Οι βάσεις του Βουδισμού

ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΟΥΒΟΥ^&ΙΣΜΟΥ

•^Sf'^^TEPHCH ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΤ ΚΥΚΛΟΦΟΡΟΥΝ ΣΤΗ ΣΕΙΡΑ 1. Η ΓΑΛΗΝΗ.

ΦΙΛΙΠ ΣΑΓΙΕΤΑ ΤΖΕΪΚΟΜΠΣ

2. Η ΚΑΤΑΚΤΗΣΗ

ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΥ.

ΦΙΛΙΠ ΣΑΓΙΕΤΑ ΤΖΕΪΚΟΜΠΣ

3. Η ΙΕΡΗ ΠΙΠΑ ΤΩΝ ΙΝΔΙΑΝΩΝ. ΜΠΛΑΚ ΕΛΚ 4. Η ΑΦΥΠΝΙΣΗ

5. Η ΑΣΚΗΣΗ

ΣΤΟ ΤΑΟ. ΛΙΟΥ Ι-ΜΙΝΓΚ

ΤΟΥ ΚΟΡΜΙΟΥ.

ΚΑΡΑΦΡΗΝΤ ΓΚΡΑΦ ΝΤΥΡΚΧΑΪΜ

6. Η ΑΣΚΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ. ΧΟΥ ΜΠΙΝ 7. ΜΑΓΕΙΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΣΤΟ ΘΙΒΕΤ. ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΝΤΑΒΙΝΤ-ΝΕΛ 8. ΤΑΟΊΈΚΙΝΓΚ. 9. ΔΕΊΧΝΟΝΤΑς 10. ΤΑ ΜΥΣΤΙΚΑ

ΛΑΟ ΤΣΕ ΤΗ ΣΕΛΗΝΗ.

ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΣΟΦΙΑΣ

ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΤΖ. ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΓΟΥΟΛΤΕΡΣ

11. ΧΡΩΜΑΤΟΘΕΡΑΠΕΙΑ.

Ρ. ΜΠ. ΑΜΠΕΡ

12. ΚΑΡΑΤΕ-ΝΤΟ. Ο ΔΡΟΜΟΣ ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΜΟΥ. ΓΚΙΤΣΙΝ ΦΟΥΝΑΚΟΣΙ 13. Ή ΔΙΔΑΞΕ Ο ΒΟΎΔΑς. 14. ΤΑΟ. ΜΥΣΉΚΙΣΜΟΣ 15. ΥΠΕΡΣΥΝΕΙΔΗΣΗ.

ΒΑΛΠΟΛΑ ΣΡΙ ΡΑΧΟΥΛΑ ΚΑΙ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ.

ΤΖΟΝ ΜΠΛΟΦΕΛΝΤ

ΤΖ. ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΓΟΥΟΛΤΕΡΣ

16. ΤΑΝΤΡΑ ΓΙΟΓΚΑ. ΤΖΙΟΤΙΡΜΑΓΙΑΝΑΝΤΑ 17. ΟΙ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΕΣ ΤΟΥ ΖΩΡΟΑΣΤΡΗ. ΜΠ. Π. ΒΑΝΤΙΑ 18. ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΚΡΥΣΤΑΛΛΟΥΣ ΚΑΙ ΠΟΛ ΥΤΙΜΟΥΣ ΛΙΘΟΥΣ. ΝΤΑΓΙΑ ΣΑΡΑΤ ΤΣΟΚΡΟΝ

19. ΜΠΟΡΕΊς ΝΑ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΉΣΕΙς ΤΟ ΟΡΑΜΑ ΣΟΥ. ΑΛΚΗΣΤΗΣ ΑΓΙΩΡΓΙΤΗ 20.

ΠΥΡΙΝΗ ΥΓΕΙΑ,

21. ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ

ΒΙΒΛΊΟ ΠΡΟΤΟ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΑ ΒΙΒΛΊΑ Τ Η Σ AGNI YOGA

ΤΟΥ ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ.

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ΟΙ ΒΑΣΩΣ ΤΟΥΒΟΥΛΙΣΜΟΥ

^

ΚΕΑΡΟΣ ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ

-^Ι^ΕΙΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ Τα μονοπάτια της γνώσης είναι πολλά. Κι όπως η μέλισσα μαζεύει την καλύτερη ουσία απ' το κάθε άνθος, έτσι και ο αναζητητής συλλέγει ασταμάτητα την αληθινή γνώση από την κάθε παράδοση και μετουσιώνει τη γνώση σε σοφία. Αυτά τα μονοπάτια της γνώσης επιχειρούμε να παρουσιάσουμε σ' αυτή τη σειρά της Εσωτερικής Αναζήτησης.

Στην υλοποίηση του βφλίου συνεργάοτηχαν οι 'ΕΧληνεζ Φίλοι τηςΑξτύ Yoga

ISBN 960-04-17474

Τίτλος του πρωτότυπου: HELENA ROERICH

« Ρ θ υ Ν Ο Α Ή Ο Ν 8 O F BUDDHISM»

Τυπογραφική επιμέλεια: ΜΑΡΙΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ Μακέτα εξωφύλλου: ΚΩΣΤΑΣ ΜΠΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΪ Copyrigh © 1971 Agni Yoga Society, Inc. 319 West 107th Street, New York, NY10025

© Εκδόσεις Κέδρος, A.E., www.kedros.gr

2000

«Η εξέλιξη της Νέας Εποχής στηρίζεται στον ακρογωνιαίο λίθο της Γνώσης και της Ομορφιάς.» NICHOLAS ROERICH

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΚΛΟΣΗΣ

Τ

ο ενδιαφέρον για τη Διδασκαλία του Βούδα αυξάνει αξιοσημείωτα σε ολόκληρο τον κόσμο. Το γεγονός αυτό είναι ένα από τα πλέον ελπιδοφόρα σημεία των καιρών, γιατί δείχνει ότι ο πνευματικός προσανατολισμός πολλών ανθρώπων στρέφεται στις ψηλότερες κορυφές της γήινης Σοφίας. Το φαινόμενο είναι απόλυτα δικαιολογημένο και ενδεικτικό ψυχικής υγείας, γιατί, σε μια εποχή που φαίνεται υπαρξιακά και πνευματικά αδιέξοδη, ένα σωτήριο ένστικτο οδηγεί τους ανθρώπους στην πηγή του φωτός. Είναι αλήθεια ότι η Διδασκαλία του Βούδα καλύπτει όλο το φάσμα της ανθρώπινης προβληματικής, δίνοντας λυτρωτικές απαντήσεις στα καίρια και βασανιστικά ερωτήματα του ανθρώπου" ερωτήματα που αφορούν στη ζωή και στο θάνατο, στον πόνο και στη λύτρωση, στη συμπαντική δομή και στη θέση του ανθρώπου μέσα σ' αυτήν.

10

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Ο Βούδας έχει λύσει όλους τους κόμπους του αινίγματος της ζωής, γι' αυτό του ανήκει ο τίτλος του Λυτρωτή, αφού είναι εκείνος που θέτει τέλος στην ανθρώπινη οδύνη. Η Διδασκαλία του μεταμορφώνει τους σπασμούς της υπαρξιακής αγωνίας σε χαμόγελο της Φώτισης.

Ένα ακόμα βιβλίο για το βουδισμό προσφέρεται στο ελληνικό κοινό, μέσα σε πληθώρα άλλων. Τι το ιδιαίτερο ή καινούργιο κομίζει η έκδοση αυτή; Οι Βάσεις του Βουδισμού είναι μια επιτομή της βουδικής διδαχής σ' έναν ευσύνοπτο, περιεκτικό και μεστό σε νοήματα μικρό τόμο, που παρέχει, με τρόπο εξαιρετικά λιτό και απλό, την πεμπτουσία της Βουδικής Σοφίας. Επιπλέον, φέρει τη σφραγίδα επικύρωσης των πλέον αρμόδιων πάνω στο θέμα: των ίδιων των άμεσων Μαθητών του Βούδα — των περίφημων Άρχατ — που επανδρώνουν τις επιτελικές τάξεις της Κοινότητας. Η Κοινότητα που ίδρυσε ο Βούδας, το επίγειο βασίλειο της αδελφότητας, της συνεργασίας και της επιστήμης, υπάρχει, ζει και εργάζεται για την παγκόσμια ευημερία, μακριά από το βλέμμα του κοινού ανθρώπου, προς το παρόν, έως ότου σημάνει η μεγάλη ώρα της δημόσιας εμφάνισής της. Αληθινά, ήγγικεν η ώρα να καθαρθούν οι Μεγάλες Μορφές από την κόπρο του Αυγεία που η αμά-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ T O r ΒΟΤΑΙΣΜΟΤ

Π

θεια, η σκοπιμότητα και ο σχολαστικισμός έχουν διαχρονικά συσσωρεύσει. Είμαστε ιδιαίτερα ευτυχείς προσφέροντας τούτο το βιβλίο που συμβάλλει στην αποκατάσταση της Αιώνιας Σοφίας. Οι Βάσεις του Βουδισμού είναι οι βάσεις της πραγματικής και υπέρτατης ανθρωπιάς και, έτσι, είναι επίσης οι βάσεις της ανθρώπινης ευτυχίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Η

πρώτη έκδοση του βιβλίου Οι Βάσεις του Βουδισμού κυκλοφόρησε υπό το όνομα Ναταλία Ροκοτώφ, συγγραφικό ψευδώνυμο που χρησιμοποιούσε η κυρία Έλενα Ρέριχ. Μετά το θάνατό της, το 1955, οι εκδότες, αφού συμβουλεύτηκαν το γιο της, Σβετοσλάβ Ρέριχ, αποφάσισαν να χρησιμοποιήσουν το πραγματικό της όνομα. Το παρόν βιβλίο περιέχει μερικές προσθήκες, τις οποίες η κυρία Ρέριχ επιθυμούσε να συμπεριλάβει στη δεύτερη έκδοση.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Ο

Μεγάλος Γκοτάμα έδωσε στον κόσμο μια πλήρη Διδασκαλία για την τέλεια δομή της ζωής. Κάθε προσπάθεια να θεοποιηθεί ο μεγάλος επαναστάτης οδηγεί σε παραλογισμό. Πριν απ' τον Γκοτάμα, υπήρξε ασφαλώς ολόκληρη σειρά φορέων της κοινής ευημερίας, αλλά οι διδασκαλίες τους κονιορτοποιήθηκαν με το πέρασμα των χιλιετιών. Επομένως, θα πρέπει να δεχτούμε τη Διδασκαλία του Γκοτάμα ως την πρώτη διδασκαλία των νόμων της ύλης και της εξέλιξης του κόσμου. Η σύγχρονη κατανόηση της κοινότητας μπορεί να δομήσει μια θαυμαστή γέφυρα από τον Γκοτάμα Βούδα μέχρι την εποχή μας. Δεν προφέρουμε τον τύπο αυτόν ούτε για να εκθειάσουμε ούτε για να υποτιμήσουμε, αλλά επειδή είναι ένα προφανές και αμετάβλητο γεγονός. Ο νόμος της αφοβίας, ο νόμος της απάρνησης της

16

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ιδιοκτησίας, ο νόμος της καταξίωσης του μόχθου, ο νόμος της αξιοπρέπειας της ανθρώπινης προσωπικότητας, πέρα από κάστες και εξωτερικές διακρίσεις, ο νόμος της αληθινής γνώσης, ο νόμος της αγάπης που βασίζεται πάνω σε αυτογνωσία υφαίνουν απ' τις υποθήκες των Διδασκάλων ένα συνεχές ουράνιο τόξο χαράς για την ανθρωπότητα. Ας δομήσουμε τις βάσεις του βουδισμού με τις υποθήκες που μας έχουν αποκαλυφθεί. Η απλή Διδασκαλία, ωραία όσο και ο Κόσμος, θα σκορπίσει κάθε ίχνος ειδωλολατρίας, ανάξιας του μεγάλου Διδασκάλου των ανθρώπων. Η γνώση ήταν το καθοδηγητικό μονοπάτι όλων των μεγάλων Διδασκάλων. Η γνώση θα επιτρέψει μια ελεύθερη και ζωντανή προσέγγιση στη μεγάλη Διδασκαλία που είναι τόσο ζωτικά αληθινή όσο και η ίδια η μεγάλη Ύλη. Δε θα παρουσιάσουμε τις μεταγενέστερες περιπλοκότητες' θα μιλήσουμε με συντομία για τις βάσεις εκείνες που δεν μπορεί να τις αρνηθεί κανείς. Χαρά σ' όλους τους ανθρώπους! Χαρά σ' όλους όσοι μοχθούν!

ΟΙ ΒΛΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

Μ

ιλώντας για τις Βάσεις του Βουδισμού, δεν μπορούμε να μείνουμε στις μεταγενέστερες πολυπλοκότητες και διακλαδώσεις. Έχει σημασία να γνωρίζουμε ότι η ιδέα της κάθαρσης της Διδασκαλίας είναι πάντοτε ζωντανή στη βουδιστική συνείδηση. Λίγο μετά το θάνατο του Διδασκάλου, πραγματοποιήθηκαν οι περίφημες σύνοδοι στη Ρατζαγκρίχα και μετά στη Βαϊσάλι και στην Πάτνα, που αποκατέστησαν τη Διδασκαλία στην αρχική της απλότητα. Οι κυριότερες σχολές βουδισμού που υπάρχουν είναι: η Μαχαγιάνα (Θιβέτ, Μογγολία, Καλμούχοι, Μπουριάτες, Κίνα, Ιαπωνία, Βόρεια Ινδία) και η Χιναγιάνα (Ινδοκίνα, Βιρμανία, Σιάμ, Κεϋλάνη και Ινδοκίνα). Αλλά και οι δύο αυτές σχολές θυμούνται εξίσου καλά τις ιδιότητες του ίδιου του Διδασκάλου. Οι ιδιότητες αυτές είναι: Μούνι — ο σοφός, απ' τη φυλή των Σάκυα' Σάκυα-Σίμχα — το Λιοντάρι

22

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

των Σάκυα' Μπάγκαβατ — ο Ευλογημένος' Σάντου — ο Διδάσκαλος' Τζίνα — ο Κατακτητής' ο Κυβερνήτης του Ευεργετικού Νόμου. Ασυνήθιστης ομορφιάς είναι ο ερχομός του Βασιλιά με την εικόνα ενός ισχυρού ζητιάνου, «Εμπρός, ζητιάνοι, φέρτε σωτηρία κι ευεργεσία στους λαούς». Σ ' αυτή την εντολή του Βούδα, σ' αυτόν τον όρο ζητιάνοι περιέχονται τα πάντα. Κατανοώντας τη Διδασκαλία του Βούδα, αντιλαμβάνεσαι από πού απορρέει η διακήρυξη των βουδιστών — «ο Βούδας είναι ένας άνθρωπος». Η Διδασκαλία του για τη Ζωή είναι πάνω απ' όλες και τις κάθε είδους προκαταλήψεις. Ναός δεν υπάρχει γι' αυτόν, υπάρχει όμως ένας τόπος συνάθροισης κι ένας οίκος γνώσης — το Θιβετανικό du-khang και το tsug-lag-khang. Ο Βούδας αμφισβήτησε τη συμβατική έννοια του Θεού. Ο Βούδας αρνήθηκε την ύπαρξη μιας αιώνιας κι αμετάβλητης ψυχής. Ο Βούδας έδωσε τη διδασκαλία για κάθε μέρα. Ο Βούδας αγωνίστηκε σθεναρά ενάντια στα αποκτήματα. Ο Βούδας πολέμησε προσωπικά το φανατισμό των καστών και τα ταξικά προνόμια. Ο Βούδας επιβεβαίωσε τη δοκιμασμένη, τεκμηριωμένη γνώση και την αξία της εργασίας. Ο Βούδας έδωσε εντολή να μελετηθεί η ζωή του Σύμπαντος στην πλήρη του πραγματικότητα. Ο Βούδας έθεσε τα θεμέλια της κοινότητας, προβλέποντας τη νίκη της Παγκόσμιας Κοινότητας.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT BOTAIIMOV

23

Εκατοντάδες εκατομμύρια λατρευτών του Βούδα είναι διάσπαρτοι σ' ολόκληρο τον κόσμο και καθένας τους βεβαιώνει: «Καταφεύγω στο Βούδα, καταφεύγω στη Διδασκαλία, καταφεύγω στο Σάνγκα*».

Οι βουδιστικές γρΛπτές παραδόσεις και οι σύγχρονες έρευνες μας έχουν καθιερώσει μια σειρά λεπτομερειών για τη ζωή του Γκοτάμα Βούδα. Ο θάνατος του Βούδα χρονολογείται από μερικούς ερευνητές στο έτος 483 π.Χ. Σύμφ^ι>να με σιγκαλέζικα χρονικά, ο Βούδας έζησε από το 621 ως το 543 π.Χ. Κινέζικα χρονικά όμως έχουν προσδιορίσει τη γέννηση του Βούδα το έτος 1024 π.Χ. Κατά την παράδοση, η ηλικία του Διδασκάλου χατά το θάνατό του ήταν γύρω στα ογδόντα. Ο τόπος γέννησης του Διδασκάλου είναι γνωστός ως Κοΐ|πιλαβάστου, που βρίσκεται στο Τεράι του Νεπάλ. Η βασιλική γραμμή των Σάκυα, στην οποία ανήκε ο Γκοτάμα, είναι γνωστή. Αναμφίβολα, όλα| τα βιογραφικά του μεγάλου Διδασκάλου έχουν 3ΐιαταγραφεί με κάθε επιμέλεια από τους συγχρόνουι^ του και τους οπαδούς του, ιδιαίτερα στα πιο πρόσφατα κείμενα" προκειμένου ομως να κρατήσουμι το χρώμα και το χαρακτήρα της εποχής, πρέπει, σε κάποια έκταση, ν' αναφερθούμε στην παραδοσιακή αφήγηση. * Σάνγκα: τάγμα, σχο)|ΐ?ι, κοινότητα, αδελφότητα.

24

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Σύμφωνα με τις παραδόσεις του έκτου π.Χ. αιώνα, η περιοχή του Καπιλαβ(ί^στου βρισκόταν στη Βόρεια Ινδία, στους πρόποδες^ των Ιμαλαΐων, και ήταν κατοικημένη από πολυάί)ΐθμες φυλές Σάκυα, απογόνους των Ιξβάκου, της' ηλιακής φυλής των Ξατριγια. Τους κυβερνούσε ο Πρεσβύτερος της φυλής που κατοικούσε στην πόλη του Καπιλαβάστου, από την οποία δεν έχει απομείνει κανένα ίχνος" είχε καταστραφεί ήδη κατά τη διά(ί>κεια της εποχής του Βούδα από έναν εχθρικό γειτονικό βασιλιά. Εκείνη την περίοδο βασίλευε στο Καπ|ΐλαβάστου ο Σουντοντάνα, ο τελευταίος κατευθείαν, απόγονος των Ιξβάκου. Απ' αυτόν το βασιλιά και'τη βασίλισσα Μάγια γεννήθηκε ο μέλλων μεγάλος Διδάσκαλος, που πήρε το όνομα Σιντάρτα' το όνςμα σημαίνει «Αυτός που εκπλήρωσε το σκοπό του»/ Της γέννησής του προηγή)θηκαν οράματα και προφητείες και το ίδιο το γε")ίονός, την πανσέληνο του Μαΐου, συνοδεύτηκε από όλα τα ευοίωνα σημάδια στον ουρανό και στη γη. 'ίίτσι, ο μεγάλος Ρίσι* Ασίτα, που κατοικούσε στα Ιμ(ίιλάια, έχοντας μάθει απ' τους Ντέβα ότι ένας Βοδ^σάτβα**, ο μέλλων * Ρίσι: σοφός. ** Βοδισάτβα: εκείνος, του οποίου το επομενο πνευματικό βήμα είναι να γίνει τέλειος Φωτισμε^ρς, δηλαδή Βούδας.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

^

Βούδας, είχε γεννηθεί στον κόσμο των ανθρώπων στο Πάρκο Λουμπίνι κι ότι θα γύριζε τον Τροχό της Διδασκαλίας, ξεκίνησε αμέσως για ένα ταξίδι προκειμένου να αποτίσει φόρο τιμής στο μέλλοντα Διδάσκαλο των ανθρώπων. Μόλις έφτασε στο παλάτι του βασιλιά Σουντοντάνα, εξέφρασε την επιθυμία να δει το νεογέννητο Βοδισάτβα. Ο βασιλιάς διέταξε να φέρουν το παιδί στον Ρίσι, περιμένοντας την ευλογία του. Ο Ρίσι όμως, βλέποντας το παιδί, πρώτα χαμογέλασε και μετά έκλαψε. Ανήσυχος ο βασιλιάς, ζήτησε να μάθει την αιτία της λύπης του κι αν είχε δει κανέναν κακό οιωνό για το γιο του. Ο Ρίσι τότε αποκρίθηκε πως δεν είδε τίποτα που μπορούσε να βλάψει το παιδί. Χάρηκε επειδή ο Βοδισάτβα θα επιτύγχανε πλήρη φώτιση και θα γινόταν ένας μεγάλος Βούδας, και λυπήθηκε επειδή η δική του ζωή ήταν σύντομη και δε θα ζούσε για να τον ακούσει να κηρύσσει τη μεγάλη Διδασκαλία. Η βασίλισσα Μάγια, αφού έφερε στον κόσμο το σπουδαίο Βοδισάτβα, έφυγε απ' τη ζωή και η αδερφή της, η Πρατζαπάτι, πήρε το παιδί και το μεγάλωσε. Στη βουδιστική ιστορία είναι γνωστή ως η πρώτη μαθήτρια του Βούδα και ιδρύτρια και ηγουμένη ενός Σάνγκα για μοναχές.

