΥωΥΩ καΙ καπιταλισμός σέ yεΙΤOΊflKOύς χώρους

έποχιακή. Και δρω!:) οί περισσότεροι τά βολεύουν. 'Άς πάρουμε τό άλά­ τι, τό όποΙο, ςεκινώντας από τό

Pe<:cais

τού

Languedoc,

άνε.Βαίνει τόν

Ροδανό σέ μιά όλόκληρη vnonopnn ύηό τόν έλεγχο σπουδαίων έμπό­ ρων καί μόλις φτάσει aτό Seyssel πρέπει νά πάρει δδικώς την κατεύ­ θυνση πρ6ς τό μικρό χωριό

Regonfle,

κοντά ατή ΓενεύΩ, καί άπό αύτό

τό σημείο νά ξαναπάρει τόν πλωτό δρόμο. Κάποιος έμπορος όνόρατι

Νίcοl.. Burlamacchi, γράφει σtΙς 10 'ΙουλΙου 1650 /ιπό τή Γενεύη: -Άν δέν "'ταν ό θερισμός, θά παΙρναμε τό άλάτι μέσα σέ λίγες μέρες". ΣτΙς

14

'Ιουλίου, δ ίδιος σημειώνει: ιιΤό άλάη ρας προχωρεί καί κάθε μέρα

έχουμε καΙ νέες παραλαβές .•Αν δl.ν μας καθυστερήσει δ θερισμός, έληl­ ζω ν/ι έχουμε δλόκληρη τήν ποσότητα Ιδώ μέσα σέ

παραλάΒουμε μέ αύτή την άποστολή περίπου

πτεμβρίου

", .. τό

750

15

μέρες.

( ... ) 18

κάρα», Καί στίς

Θά

Σε­

ύπόλοιπο φτάνει μέρα μέ τή ρέρα, παρ' δλο πού δέν

έρχονται πιά τόσο συχνά αμαςες λόγω της σπορας. Μόλις όμως τελειώ­ σει κι αύ'fή, θά πάρουρε ρονομιας δλο

'(6

ύηόλοιπο άλάη»"lI.

Νάμαστε λοιπόν} εναν αίώνα άργότερα, στίς

Faucigny

της

Bonnevil!e.

22

'Ιουλίου τού

1771,

στό

Τό σιτάρι εΈναι λιγοστό. Ό έπαρχος θέλει νά

φέρει έπειγόvtως σίκαλη. ,,"Όταν πεινάει κανείς, δέν κa.λοεξετά~ει άπ6

τΙ είναι φτιαγρέvο τό ψωμί που θά φάει, "Έλα όμως πού Βρισκόραστε στό πιό κρίσιμο σηρειο του θερισμού», γράφει aτόν έπίτροπο της SaI1anches «καί δέν μπορούμε νά διαθέσουμε τίς άμαξες των χωρικών, όπως θά ηταν τό σωσιότεροι χωρίς νά τούς κάνουμε μεγάλη ζημιcΙ.412 , 'Ακούστε τώρα

τΙ λέει ό διαχεφισtnς ένός άρχισιδηρουργοϋ στΙς 23 τού pnva Venιό"" τού έτους 6 άπό τήν 'Επανάσταση (1795). "Τά κάρα (έVΝOεί αυτά πού όργώνουν) έμποδίζουν τελείως τoύ~ άγωγιάτες νά προχωρησο_υν,,4n.

Παράλληλα μέ αύ'fά '(ά έργατικά χέρια, πού προσφέροντα1 οΙκειο­ θελώς μόλις τό έπιτρέψει τό αγροτικό «ήμερολόγιο .. , καί μέ τό σύστηρα των ταχυδρομικών άραςών καί μεταφορών σέ τακτές ήρερομηνίες, πού όλα το. κράτη έχουν μέ τόν καιρό έγκαταστήσει, λειτουργεί καί ενα άλλο σύσrnμα έξειδικευμένων μεταφορών. Τό σύστηιlα όμως αύτό) παρ' όλο

που προσπαθεί νά όργανωθεί, έΝVιά στίς δέκα φορές έξακολουθεί νά πα­ ραμένει δευτερεύον. Πρόκειται γιά μικροεπιχειρηματίες πού διαθέτουν μερικά δικά τους άλογα καί άγωγιάτες. 'Ένα σχετικό έγγραφο τ6 όποίο

άναφέρεται στό Άννό&ερο τού 1833, δείχνει δη ό χειροτεχνικός χαρα­ κτήρας των χερσαίων μεταφορών έςακολουθεί ξκείνη τήν έποχή νά άπo~ τελεί τόν κανόνα. Ή Γερρανία διασχίζεται όλόκληρη άπό Βορρά πρός

Νότο, όπως άκριΒώς καί τόν

160 αΙώνα, άπό «έλεύθερους μεταφορείς», (sl:iuvage en droiture - Stackfuhrbetrieb,

άπό «πειρατές τών μεταφορών"

όπως λένε στά έλΒετικά Καντόνια). Οί μεταφορείς αύτοί είναι άπλοί

άνθρωποι οΙ όποίοι ρίχνονται στόν περιπέτεια Υιά νά κερδίσουν τό ναύλο, ταξιδευοvtάς, όπως καί οΙ ναυτικοί, μήνες όλόκληρους μακριά άπ6 τά oni'rlG τους και ptVO\f'fas συχνά στά ρισά τού δρόμου. Τό εΙδος αίιτό '[ων μεταφορών φτάνει aτό άπόγειό του τόν 180 aiC;>va. 'EξαKoλoυ~ θεί όμως νά ύφίσταται καί όλο τόν 19ο. Τότε όμως ηιά οί ρεταφορεις αιrroί έχουν μεtαΒλnθεi σέ έπιχειρηματίες41,ι.

'Όλα τά είδη μεταφορών στnρίςοvtαι οτά πανδoxεία-σταθμoύ~, τά

415

ΠapaΥωΥn

Kai καπιταλισμός σι: γειτονικούς χώρους

όποία συναντάμε ήδη στή Βενετία τόν 160 αί(~να·H" καί οtήν Άγγλία νά έχουν καθιερωθετ πλέον από τόν 1 ίο αίώνα. Τά πανδοχεϊα έκείνης τής έποχής ήταν έμπορικά κέντρα και δέν έχουν καμιά σχέση ρέ τά σημερι­ νά πανδοχεϊα. Μιά μικριl πόλη σάν τό Σώλσρηερυ τής κορητείας τού V;'ilιs μπορούσε τό 1686 νά στεγάσει στά πανδοχεία της 548 ταξιδιωτες καί 865 άλογα Η6 • Στή Γαλλία ό πανδοχέας ήταν στόν ούσία ό παραγγε­ λιοδόχος των μεταφορέων, Γι' αύτό, σταν τό 1705 ή κυβέρνηση θέλησε νά δημιουργήσει ,.παραΥΎελιοδοχικά γραφεία Υιά τούς μεταφορείς" (πράγμα τό όποίο πετυχαίνει προσωρινά μόνο οτό Παρίσι), φορτώνει δλα τά δεινά στίς πλάτες τών πανδοχέων. ,,'Όλοι οί μεταφορείς τού Βα­ σιλείου ηαραπονουνται δτι έδω καί χΡόνια οί ξενοδόχοι καί οί ηανδο­ xε.ίς~ τόσο τού Παρισιοϋ 8σο καί των δλλωΥ πόλεων, έλtγxoυν όλες ris

μεταφορές, τόσο πού κανείς πιά δέν Υ λιτώΥει άπό τά χέρω τους. Οί αμα­

ξάδες δέν γνωρίζουν καν τόν άησστoλέα~ και όσο Υιό τό άγώι, οί ξενο­ δόχοι τΩt)ς δίνουν από τά χΡόματα πού παίρνουν δ,ΤΙ τούς κάνει κέφι, Καί σάν νά μήν έφτανε aiJtQ, όναγκάζουν τούς άγωγιάτες νά παρατεί­ νουν τή διαρσνή τους οτό πανδοχεΙα χωρίς λόγο, πράγρα πού σημαίνει οη τούς κάνουν νό τρώνε δλο τό άγώι καί νά }1Ών τούς μένουν χρήματα γιό νά ςήσουνll'l]1. Άπό τό ίδιο αύτό έγγραφο Βγαίνει τό συμπέρασμα δτι όλ6:κληρο τό δίκτυο τ{~ν μεταφορG.nτ τού Παρισιου καταλΙΙΥει σέ 50 ή 60 πανδοχεΙα. Τό

1712

ό

Jacques Savafy-4111

περιγράφει στόν Τέλειο "Ερπορο

τούς ξενοδόχους ως «πραγμα'nκούς μεσίτες τών άμαςάδων», πού άνα­

λαμΒάνουν όχι 116νο νά πλrιρώνoυν τούς διάφορους φόρους, τίς τελω­ νειακές είσφορές, καθώς καί τά δημοτικά τέλη! άλλά καί νά δίνουν αυτοί στούς αγωγίάτες :τά χρήματα nού έχουν ηάρει αrισ TOl'J!; έ:μηόρους. Ή

είκόνα είναι καί έδώ ή ϊδια, παρ' όλο πού έμφανίςεται πιό εύνοϊκή, οχι Όμως ι.1ναγκασηκά καί rιιό δίκαιη.

n

'Από αύτό καταλαβαίνει κανείς πού οφείλεται καί πολυτέλεια πού συναντούσε κανείς σέ τόσα έ:παρχιακά πανδοχεία. "'Ένας 'Ιταλός ταξιδιώ­ της τα χάνει τό 1606 ρπροστά στή χλιδή ένός πανδοχείου τής Tro)'es δπου ή ξενοδόχος καί ίά κορίτσια της, ιισμορφα σόν 'Ελληνίδες», έχουν τόσο «εύγενικούς τρόποος». όπου τά άσηρικά τού τραπεζιού αστράφτουν καί οι κουρτίνες είναι άντάξιες ένάς καρδιναλίου ι σπου τό φαγητό είναι έξαφετικό, }Ιέ '(ην απίθανη Υεύση τού καρυδέλαιου συνδυασμένου μέ τό ψάρι καί ένα «λευκό (sic) κρασί Βουργουνδiaς πολύ θολό, όπως 'ι:iίς Κορσικής, ηού μας είπαν δη είναι σπιτικό καί είναι καλύτερο καί όπά 'ι:ό καλύτερο κόκκινο .. , Ό ϊδιος προσθέτει παρεμπιπτόντως δη «ύπηρχαν έκεϊ σαράντα αλογα από άpά~ια και αλλα τόσα μέσα σ'ι:υύς σταύλους». Σίγουρα ό 'Ιταλός ταξιδιώτης δέν άvτιλα:μβάνετα~ δη αύτό τό τελευταίο είναι ή έςήΥηση για όλα τά αλλα 4 !? 'Ωστόσο οί ρεγάλες συγκρούσΕις καί οί έχθρες δέν ξεσπούν τόσο άνό­ μεσα στούς άμαξάδες και Ί'ούς ξενοδόχους, όσο ανάμεσα στίς ίδιωτικές καί τίς δημόσιες μεταφορές. ΟΙ «άγροτικές Cψαξες" (voiturieι:s fermiers) των βασιλικών ταχυδρομείων πού μετέφεραν έπιΒάτες καί ρικροδέματα, ήθελαν νά άποκτησουν τό μΟΥοπώλιο δλων τών "δτ' άμάξας" μεταφορών. Τά fδικτα ώοτόσο πού έκδίδσνται γι' αυτό τό σκοπό δέν τηρούνται nl-

416

~-

ΠαραΥωΥΩ Kaf καπιταλισμός σέ yεπoνΙKoύ~ χώρους

στά l έξαιτίας τής σθεναρίΊς άντίστασας T{~ν έριιόρων. Τό <<μπλον τπς έρι­

δος» άσφαλως είναι όχι μόνο ή. έλευθερία της διακίνησης, άλλά οι άμοι­ Βές πού εΙσπράττονται. ,,'Η τελεuταία αύτή άπελευθέρωση των τιμών των αμαςων είναι τόσο σημαντική γιά 1'ό έμπόριο, γράφει ατήν άναφορά του ό Savar]' des Bruslons 1 πού οί εςι συντεχνίες τών έμπόρων του Παρισιου ι σέ ενα υπόμνημά τους πού ύπέ5αλαν τό 1701! τήν αποκαλούν «τό δεξί χέρι>! τού έρπορίου. ~ Αλλωστε διόλου δέν φοΒούνται νά ισχυριοτούν δτι μιά μεταφορά πού τούς στοίχιζε 25 μέ 30 λίρες ως τό λιμάνι τού προο­ ρισμού τοο εμπορεύματος μέ τίς δημόσιες μεταφορές (αλογα καί καρό­ τσες μαζΟ, δέν τούς στoιxί~ει τώρα μέ τούς έλεύθερους με'rαφoρεϊς πά· νω όπό 6 λίρες. Καί αύτό έηειδή οί "άγροτικές άμαξες» έπιμένονν σέ όρισμένες τιμές τίς 6ποίες δέν κατεΒάζουν μέ τίποτα, ένώ οί δλλοι δια­ πραγματεύονται ξλεύθερα τίς τιμές, έτσι ωστε καί οΙ έμποροι καί οΙ άμα­ ξάδες νά κανονίζουν τό πράγματα όπως τούs συμφέρει»120. Πρέπει νά ξα­ ναδιαβάσουμε μέ πολΛή προσοχή τΙς τελειrrαίες γραμμές «ότου τού κει­ μένου, Υιό νά καταλάΒουμε τήν ούσία καί την έκταση τού έΊl1χειρήμα­ τος, Υιά νά άντιληφθοϋl1ε τ1. ηταν έκε1:νο πού προστάτευε και διαιώνιζε τίς έλευθερες μεταφορές πού άσκούσαν μικρομεταφορείς και ρικροεπι­ χειρηματίες. "Αν έρμηνεύω σ~στά ένα σύντομο έδάφιο άπό τά Άπσμνη­ poνεύpαTCΙ τού Sully, φαίνεται ότι καί ό 'ίδιος κατέφυγε στή Βοήθεια αύτω\' των l1ικρομεταφορέων) προκειμένου νά στείλει στή Λυών τίς σφαίρες ιισύ του ζητούσε τό f.)ασιλικό πυροβολικό aτόν πόλεμο τής Σα­

Βοίας, "Είδα μετά χαρός μου δη δλα ε!χαν φτάσει στή Λυών μέσα σέ

16

μέρες. ,. Αν είχαν πάει ρέ τήν κανογική όδό, θά χΡε\άζονταγ δύο καί τρείς μήνες. "Ασε πού καί δαπάνη θό όταν τεράστιαιι·ω . 'Ωστόσο στούς μεγόλΟ1.:Jς έθνικούς καί διεθνείς κυκλοφοριακούς άξο­ νες, δπως tnt; ΆμΒέρσας ii τού Άμβούργου μέ κατεύθυνση τή βόρεια 'Ιτα­ λία ι δέν άργοϋν νά κάνουν τήν εμφάνισή τους μερικές ρεγάλες φίρμες ρεταφορέων, όπως οί Lederer, οί CΙeίnhaus4Π , οΙ Annone, οΙ ZollnerH~. Τό 1665 κάποια σύντομη έγκύκλως άΥαφέρεται σέ μιά έταφεία μετα­ φορων, ή όποία δρα σ' αύτήν άKρ\Bώ~ τή διαδρομή ή κάηοto τμημα 'rnb' Πρόκειται γιό τούς Κ.Κ. Fieschi καί Σία. Είκοσι χΡόγια άργότερα, ή ίδια αύ1:ή έταφεία, κάνοντας αίτηση Υιό τή ν άπόκτηση όρισμένων προνο­ ρίων, πλέκει ή ίδια τό εγκώμιο '[ου έαυτού tnς, βεβαιώνοντας οη ξοδεύει

n

ση) Γαλλία

300.000

λίρες τό χρόνο. "Τ6 χΡημα αύτό πηγαίνε. καθ' όδόν

τόσο στοus ςεγοδόχους1 τούς ιπ'tαλωτές, τούς άμαξοποιούς, οσο καί στούς σαμαράδες καΙ ενα σωρό άλλους ύΠΩκόους τού 6ασιλιά.,4~4. Οί πιό πολλές όπά αύ'rές τίς έταιρείες διαθέτουν τίς δικές τους Βάσεις στά έλΒε­ Τικά Καντόνια ή στή νόηα Γερρανία ι όπου οι αμαξες ηαίζουν άποφασι­ στικό ρόλο. Τό μεγάλο πρόβλημα σ' αύτές τίς περιπτώσεις είναι πως γά γίνει ή σύνδεση άνάμεσα σrίς πόλεις πού Βρίσκονται Βόρεια καΙ νότια '{"ών ""Αλπεων. Ή όργάνωση έχει ώς έπίκε.ντρο πόλεις οπως τό Ρατι­ σΒόννη, ίό υlω.~ τό Augsborg, τήν Coire καί κυρίως τή Βασιλεία οπου τά ηάγτα συναντωγται: οί αραξες1 τα νερό τού Ρήνου, τά καραΒάνια όπό :μουλάρια πού σKaρφαλ(~νoυν στά Βουνά, ,. Ας μίιν ξεχνάμε δη κάποια έταφεία μεταφορών εχει δικό της χίλια μουλάρια 41 \! Τό 'Άμστερνταμ,

417

Troyes--..' Paris .... ΤΓΟΥθ!;

Mfipτtoς

ι

-Ι

Άπplλιoς

'-:Ξ ~ 'L h"Ξ ::::

Μάιο

1=

'!(JιJVlt:!S'

i-

LI>

-

C>

....

J-=

'Ιούλιος

i-

Ι

, ,

1

,

Αύγι:ιυσ'ω ς

Ι

~.~

,

!,

ΣεπτφΒΡιο

,i

Ι ,

Φξ8pσυiψιO

ΜάΡtιο ς

ΆhpfAIq; Μάιος

,

'Iol!νιo

'"....<:>

-

10ί'Λιο

+Ί

r--+---;I ΞΞ ~~I

I~~:Ι f--I-+~=::

'\

Ι

I=ip8p.oς Ι

'

'Ο''''8Ρ'ΟΙ; Ι

Ι

AιiyoυOTO ς,

l

.;;; '= Ι

"'Τ

....:: Ξ::.L ! :=::-

Noiμ8poo, ΓΓξ =-

'

-,-rl !~ 'j.QTotIdpIo!;'

~6pOlJάjlΙoς ....

Μόρηος

,....

'Mpfλιoς

'"

-

~I' ... ~ 'Ξ . '060"'" i Ι:ΞΞ ~ J- Brigault Ι 1..= Ι: ~ Milloυ .-t-.tI~ Μί,,,,,,, Ι

1800 1200 600 Ο 600 1200 ΕίσπΡάξξις ρέ λiΡι:ς

418

23. ΔΡΟΜΟλΟ/Ί() ΜΕΊ'λΒι\ΣΗΣ ΜΕΤ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗΣ ΠΑΡΙΣΙ­ ΤRΟΥES-ΠΑΡΙΣΙ ΜΕΣΩ ΤΩΝ πΟΤΑΜΟΠλΟΙΩΝ ΤΟΥ ΣΗΚΟΥΑΝΑ Ή ypαφικn παράστασΩ τού Jacques Bertin δείχνει πώς ri κάθοδος είναι πιό προσοδοφόρα όπό TIjy άνοδο (108 ταξίδια ιιρός τά πάνω, l'vavtι 111 προς τά κάτω). Μεταξύ τών

δύο διαδρομών ίιπάρχει όγτιστOl­

Xia,

καη πού σπμα{Υεl σέ

ΒάσΩ κάτι λιγότερο όπά

pnvtaia

4 ταξίδια,

χονδΡΙΚά εγα κάθε έΒδαμάδυ. Ή ραταίωσΩ ένός

n δύο

ΔεκέμΒριο τού

1705

ταξιδΙών τόΥ έξΩΥεί την

άπόΤΟΡΩ αύξnaΩ των εΙσπράξεων y~α ΤΙΙΥ' πρώΤΩ κάθοδο του 'Ιανουα­

ρίου τού 1706. (Α.Ν" 2209).

AISNE ΕΕΙΝΕ­

ET-OISE

ι

.. Ferte-

,

$υΓ~MθΓηι;

t"

~'~"-~

ΕΕΙΝΕ

~

-'

~~,-!.,

,,

,"~-~~'μ'

Cou!nmmiers

"~~1

~'---~Ι:'~F:,~rtό,9--_ίΓ Gautne(

, MAR

- ~;\

ΝΕ

,, Ί

'-~I

,,ο'

Ί~ ,,,,,,,' ;"

'-'~ Γ

,

," ,

Provins

'"


Ο

ι'w w

,

Ζ

w U)

ΥΟΝΝΕ

LOIRET

ο

,,

-'._"."

Ο Τόπο! άπου έχουν 1'ouoeεTniki φΡαΥμaια

,---,

'~~) ,ο

24.

20 f<.m

-,, Ι

.

,

15110

10UD

Η ΟΔΙΚΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΗ ΜΕΣΩ ΣΗΚΟΥΑΝΑ ΚΑΤ ΜΑΡΝΠ

500

2ΟΟ

190 H10D

1798-1799

Είσπράξεις όπά τά τέλπ Υιό τΩ συντΩΡΩΟΠ τωγ δρόμων τής περιόδου άπό Ιπς

Frimaire εωs 30 PrairiaJ τaϋ ετOUς νπ. Σχεδιάγραμρα τού Guy Arl>ellol, "Les barrleres de }Ι An VII", AnllaIt:'~ E.S.C., 'Τυνυυόριο:; - Αύγουσγος 1975, σ. 76().

419

ΠαΡΩΥωΥΩ καί καπιταλtσρός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

δηως: είναι φυοικό 1 διαθέτει ήδπ μιά σύΎΧΡονΩ 6ργάνωση. ,,'Έχουμε έδώ, σηρειώνει ό υίός Ricard 4:11;, ανθΡ(Jποuς άρκετά είΙπορους ρέ πολλά χρή­ ματα πού τούς λένε «άποστολεlς», στούς όποίους οί ερποροι δέν έχουν παρά νά άπευθύνονταί σταν θέλουν να στεiλoυν κάπου έμπορεύματα (διό ξηρας), ΟΙ άποστολείς αύ,'οί έχουν τούς άφοσιωμένους 1.0υς άΥωγιάτες καΙ άμαξάδες, οί όποΙοι ταξιδεύουν μόνο Υιά δικό τους λογαριασμό», Στό Λονδίνο ύπάρχουν παρόμοιες εύκολίες} ένώ Ο'ιήν ύπόλοιπη 'Αγγλία ή έςειδίκευση αύτή των ρεταφορών θά καθυστερήσει έςαιτίας τής κινητι­ κότητας τών έμπόρων καί τών παραγωγών πού ταςιδεύουν συνεχώς σέ όλους '[ούς δρόμους '[{ις Mεγαλnς Βρε'ϊανίας) δλο '(όν 170 και τόν 180 αίώνα 4n . Στη Γερμανία, δ.λλωστε, ύπάρχουν καί στίς άρχές άκόμα τού 190u αίώνα έμποροι πού καταφθάνουν στίς έρποροπανηΥύρεις της Λει­ ψίας~ κουΒαλώντας τα έμπορεύματά τους ατά δικά τους Kάρo~YI. ΤΟ [διο συμΒαίνει καί στη Γαλλία, όπου οΙ έtελίξεις δέν ε1ναι καθόλου ηιό γρή­ γορες. ,,"Εηρεηε νά έρθει τό 1789 γιά νά δούν τό φως οί ρεγάλες έπι­ χειρησεις μεταφορων, Τό 1801 ύnάρχουν περίπου 50 άπά αυτές καί το

Ι !

,

ί

, ,

1843, 75 .."'. Σέ ολο αύtό 'ϊο σύστημα, τό τόσο ριζ.ωμένο σΤl1Ν παράδοση, άλλά καί τό τόσο άνθεκτικό ι ό ερπσρος δέν έχει παρά νό ffiJμΡορψωθεί σέ 0,Τ1 τού προσψέρεται. Γιά ποιό λόγο νά παρέιιΒε1. όργανώνοντάς το σίφφωνα μέ τίς καπααλιστικΙς (άλλοι θά έλεγαν τις «όρθολογικές») του άπόψεις, σταν τ6 'ίδιο τό σύστημα τόν ευνοεί μέσω έν6ς ύπέρμετρου άvtαγωνι­ ομού; 'Όταν ράλιστα οί έμποροι των εξι συντεχνιακών τάςεων «δέν φο­ βούνται καθόλου νά ισχυριστούν», τ6 1701, δη "tλέyxoυν τά πράγματα στόν ίδιο 6αθΙJό μέ τούς έπίσημους ρεταφσρεϊς»; Στόν ίδιο Βαθιιό, ή μήnως σέ ρεγαλύτερο; .

,; ,

, ί

η Ι ΟΙ nλωτές μεταφορές Τά γλυκά νερά ύρνήθηκαν πολύ Υιά τίς Βάρκες! τίς μαούνες, τό πο­ ταμόπλοια καί τίς σχεδίες πού τCι διαπλέουν, ύμνήθηκαν γιά τούς κορ­

μούς δέντρων πού άφήνονται ρόνοι 0'0'1 φορά τού ρεύματος, ύμνήθΩκαν Υιά τις εύκολες καί φτηνές μεταφορές τους. ΏστόσΟ f οί ϊιμνΟ1 αύτοί δέν λένε παρά κάποιες nεριορισμένες; αλήθειες. πρωτο καί πιό συνηθισμΙΎΟ μειονέκτημα των πλωτων μεταφορών είναι ή Βραδύτητά τους. Κανονικά, αν τό ρεύμα εlναι εύνοϊκό, ενα πο­ ταμόπλοιο δέν θά κάνει άπά τή Λυών ως την 'ΑΒινιόν παραπάνω όπό 24 ώρεςΒΟ. Γιό νά άνέΒε1 δμως μιά όλόκληρη νηοπομπή όπό μαούνες δερέ­ νες ή μιά μΙ τήν άλλη τόν Λίγηρα όπά τη Νάντη ως τήν Όρλεάνη, ό έπαρχος τής τελευταίας άναγκάστηκε νά κάνει ραζί τους δλιι τη δια­ δρομή στίς 2 'Ιουνίου 1709, άψηφώντας τόν καιρό κα, χωρίς νά κάνει ούt€ μιά στάση (απνευστί σάν νά λέμε), Σκοπός του ήταν Il μεταφορά τού σιταριού από τή Βρετάνη σn'Ίν ΌρλεάνΩ, '{'ό όποίο «άλλιώς θά κά­ νατε πάνω από -rpctf; μήνες νά τό nαραλάΒετε,,431, Άιιέχουμε πολύ από τά

420

ι

• ChDΙΟ:Ί 5_ SOQ}

MocόIΊ

,

ffiotticr Roo.hetaίΙΙι'!e

,

,

~

t Symph !,en (Ι'Οι

, ,.' ~' .....'

1•• ,; 1

i"y

.....--_.

Ο

;.

15

10Skm.

_.~"

25. ΔIOΔlA ΚΑΙ 7Έι\ΩΝΕΙΑ ΚΑΒ ΜΗΚΟΣ ΤΗΣ SA(;NE ΚΑΙ ΤΟΥ ΡΟΔΑΝΟΥ ΣΤΑ ΜΕΣΑ ΤΟΥ 160u ΑΙΩΝΑ Ό

Char/es Carriere

δαΥου,

oiv

ύποστπρίζει (κατά τόν

18a αΙώνα δρω;:;) δη

'("ά διόδια τού Ρο­

άΏΟΤ.$λούν τόσο τρομερό έμπόοιο, όπως τά περtΥράφοuγ οί σύγχρο­

νοί τους καΙ ο; ίστορικσΙ 'Έατω όμως χαί έτσι, άν λάΒει κα\.'είς ίιπόψπ nί σέ XGθιψερινι1 Βά.σΏ οιεξαγωΥΩ Tι;'v έπικοινωνιωΥ, ά\'τιλαρ8ά'Υ'εται κανείς τί καθυaτέ­

P1l011 Koi τΙ μπclιi&:ς δΙΙΡΗ)ΌΡΥουσαγ. Ι.)(εδιάΥΡάμρα όπά τό ΒιΒλίο roίJ Rir::hard

Gascon Grand commerce et vie urbaine au XVIIe sieclc\ Lyon et scs marchands, 1971) Ι, u. 152, πίνακας 20-21.

421

ΠaραΥωΥJj Kai κaπnaλrσμός σέ ΥεΖΤΟΥικσύς χώρους

12

χιλιόρετρα τήν ήμέρα,

noiJ

ό

Werner 50lnbart

ύπολόγιζε ώς μέση τα~

χύτητα των πορθμείων ατά γερρανικά ποτάμια, Ή Λυών, θύμα κάποιας

.

σιτοδείας πού κατέληξε σέ λιμό, περιμένει τό. πλοια πού έρχονται άπό την Προ8ηγκία φορτωμένα μέ σιτάρι. Ό έnαρχος άνηουχεί στίς 16 Φε­ Βρουαρίου του 1694 δη αύτά δέν θά εχουν φτάσει πριν l1εράσουν εςι έβδομάδε ςΗ;'.. Έκτός άnό τή φυσική τους Βραδύτητα , οΙ πλωτές μεταφο­ ρές έξαρτων'rαι καί άπό τά «καπρίτσια των ποταμών", Ψηλή ή χαμηλή στάθμη τοϋ νερού. άέρηδεςl πάγοι είναι ρερικά άηό αύτά. Στή Roanne 4H είχαν προΒλέψει, κάθε φορά πού ό μαουνιέρης άΡΥούσε νά φτάσει έςαι­ τίας των νερων, νά ύπογράφει τό σχετικό πρωτόκολλο ένώπιον συμΒο­ λαιογράφου. ΟΙ δυσκολίες όμως δέν σταματούν έδω. Είναι άπό τή μιά μεριά 'ϊά ναυάγια πού δέν άνασύρονται, οί ηεριφράξεις Υιά τό ψάρεμ~. οί μύλοι πού γυρίζουν άδιάκοπα l οί σημαδοϋρες πού έξαφανίζονται, οί ξέ­ ρες καί οί βράχοι πού δέν γίνεται νά τά άποφεύγεις πάν-τα) καί άπό 1.ήν άλλη είνατ τά άναρίθρηΎα διόδια 1 όπου ολοι εΙναι άναγκασμένοι νά στα­ ματήσουν, Ύπάρχουν δεκάδες όλόκληρες διοδίων στόν Λίγηρα καΙ τόν Ρήνο λές καί θέλουν μέ αύτό τόν- τρόπο νά άποθαρρύνουν τίς πλωτές με­ ταφορές. Στή Γαλλία έπικρατεϊ τόν 180 αιώνα ριά πολnική περιορισμού των διοδίων, τό όποία καθιερώνονται κάθε τόσο συνήθως αύθαΙρετα. Ή μοναρχία ώστόσο διστάζει νά τά καταργήσει έξαιτίας τών άποςnlltώσεων πού όφεiλει ίiστερα άπά κάθε κατάργnσn 4 3-i. Μιά σύΥχρονη καί όρθολΟΥική λύση είναι τά κανάλια. Ή Βραδύτητα Όμως ςαναΒρίσΚΕΙ καί έδώ τή θέση της έξαιτίας τών ύδατοφρακτών. Τό κανάλι της Όρλεάνης κόΒεται σέ μήκος 18 λευγών όπά 30 ύδατοψρά­ κτες. Τό κανάλι τού Briare έχει οέ 12 λευγες, 41H~. Τό κανάλι άπό τή ΛυΒέκη ως τό 'ΑμΒούργο έχει καί αύτό τόσους υδατoφράKτε~, ηού , οπως γράφει κάnοιος Ίαξιδιώτης τό 1701, «θέλεις καμιά φορά σχεδόν τρείς έ-Βδομ<.ίδες γιό νά φτάσεις, μέσα άπά τό κανάλι, από τό >ΑΙJΒοϋργο στή ΛυΒέκη. Αυτό δμως δέν έμηοδίζει ένα σωρό πλοία νά πηγαινοέρχονται μέσα σΙ αΙ'Jτόl:. 4J6 •

Τελευταία, άλλά όχι καί άρελητέα, δυσκολία είναι οί 'ίδιοι οί μαουνιέ­ ρηδες. 'Άτομα ζωηρά και άνεξάρτηΤά πού εΤναι ένωμένα ρε'(αξύ τους καί άλληλοϋποστηρίζονται. Πρόκειται γιό ριά ξεχωριστή κοινωνία ανθρώ­ ηων, τΙιν όποία ουναντάρε μΙ όλες της τί~ Ιδιομορφίες, άκάμη καί τόν 190 αιώνα. Ή έξουοια προσηάθησε πάντα νά ποδηγετήσει αύτό τόν άνη­ συχο κόσμο. 0\ πόλεις προσηαθονν να τούς έλέγχουΥ καί νό καταγρά­ φουν τόν ακριΒή αριθμό τους. Στό Παρίαι ύηάρχει όδη άπό τό 1404 κα­ τάλογος τών πορθρείων κατά "λψάνια» σέ όλόKλnρO τό μήκος Ύοϋ Ση­ κουάνα. 'Ακόμη καί αότοί οί "περατάρηδες" πού l1ερνοϋν άπό τή μιά Όχθη τού ποταμιοϋ οτιΙν άλλη άνθρώηου!; καί Ιμπορεύματα, ύπακοίιουν σέ 6ΡΙσΡένσυς κανόνες μιας ψευδο-κοινότητας πού ή πόλη ϊδρυσε τό

1672"'. Στή φροντίδα τού Κράτους ανήκει tnίσnς καί ή καθιέρωση ται<:rιKπς συγΚΟΙΥωνίας μέ nλoιόρια~ τά όποία άναχωροίιν σέ τακτές Ιφερομηνίες. 'Έτσι έχουμε καί τίς άδειες παραχώρησης, δπως έκείνn ποι') δίνεται ατό

δούκα

422

Feuillade,

πού όποκτά τό δικαίωμα νά έκτελεί τη συγΚΩινωνία

,Ι

ΠαραΥωΥΩ Κάί καnlτaλtσμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

στόν ποταμό Λίγηρα, τόν Μάρτιο τοϋ 167345/1, Ό δούκας πάλι ΤΙ1ς Gesvres αποκτα τό 1728 «'tό προνόμιο νά μεταφέρει έπιΒάτες πάνω στόν Ροδα­ νό», Τό προνόμιο αυτό ό δούκας τό πουλάει λίγο άργότερα πρός 200.000 λίρες, μιά ιιεριούσία Η9 • Μια πλήρης νομοθεσία δημιουργείται γύρω άπό τά ηρολόγια ή τούς δρους είσόδου στά τοπικά έδάφη j{O{ 'νερά, από τά πλοιάρια πού έκτελοϋν συγκοινωνίες lί τά άλλα πλωτό μεταφορικά μέ­ σα καΙ τά ρυρουλκά, Κατά ρήκος τού Σηκουάνα καΙ σέ δλn τή διαδρομή άπό τή Ρουέν ως τό Παρίαι δημιουργούνται ηρακτορεία μεταφορών. Τό πρακτορεία αύτά κοστίζουν 10,000 λίρες τό καθένα, έξαοφαλίζουν δμως τό μσνοπώλιο ΗιΙ Υιό λογαριασμό τους, Χιλιάδες διενέξεις έγείρονται άνά­ μεσα σέ μεταφορείς καί επιΒάτες, άνάμεσα σέ συγκσινωνιακά καί έμπο­ ρικά πλοιάρια, άνάμεσα σέ έρπόρους καί μεταφορείς . . Ί!τσι, ένας ζωηρός καυγάς φέρνει τό 1723 καί τό 1724 αντιμέτωπους τούς μεταφορείς τού Somme μέ τούς -έρπόρους τ{ις Ahbeville καί του Saίnt- Valery44\, Στούς μεταφορείς αύτούς:ι πού τούς λένε griba.niers - άπό

τήν όνορασία των πλοιαρίων τους

gribanes -

ι απαγορεύεται ο'ύρφωνα ρέ

τΙς Ισχύουσες διαταξεις να φορτώνουν πάνω άπό 18 ρέ 20 βαρέλια. Πα­ ραπονούνται λοιπόν ση ό ναύλος, ό όποίος είχε καθοριστεί τό 1672, δη­ λαδή πενήντα χρόνια νωρίτερα) είναι πολύ μικρός, Καθώς ϋστερα άπό τόσα χρόνια οί τιμές έχουν άνέβει, ζητούν καί αύτοί τό διπλασιασμό Tft:;: δικης τους ταρίφας. Ό Chauvelin, έπαρχος της Πικαρδίας, προτιμάει άντί γι' αυτό τήν κατάργηση όλων τών σχετιι{ών τιμσλΟΥίων 1 ώστε νά

μείνει έλεύθερο τό πεδίο στό παιχνίδι προσφοράς και ζήτnοης. άνάμεσα σέ μεταφορείς καί έμπόρους. Μέ αύτό τόν τρόπο θά εχουν καί οί τελευ­

ταίοι «τήν έλευθερία νό. διακινούν τά έμπορεύρατά τους ρέ ΟΠΟΙΟ μέσο

αυτοί θεωρουν καλύτερο 'καί σέ τιμές τίς όποίες θό. διαπραγματεύονται έλείιθερα μέ 'τούς ίδιους τούς πορθμείς», Μέ αύτ.ή τήν έλεύθερη συναλ­ λαγή οί μαουνιέρηδες θά Ιχαναν τό συνΊεχνιακό δικαίωμα νά έπιΒάλ­ λουν οτούς φορτωτές νά παίρνουν τά φορτία ενας-ενας μΙ τό σειρά του,

Οί συζητήσεις αύτές ρας δίνουν πολύτφες πληροφορίες Υιά τούς κα­ νόνες τοϋ έπαγγέλματος. Μεταςύ άλλΙι)Υ, ή όηοιαδήηοτε αλλοίωση ii με­

ταΒολή τών μετa.φερόμενων έριιορευμάτων έπισύρει στους υπευθύνους όκόρα καί σωματικές ποινές. ''Αν κάποιος φορτώσει έμπορcύματα στό Saint-VaIery Υιό τήν 'Αμιένη, δέν έχει δικαίωμα νά ρίςει άγκυρα "rιαρα­ πάνω από ριά ΝUXΊα στήν Αbbevίlle, γιατί ίιλλιώς θά φέρει αύτός τόν ευθύνη Υιό τυχόν ~nμιές ή τόκους υπερημερίας πού μηoρεt νά προκύ­ ψουν. 'Η gribane ύποθηι{εύεται γι' αυτό τό σκοπό σέ πρώτη καί προνο­ μιακή χρήση ύπέρ των πιστωτων, ο.οχετα μέ τό ποιοΙ είναι αύτοί, άκόρα, καί ό ίδιος ό ίδΙΟΚΤΙΙΤ11ς», Αυτές οί τελεU'fαίες λέξεις θίγουν το ηρό­ Βλημα της Ιδιοκτησίας ηις μαούνας, iι όποία ώς 'ψέσο παραγωγής»

xpn-

οΗΙ

σφοποιείται όπά κάποιον στον όποίο δέν ανlΊκει . Τό {δω αύτό πρόΒλημα φαίνεται ηολύ καλύτερα στήν περίπτωση τής

Roanne'H3. πλωτός, ή

Χτισμένη πάνω ΟΤ{1ν ΛίΥηρα l οτό σημείο πού αύτό~ γίνεται

Roanne

συνδέεται καί διό ςηράς μέ τή Λυών καί δρα ρέ τόν

Ροδανό. Αύτό την κάνει νά κατέχει θέση-κλειδί στόν ένδιάμεσο άξονα, ό όπο'inr; όπό Τ11 Λυών καί μέσω του ΛΙΥηρα και τού καναλ10υ τού Briare

423

-1

Ώλωτπ Ωμάξα τού

Ruysdael.

Ή ΚΌκλοφΟΡΙά σroυς nλωτούς δΡόμου:;, τά nOTciprQ,

'fού,ς παpαπόταμorJς κα; τα κανάλ.ια nΙς 'Ολλανδίας εΙΎαι Ώολύ πιικνΩ. Ίi κοινΩ

πλωτά αραξα ρυρουλκειτaι αυνιΙθω,ς άπδ ενα άλογο. 'Υπαρχουν όμως κα; άλλες πολύ πιό σπουδαίες καί l.1oλυrελείς, ο{ όποίες διαθέτουν κaί καρπίνες Υιό vu-' χτερινά ταξείδια. αάΥΠ, ΣυλλΟΥιϊ

MarceI Wolf;

κλισέ

GiraudanJ.

έπιτρέπει τήν άπευθείας ζεύξη τής πρωτεύουσΟf; μέ τη ΜεοόΥειο. '1-1 οφείλει ατά μικρά πλοιάριά της άπό ξύλο ελάτης (sapinierC8), τά όποία μεταφέρουγ τά εμπορεύματα στήν κάθοδο καΙ διαλύονται στό τέλος της διαδρομής, καθώ!; καΙ στίς δρύινες μαουνες πού διαθέτουν και μιά καμnίνα Υιά τούς παραλήδες ταξιδιώτες, τίς μισές τουλάΧΙΟ'ίον άμε­ σες ii έΡΙ1εσες δραστηριό'tΠ'ίες τών κατοίκων της, όλων αύτων T(~)ν έμπό­ ρων} των άραξάδων, τώγ ςυλουργων; τών ναυτικών} όλων αύτών των ανθρώπων τοϋ μόχθου,.. Πολύ nιΊντομα θά δημιουργηθεί ή διάκριση άνάμεσα σΙ έκείνους τούς iδιοκτnτες μεταφορείς πού δουλεύουν μόνοι 1:0υς τα δικά τους σκάφη, μέ τή βοιιθεια των συντρόφων καί των μαθη­ τευομένων τους, καί στούς έμπόρους-πορθμειςl τούς μικρσκαΠίΤαλιστές πού, ναί ρέν διαθέτουν δικά τους πλεούμενα, άλλά τά άναθέτουν σέ ξέ­ νους πράΚ10ρες καί ναυτικούς γιά να τα έκμεταλλευτοϋν. Γίνεται ετσι ενας διπλός διαφορισμός ανάρεσα aτούς έργάτες καΙ τά σύνεργα τι1ς δουλειάς τους. Οί έμποροι αύτοί μεταφορείς μένουν σέ ανετα σπίτια, πα­ ντρεύονται μέ γυναίκες τού κύκλου τους καί σχπρατίζουν ετσι μιά 6φρό-

Roanne

424

i,

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλωρός αέ γεΙ1Ό1τικούς χώρους

κρερα ή όποία 6ασίζεtαι ατή δυσκολη έργασία των ίiλλων. Γιατί είναι σκληΡΙ'1 δουλειά νά κατεβαίνεις τόν Λίγηρα καί μάλιστα σταν τά ταραγ­ μένα νερά του ποταμοϋ γεμίζουν όπό έναν όλόκλnρO στόλο από ήρωικά καί ριψοκίνδυνα πλοιάρια πού ανεΒαίνουν ηρός τή Roanne ξεKιν~)ντας άπό τ6 Saint~Rambert. 'Εκεί έχει δηριουΡΥnθεί ήδη όπό τό 1704 μιό ό.YO~ ρά δπου διακινειται ό γαιάνθρακας τού λεκανοπεδίου τού Saint~EtieJlne. Ή κυκλοφορία μέσα στόν Λίγηρα μεtαρορφώθηκε μονομιάς έςαιτίας alJτίίς τής καθόδου των KαρBoυvάδΙKων. τά όποια ΚΟ1:ευθύνονται πρός τό παρίσι καί ίδίως ηρός τά ύαλουργεΊα τών Σεβρών. Τό ίδιο γίνεται καί μέ το Βαρέλια μέ κρασιά τού Μηωζολαί πού φΥάνουν στή Roanne καί στά λιμάνια που Βρίσκονται ατό ρου του nοταμού j μέ προορισμό καί αυτά τό Παρίσι. Χάρη σ' αύτή τή διπλή εύνοια της τύχης, οί Ιρnορσι IJετaφορε'iς

ηου εΙναι έγκατεστημέΥΟΙ ατή

Roanne,

τήν

Decize

ή τήν

Digoin

άντλούν

τεράστια όφέλη. Μερικοί άπό αtιτoύς βρίσκονται έΠΙKεφαλiίς ηραγμα­ ΤΙ1(ών έnιχιφήοεων μεταφορών. Ή πιό αξιόλογη άπό αυτές, ή έπιχεί­ ρηση τών

Berry Labarre, έχει προσθέσει στή δύνάIJή της καί μιο μονά­ δα KατασKευi'ίς πλοίων. Ή μεγάλη της έπιτυχία είναι στι έχει έγκαθι­ δρύοει ενα είδος μονοπωλίου οτό. μεταφορά του άνθραΚά. <'Οταν στίς 25 Σεπτεμβρίο1.? τού 1752 ιδιώτες μεταφορείς ση'ι Roanne κάνουν κατάλη­ ψη σέ πλοία της έταφείας Berry Labarre πού IJεταφέροuν κάρΒουνο, μέ αίτημα νό τά όδηγήσουν οί ίδιοι ατό Παρίαι, έχει πιά UΠIJάνει ή στιγρή γιό τό ςέσπασμα μιας κοινωνικής σύγκρουσης, ή όποία δέν θά κοπάσει εϋκολα. 'Έχουμε έδώ. δίχως άλλο, νά κάνουμε μέ εναν καπιταλισμό πού οΙ παραδόσεις~ τά άναρίθρητα προσκόμματα - εϊτε διοικητικά είτε mJντεΧΎιακά - δέν τού άφήνουν έλεύθερο πεδίο δράσης. Άντίθετα, n 'Αγγλία παρουσιάζεται καί έδώ πολύ πιό έλεύθερη άπ' o;rι είναι στήν πραγματικότητα. Τίηοτε δέν είναι εύκολότερο Υιά έναν ξενο­ δόχο, Υιό εναν έμπορο (1 Υιό €'ναν όποιονδίιποτε J1ράκτορα, άπό τό νά όργανώσει μιά :μεταφορά, Ό γαιάνθρακας, ό όποίος φορολογείται μόνο σταν μεταφέρεται διό θαλάσσης, ταξιδεύει χωρίς καμιά επιβάρυνση σε όλους τούς δρόμους καί τά ποτάμια της 'Αγγλία!;, άκόμη καί άιιό ποτά­ ρι σέ ποτάμι μέσω τού δέλ:ϊα τού Humber. ''Αν ή ημή τού κάρΒουνου άκριΒαίνει ϋστερα άnό αύτό τό ταtίδι, ή έτnΒάρυνση αύτή οφείλεται μό­ νο στό έξοδα φόρτωσης καί έκφόρτωσης, τά όποία άλλωστε δέν είναι :καί 'τόσο μικρά. Στό Λονδίνο, τό κάρΒουνο '(ου NewcasUe πληρώνεται του­ λάχιστον πέντε φορές παραπάνω άπ' ΟIΤΙ στόν τόπο οπου έζορύσσεται. Καί οταν πάλι πόρει άπό τήν πρωτεύουσα τό δρόμο ηρός την tnap:xia, πάνω πάντο σέ άλλα πλεοίφενα, t1 'τιμή '(ου πιά θό έχει φτάσει ατό δε­ καπλάαιο+14, ΣτΔν Όλλονδία 1 {ι ελευθερία καί iι άπλούστευοη της διακί­ νησης χάρη σtό δίκτυο τών καναλιών εΙναι άκόρη ηιό έρφάνείς. Tιi πλοία πού έκτελοίϊν συγκοινωνίες είναι κάτι μικρά σχεtικως σκάφη }lt 60 έπιΒάτες, 2 όδηΥούς καί ενα μόνο άλογο 145, Τά σκάφη αύτά, πού άνα­ χωρούν κάθε μιά ώρα άπό 8λες τίς ηόλεις, ταξιδεύουν ακόμη καί Τl1 νύ­ χτα, γι αύτό καί νοικιάζουν καρπίνες. Μπορεί κανείς, φεύγοντας νύχτα ό.ηό '(ό .. Αρσtερvtαρ, νά κοιμηθεί και να Βρίσκεται τό άλλο rφωi στη Χά­ γη.

425

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

ΔΖά θαΑάσσΩς

Στή θάλασσα ή συρετοχιί καί τά όφέλη είναι πολύ πιό σημαντικά, Θά­ 01. μεταφορές έλέγxovιαι από τό κεφάλαιο. Παντού είναι εντονη 11 παρουσία της άηλoϊκfiς μά καί δλο ~ωντάνια θαλασσινϊις ζωης. Πλεούμενα κάθε είδους, πολλές φορές χωρίς καν γέφυρα, ρεταφέρουν κατά έκατοντάδες: δ, τι Βάζει ό νους τού ανθρώπου. 'Αnό τή Νάπολη στό ΛιΒόρνο στή ΓένοΒα, όπά τόν Κορσι­ κή στό ΛιΒόρνο} από τά Κανάρια νησιά στίς Άντίλλες) άπό τη Βρετάνη σrην ΠΟΡΤΟΥαλία, άηό τό Λονδίνο στό Δουνκέρκη. Μικρά ακτοπλοϊκά σκάφη οργώνουν τίς ακτές '(ης Άγγλίας ή τών Κάτω Χωρών ι ένω τά έλα~ φρά ψαροκάικα (tartanes) στΙς άκρογιαλlές της ΓένοΒας καΙ τϊις Προ­ BnYKiaS προσφέρουν στούς Βιαστικούς ταξιδιώτες πού δέν φοβούνται τη θάλασσα τόν πειρασμό μιας σύννομης διαδρομi'iς. Στήν πράξη, αυτό τό δευτερεύον είδος θαλάσσιων ρεταφορων έξισορ­ ροπεί τό άμέτρητο πλήθος τών άγροτικών μεταφορικών ρέσων στήν ένδοχώρα. 'Εγγράφεται καί αύτό σ'(ό γενικό πλαίσιο τών εηιτόπιων άνταλλαγών. ΆκριΒώς έπειδή ιί φυσική κατάληςη της υπαίθρου είναι ή θάλασσα, τά δύο αύτά μεταφορικό ρέσα δένανται μεταξύ τους μέ εναν άκα'CάΛuτο δεσρό. Άκολουθεϊσ'CΕ τήν ([αραλ:ιακή ζώνη της Σουηδίας, τής Φινλανδίας κα1. των χωρών τi'iς Βαλτικης, ύστερα συνεχίστε πρός τό Schleswig j 'C6 Holstein J τή Δανία καί κατόπιν πρός τίς ό.κτές τού 'ΑμΒούργου ως τόν κόλπο του DoIIart δπου σφύζει ή δλο πεϊσμα καί εναλλαγές δραστηριότητα τοΙΙ ρικρού λιμανιού του Emden. Τέλος πάρ­ τε '(ίς άκτές τής ΝορΒηγίας ρέ τίς άναρίθρητες κολπώσεις ως τό ϋψος τουλάχιστον τών vnoHilv Lofoten. Θά nαρα'C-hρήσετε περίοχές πού, οτήν καρδιά τού 160υ αιώνα, δέν έχουν παρά έλάχιστα άσnκοποιηθει (οί τυ­ χόν έξαφέσεις: έπιβεΒαιώνουν τόν κανόνα). ΚαΙ ορως, όλες οΙ παραλίεb εΙναι γεμάτες όπό πλεούμενα χωρικώνι ταπεινιϊς καί άηλοϊκής ώς έπί '(ό λασσα σημαίνει πλοϋτος. Καί όμως ουτε έδώ

n

πλείστον κατασκευής, τά όποία μεταφέρουν Ο,ΤΙ ρπορείτε νά ψαντα­

Ο\'ίάρι, σίκαλη, ξυλεία (πήχεις, μαδέρια, σανίδες, δοκάρια, δοϋζες 8αρελιών), πίσσα, σίδερο, άλάτι, μπαχαρικό, καπνό, ύφάσματα. Μέσα όπά τά νορΒηγικά φιόρδ γύρω άιιό τό 'Όσλο) τά ίδια αύτά πλεoίι~ μενα Βγαίνουν σέ ΠUKνά καραΒάνια στήν ανοιχτή θάλαοσα J κουΒαλωντας κυρίως ςυλεία με προορισμό τήν Ά Υγ λία, Ύή Σκωτία κα1. τή γεΙΤΟΥΙΚΙί Λυ­

OTEi'CE :

Βέκη 4 «>.

"'Οταν ή Σουηδία έγκαθίσταται ατά στενά και έπ.εκτείνει τήν έπιρροή

της στήν έπαρχία '(ου

HaIland

(Συνθήκη του

Brotnsebro τού 1645),

κλη­

ρονομεί μαζί καί εναν όλόκλnρo στολίσκο πού τόν κινούν δραστήριοι χωρικοί. Ό οτ-ολίσκος αύτός μεταφέρει στό έξωτερικό πέτρες οίκοδομων iί ξυλεία, επισrpέφoντας μΙ φορτία καπνού. 'Ώσπου, υστερα άπό ενα ολόκληρο καλοκαίρι πού θαλασσοδέρνονται ατά παράλια TfiS ΝορΒηγίας καί της Βαλτικi'iς, ,.ά πλοιάρια αι1τά άπoσύρovται μέ τά πρώτα ιφύα '(ού χεψώνα άπό τά σΎενά, ραζί μέ τά κέρδη '(ους σε μετρπtά, Λύτά τά πλοι­ άρια, τα SC!luten. θά παίξουν τό ρόλο τους στόν πόλεμο τiiς Σκ.ανίας (J675-1679) καί θά εΙναι έκείνα πού τό 1700 θά μεταφέρουν τΙς στραηέ,

426

ΠαραΥωΥΩ καί καιιιταλιαρός σέ γειτονικού!.' χώρους

τού Καρόλου ΙΒ' ατό γειτονικό νησί

SeelandHi

(τό νησί όπου Βρίσκεται

ή Κοπεγχάγη).

Παράλληλα, οσο τά νέα διαδίδονται, κάνουν τήν Εμφάνισή τους καί

αλλοι χωρικοί άπό τή Φινλανδία, ναύτες καί μικροέμποροι) οί όποίοι συχνάζουν οτά λιμάνια '(ου Revel καί άργότερα τού Helsingf01's, '{ό όποίο Ιδρύθηκε τό 1554. 'Έρχονται ακόμη χωρικοί άπό τό νησί Ri.igen καί τά λιμανάκια των έκΒολών του "Οντερ, πού φτάνει ως τό Ντάντσιχ, καθώς καί μικρές φορτηγίδες όπό '(ό Hobsum Ο'ιις Ισχαnές της Γιουτλάνδης:, οί όποίες φέρνουν στό "Άμστερνταμ σιτάρι καί ντόπιο λαρδί fι χοφομέ­ pt-44J!.. 'Όλα αυτά '(ά παραδείγματα, καθώς καί τόσα άλλα, llέσα οτό όποία Βέ­ βαια συμπεριλαμβάνεται καί τό Αίγαϊο, άποκαλύπτουν τήν είκόνα μιας άρχαϊκής ναυσιπλοίας, όπου οτό 'ίδιο πρόσωπο συγκεντρώνονται δλα τά καθήκοντα καί ΟΙ όΠΟχΡεώοεις .πού έπι6άλλoυv οί διό θαλάσσης συναλ­ λαγές. Έκείνοι πού φτιάχνουν τά πλοία εΤναι οί ίδιοι μέ έκείνους πού φορτώνουν σ~' αύτά τό έμπορεύρατά τους καί ταξιδεύουν μαςί τους. Τά πράγρατα εΙναι nολύ ξεκάθαρα σέ Ο,ΤΙ άφορα τή μεσαιωνική Ευρώ­ πη. 'Άν κρΊνουμε όπά η'ι νομοθεσία του Bergen (1274)1 Δπό τά νηολό­ για τοϋ O!eron (1152) ιΊ /ιπό τό ηαλιό έθlj1lκ6 δίκαιο τή> ΟΙοηηο, τό έμnορικό πλοίο ταςιδεύει κατ' άρχάς communiter, δηλαδή Υιά «κοινό λογαριασμό»-Μ9. 'Αποτελεί κτήμα μιας μικρής όιιάδας ίδιοκτητων ά, οπως λένε τά νηολόγια του Oleron, «τ6 πλοίο άνήκει σέ πολλους συντρό­ φους/>, Οί σύντροφοι αυτοί διαθέτουν καθένας άπό ενα καθορισμένο τρήμα τού πλοίου, όπου και τή δεδομένη σrιγμή θά φορτώσουν τά δικά τους έμπορεύματα. Πρόκειται Υιό τό είδος τής διαχείρισης πού λtγεται per Joca. Ή μικρή κοινότητα ά!j:οφασίζει άπΩ κοινού γιό. τό είδος του τα­ ςιδιου, γιά την ήμέρα της άναχώρησης, αφού καθένας τους φορτώσει οτό ίδιαίτερο άμπάρι του τά δικά του έμπορεύματα: δίνοντας καί κανένα χε­ ράκι στόν πλαΊνό του, ποί; καί αύτός: τόν Ι:χει ήδη Βσηθl1σει. Στή γέφυ~ ρα πάλι) καθένας άναλαρΒάνει έναλλάξ ενα μέρος άπό τά καθήκοντα) κάνει τή βάρδια του στί$;: μανούβρες, στις σκοπιές και τις άγγαρεΙες. Ώστόσο καθένας τους κατά κανόνα εχει και άπό εναν έμμισθο «υπηρέ­ τη .. , ό όποιος δIlως λένε «ζεϊ μέ τό ψωμί καί το κρασί» πού του δίνει 6 :κύριός 'ίου. Ό υπηρέτης αυτός άνΤΙKαθιστCι τόν κύριό του στις άγγαρεϊες καί κυρίως του έξασφαλί'ει έλευθερία κινήσεων) Υιό να «κάνει τίς δια­

ηραΥρατεύσε,ις τoυ~. όταν φτάσουν σέ λιμάνι, Τό πλοίο κυΒερνούν τρεις άξιωματικοί ναυτικοί, ενας πιλότοςt fiνας τιμονιέρης κοί ενας άρχιθαλα­ μηπόλος. Καί οί τρείς τους πληρώνονται από τούς συνεταίρους και «άνα­ φέρονται» στόν κύριο ή ιό άφεντικό nού εχει όριστει μέσα όπό τόν κύ­

κλο τών συντρόφων. Ό κύριος αί)'ιός δέν είναι καθόλου "ό έκπρόσωπος τού Θεού" πάνω στό πλοίο, 'Ένας άπό τούς συντρόφους καί αυτός, ζη­

τάει πάντα τό συ1l60υλή τών άλλων καί δέν δέχεται για τό προσωρινό αύτό καθηκον παρά μόνο κάποια τιμnnκά δώρα: ενα κασκέτο, ενα ζευ ω γάρι έπωμίδες, ενα κανάτι κρασΙ Φορτωμένο έτσι μέ τό έρηόρευμά τσυ l τό καράβι άποτελεί llιά ΡΙΚΡΙΙ δημοκρατία, όσο γίνεται ηιό τέλεια! φτά~ νε.ι νά Βασιλεύει άνάμεσα στούς συντρόφους iι 6μόνοια, δπως τό θέλε1

427

ΣυΥΙΙ110οχεnκδ

n ΨΟΡτωnκn ύΕΟΥεΥρaρμένΩ άπό τόν ΙδΙDΚΗΙΤΩ uAoiov σrό Xερ~

ΒούΡΥΟ. (Α.Ν.,

62 AQ 33).

σα, Jϊ1-172,

ΣυΥκριπκά ατοιχεiα ιπό Λεξικό τού

5a\'ary, τόμος 1Ι,

.

καί τό εθφο. Μοιάζει μέ το συντροφικό Κόσρο τών πρώτων όρυχείων, πρίν Βάλει τό χέρι '(ου ό KΩπιταλtσμός. 'Ανάμεσα σ' αύτοός τούς ίδιο­ κτΩτες) έρπόρους καί ναυτικούς συγχρόνως, Όλα κανονίζονται χωρίς πολλούς υπολογισμούς κατ μοιρασιές. Δέν έχουν νά πληρώσουν ναύλο, μιά καί ό καθένας συνεισφέρει σέ είδος ή ΚΩλ(Υίερα σέ προσωπική έργα­ σία, ':'000 Υιό τά γενικά έξοδα - προμήθειες Υιό τό ταξίδι, προκαταβολές Υιό τά έξοδα της έπιxείρπσης~ κλπ. -, αυίά βέΒαια έςυπηρετοϋνται όπό ενα «κοινό ταμείο», τό όποίο οtή Μασσαλία λέγεταΙ «κοινός λογαρια­ σμόs», στήν Olonne «μεγάλο ταμειο», Κ.Ο,Κ. Έπορένως <ιτά πάντα ρυθ­ ρίζονται χωρίς λΟΥιοnκά ΒιΒλία,!_ Καί μόνη της ή φράση αύηί, πού τή

δανείζσμαι από τό βιβλίο τού Ιοuίs Α,

80iteux I στόν 150

τά λέει δλα-Ι~.

Νά όμως πού πρίν άκόμα μποίφε αίώνα. τό ρέγεθος όρι­ σρένων όπό αύτά τό καράΒια μεγαλώνει δυσανάλογα. Γιό νά τά ναυπη­

γήσεις, νό ίά έςοηλίσεις καί να τό χειριστείς, απαιτούνται τώρα τέτοιες τεχνικές γνώσεις, πού είναι άδύνατο νό τίς διαθέτουν οί χτεσινοί σύ­ ντροφοι. Ά Υίί νά χωρίζεται per loca, όπως Ωαλιά, τό '(εράστιο Βαπόρι δι­ αιρείται τώρα per partes, σάν νά λέμε σέ μετοχές. Ή πιό συνηθισμένη δ1aίρεση είναι σέ 24 carat8, παρ' όλο πού ό κανόνας δέν είναι γινικύς.

428

.~~-

TF.TAPΊ11

Δcκερβριου

22

ΠΕΜΠΊΉ

ΔεκεμΒριου

23

ΠΑΡι\ΣΚΕΥΗ

Δέιι:φδρωιι

24

~ σv, ιιι.χιϊς .ι. . .

ΣΑΒΒΑΤΟ 25 Δι;κεμ6Ρ"ιου

~

~ ~

ΚΥριΑΚΗ 26 Δ4:κεμΒρίQ\': καιρός

v

.... '"

ΔΕΥΤΕΡΑ

27

lσKCΑΙμμ .. ,,~

rκιλ6 νεψtλώδπς

.~

νι;φε.Wδης

.;

iλαφpίι vιφελflδnς

. . iψ1xλις Ο ξαστεριά

Δι;κφΒρίου

~

"!ΊΉ

28 ΔΕκεμΒρίου

ηφlΙΥμΙ:vn ι'ιρκι::tιi y(ψαγpΈVη νηνι.μ«ι

ΤΕΤΑΡΠΙ

29 ΔεκεμΒρίου ΠΕΜΠΤΗ

30 ΔΙΧεΡΒρίοιι ΠΛΡΛΣΚΕΥΗ

31

ΔεκεμΒρίου

ΣΑΒΒΑΤΟ

1

Ίανουιι.ρΙαιι

ΚΥΡΙΑΚΗ

2 1αΥουιφιού ΔΕΥΤΕΡΑ

3 Ίονουαρίου ΤΡΠΉ 4- 'Ιανουαρίου

.,'"....

-

ΤΈΤΑΡΤΗ

:;

Ίανουιιρίου

ΠΕΜΠΙΉ

6 'Ic.vouoptOΙΙ ΠΑΡΑΣΚΕΎΗ

7

'Ιανουαρίου

ΣΛΒΒΑΊΌ

8

'Ιανουαρίου

ΚΥΡΙΑΚΗ

:> '1αvoιmρί"ι!

26.

ΕΞΟ.ΔΟΣ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΜΑΝΙ

Ή ΥαλλικΩ ΚΟΡ&ΤΩ

La Levrette pniJ.KQ

ατόγ

ορμο τού Κάγnξ τΩν ΤετάΡΤΩ 22 Δεκερ8Ρίου τού 1784. ΕίΧδ τΩν τύχn νά ρΩν Πf;Ρφiιrει Υιό τον άπόπλου ΤΩς παρά ως τίς 9 ΊαΥουαρίου τού 1785, ΟΙ λεΏτορερείς ένδείξεl!; στό "ΩρερολόΥΙΟ άνξψων" τού πΑο{οιιι δίνουν μία ηλripπ εΙΚόνα τών άτμοοφaψικών οω,.'­

θΏκών πού έΩlκραroύσαν μέρα μέ τΩ ρερα aτόν ώκεανό, Τά Βέλη πού δε(ΥΥουν τόν άνε­

μο δίνουν λεπτομέρειες Υιά τΩ BtlVClJlfi καί τΩν καΤ8ύθυνσΩ ΤΟ1), Τό μικρό αύτύ άρl­ σroυpyιψaΤΙKό κατάστιχο όφεiλΟUΡε οτό ρε­

p6Kl τού J8cques Bertin (A.N. t Α.Ε,., Β1 292).

429

'"1' Ι •, ,Ι'

ΠαραΥωΥΩ καί καπιταλισρός σέ yειτoνΙKoύ~ χώρους

'Ένα μαρσεγιέςικο καράΒι )'-ιά παράδειγρα χωρίστηκε σύμφωνα ρέ τό συμβόλαιο της 5ης ΜαρΎίου του 1507 .. σέ ένδέκαΎα, τά όποία ύποδιαι­ ρουνταν σέ μισά ή σέ τέταρτα τού ένδε:κάτου». Ό κάτοχος του ρεριδίου) 6 ρέτοχος ας πουρε, άναλαμβάνει κάθε χρόνο τη μερίδα πού τού άνα­ λΟΥεί άnό τά κέρδη. EΊWόητo είναι δη δέν ταξιδεύει ό ϊδιος. Καί αν ύπάρξουν δυσκολίες στήν πληρωμή, θά καταφύγει στήν αυθεντία τοϊί δι.; καστή Υιά νά είσηράςει αυτό πού Υιά συντομία θά ονομάζαμε σήμερα «κουπόνι" της μεΎοχπς Ύου. "Ενα τέλειο παράδειγμα αύτου του συΟ'rή­ ματος ίδιοκτησίας είναι τά τεράστια φορτηγά καράβια τής ΡαΥούζας τόν 160 αιώνα. Τά πλεούρενα αύτά φτάνουν καί καμιά φορά (αν καί σπάνια) ςεπερνοϋν τούς χίλιους τόνους. Οί ΣUνιδlOKτη'(ες '(ους Βρίσκονται σκορ­ πισμένοι όπου λάχει, σέ 8λα τά χριστιανικά λψάνια τής Μεσογείου. Mό~ λις κάποιο άπό αύτά το. ιστιοφόρα φτάσει ατή ΓένοΒα Λ τό ΛιΒόρνο, οΙ δικαιοϋχοι των ca.rats προσπαθουν νά είσπράςουν, άλλοτε μέ τό καλό καί αλλοτε ρέ τό αγριο, τό μερίδιό τους από τά κέρδη. Ό καπετάνιος είναι ύποχρεωμένος '[ότε νά δώσει Ίίς πρέπουσες έ{;rιγήσεις καί νά τους δείξει τούς λογαριασροίις του. Αυτή εΙναι, λίγο πολύ, ή είκόνα ριδς έςέλιξης πού θά ακολουθήσουν όλα τά λιμόνια τού Βορρά! τών Κάτω Χωρών «αί τής Άγγλίας. 'εξέλιξη, εΙναι ή αλήθεια; ιιού παίζεται σΙ:. διπλό τριπλό επίπεδο. Άπό τή μιά μερια 01. δεσμοί τού πλοίου ρε τσus χΡπρατοδότες πού πολλαπλαΟ1άζονται. Ε1ναι γνωστό ΟΤΙ υπάρχουν κάτοχοι τίτλων (όπως κάποιος Βαθύπλουτος 'Άγγλος, ό όηοίος είχε τόν 170 αίώνα ρερίδια σε 67 nλοία-i51 Ο καί τροφοδόtες, οί όποίοι, όπως στήν περίπτωση της άλι­

,i

n

είος τού μπακαλιάρου, προμηθεύουν τό πλοίο μέ τρόφιμα .κ~.ί oύVEpya t ύπό τόν δρο νό έχουν οτήν έπ.ο'φοφή του τό 1/3 ή άλλο ρέΡ9~ έπί των κερδών. 'Από τήν άλλη πάλι ρεριά πρέηει νά άνηλnφθoϋpε otι πλάι ο' αύτό τό ε{δo~ συμμετοχικής ίδιοκτησίας) πού εΙναι καθ' έαυτή ριά καθαρά έμηορικΔ πράξη αφού ή συμμετοχή άφορά ανάλογα μέ τό ποσοστό τόσο

'[ούς κινδύνους δσο καί τα κέρδη, υπάρχει καΙ ριά Βαθμιαία αποδέσμευ­

ση Tiis: γνωστης npaKTtKns '(0'1) δανείου ύψnλoϋ KlνδΎVOυ άηό ολη τήν ύπόλοιπη δραστηριότητα, δηλαδή άπό τό ταξίδι ιιού πρόκειται να κάνει τό πλοίο. Τό δάνειο μέ άλλα λόγια ρετα1ρέηεται οέ KερδOσKOηικn ιιρά­ ξη καθαρά οΙκονομικού χαρακτήρα. Ό καλός σύντροφος τού έμπ6Ροu 4S1 αξ compagnon ordinaire du marchandJι χεφόΥρaφΩ μετάφραση ένός άγγλικοϋ συΥγράρρατος τού 1698, έξηγεί ρέ γλαφυρό δφος τΙ σηραίνει μιδ τέτοια σύμΒαση δανεισμού. ΠρόKεnαι~ καθώς γνωρΙζουμε, Υιό τό ναυτοδάνειο. "Ας σηρειωθεί δη παλαιότερα χρησιμοποιούσαν τόν δρο

Ή καλύτερη ρέθσδος Υιό 1όν κεφαλαιούχο είναι νά χΡπ­ μα10δοτήσει ενα 1αςίδι ηρός 30, 40 ii 50%1 άνάλογα μέ τήν άπόσταση πού θό. διανυθεϊ ως τήν επιστροφή (αν πρόκειται γιά τΙς 'Ινδίες, τό ϊα­ ξίδι μπορεί νά διαρκέσει πάνω άπό τρία χρόνια). Μόλις κλειστεί ή συρ­ φωνία Υιά τό δάνειο, πρώτη σας φρovτIδα είναι νά έξαοφαλίοετε τά χρή­ ματά σας. Καί έςηγοϋραι, τόσο τό κεφάλαιο δσο καί τόν ανάλογο τόκο. Πρόκειται γιό μιά εξασφάλιση της τάξης ένός 4, ένό~ 5 ή 6%. Άν τό κα-

U5ura marina.

430

, , ".1

'

ΠαραΥωΥΏ καί καπιταλισμός σέ γειτονικούς χώρους

ράΒι χαθεί στή θάλασσα

ii

αν πέσει θύμα πειρατείας, έσεϊς παίρνετε τό

αρχικό σας κεφάλαιο καί τό διαφυγόν :κέρδος μεΙ0ν τά ασφάλιστρα.

Είσαστε δηλαδή καί πάλι πολύ κερδισμένος. «'Υπάρχουν, συνεχίζει ό όδηγός μας) στίς ρέρες ρας ατομα τόσο εύέλικτα πού όχι ρόνο απαιτούν νά τούς ύποθπκεύουν τά καράΒια, άλλά ζητοϋν Υιά τήν έξασφάλιση τών χρημάτων τους κα. τήν έγγύηση ένός φερέγγυου ερπόρου», ,. Αν μάλιστα, πιό εύέλικτοι έσε1ς, εϊχατε συνάψει αλλο δάνειο Υιό νά άΥορόσετε τό ρε­ ρίδιό σας, στήν Όλλανδία άς ηοϋμε, οπου τό επιτόκιο είναι δύο καί τρεις μονάδες πιό κάτω όπό ΤΙ1 χρηματιστηριακή τιμή της 'Αγγλίας) θά lXE'rt, άν 6λα πάνε καλό, κέρδος χωρίς νά έχετε Β-άλει δικά σας κεφά­ λαια, Πρόκειται δηλαδή έtjώ Υιό ενα εΙδος μεταφύ'rεuσης aτόν εφοπλι­ σηκό τσρέα τη!; τρέχουσας χρηματιστηριακης πρακτικη!; της έποχής,

σπου τό άκρον UW'rOv της ξξυπνάδας είναι νά παίρνεις μέροs στό παι­ χνίδι χωρίς νά εχεις 01:ήν τσέπη σου ούτε qεκάρα. Παράλληλα όμως σημειώνεται καί κάποια άλλη έξέλιξη. Καθώς οί θα­ λάσσιες μεταφορές επεΚtείνοvται, ύποδιαιρουνται' σέ διάφορους κλά-

,

Ι

Λ'cιυππyε(O (π(l ~Aμυn,ρπ(ιμ" XapaKT1Xc) τού L. BackH)'sel1

(1631-1708).

(RίiΚ-'iΠΗΙ.'ι"ctl1lJ, κλισέ του Μουσείου).

431

ΠαρaΥωΥΩ κaί κaΠltαλισμόs' σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

δουb' Τό γεγονός αυτό παρατηρεϊται πρώτα στήν 'Ολλανδία καί ϋστερα στΩν 'Αγγλία. Πρώτα σημάδια: οί ναυπηγικές έργαοίες έμφαvί~oνται ώς αύτόνομη Βιομηχανία, 'Ανεςάρτητοι έπιχεφηματίες αναλαμΒόνουν σ'[ό

Saardam

καί τό Ρόηψν'ι'Qμl,j παραγγελίες άπό έμπόρους καί κυΒερνή­

σεις καί είναι σέ θέση νά ανταποκριθοϋν μέ ςέσπ) παρ' όλο πσύ r'ι Βιο­ μηχανία αυτή παραμένει άκόl1η κατά τό Ωμισυ χειροτεχνική. Μάλιστα τό

~AμστεΡ"'ταμ δέν άποτελεί τόν 170 αΙώνα μιό άγορό καινούργιων ρόνο 11 ύπό κατασκευή σκαφων> άλλά και μιά τεράστια άΥορά μεταχειρισρένων πλοίων, Παράλληλα, ναυλομεσίτες είδικεύονται στίς φΟΡΎώσεις, ανα­

λαμΒάνοντας στούς μέν μεταφορείς νά έςασφαλί'ουν έμπορεύματα, στούς δέ έμπόρους φορτηγά πλοία. Ύπάρχουν ΒέΒαια καί οί άσφαλιστές, οΙ όποίοι δέν είναι τώρα! όηως άλλοτε, κοινοί έμποροι πού μαζί μέ τίς άλλες τους δουλειές ασχολούνται και μέ τίς άσφάλειες. "'Ετσι ή άσφάλι­ ση έςαηλώνεται σέ ολους τούς Ύομείς, έστω κι αν δεν κα1Όφεύγουν σ' αυτήν ολοι ανεξαιρέτως οί έμηοροι καί ΟΙ μεtαφoρεΙς. 'Από τόν κανόνα

δέν έ~αιρεϊ'[αι ούτε ή 'Αγγλία, οπου έχουν iiδn κάνει τήν έμφ6.νωή Ί'Ους οί ασφαλιστές τοϋ LIoyd's μΙ την πασίγνωστη οίκονομική έπιφάνεια. Ύπάρχει άρα στόν

170

καΙ κυρίως τόν

180

αίώνα μιά αναμφισΒήτητη

κινπηκότητα κεφαλαίων καί δραστηριοτήη:ι)ν στόν τορέα τών Ρξγάλων θαλάσσιων μετακινήσεων, ΟΙ χρηματοδότες, οί έφonλΙOΎές (όν και ή λέ­

ςη δέν συναντάται παρά σπάνια)) έχουν γίνει πλέον απαραΙΎntοt Υιά νά «μπουν :μηρός" σί μεγάλες θαλάσσιες έςορμήσεις πού κρατούν χρόνια, Τό ίδιο τό Κράτος αναμιγνύεται σ' αίJτέ!; μΙ έρμονή, πράγμα lιλλωστε πού δέν συμΒαίνει Υιά πρώτη ψορά. "Ας μήν ξεχνάμε ότι ΟΙ galere da mercato '(οϋ 150υ καί τού 160υ αίώνα ηταν πλοία πού είχαν κατασκευ­ αστεί από τή BενετσιάvιKη ΣΙΥιορία καί είχαν παραχωρηθεί σέ πατρικί­ ους Ιμηόρους Υιό νά- κάνουν τά «μακρινά έρπορικά ταξίδια ... Τό ίδ10 ισχύει καί γιά τά ΠΟΡΤΟΥαλέζικα καράκια, αύτούς τούς θαλάσΟΙΟUb γί­ γαντες τού 160υ αίώνα, τά όποΙα ηταν καράβια πού ανηκαν στό Βασιλιά 'Ηις Λ1σαβώνας. Τό ίδιο άκριΒώς κο.ί Υtά τά τεράστια ηλσία των 'Εται­

ρειών τών 'Ινδιών (Υιά τίς όπoϊε~ θά μιλήσουμε άργότερα), πού δέν θά ρηορουοαμε νά πούμε ση είναι ηερισσότερο καπιταλιστικά παρά κρατι­ κά.

Δυστυχώς γνωρίζουμε πολύ λίγα πράγματα γύρω άπό τίς λεπτομέρει­

ες αυτών τών έφοπλιστικων δραοtnρtoτή'ι'ων καί τήν άρχική προέλευση (πράγματι πολύ ποικίλη) των κεφαλαίων πού έπενδύονται σΙ αύτές-. Γι' αυτό παρουοιά'ουν ένδιαφέρον όρισμένες περιατωσεις πού φαινομενικό

είναι ατυχείς, άφοϋ πρόκειται γιά καταστροφές. "Όμως ό ίστορικός σuν­ δu:rαι μέ αί:ιτές τίς μαρτυρίες, μιά καί οί καταστροφές πού άκολου­ θούνται όπά δίκες άψήνουν πολύ nερισσόtερα ίχνη άπό τά έηιτυχή τα­ ςίδια.

Τόν ΔεκtμBριo του 1787, δύο τραπεζίτες άΙΊό '(ό Παρίσι άγνοοϋν άκό­ μη πoιCι θά είναι f1 έκΒαση tnb περιπέτειας του Carnate, ένός καραΒιοϋ ηού έχει έξοπλιστεί Υιό λογαριασμό των άδελφων Κ.Κ. Berard καί Σία στό Lorient δώδεκα χρόνιο νωρίτερα ι τό 1776. Προορισρός του Λταν ενα ταςίδι στά νησιά Ile-de-l;rance καί Bourboll (τι1- σημερινή Reunion) καί

432

ΠαρaΥωΥΩ καί καπιταλισμός σέ ΥεΙΤΟVlκούς χώρους

aτή συνέχεια στό

Pondichery) τό Μαδράς καί τήν Κίνα. Οί τραπε~ίτες ναυτοδάνειο 180.000 λφων πρόs 28% έπί των κερδων

είχαν δώσει ένα τής απoστoλfις καί είχαν έγγράψει ύποθήκη ατό πλοίο καί 'Ιό φορτίο του. Χρόνος άποπληρωρας:

30

μήνες. "'Οντας I1ΡΟΥοητικοί, οι τραπε~ί­

τες είχαν άσφαλΙΟ'εεί σε φιλική έταφεία τού Λοvδiνου. Τό Ca:rnate δρως δέν εφτασε ιιοτέ στήν Κίνα, 'Ένα ΡΠΥμα του προςένησε ςnμιά καθώς περ­ νουσε άπό τό Άκρωτήριο τής Kαλnς Έλπίδας. Μετά όπό έπισκευή, τό πλοίο κατάφερε νά φτάσει άιιό τήν

lIe-de-France

α'εό

Pondichery,

όπου

δμ<ός τό ρηγμα ξανάνοιξε. 'Απομακρύνεται τότε άπό τόν άνοιχτό όρμο του Pondichery καί άνεΒαίνει τόν ΓάΥγη ως τό Chandernagor. Έκεί έπι­

σκευάζεται καί περψένει άπό τίς του

1777,

26

ΣεπτεμΒρίου ως τΙς

30

ΊαΥουαρίου

ώσπου νά σταματήσουν οΙ χειμερινοί 1.10υσωνες. Στή συνέχεια1

άφοi.J φορτώσει έμπορεύρατα άπό τη Βεγγάλη, περνάει πάλ. άπό τό

Pondichery καί φτάνει όμαλά στήν Εύρώπη ... γιό νά βριο TOU 1778 θύρα άΥΥλικων κουρσάρικων σrίς άκτές

ηέσει τόν 'Οκτώ­ τής 'Ισπανίας! Θά

ηταν πράγματι πολύ ώραιο νά Βό:λόυν τούς Λονδρέζους άσφαλ,στές νά

πληρώσουν τη ζημιά (κάτι που συνέΒαινε συχνά), οί δtκηγόροι όμως τών άσφαλιστων ύηοστήριςαν ατό Δικαστήριο του Βασιλέως ότι τό άλλαςε έπίτηδες πορεία στήν

Ile de France

Carnate

καί έτο\ κέρδισαν τή δίκη.

Οί τραπεζίτες τότε στρέφονται κατά τών έφοπλιστών. ''Αν πράγματι έγι­ νε ηαρέκκλιση στην πορεία toi.J πλοίου, ή εύθύνη είναι δική τους. 'Έτσι επεται καί νέα δΙκn 4H •

"Άλλη περίπτωση: πρόκειται y~ά τήν πΤώχευση τού οίκου

Menkenhauser Βριο τού 1788

καΙ Σία της Νάντης τό

177141",

Harelos,

ή όποία ως τόν Σεπτέμ­

δέν έχει άκόμη έ:κκαθαρισn:ί. 'Ανάμεσα στους ηιστωτές εΙναι κα, κάηοως WiLhelmy, ένας "ξένος); πού δέν γνωρίζουμε τίποτε

άλλο γιά τό άτορό του. Ό Wilhelmy "χε άγοράσει <να μερΙδιο 9/64 γιά λίρες περίπου σέ πέντε καράβια έφοπλιστών, τά όποϊα ταςίδευαν

61.3QO

ήδη. 'Όηως γίνεται συνήθως, οΙ πιστωτές χωρίσΤIlΚαν σέ προνομιούχους

(πρώτηι; τάφι;) καί σέ έγχεφογράφους (δεύτερης τάςηι;). 'Επιστρατεύ­ θηκαν διάφορα έπιχειρήματα ώστε ό

Wilhelmy

νά καταταχθεί ο' αίιτούς:

τούς τελευταίους. Αύτό έπικυρώνεται καί άπό τό Έμηορικό ΣυμΒούλιο στίς

25

ΣεπτεμΒρίου τού

1788

ρετά ηίν άκύρωση άπόφασης τής Βουλής

τής Βρετάνης τής 13ης Αύγούστου τού

1783.

Ό

Wilhelmy

ραλλον δέν

κατάφερε νά πάρει πίσω τό μερίδιό του. 'Ηταν άραγε ασφαλιομένος; Κα­

νείς δέν τό γνωρίζει. Τό έπιμύθιο της iσtορίας πάντως είναι δτι, έστω κι άν έχεις 8λα τά άτού μέ τό μέρος σου, μπορεί νά Βρεθείς χαμένος άν

μηλέξεη; μέ δικηγόρους 1l0ύ διαστρέφουν τή λογική των trnχειρημάtων τους σό.ν να μή συμΒαίνει τίποτα. Σας ΒεΒαιώνω ση διασκέδασα ό,κού­ )'οντάς τους.

Τό συμπέρασμα λοιπόν είναι δη άκόμη κι αύτό τό ναυτοδάνειο ποίι καλύπτεται από την ασφάλεια ρπορεί νά υπόκειται σέ κινδύνους. Οί κίν­

δυνοι ώοτόοο είναι περιορισμένο! καί τό παιχνίδι άξίζει τόν :κόπο. Τό οφελοs: είναι όπωσδήποτε ύπσλΟΥίσψο κάθε φορά πού ύπάρχει άπό πί­ σω τό έμπόριο μακρινών άποστάσεων; μέ τά τεράστια ποσά πού έπενδύ­ ει, τά μακροπρόθεσμα σχέδιά του καΙ τό. σηραντικα κέρδη. Διόλου λοι-

433

-,, ΠaραΥωΥΠ κα! καπιταλισμός σέ γεΙΤΟΥικούς χώρους

πόν παράδοξο πού τό ναυτοδάνειο, πράξη από τή φύση της περίπλοκη καί κερδοσκοπική) ή όποία κατά Βάθος άιιοΒλέπει στό κέρδος του έμιιό­

ρου καί όχι του μεταφορέα ι είναι ίσως δ μοναδικός '[ρόπος Υιά 'τό μεγά­ λο κεφάλαιο νά εΙσχωρήσει στίς θαλάσσιες μεταφορές. Γιά τίς μεταφο­ ρές ρουτίνας Ilού καλύπτουν τίς μικρές άποστάσεις (n διαδρομές πού, αν aτήν inoxr" του 'Αγiου ΛουδοΒίκου 11:rav παρακινδυνευμένες, άποτε­ λοΌν σήμερα κοινή ύπόθεση), τό μεγάλο κεφάλαιο άφόνει έλεύθερο τό

πεδίο σέ l'ικροτολμητίες. Ό άνταγωνισμός κάνει καί έδώ τά αδύνατα δυ­ νατά, συμπιέζοντας τό ναύλο πρός όφελος τού έμπόρου. Εlναι ό.κριΒώς ή 1δια κατάστασ.η πού παρατηρείται μέ τούς ιδιώτες μεταφορεις στίς xερ~ σαίες μεταφορές.

~Exoυpε τό r.ιαράδειyμα τών μικρών άΥΥλικων ηλοίων, πού τό 1725 κυριολεκτικά άρπάζουν οηοιο ναύλο βρίσκουν διαθέοψο οτό .. Αμστερ­ νταμ καί στά άλλα λιμάνια τών Κάτω ΧωρώΥΜ&. 'Όταν πρόκειται Υιά μι­

ιφοδιαδρομές μέ προορισρό χώρες τής ρεσΟΥειακής λεκάνης, προσφέ­ ρουν τί~ ύΠl1ρεσίες τους οέ τιμές πολύ πιό χαμnλές όπό τίς τρέχουσες. 'Έτσι τά όλλανδικά καί γαλλικά ρεγσθήρια μεγάλου έκroπίσμα'[oς, τά

όποία παίζουν στά δάχτυλα αυτές τίς διαδρομές και έχουν μεγάλα πλη­ ρώματα, ακόμη καί κανόνια, Υιά τόν αντιμετώπιση σέ περίπτωση άνά­ γκnς τ{;)ν 'Αλγερινών κουρσάρων, μένουν, ούτε λίγο 01JTf.: πολύ, χωρίς

δουλειά. 'Απόδειξη λοιnόν ~ σΥ κάτ, τέτοιο χΡειαζόταν1 δτι τά μεγάλα κα­ ράΒια δέν ύπερισχύουν ipso facto σέ σχέση μέ τά πλοία μικρης χωρητι­ κότητας. ΣΙ ενα έnάγΥελμα σπου τά περιθώρια κέρδους> έψόσον γίνεται νά ύπολογιστσϋν, είναι με:rρημένα, μάλλον τό GvrieETo ισχύει. 'Ένας Βέλγος ίστορικόςι ό

W. BrQ-lez,

λογιστικά ΒιΒλία πού αφορούν

μού έγΡ9ψε σχετικά μέ

13

aiJ'tb

τό θέμα: ,(Τά

πλόες όλλανδικών καραΒιών, οί πε­

ρισσότεροι μεταξύ 'ΙΒηρικής χερσονήσου καί Βαλτικής, καθώς καί ενα

ταξίδι ως τή Γένοβα καί τό ΛιΒόρνο κατά τά τελευταία χρόνια του 160U αίώνα, δείχνουν ένα συνολικό κέρδος ti:ι. b τάξης τού 6%. Ύπάρχουν άσφαλώς καί ταςίδια !Ιού άφήvουν μεγαλύτερο κέρδος, πολλά όμως όπό αύτά δέν έπιφυλάσσουν στούς πλοωκτn'tες παρά μόνο ζημιές καί άλλα άπλώς Ισοσκελίζουν κέρδη καί ζηριές», Αύτό .εΙναι καί ή αΙτία Tiib άιιο­ τυχίας '[(';)ν σχεδίων τού" Αμστερνταμ γιό τή δημιουργία 1ό 1629 καί τό 1634 μιάς έταφείας ή όποίο. θά είχε τήν άποκλειστικότητα των άσφα­

"

λειών θαλάσσης. Οί έμποροι αντέδρασαν ατό σχέδια αύτά καί ενα από τά

έπιχειρήμα1ά τους ι)ταν (}τι τό ύψος τών προτεινόμενων άσφαλίστρων θά ξεπερνοϋσε τό προΒλεπόμενο ύφος τών κερδών ή έστω θά τά έηι8άρυ· νε δυσανάλογα, "Ολ.α αυτά βέβαια συμΒαίνουν στίς άρχές του 170υ αιώ­ να. Τό δη δμ!ο)ς έξακολουθοϋν καί άργότερα νό ύπόρχουν αρκετά μικρά πλοία πού άν.ήκουν σέ ρικροειιιχεφnρατίες1 ένισχύεται καί από τό γε­ γονός ότι τίς περωσότερες φορές τά πλοία αύτά ανήκουν σέ lvov Ιδιο­ κτήτη καί όχι σέ πολλούς «μεριδιούχους». Πρόκειται Υιό τή συντριπτι­

κή πλειοψηφία των όλλανδικων πλοιων πού διεξάγουν τό έμπόριο στή Βαλτική ή παίρνουν μέρος οτόν· άκτοπλοία

(beurt

πού σημαΙνει ατά

όλλανδικά ,{γύρος»)} δηλαδή ατά ταςίδια πρός τά γειτονικά λιμάνια Ρουέν, τού Λονδίνου, τού

Saint-Vnlfry,

-r.nb

τον 'ΑμΒούργου, τής Βρέμης. Στά

..

):

434

ΠαραΥωγΩ καί καπιταλισμός σέ yεrτOYΙKoύς χώρους

ίαξίδια αυτά, κάθε. πλοίο φορτώνει εναλλάξ. Τό ίδιο γίνεται καί ρέ την πλειονότητα τών καραΒιών τού 'ΑμΒουργου κα1:6. τόν 180 αίώνα.

ΑΟΥιστικές άλΩθειες:

κεφάλαιο καί εΡΥασία 'Όπως κάναμt: καί με τή ΒιομπχανΙΚ11 δραστηριότητα; έτσι έπρεπε καί

έδω) γιά νά ύπολογίσουμε μέ άκρίΒεια τό κέρδος, νά δοϋμε τό. πράγμα­ τα άπό μέ.σα, να. σκιαγραφήσουμε ενα λογιστικό πρότυπο. Ή δημιουργία ώστόσο ένός προτύπου nροϋποθΙ-rει τόν έξοο'Cρακισμό η'1ς λεπτομέρει­ ας, τού άτυπου καί τού '(υχαίου, "Orav όμως εχουμε νά κάνουμε μέ τή ναυσιπλοία τού παρελθόντος) ή ποικιλία σέ τυχαία περιστατικά καί σέ λεπτομέρειες είναι άπέρανtn. 'Από αύτά ιςαρταται σέ μεγάλο Βαθμό ό σχηματισμός του κόστους αίrtά άνατρέπουν τόν κανόνα, αν ύπάρχει κα­ νόνας. ΠΊσω άπό τή φράση έκανε περιουσία στΩ θάλασσα, κρύΒεtαι ενας ό:νυπολόγιστος άριθρός καταστροφών. Ό πόλερος, ή πειρατεία, τά άντί­ ηοινα 1 οί έπιτάξεις, οί φυλακίσεις, είναι τό ενα. "Έρχεται κατόΠ1ν ό άνε­ μος μΙ '[ίς μεταπτώσεις του, πού πότε ακινητοποιεί '(ά καράΒια ατά λι­ μάνια καταδικάζοντάς τα στήν άνεργία καί πότε '[ά παρασύρει μακριά. Ύστερα, εlναι οί συνεχείς αΒαρίες (τά νερά πού «pπά~ει" τό πλοίο ι κά­ ποιο κατάρτι πού σπάει, κάποιο 'Τιμόνι ΠΟ\) χρειάζεται έπισκευή). ΕΙναι τά ναυάγια πάνω στίς άκτές ή στό πέλαγος, μέ ή χωρίς: άγακτώρεγα έμπορευματα. Είναι οί φουρtούνες πού ύΠΟχΡεώνουν τό κοράΒι νά απαλ­ λαγεί από μέρος τοϋ φορτίου) πετώντας το στή θάλασσα. Είναι il πυρ­ καγιά, όποία ptn:rTptIIEt τό πλοίο σέ λαμπάδα~ πού ιωίει ακόμη καί μέχρι τά ίσαλα. Ή καταστροφιί μπορεί νά Χ'τυπήσει άκόμπ καί μπροστά στην εϊσοδο τού τελευταίου λιμανιοϋ" Πόσα καράΒια τής Carrera de Indias δέν ναυάγησαν στό δίαυλο τού San Lucar de Barrameda, λίγες ώρες έξω άπό τά ήρεμα νερά τής !εΒίλληςϊ Κάποιος ίστορικός μπορεϊ νά ίσχυρtστεί δη τ6 τάδε ξύλινο ιιλοίο εΊχε KataaKcuaoTEi Υιό νό: άντέ­ ~ει 20 11έ 25 χρόνια. ~ Ας ηοΟιlε δη αύτό ε.ναι τό μεγαλύτερο όριο της ~ωής ένός πλoΙσυ~ φτάνει νά εχει τύχη. 'Αντί λοιπόν νά καΤdοκευάςοuμε ρovτέλα, θά ήταν πολύ πιό φρόνιμο νά πάρουμε κάθε περίπτωση ξεχωριστά καί νά παρακολουθήσουμε Βηρα

n

ηρός Βημα τη σταδιοδρομία τών καραΒιών. Τά λογιοnκά όμως Βιβλία δέν

ένδιαφέροvται γ,ά 'τά ρακροπρόθεσμα άΠΟ"rελέσματα χρήσης ένός πλοί­

ou. Παρoυσιά~oνται μάλλον ώς άηλοί ισολογισμοί ρεμΟΥωμένων ταξι­ διών μετ' tnιοτροφi'i.ς καί μάλιστα όχι καί τόσο σαφείς, όσον άφορα τόΥ κα'rαμερισμό τών δαπσΥών. Οί λογαριασμοί ώστόσο πού σχετίζονται μΙ τήν άποοτολή έπτά πλοίων CιI1ό τά νησιά ΜαλΒίνες τό 1706 στίς ακτές τού EίρηvιKOϋ δίνουν μερικά αξιόλογα στοιχεία. ''Ας πάρου:με γιά παρά­ δεl'Υρα τό ενο από αύτά, τό Le Maurepas. Τά άρχικό του έξοδα ανέρχο­ νται μέ ΟΤΡΟΥΥυλευρένους άριθμούς σέ 235.315 λίρες καί ,ά έξοδα γιά ,ό 'αςίδι ,χις έπιστροφΙΙς ε'ναι 89.386 λίρες. Έχουμε δηλαδό μιά συνο-

435

Ie MAUREPAS

te

ΡΗΕΙΥΡ!ΞΑυΧ

la BQNNE

Ν{)υνΕΙΙΕ

le NF.CESSAlRE

le

COΜΤΕ ΟΕ

AOUSSY

Ie FONTCHARTRAIN

Ι' ΕΙΕΟΝΟΑ ΟΕ

ROYE

·Εξ.>& πρΙ" τι!.' αvuX4opIWlJ:

27.

~'.4 yάpu t,tii !ιλοί(Jv

CJ 'Η(Ωfι.Ιιομ.ις

~'EnHJJWv,i

~ Τρδφψι:ι

!%ϊb! ΜroΟιιί

c:=J l'ε.nχ.ιΙ i:ξυδο.

ΠΑΠΑ ΚΕΦΑΜΙΑ, ΚΥΚΑΟΦΟΡΟΥΝΤΑ ΚΕΦΑΑΑΙΑ ΚΑΙ ΕΞΌΔΑ ΤΩΝ ΕΙΙΤΑ

ΠΑOlΩΝ ΑΙΙΟ Τ1Σ ΜΑΑΒΙΝΕΣ

Τά πλοία αύτά, έπισφέφοπας σrΩ Γαλλία το 1707, μετά άπο ενα ταξίδι στΩ Νό­ τια θαλασσα, κάΥουν τους λΟΥαριασμούς τους. ΤΟ μεyαλύrιφo μέρος τών έξόδων άφορα στόν έπισιτωμό καί τι} μισθοδοσία Ύών πλnpωpάτων, Αύτό πού παίζει τό σπουδαιότερα ρόλο είναι τό κυκλοφορουν κεφάλαιο. Τά στοιχεία αύτά πΡοέΡ­

xovται άπό τι1 'EθVΤKι1 :Αρχεία τnς Γαλλίας (Α.Ν., κΩ παΡάστασΩ έγινε άπό

Co)onies, F! τΩν κα jeannine Field-Recurat.

Α,

16).

Ή ΥΡαφι­

λική δαπάνη 376.411 λιρών, "Αν τό έςοδα αυτά κατανεμηθοϋν στά πάγια (όγορα πλοίου, μεταποιητικές έργασίες) έςοnλΙσΡός καί έλό.χιστα - εΙναι ή αλήθεια - γενικά έξοδα) καί στά κυκλοφQροϋνrα κεφάλαια (rρόφφα και μισθοδοσία τού πληρώματος), θά έχουμε τά άκόλουθα ποσά: 251.236 λίρες Υιά τρέχουσες δαπάνες έναντι 125.175 λφων πού άντιστοιχούν ατά πάγια κεφάλαια. Μιά αναλογία δηλαδή 2 πρός 1. Τό σχήμα πού παρα­ θέτω μας δίνει έκτός όπό αυτά τά ποσά καί έκείνα πού αφορούν καί r6. άλλα έξι πλοία. Τά άποτελέσμαra είναι άνάλογα. Σημειώνουμε έδω, χω­ ρίς νά δίνουμε ίδιαίτερη σημασία οτή σύμπτωσn, δη τ6 λογιστικά Βιβλία έ.νός γιαπωνέζικου πλοίου! πού φτάνει τό 14654'>& στήν Κίνα, ϊιστερα όπό ενα μακρινό tpnnriKt') ΤήςίδΙ t IJc.prupouv μέ όλες τίς λεητoμέρcιες ϋ~tι

436

ΠaρaγωΥΩ καί καnιταλιπμός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

περίπου καί τα προηγούμενα. Τά άρμενα καί τό κύτος Q"Cοίχιοαv

kwan-mon.

Ή τροφή τού πληρώματοςι Υιό τούς

12 l1iiV€G

400

πού κράtπσε

τό ταςίδι, στοίχισε 340 kwan-mon, οί μισθοί του 490. Ή σχέση άνάμεσα στό πάγιο καί ατό κυκλοφορούν κεφάλαιο κυμαίνεται ό.πό 1 ως 2. 'Ώς; τόν 180 αίώνα λοιπόν, τά έξοδα ένός καραΒιού σέ κυκλοφοροϋν κεφάλαιο ύπερβαίνουν σημαντικά, οπως άλλωστε συμβαίνει καί μέ τίς περισσότερες Βιοτεχνίες, τό ιιοσό πού αντιστοιχεί ατό πάγιο κεφάλαιο.

'Αρκεί νά λάΒουμε ύπόψη τίς μεγάλες άπσστάσεις πού κάλυπταν αύtοί οί πλόες, ρέ όλα τά έπακόλουθα (άργή κυκλοφορία του χρήματος καί τού έπενδυnκού κεφαλαίου, πολίψπνη 11tοθοδοσία καί ΟUV'rήρnσπ τού πληρώματος), για νά θεωρήοουρε τό άποτέλεσρα αύτό άρκετά λογικό.

'Όπως όμως καί μέ τίς Βιοτεχνίες} έτσι καΙ έδώ, ίι σχέση αύτή του πάγι­ ου πρός τό κυκλοφορούν κεφάλαιο (π πρός Κ) τείνει ατή διάρκεια τού

18συ αίώνα νά άνατραπεΙ 'Ακολουθούν τά πλήρη στοιχεία όπό τά Tatiδια τριων πλοίων τής Νάντης ατό δεύτερο. μισό του αίώνα, του Deux

1764, τού La MarguerittE τό 1776 πρός '''Άγιο AOIJiV1KO καί τού BaiJ/i de Suffren τό 1787 γιά τίς Άντίλλες. Ή σχέση Κ ηρός Π σέ αύτή τά τρία ταςίδια ε,ναι άVΤΊστσΙXα: 47.781 ηρός 111517 λίρες, 46.194

Nottons

τό

πρός 115.574 καί 28.095 πρός 69.827. Άς σημειώσουμε πάντως δτι πρό­ κειται Υιά ταξίδια πολύ πιό κοντινά άπ' δ,τι των καραβιών όπά τίς Μαλ­ Βίνες πού έφταναν ως τίς άκτές τού Περού~'n. ΚαΙ στΙς τρεις περωτώσεις

ή σχέση Κ πρός Π έμφανίζεται πολύ χονδρικά ώς 2Κ

= Π. Δηλαδή ή κα­

τάσταση πού έμψανιζόταν στού{; άριθρούς τού 1706 έχει ήδη άνατραπεί. 'Όλες οί παραπάνω έκτψήσεις έςακσλουθοϋν νά είναι 1'όσο έλλιπείς καί τόσο περιορισμένη{; έκτασης, ώστε νά ρήγ μΠΟΡΟύν νά δώσουν τή λύση του προ6λήματος. 'Ωστόσο τό πρόΒλημα εχει ·ήδη τεθεί. Ή μερίδα

τού πάγιου κεφαλαίου έχει σηραντtKά αύξηθεΙ Ό άνθρωπος μάλλον παύει νά εΙναι τό ύπ' άριθμόν 1 κεφάλαιο τών έςόδων. Ή μηχανή, γιατί τό πλοϊο είναι ριά μηχανή, μάλλον τίθεται έΠΙKεφαλiίς. 'Άν αύτή ή l ατεκρηρίωτη πρός τό παρόν, δΙQJ1ίσrωσn έπαληθευότaν, θά εΙχε άρκετά

onpaYΤtKtb' ouνItnEtBs.. Θά άποδείκνυε Ο,ΤΙ περίπου παρατήρησαν και οί

R. Davis, Doug]as North και Garry Μ. Walton, οί όποΙοι διαπίστωσαν μιά αύξηση rnr; παραγωγικότητας κατά 50% περίπου (ένα 0,8% έτησίως) στίς μεταφορές Ωρός τόν Βόρειο Άτλαντικό άπό τό 1675 ώς τό 1775''''. που δρως άκριΒώς άποδίδεται αύτή ή άλλαγή στή σχέση πάγιου και KU-

κλοφοροϊιντος κεφαλαίου; "Ένο είναι βέΒαιο, δτι σί ναυπηγικές κατα­ σκευές, όσο περνάει ό καιρός. γίνονται Όλο καί πιό πολύπλοκες (π.χ. ή επένδυση τού κύτους τού πλοίου μέ χαλκό) καί οί τψές των καραβιών άνεβαίνσυν. Γιά νά έκτιμήσουμε δμως με άκρίΒεια τήν πραγματική ση­ μασία αυτής τής αύξησηςl πρέπει νά τήν έντάξουρε στό πλαίσιο τής γε­ νΙKό;:€pnς άνόδου τών τιμών τού 180υ αiώvα. Πρέπει έηίσης νό γνωρί­ ζουμε κατά πόσο παρατάθηκε ή ςωιι των σκαφών και αν άλλαξε

ii

όχι τό

ύψος τών άnοσf>έσεων τού δλου έξοηλισρού. 'Από την άλλη πλευρά, ύπrφχε άραγε σχετική ύποΒάθμιση των ρισθών τών ηλnρωμάτωγ} τής τφης

n της

ησιότητας της τροφης τους έν πλώ; Ή μήπως περιορισμός

τού άριθμού τών πληρωμάτων άνάλΟΥα ρέ τό εκτόπισμα τών σκαφών καί

437

ΠαραΥωγή Ka{ κaπι'ωλιαμός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

τήν ιδια σηyμή~ πιθανώς, καλύτερη προσαρμογή των πλοίων στήν κα­ '('ανορό τών άρμοδιοτήτων σέ άνώτερα κλιμάκια (καπετάνιοι, άξιωματι­ κοί , πλοηγοί, γραμρατικοί) καί στούς ναύτες, οί όποίο! τίς πιό πολλές φορέS1 άκόμη καί στίς άρχές τού 180υ αιώνα. δέν αποτελούν παρά ενα έργατικό προλεταριάτο μέ πολύ Ka.λt'. κατάρτιση; Τέλος, ηοιές είναι οί άλήθειες πού κρύβονται πίσω από τή φανερή φθορά του συστ'ψατος της ",άναγκαστικης ναυτολόγησης» (presse), πού! ένώ άφοροϋσε μόνο τήν επάνδρωση τού πολεμικού ναυτικού, μπορεί νά δώσει πολλές εςηγήσεις γενικά Υιό τόν κόσμο τής θάλασσας. 'Όλα αύτά τά έρωΤl1μαΤ1κά παρα­ μένουν, χωρίς ίκανοποιητικές άπαντήσεις. Δέν όπάρχει πάντως καριό άμφιΒολία ότι ή αποδοτικότητα έν{}ς κα­

ραΒιού συνδέεται άμεσα καί ρέ το ρέγεθος, τήν άςία καί τΔν τύχη των φορτίων πού ρεταφέρει. Αύτό πού ύπολογίσαρε έρείς είναι ρόνο τά Εςο­ δα της μεταφοράς τους. ''Αν δρως Ο πλοιοκτήτης είναι παράλληλα καί έπαγγελρατίας ρεταφορέας, τό πρόBλnμό του είναι νά είσπρόξει τέτοιο ναύλο, C>OTt πέρα όπό τα έξοδά του νά τού μείνει καί κάποιο κέρδος. Αύτό άκριΒώς κανουν τά ρεγάλα φορτηγό ίστιοφόρα τής Ραγούζας γιά τΙς συνήθως σύντομες διαδρσμές ατή Μεσόγειο τόν 160 αίώνα, Αύτό κά­ νουν καί τά έκατοντάδες, χιλιάδες άλλα πλοία μικροΌ καί μέσου εκτο­ πίσματος πού διασχίζουν τι} Μεσόγειο καί τίς άλλες θάλασσες. Πρόκει­ ται ώστόοο Υιό ενα έπαΥΥελμα πολύ δύσκολοι άπρόβλεπτο ι ρέ μέτρια n μηδι.ΎΙκi) άπόδοοη. Στό. περιστατικά πού άπορσνώοαμε Υιό τήν έρευνά

ρας, πουθενά δέν γίνεται λόγος γιά ναύλο. Καί αυτό γιατί τό πλοία αύτά έξοπλίζονται άπό τούς ίδιους τούς έρπόρους Υιά τ6 φόρτωση των δικών

τους έμπορευμάτων .καί ετσι τ6 πλοίο 'άποτελεΤ καί αύτό μtρος μιας εμπορικής πράξης, ή όποία ύηερΒαίνει 1:ό πλοίο ή καλόΎερα τό περι­ κλείει. Στην ούσία δηλαδι1, καί εδώ θό επανέλθουμε; όταν πρόκειται Υιά έμπόρω μακρινών άιιοστάσεων ~ οί κίνδυνοι τού ταξιδιού κα! τό άναμε­ νόμενα κέρδη, άνάλογα μέ '[ην άξία τού φορτίου πού διαρετακομίζεται l είναι τέτοια πού δέν γίνεται κάν λόγος γιό τίς Ι1εταφορές ρέ τιΊν έννοια του αύτοδύναρου κλάδου. Συνήθως ή ρεταφορά μεγάλων άποστάσεων εΙναι έτσι όρyανωμΈVη ρέσα στό Όλο ηλαίσω 'ίής εμπορικής δραστηριό­ τnτα~, ωστε νά μην είναι παρά ενα άηό τά πολλά κεφάλαια των δαπανων καί τών κινδυνων τού έμπορίου.

,,

438

ΕΝΑΣ ΜΑΑΛΟΝ ΑΡΝΗΤΙΚΟΣ ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ

Τελειώνοντας αύτό τό μεγάλο κεφάλαιο; θό μπορούσαμε νά συνοψί­ σουρε μέ λίγα λόγια. Άφου πρώtQ. περιγράψαμε τούς τομείς ι{ις παρα­ γωγfις~ προσπαθήσαμε ατή συνέχεια νό αναφερθοϋΡΕ ατή διείσδυση τοΟ καπιταλισμού σέ όρισμένα έδάφη δπου, έάν καί έφόσον έΥκατασταθεί,

τ6 ll€ruxaivEt συνιΊθως κατά τό Πl1ιου. Είναι φανερό λοιπόν όη ό άηο­ λογισμός τού ηρώιμου BΙOμηXαVΙKOύ καπιταλισμού σ' αυτό τόν τομέα είναι ραλλον άρνητικός. Μέ έλάχιο't"ες έξαιρέσεις, ό καπnαλιστής, }-Ιέ άλλα λόγω ό «μεγάλος έμπορος» έκεινης τής tnoXnb, μέ τίς ποικίλες και άδιαφοροποίητες δρα­ στηριότητες, δέν έμπλέκε:ίαι άπευθειας στήν παραγωγή. Δέν γίνεται πο­ τέ σάν νά πούμε ενας γαιοκηίρονας μέ τά πόδια Βαθιά ριζωμένα στή Υή. ~Eστω κι αν συχνά άντλεί εισοδήματα άπό ακίνητη περιουσία, ιΊ πραγ~

ματική του φροντίδα και τά κέρδη του προέρχονται όπά άλλού. Δέν είναι ούτε καν ενας αρχιμάστορας κλεισμένος στό έργαστήριό του, ή ένας έπι­ χειρηματίας μεταφορέας. Κάθε φορά πού ένας όπό αύτούς τούς έρπο­ ρευόμενους εχει στά χέρια του ενα όλόκληρο πλοϊο ή μέρος του} κάθε φορά πού έλέγχει στενά ένα Verlagssystem, αύ\ό γίνεται σέ συνάρτηση μέ o;rι εΙναι στήν πρaΥματικότητα ό έρπορευόμενος: ενας ανθρωπος τής αγορας) τού χρηματιστηρίου, τών δικτύων! rών μακρών άλυσίδων τής συ­ ναλλαγiίς. ΣΙ συνάρτηση μΙ τή διq.νομή τών άΥαθων 1 τή μόνη πραγμα­ τική ηηγή πλούτου έκείνης της έποχης

"Ε,:σι οί

Pellet,

Υιό τούς όποίους κάναμε λόγο παραπάνω) έχουν μέν

τό δικό τους καράΒι, Υιά αυτούς όμως τους εμπόρους όπό τό Μηορντώ, οί όποίοι έχουν είσέλθει δυναρικό. στό έμπόρισ τών 'Αντιλλών,

'(6 Kαρά~ 6ι αύτό δΙΎ είναι τίποτε παραπάνω άπά ενα Βοηθητικό μέσο Υιό τήν έ~oι­ κονόμησιι τών ναύλων. "'Οταν διαθέτεις δικό σου πλοίο) μπορεις να δια­ λέγεις μόνος σου πότε θά ξεκινήσεις, γιά νά φτάσεις στήν ωρα σου έκεί πού θέλεις καί μάλιστα νό φτάσεις πρίν από τούς άλλους. 'Ύστερα, έχεις ατό πρόσωΩΟ τού καπετάνιου ενα δικό σου πράκτορα !Ιού θά διεκπε~ ραιώσει Υιό λογαριασμό σου ίή μία ή τήν άλλη παραΥΥελία 1 καί πού, άν χρειαστεΙ, Οά ΤΙ1ν προσαρμόσει otiS ντόπιες άνάΥκες. Δικό σου πλοίο onpatveι νά παίζεις ατά δάχτυλα ολες τίς ευκαιρίες πού προσφέρει τό έμπόριο. Τό ίδω ίσχύει καί Υιό τούς μεγαλέμπορους Ωού άγόρασαν τό 1706 και έξόπλισαν τά πλοία από τίς Μαλ6ίνες, Υιό τά όποία κάναρε ήδη λόγο. Τό ένδιaφέρoν τους στρεφόταν KατCι κυριο λόγο στά έρπoρεuμα~ τα πού θά φόρτωναν μΙ προορωμό τiς όκτές τής Χιλής ή του llcpotJ, κα­ θώς καί στά είδη πού θά έφερναν μαζί τους στήν έl1ιοτροφή. Γιά έκείνη τή ριψοκίνδυνη άποστολή πού εγινε σέ περίοδο ηολέμου, πού όηαιτεί άπόλυτn μυστικότητα καί ύπόσχεται τεράστια άδηλα κέρδη (τά όποία ήρθαν καί στήν ωρα τους), τό καράΒι έπρεπε νά εΊναι δικό τους. Ή με~

439

ΠaραΥωΥΩ καί Kαπιτaλισpός σέ ΥεΙΤΟΥικούς χώρους

'[αφορά ώς έπιχείρηση Είναι καί Ιδώ άπλώς μιά δευτερεύουσα ένέΡΥεια άνάμεσα σέ τόσες άλλες δραστηριότητες πού τήν ξεπερνούν. Τό ίδιο είχε συρΒεί όταν άμέσως μετά άηό τό θάνατο τού Κολμπέρ οί μεγάλοι έμπο­ ροι ψιλικών τού παρισιοϋ, οί όπο'iοι ήταν πάμπλουτοι, άρχισαν νά έπεν~ δύουν τά χρόματά "(ους σrίς Βιοτεχνίες μάλλινων ύφaσμάτων, όχι Υιά κα­ νένα άλλο λόγο} άλλά Υιό νά έχουν ιό προνόμιο τής nώλnΟlΙ$' αυτών των ύφασμάτων μέσα καί έξω άπό τη Γαλλία. 'Όταν κάποια στιγμή θά κιν­ δυνεύσουν νά χάσουν αύτό τό προνόμιο l θά άποδυθουν σέ σκληρούς αγώνες Υιά νά τό διατηρήσουν'61.

Μέ λίγα λόγια, ή διείσδυση τού καπιταλισμοϋ σέ έναν τορέα έςω άπό

τό δικό του χώρο πολύ σπάνια δικαιώνεται. Ό καπιταλισμός δέν προ­ σεγγίζει τήν παραγωγή παρά μόνο σταν τού τό ύπαγoρεύOUΎ οί σκοποί

καί τά συμφέροντα τού έμπορίου. Δέν θά είσΒάλει aτόν τομέα της πα­ ραγωγης παρά μόνο τήν ώρα της ΒιορηχανικΩς έπανάστασης~ όταν ή ρη­

χανοποΙηση θά έχει pε~αψέψε1 τούς δρους τής παραγωγής μέ τέτοιον

τρόπο ώστε ή βιομηχανία νά γίνει ένας άπό τούς ροχλούs που συμμετέ­ χουν οτήν αtι,ξηση των κερδών. Ό καπιταλισμός θά ύηοστεί ετσι Βαθιές

όλλayές καί, τό σπουδαιότερο άη' όλα, θά διευρύνει τά οριά του. Δέν ύηόρχει όμως καμιά περίπτωση νά άηεμπολήσει .τη συγκυριακά κυμαι­

νόμενη πορεία του, καθώς μέ τό πέρασl:ιο των χρόνων δέν θά πάψουν μέσα σέ Όλο τόν

190

καί τόν 20ό αιώνα νά τού προσφέρονται καί άλλες

έπιλΟΥές πέρα άπό τή Βιορηχανία. Ό καπιταλισμός τής βιομηχανικπς έποχης δέν θά είναι άηοκλειστικά συνδεδεμένος μέ τή Βιορηχανική μέ­ θοδο παραγωγής

-

κάθε άλλο μάλιστα,

" , ',;

440

ΚΕΦΑΑΑΙ0 ΤΕΤΑΡΤΟ

Ό καπιταλισμός ,

"

Ι

ι

σε οικειους χωρους

,,i

Α οπου

ν ό :καπιΤαλισμός.,'ΚινεΙται στή.σφαίρα τής κυκλοφορίας «σάν οτό σπίτι του." αύτ6 δέν σημαίνει ότι οίΚ,εωποιείται κα, δλόκλnρO τό χώρο. ΟΙ προτιμήσεις του κατευθύνονται συνήθως μόνο έκεί

01.

συναλλαγές είναι ζωηρές. Οί παραδοσιακές άνταλλαγές καί ή

οίκονΟ11ία μιας άΥορας ρέ περιορισμένη άκτίνα δράσης Μν προκαλοϋν παρά έλάχισΤά '(ό ένδιαφέρον του. >Ακόρπ καί στις πιό προηγμένες πε­

ριοχές ύπάρχουν δρισμένες ρόνο δραστηριότητες πού τόν άπασχολοϋν. Σέ άλλες άπλως συμμετέχει καΙ άλλες τόν άφήνουν '(όσο αδιάφορο ωστε

νά τΙς ηαραμερl(;ει. Σ' αύτές του τΙς έηιλογές τό Κράτος άλλοτε ένεργεϊ ώς συνένοχος καί άλλοτε ώς τροχοπέδη. Ή μόνη τροχοιιέδπ πού έχει τή δυναρη κάποια σΤΙΥΡή νά πάρει τό θέση τού καΠ1ταλισμού παραγKωνi­ ζοντάς: τον. 'Ή πάλι νά τού έπιΒάλει ενα ρόλο πού ό κοηιταλισρός δέν θά ήθελε νά άναλόβει. Άντίθετα~ έκείνα τά ,Καθήκοντα πού μέ ρεγάλη εύ,Κολία Ινας μεγαλέ­ μπορος μεταθέτει καθημερινά στίς πλάτες τών μικροερπόρων καί τών λιανοπωλητών εΙναι ή συγκέντρωση, -h άποθήκευση, ή ρεταπώλησn κα{ ό τακηκός άνεφοδιασρ6ς τής άγορας. Πρόκειται γιά έργασίες είτε δευ­ τερεύουσες είτε ·τόσο καλά ρυθμισμένες άπό παραδοσιακούς ρπχανι­ σμούς καΙ έλέγχους) ωστε νά μήν άφήνουν καΙ πολλά περιθώρια Υιά

έλεύθερους χειρισμούς.

ι

Ό καπιταλισμός έγκαθίσταται ρέ αύτό τάν τρόπο στήν καρδιά ενός

441

i ι

,,,

J

~l;)Jπ()ρ()ς-ΤΡαπεζίΤ11fι' ρέ δοσολΏψίες ατό έξωτεΡlΚQ, Χαρακτικό του σέ B,I\~.).

442

1688.

(Κλι­

Ό καπιταλισμός αέ οίκείους χώρους

«συνόλου .. μΙ πολύ εύρυτερα όρια άπΩ τά δικό του, πού τόν φέρει καί τόν άνορθώνει ρέ τόν ίδια του τήν κίνηση. Αύτή ή τοποθέτησή του στήν κορυφή τΩς έμπορικπς KOlVOTntas άποτελεί ίσως τή Βαθύτερη άλήθεια

Υιό τόν καπιταλισμό, Άπό τό θέση αυτή ό καπιταλισμός όχι ρόνο έλέγ­ χει άπόλυτα τό κέντρα άποφάσεων καί πρωτοΒουλιών, άλλά έχει καί τό 1l0νοπώλιο '(οϋ χειρισμού τών τιμών. Γι' αυτό καί είναι ή μόνη θέοη άπό '[ήν όποία άρρόςει νά έξετάσουμε τό πανόραρα πού ανοίγεται ρπροο't"ά μας σέ τούτο το κεφάλαιο, αν θέλουμε νσ άκολουθήσουμε τό λογικό του είρρό.

443

,.

ΣΤΗΝ ΚΟΡΥΦΗ ΤΗΣ ΕΜΠΟΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Κάθε ψαρό πού ή έμησρική ζωή περνάει στή ψόσΩ τού έκσυγχρονι­ ορού, ύφίσταται έναν ίσχυρό καταμεριορό έΡΥασίας. "Οχι δη αύτός δ KQταpερισμό~ εΊναι μιά δύναμη αύτή καθαυτή. Έκείνο πού τόν ώθεί καί του

δίνει αύτές τΙς διαστάσεις εΙναι ή συνεχής διεύρυνΌη τΑς αγορας κα! ή αύξηση τού όγκου των συναλλαγών, δηως άκριΒώς διέγνωσε πρώτος

,~.-

:,-;

6

'Άνταμ Σμίθ. 'Εκείνο δηλαδή πού σέ τελικίι άνάλυση κινητοποιεί τά πά­ ντα είναι ή όρμή ίδιας τής οΙΚονομίας. Αύτή σέ άλλους έπιφυλάσσει τό ακρον άωτον Ύής προόδου καί άλλους τούς καθηλώνει στΙς ύηοδεέ­ στερες ί:ργασίες, δημιουργώντας έτσι τίς έντονες άνισότητες ατή ζωή

Tns

τού έμΠOρίOι.l.

Ή έμπ"PΙκiι ίεραρχία

Μάλλον δέν υπηρξε καμιά χώρα οέ καμιά έποχή, σπου οΙ έ}1IΙΟΡΟΙ νά Βρέθηκαν σέ ένα καί τό αίrrό έπίπεδο. ίσότιμοι μεταξύ τους καί καtά κά­ ποιον -τρόπο έναλλασσόμενοι. Ή νομοθεσία τών Βnσιγ
, -';

;~

ί

έποχη των μεγάλων έμποροπανηΥύρεων της Καμπανίας, oi Buonsignori της Σιέννας διευθύνουν τπ Magna Tavola, ριά p,εγάλn έπιxείρησn καθα­ ρά τραπεζικου χαραΚΤήρα (6 Mario Chiaudano' τούς μελέτησε σέ ενα lΙι­ βλίο του ρέ τίτλο Οί Ρ6τσιλδ τού Ντουετσέντο). Ή '[ταλία γίνε'(αι λοι­ πόν το ύπόδειγμα για δλQ. τ:όν ύπόλΟ1πη Δύση. Στή Γαλλία, Υιό παρά­ δειγμα) il δραστηριότητα '(ών μεγάλων έμπόρων εΤναι αισθητή τόν 130 αίώνα σέ πόλεις όπως b. Bayonne, τό Μπορντώ, ή La Rochelle, ή NQvtn, ή Ρουέν ... Στό Παρίσι οί Arrode, οί Ρορίη, οί Barbette, οί ΡίΖ d' Oe, ΟΙ PassYJ οί Bourdon εΊναι yνωσroί μεγαλέμΩΟΡ()l. Στοίlς καταλόγους τnς

444

i ί

Ό καπιταλισρός σέ οίκείους χώρους

δημοτικάς φορολογίας του 1292, ό GuiHaume Bourdon καταχωρεitαι ώς ενας άπό τούς πιό εύηορους άστούς τού naptffiOiJ 5. Στή Γερμανία ήδη

όπό τόν 140 αίώνα, αν Βασιστούμε στόν Friedrich Lfitge\ άρxί~ει νά δια­ φαίνεται ή ϋπαρςπ μιας διάκρισης άνάμεσα στούς έμπόρους χονδρικής καί λιανικης πώλησης, ΚαΙ αότό γιατί οΙ άποστάσε1ς πού διατρέχει τ6 έμπόριο ολο καί μεγαλώνουν. Κάποιοι πρέπει νά άσχοληθούν ρέ τίς VO

F

μισραηκές ισοτψίεςι κό:ποιοι νά άναλόβουν τούς διάφορους 'roιιείς (ό,νnπρόσωποι, πράκτορες, άποθηκάριοι) καί κάποιοι άλλοι τά λογιστι­

Kά~ καθώς ή προσφυγιί στιίν πίστωση είναι πιά καθημερινή υπόθεση, Μέχρι πρότινος ενας άςιόλογος Εl'πορος διατηροϋοε συγχρόνως καί τό μoγα~Ι του της λιαVΙKης~ σπου ζούσε κοντά στούς ύπαλλήλους καΙ τούς Βοηθούς του σάν τόν πρωτο:μάστορα μέ τούς σuvτεχνίτες του, Ή ρηςn θά άρχΙσει ραλλον διστακτικά. Γίά πολύ καιρό άκόμη, σχεδόν πaντοΟ ι άκό­ μη καί σέ πόλεις σάν τή Φλωρεντία την Κολωνία, 01. χονδρέμποροι έ~αKOλOυθOϋV νά πωλοϋν καί λιανικά', Σιγά σιγά όμως άρχΙζει νά δι!'­ γράφεται ή ,είκόνα τού χονδρέμπορου ώς κάτι τό τελείως ξεχωριστό, οέ κοινωνικό καί οίκονορικό έηίηεδο, άπό τόν άπλό έμπορο. ΚαΙ αύτό

n

είναι 110ύ εχει τη μεγαλύτερη σημασία. Όλε, ΟΙ έμπορικές Koινό~π~ες θά καθιερώσουν άργά

i\

γρήγορα πα­

ρόμοιες ιεραρχίες, οί όπο'iες εύκολα έντοπίζονται σέ δλα τά καθημερι­ νά γλωσσικά Ιδιώματα. Ό tayir ε{ναι οτό 'Ισλάμ ό μεγάλος είσαγωγέας­ έςαγωγέας, ό όπoϊo~ διευθύνει άπό '(ό κατάστημά του τούς μεσίτες καί

τούς παραγγελιοδόχους του. Δέν έχει "αμιά σχέση μΙ τό hawa"ti. τό μα­ γαζάτορα τού soukh". Στίς 'ΙΥδίες} στην Ag:ra j μιά πόλη ή όποία έξακο­ λουθεί ι γύρω ατά 1640 οπότε τήν περιηγείται δ Maestre Manrique, νά γνώρίςει μεγάλn άκρή, όνομάζουν

sodagor .. αύτόν

πού εμείς οτήν 'Ισπα­

νία λέμε mercader, Μερικοί ορως άπό αύτούς έχουν τόν τίτλο του katari, πού εΙναι ό πιό διακεκριμένος μεταξύ αυτών πού άσκοϋν σέ τούtn ιή χώ­ ρα τό λειτουργηρα τού έμπόρου, και σημαίνει τό Βαθύπλουτο έμπορο μέ

μεγάλη πιστωτική δύναμη»", Στό δυTtκό λεξιλόγιο οί διακρίσεις είναι άναλογες. Ό negociant εΙναι ό Γάλλος katari, ό Kύριo~ TG)y έρπορευρά­ των. Ή λέξη κάνει Υιό πρώτη φορά τήν έμφάΥισή της τάν

170

αιώνα, χω­

ρίς να άπαλείψει άμέσως τούς 8ρους πού ηδη χΡησιμοποιοϋνταν εύρέως γιό τόν έμπορο της χονδρικής (marchand de gros, marchand grossier) magasinier άl1λά grossier. καί στι} Λυών marcha.nd bourgeoi$ - ρεγα­

n

λoαστό~ έιιπορος). Στήν 'Ιταλία ύπάρχει μεγαλή διαφορά άνάμεσα ατό

mercante a tagJio :καί τό negoziante. Τό ίδιο καΙ στην 'Αγγλία} ξεχωρί­ ζουν τόν tradesman άηά τόν merchant, ό όποίος aτά ά'\Ύ λικά λιμάνια δέν άοχολεΙται παρά ρόνο μέ τό .. έμπόριο ραιφινων άnοοτάσεων». Σni Γερμανία πάλ1 έχουμε ιόν Kriimer καί τόν Kaufmann ii Kanfllerr, ~Hδn άπό τό 1456 ό Cotruglί χαρακτηρίζει άΒυσσο αυ~ό πού χωρίζει τήν έξά­ σκπση της mercatura τής τέχνης δηλαδή του έμποριου, όπό τή merc8nzia, 111 χύδην έμnορεία!!. j

Δέν πρόκειται έδώ Υιά άπλές λέςεις, άλλά Υιό έκδηλες κοινωνικές διαφορές από τίς όποίες οί άν-θρωποι αλλοτε πάσχουν καί αλλοτε άντλουν ματαιοδοξία. Στήν κορυφιι της πιιρα1Jίδας ανήκει 11 άφρόκρεμα,

445

Ό καπιταλισμός σΙ; οίκεlου5; χώρους

τό

nec plus H1tra

όσων "επιτηδεύονται μέ τίς συναλλαγές,,9. Οί ΓενοΒέ­

ζοι δανειστές του Φιλtnπου Β' της 'Ισπανίας άντφετωπίζουν με περι­

φρόνηση τό πάρε-δώσε τών μικροεμπόρων, τό όποίο είναι κατά τά λε­ γόμενά τους ενα έπάγγελΙΙΩ

"de bezarioto et de

gent(:~

piiJ bassa»,

γιά

έρποράκους και παρακατιανούς. Είναι ή ίδια περιφρόνηση πού τρέφει ό χονδρέρπορος γιό τό μαγαζάτορα. (ιΤί σχέση εχω έΥώ μέ τό λιανσπωλn­

βάζει τίς φωνές κάποιος l,εγαλέl,πορος άπό τό Ronf1eur, ό CharIes [.ίοη, τό 1679. IIΈγώ δέν πουλάω ρπακαλιάροu b . Είμαι έρπορικός άντι­ πρόσωποςι>. Αυτό σnμαίνει δη εΙσπράττει προμήθειες, άρα είναι ρεγα­ λέμποροςΙΟ" Ή άλλη όψη του νoμίσρατo~ είναι ή ζήλεια και σχεδόν ή

Till",

οργή. Τί πίκρα Υιό έκείνο τόν Βενετό στήν 'ΑμΒέρσα τό

1539,

πού δέν

πιάνει ουτε τά μισά άπό Οσα. ύπoλόγι~ε καί τά 66~ει μέ «αύτούς τούς άνθρώπους των μεγάλων εμπορικών οίκων πού ολοι τούς μισοϋν, όπά

τήν Αυλή μέχρι τόν άπλό κοσμάκη", Αύτούς .. ηοό τούς αρέσει νά έπι­ δεικνύουν τά ηλούιπ τους,). Ό καθένας ξέρει δη .. αύτοΙ οί ρεγάλοι τρα­ πεζίτες είναι πού καταΒροχθίζουν τούς δδύνομους καί τούς φτωχούς",

Μαζί μΙ αύτούς όμω~ καταΒροχθίζουν t δπως είναι εύνόητο, καί τούς ρι­ κροέμπορουςΗ. Μήπως όμως καί τουτοι οί τελευταίοι δέν περιφρονοΟν μΙ τή σειρά τους τούς ιδιοκτΩτες τών έργαστnρiων πού κάνουν χειρω­ νακnκή εργασία;

'Εξειδίκευσυ μόΥΟ στή l3άσπ

Στά κατώτερα στρώρατα της ιεραρχίας κινείται ριό πλειάδα δπό πλα­ νοδίους, άπό κράχτες πού διαλαλούν τήν πραμάτεια τους, από γυρολό­ '{ους,

«traveJing market folks,

85 We

call t11em»ll

καθώς λέει ό

Defoe,

άπό μεταπράτες, άπό άθλιους ψιλικατζήδες, όηό σταχομαςώχτες, άπό μικροπωλπτές, "Ολες οί γλώσσες διαθέτουν Ι!νο πλούσιο όνοροτολόΥΙΟ Υιό νά χαρακτηρίσουν τις διάφορες κατηγορίες αυτού τού ηρολεταριά­ του τής άΥοράς, 'Εδώ έρχονται νά προστεθούν όλα έκείνα τίι έΠΟΥΎέλ­

ματα πού έλκουν τήν καταγωγή τους άπά τόν έμπορικό κόσμο και ζοϋν

σέ μεγάλο Βαθμό από αύτόν. Είναι 01. ταμίες, οι. λογιστές, οι. μεσίτες, οί παραγγελιοδόχοι, οι κάθε είδους μεσόςοντες, οι άμαςόδες, οί ναυτικοί πράκτορες, οί ανθρωποι Υιά δλες τίς δουλειές, οΙ συσκευαστές, οί τε­

λείως έςαθλιωμΈVoι, οί χαμάληδες ... Mόλl~ κάποιο ποταμόπλοιο πλπ­ σιόςει στό Παρίσι και πολύ πριν δέσει στίς αποΒάθρες τοϋ Σηκουάνα, όλόκληρο σμήνος άπό χαμάληδες ξεπηδάει μέσα αηό τίς βάρκες τών

«περατάρηδων» καί κάνει έφοδοΙ'. Ό κόσμοs: του έμπορίου, εΊναι όλοι αυτοί μαζΙ ""Ολο αυτό τό πλήθος μέ τη συνοχή του, με τίς άνnθέσεις και

τΙς άλυοιδωτέs: εςαρτήσεις του. 'Από 'Ιόν τελευταίο σταχοραζώχτη πού γυρνάει τά έρημωμένα χωράφια άνα~ητώντας κάποιο σακί σιτάρι κοψο­

χρονιά, ως τούς ίδιοκτητες κομψών iί άθλιων μαγαζιών' από τούς ίδω­ κτητες τών άποΟπκών τής πόλης, τούς άστούς πού προμηΟεύουν στό λι-

446

Oi

ψωνες

111!,'

ΡώμΗ!,;. Πάνω άπύ

192

έξειoι.xεuμέ,,'(ι μΙKpυι;ιιanέλpατo ΠΩιί φΟ)'l:ρώ\'οul"

ίό\' καηψερωμά ηίς έΡΥαοίας οτιί JJQan. Πωλητές κάθε είδoυ~; ύ\,ρυΗκωγ Ιipοϊδγrωl' (ώς καί «χι!Ρ()υ). όαοl.!,,;)\, πρaϊόηωγ (όπά ρα,,'ιτάρια ώs< ξυλοκάρΒουναλ όλΙειJTιK(;ιγ ιωί χει­ ροτεΧΥΙΚ(;'" .ιψ(}ϊύηΔΗ' (ΟΟΗυύna, σκούπες, ~υ'\oπάπoυrυα, καλάΘια .. .), λιaγοπωλητi.ς (ρέΥ)'ες, χαρτί, lJελόι'ες, Υυaλικά, ρακί, παλιά ρούχα, .. ). Π'\ω<όδιυι πού l1ρουψi:ροul' ύ111I~

peoil:f..· Sa,"ia).

