1. Maliye Eğitimi Sempozyumu: Türkiye'de Maliye Eğitimi (1985)

FMS

I.

~;"~~c -~

" ANA-DatU -",; ONiVERSITESI 0

'-t1erkez. ~utQphane

T.C. ANADOLU 'ONivERS1TESI YAYINLARI ~--No.: 157 ~-lktisadi ve Idari BilimJer FakGltesi Yayrnlan No.: 35

YE

t\i"i'".L,";..,.:-v A' J .--",

T.C.. ...I"'IL,', U"" ."-"

.

SI"?1-ESI

Mer ;:"'! _!,utuphane:~~

.

~

~"

MALiYE EG!'I~NDE .Prof.

.! i

;HUKuKJI Y!AKLA~IM

Dr. Mualla

MALiYE

ONCIEL, D~

E G ITiMiNDE

Dr. Ahmet KUMURULU

HUlKJULKi Y AKLA~IM

1

HAKKINDA

Bm YORUM D~.

I

~

Dr. Albdurr:aihnian. AKDOGAN

17

\

t !

~

MAL.IYE

EG

MALIYE

~.

lTilV.lItNDE

E,OITtMiN I>r. i\jrfif

ElKONOiMIK

..

YA

~~ EKONo.MI:tK,

KIlA~IM

YAKLAf?;IM

~

31

HAKKIND~ ..'

f

I

B:IR

YORUM Dog.

I ~

I

. Dr.

Esfenrl,er

TuRJK1YE'DE NE

KORKMAZ

YURBEKOORETIM

KAIDAR

.tZI~1EN

TU'RJKJIYE'DE Prof.

KURUlvnARI!NDlA

MALiYE:

EGITrMi

I>r. YUKlSIE~GRJET:t Halil N:ADAROGLU

1M

VE

K'UR1Jl\1ILA ...~..

;...

...

BUG

U-

POutTIKASI RINDA

B,UGU

-

I f

NIE

~

HAKKINDIA

roAD

AR

IzUENiEN

...

BiR

f f

,(t

EGfT.:i

~

VE

PO

49

LltT:[1KASJ

-

... Prof.

".

Dr.

TURKIYE'DE

YONE:LEN

,

i

t

,

MALIYE

YORUM

45

PrOf. 1'URKlYE'DE S.tl\lmEN

Orner MA'LIYE

E'G

TAJUEP Dr.

MTIREL ITIMINE

MALIYE

OZEL

KESIlMDEN

. TUIN1CER

EGrnMI!NlE TA~

71

.

,

Se1'8Jhattin

YONELEN

~.

Faruk

.~

'...,"

KAMU

HAIKKIINDA

Dr. Gtineri AKALI~

'.

."'.-'"

VE B,rn

OZiEL

...

79

KE-

YORUM

91

TURKiYE

I.

MALiYE

EGiTil\l1i

SEMPOZYUMU

FROG RAM 22 Nisan 1985 Pazartesi 10.30-14.00

Maliye

B~an

Egitiminde

: Prof.

Hukuki

YaJkl~lm

Dr. Niihat BALKffi

Uludag Uruversitesi RektOrii Klonu:§ma;Cl : D~.

Dr. Ahmet

KUMRULU

Ankara Universitesi H'ukuk FaJkultesi Ogretim Uyesi ~orumcu

: D~.

Dr. A;bdurra1hman AKDOGAN

:Gazi Univ~site.si.

I.i.B. Fakiiltelsi Ogretim Uyesi 14.00

M'aliye E,gitimindie E:kJonomik Yakla§Im Ba~kan : Prof. Dr. A!ki[ EiRGINAY Dam§ma Me'clisi U~esi ve Anikara Hukuk Emekli Ogretim Uyesi

Kon U§maCl : ~of .D.r. Am NEMIJ ]stanJbul Umversitesi iktdlsat Falkwtelsi Ogretim Uyesi ~prumcu

: Do~. Dr. E:f,sendexK.ORKMAZ

ist,anJbul U niversi tesi ikti~sat

IV

Fakl1[tesi

Qgretim

Uyesi

'

Fa.'kiiltesi

._~

23 Nisan 1985 ,SaIl

10.00-14.00 TUrkirye'de

YUk!sek6gretilIn Kurumlannda Kadar I:zlenen Maliye Egitimi ve Politik&Sl

Bugiine

Ba§kan : !Prof. Dr. Bedii FEYzI0G LU tstanlbul

UnilVersitesi

Iktisat

Falkilltesi

Maliye BOlIiim B~ru Kon~macl

: Prof. Dr. Haliil NADiAROGLU

Mannara U ni IVersi,tesi i.i.~. FaJkilltesi Ogretim Yorumcu

Uyesi

: Prof. Dr. a'mer Faru!k BA TIREL

Marmaxa Universitesi I.I.B. Fakilltesi Dekam 14.0'0

Tiirkiye'de Maliye Egitimine Kamu ve Ore! Kesimden YOnelen Talep .. Ba:§kan

: PDaf. D:r. OIihan

Marmara

Universitlesi

OGUZ

R'ekt6rU ~

K:onu:~a.cIJ1ar : E,rtugrul KUMC'UOGLU Mailiye ve Giimriiik Ba!kanllgl' MUst~n Prof. Dr. Selarhattin TUNCEIR E.i;T .1. Alkademisi Emelkll Ogretim

Yorumcu : ~.

Dr. Giineri

Uyesi

AKALIN

Ankara

U niIVIersitesi

Siy~

Billigiler FakrijJltesi Ogretim Uyesi

24,Nisan

1985 ~ar§amba PANEL

'Saat 10;0,0

: Pane'! B a§karu P~df. Dr. Aykut

lIERE.KMAN

A:nadJOluUniversit~i i.i.B. Faktiiltesi De'kam Konu : Tlirki~e'de 'Maliye Egitimi panele Katl!1:anlar ~of .Dr.

Izzet.tin

OND:ER

.i!stanJbu:lUntversitesi .tktmat FaJkilltesi b'gretim tjyesi Prof. Dr. IK8.mil MUTLUER Ha.cettepe Uni'Vwsitesi I.,I.B. Fakilltesi Dekam

Prof Dr. Balm ~VER Marmara

U njjveI'tsitesi

I.LB. Fa!k.iiltesi Eme'kli Ogretim Uyesi PI1di. Dr. HalkJkl OZEL

Uludag pni'Versit~i I.I.B. FakWtesi Ogretim Uyesi Mehmet BaJyram MaJiye ve Gtimriik Baka.n11F;1 T'efti§ Kurulu Ba§kanl KurtJbay A ONCU Maliye

ve Giimriilk

Bi~ He-sap Uzmaru

VI

Bakanllgl

I

(BirinCi JOturum

MALiYE

EGiTiMiNDE

HUKUKi

YAKLA~IM

KODu§maCl

Prof. Dr. MuaUa ONCEL Do~. Dr. Ahmet KUMR UL U

Ankara Universitesi H ukuk F akillterSi

Ogretim Uyesf

Qe§itli ylik~eJk ogretim kuruml'arImooa Inaliye o,gretimi lie g'Orevld ya da ;g~mi§t:e bu g6revi ii!st.1enmi~ bulunan alkademisyenler He uJl1gul'amacrlar AnadIOlu Umverslrtesi Iktilsaldi ve idari Bilimfer Fa;killtlelSinin oncillugiilnlde rtjiT 8iraJya gelmi§ builunu~rlar. Bu beraJber1.1/k1 tek'i am~ bulgiin!ktli ma1~~ egi ltiminin ~'e§itli Iba~ a~1larlnJd'an lbir degerl'e:ridirmeslm yapmak olacaktlr. Brununla fbirlikte maJli'ye ogretimi!I1!de ugra§ Vleren alkaJdem1i's~erin bu kadar genl'§ birkatIlma ile 'biT konruyu tart]~ma;k u'ze're topranma;lanru saglayan H!k. rgiri'jim Olm:aJSlbak1Inlndan semiJozyumun kendi k:onu,su

~~{f;~~~

,

I

~ ~,:t ;. ,

I

,

j

dI§mda OZiellbir onem t3;§1Jd1~ge~ektir. Bu g'er~!evei~inde sempozyumun' ana lronularmdan 'b'iri u'rerinde lronU§iffiaJk, maliye egitimilnin bJuku!ki ~erig~i berirl:ernek frrsatIm bam veron duzenleyic~re t'e§ei1d{'iir e!tm& isterim. Bilindigi gilbi ma;liye sosyal bilim da11anndan 1JiI1gogu U'e ya;km ill§kil~er ig;mdJe alan b'ir distplindir. Hukruk, i!ktjJsa;t, siya:set, i§letme ikti!sald1, tariih, sos~oll()jl, ps~oloji, muhaloooo ve ist!~t)iJstik gifbi Id:allar bu tl~kiler i~inde illik akla gelenler o1lmaktaldlr. KJonulsunun arzet;tigi gen1~ mali'Yle tie bu bilimlerin kes~e 'nJOkJt'alannd'ag,e~i~tIH maliye d~:1:aT1nln d!ogumuna yol a~lInl§t1T. Mali hukuk, mali iktirsat, malitye politika!Sl, maliye tarihi, mali iIst~t]sti[k, mati ,sosyo]oji 'g~oi. Baylece bu dal~lardan herbirinde mall ola~l:ar, mall mrUl~eler ilf~1i olduiklwn sosy~ bilim dia.l1nm ar~ v,e ge~~leri'ye eJ'eallnac'aJk, 0 dalm kendi'sine 6zgii yontemleriyle ar~ltlrma, inceleme lron:u!Su Yalpll3JC~tlT. i~eriginin gOsterdigi bu renJginli!k maliye egitimind:e de Ya;nISImaslnl bulmu§, sozu edilen maliy,e dal:l~an ders programlar1Jnda aJYn bire'r konu olarak yerlerini alIm~1ardlT. Yme ili~i alammn geni§ligi son ucu maJiye ilktiJsat f:a1\Jilltie;lierlnin ,ders programl'ann'a 5zgiii bir ogretim kJonusu !olmakt!an g1km1§, hukuk, siyasaJ bIII~ileT, ikti:sa{fi ve idari biJl1m1er fa;kiil'te1er:i, O'rta Dogu Amme idaxesi Enstitu'su, meslek dkuN,an giI11i bir~'oIk ~sek 6gr~tim kurumunun d'eT1S programlannda farkl1 yOn V1ekJonulan ile ele alm1!p i~renen biT oosyal bilim dall niteligini kJaza;nmI§tlr. i§te bu t.e:b.ligde ma;li hu!kul< dal1run hangi i!htiyacl 'kar,§uamak, har1Jgi amaCl gergekl'e§tlrmek u~re hangi kurum:l:arda oku!t:ulmaJSl gerektigi, bu o'(!;ret1m!in yogunlugu ve yontem1:eri ollan ve OlmalSl gereken agrsmda;n s:~ptanac:aktlr. Ancak burad:a biT I1Jd~ta:run a;grkllga kavu§turu:lmwsllli Z'Orunlu g6riiyoruz. Bu beblig ilg'in OnJgOroIen ba~l1k (cmaliye egitiminde hU!kuiki yakla§1iIn»QlT. Bu baJ§1l!kt,eblligin i~'eTigi baJklmlndan farkl1 biT iz1enim yarat:aJb.iJlir. Bil'indigi giJbi kamu ma:li)7ie!si (Vergi teiOnsi -bultge) nin mc!el'enme!si ve ogretimi sa1t ekonomi[k anallzlere daJyanaralk, ttfimuYIJJeekJonJomi t,eorilsi U:lJerine kuru;lalbillecegi gjJ1Ji,bunun kar§lt1 ,olaTa!k:~eren!ekiSlelF~ans]Z yakla§lInl me yani kurumsal mJaliye yaJkl!a§lmI ~;e~elvle!Si:nJde de ele almaJbtlir. Bu yiOntemlerln ta,rtl:§IJlmaJSi «ma1i~ e:gi'timJinde e!kJ0nJ0m1k'y~a§lm» kJonulu ikinci t'eblir;i 1Lgillendinnleikrtedir. Bur~dia mal1Jye eg"itlmLnde hulkruki yakla§lIndan bilZim anl!a,~1Z, ,genl§ kapSaInl ilie mal1~elnin biT dal1 ol'an m~li hulkulkun na5ll okutullUp 6gretil!mJefS1flierektlgildir. Telbligimjlzdeki ara§t1rm!a ve taTt1;§mallar bu ooaiS u;Zlerine otuxtulmu§-

tur. 2

II. YUKSEK OG RETIMDE I ~LE vi VE KON UMU A- Am~lar

MALI

HUKUK

E:aiTtlVIiNiN

re K!urumlar i:tjjbariyle Maliye Egi~tlmi

Bilinldigi gifbi mal'iye ~,e!?jit,1i kurumllarda ~efjit1i dallan lie fark11 ~ogunl~da okutul"m'akJt:a~dlr. Mallrye egitiminJin ha:I1Jgi, kurumlRrda, hanJgi ihtiyarCl kar§ll:amalk uzere ger<;'ekle~tirilmelSi gereJktigmi t!ebligimizin h'areket IlJOkt'WSlolarak dU!§iindrUk. Eu hu'sus ger:ek dogal, ger~se 2JOrulnlU bir hareket nOkt'a'Sl ol~turmaJkt,aydl. <;all§I'n!allm tiimooii bu esa!s uzerine miOnt,e ettiginiilZ takdird~ t'efblig kJonu!sunun iki:nci, i.1JgUncllve o2Je'lli!kle d6rduncu telb1igler lie t;Umiiy~e ya da bii'yrtik oll~!ijjdre~akl'§ma durumunda bu~lunaca.'f!;1ortaya ~1ktl. Ne vaT ki, sempOlzyumun ~~e§tt:likJonulan.mn biroirleri tlie ola;n yakm i~lerinin lJorunlu SOInUCU'olarruk b:elli ~a;k1,§maJlar, tekraTlar k~Im1mazdl. Her§'eJY1e ragmlen du§Unce si!st,emimizi ortaya rooymak v'e ~aJkr§ma}arl minimuma indirebilmeik amaCl tie malfy,e ,egiltiminden ne beJl.r{.lenmiek'?}errektigtni b~tla S'a.pt,amaik:i'st'edik:. FikirleIin somut b]~imde ]fade e:d!il!eJbilmesibaklmmdan konuyu i:l!i~}er blltlUnrfi al!aTak bir t'aJbllo ~e'r~'e'VeffinJd'e sergilemeyi u'1gun 'bul'duk. TaJblo !'de genel olar'a;k maliye

egi:ttlminin hanJgi ilhtiYa'gla,r v'e

ama.!~lan kar§llam:aJk U!Zlere, hangi ar:~:rarla 'y Urii,t~illdugu,' yUriitulmesi gerektigl gosterHmi~,ir. Dikey sutunda i!h\t[ya:c;lar ve ama.!~1ara YeT veri:1mi§tir. .iJht]y~ ve am~lan 1. Uyrgul:ama, 2.. B,ilimsel Ara§:t1rn1Ja o!lmak uz.ei"e ikJi ana grupt'a t'apl!amalk miimkrlindUr. B!IJimsel ar:~1:Ittna esaJSitjjbariyle toorilk am~l1 li!S:ans ustu ~~malarl'a g~e&l:e§ti:riilltmelkJted1r. 1. grupta uyguiama b~l1'f?;1altmda tlopladlgImllZ futliYaJ~lla;r-~}ar k]SIn1nda k,amu selkJtOrtinrii v,e 6zel ,sek!torU ayn ayn ei1eal!d1k. Her iki sektorU de alt baJ§lIklar itjlbaI1iy~e imkan ol~riilSfii'nldepa,ra;l,ei grupllara aylTdl'k. Yata,y eksende araJ~llara yeT vereI1ek bu:nI:an lilsans, lilsans"115t1ive melsl.e,ki egitim olmaJk uzere ~ sm1iDta tJopf)Jadlik.BiOyl:ece talblioda hlangi ilhtiy~ ve ,aimacm haDJgi dmeyde egitim ar'acrll'f?;1i'le, ha,ngi kurumca ka.r§rl:anacagl ort'aya ~lkmI§ o]du. TaJblloda di!k~ ve yat~ay eJkJsJenJ!erln kleSi§me n'd'~laJl;airI!rlda hanJgIi amacla ve ihtiya;ca gOre hanJgi egitim ku'rumunun OnC!elik kazanJacagllli g6nne!k mUmkiindliir. AnlaltIm ve analilzde baJsitl!igi sagltamaJk UZ'eTe, mrel!iye egiltimine pI1ogra:ml~armd!a yer ve'ren kurumllan ~ki Igrupta t!opl!ad1lk. E'sas iti'baJriyle kurumlarm ders programlan da gilderek uyumla§tml1:p

1. A~lkIama SOSYAL BiLiM

TABLO KURUl\ln...ARIND~

: I MALiYE

EGiTllVlIiNiN

YERi

'II

!I'

Iktmat

: :i!kt]~t eg,itimi l\t:IlV[y0) .

Hukuk

: Hukuk

veren

kurumlar

(SB:F, iiBF,

ikt.

F.

\

a) ,Y~lZ

iktisat

egitimi

ve:ren kurumlaT

grujbunld:aJki kurumlarca

(HF, AYO) ylir11tiilecek

6g-reltim

Ib) tkitisat grulbu oncel1iiklli olmak i.1JzeTe her iki grupt;a!ki kurumlarJ til~

Iii i.

Ii

J!:

.ca ~Uriitu1:ecelk ogret,im c) Her iki gru~:a e§it aglrllkll yiiruwlecek ~tim d) HIUtkuIk grulbu onceliklli olmaJk lizere her iki gruptalki c'a yiirotiileCek ogretim e) y.a;lnlZ Hukuk 4

gru\bundaki

kurumlarc'a

yiirutillecelk

kurumlarog,-retim.

.

tekdti:z1e§tirilmekte 'oldugund,an b(jyle bir gruplama yanll§ olmaYalcaktlr. Birinci .grnpta iktlil58Jt fakillitesi, 'siYa'Sal bilgi1er f.a;k,ultiesi, iktfsa;dl ve 1d~i 'bNimJler falkillteleri ile maliye m.eiSlelkylik'sek ..v . OkulUnIU «IKTISIA T» 'b~llgl a;ltmda tlaplad1k. Aync;a k;amu yonet'iminJd,e ,lisans 'e~timi veren oolf11mler de bu grupta yeT almalkt'adlr. ikinct grupta iSle SaJdecehukuk falkillt,eleri ve adalelt ytikselk dku1!larml ele 'al.dlk. * , TaJb1onun incelenmesinld'en gorol;ecegi g}bi g~[!tli kutul'a,rd\a egi'tim' kuruml'an i§levleri ve biinye.l!eri itilbariyre onem, aglI'hk ve ~ogunluk :derecele'rine 'gore farkll §ekilde slrala:nml.?t1r. Bu Slralamada h-erhangi !bir ~am~ ve ihtiyaca ,gOre !belli /bit egitim duzeyinde 'her kurumun ta;§1;d1g1 one!m dere;cesi e;S3;Stutulmu§tur. B6ylecie ortaya Ibe§ :ayrl gruplandIrma ~lkmak'ta:d1r: a) ikttsat) b) 1. ilktisat 2. Hukuk, c) ik'tilSat-Hukuk, d) 1. Hulkuk, 2.iktiisat, e) Hukuk a v'e e gruplannda i1gili ogre'tim biriml,erinin ylirute.cegi egitim aJSlld1r. c :grnhun,da yeT alan krurumlarda i;kt'fsat ve huku!k 6gI!etimi ~it agIrl1k t~lmaJktladIr. ,b ve d gruplannda i'se iktisat v,e hukuk ogretimine yeT veriJmekle birlikte bunlar, onem itilbariyle 1 ve 2 ,dlarak dere'c,elendiril:mi§tir. BiiyI.ece ornegin kalmu kesiminin ihtiyacl olan Ig.enel 'Y"'onetim eleman.lanrun yeti§tiri.lmesind.e iktilsat ve huikuk gruplarl e§it ag1rhk.l.l kurumlar 'gOrliniimund,edir1er. Bunun gf1fbi bilimsel ara§tlrma amacmm geT~e!k1'e§mesinde lisansiist,u egitimd!e hukulk Vie iktil5at egitim kurumlan yine aynl a,glrhg1 ta§lmaktadlrlar. Buna kar§llrk kamu sektOriinde ma.li denetim elemam yeti§tirilm~.sinde iiktisat rgruJbUonceliklidir.

2. Degerlendirme TaJblo t;opluca 'goZ'den ,ge~irild~ginde

§u gvo.nealIeme1eT Y8JPlla-

(bi1ir

-L]saIllS V1eli!sa;nsfIJstii maliye egitiminde ve ilktisat gruipl!annm agrrl.1klan ~ilt)tir. -M~1ekJi

tortin ihtiyaclllin

egitimde

ilke olarak

ire agwl1:k:laT farkl~ma\k(ta

hukuk

VIeorel sek-

kar§llanmasm:da iktjJsat grubu ane ~me'kte'd;ir.

TaJbLOOama;l1ye egttiminde h,ulku'ki yak1I~lm ba,klIn1ndan onem t:a§lyan ba\~a deyimle ma1i~e egitiminde mall[ hu,kukun §u (~)

Anadolu Universit~nce yuriitulen ac;lk ogretimi hukuken iktisat aglrllkll lisans egitimi ic;:inde, ftilen ise mesleki egitim smIfmda du~unmek mumkundilr . r

'II!

ya da bu a'glrl1!kta okuJtuldugu

a:lanlar .iJsea, b, c, il, i~tJ1d

lar olm:a.kt:aid1r .Buna gOre beHi iihtiy~ 'Ii kurtunlard'aki

zu ~~daki , IIi'

maJIilye 'egitiminlde

ve arr~lar

hulkuki

klSIm-

itilbariyle g~it-

yaJkla.§lmIn

ye'ri ve
SlTaJIama&ataJbi tutulaJbilir:

'a. Hukuk: Orel k~lsimde hukuki dam§manllk (lda;m~manllk, aJvukatIIk). q.erek li'sans duzeyi,nde, gerelks1e li!SaniSlfusJtuegit!imde bu kateg1Oriyi hulkJulk fa!k:iil teleri yet:i~tiri'r. lb. 1. Hukuk, 2. iktrsa't: Karou kesimi i~in mali ya~, (vergi yargls1) a;lanI;nda eliem!an YeJtl§tdnnek eJ.s~ itilbariyle hukuk fakillt,elerinin IgOrev alamna girmektedir. HakimleT Kanununda degi§ik1ik ya;pan 2'6161Saylll Kanuna goTe (RG 24.4.198:2, No 17,674) programmda hukUk de!1sme y,er ver-en sosya:l :bilim kurumlarlmn mezunlarl ildari ya~gJJda gorev aJ.aJbilirler. Buna k'ar§rl1!k id'ari YaTgl Ya1:ga'g ~daylllgl Yonletm8'liigi'ne gOre (RG. 213.9.19'83,No. 18:170) SiYaJsal Bilg]1er Fakriil t,e1eri rdare ve m.aJli'Y,eJb6:IUmleri roezunlan yargIl<; 'adayl1~na kaJbul eldilmektedir. c. Hukulk-.iIk1tilsaJt: K:amu ve ozel sekt6rdle y6n.etlicilerin, ar~tmna--geljj§tirn1!e konul~an'IlJda g'a;l~acak erems.nlann Yelti-?tirllimesinden mal'iylenin, huku!k ve ik'tjJsa;t ig'engi ~l'smdan ~i't aglrlIkta verilmesi uygundur. Hukuk Faikrill:te}e~inde rollfun Slis!temi yoktur. tkti!sat grulbunJda'ki kurumLarda ise 'bOllUm!lerin ders program 'Lan Slapb.arurken aglrllikta e~,tlige di.kJkatite yara:r vaT!dII. d. 1. iktisat 2. Hukuk: ikti:sat egitimi $rl1kll verilmek ko§uluyJ:a hukuk "kjl~lSIi i!le de ta:kviy,e gerekt,iren al:a,;nJ1ar turn mali dlen8itim hi:zmetle'ridir. Yar:g1 !§vevi dlmaJk!1:abirllikte SaY~lta;Y1 da b.u grupta saY'albil!iriz. . B. Ku'rumlar

ve Dallar

It1Jbariyle Mal~

Hukuk Egitiminde

K'ar~1:la§tlrmal1 AglTll!klar

1. A~Iklama YukanidaJki t1a1blo~ T'iirk!iiye'de rnal!i'Je eg,iJtiminde huiku!ki yaJk1:a§1n1lnyeri kJOnusunda rolan ve 'Olm:aJslgerek'enii ti0lp1uca irdeieIni§ bulunu~oruJZ. Bir sonraJki a§amaya rse balk1:§ ~IIImZ1 dalha daraltlJp, de'rinl~tir:erek biT !ba§ka talblo g'e~ewsindie malli -hukukun g'e~itl:i da;lillaTIn1lll ~asIi okUtuam'aJs1 gerekltig'1inin ar~~tmlma51 01u§tliF8.caktIr . 6

TABLO : 2 MaN H u!kuk Egiltimlilrl'de N1i~i Yogunl uk!1ar KURUMLAR

1) BOltim!.eroe A~ra Ulni'Vers1tiegi iSiryaJsalBiJJgiler Fakii1oosi mo,deli 'elsa:stu t ulmu§tur .

2 numaralll t.aiblionun dllk.ey si1tununda m:aJl!i hu!kuk iki ana da;lda toplanm1$lr. Bunlar v,eI1gi hukulku ve 'gJid,er hu!kuiku (but~'e) bOlrtimleridi'r. V1eI1gihukUlkunu genel vergi hukuku ('genel ii'kJe}er), orel vergi hulkulku( TUrk VeI1gi Sil':;!temi) dlmaJl{ u'rere iki art ~a aym~oruz. Gider hukukunun rse de!Vl!eJtW~'elSinin (gene1, katma) hazIrlan~§ vie uygulranJ:§Inl i~ine a;lan bii.t~e teknJigi

III

lie biitc:e denetiminden dl'll.s~n ikill aymma t!aJbl tuttuk. * TaJblK>nun Yalt'ay eksenin'dJe ogre!tim kurumlan y,er almak!badIr. 1 inci Tab~oda oldugu gilbi burada da maH hukulk egitiml veren. yUkisek ogretim kuruml.an iki a;oo ba§il1ikta bopl;anaralk il1!k gruJba h ukuk fakillt:eLeri, ikinci grnlba iktisat biazll t,Um 'ytikselk ogre~tim kurumIan «Iktilsat» 'genel I~hgl a.1tmda yer}e~tiri1:mi§:tir. Ancak, 1'in'ci Tabvodan faMll dtaralk buraJda ikti:sat gruIbundaki kuruml:ar biinyelerindeki bOluml'er i:tifbariy1e ele ahnnll~tIr. Soz kIOnusu kUTUmlarda eg,i:tim, bOlilim eSa51n:a gore ve farkl1 pTIOgramlar itilbariyle yiiriitiirduglinden ana;l!iZin bu a§!a.ma'.smda iktiisat temelli kurumLan daha aynnlt1l1 eve almayI u~gun gordU!k. yaJtay ve dikey eksenJieri~nkesi§m'e alanlannda ge§ii'tLi saYld!aiki X ifja.retlen kurum, 'ool11m ve mali hukuk daJIlian it:jJba.riyI!e «olmasl gereJken» m~ka Ibir deyifjle Igerg,ekle§:tiri1ec\elk mati ,hukuk egitiminin yogunl ugu ha1lJkmda bizim atlf;etti~miz nrsbi, kar§1la§tlml,a!11 aglrl1klara tekrubiil etmektedir. Bai§!ka deyi§re, herha.ngi biT ma:li hukutk d'al1nm hanJgi ogr.eIMm kurumu ve ooliim'tinde, digerr 'kurum V'e daJIlara oranla aglrll!?;1nIn ne olmaJSl geTektigi malkLsimum d6r:t X uzerinden msbl ola;rak degerlendlri1mektediir.

2. Degerlendirme T~bliO 2 t!opluca g"6zden g~irildiginde

§u geneHemele~ yapIl:a-

bilir: -MaJIi hUJkuk egitlimi, bu i~ yaratrtlgl i!Zlenimin ak'Sine, ozellikle beilli m~i hukuk dal,llaLrmda hukulk falktf.i!ttelerind'en ~iOlk ikti'sat b~l1~ alltmda topladlglmlZ eg;i!t;im kurumlannda agrnlk t~ImaJkta;dlr .a,megin, 'DUrk ve~gi sistemi ilkt~SaJdibildmler fa!k;(iiIte-lerinin maliye V1eifjretme bO]j(iJInIlerinde en yogun §eki,~lde ol{utulmMldlI . -'G.ider hukukuna ili~n olarak §Oy:l:ebir genel:leme yapllabilir: Bu dal kamu ke$imin'in nireliJk1i msangiicii (uzman) iJhtiya.cml kar§ll'ay!an kurumlard'a agu.llk k~zanmaktald1T. Ornegin i§letm'e oo1timlleriT1Jdedev:let bi1t~esi re denetiminin deI1S p.rogramlannda YeT almaJsI:na gerek yloktux.

Butc;e teknigi esas itibariyle ekonomik aC;ldan kamu maliyesi egitimi ic;inde mutalaa edilebilirse de gerek teknik nedenlerle ger;eks,e ogretim butunlugu baklmmdan aYlrlmdaki guC;lUk nedeniyle burada mali- hukuk ic;inde ele al1yoruz.

(~)

8

-Mali hulku!k egit1m1nde hukuik fakilitelerinin 0zeIl ve aglrl1llcll konumu roo veI'1g1ihukuku. genel .iJ1kelen b.a!klmlndan Ortaya

g]kmaJkt:adlr. TaJblladJan:gOriilec~ lalca~ ogreltim kuru!rnJl;an hukuk III.

MALi

A-.;... l~eriik

HUKUK

gi!bi bu dal1n en yogun okutu-' f:aJkill'telleri olmaJktadIr.

OGRETiMiNDE

TElYmL ESASLAR

Yoniinden

Yukanda maliye eg1itimi i~ind'e ~d l:arl ka:r§l!l!.amaJkurere

hJanJgi kurumlarda

hu.1rukun hangi ihtiyagniwi

olaTalk ne yogun-

lukta okutu1maJSI,gerrekrtliginia~1ik1amaga~a1~t1ik. Bu oo1umde ise k1onum V1eone mini 'bu §ek:il1Jde saptladl'g1mIZ mall huJkulk dJ~lanrnn ~'e§it]:i kurumlarda h~ yOntemlerle ogretilmesi gere!ktigin!i ara§tlTaca~. .

1. Lisans Ogretimi Bu dJUze~delkiogretimde biZi aJSll illgilenldiren nJOkta mali h ukuk egitiminde mal'i hukukun iktdlSat ve genel olara,U{ maiIiye il:e i1d§kiJlerine ne ol~'ude. yer verilinesi gereiktigidir. Bu konudaJki g6r'U§l1miiz, ~'~it1i daHar i~n farkll derecererde dlmak kaytilyla maIii h ukUJk egitimind'e iktilsaJdi anl'aY1§In ilhmal edilemez bir temel blu§tuI'!dugu ~olundadlr. Bu g:o~' elSa5 tutuldugunda telbligimizin ba.§l1gml maliye egitiminde hukuki YaJk1a§Im.olaralk degil, ((ekonomik temelini mati hukulk egi timi» §eklinde belirletmek beIki daJha uylgun ola'cruktlr. Mali! huk~u olarak bu g'Orii§iin tarMl:In1.man ifade edilmeiSi yadlI1ganmamaIJrllr. QUn1k;u,hem teiOri, hem de uyguIa,ma bakumnldan huku!kun hammaddesini eIkonomiik geT~ek1er ve prablem1er ol~t1,lTUr. Gerek «1olanhulku!k» un analtzinde, gerekse ((Olm8JSlge~en h'Ukuk» ~1LS1!IlIdaninceilemelerde ekonomiik ge:r~ekl!er hem harek!ert naktaiSlIl1, hienl de heJdelfi ol~turmakitad1r. Nit~:rn V1e~gi Usul Kan!U!!lunun 198'0 YIll sonunda yapllan degifjik.likte getirilen yeni §e!k1iryle3. mad!d~i 5z bla~ vergi hukukunda ekJonlOmik yak.l~Iml benimse~tir.. Ayru maddenin ((Y e~l endirmede vergiyi dog-uran ola;y ve Ibu olaya il~kin muamele!lerin g~ek maJh1ymi esaJStlT» hlUkmii aT~tlImacmm, yargrcln ve ogretkinin, Vlergi i:l'1§kiaeri:ni dof!;ru saJPtayaJbilmeJk i~m belli hu!kuki fiornlIar ~ler~etV1esinide ortaya ~1!kaJndurumLann temelindeki ge'~'ek ekonomilk olgulan bulmaIlanm, ixdelemelerini gerektimlekt,edir.

I,.