Την πέμπτη μέρα ο βασιλιάς Σουντοντάνα προσκάλεσε στο παλάτι εκατόν οκτώ Βραχμάνους, τέ-

26

ΕΛΕΝΑ PEPIX

λείους γνώστες των Βεδών*. Θα έδιναν ένα όνομα στο νεογέννητο Πρίγκιπα και θα διάβαζαν τη μοίρα του απ' τη θέση των άστρων. Οκτώ απ' τους πιο πολυμαθεις είπαν: «Όποιος έχει τέτοια σημάδια, όπως ο Πρίγκιπας, ή θα γίνει ένας Παγκόσμιος Μονάρχης, ένας Τσακραβαρτίν, ή, αν αποσυρθεί απ' τα εγκόσμια, θα γίνει ένας Βούδας και θ' ανασύρει τον πέπλο της άγνοιας που κρύβει τη θέα του κόσμου». Ο όγδοος, ο πιο νέος, προσέθεσε: «Ο Πρίγκιπας θα εγκαταλείψει τα εγκόσμια, αφού δει τέσσερα σημάδια: ένα γέρο, έναν άρρωστο, ένα πτώμα κι έναν αναχωρητή».

Ο βασιλιάς, στην επιθυμία του να κρατήσει το γιο και διάδοχό του, πήρε όλα τα μέτρα και τις προφυλάξεις για να το εξασφαλίσει. Περιέβαλε τον Πρίγκιπα μ' όλες τις πολυτέλειες και τις απολαύσεις που μπορούσε να προσφέρει η βασιλική του δύναμη. Υπάρχουν πολλά γεγονότα που δείχνουν ότι ο Πρίγκιπας Σιντάρτα έλαβε μια λαμπρή μόρφωση, καθώς η γνώση έχαιρε μεγάλης εκτίμησης εκείνες τις μέρες. Μάλιστα, όπως παρατηρεί ο Ασβαγκόσα στο Buddhacarita, η πόλη του Καπιλαβάστου πήρε τ' * Βέδες: ιερά κείμενα των Ινδών. Τα αρχαιότερα γραπτά κείμενα της ανθρωπότητας.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

27

όνομά της προς τιμήν του μεγάλου Καπίλα — του ιδρυτή της φιλοσοφίας Σάνκυα. Απόηχοι της φιλοσοφίας αυτής μπορούν να βρεθούν στη Διδασκαλία του Ευλογημένου.

Για να γίνει πιο πειστική η αφήγηση για την πολυτελή ζωή του στην αυλή του Σουντοντάνα, παρατίθενται στον Κανόνα τα λόγια του ίδιου του Βούδα: «Με φρόντιζαν τρυφερά, μοναχοί με φρόντιζαν εξαιρετικά, απέραντα. Στο παλάτι του πατέρα μου, είχαν φτιαχτεί για μένα λιμνούλες με λωτούς" οι λωτοί, σε άλλη λίμνη είχαν άνθη γαλάζια, σε άλλη λευκά, και σε άλλη κόκκινα, κι όλα άνθιζαν για χάρη μου. Και χρησιμοποιούσα, μοναχοί, αποκλειστικά σανταλέλαιο απ' το Μπενάρες. Από ύφασμα του Μπενάρες ήταν και τα τρία μου φορέματα. Μέρα και νύχτα κρατούσαν από πάνω μου μια λευκή ομπρέλα, μην τυχόν και μ' ενοχλήσει το κρύο, η ζέστη, η σκόνη, το άχυρο ή η υγρασία. Έμενα, μοναχοί, σε τρία παλάτια' στο ένα κατά την περίοδο του κρύου" σ' ένα άλλο το καλοκαίρι" και σ' ένα τρίτο όσο κρατούσε η εποχή των βροχών. Όσο έμενα στο παλάτι της βροχερής περιόδου, περιστοιχισμένος από μουσικούς, τραγουδιστές και χορεύτριες, για τέσσερις μήνες δεν κατέβαινα απ' το παλάτι. Και ενώ, μοναχοί, σε άλλες ιδιοκτησίες τ' αφεντικά έδιναν στους υπηρέτες και τους σκλάβους μονάχα ένα

28

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

πιάτο κόκκινο ρύζι και ρυζόσουπα, στο σπίτι του πατέρα μου προσφερόταν στους υπηρέτες και στους σκλάβους όχι μόνο ρύζι, αλλά και κρέας». Αυτή η πολυτελής κι ευτυχισμένη ζωή όμως δεν μπορούσε να ικανοποιήσει το μεγάλο πνεύμα. Και στις αρχαιότερες παραδόσεις βλέπουμε πως η αφύπνιση της συνείδησης στα βάσανα και στη δυστυχία των ανθρώπων και στα προβλήματα της ύπαρξης, έγινε πολύ νωρίτερα απ' όσο δηλώνουν τα μεταγενέστερα γραπτά. Έτσι η Anguttara-Nikaya, προφανώς με τα ίδια τα λόγια του Βούδα, αναφέρει: «κι ενώ ήμουν περιστοιχισμένος με τέτοιο πλούτο, κι αναθρεμμένος με τόσο λεπτή φροντίδα, έκανα τη σκέψη: "Αλήθεια, ο αφώτιστος άνθρωπος του κόσμου, που υπόκειται στα γερατειά, χωρίς διαφυγή απ' αυτά, θλίβεται όταν βλέπει έναν άλλο να γερνάει. Κι εγώ επίσης υπόκειμαι στα γερατειά και δεν μπορώ να ξεφύγω απ' αυτά. Εγώ, λοιπόν, που υπόκειμαι σε όλα τούτα, αν δω κάποιον άλλο να είναι γέρος, θλιμμένος, βασανισμένος και άρρωστος δε νιώθω καθόλου καλά". [Το ίδιο επαναλαμβάνεται για την αρρώστια και το θάνατο]. Και μόλις το σκέφτηκα αυτό, όλη η ευθυμία της νιότης μου εξανεμίστηκε».

Από την πρώτη παιδική ηλικία, ο Βοδισάτβα έδειξε ασυνήθιστη συμπόνια και μια οξύνοια απένα-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΤ

Μ

ντι στις περιβάλλουσες καταστάσεις. Όπως αφηγείται το Mahavastu, μια μέρα, ο Βασιλιάς με την ακολουθία του πήγαν το Βοδισάτβα στο πάρκο. Σύμφωνα με την εκδοχή αυτή, ήταν αρκετά μεγάλος ώστε να κάνει έναν περίπατο. Έφθασε λοιπόν σ' ένα αγροτικό χωριό. Εκεί είδε το αλέτρι που όργωνε να ξεθάβει ένα φίδι κι ένα βάτραχο. Πέταξαν το φίδι και πήραν το βάτραχο για να τον φάνε. Αυτό ξεσήκωσε σφοδρό πόνο στο Βοδισάτβα. Βαθιά θλίψη τον πλημμύρισε' τον κυρίεψε απέραντη συμπόνια. Τότε, επιθυμώντας να μείνει τελείως μόνος για να σκεφτεί, βρήκε μια ροδομηλιά σε κάποιο απόμερο σημείο' εκεί, κάθισε στο έδαφος, κρύφτηκε ανάμεσα στις φυλλωσιές και βυθίστηκε σε σκέψεις. Ο πατέρας του, μη βλέποντάς τον, ανησύχησε. Κάποιος αυλικός τον βρήκε κάτω από τη σκιά της ροδομηλιάς, βαθιά απορροφημένο από τις σκέψεις του.

Μια άλλη φορά είδε ζευγολάτες να μοχθούν, αναμαλλιασμένοι, με χέρια και πόδια γυμνά με τα κορμιά τους βρόμικα και λουσμένα στον ιδρώτα' και τα ζεμένα βόδια αγκομαχούσαν λαχανιασμένα, φορτωμένα τους ζυγούς τους. Απ' τις σιδερένιες βουκέντρες το αίμα σχημάτιζε ρυάκια στη ράχη και στα καπούλια τους. Βαθιά πληγωμένα απ' το υνί, με τις πληγές τους να αιμορραγούν κακοφορμισμένες, βασανίζονταν από έντομα και μύγες. Η συ-

30

ΕΛΕΝΑ PEPIX

μπόνια συντάραξε την τρυφερή του καρδιά. «Σε ποιον ανήκετε;» ρώτησε τους ζευγολάτες. «Είμαστε ιδιοκτησία του βασιλιά», αποκρίθηκαν. «Από σήμερα δεν είστε πια σκλάβοι, δε θα 'στε πια υπηρέτες. Πηγαίνετε όπου σας αρέσει και ζήστε χαρούμενοι.» Ελευθέρωσε και τα βόδια και τους είπε: «Πηγαίνετε! Από σήμερα να τρώτε το πιο γλυκό χορτάρι και να πίνετε το πιο καθαρό νερό και είθε να σας επισκέπτονται οι αύρες απ' τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα». Έπειτα, βλέποντας ένα σκιερό δέντρο, κάθισε στη ρίζα του και παραδόθηκε με θέρμη σε διαλογισμό.

Ο Ντεβαντάττα, βλέποντας μια χήνα να πετάει πάνω απ' το κεφάλι του, τη σημάδεψε με το τόξο. Η χήνα έπεσε στον κήπο του Βοδισάτβα, που την πήρε κι αφού τράβηξε το βέλος, επέδεσε το τραύμα. Ο Ντεβαντάττα έστειλε κάποιον να ζητήσει το πουλί, αλλά ο Βοδισάτβα αρνήθηκε να το παραδώσει, λέγοντας ότι δεν ανήκε σ' εκείνον που επιχείρησε να του πάρει τη ζωή, αλλά σ' εκείνον που το είχε σώσει.

Όταν ο Πρίγκιπας έφτασε τα δέκατα έκτα του γενέθλια, ήταν υποχρεωμένος, σύμφωνα με τις συνήθειες της χώρας του, να επιλέξει μια σύζυγο, αφού ανα-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

^

δειχτεί νικητής στο διαγωνισμό όπλων του Svayamvara. Η εκλεκτή ήταν η πριγκίπισσα Γιασοντάρα απ' την ίδια φυλή Σάκυα. Έγινε μητέρα του Ραχούλα, ο οποίος αργότερα έγινε μαθητής του πατέρα του και κατάφερε να φθάσει το βαθμό του Άρχατ. Η προσωπική ευτυχία όμως, όσο μεγάλη κι αν ήταν, δεν μπορούσε να ικανοποιήσει το πνεύμα του Βοδισάτβα που αγωνιζόταν φλογερά. Η καρδιά του συνέχισε ν' ανταποκρίνεται σε κάθε ανθρώπινο πόνο κι ο νους του, που αντιλαμβανόταν την παροδικότητα όλων όσων υπάρχουν, δεν έβρισκε ανάπαυση. Τριγυρνούσε στις αίθουσες του παλατιού του σαν λιοντάρι που το κεντρίζει βέλος φαρμακερό και στέναζε με πόνο: «Ο κόσμος είναι γεμάτος σκοτάδι και άγνοια" δεν υπάρχει κανείς που να γνωρίζει πώς να θεραπεύσει τα κακά της ύπαρξης!» Η κατάσταση του τ^εύματός του περιγράφεται συμβολικά στις τέσσερις προκαθορισμένες συναντήσεις, ύστερα από τις οποίες εγκατέλειψε το βασίλειό του, επιζητώντας ν' απαλλάξει τον κόσμο από τη δυστυχία. Σε μια αρχαία έμμετρη βιογραφία, μετά την τρίτη συνάντηση, ακολουθεί το σχόλιο ότι μόνον ο Βοδισάτβα και ο αμαξάς του είδαν τη νεκρική πομπή που διέσχιζε το δρόμο. Σύμφωνα μ' αυτή τη Σούτρα*, ο Πρίγκιπας συμπλήρωνε τότε το εικοστό ένατο έτος. * Σούτρα: κήρυγμα, ομιλία, διδασκαλία. Η λέξη σούτρα είναι σε σανσκριτική διάλεκτο, ενώ στη διάλεκτο Πάλι προφέρεται σούττα.

32

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Μια μέρα, ο Πρίγκιπας είπε στον Τσαντάκα, τον αμαξά του, πως ήθελε να τον οδηγήσει στο πάρκο. Ενώ βρίσκονταν εκεί, αντιλήφθηκε ένα γέρο άνθρωπο κι ο αμαξάς του εξήγησε τι ήταν τα γερατειά και πώς όλοι υπόκεινται σ' αυτά. Βαθιά εντυπωσιασμένος ο Πρίγκιπας έκανε στροφή και γύρισε στο σπίτι. Λίγο καιρό αργότερα, ενώ όδευαν με την άμαξα, συνάντησε έναν άρρωστο με κορμί παραμορφωμένο, που αγκομαχούσε για ν' ανατυνεύσει, και βογκούσε μέσα σε σπασμούς πόνου" ο αμαξάς τότε του εξήγησε τι ήταν η αρρώστια και πώς όλοι οι άνθρωποι υπόκεινται σ' αυτήν. Και πάλι γύρισε πίσω. Όλες οι απολαύσεις του φάνηκε πως έσβησαν κι οι χαρές της ζωής έγιναν αηδιαστικές. Μιαν άλλη φορά συνάντησε μια πομτυή ανθρώπων με αναμμένους πυρσούς που κουβαλούσαν ένα φορείο με κάποιο πράγμα τυλιγμένο σ' ένα λινό σεντόνι. Το συνόδευαν με σπαραχτικούς θρήνους αξιολύπητες αναμαλλιασμένες γυναίκες· ήταν ένα πτώμα, κι ο Τσαντάκα του είπε πως όλοι θα βρεθούν αναγκαστικά σ' αυτήν την κατάσταση. Τότε ο Πρίγκιπας αναφώνησε: «Ω, άνθρωποι της γης! Πόσο ολέθρια είναι η πλάνη σας! Αναπόδραστα, το κορμί σας θά γίνει σκόνη, κι όμως εσείς ζείτε αμέριμνα κι αδιάφορα». Ο αμαξάς, που παρατήρησε τη βαθιά εντύπωση που είχε κάνει στον Πρίγκιπα αυτό το θέαμα, γύρισε τ' άλογά του και τα οδήγησε πίσω στην πόλη. Τότε, έτυχε στον Πρίγκιπα ένα άλλο συμβάν, που

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

Μ

φαινόταν να του υποδεικνύει τη λύση της αναζήτησης του. Καθώς περνούσαν από τ' ανάκτορα των ευγενών, μια πριγκίπισσα Σάκυα είδε τον Πρίγκιπα απ' το μπαλκόνι του αρχοντικού της και τον χαιρέτησε με μια στάντζα*, όπου η λέξη Νιμπούττα (Νιρβάνα) επαναλαμβανόταν σε κάθε στίχο, και σημαίνει: «Ευτυχισμένος ο πατέρας που σε γέννησε, Ευτυχισμένη η μητέρα που σ' ανέθρεψε. Ευτυχισμένη η γυναίκα που σύζυγο καλεί τον Κύριο αυτόν, τον τόσο έξοχο. Αυτή η γυναίκα έχει διαβεί περ' απ' τη θλίψη». Ο Πρίγκιπας, ακούγοντας τη λέξη Νιμπούττα, έλυσε απ' το λαιμό του ένα πολύτιμο μαργαριταρένιο περιδέραιο και το 'στείλε στην πριγκίπισσα, σαν ανταμοιβή για την καθοδήγηση που του είχε δώσει. Σκέφτηκε: «Ευτυχισμένοι είναι αυτοί που έχουν βρει τη λύτρωση. Ποθώντας διακαώς την ειρήνη του νου, θ' αναζητήσω την ευδαιμονία του Νιρβάνα». Την ίδια νύχτα, η Γιασοντάρα ονειρεύτηκε ότι ο Πρίγκιπας την εγκατέλειψε" ξύπνησε και του διηγήθηκε τ' όνειρό της. «Ω, Κύριέ μου, όπου κι αν πας, άσε να 'ρθω κι εγώ». Κι εκείνος, σκεπτόμενος να πάει εκεί όπου δεν * Στάντζα: στροφή ποιητικού κειμένου.

34

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

υπάρχει πόνος — στο Νιρβάνα - αποκρίθηκε: «Ας γίνει έτσι' όπου κι αν πάω, μπορείς να 'σαι και εσύ». Έτσι κι έγινε. Μετά την επιστροφή του Βούδα, η Γιοσαντάρα, μαζί με τη θετή του μητέρα, την Πρατζαπάτι, έγιναν οι πρώτες γυναίκες μαθήτριες του.

Ήταν νύχτα. Ο Πρίγκιπας δεν μπορούσε να βρει ησυχία στην κλίνη του. Σηκώθηκε και βγήκε στον κήπο. Κάθισε κάτω από το μεγάλο δέντρο τζαμπού* και παραδόθηκε σε σκέφη, στοχαζόμενος πάνω στη ζωή, στο θάνατο και στα κακά της φθοράς. Συγκεντρώνοντας το νου του, απαλλάχτηκε απ' τη σύγχυση και τον κατέλαβε απόλυτη ηρεμία. Σ' αυτή την κατάσταση, το πνευματικό του μάτι άνοιξε και είδε μια μεγαλόπρεπη μορφή, γεμάτη λαμπρότητα, ηρεμία κι επιβλητικότητα. «Από πού έρχεσαι και ποιος τάχα είσαι;» ρώτησε ο Πρίγκιπας. Σε απάντηση, η οπτασία είπε: «Είμαι ένας Σραμάνα**. Ταραγμένος απ' τη σκέφη των γερατειών, της αρρώστιας και του θανάτου, άφησα το σπίτι μου για ν' αναζητήσω το μονοπάτι της σωτηρίας. Όλα τα πράγματα σπεύδουν προς τη φθορά" μονάχα η αλήθεια μένει για πάντα. Όλα αλλάζουν και μονιμότητα δεν υπάρχει" αλλ' όμως τα λόγια των Βουδών είναι αμετάβλητα». * Τζαμπού: ροδομηλιά. ** Σραμάνα: αναχωρητής.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΤΔΙΣΜΟΥ

^

Ο Σιντάρτα ρώτησε: «Μπορεί να κερδηθεί η γαλήνη σ' αυτόν τον κόσμο της θλίψης; Μ' έχει καταβάλει η κενότητα της ηδονής και η λαγνεία μ' έχει αηδιάσει. Όλα με καταθλίβουν κι η ύπαρξη η ίδια φαίνεται αφόρητη». Ο Σραμάνα απάντησε: «Όπου υπάρχει ζέστη, εκεί μπορεί και το κρύο να υπάρξει. Τα πλάσματα που υπόκεινται στον πόνο διαθέτουν και την ικανότητα της ευχαρίστησης. Η αρχή του κακού δείχνει ότι το καλό μπορεί ν' αναπτυχθεί. Γιατί αυτά τα πράγματα σχετίζονται. Έτσι, όπου υπάρχει πολύς πόνος, εκεί θα υπάρξει πολλή ευδαιμονία, αρκεί ν' ανοίξεις τα μάτια σου και να δεις. Όπως ακριβώς ένας άνθρωπος που 'χει πέσει σ' ένα σωρό βρομιάς θ' αναζητήσει την κοντινότερη λίμνη τη σκεπασμένη με λωτούς, έτσι ακριβώς κι εσύ ν' αναζητήσεις τη μεγάλη λίμνη του Νιρβάνα που δεν έχει θάνατο, για να καθάρεις το μίασμα της αμαρτίας. Αν η λίμνη δεν αναζητηθεί, το λάθος δεν είναι της λίμνης" το ίδιο ακριβώς, όταν υπάρχει ευλογημένος δρόμος που οδηγεί τον άνθρωπο, το δεμένο απ' την αμαρτία, στη σωτηρία του Νιρβάνα, το λάθος δεν είναι του δρόμου, αλλά του ανθρώπου, αν δεν ακολουθεί το δρόμο. Κι όταν ένας άνθρωπος επιβαρυμένος από ασθένεια δε ζητάει τη βοήθεια του γιατρού που μπορεί να τον θεραπεύσει, το λάθος δεν είναι του γιατρού" έτσι κι όταν ένας άνθρωπος βασανισμένος απ' τη νόσο των λαθεμένων πράξεων, δεν αναζητεί τον

36

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

πνευματικό οδηγό της φώτισης, το λάθος δεν είναι του οδηγού που καταστρέφει την αμαρτία». Ο Πρίγκιπας άκουσε προσεκτικά τα σοφά λόγια και είπε: «Ξέρω ότι ο σκοπός μου θα πραγματοποιηθεί, αλλά ο πατέρας μου μου λέει πως είμαι ακόμα πολύ νέος, πως το αίμα μου βράζει υπερβολικά για να ζήσω τη ζωή ενός αναχωρητή». Η αξιοσέβαστη μορφή αποκρίθηκε: «Πρέπει να γνωρίζεις ότι κανένας καιρός δεν είναι ακατάλληλος για την αναζήτηση της αλήθειας». Ένα ρίγος χαράς διαπέρασε την καρδιά του Σιντάρτα. «Τώρα είναι ο καιρός ν' αναζητήσω την αλήθεια. Τώρα είναι ο καιρός να κόφω όλους τους δεσμούς που θα μ' εμπόδιζαν να πετύχω τέλεια φώτιση». Ο ουράνιος αγγελιαφόρος άκουσε την απόφαση του Σιντάρτα μ' επιδοκιμασία: «Προχώρησε, Σιντάρτα, κι εκπλήρωσε το σκοπό σου. Γιατί είσαι Βοδισάτβα, ο μέλλων Βούδας' προορίζεσαι να φωτίσεις τον κόσμο. Συ είσαι ο Ταθαγκάτα*, ο Τέλειος, γιατί θα εκπληρώσεις όλη τη δικαιοσύνη και θα γίνεις Ντάρμα-ράτζα, ο Βασιλιάς της Αλήθειας. Συ είσαι Μπάγκαβατ, ο Ευλογημένος, γιατί έχεις κληθεί να γίνεις ο σωτήρας και λυτρωτής του κόσμου. »Εκπλήρωσε συ την τελειότητα της Αλήθειας. * Ταθαγκάτα: Αυτός που έφτασε στην Αλήθεια.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