(άΚΟ1'ίζουγ, κάΒου\' ξύλα, 8γάξου\' δόl'τια, έτοψάς;ου" ψαΥlIτό). (ΦωτoyραψΊCΙ

O..,.car

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

ράνια τό ψαροκάικα μέ διάφορα έφόδια, ως τούς χονδρέρπορους τού Πα­ ρισιού και τούς μεγαλέρπορους τού Μηορντώ ... 'Όλος αί.rrός ό κόσ.μος

άποτελεϊ ενα συμπαγή κορ:μό. Πλάι στόν κόσΙΙ0 αυτό~ μισητός μά άπα­

ραίτητος, συμΒαδίζει πάντα ό τοκογλύφος, είτε εΙναι έκεϊνος πού έξυ­ πηρετεί τούs μεγάλους τούτου τοϋ κόσμου, είτε ό τελευταίος ένεχυρο­ δανειστής. Ό

Turgot

ύποστηρίζει

(1770)14 ΟΤΙ

«δέν ύπάρχει χειρότερη το­

κογλυφία άπό αύτήν πού γίνεται ατό Παρίαι πίσω άπό τά Βραχυηρόθε­

σμα τοκογλυφικά δάνεια. 'Έφταναν νά ιιαίρνουν δύο σολδία τήν έΒδο­ μάδα γιά ενα παλιό τρίφραγκο. Έτσι, μέ βάση 173 λίρες κερδίζουν 1/3 τοίς έκατό. Ώστόσο, μόνο χάρη σ' αύτή τήν υπέρογκη Ύοκογλυφία ρπσ­ ρεϊ να. κινηθεί τό λιανερπόριο ι τό όποίο διακινεί τά έμπορεύματα Ωού πωλούνται. στήν κεντρική καί tis άλλες άγσρές 'Ιού ΠαρισΙΟύ, Έκείνοι πού δανείζονται τά χρήματα αύτά δέν διαμαρτύρονται Υιό τούς δρoυ~ αύτοϋ του δανείου, γιατί δίχως αυτό δέν θά ρηοροϋσαν νά .κάνουν τό

έρrιόριo άπό τό όποΙο Βγάζουν τό ψωμί τους, ΟΙ δανειστές πάλι άπό τήν πλευρά τους δέν πΛουτίζουν καί τόσο ι,ύκολα, μιό καί τά έξουθενωτικά

n

ποσά πού ζητούν δέν είναι παρά άπo~ηpίωσή τους γιά τούς τεράστι~ ους κινδύνους πού διατρέχουν τά κεφάλαιά τους. ΠρόΥρατι, αν καί ένας μόνο σπό τούς χΡεωστες του όηοδειχθεΙ άφερέγyuOςι τό κέρδος τού πι­ στωτή ρειώνεται κατά τριάντα φορές)),

Ύπόρχει λοιπόν μιό. έμπορική κσιvόtητα iι όποία δρα μέσο. στούς κόλπους τής κοινωνίας πού την περιβάλλει, "'Εχει συνεπώς μεγάλη ση­ μασία νά συλλάβουμε αύτή τήν κοινόΤΩτα ώς ενα όλον) χωρίς νά τήν

άφήσουμε ούτε λεπτό άπό τά μάτια μας, Ό

Felipe Ruiz Μartίη ΙS

είχε ίσως

δίκιο νά κατέχεται ά:qό τήν Ιμμο'{η Ιδέα αύτης της κοινότητας ρέ τήν

ςεχωριστή ίεράρχηοη,. χωρίς τ:όν όποία ό καπιταλισμός δέν θά μπορούσε νά έρμηνευθεί σωστά. Ή άνακάλυφη της ΆμεΡΙKiίς ύπήρξε γιά τήν Ίσπα­

νία άνέλπιστη τύχη. Θά έρθει δμως ή στιγμή πού ό κοσμοπολίτικος κα­ πιταλισρός θά τή διεκδικήσει, μέ μεγάλη μάλιστα έπιτυχία, γιά τόν εαυ­

τό του. Θά δπμlOυργηθεί tό'rε μιά όλόκληρη πυραμίδα ιεραρχημένων έιιιτπδευμάτων. Στή Βάση αυτής της πυραμίδας είναι οί χωρικοί, οί Βο­ σκοί, οΙ σηροτρόφοι, αί τεxvί'fες, οι γuρολόγοι-regatοnes καί οί μικρο­

τοκογλύφοι. Πάνω άπό αίιτούς τοποθετούνται οί Καστιλιάνοι κεφαλαι­ ούχοι πού 1:0ύς έχουν ο'(ό χέρι, καί Πάροπόνω έκείνοι πού ένορχηστρώ­ νουν τά πάντα: οί πράκτορες τών

Fugger

καί ΣΎVτopα οΙ Γενοβέζοι ιιού

κάνουν σιγά σιγά έπίδειξη της δύναμής τους ... Αύτή ιόν έμπορικό ηυραμίδα, αύτιι '(ήν ξεχωριστή κοινωνία θά

'n1V

ςανασυνσντήσουμε όλόιδια σέ όλόκληρη τή Δύση Όλων τών έποχωνl ΚΙ­

νούρενη στό δικό της αίrrόνoρo ρυθμό. Ή έξειδίκευσπ, ό καταμεΡΙΟΙJός τής έργασίας ξεκινάει συνήθως άπό τά κάτω πρός τά πάνω. "Οπωs κι άν όνοράσουμε αύτή

n'!

διαδικασία καταμερισμοϋ τών άρροδιοtnτων, ειτε

τήν πούμε έκσυΥχρονισμό είτε όρθολΟΥωμό, έκεϊ πού θά ηρω10εκδη­ λ(ι)θεί είναι πάV'[α 1\ 8άσΩ TΩ~' οικονομίας. Κάθε προώθηση τών άνταλ­ λαγων καθορίζει μία αύςουσα έςειδίκευση τω-ν καταστημάτων καΙ Τ11 δη­ μιουργία ξεχωριοτG>v έπαγΎελράτων μέσα όπά μυριάδες Βοηθητικές έριιορικές δραστηριότητες.

448

"

Ό κaπιrαλωΡό!; αέ οίκείους χώρους

Δέν είναι δρως nαράςενο πού ό ιδιος ό μεγαλέρπορος δέν άκολουθεϊ τόν κανόνα, μΙ άλλα λόγια δέν άηοκτα καμιά είδικόtπτα ι παρά :μόνο σέ ελάχιστεs περιπτώσεις; 'Ακό:μl1 καί έκεϊνος ό μικροέμηορος πού πιάνει τήν καλή καί μετατρέπεται σέ χονδρέμπορο, περνάει αίΙτομάτως από τήν έςειδίκευσπ στή 11ή-έξειδίκευση. Τόν

180

αίώνα ό

boaguer

τής Βαρκε­

λώνης πού καταφέρνει νά ξεφύγει άl1ό τη σειρά του, καταπιάνεται μέ

όποιο Εμπορεύσιμο εΙδος πέσει στά χέρια του Η'. "Ενας έπιχεφηματίας έργοστασιόρχης δαντελών τής Caen, ό Andre, αναλαμΒάνει τό 1777 την πατρική έl1ιχείρηση στά πρόθυρα τiiς χρεωκοπίας. Τήν ξελασπώνει δι­ ευρύνοντας τόν κύκλο τών άγορών καί τών πωλήσεών της. Μέ τήν εύκαφία αύtή έηΙOKεnτεται μακρινές πόλεις ΟΠώς ή

Rennes,

τό Ρότερ­

νταμ, ή Νέα 'Υόρκη, Νά λοιπόν ένας άληθινός έμπορος. Γιατί lιραγε νά μας κανει ένηJπωση πού δέν όσχολείτοι πιά όποκλειστικά καί μόνο με

δαντέλες, άλλά καί με μουσελίνες, μέ είδη παντοπωλείου, μέ γουναρι­ κά ΙΊ ; 'Υπάκουσε καί αυτός aτόν έρπορικό κανόνα: Υιό νά Υivεις, άλλά κυ­

ρίως Υιά νά παραμείνεις έμπορος, δέν σημαίνει δη απλά μπορείς] άλλά ότι ύΠΟχΡεοϋσαι νά άοχοληθεϊς, αν οχι μΙ τα πάντα, τουλάχιοtον μΙ πά­

ρα 110λλά άντικείμενα, "Εχω πει κάπου άλλού ση δέν μπορουσα νά έςη­ γήσω αύτή τόν πολυπραγμοσύνη ρόνο ώ b μέτρο τής προνοηnκότητας

πού δείχνει ό μεγαλέμηορος (καΙ γιατί όχι ό μικροέμηορος;); ό όποίος προσπαθεί μΙ αυτό 'Ιόν τρόπο νά μοιράσει τόν κίνδυνο. Δέν πρέπεt άρα­ γε νά έξετάσουμε αύτό '[6 πολύ σύνηθες φαινόμενο καί όπό άλλες πλευ­ ρές; Ή πολυπραγμοσύνη αύτή δέν είναι τό κατ' έςοχήν φαινόμενο του

μεγάλου καηιταλισμοϋ σήμερα; 'Οποιαδήποτε άπό τίς μεγάλες έρπορι­

Kέ~ τράπεζες τής έποχής μας δέν θά μπορούσε άραγε μιά χαρά νά συγκριθιί, ihutatis mutal1dis, μέ τή μεγάλn 1Ηλανέςικn φίρμα '(οϋ Antonio Greppi τίς παραμονές της Γαλλικftς Έπανάσταση~; Ή φίρμα αύτή, πέρα από τά κύρια καθήΚΟΥΊό της πού εΙναl τραπεςικά, άσχολεt'fΟΙ μέ τό κα­ πάρωμα καπνων καΙ Ιιλατιοϋ σαι ΛομΒαρδία, μέ τήν άγορά ύδραργύρου τής 'Ίδριας ατή Βιέννη γιο. λογαριασμό του Βασιλιά τής 'Ισπανίας, καί όλα αυτά σέ τεράστιες ποσότητες. '.Ωστόσο δέν έπενδύει σε Bιoμηxαvι~

.

κές δραστηριότητες. Τό ίδιο καί οί πολυάριθμες θυγατρικές της στήν

'Ιταλία, 'Γό Kάvτιξ; τό 'Άμστερνταμ, ως καί ατό Μπουένος 'Άιρες άκόμη) επιδίδονται σέ διάφορες έπιχειρήσεις, άποκλειστικό δμως έρπορικοU χαρακ'[ήρα. ' Αρχί'ουν από τό χαλκό της Σουηδίας, δ όποίος χρησιμευει Υιό τήν έπένδυση τού κύτους τών ίσπανικών πλοίων} καί καταλήγουν νό

κερδοσκοποίΊν μέ τό σΙΤάρι της Ταγγέρης, να πωλούν ενaντι ΠΡΟΡ(Jθει­ ας ιταλικά ύφάσρατα καί μεταξωτά, καθώς καί ενα σωρό άλλα προϊόντα 110ύ κα'r'ακλύζουν τήν άγορά τού ~ Αμστερνταμ. Τέλος, ας μΙ1ν ξεχναμε ΤΙ1 συστηματική χρήση της συναλλαγματικής καί όλες τίς συναλλαγές πού

διεκπεραιώνονται μέσω τού μεγάλου έρπορικού κέντρου γοϋ Μιλάνου μέ τά διάφορα χρηματιστηριακά κέντρα όλου τού κόσμου, Μιιπως θά έπρε~ πε νά προσθέσουμε καί τις καθαρά λαθρεμπορικές συναλλαγές σΙ ρά­ Βδους άργυρου που προέρχονται από 'ΓήΥ ΆμερικΩ και φoρτώνovιαι πα­ ράνομα ατό Κάντιξlll; "Άλλο παράδειγμα ή μεγάλη όλλανδική φίρμα τών

Trip,

Δ όποία δΙν παύει δλο ιόν

170

αίώνα νό. μεταθέτει τά κέντρα των

449

Ό καπιταλισμός αέ οικείους χώρους

δραστnΡΙΟTlJ.των της καί νά άλλόζει διαρκως τό εύρος τών έπιχεφήσεών της. Μεταπηδά όπά τ6 ενα μoνorιωλιo οτό άλλοι όπό τιΊ ριά συνεργασία οtήν άλλη καί δέν διστάζει καθόλου νά τά Βάλει μέ τούς άνταγωνιστές τηςl οΙ όποίο\ τήν πιέζουν φOpτtKα. 'Εκείνο πάντως πού οuγκενtρώνει τό μόνιμο ένδιαφέρον της, ώστε νά μήν τό έγκαταλείπει σχεδόν ποτέ I είναι τό έμη6ριο τών δηλων, της πίσσαςΥ του xαλKoυ~ της πυρίτιδας. (αρα και τού νίτρου της Πολωνίας} τών 'Ινδιών καί '(ης Άψρι:κης). Συμμετέχει δραστήρια στίς έπιχεφήσεις της

Oost IndiscJle Compagnje,

ηρoμηθεύo~

ντας της πολλούς όπά το{ις διευθυντές της. Διαθέτει έπίσης δtκά της πλοία, παραχωρεί δάνεια, ασxoλείTαt μέ σιδηρουργεία, χυττφια καί άλλες Βιομηχανικές έπιχειρήσεις καί μέ τήν έκρετάλλευση κοιτασμάΎων τύρφης στή Φριζία καί τό

GrOningen.

Διαχειρίζεται άξιόλογα συμφέρo~

νΎα στη Σουηδίά} οπου διαθέτει έκτεταρένη άκίνητη περιουσία, Διεξάγει

έμπόριο μέ 1.Ιιν άφρtκανική Γουινέα καί τόν 'Αγκόλα, καθώς καί ρέ τίς δύο 'ΑμερικέςΙΙΙ, "Οταν τόν 190 αιώνα ό καπιταλισμός θά ριχτει μέ πρω­ τοφανή όρμή στόν έκτε:ι:αμένο κατ νεότευκτο TOIJta της Βιομηχανίας, δείχνοντο!; κάποια τάση έξειδίκευσης, ή γενική ίστορία θά θεωρήσει τή BΙOpnXQvia 6>ς τίιν κατάληξη πού θά έδινε έπιτέλους στόν καπιταλισμό Ύό «άληθινό» του πρόσωπο. ΕΙναι όμως τόσο ΒέΒαιο; 'Έχω τήν εΥ'(ύπωση, δη, ϋστερα άnό τιίν πρώτη tK:riva~n '[ης μηχανοποίησης} ό ύψηλά Ιστά­ μενος καπιταλισμός γίνεται πάλι έκλεκηκός καί στρέφεται πρός τό συ­ γκεν'ίρωτιομό κα'ίά κάποιον τρδηο. Λές καί τό χαρακτηριστικό προνό­ μιο της κυριαρχίας στά σημεία-κλειδιά συνίσταται! στίς μέρες μας σπως καί τόν επσχή του Jacques Creur, ατό νά μήν περιορίζεται σέ ρίο καί μό­ νη έπιλΟΥή. "Αρα στό 'Ιό είναι κατ' έςοχήν εύιιροσόρμοστος, έπομένως

καί μή έξειδικευμένος,

~'

Ό ορθολογικός καταμερισμός της έργασίας λειτουργεί έπομένως ώς υπόΒαθρο Υιά τό μεγαλέμπορο. 'Όλο εκείνο τό πλήθος τών μεσαζόvcων

καί των συναφών μέ αύτους βαθμίδων πού όπαριθμει στό έργο 'ίου ό R.B. Westerfieid l '1 αέ σχέση μέ τό Λονδινο τού 17ου αίώνα} οί εντολείς, οί πα­ ραγγελιοδόχοι, οι μεσίτες, οι ταμίες, οί άσφαλιστές, οί μεταφορείς) άκό­ μη καί έκείνοι οί «έψοπλιστές» οί όποίοι άναλαμBάνoύv ήδη όπό '[ά τέ­ λη τού 170υ αίώνα τόν εξοπλισμό ένός πλοίου, όπως στή La RocheHe καί άσφαλ(~ς καί άλλού, εχουν, l1αρά τό Βοηθητικό χαρακτήρα '(ους, εξειδικευτεί άποτελεσμαηκό πρός όφελος τού έρπόρου οτόΥ όποιο προ­ σφέρουν τίς ύπηρεσιε;ς τους. 'Ακόμη καί εκεινος ό είδικός τραπεζίτης: (όχι ΒέΒαια ό "xpηραησtΔςι» ύπακούει στίς διαταγές τού μεγαλέρπορου. Τούτος πάλι δέν διστάζει l σταν 'Τού παρσυoιασtεί ή Kατάλλnλn εύκαφία) γα κόνει μόνος του τόν άσψαλιστή) τόν εφοπλιστή ή: τόν τραπεζίτη καί τόν παραγΎελιοδάχο, όνΤGb σίγουρος στι ρΙ αύτό τόν τρόπο Ιξαοφαλί­ ςει πάντα Υιό λΟΥαριασμό του τή μερίδα τού λεοντος. Σηρειωστε πάντως δτι οϋτε aτή Μασσαλία, πού εΤΥα! ενα άπό τά σημαντικότερα έμηορικά κέντρα τού 180υ αίώνα, σί τραπεζίτες είναι «δασ1λιάδες .. , κατά τήν έκφραση τού CJlarles Carriere b1, ΎΙΊαρχει μΙ λίγα λόγια μέσα στίς οuνεχεϊs άνακατατάξεις της έρπο­ ρικής κοινότητας ριό θέση fι Ωπηία ρένει γιά χρόνια ηολλά άτρωτη. Ή

450

." "

Ό καπιταλισμός σέ οΙκείους

xdJpavr;

θέση αύη:1, πού δέν παύει από Ύό άπόρθητο πόΟΊ:Ο της να έ~ελίσσεται

καί νά άξιοποιειται μέ ενα σωρό μικρότερες διαιρέσεις καί ύπoδιaφέ­ σεις, είναι ή θέση πού άνήκει οtόν πολυπράγμονα μεΥαλέρnορο. Στήν 'Α)Ύλίο ι ήδη από τόν

170

αίώΥα,

()

μεγαλέρπορος όρθώνει τό άνάστημά

του ατό Λονδίνο ΚΩί τά άλλα πολυσίιχΎαστα λιμάνια, και είναι ό μόνος πού θά βγεί κερδισμένος σέ άρκετά χαλεηούς καφούς. Γύρω στά 1 ί20 ό

De-foe

παραιηρεϊ στι οί χονδρέρποροι τού ΛΟ"'δίνου όποκιούν μΙ τόν

καιρό δλο καί πι6 πολλούς ίιπηρέτες, διι θέλουν νά άποκτήσουν άκόμη καί {oatl11en, δηλαδή καραριέρηδες όπως .καΙ οί ευγενείς. 'Έτσι εξη­ γείται καί τό πλΩθος άπό γαλάζιες λιΒρέες, γνωστές ώς «λιΒρέες των

.,

'"

,Τ.

••

~

,

"

,

ερπορωΥ», που ειναι τοσο κοινες ωστε οι ευγενεις παυουν αυισματως να

χρησιμοποιούν τό γαλάςιο χρGφα γιά τη στολι} των δικών τους ύπη­ ρετώνΙΙ. Τά πάντα άλλάζουν γιό τό μεγαλέμπορο. Άλλάςει τ6ν τρόπο τής ςωής του, η')ν ψυχαγωγία του. Ό είοαγωγέας-έξαγωγέας, ό έμπορος ό όποιος έκανε περιουσία έl1ηορευόμενος τό άΥαθά όλόκληρου τού κό­ σμου, μετατρέπεται τώρα σέ. μεγάλη προσωπικότητα. 'Ανήκει πιά σέ μιά

τάςη τελείως ξεXωρtσηΊ άηό τήν τάξη τών μικρομεσαίων εμπόρων

(nliddling sort),

, , ,

οι. όποίοι αρκουν1α. στό εσωτερικό έμπόριο και οί

όποιοι «παρ' όλο πού είναι πολύημοι γι' αυτό πού κάνουν"1 δπως λέει μιά μαρτυρία τού 1763) «δέν έχουν καριά θέση στά άξιώματα της ύψnλt'1ς

'

i

κοινωνίας,,22.

Στή Γαλλία έπισης οί μεγαλέμποροι άρχίζουν νά αποκτούν κάιιοια

έnίφαση χλιδής) τουλάχιστον από τό

1622 ... Ντυμένοι

σι:ό μαάςι καί μέ

γούνινα πανωφόρια ι>, άφήνουν τούς αντιπροσώπους τους νά κάνουν δλες 1:ίς παρακατιανές δουλειές. ((Τούς συναντας κάθε' ηρωί στό χρημα­ τιστήριο; άyν~'PΙOΊoυς γιά έμπόρoυς~ ή σtήν Pont-Neuf~ νά τακτοποωύν δίπλα στήν προκυμαία διάφορες ύηοθέσεις»Β. (Βρισκόμαστε στό Παρίσι όπου τό παζάρι

- nlail -

γίνεται πόν(ι) στήν προκυμαία τών

Qnnes

κοντά

στούς Celestίns κα1. τό "χρηματιστήριο» 8ρίσκεται aτό σημερινό Δικα­

στικό Μέγαρο). "Όλες αύτές εΙναι συνήθειες πού δεν θυμίζουν καθόλου τις συνήθειες ένός κοινού έμπόρου, ,. Ας μήν ςεχάμε άλλωστε ση ενα διά­

ταγμα τού 1629 έηέτρεπε στούς ει'JΥενείς νά ασχολούνται, χωρίς δυσμε­ νείς επιπτώσεις, μέ τό θαλάσσιο έριιόρω. Πολύ αργότερα, ενα διάταγμα του

1701

τούς άνοιγε καί τό δρΔμο γιά '(ήν έλεύθερη άσκηση τού χον­

δρεμπορίου. ΤΗταν καί αύτός ένας τρόηος νά δώσουν κάποια αίγλη στή θέση των έμπόρ(ι)ν, σέ μιά κοινωνία που έξακολσυθοϋσε νά τούς κοιτά­ ζει αφ' ύψηλού. Τό δη οΙ Γάλλοι έμποροι δέν αισθάνονταν άνετα ρέσα σέ έκείνη τήν κοινωνία ι φαίνεΊ:αι καί άrιό μιά παράςενη διαραρτυρία 'tliv όποία άπευθύνουν τό

1702

στό Έμπορικό ΣυμΒούλιο. Τ6 αΙτημά τους

εlνάl, οΙΙτε λίγο σύτε πολύ. ή κάθαρσπ τού έπα,{γέλμΟΊ:ος, ωστε νά δω­ χωριστεί μιά καί καλή 6 έριιορος άηό δλσυς τούς χειριi)ναKτες έργάτες, τούς σπετσέρηδες~ '(οuς χρυσοχόους, τούς γουναράδες> Ύούς καπελάδες, τούς κρασοπώλεςl τούς κατασκευαστές ύφαντών καλτσών, τούς παλια­ τζήδες καί "χίλια αλλα έπαΥγέλματα πού, tV('i> είναι "έΡΥατικa» (5ic:), χα­ ρακτηρίζονται έμπορικά», Μέ λίγα λόγια ζητούσαν iι έμπορική ίδιότητα

"

"

νό μήν άνήκει ηλέον παρά μόνο σέ έκείνους .ιποίι πωλούν ερπορεύματα

451

Ό ΚQΠlταλlOρόf; σε οίκείους χώρους

τά όποΙα δέν έχουν κατασκευάσει οι ίδιοι καί σΏου δέν έχουν Βόλει δι­ κΩ τους δουλειά,,::4.

Ό 180ς αίώνας θά ζήσει λοιηόν itot σέ όλόκλnpη την Εύρώπη τό άπόγειο της δόξας τού μεγαλέμπορου. Πρέπε1 ώστόσο νά τονίσουμε ό:κόμη δτι οί μεγαλέμποροι όφείλουν τήν πρόοδό 'r'ουG στήν αύτόματη οίκονομική άνάπτυςη τής Βάσης. Πάνω σ' αύτή τή Βάση έ,ηιπλέουν. "Αν ή ίδέα τού

J. Schumpeter

γιά τήν πρωτοπορία Ί"ού «έπιχειρηματία» -έχει

κάποια δόση αλήθειας, ριά άντικειρενικότερη παρατήρηση άποδεικνύει οη έννιά φορές Ο'r'ίς δέκα στήν πρωτοnορία αύτη δδηγήθηκε παρασυ­ ρόμενος άπό τή γενική πλημμυρίδα. Ποιό είναι λοιπόν τό μυστικό της έΠΙΤUXίας του; Μέ άλλο: λόγια, πώς μπορεί κανείς νά βρε.'ί ριά θέση με­ ταξύ τών έκλεκτων;

Ή έΠΙ'Γυχία τού έρπορίου Μιά προϋπόθεση μόνο: νά Βρεθεί κάIlοιος, άπό τήν άρχή ήδη τη~ στα­ διοδρομίας του, σέ ενα δρισμένο υψος.

W

Ανθρωποι ώστόσο nού πετυχαί­

νουν αIlό τό τίποτα ηταν καί οτό παρελθόν τόσο σπάνιοι δσο καί σήμε­ ρα.

rt'

αύτό καί ή συνταγή πού προσφέρει ό

Claude Carrere,

αντλώντας

παραδείγμα1α άπό τήν περίπtωοn τής Βαρκελώνης τοϋ 150υ αίώνα. έχει διαχρονική αξία. «Ό καλύτερος τρόπος νά πλουτίσεις άπό τό μεγάλο έρπόριο είναι νό ξ;χεις ήδη άρκε'ι:ά χΡήματα»l\ Ό Antoine Hogguer, {:νσς

πολύ νέ.ος ανθρωπος, γόνος tpnOptK.q's οΙκογένειας άπό τό Saint-Gallen της 'ΕλΒετίας, δέχεται τήν έπαύρlO της Συνθήκης του Ry,wick τό 1698 (ά όIlοία τελικά δέν ήταν παρά }Jιά πολύ σύντομη ανάπαυλα) άπό τόν na'fipa του ενα κεφάλαιο 100.000 σκούδων, «γιά νά δείξει '(ί μηορεί νά καταφέρει ... Ό νεαρός κατορθώνει νό κλεΙσει στό Μπορντώ «τόσο σπου­ δαΊες δουλειές ηού μέσα σέ ενα μήνα τριπλασιάζει τά κεφάλαιά του ... Στά πέντε έπόρενα χρόνια συγκεντρώνει άξιόλογα ποσά στήν 'Αγγλία. ηίν 'Ολλανδία καΙ τήν 'Ισπανία"'. Τό 1788 ό GabrieJ-)ulίen Ouvrard, ό μετέ­

πειτα μεγάλος καί πολύς

Ouvrard, δέν είναι παρά ρόνο δεκαοχτώ

χρονών. Μέ τά χρήματα πού παίργει όπό τόν πατέρα του, εναν πλούσιο χαρτollώλn τής

Entiers

στή Βανδέα! πετυχαίνει τεράστια κέρδη κάνο­

ντας έμIlόριο στή Νάντη. ΜΙ τήν έκρηξη τής Έπανάστασης κερδοσκο­ πεί μέ 'ίό χαρτί, αποθηκεύοντας τεράστιε.ς ποσότητες. Νέα έπιτυχία. Στή

συνέχεια πηγαίνει οτό Μπορντώ ι οπου θά έξακολουθήσει νά βγάζει χρή~ ματα μέ ό,τι καταπιαστεΊΠ.

Αύτός πού ξεκινάει στό έρηόριο, αν διαθέτει ενα πάκο χρήματα; έχει

τίς καλίιϊερες συστάσεις. Πρίν συνδεθεί μέ εναν άπό τούς άντιπρaσώ­ πους της Ρουέν Υιό τούς όποίους εχει συστάσεις άπό τρείς μεγαλέμπσ­

ρους, ό

Remy Bensa

όπό τή Φραγκφούρτη, εΊναι άκόρη διστακτικός.

«'Εγώ ΠΡΟ'ιψώ τόν κ.

Dugard, γράφει) γΙΟΤ1 εΙναι ενας νέος ηού αγαπά·

ει τή ΟΟΙJλf:lά καί τά λΟΥ1ΩΤ1κά n-HI δt:ixv(mν καθαρό l1ιJαλό. Τό μόνο KQ-

452

ΈμπροοΘδφu.\ γ]οιietλ

\0 του ΤΙ\Ρ.10υ Τμπίψοι: του .Jat'qιJe.~ Sa'·[Jr.\". 1675. (2:~;λλ()γl]

Ό καπιταλ ιαρός σέ οίκεiοuς χώρους

κό είναι ότι δέν έχει καθόλου περιουσία, ή καί αν έχει, εγώ πάντως τήν άΥνοώ"lII.

'Άλλη μιά εύκαφΙα Υιά έναν άρχόρω είναι νά ςεκινήσει σέ έποχή ο{κ:ονομικπς αΙθρίας, χωρίς βέβαια αύτό καί μόνο νό το(;. _εξασφαλίζει 'ιήν- έπιτυχία. ΟΙ συγκυρίες ατό εμπόριο είναι πολύ ευμετάΒολες. Μ(.}λις οίκονορία γυρίσει στό καλύτερο, όλοι εκείνοι στ πρωτάρηδεs μικροε­

n

πιχειρηματίες άρχίζουν ενας-ε-νας μέ τή σειρά του νά μπαίνουν οτό στί­

Βο, Είναι τα νερά ίίρερα καί οί άνεμοι σύριοι; Χότοι γερότοι αύτοπεποί­ θηση καί λίγη αόθάδεια. "Ετσι καΙ γυρίσει ό καιρός πρός '[6 χειρότερο, ολοι αυτοί ξαφνιασμένοι σUiJπαρασύρονται άλυπητα οτή δίνη της κακο­ καιρίας, Μόνο. οι πιό ίκανοτ καί οί πιό τυχεροτ, ή έκείνοι πού Ιχουν δια­

τηρήσει κάποια αποθέματα ατό ξεκίνημα, γλιτώνουν όπό τή σφαγή των άθώων. Είναί φανερό ποιό είναι τό συμπέρασμα αύτης της ίστορίας. Ό μόνος που θά ξεφύγει άλώΒntος άπό τή δuσvεvή συγκυρία είναι ακριΒώς ό μεγάλος έμπορος. ''Αν τά κα'ιαφέρνει, αυτό σημαίνει ότι κρατάει όρι* σρένα ατού όtά χέρια του καί ξέρει να τα χρησιμοποιήσει. ''Αν πάλι 8λα πάνε άπό τό κακό στό χειρότερο} '(ότε εχει τά μέσα νά έξαφανιστεϊ όπά τό προσκήνιο και νά περιμένει σέ έπιφυλακή γιά δσο καιρό χρειαστεί. Μελετώντας τους τραπεζικούς λογαριασμούς τών εξι μεγαλύτερων οίκων τού ~AllOTEpντGIJ, ό M.G. Buist παρατπρετ δη δλοι τους ξεπερνοϋν χω­ ρίς αο5αρές ζημιές τήν αίφνιδιαστική και βαριά κρίση του 1763. Μόνο μιά όπό αυτές τίς έπιχειρήσεις θά θιγεί, άλλά θά τό ξεπεράσε1 ηολύ γρή­ Υορα Ζ9 • Ή καΠlταλισηκΩ αύτή κρίση τού 1763, στά τελευταία χρόνΊα τού

.,

Ό,

.

Έπταετούς πολέμου ι άναστάτωσε τήν οικονομική καρδιά τής Εύρώπης

άφήνοντας πίσω της όλόκληρπ σειρά άηό άλυσιδωτές χρεωκοπίες και

πτωχε\Jσεις όπά τό "Aμσ~ερνταμ ως τό Άμ60ύργο, τό Λονδίνο καί τό Πα­ ρΤοι. Άπ6 τι}ν κρίση αύτή δέν θά Υληώσουν παρά ρόνο οί Βασιλι6δεb του χοvδρεlJπορίου, Τό νά πούρε δη ή tπιτυχία τού καπιταλισροϋ βασίζεται στό χρτψα

είναι προφανής κοινοτυπία, αν έχουμε στό νου μας ράνο τ6 <Ιπαραίτπ'(ο Υιά κάθε έπιχείρηΟΩ κεφάλαιο. Τό χρηρα δμως είναι καί κάτι άλλο πέ­ ρα άπά δυνα'ίότητα έπένδυσης. Είναι ή κοινωνική ύπόλnψη, άπό την όποία έςαρταται ιnά όλόκληρπ σειρά όιιό εyγυήσει~;, πρoνόμια~ συνδυα­ σμούς καί προστασίες. Είναι ή δυνατότητα επιλΟΥiiς μέσα άπό ενα πλήθος ύποθέσεων καΙ εύκαιριών ηού ιιροσφέρον'ίαι (καί ή δυνατότητα

έπιλΟΥ{lς είναι μιά ηρόκληση καί ενα προνόμιο). Είναι ή εόκαιρία νά ρπεΙς μέ τό έτσι θέλω σέ ένα κρυφό κύκλωμα) να ύπερασΗιοτεϊς συμφέ­ ροντα πού άπειλοϋνται, νά έπανορθώσε-ις ζημιές, να όπομακρύνεις άντι­

πάλσυS', νά έχεις τήν ύ!Ιομονή νά περψένε\ς πολύ καιρό Υιά κάποια άνταπόδοση πού υπόσχεται πολλά> νά πετί,χεις άκόμ11 καί την εύνοια τήν εύαρέοκεια '[ου ήΥεμόνα. Τέλος, τό XΡi'ιμα σού ιιροσφΙρ-ει 'Π1 δυνα~ τότηΤΩ νά όηοκτήσεις ακόμη ηερωσότερο χρημα, αφού δανtίςεται ρόνο στούς πλσύοισυς. Καί δσο περνάει ό καιρός! ή πίστωση γίνεται τό άπα­ ραίτητο εΡΥαλεiο τού μεγάλου έμπ6ρου. Τά "ίδια κεφάλαια" ένός μεγα­ λέμπορου δέν είναι παρά ηολύ σπάνια ατό ϋψος των άΥαγκ(7)ν του. "Δέν ύπάρχει έμπορικό κέντρο πάνω στή γι), Ο-ποιι οΙ έπιχειρι'ιοεις νά μτιν ΚΙ-

n

454

'-:

Ό καπιταλισμός σέ σίκείοuς χώρους

νουνται μέ ξένο χρήμα», γράφει ό Turgot~o. «Δέν ύπάρχει ίσως ούτε ενας

μεγαλέμπορος πού νά μιίν έχει άνάγΚΩ νά καταφύγει στό πουγγί κά­ ποιου άλλου». «Τί όργάνωση, τί υπολογιστικό πνεύμα, τί συνδυασμούς ίδεων καί τί κουράγιο χρειάζεται νά έχει τό άτομο πού Βρίσκεται έηικε­ φαλής μιας έμπορικής έπιχείρησης, ή όποία πραγματοποιεί μέ ενα άρχι­

κό κεφάλαιο

200

εως

300

χιλιάδων λιρων τζίρο πολλων εκατομμυρίων!»,

άναψωνεί κάποιος όνώνυμος σέ άρθρο τής

]ournal du Commerce

τό

1759". 'Ωστόσο, άν πιστέψουμε τόν

Defoe,

πίσω όπό αυτό τό λάΒαρο άκο­

λουθεί όλόκληρη ή ίεραρχία των έμπόρων, ή όποία ξεκινάει όπό τόν κα­

τώτερο καί φτάνει στόν όνώτερο. Άπό τόν έμποράκο στό χονδρέμπορο, όπό τόν τεχνίτη στό Βιομήχανο, όλοι ζοϋν επί πιστώσει, δηλαδή άγορά­ ζοντας καί πουλώντας έπί προθεσμία ενα κεφάλαιο

5.000

(at time). 30.000

λιρών ετήσιο τζίρο

Αύτό άποφέρει μέ Βάση λιρών 32 . ΟΙ προθεσμίες

έξόφλησης πού παραχωρεί καί πετυχαίνει καθένας μέ τή σειρά του, καί

οί όποίες δέν είναι τίποτε άλλο παρά ενα «είδος πίστωσης»33, είναι καί αύτές έλαστικές. "Ούτε ενας στούς είκοσι δέν τηρεί τίς προθεσμίες του

καί γενικά κανείς δέν περιμένει κάτι τέτοιο. Τόσο μεγάλες είναι στόν το­ μέα αυτό οί εύκολίες μεταξύ έμπόρων»3 4 • Στά ίσοζύγια όλων τών έμπό­ ρων, πλάι στό άπόθεμα '[ών εμπορευμάτων υπάρχει πάντα ενα ενεργητι­ κό άπό χρεώστες καί ενα παθητικό άπό πιστωτές. Ή φρόνηση έπιΒάλ­ λει νά διατηρείται ή ίσορροπία καί νά μήν καταργηθοϋν αύτές οί πι­

στωτικές μέθοδοι, οί όποίες τελικά άντιπροσωπεύουν ενα τεράστιο πο­ σό πού πολλαπλασιάζει τέσσερις καί πέντε φορές τόν όγκο των συναλ­ λαγών3S . <Όλο τό έμπόριο στηρίζεται πάνω τους. Μόλις σταματήσουν οί

πιστώσεις, ή μηχανή μπλοκάρει. Τό σημαντικότερο ομως άπ' ολα είναι δτι πρόκειται γιά μιά πίστωση εγγενή στό έμπορικό σύστημα, ενα γέν­

νημα δικό του, μιά «έσωτερικΩ» πίστωση

ri

όποία δέν άποφέρει τόκους.

Στό ίδιαίτερο σφρίγος αυτής τής έσωτερικής πίστωσης στήν Άγγ λία έγκειται, σύμφωνα μέ τόν

Defoe,

τό μυστικό τής όγγ λικής ευημερίας, τό

36

σγertradiπg , πού τιις έπιτρέπει νά έπιΒάλλεται άκόμη καί στό έξωτερι­ κό.

Ό μεγαλέμπορος έκμεταλλεύεται αυτές τίς έσωτερικές διευκολύνσεις, προσφέροντας καί στούς πελάτες του τήν ευκαιρία νά έπωφεληθοϋν καί έκείνοι. Δέν παύει όμως νά χρησιμοποιεί συστηματικά καί μιά άλλη μορ­ φή δανεισμοϋ, καταφεύγοντας ατό χρήμα των πιστωτών καί τών χρημα­ τοδοτών, πού δέν άνήκουν στό κύκλωμα. Πρόκειται έδω γιά τά δάνεια σέ μετρητά, τά όποία περνοϋν κανονικά άπό τήν πύλη τών τόκων. Ή

διαφορά είναι τεράστια, μιά καί ή έμπορική επιχείρηση πού στηρίζεται σ' αυτή '[ή Βάση όφείλει σέ τελικιι άνάλυση νά πετύχει τέτοια ποσοστά κέρδους πού νά θεωρεί αυτές τίς περιπτώσεις ώς έξαίρεση, άφοϋ "ό δα­

νεισμός μέ τόκο είναι ενα σκουλιικι πού κατατρώει τό κέρδος» καί είναι ίκανός, άκόμα καί μέ τό νόμιμο έπιτόκιο

Α

fortiori ,.Α ν

νίας.

5%,

νά έκμηδενίσει τά κέρδnn .

ή προσφυγιι στούς τοκογλύφους θά ήταν μιά πράξη αυτοκτο­ λοιπόν ό μεγαλέμπορος έχει τιί δυνατότητα νά καταφεύγει

διαρκώς στόν έξωτεΡII{ό δανεισμό, «στό πουγγί κάποιου άλλου", θά πρέ-

455

Ό καπιταλlOρός σε οΙκείους χώρους

ηει σίγουρα 1ά συνήθη κέρδη του νά εΙναι πολύ άνώτερα άπό τά κοινά κέρδη των αλλων έμπόρων, Βρισκόραοτε γιά άλλη IJtά φορά ρπροσΎά σέ ριά διαχωρισnκή γραμρή, ή όποία σnματοδο'rεί τίς διαφορές σέ Ιναν ιδι­ αίτερα ευνοημένο τομέα τών συναλλαγών. ΣΙ ενα βιΒλίο του, στό όποϊο

θά άνατρέχουρε συχνά, ό Κ.Ν. Chaudhuri·;1I άναρωτιέτοι γιατί ΟΙ περίφη­ μες 'Εταιρείες τών 'Ινδιων σταματούν τίς δραστηριότητές τους ατό κα­ τώφλι τής διανορής. Γιατί ηωλούν τά έμησρείφαΎά ίους, έκπλειστηριά­

~oντός 'f(1 μπροστά στίς άποθήκες τους σέ ήμερομηνίες πού προαναγ­ γέλλουν. Μήπως πολύ άηλά έπε\δή αυτές οί πωλήσεις γίνονται ηάντο­

τε τοϊς vετρnτοϊς; ΕΙναι καί aύίός ενας τρόπος Υιό νά άποφείJγουv τούς .κανόνες καί τήν πρακτική τής χονδρικής πώλησης, όπου ή άηοπληρω-

11ή γίνεται πολύ ρακροπρόθεσμα. Είναι άκόμη ενας τρόπος νά έπανα­ ΚίΙισουν, 8σο πι6 γρήγορα γίνεται, τά κεφάλαιά

'TouS,

ώστε να τα ςανα­

ρίξουν χωρίς καθυστέρηση στό κερδοφόρο έ!lπόριο μέ 'Π1ν ~Aπω Άνα­ τολτί.

,

Ι

,

ΟΙ χριιματοδότες

«Συσοιbρεuσn! Συσσ~φευση! αύτή είναι ό ΝόιlOς καί ό Προφήτης» στήν καπιταλιστική κοινωνία·'Υ, Θά μπορούσαμε κάλλιστα νά πουμε: «Δα­

νεισρός! Δανεισμός! αυτός ε.ίναι ό Νόρος καί <'> ΠροφήΤΩς", Κάθε κοι­ νωνΙα συσσωρευει, δημιουργεϊ: ένα απόθεμα, τό όποΊο κατανέρει από 'ιή μιά μεριά οέ μιό αποθησαυριστική παρακαταθιίκη l άχρηστη πρόs '[ό πα­ ρόν, «yta ωρα άνάyκ.nς»; καί άπ6 τήν άλλη σέ ενα κεφάλαιο πού τά εύερ­

Υεnκά 'Του νερά κυλούν στά κανάλια της δραστήριας οίκονσμίας, Στό παρελθόν) ή οίκονομια αυτό ήταν ηρωτίσίως μειαπρατική.

''000

είναι

άνεπαΡΚΙ1ς Υιό νά άνoί~ει ολους μαζί τούς κρουνούς, αναγκαστικά ενα

μέρος τού κεφαλαίου θά pt\rEi άκινητοποιιιρένο, έξω άπό ιά νερά του θό μπορούσαμε νά ποίψ:ε. Ό καπιταλισμ6ς δέ:ν θά γίνει άηολύτως κυρίαρ­ χος, παρά μόνο σταν xρησΨOJΊoιηθεϊ τό ιπaχίωum αυτου τού συσσω­

ρευμένου κεφαλαίου. ΕΙναι φανερό δη δέν θό φτάσει ποτέ τό

100%,

Αυηί ή διείσδυση ,[Ου κεφαλαίου οτt1.ν έvεργό δράσΩ ύπαγορεύει τίς

μεταβολές στίς τψές τών έηιτοκίων: οΙ οποίες άποτελουν εναν άηδ τούς KυριότερOιJ!; δεΊκτες τής οίκονομικης εύρωσ1ίας και τπς πορείας τών συ­

ναλλαγων, ~Aν τά έnnόκιο αύτά πέφτουν οχεδί>ν συνεχώς άl1ό τόν 150 ως τ6ν 180 αίώνα σέ όλόκληρη τήν Εύρώπn, αν τό 1600 στή ΓένοΒα είναι έντελως γελοία, αν OTI1V 'Ολλανδία και στή συνέχεια ατό Λονδίνο πα­ ρουσίάζουν ιόν Ιϊσ αiώVQ θεαματικι\ πτώση} αύτό σημαίνζ;Ι κυρίως δη ή συσσώρευση εχει αύςιίσει τόν όγκο τών κεφαλαίων. Σημαίνει ση Ίό κε­

φάλαιο περισσεύει καί γί' αυτό τό λΔγο πέφτει i1 τιμή χρήσεώς του. Ση­ μαίνει ι'ικόIJfi στι συχνά ι'ι έμπορική ηίστωση δέν συμΒαδίζει, παρ' δλη τιίν άνάπτυξη του έρπορίου, μέ τ6 ρυθμό μέ τόν όποίο σχnρα1ίςοντω τό

κεφάλαια. 'Ένας όλλ.ος λόγος είναι ότι ο' αότά 'ίά υπερκορεσμένα οέ χΡΛμα διεθνή οίι\.Ονομικά κέντρα) ή προσφυγή στό δανεισμό είναι ιόσο

456

Ι

Ι

Τό ραΥαζάκι τού άΡΥυραμοιΒού. Άnό τόν nίvaκa τού Jan κληση του ΆΥίου Ματθαίου,

1536 (ΈθνικΩ

ΠινακοθΙ1ΚΩ

Van Hemessen Ή έπί­ riif; Βαυαρίας, κλισέ τού

Μοιιοείοιι).

457

Ό καπιτaλισρός σέ οίκείους χώρους

εντονη καί συχνή, ώστε νό έχει όργανωθεϊ από πολύ νωρίς {) συνάντη­ ση 'ιού καπιταλιοτίΊ καί '('Ου άπαιαμΙΕυιη. ΜΙ άλλα λόγια εχει δημιουρ­ γηθεϊ μία άγορά χριιματος προσιτή ανά πασα στιγμή. Στή

n

MacaaAia,

ας

πούμε, στό Κάντιξ ένας μεγαλέμπορος μπορεϊ νά δανειστεϊ χρήματα Ηολύ πιό εύκολα καί σέ πολύ χαμηλότερη τιμή Δπ' δ,τι οτό Παρίσι40 • ''Ας μην ξεχ",αμε άλλωστε καί τό πλήθος των μικροαποταμιευτων, οΙ όποιοι όσο πάει ΚΟ.1. άποκτουν μιά σημαντικότερη θέση στόν κόσμο της χρηματαΥορας. Τό χρήμα αυτό εΈναι ιό χρήμα των άθώων. 'Ανέκαθεν ύπήρχαν στο. λψάηα τής Χάνσας ή της 'Ιταλίας) ένώ ύπάρχουν ακόμη τόν 160 αίώνα στή ΣεΒίλλη αύτοί 0\ ρικρσδανειστές) οί μΙKρoτoλpητίες~ οί μικροναuλωτές, πού φορτώνουν ρικρές ποσότητες έρπσρευμάτων στά καράβια λίγο ηρίν τόν άπόπλου '{ους. Μέ τόν έπιστροφιι τών καραΒιών, τότε πού οί άνάγκες σέ μετρητά είναι αύςημένες, χάρη σ' αύτούς θά κλει­ σ,ούν οί καλύτερες δουλειές. Τό δημόσιο δάνειο (l" grand party) ,ης Λυών του 1557 προοέλκυσε ενα σηραντιΧό άριθμό προεγγραφων άηό ρι­ κροαποταμιευτές καί άπό "ρικροδανειοτΙς», Τό κορπόδερα αύτών των κοινών όνθρώπων συμρετέχει έτσι στά κεφάλαια πού συγκεντρώνουν αί Hochstetter του Augsburg, οί όποΙοι, μήν .καταφέρνοντας νό έςασφαλί­ σουν τό ρονοηώλω τού ύδραργύρου, τελικά θά ψαλnρίσoυν τό 1529. Είναι ένδιαφέρον πώς Ο'rίς αρχές του 180υ αΙώνα ΒλέnΟUΡε <~'rόv ύππρέ­ τπ τού κ.],-Β. Bruny, τού ρεγάλου χανδρέρηορου της Mαoσαλίας~ νά Bά~ ζει 300 λίρες στό πλοίο "ΑΥως Ίωάνvnς ό ΒαπτιaτΩς ή ΤΙ) Marguerite Truphexne, υηηρiτρια τού R. BrunYj μεγαλέρηορου κι αύτοϋ ι να. συμρε­ τέχει ρέ 100 λίρες ατόν έξοπλισμό της Μαριάννaς, ένώ οί έτόοιες άnο­ δοχές της εΈναι 60 λίρες>:Η. Τό ·{δω θά συμΒεϊ καί ρέ μιά ίιπηρέτρια άπά τό Παρίσι πού δΙνει 1.000 σκούδα στα Πέντε Μεγάλα 'Αγροκτήματα, όπως διαΒάζουμε σέ κάποιο λίβελλο 110υ κυκλοφόρησε τό 1705 και πού άαφαλώς δέν είμαστε ύnΟχΡεωμένο\ νά πιστέψουμε κατά yρό.μμa~l. 'Υηάρχουν λοιπόν μικροί δανειστές, μά καί μεσαίοι, 'Έτσι οί Γενοβέ­ ζΟ1 έμποροι, οί όποίο! όργανώνουν τό Βραχυπρόθεσμα δάνεια Υιό λογα­

Ι

ριασμό ΊΌύ Φιλίηηου Β', tiτηρίςovται καί αίιτοί μέ τη σειρά τους στους

'Ισπανούς καί 'Ιταλούς μικροδανειστές πού διάφοροι μεσίτες ςετρυπώ­ νουν γιά λογαριασμό τους. Ό βασιλιάς παραχωρει στούς ΓενοΒέζου ς ίσπανικό χρεώγραφα (jur05) ώς έγΥύηΟή Υιά το. ποσά πού του δάνεισαν ηού πρόκειται νά τού δανείσουν. ΟΙ τίτλοι αυτοί, πού τούς παραδιδο­

n

νται έν λευΚώ, θό κυκλοφορήσουν κατόπιν δημοσία. Ό τραπεζίτης-χρη­

ρατοδότιις τής ΓένοΒας άναλαμΒάνει νά ΙΊλπρώσει τούς 't:όκους αύτων

τών χρεωγράφων ι εχει ομως έξασφαλίσεί στό ταμειο του έ-κ προοιμίου όλόκληρο τό ποσό τού κεφαλαίου, συνάπτοντας γιό λογαριασμό του χα­ μηλότοκα δάνεια. <Όταν δ βασιΛίάς τόν έξοφλήσει κάποτε, ό τραπεζίτης θά τού ίnιστρέψει τό ίσόποοο σε juros με τόκο ίδιο μέ αύτόν 'ιών τίτλων πού είχε πόρει ώς ένέχυρο, Θά ιιπορούσαμε ίσως νά Βρούμε στά αρχεία της Simancas (ΡΙΚΡI1ς ίσπανικι-ις πόλης τής περιοχής της ValladoHd μέ πλουσια άρχεία - Σ.τ.Μ.) τούς καταλόγους τών Ε.ΥΥραφων γι' αυτά τά δά­ νεια άπό όσους OVTanoκpienKαv ατήν πρ6σκληση τών Γενοβέζων Υρα­ πεζιτών. Είχα κάποτε τΔν τύχη νά Βρώ εναν Tt'rOΙO κατ{lλΟΥΟ. δυστυΧ(7)ς

458

; ;

,Ι,

Ό καΏιταλιαμ6ς αέ οΙκείους χώρους

δμω~, μή γνωρίζοντας τότε την άξία αύτΩς της ανακάλυψης, δέν κράτη­ σα σημειώσεις.

Ά ναμψίΒολα θό ήταν πολύ ένδιαψέρον νό γνωρίσει κανείς τόν αριθ­ μό σύτών των δανε.ιστων, πού πολύ λίγο κερδοσκόlΙΟΙ ιίταν, 'Τ6 ϋψος 'Τών nοσωv πού δάνεισαν καί ηΊν κοινωνική τους θέση, Ή διεύρυνση τού κοι­ νού αύτών τών προεγγραφων είναι ενα άπό τά πιό σημαντικά γεγονότα τού 190υ αίώνα, αν καί τό φαινόμενο είναι ηδή γνωστό στήν 'Αγγλiα καί τιιν 'Ολλανδία όπά '[όΥ 180 αίώΥα. καί στή Βενε.τία) τό Γένοβα καί τή Φλωρεντία άπό πολύ νωρίτερα. Κάποιος ίστορικός μιλάει γύρω οτό 1789 γιό 500.000 προεγγραφές οτά δάνεια τού ΛουδοΒίκου ΙΣΤ', κυρίως από Παρι~ιάνoυςH. Ό αριθμός δέν είναι καί '[όσο έξ(ι)φρενικός;, φ'Τάνει ρόνο να μπορούσαμε νά τό άποδείςουμε. 'Εκείνο πάντως πού είναι ΒέΒαιο είναι δη οί τοποθετήσεις τών μικρσαποταμιευΤών αυτού τού είδους κα­ ταλήγουν τίς περιοσότερες: φορές στό Δημόσιο Ταμείο καί όΧ1 σέ έπι­ xεφηματtKές δραστnρt,ότητες: Ό μέσος: δανειστός εχει καί αυτός περίπου τίς ίδιες άνηδράσειςι κα­ θώς άρφnαλαντεύεται άνάμεσα στόν έπιθυμία Υιό κέρδος καΙ τήν έΥΎοια 10υ νά διασφαλίσει τ6 χΡήμα1ά του. 'Εκε.Ινο πού ύπερισχύει πολύ συχνά είναι τό τελευταίο. Μή θαρρείτε δη τ6 βιβλίο μέ όδnΥίες 11 Dottor vulgare του 1673-\1 συμΒουλεύει θράσος και ρίσκο. (. .. ) Μπορεί ΒέΒαια νό λέει ί)η «σήμερα κανείς πιά δέν καμαρώνει πού κρατάει τό. χρήματό του στό σπίτι του άδρανή καί χωρίς νά 'Του αποφέρουν τίποτα. Παρουσιάζο­ νται πάντα πάμηολλες ευκαιρίες 01όν καθένα γιά μιά έπένδυση, ίδίως ϋστερα από τιιν πρόσφατπ καθιέρωσπ '[ών έκατοστών (censJι τών συ­ Υαλλαγμαnκων καί των χρεωγράφων τού Δημοσίου ( ... ) 1.'ό. όποία στό Ρώμπ άποκaλουν 1uoghi de monti". 'Ωστόσο, αύτά πού σuοτιινει τό βι­ Βλίο δέν είναι στήν πραγματικότητα παρό τοποθετήσεις ένός καλού οίΚΟΥενειάρχ η . Οί πραγματικοί χρηματοδότεςι αύτοί πού PETPOljy, είναι συνήθως οί σημαντικές έκείνες τιροσωπικότητες, οί δηοιες θά έpφαVΙoτoί'iν στό προ­ σκήνιο γύρω Ο'rά τέλη τού 180υ αιώνα :καί θό πάρουν τιιν προσωνυμία τού KQntraAluτn. Θεατές της έl1ιχεφπματικής ζωης;:, έπεμΒαίνουν όρι­ σμένες φορές χωρίς πολλούς δισταγμούς (πού ξέρεις; δλα γίνονται σ' αυτό '[όν κόσμο), ύποκύπτοντας aτήν έπιδέξια πίεση κάποιου πού Βρί­ οκεται ατήν άνάγκη (ό Defoe πιστεύει δτι ενας μικροέρnορος ό όποιος γίνεται ξαφνικά πλούοως καί ξεφεύγει άπό τήν τρσ){Lά '[ου, παύε! OUVJ1θως νά είναι συνετός). 'Όπως φαίνεται cψως) τίς πιό πολλές φορές έχουν κάνει πολύ :καλά τό λογαριασμό τους. Κάθε πλούσιος Βρίσκει άΡΥό. ή γρήγορα 'rJl θέση '[ου σ' αυτή την κατηγορία '(ών ΧΡΙ1μα'rοδοτων. Εύγενείς, άςιωματούχοι τΔς γαλλικi'iς άΡΙΟ'rοκρατίας, Βρίσκονται συνιί­ θως πίσω όπό έμπορευόρεΥους4,\ σί όποίοι τούς δανείζουν όπλώς τό όνομά τους. Δικαστές καί καθηγητές πανεπιο'(ημίων τώΥ ολλανδικών πόλεων δανείζουν μεγάλα ποσά «ένώΠΙΟΥ θεοϋ καί ανθρώπων,,< Ένετοί πατρίκιοι, πού, δπως άποκαλύιιτει ενα έγγραφο τού 160u αίώνο l υπο­ γράφουν ώς τριτεγγυητές (piezarie) tJntp των μικρών έκμιοθωτών φό­ ρων καί τελών τΙίς ΣινtoΡI(jG~(" Π()16~ θά πιστέψει δη αύτές οί τριτεγ-

459

Ό καπιτaλισρός οέ οίκείους χώρους

γυήσεις ήταν ριό χαριοηκή πράςn; Στή La Rochelle οί εμποροι καΙ οΙ έφοπλισtές έχουν «τούς δικούς τους συνήθεις κύκλους χρηματο­ δοτών»41. Στη ΓένοΒα όλη iι άφρόκρερα τού χονδρεμπορ\ου, αύτή ή όλι­

γάριθρπ όμόδα τών nobili vecchi, άηοτελείται άπό χρηματοδότες, ατών όποίων τίς δραστηριότητες θά έπανέλθουμε σύνΎορα. 'Ακόμη καί στό

''ApaTfpνtaIJ, σπου ύφίσταται ήδη άπό τό έπιχορηγοίφενη μάλιστα από την

1614 μιά δανειστική τράπεζα, Έπίσημn Τρόηεζα '(ού "Apon:'pV'Tap, ό

όργανιοιιός αύτ6ς δέν θά άσxoλnθε1 γιό πολύ καιρό μΙ;; τά έμπορικά δό~ νεια. Γύρω ατά 1640, όταν ή τράπεζα αυτή κινδυνεύει νά μετατραπεί σέ φιλανθρωπικό 'ίδρυμα, θά παραχωρόσει τό ρόλο αύτό στά ίδιωτικά κε­ φάλαια·". 'Ο θρίαμβος τiίς 'Ολλανδίας συνίσταται άκριΒώς στό θριαμ60 τών εύκολων δανείων, τά όποία προσφέρονται όκόΙJη καί στούς ςένους έμπόρους. Σ'fό Λονδίνο, άντίθετα, ή αγορά τού χρήραΤΌ!; τόν

170

αίώνα

δέν είναι καί τόσο όπλή ύπόθεοπ'Ι9, Τά ρετρη'ίά είναι καί έδώ τόσο σπά­ νια, ωστε ό δανεισμός έχει έξαπλωθεϊ πλέον άπό αναγκαιότητα. την.

άνάγκη αύτή έςυΠllρε'rούν οί

billbrokers, οί όηοίοι εΙναι είδικοί στίς oυ~ scriveners, είδικοί στις ύποθηκες καί tiS άγoραπω~ καί κυρίως οί gaJd.5miths, οί άργυραμοιΒοΙ Οί τελευ­

ναλλαγμαηκές, οι λησίες άκ,νήΎων,

ταίοι είνω. ήδη πραγματικοί τραπε'ίτες και έχουν δικαίωμα νά όργανώ­ νουν επίσημα προεγγραφές σέ δημόσια δάνεια (funds) έν Δνόματι τού σγγ λικού :κράτους, Αότά τά δάνεια, δη ως τονίζει καί ό Isaac de Ρίnto, θά μετατραηΟύν πολύ σύντομα σέ άλnθινή πηγή Βοηθητικου χρΠματοςSl.'.

"Όλα αι'πά δέν συγκρίνσντατ καθόλου ρέ όσα συμΒαίνουν στή Γαλλία ατά μέσα τού 180υ αίώνα, πρίν άρχίσει καί έκείνη νά άναπληρώνει τά κενά της οτόν- έnιχεφηραΤΙKό Ύομέα έναντι Ύης 'Ολλανδίας καί 'Γής

'Αγγλίας. 'Εδώ b. πίστωση έμφανί~εται κακά όργανωμέΥl1 καΙ είναι σχε­ δόν παράνομη. Τό KOινωVΙKό κλίμα δέν τήν ευνοεί καθόλου. 'Όμως δλο καΙ περισσότεροι χρηματοδότες επιθυροϋν νά δανείζουν 6σο γίνεται πιό διακριτικά τά χρ{φατά τους, μιά καί τό άξίωμά τους (στήν ύΠl1ρεοία του βασιλιό.) fι Δ φ6Βος της εκπτωσης άπό τίς τάξεις της άριοtοκρατίας, τούς τό άπαΥορεύουν. 'Άλλωστε καί ό ίδιος ό δανειζόμενος φοΒαται τή δη­ μοσιότητα, ή·όποία θό μπορσύσε νά έιιιοίφει τήν προσοχή 'Του κόσρου στά δάνεια πού έχει συνάψει. Σέ όρισμένους μάλιστα έπιχεφηρατικούς

κύκλους, ή φίρμα πού καταφεύγει σtό δανεισρό άvτψεΎωπίζεται μέ κά­ fl:Ota δυσπιστία.

Τ6 174ΨI, ενας μεγάλος εμιιορος Ύης Ρουέν, ό στό

DurnetaJ,

Robert Dugard,

ίδρύει

προάστιο της πόλης του, μιά Βιοτεχνία ύψασράτων καί ενα

Βαφείο Βασιζόμενος σέ όρισμένα τεχνΙΚά μυστικά , τά όίΙοία είχε άπσ­ κτήσει κατά τά αλλα μέ όχι καί τόσο ν6μιμα μέσα. Γιά νά Βάλει μπρός i-!ιά τέτοια επιχείΡήΟΙΙ, χρειάζονταν χρήματα. 'Έπρεπε λοιπόν νά δανει­ στεί προεξοφλώντας τίς εΙσπράςεις τού

Dugard,

ό

LoHvet

tou.

Κάποιος όπά τους συνεταίρους

ό Νεότερος, άνέλαΒε νά φέρει σέ πέρας αυnί τΔ

δύσκολη aποοτολtί, l\Iάτος λοιπόν στό Παρίσι νό παιδεύεται σάν τό διά­ Βολο Υιά νά διαθέσε! γραμμάτια καί συναλλαγματικές έναντι μετρητών. ΠρόθεσΔ του είναι νά '[ά έξοφλήσει στή λήξη τους καί νά επαναλάΒει τό

έΥχείρημα. Παρακολουθουμε τίς κινήσεις του ρέσα άπό τήν αλληλnγΡn-

460

.::'

-.-.;

Ό καπιταλισμός σέ σίκείους χώρους

φία Το\]. Τρέχει άπό δώ κι άπό κεΙ· επιμένει' '(ή μιά μέρα θριαμΒεύει, τόν άλλη άπελπίζεται, δμωs δέν σταματάει νά χτυπάει ςανά καί ξανά στΙς ίδιες πόρτες, πότε άΠαtτηΤΙKός καΙ πόΤΕ, εκεί πού σηκώνει, οάν φίλος. «'Ακόμη μιά προσπάθεια», γράφει στόν Dugard, ό όποίος έχει άρχΙσει νά χάνει τΔν ύπομονή του. ιι'Όλα θέλουν τόν καιρό τους) 11όοο μάλλον τού­ τη ή δουλειά σπου πρέπει νά είναι κανεί!;'; πολύ προσεκτικός, _. Κάποιος λιγότερο δειλός μέ περισσότερη πονηριά άπά μένα θά μποροϋσε ίσως νό. κάνει τή δουλειά ρέ τό πρώτο. 'Εγώ όμως φοΒαμαι μή μου κλείσουν τις πόρτες, γιατί έτσι κα! τήν πάθεις ριά φορά, τότε ειναι πολύ δύσκο­ λο νά τίς ξα,,-αδιαΒεϊς όρθιος»$Ζ. Προσπαθεϊ λοιπόν νά κάνει δλους τούς συνδυασμούς. Άντί νά προσφέρει γραμράτια, τά όποΤα συχνά όΩισθο­ Υραφούνται έν λευκώ ii νά δίνει συναλλαγμαnκές, «σκέφτηκα, γράφει ό Louvet, νά προτείνω (στούς πιό έπιφυλακτικούς) ενα εΙδος μετοχωΥ' τίς όποϊες θά έξοφλήσουμε σέ πέντε χρόνια μέ Ινα μέρισμα πού θά μεγα­ λώνει, κάθε χρόνο •• , Οί δανειοτές αυτοί είναι συγγενεϊ& κάποιου άλλου συνεταίρου τους, τού d"Haristoy, Υιό τόν όποιον ό Louvet μας λέει στις 5 Δεκεμβρίου τού 1749: «'Ο κύριος d' Haristoy ni'iye νά δειπνήσει μέ τούς συγγενεΊς του. Τόν στρίμωξα καί τού άναψα φωτιές». Άπό τις άκρο­ Βασίες του αυτές, Ι10ύ τίς καταλαΒαίνουμε ρόνο μέ τήν τρίτη ή τήν τέ­ ταρτη ανάγνωση, νά ενα τελευταίο παράδειγμα: « .. , μπορεϊτε νά τραΒή­ ςετε, έςηγεί στίς 28 'Ιανουαρίου τού 1750 στ!>ν Robert Dugard, 20.000 λίρες στ!> όνομα τοϋ Κ. (Le) Leu μέ λήςη άπ!> 20 ΦεlΙρουαρίου ως 2 Μαρ­ τίου καί 20.000 λίρες γιά τίς 2 ΔεκεμΒρίου, άλλά νά τηρηθούν δλα τά δέοντα. Τού έδωσα σέ άντάλλαγρα γερά χαρτιά. 'Ή, αν προτφατε, θά τόν Βάλω Υά ύπογράψει ·γιά λογαριασμό σας καί θά σάς στείλω πίσω όλα τά γραμμάτια rio(j θά άποδεχτεΙ. 'Όπως καί να έχουν τα πράγρατα, πεϊτε ρου 'tί θέλετε». 'Ότι ϋστερα από όλα αύτά ό Louvet ό Νεότερος πέφτει σέ δυσρένεtα j χάνοντας καί τό μερίδιό του στή Βιοτεχνία του Darnetal (πού μέ τή σεφά της θά πτωχεύσει τό 1761λ καί δη τόν Φεβρουάριο τού 1755 καταφεύγει στό Λονδίνο "στΩς κας Steel, ση] little bel1 al1ey η1ς Coleman Street», αύτό δέν είναι παρά μι:κρoλεπτoρέρεtσ" ΤΙ άκριΒώς iitav αύτός ό νέος; 'Ένας ρεσάζοντας ρέ αύθάδΙΚΩ γλώσσα, άνυπόΡΟΥος «νά γεμίσει τά ταμεία», πού άναγκά hεΤά1 Υιά λίγα χρήματα τή μια μέρα νά κάνει επισκέψεις φιλοφροσύνης) τήν έπομένη νά ςαναπηγαίνει γιά νά διαγνώσει τά πνεύματα καί τελικά νά κάνει καί τρίτη επίσκεψη Υιά νά κλείσει τή συμφωνία. που είναι αναγκασμένος νά τούς άκούει νά άηαιτσΟΥ άπίθανες διασφαλίσεις, πού δέν ρπορεϊ νά προεξοφλήσει τ6 καλύτερο χαρτί τους, '[ή στιγμή πού ςαφνικά κλείνουν δλα '[ά χρηματι­ στήρια, επειδή έπεσαν έξω κάποιες έηιχειρήσεις Ο'fό Μπορντώ καί οτό Λονδίνο. ΜΙ λίγα λόγια, κάποιος πού βρίσκεται σέ μιά αγορά σΏου τί­ ποτε δέν είναι οργανωμένο έτσι ωσ'fε ενας έμπορος νά μπορεΊ νό πετύ­ χει όμαλά ριά πίστωση. Και όμως ό Robert Dugard είναι ενας άξιόλογος έΠ1χειρηματίας, ό όnοίος ασχολείται μέ κάθε είδσυς δουλειές, l}s καί ρέ τό έρπόριο στίς άπο\κίες. Καί ράλι Βρίσκεται σέ δύσκολη θέση, μήν

n

μπορώντας νά λύσει ενα άπλούστατο l1ρό8λnμα πιστοδόmοns. 'Όταν μά­ λιστα - καί έδώ είΥαι τό παράδοξο - τό χρήμα δέν λείπε.ι άπά τήν άΥορα

461

Ι'

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

·

·1··. ·.

:;ι;.,

τού Παρισιού. Τόσο πού ή τράπεζα

Le Couteulx,

μέ καταστήματα στό Πα­

ρίσι, τή Ρουέν καί τό Κάντιξ, άρνείται νά δεχτεί αλλες καταθέσεις γιατί «έχουμε ήδη στά ταμεία μας άρκετά δικά μας χρήματα πού κάθονται».

Αύτό θά συμΒεί έπανειλημμένα τό

1734,

τό

1754,

τό

1758

καί τό 176Γ5.

;~

Ι

-~~

·;i'

ί~

·Χ·

ΠίστωσΩ καί τράπεζα

Στά πλαίσια τίις μεσαιωνικης καί σύγχρονης Εύρώπης ή τράπεζα μάλλον δέν άποτέλεσε δημιούργημα ex nihilo. Τράπεζες καί τραπεζίτες ήταν ήδη γνωστοί στήν Άρχαιότητα. Τό 'Ισλάμ διέθετε άπό πολύ νωρίς τούς 'ΕΒραίους δανειστές του καί χρησιμοποιούσε, ήδη άπό τόν τόν

100

καί

αίώνα, πολύ πρίν τή Δύση, δλα τά πιστωτικά ρέσα, μεταξύ των

110

όποίων καί τή συναλλαγματική. Τόν

130

αίώνα οί άΡΥυραμοιΒοί της χρι­

στιανικης Μεσογείου είναι άπό τούς πρώτους τραπεζίτες. 'Άλλοτε περι­ πλανώμενοι άπό έμποροπανήγυρη σέ έμποροπανήγυρη, άλλοτε μόνιμα έγκατεστημένοι σέ έμπορικά κέντρα οπως ή Βαρκελώνη, ή ΓένοΒα

ii

ή

54

Βενετία • Στή Φλωρεντία καί μάλλον καί σέ άλλες πόλεις της Τοσκάνης; οί τράπεζες πρέπει νά δημιουργήθηκαν, δπως ύποστηρίζει ό

MelisSS,

Federigo

όπό τήν πρακτική τών διευκολύνσεων πού προσέφεραν οί έμπο­

ρικές έταιρείες καί έπιχειρήσεις μεταξύ τους. Στίς διευκολύνσεις αύτές τήν άποφασιστική πρωτοΒουλία έχει ή «ενεργητική" έταιρεία, εκείνη πού ζητάει τήν πίστωση ύΠΟχΡεώνοντας τι} συνεταίρο της, τήν «παθη"τι­

κι'ι" έΊαιρεία πού χορηγεί τά κεφάλαια, νά συμμετάσχει έμμεσα σέ μιά έπιχειρηματικι'ι δραστηριότητα πού τιις είναι, κατ' αρχήν, ξένη. "Ας άφι'ισουμε δμως κατά μέρος αύτά τά ηροΒλήματα καταγωγΠς. ~ Ας παραμερίσουμε έπίσης τήν εν γένει έξέλιξη τών ιδιωτικών τραπεζών πριν καί μετά όπό τήν όποφασιστικης σημασίας 'ίδρυση τών δημόσιων τραπεζών (της

Taula de CaInbis στι'ι Βαρκελώνη τό 1401, της Casa di San Giorgio στή ΓένοΒα τό 1407, μέ μιά διακοπή των τραπεζικών της έργα­ σιών μεταξύ 1458 καί 1596, τής Banco di Rialto τό 1587, τής Banque d' Amsterdam τό 1609, τής Bal1CO Giro τής Βενετίας τό 1619). Γνωρίζουμε δτι πρίν άπό τήν 'ίδρυση τής Τράπεζας τής Άγγλίας τό 1694, οί δημό­

σιες τράπεζες δέν όσχολούνταν παρά μόνο μέ καταθέσεις καί έμΒάσμα­ τα καί όχι μέ δάνεια καί προκαταΒολές ή μέ διαχείριση αύτσύ πού σή­ μερα όνομάζσυμε «χαρτοφυλάκιο». 'Αντίθετα δλες αύτές οί εργασίες άνή­ κουν όπό πολύ νωρίς στι} δικαιοδοσία των ίδιωτικών τραπεζών, οπως

είναι οί ένετικές τράπεζες, οί έπονομαζόμενες

di scritta,

ή οί ναπολιτά­

νικες τράπεζες, όπό τίς όποιες έχουν περισωθεί πολυάριθμα κατάστιχα

τού 160υ αίώνα. Σκοπός μας δμως έδω δέν είναι νά έπψείνσυμε σ' αύτές τίς μεμονω­ μένες περιπτώσεις, άλλά νά δοϋμε πότε καί πώς ή πίστωση έπιχειρεί νά γίνει θεσμός. Πότε καί πώς ή τραπεζική. δραστηριότητα διεισδύει στίς

καίριες θέσεις της οίκονομίας. Χονδρικά μπορουμε νά πουμε δτι τρεϊ~

462

. i

Ίταλ.ΙΙ{11 τραω:ζα Ωπί

H:.\n

τοΓ- 14ΟΙ' (;ι[,πα.

1;1";"").11

αί"θουοa με Ίά .\Ί)!1μaτωH~

f)ώτια κα{ 1/1 γρaφ[ιο ιαl1aμέTΡHιrfl~~ 'Ι-ό)\' Ι'ομΗψάΤ(,Η, 1':t1Ίω. Ii αϊθoυυtι 1ωγ ΚΟ­

Tueiut.GJl 1'1 Η:;),' ::μn{l(ψιίΊωγ. (Ημl1ΙΙΙϊJH) Ηουω:ΗI1.

ι

463

ί

,

Ό :καπιταλισμός αέ οίκείους χώρους

,

ηταν οί περίοδοι κατά τί!; όποίες γίνεται όρατή διά γυμνού όψθαλροϋ

Ι

•

ρι6 όΣΥVΉθιστη διόγκωση των τραπε~ΙKών καί πιστωτικων συναλλαγών. Ή πρώτη γύρω οτό

δεύτερου μισοϋ τού νο σrή ΓένοΒα καί

1300, ΟΊό Φλωρεντία, ή δεύτερη ατή διάρκεια τού 160u αίώγα καί τίς πρώτες δεκαετίες τού 170υ α{{ό­ ή tpitn τόν 180 αίώνα ατό ~Aμστερνταμ. Πώς έξη­

γείται τό φαινόμενο δη τρεις φορές μιά τελείωs προωθημένη άνάπτυςη, ή όποία σύμφωνα μέ δλες τίς ένδείςεις θά μπορουσε άργά δ γρήγορα νά προετοιμάσει τό θρίαμΒο μιας καπιταλιστικπς σίκονομίας, έμεινε στά μι­ σά του δρόμου; Θά χρειαστεί νά περψένουρε ώς τόν 190 αίώνα πρίν δούμε αύτή τήν έξέλιξπ νά όλοκληρώνεται. Τρείς λοιπόν δοκιμασίες,

τρείς λαμπρές έπΙΤUχίες, οί όποιες θά καταλήξουν οτό τέλος σέ άποτυ­ χία ή τουλάχιστον σέ τρεις έρφανείς άναδιπλώσεις. Πρόθεσή 11ας είναι νά έςετάσοuμε αυτές τίς δOKιμσσiες οτίς πολύ γενικές τους γραμμές, ρέ κύρω στόχο νά tVTOn{oOUl-lc. τίς παράξενες συμπτώσεις τους. Στή Φλωρεντία τού

1200

καΙ τού

1300

ή

niotwon

,

έμπλέκεται σΙ όλό­

κληρη τήν ίοτορΙα της ϊδιας της πόλης) άλλά καί σ' αύτην των άλ\ων ίταλικών πόλεΜν πού τήν ανταγωνίζΟYrαι, όλόκληρης τής Μεσογείου καΙ όλων τών χωρών της Δύσης. Πρέπει νά συμπεριλάΒουμε τή δημι­ ουργία τών μεγάλων έρπορικών καί τραηεζικών έπιχειρήσεων τής Φλω­ ρεντίας στή:ν άνανέωση της ενρωπαϊKiίς οίκονομίας, ή όποία άρχίζει τουλάχιστον άπό τόν

110

αίώνα. Ή ανανέωση αύτή πού θό. φέρει τήν

'Ιταλία γιά αΙώνες έπικεφαλης όλόκληρπς της Εύρώππς, θά συμπαρασύ­ ρει στήν όρμή της καΙ αύτές τίς έπιχεφήσεις. Τόν

130

αΙώνα γενοΒέζι­

κα καράΒια πλέουν στήν Κασπία, ενώ 'Ιταλοί ταςιδιώτες καί έμποροι φτάνουν ώς τί~ 'Ινδίες καί την Κίνα. Ένετοί καί Γενοβέζοι όργώνουν

τόύς θαλάσσιου, δρόμους της Μαυρης Θάλασσας. Ίταλο! ψά)(Υουν ατά λιμάνια τής βόρειας 'ΑφρικΩς Υιό τή χρυσόσκονη τοϋ Σουδόν. "Άλλοι Βρίσκονται στή ΓαλλΙα, τήν 'Ισπανία, τήν ΠΟΡΤΟΥαλία, TiG Κάτω Χώρες, τήν 'Αγγλία. Παντού έμποροι όπό τη Φλωρεντία πιι)λοϋν καί άΥοράζουν ρπαχαρικά, μαλλιό, είδπ κιγκαλερίας, ρέταλλα, ύφάσματα, μεταξωτά.

Πάνω άπ' δλα δμως, αύτό πού έμιιορεύονται είναι τό χρήρα. Οί έπιχει­ ρήσεις τους, jJtσO-έopnOptKtS, μtσo~τραπεςΙKές, Βρίσκουν στή Φλωρεντία

άφθονο ρευστό καί πιστώσεις σέ τιμές πού συγκριτικά εΙναι οί πιό συμ­ φέρουσες. Σ' αύτό καί μόνο όφείλOVΤαι ή άποτελεσματικότητα καί ή δύ­ ναμη τών δΙΚΎύων τους, Συμψηφισμοί, έμΒάσματα) μεταφορές χρημάτων

γίνονται χωρίς καμιά δυσκολία όπά θυγατρική οέ θυγατρική] άπό την

Bruges

οτή Βενε'(ία, άπό

TJ1V

Άραγωνία ως καί αυτή την 'Αρμενία, όπά

τό. Βόρεια ως τό Μαύρη Θάλασσα. Τά με'(άςια τής Κίνας πωλσυνται aτήν Άγγλία, δπου άνταλλάσσονται μέ μπάλες μαλλιοi}, .. ΤΙ άλλο είναι ή πί­ στωση, τά χαρτιά παρό χΡήρα; Καί άν μάλιστα δλα πάνε καλά) χΡιίμα

στόν ϋψιοτο Βαθμό. Τά χαρτιά τρέχουν, πετοϋν l δέν κουράζονται ποτέ,

'Ωστόσο, έκείνο πού άποτελεί τό μεγαλύτερο κα'(δρθωμα τώΥ έτω­

ρειών της Φλωρεντίας είναι ι') κατάκτηση,

1'1

κnδεμόνευση τού μακρινοί}

Βασιλείου τϊις Άγγλίας. Γιά νά Βάλουν χέρι οτό νησί, οί φλωρεντινές

έταιρειες χρειάστηκε νά υποσκελίσουν τούς 'ΕΒραίους δανεtστές~ τούς Εφιιόρσυς 'ffir; XiιV<10f; κα1 τών Κάτω Χωρών ι τούς "Αγγλους εμπόρους

464

.,

..

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

πού άποτελούν σκληρούς άντιπάλους, αλλά καί νά άπορακρύνουν τούς άλλους 'Ιταλούς ανταγωνιστές τους. Ή Φλωρεντία διαδέχθηκε στά Βρε­ τανικά νησιά τήν πρωτοποριακή δράση τών

Riccardi,

έρπόρων από τή

Λούκκα, οί όποιοι είχαν χΡηρατοδοτήσει τήν κατάκτηση της Ούαλίας από τόν 'Εδουάρδο Α.. Λίγο καιρό αργότερα οί Frescobaldi της Φλωρε­ ντίας προμήθευαν τά χΡήρατα γιά τόν πόλερο τού 'Εδουάρδου Β' ένα­ ντίον της Σκωτίας. Οί

Bardi

καί οί

Peruzzi

λεμικές έπιχειρήσεις τού 'Εδουάρδου

r

διευκόλυναν άργότερα τίς πο­

έναντίον της Γαλλίας, τήν περί­

φημη διαράχη πού έγκαινίασε τόν 'Εκατονταετή πόλερο. Ό θρίαμΒος

τών έμπόρων της Φλωρεντίας δέν ήταν ρόνο δτι κρατούσαν στό έλεός τους τούς άρχοντες τού τόπου, άλλά δτι εΒαλαν στό χέρι καί τά άγγλι­ κά μαλλιά πού ήταν άπαραίτητα στά έργαστήρια της ήπειρωτικης Εύρώ­ πης και της

Arte della lana

της Φλωρεντίας.

'Ωστόσο ή άγγλική περιπέτεια θά λάΒει τέλος τό

τήν καταστροφή τών

Bardi.

1354,

ϋστερα άπό

'Όσο δμως κι άν τούς είπαν «κολοσσούς ρέ

πήλινα πόδια», δέν έπαυαν νά είναι κολοσσοί. Ό 'Εδουάρδος στούσε έκείνη τή δραρατική χρονιά τεράστια ποσά,

στούς

Bardi

καί

600.000

φιορίνια στούς

Peruzzi.

900.000

r

χρω­

φιορίνια

Πρόκειται γιά ποσά πού

ύπερΒαίνουν τά κοινά ρέτρα σέ σχέση ρέ τίς δυνατότητες τών δύο οίκων. 'Απόδειξη δη αναγκάζονται νά διαθέσουν γι' αύτές τίς γιγάντιες πιστώ­ σεις τά χρήματα τών καταθετών τους σέ ριά άναλογία πού άγγίζει τό πρός

10.

1

Αύτή ή καταστροφή, «ή χειρότερη σέ δλη τήν ίστορία της Φλω­

ρεντίας», σπως τή χαρακτηρίζει ό χρονικογράφος

Villani,

Βαραίνει άφό­

ρητα πάνω στήν πόλη, τήν όποία συρπαρασύρει καί σέ αλλα δεινά πού

θά έπακολουθήσουν. Πέρα από τόν 'Εδουάρδο Γ, ό όποιος άδυνατει νά έξοφλήσει τά χρέη του, ύπεύθυνη είναι καί ή οίκονορική κρίση πού κό­ Βει στά δύο τόν

140

αίώνα -ρέ κορωνίδα τή Μαύρη Πανώλη.

Ό τραπεζικός πλούτος της Φλωρεντίας σΒήνει τότε μπροστά στόν έμπορικό πλούτο της ΓένοΒας καί της Βενετίας. Ή πιό «έμπορική» άπό

τίς δύο άντιπάλους της, ή Βενετία, θά Βγει τελικά νικήτρια ϋστερα άπό τόν πόλερο της

Chioggia,

τό

1381.

Ή φλωρεντινή έρπειρία, καταφανώς

πρωτοποριακή άπό τραπεζική αποψη, δέν θά μπορέσει νά έπιΒιώσει ρε­ τά τή διεθνή οίκονορική κρίση. Ή πόλη όμως θά διατηρήσει τίς έμπο­ ρικές της δραστηριότητες καί τή Βιοτεχνία της. Τόν

150

αίώνα μάλιΡτα

θά ανακτήσει τήν τραπεζική της δράση, δέν θά έπωριστει ποτέ όμως πιά τόν παλιό πρωτοποριακό της ρόλο σέ παγκόσμια κλίρακα. Οί Μέδικοι

δέν είναι οί Bardi. Μιά δεύτερη έμπειρία είναι αύτή της ΓένοΒας. 'Ανάρεσα στό 1550 καί τό 1560, παράλληλα ρέ μιά έπιΒράδυνση στό όρμηηκό ανοιγρα τών άρχών του αίώνα, παρατηρειται καί κάποια άλλαγή πορείας τίίς εύρω­ παϊκης οίκονομίας. Ή συρροή λευκού μετάλλου πού έρχεται άπό τά όρυ­ χεια της 'Αμερικης φέρνει σέ δύσκολη θέση τούς Γερρανούς ρεγαλέ­ μπορους, οί όποιοι έχουν μέχρι σηγρίίς τόν έλεγχο της παραγωγής άργύρου στήν Κεντρική Εύρώπη. Παράλληλα δρως δίνει καί μεγαλύτε­ ρη άξία στό χρυσό, ό όποιος ναί μέν σπανίζει, έξακολουθεϊ ϋρως νά πα­ ραμένει ή νορισρατική βάση των διεθνών συναλλαγών καί τών συναλ-

465

Ό καπιη:ιλιορός αέ οΙκείους χώρους

λαγματικών.

0\

πρώτοι πού άντιλαρΒάνονται αύτή τή στροφή είναι οί Γε.­

νοΒέζοι, 'Έτοιμοι νά ύποκαταστήσουν τούς έμπόρους τής" Ανω Γερμα­ νίας ώς πιστωτές του Βασιλιά της 'Ισιιονίας1 Βάζουν χέρι στούς θησαυ­ ρούς τής ΆμερικΩς και ή πόλη τους παίρνει η1

eton

της ΆμΒέρσας ώς

έπίκεντρο της εύρωπαϊκής οίκονομίας, ΔρομολΟΥείται έτσι μιά έςέλιςη πολύ πιό παράξενη καί πολύ πιό μοντέρνα όπό την έξέλιςη τflς Φλωρε­ ν'(ίας κατά Ίόν

140

αίώνα. Πρόκειται Υιό '(ην πιστωτική πρακτική ή

όποία Βασίζεται στή συναλλαγματική καί

Tt1V

έπισυναλλαγμαnκή (γραμ­

μάτιο είς δωταγήν πού έκδίδει ό κομιστής 'ι:i"lς έξοφλημένης συναλλαγ­ ματικης). Τά άξ1όγραφα αύτά κυκλοφορούν άπά έμποροπανήΥυρπ σέ

έμποροπανήγυΡΠ I όπό άγορά σέ άγορά. 'Η συναλλαΥματικπ ΒέΒαια δέν είναι κάτι άγνωστο', 'Έχει ήδη χρησφσποιηθεί ο't"ήν ΆμΒέρσα} ατή Λυών ή τό

Augsburg,

στή

Medina del

Campσ και άλλοϋ. 'Όλα αυτά τά κέντρα

συναλλαγών δέν έρπρώνουν άπό ΤΙ1 μιά ΙJέρα στήν άλλη. Μέ τούς Γενο­

Βέςους όμως τό χαρτί παίρνει άλλες διαστάσεις. Λέγεται πώς οΙ Fugger είπαν πρώ'(Οl δτι οί Γενοβέζοι συναλλάσσΟΥ1αι μΙ χαρτιά (nlit Papier\ ένώ οί ίδΙΟ1 μέ :μετρητά (BargeJd). Ή παλιά παραδοσιακή γλώσσα τών έμπόρων ξεηερνιέται άπό τήν καινούργια τεχνικη. Σέ άντάλλαγμα οί Γε­

νoβέ~OΙ1 δανεί~oντας τόν Ίσπανό βασιλιά; καί εισπράττοντας μέ την έπι­ στροφή τών στόλων άπό τιιν Άμερική νομίσματα τώΥ οκτώ (pezzeda ottoJ ή άσπρένιες ράΒδους, μετατρέπουν τήν πόλη τους στι;' μεγαλύτερη

άΥορά λευκού μετάλλου, 'Από τήν άλλη πάλι :μεριά,

lJt τις συναλλαγμα­

τικές τους καί έκείνες πού άΥοράζουν ενα\'Τι άσημένιων νομισμάτων aτή

Βενετία ιϊ. τη Φλωρεντία) έλέγχουν τόν κυκλοφορία τού χρυσού. nt:TUχαίνουν 11t άλλα λόγια νά πλπρώνουν o'Cb Χρηματιστήριο της Άρβέρσας

μέ χρυσάφι τό ισόποσο ~τoύ λευκού ":μετάλλου πού είσηράττουν στήν 'Ισπανία όπό '(6 βασιλιά της. (Είναι γνωστό δη τά χρέη γιά τις ανάγκες τού πολέμου έςοφλουνται κυρίως σέ .χρυσά νο:μίσραταΧ Οί ρηχανισμοί των Γενοβέζων όργανώνovται μέ πλήρη άποτελεσματι­ κό'(ητα

'(6 1579

ρέ τήν έγκα'(άστασπ 'ίών ρεγάλων έμnοροπανηγύρεων

τής Πιατσέντσας. Υιό τΙς όnοίες κάναμε ήδη λόγο%, Στίς έμnοροπανη­ γύρεις αυτές συγκεντρωνοντω γύρω άηό έναν πυρήνα ΟΙ πολλαπλές

πράςεις πού άφοροϋν τό έμπόριο και τίς διεθνεϊς πληρωμές. 'Εκε1 όργα­ νωνεται '(ό clearing, n j σπως τό έλεγαν τότε, τό Sconro, 'Έπρεηε νά έρθει ιό 1622 γιά νά ξεμονταριστεί ούτός ό τόσο καλά στημένος μηχανισμός, Βάζοντας έ'nΗ τέρμα σιήν άποκλειστική κυριαρχία τού γενοΒέζικου πι­ στωηκού συστήματος. ΓΗ.1τί όμως αυτή ι'ι κατάρρευση; Φ'(αίει άραγε

il

μείωση των φορτίων λευκού μετάλλου άπ6 την 'Αμερική, δπως πίστευαν

Υιό χρόνtα; 'Εδώ άΚΡ1Βως είναι πού οι επαναστατικές μελέτες τού

Michel

Μοrίneau" άνέτρεψαν τά δεδομένα. ουτε καταστροφική μείωση των «θη­ σαυρών» της ΆρεΡΙKiίς. οϋτε άήό'(ομη άπσμάκρυνση άπό τ:ι1 ΓένοΒα των

χρηματοκιΒωτίων μέ τά νσμίσματα των οκτώ. Τό άντίθετο μάλλον θό πρέπει νά σuνέBη~ δπως φαίνεται όπό πολλές ένδε1ξεις. Ή ΓένοΒα θό εξακολουθήσει νά κατακλύζεtαι άπό πολύτιμα μέταλλα, Μέ ηΊν οίΚΟΥΟ­ μική ανάκαμψη '['ών τελευταίων χρόνων τού 170υ αΙώνα, iι πόλη έξ.ακο­

λουθεΤ νά απορροφα, ίι τοι;λάχιστον Βλέπει νά πεΡΥουν άπό τά χέρια της

466

.,

Ό καπιταλισμός σέ οικείους χώρους

(τό 1687 γιά παράδειγμα), πέντε μέ εξι έκατομμύρια νομίσματα των όκτώ (pezze da ottO)5H. Κάτω όπό αύτές τίς συνθήκες λοιπόν, τό θέμα τής σχε­ τικής όπουσίας τής ΓένοΒας όπό τή σκηνή γίνεται όρκετά σκοτεινό.

Σύμφωνα μέ τόν

Felipe Ruiz Martin,

οί 'Ισπανοί όγοραστές των

juros θά

πρέπει νά έπαψαν νά τροφοδοτούν μέ τά όπαραίτητα κεφάλαια τό παι­ χνίδι τών τραπεςιτων-έμπόρων τής ΓένοΒας. Καθώς λοιπόν αύτοί οί τε­ λευταίοι, πού ήταν οί έξουσιοδοτημένοι χρηματοδότες τού Βασιλιά τής 'Ισπανίας, άναγκάστηκαν νά άρκεστούν στίς δικές τους δυνάμεις, ίσως χρειάστηκε νά έπαναπατρίοουν μαςικά τίς πιστώσεις τους όπό τήν 'Ισπα­

νία. Αύτή

11

ύπόθεση δέν μοιάςει όπίθανη. Νιώθω δμως τόν πειρασμό νά

έπεκταθώ καί οέ μιά άλλη έρμηνεία. Τό παιχνίδι τών χαρτιών, τό πάρε δώσε μέ τίς συναλλαγματικές, δέν μπορεί νά πραγματοποιηθεί παρά μό­ νο αν οί άγορές όνάμεσα στίς όποίες κυκλοφορούν αυτά τά χαρτιά .Βρί­ σκονται σέ διαφορετικά έπίπεδα. Ή συναλλαγματική πρέπει, άλλάςο­ ντας χέρια, νά όξιοποιείται. Μόλις υπάρξει όφθονία μετρηΤών

larghezza»59;

(<
οπως τήν χαρακτηρίςει κάποιος σύγχρονος) ή συναλλαγ­

ματική κολλάει στά ύφη. 'ΑκριΒώς όπως σταν τό νερό έρχεται μαςεμένο, ό τροχός τού μύλου μπουκώνει καί παύει νά γυρνά. Πράγματι, Ώδη γύ­ ρω στά

1590

μέ

1595,

οί άγορές κατακλύςονται άπό τά περισσεύματα τού

λευκοϋ μετάλλου. Είτε λοιπόν έςαιτίας αύτου του γεγονότος είτε γιά όποιονδήποτε άλλο λόγο, τό Βουνό όπό γενοΒέςικα όςιόγραφα καταρ­ ρέει. Στήν καλύτερη περίπτωση άπλώς χάνει τήν κυρίαρχη όργανωτική του δύναμη. Γιά μιά άκόμη φορά ενα πιστωτικό σύστημα άκρως έκσυγ­

χΡονισμένο, τό όποίο έχει καταλάΒει τά όνώτερα κλιμάκια τών ευρω­ παϊκών συναλλαγών, δέν καταφέρνει νά διατηρηθεί στή θέση αύτή πα­ ρά γιά έλάχ.ιστο χρονικό διάστημα. Δέν θά έπικρατήσει πάνω άπό μισό

αιώνα, σάν νά μήν μπορουσαν νά άντέξουν οί δυνατότητες τών οικονο­ μιών του Παλαιου Καθεστώτος στίς νέες αυτές έμπειρίες. Ή περιπέτεια δρως θά έχει συνέχεια στό "Αμστερνταμ. Τόν 180 αίώνα, στό τετράπλευρο" Αμστερνταμ-Λονδίνο-Παρίσι-Γε­ νεύη, τό προΒάδισμα στίς έμπορικές δραστηριότητες άνήκει πάλι σέ ενα άποτελεσματικό τραπεςικό σύστημα. Τό θαυμα γίνεται οτό "Αμστερνταμ, δπου οί διάφορες κατηγορίες άξιογράφων κατακτούν μιά πρωτοφανή καί άςιοςήλευτη θέση. Στήν Εύρώπη ή έν γένει διακίνηση τών έμπορευ­ μάτων δείχνει νά τηλεκατευθύνεται καί νά ρυμουλκείται άπό τήν έντο­ νη κινητικότητα τής πίστωσης καί τής προεξόφλησης. Ώστόσο, δπως συνέΒη καί μέ τή ΓένοΒα, ό μηχανισμός αυτός δέν θά άντέςει ο-υτε ως τό τέλος τού αίώνα καί τής ευημερίας του. Ή 'Ολλανδική Τράπεςα, πνιγ­ μένη στό χρήμα, θά μπλεχτεί στά ϋπουλα γρανάςια του δανεισμού τών

ευρωπαϊκών κρατών. Ή χρεωκοπία τής Γαλλίας τό

1789

είναι τό καίριο

πλήγμα πού θά καταστρέψει τόν κουρδισμένο μηχανισμό άκριΒείας τής 'Ολλανδίας. Γιά άλλη μιά φορά ή κυριαρχία τών χαρτιών λήγει άδοξα

καί, οπως είναι φυσικό, σέρνει μαςί της μιά όλόKλnρη άλυσίδα όπό προ­ Βλήματα. Μήπως ήταν πολύ πρόωρη ή δημιουργία ένός τραπεςικοϋ συ­ στήματος, τό όποίο νά στηρίςεται στίς ίδιες του τίς δυνάμεις, ισορρο­ πώντας πάνω στόν τριπλό άξονα τής έλεύθερης διακίνησης έμπορευμά-

467

Ό καπιτaλισρός σέ οίκε{ους χώρους

των~ μετρητων καί άξιογράφων; ''Αν αότό άλnθεύει, τότε ή κρίσή, ό πτω­

'ηκός ένδόκuκλoς πού μπορεί, σύμφωνα μέ τή λογική των πραγμάτων) νά έκδnλώvc.ϊat ήδη άπό τό 177B~ δέν ρπορει νά εΙναι τίιιοτε άλλο πα­ ρά ή έπυρσοκρότπση ή όποία έπέσπευσε ρι6 έ~έλιξη σχεδόν άναπόφευ­ ΚΤΠ.

n

T6.:rpiΊpa ΚΡύfJετal κυκλοφορεί

11

Μετρδ:ρε, συνήθως τούς συγκυριακούς ρυθρσός τής οίκονομίας άνά­ λΟΥα μέ τούς μισθούς, τίς τιρές καί τήν παραγωγή. Θα έπρεΠΕ ίσως νά στρέψουρε τήν προσοχή ρας καί πρός έναν dλλo παράγοντα, ό όποίος δέν ύπήρχε μέχρι σήρερα τρόπος νά ύπολογιστεί. Πρόκειται ytQ. τήν KUκλοφορία τού χΡήρατος-κεφαλαίου, 'Ιό όποίο άλλοτε συσσωρεύεται, άλλοτε χρησιμοποιείται κα{ άλλοτε παίζει Ίό κρυφτούλι. Είναι φορές πού '[ό χρήμα σφραγίζεται ρέσα σέ μπαούλα. Ή άποθησαύριση ύπηρξε ριά άρνπτική δύναρη, πάντοτε ίσ:κυρή, στίς οΙκονομίες του παρελθό­ ντος_ Τίς πιό πολλές φορές τ6 χρήμα όχιιρώνεται πίσω άηό ό.ςίες~Kατα­

ψυγια, όπως εΙναι Α γίϊ. και τά ά.κίvητα. Ύπάρχουν ώcrrόaο καί έποχές όπου τά τριπλοκλειδωμένα μπαοϋλα ανοίγουν, 'Ιό

xpfi.pa

κυκλοφορεί καί

προσφέρεται άφειδως σέ οποιον θέλει rφάγμαη νά τό πάρει. Μπορούμε

μάλιστα νά πούμε δη Ιlταν πολύ πιό εtJκολο νά δανειστεί κανείς χ.ρήμα­ -τα στήν Όλλανδία Ίό

1750

δη' ό,τι τό

1979.

Στήν πλειοψηφία τους δρως

οί παρU'{ωγtκές έπενδύσεις συναντούν πρΙν όπό τή Βιομηχανική έπανό:­

στασπ ενα σωρό έρπόδια. Τά έμπόδια αύτά μπορεϊ, άνάλογα μέ τίς συν­ eiiKEt, νά οφείλονται etTE -aτό δυσεύρετο 'Ιών κεφαλαίων etTE στή δυ­ σκολία άπορρόφησπς των διαθέσιμων πλεονασμάτων. Ύl1άρχουν"ώστόοο, περίοδοι δηοu 'Ιό χρήμα ρέει άπρόσκοπτα καί πε­

ρίοδοι σπσυ γίνεται αφαντο. 'Υπάρχουν στιγμές πού δλα είναι πολύ άηλά καί στιγμ~ς πού τά πράγρατα σφίγγουν, χωρίς ΟΙ φανεροί άφέντες τού­ του τού κόσρου νά μπορούν νά κάνουν καί πολλά. Ό Carlo Μ. Cipol1aOIJ άποδεικνύει ότι όλα παίρνουν εύνοϊκότερη στροφή Υιά την 'Ιταλία στό σύνολό της τήν έπομένη της είρήνης '[ου Cateau-Cambresis (559) που, παρά τό ότι σακάτεψε πολιτικά την 'Ιταλία, τι1ς έςασφάλισε όμως κάποια ήρερία καί άσφάλεια. Τό ίδισ ίσχύει, αυτή τι) φορά δμως γίά όλόκλnpη ηίν Ε'Jρώnn, μέ τίς άπανωτές Συνθπκες τού 1598, τοϋ 1604 καί τού 1609, τίς όποΙες διαδέχθηκαν περίοδοι χρηρατικης εύκολίας. Αύτό δέν σημαί­ νει βέΒαια δη ό κανόνας έφαρρόζεται παvτoυ τό ίδιο. Ή 'Ολλανδία των άρχών του 170υ αΙώνα γνωρίζει μιά περίοδο πλήρους άκμης τού καηι­ ταλιστικού '[πς έμπορίου. Τήν ίδια ώρα στή Βενετία τό χρήμα πού εχει κερδηθεί άπό τό έμπόριο έnενδύεται aέ μιά καπιταλισnκιίς ύφής γεωρ­ Υία. 'Αλλού θυσιάζουν στό Βωμό τής πολιηστικπς αίγλης τεράστια ποσά γιό δαπάνες τελείως άντισικονομικέ b : δ χρυσός αΙώνας τής 'Ισπανίας, iι χλιδιι τω" άρχιδουκών των Κά'rω Χωρών, ii τ-ών ΣΊ10ύαρτ T1ϊ~ 'Αγγλίσς,

468

Ό καπιταλισμός σέ οΙκείους χώρους

τό στύλ 'Ερρίκου Δ', πού εΙναί πιό γνωστό ώς στύλ Λουδοβίκου ΙΓ) xpnσφοποιούν άσυζητητί τό συσσωρευμένο έθνικό πλούτο. Τόν 180 αίώνα ή χλιδή καί ή οίκονομική ii έρηορική κερδοσκοπία βαδίζουν πλάι πλάι. Ό Isaac de PiIltO~1 θά πεί γιά τόν 'Αγγλία τής έποχης του: «κανείς πιCι δέν φυλάει τά λεφτά του στό χρηματοκιΒώτια». Καί αύτός ακόμη ό φι­

λάργυρος άνακάλυψε δτι τόν συμφέρει καλύτερα «νά κάνει τά πλούτη '[ου νό. .κυκλοφορούν, άγοράζοντας κρατικά xpεώγραφα~ μετοχές μεγά­

λων έταιρειών ή της Τράπεςας τής 'Αγγλίας. παρά νό τά άκινητοποιεϊ ή νά τά κάνει ΎτουΒάρια καί yil., (παρ' όλο πού στην 'Αγγλία τού 160υ αίώ­ να αύτή ηταν μιά πολύ προσοδοφόρα τοποθέτηση). Ό Defoe εγκωμίαςε ήδη άπ6 '(ό

1725

τίς χάρες τών έμπορικών έπενδύσεων, άκόρη καί τών

έπενδύσεων σέ. ρικροεπιχειρήσειςι θεωρώντας τις, σέ σύγκριση μέ τή λι­ μνούλα της ίδιοκτησίας άκινήτων) σάν μιά πηγή 6Ι •·

Καί ομως, πόσα στάσιμα νερά δέν λφνάςOUΝ άκόμη τόν 'Άς ρήν ςεχναρε άλλωστε Ότι KtifiOtet:; φορές καί

it

180

αίώνα;

άηοθΏσαόριση είχε

καΙ αύτή τούς λόγους της. Στή δεινοπαθοϋσα Γαλλία του 1708, ή KUΒέρνηση, μέσα ατή δίνη ένός πολέμου ό όποϊος είχε KtvntonOlfIOEt δλες

τίς δυνάρεις του έθνους, έκδίδει άφθονο χαρτονόμισμα. Τό φτηνό χρήμα διώχνει τότε τό γερό, τό όποίο κοί σπεύδει νά κρυφτεί. Αύτό Ισχύει άκό­ μη :και γιά τό Βρετάνη (καΙ ιδίως έκεί), όπου ενα προσοδοφόρο έρπόριο

μέ τΙς θάλασσες τού Νότου της άηοφέρει σημαντικές ποσότητες λευκού

μετάλλου. Γράφει άπό τή Rennes ΕVας άπό τούς πληροφοριοδότες τού γενικού έπιθεωρητη Desmaretz: «Βρέθηκα χθές, 6 Μαρτίου 1708, στό σπίτι έvός άπό τούς πλέον έξέχοντες άστους της πόλης. Πρόκειται Υιά αΤόρο πού είναι έδώ καί χρόνια χωμένο γιά τά καλά ατό χειιοαίο ή τό διό θαλάσσΏς έμπόριο καί έχει δοσοληψίες ρέ τούς σπουδαιότερους με­ γαλέμπορσυ, τής έπαρ)[ίας. Μέ διαβεΒαίωσε δη εΙναι σίγουρος ηώ, υπάρχουν πάνω άπό 30 έκατομμύρια πιάστρα κρυμμένα καΙ πάνω άπό 60 έκατομρύρια σέ χΡυσάφι καί άσήμι πού δέν πρόκειται νά δούν τό φως τής ήρέρας δσο τά χαρτονορίσρατα (πού έθεσε σέ κυκλοφορία κυβέρ­

n

νησΩ 'τού Λουδοβίκου ΙΔ') δέν έξαφανίςOVΤαι, καί όσο δέν σταθεροποι­ ούνται οί διακυμάνσεις άνό.ρεσα στό νορίσρατα (ή χρηματιστηριακή τους

τιμή άλλάζει συνεχώς)

fi δσο δέν άηοκαθίσταται τό έμπόριο"ω, Τά πιά­ στρα για τά όποία γίνεται έδώ λόγος είναι έκείνα πού είχαν φέρει μαζί τους τά πλοία άπό τίς ΜαλΒ\νες ύστερα άπό τό ταξίδι τους οτίς άκτές τού Περού. 'Όσο Υιό τ{ιν αποκατάσταση του έμηορίου, αύτrΊ δέν πρόκει­ '(αι νό πραγρατοποιηθεί παρά ρόνο μετά τό τέλος τού Πολέμου τής Δια­ δοχής πού ςέσπασε τό

1701

Ίή, ΟόψέΧΊπς

καί τού

(713)

στήν 'Ισπανία, μέ τΙς είρηvευτικές Συνθήκες

Rastatt (1714).

"Ολοι οί έμπσρευόμενοι καταραρτυρούν αύη'! τtlν έπιφυλακτικότητα. "Έχουν περόσει άρκετοί μι1νες από τήν ύπογραφή τής Συνθήκης τής

Ούτρέχτης) όταν ό Γάλλος πρόςενος στή Γένοβα γράφει: «'Όλοι είναι κουμπωμένοι γιατί κανείς δεν εχει έμΠίσΤοσύνη. Γι' αυτό άλλωστε καί έκεινοι 110ύ διαπραγματεύονται πιστώσεις, όπως κάνουν οί περισσότεροι

εμποροι τής πόλης, δέν ηετυχα{νοuν κα{ σπουδαία πράγρατα. Τά καλύ­ τερα χρηρατιστήρια είναι l"λεωτά"ι,.,. Καί θά παραμείνουν όντως κλειστά,

469

/

/ ,

Ι ,i

Τό λιμάνι TJl!,' Μασσαλίας, τόγ 180 αιωvo. Λεπωμερει.α άΩό πίνακα τού JoSefJh νeΓnet. (Φω'ΓοθΛΚ11 Α.

470

(:oliI1).

.,

, Ι

Ό καπιταλιομός σέ οΙκείους χώρους

εως οτου άναλάΒει ξανά στό Κάντιξ τό ρόλο τού διανορέα τού λευκού με'rόλλου ή

Carrera de Indias,

CιIIό τήν όποία έξαρτώνται τό πάντα,

'Αφου χωρίς λευκό μέταλλο, χωρίς χρυσάφι κοί χωρίς σίγουρα κέρδη, τά

«μεγάλα χΡηματιοτήρια .. δέν άνοίΥουν, οϋτε γεμί~oυν ι;έ κόσμο, Τό 'ίδιο αύτό τροπάρι άκούγεται ήδη στήν πόλη τη~ Γένoβα~ ό.πό ιό 1627. Οϊ έ.πιχεφηματίες πού χρηματοδοτούσαν τό Βασιλιά της 'Ισπανίας εΊχαν άποφασίσει ύστερα άπό τή χρεωκοπία της χώρας του, Υιά τrιν όποία δέν εΊχε ληφθεί κανένα ίδιαίτερο άνακουφισnκό ρέιρο, νά μή δανείσουν πιά ούτε ενα σολδίο στόν Φίλιπηο Δ'. Ό κυΒερνήτης τού Μιλάνου καί ό 'Ισπανός πρεσΒευτής μάταια τούς ΒομΒαρδίζουν ρέ αΙτήσεις, πoλλαπλα~ σιάζοντας τίς πιέσεις καί σχεδόν άπειλώντας τους, 'Αποτέλεσμα μηδέν.

Ή πόλη δείχνει αάν νά μήν έχει καθόλου XpiIμata. "Ολες 0\ δουλειές έχουν σταματήσει. Δέν Βρίσκεις Υά διαηραγρατευτείs οΟτε μιά συναλ­ λαγμαηκή, Ό πρόςενος τΩ~ Βενετίας στή Γένοβα περιγράφει σέ πολλές όπό τίς έπιστολές του τίς δυσκολίες τής άγορας. Καταλήγει όμως ρέ τΑν

υποψία δη αύτή ή στενότητα

(stretezza) εΙναι διπλωμαtιKή καί δ'rΙ προ­

καλείται .Επίτηδες αηό τούς έπιχειρηματίες, ΟΙ όποίο ι θέλουν έτσι νά 6ι­

καιολΟΥήσουν τήν αΡΥΙΙ0ή τους (προς τόν Φίλ,ππο A''fS, Τόν πιστείιου­ με πολύ εύχαρίστωςι σταν μάλιστα ίιπολογίζουρε πόσα μπαουλα γεμάτα ρεάλια στέλνονται τι1ν ίδια σηγμή από τούς ΓενοΒέζους τής ''Ισπανίας πρός τήν πατρίδα τους, δπου δίχως άλλο θά στοιΒάζονταν οτά χρημα­ τοκιΒώτια των μεγάρων. 'Ωστόσο γρήγορο θά ξαναΒγοϋν από αύτά. Καί αύτό έπειδή τό έμπo~

ρικό χρήμα δέν άποθηοαυρίςεται παρά μόνο περιμένοντας μιά νέα εύκαι­ ρία. Νά τί γράφηκε τό 1726 στή Νάντη τόν καιρό πού γινόταν λόγος γιό

τήν κατάρ'γησιι τού προνομίου τής ΓαλλΙKiίς :ΕΤάφείας τω:ν Άνατσλιι(ών 'Ινδιων: ιtΔέν μάθαμε Υιό τίς δυνατότητες κα·ί τά αηοθέματα της πόλης μας παρά μόνο σταν αποκαλύφθηκαν τά σχέδια τών έμπόρων ηού έπι­ δίωκαν εί'a:: να συμμετάσχουν Υιά λογαριασμό τους στίς έπιχειρήσεις τού 8ασιλιά (στήν 'Εταιρεία) είτε να συνεταιριστοϋν Υιό τό σκοπό αύτό

τούς tμrιόΙJους τού

I.Jt

Sajnt-Malo, πού εΊναι έςαιρετικά ίσχυρή, Προτψοϋν

νά κάνουν τό δεύτερο, γιά νό μιί συγκρουστουν μεταξύ τους, καί ΣXn­

μαιίζουν τήν 'Εταφεία τού

Saint-Malo. 'Εμφανίστηκαν έτσι οί έμποροί 18 έκατορμύρω λίρες, ένώ έρείς πι­ στεύαμε δη δέν εΙχαν δλοι μα~ί πάνω από 4 έκατομμύρια,"., 'Ελπίζουμε μας να συμμετέχουν μέ αόνω άπό

μέ τά μεγάλα ποσά Ωού προσφέρουν στήν Αύλ6 γιό νά έξαΥοράσουν τό

άηOKλεtσtι:κό προνόμιο τής 'Εταιρείας 'ιών 'Ινδιών,

(.".) πού είναι κατα­

στροφή Υιό τ6 βασίλειο, να άπελευθερώσουν παντού τ6 Ιμπόριο»66. Ποιό τό όφελος, άφού τό προνόμιο της Έ'(αφείας τελικό θά γλιτώσει άπ6 '(ήν καταιγίδα καί τίς συνέπειες του συστήματος τού La"\ν. 'Ωστόσο ισχύει κοί

έδω ό γενικός κανόνας: μόλις έηΙKρcιτήσει ηρερία κοί εμφανιστουν πά­ λι οι καλές ευκαφίες, «τό χρήμα πού ύπάρχει στό Βασίλειο θό έπωτρ-έ­

ψει ξανό ατό έμnόρlΟ""". Θά έπιοτρέψει όρως άραγε όλο; κατά τόν

180

"AS

μι) μας διαφεύγει δη άκόμη καί

αίώνα} καί κυρίως τότε, τό συσσωρευμένο χρΓψα ξεπερνά­

ει κατά πολύ τιί ςήτηση κεφαλαίων. Καί αύτή άκόμα ή 'Αγγλία δέν θό

471 ι

i

Ό καπιταλισμός σέ ο{κε{ους χώρους

έςαντλiioει όλα της 1ό όποθέματα προκειμένου νά χρηματοδοτήσει τή Βιο:μηχανική της έπανάοτοση. Είναι ΒέΒαιο στι οΙ προσπάθειες καί οί έπενδύσεις της θά μπορουσαν κάλλιοτα νά είναι πολύ ηιό αξιόλογες άπό αότές πού έ.γιναν. Τό ίδιο ΒέΒαιο είναι όη τό νομισματικό άποθέμαtG τής Γαλλίας κατά τή διάρκεια του Πολέμου της Διαδoχiίς στόν 'Ισπανία ξε­ περνούσαν κατά πολύ τά 80 ή 100 έκα1ΌΙJμύρια χαρτονομίσματος πού έκδόθπκε άπό τήν κυβέρνηση τού Λουδοβίκου ΙΔ'I!3. Είναι έπίσης .ΒέΒαιο δη ή ακίνητη περιουσία τής rαλλίας ύπερκάλυπτε τίς άνάγκες της Βιο­ μηχανίας πρίν άπά τή Βιο:μηχανική έηανόσταση. "Έτσι έςnγεt:rαι άλλω­ _οτε πως μπόρεσα\' νά ύπάρςουν Ktviipa'tG οάν τού Law καί ηώς τά άνθρα-κωρυχεϊα κατάφεραν τόν 180 αίώνα χωρίς καριά καθυστέρηση ή δυσκο­ λία νά συγκεντρώσουν τήν κατάλληλη στιγμή τά ηάγια καί KυKλoφo~ ρούντα κεφάλαια πού ήταν άπαραίτητα Υιά τήν έκμετάλλευσή τους'? Ή έμπορική άλλnλoγραφίαAι Βρίθει στοιχείων τά όποία άΠOδεΙKνύOUΝ -καί μΙ τό ηαραηάνω στι ή Γαλλία έπί ΛουδοΒίκου ΙΣΤ' είναι γεμάτα από νω­ χελικό χρήμα τό όποίο, δπως λέει ό Gentil da Silvi3., «πλήττει και δέν έχει πού νά χρησιμοποιηθεί», Στη Μασσαλία} γιό παράδειγρα) τό δεύτε­ ρο μισό τού 180υ αιώνα, κεφαλαιούχοι πού προσφέρουν χρήματα σέ ρε­ γαλέμπορους πρό-ς 5% δέν Βρίσκουν παρά πολύ σπάνια πελάτη. [( αύτό) όταν έμφαγιοτεί Kάπoιoς~ τόν εύXαρtσΤOϋν "Υιά τόν καλοσύνη πού είχα­ τε νά κάνετε χρήση των κεφαλαίων ρας" (1763), Πράγματι τά κεφάλαια πού κυκλοφοροϋγ στήν αγορά είναι τόσα ωστε οί έμποροι νά δουλεύουν μέ τά δικά τους χρήματα ή μέ τά χρήματα των συνεταίρων τους. Μοιρά­ ζονται ετσι μαςί τους 'Ιούς κινδύνους. χωρίς νά χρειαστεί νά καταφύγουν στό δανεισμό καί νά έπιBαρύvovται έπιπλέον μέ τόκου!;_ Ή ίδια νοοτρο­ πία έπικρατεί καί στό Κάνηξ. ΟΙ μεγαλέμποροι άρνoUνται προσφορές χρπ:μά-rων, ακόμη καί ρέ 4%, λέγοντας οη 1,κατακλύςονται άπό ίδια κε­ φάλαιαιι, Αυτά ΒέΒαια συμΒαίνουν τό 1759 σέ καιρό πολέμου, συμΒαίνουν όμως καί τό 1754 σέ εΙρην1κό περίοδο. Δέν θά έηρεπε ώστόσο νά καταλήξουμε ατό συρπέρασμα ότι στό δεύ­ Ύερο μισό τσύ 180υ αίώνα οί μεγαλέμποροι σίιδέποτε δανείζονται. Συμ­ Βαίνει μάλιστα τό αντίθετο. Ούτε δη τά κεφάλαια προσφέρονται παντού χωρίς άποτέλεσρα, 'Απόδειξη ή περωέτεια τού Robert Dugard οτό Πα­ ρίσι. Αυτό πού έμείς ίιηοοτηρίςουμε είναι δη οί περιπτώσεις όπου ή προσφορά χρήματος πλεονάζει έλλείφει έιιενδύσεων εΙνατ fiολύ συχΎό­ '(ερες άπ' Ο,ΤΙ συνήθως nιo-rcutTal. TinO't€ δέν είναι πιό άποκαλυηnκό οτό σημείο αυτό όπό ενα ταξιδι στό Μιλάνο τίς παραμονές '(ης ΓαλλικΩς Έπανάστασης. Ή πόλη τού Μιλάνου καθώς καί όλόκλ ηρη ή ΛομΒαρδία αποτελούν 'ίόν inoxii εκείνη θέατρο άνανέωση~ τής δημοσιοσικσνο­ ρικπς μηχανής) χάρη στήν οΙκονορικό. άνοδο πού έχει Βγάλει τό Κρά­ τος άηό τό τέλμα. Άηένανη στά ΜΟΩιί, τίς τράπεζες, τις φο}lελιές, τίς θρησκευτικές όργανώσεις, '("ούς έκμισθωΎξς τών φόρων καί τούς ισχυ­ ρούς συνασπισμoύ~ τών επτχεφηματιών, τό Κράτος πράγραΤί έχει άπο­ κτήσει πιά τέτοια δύναμη, ωστε νά άναλαμ6άνει Τ11ν αναδιάρθρωση πα­ λαιών καταχρηστικών συνηθειων, οί όποΊες είχαν γίνει σχεδόν καθε­ στώς, Οί άστσί καί ΟΙ εύΥενείς τού Μιλάνου καί -ιϊις ΛομΒαρδίας είχαν

J.

472

:~

Ό καπιτaλισρός σέ οίκείους χώρους

σιγά σιγά καταΒροχθίσει τό Κράτος καΙ εΙχαν μετατρέψει σέ άτομική πη­ γή έοόδωγ δλα σχεδόν τά πόστα δημσσίων έσόδων

(regalia).

Ή μόνη θε­

ραπεία γιά νά άντιμετωπιστεί αύτό τό καθεστώς ηταν νά έπανακτήσει τό Κράτος δλα τά άηoλλO'rριωμένα εΙσοδήματά του, παραχωρώντας διάφο­ ρους τίτλους. Αύτό προκάλεσε ενα ραζικ6 έπαναπατρισμό κεφαλαίων. 'Εφαριιοζόμενη μέ σχετικά γρήγορους ρυθμούς, ί, ηολιnι<ή αυτή έπνιξε

τή ΛομΒαρδία aτά με.τρητά καί ανάγκασε τούς παλιούς είσοδηματίες νά rιροl>λnματιοτοϋv γύρω άπό τήν τύχη αύτής τής πληθώρας κεφαλαίων πού έμφανίστηκαν ξαφνικά. Παρ' δλο πού κανείς δέν ξέρει μέ άκρίΒεια π(;)ς χρησιμοποιήθηκε αύτό τό χΡίψα 1 τουλάχιστον γνωρίςουμε δη ρό­

νΩ αα σχετικά μικρό ποσοστό διατέθηκε Υιό τήν άγορά γαιων, κρατικών χρεωγράφων (ηράς

3,5%)

καί άοτικών άκινήτων. Τό μεγαλύτερο τμήμα

αυτών των κεφαλαίων συμμετέχει ρέσω τών τραπεζικών καί

xpnpqn-

στηριακών πράξεων στό ρεϋμα τών διεθνώ.J συναλλαγών πού διαπερνά

n

όλόκλπρο τό Μιλάνο. Άπτό παράδειγμα περίπτωση του οίκου Greppi. Αύτό Όμως :αού παρουσιάζει ίδιαίτερο ένδιαφέρον είναι δη τό ρά"Ύα αύτό δέν άποβαίνει πρός όφελΟ5 τών βtoμηχανικών επενδύσεων! ηαρ' όλο πού aτή ΛομΒαρδία ύφίστανταί ήδη ύφασlιατoBιopηXαVΊες καί με~ ταλλουΡΥίες, Άπλούστατα) οί χΡηρατοδότες δέν πιστεύουν δτι τoπoθε~ τηοεις τέτοιου είδους μπορούν νά είναι κερδοφόρες. ΚαΙ γι' αύ1:ό τό λό­ γο υΙοθετουν παλιές δυσπιστίες καί παλιές δοκιμασμένες τακτικές. Κaί νά φαννασrεΊ κανείς δη στην 'Αγγλία έχει ήδη άρχίσει ή Βιομηχανική έπανάστασπ 71 • Προσοχή λοιπόν νά μή θεωρήσουμε τήν άποταρίευση καΙ τη συσσώ­

ρευση ώς φαινόμενα. καθαρά ποσοτικά, όπου ενα όΡΙσΡένο ϋφος KαΤΩ~

θέσεων ή εγας συγκεκριμένος όγκος συσσωρευμένων κεφαλαίων θα εΙχαν κατά κάποιον τρόπο τη δ1Ναρπ νά έξαπολύσουν σχεδόν Q1jt6paTG παραγωγικές επενδύσεις καί νέους συντελεστές άνάπτυξης. Τά πράγμα­ τα εΙναι πολύ πιό σύνθετα. Κάθε κοινωνία έχει '(ίς δικές της μεθόδους γιά άιιοταμίευση, εχε.ι τούς δικούς της τρόπoυ~ νά ξοδεύει , τίς δικές της ιιροκαταλήψε\ς καί ιιροτφήσεις, εχε1 τίς δικές της άναστολές ώς ιιρός τίς έπενδύσεις. 'Ιδιαίτερο ρόλο οτή δπμιουργία καί τήν όζιοποίηση τών κεφαλαίων παίςει καί ή πολιτική. Ή δημόσια οίκονομία, Υιά παράδειγμα ι άλλοτε παρεμποδίςει, άλλοτε

tK'Cptnet

ή άnοκαθισ'CQ όσο γίνεται μέ μεγαλύΥε­

ρη ώψέλεια καί ταχύτητα τό χρημα πού παρακρατεί. Στή Γαλλία τό φo~ ρολσγικό σύστημα φέρνει τεράστια rωσό ατό χέρια τών γενικών έκμι­

σθωτων φόρων καί τών άνώτερων οίκονομικών υπαλλήλων, 'Όπως φά­ νΩκε από πρόσφατες μελέτες 7t, αύτοί οί τελευταίοι άναδιανέμουν συνό­

θως τά ποσά πού άποκτήθπκαν μέσω τής φορολογίας σέ παραγωγικές έπενδύσεις. 'Ήδη όπό ΤΧ1.ν έποχή του Κολμπέρ ή του Λουδοβίκου ΙΕ'

πολλοί άπ6 αυτούς έΗενδύουν σέ έμπορικές καί κάποτε καΙ σέ B1Oμη~ χανικές έπιχειρήσεις) Ιδίως σταν πρόκειται γιά προνομιούχες επιχειρή­

σεις καί BιoτεX~,rίες, Κάτι τέτοιο είναι πολύ πιθανό. 'Οφείλουμε δμως πa~ ράλλnλα νά δεχτούμε μαζi μέ τόν Pierre VHar δη οι εκμισθώσεις Βασι­ λικών καί φεουδαρχικών δικαιωμάτων στήν Καταλωνία τού 180υ αίώνα

173

Ό καπιταλισμός αέ οΙκείους χώρους

εΙναι ενα κανάλι αναδιανομής πολύ πιό άπστελεοραnκό από 'Γήν έκμί·· σθωση τιόν γενικών φόρων στή Ταλλία, όπου "διασκορπισμένα οτά χέ­ ρια εμπόρων καί αρχιμαστόρων, τά κεφάλαια αύτά διοχετεύονται στ6 έμπορικό καί τελικά στό βιομηχανικό κύκλωμα 1 καί ράλιστα στόν τομέα τού άΥροτικοϋ έκσυΥχρονιομου»13. 'Όσο Υιό τό άΥΎλικό φορολογικό σύ­ στημα, οπου

6

φόρος επέχει θέση έ)Ύυητη Υιό τΩν εξυπηρέτησα ένός

πάγιου δημόσιου χρέους! μέ άποτέλεσμα '(ό Κράτος νά αποκτήσει μία άνευ ηροηγουμένου δύναμη καί ίσορρσπία) μή11ως δέν ήταν καί αύτό ενας τρόπος, nολύ 11ιό άποτελεσματικός μάλιστα, Υιό την επανεισαγωγή τών φορολογικών έσόδων στή )'ενική κυκλοφορίαϊ 'Ακόμη καί άν οί ανθρωποι τής έποχης δέν τό αντιλαμΒάνονταν πάντοτε.

474

ΕΠΙΛΟΓΕΣ ΚΑΙ ΣΤΡ ΑΤΗΓΙΚΕΣ ΤΟΥ ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΥ

Ό καπιταλισμός δέν υίοθετεί δλες τΙς έπενδυτικές δυνατότητες καί τίς ΠΡOOΠ'rιKές ανόδου πού του αροο:φέρει ή οίκονομική ζωή. Παρακο­ λουθεί συνεχως ρέ μεγάλη προσοχή τή συγκυρία) πρΙν έπέμΒει έιιιλε­ Κ'nκά πρός όρισμένη κατεύθυνση. Αυτό σηραίνει δη καί Υνωρίζει καί

ρπορεΙ νά έπιλέγει τό πεδίο τής δράσης του. Πέρα δμως και άπό αυτιι τrΊ δυνQt(r(n1Q έηιλΟΥπςι ή όποία δέν παύει ποτέ νά διαφοροποιείται άπό συγκυρία σέ συγκυρία καΙ άπό αΙώνα σΙ:; αίώνα, έκεϊνο πού χαρα­

κτηρίζει 1ήν υπεροχή τού καπιταλισμού είναι τό γεγονός οη διαθέτει τά μέσα γιά τή δημιουργία ή τή μεταΒολή μιάς στρατηγικΩς. Γιά τή -χρονική περίοδο που ρας ένδιαφέρει θά ηρlηει νά άηοδείξου­

ρε πώς μιά μειοψηφία Ι1εΥάλων έμIlόρων κατέκτησε μιά κατ' έξοχήν σ'fρα'(nγική θέση, τό έμπόριο μακρινών άnοστόσεων, Πρέπει ακόμη νά

δούμε πως οί έμποροι αυτοί χρησιμοποίησαν πρός: όφελός τους τό προ­ νόριο τiίς: πληροφόρησης, οπλο πρωτοφανές σέ Ρίά έηοχή όπου ή δια­

σπορά τών είδήσεων είναι άργή και πολύ δαπανηρή. Στή. συνέχεια, πως έξασφόλtσαν σέ γενικές γραμμές τόν άνοχή του Κρότους καί τής κοι­ νωνίας) ωστε νά άνατρέπουν> μέ τό φυσικότερο τρόπο καί χωρίς καμιά

τύψη, τούς κανόνες τής οίκονομίος της άγορδς. 'Ό,τι άποτελεϊ ύπσχρέ­

ωση γιά τούς άλλους δέν είναι άναγκασnκά καί γι' αύτούς. Ό Turgot"'<' πίστευε δτι κανένας έμπορος δέν μπορεί νά ξεφύγει άπά τούs νόμους 'Πίς άγορας καί τό όστόθμητο τών ημών τπς. ''Ας πούμε δη γνώριζε τη μ1Ο11 μάνο όλήθεια.

Τό καπιταλιοτικό Ωνευμα

Άναρωηέμσι, ~στόσo, άν θά Ι\'!:σν σωστό νά άηοδώοουμε τήν ύπερο­ χή τών πρωταγωνιστών μας στην ϊιπαρξη κάποιου γενεσιουργού «πνεύ­ ματος" πού θα τούς χαρακn\ριζε μιό Υιό πάντα, ένός πνεύματος υπολο­

ytσΡOϋ, ορθής κρίσης καί ψυχΡπς λΟΥικι'lς. σΤ11ν ύπηρεσία ρόνο ένός ςέ~ φρενου κυνηγητού τοΟ :κέρδους, Ή γνώμη αύτή, ηού υποστηρίχθηκε μΙ

πάθος άπό τόν

Sombart

j

έχει πια χασει μεγάλο μέρος τής άξ\οπιστίας

της. Τό ίδιο καί ή τόσο διαδεδομένη άποψη τού

SchuJnpeter,

ό όποίος

θεωρεί άποφασΙΟ'Ηκ6 τό ρόλο τού έκσυγχρονισμού και της έκηαίδευοης

τού έπιχεφnματία. Είναι ποτέ δυνατόν ενας καπιταλιστής νά συγκε­ ντρώνει όλες αίιτές τίς άρετές καί τίς χαρες πάνω του; Κατά τπν άποψή μας ή έπιλογπ, ή δυνατότητα της έπιλογης, δέν προϋποθέτει σέ κάθε περΙπτωση ,Καί τήν ίκανόtπtα καθενός νό διακρίνει μέ μάτι άετίσιο ποι-

475

ΟΓ 'Ολλανδοί δισικnτές τΩς Έτωρείας τών '1νδιώ~. Χαρακτικό άnό τΩ Σύντσρη 'Ιστορία των "Ηνωμένων 'Επαρχιών 1ών Κάτω Χωρών, ~Aμaτεpvταp, 1701, (Κλισέ τού 'Ιδρύματος

Atlas

νοιη

Stolk).

ός εΙναι ό σωστός δρόμος καί ηοιά ή καλύτερη λύση. Δέν πρέΠΕΙ νά ξε­ χναι)ε δη ό πρωταγωνστός ρας άνή.ι;ο;.ει σέ μιά όρισμένη κοινωνική &αθ­ pi6a καί δη αlJτές; πού εχει συνήθω!; ύιιόψη του είναι οί λύσεις, οί συρ­ Βουλές καί ή φρόνΩση των όμοίωγ του, Ή κρίση του Βασiζεται σ' αιrroύς. Πέρα άπό τίς προσωπικές του ίκαvόΤfl'rες, ή επιτυχία του έξαρταται άπό

τιί θέση στόν όποία Βρίσκεται, αν δηλαδή στέκεται στό σταυροδρόμι

ii

στό ιιεριθώριο των &ασικών ρευμάτων της συναλλαΥης καί των κέντρων λήφnς των άποφάσεων, τά όποία σέ κάθε έποχή έντoηίζovται σέ συγκε­ κριμένη ηερωχή. Οί Ιουίδ

Dermigny75

όπ6λυτο δiκιο νά όμφισΒητοϋν τήν

Zeventien,

καί

Christoff Glamman16 έχουν ίδΙG1.'rερn ευφυία τών Heeren

τών "Δεκαεπτά Κυρίων» πού διευθύνουν τήν 'Ολλανδική

ΈιαφεΙα τών 'Ανατολικών 'Ινδιών. Είναι άνόγκη νά είναι κανείς ίδ-ιοφυία Υιά νά πετύχει στΙς ύπoθέσει~ του, αν ή τύχη τό έφερε νά γεννηθεί σηΊν

'Ολλανδία τού 170υ αΙώνα lcai νά είναι ΕVα άπό τά άψεντικά της τερά­ στιας μl1χανnς πού λέγε'(αι 005t lndische CQmpagnie; "Είναι μερικοί ανόητοι, Βλάκες τολρω να ηώ, γράψει ό Ιa

Bruyere77 ,

πού Ι1ίόνουν τά κα­

λά πόστα καΙ άιιο κεί καί πέρα είνuι υίγουροι δτι θά ζήσουν καΙ θά πε-

476

Ό

,

"

Ό καπιταλισμός' σι' ο{κε{ους χώρους

θάνουν πάμπλουτοι. Καί μή θαρρεϊτε πώς κατέΒαλαν γιό κάτι τέτοιο την παραμικρή προσπάθεια

n εδειξαν εστω

καί τήν έλάχιστη έπιτηδειότητα.