I II

tkt1sat ve hukukun biT arada dii§iinillmooi, ara§tlruma:sl, ogretiImesi y,olunda orelllikJIe son yirmi yllda A.B..D.'de kuvvetli biT ~1ID. 01U§mu§tur. B,u aklma «Hukuk ve i!k:tilSat Ogretis'i» (La,w and econlomiCls :sohol:arSh:ip) d'ennmektedir. Bu alk1In ~er~evesinde ;sempozyuml~ar duretJJ1enmekte, aJynl aklma il'i§k1n ar~t1'rm'alar !hukU!k ve ekJOnJomikonul'anm ,bir1tikte e1:eal'3.ln deI1gjJler* ilre hukulk eg1timi al,anmda'ilhti'sasl:a§:ml§ deTgilerde** yeT almaktadlr. «Hukuk ve iktjjsaJt O'greltl51» ekJoloode belli hukuki konular iktdsadi anaJIiz ar~lan ile ve kuruwan modell'er i ~in de e}e allmnakt'adlr. Ornegin orel hukulkun biT dah o];an hak511Zfitl hulkmu, (Law of tort5) tfunuyle ekonomik biT kavram olan d~!sa:ll1k u'zerine otur,tularak a;n;aJId.z edilmektedir. ~irketler hukulku aJlaJnmda .da ~a:l~malar v,a;rdlr. Anlglo~on hukukunun biT niteldgi oraTaJk ozellilkle ozel hu'kuk (hakimin Y3lptlgl hukuk Judge made Law, Common Law, gellenek hulkulku) alanilla giren ~onularda bu yalk1a§lnl daJha geni§ o~ulde kullanllmakta;dl'!.'. Kamu hulkuku alanmd,a (me!V1zuata da;yah hukuk' PuJbl1c Law, Statuoory Law) ilse uygulama Ir]ooet'en azdlr. Bununla birliIkJte hulkukunda da o'ze:1Ilikle ~ konu'da, aDltAtrost kanunlan, ilktisadi kamu id'arel:eri hukukunda (puJblic u'tility regul!8itjJqn) ve ceza 'hUkukunda bu ya:kl~lm yogun bi~imde uytgulanmakta;dlT. Bir kamu h'ukuku dah olarak VeTgi hukukunun da bu tiir anau'zlere elveri'~li oldugu ~1iktlT. V'ergi ceza h ulkulku y~letVesinJde vergli k~'a~Hlgl sUlC;'u~lIS1!!ltl!OOrillli,koiu se<;i~lerd,e fayda anaJlilZinin Y8.lprllnlalSl, ,ve11giildareJsi lie vergi ikaglnI]~

.i!$tieyen ytlikUm1rii

i:g1n biT optimiza;syon

analilJi

olarak

oyun teoriiSinin kuilll~anll!InaSlnl ornek Ora-Talkg!()stierebilirirz.. Toorik '~'er1lli~ haJkkmda Itart~malar da ibuliU!nmaik.la lbirl!ikte bti ak1m halen Val:"llgllli stiTdfumekite v'e uiy1gul'amaya g~itli b]gimLerde Ya:!1jSLmalkJt:rudtr. Orn~n wg'ok hukuk fajkJiH:tlesi,bi1nyesinde asli kaJdralu olaIiaik tarunml'§ iktisat~rl'ara ve maliyecilere gor:ev vermekted'ir. Qogu Ihulkuk fiakliijlteleIinin hUkuk pIiofesi)rleri de ,bu aJkIma 'aJd:apt,elolm~ ']gdlrl hukuk akademi!syenlerine ikti!Sat ogreJtmek tizere a~llan yalZ okuJJ1anna gi,tmekte.dirl:er. Boyle bi1in~li bir aJkmun uljl1gu1anmalsl nit!el~ginde o1maIma!kj1laibirlikte yurdumuzda iktrsat 'VIemaliYJe dJersLerinin, hulkulk faJkillltlelerinJin de:rts prrogrnm!'.an arasmlda otedenlbleri YeT almalkta olmasl dikkalte ~ayandlT. Bi'r

(*) (**)

10

Journal of law and Economics. Journal of Legal Education (American Association of Law Teachers), Journal of the Society of Public Teachers of Law (Journal of Legal Studies).

kISl1n Avrupa illike1erinde de !belli iindrversitelerde Hukuk ve 1ktisa;t fakillteleri tek Ibir ilSlim al'tIn'da birl!e~mi§ bulUJ!1ma;kJt:aidlrl!3X. Bu genel .a:<;lIkl:almaJd~n :SOnra mall hulkuk daillannm beT kurumda 'okutwma Ibi~1mine d'aJha yalkln!daIIl _egi:l:erolinz.

a. Vergi Huku!ku Gene! ve~gi h ukuikunoo ve!1gi .ill~'si dev l'etle kd§i arasmda beJJ1itbill" alanda ortaya ~Ikan bu kefrlldi'ne ozgu il!i~ki, genel hukuk teorlsi ya da k~u huJkuku teorilsirun ilke ve miie!oo~leri ve ~lkarlar d.enJgesi~'er:~etve!SinJde ,ele almlr. Yuikanda da ,belirt'Ndigi gibi vergi ya~glIgl.anrun VIe avukatlanrnl!!l yeti§tirilmelsinde a81:1gorevli kurum hukuk falkulte1eri,dir. Genel vergi huku'ku (vergi hukukunun temel il'k'ele'ri), en ~ogun o!..1{utulacagl bu fakilltelerde pur biT huku.k dall olarak ele almmall, hem alan hlem olmalsl Ig;e'reken huk.uk verillrnelidir; 'bu arada kar§l1'a§tlrmall uluslararasl incelemeler de yapllmal1dlrr. Ve~gi hUJkukunun gere1k ozel hukuikla ger~kJse kamu hUJkulkun un diger dallarl lIe ili~leri ve ~1kl§malarl analilZ edilmeli'dir. B~ir kamu hu:kuku Odev i~kisi o1:arak kalbul edebilecegimiz ve~gi borcu ili§kismd.e; taraJflann yani ylikUmliU v.e hazinenin kar§l11kh ~l!karl8inmn narsu d.en~elendigi ~e§itli orn'eklerle a;~1kl:anmalldlr .Bu arada AnaIYasamn k1~dugu, vergi aJg15l!I1'dan devlete kar§l bireyi kJoruyucu hiikUml'er eJe almmall, Cite yaiIldan AmIne AlacaJkLanrnm TaJhJsilU1sulJJii Hakkmda Kanun'un t.a1hSi1'baklInlnd'an hruziIl!eJe g;etiI1diig:l aync.alllk1!aT, gU'Venoe 5nlemlien uzerind'e durulmalldlT. Ve!1gi borcuillun dIOgumu, nitelagl, ortaldan kalb'§l borc;lar V'e iidare hukulkunun kaNram ve kuru!m/La.nn!dan y.ara;rlaJrolaTa;k V'e oruarla kar§llaJ§tm:l!araJk i§llellmelidi.r. Genel Viergi hukuku C)er~'elVelSind:e ulusl:~ra~asl iai~1erle veI:gi ~onul8!n da ilhmal :edilmemeljjdi!r. Kamu maliYlelsinin ver:gi teorisi oolrumu veIigi hukukun:a haiZrIilllk olmaJk i.tzere ogr~ti1lmerildiT. Genie;1vreI1gi huku.kunun ilktrsalt okurtan' faJkJUJ1tel:erde ni!Sbeiten hafi!f olmakla .biri;ilkte d~s prdgramliaJnnlda ~er aJimJaJSliIlda ya,raT vardLr, ~u!rllkii bu fa'kiilteler mezunlanna bu kJonuJd!agerlJel bir niOOj1onverme ge'regirun yamslra, bUJgi1nkii m.le\VZUI8!t:a gore beL1[ Mltimlert bitire~nlerin vergi yaI1g1cl olma b!aJk1l:aJnru da bu degerrendiml'el}Ti y,apark'en g:oz pnUrn,de bulunduroyoruz. / I

EkJonomik temelle en aJZilgi kurulara.k i§lenre!ce:k dal gene! vergi hukuku OllinalkttaJdl!f. Bununl'a birllik1te pUr hukulk aJ1:an1!nda bile belli, ol~illeIVde e~onlOmik -mali temeile degin:mrelk h.em zorun-

' II'" ,I'

'f

i, "!"

lu hlenl de yararlldlT. Gerelk bu dallm gene! ~,er~~e'VIe.~nin a<;1klanIna;sl, gerekse srpeSirfik:konuillarI!n kalvranmrusmda hukuki muesses'euer ekonomik--mali temeJieriyle ili§kli1endirildikleri q[!<;ude a~1:kllik kazanrrlar. Ornegin ~fuiii'tme orgaruna ve(l'!g1lendirme ye:tki'si devrinin n!edenrerinin a;<;l!kil!anmasmda, anaya:saya uygunlruk denetiminde VeIig1i kanunu hU!k:Umleri tie amyasamn mali, e-kanomik hukUmlerinin hu!ku!k: delVlet,i ve sosyal devbet Hkelieri ~!er~eve'Si:n'de birlikte gozOnooe al1'nmrusmdia, Viergi ve lbenzeTi mati yUkum kavramlarmm y1oruml:anmaJsmda, ulusla.rarasl veTigi hu!ku1kuna nufuz edeblllInJe1kbakImmdam ul:UJSl'araraisl bUtiinle§mellerin teori~ nJi!teligi!nin billlinmelsinde ekonJomik t:emele dayanmak rorunl udur. Bunun g1bi genel ve~gi 'huku'kun!da yer al~n dalha 5'ZJ~1 .ve t~l\.nik kruvrarnla;r1!Il .ve bunla;ra ili§ktn dUzenltemele'rin eklOruomik t'emcl1eri de ar~tlrmal1d1T. Birer hukulki terim ol'~ sarumluluk ve ytik'um1illiilk kavraml'an He k,a:mu maliyesi anla.ffi1nda yalSal, araCl ve nJiihai yu!kiimlrfi kruvraml'arl arasmdakj parale[:lilk, ge~ikme zammI ~ tecil fairlJi tile enJfl!a51on ve iktilsa;di kay~p k'alVramlan araSIndaJki tli;:§!ki, Vergi Usul Kanununun 3 iincu madd.8sindeki eko,npmik yorum, olaym ger~'ek VIe ekonomik nlitel[ginin sapt anmas 1 geregi, ayru madded~eki iSbata iIi§kin h!iikliim ~'er~e:ve'sind'eno'rmal ekJonomi!k §iartl,ann aksini rsbat yUkU (fa:i'miz bo~ verIne), re,sen ve ilkmalen vergli t'am1I1Jda emsal kira be!d:eli, c'ari faiz had.ill, rayi~ deger bvram1:an, veIig1i t.aJhJsilinde hazineye t'anman giiVl~nce onlemleri, vevgi daJVaiS1!!1da y11TUtmenin dtomati!k durmasl ilre davanl!Il ka~lruda uY;gulanaca;k tecil faj.Zi iI1i~Si (VUIK, Md. 1.12), Odeme emrine kar§l8J<;.1l'ac.ak davanm kayibmdla %10 zam u~gulanmrusl (AATUHIK, Md. 5,8), terkin, vergi ceza1annda arf, uz1a~ma ve ceZ'a indiriminin kalbul nooenlen, vergi yar:g1'smda bilirki§TlliJkmue'S!sesesmin fonksiY1onunun sapt:anmaJSl bu lronunun ~e§itli arnekleridir. . \

\

Owl vergi huikuiku (~ vergii S]st~) genel ilikellere llaizaran hu:kuk f~rtelerinde, dallla hafilf. .olmakl'a birlilk!t.e, okutulma}1Wr. IkJtwada yiQnelik faik'iillt'elexde bu i~'erigin Jog-un oln1aSl gerekitigini d,u~nii~rUz. Qii~ ozellli!kle belli bOlrf.im.1ermezunlan uzman sli'atlyla ~rek klamu sektoviinde gere!k oZ'el sektorrle de~Ik veI1gil!erlie yaJk1ndan i1lgileI1iInek durumunda bulunacaklardlr. Ornegin maliye !oolt1lmti mezunl:an MaJ1iye v'e Grlimrii!k Bakanllg-l btinyesintde uzman o~ara1k gorerv yaparren veI'!gi simemlnin iyil'e§tirilmesinde .tekniik Slorumluluk ti~st'l'eneceklelrdir. Bunun gifoi ver-

12

!gi :Ldaresinin tijmti i~in n1tlelikli fbir kaJdronun yet~rtiri1mesinde halZinenin yaran vardl!r. Boylec:e vergi ira:d~n'de rverimliliik saglanaca~ ,giJbi, ylikiimJJilierd,e ~Ika[b11ecek'i!h1tiJ:aflar da en a;za iDJdirilecektir. ate yandan i~vert;m'eoo~timu mezUlnlarmm i§lertme iktisaldl ve i§:letme ~giciligi ilke:leri ~~efVeslnde m'aJI[~t helsaplarl ve vergi planlamalSl u!zerind'e ~a:l~l1"ken, sist,emi yakmdan ka.vraml§ olmala:n geretkir. Ozell vergi hukukunun gere/k huJku!k, gerekse ikt,lsada yaneliik f:aJkillJt~l~rtdeokutulmaJsmd!a i'ktisat Vle maliyenin onemi genel ve'rgi hu!kukuna omnia <;ok d'aJha faJzllaldlT.Qlti;njkJuomegin malliye bu~akrat1 TUrk veI1gd s]stemi tizerlnde ~:ah§lrken ~e§it1i dltilZenilemelerill mali etkil:erinin neler lolacagm1 bilmek durumundadIr. Keza i§letme vergiciligi miIk~elkJQI]omi[k analizletl ge'rektirmekftedir. 'Nrk VeI"gi S'i'stemJinin ~~dJa sIr3ila,yaca~!Z ~e§itlJi konul~ e1:ronomik.J!nali temeltlie yakmdan i:li~i allan orne!klerln '1}azIfand1T: Ge;nel ve ozel indirim, we rejjsi beyanl, veri~ alacag1, yat1nnl indirimi ve dar y'Uki1mlili U!k, ticari ve ma;li kar kaJvraml'an, i:§le'tme giden, yat1nm harcama:s1, d,emi11baJ§,t:~'hiiZ'a.t kaJVramlan, VeTgi U1sul KaJrlununda dogrudan gi'der yazmarya i~kin 500'0 l1ralIk Slmnn saptanmmsmda ekJOnJomikve tekni!k bakIiInJdan bUttilnlu!k kaIVramI (Md. 313), td:cari kaza~ta ind1rtleibilecek: giderlerln tesbitinde illiyet bag1 ol~iitu, §irketlle§me, biiy,imeyi 6renldirme amaC1 ~er~evesmde veI1gilendirillmeyecek deger artL?l kaza~lan (GVK. Md. 81), JereL yijnetimlerin mati kaynaklan, vel!gi taJrltfe V'e 0raIll:an iizerinde enfLaJsyonun etkisi, Katma Deger VergIi!sinde tican teamui kanam1 (IKDV, Md. 25) gjjbi. ,b- Gider Huku!ku ()B'ijJ~'e): Gjjder huku!ku kamu sektOrunde ~net]ci oliaTaJk gfirelv a:JJac'akeleimJanlar lie kamu haJrc:am.aJanmn hukUkl denetimind Y~PaJcaJk gor:ervlilerln yeti§me'si ba[k]JInmdan onemllidir. 2 nqmaJr.aJll t3AbIiod'an bu daiLn da gereik hu!ku:k f~ii!ltelerinlde, gerek6e ikiti5aJt baJzll f~illtelerin. Ozellilkle maLiye gjJbi baJZ1oolrlimlteri'ndle da(ha yog-un ol!m~ k:alYdl i!le, akutulmasl' gerekti~ f!f6WmeklteJdir. Kamu harCamlalanru:n denetdm!ind;;e hukukJilik dell'etimi lie birlli!kt,e diil§iillll11Imesi ge~ekJen e~i!k dlenetimi de gOronunde tultulacalk o1dugu:nJda gideT hulku!ku a~lSmtl~ da hu!k:u1kiegitimin ilkltilsat ve maJIiye temeli uZlerine kurulmalSl zorunIJulug-u kendisini alg1klgiag61Sterir.

LisaIJJSWstii ogrebim,

ge1i§tirme tio~i~onunu

bildmsel ~tli1"iIna;yl

kar§lla:maktadlr. Dol:~lyla

yiiks'ek lisans

ve dldktora gal1$rtaJllarliIl1n mali' h uikulkun gerek teorik, ~reik;se uygullJMnadan dogan ~sorunlarma <;621i.imve katkl getirecek nJi'teililkte OlmaSl, bu ~ejkilide yonlendiI'1ilmeisi Y~I1Jde olm. LiSamfuSltu, du~eyd.eki ar~tlrmalarda, ozellikle TUrk vergi s]st'e.mine ve gider hukuJkuna il;~n oIa;nJlwda, ekonomik ..m:aJlit:emel d'ah'a onemlidir. Niteligi ,geregi heI1hanJgi biT alan,daki liiSaIlJSUstii g:al~a1arm, 0

aLrunda1isans veren u:nirveIiS'ttel'erinsosyal bi1im enstirtJii1erinc;eytiriitiii1ffioeiSi yerinJde olU;r. Nit.ekim

<;1Okyeni

t'arl[hli

al'an * A!I1!k:aTa

Urnversitesi WSlanJS'lJJStU Eg,iti:m-Ogretim ve SlnaIV Yooetmeligi:!1Jin 3. maddestnden de bu S()I!1'Uk; <;1kmaJkit'adlr. BUJgUn Ankara U:mve'rI$tetsmde vel1gi huJkulku alanmda, kalmu hulkuku gergelVe5indie lisan!sUst;U ve ddkJbora dmeylinlde <;'all~ma yapmalk mifimkiinldJUT. Duruma gore dokt;ora 'programmm haZlrlanmalsmlda mal!i. hukuka daJha fazla agu,lJk ve,r:ilIInesi alarun onemi geregi yerinde 'oluT.

3. Mesleld Egitim A. Mesleki egitim veren kuruml.arda i'se mali hUJkuk ogretiminin agrrllglnl ilhtiya,ca :g1oreaJyarlamak rgerekir. Buna gOre. Ad!alet Yiiklse!k OkU~nnJda, Ma1iye M~sl!etk YrU!k!se!kOkuluna nazaran mail hukulkun ~ok dalha d~r 'bk kaJPsam i'c;inde okututlm"aSl ye!terlidJir.

B. B~im Y6nunden: rom yan1!Slra u~amaya

MaLi hukuk ogretiminde teorik anlatlYQne11!k~~ma1ar da yapllimalldlr. Bu

~'a~malar prati!k: kurs1.ar (pIidbLem c;oziimii ve ikarar taIh1ili) §ekIdnd~ olac3Jktlr. U~guWamaJya yanellik <;all§Inalann doZU!!lu d'a ku~kusuz 0 maJIi hulkuk dal1!!lln dkutuldugu kurumun i'filelVi ve amac]

taJyin ed~ir. c. Qgreticinin

Ndltelikl,eri Yoniinden:

Ytik!ook 5gretim kurum-

:1;armda ilike ,olaralk ogre'timin ~aJdleri1d!kperronel t:aTatfmdan yiiriiti]J1!tnesi i§in mtelJigii geregiiclir. Bununla birltill{oo oze11ikJliebaZl dalt I' j

\

11

moo u~gulamacLdan YarM1:anma:k m.rftmkItiDJdiir.Orelliikle TUrk ve~ giistemi V1egider hulku:ku: i~in bu yararm Idaha faJ2)1a ol'a,cagl-

~ ':

~: ~:

yii!k!selk og,retimin

RG. 6.3.1985, No.

(W)

14

18686.

m dii:§i1nJeblliri:z. U~gulam8JcLda;n yararlanma, kadrolu ogretim ,goreV'l~sii'stilhdam e~mle §eklinJde oliaJbi.1ece'gigibi ders Vie konferan's vterd'inne, p ratllk ~'al~a YaJPtLrrma§ieJkldndede ge~ielkl~rne!billir. Dig:er d:allardan f:aI1k11olarak genel vergi h'ukukun u anI:aJt:alCakki§mdn hukuk~u olma;Sl ~DJIuKiur. D. Ders Pvagr:MnJ1Ja;n YonrilnJde:n: YUlklse:k 5gr~tim kurumIann-

da mali hukuk ders.l,erine aynl'ac'ak saat sayrSl, kurumlann yoneldigi tem.el am~, dem pIidgramr vre z8Iman k1s1tI~alian gozonunJd'e bul:unduxUlmaJk

,su:retiyJte

aJ.Y1aTlanma)I1d1r. .

IV. 'SONUQ VE ONEmLER

iSonu'g olara;k biT ,de,gerlenw'Ime YaJpmrukger$rrse, bu t~ligde vu1:gulam~ iiStedJigim1z ana filkir1eri §i>ylece oZ'eltleyeibiliriz: Tabl.o 1 in inc'el'enmo&sinden de g"OrU}ecegi gifbi gerelk kamu sekt6runde gere~ ozetl Sek'ooIide belli ilhitiyajgl'ann kar§1Janmasl amacma yrOnelik ol.iaTaJkegibim veren huJkuk ve i!kJtiSat temeHi kurumlarda genel olarak mailiY'e eg"j:tdmilnin a;'g1rll~ e§it bu.1unmmadlr. AncaJk, bu telbligin ~ontuJsunu ,ol.u:§itu,raJnmaJl.i huikuk egitiminin kuruml.:ar ve daJl.J'ari:tjjbariy}e kar§~t1rmaJJ.l ~lgmm ne olmasl gerektigi d!l1~u~dugunde, i!kt:i!sat t'emel.il.i faJkiilteJe'nn bel[,i bO1funl.ertn1n mall hUikulkun beHi d:aJl.Il.:anru hukuk fakilltel.eIinJden dwha ga ~ogun ogretm~si 2Jorunlulugu ort:aya glkmaJktadlr. Genel ve~ hukukunun yogun ol,arak ogreltile'c'e'gi kurum ilSe hukuik fakUateleri,dir. MaJl.i' h:u!kulk ogr.eltim .y6nJtem1lerine gelinc!e, burada 6nem1e vu~gu1an!malSl g;;ereken nJoklta, bu dalrct'a ogretimin i!kbiJsat ve maJld'y'egerg'e!kJ.erinden liZak, soyuttl'anmJ:§ biT yontemle ~iiJtiilemeyec'egvdJiT. Piir hulk'uki an~iz a!!lcak geIJ!el V'er:gi hu!kuJku i~in dIii§unii~lebll!iT, kaJLdl ki, bu dal ilgin bile, S1mrh da ol.sa,' iktiisaldi olglilann gQzaniind!e 'bulun'durulmalSlna gere'k duyul'aJbilooegine yukanda i§areIt etftik. Digler alt dlal!Ew~dai!ktilSaldi-mali temelin ~ogunl.ugu i'se, dal.m ni'teligine gore farkllla§8Jcaktlr. Ma!ll hulku1k egiltilmi iWeilIgi:li ola:rak §unliaT oner.Jlelljilir: Egiti~ min yiiru'tii!1melSmd!e tiik!i,r saJffibi olmak baklmmdan i~mgi ve ,Ilet~min deva:In1nda vie gelii§tirilmeSinde ya:rar vardrr. Bu, d~lerin i~erigind'e belli ol<;u,de paral1ela~gi saglayacagl gif'di, yeni ~Imlarm izlenmesi bakImmdan da yararh olaicraJktrr. Egitim alamnda-

1

"

.'

'"

~~

(

."" iff

.c.""~~j

.."

I

,

;;

~ ")

:f'-

ki yerine paralel olarak, Y'li!ksek ogretim kurumlanmn kadro po]iltJilk:851!nIda da bu dlala ~ereken One'mm verilm'esi zorunlrudur. Ornegin hu~kuk f3Jk'i.1J1ltelerlnde kaJdrosu W ara.jtlrnra g6relvLisi ve bir yardImcl dioc;ent i!le S11Il1TlaJnd1!n1m1§ ,dlaJn mall hulkulk daJmm bug1iinkii §ekli l1e, gerek gelecegin .bilim aJdamlanm'll yeti'§meiSi baklInlndan, gerekJse Ankara UnliiVeI1sit'esiHuIkuJk FalkiiitesinldJe oLdugu giJbi ~-d6rt bin k1i!§i1i1ko~.enci kitJ1eslnin egitilmesi baklInmdan ne denlli yeteIisilZ ka2l8JCa?;1 ort:aldaJdlr.

..

,

:.

..,

.. ,'{.

;;:1 "

..;

:,:t

, ;':!

.::1

"

::~

1

.;'

,;.. :1

J

':

; " 'ct

,;

;, ;'; "j

c"1 ~: ,: .;;,:'

;'il"

!

.:::r

':vj, ~i#

,

.~f?f'

'" ":c,~ '"',

I 1 "'

~

'..'" .,;1'

,~

1' 'f

?

;~;.

, -'c}" ,:~ I

, ',i~: "

I

;~:'

;f .,::t~ :J!

.;'j. ,

;"c;)~ ,; '}

,

---,-c-

16

,f':;

:.,

MALiYE

EGiTiMiNDE

HUKUKi

YAKLA~IM

Yorumcu : Do~. Dr Abdurahman AKDOGAN GaJzi Umv,ersitesi

tiB.

Fakilltesi

Ogretim Uyesi

SaYIn Ba§kan,

Sa YIn HJocala;nm,

SaYIn MeslekJda§lanm v'e

Saym KJonu:kJJJar,

Gili~mU!Zde d.evleitJin~1Iemni§ bulundugu mal[, i~'tisadi ve sosyaJlgorevlerin. ,ge!.g;elk1~itirll1me$i;bakImmd'an maliyeIii!rl fon!k'siyor~, ma1iye ve m,a;liye egit.imi a~liSlnidan ya;k1~Im bi~iminin btiyrftk onem ka;zaJnm~sm3;netden olmu§tur. Mal[yenin gereik teom'k ~aJkIm;d;anve ger~ uYgu1ama ?rukImlnd'an dinaniml i~ensmd'e bulu~Sl, am~ ve arraig1alrit'iJbari'Yle; alternatifler ar~smd:an en raJSiy1anrel karar:l:ann almmaiSl, uYgulanmasl, konltrol ve denetimi, sapma;l:an'n 'giderllm'e61n:e,maIli~enin toplum ya§aml ~ernsinde 'biiyUk rol oynam!alsma v;e ~'e§itli pol[ftikalara yon veTmede onemld oll~ude yararlanlilan bir ro~t Ikaizanmasma nerlen olmu§tur. Maliyenin ger~'e!kIl,e§ltirrnleJk 'ol'ana~na sahip bulundugu fonk-

;~;j\ ;.;;aI "'~'"I

s'ilyonlar, maliyeye yaJklla§1fIri'bi~1mi!Ild!e etkili ol.an faiktOrlere gore ort'ay'a ~Ilkmakta, maliiye ile i:llgili eg1'ttmin ka;psaml da kJonuya yak. l~lm §eikJlinin e'tki'Si aJ1tmda buJunmaJktadIr. DaJha sagliJk2l1,fonksi'YOn1.anna Ui.)I1gunanaliz V1edregerlendinne, karar alma ve uy. gulama yetenek1erine salhip; uzman ,elemanlar yeti§tirilefbilmesi ba. kImmda;n, maldye il!e irIJgili yalkla§Im Fjekillerinin de~erlendirnmesi. run bUytiIk onemi bu:lunmaktadlT. Bu b'aklnldan mal.iye ilminin boYUlt ve nite11!k:leri!rlie ibag-II olaxa:k, d!aJha saglIklI bir ma.liye egitimi. n!iJn surdtirtiQelbilm'etSine 1:§lk tutl8Jca~ndan ~ku duymadlgIm, «I. MaJI,iy,e Egitimi SlelInipOzyumu»nun duZlenlenmesinden dolaYI, tUrn lemegi g~,en!lere ~tikr8lIlla.nInl sunanm. Bu ttir sempozyumlann gel~enek halinde 's'lirdJUrli!1mesinin 'saglayaca~ ya:rarl:a~ a~11kItIr. Ef'e!nJdim; hem hUJkuiki yOnu hem de iktisadi y5nu son derece onemli olan maliye ile ivgili, sulrdUriile'C'ek egitime hukuki yalkla§1nl kJonusu; degtfjilk bak~ a~l!1Janndan ele almarak incelenefbilir. B,ence, bu kJonunun mceleme slir.eci i~erilginde;.

Ma11yeye ~aIk1~lm bi~imd, Maliyeciye -Eu

lundurulmasl

alandaki

ya.kl~]JIn bi~imii ilhtilyaJglara yakla§lm Ibi~irninin

sureti~e,

gioz on11nde bu,

-UYgulanacak manye egitimdne §u veya Ibu §eikilde yaJkl~mak :s6z kon'U!Su 'olalbiliir. Bu tip anaJIi:zve d'egerlendirmellerin ya:pl1maJsmda, incelenie konusunun geli'§iminin gOz Onunde tutulma51; yanllma ilhtimaJllni aza:JJtmaJkve ~ecege 1!§Iiktultmak[a bir1i!kte, yenililklwin d~te alInmaJSl, t!oorik geli§melertIi J:§lgl aJl~mda uygulrumaya yon verilmesi ve tooriye katklll'ann Urerinde durulmasl buyUk on;e,m t:a§lr. B,ilIimsel esaJsI:a.nnve ku!11a!nIlan arar; ve teknilkl'erde:ki de~§menln surekli oraraJk dikJkate almma!sl, \ddger Ibiliml'er i~in oldugu ika~ar «mali'Ye'» ve «maliye egitimi» a~rsm-

dan da onemlidir.

Maltye egitiminde hUkuiki y'ak!1;a§Im konu!Sunda be1irli anaJiz ve ,degerIenJdirmele~e g~meden once; maIiye ile ilgi;1,i ne giJbi yak~1!rolarda bullunulmu§tur? Telbl[lg kJonUJSunun biT oI~ude de 01-

18

1 :1

j-

j

~

sa dl§lnda d~iini.ilmek1e birliktle, maliy;eOegitimine yakla§lm §ekli ftzerin!deki etkileri ve oynadJ:klan lib.! nedeniryle; bunllan ba§lI:klar halinde belirtme:kte ya,rar vardIr. AcaJb;~,maliye egitimi i~erisinde yalmzca huku:ki veya e[kjonJamik y8.a{1:a:§11Inill Inl ~o1ii vaT, yloksa,; ba§ika,ca yakla.§Imlar Ida 1101oynamaktamlwr? Bu anlamda gok g:e§itli yaik!la§lrnl:arda bulunulmu§ olmakl'a birliikte, b!~l1Calan arasmda; kurunL...~ yald~Im, geleneksel yakI~lm, degi§im yakla§lml, refah ' yalkla~lmI, ,gelir yakla§,lDll, siyasi-sosyolojik yakla§lIn, 'bu y~3J§l!nJll:aTm d,aJhargenel ye klaJP:Saml1 biT b6lllimunu yans1!tan hukuki ve eJkJonomi:k:yakla§Im be1iTtilelbilir. Bu yalkla.§.ImJarill her ,bilrinin esas al:dl!?;1VIe g1Ozan'ti;I)jde bulundurulmasl gerelkli anemJIi h u~suS1arvar:d.rr. Qdk o2letl,ede ol!sa bir k~ cumle lie bunlara d'eginmekte ylarar vardlr. Bunlardan kurumsal yakla§Im; devlet faaliyetierini huk'uIki ve idari ba;k1l§ ~1SIndan inc'elemekt,edir. Ve~gileM u~~an'maya kJonuilmasl, saJImmasl ve ,toplanma:sl lie iUgil[ 'dUzenleme~'er yanmda kamu t!onlannm kul:l!anlml ele aIlmma;kta dlup, kamu harcaImaJIan tioorrsi °ve vergi toori'Sinin geli§tirllimesi ~onusund'aki galbalar son der:ec"e slnIrl1 drii'zeyded1r. Geleneksel yakIa§lID; kamu maliYe'Si ile iJJgili ~onulann ekonomi!k ~ldan ince~enmesine yOnellik 01up, ka~ak °d'agIlIInl v'e kullanlmInda etkinlik, dev.liet faaliyetlerinin et(kinlligi ve alternatif m'aliyetl!er, piY3J~a ekonJomilsi i1e iligill faaJIi1e!tl!erin incelenmesi baklmlndan di1(kaJte all1n~ te!orik gergelViei~!erjJsinJdekamu faaliyet.l:eriniin ekonomilk analizinin ~ap1.lmaJSlV'e ben2leri gall.]maJan k'apsamalk:t'a;d1r.Degi~im yaJkl~Iml; FraPJSa v'e italya 'da g'~rt1i mrtiJe1.1!ifler tara;fmd:an il~ suI1UlmU§ olup, v'eI1gtl!etl k'ainlU hi'zmeitlerinin degerleri lie ~;§Jkil'endi'!mektedir. Refah yaJkla§Iml; k:amu maliyesi ara;cIil1yla t!oplam rerf'aJhm mak!SiinJ:]zeedilm~sini ongOr:mekte olu,p, kimsenin durumundan fe,daJkarl1Jky~pmak'slZm toplum rerf'alhmm 3JrttLril~Slll1 am~lama;krtaJd1!l". Bu yaikial§lm kamu mali'J'esi ~lsmdan; devleit fa;aJliyetlierlmn optimum du(Zeyini belirlemek b'aklInlooan onem t~lmaJk!ta ve Vlerlgi ~unun b.e!lirl!enm~si 1tilbariy1e f1onJk!si~ gormekteld!i'r. Gelir yaJkla~lmI ire; fonmiiyone:l maliye lie ilgi:li OlUJP,dev1et °f:aJa1!i~tlllerindn; milli ge1iri azalltlCl veya arttlncl etkileri inclelenlmekt'edir. Bu yalkl~lmm roger biT boyutu da, v;ergi...harc:ama pl1dgramlanrun net et!kflerinin ar~1t1T11maJSI ile ii:JJgiIlidir. Siyasi-sosyolojik yalkl~lm; soyut iktitsadi yontemin, daha samuJt bir niteliik ta:§lyan maliye Nminie pek uyfgun du§medigiiI)jd,en haTBJketLe mal[ ,olayl,arda hu,kulki etkenlerln oIlem[!i rol oYnadl'gmI ileri sUmlektew.

.

SOzlronu'su gO~ ve yaJkJI~Iml'ar arasmda onemli fark1llIk ve benzerl.1kler bulunm~a birlilkte, sosyal bilimlerin nite!liginden kaynaklanan onetmli g~'i§mel1eIi mevcuttur. Soz kJonusu gorii§ler, hukuki risinde

yaklre§lm V'e iktd'srodi yaklal§Im §'eiklinde, ikd Y~:a§liIn topar1an:aJbiilmekted1r~ .

i~e-

S,empazyumun ayn bir ~:al~ konusu olma!Sl nedJenilYJeburada, iizeIinde Ig~ o~'ud'e du'rulmayacak alan iktisadi yaklai§ltn; 'devLetin ver:gi ve benJreri mtelllktelkJi ka,mUJsal mall yil.k u~gul:amaIan ve borgIanma aracJ11g1yla yara;ttlgl ekJOnJomik etkileri on planda tutmakt,a, soz kJonUISu,uygulamalann; sa,tm,alma gu'cu, t'uketim1 tasarrurf, g'elir ve 'SerV1etda'glllmI ve yatrnmlar UreIind~eld et1dlerini anatire yonelik bu!1ru.nmaktadlI. ikt[lS'ajdd yalkl;~Imda; devvet faallytetllerinin 'kamu hu!kulku lie alan ili'§/kisi tamamen bir Itarafa iti1mekte ve kjonunun yaJnlzca iktisadJi yam Me il'gilenilmektedir. Onemli alan, kaiinU hukuku kuraflapna gOre, kamu ge1irl'erinin nasli sa.glanac'agl, topl'ana;ca'gl' ve harcanacagl degi'l, taplum yonrlinrl!eI1 gtidwlen Slosyall ve iktisadi am~lara u1Ia~ffiak baJklmlndan naJsll kul1anllac:aglnlrn ara.§tmlma:sldIr .Ka ynafk dagll1Jtnl, ekJonomik d,eIlJge ve biiyiime g1bi tioplumsal an:la:~lar a~lsmdan fo~si~on ve et:k:iIl;eIiinlin inc.~lenmesidir. Grfinumu'zde bu yaJkl'~Im §.eI}{:liuzerind!e geni§ §ekilde duru1malkta olu,p, 6IZellikle AngIJo.;sakson °literatUrlind'e benimJSIennli§tir. B'u yak1,~liIIl1n, m~em1:zde de son zam'an1!arda Wyrlik ol~i.ide benimsendi'gi gOrillInietkltedir. Hukuki yakl~Im; ma'lii olaylarda hukuki etkenlerin agl!rl1k t:~]dlgIm, bu nooerue mall inc'elemelerin onem11 bir kllSmmda hu:kuki temelin geni'§ yer ItuttUgunu gOz onrii:nide bWundurmalktad1T. Maliye ilmJi'nin ancak maliye hukukU lie birle~mesi' h211in!d'e tatmin edici son~laTa uLa§ll:aJbilec'e'giileri S"iirU!lmii§tuT. HaJtlta baZl muell1if:ler, mali'Jle ilmini biitlUnriiy1e hukukile§mrmelk suretdyle veI'!gi huiku:kunun temellertni at~[;ard1r .Hulkuki niteli1kte bir maliye flmi, g1li!rl'liml1Jzde;ma1~ye h,ukuku veya vergii hukuku fsekldnde ort~a gJJk1m§ve geLil§lInleJsinisumurnlek!t'ediT. th.kemi:zde, Kllta A wupaJsmm ~'si'Yle, maJ1i ol'aylar genelliJkle hu!kukl yakla§Lma gore inc'eJlenm1i§tiT. MalQre lie illgili eserlerin ~nda; kamu maliyesi kalpSia!Inmd.a dlii§uniilen ~iI"1e:r lie bUit~e konu!1an, tariihi, hukuki ve kurumsail ~i'r ya;pl ~ersil!1Jde ve genelii!kle tammsa.l duzeJde incelenmi§itiT. 20

Hukll!ki yakla§lm, k;amu maIdyelsinin sosyal v,e iktisadi .yaln!ill ihma;l etmekte, iktjjsaldi Y~a§}m ise; kionunun yalnLZCa iktisadi v'e sosyal boyutu iize'rinld'e dunrna!y~ yon;eJlik bulunmakta,dlr. Oysa mal[yenin hem hulkuki ve hem de ik:tisadi yanl:a~ ~ok onemlidir. BiT taraJftan gelir , ha~c'a:ma, bor~}an!ma, but~'e, mali yargl, mati den!etim ve belnZeri ~onularm hukmi ve kurumsa:l bayutunun §!~Jendiriilmesi Vie ana.I!i!2li, diger taraIftan mall nitiellLkteki uYgul:amalara karaT vermled,en once ve u'Y1gul'ama 3:§am.asmda; topl urn yon'lind-en ongoM!en ama~l'aTa ula:§,llalbilme!si balklmlooan, jjkti'sadi ve .sosylal sonwg ve etikillerinin goz oruiinde bul unduru~ma,-

smm Wytik

bir onemli va1iwx.

GereJk maliy~e yaklaJ§JJmbaJkl1rnlOOanve ger.ekse maliye egitimime yakl~lm baJk1m1nJd'allbu durulInun gOz oniinde tutulmasmm biiyiik onemi va!'ldIr. Sayrn H1oCanllZ Prof. Halll Nadaroglu' nun da befuttigi iizere; ikt:iJs:at ve maJliye ilimleriJnJin yeni bir an];am kazandlgr giifnJl1mmdle, mati olaylan yalruzca;; Fransl.~ elkoliinltin, evvelce ba~n ile kulllan:ml§ OI.diUgu hulkuki yaikl~Imla ince1em~ raisyronel biT darvranl§ ollrn~a!kl:a birli!kte, kamu hukuku kurall:anna taJbi bulunduguna gore, k;1onunUtIl bu yoniinrii tam:amen thm'all ed1p, SOr1.lllU soyut hale getinnek d,e kanaatimiZ'ce ge~~ek~i birr yont:e:m degilldir. Ma!1!iyenin somwt ve u',y1g1llamah bir bilim dla;h oldugunu:n goz oniinlde bulundurulm~l rorunludur.

Malfye egitimi1I1Jeyakla~]In ~]Smdan, maJIiyeci olarak tanlInla;nacaJk ~iye yak!];~I.m da bii1iik. onem ~lr. Mal;iyecinin sa:hip olmasl g,.ereken billgi diizeyi ve nite:ligi, ma1ii~e-egrtiminin i~erigini 'beldr1e!mek bakl'mIndan 6nemllidir. I§in teorilk boyutunu iyi bilen billmsel aJlaliz ve d!egerl'endiinneler yapma bec~,.rilsilnesalhip, ancruk i§in hukuJkJi yoniinu ve Uy1gulJamasllli bilme'yen v,e dolaYl~'Yl,e bu ~ljdan ~e,rekli an'aIiz yetienegine yeterlnce salbJip bulunmayan biT mali~ci mi yeti§tirilece!ktir? Y1oksa, ternine mevzuata. ha!ki!!Il, mali hli:k!ukun bilamsel ve uyrgulamaya dfultik. ta;raflanm iyi bilen, ancaJk; maJ1i'YenJin tlOOrik boyutunu, sosyaJ} ve itktisadi Ortiem ve f~~ona:a;rml bil~en bir mal1'Yeci mi ~.eti§tirileceiktiT? Her ill haJIlde de y~~Si!Z1i:k vardlT. BiT maliyeci y'e egitimi

ij!;in geTe[{li tloorlk vie uy1gul~aya

yanmda;

yonelik

hu!1ruk, 1kjt1rsat, muihatselbe, i~leit~e,

mali-

yan,etim

bilmi, 1statilst1k ve matematilk ogr:etiminin yeri ne o13.1calkJtlil"? ButUn bunlar; maliye!oi i~1n uY1guJl:8.lnacakeg'JJtim p~amI dan btiyUk onem t:a'§lr.