^

Ακόμα κι αν πέσει στο κεφάλι σου αστροπελέκι, μην ενδώσεις ποτέ στους δελεασμούς που αποπροσανατολίζουν τους ανθρώπους απ' το μονοπάτι της αλήθειας. Όπως ο ήλιος, σ' όλες τις εποχές, ακολουθεί τη δική του πορεία κι ούτε ζητάει άλλη, το ίδιο κι εσύ, αν δεν εγκαταλείψεις το ευθύ μονοπάτι της δικαιοσύνης, θα γίνεις Βούδας. »Μείνε σταθερός στην αναζήτησή σου και θα βρεις αυτό που ζητάς. Ακολούθησε το σκοπό σου δίχως παρέκκλιση και θα τον κατακτήσεις. Η ευλογία όλων των θεών κι όλων όσοι αναζητούν το φως είναι πάνω σου και ουράνια σοφία οδηγεί τα βήματά σου. Θα γίνεις ο Βούδας, θα φωτίσεις τον κόσμο και θα σώσεις την ανθρωπότητα απ' το χαμό». Μόλις τα είπε αυτά, η οπτασία εξαφανίστηκε και η ψυχή του Σιντάρτα ήταν γεμάτη έκσταση. Είπε στον εαυτό του: « Έ χ ω αφυπνιστεί στην αλήθεια κι είμαι αποφασισμένος να πετύχω το σκοπό μου. Θα κόψω όλους τους δεσμούς που με δένουν στον κόσμο και θα φύγω απ' το σπίτι μου για να ζητήσω το δρόμο της σωτηρίας. Αληθινά, θα γίνω ένας Βούδας». Ο Πρίγκιπας επέστρεψε στο παλάτι για μια τελευταία αποχαιρετιστήρια ματιά σ' εκείνους που αγαπούσε πάνω απ' όλους τους θησαυρούς της Γης. Πήγε στην κατοικία της μητέρας του Ραχούλα κι άνοιξε την πόρτα του δωματίου της Γιασοντάρα, Μέσα έκαιγε μια λάμπα αρωματικού ελαίου. Πάνω

38

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

στο κρεβάτι, στρωμένο με γιασεμί, κοιμόταν η Γιασοντάρα, η μητέρα του Ραχούλα, με το χέρι της στο κεφάλι του γιου της. Όρθιος στο κατώφλι, ο Βοδισάτβα τους κοίταζε κι η καρδιά του γέμισε θλίψη. Τον κυρίεψε ο πόνος του χωρισμού. Τίποτα όμως δεν μπορούσε να κλονίσει την απόφαση του και, κάνοντας την καρδιά του πέτρα, έτυνιξε τα αισθήματά του και κατάφερε ν' αποσπαστεί. Καβάλησε το άτι του, τον Καντάκα, και, βρίσκοντας τις πόρτες του κάστρου διάπλατα ανοιχτές, βγήκε έξω, μέσα στη σιωπηλή νύχτα, με μοναδική συντροφιά τον Τσαντάκα, τον πιστό του αμαξά. Έτσι, ο Σιντάρτα, ο Πρίγκιπας, απαρνήθηκε τις γήινες απολαύσεις, παραιτήθηκε από το βασίλειό του, έκοψε όλους τους δεσμούς και πέρασε σ' αυτούς που δεν έχουν πια στέγη.

Μ

έχρι τώρα, τέσσερις τοποθεσίες στην Ινδία είναι πόλοι έλξης του προσκυνήματος των αφοσιωμένων στη Διδασκαλία του Ευλογημένου Βούδα. Ο τόπος γέννησης του, το Καπιλαβάστου, μια πόλη στη βόρεια Ινδία, στους πρόποδες των Ιμαλαΐων, στην πηγή του ποταμού Γκαντάκ" καταστράφηκε ενώ ζούσε ακόμα ο Βούδας. Ο τόπος της φώτισης του, η Μπουνταγκάγια, όπου βρισκόταν η Ουρουβέλα, το συχνά μνημονευόμενο άλσος, κάτω απ' τη σκιά του οποίου ο Γκοτάμα ένωσε όλες του τις επιτεύξεις στη φώτιση. Ο τόπος της πρώτης του ομιλίας, η Σαρνάθ, κοντά στο Μπενάρες, όπου, σύμφωνα με το μύθο, ο Βούδας έθεσε σε κίνηση τον Τροχό του Νόμου, και όπου φαίνονται ακόμα ίχνη ερειπίων από αρχαιότατες κοινότητες. Τέλος, ο τόπος θανάτου του — η Κουσινάρα, στο Νεπάλ. Στις σημειώσεις του Κινέζου ταξιδιώτη Φα-Χσιέν (392-414 μ.Χ.) που επισκέφθηκε την Ινδία, βρί-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΤΔΙΣΜΟϊ

^

σκουμε μια περιγραφή του χώρου του Καπιλαβάστου, καθώς και άλλων σεβαστών τόπων. Παρά τα γεγονότα αυτά, παρά τις αρχαίες στήλες του βασιλιά Ασόκα, υπάρχουν μερικοί που επιμένουν να παρουσιάζουν το Βούδα σαν μύθο και να διαχωρίζουν αυτή την υψηλή Διδασκαλία απ' τη ζωή. Ο Γάλλος συγγραφέας Σενάρ, σ' ένα ειδικό έργο, διαβεβαιώνει πως ο Βούδας ήταν ένας ηλιακός μύθος. Αλλά και εδώ, η επιστήμη έχει αποκαταστήσει την ανθρώπινη προσωπικότητα του Διδασκάλου, του Γκοτάμα Βούδα. Η τεφροδόχος μ' ένα μέρος από την τέφρα και τα οστά του Βούδα που βρέθηκε στην Πιπράουα (στο Τεράι του Νεπάλ), με ημερομηνία και επιγραφή, καθώς και μια ιστορική υδρία με τμήμα των λειψάνων του Διδασκάλου, θαμμένη απ' το βασιλιά Κάνισκα, η οποία βρέθηκε κοντά στο Πεσαβάρ, δίνουν κατηγορηματική μαρτυρία για το θάνατο του πρώτου Διδασκάλου της Παγκόσμιας Κοινότητας, του Γκοτάμα Βούδα. Δεν πρέπει να νομίζει κανείς πως η ζωή του Γκοτάμα Βούδα πέρασε μέσα σε παγκόσμια αναγνώριση και ησυχία. Απεναντίας, υπάρχουν ενδείξεις για συκοφαντίες και παντός είδους εμπόδια, μέσα από τα οποία ο Διδάσκαλος, ως αληθινός αγωνιστής, απλώς και μόνον ενδυναμώθηκε, αυξάνοντας έτσι τη σπουδαιότητα της επίτευξής του. Πολλά επεισόδια μιλούν για την εχθρότητα που συνάντησε από ασκητές και Βραχμάνους που τον μισούσαν. Οι πρώτοι

42

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

επειδή αποδοκίμασε το φανατισμό τους, οι δεύτεροι επειδή αρνήθηκε να δεχτεί τα κοινωνικά τους προνόμια και την αποκλειστικότητα ως προς τη γνώση της αλήθειας για την οποία ισχυρίζονταν ότι τους ανήκει δικαιωματικά από τη γέννησή τους. Στους πρώτους είπε: «Αν μπορούσε κανείς να φθάσει την τελείωση και την απελευθέρωση απ' τα δεσμά που δένουν τον άνθρωπο στη γη μόνο με απάρνηση της τροφής και των ανθρώπινων συνθηκών, τότε ένα άλογο ή μια αγελάδα θα την είχαν φθάσει προ πολλού». Στους δεύτερους: «Ένας άνθρωπος γίνεται παρίας από τις πράξεις του και από τις πράξεις του γίνεται Βραχμάνος. Η φωτιά που ανάβει από ένα Βραχμάνο και η φωτιά που ανάβει από ένα Σούντρα* έχουν ίδια φλόγα, λάμψη και φως. Πού σας έχει οδηγήσει η απομόνωση σας; Για να προμηθευτείτε ψωμί, πηγαίνετε στη γενική αγορά και υπολογίζετε τα νομίσματα απ' το πορτοφόλι ενός Σούντρα. Η απομόνωσή σας δεν μπορεί να ονομαστεί παρά μόνο διαρπαγή. Και τα ιερά σας σκεύη είναι απλώς εργαλεία απάτης, »Δεν είναι τ' αποκτήματα του πλούσιου Βραχμάνου μια βεβήλωση του θείου νόμου; Θεωρείτε το * Σούντρα: αγρότες, η τέταρτη, κατώτερη, από τις τέσσερις κληρονομικές κάστες του ινδικού πληθυσμού. Οι άλλες τρεις είναι οι Μπραχμάνοι, οι Ξατρίγια και οι Βαΐσια.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΤΔΙΣΜΟΪ

^

Νότο φως και το Βορρά σκοτάδι. Κάποτε θα 'ρθω απ' το μεσονύχτι και το φως σας θα σβήσει. Ακόμα και τα πουλιά πετούν βόρεια για να γεννήσουν τα μικρά τους. Ακόμα κι οι γκρίζες χήνες γνωρίζουν την αξία των επίγειων αποκτημάτων. Ο Βραχμάνος όμως προσπαθεί να γεμίσει το ζωνάρι του χρυσάφι και να κρύψει τους θησαυρούς του κάτω απ' το κατώφλι του σπιτιού του. Βραχμάνοι, ζείτε μιαν αξιοκαταφρόνητη ζωή και το τέλος σας θα 'ναι οικτρό. Θα είστε οι πρώτοι που θα σας επισκεφθεί η καταστροφή. Αν πάω προς το Βορρά, από κει και θα επιστρέψω». (Παρμένο απ' τις προφορικές παραδόσεις των βουδιστών στην Ινδία.) Υπάρχουν επιβεβαιωμένες περιπτώσεις, όταν, μετά από μια ομιλία του, πάρα πολλοί απ' τους ακροατές τον εγκατέλειψαν, και ο Ευλογημένος είπε: «Ο σπόρος χωρίστηκε απ' το φλούδι" απομένει μια κοινότητα δυνατή σε πεποίθηση. Είναι καλό που έφυγαν οι επηρμένοι». Ας θυμηθούμε το επεισόδιο με τον πολύ στενό μαθητή και συγγενή του, τον Ντεβαντάττα, που συνέλαβε την ιδέα να πετάξει μια πέτρα στο Διδάσκαλο που περνούσε και κατάφερε να τον πληγώσει στο δάχτυλο του ποδιού. Ας θυμηθούμε τη σκληρή μοίρα που βρήκε τη φυλή και τη χώρα του μέσα από την εκδίκηση του γειτονικού βασιλιά. Ο θρύλος αναφέρει ότι ο Βούδας, ο οποίος βρισκόταν μακριά απ' την πόλη με

44

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

τον αγαπημένο του μαθητή Ανάντα, όταν έγινε η επίθεση στη χώρα του, καταλήφθηκε από φοβερό πονοκέφαλο' ξάπλωσε στο έδαφος και σκεπάστηκε με το φόρεμά του, για να κρύψει απ' το μοναδικό μάρτυρα την οδύνη που κατέβαλε τη στωική του καρδιά. Δεν εξαιρέθηκε ούτε από φυσικές ασθένειες. Αναφέρεται συχνά ότι υπέφερε από δυνατούς πόνους στην πλάτη. Ακόμα και ο θάνατός του οφείλεται σε τροφική δηλητηρίαση. Όλες αυτές οι λεπτομέρειες κάνουν την εικόνα του πολύ ανθρώπινη και κοντινή σ' εμάς.

Η

λέξη Βούδας δεν είναι όνομα, αλλά δείχνει την κατάσταση του νου που έχει φτάσει το ανώτατο σημείο ανάπτυξης στην κυριολεξία της' σημαίνει «ο φωτισμένος» ή αυτός που κατέχει τέλεια γνώση και σοφία. Σύμφωνα με τις Σουττες* Πάλι**, ο Βούδας ουδέποτε πρόβαλε τον ισχυρισμό της παντογνωσίας που του απέδωσαν οι μαθητές και οι οπαδοί του: «Αυτοί που σου 'παν, Βάκχα, ότι ο Διδάσκαλος Γκοτάμα γνωρίζει τα πάντα, ότι βλέπει τα πάντα, ότι διακηρύσσει πως κατέχει απεριόριστες δυνάμεις προόρασης και γνώσης και ότι λέει, "σε κίνηση ή σε ακινησία, σ' επαγρύπνηση ή σε ύπνο, πάντα και στο * Σοόττες: (βλ. Σοότρα). ** Πάλι: η διάλεχτος στην οποία είναι γραμμένα τα βουδιστικά κείμενα. Διάλεκτος κοινή, καθομιλούμενη (pali σημαίνει βοσκός), εν αντιθέσει προς τη σανσκριτική, τη γλώσσα της διανόησης.

46

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

κάθε τι, μέσα μου ενοικεί η παντογνωσία", αυτοί οι άνθρωποι δε λένε ό,τι είπα εγώ' με κατηγορούν σε πείσμα κάθε αλήθειας». Οι δυνάμεις που κατέχει ο Βούδας δεν είναι θαυματουργές, γιατί ένα θαύμα συνιστά παραβίαση των νόμων της φύσης. Η απέραντη δύναμη του Βούδα συντονίζεται τέλεια με την αιώνια τάξη πραγμάτων. Οι υπερανθρώπινες ικανότητές του είναι θαυματουργές τόσο όσο και οι δραστηριότητες ενός ανθρώπου πρέπει να φαίνονται θαυματουργές στα κατώτερα όντα. Για τους αυτοθυσιαζόμενους ήρωες, τους αγωνιστές της αληθινής γνώσης, είναι τόσο φυσικό να εκδηλώνουν τ' ασυνήθιστα επιτεύγματά τους όσο και για ένα πουλί να πετάει ή για ένα φάρι να κολυμπάει. Ο Βούδας, σύμφωνα μ' ένα κείμενο, «είναι μόνον ο πρεσβύτερος απ' τους ανθρώπους, μη διαφέροντας απ' αυτούς περισσότερο απ' όσο διαφέρει το κοτοπουλάκι που μόλις εκκολάφθηκε απ' τα προηγούμενα κοτόπουλα της ίδιας όρνιθας». Η γνώση τον ανύψωσε σε μια διαφορετική τάξη όντων, γιατί η αρχή της διαφοροποίησης βρίσκεται στα βάθη της συνείδησης. Η ανθρώπινη υπόσταση του Γκοτάμα Βούδα υπογραμμίζεται ιδιαίτερα στα πιο αρχαία γραπτά, όπου απαντά η ακόλουθη έκφραση: «Ο Γκοτάμα Βούδας, το τελειότερο από τα δίποδα». Οι Σούττες Πάλι περιέχουν πολλούς προσδιορι-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΤΔΙΣΜΟΥ

^

σμούς, χαρακτηριστικούς των υψηλών ιδιοτήτων του Γκοτάμα, του Διδασκάλου, που έδειξε το μονοπάτι. Ας αναφέρουμε κάποιους απ' αυτούς: «Είναι ο αρχηγός του καραβανιού, ο θεμελιωτής, ο δάσκαλος, ο ασύγκριτος εκπαιδευτής ανθρώπων. Η ανθρωπότητα κατρακυλούσε σαν τροχός άμαξας στο δρόμο προς την καταστροφή της, χαμένη, χωρίς οδηγό και προστάτη. Εκείνος της έδειξε το ορθό μονοπάτι. Είναι ο Κύριος του Ευεργετικού Νόμου. Είναι το λιοντάρι του Νόμου». «Είναι ένας θαυμαστός γιατρός' με το μέσο της συμπόνιας θεραπεύει επικίνδυνες ασθένειες.» «Ο σεβαστός Γκοτάμα είναι ένας γεωργός. Ο αγρός του είναι η αθανασία.» «Είναι το φως του κόσμου. Είναι αυτός που ανυψώνει πάνω από τη Γη. Είναι αυτός που αποκαλύπτει το κρυμμένο. Είναι αυτός που φέρνει τον πυρσό στο σκοτάδι, για να μπορέσουν να δουν αυτοί που έχουν μάτια. Έτσι ο Γκοτάμα φώτισε τη Διδασκαλία του απ' όλες τις πλευρές.» «Είναι ο ελευθερωτής. Ελευθερώνει, γιατί έχει ελευθερωθεί ο ίδιος.» Η ηθική και πνευματική του τελειότητα μαρτυρεί την Αλήθεια της Διδασκαλίας του και η δύναμη της επίδρασής του πάνω σ' εκείνους που τον περιέβαλλαν, βασιζόταν στο παράδειγμα του προσωπικού του μόχθου. Οι αρχαίες γραφές τονίζουν πάντα τη ζωντανή εφαρμογή της διδασκαλίας του. Ο Γκοτάμα δεν

48

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

απέφευγε τη ζωή. Αλλά συμμεριζόταν την καθημερινή ζωή και το μόχθο των ανθρώπων. Προσπαθούσε να τους κατευθύνει προς τη Διδασκαλία, τους προσέφερε τη δυνατότητα συμμετοχής στις κοινότητές του, δεχόταν τις προσκλήσεις τους και δε φοβόταν να επισκεφθεί εταίρες και βασιλιάδες, τα δύο κέντρα της κοινωνικής ζωής στις πόλεις της Ινδίας. Προσπαθούσε να μην προσβάλλει χωρίς λόγο τις παραδοσιακές συνήθειες. Πέρα απ' αυτό, αναζητούσε τη δυνατότητα να προσφέρει τη Διδασκαλία του, βρίσκοντας στήριγμα γι' αυτήν σε κάποια παράδοση, ιδιαίτερα σεβαστή, που δε συγκρουόταν με τις βασικές αρχές της. Τίποτε αφηρημένο δεν υπήρχε στη Διδασκαλία του. Ποτέ δεν αντιπαρέθεσε το ιδεώδες της μυστικής υπερβατικής ζωής με την υπάρχουσα πραγματικότητα. Τόνισε την πραγματικότητα όλων των υπαρκτών πραγμάτων και καταστάσεων για την παρούσα στιγμή. Και, καθώς οι δραστηριότητες κι οι σκέψεις του αφορούσαν κυρίως στις περιστάσεις της ζωής, αντλούσε το περιεχόμενο των ομιλιών και των παραβολών του απ' την καθημερινή ζωή, χρησιμοποιώντας τις απλούστερες εικόνες και συγκρίσεις. Οι Ινδοί στοχαστές, ξεκινώντας από την ιδέα της παραλληλίας μεταξύ φύσης και ανθρώπινης ζωής, πιστεύουν ότι οι εκδηλώσεις της φύσης μπορούν να εξηγήσουν πολλά πράγματα σ' εμάς όσον αφορά στις εκδηλώσεις της ζωής. Χρησιμοποιώντας την

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΛΙΣΜΟΪ

^

ίδια μέθοδο, ο Βούδας, ευτυχώς για τη Διδασκαλία του, κράτησε την πείρα της παλιάς αυτής παράδοσης. «Θα σας το δείξω με σύγκριση, γιατί πολλοί που είναι ορθολογιστές κατανοούν μέσω σύγκρισης» — ήταν ο συνηθισμένος τρόπος του Βούδα. Κι αυτή η απλή ζωντανή προσέγγιση έδινε στη Διδασκαλία του ζωντάνια και πειστικότητα. Η επιρροή του στους ανθρώπους ήταν ανάλογη με την πίστη του στον εαυτό του, στη δύναμή του και στην αποστολή του. Προσαρμοζόταν πάντα στην κατάσταση κάθε μαθητή και κάθε ακροατή, δίνοντάς του το πιο αναγκαίο, σύμφωνα με την κατανόησή του. Δεν παραφόρτωνε τους μαθητές και τους ακροατές που ήταν ανέτοιμοι ν' απορροφήσουν την ανώτατη γνώση με περίπλοκες διανοητικές διαδικασίες. Ούτε ενθάρρυνε όσους αναζητούσαν αφηρημένη γνώση χωρίς να εφαρμόζουν στη ζωή την υψηλή ηθική της Διδασκαλίας του. Κάποτε, όταν ένας τέτοιος τύπος ανθρώπου, ονόματι Μαλούνκυα, ρώτησε τον Ευλογημένο για την προέλευση όλων των πραγμάτων, ο Ευλογημένος παρέμεινε σιωπηλός, γιατί θεώρησε πως το πιο σπουδαίο έργο έγκειται στην επιβεβαίωση της πραγματικότητας του περιβάλλοντός μας" αυτό σήμαινε να βλέπουμε τα πράγματα όπως υπάρχουν γύρω μας και να προσπαθήσουμε πρώτα να τα τελειοποιήσουμε, να προωθήσουμε την εξέλιξή τους και να μη χάνουμε χρόνο σε διανοητικές θεωρητικολογίες.