'Απλώς κάποιος τούς έδειζε τό δρόμο ή βρέθηκαν τυχαϊα μπροσΤά σέ μιά

πηγή καΙ τούς εΙπαν: "Διψάτε; ε λοιπόν, πιείτε!lΙ. Καί έκεϊνοι ΒέΒαια ήπιαν»_

Άς μή θεωρήσουρε έπίσης τή μαξιΡαλιστικΩ έπιδίωζη τού κέρδους, όπως '(όσο συχνά καταγγέλλεται, &ς τή μόνη έξήΥnση τής συμπεριφοράς

του έΡl1όρου-καπιταλιστη. Είναι γνωστή iι Ι1αροιμιώδης φράση του

Jakob Fugger,

τού έπονομαςόρενου «ό Πλούσιορι, δ όηοίος άnαντοϋσε

σέ όποιον τόν συμΒούλευε νά άποσυρθεί (Ίπό τη δουλειά δη έκεϊνος «σκόπευε νά βγάζει χρήματα σέ όλη του τή 'ωη, όσο τόν Βαστούσαν τα κότσια του»18. 'Ωστόσο καί αύτή άκόμη 1'1 φράση, άμφίβολης γνησιότη­ τας) δπως συμΒαίνει ρέ όλες τίς ίστορικές ρήσεις, μπορεί

lltv

νό χαρα­

κτηρίζει άκριΒώ& ένα ρεμονωρένο ατο!,Ι,ο κάποια σηγρή 'riis ζωπs του, ρέ κανένα όρως τρόπο μιά όλόκληρη κατηγορία καί τάςn ανθρώπων. Οί καπιταλιστές είναι άνθρωποι καί 1 όπως όλοι ΟΙ άνθρωποι) συμπεριφέρο­

νται καθένας διαφορετικά. "Άλλοι είναι ύπολογιοτές. άλλοι ριψοκίνδυ­ νοι παίκτες, άλλοι τσιγκούνηδες καί άλλοι σπάταλοι) άλλοι ίδΊοφυείς και άλλοι, οί πιο πολλοί) οτήν ,Καλύτερη περίπτωση "τυxεράκnδ~ς». "Ένα φυλλάδιο άπό τήν Καταλωνία θέλει τό 180911 τόν έμπορο ανά μή λογα­ ριάζει καί να μην έχει στό νου του τίποτε. άλλο από τό πως θά αύςήσει

ρέ κάθε μέσο τήν περιουσία του», "Άποψη ή όιιοία έπιΒεΒαιώνεταΊ, είναι ή άλήθεια, χιλιάδες φορές, μέσα άπό τήν άλλnλoγραψία των ρεΥαλέ­ μπορων της έποχής πού έφτασε ώς τά χέρια μας. Δέν υηάρχει καμιά άμψι60λία ση ολοι τους δουλεύουν Υιά τό χρήμα. 'Από τό σnllείο αύτό όμως μέχρι νά έξηγήσουμε τιίν έλευση '·00 σύΎΧρονου Kαπrταλισμoϋ μέ­ σα άπό τό πνεϋμα τού κέρδους, της οίκονομίαςι το1) ορθολογισμού ή του ύπολΟΥισμένου ρίσκου, πάει ιιολύ! "Οταν ό Jean Pellet, έρπορος άπό τό Μπορντώ, λέει δτι 'ΙΥιό να ιιετύχεις μεγάλα κέρδη στό εμπόριο, πρέπει νά ρισκάρε.ς»&!, ,lJοιάςει νά περιγράφει τό δικό του πολυτάραχο Βίο ώς

επιχειρηματίας. Καί έτσι εΙναι, 'Ωστόσο, ό τύπος αυτός «δλα Υιά όλα» έχει καί εναν αδελφό, άπό τους πλέον συντηρητικούς. Περιουσία έκα­ ναν καί ΟΙ δυό ταιnόχΡονα, καί ό συντηρητικός καί ό ριψοκίνδυνος. Ή «ίδεαλιστtK.π" έρρηνεία ηού δμόφωνα

etlet

τόν καπιταλιστή νά

ένσαρκώνει μιά συγκεκριμένη νοοτροπία ι είναι ι ελλείψει άλλης, ή διέ­ ~oδoς πού υΙοθετούν οι

Werner Sombart

καί Μάς Βέμπερ Υιά να παρα­

κάμψουν τή σκέψη τού Μάρξ. Δέν είμαστε λοιπόν καί εμείς ύπoxpεω~ ρένοι νά τήν άσπαοτοϋμε. 'Από την άλλη πάλι μεριά, δέν πιστεύω στι τά

πάντα aτόν καηιταλισμό εΙναι όλΗτnκά, κοινωνικά

ii

άπόρροια κάποιων

κοινωνικών συΣΧετισμων. Μόνο άναμφιο6ήτητο στοιχείο, κατά τή γνώ­

μη μου, είναι δτι ό καπιταλισμός δέν είναι δυνατόν νά είναι όηoτtλεoμα ένός καί ρόνου περιορισμένου αίτίου. 'Άλλος ι)ταν ό ρόλοs της 01κονο­

piaS.

άλλος της πολιτικης, άλλος τής κοινωνίας, άλλος τής κουλτοι;ρας

καί τού πολιτισμου. 'Iδιcιίτερo ρόλο παίζει καί ή ίστορία πού συχνό εtναι ή μόνη ή όποία σέ τελική άνάλυσπ άποφασίζει Υιό τό συσχετιορό τών δυνάμεων,

477

Ό καπιταλισμός σέ αΙκε[ους χώρους

Τό έμπόρro μακρινών άnοσrάσεωv)

ό πρώτος 'ισχνός ΣΎό έμπόρω μακρινών άnOστάσεων ανήκει άσφαλως ό πρώτος ρόλος

στή γένεση του έμπορικού καnιταλισμοϋ καΙ γιά πολλά χρόνια ήταν ό σκελειός '[ου. 'Αλήθεια κοινότοπη. πού ωστόσο όφείλουμε σήμερα νά

στηρίςουμε όπωσδnποτε ι ύστερα κοΙ άπό τήν όμόφωνη έχθρική ΟΥάσπ

όλων 'Τών σύγχρονων ιστορικων απέναντι οτό είδος αυτό τού έμπορίου, σιάση πού κρύβει άλλοτε καλές καί άλλοτε λιγότερο καλές προθέσεις.

'Αγαθές άσφαλώς είναι οί προθέσεις εκείνων πού θεωρούν '[ό έμπό­ ριο μακρινών άποοιάσεων ('fό έςωτερικό έμπόριοι δπως τό όνομάςει ήδη

ό Montchrestjen γιά νά 'Τό δ\ακρίνει όπό τό εμπόριο στό εσωτερικό της χώρας) ως δευτερεύουσα δραστηριότητα. "Ως έδώ ι καμιά άντίρρηση. "'Αν τό ϋψος του Jean Maillefer) πλούσιου έμπόρου της Reims, σέ επιστολή του πρ6ς εναν άπό,τού$; ά:vτιπροσώπους του στην 'Ολλανδία τόν 'Ιανου­ άριο του

1674

j

τά όρυχεϊα τού

είναι πολύ καυχησιάρικο οταν λέει; «Μή θαρρείτε δά δη

Potosi

πιάνουνε μπάζα μπρόs στά δικά μας φίνα κρασιά

πού Βγαίνουν Ωιά βουνά

τού α8Βα

Mably

'rii'!; Reims

καί τiiς Βουργουνδίας»ΙΗ, ή άποφη

εΙναι λογικότερη: "Τό έμnόριο των δηρητριακίλν είναι

προτιρότερο όπό τό έμπόριο τού Περούιιθ2, 'Εννοεί μΙ αυτό δη τά δηρη­

τριακά Βαραίνουν πολύ περισσότερο στή ζυγαριά, καθώς άντιπροσωπεύ­ ουν μεγαλίγcερη ηοσότητα χρήματος δπ' ο) τι τό πολύτιμο μέταλλο πού

Βγαίνει στό Νέο Κόσμο. Ό

Jean-Baptiste Say, γιά να 1828 δη

περισσότερο τούς άναγνωοτες του, λέει τό

καταπληςει ακόμη «οί Γάλλοι ύποδη­

ματοποιοί φέρνουν πολύ περισσότερο πλούτο άπό όλα ραζί 'Ιό όρυχεία τού Νέου Κόσμου;'!'>.

Ξεκινώντας από αύτή τή δεδομένη άλήθεια, ΟΙ ιστορικοί δέν δυσκο­ λεύτηκαν να τήν τεκμηριώσουν μΙ τίς δικές τους nαρατηρησεις. <Ωστό­ σo~ τά συμπερόσματά τους; δέν μέ βρίσκουν πάντα σύμφωνο. Ό Jacques Heers έπαναλαρΒάνει τό 1964 ση ατή Μεσόγειο τού 150υ αίώνα προ­ τεραιότητα άνnκει πάντα aτό έμπόριο των σιτηρών f τού μαλλιού καί τού

n

άλαηοϋ, άρα σέ ,,"'[όπια πρoϊόvι:α καί όχι στά μπαχαρικό ή τό τούς άριθρούς του άνά χείρας, ό

Peter Matl1ias

nln:tpt,

Μέ

ύηοστηρίζει δτι τί b πα~

ραμονές της Βιομηχανικπς έπανάστασης τό έςωτερικό έιιπόρω της 'Αγγλίας είναι κατά πολύ ύποδεέστερο άπά τό έσωτερικό της έμπόριο&!. Τό ίδιο κατά τήν ύnοο'tήΡίςn

TI1 b διδα.κΤΟΡΗ<ης του διατριΒής στή Σορ­ V. Magalhaes Godinho παραδέχτηκε, σέ έρώτηση 110U τού έθε­ Ernest Labrousse, δτι iι άγροτική παραγωγή της ΠΟΡΤΟΥαλίας ερχό­

βόννη, ό σε ό

ταν πρώτη σέ σχέση μέ τό ερπόριο μακρινων άποστάσεων πιπεριού καί

μπαχαρικών. Σύμφωνα μέ τό ίδιο πνεϋμα, ό

θώΥΊας πάντα νά έλαχιοτοποιεί τήν άξία πού

Friedrich Lfitge8S1 ηρoσπα~ είχε 6paχυnρόθεσμα 11 ανα­

κάλυψη τιΙς Άρερικής, ύηοστηρίζει ότι τό διακρατικό έμπόριο) τό όποΙο

παρέμεινε δλο τόν 160 αίώνα ηροσκολλπρέΥΟ οtήν Εύρώπη, ύπερτε­ ρούσε σέ ποσοστό έκατό πρός ένα, έναντι της ίσ:xvfις μερίδας συναλ­ λαγών πού διεξάγονταν μεταξύ τού Νέου Κόσμου καί τής ΣεΒίλλης. 'Έχε. καί αύτ6ς δίκω. Προσωπικά έχω γράψει ση τό σιτάρι πού διακινοίινταν

478

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

διά θαλάσσης ατό Μεσόγειο κατά τόν έκατσμμύριο έκατόλιτρα

(quintaux),

160

αίώνα δέν ξεπερνουσε τό ενα

δηλαδή λιγότερο άπό τό

1%

τής κα­

τανάλωσης τών λαών της. Αύτό δείχνει ενα έςαΥωΥικό έμπόρω ρηδαμι­ νό σέ σχέση μέ τό σύνολο τής παραγωγής δημητριακών καί τίς V1όπιες συναλλαγέ ςβ6.

Καί ρόνες τους 01. παρατηρήσεις αυτές θά μπορούσαν νά σημαίνουν τουλάχιστον τη στροφιί τΩς σύγχρονης ιστοριογραφίας πρός ριά νέα κα­ τεύθυνση) τόν όποία ή ίστορία τού παρελθόντος άΥνοοϋσε, δηλαδή πρός τή μοίρα τών πλεΙΟΨΙ1φιών. Τών χωρικών καί όχt τών φεουδαρχών, «τών

εικοσι έκατομρυρίων Γάλλων" καί όχι του ΛουδοΒίκου ΙΔ'6"

'Ωστόσο

αύτό δέν άναφεί τήν άξία της ίστορίας τών μειοψηφιών, ηου ύπτψςε συ­

χνά παράγοντας πολύ πιό άποφασωτικ{ις σημασίας άπό ΤΙς άνθρώπινες μάζες ή τις τεράστιες ποσότητες άγαθών καί έρπορευμάτ(ι}ν πού, ε,οτω

καί ύπερμεγέθεις, δέν παύουν νά ε!ναι άδρανεϊς. Μπορεϊ τό τεκμηριω­ μένο άρθρο ϊΌύ Enrique Ottell3 νά άποδεικνύει δη οί 'Ισπανοί έμποροι της νέας Σεβίλλη ς, τιΊν έποχή πού αύτή ζει τήν (φερικανική ωρα ως, έκπροσωπούν ί:ναν όγκο συναλλαΥών πολύ ρεγαλύτερο άηό τίς δουλει­ ές πού στήνουν 0\ εpπoρoι-τραπε~ίτες τής ΓένοΒας, 'Ωστόσο αιnό δέν έμπόδισε '(ούς 'ίελευταίους νCι είνcιι οί δηριο.υΡΥοί 'ίΩς υπερπόντιας πί­ στωσης) χωρίς τήν όποία δέν θά μποροϋσε νά λειτουργησει τό έμπορι­

κό κύκλωμα της

Carrera de lndias.

Οί ΓενoBέ~oι έμποροι Βρέθηκαν έτσι

ρεμιας σέ πλεονεκτική θέση) έλεύθεροι νό ένεργούν KCΙί νά έπεμ8αίνουν οnως νομίζουν πιό συμφέρον οτήν άγορά της ΣεBίλλnς. Οί ίστορικές

άποψάσεις δέν είναι σήμερα, όπως δέν ι1"ιαν καί χθές, άποτέλεσμα τής λογικης μιας παγκ,όσμιας συναίνεσης. Καί δέν είναι λίγα τά παραδείγ­ p(ιta πού ερχοvtαι κάθε τόσο νά ένtσχύθoυν ηίν άποψη δτι "ιό γεyoνό~

τα πού άψοροϋν ρειοφηφίες

elvat καμιά φορά σημαντικότερα άIlό τήν

ίστορία τών ηλειοψηφιών. Άρχικά τό έμπόριο ρακρινών άποστάσεων j τό

Fernhandel

τών Γερ­

ρανών ίστορικων) δημιούργησε όρόδες έρπόρων ρέ ό.ντικείjJενο προϊό­

ντα που προορίζονταν Υιά ρακρινές ζώνες

(FernhaI1dler)

καί οί όποίοι

άνέκαθεν άνέητυσοο.ν ριά ξεχωρωτή δράση. Ή πόλη στήν όποία ζούσαν

οί έμποροι αύτοί δΙν ήταν παρά ενα άπό τά επιμέρους στοιχεία στό παι­ χνίδι τους, Ό

Maurice Dob1r'J

ρας δίνει παραστατικά όχι μόνο τόν τρό­

πο μέ τόν όποίο παρεμβάλλονται στό κυκλωρα πού συνδέει τόν τεχνίτη μέ τή ρακριγΩ τφώτη ύλη (μαλλί. ρετάςι, ΒαμΒάκι ... ), άλλά καί τόν τρό­

πο ρέ τόν όποίο αύτοί οί έρποροι μεσολαΒουν ωΟ"ιε τό ε"ιΟιμο πλέσν ηροϊόν νά πουληθεί στίς μακρινές εκείνες χώρες. Πλήρη περιγραφή τΩς

είκόνας αύτης δίνουν οί μεγαλέμηΟΡΟ1 ψιλικών τού Παρισιοϋ (στόν ουσία

Fernhiindler), οί όποίοι σέ μιά έκτεταμένη άναψορά τους πρός τό Βασιλιά. τό 1684, καταφέρονται έναντίον των ύφασΡΟ'ίέμπσρων πού ~η­

τοϋσαν νά τούς άηαΥορευτεί ή πώλησπ μάλλινων ΙJφασμάτων, Γιά τήν πώληση αύτή, σί ίδιοι είχαν έξασφαλίσει ριό είκοοαετία νωρίτερα τό προνόμιο ώς έπιΒράΒευση Υιό τή συμβολή τους στή δημωυργία τών νέ­ ων μεγάλων μεταποιητικών Βιομηχανιων. Οί έμποροι ψιλικών έξl1γούν σΤ11ν άναφορά τoυ~ δτι χάρη σ' αύτoυ~ «συντηρούνται καί έΠ1Bιώνouν όχι

479

,)

Ό καπιταλισρός σέ οίκείους χώρους

,,

: -~

μόνο οί Βιοτεχνίες μάλλινων ύφασμάτων, άλλά καί 8λες οί Βιοτεχνίες ψι­

';

,

λικων (έννοούν έδω μεταξωτων) τής Τούρ, τής Λυών καί των άλλων πό­ λεων τού Βασιλείου»90. Καί έπιπλέον έξηγούν πως κατάφεραν μέ δική τους πρωτοΒουλία, ένισχύοντας τίς πωλήσεις, νά ξαναζωντανέψουν τίς έριουργίες τού

Sedan,

τής

Carcassonne

καί τού

Louviers,

άκριΒως όπως

είχε συμΒεί καί μέ τίς άντίστοιχες Βιοτεχνίες τής 'Αγγλίας καί τής 'Ολλανδίας. ''Αν οί Βιοτεχνίες αυτές έξακολουθούν σήμερα τήν παραγω­

γή τους, τό όφείλουν σέ έκείνους πού φρόντισαν γιά Τ11 διοχέτευση τής παραγωγής τους στό έξωτερικό καί γιά τόν άνεφοδιασμό τους σέ ίσπα­ νικά μαλλιά καί άλλες πρωτες υλες. Τί παραπάνω νά πούν γιά νά φανεί ότι κρατούν στά χέρια τους όλη αύτή τή Βιομηχανική δραστηριότητα;

Στά χέρια τού είσαγωγέα-έξαγωγέα καταλήγουν έπίσης καί όλα τά άγαθά των έξωτικων χωρων: τό μετάξι τής Κίνας πέρι των 'Ινδιων

n τής

n τής

Περσίας, τό πι­

Σουμάτρας, ή κανέλα τής Κεϋλάνης, τά μοσχο­

κάρφια ά:nό τά νησιά των Μολούκων, ή ζάχαρη, ό καπνός, ό καφές των 'Αντιλλων, τό χρυσάφι τής περιοχής του

QUinto

ή τής Βραζιλιάνικης εν­

δοχώρας, τό άσήμι σέ πλάκες, ράΒδους ή σέ νομίσματα τού Νέου Κό­ σμου. Στό παιχνίδι αυτό ό έμπορος άποικιακων δέν κερδίζει μόνο τήν «ύπεραξία» τής έργασίας στά όρυχεία καί τίς φυτείες, άλλά καί τού μό­

χθου τών πρωτόγονων χωΡΙΚών τών άκτών τού Malabar ή τής 'Ινδονη­ σίας. Γιά έλάχιστους όγκους έμπορευμάτων, θά πεί πάλι κάποιος. 'Όταν μαθαίνουμε άπό τήν πένα ένός ίστορικού 91 ότι τά περιού καί τά

10.000

10.000

έκατόλιτρα πι­

έκατόλιτρα άλλων μπαχαρικών, πού κατανάλωνε

κατά μέσο όρο ή Ευρώπη πρίν άπό τίς μεγάλες άνακαλύψεις, άνταλλάσ­

σονταν μέ 65.000 κιλά άργύρου (τό ίσόποσο δηλαδή 300.000 τόνων σί­ καλης πού άρκούσαν γιά νά θρέψουν ένάμισυ έκατομμύριο ανθρώπους), πως νά μήν άναρωτηθούμε μήπως εχει ύποτιμηθεί άΒασάνιστα ή οίκο­

νομική συμΒολή τού έμπορίου πολυτελων προϊόντωνί 'Όταν μάλιστα ό ίδιος ό συγγραφέας δίνει μιά πολύ άπτή άπόδειξη αυτού τού τόσο προσοδοφόρου έμπορίου: ένα κιλό πιπέρι πού ή άξία του στόν τόπο τής παραγωγής, τίς 'Ινδίες, ίσοδυναμεί μέ

1

άργύρου, φτάνει νά πουλιέται στήν 'Αλεξάνδρεια

μέ

στή Βενετία

14 μέ 18

10

ως

2 γραμμάρια 14 γραμμάρια,

καί στίς ύπόλοιπες καταναλώτριες χώρες τής Ευρώ­

πης 20 μέ 30. Τό έμπόριο σέ μεγάλες άποστάσεις είναι αυτό πού δημι­ ουργεί τά ύπερκέρδη. Ποιός άλλος άπό τόν έμπορο έχει τή δυνατότητα νά παίζει μέ τίς τιμές στίς δύο άπομακρυσμένες άγορές, 8που ή ζήτηση

καί ή προσφορά άγνοούν ή μιά τό ύψος τής άλλης καί δέν συναντωνται παρά μόνο μέ τήν παρεμΒολή κάποιου μεσάζοντα; Γιά νά λειτουργήσει ό ανταγωνισμός τής άγοράς θά χρειάζονταν χιλιάδες τέτοιοι μεσάζοντες,

άνεξάρτητοι τελείως ό ένας άπό τόν άλλον. 'Ακόμη όμως κι άν λειτουρ­ γούσε αυτός ό άνταγωνισμός, τίποτε δέν θά απέκλειε μιά ώραία πρωία νά έξαφανιστούν 'ίά ύπερκέρδη από τόν έναν τομέα γιά νά έπανεμφανι­

στούν κάπου άλλού, σέ καινούργιες διαδρομές καί διαφορετικά έμπο­ ρεύματα. Μόλις ή τιμή τού πιπεριού πέσει πολύ χαμηλά, τό θρόνο του γηραλέου άρχοντα έρχονται άμέσως νά διεκδικήσουν τό τσάι, ό καφές, τά ίνδικά

480

BallBaKEPCt.

Τό έμπόριο μακρινων άποστάσεων ίσοδυναμεί μέ

:-ί

Ό JίαΠlταλωpός οέ οικείους χώρους

ρiσΚΟ J μά πιό πολύ μΙ έςαιρετικά κέρδη. Συχνά, πολύ συχνά ράλιστα;

ίσοδυναμεϊ μέ τόν πρωτο λαχνό. Καί αύτό ακόμη τό σιτάρι πού δέν είναι "Βασιλικό προϊόν», αντάξιο ένός μεΥαλέμπορου, μπορεί σΙ έξαφεηκές περιπτώσεις (άσφαλώς σέ περίοδο λφού) νά tξομο\ωθεϊ μΙ αύτό. Ή σι­ τοδεία σηΊ Μεσόγειο τό 1591 είχε ώς άηοτέλεσρα έκατοντάδες ίστωψό­ ρα νά κατευθύνονται άπό τό Βορρά ιψός τ6 Νότο φορτωμένα ως τά

μπούνια μέ οιτόρι καί σίκαλη. Μεγαλέμποροι, όχι άναγKασΤΙKCι είδικοί στό έμπόριο δηρητριακών, άκόμη καί αύτός ό μέγας δούκας της Τοσκά­ vnG, είναι ΟΙ έII1Kεφαλίiς αιιτης της έντunωolαKης έπιχείρησl1ς. Γιά νά πείσουν τά ίστιοφόρα της

BalnKfis

νά παρεκκλίνουν όπά τή συνηθι­

σρένη τους πορεία, πρέπει νά πλήρωσαν πανακριΒα έκεινα τά φορτία. Τί σηρασία 8μως εΙχε αύτή, αφού τά πούλησαν σάν χρυσάφι στήν πεινα­

σμένη 'Ιταλία; Μερικοί φθονεροί λένε δτι οΙ περίφημΟ1 Πορτογάλοι έμποροι Ximenes είχαν κέρδη τής τάξnb τού 300% καθώς έγ.καταστάθη­ καν στήν Άρβέρσα καί καθώς έ;καναν σύντομα αισθητή τήν παρουσία τους ο'(ήν 'ΙΎαλία'n.

Μιλήσαμε καί γιά τούς ΙΙΟΡΤΟΥάλους εμπόρους πού φτάνουν παράνο­ μα ως τό Potosi ή τή Λίμα. δtασ:Xίζoν'(ας τίς άχανείς έκτάσεις της Bpα~ ςιλίας ή άκολουθώντας ΤΙ1ν υιό άνετη διαδρομή Ιlέσω Μπουένος'" Αιρες. Τά κέρδΙ1 τους είναι άιιίθανα, Οί Ρώσοι έμποροι πλουτίζουν στή ΣιΒηρία

πουλώντας Υουναρικά στους Κινέςους πελάτες '(ους, εϊτε μέσω τής έπί­ σηρης όδου ) δηλαδή άπά τά νότια τού Ίρκούτσκ, ειτε σ-ηίν όψψα κα­

θιερωιιέvη έμποροπανΠΥυρη '(Ως

(σηου μέσα σέ tpia χρόνια τε­ τραπλασιά~oυν τά κεφάλαιά τους) είτε καταφεύγοντας στό λαθρερπόριo~ όπότ~ αυτά πού τετραπλασιάζονται είναt τά κέρδn'.l4. Νά είναι άραγε φα­ ντασιόπληκτοι; Γιατί δμως: νά μι'ιν τούς πιστέψουμε) άφόϋ καί οί ~A'Ύλoι

Kiatka 9.1.

μόλις άντιλαμβάνονται δη ρποροϋν νά τούς pιpnOoijv, συνδέοντας διά

θαλάσσης τούς Κ1νέζους άγοραστές μέ τά γουναρικά τού Βόρειου Κα­ ναδα l κάνουν χρυσές δουλειές9S, 'Ένα άλλο ραντεΒού ρέ τό χΡιίρα τίς

πρωτες δε:καετίε~ τοϋ 17ου αίώνα είναι ή 'Ιαπωνία, προπύργιο των Πoρ~ τογάλων πολύ καιρό πρίν. Κάθε χρόνο μιά καρά-κα όπό τό Μακάο (a nao

da. trato) μετέφερε στό Ναγκασάκι ως καί διακόσιους έρπόρους, οΙ 6ποίσι θά έμεναν στήν 'Ιaπωνia έπτά μέ όκτώ ρηνες ςοδεύοvrας άσυλ­

λόΥιστα 250 μΙ 300 χιλιάδες taels. ,<'Ο Υιαπωνέςικος λαός ε!χε πολλά όφέλη άπά αυτό καί έτσι έξηγείται όπά ριά ρεριά γιατί ηταν τόσο φιλό­ ςενος.,'». Καί Βέβαια πτανι όφου μάζευε τά ψίχουλα όπό ένα τέτοιο τσι­ ρπούσι. 'Έχουμε έπίσης μιλήσει Υιά 'Ιό έτήσιο ταξίδι πού έκανε τό γα­

λιόνι όπό τό 'Ακαπούλκο πρός τή Mανiλα. ΕΙναι ριά άκόμη περίπτωση οπου τα προϊόντα δύο άπομακρυσρένων άγορών άtιοποιοϋνται οτό έπα­ κρο, διασχiζoντας πότε ιιρός τό μία Κάί πότε πρό~ τήν άλλη κατεύθΙΝ­ ση τόν ώκεανό l ντύνοντας στό χρυσάφι μιά χούφτα άνθρώπων πού καρ­ πώνονται τό κέρδη άπό τίς τεράστιες διαφορές τών 'Ηρών. «ΟΙ έρποροι

τού Μεξικοϋ, λέει ό άΒΒάς

de Beliardy, σύγχρονος του Choiseul, είναι οί

μόνοι πού θέλουν νά διατηρηθεϊ αύτό το έρπόριο (έννοεί τό ταξίδτ του

γαλιονιοϋ), γιατί το. εσοδα άπό τά κινέςικα έμπορεύρατα τούς κάνουν νά διπλασιάζουν κάθε χρόνο το. κεφάλαιά τους .. , Τό έμηόριο αύτό γίνεται

481

Ό καπιταλισμός σέ oiκείoυς χώρους

σιφερα στή Μανίλα άαό έλάχιστους χονδρέμπορους, οΙ όποΙοι φέρνουν Υιό λογαριασμό τους έμπορείφατα όπά τήν Κίνα και στή oυνέχεtα τά διο­ χετεύοuν στό 'Ακαπούλκο, είσπράττοντας τήν άξία τοuς οέ πιάστρα»97.

Κατά τ6. λεγόμενα ένό~ ταξιδιώτη του

1695, οί έμποροι αύ'ι:Ο1 πραγρα­

τοηοωϋσαv, μεταφέροντας ύδράρΓUΡo άπά την Κίνα στή Νέα 'Ισπανία, κέρδη τής τάξης 'Τού

300%',18.

Τά παραδείγματα αυτά, πού θά μπορούσαν νά γεμίσουν λίστες όλό­ κληρες, δείχνουν οη

h

άπόσταση, σέ ριά έηοχή κατά τήν όποία ή διά­

δοση των πληροφοριών είναι δuσχερής καί άηοσπασμαnκή, είναι ίκανή νά δημιουργήσει άπό μόνη της τις τρέχουσες προϋποθέσεις γιά σταθε­

ρά ύπερκέρδη. Τό λέει αλλωστε καί τό κινέζικο εγγραφο τού 1618: "Κα­ θώς ή χώρα αύτΙ1 (ή Σουμάτρα) βρίσκεται πολύ μακριά) δποιος φτάσει έκεί πέρα, κερδίζει τά διπλά»')? Καί ό

16

Giambattista Gemelli.

πού έκανε

γύρο τον κόσρου ρεταφέροντας έμπορεύρατα άπό 'ιό ενα λιμάνι οτό

άλλο, διαλέγοντας μέ μεγάλη προσοχή τά προΙόντα πού άγόραζε, ωστε

ή τιμή τους οτόν τόπο 'ιης αψιξl1ς τους νά είναι τόσο ύψηλή πού νά ΚΟ­ λύπτει γεννοι{)δωρα Όλα τά έξοδα με1'Cιφορας, δέν έκανε τίποτε άλλο πα­ ρά νά μιμεϊται τούς έμnόρους Ωού συναντούσε στό δρόρο '(ου. 'Ακούστε

πώς άΥανακτεΙ τό 1639 ενας Εύρωηαίος ταξιδιώτης)()() μέ τόν τρόπο πού πλουτίζουν οί έμποροι στήν ΊάΒα: "Πηγαίνουν γιά ρύζι στή Macassar καί τή Surabaya, δπου τό άγοράςουν μιά sata de caixas τό gantans καί ϋοτε­ ρα τό ρεταπωλοίιν στή διπλάσια τφ:ή. ΤΙς καρύδες τίς αγοράζουν στό

caixas τήν έκα'ι:οντάδα καί τίς πωλούν λιανικώς στό Μπαντάμ διακόσια caixas τόν όχτάδα! Παίρνουν ά-κόμη Kat τό λάδι αύτών των καρπών. Ά γοράζουν άλάτι άπό 'Τό Ioartam; 1'ό Gerrici) τό Pati και την Ivama ιιέ 150 χιλιάδες caixas 'rά 800- gantans και μέχρι νά φτά­ σει 1ό άλάτι ατό Μπαντάμ κοστίζει χίλια caixas τά τρία gantans. 'Ένα μέ­

Balambnam

χίλια

ρος όπά τό άλάτι αυτό τό φέρνουν και ση) Σουμάτρα». Δέν είναι άνάγ.κη νά γνωρίζουμε ίην άκριΒή Ισοτιμία τής ρονάδας χωρητικότητας ganιans

Υιό νό άντιλ:αφθσυμε τό νόημα αύτού τού κεψένου. Ό άναγνώστης μπο­ ρεί νό έχει άναγνωρίσει τήν caixa, τό :κινέζικου τύπου νόμισμα πού είχε διαδοθεί σέ δλόκληρη τήν 'Ινδονησία καί τίς Φιλιππίνες. Ή sata είναι πιθανότατα ενας σωρός από χίλιες caixas. Πολύ περισσότερο ένδιαφέ­ ρον θά είχε αν προσδιορίζαμε τούς σταθμούς άνεφοδιασμού καί αν ρε­ τρούσαμε τήν άπόσταση ως τήν άγορά τοΟ Μπαντάμ. Ά ναφέρω εδώ

ένδεικτικά δτι ή απόσταση Μπαντόρ-Μacassar είναι πάνω από 1.200 χι­ λιόμετρα, Ή διαφορά δμως μεταξύ τψής άγοράς κα; τψης πώλησης είναι τέτοια, πού, οαπ κι όν είναι ή επιβάρυνση άπό τά μεταφορικά έξo~ δα, αύtό πού περισσευει ώς κέρδος έξα:κολουθεί νά άξίζει τόν κόπο. 'Επι­ πλέο" πρέπει νά λάΒουμε ύπόψη μας δη έδώ δέν έχουμε νά κάνουμε μέ πολύτιμα έμπορεύματα πολύ περιορισρένου Βάρους, πού

u J.-C.

Van

Ιeur θεωρεί ώς τό τυπικό άποικιακό έμπόριο της "",\πω 'Ανατολής. Πρό­ κείται άντίθετα γιό προμήθειες τροφίρων, πού τά νησιά τών μπαχαρικών

είναι άναγκασρένα μονΙρως νά είσάγουν, έσtω κι αν τά φέρνουν άπό no~ λύ μακριά.

Φυλάξαμε τά καλ{Jτερα έπιχειρήματα Υιό 1'ό '['έλος. Αύτό πού λέγεται}

482

,,

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

ση ή έμπορική άξία τού σιταριού εΙναι στήν Πορτογαλία ρικρόt€ρn από

τόν εμΠΟΡΙΚl1 άξία τού πιπι:ριου καί των μπαχαρικών, δΙν είναι άπoλίι~ τως όρθό, Καί αύtό

ytati,

έν(~ άπό τήν άΥορά περνουν όλες ανεξαιρέτως

οι ποσότητες Πίπεριού καΊ μπαχαρικών, ράνο ή φαντασία ένός ίστoρι~

κοϋ :μπορεί νά προσδιορίσει τήν άξία τού σιταριοϋ πού παράχθηκε άλλά

δέν πωλriθΩKε. Γιατί ι:Ιναι γνωοτό δη ρόνο μιά έλάΧ1στα ποσότητα σι­ τηρών διακινείται ατήν αγορά, ένώ τό μεγαλύτερο μέρος τους έςα­ ντλειται στήν αύτο.κο.τανάλωση. Έξάλλου, όπως τό εχει ήδη έπισημάνε1 ό

Galiani lO !,

τό σιτάρι πού έμφανίςεται Υιά νά πωληθεί δέν άφήνει στούς

χωρικούς, τούς γαιοκτήμονες καί τούς μι:ταπωλητές παρά ίσχνότατα κέρδη) τά όποία έπιrτλέoν εξανεμίςονται άπό χέρι σέ χέρι ...Αρα δέν υπάρχει στό ένδιάμι:σο σχεδόν κανένα περιθώριο γιά συσσώρευση κερ­ δών. Ό Sίmόη

Ruiz!lJ2,

ό οποίος ύπηρςε γιά Ενα διάστημα είοαγωγέας

Βρετονικοϋ σιταΡ10ϋ στήν Πορτογαλία, δέν φαίνεται νά διατηρει εύχάρι­ στες αναρνήσεις άπό αύτι'ι '{ήν έμπεφία, καθώς, δπως λέει, τό μεγαλύ­

τερο μέρος των κερδών πήγαινε στούς Ρεtaφορείς, οί όποιοι ήταν καί οί μόνοι πού έβγαζαν κάτι όπό αύtό '(ό έμπόρω. "Ας θυμηθοϊιμε άκόρη

τίς σκέψεις του Defoe γύρω άπό τό έγχώριο έμηόριο τής 'Αγγλίας, το όποίο θεωρεί άςιοθαύμαστο, για'rί σάν '[ό μάννα έ~ ούραναυ φτάνει Υιό νά θρέψει μιό. όλόκληρη άλυσίδα όπό ρεσάζοντες. Μόνο ΒέΒαια πού, άν

κρίνουμε άπό τα παραδείγμα'rα πού παραθέτει ό ίδιος δ Defoe, τό μάν­ να πού άναλογει σέ καθέναν τους είναι έλάχιοτο)j}f.. Ή άδιαφιλονίκητη ύπεροχή τού

FernhandeI,

τού έμπορίου ρακρινών άπσστααεων) συνίστα­

ται στό σιιγκεΥτρωnαρά πού τό ερπόριο αύτό προϋποθέτει καί Ωού τό κάνει τόν ύπ' αριθμόν ενα μοχλό Υιό ηΊ γρήγορη άναπαραγωγή καί αύξηση ίου κεφαλαίου. Μέ λίγα λόγια έπιΒάλΛεται νά συμφωνήσουμε μέ

τήν 6.ποψπ των ΓερμαΥών ίσroριxών καΙ '{ού . Maurice

l)obb,

οΙ όποΙοι

εΙδαν τό έμπόριο μακρινών άποστάσεων ώς τό προσφορότερο μέσο Υιό τή δημιουργία τόσο Ύοϋ έμηορικοϋ καΠΙ'Ηιλιομοϋ

000

καί τής έμΠΟΡΊκ-ής

άmικnς τάξης.

ΈκπaiδευΟfl κaί ένΩρερω(ω

Χωρίς έκπαίδευση, χωρίς προηγούμενη Κάτάρnοη καί έξοικείωση μέ

μέσα, τό όποια κάθε άλλο παρά ύΠΟ'ruπώδn είναι; δέν νοείται έμπορικός καπιταλισμός. Ή Φλωρεντία εΙχε ιΙδη όπό τόν 140 cιίώνα όργανώσει ενα

1340 οτό δημο­ τικά σχολεία (a bottegl1uzza) διδάσκονταν ανάγνωση 8 μέ 1Ο χιλιάδες παιδιά, αγόρια καί κορίτσια. Ή πόλη είχε τότε τουλάχιστον 100.000 κα­ τοίκους. ΣτιΙν botteglluzza τού γραμματοδιδάσκαλου Metteo) «a1 ρΙΙ: del ponte a Santa Trinit,a», έφεραν τ6ν Μάιο τού 1476 τόν Νικολό Μακια­

ouoTnpa

δημόσιας έκπαίδευσηςΗ-". Ό Yίllani λέει δη τό

lΙέλλι γιά νά μάθει νά διαΒάζει τό αλφαβητάρι πού εlχε συντάξει ό γραμ­ μαΤΙl\6~ Donat 1 τ6 tπον()μat6μεv() Donatelln. ΆπΩ 'Τό R j1oΡ. 1 () χtλlάfir.ς

483

Ό Jωπιταλιομός σέ οίκείους χώρους

1~t ,

αύτά παιδιά, τά 100 ρε 200 συνέχιςαν τίς σπουδές τους σε ανώτερο σχο­ λείο rιoύ είχε γίνει είδικά γιά μαθητευόμενους έμπόρους. Τό παιδί πού rιήγαινε σέ ενα τέτοιο σχολείο έμενε ,ξ;κεϊ μέχρι τά δεκαπέντε ΊΌυ χρό­

,"

νια μελετώντας άριθμητική (aIgorismo) καί λογιστική (abbaco). <Όταν τελείωνε τίς 'forExYtKtb» του σπoυδές~ ό μαθητής ήταν Λδη Ικανός νά κρατάει τά λογιστικά του ΒιΒλία. Μπορούμε άκόμη καί σιιμερα νά ξε α φυλλίσουμε τέτοια λογιστικά ΒιΒλία, τά όποϊα περιέχουν λεπτομερείς εγγραφές Υιό πωλήσεις έπί πιστώσει, Υιά προμήθειες, γιό: χΡηματιο'(η­ ριακούς συμψηφισμούς :κσί διανορές κερδών μεταξύ συνε'(οίρων. Ή έκπαίδευση τού μελλονnκού έμιιόρου συμπληρωνόταν σιγά σιγά ρέ την πρακτική έξάοκηση μέσα στήν έπιχείρηση. Μερικοί όπά αύτούς πήγαι­

ναν γιά «ανώτερες σπουδές,,1 κυρίως aτό Πανεπιστήμιο τής Μπολόνια, δπου παρακολουθούσαν Υορικό.

Κάποιες φορές ή πρακτική μόρφωση των έμπόρων συνοδεύεται κι από μιά άληθινή παιδεία. Στή Φλωρενιία, λίγο πρίν γίνει ή ηόλn ιών

Μεδίκων, κανείς δέν παραξενεύεται πού οί έρποροι είναι φίλοι των ούμανιστωνι πού μερικοί από αύτούς εΙναι καλοί λατινιστές, πού γρά­ φουν ώραία και πού τούς άρέσει νά άοχολοϋντοι μέ τη συγγραφή. Όρι­ σρένοι άπό αότούς τούς έρπόρους γνωρίζουν τό Θεία Κωμωδία από τήν

,~~

σπάσματά της. Συμβάλλουν στην έκδοτικό έπιτuXΙα των CentD NoveJJe τού ΒοκκάΚίΟυ καί είναι έςίσου ίκανοί νά άγαπήσουν έργα δηως τό σχο­ λαστικό σύγγραμμα τού Alberti, Del1a Famiglia, να γίνουν θιασώτες τfις νέας τέχνης τού Μπρουνελλέσκι, παραρερίζοντας τόν μεσαιωνικό Ghiberti, 1\1': λίγα λόγια έηωμίζαvται <να μεγάλο μέρος τού παλιησμου ηού όνσρό'ουμε Άναyέvνηo"η. ~Exει λοιπόν καί τό χΡημα '[ά καλά του. Κοντά στό βασιλικό πoτί~εται κα( ή γλάστρα. Ό Richard Ehrenberg HΊS

Ι

n

ύποο'ΠΊριξε, άναφερόμενος ατή Ρώμη, δτι έκεϊ Όπου κατοικούν οί 'rρα­

πεζΙτες έκεί θά Βρεί κανείς καΙ τσυς καλλιτέχνες. Μή φαντ-αστείτ-ε όμως ότι τό πρότυπο αύτό Ισχύει Υιό δλους τούς

έμπόρους '[ης Ευρώπης. 'Ωστόσο, αυτό πού παντού θεωρείται άπαραίτn­ το είναι σί πρακτικές καί τεχνικές σπουδές. Ό Jacques Creur έκπαιδεύ­ ΤΩκε στό κατάστημα του πατέρα του, άλλά εκείνο πού '[όν ώφέλπσε πε­

ρισσότερο όταν τό ταξίδι του στή γαλεάτσα της ρε τό

1432

Narbonne πού τόν έφε­

ως τήν Αίγιιητο, πράΥμα πού δπως ψαiνετ-αι ύηήρςε αποφα­

σιστικό Υιό τό μέλλον

Toul«i.

Ό

Jakob Fugger)

ή ίδιοφυία έκείνη πού σέ

λίγο δλοι θά αποκαλούν Ιfό Πλούσιος» (der ReiclJe, 1459-1525), :όταν ό πρωτος πού διδάχτηκε ατή Βενετία τό διπλογραφικό σύστημα (partita

doppia),

αΓVωo'(o ούσιαστικά ως έκείνη τήν έποχή στό Γερμανία. Στήν

'Αγγλία τού 180υ αίώνα ή έκπαίδευση των εμπόρων διαρκούσε σύμφωνα

μέ τούς :κονονισρούς έπτά χρόνια. Οί Υιοί των έμπόρων καί ΟΙ δευτερό­ τοκοι '(ων μεγάλων οίκογενεΗ"δν, οΙ όποιοι προορίζοvrαν Υιά τό έρπό­

ριο, έκαναν συχνά τήν .εκπαίδευσή τους otrlV 'Ανατολή, στή Σρύρνη, σπου ό ΆτΎλος πρόξενος τούς προσέφερε άπλόχερα δλες τίς περιποιή­ σεις. Έκεί μάθαιναν μέ τό πού έμπαιναν στό παιχνίδι πώς επιτιι)'Χάνεται τό έμπορικό κέρδος, τό όnοίΟ t καλώς rϊ κακώς! φηριςόταν σέ έκείνα τό

484

,

άρχή ως τό τέλος καί διανθίςουν πότε πότε τίς έπιοτολές τους μέ άπο­

~

ι '~

"ϊΙ

'~;ι, .;,

"

,~:

i

Ό καπιταλισρός σέ οίκείους χώρους

μέρη ώς τό ύψηλότερο του κόσμου lO7 • Έςάλλου, ήδη από τόν

130

αιώνα,

οί πόλεις τής Χάνqας αναθέτουν καί αύτές τήν εκπαίδευση τών εμπόρων τους στούς μακρινούς τους ανταποκριτές. Δέν πρέπει μέ άλλα λόγια νά ύποτιμουμε τήν όςία τής απόκτησης πα­ ρόμοιων γνώσεων. Ή διαμόρφωση τών τιμών όγορας καί πώλησης, ό ύπολογισμός τής τιμης κόστους, οί συναλλαγματικές ίσοτιμίες, οί αντι­ στοιχίες μέτρων καί σταθμών, ό ύπολογισμός του άπλου ή του σύνθετου (όπό ανατοκισμό) τόκου, ή τέχνη της σύνταςης ένός «είκονικου ίσοζυ­

γίου» γιά μιά συναλλαγή, ό χειρισμός διαφορετικών νομισμάτων, συναλ­

λαγματικών, γραμματίων σέ διαταγή, πιστωτικών τίτλων, εΙναι μέρος αύτών τών κάθε άλλο παρά όπλών γνώσεων. Πολλές φορές συμΒαίνει όκ6μη καί δόκιμοι εμποροι νά νιώθουν τήν ανάγκη κάποιας, σπως θά λέγαμε σήμερα, «επιμόρφωσης». Άπό τήν άλλη μεριά, ςεφυλλίζοντας λο­

γιστικά ΒιΒλία τά όποία χρονολογουνται όπό τόν 140 ήδη αιώνα, δέν μπορούμε παρά νά μείνουμε εκπληκτοι μπροστά σ' αύτά τά άριστουργή-

Ό φαρμακοποιός κάνει τούς λογαριασμούς TOV.

IS50gne.

Τέλιι του 150υ αίωγα. (Φωτογραφία

Τοιχογραφί(ι ατόν πύργο τΩς

ScaJa).

485

-;:'1":

Ό κaπιταλιορός σέ: οίκεΙους χώρους

ματα τού παρελθόντος. Δέν ύπάρχουν σήμερα όρ,κετοί είδικοί πού νά

άσχολοϋνται μέ τήν άναδίφnση των άτελείωτων έκείνων άρχείων. Κάθε γενιά ίοtορι,κών δέν παράγει σΩρερα σέ παγκόσμιο κλίρακα παρά δύο ή τρεϊ~ τό πολύ είδικούς ίκανους νά άναδιφήσουν τά τεράστια αύτά κατά­ στιxα~ τά όποΊα έχουν μάθει μόνοι τους νά διαΒάζουν καί νά έρμηνευ­

ουν, Σ' αύτή τους τήν προσπάθεια εχουν πολύτψο όδηγό τά έμ110ρικά έΥχειρίδια ,nς έποχnς, άρχίςοντας άπό τό έργο τού

Pego!otti (340),

πού l1άντως δέν είναι καί τό πρώτο τού ε'ίδουςl καί καταλήγοντας οτόν Τέλειο "Εμπορο τού Jacques Savary (1675), πού άσφαλώς δέν ε1ναι καί τό τελευταίο, 'Όσα όμως κι αν είναι τά έργα αυτό, δΙν είναι llO'ft αρκε­

,,

τά Υιά μιά τόσο έξειδικευμένη μύηση.

"

Πολύ εύκολότερο είναι να προσεγγίσει .κανείς ης έμπορικές έπιστο­ λές, πού έδω :καί μερικά χρόνια, άrιό τότε πού κάποιοι φρόντισαν νά τίς

•

άνασύρoυv άπό τήν αφάνεια, άvακαλύφθnκαv κατά έκατονΤάδες. ''Αν

έξα.ιρέσουμε κάποιεs άδέξιες άκόμη έπιστολΙς τού 130υ καί τού 14ου αίώνα άπό 'Π1 Βενετία) ή έμπορική άλλnλoγpαφία θά φτάσει πολυ γρή­

γορα σέ ενα ίιρκετά ύψηλό έπίηεδο, Τό έπίπεδο αύτό θά διατηρηθεϊ Υιά

,

χρόνια, μιά καί άποτελεί κατά κάnοιον τρόπο τό λόγο ϋπαρξπς, τή δι­

"

καίωση τής δαπavnΡnf; αύτπς άνταλλαΥής πολυάριθρων έπιστολών, Ή ηληροφόρηση άςίζει πολύ περισσότερο καί άπό την έκπαίδευση, καί ή

έηιοτολή είναι, κατά πρώτο λόγοι πληροφορία. Οί ιιράξεις πού ένδια­ φέρουν τούς δύο έπιστολογράφους, οι έντολές τού αποστολέα πρός τόν

παραλ!)πτη, οΙ άναγγελίες Υιά άποστολέςt πωλriσεΙS t άγορές έρπορευ­ μάτων ή Υιά δια5ί6ασn φορτωτικών έΥΥράψων, δέν άποτελούν παρά τμήμα αύτης τής'" πληροφόρησης. 'Ακολουθουν άπαραιτήτως χρήσιμα νέα πού μέταδίδονται έξ άκοης, νέα πολιτικά, στρατιωτικa. ι είδ.ήοεις πού

'.

άφοροϋν προΒλέψεις Υιό τό σοδειά fi τά άναρενόμενα εμπορεύμαtα. Ό έπισίολογράφος αναφέρει άκόμη σχολαστικά τίς διακυμάνσεις πού

έμφανίζουν οτή δική '(ου άγορό οΙ τφές τών έμπορευμάτων, ή ρευστό­

τητα καί οΙ πιστώσεις. 'Άν τού δοθε! Δ ευκαιρία, δίνει στοιχεϊα καί Υιά τήν κίνηση τών πλοΙων. Τέλος (καΙ έδώ τά παραδεΙΥματα είναι άναρίθ~ μητα) απαραίτητο συμπλήρωμα αύτής τής άλλnλoγραφίας είναι ΤΨOKα~ '(άλογοι και χρηρατιστηριακά δελτία, πού παρατίθενται συνόθως σέ ύστερόΥραφο. Σnμειώσ'fε άκόμη '[ί!; πληροφορίες πού συγκέντρωναν οί Fugger Zeitungen 1OO , οτά πληροφοριακά δελτία πού lοtελνε ή φίρμα τού Augsburg σέ μιά όλόκληρη σειρά άντιπροσώπων της τού έξωτερικού, Τό αδύνατο σημείο αίrrής τής nλnρoφόρησης είναι ή Βραδύτητα Κάί ή

,.

έπισψάλεια των ταχυδρορείων οτά τέλη τού 180υ αίώνα, ΕΙναι τόσος ό κίνδυνος άπώλειας, πού κάθε σοβαρός έμnορος φροντίζει μαςί μέ την έπιστoλfι του νά στέλνει καί άντίγραφο τής προηγούμενης. 'Όταν μιά έπιστολή περιέχει κάποια έπείγουσα έντολή iί κάποια σπουδαία έρπι­ στευτική πληροφορία τού τύπου:

5ubito habi il sensa.le

J

,ιείδoπoίnσε άμέ­

σως τόν πράκτορά σου", ή άξία αύτής τής σuμf)oυλης πού άπευθύνεται άπό εναν έμπορο του 1:;60 πρός κόποιον άλλο, γίνεται διοχρονική 1 ί1? Πρέπει νά άρπάζεις τόν ταύρο όπό τά κέρατα. Πρώτη καί κύρια πρoϋ~

πόθεση λοιπόν εΙναι νά λαβαίνεις :καί νά ΩυvτάnΠ,f.Ir; r.κατοντάδες έηι~

486

.

:.

Ό KaHlTGAιopdS' σέ οικείους χώρους

στολές, επικοινωνώV'rας έΎσι μέ πολλά δίκτυα ηληροφοριων, 'ίά όποία

σού έπισημαίνουν τrιν κατάλληλη στιγριΊ Υιό τό κλείσιμο :μιας δουλειας d' Avaux, πρεσΒευτής του Λουδοβίκου ΙΔ' στίς Κάτω Χώρες, παρακολουθεί τό 1688 μέ Ιδιαίτερο 111 έξίσου συχνά! Ύίς κακοτοπιές. Ό κόρης

ένδιαφέρον τούς προτεστάντες) ΟΙ όποΙοι, τρία χρόνια μετά άπό τήν άνά­ κλnσn τού 'Εδίκτου τής Νάντηςt δέν σταματούν νά κατακλύζουν τόν τό­

πο, προερχόρενοι όπά τη Γαλλία. Κάποιος άπά αύτούς, πού τόν έλεγαν

"ψηλός σάν γίγαντας, που θαρρώ πώς είναι Γαοκώνσς ( ... ), iΊρθε φέρνοντας μαζί του περίπου σαράντα χιλιάδες σκούδα. Μίλησα μα­ ζί του σήμερα τό πρωΙ εΙναι Ινας πολυάσχολος άνθρωπος πού ξιιμερο8ραδιάζεται ypάφOVΤας»110. ΎπογραΙJμiζω αύτή την τελευταία .φράση.

Monginot,

Μοιάζει κάπως ξεκάρφωτη, ώστόσο ταφιάζει απόλυτα μέ την εΙκόνα τού

παραδοσιακοϋ εμπόρου πού περιγράφει ό

Alberti

'ψέ τά δάχτυλα λεκια­

σμένα άπό μελόνι».

ΊΙ πληροφόρηση δέν παύει ώοτόσο νό εΙναι καί ~ήτημα τύχπς. Μιά άλλαγΙ1 τώγ συνθηκών κα{ !<τό νόμισμα στρίΒει'ι. 'Ένα λάθος στούς ύπο­ λογισμούς, κάποια καθυστέρηση τής αλληλογραφίας καί ό εμπορος χά­ νει μπροστά άπό τά μάτια του τήν εύκαιρία. ΚαΙ πάλι 8μως, δnως γρά­ φει ΚΟ{ ό Louis Greffulhe αηό τό .. Αρστερνταμ στόν αδελφό του σ'Γίς 30 Αύγούστου τού 17ϊ7, «γιατί νά αναμασάμε τίς χαμένες εύκαφίες; Στό

εμπόρω δέν πρέπει κανείς νά κοιτάζει πίσω αλλά μπροστά. Καί άΥ ολοι οοοι άκολουθούν αύτή τΙι σταδιοδρομία άοχολοϋνται μΙ την ανάλυση τών πεπραγρένων τού παρελθόντος, δέν ύπάρχει κανένας πού νά ρr'ι Βρέθηκε. έκατό φορές μπροστά ατό κατώφλι τής έπιτυχίας ή της κατα­ σ'rροφfiς. Καί εγώ ό ίδιος} αν έκανα εναν άπολΟ Υ'1.σρό τών εύκαιριών που πήγαν χαμένες, θά έπρεπε νά έχω Kρεμασrει,.ω,

'Όσο λιγότερο κοινολογείται ριδ πληροφορία, τόσο πιό πολύτιμη εΙΥαl. Τό 1777 ό Loυί. Greffulhe γράφει σε Ι'ναν έμπορο από τό Μπορ­ ντώ Ωού

ilTav

συνεταίρος του σέ ριά έπ,χείρηση λουλακιού: «Μην ξε­

χνατε δτι άν ή ύπόθεση κοινοποιηθεί, είμαστε χαμΙνοι. Βλέπετε, τό λου­

λάκι είναι ένα όπό έκείνα τά είδη πού, άν θά ύπάρ~ει άνταγωνισμός, δέν θά μας ρείνει ούτε νερό νά πtoίΊΡε"Jιl. Στίς 18 Δεκεμβρίου της ίδιας χρο­ νιάς! οταν ό πόλεμος τής Άμερικiiς έχει πιά άρχίσει νά παίρνει διεθνείς

διαστάσεις, γράφει πάλι: ,,'Επομένως πρέπει νά κάνουμε τό. άδύνατα δυ­ γατά Υιά νά εχουρε στγουρες και έγκαιρες πληροφορίες ΥΙό. τήν εκΒαοη τού πολέμου πρίν άπό τούς άλλους"lΒ. "Ενα Trattato dei buoni CQstumi (Πραγματεία περί όρθώ,/ χειρισμών), του όποίου ό συγγραφέας είναι και αύτός έ:μπορος, συμβουλεύει: «'Αμέσως μόλις πάρεις τά χέρια σου τό πα­ κέτο μέ !1}V άλληλογραφία, διάΒασε όσο π\ό γρήγορα γίνεται τί$ δικές σου έπιστολές ΚΩί πράξε αναλόγως. 'Όταν '(αΚΤΟΠΟΙΙ10εις τίς δουλειές

σου, τότε δώσε. στούς άλλους τή δική τους όλληλΟΥραφία»!ι4, Λύτά συρ­ &αίΥουΥ ,ό 1360. Μά καί οτίς μέρες μας, στίς χώρες μας του έλευθερου ανταγωνισμού (πο\ός τό άρνεϊται αυτό;) όρίστε τό περιεχόρενο μιας έπι­ στολής πού άl1ευθυνόταν !<οέ μερικούς τυχερούς"1 τό

1973,

τούς όποί­

ους καλοϋσε νά έγΥραφούν συνδρορπτές σέ ενα πανάκριβο άλλά πολύ­ τιμο δελτίο) πού θά τούς παρείχε κάθε εΒδομάδα μερικά δακτυλΟΥρα-

487

Ό καπιταλισμός σέ οΙκείους χώρους

φημένα φύλλα μΙ άΠOκλεtσΤΙKές πληροφορίες: «'Όπως γνωρίςετε πολύ καλό, μιά πληροφορία πού κοινολογείται χάνει αύτομάτως τό 90% της άξίας της. Καλύτερα λοιπόν να έχετε έσείς αύτή τήν πληροφορία δύο ή τρείς έBδoμάδε~ νωρίτερα όπά τούς άλλους. Θά έχετε έτσι όλο τόν και­ ρό νά ένεργήσετε μΙ σιγουριά και άηοτελεσμαηκότπτα. Οί άναγνώστες ρας δέν πρέπει νά λnσpOνOύν δη πληροφορήθηκαν πρώΤοι τιίν έπικεί­ ρενη παραίτηση τού πρωθυπουργού καί τήν ηροσι:χό υποτίμηση τού δολλαρίου ι.!

Οί κερδοσκόποι του"Αμστερνταμ) Υιά τούς όπσίους εϊπαμε 11δl1 πόσο

τό παιχνίδι τους έςαρτιόταΥ όπά τίς πληροφορίες, ψευδεΊς iί άλnθεϊς, πού συγκέντρωναν 1 είχαν ήδη κάνει τό σκέψη νά ίδρύσουν ριά ύπηρε­ σία τόν Αύγουστο '(ού 1799, 111 στιγμή άκρι6ώς τού πανικού πού είχε προκληθεϊ από τόν εϊσοδο τού γαλλικού οτόλου στή Μάγχη. 'Αντί νά xρησιμσπoιoυ~ τήν κανονική όδό των ταχυδρομικών άτμόπλοιων (paquebots), οί 'Ολλανδοί κερδοσκόποι όργάνωσαν μέ τή Βοήθεια μι­ κρων ελαφρών σκαφών μιά υπερταχεία σύΥδεση μεταςύ 'Ολλανδίας καί 'Αγγλίας. 1'6. σκάφη αύτά άναχωρούσαν άπό τό Catwyk κοντά ατό Skervenin τής 'Ολλανδίας και' επιαναν KOV'rd οτό Hanvisht, στό Soals της Άγγλίας, οπου «δέν ύπάρχει καν λιμάvt l άλλά μιά άπλή προΒλήτα καί έτσι άηοφευγονται οΙ Kαθυστε.Ρ1'lσει~ ... ". ΚαΙ νά οί χρόνοι-ρεκόρ: Λονδίνο-Sοals 10 ώρες, Soals-Catwyk 12 ώρες, Canvyk-Xdyn 2 ώρες, Χά­ γη-Παρίσι 40 ώρες. Μέ αλλα λόγια, Λσνδίνο-Παρίσι 72 ώρες Ι1S. Πέρα από τά νέα .κερδοσκΟΠiΚΟU ένδιαφέροντος:, έκε'ίνο πού ήθελαν νά μάθουν πρώτοι οί έρποροι τού παρελθόντος ήταν αίrrό πού σήμερα :άποκαλοuμε Βραχεία συΥκυρ(α καί ατό λεξιλόγιο της έπoxη~ άψθανία ή

οτενόΤΙ1τα Tnb άγορας. οι λέξεις αυτές} 01. όποίεb ρεταφυτευΤΩκαν οέ όλες τί~ εύρωπαϊκές γλώσσες από τό γλωσσικό ίδίωιια των 'Ί'rαλC)ν έμπό­ ρων (Jargl1eZZa-stretteza), σημαίνουν τΙς άνοδικές iί πτωτικές τάσεις τής συγκυρίες. 'Υπαγορεύουν τή μεταΒλητότητα τού παιχνιδΙΟύ. τό όποίο

n

πρέπει νά προσαρμόζεται άνάλογα μέ τό αν αφθονούν όχι τά iIJnOρεύρατα ή τά μετρητά ή 0\ πιστώσεις (δηλαδή οί συναλλαγματικές) πού διακινούνται οτήν αγορά. ο. ΒUΟIlvίsΙ γράφουν στίς 4 'Ιουνίου του 1571 όπά τήν 'AllBtpoa: .. 'Η αφθονία με'ψητών μας άναy:κά~ει νά στραφοϋμε ηρός τα έρπορεύματα»IΗ<. Ό 5imόn Ruiz άντίθετα~ σταν δεκαπέντε χρό­ νια άργότερα τά ίταλικά χΡηρατιστήρια πλημμυρίςουν άπό ρευστό! δέν θά φερθεί, δπως είδαμε ίΊδη ι τό ίδιο συνετά, Χαλάει τόν κόσμο μιά και θεωρεΊ σχεδόν προσωιιικό l1ροσΒολό τό γεγονός οη ή ύπερΒολική larghezza οηί Φλωρεντία τίναςε στόν αέρα όλες τίς τρέχουσες συναλλα­ γές του σέ γραμμάτια. Είναι φανερό ότι ό Ruiz δέν όντιλήφθηκε σωστά τήν δλη κατάσταση. Τήν έποχή εκείνη 6 έρπορικός κ6σμος ε'1χε ήδη άποκτήσει κάποια πεί~ ρα άπό TiS παρατηρήσεις του. Ό χονδρέμπορος '{νωρίζει Ι1δη τό βραχυ­ πρόθεσμο παιχνίδι, την προετοιμαοία ένός καινούργιου χτυπΔματος, άφού έχει πετύχει τό προηγούμενο. Χρειαστπι<ε. δρως άρκετός χρόνος πρίν Υίνει οuvολικό κτι'ίμα, είτε Ύών έμιιόρων είτε των Ιστορικών, Λ γνώ­ ση των Βασικών κανόνων πού διέπουν την οίκονομία. Τή 1 Cl(}91

n

488

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

'Ολλανδία καί οί Κάτω Χώρες Βρίσκονται σΙ άηελπιστική κατάσταση λό­ γω της πληθώρας '[ών αδιάθετων ηροΥόντων lJ7 • ΟΙ τιμές ηέφτoυν~ οί δου­ λειές νεκρώνουν, τό καράΒια δέν ναυλώνονται πιά, οί αηοθήκες της πό­

λης εΙναι ΨΟΡΥωμένες ως τό λαψό μέ απούλητα έμπορε"ύμα'Η.l. 'Ωστόσο) ρερικοί χονδρέμποροι έ~αKoλoυθoϋν να αγοράζουν. Είναι ό ρόνος τρό­ πος, πιστεύουν, να έρποδίοουν ηΊν άπότομη ύποτιμηοιι τών άποθεμά­

των τouς~ όσο έχουν ακόμη τά κότσια νά αντέξουν αύτή '[ήν αντι-πτωτι­ ΚΙ) πολιτικιΙ "Όσο Όμως γιό τίς αίτίεs αότης της τόσο άνώΙλαλα παρα­

τεινόμενης άπραςίας πού παγώνει προοδευτικά όλες τίς οuvaλλαγέςj Υιό πολλούς μiίνες ολοι οί 'Ολλανδοί, καί οι πρεσΒευτές τών ξέΥωΥ χωρών μαζί '{ους, θά κάνουν ατέλειωτες συζητήσεις, χωρίς νά καταφέρουν νά καταλάΒ
μερα τό είδος αυτό των i:ηαναληπτικών κρίσεων δέν έχει έξηΥηθεϊ μΙ τρόπο απόλυτα ίκανοποιητικό.

~ Ας ρή ζητάμε λοιnόv πολλά άπό άνθρώπους πού καί αυτή όκόρα ό ο{κονορική έπιοττψη τοϋ καιρού τους τούς είναι σuΧ,.rά δ)rvωστη. "Αν άΠΟ'rολρούν νά έντρυφήσουν πότε πότε ο' αύΗΙΥ, τ-ό κά\'ουν άπά άνiιyκ.η. Είναι γιατί '(ούς χρειάζονται επιχειρήματα, πότε Υιό νά άιιοτρέψουν ή γά άνακαλέσουν κάποια απόφαση ii ενα δtό'rαγμα του ήγεμόνα ή του ύπουρ­ γου πού τούs άπειλεί καί πότε Υιά νά ίιπερασπιστοίιν ενα "θαυματουρ­ γό» σχέδιο τόσο εύεργετικό γιά ολους πού θδ άξtζε νά ένισχυθεϊ μέ τήν παραχώρηση ΠΡΟΥορίων 1 μονοπωλίων ή επιχορηγήσεων. 'Ωστόσο, άκό­ μη καί τότε, ποτέ δέν ξεφεύγουν άηό τά περιορισμένα δρω της έπαγ­

Υελματικής τους ρουτίνα!;, Στήν πραγματικόΤΗτα δέν νιώθουν παρά άδιαφορία, αν όχι ένόχληση, γιά τήν έμφό.νιση των πρώτων οίΚΟΥΟΡΟ­

λόγων: πού έγινε

1ftv

πλούτος τ-ών ΈθνώΥ, ό

έποχή έκείνη. 'Όταν τό

Sir John Pringle

1776

κυκλοφόρησε Ό

άναψωνοϊισε δτι δέν ρποροϊισε

να. περιμένει κανείς κάη καλό Ότόν '{ομέα αΙΠό αηά εγαγ άνθρωπο ποίι

δέν είχε ποτέ του άνακατευτεί μέ τό έμπόριο, όπως άπό εν-α δικηγόρο ιιού θά του έρχό1αν νά όoχoλnθεί μέ τι} Φυσική" ll • Ό J01111 Prlngle διερ­ μήνευε ρε τόν τρόπο αύ'rό τά αίσθή.ρατο της πλειοψηφίας τών συγχρό­ νων του. ΟΙ «οικονορολόγοι» προκαλουσαν τό είρωνικά σχόλιο) άν όΧ1 δλωV t τουλάχιστον τών άνθρώπων των γραμΙλάτων. Μεταξύ αύτων Ilού '(ούς περιγελουσαν ήταν καί δ αύτός άκόρη

6

Βολταίρος

Mably, ό γλαφυρός Sebastien Mercier (L' }Jomme aux quarante ecus).

καί

489

Ό κaπιτaλισμ6ς σέ οίκείσυς χώρους

., Άνταγωνισρός χωρί{; άγταΥωνωτές"ll'Ι

Μιά άλλη άφΟΡΙΙJΙ καθuοtερl'lοεων, μιά αλλη όχληση Υιά τ6ν έμιιορο,

είναι ιΊ σχολαστική καί αύστηρή νομοθεσία τΔς δπμόσιaf; αΥοράς γενι­ κά. Είναι πολλοί έκείνΟί αού μαζί μέ τό μεγαλέμπορο θέλουν νό άπαλ­ λαΥούν όπό αύτ11V. Τό σύστηρα 1Δς ίδιωτικιις άΥοράς πού περιγράψει ό Α, Everitt lZl ' είναι παντού t'1 πλέον OρατtI λύση στίς απαnήσεις μιας οίκο­ νομίας Υπς άΥορας, 11 όποία δλο και μεγαλώνει, άποκτα ταχύτερους ρυθ­ μούς. ρεταφορφώνεται καί ζη1άει έπίμονα Υήν παρουσία 10ϋ έηιχειρη­ ματικού πνεύματος σέ δλες τίς Βαθμίδες. '-Όοο καιρό όμως τό σύστπμα αύτό tξαKoλOυθεί κατά κανόνα νά θεωρείται παράνομο (δπως στή Γαλ­ λία οπου είναι λιγότερο άποδεκtό άπ' Orn στήν 'Αγγλία) ή δράση του πε­ ριορίζεται στό στενό κύκλο λίγων δρασtnρtων άνθρώπων. ΟΙ άνθρωποι αυτοί, τΔσο μέ τίς τιμές

ooq

καΙ μέ τόν όγκο καί τήν ταχύτητα των συ­

ναλλαγών τους, εργάζονται απροκάλυπτα μέ σκοπό νά άπαλλαγοϋν ΔΏ'6- " τά προσκόμματα καί ηίν έποπτεία Τ.{lς διοίκησης, τά όποία εςακολου­ θούν νά ισχύουν στίς παραδοσιακές δημόσιες αγορές. Ύπάρχουν λοιπόν δίJΟ ρε~pατα κυκλοφορίας: τής έλε-Υχόμενης καί τής έλεύθερης άΥορό:ς, ή καλύτερα εκείνης πού τείνει πρός τήν άπε­

λευθέρωοή της. "Αν Jίταν δυνατόν νCι τίs χαρτογραφασουμε σημειώνο­ ντας μέ μπλέ χρώμα τιίν πρώτη και μέ κόκκινο τή δείrrερη, θά βλέπαμε πόσο διαφορετική είναι ή ιιορεία τους, άλλά καί πώς παρακολουθουν μιά τχιν άλλη καί πως άλληλοσυμπληρώνονται. Τό έρώτημα Δναι ηοιά άπό τίς δύο είναι tί πιό ίσχυρή (ασφαλώς ή άρχαιόn:ρπ, καί όχι μόνο τόν πρώτο κ-αιρό), ποιά είναι ή ·πιό νόμιμη, ποιά είναι μέ τtμιότερo τρόιιο άνταΥωντστική καί ρυθμιστική. Καί επίσης αν ή μιά μπορεί να υπερι­ σχίισει ηίς άλλης; νό τή βραχυκυκλώσει καί νά τήν περιορίσει. ''Αν με­ λετήσουμε μέ προσΟΧΙ1 την παλιά νομοθεσία των άγορων, άπό τί~ λε~ πτομερείς περιγραφές πού Βρίσκουμε στό Traite de la, Police τού T Delamare! θά δοϋμε δη πρόθεσή της l ttav ή δtαφ\'Jλαξη Ύης γνησιότη­ τας της άΥορας καί του συ:μφέρovτoς τού καταναλωτή των πόλεων. 'Άν σλα Ύά έμπορεύματα καrαλήγοuv στή δημόσια άγορό, τότε αυτή μετα­ τρέπεται σέ 6ργανο έμπρακτης άναρέτρησης τάς προσφοράς καί της ~ή­ Τήσος. Ή κυμαινόμενη διαμόρφωοη των τιμών της αγοράς δεν είναι πα­ ρά εκφραση αίJτης τής άναμέιρπσπς καί ένας τρόπος Υιό '(11 διατήρηση τοϋ πραγματικού άνταΥωνισ1100 τόσο μεταξύ τών παραγωγών όσο καί με­ ταςύ τών μεταπωλnτων. Ή αϋςηση ώσ,"όσο τών συναλλαγων ήταν ανα­ πόφευκτο νά καταδικάσεt cφγά ή γρήγορα αύτή τή μέχρι παραλογισμού δεσμευτική νομοθεσία. 'Όμως, ροναδικός στόχος τών αηευθείας συναλ­ λογών tfi b ίδιωτικής αγοράς δέν είναι μόνο .\ αποτελεσματικότητα. 'Έχουν παρόλληλα υίν τάση νά άΠΟ}Jcικρύνοuν tόν ανταγωνισμό, προω­ θώντας στή Βάση ένα μικροκατnταλισμό ό οποίος στήν ούοΙα όκολσυθει τούς ϊδωuς: δρόμους πού χΡησΨΟΠΟίεΊ καί ό καπιταλισμός οτά πλέον προηγμένα κλψάκια των συναλλαγών. Ή πι6 γνωστή τακτική αυτών τών μlKΡOKαπnαλ1('ίn::~ν, 01. όποίοι σxn~

n

490

Ό καπιτολισρός αέ οlκείους χώρους

ματiζουv} lJepttd~ φορές σέ πολύ λίγο χρόνοι μικρές περιουσίεςl εΙναι νά θέτουν έαυτόν έκτός των τιμών τής άΥοράς, έπωφελούρεvοι από τΙς προκαταβολές χρημάτων καί όπό τούς βαοικούς χειρισμούς ατό παιχνί­ δι της πίστωση~. 'Αγοράζουν τό σιτάρι ηρίν άπό τη συγκομιδ:ή ι τό μαλ­

λί πρίν άηό τό κούρεμα τών ζώων, τό κρασί πρίν όπό τόν τρυγο. Pυθμί~

'ουν τίς τιμές κρατώvrας τά τρόφιμα πρoϊόvrα στις άποθηκες τους, καί τό αποτέλεσμα είναι νά έχουν τόν παραγωγό στό χέρι. ΏσΥόσο, όταν πλησιάζουν τό χώρο του καθημερινού έπισιτισμού, δέν είναι εύκολο να προχωρήσουν πολύ χωρίς νά ξεσηκώσουν τήν όργή καί τό χόλο του πλήθους, χωρίς να έπισόρουν κάποια καταγγελία. Είναι δέ γνωστό δτι στή Γαλλία οί καταγγελίες πάνε όπευθείας o'Cbv πταισματο­ δίκη της πόλης ή στόν έπαρχο fι ακόμη καί οτό Έμπορικό Συμβούλιο τού Παρισιοϋ. τα πρακτικά των διασκέψεων τού ΣυμΒουλίου δείχνουν πώς άκόμη καί άσήμαντες φαινομενικά ύποθέσεις '(6 άπαοχολοϋν πολύ σοβαρά. Μαθαίνουμε λοιπόν άπό έπίσηρα χείλη δη «είναι η0λυ επικίν­ δυνο νά ένεργεί κανείς άπερίσκεπτα aτόν τομέα τών σιτnρων', γιατί αύτό οδηγεί σέ ά'(οπήματα καί άλυοιδωτές άντιδράσειςl!l. Παρ' Όλα αύtά, αν

κάΩοιες ρικροαπάτες γο

-

n παράνομες ένέΡΥειες πετύχουν - έστω καί Υιά λί­

νά περάσουν άπαρατήρπ'tες, ρέ άαοτέλεσμα νά στηθεί κάποιο έπι~

κερδές μονοπώλιο} τοϋτο σημαίνει δη οί χειρισμοί αύτοί ςεηερνoUΝ τά πλαίσια τής τοπικής άγορας KCΙί στι βρίσκονται στό χέρια :καλά οργα­ νωμένων ομάδων ρέ άξιόλΟΥα κεφάλαια. ΕΙναι ή περίπτωση της κομπίνας πού εστησε μιά ομάδα έllπόρων σέ συνεργασία με κρεατέμπορους, σκοπεύοντας νά πάρει στό χέρια της όλόκλnρη τήν τροφοδοσία κρέατος του Παρισιου. Γιά λογαριασμό της

όμάδας δούλευαν όρισμένοι ~ερtoδεύoντες Ιμποροι ατή Noρμανδία~ τή Βρετάνη) τό

Poitou, τό Limousin, τό Bourbonnais, τήν ΏΒέρνη Κάί τό ΟΙ έμποροι αύτοί, προσφέροντας υψηλότερες τιμές, άναλάμ­ Βαναν νά προοελκύσουν πρός τίς τοπικές έμποροπανηΥύρεις σπου σύ­ χναζαν οί ίδιοι σφάγια τά όποία κανονικά θό έπρεπε νά πάνε στίς vτό~ πιες αγορές. Φρ6ντιζαν άκόρη νά ά110θαρρύνουν τούς κτηνοτρόφους ώστε νά μή στέλνουν τά ζώα τους απευθείας aτό Παρίσι, διαδίδοντας ση οΙ χασάπηδες έκεί εινα1 κακοπλπρωτές ΜΙ αύτό τόν τρόπο αγόραζαν οΙ ίδιοι '(ά κρέατα όπό τούς παραγωγούς, «πράγρα πού είχε τεράστιες έπι~ πτώσεις", όπως έξηΥεϊ ή εμπεριστατωμένη έκθεση ηρός τό Γεν1.κό Έπι­ θεωρητό επτ: τών ΟίΚΟΥομικών, τόν 'Ιούνto τού 1724. «Γιατί άγoράζovτας τά σφάγια άπό κοινού} έλέΥχουν πάνω άπό τή μισή άγορά του Pois.sy καί ετσι! καθώs ολοι άναγKά~oνται νά κάνουν 1'ίς άγορές τους άπό αύτούς, έ.κείνοι επιΒάλλουν τΙς τιμές πού θέλουν»I2Ζ. Χρειάστηκε νά διαρρεύσει τό μυστικό στό Παρίσι ι ώοtε νά άποκαλυφθεί h φύση αύτής της παρά­ νομης συναλλαγης πού συγκέντρωνε στήν πρωτεύουσα δραστηριόΤΗτες οί όπο'ίες έμφανί'ονtaν ώς άθωες ένέργειες διασκορπισμΙνες σΙ διάφο­ ρες κτηνοτροφικές ζώνες1 τελείως άπομακρυσμένες μεταξύ τους. Μιά άλλη άπάτη όλKfις εΤναι έκείνη πού καταννέλλει τό 1708 μιό άνα­ φορά πράς τό 'Εμπορικό ΣυμΒούλιο'" σέ Βάρος τού "πολυπληθούς σώ­ ματος των εμπόρων βουτύρου, τυριού καί άλλων έδ(;)t)ΨΜν άγαθών πού Charolais.

491

Βινιέτα ΠΌύ παρωτάνει πΙ3ς }fίVQvraγ οΙ συναλλαγές σrΏ ζωοπaνιίΥυΡΩ τού

Hoorn Stolk).

τΩς Βόρειας Όλλανδία.ςΊ

180{;

αiώva~. (Κλισέ τοΟ 'Ιδρύματος

ατό Μηορντώ είναι γνωστοί ρέ τό όνορα

graisseux

1701,

~TBΩ

(στεατοπώλες)J'. Χον­

δρέμποροι καί λιανοπωλητές συνασπίστηκαν σέ ριά

καί μόλις! κηρύχθηκε ό πόλεμος τό

Atlas

.. ρυστική

έταιρεία»

«συγκέντρωσαν σέ ρεγάλες

όηοθιίκε'ς τά εμπορεύματά τoυ~»1 τά όποία ΒέΒαια στή συνέχεια που­

λούσαν πανάκριΒα, Γtό νά τούς άηοδυναμώσει, ό Βασιλιάς nαραχώρησε, παρ' όλο τόν ηόλερο, διαΒατήρια σέ ξένους, ωστε να εΙσάγονται τρόφι­

μα ατή Γαλλία.

'11

όντίδραση τών graΙ5Βcux ήταν αμεση: «'Αγοράζουν όλα

τά φoρτίcι ... αυτού 'fou εϊδους πού έρχονται ατά λιμάνιCΙ)'. Καί ρέ αύτό τόν τρόπο οί τιμές κρατιούνται ατά ϋψη. Τελικά ούτοί ΟΙ κύριοι έκαναν περιουσία χάρη «οΙ αυτό τό μoνoπώλιo!~! συνεχίζει iι άναφορά, και προ­ τείνει ενα ηολύπλοκο και άηίθανσ σχέδιο γιά νά τούς κά.ρψει κάπως.

'Όλα αύτά τά στοιχεία είναι άκρι6ή ι καθώς διαΒάζουμε σέ δνα σχόλιο στό περιθώριο της άναφορας. ΠρέΠΕΙ ώστόοο νά σκεφτεΊ κανείς πολύ καλά

ηρίν τά Βόλει μαζί του!;, «γιατί ψιθυρίζεται δτι 60 άπό αυτούς, ή καί πε­ ρισσόΤΕΡΟΙ, είναι πολύ πλούσΙΟΙ\i17~. Παρόμοιες άπόπεφες γίνο,,-ταν συχνά, έι.ιεΙς δμως μαθαίνουμε ρόνο Υιό εKείνε~ πού πηγαν στραΒά καί προ.κάλεσαν τήν κρατική παρέμβαση.

ΠαράδεΙΥρα ή ΗΕρίπτωση του Vendόmοίs, δπου τό 1723 οί μεσίτες κρα­ σιών είχαν τή φαεινή ίδία νά μονοπωλήσουν, παραμονές τού τρύγου, δλα τά διαθέσφα .κρασοβάρελα. Μετ:ά όπά καταγγελία τών άρπελουργων καί τών κατοίκων τϊις περιοχπς, όπαγορεύτηκε ο' αίηοός τούς ρεσίτες

νά άγοράζουν βαρέλια'''. Τό του ποταμού

1707-1708 πάλι,

Biesme καταγγέλλουν

οί ύαλοπώλες "ης περιοχης

«τούς τρεΙς iί τέσσερις έμπόροus πού

ελέγχουν δλη τόν έμηορική διακίνηση τών μπουκαλιών {πρόκειται γιά

492

,; .

Ό καπιταλιορός οέ οίκείους χώρους

τίς νταμιτζάνες), τά όποία στέλνουν στό Παρίσι. Μέ τά χρήματα πού δια­

θέτουν καταφέρνουν νά παραμερίσουν τούς άγωγιάτες καί τούς άλλους φτωχούς ρεΡOKαματιάρηδες"I~6. Καριά έξηνταριά χρόνια αργότερα, ενας έρπορος από τή

Sainte-Menehould καί ενας συμΒολαιογράφος τού Clermont-en-Argonne συλλαρΒάνουν τήν ίδια ίδέα. 'Ιδρύουν μιά έταιρεία καί γιά δέκα όλόκληρους μηνες διεξάγουν συνεχώς διαπραγρατεύσεις ρέ «τούς ίδιοκτητες όλων των ύαλουργικών έργαστηρίων της κοιλάδας τής

Argonne,

<φέ σκοπό νά πάρουν στά χέρια τους όλόκληρη τήν παραγω­

γή μπουκαλιών γιά έννιά χρόνια. Πρόσθεσαν μάλιστα στή συμφωνία καί ριιτρα νά ρήν έπιτρέπεται στούς κατασκευαστές νά πωλούν σέ άλλους

έκτός άπό τήν έταιρεία ή τούς αντιπροσώπους της». Τό άποτέλεσμα ήταν οΙ αμπελουργοί της Καμπανίας, πού ήταν καί ή συνηθισμένη πελατεία αύτών τών κοντινών τους ύαλουργείων, νά Βλέπουν ξαφνικά τίς τιμές τών μπουκαλιών της περιοχης νά αύξάνονται κατά τό ενα τρίτο. Παρ' όλες τίς τρείς συνεχείς πενιχρές σοδειές καί άρα τήν περιορισμένη ζή­ τηση μπουκαλιών, «ή έταιρεία αύτή τών έκατομμυριούχων, ή όποία έλέγ­ χει σλη τήν παραγωγή των ύαλουργείων, δέν έννοεί νά ρίξει τίς τιμές

κάτω άπό τά σρια πού έχει προϋπολογίσει. 'Ελπίζει μάλιστα σέ μιά κα­ λύτερη σοδειά γιά νά μπορέσει νά τίς αύξήσει». Μετά από αλλεπάλλη­

λες καταγγελίες, οί δήμαρχοι και οί δημοτικοί σύμβουλοι τού μέ τήν ύποστήριξη καί τής πόλης της

Reims,

Epernay,

έπανέφεραν τούς «έκα­

τομμυριούχους» στήν τάξη, αναγκάζοντάς τους νά αποσυρθούν άξιο­ πρεπώς αλλά έσπευσμένα καί νά ακυρώσουν δλα τά συμΒόλαιά τους127. Τά νόμιμα ή στημένα μονοπώλια τών έμπόρων σιδήρου, οί όποίοι έπι­

χειρούν νά συγκεντρώσουν στά χέρια τους όλόκληρη

n μέρος της παρα­

γωγίϊς τών σιδηρουργείων τού Βασιλείου, εΙναι ασφαλώς πολύ πιό σο­ Βαρή ύήόθεση. 'Ωστόσο, δσο κι αν θέλουμε νά έχουμε σλες τίς λεπτο­ μέρειες, οί μαρτυρίες πού διαθέτουμε είναι πολύ πενιχρές. Γύρω στά

1860,

ενα ύπόμνημα καταγγέλλει «τή φατρία πού συνέπτυξαν ρεταξύ

τους σλοι οί έμποροι τού Παρισιού», οΙ όποίοι προμηθεύονται σίδερο από τό έξωτερικό προκειμένου νά γονατίσουν δλες τίς γαλλικές σιδη­ ρουργίες. ΟΙ συνεταίροι μαζεύονται κάθε έΒδομάδα στό σπίτι ένός άπό αύτούς στήν πλατεία

Maubert

καί κανονίζουν άπό κοινού τίς άγορές

τους, ωστε νά έπιΒάλλουν στούς παραγωγούς όλο καί πιό χαμηλές τιμές. ΟΙ ίδιοι ΒέΒαια, σταν τά μεταπωλούν, δέν άλλάζουν τή δική τους ταρί­ φα '28 • Μιά άλλη άπόπειρα φέρνει στήν έπιφάνεια τό ους μεγαλέμπορους» της Λυών

'19

1724

«δύο πλούσι­

• Καί στίς δύο περιπτώσεις οί ένοχοι, ή

τέλος πάντως οΙ «ύποπτοι», άποκρούουν τίς κατηγορίες, όρκίζονται σέ

θεούς καί δαίμονες δτι είναι άθώοι καί Βρίσκουν προσωπικότητες γιά νά καταθέσουν ύπέρ τους. Τελικά άποφεύγουν τή δημόσια καταδίκη. Τί ση­

μαίνει αύτό; 'Ότι εΊναι άθώοι

n στι

διαθέτουν δύναμη; Τό ίδιο έρώτημα

τίθεται σταν καμιά έξηνταριά χρόνια άργότερα, τόν Μάρτιο τού 1789, διαΒάζουμε σέ γραπτή έκθεση τών μελών τού 'Εμπορικού ΣυμΒουλίου δτι τό σίδερο παίζει σημαντικό ρόλο στό Χρηρατιστήριο τής Λυών καί δτι «οί Λυωνέζοι έμποροι», πού είναι θαμώνες τών έμποροπανηγύρεων τού

Beaucaire,

«προαγοράζουν δλη τήν παραγωγή των σιδηρουργιων της

493

'l ::ι.

Ό κal1ιraλtσΡόs- σέ οίκείους xώp~υς

/;

..~

-.

",:

καί τής Βουργουνδίας»!30. Πάντως, δπως καί νό εχουν τά πράΥjJGτα, τά :μικρά κρυφά μονοπώλια δέν παύουν νά άκμόζουν, καθώς ΠΡΟ<Υcoιεύονται άηό 1ίς τοπικές συνή­ θειες καί είναι τόσο συνδεδερένα μέ τά ήθη του τόπου πού σχεδόν δέν προκαλούν κάν διαμαρτυρίες. Θαυμάστε τό άπλό εόρηρα των σιτέμηο­ ρων τής ΔουνκέΡΚΩς: δταν iPXt'rat στό λιμάνι κάποιο ξένο καράΒι Υιά νά πουλήσει τό φορτίο του ρέ σιτηρά (όπως γιό παράδειγρα στά τέλη τού 1712 όπόtε καταφθάνει μιά όλόκληρη άρμάδα όπό ρικρά έγγλέςικα πλσιάρω χωρητικότητας 15 ή τό πολύ 30 τόνων) ϋστερα άπά τήν έπα­ νάληψη των εμπορικών ά'\'ίαλλαγών λίγο πρΙν τό τέλος του πολέμου της Διαδοχης στιίν 'Ισπανία), κατά κανόνα δέν μπορεί νά πουλήσει έπιτόιιου ποσότntες μικρότερε.ς τών 100 razieres (ή raΖieι:e ώς μονάδα μέτρησης του θαλάσσιου φορτίου είναι οκτώ φορές μεγαλύτερη όπά τάν κοιν11 raziere)BI. Μόνο λοιπόν μερικοί ρεγαλέμποροι καί έξέχοντες παράγo~ ντες της αγοράς, οί όποίοι διαθέτουν τα οΙκονομικά μέσα, ρπορούν νά άγοράζουν τό σιτάρι στήν πόλη. λίγες έκατοντάδες μέτρα παραπέρα. Καί ορως αι'ηές σί λίγε.ς έκαvrΟV'rόδες μέτρων σημαίνουν μιά αύςηοη της τφής καθόλου ευκαταφρόνητη. Στίς 3 Δεκεμβρίου του 1712, 6 δείκτης '((-;)v τιμών είναι 21 γιό τη μία περίπτωση καί 26 μΙ 27 Υιό τή δεύτερα. Σ' αύτό τό περίπου 25% '(οϋ κέρδους συμπληρώστε τήν προσθήκπ ένός ογδόου Υιό φύρα) πού στήν περίπτωση αύτή άνηπροσωπεύε1 τι! διαφο­ ρά Βάρους άνάμεσο. στή θαλάσσιο. καί την κοινή raziere. Τότε θά άντι­ ληφθείτε σίγουρα ytG'fi 6 ταπεινός γραφέας πσύ συν'rάσσει τίς άναφορές πρός τό γενική έπιθεώρηση κάποια στιγμή άγαvακτεί t έστω καί πολύ συ­ γκρατημένα, ρέ αύτό '(ό μονοπώλιο πού πάει όλόκληρο στά μεγάλα πορ- " τoφόλια~ ένώ «6 λαουτζίκος, πού δέν μΙ10ρεί νό. κάνει τ6σσ μεγάλες άΥΟ­ ρές, δέν κερδίζει τίποτε όπό όλα αυτά. ·Av ύπΩρχε διαταγή κάθε ίδιώ­ της αύτής τής πόλης νά άγοράςει 4 μέ 6 razieres. αυτό θά tl:rav μεγάλη

Franche-Comte

ανακούφιση γιά τόν KoσμάKπ".l~l.

Τά μονοπώλια σέ διεθΥΙΙ κλίμακα

"Ας άλλά~oυμε ομως κλίμακα καί ας μεταφερθούμε στό μεγάλο έρπό­ ρω τών είσαγωγών-έςαγωγών. 'Από τό τφοπγούμενα παραδείγματα δια­ φαίνεται καΘαρά πόσες διευκολύνσεις καΙ πόση άτψωρησία μπορεί νά προσφέρει τό έμπόριο ρακρινών άποστάσεων (τ6 όΠΟ10 στην ούσία είναι έκτός έλέγχου λόγω τών μεγόλων άποστάσεων πού χωρίςουν τούς διά­ φορους τόπους πώλησης καί τούς πρωtαγωνιστές πού συρμετέχουν σΙ αύtές '[ίς συναλλαγές) σΙ όποιον θέλει νά εξαπατήσει την άγορό, νά εκρηδενίσει τον άνταγωνιομό, δημιουργώντας κάnο\Ο μονοπώλιο) ν6ρι­ μο στηρένο ? νά άποηροσανατολίσει '[όν προσφορά καί τή ζήτηση σέ

n

τέτοιο Βαθμό ώστε οί δρο! του έμπορίου (terms οΙ trade) Υά έςαρτώνται άπολύτως αnό 'ιό μεσάζον1α ι πού Clvat l(αί ό μόνος ρυθμιστής τών

ι

i

494

Ό καπrταλισjJός σέ οικείους

XC4'POUr;

άΥορών οτό δύο άκρα μιας ρακριας άλυσίδας. Προϋποθέσεις έκ των ών ουκ ανευ Υιό νά εΙσχωρήσει κάποιος σ' αύτά τά κυκλώρατα τού ρεγάλου κέρδους είναι νά διαθέτει άρκετά κεφάλαια καί άςιοπιστία στήν όγορά, νά έχει καλές πληροφορίες, γνωριμίες και τέλος συνεταίρους στά στρα~ τηγικά σημεία τών διαδρομών l μΙ τούς όποίουι:; νά μοιράζεται τά μυση­ κά της έπιχείρησης. Ό Τέλε,ος 'Έμπορος, ακόμη καί τό

commerce '[ου Bruslons

Dictionnaire de

άπαριθμούν ριά όλόκλnρn σειρά άπό έμπορικές

μεθόδους διεθνώς άνταγωνιστικές, άμφί60λης ώΟ'rόσο nοιότπτας καί OUζnτιίοψες άηό τήν πλευρά €;Kείνων πού πιστεύουν στήν έλευθερία του

έμπορτου ώς μόνου μέσου Υιά την έnίτευςη του καλύτερου δυνατού απο­ τελέσματος στην οΙκονομία και τή διατήρηση της Ισορροπίας τών ημων

Kai

τών σχέσεων προσφορας-ςΏ:Γnσης.

'Ο Ρ.

Marhjas de Saint-Jean

καταγγέλλει τό

1646

δριμύτατα αύτές τίς

μεθόδους γιατί επιτρέπουν σέ ξένους έμπόρους νά κα-rαδυναστεύοuν 'Γό

φτωχό Βασίλειο τής Γαλλίας. 'Ολλανδοί άΥοράζουν τεράοτιες ποσότητες κρασιών καί ρακιου. Ή Νάν'rΠ, «όπου 'Γά' κρασιά -riis Όρλεάνης, τού

BeaugenCY1 σΙ:. μεγάλες

hnO'rMeupa

τού

Bloi5, τη!;; Τούρ. τού Anjou noo&tn-res, εχει γίνει ενα άπό

καί τής Βρετάνης» φτάνουν

τά κέν'Γρα δράσης τους, μέ νά πολλαπλασιαστούν οί άμπελωνες καί σ' αυτές τίς περιο­

χές του Λίγηρα νά έχει περιοριστεί άνησυχπτικά iι .καλλιέργεια σιτηρών,

Ή ύπεραφθονία κρασιού άναγκάζει τους nαραγωγούς νά «βράζουν» με­ γάλο ΙJέρος τού μούστου Υιά νά τόν κάνουν ρακΙ Γι6: νά γίνει ομως αύτό

χρειάζονται τεράστιες ποσότητες ςυλείας γιά τή λειτουργία τού άποστα­ κτήρα, πράγμα πού ηροκαλει μεγάλη έλόττωσπ τού δασικού πλούτου της περιοχής καί αύςηση της τψiίς -rων καυσίμων. ΈπωΨξfλo'όμεvOl άπό

'(11

δυσκολη αύτή κατάσταση, οΙ Όλλανδοί έρπορο.ι Βρηκαν τό κόλπο να

ΠΡQαγoρά~oυν τήν παραγωγή σταφυλιών πρΙν τή συγκομιδή. Δίνουν στούς χωρικούς προκαταΒολέS', «πράγμα πού Ισοδυναμεϊ μέ τοκογλυφία, άπαρόδεκτη σηΊ συνείδηση τού κόσμου,ι, 'Αντίθετα θεωρείται νόμιμο δταν Kαπαρ(~νoυν άπλώς τήν παραγωγή, πού 1ελικά σημαίνει δτι τό κρα­ σί πληρώνεται πάλι σιήν τψή άγoρCις ηού διαμορφώνεται μετΟ: τη συ­ γκομιδή. 'Όλοι ο:μως ςέρουΥ πώς τό νά κάνεις τήν έηομένπ τού τρύγου

τίς τιμές νά πέφΤΌυν, εΙναι παιχνιδάκι. ,,"'Ετσι οί ξένοι .κύριοι, λέει ό μάρ­ 'ruράς μας, κανονίζουν όπως του$ Βολεύει τις τιμές των κραοιών τους". ~Aλλo εϋρηρα: προμηθεύουν οί ϊδιοι στούς αμπελουργούς 1:0: κρασοΒά­ ρελα πού δμως "είναι κατασκευασμένα όπως τά γερραν\κά καί ετσι οΙ πελάτες τους άγοράζουν δικά μας κρασιά νομίζοντας πώς πρόκειται Υιά κρασιά τού }>ήνου". Σωστά μαντεύει κανείς Βέβαια δη τά κρασιά αυτά

είναι άκριΒότερα 1];1. ~ Άλλο κόλπο είναι νά δημιουργούν εΙΚΟΥική έλλειψη τού έμπορεύμα­ τος πού οι ίδιοι προμηθεύουν οτήν αγορά καί ϋστερα νά περιμένουν, αν

βέΒαια έχονν άρκετά χρήματα Υιό νά περιμένουν, όσο χΡειασι-εί. Τό 1718 ή 'Αγγλική Έταιρεία της Τουρκίας, ή γΎωστή καί ώς Levant COlnpany, 6ηοφασίζει "νά αναΒάλει Υιά δέκα μήνες τrίν ήμερορηνία άναχώρησης τών πλοίων πρός την Τουρκία. Ό χρόνος αυτός παρατείνεται άργότερα μέ αλλες άναΒολές, Υιό '(ίς όποίες προΒάλλεται άνοιχτά ή δικαισλογία

495

Τό ςιJyιoμo τός Νυρεμ8έΡΥπς. Γλυπτό του

AdaJ11 Kraft, 1497. (ΦωτοθΑΚΩ Α.

CQ/in).

ότι γίνονται έπειδΙ1 προΒλέπουν άνοδο των ημών τών Βιομηχανικών

τους προϊόνιων στήν Τουρκία, άλλό και τού μεταξιού ση1ν'ΑΥΥ"λία.,υ1.

Aίnό σημαίνει δτι κερδίζουν ταυτόχρονα σέ δύο ταμπλώ, Τό ,δω κάνουν

καί ΟΙ χονδρέμποροι του Μπορντώ οΙ όποίοι ύπολογίζουν κατά τέτοιον τρόπο τίς ημερομηνίες καί ιίς ποοότιnες των φορτίων πού άποστέλλουν

στή Μαρτινίκα ωστε τό ευρωπαϊκά προϊόντα να εlναι αρκετά σπάνια εκεί καί έτσι οί τιμές τους να ψιι.Jνoυν κάποιες φορές οε δυσθεώρατα ύψη. "Ή

πάλι φροντίζΟL'ν νά άyoρά~oυν τή ζάχαρη πού θό πάρουν l)αζί τους, σταν πλησιάζει ή σuγκομιδiι, γιό νά εχει μικρότερη τφlΊ. 'Ωστόσο ό συχνότερος πειρασμός (σΤΙ1ν πραγματικότητα έπειδή

dno-

τελεί τι)ν πιό εύκολη λύση), είναι νά καταφέρουν νά στήσουν ενα μονο­ Π(ι1λιο κάποιου άπό τό είδη ευρείας κατανάλωσης. Ή άλήθεια είναι δτι

πάντα ύπηρχαν παράνομα μονοπώλια, αλλα κρυφά καί δλλα όλοφάνερα

496

Ό KαΩιταλιapός σέ οικείους χώρους

J.li θρασύ τρόπο, γνωστά σέ δλους καί πολλές φορές μάλιστα ίιηό τίς ευλογίες τού έπίσημου Κρά'CΟUb' Στίς άρχές τού 140υ αίώνα, σύμφωνα ρέ τη μαρτυρία τού

de Cassel

δτι

Henri Pirenne H \ έπιδίωκε .. νό. στήσει

κατηγόρησαν στην ριά

τόν

Robert

pnxavri (enninghe) Υιά νά

άγορό.­

Bruges

ζει δλn τη στύψη πού είσαγόταν στή Φλάνδρα καί έτσι νά έλέγχει τΙς τι­ μές". 'Εδώ πού τά λέμε δέν υπάρχει φίρμα πού νά μαν έπιθυρεί νά έχει κάποιο δικό της μονοπώλιο. Ή Magna Societas, ή όποία στά τέλη του 150υ αίώνα έλέγχει κατά τό ήμισυ τό έξωτερικό έμπόριο TnS Βαρκελώ­ νης, τείνει, χωρις κάν νά τό έπιδιώξει, νά μονοηωλήσει

1'6

Ώολύτφο

αυτό έρπόριο. "Άλλωστε, ηΟ1ός δέν ςέρει ήδη άπό έκείνη τόν εποχή τί σηρaίνει ρονοπώλιο; Ό

Konrad Peutinger,

Ιστοριογράφος της πόλης

τού Augsburg, ούιιανιστής ό ίδιος, ώστόοο καί φΙλος των έρπόρων (είναι ή άλάθεια ότι παντρεύτηκε :μια θυγατέρα τής οίκσγένειας τών Welser), λέει χωρίς περιστροφές οπ μονοπώλιο σημαίνει «oona et merces omne.s in manum ΊJnam deportare»} δnλαδIι νό όδηγηθοϋν οτά χέρια ένός άνθρώπου όλα τά πλσum και όλα τά tpnOPEupaTG IJ6 •

ΠράΥρατι, aτή Γερμανία τού 160υ αίώνα, ή λέξη ρονοπώλιο έχει κα­ ταντήσει «καραμέλα.,. στό στόρα όλων, τη χρησιμοποιούν άδιaKρίτως γιά τά καρτέλ, Υιό τίς συντεχνίες, Υιό τίς προαγορές, άκόμη καί Υιά τήν

τοκογλυφία. Κολοσσιαίες φίρμες, δπως οΙ Fugger, οί Welser, οί

H6chstetter

καΙ μερικοί άλλοι, προκαλούν τήν κοινή γνώμη μέ τ{ς τε­

ράστιας έκτασης διασυνδέσεις '(ους, 01. όποϊες ξεπερνούν τά όρια τής ίδιας τiις Γερρανίας. Οί μεσαίες καί ρικρότερες έπιχειρήσεις άνησυχοϋν δη δέν θά μπορέσουν νά έπιΒιώσουν.•Αποδόοvrαι τότε σέ άγώνες ένα­

ντίον τών μονοπωλίωΥ τών γιγάντων, πού ό ένας καταΒροχθίζει τόν ύδράργυρο κα; ό άλλος τό χαλκό ή τόν άργυρο. Τό

1522

λή τής ΝυρεμΒέΡΥης παίρνει ρέτρα έναντίον

'Ωστόσο; οί ρεΥάλες

'fouS,

μέ

1523

ή Βου­

φίρρες γλιτώνουν χάρη σέ δύο έδικτα πού εκδίδει προς όφελός '(ους ό Κάρολος Ε' στίς

10

Μαρτίου καί στίς

13

Μαίου τού

1525131,

Κάτω άιιό

αύτ.έ~ τίς συνθίίκ.ες είναι πράγματι περίεργο πώς ενας άλnθινός επανα­ στάτης όπως ό Ulrich de Hutten καταφέρεται στούς λι6έλλους του όχι έναντίσν τών μεταλλευτικών έπιχειρήσεων πού έχουν κατακλύσει τό έδαφος τής Γερμανίας καί των γεΙΤOVΙKών χωρών) άλλά έναvτίoν τών μπαχαρικών 'ίής Άοίαςt τής ίταλικπς KCΙΙ τής Ισπανικής ζαφοράς καΙ τού

ρεταξιοϋ. «Κάτω τό πιπέρι) κάτω ή ζαφορά καί τό μετάbΙ!» ξεψωνίςει, «Εϋχομαι μέ όλη μου τήν καρδιά νά ρή γλιτώσει άηό τήν ποδάγρα ή τή

σίJφιλη κανείς άπό δαύτους πού δέν μπορούν να κάνουν χωρίς πιπέρι»IJιI. 'Εξοστρακίζοντας όμως κανείς τό πιπέρι Υιά νά άγωνιστει ένάντια στόν καπιταλιομό, διαλέγει άραγε τόν καλύΥερο Ίρόπο νά χτυπήσει τιίν πο­ λυτέλεια

n τή

δύναμη τού έμπορΙου μακρινων άποστάσεων;

Τό μονοπώλια χρειάζονται δύναμη, ΚQ-rεργαριά ΚΩί καπαΥσοσύνη. 'Ολλανδοί τόν

170

01.

αίώνα θεωροϋνται τεχνίτες τού εΤδους. "'Αν άφιiσoυ­

με κατά μέρος τούς δύο παστγνωστους Βασιλιάδες τού ερηορίου οιιλων 1 τόν

Lonis de Geer, πού έχει χυτήρια EHas Ττϊρ, ό όποίος

νιάδο του, τόν

κανονιων στή Σουηδία, καί τον Koυ~ έλέγχει τόν παραγωγή του σουηδι­

κού χαλκου, Βλέπουμε δτι όλο τό μεγάλο έρηόρω τού "Άμστερνταμ

Ka-

497

'()

καπιταλισμός σέ ο{κε{ους χώΡΟVf;

~,.

'(αδυναστεύεται άπό όλιγομελείς όρόδες μεγαλέ:μπορων. Αύτοί ύΩαγo~

ρεύουν τίς τψές πολλών άπό τά σπουδαιότερα έμπορεύρατα, δπως είναι οί :μπαλένες καί τό λάδι τής φάλαινας, ή ζάχαρη, τά ίταλικά μεταςωτα t τα άρώμαl'α, ό χαλκός, τό νίτρο 1 Χ1 , Τό πιο άποτελεσματικό Όπλο αύ't"ών τών :μονοπωλιων είναι οί '[εράοτιες άπoθiίκ.ες τους, οΙ όηοίες είναι πο­

.;

'.

.

~.

.,

λύ πιό αχανείς καί πιό άκρι&ές: από τά μεγάλα καράβια. ΟΙ άποθήκες

αύτές χωράνε τόσο σιτάρι δσο καταναλώνουν οΙ Κάτω Χώρες σέ δέκα fι

δώδεκα χρόνια'" (1671). Χωραπ άκόρη ρέ,Ύες, ρπαχαρικά, ά)Ύ λικά κασμίρια l γαλλικά κρασιά, νίτρο τής Πολωνίας Ϊl τών 'Ανατολικών 'Ινδιών, σουηδικό χαλκό, καπνά άπό το Maryland, κακάο άπά τιι Βενε­ ~oυέλα, Ρ{ι)οικ(ι γουναρικά καί ισπανικά μαλλιά, λινάρι άπό τή Βαλnκή ,

μετάξι όπό τήν Άvατολή. Ό κανόνας είναι πάντα ενας: νό. άΥορ-άςειςσέ χαρnλή τιμή, άπό τόν ηο.ραγωγό, τοίς μετρητοίς, ι<αί, αν μάλιστα Υίνε­ ται, προκαταΒάλλοντας τό τίμηρα, νά άποθπκεύεις τά nροϊόντα καί νά

περιμένεις (ή νά προκαλείς) η)ν άνοδο τών τιμων. Μόλις άναννελθεί κά­

ποιος πόλεμος, όπότε άναρένεται αυςηση τής τιμής τών ξένων προϊό­ ντων πού δέν θά μποροϋν νά έρχονται εύκολα, 01. έμποροι τού" Αμστερ­ νταρ γεριςουν τούς 5 iΊ 6 όρόφους τών άποθπκών τους μέχρι έκεί πού δέν παίρνει. Τόσο πού, λίγο πρΙν έκραγει ό πόλεμος τής Διαδοχης σΤΙ1ν 'Ισπανία Υιά παράδειγρα, '(ά πλοία δέν έΒρισκαν γόιιο νά ξεφορτώσουν τά έ:μπορεύρατά τους.

Στίς άρχές τού 170υ αίώνα, έκμεταλλευόμενο τόν ύπεροχή του, τό όλλανδικό έρηόριο έχει o't"G χέρι ακόμη καί τήν 'Αγγλία καθώ!; καί όλό­ κληρη '(ήν περιοχή τού ΛίΥηρα. Ή τακτική πάντα ή ίδια: άγοράζουν

άπευθείας όπό τόν παραγωγό .. at tJΊe first hand, and at tJle cheapest seasons οΕ the year»H! (αύτή είναι άκόρη μιά άπόχΡωση στόν private

market

που περιγράφει ό

Everitt),

μέ τή βοήθεια Άγγλων fι 'Ολλανδών

πρακτόρων πού όργώνουν την ύπαιθρο καί τίς πόλεις. 'Επιτυγχάνουν έκπτώσεις οτίς τιρές άγορας, είτε πληρώνοντας τοις PE'Cpntois ειτε προ­

αγοράζοντας ύφάοματα πρίν άκόρη Βγούν άπό τόν άργαλειό ή ψάρια ιφιν πιαστούν. Τό άποτέλεσμα είναι νά πωλούν οί 'Ολλανδοί σ'Cό έξωτε­ ρικό αννλικό fι γαλλικά προϊόντα στίς ίδιες fι καί σέ χαμηλότερες τιρές όπό έκεϊνες στίς όηοΊες προσφέρονται τά έμπορεύρατα αύτά στή Γαλλία

ή τΙιν 'Αγγλία. Ή κατάσταση δέν παύει νά φέρνει σέ άμηχανία τούς Γάλ­ λους πcιρατηρητές, οί όποίοι ώστόσο δέν βρίσκουν αλλη έξήγηση όπό τή φτήνια των όλλανδικών ναύλων!

Μιά άνάλογΩ πολιτική aτή Βαλτική έςασφαλιζει γιά πολλά χΡόνια aτoιΊς Όλλανδούς τήν απόλυΤΩ σχεδόν κυριαρχία στίς άγορές τού Βορ­ ρα.

'Όταν τό 1675 εκδίδεται ό Τέλειος 'ΈμΠΟΡοr; τού Jacques Savary, σί "Άγγλοι έχουν ηιά καταφέρει νά διεισδύσουν ατή Βαλnκή l παρ' δλο πού

έξακολσυθοϋν νό τή μοιράζονται άνισα μέ τούς Όλλανδούς. Γιά τούς

Γάλλους, πού θέλουν καΙ αύτοι να πα'ιήσouν τό πόδι τους εκεί, οΙ δυ­ σκολίες όσο πάνε καί ιιολλαπλασιάςονται, Δέν είναι μόνο πού πρέιιει νά συγκεντρώσουν τά τεραστια κεφάλαΙά πού άπαιτούνται Υιά νά μηοϋν καί έκε.ίνοι ατό χορό. Τά έμπορεύρατα πού μεταφέρουν ωs: τή βαλτική πω~

498

Ι.

Ό KαΠΙTαλιapός σέ ο{κεiοvς χώρους

λούνται στήν ουσία επί πιστώσει, ένω, άντίθετα ι Ο,τι άγoρά~oυν εκεινοι

άπά έκεϊ ιό πληρώνουν τοίς μετρητοϊς σέ άσηρένια

ουν σέ όλο τό Βορρά. Τά

rixdaJJes

rixdalJes

"πού ισχύ­

αύτά είναι ύΠΟχΡεωρένοι νά τά άγο­

ρόζουν ατό'" Αμστερνταμ ή aτό 'ΑμΒούργο. Πρέπει έπίσης νό διαθέτουν

έπιτόπου δικούς τους πράκτορες Υιό τά εμβάσματα καί άντιπροσώπους σέ όλα τό λιμάνια τής ΒαλτικΙΊς. Μιά πρόσθετ.n δυσκολία είναι τά πρo~ σκάμματα πού nαρερ6όλλουν οί 'Άγλλοι καί πιό πολύ οί Όλλανδοί. Λυτοί οί τελεutαίοι κάνουν (ΙΟ,ΤΙ περνάει άIlό τό χέρι '(ους Υιό νό άπο­

τρέψουν τούς Γάλλους καί νά τοός άποθαρρύνουν} πουλώντας τ6 έμπο­ ρεύματά τους σέ καλύτερες τιμές! εστω καί μέ μεΥάλη ζημιά, καί άγορά­ ζονl'ας τά ντόπια προϊόντα άκριΒότερα) wort οί Γάλλοι νά ζημιώνονται και νά ρη θέλουν νό τό επαναλάβουν. Είναι άιιεφα τά παραδείγματα Γάλ­ λων ρεγαλέμπορων πού άσχολήθηκαν μέ τό έμπόριο τσυ Βσρρά καί κα­ ταστράφηκαν άηό τήν αΙσχρή αύτή συμπεριφορά των Όλλανδών. Στό τέ­ λος άναγκάστηκαν νά ςεnσυλήσoυν δσο δσσ '{ά έμπσρεύματά του!;, για­ τί άλλιώς θά τούς έρεναν άπούλnτα»Ηl. Οί Όλλανδοί Ώξεραν ασφαλώς τί

έκαναν, Τόν ΣεπτέμΒριο του 1670~ οοσ ,Καφό πρσετοψόζεται ή Γαλλική 'Εταιρεία τού Βορρά, ό De Witt πηγαίνε1 αύτοπροσώπως ώς άπεσταλρέ­ νο!; των 'Ολλανδών στό Νtάντσιχ Υιό νά πετύχει τήν άνανέωση τού προ­ νσρίου μέ τήν Πολωνία καί τήν Πρωσία, "C)OTE νά προλάΒουν πρίν ξε­ κινήσει τό έμπόριο τών Γάλλων,,'';.}. Τήν προηγούμενη χρονιά, κατά τή διάρκεια τής τρορερης κρίσης άνα­ δουλειάς Υιά τήν όποία ριλήσαρε iίδη~ οΙ έκτφήσεις άnό όλλανδ1κής

πλευράς, 8πως μας τίς: μεταφέρει ό Pomponne, είναι έςίσου όποκαλυ­ πtιKές. Δεκαοκτώ πλοία άπό τίς 'Ινδίες εχουν φτάσει στό λιμάνι ή άνα­ ίιέ.vοντOl άπό στιγμή σέ GiTιYPll, Τί θά γίνει μέ αύτές τίς νέες άφίξεις σέ ριά πόλη πού εΙναι ήδη ύπερκορεσμένη άιιό έρπορευρατα; Ή 'Εταιρεία δέν βλέπει παρά ρόνα μιά θεραπεία: να ηλnμμυρίσει τήν Είιρώπη «μέ τό­ σο πιπέΡ1 καί βαρΒακερά σΙ '(όσο φτηνές τιμές ώστε νά μη συμφέρει τίς

άλλες χΕ:φες, καί ίδιαίτερα τήν Άγγλία, νά πάνε οί ίδιες νά τό φέρουν. Καταφεύγουν δηλαδή καί αύ'(οί ατό ίδια 8πλα llού χρησιμοποιούσαν άνέ~ καθεν οί άλλοι Υιά νά πατάξουν τ6 έμπόριο των γειτόνων τους. Σέ '[ε~ λευταία δμως άνάλυση, τα 8πλα αυτά θά ρπορούσαν νά σ'(ραφούν καί

έναντίον τους) άφου, γιά νά στερήσουν τά κέρδη άπό τούς άλλους, δταν ύΠΟχΡεωμέν<Η .και οί ϊδιοι νά xάσoυνι~H1. 'Ωστόσο, οί 'Ολλανδοί ήταν στόν πραγματικότητα τόσο πλούσιοι ηού δέν ε1χαν άνάΥκη νά Kαταφύ~ γουν σέ παρόμοια τεχνάσρατα. Τό έμηορεύματα πού έφτασαν σέ μεγάλες

ποσότητες μέ έκείνο τό ρικρό Ο'rόλο πουλ'lθηκαν όλα μέσα οτό καλο­ καίρι τού 1669. Οί έμπορο! τού" Αρστερνταρ τά είχαν άγορόσε1 δλα τό­ σο φτηνά, ωστε δέν έχασαν σχεδόν -τίποτε άπό την ά{;ία τού παλιού '(ους <πόKH.~.

Γεγονός πάντω~ είναι δη σέ όλα τά μεγάλο έμπορικά κέντρα οί πά­ νιες έιnδιώκουν νά άΠΟΚ'rήσοuν ενα διεθνές μονοπώλιο. Αυτό Ισχύει τό­ σο γιό τή Βενετία όσο καί Υιά τή ΓένοΒα. Ό )acques Savary ασχολείται λεαιομερειακά ρέ ίήν πολύτιμη αγορά τού ακατέργαστου μεταςωϋ l1 \ι,

πού παί~ει πρωταρχικό ρόλο στή Βιομηχανική ~ωή τη:; Γαλλίας. Τό με-

499

Ό κοπιταλιαμ6ς σέ οlκεΙους χώρους

τάςι πού χρησιμοποιούν κυρίως otIίv Τούρ καί τό Παρίοι Υιά τΩν κατα­

σκευή των φερρανtίνων καί των μουαρέ είναι τ6 άκατέργαστο μεtάξι της ΜεσίΥας. Ή άπόκτησή του όμως εΊναι πολύ πιό δύσκολη όπό τών ρετα­ ςιών τής 'Ανατολής γιατί '{ό έηοφθαλΡίΟϋν οΙ έμποροι καί τά έΡΥασΗΊ­ ρω της Φλωρεvτίαs:, της Λούκκας} τού ΛιΒόρνου καί τής ΓένοΒας. Σtήν πράξη. ΟΙ Γάλλοι δεν έχουν πρόσΒαση στήν άγορά άπό πρώτο χέρι. Έκείνο\ πού ουσιαστικό tλΙyxoυν την ό.γορά '(συ μεtαςtoϋ της Σικελίας εΙναι οί ΓενοΒέςοι και πρέπει άναγκαστικά νά περάσουν άπό αύτούς. 'Ωστόσο τό μεtάςι πωλείται στίς άγορές των χωριων όπό τούς ίδιους τούς χωρικοί/ς παραγωγούς, μέ μόνη προϋπόθεση ό άγοραστός Υά πλη­ ρώνει

tOis:

μετρητοίς. Αύτό σημαίνει λΟΙl1όν δη κατ' άρχήν τό έμπόριο

'(ού μεταξιού εΊναι έλεύθερο. <''Όταν όμως οί ΓενοΒέζσι, σπως καί τόσοι άλλοι 'Ιταλοί έρποροι ι τοποθετούσαν στά τέλη '(ου 160υ αίώνα τά χρό­ μα'(ά τους αγοράζοντας γαίεςl φρόντιζαν πάνtQ νά επιλέγουν «περιοχές δπου άψθονεϊ τό καλό μεtό~ιι,. 'Από .κεί καί πέρα ήταν πολύ εύκολο γι' αύτούς νά προαγοράζουν τό μετάξι άπό '(ους ίδιους τούς παραγωγούς χωρικούς. Και αν κάποια πλούσια συγκοριδή άπεtλoύσε νά ρίςει τΙς Τ1μές~ δέν εΙχαν παρά νά αγοράσουν στις έμπορσπανηγύρεις καί τά παζό­ ρια μερικές ιιπάλες μεταξιοϋ σέ ύφηλή τιμή Υιά νά άναΥ-κάσουv τίς τι­ ρές νά άνε80ϋν, και έτσι "(ά άποθέματα πού εΙχαν ήδη συγκεντρώσει άποκτούσαν μεγαλύτερη άξία. Οί ίδιοι έξάλλου, έχοντας τήν ϊδια ύπη­ κοότητα μέ τούς χωρικούς τής Μεσίνας, άπαλλάσσονταν άπό τά τέλη πού βάρυναν τούς άλλοδαπούς. Γι' αύτό καί ή πu<ρή άπογοή'ίευση τών δύο εκείνων μεταξέμπορων από τον τουρ, οί όποίοι, Βασιζόμενοι σέ κά­ ποων γνωστό τους Σικελό, καταφθάνουν στή Μεσiνα. έχοντας μαζί τους 400.000 λίρες. Είναι πεπεισμένοι ότt μέ ενα τέτοιο ποσό θά καταφέρουν νά σπάσουν τό μονοπώλιο των Γενοβέζων, 'Όχι μόνο άlΙοτυγχάνουν, άλλά οί ΓενοΒέζΟί, έξίσου έnιδέξΙOΙ ρέ τούς Όλλανδούς, τούς δίνουν άμέσως καί ένα μάθημα, παραδίΥοντας μετάξι στΔ Λυών σέ τιρή κατώτε­ ρη άπό τήν τιμή πού είχαν πετύχει 0\ έμπορο. τής Τούρ ατή Μεσίνα. Ή άλήθεια είναι, αν ιιιστέψ'ουρε μιά άναψορα τού 1701147, δη είχαν συνέ­ νοχους τούς ίδtoυς τούς Λυωνέςους, που συνήθιζαν έκείνη 'rIιν έποχή νά είναι άντιπρόσωποι τών Γενοβέζων έμlΙόρων. Οί KUTOtKOt της Λυών βρήκαν ετσι τ:ήν εύκαφία νά Βλάψουν τΙς μεταΠΟ1ητικές Βιομnχανiες τής Toύρ~ τού Παριοωύ, της Ρουέν καί τής Λίλλης ηοί, σνταγωνίζονταν τό δικά τους έργαστήρια. Μεταξύ 1680 καί 1700, ό άριθμός των άΡΥαλειων της τουρ θά μειωθεί άπό 12.000 σέ 1.200. Φυσικά τά tιεγαλύτερα μονοπώλια δέν είναι τά σ'rnμένα~ άλλά τά νό­ }JljJQ μονΟl1ώλια τών μεγάλων έρπορικων έταιρειών καί κυρίως των Έταιρειών των 'Ινδιών. ΠρόκεΙΤαί δμως Ιδώ Υιό ενα '(ελείως ξεχωριστό πρόΒλημα, καθώς οί προνομιούχες αύτές έταφείες δημιoυργoUΝται ρέ τή νόμψπ συμπαράσταση του Κράτους. Θά έπανέλθουρε άρέσως σ' αύτά τά μονοπώλια !Ιού έχουν χαρακτήρα καί οίκονομικό καί πολιτικό.

..- ,

-~

500

Ό κaΠfraλlOΡός σέ οΙκείους χώΡοur;

Μιά άΠDΤΌΧΩρένΩ απόπειρα ΡΟΥοπωλΖου:

n άΥοΡά τού κρερε(;ωί! τό

1787

~ Αν κάποιος θεωρεϊ οη δίνουμε ύπερδολική σημασία ατό ρόλο τού μο­ νοπωλίου) του προτείνουμε νό δια5άσει τΩν άΡΚΕτά περίεργη ιστορία

, κερδοσκοπίας

του κρεμεςιοϋ πού έπιχειρίιθηκε τό

1787

άnό τούς

Hope.

Τήν έποχή έκείνπ ή έταφεία ήταν ριά τεράστια έnιχείρησl1 ρέ κύρια ενα­ σχόληση τή διαπραγμάτευση στό Χρηματιστήριο του ~ Αμστερνταμ των

τίτλων ρωσικών καί άλλων δαvείων l .jU. ΙΙοιός είναι ό λόγος ηού αύτοί οί τόσο έπιδέξιοι χειριστές του χΡίφατος ρίχνονται σέ παρόμοια περιπέ­ τεια; 'Ένας άπό τούς πρώτους λόγους εΊναι πώς οί ύηεύθυνοι τής φίρμας θεώρησαν δη στόν περίοδο της οΙκονομικής κρίσης (πού κατά τή γνώ­ μη τους είχε ξεκινήσει τουλάχιστον άηό τό 1784, τελευ'ίοίΩ χρονιά τού «τέταρτου!1 πολέμου κατά της Άγγλίας); είχαν παραμελήσει ύπερΒολικά τό έρnόρω ηρός όφελος τών δανείων καί δη είχε. σημάνει ή κατόλληλη ώρα Υιό νό κερδοσκοπήσουν καί στόν τομέα αύτό. Τό κρεΙJέζι, πού έρχε­ ται άπό τή Νέα 'Ισπανία) εΙναι προϊόν πολυτελείας τό όποίο χρησιμο­ ποιείται ατή Βαφή τών ύφαοιιάτων καί τό όποίο ~ προσέςτε το αύτό

- έχει

τό έξαιρετικό προσόν νά διατηρείται Υιό πσλύ χρόνο. 'Από τίς πληρο­

φορίες πού συγκέντρωσε ό Henri Hope, εΙναι πεπεισμένος στι Ιι έπόμε­ νη σοδειά θά εΙναι μέτρια καί ότι τό ύπάρχο\'τα άποθέματα στήν Ευρώ­ πη εΤναι έλάχιστα (δΙν ύπάρχουν, καθώς τόν διαΒεβαιώνουν, ηάνω άπό 1.750 μπάλες στίς όΠOθiΊ.Kες 'ίού Κάντις) του Λονδίνου καΙ του "Αμστερ­ νταμ). Ύπολογίζει άκόμη δτι: καθώς σί τψές πέφτουν χρόνο μέ τό χρό­ νο, οί άγοραστές δέν προμηθεύονται παρά μόνο τίς ποσότητες έκείνες

πού τους χΡειάςοvται. Τό σχέδιό του είναι; ούτε' λίγο

-

ούτε πολύ, νό

άγοράσει σέ χαρηλή τιμή, KGi εί δυναιόν ιαυτόχΡοvα σέ όλες τίς πόλεις

(γιά νά μήν άνασrατώσει τήν άγορά), τουλάχωτον τά 3/4 'ίων διαθέσι­ μων άποθέμάτων. Σιή συνέχεια νά προκαλέσει τ.ιίν άνοδο της τφίΊς τους καί νό τά ξαναπουλήσΕΙ. Ίό ιιροβλεπόμενο κόστος επένδυσης άνερχό­ ταν σέ

Η.

1.,5 μέ 2 έκατομμύρια guilders, ποσό τεράστιο Υιά τήν έιιοχή, Ό Hope ήταν σίγουρος δη δέν ύηήρχε καμία περίπτωση νά χάσει, έστω

κι άν δέν πραγματοροιουσε τά μεγάλα κέρδπ πού άνέρενε. Φρόντιοε νά εχει σέ κάθε χρηματιστήριο έρπορευμάτων καί άπό μιά φίρμα Υιό συ­

νεργό, οί κατά τό

Baring 1/4,

μάλιστα του Λονδίνου συμμετείχαν στην δλη ύπόθεσρ

Ή επιχείρηση τελικά άποδείχθηκε φιάσκο. Πρίν άπ' δλα γιατί, έξαι­ τίας της λανθάνουσας οίκονομι:κπς κρίσης, οί τιμές δέν άνέβ:nκαν άρκε­

τά. 'Ύστερα, εςαιτίας τiΊ.ς Βραδύτητας των ταχ-υδρομείων, ί1 διαΒίΒαση τών εντολών καί ή έκτέλεσή τους γινόταν ρέ. ρεγάλπ καθυστέρηση. Τε­

λευταίος καί σημαντικότερος λόγος Eivat δη τά άnοθέρατα ηταν πολύ μεγαλύτερα όπό έκείνα πού τού εΙχαν άναφέρει οί πληροφοριοδότες του. Ώστόσο ό Hope θά εξακολουθΔσει πεισματικά νά άΥοράςει όσες ποσό­ τητε~ Βρίσκει σηΙ Μασσαλία, τή Ρουέν, τό 'ΑμΒούργο, αΚ,ό,μΩ καί οτήν Άγία Πε-φούπολη, άλλά οί πικρίες δέν λείπουν, Τελικά βρέθηκε νά εχει

συγκεντρωμένο οιά χέρια '(ου ενα σtόκ διπλάσιο από έκείνο πού ύπο-

501

Ό καπιταλισρός σέ οΙκείους χ(Ιφους

λόγιζε. Είδε κι έπαθε νά τό ξεφορτωθεί, σέ μιό έποχιι μάλιστα διεθνοϋς κρίσης λόγω του ΡωσΟΤΟΌρκικοϋ πολέμου στην 'Ανατολή κο, ηις κάj.l­ φης της ύφαομάτοΒωμπχανίας aτή Γαλλία. Μέ λίγα λόγια ή έπιχείρηση κατέληξε σέ άποτυχία, τήν όποία δρως

πάρπλουτη φίρμα

Hope

n

1'Jπέμεινε άγόγγυστα καί χωρίς νά διακόψει τίς

κερδοφόρες ακροβασίες '[ης μέ τά ξένα δάνεια. Τό έηεισόδιο όμως) κα­ θώς καί ή αφθονη άλληλογραφία πού φυλάσσεται σέ άρχεϊα τΔς έnιχεί­ ρησης~ ρίχνουν ενα διαφορετικό φώς στό γενικό κλίμα τού έρπορίου τής έποχης,

'Έχοντας πάντως υηόψη μας αύτό τό συγκεκριμένο παράδειγμα, δια~

τηροϋρε έπιφυλάςεις ώς πρός τΙ1 όρθότπτα τού έπιχεφηματος του

iOTo-

ρικού P.\V. Klein, ό όποϊος ά<:χολήθηκε ρέ τό μεγάλο έμπορικό οίκο τών ΤτίΡ"19, Ό Klein όχ{ μόνο δέν άμφιΒάλλει ούτε μία στιγμή. άλλά εΙναι σίγουρος ότι όλόκληρο τό χονδρεμπόριο τοϋ "Αρστερνταμ στηρίζεται ήδη άπό 'Ιόν

170

αίώνα οτι'lν ϋπαρξη μονοπωλίων λιγότερο 11 περισσό­

τερο τέλεια όργανωμένων. Τά ρονοπώλια αύτά συνεχώς άνανεώνονται

και δέν παύουν νά είναι ό έιιιθυρητός στόχος. Ή δικαίωση ('φως 'Ιών

}Jo-

νοπωλίων είναι, κατά ΤΙΙ ΥνώμΏ τού Klein, ή συρΒολή τους στήν oίKO~ νομική πρόοδο καί μάλωtΟ στή γενική εύl1ρερία. Ή δπαρζιι Ύους, σύμ~ φωνα μέ τη δική του έρμηνεία, οημαίνει τόν άσφάλεια τού έμπορίου άηέ­

ναντι στούς άναρίθμητους κινδύνους πού τό άnεLλοϋν. Χωρίς αύτή την

άσφάλεια δ.έν είναι δυνατόν νά ύπάρςouν ούτε τακτικές έπενδύοεις ούτε συνεχής διείφυΥΟll τiίς άΥορας ούτε έρευνα Υιό νέο τε;ΧΎολΟΥ1α. Μπορεί r'ι ήθικιί νά καταδικάζει τό μσ-vοπωλιο, ή οίκονομία δμως καί ~ γιατί νά

μην 'Ιό ηαραδεχτουμε.;

-

τό γενικο συμφέρον έπωψελορνται τελικά άnό

αύτό.

Γιά νά έγκρίνουρε αύτή τήν άποψη, θά €πρεπ.ε πρίν άπ' 5λα νό πε:ι­ Ο'fοϋμε Υιό τίς μοναδικές Ικανότητες τού "έπιχειρηρατία». Γι' αύτό κα, δέν πρέπει νά μας κάνει έ"\"Τύπωση πού ό Klein αναφέρεται στόν J. Scllumpeter. 'Ωστόσο, ποιός μας ΒεΒαιώνει ότι iι οικονσμικι1 πρωτοπο­

ρία} τό έπιxεφπμστtKό πνεύμα καί ή 'ΕεχνολΟΥική πρόοδος ξεκινούν ιιά­

ΥίΟ όπό τήν κορυφιι; Τό μεγάλο κεφάλαιο είναι αραΥε από μ6νο του Ικα­ νό νά τά αναδείξει; ΊΞηανερχόμαστε οτή συγκεκριμένη περίηΊ'ωσπ 'ίων

Hope

πού έπιδιώκουν τό μονοπώλιο τού κρεμεςιου: ποί} είναι ή άνoζή~

τηση τής ασφάλειας στην περίιιτωσό τους; Δέν άναλαρ6άνουν άραγε nε~

ρισσότερο τό ρίσκο της κερδοσκοπίας; Καί, τέλος) ποϋ είναι οί νεωτερι­ σμοί; "Η σέ ηοιό σημείο οι κύρtoι αύτοί έςυπηρετοϋν τό γενικό οίκονο­

μικό συμφέρον; Γιά πάνω άπό εναν αίώνα τό κρεμέζι είχε γίνει καί χω­ ρίς '(ι'ιν έπέμΒαση των 'Ολλανδών

h

πιό ηεριζήτιιτη χρωστική ουσία, ενα

«Βασιλικό» έμπόρευρα Υιά Όλους τούς μεγαλέμηορους τής ΣεΒίλλης. Τά

άηοθέρατα πού οί

Hope

κυνηγοϋν σέ όλόκληΡll τιιν Ευρώπη είχαν Kα~

τανεμl1θεϊ στίς διάφορες άγορές της, ύπακούοπας στό νόμο των Βιομη­

χανικών άναγκών, ΟΙ τελευταϊες καί ρόνο αύτές είναι Ι10ύ καθορίζουν ή Ωού θά επρεπε νά καθορίςουν τούς δρους τού παιχνtδtΟύ. Ποιό θά !ιτο.ν τό όφελος γιά τ:ήν ευρωπαϊκή Βιομηχανία, άν τά άποθέματa κρερεςιοu σ'(οιΒαγμένα στά χέρια μ6νο ένός, άποκτούσαν απότομα μεγάλη άξία,

502

i

Ι

,ι

,,

ΗaarΙem-Όλλavδίa. Γερανός έκψόΡτωοnς καί άnο8άθΡcς ατό κανάλι, ΠίΥaκας

τού

Gerrit Berckcyde

(163B~1698λ (Μουσειο τού Dovai,

πράΥρα άλλωστε πού είναι καί

11

J.AfGi (;irarJdoll).