~1'SlIl-

K!onu, hem teorik hem de u~gulamadaki yaplslyla ve mali olay laxm OZU Vie flon~onlann1JIl roger b'illm da:Uan lie illi~kileri d1kkate allnaJraok mcelenlme'$i gerelken, soyut ta:ralfl yarund:a SIQmut niteliklel1i .ilhIInal edlillemeyecek blr nitelik t~l~t:aJdlr. Maliye Hiinlinin roger ilimlerle olan ve dilgiplinler araSl niteligiiI1den kaynaklanan il~,erJ iizerin,de durularak, mali huku!kun maliye .iJ~er]sj:ndeki oneminJi d~t;e al:an [bitr yakl~lm1n da gOz oniinJde buJlUI1!durulm~Sl gerellcir. Devle:tin yUklendigi mali, ikti'sadi ve SiOSYaJl flonksiyonlar dikka;te almaralk, mati kurumlarm analjJz;e taJbi ,tu.tulmasma v'e degerliemii'rmeler y,ap1lma5ma olairlak veTen ve bu kurumlann hu:kuki, iktilsa'di, i:dari, sosyal v'e mali 6nemlerini ve ~lerlliJklerini inceleyen bir mal.iJ1e egit'imi b,uytik bir onem t,~lmakta;d]f. Maliiye ile iJJgili 'ol.arak He'ri stiTi.1!len ~-e~itli yakl:a§lmliarda, maJt~enin en aIZ bir boyu!tu bir ba~ika bilim alam ile ilgili bulunmu~ ve 0 bilim alg1sm:danmaliyeye ve tuna bagh olaralk maliye egitimine yaJ{lai§malk ytdluna gjjdJilmi§tir. Ger~ektelIl inaliye, niteligi v'e f!onk;si~onla;n iitjJbarJy1e diger b'ilim alanlany1a yaikmdan ili§,ki i:c;e~indeddr. Bu durum, mailiyoemn di'Si'plinlerara.sl bir niteli;k t'a.§lmasmm SODJUJcuJdur. DdlayJJSiyl'e, maliyeci oraraJk Yelti~tirile'cek, egitilecek ~i aJ<;l~smdanroz kJonuiSubilimsel ili§lkilerin goz oriiinde bwundurnlma;sl geregi vardlT. Ma2liyenin soyu't ve somut ya-nlanna hakim, i!kt]sat, i§l'etme, planlama gjibi diger billim ve u)1gu1ama al'anlarlyJ;a g~ii§melerinii gorelbilen, an~liz ve rentez yetenegine sallip, y5netici vaJSlf'l1bi,r «Imaliyeci» yeti§tiri[mesi gere~, maliye e~timinii ve ma;1i~ecilig~ gU~ bi'r Ma:n haline ge:tirmekt,edir. Sa}iln Hoc:alm]Z .~. Dr. Ayku't Her~~n, «B:tit~e Halrc_~~~~nUzerinde-ildatl -ve Ya~g]jsal De~~.~~~~ Qonel Degerlenmrme!si» ko,riulu bir tel1)ligin krit;i'gi slTaJsrnda; «;Efen~, maliyeci o1arak dti~iif1f11yor1Itn-;1eendI..-kjUrtStifude~~._~trslnI ~elktim v.e bUigUn -tkt--gtiI1iden--~~.~~~wiierde -_4;e.. gene bun u ya§adlm, 1;>izlle~;.__i~~~~~? Bli~~~, hl])k~u'mu~? BiTa;z, i§leltm~~yiz? !B.ixaJZ.GQrdtig;iiniftz. .'gilbi, yani zaten mMiyecildlkte Ibir !kar~§~l1k var. .A!sllnl 'sorarsaruz, fbir yerde h~siYiz. FakaJt" hani r§ aramay.a giidJen bir k!i§i sen ne t~ yaparsm d'eld]kleri -zaman, bell her i§i yapanm d'e:digiiJt]Jde &e:n h]gbir i§ bilirp;e'$in kamsl uyan11'1Sa,biz Inal]y,ec::i1I~_Ql.ara!k,bi!z h'em i[ktjJsat biliri'z hem hukuk rbfliri'z, hem i§22

letme biliiriz d~, 'ba~ ,,'bira;z .hiIQbir§ey b.iJlmiJylOrmU§uzgibi gelitr:-on'Un-1rgin,- -yam' bUIlliardan bi'rinJi bilmek zorunld,a~. Heplsini bi:1memi:z miimktin :degil' giifbi ,geliyoT.. 0 ha;lde U!ZIffianl~mam1'zda bir yarar olacalk.» d:iye'relk k!onu ile i!~il1 kJonU§masllli siirdiirmektedir. i§in tevaJZU boyu,tu bir tarafa blraJk1l,a;cak olursa, '{;er~'ekten maJliyeci; kJonu!su ile illgiii g'elg'l§me ve geli'~meleIi ,k'a.:r:§1l1k11 e!tkJJle§imi izleyeJbiJmek ba!krInmdan; bira:z hukUk~ru, bira:z yonetim ve siY.a!SeJt oilimci, Iblr,~ i!kti!sat~l, biraz i§letme ve muha:sebOCi olmak du.rumunda.dlr. B'unl!ar i~1n gerelkli dige'r disipJWeri de Ugr~l aiam 1tilbariIYle kuilanacak durumda bu!lunmallidlr. B,u, ki~n hi~ bir §ey ol!mamaJsl ~elklilnrle dii\§/iinelbilecegi gi/bi, maJiyellin dj]siplinl'eraTalSl niteliginJden ka~alklalnan, ~(ok uzun v'e kapSamlh, ~orucu gal1:§maJarla yara:.tUmlI§., tecva.zu i~.eriS'in!d'e ga[1:§~ ma ve ara§tlrmaj'arml isii,rdi.i~en ve eks]kliklerinin 'bilincinde kendrsini smek;li olara:k 'geli§tirmek arZU!su ve i!htiyacllll 'duyan (cmaliyecilik» alarak da d:egerletndirille/billir. "

,--

mT1iY AyLA:RA

-

Y AK~IM

Maliye egLtimfnin; mal:i hukuik, mali ilktisat, maliye teorisi ve butl<;e ve mali plaruama ile illi~si V1edlig:er (iikti'sat, i§lIert,me,muhasebe g]bi) bilimlerin maliye egiltimi a~]jsmdan onemleri dikkate almarak, yeti§tliruec!ek mezunl:a1;"1nnit!elikJIerinin, duyulan ihtiya<;lara gore bi~iml,e:nJdliril'me'Si geTegi vaI1dlr. Vergi Hu~uku:, VeTgi ststemi, Vergi Teiknigi, Blut!<;:eHu:kukru, Harcama Hukuku, idari YaTgI ve Mali YaJl'1gI,Mali D1erletim, Davle!t Mallan, Kamu Hukuku, Oze!l Hu!kulk, Yerel YonetJiIInle'r ve Maliyesi He ligna olarak gerekli mevzuat ve u~gul'alIna'Ya yOThelik bVigilere ogrenci:lerin salhip kIlmmasl, temel kurulInl;ann mali yonetim ilkeleri l§lgl a!ltmda ogretilm~i zoruruurugu ViaJrwr. Bu malliyenin, oo.s.yal ve iktis~di boyutunun ve maldye egitimi aJ<;1i3mdia;n 5n~i alan digerr bil'im dallannm ilhmali demek degildir. Maliyentn; kaJInU yOnetimi, kayna;klann pI anla;nmaisl , pI1og;raml;a~maJsl, oo'ti<;elenmesi VIe kayna.kI'arLn optiffia!l kull~anIml balklnllndan t'~ldl"5I foniksi:,'Y1on;iktisatla i:1!gi1i (genel iiktjJsa!t, ma;~o v:e'mJi!kIio iiklti'sat, ul:uslararaisl ikt1sat, kalikmma ,gilbi) ~e§itli a1,anl:arda, rstatvsti!k, matematdik, pllan;1ama-~()graml;ama.JW~!eleme ..~Or1Julr8)n ile 'karaT ve system kuraml VIe teknikleTi k!onufannJda yet'erld billgi dfueyine saJhip kllmmaIan zorunIugu va,~dl'r. Teknlolojilk geli~,melerden' maliye egitimi i:qe'risinde ya.rarlaml!maJsl, gUlglti biT ilkrt.i!sat ve h'ulkuik bilgiiSine yeT

"

verilmoesi, kantitatilf telkirlJik1!er,i'§le:t.me, muhatselbe, mevcut a:1terna.tiflerin degerlendirillrnlesine olanak vereJbilen t'ekruk ve uygulamal,ann egitim p~ogramlarmda IgfjZ oniinde !bulundurulma'Sl gere'gi vardlT. Maliye eg-itiJIninin; t,oorinin ulytgulama ile g~i§m'e!si v'e disipLinlerara:s1 niteligi ,di:kJka;tealmaraJk, bilim dallan aTaJs.mdadengeIi bir ag1rllk taJ§]Ja'n kJompo'iJ!sY1onusaglaya'Ca;k §ekilde gergekle'§tirilmesinde buyillk YaI1ar va;rdlr. Maliyecinin ya1ru'?'c,i teoriyle ugr~ma;d1'g;l dikikate almaraJk maliiyenin somut, u)I1gulamaya d6nUk, hukuki yarunm ta§ld1'?;1 onemi bilen ve gerekli yetenelkle..re sahip, br~gill, analdJz ve degerliendi,rme y~paJbilecek, maliye ile ili.,~kJi.lddiger dimplinle'r halkk1nda yelte'rli bilgiye sahip kllln!InL~ olmaIS12lorunlugu v'ardlT. N~tekim, maliye egitimi alm1§ ki§ile'rln ama~lanan garev roanlar1 gOz onund,e bulunduruldugunda, i§in S'OInlut yOniinun de teorik boyutu kadar onem ta§ldlg1. ortay-a gIkarma:kt,a;dlr. GOrev aranlan araJsl(rljd'a; Mali'y,e _ve Guwuk B,akanllglllin (He-sap Uzmam,an Kurul'u, Maliy'e ve Giimriik BaJkanllgl Teitd§ Kurulu, GeliTler Genel MudJu'rlug'ii gilbi) denetim birimleri, SaYI§tay, B,ankal~nrn teftil§ ve i!stilh!barat Unj)teleri, kamu ilktisadi t,e§ebbftsl:eri, Serm3Jye PiYaJsaJSlKtirUlu, I?evlet Plamama Te§ikilatl, Sasyal Guv'enll!k Kurumlan, Bankala,r Y.eminli MuraJk1pl:an Kurulu, Merkez Ba.r1Jka;sl,Bakan11kl;'ann denetim biTimlem, Yerel yOnetim -kuru!l~l:anrun ge§itli' btrImleri, mall danl§manllk, orel sektOrun mali'Ye, ve~gi, muihaJsebe, i§letmecilikle i1gili uzmanlIk alanlan omek olarak ,belaI1til'ootlir. Genel olar~, kamu ~OTiinde; yanetjm, denetim, yamg1, aT~tlrma ve gel.i:§tinne, orel selkt6rde iJSe;yOnetim, d~,man1Iik, ~ra;§tlrma ve ge~tirnle lie i1gili hiz~etllerde

gorev al!albilm:ektedirler.

Teorik boyurtu yanmda maliyeJnJin uygulama yOni1nIUn d.e g'dk gU($'lu olmasl v,e somut, yanJi u~gulamall ve ayagl yere basar mteligi; rnaliye egi.tlmi i:g.ersinide mali h ulkulkun orel bir ()nero ta§Imaslna neden o1ma~tad1'r. Te'oriyi iyi bilmekle birlikte i§in huk.uki yanllli, uygulamay'a d6nUk yarum all'alilZ edemeyen, gerekli bil;gi'lerden yok'sun mezuruar" veril!mesi kaJdar, T§in hu!kuJki celfh,esine h8.kjim alan anc'ak onu ~elOri[l{ aJglldan analiz edeJbilecelk, yenli bakr§ a.gllan getireJbi1ecek, iktjJsaJdi-lSia3'Yalve mali yiYnlleriyle deger 1.endtfme]e'I," YaJPaJbilecek ye't~eneg,esaJhip bullinmaya.."'l el:emanlar. yeti~tirillmesi de kanaatimizc'e dogru degildir. «Teart ba~ -uy64

gul:.ama b~ka) ::je,klindeki yaJk1a§1!m,her iki'si brnbirinin bii:tiin1eylcis:iJdir ve taibiri c,ai2Jse «yumurta...ita'Vuk) beIl!2Jetmesine uyurnlu biT §ekilJde deg,erlendiri1meldidir. Bu b.aJk~ ~rsl, her §eyi mIen bir maliyeci demek degil,dir. Geremse, lasans ogreltimi sonrasmda belirli ~anlaroa U!zinanla§~ yoluna gidllelbilir. Ya da l[sans dtizeyinde tamer btllgileI"e day,all bi];" §'ekil:de bu ge'~ekl~tirumeye ~al];§rlaJbilir. Ma;Ii1~enin kapsaInlm g6z. onltintle bulunduran ve iktisat, ]§:letme, mmaJselbe,. rstatistik, plaruama, ma;tematik gi!bfi digeT bildmlerl'e Y~In tli';?jki'si ve ,g:e<;i~elerini dilkikate alan sagl1kll bir ~itim pakeiti yamnda, Ui21!nanl:a§maisteklerinin desteklenme~ si yoluna gtidilelbilir. Ma;liyerun ~u!kuki ve uY1gulamaya doniik 'yanmm ul'u'sIararrusl mati v'e iikJtilsadi ill~kiler a<;15mdan ta§ldlgl onem, illkenin ekooomik fbi'rimleTi u2ierind'eki etkileri tii!k:etim ve tiretirn kararlan baiklmlinldan yonlendirlGi fonJksi~nl'an gOz antinde bulundurularaJk:; gagda§ dUze!yde egitim yetle.ri,nin 'yiiriitii1mesi geregi vardlT.

6gretim

aI~tmna

faali-

.

Maliye egirtiminde, ~onunun teori!k onemine e!k dlarak; maliy.enin ayagllli y.ere ,basmaJsl[rl;a,onu,n .heTkes tarafmdan ge~ek haYaJtJtay~anmaJsma olanak ve'ren hukuki yanlrun onemini g6rm.eiZlikten ~gelmek ya da ikU~'U!mJseimek kana:atimizce sak1nca~1idIr. Maliye egitimi; maliyeye yakla~§lm g~bi, t,elk ayaikll degi1d,ir. fktis,at, hu1{uk, i'§letme, yonetim billn1d, ,si'YaJseltbErni, planlama ve rstatilstikle yakmldaln iLgili .dilsiplinlerarasl bir senltez bilim niteligindefir. Diger disiplinlerin amaJ~lan baiklmIndan onemli aJ~ birligi ya da k'aT§ll1kll etkile§imi va~dlr. Gtidill,en am~lann ger~ekle§tirilmesi; telori -u~gulama ve u'.}71gula:ma -te!Ori ili§kisi i~e-riSind'e, ve ancaJk; huku!ki bir dri.1!renllerneye. daJyall ve hukuk ~er<;evesi i~erisin de uy1gtrlanalbi1melkte, "denenebilmekte, s~pmalaTIn ,giderilmesi1o1una gidilelbflm~~r.

Teorik olara,k !ka:rnu mlali'Yl&sinin inc'elenm-e5i ve ogretimi salt ekolllomi!k analizl!ere dayanaJralk, tliimiiyIe ekronJomi teori'si goz Oniinlde buLundurulmak suretiyle, ya da kurumsal maldye yak1a§1ml i~leri'sind'e geT~ek1~irille\biliT. Inc,elemeyi, bu yakla§llIn bi~imlerine ~.ekmemek1e birlikte, maliye egitifuinJd~ hu;kuiki yaJkla§lmm onem ve fonkJsi~onl3Jrmm ort,atya kJonulmalsmda, .dolayh da oJJsa, bu. ya\kla§1ml'ann _etk]si vardrr. Niite!kim, Satym Kumru}u; niaIiye

ogretisi i~erlsinrle mali hUkukun onetn1ni tart;1-?maYl hed eflerken , tiretici biT <;al1~.a yropmak ba!klmlndan lsaJbettli davranml§, me!Vcult maliy'e egitimi ve o~masl gereken egitim a'<;rsmdan ,bilimsel degerlenddmleler yapIn1~tlT. A:nc,ak, S.aJy1n mesle!k:da§l!In; konunun §u veya bu yaJk1a.§1!Inii<;erlsinJde ele 'almmasl zornIilugunu da dIDlayl1 biT §ekilde de ol!sa duymu:§tur. Do~su; konuya b6yle yakl~mak da konunun nit'ellginin yarattlgl bir oorunl'uk durumundadlr. HerhaInJgi 'biir kJonu ya d:a OlaJyl, g5zlemleme ~lSlna ve kabul edil'ell v:a~say1inrlara, gore degi§dlk SIOnu~lara ula§a,cak §ekilde a<;1Jkl~ mtimktlin olaJbilir. SaYln Kumrulu, «MaLi Hukuik Ogretiminde Temel EIsas1ar» kJonusunJdaki g6~lerini i:f:ade ede~en; ekoI1iomik olay ve g,~e!klerden hareketle, mali hu.k!uk egitiminde ~tm'adi anla;Yl§ln ilhmal edilmemesi gerektigini beliittile'r ve «elkoDJomik t,emelli mall huikulk egitimi» uzennde durdular. Maliye egitimi i~<;e'rilsindJe i,kttsa;t ve i]gtli a;laruann fo~siyonu <;Ok onemli olmakla birlikte, degi!§ik y~gllar ile!fi surillelbilir: Niteikim; teoride, mali.ye ile ilg;ili ~onu:l:ara yaJkla~,lm'da onemli farkllllklar gorulmektedk. Bunlar a:z gok mali hulkuk ogretimine yalkla§1!ffil da et,klier. Ka.naatimirl1ce sOz kJonu'su yaIigllda onemli olan; ma1iye ogretimi i!<;eri'sinde m~li hu~un §u veya bu §ekJi1.ldegok onemli 01dug:una i§aret edi~ 'olmasldlr. Mali olay1ann hukulki boyutu yanmda, S'osyal ve ,e;k1onomik ni'teliklerinin gormezli!k:ten g,elinm8:si ku~k'usu dU§iinili,emez. Bu durum, yani konunun mali, h;~uki, ilktis'adi y'On'linun malitye egitimine 'yansltllmasl '2JOrunlulugu var-

dlr. Te\bligde belirtil;en maliye ile i1jg:ili djJsiplinler, genic;; kapsamh diu§unrlilmu§tiir v~sa:Y1!n11 a;ltlooa; egi'tim birimleri ya da mali~e lie iJJgiLiegiltim alanlan d!i!kJkMe alrnarak vanlan yargliara katllm~mak' m'ii!'mJkun degn. Ancalk, u~g1ll:am.a itilbariyle, ozellikle i§letme ve iktiJsat alanmda 6~etim veren ku,rumlann, maliye il'e iLgili \k1onulann ogretim programl ~geriJsind'e, yer verilmesinin gerekliligi lronu'sundalki an1'a~ bir an once varmaJ,annl dtlemek ge~ekiyor . SaY1!n Kumrulu'nun da beli'migi llzere; hukuk ve ilktisat ag1:rl1Jkll egiltim V1eren kurumlar ~lsmdan nialiye ile ilgi:1i konulann aglrl1kl:antna farkl1 ya)kl'a§maJk geregi vaT. Burada, ~in uy.gulama iboYUltunun da halfif e a:hnmamrusl gerek:ir. I§in u~lamaSilll bilmek i~in bilim a:d'a'ml ,olmaJk ge'rekli degil ama, uyrgula,maYl 'bilen air bilim .a;d:ammlill bi'lime, maliyeye ola;n katkrlan daha fark26

h ola,caktlr. Ozeililkl!e u~gulama k1onu18int «aman canliIn bun1ar1, uy,gul!ama:ctan gelen bir u'zman anlatrr. Uygulamarun i~inde ya§adlgl .iJ~n daJha da iyi bilir» ,§ek!lmd~ki d~:iince bi~imi, ogretim teknik ve beceri!silIli, ogre'tim elemainlarlnIn flOnksi~nl,arlru, bilimsel katkl ve ana1i:zlerini bir olgUld,e de olsa d~Jaldlgl i~in yeterince a!nlaJrnll degi]dir. U~gUl:aJmacl, ornegin; yatmm irndirimini yalnrnca anlatlT, uylgulalma Yaiptlnr.- Qgreitim uyesi, uygullamadakli incelilkllerini Onetmli ol!<;iiJdebili~or ise, daJha sagl1kll bir §,eki!Ide analiz ve degerrendirme1eT yaptlnr, ogrenciye analilz ve sentez yetienegi a'§llamaya ~1aJ!t§rr.Aynl ol:ay, diger indirimler, istisnala.:r, te§vik toobirleri, vergi ile illgili olaralk YeT veri~ m~eSe'l:er, ikt]saJdi etlki ve son~lan ag]smdan, sasyal ve mali fIon!ksi!:y'Onlarl baiklmmdan ger~!ek1'e§tiril:ebildr. Mali h ukuk eg,]timinin, maliye egitimi i~errsinJde!ki e'tkinliginin ortaya k:onulmasmda; iifade edildigi tizere, «(malirye egiltiminden» beklentilerin goz oniilrlde bulundurulmasl gere,gi va~dlr. Bunda rse; mal}ye egitimine genJel Oil:arak yakla§lm ve buna bagl1 olara;k maliyeciye ve mati kJonula11daki elema,n ihtiyacm:a yakla'§lm etkilidir. GUniimii2de maliye egitimi i~eDrsinde mall hulkukun boJut ve t!onksiiyonu; egi'tim kurumlannm programlan arasmda onemVi oll(;!ude tek diize1.iik mevcu,t olsa bile, sOz konu:su kurumIarda, i1gili aIanliarda mevc'ut ogre/till ele'manl kapamtelsinden Vieb:unlann maliye egit:iirnine yakla~lm bi~iminden bi:r ol~iide de olsa etkil'e'nm elktedir ..

Mali OlaJylaTda hukuki biOI dtizen i~erisinde cereyan etmek,te' o1up, kaIInu gelirleri,mn t~lanma!51 yasalar araclhglyla ge~ek1.e§tWiTken, kamu h8Jream~l:aJnnln yapllmaSl da keza biit~e yasasl aracilllyla saglanlmaJk'taJdIJr.BaJ§ka biT de~§le, hem kamu gelirleri hem de kamu h8;I'1c'amamn huikuki biT siir~ i~e'rsii!)JdeuYgulanmaktaldlr. Ma1Ji ol:aylann hulkulki bwu;tu mall huku!k ~'eri'slinde el'e almmaJkit'aJdLr.,Mali hu!kulk dal~arlndan; genel veI1gi hukulku (vergi hukukunun temel i~ele:ri) lie ozel veI1gi hukuku (oizel'Vlergi kan1:lnI'an), AmIne AlaJca!k1anmn Ta:b!sil Uis~l.u Ha!kjk1nd~i Kanun hfllkUmleri konusundaki i~~ri!k ile ilgili olarak; teollilk. bi.llgi.lere d,aya1.1 bir ~agramln hulkuk falku1.teleri ile iktisatli ve idari bilimler al:arund'a eg,itim veI1en faJkliiltel;enn maliye bOlrl1m1erinde yeT alma'51yerinJde ,alur. Ve~gi huikukuna giri§ y,a da vergi hukukunun temel il!keleri, v~}leme hukulku kJonul;an i<.;'erismde'; dige:r hukuk ;kJonularlyla ka:r§lla§tlrma:h 01arak , teme:l mali huku!k mue'Sisese-

leri'nin a.naliZi yapllmahdIr. Bu -g~eve i~em!Sinde Ve~gi UsUl Hu. kuku ile i]gili dJU2Jen1'emelerinc'ele'n:melidir. 'I'ftrk Ve'Dgi StSte!n1i ya d.a b~a bir deyi§le ozel VeIigl kanunlarmm hem h:ulkuk fakilltelerii hem de ik'tisadi ve idari bilimler alanmda eg"ttim verren fa\k)ftl:teleriri ve bu alanlaI1druki meslelki egitim kuruml:anmn programlannda, ebkin bir §eki1de ve az ~:ok benoori a'(!;lrl1!k1,aokut,ulm~l gereiktigi inanCl i~errsinJderyiim. Hem bir mall yOnetrci, hem ,mr roaM daJrl1:§man, iyi bir 1§let.meci ve muhaselbe u'zmam,' kJonu ile ~~giti ar~tl'rma ve geli§:tirme fa.aliyetleri ~gllai-mdan Ttirk V,eI1gi SilStemine, pr
Harcarna hukulku, devlet malian, denetim.ile i1gili kiOnulann; gerek maliye ve kamu y5netimi bOlriim1erive gereklse hU!k:ukfak'lilteleri ~rsl!nJdan onelmi ~l!kt1I . EfendiIIIl, Saym ::Kumrulu'nun da be1irttigi tizere mali;ye, sosya;l bi1im dallanndan bi;r ~ogu ire yalkln ili§ki i~erisindedir ve konu'~un ar~ettigi .geni§li!k ma:lirye ile ~e§ttli bilimlerin kesi§me nolktalannda, mal~~ ili:§k1n ~'e§it1i billim dallanmn dogmasma neden dlimufjtur. Bu durum, maliye eg,-ttimi ba!kImmldan da etkili 01mU§ ve olmrukltaJdlT. Ma;lIiye giUnrlimiizde; hukuk, i!kJtisat, yanetim billm:leri, siY8.!sal bil\imler, i'§letme mulh~e ve mall alanlarda og~etim yapan yiiklsek og,-retim kurumla.nnlA ders progra'mil:anno_a f~ boyutrarda 'olmaJkla birlikte 5nemli fer .tutmakltadlr .

'Bu ogretimin; huku!k fakrillt,elrerinde; hukulk bran§l ile i]~li deIisIer yanmda, ma~ t'elOri!Siderrslerine..dayal1 biT §ekilde ger~ekI:e§tirilmesi, ikti'sadi vie 100m kJonu1:ardaegitim ~~pan fa;kiiIte'Ierde ire; ooIrlimlerin am~ ve nilte1d!kleIine gore mali, ilktilSadi, hukuiki dersler yamnrl'a, i'§vetme, mu!haselbe, i'stati!Stik, matem'aitik, plan~ama biTle§imli dem programlan i~eri'sinde siirdftwmesi y~ rarl1 aIm.. .Maliye boliimu i~n; !l}~lii biiI" iktlsat ders paketi, i§le,tme ,kav:e muhasefbe , istaJtdstik " hulkuk matematilk: de~sle-ro; .LJ.,Yanmda' mu mal;iyesi, kamu. ekJOnJomi:si,devlet bor~.lanma'Sl~ bU't:~e: YeTel yi>netim maliyesi, V1e~gihulkuku, vergi telknigi, 'roTk V1eI1gisistemi, 28

vergi uygillamasl, maliye poll tikasl,

devlet mall~ mali yOnetim

ili§.kiler disiplinlerini

ve yOnetimi, devlet muhalsebesi, veI1gi den'eltimi, ul,uslarasl ma.li

kapsar biT mallye egi'tim progranu d'ti§Unu-

lelbim. Maliye programlnIn kropsamll, iktisat ve huk'uk dersleri He ,birlikte 5ii1'!dJu'rUlmesiyanmlda, konu ile il~li olan ve yukanda sOzU edilen deTsler ile Y?Jb'ancl illI ogI'let1minin i!hm:a:I ed1lmemesi gerekir. Eu anl:amtia; i) :iJkti:SaJtile illgili (ikt.:iJsat tari!hi, iktmt teorisi, 1\'!aIkro ve.Mikro Ikt[!sat, U1UJslararasl iktisat, Ekonornik sisteml'er ve Du.;;iinc,eler Tarihi, Ka;}klnma ve Planlanla, Pa;ra-Banlka), ti) Mulh'aJselbe (IGenel Mu[h,alsebe, E!nrvanter Bilan~,o, §irketler Muhaselbesi, Maliyet MuihaseJOOsi,Finam5a1 -TaJb~olar Ana:lm, Rervi~-Konltrol),. in) Hukuik;'

(Hu'kuik '~I:a.nJglCl dersine dayall

de Kamu hukulku arrsmdan' '¥,

bir §eiki:1-

A!nayasa Hukuku ., Id,a-

re Hulkuku, Medeni Usul HukUku ve icra fflas Hukuku, 02el Hu:kuk A~1ISmId!an;Medeni Hu!kuk, Bo~liar Hukuku, Ti:caret Hukuku) ,

iv) I§le:tme (Genet i§leltme ile, i§ietme ve ~etim 'siJionlannm anajjj2Jine yonelilk demler),

fonk-

-Kamn yonetimi boliimii ~in; maliJye ile ilgili oIara1k kamu ma;l[!Je'Si,~ergi il!.5ui h'ukUJku, Tiirlk vevgi s1!stemi, bUt~e mali yonetim d'ersl:erinin,

.

-~aII~ma Ekonomisi ve Endiistriyel Ili~kiler boliim!u ile Ekonometri boluml,eri i~in, ma;liye ile ilgili olaT~k; kamu maliyesi v'e Wrk vergi siiSter:t]Ji ders1erinin,

~ JJ ]

IannI incelemeye

i

..

1jj

j'

1 'd

~'.!

., 'j..., "

iIi§kiler boliimii i~in de; ka.mu maIiy'~ ve mali kurumlar, vergi anl!~!Inalan

uIus.. konu-

yOneIi!k der:Sle're p~ograJmlarda ye'r verilelbilir.

L:I:sANSUSTU pliogra,ml.an itifbariyl.:e; masterde ozelli!kle maliye ooliimunde, mal.iy,enin m;a;1i, hukuki, sosyal. ve ikitisa,di bo~t-l.annI ortaya koyma~a yonel.i!k uJgul.ama v,e telari!k YOnu ile ana-Liz ya;prlma'sml aillaJgl.ayan biI' program izl.enetbiliil". Diger ool.fun-lerden; ikti.sat maJsterlnde kJonu il:e ilgiLi bir u'ZInanllk de'rsi, i§let-me masterinde; ve~gi- mulhalsoelbe.5ive vergi planlamasl (i§letme~g1ciligi) klonula;nnl am~'l:ayan biT ders pI'1~amlarda yer a1.a-bilir. Kamn yonet,imi aJ~1!smdan i'se; maliye po1.1.ti!kaiSlve but~e konulu bir ders YaIraJrl1olaJbilir. Doktorada; mal.iyenin, gerek mevzuat ve u~gulama, gerek!se d1~er ~onu ile illgili (iikti'sat vb) diger rosiplinlerin ve ml:im datlannm fonksi~onlan l'§l~ aJltmda, bilimgel anal.;i:zi, deg,erl.endirilmesi, ele§tiri ve katkllar fulJerinde durularak, ana:liz ve sentez ~a1.1:§mal;anj;~eri'sinde bilimsel bakl§ a~llan-

" ;,a

~,

""1

:~~I ..," :;~f, .I

,:: ' Ii'

:c; "

,;::1 \~::c ."

"',' "

nm gellt§tirilmesi,

ara§tLtmal.ar

ya;pl1masl yoluna

gillilebilir.

~i!r~; 1;

~

.

"

, ,-' :

c

r

;;

~

: ';c~!

..

[. !"; ":\:,; -

I

'

.:~

~:,,'4, ,";

:,

ti

"'..

..

Gerek Lj!SanJSve gereJkJse.ItsansuiStii egitim ve og-retim ~ogramlan ilt.iJbariyLe; maliye ve mali hukuk ile ilgili derslerin, maliye ile ve d'olay})si~1e mal:iye egitimi ile yaklndan ili~kili dig-ell"di-silplinlerin ag-lrl1gr konu'sunda h,e,r an ve he,r kurum i~'in ge~er-Ii ora.n1:aTdan sOz etme}{ kanaa;t,imizce yeterince degildir. Mali-y'enin hu,kuki ve ikti'sadi nitielikleri dilkkate Mmarak, gere!k teorikve gerekse UJYgulamaya donriik derslerin, konU5una hakim ogretim elemanlan ta;ra1fmdan verilm.esi esa;s olmallmr. Maliye egitiminin; mali, iktjjSaJdi, huiku1ki ya;pl!slyla, di!Sip1in[eraraJSl karakte-riyle, dinalmik biT ya;pl i~eri!SinJde slirdiiriilmesi buyUlk onem ta§l-

maJktadlr. f;~:, ~.., ~,'

Klonu ile illgilii gorU§leri, dege'rlendinne1e1i daha fazla uzat-malk i!Stemi:Y1Qrum.Ger~ekten, her yonu He anemli alan b1r kon u.Belli salblrla dinLediginiz i~in te.]e!kkfulerimi sunanm. SaYgIla-nmla.

.~.ii .

:ir .;!Ii

"e'

j;c."'

[...1

'~'ij

"1~...,i~; ~~;

;,

.

~; ~

I

, ~

.

r

IiIi; ~

-UlusI!ararasl IararaJSI mali il~'ler

-~-'

30

:1kinci .OtunIn1

KonU~Cl

:

Prof. Dr Am NEMLi .:iJstanlbul UDiversitesi

]k:tilsat F~te!si

Ogretim 't!yesi

DeVilet fawliyetinin klfusik kamu rnzmetleriyle slmrh kalld1g1 dOnemlerde maliye literaJtfLriinde iktiSadi yaikl~Imln bUlglin saJhip ol'dugu §ekll ve boyrutl.aIida giiooeme ge:lmeosi k~ku:suz drii§iinillemezdi. B'atillm geli~§ i1ilikelennde d,evlet once, oreil te§ebbU!siin etkin biT ~ekilde iiretilInde 'bu1unnl$1 i~in SOISyo-ekonomik ve hulkuxi talt ya;plYI hJa;zIrlanli§ ancak bundan sonradlr ki ke§ilfler ve telk:niIk ilerlelmelere paralel 6Iara~ s~nayile§me ve bii'Y1i!me sii!reJkli bir hIiZ kazannli§tIr. Yol, timan, el~ktrik santralI, lbe§e'n kialpital sorunu, saglIk ~~u1!lan 0 zamanm j:mkan ve kJolayl1!k1an i~inlde biT g6zii- . me kavu'~turulmadan ozel sektwiin e!t)k1n bir §ekJi1defaaji:yet gasterecegi siyasi, huikUlki v'e sosyal diizen ge~eikl.e§tirilmeden tali'zm ruIh v:e dinam1:zmi istenen oIJ9iid;e etki;li olama:ml.

bpi-

Devletlenn sanaJyrll;e§meve 'kal!kmma yolunda saI1et;ti~ c;aJba'lar m§mda nulfu:s art1§l, SalVa:§lar, telknik bill U§lar , reeil gelirlenn artma;Sl gilbi faktOrler de k'amu faaliyetinin yeni boyutlar kazanma51na neden olmu§t~. Zama,nla kamu harcama1.an sadece mutlak lolarak degn GSlVffi ya alan oraru it:iJbariyle de geH~me go'stermi§, ekonomilde devlietin kaynak dagllImInl degi§t.imle gUcu giderek aTt~tlr. La1!Ssezf~aire dJdkJtrinine gOre en iyi devlet elronomiye en az mudJaJhale edendi,r. Adam Smith v'e C:iiger b.azI ikti5at~llara 'gore devletin ekonomiye miiJdaJhale'si duFjiilk boyutlarla smirh kaldI'g;1 siirece piYaJSa,gOriinmeyen biT el gifbi ilre,tim fakt6rlerini tlii!ketici s~im ve tercilhl,enne giore ~'e§vtli mal ve hizmet~ler'e yOnlendirile-

bi1.ecektir. Kar hITSl ve piyaJsada kal.ma tu,tkusu i~inde bulunan gok sayJJda kJU~'Uikol.~'ekli fi11rna arz fonlk!si:y1onuna fertl.erin tUketim kal.~lanna gore biT §ekiJ ve yon ka;zandlrarak en du§ti!k orta:1ama mal.iyetl.:e gal.~ma ~olu1JJdag.aibaharclyaca.lk:lardlI. Finnal.ann u'zun vadede endltijstriye ~giri:§g1k1:§lan p1yasa fiyatlnl ortaJlama maliYe!te dogru y<>n:lenJdirecek v,e fi'Yat en du§liiik ortal.ama ma.liyetl~ aynl degeri ta§1:mgr zaman marjiinal ma11Jyete de e§it olac:aktrr. Bu sayede t'l1lketici1er mal:1an en d'11~ fiYaitla elde etme imJkanma kaVU§:acak ve monopoljJstiik tut.um ve u~gulam~lar S'al dl'§l kal.a:ca;ktIr. Laissez faire SaN'un'Uculan piyasada tam r~albet ko§ulian yiiiriirliikte ol'dugu zaman Paretic Opt:imumunun elronomide kendi[igi~en ge~g'ekl,e§ecegine inanm1§laI1d1r. Bu durumda, be'lli gelill" dag,lLInl' altmda, ka~aJkl:ar ge§iitli fuetim dallan arasmda 0 §eki'llde dagllacaktlT 1m aJrtIk fir alandan digerine kaynak kaydlrm~kla hemaI1Jgi biT 1amsenin tatmin kayrbma ugramaslna n~den olmarl:an biT b~ka kiriJJsenin refahlna katklda bulunma imkam ka;1im1 yaIC~ 11" .

LaiSsez faiTe ilOOesih1:zl1ve dengeli biT ekonomide k,a.Ikmma sagl amaJkla bi!tldkte ~'~itli SOS'YO-e!kIoIllomik sorunlan da berrub,ennde ,getlimri'§ ve kamu ~i.idehale!Si k~l~maz k1Im~t~. I -EkJonJom1!k

Y'aklla§1irn1!!l N edenlerri

Oooliikle .son yrllaT4a AnJg]o.,sa1k;oonillkelerinde maliye ile iligili YaJy1!hl~a ellJonIOmik ya!k1~lm a~rllglru hissettiImektedir. Mali kJonulara degi:§1IkbiT ~]Jda.n bakmruk ekonomik -ve sosyaiL hay.a.t32

ta XIX cu ve XX ci kslrda ortaya ~Ikan yeni geli§ffiele'rin bir so-

nucudur. A-

Devletin

Ekonlomide

Akti!f Rol AlmaSl

Devretin

e1ronomiik iaal]yette

aktiif Ibir rol almasl ge§i.tli ne-

denIer den kaynai!klarur. 1- B<:>1:Unmezlikve Dl~a1l11lkla.r Bir kJ!SIm mal ve hilmnetler Uretim tekniginden kaynaklanan nedenlerle Unitelere OOtiinriip fertle:re ayn ayn sunulmaz. Aksine, ibunlar polittk sfu~ taraJfmda;n beltrlenen dJiizeyde ve stan,dartiar altmida faydalaTIn yayr'lma alanmda bulunan biitun fertle're topluca sunulur. Hizmet:in ,dagrima alaru 1~inde bulunan herkes birbirine raJk1p olmadan ist,es:e de istemese de 8JYIl1anJda ve e§it 61~de ondan yararlarur. Piyasada talebi ~l~ma;yan bu tip mal ve hizmetlerin orel sektiO~c'e fuet:ilme olanagl ydkt!ur. Savunma, i~ gUlven:lik, ad.alet V.iS..giJb'i hilzmetlerin Ka.mu sorumlulugu a:ltlna girmesinin ek,OIlomdJkne!deni buJdur. Devlet sOz kon'u'Su hizmetler i~in gerekli uretim faJkjt6rlerini ozel ek!opomi alamnda o1dugu g:ifbi g"oniillu 6demerlerl,e degil kamusal finanJSman §ekille:rine b'a.§vurarak saglar. .v

Egitim ve saglLk g1Jbim'zmet1eri baZl maliiyecilerr degerlendiril~ iIhtiy~lar anI altmda degi§ik biT grupta toplarlar. Bunun nede~ roz kionusu mal ve hiZ1Inet'lerde:n kaynaklanan fayda aIklffilnm kal'ma biinyede olmalsl, orel fayda;lan yanmda dr§'sal fa~alannm d,a bulunma;s1dLr. Egitiim hi!ZInetinJin Ozell fay;dalanna saJhip 'o1maJk]steyen biT 6g"Tencinin a)i:le'Si,belli biT satmalma giic:une sahip olln18Jkkaydiyle, hilzmelte kar§l tale!bini piyasaya a;k!ret~irelbiliT. Satmalma giiOOne sa(hirp olmayan ve/ve'Ya geiirinin b'ir klS1rn1!1l ~oc'Ugunun egi.timine aYlm1aYI dii~nmeyen ailelerin ise orel ekonJomi a;lanmda l1retim dJi1Jzeyiruin~llenmesinde herha.ngi b[r katDslolamaz. E:gitim, saglIk gibi h!izmetle'I: sOz kJonusu oldug:unda ozel faydalar yarunda drfjsallIkla;r da d,evreye girer. Ca~da§ gereklere uygun k6iklii biT ogretim gormu§ gengler kendilerine oldugu kadar toplum refa.!hma d'a katklda bulunuTlar. Elkonomik kal!kmmanm h1JZkazanmasl, illkede siYaJsi istikrann hrf1kn1msurmesi but,un f ert1eri yaikmdan ]l'gil:end!ir~ hUJ5ulSlardlr. Egitim hizmeti iilke iginde n'e krudar yayrgm bir hale gelirse d];~llJJklar da 0 61~'ude bii-

yiik boyutlar

kazamr.