50

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Ασφαλώς, η γνώση του δεν περιοριζόταν στη Διδασκαλία του, η προφύλαξη όμως η παρακινούμενη από μεγάλη σοφία, τον έκανε διστακτικό στο να κοινοποιεί συλλήψεις, οι οποίες, αν παρεννοούνταν, θα μπορούσαν να αποβούν καταστρεπτικές. Κάποτε, ο Ευλογημένος, έμενε στο Καουσάμπι, στο άλσος Σιμσάπα. Κάποια στιγμή, ο Ευλογημένος, παίρνοντας λίγα φυλλόδεντρα στο χέρι του, είπε στους μαθητές του: «Τι νομίζετε, μαθητές μου, ποια είναι περισσότερα: αυτά τα λίγα φύλλα που κρατάω στο χέρι μου ή τα υπόλοιπα πάνω στα δέντρα του άλσους;» «Τα φύλλα που κρατάει ο Ευλογημένος στο χέρι του είναι λίγα" τα φύλλα πάνω στα δέντρα του άλσους είναι πολύ περισσότερα.» «Έτσι ακριβώς, μαθητές, όσα έχω συλλάβει και δεν τα έχω ανακοινώσει σ' εσάς είναι πολύ περισσότερα απ' αυτά που σας έχω ανακοινώσει. Και γιατί, μαθητές, δε σας τα έχω αποκαλύψει; Επειδή δε θα είχαν κανένα όφελος για σας. Επειδή δε συμβάλλουν στην ανώτερη ζωή. Επειδή δεν οδηγούν στην αποστροφή για τα εγκόσμια, στην εκμηδένιση κάθε λαγνείας, στην κατάπαυση του παροδικού, στην ειρήνη, στην ανώτερη γνώση, στην αφύτ:νιση, στο Νιρβάνα. Γι' αυτό δε σας τα μετέδωσα. Και τι σας μετέδωσα; Τη γνώση γι' αυτό που είναι πόνος, για την αιτία του πόνου, για την κατάπαυση του πόνου και για το μονοπάτι που οδηγεί στην κατάπαυση του πόνου.»

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

^

Τόσο εξατομικευμένη και πρακτική ήταν η Διδασκαλία του σε κάθε ξεχωριστή περίπτωση, ώστε καθιερώθηκε η παράδοση τριών κύκλων της Διδασκαλίας: για τους εκλεκτούς, για τα μέλη του Σάνγκα και για όλους τους άλλους. Ιδρύοντας τις κοινότητες του, ο Βούδας αγωνιζόταν να δημιουργήσει τις καλύτερες συνθήκες για κείνους που είχαν αποφασίσει να εργαστούν αταλάντευτα πάνω στη διεύρυνση της συνειδητότητάς τους προκειμένου να επιτύχουν την ανώτερη γνώση. Έπειτα τους έστελνε μέσα στον κόσμο, ως δασκάλους της ζωής, ως κήρυκες μιας Παγκόσμιας Κοινότητας. Η απαιτούμενη συνεχής πειθαρχία λόγων, σκέψεων και πράξεων, χωρίς την οποία είναι αδύνατον να υπάρξει επιτυχία στο δρόμο προς την τελειότητα, είναι σχεδόν ανεπίτευκτη για όσους βρίσκονται μέσα στις συνηθισμένες συνθήκες ζωής, όπου χιλιάδες εξωτερικές περιστάσεις και ασήμαντες υποχρεώσεις εκτρέπουν διαρκώς τον αγωνιζόμενο απ' το στόχο του. Η ζωή όμως ανάμεσα σε ανθρώπους ενωμένους απ' την ίδια έφεση, από κοινές σκέψεις και συνήθειες, ήταν μεγάλη βοήθεια, γιατί, δίχως απώλεια ενέργειας, προσέφερε δυνατότητες ανάπτυξης προς την επιθυμητή κατεύθυνση. Ο Βούδας — που δίδαξε ότι σ' ολόκληρο το Σύμπαν μόνο συσχετίσεις υπάρχουν" που ήξερε ότι δεν υπάρχει τίποτε χωρίς συνεργασία" που κατάλαβε ότι

52

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

01 εγωιστές και οι επηρμένοι δεν μπορούν να κτίσουν το μέλλον, επειδή, κατά τον κοσμικό νόμο, είναι έξω από τα ρεύμα της ζωής που φέρνει όλα όσα υπάρχουν προς την τελειότητα — φύτεψε υπομονετικά τους σπόρους, ιδρύοντας τους πυρήνες πάνω σε μια βάση κοινοτικής διαβίωσης, προβλέποντας την πραγματοποίηση, στο μακρινό μέλλον, της Παγκόσμιας Κοινότητας. Δύο κανόνες ήταν απαραίτητοι για την αποδοχή στην κοινότητα: πλήρης απάρνηση της προσωπικής ιδιοκτησίας και ηθική αγνότητα. Οι άλλοι κανόνες αφορούσαν στην αυστηρή αυτοπειθαρχία και στις υποχρεώσεις προς την κοινότητα. Καθένας, μπαίνοντας στην κοινότητα, πρόφερε τον τύπο: «Καταφεύγω στο Βούδα, καταφεύγω στο Ντάρμα*, καταφεύγω στο Σάνγκα, ως καταστροφείς του φόβου μου». Ο πρώτος παρείχε τις Διδασκαλίες του, το δεύτερο την αμετάβλητη αλήθεια του, και ο τρίτος το παράδειγμά του του μεγάλου νόμου που ερμήνευσε ο Βούδας. Η απάρνηση της ιδιοκτησίας εφαρμοζόταν αυστηρά στη ζωή. Επιπλέον, η απάρνηση αυτή έπρεπε, όχι τόσο να δείχνεται εξωτερικά όσο να γίνεται αποδεκτή μέσα στη συνείδηση. Κάποτε, ένας μαθητής ρώτησε τον Ευλογημένο: * Ντάρμα: Διδασκαλία του Βούδα. Η λέξη σημαίνει επίσης, Αλήθεια, Νόμος, Καθήκοντα, Δικαιοσύνη, Ηθική κ.τ.λ.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΪ

Μ

«Πώς θα 'πρεπε να κατανοήσει κανείς την εκπλήρωση της Υποθήκης της σχετικής με την απάρνηση της ιδιοκτησίας; Ένας μαθητής απαρνήθηκε όλα τα πράγματα, αλλά ο Διδάσκαλος του εξακολουθούσε να τον επιτιμά γι' αποκτήματα. Ένας άλλος παρέμεινε περιτριγυρισμένος από αντικείμενα κι όμως δεν επέσυρε μομφή», «Το αίσθημα της κατοχής μετριέται όχι με τα αντικείμενα αλλά με τις σκέψεις. Μπορεί να έχει κανείς πράγματα κι όμως να μην είναι ιδιοκτήτης.» Ο Βούδας συμβούλευε πάντα την κατοχή όσο το δυνατόν λιγότερων πραγμάτων, για να μην αφιερώνεται πολύς χρόνος σ' αυτά. Ολόκληρη η ζωή της κοινότητας ήταν αυστηρά πειθαρχημένη, γιατί το θεμέλιο της Διδασκαλίας του Βούδα ήταν η σιδερένια αυτοπειθάρχηση, προκειμένου να χαλιναγωγηθούν τ' ανεξέλεγκτα αισθήματα και σκέψεις και ν' αναπτυχθεί αδάμαστη θέληση. Μόνον όταν ο μαθητής κυριαρχούσε τις αισθήσεις του, ο Διδάσκαλος σήκωνε ελαφρά το πέπλο και του ανέθετε κάποιο έργο. Μόνο μετά απ' αυτό γινόταν ο μαθητής σταδιακά δεκτός για βαθύτερη γνώση. Από τέτοιους ανθρώπους, πειθαρχημένους κι εκπαιδευμένους σε αυστηρή απάρνηση κάθε προσωπικού και συνεπώς ανδρείους και άφοβους, επιθυμούσε ο Γκοτάμα Βούδας να δημιουργήσει εργάτες για την κοινή ευημερία, πλάστες της συνείδησης των ανθρώπων και σκαπανείς της Παγκόσμιας Κοινότητας.

S4

ΕΛΕΝΑ PEPIX

To υλικό που στερέωνε το θεμέλιο κάθε επιτεύγματος στη Διδασκαλία του Γκοτάμα ήταν η γενναιότητα. «Δεν υπάρχει αληθινή συμπόνια χωρίς γενναιότητα' καμιά αυτοπειθαρχία δεν μπορεί να επιτευχθεί χωρίς γενναιότητα" η υπομονή είναι γενναιότητα' δεν μπορεί κανείς να βυθομετρήσει τα βάθη της αληθινής γνώσης και ν' αποκτήσει τη σοφία ενός Αρχάτ χωρίς γενναιότητα.» Ο Γκοτάμα ζητούσε απ' τους μαθητές του πλήρη εκμηδένιση κάθε αίσθησης φόβου. Αφοβία σκέψης, αφοβία πράξης ήταν η εντολή. Η ίδια η προσωνυμία του Γκοτάμα Βούδα, «το Λιοντάρι», κι η προσωπική του έκκληση να βαδίζουν μέσα απ' όλα τα εμπόδια, όπως ο ρινόκερος ή ο ελέφαντας, δείχνει τι βάθη αφοβίας ζητούσε η εντολή του. Γι' αυτό, η Διδασκαλία του Γκοτάμα μπορεί ν' αποκληθεί, πρώτ' απ' όλα. Διδασκαλία της Αφοβίας. «Πολεμιστές αποκαλούμε, ω μαθητές, τους εαυτούς μας, γιατί, στ' αλήθεια, πολεμάμε. Για υψιπρεπή αρετή, γι' ανώτερη προσπάθεια, για θεϊκή σοφία πολεμάμε. Γι' αυτό πολεμιστές μάς ονομάζουν.»

Σ

ύμφωνα με την παράδοση, η επίτευξη της φώτισης απ' τον Γκοτάμα σημαδεύτηκε από την αποκάλυψη της «αλυσίδας της αιτιότητας» — τα δώδεκα Νιντάνα*. Το πρόβλημα που τον βασάνιζε πολλά χρόνια λύθηκε. Προχωρώντας με διαλογισμούς από αιτία σε αποτέλεσμα, ο Γκοτάμα ανακάλυψε την πηγή του κακού: 12) Η ύπαρξη είναι πόνος, γιατί περιέχει γεράματα, θάνατο και μυριάδες βάσανα. 11) Υποφέρω, γιατί γεννήθηκα. 10) Γεννήθηκα, γιατί ανήκω στον κόσμο της ύπαρξης. 9) Υπάρχω, επειδή τρέφω μέσα μου την ύπαρξη. 8) Τρέφω την ύπαρξη, γιατί έχω επιθυμίες. 7) Έ χ ω επιθυμίες, γιατί έχω αισθήσεις. 6) Έ χ ω αισθήσεις, γιατί έρχομαι σ' επαφή με τον εξωτερικό κόσμο. 5) Η επαφή αυτή παράγεται από * Νιντάνα: οι δώδεκα αιτίες της ύπαρξης, μια αλυσίδα αιτιότητας, μια διαδοχή αιτίας και αποτελέσματος, μέσω δώδεκα δεσμών.

56

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

τη δράση των έξι μου αισθήσεων. 4) Οι αισθήσεις μου εκδηλώνονται γιατί, όντας προσωπικότητα, αντιτίθεμαι στο απρόσωπο. 3) Είμαι προσωπικότητα, γιατί έχω μια συνείδηση διαποτισμένη από τη συνείδηση αυτής της προσωπικότητας. 2) Η συνείδηση αυτή δημιουργήθηκε ως συνέπεια των προηγουμένων υπάρξεων μου. 1) Οι υπάρξεις αυτές σκοτείνιασαν τη συνείδησή μου, γιατί δεν είχα γνώση. Είθισται ν' απαριθμούμε αυτό το δωδεκαπλό τύπο με την αντίστροφη σειρά : 1) Avidya (σύγχυση, άγνοια). 2) Samskara (κάρμα). 3) Vijnana (συνείδηση), 4) Nama-riipa (μορφή-αισθητηριακή και μη αισθητηριακή). 5) Shad-ayatana (οι έξι υπερβατικές βάσεις των αισθημάτων και των αισθήσεων). 6) Sparsa (επαφή). 7) Vedana (αισθήματα). 8) Trishna (δίφα, πόθος). 9) Upadana (αγώνες, προσδέσεις). 10) Bhava (ύπαρξη). 11) Jati (γέννηση). 12) Jara (γήρας, θάνατος). Έτσι, οι πηγές και οι πρωταρχικές αιτίες όλων των δεινών του ανθρώπου είναι η σύγχυση και η άγνοια. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, ο Γκοτάμα κατέδειξε με σαφήνεια και καταδίκασε την άγνοια. Διαβεβαίωσε ότι η άγνοια είναι το μεγαλύτερο έγκλημα, γιατί είναι η αιτία όλων των ανθρώπινων πόνων, επειδή μας αναγκάζει να δίνουμε αξία σ' αυτό που δεν αξίζει' να πονάμε εκεί που δε θα 'πρεπε να υπάρχει πόνος' να παίρνουμε την ψευδαίσθηση για πραγματικότητα' ν' αναλίσκουμε τη ζωή μας

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

^

κυνηγώντας το ασήμαντο, παραμελώντας αυτό που στην πραγματικότητα είναι το πιο πολύτιμο: τη γνώση του μυστηρίου της ανθρώπινης ύπαρξης και μοίρας. Το φως που θα μπορούσε να σκορπίσει αυτό το σκοτάδι και να ελευθερώσει από τον πόνο διακηρύχθηκε από τον Γκοτάμα Βούδα ως η γνώση των Τεσσάρων Ευγενών Αληθειών. Αυτές είναι: 1 ) 0 πόνος της ένσαρκης ύπαρξης, που προκαλείται απ' τη συνεχή επανάληψη γεννήσεων και θανάτων. 2) Η αιτία των πόνων αυτών βρίσκεται στην άγνοια, στη δίψα για ικανοποίηση του εαυτού με γήινα αποκτήματα, τα οποία σέρνουν πίσω τους την αέναη επανάληψη της ατελούς ύπαρξης. 3) Η κατάπαυση των πόνων βρίσκεται στην επίτευξη μιας κατάστασης φωτισμένης παμπεριεκτικότητας, η οποία καθιστά δυνατή τη συνειδητή παρεμπόδιση του κύκλου της γήινης ύπαρξης. 4) Το μονοπάτι προς την κατάπαυση των πόνων συνίσταται στη βαθμιαία ενδυνάμωση των στοιχείων εκείνων που είναι ανάγκη να τελειοποιηθούν, ώστε να εκμηδενιστούν τα αίτια της γήινης ύπαρξης και να προσεγγιστεί η μεγάλη αλήθεια. Το μονοπάτι που οδηγεί στην αλήθεια αυτή διαιρέθηκε απ' τον Γκοτάμα σε οκτώ μέρη: 1) Ορθή κατανόηση (αυτή που αφορά στο νόμο των αιτίων). 2) Ορθή σκέψη. 3) Ορθή ομιλία. 4) Ορθή πράξη.

58

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

5) Ορθή ζωή. 6) Ορθή εργασία. 7) Ορθή επαγρύττνηση και αυτοπειθαρχία. 8) Ορθή συγκέντρωση. Ο άνθρωπος που έχει εφαρμόσει τις αρχές αυτές στη ζωή, ελευθερώνεται απ' τον πόνο της γήινης ύπαρξης που είναι συνέπεια της άγνοιας, της επιθυμίας και των διακαών πόθων. Όταν επιτευχθεί η απελευθέρωση αυτή, φθάνει κανείς το Νιρβάνα. Τι είναι το Νιρβάνα; Νιρβάνα είναι η ικανότητα να εμπερικλείει κανείς όλες τις ενέργειες, είναι το όριο της παμπεριεκτικότητας. Η δόνηση της φώτισης ελκύει αληθινή γνώση. Η ηρεμία δεν είναι παρά μόνον ένα εξωτερικό σημάδι, που δεν εκφράζει την ουσία αυτής της κατάστασης. Σύμφωνα με τη σύγχρονή μας κατανόηση, μπορούμε να ορίσουμε το Νιρβάνα ως μια κατάσταση τελειότητας, σ' ένα άτομο, όλων των στοιχείων και των ενεργειών που τα έχει φέρει στα ανώτατα όρια έντασης που είναι δυνατόν να επιτευχθούν στον παρόντα κοσμικό κύκλο. Ο Γκοτάμα Βούδας επισήμανε επίσης δέκα μεγάλα εμπόδια, που τ' αποκαλεί δεσμά. Αυτά είναι: 1) Η ψευδαίσθηση της προσωπικότητας. 2) Η αμφιβολία. 3) Η δεισιδαιμονία. 4) Τα φυσικά πάθη. 5) Το μίσος. 6) Η πρόσδεση στη Γη. 7) Η επιθυμία για διασκέδαση και ανάπαυση. 8) Η υπερηφάνεια. 9) Η ικανοποίηση από τον εαυτό μας. 10) Η άγνοια. Για να φτάσει κανείς την ανώτερη γνώση είναι απαραίτητο ν' αποτινάξει τα δεσμά αυτά.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΪ

W

Στο βουδισμό εκτίθενται ως τις παραμικρές λεπτομέρειες οι υποδιαιρέσεις των αισθήσεων και τα κίνητρα των διανοητικών διαδικασιών που λειτουργούν είτε ως εμπόδια στην αυτογνωσία, είτε ως μέσα ανάπτυξης που διευκολύνουν την αυτογνωσία, μέσω νοητικής εκπαίδευσης και λεπτομερούς ανάλυσης κάθε αντικειμένου. Ακολουθώντας αυτή τη μέθοδο αυτογνωσίας, ο άνθρωπος φτάνει τελικά στη γνώση της αληθινής πραγματικότητας' βλέπει την αλήθεια όπως είναι. Αυτή είναι η μέθοδος που εφαρμόζεται από κάθε σοφό δάσκαλο για την ανάπτυξη του νου του μαθητή. Κηρύσσοντας τις Τέσσερις Ευγενείς Αλήθειες και το Ευγενικό Μονοπάτι, ο Βούδας καταδίκασε, αφενός, το σωματικό κολασμό που εφάρμοζαν οι ασκητές και, αφετέρου, την ελευθεριότητα, υποδεικνύοντας το μονοπάτι των οκτώ βημάτων ως τρόπο εναρμόνισης των αισθήσεων και επίτευξης των έξι τελειοτήτων ενός Αρχάτ: της συμπόνιας, της ηθικότητας, της υπομονής, της γενναιότητας, της συγκέντρωσης και της σοφίας. Ο Βούδας επέμενε να συνειδητοποιούν οι μαθητές του την έννοια των δύο άκρων, αφού η αντίληψη της Πραγματικότητας δεν επιτυγχάνεται παρά μόνο μέσα από την αντιπαράθεση των δύο άκρων. Αν ο μαθητής δεν κατάφερνε να το μάθει αυτό τέλεια, ο Ευλογημένος δεν τον εισήγε σε πιο προχωρημένη γνώση, γιατί θα ήταν όχι μόνον άχρηστη, αλλά κι

60

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

επικίνδυνη. Η συνειδητοποίηση της έννοιας αυτής διευκολυνόταν απ' την αφομοίωση της αρχής της σχετικότητας. Ο Βούδας επιβεβαίωσε τη σχετικότητα όλων όσων υπάρχουν, υποδεικνύοντας τις αέναες μεταβολές στη φύση και την παροδικότητα όλων των πραγμάτων μέσα στο ρεύμα της απεριόριστης ύπαρξης που αγωνίζεται αιώνια προς την τελειότητα. Κι η μεγάλη του εμμονή σ' αυτή την αρχή της σχετικότητας μπορεί να φανεί στην ακόλουθη παραβολή: «Ας υποθέσουμε», είπε μια μέρα στους μαθητές του ο Βούδας, «ας υποθέσουμε πως ένας άνθρωπος που ξεκινάει για ένα μακρύ ταξίδι, βρίσκεται αντιμέτωπος μ' ένα μεγάλο ρεύμα νερού, πως η κοντινή όχθη του πολιορκείται από πολλούς κινδύνους, αλλά η αντικρινή πλευρά είναι ασφαλής κι απαλλαγμένη από κινδύνους" πως δεν υπάρχει βάρκα, με την οποία να περάσει το χείμαρρο, ούτε καμιά γέφυρα που να βγάζει στην άλλη όχθη. Κι ας υποθέσουμε πως αυτός ο άνθρωπος λέει στον εαυτό του: "Αλήθεια, έχω μπροστά μου ένα μεγάλο και πλατύ ρεύμα, αλλά δεν υπάρχει κανένα μέσο να περάσω στην άλλη όχθη. Εμπρός, ας μαζέψω καλάμια, κλαδιά και φύλλα κι ας φτιάξω μ' αυτά μια σχεδία και κρατημένος από τη σχεδία μου και κωπηλατώντας με χέρια και με πόδια, ας περάσω στην ασφάλεια της άλλης όχθης!" Ας υποθέσουμε, λοιπόν, πως αυτός ο άνθρωπος κάνει όπως είπε και φτιάχνει μια

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOY ΒΟΥΔΙΣΜΟΤ

^

σχεδία, τη ρίχνει στο νερό και, δουλεύοντας με χέρια και με πόδια, φτάνει ασφαλής στην άλλη όχθη. »Και τώρα, έχοντας περάσει, μόλις φτάνει στην άλλη όχθη, ας υποθέσουμε πως ο άνθρωπος λέει: "Αλήθεια, τούτη η σχεδία μ' εξυπηρέτησε, γιατί μ' αυτήν και κινώντας χέρια και πόδια, πέρασα με ασφάλεια σ' αυτή την άλλη όχθη. Εμπρός, ας σηκώσω τη σχεδία μου, ας τη βάλω στο κεφάλι ή στους ώμους κι ας προχωρήσω έτσι στο δρόμο μου!" »Τι νομίζετε, μαθητές; Κάνοντας έτσι ο άνθρωπος, θα ενεργούσε σωστά σε σχέση με τη σχεδία του; »Τι θα 'πρεπε, λοιπόν, να κάνει ένας τέτοιος άνθρωπος, για να ενεργήσει σωστά σε σχέση με τη σχεδία του; »Λοιπόν, μαθητές, ο άνθρωπος αυτός θα έπρεπε να πει στον εαυτό του: "Αλήθεια, τούτη η σχεδία μ' εξυπηρέτησε, γιατί, κρατημένος σ' αυτήν και κινώντας χέρια και πόδια, έχω περάσει ασφαλής σ' αυτή την όχθη. Ας την αφήσω όμως εδώ κι ας προχωρήσω στο ταξίδι μου!" Έτσι, αυτός ο άνθρωπος θα ενεργούσε σωστά στο ζήτημα της σχεδίας του. »Με τον ίδιο τρόπο, κι εγώ, μαθητές, βάζω τη Διδασκαλία μου μπροστά σας σαν κάποιο είδος σχεδίας, που σχεδιάστηκε ως μέσον απόδρασης, όχι ως ένα μόνιμο απόκτημα. Κατανοήστε καλά την αναλογία της σχεδίας: το Ντάρμα πρέπει ν' αφεθεί πί-

62

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

σω, όταν περάσετε στην όχθη του Νιρβάνα». Εδώ βλέπουμε πόσο μικρή σημασία πρέπει ν' αποδίδεται σε οτιδήποτε ανήκει σε τούτον τον κόσμο της σχετικότητας — της Μάγια*. Όλα, ακόμα κι η Διδασκαλία ενός τέλεια Φωτισμένου, έχει απλώς περιορισμένη, παροδική, σχετική αξία. Η παραβολή αυτή τονίζει επίσης την ανάγκη για σθεναρή προσπάθεια του ανθρώπου με χέρια και με πόδια, γιατί η Διδασκαλία είναι αποτελεσματική μόνον αν εφαρμόζονται σ' αυτήν προσωπικές προσπάθειες.