όμoλoγήρΈVη l1ρόθεση ιού όλου έΥχεί­

ρίψατος; Στήν πραγματικότητα) ό

P.W. Klein

δέν Βλέπει ότι ή συνολική Θέση

του 'Άμστερνταμ είναι άπό ΙJόvη της ενα μονοπώλιο καί δη τό μονοπώ­ λιο δέν είναι iι άναζΙ1τηση τής άσφάλειας, άλλά τής έπιιωρωρχίας, "Ολη ή θεωρηηΚΣ1 κατασκευή τού P.W. Klein δέν έχει άξία παρά ρόνο μέ t11V προϋπόθεση δη αί:τό πού συμφέρει ιό ,. Αμσn:ρνταμ εΙνo.t ώφέλψο καί γιά τόν ύπόλοιπο κόσμο, Υιά νά ηαραφράσσυμε ηιν ηασίγΥωστη ριίση.

503

Ό κaπιταλισμόf," αέ οΙκείους χώρους

Τά ίίπουλο xpiιpα Ύnόρχουν καί άλλα σημεία έμπoΡΙKiΊς ύπεροχπς, άλλα μονοπώλια, τόσο φυσικά πού δέν γίνονται άντιληπτά ουτε από τούς ίδιους τούς καρ­ ιτωτές τους. Καθώς οί ύψηλοϋ έπιnέ.δoυ οίκονορικές δραστηριό'!ητες συ­ σπειρώνονται γύρω άπό τούς μεγαλοκεψαλσ\Ούχους, δημιουργούν δομές τόσο γνώριμες πού τούς εύνooϋv μέρα ρέ τή ρέρα, χωρίς πάντα νά τό συνειδητοποιούν καί οί ίδιοι. Είδικά όπό πλευρας νομίσματος, θά λέγα­ ρε σήμερα δη 8ρίσΚΟΥται στήν εόχάριστη θέση έκείνου πού διαθέτει γε­ ρό χΡ{φα σέ μιά χώρα μΙ ύIToτtμnpένo νόμισμα. Καί αύτό γιατί, στήν

πράξη, οί μόνοι πού άπό τά χέ.ρια τους περνούν άφθονα χρυσά καί άση­

ρένια νορίσρατα, τά όποία κρατούν γιά '!όν έαυτό τους, είναι οί πλούσι­ οι. Οί ρικροί δέν άγγίζουν παρά μόνο τά χάλκινα καί μπρούντζινα κέρ­

ρατα. ΑυΎή δρως ή σχέση ρεταξύ των διαφόρων νομισμότωΥ είναι, τη­ ρουμένων τών αναλογιών, O,'n σΙιΙΙέρα εννοούμε ως τό παιχνίδι '{'ης ίσο­ τψίας άνάμεσα σέ ίσχυρά κα{ άδύνατα νομίσματα, τήν όποία ΒέΒαια θό θέλαμε νά διοτηρούρε σταθερή μέ τεχνητό τρόπο, άλλά, έξαΙΎίας Ύων συ­ νεχών διακυμάνσεων, αυτό παρουοιάζεται ούοιαστικά αδύνατο ώς έγχεί­ ρημα.

ΠράγμαΎΙ, τήν εnοχη '[ού δφετολλισμου ii ρδλλον τού τρψ.εΎολλι­ ομού δέν υπάρχει ένα, όλλά πολλά νομίσματα. Καί εΤναι τά vopiopa'rG αυτά έχθρικά μεταξύ τους, άντίπαλα όπως ό πλοϋτος μέ τή φτώχεια. Ό Jakob van Klaveren J50 , οίκονομολόγος καί ίστορικός, κάνει μεγάλο λά­ θος ύπoστηρίζovτας ότι όποια μορφή κι αν έχει τό χΡημα, χρυσό, άπό λευκό μέταλλο, χαλκό ii καί άπό χαρτί άκό}1Ω, δέν παύει νά εΙναι πολύ

'άπλά "χρήμα». Τό ίδιο θα" έλεγα καί Υιά τό φυσιοκράΤl1 Mercier de La Riviere ό δποίος γράφει ότήν Encyclopedie: "Τό χρημα ε(ναι σάν ένας ποταμός πού πάνω του κυλουν τά έρπορεύσψα πράγρατα». Δέν είναι ακριΒώς έτσι, έκτός καί αν τή λέξη ΙΙΟΤΩρός τή Βάλουρε Ο'fόν πληθυ­ ντικό.

Χρυσός καί άσήμι Βρίσκονται δίαρκώς σέ αντιπαράθεση. Ό λόγος (ratio) μεταξύ τών δύο μετάλλων προκαλεί συνεχώς ζωηρή κινητικότη­ τα από κράτος οέ κράτος, ό.n6 οίκονομία σέ οίκονορία. Στίς 30 'Οκτω­ βρίου τού 1785, μέ. άπόψαση τη~ Γαλλί ας l51, ή ίσοτφία xρυσoύ~άρyύρoυ μεη,ηρέπεtαι άπό 1 πρός 14,5 σέ 1 πρ6ς 15!3. Μέ αυτό έπιδιώκε'rαι νά σταματήσει ή διαρροή τού χΡυσου έκτός Βασιλείου. Στή Βενετία όπως καί στή Σικελία, δλο τόν 160 αί~)να άλλά καί λίγο άργότερα, ή ύπερτί­ μηση τού χρυσού τόν μετατρέπει~ δπως είπαμε ήδη, σέ κακό νόμισμα πού, σύμφωνα μέ τήν ψευδο-άρχή του Gresham, έκδιώκει τό καλό. Κα­ λό νόρισρα στην περίπτωση αύτή εΙναι τό άσημι καί τό λε.υκό μέταλλο, που είναι άναγΚάΊα έκείνη '(ήν έποχή γιά τό έμπόριο μέ τήν Άνα'ωλή. Μόλις γίνει άνηλnrnή ή άνισορροπία αυτή στήν Τουρκία, συρρέουν στή

!

Βενετία τό 1603 πoσόΤΩτε~ τσεκινιων (zecchinj), χρυσών νομισράτων, τά όποία Βάσει τής χρηματιστηριακης τους τιμής Δνταλλάσσονται ρέ πο­ λύ συμφέροντες δρους. "oλn ό ρεσαιωνική νομισματική Ιστορία της Δύ­ σης κινείται στην άτ:μόσψαιρα ένός διπλού παιχνιδιού άναμεσα στ,", χρυ-

504

,,

Ή ζυγίσιρα χρυοαφωί:, ni,'QKOf; τοί; ]e811 Gο~ςacΙ A1aIJU5C, Αρχές τοιϊ 160v aίώ~ γο. (ΣυΛι\ΟϊΙ1

'"ioJJet).

505

Ι

i

Ό καπιταλισμός σέ σίκείους χωρους

σό καί τό άσήμι; μέ τά ξαψν1άσρατα, τίς άγατροπές κατ τίς έκπλήtε1ς του, δροιες ρέ έκεΙνι:ς πού θά γνωρίσει, σέ όχι τόσο εντονο Βαθμό, ή σύγχρονη έποχή.

ΠρόσΒαση οτό πωχνΙδ1 αύτό, στήν έΠίλογ11 του κατάλληλου γιά τήν περίσταση μετάλλου, άνάλογα μέ τό αν θά δώσουν :ό. θά λάΒουν, δέν έχουν ολοι, παρά ρόνο οΙ ΓφονομtoύΧΟ1, δηλαδή έκεΙνοι πού Βλέπουν νά περνοϋν μέσα όπά τά χέρια τους αφθονες ποσότητες νορισμάτων ii πιστωτικών τίτλων. Ό άξιότιμος :κύριος Malestroit γράφει μέ σιγουριά

1ό 1567: "Τό νόμισμα είναι μια σoλoμωνΙ:Kή~ τήν όποία πολύ λίγοι KQTtXOuy,,1S:!. Καί ΒέΒαια έκεϊνοι πού '(ήν κατέχουν έπωφελοϋνται. WEtot, σταν γύρω στά μέσα τού 160υ αίώνα ό χρυσός άποκατασταθεί έναντι τού άργύρου μετά από τή συρροή λευκού μετάλλου άπό τ{ιν 'Αμερική, άπο­

κtώντας i'rOt γιά μεγάλο χρονικό διάστημα τήν Ώρωτοκαθεδρiα) θά

ύπάρςει ριά ιφαγματικιί άνακατανορή του πλούτου. "Ως έΚΕ.ίνη τήν επο­ χή τό λΖυκό μέταλλο ήταν εΙδος σχετικά σπάνιο καί γι αύτό άντιπρο­ σώπευε μιό σταθερή άξία. Καθώς .,τά vσμίσΡά't'α όπό τό μέταλλο αυτό όδευαν δλα πρός τήν άποθησαύριση, ή τρέχουσα νΟΙΗοματική ρανάδα στί~ σημαντικότερες συναλλαγές ηταν ό χρυσός». 'Η κατάσταση αύτή αναΎρέπεται γυρω aτά 1550 μέ 1560!1J • Πρώtοι οί Γενοβέζοι έμποροι παί­ ζουν στό Χρηματιστηριο της 'Αμ6έρσας, χρησιμοποιώντας τό χρυσό εις Βάρος 'ίου λευκού μετάλλου καί κερδίζουν έκμεταλλευόμενοι τήν έγκαι­ ρη άςιολόγηση διαφόρων σιοιχείων. 'Ένα πιό διαδεδομένο παιχνίδι, αν καί λιγότερο όρατό, πού 011ως έχει ρπεί πιά στόν καθπμερινΙ1 ζωtί, είναι τό παιχνίδι ρεταξύ ισχυρών (χρvσών ή άσημένιων) καί άσθενέστερων νομισμάτων (κραμάτων άσπ­

μιοϋ καί χαλκοϋ ή σκΙτου χαλκοω. Γιό τίς αντιστοιχίες αύτές o:'Carlo Μ.

Cipolla χρηοψοηοιεί όπό πολύ χλεl τόν Raymond de Roover,

νωρίς 'ιόν δρο συνάλλαγμα, όρο πού ένο­

έςάιΊ:ίας τών αύτονόητων παρανοήσεων πού δημιουργεί ή λέξπ lΗ • Ό όρος όμως ποί) προτείνει ό τελευταϊος, «έ.σωτερικό συναλλαγμα»ι ή και εκεΊνος τού Gentil da Silva, «κάθετο συνάλλαγμα» (σέ αντιδιαστολή ηρός τό «ίφιζόντto"ι πού αποτελεί τίιν «ιφαγρατική» άνταλλαΥή νομωμάτων καί χρεωγράφων από Χρηραη­ στήρω σέ Χρηματιστήριο). δέν μας Βοηθουν ιδιαίτερα σΙ τίποτα. Ό 8ρος σvvάλλαtΡG ύφίσταται καί εΙναι σωστός σέ κάθε περίΠ'rωση πού χρειά­ ζεται νά δηλωθεί ή άγοραστική δύναμη τών χρυσων καί άΡΥυρών νομι­ σμάτων σέ κατώτερο νόΙJισμα, Είναι ή θεσπισρένπ (οχι δμως καί άιιαρό­ Βατη, άρα μεταΒληn\) ιοοnμία άνάμεσα σέ νομίσματα πού ή άληθινή

J.

τους άξία δέν άνταηοκρίνεται στήν έπίσημη χΡηρατιστηριακή τους τιμή.

Μήπως τό ίδιο άκρ\Βως δΙν σUΙ1Βαίνει στή μεταπολεμική Εύρώπη, δπου

τό δολάριο είναι αυτομά'l.·ως πιό προνοριοϋχο σΙ σχέση μέ τά τσπτκά νo~ μίσματα; Τό άποτέλεσμα εΙναι νό Πiύλείται στή μαύρη άΥορά πάνω άπ() τήν έllίσηρη τιμή iί μιά συναλλαγή σέ δολλάρια νά ίσοδυνα.μεί, κατά τρό~ πσ άπολύτως νόμΨΟ1 μέ ριά έηιΒάρυνσα τiiς τιμής κατά 10 ρέ 20%. Αύτή ή είκόνα μας δίνει νό. καταλάΒουμε μέ τόν πιό γλαφυρό τρόπο τήν αυτό­ ραΤΩ ιiψαίμαςη πού προκαλοϋσαν παλαιότερα οΙ κάτοχοι χΡυσων καί άσημένιων νOμισμάΤ-iύν ατό σύνολο της οίκονομίας.

i ~.

~{

-"

,

'" φ

~

'.7:

'.!

,

';

, 506

Ι

Ι

!

Ι

Ό καπιταλισμός σξ. οΙκείους χώρους

Άπό τή μιά μεριά, Γφάγμα'Η) ολες ο( μικροσυναλλαγές τού λιανικού έμπορίΟύ, οί πωλήσειs των άγροτικών προϊόντων στίς άγορές, '[ά μερο­ κάματα τών έργατων ή των -τεχνΙΤών, πληρώνονται σέ άδύνατο νόμισμα. Καί οπωs ελεΥε ό Montanari τό 16801-;5) τό. κατώτερα νομίσματα είναι

"per uso della plebe che spcnde a minuto e Yive a 1a",...o1"O gi01"na1iere"J δηλαδή γιά τό λαουτζίκο, ό όποιος ςοδεύει έλάχιστα καί ~εί όπό τό μ.ε­ ροδούλι.

Άnό 'πΊν άλλη μεριά όμως, τά κατώtερα νομίσματα δέν παύουν νά ύποτφώνται έναντι των ίσχυρων. 'Όποια κι αν είναι ή θέση τοΟ νoμί~ σμU'fος σέ έθνική κλίμακα, ό κοσμάκης ύφίσταται ρονίρως τίς οvvέπει­ ες μιας συνεχούς ύποτΙμησης. 'Έτσι οtό Μιλάνο) στίς άρχέs τσύ 170υ αίώνα, ώς κατώτερο νόμισμα κυκλοφορουν οι terline καί οί sesine~ κέ,ρ­ ρατα όπό φτηνό μπαKίρι~ aV'fi τού κράματος χαλκοίί και άσημιοϋ άπό το όποίο lιταy_ κατασκευασμένα τά προηγούμενα. Τά parpa.glio1e; πού πε­ ριέχουν κι.:ιί έλόχιοτο αοήμι, έχουν μεγαλύτερη ά~ία. Οί terlil1e καί

sesine, έςαιτίας καί τπ~ αδισφοριας τού ΚράΎους, εΊναι οτήν πραγματι­

κότητα «πλασματικά" νομίσματα πού ή TIμI), τoυ~ συνεχώς πέ φτει μ6. Τό ίδιο καί ση} Γαλλία οπου ό d' At"genson σημειώνει τόν Αύγουστο τού 1738 στό ήμερολόΥιό του: «Σήμερα τ6 πρωί ή τιμή των 2 σολδίων έπε­ σε κατά δύο 1iards. Elνaι σχεδόν 'ι-ό 1/4 'ιης συνολικης τους άξιας. ''Ε, αύtό παραπάει!#I~E.

'Όλα αύτά έχουν τίς: έπιπτώσεις τους. Στις BΙOpηXαVΙKές πόλεις μέ προλε'CaΡιάτο καί ύποπρολεταριάτο, ΟΙ μισθοί πού πλΏρώνονται σέ με­ ταλλικό νόμισμα κραΤΙΟUV'faι χαμηλά σέ σχέση μέ τίς 'Γψέςι οί όποιες ανεβαίΥουν πολύ ηιό εύκολα. Είναι καί αιJτή μιά άπό τίς ιιίτίες '[ου ςε­ σηκωμού '(ών τεχνιτών της Λυών τό 1516 καί τό 1529. Τόν 170 αί6)νο, αύτές οί έσωτερικές ύποτψήσειςl οί όποιες ρέχρι πρότινος έηλητταν KUρίως τίς μεγάλες πόλεις, έςαπλώνovται οάν τήν naVOiJMa καΙ. στίς μι­ κρότερες πόλεις κaί κωμοπόλεις) όπου έχουν καταφύγει ή Βιομηχανία και ή μεγάλη μάζα των τεχvnων. Ό Genti1 da SiJva, όπό 1'όν όποίο δανείζομαι αύτή τή σημαντική λεΗτομέρε\α) πιστεύει δη 11 Λυών άπλώ­ νει τόν 170 αίώνα τό δίXrυ τής νομισματικής έκμετάλλευσης καί οτιί γει­ τονικ11. της UnatePOISR. Πρέπει άσφολώς νά άποδείξουρε τήν άλήθεια

J.

αύ'Cής '(ης πιθανής κατάΚΤΩοης. Πρός τό παρόν όμως έχουμε άρκετές

ένδειςεις ο'η τό νόμισμα δέν είναι έκείνο τό oiιδΙ'(ερσ ρευΟ1:ό γιά τό όποίο οί οικονομολόΥΟΙ μιλούν άκόμη ρέχΡΙ σήρερα. Είναι λοιπόν τό νόμισμα τό θαυμα των συναλλαγών; Ναί, άλλά και άπάτη στήν ύπηρεσία των προνομιούχων.

Τό παιχνίδι Υιό τόν έμπορο καί εκεινον που έχει κάνει τίς μπάζες του

είναί Ι10λύ άηλό. "Ολοι τους σπεύδΟΙΝ νά ρίξουν στόν κυκλοφορία τά χάλκινα νομίσματα πού έρχονται σrήν κα'roχή '('οuςj κρατώντας ρόνο

έκείνα '(ό νορίσματα πού ή άΥοραστική τους δύναμη είναι πολύ μεγαλύ­ τερη άπό '[ήΥ έπίσημη ίσοτιμΙά τους πρός τό 'ψαύρο χρήμα», 8πως τό Ιλεγαν τότε. Αυτό άκρι6ώς συμβουλεύει και '{"όν κάθε '[αρία ένα εγχειρί­ διο γιά έμπόρους του 163815'1; «'Ο ταμίας πρέπει, κάθε φορά πού κάνει πλl1ρωμέ,SJ ,,6 προσέχει νΩ Εεφορ'(ώγεrαι τά νΟl1ίοματα πού '01 ση γμή

507

Ό καπιταλισμός αέ oίK~ίoυς χώρους

έκείνη δΙ.... χαίρουν καί πολύ μεγάλης εκτίμησης». 'Εννοείται φυσικά οτι

πρέ.πει νά μαζεύει οσο γίνεΤάΙ περισσότερα γερά νομίσμα'('α. Είναι πολι­ τική της Βενετίας, ή όποία ξεφορτώνεται τά χάλκινα νομίσματά της τα~ κηκόΤάτα στέλνοντάς τα ο'('ά νησιά της στήν ΆνατολΩ, βαρέλια όλό­ κληρα. Είναι iι παιδιάatικn κατεργαριά τών Ίσπανώ.... έκείνων έμπόρων του 160υ αίώνα, οί όποίοι κουδουνίζουν τά χάλκινα νομίσματα πού έφε­ ραν μαζί τους πάνω στόν πάγκο τού Χρηματιστηρίου της

Καστίλλη. ΤΟ: δανείζουν 01Όύς ύφαντουργούς

Ti1!;

Cuenca

στή Νέα

πόλης, πού '(ό έχουν

άνάγΚΩ Υιό νά όΥοράσουν τίς πρωτες υλες '('ής δουλειάς τoυ~, τονίζοντάς τους U11 μετά τήν πώληση τών ύψασμάτων στίς πόλεις καί τίς έρπορο­ πανηγύρεις ή έξόφληση θά γίνει σέ άσl1ρένι:α νομίσρατα!6σ. Στή AuliiY άπαγόρευσαν τό 1574 στούς μεσάζοντες «νά καπαρώνουν τά έμπορεύρα­ τα πρίν έρθουν οτήν άΥορά"1 αλλά καί «νά γυρνούν στά πανδοχεία καί

Στόν t1pγvpapot/)d. Ξυλογραφία τού

508

16QU

αίώνα. (ΣυλλΟΥΩ

Vjol1et).

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

τά σπίτια T~jV ιδιωτών προσφέροντας δσο

000

Υιό νά άγοράσουν χρυσά

και άσημένια νομίσματα»16J. Στήν Πάρμα θέλουν τό 1601 νά βάλουν μιά γιά πάντα τέρρα στή δραΟΤΩριότπτα τών όργυραρσιΒών, τών bancherotti, 'roίIS όποιους κατηγορούν δη μαζεύουν τά καλά χρυσά καΙ άοπρένια νο­ μίσμα.τα καί τό. έξαφανίςουν άπό τήν πόλη γιά νά κυκλοφορήσουν νομί­ οραΤΌ δεύtερα ή κακής ποιότnταςΗi2. Δέστε πώς ενεργούν οΙ ξένοι έμπο­

ροι καί κυρίως οί 'Ολλανδοί στή Γαλλία του 1647: " ... στέλνουν aτούς πράΚ'tορες καί τούς άντιπροσώπους τους νομίσματα τής δικής τους χώ­ ραςι πολύ άλλοtωΙJένα καί πολύ κατώτερης άξίας από τά δικά ρας. Πλη­ ρώνουν μΙ σίrrά '(ά έμπορεύρατα πού άγοράςουν, ένώ 01. ίδιοι κρατουν γιό λογαριασΡό τους τά καλύτερα κομμά-τια του δικού ρας νορίσρατος: πού ΣCέλνOυv στή χώρα τoυς»16~,

Είναι πολύ άπλό νά τά καταφέρει κανείς, φτάνει νά ένεργεί άπ6 «θέ­ ση ισχύος .. , Έ:κεϊνο ωστόσο πού προκαλεί έντύπωση στήν ύπόθεση αύτή της συνεχούς είσβολής κακων νομΙσΡάτων πού κατακλύζουν ίόν πα­

γ,κόσμια ίστορία τού χΡήρατος1 ειναι ότι δέ,ν πρόκειται πάντα Υιό άθώες ή αΙΙθόρμπτες ένέργειες. Ti νά ήθελε άραγε νά ηεί ό Isaac de Pinto'" ρέ έκείνη τόν παράξενη, έκ πρώτης όψεως, ρά πολύ σοβαρή συμβουλή του

ηρός τJιν Ά'ιΎλία} ή όποία είχε συχνά Ιλλειψη ρευστών, νά φροντίζει «νά έχει στό χέρια της δσο γίνεται πιό πολλά κέρματα, όπως κάνει καί ή Πορτογαλίαι>; Μήπως γιά νά διευκολύνονται 01. ύψnλOύ έπιπέδου έμπο­ ρικοί της χειρισμοί; Πορτογάλος καί τραπεζίτης ό de Pinto ήξερε άσφαλώς τί έλεγε. Σταματάει άραγε έδώ ή περιήγησή ρας στό διεφθαρμένο χωρο τού χρήματος; 'Ασφαλώς όχι. Τό ούσιαστικό μtρος τού παιχνιδιοϋ δέν είναι ό πληθωρισμός; Ό Charles Mathon de L. Cour δίνει τό 1788 ριά έKπλn­ κτικά ςεκάθαρη έρμηνεία. "Τό χρυοάφι καί τό άοήμι, πού ό άνθρωπος δέν παύει νά άποσηά όπό τά εγκατα της γης, άπλώνονται χρόνο ρέ τό χρόνο σέ όλη τήν Ευρώπη αύξάνοντας τά μετρητά τπς. Ώστ-όσο, παρ' όλο πού τά πλούτη τους ηλnθαίνουνj τά έθνη δέν γίνονται πλουσιότερα. Οί ημές τ&ν τροφίμων καΙ όλων τών αγαθών πού είναι απαραίτητα στή ζωή, κάθε τόσο άνεΒαίνουν. Πρέπει λοιπόν νά πληρώνει κανείς διαρκως πε­ ρισσότερο χρυσάφι ii άσήμι γιά νά έχει ψωμί, σηίτι καί ρούχα. ΟΙ μισθοί δέν άνε6αίνουν μέ τόν ιδιο ρυθρό (σήμερα πιά ξέ.ρουμε πόσο πίσω είναι οί μισθοί 01; σχέοη μέ τίς τψές). Λίγο ευαίσθητος νά είναι κανείς, θλί­ Βεται στή σκέψη δτι όσο 6 φτωχός αναγκάζεται νά ξοδεύει ολο καί πε­ ρισσότερα χρήμστα Υιά νά μπορέσει νό ζήσει, τόσο ή ανάγκη αύτη κα­

νει τούς μισθούς νά πέφτουν f1 τ6 πολύ-πολύ χρησιμεύει ώs δικαιολογία γιά να καθηλώνονται γιά πολλά χρόν1α ατά ίδια έηίπεδα - έπίπεδα πού δέ\' έχουν πιά καμιά άντιστοιχία μέ τό ύψος τών δαπανών διαΒίωσης. Μέ αύτό τόν τρόπο τα χρυσωρυχεία όπλίζουν τόν έγωισρό των πλουσίων ι

ωστε νά καταπιέζουν και νά υποδουλώνουν δσο πάει καί πιό πολύ τήν τάξη τών άνθρώπων τού pόxθoυ,,16~. "Αν έξαιρέσουρε την καθαρά ποσο­ τική έρμηγεία της άνόδου τών ηpών~ ποιός δέν θά άναγΥώριζε σήμερα μαςί μέ τό συ)'Ύραφέα ση ό πληθωρισμός σέ ενα καπιταλιστικό σύστη­ μα πολύ άπέχει από τό νά δλάητει έςίσου όλο 'ίον κόσρο;

509

Ό καπιταλισρός

01:

οiκείοuς χώροvς

ΈξαιΡετικά κέρδη, έξαιΡεηκές καθuστεΡnσεις Κάναμε σχεδόν τ6 γύρο των παιχνιδιών '(00 καπιταλισμού που γίνο­ νται λίγο η πολύ συνειδητά. Τίποτε δρως δέν δίνει κολύτερα Ύήν είκο­ να της ύπεροχιlς τους από τή συγκριτική μελέτη των ποσοστων έμπορι­ κοϋ κέρδους έναντι τών ποσοστών κέρδους πού έμφανίςσνν μερικές άπά τις πλέον επιτυχημένες έπ\χεφήοεις ΟΎούς τομείς τός γεωργίας, τών με­ ταφορών καί τiΊς Βιομηχανίας. Γιά νά αγγίξουμε τήν αλήθεια, ό μόνος τρόπος elvat νά πλησιάσουμε «OTnv καρδιά 'H~ν οΙκονομικών άποτελε­ σματων"I4V. Στό παρελθόν δπως κοι oήμερα~ iι θέση του καΠΙΎαλισμσύ είναι έKεί~ και μόνο έκεΊ, όπου ανεΒαίνει ό πυρετός τού κέρδους. 'Ένα είναι βέΒαιο) .δη σέ άλόκληρn οχεδόν τήν Ευρώπη τού 18ου αίώνcι) τά μεγάλα έμπορικά κέρδη είΥαι πολύ άΥώτερα καί άπό τά μεΥαλύτερα "ΙO~ μηχανικά fi αγροτικά κέρδη. Δυστυχώς οί ερευνες δέν .έχουν προχωρήσει καθόλου σ' αύτό Ίόν το­ μέα. Ό ίστορικός Βρίσκεται στή θέση τού δημοσιογράφου πού παραΒιά­ ζει ριά άπαγορευρένη περιοχή. Μαντεύει τί πρέπει νά γίνεται έκεΙ, σπα­ Υίως δμως εχει τίς άποδείςεις στά χέρια,του. Οί άριθροί δέν λεinουν, δμως άκόρη καί όταν υπάρχουν, είτε εΙναι έλ.λιπεϊς είτε είκονικοΊ είτε καί Ύά δύο μαζΙ ΜΙ1πως δμως αύτοί 0\ άριθμοί έχουν νά ηοίιν σέ ενα ση­ μερινό έπιχειρηματία κάτι παραηάνω άπ' Ο,τι λένε σέ εναν ίΟΊορικό; ΆμφιΒόλλω. "Ας πάρουμε τό έτήσιο ϋψος τωΥ διατεθέντωΥ κεφαλαίων καί ΎώΥ κερδών 'tΊiG φίρμας Hope τού" Αμστερνταμ γιό μια πεντηκοντα­ ετία από τό 1762 ώς τό 1815. 'Άν προσθέσουμε ο' αυτά .ι<.αί τά ποσά πού εΙσέπραξαν οί διάφοροι "συνεργάτες ~πς. στοιχεία προφανως πολύτιμα οσο καΙ άκριΒή, τά κέρδη έμφανίζονται λογικά καί περιστρέφονται 00Υήθως γύρω στό 10%. Ώστόσo~ καθώς παρατηρεί καί ό ίο'(ορικός τών Hope, ό M.G. Buist, εΤνα\ φανερό δη δέν μπορεί μΙ τά κέρδη αύτά) τό όΗοία άλλωστε! δπως φαίνετcιι, :κεψαλαΙΟΠΟΗΙθη:καν έξ όλοκλήρου, νά δημιουργήθηκε ή τερόοnα έκείνη οίκογενειακιι περιουσία. Στήν πραγ­ ματικότητα, κάθε συνεταίρος είχε τίς Ιδιαίτερες συναλλαγές του καί τούς άτομικούς του λογαριασμούς, πού δρως δέν )'Vωρίζοuμε. Είναι φανερό δτι έκει Βρίσκονται τά πραΥραη:κό: κέρδπ (tl1e reai Ρrοfits)I(Π. Κόθε στοιχεϊο πού έρχεται οτό ψώς πρέπει νά έ§ετάςετοι μέ πολλή προσοχή. Καριά ηρά~π δέν μπορεί νά άςιολογηθεί λογιστικά άν δέν 00Ιλπληρώσει εΥαν πλήρη κύκλο άπό τό Α ως τό Ω. Ποιά άξΙα μπορούν γιά παράδειγμα νά έχουν τά στοιχεία πού έμφανίζει ή Γαλλική Έταιρεία των 'Ινδιών μΙ τήν άπλή ένδειςη δτι όπά τά 1725 ως τό 1736 ή διαφορά ρε­ ταξυ των άγορών της στίς 'Ινδίες καί τών πωλήσεών της σrή Γαλλία ήταν :κατά μέσο δρο εύνοϊκ:ή Υιό τήν έταιρεία κατά 96,12%168; 'Αηό ριά όλό­ κληρπ σειρά συναλλαγών οΙ 6ποίες κατανέμονται οπως οέ εναν ηύραυ­ λο κατά όρόφους, πως είναι δυΥατόν ή τελευταία νά μεtρόει καί Υιό τίς ύπόλοιηες; Αυτά πού έμεις θέλουμε νά μάθουμε είναι τό ϋψος της άρχικης έηένδυαης! 'ίά εξοδα τού ταςιδΙΟύ καί τού παροηλισμού '(ών πλοίων, 11 άκριΒής ποσότητα τών έμπορευ}J{nων καί των μετρητων τήν

510

Ό καπιταλιορόs; σέ aiκεiυUf:; χώρους

ωρα της άναχώρησης, το υψo~ των συναλλαγών καί των κερδών πού rxρaypatoIIotoϋYtat παράλληλα στήν 'Άπω Άνατολή J Κ.Ο.Κ. Μόνο τότε

θά ηταν δυνατόν νά προχωρήσουμε ii έαΤC>ί νά άποπειραθοϋρε νό προ­ χωρήσουρε σέ εναν απολογισμό. Τό ίδιο χάος καί μέ τούς άτέλειωτους λογαριασμούς τών rενο6έ'ων έμπόρων οί όποιοι δανείζουν τόν Φίλιππο Β' τής 'Ισπανίας καί τούς δια~ δόχους του. ΟΙ ε!1ΠΟΡΟΙ αύτοί δανείζουν στόν 'Ισηανό Βασιλιά τεράσtια

ποσό έναντι ένός συνιίθως μηδαΡΙΥΟΟ έηιτοκίου (τό άρχικό αυτό στάδιο παραμένει σκοτεινό). ΚαΙ όμως κερδιςουν. Κερδιςουν τή συναλλαγματι­ κή διαφορά άπά τό ενα Χρηματιστήριο στό άλλο, κάτω ΒέΒαια όπά συν~ enKEb σί όποίες συνήθως ρας διαφεύγουν. Κερδίζουν όπό τά κρατικά χρεώγραφα, τά juras de resguardo πού άναψέραμε παραπάνω, αγνωοtο δμως πόσα. Τέλος) καθώς ή άηoπλnρωμή γίνεται τίς περισσότερες φo~. ρές σέ λευκό μέταλλο, κερδίζουν όπό τη μειαηώλnση '[ών νομισμάτων

1} των ράΒδων αύτοϋ του μετάλλου στιιν ιδια τή ΓένοΒα, μιά έπιπλέον διαφορά 'Γόζης ένός 10% περίπου l ω. ''Orav οί άπεσταλμένΟ1 '(ης Γέ­

tns

νοΒας, οί

hombres de negocios

t

διαιφαγρατ-εύονται μέ τούς αςιωματού­

χους τοΟ 'Ισπανού Βασιλιά, ιοχυρίζσνται, καί όχι άδικα, δτι τά επιτόκια

πού προΒλέπουν τά συμβόλαια .είναι μnδαμινά. Οί άξιωματοϋχοι ομως άπαντουν δη τό πραγματικά κέρδη φτάνουν ως και ενα

30%,

αρόγμα

πού δέν είναι παρά κατά τό ημισu υπερβολή l1Ο. Κάτι άλλο πού ηρέαει νά εχουρε ύπόψη μας, εlναt δτι τό ύψος τού κέρδους δέν λέει καί πολλά πράγματα όπό μόνο του. Πρέηει συγχρόνως

νά ύπολΟΥιοτεί :ιωΙ ή ποσότητα του χρήματος nού δεσμεύεται. Μέ τά τε­ ράστια λοιπόν ποσά τών δανεισμών (8πως στήν περίπτωση τών ΓενοΒέ­

ζων εμπόρων

n ,της

πανίσχυρης φίρμας των Hope καί γενικά δλων τών

ρεγάλων χρnματοδοtών των κρατων κατά 'ίόν

180

αίώνα), '[ά κέρδη,

άκόρη καί όταν τά ποσοστά είναι μέτρια, φτάνουν σέ τελική άνάλυση σέ δυσθεώρπτα δψη. "Ας συγκρίνουμε nιν κατάσταση αύτή μέ έκείνη τού

άθλιου τοκογλύφου πού μας άναφέρει ό Turgot~ ή μέ τού τοκογλύφου τού χωριού. ΕΙναι άλήθεια δη αυτοί ζητοϋν πολλές φορές υπέρογκα έπι­ τόκια) άλλά τά χρήματα πού δανείζουν είναι δικό TouS καί 0\ πελάτες τους φΤύ)ΧΟΙ Καί αν στό κάτω κάτω της γραφης τούς μείνουν τίηοτε χο­

ντρές μάλλινες κάλτσες fι καί κανένα κομμάτι γης πού αρπαξαν άπό

τούς χωρικούς, θά χρειαστούν γενιές όλόKλnρες πρίν κάνουν κανονική περιουσία.

Μιά άλλη οnμα\rfική παρατήρηση είναι στι τά κέρδη μπερδεύονται συ­ χνά στούς κρίκους μιας ρικρότερης

n μεγαλύτερης

άλυσίδας. "'Ενα ΚΟ­

ράΒι επιστρέφει στόν τόπο της εκκίνησής του, τη Νάντη. ΟΙ δαπάνες

αύτων των ταξιδιών) έκτός έξαιρέσεων, δέν εξοφλούνται συνήθως τοίς μετρητοίς κατά την όναχώρησΠ1 άλλά μέ γραρμάηα εςι δεκαοκτώ μηνων, ''Αν λοιπόν ε1ραι έ}ιηορος Κάί θέλω νά πάρω μέρος στόν έπιχεί­

n

ρησπ, δέν πρόκειται κατά πασα πιθανότητα νά πληρώσω παρά μόνο όταν

τό πλοίο έπιστρέψει. Ιό στιγμή δηλαδή του ιιπαροηλισμού ... του. Τά γραμμάτια πού ύπέγραψα άποτελούν συνήθως δάνειο ηού Ιχω συνάψει ρέ Όλλανδούς χρπμοτοδότες, μΙ ντόπιους οίκονομικους ύηαλλήλους ή

511

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

άλλους κεφαλαιούχου!;. 'Άν δέν έχω κάνει κάποιο λάθος στούς ύπολο­

.

γισμοός μου, κερδοσκοπώ παίζοντας ρΙ τή διαφορά τών τόκων τών χρη­ μάτων πού δανείστηκα καί τών ποσοστών τού κέρδους πού πραγματο­ ποίησα. Αύτό σημαίνει ότι παίζω άκάλυητο παιχνίδι, μέ άέρα κοπανιστό. Κίνδυνοι άσφαλως υπάρχουν, όπως σέ κάθε χρηματιστηριακό παιχνίδι. Τό Saint Hilaire J1 ! έπιστρέφει στη Νάντη στίς 31 ΔεκεμΒρίου του 1775. Ό υΙός Bertrand έχει πετύχει άςιόλογα κέρδη 050,053 λίρες Υιό μιά έηένδυοη 280,000 λιρών, δηλαδή τής τάξης ένός 53%), Ή έπιστροφή όμως άνοίΥει συχνά την πόρτα σέ ενα σωρό άναΒολές οί λογαριασμοί δέν έξoφλoύvτoι πάντα αμέσως καί ηρέl1ει να περιμένει καί αύτός στην σύράη~, Αύτές οί καθυστερησεις είναι τά άγκάθια του έμπσρίου. Ό υίός Bertrand θά είσl1ράξει άρέσως τό κεφάλαιό του, όσο δρως γιό τά κέρδη ι θό. πρεπει νά περιμένει G)S τό 1795, είκοσι χρόνιο άργότερα! Πρόκειται άσφαλώς Υιό ενα άκραίο παράδειγμα. ΏσΥόσο, 1:6 ψαινό­ llενο δέν παύει νά έπαναλαμΒάνεται, λές καί όλο τό ρευστό "πηγαίνει οτίς

έπενδύσεις καί δέν φτάνει γιό τόν αρεσο διακανονισμό των τρεχουσων συναλλαγών. Τουλάχιστον αύτό Ισχύει 01:n Γαλλία' ίσως καί άλλού. Τελικά, τό πεδίο των ρεγάλων κερδών δέν είναι σπως ένας άγρός τόν όιιοϊο καλλιεργείς Τάκτικά- κάθε χρόνο Υιό νά θερίςεις ήσυχα πσυχα τό σοδειά. Τό ποσοστό τών κερδών είναι κάτι πού δέν παύει νά μεταΒάλ­ λεται. υΕΥά έπιτuxηρένo έμπόριο μπορεί νά σΒήσει άπά τη ριά στιγμή στιίν άλλη. Παρ' δλn την άρκείΔ συχνή τάση τών κερδών νό συγΚΕ­

ι

ντρώνονται γύρω άπό ριά όρισρένη παραγωγή, ερχεται πάντα κάποια

στιγμή πού τό μεγάλο κεφάλαιο στρέφεται πρός άλλη κατεύθυνση. Καί τά κέρδη, ςαναφουν1:ώνουν. Ό κλάδος τής Γαλλικής Έταιρείας τών:

'Ινδιών, πού άσχολεϊτάι μέ tό έμπόριο καπνου μεταξύ ΆμεΡΙKJίς καί Γαλ­ λίας, έξακολουθεί νά πραγματοιιοιεΊ χάρη ατά προνόμιά της μυθώδη κέρδη, 'Όμως φθίνοντα: 500% Υιά τό 1725 (πρίν τή διανομή μερίσματος στούς μετόχους)' 300% γιά τό 1727-1728' 206% γιά τό 1728-1729"', Σύμ­ φωνα μέ τά ΒιΒλία τού L' Assomption, ένός πλοίου άπό τίς ΜαλΒίνες που επιστρέφει όπό ενα 1:άςίδι aτόν ΕΙρηνικό, 01. μέτοχοι παίρνουν «2.447 λί~ ρες κέρδος καΙ 1,000 λίρες μέρισμα, μιά άπόδοση δηλαδή 144,7%", Στό Le Saint-Jean-Baptiste τά κέρδη ε\ναι της τάξης του 141%. Σέ κάποιο άλλο τό ποσοστό εΙναι 148%174. 'Ένα ταξίδι γιά '(ό Veracruz '(ού Μεξικού, σύμφωνα με τόν απολογισμό πού έγινε τό 1713~ άπέδωσε οtόν ίδιο όμι­ λο έταίρων 180%17+, Τίς παραμονές τής Γαλλικης 'Επανάστασης, τά κέρδη άπό τό έμπόριο μέ τίς Άντίλλες καί -ri b Ήνωρενεb Πολίτείες ηέ­ φτουν. Τό έμπόριο μέ τήν 'Ανατολή μένει στάσιμο καί τά κέρδη κυραί­ νονΤάΙ κατά μέσο δρο στό 10%. Μόνο τ6 έμπόριο του Ίνδικού Ώκεανού καί της Κίνας 8ρίOKε'Cαι σέ ανοδικό πορεία, γι' αίιτό καΙ τά μεγαλα εμπο­ ρικά κεφάλαια} τά όποία διακινούνται στό περιθώριο τώγ Έταιρ.ειών τών 'Ινδιών, θά στραφούν κατά προτίμηση πρός τα εκεί. 'Άν ύπολΟΥίσουμε τά nοσοσtά κέρδους στόν τομέα αιJτό .κατά ρΩνα πλεύσης, ένα ταξίδι είκοσι μηνων (αν είναι άργό) ως τήν άκτή τού Malabar μετ' επισ'Γρoφής~ θά έχει μηνιαία κέρδη 2Ί1 %. Τό ταξίδι σ1:ήν Κίνα, πού εχει γνωρίσει ηα­ λαιότερα ΚΟ{ καλύτερες μέρες, nraypatonO\E"i κέρδη 2 G /,., %, Τό ταξίδι

512

Ι .

Ι

Ό KaΠΙTαλ.lOμό~· σέ αίκείους χώρους

στήν Cοrοtηandel 33/4%, τό έμπόριο τών 'Ινδιών 6% (δηλαδή Υιό ένα τα~ ξίδι 33 ρηνών 200%!)'''. Πρόκειται Υιά ρεκόρ. Τό 1791 τό L' 111ustre Suffren πού ςεκίνησε άπά τά Νάντη Υιό τά γαλλικά νησιά τού 'Ινδικού

'Ωκεανού καί τήν

Bourbon (δαπάνη 160.026 λίρες - κέρδη 204.075), άποφέρει πάνω άπά 120%, ένώ τό 1787 ένα παρόμοιο πλοίο ρέ παρό­ μοιο όνομα, Lc BaiJIi de Suffren, πού άναχωρεί και αυτό άπό τή Νάντn t τούτη τή φορά όρως Υιά τίς Άντίλλες (δαπάνη 97,922 - κέρδη 34.051) δέν πετυχαίνει παρά

28%>14,

ΚαΙ ούτω καθ' έξης, 'Ανάλογα ρε τη συγκυ­

ρία άλλά'ουν καί οΙ δροι τού παιχνιδιού ... Aίrrό ίσχύει παντού. Σtό Γκντάνσκ ι γιά παράδειγμα, ή άγορά σίκαλης άπ6 τό έσωτερικό τής Πο­

λωvίας καί ή μεταπώλησή τπς ατούς 'Ολλανδούς μεταξύ

1606 καί 1650 έδινε ενα τεράστιο κατά ρέσο δρο κέρδος της τάξπς τού 29,7%. Οί δια­ κυμάνσεις ειναι ωστόσο καί έδώ παράλογες. Άπό ενα maximum 242,9% ιό 1623 πέ.φτουν σέ ενα minimum μείον 58,2% τήν ϊδια χΡονιά!7η Είναι φυσικά πολύ δύσκολο νά Βγάλει κανείς σuμπtραομα,

'Ωστόσο τό μόνο ΒέΒαιο είναι δη στό ζενίθ δέν φτ6.νουν παρά μόνο οί

κεφαλαιοκράτες πού διαχειρίζονται μεγάλες ποσότητες χρημάτων, δικών τους ii ξένων. Ή άνακί.ικληση τών κεφαλαίων, πού είναι επίσης ενας άπό 'tούς ,νόμους καί 'ι:ους προφn'tες τού έμπορικοϋ καπιταλισμού,

παίζει άποφασιστικό ρόλο. χρημα, περισσότερο χρήμα! Χρειάςεται πο­ λύ χρήμα Υιό νά άντέςεις τίς άναμονές, τά έχθρικά χτυπήματα, τούς κλυ­ δωνισμούς καί τίς άναβολές πού δέν λείπουν ποτέ. Τά επτά καράΒια άπό

τίς Μαλβίνες, γιά παράδειγμα, πού φτάνουν τό

1706 ως τό

Περού l78 t χρει­

άστηκε νά δαπανήσουν οτήν έκκινπσή τους τό τεράστto ποσό τών

1,681,363 λιρών, ένω ή άξία τσυ έμπσρεύματος i'ιταν μήνο 306.199 λί­ ρες. 'Ωστόσο, ή καρδιά τής έlΙιχείρπσης είναι αυτό τό έρπόρευμα άφοϋ ίό καράΒι ξεκινάει γtά τό Περού χωρίς νά παίρνει ποτέ μαςί του ρευστό. Πρέπει λοιπόν, άψοϋ ηουλήσει τό έμπόρευμα aτό Περού, νά έπιστρέψει

n

στή Γαλλία φέρνοντας γέο έμπόρευμα που αξία του νά εΙναι τουλάχι­ στον πενταπλάσια, ωστε νό :καλυφθούν περίπου δλα τά έξοδα. "Ακόμη

λοιπόν κι αν τελικά τό κέρδη φΤάνουν ενα ποσοστό

145%

(όπως είναι ή

περίπτωση ένός άλλου καραΒιού πού .κάνει αύτή την ίδια διαδρομή την

ίδια περίπου έποχή), θά έπρεπε; τηρουρένων τών άναλΟΥιών 1 ιι ίιρχική

άςία των έμπορευράτων νά πολλαπλασιαστεί έπί 6,45. Δέν πρέπει λοι­ πόν νό μάς κάνει έντύπωση πού ό Thomas Mun, ό διευθυντΏς της Άγγλικής 'Εταιρείας τών Άνατολικών 'Ινδιών. ίιναφέρει ήδη όπά τό 1621 δη τό χρήμα πού στέλνεται στίς 'Ινδίες έπιmρέψει στήν 'Αγγλία πεντα­ πΛασιαOμΈVO l79. Μέ άλλα λόγια, αν έπιθυμείτε νά συμμετάσχετε aτόν πα­ κτωλό αύτό των συναλλαγών> πρέπει νά εχετε στήν τσέπη σας μέ τόν έναν ή μέ τόν άλλο τρόπο την ποσότητα των χρημάτων πού xpειά~oνται

γΗ). την άναχώρησπ σας. Άλλιώ~, καλύτερα :μην ξεκινάτε! Ό Van Lindschoten, Όλλανδός ταξιδΙ~Hη!;', όλίγον σπιουνος, έφτασε στόν Γκόα

τή 1584. Γράφει γι' αυτή τή μακρινή πόλη: "Θά ε/χα ~ήν ~άση νά ταςι­ δέψω στην Κίνα καί την 'Ιαπωνία πού άπέχουν τό ίδιο όπό έδώ όσο καΙ ή Πορτογαλία, πράγρα υού σπραίνει πως οποιος ξεκινήσεt γιό έκεί θά

κάνει τρία χρόνια στό δρόμο. Θά έπρεπε όμως να διαθέσω γι' αύτό τό

513

Ό άψέντης έρχεται στό χιμριό, του

Pietro Longhi (J702-1785).

Μιά άλλιώηΚΩ

έπίσκεΨΩ. Έδώ ό "κύρως'" δέν συναvτάε! τόν χaλσστεκούμεΥΟ καλλιεΡΥΠΤι1 τΩ:; αι:λi6aς

343.

Είνω ενας a.n6 έκείνους τούς πατρικίους ΤΙ}$" Βενετίας πού έπέ,,'­

δυσαν τά κέρδη τους άπό το έμπόρω (ji; Υα;.ες, τίς όποίες διaχεψί'ονται μόΥΟΙ τους μέ κantTολlOτικές μεΘόδους. Αύτσί πού ύnοκλivοπαι εlΥΟΙ έμμισθοι ύπΜ­ ληλΟI τού άφενυKOiϊ. (Φ(,;rΟΥΡαφia

σκοπό

200

μέ

300

A.ndre lIeld,

ΖίοΙσ).

δουκάτα, πού εί:'κολα θά τά έκανα

600

μέ

700.

Τ ό νά

μπεις ομως σέ μιά τέτοια έπιχείρηση μέ άδεια τά χέρια, μου φαίνεται ότι

είναι σκέτη τρέλα. "Αν θέλεις νά έχεις κΙρδος. πρέπει νό θυσιάσεις μπό­ λικο χΡημα στΙιν άρχfj.,llI1'.

'Η γενική ένrύΠ(,}oπ λοιπόν (γιατί μόνο Υιό έντυπώσεις μποροϋμε νά μιλάμε άφοϋ τά σποραδικό στοιχεϊα πού διαθέτουμε είναι τόσο άνεrι:aρ-

514

Ό Kαπιτaλrσpός σέ οiκεiους χώρους

κήλ είναι πώς ύπηρχαν πάντοτε τορείς τής οίκονομικής ζωής πού έζη­ σαν κάτω άπό τόν άστερισμό τού ύφnλOύ κέρδους καί πώς οί τομεϊς αύτοί ποικίλλουν. Κάθε φορά πού κάτω άπό τήν έπίδραση τής οίκονο­ μικής συγκυρίας σημειώνεται κάποια όπισθοχώρησπ, ενα εύστροφο κε­ φάλαιο πλησιάζει έκείνη τήν περιοχή, έγκαθίσταται πάνω της καί ευδο­ κιμεί. Σημειώστε δη κατά κανόνα δέν εΙναι τό ϊδlO τό κεφάλαιο έκεϊΥΟ πού δΩριουΡΥεϊ τέτοιου είδους κενά. Αύτή ή διαφορική γεωγραφία τού

κέρδους είναι τό κλειδί γιά νά συλλάΒουμε τίς συγκυριακές διακυμάν­ σεις του καπιταλισμού. του καπιταλισμού, ό όποίος άμφιταλαντεύεται όπό τή μιά μεριά άνάμεσα στήν 'Ανατολή, τήν 'Αμερικιί, τήν 'Ινδονησία,

τήν Κίνα, τό δουλεμπόριο των νέγρων, κτλ. καί όπό τήν άλλη άνάμεσα στό έμπόριο, τίς τραπεζικές έργασίες, τή Βιομηχανία ή καί αυτήν άκόμη τή γη. ΣυμΒαίνει πολλές φορές ενας καπιταλιστικός δμιλος (ή Βενετία τού 160υ αίώνα, άς πούμε) νά έγκαταλείπει ενα σπουδαίο έμπορικό πό­

στο γιά νά δοκιμάσει τήν τύχη του. σέ ενα Βιομηχανικό εΙδος (στήν πε­ ρίπτωσή μας τό μαλλί) καί άκόμη περισσότερο στή γη καί ηίν κτηνο­

τροφία. Αυτό δμως γίνεται γιατί οί δεσμοί του μέ τήν έμπορική ζωή έπα­ ψαν νά τού όποφέρουν ύψηλά κέρδη. Ή Βενετία έξακολουθεί νά όποτε­ λεί ύπόδειγμα καί κατά τόν

180

αίώνα, καθώς θά προσπαθήσει νά όπο­

καταστήσει τή θέση της οτό έμπόριο τfις Άνατoλiις, τό όποίο έχει άρχί­ σει πάλι νά άποδίδει καρπούς. ''Αν ώστόσο δέν έπφένει μέ ίδιαίτερη ζέ­ ση, αυτό γίνεται προφανώς έπειδή ή γή καί ή κτηνοτροφία έξακολου­

θούν πρός τό παρόν νά είναι γι' αυτήν μιά χρυσοφόρα πηγή. Γύρω στά

1755

μιά κτηνοτροφική μονάδα άποδίδει μιά «καλή χρονιά» ενα

40%

τού

άρχικού της κεφαλαίου. 'Αποτέλεσμα σίγουρα «ίκανό νά προκαλέσει τόν έρωτα τού κάθε Kαπιταλιστfι"

(da

i118IΏOrare

ogne capitalista)!HI.

Ή άπό­

δοση ΒέΒαια δέν είναι ή ίδια γιά δλες τίς τόσο διαφορετικές μεταξύ τους γαίες τής Βενετίας. Γενικά όμως, δπως λέει καί ή μερίς τΩς Βενετίας) τού

1773,

GiornaJe Veneto

('Εφπ­

«τό χΡημα πού τοποθετείται σ' αυτές τίς

δραστηριότητες (τίς όγροτικές) όποδίδει πάντα περισσότερο όπό όποι­ αδήποτε αλλη έπένδυση, συμπεριλαμΒανομένου καί τού ρίσκου τi1ς θά­ λασσας,,182.

'Από τά παραπάνω Βλέπουμε πώς είναι πολύ δύσκολο νά κατατάξου­ με όριστικά καί όμετάκλητα σέ κατηγορίες τά Βιομηχανικά, τά άγροτικά

καί τά έμπορικά κέρδη. Ή μόνη διάκριση πού' είναι πιό κοντά στήν άλή­ θειο είναι έκείνη πού παρακολουθεί τήν κάμψη τών κερδών κατά τομείς καί δπου συνήθως προηγείται τό έμπόρισ καί άκολουθούν ή Βιομηχανία καί ή γεωργία. 'Ωστόσο, μιά όλόκληρη σειρά όπό έξαιρέσεις δικαιολο­ γεί τήν παρέκκλιση όπό τόν κανόνα μέ τό πέρασμα όπό τόν εναν τομέα στόν άλλονlll.i.

Προκειμένου λοιπόΥ νά έχουμε μιά σφαιρική θεώρηση ΤΙ1ς ίστορίας του καπιταλισμού, πρέπει νά σταθούμε στό θεμελιώδες έκείνο χαρακτη­ ριστικό του, τής άντοχης σέ κάθε δοκιμασία, της ίκανόΤl1τας νό μετα­ μορφώνετα1 καί νά προσaρρόζεται σέ δλες τίς καταστάσεις. ''Αν πράγ­

ματι ό καπιταλισρός, δπως έγώ πιστεύω, είναι ένιαίος άπό τή στιγμή πού ξεκινάει στήν 'Ιταλία τόν

130

αίώνα ως τή Δύση τών ήμερων μας, πρέ-

515

ί

Ό καπιταλιομός σέ οίκε{ους χώρους

πει κυρίως εκεί νό. άναςητήσουρε καί έκεί νά παρατηρήσουμε τό χαρα­ κτηριστικό αύτό. Πέρα άπό κάποιεs ίδιαίτερες άπoxpώσεις~ θά μπoρoύ~ σαμε νομίζω νά έφαρρόσουρε στόν ίστορία τού ευρωπαϊκού καπιταλι­

σμού εκείνο πού είπε ενας σύγχρονος 'Αμερικανός οίκονομολόΥος Υιά τή χώρα του l &!: ιι'Η ίστορία άπέδειξε τόν τελευταίο αίώνα δτι ή καπιτα­

λιστική τάξη μιιορούσε άνέκαθεν νά κατευθύνει καί νά έλέΥχει τίς με­ ταΒολές, ώστε νά διατηρεί πάντα τήν ήγεμονία τπςι~, 'Από πλευράς οίκο­ νορίας σέ παγκόσμια κλίμακα! πρέπει νά αποφεύγουμε τήν άπλουστευ­ τική είκόνα ένός καπιταλισμού πού άκολουθει όμαλή έξελικτική πορεία, ή όποία διέρχεται σταδιακά άπό τό έμπόριο, τήν πιστωτική οίκονορία καί τέλος τη βιομηχανία, και ΟΙΙΟι) μόνο iι Βιορηχανία, τό στάδιο της έVΠΛΙKίωOπς, θά άvτιστoιxoύσε στόν ,(πραγματικό}, καπιταλισμό. Τόσο συ; λεγόμενη έμηορική όσο καί ατή λεγόμενη Βιομηχανική του φάση

(δροι πού καί οΙ δυο τους καλύπτουν τεράστια ποικιλία μορφών), ό κα­

πιταλισμός είχε πά\'Τα ώς κύριο είδΟΏοιό στοιχείο τόν ίκανότητά του, σΙ περίητωση σοΒαρης O!KOνOpικnς κρίσης ή ύπερΒολικής μείωσης τών κερδών, νά μεΎαnηδα σχεδόν αύτόματα άπό τόν εναν κλάδο στ-όν άλλον.

516

ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΕΤΑΙΡΕΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΜΠΑΝΙΕΣ

Οί έρπορικές έταιρείες καί οί .κομπανίες μας ένδιαφέρουν πολύ λιγό­ τερο γι! αύτό πού οΙ ϊδιες έκιιροσωnοϋν καί πολύ περισσότερο γιατί άπο­ τελοϋν «δείK'(ες~ι! γιατί ρας δίνουν την ευκαιρία νά δοϋμε ρέσω τών

δικων τους μαρτυριών τό σύνολο της oiKovoptKns ζωΩς καί του καπιτα­ λιστικοϋ παιχνιδΙΟύ. Παρ' όλες τ!~ όμo,ότηtε~ κα! τί~ άναλoyίε~ στό λειτουργία τoυ~, πρέ­ πει νά ξεχωρίσουμε τίς έμπορικές έταιρείες άπό τΙς ΚΟ!lπανίες. Οί

<

πρώτες ένδιαψέρουν άμεσα τόν καπιταλισμό καί ΟΙ ποικίλες μορφές τους, :καθώs διαδέχονται ή μία τήν άλλη, σηματοδοτούν την έξέλιξή του,

ΣτΙς σημανnΚότέρες κομπανίες, σπως είναι 01. διάφορες 'E't"aΙPEiEf; τών 'Ινδιών, έμηλέκονται ταυτόχρονα το κεφάλαιο και τό Κράτος, τό δέ τε­

λευταίο ίσχυροποιείται καΙ έπιβάλλει τήν παρέμΒασή του. Καί οί κεφα­ λαιοκράτες δέν έχουν παρά είτε νά ύποταχθούν είτε νά διαμαρτυρηθουν

είτε, τελικά, νά Βγάλουν τήν ούρά τους άπό τό παιχνιδι,

Έρπορικές έταιΡεΊες:

iι αpχiι μιας έξέλιgις 'Ανέκαθεν, άπό τά πρώτα κιόλας χρόνια του έμηορίου καί σέ κάθε νέο

ςεκίνημη, οί έμποροι συνεταιρίζονταν κα! συνεργάζονταν μεταξύ τoυ~. ''Αν μπορούσαν, ας έκαναν κι άλλιώς! Στό Ρώμη ήταν ήδη γνωοτές έμIlΟ­ ρικές έταιρείες, τών όηοίων ΟΙ δΡαοτrφιότnτες ι:ιχαν έιιεκταθεί εύκολα, οπως ηταν αυτονόητο, σέ όλόxλnρη τή Μεσόγειο. ":1\λλωστε, στό λεξι­ λόγιο των ηαλαιοτέρων τους θά προστρέξουν καΙ 0\ "έl'ηοροκράτερ> τού 180υ αιώνα, ρερικές φορές άκόρη καί στό ανεϋμα τού ρωμαϊκοϋ δικαί­ καί μάλιστα χωρίς κα'['αχρήσεις.

ou,

Γιό νά συνα'\-τήσουρε τούς πρώτους τύπους αυτών '['ών έταφειών σηί Δύση πρέπει νά γυρίσουμε ηολύ πίσω.

".Αν

όχι μέχρι '['ή ΡώllΠ, τουλάχι­

στον ώς τήν άψύπνιση του κόσμου τής Μεσογείου κατά τόν

100

90

καί τόν

αίώνα, Τό 'Αμάλφι, ή Βενετία καί αλλες πόλεις, άσιψ:αντες άκόμη

όπως καί -έκείνες, κά\'ουv έκείνη τη\' έποχή τό ξεκίνημά τους. Τό νόμι~ ορa έρφaνίςεται πάλι στό προσκήνιο. 'Η αναςωπύρωσπ του έρηορίου μέ

τό Βυζάντιο καί τίς ρεγάλες πόλεις τού 'Ισλάμ προϋnοθέ'rει τόν έλεγχο τών μεταφορών καί τήν ϋπαρξη των άπαραίτητων οίκονομικών άηοθε­

μάτων Υιά μακροχρόνιες δραστηριότητες, άρα Υιά έΥισχυμένες έpπoρι~ κές ρονάδες.

Ή θαλάσσια έταιρεία (societas maris) είναι ριά άπό τίς πιό πρώφες ιι(ψφέ.ς έταιρείας. ΕΙναι γνωστή καί {~)ς societas vern, δηλαδή ώς άλnθι-

517

Ό καπιταλισμός σέ οΙκείους χώρους

νή έταφεία ) (<<πράγμα πού ένιοχύει τήν άποψη δτι αύτή ή έταφική μορ­

φή ήταν στόν άρχή ή μοναδική»)Ι6 S , "Άλλες παραλλαγές ε1.ναι σί όροι collegantia χι commenda. Πρόκειται κατά κανόνα Υιά μιά δψερή ενωΟΩ άνάμεσα σέ εναν socius stans, ενα συνεταίρο ό όnοίος μένει έπιτόπου καί εναν s(X'ius tractator; ό όποίος ταξιδευει μέ τά καράΒια πού φεύγουν. Ή διάκριση αύτή θά μΠΟΡΟύσε νά άνταnοκρίνεται σέ έναν πρώφο διαχω­

ρισμό κεφαλ.αίου καί έΡΥασίας (όπως διέκρινε ό Μάρκ Μπλόχ μετά άπά κάποιους αλλσυς), αν ό

tractator,

ό κομιστής, ό περιοδεύων δnλαδ.ιί

έμπορος, δέν συμμετείχε καί ό ίδιος, έστω καί συχνά ρέ μηδαμινά ποσά, στή χΡηρατοδότπση τiiς έπιχείρησης. Καί οί πιό άπίθανοι συνδυασροί

ε1ναι δυνατοί. Θά μιλήσουρε όμως γιά όλα αύτά παρακάτω l116 • Ή sQcietas marΙ5 ίδρύεται συνήθως Υιό ένα μόνο ταξίδι. Ή διάρκεια ζωής της είναι περιορισμένη, άν καί δέν πρέπει νά ξεχνάμε ότι '{ά '(αξίδια aτή Μεσόγειο

κρατούν τότε ρηνες όλόκλrιρoυς. Τό είδοs αύτό της έταιρείας τό συνα­ ντiiμε '(όσο ατό Notulan'um τού fενοΒέζοu συρ60λάιογράφσυ Giovanni Scrib. (πάνω όπά 400 μνείες όπό τό 1155 ώς τό 1164) όσο" καί στΙς πρά­ ςεις ένός Μαρσεγιέζου συμΒολαιογράφου τού 130υ αίώνα, του Ama1ric (360 μνείες)'''. Τό ίδιο καί στΙς παραθαλάσσιες πόλεις τής Χάνοας, Χά­ ρη Ο'fήν άπλό'fητά της αυτό ή πρω'fόΥοvη μορφή εταιρείας θά διατηρη­

θεί γιά πολλά χρόνια. Τή συναντάμε ως καί τόν 160 αίώνα> στή Μασσα­ λία, τή Ραγουςα καί φυσικά στή Βενετία καί άλλού. Πολλά χρόνια άργό­ τερα, τό 1578, ενα tractado στήν Πορτογαλία διακρίνει δύο τύπους έται­ ρικοϋ συΙ1Βολαίου. Τό δεύτερο? πού άναγνωρίςουρε άμέσως, συνάπτεται άνάμεσα σέ δύο πρόσωπα «quando hum p6e ο djnheiro e outro ο

trabalho)j)

οπου τό ενα συνεισφέρει χρήματα καί τό άλλο έργασΙα Ί8ΙΊ • ΤιΙν

ήχω αίη-ου '(οϋ συνδυασμοϋ έργασίας καί κεφαλαίου ςανα6ρiiκα στόν πα­

ρακάτω μπερδεμένη φράση ένός μεγαλέμπορου της Reims τό 1655 «", είναι σίγουρο, γράφει στό ήρερολόγιό του, δη δέν pnopei'tE νά φτιάξε­ τε έταιρεία μέ άτομα πού δέν δ1αθέτουν κε.φάλαια. Γιατί τότε, αυτοί μέν θά μοφά'ονται τά κέρδη, τά έςοδα Ο!Jως θά τά φορτωθείτε έοεtς, Παρ'

δλο πού αυτό συνηθίζεται, έΥώ δέν θα σας τό συνιστουσα nOTt"lS!f. "Ας έηιστρέψουμε σμως στή

societas maris.

Ό

Federigo Melis

θεωρεί

ώς μόνη αίτΙα τής ϋπαρξης αυτής τής έταιρεία!; τίς άλλεπάλληλε.ς άνα­ χωρήσεις 'Των πλοίων. Βάση της δημιουργίας 'Της και τών υποχρεώσεων

n

που συνεπάγεται εlναι άναχώρηση καί ή αιιστροφή ένό!; πλοίου, Γιά τις πόλεις ηού Βρίσκονται στήν ένδοχώρα, ή κατόστασΩ είναι τελείως διαφορετική. "Άλλωστε σί πόλεις αυτές θα λάβουν πολύ άργότερα μέΡΌ~ στό έμπόριο τδς 'Ιταλίας και της Μεσογείου καί, πριν ένταχθούν στό δί­ κτυο αυτών τών συναλλαΥων, θά xpetao'tEi νά ύπερκε.ράσσυν εναν ά~ιo­ σl1μείωτο άριθμό δυοκολιων καί πιέσεων,

'Αποτέλεσμα αυτών των πιέσεων είναι ιΊ campagnia. Πρόκειται γιά μιά οίκογενειακή έταφεία (πατέρας, Υιός) άδέλφια καί λοιποί συ,Ύενείς) καί, 8πως τό λέει καί ή λέςη~

cum-pal1iS

(μα'ί-ψωμO~ ριά σrενή ενωση

δπου τά πάντα μοιράζονται: τό ψωμi καί τό καθημερινό ρίσκο. τό ΚΕ­ φάλαιο καί ή έργασία. 'Αργότερα, ή εταιρεία αύτή θά όνοραοτεί άρορ­

ρυθμος. Τά μέλη της εύθύνOVΤαι άλληλεγγύω~ καί άπεριορΙστως

(.d ,, ;' ""

518

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

infinitum). δηλαδή όχι μόνο κατά τό ποσοστό τής συμμετοχης τους, άλλά μέ όλόκλnρη τήν περιουσία τους. Καθώς ή compagnia άποκτα σύ­ ντομα καί ξένους έταίρους (σΙ όποίοι συνεισφέρουν μέ κεφάλαια καί έργασία), άντιλαμβάνεται κανείς fl6>f; μέ τα χρήματα τ(;)ν ΚQ'(αθε'fών τους (τα όπoΙα~ άν σκεφτοϋμε τούς κολοσσούς της ΦλωΡΕVΤία~; άξίζουν δέκα φορές περισσότερο άπό τά ίδια κεφόλαια τους, τόν κύριο δnλαδΏ κορ­

μό τής κομπανίας), οί έπιχειρήσεις αυτές γίνονται έργαλεία τού καπι­ ταλισμοϋ Ιλέ ενα ασυνήθιστο Βάρος. ΟΙ Bardi, πού εΤΥαι έγκατεστημένοι οτιiv'Ανατολή καί τήν 'Αγγλία, κρατούν γιά ενα διάστημα όλόκληρο τό χριστιανικό κόσμο δέσμιο στά δίχτυα τους. Αυτές σΙ πανίσχυρες κομπα­

νΙες εΙναι άςιοςήλευτες και γιά τό διάρκειά '(ους. Μετά τό θάνατο 'Ιού επικεφαλής - του maggiore. οί κορπανίες άνανεώνονται καί συνεχίζουν τήν πορεία '[ους μέ έλάχιστες μεταΒολές. Μελετώντας ώς Ιστορικοί τά συμβόλαια πού διασώθηκαν, βλέπουρε ηώς τά περισσότερα δέν είναι άρχικά συμβόλαια, άλλά ανανεώσεις!')!). Νά γιατί δταν μιλάμε γι' αύτές τίς

κομπανίες λέμε, Υιά συντομία) οί Bardi, οί Peruzzi, κτλ. Τελικά 01. μεγάλες έταιρείες τών πόλεων της Ιταλtκftς ενδοχώρας, αν

τΙς εςετάσουμε την καθε.μιά ςεχωριστά, είναι πολύ πιό ά{ιόλoγε~ όπό τΙς έταιρείες '[ών παραθαλάσσιων πόλεων, όπου, έστω κι αν είναι περισσό~ τερες, οί έταιρεϊε.ς: έχουν περιορισμένη έκταση καί διάρκεια. Μακριά από 'Ιό θάλασσα Βρίσκονται οί άπαραίτnτt,ς συγκεντρώσεις. Ό Federigo Melis, Υιό παράδειγμα, άντιπαραθέτει στΙς 12 άtομικές έπιχειρησεις των

Spinol.

τής Γένο5ας τούς

20

έταlρους καί τούς

40 dipendenti

τής μο­

ναδικης φίρμας των Cerchi ατή Φλωρεντία γύρω στά 1250191, Στήν 1'ραγμαnκότητα αύτές οΙ Ισχυρές μονάδες ύπήρςαν. όχι μόνο τό μέσο άλλά καί τό άποτέλεσμα της άπότομης είσόδου πόλεων ι δΠΦς ή Λούκ]{α, ή

Pistoia,

ή Σιέννα καί τελευταία, ούραγός, ή Φλωρεντία,' ατό

χορό '[ών μεγάλων tpnOptK{;)V συναλλαγών} δπου κανένας δεν τίς περί Μ

μενε νά έμφανιστοϋν. Οί πόλεις αύτές παραβίασαν κλειδαμπαρωμένες πόρτες, επιΒάλλοντας μέ όρμJΙ τήν υηεροχά τους σε όρισμένους ~I τομείς»

πού ηταν του χεριού τους. Πρόκειται .εδώ Υιά 'Ιό δευτερογενή τομέα tnf; Βιομηχανίας καί τόν τριτογενή, δηλαδή Tis υπηρεσίες! τό έρπόριο. τίς τράπεζες. Ή compagnia μέ άλλα λόγια δέν ήταν τυχαία άνακάλυψη τών πόλεων tiis ένδοχώρας, άλλά ενα μέσο δράσης πού υIIαγoρεύ'rηKε όπά τίς άνάγκες.

Μέχρι έδω δέν έκανα τίποτε περισσότερο άπά τό νά έηαναλόΒω τίς: ίδΙες τού Andre Ε. Sayous.t ?1. Ό SayoU5, όρμώμενος άπό 'Ιό παράδειγρα τiις Σιένναςι περιόρισε τό φαινόμενο μόνο στίς πόλειs τής ίταλικής

ένδοχώρας. 'ΩστόσΟ r yoμί~ω δτι κάtι παρόμοιο έγινε καί σtά άλλα πλά­ τη της γης, πέρα άπό τήν ίταλική χερσόνησο, όπου μεταφυτείιτnκαν οί έμπορικές έταιρεϊες. Παράδειγμα ή καρδιά της Γερμανίας, δπου ουνο­ VTa.PE τήν περίπτωση τής Mεγάλnς ΈταιΡείας της Ravensburg! μιας μι­ κρής πόλης τής Σουα5lας, στή ζώνη μέ τήν άνώμαλη έδαψική μορφο­ λογiα πού περιΒάλλει τή λίρνη τής Κωνσταντίας. Στήν περιοχή αύτή καλλιεργούσαν καί tπεςεργάζονtάV τό λινάρι. Ή Magna. Societas, ή GroEe Raγensburger GeseJIscl1aft, προηλθε άπό τή συνένωση τριών

519

L AD

ΙΝ.;

, -- - -' --

. [η

Ι Ν

GΕ

een' extraor!ainair wel ~bezeylt . ~~. EL U YT~ S CHIP

ΟΡ

C~A DI Χ Ε n .lacteeni ieghelijck weten , dat

OO'STRNDE'pίr CADIX aen ι.ad'mgb.e: kgh~ ",σοι 'dt. D:1;:ιl:i σρ. t:Ue: V.cj;:ιgίe >, bι:t oxtraordiDair we1 ~yπ F1uyt~ Sclιip ~Oil:m~. dc lιff. 'Mιfr). QVec drr' ",eμa gbcmiνce:n van

,

CJldii~ C3mg~~i·. ΤιΥραιΥ> e:n Tteμaua ι dιιcr ,,'σοι Mσιo:fu:r

\

i''''..... ,

b1yn-

, rιp Cammaoderm den ~tq'D ό~~ ·Sc~PU)Ufι... '.R"".ωιJi~ ~dι~~_yoιn~ fitD met Όία Tttrek!e ~a«~~ M"VrcghtI':D ZJ'n PI':~ dι'l Caαtcn ΤΊVςo ., . .Rul.en dc bQtIdert ~' WΊ::,rΠ~e., de -Rauwe LYf!waten Iroι:, Twee Oucucδ' plt'

:tot

Ι

R:dlot

VIIO

Ι t.

(Of 1'-

Smeken,- en &rooter nact' adVάΟIDt4 gdψ:k oock dc

rens eu .Μα . ~ou.f.Ia:lΠt11> _Jlιιs

G$. ,

,gelt aJs voor de prι:m1.t1ca t e:D dίto Sc1ιiρ fal ωιτ Godr$ wedι:τ "dt:: wiot ditnCDda. zey1t.Δ οΡ dan 16". Α ~7. Mc:y 1:7J,. OUt

gι>et ofte geι:tl : die: dller iD gd.icYeD τ~ Ladeo1Ωtf-eo bna addreίfcrl:n aen d'Bcu 'TJιcm.u R.ι).

of dCD

boreD~gcaoenιdcD:Qιpire10 τοτ OOST,BNDE.

(fkk ,εggΊIet btn anbmn ~ ΔιaφI1]1ωTικό φυλλάδιο που ΠΡύ-ιηlαΥγε,ι'\ει ΤΙ]\' όn:σ"ωΡΩσl1 άπιJ τιιγ ΌυΎάνδπ ρέ κατεύθυ\'οπ τό Κά\'τιξ rf1r; "έξαιΡεnκά ιωλοτάξιδιι!,"" φορnι γίδας Jufi'rσ\\-' Mary', Α\-'α)-ράφεται τψαλιΊl'ω άΩΟΟ'ωλΙ1,ϊ, έμπορnράΤω\', π,χ. 2 ρεάλra Υ/ά δα­ vτiλεr, άξίας 100 φλωρινίω\" 2 δσυκ6Μ 11 δεσμίδα n;;" 12 !Ι τώγ 16 JωΡΡaη(;}v t1KaTipyaQrGJ1' ύφαrψάτωvι K.tJ.K. (Α,Ν" G- 1704, 67), i

!, 520

Ό KQΠιτaλωpός σέ οΙκείους χώρους

οικογενειακών έταιρειων!9$ καί έρελλε νά κρατηθεί στή ζωή ένάμιοη αίώ­ ναι άηό Υό

1380

ως Υό

1530.

Άη' Ο,ΤΙ φαίνεται ώστόσο, ή έταφεία ανα­

νεωνόταν κάθε έξι χρόνια. Στά τέλη τού

) 50υ

αίώνα, τό κεφάλαιό

tnS,

χάρη στούς 80 έταίρους της, ανέρχεται σέ 132.000 φιορίνια. Πρόκειται γιά ποσό τεράστιο πού τήν τοποθετεί aτό ενδιάμεσο μεταξύ '(ών Welser

φιορίνια) καί τών Fugger (213.000 φιορίνια)'"'. Κύριοι άξονές της έ.κτός τής Ravensburg εΊναι τό Memmingen, ή Κωνσταντ{α, ή Νυ­ ρεμΒέργη, τό Undau) τό Saint-Gallen. Θυγατρικές τη!; Βρίσκονται στή ΓένοΒα, τό Μιλάνο, τη Βέρνη, τό Γενεύη l τη Λυών, τήν Bruges (καί αργό­ τερα την ΆμΒέρσα), τη Βαρκελώνη, τήν Κολωνία, τή Βιέννη καί τό Πα­ ρίσι. Οί άντιπρόσωποί της, ενα όλόκληρο πλήθος άηό OUVEtaiPOUSt πα­ ραγγελιοδόχους, ύπαλλήλους καί ραθπtευόρενοuς έμπόρους) συχνάζουν

(66.000

στίς μεγάλες έμποροπανηγύρεις τής Εύρώηπς καί κυρίως σ

!

αύτές της

Φραγκφούρτης έπί '(ού Μόιν. Καί οί μεν καί οί δέ όΡΥώνουν τον '(όπο, στήν άνάγΚΩ καί μέ τά πόδια. Οί εμποροι πού συσπειρώνονται γύρω άηό

τήν έταιρεία εΊναι χονδρέρποροιι 01. όποίο ι άσχολουνται άηο:κλειοτικά καί μόνο μέ έρπορεύματα (ΒαμΒακερά ή μάλλινα ύφάσματα! μπαχαρικά! ζαφορά, κτλ.), χωρίς νά άνακατεύονται μέ χρηματιστηριακές έργασίες. Δεν καταφεύγουν ούσιαστικά ποτέ στήν πίστωση, οϋτε διαθεtοuν μαγα­

ζιά λιανικής πώλησης. 'Εςαίρεση άποτελοι1Υ μόνο ή Σαραγόσα καί ή Γέ­ νοΒα, εΊναι δμως οΙ μοναδικές σε ενα anLpavtO δίκτυΟ t τό όποίο καλύ­ πιει '(όσο τό χερσαίο έμπόριο μέσω κοιλάδας '(οϋ Ροδανού σσο καί τ6 θαλάσσιο έμηόριο πού γίνεται όπό 'Γά λιμάνta τής Γένοβας, τής Βε­

'rns:

νετίας ή της Βαρκελώνης. Τά χαρτιά Tftf;: έταιρείας, πού Βρέθηκαν τυχαία

τό 1909, έπέτρεψαν στόν Aloys Schώte J 9$' νά γράψει ενα ΒιΒλίο-κλειδί γύρω από τήν έρπορική κίνηση της Ευρώπης στά '(έλη τού 150υ και τίς άρxέ~ του 160υ αίώνα, γιατί ρέσα άπό τό εύρύ φάσμα τής δράσης τών Γερμανών αύtών έμπόρων άποκαλύπτεται στό σύνολό της 11 ζωή σχεδόν όλόκληρου του χΡιστιανtκού κόσμου. Αύτό ηού ρας κάνει ίδιαίτερη έVΤΎπωσl1 είναι ΟΤΙ :r\ A1.a.gna Socjetas ούτε άκολουθεϊ ΤΙς νεωτεριστικές τάσεις πού έπιΒλήθΩκαν μέ τίς μεγά­ λες άνακαλύψεις, ούτε η"καθίσταται στή ΛισαΒώΥα ή τή ΣεΒίλλη. Ση­

n

μαίνει άραγε αύτό δτι Societas παραμένει εγκλωβισμένη σέ ενα άπαρ­ χαιω:μένο σύστηρα καί, έ~αιτίας αύτοϋ, άνίκανη νά Βρει ριά διέξοδο πού θά 'Γήν εψερνε κοντά σέ έκείνη τήν όρμητική ροή τών νέων συναλ).. αγων

πού σφύζΟΙΥγ άπ6 ζωή καί πού θά άποτελσύσαν τίς άπαρχές

rns

σύγ­

χρονης έποχής; ~H μήπως εΊναι ή άπόδειξη στ! τίποτε δέν ρπορεϊ νά άλλάξει τά ρορφή ένός δικτύου, τό όποίο άvτέXει αθικτο ώς τό 1530; 'Ένα μέρος άσφαλως τής ευθύνης άνήκει στίς παρωχημένες ρεθόδους, ΟΙ έταϊρσι σσο πάνε καί λιγοστεύουν. Τά όψεντικά, οί Regierer, άγορό­ ζουν γαίες καί άπσσύρονται απ.6 τιιν ένεργό δράσn Ι %. 'Ωστόσο, μέ τή Magna Societas, όχ. ρόνο δέν θά σΒήσει φλωρεντινοϊι τύπου πολυμε­ ρής καί μακρόΒια έταφεία, άλλά θά διατηρηθεί ως τόν 180 αίώνα καί πιό μετά άκόμl1. "Έχοντας ώς Βάση κaί ώς πρότυπο τ:ην οίΚΟΥένεια ι διατηρεί ίήν πατρογονικό κληρονομιά καί έςασφαλίςεt τχιν έπιΒίωοη της δυνα1J'tt;ίu~. Αίι'ιύ ε.ίναι nou τήν κρατάε.ι ατή ζω-Δ. Ή οiι{ογcνcιακή έ1αφεία

n

521

Ό καιΊtταλισpός σέ οίκείους χώρους

δέν παύει μέ τή διαδοχή νό. άλλάζει διαρκως πρόσωπα καί νά ανασυ~ Buonvisi, έμποροι από τή Λούκκα πού έγκαταστάθηκαν ατή Λυών, άλλάζουν συνεχώς έπωvuρία: 'Από τό 1575 /;\ς τό 1577 ι\nιχείρηση όvομάj;εται "κληρονόμοι Louis Buonvisi }(αί Σία») από τό 1578 ώς τό 1584 «Benoit 1 Bernardin Buonvisi κα! Σία», ντάοσεται μέ τά ίδια της τα μέσα. ΟΙ

n

από τό 1588 ώς τό 1597 «Bernardin j ftienne} Antoine Buonvisi καί Σία,,; από τό 1600 ώς τό 1607 «Paul, Etienne1 Antoine Buonvisi καί Σία ..... κα1

παει λέγοντας. Μέ αύτό τόν τρόπο ή 'Εταιρεία άλλάζει συνεχώς ένώ πα­ ραρένει ή ίδια 191.

'Από αύτές τίς έταφείες. που τό γαλλικό διάταγμα τοϋ 1673 όνόμασε Υενικές (geni':rales), προηλθαν σΙΥά σΙΥά οί έλεύθερες iI όρόρρυθρες έταψεΤες (Jibres ή en nom colJectif). 'Επιμένουμε πάντα στόν οικογε­ νειακό

ii

περίπου οίκογενειακό χαρακτήρα των έταφειων αύτών, ακόμη

καί σέ nεριόδουb ηολύ μεταγενέστερες, έστω κι αν δέν πρόκειται πλέον γιά πραγματικές oiκoyένειες. 'Ακολουθεί τό ,Κείμενο ένός έταιρικοϋ συμ­ βολαίου, που ύΠΟΥράψακε ατή Νάντη ατίς 23 Όι\.πριλίου τού 1719, όπου οί συρβαλλόμενοι δέν είναι συγγενείς: ~"Aπό τά μετρητά τής έταιρείας δέv θά παίρνουν οί έταίροι παρά ρόνο όσα τούς χρειάζονται γιά νά συ~ ντηροϋν την οίκογένειά τους καί γιά κανένα άλλο λόγο. "'Ετσι τ6 κεφά­ λαιο θά μένει άνέπαφο και κάθε φορά πού ένας τραβάει χρήματα θά προ­ ειδοποιεί καί τούς άλλους, ώΟίε νά παίρνουν καί έκείνοι τά ιδια χρήμα­

γ

,

:,'

τα καί νά ρήν χρειάζεται νά κρατούν λογαριασμούς ... »1'2. Αύτη ή "άλλn­

λοδιείσδυση του ίδΙ(Ι}'CιKOύ καί τού έμπορικου στοιχείου εΙναι πολύ πιό έντονη στις μικρές έμπορικές καί Βιοτεχνικές έταιρεlεςl1 lmι •

0/

έτεΡόρρυθρες

έΤaφείες

Τό μειονέκτημα δλων των όμόρρυθμων έταφειων εΊναι Υό δυσδιάκρι­ το τού ποσοοτού της εύθύνnς (άπεριόριστης ή περισρωμέvnς) 'Ιών έταί­ ρων τους. Ώς πρώτη λύση έμφανίςε'Ιαι ι αν καί κάπως άργά,

n έτερόρ·

ρυθΡΩ έταtρεία, σπου ή ευθύνη των διαχειριστών της έπιχείρησης δια­ χωρίζεται όπά τόν εύθύνη έκείνων πού άρκούv'Ια. στόν οίκονομική τους συνεισφορά καί 5Ιν εχουv άλλες ύΠΟχΡεώσεις πέρα από τό ποσό αύτης της συνεισφορας. Αύτός ό περιορισμός τής εύθύνης ερφaνί'εται πολύ nιό γρήγορα στή Γαλλία άη' Ο,'Π στήν 'Αγγλία l όπου έτερόρρυθμη έται­ ρεία διατηρεϊ γιά πολύ καιρό άκόμη τό δικαίωμα νά άπαιτεί άnό τούς έτaΙρους (socii) καί νέες εΙσφορέ ς100. Ό Federigo ΜeΗ s 13Ι ύηοστηρίζει εκεί πού έταιρεία αυτή άποκτά 'ι·ό άληθινό της πρόσωπο είναι ή Φλω­

:';-

n

ι

on

n

Ι

,,,

ρεντία. ΚαΙ αυτό όχι πρίν τίς αρχές του συμΒόλαιο αύτοϋ τού τύπου ψέf>'Ι

160u αίώνα (τό πρGnο γνωστό ήμερομηνία 8 Μαίου 1532). Ή έτε­

ρόρρυθΡΩ έτaφεία (accσmandita) εΙναι έκείνη πού σέ περιόδους κάμ­ ψης της μεγάλης έπιχειρηματικΩς δράσης έπιτρέπει στό φλωρεντινό :κε­ φάλαιο νά διατηρεί τή συμμετοχή ιου σέ ενά σωρό δραστηρtότητες, οι

;"

,,

γ

ι

522 "Τ·

Ι ,Ι

Ό καπιταλισμός σέ οΙκείους χώρους

όποίες θυμίςουν τά σημερινά

holdings.

·Από τΙς διάφσρες καταχωρήσεις

τέτοιων irεΡόΡΡuθρωv έτaφειωΥ παρακολουθούμε τή διάρκεια, τό ρέγε­ θος καί τό βαθμό nΙς διάδοσής τους. ·Η Ιτερόρρυθμη έταφεία θά έξαπλωθεί σέ όλόκλnρη τήν Ευρώπη ύπο­

καθιστώνταs, άΡΥά άλλά σταθερά, τήν έταιρεία οίκογενειακης βάσης. Στήν πρα)'Ρat\κόtnτα δέν θά εύδοκφόσει παρά μόνο aτό μέτρο πού 1

προσφέροντας λύση σέ πρωτόφαντεs δυσκολίεςΊ άνταποκρίνΕτα\ στην αυςανόμενη ποικιλία '[ών συναλλαγών καί στήν δλο καί πιό διαδεδομέ­ νη πρακτική της σύναψης έταιρικων δεσμών σέ μακρινές άπoστάσει~.

"Ένας άλλος τομέας οηου ή έταιρεία αύτή προσφέρεται, είναι ή κάλυψη των έταίρων έκείνων πο,] έπιθυροϋν νό. μείνουν άνώνυμοι. Χάρη σ'

αυτήν, ενας 'Ιρλανδός Ιμπορος τής Νάντης μπορεί τό 1732 νά συνεται­ ριστεί μέ εναν 'Ιρλανδό άπό τό Cork ZO~ καί « ••• νά παρακάμψει τούς πε­ ριορισρούς τής γαλλικής νομοθεσίας πού ίσχυε μέχρι τήν 'Επανάσταση καί που άμαγόΡf:uε στούς μή αύτόχθονες νά συμρετέχουν σέ έθνικές ναυτιλιακές έπιχειρήσεις ...•,· χάρη σ' αύτήν έπίσης, ενας Γάλλος έμπo~

ρος μπορεί νά σννεταφίςεται μέ τούς Πορτσγάλους φρσύραρχους τών

αφΡΙKαVΙKών άκτών ή τούς 'Ισπανούς "ύπαλλιiλoυς» τής Άμερικiiς"·1;\ άλλά καί ρέ καπετάνιους πλοίων ηού άσχολούνται γιά τό καλά μέ 'ι·ίς έπιχειρήσεις. Ό ίδιος αύτός έμπορος μπορεί να διαθέτει άπό εναν έτε~ ρόρρυθμο έταϊρο στόν 'Άγιο Δομίνικο, στή Μεσίνα ή όπoυδiιπoτε άλλσύ καί να τούς παρακολουθεί άπό κοντά. 'Από τίς έταιρεΙες πού είναι κα­ ταχωρημένες ατά παρισινά άρχείαt φαίνεται καθαρά δτι, παρ' όλο πού οΙ έταίροι διαμένουν προσωριγά στην πρωτεύουσα, δέν είναι ολοι τους Πα­ ριςιανοι .• Ας πάρουμε γιά· παράδειγμα μιά έταφεΙα ή όποία ίδρύεταl στΙς

12

'Ιουνίου του

1720

καί ή όποία δέν θά έπιβιώσει πάνω άπό ένα χρόνο.

«Σκοπός τής έταιρείας, ή όποία συνάπτεται μετα~ύ τού

]oseph Souisse,

τέως δικαστικού συμΒούλου τού Μηορντώ διαμένοντος στό Παρίσι έπί τής όδού Saint-Honore ) τών Jean καΙ Pierre NicoJas έηί τής όδοϋ ΒουΙοι ι τού Franςοίs Imbert έπί της όδού Grand-Rue du Faubourg-Saint-Denis

καΙ του

Jacques Ransson!

χονδρέμηορου ατό

Bilbao,

εΙναι

έργασίες και οί άyoραπωλnσίε~ έμπορευμά'rων,,:roJ , Ό

01. τραπεζικέ.ς Jacques Ran~..on

tμφαvίςεται στήν πράξη λύσης τής έταιρεΙας ώς άπεσταλμένος τού γαλ­ λικού κράτους καΙ τραπεζίτης οτό Bilb.o. Πώς όμως, όταν μάλιστα σί όχι πολύ πλούσιες σέ στοιχεία μαρτυρίε.ς

πού διαθέτουμε δέν τό ξεκαθαρίζουν, νά διακρίνει κανείς μία έτε­ ρόρρυθμη έtαιρεία (ή όπως συνηθίζουν νά τήν άναφέρουν «έταφεία όπό δρους» ~

conditionnee ii de

commoditeJZc.ι όπό μιά όμόρρυθμη; ~ Ας ηοϋ­

ρε ση έn;ρόρρυθρπ είναι ή έταφεία δταγ ύπάρχει κά110ιος περιορισμός της εύθύνnς του ένός τού άλλου έ'rαίρου. Τό γαλλικό διάταγμα τσυ 1673 τό λέει καθαρά: "Οί έτερόρρυθροι έταίροι δέν ευθύνονται παρά μό­

n

νο κατά τό ποσοστό της μερίδας 'ιoυς»zιJ5. Νά ενα έταιΡικό

συψι-άχθηι<.ε ατή Μασσαλία στις

29

Μαρτίου του

1786,

(scripte)

που

στό όποίο iι έτε­

ρόρρυθμη έTαϊρo~ (πρόκειται γιά γυναίκα) «δέν ύπέχει εύθύνη

tv

ούδε­

μΙQ- ηεριητώσει καί έξ οίασδήποτε αίτίας Υιό χρέη ή ύΠΟχΡεώσεις τής έν λόΥφ έταφεία!; πέραν το,-) ΠΟΩnϋ γης συμμετοχής της,ι W6 • Έδώ τουλάχι-

523

,,Ι

Ό Kαπιταλιapός σέ ο[κεΙους χώρους

στον τά πράγματα είναι σαφή. Δέν συρΒαίνει 8μως τό ίδιο μέ δλες τΙς περιπτώσεις. 'Υπάρχουν έτερόρρυθροι έταίροι 01. 6110ίοι έπιλέγουν αύτή τό ρορφή έταιρεΙας γιατί τους επιτρέπει νά μένουν στόν άφάνεια, έστω και άν συνεισφέρουν άξιόλογα ποσά καί μοιράζονται δλα τα ρίσκα. Πράγματι τό διάταγμα τού 1673, πού έπιβάλλει τή γνωστοποίηση τής σύ­ οτασης μιας έτερόρρυθρης έταφείας με την ύΠΟΥραφή τού συρΒολαίου άπό τά ένδιαφερόμενα μέρη ένώπιον συμΒολαιογράφου, κάνει λόγο pό~ νο Υιά τή «σύναΨΩ έταιρείας μεταξύ έρηόρων και χονδρέμιιορωνll. 'Εξυ­ πακούεται άρα δτι «έκείνος πού ασκεί τήν έρπορία κατ' έιιάγγελμα» άπαλλάσσεται άπό τήν υΠΟχΡέωση νά έμφανί~εται ενώπιον των άρμο­ δίων όρχών κατά την ύπογραφή της πράςnb ρεταξύ τών συνεταίρων 2ό1 • Μέ αυτό 'Ιόν τρόπο οι εύγενείς προφυλάσσονται άιιό τόν κίνδυνο νά χά­ ηουν τόν τίτλο τους καί οί διάφοροι όςιωματούχοι τού βασιλιά κρύΒουν τη συρμετοχή TOUs στή μία n την άλλη έπιχείρηση. Αύτό ίσως_~ςηγει καί την έξαιρετική έπιτυχία Ώου γv6ψισε ή έηφόρρυθρη έΥαΙΡξ:ία ατή, Γαλ­ λία, οπου ό έμπορος έςα:κολουθεί) άκόμη καί στην περίοδο του όργα­ ομΟύ της έInxεφηματικnς δραστηριότητας τού ΙΒου αΙώνα} νά παραρέ­ νει άηό6λnτoς άrιό την ύψηλή κοινωνία. Τό παρίσι δέν είναι σutε Λον­ δίνο ούτε"Αμστερνταμ.

ΟΙ pcτσXΙKές έταψείεr;

Οί έτεΡΟfψuθΡες έταίρεϊες είναι συγχρόνως αύτό πού λέμε προσωπι­ κές καί κετραλαισυχικές έ'tαφείες. Ή μετοχική έταιρεία, ή όποiα έμφα­ νίζεται τελευταία άπ' 8λες τίς {ιλλες, είναι καθαρά κεφαλαιουχική έταt~ ρεΙα. Τό έταιρικό της κεφάλαιο άποτελεί άδιάρρηκτο δλον μέ τήν ίδια '(.ην έταιρεία. Οί συνεταίροι l τά μέλη τής έταιρείας, διαθέτουν μόνο ε,να

'tpnpa

αύτοϋ τού κεφαλαίου l δηλαδιί μετοχές

μασαν τίς έταιρε'ίες αυτές

ii

μερίδια. Οί "ΑγΥλοι όνό­ ή λέζΩ Stock σηραί­

Joint Stock Companies -

Υει έδώ τό κεφάλαιο. Γtά τούς Ιστορικούς του δικαίου, πραγματικές μετοχικές έταφείες δέν υφίστανται παρά ρόνο μΙ τήν προϋπόθεση ότι οί μετοχές των έταιρειών αυτών είναι όχι ρ6νο μεταΒιΒάσφες άλλά καί διαπραγρατεύσιμες στΩν άγορά. ,. Αν παρακάμψουμε :κάπως αυτό τόν αύστηρό δρο, μπορούρε κάλ­

λιστα νά ποϋμε δη οί ρετοχι:κ.ές έίαιρείες: ηταν ήδη )'Vωστές στήν Εύρώ­ ΠΩ πολύ πρίν συσταθεί τό 1553 μΙ 1555 Moscoιy Companie. ΠρόKει~ ται Υιό ΤΙ1ν πρώτη γvωoΤΔ ρετoxικn έταφεια στήν Ά γγ λία, καί λέμε '{νω­

n

στή γιατί σίγουρα θά προηγήθηκαν καί άλλες. ~Hδη πολύ πρίν τόν

150

αίώνα, ή ίδιοκτησία των πλοίων της Μεσογείου είναι μοιρασμένη σέ με­ ρίδια (τό γνωστά

partes

της Βενετίας) τά

Iuoghi της ΓένοΒαςl τά caratti '(ά quiratz ή carats τής Μασσα­

γιό τίς ηερισσότερες ίταλικές πόλεις, λίας). Καί ρήν ςεxvcφε ότι τά μερίδια αύτά πωλούνται, Ί'ό ιδω ίσχύει και γιά τά όρυχεία, τά όποία είναι σέ όλόκληρη τήν Εύρώπη συνεταιρικές

524

Ι

, t!

'ΑπόσΠΟfψa όπά τΩν πρώΤΩ ΥΥωστΩ ΡείaΒίf3aσ.n ένός ρεριδίι>υ τnς ύαλσυΡΥίcς

. τού Saint-Gobain, 'Ιό 1695. έπιχεφήσεις. 'Όπως, γιά παράδειγμα, άπό τόν

130 αίώνα τά όρυχεία άργύρου κοντά ατή Σιέννα. Κοινές Ιδιοκτησίες είναι καί οί άλυκές) οΙ μεταλλουργικές έγκαταστάσεις τού Leoben ατή Στυρία, 1.) έκεϊνο τό 6ρυ­ χειο χαλκού στή Γαλλία, του όποίου ό Jacques Cceur διαθέτει μετοχές. Μέ τήν άνθηση τού 150υ αΙώνα, τά όρυχεία τής KενΤΡΙKi'ις Eύρ~)πης κα­

ταλήγουν ατά χέρια τών έρπόρων καί των ήγεμόνων! καθώς ή ιδιοκτη­

σία τους κατανέμεται σέ μερίδια

- Kuxen.

Αύτά τά Kuxen είναι μεταβι­

Βάσιμα καί άρα γίνανται άντικείμενο KερδoσKOIIίας/α~. ΟΙ ρύλοι έπίσης

του

Douai 1

της Κολωνίας καί τής Τουλούςης εΙναι έταφείες. Στήν τε­

λευταία πόλη μάλιστα Ζ \1!1, οΙ μύλοι διαιροϋνται ήδη άιιό τόν

130

αίώνα σέ

μερίδια, τά uchaux, τά όποία οι κάτοχοί τους, οί pariers, έχουν τό δι­ καίωμα νά πωλονν οπωs ένα όποωδήποτε άκίΥητο στοιχεΙο. ,. Άλλωστε, καθως ή δομή τών έταιρειών αυτων των μύλων Tfts Τουλούζης ηαραμέ­

νει αναλλοίωτη από τό Μεσαίωνα ως τόν 190 αίώνα, οΙ μεριδιούχοι ρε­ τατρέπονται πολύ ευκολα τίς παραμονές tll b Γαλλtκiiς 'Επανάστασης, κατά τά «χαρτιά» της ίδιας τfiς εταιρείας, σέ "Κυρίους Μετόχους,;.!ω,

Ή έρφαση πού δίνουμε στην περίπτωση τής Γένοβας, κάθε φορά πού

άναζητοϋμε προγενέστερα στοιχεία, δσο περίεργη καί νά εΊναι, μπορεί νά φανεί ύηερΒολικά. 'Ωστόσο ή Δnμoκρατία τού 'Αγίου Γεωργίου εΙναι

525

Ό καΩιταλωρός σέ οΙκειους χώρους

έκείνη πού, λόγω 'τών αυξημένων άναγκών καί '("ών πολιτικών της άδυ­

ναριών ) είχε άφ:ήσει έλεύθερο τό Ώεδίο Υιά τό δηΙΙΙ0υργ{α διαφόρων έταιρειών, τών campere κα{ των maone. Οί maone εΙναι συνεΤάιρισρο{ κατανεμημένοι σέ μερίδιο, οί όποίοι 6ναλαρβάνουν τήν έκτέλεοη έργα­

σιών κρατικού κυρίωs ένδιαφέρoντo~. Τέτοιες έτaφείεs: είναι ή έταιρεία πού συστάθηκε τό 1234 σέ άντιπερισπασρό πρός την Ceuta καί εΙναι ή πρώτη maOlle'. Είναι έπίΟllς η δλn έπιχείρηση Υιό τόν άποικιομό τής Χίου, την όποία έφεραν οέ ntpas: τό 1346 οί Giustiniani, κρατώντας 'τό vnoi. ύπό τόν έλεγχό TOUb ως τό 1566, όπότε Ιnεσε στά χέρια τών Τούρ­ κων. ΟΙ compere είναι κρατικά δάνεια, τά όποία διαιρούνται σέ Joca ή

luoghi καΙ έκδίδονται ρέ τήν έΥΥύηση των έσόδων τής Dominante. Τό 1407 compere καί ma.one συγκεντρώνονται κάτω άπό τή στέγη τής Casa di San Giorgio, ή όποία στήν nραΥμαtικότnτα είνα1 κράτος έν κράτει καί άποτελεΊ ενα άπό τδ κλειδιά τής κρυφής καί μυστηριακης Ιστορίας τΩς

ΔnpOKpατίας. Είναι όμως ή Casa, 01. maone.Koi οΙ .compere πραγματικές μετοχικές έταιρεϊες; Τό ζήτημα εξακολουθεϊ νά άποτελεϊ θέμα σuζnτή­ σεων21Ι.

'Όπως καί να έχουν πόΥ'ι"ως τα πράγματα, αν έξαφέσουμε 'ι"ίς μεγάλες εμπορικές έταφείες πού άΩολαμΒάνουν διάφορα τφονόμια, ή μετοχική

έταιρεία δέν θό διαδοθει παρά μΙ πολύ άργό ρυθμό. Ή Γαλλία εΙναι ενα καλό παράδειγμα αύτή!;; τής Βραδύτητας. Καί αυτή άκόρα ή. λέξη action (μετοχΩ) άργησε πολύ νά έγκλφατιστεϊ. Άκόμη καί όταν τη συναντάμε γραμμένη, αύτό δέν σημαίνει δτι άνταποκρίνεται πάντα στήν έννοια τΩς

έλεύθερα μεταΒιΒάσιμης μετοχής. Ή λέςη έμφανίςεται συχνά, όχι δμως

άκόμη και ή πράξπ. Τίς ίδιες διχογνωμίες προκαλεΊ και iι ΧΡήση των λέ­ ςεων

pa.rts

d~

interets, 501s καί

oncιvtbtcpa

5015 d' interets (τοκομερίδια).

Σ'ιίς 22 Φεβρουαρίου τού 1765 κάποια μεταβίΒαση, ρία πώληση ρετοχων μιας «έταφείας είσπράςεως εσόδων»} άφορά τόκους "216 5015 πρό!; τούς πωλnτές σέ σύνολο 21 901s πού άποτελούν τό κεφάλαιο τής έταιρείας,.~n,

Δύο χρόνια άργότερα l τό χρησιμοποιεί τι) λέςπ

1767, σ1"ό action, κάνει

Παρίσι πάντα, ή έταφεία

Beaurin

λόγο δρως γιά ίδρυτικό κεφάλαιο

λφών, τό όποίο διαφείται σέ 4.000 "άπλές δμσλογlες" (άνα­ γνωρίσει, χρέους) τών 500 λιρών καθεμιά, σέ 10.000 πέμπτα "6.πλών όμολογιων" τών 100 λιρών) σέ 1.200 «όμολογίες ό,ποδόσεωςι! (rerltiers) τών 500 λιρών καί 4,000 πέμπτα «όμολογιών άποδόοεως» των 100 λιρών. Οί αάπλές δμολΟΥίες .. είναι μετοχές οί όnοίες συμμετέχουν τόοο ατά κέρδη όσο καί στους κινδύνους, ένω οί "όμολσγίες άποδόσε<.>ς» θά μπορούσαμε νά πούμε ση εΙνατ πραγματικές όμολογίες μέ τόκο 6%11>,

4.000.000

'ΙΙ λέξη ρεroχος διαγράφει καί αυτή πολύ άργή τροχιά. Στή Γαλλία τή λέξη συνοδεύει μιά έπι6αρυνηκή ΠΡOKα1"όλnψη, όσο τουλάχιστον καί τή λέξη ΤΡaπεςiίnς. Ό MeloI1~I4, ό όποιος όταν ένας από "[ούς γραμματείς τού ]ohn Law, γράφει δώδεκα περίπου χρόνια ρετά τή δημοσίευση τού ΣυοτΩρατος (734): «Αυτό δέν σημαίνει ΟΤΙ θεωρουμε τό Μέτοχο πιό έπωψελή γιό τό Κράτος άπό τόν ΕΙσοδηματία. ΕΙναι καί οί δύο έπιλογές κατάπτυστες, ερεϊς κάθε δλλο παρά τίς έγκρίνουρε. Τόσο ό Μέτοχος δσο καί ό Εiσοδnματίαr, εΙσπράττουν κέρδη, χωρίς νά έργάζονται οϋτε ό lvσς

-;-

-

526

,

Ό καπιταλισμός σέ 01κείους χώρους

ούτε ό άλλος. Τά χΡπρατα πού διέθεσαν αύτοί οΙ δύο Υιά νά άποκτπσουν ριά ρετοχή

(action) ii ένα όμόλΟΥΟ (contrat ή renteJι θά μπορούσαν κάλ­ ii νά χΡπσιρευσουν στό έρπόριο ή τή γεωργία.

λιστα νά κυκλοφορούν

'Όρως αύτές οΙ ρορφές κεφαλαίου διαφέρουν ώς πρός τόν τύπο. Τό Kε~ φάλαιο τού Μετόχου, ή μετοχή, δέν προϋιιοθέΤΕΙ καριά διατύπωση, Kυ~ κλοφορεί πιό εϋκολα, καί έτσι αποτελεί μια πιό σίγουρη «άςία» καί μιά πιό πρόσφορη είσοδηματική πηγή σέ περίπτωση άνόγκης, έπείγουοας

ii

άπρόΒλεπτης». Άντίθετα, ή διαπραγμάτευση ένός "όμολόγου» (contrat) προϋποθέτει ενα σωρό διατυπώσεις ΙΎώπιον συμΒολαιογράφου, γι' αότ6 καί άποτελεί την κλαοικΩ τοηοθέτηση τού φρόνιμου οίΚΟΥενειόΡΧΩ, πού ρέ αυτό τόν τρόπο έξαοφαλίςει τα χρήματά του οέ περίπτωση πού πε­ ριέλθουν στά χέρια ",άνήλικων κλnρoνόρων, οί όποίο'! συχνά τά .κατα­

σπαταλούν" . Παρ' όλα τά πλεονεκτήματα τής μετοχής, ή σύγχρονη μορφή έταφεί­

ας, άπό δσα τουλάχιστον Υνωρίςουρε, όπου υπάρχουν σταnσnκά στοι­ χεία, δπως είναι ή Νάντη καί ή Μασσαλία κατά τ6ν 180 αi.ώνα, διαδίδε­ ται ρέ έξαιρετική Βραδύτητα. 'Εκεί όπου ή έταφεία αύτή εμφανίςεται ρέ

μεγαλίJτερη συχνότητα, είναι ό έκσυγχρονισμένος iί έστω ρέ τάσεις ΕκσυΥΧΡΟVισμΟU τομέας τών άσφαλειών. Συναγ(Ο:ται έπίοns στόν }ξο­

πλισρό των πειρατικων πλοίων.

'11

παλιά πρακτική της έλισαt)ετιανnς

'Αγγλίας δοκιμάζεται μΙ inI'ruXIa περίπου τό 1730 οτό S.int-Malo. Δια­ Βάζουμε σέ μιά άναφομά τής έποχής έκείνης ηρός τό Βασιλιά: «'Όλοι γνωρίζουν δη σύμφωνα μέ τά πρότυπα πού Ισχύουν στόν ιςοπλΙσΡό των

πειρατικών πλοίων, δέν ύπάρχει

o'r6 Saint-Ma1o

ή στά άλλα λιμάνια τού

Βασιλείου έπιχείρηση αύτού τού είδους πού νά ρήν είναι όρyανωρΈVη ρέ τό σύστημα τών συμμεΎοχών. Τό κεφάλαιο '[ών επιχειρήσεων αύτώγ δι­ αιρείται σέ μετοχές εύτελοϋς άξίας οΙ όποίες διοχετεύουν ετοι τά συμ­ φέροντα τών κουρσάρικων πλοίων ως ηΊν τελευταία έοχατιά του Βασι­ λείου.,2Ι",

Πρόκειται Υιό κείρενο πολύ διαφωτιστικό, Μέ ηί μετοχική έταιρεία

γίνεται ιφοοπελάσιμο ενα πολύ μεγαλύτερο κοινό χρηματοδοτων καί ύπάρχει ή δuνατόΤΠ'l'α έπέΚtασnς, γεωγραφικής καί κοινωνικής, τών

~ωνών άπά τίς όποίες μπορούν νά άντληθοϋν χρήματα. 'Η έταιρεία Beaurin (1767) διαθέτει γι' αύτό τό σκοπό άνταποκρηές καί δίκτυα πού άναςητούν συνεργάτες άλλά καί συνεταίρους στή Ρουέν, τή ΧάΒρη, τ6

MorIaix, τό Honf1eur, τή ΔιέΠΠΩ, τό Loricnt, τή Νάντη, τήν Pezenas, τήν Yvetot, τό Stolberg (:κοντά στό Aix-la-Chapel1e), τή Λίλλη καί τό Bourgen-Bresse2J6 • μ Αν n τύχη δέν τήν έγκατέλειπε ι όλόκληρη iJ. Γαλλία θά πια­ νόταν ατά δίχτυα της, 'Ωστόσο, εκεί πού οί ρυθμοί έπιταχύνονται είναι

τό πολύΒουο Παρίσι του ΛουδοΒίκου ΙΣΤ', οπου σφύζει χΊ έπιχειρηματι­ κό δραοτηριότητα, Έκεί ίδρύεται τό

1750 ή «'Εταιρεία Θαλάσσιων 'Ασφα­ 1753 θά μετατραπεί σέ ((ΓεVΙKή ..), τά όρυχεια τού Carmaux, ή 'Εταιρεία n:iς Διώρυγας "(ού Grisors, ή 'Ετσφεία

λειών" (ή όποία το

Anzin,

'{ου

τής Διώρυγας τής Βrίare, ή Μετοχική 'Εταιρεία Έκμίσθωσης ΔηΙΙ0σίων

'Εσόδων, ή 'Εταιρεία Ύδάτων. Εύνόητο είναι δτι δλες αύτές οί μετοχές διατφώνται, πωλοϊινται καί κυκλοψοροϋν στό Παρίσι. 'Ύστερα άπό κά-

527

Ό καπιταλΖσρός σέ οίκείους χώρους

ποια (ιάλλόκοτη άναμπουμπούλα» τόν Άπρίλιο τού

1784, οί μετοχές της 2.100 λιρών στίς

'Εταιρείας Ύδάτων Εκτοξεύονται άπό τήν τιμή τών

ρέ 3.300 λίρες'''. ''Αν θέλαμε νά άναφερθούρε καί σέ παραδείγρατα άπό τήν 'Ολλανδία

3.200

ή τήν Αγγλία, ό κατάλογός ρας θά ήταν άτέλειωτος. Πρός τί

lato sensu δρως;

Μιά πολύ

άΡΥΩ έξέλιξΏ Σύρφωνα λοιπόν ρέ τούς ίστορικούς τού εμπορικού δικαίου εχουμε νά

Kά~9υμε με τρείς γενιές εταιρειών: τίς γενικές (όμόρρυθρες), τίς ετε­ ρόρρυθμες καί τίς μεΤOXΙK~ς. Ή έξελικτική τους πορεία είναι σαφής. Θε­ ωρητικά τουλάχιστον. Στήν πράξή, άν παραΒλέψουμε όρισμένες εξαιρέ­ σεις, οί εταιρείες διατηροϋν τόν άνενεργό καί άτελή χαρακτήρα τους, ό όποιος όφείλεται κυρίως στά άσήμαντα μεγέθη τους. υΟλες οί στατιστι­ κές, καί αύτές άκόμη πού στηρίζονται στά άρχεία τής νομολογίας των

ερποροδικείων του Παρισιου, όδηγούν στόν ίδιο εκείνο μπλεγμένο ίστό άπό εταιρείες μέ άκαθόριστη ή άνύπαρκτη νομική ύπόσταση. Ύπερτε­

ρούν πάντα οί μικροσκοπικές εταιρείες, λές καί οί μικροί συσπειρώνο­ νται ό ενας πλάι στόν άλλο, γιά νά μήν άφήσουν τούς μεγάλους νά τούς καταΒροχθίσουνll8. Πρέπει νά ξεφυλλίσεις δέκα συμΒόλαια πού συμπο­ σούνται σέ άσήμαντα σύνολα κεφαλαίων πρίν πέσεις πάνω σέ μιά ζαχα­

ρουργία καί άλλα είκοσι πρίν συναντήσεις κάποια νύξη γιά μιά τράπε­ ζα. Αύτό ΒέΒαια δέν σημαίνει δη οί πλούσιοι δέν συνεταιρίζονται. Του­

ναντίον μάλιστα. Αύτό πρόσεξε ό γύρω στά

1720

Daniel Defoe 219

,

ό όποίος περιγράφει

τήν Άγγλία της εποχης του. Σέ ποιούς κύκλους λοιπόν

ό έταιρικός δεσμός άποτελεί τόν κανόνα; Πρόκειται άσφαλώς γιά τόν κύκλο τών έμπόρων ψιλικών και ύφασμάτινων είδών, τών άργuραμoιBών

τραπεζιτών (banking goldsmiths) καί άλλων άξιόλογων επιχειρηματιών ή όρισμένων έμπόρων (considerable traders) πού συναλλάσσονται μέ τό εξωτερικό.

'Ωστόσο, τό χονδρεμπόριο δέν παύει νά είναι ύπόθεση μιας μειοψη­ φίας άτόμων. υΟ ταν ράλιστα αύτές καθαυτές οί «φίρμες», οί εμπορικές ένώσεις, οί «επιχειρήσεις»2Ζ0, άν άφήσουμε κατά μέρος τίς προνομιούχες

έταιρείες ή τίς μεγάλες Βιομηχανίες, θά εξακολουθούν γιά πολύ καιρό άκόμη νά εμφανίζονται ώς άμελητέες ποσότητες. 'Ένα εμπορικό γραφείο στό .. Αμστερνταμ άριθμεί τό πολύ είκοσι μέ τριάντα άτομα 221 • Ή μεγαλύ­ τερη τράπεζα τού Παρισιού τίς παραμονές της Έπανάστασης, ή τράπεζα

Louis Greffulhe,

δέν άπαοχολεί πάνω άπό τριάντα ύπαλλήλ ους 221. Μία

φίρμα, όσο κι άν είναι σημαντική, Βολεύεται μιά χαρά σέ ενα οίκημα πού δέν είναι άλλο άπό τό σπίτι τού άφεντικού, τού «προϊσταμένου». 'Έτσι ό οίκογενειακός ή καλύτερα ό πατριαρχικός της χαρακτήρας θά διατηρη­

θεί γιά πολύ καιρό άκόμη. Οί ύπάλλnλOΙ

528

(servants),

δπως μας λέει ό

-.-''--

Ό καπιταλισμός σέ ο{κεΙους χώρους

Defoe,

μένουν στις έγκαταστάσε.ις του μεγαλέ,ρπορου. Τρώνε μαζί του

καί τού ζπ'(οϋν τήν άδειο κάθε φορά πού θέλουν νά άπουσιάσουν. 'Όσο γιό νά ξενοκοιμηθουν, ούτε λόγος, Στή σκηνΔ ένός λονδρέζικου θεά­ τρου κάποιος έμπορος κατσαδιόζει τόν ύπάλλnλό του: "Κόνατε μεγόλο

σφάλμα,

BarnweJl,

νά απουσιάσετε άπόψε χωρίς νά τό πεΊτε σέ κανέ­

να,,113. Ή ίδια αύτή ατμόσφαιρα περιγράφεται καί σέ ενα μυθιο'(όρημο τού

Gustav Freytag μέ τόν τίτλο 5011 und Haben, τό όποίο διαδραματίζεται οτό περιΒάλλον ένός γερμανικού οίκου πού άσχολείται μέ τό_xoνδρε~ μαόριο. Τόν καιρό τής Βασίλισσας Βικτωρίας της ΆΥγλίας, στίς μεγάλες έμηορικές φίρρε.ς, άφεVΤΙKά κα{ ύπάλλnλσι ζο-υσάν άκόμη σέ ένα είδος 01κογενειακοϋ κοινοβίου. «ΣΙ ηολλές επιχειρήσεις iι έργάσιμη μέρα άρχιζε μέ τήν οίκογενειακή προσευχή, στήν όποία συμμετεϊχαν ο{ μα­ θητευόμε.νοι f{αί οί Boηθoί,,2~4. '''Έτσι λοιπόν τά πρόγματα, άλλά καί οί

κοινωνικές συνθήκες καί 01. νοοτροπίες, δέν παρουσιάζουν καμιά άλμα­ τώδη πρόοδο. Τ6ν κανόνα έςαKOλOυθOΎV νά αποτελοίΊν οί ρικροί καί πο­

λυάριθμοι έμπορικοί 01κοι. Δέν θά ίιπάρςει άςιόλογη ένΙοχυση των έnι­ χειρήσεων 1 παρά Ιίόνο όταν έρφανιοτεί στό προσκήνω ή συνεργασία ρέ

τό Κρότος

-

αύτή την κολοσσιαία σύγχρονη έπιχείρησηι πού μεγαλώνο­

ντας συρηαρασύρει στήν πρόοδο KCΙΙ

TOUb

αλλους.

Οί μεΥάλες έμπορικές έταιΡειες καί οΙ πρόδροροί tovf,'

ΟΙ μεγάλες έρπσρικές έταιρειες είναι δημιούργημα τών έρπορικών ρονοπωλίων. Σέ γενικές γραμμέςι οί έταφεϊες αύτές χρονολογοϋνται άπό τόν

170

αίώνα καί άποτελούν προν6ριο τής βορειοδυηκης Ευρώ­

πης, Κάη πού λέγεται και έπαναλαμΒάνεται ι καί άσφαλώς όχι χωρίs λό­

γο, είναι δη, δπως οΙ πόλεις τής iTaltκiiS ένδοχώρας δηρωυργησαν τίς ΓVωσΎές compagnie κατά 'Γό φλωρεντινό πρότυποι σαρώνοντας lJt αυτό τό OIL\O δλους τούς δρόμου:; της Ευρώπης καΙ 'fflS Μεσογείου, έτσι οί Κάτω χωρες κα; ή ΆΥγλΙα θά χρησψοηοιουσαν άΡΥότερα τίς δΙKέ~ τους έταιρείεs Υιά νά κατακτΑσουν τήν ύφήλιο.

'Ωστόσο, δσο Κ1 άν είναι άλnθινή ή διαπίστωση αύτή, τοποθετεί σέ έσφαλρένη ΙσΤΟΡ1κή βάση τό καταπληκτικό αύτό φαινόμενο. Τά μονο­ πώλια 'Γών μεγάλων έταφειών, όπου συναντώνται) ηαρουσιάζουν συνή­

θως δύο

n τρία

χαρακτηριστικά. Πρώτον; έμφανί~OVΤα1 κάθε φορά πού

ό σφυγΡός 'Γου καπιταλιστικού παιχνιδιού ανεΒαίνει. Ύστερα, δέν

vo-

ουνται χωρίς τήν παραχώρηση κάποιων κρατικών προνομίων καί, τέλος)

οίκεtoΠόιουνται τομείς όλ6κληρους 'Γου έρπορίου τών μακρινών άπο­ στάσεωΥ. Μία άπό τίς «κορπανίες» πού προηγήθηκε χρονικά τής

lndische CanlPagnie, φέρε1 τά χαρακτηριστική έπωνυμία Van Verre πού σημαίνει «μακρινή έταιρεία», Όστόσo~ ούτε

Oost COInpagnie

τό έρπόριο

μακρινών άποστάσεων ούτε ή παραχώρηση κρατικών προνοριωγ ούΤΕ ή

καπιταλιστιιαΊ δραστηριότητα τοποθετούγτα1. χρονικά στί~ όρχές

'tuu

529

Ό καπιταλισμός σΙ. οiκείους χώρους

170υ αιώνα. Πολύ πρίν τήν ϊδρυση nΙς αγγλικής Λ10scοvγ

GOInpanie με­ ίό Fernhandel,

ταξύ 1553 καί 1555 έχει ήδη ερψανιοtεί σtό προσκήνιο Οl10υ καπιταλισμός καί Κράτος εΙγαι άρρηκτα δεμένα, 'Έτσι τό μεγάλο Ιμπόριο τής BEvttia!:; αγκαλιάζει ήδη όπά τίς άρχές; τού 140υ αιώνα όχι μόνο όλόκληρη τή Μεσόγειο, άλλά καΙ όλόκλπρη 'τήν, πάνtα προσιτή, Εύρώηη ι άκόμη καί στό Βορρά, Τό 1314 οι βενετσιάνικες γαλέρες ψτά­ νουν ως '(ήν

Bruges.

Τόν

140

αίώνα, μπροστα οτήν οίκονομική κρίση

πού δλο καί άπλώνεται, ή Σινιορία θά καταφύγει στό σύστημα τών

galere

Κατασκευάζει 'rEpdona ηλοϊα στό δικό της ναυπηγείο l τά όποία καί έξοπλίζει, πράγμα πού σημαίνει δτι αναλαμβάνει ή ίδια όλες τίς δαπάνες. Στή συνέχεια νοικιάζει τά πλοία αύτά, διευκολύνοντας ετσι τίς έμπορικές έπιχεφήσεις τών πατρικίων '[ης. Πρόκειται άσφαλώς έδώ γιά ενα ηανίσχυρο dumpil1g όπως τό Ιντόπtσε μΙ τή διορατική ματιά του ό Gino Luzzatto, Οί galerc da. merca.to επαιςαν τό ρόλο τους ώς τίς πρώτες δεκαετίες τον 160υ αίώνα, προσφέΡΟV'rας στή Βενετία ενα παν,­ σχυρο οπλο στόν άγώνα της Υιά την ήγεμονία. 'Ανάλογα συστήματα δημιουργούνται κάθε φορά πού οί όρίζοντες πλαταίνουν, ϋστερα άπό τήν άνακάλυψη τής Άμερικής και τόν περίπλου

da mercato.

τού Βάσκο vri Γκάμα, 'Ωστόσο ό εύρωπαϊκός καπιταλισμός, παρ' δλο πού συναντά έκεί νέες καί έξαιρετικά ευνοϊκές συνθήκες, δέν θά Kατα~ φέρει νά διεισδύσει μέ τόσο έντυπωσιακό τρόπο. Πώς νά προχωρήσει

--

~

αλλωστε, άφοϋ τ6 ίσηανικό κράτος όρθώνΕ1 ρπροστά του τούς φραγι.ωυς καί τοίJς άλλεπάλληλους έλέγχους τού Gonsejo de Indias, τΔς Casa de 1a Cοntrataciόn καί τή~ Carrera de l11dias; Στό ΛισαΒώνα άρχει ό βασι­ λιάς-εμπορ6ς καί, 8ηως. τόν άιιοκάλεσε εύρηματικά ό Nufiez. DiazZ~\ 6

«μοναρχικός Kαηtταλισμόςι~ τής Casa de India, μέ τούς στόλoυς~" τούς πράκτορε!; κοί τό κρατικό ρονοπώλιό της, 'Όλοι οί έρπορευόμενοι οφεί­ λουν νά προσαρμοστούν σ' αύτή τήν κατάσταση,

Καί κάτι άλλο άκόμη. Τά συστήματα αύτά άντέχοuν ατό χρόνο. Τό

πορτογαλικό σύστημα λειτουργεί ακόμα γύρω στά ίσπανικό έξακολσυθει νά ύφίοταται ως τό

1784.

1615

μέ

1620,

ένώ τό

Μπορεϊ οί ίΒηρικές

χωρες νά άνθίσrαν'[αι σθεναρά στην έγκατόσταση τών μεγάλων έμιιο­ ρικών έταφειών, σέ άντάλλαγμα όρως τό {δω το Κράτος προσφέρει Ο'rούς έμnόρους τή δυνατότητα νά δρούν έλεύθερα ατή ΛισαΒώνα, τή Σε­ βίλλη καί άργό'rερα στό Κάvrιξ. Ή ιιηχανή λοωόν δουλεύει θαυμάσια' έτσι και μπεΊ ρπροστά, ποιός τή σταματόει; AtYE'rfi\ συχνά δη rΊ 'Ισπα­ νία μέ τήν Carrera de Indias μφείται η:ί Βενετία l πράγμα πού ε1ναι σω­ στό. 'Όσο Υιά τό Λωαβώνα που μιμειται τη ΓένοΒα, Ιδώ ή σύγκριση είναι μαλλον αστoxη':ιb, Στή Βενετία τό πάντα δουλεύουν γιά τό Κράτος. Σtή ΓένοΒα 8λα γιά τό κεφάλαιο. Στή ΛωαΒώνα ώστόσο, παρ' όλο τόν έκσυγ­ χΡονΙσΡό του Κράτους, μπορεί μέν όλα νά δουλεύουν γιά τό έμηόριο, δμως απουσιάζει ή έλεύθερη διακίνηση πού χαραΚtnρίςεt τή Γένοβα. Κράτος Κάί κεφάλαιο είνα\ δύο κατά κάΠΟ10ν τρόπο άλλnλoστηριζό­ μενες δυνάμεις, Τό πώς έμφανίζετα1 αύτός ό συσχετισμός δυνάμεων στίς Κάτω χωρες καί τήν "ΑγΥλί(1, ε{ναl ενα καίριο έρώτημα πού τό θέτει ή ίστορία '(ων μεγάλων έταφεH~Y,

.

.

._~

-:;';"

:~

,.'

-:;1

,; ',...

-~

530 ,Ι.

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

Μία ρέθοδος τών τριων

Τό μoνOP-~}λιo μιας έταιρείας είναι συνάρτοση τριών δεδομένων: τού Κράτους1 τό όποίο ασχε.τα άπό την άποτελεσραnκότητά Του δέν είναι ποτέ άπόν- τού εμπορικού ι<όσμου, δηλαδή των κεφαλαίων, niιY

tpunL-

ζικών συστηράτων ~ των n\Οτώσεων, της πελατείας (ένός κόσμου πού άλλnλoϋπo6λέπεται κο.ί άλληλοϋποστηρίζεται ii κάνει καί τά δύο μαζΟ' κα( τέλος τού 'Γομέα 10ύ έμπορίου μακρινών αποστάσεων ρέ τίς τερά­ στιες δυνατότητες έκμε1άλλευσl1ς~ άπό τόν όποίο καί μόνο καθορίζονται πολλά. Τό Κράτος ποτέ δέν άπουσιόζει. Είναι έκείνο τό όποιο απονέμει καί έ)')'υάτα1 τή διατήρηοη των προνομιων στήν έθνική άγορά, πράγμα πού

ΝαυΠΏΥείο καΙ άποθnκες τΩς

ΚΟΥραφίa τού].

Oost lndische Compagnie

MvJder, 1700.

(Κλισέ roύ Ίδρ(ψοτος

ατό ~APOTεpνταp. Xαλ~

AtJas

ν8Ώ

StoJk).

531

Ό καπιτaλισμό.ς σέ οlκε{ους χώρους

είναι θεμελιώδες. Δέν προσφέρει δρως τίποτε χωρίς άπολαβή. 'Όλες άνεςαιρέτως οί έtαιρε'icς έχουν νά άν'rlρετωπίσουν ένα δηροσιονορικ:ό σύστηιια άρρηκτα δεμένο μέ. τίς οΙκονομικές δυσχέρειες, ιιού άηοτελούν τόν αίώνιο κλήρο τών σύγχρονων Κρατών. Οί έταιρεΙες δέν σταματούν

να πληρώνουν καί νά ξαναπληρώνουν τά μονοπώλιά τουςι τά όποία άνα~ νεώνονται κάθε φορά ϋστερα άπά άτέλειωτες διαπραγρατεύσεις. 'Ακόμη καί αύτό τό έλόχιστα (τουλάχιστον κατά τά φaινόμενα) παρεμβατικό κράτος των Κά'rω Χωρων δέν διστάζει νά φορολογιιοει τήν πλουτοφόρο Oost lndische CompagHie, έπιΒάλλοντάς της χρηματικές προκαταΒολές lι είσφορές καί άφήνονtας τό φόρο έπί 'ίοίι κεφαλαίου να πλήττει τούς μετόχους 'Γης. Τό χειρόtερο όμως είναι δη τό Κράτος ύιιολογίζει ώς πpαypαηκn άξία των μετοχών τήν έκάστοτε χρηματιστηριακή τους τιμή. "Οηως λέει καί ό δικηγόρος Pieter Van Dam, 6 άνθρωηος πού γνώριζε καλίηερα άπό τόν καθένα τήν Oost lndίsche COlnpagnie, «τό Κράτος πρέπει νά είναι πολύ εύχαριοτηρένο πού έχει κάθε χρόνο ριά έταιρείο.

να τού pe't:pGEl .rι:oσά τόσο μεγόλα, ώσtε ή x~ψα νά άποκομίζει όπό τό

έμπόριο καί τη ναυτιλία τών Ίνδιών κέρδη τρεΙς φορές ρεγαλύτερα άπό τά :κέρδη τών μετόχων της»227. Ό ίδιος αυτός συλλογισμός μηορει να

,".