D]~al fa~dal,ar taleb egrisine akJseltmedigi i~in hie;met tfun,tiryle ozel sektore bIra;k1ldl?;1 t,a'ktirde btittin kJo§u1lar mevcut olsa biLe eikJonJomideoptimal kaynak da?;1IImI ger<;ekle§mez. Hi:zme.tdn tfuntiylie Idevlet ,elinde toplaruma!sl veya ozel sektore de bu aland,a imkan tammakla birlilkte si1Jbvanlsi:ylOnlufi'Yat u~lama yoluna gtdilm'e'.si kaynaJk dagrI1iInmda sosyal optimumu s:aglamaya yOneIlk onl,emI'er arasmda:dli". tgki, tuturn ve Diger bilr ma1;lyetin ~rmleldigi dagll1mlm

uyUJ~turucu madde u~etimi, gevre kir1iligine yo1 a;c;an u~gUJl;ama;laJrdl§Sa1 ek'si e~onJomi1eTe neden olmaktadlr. d~le, bir kJJSlIn uTetim dallarmda sosyal maliyet ozeli1stiinrledir. Dt§lgal eksi ekJonJomi1er arz fon1kJsiyonuna irgin piYaJsa metka.nizm:a51 eJk1onomide optimal k:aynak saglama balkImlndan yetersiz kallr.

.

Bu durumlda devleit d~al ~i ekJonomiye neden alan ure'tim dailan iizerine, topluma verilen zaJrarlan arz .eg:nsine eIkl'emek amaclyle, bir 6zel tiilketim veI1gJ!si kJoyaJbilec'egi gi1bi, i§letmelerin kurulu§ yertni, tire-Urn art1k1.anmn etkin bir ~kilde t,asfiyesini, t;apluma zarar veren tutum ve davran]j§la.1nn ceza:1.andlrIlmasilll hooef alan politiikalar geli~irir. 2- TaJbii Monopoller MonJopol bi'r yandan ekJonomjJde gelir ve kayna!k da~llmIm bozucu etki YaJParken, diger taraftan, sanajTil~ime ve geli§meye para1el olarak 5zel sekltorUn baJZl iiretim dallannda siYalsi ve maIi gti~ ol.arak slvrilmesine d,e neJden oInlu§tux. B,u ytizden Batillln lsanayile§mi§ ii.lkeleriIlJde rnJonlopolii :kJontr'ol ve du!Zenlemeye yonelik faaliyetle'r dervlet flon!ksiyonlan aralSma gi,rmi~tir. .TaJbii m!onropol i!5e teknik ooluln1nezlik oLguisunda;n kayna!k:laillr. Gergekten, elektriik santrallan, ga'z ve demiry'ol u i~letmeleTi ,;gilbi ,san'ayi dal_Iarmda kiiJgttiIk olge'kli tiretim etkin ve verimli 00,nUlg'lar vermez. Bunla'rm daJha ku,rul~ anlnJda belli bi:r 51~,egekavU:§tunilmasl t:e1cr1ik 'bir 2Jorunlu!kt:an ka yna'klanrr .O~egin, dUn ya standaJrtlanna u;~un biT h]!2Jdase'yretmesi ist!enen biT lIOkomottfin krli~Uk 61~ekte tireitimi olanalk!s1Jzd1T.Yine bunun gibi, istanbill BOgaiZl iizerin de kurulacak biT kaprl1n 00 .topografilk ve tetknik aglda;n belli boyuJltl3.rda in§a edilmesi

kagmIlma;zdIT.

Bu durumda, mal ve~a hi'zme'te kar§l bai§lanlgJIgta buyU!k bir Galeble kar§il:~r1madlgl i~in pi'YaLsay~bir tek i§letme hakim olmakta 34

ve iiretim arttlk~a 61~ek!ten dogan tasaJrru:flar nooeniyle marjinal maliyet ve ort.alama mali'}~t 61~'elkt,en diOgan elksi ek1onolmilerin devreye girecegi iiretim drtiJzeyihe ka:dar dii§!mektedix. . Azallan maliiyeti endust'~e herhanlgi bir ka:mu muidahalesi QImadlgl taJk!tirde fuetimin marjina;l ma.liyetin marjina:l gelire e§it oldugu noktaJda k.arar krlacagl biT g~ek,tir. Ekonomi!de Pareto optimumuna erir-?ffie:kd;iger kO§u:llar yanmJda bu ara,da her u1!etim dalmda fiyat m~rjinaJI maliyet e§i~liginin sagl.anmI§ OlmaSlna bagl1:d1r. Genellde ti.1Jketici refahlna kaJtlk1da bulunmak i~in Uretim bu nIOktaya kaJdar UiZatll'dlgl zaman ~letme i'gm zarar 'olu§tu~aJkt8ldl:r. Soz konu!su zara,rm devle!t~e ust:lenilmesi ekonomtde optimal kaynruk dag1!ll!Inma yonelik biT politika olarak nitelendirile1bilir . Azalan ma:liyetli .enduisttl yapl ve ozelljJkl.eri ve uyfgulanan f1yat politikal.a;n ba;bmInJd~ AngliO-S:akson literatiiri-:inlde gOik i§'lenmi§ biT kJonu oLma!k:la birlIkt'e ideal fiY8.lt hUlSusunda tatmin edici

bir ~ozume ula:§llmalml'§tIr. 3- IGelir Dag1l1ml Her ne kadax l]beral elkJonJcm1i millkiyet ha.kkl, kar hIrSl ve ozel ~elbbiis rulhundan aldlgl itici gtilgl!e top lam uretimi en yilksek etkiriliikle toplum refal:h ve mutlulugunu art!tlracak bayutlara kav~turima espiri ve amaCl iginde ~,a;h§1'yor'sada fertilerin ne,ticede ortaya ~1Ikaca;k toplam .h:asrl3JdaJnal'd1klan pay birlbirinden fa~lI dlaJbilme!kt,eldir. Bu araJda serrv:et da~'l.1mInIn da bozuk olmasl ve piYaJSa gii~lerinm tiXeltim faJktoI'!1erinin toplam hasuaya katlk15ma degr§ik degerler b~e'si gelir da"f!;1iImmdaJki aidaletsizlilk: sorunu-

nu glindeme getirir. Kamu eJk!onJom.iJsindekiu~gu[amamn aJkS1ne ozel selkt5rde kaynak d,ag,-Ihmmda1 TL.- 1 oy ilke;si yliriirliikte oldugu ~in yUks~ ge}ir grupta;nmn tiretim f~torlerini ihti~ duiyduklan mal ve h~e!tlere ~lejkmegtiCIU du~ g~lir talbaikaiSlndakilere na,zaran gak daha fruzladIJr.Piy8Jsa ek1onlOmi!si varl1!kIl bir ferdin kedisinin y'edigi ku~~l eti faikir bir aile ~iOCUgununi~ecegi si.iJtetercih eder. Geliir d~l!nU!I);dalk2i aJ§1T!~it!siiZ1ik kJonusunda kamu oyu 01d~a duya;rl1dJX. Bu yiliZ)den detVI1etroplumca ge'li§tirilen sosya:I ~efaJh fl~siyonundan esinlenerelk 'bu aland'a OOZl adill1lar atmak 'lJorunnaJdlr. PiyaJSa ek1o!I1Jomjjsi e!Slpirisine dIOikunmadan bu konuda

izlenebi'lecek bel'li/baiJh politikalar tlranmer harcamaJlan, siyonlar, destekleme alImlarl V.s. den OU§ur.

'sUJbvan-

4- EkonlOmik tstilkrar Piyasa ekJonJomisilrendi haJljn,e blr.aJk1ldlgl taktirtle GS1\m gene]de yUkse1en duz biT t.rend iz1Jememme, aksine, konjonktiir dalgalarunalan siiTe ve §iddet it1Jbariyle zaman Z.fl_m;f}._fl degi§ik "ooyutlar kazanmalkla birlilkte yine de vaJfl1Jgllli hissettirmeJktedir. 19'30 Buhrarundan bu yana ge§itli u.lkeleI'!de enlfla.syon ve def'lasyon donemlerinin 'ooyiiik ta(i1rlbata yol algm"aJdan rlIJnlll bir §ekilde gegi§tirilmi§ 01mal<:>1 devletlerin gerek1i onlemleri zamanmda ve uygun do21da uygu.lamaya kJoymalann'a ba,glanalbilir. Biilt,~e bugiin i~in dev letin elinde belli sosyal ve ek!on:omik am~'lar:a eri§mek igin za;man zaman 'degerlendirilelbilecek bir maliye politika~sl arac:1Jdlr.

5- Ekonomik

GeI1:§me

Geli§melkte ol:aJn illkelerde fiyat mekanizmasl iiretim falktorlerini kal!klnnla am~lanna uy1gun bir fjekiltle yonlendirme konusunda etkistz kallT. <;ag~ uy1garlIk diilZeyine k1!Sa siirede eri'-?me tut'ku'su i~inde ol!an bu iillkeler gelir, harcama strUkturiine i~iride bulunJduklan k1JSIr ooI1JgU,den ~rkmalannl saglayacalk, sosyoelkonomik art yaJPIYl olu§tur,a'caJk, tanmda, saJnayide ve diger sektOrleTde verim ve i'stilhdam arttlncl stTatejiler geli,§ti!recek bir §eki1 v;e yon vermelk zorundadrr:lar. Karma ekJOIlJomifelsefesinin bir geregi olaraJk Ozel te§elblbUsii planm onJgOrdiigu alan13Jrda yatlrIm yapma;ya t~vi!k etmelk, ihr.acaJtl arttmcl, ithalatl kJiS1Clpol:itikalar geli~tinnek, yaJbancl finans kuru'mlanndan ve miiletleI'1aralsl mali kurolU§1ardan ~lanma!k geli'~mekte alan illkelerin i'~inde 'bill unduklan daI!bog~ardan kurtulmalan ve kalkmma y1O1undaonemli adlmlar at.m~;la.T1i~in devletin alma51 gereken b~lca onlemler arasmdadlr. B-

VeI1gi YlikJii D.agIJ1mil tie llgiJi Kriterler. Hu[k:UJki yOooen kJonu'Ya yakl~tlgm111Z(ia

saplanmasl

i~in gerekM matralh,

verlgi borcunun

ocan, tariJfe, yiikUmlulU!k

hedogu-

rueu dla'Y giIbi ,deger ve kavramlan vwgi kanullllarmm belirledigini goruroz. Diger taraJftan, veil1ginm gtinriimume, genelde, ferdin ya;§a'ln tarZl ve ~onomilk 36

~aIba;:lar1nln gOOtergesi niteligindeki

gelir, servet ve tUkeltimi hedef almaJkta ol~u yakl~lm1 ~ndeme getirir.

mall'Yede ilktisadi

Kamu fa;a;liyeltleri, genelde ka~ak kullanlCl .nitelikteddr. DevJet i.1Jstlendigi mzmetle:n g6relbilm:ek i~in ihtiiJ1a;g duydugu firetim faktorlerini gok def:a v,ergi yol.uyla ozel elkonomi alarundan kamu elronJomisi al.anma a1ktianr. E:kJoIllominin i~inde bulundugu geli§me a;.9JamalSl, VeIigi si'stem1nin !gelir el.a'st,i1kl[gi, vergi topl:amaJda go.steri~en etkin1d!k derecesi, yiiIkJiimlillerde uyandml:an vergi bilinci, gelir dagl:llml ,gii/bi faJkt6rle~e bagl1 oI..araktan devletin gel-iT toplama- giider YaJPIna :gUcrii ye'ni boyutlaT kazanIr.

Devletin yeni hi'zmetl'erin sorum1ulugunu ytiklenmesi,

~ski-

denlbeIi gOTmelkte ol!dugu hizmetleri d'a!ha yfikSeik standartlara gore topluma SunmaJsl denlgeli ve stirekli Ibir §eikilde kalkmmaSl~na, buna paralel olarak da ikamu gelirlerinin yiiikJselen biT tren,d izle-

mesme bagl1d1r. KaIlklnmaJkta alan illkelerin i<;mde bulunduk:'an krslr d6ngUlden ku:rtulmalannda ~'nlu taJsarruifun bUylik anlam ve degeri vard1r. Devlet ytikrlim1werin ka:tlanJdJjk.l,an yeni fedakarl1:klar saYe!sinde alt JaJPl yaJtmmlariyle, i.tl~e ~.apmda prod'iiktirvite ve istihdanll gel~tirici plan ve pI1ojel:eri uy1guJamaya lroyalbtlir. Buna paralel o}aTak, ilreltken yat1ru:n1,ar ~eni boyutlar kazarurken deIVlet gelirlerinde de art1§lar alur. Dige;r bir deyi:§le, kamu gi'derr ve gelirleriyle ekoIlJomi!k ge:li~e araJsmda selbep- netice ilr~kisi vardlr. De!vlet sorumluluik alanma giren mzmetleri daiha kapsamll olaraik ve daJha 1ii:kJsek st'an'dartlara gore topluma sunarken f ertlerin ve i§letmelerin kaJpital matlan ya,ro1Iniyle talbii kayn;aklan degerlen~dimle yolUnda sarf'e\t,tig"i. gaJbala;ra bel bag,-lama;k zorund8idlr. KaJInu ot,oriltielSiv~ alara!k ~kiim1.rfilerin satmalma glicilnil ,aJZ3Jltmaksu:retiyle onlann ozel mal Vie hi'zrnetlere ka'r§l taleIbini k.l!sma:kta, Iharcamalar :}71olu,ylada iiretim faktOrlerini kamu

sekto ~e

ka ydlTma!ktadlr .

Fertler ve~ v.ererek bir flooaJkarhga katlanmak.ta, b,una kar§lllk, devle~e sunu1an hizm~tlere toplum hailinde sahip almakta!dl!l1ar. Faydaranma

ilk:esinin,

baiZl ~sti:snalar biT

yana,

kamu

selktOrtin/d:euYgulanmrusl iimkfunslz oldugundan toplumda vergi ytikii Odeme giicUniin gasteI1gesi niteliginde olan gel;ir, servet ve tJiiketim gilbi kri!terl;ere gjOr:eda~t1lma1ktadlr. Kamu hizmetle.rin37

~

.I

den ferdin eld'e etti?;i f:aydamn belirlenememelSi refalh devleti kavramlllin btlinci ilgin'de ol~n kamu otoritelerini kamu sekt6riinde, ozel seiktordeki durumun ~ine, kayn:aJk dagulmInl 1 fert- 1 oy esa;sma gore ge~e1lcle§'tirm~ yOnelt~tir. Bu durumda, d~Jk gelir gruplarmm, yeterli ~Iogunlug'a salhip olma!k kaytliyle, kendilerine yOnelik palitika ve pvoj'eleri meclisten ge~irme ~~leri var-

du. ~ !;!

~

~

j

C~Detvlet

BI()~lan

GiinIUm'iilJde dev!leit:l:er kamu harcamalannm finansmaru i~in ve~gi yanmda \bo~lanma'Ya da geni§ 619iide b~1VUraJbilmelkt.edirler. Bir yandan yeni geldr kayna~ buIma 'ZPrunlugu,diger taraftan, uzun vadeli ig borgrann gel-ec'elk .Jru§akl,ara yriik ta:§lmadlgl hususunun a1kaJdemik ~evrelerde benimsenmi§ Olmasl bunda etikili ol~mu~tur. BuJyiik ya;tlnmlann finanJS'IIlaru i~in Ulzun valdeli bo~lax, but~'ede mervsimlik daligalanmalan kar§ll'amak ve ba;za~ da but~e a'g1klanru kap8Jtmak i~in klsa vade~i bo~l:ar g~itli illkelerde mill! ge'lire ol~n orartl:a:n itifbariyle ouiyiik boyUJtl.ara eri§,tigi gilbi, bor~ servisi ~in bii~elere kJonan ooenetkler de bUyiik mkkamlarla if ~de edilmektedi'T. Ka1k1nma ~2ibalarl -i~inde alan ve ooemeler bil~olan ~Ik veren gel~mle/kt:e ol:an illJkeler biT yandan ta!SialTUlf a'glgml k~pa.tmaJk, diger taraftan, kaJpit~l ma;lI, smai hammadde, teiknroloji ithalin!de kul1anacaklan diOvizi temin etmek i~in d1§ borca yonel-

mektedirIer. Devlet borcu ~agda§ biT maliye politfkasl ara:CI alma 6rl1elli~ gmi de kaJZanlm~tlT. BIOr~1anma, Ode:me y~pma ve borcun bUnrye:siro deg1§tirme ekronQmi ftzerinde daral,tlcl v~a gem§letici etkiler YaJpar. GUniimJii:lJde kamu otloriteleri belli SJOsyo-.etkonomikam~tara eri'§mek i~in bore'un bu OzellJiklerinden bili~li biT §e!kilde yararla.:nmalktarllrlar.

D-

.

Maldye Plolitilk:aJsl

Malirye bilimiIllde eik1On1omilk yalkla§lm1n bir bai§ka alaru da maliye pql:itikaslldrr. Konjonlktiir,e kar§l verilen mriicadelede para po-

--

"J~

.lit~ka;Sl kadar maliye politikaIsmdan d:a e'tkin biT §ekilde yara,rlamllr. Vergi ekoIllOmi Uze'rinde daral'tlcl, kamil harcamalan ise ge:r1i§letici etki yapar. i§t..e, bfiit~e biir maliye poMtikalSl aleti olarak ele a1mdl'glI1Jda veI'lgi ve harcama;1ann' bu etkileri:IlJden be!l1i sosyal ve ekJonomik a:m~laTa eri§nl.eJk i~in yararlanllma!sl sO'z konusu oluI. Devri bU~e dC?ktrini depresyon y1l1annda but~enin a~Ik, enflasyoni:st ba:Sk!1ann hUlkrlim sU!rdug;li ylilarda ise faZla vermesini, biT Ikonjonktfu dOnemi sonunda ise ,gelir -gilder denJgesinin 'saglan:ma:sllli Q!]gf>rUr. Maliye polit~~l ge;l~mekte alan iirkelerin h~l ve dengeli kalklnma;lanna alan katkml baklmlndan da onem ta~lr. VeDgi ",Y1oluyle, si)z konUJSu iilke1erin §iiddetle ilhttYaJg duyduklar.1 oorunlu ta:sarrnf olU§turulaJb'ildigi g]bi, bunun yardIlmlyle oos~ekonomik ve hulkuki al.t YaJPl ge~:tirile\bilir. AyrLCa, kal1kmma planlan yapmak, ilhracat, veI1gi ve kre!di ,yonriinden te§vi!k tedfbirleri getimleik su,retiyle orel te§eJl)bUsitin etkJin §~kilde faaliyet g'Oste'reibilecegi bir Or'ltaim ha:zl(I"lanmJJ§ olur.

-

Gelt§m:ek't,e alan illkel:erde VleIigi si:stemine kalkmma ama~lanna u~gun biT §ekil ve :biin~e ikaza;ndrrmak da uzerin,de onemle durulmaJSl gerekJen biT sor:undur. GSll\Illi i~'inde buyUk b,ir yeri alan tarIm sektOrii fuzerine getirilecek v,e pot~ilYel haiS!1ayI OnlgOTen biT arruzi ve~gilsi tJoprruk ve tanm retlormu ile biT arada e:l:ealmdlgl taktirde 'bo§ araJzilerin ,degerlenJdiri:lmelSin,e ve iiretimin artmasma katJk1da bUJIunUT. Aynca, gtimrUlJ{ v~giiSi ve 02181tiilkettm vergrsinin 1ii!kJstii:k;etilrni k1!sma, slmrll dijvilz imkanlanrn yatmmlara ka~d1rma gibi biT fon!ks~onu vardrr. Vwgi Isistemine elastikltk kazandlmla devleti. kalkmmaJn1n fina;nJsmaru konusu!1Jda Zaman zaman gii~:l;fiklerl~ kar§l~maJkt,an

a.11k1Oyar.

Bu arrada, te~ eJdilci v.e~gi poliitika!Slrun, ozellfkle, geli§mekte olan illikelerde gfuJJcelligini kJoru~dugunu belirtmeliyitz. Vergi1efin beyan etlkilerini bir ol~iiJde oliSlUn'gidermeik, kaTma eJk!Oll'Omi felrefe!si i~inde oze'l sektorii plan1'n ongordiigrii sanaJYi dallanna, geri kaliIm§ ooligelere yatlrl!m YaJPmaya aze;ndinnek, i!hraicatl ve isti'hdaml gel~tirmek, mriite~elbbislen §]dd,et.le ibtiy~ duydufk1an o2Jel tionlarla donatl!na;k~ rilsk faktOriinrii az~ltmak amalcl,y'la yatlnm indirimi, rozland1rllm~ amortiiStnan, ilhracaftta veTlgi iadesi gjJbi on.lemlere b~ruldugu gilbi, kaJpital kaJZan~.lianna ve sermaye §irket.lerinin da~trlmayan karlanna Illmll vergi rejimini on'goren bir politika

da iizlenebilmektedir.

~a

E-

YansIma

Maliyede iktjJsaJdi yalkla§lIIn yanlSliIna olaYln1n izlenmesi ve nihai ~ dagllImlnm belirlenmesi ba[klmlndan da onem ta§1I. YanSIma piyasarla 01U§an biT siirel<;tir. Maltye teori'sinde ge§iltli vergirerin klsml veya g,enel d'enge taJhlillerine ba§vurularak belli varsayunlar al tmda ne ol~'l1de ve ne yande yans1dIklan a'ra§tmlmI§ ve varllan sonUJg:larm biT k1JsmI ampirlik ~al1:§malarla test edilmeye gall§llmI~tLr. ' Ozel tJUketim ve~gisi:nin i1eriye dJogru yansld1'~ gerelk halk ara!Smda ve gerekse bi1imJsel gelVlrelerde gene1de kaJbul edi1mi§ 01m~la birlikte genel tiiketim ve11g]sini~nba:zl vaTsa!yImJar a1ltmda geriye dogru da alktarll:aJb'tvecegi ileri sii,rillm~tiir. Kurumlar vergisinin yanslY1P ya;nSImadlgl t'eori de ~htil3.fl1 bir 'konu alma o!zelligini koru:dugu gilbi bu aianda yapllan ampiri;k ara\§tlrnla1ar da doyurucu bir yanlt get,iTeme~tir. . Vergi'de yansIma omymm sagllikll ve kapsamll bir taJhlile ,tabi tutulmasl vel1giler hak!kJ:nda nilhai ebki, yUk daglll'Inl, ada.let derecesi bakmundan sagl1lkh billgil:e'r edi:nmemize ,katklda bulunur. Ornegin, azel ttijkjetim vwgisinm vu~gusu kanuni yUkumlti uzerindedir. 0, Ver1ginilll ilk etkisini hilSiSiederve klSa bir sure i~in liIki,dite kayiblIla ugrar. Anc:alk, ooz kJonu..~uvevgi maliyet k:O§ullan, Web clfustikligi gilbi faJkt6rlere bagh olaraktan tillketiciye dogru YaJnslr. Bu ~O§utlar altmda yaln5lma smeci sagllkll bir §ekilide izlenmedigi taktirde ve~ginin ni'hai ~ dag1l1lm1 ve adalet derec'esi haJkkmda etkin Y'Orum ve degerlendirmelerde bulunma imkaru

~ok,tur. YanSlima olaYI VaJSLtal1"ValSltarslIZ vergi ayIn:n:l1I1id'a da bir kriter olar~ ele al1Il1T. Anc'ak, bu h1.1JsU!sta ,daiha tutarh ve dalha giivenilir biT SOIluc'a ula;~ak baJk1m1[r1Jdan kJonu -fiili ya:nlSlma 'ba:ZJ.nda degil de kanun kJOyUJCununjjst~ ve ama~lan cLogrultusunda biT degerlendirmeye taJbi tutulur.

II-

Ek1onomik Yak1a§lm ve Kamu Se'ktoriinde EtkinIilk

Sorunu

Kaynak konusun:da ,devletler fertlere na:zaran daha geni§ imkan18.ln degerlendirebi1ece!k durumda:dlr. Anca;k, kamu gelir1eri igin de bazl Slmr1.ann mevcut 01u§'u etkinlilk sorunuiIlu glindeme getirir. i§te, pragralm but~e ve fa~da- ma;liyet ana1:i'zi bu ihtiyag-

tan kayn8iklanmI:~Ir . 40

A-Program

Bu~e

PI1ogram bi.tt~ !k.lasiJk !biit~en1n bam noksanlanru gidermetk 1<;in geliFjtirilmil§ Ibir t'el~titr. Kl:ooiik bii~ede Odenekler id'ar1 iiniteler it.iJbariyle ;bir slralaJmaya taJbi tutulur. Belli bir ~ birden faJZla kurulu§ taxaJfmldan goN1mesi halinde herhangiJbir hi:1metin d~vlete kru<;a mal 'olldu'gll ha\ka{l!nda i:lk oakIl§.ta sagl1!kh biT bilgi 'edinmeye imkan yakt,ur. Aiyr1ca, kla'sik bi.tt~ede dielvIet daireleri, nin faaliyetlerini SIii1id'iireibilmelen ]<;1n ilhlttya~ duyduklan <;e§itli girdiiere ait raJkkamlar yer almaJklta 'olup bunlar yardlmiyl:e varrlma:k istenen am~'larla iltgili bi~gilere ralStla~. Kamu sektorun-de etJkinligi arttmnak i~in b~laJt1:lJan program biit~e uYgulam~smda rse aym ,ama hilzrnet ooe!ceJkalternatii pI"ogramlarm kar§ll~tmlmaJSl, bunla~dan en u~gun olanmm se'<;imi roz konusuduro

B-

Fayda- Mali;yet Anal1!Zi

Son ytliarda balZl kamu proje1erinin hazlrlanmasmda faydama1iye't an!alizi'ooen yaraTlanllim3Jktaidir. Yeni ge~tirilen 'bu teknikle varllmak ilSte!r1en am~ a1ternatilf projeleri direkt ve e:ndirekt faydalaJrfa maliyetler baJk1mmd~n i;nceleme konusU yapmakt1r. An:cak, ozelliikle endir.e,kjt f,ay'dalann degerlendiri1mesinde kar§ll~ll8;n <;~§itli sorunlar ABD g]bi geli~ biT illJkede bi1:e henuz emekl'eme d6nemiooe ola.n :ooz lronusu analiz telkniginin tarn: bir etkinli(kle kull3Jru:lim3JSlnI~:Ie§tdImekt&dir.

c-

Kamu S.elkt6vti ve ParetlO Ilkeleri

RefaJh e;korl/OrrliJsinin bUJgUn VaI1dl!?;1aJ§;amada vl~l:e~rin relf~ azalltlicl ve arttmcI y6n1e:ri yer yer inc,e1eme konusu yapll1T. B8.§ veI1gisi i1e ayru ge1m saglayan biT Ozel trUJketim vevgim arasIn4a bu ba;kImdan y8ipI1:an bir deger1endirme ikincisi aleyJhine son~1alliT. KaY1ts~ egrllerlyle YaJprla.n t~aJhli1Ide, ge~e!kten, oze1 Wketim vergi'si ferdi ,ba.§ veI1gisin'e naJZaran dalha dii~ dli1zeyde karan bir egn ftzeri!nde ,de:nJ~ getirir. Ve!I1ginin a:§ln yliIkii olarak .an1lan bu otgu soz k!onusu v'eI1ginin IbalZl :t}ert1eri ve11gili ma11:ardan ver'gistz 01anlara kaJ1dIrma!Slooan ka ~ak1anIr . iDig,er taraJftan, d~al eklsi e:kJmromilere neden olan sanayi daj1armda ozel tUlkeltdm ve11gilsi t:alelb el~st1kligine de ba;gh ,olalI"aktan 11retim ve tUlkeitilmi belli .bir ol~'flJd,ekllsma;k suretiyle elkonomi,de kaynak dagrhmInl optimale gfitiinneJk yonriinde etkili olur.

'Maliye literaJtiiNnde kayna;klann ozel sektOrle kamu sekitOrii aralsmJda optimal dagrl1ml kJonulsu i:§le!nilI1kenozel eklOnlQr!rial,aruna ~~gulanan talhli1 aletlerinin kalIIlu sektiOvtine de uyrgulanmak istendigine 'YeT yeT r~tl.anmalkt,aIdlr. PjJg10Uk:onuya azalan marjinal fayda yoniinJden yaJkl!~Imda bulunuIik'en Lindalhl ve Johansen k1Jsml ,denge a.nali'zi ~e~evelsi ii~inde, veI1giyi .bir fiyat olarak .ele al1p arz talelb aletleri yrurd1Ini,yle kamu sektoriinde denge tiretim 'duzeJyini belirlemeye

~a;l1~ml'§la,rdtr.

Son za:man;I!aJrda Ameriikal1 ikti:sat'<;l Paul SamuielslO:n Pareto ilkeleri I§l!?;1a['tmda k1onuya y~a~lmda bulunmlli~tur. Ad! ge~en ti:ktjJSaJt~lozel sekt!6~de en etk1n kayn'aIk dagrllm.IJIll belirle:yen te!kni:k kJO§ullan ve marj'llal i:I[:?jkileri kamu mall ve ozel maIm biT araJda ele almdlgl ve ,optimal ,ge;lir da'g1:l.J!nl1mnda delVrerye girdigi bir modele u~gu1.ar ve kaynalklann iiki sekt6r alraiSmda optimal dagrl1Inllli veren deI1lge ndkta'SInl belirlemerye <;.al~lr. Varll:an S:onu~ kendi!sinin de belilrttigi gi'bi anl,alInll ve diO~ru'cu olmaiktan uzaktlr. Bun un neldeni pti,r k~u maliarInln oze-l mJailard'a;ki durumun aJksine iiniteleTe bol'iinUp fertlete ayn ayn sunu:Iamalmalsl ve doIayrsiyIe marjin'al ayarlamal;ara elve~:Ii olmama!Slmr. Aynca, fertler odilye'cekleri ve~gi milkJtannm belirlenmesinde etikili o}aca'gI end~esini ,ta§lrl.arsa kaJmu mailaxl konu'sunda ge~e:k s,ec;;im ve tercihlerlni belli etmekten kax;l'rurlar. Blitiin bu neidenlerle fiyat mekan11zmaJslpUr ,kamu mal v,e ru'ZlInetleri tiretimine yon ve §eki:l veremiyecleginden bu kJonu'ya <;6ziim getirmeik i~in kJoileiktif karaT alma meklani!ZInaslnln ;deVTeJYegirmesi ka!<;1I!l1:1maZd1!I".

Ill-

SONUQ

Maliye siryasi, hUJkuiki v'e ikt,i'sadi yonleri ol8.!n disiplinle'rarasl Ibir btlim dal1 niteligin'deJdir. Kamu sektOrunde gider yapma-gelir Itoplama siireci'nm Igenelde ~Onlii!llUlUlk esasma gore d:egil de kamu hukuku goro§ ve kuvall:aJnna rgOte hukuki 2JO'raltmda yiiriitiilmekte olu'§u, ayrlc'a. parlemenlter demokratik sistelrnl.erde kamusal s~im ve tercilhler kJontIJsunda tioplumla:nn b:tl'in~lenmi§ bulunmaJSl ,kJonunun i:kt:iJsaJdiYOnUnun roger yonlerinden soyut1.alnaraik ele almmaJSlffi giUc;l~tiri!r. Her ii!~ yakla§lmm bir arada ve aJhenkli bir §ekilde ele ,aJmmaJsl ,billimsel a~ldan oldugu kadar poliltik a~ldan da onem ita§lr. Q~'ii maltye biliminin g~ek huviyet ve i~erigi anca;k bu saye.de taiin bir ~lkl1lk ka.zanIn1§ olur. 42

Bir tara:ftan, lai'ssez faire ilkesinin hlzll bir sanayile~e ve buyl1me getirmekle birlikte gei[[l"-servet dagrlIml ve ekJonomik $tikrar ~onusunda 'ortay~ <;1kardlj?;! ~arp1lk taJblo, di,ger taralfta-ll, savunma onlemlelri, niliu'S art~.l, t~nik ilerlemeler ve r:ee:l gelirlerdeki ge~eler'e paralel. olarak topluml,arm eskiye na;zaran d,evletten IdaJhaf'aJZl.ave daJha kalit,eli hi~zme't talelbinde bulunma yolunda gosterdikleri egilimler kamu harcamaJanna yeni boyutlar ka;zandlrm'ak yoniinde etkili olmu§'tuT. Ellronomide ure'tim faktorlerimn gittiklge ar:tan olrgude devl:e't eliyle yOnlentlirilmesi JUk,umliilerin katland1kl,an fed'akfurlllkl.an dayanrimaz boyutl'ara u1.a:~tlrffi1:§, vergilerin qal~a hev'e!si, yat1nl!n yapm.a arzusu tizerindeki olumfsu:z eitkilerini g1U:n:d,emegetirmi:;;tir. Devletin e~oI1lomiJde aktff bir rot a'lm~Sl, kamu harcama ve gelirlerinin ik'tilsadi ve SOSy.alhayat Uzerindeki olumlu ol,umsuz etkileri, gelir...gider st~turiine belli ekJ°!1Jomikve sosyal amar;lara hizmet edecek bir f}ekil ve yon kazan:dmlmasl, .t~lVik eldici vergi politikaJSl ve v,eIigi yUk'U d,ag1l1ml V.s. gilbi soruruann gtindeme ge.1,mesimaliyede ekJOIlJomilkyakla§l!IIl sayesinde mrUmkiin oJmu§tur.

.

Son yillard'a illkeml!2id,e de ozellikle Anglo-S,akoon litera:tiirliIlIun etki!si altm,da k8l1an ma;1iyecilerin gerek ogretim slraslnlda ve gerekse YaJPtIkl'an yaymla'rda mall kJonulara ekooomi!k a:gldan da bakmakta oldu:klan gozlenme[{tedir.

MALtYE EGiTtMtNDE YOntDlCU

EKONOMiK

YAKLA~IM

:

D~. Dr. Efsender KORKMAZ IstanJbul it ni versi tes:iJ Lkti5at Fakilltesi

A-

Ogretim

UY'esi

KONUNUN SINffiLARl Yorum

Y.aJPmaokistedigi,m

SaJyln AriIf

Nemli'nin

Maliyeye ekonomilk ya;kl;~Imln iK;erigi veri1~

Tebliginde,

bu:lunuyor.

Maliye egiti!mlnde ekJonJOmiJk Yakl~1In olaya pedegojiik bakl§ ~rslda ,gerektiriyor. Anca!k egitim konusuna g~meden, Maliyeye ekIor1!omi!ky*1~1JInln sl!Il1rl-anm ~mnek gerektigi kaJnaatind'e-

yim. Mali Ol!a'Y1B.nn blr<;dk yonu eIk'Onomiik,h,UikUki, siyasaI ve psi:kolojilk: Iboyutlan V'ar. Bu yttiooentl,e, eikjonomik, hukuld ve Siyasal YaJkl~Jmlar §eklinde e~e almaJbiliyor. Ancak, Ma1iye ilmi, Ozellikle hukuk ve Thu'S8lt bi:limlierinin ~'§Ine noktasInda oldugundan, hUJkulki ve ikti5adi YaJkla§1m agrrr balsl~r. Mamafilh, bir~ yiizyllda 1iteratriirde de Y.aJlcl~Im tart~ma;lan bu i!ki temel yakIa§lInl

esas aJmaktadlr. Bunun yanmda Malilye 'bilimi omegin, sal,t siya-

sa! yakla§lmla

ele almalca;k ol,ursa, aJsll bilimden

uz~kla.§llmI§ olu-

nur. Aynca belirtm~k gerekir ki, her i;ki yaJkl8;§1m, M~iye bili'mini staltik veya din:a;Ir'Jlk 'bir §ekilde incele!meye engel' te§kil et,mez. Yine hangi yrukla:§I.m oluI1sa ollsun, M~liye egitimind'e Maliye tari'hi veya mati olaylar tarilhi, vardrr. Veya mali psikolojiyi de bilmek gerekix. Ama bunlann ,dkutulmasr v,eya 6g~enilmelsi geregi, Ma:liyellin Tarihi veya PsiJkopojik yaJkl~lm i~inde ele almd1~ru gastermez. Maliye egitiminde bir yaJkl3;§lnldan s6!Zedet'bilmek i'~in, Wtiin Ib-unlar i~inde, Maliye btl[,mirnn ve Mali olaylaTm ogretilip ru~1klanma'smda, neyin aglrl1k ta§1dlJP;1nabakma1k laZImdlr. OTnegin, Maliyeye e~OI1JomdkYakla§l:mJda, maJi olaJYl'arm i:ktilSat $rllkl1 ne!denlere dayandlgl kaJbul edi'lir. ~'Ujphesi'z ki bu yakl~1m mali ol!aylann hukuiki yonlerinin olma;wgr anlamInruda gelmez. DolayIsiyle, Maliye egitiminde ekooomik ya:kI~1In1 ~~iye bi'limi'ni ve ma:li olaylan, ilktiSat temele dayah ve gelenekJsel tarndan ~1Jk1p, sentezci bir metJddra ele a'lIInak olaraJk kaJbul e!diyoruz. .