Οι κοινότητες του Βούδα έδωσαν καταφύγιο στα πιο διαφορετικά αιτήματα κι επομένως συγκροτήθηκαν απ' τα πιο ετερόκλητα στοιχεία. Στο Μιλίντα Πάνχα, βρίσκουμε τ' ακόλουθα: «Ποιοι λόγοι ωθούν κάποιον να γίνει μέλος της κοινότητας;» ρώτησε κάποτε ο Μιλίντα το βουδιστή δάσκαλό του, Ναγκασένα. Ο σοφός απάντησε ότι μερικοί γίνονται οπαδοί του Σάνγκα, προκειμένου να ξεφύγουν απ' την τυραννία κάποιου κυβερνήτη' άλλοι γίνονται μέλη για να σωθούν από ληστές ή γιατί είναι υπερχρεωμένοι, αλλά υπάρχουν και μερικοί που επιθυμούν απλώς να εξασφαλίσουν την ύπαρξή τους. Αν μερικοί έγιναν μέλη της κοινότητας αναζητώ* Μάγια: η απατηλότητα του κόσμου των φαινομένων, του κόσμου της σχετικότητας.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ντας κοινωνικά και υλικά οφέλη, πολύ περισσότεροι ήταν οι αληθινοί κοινωνικοί αναμορφωτές, που συγκεντρώθηκαν κάτω απ' την ευρύχωρη στέγη των δυνατοτήτων, τις οποίες προσέφερε η Διδασκαλία του Βούδα στο μέσο της σκοτεινής φεουδαλικής πραγματικότητας της εποχής του. Στη Σούττα Νιπάτα βρίσκει κανείς αυστηρές καταδίκες του κοινωνικού καθεστώτος και της δημόσιας ηθικής της εποχής. Η κοινότητα δεχόταν τους πάντες, χωρίς διακρίσεις φυλής, κάστας ή φύλου, και οι πιο ποικίλες έρευνες και αναζητήσεις νέων δρόμων εύρισκαν ικανοποίηση εκεί. Οι κοινότητες του Βούδα δεν ήταν μοναστήρια και η εισδοχή σ' αυτές δεν ήταν μύηση. Σύμφωνα με τα λόγια του Διδασκάλου, μονάχα κατανόηση της Διδασκαλίας έκανε το νεοφώτιστο καινούργιο άνθρωπο και μέλος της κοινότητας. Στην κοινότητα υπήρχε πλήρης ισότητα όλων των μελών. Το ένα μέλος διέφερε από το άλλο απ' την ημερομηνία εισδοχής του. Στην εκλογή Πρεσβυτέρου, η ηλικία δε λαμβανόταν υπόψη. Η αρχαιότητα βαθμού δε μετριόταν με το γκριζάρισμα των μαλλιών. Για κάποιον που η αξία του βασιζόταν μόνο στη μεγάλη του ηλικία, έλεγαν πως «μάταια γέρασε». Αλλά «πρεσβύτερος είναι αυτός, που μέσα του μιλάει η δικαιοσύνη, που ξέρει ν' αυτοκυριαρχείται, που είναι σοφός».

64

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Ο Βούδας δε ζητούσε διαβίωση σε μια κλειστή κοινότητα. Ευθύς εξ αρχής, μεταξύ των μαθητών υπήρχαν κάποιοι που προτιμούσαν τη μονήρη ζωή. Για κείνους που απομονώνονταν σε υπερβολικό βαθμό, ο Βούδας έλεγε: «Μια ζωή απομονωμένη στο δάσος είναι χρήσιμη σ' αυτόν που την ακολουθεί, ελάχιστα βοηθάει όμως την ευημερία των ανθρώπων». Ο Βούδας δεν επιθυμούσε την καθιέρωση υπερβολικά πολλών κανόνων. Αγωνίστηκε ν' αποφύγει τη σχολαστικότητα και την ομοιομορφία των κανονισμών, καθώς και την επιβολή υπερβολικά πολλών απαγορεύσεων. Όλοι οι κανόνες αποσκοπούσαν στην προστασία και στη διασφάλιση της πλήρους ανεξαρτησίας του μαθητή. Το μέλος της κοινότητας ήταν υποχρεωμένο να τηρεί απλότητα κι ευπρέπεια, καθώς όμως δεν υπήρχαν πνευματικές προτιμήσεις στον τρόπο διατροφής και ντυσίματος, ο Βούδας άφηνε μια ορισμένη ελευθερία στους μαθητές. Υποκινούμενοι από τον Ντεβαντάττα, μερικοί μαθητές ζήτησαν απ' το Βούδα να καθιερώσει μια πιο αυστηρή πειθαρχία για την κοινότητα και ν' απαγορεύσει τη χρήση κρέατος και ψαριού. Ο Βούδας αρνήθηκε το αίτημά τους, λέγοντας ότι όποιος θέλει είναι ελεύθερος να εφαρμόσει στον εαυτό του τα μέτρα αυτά, αλλά δε θα πρέπει να επιβληθούν υποχρεωτικά σε όλους. Η ίδια ανεκτικότητα επιτρεπόταν στην ενδυμασία, καθώς ήταν απαράδεκτο η ελευθερία να εκφυλι-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

65

στει σ' ένα προνόμιο για λίγους. Πεπεισμένος για τη σοφία του σεβαστού Σόνα, ο Ευλογημένος του είπε: «Σόνα, έχεις ανατραφεί με λεπτότητα, σε προστάζω να φοράς παπούτσια με σόλες». Ο Σόνα τότε ζήτησε να επεκταθεί η άδεια αυτή σ' όλα τα μέλη του Σάνγκα κι ο Ευλογημένος υποχώρησε αμέσως σ' αυτό το αίτημα. Στη Βινάγια βλέπουμε πως όλοι οι κανονισμοί στην κοινότητα που ίδρυσε ο Ευλογημένος υποκινήθηκαν πάντοτε από κάποια ζωτική ανάγκη. Στη.5(νά· για παρατίθεται ένα συγκινητικό επεισόδιο, το οποίο είχε ως αποτέλεσμα ένα νέο κανόνα για τον Σάνγκα. Κάποτε ο Ευλογημένος, ακολουθούμενος απ' τον σεβαστό Ανάντα, περνούσε απ' τους κοιτώνες. Έφτασε λοιπόν στο κελί ενός μπικσού που έπασχε από μια ασθένεια των εντέρων και κείτονταν κάτω, μέσα στις ακαθαρσίες του. Μόλις τον είδε σ' αυτήν την κατάσταση, πήγε κοντά του και είπε: «Τι συμβαίνει, μπικσού, είσαι άρρωστος;» « Έ χ ω μια ασθένεια των εντέρων. Κύριε.» «Δεν έχεις κανέναν να σε φροντίσει, μπικσού;» «Όχι, Κύριε.» «Γιατί δε σε φροντίζουν οι μπικσού;» «Γιατί, Κύριε, δεν είμαι χρήσιμος στους μπικσού.» Και τότε, ο Ευλογημένος είπε στον σεβαστό Ανά* Μπικσού: μοναχός.

66

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ντα: «Πήγαινε, Ανάντα, να φέρεις νερό να πλύνουμε αυτόν τον μπικσού». «Μάλιστα, Κύριε», απάντησε ο σεβαστός Ανάντα στον Ευλογημένο κι έφερε νερό. Ο Ευλογημένος, λοιπόν, έριχνε νερό, ενώ ο σεβαστός Ανάντα τον έπλενε. Και κρατώντας τον, ο Ευλογημένος, απ' το κεφάλι κι ο σεβαστός Ανάντα από τα πόδια, τον σήκωσαν και τον έβαλαν πάνω στο κρεβάτι του. Τότε μ' αυτή την αφορμή και σε σχέση μ' αυτή, ο Ευλογημένος συγκάλεσε μια συνάθροιση του Τάγματος και ρώτησε τους μοναχούς: «Μπικσού, στον τάδε κοιτώνα υπάρχει κάποιος μπικσού που είναι άρρωστος;» «Μάλιστα, Κύριε.» «Και τι του συμβαίνει, μπικσού;» «Έχει κάποια ασθένεια των εντέρων. Κύριε.» «Και υπάρχει κανείς να τον φροντίσει, μπικσού;» «Όχι, Κύριε.» «Και γιατί δεν τον φροντίζουν οι μπικσού; Μπικσού, δεν έχετε ούτε μητέρες ούτε πατέρες που μπορούν να σας εξυπηρετήσουν. Αν, μπικσού, δεν εξυπηρετήσετε ο ένας τον άλλο, ποιος, αλήθεια, θα σας φροντίσει; Όποιος, μπικσού, θα εξυπηρετούσε εμένα, πρέπει να φροντίσει τον άρρωστο. »Αν κάποιος που είναι σε ανάγκη έχει εκπαιδευτή, ο εκπαιδευτής του θα τον υπηρετεί μέχρι ν' αναρρώσει και τό ίδιο θα γίνεται αν έχει ένα δάσκαλο, ένα συμμαθητή του ίδιου Βιχάρα ή ένα μαθητή

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

που μένει με το δάσκαλο του. Κι αν δεν έχει κανέναν απ' αυτούς, τότε θα πρέπει να τον φροντίσει ο Σάνγκα, Όποιος δεν το κάνει αυτό, θα είναι ένοχος παράβασης.» Η αντιπάθεια του Διδασκάλου στην καθιέρωση πολλών και στατικών κανόνων, ιδίως απαγορεύσεων, και η επιθυμία να περιφρουρήσει το σφρίγος της κοινοτικής ζωής εκφράζονται ζωηρά στις τελευταίες του υποθήκες στο μαθητή του Ανάντα: «Εμπιστεύομαι στην κοινότητα την αλλαγή των δευτερευόντων και μικρότερης σημασίας κανονισμών». Πολλές αδύναμες ψυχές όμως νιώθουν πιο βολικά όταν οι υποχρεώσεις τους είναι αυστηρά καθορισμένες' απ' αυτό προήλθε το πλήθος των κανόνων και των απαγορεύσεων του μεταγενέστερου βουδισμού. Είναι πολύ πιο εύκολο να αφήνεσαι σε κανονισμούς, ακόμα και κάτω από εξαναγκασμό, παρά να εκδηλώνεις προσωπική συνειδητή ενεργητικότητα, όπίρς ζητούσε ο Διδάσκαλος απ' τους μαθητές του. Η κοινότητα αγωνιζόταν να μη στερήσει τα μέλη απ' την προσωπικότητά τους, αλλά να τα ενώσει με φιλία και οικειότητα σε μιαν ομόφυχη έφεση για τη γενική ευημερία. Η κοινότητα δεν επιθυμούσε να ισοπεδώσει τις ατομικές ιδιαιτερότητες' απεναντίας, ο Βούδας εκτιμούσε κάθε εκδήλωση πρωτοβουλίας, κάθε ατομική εκδήλωση, γιατί η Διδασκαλία διακηρύσσει ότι καθένας είναι δημιουργός κι ελευθερωτής του εαυτού του κι ότι οι προσωπικές προσπάθειες εί-

68

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ναι απολύτως απαραίτητες για να επιτύχει τον υψηλό αυτό στόχο. Έτσι, η αρχή της ατομικότητας είχε όλες τις δυνατότητες ν' αναπτυχθεί. «Ν' αποφεύγεις τις φιλονικίες, βέβαιος για τον εαυτό σου, δίχως ν' αποκλείεις τους άλλους.» Αυτό ήταν δεκτό ως κανόνας στην κοινότητα. Και τόσο λίγο φοβόταν ο βουδισμός τις ατομικές εκδηλώσεις, ώστε συχνά τα εμπνευσμένα λόγια κάποιου μέλους της κοινότητας γίνονταν δεκτά και απέβαιναν μέρος του Κανόνα, μαζί με τις υποθήκες του Διδασκάλου, Η αυστηρή πειθαρχία, η συνεχής επιτήρηση της σκέψης, του λόγου και της πράξης, έκαναν την κοινότητα ένα σχολείο τόσο εκγύμνασης όσο και μόρφωσης, Ο Διδάσκαλος, που ανακήρυξε τη γνώση ως το μόνο μέσο διαφυγής από τα γτ >α δεσμά, και την άγνοια ως το απεχθέστερο έγκλημα, όρισε σ' όλους να βαδίζουν την ατραπό της γνώσης. Παράλληλα με την καταδίκη της άγνοιας, βρίσκουμε μιαν εξίσου αυστηρή καταδίκη της ελαφρόμυαλιάς. «Οι ανόητοι, οι αμαθείς, είναι οι μεγαλύτεροι εχθροί του εαυτού τους, γιατί διαπράττουν κακές πράξεις που αποφέρουν πικρούς καρπούς.» «Ένας ανόητος μπορεί, σ' όλη του τη ζωή, να κάνει συντροφιά μ' ένα σοφό, κι όμως να εξακολουθεί να μη γνωρίζει τη θεία Αλήθεια, όπως το κουτάλι δε γεύεται τη σούπα.»

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

«Μακριά είναι η νύχτα για το φρουρό, μακρύ το μίλι για τον κουρασμένο. Μακρύς είναι ο κύκλος ζωών και θανάτων για τους ανόητους που αγνοούν την Αλήθεια.» Ιδιαίτερα, είχε ως αρχή να λέει συχνά στους γονείς να διδάξουν στα παιδιά τους όλες τις επιστήμες και τις τέχνες και να βοηθήσουν έτσι στην ανάπτυξη της συνειδητότητάς τους. Επίσης επισήμαινε συνεχώς τη ζωτική αναγκαιότητα των ταξιδιών. Έβλεπε σ' αυτά ένα πραγματικά εκπαιδευτικό σκοπό, γιατί το ταξίδι, αποσπώντας τον άνθρωπο απ' τις καθημερινές περιστάσεις, αναπτύσσει μέσα του την ευκινησία, την επινοητικότητα και την προσαρμοστικότητα - ιδιότητες απαραίτητες, που προετοιμάζουν τη διαδικασία επέκτασης της συνειδητότητας. Η Διδασκαλία του Γκοτάμα απαιτεί αυθεντικότητα, αλλά δεν έχει δόγματα, τα οποία οφείλει ν' αποδεχθεί κανείς με καλή πίστη, γιατί ο Διδάσκαλος, επιβεβαιώνοντας τη γνώση σ' όλα τα πράγματα, δεν έβλεπε στην τυφλή πίστη καμιά χρησιμότητα για τη συνειδησιακή ανάπτυξη. «Επομένως», έλεγε ο Βούδας, «σας έχω διδάξει να πιστεύετε όχι επειδή ακούσατε, αλλά μόνον όταν η συνείδηση σας έχει επαληθεύσει και αποδεχτεί.» Σε μια συζήτηση μ' ένα νεαρό Βραχμάνο, ο Βούδας υπέδειξε πώς ένας άξιος μαθητής κατορθώνει να κατακτήσει την Αλήθεια: «Όταν, μετά από ώριμη

70

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

εξέταση, ο μαθητής αναγνωρίσει ότι ο ενδεδειγμένος άνθρωπος είναι τελείως απαλλαγμένος από πιθανότητα σφάλματος, εμπιστεύεται αυτόν τον άνθρωπο. Πλησιάζοντάς τον μ' εμπιστοσύνη, γίνεται μαθητής του. Έχοντας ακούσει τη Διδασκαλία, τη συγκρατεί στο νου του. Αναλύει το νόημα των αληθειών που έχει συγκρατήσει. Διαλογίζεται πάνω σ' αυτά. Έτσι γεννιέται η αποφασιστικότητά του. Αυτό που έχει αποφασίσει, θα το επιχειρήσει. Εκτιμά τη σημασία αυτού που έχει αναλάβει. Έχοντας εκτιμήσει, εφαρμόζει κάθε προσπάθεια. Με τις ανειλημμένες προσπάθειες του, προσεγγίζει την Αλήθεια. Έχοντας εισχωρήσει στα βάθη της, βλέπει. Ωστόσο, όλ' αυτά είναι μόνον η αναγνώριση της Αλήθειας, όχι η κατοχή της. Για να την κατακτήσει πλήρως, πρέπει να εφαρμόζει, να τροφοδοτεί και να επαναλαμβάνει ακούραστα την ψυχολογική αυτή διαδικασία». Απ' αυτή την ομιλία είναι ξεκάθαρο πόσο ελεύθερος ήταν ο μαθητής να συζητάει τη Διδασκαλία που του δόθηκε κι ότι η γνώση και η κατάκτηση της αλήθειας επιτυγχάνεται μόνο με αυτοάσκηση.

Η Διδασκαλία του Βούδα, ως Διδασκαλία της Αλήθειας, αγκάλιασε όλες τις προηγούμενες μεγάλες διδασκαλίες" έτσι, τονίζοντας την αλήθεια τους, απέρριψε την άρνηση" απορρίπτοντας την άρνηση, δεν υποβίβασε καμιά διδασκαλία. Η συνειδητοποίη-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT Β 0 Τ Δ 1 Σ Μ 0 Τ

η

ση της μεγάλης αρχής της συνεργασίας άνοιξε όλους τους δρόμους. Στις κοινότητες του Βούδα, μια αποκήρυξη προσωπικά κατανοημένη ήταν επιτρεπτή, μια άρνηση όμως θεωρούνταν παρόμοια με άγνοια. Στις κοινότητες του Βούδα, μπορούσε κανείς ν' αποκηρύξει ασήμαντα ζητήματα, μια άρνηση όμως ισοδυναμούσε με απόσυρση από την κοινότητα. Υπήρχε η συνήθεια να μην αναφέρουν ποτέ αυτόν που έφυγε — η κοινότητα έπρεπε να ζει για το μέλλον. Εκτός τούτου, αυτός που αποχώρησε, συχνά ξαναγύριζε' σ' αυτή την περίπτωση, την επιστροφή του δεν ακολουθούσε καμιά ερώτηση, πλην μιας: «Δεν αρνιέσαι πια;» Στα πρώτα βήματα της Διδασκαλίας, η πειθαρχία αφορούσε κυρίως στην κάθαρση της καρδιάς και του νου απ' όλες τις προκαταλήψεις και τις κακές ιδιότητες. Όσο προχωρούσε η Διδασκαλία η έμφασή της μετατοπιζόταν και επικεντρωνόταν πάνω στην επέκταση της συνειδητότητας. Είναι δύσκολο ν' ανυψωθεί ένας άνθρωπος χωρίς να περάσει μέσα από την αυστηρή δοκιμασία της κάθαρσης. «Αν το ύφασμα είναι βρόμικο, όσο κι αν το βυθίζει ο βαφέας σε γαλάζια, κίτρινη, κόκκινη ή λιλά βαφή, το χρώμα του θα μένει άσχημο και μουντό — γιατί; Εξαιτίας της βρομιάς στο ύφασμα. Αν η καρδιά δεν είναι καθαρή, πρέπει ν' αναμένει κανείς τα ίδια θλιβερά αποτελέσματα».