ίοχύε\ άναλογικά καί γιά τίς άvtαΥωviστριες έtαιρείες. " Δέν θά σταθούμε άλλο σ' αύτιΊ τήν κοινότοπη άλ11θεια. 'Ωστόσο, καί μόνο μέ '(ήν άνάριξή του, κάθε Κράτος προσδίδει στίς δικές του έτα\­

ρεϊες κάποια ίδιαιτερότητα. Στήν 'Αγγλία) οί έταιρείες αύτές, υστερα άπό τήν Έπανάσταση του 1688, εΙναι πολύ πιό έλεύθερες άη' Ο,ΤΙ στόν 'Ολλανδία, όπου είναι αίσθητό πάνω τους τό Βάρος μιας παλιάς '(ους έπι­ '[υχίας. Στή Γαλλία! iι Έταιρεία 'f(;}V 'Ινδιών; άν άρκεστοϋμε ρόνο σ' αύτήν, εΙναι κορρένη :καί pcιpptvn οτά μέτρα τή~ βασιλΙΚής κυΒέρνησΏς, όποία κρατάει κάτω άηό την κnδεpoνία της τά πάνtα. Aίrrό κάνει τήν έταιρεία νά ςεxωρί~ει άηό τή ~ωή τού τόπου, νά είναι μετέωρη καί νά δι~ οι:κειται συνεχώς άπό άνθρώπους σχεδόν ή όλότελα άKατάλλnλOυ~. Ποιός Γάλλος δέν άvtιλαμΒάνεtαι αύτή τή διαφορά; ΜαθαίνουμΕ από κό­ ποια έπιστολή, τόν 'Ιούλιο τού 1713, τήν ϊδρυΟΩ οτό Λονδίνο τΩς Έται­ ρείας Asiento. (Πρόκειται Υιό τή μετέπειτα έταφεία των Νοτίων Θαλασ­ σων, έφοδιασμένη Εύθύς έξαρχiiς μέ 'ίό προνόριο πού είχαν παλαιό'rερα οί Γάλλοι νά προμηθεύουν τήν ίσπαvικn 'Αρερική μέ νέγρους σκλά­ βους). ΔιαΒάζσιιρε στήν επιστολή: 1,'Η έταιρεία στόν όποία ηαραχωρή­ θη:κε τό προνόριο να προμηθεύει νέγρους ανήκει σέ ίδιωτες καί έδώ οί έντoλέ~ τής Αυλής δέν μετρούν όταν πρόκειται Υιό συμφέροντα ίδιωτι­

n

κά

... ,.~2S. Λίγο υπερΒολικό 8λα αύτά, όπως 1713 άρχίζει νά διαφαίνεται ή διαφορά

φαίνεται. ΏΟ1όσο, ήδη όπό

τό νοοτροπίας πού ίσχύει στΙς ουναλλαγές ένθεν καΙ ένθεν της ΜάΥχης. Εόχιίς έργο λοιπόν θά Δταν νό γνωρίςαμε μέ άκρίΒεια ώς ησιό σημεΙο .καί μΙ ποιόν τρόιιο έKΤUλίσσovίαι οί σχέσεις Κράτους καί έταιρειων. 'Όσο μεγαλύ'ι'ερη είναι iι έπέμβαση του Κρότους κατά τά γαλλικά πρό­ τυπα, τόσο οΙ σχέσεις αύτές γίνονται στενότερες. Έκεί J άντίθετα> οπου ίσχ'ύει κάποια οίκονομική έλευθερία, ό καπιταλισρός εΙσΒάλλει στό χώρο καί τ6ν Κά'CαλαμΒάνει άφου προσαρμοστεί ο€. όλες τίς δυσκολίες

532

. i, _.Ι

.' ~

., ;:

Ό κanι:ταλιαμός σέ οiκεrοus χώρους

καί τίς ηεριπλοκές τής διοίκησης.

rtati. όφείλουρε νά παραδεχτσυμε δη ή Oost lndische Companie (ή όποία είναι λίγους μηνες μεταγενέστερη Τ;lς 'ΑγΥλ,κ;lς East Indi. Company, ",,,tόσο πρώτο παράδειγμα μεγάλης έταφείας μέ έκπληκτική καί άλματώδΩ έπιτuxία) έχει έςαιρετικά ηολύ­ πλΟΚΩ καί παράςενη δομή, Ή έταιρεία διαιρείtαι σέ εξι άνεςάρτητα δια­ ρερΙσρατα, τής 'Ολλανδίας, τής Ζηλανδίας, του Delft, του Ρότερνταμ, τού Hoorn καί τού Enkhuizen. Έπικεφαλής 8λων αύtών των άνεξάρτη­ των διαμερισμάτων τοποθετείται ή Κοινό Διοίκηση τών Δεκαεπτά

(Heeren Zeventien)j

άηό 'τούς όπσίους οί όκτώ άνήκονν οtό όλλανδικό

διαμέρισμα. Μέσ!)} αύτών τών διαμερισμάτων iι άρχουσα άοτική τάςη άπσΚtQ. πρόσβαση στήν τεράστια καί έπικερδή αύτή Ιπιχείρηοη. Οί δι­

ευθυντές τών τοηικών διαμερισμάτω\<· (οί GewiΙΊdhebbers)

01. όποίοι καί έκλέγουν '('ους Δεκαεπτά 1 έχουν καί αυτοί πρόσΒαση ατή Γενική Διεύ­ θυνση της έταφείας. Σημειώνουμε μέ τήν εύKαtρία~ ιιtσα άπό αυτό τόν

ίδιόρορφο κατακερρατισμό, τήν άνθηση δλων εκείνων τών έπιρέρους άοτικών οίκονΟΡίών, κάτω άπό τά φαινομενικά όροιογενή νερά ριας έvι­ αίας οίκονομίας τών όλλανδικών έηαρχιών. Αότό ΒέΒαια δεν σnραίνει δη θ'Υεται έστω καί έλάχιστα ή κυριαρχία του Άμστερνταμο ΟΑςιοσημεί­ ωτη άκ6μα είναι ή συνεχής παρουσία τών οικογενειακών δυναστειών μέ­ σα ο' αύτ6 τό λαΒύρινθο της Οosι

Indische

ConΊpagnie. Στούς καταλό­

γους των Δεκαεπτά καί τών Δεκαεννέα (τών διοικητών της 'Εταιρείας

τών Δυτικών Ίνδιων ή όποία ίδρύθηκε τ6

1621)

έναλλάσσον-ται συνεχώς

tQ ρtλη όρισμένων πανίσχυρων οίgογενειών, δπως οί "Αρστερνταμ

ii

οΙ

La.rnpsins

της Ιηλ.ανδίας. Έκείνο πού

Bickers

τού

επιβάλλει τήν

παρουσία '[ους δέν είναι·τό Κράτος άλλά τ·ο χΡήρα,..-ή έταιρεία. t?ά δούμε δτι τό ίδιο συμΒαίνει καί μέ τίς άγγλικές East India Company, South Sea

Company καί

αύτιiν άκόμη τήν Τράπεζα της Άγγλίας, καθώς καί (γιά νά

πάρουρε ενα άκραϊο άλλά διόλου εύκαταφρόνητο παράδειγμα) ρέ τήν έταφεία τού Κόλπου τού

Hudson.

υΟλες αύτές οί μεγάλες έπιχειρήσεις

καταλήγουν σέ μικρά ίσχυρά καί συμπαγή συγκροτήματα, γερά άγκι­ στρωμένα ατά nρονόμιά τους, άπρόθυμα ώστόσο γιά άλλαγές ή νεωτερι~

ομούς καί συντηρητικά ως έκεί πού δέν παίρνει. 'Εςασφαλισμένα άιιό Όλες τίς ρεριες) δέν μπορούν νά στραφούν πρός τόν κίνδυνο. Θά μπo~

ρούσαμε άκόμη νά άποτολμήσουρε τήν άσεΒή κρίση δτι δΈV είναι καν ή rφΟGωnοnοίησn της έμπορικης ίδιοφυίας:. Λέγεται συχνά ότι iι φθορά τής

Oost IJldische Compagnie

άρχισε άπό τή Βάση. 'Ωστόσο καί iι κο­

ρυφή δέν πάει πίσω. Αύίό πού πραγματικά τήν κράτησε τόσα χρόνια στή

'ωή

IiTav ή προσκόλλησή της στίς ηλέον ηροσοδοφόρες συναλλαΥές τού

:καιρού της.

Πράγματι ή μοίρα των εταιρειών αυτών έξαρτά:ιαι άπό τ6 χG>ρο ο'tόν όποίο γίνεται ή έμπσρική έκμετάλλευση -τού μονοπωλίου τους. Πρώτα άπ' δλα άπό τή γεωγραφική τους θέση. Τό έμπόριο στήν 'Ασία θά άπο­ δειχθεί στήν πράξη ώς ή πλέον στέρεη Βάση αύτών τών έκτεταμένων έκμεταλλεύσεων. Ούτε ό Άτλαντικός (έμπόριο τής Άφρικίϊς καί

Ti1!;

Βό­

ρειας καί Νότιας Άμερικη&> ούτε ΟΙ θάλασσες της Ευρώιιης, ή Βαλτική, ιΊ ΛευΚΙ1 Θάλασσα

Kai ή τεράστια Μεσόγειος, μπόρεσαν νά προσφέρουν

533

.,,.

--";;

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

ενα τόσο προσοδοφόρο πεδίο δράσης γιά τόσα χρόνια όσο ή 'Ασία. Δείτε

στά πλαίσια τfις όγγλΙKfις ίστορίας ποιά ήταν ή μοίρα τfις Moscovy Companie, της Levant Company, τfις African Company. 'Ή, καί αύτό είναι άκόμIl πιό σημαδιακό - ατά πλαίσια τfις ίστορίας τών Κάτω Χωρών, τήν τελική άποτυχία τfις Έταιρείας τών Δυτικών 'Ινδιών. 'Όλες οί μεγά­ λες έμπορικές έταιρείες άκολουθουν μία κάθε άλλο παρά τυχαία γεω­ γραφία τfις έπιτυχίας. Μήπως γιατί τό έμπόριο μέ τήν 'Ασία άναπτύσσε­

ται μέ άποκλειστικό γνώμονα τήν πολυτέλεια; Πιπέρι, σπάνια μπαχαρι­ κά, μετάξι, ίνδικά ΒαμΒακερά, χρυσάφι της Κίνας, όσήμι τfις 'Ιαπωνίας,

καί λίγο άργότερα τσάι, καφές, λάκα, πορσελάνη. Ή Εύρώπη, ερμαιο τfις ΒέΒαιης προόδου της, Βλέπει νά μεγαλώνει όλοένα ή όρεξή της γιό πο­ λυτέλεια. 'Ύστερα μάλιστα καί όπά τήν κατάρρευση τής Αύτοκρατορίας του Μεγάλου Μογγόλου στίς άρχές του 180υ αίώνα, οί 'Ινδίες έμειναν έλεύθερες στή διάθεση τής Βουλιμίας τών έμπόρων τής Δύσης. Στό κά­

τω-κάτω, ποιός άλλος όπό τό μεγάλο κεφάλαιο είναι ίκανός νά άντιμε­

,-~

,

τωπίσει τό πρόΒλημα τών τεράστιων άποστάσεων, τίς άντιξοότητες καί τίς άπαιτήσεις του έμπορίου της 'Ασίας; Ποιός έχει τά μέσα νά κινητο­

ποιήσει τέτοια ύπέρογκα ποσά; Αύτά άκριΒώς τά τεράστια μεγέθη στήν

,,

άφετηρία είναι πού, άν δέν παραμερίζουν τόν άνταγωνισμά, τουλάχιστον

τόν δυσχεραίνουν. Είναι έκείνα πού τοποθετούν τόν πήχυ σέ ενα όρι­

σμένα ύψος. Γράφει ενας 'Άγγλος τό 1645: "Οί ίδιώτεr; δέν εΙΥαι δυνα­ τόν νά τά 8Υάλουν πέρα μέ τόσο μακρινά, περιπετειώδπ καί δαπανπρά ταξίδιa»229. Ή άλήθεια είναι στι ή )rνώμη του ούτε τόσο άμερόληπτη (ύπερασπίζεται έμμεσα τίς έταιρείες, πράγμα πού συνηθίζεται καί στό

έσωτερικό τής 'Αγγλίας άλλά καί έξω άπό αύτήν) ούτε τόσο όρθή είναι. Δέν είναι λίγοι οί ίδιωτεr; Cprivate 'men) πού θά μπορουσαν νά συγκε­ ντρώσουν τά άπαραίτητα κεφάλαια, δπως άλλωστε θά δουμε στή συνέ­

χεια. Μιά τελευταία προσφορά τής Άσίας είναι στι παρέχει άφθονα τά μέσα στόν Εύρωπαίο πού έργάζεται στό έδαφός της. Τό έξαιρετικά προ­ σοδοφόρο έμπόριο τών 'Ινδιών κράτησε στή ζωή τήν πορτογαλική ήγε­ μονία γιό εναν όλόκληρο αίώνα καί χάρισε τά σκήπτρα γιό δυό άκόμη

ο:::·

συνεχείς αίώνες στήν 'Ολλανδία. <'Ως τή στιγμή πού ή 'Αγγλία θά κατα­ Βροχθίσει τήν 'Ινδία. Τήν καταΒρόχθισε δμως πράγματι; Αύτό το εγχώριο έμπόριο, πού άποτέλεσε μέ τή σταθερότητά του ΤΙ1ν ύποδομΛ της εύρωπαϊκnς έπιτυ­ χίας, είναι άπόδειξη τής εύρωατίας μιας ντόπιας οίκονομίας μέ μακρο­

πρόθεσμο μέλλον. Ή Εύρώπη είχε τήν τύχη, δλους αύτούς τούς αίώνες τών άναζητήσεών της, νά πέσει πάνω σέ μακραίωνους πολιτισμούς μέ έχέγγυα προόδου, πάνω σέ μιά άγροτική καί χειροτεχνική παραγωγή μέ

fιδη έδραιωμένη όργάνωση έξαγωγων, μέ έκτεταμένο έμπορικό δίκτυο καί ίκανούς πράκτορες. Στήν 'ΙάΒα, γιά παράδειγμα, οί 'Ολλανδοί Βασί­ στηκαν στούς Κινέζους γιά τή συγκέντρωση της παραγωγής των τροφί­

μων είδων. Στήν 'Άπω ΆνατολΔ ή Εύρώπη, άντί νά δημιουργεί, δπως ατή\' ΆμερικΛ, έκμεταλλεύεται καί οικειοποιείται ό,τι έχει έκεί πρά πολ­

-.1.'

λου παΥιωθεί. Μοναδικό της δπλο γιά νά παραΒιάσει τίς πύλες τών άσια­ τικων οίκων τό λειικό της μέταλλο. Μόνο σταν ή Άγγλία θά έπιΒάλει πιά

534

Ι

Ό κaπιτaλισρός σέ οίκείους χώρους

τή στρατιωτική καί πολιτική κυριαρχία της στήν περιοχή, μόνο τότε θά

γίνουν πολύ Βαθιές άνατροπές στίς παλιές ίσορροπίες.

Οί άγγλικές έτaφείες

Ό ά'Ύλικός πλούτος δέν φτιάχνεται ίδιαίτερα νωρίς. Γύρω στά 1500, ή Άπλία είναι μιά καθυστερημένη χώρα, χωρίς ίσχυρό ναυτικό, μέ πλη­ θυσμό κυρίως άγροτικό καί μόνο δύο πηγές πλούτου: τήν πλούσια πα­ ραγωγή μάλλινων νημάτων καί τήν άκμαία ύφασματοΒιομηχανία της, ή

όποία καί τελικά θά άναΠΤUXθει τόσο πού σιγά σιγά θά άπορροφήσει τε­

λείως τήν πρώτη. Aύτfι ή κυρίως άγροτική Βιομηχανία παράγει στίς νο­ τιοδυτικές καί άνατολικές περιοχές τής Άγγλίας τά γερά broad cloths (διπλόφαρδα λεπτά μάλλινα σέ μαύρο χρώμα) καί στό

kersies, σα τών

West Riding

τά

τά λευκά χνουδάτα μάλλινα. Αύτή ή Άγγλία, μέ τήν πρωτεύου­

75.000

κατοίκων, πού δέν είναι άκόμη, άλλά δέν θά άργήσει νά

γίνει μετά τό τέλος τού πολέμου τών Δύο Ρόδων μιά κραταιά μοναρχία, ενα θηρίο μέ πανίοχυρες συντεχνίες καί σφύζουσες έμποροnανηγύρεις,

έξακολουθεί ωστόσο νά παραμένει μιά χώρα μέ παραδοσιακή οίκονομία. 'Όμως τό έμπόριο δέν θά άργήσει νά άποσπαστεί σιγά σιγά άπά τούς κόλπους τής χειροτεχνίας. Πρόκειται, σέ γενικές γραμμές, γιά ενα σχί­ σμα άνάλογο μέ αύτό πού παρατηριίθηκε στίς προ-άναγεννησιακές ίτα­

λικές πόλεις. 'Εκεί-πάντως πού κάνόυν τήν έμφάνισή τους.οϊ πρώτες μεγάλες άγγλι­

κές έταιρείες είναι ό τομέας τού έςω'[ερικού έμπορίου. Οί δύο μεγαλύ, - .," , ,., ,

τερες

εταιρειες

απο

οσες

μπορεσαμε

να

εντοπισουμε

..,

ειναι

ερπορικες

έταιρείες έςαγωγής μαλλιών. Είναι οί

οΕ

σταθμό τό Καλαί καί οϊ

άντικείμενο τήν έμπο­

Merchants Merchant Adventurers μέ

the Staple

μέ κύριο

ρία μάλλινων ύφασμάτων. Καί οϊ δυό έταιρειες έχουν άκόμη άπαρχαιω­ μένη όργάνωση. Οϊ Staplers, πού άντιπροσωπεύουν τά άπλικά μαλλιά, πολύ γρήγορα θά σταματήσουν νά έςάγουν, όπότε τούς άφήνουμε κατά

μέρος. Αύτοί πού μας ένδιαφέρουν είναι οί Πήραν τήν τόσο άσαφή λέξη

advellturers

Merchant

Adventurer~30.

(πού στήν πράξη σημαίνει

δλους έκείνους τούς έπιχειρηματίες έμπόρους πού άοχολούνται μέ τό έξωτερικό εμπόριο) καί τίίς έδωσαν νέο νόημα.

WEpyo

τους είναι νά έξά­

Υουν πρός τίς Κάτω Χώρες μέ Βάση μία σειρά συρφωνιών (οπως έκείνες τού

1493-1494

καί τού

1505)

τά άγγλικά άλεύκαντα μάλλινα. Σιγά σιγά,

άνάμεσα σέ δλο αύτό τό πλήθος τών

(ύφασματοπώλες κυρίως

adventurers έπικρατούν οί mercers μεταξωΤών) καί οί grocers (παντοπώλες), οϊ

όποίοι Βάζουν τά δυνατά τους νά παραμερίσουν τούς έπαρχιώτες πού άποτελούν τήν άντίπαλη όμάδα εμπόρων στά Βόρεια τού τίς άρχές ήδη ·τού

1475,

Tweene.

'Από

αύτοί οί Λονδρέζοι εμποροι ένεργούν άπό κοι­

νού ολοι μαζί, ναυλώνουν τά 1δια καράΒια Υιά τίς άποστολές τους, όργα­ νώνονται γιά νά άντψετωπίζουν τίς πληρωμές τών τελωνειακών τελών

535

Ό καπιταλισμός σέ οίκείους χώρους

καί τίς διαδικασίες Υιά

'rX1V

Δπόκτηση τών προνορίων, ΟΙ

mercers δέν 1497 ή 11 όποία έχει

θά άργiισoυν νά υπαγορεύουν δικτατορ,κά τή θέλησα τους, Τό 8ασιλική έξουσία ΕπεμΒαίνει, υποχρεώνοντας τήν έταιρεία,

l;nίκεV'fρό της τό Λονδίνο, νά δεχτεί στούς Kόληoυ~ τη~ καί έμπόρους

no(1

Βρίσκονται εξω άπό τήν πρωτεύουσα. Καί πάλι δμως τά πόστα πού

τελικά παραχωρουνται οτούς εμπόρους αύτούς δέν είναι παρά 80ηθητικά. Τό πρώ'(ο σημείο πού έντυπωοιάζει στήν όργάνωση τών

AdveJlturers

νια εξω άnό τήν Άγγλία, στην ΆρΒέρσα καί τό

VOV'fat

Merchant

είναι δη τό κέντρο δρόσης τους Βρίσκεται Υιά πολλά χρό­

Berg-op-Zoom,

δπου γί­

περιζΔτρτοι θαμώνες των έμποροπαν:Ι:ΙΥί;ιρεων. Διατηρώντας την

εδρα της στίς Κάτω Χώρες; ή έταιρε{ο έχει τή δυνατότητα νά παίζει τό παιχνίδι της άνόμεσα στίς: δύο αύτές πόλεις καί νά ύπερασπίζεται καλύ­

τερα τά προνόjJιά της, 'Άλλωστε έδώ είναι οί άΥορές δπου διεξάγονται οί :κυριότερες έμπορικές συναλλαγές της ήπεφωΤΙKfις Ευρώπης. Έδώ οΙ πωλήσεις ύφασράτων καί σί αγορές μπαχαρικων, έδώ ό έπαναηατρισμός τών χρημάτων. Σ 1 αύτές τίς αγορές ή έταιρεία μπορεϊ να πιάσει τόν πιό

ζωηρό σφυγμό της ιιαγκόσμιας οίκονομίας. Τό Λονδίνο εΊναι Υιά τούς πιό hλΙKιωμένoυς έμπόρους, πού τά ταςίδια καί ή πυρετώδης έμπορική κίνηση τούς τρομάζουν. Γιά τούς νέους είναι ή ΆμΒέρσα. Τό 1542 οί έγκατεστημένοι ατό Λονδίνο διαραρτύρσνται στό PrIvy Council ση "01. νεαροί της Άμβέρσας'-' δέν δίνουν καριά σημασία aτό τί ΥΎώμη έχουν οί

«κύριοι καί άφέντες .. τους τού Λονδίνουι.Η • Αύτό Όμως πού μας ένδιαφέρει έδώ άμεσα εΊναι δη ά Λferchant

Adventurers Compa.ny παραμένει ενα είδος «ouντεχνιακής όργάνωσηρ', Ή πειθαρχία στόν όποία ύπoBάλλovται οί έμποροι εΙναι άνάλΟΥη έκείΝ Υιις :αού άσκείται άη6 μιό συντεχνία στά μέλη tnS, στά στενά δρια ριας πόλης. Οί κανονισμοί πού τό Κρά.τος έχει θεσπίσει γιά λογαριασμό της, όπως είναι ή BασtλΙKή κωδικοποίηση του 1608252, περιγράφουν τά όρια αύτής της πειθαρχίας κατά τρόπο άrωλaυστικό. Τό μέλη τής έταφείας

είναι μεταξύ τους σάν «άδέλφιαι> καί οί yuvαϊκεs τους «αδελφές». ΟΙ "άδελφοί" όφείλουν νά παρακολουθουν ολοι μαςί τΙς θρησκευτικές τε­ λετές και τΙς κηδείες. Τούs άπαγορευεται νά παραφέρονται, νά Β-ρίςουν) νά μεθοϋν, άλλά καί νά έκτίθεντα. μέ τρόπο άπρεπη στά μάτια τρίτων ~

Υιό παρά.δεtγμα, σηεύδοντας νά παραλάβουν αύτοπροσώπως τήν άλλη­ λογραφία τους, άντί νά περιμένουν ησυχα νά τούς την παραδώσουν 01'6 κατάστηρά τους; ή κουΒαλώντας τά ερηορεύματα στήν πλάτη τους σάν

χαράληδες. Δέν έπιτρέπετο. έπίοης νά έρχονται μεταξύ τους ατά λόγια, νά κα6γσδ{ςουν καί νά μονομαχοϋν" Ή έταιρεια είναι μιά ήθική όντότη­ τα, ένα νομικό πρόσωπο. Διαθέτει διoτκnση (διοικητή l άντιπροσώποus, tλεγKτές; γραμΡQ'tείς). 'Έχει τ6 δικό της έμπορικό μονοπώλιο και τό προνόμιο να τό μεταBIBά~ει κληρονομικά έπ' άπειρον (τό δικαlωμα δη­ λαδή τής αύ'fοδtaδοχnς). '-'Ολα αύτά τό χαρακτηριστικά έμηεριέχονται

στόν δρο

regulated company δηως '(όν χρησιμοποίησε (κάπως οψφα δί­ Josias Child. Αύτό σηραίνει δτι ή έταιρεία ύπόκειται σέ KQοι όποίοι mutatis mut.andis θυpί'ouν τούς περιορισμούς τών συ-

χως άλλο) ό

νόΥες,

536

~'

,

,

"

"

W.~_~~~"':';;7L'":_._~.'

Ή Α{θουσα Αιχαaτnpίου τού ρεγάρου τώΥ

(ΦωτσΥραφία

Merchant Adventurers

στό Γυόρκ.

Country Life),

ντ,εχνιών ή τής Χάνσας, πού είχαν ήδη γνωρίσει οί χώρες τi'ις Βόρειας Θάλασσας. Κανένα λοιπόν νεωτεριστικό ii πρωτότυπο στοιχεΊο. ΟΙ Merchant Adventurers, πού ύπάρXOUΝ σίγουρα πολύ πρίν τον 150 αίώνα, δέν είχαν ανάγκη τήν άγαθή προαίρεση της άΥΥλικης μοναρχίας Υιά νά κάνουν τήν έμφάνισή τους. 'Όπως πολύ σωστά τό ύηοθέτει ό Michael Postan2~\ ή έμφανιση της έταιρείας μάλλον οφείλεται στnν πτώση των πωλήσεων μάλλινων ύφασμάτων και otn.v άνάγκη στενότερης συνεργασίας στούς κόλπους ριας όράδας γιά τήν άντψετώπισU της. Μόνο πού ή συνεργCΙ­ σία αύτή δέν πήρε τή μορφή ρεtοχn<ής έταιρείας. τα μέλη της) άν δέν έχουν άποκτήσει τό δικαίωμα συι.:ιμετοχής κλnρoνoι.nKά ή μετά άπό τή paentcia τους κοντά σΙ κάποιο άλλο ρέλος, πληρώνουν Υιό την ένταξή τους εΙδική εισφορά καί ασκούν τό έρπόριο καθένας Υιό λογαριασμό του καί μέ δικό του κίνδυνο. Πρόκειται δηλαδή οέ τελική άνάλυση Υιό ενα

537

Ό καπrτα"\ισμός σέ σίκείους χώρους

παλιό σχήμα, τό

611010

μεταφυτεύθηκε στΙς νέε!> λειτουργίες που 11ροε­

τοίμασε ί. έξέλιξη της άγγλικης οίκονομίας. Ή νέα αύτη έξέλιζπ είναι τό πέρασμα άπό τό ακατέργαστο στό έ11εςεργασρένο μαλλί και τό παλιό OXnpa. ειναι 8λες έκείνες οί άξιόλογες άτορικές ιιρωτοΒουλίες, οί όηοίες έναρρονίςονται θαυράσια μεταςύ τους; χωρίς νά χάνουν τήν αύτοτέλειά τους. Τό έπόμενο Βήρα ώί; την έ;Υοποιημένη καί πλατιά δομή. μέ ενα :κoι~

νο κεφάλαιο, τήν ]oint Stock COmpallY, άοφαλώς δέν θά εΙναι πολύ δύ­ σκολο Υιό μιά τέτοια έταιρεία, 'Ωστόσο οί Merchant Adventurers (έπει­ δό Βρίσκονται κιόλας σέ φάση napaKpfiS) θά διατηρήσουν τήν παλιά τους οργάνωση ως τό 18091 τόn: πού ό Ναπολέων κυριεύει τό 'ΑμΒούργο (μόνιμη εδρα τής έταιρείας από τό 1611 1.H), όπότε τό αστρο της σΒήνει όρισnκά.

01, λεπτομέρειες aurtS γύρω όπά τούς Merchallt Adventurers είναι άρκεΥές Υιά νά εχει ό άναγνώστης μιά είκόνα αύτοίι πού ήταν πάνω κά­ τω ριά

regulated company.

Πράγρατι ΟΙ πρώτες μετοχικές έταιρείες, πού

πολλαπλασιάζονται OτJlν 'Αγγλία δστερα άπό ριά θεαμάτική έκκίνηση στά τέλη του 160υ καί τις αρχές τοϋ 170υ αίώνo23~; δέν άποκτουν άρέ­ σως τήν πλειοψηφία' τουναντίον. Παρεισφρέουν ανάμεσα σέ έταιρειες

άλλου τύπου, οί οροίες όμως παρέχουν τις ίδιες ύπαρεσ(ες καί κατορ­ θώνουν ράλιστα συχνά νά τις ύπερκεράοουν. Παράδειγμα ή μετοχική έταιρεία τής ΜοσχοΒίας, πού ίδρύθnκε τό

1555,

iί ή έταιρεία τής 'Ανα­

τολής πού 1,δρύθηκε τό

1581 01. όηοίες μετατράπηκαν καί οί δύο σέ regulated companies, ή ηρώτη στά 1622 καί κατόπιν στά 1669 καί ή δεύ­ τερη στά 1605. Τι\ν ίδια τύχη ε!χε Ύό 1750 καί ή Έταιρεία της 'Αφρικης. Καί αύτή άκόμα ή 'Αγγλική Έταιρεία τών 'Ανατολικών 'Ινδιών, :(.ι όποία

είχε ίδρυθεί τό 1599 καί είχε αποκτήσει '{ό άΠOκλεtστtKό τnς προνόμιο 1600, )'Ύώρισε όπό τό 1698 ώς τό 1708 μιά μάλλον άνεξήγητη κρίση,

τ6

κατά τή διάρκεια '[ης όηοίας μετα:rράnnκε κατα ενα μέρος σέ

regulated

compally. Τόν πρώτο αίώνα της ζωiις TfΊ: b • iι 'Αγγλική Έταιρεία τών 'Ανατολικών

'Ινδιών (της όποιας τό ιδρυτικό κεφάλαιο ή1:αν πολύ κατώτερο όπά τό κεφάλαιο της Όλλανδικης 'Εταιρείας) πολύ όπείχε άπό τό νά λειτoυρ~

γεϊ σαν πραγματική μετοχική έταιρεία. Τό κεφάλαιο τής έταφείας σχη­ ματιζόταν μόνο γιά ένα ταςίδι Τ11 φορά και κάθε έμπορο!; είσέπραττε μέ ιόν έπιστροφή τού καραβιού '(όσο τό ποσό αού είχε καταθέσει όσο κα1 τό κέρδος του. Γιά πολλά χρόνια 01, μέτοχοι διατήρησαν τό δικαίωμα νά άποούρουν τη συρμετοχή

'roub'

Σιγά σιγά όμως τά πράγματα αλλάζουν.

Άπό τό 1612 ΟΙ ύπολογισροί γίνονται πιά όχι μόνο γιό τό ηροσεχές, άλλά για μιά όλόκληρη σεφό αιιό ηΡΟΥραμματισμένα ταξίδια. Άπό '(ό

καί πέρα, τό έταιρικό κεφάλαιο γίνεται άναπαλλO'rρίωτo. Τέλοςι γύρω στά 1688 οί ρετοχές τής 'Εταιρείας είναι διαπραγματεύσιμες στό

1658

Χρnματιοτiφιο τού Λονδίνου, δηως συμΒαίνει καί μέ 'ι·ίς ρετοχές τίϊς Όλλaνδικns 'Εταιρείας στό Χρηματιστήριο του ~Aμστερvταμ. 'Έτσι κα­ θιερώνεται σιγά σΙΥα καί Εκεί, καί άφου έχει ηδη παρέλθει σχεδόν ένας αίώνα!;, τό πρότυπο των ολλανδικών μετοχικών έταιρειών,

538

Ό καπιταλισρός σέ ()ίKείoυ~ χώρους

Έταψείες

καί συγκυρίες Ή παγκόσμια έΠΙ1:υχία τών έτοιρειων '(ης Βορειοδυ'nκής Εύρώπης

είναι ι πέρα απο όλα τά όλλα) ύπόθεση οίκονομικns συγκυρίας καί έποχης. Ό πλούτος του 'Άμστερνταμ ξεκινάει κάπου γύρω στά 1580 με 1585. Ή άναKατάλnφη τής ΆμΒέρσας άπό τόν 'Αλέξανδρο Φαρνέζε σφραγίζει τη μοίρα της πόλης ηού λούζει ό

Escaut.

Ή εμπορική της

.έκρηδένιση ι έστω καί μερική, έξασφαλίζει τό θρίαμβο στήν άντίnαλn πό­ λη. Τό

1585

ώστόσο άπέχοιφε περίπου μία είκοσαετία άπό τήν ϊδρυση

"Άρα ή έταιρεία προηγείται κατά πολύ τής άκιιπς του" Αμστερνταμ καί πάντως δέν εΙναι δημιούργημά της.

riiS Oost Il1dische Compa.gnic (602).

Γιά νά μήν πούρε ότι ή άκμη αύτή είναι κατά ενα ποσοστό εργο της ίδιας

TftS εταιρείας. Ή έnιτυχία της πάντως ύπiίρςε σχεδόν άμεση. Τό ίδιο εΙχε συμΒεί καί με την Άγγλική Έτοφεια, ή όποία είχε ίδρυθεί λίΥΟ νωρίτε­ ρα.

ΟΙ αποτυχημένες προσπάθειες των Γάλλων νά συμπήξουν έμπορικές

ε'fαφείες 'Τοποθετούνται άνάρεσα στά 1644 καί 1682, Ή 'Εταιρεία τών Άνατολικών 'Ινδιών) ποί) ιδρύθηκε τό 16641 «όντψε1:ώπισε από 110λύ νω­

ρίς οίκονομικές δυσχέρειες" καί τό 1682 τnς άφαιρούν το άποκλειστικό προνόμιο. Μιά άλλη έταιρεία τής 'ΑνατολΓις, 110ύ ίδρύεται τό 1670 j αρχί­ ζει ήδη από -'(6 1672 να σβήνει. Ή Έταιρεία τού Βορρα πού ίδρύεται τόν 'Ιούλιο τού 166Ψ!6~ Κάταλόγει καί αυτή σέ φιάσκο. Ή 'Εταιρεία τών Δυ­

τικών Τ""διων ξεκινάει τό 1664236 γιά νά καταργηθεί '[6 1674. Διατnοτώ­ νουμε λοιπόν απανωτές άI10ΤUXίες, τίς όποϊες δέν άντισταθμίζει :ή χλ.ια­ ρή έπιτυχία της 'Ε1:αφείας των 'Ανατολικών 'ΙνδιώΥ; ΆπέναΎΤΙ σ'

aU'flf;:

τίς αποτυχίες έρχονται νά άντιταxθoϋv oi έπιτυχίες της 'Αγγλίας καί '[Ως 'Ολλανδίας. Ή άντίθεση εΙναι τέτοια πού απαιτεί όρισμένες έξηγήσεις. 'Ιδιαίτερα έπιΒαρυντική γιά τή θέση τών γαλλικών επιχειρήσεων είναι ή δuοπισtία τών έμπόρων τής χώρας αυτής Δηέναντι στή βασιλικιΊ κυΒέρ­ νησα, τά σχετικά ίσχνά μέσα πού διαθέ'fουν καί ή ανωριμότητα αυτού

πού θά μπορούσε νά ονομαστεί «Υαλλικός καπιταλισμός"_ Κάτι πού έπι~ Βαρύνει έπίοης 'Γή θέσπ των γαλλικών επιχειρήσεων εΙναι ή δυσκολία τους νά διεισδύσουν σέ ενα δίκτυο '(ό όποίο είναι ήδη όργανωμένο έρή­

μην τους. Τά καλά πόστα el.vat ήδη πιασμένα και καθένας ύπερασηίζε­ ται μέ νι'Jχια καί μέ δόντια τΩ θέση του. "-Έπιπλέον, γράφει ό Jean

Meuvret13'f,

καθώς οί ξένες έταιρείες ίδρύθηκαν ατό πρ&nο μισό τού αιώ­

να} είχαν την ευκαιρία νά έKμεταλλευτoUΝ ίδιαίτερα ευνοϊκοός ορους, πού μέ τΩν άλλαγΔ '(ών συγκυριών έπαψαν άργότερα νά ίσχύσυν». Οί

Γάλλοι δέν διάλεξαν τIlν κατάλληλη οnΥρή. Ό Κολμπέρ δρθε πολύ άΡΥά. Πολύ περισσότερο μάλιστα rιoυ μισός αΙώνας μιας άκμής δίχως προnγούμενο δίνει ατό Boρρά~ καί κυρίως στίς Κάτω χωρες, τέτοιο προ­

Βάδισμα πού τούς έπιτρέπει όχι μόνο νά άντφετωπίζουν ένδεχόρενους άνταΥωνιστέs, αλλά καΙ νά άνακόπτουν τίς δυσμενείς συγκυρίες. Πράγρατι μιά συγκυρία μπορεί, άνάλΟΥα μέ τόν τόπο: νά έχεt καί δια­

φορετικf.~ έΠΙΏτώσεις. Παράδειγμα τό πέρασμα άπό τόν

170

στόν

180

539

111

Ό KαΠITaλrαpός σέ οίκε{ους χώρους

αίώνο. (1680-1720) πού, ένώ είναι τόσο έπιΒαρυντικό γιά όλόκληρη τήν Εύρώππ} στην 'Αγγλία σημαδεύεται όπά τέτοιες άνατροηές καί .κρίσεις, ωστε νά κυριαρχεΙ ιΊ αίσθηση ριας γενικής προόδου, Μήπως ο.ύτό ση­ μαίνει στι ύπάρχουν, σΙ περιόδοus άναδίπλωσης fί στασιμότnταs, oίKO~ νορίες πιό προφυλαγμένες λιγότερο εύάλωτες όπό τίς αλλες; 'Όπως καί νά έχουν τά πράγματα; ϋοτερα άπό τήν Έπανάσταση τσύ 16881 τά πά­ ντα ΟΊήν Άγγλία δραστηριοποιούνται, 'Ένα Ισχυρό κρατικό πιστωτικό σύστημα κατά τό όλλανδικό ηρόwπο κάνει Ίήν έμφάνιοή του. Ή ϊδρυ­ σπ ,ης Τράπεςας της Άγγλίας, ϋστερα άπό μιά τολμπρη πρωτοβουλία 'Γού 1694) ΟΊαθεροnοtεi την άγορά τών κρατικών χρεωγράφων καί δίνει l~ία έπιπλCον ώθηση οτίς επιχειρήσεις. Οϊ συναλλαγές καλπάζουν, Ή συναλλαγματική καί ή έπιταΥή κερδίζουν όλοένα έδαφος οτήν έσω>rερι­ κή άγoρά~38. Τό έξωτερι:κό έρπόριο άηλώνεται καί διαφοροποιεΙται. Σύμ­

n

φωνα μέ τούς

Gregory King

καί

,

~ ~

Davenant

~

Ά

~

, j,

πρόκειται Υιό τόν τορέα πού

άναπτύxθnκε πιό ραγδαϊa .i9. "Ολρs ό K~σρoς καταλαμβάνεται άιιό έπεν­ δυτική μανία Υιά '(ίς joint stock companies. 'Από 24 πού ήταν τό 1688~ συμπεριλαμΒανομένων καί αότών της Σκωτίας, τό 1692 μέ 1695 ίδρόο­ νταl ιιλλες 150 μετοχικές Ι:ταιρείες, ο! όποίες ΒέΒαια δέν θά έπιζήσουν όλΕ ς"4α. Ή έπανότη{η τών νομισράΊων κατά nί διάρκεια της σίκονομικής KpionS τού 1696 προκαλεϊ πραγραηκό σάλο, ό όποίος ΒέΒαια δέν συ­ μπαρασόρει μόνο τίς έπιοφαλείς έπιχειρήσεις. Χιλιάδες έπενδυτές πέ­ φτου\' και αύτοί θίφατά του. 'Αποτέλεσμα ή καθιέρωση νόρου τό 1697, ό όποϊος περιορίςει σέ έκατό τούς μεσίτες χρηματιστές, τσύs stock jobbers, καί θέτει τ.έρμα στόν άσυδοσία των κολλυβ-ιστών ΗI • 'Ωστόσο τό boom των επενδύσεων δέν θά κοπάσει παρό. μόνο '(ό 1720 t χρονιά κατά την όποία ξεσπάει τό σκάνδαλο τού Sea Bubble. Πρόκειται μέ λίγα λό­ για Υιά μ1.ά έςαιρετικά ταραγΡένη περίοδο, ή όποία όρως, παρ' δλn τΩν κατασπατάληση τού δημσσίου χρήμα-ως άπό τόν Γουλιέλρο Γ' καί τή βα­ σίλισσα "Άννα. ύπiίρςε γόνφη. Μέσα σ' αύτό τό κλίμα) οί έταφε.ίες δυσκολεύονται νά διατηρήσουν τά προνόμιά τους άπέναν'tι στήν ίδιωτική πρω'to6oυλία, Τά μονοπώλια των έταφειών της Ρωσίας καΙ της Άνατσλής καταργουνται. '"Ηρθε άραγε καί ή &ψα της East India Compa.ny νά Βουλιάξει, τώρα πού τά .κεφάλαιά της έχουν αυςηθεϊ τόσο σηραντι:κά; 'Επωφελούμενη από τίς νέες έλευθερίες, μιά δεύτερη 'Εταιρεία τών 'Ινδιών ερχεται νά προστεθεϊ πλάι της. Ό πό­ λερος Οίό χρηματιστή.ριο άνάμεσα στήν παλιά καί τήν καινούργια έται­ ρεία θά κρατήσει κομμένες τίς άνόσες μέχρι τό 1708, Χωρίς νά θέλοuμε νά άραυρώσουρε τόν καπιταλισμό ό όποιος έγκα­ θίσταΥαι έπιθετικά τήν έποχι\ αύτή, θά άναψερθούρε στό έξης παράδο­ ςο περιστατικό: τόν Αύγουστο τού 1698 οί έμποροι της παλαιάς 'Εται­ ρείας τών Ίνδιών άντφετωπίςουν τό ενδεχόμενο νά παραχωρόσouν δρι­ σμέ\'ες άπό τίς μόνιμες Ιγκαταστάσεις τους στΙς Ίνδiες, είτε στούς έμπό­ ροuς της καινούργιας έταιρείας είτε, ακουσον-άκουσον, σtή Γαλλική Έταιρεία των Άνατολικων 'Ινδιών! Ό Pontchartain γράφει στις 6 ΑύΥού­ o'tou τού 1698 Ο'τόν TaHard'l12: "Οί .Διευθυντές τΩς ΓαλλικΏς Έταφείας των Ίνδιών πλnpoφopΩθΩκαy δτι οι Ιθύνοντες τής παλαιάς έταψείaς τnς 2

540

•

c,., .

/\VQχώΡnσn του Ea$t Indiaman yύP&J aτά 1620. ΠΙνακaς του Adam WilIacrts. cεΘνΙKό Ναυτικό Μουσείο τού Γκρίνουιτς-ΑονΟίΥΌ).

:4.Υγλίσς έχουν τΩν πpόθεσn νά 170υλri:σoυν τίf; έΥκαταστάσεις τους ατό των άκτων τού Coromandel καΙ σκέΨΙΩκαν άτι θά μπο­ ρούσαν νά διαηραΥρατευτούν μαζί τους. 'Επιθυμία της Αύτού Μεγαλειό­ τπτος εΊναι vΆ πρaσπαθΏσετε νά πλΩροφΟΡΩθείτε, χωρίς νά Υ{νει θόρυ­ Βος, κατά πόσον αύτΩ πλπροφορια άλΩθεύει καί στΩν περίπτωση α&ίι1 νά μάθετε αγ ΈΧουγ τΩν έξουσιοδότησΩ vά κάΥουν κάτι τέτοιο καί πόσα γυρεύουν,,_ Οί παραπάνω φράσεις είναι ύπογραμμιορένες σrό πρωτόtu­

Masulipatam

n

πο κείμενο, Ό

Tallard}

ό όποΙος Βρίσκεται άκόρη σηΙν Ούτρέχτη} άηα­

ντάει στόν υπουργό στις

21

Λύyσύστoυ21~: «Είναι Βέβαιο ΟΤΙ τό ΔlOΙΚΏη­

κό ΣυρΒούλιο τΩ!; παλaιας ΆΥΥλικΩ,ς 'Εταιρείας των 'Ανατολικών 'Ινδιων θέλει νά πουλΩσει τίς έγκaταστάσεις πού διαθέΤει έκεί καί όη σι ίθύΎΟ­ ντες τΩς κaινούΡΥΙΩ,ς, προκειμένου νά πεΤύχουν καλύτεΡΙΙ ΤιΡΩ, κάνουν

541

Ι

lf' ,." ,Ι Ι

Ό καπιταλισμό,ς σέ 01κεΙ0υ,ς χώρου,ς

δη δΙν τίς θέλουν, λέγοντας δη τά ()γάζouν πέρα κα; χωρίς αύτές, 'Εγώ

όμως άμψι8άλλω αν οί έΠΙKεφαλiiς

rns

παλαιας έταιΡε{ας πού είναι

πλούσιοι έμποροι τού Λονδίνου και διακινδυνεύουν πολλά ρέ αύτή τήν

πώληση θά τολμήσουν τελικά νά συναλλαγούν ρ-έ ξέvουsιι. Τό θέρα τα­ κτοποιείται δέκα χρόνια άργότερα μέ τή συγχώνευση 'ίών δύο Άγγλικών Έταιρειων σέ ρία.

0\

"Όλα αύτά μας φέρνουν Π16 κοντά στή νοοτροπία κάποιων 'Ολλανδών, όIlοϊοι, χολωρένοι από '[ά ίσχυρά llονοπώλια ηού δέν τούς άφηναν νά

άσχοληθούν ουτε στήν ίδια τους τή χώρα ρέ.τό έμπόριο της 'Άπω 'Ανα­

τολής, είχαν συστήσει, ή '(ουλάχιστον προσπαθούσαν νά συστήσουν, Έταφειες των 'Ινδιών στό έδαφος της Γαλλία!";, της Δανίας, τής Σουηδίας ή της Τοσκάνης, έφοδιάζοντάς τις μέ δικά τους κεφάλαιο. "Βτοι έςn­

γεϊται καί τό κΛίμα πού έπικρατεϊ στά τέλη τού 180υ καί 'τίς άρχές του 190υ αίωνα στίς άγγλι:κές 'Ινδίες, όπου ή πίεση των" Αγγλων έμπόρων έναντίον των προνομίων τής East India. (τ6 όποία δέν θά καταργηθοϋν παρά μόνο τό 1865) στηρίζεται ατή σuνενOXή όχι μόνο των τοπικών πρα­ ΚΎόρων της έτσ.φείας, άλλά καί ένός όλόκλnΡOυ συρμού Eύρωπαί(~ν με­

γαλέρπορων κάθε έθνικότπτας, οί όrιoϊoι .είναt ένεργά άναμεριγρένοι ατό λαθρεμπόριο, κυρίως

pt

προορισμό τήν Κίνα καί τήν 'Ινδονησία καί

τήν προσοδοφόρα παράνομη έςαγωγ,l χρήματος στήν Ευρώπη,

'Εταιρείες καΙ έλεύθερο έρπόριο

Ό Peter Laslet~43 θά ή.θελε νά ρας ηείσει δη iι Άγγλική 'Εταιρεία των Άνοτολικών Ίνδιών καί ή Τράπεζα τΩς 'Αγγλίας «πού άποτελουσαν ήδη στην έποχή τους τ6 πρότuπo 'των θεομων οί όποίοι θά κατέληγαν σΙ αύτό

πού σήμερα άπο:καλουμε «μπίζνερ', δέν είχαν ηρίν άπό τίς όρχΙς 1Όί1 180υ αίώνα έπηρεόσ.ει παρά έλάΧΙΟ'τα τό σύνολο '(ης εμπορικής καί βιο­ μηχανικής δραστηριότητας της 'Αγγλίας!!. Ό Charles Boxer είναι άκόμη πιό κατηγορηματικός, χωρίς όμως νά δίνει καριά συγκεκριμένη άπόδει­ ςn 144 • Γι' αύτόν οί :μεγάλες έμπορικές έTaΙPEies δέν εΙναι πρωτaρχι'Κiiς σημασίας. Ό

W.R. Scott,

περισσόΎερο σαφής, υπολογίζει σέ

8

έκατορ­

μύρια στερλίνες τ6 ποσό τών κεφαλαίων πού συγκέντρωναν τό

1703

(έηεΙΎα άπό μιά έμφανέοτατη άνοδο) οΙ μετοχικές έταιρεϊες. Τή σtιγμή

μάλιστα πού, σύμφωνα καί μέ τούς υπολογισμούς του King, ήδη άπό τό 1688, τό έθνικό είσόδημα έφτανε τό 45 έ'Κατορμύρια στερλίνες καί ή έθνική κληρονομιά πάνω άπό 600201".

Τό τροπάρι μας εΙναι )'V·ωστό. Κάθε φορά πού γίνεται ή σύγκριση 'ι"οϋ όγκου μιας προηγμένης δραστηριόΎΩΎας μέ τόν τεράστιο όγκο τού συ­ νόλου της οικονομίας, οί περισσότεροι έκλαμΒάνουν τήν έξαίρεση ώς κανόνα) σέ σηρείο μάλιστα νά τήν καΎαργούν, Έρένα δρως τέτοια έπι­

χειρήματα δέν μέ πείθουν. Σημαντικά είναι μόνο

έπιφέρουν συνέπειες. Καί όταν οί συνέπειε.ς

542

'f6. γεγονότα

autts

έκεινα πού

εΙναι ό έΚOU)'ΧΡονι-

Ό καπιταλιομός σέ αίκείους χώρους

σΡόr; nϊς οικονομίας, τό «πρότυπο» Υιά τίς "ρπίςνες" τού μέλλοντος! ή έnιταxυνόμενη συσσώρευση κεφαλαίων καί τό φαινόμενο τπς άποικtO­

κρατίας πού ανατέλλει, τότε όφείλει κανείς νά τίς έξετάζει σχολαστικά άπό δλες τίς ρεριές. Καί ρόνη άλλωστε ή θύελλα διαμαρτυριών πού ςε­

σήκωσαν τά μονοπώλια των ρεγάλων έταιρειών ι δέν εΙναι άρκετή άπό­ δειςη δη αύτό πού διακυΒευόταν άξιζε τόν κόπο;

Πολύ πρίν τό 1700 ό έμπορικός κόσμος δέν έηαυε νά καταφέρεται έναντίον τών μονοπωλίων. Οί έκδπλώσεις διαμαρτυρίας, όργης, έλπίδας συμβιΒασμού ηταν ήδη κάτι τό συνηθισμένο. Μιά άμερόλnπτη ώστόσσ

n

ματιά σ' αύτές τίς ραρτυρίες δείχνει καθαρά πώς τά ίδια έκείνα μονο­ πώλια τής τάδε ή τής δείνα έπ\χείρησης πού

πολλές έnικρίσεις δλο τόν

170

yivovrat

άηοδεκτά χωρίς

αίώνα} έναν αιώνα άργότερα θεωροϊινται

άπαράδεκτα καί σκανδαλώδη. Ό

Descazeaux,

έμπορικ6ς έπίτροπος τής

Νάντης, λέει χωρίς περιστροψέs σΙ ριά αναφορά του τού

1701146: .. Τά

άιιοκλειστικά nρονόμΙQ τών έταιρειών είναι έπιςήμια Υιά τό εμπόριοι>. ΕΙναι τόση ίκανότητα καί ή άμιλλα των εμπόρων μας σήρερα ι όση ύιιπρςε 1'1 paeupia .καί ή άνικανότητα τών ύπευθύνων των μεγάλων έται­ ρειών», Σήμερα οι έμποροι μπορουν νά πάνε μόνοι τους στίς Άνατολι­ κές ΊνδΙ,ες, στόν Κίνα, στή Γουινέα και νά πάρουν από έκει νέγρους δού­ λους ή νά πάνε ατή Σενεγάλη Υιό χρυσόσκονη, δέρμαtα, έλεφαντόδοντοι

«n

γόμμι. TI1V ίδια γνώμη εχει καί ό Nlcolas MeSllager. έκπρόσωπος τού ΧρηματιστηρΙου τής Ρουέν, ό όποίσς γράφει στίς 3 'Ιουνίου του 1704Μ:':

"Δέν χωράει καμιά άμφι60λία δη δλες ραζί οί προνομιοϋχες έταιρείες, άντί νά άναδειςσυν τό έμπόριο) κατάφεραν νά τό συρρικνώσουν. είναι ΒέΒαιο οτι τό Κράτος ώφελείται πολύ περισσότερο όταν τό έμπόριό του άνtίKει σέ Όλους καί όχι μόνο σέ εναν ηεριορισμένο άριθμό άτόμων",

Σύμφωνα ρέ κάποια έπίσημη άναφορά του

άκόμη καί αυτοί οί ένθερμοι unοο'(nρ\κτές τών μεγάλων έταφειων θεωρούν σΤι "δέν είναι σωστό νά στερείται άπό τούς Ιδιώτες ή έλεύθερη άσκηση του έμπορίου καί δέν πρέπει νά ύπάρχσυν σέ ενα Κράτος άnοκλειστικά ηρονόριαι>. Στήν 'Αγγλία, .φόνο οί άπατεώνες καί 01. τυχοδιώκτες μπορούν νά κά­

1699 24S ,

νουν έμηόριο, ατά ίδια ρέρη όπου τΔν άποκλειστικότητα έχουν οί μεγά­

λες έταιρείες.'''. Ή ιίλήθεια είναι &τι τό 1661 ή 'Εταιρεία τών 'Ινδιών ε!χε GTitv ουσία εγκαταλείψει τό έμπόριο τών Ίνδιών στά χέρια τών ίδιωτων, Μετά τήν Έπανάσταση το-Ο 1688, πού δταν έπανάοταοn τών έρηόρων, ή κοινη γνώμη ξεσηκώνεται σέ τέτοιο δαθμό πού τό προνόμιο τής

India

East

άνακαλεϊται καί ανακηρύσσεται ή έλευθερία τού έμπορίου άπό καί

ηρός τίς ·Ινδίες. 'Ωστόσο τό

1698,

ή μάλλον τό

1708,

ή τάςη θά άποκα­

'τασταθεί καί ή "άποκλειστικότητα .. θό. γίνει πάλι κανόνας.

Ή Γαλλία "Ύώρισε καί αύτή παρόροιες διακυράνσεις. Στίς 20 Δεκεμ­ βρίου ,ο;; 1681 καΙ στίς 20 ·Ιανουαρίου ,οϋ 1682, ό Κολμπέρ άνακηρύσ­ σει τήν έλευθερΙα τοϋ έμlΙορίου τών 'Ινδιών. 'Ύστερα από αυτό ι tί Έται­

ρεία δέν διατηρεϊ παρά μόνο τίς άηoθiiκες έμπορευμάτων

καίωμα νά διενεργεί

ttS

μεταφορές :Μ9. "Άλλωστε~ τό

1712

TnS

καί τό δι­

ή 'Εταιρεία θά

ηαραχωρήσει μέ δική της πρωτοΒουλία καί αύτό τό προνόμιο σέ μία

έταιρεία τού

Saint-Malo

έναντι χΡnμά'rων l50 • Ύστερα από όλα αυτά, ή

543

Ό καπιταλισμός σέ οίκε{ους χώρους

'εταιρεία τών Ίνδιών εξακολουθεί άραγε νά ύφίσταται; .. 'Η καταρράκωση της δικnς μας έταφείας τών γαλλικων 'Ανατολικών 'Ινδιών ($iC}'1 γρά­ φει στίς 20 Μαίου τοΟ 1713 άηό τό Λονδίνο ό Anisson ZJI , (,είναι σκέτπ ντροπή γιά τ6 Παλάτι καί τό "Εθνος». Ώστόσο οΙ έΤΟιΡοθάνατοι θεσμοί αντέχουν. Ή 'Εταιρεία καταφέρνει νά ξεπεράσει μιά χαρά τά ταραγμένα χρόνια τού σuστrlρατoς του Law. ΤΙ> 1722 ρέ 1723 άνασυγκροτείται μΙ f)άση ενα κεφάλαιο κινητών ό.γαθών, χωρίς όμως αότό νά τής έξασφαλi­ ζει άρκετή ρευστότητα σέ μετρητά. Παλεύει αποκομίζοντας κέρδη σχε­ δόν ώς τή δεκαετία τού 1760. Τό 1769 ρι6 τεράστια έ:κστρατεία, ένορ­ χηστρωρένη έναντίον της από τούς οίκονορολόΥους, Βάζει τέρρα στό μονοπώλιο καί ανοίγει διάπλατα στό γαλλικό έρπόριο ~ πού σπεύδει να επωφεληθεί - τΙ> δρόl'D ηρός τίς 'Ινδίες καί πρόι; την Κίνα"'. Τό 1785 Ι> Calonne~ fι πιό σωστά ή όμάδα nolJ τόν περιστοιχίζει, ξελασπώνει τόν 'Εταιρεία τών Ίνδ1.ωΥ, 11 όΙ10ία στόν πραγραηκότητα τίθεται υπό την κ.π­ δερονία της ΆγyλΙKiίς 'Εταιρείας, μέχρις στου καταργΗθεί τελικά τό 1790 άπό τη Γαλλική 'Επανάσταση, ύστερα άπό κάποιες σκανδαλώδεις κερδοοκοπtκiς άκροβασί ες 1'>3.

544

ΜΙΑΑΚΟΜΗ ΤΡΙΧΟΤΟΜΗΣΗ Τό σ'[ίγμα τού καπιταλισμοϋ καθορίζεται λοιπόν είτε σΙ:. σχέση μέ τούς διάφορους τομείς της οίκονορίας, εϊτε σέ σχέση μέ ΤXIV έμrιoΡΙKι1 ίε­ ραρχία, στήν όποία καταλαρ6άνει τόν κορυφή, Νά πού έπανερχόμαστε

στην κλιμάκωση πού προτείνεται άπό τίς πρώτες σελίδες αύτοϋ του Bι~ Βλίουli~: στή 8άση, μιά ςωή "ύλική"ι πολυμεριΊς, αύTάΡKης~ ρέ τακτικά έπαλαρ6ανόρενες ιφάξεις. Πιό πάνω, μιά οικονομική ζωή καλύτερα σχε­

n

διασρένη, όποία μάλισ'Ι"Ω τείνει συχνά, Όπως έ{;ηγτΊοαμε, νά συγχέεται μέ την άνταγωνισηκή οίκονομία τίίς άγορας, ΚαΙ τελευταία, στήν κορυ­ φή) ή καπιταλιστική δραστηριόηn::α, Τά πράγματα θά 11ταν σαφέστερα, άν αύτή iι λειτουργική διαοτρωρότωση διαγραφόταν καθαρά σέ κάθε ΠΕ­ ρίΠΎωση καί όταν ανα)Ύωρίσιμπ ρέ 'rllV πρώτη ματιά. Ή πραγρατικότπ­ τα δμως δέν είναι τόσο άπλή., Γtά Υόν ακρίΒεια, δέν εΊναι καθόλου εύκολο νά χαράξουμε τή διαχω­ ριστική γραμμή ή όποία όρωθετεί αύτή. τήν, κα'Τά 'Τη γνώμη μας, άπο­ φασιστικής σημασίας άντίθεση οίκονομίας καί καπιταλισροΟ. Ή οίκονο­

ρία, μέ '(ήν έννοια πού

tpti!;

θελήσαμε νά δώσουμε στη λέξη) είναι ό κό­

σρος της διαφάνειας καί τής

KGVOVtKbrnras, οπου {} καθένας lJΠOρεί,

έχοντας ύπόψπ του τά διδάγμα'Τα της κοινης πείρας, νό )Ύωρίζει έκ τών

προτέρων ποιά θά είναι ή πορεία ,μιας συναλλαγής. Αύτό αποτελεί κα­ νόνα

OtllV

άστική άγορά, σπου διενεργούνται οί άΠάραίτητες Υιά την κα­

θημερινή ζωή άγοραπωλησίες, σηου τά έρηορείιματα ανταλλάσσονται ρέ XΡiίμo.: ii τό χΡnρα μέ έμπσρεύματα καί οπου ό κύκλος J.{λείνει αύτσμά­

'(ως μέ τό κλείσιμο

Tiib

συμφωνίας. Είναι αύτό πού συμΒαίνει στά-· ραγα­

ζιά των μεταπωλητών, ακόμη καί εκείνων πού ασxoλoVΝται μΙ εναν

ευρύτερο κύκλο κ
θηκες, τά μέσα καθώs καί ό τελικός τους προορισμός νά είναι διαφανή. ΕΤναι Ο,ΤΙ γίνεται μΙ τό σtτάρι τής Σικελίας, μέ τά κρασιά και τή σταφί­ δα τών νηοιων της Άνατολπς; τό άλάτι (έκτός καί αν αύτό αποτελεί κρα­ τική υπόθεση), τό λάδ, τής 'Απσυλίας, τή σίκαλη, τήν ςυλεία και τήν πίσ­ σα της Βαλτικής! Κ.Ο.Κ. Είναι δηλαδή ;:ελικά Όλο αυτό τό άτέλειωτο πή­ γαιν'-έλα σέ πανάρχαιες διαδρσμέςf όπου καθένας )'νωρίς,ει έκ τών προ­

τέρων τό δρομολόγιο> τίς ημερομηνίες καί τίς τυχόν μεταθέσεις τους} :καί άρα σέ διαδρομές πού είναι κανονικά άνοιχι-ές στόν άνταγωνισμό.

Τά πράγματα ΒέΒαια iIPXf~ouv νά δυσκολεύουν όταν κόποιο έρπόρευμα προκαλέσει, Υιό τ6ν έναν ή τόν άλλο λόγο} τό ένδιαψέρον τών κερδο­ σκόπωΥ_ Τότε τ() έμηόρευμα αποσύρεται καί στοιΒάζεται σέ άποθήκες,

γιό νά κυκλοφορήσει αΡΥότερα σΙ μεγάλες πoσότητες~ δια\rύo\'τας συ­ χνά μεγό.λες άποστάσεις, ''Ας πόρουρε Υιό rιαράδειyμα τά σιτηρά της ΒαλτικΩςl εγα όπό τά συνήθη έρπορικά προϊόΥτα της οίκονορίας τΔς

άγορας. Ή τιμή τΔς αγοράς '(ων δημητριακωΥ στό Ντάντσιχ άκολουθεί παράλληλη καμπύλη μέ ηιν τιμή πώλησής τους στό ~ Αμστερνταμ::Ο? "Ετσι Όμως καί συγκεντρωθούν μεγάλες ποσότητες στίς άποθίi:κες της πόλης.

τό σιτάρι έ~αKoyτίζεται άμέσω~ οτά ϋφn. Αύτό σημαίνει τήν άρχΛ έν6~

545

Ό κanιτaλωΡάs σέ οϊκεΙους χώρους

παιχνιδΙΟύ προνομιούχων) στό όποίο τόν κυρίαρχο λόγο έχουν 0\ ρεγα­ λέμποροι. Αύτοί διοχετεύουν τό προϊόν σέ όλα τά σημεία τού όρίςοντα, καΙ μάλιστα κατά προτίμηση έκεϊ όπου ή σιτοδεία αύςάνει τίς τφές χω­ ρίς καμιά' άντισται:χία μέ τίς τιμές άγoρCίς καί εκεϊ όπου μπορεί να

άΎταλλαχθεί μέ τά ιιλέον περιζήτητα ηροϊόντα. Ή ρ\κροκερδοσκοπία

καί ό μι:κροκαπιταλισμός σΙ έθνική κλίμακα, όταν μάλιστα πρόκειται γιά ενα έμηόρευρα σό.ν τό

ottapt,

δέν λείιιουν ώς πιθανότητες, 'Ωοtόσο, δλα

αύtά τά φαινόμενα εντάσσονται ατό γενικό οίκονομικό πλαίσιο. 'Εκει πού παίζεται τό χοντρό καπιταλισηκό παιχνίδι είν,αι ό χώρος τού άΥνώ­ otou, τού .. έκτός σειράς,ι, της μακρινής σύνδεσης, έκεί δπου 01. άποστά­ σεις παίρνουν μηνες καΙ χρόνια άκόμη Υιό νά γεφυρωθούν, 'Ύστερα άπό όλα αότά, μπορούμε άραγε νό βάλουμε όπό τή μιά μεριά τήν οΙΚονομία τής άγορας, τή διαφάνεια (Υιό νά χρησιμοποιήσουμε ριά

n

τελευtαία φορά τή λέξη) καί άπΩ τήν άλλη τόν καπιταλισμό, τήν κερ­

δοσκοπία; Είναι άραγε μόνο θέμα λε~~λoγίoυ; "Ή μιιηως βρισκόμαστε ρπροστό. σέ μιά καλά χαραγμένη μεθόριο, πού όσοι τη διαΒοί'ίν ξέρουν άρκετά καλά τί τούς περιμένει; ''Otav ό έκλέκτορας τής Σαξωνίας θέλει νά ηαραχωρησει τιμής ενεκεν στόν Λούθηρο τέσσερα Kuxen, μετοχές άνθραΚωΡυχείων πού άποδίδουν 300 Gulden, έκείvος άl1αVΤάειl~6: «lch

wilI kein Kuks h_ben! Es 1st SpieJgeld und will nicht wuchern dasselbig Geld", "Δέν θέλω καθόλου νά έχω μετοχές! Είναι χρήμα τ\:ογαδόρικο κα; έγώ δέν θέλω νά κερδοσκοπήσω μΙ τέτοιο χΡΠμα». Λόγια σημαδιακά, πολύ περισσότερο μάλιστα άφού ό πατέρας καί ό άδελφός τού Λoυθη~

ρου ήταν μικροεπιχειρηματίες στά μεταλλεία χαλκού τού

Mansfeld) ηταν

δηλαδή τοποθετημένοι από τιιν άλλη μεριά τής Kαπιταλιoτικiiς μεθορί­ ου, tήν κακή. 'Ωστόσο καί δ

J.-P. Ricard

j

ό ψίιχΡαφος παρατηρητής τής

ζωής τού "Αμστερνταμ, σχολιάζοντας τα πολλά πρόσωπα τής κερδοσκο­

πίας, λέει περίπου τά ίδια: «Είναι τέτοιο τό εμπορικό κλίμα πού κυ­ ριαρχεϊ aτό .. Αμστερνταρ, ωστε όλα τά μέσα είναι θεμιτά προκειρένου νά διαπραγματευτείρ,l$7. Είναι φανερό δη έχουμε νά κάνουρε ρέ Ιναν κό­ σμο τελείως διαφορετικό. Γιά τόν Johan Georg BGsch, συγγραφέα μιας Ιστορικής μελέnις γιό τό έμπ6ριο του Άμβούργου, οΙ πολύπλοκο! χρη­ ματιστηριακοί χειρισμοί οτό .. Αρστερνταμ καί τά άλλα μεγάλα έμπορικά :ι<Ιvτρα lS8 , αδέν είναι δουλειές ρέ τίς όποίες μπορεί νά καταπιαστεί ενας λογικός άνθρωπος, αλλά μόνο ενας παθιασμένος παίχtnς». Γιό dλλn μιά φορά χαράσσονται σύνορα. "ο ίδιος ό Ζολά, πού τοποθετεί τόν έαuτό του από τήν άλλη πλευρά της

peeopiou J

Βάζει τό

1891

aτά χείλη ένδς έηι­

χειρηματία ό όποίος έτοφάζεται νά θέσει σέ τροχιά ριά νέα τραπεζική έταιρεία αύτά '[ά λόγια~S9: «Μέ τή νόμιμη καί μέτρια άπόδοση της έργα­

σίας, όλη αύτή :ή φρόνιμη Ισορροηία τών καθημερινών συναλλαγών με­

τατρέπει τη ζωή σέ άπέραντη έρημο, σέ τέλμα, όπου όλες ΟΙ δυνάμεις κοιρουνται καί λφνάζουν. ( ... ) Ή μόνη πού xαρί~ει ζωντάνια είναι ή

κερδοσκοπία. Αύτή εΙναι ό άέναοs πόθος πού σπρώχνει στόν άΥώνα καί

tI1

ζωή,

( ... )

Χωρίς αύτήν κανείς δέν θά καταπιανόταν ποτέ ρέ έπιχει­

ρήσεις",

'8

546

tπtyvωση '[iί~ διαφοραs πού χωρίςει δύο κόσμους τής οικονομίας,

.,.

Ό καπιταλtσμός σέ οΙκείους χώρους

δύο τρόπους ζωής καί δουλειάς) δίνεται στό άπόσπασρα αύτό χωρίς πε­

pt't'rQ

φτιασίδια, Μυθιστόρημα, θά μου πείτε. 'Ίσως. "Ήδη όρως} έναν αίώ­

να νωρίτερα, ό 1ι611ά~ Galiani (1728-1787) έηtσό.μαινε, μέ Tελείω~ δια­ φορετική γλώσσα. αύτό τό ίδιο οίκονομικό άλλά καί έξίσου άνθρώnινο ρiιγμα, Σ~σύς Διαλόγους γύρω άπό τό έρπόριο τών σΙΤΩρών (1770)"" ρί­ χνει τη σκανδαλώδη καί άντίθετη πρός τό φυσιοκρατικό πνεύμα ίδέα ότι εΙναι άδύνα'fον '[ό έμπόριο τών σιτηρών νά χαρίσει εύμάρεια σέ ριά χώ­

ρα. ΚαΙ νά πώς τό στηρίςει: "Τό σιτάρι δέν είναι μόνο τό έμπόρευρα ρέ τη μικρό'(ερη άξία οέ σχέση μέ τό Βάρος καί τόν όγκο πού :καταλαμβά­

νει» καί άρα μέ τά άκρι6ότερα έξοδα 11εταψορας. Δέν είναι πού κατα­ στρέφε'(αι εύκολα άπό '(ά έντομα καί τά τρωκτικά καί δρα είναι δύσκο­

λη ή φύλαξή του. Δέν εΙναι πού «τοϋ 'ρχεται νά Βγαίνει στόν κόσμο κα­ τακαλόκαιρο .. καΙ πρέπει νά παραδοθεί στόν ερπορο :ιτήν πιό άκατάλ­ λnλn έποχό., μέ τίς φουρτουνιασμένες θάλασoε~ καί ~oύς αδιάΒαtoυς δρόμους τού χειμώνο». Δέν τού φτάνουν όλα αυτά, αλλά τό χειρότερο άπ' δλα εΙναι δτι 'ιτό σιτάρι φυτρώνει παντού. Δέν ύπάρχει ούτε ενα Βα­ σίλειο ηού νά μήν παράγει δηρ.ητριακά». "'Ετοι κανένας δέν έχει τήν άπο­ κλειοτικότητα. ΣυγκρίνΕτε τό σιτάρι μέ τό λάδι Ϊl ιό κρασί πού Βγαίνουν στα θερμά κλίμα'rα... Τό έμηόριό τους ε!ναι έξασφαλισμένσ, σταθερό καί κανονικό. Ή Προ6ηγκία δέν θά πάψει ποτέ νά πουλάει 'ι'ό λάδι της στη Νορμανδία, (",) Κάθε )(ρονιά τούτοι θά ζητάνε καί εκείνοι θά πoυλι'iνε, Αύτό δέν άλλάζει μέ τίποτε, (",) Ό πραγματικός θησαυρός τiις Γαλλίας σέ γεωργικά προϊόντα
ξέρει κανείς πού θά παρουσιαστεί έλλειψη. Κανείς δέν μπορεϊ νά llPOΒλέψει τή ζήτηση. Ούτε καί αν θά φτάσει κατόπιν έορτής, αν κάηοιος

αλλος πρόφτασε κατ εκανε καλύτερους ύπσλΟΥισμούς. ΟΙ κίνδυνοι εΙναι πολύ μεγάλοι. Νά λοιπόν γιατί ,,!,ικροέμποροι μέ ελάχιστα μέσα» κερδί­ ζουν ενα σωρό λεφτά μέ τό έρπόριο Ύού λαδιού ii τών κρασιών, .. Πιό πολλά κερδίςουγ οί :μικροί μέ τίς οίκονομίες καί τήν τίμια δουλειά πα~ ρά οί ρεγάλοι πού άσχολούνται μέ τό έμπόριο '(ού Ol'tGPlofi. 'Εδώ ρόνο τά πιό ίκανά καί Υερά ρπράτσα από όλόκλ1'lρo τό έρπορικό σώμα }1110ρονν γά τά βγάλουν ηέρα». Αυτοί μόνο οί δυνατοτ εΤναι καλά πληροφο­ ρημένοι καί μποροϋν νά ριψοκινδυνεύουν. "'Ολοι οί άλλοι «σκορπίζουν καί aτή σκέψη ρόνο τού κινδύνου», ό,φήνοντας σroύ"ς λίγους Kt6 μονο­

πώλιο καί τά κέρδη. Κέρδη ΒέΒαια ανάλογα ιlέ τό ρίσκο πού αναλαμβά­ νουν". Αύτά ίσλ'1'.ιουν γιά τό έξωΤεΡικό Ιμπόριο των 011πρών. "000 Υιά

τίς έπιτόπιες συναλλαγές, μεταξύ των διαφόρων γαλλικών έπαρχιών )'Ίά παράδι:.ιγρα, οί άτακτες σοδειές στίς διάφορες περιοχές innpiIIouv ριά σχετική κερδοσκοπία, χωρίς όρως αυτή νά αποφέρει τά ίδια κέρδη. (ιΤό

εμπόριο αυτό Βρίσκεται ουσιαστικά στά χέρια των ρεταφορέων, των μυ~ λωνάδων καΙ των άρτοποιών, οί όποιοι τό άσκούν γιά λογαριασμό τους καί σέ περιορισμένη κλίμακα. '"Έτσι, ένω τό έξωτερικό εμπόριο τών σt-

547

Ό καπιταλιορός σέ ο{κείους χώρους

τηρών είναι τόσο έκτεταμένο, δύσκολο και ριψοκίνδυνο, ωστε νά έξυ­ πακουετιΗ άπό τήν ϊδια του τή φύση '(ό μονοπώλιο, 'ι"ό έσι,nερικό έμηό­

ρω γίνεται όπά τό ένα χωριό στό άλλο καί εΤναι άσήμαντο". Περνάει όπό τόοα χέρια πού δέν άφιΊνει παρά έλάχισtα κέρδη. 'Έτσι καΙ αutό άκόμη '(ό σιτάρι, έμπόρευμα πανταχού παρόν στήν Ευρώπη, χωρίζεται χωρίς καμιά δυσκολία ο'liς τρείς κατηγορίες του yvω­ στου μας σχήματος: στό Ισόγειο της ύλικιις ζωης άνήκει τό σιtάρι '(ης αύτοκαΎανάλωσης. Δεύτερο έρχεται 1ό κανονικό έρnόριο ρικρων άηο­

στάσεων J πού καταλήγει από τίς συνηθισμένες άποθηκες τού χωΡΙΟύ στι}ν πλησιέστερη πόλη, πού ή θέση της ατήν περιοχή '(πς ίφοσδίδει άνωτερόΤΩτα, Κοντά σ' αύτό έρχεtαι καί '(ό εμπόριο άπό έπαρχία σέ

έπαρχία, λιγότερο τακτικό καί γι' αύτό πιό κερδοσκοπικό. Κα, τέλος

είναι '(ό εμπόριο πού διανύει τεράστιες άποστάσεις, σέ περιόδους ηαρα­ τεταρένων και συχνών λιμών καί άνήκα αύτη τό φορά οtή χορεία της

εντονης κερδοσκοπικπς δραοτnριόΤfltας ιού μεγάλου έμnορίου. Καί κά­ θε φορά αλλάζουμε όροφο στό έσωτερικό της έμπoΡΙKiΊς κοινότητας:

κάθε ψορό παρεμΒαίνουν άλλοι Γφωταγωνιοτές, άλλοι οίκονομικοί πα~ ράΥοντες.

Ι

,i

Ι.

548

ΚΕΦΑΑΑΙΟ ΠΕΜΠΙΌ

Ή

,

κοινωνια

n" «τό σύνολο των συνόλων»

Δ

ίνovτας ι<οινωνικές διαστάσεις ση'! συζήτηση, Όλα τα προΒλήμα­ Τα πού έχουν τεθεϊ καί λίγο πολύ Βρεί τή λύση

Tous

στά προη­

γούμενα κεφάλαια έπανέρχονται, έγώ προστίθενται σ' αύτά ΟΙ δυ­

σκολίες καί αί άσάφειες πού άπό μόνη της οορπαρασύρει ή κοινωνία. Μέ τήν άκαθόριστα πραγρατικότητά της πού, σόν τόν άέρα πού άνα­ πνέουρε δΙν Δντιλαμ6ανόραστε πολλές φορές τήν παρουσία της. ή κοι­

νωνία μας περιβάλλει, μας διαποτίςεΙt κατευθύνει τή ζωή μαs όλόκλn­ ρα. Ό νεαρός Μάρξ εγραφε: ,(Μέσα μου σκέπτεται ή κοινωνία"Ι, Έξάλ­ λου, τά: φαινόμενα αύtά δέν έξαηατούν άραγε πολύ συχνά τόν ιστορικό δποτε πιστεύει πώς Βρίσκεται άναδρομικά μπροστά σέ πρόσωπα των όποίωγ τις εύθύνες ρηορε,ι νά κρίνει κατά Βούληση; Kαθiiκoν του, στήν ιφαγματι:κότητα, δέν εΙναι μόνο νά ξαναΒρεί τόν «άνθρωπο», δρο του όποίου έχει γίνει κατάχρηση: άλλά νά αναγνωρίσει τίς δίαφόρων ρε­ γεθών κοινωνικές όμάδες πού παραμένουν αλληλένδετες οί μέν εναντι των δέ, Ό Lucien Febvrez λυπόταν πού οί φιλόσοφοι, έχοντας δημιουρ­ γήσει τή λέξη κοινωνιολογία, οίκειοποιήθηκαν τό μόνο τίτλο πού θά ταίριαζε έπακριΒως, :κατά τή "γνώμη 'fOU, στήν Ιστορία. Γιά τό σύνολο των

κοινωνικων έπιστημ('δν, ή έμφάνιση της κοινωνιολογίας, μi: τόν Emίle ύπήρςε χωρίς άμφ(Βολία <να είδος κοπερν(κής ή Υα­

Durkheim (1896)',

λιλαιανης έπανάστασης, μιά άλλαγό προτύπου πού οί συνέπειές της είναι αίσθητές ακόμη καί σήμερα. Ό Henri Berr τή χαφi;τωf. cφέσως ώς

S49

Ή κοιγωγία

n "τό

σύνολο τών συνόλωΥ»

τήν έπtστρoφή σπς <.γενικές tδέες!,4 μετά άπό πολυχΡονο καί πιεστικό

θετικισμό, "Ή κοινωνιολογία έηανειοήγαγε τή φιλοσοφία οτήν ίστορία ι,. Σήρερα, ώς Ιστορικοί, θά λέγαρε μάλλον πώς τρέφει ύπερ()ολΙΚΙ1 συ­ μπάθεια πρός τίς γενικές ίδέες ένώ της διαφεύγει ή ίστορική έννοια. 'Εάν ύπάρχει ίστορική οίκονομία, δέΥ ύηάρχει άκόμη ίστορικιι κοινω­ νιoλoyία~ καί οί λόγοι αύτής τf:ι.ς άπουσίας εΤναι καταφανείς. Πρώτον! ή κοινωνιολογία, σέ άντίθεση μέ 'Πιν οικονομία πού κατά κά­ ποιον τρόπο είναι μιά έπιστήρπ ι άποτυΥχάνει νά καθορίσει τό άντικεί­ μενό της. Τί είναι κοινωνία; Δi:ν θέτουμε ηλέον τό έρώτημα μετά τό θά­ νατο 10ύ Georges Gurvjtch (1965), πού ήδη οί όριομοί του ήταν διατυ­ πωμΕVoι }Ιέ τρόπο πού νά ίκανοποιουν έλάχιστα τόν ίστορικό. Ή "σφαι­ ρική κοινωνία" του παρουσιάζεται ώς διαφανής καί εύθραυστος γυάλι­ νος κώδωνας, Γιά τόν ίοτορικο ποό tξαρταtαι καί περιορίζεται άπό 'ιό

;

συγκεκριμένο θέμα, iι σφαιρική κοινωνία δέν ρπορει παρά νά είναι .εvα

n

σύνολο άπό άιιτές IIραγματtKOτηΊες, ΣUνδεδερένες όχι μεταςύ τους. 'Όχι ενα περιέχον! άλλά πολλά, μαζί μέ τά περιεχόρενά τους, Κατ' αυτή τήν εννοια, άπέκτησα τη συνΙ1θεια, έλλείψει καλύτερης, νά έVΝσω τήν κοιν(ι)νία ως τό σίιΥολο τώΥ συνόλων, ώς τ6 άκέραιο άθροι­ σρα τών γεγονότων πού ώς ίοτορικοί θίγουρε στούς διάφορους κλάδους 'της έρευνάς μας. Δανείζομαι από τούς μαθηματικούς μιά έννοια Υιό τήν όποία δυσπιστούν καί οί ίδιοι. Είναι ίσως ή χρήση μιας εΙδικης λέξης γιό νά ύπογραρμιστεί μιά κοινότοπη άλήθεια l πώς τά nι1vτα δέν μπο­ ρουν παρά νά εlναι κοινωνικά. 'Όμως ό σκοπός ένός όρισμοϋ είναι νά παρέχει προκαταρκτικό προΒληματισμό, κανόνες γιά μτ6 πρώτη παρα­ τήρηση. 'Άν

ι

Ι

n παρατήρηση αυτή διευκολύνεται στήν άρχή καί στόν ςινά­

πτυςή της, ά'γ σtή συνέχεια ό.κολουθεί μιά αποδεκτή κατάταξη τών γε­ γονότων καί κατόπιν ριά λOγΙΚlί Kατάλnξη, ό όρισμός είναι χρήσιμος καί δικαlΟλΟΥεί1αι. Ό δρος μάλιστα σύνολο τών συνόλων δέν άπστελεί άραγε κατάλληλη ύπενθύμιση ότι κάθε κοινωνική πραγματικότητα, αν παραΤήρηθεϊ μόνη της, ίεραρχείται σΙ ενα άνώτερσ σίJvολΟ j όπως 11lά δέ~ ομη μεταΒλη1:ών έιιικαλεϊ'CQ.Ι, άνάγεται σέ άλλες δέσμες μεταβλητών, άκόμη μεγαλύτερες; Ό jean-Franςοjs Melon, ypappatias τού Law, έλε­ γε 'τό 1734 ήδη; "'Υπάρχει τόσο στενή σχέση μεταξύ των με.ρίδων τής Κοινωνία!;, ώστε, xτuηώντας nί μία, ό άvtίκτυπος νά μεταδίδεται στίς άλλες ...(,. Είναι οπως λέμε στίς μέρες μας δη "ή ΚΟ1νωνική διαδικασία άποη::λεϊ ενα άδιαίρετο δλον»1, ή δτι I~ύηό.ρχει μόνο γενική Ιστορία»./! γιό

νά παραθέσουμε ρερικές μόνο από τίς εκαtοντάδες έκφράσεις πού έχουν διατυπωθεί'}.

'Εςυπακούεται πώς αύτή rΊ σφαιρικότηΤά πρέπει στόν πράξη νά δια­

σπαστεί σΙ πιό περιορισμένο aύyoλα~ περωσότερο προοιτά σrήν παρα­ τήρηση, πως αλλιώς είναι δυνατόν Υά χεφιστουμε αύτή τήν τεράστια μά­ ζα; "Στήν προσπόθειά του νά ταςινομήσει, γράφει ό

J.

Scllumpeter\ ό

έρευνητός Βγάςει μέ τεχνητό τρόπο τά οίκονορ,κά γεγονότα άπό τό με­

γάλο (ένιαίο) ρεύμα τiί~ κοινωνίας». υΕνας άλλος έρευνηηίς θά Βγάλει κατά Βούληση ή τήν πολιτική πραγμαtικόtnτα ή τήν πολιτιστική πραγ­ ματικότητα ... Στην έξοχή του ΚοινωΥική 'Ιστορία τΩς 'Αγγλίας, ό G.M.

550

Ι •

Ή κοινωνία

Trevelyan 11>

12

ι<τό σύνολο τών συν6λωΥΙ'

.εννοεί μΙ αύτό τόν τίτλο τόν «ιστορία ένός ςεκορρένου από

τiιν πολιτική λαοϋ .. ! σάν νά ήταν δυνστός ό διαχωρισμός του Κράτους (ριας πρωτίστως κοινωνικης πραγραιικότητας) άπό τις αλλες ηραγματι­ .κόιητες πού τ6 συνοδεύουν. "Όμως δέν ύπάρχει ίστορικός, οίκονορολό­ γος ii κοινωνιολόγος πού νά μήν προΒαίνει σέ διαιρέσεις αύτου τοϋ είδους, παρ' όλο πού θά είναι όλες κατά κύριο λόγο Ύεχvητές, δπως αύ't"ή

τού Μόρξ (Bάση~ έποικοδόρηρα), όπως ό χωρισμός σΙ τρία μέρη) πάνω aτόν όποίο Βάσισα σύσιαστικά τίς προηγούμενες άναφορές μου. Δέν

πρόκειται παρά γιά έπεξηΥπματικές μεθόδους τό παν είναι νά γνωρίζεις 1\ όχι άποτελεσματική σύλληψη των σημαντικών ηρο­

αν έπιτρέπουν Βλημάτων.

Κάθε κοινωνική έΠίGτήρη δέν έχει προχωρήσει έξάλλου μέ τόν Τδιο

'[ρόnο, όριοθετώντας καί διαιρώντας τό πεδίο '[ης; 'Έχει κάτακερματίσει τήν πραγραηκότητα άπό πνευμα συστηματοποίησης, άλλά καί από άνα­

γκαιότητα: πο\ός όπό μάς δέν είναι κατά κάποιον τρόπο έκ γενετής έςει­ δικευμένος χάρη σTί~ Ικανότητες iί τήν κλίσΏ του νά διεισδύει στόν τά­ δε ii τό δείνα τομέα 'τής γνώσης κaί όχι σέ κάποιον αλλον; Οί δύο KG't"' άρχήν γενικευτικές κοινωνικές έπιστήμες - ή κοινωνιολογία καί ίστο­ ρία - uποδtσφΟύvtαι σέ πολλαπλούς κλάδους έξειδί,Κευοης: κοινωνιολο­ γία της .εργασίας1 οΙκονομική ιΊ πολιτική κοινωΥιολογία} κοινωνιολογία

n

τής )τΥώσης, κλπ. ίστορία

TiiS

-

ΠOλΙ'rιKή, οΙκονομική, κοινωνική ίστορία, άλλά καί

τέχνης, των ίδεών, της έπιοτήμης} τής τι::χνικής, :κλπ.

Τό νό ξεχωρίσουμε λοιπόν άπά τά έσωtερικό αύτσυ τού μεγάλου συ­

νόλου, πού είναι ή κοινωνία, πολλά καί περισσότερο γνωστά σύνολα, εΙναΙ 1 μέ τόν '[ρόπο πού 'Γό κάνουρε, μιά τετρψρένη ύποδιαίρεση:. '(6

οΙκονομικό (σέ καλΔ θέση προφανώς),

n κοινωνική

Ιεραρχία ή τό ΚΡΙ­

νωνικό πλαίσιο (γιά ν-ά μήν πούμε ή ΚΟ1νΜν1α, πού άποτελεϊ Υιό μενα τό

σύνολο τών συνόλων), ή πολιτική, τό πολιτιστικό, κλIl. Καθένα άπά αύτά τά σύνολα άναλύεται μέ τή σειρά του σέ υποσύνολα ι Λ.Ο.1\.. Μέσα σ'

αυτό τό σχημα, ή γεVΙKή ίστορία (ή καλύ't"ερα ή γενικευτική, δηλαδή

έκείνη πού έηιδιώκει νά εΙναι συνoλικn, δίχως νά 'ίό κατορθώνει οτήν έντέλεια) εΙναι ή μελέτη τεσσάρων τό λιγότερο «συστηράτων»ι αίπών κα­ θαυτών στόν άρχή, κατόπιν στίς σχέσεις τους, τίς εξαρτήσεις τους, τις διασταυρώσεις τους, τούς πολλαπλούς τους συσχετισρούς καί τίς ίδιαί­ τερες σέ κάθε όμάδα μεταΒλητές πού δέν πρέπει νά έχουν θυσιαστεί

priori

a

στίς σταθερές παραμέτρους καί, τέλος, οέ ριά άμοιΒαία θεώρη­

ση»!1,

Τό όπλπσίαστο ίδανικό θό ήταν ή μέ μία μόνο κίνηση παρουσίαση των πάντων. σΙ oχnpa. Στίς διαιρέσεις πού προΒαίνουμε) ή πρακτική πού συ­ νισταται είναι νά έχουμε κατά νοϋ μία γενικευηκό όπnκή. Ή όπηκι} αύτή θά άναδειχθει άναγκασηκά κατά τήν άνάλυοη. Στη συνέχεια, θά έχει τtίν τάση νά ςαναδrιμlOυργήσει τήν ένότητα, άποτρέποντάς μας άπό

μιά ψευδο",πλουστευηκή θεώρηση της κοινωνίαs. Οί τρέχοντες δροι κοινωνίες κατηγοριών, τάςεων ή κα't"αναλωτικές κοινωνίες

-

-

θά χΡησι­

μoπoιnθoυν χωρίς νά προεξοφλεΊται ενα γενικό συμπέρασρα πού αύτές ένέχουν. Δέν πρέπει λοιπόν νά γίνoν'ΓQι πιστευτές οί Βολικcς tξισώσcις:

551

Ή κοινωνία

Ii «τό σύνολο τών συνόλων"

έμποροι

=

άστοί, έμποροι

::;

καn:nαλιοτές1 άριοτοκράτες

::;

γαιοκτήμο­

νες"", ούτε νά γίνε'rαt λόγος Υιό τούς άστούς ι:'i τούς εuγενεΙb σον νά σχη­ μάτιζαν άλάνθαστα αυτές οί λέξεις περιχαραγμένα σύνολα, σάν νό χώρι­ ζαν ευδιάκριτα όρια τίς κατηγορίες τίς τάξεις, ένω οΙ διαχωρισμοί

n

αυτοί έχουν «τά ρευστόΎΠΎα τού

vepou",lJ.

Είναι -έπιπλέον σημαντικό νά μή φανταζόμαστε

a priori

πώς ό τάδε ή

ό δείνα τομέας μπορεί νά εχει γιά πάντα τό προΒάδωρα έναντι κάποιου

άλλου ή όλων τών άλλων. Δέν πιστεύω, Υιό παράδειγμα, στόν όναρφι~ σΒήτητη καί μόνιμη όνωτερότητα της ηoλιτικfiς ίστορίας, στην άπαρα­

Βίαστη πρωτοκαθεδρία τού Κράτους. Τό Κρότος μπορεί νά καθορίσει σχεδόν τά πάντα ή νά μην έπωριστεί σχεδόν τίποτε, άνάλογα μέ την πε­ ρίΠΤ6)οη. Ό

Paul Adam

οτό έργο του 'Ιστορία τΩς Γαλλίας ύποσΎηρίζει

ιιώ!; ρέσα άπό τό ΒιΒλίο μου γιά τη Μεσόγειο άναδύεται ή συντριπτική

ύπεροχή τού πολιτικοϋ ρόλου τού Φιλίπηου Β'. Ή δική του όμως όπη­ κή δέν έπικαλύπτει έτσι ενα πολύ πιό πολυοννθετο ,πεδίο; Στην ηράςη οί τορεΙς1 οΙ δμάδες! τά σύνολα, δέν παύουν νά παίζουν τά ρέν σέ σχέ­ ση μέ τά δέ, σέ μιά άεικίνΠ'rn ιεραρχία μέσα οτή σφαιρική κοινωνία πού

τά περιΒάλλει, περισσότερο όλοκληρωτικά .έλεύθερα.

ii

λιγότε.ρο στενά! άλλά δέν τά άψήνει ποτέ

Στήν Ευρώπη, σπου παρατηρούμε τά πράγματα :καλύτερα άπ' o,τt άλλοϋ, σ' αύτή τήν Ευρώπη πού ηροηγείται σέ σχέση },Ιέ τόν υπόλοιπο κόσρο! ή ταχεία άνάπτυςη Τl~ις οίκονομΙας τής έδωσε πολύ συχνά 'Ιό nρo~ Βάδισμα κατά τόν

160

110

n τόν 120 αίώνα

καί άκόμη πιό σταθερά κατά τόν

σέ σχέση με τούς αλλους τορείς. ΟΙ αλλοι τορεϊς ύΠΟχΡεώθπκαν νά

καθοριστούν σέ σχέση μέ τήν οίκονομία καί αύτή iι ιιρωτοκαθεδρΙα πού

ηαγιώνεΤαί όποτελεί άναρφίΒολα μιά άπό τίς ρί~ες τού πρώψου έκμο­ ντεΡΥισμοϋ της στενής άιιείρου. Θά nTav δμως: μάταιο νά σκεφτούμε πώς πρΙν άηό αύτσύς τούς αίώνες τής έκκΙνησης ή οικονομία δέν υπολογι­ ζόταν καθόλου καί κανείς δέν θά είχε μπορέσει νά γράψει, δπως αύτός ό Γάλλo~ λιΒελλογράφος τού 1622", πώς «κάθε πόλη, δηροκρατία ή Βα­ σίλειο συντηρείται κυρίως όπά οιτάριι κρασί, κρέας κ:αί ςυλεία». Θά {ηαν έιιίσης: μάταιο νό. σκεφτούμε ηώς οΙ άλλοι τομείς! ή KoινωVΙα όλόκλη­

ρη, δέ:ν θά εΊχαν παίξει τό ρόλο τους άπέναvτι στ{ιν άνοδική, γεμάτη πολλαπλές έπαναστατικές μεταΒολές, δύναμη της oίKoν(}μίας~ ενα ρόλο πού (σπάνια) συνίσταται σέ έπιταχύνσεις, πιό σOXΎCι δμως σέ φραγμούς, σέ άντίθετες δυνάμεις, σέ τροχοπέδες πού κράτησαν καί λειτούργησαν

Υιό αιώνες. Κάθε κοινωνία διασxί~εταl άπό ρεύματα, εΙναι φορτωρένη έμπόδια) πεωματικές διαιωνίσεις πού φράζουν τούς δρόμους, μακρο­ χρόνιες διαρθρώσεις πού, στά μάnα τού ίστορικού, χΊ μονψόΤΩτά τους εΙναι ό.ποκαλυπnκό χαρακτηριστικό. Αύτές οί ίστορικές διαρθρώσεις είναι όρατές, ένδεικτικές καΙ. μπορουν κατά κάιιοιον τρόπο να καταμε­ τρηθοϋν: ή διάρκειά τους είναι καί μονάδα μέτρησής τους. ΜιλώV'rας μιά άλλη γλώσσα σέ ενα όξύ και έηοικοδομητικό ΒιΒλίο, ό

Franςοis

Fourquet Ji

άποδίδει τίς ανηθέσεις αύτές οτή σύγκρουση ρετα­

ξύ «έπιθυμίας" καΙ. έςουσίας: τό άτομο άηό τό μιά πλευρά, όδηγημένο

J

όχι όπά τί}; CtvCiYKEh του άλλά φορτισμένο όπά έπιθυμίες, δπως Είναι

, !

552 ί

Ή κotνωνία

11.

«τό σιJΎoλo τών σVΥόλbΗ'..

φορτισρένη ήλεκτρικά μία ρόζα σέ κίνηση" άπό τήν όλλn τό Kαταπιε~

σηκό όργανο της έςουσίας - οηοια κι αν είναί ή έξουσία - πού διατηρεί 'ίόν τάξη στό όνομα της Ισορροπίας καί τής άπόδοσης της κοινωνίας. Πιστεύω~ όπως ό Μάρξ, ηώς οί άνάγκες άπσ'ίελοϋν μία έρρηνεία, όπως

δ

Fourquet

πώς οί έηιθυμίες άπoτελoiιν ρία έξίσου εύρεία έρμηνεία (πώς

είναι δρως δυνατόν οί έηιθυρΙες νά μήν περικλείουν καί τίς άνάγκες;)! πώς τό όργανο τής έξουσίας, πολιτικό δσο καί σi.κονομικό, είναι :μία άκόρη έρμηνεία. Άλλά έπίσης πώς δέν είναι αύτές οί μόνες κοινωνικές σταθερές υπάρχουν κι άλλες. ΣΙ αύτό τό σύνολο συγκρουόμενων δυνάμεων όργανώνεται ή οίκονο­ μική ώθηση άηό τ6ν Μεσαίωνα έως τόν

180

αίώνα, συμπαρασύροντας

τόν Kαπtταλισμό~ πού ή πρόοδός του, άνάλογα μΙ τή χώρα) είναι περισ­ σό'Cερο iί λιγότερο άργή καί διαφορετιΚ<ή. Ή αντίσταση και τά έμαόδια

πο(, συνάντησε ό καπιταλισμός θά παρουσιαστούν στό πρώτο έηίπεδο της έρμηνείας, στίς σελίδες πού άκολουθοϋν.

553

ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΙΕΡΑΡΧΙΕΣ

Ή ΚΟΙΥω\''Ική ίεραρχίa έιιανέρχεται (στόν ένικό iί τόν πληθυνηκό),

Υιό νό προσδιορίσει τό τετριμμένο όλλά σύσιώδες περιεχόμενο της λέ­ ξης κοινωνΙα πού έχει προαχθεί Ιδώ σέ ενα, άνώτερο έπίπεδο γιά νά δι­ ευκολύνει τήν άνάλυσή ρας, Προτιμώ νά μιλώ Υιό ιεραρχίες άντί Υιά στρώματα, κατηγορίες ή άκόμη καί κοινωνικές Τάξεις, "Αν καί κάθε κοι­ νωνία κάηοιου μεγέθους θά έxει~ iKBn.\a ή όχι, δηλαδή συνειδητά άηο­ δεκτά όχι, τά στρώματά της, TtS κατηγορίες της, δηλαδή τίς κάσtεςΗ. καί τίς τάξεις της, ραςί μέ τήν αίώνια πάλη τών τάξεων. 'Όλες οί ΚΟΙ­ νωνί ες Ι7. Γιά ριά φορά λοιnόν. δέν ΣUμφωyω μΙ τόν Georges Gurvitch σταν ύποστηρίζει πώς Υιό τήΥ πάλη και τις άντιθέσεις των '[άξεων προ­ ϋπόθεση εκ των ών σύκ αΥευ άnοτελεί Δ ηλήρης συνείδηση αύτών των

n

άγωνων καί άνηθέσεων, συνείδηση πού πρέηει νό πιστέψουμε. πώς δέν

-ύπήρχε πρίν τή Βιομηχανική κοινωνία l !!.. "Ορως, οί άποδεΙξεις Υιό τό άντίθετο άφθoνoύv. 'Έχει σίγουρα δίκιο ό

Alain Touraine

σταν γράφει:

«κάθε κοινωνία της όποίας ενα ρ'έρος του ηρο'ίόντος έχει άποσυρθεί όπά τήν κατανάλωση καΙ έχει συσσωρευθεί"1 υποθάλπει μιά «Ύαξικ.ή σύ­ γκρουση"I'). Τό ίδιο μηοροϋμε νά πούμε ΥΙό. δλες τίς κοινωνίες. "Ας έπισrρέψoυμε ομως οτή λέξη πού εχει τόν προτίρησή ρας, τό λέ­ ξη (εραρχία, πού ταιριάζει όπό μόνη της1 χωρίς μεγάλες δυσκολίες) σΙ όλόκληρη τήν ίστορία των πολυπληθών κοινωνιών. Καριά τέτοια KOΙ~ νωνία δέν άναπτύσοεται όριζόντια, σέ ενα έηίιιεδο Ισότητας. Είναι όλες ~εκάθαρα Ιεραρχπρένες. 'Από έκεί πηγάζει καί iι κατάπληςη των Πορ­ ΤΟΥόλων έξερευνιιτών όταν. γύρω στά 1446, έρχοντα1 σέ έιιαφή με τίς όλιγοιιελείς φυλές ΒερΒερινων πού εύKαιριaKά πουλούσαν ραυρους σκλάβους καί σκόνη χρυσού στήν άκτό της Σαχάρας πρός τόν 'Ατλαντι­ κό, ατό iJψος τού Cabo do Rescate καί άλλου; «Δέν είχαν Βασιλιά!"ZU. 'Ωστόσο) έςετάςΟΥ'Ι'ας πιό προσεκτικά, διαπιστώνουρε πώς σχηματίζουν φατρίες καί οί φατρίες αύτές έχουν τούς άρχηγούς τους. ΟΙ πρωτόγονοι λαοί της Φoρμό~ας δέν έκπλήσσουν λιγότερο τούς Όλλανδούς γύρω ατά 1630: «Δέν έχουν ούτε βασιλιά ούτε άρχοντα. ΒρίσΚΟV1'αι ουνέχεια σέ πόλεμο, δηλαδή τό ενα χωριό ένανίίον τού άλλου»?!. 'Ένα χωριό άιιοτε­ λεί μιά σuoπείρωσΠ 1 ριά όμόδα. Άκόρη και οί ούτοnιuς κοινωνίες, δη­ ι.nουργήματα τΏς φαντασίας άvτιστρόφως πρός Ύίς πραγματικές κοινω­ νίες, παραμένουν κατά κανόνα Ιεραρχημένες. 'Ακόμη καί ή κοινωνία τών

'Ελλήνων θεών οτόν "Όλυμιιο είναι ίεραρχημένη. Συμπέρασμα: δέν ύηάρ­ χει κοινωνία χωρίς σκελείό, χωρίς διάρθρωση, Οί σημερινές μας κοινωνίες, δποιο καί νά είναι τό πολιτικό τους σύ­ (1tnpa, δέν είναι λιγότερο ίεραρχημένες ιίπό τίς ηαλιές. Τουλάχιο'Ι'ον τά προνόμιο, μετά τήν άγρια άρψισΒήτησή τους, έχουν χάσει ατά πλαίσια n;)v κοινωνιών μας λίγη από τή μακαριότπτά τους. Άντίθετα οτό πα-

554

Τό Βασιλικό ΈΟΟλ_ιο, έπί Έρρίκου ΣΤ:

oi

όΙΚQ()liς, ο{ )1>αφι;ι5:,- κα; Λοτω οί X:(f-

ταδlκaσρέν()[_ ΕiΚΟ"')Ρ(ίφ110JJ H~:- /!ω άγγ.-\ικ() χειρόγΡαφο Ίυίί 150υ ι)ί(~lγα. (8l6λιοθΠΚΗ 10υ 11111C'1" TcnlfJJc. φαnοιραφία 'r11f,- ΗιlΗωιJιiκnς/

555

"1f".! .

"

"~

:.'!-

Ή κοινωνία

--c

n "τό σύνολο τών συνόλων»

ρελθόν ι οtίς διαl)αθμισμένεs κοινωνίες, ή διαt11ρnan τής θέσης ntov μιά μορφή άξιοπρΙπειας. ενα ε1δος (φετης. Ό μόνος γελο\ος καί καταδικα­

στέος Jl'COV έκείνος ηου Ιτnδείκνυε σημεία μ1ας κοινωνικιϊ.ς Κάτηγορίας που δέν ηταν ή δική του, Προσέξτε τό σχέδω πού προτείνε.ται οτό. πρώτα χρόνω τού 180υ αιώνα, εναντίον τού έπιζήμιου ταςικού ύποβιβαορου }(οί της πολυτέλειας που έξανερίζει περιουσίες: νά δώσει ό βασιλιάς τής

Γαλλίας στούς πρίγκιπες, δοΙΙκες, τιτλούχους καί τίς συζύγους τους εν-α μπλέ κορδόνΙ I «δπως φορούν οί iππό'Cεs τής Μάλτας καί τού Άγίου Λα­

ζάρου'ι, aτoύς άλλους εύγενείς ενα κόκκινο κορδόνι, ολοι δέ οΙ άξιωμα­ τικοί! λοχίες, στρα'ηωtες νά φορούν πάντα στολή.

"000

Υιό τούς υπη­

ρέτες (συμπεριλαμΒάνονται έδώ οί καμαριέρηδες καί οΙ όρχισερΒιτόροι),

νά ι:ίναι υποχ:ρεωnκή Δ λιβρέα, .. χωρίs νά μΠΟΡΟύν νά Βάλουν οτό μπόρ '[ων καπέλων τους

oiJtE ·γαλόνια

ούτε χρυσό

oVrE 'ίίποτε

άσημένιο»2Ι. Δέν

θά ήταν αύτή ή ίδανι:κή λύση πού και θά καταργούσε τΙς δαπάνες ,'ιά διάφορες πολυτέλι';ιες καί θά «έμποδιζε όΗοιαδήπο'[ε σύγχυση τών υποδεέστερων υπηρετών llέ τούς ύψηλότερους";

,

Έκείνο πού συνήθως έμηοδί{ει αύτή τή σύγχυση είναι πιό άπλο. ή δι­ αίρεση τού πλούτου - ηολυτέλεια όπό τή μιά μεριά, άθλιοτητα άπό τήν άλλη

-

καΙ ή διαίρεση '[ής: έξουσίας ~ αιJταΡXισμOς άπό τη μιά, ύnακοή

άπό τήν δ.λλη. «'Ένα μέρος της άνθρωnότητας) λέει ένα ίτολικό κείμενο τού 1776~?, κακοποιείται μέχρι θανάτου Υιά νά μπουκώνεται τό άλλο μέ­ χρι σκασμού",

ΚοινωΥικός

πλουραλισμός 'Η ίεράρχηση δέν είναι ποτέ άηλή- κάθε κοινωνία είναι ποικιλόμορ­ φη, πλσυραλιστική. Διαιρείται παρά τη θέλησΔ της καί είναι πιθανό ή διαίρεση αύτή νά άποτελει τόν ίδια τήν ίω:όστασή της. μ Ας πάρουμε ένα παράδεΙΥρα: τή λεγόμενη \ιφεουδαρχικήι, κοινωνία,

τήν όποία οΙ ίστορικοί καί οί οίκονομολόγοι} όπαδοί του μαρξισμού fι φιλικά διακείρενOt πρός αύτόν, Βάςουν τά δυνατά τoυ~ νά καθορίσουν, αφοϋ χΡειάστηκι: ΒέΒαια νά άποδεχ'Ιούν καί νά έρμnνεύooυν τόν πλου­ ραλισμό της yaΙOKtnoiasti. Μπορώ άραγε νά πω μέ ριά λέξη, πρΙν νά πρσxωρό,σ~)ι ηώς εΊμαι τό ίδιο άλλεργικός με τόν Μάρ1\. Μπλόχ

ii

'[όν

I~ucien Febvre ατή λέξη φεουδαλισμός; πού τόοο σUΧΝά χρησιμοποιείται; Αύτός ό νεολογισμόςΗ πού προέρχεται όπό τά λατινικά (feodum); δΙν όψορα, τόοο γι l αυ-τούς δσο και γιά ρένα) παρά τό φέουδο καί Ο,ΤΙ έχει

σχέση ρέ αίJΊό, τίποτε άλλο. Δέν είναι λογικότερο νά τοποθετήσουμε κά­ τω από αύτή τη λέξη όλη την εύρωπαϊκή κοινωνία, μεταξύ τού 110υ και

τού 150υ αί~)να, δσο καί κάτω άπό τη λέξη καπιταλισμός τό σύνολο αύτf:ις ΤI~lς ίδιας κοινωνίας μεταξύ 'ιού 160υ καί 'Ιού 200ύ αίώνα. Άλλά ας αφΙ1σουμε αυ'fή τή διένεξη. "Ας δεχτούμε άκόρη πώς

φεουδαρχική κοινωνία, αλλOfι συχνός

556

OpoS.

i}

αποκαλούμενη

μπορεί νό προσδιορίσει ενα

Ή κοινωνία

n ατό σύΥολο τω\" συνόλων"

μεγάλο διάστημα της κοινωνικΩς ίστορίας τής Ευρώπης, πώς θά ηταν θεμιτό νό χρησιμοποιηθεί ή έκφραση αύτή σάν Βολική έτικέ'ί'α, έκεί orιoυ, έτσι κι όλλιώς, θά μπορούσαμε έπίσπς νά πούμε Ευρώπη A~ προσ­ διορίζοντας μΙ τό Εύρώπη Β τό διάστημα πού άκολουθεΙ 'Όηως καί νά εχουν τά ιιράγματα , άπό τό Α στό Β, ή διάρθρωση θά σκιαγραφηθεί άπό τόν έποχή τήν όποία έπιφανείς ίστορι:κοίΖ5 όνόμασαν "πραΥματιΙ(ή 'Ανα­

γέννηση"1 μεταξύ τού 10ου καί τού 130υ αΙώνα. Ή καλύτερη αναφορά στή λεγόμενη φεουδαρχικl1. κοινωνία παραμέ­ νει, Υιό μένα, ή όπωσδήποτε πολύ γοργή καί αύtαρχική περίληψη τού

Georges Gurvitch M

τήν όποία συνέθεσε μετά όπό προσεκτική άνάγνωοη

του θαυμάσιου βιΒλίου του Μόρκ Μπλόχ11, προεκτείνοντας μέ μοναδικό τρόπο 1ά συμπεράσματά του. Διαμορφωμένη άπό μακραίωνη -καθί{ηση,

καΎαστροφή l έκΒλάστηση, ή ιtφεOυδαΡXΙKIί» αίιτr'ι κοινωνία είναι ή συ­ νύπαρξη τό λιγότερο πέντε «κοινωνιών», πέντε διαφορετικων ίεραρχιών. ΣΊή Βάση Βρίσκεται ή πιό παλιά! εξαρθρωρένη, πού χάνεται στά Βάθη

του χρόνου καί συναθροίζει τούς ρεγαλΟΥαιοκτήμονες καί τούς γύρω από αύτούς χωρικούς. Είναι ή Ύψαριωτικι) κοινωνία. Λιγότερο παλιά, έχοντας ώστόσο τις ρίζες της πολύ Βαθιά l ώς τη Ρωραϊκή αύτοκρατορία

(καί Τίς ηνευματικές της ρίζες άκόμη πιό Βαθιά), είναι μιό θεοκρατική κοινωνία πού οΙκοδόμησε μέ δύναμη καί επιμονή ή καθολική. 'Εκκλησία έηειδή τής χρειάζεται όχι ρόνο νά κατακτή.σει, άλλά καί νό διατηρηθεί,

συγκεντρώνοντας αδιάκοπα πιστούς. Ή τεράσ'rια καί άπλωρέΥΏ αύτή επιχείρηση συντηρείται όπά ενα σημαντικό μέρος τού πλεονάσΡατος τιις πρώ'rης Εύρώπης: 01. καθεδρικοί ναοί, οΙ έκκλησίες, '[ά μοναστήρια; τά εκκληοιαοηκά είσοδήματα άποτελοϋν τάχα έπένδυση ή :κατασπατάληση

κεφαλαίουj Τρίτη, l.nά νεΔτερη κοινωνία πού άναδύεται άνάμεσα στΙς αλλες καί, ψάχνοντας γιά στήριγμα, όργανώνεται γύρω άπό τό τιμαριώ­

τικό Κράτος. Αύτό ναυαγεί μέ τούς TdEU'raiOUb Καρολίδες, δμως τό ναυ­ άγω, σπως συμΒαίνει συχνά, δέν ύηΩρξε όλOκλnρωΤΙKό. Τέταρτος ύπο­ 'Γομέας: ή φεουδαρχία μέ τή στενΔ της έννοια, σταθερή ύπερδoμr'ι τής

κορυφής πού έπtπλέει στά κενά πού έχει άφήσει ή έλλειψη του Κράτους καΙ Ωού ένώνει τούς άρχοντες σέ μιά μακριά Ιεραρχική άλυσίδα, καί διά

μέσου αυτης τής ιεραρχία!; προσπαθεί νά ρυθμίσει, νά χειριστεϊ

1.6

IIά~

ντα. ~Opως: ή 'Εκκλησία δέν θό nιοογε'ί τελειως στά δίχτυα του συστή­

ματος. Τό Κράτος θά σκίσει μιό μέρα τά δίχτυα, 'Όσο Υιά τόν χωρικό, θά ζήσει συχνό (J'rό περιθώριο αύη1ς

Tnf;

άνωθεν άναταραχΊις. Τέλος, πέ~

ρπτο καί n'λευταΙ0 σύστημα! τό πιό σημαντικό άπ' ολα κατά την αιιοψΙΙ μας οί πόλεις. Έμφανίσ'rηκaν ή έπανεμφανίστηκαν άπό τάν

110

100

καΙ τόν

αιώνα, ώς χωί)ιστα Κράτη, χωρισΤές κοινωνί.ς:ς, χωριστοί πολιτισμοί;

χωριστές οίκονομίες. Είναι κόρες ένός μακρινού παρελθόντος: συχνά ή Ρώρπ άναΒιώνει σ' αυτές, Κόρες ώστόσο ένός παρόντος πού τίς κάνει νά

άνθοίιν. εΙναι καί νέα πλάσματα; Βασικά είναι άποτ,f-λεσρα ένός -κολοσ­ σιαίου καταμερισροϋ έργασίας - ή ύπαιθρος όπό τή μιά πλευρά, οί πό­ λεις όπά τήν ίiλλη

-,

μιας συγκυρίας πεισματικά εύνoΊκiίς, τού έμπορί­

ου πού ξαναγεννιέται, τού χρήμα'rος Ωού έπανεμφανίζεται, Άπό τό Βυ­

ζάντιο καί τό '1σλάρ ρεταδόθηκε πρός τή Δύση ενα είδος ή.λε,κτρισρου,

557

Ή κοιγωνία

n «τό σύΥολο των συνόλων»

διό μέσου της άπεραντοσύνης τής Μεσογείου, ρέ τη βοήθεια τού δυνα­

μικού Ι10λλαπλαοιαο"{η, Ι10ύ είναι τό χΡήρα. υΟταν οτή συνέχεια όλό­ κλnρη ή θάλασσα θά γίνει XPIστιανιKή~ ή παλαtά Ευρώπη θό γνωρίσει νέα άκμιι καί νέες άναταραχές.

'Άρα λοιπόν} συνυπάρχουν πολλές χοινωνίες πού άλλnλooτηριςoνται, άλλες καλά καί άλλες όχι, Δέν ύπάρχει ~να σύστπμα Iιλλlι πολλά συ­ στήματα. Ύπαρχουν πολλές τάςεις, πολλές ίεραρχίεςι πολλοί τρόποι πα­ ραγωγπς, πολιτισμοί, τρόποι συνείδπσης τού Χόσμου, γλώσσες, ποιότη­ τες ζωής. Γιά δλα πρέπει νά χΡησψοποιήσουρε τόν πληθυντικό. Ό

Georges Gurvitch

ύποστηρίζει πολύ σωστά ρέ Ιδιαίτερη έπφονή

σχετικά Βιασηκά πώς οί πέντε κοινωνίες πού έξε'fάζOυμε κα{ Ωού μοι­ ράζονται τόν όγκο τής φεOυδαΡXικiiς κοινωνίας, άποτελοϋν άνnΥομία, εΙναι ξένες μεταξύ τους. Πώς Byaivovτas όπό τη μία εΙναι σάν νά κατα­ λήγεις οτό κενό καί στην άπελπισία. Στην πραγματικότητα, σι :κοtνωνίες αύτές έζησαν μαζί, άναρίχθΏκαν, προϋποθέτουν μιά συνάφεια. ΟΙ πό~

λεις-Κράτη άπό:κτnσαν τούς άνδρες τους άπα τούς δ:γρούς καί τά Kτή~

.; .

ματα τών φέουδων πού τΙ~ περιΒάλλουν, Πολιτογράφησαν όχι μόνο χω­ ρικού, άλλά καΙ άρχοντε" i'ι καλύτερα όμάδε, άρχόντων, γεννημένους στήν ϋπα\θρο πού, εγκατεοmρένοι ατήν πόλη, Ι1αραμένουν ίοχυρές φα­ τρίες μέ άναλλοίωτους δεοροlJslll. Στην καρδιά της Έκκλπσίας, ό παπι­ σμός άιιευθύνθηκε ήδη άπό τόν 130 αίώνα στούς τραnεζίτες TΪiς πόλης της Σιέννας για νά εΙσπράξει τούς φόρους από τό χριστιανικό πληθυσμό, Ή άγγλική βασιλεία έπί Έδουάρδου Α' άllευθύνεται στούς δανειστές Tiis Λούκ'κας, καί κατόπιν σέ έ:κείνους τής Φλωρεντίας. ΟΙ άρχοντες είναι άπό πολύ νωρίς πωλητές σιταριού καί κοπαδιών: οΙ 'έμποροι είναι ύποχρεωμένοι νά τά αγοράζουν αηό αύτούς. "Οσον άφορα τίς πόλεις, είναι )'V'ωστό πώς άηοτελοϋν τά πρότυπα ιiiς σύγχρονης έποχής, πώς α'ότές είναι τό ύπόδειγμα τού σύγχρονου Κράτους καΙ της έθνικης οΙκονομίας τή στιγμή της γέvvnσής τους. Πώς παραμένουν κατ' έξοχήν τόποι της συσσώρευσης καί 100 πλούτου σέ 6άΡΟG των αλλων κοινωνιών. Αύτό σημαίνει δτι κάθε κοινωνία ίi ύπο-κοινωνία ii κοινωνικό όράδα, άρχί'ονταs άπό τήν οίκογένεια, έχει δικά ΤΩς ίεραρχία: ή 'Εκκλησία οπωs κα{ '(ό όργανωρένο Κράτος, iι έμπορική πόλη ρέ τούς πατρικίους τηςι όπως καί ή φεουδαρχική κοινωνία l πού τελικά δέν είναι παρά ριά ίεραρχία. Τό ίδιο ίσχύει καί γιά τό καθεστώς των μεγαλογαιοκτημόνων, μέ τόν άρχοντα άπό μία πλευρά καί τόν χωραό άπό τήν άλλη. Μιά σφαιρική συvεKΤΙκιi κοινωνία δέν άποτελεί αραΥε ριά ιεραρχία πού πέ­ τυχε νά επιΒληθεί ατό σύνολο, χωρίς άναγ:καστικά νό καταστρέψει τίς άλλες; Παρ' όλα αυτά, άπό όλες τίς κοινωνίες πού άποtελοϋν τρήματα μιας σφαιρικής κοινωνίας) όπάρχουν πάντα ρίο ή περισότερες πού) 'rι::ίνoντας νά έπι6λnθoϋν σ'rίς άλλες, nροε'rοφάζοuν μιά μεταβολή τού συνόλου, μεταΒολή πού διαγράφεται πάντα πολύ άργά, όρtστtKOΠOιεϊται ρετά, σΙ άναρονή μιας νέας μεταΒολής πού θά έπιτελεστεί άργό'fερα, έναντίον τΩς ή έναντίοv των νιΚllτριων κοινωνιών αύτή τή φορά. Μιά τέτοια πο­ λυρορφία άποδεικνύε.ται ενας πρωταρχικός παράΥοντας κίνησης δσο καί

rn

tn

558

Ή κοινων[α

n «τό σύνολο τών συνόλων»

άντίστασης στην κίνηση αύτ:ιΙ Κάθε έξελικτικό σχηρα, άκόρη καί αυτό

τού Μάρς, γίνεται πιό ξεκάθαρο μετά από αύτή τή διαπίστωση.

ΚάθεΤΩ ηαρατΩρηση:

Ό περιορισμένο, άριθρό, τών ΠΡΟΥοριούχων

'Ωστόσο l άν κοιτάξουμε από ψηλά τό κοινωνικό σύνολο, έκείνο πού θά χτυπήσει aτό ράτι ρας δέν είναι πρωτα οι κοινωνικές κατηγορίες, όλλά μάλλον ή θεμελιώδης ανωό'τητα πού διαιρεί τή pά~α, άπό τήν κο­

ρυφή ω~ τη βάση, σύμφωνα μέ τήν κλίμακα τού πλούτου καί της έ~oυ­ σίας. Κάθε παρατήρηση αποκαλύπτει αρτή τήν έσωΊερική άνιοότητα,

πού αποτελεί άδιάnτωτO κανόνα τών κοινωνιών. "Οπω!; άναγνωρίζεται

άπό τούς κοινωνιολόΥους, ε!ναι ενας διαρθρωτικός νόρος, χωρίς έ~αί­ ρεση. πως όμως ρπορεί νά έςηΥπθεί αό'τός ό νόμος; Έκείνο τό όποίο Βλέπουμε άρέσως. στήν κορυφή τnb πυραμίδας, είναι μιά χούφτα προνομtoυχοι. Σ' αύτή τή μικροσκοπική κοινωνία καταλή­

γουν φυσιολογικά τά πάντα: ο' αύτού b ή έξουσία, ό πλούΎος, ένα μεγά­ λο μέρος άπό τό πλεόνασρα τής παραγωγns. Αύτοί κυΒερνούν, διοικοϋΥ, διευθύνουν1 παίρνουν άποφάσεις, έ~ασφαλίςoυν τή διαδικασία τής έπέν­ δυσΏς, άρα καί τής παραγωγής. Σ' αύτούς καταλήγουν ή κυκλοφορία τών άγαθών καί τών ύηnρεσιων, καθώς καί Υό νορισματικό ρευστό. Κά­ τω άπό αυroύς άπλώνεται τό πλiiθoς των naΡaΥόvτωv tiiS οΙκονομίας) τών έργαζομέvων κάθε κατηγορίας, :ή μάςα των κυΒερνωμένων καί , πα­ ρακάτω άπό όλους) !να πελώριο κοινωνικό άπόρρφμα: ό κόσμος τών άνέργων.

Έξυπακούε'rαι πώς τό. χαρτιά τού ι(Οινωνικού παιχνιδιού δέν εχουν μοιραστεί μιά γιά πάντα) είναι όμως σπάνια τά ξαναμοφάσματα, πάντα φειδωλά. Μάταια παθιάςονται οί άνθρωποι νά άνέΒουν στήν κοινωνικό.

ίεραρχία, άπαιτοϋνται συχνά πολλές γενιές καί l φτάνοντας έκεί, δέν συ­

γκρατούνται χωρίς νά δώσουν τόν άγώνα τους. Αύτός ό χοινωνικός πό­

λεμος εΙναι συνεχής άπό τότε πού ύπάρχουν ζωντανές Koινωνίες~ μέ τΙς δικές τους κλίμακες τιμής καί τή δική '(ους δυσχερή προσέγγιση στ{ιν

έςουσία. Γνωρίςουμε λοιπόν προκαταβολικά πώς τίποτα δέν λΟΥαριάςε­ ται πραγματικά

-

Κράτος, εύγενεϊς, άστοί, καπιταλισμός

ii

ηαιδεία

-

αν

δέν έχει καταλάΒει, ρέ τόν έναν ii τόν άλλον '(ρόπο, τά έπίκαφα :κοινω­ νικά σηρεία. Άηό αύ'(ό '(ό ύψος KUBt:pVOUY, διοικούν} δικάζουν, KU'rfiχούν, συσσωρεύουν πλούτη. 'Λ.πό αύτό τό ύψος έπίσης σκέπτονται. 'Εκεί κατασκευάζεται .ι<οί έηανακατασκευάζεται δ λαρπρός nολιησρός.

Τό έKπλnKΤΙKό εΤναι πώς οί προνομιούχοι είναι πάvτoτε τόσο όλΙΥά­ ριθροι. Καθώς ή κοινωνική προαγωγή ύπάρχει, καθώς ή μΙKΡOO:ΚOΠικf1 αύτή κοινωνία έςαρτδται από τό πλεόνασμα πού έργαοία τών ρή προ­ νομιούχων θέτει στή. διάθεσή τους, όσο αύςάνovται αύτά τά πλεoνάσμα~ τα l οΙ έλάχιστοι άνθρωποι έκεί ψηλά έnρεπε νά πληθαίνουν. Άλλά σxε~ δόν τίποτε τέτοιο δέν συμβαίνει, σn.pεpα όπως καί στό παρελθόν. Σύμ~

n

559

Ωoprιύ καί ίζpoτελεστiα συvοδεύουν τn γυναίκα τού λόρδου δίνου,

IKitao

'Αγγλiα μεταξύ

όrιά

'rn συλλογη τού G<:.orge HcJzschuer 1621 ΚΩί 1625, (ΦωτοθΩΚΩ Α. Co}in).

LJnpapxou

τού Αον­

πού έπ;σKξ.rιTεται

-rn1.'

φωνα }.Ιέ τό σύνθnιια τού Λαϊκού Μετώπου - πολιτικό σύνθΩμα πού πρo~ καλούσε εύκολα τή θψηδία - ή Γαλλία τού 1936 έ~αρτιόταν όλόκληρη άπό

«200 OiKOyivetcs:", σχετικά διακριτικές! άλλά παντοδύναμες. 'Όμως Adolphe Thiers, ΙΥαν αίώνα γωρίτερα ι έγραφε άτάρaχος: " ... σέ εΥα Κράtος οu:ως ή Γαλλία, σε δώδεκα έκατομμύρια οίκογένειες, ( ... ) ξέ­ ό

ρουμε πώς ύπάρχουν Ι .. ) τό πολύ δύο ή τρείς έKατovτάδες πού κατέ­ χουν τά πλούτη»1? Καί εναν αίώνα νωρίτερα ακόJ.1Ω ενας ύηοοτηρικτής

της κοινωνικης τάξης, ό Jean-Franvois Meion 3U , εχσvtας πεtστεϊ δσο καί δ Thiers 1 έςηγούσε πώς .. ή πολυτέλεια ένός ~Eθνσυς εΙναι περιορισμένη σέ μιά χιλιάδα άνθρώηωΥ σέ σχέση μέ είκοσι έκατσμμυρια άλλους ποί ε\ναι έςίσου ευτυχεϊς .. , Πρόσθετε δέ: "όταν !)ία καλ6 Άστυνομία τσίJς έπιτρέπει νά άπολαμΒάνουv ησυχα τούς καρπούς τής έργασίας τους». Είναί άραγε. πολύ διαφορετικές οί δημοκρατίες της εποχής μας; Γνω~ ρiςουρε τουλάχιστον τό ΒιΒλίο τού C,W. MiHs Ή έλiτ τής itovaiar; καί τού πλούτου)Ι> σπου έΠιΡένει στό έκηλπκτικά μικρό μέγε.θος της όμό­ δας άπό τήν όποία έςαρταται κάθε σημαντική άπάφαση Υιά τό σύνολο των Η,Π.Α. οιίμερα. 'Εκεί έηίσης ι'1 έθΥική άφρόκρεμα άποτελεΊται άπά μερικές οικογένειες Ι10ύ κυριαρχοϋν καί οί δυναστείες αύτές λίγο άλλό­ ζουν μέ τόν καιρό. Mutatis murandis εί.να1 τά λόγια τού Claudio Tolomei, συγγραφέα άπό ηί Σιέννα, nov ot: ενα γράμμα του τΏ{; 21 ης 'Ιανουαρίου

560

Ή κοινωγια

fi "ίδ σmrολο των .συνόλωγ"

1531 έγραψε ηδη στόν Gabriele Cesano''': "Σέ κάθε Δημοκρατία, cικiφn καί μεγάλη, σέ κάθε Κράτος, ακόμη καί λαϊκό, είναι σπάνιο να ανέΒουν ηερισσότεροι άnό πενχινΤΩ πολίτες στίς διοικητικές θέσεις. Ούτε στην 'Αθήνα 11 τΩ Ρώμη, τή Βενετία ή η} Αουκκα ειναι ηολλοί οί πολίτες πού διοικούν τό Κράτος! benche 5i reggal10 queste terre 50ttO nome di παρ' δλο πού τά Κράτη αυτά διοικουνται έν όνόματι της δη­ μοκρατίας". Τελικά δέν ύπάρχει άραγε, όποια κτ αν είναι ή κοινωνία ii 11 έποχιι πού έξετάζετοι, σηΊ μιά ή τιιν άλλη περιοχή τού Kόσμoυ~ ενας ϋπουλος νόμος γι' cιύτό τ6ν τόσο :μικρό άριθρό; Έςοργιστικός νόρος αφοϋ δύσκολα διοκρiνουμε μέσα του 'rούς λόγους ηΊς ύπαρξής '(ου. Είναι ώστόσο μ1α πραγματικότητα πού δέν παύει νά ρος iιπενθυμί~ει αυθάδι­ κα τι}ν παρουσία της. Κάθε συςήτηση εΊναι αχΡηστη: δλες οί ραρτυρίες

republic!!)

•

συμφωνούν.

Στή Βενετία, ηρίν άπό τόν πανούκλα τού

1575,

οί

Nobili,

εΊναι

10.000

πρόσωπα τό πολύ (άν'ίρες) γυναίκεb καί παιδιά), ό ιηό ύψηλός άριθμός στήν Ιστορία της Βενετίας. Δηλαδή '[ό 5% τού συνολικου πληθυσροϋ (ή

Βενετία ραςί ρέ τό Dogado) πού κυραίνεται γύρω οτούς 200.000 κατοί­ κουςΗ. 'Από αύ'rό 'Ιό μικρό άριθμό~ ιιρέηει άκόμπ νά διαγράψουμε τούς εύγενείς πού ητώχευσαν, πού με'r'αΒάλλονται συχνά σέ KCιηως έπίσημους έπαΤτες καί πού, άηοδιωΥ:μένοι πρός η! ψτωχικι1 συνοικία τού 'ΑΥίου Βαρνάβα, περιγράφονται μέ τό ειρωνικό nαρα'r'οούκλι Barnabotti. 'Ακό­ μη, μετά τιιν αφαίρεση αύτή, τό -υπόλοιπο των πατρικίων δέν άποτε­ λείτ
Κράτ ους 3-Ι, Στη ΓένοΒα, μιά '(όοο τιι-ηικά καπιταλιστική πόλη, σύμφωνα

ρέ μία άναφορά τού 1684, οί ευγcvείς πού κρατούν στά χέρια τους τή Δημοκρατία (έν όνόμαη των τίτλων δσο καΙ τοϋ χρήματός τους) δέν ςε­ περνούν τά 700 ά'rορα (χωρίς νά ύπολογΙΟ'fοi)ν οί σΙΚΟΥένειες), σέ σύ­ νολο

80.000

κατοίκων περίπου):",

ΚαΙ αύτά τά ποσοστά τής Βενετίας και 'rής ΓένοΒας είναι άνάμεσα aτά 140 αί(;'να Jίδl1 ι 11 εξουσία Βρί­

πι() υψηλά. Στή ΝυρερΒέΡΥη 36 , από τόν

σκεται στά χέρια ριας όλΙΥάριθμης άρωτοκρατίας '(ρικίων σύμφωνα μέ τό γόρο)! δηλαδή 150 έως

20.000

(43 200

οικογένειες πα­ ατορa Υιά τούς

κατοίκους στήν περιοχή. Αύτές οί οικογένειες έχουν τό απo~

κλειστι:κό δικαίωμα νά αποστέλλουν άντιπροσώπους στ() 'Εσωτερικό ΣυρΒουλιο ! πού έπιλέγει τή Δίaι'tιι

(Sc:pt

AnciCΠ5λ

11

Δποία πράγρατι

όποφασίςει Υιό τά πάντα, κυΒερνά, διοικεί, δΙKά~ει και δέν δίνει λο)'ο­ ριασμό σέ κανένα, άπά τίς μετρημένες παλιές ίστορικές καί εύπορες οίκογένειες πού συχνά έχουν 'r'iS ρίζες τους στόν 130 αιώνα. 'Ένα τέτοιο ιιρονόριο έςnΥεί τόν αΙτία πού 'Ιό ίδια όνόματα έπανεμφανίζονται άδιά­ -κοπα σtά χρονικά '[Δς ΝυρεμΒέργης. Ή πόλη θό: περάσει, όνέπαφη κα­ τά τρόπο άξιοθαύμαστο, τίς έπανειληρμένες άναταραχές της Γερμανίας τοϋ Ί40υ καί '(ου 150υ

ait:}VQ.

Τό

1525,

μέ ριά άποφασιστική κίνησΙΊ. οί

θά Βάλουν πλώρη ηρός '(ιί Μεταρρύθμιοη. Καί συτό θά είναι δλο. Σίό Λονδίνο, τό 1603, στό τέλος της βασιλείας τιις 'ΕλισάΒετ

Herren Alteren

561

Ι

,,

,

"

,

,

,

" ,

i

,ι :1

'."'~

,, ,",

'!,

"

"

i ,

"~

1 , ,

" i.

"

ΟΙ πατρίκιοι τnς ΝυρερΒέΡΥΩς χορεύουν ατή μεΥόλυ

aieO[)(JQ

Ό λαός δέν εΕναι παρ(;;γ]

κλισέ

(StadtbibJjothek Niirnberg,

του ΔnμαpXεIoυ.