B-

MALIYE EGiTiMiNDE

'EKONOMi:l;{ iYAKLA~Il\fiN

GEREK-

~ESi 1. EkJo!1Jamik ve sosyal geli§me ile bir1ikte, derv.letin katynak degi'§'tftrme gUoo de artmI'§tl'r. Klasiklerin 'du§:tindugu an1a;mda, tarafS1!Z devlet kalma.In1l§ltlr. Para:l1 ek;onomiye gelC;i§,pazardaki ge-

li;.]meler ve piyaJsanm etkiru~gi saglarn:ada yetersiz ~a.Ima!S1,sanucu deNl~ ad,eta, etk1onomik beyin hali:ne gelmi'§tir.

tktmat fo~a'~onu :i1ktjJgadiili§kilenn

agrr baJsmayan 'Qir maliyeci,

halkim oldugu .

2.. Geli'§me'1e~e ,oraylann

olaylan

Temelinde

nas1;l gazer?

telmelind.e ikti!Sad1 ili§lkiler

oldugu-

nu gVs'tenneiktedir.. a. !lktisadi igeI~!§1ik 5e1viyesi i;t1bariyIe, kaJmu ekonomisinin taJ~il bir SImn wI u:nu~or. .GeIi§me ile birli!kte bu smIrda llikseImekJtedir. Muay4yen geli~§lik .a~a\fn~!annda, bu Slmr altma, kuQUk oranlar dl§:tnda, i,nmek imkaru d'a~dlr. Ore! sekt6r agrrlIikll bir model uYgulansaJ daJhi, kamu ke'siminin b11yii!klugriinlii, belirli SIrurlar aitma d~iinnek mtimikUri degilidir. 6rnegin, 1906'da. i!ktisati<;l, lliI'iety B.eaulieu, «'b~I!am veIigiler milli '$elirin yli.izde 5-6'SlDl ~maJZ iJse, rlIJmll veIig1:dir» demekteydi. BUI1d~, ortalama 50 YII 46

sonra ilse, Dolin C~l'aIik, «Ve1'\gi yUku- % 25'i g~erse, eruf1asyonist etki ortaya ~1kar» demekJtedir. Deme,kjki, boyutlar onemli ol~iide degi§mt§tir. U'zun ,donemli bu degi~meye k1!Sa d6nemde ve farklI ronde yapIlan degi§ilkliikler, ge~ersiz kllmaJz. BUlgtin, ABD~d'e u'~gula'nmakta alan an yanlIsl ekonomik poli~ilkalarda, kamu kesimini daraltmaYI hedef almI§tlr. Anca:k, .b1zzat bu poll t1Jkalar daJhi, kendi il~inde yi!ne kamu k~simi tercih ve tasarruflanna buyliilk OLqude bagllJdlT. Yine olaym para pol[ti,k'MI kadar ma:liy'e politiIkaJSl ~e:r~eIVe5mde de degerlen!dirilmesi ve maliye poli tikasl a:r~l~nna 'dayandlrIl~1 ka~llli1maJZdlr. Vergi-

lerin a;zaltlimasl g]bi. Yine ingilt ere' de, Kamu i~let,mel,erinin sat1l:maJSIi'le, ka,mu k~s1miI1Jdeki dara;lmamn yfiZde, 3-"5'[ ge~medigi hes3ipla:nmaJktadlT.

'I1urkiye'de, !'950'de iktidara gelen parti, kamu- kesim.iJnin daral't1lma;sml hed'ef a;lmI~tlr. Anca;k, iktidara gelC;'tiktenSOnIa, bun un ,sanllldl~ kaldar mumlkiin olmadl~m 'anladl. A:ncak, verdigi tavm, kamu harcaJmalanm, g,enel biit~e dl'§mda, katma ve 5zerk 'bii~eli kurumlara k1Jsmen devrederek, gizlemeye ~a11'§tl.Daryand1~ ozel sektOrlin se~st ithalat'tan dogan ibo~lanm i'se, uzun siirede odeyemedi. 1980"den sonraJda, bugti:ne kadar, veI1gi ~iiniin d~mesi, yirmirye yakm ve v:ergi gelirlerin % 10-l'2~i arasmda kaynak sagl1y~ flonlarla telaifi edi1me~ <;'al.1§llmalktadl,r. Ozellikle, sermaye lbirlkimi i~in piyaJsanm yeterli fan sagl1yamadlg1 geli§mekte alan illke:ler:de., devletin kaynalk yaratIna'Sl kagmllmaz olmalkt'aldlr. Pi'YaJSayeterli kaynagl saglama-ktan umk olunca, yatlnmlar oz;el ikelsim taraifIndan da yaprlsa,'bu kerre devletin orel kesim i~m fon !SaglaJmasl gerekmektedir. Demek ki, kamu kesiminin ula§'tl~ yeni /t)oyutl~ar i~in mati olayl'ann eIkonomiik ya.mna agrrl1!k verilere!k, mcelenmeisi ve og-retilmesi 'gereikir. lb. EkJOIlIomi'dle,'kamu ve ozel kesimin pay! veri almsa bile, ,bu i!ki kesim arasmda V'eya 'bunla;nn Ibirt i~inde, yasal 'Slornniann '§e!kJi ve boyutl'anda ,deg;~mi~tir .Bu 'storuruar tart l§rllrken , artlk onemli ol~de, ilktilsat lteori!Sin:e ilhtilya;g olmaktadlr. Diger hir if ade ile, yasal sorunlar dahi, artIk iktisaidi bir baz iizerine otUmlU§tur. Uygulamada, bu !SOrunlann ~ozUm mekanizmalsl i~inde YeT al~, malilye egi timi gijrmu'§ olanlann da, gerek eikmlomiryi ve

c. tktisat politikaJsl ,lie Maliye politikasl arasiridalki Slmr, kesin ~i'lJgilerle aytTdedilemez. Ozellikle, para polit,ikasl ile, maliye politikasl i~i:~:edir. E,tkinlilk ~liSlndan, ikisiniri birlikte uygula-nmaJSl laZlIndlr. Bu, digerin,e 'agIrllik veriliC3ede, ,gel<;erlidir. 3. Piyarsa;ya daiyah e~onlomileroe salt k8.lInu mall dl§Inda Dt~ fayda ve d1§ maliyet yaratan mallarm, murtla.ka kamu kesimin'de iireti1me5i :~erekir. diye Ibir refah tarifi yoktur. Bu gilbi mallar ozel kesim taralfmda:n da llretil,ootliT. Ancak, svsyaI refalhm maklsimize ,edilmesi tgin, fayda ve mali'Yetin vergi ve s'liJbva,nsi'Ylonlarla, 0ptimal kaynak talhsisi yapll~a'caJk §elkilde a;yarl~masl lazlill,dlr. ~u halde sorun, dIJ§fayda vie dl§ maliyetin ger~ege yaJkIn talhminidir. Benzer durum, t,aJbii tekeller i~inde g~erlidir. Bura,da da yine optimal uretim iyin devletin Odemesi ger,eken zarar mikt,annm tesbit edilmesi gerekir. ~phesilZ ki, her iki aurum da iktisat

formasytonu ger:ektirir. 4- Tiirkiye'deki

UYgulamalar

a. TiirkiIYe'de, MaLi'yecinin ekonomik ForIrlaJSyona yet,erince saJhip oImad1~, Vergi kanunlannda ~'Ok slik degi~i/klik yapllmasmdan anlre§ll1yor. N'aJsll ki, medeni kanun hazIrlaruMen, mu,tlaka bir sosyo~ogl'a .iJ~birli!?,i yapmark gerekliY15e, Vergi bnunlaTl ha,. ZLrl'amrken de ilk'tilSat F'omn~ytonuna salltp maliyecinin de,vrede dlma'Sl 'gereklidir. ~sa lki 'I'ul1kiye"de veIigiler ekonomik teme1e oturtulmaJdan h'aJZIrlanmaktadIJI". V eI1gi kanunl~nnl haZIrla yanlar meseleye, S3.1deceg1i1nlii:k ha;yatta k'ar§ll~t~an biT t,a!klm ~11Jklara~rsmdan bak1~or. Meseleyi, sadece kanunlarda bu gibi aksaklIklann ~21UmU olarak gOriiJ10r. Ekonomik yapl ve geli~meleT dikikate ~lnmlyor. Dol:a'YliSiyle, aradan ,kJJgabiT zaman ge~ince, yeni sorunlar orta;ya ~1!kl'y1or.Mali:yeci, ekorllOmik formasyona salhip

ol~,

olaY1n ge~eIk yftzUnii garecektir. En alZlooan, teor:iJ~en-

lerle i~irligi b. Aynl

i~inde ol;UT ve soruna kallCl ~Q71li:mlergetiI'ie/bilecektir. §e/kitllde, UlZU:n 'Siiredi,r

halide, her yll W~el'er

p!iaoo-ram wt~e-

U~gu1aJndlgl

yine klaJsik esaslara gOre ha'Zlrianmakta-

dIr. Kamu Kuruliu§lannda, ha~ca:ma1arm etiki:nligi hesaplanmIyor. Bunlar, k1!smen si!Ya:sal ilkttdariara bagl1 zaaflar, klSDlende idari

yaplya ~onomik 48

ya;kl~1m1n hakim olmamas'mdan i'leri geliyor.

~

~

fJ~iincii Oturum TURKiYE'DE KADAR

YUKS,EKOGRETiM KURUmARINDA BUGUNE IZLENEN l\'LI\LIYE EGITIMI VE POLITIKASI

Konu~maCl : Prof. Dr. HaliI NADAROGLU Man;:naTa Uni'Versit'esi '" I.LB.

FaJkiilt~si

I-

Ogr,etim

.. U'yesi

GENEL AQIKLAMALAR

'TUrkiye'de ~Se!kO~etim kurumlannda biUgiine kadar t;akib edilen maliye egitimini ana hatran ile ortaya koymarun ,kendine 02JgU:bazl 'gii~lUk1.eri bu1unduguna oncelden i§aret etmelk i'sterim. Bunu, tefbligimde ~mllmalSi imkanlSl!Z biT k1S11n~sik ve klusurIan maJZUr ,gOsterece'k hir on maJzeret o1.arak lien siiImUyorum;. Srudece fbaJZl ger~elkleri belirtmek i!Stiyorum. f?;iYyleki : TUI1kIiye'de jiii:kJsekogretim

kuru.mlannda

bulglti!Ile kadar

ury-

gu1ann11J§ olan mroiye egitimi biT yan'dan kurumlann, roger ya,n.dan da kurumlan ve mali'Ye :ddlSiiplininiyonetmi§ ~ok degerli ve IbulgUn bi~logu hayatta bulunmayan OOZlhocalarumzm etikisi ile

I I~ ~

olu~mu§tur. Bugfin i~i:n, bu gok tlgin~ ve yararh olduguna inandIg-1m malirye egi timi sempozyumUDJda biraraJya gelmi§ olan degi§ilk ;k:U§akl'ara men!sUJp !bjJz maliye ogretim iiJyele'rinin, kaJbuJ etmek gerekirki, oo2Jii g~en kuruml'ara ve ki§ilere -onlantl eserleri de druhil ,o1:mak uzere -ki§isel ve duygu'Sal ba21 bia,g-lrllk:lanm1JZvardlr. Bu, son deTecede dog-ald'u; olmamalSl da elsasen miimkiln ,degndir. Bu duru\mda, telbligimlde'ileri sl1receg-im baZl g5rii§lerin, varacagrm bazl deg-er ya~gI1annl!!l mes1ek~lanmm g6~len k~dar du':y1gularlna da t:ers du§mesi miimkUn olaJbilir. Bir kopu§maJCl i~in bu kanrmca bir h~dilkarptl:r. Aynca Ourada bulunan brzlerden ,bi:r ~ogunun bu o1u§umda paY11I:nl'zve sorumluluklarlimJJZ bulunldugu da gomen U!Zalk t1cltulmamalldlr. Bu durum, bLzlerde, b~Zl husuJslaTdaki 'gOrU§.liere her ne olursa oj/sun bagh kalmma'Sl yolunda !bir on y~gInm dlogmU§ olmaslna da selbep 01m~ olaJbilir. Hemen belirtey:im ki, bUt,iin bunlar, bizzat benim ]gin ,de en az dig-ex m~slekd~larIm

.

',~ 'l ~. '.. 1, ~" t:

kadar g~erlidir.

:sf:j

~)

.!lkinci

olarak,

CumJhuriyet'ten

f#i;

onceki d6neme ait ye.terlli bil-

l'i

~ ~'

gi ve belgelerin Ist'an/bul'd'arki kJiitIi1'PhanelerdetaraflmJdan bulunmaJSl miimkiin

'olamamI!~Ir.

Burada,

mUJhtemelen, esikj Y~Zly! bil-

'memenin de pay! va~dlr. Bu hUiSU:sta:kieksikligin, rom ka'tkI1anyla

sempozyumda

1,;:' ""'"

!/',

"off, f", (i" ,~

m~sl:eJkda§lan-

~i~~ ,,",

ikJJSmende olrsa gideruelbilecegini

;.~

iimid ediyorum. ---~

SIan olaTrok i'.C?jaretetm,e'k ilstedigim lie ilgi'lidir. §Oyle ki :

husus teblligin

,I ;::/

karakteri

t:i2i

~

,

,.. ..

i

~

-__0.

-;'

Tebligin ,b~l1~ dar ol~uler i~inde yorumlamrs:a, yiiksekOgretim kurumlannda bUJgiine kadar tatkifb e'dilen maIilJ1e programl'annm -:ku'fjkusuz i~erigi de gO'zonunde tutulma;k ka'ydl1la -kro.I1Jo1oji!kbir Slra i~inde ooliTtilecegi, dblaYISlyle i§bu bildirinin pozitilf niitelikli OlmaJSl'g:erekecegi du§tinwelbilir. O'ysa, biraz geni§ ve kanJmca; daJha isabet'li o1duguna inandlgIm !bir ~m tebligin a;macma ula§aJbilmesi i:~1n baJZl deger yatgIlarIna vanlma:slnl zorunlu IkIlmaktaidIr. Bu' durumda t~ligin niteligi biT o~ooe normatH oImak 2JOrundadIr. Bu durumun muhtelmel saJkInCalSl,birnz once ~~1klad1?;1'm ki§rsel ve kurumsal orelliklerde ~tmaktad1r. Ancak, butiin bunl:araJ ragmen, t,elbligin pozjJtif ni,teliginin gerektiginde n;onnatiife d6n~,t:ii'rUlm'esinden k~mllmaml§tIr.

: J

., j

~

:

, ;

\

~

: , : ,

.:

l

'"; ~'

; '; '))'4-

~i

.'11

50

Z~ ~f:t

~"fj

II -MALiYE

OGRETiMiNDEKi

BA~LICA

A~AMALAR

:

. Ulkemiz yulkiSekOgret:1m kurumlanndaki ,~i'Ye egitimi, karalkterlerindeki favklllI:k'la;,r gozOntinde tu.tulmak kaydlyla kanlmca ii~ ayn donemde inc'elenEfuilir. Bu.nlar SIr8S1yla 1860-1933 do-

nemi, 1933-1980dooemi ve 1'960sonraSl dOnemidir. BoIYle bir aYln-. mIn gerek~esini ~:IJklayaJbilm~k i~in oz~llikle 1860..1933d6nemindeki yiiksek6gretim kurumlanna klsaca gozatmakta yarar vardlr. f?;(jyIe ki : Ul:kemi:zde bugti,nikU anlan11 ile maliYle egitimi yine bug:fu1ku anlamI ile 'sasyal iltiml:er te'drls e'den y~kOgretim kurumlanmn kurulmaJSl ile b~}laInI§tlr. Bunun (maliye ogretiminin 'b~langIcmm) kesin tari!hinin tarafImdan tesbiti mUm'kiin olamaml§tIT. Melktebi Miil;kiye'mn 1815,9'da (rbugiinku Anka.. Ancak, ra Universitesi Siy~1 Bi]jgiler Fak!illtesi); Hukuk Mektebi' run 1864'de (!bugU:nkJrii tst'anJbul Unirversitesi HuIkuk Fakiilte'si); H~midiIye Ticare~ Me'ktelbi Afisi',nin 18183'de (lbU6O'!{inkJ(i Mannara U,mversitesi :Ikt:iJsadi ve td:ali Bilimler Faki.iltesi; Hamidiye Ticaret Me~ebi AI:iJsi Marmara Unirve~teJsinin' niirvesini te§kil edinceye krudar Ulftmu A:1iye'yi Ticariye, Yiikrek iktisat ve Ti,caret Mektelbi, Ikti'sadi ve Ticari !limIer .A!kademiSi gilbi ~am;alardan ge9mi§~ir) kurul'dug-u gooonrlinde tutulursa Tiirkiye'de maIiye egitiiIninin ilk olarak 118160'11 hatta. beIIki de 1870'11 YIlla'rda ba'fjladlglill 'sijyleyebiliri'z. G~i rst:aJnJbul Da~If'iinJiin'u 1848"de kurulmu~tUT. An;ca.k, HuIkuk Me~telbi, biT ni'zamnam~ ile 1864"de Dariilfunun i~inde yerajm1:§tlr. 1'871'd,e ka;patIll'p 1815"de Galatasaray S:ultani'sinde biT hukuk !slmfl olaraJk t'~ar ~llmI§tlr. Bundan ayn ;olarak 187'9'da AJdliye Saraiyl ba!h~esinde Hukuk Me1{~elbi a<;u'~rtlr. Anc3Jk, 187,9"daki ~lll§ta dkutulan dersler arasmda maliye'ye ra;stIanmakJta'dlr. Nihayet 19'00"d,eDaTiiIf'Unun i~inde Huku!k ~Ulbesi :ol:arak te!si's edilen bu kurom zamanla bugiinkii Hukuk FaJkriilrtesine donJU'§I:nJJill}tiir.1930'lu ~llara gelinceye kadar Tiirkiye'de'SOSyal iliiInler saldece 'bu u~ Ku~'da tedrils edilmi§; maliye dersi sadece bu Kurum1arda okut~m~tur. Ge~i 1920'li yIllann sonuna d!Og.;ro Ank'aTa Hu'kuk M~~elbi «(bugilnm Ankara Universitesi Hukulk Falkult:esi); 19136"da d'a :fJstanlbul Univevsitesi tkitilsat Frukilltesi kuruImu§ ve buralaroa da maliye deTlSleri oku:tulmu:§tur. A~nca;k, ozeliikle 193,3'e kaJdar g~en dOnemde maLiye ogretimine 19. yftZYIlm ikinci yarlsmda kurulan dalha once sO2Jii-

nu ettiginl ~ Kurum etgemen olmU:§'tur. B~ar arasmda maljye ogTetimi a~IJSm,danherhangi bir farkl1l1k bulunmadlg;l.nl, hatta tam tersine bir ayniyetm ,mervcud ordugunu da he!men oolirtmelk :tsterim. <;iinJkJii,bu ug yiime'k6greltim Ku FUJIn 1mun 19'3:3' e kadar ge~en donem igindeki binalan bile bi~birine olduk~a yakmd1r; zira u<;U de IstanJbul'da ve alym semttedir. Aynca, maliye dersleri her i1g Kurum',da da aynl h!oc'a veya hocalar tara.!mdan akutulmaktadIr. 'CUlIn!hurtyet dIOnemi oncesi maliye egitimini incelerken m.ajiye tedri's eden kurum1~ i~inde MulstaJfa Z.ootrii taraflIl,dan 1324 (1905) tarihinde kurul'an Maliye Mekte!bi'ni goronunde Ib,ulundurma.k gerekir. Anc'ak, bu me1{telbin yliIksek bir okul mu ~ksa orta;dereceli biT dkul mu ol'dugu t.a;ra'flmdan te!.slbi,tedilemerni§ bu sebeple de ince.1emenin dJ:§l(I1Jda tutulmu§tur. III-

1860 -1933

OONEMi

:

Bu donem, ~iiiki'Ye'deki u~ yiikJse:kogretim kuru:munda maliye ogretimi,nin ba§la;dlgl, t,emellerinin atIldlgl, ~'ok Slnlrl1 da Otsa sadece maliyeye taJhJsis edilmi§ Ibazl eserlerin yalYlnlandlgl bir zamain kesi't'li'dir. Bu dOnem ma1iye egi,timinin niteligini anlaYaibilmek i~in doneme damJg.alSlIUvunn~ alan hocalann eseT1erini, fJorm~yonlarln1,' ekooomik politikaldaki tercihlerini bilmelk gerekir. Kald'l ki, ka;nliInca., aym zorunlulk az <;ok da:ha sanraki dOnemler i~in de g~erlidir. 1) Donemin

Hocalan

ve Eserleri

Tesbit edebildigi kadanyl'a ba§langIcmdan 19,3;3'e kaJdar geg,en d6nemde maliye devsi veren ve maliye tie ilgili e!ser yayml'ayan :h!ocalar ,SILaJSlyla §um'ardlr : Milkael Fortak~Y8Jn

Pa§a :

1841-1897 ylllan aira5mda y~§, ogrenimini Venedik'rte .t'amamlam1:§, M,illk:iye Mektelbinde 2:3 yll maliye akutmu'§ ilk m~liye mitdeni!Si ve Osmanll devlet alda::mrolTo llm-i Usul-i Maliye adll lbiT kitaJbl vardlr 0 ~aJhsen rst'anJbul '00kut'liJphanelerinde 'b~amad1lglm , Ibu ki'tap bUyiiJk iihtimaIle Anikara Uni'Vel"sitesi Siyasal BilgileT Fa.kiiltesi Kutiiiphanesinde mevcu.ttur 0 52

/

~ortakalyan

p~,a, Aynizade HaiSan Tahsin 'in ~Lkl8ld1gIna go-

re (1)' «i1mi maliyi §iOyle t,a;rif e'tmi~ idi : Devlet emvalini taJhsil, Y'olile sari ilmidir».

~1.ile

Unlii Fra:nslZ Yalzan Paul Le~oy -Beaulieu de yedi defa b'a'slIan ve tiki 187'6'da yaymlan'an Unl'U Mal1ye ilmi Tretesinde maliyeyi §Oyle tarif ediYlordu: Maliye, kamu gelirleri tie ;bunlarm harca;nma;Sl illIIlidir. (2) Bu ilki tanlill ara:smdaki ya:krn111k,hatta ayniyet 'orduk~a ~1ktrr. Bu hu'susa daJha soma yeni,den aiVdet edecegim. ' Mustafa

Nail Efendi,:

18'61-1923 ylllam1Jda Ya§aml§, Maarif ve Maliye Na:Z1rlIlklannda 'bulurunu§, 2,1 yIl Millkiye Mek:telbinde maliye dkutmu§tur. ist.anlbu]da 'ki baZl Wtiiphanelerde «MuJhta5ar ilmi Servert.» (Ozet :iJktisat llmi) b~l1kll biT ereri mev,cuttur. TarafImdan, maliye ile .tie il:gili biT yaYlmna r8Jstl:anlmarnl§rtlI. U'nlu hocalanmlooan ibra.h1m Fa:zll Pelin meslek hayatma MUJstaia Nail'in astC)tam olaraJk b~lamr§tlr. Ayniza;de HaJsan Tahsin Millkiye Mekt~binde, Ulumu Alirye'yi Ticariye'de ve Hukuk lVJ;ektebmde uz~ ylllar maliye okutan V'c 1876-196,2 yrilan arasmda Ya§ayan Aynizade Halsan TaJhsin'in. ii~'Uncu bas'kJJSl19'33'de yeill harflerle Yalpllml§ (ilik iki brusk1JSle!ski harflerledir) ilmi Mall ve Mal.iye Kanurn'an adll rbir e!se'ri m'elVcu.ttur. Bu ya;zar, maliyeyi eserinde fjOyle tarilf etmektedir : «Her ne kadar ilmi mali mali had]selerin (me'Siela ve~gf1eT ve rstikraJzlaT gilbi) eSbrubve asarInl arar roo de asll gay~i emvali u,mumiyenin hu'snrii idarelsine dair ilmi esa;sran haJZ1rlama'ktlr.» (3) Bu tariff ile dalla once ~1kladlg11ll Portakaly~ Pa§a 'nm tarifi araJsmdaJki beIllZerlik gdk be1irgindir. QUnkU, illdlSi de ayru FranslZ yazarlannm y~laimm etki'sinde kalm1§lardlr .

(1) (2) (3)

Aynizade Hazan Tahsin, llmi Mali ve Maliye Kanunlan, istanbul, Kanaat Kutuphanesi, 3. tabl, 1933, s. 14. Paul Leroy -Beaulieu, Traite de la Science des Finances, 6. B85kl. Paris

1899, s. 2.

'

Aynizade H85an Tahsin, a.g.e. s. 15.

53

MUstafa ZUlhtii (tIImn) Bu tebligm yazanrun ~e bir iki k~ oncesinin i§letme Ekonomisi (ooellikle sigorta i§letmeciligi) hIOC~ olarak tanrdlgl Zlih,tii inJhan 18i81-1,9170yIllan

aralSmda ya§am~tlr~

Dalha 5n~e sQ;zU-

nu ettigim Maliye Mektebi'nin kurucu'sudur. DaruItfunun'da, Mlilkiye'de Ticaret Mekt,e!bi AliiSinde Usullii Maliye MUdernsi olarak gOrev yapmI'§tII. :tJst~nJbulUiniversi'tesi Huku1k:Fakilltesi v~ Millet Klltuphanelerinde es'ki harflerle basrl~ Vel1gi1er adll biT kitaJbl mevcuttur. i1brahim Fa;z1!Pelin : 1886-19'44 y1l1an arasmda ya;§alyan i!bralhim FaZll Pelin tahsilini Millkiye'de ve FraI1Jsa',da yapml'§tlT. Akademik hayata 19,1.2' de MillJkiye Mektebinde Must:aJfa Nail'in ~1Jstanl o1.ara.k iba§layan ]bra'him Fazll pelin 61iimiine kadar ]}stanJbul Universitesi Hukuk v,e IktiJSat Fak!illteleIi ile 1JstaIllbul YUkSetk iktisat ve Ticaret Mektebinde maliye dersleIi ve~ltir. ibrahim FalZll Peli!n, «Finans tlmi ve Finansal Kanunl!ar» fba§l1kll zamarunm mtikemmel eserin~ de aynen §i>yle demekt,e:dir : (4) «... h.aI1Jgicepheden bakll1rsa bak11:sm finans ilminin a!Sll ugra'~l~ mesele, masraf yiiktintUn fertler arasmda d$t~l meselesildir». Bu a<;11klamada iki tinlrfi FranJsrz yazannm, 'b~§ta Ga;stJon Jeze olmak Uizere E:. Allix'in, g'Orii~lerinin et!ki!si alC;~a belli olmaktadIr. Ozellfk:Ie GaJSton J eze' nin maliyeyi tarif eden UnlIU «kamu harcamalan vardlr, bunlarl kar§rlamak laZlffidlr» ciiml~si lie Ibrahim Fa!Zl1 Pelin'in tarifi degi:§ik ifarle tarZl ile h.emen hemen ~irinin aymdlT. MalilYe ogretiminde 1940'a kadar g~en ooneme damgasl:I11 vurmU§ onemli kilometre t~anndan bili alan ilbralhim Fa.Z1l Pelin'i F. Nemnark fjOyle de'gerlendirme[{:te!dir : (5) «Pelin, Fransa' da ogrenim gormrii§tu. lSaJdece Franslzca kaynaJklan taru~du ve koyu l.jjberal (Ri.iJstow'un dedigi gibi «ta§ devri lilberali») gO~eri savunuyordu». 1933'den sonra m:aliye dersini oozii gegen pelin ile nObetle§e vermi§ alan F. Neumark'm bu te$1i'si dog,-TUise Ebrahim -FaZl'l Pelin'in maliye ogretisindeki yerini ve etkisini belirlemek

dalha da kJol~yla§acmlil".

ibrahim

(4J

s. 5.

Fa.zll Pelin, Finans nIDi ve Finansal Kanunlar, Istanbul, 1945,3. b'askl,

F. Neumark, Bogazic;ine Slglnanlar, Maliye Enstitllsll Yayml, 1982,s. 59.

(5)

54

istanbul

Universitesi

iktisat

Fa.kllitesi

m~~f

Orner Cela:l Sar~ :

" B,enim ve lbenden onceki iki nesil de daJhil olma1k iizere hemen hepimi'zin rst'atis'tik hOCamlZ oIan Orner Celal Sa~'m Ticaret Mektebi Aljjsinde 1930 Oncesinde maliye hIOcallgr yaptlgrm kendisi 192i8 yIll mezunu olan hocam Osman Fikret Arkun ',un maliye der-

smi Orner Celal Sarg'tan okudugu ~olundaki bana vaki ~IJklama;smdan ogrendim. Orner C,eIal Sartg hlOCamlZ da telet!ondaki gar~emi~2Jde «10zamanlki UlSullere gOre bir imtihan vererek Lbrahim FaJZ1lPeIin'e muaNin ol,dum; bilZ maliye okultanlar i~in 0 tarihIerde temel kaJyn:a.kFra:nJs~a eserIer rill» diyerelk duruma a~1kIlk getirdi. Bedri Giirsoy hocam11Z da, teIef!onda;ki ga~~emi'zde ..A §ayet ben yanI~ a~gll'a:m~d1msa, Orner Celal S;arg'm Maliye D,ers not1anrun kenmsinJde melvcud oIldug-unu iiade etti.

18-60-1933 dOneminin mati~e ogretimi bUt-ful/uyle Fran!S1Z eko1iinUn etkisi altmda geli§mi:§tir Bu -durumun seloople'ri arasmda daJha once kendilerinden -sOzettigim gok deg-erli hocal-ann yalb,anCl dtl ,olarak Frarl!S1!Zcabilmeleri gasteril-elbi'lir". Bu durumu dog-al kar§llamak gerekir. Q~, 19. yfizyllda Franslz killtUrii diinyaya egemenJdir. Aynca TanJzimat He ba,§layan batll11a~a hareketinJde i'l!k pencere Fransaya ~l1ml'§ v-e 0 donem alYdmlMInm Wyrii!k bir gJogunlugu Franlsa"qa egi,tim g!ormu:§tiir. §u ~alide, 1933'e kaJdar -ge~en donemdm ma;1iye egitiminin esaslanm kavra.yalbilmek i~in Fransada'ki maliy.e ~a'ZaTlarlru" ve maliye egi'timindeki temel yalkl~Im1an k1Sa bir b~imde de ol~ belirtmelkte yara,r

vardLr. 19. ~'ZYIl, Ibildigimi:z gifbi maliyenin iktisat,tan rbaglmslz bir di!Siplin ,olarak ortaya gIktlgl bir d6nemdir. Ne var ki, bu donemde, saldece maliyeye t'alhJsiisedilmi§ eserlerin saJylSl Fransa'da 61dugu kadar roger illIkelerde ,de -ozellikle inJgilltere'4e -Slrurl1dlr. b'rans1JZma;liye literatUrtindeki onemli ve oncu ilk eser Paul LeI1oy -Be!aulleu '!nun «iTraite de I:a Science des Fin:ance8» Idu . 1933 Qn'cesi d6nemdeIkJi maIiye hocalan i~in ilk temel ka~a.gl te:§kil et~ alan bu eser ve y~zar haikJkm,da F. Neumar\k aynen §6yIe demektedir : (61) «!Bu kit,aJp hiIibirini mUte'akip yedi defa ta:bel6J

F. Neumark, Maliyeye DaJr Tetkikler,

Istanbul,

1951, Dorduncu Tabl, s. 389.

dilmi§ ve Birlnci DUnya HaIibine kadar Univemite tedrisatmda halkim 'bi'r mevki i'§gal etmi§tir. Miiellilfi mili'rit biT ljJberal ve ferdiy'e~i idi. Binaenaleyh, hiInlayecilik ve mudahalecili~ gOzeten her§-81ye ve miiterakki bir geliJr vevgjJsine §iddetle muanz bulu'nmu§tur. Kendisi bitaraif yani :Slm mall gayeli vevgilere' taralft!ardl. Iktisat Politikasl ve devlet siyruseti kar§rsmda takm,dlgl taivnn inta~ etti~ tek taraJfl1l1grndan sarfma~ar, ileri siirdiigu mul:alha:za1arbugUn bile okunmaya deger». P.L. Beaulieu'nlijn maliye ilmini nasli tamml'adlglm dah'a once belirtmi:§tik. Ba§!l!ang~ d6nemi TUrk ma1iye bJocalanru d'olaYlslyla TUi1kiye"deki ma:liy,e egitimini derinden e't:kileIni§ alan bu yazarm maliye lie illgili dJili?iincelerini biraz d'aJha ~lk1amalkta yarar vardlr. SozU g~en yazara g'ore d'evletin varhgmm selbelbinin, yapllSmIn, azelliklerirun ve hel:e kamu harcamalannm incelenmesi maliyenin konusu i~inde mUtalaa edilemez. .iddi,aslna go're kendi eseri bu baJklmdan ~ Alman ya;zannm -Rau, Wagner ve Steinmali'Ye lie tll~li eserlerind,en ayr:Jjma!kta:d1r. Bea,ulieu hatta, Wagner'in eserinde kamlu harc'a;malanna 190 sayia aJY1nPb'unlan ayrmt1l1 bir §ekilde inc'elem;e;sine hayret ettigini '~lirterek. a~en §unlan royl:emektedir: «BiT devl:e!tin jJhtiya:<;lan var;dlr. Bizim i~in ro2ikonusu alan bunj~arm ne olldugu veya ne olmasl gerekecegi degi1dir. bu i!h'tiy~lann fertlerin en az zaran ve fedakarh~ ile miimkUn olan en :geni§ §ekilde naiSll tatmin edilreegidir. Ege'r ibir ev in:§a etmesi i~in bir mima:r !getirecek olsanlZ i11:§aa tIn silzin serv'etinize v'eya sosyal durumunuza !gfue C;,okgeni§ oldugunu ara§tlrma:k onun g;orevi deglidiT. Mim'ara cL~;en, ev saJhj!bine en alZ'ma:srafl'a sag;lam, kullanl§h ve .gfizel hir ev ll§a etmektir». (7) G6rli1'uyorki P.L. B,eaulieu, sadece kamu ge'lirleri'nin ferdiye~i ¥e 11beral bir yakl~lmla ma;li hirer kurum olm:ak derinlemesin:e in:celenmesi v.e diger Ibtitiin kJonularm maliyenin ~mda blraJkllmrusmdan yanadlT. Nitekim iiril1i etserini de bu ~akl~l!Ina gore yaZIn1!§tlT. Franslz ekJol'iine ki§ilik kazanmran ii~ onemli Yalzar daJha var00. Bunlar Slra:sly1a GaJst'on JeZJe,Edgar Allix VIeHenri IJaufen~ger'dir. BUnl1ara, 187'5 yllmda yaymladlgI bftt~e ile tlgili kit:ablki bu kitaJp yedinci ba~1!smd'an 19117'1d'e ingilizce:ye de ~'elVrilmi§tir- f!;de!ta maliye k1!aiSiIkl,enaraJsma ,giren Rene S,tourm'u da ilave

P.L. Bealieu, a.g.e. s. 2-3.

(7)

56

edeb'iliri'z. Bunlardan ilk iki:si -Ozellilkle E. Al1!ix- e.serlerinde verrgi v Jb. mall kurumlann hukuki ve siyasi yOnlerini mcelemi§lerdir. EsaJsen Gaston J eze ,mali-yen-in oldugu kadar literartiirde idare hu!ku,kunun da onde gelen i'simlermdendir. H. Laurf,en!burger ire l1nlu dort ciltl.ik Trallte'lsinde bu Ig,elenekt,en ~ynlml'§ ve biit~e, vergi, kamu kr.edisi g]bi ma;li kurumlan iktisadi yonden tahlil etmi§tix. Ancak, Fransrz elkJo1sUne1950'ye kadar g~en donemde G. Jeze'm 6noilllugiin~u yaptlgl hukuki yaJkla§Im egemen olmu§tur. Bu yaJkla§Im giiniimi:uzde unlrii An3iYaJSaHukuku ve Siyaset Bilimi oboritesi M. DUlVerger ,biiI1biri pe§ilslra baskl yenileyen kamu maliyesi kitalbmda baJ§an fie suI1duImektedir. Yukandaki ~1Jkl'amaj:ar1lInIn l'§lgl altmda klsa,ca ifade etmek gerekirse, 1950 oncesi Frans1Jz ya:zarlarmm eserleri kurumsaldlr, de1~kr1ptilf'tir, mall muelSS,~selerin ozelJ,ikle hukuki ve~,etSini incelemekte ve bu YOnu ile Mman, ingi11z ve italyan e1kollerinden ay-

nlmaJktadlr.

.

1860-1933 doneminde 'Tl:irkiye'd.eJki mali:ye egitimi dalha Once 8I~1kladlglm sebelple~den otiiru tamamen FranSlZ e!koliinun para1elinde kurulmU§ ve ,groi'§'mi§tir. Nitekim, rom ge~en donemde yazrlan kitaplarda: 1- Mali melselelerin ,sadece hu,kuki ve k15men de siyasi yonu deSkriptilf bir UBIub fl'e mc'elerumi~, ekonJomiik ta:hIillere giri'§ilme-

mi§tir. 2- Mali dlruyl.an ve k,uruml:an po1iJtik..:oosyolojik a,~ldan inceleyen Alman ekJo1u; iktilsat telorilsi ~1!smdan ele alan Ingiliz ek,ol'u; marj inaljJst toortden esinlenen bir yaJkla§Lmla ara§trran Italyan Molu; i'kt]saJdi Jooo i1e ,rug.1kl'ayanIsv.e~ ekolii Tfu1kiye'deki mali~ ogretiminJde hilg ele aJLnmamr::jlardrr. Belki daJha dogru 'bir ifade lie Fr~mca .li'teTatUroe bunlar ne kadar yeT verilmi§Se Tutk($e literalturde de 0 ,kada.r yeT verilmeye ~11:§llnl1§tIr. Bu yer veri~n kapsamI iJse zaman zaman ,baZl kJonula,rda Ingiltz ve:ya Alman yazarlanmn isimlierinin zi!kredilm:esinden ilbarettir. 19. yUZyll maliyesiniri en onde ,gelen ilSimlerind,en biri a~an A. Wagne'r' in TuMge eserle:rde :y1er8J11§1 bile 1909',da d6rt ciltlik eserinin G. Jeze'in oncillugu tie Fr:anlSl'zcaya gevrili~inden sonrooIr ve benim saptayaJbildiglm ka:darlyla bunun da oncu'su I1brahim FwZlI Pelin' dir.