72

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

«Λέω πως δεν αρκεί να φοράει κανείς το κίτρινο ένδυμα, για να 'ναι αγωνιστικός. Δεν είναι αρκετό να 'ναι γυμνός, σκεπασμένος με λάσπη, ραντισμένος με νερό, να κάθεται κάτω από 'να δέντρο, να ζει σε απομόνωση, να στέκει ακίνητος στην ίδια θέση, να λιμοκτονεί με νηστείες, να επαναλαμβάνει επωδούς, να πλέκει τα μαλλιά του.» «Ένας άνθρωπος δεν είναι επαίτης, απλώς επειδή τρέφεται μ' ελεημοσύνες.» «Ένας άνθρωπος δεν είναι ασκητής, μόνον επειδή ζει σ' ένα δάσος.» «Ανάξιος για το κίτρινο ένδυμα είναι αυτός που το φορά και στερείται αγνότητας και είναι ανειλικρινής στην πράξη, αμαθής και χωρίς αυτοκυριαρχία.» «Από τα τρία είδη κακής δράσης», είπε ο Βούδας, «η πιο ειδεχθής δεν είναι ο λόγος, ούτε η φυσική πράξη, αλλά η σκέφη.» Από τη στιγμή που συλλαμβάνει μια κακή απόφαση, ο άνθρωπος είναι ήδη ένοχος, είτε την εκτελέσει είτε όχι. «Το πρωταρχικό στοιχείο σ' όλα είναι η σκέψη. Η σκέφη είναι η επικρατέστερη, με τη σκέφη γίνονται όλα. Αν ένας τέτοιος άνθρωπος μιλάει ή ενεργεί με κακή σκέφη, τον ακολουθεί ο πόνος, όπως ο τροχός ακολουθεί την οπλή του ζώου που σέρνει την άμαξα. »Αν ένας άνθρωπος μιλάει ή ενεργεί με δίκαιη σκέφη, τον ακολουθεί από κοντά η ευτυχία, όπως η πάντα παρούσα σκιά του.» «Ο εχθρός απεργάζεται κακό για τον εχθρό, ο μισών για το μισούντα, χειρότερο όμως είναι το κακό

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

73

το καμωμένο από 'να νου με λαθεμένη κατεύθυνση.» Ο Διδάσκαλος υπέδειξε την ανάγκη για επαγρύπνηση πάνω στις σκέψεις με ιδιαίτερη επιμονή, γιατί, αν ο μαθητής, πολύ σίγουρος για τ' αποτελέσματα που πέτυχε, δοκιμάσει να ελαττώσει την επαγρύπνηση του, θα πληρώσει ακριβά για την παραμικρή αμέλεια. Αυτή η συμβουλή δόθηκε με μια παραβολή: «Κάποιος άνθρωπος πληγώθηκε από ένα δηλητηριασμένο βέλος. Ο γιατρός, αφού έβγαλε το 5έλος, συμβούλεψε τον πληγωμένο άνθρωπο να παρακολουθεί το τραύμα πολύ προσεκτικά. Ο ασθενής όμως φαντάστηκε πως δεν είχε πια τίποτε να φοβηθεί. Παραμελημένη η πληγή, κακοφόρμισε και προκάλεσε το θάνατο με οξείς πόνους». «Η επαγρύπνηση είναι ο δρόμος προς την αθανασία. Η αμέλεια είναι ο δρόμος προς το θάνατο. Αυτοί που είναι άγρυπνοι δεν πεθαίνουν. Αυτοί που είναι αμελείς είναι σαν πεθαμένοι.» «Σ' αυτούς που είναι ασταθείς στη σκέψη, που αγνοούν τον αληθινό νόμο ή που η πεποίθηση τους παραπαίει, η σοφία δε φτάνει σε πληρότητα.» «Όπως ισιώνει το βέλος του ένας τοξότης, έτσι ο σοφός άνθρωπος ισιώνει τον ευμετάβλητο και ασταθή νου του που είναι δύσκολο να φρουρηθεί, δύσκολο να καθοδηγηθεί.» «Όπως η βροχή εισχωρεί σ' ένα κακοστεγασμένο σπίτι, έτσι εισχωρεί κι ο πόθος σ' έναν αγύμναστο νου.»

74

ΕΛΕΝΑ PEPIX

«Τα μεγάλα και τα μικρά δεσμά ενός μπικσού, που χαίρεται την επαγρύπνηση και τρέμει την αμέλεια, κατακαίονται όλα. Κινείται σαν τη φωτιά.» Δείχνοντας, από άποψη ωφελιμότητας, την τρέλα του να υποχωρεί κανείς στις ποταπές του τάσεις, ο Βούδας είπε: «Το αίσθημα, για χάρη του οποίου ταπεινωθήκατε, σύντομα θα είναι για σας μόνο μια ανάμνηση, σαν μια ευχαρίστηση που βιώσατε σ' ένα όνειρο. Αυτό που μένει όμως σαν μια μόνιμη ζωντανή μομφή είναι η πράξη που κάνατε γι' αυτή την ευχαρίστηση». «Η ηθικότητα είναι σαν ένας φουσκωμένος δερμάτινος σάκος' μία φορά μονάχα να τον τρυπήσεις και καταστράφηκε. Όμοια, μια φορά μονάχα να υποκύψεις σε ανήθικες διαθέσεις και τίποτε δεν μπορεί να σταματήσει τη συρροή των παθών. Κι ένας άνθρωπος που αφήνεται στον εαυτό του, θα χαθεί αμετάκλητα.» «Οι αρδευτές εκτρέπουν το νερό προς τα εκεί που επιθυμούν" οι τοξότες διαμορφώνουν το βέλος" οι ξυλουργοί λυγίζουν το ξύλο κατά τη θέλησή τους" οι σοφοί κάμπτουν τον εαυτό τους». Στις γραφές, δε βρίσκουμε να γίνεται καμιά διάκριση μεταξύ των μελών της κοινότητας - οι κοινωνικοί αρχηγοί, οι έγγαμοι, οι άγαμοι, οι άνδρες, οι γυναίκες — όλοι μπορούν να λάβουν εξίσου την Αλήθεια που τους διδάσκεται. Κανενός είδους όρκοι δε συνοδεύουν την αποδοχή

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT Β Ο Ϊ Δ Ι Σ Μ Ο Ϊ

75

στην Κοινότητα. Αυτός που ερχόταν έφερνε μαζί του μόνο μια προθυμία να υπηρετήσει τη Διδασκαλία. Σε περίπτωση όμως που αυτή η προθυμία εξέλιπε, τίποτε δεν τον υποχρέωνε να παραμείνει στην κοινότητα. Η εγκατάλειψη της κοινότητας ήταν τόσο απλή όσο και η εισδοχή σ' αυτήν. Πάμπολλες είναι οι περιπτώσεις μελών που άφησαν την κοινότητα και αργότερα ξαναγύρισαν. Κανένα μέλος της κοινότητας δεν αποβαλλόταν απλώς και μόνον επειδή είχε διαφορετική εκτίμηση των πράξεών του. Η αποβολή του θα σήμαινε να ελευθερωθεί το ρεύμα των πύρινων λόγων και της διχόνοιας μέσα στην κοινότητα. «Ένα μέλος της κοινότητας δε θα επαναλάβει ό,τι έχει ακούσει ώστε να δημιουργήσει διχόνοια σε άλλους, αλλά θα τους φέρει κοντά, προφέροντας μόνο λόγια ειρήνης.» «Ουδέποτε το μίσος καταστράφηκε με μίσος" μονάχα η καλοσύνη θέτει τέλος σ' αυτό' τέτοιος είναι ο αιώνιος νόμος.» «Μ' έβρισε, με κακομεταχειρίστηκε, με τσάκισε, μ' έκλεψε' σ' αυτούς που παρέχουν καταφύγιο σε τέτοιες σκέψεις, ο θυμός δε γαληνεύει ποτέ.» «Αν ένας άνθρωπος ασχολείται με τα σφάλματα των άλλων κι έχει πάντα την τάση να θίγεται, είναι μακριά απ' την εξόντωση των παθών και τα πάθη του θα μεγαλώσουν.» «Υπάρχουν μερικοί που δε γνωρίζουν την ανάγκη αυτοσυγκράτησης' αν είναι εριστικοί, μπορεί να δι-

76

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

καιολογήσουμε τη διαγωγή τους. Εκείνοι όμως που γνωρίζουν καλύτερα, οφείλουν να μάθουν να ζουν με ομόνοια.» «Αν ένας άνθρωπος βρει ένα σοφό φίλο που ζει ορθά και είναι σταθερός στο χαρακτήρα του, μπορεί να ζήσει μαζί του, υπερνικώντας όλους τους κινδύνους, ευτυχής και προσεκτικός. Αλλά (...) με ανόητους δεν υπάρχει συντροφικότητα. Παρά να ζει κανείς με ανθρώπους που είναι εγωιστές, ματαιόδοξοι, επιρρεπείς στη λογομαχία και ισχυρογνώμονες, καλύτερα να πορεύεται μόνος.» Επειδή βασική του επιδίωξη ήταν να προσαρμόζονται όλα τα πράγματα στο σκοπό, ο Βούδας δεν αγωνίστηκε να συστηματοποιήσει τη Διδασκαλία του. Ήθελε κάθε σημείο της να επιδρά όσο το δυνατόν πιο ισχυρά στη βούληση των μαθητών του. Σκοπεύοντας μόνο στην ανάπτυξη και στην επέκταση της συνειδητότητας, επέτρεπε ελευθερία σκέψης και δράσης σε όλα τ' άλλα. Ο Βούδας επιθυμούσε ατομική πειθαρχία για τον καθένα. «Πώς επέλεγε ο Βούδας τους κατάλληλους για επίτευξη; Κατά τη διάρκεια της εργασίας, όταν η κούραση είχε πια καταλάβει τους μαθητές, ο Βούδας έκανε την πιο απροσδόκητη ερώτηση, αναμένοντας την πιο γρήγορη απάντηση. » Ή , βάζοντας μπροστά τους το πιο απλό αντικείμενο, τους πρότεινε να το περιγράψουν με τρεις, το περισσότερο, λέξεις ή μ' εκατό, το λιγότερο, σελίδες.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

Ή , βάζοντας κάποιον μαθητή μπροστά σε μια κλειδωμένη πόρτα, ρωτούσε: "Πώς θα την ανοίξεις;". » Ή , παραγγέλλοντας σε μουσικούς να παίξουν κάτω απ' το παράθυρο, έβαζε τους μαθητές να τραγουδούν ύμνους με εντελώς ανόμοιο περιεχόμενο. » Ή , περνώντας μπροστά από τους μαθητές, τους ρωτούσε πόσες φορές είχε περάσει. » Ή , παρατηρώντας μιαν ενοχλητική μύγα, ζητούσε από το μαθητή να επαναλάβει λόγια που είχαν προφερθεί απροσδόκητα. » Ή , προσέχοντας σημάδια φόβου για ζώα ή φυσικά φαινόμενα σε μαθητές, προκαλούσε την κατάσταση για να κυριαρχήσουν το φόβο. »Έτσι το δυνατό Λιοντάρι σφυρηλατούσε τη λεπίδα του πνεύματος». (Καταγραφές από τις προφορικές διδασκαλίες του ινδικού βουδισμού.) Και δεν πρέπει να ξεχνάμε το αγαπημένο παιχνίδι του Βούδα με τους μαθητές του, σε στιγμές ανάπαυσης. Ο Διδάσκαλος πετούσε στον αέρα μια λέξη, με βάση την οποία οι μαθητές δομούσαν μια ολόκληρη σκέψη. Δεν υπάρχει σοφότερη δοκιμασία για να ελεγχθεί η κατάσταση της συνείδησης. Ο Βούδας, μέσα από την αληθινή γνώση και τη σταθερή συνειδητοποίηση της μεταβολής όλων όσα υπάρχουν, χαλύβδωνε τους μαθητές του, οπλίζοντάς τους με θάρρος, υπομονή και συμπόνια, εκπαιδεύοντας πραγματικούς πολεμιστές για την κοινή ευημερία.

78

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Εξαιρετικά πολυάριθμα στις αρχαίες γραφές είναι τα παραδείγματα απόλυτης περιφρόνησης για ό,τι κάνει τη ζωή εύκολη και συμβατικά ευχάριστη. Η απάρνηση κάθε προσωπικού δίνει γέννηση στην αίσθηση της αληθινής ελευθερίας" από την ελευθερία γεννιέται η χαρά" από τη χαρά η ικανοποίηση' από την ικανοποίηση το συναίσθημα της ηρεμίας και της ευτυχίας. Ο Βούδας βρήκε το δρόμο προς τις καρδιές των ανθρώπων όχι μέσα από θαύματα, αλλά με την πρακτική διδασκαλία της τελειοποίησης της καθημερινής ζωής και με το προσωπικό τους παράδειγμα της μεγάλης συνεργασίας. Και τόσο μεγάλη ήταν η ανοχή του και η επιθυμία για στενή συνεργασία με τους ανθρώπους, ώστε δε μιλούσε ποτέ ενάντια στις τελετές ή στις πεποιθήσεις τους. «Να σέβεσαι την πίστη σου και να μην καταδικάζεις ποτέ την πίστη των άλλων.» Σε κάθε περίπτωση, αδιαφορούσε για τους εξωτερικούς τύπους και προσπαθούσε μόνο να δώσει μια πλατύτερη κατανόηση του εσωτερικού νοήματος, εξηγώντας το από μια νέα άποφη. «Ενώ ο Ευλογημένος έμενε στο άλσος από καλαμιές κοντά στη Ρατζαγκρίχα, συνάντησε κάποτε στο δρόμο του τον Σριγκάλα, έναν οικογενειάρχη, ο οποίος, ενώνοντας τα χέρια του, στρεφόταν προς τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, προς το ζενίθ πάνω και προς το ναδίρ κάτω. Κι ο Ευλογημένος, ξέρο-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ντας ότι auxo γινόταν σύμφωνα με την παραδοσιακή θρησκευτική πρόληψη για ν' αποτραπεί το κακό, ρώτησε το Σριγκάλα: "Γιατί κάνεις αυτή την παράξενη τελετουργία;" » 0 Σριγκάλα αποκρίθηκε: "Το βρίσκεις παράξενο που προστατεύω το σπίτι μου ενάντια στην επιρροή των δαιμόνων; Ξέρω πως εσύ, Γκοτάμα Σακυαμούνι, που οι άνθρωποι αποκαλούν Ταθαγκάτα και Ευλογημένο Βούδα, θα μου έλεγες ευχαρίστως πως τα ξόρκια δεν έχουν χρησιμότητα, ούτε καμιά σωτήρια δύναμη. Όμως, άκουσέ με και μάθε πως τελώντας αυτή την τελετουργία, τιμώ και τηρώ με ευλάβεια και ιερότητα τα λόγια του πατέρα μου". »Τότε, ο Ευλογημένος είπε: "Καλά κάνεις, Σριγκάλα, να τιμάς και να τηρείς με ευλάβεια και ιερότητα τα λόγια του πατέρα σου' και είναι καθήκον σου να προστατεύεις το σπίτι σου, τη γυναίκα, τα παιδιά σου και τα παιδιά των παιδιών σου ενάντια στις ολέθριες επιρροές των κακών πνευμάτων. Δε βρίσκω κανένα κακό στην τέλεση της ιεροτελεστίας του πατέρα σου. Βρίσκω όμως πως δεν κατανοείς την τελετουργία. Άφησε τον Ταθαγκάτα, που σου μιλάει τώρα σαν πνευματικός πατέρας και δε σ' αγαπάει λιγότερο απ' όσο σ' αγάπησαν οι γονείς σου να σου εξηγήσει τη σημασία των έξι κατευθύνσεων. »Δεν αρκεί να φρουρείς το σπίτι σου με μυστηριώδεις τελετουργίες· πρέπει να το φρουρείς με κα-

80

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

λες πράξεις. Να στρέφεσαι προς τους γονείς σου στην Ανατολή, προς τους Διδασκάλους σου στο Νότο, προς τη γυναίκα και τα παιδιά σου στη Δύση, προς τους φίλους σου στο Βορρά, και όρισε το ζενίθ των θρησκευτικών σου σχέσεων επάνω από σένα και το ναδίρ των υπηρετών σου κάτω από σένα. »Αυτή είναι η θρησκεία που επιθυμεί ο πατέρας σου να έχεις και η εκπλήρωση της τελετής θα σου θυμίζει τα καθήκοντά σου". »Κι ο Σριγκάλα κοίταξε τον Ευλογημένο με βαθύ σεβασμό, σαν πατέρα, και είπε: "Αληθινά, Γκοτάμα, συ είσαι ο Βούδας, ο Ευλογημένος, ο άγιος Διδάσκαλος. Ποτέ δεν ήξερα τι έκανα, μα τώρα ξέρω. Συ μου έχεις αποκαλύψει την αλήθεια που ήταν κρυμμένη, όπως κάποιος που φέρνει μια λάμπα στο σκοτάδι. Καταφεύγω στο Φωτισμένο Διδάσκαλο, στην Αλήθεια που φωτίζει, και στην κοινότητα των αδελφών που έχουν βρει την Αλήθεια"». Από την αρχή της δράσης του, ήταν πεπεισμένος πως μια λέξη που προφέρεται στον κατάλληλο χρόνο και στη σωστή θέση είναι πιο πειστική από οποιοδήποτε θαύμα, ως προς το ψυχολογικό της αποτέλεσμα πάνω στον άνθρωπο και στην αναγέννησή του. Η αυστηρή εντολή στους μαθητές του, ήταν να μην εκδηλώνουν τις «θαυματουργές» δυνάμεις που είχαν αποκτήσει μπροστά σ' εκείνους που δεν ήταν εξοικειωμένοι με τις αρχές τις έμφυτες στις δυνάμεις

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

αυτές. Επιπλέον, τέτοιες εκδηλώσεις είναι επιβλαβείς για τον ίδιο τον κάτοχο τους, γιατί, εξυψώνοντας τον πάνω απ' το περιβάλλον του, αναπτύσσουν σ' αυτόν έπαρση. Αυτός που έχει γίνει δεκτός ως μαθητής δεν πρέπει να περηφανεύεται για κανενός είδους υπερανθρώπινη τελειότητα. Ο μαθητής, ο οποίος, με κακή πρόθεση κι από απληστία, καυχιέται για κάποια υπερανθρώπινη τελειότητα, είτε αυτή είναι ουράνια οράματα είτε θαύματα, παύει να είναι μαθητής του Σακυαμούνι. «Σας απαγορεύω, μπικσού, να χρησιμοποιείτε κάθε είδους ξόρκια ή επικλήσεις, γιατί είναι ανώφελα, αφού ο νόμος του Κάρμα κυβερνά όλα τα πράγματα. Αυτός που επιχειρεί να επιτελέσει θαύματα δεν έχει καταλάβει τη Διδασκαλία του Ταθαγκάτα.» Ο λόγος και η δύναμη της πειθούς ήταν τα μόνα όπλα που χρησιμοποιούσε ο Διδάσκαλος για να επηρεάσει τους ανθρώπους. Ποτέ και πουθενά δε βρίσκουμε θυμό ή αγανάκτηση, παρά μόνο την αυστηρή επιβεβαίωση της αλήθειας. «Ο Ευλογημένος είναι τέλειος στον τρόπο που μιλάει», επισημαίνει ο μαθητής Σαριπούτρα. «Όπως η γη ανέχεται υπομονετικά χωρίς λύπη ή ευχαρίστηση όλα τα πράγματα που 'ναι ριγμένα πάνω της, καθαρά κι ακάθαρτα, έτσι κι ο Βούδας, το ίδιο ασυγκίνητος, υπομένει και το σεβασμό και την περιφρόνηση των ανθρώπων. Όπως το νερό καθαρί-

82

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ζει κι ανανεώνει τους πάντες χωρίς διάκριση, είτε είναι δίκαιοι είτε κακοί, έτσι κι ο Βούδας δίνει τη συμπόνια του σ' εχθρούς και φίλους.» Πάμπολλες είναι οι επισκέψεις και οι συνομιλίες του Βούδα με τους ακροατές του πάνω σε ό,τι τους άγγιζε άμεσα και οι πολύπλευρες συζητήσεις για τις υποχρεώσεις τους σε σχέση με την οικογένειά τους και την κοινωνική ευημερία. Αυτό που τον διακρίνει από άλλους διδασκάλους, και που αποτελεί το μεγαλύτερο του προσόν, είναι το γεγονός ότι, εξετάζοντας το καθήκον του ανθρώπου από την άποψη της ζωντανής χρησιμότητας, προσπαθούσε να εφαρμόζει ευαισθησία και ανάταση συναισθήματος στην πρακτική ζωή. Αυτή η ζωντανή πρακτική πλευρά της Διδασκαλίας εκφράζεται ωραία στην απάντηση του Ευλογημένου στον Αναθαπιντίκα, που ήρθε να τον συμβουλευτεί. Ήταν ένας άνθρωπος με αμέτρητα πλούτη, αποκαλούμενος «ο υποστηρικτής των ορφανών και φίλος των φτωχών». Όταν άκουσε ότι ο Βούδας στάθμευσε στο άλσος από μπαμπού, κοντά στη Ρατζαγκρίχα, ο Αναθαπιντίκα ξεκίνησε την ίδια εκείνη νύχτα να συναντήσει τον Ευλογημένο. Κι ο Ευλογημένος διέκρινε αμέσως την αγνή καρδιά του Αναθαπιντίκα και τον χαιρέτισε με λόγια ενθαρρυντικά.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

Ο Αναθαπιντίκα είπε: «Βλέπω πως είσαι ο Βούδας, ο Ευλογημένος, και θέλω ν' ανοίξω σ' εσένα όλη μου την καρδιά. Αφού ακούσεις αυτά που θα πω, συμβούλεφέ με τι πρέπει να κάνω. »Η ζωή μου περνά μέσα στην εργασία, κι έχοντας αποκτήσει μεγάλα πλούτη, είμαι περιστοιχισμένος από φροντίδες. Ωστόσο, χαίρομαι τη δουλειά μου κι αφοσιώνομαι σ' αυτή με κάθε επιμέλεια. Πολλοί άνθρωποι βρίσκονται στην υπηρεσία μου κι εξαρτώνται απ' την επιτυχία των επιχειρήσεών μου. »Άκουσα πριν τους μαθητές σου να εκθειάζουν τη μακαριότητα του ερημίτη και να καταγγέλλουν την αναταραχή του κόσμου. " 0 Άγιος", λένε, "εγκατέλειψε το βασίλειό του και την κληρονομιά του και ^ρήκε το ορθό μονοπάτι, δίνοντας έτσι ένα παράδειγμα σ' όλους τους ανθρώπους πώς να κερδίσουν το Νιρβάνα". »Η καρδιά μου λαχταρά να κάνω ό,τι είναι σωστό και να είμαι μια ευλογία για τους συνανθρώπους μου. Σε ρωτάω λοιπόν: Πρέπει να εγκαταλείψω τα πλούτη μου, το σπίτι μου και τις επιχειρήσεις μου, κι όπως εσύ, να επιλέξω την κατάσταση του αστέγου, προκειμένου να κερδίσω την ευδαιμονία της ορθής ζωής;» Κι ο Βούδας απάντησε: «Η ευδαιμονία της ορθής ζωής κερδίζεται από κάθε έναν που βαδίζει το ευγενικό οκταπλό μονοπάτι. Αυτός που είναι προσδεδεμένος στα πλούτη, θα έκανε καλύτερα να τα πετάξει