S. Schmidr).

,~

", 'J, ~ι

,:":

Α', όλες

0\ έπιχειρήοεις έςαρτώνται άπό 200 ή κα! λιγότερους χονδί,έ­

μπορους'1, ΣτΙς Κάτω Χώρες! τόν

170

αίώνα, ή διοικοϋσα άριστοκρατία)

τών άντιΒασιλέων ιών πόλεων και των άςιωρατούχων της έπαρχίας, εϊναι 10,000 πρόσωnο σέ ενα πληθυσμό δύο έκατομμυρίων 3Η • Σηί Λυών, έκτός άπό τό γεγονός των προνομίων καΙ του πλούτου της, οΙ είρων1κές έΠ1~ πλήξεις 'τού κλήρου προς τούς συμβούλους της πολιτείας (8 ΝοεμΒρίου 1558) είναι ξεκάθαρες: «'Εσείς, κύριοι Σύμβουλοι (κύριοι της διακυΒέρ­ νησης τής πόλης ατήν πραγματικότητα) πού, όλοι σχεδόν εΙστε έΙJΠΟ­ ροι. (.,.) Δέν υπάρχουν περισσότεροι αηό ΤΡΊCtvcQ. σΎήν πόλη πού νά ρηορούν νά έλn{ςουν νά γίνουν σύμβουλοι ... ,,59. Ή ίδια όλιγορελής όμά­

δα CΙίJ:Ιν 'ΑμΒέρσα τού 16ου αίώνα) οί «Γερουσιαστές". πού οί WΑγγλοι τοίις όvοράςουΥ

562

«Lords»

'(ης πόλnς,ω. Ση':! ΣεΒίλλη, ίό

1702,

υύμφωνα μέ

"

;

Ή κοινωνία .ή «τό σύΥολο των συνόλων"

τή μαΡΎυρία ένός Γάλλου εμπόρου, «τό προξενείο όποτελείται από τέσ~

σερις ή πέντε Ιδιώτες πού διαxεφί~oνται τό έμπόριο σύμφωνα μέ τά ίδιωτικά τους συμφέροντα» καί είναι 0\ μόνοι nού πλουτίζουν σέ Βάρος των άλλων έμπόρων. "Ενα ύπ6μνηρα του 1704 μιλάει άδίστακτα Υιό '[ίς .. άπαΙοιες παρανορίες '[ου προςενεΙου της ΣεΒίλλης»,Η. Στή .MaIls ατά

1749, γιό ,ήν κατασκευή καί τό έρ"όριο της ράλλινης έταμίνας, πού άποτελεϊ. τόν πλουτο της πόλης, κυριαρχοϋν οκτώ :fi έννιά έρποροι "οΙ κύριοι Cureau, Veron, de Granges; Montarouj Ganier, Nouet, FreaI't καί Bodierl.I2:H ΔουνκέΡΚΩ, στά τέλη του Παλαιου Καθεστωτος, έχοντας nλοuτίσει άπό τ6 άδασρολόΥη'[ο λιμάνι της, είναι ριά πόλη μέ λίγο πε­ ρισσότερους άπά

20.000

κατοίκους, οτά χέρια μιας Cφιστοκρατίας τού

χρήματος, πού δέν εχει καμιά διάθεση νά έςαφανιστεί στούς κόλπους

μιας αριστοκρατίας πού, έξάλλου, δέν εΙναι ηαροϋσα intra muros. Γιά nοιό λόγο, πράγματι) νά γίνεις εύΥενής Όταν κατοικείς σέ ριά πόλη χω­ ρίς δασμούς, όπου ό καθένας εχει τό τεράστιο προνόμιο νά μήν πληρώ­ νει φόρους ύ110τελείας, φόρους Υιά τό άλάτι 11 τέλη χαρτοσήμου;-Ή μι-­ κρι} άστική τάξη της Δουνκέρκης άηoτελείτα~ όπό μία κλειστή κάστα, μέ «πραγματικές δυναστείες: έκείνες τών lJaulconnier, Tresca, Coffyn, L11ermite, Spyns»43. Ή ίδια κατάσταση καί οτή Μασσαλία. Σύμφωνα ρέ

τόν Α. Chabaud44 , τό άξίωρα τών σκ·αΒίνων ηταν Υιά μιά περίοδο 150 χρό­ νων (πρίν τό

1789)

προνόμιο ρερικών οίκογενειών, όχι nαραπάνω από

δέκα, πού οί πολλαπλοί τους δεσμοί, γάμοι, κουμπαριές, τίς εΙχαν πολύ σύντομα ένώσει σέ μία". 'Άς μετρήσουρε ραf:ί μέ τόν Ch. Carriere , τούς Μαρσεγέζους έμπόρους τού 180υ αί(~να: Η.Δέν άποτελούν οϋτε καν τό 1% (τού πλ..ι}.ΘUσμoυ} ι εΙναι μία άσήμαντη μειονότητα ηοό όμως κρατά στά χέρια της τόν- πλσΟ"(ο ι<.άί κυριαρχεί OTi b δραστηριότητες όλό:κλπρης . τής πόλης, καθώς καταλαιι8άνει πλήρως τη διοίκηση». Ση\ Φλωρεντία, 4

.. )

οϊ

benefiziati είναί 3.000 ii και περισσότεροι τόν 150 αίώνα, 800 έως 1.000 ρόνο γύρω στό 1760, ώστε 5tav οί ·ΑψΒοϋργοι ,ης Λωρραlνης γί­ νονται μεγάλοι δούκες Tnt Τοσκάνης, τό 1737, μετά τόν έξαφάνιση των Μεδίκων, ύΠΟχΡεώνονται νά δηριoυργήσouν καινούργιους εύγενεί ς 46. Στά μέσα τού 180υ αίώνα ρ1α μικρή πόλη, κοινό όσο ή Πλακεντία

(30.000 κάτοικοι) άριθμεί 250 ως 300 οίκογένειες εόγενών, δηλαδή 1.250 εως 1.500 προνομιούχους (άντρεςΊ γυναίκες καΙ παιδιά) πού άηο­ τελούν τό 4 ως 5% τού πληθυσμού. 'Όρως αirrό τό σχετικά ύφηλό πο­ σοστό περιλαμΒάνει εύγενεϊς κάθε εϊδους .καί περιουσίας. Καθώς δt σί εύγενείς της πόλης ήταν ή μόνη πλούσια τάςη

aiJ'rfis της

άγροτικης πε­

ριοχπςι θά επρεπε νά προστεθούν aτόν πληθυσμό τής Πλακεντίας καί οί

170.000

κάτοικοι τής γύρω ύπαiθρου. Σέ ΕVα σύνολο

lΙοσΟΟίό των εύγενών θά ε-ηεφτε κάτω άπό τό

200.000

άτόμb)ν τό

1%4"

"'Ας μη βασιςόμαστε στή συγκεκριμένη ηερίπτωση σέ ενα άποτέλεσμα άποκλίνει: ριά έκτίμηση γιό όλόκληρη τή ΛομΒαρδία τοϋ 180υ αΙώ­ να άνε6ά'ει ως 1% τό ποσοστό των εύγενών σέ σχέση ρέ τό σύνολο τού IIQl;

πλπθυσμοϋ των πόλεων καί τής ύπαίθρου καί ό μικρός αύτός άριθμός τών προνομιούχων κατέχει τή μισή σχεδόν

ρω άπό τόν Κρεμόνα, τό

1626

περίπου, σέ

yii"111. Πιό συγκεκριμένα, γύ­ 1.600.000 pertiche yftSI (118

563

,

Πολω.'οί εύγενεις καί [ρποροι συζπιούγ )'ιά ύποθiσε.ις στά Γκντάνσκ Βινιετα. TDq 170υ Υραψία

aitbva είχονογράφΩσπ AJcxandra 8kl1f2!jlA,>ka), J

τού -Αtλαvrα τού}.-Β.

φεουδαρχικές οίΚΟΥένειες κατέχουν, :μόνες '(ους, τό

(Dantzig).

Harnan.

(ΦωΤDw

.

83.000»,

δηλαδή

πάνω άπό τά μισά"!>,

Οί υπολογισμοί αύτοί, αν γίνουν στόν κλίμακα μίας έπικράτειας, θά μιλουν onl.v ίδια γλώσσα. Σ'ι:ίς έκημήσεις τού Gregory King (1688)~(Ί πού τις έnιΒεΒαίωσε σέ γενικές }'ρaρμές ή Ιστορικιί έρευνα, καταγράφο­ νται ΟΤΙ1ν 'ΑγΥλία ηερίnου 36.000 οίκογένειες! πού 'ίό έτήοω είσόδΩμά τους υπερΒαίνει τίς 200 λίρες, εν';' iι Ά)Ύλία άριθρεl 1,400,000 οίκογέ­ νειες περίπου (ή στρσΥγυλοποίηση είναι δΙΚΙ1 μου), δnλαδ11 ποσοστό KO~ ΥΥά οτό 2,6%. Καί Υιό νά ψΓάσουμε σ' αυτό τό μέγεθος, χρειάστηκε νά προσθέτουμε άνάκα'!ο λόρδουςl Βαρωνέτους, squires, gentlemen} αυλι­ κούς "άξιωματικούς», έξέχσντες έμπόρους, Ι1άνω άπό 10.000 ανθρώπους τού ν6μου) σί όIlοϊοι έξάλλου άnοτελΟ(Ν άνερχόμενΗ κάστα. ~Eτσι ίσως τό κρnήρω - πάνω από 200 λίρες - αυξάνει ΚΩτά πολύ τό πλήθος των όνθρώηων έκεϊ οπου υnάρχουν τεράστιες ανισόΤΗτες, καθώς τό. σημα­

ντικό εΙσοδτφατα των μεγαλοϊδιοκτη'rl;}ν γης ύπολογίζονται σέ

ρες τό χρόνο κατά μέσο Ορο. Οί άριθροί αού δίνει ό

2.800 λί­ S Massie ) ιό 1760,

Jli: τήν ένθρό\'ιση τού Γεωργίου Γ, δηλώνουν μια νέα ό.νακαΤάνομή τού πλούτου, καθώς

564

it

εμπορική τάξη κερδίςει σε σχέση με τήν τάξη των γαι-

28.

οι ΕΥΤΕΝΕΙΣ Σ1Ή ΒΕΝΕΤΙΑ

ΧαpaκτnΡισnκό παράδειγμα: κάθε oύσιαarιKα K1,erarn άριστοκρατΕα μειώνεται

oi

άριθρό. Ή είσοδΟ$; Υεων οίΚΟΥενειών anj ΒενεΤΙa εΙνα1 άvεπaΡΚliς, Ή έλα~

φρtά άνόρθωσΩ, ραά τό

J3iW(Jflr;;

1680,

:AαιJ TCIγ πίνακα τού

όφείλετω αραΥε σέ μία Βελτίωσπ των δρω" δια­

Jean GeorgeJin, Venise au siecIe des Lumieres,

1978, u. 653, ό όποΙος αναγράφει τους άριθμούς The Dccliπe of t11c Venetian Nobility as a Ruling

πού έδωσε CΙass,

/, }a;nes Davis 1962, σ. 137,

οτό

οκτηρόνωγ. "Ομως) αν έπιθυροUρε νά ύπoλoγίσoυρ~ τούς nραγραnκά

πλούσιους, τούς πραγματικά ίσχυρούς πολιτικό κο:ί !<-οινωνικά σέ. όλό~ κληρο τό Βασίλειο l }lόλις πού θά αηογράφονταν. καθώς λένε οΙ είδήμο­ νες, 150 ο{κογένειες) δηλαδή 600 μέ 700 Πίομα,1, Στή Γαλλία, τήν ίδια ηερίηου έποχή, ή παλαιά τάξη των ευγενών άριθμεί σύνολο

300.000

εύγενωV J

..

δηλαδή

1 εως 1;5%" των

80.000

ατοιια σέ ενα

Γάλλωv . 'Όμως πώς 5J

νά ςεχωρίσουμε τήν άστική τάξη; ΞέρουΙΙΕ περισσότερο δ,ΤΙ δέν εΊναι άστικό παρά Ο,ΤΙ είναι) ένω λείπουν καί '[ά στοιχεία. Τό σύνολο) διακιν­ δυνεύει ό Pierre Leon, πρέπει νά εΤναι τό 8~4% του πληθυσμού, δρως πό­ σοι είναι οί μεγαλοαστοί; Τό ρόνο άςι6πιοτο πσσο<πό άφορα τούς ευγε­ νείς της Bρεtάνης

(2%),

Όμως ή Βρετάνη μέ τούς

40.000

εύγενείς της

ξέρουμε πώς Βρίσκεται πολύ ψηλότερα όπά τ6 μέσο δρο τού Βαοιλείοu.,q. Γιά νά βρεθεί ενα μεγαλύτερο ποσοστό πού νά ύποστηριχθεΙ μέ κά­ ποια ΒεΒαιότητα πρέπει νά όναφέρσυρε ηΊν περίπτωση της Πολωνί ας 55,

όπου οί πραγμάτικοί ευγενείς άντιπροσωπεύουν τ6 Β μέ

10%

του πλη­

θυσμου, «κατέχοντας τό υψηλότερο ΠΟ(Jόσtό O'tIίy Ευρώπη». Δεν είναι δμως ολοι οΙ Πολωνο, €υγενεις ,σχυροΙ 'Υπάρχουν μάλιστα άρκετοί πο* λύ φτωχοί, μερικοί άηλό τυχοδιώκτες, "πού τό έπίπεδο τής ζωnς '(ους

δέν διέφερε καθόλου άπό τό έπίπεδο τών χωρικών,,_ Άλλά καί ή πλού­ σια εμπορική τάξη είναι πολυ μικριί. 'Έτσι, στήν Πολωνία Όπως Κι αλλοϋ, τό κοινωνικό στρωρα πού μετράει πραγματικά! λογαριάζεται καί έχει τά πρσνόμια, αντιπροσωπεύει μόνο μι6. έλάχιστη :μειοψηφία 1Όϋ

565

'11 κοrvωv{a

n «τό σύΥολα τών συνόλων"

πραγματικού πληθυσμού,

'Ακόμη πιό όλιγομελεϊς είναι σίγουρα μερικές περιορισρένες ρειονό­ -rn-r€ς: οί εύγενείς. otilv ύπηρεσία του Μεγάλου ΠέΤΡΟΌ, οί Μανδαρίνοι Qtήν Κίνα, οί

daimyos

της 'Ιαπωνίας, οί

rajahs

καί οΙ

omeralls

στόν

'Ινδία τού Μεγάλου ΜογγόλοuS/i. iί αυτή ή χούφτα τυχοδιωκτών ο'φα­ τιωτων καί ναυτικών πού κυριαρχούν καί τροροκρατουν τόν rφωtόγοvο

n

πληθυσμό της Άντι6ασιλείας στό 'Αλγέρι, τό - όχι πάντα πλούσιο - όλι­ γάριθρο στρ&φα τών ίδιοκtnτών πού θά 11εtαφu'(ευθεί, δηως δnως, στήν άπέρανΤΩ ίσπανική Άμερική. Ή σπουδαιότητα των ρεγάλων έμπόρων έχει έξαιρετικές διαφορές άνάλογα μέ τrΊ χώρα, άριθμητικά όμως παρα­

μένουν λίγοι. "Ας συμπεράνουμε, συμφωνωντας μέ τήν άποψη τοϋ Βολ­ ταίρου: οι λίγΟΙ t σέ μιά καλά όργανωμένη χώρα, «κάνουν τούς πολλούς

νά δoυλείιoυν~ τρέφονται άπό αυτούς καί τούς κυΒερνούν",

'Αποτελεί δμως αύτό πραγματικό συμπέρασμα; Άφορα τό πολύ t γιά

άλλη μιό. φορά, διαπιστώσεις) δίχως νά έ.χουμε άντιλnφθεϊ άιιόλυτα τί συμΒαίνει. ''Αν άναφερθούμε στίς συνέπειες τΩς «συγκέvtρωσnςj" πού

σ'tόν οΙκονομικό καί σέ άλλους τομείς είναι '{όσο εμφανείς, θά διευρύ­ νουμε καί θά μεταθέσουμε τό πρόβλημα. Πώς Cιλήθεια έξηγείται αύτή ή

.

"

ίδια ή ffiJγκέvτρωΟΠj Ώστόσο οΙ Ιστορικοί έριξαν σ' αύτές '(ίς Koινωvτ­ κές κορυφές 000 περισσότερο φώς μπορούσαν. 'Έτσι, «πήραν τόν εύκο­

λότερο δρόμο») καθως λέει ό Charle& Carriere"'. Οϋτε καί αίrrό είναι τό­ σο Βέβαιο τελικά j άφοϋ ό μικρός άριθμός τών προνοριούχων τίθεται ώς πρόΒλημα χωρίς εϋκολες λύσεις. Πώς οΙ έλάχιστοι διατηρούνται άκόμη καί μέσα άπά επαναστάσεις; πως διατπρούν τό σεΒαοιιό '[ής τεράστιας

μάςας πού Βρίσκεται κάτω άπό αύτ~ύς; Γιατί λοιπόν στόν άγώνα πού διε­ ξάγει όρισμένες φορές τό Κράτος έναvτίoν των προνομιούχων αυτοί οί

τελειιτο.ϊοι ούδέποτε είναι όλοκλπρωτικά iί όριστικά χαρένοι; 'Ίσως, κα­ τά BάθO~1 νό έχει δίκιο ό Μάς Βέμπερ οταν, άρνούμεΥος νά όπνωτιστεί άπό τά Βάθη της κοινωνίας, έηψένει στή σημασία της «nολΙ'nκnς έπι­ μόρφωσης της άρχουσας καί της άyερxόμεvnς τάςης""',

'1-1

φύση της άΥώ­

τερης τάξης οτήν όποία άναφέρε1:αι (σύμφωνα ρέ τούς δεσμούς αίματος ή μέ. τήν οΙκονομική Ιπιφάνεια) δΙν χαρακτηρίζει άραγε ριά κοινωνία πού εχει ρπεί οtό παιχνίδι άπό ιιολύ ηαλιά;

Ι J-,

.

,

Ι, J

,ji {:! ~

.

,f;

.i1 ~:-

Ή κινητικόΤΩτα

~<'

,~

της κοινωνίας

Οί όνερχόμενες τάξεις, οί άλλαγές οτήν κορυφή,

'.'

n Κίνπτικότητσ

κοινωνίας, αύτά τά προΒλήματα τiις ή τών άποκαλούρενων άσηκών

ii

μεσαίων τάξεων, άν καί κλασικά, δεν παύουν νά είνατ τό ίδιο δυσνόητα μέ τά προηγούμενα. Ή άνακατάταξη καί ή άναπαραγωγή της άνώτερης τάξης γίνοvtQΙ συνήθως μέ ρυθμούς καί μετακινήσεις '('όσο αργές καί άσήμαντες, ώστε δέν είναι δυνQtόν νά ύπολογωτούν ι άκόμη καί μέ τήν άκρι6τΊ παρατήρηση, πόσο μάλλον νά τούς δοθεί όρtστtKή έξήγηση. Ό

566

,,. ,

της

'," :,.

'1l κοινωνία

ή «τό σύνολο των συνόλωv»

πιστεύει, :καΙ εΙνaι πιθανά, πώς οί δυναμικές συγκυρίες επιταχύνουν την κοινωνική άνοδο. Μέ τήν ίδια έννοια και ρε πιό γενι­ κό τρόπο ακόμπ, ό Hermann KeHenbenz M σημειώνει πώς στίς έμπορι­ κές παραθαλάσσιες πόλεις} έκεί σπου ή οΙκονομική ζωή έλίσσεΎαι καί προχωρεί πιό γρήγορα άπό άλλού, ή κινητικότητα τής κοινωνίας άνα­ πτύσσεται πιό άνετα άη' Ο,τι στΙς πόλεις της ένδοχώρας. "Έτσι συναντάμε τη σχεδόν κλασική αντίθεση μεΎα~ύ παραλίων καί ήιιειρωτικων πε­ ριοχων. ΟΙ κοινωνικές διαφορές είναι έλάχιοτες στή ΛυΒέκπ ι τό Βρέμη i\ τό ΆρΒούργο, άκόρη καί στήν iινnδραστική ΝυρεμΒέργη. Ή ίδια δρως ρευστότητα δέν θά ύπήρχε και στή Μασσαλία ή ακόμη και ατό Μπορντώ; Πηγαίνοντας άντίστροφα, ή οΙκονομική ύφεση θά έκλεινε τίς ιιόρτε!; στήν KOινωVΙKή προαγωγή, θα ένίσχιιε τό KOινωVΙKό sta.tus quo. Ό Peter [aslett 61 , όπό τήν πλευρά του, ύπoστηρί~ει πρόθυμα πώς ή κοινωνική κά­ θοδος, ή αντίστροφη κινητικότητα, δέν θά έ.παυε να έντείνεται κατά τιΊ διάρκεια -riiS οίκονομικής δφεοης στήν προΒιομηχανική 'Αγγλία, καί, σέ γενικές γραιιμές, δέν είναι ό μόνος πού εχει αύτό '(ή Υνώμη62 • "'Αν λοι­ πόν μπορούσαμε νά κάνουμε εναν Ισολογισμό των άφίξεων καί άναχω­ ρπσεων στήν κορυφή τής κοινωνίας, δέν θό μποροϋσε αραΥε ό έκouγ­ "χρονισμός νό. έρρηνευθεί ώς συγκέντρωση τού πλοfJTου και της δύνα­ μης, παρά ώς έξάnλωσn; Στή Φλωρεντία, τή Βενετία ή τΔ ΓένοΒα ύπάρ­ χουν αρκετά άκριΒείς άριθμοί πού δείχνουν πώς οί προνομιούχες οίκο­ γένειες μειώνονται όριθjJπτικά μέ κανονικό ρυθμό καί όρισρένες έξα­ φανίζΟV'rαι. Στήν κομητεία τού OIdenburg j μέ τόν ίδιο τρόπο, άπό 200 οίκογένειες εύγενων, άναγνωρισμένες ατό 'Γέλος τού Μεσαίωνα, δΙν απομένουν παρά 30 γύρω στά 160063.. Δεδομένου δτι μια βιολογική κάρ­ φη θά έτεινε νά :μειώσει τούς ήδή έλάχιστους- της ύψηλής κονωνίας, υπάρχει συγκέντρωση περιουσιών καί δύγαρας σέ λίγα χέρια, ώστε με­ ρικές φορές νά φτάνουν σΙ έπικίνδυνα όρια, όπως στό Φλωρεντία τό 1737, τό Βεγετία τό 1685, τό 1716, τό 177564. Πρέπει τότε μέ κάθε θυσία νά άνοίξουν ΟΙ πόρτες. Νά γίνουν δεκτές «προσχωρήσεις .. νέων οίκογε­ νειών «per denaro»J εναντι χρημάτων, οπως λε.γόταν aτή BtvtTla6S • Τέ­ ΤDtεs σuvθiiκες:ι έπισπεύδοντας τή διαδικασία της φθοράς) επιτάχυναν την άναγκαία συμπλήρωση, σάν νά ξανάΒρισκε ή κοινων1α τήν τάση νά έπουλώνει τΙς πλnγt.ς της καί νά yεμί~ει τα κενά της. Ή παρατήρηση είναι πιό εύκολη σέ όρισρέγες περιnτώσειs. 'Όπως σταν ό Μέγας Πέτρος άναδιαμορφώΥει τή ρωσική :κοινωνία. "Η, άκόρη καλύτερα, κατά '[ήν κρίση πού ξέσηαοε άιιό ίόν ηόλερο τών Δύο Ρ6δων. "Οτον τελειώνει στήν Άγγλία αυτή ή σφαγή, ό 'Ερρίκος Ζ: (1485-1509) καΙ ρεtά όπό αύτόν ό Υιός τοο 'Ερρίκος Η' 0509- 1547) Βρίσκονται έρπρός στά έρείπια rnSc nαλιας αριστοκρατίας πού μέ μεΥάλη δύναμη είχε αντισταθεί 0111 μοναρχική εξουσία. 'Η αριστοκρατία έχει κατασπα­ ραχθεί από τόν έρφύλιο πόλεμο: τό 1485 άπό 50 λόρδους έπιζουν οί 29. Ή έnοχή τών ,varJords, τών άρχηγώΥ τού πολέμου) έχει περάσει. Οί έχθρικές πρός τούf; Τυδώρ οίκογένειες έχουν χαθεί στΩν καταιγίδα, οί de la Pole, σι Stattford, 01. Courtenay ... 'Έτσι, άρχοντες μέ μικρότερη έπφροή) άστοί άγοραστές γής) άκόμη καί άνθρωποι τaπεινή~ ii σκο-

Laurence Stone'?

Ή ΚΟΙΥωνία

n "το

σύvολο των συνόλων"

προέλευσης, έΧΟΥι·ας τή 6ασιλικιί εϋνOtα, γεμίζουν αύτ6 τό κοι­ νωνικό κενό στήν .κορυφή διευκολύνοντο.ς τη Βα.θιά άλλαγό της «πολι­

'rEtvjlS

τικής ΥεωλΟΥίας» τοϋ άγΥ λ~Koϋ έδάφους, δπως εχει είπωθεί. Τό ίδιο τό φαινόμενο δέν είναι νέο} είναι όμως νέο τό μέγεθός του. Γύρω στά 1540, μία καινούργια άριστοιφατία εχει δημιουργηθεϊ' καινούργια άκόμπ, όμι,)ς f}δη σεΒαστή.

Μόλιστq.) πριν όκόμη πεθάνει ό Έρρίκος Η' καί μετά τό θάνατό του,

κάτω όπά τήν ταραχr:)δn και εύθραυστη Βασιλεία τού Έδουάρδου ΣΤ' καί της Μαρίας Τυδώρ 0553-1558), αύτή iι καινούργια άρl­

0547-1553)

στοκρατια παγιώνεΊαι σταδιακά καί σύντομα άVΤιτίθεται στήν κυβέρνη­ ση. Ή Mεταρρύθpιση~ ή πώληση τών έκκλησιαστικών γαιών καί τών άγαθών του Στέμματος; ή αύ~ανόμενη δραστηριότη'[α τού Κοινοβουλίου, την ευνοούν. Πέρα όπά τή λάμψη) δσο καί αν αιJτή φαίνεται εντονη; της

Βαοιλεί.ας '[ης 'ΕλισάΒετ Α' 0558-1603), ό άριστοκρα'rία σταθεροποιεϊται, έπεΚΎείνει τά πλεονεΚ'f.ήματα καί τά προνσμιά της. Μήπως εΙναι σηρεϊο των καιρών ότι ή 'Βασιλεία, πού ώς τό ] 540 εΙχε πολλαπλασιάσει ίά ηο­ λυδάπανα έργα, ώς απόδειξη τής ζωτικότητάς της, σταματά τό δραΟΤΩ­ ριότη'rά της μετά άπό αυτή τή χρονολογία; ΤΙ) γεγονός δέν αμφισΒητεί τή συγκυρία. αψού τό ρόλο τiΊς άνέγερσης: των διαψόΡ'JV έργων ανα­ λαμβάνει άπό τότε γιά τά καλά ή άρωτοκρατία, Μέ τό τέλος τού 160υ

Ι

Ι

αίώνα πολλαπλασιάζονται συνεχώς :ααντου στι!~y άγγλιΜ ύπαιθρο

τοικίες σΧΕδόν πριγκιπικέ.ς. Ιοngleat,

KQWollaton, Worksop, Burghley

House} 01denby"6". Ή

άνοδος πρός τόν έςουσία αυτών των ευγενών συ­ νοδεύει τό πρωτο ναυτικό μεγαλείο τού νησιού; τήν άνοδο τών γεωρ­

γικών εΙσοδημάτων .καί ΨJτή τήν πρόοδο πού ό

j.U, Nef


Ι

όνoμ~ε~, δι­

καωλογrφένα, «Ηρώτη Βιορηχανική έπανάσταση», ΊΙ άριστοκρατία δέν

έχει τώρα πιά τήν άπόλυτη ανάγκη τού Στέρματος Υιό νά αύξήσεί καΙ. νό σταθεροποιήΟΙ;;l ηίν περιουσία της, Και όταν τό ΣΊ'έμμα, Ί'ό 1640, προ­

.

·

Ι

•

ι

σπαθεί να άποκαταο'[ήσει τί1ν έξουσία Ί'ου πού εχει ξεφύγει όπό τόν

ελεΥχό του, είναι nιά πολύ άργά, Ή άριστοκρατία ΚΟΙ οι μεγαλοαστοί πού σύντομα τήν άντιγράφουν σχεδόν πιστά - θά περάσουν τά δύσκολα

i

χρόνια τού έμφυλίου πολέμου .καί θά εύημερι100υν με τήν ένθρόνιση τού Καρόλου Β' (1660~1685), "Μετά '{"ήν έπιπρόσθεtn άναστάtωσn τών έτων

1688-1689, ( .. ,) (πού άρχισε τό

i

ΙJπορεϊ νά παρατηρηθεί πώς ή Άγγλικιι έπανάστααη καί 'ίσως νωρίτερα άπό μια άποψη) συμπλήρωσε

] 640,

τόν κύκλο της ... »(>7, Μτα άρχουσα ά)'Ύλική τάξη έχει άνασυγκροτηθεΙ

Τό 6γκούμενο παράδειγμα της 'Αγγλίας είναι ξεκάθαρο, αν καί έχει προκαλέσει πολλές διενέξεις μεταξύ iστορικων 6Η , Άλλο-v έπίσης! σέ όλό~ κ.ληρη τί1ν Εύρώηη, ΟΙ αστοί άποκτουν τίτλους εύγεν.είας

ii

παντρεύουν

τίς κ6ρες τους μέσα οτούς αριστοκρα:rικούς κΙικλσυς. 'Ωστόσο, Υιό νό παρακολουθήσουμε τίς ταλαντεύσεις ριας παρόμοιας διαδικασίας, θά

χρειάζονταν συμπληρωματικές έρευνες καθώς έπίσης κσί νό παραδε­ χτούμε εύθύς έςαρχής δη τό ούσιώδες KαθiίKOν κάθε κοινωνίας είναι νό άνaπaράΥεται ατήν κορυφή της, άρα θά πρέπει νά άσπαστούμε άναδρο­ μικά '[() μαχητική χοιvωνιολοyi.α τού Pierre Βοurdjeu Θ • Θά χρειαζόταν

επίσης νά ηαραδεχτουμε εύθύς έξαρχής τόν τρόπο σκέψης ίστορικων

568

ι

·Ι Ι

Τό BU1'fJhleγ HnlJ.'),(', σrn Srarnffxd ΒΕΓΟΠ, LinL"Olnsl1irc, {πο,' 1l01((μιι ,"l,'"el1till(1'

ΧΊισΡiVQ άΗδ τδν

W/jlliaflJ C;ecil

άπύ 1ό 15ϊϊ Ιω~,. τδ

1585.

l;"[γαι piιJ <ίπ{} 1I~ iλ(ί~

χωτες κωυικίες π(}ιΊ άπΖμειναν (ά.ηΧΩΗ'ιιψέγπ ψυαικά.) όπό τις ΤΙ'IOc~ l1U(' ~(,'L χτίοο. (ΦΙ,I'fογrlπφιπ

Thf"

RrίtΙ"h Τra\ψ!

4.'i",o6atloH)

Ή KOlνων{CΙ

n ('το σύνολο

τών συνόλων»

δπως σί Dupaquier, Chaussinand-Nogaret, Jean Nicolas :καί όπωσδήπο­ τε καί άλλων, πώς άνάρεσα σης κοινωνικές συγκυρίες ύπάρχουν μερι­ κές πού είναι καθοριστικές: μία ίεραρχία κα! ριά τάξη βρίσκονται διαρ­ κως σέ κίνηση 1(αί φθείρονται άσταμάτητα l ένώ ρία ώραία πρωία. καταρ­

ρέουν. Τά καινούργια πρόσωπα πού φτάνουν στήν κορυφή) έννέα στίς

δέκα φορές, άναπαράΥουν την ηα.λιά τάξη των πραγμάτων, έκεί όπου αύτή εΙχε χαθεί. Γιά τόν Jean Nicolas, στή ΣαΒο'ϊα l δταν Βασίλευε ό Κά­ ρολος Έρμανουήλ Α: (J 580-1630), άνάμεσα ΟΊΙς άναρΙθμηΊες καταστρο­ φές, χολέρα, φτώχεια, κακές' σοδειές, πολέμους, «έπωφελούμενη άπό τίς πολυτάραχες συΥκυρίες, μιά νέα άρισΤOKρατία~ προερχόμενη άπό τούς έηαγγελμαΎίες, τούς δικολάβους καί τούς τιτλούχους, 'ίείνει νά παρα­ γκωνίσει τούς παλιούς φεουδάρχες εύΥενείς»71>. 'Έτσι, έκεΙνοι πού πλού­ τισαν πρόσφατα ή μόλις άπέκτησαν ηρονόμια; Υλιστροϋν στίς θέσεις των παλιών. 'Ωστόσο ό ίσχυρός κλονισμός πού έςαφάνισε όρισμένα ιιροη­ γούμενα προνόμια άνοίγοντας τό δρόΙ1Ο σ' αύτή τή νέα ώθηση! προκα­ λεϊ άπό τ.ή Βάση σο6ρρές έπιδεινώσεις σέ ο) τι άφορα την κaτάστασn των χωρικών. 'Επειδή τά πάντα έχουν τό τίμηρά τους.

Ι

,, Πώς ΥίΥεται:

άvτιλnΠΤΩ

11

άλλαΥΩ;

'Όλα αίrrά είναι άnλά, ίσως πάρα πολύ δ.nλά. Χρειάζονται δμως Ilολύ χρόνο, -περισσότερο Δπ' 8~τι θά ύπέθετε συνήθως κανείς, :Εςυπακούεται

, πώς

ένα κοινωνικό κινηρα τέτοιου είδους δέν είναι δυνατόν νά καταρε­ τρηθεί, ίσως όμως μπορεί νά γίνει άντιληπτή μιά τάςη μεγέθους, αν προ­ σπαθήσουμε νά έκτψήσουμε χονδρικά τόν άριθμό των σοΒαρών ύηoψη~ φίων γιά τήν κοινωνική άνάδειςη. δηλαδή τή.ν πιό ηλούσιο μερίδα '(ης

άστικής τάξης σέ σχέση μέ τούς εύγενείς ή 'ίούς πατρικίους πού άnοτε­ λoϋV τό ηδη κατεστημένο. Οί Ιστορικοί συνηθίζουν να διακρίνουν κά­ πως σχηματικά 'roύς αστους σέ μεγαλοαστούς, μέσους καί μικροαστούς. Πρέπει αύτή τη φορά νά υίοθετήσουμε αύtή τή διάκριση κατά γράρρα. Στόν ύιιολογισρό μας ηράΥρατι δέν θά έπρεπε νά παρέμβει παρά μόνο τό άνώτατο Ο'rρωμα, πού πρέπει νά παραδεχτούμε πώς δέν φΤάνει άριθ­ μητικά ούτε τό ένα τρίτο της άστικι-).ς τάξης. "Οταν λέγεταΙ 1 γιά παρά~ δεΙΥμο, πώς ή γαλλική αστική τάξη άντιπροσωπεύει τόν 180 αιώνα τό 8% περίπου όλόκληρου '(ου πληθυσμοϋ n"'ις χώρας, τ6 άνώτατο στρώμα μόλις πού ςεπει)να τό 2%, δηλαδή, πάντα χονδρικά! έχε\ περίιιου τόν 1:δ10 όγκο ρέ αύτό των εύγενων. Ή ίσότητα αυτή άηοτελεί ρι6 άπλ.ιί ύnό­ θεσΩ. Στήν περίπτωση όμως 'riif; ΒενΙ'fίας ΟΠΟύ οί cittadini είναι μία '(ά­ ςη μεγαλοαστών αύοmρά Kαθoρισρένη~ συχνά πλούοια ή τουλάχιστον εύπορη, πού προμηθεύει τά διοικητικά γραφεΊα της Σινιορίας ρέ στελέ­ χη (γιατί τά χαμηλά άςιώματα είναι άργυρώνητα), πού κατέχει άπό τ6 1586 Ωδη ανώτερες ύπηρεσίες όπως αυτές τών προξένων τής Βενετίας σέ άλλες χώρες, πο\'; ασχολείται έπίσl1ς ρέ τό έμπίφιο, τή βιoμηxανία~

570

Ή ΚΟlvωvlG

n . . Τό σύνολο τών συνόλων!!

οί cittadini αύτοί είναι Ισάριθμοι μΙ τούς nobili 7t , Ή ίδια ό:ντιστοιχία ύΠIιΡXε, καί στην περίπτωσπ τής ΝυρεμΒέργης γύρω ατά 1500, δπου με­ τά από προσεκτική μελέτη καί καταμέτρηση '(ης άνώτερης dσTtKi1!; 'Τά­

ξης, παρατηρείται άριθμητική Ισορροπία άνάμεσα στούς πατρικίους καί τους πλούσιους έμπόρουςll. Είναι προφανές ηώς ή κοινωνική άνοδος παρατηρείται άνάρεοα στούς πατρικίους (ii τούς εύγενεϊς) καί τό άμέσως κατώτερο στρώμα τών πλού­

σιων έμηόρων. Σέ ποιά έκτασή; ΕίΥαι δύσκολο Υά υπολογιστεί, έκτός όρισμένων είδικών περιπτώσεων. Καθώς άρχουσα τάξη δέν ελαττώνε­ ται παρά μέ άΡΥούί; ρυθμους, άρα διατηρεϊται στό ίδιο έπίπεδο Υιά πo~ λύ! ή κοινωνική άνοδος θά έπρεπε τό πολυ-πολύ νό. γεμίςει μερικά Kε~ νά. Σύμφωνα μέ τόν Hermann Kellenbenz 73 1 αύτό συρΒαίΥει στή Λυ&έΚΏ τόν 160 αίώνα. Ή τάξη τών πατρικίων} ή τάξη των μεγαλέμπορωΥ Ωού περιλαμΒάνει 150 εως 200 οίΚΟΥένειες} χάνει σε κάθε γενιά τό ενα πέ­ μπτο τού δυναμικού τηςι πού άνnκαθίοταται άn.ό ένα η:ερίπου ίσο άριθ­ μό νεοφερμένων. ''Αν δεχτουμε πώς μιά γενιά αντιπροσωπεύει είκοσι χρόνια καί, πιό ά.πλά~ δν δεχ'fοϋμε πώς οΙ oίκoyΕVειες ηταν 200 σέ σύ­ νολο 25.000 τό πολύ κατοίκων, υπάρχουν δύο νέες οίκογένειες πού δια­ Βαίνουν κάθε χΡ6νο τό κατώφλι τής κυρίο.ρχας τάξης Υιό νά ένσωρατω­ θοϋν σέ ριά όμάδα έκατό φορές άΥώτερη. Καθώ!; αύηί ή ίδια ή δμάδα περιλαμΒάνει κλίραUf; (στήν πραγματικότητα 12 οίκογt:vειες πού Βρί­ σκονται aτήν κορυφρ κρατούν τήν έξουσία), πώς νά φανταστούμε δτι ό νεοφερμένος θα άνατρέψει τούς κανόνες τού περιΒάλλοντος στ6 όποίο είσχωρεί; 'Απορονωρενος, άργά ή γρήγορα θά άκολουθΛσει τήν πεπα­ . τημένη. Θά τον επιΒληθούν οί συνήθειες, Οι παραδόσεις. Θα άλλάξει :Ι:ωη, άλλά καί άμφίεση. Στην άνάγκη, θά άλλάςεl καί Ιδεολογία. 'Έτσι, καθώς τά πάντα εΙναι πολύπλοκα, συμβαίνει κάποτε ή ίδια 11 κυ­ ρίαρχη τάξη νά άλλά§ει ίδεολογία, νοοτροπία, νά fiExtti ή νά κάνει πώς δέχεται τήν ίδεολΟΥία των νεοφερμένων fι καλύτερα αύτων πού τό ΚΟΙ­ νωνικο-οίκονομικό περιΒάλλον τη!; προτείνει, Υά κάνει πώς όπαρνιέται τόν έαυτό της, τουλάχιστον κατ' έπΙφασιν. "Ομως μιό '(έτοια έγκατάλει­ ψη δέν εΙναι ποτέ άπλή ή πλήρης, ούτε καΙ άναγκαστικό. καταστροφική Υιά τήν κυρίαρχη τάξη, Πράγματι ή οΙκονομική ανάπτυςη πού δδnΥεί τούς νεοφερρένους στήν κυρίαρχη τάξη δέν άφήνει ποτέ άδιάφορους όσους ήδη ανήκουν σ' αύτήν, 01. όrιoϊoι καί έπηρεά'ονται, Ό Alfons Dopsch1-l έπεσήμανε αύτή τήν έπίδραση σιίς πρώιμες σάηρές του ρέ ήρωα τόν μικρό Lucidarius πού κοροϊδεύει τούς κυρίους του στά τέλη του 130υ αίώνα, καθώς είναι άνίκανΟί νά συζητήσουν στόν πριγκιπική ΑύλιΊ άλλο από τις τφές πού πιάνουν Ύό σιτάρι) τά ruριά} τΔ αύγά, τά γουρουνόπουλα γάλακτος: πόσο άποδίδουν οί γαλαKτoφόρε~ ('ιγελάδες Toυς~ ποιές πταν οί σοδειές τους. ΟΙ εύγενεΙς αύτοί είχαν λοιπόν άστι­ κοηοιηθεϊ κιόλας όπό τόν 130 αίώνα; Ή cφιστοκρατία θά απασχοληθεί άκόμη περισσότερο μΙ τίς έπιχεφόσεις στ.ή συνέχεια. Στην ΆΥΥλια, άπό 'ίό τέλος τού 160υ αίώνα) ή cφιστοκρατία καί ή gentry συμρετέχουν O.votχτό στίς καινούργιες έταιρείες μέ μετοχές πού προϋποθέτει Ίό εξωτερι­ κό έμπόριο 75 • Ή ι,ίνηση αύτή, πού μόλις άρχίζει, δέν θά σταματήσει πο-

n

571

Ή κοινωνία

n "τό

τέ. Τόν

180

σύνολο τών συνόλων"

α(6)να σ1. εύγενείς τής Ούγγαρίας) Γερμανίας! Δανίας, Πο­

λωνίας, Ίταλία~
περιητώσεις~ δπως εχει συχνά λεχθεϊ, "ό λόγος δέν είναι πώς νέα μέλη έντάσσονται σ' αύτήν, έστω καί άν στά τέλη τού 180υ αiώνα αύτά είναι λίγο ηερισσό'rερα απ' ό,τι συνήθως μάλλον έχει νά κάνει μέ τόν έΏοχή, μέ τή Βιομηχανική έπανόσταση πού διαγράφεται πιά στή Γαλλία. Τότε πράγματι ή ύψnλή άριστοκρατία, .. άριστοκρατία τοϋ ξίφους καί άριστο­ κρα1ία άξιωματούχων βασιλικών καί πριγκιπικών οίκων,., συμμετέχει «σέ κάθε είδους έnικερδεiS' μεγόλεs έιnχειρήσεις, είτε πρόκειται Υιά ίJπερατλαντικό έμnόριο είτε Υιό άΠΟΙΚ1ακοίις οΙκισμούς εϊτε Υιό έκμε­ τάλλευση όρυχεΙων,·;ΤΟ. Αύτή ή αριστοκρατία τών έπιχειριίσεων θά Βρί­

σκεΤαι στό έξΩς παντου σέ όλες '(ίς σημαντικές συναντήσεις τας νέας οΙκονομίας: στα όρυχεϊα τοΟ

Niderbronn

και τού

Creusot,

Anzin,

του

Carmaux,

στίς σιδηρουργίες του

στίς μεγάλες καπιταλιστικέ!=; έταφείες πού

πολλαπλασιάζονται κσί, προωθούν τό ύπερπόντιο εμπόρ1Ο. Δέν ύπάρχει

λόγος νά έκπλήσσεται κανείς σταν αύτή ή άριστοΙ<ρατία ρέ τήν τεράστια ηεριουσία άλλάζει ύφος, γίνεται lιλλn~ άστικοποιΙ:ιται, :μοιάςει νό άπαρ­ νιέται τόν έαυτ6 της, γίνεται φιλελεύθερη, επιθυμεί νά πεΡlOρίσεt τή Βα­ σιλική έξΌιισία, έργάζεται Υιά μιά άνώδυνη καί είρηνΙΚΙ1 έπανάσταση,

;-,

. ,,,ι

όνάλΟΥn μέ την άΥγ λικχί τομή τής Διακήρυξης τών Δικαιωμάτων τό

1688.

Φα\νι."Ται δρως πώς τό μέλλον τής εIrιφυλάσσει πικρές έκπλήξεις.

"Όμως ας άφήσουμε τό ρέλλον. Κατά τή διάρκεια των έτών πρίν τό

ή oίKoνoμία~ άλλάζοντας μορφή, άλλάζει καί ΤΧ1. μορφή τής διάρθρωσης

καί της νοοτροηίας της yαλλΙKϊ~ς κοινωνίας. Τό ίδιο πράγμα είχε γίνει πολύ νωρίτερα στόν 'Αγγλία ή τόν 'Ολλανδία καί άκόμα πιό παλιά στίς έρπσρtκές π6λεις της 'Ιταλίας.

Ό συYXPOYlσj1ός ιών κοινωΥικών συγκυριών

σTlιν ΕύρώΠΩ

Κavείs δέν έκπλήσσεται από τό γεγονός δτι ή οίκονομία παίρνει ένεργό ρέρος στόν κοινωνική άνάδειςη. Έκε1νο πού προκαλεί πρόγμα­ 'Η την iKnλntn} παρ' όλες τις φανερές ηαρεκκλίσεις άπό χώρα σέ χώρα, ε.ίναι δη οΙ κοnτωνικές σuYKυρίε~1 δπω~ άκριΒως καί οι συνήθε1ς οίκο-

572

,

1789,

,

."

Ή κοινωνία

Ii

«τό σύνολο τώγ συγόλωΥ»

νομικές σtJγκuρίες τών ()ποίων υίοθετουν κσί έκφράζουΥ

TI1V

κίνηση,

τείνουν νά είναι ταυτ6χρονες σέ όλόκληρη τήν Εύρώπη. Τόν 160 αίώνα γιό παράδειγμα, ή πιό OUYKEKPIμtva άπό το 1470 εως τό 1580 περίπου> Βρίσκεται ί:μηρός μου, στό άπο)'ειό της σέ όλόκλllρη τιΊν Ευρώπη) :μιά περίοδος ταχείας οΙκονομικής άνόδου, :μιά σχcδόν Βιο­ λογΙΚ11 αύθόρμπτη ωθηση. Ή άστική τάξη πού προέρχεται άnό τύ έμπό­ ρto καταλήγει άπό μόνη της στά ύψnλότερα κλιμάκια τής κοινωνίας τής έποχι1ς. Ή ζωτικότητα τής οίκονομίας δημιουργεϊ, σέ σύντομο διάστη­ μα πολλές φορές 1 μεγάλες περιουσίες όπά τό έμπόριο. Καί οΙ πύλες της

ΚΟ1νωνικής άνόδου είναι πλέον όρθάvοιχτες, 'Αντίθετα, ατά τέλη του

αίώνα, ρέ '[Ιιν όλοκλήρωση τιις έκατονταετούς τάσης ή τουλάχιστον ένός

διακρατικού κύκλου μέ κάποια διάρκεια, οί KoινωνΙε~ Τ11ς ευρωπαϊκης ήπείρου θά όρθώοουν ςανό φράγματα ρεταξύ τους. Αύτά συμΒαίνουν στή Γαλλία, τrιν 'Ιταλία, τήν 'Ισπανία, στΙς ι'Jψηλές Βαθμίδες της τφαριωτικης κοινωνίας μεrά άπό ριά περίοδο όπου πολλά καινούργια πρόσωπα κα­ '{"έλοΒαν ίσχ"Uρές θέσεις, οπου μία σειρά άπό τίτλους άnονεμήθπκαν ώς άνταμοιΒή ι

n πόρtα

1Ί 1'1 :κλίΡΩκα πρός τήν κοινωνΙΚΙ1 άνοδο έμοιαζε νά

κλείνει σχεδόν έρμπτικά, Είναι γεγονός στή Βουργουνδία, Εlναι γεγονός ατή Ρώμη78 , Είναι γεγονός στήν 'Ισπανία, δηου οι ϊδιοι σί regidores 'Ιών πόλεων σπεύδουν νά καταλάβουν τά κενά πού δημιουργουνται. Eivot γε­ γονός στίι Νάπολη έπίσης, όπου "κατασκεύασαν μερικούς δοϋκες καί πρίγκιπες πού θά μπορούσαν νά είχαν άποφευχθεί»'? Ή διαδικασία} άρα, εινω γενική. Kai είναt διπλή: στή διάρκεια τοϋ μσκρού αύτου αίώνα; μόλις ένα μέρος των εύγενών χάνεται όπά τή σκη­ νή, αντικαθίσταται παρευθύς, μόλις Όμως -καταληφθεί ή θέση l κλ.είνουν

οί πόρτες πίσω άπό τούs νεοφερμένους. Δέν θά έπρεπε ίσω!; νά δυσπι­ στοϋμε πρός τόν Pierre Goubert σταν έςηγεί πώς ή Ά γία Συμμαχία καί

οί λυσσαλέοι άγώνες της ιίταν ή αίτία ηϊς φανερής φθοράς τών Γάλλων ευγενών> ένώ «ή επίδραση της οίκονορικής κατάοτασης καί ίδίως των

συγκυριών .. , (είναι) άπορριπτέες»δΟ; Έςυηακούειαι πώς δέν άποκλείω τήν "ϊδια τήν Ά yia Συμραχία καί τις καταστροφές της πού αλλωστε κατά κάποιον τρόπο ένσωρατώνοv'tαι σ'ίΩ. συγκυρωκή όιnσθοδρόμηση τού τέ­ λους τού αίώνα κaί άποτελουν μιά μορφή τής 6ηισθοδρόμησης αύτης.

Είναι μάλιστα πολύ φυσικό παρόμοιες συγΚύρίες νά Ι1αίρνουν διαφορε­ HKt b μορφές στίς διάφορες ΚΟ1νωνίες τιίς Εύρώπης. Ή έξήγηση τού

Georges Huppert; στήν όποία θά Ιπανέλθω rIap' δλο πού είναι xαρα~ κτηριστική τΙ1ς Γαλλίας, συνδέεται έξίσου μέ τήν οΙκονομική ανοδο μιάς νέας τά~ης πού δπμιουργήθηΙ<Ε ι<οτευθεΙον άπό τήν έμηΟΡΙΚΙ1 l1Εριου­ σία. ΚαΙ αυτή ή διαδικασία είναι γενική. Ή κοινωνική καί οίκονομικι1

συγκυρία είναι παντου οΙ ίδιες τόν nαραμείνουν οι. ίδιες σέ όλο τόν

160 αίώνα 1 είναι ό αρχιμάστορας. Θά 180 αίώνα σπου ή κοινωνική άνοδος θά

ςαναπαίξει τόν κύριο ρόλο οέ όλόκληρη τήν Ευρώπη. Στόν 'Ισπανία ιΊ σάτιρα χλευάζει τούς καινούργιους εύγενείς πού είναι τόσο πολυάριθροι ωστε νά μήν ίιπάρχει ποτάμι, χωριό 11 άγρός πού νά ρή συνδέεται μέ εναν τίτλο εύγεvεία~).

573

Ή κοιvωvia

n «τό σύνολο των συνόλων»

Ή θεωρία τού

Hel1ri Pirenne

Ή θεωρία τού Henri PirCJ1ne σχεΤΗ<ά μέ τίς Περιόδους τΩς κοινω­ vικi:iς iσΤΟΡiας τού KαηιταλlOpoϋB~1 πού διατηρεί ό.κόμη τήν άξία της) το­ ποθετείται πί.ρα όπό τήν έρμηνεία των συγκυριών. 'Η θεωρία αύτή πρo~ τείγει ενα συνΩθη κοινωνικό μηχανισμό ό όποίος έηαλΩθεύεται οτά πλαίσια τών άΎορικών

ii

ΙJδ.λλσv τών οΙκογενειακών δραστηριοτήτων.

Ό μεγάλος Βέλγος ίοτορικός, πού τόν άnασχσλεί ό προΒΙΟ11Ωχανικός καΠΙΎαλισρός και όναγνωρίζε.ι πώς ό τελευΎαϊος ύπfιρχε ήδη πρΙν άπό την ΆναΥέvvπση σtήν Εύρώππ ι παρα'εηρεϊ πως οΙ έρπορικές- οίκογένει­

ες ζοϋν Υιά μικρό χρονικό διάστηρα: δύο } τρείς γενιές τό πολύ. Μετά άπό αύτό έ:γκαταλείπουν τό έπάγγελμα Υιά νά καταλάβουν, δν Όλα πόνε καλά, θέσεις λιγότερο ριψοκίνδυνες καί nEpιoObtEPO τιμn1:ΊKές, Υιό νά άγοράσουν εναν τίτλο ή, άκόμη πιό συχνά) ενα τιμάριο, και τά δυό ρα­

n

ςί. Δέν όπόρχουν" λοιπόν καπιταλιστικές δυναστείες) συμπεραίνει ό

Pirenne. Κάθε έποχπ έχει τούς δικούς της καπιταλιστές, πού δέν θά είναι ΟΙ ιδιοι :και κατά τ.ήν έπόμενη. Μόλις δρέψουν τούς καρπούς τής εύνοϊκής ηρός αύτούς ηεριόδου, ΟΙ έπιχειρηρατίες θά σπεύσουν νά λι­ ποτακτήσουν είσχωρώντας στήν tiPlOTOKpa'ria, άν είναι δuνΟ'rόv , όχι μό­ νο όπό κοινωνική φtλoδoςία~ άλλά γιατί τό πvεύρα πού κάποτε είχε έΥγυηθεί τήν tntwxia τών ηατεράδων τους καθιστούσε τούς ίδιους άνί­ κανους νό προσαρροστοϋν OTiS; έπιχεφήσεις τής έποχης τους. Αύτή ή άποψη έγινε κοινά άποδεκτή γιατί ύποστηρίζεται άπό πολλά γεγονότα. Ό Hermann Kellenbenz B3 , άναφερόμενος στις πόλεις της Βό­ ρειας Γερμανίας, Βλέπει τίς oiKoyiVElES τών έρπόρων, μόλις έξαντλείται ή δημιουργική δύναμή τους, μετά ι1rιό δύο ή τρεις γενιές. νά γλισ'rρoυν ηράς τήν ήσυχη ζωή τού είσοδηματία, ΠΡΟ"ηρώντας στό έςπς τούς άγρούς tOUb, πού τούς έπιτρέπουν εύκολα νά γίνουν κύριοι τίτλων ευγε­ νείας. παρά τούς πάγ.κους τους. Αύτό είναι άκριΒές, κυρίως ,(ιά τήν έπο­ χή στήν όrισία άναφερόραστε, τόν 160 .καί 170 αίώνα. Θά έςετάσω μόνο τήν έκφραση: «δηριουργική δύναμη .. καί τήν είκόνα πού ύπαινίσσεται Υιό τόν έπιχειρηματία. 'Έτσι κι άλλιώς, ρέ χωρίς δηριουργική δύναμη, αύτές οί πτυχές καί αύτές ΟΙ έρμηνεϊες υπάρχουν σέ δλες τίς έποχές. Τόν 150 αιώνα ήδη, στή Βαρκελώνη) τά ρέλη '(ών παλαιών έμπορικών δυναστειών κάποια μέ­ ρα «περνούν aτό esta.ment τών honrats», παρ' δλο πού ό τρόπος ςωής τού είσοδηματία δέν είναι σΙΥουρα ό έπικρατέατερος στούς κύκλους τής Βαρκελώvης ll4. Άκόρη πιό έντυπωαωκή είναι ή οχεnκά γρήγορη ταχύ­ Τατα με ηίν όποία έςαφανι~oνται, σάν σέ μιά καταπακτή, στή νότια Γερ-' μανία l «τρανταχτά όνόματα τοϋ ι60υ αΙώνα, οί Fugger, οΙ Welser, οί Hocl1stetter, 01. Paumgartne:r, οί Manlich, οΙ Haug, σί Henvart τοϋ Augsburg, ή οί Tucher καί οΙ Imhoff της NυρεμBέργη~) και τόσοι 5λλοι!,IΜ , Ό], Hexter"", σχετικά μέ αύτό πού όνομάζει .. ό μύθo~ τής με­ σαίας τάςης στήν 'Αγγλία τώγ Τυδώριιι αποδεικνύει πώς κάθε ίστορικός θεωρει αύτές τίς διολισθήσεις τών έρπόρων άστών πρός τήν «τάξη τών

ι

i

Ι

, ,j

Ί ,-j

n

•

'Ι

'J Ι

1 ,1 "

574

~

'1 "

•

Ή κοινωνία

11 «1'6

σύνολο τών συνόλων""

εόγενων» και τήν gentry ώς χαρακτηριστικό φαινόρενο τής "δικής» του έποχιϊς - έκείνης πού μελετά - ένω τ6 φαινόμενο εΙναι διαχρονικό. Ό Hexter τό άπσδεΙKVΎει χωρίς δυσκολία γιά τήν 'ίδια τήν Άγγλία. Στή Γαλλία «οί Κολμπέρ καί Necker, μΙ διαφορά ένός αιώνα, δέν παραπο­ νοϋνται άραγε. και αύτοί γιό τή μόνιμη διαφυγή πλουσίων πράς τίς που­ χες θέσεις τού κ'ωματία καί τού εύγενους»δ?; Στή Ρουέν, τόν 180 αίώνα, οΙ οίκογένε\ες τών έμπόρων έξαφανίςονται! είτε άπλά καί ξεκάθαρα σΒή­ νουν είtε έπειδή έγκαταλείlΙοuν τό έμηόριο Υιά νά άναλάΒουν δικαστι­ κά xρέη~ 6πως οί Le Gendre (πού έχουν τή φήρη σΙ α'ότές τίς περιοχές πώς εΙναι ή πλουσιότερη οικογένεια έρπόρων otbv Εύρώπη), σπως οί Planterose6ll ... Τό ίδto συμΒαίνει στό 'Άρστερνταρ: ,,'Εάν μετρούσαμε. λέ­ ει ενας ηαρατηρητής τό 1778, τούς μεγάλους έρπορικούς ο!κους (τής πόλης); πολύ λίγοι θά πταν έκείνοι πού οί πρόγονοί τους ήταν έμηοροι τόν καιρό τής 'Επανάστασης 0566-1648). Οί παλιοί Ο!ΚΟΙ δέν ύιιάρχουν πιά; airroi πού ηραγμαnκά διαχειρίζονται στήν εποχή μας τ6 μεγο.λύτε­ ρο μέρος του έρπορίου; είναι οίκοι πού ίδρίJθnκαv και πήραν μορφή πρόσφατα. Μέ ούτό τόν τρόπο τό εμπόριο περνά συνεχώς άπά τόν εναν otKO στόν άλλο; έπειδή είναι φυσικό νά παραδίδεται στόν πιο δραστή~ ρω καί τον πιο οΙκονόμο ά110 αύτοίις πού άσχολουνται μα~ί τoυ»ξI~. Αυτά είναι μερικά από τά πολλά παραδείγματα Ι10ίι ύπάρχουν. "Όμως iι αίτία τους δέν ε!ναι ςεκάθαρη. 'Εάν αίrrές οΙ συχνές έςαλείψεις έρπορικων έταιρειών όψείλσvται KO~ τά κάποιον τρόπο σέ ριά φθορά τού έπιχειρη:ματικοϋ πνεύματος, πρέπει άραγε νά συμπεράνουρε πώς ή συγκυρία δέν παίζε. κανένα ρόλΟϊ 'Ακό­ μη περισσότερο μάλιστα, έό.ν βλέπουμε οι αυτό τό φαινόμενο τήν κατ' έξοχιιν KoινωVΙKή"'πλευρά τού :καπιταλισμοϋ, πού δέν θά άντιπροσώηευε παρά ριά στιγμή στή διάρκεια τΩς ίστορίας μιας οίκογένειας, τότε συγ­ χέουμε τόν έμπορο καί τόν καπιταλιστή. 'Όμως έάν κάθε μεγαλέμποροs εΙναι εναs καπιταλιστής! iι σχέση δέν ειναι άπαρα{τηΎΩ. αμοιΒαία. 'Ένας καπιταλιστιις μπορει νά είναι χρηματοδότης! κατασκευαστής, xpnpa'nστήςl τραηεζίτης, κτηματίας, διαχειριστής δημοσίων κεφαλαίων ... 'Από έδώ πηγάζει καί ή δυνατότητα έσωτερικών Βαθμίδων: δηλαδή νά ρπορεί

J.

ενας έμπορος νό. γίνει τραπε{;ίτnf;, ενας τραπεζίτης χρηματιστός) οΙ μέν καί σί δέ νά μεταμορφωθοϋν σέ κεφαλαιούχους είσοδηματίες καί ετοι νά έπ\6ιώνουν 6'(; KαπιταλlσTέ~ Υιά πολυόριθρες γενιές, Οί Γενο6έζοι έμπο­ ροι! Ώού γίνονται τραπεζίτες καί χΡηραηστές ήδη πρίν όπό τόν 160 αίώ­ να, διασχίζουν ατρω-rοι τούς αΙώνες πού άKOλOυθOύv. Τό ϊδιο συμΒαίνει οrό 'ΆροtερνΤΟlJ: οί οΙκογένειες πού δέν άσχολοϋνται πιά μέ τό έprι:ό­ ριο, σύμφωνα ρέ μία ραρτυρία τού 1778, θά έπρεπε νά γνωρίζουμε τί άιιέΥιναν καί έάν πέρασαν σέ εναν άλλο κλάδο καπι'(ολιστικής δραστη­ ριόΤΩτας~ οπ(,)ς είναι πιθανόν, δεδομένης της σύνθεσης της όλλανδικής κοινωνίας τού 18ου αίώνα. Άκόμη και όταν κάποιο κεφό.λαιο έγκατα­ λείπει πραγματικά ιό έμπόρω Υιά χάρη τής γης ή τών άςιωμάτων! έάν μπορούσαμε νά ακολουθήσουμε Υιά άρκετό διάστημα τήν πορεία του μέ­ σα στό κοινωνικό σωμα, θά άvτιλαμBανόμασταν πώf; δέν εχει ipso facto

BYf.i Ωριn'nκά f.ξω ιiπΩ τΩ καπιταλιστικό κύκλωμα; δη ύπάρχουν επι-

575

Άπoxαιpεrισpός

anjv

αύλη μίας όλλανδικΩς έξοχικιlς κατοικίας. Πίνακας τσϋ

Pieter de Hoog11e (γύρω στά 1675). (Κλισέ Giraudon).

στροφές ατό έμπόριο, τιίν τράπεζα, τίς έταιρείες, τίς έηενδύσεις άκινΙ1των ί! κινητων αξιων, δπως σέ Βιομηχανίες ή όρυχεια, παράδοξες έπι­ χειρήσεις μερικές φορές, πού δέν έξηγουνται μόνο άπό τούς γάμους καί τίς προικες, «πού κάνουν τά κεφάλαια νά κυκλοφορουν»')I). Δέν προκα­ λει κατάπληξη πώς, εναν αίώνα μετά τι]ν κολοσσιαία πτώχευση των

Bardi,

όρισμένοι άπ6 τούς δμεσους κλπρον<φους τους Βρίσκονται άνά­

μεσα οτούς συνεταίρους της τράπεζας

Medici.s'1J;

'Ένα δλλο πρόΒλημα: στό έπίπεδο των ΒαθΡiδωγ του καπιταλισμού, δπου τοποθετείται ό

Henri Pirenne,

περισσότερο σημαντική καί άπ<) τι]ν

οίκογένεια των έμπόρων (άκόμη καί στίς μέρες μας) είναι ή όμάδα ατήν όποία άνήκει, πού τι]ν ύποστιιρίζει καί, μέ λίγα λόγια, τή συντηρεϊ. 'Εάν

έξετάσουμε όχι τούς Fugger, άλλά ολους τούς μεγάλους έμπόρους του Augsburg, πού ίΊταν σύγχρονοί τους, δχι τήν περιουσία των Thelusson καί των

576

Necker,

άλλά έκείνn τδς Προτεσταντικπς Τράπεζας, είναι ψανε-

Ή κοινωνία

ii

«τό σύνολο των συνόλων»

ρό πώς ύπάρχει, περιοδικά, άντικατάσταση μιας όμάδας άπό άλλη όμά­

δα, δμως ή διάρκεια κάθε έπεισοδίου είναι πολύ μακρύτερη άπό τίς δύο ή τρείς γενιές πού θά ήταν ενα κανονικό διάστημα, σύμφωνα μέ τόν Pirenne, καί ίδίως πώς οί λόγοι τής έγκατάλειψης καί τπς άντικατάστα­ σης εΙναι όπωσδήποτε αύτή τή φορά συγκυριακοί.

Ή μόνη σχετική άπόδειςη, σημαντική ώστόσο, είναι αύτή του G. Chaussinand-Nogaret γύρω άπό τό θέμα τών οίκονομικών παραγόντων τού Languedoc92 , αύτών τών άνθρώπων πού ύπήρξαν ταυτόχρονα έπιχει­ ρηματίες, τραπεζίτες, έφοπλιστές, έμποροι, κατασκευαστές καί έπιπλέ­ ον χρηματιστές καί παράγοντες τπς οίκονομίας. 'Όλοι σχεδόν προέρχο­

νται άπό τό έμπόριο πού είχαν διεςαγάγει γιά πολύ καιρό μέ σύνεση καί έπιτυχία. "'Ολοι δέ έντάσσονται σέ ενα άλλnλένδετO τοπικό σύστημα έπι­ χειρήσεων καί σέ συγγεV1κές οίκογένειες στενά συνδεδεμένες. 'Εάν τούς παρατηρήσουμε σέ μιά έπισκοπή (διοικητική μονάδα) στό Languedoc, θά δούμε πώς τρεις διαφορετικοί στή σύνθεσή τους, τίς έπαγγελματικές σχέσεις καί τούς οίκογενειακούς δεσμούς σχηματισμοί διαδέχονται ό ενας τόν άλλον. Άπό τή μιά διαδοχή εως τήν άλλη ύπάρχει ρήξη καί

άντικατάσταση, άνανέωσΩ τών άνθρώπων. Ό πρώτος γνωστός σχηματι­

σμός πού άνάγεται στήν περίοδο 1520-1600 δέν ξεπερνά τή συγκυριακή καμπή τού τέλους" τού 160υ αίώνα, ό δεύτερος, κατά τό διάστημα 16001670, διαρκεί μέχρι τά χρόνια της άλλαγης, 1660-1680. Τέλος ενας τρί­ τος έπεκτείνεται άπό τό 1670 μέχρι τό 1789, δηλαδή περισσότερο άπό εναν αίώνα. ΕΙναι λοιπόν, χονδρικά, μιά έπιΒεΒαίωση τών άντιλήψεων

είναι δμως ξεκάθαρο πώς πρόκειται γιά όραδlκές KIνΩσεις, όχι γιά άτομικές πορείες καί μάλιστα μέ άρκετά μακρόχρονη

tou"Henri Pirenne, διάρκεια.

Τελικά, δέν ύπάρχουν κοινωνικές Βαθμίδες στό κεφάλαιο παρά μόνο δταν ή κοινωνία προσφέρει μιά έπιλογή: ή τό κατάστημα ή τό χονδρε­

"

μπόριο ή τό άςίωμα ή τή γή ή κάποια άλλη λύση. Άλλά ή κοινωνία μπο­

ρεί νά πεί όμορφα καί άπλά όχι, φράζοντας τούς δρόμους. Κοιτάξτε τήν άποκ.λίνουσα, άλλά σημαντική, περίπτωση τών 'ΕΒραίων έμπόρων καί

καπιταλιστών. Στή Δύση δέν τούς είναι έπιτρεπτή ή έπιλογή άνάμεσα στό χΡήμα, τή γή καί τό άξίωμα. Φυσικά δέν είμαστε ύΠΟχΡεωμένοι νά πιστέψουμε άσυζητητί στούς εςι αίώνες ζωής τής έΒραϊκής τράπεζας τών

Norsa93,

ύπάρχουν δμως πολλές πιθανότητες νά εΙχε πετύχει ρεκόρ μα­

κροΒιότητας. Οί έμποροι-τραπεζίτες τής 'Ινδίας Βρίσκονται σέ άνάλογη

θέση, καταδικασμένοι άπό τήν κάστα τους νά παραμένουν άπο.κλειστικά στή διαχείριση του χρήματος. Στήν 'Ιαπωνία έπίσης, ή πρόσΒαση στήν

άριστοκρατία εΙναι έξαιρετικά δύσκολη γιά τούς πλούσιους έμπόρους τής 'Οσάκα. Συνεπώς περιορίζονται στό έπάγγελμά τους. 'Από τήν άλλη, σύμφωνα μέ τό τελευταίο ΒιΒλίο τού Andre Raymond'}4, οΙ οίΚΟΥένειες τών έμπόρων τού Καίρου διαρκούν άκόμη λιγότερο άπό τό χρόνο των Βαθμίδων πού ύπέδειξε ό Henri Pirenne: ή μουσουλμανική κοινωνία πρέπει νά καταΒρόχθιζε τούς καπιταλιστές της σέ νεαρή ήλικία. Τό ίδιο

δέν συνέΒη, στή διάρκεια μάλιστα τής πρώτης φάσης μεταξύ τού ι60υ καί του 170υ αίώνα, μέ την περιουσία των έμπόρων της Λειψίας; ΟΙ

577

ι

Ι

'Ii κοιvωvia 11 "τό σύνολο τώγ συνόλων,.'

πλσύσιοί '(ής δέν εΤναι πάντοτε πλούσιοι Υιό όλ6κληρη τή ζωή τους καί οί κληρονόροι τους κυριολεκτικά δραπετεύουν μέ 8λπ τους την ταχύ­ τητα πρός τό καταφύγιο τών τψαρίων καί την nσuχn ~ωή πού προσφέ­

ρουν. 'Όμως, στην περίπτωση αύτή, δέν είναι ύπεύθυνη, στή\' αρχή της άνθησης τπς! μιά σπασμωδικι'ι, .Βίαιη οικονομία καί όχι τόσΟ' ιί κοινωνία;

LTn

Γαλλία;

gentry

jj εύΥενΞις τΩς έσθύτaς;

Στήν όλόΤήτά της) ριά όπolαδtίnoτε κοινωνία όφειλει ηΊν ηολυlΙλο­ κόmΤQ της στην ιδια της τη ραιφοβιότητα. Παραλλάσσεται, Βέβαιa 1 μπο­

ρεί μάλιστα ενας άπό τούς τορεϊς της νά τροποποωθεί έντελώς~ όμως

διατηρεί πειορατικά τίς κυριότερές της έnιλoγές καί δομές τπς1 έςελίσ­ σεται, παρεμφερής πρός τό άρχικό της πρόσωπο. 'Εάν λΟΙIlόν προσπα­

θήσουμε 'νά '[ην κατανοησουμε, εΊναι ταυτόχρονα αυτό πού ίίταν, αύτό πού είναι, αύτό πού θά είναι' παρουσιάζεται σάν ριά μεγάλης διάρκειας συσσώρευση άλλnλoδΙάδεx6μενllς σταθερότητας ή καμnnς. Τ6 παρά­ δειγμα της ύψηλfις γαλλικής κοινωνίας τού 160υ καί τού 170υ αίώνa, πού είναι όσο πολύπλοκο μας χρειάζεται, προσφέρεται άπόλυτα πρός έξέταση γιά τό σκοπό αύτό. 'Αποτελεί πρωτότυπη περίπτωση, ένδεΙKτt~ κή μιας ειδικης ύπόστaσης πού δμως, μέ τόν τρόπο της, άIlοτελεί μαρ­ τυρία Υιό τίς ύιιόλοιπες Κοtνωνίεs της Εύρώπης. 'Επιπλέον εχει τό πλε­ ονέι<.Ύπμα νά εχει φωτιστεί όπά πολυάριΘμες μελέτες, Ύίς όποίες επα­ νερμπνΕόει μέ άκρίβεια τό έξοχο &ι6λίσ τού George Huppert, The French

Gentry')$.

.

Ή λέξrι gentry έρχεται νά χαρακτηρίσει τήν άνώτερη μερίδα τής γαλ­ λικης αστικής τάξης πού έχει πλουτίσει άπό 'Γό έμπόριo~ άλλά έδώ και μία ή δύο γενιές έχει έγκαταλείψει τό έργαστηρι ή τόν πάγκο, εχει μΙ δυο λόγια χειραφετηθεί άπά τό έμιιόριο καί τό στίγρα του. Στόν πλούτο καί τήν εύμάρεια ύποστηρίζεται όιιά 'Π1ν έκτεταμένη έκμετάλλευση

γαιών} τό συνεχές έμπόριο άργύρου, την άΥορά Βασιλικών άξιωμάτων πού οι συνετές οίκογένειες, μιά μερίδα οικονόμα καί ovvτηρηnKή, ένσω:ματώνουν στόν πατρογονική περιουσία, Αύτή ή όλοψάνερα άσαφης λέξη gel1try θά έκνευρίσει δλους τούς Ιστορικούς πού είναι ε§ειδικευ­ ρένοι στά γαλλικά ηράγΡατα κατά τούς αιώνες αύ'rούς. 'Όρως ή συζή­ τηση πού άνοίςαμε γι' αυτό τό σκοπό γρήγορα αποδεικνύεται ωφέλφπ' θέτει, πράγματι, ρι6 άπαραίτητη προϋπόθεση: τόν όρισμό μιας 'ϊάξns ή όμάδας ή κατηγορίας, ή όποία Βρίσκεται σέ άΡΥιί πορεία πρός 'Γήν τόξη τών εύγενών καί τήν παραδΟΟΗΙ.κή κοινωνικό έπιτυχία, μιας τάςnς δια­ ]{ριηκΩς καί ηολύπλοκης ποί) δέν έχει τίποτε τό κοινό μέ τούς πομπώ­ δεις ευγενείς τής Αύλfis ή τήν έξουθενωτικΩ φτώχεια Τtι}ν «ευγ-ενων τής ύπαiθρoυ», ριάς τάξης πού τείνει νά διαμορφώσει ριά καθαρά δικn της άποψη Υιό τήν αριστοκρατία, εναν τρόπο ζωης άπόλυτ:α προσωπικό της. Ή τάξ.η ή κατηγορία αύτή διεκδικεί, ατό λεξιλόγιο των ίστορικων l ριά

578

Ή ΚΟΙΥωΥία

n «τό

σύνολο τώγ συνόλωψ»

λέξπ ή μιά έκφραση πού νό. τήν έ.~αΤOΡΙKεύoυν άνετα στήν άλυσίδα των κοινωνικών μορφών κατά τήν περίοδο μεηlξύ τού Φραγκίσκου Α' και

τών άρχων της βασιλείας τού ΛουδοΒίκου ΙΔ', Έάν δέν θέλετε νά τούς όνομάσετε gentry, όΠ6)οδήποη: δέν θά τούς πείτε καί ρεγαλοαστσυς. Ό όρος άσTlκr1 τάξn όκολουθεϊ τή μοίρα τής λέςπς άστός καί σί δύο λέξεις χρηοφοποιουνται πιθανώς ήδη άπό τόν 120 αίώνα. Ό Δοτός είναι ενας n:ρονΟΡlOύχος πολίτης μιάς πόλης. 'Όμως, σύμφωνα μέ τις περιο­ χές καί τίς γαλλικές πόλεις πού έξετόστηκαν, ή λέξη δέν έξαπλώνεται παρά στό τέλος τού 160υ 11 τού ΙίΟΗ αιώνα, Θό γενικευθεϊ f>έ5αια τόν 180 αίώνα καί θά 'ι'Ύωρίσει τό άπόγειό της άπό τήν 'Επανάσταση καί με~ τά, Έκεί πού θά περιμέναμε νά συναν'[ήσουμε τιι λέξη άστός, έμφανίζε­ '[οι πολλές φορέ!; καί Υιά μεγάλο χρονικό διάστημα ή τρέχουσα έκφρα­ ση άξιότψος άνδρας (honorable llomme). "Εκφραση πού έχει τήν άξία ένός δείγματος: χαρακτηρίζει άλάθητα ίό πρώτο σκαλοπάτι ατήν κοι­ νωνική ανοδο, τη δυσπρόσιτη άλλαΥή έ!1ιπέδου μεταξύ της «κατάστασης τής γης», δηλαδή τών χωρικων ~ καί εκείνης τών λεγομένων έλευθέρων έπαγγελράτων, Τά .έπαγγέλρατα αύτό είναι κατ' άρχάς τά λειτουΡΥήμα­ τα τών δικαστικών, δικηγόρων, είσαγγελέων, συμβολαιογράφων. Μετα­ ξύ των μέν καί των δέ ~oλλoί εμπειροτέχνες καταρτίστηκαν κοντά σέ ενα συνάδελφο ρεγαλύτερης ήλΙKίoς~ χωρίς νό έχουν περάσει όπό τό Πανεπιο'[Τψιο. Μεταξύ όρως έκείνων πού είχαν κάνει rιανεnωrnμιακες σπουδές, δέν ήταν λίγοι οί άπόφοιτοι πού χαριοτικά εΙχσν πάρει δί­ πλωρα. ΣΙ αύτά τά αξιοπρεπή έπαγγέλματα ανήκουν καί ΟΙ γιατροί καί οί χειΡουργοι-κουρείς, καί όνάρεσα σΙ αύτούς είναι σπάνιοι σί «χει­ ρούργοι τού 'Αγίου Κοσμά ή τής τηβέννου», δηλαδίι πού έχουν ΒΥεί άηό οχολεία%. Προσθέστε τούς φαριιακοηοιούς πού συχνό μεταΒιΒάζουν: δπως οί άλλοι, τίς έπα'ιΎελρατικές γνώσεις τους «στήν ΟΙι{σγένεια,,<J-7.

Στό σχημα όμως τών άξι6τψωΥ άνδρών, αν καί δέν έςασκοϋν κάποιο άπό τά λεγόμε.να έ4ύθερα έπαγγέλραται τοποθετούνται έπίΟllς αύτοδίκαια όρισρέΥΟΙ έμποροι, έννοώντας έδω κατά προτίμηση (όχι ορως κατ' άnο­ κλεισTtKότητα) τούς χονδρέμπορους. Στό Chateaudun, κατά τό φαινόμε­ να τουλάχιστον, ή διαφορά σημειώνεται μεταξύ τού άστου έμη6ρου (xoν~ δρέρπορου) καί τοϋ λιανέρπορου (καταοτπματάρχη)%, 'Όμως τό επάγγελμα δέν άρ:κεϊ όπά μόνο του Υιό νδ δημιουργήσει την τψπτικΏ διδκρωπ είναι έξίσου άπαραίτητο ό προνομιούχος νά διαθt:rει κάποιον πλοϋτο l μιά σχετική άνεσπ, νά ζε] μέ άςιοπρέπεια, νά έχει άγο­ ράσει μερικό κτήρατα γύρω άηό Τ11ν πόλη καί, προϋπόθεση sine qua ΩΟΩ, νά κατοικεί σέ ένα σπίτι «μέ άέ:rωρα στό δρόρο». Προσέ§ίε πώς αύτές οι λέςεις lίχούν άκόμπ στά αύτιά μας. Τό .. άέτωμα .. , «όπως σήρε~ ρα στις εKκλιiσiες, έ~πγεί τό λεξικό IJttre, αιιοτελούσε 'r11V πρόσΟψl1 τού σπιτιού», εγκαθιδρύοντας τόν πλΙ1ρη νομφόΤΠ'fά του ... 'Έτσι είναι, σηου Κ1 αν τήν συναντήσει ό 1σΤOΡ1Kός~ σέ όλόκληρη τή Γαλλία) άκόμπ καί στίς κωμοπόλειs πού έκ τών ύστέρων μας φαίνονται δευτερεύουσας σημασίας, αύτή ή χούφτα άξιότψων άνδρών, πάνω άπό τή μάζα τών "(εχνιτών, τών μικροκατασΤΙΙ]lαταρχών) τών χειρωνακτωγ

καί τών χωρικών της περιοχΩ!,;. Ή πιφ1CΗJC1ία αύτών τών προνομιούχων

579

Ή κοινωνία

ii

«τό σύνολο τών συνόλων»

πρώτου 6αθροϋ είναι δυνατόν νά άνασuσrαθεί μέ βάση τό. συμΒολαιο­ γραφικά άρχεία. Φυσικά δέν έχουν καμιά σχέοη μέ τήν gentry πού έξε­ τά~oυμε. Γιό νά έςισωθούν iί νά άρχίσουν νά προΒάλλονται, πρέπει νά άνε80ϋν ενα έπιπλέον σκαλοπό:n, να φτόσονν στή βαθμίδα τών «εύγενων άνδρών». Άς διευκρινίσουμε πώς ό "είJγενής άνδρας- δέν εΙναι νομικά ενας εύγενnς, εΙναι μι6, όνομασία πού προέρχεται άηό τόν κοινωνική μα­ ταιοδοΕία καί πραγμαnκότnτα. 'Ακόμη κι αν ό EuyeviJS άνδρας KG'ftXtt τφάρια, άκόμη κι άν «ζει σάν εύγενής, δηλαδή χωρίς νά έχει έπάγyελ~ ρα ii νά άσχoλεί'ί'CΙΙ μέ τό έρπ6ριο», δέν άνήκει στούς i,άληθινούς ευγε­ νείς», άλλά σέ «έπίτιμους είιγενείς, νόθους καί ύποδεtο'tεροuς) τούς όποΙους άπό περιφρόνηση όνομάζουν «εύγενείς της πόλης» κατ πού ατήν πραγματικότητα μάλλον είναι άστοί99 • 'Αντίθετα, έάν σέ μιά συμβo~ λαιογραφική πραςη ό «είJγενός άνδρας» αποκαλείται έπιπλέον σ,.-αUΛάp­ ΧΩς (ecuyerJ, ύπάρχουν πoλλtς πιθανότητες νά άnotelEi άναγνωριορέ­ νο μέλος της τάξης τών είJγενών. "Ομως τό γεγονός αυτό είναι μάλλον κοινωνικό παρα νομικό, πρoέρ~ χεται δηλαδή άπευθείας άηό την τρέχουσα πρακτική. "Ας έπιμείΥουμε στίς συνήθεις συνθηκες μεταl>ασnς στίς ταςεις τών εύγι.νών. 'Από τα 1520, μέ !ναν τρόπο πιό φανερό καΙ έκτεταμένο από πρίν, αύτές ΟΙ με­ ταΒάσεις πολλαπλαοιάςονται χωρίς δυσκολία. Δέν άναφερόμαστε στούς -ι:ίτλους εύγενείας πού τόσο σπάνια άηένειμε ό Βασιλιάς, στήν άγορά τίτ­ λων ε'ύγενείαs ii τήν έξάσκnση τών καθηκόντων τού σκα6ίνου ατά όποία έμπλέKOVΤαι οΙ είJyενείς (0\ λεγόμενοι εύγενείς της ΈVoρίας - de cloche). Ή ρετάβαση στήν τάςη τών εύγενών γίνεται κυρίως μΙ δικαστική έρευ­ να, μεtά από απλό ακρόαση μαρτύρων οΙ όποίοι έγyuώvται πώς ό άνθρω­ πος Υιά τόν όποίο πρόκειται «ςέί σάν εύΥενάς» (δηλαδή άπό τά Bτσoδή~ ρατά του χωρίς να έργάζετπι ρΙ 'τά χέρια του), πώς οΙ γονεΊς. του καί οί γονείς. των γονιων του εΙχαν επίσης ζήσει σάν είιγενεϊςι όπως θά μπο­ ρούσε νό: βεΒαιώσει ό καθένας. Ή μ~τάβαση αύτή δέν εΙναι εύκολη πα­ ρά στό μέτρο πού ό ανερχόμενος πλοϋτος τών προνομιούχων έπιτρέπει μιά ~ωή οτό στύλ 'Ιών εfιγενών, στό μέτρο πού αύτές. οί άνερχόμενες τά­ ςεις έχουν έςασφαλ.tσει τη συνενοχή τών δικαστων, πού συχνά ε{vαι καΙ σuΥγενείςt καί τέλος, ατό ρέτρο πού κατά τόν 160 αίώνα 1 όηως tχoυμε ήδη πεί, οΙ εύγενείς τοϋ κα'Ιεσnιρένου της έnOXης δέν διατnρσϋν πυ~

κνές τΙς γραμμές τους. Στή Γαλλία έκείνης τής έπoxiις τίποτε δέν μπο­ ρεϊ νά ύπενθυμίσει τ6 σχημα τού

σύμφωνα ρέ τόν όποίο μεταςύ εόγενών καΙ μή εόΥενών ή διαχωριστικό γραμμή θα αταν τό ίδιο απόλυτη μέ έκείνη μεταξύ Χριστιανού καί Άπίοτου. Θά έπρεπε νά κά­ νουμε λόγο γιό συνοριακές ζώνες εϋκολοδιάβατες, για oίJδέτερπ 'ώνη, γιά Ωσ man's Jand. Κο.ί αότό πού περιπλέκει τά πάντα εΙναι πώς 01. νέ.οι αύτοί ευγενείς δέν έχουν πάντοτε ταν έηιθυμία νά άνακατευτοϋν μέ τούς παραδοσια­ κούς εύγ~νεϊς. Έάν ό George Huppert έχει δίκιο, καί αίrrό εΙναι τό πιό πιθανό, οΙ «εόγενείς άνδρες" της όιpnλiiς τάςης δέν παρουσιάςονται διό­ λου μέ τά χαρακτηριστικά τού 'ΑρχοvτοχωΡιάm. Ή χρονολογία της πρώ­ της παρουσίασης τού έργου αίJτoύ τού Μολιέρου είναι ΟιΡιμη (1670)·

580

Peter Laslett l °O,

Ή ΚΟfvωviα

11

ιιτό σύΥοΛο τών συνόλων»

ειμαοτε λοιπόν μακριά άπό τήν ό:νθηση τού 160υ αίώνα καΙ

it KαΡΙKα~

τούρα έχει γίνει γιά νά ευχαριστήσει τούς ε'ύγενείς της αύλης. Σίγουρα

ό κύριος Ζουρνταίν δέν είναι lva άπλό έπινόημα της φαντασίας, άλλά άνταποκρίνεται σέ ρία έντελώς μέση άοτική τάξη καΙ δέν θά λταν άκρι­ βές νά δούμε τους σχεδόν εύγενείς Ii τούς ήδη εύγενείς της ΓαλλΙας τού 160υ αίώνa νά έπιδιώκουν μΙ ροναδικό πάθος την έν'ταςή τους στόν κό­ σμο τών εύγενών, IiOQV νά ηταν αύτή τό έλιςίριο της ζωiίςn 1Ι". Δέ.v ύπάρ­ χει καριά άμψιΒολία πώς ή κοινωνικό. ματαιοδοξία δέν τούς ήταν ~Ινη. Μν τούς σπρώχνει όμως στό νά μοιράζονται τίς προτφήσεις ii τίς προ­ καΎαλήψεις τών εύγενών τού ξίφους. Δέν τρέφουν κανένα θαυμασμό γιά τΙς υποθέσεις τών όπλων, 'Ιό κυνήγι, τίς μονομαχίες_ ΆντίθεΎα τρέφουν περιφρόνηση Υιά τόν τρόπο ςωnς άνθρώπων πού θεωρούν άνόητους KQi άμόρψωtοus, μιά ηεριφρόνηση Ωού δiν διστάζει νά έ:κφραστεί, άκόμη καί γραπτά. Έξάλλου όλόκληρη ή άστική τάξη, ή ύψnλή καί ή μέσΏ) σKέφτετα~ ρέ τόν ίδιο τρόπο σ' αύτό τό σηρείο. οιΑς δώσουμε τό λόγο σέ lvav όψιμο μάρτυρα, ιόν Oudard Coquault '02 , απλό άστό τής Reims, δμως άρκετά πλούσιο έμπορο. Γράφει στά απομνημονεύματά του, την 31η Αυγούστου 1650: ,?Ιδού ή κατάσταση, ζωή :καί ή φύση αυτών τών κυρίων ε:όγενών πού λένε πώς είναι άπ6 μεγάλο σόι: μεγάλος άριθμός ευγενών δέν ςoϋV σχεδόν καθόλου καλύτερα, δεν κάνουν παρά γιά νά καταβροχθίζουν :καί νά τρώνε σάν χωριάτες. ΟΙ άξιότψσι άσroί τών πόλεων καί καλοί έpπo~ ροι εΙναί άσύγκριτα πιό εύγενείς άπό δλους αυτούς: άφου εΙναι πιό Kα~ λόκαρδοι όπό αυτούς, μέ καλύτερη ζωή και δίνοντας καλύτερο παρά~ δειγρα l μέ τίς οίΚΟΥένειες καί τά σπίτια τους καλύτερα ρυθρισρένα άπό αυ'(ά των πρώτων. Καθένας σύρψωνα ρε τίς δυνατότητές του, δέν :κάνει κανέναν νά μουρμούρίςει, πληρώνει αύτούς πού έΡΥάζ.ονται γι' άιηόν καΙ κυρίως δέν θά κάνει ποτέ μιά άτιμη πράξη, ένώ οί περισσόtεροι άπό αυτούς τούς μικρούς ςιφoφόρoυ~ κάνουν ακριΒώς τ6 άντΙθετο. Συγκρι­ νόμενοι πιστεύουν πώς εΙναι τό παν, καΙ ηώς οί άστοΙ πρέπει νά τούς άντφετωπίζουν μέ 'ίόν ίδιο τρόπο οπως 0\ χωρικοί τους. ( ... ) Κανείς έντφος ίiVΘρωπoς δέν τούς ύπολογιςει. Αύτή εΙναι ή παρούσα :κατάστα­ ση σtόv κόσμο καί δέν πρέπει πιό νά άναςητουμε 'ι"ήν άρεηί στούς εύγε­

n

νεις".

Στήν ηpά~η οί μεγαλοαοτοί πού έχουν γίνει εύγενείς συνεxί~oυν τήΥ προηΥούρενή τους ζωή, ίσoρρoπηpΈVη, λογική} μέσα στά ώραία τους σπίτια στήν πόλη καί τούς πύργους ίί τίς άγροι:κίες στόν έξοχή. Ή χα­

ρά τους γιά ζωή, ή ύπερηφάνειά τους, αύτές είναι ή ουμανιστική τους παιδεία' ή άπόλαυσΔ τους εΙναι οί Βιβλιοθήκες τους σπου περνούν εύχά­ ριοτα τό καλύτερο κομμάτι τού έλεύθερου χρόνου τους' τό πολιτιστικό σύνορο πού Ύούς περιΒάλλει καί τούς χαρα:tcrπρίςει ρέ τόν καλύτερο Ύρό­ ηο είναι τό πάθος τους γιά τά λατινικά, τά έλλπνικά, τό δίκαιο, τήν C1Ρχαία καί τή δική τους ίστορία. 'Από αύτούς ξεκινα ή ϊδρυση άρέτρη­ των λαϊκών σχολείων στίς πόλεις, άλλά κaί στίς κωμοπόλεις. 'Ακόμη τά ροναδικά κοινά χαρακτηριστικά τους μέ τούς αύθεντικούς εύγενείς εΊναι ή άρvnσn τους νά έΡΥaστοUv καί Υό όπχσληθουν ρ.έ ιό έμπόρω, ή ηρο-

581

Ό Pierre 5egl1i('r 0588--1672) ε[!?aί μέλος αύτώ\-" τώγ γέωγ ~ευγε\\';;\''', IlΟΙ) 7()'Ι/

16Q

αίωγα, σχπμάτισα\" ισχυρές περιουσiες οπό τά ΥΠ, n'ί άξl&ψατα καί ΤΙΙ'- τα-­

ΚΟΥλuφia. Ό ίδιος θα άκολΟ!Jθιισει σπουδαία πολΙΤΙΗll σπtδΙΟΟΡnμία tillf1P(:1'(J-

VΎ(1~ Q1](Jι\ιnα τη ρογαρχία. "ΑΡΥιδικασTlις όπά τό

1635, U\lt:AtllTOf:

lφιΤ!ις αίfί δί~

ΚΩ τού FOU(tuct, naΡrψέπι @ΠΤΟΠΟ ενσς άvθρωπος των γραμμδτω\'. ΛΑ,' εχει Ι:πι­ λέξει έξάλλου πι ποζδ.ρι:ι ρέ δη Βι8λίο ατό χέρι έμπρός από

1n,- Ι:πιΒλΠ1ΊΚΙΙ 1;1-

f}AlUOriKt:l που θό KAnpoDoniun στ/> ciB130i:io του Sainl-Gcrιnain-(J('8-I~lY3:i: (Συλ­ λΟΥΩ νiοΙ1i:"ι).

582

Ή κοιvωvia

n "τό σύνολο τών συνόλων»

τίμηση της αργόσχολης ζωής, δηλαδΣΊ τiις ψυχαγωγίας, πού γι' αύτούς

iltav

συνώνυμη μέ τήν άνάγνωση

ii

τίς σοφές συ~πτήσεις ρέ τούς όροί­

ους τους. Λύn1 ή μορφή 'ωιϊς προϋποθέτει τουλάχιστον τήν άνεση καί γενικά οί καΙΥούργιοι autoi εύγενείς διαθέtοuν .κάτι περισσότερο όπά άνεση: έχουν μιά στέρεη περιουσία μέ τριπλή πηγή: τrι γη πού καλ­ λιεργείται ρεθοδικά, τόν τοκισμό ηού npaypaTonotEitat κυρίως σέ Βά­ ρος τών χωρικών καί των ει'.ιγεvώv~ και, τέλος, τά δικαστικά καί οΙκονο­ μικό άξιώματα, τά όποία είχαν γίνει κληρονομικά πρίν άπΩ τόν έγκαθί­ δρυση της paulette τό J 604. 'Ωστόσο πρόκειται ηερισσόtερο γιά ηεριου­ σίες πού έχουν κληρονομηθεί παρά oxηματtσΎεί ρέ τ6 χρόνο) σταθερο­ ποιημένες, σίγουρες, άκόμη καί έπaυςnμένες, καθώς τό χΡημα φέρνει τό χρήμα, έπιτρέπουν έηιτυχίες καί σύναψη ύψηλών κοινωνικών σχέσεων. 'Όμως στήν όρχι} ή τροχιά εΙναι πάντοτε ή ίδια: ή gentry έχει Βγεί άηό τ6 έμπόριο, nράYlια πού προσπαθεί νά κρύψει άπό τούς άδιάιφιτους καί μέ προσΟΧl1 τό αφήνει Οιή σκιά. ~Oxι ηώς όπoιoσδήrιoιε θά ριιοροϋσε νά ξεγελαστεί! ~H έφημερΙδα L' Esιoile 10~ μας αναφέρει - άλλά καΙ ηοιός δέν τ6 έλεγε aτόν καιρό του πώς ό "jcolas de Neufvjlle, άΡXOVTα~ τού νilΙοτοί (1542-1617), ύπουρ­ γό~ στά 11νία τΔς qιaκuΒέρνnσnς της χώρας, σχεδόν σέ δλη τό διάρκεια της 'ωης του, πολεμώντας <ψέ μάζες χαΡΤΙΟύ ( ... ) μέ nεpYOJJnvts ... μΙ κινιίσεις της πένας"ΙΙ'\ εΙναι ό έγγονός ένός ψαρά ό όηοιος ε.ίχε άΥορά­ σει τρία τιμάρια τό 1500, κατόων τίτλους ι κληρονσμώντας από τό γάμο του τό τιμάριο του VHleroi κοντά στό CorbeH. Ό Georges Huppert πα­ ραθέτει πλnθC:ψα άνάλΟΥων παραδειγμάτων. Κανείς δέν ξεγελιέται λοι­ πόν) δρως όκόρπ μιά φορά, κατά τόν 160 αΙώνα, ή κοινωνία δ?ν θέτει έμπόδια στόν- κοινωνική άνοδο, άλλά είναι μάλλον συνένοχη σ' αυτήν. Μόνο μέ ενα τέτοιο κλίμα μπορούμε νά καταλάβουμε πώς σχηματίστηκε μιό άληθινή τάξη νέων είιΥενών ιιού ένσωρατώθnκαν άσχημα iί καθόλου μέ τόύς ήδη ύπόρχοντες εύγενείς. ο! όποίοι στηρίςονταν στή δική τους πολnική δύναμη l οτό δικό τους δίκτυο )ιν·ωρψιών μέσα άπό τόν ίδιο τους τόν κύκλο. 1Ηταν ενα μή κανονικό φαινόρενο πού άλλωσ'n:': δέν δι­ αιωνίΟ'rπκε.

Καί αυτό για'({ τόν 170 αίώνα τά πάντα όλλάζουν. Οί ψευδο-εύγενεϊς είχαν μέχρι τότε συναντlισει μεγάλες δοκιμασίες, δραματικές: η\ Με­ ταρρύθμιση, τούς θρησκευτικούς πολέρους, δρως τίς είχαν δ1ασχίσει όχι (~ς διαραρτυρόμενοι 11 καθολικοί άλλά ώς «γαλλικανοi:'" ώς «πολιτικοί", άκολουθώντας TJl μέση όδό όπου '[ά χτυπιίματα έρχονται καί άπό τις δύο πλευρές, καί όπου ό έλιγμός είναι θεμιτός. Μετά τι) 1600 τά πάντα έξε­ λίσοονται, ή κοινωνική άτρόσφαιρα, ή οίκονορίά 1 ή πολιτική, ή κουλ­ τούρα. ΔΙν γίνεται πλέον κάποιος εύγενής ρέ την κατάθεση λίγων μαρ­

τύρων σέ εν'αν ά6ρόφρονα δικαστή, Πρέπει νά παραθέσει τούς γενεαλο­ γικούς του ΤΙ'ίλους, νά ύπσστεί αύΟ'rπρά έρωτηματολόγια· σί

KCK'rnpivot

τίτλοι εύΥενείας δέν έχουν γλιτώσει άπό ένδεχόμενη έπαλήθευση. Ή Ktνητικ6τητα τής κοινωνίας πού τροφοδοτούσε τη γαλλική gel1try μέ ανδρες γίνεται λιγότερο φυσική καί κυρίως λιγότερο άθρόα. Μήπως

έηειδή ή οίκονομ{α είναι λιγότερο ζωηρό όπό τόν προηγούμενο αιώνα;

583

Ή κοινων(α

11

..,τ6 σύνολα τών συνόλων»

Ή μοναρχία, παλινορθωμένη άηό τόν 'Ερρίκο Δ', τόν Ρισελιέ καί τόν ΛουδοΒίκο ΣΔ', γίνεται πιεστική, περιμένει τήν υπακοή των τιτλούχων της, άρχίζο\'τας άπό τούς ίδιους τους άντιπροσώπους της. 'Επιπλέον) ό βασιλιάς έχει προωθήσει ευγενείς προερχόμενους άπό τήν Αυλή, επι­ τρέποντας τους νά ζουν, νά εύημερούν} νά κρατούν τό προσκήνιο γύρω άπό τόν Βασιλιό-'Ήλιο ι ένα «βασιλιά-θεατρίνοιι, έλεγε καποιος οίκείος

TOu!j)5, δμω'ς τό θέατρο μετράει συγκεντρώνοντας σέ ένα στενό καί όρα­

τό κύκλο όλες τίς δυνατότητες καί τίς ευκολίες τής έξουσίας. Αυτοί οί εύγενείς της Αόλής άνnnαρατάσσονται στοιΊς εύγενείς τής toeiiTos. Έκe.ίνoι μΙ τη σειρά τους δΙν προσκρούουν μόνο σ' αύτό τό έμπόδιο, άλλά καί στή μοναρχία που τούς άπονέμει δύναμη καί ταυτόχρονα τούς

ηερ,οριςει. Νά λοιπόν όλόκλπρη ή όμάδα τών Γάλλων ήμι-εύγενών σέ μιά άμφί80λη θέση] τ6σο σέ πολιτικό' όσο καί σέ κοινωνικό έπίυεδο, Τέ­ λος, ένα τμήμα των Άντιμεταρρυθμιοτών ξεσπάει εναντίον τους! ένα­ ντίον '[ών ίδεών τους καί των πνευματικών τους θέσεων. ""Βταν έκ των προτέρων άπό την πλευρι:'ι τού Διαφωτισμού, επηρεασμένοι άπό Ινα εΙδος όρθολογισροϋ, φτάνοντας μέχρι τό σημείο νά εφεύρουν μιά .. έπι­ σrημOνΙKΠ', μορφπ '[ής ίστoρί ας 1αιi. Άλλά τά πάντα άντιστράφηκαν, όλα τούς πάνε ;ιάνάποδα»1 κατάντησαν κιόλας δ στόχος των έπιθέσεων τών ίησουιτών .. , Τό ίδιο διφορούμενος και περίπλοκος θά εΙναι ό ρόλος τους κατά την έΚΡΏξη τού γιανσενtoμοϋ καί τής Σφενδόνης. Στ:ήν άρχή τού 1649 καί μέχρι τη Συνθήκη τού Ruei1 o'ris 11 Μαρτίου, οΙ κοινο­ Βουλευτικοί είναι οί κύριοι τοϋ Παρισιου ..χωρίς νά τολμούν νά έKμε~ ταλλευroϋν μέ :κάηοιον τρόπο τήν κατάιαηοή τους αύτή ,,1Q1.

Σταδιακά, μέσα άπά αύτές τις δυσκολίες καί '[ίς διαδοχικές κρίσεις, ά

gentry γίνεται

αύτό πού θά όνοραστεί ευγενείς τΩς έσθiiτος 'ή δεύτεροι εύΥενείς, άμφιο6ητούμενοι πάντοτε από τους πρ~τoυς καί χωρίς νά ανα­

μιγνύονται ρέ αύτούς. Ή ίεραρχία άνάρεσα στίς δύο 'rάtεις των εύγενων, πού τό μοναρχικό ηαιχνiδι τοποθετεί άvtφέτωπες γ1.ά νά Βασιλεύει κα­ λύτερα, θά εlναι ξεκάθαρη ατό έξης. Ίσως δέν εlναι τυχαίο πώς, σύμ­ φωνα μέ τίς ύπάρχουσες απογραφές, ή έκφραση εύγΕVείς TiiS' έaθiiτος έμφανlζεται μόλις στΙς άρχές τού Ι70υ αΙώνα, τό 1603 καΙ νωρlτερα'''. Ή γλωσσική αυτη μαρwρία δέν θά πρέπει νά θεωρηθεί lιμελnΎέα. "Ετσι τελείωσε ριά φάση του ιιεπρωμένου των εύγενων τής έοθπτος, 'ΑκριΒέ· σrερα προσδιορισμένοι, λιγότερο IϊΣUΧOΙ καί σίγουρα λιγότε.ρο υπερό­ } φανοι άπ ό,τι τόν προηγσύμενο αίώνα, έξακολουθούν παρ' δλa αύtά νά Βαραίνουν πάρα πολύ πάνω ατή μοίρα τής Γαλλίας. Γιά νά διααιρηθοϋν, χρησιμοποιούν όλες Ύίς Ιεραρχίες: τήν Ιεραρχία τών μεγαλογαιοκτημό­ νων (τιμαριωτική). τήν ίεραρχία τού χρήματος, τήν ίεραρχία '[ης ΈKκλn­ σίας, τήν ίεραρχία τού Κράτους (ένοικιάσεtς φόρων, ηροεδρικά, κυΒερ­ νητικά άξιώρατα, Βασιλικά συμΒούλια), καθώς και τίς πολιτιστικές ίε~ ραρχίες πού άποδίδουν καριιούς μακροπρόθεσμα. '-Όλα αύτά περιιιεπλεγμένα ι μέσα σέ ένα κλίμα βραδύτητας, μΙ εΥα σχετικό Βάρος, μέ ριά έπιτvxία πού όποκτήθηκε μέ πεισματική έπψονή. Γιά τόν Georges ΒUΡΡerι) αυτοί ΟΙ εύγενείς της έσθήτος όπά '(πν έρφά­ νtσή τους τόν 160 αίώνα ώ~ τήν 'Επανάσταση Βρέθηκαν στό έηίκεντρο

584

Ή κοινωνΙα

n «τό σύνολο των σuvόλωv»

τής μοίρας τής Γαλλίας, «δημιουργώντας τόν ηολιτισμό της, διαχειριζό­ μενοι τον πλούτο -της :καί έφευρίσκοντας ταυτόχρονα τό 'Έθνος καί τό Διaφωτισρ6, έφευρίσκοντας τή Γαλλία». Τόσα διάσηρα όνόρα'[α μας έρχονται ατό νου! ώστε ή προσιιηογραφή σΙ αύτή '[ην άποψη νά είναι πο­ λύ πρo.κλnΤΙKή. Μέ ενα σημαντικό περιορισμό ώστόσο: αύτή '[ην καρ­

ποφόρα τάςη, έκφραση ένός δρισμένου γαλλικού πολιτιομου, ή Γαλλία όλόκλnρη τή μετέφερε πάνω οτούς ώμους της, πλήρωσε τό τίμημα τής εύμάρειάς της, τής σταθερότητάς της, τής έξυπνάδας της θά τολμούσα­ με νά πούμε. Αύτό τό ύλικό καί πολιτιστικό κεφάλαιο, 01. εύγενεϊς της έσθητος τό διαχειρίστηκαν Υιό λογαριασμό τους. ''Αν ήταν Υιό τό καλό τής χώρας, αύτ6 ωστόσο είναι !'να άλλο ζήτημα. Μν υπάρχει, σίγουρα, χώρα στόν Εύρώππ πού δέν γνωρισε μέ '[ον εναν ή τόν άλλον τρόπο αύτό τ6 διχασμό στην κορυφή της ίεραρχίας :και αύτές τίς συγκρούσεις ι λανθάνουσες ii άνοικτές, .άνό.μεσα οέ μιά φτα­ σμένη καί σέ μιά άνερχ6μενη τάξη. Τ6 I},Βλίο τού Georges Hupper. έχει πάντως τό πλεονέκτημα τής περιγραφής τών γαλλικών Ιδιαιτεροτήτων άπό πολύ κοντά, ύηογραμρίζοντας τόν πρωτοτυπία τών εύγενών '(ης έσθητος: o'rn γένεσή τους καί ίούς πολιτικούς τους ρόλους. Μέ αύτό 'ίόν '(ρόπο έφιστα χρήσιμα την προσοχή ατό μοναδικό χαρακτήρα κάθε κοι­ νωνικης έξέλιςης. ()ί αίτίες είναι ηαντοϋ παραπλήσιες, όμως οί λύσεις διαφέρουν.

'Από τΙς πόλεις aτά Κράτπ: πολυτέλεια καΙ έπΙδε,ξη πλούτου Δέν ύπάρχουν λΟΙIlόν κανόνες πον έξάΥονται σέ δ;η άφορα τήν κι­ νητικότητα τής κοινωνίας, τό στάση άπέναντι ατό κύρος του χρήματος τό κύρος τής καταγωγής κα; του τίτλου i\ τ6 κύρος τής έξουσίας. Άπό

n

αύπι τή σκοπιά! οί κοινωνίες δέν έχουν ο'ύτε τήν ίδια

MtKia,

ουτε τίς

ίδιες ίεραρχίες, ούτε, ώς έπιστέγασμα) τήν {δια νοοτροπία. Σι δjτι άφορα τόν Εύρώπη, υπάρχει ώστόοο φανερή διάκριοη ανάμε­ οα σέ δύο μεγάλες κατηγορίες: άπό τή μιά πλευρά οί άστικές κοινωνίες, δηλαδή οι :κοινωνίες των έμπορικών πόλεων πού έχουν πρώιμα πλουτί­ σει, τής Ίταλίας1 των Κάτω Χωρών, άκόμη καί τής Γερμανίας, καί άπό τόν άλλη πλευρά οί γεμάτες αΊγλη κοινωνίες των έδαφικών έπικρατειων πού μέ άργό ρυθρό άπαλλάχθηκαν (και όχι πάντα) όπά τίς μεσαιωνικές τους καταΒολές, φέροντας ωστ6σο μερικές φορές τά σημάδια τους άκό­ μη καί σΙ ενα πρόσφατο παρελθόν. Έδώ καί εναν αιώνα, ό Προυντόν έγραψε: "Μέσα στόν οίκονομι:κό οργανισμό, όπως ρέσα στό άλnθινό πο­ λιτικό σώρα~ στή διοίκηση τής δικαιοσύνης, στή δημόσια έKπαίδεuσπ, ό φεουδαλισμός μας πνίγει άκόμη»lό'). 'Έχουμε πεί καί έηαναλά6ει πόσο αύτοί οί δύο κόσμοι διαφοροηοι­ ούνται σΙ οηραντικά χαρακτηριστικά. Θά μπορούσαρε νά δώσουμε περί­ ηου έκατό έ:κδοχές, παλιές ή νέες, τής άκόλοuθns παρατήρ.ησης, άπ6

585 "Ι

MaOKGps.piVCf; ·γυναίκες ar.ri &νετία. ΠI'\/αΚΩς ίου Pietro Longl1i (1702-1785),

(Roger Viollct).

ενα γαλλικό ύπόμνπμα γραμμένο γύρω οτά

1702:

«Στά

Kpd'tH

μέ .Μο­

ναρχία, οί έμποροι δέν μnοροίΊν νά διοκριθούν στόν ίδιο βαθρό όπως στά Κρό.ΎΙΙ μέ Δημοκρατία, σπου συνήθως διοικούν οί χονδρέ11ΠΟΡΟΙ»I\I>. "Ας μην Ιπψείνουμε όμως σ' αΙ>'fή τήν αναντίρρητη ίδέα πού δέν θά έκπλήςει κανέναν. "'Ας είμαστε μόνο προσεκτικοί ώς ηρός τή συμηερι­ φορά των εκλεκτών σύμφωνα μΙ τή θέση πού κατέχουν σέ μιά πόλη Ι10ύ έχει τριΒεϊ Υιό πολύ διάστηρα μέ τό εμπόριο καί τό χρήμα, ή σε ρεΥά­ λες έδαφικές έπικράτειες δπου Δ Αύλή (της Γαλλίας iί τής ΆΥγλίας γιό παράδειγμα) δίνει τόν τόνο σέ όλόκλπρπ τόν κοινωνία. #cH πόλη (τό Πα­ ρίαι δnλαδl1) EIVat, λέν.ε, ή μαϊμού της ΑύλΠς"IΗ. Μέ δυό λόγια μιά πό­ λη ηού κυΒερνάται άπά εμπόρους θά ζήσει διαφορcτιι{ά άπό τπν πόλη

586

'1i

ΚΟΙΥωνία

ηού .κυΒερνά ενας ήγε}lόνας. 'Ένας 'Ισπανός

n «τό αύνολο των συγόλων»

a.rbitrista (δηλαδή

ενας συμ­

Βουλάτορας, άπό αύτούς πού είναι έπφρεπεΊ~ στίς ηθικολογίες») ό Luis

Ortiz, σύγχρονος 'Τού Φιλ{ηπου Β', μας τό λέει χωρίς περιστροφές. Βρι­ σκόραστε στά 1558 σέ μιά πολύ άνήσυχη 'Ισπανία: ό Βασιλιάς Φίλιπηος Β' άπουσιά'ει στίς Κάτω Χώρες 0110υ τόν καθηλώνουν οΙ άνάΥκες 'του πολέμου κα{ τής διεθνους πολιτικής. Στήν ValladoHd j πού σύντορα θά πάψει νά είναι ή πρωτεύουσα τής Ίσπανίας, ή ιιολυτέλεια ι ή έπίδειξη~ οί γούνες, 'τό μετάςια, τά άκριΒά άρώρατα άποτελούν τόν κανόνα, rιαρ' όλες τίς ύπάρχουσες δυσκολίες καί 'τό δράρα της άκρίΒειας τής ςωής. 'Ωστό­ σο, ηαρατηρεί ό 'Ισπανός μας, ΙΊαρόμοια πολυτέλεια δέν ύπάρχει ούτε οτή Φλωρεντία ούτε στή ΓένοΒα οϋτε στις Κά'fω Χώρες ούτε άκόμη στή γειτονική έμπορική ΠΟΡΤΟΥαλία: "En PorttJgal, ningun veste seda"t κα­ νείς, λέει, δέν ντύνεται ατά ρετάςια!!2. "Όρως ή ΛtσαBώνα είναι μιά .εμπo~ ρική πόλη: δίνει τόν τόνο ΟΤΙ1ν ΠΟΡΤΟΥαλΙα. Στίς ιιόλεις-Κράτη Tiib 'Ι'tαλίας, δπου οΙ έμποροι κυριάρχησαν όπά νωρίς (στό Μιλάνο τό 1229, στή Φλωρεντία τό 1289, στό Βενετία Του­ λάχιστον τ6 1297), τό χρi'ίρα είναι τό άιιοτελεσρατικό καί διακριτικό συ­ νεκτικό ύλικό τής κοινωνικπς τάξης, ~(Δ δυναηΊ κόλλα .. , όπως έλεγαν οΙ Παριςιάνοι τυπογράφοι τού 180υ αίώνα"~. Οί πατρίκιοι δέν έχουν μεγά­ λη ανάγκη νά καταπλήξουν Υιά νό κυΒερνήσουν. Kρατoυ~ τά νιίματα τού

χΡιΊματος aτό χέρια τους καί αύτό εΤναι άρκε:ίό. 'Όχι πώς άΥνοούν τήν πολυτέλεια 1 όμως αύτη παρουσιάζεται ρέ διακριτικότητα, μέ μυστικότη­

τα μά.λιστα, Στή Βενετία ό εύγεvnς φσράει μια μακρια μαύρη εσθότα πού

δέν άπaτελεί καν σηράδι τi'ί~ οειράς του έφόσον , 8πως έξηγεί ό Cesare Vecellio, O'rQ σχόλια τού συγγράμματός του ρέ θέμα: «habiti anιjchi et moderni di diverse parte del mondo» (τ.έλος τού 160υ αίώνα): ή τήBεν~ νο;;.; φοριέται έΏίσης άπό τούς «citta.diniJ dottori, mercanti el altri". Οϊ νέοι εύγενείς, προσθέ'ίει, φΟΡΟύν εύχαρίστως κάτω άηό τή μαύρη τή­ ΒnΎΟ άπαλόχΡωμα μεταξω'fά ρούχα, όμως κρύΒουν όσο τό δυνατόν αύτές τΙς κηλίδες χρώματος .ιper una certa mQdestia propria di que/la Republica».,. Ή έλλειψη ένδυματολογικης επίδειςης των Βενετσιάνων nατρικίων δέν είναι λοιπόν άκούσια. Παρομοίως} ή μάσκα, ιωύ δέν ηρο­ ορίζεΤάΙ μόνο γιά τό Καρναβάλι καί τις δημόσιες γιορτές, είναι ένας τρό­ ηος διατήρησης της άνωνυμιας σέ ενα άνα:κάτεμα μέ τό πλιΙθος, ετσι ώστε νά μπορεΊ αύτός: πού τή φορα νά διασκεδάζει χωρίς νά ytVetat θέ­ αμα. Οί Βενετσιάνες: ευγενείς τό μεταχειρίζονται Υιό νά πάνε στά καφε­ νεία) τά δημόσια ρΙρη πού είναι κατά κανόνα άπαΥορευμένα στις κυρίες της σεφας τους. ,,'Η μάσκα} τ{ εύκολία!», lλEye ό Γκολντόνι, "Κάτω όπά τή μάοι<α όλος ό κόσμος είναι ίσος καί οί κυριότεροι άρχοντες μπορουν καθημερινά ι νά ένημερωθούν οΙ ίδιοι Υιά όλες τίς λεn:τομέρειες πού ξνδιαφέρουν τό λαό. ( ... ) Κάτω όπά τά Ι1άσκα μπορεί νά βρίσκεται ό δό­ γης, πού συχνά κάνει τόν ηερίπατό του έτσι;,. Στη Βενετία ή πολυτέλεια

.. )

προορίζεται Υιά τό δημόσιο Βίο, ό όποιος είναι συχνά ρεγαλειώδης, ή Υιό τήν αύσΤl1ρά ίδιωnκή ζωή. Στή ΓένοΒα οί nobil1 ντύνονται μΙ κάποια σοΒaρό'Cπτα. Οί γιορτές έκτυλίσσονται διακριnκά στά έξοχικά σπίτια 1'1. οτό έσωτερικό τών μεγάρων της πόλης καί όχι Ο'fούς δρόμους τίς πλα-

n

587

Ή ΚΟlvωviα

n «τό σύνολο τών συνόλων»

τεΙες. fvωρίζω καλά πώς στή Φλωρεvτiα, μέ τήν έλευσπ τού 170υ αίώ­ να, ή πολυτέλεια των άμαξών γίνεται δημοφιλήs, πράγμα άδιανόητο καί εύλογα - Υιά τη Bενετία~ καί γιά τη ΓένοΒα έξω.τίαs τών στενών της δρόμων. Όμως ή δημοκρατική Φλωρεντία έχει πεθάνει μΙ τήν έπιστρσ­ φή τσυ 'Αλεξάνδρου τών Μεδίκων, τό 1530, καί τή δημιουργία τού με­ γάλου δουκάτου της Τοσκάνης} τό 1569. 'Ωστόσο, άκόμη καί αύτή τήν έποχή, ή Φλωρεντία ζει άπλά, σχεδόν αστικά γιό τά μάτια ένός 'Ισπανού. 'Ακόμη. αύτό πού έκανε τό 'Άρστερνταμ τό τελευταίο αστυ (μέ τήν άρχαι­ σελλnνιKΠ έννοια) της Εύρώπnς είναι~ ρεταξύ άλλων, ή iιθελημένη σε­ μvόmτα τών πλούσιων ΚQtοίκων '(ου πού έντυπωσιάζει άκόμη καί τούς Βενετσιάνους; έηισκέπτες. Ποιός, σέ ένα δρόμο τού ..Αμστερνταμ, θά μπορqύσε νά ςεχωρίσει τόν Μεγάλο Έπίτροπο τής 'Ολλανδίας άπό τους ύπόλοιπouς άστούς ηού θά συναvτoϋσε ll"'; Ή άτμόσφαιρα άλλάζει έντελώς καθώς περνάμε άπό τό Άμστερνταμ iί μιά παλιά άρXOντικn Ιταλική πόλη στήν πρωτεύουσα ένός μοντέρνου . Κράτους ή σέ μιά πριγκιπική Αυλή. Ή δ,ακριτικότπτα καί iι σεΡνόΤΩτα δέν άηοτελοϋν καθόλου μέρος τού σκηνικού, ΟΙ εύγενεϊς που βρίσκο­ νται στά άνώτερα κοινωνικά κλιμάκια άψήνονται ατό θάμΒος της πρι­ γκιπικης μεγαλοπρέπειας καί μέ τή σειρά τους θέλουν νό θαμπώσουν κι αύτοί. Κορδώνονται, είναι υποχρεωμένοι νά έπιδεικVΎOνται. Ή άστρα­ φτερή έμφόνισn σημαίνει έπιβολή, νά ξεxωρίζει~ άηό τούς κοινους θνπ­ τούς, νά σημειώνεις μΙ; !να σχεδόν τελετουργικό τρόπο πώς άνήκεις σΙ μιά άλλη ράτσα l νά κρατας τούς άλλους σέ άπόσταση. U άντiθεση μέ τό προνόμιο '(ού χρήματος, πού έξυπακoύεται~ πού τό κρατδ.ι;; στά χέρια σου, τό προνόμιο τής καταγωγής καΙ τής σειράς lσχάει μόνο στό Βαθμό

πού τό άναγνωρίζουν οΙ αλλο·ι. 'Εάν ό

nP{YKmaG Radziwill, στην Πoλω~" 1750)

νία '(όν αίώνα τού Διαφωτισμού) ίKΆVός από μόνος του (σπως τό

νά ςεσηκώσει ενα στράτευμα καί νά τού προρηθεύοει πυροβόλα, κατα­ πιάνεται ριά μέρα να μοιράσει άφθονο κρασί οτή μικρή του πόλη Niewicz, «έμφανώς άδιάφορος γιά τήν ποσότητα πού άπλώνεται καί χύ­ νε.ται ατό ρυάκι», εIναι~ σημειώνει ό W. Kula, ένας τρόπος νά έvτuπω­ σιόσεις τού!; θεατές (τ6 κρασί ε!ναι ;;να πολύ άκρ,βό εΙδος εlσαγωγης στήν ΠολωvΙα), νά «κάνεις νά rnο'(έψοuν στίς απεριόριστες δυνατό'rητές aOU j νά κερδίσεις τήν υπακοή τους στΙς έπιθυρίες σου, ( .•• ) Αύτή ή σπα­ τάλη εΙναι λοιπσν μιά λογική πρό!:η στά πλαίσια μιας δεδομένης κοι­ νωνικής δορΠ!;»11 5 • Ή ίδια έπί&ιςη καί στή Νάπολη: την έηοχη του Tommaso Campanella, τοϋ έπαναστάτπ μέ '[11 ψωησμένη καρδιά τής Cittii del 801<: (1602), συνήθι~αν να λένε γιό τόν Fabricio Carafa, πρί­ γκιπα τη!; Roccel1a, πώς ξόδευε τά χρήματά του ,talla napoJetana.», να­ πολιτάνικα ι ..cioe in vanjtii», δηλαδή μέσα ατή ραταιοδοςία. Τήν ώρα που οΙ ύπήκοοί τους .κυριολεκτικά πεθαίνουν τής πείνας) οΙ Ναπολιτά­ νοι άρχοντες ξοδεύουν περιουσίες σέ «σκυλιά, άλογα, γελωτοποιο\,ς, χρυσοκέντητα ύφάσρατα e puttane che peggio»!16. 'Έτσι αύτοί οι σπά­ ταλοι (πού ρποροϋν νά διαθέσουν 100.000 σκούδα άπό είσοδήρατα 1 ένώ ΟΙ υπήκοοι τους δέν έχουν οίίτε τρία καθένας στό πουγγί τους) ύποκύ­ πτουν σίγουρα στΙς διαθέσεις τους Υιό δ1nσκέnαGΠ; δρω~ πολύ περισσό~

e

588

Ή κοινωνία

n «τό σύνολο των συνόλων»

τερο στόν άνάγκn τους νά καταπλήξΌυν: παίζουν τό ρόλο τους, κάνουν αυτό πού όλοι περιμένουν άπό αύτούςl αότό πού ό λαός είναι ετοιμος νά θαυμάσει όσο καΙ νά φθονήσει, .καΙ κατόπιν νό. μισήσει. Τό πρoσφερό~

μενο θέαμα, Δς τό έπαναλάβουμε, .Ιναι μέσο κυριαρχίας, εΙναι άναγκαι­ ότητα. Αύτοί οΙ ΝαποΛιτάνοι εύγενείς πρέπει νά συχνάζουν στην Αίιλή του 'Ισπανού άvτιBασιλΙά, νά κερδίσουν τήν εύνοιά του, διακινδυνεύο­ ντας να καταστραφοϋν καΙ νά έπιστρέψουν δίχως ΧΡήματα στά κτήματά τους. Μέ τόν τρόπο αύτό όμως αρχισαν νά προτιμούν τή ζωή ριας μεγά~ λης πρωτεύουσας - μιάς άπό τΙς μεγαλύτερες τής Εύρώππς - άναγκαστι­ κά πολυέξοδπς. Έτσι τό 1547 ΟΙ BIsignano Ιχτισαν μέσα aτήν πόλη τό μεγαλόπρεπο μέγαρο τας Chiaia. 'Εγκαταλείποντας τίς καλαβρέζικες κα­ τοικίες τους, 'οίίν έκεί όπως 0\ δλλαι ρεγάλοι άρχοντες, περιτριγυρι­ σμένοι άπό μιά ρικρη αόλή όπου μαζεύονται, μέ έξοδα τοίί οΙκοδεσπό­ τη, αύλικοί) .καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων Η1 • "Όσο «αποδοτική», άρα καί λογική, καί νά εΙναι αύτή ή διαδεδομένη

ραταιοδοςlα, φτάνει πολλές φορές τή μανlα, γιό νό ρήν ποϋμε τήν ψύ­ χωση. Ό Fenelon βεΙΙαιώνει πώς ό Ρισελιέ "δέν εΙχε άφήσει πόρτα ιΊ τζά­ ρι στή ΣορΒόννη όπου νά μήν έΒαλε νά σχεδιάσουν τό οίκόσημό του»I"'. Πάντως, aτό μικρό. χωριό του Ρισελιέ πού φέρει τό όνομά του, όπου όρθωνόταν ή πατρική άγροικία .καΙ πού μπορεϊ κανείς νά τό δεί σήμερα άνάμεσα στήν Τούρ καΙ τό Loudun, ό καρδινάλιος έχτισε μιά πόλη πού έμεινε μισοάδεια ΙΙ9 • Αυτό θυμίζει κατά γράμμα την πριγκιπική φαντασία τού Vespasiano Gonzaga (nou πέθανε τ6 1591), όπά τήν οίκογένεια τών δουκων τής ΜάντοΒας, που προσπάθησε άπελnισμένα νά γίνει άνεξάρ­ τητος πρίγκιπας καί, μήν Ιχοντας τίποτα :καλύτερο κατά νού. έφτιαξε τή θάυράσια μικρή πόλη Sabbioneta 'W, ρέ τό πολυτελές της παλάτι, "ή στοά

μέ τίς άντίκες, τό καζίνο, τό θέατρο (κάτι άκόμα σπάνιο τόν 160 αίώνα), τήν έκκλησία, είδικά κατασκευασμένη γtά νά δέχεται χορωδίες καί κον­ σέρτα όΡΥανοπαιχτών, τά σύγχρονα όΧUρώματά της, δηλαδή δλο τό πλαίσιο μιάς άληθιν:iiς πρωτεύουσας, ένώ αύτή i1 πολίχνη κοντά aτόν Πήδο δέν ε{χε κανένα οΙκονομικό διοικητικό ρόλο, Ανω μόλις καΙ με­

n

τά IΙlας κάποιο στρατιωτικό ρόλο: ενα όΧUρ6 εΙχε κτιστεϊ έκεϊ άπό πα­ λιά. Ό Vespasiano Gonzaga έζησε στή Sabbioneta σάν αύθεντικός: ηγε­ μόνας, μέ τη μικρή Αύλή του, δρως μεtά τό θάνατό του ή πόλη έγκατα­ λείφθnκε, ξεχάστηκε. 'Υψώνεται σήμερα σάν ένα όμορφο θεατρικό σκn~ νικά, καταρεσίς στήν έξοχή. Μέ λίγα λόγια, υπάρχουν δυσ τρόποι ζωης καί έπίδειςαs: iι πολυτέ­ λεια και ή διακριτικότητα. 'Εκεί όπου ή κοινωνία πού έχει σχηματιστεϊ Βασιζόμενη ατό χρήμα άργεί νά Βρεί τη θέσπ της, iι έπίδειξη πλoίrroυ, παλιά πολιτική, έπιβάλλεται στην κυρίαρχη τάξη, καθώς δέν θά τής άρκουσε ή σιωπηλή ύποστήριςη τού χρήματος. Φυσικά ι iι πολυτέλεια

μπορεί νά εΙσδύσει παντού. Δέν εΙναι ποτέ τελείωι; άποϋσα ι έκεϊ δπου 0\ άνθρωποι έχουν τό χρόνο καί τό κέφι νά άλλnλOKOιτάςOνται, νά με­ tpιoiJvtat, νά συγκρίνονται, νά καθορίςουν τίς άμοιΒαίες τους θέσεις μέ βάση μιά λεπτομέρεια, έναν τρόπο ντυσίρατος, τόν τρόπο πού τρώνε) Π()1'} παρουσιάζονται πού μιλούν. 'Επίσης, οί εμπορικές πόλεις δέν

n

589

Στην :ΑΥΥλία του 16αυ αίώγα. 110λυτέλι:ια καί πρι}'κιπικΩ ψυχαγωγία σTnv 'ΆύλΔ τiiς :4νaΥέΥ\'πσΩς"; σ! ΧΟΡό! τιΊς Βασίλισσας ΈλισάΒετ ρέ τόγ εύνaaύρενό ΤΩς,

Roberι φία

Du.dley, κόΡΩ τού Leicester, αέ μΙα χσροεσπερίδα τΩς Αύλnς. (ΦωΤΟΥΡά­ Nati011al ΡaππιΙι Gal1ery).

τούς διπλαμπαρώνουν τις πόρτες 'Ωστόσο, τίς άνΟ{Υουν περισσότερο άπό 000 θά έl1ρεηε ωστε νά φαίνεται ή άποδιοργάΥωσιΊ τους, ή οίκονο­ }ιικΙ'1 καί κοινωνική δυσπραγία πού τίς κυριεύει. Ή Βενετία μετά τ6 1550 είναι πάρα ιιολίι πλούσια για νά κρίνει τήν άλnθιYή της ,ΚαΤQσrασn, που

όπά τότε ειναι Δδη κρίσιμη. ΤΙ πολυτέλεια φαίνεται ο' αύτήν κάθε μέρα πιό επίμο"π, ιnό ποικίλη: πιό φανερή άπό αλλοτε. Πoλλαπλασιό.ζoνταt οί περιοριστικοί νόμοι πού, όπως πάντα, έπισnμαivο'Uv άλλά δέν σταμα-

590

,'"

'f[ κοινωνία

fi

"τό σύνολο των συνόλων»

τοϋν τίς έπιδεικτικές δαπάνες τούς μεγαλοπρεπεϊς γάμους καί τ<Ι Βα­ φτίσια, τά ύιιοτιθέμενα ψεύτικα μαργαριτάρια πού σκεπάζΟ\;Ύ τίς ytJ-

ναϊκες) τή συνήθειά τους νά φορούν πάνω στά φορέματό τους "zuboni ε! aItre "este da h01na de seda'I. Άπό έδώ ξεκινούν καί οί τόσες άηειλές έναvtίσν τών ένόχων καί ΈVαντίoν «των ραπτων, των κεVΤnΟtρών καί των σχεδιαστών», πού συντηρούν τό κακό. «'Ο γάμος (στίς πλούσιες

οικογένειες) ιίταν όαωσδήποτε ενα είδος δl1ρόσιας γιορτής.,. Στά ήμε­ ρολόγια της έηοχης δέν γίνεται λόγος παρά γιό γιορτές, αγώνες, xo~ ρούς, λούσα μΙ τήν ευκαιρία γάρων», άπόδειςη πώς οί

,.ApxovtES

δέν

γνωρίζουν Ορια. Καί αύτό τ6 πέρασμα άπό τr'ιν 'ίδιωτική πολυτέλεια στή

δημόσια έπίδειξη είναι ενα ototxEio Ωού ηρέπει νά ουγκρα1ήσουμε llΙ • "Ας μιί Βιαστούμε νά πούμε πώς ή έςtλιςη οτόν "Λγγλ,α πραγματο­

ποιείται άντίοτροφα. Τά πράγρατα είναι πιό πολύπλοκα. 'Η πολυτέλεια θαμπώγει τό πάντα τόν 170 αίώνα. 'Υπάρχει iι Αύλιί, ύπόρχει ή μεγαλο­ πρέπεια των εύγενων. "Οτον ό Henry Berkeley, Λόρδας Cιςιωl'ατoίixoς του Glouce~tershire, .. έπισκέΩτετΙn γιά "λίγο "(ό Λονδίνο, συνοδεύεται άπό

150

ύηηρέτεςι>Η2. Τόν

180

αίώνα σίγουρα καΙ κυρίως κατά τό διάρ~

κεια τής μακρσς δαοιλείας του Γεωργίου Γ

(1760-1820), οι δυνατοί καί

σί πλούσιοι της Άγγλίας σύντομα θά ηροτιμόσουν την πολυτέλεια της

δνέσης παρά τήν έπίδει~η.

Vorontsof IJ3 !

'0 πρέσΒυς "(ϊις Αίκατερίνης Β') ό Simon

συνηθισμένος στόν έπιτηδευμένη πολυτέλεια τής ΑύλΩς

τής Άγίας Πετρούηολl1ς, άπολα:μΒάνει "(ήν έλευθερία αύtοu "(ου κόσμου

"σπου ςοϋν όπως θέλουν καί σπου δέν ύπάρχε.ι κανένα τυπικό πρωτό­ κολλο στις διαπραγματεύσεις». "Ομως ό ξεκάθαρος καθορισμός της άγγλικnς κοινωνικiιs τάςης πολύ άηέχει από α';:τές τις παρατηρήσεις.

Στήν πραγματικότητα είναι πολύπλοκη κα1 πολύμορφη, ό.ν παρατηρηθεί προσεκτικά. Οί εύγενείς τ ή καλύtερα ή άγγλική άριστοκρατία, έχοντας

φτάσει στήν κορυφ11 τfις κοινωνΙΚ11ς: Ιεραρχίας κυρίως άπα τή Μεταρ­

ρύθμιση καί έςής, δέν έχει βαθιές ρίζες. 'Όμως, γιά χίλιους λόγους, οιιου τό συμφέρον έχει τ6 μερτικό του, παρουσιάζεται ώς τιμαριωτική

ό.ριστοκρατία. Μιό μεγάλη άγγλική οίκογενεια δεν θεμελιωνε'CQΙ παρά στον άηοκτα μιά μεγάλη εκταση

yiiS'

οτό κέντρο τού κτιψατος αυτού,

τό σημάδι τi\ς έπnυχίας είναι μιά κατοικία συΧΝα πριγκιπική. "Η άρι­ στοκρατία αότή είναι ταυτόχρονα! δπως έχει είπωθεί, "πλουτοκρατική καί ψεουδαρχικιι", Καί ώς φεουδαρχική! προσφέρει στόν έαυτό της ενα άπαραΙτητο λουστρο, λίγο θεατρικό. Τό 1766 στό Abingdon έγκαθ,σtα­ νται οί κανοίιργιοι άρχονtες, «προσφέρουν γευμα σέ πολλές έκατοντά­ δες

gentlemen,

κτηματίες, κατοίκους της περιοχΏς. Οί καμπάνες χτυ­

πούν χαρμόσυνα,;, Μιά συνοδεία ηόνω σέ άλογα περνά, ενω προηγούνται

οι μουσικοί, φω10ψίες τό ΒράδuJ2~ ... Τίποτε τό «αστικό .. σ' αύτό τό σα­ ματά, ενα σαματά σίγουρα άνσγκαίο, κοινωνικά μιλώντας, άναγκαίο μό­

νο καΙ μόνο γιό νά έΥκαθιδρύσει τήν άπαραίτητη έξουσία της άρισΤΩ­ ιφατίας σέ τοπικό έπίπεδο. 'Όμως αυτό τό πομπώδες παιχνίδι δέν άIIO~

κλείει τήν προτίμηση καί τήν έπίδοση σέ έμπόριο και έπιχειρήσεις. 'Από τόν :καιρό '(ης Έλισά6εΎ ή όψnλή άρωτοκρατία των προθυμία στό έμπόρω μακρινών άποοτάσεων!2S.

peers

έπενδύει μέ

591

Ή κοιvωvia

n ιιτό σύνολο τών συνόλων»

Στήν 'ΟλλανδΙα τή πράγματα έςελίχθηκαν διαφορετική' εΙναι ΟΙ Κυ­ Bερνiίτες τών πόλεων, αύτοί πού aτή Γαλλία θά άποκαλουνταν εύγενείς

'riif;' ένορίαι;, πού έγKαταστήθnκαν οτήν κορυφή της Ιεραρχίας, ΕΙναι μιή άσηκή άριστοκρα:rία.