'

.3Maliye lie tllgi'li. elSerlerde emIak gelirlerine aynlan sayfalann vergilere yakm bir hacimde ol~u da yine 19:33 oncesi (bu gelenegin OOZl eserlerde 1960'11 ylilara kadar dervam ettiginii de saylememiz gerekir) d'Onemin ~niklerindendir. Buralda, FranslZ yaJkl,8;§ImInln paralelinde emIaJkin" gelirinden ~o!k kamu p'atri,muam, biT degerr ooyleyi§iyle i:dare huikuJku i~in'deik.i yerinin ve ~sa'sl:aTlllin ~tIr:tJJd1gim da belirtmek isterim. 4- 1'860-1'93:3donemi Tiir,ki,ye',deki yiiksekogretim kurumlannda maliye ogretiminin yulkanda!kd. eISaslar dahilinde temelinin atlldl'(?;1,oncti eserlerin ~aymladl'(?;1 bir b~anJgI~ d6nemidix. Bugtinkii yargIlarI!Inlza gf>re bu donemde beni~nen yak1~lmlara, teTciJhlere, yayml'anan elSeTlere lrolayca kUJsurlaT bulaJbiliriiZ; bunI'arda ~ikl:ilk1er teSbit edebil1rIz. Ancaik, olaylan ve ge!li§meleri 0 zaman ko§ullan i~inde degerleOOrlrsek inceledigimiz d6nem.e damg8iSlll vurmU§ az SaJY1da;kibJoc:a.larm t,timiinrii sanmm min net ve §iikranla anlmamIIZ gerekeclektir. .

IV -1933

-1960

OONEMi

DOnemlere i~1d§kin ayIr1mlmln Ibir ol~'de indi oldugu k~kuSUZ'dur. ,bu aymm esaJSta mcelemeyi k1olayla§tIrm~ amacma yonelilktir. Ancalk, ibir k]Slnl mesneJtleri bulundugu da bir gerr~ektir. Nitekim, 1,9313yrll TUrk ~U:k!sek6gretiminde blltUniiyle biT doniim nlaktaJs1d1T.Qrlinkti, 193'3,'te Dwtilfunun lag-vedilirp iiStanfbul UniveI1sitesi ve Nazi AlmanYaJSLIldan k~an veya tilkeyi ter!k.etmek rorunda blTakllan btr k1S1m tinlll Alman bilim adamlan ayru y1l 'Tllrk Unive1'1sitelerinde -Ibtiy,U:k ~iOgurufUgu istanJbul Unirversitesinde ,goreve getirilmi'~leTdir. BunlaT aTaJsmda Fritz Neumark da iVar-

dlT. F. Neumatk 0 tarihte hen11z ol'duk~a g~tir; ilkti'satlgl ve ma~cidir; bUJgiinklii blilyUlk UnUne e1Jbetteki sallip d,egtldir. AncaJk, Ikendi anadill gilbi bildigi Fransl!ZCa ve yine gok iyi bildigi .Ingilizce dolaY1Sl'Yla mal.iye literatUriinu du;I1'Ya ~3.lpmda tammalktadlr. BOyle bir kimsemn Tiirki:ye'de yiImi yil kaidlgl, ~kiye'yi i!kinci vatan oraralk kaJbul ettigi, Iktisat Faikiilt.esi Ma:liye Enstitiisu' nJiin kurucUSU IV1eilk mudftrti oldugu gomnunde tutulursa 1933'11, maliye ogrelti:minde de yeni bir donemin ba§lanJglcl olarak' kaJbuJ etmenin ilsaJbetli 'bir daN':ran~ ola;ca'f?;!kabul edilelbilir. 58

1- EvvelJce meNcud i.i!~ ~ookf)~etiJIn kurumunda maliye dersi ya aym hoca ya d'a aYIll garu'§ ve tercilhleri pa;yla:§.an en ~ok ~ hoc'a tarafmdan okutuluyordu. Once 193i6'da istarubul Universite'si tkti:sat FaJkJiiltesi'nin kUTulmas1 ve F. Neumark'm bu Fakultede l:944'e ikadar !fbraJhim F~Z1l Pelin ile, sonraki doku!Z yrlda da-onciu.tugtinu yapt1g1 'g'e:n~kadro lie maliye ogre!timine 'yon venni§ olmaSl Tiirkiye"deki maliye ogretimind~ yeni biT ~lgmn ~llmalSma sebeib olmu§tux. 2- Bir onceki dOnemdJe m'evcu'd ug yii!ksek6gretim kurumun1:1nilki alan Ml1ikiye Melktooi 19130'lu y1l1ann sonunda Ankara 'ya na'k1edil!n4, bu Kurumun hocasl alan iF. Pe:lin ire istanJb'ul'da kalarak istanJbul UnilVemitesi Huikuk ve Iktisat Eakillteleriyle istaDJbul Yi.i!ksek ikltisat VIe TJJcaret Okulunda, vefat ettigi 1944 ylllna kadar maliye He i]gili detslerini sfudllrmti§tl1r. i.F. Pelin 1933 sonrasm:da ist!anJbul UnilveI1Sit,~ Hukuk ve tktisat F~iiltelerindeki derslerini F. N,eumaIik tie payla~§ Yiik1sek ikttsat ve Ticaret Okulundaki devslerin'd,en Biit~e'yi de 1940'ta Nithad Sayar'a devr~bmi§tir. NihaJd Saryar hoc'am, 1944'ten sonra Maliye'yi de uhdesine al:arak bu iki dersi 1'960';11yIliarm ortalanna kadar arallkS1iZolarak okutm~tur. ,

I

GOItitluyor ki, 1940'11 yrliann 'b3j§lannda i U. iktisat Faktiltesilld;e F. Neuma~k maliye ogretiminde yeni bir glglr ~In1§tlr. Gergi i.F. Pelin'in iinlhl kit:aJb1 «iFinalr1JSilmi ve Finansal Kanunlar» kenws1nin olumund,en bi'r yll sanTa 1~5'te M. Orllan DiJkmen'm gayr,etiyle Uigiincii kez baJsrlml§ ve ooly1ii!k ragibet .gOrmii:§ltur. Ancak, F. Neumark'm 'bu dOnemdeiki etkilSi yine de biiyfiktrlir. Bunun sonucu dlar.alk i. tJ. iktisat FaJk!'lilt,esi 1!950'ye gelindiginde maliye ogretiJsinde esas it:iJbariyre FranlSlIZ ekolltiniin h,ukukl yakia§lmImn dl§ma g1!km1§ve tama!merl ol~sa bile mall olaylan ve kurumlan iktiSM teorisinin ~lglnJda ince1eyen biT yOntemi u~'amaya kbymu§tur. Nite'kim F. Neuma~'m i'lk b'aSklSl 1940'ta yaymianan kit.aJblmn -ki dordriincu ve son baJSkils11'950~e «Maliye'ye Dair Tetkikler» adl altl'I1-d'a y'ayLmla!nmI:§tIr-, ba~l1,gl §oyledir: Maliye ilmine Dair EkoniOmiik ~e s!asyto~ojik Teltki!k.ler. GOrulti~ki, mali kurumlarm h U:kuki yaoo kitaJbm ba§l1gmda dam zikredilmemi'§tir.

Tiirkiye',deki ma1iye ogretim iiyelerlni uzun &tire derinden e'bkiiemi§ o1.an bu eseri F. Neumark'm bi!zzat kendi'si gldk sonralan «Boga;zi~ine Sl~nanlar» kitalbIn~a §.Oyle degerlendirmi§,tir: (cMaliye fizerine yaz1lm1§ d:enemele'Dden olU§an geni§ bir derleme». ,(8) 1stanlbul Yiiksek MjJsat ve Tlcaret Mek\telbinde ise, dIOktoraSInl 193'0'1u ylilarda Uozan ~a yapmr§ alan Niiharl S,a,yar hoca!nlZ zamarun icaJb et'bwdigi degi:§'ikli!k1eri Y8Jpma:k suretiyle es'as itjJbariyle i.F. Pe1in'in gelenegini 19'60'11 ylllarlri ba§lalnlglCma kadar siirdii~rU§tiiT. Ni!had SaJyar bu aralda, biit~e tie ilIgi1i ol.a,rak, i~inde Tiirk mall tarihine ilt.~kin biT ara§tlnnarun da yeraldlgl bir kitaJp yaymlaIm§:tIr. Biit~e'nin kurumlar yaniinu d'eskriptif bir uslub tie ince1eyen bu elser, 1970'li yrllar b~la:nJglcma kendi alarundaki iki teller 'elseTden biri olmaik vrusfmr korum~tur. Diger elSer tse 6zellikle harcama huku,ku yonliinden derinleme:sine biT ara§tlrmarun iiriinii alan Bedi N. Fe~zi!oglu'ya aittir. 3- Millkiye Mekte!binin Ankara'ya naklind,en sonra 1913;3-19'60 dOneminde Ankara Un:i!VersiteiSi Huku'k ve Siyasa;l Bilgiler Fakiilteleriyle (191512'yekadar MUlIk~ye MekJt.ebi adilll ta§~tlr) Ankara Yitiksek Ikt]sat ve ticar,et Okulun,da (1959'da ilkti'sadi ve Ticari ilimler AkaJdem]si'ne, 198:2'de de GalZi UniversiteiSine doni1§m~:tJtix) maliye dersleri esa;s it~bariyle Cezmi E~in, Hasan Sa,ka, §eilk tnan, Fadll H. Sur, Be:dri Gursoy ve Akif Ergina,y taraifmdan v,erilmi§tir. Hasan Saka'nm: }93'6'da yaYlnlanan «Maliy,e Ders N,otlarl» ba§lDkll ese'ri }9313 onc'e!si Id6nelminin kitaplannm karaikt,erindediT; 'bir roger' ooy1eyi'§le tamamen Frans1Z ekJoll1niin etkisini taJ§lmaiktadlr. BUlla k~r§m Fadll H. S ur'un iki cil tlik e'seri (9) kanmca Tftrk maliy,e egitiminde bir kiLometre ta§ldlr. QrfinJki:i, S1'Stiema'ttgi daha oncekileI1den pek farkll olmamakla birlikte bu eserde -F. N:euma;rk'm es:eri hari<; -ilk defa ingiliz Ek,oliiniin gOru~leri hakim kllmm1J§, aynca, tngili'zce'ye <;evri'leri veya ingtliz ya;zarlannm ~oruml'an esa:s ~marak italyan ya;zarlanmn geli§tirdikleTi tooril,eT ai<;1k1anmL§tlr. .1'940'11 y11l,~a rmrkiye',d:e maliye ogretimi g<:>rervini tist1enimi§ ve biiiylik lbir ba§an ile yii~riitmu'§ ,olan hoc:a'larlInILZm, :i:kinci -Dlinya Sarva~l'nm da ertlki~siy1e,yeni ya~nlan takib ede!bilmekte

(8) (9)

60

F. Neumark, a.g.e., s. 166. Fadll H. Sur, Maliye Dersleri, Anaka.ra 1946.

Ankara 1943ve Maliye Dersleri Gilt

2,

ne gU,<;li.iJklerle kar§rl'8;§tIlklarml 'Delirtme.s.i y6nuoo:en Fadll H. Sur' un ~u satIrlan ger~ekten ~ok i]Jgin~,tir: (10) «Zaman1!mlzda ma;liye uzerinde mulhteli:f dillerde y~zllml§ ba§llca e'Serlerin iyi biT bi!bli~DoOTaJf1ya51!ru IlstanJbul UnilVeTsitesi Iktrsat FaJkiiltesi Ord. Prof. Neumark'm «Maliye limine d:air eklOn!Onlik ve sos~lojik tet~.1er» aldll eserinde (s. 1'75-'182) bulmak mriimkliinduT. Biz 'sade'ce taJebe arkalda~la:nm]Jza her bahist'e, elimize ge<;irebildigimiz eserlerd,en d,el"slerimi,zi hazrrlamakta kuilandlgIml'Zill ba!§.11:ca1.anm i§aret etmekl:e iik!tMa e,d:ecegi'z. 4- 1933-19'60 dooeminin ma1irye ogretiisindeki bir diger onemIi degi§ikIigi de VeI'1gi hukulku alarnmdadlr. ~oyle ki: 1950"de ger~:ekle§tirilen blliytiik ve~gi retiornlunun 6nelrnli Kanunlan, Gelir Vergi'si, Kurumlar VeI'!gisi ve VeIigi UISW Kanunu ill. Bu biiyiik vergi reflormundan soma yUkselki>gretim kurumlannm ma:liye dilsiplini ile il!gili dersleri aralsmda. «ve~gi hu~kuku) veya «TUrk vergi mevzu'atl» giJ'bi isimlerle yeni d,erslere de yer verilmeye ba§larul:rm§tlT. Bu ikilsi a!Slmda farkll derslerdlr. Ancak, ve'rigi hukuku 'ba§h~ altmda Tiirki-ye'd,e gogu ke'z V~i mevzuatl ,akutulm~u:r. Bunun, benim teSbit edildigim kaldanyla tek isti:snaiSl Alkirf E11ginaiY hoc'a "mrZIn oniClillugiinde ve ozeJilikle A. U . Hulkulk F~te!sinde geli§en veI'!gi huku!ku der~leriwr. VeT!gi mevzu'atl deI1si ise Lst:an'bul Yii.i;kJsek!ktisalt ve Tic'aret Okulunda (19;59' dan S'onra t. T .I.A.) onemli a§amalar kaydetmi§tir. A. U. SiYa!sal Bilgiler Fakilltelsi vse verigi mevzuaftl ~onUiSunda ,aka:delmisyen yeti§tinnek yerine bu dersleri Maliye Bak~nl1,gl'nIn u:y1gulamayr gok iYi oil'en list k'ademe yOneticllerine ve'r'fWTmeyi tercih etmi:§tir. Diger yiiksek6gretim' kurumalan ida geneilikle A. U. Siya;s,al Bilgile:r Fakiiltesi giibi daJvran1In1J§larve v;eTlgi mevzuatl der!Slerini uYgulamacllara ve1"di~l'erdir. Bu kJonuda biT hu:susu d,a;ha belirtmekte JaTar g6rme:kteiyim. Diger illlkelerdle, 6zelliikle ve~gi hukukunun <;ok geli'~tigi Fransa' da vergi hukuku ve mevzu'atl ,gene[likle idare hukuku hocalan . taraJfmdan okultulaJgellmi§tir. Bi'zde ilse ooyle biT ge1enek mervcud 'degildi:r .Ve~ hukuku ve vergi me\~atl dersl:eri artlk gi;derek bu roonUlarda u'zrna;nl'a~an maiiye h!ocalarl tarafm'dan okutulmalktadlr. Bugtine kadar bunun b,ir sakmc'asi ,da gOMmu§, degildir.

(10)

Fadll H. Sur, Maliye Dersleri, Ankara, 1943s. 35

Yukandaki

liye egitiminin

~lkl,a:i.nalann

l§lgl altmda

19313-19160 donemi nla-

karaJkrt,erilsti!klerini §oylece 6zetleyelbiriri2;: .

Once, maJi1e egirtimine artIk saidece FraIlSlZ eklOlrii hakim degildir; Alman ekIoltii b~t,a olmak tilZere inlgillz ve ItaJyan eiklOlleri de maliye egitimi,nlde o~etilmeye b~lan1lmI§tlr. Ancak bunlann a~rl];~, maliye dersi okutan kurum1:a:r'da oldu~'a f:arklIdIT. BazI 1k!urum1:arda V8e F;ranJS!z ekJoLuntiin hala biT et!k:isi vardIr.

l'933-196~OdOnemi ma;liye ogretilrninde biT F. Neumark olaYl ve etki'Si vardlT. Bu etki kendini daJhasonr~ donemde de hissettixecelktir. 193;3-1960donemi maliye 6gretimi!nde, ozellikle 1950 sonrasillda vergi h ukuku ve vergi mev~ tlllin da yer aldlgl ve oneminin giderek arttlgl bir dOnemdir.

..

Nma;yet, 19313oncesmdeki fIJ~ kurumda mervcud tek yak:la§lm.a; kar§ffi kuruml'ann saY1JSillm artmalSlyla birlikte degi§ik ya!kla§Lm1ar belinn:iJ§ ve maliye' ogretimi degi~ilk kurumlarda farkll rstikametlerde geli:§mey;e ba;§lamJ!§tu.

1933-1960 do,neminin Tiir k yiikisemgretim kurum1annd3Jk:i maliye ogretimi!nde dikkati ~eken bir onemli 6IZeillgi de §udur: Biltligimiz gibi J.M. Keyn:es Genel Teori'si'ni 19136"dayayrn1a.mI§ ye bu e!ser I:ktisat v:e Ma;liye'de dOnItim nJOkt~l tei§k11etmi§tir. Keyn~'in eseIi 1~2"de Fran's1Zca'ya terc'11me edilmi§,tir. 0 ta.rihten sonra yayrn1anan 'bat! dilleIindeki kitalplarda Keiynes ctevriminin ~zIetl a~~a ,gOriildug,u halide F. Neumark'm Maliye'ye Dair Tetki'kler'ind~ anzi baZl atIlflar ha~ maliy.e..hatta bir ol~iude iktisat-ile ilgili kirtapl:arda ne i'smine ne de dogal olaraJk fikirlerine ras'tlanma!kt:ad1r. v -1960

SONRASI OONEMi

Kalbul etmek geTekirkl, katrlanl;anlann hemen t.iimiinii mallye ogretim elemanl'annm olUj§t,urdugu ooyle bir semJ)()~m,da yine onlaman binnin 1960 sonralsl donemi mali,ye ogretlSini degerlend'innooi old~a gUk; ibir i~tir. Ciinku, dalha onceki dOnemle,rde o1dugu gilbi, sorunu, kurumlaT ve ki'§irer a~lsIndan inc'elemek teibligin 'ooltiiniinun kend'i i~indeki uyumu yOnltinden mrunludur. 62

~'f'itf:~

Oysa, ,bu satlT1ann ya;zan, yirmi ylll ~km biT .s'iiredir bu Kurumlarm birinde daimi diger balZ11arm,dai'5e g~ici siirelerle hocal1k ya.pm1§tlr ve halen de gorevine devam etmektedir. BUlg'iinkU yiiksekOgretim kurumlarmd'a maliye di'siplini ile ilgili demleri yiiriiten m~lekda§la;nnIJn 'bir kJJsml gagda§l ve arkada§l b[r kISmI da g egmi'§ ylllardaJki ogrencil!eriror. Bu i tilbar la, bir likte y~ad1klan ve gazledikleri biT doneme ait ki§irel deger yargIlanna §ayet katllmazlarsa, kenldiSini mazur gfinneleti i~u tebligin yazannm i~t'en dilegidir. 1) Kurumlardaki

Geli§meler:

1'960 Sonrasl d6neminin 111k:selkf>gretimkuru:mIan i~inde, zamamn en eltkin kurulU§lan araiSlnda yeralan Iktisadi ve Ticari .!limIer Akademilerinin onemli biT yeri ve paY! vardlr. 19519oncesinde Yrii/ksek tktisat ve Ticaret Me:kt,elbiolara1k.amlan bu kuru1U§rar-198 0--oonrasmdakt -yrii!k!se!k~~~~._~:rq~aJ"i~=relfrirrii:Ui1da

-ya--mrilmver-sIte~naeeritiTlin1§}~,ya"_da. ke:ndi1en-esas.. nuve-olup-, . -tirrlgeI~~iteyi-kef[df-"~fride erirtmi§l.~dir. Istanbul. Akademisi ise -yuzylllaijaD--m8Jmsirnn blnkimiyle tek"ba§ma bir Universite olu~turmu§tm. Ma;liye ogreti:mi bu kurulu'§l.arda, 1960 sonrasmda onemii bir yer ~gal etmi,§tir. (11) Bunlardan baZll.an-istanlbul. ve

Eski§OOlr -.'",

AkaJdelnl11en -~."-.

g]bl-maliye -..,"

"

,

v-. ogret~~e

;; _QZel

; ,bir"

-", aglrlIk

,

90k saY1da~ y~y~~._.~'~~. ~.."~~l.~a~_.~4~~~~~ ~ne~, s~n~,_~)gl:e_,vJb_--f.aaliyert,leri'Yle ""mali-ye--ogretimi ii!zerinde nicelik V1enitelik yaniinden eJtjkili ol.mU§1atdLr. ", rurkiye~e 196:2..;119712 .YIlian ara6mda Y~am1§ ve siir'atle buyUmu§ bir «(orel yliIkJsek okullaT» olaYI da vardlr. Qbg-u iktisarli ve ticari bilimler ya da ,buna yakm a1dlarla kurulan bu okul:l:ann program1annda maliye derslerlne de onemli sayIlacak ol~ude ye'r veriirn1:§iir. Anc:ak, bu dersler y~ umvemit:enin ya da a!kademinini~1i

hoc'alan taraJfmd'an okutulmUl?tur. Aynca, bu kurumlarda ara§tlrIna da yapllmaml§tlr. Bu sebeple, Ozel yii!kse!k okullar Ii gin haJzlrlalli§l!l1d:a n:aJzara alInmam1§lt,lT. -

telb-

Ai. ve T. .A. 1970 sonrasmda Tlirkiye'de -beIki de dlinya'da -ilk kez bir Maliye Fakultesi de kurmu~tur. Bu Faklilte hal en , Gazi Universitesi i ve j.B.F. Maliye BOlumu olarak faaliyetini sl1rdiirmektedir.

i~

~

1'960 SOnraSI dOnemi maliye ogretimine egemen alan g6ru~ e'sa;sit:tbariyIe knJgllo-Sa;kson yakl~lIn1!dlr. Anca;k, bu durum, 19'33 oncesinin Fransrz ~aJkla.§rmmda Olldug-u giIbi mutialk d;egildir. Geni§ ogretim kadrosuna .sah1p baJZl kurumlarda, ki§ilere bagll olarak, aJynl anda haJtrt,a,he'r iki ya,kla§lnlln da esals alm,dlgl maliye ogre'tisine §aJhit olunmu§tur. Eli arada baZl kurumlarda, FranlsIz yakl,a§lmmm haJkim o}dugu maliye ogreti'si bir ol~rUde bugifin de vardlr. Ancalk, yeni nesiller ,bu durumu giderek AngIo-Sak:son y~kl:a§Iml leJhine degi~§tirmekted'irl!er. YukandaJki :ge:li:§imin ~e§itli selbebl:eIi Vardl:r. Bunlann ba§mda, ikti:saldi anali'Zldeki btiJYUk degi~i!k1ik1er kar§lSInlda ba:zIlannca iktDSa't teoli:sinin bir paV<;8JSl,,bi'r diger soyleyi'§l.e deiVI.eitfaaliyetleline ili:§kin kI'Sffil ol.arak kaJbuI edtlen maliyenin artIk kurumsal ve deskriptif nitelJkli FranJSlZ Y~a§1!Inl ile ogrerulem-eyecegi inanC! gelmektedir. Bu ger~egi reddetmek e11betteki miimJkiin de'gildir. Bir diger faktlor, Iikinci 'Dlinya S,awa§InIn gali1bi Olan A.B.D.'nin Ingili'zceyi ve buna bagh olarak AIlIg]o-Sak!son kiiliturunu SIiir'atle dunrya,ya yayma:sldlT. TUrkiye'de Ta'nzimat'la ibirliikte Fran.sa'ya ro~llan pencere beliki orulup kapat tliInaml'§t LT. Anc'ak, bu pencere artlk eski'si kaldar kullanllmamakta, iktisat ve maliye ile ilgili alanlara sadece Inlgtldzce yaymjann gOriilebildigi yeni biT pencereden bakllmaJktadIr. Nilha;yet, kaJbul ectmek gerekir1ki yaJbancl dil egemenligi artl!k kesin olarak 1IlIgili!zce"dedir .Ge~ ogrejtim iiyel,ennden tek yalbainCl dil bilenl:erin ~Iog"unlugunu Ingilm'e bilenler 'olu§turmaktaldlr. Butiin bunl'ar nruzara allnmca, maliye ogretimine AngliO-Sakson yaJklaJ§LmInm ha:kim alma/s1 dogald1r. KanImca, iirata k8)~amaik kaydIyta a~l za;manda gereklidir de. Maliye ogre't~indeki bu evrim, yukan,da ~1kla;dIgrm ozel durumlar Sakl1 Ikalmak kaydlyla aJcaJban~sll bir s~r talk1!b e'tmi§ti:r? Son olarak bu olu§umu a;c;1!kI:amaya~alI1§acagrm.

Bu kjonuda once, Angvo-SaJkson ya1kla~Iml kawamm1!I1 pek ac;1k ,olmad]~m, fbu deyimle tfaJde edilmek JJstenil:en hususun aydmllga ka~turufm:aSl ger~tigi kan1!smda olldugurmu bellrtmek

]sterim. ~yle ki: 64

Btldigimiz g]bi, li~beral-kl8JSilk Ingiliz i:ktisa~llan -olzellikle D. Hume-, A. Smith v,e D. Ric'ardJo- maliye ilminin iktisat teorisinin bir devamI, bir par~~sl oldugu inancl~da i'diler. Bu se!belb1edir ki, billialS'sa vergi ve kamu kredisine ili~kin s'orunlan ayrmt1l1 saYllaJbilecek bir twzda iktisa't kitaplaru3Jda incel~lerdir. A. Smith' in «Milletlerin ZeI1!ginlig1» kitaJblrun V. fruslmda, D. Ricardo'nun «Ikti'sat ve VeI1gi1'e!mePrensipleri» kitaJbmda biitIlin bu konularm sa;dece iktisadi y'Onleri:ni inceledikleri, sas~oloji!k, hukuki ve siyasi ya:tl1erim m~ ele allmad1Jklan a;g~a gOrulmektedir. Bu ozellik maliye ~~1!smdan iIlJgiliz ekJolriinu FranJsl:Z ve Alman eJkiotlerlnden aYlran en onemli farkllllkftu. Ba~la!nlgl~:taki bu yakl~ri daha sonra~ ki y~zarlar taraimdan da benilInsenmi§ ve'lngiliz litera,tiirunde 'ilk b~sk1!Sl 1892'de y~l1a!n Ba;st.aJbl:e'nin «Public Finance'm~kadar sadece maliye'ye taJl1Siisedilmi§ heI1haDJgi biT e!Seryaymlanmaml§ tlr. (12) Nitekim, H. Dal;ton'un «Princi!pl~s of Public FinanCe)l 1922'de, A.C. Pilg;ou'nun «IA. Study in PuJblic FinanCe»l ise 1928'de yaymlanml§t1I. I FranSIZ ek!olu mall 'olayvann hUikuki, Alman ekiolrti SOISyolojik y<:>ntinu incelerken Avusiu-rya ekol!u piyalsa analizlerlnde kUllandIgl marjinal fayda yaJkla~rmmm -Enric'o Barone'ye gOre bu marjinal fayda teoriJsinin biT suistimali i:di- maliye teoniSine de UYg1llanaJbilece'gi iddia etml§tir. E. Lmdruhl'm onc'usii olidugu tS'V~ ekolii de kamusal mallann arzm:da m'arjinal analilz yont'eminin kullamlalbilecegini lieri

siirmii§tiir. !t.aliyan ~ol;ti ]s.e bu kjonularl:a i~g11i olarak iiki ayn istikamet.te geli~i§tiI. Bunl:ardan ilki, ozellikle Alman Eimil Sax'in vie Avusturyall balZl ya;zarrann etkisiyle gelli}en ve mali olaylan ma,rjinal~t teloriye dayanarak ilZaih ed-en ikti'saidi goru§ tarzIdlr. Bu goru§un savunuculan a'ralsmJda Rrcca.JS,alemo, Pantaleoni, Ma,zzo1.a,De Viti de Marco ve U. Ric'ci vardrr. Mali olaylan politilk ve 005yo1.ojik yonleriyl.e e:1e ~aJn Ig1OM§un italyan ekolundeJki temsilcileri

(12)

Bu husus ile ilgili olarak F. Neumark §u ilginc;: aC;:lkIam'aYlyapmaktadlr: «Seligman, hic;: de hakSIZ oimayarak, ingiitere'de 19. aslrdaki ara§tlrmalarm nisbeten az olu§unu ~u hususa irca etmektedir: ingiitere'de -Fransa ve AIma.nya'run aksine -0 devirde amme maliyesi nisbeten tatrnin edict bir durumda bulunuyordu v~ binaenaleyh maliye meselelerini tenkidi bir ~ekilde Ie almak jc;:in fazla bir sebeh yoktu». Maliyeye Dair Tetkikler, s. 392.

tse C'ossa, Oonigliani, 11,ye teJori'sini hulkuki

Fl!ora ve, Tamorra'dlr. bir ~'~evey'e oturtmak

Bu sonuncusu, mayol unda da 6nemli

gOrii§ler lien siirmii§tiir. 1954 yllma ge1in:digmde, P.A. Samue~n kamu harcamalan teorisine i1i§kjn bir ara§tlIlmaJsmda rki ekonomik ke'simin-kamu ve 5zel-ozelliklerini urettikleri mal ve hizme'tlerin niteligini esas aJ:araJka~1klaml§ ve harc:amalarla ka~ak dagrIlnll, bir diger sOyleyi§le etkin ka~ruk ku11~ammlil~ki5ini maliye teorisi grlindoemine getirmi§tir. Bu hUJs1.1Jst;aki 5noU ,go~lerin Mazrola veya Lindahl'a ait oldugu iddj;alan bir yana, S:amuelson, gtinfunuzde genellikle bu konunun ve gOrfi§Un g~e!k temsilclsi. gil'qi kaJbulolunmaktadIr. 1959'da d'a, bildig"imiz gjjbi, R, Mu's~aNe dev bir eser ola.n «'llheory of Pu!bli:c Finance) 1 yaymlayarak makro analizi maliye

teorisine sokmu§tur. c. Shoup'm kamu hitzrnetleri analizi, J .M. Buchanan'run maliye lie siy~ Ibllimi arasmda1d ili§ki1ere at't gOrU'§leri, E. Lindahl' In g6rli§lerinin v~gi toori!sind~e baZI. akademisyenler tarafmdan giderek artan bir hararetle 'benilII1senir hale geli§i hep 19~50sonra'smm maliye teorisme getirdi!?;i yeniliiklerdir. ~te, maliye'de AngloS8Ikson yakla;§lmI denildiginde ~e§itli ekoller taraifmdan evvelce lien surtilmU§ lolup ijJzerinde birle§ilen veya degi~i[k: biT bi~imde bir krsmI Alman k'okenli Am,e'rikall i:ktisat'~llar taralfmdan ~1klanan g6rii'§ler kaJstedilme!ktedir. Herkes bu g6rii~ payl~lr ml? Bilmiyorum. Ancak, ben, AngliO-SakSfOn deyimini bu Mllamda kullamyorum.

'Bu konuda son o1.arak R. Muls'gra've ve A. Peac,ock'un «Classics in the Thoory of PuJblilc Finance» ba§l1;kll tinlii derlemeye ya.z;dlklan onsOZlftn ilk par~gra;f1m buralya aynen aktarmakla

ye-

tiniyorum: «1880'lerde b~larma;k OOere, 40 yIl boyunca, kamu maliyesi il:e iLgili Klt:a yazarlarl araJSInaa, refaJh ekonomilsinin merke:zi sorunJIanndan bin ijJzerine seviyeli bir tartl§ma ge~ekle§ti. Bu sorun; d'evlet ile ozel sekttiOr araiSmda optimum ka~ak dagllImI ve kaynaJklann devlet hiizmetine veIilmesi i~in bireylerin ideal verrgilendinnesi lIe ivgi:li~di. B,u tiart1l§ma, Avusturyall, FranslZ, Alman ve isv~li yazarlann t;iirn eneTjJJsini tJi.i!ketti ve it:alYaln kamu maliyecilerine itilbar sag.1:ad1. EkJOIromik teori alanmda ~al~n bir66

Qdk ya;zar da benzer durufInla k:ar§Ll~~saydI, yeryii!ZiinJ'de!ngiliz dilini konu§an yazarlann neden bunun dl!§m,da kald1klan kJonusunu tart~maJk ilg~ 'dlurdu. Maamafih ~undan emin ola.:biliriz ki, bu durum sonu~t:a Anlgro-Sa:kJsonekJon'Omisinin zarar gannesine ~ol agml§tlr. Bund:an ba§ka, sOz ~llmI~en, bu unutUlan ~al~alan tekrar giindeme getirmek uy1gun 01acaJktlT. gUniku !ngililZ dilin!de yaYln1'anan deI1gil:el"'dekiref'ah ekonomi,si Y~Zllan, son zamanlarda kamu ma11anrun fiatlandmlmasl konusuna geri donu§ Y:8Ipm~tlT .»

4) .Anglo-Sakson

.

Yailda§lmInm

Tiirkiyedeki

MaIiye Ogretimi.

ne Etkisi: Modern maliye'nin, klasik maliyenin a;kJsinekamu ha,rcamaIannI esas alan go1ii§u TUrk~e literattirde il~ kez 19'59 Y1lmda Memduh y~ taralfmldan YaJymlanan kaiPsamh bir ~tInnada file getirilmi§tir. (13). Kamu harcamalarml Wagner Kanunu ve etlkileri yaniind:en taJh1il eden bu ara§tlrInaJdan sonra 1967'de sadece kamu harc~Ja;nna taJhs:jJs edilmi§ biT kitap daha yayml'anml§tIT. Aynca, harcamalar u:zerine ~e§i!tli doktora ve d~entlik tezleri

de yruZ1lInl§tlir.

, Kamu m'zmetl:eri analiZine aglrl1Jk veren ve kamu !kesiminin ozelliklerini Samueloon'un Y~IaJ§Imrnl esas olamk ~lk1ayan Kenan Bulut'oglu'nun «Kamu EkJonJOm1!sineGiri§ (1971)) ~11k11 ,kitaJbl Ttirk~e literatU,rd!e k-endi alarunm bana gOre oncii ~ridir. Aynl kJonu dalha sonralan, O. Faruk BiatIrel, Am Nemll, O'Zhan Uluat:am, Orhan ~ener, Giineri Akalm taralfmdan de'gi§ik "oa§l1k11 kit'aJplarda de!gi~ik yOnlerd'en v:e ba~zan da analitik y'Ontemle incel!enmi:§tir. Bu ~u1ar aynca, lisans ve llsans iiStii ogretim programlannda da -kurumlara gore farkll ol~illerde olmaJk kaydIyla-

yeral~tIr. 19'60 somas! dOneminJde,~rk~e nlan

~'ok S3JY1daki<;ieIWride diklkati

maliye literaturone

kazandI-

<;eker dulzeydedJir. Bunlar

ara-

smda ozellikle Sevim GOrgUn ve imettin Ond:er'in birlikte ger~ekl~tirdjkl'eri J. Due'nun eseri ile (). Faruk Batlrel'in -bm Adnan Tezel fie birliikjte dl'mak iJzere- Anglo.,S,akson ItteraWriin.iin

(13)

Memduh Y~a, Amme Tahlili, istanbul, 1959.

Ma.sraflannm

Miktar

ve Striiktur

Degi~melerinin

~kin eserlerini Tiirkl<;e'ye ka;zandlrn11§ o1makt~ <;albalan yaJbanCl dil bilmeyipte Anglro-SalkJson literatiiriinu tammalk isteyenlere

.btiyiik yarar .saglamI~tlr. veviri hUJsU!Sunda!kurum olarak I.U. Ikt1sa;t FaJkilltesi Maliye En'stiltii5'ii ile Istanbul gtinkti Marmara Uni'Versi;ti::Jsi iktisa;di ve idari onemli

yaymlar

AkaJdemisi de ('buBilimler FakUltesi)

y~pm1:§lardIr.

1970 sonra;smda giderek ya}1gInla§an WtUnluyle iiktisa,di goru§lere dayall AngLo-Sa;kJson yakla§lInlna kar§m hukuki g6rii§l.ere dayall gele!neksel ve kurumsal maliye ogretisl baZl kurlimlarda varllgml sUrdureigel~ltir. ~k~e 11t,eratiirde, he'r iki yakla§lml ka;psayan bir senrtez denemesi i§te bu Slralarda yaymlanInl§ ve 'haZl kurumlar:d~i maliye 6,grertilsinde bu yaym'daki yakla~lm

benimsenmi§tir. 1960 SOnraJSld,oneminde maltye dilsiplini i<;~ndeki maliye politikaSl da iki ayn i:stikamette geli'§mi§ti:r. Bunlarda;n bi,ri FranSlZ ekJolu meW}eli, mall tktisat esaJSl1ve kurumsal ~it;elikli bir ya;kla§lml benims-emi'§, digeri ilse Angvo.;Sa:kson men§eli' ma!kro iktisa t teadsini esas alan ana~itjJk yontemi tercih etw§tir. Birincrsine 6metk olarak Ismail Tiirk':iin eserini, ikinc1sine ornek olaT~ da Se:vim GOrgiin'iin kitafbl fIe O. Faruk Batrrel'in G.K. Shaw'dan yaptlgl ~eviIiyi gostermek mumkiindiir. Bu ogretim uyeleri, kendi kurumlarmdaki de'I1slierinde, konuyu dog-al olarak kendi benimsedikleri

yakla§lIna

gOre ele a1ml§lardrr.

1960 sonrasl done:m1!nin dikkaJti <;eken ozelliiklerinden biri de vergi hukukunun bazl kurumlard'a ve~gi mevzua,tmdan baglmslz olarak okutulmalSl, veI1gi mevzuatmm fse u~almacllara OIkut-

turu1:masl gelen'eginin giderek zaY1!flamaJS1dlI. Ve~

mevzuatl lie

ilgili olarak akademtsyenlerin yaym yrupmaya ba§l.amalan da dikkati <;eken biT bal~'ka hu'sU!Stur. AncaJk, ve~ meJVzuatmda <;ok slk Olara'k yapllan de'gr§ikl~er kli§kusuz bu alanda <;al~anlan yaym yonriinden sIkmtlya SOkmaklt,adIr. MaJhalli ida~el:er maliiyelsi herzaman olidugu gilbi 19160sonrasmda da mSbi o.larak jJhmal -edi'lmi§tir. ismail Ha(kkl Ulkmen'in zamanm taihribatma ugrayan' nefi!s eserinden Sionra, berum sapt,ay~bildigim kaJdanyla, bin Yenal Oncel'e ait olmak ti!Zere Inahalli i'darel'e'r ma1iyesi kJonUsunda sadece iiki eser yaymlan1nl§tIr. Ba;Z1 kuruml'atm ders programlarmda, samnm bu derse yeT -de yerilmemi§tir. 68

SONUQ Yukanda a:c;Iiklamaya g'al1§tlgIm ,hu!suslann l§lgl altmda yiiksekogretim kurumlarmda bugiine kadar iZl,enen maIiye egitimi hakkmda §Oyle biT yaI1g1ya VarInl\:} bulunuyorum.