84

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

παρά ν' αφήσει την καρδιά του να δηλητηριαστεί απ' αυτά' αυτός όμως που, κατέχοντας πλούτη, δεν προσκολλάται σ' αυτά και που τα χρησιμοποιεί σωστά, θα είναι ευλογία για τους συνανθρώπους του. »Σου λέω, μείνε στη θέση σου στη ζωή κι αφιερώσου μ' επιμέλεια στις επιχειρήσεις σου. Δεν είναι η ζωή, ο πλούτος και η δύναμη που σκλαβώνουν τους ανθρώπους, αλλά η πρόσδεσή τους στη ζωή, στον πλούτο και στη δύναμη. » 0 μπικσού που αποτραβιέται απ' τον κόσμο για να ζήσει μια ζωή αργίας, δεν αποκομίζει κανένα όφελος. Γιατί μια ζωή νωθρότητας είναι ένα βδέλυγμα και η έλλειψη ενεργητικότητας πρέπει να καταφρονείται. Το Ντάρμα του Ταθαγκάτα δεν απαιτεί από έναν άνθρωπο να επιλέξει την εγκατάλειψη στέγης ή να παραιτηθεί απ' τον κόσμο, εκτός κι αν νιώθει πως καλείται να πράξει έτσι" αλλά το Ντάρμα του Τατχαγκάτα ζητάει από κάθε άνθρωπο ν' απελευθερωθεί απ' την ψευδαίσθηση του εαυτού, να καθαρίσει την καρδιά του, να εγκαταλείψει τη δίψα γι' απόλαυση και να ζει μια ζωή ορθή. »Κι ό,τι κι αν κάνουν οι άνθρωποι, είτε μένουν στον κόσμο ως τεχνίτες, έμποροι ή αξιωματούχοι του Βασιλιά, είτε αποσύρονται απ' τον κόσμο κι αφιερώνονται σε μια ζωή θρησκευτικού διαλογισμού, ας βάζουν όλη τους την καρδιά στο έργο τους, ας είναι επιμελείς και δραστήριοι. Κι αν είναι σαν το λουλούδι του λωτού που, ενώ μεγαλώνει μέ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT

ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

σα στο νερό, εντούτοις μένει ανέπαφο απ' το νερό, αν αγωνίζονται στη ζωή χωρίς να τρέφουν φθόνο ή μίσος, αν ζουν μέσα στον κόσμο μια ζωή όχι για τον εαυτό, αλλά μια ζωή για την αλήθεια, τότε σίγουρα η χαρά, η ειρήνη και η ευδαιμονία θα κατοικούν στο νου τους». Το ίδιο ζωτικές και πρακτικές είναι οι ωραίες απαντήσεις του Ευλογημένου στις ερωτήσεις του Σίμχα, του πολεμιστή. «Εκείνο τον καιρό, πολλοί διακεκριμένοι πολίτες κάθονταν μαζί, συγκεντρωμένοι στο δημαρχείο της πόλης και μιλούσαν επαινώντας με πολλούς τρόπους το Βούδα, το Ντάρμα και τον Σάνγκα. Ο Σίμχα, ο αρχιστράτηγος, ένας μαθητής της αίρεσης των Νιγκάνθα, καθόταν ανάμεσά τους. Και ο Σίμχα σκεφτόταν: "Αληθινά, ο Ευλογημένος πρέπει να είναι ο Βούδας, ο Άγιος. Θα πάω να τον επισκεφθώ". »Τότε ο Σίμχα, ο στρατηγός, πήγε στο μέρος όπου βρισκόταν ο αρχηγός των Νιγκάνθα, ο Ναταπούττα' τον πλησίασε και του είπε: "Κύριε, επιθυμώ να επισκεφθώ τον σαμάνα* Γκοτάμα". » 0 Ναταπούττα είπε: "Γιατί πρέπει, Σίμχα, εσύ που πιστεύεις στο αποτέλεσμα των πράξεων, σύμφωνα με την ηθική αξία, να πας να επισκεφθείς τον σαμάνα Γκοτάμα, ο οποίος αρνείται το αποτέλεσμα * Σαμάνα: σοφός (φωτισμένος ή φωτεινός σοφός).

86

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

των πράξεων; Ο σαμάνα Γκοτάμα, Σίμχα, αρνείται το αποτέλεσμα των πράξεων' διδάσκει τη θεωρία της μη δράσης" κι εκπαιδεύει τους μαθητές του μ' αυτή τη θεωρία". »Τότε, η επιθυμία που είχε ξυπνήσει στον Σίμχα, το στρατηγό, να πάει και να επισκεφθεί τον Ευλογημένο, κόπασε. »Ακούγοντας πάλι επαίνους για το Βούδα, το Ντάρμα και τον Σάνγκα, ο Σίμχα ρώτησε τον αρχηγό των Νιγκάνθα δεύτερη φορά" και πάλι ο Ναταπούττα τον έπεισε να μην πάει. »Όταν, για τρίτη φορά, άκουσε ο στρατηγός κάποιους ανθρώπους περιωπής να εξυμνούν τα προσόντα του Βούδα, το Ντάρμα και τον Σάνγκα, ο στρατηγός σκέφτηκε: "Αληθινά, ο σαμάνα Γκοτάμα πρέπει να είναι ο Άγιος Βούδας. Τι 'ναι για μένα οι Νιγκάνθα, είτε δίνουν τη συγκατάθεσή τους είτε όχι; Θα πάω χωρίς να τους ζητήσω την άδεια να επισκεφθώ τον Ευλογημένο, τον Άγιο Βούδα". »Κι ο Σίμχα, ο στρατηγός, είπε στον Ευλογημένο: "Άκουσα, Κύριε, πως ο σαμάνα Γκοτάμα αρνείται το αποτέλεσμα των πράξεων' ότι διδάσκει τη θεωρία της μη δράσης, λέγοντας ότι οι πράξεις των αισθανόμενων όντων δε δέχονται την ανταμοιβή τους, γιατί διδάσκει την εκμηδένιση και το αξιοκαταφρόνητο όλων των πραγμάτων" κι ότι εκπαιδεύει τους μαθητές του μ' αυτή τη θεωρία. Διδάσκεις, πράγματι, εσύ την εξάλειψη της ψυχής και τον αφα-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

87

νισμό της ανθρώπινης οντότητας; Σε παρακαλώ, Κύριε, πες μου, αυτοί που μιλούν έτσι λένε την αλήθεια ή μεταδίδουν ψευδείς μαρτυρίες για τον Ευλογημένο, παρουσιάζοντας ένα πλαστό Ντάρμα ως δικό του Ντάρμα;" » 0 Ευλογημένος είπε: "Από μιαν άποψη, Σίμχα, όποιος τα λέει αυτά, μιλάει αληθινά για μένα" εντούτοις, Σίμχα, από μιαν άλλη άποψη, όποιος λέει τ' αντίθετα μιλάει κι αυτός αληθινά για μένα. Άκουσε να σου πω. "Διδάσκω, Σίμχα, τη μη εκτέλεση άδικων πράξεων, με έργο, λόγο ή σκέψη' διδάσκω τη μη πρόκληση όλων εκείνων των καταστάσεων της καρδιάς που είναι κακές και όχι καλές. Εντούτοις, διδάσκω, Σίμχα, την εκτέλεση πράξεων που είναι δίκαιες, με έργο, λόγο ή σκέψη" διδάσκω την πρόκληση όλων εκείνων των καταστάσεων της καρδιάς που είναι καλές και όχι κακές. "Διδάσκω, Σίμχα, ότι όλες οι καταστάσεις της καρδιάς που είναι κακές και όχι καλές, οι άδικες πράξεις, με έργο, λόγο ή πράξη, πρέπει να εξαλειφθούν. Αυτός που έχει ελευθερωθεί, Σίμχα, απ' όλες αυτές τις καταστάσεις της καρδιάς που είναι κακές και όχι καλές, αυτός που τις έχει καταστρέψει σαν ένα φοινικόδεντρο που ξεριζώθηκε, έτσι που να μην μπορούν πια να ξαναφυτρώσουν, ένας τέτοιος άνθρωπος έχει κατορθώσει το ξερίζωμα του εαυτού.

88

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

"Κηρύσσω, Σίμχα, την εκμηδένιση του εγωισμού, της λαγνείας, της κακοβουλίας, της πλάνης. Δεν κηρύσσω όμως την εκμηδένιση της ανεκτικότητας, της αγάπης, της φιλανθρωπίας και της αλήθειας. "Θεωρώ, Σίμχα, τις άδικες πράξεις αξιοκαταφρόνητες, είτε επιτελούνται με έργο είτε με λόγο είτε με σκέψη· θεωρώ όμως την αρετή και τη δικαιοσύνη αξιέπαινες". »Κι ο Σίμχα είπε: "Στο νου μου φωλιάζει μια ακόμα αμφιβολία σχετικά με τη διδασκαλία του Ευλογημένου. Θα συγκατανεύσει ο Ευλογημένος να σκορπίσει το σύννεφο, ώστε να μπορέσω να καταλάβω το Ντάρμα, όπως το διδάσκει ο Ευλογημένος;" »Όταν ο Ταθαγκάτα συγκατένευσε, ο Σίμχα συνέχισε: "Εγώ είμαι ένας στρατιώτης. Ευλογημένε, διορισμένος απ' το βασιλιά να επιβάλλω τους νόμους του και να διεξάγω τους πολέμους του. Επιτρέπει ο Ταθαγκάτα, που διδάσκει καλοσύνη δίχως όρια και συμπόνια για όλους όσοι υποφέρουν, την τιμωρία του εγκληματία; Κι ακόμα, έχει πράγματι δηλώσει ο Ταθαγκάτα πως είναι λάθος να κάνουμε πόλεμο για την προστασία των σπιτιών μας, των γυναικών, των παιδιών και της περιουσίας μας; Διδάσκει ο Ταθαγκάτα τη δοξασία της πλήρους παράδοσης έτσι, ώστε να πρέπει ν' ανέχομαι τον κακοποιό να κάνει ό,τι του αρέσει και να υποχωρώ σ' αυτόν που απειλεί να πάρει με τη βία ό,τι είναι δικό

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT Β Ο Ϊ Δ Ι Σ Μ Ο Ϊ

89

μου; Υποστηρίζει ο Ταθαγκάτα πως οι αγώνες κάθε είδους, ακόμα και οι πόλεμοι που διεξάγονται για δίκαιους λόγους, πρέπει ν' απαγορευθούν; » 0 Βούδας είπε: "Αυτός που αξίζει τιμωρία πρέπει να τιμωρηθεί κι αυτός που είναι άξιος χάρης πρέπει να τύχει χάρης. Αλλ' όμως διδάσκω συγχρόνως να μην προξενούμε βλάβη σε κανένα ζωντανό πλάσμα, αλλά να είμαστε γεμάτοι αγάπη και καλοσύνη. Αυτές οι εντολές δεν είναι αντιφατικές, γιατί όποιος τυχόν πρέπει να τιμωρηθεί για τα εγκλήματα που έχει διαπράξει, πάσχει όχι απ' την κακή θέληση του δικαστή, αλλά εξαιτίας των κακουργημάτων του. Οι ίδιες του οι πράξεις έχουν επιφέρει πάνω του την ποινή που επιβάλλει ο εκτελεστής του νόμου. Όταν τιμωρεί ο δικαστής, ας μη φωλιάζει μίσος στα στήθη του, κι ο φονιάς, όταν καταδικάζεται σε θάνατο, ας σκέφτεται πως αυτό είναι ο καρπός της δικής του πράξης. Μόλις κατανοήσει ότι η τιμωρία θα εξαγνίσει την φυχή του, δε θα κλαίει πια τη μοίρα του, αλλά θα χαίρεται γι' αυτή". »Κι ο Ευλογημένος συνέχισε: "Ο Ταθαγκάτα διδάσκει ότι κάθε πόλεμος, όπου ο άνθρωπος προσπαθεί να σφαγιάσει τον αδελφό του είναι αξιοθρήνητος, αλλά δε διδάσκει ότι αυτοί που πηγαίνουν στον πόλεμο για κάποια δίκαια αιτία, αφού έχουν εξαντλήσει όλα τα μέσα για να διατηρήσουν την ειρήνη, είναι αξιόμεμπτοι. Πρέπει να κατηγορηθεί αυτός που είναι υπαίτιος για τον πόλεμο.

90

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

"Ο Ταθαγκάτα διδάσκει την πλήρη εκχώρηση του εαυτού, αλλά δε διδάσκει την εκχώρηση κανενός πράγματος σ' εκείνες τις δυνάμεις που είναι κακές, είτε αυτές είναι άνθρωποι είτε θεοί είτε στοιχεία της φύσης. Ο αγώνας πρέπει να υπάρχει, γιατί η ζωή ολόκληρη είναι αγώνας κάποιου είδους. Αυτός όμως που αγωνίζεται πρέπει να προσέχει μήπως αγωνίζεται από ενδιαφέρον για τον εαυτό του ενάντια στην αλήθεια και στη δικαιοσύνη. "Αυτός που αγωνίζεται από ενδιαφέρον για τον εαυτό του, ώστε να μπορέσει να γίνει ο ίδιος σπουδαίος ή ισχυρός ή πλούσιος ή διάσημος, δε θα έχει καμιά ανταμοιβή, αυτός όμως που αγωνίζεται για δικαιοσύνη και αλήθεια, θα έχει μεγάλη ανταμοιβή, γιατί ακόμα και η ήττα του θα είναι μια νίκη. "Ο εαυτός δεν είναι κατάλληλο δοχείο για να δεχτεί κανενός είδους μεγάλη επιτυχία' ο εαυτός είναι μικρός και εύθραυστος και το περιεχόμενό του γρήγορα θα χυθεί για όφελος και, ίσως, και για συμφέρον άλλων. "Η αλήθεια όμως είναι αρκετά πλατιά για να δεχτεί τους διακαείς πόθους και τις εφέσεις όλων των εαυτών κι όταν οι εαυτοί σκάσουν σαν σαπουνόφουσκες, το περιεχόμενό τους θα διατηρηθεί και, στ' αλήθεια, θα ζήσουν ζωή παντοτινή. "Αυτός που πάει στη μάχη, Σίμχα, έστω κι αν είναι για μια δίκαιη αιτία, πρέπει να είναι έτοιμος να θανατωθεί απ' τους εχθρούς του, γιατί αυτοί εί-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ναι η μοίρα των πολεμιστών' κι αν η μοίρα του τον καταλάβει, δεν έχει λόγους να παραπονιέται. "Αλλ' αυτός που είναι νικητής πρέπει να θυμάται το ευμετάβλητο των γήινων πραγμάτων. Η επιτυχία του μπορεί να είναι μεγάλη, όσο μεγάλη κι αν είναι όμως, ο τροχός της τύχης μπορεί να γυρίσει και να τον ρίξει κάτω νικημένο. "Αν, όμως, κατευνάζοντας τον εαυτό του και σβήνοντας κάθε μίσος στην καρδιά του, σηκώσει πάνω τον τσαλαπατημένο εχθρό και του πει, 'έλα τώρα, ας κάνουμε ειρήνη κι ας είμαστε αδέλφια', θα κερδίσει μια νίκη που δεν είναι κάποια περαστική επιτυχία, γιατί οι καρποί της θα μένουν για πάντα. "Είναι μεγάλος, Σίμχα, ένας πετυχημένος στρατηγός, αλλ' αυτός που έχει υποτάξει τον εαυτό είναι ο μεγαλύτερος νικητής. "Η δοξασία της υποταγής του εαυτού, Σίμχα, δε διδάσκεται για ν' αφανίσει τις ψυχές των ανθρώπων, αλλά για να τις διασώσει. Αυτός που έχει υποτάξει τον εαυτό είναι πιο ικανός να ζήσει, να είναι επιτυχής και να κερδίζει νίκες παρά αυτός που είναι σκλάβος του εαυτού. "Εκείνος που ο νους του είναι ελεύθερος από την ψευδαίσθηση του εαυτού, θ' αντέξει και δε θα πέσει στο πεδίο της μάχης. "Εκείνος που αποβλέπει στο ορθό και δίκαιο, δε θα συναντήσει αποτυχία, αλλά θα είναι επιτυχής σε ό,τι επιχειρεί και η επιτυχία του θα διαρκέσει.

92

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

"Εκείνος που κρύβει στην καρδιά του αγάπη για την αλήθεια θα ζήσει και δε θα πεθάνει, γιατί έχει πιει το νερό της αθανασίας. Ν' αγωνίζεσαι, λοιπόν, στρατηγέ, θαρραλέα και να διεξάγεις τις μάχες σου με σθένος" να 'σαι όμως ένας στρατιώτης της αλήθειας κι ο Ταθαγκάτα θα σ' ευλογεί". »Όταν ο Ευλογημένος τα είπε αυτά, ο Σίμχα, ο στρατηγός, είπε: "Δοξασμένε Κύριε, δοξασμένε Κύριε! Συ έχεις αποκαλύψει την αλήθεια. Σπουδαία είναι η διδασκαλία του Ευλογημένου. Συ είσαι, πραγματικά, ο Βούδας, ο Ταθαγκάτα, ο Άγιος. Συ είσαι ο διδάσκαλος της ανθρωπότητας. Συ μας δείχνεις το δρόμο της σωτηρίας, γιατί πραγματικά είναι αληθινή απελευθέρωση. Αυτός που σ' ακολουθεί δε θα χάσει το φως που φωτίζει το μονοπάτι του. Θα βρει ευλογία και ειρήνη. Καταφεύγω, Κύριε, στον Ευλογημένο, στη διδασκαλία του και στην αδελφότητα του. Είθε να με δεχτεί ο Ευλογημένος από δω και μπρος όσο η ζωή μου διαρκέσει, ως μαθητή που κατέφυγε σ' αυτόν". »Κι ο Ευλογημένος είπε: "Σκέψου πρώτα, Σίμχα, τι κάνεις. Αξιωματούχοι όπως εσύ δεν πρέπει να κάνουν τίποτε χωρίς να το μελετήσουν καλά". »Η πίστη του Σίμχα στον Ευλογημένο μεγάλωσε. Απάντησε: "Άλλοι δάσκαλοι. Κύριε, αν είχαν καταφέρει να με κάνουν μαθητή τους, θα περιέφεραν τα λάβαρά τους σ' ολόκληρη την πόλη του Βεσάλι,

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

φωνάζοντας: Ό Σίμχα, ο στρατηγός, έγινε μαθητής μας!'. Για δεύτερη φορά, Κύριε, καταφεύγω στον Ευλογημένο, στο Ντάρμα και στον Σάνγκα" είθε ο Ευλογημένος να με δεχτεί από δω και μπρος, όσο η ζωή μου διαρκέσει, ως μαθητή που κατέφυγε σ' αυτόν". »Είπε ο Ευλογημένος: "Για πολύ καιρό, Σίμχα, στο σπίτι σου δίνονταν προσφορές στους Νιγκάνθα. Θα πρέπει λοιπόν να θεωρήσεις σωστό να τους παρέχεις τροφή και στο μέλλον, όταν έρχονται σ' εσένα κατά τα προσκυνήματα ελεημοσύνης". »Και η καρδιά του Σίμχα γέμισε χαρά. Είπε: "Μου 'χαν πει. Κύριε: Ό σαμάνα Γκοτάμα λέει: Σ' εμένα μονάχα πρέπει να δίνονται δώρα και σε κανέναν άλλο. Οι μαθητές μου μονάχα πρέπει να παίρνουν προσφορές και κανενός άλλου'. Αλλά ο Ευλογημένος με προτρέπει να δίνω και στους Νιγκάνθα. Λοιπόν, Κύριε, θα κάνουμε το σωστό. Για τρίτη φορά. Κύριε, καταφεύγω στον Ευλογημένο, στο Ντάρμα του και στην αδελφότητά του"». Σε όλα τα πράγματα, ο Βούδας διεπόταν από την αρχή της προσαρμογής στο σκοπό. «Τι προνόμια θα μπορούσαν να σας δώσουν οι ουρανοί; Οφείλετε να είστε κατακτητές εδώ, σ' αυτόν τον κόσμο, στις συνθήκες που βρίσκεστε τώρα». Κάποτε, ένας μεγάλος αμφισβητίας προσπάθησε να φέρει σε δύσκολη θέση το Βούδα, υποβάλλοντάς του συνεχώς ερωτήματα που ήγειραν αμφισβητή-

94

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

σεις. Ο Βούδας έπαψε να του δίνει σημασία και απευθύνθηκε στα πλήθη γύρω του: «Αυτός ο άνθρωπος επιθυμεί όχι αυτό που βλέπει αλλ' αυτό που δε βλέπει. Θ' αναζητά πολύ καιρό, μάταια. Δεν είναι ικανοποιημένος με ό,τι βλέπει γύρω του κι οι επιθυμίες του είναι χωρίς όρια. Χαιρετίζω αυτούς που απαρνήθηκαν την επιθυμία». Ο βουδισμός υπήρξε η επιβεβαίωση μιας δοξασίας της ζωής, γιατί η είσοδος μιας Διδασκαλίας υψηλής και προσαρμοσμένης στο σκοπό, μέσα στην καθημερινή ζωή, σημάδεψε μια νέα εποχή στη ζωή της ανθρωπότητας. Μια θετική και πρακτική Διδασκαλία αντικατέστησε τις προηγούμενες απαγορεύσεις και αρνήσεις, με συνέπεια η ηθικότητα ν' ανυψωθεί σ' ένα υψηλότερο επίπεδο.