Στή Γαλλία, όπως καΙ ατήν ΆΥΥλΙα, τό θέαμα εΙναι άρκετά περUιλo­ κο: οΙ μεγάλες έμπορικές πόλεις, καθώς συνειδητοποιοϋν τήν αύξανό­ μενη δύναμη και ροναδικότητά τουςl έςελίσσονται δ1αφορετικά άπό τήν πρωτεύουσα πού :κυριαρχείται άπό τήν Αύλή. ΟΙ πλούσιοι καταστημα­

τάρχες της Toυλoύζnς, της Λυών ή του Μπορντώ έλάχιστα έπιδεικWOυν τά πλούτη '(ους. ΚραΎούν τήν πολυτέλεια οτό έσωτερικό τών ώραίων τους σπιτιών της πόλης, άκόμη περισσότερο «στΙς έξοχικές κατοικίες τους, στούς χώρους άναΨUXi'ίς τους γύρω άπό την πόλη, σέ άκτίνα μιας μέρας ρέ τό άλογο»I2{i. 'Αντίθετα, ατό Παρίσι οί πάμπλουτοι χΡnμα'nσtέ~

τού 180υ αίώνα θά θελήσουν νά μιμηθονν καί νά ςεπεράσουν τήν πολυ­ τέλεια πού τούς περιβάλλει καί νά δανειστονν τόν τρόπο ζωης τους άπό τήν πιό ύψnλή στάθμη TiiS άριστοκρατίας,

~Eπαγαστάσεις

καί πάλn τών τάξεων

Ή λανθάνουσα KOινωVΙKή ράζα συγκρατείται οτό δίχτυ της καθεστη­ κυίας τάςης, 'Εάν άναταράζεται περισσότερο άπό όσο πρέπει, τό οΙχτυ σφΙπει καί γίνεται πιό ισχυρό ή έφευρΙσκονται νέοι τρόποι γιά vΆ συ­

γκρατηθεί. Τό Κράτος ΒρΙσκετα'ι έκεί Υιά νά διατηρεί την άνισότητα, τόν άκρογωνιαίο λίθο της KOινωVΙKIίς τάςης. Ή παιδεία :&αί έκείνοι πού τήν άvτιπρoσωπευoυν Βρίσκονται πολύ συχνά έκεϊ γιά νά κηρύξουν τήν

εύπε1θεια, την ύπαιαγή, τό φρονψάδα, τήν ύποχρέωση της άηόδοσης

τών τού Καίσαρος τιi> ΚαΙσαρι. Τό καλύτερο εΤναι πώs; ησυχα ή «όργανι­ κίl" μάζα της κοινωνίας έ~ελίσσεται άπό μόνη της μέσα σέ όρια πού δέν

άφήνουν νά διακυΒεύεται ή γεvικiι. Ισορροπία. Δέν είναι άπαΥορευρένο νά άνέβεις άπό ένα χαμηλό σκαλί της Ιεραρχίας ατό άμέσως έπόμενσ

πάντα χαpnλό

-

-

σκαλΙ Ή κινn'nκόtπtα της κοινωνίας δέν παίζεται ρό­

νο στό υψnλότερσ στάδιο της άνόδου. Μετράει

tn{onf;

Υιά τό πέρασμα

άπό τόν χωρικό aτόν άγρότπ πού άρχίζει να πουλά '[ή σοδειά του ή στό γόη τού,' χωριού

ii

όπό τό γόη του χωριού στόν άσήμαντο τοπικό άρχο­

ντα. στoύ~ «κατακυρωτές τών προνομίων} στούς κτηματΙες κατά τό

άΥΥλlκό πρότυπο (δηλαδή σι: όλους δσοι είναι) γόνιμοι σπόροι γιά τήν αστtKό τάςη.~11'1,

ii

για τήν πρόσΒαση τού ρυφοαστου στσύς τίτλους καί

τη ζωή τού εΙσοδηματία. Στή Βενετία t28 , ",b<είνoς πού τό όνομά του δέν

άναφερόταν ατά κατήστιχα μιας άδελφότπτας (Scuola) θεωρούνταν ώς ό έσχατος όλων», Τίποτε όμως δέν τόν έρπόδι'ε, ~ύτόν Δ Ινα όπά τά παι­ διά του, νά μπεί τουλάχιστον σέ μιά Arte, σέ μιά συντεχνία καί νά άνέ­

δει ένα πρώτο οκαλί. 'Όλα αύτά τά μικρά δράματα της κοινωνικπς .,Βαθμίδας»1 αύτή ή πά-

Ι

i, ,

592

Ή Koινωνiα

n «τό σύνολο τών συνόλωΥ>l

λη γιά τό "<:1 s<:r quiel1 soY", γιό τό γεγονός ΟΤΙ εψαι αύτός πού "Ιρα, (όπως λέει κάποιος σέ ένα περιπετειωδες μυθι""όρηρα του 1624)''', μηο­ ρουν νά έρμηνευτούν ώς σημάδια ριας ταςικής συνείδησης. ·Εςάλλου

0\

έξεγέρσε1. ς t3ό ένάvτια οτήν .καθεστηκυία τάξη τό άΠOδεΙKVΎσυν' είναι άμέ­ τρητες. Ό

Yves-Marie Berce μέτρησε στην πεΡ10χή τής Άκιτανίας, άπό τό 1590 ως τό 1715, πεντακόσια κιΥΙιρατα n ψευδοκινήρατα άπό τούς χωρικούς. ·Από τό 1301 ώς τ6 1550 σέ "νον κατάλογο πού άφορα καμιά έκατοστή yeppavtKtS πόλεις, σημειώνουμε διακόσιες συγκρούσεις] συ­ χνά αΙματηρές. Στή Λυών, άπό τό 1173 ως τό 1530, σΙ 357 χρόνια, κα­ ταμετρούνται 126 ταραχές (κάη παραπάνω από μία κάθε τρία χρόνια). "Ας όνομάζουμε αυτές ΤΙς ouγκρούσεις έξεγέραεις, στάσεις, ένταση, πά­ λη των τάξεων, έπεισόδιο, μΙKρoσυμllάντα· 6ρισμένες πάντω, α"ό αυτές διαθέτουν τέτοια άγρια όρμή πού μόνο ή λέξη έπavάστασn μπορεί νά τούς ταιριάζει. Σέ εύρωπαUΑΙ .κλίμακα, στη διάρκεια τών πέντε αIiδνων πού καλύπτει αυτό τό βιβλίο, γίνεται λόγο, γιό δεκάδες χιλιάδε,; γεγο­ νότων πού δέν είναι όλα ταξινομημένα δπως θά άρμοζε, δl:ν έχαυν όλα I\Υεϊ άπό τά άρχεία δπου κοιμούνται. ΟΙ έρευνες πού ι!χουν διεξαχθεί ως τώρα έπιτρέπουν ώστόσο μερικά συμπεράσματα, μέ πιθανό't'nτες άκρί­ βειας σΙ: ό,τι άφορά ΤΙς έ~εγέρσεις τών χωρικών, μέ πολλές πιθανότητες πλάνης, άντίθετα, σέ ό,τι άφορα τΙς έΡΥατικές ταραχές, κορΙως οτΙς πό­

λει,. Σι δ,τι άφορα τή roλλia, μιΔ έκτεταμένη έργασία σχετικά μέ τίς έςε­ γέροε,ς των χωρικών έχει όλακλnρωθεί μέ τό έπαναστατικό ΜΙλίο τού Bor;. Porchnev"'. Όμως ε{ναι φανερό πώς τό θέμα δέν άφορα μόνα τή roλλia, ή 6ποΙα, έςαιτΙα,; της έν:ασχόλησης των Ιστορικων μαζί της, έγι­ νε, πρός στιγμήν, υπόδειγμα. 'Ωστόσο, στό σύνολο τών γνωστών γεγο­ νότων κανένα σφι'ιλμα δtν εΙναι πιθανό: ό κόσμος τών χωρικων δέν στα­ ματα νά άγωνίζεται έναντίον έκε.ίνου πού τόν καταπιέζει! δπως είναι τό Κρατο" ό <ψχοντας, οΙ έςωΤtρικές oυvenKtr;, οΙ δυσμενεϊς ouγκυρίες, αΙ όπλισμένοι στρατοΙ 'Αμύνεται έναντίον ξ;κείνου πού τόν απειλεί ά, τό λι~ γότερο, ένοχλεί τίς κοινότητές του, ΟΙ όποιες άποτελοϋν δρα γιά τήν έλευθερία του. "Ολα αυτά έχουν τήν '[άση νά γίνονται ένα ατό μυαλό τους έτσι, δταν ενας αρχοντας, γύρω οτά 1530, στέλνει τά γουρούνια του στά κοινοτικά δάση, ένα ρικρό χωριό TnS ναπολιτάνικης κομητείας τής Nolise ςεσnκώνεται Υιό νά ύπερασπιοτεϊ τά δικαιώμα.τα 600Kfι~ μέ τήν κραυγή: «V1va 11 ρορο10 e maU i1 signare!»t~2. 'Από έκεί ξεκινά μιά συ­ νεχής σειρά έπεισοδίων πού μαρτυρούν τήν ηαραδοσιακ.ό νοοτροπία, τίς είδικές ΣUνθηKες ζωής τού χωρικού ώ~ τά μέσα τού 150υ αίώνα. 'Εάν διε­ ρευνήσουμε τήν Ιστορία τίόν χωρικων, Όπως παρατηρΟύσε ό

Bog, εΙναι

Ingomar

μας προσφέρει ενα σωρό τέλεια παραδείγματα αότού ηού μπορεί νά

.. ή

μακρά δ1άρκειαll, οί έπαναλήψεις της, ή έπαλληλία της,

n μο­

νοτονία τnςJ:;J,

Ή πρώτη άνάγνωση αυτής τής πολύ ευρείας ίοτορίαs άφήνει την έντύ­ πωση πώς όλες αύτές σί ταραχές, δίχως ποτέ νά .καταλαγιάσουν, δέν κα­ τορθώνουν διόλου νά θριαμΒεύσουν. Νά ξεσηκώνεσαι εΙναι σάν «νά φτύ­ νεις πρός τόν ούρανό,,'''. 'Η στάση της IJe-de-France τό 1358, ό !:εση-

593

71j ί

..Jι

~...

"

XlvPfKOi ζΠlτΙθι;vτ(lΙ σέ ενaν άΩΟΡ0νωρένο σφαnωnκο, C1IironiquC:i d' Angleterre, l.5υ~· nί(cl-\'(lς, (ΚλωΙ: IJ.,"i.).

τόγ }Ι'ΟΙ] J)c-

W'aHin.

.κωμός τών 'Άγγλων

tpyaTitl" τ6 1381, τ6 BauerJlkrieg τό 1525, iι εξέ­ γερση των κοινοηΊτων της Guyenne ένανίιον του φόρου τού άλαηού ίό 1548, ό Βίαιος ξεσΗκωμός του Bolotniku1,' ΩΤΙΙ Ρωσία οτίς άρχές τού 170υ αίώνα, τό κ,ίνηρα τού Dozsa στήν ουγγαρία (1614), () μεγάλΩς πόλειιος των χωρικων πού σείει τό Βασίλειο της ΝάlΙσλης τό Ί 647

-

δλες αύτές

οί σφοδρές δονήσεις αnοτυ)'Χάνουν σύμφωνα μέ κάηοω κανονικ<>τnτα.

594

.,,

Ή

KotvMvia

n «τό σύνολο τών συνόλων»

Παρόμοια άηοτυΥχάνουν οΙ μικρότερες στάσεις πού φυσιολογικά .επα­ κολουθούν. Τελικά ή KGeeotn}{uia τάξη δέν μιιορεϊ νά άνεχθεί τήν άτα­

ςία τών χωρικών πού l έςαιτίας της έξαφε.τικης ύπερο:χnς 'rJis

iJnaiePOU J

θά γκρέμιζε όλόκληρο '(ό οίκοδόμημα '(ης κοινωνίας καΙ τής σίκονο­

)Jiab'

'Εναντίον του χωρικού ύπάρχει ριά σχεδόν σταθερή συμμαχία τού

Κράτους, τών εύγενών, '(ών αστών γαιοκτπμόνων, άκόρη καί 'ri'iς; 'Εκκλη­

σίας και σίγουρα τών πόλεων. Ή φωτιά καίει τό ίδιο καί κάτω άπά τό στάχτη.

'Ωστόσο iι αποτυχία δέν είναι τόσο όλOκλnρωΤΙKή δσο φαίνεται. Τό χωρικός όδηγεϊται πάντα Βί.αια στην ύιιακοή, είναι άκριΒέςl όμως πάνω όπό μιά φορά ουντελέστηκε πρόοδος μεtά άπό Qmtb τΙς στάσεις. ΟΙ Jacques τό 1358 δέν έςασφάλισαν άραγε τήν έλευθφία των χωρικών

O'rt 6

γύρω άη6 τό Παρίσι; Ή έγκατάλειψη καί κατόπιν ό έπαν~πσΙKιoμός αιJτης της περιοχης-κλειδί ίσως δέν έπαρκοϋν Υιά Υά έξηγήσουν τά πά­

ντα cαεηKά μέ τήν έξέλιξη αύτής τής έλευθερίας πού άποκτήθηκε 'ίάτε καί στή συνέχεια έπανακτήθnι<:ε καί διατηρήθηκε. ΤΗταν άραγε τό

Bauernkrieg

τσύ

1525

μιά καθολική άποτυχιαj Έςαρτάται. Ό επαναΟ'ία­

τημέΥος χωρικός μεταςύ 'ΈλΒα και Ρήνου δέν έγινε, όπως ό χωρικός όπό 'ίην άλλη πλευρά 'Ιου "ΈλΒα, ενας καινούργιος οκλάΒοs. Περιέσωσε τίς

έλευθερίες του) τά παλιά του δΙKαι~ψατα. Είναι άλήθεια πώς τό 1548131 ή Guyenne συντρίφθηκε, δρως ό φόρος του άλατιοϋ KaTapyhel1KE. 'Όρως μέ 'ίό φόρο αύτό ή μοναρχία έσπαγε, ανοιγε διά τής βίας τήν οΙκονομία τών χωΡΙΚών πρός τά έξω. Θά πουμε έπίσπς πώς 1'1 έΚ1'εταμέ­ νη έπανάστσση '(ης ύπαίθρου τό φθινόπωρο καί δλο τό χειμώνα τοϋ

1789,

αηέτυχε κατά κάποιον τρόηο: τόν Ιθνtκό πλοϋτο ποιός θά τόν

άρπά'ξει; Παρ' δλα αύτά~ ή κατάργηση '(ών φεουδαρχικών δΙKαιωμάTων~ δέν ύηηρςε ασήμαντο δώρο. Γιά τίς έργατικές '[αραχές δεν είμαστε πολύ καλά πλnρoφoρημένo~

καθώς τά γεγονότα εΙναι διάσπαρτα} δεδομένης της έγΥενοϋς άστάθειας '(ής άπασxόλnσης καί '(ής σταθερής :κατάρρευσιις τών

.. Βιομηχανικών»

δραστηριοτήτων. Ό έργατικός κόσμος ύπήρξε πότε συγκεντρωμένος πό­ τε διασκορπισμένος, κυνηγημένος ηράς άλλους τόπους έργασίας, πρός

άλλες άσχολίες μερικές φορές, και αύτό στερεϊ τίς εργατικές κινητο­ ποιήσεις άπά τή σταθερότητα τής ό.λλnλεγγύης, άπαραί'rητο δρα τής έπιτυχίας. "Έτσι, ή πρώτη ανάητυξη τών μαλλοΒάμβακων στΔ Λυών, κα­ τά τό πρότυπο τών αργαλειών τού Μιλάνου καί τού Ηεδεμόντιου, ύπηρξε

πολύ γρήγορη και έδωσε άπασχόλnση σέ περίπου

2.000 άφεντικά καί μάλιστα l σέ έποχή άκρί­

έΡΥάτες. Μετά ήρθε ή μείωση, fι κατάρρευση Βειας έιιιηλέον. "Οί έργάτες της '(έχνης αύτης Kερδί~oντας λίγα δέν ήταν πιά σΙ θέσΩ νά ζήσουν μέσα στην nόλη. Μερικοί Ι .. ) άιιοτραΒηγ­ μένοι στό Forest (Forez) Koi ατό Μπωζολαί έργάζονται εκεί" κάτω όμως άπό τόσο κακές συνθηκες πού ή παραγωγή μη,,1 3 6.

TouS

ιιδέν έχει πιό καμιά φή­

'Η βιομηχανία των μαλλοΒάμΒακων, πράγματι, έχει μετακινηθεί

Βρίσκοντας νέα κέντρα στή Μασσαλία και τη Φλάνδρα. "Ή πτώση αυτής

τπς παραγωγής, καταλήγει τό ήμερολόγιο τού 1698 πού διαβάζουμε; είναι ηιά τόσο έμφανής άπώλεια Υιό τή Λυών) ωστε άκόμη μποροίφε νά

595

Ή κοιvωvla

11

«τό σύνολο τώΥ συνόλων»

δούμε ενα μέρος τών έργατών νά εΙναι 'πτιάνοι, σχεδόν άχρηστοι, ζώ­ ντας σέ Βάρος τού κοινού ... ,. 'Εάν εΙχε ύπάρςει - πράγμα τό όποίο άγνο­ ούμε - όποιαδήποτε κίνηση διεκδικήσεων έκ μέροus τών 2.000 τεXVΙ'rών μαλλOl)άμllαKων τής Λυών, θά εlXε σΒήσει άπό μόνη της. Μιά άλλη lιδυναμία εΙναι ηώς ή συγκέντρωση τής δουλειάς τών έργατών παραμένει έλλmής, στό μέτρο πού τά έργατικά χέρια παρου­ σιάζο\-ται τΙς περισσότερες: φορέb σέ άσήμαντες ένότητες: (ά:κόμη καί στό έσωτερικό μιας Βιομηχανικής πόλης), στό μέτρο έηίσης πού ό έργάτης

(ό ραθητευ6ρενος) γίνεται ηρόθυμα περιφερόμενος iI πάλι βρίσκεται με­ ταξύ Ώπαίθρου καί πόλης, ταυτόχρονα άγρότης καί μισθωτός. 'Όσο Υιό '{όν έργατικό κόσμο τής πόλης, ηαντοϋ είναι διαμοιρασμένος, civtiee:ra nρόs τά συμφέροντά του, άνάρεσα στά παλιά σωματεια καί '[ά περιορι­ σμένα κα! φειδωλά_ προνόμια τών άφεVΤΙKών. Ή έλεύθερη έργασία δια­ φαίνεται σχεδόν παντoϋ~ δμωs ούτε καί αυτή δείχνει σημεία συνοχής: ατά ψηλά οί σχετικά προνομιοϋχοι, οί «μισθωτοί» :rεχνίτεs πού έργάζο­ νται για ενα άφεντικό, "Ομ"'ς οΙ ίδιοι μέ τη σειρά τους βάζουν έργάτες καΙ βοηθούς νά δουλεύουν γιό λογαριασμό '(ους, άλλοι λΙγους άλλοι 110λλούς (.[ναι δnλαδή ύπεργολάΒοι). Κά",,,, άπό αύτούς6ρίσκονται έκείνοι ποίι,' στην ίδια κατάσταση, δέν ρποροϋν νά υπολογίζουν παρά στά έργατικά χέρια τής οικογένειας_ Τέλος, ό εύρύς κόσμος τών μι­ σθωτών έργατών καίί' άκόμη παρακάτω άπό αύτούs) οί μεΡOKαματιάρη~ δες χωρίς καριά Ιδιαίτερη γνώση, άχθοφόροι, Bιoπnλαιστές, φτωχολο­ γιά, άπό τούς όποιους οί ηιό 'ruXEPOi πληρώνονται μεροκάρατο, oi λι­ γότερο εύνοηρένοι .1ναι θεληρα'(άρηδες. Κάτω αηό αυτές τίς συνθήκες. είναι φυσικό νά παρουσιάζεται ή Ιστο­ ρία τών 'διεκδικήσεων και τών έργαnκών Κtνnμά-rών σάν μιά σειρά από

σύντομα έπεισόδια άσύνδετα καί σχεδόν άσχετα petafu TouS. Είναι μιά :κατάστικτη ιστορία. Ή έξαγωγή συμπερασμάτων, όπως γίνεται πολύ συ~ χνά, πέρα άπό κάθε ταςική νοοτροπία, εΙναι πιθανώς λανθασμένη) έάν κρίνουμε όηά τά έπεισόδια πού ΓVωρί~oυμε κάπως από κοντά. Ή άλή­ θεΙά εΙναι ηώς τό σύνολο τού l:ργατικού :κόσμου &ρίσκεται στριμωγμένο άνάμεσα σέ μιά ρέτρια άμοιβη καί τήν άπειλή τής άδιέξοδης άνεργίας.

Δέν θά ρποροϊισε νά έκτονωθεί παρά ρέ τή Βία, δμως βρίσκεται, πράγ­ μαη, τ6 lδιο όφonλισμένoς όσο καί ό σημερινός έργάτης σέ μιά περίο­ δο όςείας άνεργίας. Βία, θυμός, μνησικακία' δέν είναι λιγότερο άληθινό πώς Υιό ριά έΠΙΤUXία lί pισo-έΠΙΤUXία, δπωs αύτή ή τόσο Ιδιαίτερη των χαρτοηοtών στή αλλία τίς napapovts της Έπανάστασης, έκατό άπό­ πειρε1; άnOτυxαίνoυν. Τέτοια τείχη δέν !)εΤOKινOϋVται εϋκολα.

r

Μερικά

ΠαΡαδεί Υρατα ΤΟ πρώτο πιεστήριο πρέπει νά έγκαταοτάθηκε ατή Λυών τό

Τ6

596

1539,

14731)8.

τίς παραμονές τής πρώτης μεγάλης άπεργίας (όχι ,,7,ν πρώτων

Ή κοιvωνiα

n #τό σίιΥολο τών συnΗων"

ταραχών)ι λειτουργούν έκατό ηιεοτήρια. κάτι πού σημαίνει ριά χιλιάδα έργα~oμένων - μαθητευόμενοι, βοηθοί (συνθέτες~ ύπάλλnλoι τού πιε­ στηρίου. διορθωτές) καί άρχιιφγάτες - άπό τούς όποιους οί περισσότε­ po't προέρχονται άπό άλλες γαλλικές περιoxές~ 11 άπό τή Γερμανία ι τΩν 'Ιταλία, τά έλ6ετικά Καvrόνια. είναι άρα ξένοι οτήν πόλη τής Λυών. Πρό­ κειται Υιά μικρά έργαοtήρια. Τά άφεντtKά συνήθως έχουν δύο πιεστήρια) μερικοί πιό πετυχημένοι μέχρι εξι. Αύτό τό πάγιο ύλί:κό είναι πaνtοτε άκρι8ό. Στή συνέχεια πρέπει νά διαθέτουν ρευστό Υιό νά πληρωνουν τούς μισθούς, τίς σγορές χαρτιοΟ καί χαρακτήρων. 'Ωστόσο (καί α"τό δtv τό άντιλαμBάνovται οΙ έργάτες), τά αφεντικά δέν είναι οί πραΥρατ-ι­ κοί κεφαλαιούχοι. Βρίσκονται, μέ τή σειρά τους! Οίό χέρια τών έμπόρων, τών «έκδοτων», πού είναι πρόσωπα άρκετά σπραντικά: μήπως 6ΡΙσΡένοι δέν άποτελούν καΙ μέλη τού Consu]at, δηλαδή τών έΠΙKεψαλiiς τής ηό­ λnς; Δεν χρειάζεται νά προσθέσουμε πώ~ οί άρχές υποστηρίζουν τούς έκ.δότες καί πώς τά άφενnκά, θέλοντας lf.<1L μό, ύπηρετούν αυτούς τούς δυνατούς σπό το"ς όποίους ιςαρτώνται. Ό μόνος τρόπος Υιό νά φσΟΌν και νά αυξήσουν τό κέρδη τους είναι νά π-ερικόψουν τελικά τούς ρι­ σθοίις, νά αυςησουν 'ι:ή διάρκεια έργασίας, και γιά τήν ηολιτική αύ'Cή ή ύποοτπριςη τών άρχών της Λυών εΙναι πολύnρη, άπαραΙΤΩτη. 'Όσο γιά τά μέσα, ύηάρχουν άρκετό. Κατ' άρχάς ή άλλαγή τρόπου πληρωμής: τούs τρέψατε καί τά τρόφιρα δέν παύουν νά άνεβαινουψ άπο­ μακρύνετε λοιπόν αυτούς τούς «λαίμαργους» άπό τό τραπέζι σας καί θά πληρώνονται άηοκλειστικά σέ χρήμα, καταδικασμένοι, χωρίς εύχαρί­ στηση, νά τρώνε στΙς ταΒέρνες, Όρίστε λοtnόν οί έργάτες τρομερά έςα­ γριωμένοι έπειδή έχουν άποδιωχτεϊ άπό '{ό τραπέζι τού κυρίου. "Aλλn πλάγια λύσπ: νά ψωνάςουν μαθητευόμενους πού δέον θά τούς πληρώνουν και νά 1:0ύς άφησουν, ένδεχομένως, νά χειριστούν τό πιεστή.ριo~ πρόΥΙJα πού κατά κανόνα τούς απαγορεύεται. Ώιό ξεκάθαρα: νά διαφοροποιή­ σουν τούς σταθερούς μισθούς άνοίγοντας όσο τό δυνατόν λιγότερο τήν ψαλίδα των άροιβών: όκτώ δεκάρες τήν ήμέρα Υιά τό στοιχειοθέΤΩ, δυό­ μισι εως τέσσερις δεκάρες γιά 1'6 χειρισμό. "Άλλη λύση, τέλος, είναι νά άπαιτοϋν άπ6 αύτούς άτtλειωτες ώρες δουλειας, άπό τΙς δύο τό πρωί ~)ς τΙς δέκα τό Βράδυ, μέ τέσσερις ':'ρες διάλειμμα Υιό ψαγητό ("Ιναι δυνα­ τόν;), μΙ τήν υΠΟχΡέωση καθένας τους νά τυπώνει περισσότερα άπό 3.000 ψ"λλα ήμερησίως! Καταλαl:Ιαίνουμε πως ΟΙ νέοι διαμαρτυρήθηκαν, άπαίτησαν :καλύτερες συνθήκες έργασίας, κατήγγειλαν τό ύπερ60λικό. κέρδη τού άφεντικού καί κατέφυγαν στό όπλο 'ffis άπεργίας. Κάνοντας άπεργiα κάνουν '(στρατήγημα» (triC)139; οί έργάτες προφέρουν αύτή τη ραγική λέξη έγK<1ταλειπovτας τό έργαστήριο όταν, γιά παράδειγμα, ενας μαθπτευόμενος, μέ έvτoλή τού άφεντικοϋ, καταπιάνεtuι νά χειριστεί τό πιεστήριο, ii σέ κάποια άλλη εύκαφία. Και δέν σταματούν έκεϊ: οί άπερ­ γοί ξυλΟΚΟΠΟύν τούς «.κίτρινους .. , τούς όηοίους ό-νομάςουν fourfants (από τΏν ίταλική λέξη furfante - κατεργάρης) άπατεώνας), πετούν προ­ κnρύςεις, καταφεύγουν στά δικαστήρια. >Ακόμη καλύτερα, έγκαταλείπο­ ντας τήν παλιά άδελφότητα τών τυπογράφων πού στίς άρχε!; τού 160υ αίώνα lνωνε αφεντικό και έργάτες, oxημάtισαν τή διι{π τους έταιρεΙα μέ

597

Ή κοινωνίσ jj

ffTQ

το ονομα

σύνολο τών συνόλων.'

Griffarins

(άπό μιά παλιό γαλλική λέξη πού σημαίνει "λαί­

μαργος») καί Υιό τήν προπαγάνδα τους δηριούργησαν στή διάρκεια των τακτικων έορτασμών καί των κωμικών παρελάσεων '[Ως πόλης της Λυών

τό γκροτέσκο πρόσωπο πού ό KGetvaS θά χαιρετίσει καί θά άναΓVωρί­ σει σι:ό πέρασμά του, τον άρχοντα de la Coquille. Τό δτι έχασαν τελικό και ξανάχασαν πάλι τό

1572,

μετά άπό ριά μικρή νίκη, δέν θά μας προ­

καλέσει ίδιαίτερπ έκπληξη.

Έκείνο ιιού έVΤUIIωσιάζει, όντίθετα, εΙναι πώς τά πόντα στόν περιο­ ρισμένη αίrrή σύγκρουση άναδύονται όπό :κάτι πραγματικά καινοφανές.

Είναι άλήθεια πώς ή τυπογραφία είναι εΥα σύγχρονο έπάγΥελμα, ι<αηι­ ταλιστικό. καί παντού (στό ΠαΡΙΟΙ 1 οτίς ίδιες ήρερoμηVΊες 1539 καί 1572, ση; Γενεύη γύρω στά 1560, στή Βενετία ήδη, οτό έργαστήρι του 'Άλδου Μανούτιου τό 1504)1 οί ίδιες αίΎίες παράγουν τά ίδια ό,nοtελέ.­ σματα, προκαλούνται σημαντικές άπεργίες και ταραχέςΗΟ.

Μιά '(έτοια μαρτυρία, μιά τέτοια πρωιμότητα δέν αποτελούν εξαίρεση. Ή Έργασία δέν θα έπρεπε αραΥε καί πρίν άκόμη άναψερθεϊ, άπό τiι στtγ~

ρη σχεδόν πού θ4 ρπεϊ στό παιχνίδι! νά αίσθάνεται πώς ή φύση της εΙναι έντελώς διαφορετική άπό τό Κεφάλαιο; Ή υφαντουργία πού άπό νωρίς έλαβε τη θέση '[ης μέ αύτούς; πού ιιρόσφεραν εργασία στόν' κλάδο '(ης

καί μέ τίς άφύοικες συγκεντρώσεις έργοτικών χεριών} εΙναι ένα πεδίο ένδεδειγρΙνο γι' σίrrή 'Ιόν πρώφη καί έπαναλαμβανόμενΩ συ­ νειδητοποίηση. ΜΙ αύτό 'Ιόν τρόηο τό Βλέπουμε στ6 Λέuντεν, πόλη μΙ

_ άπολύΎως

σηραvτιKή Βιομηχανία τόν

170 αΙώνα. Τό Βλέπουρε έπίσης μέ έμμεσο 1738, ατό Sarum. στήν καρδιά '(ης παλιάς Β1Ομηχανίας μαλλιού του WHtshire κοντά στό Μπρίστολ. . Τ6 χαρακτηριστικό τού Λέυντενι.l) δέν εΊ:ναι μόνο πώς '(όν 170 αίώνα τρόπο, 'Ιό

είναι tί πόλη μέ τή μεγαλύτερη παραγωγή μάλλινων ύφασμάτων της Ευρώπης (γύρω aτό 1670 ίσως εχει 70.000 κατοίκους, άπό τούς όηοίους

45.000 ε{ναι έργάτες' τό 1664, χρονια-ρεκόρ, παράχθηκαν σχεδόν 150.000 '{'όπια) και πώς έχει προσελκύσει, Υιά νά πετύχει τήν παραγω­ γ/ι, xιλιάδε~ έργάΎες πού προέρχσνται άπό τίς νόηες ΚάΎω Χώρες καί

τιί Βόρεια Γαλλία. Τό χαραΚΎηριστικό εΙναι ηώς πραγμαΎοποιεί μόΥΩ τίς ποικίλες έργασίες πού άηαΙΎεί ή κατασκευή των μάλλινων υφασμάτων της, οτό

bayettes

καί μαλλομέταξων. "Ας μή φαΥταστουμε) όπως συμΒαίγει

Nornrich

ή δπως συμβαίνει σΎή Φλωρεντία τού Μεσαίωνα, δη σΤΩ­

ρίζεΎαι εύρέως ατά ύφαντήρια,

γύρω ύπαιθρο. Ή ϋπαιθρος

11 άκόμη στό κλώσιμο καί μόνο άπό τή elvot πολύ πλούσια: εξάγει τά ηροϊόντα της

γής της στήν προνομιακό καί άχόρταγη άγορά τού" Αμστερνταμ. 'Όπως

είναι γνωστό, μόνο ΟΙ φτωχές όγροτικές περιοχές δέχονται uπολΟΥίσι~ μη έργασία στό σπίτι. Νά λοιπόν, τήν εποχή του ρεγαλείου '[ης, στά μέ­ σα '(ου 170υ αίώνα, ριά 6ωμηχανικι'ι πόλη καταδικασμένη νά κάνει καί

πού κάνει τά πάντα Ιλ<:'>νη της, άπό τό πλύοφο, τό ξάσψο, '[ό κλώσιμο τού μαλλιου, μέχρι τήν ύφανση, τή λεύκανση, τό ξύρισμα Υιά τήν KG '(εργασία των μάλλινων ύφασμά'tων. Δέν τό κατορθώνει παρά χρησψο-. F

110ιώντας πολυάριθμα έργατικό χέρια. Τό δύσκολο είναι νά στεγάσει 'ιούς έργάΎες άξιοπρcπώς; δΙν συγKεντρώνoνtαι όλοι οtίς άληθινό έργα-

598

Βιομl1χανία ση;", πδλη Aέυvτεν; κΛ:ωaτnριο. Ό πίνακας αιιτος τού lsaaι'

J'i1n

S\HHJCJJburgiJ 0538~1614) αποτελεί pi:poS; μίας σειΡάf,' Ωιν6.κωγ πού άπε[J(όvι(ι::n' T1}V κατεΡΥασΙα τού μαλλιοϋ

0'011.' ΚεγΤΡΙΚ11

άΥορά ύψaaμάτωγ στό Αειη'Τεγ. Xα~

ρακτιψιαnκδ δλων αύτών τώι' πινάκωγ: μία ρnχαγΟ!ΊοίπaJl προωΘιψένt1, δι:.ιο τΛς έω:1Ρξ:πε Δ τεx\'ιι~ιi τί]ς iποχιjς. (ΦωΤΟΥραφία

.4.. Dillgjan).

ηκές πόλεις πού κατασκευάζονται γι' αύτους. Πολλοί είναι έκείνοι πού στοιΒάζονται οέ νοικιασμένα μέ τήν έΒδομάδο 11 τό μΛνα δωμά'Πα. Οί γυ­ Υαίκες και τα παιδιά προσφέρουν ρεγάλο μέρος άπό τά άναΥκαία χέρια. Καθώς δλα αυτά δέν είναι άρκετό, έμφανίςονται οι μύλοι-λευκαντήρω ΠΟίι κινοϋνται μέ αλογα ή μέ αίολΙΚJΙ δύναμη, οί μηχανές πού επιΒάλ­ λονται στά μεγάλα έΡΥαστ6ρια «Υιό τό σιδέρωμα, τό καλαντράρισμα, τό ηΤI:Υνωμο» 'Γ(;)\' ύφασράτων. Γι' αυτιί Ίή σχετική μηχανοποίηση μιό.ς ΚΩ-

599

Ή κοινωήα

n «τό σύνολο

τωΥ συνόλων»

θαρά άοτικΩς βιορηχανίας, εΙναι εύγλωττοι οί πίνακες πού διατηρούνται aτό Μουσείο τiiς πόλης καί πού κάποτε στόλιζαν τό Lakenhal - την Κε­ ντρική άγορά τών ύφασμό'fων. 'Όλα αύτά, μέ έναν προφανή δρο: τήν ώρα πού τό 'ΆμΟ'fερνταμ κατα­ σκευάζει ύφάσματα πολυτελείας, πού τό Haarlem δείχνει '(ην τάση του νά άκολουθει τή μόδα, τό Λέυντεν είδικεύεται στά φτηνά ύφάσματα μΙ Βάση μέτριας ποιότητας μαλλιά. Τά έςοδα ε!ναι πάντοτε ύηό συμπίεση. Τό ίδιο καί τ6 ΣVΝΤεχνια:κό καθεστώς, πού συντηρεϊται, άφήνει νά άνα­ αιυχθοϋν δίπλα του νέες έπιχειρήσεις, έργαστήρια, Βιοτεχνίες ήδn, κα­ θώς κα! ή κατ' οΙκον έργασία πού Kερδί~ει έδαφος μέσα σΙ; ένα κλ!μα άλύπητης εκμετάλλευσης. Καθώς ή πόλη μεγάλωσε γρήγορα (δεν ,,!χε ηαρά 12.000 κατοίκους τό 1581), δέν κατασκεύασε, παρ' δλη τΙΙν ηερι­ ουσία μερικών έπιχεφηματιώΎ της, τά πλαίσια του δικοϋ της καΠΙ'fαλι­ σμού. 'Όλες οΙ δραστηριότητες τού ΛέυVΤεν Kαταλl'ιγOυν στούς έμπόρους '[ού "Άρστερνταρ, :αού τίς κρατούν γερά ατά χέρια τους. Μιά τέτοια συγκέντρωση έργαtών δέν θά μπορούσε παρά νά εννοήσει τη συνάντηση καί τΙς συγκρούσεις της 'Εργασίας μέ τό Κεφάλαιο. Ό έργατικός πληθυσμός στό Λέuvτεν παραείναι πολυάριθμος γιό νά ρήν είναι άνήσυχος καί ταραγμένος; πόσο ραλλον πού 0\ έπιχειρηρατίες της ηόλης δέν έχουν τόν τρόπο νά στραφουν, σέ περίπτωση άνάγκης, nPQS τά περισσότερο πειθήνια έργατικά χέρια τη~ υηαίθρου. σι Γάλλοι άντι­ πρόσωποι, άρxίζoντα~ άηό τόν ηρέσ6υ πού κατοικεί σαι Χάγη ii '[ΌV πρόςενο πού Βρίσκεται aτό "Αμστερνταρι παρακολουθούν αύτή τή χρό­ νια δυσαρέσκεια μΙ τ;όν όχι πάντα ράταιn έλπίδα νά παροτρύνουν μερι­ κούς -έργάτες 11ρός τήν έν~υνάμωση της γαλλιιώς lΙιορηχανίας"'. Μέ λί­ γα λόγια, έάν, υπάρχει στην Εύρώπη μιά άλnθινά «βιομηχανική» πόλη, μιά, πραγματικά άσηκή έργατική συγκέντρωση, εΙναι σίγουρα αύτή έδώ. Τίποτε πιό φυσικό όπό τήν κήρυςη άπεργιών. Μιά τριπλiι έκπληξη ώστόοο: πώς 0\ άπεργίες θά είναι τόσο λίγες σέ άριθμό σύμφωνα μέ τήν

έπακρι6ή μαρτυρία τού

Posthumus (1619,1637, 1644, 1648, 1700, 1701)-

πώς θά είναι επεισοδειακές κα! δεν θά άφορούν παρά μιά όρισρενη όμό­ δα έργατών, τούς ύφαντέςj τούς λεuκαvrές γιά παράδειγμα, έκτός άπό τά κινήματα τού 1644 καί τού 1701 πού πηραν μορφή μαζικού κινάμα­ τος τέλος, καί κυρίως, πώς είναι τόσο άσχημα φωτισμένες άπό τήν ίστο­ ρική έρευνα, όηωσδήποτε λόγω έλλειψης έΎΥράφων στοιχείων. ΠρέΠΕΙ λοιπόν νά καταφυγουμε σ'ι'ά όσα μας παρουσιάςονται ώς αύτα­ πόδεΙΚtα: τό έργατικό προλεταριάτο του Λέυντεν εΙναι χωρισμένο σέ λειτουργικές κατηγορίες σταθερά - ό λευκαντής δέν είναι οδτε κλώστης ούτε ύφαvτής. Είναι αnό τη μιά μέλος έηαγγελματικων σωματείων πού δέν είναι ίδιαίτερα σταθερά, καί άπό τήν άλλη μέλος οτά πλαίσια τού έλεύθερου επαγγέλματος (τό όποΊο όμως έπιτηρείται καί έλέγχεται στε­ νά), Κάτω άηό αύτές τίς συνθi.ιKες, δέν πετuXα,ίνει νά δημιουργήσει μιά συνοχη πρ6ς όφελός του :αού θά ηταν έΠΙKίνδυvη Υιά έκείνους :αού τόν διευθύνουν καί τόν έκμεταλλευονται, τούς άρxιβιoτέxνε~ι καί ψηλότερα άπό αύτά τά κοντινά άφεντικά, τούς έρπόρους πού έλέΥχουν όλο τό παι­ χνίδι. ΎπόΡΧ()Ην Ι:ΗιτΩσσ τακτικές έργατικές συνελεύσεις κaί τρόποι ου-

600

Ή ΚΟfvωvία

νεισψορά!:,; πού

ouV'tnpofiv

n «τό σύνολο τώΥ συνόλων»

ταμεία άλλnλoBoηθείας.

"Ομως τό κυρΙαρχο χαρακτηριστικό της όργάνωσπς της ύφαVΤOυργΙας

ατό Λέυντεν ε.ίναι όπωσδήποτε ή άμείλικτη δύναμη των μέσων κατανα­ γκασμού πού έφαρpόςOVΤαι: έπιτήρηση, καταστολή, φυλακίοεις, έκτελέ­ σεις άποτελοϋν μιά ρόνιμη άπειλtί, ΟΙ 'ΕπίΤΡΟΠΟΙ τής πόλης ευνοούν σκανδαλωδώς τούς ΠΡΟΥοριούχους, 'Επιπλέον ΟΙ βιοτέχνες ε!ναι όργα­ νωρένΟ1 σέ ενα είδος cartel πού απλώνεται σέ όλόκληρη τήν 'Ολλανδία, άκόρη καί aτό σύνολο τών Κάτω Χωρών. Λότοί δέν είναι άλλωστε πού συγκεντρώνονται κάθε δύο χρόνια σέ μιά γενική

.. σύνοδο»

γιό νά έξα­

λείψουν τό ΒλαΒερό άνταγωνισρό, νά καθορίσουν ΤΙς τιμές και τούς }1Ι­ σθούς καΙ, μέ αύτή τήν εύκαφία; νά άΠOφασίσOΥV Υιό τη λήψη μέτρων

έναντίον τών έργατικών ταραχών πού έχουν Λδη έKδnλωθεί

ii

ύπάρχει

meavmn'I"G

νά έ:κδnλωθOύν; Αύτή ή σύγχρονη όργάνωση όδηγεί τόν

Posthumus

στό συμπέρασμα πώς, ατό έπίηεδο τών έργοδοτών) ή πάλη

τών τάξεων είνα.ι ταυτόχρονα πιό συνειδητό καί πιό ραχητική. Δπο την

'ιIVTiotoLxn στΙς τάξεις τών έργατών. Αύτό δρως δ/;ν αποτελεί άπλώς έντύπωση του Ιστορικού πού έκπορευεται άπό τά στοιχεία πού έχει ατή

διάθεσή του: 'Εάν οΙ έργάτες δέν μας έχουν άφήσει πολλές αποδεlξεις τών άγώνων τους .καί τών αίσθημάτων τους, ρηπως αυτό σημαίνει πώς τούς είχαν άπαοχολήσει λιγότερο έιιειδή τούς άνάγκαζαν οί nεριστά­ σεις; 'Επισήμως lιταν άπαγορευμένπ κάθε έργατική όργάνωσπ πού είχε κύριο προορισμό την ύπεράσπιση τών έργατικών συμφερόντων. Στίς τα­

κτικές συνελεύσεις πού εΙχαν οί έργάτεs δέν μΠΟΡΟύσαν λοιπόν νά πρά­ ξουν ή νά μιλήσουν όνσιχτά. Άλλά ή άντΙδρασπ τής έργοδοσΙας άποδει­

κννει άπό άγνοια

ii

pqvn

της πώς ή σιωππ τους δέv πταν βέΒαια άδ1.αφορία 1

άποδοχή14>.

.

Τό τελευταίο έηεισόδω πού θά θέλαμε νά συγκρατήσουμε είναι πσλύ

.

διαφορετικό. Πρόκειται γιά }Jιά .Βιομηχανία πολύ πιο σερνη κα! πολύ πιό σύμφωνη~ σέ ό,τι άφορα την όργάνωσή της, μέ τά μέτρα της έηοχής.

"Άρα λοιπόν είναι περισσότερο άντιπροσωπευηκή κατά κάποιον τρόπο όπό την τερατώδη ηερίπ'tωοn τού Λέυντεν,

Βρισκόραστε οτό Τό

Sarum

Sarum,

ατό WίItshire, κοντά ατό ΜπρΙατολ, τό

1738.

ΒρΙσκεται στό κέντρο μιας παλιάς !;ώνης έριουργικης δραστη­

ριό'rnτας, Kάιrω όπό τόν Ιλεγχο '[ών κατασκευαστών μάλλινων ύψασμά­

των, πού είναι περισσότερο έμποροι παρά βιοτέχνες, '(ών

clothiers. Ξε­ clothiers

σπά μιά σύντομη έξέγερση. 'Ορισμένα άπό τά άγαθά αύτών ιrών

λεηλατούνται. Ή καταστολή είναι άμεση, τρεις ταραξίες άπαγχονίζονται, αποκαθίοταται ή τάςα. Δέν πρόlCειται όμως γιά ένα περιστατικό χωρίς συνέπε1.ες.

Κατ άρχός) στή νοτιοανατολική 'Αγγλία, δηου τοποθετείται τό ξέ­

σπασρα τού

1738,

ή κοινωνική άναταραχή είναι συχνή j από τό

λάχιστον. Έκεί γεννήθπκε τό δηροφιλές τραγούδι,

1720 του­ The Clothiers

De1ight, στό όποίο ό Paul Mantoux έδωσε μία θέση μέσα στό κλασικό του βιβλίο'''. -Εχει τΙς ριςες του, δίχως άλλο, στή Βασιλεία τού Γουλιέλ­ μου τής ΌράΥγης 0688-1702), Ε!ναι λοιπόν ί!.vα σχετικά παλιό τραγού­ fil. τραγουδΙσΡένσ ~ανά καΙ ξανά Υιά χρόνια στΙς ταβέρνες. 0\ έριουργοί

601

'Η κοινων{α

n "τό σύνολα τώγ συνόλω",»

παρoυσιά~oνται νά δ\ηγοϋνται, έμπιστευηκά) τίς πράξει~ καί τίς κινή­ σεις τους, τίς άnολαύσεις τους, τίς άνησυχίες '(ους. «ΣτοιΒάςουμε θIl­ σαυρους, λέει τ6 τραγoίJδι, κερδίςουμε τεράστια ιιλουτη γδέρνοντας καί τυραννώντας συνέχεια τους φτωχούς. (.,.) Χάρη στή δουλειά μα~ φoυ~

σκώνει τό πουΥγί μας». Δέν είναι δύσκολο ν(ι κακοπληρωθεί αυτή ή έΡΥασία iί νά άποκαλυφθοϋν έλαττώματα «στήν έργασία άκόρn καί άν

δέν ύIIάρxoυν~ νά χαμηλώσουν οί μισθοί ',κ.άνοντας ιιιστευτό ηώς τό Ιρπόρω πηγαίνει άοχηρα. ( ... ) 'Εάν καλυτερεύει, (οί έργάτες) δέν θά τό αντιληφθoUν ποτέ». Τό κομμάτια τάχα πού παραδίδουν δΙν πηγαίνουν

πέρα όπά τή θάλασσα) αέ μαKpινέ~ χώρες πού βρίσκονται έςω άπό τόν έλεγχό τους; Τί μηορούν νά δουν αυτοί οί φουκαράδες πού δουλεύουν νύχτα-ρέρα; Δέν έχουν έξάλλου παρά τή μοναδική έπιλογή άνάρεσα σΙ «αύtή ηί δουλειά ή καθόλου δουλεια»,

"Ένα άλλο ένδεικτικό ρικρό γεγονός: τό έπεισόδιο του 1738 ΙΧροι<.α­ λεϊ, τό 1739 καί 1740, την έκδοση φυλλαδίων. πού δέν έχουν Υραφτεϊ

άπό εργάτες άλλά είναι εργα ενθερρων άποστόλων για την άιιοκ.ατάστα­ ση τιίς άρμονίας, 'Εάν τά πάντα ηηγαίνουν άσχημα ατό έπά):Ύελμα, ή

αίτία δέν είναι ό ξένος όνταγωνισρόςl τιίς Γαλλίας κυρίως; Σίγουρα οί έργοδότες επρεηε νά όλλάξουν τη νοοτροπία τους} όμως έπηέλους δεν μπορουμε ,ιvά τούς ύΠΟχΡεώσουμε νά καταστραφούν, δπως έγινε μέ πολ­

λούς άιιό αύτούς στι) διάρκεια τών τελευταίων έτών». "Ολα αύτά είναι 'εε­ λικά πολύ σαφή. Οί θέσεις είναι ςεκάθαρα σχεδιασμένες καί άπό τίς δύο πλευρές τού φρόΧϊη. Ό ίδιo~ ό φράχτης είναι γερά τοποθετημένος στή θέση του. Θά έπιΒεΒαιώσει τήν παρουσία του στή διάρκεια τών αύςανό­ μενων ταραχών τού 180υ αίΙ:)να.

ΤάξΗ καί άταξία

Οί ταραχές αυτές είναι ώο-τόσο τοπικές, πεΡΙΟΡίσρένες σέ στενούς χώ­ ρους. Παλιά, σ-r!ί Γάνδη άπό τό

1280 ii

στή Φλωρεντία τό

1378, o-ril

διάρ­

κεια τού ςεσηκωμοϋ τών CiOfllPi, οί εργαηκές στάσεις ήταν έξίσου πε­ ριφερειακές, όμως ή πόλη στάν όποία ςεσποϋσαν ήταν! όηά ράνη της,

ενας αύτόνομος κόσμος. Ό σκοπός ιίταν προσιτός. Τά παράπονα τών έΡΥaτών οτά -αιπογραφεία τι1ς Λυ(~ν τό 1539. αντίθετα, πήραν τό δρόμο ΥΙο. τή Βουλή τών Παρισίων. Πρέπει άραγε νά σκεφτούμε πώ~ στό έςής ή έδαφική έπ\κράτεια, ρέ τήν έκταση καί την άδράνεισ πού άπορρέουν άπό αυτήν, άπομονώνει, ηεριορίςει έκ των προτέρων, έρποδί{εί μάλιστα αύ-rές ίίς έξεγέρσεις καί αύτά τά τακτικό Kίνίiματα; Πάντως αύτή ή πραγ­ ματική διασπορά, ταυτόχρονα στό χωρο καί στό χρόνο, περιπλέκει τήν

άνάλυση τών γεγονότων πού ανήκουν σέ ποικίλους τορείς. Δέν θά μπο­ ρέσουμε νά τά τοποθετήσουμε εύκολα σέ κάποιο πλαίοω μέ γενικές έξη­ γήσεις, πού σχηματίζονται μάλλον μέ τό φαντασία παρά μέ Ύήν παρατή­ ρηοη.

602

Ή κοnτωνία

n "τό σύνολο τών συνόλων"

Μέ τή φαντασία, άσφαλως έπειδά άναρχία καί καθεστηκυία τάςη άπορρέ,ουν άιιό ΙΎαν καΙ ρόνο προΒληρατισρό καί τό πρόΒλημα διευρύ­ νε'(αι άπό μόνο του. Ή καθεστηκυία τάςη είναι '(αυτόχρονα '(ό Κρά'(ος,

ή βάση της κοινωνίας, οΙ πολιτισμικές άντιδράσεις καί οί οΙκονομικές δομές συν τό βάρος τής πολλαπλής έξέλιξης τοΌ συνόλου. Ό l'eter πιστεύει πώς μιά κοινωνία μέ ταχεία εξέλιξη άπαιτεΙ μιά τάξη πιό

Laslert

σκληρή άπό τή συνηθισμένη. Ό Α. Vlerkand ύποστπριζει πώς μιά δια­ φοροποιημένη κοινωνία άφiινει στό άτομο μεγαλύτερη έλευθερία κίνη­ σης, άρα εύνοεί τίς πιθανές διεKδΙKήσειςI4~. Αύτές οΙ γενικές διαπιοτώ­

σεις μας άφήνσυν σκ.επτικσός: μιά κοινωνία πού χειραγωγεϊται δέν έξε­ λίσσεται μΙ άνεση" μιά κοινωνία διαφοροnοιημένn στριμώχνει από δέκα

μεριές συγχρόνως τό άτομο' ενα εμπόδιο μπορεΙ νά άνατραπεΊ, τό ύπό­ λοιπα δρωs παραιιένουν σταθερά. 'Ωστόσο, ούτε συζήτηση ηώς κάθε άδυναρία τού Κράτους

τήν προκαλεί

-

-

0,Τ1 ΚΙ αν

άνοίγει τήν πόρτα στήν ταραχή. Αύτή ή ιδια από μόνη

της ύΠOδεΙKVΎει Δρκετά καλά ηΊ χαλάρωση της άρχης. 'Έτσι, οτή Γαλλία

ΟΙ χρονιές

1687-1689

κα!

1696-1699'"

εΙναι πολύ ταραχώδεις. Έπί Λου­

δοΒΙκου ΙΕ' καΙ ΛουδοΒΙκου ΙΣΤ" καθώς .ή έ~oυσΙα άρχΙζει νά ξεγλωτρα άπά τά χέρια της κυβέρνησης,,> δλες οί πόλεις τής Γαλλίας, καί οί ασ6ραντες άκόμη, έχουν τις «στάσεις .. τους καί τις «ουνωροσίες» τους. Τό

Παρίαι Βρίσκεται έωκεφαλης ρέ l1ερισσότερες άπό έξήντα έ~εγέρσεις. Στή Λυών, ~ό 1744 καΙ 1786, ξεσπα &tαιο τό κίνημα διαμαρτυρίας"'. -Ας όρολΟΥήοουμε ώστόσο πώς ή πολιτική ίί όκόμη καί ή oίKoνoμικI~ πλαι­ σίωση δεν δίνουν, στην περίπτωση αυτή όπως καί σέ άλλες, παρά μόνο την άρχή μιάς έξόγπσπς. Χρειάςεται, γιά νά όργανωθεί τό συναίσθΠ)..1α σέ πράξ;π ι κοινωΥική άνnσυχία, ριά ίδεολσγυα1 πλαισίώση, μιά γλώσσα,

συνθήρατα, ή πνευματική συνενοχή της κοινωνίας, στόιχεϊα πού σννή­

θως λείπουν.

Κάθε έπανασnιτική σκέψη τού Διαφωτισμού, Υιό παράδειγμα, εΙναι στραρρένη εναντίον των προνομίων τδς άργόοχολης και φεουδαρχικδς

τάςης καί, στό όνομα τής ιιροόδου, υπερασπίζεται τόν ενεργό ηλnθυσρό, άρα τους έμηόρους, τούς κατασκευαστές, τούς προοδευτικούς ρεγι.:ιλο­ γαιοκτήμονες. Σ' αύτή τήν πολεμική, τό ηρονόριο τού κεφαλαίου έξα­

φανί~εται κάπως, Στή Γαλλία αύτό πού ύηοθάλπει 'Ιόν πολιτική σκέψη KCΙί την κοινωνΗΩ) νοοτροπία ρεταξό τού 160u καί του 180υ αίώνα είναι μιά σύγκρουση άρχης ρεταξύ της μοναρχίας, των εύγενών τού ξίφους καί 'Ιών άνηπροσώπων tιόν ΚοινοΒουλiων. Άναyνωρί~oυμε αυτή τή σύ­ γκρουση σέ στοχασρούς τόσο διαφορετικούς καί άντιφατικούς Όπως αύτούς τών Pasquier, Lo)'seau, Dubos, Boulainvil1iers, FonteneHe, Mo~ νΥεσκιε καί άλλων ψιλοσόΨΙΙ)Υ τού Διαφωτωμού. 'Όμως ή άστι:κ:ή τάξη

τού xpήματoς~ ανερχόμενη δύγαμπ σέ έκείνους τούς αίωνες, μoιά~ει ξε­

χασμένη σ' αύτές τίς διαμάχες, Δέν είναι άραγε περίεργο πώς ατά τε­ τράδια παραηόνων τού 89~ πού φωτογραφίζουν μιά μαζική νοοτροπία, Βλέπουμε νά εκφράςεtαι μιά άδιάρρηκτη επιθετικότατα έναντίον τών

προνομίων τών εύγενων; άvτίθετα δε, νά ύηάρχει σχεδόν άπόλυτπ σιγή Ο/ΙΙ άφορά τή Βασιλεία .καί τό κεψάλαω;

Qt:.

603

Ή κοινωνία

,

n .. τό σύνολο τών συνόλων»

'Εάν τό προνόμιο τού κεφαλαίου, πού ήδη ίσχίιει στήν πράξη γιά όποι­ ον έξετάζει τά έγγραφα τού παρελθόντος μέ τη νοοτροπία του παρόντος, έπρεπε νά περάσει τόσος χρόνος γιά νά .ορφανιστεί ώς προνόριο - χον­ δρικά θά επρεηε νά περιμένει ώς 'Ιό Βιομηχανική έπανάσταση -, δέν είναι ρόνο γιατί οΙ 4έπαναστάτεςι! τού 180υ αίώνα Ωταν καί οί ίδιοι ((άστοί». Είναι έπίσης έπειδή τό καπιταλιοπκό ηρονόριο έπωφελήθπκε, τόν 180 αΙώνα, όπό άλλες διαδικασίες συνειδητοποίησης, όπό τόν κα­ ταγγελία άλλων προνομίων άπό τή μεριά των έπαναστατών. 'Επιτίθενται κατά του μύθου πού προστάτευε τούς εύγενεϊς (οτίς φαντασίες τού Boulainvil1iers περί της "φυσικής όρχης» 'Ιών εύΥενων τού ξίφους, άπο­ γόνων «νέου αtματος:, άγνού αίματος" των Αλεύθερων πολεμιστών «πού Βασίλευαν στήν ύποταγμένη χώρα»), έΠίτίθενταί στό μύθο μίας κοινω­ νίας μέ τάξεις. Μεμιας, ή Ιεραρχία τού χρήματος - άντίθετη στήν Ιεραρ­ χία τής καταγωγfts - δέν διακρίνεται πιά ώς τάξη αυτόνομη καί Βλαβε­ ρή. Στήν άπραςία καί τήν άχΡηστία τών μεγάλων αύτού τού κόσμου άντι­ παρατίθεται ή έργασία, ή κοινωνική χρησιΡό'tπτα τΩς δραστήριας τάςης. Έκει βρίσκεται σίγουρα ή πηγή άπό τήν όποία ό καπιταλισμός τού 190u αίώνα, έχοντας φ'tάσει o-cnv πληρότητα '[ης έζουσίας) άντλησε τόν ά'[άραχη ιϊσυχη συνείδησή του. Έκεί γεννιέται έκ '[ων προτέρων ή είκόνα τού ύποδεΙγΡατικού έργοδότη - τεχνίτη τού κοινού καλΟύ, άντtΠΡOσώ­ που των ύγιών άσηκών ήθών, της έργασίος καί τής οίκονομίας, σύντο­ μα διασπορέα τού πολιτισμοϊι καί τη!; εύηρερίας τών άηοικιακών πλη­ θυσμών -, έκεί γΕΝVΙέται έπίσης Δ εικόνα τών ΟΙκονομικών άρετών τού laissez-fairc πού αύτόρα-rα έμπεριέXσUΝ την Ισορροπία καί mv κοινωνι­ κή ευτυχία. Σήμερα άκόρη, οί μύθοι αίιτοί είν"αι όλo~ώντανoι, δσο καί αν άvnκρούονται καθηρερινά άπό τά γεγονότα. Καί ό !διος ό Μάρξ δέν ταύ­ τιζε τόν καπιταλισμό μέ τήν οΙκονομική πρόοδο - πρΙν έρθει ή "'ρα τών έσωτεριΚ,ων άντιφάσεων;

.,

Κάτω όπά τό

pnδBVIKb έπίπεδο

Αυτό πού άναKόnτει τήν κοινωνική άναταραχπ είναι έπίσης ή υπαρ­ ξα ένός τεράστιου ύποπρολεταριάτου σέ δλες τΙς παλαιές κοινωνίες, σ1J­ Ρπεριλαρ6ανορένων αύτων Εύρώηης. Στην Κίνα, τήν Ίνδία, αύτό τό ύποπρολεταριάτο άπολήγει σΙ; ριά, ένδημική oκλol>tn, κάτι μεταςυ άθλιό­ τητας καί σuYKαταBατικης έλεηροσύνης. Ή σκλαβιά διασχίζει τήν άπε­ ραvτoαύνη τού Ίσλάρ, ξαναΒρίσκεται στή Ρωσία, μονιμοποιείται στή Nό~ τια 'Ιταλία, παρουσιάζεται στήν 'Ισπανία καί την Πορτογαλία καί άνθεί άπό τήν άλλη μεριά τού 'Ατλαντικού οτόν Νδο Κόσρο. Τό μεγαλύτερο μέρος της Εύρώπης έχει προφυλαχθει άπό αύτή τήν πανούκλα" σέ άρκετά μεγόλες περιοχές, ώστόσο, ύποκύητει άκόρη στή δουλεία, έναν πολύ σκληρό τρόπο ζωπς γιά τά μέρη αύτά. Σέ ριά προ­ νοριοϋχο παρ' Όλα αυτά Δύσn ι άς μήν ΠΗπείΙ0υμε πώς Ίά πάντα Βαίνσυν

mt

-.

Ι ι

,

604

Ή κοινων{α ή «τό σύΥολο των συνόλων»

κατ' εύχήν στόν καλύτερο άπό τούς «έλεύθερους» κόσμους. 'Εκτό b άηό τούς πλούσιους καί τούς ίσχυρούs, όλοι οί άνθρωποι Βρίσκονται σκλη­ ρά προσκολλημένοι στήν έργασιακή τους κατάσταση. Ύπάρχει άραγε

πάντοτε '[όσο μεγάλη διαφορά άνάρεσα στό δούλσ της Πολωνίας .και τής Ρωσίας καί τόν κολλήΥα τόσων άγροτικών περιοχών τΙίς ΔύσηςΗ$; Στή Σκωτία, μέχρι τήν ψήφιση τού νόμου του

1755

καί κυρίως ρέχρι τήν

Πράξη τού 1799, ριά ρερίδα άνθρακωρύχων δεορευρένων μt έφ' δρου ζωής συρ6όλαιο, «εΙναι lψαγρατικοί δούλοι,,"'. Τέλος, ΟΙ κοινωvlες τής

Δύσης δέν εΙναι ποτέ έπιεικείς άπέναVΤΙ στούς άνθρωπά.κους, τόν όχλοι τούς .. άνθρώπους τού nποτε>lΙSΟ. 'Ένα τεράστιο ύποπρολεταριάτο χωρίς έργασία, συγκροτπμένο άπό άνέργους εΙς τό δmνεκές, ςεί ρόνιμα έκεί, άποτελώντας έτσι μιά πολύ παλιά κατάρα. "Ολα συνέΒησαν ατή Δύση σάν ή Βασική διαίρεση τής έργασίας κατά

τόν 110 καί τόν 120 αίώνα - ηόλεις άπό τή ριά μεριά, δπαιθρσς άηό τήν άλλη ~ νά εΙχε άφήσει έξω άnό τή μοιραοιά, καί μέ όριστικό τρόπο, μιά πελώρια ράςα δύσμοιρων γιό τούς όποΙους δέν ύπήρχε πιό άπασχόληση. Ή ε.υθύνη δέν θά έπρεπε. νά έπφρίιιτεται στην κοινωνία, στίς: συνήθεις άνισότητέ!; της, άλλά έπίσης, καΙ. άκόρη περισσότεροι aτήν οΙκονομία

έςαιτίας τής αδυναρίας της νά δηριoυργftσει τήν πλήρπ απασχόληοη.

Πολλοί άπό τούς άργόσχολους «ύτούς ψευ,οςούν, βρίσκουν έδω καΙ έκεί λίγες &ρες δουλειάς, ένα προσωρινό κατάλυμα. ΟΙ άλλοι, οί άνάπηροι, οΙ γέροι, αύτοl πού γεννήθηκαν καΙ μεγάλωσαν στούς δρόμους, ένεΡΥΟ­ ποωύνται πλέον πολύ δύσκολα. Ή κόλασπ αύτή έχει τούς δικούς της Βαθμούς ΚQ'fάmωσnς, πού οΙ σύγχρονοί της της έχουν :κολλήσει τήν tτι~ κέτα: οί φτωχοί7 οΙ ~ητtάνOΙ, οί ,άλiiτες. Δυνάμει φτωχός εΙναι αύτόs πού μόλις πού ζεί άπό τήν έΡΥασία του. "Αν χάσει τα φυσική του δύναμη' άν πεθάνει ό ένας άπό τούς συζύγους άν τά παιδιά εlναι πολλά, 'Ιό ψωμί πολύ ακρι6ό, ό χειμώνας πιό δριμύς άπ' Ο,ΤΙ συνήθως' άν οΙ έΡΥοδότες άΡVOϋνται τις Ι1ροσλήψεις αν πέ­ φτουν οΙ μισθοί, τό θύμα πρέπει νά Βρει Βοήθεια Υιά να έπ.ζήσει ρέχρι νά έρθουν καλύτεροι καιροΙ 'Εάν οί φιλόπτωχες όργανώσεις τών πόλε­ ων τόν άναλά60υν, εχει σχεδόν σωθεί: ή φτώχεια εΙναι άκόρη μιά ΚΟΙ­ νώνικft κατάσταση. Κάθε πόλη lXEt τούς φτωχούς της. Στή Βενετία, δταν ό άριθμός τους αόξάνεται πάρα πολύ, yiνεται ένα ξεδιάλεγμα γιά νά διω­ χθουν δλοι έκεΊνοι πού δέν έχουν γεννηθεί στην πόλη. Στοός ύπόλοι­ πους προμηθεύουν ενα χαρτί ή lva μετάλλιο, ένα signo di San MarcQ Υιά νά ς,εχωρίζοtJvJiΙ.

Ένα ακόρη Βήμα πρός τή δυστυχία, καί άνοίγουν οί πόρτες τής ζπ­ τιανιάς καί -rfιs άλnτείας, αύτές οΙ κατώrερες καταστάσεις όπου, άvrίθε­ τα μέ όσα λένε οί ένθερμοι κήρυκές τους κανείς δέν ς'εί «ςένοιαστα! σέ Βάρος τού άλλου». ''Ας έπιμείνουμε aτή διάκρωη αυτή πού συναντάμε τό­ σο συχνά ατά κείμενα της έποχπς, μεταςύ του φτωχοϋ-Δθλιοντ πού όμως δέν εΙναι ιiςιoς περιφρόνησης, καί τοϋ ζητιάνου ή τού άλiιτπ, τού άργό­ οχολου I10U είναι άνυπόφορος στά μάτια τών τίμιων άνθρώnων. Ό Oudard Coquault, εμπορος καί άστός στή Reims, τόν ΦεΒρουάριο του

1652 ι"λα Υιά ένα μεγάλο αριθμό άπά φτωχούς κουρελήδες πού μόλις

605

ΆλΩΤΩς

mri

φλαμοη)ΙΚr1 (}παιθρο. "Ο '"λCΗ,}τος υι('!ς, το!;,/,

αίώνα. (Μουσείο ΒΟ,nΏΗπ.<; - nιn B('1111ingCI1. ΡόΤΙΨΙ'1(ιμ).

606

Ι

Ή κοινωνία

n .. τό σύνολο τών ΣΥVόλι.;ιν"

έχουν μηεϊ στήν πόλη, «όχι αυτούς πού ψάχνουν Υιό τή ζωή tOUS (δη­ λαδή ψάχνουν νά την κερδίσουν, ΟΙ λογικοί φτωχοί, ΟΙ άξιοι νά. Βοηθη­ θουν), άλλά από φτωχού!; αίσχρούς πού ζητιανεύουν, τρωνξ ψωμί άπό

πίτουρο, χόρτα, κοτσάνια από λάχανα) σαλιγκάρια, γάτες και σκυλιό: όσο Υιό τή σούπα τους, τήν άλατί~oυν ρέ τό νερό πού tαλιιuρίζοuμε το. μύδια»IΗ, Νδ πώs: διακρίνε.ται ξεκάθαρα ό καλός! "ό άλnθινός φτωχός"Ι,,:>, από τόν κακό) τό ~~hnτιάvο», Ό καλός φτωχός εΊ:ναι ό αποδεκτός φτω­ χός, κο:ιαταγρένος, εγγεγραμμένος στούς καταλόγους Tqu γραφείου τών φτωχών, αύτός- πού- έχει δικαίωμα ατή δημόοια φιλανθρωπία καί στόν όποίο έπηρέπεται ακόμη καί νά τήν άπαιτεί μηροστά στίς έKκλnσίες τών πλούσιων συνοικιών, μετά τή Λειτουργία, ή στις αγορές, οπως αύτή n

ζητιάνα στή Λίλλη (788) πού. σάν δΙΟΚΡ1'nκό μέσο γιό νά ζnnανεuεΙ J είχε σκεφτεί νά παρουσιάζει στούς πάγκους τών πωλητών ενα μαYKαλά~ ΚΙ Υιό νά άνόΒουν την πίπα τους. "Ένας άλλο}; άπό τούς συναδέλφους της οτή φτώχεια προτιμούσε νά χτυπά τ6 ταμπούρλο του έξω όπά τά σαί­

τια της· Λίλλης.δπου συνήθιζε νά ςητα 1ή συνεισφορά 1ών νοικοκυραί­ ων 1Η •

Αύτό λοιπόν πού συν6θως φωτίζεται όπά τό. άρχεία των πόλεων εΊναι ό καλός φτωχός, τό κατώ1ατο όριο ριας σκληρής άλλά άκ6μη άνεκτης;

ςωής. ΣτΔ ΛυώνlS$1 δπου ΕVας τεράστιος άΡ1θρός στοtχείωv έπιτρέπει με­

τρήσεις καί ύnολογωΙJούς Υιό τόν f ...

r~

f- ι

,," '"

,, .

,

Ι

160 αίώνα, αύτό τό κατώτατο δρto~

«τό καΎώφλι τής φτώχειας", έγκαθιδρύετα1 σύμφωνα ρέ τή σχέση μετα~ ςύ τοϋ πραγματικού ρισθοϋ καί τού κόστους τής ζωηςl δηλαδή της τιμής

τού ψωμιού. Γενικός κανόνας: τό ιιμερήσιο διαθέσιμο Υιά άνάγκες δια~ τροφής είσόδημα άποτελεί τό ρισό τοϋ όλικού εισοδήματος. Πρέπει λοι­

πόν τό μισό αύτό νά είναι ύψηλότερσ άπό τήν άξία 'ίiίς κατανάλωσης φωρtoυ άνά OίKOγΈVε1α, 'Ωστ6σο ή κλίμακα τών_ιιισθών είναι πολύ έκτε­

ταμένη: έάν προσδιορίσουμε σέ αύτός τού δουλειές»

100 τό μισθό τού άρχιεργάτηι ό μισθός Βοπθού καθορίζεται σέ 75, του ραθητευόμενου "Υιό όλες τΙς σέ 50, Ύού μεΡΟΚάματιόΡΩ σέ 25. Οί δύο τελευταίες κατηγο­

ρίες είναι έκείνεs πού έγγίζουν τό κατώτατο όριο καί πολύ εύκολα κα­ τρακυλοί)Υ ηρός την κακη πλευρά. 'Από τό

1475

μέχρι τό

1599,

οί

άρχιεργάτες καί αί Βοηθοί στή Λυών συΥκρατούνται καλό πάνω άηό τό Βάραθρο, οί μαθητευόμενοι έχουν δυσκολίες όπά το

1525

εως το

1574

καΙ τό τέλος του αΙώνα 0575-1599) άσoδεΙKVΎεται πολύ σκληρό γι' αύτούς. Οί μεροκαματιάρηδες είναι οέ δύσκολη θέση 11δη πριν άηό τΙς

n

τού αιώνα καί κατάστασή τους δέν παύει ατό ttiib νά χειροτε­ ρεύει &5; τό 15501 όπόtε γίνεται κατασφοφική. Ό παρακά'ΗΙ> πίνακα!; συ­

OPXtS

νοψίζει καθαρά αύτά τά δεδομένα. Νά πώς έπtΒεΒαιώνεται ή χειροτέ­ ρευση τii.ς άγορας έργασίας τόν 160 αίώνα κατά τη διάρκεια τοϋ όιιοίου σίγουρα τά πάντα προοδεύουν, σUiJπεριλαρΒανορένων τών τιμων:

onou

ομιμς αύτή ή πρόοδος, δπως πάντα, πληρώνεται άδρά από "(ούς έργα~o­ μένους.

- - - - - - - - , - - - -,--- - - -

--_.

Στη Λυών: Τό όριο τής φτώχειας

__ _ ..

(άριθμός έτών στή διάρι<εια τών όποΙων τό ___

Μ _____

δρω της φτώχειας ξεπεράστηκε) .. .. .. Βοηθοί

1475-1499 1500-1524 1525-1549 1550-1574 1575-1599

__

Μαθητευόμενοι

Ο

1

Ο

Ο

Ο

3

Ο

4 17

1

Μεροι<αμαηάρηδες

5 12 12 20

25

Βλέπε τό άρθρο «Οίκονομία καΙ φτώχεια τόv 160 καί τόν 170 αίώνα: Λυών. ηόλn-ύηόδειγμα» τού R1chard Gascon, ατό έργο: Eιudes slJr l' bisto;re de lapaIJvretlitoiJ Miche! Mollat, τόμος 8',1974, σ. 751: τό δρω τίϊς φτώχειας έγγίζεται σταν «τά διαθέσιμα ήρερήσια έσοδα ίσοϋνται μέ τά έξοδα Υτά ψωρί. Ξεπερνιέται δταν τά έσοδα είναι μιι<ρότερα τών έξό­ δων ...

-_.

__._--

Κάτω άπό «αυτό τό όριο τής φtt;'χειαςn, τά οτοιχεϊα πού διαθέτουμε φωτίζουν άνεηαρ:κώς τήν κόλαση των <ιάλnτων» καί τών {<ζητιάνων",

'Όταν βεβαιώνουν πώς στήν Άγγλία τών Στισύαρτ τό ενα τέταρτο

ii ό μι- -

οός πληθυσμός ζει κάτω ή πολύ KovriI οτό χαμηλό αύτό δρω'''. πρό. κειται Υιά λ-ίΥο-πολύ .βοηθούμενους φτωχούς_ Παρόμοια 8ταν, τόν 180 . αίώνα, Βεβαιώνουν δτι στην Κολωνία 1$7 οΙ άποροι εΙναι άπό 12.000 !ω~ 20.00() σέ σόνολο 50.000 κατοίκων 1\ δτι άποτελούν τό 30% τού πληθυ­ σμού τής ΚρακοJ)ίαςΙSi>, ότι ατή Λίλλn, γύρω ατά 1740, '{περισσότεροι άπό 20.000 Βοηθούνται μόνιμα άπό τό κοινό Ταμείο τών φτωχών καΙ τά ένο­ ριακά Φιλόπτωχα ταρεία καί πώς, στίς καταστάσεις ιού κεφαλικού φό­ ρου, περισσότεροι άπό τούς μισούς οίκογενειάρχες έξαφούνται λόγω άνέχειας""'. Στίς κωμοπόλεις τού Faucigny έπικρατεί iι !δια κατάοτα­ on!6n. "Ολα αυτά δμωs; οχεtΙζοvται καΙ πάλι μέ ιην ίστορία των φτωχών της πόλης καί τών J<ψτωχών τής ύπαίθρου»'61.

'Όταν ηρόκειταt Υιό ζητιάνους καί γιά άλiiτες, εΙναι μtά ένtελωs δια­ φορετική ίστορία, καί το. θεάρατα πού παρουσιάζουν πολυποίκιλα: nλή~

θη} συγκεντρώσεις, πομπές, παρελάσεις, μαζικές μετακινήσεις μερικές φορές, "στούς μεγάλους δρόμους τής ύπαίθρου καί τούς δρόμους τών Πόλεων καΙ των Κωμοπόλεων», «ζnnάνοι πού ή πείνα καΙ ή γόμvια τούς άηόδιωξε άπό τ6ν τόπο τους», όπως σημειώνει ό Vauban l62 • Μερικές φο­ ρές δπριουργοϋν σupηλoKές, έι<φοΒίζουΥ Πάνroτε, άπό καιρό σέ καιρό βάζουν φωτιές, βιαιοπραγούν, "yκλnματoϋν. ΟΙ πόλεις τρέμουν αύτούς τούς παράξενους έπιοι<έπτες. Τούς διώχνουν άμέσως μόλις άναγγελθεί ή έμφάνισή τους. Άπό τήν πόρτα δμως βγαίνουν Υιά νά ρποϋν άιιό 'ίό παράθυρο, KOυρελftδες, ψωριάρηδ ες Ι 63 ,

608

;.

Ή ΚΟΙΥωνία

11

ατό σύνολο τών συνόλων»

Παλιότερα, ό ζητιάνος πού χτυπούσε τήν πόρτα τού πλούσιου ηΎαν ένας άιιεσταλρένος τού Θεου' μπορει καΙ ό ϊδιος ό Χριστός πού είχε nά­ ρει την έμφάνιση αύτή. 'Όμως αύτό τό αίσθημα σεβασμού καί συρπόνοι­

ας έςαψανίζεται σιγά σιγά, Τερπέλης, έπικίνδυνος, μισητός, αυτή εΙναι ή είκόνα πού σχηματίζεται Υιό τόν άπόκληρσ, σέ μία κοινωνία Ύρομαγ­ μένη άιιό τό όγκούρενο κύμα των άθλίων, ΛαμΒάνονται έπανειλημμΙνα μέτρα εναντίον της δημόσιας έπαιτείας Η;4 :καί της άλnτείας, πού τελικά θεωρήθηκε ώς ίδιώνυρο άδίΚήμα. Ό άλότης πού συλλαμ&άνετα1 ραστι­

Υώνεται ι «καί δ δήμιος ιόν δέρνει

otb

πίσω ρέρος τσυ κάρου γιά τό με­

ταφορά τών κρατουμένων»IΜ. τού ςυρίζουν τό κεφάλι, τόν σημαδεύουν μέ καυτό σίδερο, τόν απειλούν ηώς θά τόν κρεμάσουν «χωρίς δΊατυπ{~~ σεις και δίκη" έάν έπαναλάΒει την πράξη του, ή πώς θά τόν στείλουν κάΎεργα, πράγμα πού γίνεtαι τελικά l (,(,. Πού καί πού ριά έφοδος τής

otd

άστυνομίας ύΠΟχΡεώνει τούς ζητιάνους Υά δουλέψουν: δημιουργουνται έργοτάξια γι' αύτούς τις ηιό πολλές φΟΡf:ς θά καθαρίσουν τίς τάφρους;, θά έπιδισρθώσουν τα τείχη της πόλης, έκτός έόν έ:ΚΤΟ1110τουv στίς άηοι­

κίεςΗ!'. Τό 1547 τό ά'Υ)'λικό ΚοινοΒούλιο άποφασίςει) ούτε λίγο ούΎε πο­ λύ, πως 11 δουλεία θά έπιf)ληθεϊ στούς άλήτεςlGδ. Τό μέτρο θά άκυρωθεϊ δύο χρόνια άργότερα: δέν είχαν μπορέσει νά άποφασίσουν πράγρατι ηοιός,

01.

ίδιώτες ή τό Κράτος, θά έπαιρνε τήν πλήρη κυριότητα αύ'ι"ών

των δούλων και θά άναλάμΒανε νά τούς βάλει νά δουλέψουν! Ή ίδέα ώστόοο κυκλοφορεΙ. Ό Ogier Ghislain de Busbecq 0522-1572), έξαΙρε­ τος ουμανιστής πού θίι έκηροσωπήσει τόν Κάρολο Ε' ένώηιοv τού Σου­ λεϊμάν του Mεγαλoπρεπoύς~ πιστεύει ηώς "έάν

( ... )

εφάρμοζαν (τη δου­

λεία) μέ δικαιοσύνη καί έΠΊείκεια δπως δρίζει τό Ρωρα'ίκό δίκαΙΟ 1 δέν θά ήταν άπαραίτητο νά κρεμούν ή νά τφωροίιν" όλους αρτούς πού, ρη διαθέτοντας τίποτε άλλο έκτός άπό την έλευθερια καί τή ζ~Δ, καταντουν πολλές φορές από ανάγκη έγκληρατίες,,16?

Τελικά είναι

ft λύση πού θά tnlKpatrιoCt τόν 170 αίώνα, άφοϋ ή φυ­

λάκιση, τά KαταναγKCΙσtιKά εργα) αποτελουν εναν τρόπο ύηοδούλωσης, ΟΙ άλιΊτες φυλακίζον1:αι nαV1:0ύ, στήν 'Ιταλία στό a,lberghi dei poveri, ατήν 'Αγγλία στά νγοrkhοuses, ατή Γενεύη στό Πειθαρχείο, οtή Γερμανία ατά

Zuchthiiuser,

στό Παρίσι σέ σωφρονιστήΡΊα: τό Grand-ΗόΡίtaΙ δημΊ~

ουργήθnκε Υιά τόν «έγκλεισ:μό" των φτωχών τό γος τΔς Vil1<:enne~j τό

Madeleinc l

Saint-Lazare,

τό

16621 ή Βαστίλλη, ό ηύρ~ Bicetre, 'ϊό Charenton, ή

ή Sainte-pelagie tϊo • Ή άρρώστtα καί ό θάνατος σπεύδουν νά

Βοηθήσουν έηίσης τίς άρχές. Μόλις ηιάσουν ίά κρυα ι λείπουν το. τρόφι­

ρα καί παρατηρείται στά νοοοκορεϊα, ακόμη καΙ σέ περιόδους χωρίς έπι­ δημίεςj πολύ ύφηλιι θΥησιμόΎΠ1α. Στή ΓένοΒα, ιόν Άπρίλιο ιού

1710,

ι:πιβάλλεται νά κλείσουν τό 'ίδρυμα οπου στοιΒάζονται τά πτώματα' με­ ταφέρουν τούς Ιιιι{ώντες οτό Λαζαρέττο

onot:,

κατά τύχη, δέν υπάρχει

κανένας χολεΡΊασμέvος στ:όν καραντίνα, "Οί γιατροί λένε ... ηώς οί

άρρώστιες αύτέs προέρχονται από τιίν αθλιόΤΙΙ1α που ύιιέφεραν οί φτω­ χοί τόν περασμένο χειμώνα καί απ6 τΙίν κακή διατροφή", Τόν περασρέ­ νο χειμώνα17Ί, δηλαδΔ αυτόν του

"Ωστόσο

oiJTG

1709.

ό θάναιος, όκό.ματος έργάΤl1ςl ούτε οί Βίαωι έγKλει~

Ζητιάνοι στίς Κότω Χώρες, πίνακας τού Brucg~l τού Πρεσl3ιπέpζJυ,

κάΤllδες αύtoί πού φορούν σΤό κεφάλι

pia

1568.

Οί

ao-

ρΙτpa, ένα χάΡΤΙΥΟ καπέλο Π έναν

κόκκινο κύλινδΡο καΙ είναι vτvρένoι ρέ Ρ(ι.σα YΙQρTάζoυν τό καΡYCfJciλι και

6pya-

νώνουν πομπές σΤΙιν πόλπ (ΚλΙ<1έ τών γαλλικών 'EθvΙKών Μουσείων).

οροί ξεριζώνουν τό κακό. 'Εκείνο πού διαιωνίζει τούs ςnτιάνΟUbJ είναι ό άριθμός τους, πού συνεχώς άνασυΥκροτείται, Τόν Μάρτιο τού 1545 ύπάρxouν μονομιάς περισσότεροι όπ6 6,000 στή Βενετία' τό 1587J στά μέσα 'Ιουλίου}

17.000

έμφανίςovτaι μπροο'Τά ατά τείχη του Παρισιοί)172.

Στή ΛισαΒώνα στά μέσα τού 180υ αίώνα ύπάρχουν μόνιμα

,,10.000

άλήτες ... (οί όποιοι) κοιμοϋνται Όπου τύχει, ναυτικοί ξέρπαρκοι, λιπο­ τάκτες, τσιγγάνοι, γυρολόγοι, νομάδες) σαλτιμπάγκοιιι ι ζητιάνοι καί κα­ τεργάρηδες κάθε εϊδ ους l13, Ή πόλη πού στο. περίχωρά της περιστoιxί~ε­ τσι άπό κήπους, άλάνες καί άηό αυτό πού θά ονομάζαμε τενεκεδομαχα­ λάδες, BpiOKETαt κάθε Βράδυ στό έλεος μιας δραματικής άνασφάλειας, Κατά διαστήματα αστυνομικές έφοδοι ό.ΠΟΟΊέλλουν αύτεπάγγελΊα στό στρατό J φύρδην μίγδην έκγληματίες καί φουκαράδες, ρακριά, στόν Γκόα, τό πελώριο καί μακρινό σωφρονιστήριο της Πορτογαλίας, Στό Πα­

ρίσι ι τήν ίδια έποχή, τήν άνοιξη τού 1776 ι σύμφωνα μέ τόν ιιύπάρχουν

91.000

Malesherbes J

άτομα περίπου χωρίς σίγουρο Kατό.λυμα~ πού τό Βρά­

δυ μαζεύονται σέ πανάθλια οίκήματα πού προορίςονται γι' αυτούς καί τό

610

Ή κ()ιγωνΙα

n "τό σύνολο

τών συνόλων,,,

πρωί ξυπνούν δίχως νά ξέρουν πως θό τραφούν στή διάρκεια τής μέ­ ρας,,1;.;

.

εΙνσι άλfιθεια πώς ίι dotUVOJlia Βρίσκεται άνήΙJπορn μπροο'[ά ο' αύτή τήν αύtομειούμενn μόζα πού παντού Βρίσκει συνένοχους, μερικές φορές (σπάνια δμως) στή ρόζα τών όληθινων "ςnΤΙάνων», πού είναι καθάρρα­ τα έγκατεο'[ημένα ottiv καρδιά τών ρεγάλων rιόλεων ι οπου άποτε.\ούν μικρούς κλειστούς κόσμους, lJt τις ίεραρχίες τους, τίς δικές τους "συ­ νοικίες ζητιανιάς,,! τούς οtραtολογnμένοuς '(ους, τό δική τους διάλεκ'rΟ, τίς δικές '[ους αύλές τών θαυμάτων, Τό San Lucar de Barrameda, κοντά στή ΣεΒίλλη, είναι ό τόrιoς συνάντησης των άλητόπαιδων τής ']σπανίας, είναι ενα άπόρθητο κάστρο, πού άπλώνει τό δίκτυο Tiis συνενοχης του "κόρη καί ρέχρι τούς aIguazil'9 τής γειτονικής ρεγάλης πόλης. Ή λογο­ τεχνία, στην 'Ισπανία αρχικά καί άργότερα έξω άπό άυτήν~ ύπερέ6αλε τό ρόλο '[ους, έκανε τόν picaro, τό κατ' έξοχήν αλητόπαιδο, ήρωα της ηρο­ τίρησής της, πού εΙναι ίκανό όλομόναχο, παίζοντας, νά βάλει φωτιό: σέ μιά κατεστημένη κοινωνία, οπως ~να πυρπολικό πού ηέφτει πάνω σέ ενα ηΡOκλnΤΙKό πλοίο. 'Ωστόσο! αυτός ό «άριστερίζων» ήρωικός ρόλος δέν

πρέπει νά ρας ξεγελά πολυ. Ό

picaro δέν εΊναι ί:νας πραγρατικός

αθλιος. Παρ' δλη τήν οίκονομική άνοδο, έξαιτίας της δημογραφικης άνόδου πού έπιδρά αvτίσ't'ροφα~ ή φτώχεια έντείνεται μέ τόν 180 αίώνα. Ή πλnμ­ vυρίδα τών άθλιων όλοένα φουσκώνει. "Αραγε ή αιτία Βρίσκεται) όπως πιστεύει ό J.~P. Gutton l7S γιά τη Γαλλία) σέ ρία κρίση τού άγροτικού κό­ σρου πού άρχισε από τά τέλη τού 170υ αίώνα μέ τίς συνεχείς έλλειψεις τροφίμων, τούs: λφούs: καί τί!j συρπληρωματικέs: δυσκολίες πού δημι­ ουργήθηκαν από τή συγκέντρωση '(ής~· ίδιοκτησίας; μέ τή }ιορφή ενός είδους ερποντος έκουγχρονισμοϋ αότού του τομέα; Χιλιάδες χωρικοί Βρέθηκαν ατό δρόμο δηως ακριΒώς είχε συρΒεΊ πολλά χρόνια ηρίν στήν 'Αγγλία δταν άρχισαν οί enclosures, Τόν 180 αΙώνα, τά πάντα συγκεντρώνονται ο' αύτή τήν άνθρώπινη λάσπη άπό τήν όποία κανείς δέν καταφέρνει νά αποκολληθεί: οί χήρες, '(ά όρφανά, 01. κουτσοί (6 ανάπηρος πού ρέ τά κάτω άκρα άκρωτηρια­ σρένα έπιδεικνύεται χωρίς ρούχα στούς δρόμους τού Παριοιοϋ, τό 1724)17\ οΙ άπολυμένοι έργάτες) οί μαθητευόμενοι πού δΙν βρίσκουν πιά μεροκάματο, οί παπάδες χωρίς έσοδα καί μόνιμη κατοικία, ΟΙ ήλικιωμέ­ νοι, τά θύματα πυρκαγιών (οί άσφαλίσεις: μόλις πού έχουν κάνει τήν έμφάνισή '[συς), τά θύματα των πολέμων) οί λιποτόκ-rες, οί στρατιώτες καί οί άξιωματικοί άκόμη πού έχουν άποσtρατευτε'i (ύπερόπτες οΙ τε­ λ€:υταίoι, πολλές φορές άπαιτοϋγ νά 1Όύς ελεήσουν)) οί υποτιθέμενοι έμποροι πού πουλάνε '[ιποτένιες πρα:μότειες, οί τυχοδιώκτες ίεροκήρυ­ κες πού κηρύττουν ειτε μέ έντoλtl κάποιου είτε όχι, «οί έγκυες ύπηρέ­ τριες, οί από παντού άποδιωγμένες άνύπαV'fρες μητέρε.ς και τά παιδιό πού τά στέλνουν νά ψωμοςητούν 11 νά κλέβουν", Δέν ύπολογίςουμε τούς πλανόδιους μουσικούς, Υιό τούς όποίους !ι μουοικΓι εΊναι ενα άλλοθι, τούς «όργανοπαϊκτες πού τά δόvrια τους ηταν μακριά όσο τά δοξάρια τους καί οί κοιλιές τους τόσο ρουφηγμένες οσο τά μπάσα τους"I77. Συ-

611

;. Ή κοινωήα

n «τό

σύνολο τών ΣVγόλωy"

χνά ανακατεύονται μέ τoύ~ κλέφτες iί τούς ληστές, τά πληρώματα πού έχουν "άπολυθεί όπά τά καράΒια τους»IΊIΙ, οί άναρίθμητοι άπότακτοι

στρατιώτες. 'Όπως εκείνο τό μικρό άΥηρα πού είχε άπολύσει ό δούκας της ΣαΒο'ϊας, τό 1615. Μόλις μια μέρα ηρίν λεηλατούσαν τήν ύπαιθρο. Νότους πού ζητούν ((έλεημοσύνη άπό τούς χωρικούς πού τούς είχαν μέ ευχαρίστηση ξεπουπουλιάσει τά πουλερικά τόν προηγούμενο χεφώνα.

Και τώρα είναι στρατιώτες l1έ δδεto Π01)Ύyί~ πήραν τά όργανα καί τραγουδούν μπροστά οτίς πόρτες: φανφάρα άλίμονο! φανφάρα πουγΥ{ liδεlO!»17'). Ό στρατός εΊναι τό καταφύγιο, n διέςοδος τού -υποπρολετα­

( ... )

ριάτου: οι άντίςοες συνθηκες τού

O'[PG'CQ

πού) τό

1712

κρατάει κάμποσο καί

στό

11

Denain J

1709

έδωσαν στόν Λουδοβίκο ΙΔ' τό

θά σωσει τή χώρα. "Oμω~ ό πόλεμος

λιπσταςία άπστελεϊ ένδηρικό κακό πού δίχως τε­

λεtωμό ιιλημμυρίςε! τούς δρόμους. Τ6ν Ίούνιο τού 1757, στήν άρχή του κατοπινού 'Επταετούς πολέμου, ,,6 άριθμός τών λιποτακτών πού καθη­ μερινά περνούν (σΤΙ1 PατισBόvνη), διηγεΊται μιά μαρτυρία, είναι άπί­ στευτος. ΟΙ άνθρωποι αύΤΟ1 πού προέρχονται όπά διάφορες χώρες πα­ ραπονιούνται τίς πιό πολλές φορές γιά την ύηερ60λικά άκαμπτη πει­ θαρχία, ή πώς τούς στρατολόγησαν μέ τή Βία .. I !1Ο, Συχνό συμΒαίνει νό

περνούν σέ διαφορετικά στρατόπεδα. ΕΙναι συνηθισμένη ύπόθεση. 'Εκείνο τόγ 'Ιούνιο '(οϋ

1757.

οί Αύστριακοί στρατιώτες, KαKOπλnρωρέ­

νοι όπά τηΥ αύτοκράτειρα, "Υιά νά 8γούν άlΙό τή μιζέρια στρατεύονται ΟΎίς Ύάξεις τών- Πρώσων,,16:1. Γάλλοι κρατοιφενοι όπά τό

Ro.8bach

πολε­

μούν μαζί μΙ τά στρατεύματα του Φρειδερίκου Β' και ό κόμης de La κ.ατάπλnKΤOςι τούς Βλέπει νά ξεπροβάλλουν όπά ένα σύδε­

Messeliere,

ντρο στό ρέ'rωπο τής Μοραβίας

(1758)

ρέ τό

.. ρούχα

τού συντάγματος

τού Ροίτου», άνάμεσα σέ καμιά εΙκοσαριά στολές ρωσικές, σουηδικές καί αυστριακές} λιπο'(άκ'(ες ολοι!!!l, Τό

τερα, ό άρχοντας

de }a Motte

1720,

σαράντα σχεδόν χρόνια νωρί­

είχε τήν άδεια του Βασιλια νά στρατολο­

γήσει ξνα σύvύcιγμα άπό Γάλλους λιποτάκτες σηΊ. Ρώμη I8$.

Τό κοινωνικό ςερί~ωρα) σέ τέτοια έκ'CεταΡένn κλίμακα, παρουσιάζε Ν τω ώς τό πλέον σοΒαρό πρόBλnμα σ' αύτές τις παλιές κοινωνίες. Ή Nina

Assodorobraj'IM ι

έμπειρη κοινωνιολόγος) τό μελέ'(ησε ρέ ηλαισιο τήν

Πολωνία του τέλους του 180υ αίώνα, όπου ό «ρευστός» πληθυσρός

- φυ­

γάδες δουλοι, ξεπεσμένοι εύγενείς, ένδεείς Έβραίοι, φτωχοί άστοt κάθε ράτσας

-

δελέασε. τίς πρώτε.ς Βιομηχανίες του βασιλειου πού άναζη­

τοϋσαν έργαnκά χέρια. ΟΙ ηροσλήψεις Όμως δέν fi'tav αρκετές Υιά νά άπασχολιΊοουν τόσους άνεπιθύμητους καί, τό σnμαvτικό'tερο, αυτοί δ'έν άφήνOVΤαι εύκολα νά παγιδευτούν :και να γίνουν ύηόχείρω, ΆψορμlΊ νά

διαπιστώσουμε ότι σχπρατίςουν ενα είδος μή κοινωνία!;. "Τό άτομο,

11<'>-

λις άποσπασθεϊ άπό Τl1ν όμάδα άπ6 τιιν όποία προέρχεται, γίνεται στoι~

χεϊο τρομερά άσταθές, έV'iελώς άδέομευτο από όριομένη έργασία) σπίτι

ή άφέντη. Μπορουμε μάλιστα νά έπιΒεΒοιώσουμε ρέ τόλμη πώς συνει~ δητά αποφεύγΕΙ καθετί πού θά μΠΟΡΟύσε νά άνασυνδέσει καινούργιους

δεσμούς προσωl1ικης καί σταθερίίς έςάρτησης, στιι θέση των δεσμών πού μόλις κόπηκαν». Οί παρατηρt'ίσεις αύτές όδηγούν μακριά. Πράγμα­ τι) θά μπορούσαμε νά θεωρΔσουμε

612

a priori πώς

μιά παρόμοια μάζα άνέρ~

,

Ή ΚΟΙΥωνια

i

n «τό σύνολο τών συνόλων»

"

γων θά Βάραινε άφάνταοτα στην άγορά έργασίας. Καί σίγουρα εΙχε Βα­ ρύνουσα σηρασία, Ίουλάχιστον σέ δ~τι άφορο. τίς έπείγουσες άγροηκές

έργασίες, τίς έποχtaκές, σπου σπεύδουν οΙ πάντες, ή τις πολυποίκιλες χωρίς ε{δίκευσπ l.pyaoies στίς πόλεις. 'Όμως έπηρέασε σχετικά λιγότε­ ρο τη συνήθη άγορά έργασίας καί τούς μισθούς άπ' Ο,η θά ύποθέτι:ψε j οτό μέτρο πού δέν μπορούσε νά γίνει συστηματική χρήση της. Ό Condorcet, τό 1781, σύγκρινε τούς τεμπέληδες μΙ ενa είδος .. όναηn­ ρων»!8", άνίκανων Υιά έΡΥασία. Ό έπαρχος του Languedoc, Ίό 1775: εφτασε ατό σηρείο νά πει: «Αυιη ή πολυπληθής μερίδα αχρήστων ύπο­ κεφένων ( ... ) προκαλεί τόν πληθωρισμό τών έΡΥατικών χεριών, τόσσ στην ϋπαιθρο όσο καί στίς πόλειςl μέ την άψαίρεση τόσων έργαζορένων, καί άnοΒαίνει έπιΒαρυνηκή γιά τό λαό στις φορολογίες κaί τΙς ό.λλπ~ λέγγυες έργασίες»Jδό. 'Αργότερα! ρέ τή σύγχρονη Βιομηχανία, θά* ύπάρχει άμεσο πέρασμα! γοργό όπωσδήποτε, από τήν ύπαιθρο J1 τό Ιργαστήριο στό tPYOO'rCι010. Ή έπιθυμία γιά έργαοία iί δ παραδοχή τού αναπόφευ­ κτου της έργασίας δέν θά έχουν τό χρόνο ,,6 χαθοϋν σέ μιά τόσο σύ~ νΤΟl'η διαδΡΟl'ή. Έκείγο πού άφοπλίζει τό ύποπρολεταριάτο τών άλnτων, παρ' δλο τό φόΒο πού έμπνέουν, είναι iι έλλειψη σuνoXης. Οί αύθόρμητες Βιαιότη­ τες δi:v έχουν συνέχεια. Δέν άποτελουν μίά Ύάξη, είναι ένα ηληθος. Με­ ρικοί άντρες 'Γπς περιπόλου, ή άγροφυλακ-ή ΟΎούς δρόμους της ύπαι~ θρου, είναι άρκετοί γιά νά τούς έtουδετερώσουν. ''Αν γίνονται κλοπές ii μερικοί έμπρησμοί 1 ή αν πέψ'ιει ςύλο πρίν φτάσουν οί αρχέςt πρόκειται γιό περιστατικά πού πνίγονται μέσα οτό σύνολο τών υπολοίπων. Οί «άργόσχολοι καί οί άλiίτες» ζοί!ν ατό περιθώριο καί οί τίμιοι άνθρωποι προσπάθουγ νά ςεχάσουν "αύτό τό KQ'CaKdOt τού λαοϋ) τό άπόρριμμα τών πόλεων} τήν πανούκλα τών Δημοκρατιών, ύλικό Υιό τή διακόσμηση της κρεμάλας ( .. ,) ύπόρχουν τόσοι ιιολλοί παντού πού θά ήταν άρκεtά δύ­ σκολο νά τούς μετρήσεις και δΈV είναι κατάλληλοι ( ... ) παρά Υιό τό κά­ τεργο fί τό κρέμασμα γιά παραδειγματισμό». Eίναt Υιό λύπησπ; Γιά ποτό λόγο;, 11 .. Ακουσα νά λένε και έμαθα ηώς έκείνοι που είχαν συνηθίσει αύ'rό τόν τρόπο ζωης δέν μπορούσαν νά τόν έγκαταλείφουν. Δέν τούς σKOΤΙ~ ζει καμιά εγνοιαι δέν πληρώνουν τόν παραμικρό φόρο, δέν φοΒούνται μήπως χάσουν Kότι~ ετναt ανεξάρτητοι, ~εσταίνoνται στόν λλω, ΚΟΙ­ μούνται, γελούν μέ τήν καρδιά τους, παντοϋ Βρίσκονται οτό σπίτι τους, ό ούρανόt είναι ή κουΒέρτα τους καί ή γη Ύό στρωρα τους) είναι δtαl3α­ Ύάρικα πουλιά πού ά:κολουθοϋν τό καλοκαίρ\; δέν πηγαίνουν παρά σέ πλούσια μέρη οπου τούς δίνουν καί Βρίσκουν νά ndpouv, ( ... ) παντου είναι ελεύθεροι, ( ... ) καί τελικά δέν νοιάζονται Υιά τίποτε"ΙWJ, Μέ αύτό τόν τρόπο ένας άστ6ς έμπορος τής Reirπs έςηγεϊ στά παιδιά του τά κοι­

Ι ι

νωνικά προΒλήματα ϊού καιρού 'Γου.

f

,Ι 613

Ή κοιvωvία

n «τό GVVOAO τών συνόλων»

Ή έξοδος όπά τΩν κόλασΏ είναι δυνατόν νά ΒγεΙ κανείς άπό ηίν κόλαοη; Μερικές φορές ναί, ποτέ δμως από μόνος '[ou, ποτέ δίχως νά άποδεχτεί ταU'rόχροvα καί ριά στενή έξάρτηση άnό καιιοιον άλλο άνθρωπο. ΠρέΠΕΙ νά μπει στό ρεϋμα τής κοινωνικής όργόνωσηςι όποια κι άν εtναt αύ'Cή, ή νά δnμιουργήσει ενα σύνολο μέ τούς δικούς '[ου νόμους οτό εσωτερικό κάποιας άγη-κοι­

νωνίας. Οί όργανωμένες συμμορίες από λαθρέμπορους άλατιου, κο­ ντραμl1αντιέρηδεςι παραχαράκτες, λnoτts, πειρατές, ή αότές οΙ ξεχωρι­ στές όράδες ή κατηγορίες, όπως εΊναι ό στρατός iί το. πλήθη των ύηη­ ρετών, αύτά είναι ιιερίπου τα μοναδικά καταφύγια γιά τούs δραπέτες πού άπαρνιούνται τήν κόλαση. Ή άπάτη, τό λαθρεμπόριο, γιΟ: νά ύπάρχουν ι

πρέπει να σχπματίζουν μια τάςπ, νά έχουν πειθ(φχία, άμΕτρη άλλnλεγ~

,rύη. Ή ληστεία έχει τούς άρχηγούς τ~ς, τίς συμφωνίες της, τα στελέχη

'(ης) πού πολύ συχνά προέρχονται άπό τούς κύκλους της άριστοκρα­ τί ας l68. 'Όσο Υιό τό κούρσεμα καί την nEtpfi'rtia; έχουν ώς άπαραίτητη αψεηφία τουλάχιστον κάποια πόλη. Τό 'Αλγέρι, ή Τρίπολη, ή Πίζα, ή Βαλέτα ή ή Σένια άποτελουν τίs Βάσεις κουρσάρ{,,)ν άπό τήν Μπαρμπα­ ριά, ίπποτων τού Άγίου Στεφάνου, ίπποτών της Μάλτας

ii

ΣέρΒων προ­

σφύγων, εχθρών τής Βενετίαςl1W. Καί ό στρατός, πού οί τάξεις του πυ­ κνωνουν πάντα παρά τόν άλύπητη πειθαρχία καί τίς ταπειvώ σεις l9U, ηρο-

Πολυάριθμο! είγαι οί unnptTES' σ' αύτιi

Francisco Bayen

614

0736-1795).

TflV ΙαπaνικΩ κουζΙγα. Σχέδιο τού

(Φω'loyραφlcι Mas).

ι

Ή κοινωνία

11

#τό σύνολο τών συνόλων»

σφέρετοι ώς άσυλο γιά μιά κανονική ςωι1., ένω μέ τή λιποταςία συναντά κανείς τήν κόλαση. Τέλος ή «λιΒρέα»; ό τεράστιος κόσμος ,(ων υπηρετών, εΙνα1 ή μόνη πά­ Υ'(οτε άνοιχτή άγορά έργασίας. Κάθε δημογραφική άνοδος, κάθε 011<0νορική κρίση, πολλαπλασιάζουν τΙς άφίζεις σ' αύτήν, Στίι Λυών τόν 160 αΙώνα, ανάλογα μέ τίς συνοικίες, 0\ υπηρέτες άντιπροσωπεύοuν τό 19 εως 26% τού πληθυσμούΙ»I. Στό Παρίσ!) γράφει .ένας «όδηΥόρ' τού 1754, ίi μάλλον στήν εύρεία περιφέρεια 10υ Παρωιοϋ, .. 00' υπάρχουν περίπου 12.000 άpαξες~ σχεδόν ενα έκατορμύριο ιιρόσωπα, μεταςύ τωΥ όηοιων πρέπει νά ύπολΟΥίσουμε σχεδόν 200.000 ύπηρέτεςI\19~. Είναι άλήθεια ηώς

μόλις μιά οΙκογένεια, έστω καί ταπεινή, δέν είναι περιορισρένη νά κα­ τοικεί σέ ενα μόνο δωμάτιο, ρπορεί νά στεγάσΕΙ ύππρέτριες, ύπnρέτεs. Ό ίδιος ό άγρότης έχει τούς δουλευτές του. υθλος αιJτός ό μικρόκοσμος πρέπει νά ύπακούε1 ι άκόμη και άν ό κύριος είναι τωοtένιοs. Μιά άπό­ φαση τού ΚοινοΒουλίου τού Παρισιου, τό 1751, καταδικάζει εναν ύπη­ ρέτη σέ έξευτελισμό καί άποπομηή γιά εξύΒρωη του κυρίου του'?). "Ομως είναι δύσκολο Υιό 1όν ύπηρέτη νά έπιλέξει τόν κύριό του. 'Επι­ λέγεται από αύτόν καί :κάθε ύπηρέτης πού έγκαταλεΙπει τή θέση του iί απολύεtαι l εάν δέν βρεί άμέσως άλλη θέση, άντιμετωπίςεται σόν άλήτης: τα κορίτσια πού ουλλαμΒάνονται οτό δρόμο νά μήν έχουν δουλειά, ρα~ στιγώνονται) κουρεύονται' οί αντρες στέλνονται aτά κάτεργα!?4. Μια κλο­

πή, μιά όπόνοια κλοπης) σημαίνει κρεμάλα. Ό

Malouet!1.I\ μέλλων άν'n­ ηρόσωπος της 'Εθνοσυνέλευσης, διηγείται πωsι έχοντας πέσει θύρα κλοπης ένός ύπηρέτη, μαθαίνει μέ φρίκη πώs αίrrός, μετά τή σύλληψή

του θά δικαστεί καί θά τόν κρεμάσουν καΥονικά καΙ ρέ :rό νόμο μπρο­ στά στην πόρτα τού κυρίου του. Καταφέ.ρνει νά τόν γλιτ"ώσει παρά τΡί­ χα. Είναι νά έκπλήσσεται λοιπόν κανείς πού, καΎω από' αύtές τίς συν­ θήκες. ή «λιΒρέα»; εύκαιρίας δοθείσης, δίνει ενα χέρι Βοηθείας στά κα­ κά παιδιά σταν πρόκειται νά ςυλΟΚΟIlηθει έν~ς άντρας της περιπόλου; Καί πού ό δύστυχσς Malouet άνταμείψθπκε πολύ άσχημα άπά τόν άνέ­ ντιμο υπηρέτη πού έσωσε άπό τήν άγχόνn!

ΔΙν άνέφερα έδώ παρά τη γαλλική κοινωνία, Δ όποία δμως δέν άπο­ '(ελεί εξαίρεση. Παντού ό Βασιλιάς, '(ό ΚράΎος, ή

iEpapxniJtvn

κοινωνία,

άπαιτούν ύπαΚΟί1.. Ό έξαθλιωμΙνος έχει τήν επιλογή, ατό χεΊλος της ζη­ τιανιας,

n νά

κρατήσει κάποια άξ1Οπρέπε,ια ή νά άφεθεί τελείως. 'Όταν

ό Ζάν-Πώλ Σάρτρ ('Απρίλιος

1974)

γράφει πώς πρέπει νά σπάσει ή ίε­

ραρχία, νά απαγορευθεί ή έςάρτησπ τοϋ άνθρώπου όπά τόν άνθρωπο, λέ­

ει κατά τη γνώμη ρου κάτι ουσιώδες. Είναι Όμως δυνατόν; Φαίνεται δρω!; πώς «κοινωνία .. σημαίνει πάντα ίεραρχία!'960 'Όλες οί διακρίσεις, πού δέν

είναι έφεύρcση του Mάρ~) 11 σκλαΒιά, 11 δουλεία, ή έΡΥατιά, προϋποθέ­ τουν άτέλειωτες άλυοίδες. Τό γεγονός πώς ο! αλυσίδες δέν θά είναι πά­ ντα οί ίδιες! δέν ά.λλά~ει και πολύ τά πράγματα. Καταργούμε μιά σκλα~ Βιά, μιά άλλη ξεπετάγεται. Οί χτεσινές άηοικίες, νάτες σήμερα έλεύθε~ ρες. "'Ολοι τό λένε, ρε τά λόγια, όμως οί άλυστδες τού Τρίτου Κόσμου

άνηιχσύν τό θόρυΒο της κόλασης. Παρ' δλα αυτά, 0\ αηοκατεστημένσι, σί άνθρωποι πού έχουν ήδη κάποιο καταφίfγιο, f)oAF.11nVTOI πρόσχαρα,

615

Ή κοινωνία

n . . τό σύνολο των συνόλων»

καί πάντως αποδέχονται εύκολα τήν κατάσταση: (('Εάν οί φτωχοί δέν

είχαν παιδιά, γράφει συνετά τό

1688

ό ά6βάς

Claude Fleury,

άπό παϋ θά

παίρναμε έργά1'ες~ στρατιωτες, ύηηρέτες Υιά τούς πλoύσιoυς;,,!~ϊ. «'Η

χρησιμοποίηση σκλάΒων στΙς άπσικίες μας, γράφει ό Melon, μας διδά­ σκει πώς ή Δουλεία δέν είναι άντίθεΎη ούτε πρός τή Θρησκεία ουτε πρός

'(πν Ήθική»(')I!. Ό CharJes Ιίοπ; άςτότψος εμπορος όπά τό Honfleur~ στρατολογεί <φιοθωτσύς» έλεύθερους έργάτες γιά τόν "Αγιο Δ-οι,Ινικσ (1674-1680). Τούς έμΠΙΟΎεύεται σέ εναν καπαάνto καραβιού. Αύτός σέ άντάλλαΥμα τού φέρνει μπάλεs καπνού. ΤΙ άηογοητεύσει!; δρως γιά τό φτωχό έμπορο: κατ' άρχήν είναι δύσκολο νCι Βρει άνθρώπους νά προ­ σλάΒει "κοί 1'6 λυπηρό είναι πώς, όφου έχεις θρέφει Ύόσο καιρό αύτούς τούς κατεργάρηδες, τή μέρα της άναχώρησης τό μεγαλι'περσ μέρος τό σκάει»I')').

616

~c

~

Η ΚΡΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΚΤΗΤΙΚΟΤΗΤΑ

Τό Κράτος είναι ή σύγκλιση, iι κορυφαία παρουσία. Έδω 'καί αιώνες, έπιΒάλλει εςιι> άπό τήν Εύρώηη τό άνυηόφορό του Βάρος. Μαζί μέ τον

150 αιώνα, ξαναρχίζει νά μεγαλώνει σποφασιστικά στήν ΕύρώΗI1. Οί ίδρυτές του έΚOUΥχρονωμού του είναι οί «τρείς Μάγοι", δπως τούς ΟΥΟ­ μάζει ό Franc!s Bacon: ό 'Ερρίκος Ζ' 1'Ου ΛάνκαΟΊΙΡ} ό ΛουδοΒίκος ΙΑ' t ό Φερδινάνδος ό Καθολικός. Τό δικό '[ους σύγχρονο Κράτος είναι ενας νεωτερισρός ίσόςιος ρέ. τό

quyxpOVO στρατό, τήν Άναγένvηση l τόν κα­ πιταλισμό, τόν tnιotnpovtKO όρθολσγισρό. Είναι μιά τεράσnα κίνηση πού στήν πραγρατικότητα έχει ήδη άρχίσει πρίν όπό τούς Μάγους, αρός όφελός τους. ΜιΊπως τό Βασίλειο των δύο Σικελιων τού Φρειδερίκου Β' (1194-1250) Μν ύππρξε, δπως όμόφωνα δέχονται οί ίστορικοί, ,ό πρώτο σύ)'ΧΡονο Κράτο!;; Ό Ernst Curtius.wo άρεσκόταν μάλιστα νά λέει ηώς ό μέγος πρωτεργά,πς σ' αύτό τόν τομέα υrιήρςε ό Καρλομάγνος.

Τά καθΩκοντα τού Κρά1Όυς

'Όπως καί νCι έχουν τά πράγματα, η) σύγχρονο Κράτος άλλοιώνει ή

συντρίΒει '(ίς προϋπάρχουσες δομές K~1 θεσμΟ(Jς: τα έπαρχιοκό κράτη, τίς έλεύθερες πόλεις, τίς δεσποτείες, '[ά άσiιμαντα κρατίδια. Τό 1499, ό Άραγωνέζος Βασιλιάς της Ndnoλns αναγνωρίζει, βλέπει την καταστρο­ φή πού τόν απειλεί: τό Μιλάνο εχει μόλις καταληφθεί όπό τό στραιό τού ΛουδοΒίκου ΙΒ', πλησιάζει ΓΗά ή σειρά του. 'Ορκίζεται πώς «δέν θέλει νά χάσει μΙ τόσο θλιΒερό τρόΙ10 τό Βασίλειό του, πώς, ατήν άνάγκn, θά Υί­ νει Koi ΈβραΙος. Φαίvεtαι μάλιοtο ηώς άπειλεί νό γίνει άκόμη και τουρκος»?ν1, Λόγια κάποιου πού θά χάσει τά πάντα, και είναι έκείνη τήν έηοχή πλήθος αύτοί πού χάνουν ή θά χόσουν. Τό νέο Κράτος τρέφεται άπό τήν ύπόστασή τους) καθώς προωθείται άπό τήν εύνοϊκή άΥοδική πο­ ρεία της οίκονομικΏς ςωή:;. Ή έξέλιςη ι ώστόσο, δέν φτάνει μέχρι τά άκρα: οϋ'fε ή 'Ισπανία 'ίοϋ Καρόλου Ε' ούτε έκείνη τού Φιλίnησυ Β' οϋτε ή Γαλλία τού ΛουδοΒίκου ΙΔ', ή λεγόμενπ αυτΟ1φατορικιι, θά Kατoρθ~)­ σουν νά άναnλόοουν καί νά ίδιοποιηθούν πρόs όφελός τους την παλιά ένόαιτα τος Χριστιανοσύνης. Ή «παγκόσμια μοναρχία» εΙναι γιά 1π Χρι­ στιανοσύνη ενα καπέλο πού) τελεσίδικα; δΙν της :κάνει πιά. 'Όλες οί απόπειρες συντρίΒονται, ή μία με.τά τήν δλλΩ. Μήπως δρως ,ή έιnδει­ κτική αύτή πολιτικό δΙγ είναι παρά εΥά πολύ παλιό τέχνασμα; 'Έχει φτά­ σει ή ώρα nΙς IrρωΤOKαθεδρίας των οικονομιων, αν καί ή διακριτική τους παρουσία '[ίς κάνει νά διαφευγουν ακόμη άπό τόν αντίληψη τών συγ­ χρόνων τους. Αυτό πού δέν πετυχαίνει ό Κάρολος Ε' - νά καταλάβει τήΥ

617

Ι

Ή κοινωνία

11

«τό σύνολο τών συνόλων.ιι

Ευρώπη - τό κατορθώνει δiχως κόπο ιί ΆμΒέρσα. 'Εκεί πού άπο't'υΥχάνει ό ΛουδοΒίκο!; ΙΔ' θριαμΒεύει ή ptKPQOKOnlKri. Όλλανδία: είναι ή καρδιά τού κόσμου. 'Ανάμεσα οτό παλιό καί τό καινούργιο παιχνίδι, ή Εύρώπη διαλέγει τό δεύτερο ή, ορθότερα, 'Γής έπιβάλλεται έκείΥΟ, Άντίθετα, ό ύnόλΟίηος κόσρος παίζει πάντα μέ τά παλιά του χαρτιά. Ή AύTOKρατo~

ρίο τών Όσμανλήδων Τοίιρκων, άπό τά Βάθη τής ioτopiabt επαναλαμΒά­ νε. τήν Αύτοκρατορία τών Σελ'ίζούκων Τούρκων. Ό Μεγάλος Μογγόλος έγκαθίσταται στό σουλτανάτο τού ΔελχΙ Ή Κίνα των Μαντσού συνεχίζει τήν Κίνα τών Μίηg, άφοϋ τούς άνέτρεψε Βιαιότατα, Ή μόνη πού πολιτι­ κά (καί όχι ρόνα πολιτικά) καινοτορεϊ είναι ή Εύρώπη. Άνακαινισρένο, άκόμη άλnθινά νέοι τό Κράτος παραμέ:νει αύτό πού i'ίΎαν πάντα, μιά δέσΡΩ όπά λειτουργίες καί διάφορες έςουσίες:. Τά ηρω­ '{"αρχικά του καθήκοντα δέν διαφέρουν διόλου, αν καί 1:ά μέσα πού ΧΡIl­ σψοποιεϊ δέν παύουν νά άλλάζουν. Τό πρώτο .του KqeiiKOV: νά έξασφαλίζει τήν ύπακοή, νά μονοπωλεί πρός όφελός του τή δυνάμει Βία μιάς δεδομένης κοινωνίας. Νά στραγ­ γίζει Ύήν κοινωνία αύτή άπά όλες τις πιθανές ρορψές της όργης της; άντικαθιστώντας τις μέ αυτό πού δ Μάξ Βέμπερ όνομάζει <<νόμιμη Bία),lσ~, Δεύτερο καθΩκον: νά έλέγχει άπά κοντά ή όπό μακριά τήν οικονομι­ κή ζωή. Νά όργανώνει, μέ τρόΏΟ σαφή ή όxι~ τήν κυκλοφορία τών αγαθών. Κυρίως! νά οίκειοηοιεϊται ενα σημαντικό μέρος άπό τό έθνικό εισόδημα Υιό νά έςασφαλίσει τά δικά του έ~oδα, 1ήν πολυτέλειά του} «διοίκnσtί\\ του ιί τόν πόλεμο. Δοθείσης της εύκαιρίας, ό :.ιίΥεμόνας θά ηαγιώσει πρός όφελός του εΥά πολύ μεγάλο μέρος τού δηρόσιου πλού­ 'Γου: άναλογιστεΙτε τούς θησαυρούς τού Μεγάλου ΜσΥγόλου, τ-ό άπέρα­ ντο παλάn~άπoθήKΠ του αυτοκράτορα της Κίνας aτό Πεκίνο, ή έκείνα τά 34 έκατομμυΡΙά δουκάτα, σέ χρυσά καί άση}lένια νομίσματα} ποί} ό.να~ καλύπτονται τό 1730 aτό διαμέρισμα του σουλτάνου άμέσως μέ'ι:ά τό θά­ νατό του στόν Κωνσταντινούπολη 2Ο3 •

n

m

Τελευταίο καθηκον: νά συρρεΎΙχει στήν πνευματική ζωή πού δίχως

α'ότήν καριά κοινωνία δέν θά όρθΟΠόδιζε. Νά άντλεί, αν ε{ναι δυνατ6ν, συμπλnρωμαΤΙKή δύναμη όπό τίς ίσχυρές θρησκευτικές άξίεςι διαλέγο­ ντας κάποιες όπά αυτές ή καί ύποκύπτονταb ο' αύτές. Νά ΙηιΒλέπει έηί­ σης όδιάκοπα τίς ζωηρές ΚΙΥήσεις τού πνεύρατος πού συχνά άμφισΒη­

τοϋν τήν παράδοση. Κυρίως δέ, νά μήν άφήνει νά ξεχειλίζουν οί άνησυ~ χητικές καινοτομίες αυτών των κινήσεων: έκείνες τών ούμαΥιοτών τόν

καιρό τού Μέδικου Λορέντς.ου τού Μεγαλοπρεπούς! fί εκείνες των λοσόφων» τις παραμονές της Γαλλικής Έπανάστασης.

.. φι­

ΊΙ διατΩΡΩοη τΩς τάξης

Διατήρηση Ύπς τάςης, ομως ποιας τάξης; ΕΙναι γεγονός πώς σσο πιό διαιρεμένες και άνήσυχες είναι 01. κοινωνίες, τόοο τό Κρότος! πού γεν-

618

'1f 1ίΟΙΥ6)'γιa n "τό αύνολ.ο τών συνόλων»

νήθΠΚδ διαιτητής, καλός Π κακός χωροφύλακας, πρέπει νά xτuηό. μέ δύ­ ναμη.

Ή τάςη άnοτελεί προφανώς Υιά τό Κράτος ενα συμΒιΒασμό ανάρεσα

οτις δυνάρεις υπέρ καί τίς δυνάμεις κατά. Ύπέρ. είναι τΙς πιό πολλές φoρέ~ ή Βοήθεια πού προσφέρεται στήν κοινωνΙΚ11 Ιεραρχία: αύτός ό τό~ σο άΔUνατoίιλης κόσμος έκε.ί φηλά ιιώς θά άντεχε δίχως τούς χωροφύ­ λακες στό πλευρό τουί 'Όμως) σέ ριά άμοι6αία σχέση, χωρίς τίς σuνένo­

x~ς "υρίαρx~ς τά~εις τό Κράτας δέΥ ύφίαταται, Δέν Βλέπω ηώς ό Φίλιπ­ πος Β' θα κρατούσε τήν Ίσηανία καί τήν άπέραντη 'Ισπανική αύτοκρα­

τορία δίχως τούς ίσχuρoύς τού Βασιλείου του, Κα'τά, δΊναι πάντοτε οί πο­ λυάριθμοι έκεϊνοι πού πρέπει νά περιοριστούν στά καθήκοντά rouS~ δη~ λαδή στή δουλειά, >'

Αρα, tό' Κράτος κάνει τή δουλειά του ΟΊαν δίνει χtuπήματα, σταν

άπειλεί Υιό νά ιό ύπακούσουν. "Εχει «τό δικαίωμα νά συμρορφώσει τό άτομα στό όνομα του κοινού συμφέροvτος:»l()4. Είναι 6 διοριομένος: δή­

μιος) καί επιιιλέον άθώος. Συνεχίζει νά εΊναι νόμψoς~ έση.) και άν χτυπQ θεαματικά. Τό πλήθος πού μέ νοσηρή περιέργεια υτρψώχνε>rαι γύρω

όπ6 τά ίκριώματα καί τίς άγχόνες δέν είναι ποτέ μΙ τό μέρος τού έκτε­ λεσρένου, Στό Παλέρμο (8 Αύγαύστου 1613) γίνεται, Υιά μία άκόμη φο­ ρά, μία έκτέλεση στην

Piazza Marina,

ρέ ιή συνοδεία τών

Bianchi,

των

λευκών τφωρών. Τό κεφάλι τού θύματος θά έκτεθεί στή συνέχεια) περι­

ΤΡΙΥυρισρέΥσ από δώδε"α ραύρους δαυλούς, "'Όλες οί αραςες στό Πα­ λέρμο, λέει ό χρονtκσγράφΟb, έσπευσαν στόν εκτέλεση αΏτή καί ήταν τόσος ό κόσμος πού δέν έβλεπες τό έδαφος .. , che il piano nOl1 pareva~QS, Τό πλήθος πού είχε στριμωχτεί Υιό νά παραστεί σέ μία έκτέλεση 'στήν πυρά, aτό Τολέδο τό 1633, θά λιθοβολούσε τούς καταδικασμένους} κα­ θώς ηλnσίαςαν ιψός 'τό ίκρίωμα, αν αύτοί δέν llταν περιστοιχισμένοι όπό στραηώ τες 1Ο!!. «Δύο ευυπόληπrοι άνθρωηοι, ό κύριος de Cinq Mars και ό κύριος de Thou, είχαν άπο:κεφαλΙΟΤδϊ σ'rIlν πλατεία Terreaux 'Ο'1ς Λυών στίς 12 Σεπτεμβρίου 1642. Τήν ιίρέρα έκείνn, ενα παράθυρο μέ θέα ο'Πίν πλατεία, ρπορουσε νά νοικιαστεί σχεδόν .ενα δoυBλόνι»~σ7.

Στό Παρίσι, ό συνηθισμένος τόπος Βασανιστηρίων εΤναι iι πλατεία

Greve.

Δίχως νά θέλουμε νά γίνουμε ερραιο μιας μακάΒριας φαντασίας,

ας άναλογιοτοϋμε (μιά :καί ένας σκηνοθέτης, τό μέ θέμα

TI1V Place de 1a Republique,

1974,

έκανε μιά ταινία

ηού θεωρείrαι μία αnό τίς όντιπρo~

σωπευnκότερες πλατείες τού Παρωισύ), πώς θά πταν ενα ντοκυμανταίρ γυρισμένο aτόν πλατεία της

Grevc,

τόν

180

αίώνα ι τήν έποχή του Δια~

φωτισμοl.1. 'Εκεί σπου ή τελετουργία τού ραρτυρίου μέ τίς ζοφερές της προετοφασίες έπαναλαρβάνεται άδιάκοσα. Ό λαός στριμώχνεται νά δεΙ

τήν '''<τέλεση του

Lally-TollendaJ τ6 1766, Θά θελήσ~ι lΙραΥε νά μιλιισει 1780, τό θέαμα λαμΒάνει χώρα

ιιάΥω aτό Ικρίωμα; Τόν φφώvoυΓWδ. Τό

στήν πλαtεία Daup11ine. "Ένας ύπεροπηκός πατροκτόνος προσποιείται τόν άδιάφορο, Ή πρώτη κραυγή πόνου γίνεται δεΚtή μέ χεφΟΚΡΟΤΙ1μα­ τα όπά τό διψασμένο ιιλήθος2!!9.

Οί ευαισθησίες! δίχως άλλο, αμβλύνονται άπό τή συχνότητα των έκτε­ λέσεων, που πολό συχνό έnlΒόλλοvται Υιό ο;η θά όνoμό~αμε μικρο-

619

ΌλλaΥ6ικές άΥχόνι:ς, χα.ΙΚΟΥραφία τού Bors.'iI1m. (RikίsmuselJml 'Άμστερνταμ).

πταίσμα. Τό 1586) τΩν παραμονή τού γάμου του, ένας Σικελός αψήνεται νά παρασυρθεί όπό τον πειρασμό νά κλέψει ένα ύπέροχο πανωφόρι άπό μιά ειJυπόλΩΠTΠ κυρία. 'Αφού τόν εσυραν μπροστά οτόν άντιΒασιλιά. τόν κρέμασαν ηρίν περάσουν δύο ώρες:I'.). Στην Cahors, σύμφωνα!lέ. ένα χρο­ νικογράφο Ilού μοιάζει νά άπαριθμεί όλα τά είδη εκτέλεσης, "τη Σαρα­ κοστή 'Του έτους 1559 κάηκε ό Carput. 'Έβαλαν τόν Ramon στόν τροχό. βασάνιοαν ρέ. καυτές ρασιές τόν Arnaut. 'Έσκισαν οτά ε.ς-ι τόν Boursquet, Κρέρασαν τόν Florimont. Ό Negut κρεμάστηκε δίπλα ατή γέφυρα τού Valandre ΡΏροστά ατόν κηπο τού Fourie. "Έκαψαν τόν Pouriot κοντό στ:ή Roque des ArC5 (4 χλμ. άιιό τή σημερινή πόλιι). Τή Σαρακοοτιί τού

έτους 1559 fι κυρία :Etiennc RigaI διαρελίστηκε σηίν πλατεία Cunque τής

Callors ... »:11.

Αύτές 01. άγχόνες, αυτά τά τσαμπιά των κρεμασμένων

στά δέντρα πού οί μικρές τους σιλουέτες διαγράφονται οτόν σύραν(\ σΙ

τόσους παλιούς πίνακες, είναι μονάχα μιά ρεαλιστική λεπτομέρεια: άnο­ τελούσαγ μέρος τού τοπίου.

620

,:.

Ή κοινωνία

n «τό σύνολο Τlι)ν συνόλων»

'Ακόμη καί iι 'Αγγλία γνωρίζει παρόμοια αύστηρότητα. Στό Λονδίνο οί I:ΚΎελl:σεις λaρΒάνουν χώρα όκτώ φορές τό χρόνο. Οί άηαγχονισροί γί­

νονται άδιάκοπα, στό Tyburn μετά τά τείχη του Χάιντ Πάρκ, έξω άη6 τήν πόλη. Έτσι ενα, Γάλλος ταςιδιώτης παρακολουθει τό J 728 δεκαεννέα ταυτόχρονους άπα)'χονισμούς. Έπιτόπου Βρίσκονται γιατροί, περιμένο­ ντας τά σώματα πού άγόρασαν άπό τούς ίδιους τούς καταδικασμένους, οί όποίοι ήπιαν «τό χρηρα προκαταΒολικά", ΟΙ συγγενείς τω" καταδι­ κασμένων παρίστανται σΤ{lν έκτέλεση καί) καθώς οί άγχ6νες εΙναι χα­ μηλές, τραΒουν τά θύματα άπό τά πόδια Υιά νά συντομεύσουν τό μαρτύ­ ριό τους. 'Ωστόσο, σύμφωνα μέ 'τόν Γάλλο μας, ή Άγγλία εΙναι λιγότερο άνελέητη άπό τό rαλλ,ία, Βρίσκει, πράγματι, πώς δικαιοσύνη δέν είναι άρ.κετά αύστηρό στήν 'Αγγλία. Νομίζω) λέει, πώς ύπάρχει μία πo~ λιτική) οί κλέφτες τών δρόμων νά καταδικάζονται σέ άπαγχηνισμό Υ-ιά νά μή φτάσουν στό φόνο, στόν όποιο σπάνια έπιδίδονται». 'Αντίθετα ι οί κλοπές είναι συχνές, άκόμη ή κυρίως έκεί πού ηεργούν οί ταχείες, l<οί

"n

ίπτάμενες άμαξες» άπό τό ΝτόΒερ στό Λονδίνο. Μν θά έπρεπε λοιπόν νά Βασανίζουν, νά έ§ευτελίζουν αυτούς TOUs κλέφτες οπως στη Γαλλία; Μονομιάς θά «γίνovτ-αν σπανιότερoι,,21~.