1- Ma.liye 6gretimine ilk kez 1'9. yi1zy1.lm ikinci yarlsmda ve kesin olarak belirlenemeyen bir tarilhte rstanJbul'da ~ yiiksek6gre'tim kurumunda -IbU~ biT ilhtimaUe ilk kez millkiye Mektelbinde -ba:§la;mlIn1:~t1'r.Ma.liye ogretisi bu donemde esas ,itibariyle FranslJZ eko1tinUn benimse1digi g'orU§1.e'rin zamanm ve tilkenin ~o§ullarma gore aktarumasmdan ilbarettir. I

2- 1933 sonraJsIn,dakidiOnemdeF. Neumark'm a~lk~a be~li alan etkrsi ve yOnlendi'rme!si va,~dlT. An'caik,- bu etki ve y6n1endirmenin

ge§itli kurumlar

ftzerinJdeki tesiri olduk~'a farklldrr.

1J'I1niink.urumsal

maliryesi mevcudiyetini

Franslz e~

bu d6ne!!nd~ de swdiir-

mii':?tiir. 3- 1960 sonr~smda ise maliye ogretimine esas iti!bariyle Anglo-S,akJson yalk:la§lml hakim olmu§tuT. Bu donemde g;ok saYlda maliye ogretim ellemam :yetr§n1i~, telM ve terciime ~olk sayIlda eser yaYInlanIn1§tlr. Qe~itli tezler, m!onograJfiler v.!b. yaymlar 'ru11k'~e liter~tiirii daJha oncelki d6nemle klya:slanamayacak al~iide zenginle§ti:~tir. Buna kar§1tl kurumlar arasmdaiki yakl,a§lm fafklll1kIan daJha beli~gin hale ge}mi§tir. QiUnJkU,k?ruill1an v'e kurumIardak:i ogretim tatZIm yonlendirenler ki§11e'rdir. Bu ki'§il;erin formaJsyonlan hem kurumlan, hem de yanlannlda yeti§,en gen~ nesilieTi etkilemi,§tir. Bu durumu bir b:akIma dogal hatta yararh kar§llamak gerekir. Alksi hal~de bir tekdiize egitim diUzeni s6zkonusu olurdu. Bu da k~u1suz, maliye ogret'iminin gelil§m£mni onlerdi.

TURKiYE'DE KADAR

YUKSEKOGRETiM iZLENEN MALiYE

KURUMLARINDA BUGUNE EGiTiMi VE POLiTiKASI'

«YORUM»

Yorumcu I

.:'

Prof. Dr. Orner iFamk BA TIREL Marnlara UnirveT1sit~si I,iI.B. FaJkUltesi Dekanl

Gml~ Oncelikle telblig saJhjJbi saYln-hocam Prof. Dr. Halil Nadaroglu'na oturumun klonu$UnU olu§turan Ttirktye'de MaJiye Egitim ve Ogret,imi k1onUiSunda;ki tariJbJrel geli§imi olduk~a gen'i§ ve kapSamll biT teblig ~e~eve!sinde sunmu§ olma£mldari otrftrii kendisine t~'ekktiiT etmek i!S'ti~m. Kendi aJd.lma bilmedigim bl~'ok tamsel ge~egi ogrenmi§ builUnulytOrum. Aynca, bu k1onuda sunulan biT' tebligin orasmdan burasl'I1dan ~eki,.]tireTek bir yorum yapmanm ~~'1iigwii de ifade etme!k JJsti}1Ol11m.Eu bakImdan benim ~~:amalanm, teblig metni il,e ili§!kili kalmaya gayret ederek, kJonuyu Tiirk ikrtilsat politi:ka:Sl, iktisat egitim ve ogre,timi, maliye

egi timi veren yUksek ogre;tim kurulu§lannm kurulu§ ger~ek1eri ile baglantl kuraraJk birroz daha geni§letmeyi alIn~lam'aktadlr. 'I'l1rkiye'de Maliye egitim ve ogretimi.nin, ve bu egitime ili§kin ya~Imla,nnm, hi:zmeltin arZInl ve talebini belirleyen faktorler sonucu ortaya ~1tktlgl goZlden ulza;ktutulmamal1dlr. Bir hizmet ,olarak belirlenince b'u hi'zmetin teknolojik ozellikleri, kJ.sacasl egitim teknolojisi arZilll bU~ ol~iide etki1eyecektir. Maliye egitimi veren kuruml:ar, ogretim u'yeleri ve ogretim uy~lerinin egi tim ve f1orina5~onlan, bu hizme'tin arz yon'iinu belirleyen faktorlerdir. T~bl'igde olaJbildigince arz yanunu ~oIlirleyen etkenlerln incelenmi§ oldugu gorulmekt:edir. Gerek iktisat poitikaJsmdaki degi§lilleier, gerek soz kJonusu kurumlardan mezun alan ogrenciJ.erden istenilen formas~on hizmeti talep yOnunden etkileyen unsu,rlardlr. Ka,lli'mc'a" saiym hocama katuIYorum, ~onu'nun arz yonu etken olm~tur, ve kurumIardan ~ok, kuruml:arda gore'v yap:an ogretini -u'yeIe'ri maliye de'rsiron ozellikle i~erigini beIir1emi§rerdir. Ancak hemen b~e1irmek gerekir ki ytiksek ogretim p'rogramlarmdia maliye ogretimine aglrIlk verilmesi ulke ekJonomisinin i~inde bul undugu kiO§u11ardan da baglillSllZ kal:mamaIm§tlr. Tiirkiye'de ikti'sat ve maliye eg'i!tim ve 6gretiminin diger dallarda oldugu gilbi batl kaynalkl'anndan akta,rma §eki'1md.e verildidigi teb1igd'en de anla§1J1rnaktadrr. Do1ayrsiy1e hizmet duzeyi; daha iyi kaynaklardan daha iyi a;kt'armay1a slrurh olmaktadIr. Onceleri ba§l1c'a Fran'SIZ kaynaiklanndan gecikmeli ve tatminkar 01mayan aktarmaJar, gtintimuroe ba§11ca, InJgiliz ve Amerikan kaynaklarmdan daJha krsa.stirede ve .dalha ye!~r1i driizeyde aiktanlmaktadIT.. Maliye egiti:m ve ogretiminde orjinal katkl kaynak1an; top1umun geli§me duzeyi tle bagImll oldugundan ancaJk smIrh 51~tide ddkt:ora ve dogentlik tezlerinde ya da beliTli monagraJfilerde lieri suruen gar'li;§ler1e maJhduttur.

Bu genel g6~ten sonra §imdi, telblligdeki kIlonolojik tasnife paralel olarak ozel yIOrumlanru ortaya koymak istiyoruni. Ben yakla§1mlan da, donemeri de ikiye aYIracaglm. 1. Cumhuriyet. Oncesi ~nem Bu donem,

iktis'at

egitim

,olarak tanzimat oncesi, tannmat 72

ve ogre'timinin

geli:§imine paralel

ve II Me§rutiyet donemi olmak

mere fig alt bOliime de aynlaJbilir. Cumhuriyet Oncesi, tanzimata gelinceye kadar Osmanll imparatlorlugunda MaIiye, h;alzineye girecek devlet serveti ,olara;k tanIml'anan «Mal» kavrammdan t,uremi§tir. Devletin ordu'ya -ordunun sa,va§ araglanna -sarva§ araglarmrn -maliyeye ,g,ere'gi vardlr. Eu ba:klmdan, maliye, bo~lanma ve para poitilkalSl kJonulan rgiJg'eidi. Cite yandan llmi Hi!kmet (Felsefe) iginde Hikmeti Ameli'ye olara:k yeT alan iImi te:dbiri menzil yerine kullanllan «ikti'sat.» teriminin, ilk d.efa bulgiinkti anlamrda maliye yerine kulanllidlgl tanzima't dOneminde Slilleyman-Sudi 'run Defteri Muktesid'inden anla§l~makta;d1r. Galata tliccarlannd'an Suleyman guIdi, «;llmi idare'-i umuru maliye» ya da «Fenni tedbi-' ri muamelatl ma.liye'» roonularma ik:tisat, bu dala mensup olanlara da «muktesit» demi§tir. Daiha sonra Me§rutiye,t Maliye NalZln Cavit bey Stileymlan ,Sudl',nin miikte'sit ile maliye muf,etti§ini kasdet)tigini lieri surmu§Wr. Ma:liye biliminin i:k:tilsatJa yakml1g1 ve 'birlikteligi, Darillfununqa ilmi tedJbiri me'!l!zil olaralk okutulan, iktisadm 1330 (1914) Dariirhilafe'till Aliye Medresesinde, islruh-l medaris nizamnalm'e'si geregi yapllan degi§ilklikte hatftada (2) 'saat ilmi iktisat ve mali dersi konmaJSlyla anla§1lmakta!d,lr. Ticaret mektebi Alisinde de del'!s, 1908 d'eJki degi§iklikle usulii maliye adlyla konulmu§,tur. Dolruyisi'yle, TUrkiy,e'de mali~ egitilm ve ogretiminin saym h~ammda telsbiti ile, Ijjberal ikjtilSat polit:ikalSilll, se,ribest degi§imi Batl ;dan almmaJsl sonucu, bu gqrU§le ilk defa Miilkiye de okutulmaya ba~l:andl'51 sOyleneibilir. Tebligde Prim. pelin haikkmda aktanlan «t~ ,d'evri l~berali» de'Yimine u'~gun 'olarak Maliry,e'd,e ilk o~etim tiyesi aLan Mikael Portakalyan i~'e ikti'Sa;t ogretim iiyesi Ohannes efendi, biI1biriyle tutarl1 bir egiltim velmi,§ti.. Ohannets efendinin, J.B. Say' In Coors d'economie politi que adl1 eserinin mltitercimi ..sahak efendinin izleyici;si lol~ugu ileTi siirill1nifuc?tfu. Bu maliye, egitim ve ogretimi, de'V'letin ikti!5at politika;sl g"erg'elVe:sindebuytik ol:gude, 19. yUzyll, ikinci yar]Jsmda Fransa'ida Qnemli gOvillmrii§ meseleleri ele alan ve teibligde de relirtildigi 'g]bi delV1:etemvali ve i~3tikrazlarla s1ll1rhdu. Ve1'!giler klonUJSunda liIberal iktiiSat politik'aSl ge~e!Ve'Sind,e olum'suz iktisadi telsirler ve bu konudaJki ilkeler aigIklanma:kla yetinilmi,§tir. 1'88:3'de ya'Ylnanan bir maliye del'!giIsi, ve~ ve arruzi mecmUaJSl adInl t~lm~t!a ve ara:zi, trupu (de~eri hafkani) ve para piy'asaJS1naili:§kin biJJgilere aglrl1lk vermeiktedir. Bu da inaliJyede para, bankerljlk, borg 1anma, mulk geliI1erinin konular itilbatiyle

73

onem ta§lmgml ,gOste~ektedir.

TeJbligde bu orellikler

btiyUk bir

~l1k!l1lklaorta ya konulm u§tur. .Ancak ikti!saJt egitimine paralel bir mmiyenin yarusIra, 1187711880tarilhleri ar~mda faaliyet gostermi§ ve II. Me§l11,tiyet sonraSl yeni:den ihya ~lmi§ biT Maliye MekteJbinden de sOz etmek gerekir. Tebldgde de sOz ediJen bu mektebin kurulmasmd~i am~ «lbiiyiik devletlerin maliye usulleri vergileri, vergi 'kanlUnlan, m'aliye te~aftlan ve umumi mulhalselbe kanunlarmrn og;reltimi» olarak belirtilmi,§tir. GOru!ldiigu giIbi Ibu okuld'a, maliyenin kurumsal yOnuyle ogretilmesi -II

M~rutiyelt

ama~larunl§tlr. dOneminde

darulfrfinun

hukuk

§UJbesi, ulumu

ikti:sadiye ve siy~.tye ooltfuniinde Aynizad~ Tahsin Bey tarafmdan ilmi mali veri~mi§tir. Eli arada 1916-1918 YIlian araiSmda Almanya'dan 1getirtilen Ptof. Flek ve P11of. Hoffman'dan Flek'in Dariilfriinun da maliye, Haflfman'liIl ikti5at okuttuklapndan da SO'Zedileb'iJir.

G6rilidu~ g1bi, Cumhuriyet'e kadar ~ek ogretim kurumarlnda i:zlenen maJIiye egiltim politdkasl, iktisat egiftim 'poli tikaslna paralel olmU§, aynca maliyenin mesleki egitim ve ogretiminin azel biT meslek dkul unida yaptIrrlmasl dii~illmtii:§tUr. Bir ba$a deyimle, nialiye egitim ve ogretim'inde ve~gilerin iktisadi niteli:klerinin incelenmesi §eklinde ve ljjberal ikti'sat<;llann etkilsi altmda kalan iktilsadi yakl~1m vardlr. Nitekim, Neum'aI"k'm 'Diirk Yazarlanna 'kaynak olMl Fransl!Z Beau1ieu'nin miiterakki gelir vergisine muarI!Z oldugunru belirtmesi g'Oru§Umuzii dog-rulam~ad1r. II. Cumhuriyet

(OOn!emi

Cumhuriyet doneminde, maliye egitim ve ogre,t1mde t'alelbe bagl1 faktorler agIrJ1k kazanmaya ba;~laInl§tlr. 1912'3sonra.:sl tedrisat~l iktisadiye'nin ba~l1lCa orel kesime seI1best te§e/bJbttiSer'IbaJbl yeti§tinnek amacll!la u,Y1gunoliara;k, Ticaret Mektebi Ali!sinin, ill u mu Aliye-i Ticari~e ha:line getirilmesi ve kurul~ amacm'a u~n olarak geli§tirilmesi k1anUISunda refiOnn onerileri (Prof. Kuhne ve

John Dewey tarafmdan)

ortaya at1lIn1:~tlr. Cumhruriyet yOnetimi-

ne mali idareciler yeti:§tiri.lmelSl ilgin Mriilkiyenin SIan sImfmd'a maN ~11Jbe ai<;llffi!§ VIe bu §UJbede «'mukayeseli kavanini maliye ve istikraJzat, ilmi maliye ve karvanini maliye» de~sleri programda yer al-

ml§tlr. 74

1930, sonra51 d'ev1~i1it?;i DarillIfriiniin yerini alan IIStaz1lbul Uniiversi'tesinde lba§ta «devlet smai ve ticari i§letmelerin:e, ikJtisadi ve ma~i hizrnetleinne» V$1Jfl1 eleman yet~tirilmesi alInaClI1a yanelilk biT e'gitim biri'mi kurul!maJsltll ,gerektirmi§, ilk delfa Huikuk Fak!11ltesine bagil iktisadiyalt ve ~timairyat EiIl!Stit"tisu He tatmin edilmek istenen bu ihtiy~, d'aha sonra 1'936 yrll sonunda kurulan ve 1936-1937 yIll yaz romestre b~;ang1cmda egitim ve ogretime ba§l:ayan .1Jkt~t faJkii!1tesi ile giderilmek i'Stenmi~tir. Lisan!sta u<;tincti smLfta Hukuik Fakiiltesi lie orta!kl~ verilen on §arth ~ :saatl1k maliyeye (finam i1!mi ve mali kanunlar) ek olarak dOrdtincu smIlfta fiMi mesel!eler v'e amme kredisi ve dervlet muhaseIbesi d~eri okutulm~t'ur. Bu lkurumda, teblig,-de de :belirtildigi g:jJbi Prof. N eumark'm umumi iktisat ve maliye teorisi kfuSllisU bal§kam olarak teorik maliyenin geli'§mesine biiyiik katk15I olmu§tur. Ord. Prof. Pelin'in yonettigi m'a'li\ye ve mati kanunlar kiirSiiisu rse maliyenin k:urumsal yOniine agil11k veren. devsiert vermi'§tir. AI1Jc8Ik0 donemde Sa.ym Pelin'in ilfade ettigi gilbi, maliye'nin smITh saatlerde yaln1'zca toorik verildigi, mali mevzuatlnumn «ameli bir ku,r» §eklinJde venimelSinin u~gun dlacagl 'ancaJk 0 takdiTde mali te.Jkilata u~gun eleman yeti§mesinin mtimkiin alacagl bunun i~inde l:ektorerden yararlanma;k gerektigi belirtilmi~tir. GOrill!diigii gjjbi, maliye ogretimine 'talep agIrlrk kaJzanmaktOOlr. Bu arada, ikt:iJsat faki:iJltesinin ma1i;ye ve btit~e"de ilk kelZ 1941 yIlmda doktora pI1agramlna ba§laldl~ ve maliye ogretim tiye1.erinin yeti§mesine kaynak te;:jkil e:ttiginide belirtmek gerekir.

Prof. Neumark, dJoktora'da «umumi gelir vergisi» kurunu vermekte «ikttsaJdi ve mald meseleler»den de seminer ya~;aktad1!I". "

Bu

~Iklama1ar

gostermektedir

ki

ruI'tkiye'de

Cumhuriyetin

~:urullli]undan t.ebligde 1~960lara kadar alman dOnenide maliye derserinde devlet gelirlerinin kurumsai yOnl1, vergi hukuku incelemesine mdar goturUweyerek incelenmi§, kamu hizmetleri ise,

idare hukuku mnU!su i~inde el~ aJ~tIr. Bu d6nemJd,edekurumsal

maliiJe yalk~a§1Inlndan vaz;g~ilme-

digi tebli!gde yaJkla§ImIn degi'§'IIle'sine ornek verdigi FadII Hakkl Sur hrealImZIn kitaJbl kJonu~SlUnda;ki~1Jk1amallirdan da anla§1Jmak-

tadlr . Keynes'in, 1:9,3!3-19160 done,minde TUrk Maliye Ogretim ve og,retimi i~erigmde yer almamasilll bUlyiliIk iktisat~mill, k'amu hiz-

metlerinin ma1iye lronulan i~ine allnmaBilll engellemi§ olldugu g<:>Dii§"iiyle,belki olumlu k!ar§llamak gerekir. Ozeildkle B'atl literatUriinde, makro ekJonami kJonusunida incelenelbilecek ma1:tye polit~mm, maliye kitlaJplarmda 001uk ol~ude yer alm'a:smm ger~e:k telori:k maliye kJonu;su alan hizmetleri aksat,tlgl fIeri srfirulmu§tfu. N eumark'm TUrk maliye egit'irn V'e ogretimine ~agda§ Ba tl lite'ratiiriioo akta;rmak ve iyi bir vergi yaplsl (k-endisi 19:30 larda yaJZdlgl konjonktur und Steuern a:dll makale verlgilerin otomatik esnekliginin, eroonlcmiik denlge!sizlige goturmelsi sO'z k,onu1su demi§tir) ile il'gili 'gOri1§leri ge!ti~ olmruktan ate, yeni bir yakIa§lffi getir:digi kamsmda degjlim. Bir fb~ka deyimle Hegel'ci y~la§lm ve gelenekle sonUinda kamu mallarl ile. ozel mal ara's1Jnd'aaYl1"1Ina g:oturen, t~oplumsal ihtiy~, orel ihtty~, toplumsaIJ karaT mekanizma;sl, ozel ka,rar alma sureci farklan incelenmetmr-?tir. (Bu konuda onJde gelen ya;zar Rit,sc'h'dir). Bununda sebe/bi, Alman ekoliinun 1900'lerin ba§md'an itilb'aren AnJ~9s~on etkisinde kalmasldlT. , -Tefuligdeki 1960 'Sonra;sl, malily.e ogretiminde Anglosaks:on yakla§1ffi1nln aglrl1!kll oidugu gartii§riine katl1makla birlikte, bu yakla§1mda ma~'iyede kamu hizmetleri tOOrisi geli'§meler dl§mda ba§ka faktorlerinde etkisi ,ol'dugu :sI6ylenelbilir. Bunlar arasmdia, ikinci Diinya saN~mda ABD'de savuruna harc'amalarmm raJs~onelle§:tirmesi sonucu meydana gelen ~all§malarm blit~e konusunda progra,m but;ge sisteminin ge!li:§mesine yol ~~'tlgml unuttlII1;ama1k,gerekir. ate yand!an gene ~9I50 sonrasl, Tllrkiye'nin d'e i~inde 'bulundugu a;z gelifflni,§ illkelerin uluslararasl finansman kurul~lanndan aldlP;1 kre!djler i:gin a'1ternatM projelerin fa'jl1da/maliiyet a;nalizini yapma, plan 'deI1Jgel~eri ~inde kamu kesimi dengelerinin tutturulmasl zorunlulugu ortaya ~1ikml-?tl~. Sanayile§me slOISyalgiiv,enlik hi'ZInetlerindeki geIi§n];eller ile kentl~me ve ~ervre sorunlannm 'ortaya ~lik1§1 da maliyeye yeni kJonular eklenmi,§tir. N1te!kim aynl gel~me ikttsat bOlrlimunde s'agllk, egitim ve ~ervre kirlenme:si eikJOnJomisiaidl altmd:a geli§~tir. S!an yillarda kJamu:sa:l tercih ve Ibl1rokra!si tlelorisindeki geli-?melerde neoklasi!k: mode_1~eT~e've'sinde, maliy'e teorisine katklda bulunmu§tur. Butiin bu. geli§meler TUrk maliye ogretimine yaI1JsJ.m],i§ bwunmak,ta'd1r. Aynca optimUII:l ve~giileme teloriSine de, yan!sImrunm genel denlge yakla§lmtan eklenmi,§ bul unmakta,dlr .Turk maliye e!gitim ve ogretimine kaJrrlu hizmetleri anali!zi yanm'da sanayile§me ve deiviet kaNralmm76

daki

degi§melerin

kamu ruzmetleri

,de etkide

bul UnJdugu

g6rillmekt'edir.

KaldIJki,

analiZi ~onu!Sundaki geli§melerde refafh ekono-

milsinin :bir 'oo1iimu,dfu. Musgrave'inde belirttigi gilbi, maliye'nin iktisa1di yalkla§lmm,da benimsenen ve Turkiye'de maliye kitaplarmda g~erli alan. neo-kla:sik yakla§1JIn k)onuyu ~ok dar ele almaktadlr. Weber'in (bilim' taruml, Wi~sseI1JSooaJft aiLs bero!) yaJkla§l.Inmdan esinleneTek, maliye:nin biT sosyal b~ilim oldug-u unut,ulmamah ve daha geni§ kaplSamh 'bir yakla~lm benimsenme[idir. SONUQ TU~kiye maliye egitim ve ogretiminde izlenen yakl.a§Im kammca 1970'lere kadar kl~sik ve kurumsaldlr. gagda§lIk lkamu hizmetleri ve bUDge si!stemlennid.ek1 .geli§lrn~erin -ogretime yanslmaJSIile gelmi§tir. Bu arada mini muha;sebe ve bUt~e sistemlerinde'ki geli§melerin ~ok dalha once literatUre aktan1'dlgl belirtilmelidir. TUrk mal'iye literatrfiriindeki igeli~eler, ikti'sat teori:sinden biiylilk 61~ude et:kile'nmi§tir. AncaJk ogretime aym ol~riide yanslmgl s6yI,enemez. Ogretim de mak~o planda maliye politikaSl aglrl1lk

kazanml§tlr. Genelde ekJonomik ve Ihuikuki

yaJkla§Im birlikte

dersler halinde verilmek i'stenme:kle birlikte,

ya da aJynl

belli o~ude sentez

giri§ilI1li'eri de sOz kJonusud,ur.

But,Un Ibu ~elis~eler:e ragmen, maliye egitim rve og-retiminin talebi

tatmin

etmekt:en U~ZaJkoldugu belirtilmelidir.

KA YN AKLAR

1) FmdIkoglu, Ziyaettin 2) Goriiri,

Fikre,t

3) Musgrave,

Richard

:

Tlirkiye'lde I:k:ti'5at TedrllSatl ve tktiIsat FakJiiltesi Te§ik:i~atl~istM1Jbul 1946 TUrkirye"de UniveTsitelerde Okut,ulan iktisat U'zerine, ODTU, 1:972 PuJblic Finance Now an:d Then , Fi., nanzarcmv Band 41 Heft 1, 1983 SIS. 1-13

Dordiincii TURKiYE'DE

MALiYE KES,iMDEN

Oturum

EGiTiMiNE YONELEN

KAMU TALEP

VE OZEL

Konu~maCl Prof. Dr. Selehattin E.l.'T..1. A!kademisi

TUNCER

EInlekli Ogretim U ~esi Girij TUrkiye~e illk kez 'bir MaIiye Egitimi SC!IlPozyumu yapll:makta ve Ibu tlftr ;bilimlsel lbiT tiopla;ntl'Ya ~e§itli iiniversite'le'rde maliye egitimi yapml§ ve ~a:len yapmakta ol~ maliiJe hocalan ile uygulamanm Ust katl'elme yOneticileri davet edilmi§ Ibu1runmaktl~dlr . Boylesine anemli :bir 'konuyu ele aJd1lk!11anve roplantlY1 du'zenli biT o1iganizaJs~onla 'ger~ek.le§ti:rdikleri ~1n Anadolu Unirversitesd ]ktisadi ve idari Biliml:er Fakill:tesi Dekam degerli ogrenocim Prof. Dr. Aykut HEIRJEK1MAIN'lIbu gli!Zel ve ~aImll giri'}imi i~in ozellik~ 1e krutlamak ilSterim.

rilecegi iize~e rbu 'sInlrlannm ~]zilmel,si ve i§lenmesi gii~ ibir konuduro Ozel kesiml,er olan j1i1§kimi -goz oniinlde bulunduran seminer d'uzenleyictleri 'bu ror ve de'gi~ik kIonuyu Ibana aY1~Jardlr. Kjonuyu i:§lel~elbilmek ~e gerekli datruyl toplayalbilmelk i<;in tebligin haZlrlanmaSliIlda ayn biT inceleme yi)ntemi u::}71glilanml§ ve degi'§'ik s-ek'tOrlere mensup ozel kesim list kaldeme yoneticlleri lie tbrmu tebligimii2Jde e!kli anket[e'r yapllIn1§tlr. Bir yanldan 'bu ~nuda,ki ki§1sel gorU§ ve drli§:iincelerimi'z diger yandan yap]J];an anket son~lan degerlendirilerek sIzleTe sunulacaktlr. Teblig Isonunda ~rla;ca'k tartl§ma lie Ttirkiye'de maliye egitimine ozelikesimden J15neren talep konUiSu aydmllga kavu§acaJktIr. Ancak unutmamaJk igerekir ki, maliye egitimine kamu kesiminden gel-en ~'ok Ibiling:li ve 'gU~lii fbir talep vardlr. Sorunun bu yonii ayn .bir teblig k!onulsu YaJPllilll§ ve benden once dege'rli meslekd~lm MaJiye ve Gtimrtik B,akanl1~ Mi.i!ste§an !sa.ym Ertugrul Kumcu:oglu !bunu bizlere sunm~tUI. KJonuyu ibiitUnJii ile kavrayaJbilmek ve 'bir lsentez,e ulaJ§mak i<;in, iki telbligi 'birlilkte ele a1mak degerlendirmek yararh !Olacaktlr.

Maliye egitimimn

konusu

~zel kesimin 'Durkiye"de maliye egitiminden olan ta'lep ve isteklerini saptayalbilmek ]t;in once maliye egitimin1n ik'Onu'sunu a.~1k ~ik belirlemek gerekec'ektir. Bilindigi gi\bi mali;ye ilml WgUn~ geni§ anlamda 'eJlealmalcak 01ursa, ~e§it1i di'sip1inleIi i<;ensine alan bir Ibillgi dall durumuna gelmi,§tir. A:§'a~tya k~dug-umuz taJbtonun inc'elenmesi, !bu lronuda b1ze yeter1i biJJg:i verecek nite-

liklerdir: T ABLO Maliye 11minin BOliimleri

I-

Kamu maliyesi

(M~iy'e

tebri'si)

1 Gi'ri§:

Maliye

ilminin

esaiSlan

2. Kamu

,gi,derlert {Harcamalar)

3. Kamu geIirleri 80

ve Tasnifi

,

4. Ve'rgi :genel telonsi 5. Vergilemenin

(Vergi SIOrunlan)

etkileri

(Y~!)jsIma teorileri

6. Maliye tariJhi 7. Mali II-

.

diOktrinl.er tarihi

Kamu kredi'si -Devlet

borglan

Dev let bii;t~'esi

IVVVI-

Maliye Mali

politika'Sl h'ukuk

i,darele:r ma;liye'si

i§letme vergj;ciligi

IX-TUrk

x-

hukuku

Mali O~gUt ve mali teknik

VII -MaJhaJ1'i VIII-

-Ve1igi

ve~gi ISjJstemi -Tli'~

Ve'~gi uyglilamaSl

Karaylollian Maliyes:i

Ka;ynaJk: Karon

Maliyesi

tstanJbul/1975,

(Go'zden Igegirilmi§

d6rdtincu

bask!)

S. 3,6

Ta;b1onun incelenmesmden de anla§rlacagl gihi, maliye ilmi geni§ k~samll ve yaYgIn biT 'biLgi d'ahdlr. Tliooye'd'e 'SIQIsyalve ikti'sadi bilimler dalmd;a egitim ya;paln fakillt,e ve yU!k!sek oku11arda bu tabloya giren kJonUlann anc'ak ibir klsml okutulmakt,a ve ogreti'limekte bazllan i[hmal edillillektedir. KaJ1,fuki, biitUn k'on ulann okutulm~sma gerelk te 1dktur. Anc'ark" teblig kIOnumuzla il:gili olaraJk 6zel k&sinrin maliye 'egitiminden ta1ep ve i'stelkleri incelenirken bOyle :bir taJb1onu!n kendilerine sunulmasl ve bunlar i~inden ha11Jgi!kjonulan teTc:ilh etti!klerinin SiOrulmasl gereklr. QUnku ma..liye ilminin ham ibOIlrtiml'eTiozeL kesimin ilhtiya~lanna cevap verdi,gi ha}de ba:Z1 oolilimleri 'oman ilgilendirmeyebilir. Hatta b6yle ibir talblo, yapllac:ak maliye egi,timipin .sffilrlanm belirleme ~lsmda:n 'M yararll ol3Jbilir. II -Maliye

ilmini~

amaCI

BiiyUk inJgil'iz 'maliye'cilsi H. D'al,t,Oll, maliye i~:mini, iktilsat ile siyruset aralsmda !srmr te§kil eden biT bilim dal1 §eklinde saymaktadlr. Eu deyi~yle yruzar, maliye ilmimn politika u\Y1gu1ama'sma

..

81

(practical pdlitics) Bu anlamd'a maliye

~IOk yakm .oldugunu ifade e:tmek i'stemi§tir. ilmi tktisa:dm glok canl1 bir dah olma.ktadlr.

Bazl yruzar ve maliyeciler malirye ilm:i;nin ama~Cml faydacl (utilitari!st) .bir gorU'§le, devlet a.dam'lanna ve ozellikle m~liye b'akanlarma pratik tedbir,ler alma,k i~in onerile'rde bulunmak ve re~ete.l'er vermek §ek.linde igOsterm'ek rstemi~lerdir. Ge~ekte bu goru§, kok1eri lorta gagda Alman kameralistlerinden gelen' yanll§ bir dii~nceye dayanmaktaJdIr. Bu neldenle ga!1;1In1ooamodern bilim anlaJy1:§l'nagore, OOyle bir tarzma yer vermeye olanak yoktur. Malirye flrninin a;macl, pUr (saJf) Ibilim anlaYl§ma uygun olarak, mati olaylan butunuyl:e teorik've dbjekti!f a~1dan tarafsl!Z olarak incelemelk, Ibunl'ar ara;smdaki illi bag-Ian (ne'den-lsonu~ ili~isi) kurmak, varna ana egilimleri, i[[k:eieri ve kanuniyetleri belirtmelkten iba~ettir. Ma;liye ilmi Ibu i!nceleme ve kar§lla§tlrmalan ele§tirici (kritik) bir gozl,e YaJpar. Bu ara ama~larla ar~l.ar ara,smdaJki ilio?kiyi g'Ozd'en u~ bu'lundurmaiZ. Bu nitelikleri ille maliye ilmini diger bilim dallarmdan aYIrmamak gerekir. Maliye ilmi iikt:isat Kadar soyut (mucerret) !bir bilgi dah 01maYlp uYigulamalYa y'Onelik bir y~ru da vardIr. An-calk unutmamak gerekir ki bir iilkenin izIeyec'egi ma'iiye politikaSllli kestirmek ve yoniendirme!k maliye ilImine degn siyasal ot:oriteye (lhiilkiimetlere) du§en bir garevdir. Maliye i:IIni lIe ugra~ bilim adamlan, bu uygulamanm e1e§tiri'sini ya;par ve sonu~lannl degerlendirir. Boylec'e teori ile uYgulamanm ayn aJYrl §eryler oldug1i ve biIibiri tie kan§tlnlmama:sl gere!ktigi ger~ e~ orta ya ~1kmaktad1r.

Maliye i!1mi, mali olaylan gozl'eme ve ince~'eme'Sisonunda baZl ana ilke ve egilimleri saptarnaya C;'al1§lr.An:cak unutmamak gerekir ki, bu like ve egililml,ex geni§ 61~de varsayIma dayanan (hipotetik) goZl'em oonu~landIr. Bu ilke ve egilimler ger~ekte her durum ve ortamda ge~er1d olmadlgl gjjbi, her zaman ve mekana ~Y1gunkural ve ilkeler de degildi'r. Nitelkim u~gulam8ida goru:Iecegi gi'bi, en 'genel ve degi~e'z sanllan kura.1 ve ilkeler bile, ancak belirli zaman ve melkan i!c;inde; belirli sosyal, ikt1!5aidi ve hukuiki ~ullar a.1tmda gec;'erli ve anlamll olaJbil.m~ktedir. Bu durum kar§1Jsmdam~lilYe ilminin ilke ve kurallarml salt ve d~gi'§mez kalbul ed1p 'burilan her durulIn ve k'o§ul:da ~gulaY1P aIynl ~u~lan almaJk,ozellikle bu ilmin yaplSma ve karaikterine aykln drii§mektedir. 82

Maliye ilmimn ulia§tlgl ilke ve kural'lar niteli!kleri iC:aJblva,rsayImlara dayanm~,adlr. Eu ~l!dan mwslbet ilimJ1erdeki degi§mez kural ve kanunlardan lbutUnJli ille farklldlr. Bu .'oonu~ SlQsyal biliml erin yalpl oze1liklermden kay naJkl'airlmaktadIr .

rn -Maliye

egitiminin

am~Ia,n

Maliye ilminin .ama:Cl'n1bu §,ekilides~ptad1ktan soma §imdi de kJanumuzla yakmdan i~gili oI;dugu i~in mali;ye egitiminin ~Ian uzerinde durnlaJk i!sti~. ~Ik1amal'a~a b~l:ama.dan once, maliye egitimindeki degi~ik turleri biT taJbllOhalinde sunma!k isti~oru'z. MaJiye Egit,iminin

1-

Tiirl.eri

Univlersite-i~i egit.im 1. LiiSan!S egitimi 2. Lilsa11!S-ustu egitim a) Ma;ster :b) Doktora

3. Pratik kurslar II -Universite-dl§l

egitim

1. Melsle!k~i~ie~tim 2. Mesleki 'st.aj, kurs ve seminer .f;'imdi Ibu §elmaya 'saldJJkkalaI'ialk, Tiirkiye k!O§ul1an i~inde, Jnaliye ilmi ile i1gilli ,olarak yap1:lm~kt'a alan egitiman ~lanm belirtmeye g'al1§ac'aglm. f;'Ura:Silll hemen a~lk1amalk isterim ki, bu ta!blo ve YaJPalCaglm~1:k1'amalar [ki!l}ilsel 'gozle'm ve gorii§lere dayanmaktadrr. Bunlar her turlii }I1orum ve ele§t~ ~1!ktlr. Bu itilbarla Ikar§.1 g<:>riil} ve fikirlerin aK;JJk1:anmaslUU konuda yararh

ola;ca!kttt. TUrkiye'de ma1iye egit:imi, unirversirte-i~i ve iinivlersite-!dl§l 01mak u2Jereiki ana grulba aynlaJbilir. Uni,v~site ~i~i egitim univer~itelerin fakrill,te ve ~sek okullamda belirli biT dem prograInl83

na gore Yalprlan ve g'e'§itli ka'd,emelerden olU§an fbir egitimdir. Unutmamak gerekd,r ki ~rkiye'lde iini'Ve~ite-d~,l kurum ve kurulu§larda da maliy'e ilmi lie dalayl1 ve dOlaj"'slz ili§!kili biT egitim yaplimaktadlr. §imdi a,glklamalar1rr:nlZl bu iki ana gruba gore i:s-

tiyoru'z: 1. Lisans egitimi: Univer:site ve yiiksek ok,u11.arda ya,pIlan lisans egitimi, ogrenciye k;endi ala:mnd'a temel bilgiler veren amaca yOneliktir. Bu egi:timin m:aliye ilmi ile il'gili oo1iimii i~in ,de aym §ey ooy1enebilir. U;nive~site1erin 1ktil3aldi ve tdari bj1imler fakultelennde YaJplian maliy,e egitimi ogrenciye k'a:mu harcamalan, kamu gelirlen, ,devlet :biit~:e'si v'e devl:e!t bor~mn hakkInda teiorilk du~e ana bi1giler veml,ekl:e ye'tinmekt,e.dir. B;una eik olarak ilen sillIflarda 11UI1kve~gi Iststemi ve uygulamasl ha!klkrnd'a t'oplu bilgi verilmektedir. Heme~n ifade edelim ki, bu egitim uzmanllga yonelmi~ degildir. Lilsan,s egitimi sonund;a 6grenci maliye ilmi ve veT'gi teon'si hakkmd:a genel ve standart bi1giler edinmektedir. B1.lnu bir baklnla dogal ve yeterli saymaJk Igere!k:ecek:tir. a) Lisans-iistii egitim: Un:iveI1sitele'ri'mitzde yapllan lisans-us-tii (past-graduate) egitimi iki a§amah 'olarak kaibul edelbiliriz. Bunlar ma:ster ve doktl()ra §:eklinde aynlaJbilir. Ancak bu iki egitim bir baklffia bi!1birini tamamlamalkta ve master, doktora i~in ilk basamak ,olmakta'dlr. Maliye dal1nda mast;er egitimi, 1isans egitimini t,amamlar nite1ikte teori!k veya u~gul:amall ikinci a~ama egitimidir. Bu a.§amada ogrenci kendi dalmda daJha derin ve teorik diizeyde bilgiler edinJr. Bu egit'1m bruzan u~gu!amaya yonelik de olaibillr. Fakat master egitilmini bir baklma uzmanllk veren biT egitim tUrii olarak kaJbul edebiIiri'z. b) Doktora: Bilimsel a;g1dan dlOktlora (Ph.D.), master (M.A.) tamamlar nitelikte ust diizey;de (biT egitim sayrlmakt'adlI. Bunun i:gin urnrversit,e Vie rakiil;telerin ooyle biT egitimi verecek bilimsel dJf1!Zeyeeri§melsi gerkir. DOktlora egi,timinin ana amaCl teoriktir; 'i§lenen konu ve sorunlar uygulamaiya y'Oneli!k olsa bile, doktora~m pur bilimsel Vie teorilk yonu pek degi§mez. ".