'Έξω άπό τήν Εύρώππ, τό Κράτος έχει 1:ό ίδιο πρόσωπο, πιό φρικαλέο άκόμη. Στήν Κίνα, τήν 'Ιαπωνία, τό Σιάμ, τήν 'Ινδία, ή έκτέλεση σρίγει κοινότοπα μέ την καθημερινότητα, άντψετωπίζονtας έδώ τή δημόσια άδιαφορία. Στό 'Ισλάμ ή δικαιοσύνη άηοδίδεται γρήγορα καί συνοπτικά. 'Ένας ταςιδιώτης χρειάζεται νά δρασκελίσει πτώματα έκτελεσθέντων Υιά νά μπεί στό παλάτι της Τεχεράνης:, '[ό 1807. TilV ίδια αύτή χρονιά, στιί Σμύρνη, ό ίδιος ταξιδιώτης, άδε.λφός τού στρατηγού Gardanne, έηισκέ­ πτεται τόν πασά τού τόπου. «Στό κατώφλι της πόρτας του;} Βρίσκει «σω­ ριασμένους εναν κρεμασμένο καί εναν άΠOKεφαλισμΈVO»ΙH. Μιά έφηρε­ ρίδα άνή)Ύ€λλε στίς 24 ΦεΒρουαρίου 1772: "-ο νέος πασάς της Θεσσα­ λονίκης μέ την αυστηρότητά του aποκατέστηκε τήν ήσυχία στην πόλη

αύτχί. Μόλις εφτασε, στραγγάλισε μερικοός άντάρτες πού τό.ραςαν τή δη­ μόσια ήσυχία καί τό έμπόρω πού είχε διακοπεί δραστηριοποιήθηκε ~α­ νά»2J.1

.

"Oμως~ δέν EtVat τό άποτέλεσρα ούτό πού μετράει; Αυτή ή βία, a(JTn iι σιδερένια πυγρή τού Κράτους, είναι iι έΥ)ιύηση έσωτερικnς είρη­ νης. Είναι iι ασφάλεια στους δρόμους) ό σίγουρος άνεφοδιασμός τών άγορων καί τών πόλεων. Είναι τέλος ή προστασία άπό τούς έςωτερικους

Tns

έχθρούς, ή άπoτελεσραtική διεξαγωγή τών όλλεηάλληλων πολέμων. Ή ειρήνη στό έσωτερικό, είρήνη πού μέ καμιά άλλη δέν ΙJοιάζει! Στά Τε­

J

λευταία χρόνια τού Έκατονταετοϋς πολέμου; γύρω στά 1440, ό ean έλεγε: «'Εάν έρχόίαν ένας βασιλιάς νά τούς φέρει τήν είρ6νη (στούς Γάλλους), θά τόν υπάκουαν άκόμη καί αν Δταν Σαρακn­ νόρ,!ι">. Πολύ άργότερα, Ιάν ό ΛουδοΒίκος ΙΒ' γίνεται <ιό Πατέρας τού Λα­ ου", είναι έ:πειδή στάθπκε τυχερός. Οί περιστάσεις '[όν ευνόησαν νά άπο­ καταστήσει τήν ήρεμία οτό Βασίλειο καΙ νό. διατηρήσει 'ιΥιά πολύ χρόνο φτπνό τό ψωμί». Χάρη σ' αυτόν, γράψει ό Claude Seysse:1 (1519), ή πει­ θαρχία «rnpei'tal τόσο ω'ωτπρά, Κάθε ένοχος tιμωρείtαι, τό πλιάτσικο

Juvena' des Ursiru;

621

Ι.

.Ι

Ή κοινωνία

n «τό σύνολο 'lG.1v συνόλων»

(.,,)

πατάσσεται έτσι ώστε οί στρατιωτικοί vΆ μήν τολροϋν νά πάρουν

ούτε

lva

αύγό άπό κάποιον χωρικό χωρίς νά τό πληρώσοuv»JΙ6. Μιίιιως

λοιπόν έηειδή ή γαλλική Βασιλεία προφύλαξε αύτά τά πολύτιμα καί πρό­ σκαιρα άγαθά

-

τήν είρήνη) τήν πειθαρχίά)

nlV

τάξη

-

άποκαταστάθιικε

τόσο σύντορα, μετά τούς Θρησκευτικούς πολ.έμους καί τίς σοβαρές τα~ ραχές τπς Σφενδόνης, καί .έγινε 'fαπόλυτn»;

Τά έξοδα ύπερΙJα;vοvv τίς εΙσπράξεις: ri προσφυγΩ στό δαγεισμό Γιά τήν έκπλήρωσπ τών καθηκόντων του τό κρατος χρειάζεται όλ.ο

καί περισσότερα χριφατα καθώς έιιεκτείνει καί διαφοροποιεϊ τόν έςου­ σία του, Δέν μπορεί πιό νά 'Ι;;1 ι οπως παλιά, άπό τrlν περιουσία τού ήγε­

pm!a.

Πρέπει νά Βάλει χέρι στόν πλούτο πού κυκλοφορεϊ.

Μέσα λοιπόν στά πλαίσια nϊς σίκονομίas της όγοράς διαμορφώνονται

ταυτόχρονα ένα είδος καπιταλισμού καί ενα είδος έκσυΥχρονισρου του Κρά'rοuς. 'Υπάρχουν πολλά κοινά σημεϊα μεταςυ α\)'rών τών δύο. Ή κυ­

ριότερη qΥτωτοιχία είναι πώς πρόκειται καί στίς δίιο περιπτώσεις γιά τήν έγκαθίδρυαη ριας Ιεραρχίας, διαKριτικiις στήν ηερίπτωση τοϋ }(απι­

ταλισροϋ) θεαματικης καί έπιδεΙK:rιKάς στήν περίπτωση τοϋ Κράτους.

"Aλλn άνnστοιχία εΙναι Ι1ώς, όπως και ό καπιταλισμός, τό σύγχρονο Κράτος γιά νά πλουτίσει ηροσφεύΥει στά ρονοπώλια: «οί Πορτογάλοι στό πιπέρι) οί 'Ισπανοί στό άσήμι, οΙ Γάλλοι aτό άλάτι, οί Σουηδοί οτό χαλκό, ό πάπας στή στύψη»2Η. Σ' αυτα θά έπρεη€ να προσθέσουμε γιά

τόν 'Ισπανία τή Mesta, τό μονοπώλιο ατό ςεχείlJασμα τών άρνιών, καί τήν casa de 18 (,'Οl1lrataciόn, μονοπώλιο τής σύνδεσης μέ τόν Νέο Κό­ σρο.

Καθώς άναπτύσσεται ό καπιταλωρ6ς) δέν καταργεί τίς παραδοσιακές δραστηριότητες πάνω στίς όποίες στηρί'εται «οάν σέ δεκανίκια" μερικές φoρές~llI. Μέ τ6ν ίδιο τρόπο τό Κράτος διευκολύνεται ό.Ώό τίς προγενέ­

στερες πολΙ'rlκές δομές. Γλιοtρα άνάμεσό τους Υιά νά '(ους έπιΒάλει όπως μπορεϊ τη δική του εξουσία, τό νόμισμά του, τούς φόρους του) τή δικαιοσύνη του, τή δική του έςουσιαστική γλώσσα. Ύπάρχουν ταυτό­

χΡονα διείσδυση καί έπικάλυφπ, κατaκτήσεts καί συμΒιΒασμοΙ Ό Φί­ λιππος Αύγουστος, οταν έγινε κυριος τής Τουραίνης, είσήγαγε οτό Βα­ σίλειό του τό

1203

τό όμώνυμο νόμισρα

(tournois), πού άπό τότε θά κυ­

κλοφορουσε μαζί ρέ τό ιιαρισινό (pa..risisJ. Τό παρισινό σύστημα δέν θά εξαφανιστεί παρά άργά, έπί Βασιλείας ΛουδοΒίκου ΙΔ"". Ό "Λγ,ος Λου­

δοΒίκος εΙναι

6KEivOS πού έπέΒαλε, μέ δική του διαταγή τό 1262 1ΙΟ ) τό

βασιλικό νόμισμα σέ όλόκληρο '(ό Βασίλειο. Ή νέα όρως κατάκτησή του

δέν τελειώνει παρά

300 χρόνια αργότερα, τόν 160 αίώνα. Ή ίδια βραδύ­

τητα καί σ1Όύς φόρους: ό Φίλιππος δ 'Ωραίος εισήγαγε πρώτος τό Βασι­

λικό φόρο στίς τιμαριωτικές γαίες. 'Όρως τό κάνει ϋιιουλα καί προσε­ κτικά. Τό 1302 συστήνει στούs: πράκτορές του: "Μήν ύπερφορολογεϊτε

622

Ή κοινωviα

n "τό σύνολο τών συνόλων»

τίς γαίες 1ών Βαρώνων Ινάντια στή θέλησή τους» 11 άκόμη: .. Πρέπει αύτές οι είσηράξεις καί φορολογίε.ς νά γίνονται μέ τό μικρότερο δυνα­ τό θόρυΒο κα{ χωρίς νά έρχεΟ1ε σέ άντίθεση iJέ τόν κοσμάκη. Φροντί­

οτε νό διορίσετε καλοκάγαθους καί διαλλακτικούς χωροφύλακες Υιό νά τίς φέρουν σΙ πέραρ,211. Θό χρειαοτει σχεδόν ενας αΙώνας γιό νά κερ­ δηθεί τό παιχνίδι, σ1ά χρόνια τού Καρόλου Ε'. 'Απειλείται Υήν έποχή τού

Καρόλου ΣΤ. Ό Κάρολος Ζ: θά κερδίσει ξανά τήν παρτίδα: τό διάταγμα τής 2ας ΝοεμΒρίου 1439 επαναφέρει aτόν κρίση τού Βασιλιά τόν έτήσιο κεφαλικό φόρο (taiJ1e)"'. Τό Κράτο!), έςaιτίας της αργής προόδου Τόύ φορολογικοϋ του συστή­

ματος καί τιις ατελοϋς όρyάνCι>oης των οίκονομικών του, περνα μιά δύ­ σκολη, παράλογη θά έλεγα, κατάσταση: τά έςοδά του ύπερΒαίνουν στα­

θερά τά έσοδά του' εΙναι άπ<;ιραίτητο νά γίνονται έξοδα, είναι άναπό­ φεuκ:rο μέρα μέ τή μέρα, ενώ οί ε1σπρόξεις θά άποκτηθοίιν, χωρίς σμως αύτό να εΊναι πάντα καί πολύ σίγουρο. Γενικά λοιπόν ό ήγεμόvαs δΙΎ άνηλαρΒάνεται τόν τρόπο ζωής τού Kράτoυ~ σύρφωνα μέ τήν Δοτική σί)­

νεση. Αύτή ύπολογίζει τά έςοδα άνάλογα μέ τίς είσrφάςεις της, καί δέν ξοδεύει ίάν δέν εχει έκ τών ΠΡo'ιέρων έξααφαλίσει τά άναγκαία μέσα.

Γιό 'εόν ήγεμόνα ι πρώτα τρέχουν τά εξοδα} γίνονται σκέψεις νά καλυ­ φθούν, δρως κανείς γενικά, μέ κάποιες έξαιρέσεις πού έπιΒεβαιώνουν τόν κανόνα, δέν τό κατορθώνει. Δέν άρκεί νά στραφεί πρός τούς φορολογούμενους! νό. τούς κυνηγή­ σει, νά έφεύρει νέους φόρους, νά φηάςει λαχεία. Τό έλλειμμα διευρύνε­ τσι σάν Βάραθρο. Δέν εΙναι δυνατόν νά ςεπεράσει όρισμένα όρια, νά Βά­ λει στά χρηματοκιβώ'rια τού ΚράΎΟΌς 'ίό σύνολο τού νομισματικού άπο­

θέματος τού Βασιλείου. Ή πονηΡ.ά τού ψ'ορολογούμεΥου είναι άποτελε­ σραΤΙΚΙ1 οπως .καί) δοθείσης της εύκαιρίας, ή όργή του. Ό

Pagolo Morelli)

όπά τή Φλωρεντία, γράφει τόν

140 αίώνα

Giovanni di

δίνοντας στούς

ά"ογόνους Του έπαΥγελματικές συμβουλές: (ιΠροφυλάξσυ άπό τό νά λές ψέματα οπως όπό τή φωτιά». Έξαιροϋνται τά ψέματα έκεϊνα πού άφο­

ροϋν τούς φόρους, αύτό. είναι έπιτρεπτά, 'Επειδή τότε .. δέν τό κάνεις για νά ηόρεις τά άγαθά 'Τού άλλου, άλλά για νά έμποδίσεις να πάρουν τό. δι­ κά σου μέ απρεπο τρόπο,,2Η. ΟΙ στάσεις ατή Γαλλία '[όν καιρό τού Λου­

δοβίκου ΙΓ καί του Λουδοβίκου ΙΔ' έχουν οχεδόν πάντα τίς ρίζες τους σέ μιά δυσΒάσταχτη φορολογική άπαίτηση. Μιά μονάχα λύση άπομένει λοιπόν Υιό τό Κράτος: ό δανεΙσΡός. "Όμως πρέπει νά ξέρει πώς θά τόν κάνει: ή πίΟ'rωσn δέν έλέΥχεται εύκολα. Τό

δημόσιο χρέος γενικεύεται άΡΥοπορημένα στή Δύση, τόν 130 αΙώνα. Στή Γαλλία μέ τόν Φίλιηπο τόν 'Ωραίο 0285-1314) ιωl νωρίτερα δίχως άλλο aτόν 'Ιταλία, σπου τό

Monte Vccchio τής Bevetias χάνεται

στά βάθη τών

χρόvu)"..12". "Αργοπορία άλλά κα! νεωτερισμός: "Τό δημόσιο χρέος, γρά­

φει ό

EarJ J. Hamilton, είναι ενα όπά τά σπάνια φαινόμενα πού δέν εχουν

τίς ρίζες τους Ο'ι'ήν έλληνορωμa:ίκή 'Αρχαιό'ίl1τa..,l25.

Για νά ανταποκριθεί στίς μορφές καί τίς άπαΙ1'ήσεις της χρπματ-οδό­

τησης, τό Κράτος υποχρεώθηκε νά έπεςεργασ'rεϊ t1ιά όλόκληρη Ilολιη­ κή. Ή πολιτική αύτή :δτον δύσκολο νά συλληφθεί μονομιάς, ακόμη πιό

623

'Ο ψομοr::ιωψt1κroμa!,. 01.;;irσσ

rnr;

yαλλΙΛfl~· u,ΥΟι\11ς, τέλη του ι60Ι: ωωγα. (Πα·

ριοι, :\lolJur:in τnι"' Λοι:'.8ροι,·. φωτογραφία Lar0115SC).

"/. ""~" )-;

,

~

624

,

,,Ι ,, ,,

Ι,

'li

κοινωνία

n

«τ6 αύγολο τών συvόλωv»

δύσκολο να εκτελεοtεί. 'Η Βενεπa θά μηοροϋσε να θεωρηθεί ώς πρόω­

ρο ύπόδειγμα KαIrιταλιoΤΙKης σύνεσπς, έάν δέν είχε διαλέςει τtl λύση του ύΠΟχΡεωτικού δανεισμού άναγκάζοντας τούς πλούσιους να έγγραφούν σrά δόνεια. "Όμως, εςαιτίας του πολέρου συνάνΎηοε δυσκολίες στήν έςό­ φληση τών χρεών της. Πράγματι) άπό τόν 130 αίώνα είχε έπινοήσει τή λύση πού θά χρησιμοποιήσει ή Ά';Ύλία όταν θριαμ8εύει τόν 180 αίώνα: σε ένα ΒενεΎοιόν(κο δάνειο} δπως και σέ ένα άγγλικό, άνnστοιχεί πά~

ντοτε μιά δέσμη έσόδων δπ' δπου Βγαίνουν οί τόκοι καί ή έξόφληση,

'Όπως ατήν Άγγλία. οί τίτλοι τού δανείου που είναι μεταΒι6ό.οφσι δια­ τίθενται ατήν άγορά, άλλες ψορές πιό πάνω, συνήθως δμως ιιιό κάτω άπό τήν όνομαστική τους άξία. 'Ένα είδικό ϊδρυρα είναt έπιφορτισρένο νά tλΙ'{Xει τή διαχείριση τού δανείου καί νά έξασφαλίςει η'ιν άπόδοση των τόκων δύο φορές τό χρόνο, μέ έπιτόκιο 5% (τή σΤΙΥΡΙΙ αού τ6 έπι­ '(όκια είναι 20% Υιά τά ίδιωτtKά δάνεια). Τό όνομα .Monte xαραKτηρί~ει τό ίδρυμα αυτό στή Βενετία οrtως καί σέ άλλες πόλεις τής 'Ιταλίας. Τό Λ10nte V'ecchio l πού δέν τό )ΎωρΙζουμε καλά, δίνει τό θέση του ατό' Mante Nuovo, τό 1482724. 'Αργότερα θά δημιουργηθεί τό JYollt"e Nuovissjnl0. Στή ΓένοΒα ι όνάλογη Kατάσrαση κοταλήΥει σέ διαφορετική λύση. Στή Βενετία τό Κράτος παρέρεινε κύριος τών πηγων έσόδων πού

11ταν ή έ\Ύύηση τών δανείων. Οί ΓενοΒέζοι πιστωτές 8μως ύφαρπάςουν δλα σχεδόν τ6 έσοδα τής Δηροκρατίας καί συoτnνoυν, γιό γά τό διαχει­ ριστούν γιά προσωπικό τους όφελo~! ενα άληθινό κράτος έγ κρότει, τήν ξακουστή

C.sa di San Giorgio (407).

Μήπως δλα τά ευρωπα'ίκά Κράτη δέν γνώρισαν, μΙ τό πού pπiΊKoν ατό παΙΧΎίδι, αύτές τίς συνδυασρέντ!; οίκovορικές τεχνικές, ποιό δμως δέν δονείζειαι, άπά πολύ ~;ωρίς pάλισrOn,,; Οί Βασιλείς τής 'Αγγλίας πρίν όπά τάν 140 αίώνα ζητούν δάνεια άπό 'tJl Λούκκα, ηιό συχνό ΟΙJως άπό τή Φλωρεντία. Οί Βαλεσιανσί τής Βουργουνδίας στράφηκαν πρός τις συ­ νετές '[ους πόλεις, ό Κάρολος Ζ' πράς '[ό θησαυροφύλακά 'του Jacques CceUT, ό ΛουδοΒίκος ΙΑ' πρός τούς έγκατεστηρένους στή Λυών Μεδί­ κους. Τό 1522 δ Φραγκίσκος Α' δημιούργησε τά έσοδα τοϋ ΔΙ1ρου '[ών Παριoίtι>ν: εΤνα, ενα είδος Monte) καθώς ό Βασ,λιάς έχε1 παραχωρήσει στό Δημαρχειο έσοδα πού έγγυωνται τήν πληρωμή τόκων. Άπό πολύ νω­ ρίς ό ηάπας καταφεύγει σπιν πίσΥωση Υιό νά ίσοσκελίσει τό παπικό ΤΩ­ ρεϊο, πού δέν ρπορεϊ νά έπιςήσει μΙ ρόνα τά έσοδα του Κράτους τής 'Αγίας 'Έδρας, 'ΤΙ1 στιγμή πού μειώνονται ii εξαφανί~oνΤάΙ οί όφειλες Ύίίς Χριστιανοσύνης. Ό Κάρολος Ε' άναγκάσΤl1κε νά δανειστει στό μέτρο τής

ρεΥαλοπρεπους του ΏoλΙΤΙKfις: έτσι ξεπέρασε μονομιας όλους τούς συΥ­ χρ6νους του. Ό Υιός του, Φιλιππος Β', δέν θά πάει πίσω. Καί τό δπμό­ σ1Ο δάνειο θά μεγαλώνει συΥεχώς, Πολλά κεφάλαια) συσσωρευμένα στό "Αρστερνταμ, θά κατρακυλήσουν τόν 180 αιώνα στά χρηματοκιΒώτια των ηγεμόνων της ΕύρώΠl1ς. 'Όμως θά έπανέλθουμε εκτενέσrερα σ' αύτή ιή

διεθνή πιστωηκι:1 άγορά πού είναι '[ό Βασίλειο τών δανειστών καί των δανε1ςομένων. Αύτό πού θά δοϋμε άπό πιό κοντά εΊναι ό μηχανισμός του Κράτους σέ άναςήτπση χρήματος, σύμψωγα μέ τό σχεδόν άγνωστο πα­ pclfiF.IYlIG τής Καστίλλης καί τό κλασικό παράδειγμα της Άγγλίας.

625

i· Ι

'Η KOινωVΊα jj «τ6 σύνολο τών συνόλων . .

Juros

καί

asientos

τΩς Καατίλλ Ως Ι21

Οί Βασιλείς TiiS Kαστίλλnς, τόν 150 αίώνα, δηριούΡΥηοαν τό θεσΡό τών juros ώς όντίκρυσμα έσόδων τά 'όποΊα είχαν παραχωρηθεί γιό δρι­ σρένο σκοπό. Κατά τήν προέλευση των έσόδων, τά

juros,

άνάλογα μέ

τήν έκάοtοτε ιιερίσταση, θό χαρακτηρισΤΟύν σtή συνέχεια! τής

Casa de

18 C011ιrataciόn, των Mae.5trazgos, των Puertos Seco5, του Almojarizfazgo de Il1dias, κλπ. 'Ένας χαρα:κτΏρας του ΘερΒάντες 22& rιpoTBiVBt νό τoπo~ θετούν τά χρήματά του, coma quien tiene υπ jura sobre las yerbas de Extremadura, «όπως οποιου κατέχει ενα juro aτά χορτάρια (τούς Βο­ σκότοπους των Maestrazgos) τη!; Έστρεραδούρας». Ή μεγάλη διάδοση τών juros άρχΙζει όπό τήν έΩοχή της βασιλείας τού Καρόλου Ε' καΙ τού Φιλίππου Β'. Τό juro έμφανΙζεται τότε μΙ διάφορες ρορφές: μόνψο είσόδηρα (juro perpetuo), Ισόβιο (de par vida), έξαΡΥυ­ ρώσφο (al quitar). 'Ανάλογα μέ τά βασιΛικά έσοδα πού έΥΥυώνται γι' α'ότά l λιγότερο περισσότερο άσφαΜι I ύπάρχουν καλό καί λιγότερο κα­ λά juros. 'Ένας άλλος λόγος διαφοροποίησής τους είναι τά έπιτόκια πού

n

μπορούν νά κυμανθούν όπό

5%

εως

14%

ή καί περισσότερο, 'Άν και δέν

ύπάρχει όργανωρένη άγορά τίτλων, οιιως εκείνες πού θά δουμε νά λεΊ­ τουργουν άργό'tερα ατό" Αμστερv'tαμ fι τό Λονδίνο, τά

juros

ηωλοϋνναι

καί άνταλλάσσοvται. Ή άΥοραία τφή τους είναι ασταθΏς, συνήθως δμως τιιό κάτω άπό την ίσστψία. Στίς 18 Μαρτίου 1577, στή. δ1άρκεια μεγάλης

οίκονορικής- κρίσης είναι ή άλήθεια, ύπάρχουv ίυΓOS των όποίων διαπραγμάτεύοης άνέρχεται ατό 55% τής άξία, τους.

n τιμή

.

Προσθέτουμε πώς θά ίιιιόρξει μιά έποχή όπου jurO$ de cauciόn (έπ(

έΥΥυήσει) θά δίνονται ώς ένέχυρο σέ έπιχειρηρατίες πού μΙ συμΒόλαια

(asielltos) δανεί~oυν τερόστια ποσά στόν Φίλιππο Β', Τά συμΒόλαια αύτά) πού έχουν ώς άπoδtKτες κυρίως ΓενοΒέζους έρπόρους, άπά τά έτη

1557

1552-

άντιπροσωπεύουν σύvτoρα ένα μεγάλο τρέχον χρέος. Ή κul}έρvη­

ση της Kαστίλλnς κατά τό διάρκε.ια τών άλλεπάλλnλων χρεωκοιιιων

(1557, 1560, 1576, 1596, 1606, 1627).

ένεργει πάντα ρέ τόν ίδιο τρόπο:

μετατρέιιει σέ πάγιο χρέος εvα μέρος τού τρέχοντος

xptous,

πού δέν μας έκπλήσσει. Είναι άλήθεια πώς σtό μεταςύ, άπό τό

ένέργεια

1560 ως

τό 1575, θά γίνει άποδεκτό πώς τά juros πού έχουν έρπωτ,ευτεί στούς δανεtστές τους δέν θά είναι άπλά de cau(:i6n - άπλά ένέχυρα - άλλά juros

de resguardo πού δ έπιχειρηρατίας lxtt τό δικαιωρα νά διαθέσει ό ίδιος στό κοινό, άν έΥγυΩθεί τήν πληρωμή των τοκομεριδίων καί έπιστρέψεt στό Βασιλιά άλλα juros (πού θά άηοδίδουν τόν ίδtο τόκο) κατα τήν τε­ λική άπόδοση λογαριασμού. ΟΙ ρέθοδοι αίιτές έςηγουν γιατί ΟΙ hσmbres de negocios τής ΓένοΒας κράτησαν στά χέρια τους τήν άγορά '(ών jurosj άγοράς.οντας όποτφημέ­ να, πουλώντας ύπερτιμημένα, άνταλλάOσOVΤα!; τίς «κακές τοποθετήσεις» μέ καλές. ΚI)ρtoι τής άγοράς, ρπoρoϋv νά παίζουν σχεδόν στά σίγουρα. Παρ' όλα αύτά ό πιό φημισμένος άπό αυτούς, ό πρίγκιπας τού Σαλέρνο

Nicolao Grimaidi (είχε άΥοράοει έναντι χρημάτων τόν πομπώδη ναπο-

626

1 ,

Ό

jacob Fugger καί ό λΟΥισrnς του, ΥερραΥικΩ χaλΚΟΥΡaφiα τού 160U αίώνα, τήν έποχΩ πού δ οίκος τού AugsbQrg) ό πpώT~ οτόν κόσμο, δσνειςει τεράστιο ποοιί ρτάν Κάρολο Ε. Στά ράφια άνα}'pάφovταl τά ρεγάλα έρπopΙKiι Kέvτpα ,'τΩς

ΕύρώΠΩς. (ΦωτσθΩΚΩ Α, Co!in).

.

λιτάνικο τίτλο του), πέφτει έξω, τό 1575, ύστερα άπό πολύ ριψοκίνδυ­ νες κερδοσΚQπίεb1 ακριΒώς μέ. juro$. Έξάλλου! μακροπρόθεσμα ή ίσπα~ νικη κυΒέρνηση συνειδητοποίπσε πώς ή χρεωκοπία, δραστικό μέσο, δέν ήταν καί τό ρόνο πρόσφορο: ρποροϋσε νά διακόψει τόν πληρωρό των τόκων επί των jurO$, νά μειώσει 'Τά .Επιτόκια, νά ΡεtαΒάλει τά είσοδήμα­ τα, Τόν ΦεΒρουάριο τού 1582 εΙσηγοονται στόν Φίλιιιπο Β' μ1ά μετατρο­ πή '(όκων "(ωγ juros πού Βρίσκονται στίς alcabaJa.s τής ΣεΒίλλης καί ό.IIO~ δίδουν 6% εως 7%. 01. είσοδηματίες θά μπορούσαν ή νά κρατήσουν 'Γούς τίτλους μΙ τό νέο επιτόκιο (πού δέν καθορίζεται στό έγγραφο) t'ί νά τούς

ΙξαΡΓUρώσoυν: γιά 'Γό σκοnό αίJ'rό, θά :δταν κατατεθειρένο «ενα Ικατομ­ μύριο σΙ χρυσάφι» ρέ την πρώτη επιστροφή του στόλου των '1νQιών. 'Όμως,

6

Βενετός πού ρας πληροφορεί πιστεύει ιιώςt έςαιτίας της Βρα­

δύτητας τών έξοφλήσεων, οί είσοδηρατίες θά nPO'rΙPllaouv γά ξαναπου­ λήοουν τούς τίτλους τους σΙ κάποιο τρίτο πρόσωπο πού θά 'Ιό ίκαΥΟ­ ποιούσε τό νέο έπι't6κιο. Τελικό, ιό έ)rχείρημα δέν ύλorιoιήθπ.κε. Τό δράμα της ίσπανlκής οίκονορίος είναι πώς πρέπει πάντα νά κατα­ φεύγει σΙ. νέα asientos. Τόν καιρό του Καρόλου ε, τόν πρώτο ρόλο σ'

627

.~

Ή κοινωνία

11

.'.

«το σύΥΟλ.ο τώγ συνόλων»

αύτή τά δάνεια} πού συχνό τά ςητούσαν τελείως άπροσδόκητα, είχαν οί τραπεζίτες της "Ανω Γερμανίας, οί Welser καί πολύ περισσότερο οί Fugger, "Ας μήν οίκτίρσυμε αύτούς τούς πρίγκιπες τού χρήματος. Ώστό~ σο, έχουν τό δικαiωμα νά προ6ληραΤί{ονται. Βλέπουν το. νομiσματά '{'ους

.,'Ι",

να έγκαταλείπουν τά χΡηματοκιΒώτιά τους. Γιό νά τά κάνουν νά ξανα­

"

μπούν, πρέπει πόντο να περιμένουν, λίγο νά άπειλούν, νά KραΎoίiν ένε­ χυρα. Μέ τόν τρόπο αύτό οί Fugger θά γίνουν κύριοι των ΜaestraΖgα5 (τών Βοσκοτόπων τών Ταγμάτων τού Σαντιάγο, τής Calatrava καί της

AJcantara)

καΙ θά πάρουν στά χέρια '[ους τήν έκμετάλλευση τών όρυχεί­

ων ύδραργύρου τού Almaden. 'Ακόμη χειρότερο, Υιό να ξαναπάρουν ηί­ σω τό δανεισμένο xpnpa, πρέπει νό. ξαναδανείσουν. 'Έχοντας Βγεϊ ουσια­ σηκό εςω όπά τό παιχνίδι τών a,sientos μετά τη χρεωκοπία του 1557 j οί Fugger επανέρχονται ο' αύτά οτό τέλος τού αίώνα, μέ τήν έλπίδα νά άνα­ κτήσουν τά μή άνακτήσιΡα.

Ή lΙασιλεία ,ών τραπεζιτών ,ης ΓένοΒας άρχίζει γύρω σ,ά

Grimaldi, Pinel1i,

Ιοmellinί, Spinola~

Doria I

εΙναι ολοι

1557. οι nobi1i vecclli τή~

Δημοκρατίας τού Άγιου Γεωργίου. Γιά τίς όλοξνα διευρυνόρενες έπιχει­

ρήσεις τους όργανώνουν τίς άγορές συναλλάγρατος, τίς έπονοραζόμε­ νες τής Βesanς:Οfl, πού όπό τό 1579 θά γίνονται Υιό μεγάλο διάστημα στην Πιατσέντσα. 'Από τό'Cε είναι κύριοι τού ίδιωτικού καί δημόσιου ίσπανικου πλούτου (ποιός 'Ισπανός ευγενής ή άνθρωπος τής 'Εκκλησίας Δι κυρίως, ποιός "άξιωρατούχοςff δέν θά τού\'; έρπιοτευόταν τά χρήματά του;) καί, έμμεσα, όλόκληρου τού εύρωπα'iκοi\ τού ρευστοποιήσψου τουλάχιστον. "Ολοι στήν Ίταλία θά παίξουν στίς άΥορές της Βesanς:οn δανείζοντας χρήματα οτούς ΓεvοΒέςους! χωρίς καν νά τό γνωρίζουν, δια~ κινδυνεύοντας νά έξαπατήθοϋν j όπως οί Βενετοί άπ6 τήν ίσπανική χρε­ ωκοπία τού 1596 πού τούς στοίχισε πολύ άκρtΒά. 'ΕκεΊνο πού κάνει Ύούς ΓεΥοΒέςους έμπόρους άπαραίτητους στόν Κα­ θολικό Βασιλιά είναι Ώ(~ς ρετατρέπουν σε διαρκές ρεοστό τό άσυνεχές ρεύρα τού λευκοί} μετάλλου πού φθάνε1 στη ΣεΒίλλη άηό τΙίν 'Αμερική. 'Από το 1567! τά ίσπανικά στρατεύματα πού πολεμούν ο'(ίς Κάτω Χώρες πρέπει νά πληρώνονται τακτικά, κάθε :μήνα. 'Αηαιτουν νά πληρώνονται σέ χρυσό καΙ οι άπαιτιίσεις τους θά ίκανΟΙ10ωϋνΎαι ως τό τέλος '(ης Βα­ σιλείας τοί) Φιλίππου Β' (1598), Πρέπει λοιnόν, έπιπλέον, αί Γενοβ-έζοι

.~;

\;

;,

, ,

'j

.·ί

,

, ,, ,

,,

':Ό!! ,

1

,,, 1

,,

,

Ι

νό μετατρέπουν σέ χρυσό τό άσήιιι τής Άμερικης, Θά πετύχουν τ6 δι­

πλό αύτό σκοπό συνεχίςοντας νά ύπηρετονν τόν Καθολικό Βασιλιά ρέ­

χρι η'ι χρεωκοπία τού 1627, Τότι. έγκαταλείπουν τό προσκήνιο, Μετά τούς Γερρανούς τραπεζίτες, αύταΙ. είναι 1'ό δεύτερο υποζύγιο πού έξαντλεϊ ό 'Ισrrαvός καΒαλάρης. Στις χρονιές 1620-1630 τούς άνΤ1καθωτούν οί νέοι Πορτογάλοι χριστια­ νοΙ Ό Conde Duque Olivares, )'Vώσ'rπς τού ζητήματος, τούς ρύησε στην ύπόθεση. Στήν ηραγμαΤΙΚό'ιπτα είναι έκείνοι ηοίι δανεί~oυν τό όνομά τους, είναι iι ιiBιτρίνα» τών προτεσταντών μεγαλέμπορων τών Κάτω Χωρών. Μέσω αύτών, iι 'Ισπανία έπωψι.λείται άηό τό κυκλώματα τής όλλανδικής πίστωσΏς καθώς δ π6λεμος έναντίοv τών Κάτω Χωρ<'jν ςα­ ναρχίζει ,ό 1621.

628

Ι' ι

,

Ί[ κοιγωl.rla .d #τό σύνολο τώΥ συνόλων»

Τόν καιρό τού μεγαλείου τnς ή 'Ισπανία, χωρίς ά}1φιΒολία ι δέν ήςερε πώς νά δανειστεΊ καί άφέθΩκε νά έςαπατηθεί άπό τούς δανειστές της. Οί άρχηγοί της ηροσπάθησαν νά άντιδράσουν μερικές φορές, ακόμη καί νά

εκδικηθούν: ό Φίλιηπος Β' όργάνωσε ,ή χρεωκοπία τού 1575 γιό νά ςε­ φορτωθει τούς ΓενοΒέζους, Μάταια δμως, καί γι' αύtό ,ό 1627 οί Γενο­ Βέςοι ήθεληρένα θά ύπαναχωρήσουν ή μάλλον θά άρνηθοϋν τήν άνανέ­ ωση των asjentos. Ό καπιταλισμός σέ διεθνή κλίμακα μπορεί κιόλας νά ένεργεί ώς κύριος τού κόσμου.

Ή άΥΥλικΩ oiKQvoplKn έηανάσταση:

1688-1756

'

Ή Άγγλία κατά τόν 180 αίώνα είχε έπιτυχία στήν πολιτική δανεισμου πού έφάρμοσε, και ακόμη περισσότερο σε. Ο,ΤΙ ό P.G.M. DicksonZl9 όνό­ μασε «οίκονομική έπανάστασπ». Ή έκφραση αό'rή είναι σωστή έψόοον άποδίδεται σε ενα φανερό νεωτερισμό, εΙναι Όμως συςητήσψη -έάν άνα­ λογιστούμε τή Βραδύτητα μιας διαδικασίας πού άρχισε τουλάχιστον τό 1660 καί ακμαζει από τό 1688 για να όλοκληρωθεϊ μονάχα οτίς αρχές ,ού Έπταετούς nολέμοu (1756-1763), 'Απαίτησε λοιπόν ;:να μακρύ οτά­ διο ώρίρανσnς (σχεδόν έναν αίώνα); κάτω άπό εύνοϊκές συνθiiκεs καί έηιπλέον ριά έκτεταμΙνη οΙκονομικό πρόοδο. Αύτή ή οίκονομική έπανάσταση καταλήγει σε μιά ρετατροπή της δη­ μόσιας πίστωσης. Δέν θά ηταν δμως δυναΊ;iι παρά xάρ~ σέ μιά Βαθιά καί προγενέστερη 4ναδιοργάνωσιι τής α'Ύλι~ής οίκονορίας, της όποίος i:ι σφαιρική σημασία εΙναι προφανής. Χονδρικά ι ή δομή τής άγγ λικής

οίκονομίας τό 1640, καί τό 1660 άKόμη~ μoιά~ει άρκετά l.1έ την άντι­ στοιχη τής Γαλλία h εκείνης τής tπoXnb' Δέν ύπάρχει, σέ καμιά πλευρά της Mάγxnς, δημόσια οΙκονομία, συγκεντρωτικό, πού νά έξαρταται μό­ νο άπό τό Κράτος. Πολλά πράγματα έχουν tγKαταλειφθεί στήν ίδιωτικiι πρωτο80υλία. Ύηόρχουν φοροεισπράκτορες ηού είναι ταυτόχρονα έντε­ ταλμέΥΟΙ δανειστέ~ τού Βασιλιά' οίκονομικοί παράγοντες πού έχουν τΙς δικές τους έπιχειρησεις άξιωματοϋχσι πού δέν έξαρτώvrαι άπό 'Γό Κρά­

το!;, έχοντας άΥοράοει ίά άξιώματά τους. Χωρίς νά παραλείψουμε τή διαΡΚΙ1 προσφυγή στό City τού Λoνδίνoυ~ οπ(ι)ς ό Βασιλιάς της Γαλλίας καταφεύγει ό ίδιος (nή δική του πόλη, τό Παρίσι, Ή άΥΥλική ρεταρ­ ρύθμιση όποία auviotaTO otnv άπαλλαγό. από τους μεσάζοντες πού δρούσαν παρασιτικά στό Κράτος, συμπληρώθηκε μέ διακριτικότητα καί συνεχή Tpono, χωρίς ώστόσο νά είναι όρατό όπσιoδήnoτε καθοδηγητι­ κό νΤφα. Τά πρώτα ρέτρα λήφθηκαν στόν '(ομέα τΩς διαχείρισης των τε­ λωνείων (671) καί της άπαίτησης φόρου κατανάλωσης (683) κατά τά πρότυπα της 'Ολλανδίας. 'Ένα άπό τά τελευταία μέτρα :δταν il θέσπιση το13 άξιώματος του Lord Trea.5ureI·, το 1714, το όποΙο εΙσήγαγε τόν έ.γκα­ θίδρυση τού Board οΕ Treasury, ένός ΣυμΒουλίου τού Θησαυροφυλακίου μέ δυό λόγια, γυ:ί να t;Ηunτεύει τη διακίνηση των έσόδων πρόs τό

n

629

Ή ΚΟΙΥωηα

n «τό σύνολο τών συνόλων"

Exchequer.

Σήρερα θά λέγαμε πώς ΕΥινε έθνικοποίηση της οίκονομίας

ή όποία έμπλέκει σ' αύτή τήν άργή διαδικασία τήν έλεγχο τής Τράπεςας τής 'Αγγλίας (ή έλεγχος αύτής έγκαθιδρύεται ρόΥΟ στά ρέσα τού 180υ

αίώνα, αν καΙ ή Τράπεζα Ιδρύθηκε τή

1694),

καί ;;πιπλέον, από τό

1660,

τήν άποφασιστική παρέρΒασΏ του ΚοινοΒουλίου στην ψήφιση τών I1Ι~ στώσεων καί τών νέων ψόρων.

Τό δτι ή έθνικοποίπση αύτή άποτελεί βαθιά γραφειοκρατική PE'rGτροπή? τό ότι άλλάςει 8λες τίς κοινωνικές καί θεσμικές σχέσεις τών πα­ ραγήντων τού Κράτους, αύτό θά τό κρίνουρε <Ιπό 1'10, πολύ σύντομη δυ­ στυχώς, σκέψη Γάλλων παρατηρητών t πού έγινε μάλιστα παρε.μπιπτό~

ντως:Η κυΒέρνηση τού ΛουδοΒίκου ΙΔ: έστειλε δύο φορές στόν Άγγλίο, γιά νό. χειριστοϋν μιό. έμπορική συμφωνία πού τελικά δέν εύόδωσε, τόν

Anisson,

άνηπρόσωπο τής Λυών, καί τόν

FeneHon,

άνηπρόσωηο τού

Μπορντώ στό Έρπορικό Συρβούλιο. Νά τΙ γράφουν οτόν νικό έλεγκτή ·τών Οίκονομικών, άπό τό ΛονδΙνο στ{ς

Desmaretz, γε­ 24 'Ιανουαριου

1713: "έπειδή 0\ αρμόδιοι υηάλλπλοι εlναι έδώ, δπως παντού έξάλλου, ίδιαίτερα ψιλόκερδοι, έλπίζουμε να. τούς πείσουμε μέ τά χρόματα , πόσο μάλλον πού τά δώρα πού τούς έχουμε προσφέρει δέν μπορούν καθόλου να. τους διαφθείρουν άφοϋ το. πάντα έδώ εΙναι ύπό έπiΒλεψnn23<J. Τό γε­

γονός πώς " διαφθορά ένός ύπαλλάλου είναι λιγότερο έμφανής αφοϋ κατ' άρχήν είναι έκπρόσωπος τού Κράτους, άποτελεϊ θέρο. πρός έξέτα­ σπ. 'Εκείνο πού είναι ΒέΒαιο εΙναι ηώς Γι σχετικά παραπλήσια πρός τή σύγχρονη έννοια γραφειοκρατίας άγγλική όργάνωση είναι πρωτότυπη καί διαφορετική στο. μάτια -r:ών Γάλλων παρατηρηΤών: n Τά πΔντα Ιδώ είναι ύιιό έιιί6λεψη".. .

Πάντως, αν ή 'Αγγλία δέν είχε πάρει κατ' αύτό τόν τρόπο στο. χέρια της τόν οΙκονΟlΗκ6 μηχανισμό '(ου Κρά'rους) δέν θά ραοροϋσε νά άνα­ πτύξει, δπως ήδη τό έκανε, ένα τελεσφόρο πιστωτικό σύστηρα πού δρως: δυσφηρίστηκε γιά μεγάλο διάστημα από τούς συγχρόνους της. 'Ο Γου­

λιέλμος Γ', κυΒερνήτης της 'Ολλανδίας πού έγινε Βασιλιάς της Ά'Ύλίας, δέν έπηρέασε πολύ σΤΙ1ν έγκαθίδρυση της όργάνωσης αυτής. Σίγουρα

δανείστηκε ευθύς έξαρχής μεγάλα ποσά, «κατά '(ά όλλανδικά πρότυπα», γιό νά έξασφαλίσει '(ήν, άκόμη άσταθή, θέση του μέσω ένός μεγάλου άριθροϋ κατόχων δημοσίων χρεωγράφων. <Όρως ή άγγλική κυΒέρνηση, γιά νά άντΨε'cωnίσει τις δυσκολίες άπό τούς πολέμους της Λίγκας του

Augsburg 0689-1697) καί κατόπιν τiΊς Ίσηανικής ΔιαδoXiΊς 0701-1713) άκολούθησε παραδοσιακές, καί μάλιστα άπαρχαιωιιένες, διαδικασίες. Ό κρίσιμος νεω1'ερισμός, ό μακροπρόθεσρος δανεισμός, έγκλψατίζεται

άργά. Σιγά σιγά;

01.

κυΒερνήσεις άντιλαμΒάνονται πώς ύπάρχει μιά πι­

θανή άΥορά Υιό μακροπρόθεσμα δάνεια ρέ χαμηλά έπιτόκια. Πώς μετα­

ξύ τού άληθινοU όγκου τών φόρων καί τού πιθανοϋ σγκου των δανείων υιιάρχει, κάπω(; σάν προκαθορισμένη, ριά άναλΟΥία (ιί όποία μπορεί να

όψωθεί ρέ πιθανότητες άκριΒείας εως καί σrό ενα τρίτο τού συνόλου), δrιως καί μεταξύ του όγκου του Βραχυπρόθεσμου δανεισμού καί εκείνου 1:0υ μακροπρόθεσμου. Πώς ό άληθινός, ό μοναδικός κίνδυνος είναι ό καθορισμός πλnρωμης τόκων πού 8ασίςc.ται σέ άΒέΒαιους ή Cκ των προ-

630

Ή κοινωνία

n «το σύνολο των συνόλων"

τέρων ασχημα έ-κτιμημένους πόρους. Οί Υιά πολύ καιρό πολυσυζητημέ­

νοι ούτοί κανόνε!; θά έκδηλωθοίιν μονάχα τήν ήμέρα πού τό παιχνίδι θά διεξάγεται μέ σαφήνεια καί σέ μεγάλη κλίρακα. Σιγά σιγά, θά γίνει κα­ τανοητή ή έκφραση ρακροπρόθεσμα-Βραχυηρόθεσμα δάνεια. Τό 17131 ΤΙ1 χρονιά TiiS Ούτρέλ'tης, αύτό δέν γινόταν καΙ τά μακροπρόθεορα-6ρα­ χυπρόθεσρα .δάνεια όνομάζονταν άκόρη repayable or self Jjquidating. Είναι σχεδόν σάν νά μετατραπεί όπό μόνο του το μακροπρόθεσμο δάνειο σέ διαρκές. Στό έςης δέν θά χρειάζεται νά έςαργυρωθεί άπό τό Κράτος, τό όποίο ρπορεί, μετατρέποντας τό τρέχον του δάνειο σΙ πάγιο, νά έξα­ ντλήσει τούς πόρους του σέ πιστώσεις ή ρευΟΎό. 'Όσον άφορα τό δανει­ στή, μπορεϊ νά μεταΒιβά.σει τό ένα τρίτο των άπαιτήσεών του - κάτι πού έγινε άποδεκτό άπό τό 1692 - να έπιοτρέψε.ι αρα~ κάθε φορά πού τό έπι­ θυμεί, ο,ό όρχικό κεφάλαιό 'ου. Τό θαϋρα έγινε: ,ό Κράτος δέν έξαρ­ y~.ιρώνει, ό πιστωτής ςαναΒρίσκει τά χΡήρατά του κατά Boύλnση. Τό θαϋρα δέν εΥΙΥΕ άνέξοδα. 'Έπρεπε 8σο. λταν άντίθετοι πρός τό δά­ νειο, πού σύντομα άποκτά τερατώδεις διαστάσεις, νά μήν ύπερισχύσουν στίς άΎέρμονες συζητήσεις πού αύτό προκαλουσε. 'Ένα παρόμοιο σύ­ στημα έναπέθετε Ύην έμπιστοσύνη τοΟ ι<οινρύ στόν «πίστη» τού Κρά­

Τό δάνειο λοιπόν, δέν μπορούσε γά ύπάρξε\ παρά μέ 'tt1. δημουρ­ γία ι άπό τό ΚοινοΒούλιο, νέων όμολογιακών δανείων πού έπηρεάζονταν κάΘε φορά όπό Ύήν τακτική πληρωμή τών τόκων. Όρισμένα στρώματα 'Γού nλnθυσμOϋ } 0\ ρεγαλογαιοκτήμονες (Υιό ΤΟ{lς όποίους ό Jand tax άποτελεί t6 ενα πέμπτο τού είσοδήματός τους), οΙ καταναλω'Γές iί οί έμποροι του ένός ή του άλλου φορολογούμενου προϊόντος, μένουν ρέ τήν εντύπωση ηώς πληρώνουν τά έξοδα τού έγχειρήρατος τή σηγρή πού έπωψελεϊται μιά τάξη όπά παράσιτα.. Αύτοί οί moneyed men πού KOpff δώνονται καί πεΡ1φρονούν τό έργαζόμενο έθνος εΙναι εισοδημαΎίες, χρηματοδότες, μεγαλέμποροι (τών όποίων τά είσοδήρατα δέν φορολο­ γούνται), 'Όλοι αύΎοί οί καιροσκόποι δl:.ν έχουν άραγε συμφέρον νά ύηο­ δαυλίζουν ενα νέο ιιόλερο) ηού θά συνεπιφέρει νέα δάνεια καί αύξηση τών έιητοκίων γιό τό Κράτος έφόοον κάτι τέτοιο θά σΠJ-Ιαίνει καθαρό κέρδος γιά τοίJς ίδιους; 'Ένα μεγάλο μέρος του πολέμου έναντίον τής 'Ισπανίας (739)1 πού ύπήρξε τό πρώτο μεγάλο πολιτικό ρηΥμα τού αιώ­ να, είναι δικό τους έργο. Στή συνέχεια εΙναι φυσικό τό σύσΤΙ1μα τού πά­ γιου χρέους, πού σήμερα άΠΟΎελεΊ τήν ούσιώδη Βάση 'Πις άγγλικής στα­ θερότητας, νό δεχτει σκληρές έπιθέσεις άηό τoύ~ συγχρόνους του, ατό όνομα των σωστων άρχων ριάς iJγιους οίκονΟ1-1ίας. Στήν ιιραγμαnκότιι­ τα, δέν ύπηρςε παρά ό ούοιαστικός καρπός των περιστάσεων, Οί μεγαλέμποροι, οί χΡυσοχ60Ι, σί τραπεζικοί ΟΙΚΟΙ, εΙδικευμένοι ση) σύναψη δανείων l μΙ λίγα λόγια ό κύκλος των έπιχεφnμαηών τοϊ; Λον­ δίνου) είναι τό άΠOKλεtσT1Kό καί αποφασιστικό κέντρο του έθνους που θά έγγυnθc.ί τήν έπιτυχ{α τίΙς δανειακης πoλΙΤΙKίί~. Οί ξένοι θό. παί~oυν TOUb:"

Ιδώ τό ρ(')λυ τους, Γύρω στά

\ValpoJe

1720,

τίς llαpCΙμOνές τχ-)ς περιόδοι: του

και σέ όλη ΤΙ) διάρκειά της, ό ('>λλοvδtκός καηnαλισρός πα­

ρουσtάζεrαι σαν ένας τεχγίτης που παί~ει άποψασιστικ6 ρόλο ατό έγχεΙ­ ρημά. Στίς 19 ΔεκεμΒρίου 1719, άνα\ΎέλλOVΤαι άπ(} τΔ Λονδίνο «νέοι

631

Ή κοινωνiα Ι'} «τό σύΥολο τών συνόλων»

τίτλοι πού άφοροϋν περισσότερες άπό έκατό χιλιάδες στερλίνες llt σκο­ πό νά χΡησφοποιήθούν σέ τοποθε1ήσεις,,~JI. Funds, είναι ή άγγλική λέ­ ξη 110ύ πρoσδωρί~ει τούς τίτλους τού άΥΥλ1κοϋ χρέους. ΜεΡ1κές φορές όνομόζονται έηίοης

securities,

annuitίes.

Πώς μπορούν νά έξηγl1θουν οί ραζικές άγορές άΥΥ λικών τίτλων όπό τούς Όλλανδούςί Τά έπιτόΚ1α στήν 'Αγγλία είναι συχνά (όχι πάντα) ύψη~ λότερα άπ6 έκε1να των Κάτω Χωρών. 'Ένα άλλο πλεσνέκ:rnμα είναι πώς οί αγγλικοί τίτλοι είναι άφορολόΥητοι σέ άντίθεση μέ αυτούς '['ού 'ΆμαrεΡ'\.'ίαμ. Ή 'Ολλανδία, άπό τΛν άλλη ρεριά, διαθέτει στήν ΆΥΎλία ενα θετικό έμηορικό ίσοζύγιο: 'γιά τούς έγκατεστι:φένους στό Λονδίνο όλλανδικούς οίκους) οί άγγλικοί τίtλοι άποτελούν εfJκολη καί ευκίνητη

-ronoeiTnon

τών κερδών τους. 'Ορισμένοι φτάνουν μέχρι την έnανατο­

ποθέτπση των έσόδων άπό τούς τi:rλους τους. "Ετστ τό Χρηρατιστήριο

του μ Λμστερνταμ ραζί μέ έκείνο τσύ Λονδίνου σχnμαtίζουν €να ένιαίο . Όλον .άπά τό μέσα τού αίώνα. Ή κερδοσκοπία στούς ά)'Ύλικούς τίτλους, όψεως 11 προθεσμιακούς, εΙναι, καί ΟΎά δύο Xρπμo:nστήρτα~ πολύ πιό ζω­ ηρή καί διαφοροποιημένη άπ' ο)τι στίς μετοχές tG)V όλλανδικών "Εται­ ρειών. Χονδρικά, ον καί οί κινήσετς αύτές δέν μποροϋν νά άναχθούν σέ ενα άηλό ΣXiίμα, τό ,. Apatepvtap εςυπηρε'[είται άπό 'Π1ν παράλληλη

άΥορά άγγλικων τίτλων Υιά νά ίοοσκελίσεl τίς 6ραχuπρ6θεσμες πιστώ­ σεις του. 'Ορισμένοι ίσχυρίστηκαν μάλιστα ηώς 0\ 'Ολλανδοί, ριά όρι­ σμένη στιγμή ι εΙχαν σtήν κατοχή τους τό ενα '(έ'fαρτο ή τό ενα πέρπτο 'fGn! αγγλικών τίτλων, Είναι ύπερΒολικό. "Γνωρί'ω, γράψει ό Isaac de Ρίnto (1771), σύμφωνα μέ δλους τούς τραπεζίτες Ύού Λονδίνου, πώς ΟΙ Ξένοι δέν κατέχουν περισσότερο άπό Υό ενα, όγδοο τού έθνικοίι χρέ-

.

~~.

.

Στό κά'ίω κάτω δέν εχει καί μεγάλη σημασία! Καθόλου δέν εκπλίιο­ σει οτι τό αγγλtκό μεγαλείο δημιουργείται σέ Βάρος άλλων, '['ών 'Ολλαν­

δών δανειστων, όμως καΙ των Γάλλων, άλλ.ά καί αυτών από τά έλΒετικά καί γερμανικά Καντόνια. Χωρίς τούς ξένους όμολογιούχους τά έσοδα τΗς Φλωρεντίας τής Νάπολης ii τής ΓένοΒας, τόν 160 ή 'ίόν 170 αί(~­ να 1 δέν θά ηταν τόσο μεγάλα, Στούς ΡαΥουςανούς άνΙ1κουν, γύρω στό 1600~ 300.000 δουκάτα άηΔ τά εσοδα αύτά JΗ , Τά κεφάλαια δέν γνωρίςουν σύνορα. Όδllγοϋνται ηρ6ς ίόν ασφάλεια. Ώ(}tόσο~ είναι τό ίδιο τό σύ­ στιφα 11 μήπως ή οίκονομικιι έηανάσταοη πού έξασψάλισε '{ό όγγλικό μεγαλείο; Οί '"ΑΥΥλοι πειστηκaν τελικά. Τό 1ί69, στην ξβδορη έκδοση τού Every man 11i5 broker, ό Thomas Mortimer μιλά Υιό τήν πίστωση πρός τό Δημόσιο ώς «$tzιnding miracJe 111 po}itics1 }ι']lich at once asronisJlcs and ογer-a",vςs tJle states οΕ Europe"JH. Τ6 1771 τό σύγγραμ­

n

μα του Ρίη1ο, πού συχνό όναφέραρε 1 ύψώνει στό ουράνια Ύήν πίστωση

πρός τό Δnμόσιοl5~. Ό Pjtt~ τ6 1786, έλεγε "ηώς έχει πεισΎεί δη οτό ζιί­ τπρα Q{JTi> του έθνικοϋ χρέους στπρίςoVΤαι τό σφρίγο}; καί i1 άνεξαΡΎΏ­ σία όκόρη τού -Εθvους»l3f',

'Ωστόσο ό

Simolin,

ό Ρώσος πρέσΒυς στό Λοvδivο~ γνωρίζοντας ύ

ίδιος τά ηλεονεκτιίματα τού πάγιου άγγλικού χρέ.ους, είδε σ' αύτό εναν όπό τούς λόγους τής αύ~ανόμεvης άκρίΒειας, πού όπό τό 1781 έγινε στό

632

Ι

,Ι'

Ή κοινωνία

Λονδίνο

.. τρομερή

n «τό σύνολο

'(ών συνόλων»

ξειιερνώντας κάθε φαΎΤασία,,2.n. Μιιορουμε λοιπόν νά

σ.ιtεφΙΌίφε πως ω)τή ή άναρρίχηση χΡεων καί ημών θά μπορουσε νά

έχει έντελώς διαφορετικά άποτελέσματα έάν ή Άγγλία δέν είχε ταυτό­ χρονα κυριαρχήσει στόν κόσμο. Γιά παράδειγμα, εάν δέν είχε επιβάλει τήν κυριαρχία "(ης Ο'fή Γαλλία, '(ή Βόρεια Άρερική Kai. τίς 'Ινδίες, στίς τρεις αύτές περιοχές πού ύπίiρςαν τά έμφανό ύποστπρίγματα της προό­ δου της.

Προϋπολογιομοί: συγκυρίες καί έθVΊKό προί'όν Ή δπιιόσια οίκονομία δέν VOet'rat παρά σrά πλαίσια τού συνόλου της οΙκονομικης ζωης μιας χώρας. Θά μας χρειάζονταν δμως άκριΒείς άριθ­

μοί, σαφείς ύπσλογιομοί, έλεΥχόμενες οΙκονομίες. ΔΙν έχουμε τίποτε άπό αύτά. Διαθέτουμε δμως προϋπολογισμούς, ή Kαλύn~ρα (έπειδή ή λέ­ ξη δεν ClllOK'rCι τό. σηρασίο. '('πς παρά τόν

190

ο.ίώνα) άποσπάσματα λο­

γαριασμ6)γ κυΒερνητικών .εσόδων καί εξόδων. Θά είρασταν άφελείς έ6.ν

τούς παίρναμε τοίς μετρητοίς; έπιπόλαιοι έάν δέν τούς ύπολογίζαμε κα­ θόλου. "'Ετοι εχουμε τούς Bilanci Τής Βενετίας όπό τόν 130 αίώνα ως '(ό 1797'JJ.8. τούς λογαριασμούς τών Βαλεσιανών τίίς Βουργουνδίας άπό τό 1416 ώς '(ό 147723'.1. Μπορουρε νά άναοχηματίσουμε τούς άριθρoυ~ πού άφΟρQϋν τόν Kαστ~λλη, μέ δυό λόγια τόν πιό ςων'rαvή 'Ισπανία το11 16ου καί τού 170υ αίώνοΗIt : τά άρχεία Βρίσκονται στ:6 Simancas. Διαθέτουμε αρκετά σαφείς αριθμούς για ,αν 'Αγγλία, πού δμως απομένει να έλεγ­ χθούν μέ προσοχή. Γιά τό Γαλλία δέν υπάρχουν παρά τάξεις μεγέθ συς 141, Γιά την 'Οθωμανική αύτοκρατορία μιά έρευνα γίνεται τώρα 242 • Γιά τιίν Κί­ να εχουρε άριθμούς, άλλά άρκεtά άμφίΒολσυς ραλλoνZ4~. Στήν κατοχή μας ύπάρχουν όρισρένοι, πού κατά τύχη άναφέρονται σέ ενα ήμερολό­ γιο ι'ι μια ταξιδιωτική διήγηση καΙ άφορούν τά έξοδα τού Μεγάλου ΜΟΥ­ γόλουΗ'!

ii

έκεϊνα τού

«czar,,24S.

Οί ύηεύθυνσι , ώστόσο ! έχουν μονάχα μιά άόριστη Ιδέα γιά δ)τι συμ­ βαίνει ΟΎό ί.διο Touf; τό σπίτι. Ή ivvota '('ου προϋπολογισμού είναι , Υιά νά τό ποϋμε έτσι, άνύπαρκτη, Ή γενική οiκοvομική κατάσταση, ιιού συ­ νέταξε τήν 1η ΜαίΌυ 1523 ή γαλλική κυβέρνηση καί πού είναι, μέ ριά σχετική καθυστέρηση, μιά πρόγνωση Υιά τό 1523, άποτελεί πράγμα σπά­ νιο21ν • "Οπω:; σπάνια εΙναι καί ή διαταγή πού ό Καθολικός Βασιλιάς έδω~ σε, τόν 170 αίώνα, στή Sommaria Z17 , τό Δημόσιο Λογιστικό τής Νάπσ­ λης, Υιά τήν άιιοστολή κάποιου προϋπολογισμοϋ δαπανών ραζί μέ τόν άπολογισμό οτό τέλος της χρονιάς. Αύτός ό όρθολογισμός των γραφεί­ ων '(ής Μαδρί'rης έξnγεϊται όπό τΙιν έπιθυρίο της σέ Βάθος έκρετάλλευ­ σης όλων τών πόρων του Βασιλείου της Νάπολης. ΦΎάνουν Ο'rό σημείο καί νά άπειλήσουν τούς συμΒούλους της

Sommaria

μΙ διακοπή δλων ή

τών μισών αποδοχών 'H)υ~ι σΙ περίrrτωση ρή έκτcλεοπς τών έντολων πού

633

n

Ή κοινωνία

«τό σύνολο τών συνόλωΥ'"

έλαfι,αν. 'Όμως οί δυσκολίες 1l0ύ συναντoUΝ οί σύρΒουλοι εΙναι σημαντι­ κές. ·Εξηγούν πώς τό ταμειακό Ι':roς δέν ταιριάζει μέ τόν έτήσιο προϋ­ πολογισμό τής Νάσολπς. Ό φόρος τού άλα1:10ύ στά Άβρούς,α ξεκινά τάν Ιη 'ΙαΥουαρίου, στά καταστήματα τού λψανιου της ΚαλαΒρίας στίs 15 ΝοεμΒρίου, ό φόρος στά μεταςωτά άρ)(ί{;ει τήν 1η ·Ιουνίου Κ.Ο.Κ. Τέλος ό φόρος ποικίλλει άσό τό ενα σημείο ατό άλλο τού βασιλείου. ·Η έργα­ σία πού εχει ζητηθεϊ άπό τό Μαδρίτη μπορεί νά γίνει μόνο μέ μιά προ­ βλεπόμενη καθυστέρηση, καί όποιος θέλει ας χαλάσει τόν κόσρο! Etvat γεγονός δτι ό Ισολογιομός τού 1622 βρίσκεται ατή Μαδρίτη στίς 23 ·Ια­ νουαρίου 1625, ό Ισολογισμός τού 1626 τόν ·Ιούνιο τοϋ 1632, τού 1673 τόν ΔεκέμΒριο τού 1676. Άνάμεσα στά ΟυΡπεράσματα έvτoπίζεται μιά προειδοποίηση: ηώ!; δέν συνιστό:rαι ή άπόλυση των έκμισθωτών φόρων καί ή πρόσληψή τους Υιά τήν είσπραξη των"φόρων' θά είναι σάν νά τούς Βάζουν ατά χέρια τού διαΒόλου, Ιη mano del demonio! Ή ίδια κατάσταση έπικρατεί καί O'Ifi Γαλλία. Θά χρειαστεί τό διάταγ­ μα του 'Ιουνίου 1716 Υιά νά είσαχθεϊ ό έλεγχος των λογαριασμών στή δημόσια οΙκονομία (,μΙ τήν καταγραφή τους ... εις δ1πλοϋν,,2<ι8. Έδώ δμως πρόκειται γιά έλεγχο έξόδων καί όχι Υιό ενα μέσο προσανατολισμού τους έκ τών προτέρων. 'Εκείνο πού πράγματι λείπει άnό mν έπιστασία· τών προϋπολογισμών αύτών είναι ενας ύπολογισρός: προβλεπόμενων έξ6δων. "Ο ρυθμός τών έξόδων παρακολουθείται μόνο όπό τήν παρατή­ ρηση τού ρευστού. Ή στάθμπ του ατά χρηματοκιΒώτια εΤναι ό δείκτης των κρΙσιμων όρΙων, δημιουργεί τό πραγματικό ήμερολόγιο τής οίκο­ νορικης δράσης. "Οταν ό Calonne, κάτω άπό τίς γνωστές δραματικέ!; ΣUνθηKες, φτάνει στό γενικό ΟΙκονομικό 'Έλεγχο στίς 3 ΝοεμΒρίου 1783, θά περιμένει όλόκληρους μήνες εως ότου μπορέοει νά πλπρόφο­

ρηθεί γιά τήν έπαKριBiι κατόσταση 'Ιού Θησαυροψυλάκιου, ΟΙ άτελεϊς προϋπολογισμοί πού έχουμε στά χέρια μας ή άνασυνθέ­ τουμε, άξίζουν <ουλά)(ιοτον ώς »ένδείξεις».

Μας κάνουν γνωστό πώς οί προϋπολογισμοί ταλαντεύονται άνάλΟΥα

μέ τάν άvoδlxn συγκυρία τών τιμών. Σέ γενικές γραμμές τό Κράτος δέν ύlιοφέρει άπό τίς υιιερτιμησεις, τίς άκολουθεί. Δέν συμΒαίνει τό ίδιο ρέ

Αεζdvτc ΤΩς σελίδας

635

29. ΟΙ πΡΟΥΠΟΛ.ΟΓΙΣΜΟΙ ΑΚΟιίΟΥΘΟΥΝ ΤΗ ΣΥΓΚΥΡΙΑ Ό ΙlpοiiΠGλΟΥlaΡ<'ις τής Βενετία!,· είναι τριπλός: τιΊς πόλι1ς, n'Js Terra Ferf113,

-

nΙς Aύτo~

κραίΌρ[ας. Οί όριθμσί πού άφοροϋν τΔν Aύroκpaτopίo έχουν dφι;(h;j κατά μέρος έπειδΙι

ουρά efvaI πολύ φιλόδοξα/. Τό γράφημα φrιαXTIΊKε από nίν GenJma. Afjani, 11 όηοία σίστπκε κυρίως στούς yεvικoύς άπoΛoyιaμoυς.

0/ rpf:lS

13a-

καΡuύλt;ll; άντιιποιχούγ οτό σύνa~

λσ 1"(;)V έσόδων 1Ως Βενετίας και rii:; Τerra Fermιt: αξίες όyσμ<JOτικές (σέ δOIJKαrα), xpuσός

(cl.

rot:Kivιa), άργυρος (σε {h;κάδες 1όνων άΡΥύροω, Οί αριθροί γιό τιι Γαλλία αναφέ­

ρο,,<αΙ όπ6 njv F.G. Spαι>ner καί είνω ΡΥαρ,κ'(οι; άνορασηκές άξiες σΙ: ;OpνiζIKες λίρες, καθώς καΙ άξίες σΕ. χρυσό. ~Oσυ άτελείς καί να είναι αύτές ΟΙ καμπlΙΙες, δείχΥουν πώς

(IndPXouv συγκυρίες '<00 πραf)παλΟΥΗ1μσυ πού .6pίσιωvται σ';' axtrtn ρέ τι} QuγκυΡία ίώv τιμων. Βλ.

P'hiHppe

634

Fernand Braudel, La 1966, ο. 31.

ΙΙ • 1Ι,

MedlteΓfancc

et Ie mondc rnediterrancen a l'

eρoque

de

;

2. Ή πφίιιΤωΟI1 τιϊς Γαλλίας.

635

l ιi ,

3, '8 nεpifIfGWll Ό δείκτπς rιp6w

τnς 'Ισπονίας,

dp)'lipou άvaφiΡsraι

άπό τόν &rlJ. H:ιmiltor;ι, ΟΙ προϋπολογισμοί έχουν

ύΩολΟΥι<πε; αέ ι!;κατσρμύρω ΟΟυκοτa ΚαστίλλΩς, νόριαρα πού δέν ρετa8λΙιθηκε καώ τήν περιοδο πού tξεrάζοuμε, οι ΡεΎο60λές τών ΠΡοiίnολΟΥICΡώΙf έχουν λΩφθεί άπά ρία έΡΥa­

ma 1'00 Alvaro Ci!StiJlo Pintsdo.

AύrΩ τΩ φορά, παρά τους ότελεΤς

MoAoytopoVs'

ίών έσό~

n σίΨΠίωοο ρεΤfJξ,ύ τών τιμών κοί ί11ς KΙνnαΩς ίών ταμειακών εΙσπΡάξεων εΙναι πο­ λύ πιό oαιpn!; dnQ τίς nΡοnΥοUΡεvες περιπτώαεις. Εύκολα μπopαiJ,' γά ύπoλoyισroύν πρό­ χειρες γραφικές napcordOClb, άνάλΟΥες μ(: aitrtr; πού iX0I)J1E. σχεδιaQΕΙ, Υιά τΩ ΣEKελiα n δων,

Ι

1'ό ΒaοΙλεω ηίς Nόπoλnς, άκυρη κα! Υιό τ.6ν ΌθωpaΥΙΚι1 αύτοκρατορίοι otiτό πού έχει κιό­

λας αναλά8ει Υιό λογαριασμό TlJS"

n

ομάδα 'Toiί

La Mcditerrnnee et lc monde mediterraneen

Omcr ΙυιΕί Barkan . .Βλ. Ferna.nd ΒraudeΙ epoque de PhiHppe Η, ΙΙ, 1966. u. 33-

a Ι'

τούς χωροδεσπότες, ·τών 'όποιων τά εΙσοδήματα συχνά άκολουθουν τή

γενική κλίμακα. 'Έτσι, τό ΚρΔτος Θεν θά στρφωχτεί πο'(ε άηότομα άνά­ ρεσα ατά έσοδα ένός προηΥούρενου έπιπέδου :καί στά έξοδο ένός έπό­ μενου έπιπέδου. 'Απόδειξη ή οΙκονομική κατάσταση της ΓαλλίΟ b στή διάρκεια τού 160υ αίώνα (βλ. παραπάνω γράφημα) καί, πι6 έμιιεριστα­

τωμένα) έκείνη της Ίσηανίας και τής Βενετίας Υιό τήν ίδια περίοδο. Ό Ε. Le Roy Ladurie
στεύει πώς τόν 160 αίώνα πρέπει νά ύπηρξε κάποια έπι6ράδυνση στήν πρόοδο των είσπράξεων τοΟ Κράτους) σέ σχέση μέ την έντοvn ανοδο τών

τιμών, εrn.6ράδυνση ηού δtν σημειωνε'(αι ρετά '(ό

1585.

Ή άνοδος δρως

των έσόδων τού γαλλικού Κράτους κατά '(όν 170 αίώνα είναι άναμφίβο­ λn, Έάν :κύριο!; ατό nαι,χνίδι ήταν ή συγKυρία~ μέ την άνάκαΙ1ψη των τιμών τά ε.σοδα α'ότά θό έπρεπε νά μειωθούν. Μέ τον Ρισελιέ δρως (1624-

1642)

διπλασιάhοvrαι ή τριnλασιάζoνται, σάν νά άηοτελοϋσε τό Κράτος,

κατά τή σκοτεινή αiιτή περίoδo~ «'(ή μόνη σίγουρη έπιχείρηση» πού ηταν σέ θέση νά αύξάνει τά έσοδά της :κατά Βούληση. Μήπως ό καρδινάλιος δέν ύπενθυ:μί~ει στή διαθήκη του δη οί άνώτατοι έπόπτες της OίKoνo~ μίας «άαοφέρουν τόσα σσα εΙσπράττει ό Βασιλιάς τής 'Ισπανίας μόνο όπό τό φόρο στό άλότι τών <Αλυκών '(ών 'Iνδιών»!5~;

Ό συνδετικός κρίκος πού προφανώς tξηγεϊ πολλές ανωμαλίες είναι έκεΙνος πού ύπάρχει ρειαςύ της φoρoλoγικnς μάζας τού έθνικού προϊ­ όντ()~ι τού όποίου και Cιnoτελεί άναλoγoυv μερίδω. Τό άναλογοϋν μερί-

636

Ιι

ΈκρaΥΙ;IΟ γλυπτού υτδ μεΥaρα τού

jacqves G'ocur ατη", Bovrgc,'i, Jlioa τού 150υ Coeur, ύ όπoίo~;, ώι; (}π()ουροφύλακaς τού

αίώνα. 'Απ.ι::ΙΕονίξει μΙα γαλέρα τού).

8aοιλΖά, αυμμετέ:χει επiοnς στά μεγάλο διεθγές έμπόρω n]!,· έποχΛς TOV,

ipncipzu

τι1ς

'AJFaroJIKiif,'

τό

ΜεσΟΥεiοu" (ΦωωΥρaφίο Ε. Janeι~Lιχ'aiSJJC).

δω αύτό , σύμφωνα μέ εναν ύπολΟΥωμί> πού όψορά τιΊ. Bενετία~4\ θά μnο­ 10 εως 15% έπί τού 6καθάριοτου εθνικού προ'ίόντος. Πρέπει δρως νά παραδεχτοϋμε ηώs ή Βενετία άποτελεί πο­ λύ εΙδική περίπτωση. Έάν λοιπόν τά έσοδα της Βενετίας είναι 1.200.000 δουκάτα τό 16ΩΩ ι πιστεύω πώς τό έθνικό προ'ίόν μπορει να είναι της τά-

ρούσε νά είναι της τάςnς τού

637

Ή κοινωνΙα ιΊ ατό σύνολο τών- συνόλωΥ»

ξης τών

8

έως

12

έκατομμυρίων. οι Ιστορικοί πού έχουν εΙδικευτεί ατό

ζητήματα της Βενετίας, μέ τοίις 6ΠΩίoυ~ συζήτησα σχετικά βρίσκουν πώς οΙ άριθμοΙ αύτο! εΙναι χαμηλοί, εΙδάλλως θά ύπήρχε ύψnλή φορολογική πίεση. Πάντως, είναι προφανές (χωρίς νά θέλω νά παρασύρω τόν άνα­ γνώστη σέ πολλούς λογαριασμούς καΙ συζητήσεις) ηώς ή φορολογική τάση μιας περιοχης μεγαλύτερης καί λιγότερο άστικοποιηρένης από τή Βενετία εΙναι άναγκαστικά πιό χαμηλή, τiΊς τάξης ένός 5%, καθώς φαί· νεται;!$Ι. Ή έπέκταση του έδαφικοϋ Κράτους δέν ευνοήθηκε έπειδή οί ΤΩ­

:μειακές του όπαιτήσεις δταν ρικρότερες άπό έκεϊνες τών τόσο περιορι­ σμένων σέ μέγεθος Κρα'Cών-πόλεωv; 'Όλα αύτά είναι παρακινδυνευμένα. 'Εάν ομως οί ίστορικοί έπιχειρούσαν τόν ίδιο ύπολογιομό Υιό διάφο­ ρες χώρες, θα μπορούσαρε ίσως νά έπαληθεύσουμε, μέ μερικές συγκρί­ σεις, έάν ό tρόηος αύ'Cός έπιτρέηει νά διαφανεί ή όχι ή κίνηση '[ου έθνι­

Koίi προϊόντος. Μέχρι όμως νά γίνει κάτι τέτοιο, κάθε ό.ναφορά ατό πα~ ρελeόv μΙ έςπγήσεις καί διασαφήσεις παρμένες άπό σύγχρονες μελέτες σχεnκές ρέ τήν άνάπ-τυςη θά ηταν παραπλανητική, Ό λόγος είναι δτι '(ά πάντα πρέπει νά συγκριθούν καί νά έKτιμnθOύν σέ σχέση ρέ όλόKλnρη τη μάζα του έθνικού είσοδήματος. Γιά παράδι,ιγρα, ενας -ίστορικός ύπο­ σττφιζε πώς στήν Εύρώππ τού 150υ αίώνα οί πολερικές δαπάνες κυμαί­ νονταν άπό 5 εως 15% τοϋ έθνικού είσοδΙιματος. 'Ακόμη καί αν τά πο­ σοστά αύτά άναφέρονται χωρίς νά έχουν ύπολογιστεί έnακριΒώς, ενα φως πέφτει πάνω σΙ αύτά τά '(όσο παλαιά προΒλήματα Η3 . 'Εκείνη τ.ά μα­ κρινή έποχη, τό 5%, τό χαμηλό όριο, άντιπροσωπεύει χονδρικά τήν άπό­ δοση ένός συνηθισμένου προϋπολογισμΟύ. Τό 15% άποτελεί μιά ύηερ­ Βολ.ά πού δέν θό μπορούσε νά διαρκέσει χωρίς νά άποφέρει KOταα'(ρo"~ φΙς:

.

Ά, pιλiισoυpε Υιό τούς χΡΩρατο8ότες Ή διπλή άνεηάρκεια τού φορολογικού συστήματος καί της διοικη­

τικής όργάνωσης τού Κράτους, iι έnαναλαρβανόρενη προσφυγή aτό δα­ νεισρό έςηγούν τήν πρώιμα έςέχουσα θέση τών χρηματοδΟΤών. Σχηρο­ 'ιίζουν εναν ςεχωριστό Ί'ομέα τού καπltάλισΡΟύ, σταθερά ι στενά συνδε~

δεμένο μέ τό Κράτος. Α"τός εlναι ό λόγος πού δέν τόν προσεΥΎΙσαμε στό προηγούμενο κεφάλαιο, 'Έπρεπε πρώτα νά παρουσιάσουμε τό Κρό­

τος,

Ή ίδια ή λέξη εlναι διφορούμενπ. Γνωρίζουμε πώς ό χρηρατοδότΩ, δέν εΙναι, ατή γλώσσα του παρελθόντος, ένα!; ΤΡαnεζiτnς. 'Ασχολείται κατά κανόνα μέ τά xpiipa't'G '(ού Κράτουςι ένώ ό τραιιεςί't'uς άοχολείται μέ τά δικά του χΡήρατα καί έπιπλέοv μέ αυτά τών πελατών του. "'Ομως αύτή ή διάκριση άποκαλύl1τεται άρκε.τά μάταιη. Τό ίδιο καί t\ διαφορά, άΡΥότερα l άΥάρεσα στό δΩρόσω χρηματοδότη καΙ τόν iδlωηκό2S~. Στήγ πραγματικότητα, Kανένα~ χρηματοδότης δέν περιορίζεται μόνο στό

638

,

Ι'

,Ι

Ή κοινωνία

n <.τό σύ'\/ολο των συνόλωΥ»

έπάγγελμα της χρηματοδότησης. Πάντοτε κάνει κά'n άλλο ~ σχετικό κυ­ ρίως με τήν τράπεζα - καί αύτό τό κάτι άλλο έντάσσεται σΙ. Cνα σφαιρι­ κό παιχνίδι, συχνά πολύ εύρύ καί διαφοροποιημένο, Αύτό γίνεται άνέκαθεν, Ό Jacqnes Cce1.lr, πού είναι ό θησαυροφύλα­ κας τού Καρόλου Ζ'! εΙναι ταυτόχρονα έμπορος, έκρειαλλευτης όρυχεί­ ων, έφonλιστής. Γιά τό λόγο αύτό, ένθαρρύνει ι όπό τόν Aigues-Mortes, ενα έμπόριο llέ τίς χώρες της Άνατολικης Μεσογείου που έπιδιώκει νά άνεςαΡΤl1τοιιοιηθεί άnό τό μονοπώλιο της BeVεTiab' Οί αποδείςεις της διεξαγωγής τού έμπορίου αυτου ρας φανερώνουν τίς άναρίθρητες έρπο­ ρικές πράξεις καί Ιπαειρiισειs του Ζ5 \ Στή συνέχεια "φοροεισπράκτο­ ρες», «traipotIι, "έπιχειρηρατίερ'ι πού συναvταμε πολυπληθείς στην οΙκονομική ίστορία τής γαλλικής ροναρχίας δέν θά έχονν έηίοης τό δη­ μόσια οΙκονομία ώς ροναδική άπασχόλnση, Συχνά, χωρίs νά παραβιά~ ζουν '(ούς όρους, είναι '(ραπεζίτες στήν ύπηρεσία του Βασιλιά καί πρώ Μ τιστα τραπεζίτες πού ένεργονν Υιά λογαριασμό τους. Τό χρηρα πού δα­

νείζουν πρέπει σίγουρα νά τό δανειστούν καί αναγκαστικά νά έΙ1Πλακοϋν ατό πολύπλοκο παιχνίδι της πίστωσης. Είναι, Υιά ηαράδειγρα, αύτό που κάνουν οί 'Ιταλοί χρηματοδότες στην ύπηρεσΙα του ΜαζαρίνΟU t 01. Serantone, Cenami, Contarini, Airoli, Valenti. Εϋλογα ό καρδινάλιος ιούς είχε 'ronoeεTl1:att οτή Γένοβα ή τή ΛυώV t πράγμα πού τού έπιτρέ­

πει ένα άδιάκοπο καί αποδοτικό, αν καί συχνά ριψοκίνδυνο, παιχνίδι ρέ τίς συναλλαγματικέ ς 2S6. 'Ακόμη καί 8ταν ό χρηματοδότης είνα, ~ιoίKoνo­ μικός ύπάλλnλoς"ι όπως συχνά συρ6αίνει στή Γαλλία, έτσι ώστε νά δα­ νεί~ει ατό Βασιλιά τά ίδια τα χρήματα πού εισέπραξε άπό τούς φορολο­ γούμενους, δέv άρκείται στό έπαγγελμά του πού άφορο. τά χΡήρατα τών φόρων: καί τό δανειορό, Γιά παράδειγμα ή παντοδίιναΡΏ οΙκογένεια Castanier, χρηματοδότες άπό τό Languedoc τήν έποχό τού ΛουδοΒίκου IE'1$7. Ή περιουσία τους δημιουργείται κατά τόν πόλεμο 'tΊlς Διαδοχής οτήν 'Ισπανία. 'Άλλοι είναι φοροεισπράκτορες στόν Carcassonne, άλλοι διευθυντές τής Έταιρείας τών Ίνδιων ι οί γιοί τους οι ανιψιοί τους στό ΚοινοΒούλιο 'ής Τουλούζης, πρίν γίνουν ύηουργοί ,ου Κράtους. Στόν Carcassonne λειτουργούν έργοστάοια των Castanier. Στό Παρίοι ύπάρχει μιά τράπεζα Ca.'5tanier. 'Εφοπλιστές τού Kάvτιξ καί τής Bayonne χρημα­ τοδοτούνται άπ6 τούς Castanier. Τόν καιρό τού συστήματος τοϋ ιa",,·) ύπάρχει οτό •Αρστερνταρ ριά τράπεζα Castanier. Άργότερα ό Dupleix θά δανειστεί άπό τους Castanier Υιό 'tΊlν πολιτική του άπέναντι στίς 'Ινδίες. "Άλλα παραδείγματα αυτού πού δ Chaussinand-Nogaret όνομάζει «ό έρπορος-τραπεςΙτης-έργολά!\ος-έφοπλιστός-χρπρατοδότης» οτό πρωτο μισό τού 180υ αίώνα είναι οί Gil1y fi οι Crozat. Ό Antoine Crozat, ενας όπό τσύ{; κυριότερους δανειστές τού βασιλια ό όποίο!; έπιθυμοUσε νά άναΒιώσει τήν 'Εταιρεία των Ίνδιων (στό πλευρό τού Samuel Bernard), συμμετεΊχε στΔ δηριουργία τής Έταιρείας τού Cap Negre, τής 'Εταιρείας της Γουινέας, ατή σύμβαση του asiento (είσαγωγή των Μαύρων οτήν ίσπανική Άμερικήλ στήν 'Εταιρεία τών Νοτίων Θαλασσών. Μέ λίγα λό­ για, συρρετειχε σΙ δλο τό ρεγάλο διεθνές γαλλικό έΡlΙόρlΟ. Τό 1712 άποκτουαε: '(<ι ιlnVΟΠh)λιο τού έρπορίου τiίς Λουιζιάνας.

n

639

Ή ΚOlνωνΙα

n .. τό σύνολο τών συνόλων"

Ή κατόστάση όμως είναι διαφορετική όταν ό χΡημα'(οδότης, αντί νά δανείζει ατό Κράτος ατό όποίο άνιικει, πουλάει τΙς ύπηρεσΙες του στό

έςωτερικό ι σέ άλλους ήγεμόνες ή σέ άλλα Κρά'(π. Είναι άραγε αύτό ενα διαφορετικό, όνώτερο έπάγγελμα; Αύτό τουλάχιστον ΒεΒαιώνει ένας μάρτυρας Π01'1, τό

1778,

άνΤΙl1ροσωπείιει τήν όλλανδική άποψπ: 1,Δέν

πρέπει νά συΥχέεται, λέει l ή τέχνη του χΡηρατοδόΤΩ μέ αύτή την κατα­

σtροφικn τέχνη τήν όποία κάποτε προσέφερε ή 'Ιταλία οτή rαλλία, όλέ­ θριο δώρο. Μέ τήν τέχνη αύιη 1 πού δηριούργησε έταίρους, φοροει­

σπράκτορες καί ένOΙKιασrές φόρων γνωστούς οτήν 'Αγγλία μΙ τό όνομα

gens d' expedient.

'Ανόητα μερικές φορές έπαίνεσαν τήν ίκανότητά '(ους

καί κάθε φωτισμένη κυβέρνηση θά έπρεπε νά άπαγορευει τίς ύπηρεσίες TOUb»l$h,- Αύτός ό '(ύπος 'τού <1άνώτερου» χρηματοδότη! διεθνούς κλάσε­ ως) έξελίσσεται ευρέως τόν μη περισσότερο aτό

180

αίώνα, οτή ΓένοΒα, τη Γενεύη καί όKό~

..Aμoτερνταμ~v.ι.

Στήν τελευταία αύτή πόλη ή δ\όκριση μεταςύ έμπόρων καί τραπε­ ζιτών-χρηματοδοτών Βαθαίνει καθώς τελειώνει ό ΙΊ0ς αίώνας καί τ6 χά­ σμα πού έχει ηδη dVOtX'fEi διευρύνεται γοργό. Ή εύθύνη Kαταλoγί~εται στούς ίδιους τούς πολυάριθμους δανειστέ!; πού συνωστίζονται ατό Χρη­ ματιστήριο τού" ApotEpV'fap. Τό πρΙ;nο όπ6 αύΎά τά μεγάλα δόνε1α Ύου Κράτους μέ έκδοση όμολογιών ύπιίρξε «τό αύστριακό δάνειο ένάμισι

έκατομρυρίου φιoριVΊων σtόν οίκο

Deutz τό 1695,.ι(ί{l. Θά δούμε ηώς

αίrr6ς ό κλάδος τών έπιχειρήοεων θά έςελιχθεϊ ταχύτατα. Πέρα άπ6 τούς

«πάγκους» πού χειρίζονται χονδρικά τιίν ύπόθεσπ, ενα πλήθος άπό χρη­ ματιστές και πράκτορες πού άν'fολλόσσουν τίτλους καί όμολογίες Υιό '(6 κοινό) άποκομίςοντας στό μεταξύ και τήν ηροιπίθειά τους, παίζουν κα­

θοριστικό ρόλο σ' αύτή τήν άνάπτυςη. Μόλις «κλείσεί~ '[ό δάνειο, οί τί'f­ λαι εΙσάγονται ατό χρπρατίοτηριο, Είναι λοιπόν ενα 'κοινό παιχνίδι νά άνεβά~oυν καί νά ρευστοποιούν ιιάνω από τήν iOO'fιpia τούς tί'r'λοuς ηού όηέκτπσαν κάτω άπό συχνά εΙδικές καί προνομΙQκέs συνθΠκες. Κατόπιν

θά άναλάβουν ~ανά μιά ανάλογη ένέργεια, μέ τόν δρο νά ,'Ι'ήν είναι ακό­ μη χρεωμένοι ρέ ενα μέρος 'fo-U '['ελευταΙοιι δανείου", Μέ αύτό 'Ιόν 'Γρό110 ή κολοσσιαία τράπεζα τού Henri Hope πού διαδέχθηκε τήν έταφεία de Smeth ώι; δανειστήs της Αίκα'Ιερίνης ΒΊ πέτυχε νά έκδώσει) με'fαςύ '('ού 1787 καί 'fOU 1793, δεκαεννέα ρωσικά δάνεια τριών έκατομρυρίων φιορινίων τό καθένα, πού άν'fιοτοιχούν σε μιό συνολική όςία 57 εκο­ γομμυρίων φιορινίων 26ι , ΜΙ τή Βοήθεια λοιπόν τών όλλανδικών χρημά­ των, γράφει ό

].G. Van Dillen)

ή Ρωσία μπόρεσε νά κατακτήσει, σε βά­

ρος τΩς ToυΡKίας~ ριά μεγάλη έκταση πού έφτανε ώς τή Μαύρη Θάλασ­ σα. "Άλλες φίρμες όπως οί

Goll t

Fizeaux~

Grand

Hogguer, Horneca καί Σία, Verbruggo Κάί de Smeth; συρρετέχσυν ο' αυτες τίς χορη­

καί Σία,

γήσεις δανείων πού ενδιαφέρουν όλόκλnρα σχεδόν τήν πολιτική Εύρώ­ πη. Τά εύκολα αύτά παιχνίδια ύπέστηοαν ώστόσο καί ρeρικές κατα­ στροφές (αύτοί είναι δρως ΟΙ κίνδυνοι τού επαγγέλιιατος): ενα αύοτρια­

κό δάνειο βασιορένο σέ σιλεσιοκές έγγυήσεις τό

1763

1736; θό εξανεμιστεί 'fό

ρέ ηΊν κατάκτηση τής Σιλεσίας άπό τόν Φρειδερίκο Β', Άργότερα

θά ερθει ή καταστροφή Υιά τά δάνεια πού είχαν συναφθεί στό Γαλλία

640

"11

άπό τό

κοινων{α

ii

"τό σιJyoλo τωΥ συΥόλων»

1780.

Αύτή ή επιρροή τού "Αρστερνται" στίς xpηρατoδoτήσει~ δέν άποτελεΙ 'νεωτερισμό. 'Α1Ιό τό Μεσαίωνα, ύπΩρχε πάντοτε στή μιά :iί ιόν άλλη χώ­ ρα }λίά κυρίαρχη όμάδα χρηματοδότησης πού έπέΒαλλε Υίς ύπηρεσίες

της ατό σύνολο της Ευρώπης. 'Έδειξα άρκετά έΚ'εεταιιένα τήν 'Ισπανία των Άστουρίων άπό τήν έςάρτηση των έμπόρων της νότιας Γερρανίαs '(όν καιρό '(ων

Fugger, κατόπιν τών 110mbres de negocios τής ΓένοΒας 1552-1557. Ή Γαλλία γιά πολλούς αίώνες ηταν θύμα

ρεϊά τήν περίοδο

της δεξιοτεχνίας τών '1ταλων έρπόρων, Στήν Άγγ λία τού 160υ αίώνα

είχε έηιΒληθει τό παιχνίδι πού εΊχαν κανονίσει οί τραπεςίtες δανειστές της Λούκκας καί τnς Φλωρεντίας. Ή Γαλλ,ία ύιιοτάοσεται τελικά, τόν 180

αίώνα ι σηί διεθνική Προτεσταντική Τρδπεζα. Είναι ή στιγμή πού θριαμ­ Βεύουν στή ΓεΡΙJαVΊα οί

Hofjuden)

οί 'ΕΒραίοι τής AίJλής πού Βοήθησαν

ατή, συχνά δύσKOλn άκόμη καί Υιά τόν Φρειδερίκο Β', άνάπτυξη καί λει~ τουργία της [φιγκιπικής οίκονορίας. . . "Οπως τόσο συχνά1 ή 'Αγγλία έρφανίζεται ώς ιηά ξεχωρισ'tή περΙπτω­ ση. Παίρνοντας ατά χέρια της τ1\ χρηματοδότησή της, παραμέρισε τήν

παρέμΒαση των δανειστών πού είχαν Ι1αλαιότερα κυριαρχήσει στίς πι­ στωσεις·) οπως συνέΒη οτή Γαλλία. "Ετσι ένα μέρος τού κεφαλαίου τού έθνους δια't"έθnκε ςανά στίς έnιχειρήσεις, πρώτιστα πρός τό έμnόριο καί

τόν τράπεζα, 'Όμως, τελικά,

n κρατική

πίστωση δέν έβγα,ε άηό τό παι­

χνίδι τί:; οικονορικές δυνάμεις του παρελθόντος, 'Ίσως τό πρόσφατα γε­

νικευμένο συστημα τών

funds,

τόσο γιό τΙς Βραχυπρόθεσμες δσο καί γιά

'(ίς μακροπρόθεσμες πιστώσεις, άπευθυνόταν σrό σύνολο τοΟ κοινού. Ή

θαυμαστή ρελέτη του

P,G.M. Dickson άπαριθμεί

τίς καtπγορίες των όροq

λοΥlΟύχων: έντοπίςοντω άπό πάνω πρός τά κάτω της Koινωνικiίς κλί­

μακας. ''Ορως

6

συγγραφέας δέν δυσκολεύτηκε νά άποδείξει ηώς, κάτω

άπό αυτό '(ό φανερό άνοιγμα, ενας στενός κύκλος έμπόρων καί χΡηρα­

τοδοΤών, εΙδικευμένων στό παιχνίδι τός κερδοσκοπίας) ΚΙΙΡ1αρχει στή διαδικασία τωγ δανείων πρός τό Κράτος, παίρνοντας στήν ουσία τήν έKδίκnσή 't'OU Z6l• 'Αρχικά επειδή ή μερίδα των πολυάριθμων ρtlφΟΩμο­

λογιούχων άντιπροοωπεύει μόνο μιά Ισχνή άναλΟΥία ατό σύνολο τών έκδοθένtων δανείων. Στη ουνέχειαι tnειδή; δnως στό ~ Αμστερνταll, οΙ διαχειριοτές τού χρήματος ηού έκδίδουν τό δάνειο δέον άρκοϋν'(αι ατή διάθεση τω-ν όμολογιών. 'Αγοράζουν Υιό λογαριασμό τους τεράσtια πο­

Kita

τίτλων. Σχεδόν αμέσως τά χρησιμοποιούν (ρερικές φορές πρίν τό

κλείσιμο τών έγγραφων) Υιά νά κερδοσκοπήσουν) έl1ωφελουνται από

ενα νέο δάνειο Υιά να παίξουγ στό προηγούμενο. Ό κατό.φερε τελικά νά άνοιxrούν τά δάνειa. τού

Sir John Barnard 1747 καί 1748 άπευθείας

στό κοινό χωρίς τή μεσολάβηση των χρηματοδοτών. Είχε πρώτα 'καταγ­ γείλει οτή Βουλιι πώς μoνorιωλoϋσαν τίς χρηρατοδοτήσεις l1ρός τό Κρό­ τος έκείνοι Ωού μέ περιφρόνηση Δνομάζει LJlldertakers. 'Όμως ή κερδο­ σκοπία άλλαξε εύκολα τό νέο σύcnημα έΥΎραφπς, καί, Υιά μία άκόμη φο­ ρά, ή κυβέρνηση κατάλαΒε π(~~ δέγ pnOpOljOE νό άΥνοήσει αuτοvς τούς

Ιπαγγελμαίιες έάν έπιθυρουσε νά πετύχει ενα δάνειοΙ"', Ε1'ναι τόσο έ.ντο­ νο τό φαινόμcvο πού θά πρέπει νό άν<1γνωΡΙΟίεϊ μίό ίσχυρή ΒάσΩ στίς

641 Ι

ι

Ή

ll.\nputll1 Τ&)\' \ρ.ε(~..,. Oεπτoμερειa). ΤΩ(ι Bn!('g}l(-l ΤΟΙ: Λ'εοτέροι' (,'υμω σΊιί

15() ~- 1(13 -) (Γ/πΙω.

642

1\(11/ !1ι[.1" Κ (j

\{;n' Tf:.\T/,-n', ψωπη Ί)ΝψΙa (; ί ΝΗ!(!Π(1 ).

'Η κοινωνία 1Ί «τό σύνολο τών συνόλων»

κραυγές των συVΤηρητικ-ων έναντίον του κόσμου τού χΡ{ψατος, κατα­

λήγει ό

OiCkSOfi, καί νά ρή βλέπουμε σ' αύτές άηλή άγνοια καί ίφσκα­

τάληφη δσων δέν είναι μέσα στό παιχνίδι2b-J.

Φοροεισπράκτορες των .ΔnpoailIJV Έσόδων

ΊΙ μοναρχική Γαλλία δέν κατάφερε νά «έθνικοποιήαει» 'ίά οΙκονομι­ κά της. 'Ίσως δέν έβαλε τά δυνατά της~ παρ' όλες τΙς προσπάθειεs του άΒ6ά Terray, τού Turgot καί κυρίως τού Necker. Τελικά δρως 1.\ μοναρ­ χία έπεσε έξαιτίας αύτης της άδυναμίας, "Αν ή 'Επανάσταση μέ τήν είσο­ δό της στό παιχνίδι! πέτυχε τόν οίκονομική μεταρρύθμιση~ δφείλεται στό δη ή δυσκολία ηταν πρώτιστα :κοινωνικής καί θεσμικής Bάσηςlfό. Ό

J.F. Bos!ler

έχει δίκιο δταν λέει

(970)

πώς <κείνο πού μετράει στή μα­

κρόχΡονη Ιστορία των μοναρχικών οΙκονομιών εΙναι ή δομή ένός συ­ στήματος οπου θριαμΒεύουν? στό πέραοι:ια τών αΙώνων, τό ίδιωηκό συμ­

φέροντα παρά τά ίσοζύγια έσόδων καί εξόδων πού) προφανώς; έχουν και αύτά παίξει τό ρόλο τους.

Πράγι.lατt, ή Γαλλία δέν έχει ούτε δημόσια οικονομία ούτε συγκε­ ντρωτικό σύστημα' άρα οϋτε ή τάξη ούτε ή πρόΒλεψη είναι δυνατές. υΟλοι οί μηχανισμοί Βρίσκονται εξω άηό εναν πραγματικό κυβερνητικό έλεγχο. Ή οίκονομία έξαρταται Oύσιαστικ.Cι άπό τους μεσάζοντες πού

έγγυωνται Υιά τίς εΙσIlράξεις ιών φόρων, τών χρεών, τών δωrείων. Οί με­ σάζοντες αύτοί είναι πόλεις, τό Παρίσι κατ' αρχάς (ένοίκια του Δnμαρ­

χείου) καί ή Λυών. Είναι τά επαρχιακά Κράτπ, Ι) Σύνοδος τού κλήρoυ~ σί κτηματίες πού είσηράττουν έμμεσους φόρους, διοικητικοί υπάλληλοι

πού διαχεφίζοντ<ιι τους αμεσους φόρους. Μπορούμε αραγε νά φαντα­

στούμε ποιά ρορφή θά ΕΤχε τό Δl1ρόσιο Ταμειο του γαλ.\ικου Κράτους ωΊρερα l αν δέν ύπηρχε στό πλευρό '('συ ή Τράπεζα τής Γαλλίας, καί pέ~

σα στίς τάξεις της, καί κάτω από τίς διαταγές ΤΩς, οί φοροεισπράκτορες, οί Ιλεγκτές καί όλ6κλπρος ό διοικηnκός μηχανισμός '[ης όδού ΡιΒολί, πού είναι όηωσδήηοτε βαρύς, πού σίγουρα ταφιά{ει σέ μιά ακρόπολη; Ποιά θα ήταν ή κατάσταση άν ολοι οί μηχανισμοί βρίσκονταν στό. χέρια ίδιωτικών

ii

ήμι-κρατικών έπιχειρήσεων; 'Η ροναρχία Βρισκόταν σέ μιά

τέτοια κατάσταση" στόν πραγμαηκότητα ΧΡΩσφοποωυσε μιά σειρά όπό

1αρεια, ριΟ: έκατοντό.δα. Στο, κατ' αρχήν κεντρικό, χρηματοκιΒώτιο του Βασιλικού θησαυροψυλό:κιου κaΎΙληγαν τό πολύ τα μισά από τά Βασιλι­ κά έσoδαJ<Φ. "'Αν ό Βασιλιάς έχει άνάγΚΩ από χρήματα, όρίςει αυτό ίί εκείνο το εςοδο σ' αύτό

n Ικείνο

τό ταμείο, όμως, Όπως λέει ιΊ ιιαροι-

11ίο, "έκει πού δέν υπάρχει Ύίποτε; ό βασιλιάς χάνει τα δικαιώματά του". 'Ακόμη καί οΙ είσπράΚΎορες κα{ οι γενικοί είοπράκτορες, πού πράγματι

έλέyxoυv' τίς θέσεις-κλειδιά τών άμεσων φόρων, είγοι άςιωρατουΧQ\ πού έχουν άγοράσει τά όξιώρατό τους καί πού προκαταβάλλουν aτό Βασιλιά έναντι τώΥ ποσών ένώ ό φόρος ύΠo'rελείας, ή εΙκοστή ii ό κεφαλικός φό·

643

Ή κοινωνία

n "τό

σύ'γολο τών συνόλων...

ρος θά μπουν aτά δικά τους ταμεΙα. ~Exoυν τήν άνεςαρτησία τους, τίς δι­ κές τους έπιχεφήσεις,

~ό. λοιπόν πού ή γαλλική μοναρχία, Ιlέχρι τήν τελευταία μέρα τής ϋπαρςής της) έχει παραδοθεί aτήν έκμετάλλευσή της άηό τά ίδιωnκά

συμφέροντα. Λυπόμαστε τούς χωρίς οΊκτο κυνηγημέ.νους χρηματοδότες άηό τόν

Jacques Creur John Law.

μη καί τόν

έως τόν SembΙaης:aΥ, τόν

Nicolas Fouquet,

άKό~

Πώς όμως νά μήν άναγνωρίσουμε τήν άκαριαία

άποτελεσμanκ6τnτα τών δικαστηρίων πού ϋψωσαν τό ό:νάστηρό: τους γιά νά έρευνήσουν καί νά άποδώσουν ενα μέρος των παραβάσεών τους σ' αύτούς ή .έκείνους τούς διαχειριστές τού δημοσίου χρήματος; Δεκα­

τέσσερα δικαστήρια είχαν διεξαχθεί συνολικά, όκτώ τόν 160 αίώνα ι πέ­

ντε τόν !70~ και ενα> τό τελευταίο δλων~ τ6

1716-1717,

τήν έπομένη τού

θανάτου τού ΛουδοΒίκου ΙΔ>1αι;. Τά έγγραφα πού έχουν διαφυλαχτεϊ μας

έπιτρέπouν μερικές φορές νά άνηλnφθoυμε τήν κατάσταση της δημό­ σιας οΙκονομίας καί τnν (φοσωηικότητα αύτών των μεσα{όντων, τών"ψο­

ροεισπρακτόρων (<<,είσέπρατταν δικαιώματα άπό κάποιο φόρο») καί των «μεριδιούχων» ("οί όποΙοι είσέπραπαν ένα ρέρος άπό κάποιο φόρο πρό b

όφελό~ τους

-

έχοντας πρώτα καταβάλει ένα ποσό στό Δnμόσιo Τα­

μείο»)!67.

Τό δικαστήριο του 1661 Μ,ι'ι πού άνηστοιχεί ση'ί δί:ιcη του Γενικοϋ 'Επό­

πτη Fouquet! εlναι iι ευκαιρία νό. άπαθανατιστουν ΟΙ μηχανισμοί καί οί έκτεταρένες διακλαδώσει~ του 0υΟΥηματος. 'Έχουμε ρπροστά μας 230 .ψεριδιούχους-.• αν όχι δλους τούς KατηγOpoίJ:μενoυς~ τουλάχιστον σxε~ δόν τό σύνολό τους, Τά οίκονορικά τού ΛουδοΒίκου ΙΔΊ σ~ αύτή τή συ­

γκε.κρφένή άρχΙι ΤQς Βασιλείας ~oυ) είναι λοιπόν αύτά τά 200 ή 300 πρό­ σωπα όπά τά όποίο. τά 74~ τα πλουσιότερα, λταν οί έπικεφαλής τού παι­ χνιδιού. Διακρίνουμε, Όπως πάντα) μειονότητες, KλtKξ:ς. Τά πρόσωπα αύτά είναι συνεταίροι, συνδεδεμένοι μέ συμφωνίες, γάμους, συνεταιρι­ σρούς, πραγματικά lobbies. Μετά τήν έξάλειψη τών άνΤΙΓJόλων. θά δούρε σύντομα νά θριαμΒεύει τό lobby τού Κολμπέρ a6? τό όποϊο - ή λε­ πτομέρεια μας φέρνει σέ Ιψηχανία

-

θά έξαλείψει τήν όμάδα τού Μαζα­

ρέν, όπό τήν όποία είχε προέλθει. ΟΙ φοροεισπράκτορες αύταί, άντίθε­ τα άπό τόν κοινή γΎώμη πού τούς θέλει αuτοδΠΡιούΡΥnτουςt ήταν 6λοι

εύγενικης καταγωΥης: ατούς 230 έςακριβωμένους "μεριδιούχους", 0\ 176 είναι ευγενείς (δηλαδή τό 76~5% τού συνόλου). στσύς 74 που είσπράπουν τούς περισσότερους φόρους (από τους δηοίους τρεις παρα­ ρένουν άγνωστοι) οί 65 εΙ-ναι «γραμματείς τού Βασιλιά ... Νά. λοιπόν ριά πρώτη εκnλnςn: οί άνθρωηοι αύτοί l που ύηοτίθεται

πώς ξεκίνησαν άηό τ6 τίποτε, Βρίσκονται, όπό καιρό l στίς γραμμές των

εύγενών ι όπά καιρό πορεύονται στόν ύΠήρεσία τού Βασιλιά, Δηριουργή­

θηκαν έκεϊ καί όχι στό έρπόριο. Ή ιΊππρεσία ατό βασιλιά εΙνα, γι ι αύτούς τό :μέσο της έπιτυχίας τoυ~. Πώς εξάλλου θα όδηγοϋσαν τή Βάρκα τους άν δέν έπαιρναν έκ τών ένδον πληροφορίες; 'Έκπληξη δεύτερη: οί ρε­

ΥαλοϊδΙΟΚΤήτες άριστοκράτες τού Βασιλείου εϊvαt έκε1νοι πού πρoμl1~ θεύσυΥ τούς φοροεισπράκτορες ρέ τό ρευστό πού προκαταΒάλλεται οτό Βασιλιά. "Αν ί1 δίκη τού Fouquet άνησυχε:ί τόσο εvτoνα καλή κοινω-

'rn"

644

J'ΧΡnΡα·τlοτιJς σrιίY" έξοχιι, ρξ. nΡωtγό ένδυρα". ΥαλλικΩ καρικατοιίρρ τού 18(lV αΙώνα. (ΣυλλΟΥΠ

Viol1et).

νία, εlναι έπειδή φοΒάται τίς άποκαλύψεις τού Γενικού ΈπόΠΤΩ ι ό όποΊος εξάλλου δέν θά μιλήσει. 'Όμως, παρ' όλους τούς κανόνες τής δια­ κριτικότητας καί '(ής σιωπής, θά μάθουμε πολλά γι' αύτούς '(ούς rtά­ μπλουτους δανειστές: ό Μαζαρέν ό ίδιος δέν εΤχε συστήσει στΙI διαθήκη του νά μή-ν άναζητήσουν τήν προέλευση των άγαθών του l νά ρπ Βγάλουν aτό φώς τούς λογαριασμούς ΚΩί τίς ένέργειες τών ηραΚtόρων του, έπει­ δή άφορούσαν τό συμφέρον τού Κράτους; Βλέπουμε ηώς ή ragione di stato μπορεί νά είναι ενα καλό &λλοθι. 'Όμως άλnθεύει πώς ή άριστο­ κρατία όλόκληρη είναι άναμε-ριγμένη στά σκάνδαλα των Βασιλικ(';)ν σίκο­ νορικων. Κάνοντας κάποιος τό σκάνδαλο νά ξεσπάσει, θό ήταν σάν νδ τή σπιλώνει, σάν νά τήν εκθέτει. "Αρα, άν ά άριστοκρατία αύτή συνδέεται μέ τίς οίκογένειες των φο­ ροεισπρακΤόρων, αύτό γίνεται έξαιτίας τών κοινωνικών τους σχέσεων. 0\ χΡηρατοδότες αυτοί lxouv περιουσία «πού συγκρίνεται ή εΊναι άνώ­ ιερη άπό αύτην πολλων φοροεισπρακτόρων τών όποίων τά πλούτη άρέ~ σκεται νά πληθαίνει, όχι χωρίς κάποια τόση μυθοποίησής, ή κοινή γνώ· μη», ,,'ο γάμος, συρηεραινει ό Danie] Dessert, δέν έρψανίςεται πιά σό:ν

645

i· ι

Ή κοινωνΙα

ii

"τό σύΥολο τώγ συνόλων»

ριά όγοραπι,)λησία όπου .ενα παλιό ονομα όνταλλάσσεται μέ χρήματα,

άλλά μάλλον σόν ένας προσε'Cαφιορός κεφαλαίου,,> 'Έτσι, ή άρωτοκρα­ '(ία, άρχίζοvτας άπό τήν προσωπική Βασιλεία τού Λουδοβίκου !Δ', δέν

βρίσκεται έξω όπά τό παιχνίδι τών έπιχειρήσεων. Μάλιστα κα'(ακύρωσε τίς πιο έπικερδείς) ίά οίΚΟΥομικό τού Βασιλια πού θά είναι, εως τήν Έπα~ νάσταση, ό κατ' έςοχήν καρποφόρος τορέας όπου έδρεύει ενας δυναμι­ κός καπιταλισμός, άκόμη κι άν οτά μάτια μας είναι κακΩς ιιοιότητας. Τό σύστηρα αύτό πού είναι γνωστό όπό τό ]661 βρίσκεται σ~ αυίή_ τή θέση όπό πολύ καιρό 'σίγουρα. 'Επειδή έρχεται όπό πολύ ρακριά ΙΤΟ • Τό παρελθόν τό προωθεί. Πώς νά τροποποιηθεί άφοίΊ Βρίσκεται στό κέv'rΡΟ τίίς προνομιούΧ Ο 1) κοινωνίας; 'Εάν τά έσοδα όπά τό γη, που τρέφουν την κυρίαρχη τόςα} κατεΒαίνουν πάλι όπά τά ϋψη Υιά γά έπανεπενδυθουν στή ζωή τiiς χώρας, αύτή σέ μεγάλο μέρος όφείΧεται στίς προκατα{\ολές τών ψοροεωηρακτόρων του Βασιλιά, Μέ τήν πάροδο τών χρόνων, τό σύ­ στημα araeEponOtetTal~ θεσμοποιείται κατά κάποιον τρόπο. Άπό τό ~ 1669, ρέ τόν Κολμπέρ, έμφανίζονται καθαρά αυτά πού θά όνομάζαμε συνδικάτα (μέ τή χΡηματιοτική έννοια: συγκεντρώσειs καπιταλιστών), πού είναι έπιφορησμένα νά ΒΙσπράττουν διάφορες όμάδες φόρων. ,,'Ωστόσο οΙ γενικές μισθώσεις δέν άρχισαν πραγματικά παρά μέ τό μι­ σθωτή.ριο συμΒόλαιο τού Fauconnet τό 1680, πού συγκεντρώνΒΙ φόρους έπί τού άλαηου, εμμεσσυς φόρους, τδιοκnιοίες, συναλλαγματικές καί δασμούς,,27Ι. 'Αφορούσαν ενα πραγμα'nκό ποσό πού ςεπέρασε τά 63 έκα­ τομμύρια λίρες. Τά Δημόσια "Έσοδα rιαίρνoυν τήν όριοτική τους ρορφrΊ άΡΥότερα, μετά τό 1726, ΕΙναι ό καρπός τής όψιμης ηεριόδου} rrou ώρί­ ·μασε οτήν έvτέλεια "Τό 1730 δταν τό καρποφόρο μoνoηώλι~. τού :καrινoύ Ώροστίθεται στόν lϊδη ύπάΡXOVΙ"α τεράστιο χω-ρο τών Δηpoσ~ων 'Εσόδων: Κάθε εξι χρόνια, τό ρισθω'tήρισ συμβόλαιο τού φόρου τού άλατιού κα­ τακυρωνόταν σέ ενα όνδρείκελο, συνήθως στόν ύπηρέτη του γενικου έλεγκτη. Οί σαράντα γενικοί μισθωτές ήταν οΙ έγγυητές τής έκτέλεσης '(οϋ συμβολαίου. ΕΙχαν καταθέσει τεράστιες έΥΥυήΟέις (μέχρι 1.500.000 λίρες ίό άτομο) άηό ιίς όποίες τούς άποδιδόταν τόκος_ Τά ποσά αύίά έΥ-Υυωνταν τίς πρώτες άναρενόμενες πληρωμές ατό δηρόσω ταμείο, μΙ τό μεγάλο τους ρέγεθος σμως Kαθιoτoi.ίσαν τούς γενικούς μισθωτές άρε­ τάθετους, iι σχεδόν! άπό τήν ύπηρεσία τους. Γιά νά έκδιωχθοϋν - άφοϋ συνέΒαινε καί αότό -, έηρεπε νά τούς εξοφλήσουν δσα τούς αναλογούσαν καΙ άλλη δυσκολία, νά Βροϋν έναν έςίσου εύπορο άνηκ.αταστάtJl. Σύρφωνα μΙ τούς δρους τού συμΒολαίου! τό δημόσιο ταμεϊο προκατέ­ Βαλλι.: στό Ι)ασιλιά τό προβλι.:πόμενο όηά τό μισθωτήριο ποσό, ΟΌΊν πραγμστικότπτα μονάχα ενα μέρος '(οϋ έτήσιου ε\σοδήματος άπό τούς πολλαπλούς φόρους πού ήταν Ιπιφορτισρέγσ νά εισπράττει. Μέ τό τέ­ λος τού έγχεφήμΟΥος ενα ύπέρογκο μέΡΟ$; τού ιιλουτου τής χώρας έμε­ νε στά χέρια των μισθωΤών, έχοντας είσπραχθεϊ αηό τό άλατι, τόν κα­ πνό, τ6 σιτάρι) κάθε είδους είσαγωγές καί έςαγωγές. Είναι φανερό πώς τό Κράτος αύξαινε τΙς άξιώσεις του άηό μίσθωση σέ μίσθωση: τό 1726

80

έκατομμύρια, τό

1738 91,

τή

1755 110,

τή

1773 138.

Τά περιθώρια

Κέρδους παρέμεναν (~ψως τεράστια.

,

, 646

Ι

ΊΙ κοινωνία

n «τό σύνολο τών συνόλων"

Στη λέσχη αύτή των πάμπλουτων χρπιιατοδοτων δέν έμπαινε, φυσικά, όποιος ήθελε. 'Έπρεπε νά είναι ό ίδιος ηάμπλουτος} νά όηολαμΒάνε1 τήν έγκριση τού γενικού έλεγκτπ, νά έμφανίζεται έξαιρετικά άςι6tψος~ νά έχει σταδιοδρορήσει aτά οίκονομl1"ά άξιώρατα, νά έχει διατελέσει έπι­ μελητΩς iί μέτοχος στην 'Εταιρεία των 'Ινδιών. Κυρίως όμως έπρεπε νCι

είναι άποδεκtός από ηίν ίδια '(ή λέσχη. Οϊ γενικοί μισθωτές, πού δ1Ο­ ρίζσνταν άμεσα έμμεσα, σέ μιά σειρά νευραλγικών θέσεων, είχαν τά μέ­

n

σα νά έλέγχουν αυτές τις άτομικές είσόδους, νά τίς προετοιμάζουν ή νά τίς έμποδίζουν, Κάθε υποψηφιότητα πού στεφόταν μέ έπιτυχία, Όταν

μπορούμε νά τόν πaρακολουθήοουμε άηό τήν άρχή ώς τό '{έλος. άπo~,

καλύΠΤΕΙ δΙQt)ήματα ι προσδοκίες, προοtασίες, συμβιΒασμούς καί ρου­ σφέτια. Τά Δημόσια 'Έσοδα 1 στΔν πραγρατικότnτα j ρυθμίζονται όπά ένα

είδος οίκογενειακών δυναστειών δπου γάμοι, παλιές καί νέες συγγένει­ ες πλέκουν καί ξαναπλtKoυν '{ά νήματά '{'Ους. 'Εάν προΒαΙναμε σέ μιά

στενή γενεαλογική μελέτη των σαράντα αύτών δυναστών (είναι άκριΒώς; 44 τό 1789), έξαιτίας των πολλαπλών τους "δεσρών; .. δέν άποκλείεται. αίποί οί συσχεηομοί (. .. ) νά καταλήγουν νά τούς ένώνουν δλ.ους σΙ δύο ή τρείς, ίσως μάλιστα καί μόνο σέ μία oί.Koγένεια»~H. 'Εδώ Βλέπω μΙα άκόμη ?πόδειξη αύτού τού έπίμονου κανόνα τού μικρσυ άριθρού, αυτής τής δομι:κής συγκέντρωσης τής καπιταλιστικής δραστηριότητας. Bpt-

σκόμασ'rε έμπρός σέ μιά άριογοκρατία του χρήματος IIoύ~ πολύ φυσικά, διαΒαίνει τήν είσοδο τiiς ύψηλ.ής άριστοκρατίας.

Ή μεγάλη εύρωστία των Δnρoσίων 'Εσόδων τοποθετεϊται χονδρικό άηό τό 1726 εως τό 1776, μισό αΙώνα δηλαδΔ. Οί ημερομηνίες αύτές εχουν τι'ι σημασία τους. Τά Δηρόσια 'Έσοδα είναι ή 4πόληξη ένός οί:κο­

νομιΚ,οϋ oυστήρατo~ πού έχτισε, πέτρα-πέτρα, ή μοναρχία. Δημιουργώ­ ντας τό: δικά της πλαίσια «άςιωρατούχων», προσέφερε στήν οίκονομία τή Βάση γιά νά αναπτυχθεί. 'Ισχυρά καί άκλόνΩτα συστήματα, oίKoγενει~

ακiις προέλευσης, ήταν έγκαγεστημένα καί διcιιωνίςοντaν. "Όμως μέ τό Σύστημα τού

Law

άρχίςει γιά '[ούς χρηματοδότες ριό νέα έποχή άνή­

κουστης ευμάρεtίις. Δέν είναι οί ευτυχισμένοι κερδοσκόποι πού αποτε­ λούν τό κύριο σώμα τών «MiS3issipiens» πού έχουν πλουτίσει, άλλά οί ήδη ύπάρχοντες οίκονομικοί παράyσντε~. Τήν ίδια έηοχή, τ6 σίκονομι­ κό κέντρο της γαλλικής ζωΩς περνά <Ιπό τ:ι:l Λυ~ν aτό Παρίοι, ΟΙ έπαρ­

χιώτες έγκαθίστανΤάΙ στήν πρωτεύουσα, πολλαπλασιάζουν έκεϊ τούς χρήσιμους δεσμούς καί διευρύνουν τόν δρίζοντα τών .ενδιαφερόντων τους καί των δραστnρtοτήτων τους_ Άπό αύτή τήν άποψη δέν υπάρχει πιό χαρακτηριστικό παράδειγμα άnό αύτό τοϋ

Languedoc

ποί) έχουμε

ήδη άναφέρει. Ή έπαρχία τους εlναt τό ένα δέκατο τού πληθυσμού τού Βασιλείου, ένώ σχηματίζουν o-ro Παρίσι, μΙ τήν πλατιά έννοια της οίκο­ νομίας (όπου σuρηεριλαμ6άνoν'ωι και 01. προμηθευτές γού στρατού), τήν

πιο πολυάριθμη όμάδα. Ή έπιτuxία τους θά είναι σημαντική σέ έθνικΛ κλίμακα. Μήπως δρως ή ίοτορ{α της Γαλλίας δέν άποτελεΙται σέ όλους "(ούς τορεις (πόλεμοs, λογοτεχνία, πολιτική ... ) ό.πό τΙς έπιτυχίες τών

έπαρχιων, πού φτάνουν iι μία μετά την άλλη, λές καί ή καθεμιά ρέ τό σειρά της, Οίό προσκήνιο;

64ϊ

Ή κοινωνία Δ <ιτό σύνολο τών συνόλων,,,

'Εξυπακούεται ΒέΒαια πώς δέν ήταγ ή τύχη πού όδήΥησε τό

La.nguedoc

σΤΙ1ν πρώτη γραμμή των οίκονορικων κύκλων τής Γαλλίας. Καθώς έξά w

YLt

αλάη (οΙ άλυκές τού

Peccais),

σιτάρι} κρασί, ύψάσματα, μεταξωτά,

οτρέφεται φυσικά τφός τό έξωτερικό. "Άλλο πλεονέκτημα: τό γεγονός δη ό κόσμος τών έιιιχειρήσεων άπστελεϊΤάΙ όπά διαμαρτυρομένους Όσο και καθολικούς. Ή άνάκληση τού ΈδίΚ10υ της Νάντης δέν άλλαξε τά

πράγματα παρά φαινορενικά. Ή πλευρά 'ίών διαμαρτυρομένων εΙναι ατό εςωτερικό ταυτόχρονα ή ΓένοΒα) δπσυ ΟΙ μεταρρυθΡ'Ισ'[ές έχουν μιά δι­ κή τους Bάση~ ιΊ Γενεύη, ή ΦραγκφούΡΤ11 1 τό 'Άμστερνταμ, τό Λονδίνο.

Δέν €κπλιiοσει 16 γεγονός δη 0\ καθόλικοί έπtχεφnμαtίες άφιίνουν κα­

τά μέρος τις θρησκευτικές τους ύπ.ερευαισθηοΙες: ίι συγκόλληση μεταξύ

καθολικών καΙ διαμαρτυρομένων εΊναι ή άναγκαία έσω'Ι'ερική καί έςωτε­

.,;, "

ρικη οίκονομική συγκόλληση, Καί έηιΒάλλεται οέ όλες τΙς έρπορικές έδρες τού Βασιλείου. Στό παιχνίδι δμως αυτό

11

Προτεσταντική Τράπεζα

θά καταλήξει νά άποικίσει όλόκλnρη τη fαλλία. Παρουσιάζεται ώς ένας

καπιταλισρός ανι~τερης τάξης, ένα κράμα επιχειρήσεων πολύ ιιιό εύρύ άπό εκείνο τής γαλλικίίς οίκονομίας, τήν όποία άψηνει πίσω της καί λί~

γο λίγο

n1

βραχυκυκλώνει. Ή άφιξη, τό

1776,

τού

Necker

στό γενικό

έλεγχο των ΟΙκονομικών (αν καί ό 'fίtλος τού έλεγκτη δέν τού έκχωρή­

θηκε τότε) είναι μιά οτροφή σέ όλο t6 σiκονορtκό σύστημα τής Γαλλίας. Ό !\ecker είναι ό έχθρός των Δημοσίων Έσόδων. Ό ξένος ύφώνει τό άνάστημά του έναντίον του αύτόχθονα διαχειριστη χρημάτων, Ή δυστυχία γιά τή γαλλική σίκονομία είναι ηώς την ίδια στιγρή έγκα­ '(αλείπει τίς παλιές συν.ήθειες ενεργών επενδύσεων, xιώ~ άναδιπλώνε'tuι στίς ίδιες της Τ1ς δραστηριότητες, χάνοντας φανερά έδαφος άκόμη καί

στά μάτια ένός ρεσου Ι1αριζιάνου όπως τού

Sebastien Mercier: ./Εκείνο πού είναι περίεργο} γράφει, εΙναι πώς θέλησαν νά συγχωρέσουν τούς χΡηιιατοδότες έπειδη σήμερα κερδίςουν λιγότερα από άλλοτε, όμως θά πρέπει σίγουρα τά κέρδη τους νά είναι άκόμη '(εράστια άφού άγωνίζο­ νται τόσο σθεναρά Υιά τη διαtήρησn των έωχειρήσεών TOU{;,,
Τά Δημόσια 'Έσοδα θά διατηρηθούν εως την 'Επανάσταση, rΊ όποία θά έΠ1φυλάξει γιό τά ρέλπ τους ενα τραγικό τέλος:

34

έκτελέσεις καtά τούς

ράνε!; Φλοράλ, Πραιςάλ, Θερριδόρ τό έτος 2 (ΜlΙιος-'Ιούλιος 1794). 0\ φανταχτερές τους πε.ριουσίες, οί δεσροί τους μέ τήν ύφηλή αριστοκρα­ τία, οί τεράστιες σίκονομικές δυσκολίες τού Κράτους τίς παραμονές της 'Επανάστασης, τούς KαταδεΤKVΥαν στη δημόσια τιμωρία. Δέν ε1xcιν τήν τύχη τόσων έρπόρωγ καί τραπεζιτών, στόν έπαρχία ή τό Παρίοι, πού μπόρεσαν νά κρυψουν τά κεφάλαιά τους μέχρι πού νά γίνουν, ριά όρι­ σμένη στιγμή, οί προμηθευτές τού στρατού καί σ1.. δανειστές χΡηράtωv

Υιό τά νέα καθεστ(;)τα.

648

,.

Ή κοινωνία

n "τό

σύΥολο τών συνόλων)ι

Ή οίΚΟΥομικΩ πολιτική τών ΚρατώΥ:

ό pεpKα,,'rιλισpός Μπορούμε άραγε νά μιλάμε Υιά μία οίκονομική πολιτική τών είφω~

πο\κών ΚΡq:rών, ήάvτοtε τήν ίδια, σταν iι δράση τους είναι άναγκαστι­ κά διαφορετική καί σέ τέτοιο Βαθμό κυριαρχημένπ άπό ίδιαίτερες περι­ στάσεις, καί μάλιστα άντιφατικέςϊ Τό νά φανταστΟύμε πώς αύτή ή δρά­ ση είναι όμοιόμορφπ καί μέ τρόπο Εςαιρεηκά σαφή ηροσδιορισμένη) θά

ηταν σάν νά της αιιοδίδαμε μιά συνοχή πού δέν μπορούσε νά έχει. ΕΙναι αύτό πού κάνει ό Sombart στήν αναζήτησή του γιά μιά άδύνατπ έξίσω­ σπ τού μερκαντιλισμού. Ό T.\V, Hutchinsonn~ έχει ίσως δίκιο όταν καλεί ίστορικους καί oίKO~ νομολόΥους να άπαλείψουν την ίδια τη λέξη «μεΡKαvτtλισμός» ... Είναι ενας όπό τούς πιό δυσόρεστους καί άόριοτους -ωρούς στό λεξικό μαρ', πού σχηματίστηκε όψιμα άπ
n

Υιό πάντα, ρέ τή συνοχή πού τού προσδίδει ό "Ανταμ Σμίθ ωοτε να τόν

i

ρπερδέψει περισσό τερο 179.

Ι

Μιά άKριBfις μελέτη θά έπρεπε νά Βασίζεται οέ διακρίσεις άνάλογα ρέ τόν τόπο και ίήν έποχή. Ό Richard Hapke ήδη έχει κάνει λόγοι άνα­ φαρικά μέ τήν ηερίοδο από τόν 130 έως τόν 180 αΙώνα, γιά ενα Friih, ενα Hoch (τήν έποχή τού Κολμπέρ) καί κατόηιν, μετα τό θάνατο τού τε­ λευταίου (683), Υιά ενα Spiitmerkantilismus2°O. Ό Henri Hauser έπισή~ μαινε άv'tίστροφα εναν «κολμπερτισρό πρίν άπό τόν Κολllπέρ"ΖΙΙ!. Πράγ­ ματι ) ό μερκαντιλισμός δέν είναι παρά ή έπίμονΠ 1 έyωισtΙKή, όρρητική ώθηση τού σύγχρονου Κράτους. «Είναι οί ρερκανηλιστές, ΒεΒαιώνει ό Daniel VH] ey 2ΙU ι πού έφηϋραν 'Ιό έθΎος»1 έκτός αν είναι τό εθνος - ή 'Ιό ψευδο-εθνος πού κυοφορεϊ - τό όπoϊo~ πλό.θοντας τόν εαυτό του) έπλα­ σε τό ρερκανηλιομό. Ό μερκαντιλισμός) πήντ(ι)~ι έlIψανιζεται εύκολα ώς

649

Ή κοιvωνiα

n «t-ό σύνολο τών συνόλωΥ»

μιά θρησκεία του Κράτους. Γιά νά χλευάσει όλους τούς έπίσημους οΙκο­ νομολόγους, ό πρίγκιπας τού Kaunitz ) ενας άπό τούς ίσχυρούς στήν ύπηρεσία τής Μαρίας enPEoia.s) δέν δίοτa.ζε νά αποκαλεί τόν έαυτό του «άθεο τής ο\κονορίας»:7. Πρέπει νά ρετατρέψουν τά άγαθά τους σε άΥΥλικά έμηορεύρατα 2Β7 . Και, έάν έρευνούσαρε έξoνuxισΤΙKά '(ήν έρπορική ίστορία των ίταλικών πόλεων, θά Βρίσκαμε, χωρίς άμφιΒολία, ενα πλήθος άπό άνάλογα μέτρα. Δέν ύπάρχει λοιπόν τίποτε τό νέο στις μεγάλες άποφάσεις 'τού κλασικού μερκαγnλισμοϋ; ή ΠράξΩ ΠΟΥΤΟΠΟ­ ρίας στόν Άγγλία τό 1651, τά δ1.καιώμα't'α 110ύ έπέ6αλε ό Κολμl1έρ επί τής χωρητικότητας τών ςΙΎων πλοίων 0664, 1667), ή τό Produktplakat πού έγκαθίδρυε '(ό 1724 Ύά δικαιώρα't'α τής έθνικής σημαίας τής Σουη­ δί ας '.ι<>1, αποκλείοντας τά όλλανδικά πλοϊα) πού μέχρι τότε ρετέφεραν τ6 άλάτι άπό τόν 'Ατλαντικό στή ΣουΩδΙα. Τό είσαγόiJενο άλότι μειώθηκε , σε ποσότητα, αύξήθn.κε ή ηρή του, όμως τό X'rtJnnpa πού εΙχε δοθεί στόν άνταγωνιστή εύνόησε την ανάπτυξη ένός σουπδι..κοϋ ναυτικοίΊ πού

&,.

σύντομα θά γινόταν άντιλnπτό σέ όλες τίς θάλασσες τοϋ κόσμου. ΕΙναι δμως άλήθεια πώς, τελικά, ό μερκαντιλισρός δέν εΙναί ηαρά ή πολιτική MOlltaigne καί ό Βολταίρος τό είπαν καί οί δύο, ό πρώτος χωρίς νά τό καλοσκεφτεί ριλώντας γενικά: "Τό πλεονέκτημα τού ένός δέν μ110ρεί παρά νά είναι ιι ζημιά τού άλλου», ό δεύτερος ςε:κάθαρα: .. Είναι φανερό πώς ριά χώρα δΙν μπορεί νά κερ­ δίσει, αν μιά άλλη δέν χάσει" (764). 'Όμως, δπως πρεσβεύουν τά μερκαντιλιοnκό. ΚράΤll t ό καλύ't'ε.ρος τρόπος νά κερδίσει κανείς είναι νά συγκεντρώσει ενα μέρος, '(ό σημα­ ντικότερο δυνατόν! τού παγκόσρtoυ άηοθέρατος σέ πολύτιμο. μέταλλα, έμποδίζοντας τήν εξοδό τους άπό τό Βασίλειο στιί συνέχεια. Τό άξίωμα πώς ό nλoυτoς ένός Κράτους άντιστοιχεΙ σέ μιά άποθησαύΡΙΟl1 πoλύτι~ του «ό καθένας γιά τόν έαυτό του"., Ό

μων μετάλλων κατευθύνει στήν πραγματικότητα ριά όλόκλl1ρη πολιτική

μΙ πολλαπλές συνέπειες καί οίκονομικές ηεριπλοκές. Είναι ή πολιηκή

τοϋ νά κρατάς γιό τόν έαυτό σου τις πρωτες ϋλες-~ νά τίς έπεζεργάζεσαι, νά έξόΥεις τά προϊόντα πού κατασκευάζεις, νά μειώνεις μΙ προστατευτι­ κές διαημήσεις 'τίς ξένες είσαγωγές αύτή iι πολΙ'Ηκή, πού μας δίνει τήν i:ντύπωση τής άναπτυςιακΩς nολιτικής μέσω τής έκ6toμηχάνtoης, στην npayranKm:nta κατευθύνεται άπό αλλα :κίνητρα. 'Ήδη ενα διάταγμα του 'Ερρίκου Δ' (πρίν τό 1603) πρότεινε τήν άνάπτυξn των Βιομηχανιών .. ώς:

650

. "

Ι

,;"

,

.;,

1

..

c.

, :~I '~

;'

r

.Ι