.."

3) Umversltelerc~ a~Ilan prat,ik kurslar: Universitelerce baZ8in 1-3 aY'sUreli ve .u~g1l1'ama¥a yonelen pratilk kurslar ~llmakta ve egitim taJbana yayllmak i:stenmektedir. Bu pratik kurslar 84

druha ~ok muhaselbe, denetim, ver;gi ve i§.1etme k,onularmda verilmekte'dir. Kursa devam e,d,enlere egitim sonunda sertifikalar dagltllmakta; devam ederner bir Ibakli~ odilliendirilmektedir Me'sai saat.Ieri dl§mda ya;pllan bu tur melsleki kurslar, egitim diizeyi du§ii!k ve fakat tlerlelm~k ve ogrenme!k isteyen kimseler arasm,da buytik ilgi gormekte'dir. Ancak Faktilltelerin belirli enstitu ve ara§tmna merkeZl,e'n tarafmdan u)t1gulamaya y6nelik bu t,ur kurs ve egrtim programlan, pr:atik ~lara yoneldigi v,e teorik diizeyin d~ma t~tlgl i'~in baZl ogretim uye:leri tarafmdan pek uygun kar§Hanlmamaktadrr. Ornelk vere!ce!k oluI1sak Katma Deger Vergisi uy,g1:ilamruSllla ait pratik kursl.ann UnilVersite dl§mda diizenlenmesinin daha u~gUiIl olac'agml sarvunan gOrii§ler de m.e'vcuttur. Qiinkii Universite ve F,aJkiiltelerin vergi uygul-amasl ile ilgili teknik konulara girmelsi dJogru olmaz; hatta bundan b'azl sakmcalar

da dogabilir. IIUniversite-d1~l egitim: like ol'ara:k yUkse'k egitim Unive'rsite:lere bagl1 faklillte ve ~sek okull.ardayaprlmaktadlr. Bulla unive'~site-~gi egitim denilmeiktedi,r. Fa,kat unutmama!k gerekir ki, universit,e-dl§l bir egi;t.im ,de mevcu'ttur. Bu egitim d1'§a kapaII, i1gili kurum ve kurulU§lIarm b11nyesi i~inde yapllan bir egitim 01maktadlT Uruv.ersite-dl§l egiti:min OiZelligi staj kurs ve s,eminer §eklinde 01ri1aJslve meslek-i~i egi:tim §e;kl~'de dtize-nIenm,e'sidir. Meslek-i~i egitim, belirli muesse'se ve kurulU§lann, bunlar isiter kamu ke'simine ve isteme oze.l ke:sim ait olsun, ihtiya~ duydukIan elemanl'an k:endi lbfu1Jyele'ri]ginde yeti§tirmele'ridiT. BiT b.ankanm milletti§1erini veya ka:mJbiy10'elemanlanru al1,p k'endi bunyesi ]ginde yet~tirme'si me'sl'ek-]gi egitimin tipilk biT 6rn,egi sayrlabilir. Bunun ilC;i!nonce egiti:me t'aJbi elema.run lisan:s veya daha du§U\k dftzeyrd,eki 'bir egitim muelSlSie5e!sindenmezun olmaSl gerekir. Bu ele.man ge§itl;i ylol1aTla (se!gim veya Sill'av ola~ilir) i~ almdlktan sonra, hizmetin ge're'kt1rdigi §iekilde 6zel biT egitime t.abi tutulur. Eu tur bir egitimde .a;day biT yandan i§e al1§Ir, diger y~ndan 0 i§le ilgili pratilk 'bi~gi;leTi staj, ikum ve s,emineTler yol;u i1e ogren-ir. Meslelk-~i egi,tim i9i!n miielSseSJe, ve kurulu§lar k,endi btinye}eri i:ginde egitim birimleri 'olu§ltururl:ar. Kurs ve seminerler, duzenlerler. Bu tur e'gitimde ogretim elemanlan muesse!&e ve kurulu§ i:ginden saglanafbilecegi gilbi, d~anda.n da alma,bi:lir.

Meslek-i~i egitimin amaCl, elemaru belirli ibir i§ i~in yeti§tirme:k ve sonra da ,onu lbu r§te ~all§tlrmaktlr. B,u gifbi spesifik i§ler i~in kl3;sj!k bilgiler lisans egitimi 3;§amaJSlnda verilmez. Bunliar daha Qok i§ i~'inde gor:erek ve u'y1gulanarak ogr.enilir. Blankalann ~ah§tlrdlkl'an mUrfettil§1!er, mall taJhlil uzmanlan' ve iktisat~tLar bu tiir orel biT egit:imi igereIkJti,ren meslek1er olmaktadlr. Bu tur me:s1eki bilgi ve gOI1gliDJiin, anc'aJk iinWersite ~mda yalp1i:acak ek bir egitim ve staj .tLe edinilebilecegini unutmamak gere!kir. Bu gozleinlleri mailiye egitimi W tutacak olursak ~,u Ilioktalann

i~in ayn bir degerlendirmeye tabelirlentnesi yararh oLacaktlT:

1. UnirveIisite-i~'i egitim aidaJya sadece temel teorik bilgiler verir. Bu bilgi temelli ve sag:lam ilse, ad'ay i~in yeterlidir. lleIide bu rbi1gi U;ze'rine diger meiSleki ve teiknik 'bilJgiler kolayca eklenelb'ilir. 2. Aiday yonele'cegi meslege gore meslek-i~i ek bir egitim ve st:aj il,e kend]sine !ger:ekli pratiik Ibillgi ve den.eyi'mi ~all§arak ogreniT. Burada Universitedeki temel bilgi alt-y~pl; iiniIVersite d~mdaki egitim iist-yaJP~ ~l~turur. Altyapl saglam degilse n1Ie'slekil~i egitim geregi §:ekilde yararh olamaz. 3. Maliye egitiminde tiniversite;-i~i egitimle, iinw,e-rsite-d1.§l mesleki egitim arasmda yakm ill§ki olldugun u unutmamak g'e're~ir. Bu itiJbarla iki egitim araJSmda biT denge ve i:?!birligi kurmak gerekir. B,u ,denJgev,e i~birligi kurula'cak oluma, almacak son ucun daJh'a b~rrll ve o1umlu olacaP;1 ku§kusu:zdur. ' IV-

YapIlan

anketin

sonu~1an

Tftrkiye'de maJiye egitimine ozel kesimden g~en talebi geregi §.ekilde ogrenmek ve degerlendinnek amaciyl_e tara.flmlzdan bir anket diiJZenlenmi§ v.e sonUlg.ran bu teibligimizlde degerlendi-

rjlmi.§tir . ~imdi y~pllan anlketin k1on~u krupsaml ve sorulan baZl 6nbil:giler vernmesi yararl1 oliacalktrr:

halk!kmda

1. Ank~ fonnu: Ekli omekte d.e gorulecegi gilbi, anke.t formu iki- ana b51iimden olu§maktadlr. Birinci boliim: anket YalplIan ozel fiIma hakkrnd'a genel billgiler i~enn.eJktedir. Burada anketi cev;apIand'lran ii:st kaJde'me yone'tici'Sinin adl bu.l unmaktadu . ikinci bOliim: SlOru.la:ra aynlml§trr. Burada. u~ ana ba:§l1ik altl:J;lda firma.1:ara Tiirkirye'.de ka,mu maliyelsi egitimi ve firmalarrn talep ve ilstekleri ile ilgili, dolaiyl1-dolays1JZ 10 SIOrusoru.lmu§tur. 86

Anket formunda, firma

adlarl ve ceva:p1.anngirzji tutula:Cagl

ozellikLe belirlenmi§tir. 2. Anket yapllaill firn1:alar: Mruddi dlanalkslZllklar yiiztin'den anket <;ok dar bir ~evrede Y.aJPJJl~ilmi:§tir. Firma~ar saY1:SI2'0 kada~dlr. Bunlardan 10'u 'sanayi kurulu~u, 5'i ticari i§letme, 1 Ban-:ka, 1 va:k:lf 1 enerji ure'ten kurulU§, 1 hi!ill:net i§letmesi, 1 ihracat~I bu saYlmn yetlerS1Z oldugu ku§:ku!Siu2rlur. Ancak ank.et kapsamlna alman kurulu§ ve miiessese:lerin kendi alanlannda gti~lu ve biiyiik firm~lar ,olmasI, :sayI dti~ii.klIiigiinden diogan oo§lugu dolduraC8Ak niteliktedir. 3. ADketin yaratrtl'g,"l tepki ve genel izlenim: Tiirfkiye'de yapllmrukta alan mali'ye egitimi ve bundan orzel kesimin talep ve i'stekleri ile iLgili anket sorulan ust kadetme yone'tilcileri arasmda biraz ya:dlTgall[[n:J:§ve tepki fie kar~1l:anffil§tIr. Y6neticiler genellikIe ,balZl sorulan cevrupslz blra;klm1§Iar, baJZlIanm d,a cerva,pIamakta gii~ii!k c;ekmi§lerdir. 4. Ozel kesimin maliye egitiminden b.ekledikleri: Ozel kesimill, maliye egirtiminden 'bilin'<;~i ve belirli amaca yOneiik bir ta~ Iebi yoktur. Ma.liye egitilminde, u~gulamaya agrrllk verilmesi ko..: nusunda yonet1ciIeT anla;§ml.'} giJbi!dir. Bu bakImdan egitimin uygulamaJya yonelik ,almrusilll i'stem~ktedirler. Ozel sektor kuru:Iu§Ian egitim ve staj k!onulsunda unirvetsitelerle i~irligi y~pmaya haZlrdIrIar. Bunun i~in oneri bekleme~tedirler. Orel kesimin Vel1gi sorunlan, bunye d~mdan :sag1anan mali mu§aNirler ile <;.6zfunl,enm.eJktedirler. Bunl:ar §ahsen veya §irket haIinde gall§an prlofes~onel me.slek er1b8JbLdIrve bu konu'da uzun ve ~lii' bir birikime ISaJh1Jptirler.Firm~a bag11 olar~ gal1§ma;yan malli mu§avirIer, bi~lOk fi~aya aynl zamanda hizrnet vermektedirier. Ozel kesimin vel1gi anl~mazl1!klan, mali. a'Vu!katlar veya mall mii§aNirler taralfmdan rzlenmektedir. Vergi an'la§mazllklarl ve bunlarm gOzil]mjvenmesi nJormal mali ~a;virlik mzmetinin dl§mda, ozel uzmanllik rst,eyen biT Ugra:§l dall olmrukt:ad1r. Degerlendinne

ve :sonu~

Tiirkiye'de m'aliye egitiInine ozel kesimden gelen talep isrteklerle illgili a~1klamal,arlm1!Zl ozetleyip bir SOllU'Cabaglamak gerekirse fju noktalann belirlenmesi yararll olaca:ktlr. ..87

1) Maliye egitimi kJonusunlda, ozel kesimin talep ve i:steklerinde biling:li bir daJVran1§~tur. Bunlar gok basit b;ir hal'de «uygulamaya yonelik egitim» §elkJinde ifade olunmaiktadlI. Bu durum kar§lsmda unirve~site ve yuk:sek okullarda, maliye egitimi geleneksel §ekilde ve m'ti!fredat pI'!OoOTamlannago.re devam e.dec.ektir. 2) Ozel kiesim mali~ye ve v"e'~gikJonusunda ke~ndi sp,esiifik 'oorunlarml bu kJonuda ~eti!§mi§ U2Jlllan ki'§ilere yani mall mu§avirlere dan1§ara:k g6ziimlemektedir. Ma!li ihtilaflar ve veIigi ih'tilaf1an ise bu alanda uzmanllk kazanml'§ avubtlar t"aratfmda:n gorillmelktedir. Gere!kirse mali mu§aJvir veya mue!ssesenin mu:ha:se!be ve mali i,§ler mudtirU de Avukata yardImCl o1ma:ktadlI. Eu tiir hi'zmet1er, mtiesse"se i~inde ~eti§mi§ elemaruar taraJfmldan go'zfunlenmiyecek Kadar gti~ ve uzmanllk i'steyen i§lerdir. 3) Ozel kesim maliiye ve vergi kJonul'annda billgi 'saru!bi elemana ilitiyalg duydu~ taktirde, bu i;htiyacmr kamu kesimin'den beg,endigi elemanlan ozel kesime transfer etmek sure:tiyle s.aglamaktadlr. Bu y6ntem ucuz, ~olay ve kiilfetisiz olmakt,adlr. Kamu kesi:mi kalifiye eleman i~in altya;pl giderini yapmakta ve uzman Jeti,§tikten sonra ozel kesim sagladlgl eJkstra ;bir ucr,etle elemamnl kendine mal ede/bilmelkt:dir. Kalm u ke!simi i:1eazel kesim arasmldaki ucret fark.1rl~masl oolyre bi,r train!Sifere olanak saglamaktadlr. 4) Ozel 'kie!Sim bUigUn i~in ilhracat, pazarlama, finansman ve r§1etme dal1annda ozel ,deneyim ve uzmanllk kazannll§ eleman1ara daha ~ok ihtiYaJ9 duymakta,dlr. Buna biLgisayar elemanlarlill da ekleyebiiliri'z. Mali~e ve vergi konusu §u ara ikinci plana ge~mi§ durumdaJd1r. Ka1dl ki vergi konuliarml bile'll elem,an saYISI gittik'~e ~ogalma!ktadlr. Bu tiir eleman hem k,amu kesiminde he'll de piYaiSa da ta;zla:slryla mevcu,ttur. TranGfer i~in 6ze:l kesimin geni:§ bir se~me olana~ vardlr. ' . 5) Ozetle diyelbi11iri~zki, bUJgiin iinirversite ve yiik5eik 'okullarda yapllan maliye egitimi'ni oZiel kestmin ta;lep ve ilhtiy~lann yeniden dfulienlemeye gerek olmadlgl kanrsmdaYIill. Ma:li'Ye egitiminde teorik bil:giler il'e uY1~la:maYl be:lirli bir ol~ude de!nJge'lemek ve ogrencilere bu alanda saglam ve yeni bfllgiler venneik yeterli olacaktlr. UzmanlIk billgileri i§ i~inde mesleki e.gitimle tama.mlana-

c8JktIr. 88

\

Form No.

ANKET

Tarih :

FORMU

( Firma cevaplan gizli tutulacakur.

Slra No.

)

SORULAR

CEVAPLAR

I

Firmanlzda 9all~an ve sosyal. idari, iktisadi ve i~letme bjlimleri egitimj gonnti~ mtidtir, ~ef, memur stattisti~de eleman saY1s1nedir?

II

Bu saymm top lam teknik eleman saYlsma oram nedir?

III

Sosya!, idari, iktisadi ve i~letme bilimleri gormii~ personel" ve ,elemanlarda:

.",--,

"---",-"",,,.,..., '.""""'.".'

egitimi

1. Kamu maliyesi, devlet biit~esi, devlet bor~larJ, vergi teorisi, vergi hukuku ve vergi uygulamasl gibi konularda uzman11k bilgisi alan elemana ihtiyat; duyuyormusunuz? 2. fhtiya9 duyuyorsamz bu tilr eleman Firnlaruzda mevcutrnu? Bunlan hangi kaynaktan saghyorsunuz? Saytlan ve formasyonlan nelerdir? 3. Firmanrzda mali mil~avir var ml? Formasyonu ve 9all~ma statilsii nedir? 4. Firmaruzm Maliye ve Gi.imrilk Bakanltgl, Defterdarllk ve Vergi Daireleri ile olan normal ili~kilerini kim siirdi.iriiyor? 5. Firmarnzln vergi mahkemeleri ve gumriik iaareleri nezdindeki anlaimazhklan kim yiiriitiiyor? 6. Tiirkiye'de fakiilte ve yuksek okullarda yapuan maliye egitimi i9in gorii~ ve dii~iinceleriniz nedir? Maliye egitimi ic;in arzu ve talepleriniz nelerdir? c_-

7. Firma olarak universite ve yiiksek okullarla egitim. staj konusunda .i~birligi yapmak istermisiniz? Bunun ornekleri varml? Anketi Yap an

89

~

:«YORUM»

Ankara t uJ.yalo;>aJ.

DJ.J.15J.J.'r;;.L

J.' ~u.J.1J~0;>1

Qgretim Uyesi Salym B~n

,

~-, ~ 'r~\lr

""

'Cn'7A

b""""~l"n h~lc 1~,.,

V'"'j:""""""""'U""""'" """"J""""""'.L

"'-'1"""""'0"""""',

"""""'.1."""""J'"

\ """"""""~o

"')

6"'.L.I..L.L""'¥J~

dek elide edemedim. Bu neden1e Anlkara'dan ayrrlmadan once oturumun rba§llgl olan llirkilye'de Mali Egirtimine «Ozel ve KaI!1u Kesiminden dog-an talep» in ne lolacagma i1i§kin bir yorumu kendi goru~iime gOre hazlrlamayI yararlI buldum.,MuJhlaJkkak ki anlartacaklIarIm saym kJonu§macll'ann go11ii§lerinin de biT degerlendirme!Sini i~'erecektir. TiiMiye'.de Mali~e kJonulSunda ne'reye bakrllrsa bak11'sm: 1st:er Didgentlik Dal.1anna, tster Maliye B6l:Um Programlianna, i'steror;;

1JJjL.~

'uaSJ,IJJ.J.,OIJ.J.

iki kanattan

IIJY

..

~J.J.JJpv.u'yYJ.J.J.YJ.J.

HukUk ve Iktisat

P.l."""6.1.~~J.J.J.J..I.(;u

bilimlerinden

U~J.J.tI..I..I.

J.Y.A.W.l.J.J""'y\J

yakla§llmaiktadlr.

91

Hatta

tek ttik de olga 'baiZ1siyaJset ~bilimci~erin oze:llikle bUtc;eleme

kJonulSunai~ 1

,

i

ft' ~

If

, ..

., J

duyduiklan gorilliiyor.

Aslmda Kamu v'e Ozel selkt6rlin Maliye Egitimine yonelen ta1ebirun degerlendirmesine g~meden once Ma1iyecilerin vermesi gereken ve Maliye'mn ne olduguna ili~kin bir karar var. Ma'liye'nin ne olduguna ili§kin karar 61~egi Tiirlkiye boyutunu ~ar. Bu mnu,d'a mulhtemelen Ulu!s1'araraJSlMaliye Enstitooti gjJbi platifonnlann turtumu ve ozelll!k1e bu EnJstitu'de ba§l c;eken Angl:o-Amerikan ve 1Jskan'dinav btlim c;evrelerinin st,andartlan bel.irleyici olaca.ktlI.

Ulu!slarara!Sl M~lYe Enstitii:su'nun

tam

rse Maliye'run

tlpkl

D1:§ Ticaret Teor~si, Kal!klnma iktisadl veya Para Teorisi ~bi b.iT :I!ktisat alt-d'ah ol:dugu nJOkta;smdadlr. Uluislararasl Ma:liye Enstitusii 'nUn yaymlanna, sempozyumlanna veya. Kamu Maliryesi a'dl t~l'yan dergil'erin i~erigine !baJkmca bu hu&u's ~rk~a ortarya ~1kma'kta,dlr. Muhaklkak ki Hukulk ozellik1e tatJbikat~llann, V'ergi ihtilafIannI goztimlemede, Ve~ MaJh!kemelerinin kararlanrn yorumla~ mada ~ok onemli nJorma;ti!f bilgi k:a;ynagldlr. DolaYllS1y1.akuvvet'li bir hukuk forma;Sy1onu Mal'iyeciler ozellikle d!enetim elemanlan ]~in gerekli olmakla birliikte, MalijJe'den tIOplumda ve oze:llikle ekJoI1Jomii~rilSi;nde 'be!klenen fonksiyronlar ~'ok farklwlT. Buglfine kadar da TUrk Ekonomi'si 'nin Maliyeci ve Maliyeden be1kledigi

i'onrosiyonlann yerine g,etirildigi S'ij'ylenemez. Salt Huku!k ag1Jsmdan Ma!liye'ye egilmek ve Maliye'ye bir Hukuk dal1 gjibi bakm~ son dierece hatal1 oldugu gilbi, TlirkiYe'd'e hala egemenligini kJorumaJkta alan Maliye'nin (iktisat + Hukuik + SiryaJset Btlimi kan§l,ml) bir baglm!S1!Zbir bilim old uguna ilii?kin iddia da art1!k evTensel :bir standard! temsil etmedigi gerek<;esi ile ge~eTSimi'r. Bu yaJkl8;§un, yurdumuzda

k6keni

(;NeumaIik)

ve KIta

Av-

rupalSl gelenegine dayall Maii}11e'nin, HaJzine'ye gelir 'sag:laIlmasIna ili§kin vel!g:iler ve Bub~e ilikelerinin IbelirlendigJ yani mall gayeli biT kameralist ilim dah dldugu anlayI!§l ba:Z1 egitim kurumlarImlza ve oze1likl~ Mal~ idaremi'ze hakimdir.

92

Ancak (lsjJyalset+!i!ktilsat+!hukuk) ka~Im. ve malt :gaye ile sllllrh bu kameral (HaJzine'ci) maliyre anlaY1§l da once te'O:ri,de Fonksi~on'e1 Maliye ya da Ma1i~e Po1itikaJSl anla~~m hakim 01maya ba§lamaJSl ille Ke3Tneissonrasl diUnyada anlamml kaybei,meye b~la:dl. ADJcak-bUJgUn ha~a j:dare'ye ve Uni'versite1e're halkim aLan bu kamera1ist eski igoru'§un g~lersizligi 195,0 SiOnrasm'da Keynesyen F1onkJsi~e1 Ma1iye anlaY1l§Ina i1ave olara!k Samuelson'un kamu harcama1:armm iktisa!di analirzini literature katl§l; Kamu Ma1iyesi'run RicardJo"dan heri .anLatrlan nilhayet Haig ve Simon 'un Ge1ir Vergisi telorilsine IkatkIlan ile dorug-una varan ve!I1gilerden ba§ka Harcamalar diye bir kJonUiSUol'dugunun da farkma vanldl. Bunun otesindeJki gel~:melere K. ARROW'un ~ol gOlstenci ve ~lglr aJ~I'CIkatkrsml i'zle~en J. B'UJchanan ve arkada§lan s,osyal S'e~imin, Kamu Sektorfu1Jdeki kaynaJk tahJsi:s mekanizmasl olarak (Vergi + Harcama) paiketinin 01u§turulma:sm,da ortanc'a se~men tarafmd.an naJSIl kuliLanlldlgml ortaya koydular. Bir b'a§ka deyi§le demokratik ~eni oozle§me'ci ,bir tlopl umda hU!k"limdann Jenne ge~en ortanca-s~menin ira'desinm, sosyal se~im me!kanizmalSl araC1l1g1ile nalSll egemen olaJbildigi rorta,ya kJonWIInU§ 'oldu. Bundan ,bafjka, kamu harc'am'al.a,nnda, mikro etkinlik ol~iitleri gelr§tiriildi. S. MARGLIiN oncill,ugu:nii ettigi FMA ve Output.; But~eleme..Jnin t,urleri izledi. BOy}ece gilnumrU:z;de suregelen optimal vergileme, mu§:ervvikler v'e ver:gi hadlerinin birlikte dri.i§liinillm,esi ~e son olaraik KiT uretim'i (ya da daha geni§ anLamda Kamu S,ektorU uretimi) ve Ozellefjtinnenin geitirdigi, fiiyatland1Tm;a ve portfolilo yOne'timi Kamu MaliyelSi'nin yeni k:onul'an oldul'ar. Nitekim P~gou~a kadar olan eski v'e ve~gi1erden ilbaret Ka~ mu Maliyesi anlaY1!§illa a.ltematiif olaraJk R. Millward gilbi yazarlar Kamu Eklolliomi~si teriminin kullfJmlmalSilll geTi:1,kli g:o.rmekte-

diiler. Kamu Maliyesi'run ilsim degi§ilkfigine bile yo1 ~'an ve Kamu E~onlomiJSi olarak a!dlandlnlmaslyla;

liyeci'nin

bit'en geli'~meler he11halde Ma-

tkti!sat aII,t-da11ol:dugunu a~l[kj~aortaya koyma:Sl a~lSm-

dan ,da y;ararl1dir. ,Ge,rek Uni~eIisite:lerimi'z gerek1se Maltye tdaremilZ ibu g~li§melerin d1i§mda kal1dl. Ornegin benim kU§aglill UnirveTlsitelerde M.

DUV ARGE'nin ikit.aJbl ile egirtildiler. BUIgiin bile Maliye B61iimleri'nin mrlif.redat pragramlanru. ol~tururken, Maliye idare'si ve KIT'lerin

SJJnaJV p~agramlan

gOz ooonde

tutulmaktadlr.

Bunlar

me ~ yonetmelil1derce karara baglandIgmdan Universitelerderki geli~meyi engelledigini sanlnnl. Ornegin hi~fbir KiT, KIT E~on:omilsi smaVl ~3JpInad1J~hal'de Biit~e ilkeleri en sIik sorulan oorulaTdandlr.

SOzti b6ylec:e Kamu SektOIiU'nUn Maliye egitiminden talelbi ne ol8Jbilir SOTUSunuegitimci ve kamu sektoriinde gal~an bir yonetici

olarak talhmine

gal1!~a;l1m.

Burada ref,e:r3lnJSlm, kendi ga;l~tlg1m A. U. SB,F. Maliye :8'ofl1mu 'ne ydnelen talep olacaktlr. Ozel sekt6Iiin talelb,i: UnilVersiteler'den ziyade Kamu S'ekroronu ilgi:lendinnekte d'a'g,TUdan, Universitelerin Maliye Bomml'erlne bir talebin varl1g1 ihma:l edilefbilir. (1) Oncelilkle

biT ilktj;sat

alt-dall

olara!k Kamu

(Maliye'sin-

den) ve EkoI1Jomilsindentaplrumun be,kledi'kleri §oyle azetlenelbi.lir: ~ik

flonJksiY1onlan; yani talhms, bOlfu}Um iiStikrar ve yeni olarak

iyi bir vergi iststemi.

,

Bunlann ger~eklJe§tiri}ebil:digine TUrk troplumunun da uzun vadede pek §aJhirt o1mu,yoruz. Orne'gin fiyat i'stiikrarl 19!50 .lerden beri toplumumu'zun hafrZaJS1nda;nsflinen biT hu'Sus. tfjSi~lik bir b~ka ka;der lolan tstikraI1slZlIlk kayna~. BUlytime s'iir-ekliligi 'bir yana toplumumuzdaJki 10'00 $ adam b~ma gelir du.2;eyi a.<;lsmdan 'bir ba.~a mutsu'zlulk kayna~. B61'ii§l1m belki en c;'Okele§tirilefbtlecek ve vurgu1anaJbileceik h'U!sus. TaJhsis konu'Sunda da 'ba§anll olunamadlgl "orta;da 1kalalballk sm1!flan, hastalhaneleri, yol!Suzluk, elektri;ksi'zlik ~'e§it1i Sdsyal mallann ~klugu toplumda ga,2:leniyor. Hemal'de iyi bi~ vergi sistemine saJhip oldugumuzu. s6ylemek m:i1mkUn de'gu.

Bir b~a d'eyi§le TUrk toplumu ~l~e. ilminden ve MaHye' den bekledigi taJhJsis,oo1~iim, i'8tikrar iyi V'el!gi slstemi konulannda aradl~m bu1m~ degil. 'llirkiye kjOIn§uJarma baJk~ta adarn ba§lna gelir ~]JS1nId8.inen !geri illIk:e olmaJktan neden kurtulamadlgl sorunun c:evaJbm1i!l onemli biT klsml Kamu S,ektoritnde yatmaktadlT. (2)Bu durumda K'aJmu Maliyesi tiOplumun sorunlanm gozmede nasll yardImCl olaibilir: Kronu Maliyesi Boliimleri'nin kurul94

~

masl flrsatl ma.a1esef iyi :kullamlmadl. ~ale!n A. fT.S/B,F .~mda uygulanmakta dlan M3iliye ~ograml Kamu Maliiyesini degilse bile Maliyeciyi Iktilsat, HukiU!k, Siiya:set Bilimi ft>rmasyonlannm

bir kan§Iml

olaraik gormektedir.

..

Ornegin

(Zoru,nlu + Se~imlik)

de~sleri yanyana kiO1dugumu2da ortaJya <;1kan resim ba§ka deyi'§le Kamu Maliyesi biT Iktilsat a;1t d&l olaraik se bile Maliye Bol;um P~dgra:mIan kameraIi!St yakla§lmI ta (ikti-sat+Huku!k+Silya:set Bilimi) kan§lmI olar~ makt3ld1rlar.

-'..

'budur. Bir k:3Jbul edilkbrunmak-ortaya ~1!k-

Bu haliyle Maliye B61iimleri ve Maliye anlayI§l kendiSinden bekleneni fonksiry1onlLaTU1 yerine getirmekten uzaktlr. Bunun ote-sin de mezun ol:acak m~'iye ogrencile.ri yurt ~~daki ve ic;indeki Lktisat lisa'ooUstlii ~agramlarma belli kredileri omegin Bu'yiime, Kalikmma Iktjjsadi, U:lu~slararalsl .i]ktiisat Teorisi ve Plan!1ama gilbi ~emel dersleri ..aIm8.(iIlklan i~in- kaJbul edi_lmeleri C;ok 'lXJr oldugu ~1ktlr. Ayn 'biT-~iye dokOOraslise--ddi§'!!nQ~_~~~---~-'.0~ Bu ta!ktirde Maliiyle bir-jktil5atr-aJ1t~l dal1 olaralk tanIm1~nalgliIldan, Maliye Bolriimleri 'run progrnm1an Kamu Ekonomisi aglrl1'kll Iktilsat prt)gralm1!na d6nii§tliirU1I!nek durumundadlr. Bu nedenle Mailiyecilde 'V1e1igiciveya veligi mu!halSelbecisiyerine' ,kamu sektOriinde .i!htiSasl~ 1ktma~1 olarak tanlmlanm~ld1r. Aksi halide Maliyeci, mall i§lemlerin hukuka uJi1gunluk denetimini YaJpan ,arkailk bir bli.rokra;t olaralk ~ayacaktIr. Kamu S'ektoro E:k10!I1Jomi5i i.1Jzerinei!htisMI~acaik Maliryeci 'nin ya da Kamu Sektoru IIktJ;satC1!smm fornlasyonu Vergi ve Bui,ge'nin ()resin:de, Ref aIh IktjjsaJdi B:e§eri Sernl.aJYe Teorisi (Egi tfm+ Sag Ilk EkonJomileri) , KiT E1ronlOmilSi, ~!iye PoLittkaJSl, Sosyal S~im, Proje AnaIi'zi (;FMA) Planlama, B~~~ Y6netimi, PIanIama Toorilsi ve Teknikleri Dl§ Ticaret TeorilSi gjIbi~KaInu SektOrUn'~~ etkin kaynak talhsi!sini 'sagIaJyac~ teart ve optimizasybn teknilkleri lie donatllmaJSl igereki;r. Bunl!ann yoounda OzeIlikle I§Ietme ve

Huk~

biligrsi verilmelidir.

1960 lardan b~layaraJk Maliye Bilimi kadar Maii tdare'niin tloplumda!k.i geli~elere orellikle tkti'sattaki yeniliklere ayak uydUrmaJsl nedeniyle i:ktisat~1lar, daha soma tktisa~llann ideolojilt

s~plantrlan

Sekt6ru'noo

yUzUnden

yOnetimini

teknidkratLar

yani

miilh~nld]!sler Kamu

fIJstlendiler. Eger Maiirye kliirsilleri

1950 .95

-

~ L,

lerden gelerek: Ke,ynes + 'SamuelS1on+ Arrow -Bucha;nan + Marglin+Schultz -B,ecker -FellStein+Mirlees -AtkinlSon+Turvey'in getirdiklerini ~'eyerek Tfu;ki'Ye'ye ka:zandlraibillsey,dHer: Ornegin, Duverge yerine Mmgrave'i 'okut,rubiLselerdi d,urum fark11 ol'aJbilirdi. Ancak Kamu Sektoriinden ve .td,are'den de b6yle biT geli~§meyi arzu eden bir taJep de gelmemi:§tir. An'Cak hem Uni'versite hem de Idare gelri§meye aya:k u~duramaymca once DPT'nin kurulmaJSl i!1e kamu sektorunUn ekonomi!k yOnetimi Planlamaya g~mi'§, 1980' lerde de Ha;zine Mali'yeden a;ynlml§ ve Maliye, giderek Internal

-... (

Revenue Office halin:e gelmek'tedir.

Sul,an tersine akltmaik ekJonomi'nin ya da topl umun talep ettigi ancak YD~ iikame;ler ile surdiirebildigi Kamu Sektoru i!ktisatclSI'nm ve onun i:sti!krar, oo}lu~riim, tahsis fonik'siyonlannm EkoDJomiyekazan'dmlm~sl miiInkUndur. Bunun

yerine bulgUne dek izlenen yol alan maliy'eci1eri_vergi-

ci ad! altmda ~ :/

~-

vergi-mulhaJse!becilsi -yeti§tiriimesi, muh~fbecilerin_-kIonusuna-t ancak yan~1J:§ bir egililmJdir.-

~~:~~:~~:::Mali~ iImr~DJQ1nini~-.t~~~9iP;i fon!kJsi~nlan yerine getireblli'rse 0 taktirde kamu sektorunde etikin kaJYInak talhsisi ile birli!kte kamu u1'\etimi artl§mm ger~~le§tirilelbilmeiSi, kamu taJsarruflamm anlrnaraik biiY'iime politi!ka'smm d'egi~tirilmesi mfunkiin 'd1:aJbilir.Maliye llminin muihteva degi~§ikli'gi tlpkl yeni bir teknJo1ojinin iiretim art~l getirmesi gilbi serma;ye jhasll,a katsay1J51 kamu selkt6riinde d:UJfjiirecektir. Ornegin 81tH KIT selktoriinde bUigUn fiyatlal!1Jdlrma, karllllk, proje deger:lendinne, mu§evvikler gifbi ~e'§itli sorun1ar ~6ziim beklemelktedir. Bir ba§ka d'eiyiJ§le f]ziki

plan

ve pragramlara

paralel

\

~

alarak

tUm ~onJOmiYi kaJpsay~:aJk (KollfSiOlide But~e + KIT'ler + Mahalli ]dareleri i~eri\si!rle alaca!k) bir fman!SInan pllamjprograml mervcut degildir. Bu finauJSman planlnrda !gelir ve harcamaJIara ek olaraik ri~-akIfi1ra1.nI1:a fOO~.lianma s1!llrlanna kadar detaya inilme:lidir. Turk EkJonom1si ve Kamu SektorU MuJha!seibei-Umumiye Kanunu gozlrfigii lIe yanetilemeyecek krodiar buyUmU§ v,e sofm'tik.e hale gelmi~tir . Son KDV tartl!§malannm giost:erdigi biT ger~ek, Mali tdaremn haJsrlata ve fiyat ,artl~§lan!Da ili§lkin iktisadi talhminlerinin ye'terstz kaldlgldlI. Mal1ly;e 14aresi, 'da!ha yOnetici kadrolannm yeti§ti96

c r;

\

;-"-

"

,-J

~f ~-..

riImelerindeiki i.iJstad-muavin ili§kisi (ya da rnzmet i~i egitim) yetersiz kaJmaktadrr. t~levlerini yitiImi§ kurallar yerine ara§tlrInaY3. yonelik ve iKtisadi iiniteI!erln yonetimtnde sorumluluk alan elemanlarm yUkseltilmesi ancak herhalUkarda kilit nOktalardaki elemanlarm liJsaJnsfuc;t,u ~alll§malIann ~eri!Sinden ge~mesi gerekir. UnilVersitelerin ve Idarenin bilgi birikimini h1rzJa>ndlTaibilebilm~ i~in da;ha yakm i§birl-igi yarpmalan Universite elemanlannm Ka,mu Sektoru i<;erisinde g:ozlemci slfatlyla bile bulunmalannda JaTar vardlI. Maliyeciler de ogrertimde d3Jha bUyilik sorumluluk

almalloo.

J

TUrkiye'de ilk Biit~e taJ1llInini Duyunu Umumiye tdaresi'nin elema.nlan alan Lord Hdbart ve Mr. FaJStertarafmdan yaplldl ve yine But~e'nin kalbulu Me§rutiyet dOnemini de yine Duyunu Umumiye'nin tazyi!ki i!1ege~ekle§ti. Umanm yeni bir Maliye anlayI§lna ve Universite-tdare ~irligine ge'~~ ]~in d1§ etkenler degil, smyal talep yeterli olur.

,.",-

OJ';

~I ""1

97