Η εντολή ήταν ν' απέχει κανείς από κάθε τι αρνητικό και με πλήρη ενεργητικότητα να προωθεί το θετικό και το ωραίο. Ο Βούδας καταδίκασε ιδιαίτερα την αυτοκτονία, όπως και την αφαίρεση οποιασδήποτε ζωής. «Όλοι τρέμουν όταν αντιμετωπίζουν την τιμωρία, όλοι φοβούνται το θάνατο' κρίνοντας για τους άλλους από τον εαυτό σου, να μη φονεύσεις, ούτε να γίνεις αιτία φόνου.» «Ο μπικσού απέχει από κάθε αφαίρεση ζωής' αποφεύγει να πάρει τη ζωή οποιουδήποτε ζωντανού

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

πλάσματος. Βάζοντας στην άκρη ρόπαλο και σπαθί, είναι μειλίχιος κι ελεήμων, καλός και συμπονετικός προς κάθε ζωντανό πλάσμα.»

Η κατανάλωση οινοπνεύματος απαγορευόταν στα μέλη της κοινότητας κι επίσης το να προκαλούν μέθη σε άλλους, γιατί η μέθη οδηγεί σε κατάπτωση, έγκλημα, τρέλα και άγνοια, που είναι η κύρια αιτία μιας νέας και επιβαρυμένης ύπαρξης. Τονιζόταν επίσης η ανάγκη γι' απόλυτη αγνότητα, προκειμένου να επιτευχθεί πλήρης πνευματική ανάπτυξη. Το να έχει όμως κανείς μια σύζυγο και να 'ναι πιστός σ' αυτήν, θεωρούνταν μια μορφή αγνότητας. Η πολυγαμία καταδικάστηκε αυστηρά απ' τον Γκοτάμα Βούδα, ως προϊόν άγνοιας. Η Διδασκαλία σχετικά με την ιερότητα του γάμου παρουσιάζεται ωραία απ' τον Ευλογημένο στην παραβολή «η Γαμήλια Γιορτή στην Τζαμπουνάντα». «Η μεγαλύτερη ευτυχία που μπορεί να φανταστεί ένας θνητός άνθρωπος είναι ο δεσμός του γάμου που ενώνει δυο καρδιές που αγαπιούνται. Υπάρχει όμως μια ευτυχία ακόμα πιο μεγάλη: ο εναγκαλισμός της αλήθειας. Ο θάνατος θα χωρίσει άντρα και γυναίκα, ο θάνατος όμως δε θ' αγγίξει ποτέ αυτόν που έχει νυμφευθεί την αλήθεια. »Νυμφευθείτε λοιπόν την αλήθεια και ζήστε με

96

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

την αλήθεια σε ιερό γάμο. Ο σύζυγος που αγαπά τη γυναίκα του κι επιθυμεί μια ένωση που θα είναι παντοτινή πρέπει να είναι πιστός σ' αυτήν, ακριβώς σαν να ήταν η ίδια η αλήθεια" κι εκείνη θα βασίζεται σ' αυτόν, θα τον σέβεται και θα τον φροντίζει. Και η γυναίκα που αγαπά το σύζυγο της κι επιθυμεί μια ένωση που θα είναι παντοτινή, πρέπει να είναι πιστή σ' αυτόν, ακριβώς σαν να ήταν η ίδια η αλήθεια" κι αυτός θα την εμπιστεύεται [θα την τιμά], θα τη συντηρεί. Αληθινά, σας λέω [ο γάμος τους θα είναι αγιότητα κι ευδαιμονία και] τα παιδιά τους θα γίνουν σαν τους γονείς τους και θα 'ναι μάρτυρες της ευτυχίας τους. »Ας μην είναι μόνος κανένας άνθρωπος. Ας νυμφευθεί ο καθένας με ιερή αγάπη προς την αλήθεια. Κι όταν ο Μάρα*, ο καταστροφέας, έλθει να χωρίσει τις ορατές μορφές της ύπαρξής σας, θα μετάσχετε της ζωής που διαρκεί παντοτινά, γιατί η αλήθεια είναι αθάνατη.» Η Διδασκαλία του Βούδα έκανε περισσότερα για την απελευθέρωση και την ευτυχία της γυναίκας απ' όσο οποιαδήποτε άλλη διδασκαλία στην Ινδία. «Η γυναίκα», είπε ο Γκοτάμα, «μπορεί να επιτύχει τον ύψιστο βαθμό γνώσης τον προσιτό στον άνθρωπο — * Μάρα: ο θεός xou Πειρασμού, ο Παραπλανητής. Ονομάζεται Καταστροφέας και Θάνατος (της ψυχής). Προσπάθησε ν' απομακρύνει το Βούδα από το Δρόμο του.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

μπορεί να γίνει Αρχάτ. Η ελευθερία, που είναι πέρα από τις μορφές, δεν μπορεί να εξαρτάται από το φύλο, το οποίο ανήκει στον κόσμο των μορφών». Οι γυναίκες έπαιξαν σπουδαίο ρόλο στις κοινότητες και πολλές απ' αυτές διακρίθηκαν για τη γνώση και την αγωνιστικότητα τους. Παραθέτουμε την απάντηση του στην ερώτηση της μαθήτριας Σόμα: «Πώς μπορεί μια γυναίκα με το περιορισμένο της μυαλό να φτάσει αυτή την κατάσταση που είναι δύσκολο να επιτευχθεί ακόμα και από το σοφό;» «Όταν η καρδιά αναπαύεται, όταν η συνειδητότητα ξεδιπλώνεται, τότε διακρίνεται η αλήθεια. Αν όμως σκέφτεται κανείς "είμαι γυναίκα ή είμαι άντρας ή είμαι αυτό ή το άλλο", ο Μάρα ας είναι η μέριμνά του.» «Οι πύλες της αθανασίας είναι ανοιχτές για όλα τα όντα. Όποιος έχει αυτιά, ας πλησιάσει, ας ακούσει προσεκτικά τη Διδασκαλία κι ας έχει πίστη.»

Ο Βούδας κατέδειξε τον παραλογισμό της προκατάληψης που αποδίδει αυξημένο κύρος σε λόγια, μόνο επειδή επαναλαμβάνονται από ένα μεγάλο αριθμό επιστημόνων. Αληθινός επιστήμονας είναι κάποιος που έχει επιτύχει τελειότητα κατανόησης, όχι κάποιος που αναμασάει τύπους που έχουν ήδη απορριφθεί. «Αέω στους μαθητές μου: "Ιδού το Νιρβάνα,

98

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ιδού το μονοπάτι προς αυτό". Απ' αυτούς που καθοδηγούνται από μένα, λίγοι επιτυγχάνουν, άλλοι όχι. Τι μπορώ να κάνω; Ο Ευλογημένος είναι μόνον Αυτός που δείχνει το μονοπάτι.» «Κανένας δεν μπορεί να σώσει το γείτονά του. Το κακό που διέπραξε ένας άνθρωπος κηλιδώνει μονάχα τον ίδιο. Το κακό που απέφυγε αφορά αυτόν μονάχα. Κάθε άνθρωπος είναι αγνός ή ανήθικος για τον εαυτό του μόνο. Κανένας δεν μπορεί να εξαγνίσει κάποιον άλλο.» Είναι δυνατόν ν' ανανήψει κανείς μόνο μέσα από μια εσωτερική διεργασία πάνω στον εαυτό του. Επομένως, ο Βούδας δεν αναγνώριζε καμιά δραστική δύναμη πίσω από τύπους που μεταδίδονται από γενιά σε γενιά, «σαν καλάθι που μεταφέρεται από χέρι σε χέρι».

Ο Βούδας, αρνούμενος τη συμβατική αντίληψη του Θεού κι επιβεβαιώνοντας τη δυνατότητα απελευθέρωσης του ανθρώπου αποκλειστικά με προσωπικές προσπάθειες κι επιμελή μόχθο πάνω στον εαυτό του, μ' αυτό και μόνο αντέκρουε την εξωτερική λατρεία. Ευθύς εξ αρχής, επέκρινε όλες τις τελετουργίες και τις άλλες εξωτερικές πράξεις, οι οποίες συμβάλλουν μόνο στην επιδείνωση της πνευματικής τυφλότητας και στην προσκόλληση σε νεκρούς τύπους. Πουθενά στη Διδασκαλία του δεν υπάρχει

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

έστω κι ένας υπαινιγμός για προσωπική λατρεία. Έλεγε: «Η Διδασκαλία είναι σωτήρια, όχι επειδή την έδωσε ο Βούδας, αλλά επειδή απελευθερώνει. Ο μαθητής που μ' ακολουθεί, κρεμασμένος απ' το φόρεμα μου, είναι μακριά από μένα κι εγώ απ' αυτόν. Γιατί; Επειδή ο μαθητής αυτός δε με βλέπει. Κάποιος άλλος μπορεί να ζει εκατοντάδες μίλια μακριά από μένα και όμως να είναι κοντά σ' εμένα κι εγώ σ' αυτόν. Γιατί; Επειδή ο μαθητής αυτός καταλαβαίνει τη Διδασκαλία' καταλαβαίνοντας τη Διδασκαλία, καταλαβαίνει εμένα». «Αν καταλαβαίνατε και διακρίνατε την αλήθεια, όπως είναι, θα λέγατε, "οφείλουμε σεβασμό στο Διδάσκαλό μας κι από σεβασμό γι' αυτόν θα μιλάμε, όπως μιλούσε ο Διδάσκαλος;"» «Όχι, Ευλογημένε.» «Αυτό που επιβεβαιώνετε δεν είναι εκείνο που διακρίνατε και κατανοήσατε οι ίδιοι;» «Μάλιστα, Ευλογημένε.» Προβλέποντας το μέλλον, ο Βούδας είπε: «Η Διδασκαλία είναι σαν τη φλόγα ενός πυρσού που ανάβει αμέτρητες φωτιές. Αυτές οι φωτιές μπορούν να χρησιμέψουν για το μαγείρεμα της τροφής ή για να διαλύσουν το σκοτάδι, ωστόσο η φλόγα του πρώτου πυρσού παραμένει αμετάβλητα φωτεινή». Εχθρός των τελετουργιών ο Βούδας αρνήθηκε ότι τα λουτρά έχουν εξαγνιστική δύναμη. «Ο άνθρωπος δε γίνεται ηθικά αγνός με το να καθαρίζεται παρα-

100

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

τεταμένα στο νερό. Αγνός άνθρωπος, Βραχμάνος, είναι αυτός που μέσα του ενοικεί η αλήθεια και η αρετή.» «Ο Γάγγης είναι κι αυτός ένα ποτάμι, όπως κάθε άλλο.» «Όλοι σας οι κανόνες», είπε ο Βούδας στους φανατικούς, «είναι χυδαίοι και γελοίοι. Μερικοί από σας περπατάτε γυμνοί, καλυπτόμενοι μονάχα με τα χέρια σας" μερικοί δεν τρώτε από κανάτα ή πιάτο, δεν κάθεστε στο τραπέζι ανάμεσα σε δύο ομιλητές, ανάμεσα σε δύο μαχαίρια ή δύο πιάτα' μερικοί δεν κάθεστε σε κοινό τραπέζι και δε δέχεστε ελεημοσύνες από σπίτι, όπου υπάρχει έγκυος γυναίκα, μύγες ή σκύλος. »Ένας τρέφεται μόνο με χορταρικά, με ρόφημα από ρύζι, με κοπριά αγελάδας ή ελαφιού, ρίζες δέντρων, κλαδιά, φύλλα, φρούτα ή σπόρους του δάσους. Ένας φοράει το φόρεμά του ριγμένο μόνο πάνω απ' τους ώμους ή σκεπάζεται μόνο με βρύα, με φλούδα δέντρου, με φυτά ή δέρμα ταράνδου, αφήνει τα μαλλιά του λυτά ή τα φτιάχνει στεφάνι. Άλλος φοράει πένθιμο φόρεμα, κρατάει τα χέρια του πάντα φηλά, δεν κάθεται σε πάγκο ή ψάθα ή κάθεται πάντοτε κατά τον τρόπο ενός ζώου. Άλλος κάθεται πάνω σε αγκαθωτά φυτά ή κοπριά αγελάδας. »Δε θ' απαριθμήσω άλλα παρόμοια μέσα, με τα οποία βασανίζετε κι εξαντλείτε τους εαυτούς σας. »Τι αναμένετε, αυτοπροαίρετοι δουλευτές, για το βαρύ σας μόχθο; Αναμένετε ελεημοσύνες και σεβα-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

σμό απ' τους ανίδεους κι όταν πετύχετε το σκοπό σας, δενόσαστε στις ανέσεις της παροδικής ζωής, δε θέλετε να την αποχωριστείτε, ούτε και γνωρίζετε το μέσο γι' αυτό. Μόλις παρατηρήσετε επισκέπτες από μακριά, καθίζετε αμέσως κάτω και παριστάνετε τους απορροφημένους σε βαθύ διαλογισμό. Μόλις όμως φύγουν, κάνετε ό,τι σας αρέσει, περπατάτε κι αναπαύεστε ελεύθερα. »Όταν σας δώσουν ευτελή τροφή, χωρίς καν να τη δοκιμάσετε, τη γυρίζετε πίσω, αλλά κάθε νόστιμη μπουκιά την κρατάτε για τον εαυτό σας. Ενώ είστε παραδομένοι σε αμαρτίες και πάθη, φοράτε το προσωπείο της σεμνότητας. Όχι, δεν είναι αυτή η αληθινή επίτευξη! Ο ασκητισμός δεν έχει αξία ως μέσον απελευθέρωσης από τα δεσμά της Γης. Είναι πιο δύσκολο να βρεις έναν άνθρωπο υπομονετικό παρά έναν που τρέφεται με αέρα και ρίζες ή ντύνεται με φλούδες και φύλλα. «Όταν ένας άνθρωπος είναι εξασθενημένος από πείνα και δίψα, όταν είναι πολύ κουρασμένος για να κυριαρχήσει τα αισθήματα και τις σκέψεις του, μπορεί να φτάσει το στόχο που επιτυγχάνεται μόνον από τον καθαρό νου μιας διευρυμένης συνείδησης;» «Για να παράγουν αρμονικό ήχο οι χορδές της βίνας, πρέπει να μην είναι ούτε πολύ τεντωμένες ούτε πολύ χαλαρές. Το ίδιο ισχύει για κάθε προσπάθεια: αν είναι υπέρμετρη, καταλήγει σ' ένα μάταιο

102

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ξόδεμα ενέργειας' αν είναι υποτονική, μετατρέπεται σε παθητικότητα. »Εφαρμόστε τη συμμετρία' κρατήστε το σωστό μέτρο στην ένταση και εμπεδώστε την ισορροπία των ικανοτήτων σας. »Ένας πειθαρχημένος άνθρωπος είναι ελεύθερος' όντας ελεύθερος, είναι χαρούμενος, ήρεμος κι ευτυχισμένος». Ο Βούδας ήθελε να είναι χαρούμενη η ζωή της κοινότητας. Όταν διατύπωσε τις παραινέσεις για το γιο του, του έδωσε την εντολή να φιλάει σαν θησαυρό τη χαρά μαζί με την αγάπη, τη συμπόνια και την υπομονή.

Κ

ατά το βουδισμό, ένα άτομο είναι ικανό για μια αρετή μόνον εάν την αναγνωρίζει. Η κατάσταση ενός ανθρώπου που δημιουργεί κακό δεν είναι απελπιστική, εάν έχει επίγνωση του τι κάνει. Βλέπει βέβαια λαθεμένα, τουλάχιστον όμως βλέπει. Έχοντας επιτύχει κάποια γνώση, είναι δυνατόν ν' απαρνηθεί κάποια στιγμή τις προηγούμενες πράξεις του. Τι μπορεί όμως να περιμένει κανείς από έναν άνθρωπο που κατέχεται από νοητική τυφλότητα; «Από δύο ανθρώπους, που έχουν διαπράξει το ίδιο λάθος, χειρότερος είναι αυτός που δεν το συνειδητοποιεί. Από δύο αθώα άτομα, καλύτερος είναι αυτός που συνειδητοποιεί ότι δεν είναι ένοχος. Γιατί δεν μπορεί να περιμένει κανείς από κάποιον που δε θεωρεί τον εαυτό του ένοχο, να καταβάλει προσπάθεια για την κατάπαυση της σφαλερής συμπεριφοράς του.» Για να θεραπευθεί κανείς, πρέπει να γνωρίζει την

104

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ασθένεια του, μόνη η επίγνωση της όμως δε δίνει υγεία" γι' αυτήν, απαραίτητος όρος είναι η εκδήλωση θέλησης. Θεωρώντας όλες τις υπάρχουσες εκδηλώσεις ως συσχετίσεις εξαιρετικά εκλεπτυσμένων ενεργειών, ο Διδάσκαλος εκτιμούσε ιδιαίτερα το φανέρωμα προσπάθειας στους μαθητές του. Δε δίδαξε ποτέ την καθυπόταξη των παθών, αυτών καθ' εαυτά, αλλά τη μεταλλαγή και τον εξευγενισμό της ποιότητάς τους, γιατί, στη βάση κάθε πάθους περιέχεται ο σπινθήρας της ενεργητικότητας, χωρίς τον οποίο καμιά πρόοδος δεν είναι δυνατή. Η ενεργητικότητα και η θέληση κάνουν το μαθητή άγρυττνο και γεμάτο σταθερή αγωνιστικότητα. Αυτές οι ιδιότητες τον εξοπλίζουν με υπομονή, ενεργητικότητα και συνεχή έλεγχο - τρεις όρους απαραίτητους για να συντρίψει τις ορδές του Μάρα, «όπως ένας ελέφαντας συντρίβει μια καλύβα από μπαμπού». Η υπομονή γεννιέται από τη συμπόνια και τη γνώση. Για την έλλειψη ανεκτικότητας, επισημαίνεται ότι «εύκολα παρατηρεί κανείς τα λάθη των άλλων, ενώ διακρίνει με δυσκολία τα δικά του. Ένας άνθρωπος περνάει από ψιλό κόσκινο τα παραπτώματα του γείτονα του, αλλά τα δικά του τα κρύβει, όπως κρύβει ο απατεώνας τα σημαδεμένο ζάρι από τον παίκτη». Πουθενά δε βλέπουμε αναφορά σε μη αντίσταση

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΥ

^

στο κακό, αλλά παντού έμπρακτη καταδίκη και καταστολή του κακού. Πρέπει ο άνθρωπος να μην παραδίνεται στον πόνο' πρέπει να 'ναι τολμηρός στην τελειοποίηση του καλού και να μην ικανοποιείται με μικρά επιτεύγματα. «Σαν ένα ωραίο άνθος, όλο χρώμα μα χωρίς άρωμα, έτσι είναι τα ευγενικά αλλά άκαρπα λόγια εκείνου που δε δρα σύμφωνα με αυτά.» «Έδειξα στους μαθητές μου το μονοπάτι που πρέπει να διανύσουν, για να εκδηλώσουν τις τέσσερις τέλειες προσπάθειες: να εμποδίζουν την έναρξη ενός βλαβερού, κακού πράγματος, αν δεν έχει εκδηλωθεί ακόμα' να εμποδίζουν την ανάπτυξή του, αν έχει εκδηλωθεί ήδη' να βοηθούν την εκδήλωση χρήσιμων πραγμάτων που δεν έχουν εκδηλωθεί ακόμα' και να ενισχύουν αυτά που έχουν εκδηλωθεί ήδη. Έτσι, ο μαθητής δημιουργεί θέληση, αγωνιστικότητα, αναπτύσσει θάρρος, ασκεί την καρδιά και μάχεται.» Σε καμιά περίπτωση δεν μπορούμε ν' αποκαλέσουμε το Βούδα μαλακό. Αντίθετα, είναι ο Ηγέτης που δεν αποθαρρύνεται ποτέ, ο Μαχητής για την κοινότητα και την υπόθεση, ο Ήρωας του μόχθου και της ενότητας. Ο Βούδας υπέδειξε την αναγκαιότητα του ορθού μέτρου — της συμμετρίας — και της προσαρμογής στο σκοπό. Έλεγε: «Πρέπει να είναι κανείς ούτε λιγότερο ούτε περισσότερο». Οι οπαδοί του απ' αυτόν

106

ΕΛΕΝΑ PEPIX

τον τύπο της συμμετρίας έφτιαξαν την ανιαρή χρυσή μεσότητα. Η χρυσή μεσότητα όμως ή η μέση οδός, θα 'πρεπε να κατανοείται ως πραγμάτωση της αρμονίας. Ο Βούδας διέταξε επίσης την κατοχή λιγότερων αντικειμένων, για να μην παραχωρείται πολύς χρόνος σ' αυτά. Αυτή τη συμβουλή οι οπαδοί του την υποστάθμισαν σε σχολαστικότητα. Ο Βούδας επέκρινε το φανατισμό και συμβούλευε τη μεταχείριση του σώματος σύμφωνα με τις ανάγκες της περίστασης. Όταν το σώμα έπρεπε ν' αδυνατίσει για ταξίδι, ο Διδάσκαλος συνιστούσε ισχνότητα. Όταν όμως η μόλυνση της ατμόσφαιρας απαιτούσε προστασία, ο Διδάσκαλος όριζε τροφή. Στη Διδασκαλία του Βούδα βρίσκουμε όχι μόνο μια φιλοσοφία της Ύλης, αλλά επίσης την πρακτική καλυτέρευση του καθημερινού βίου. Ο Διδάσκαλος υπέδειξε την ανάγκη αρμονίας στις δυνάμεις του ανθρώπου, για την εκδήλωση του ανώτατου μέτρου γνώσης και ομορφιάς και για την επιστημονικά ζωτική ανάγκη κοσμικής οικονομίας χάριν του γενικού καλού. «Πρέπει να τηρείται το ορθό μέτρο στην επιείκεια και, με επινοητικότητα τρόπων, να συνδυάζεται η σοφία με τη συμπόνια.» «Ο σπλαχνικός άνθρωπος έχει βρει το μονοπάτι της σωτηρίας. Μοιάζει μ' έναν που φυτεύει ένα δεντράκι, εξασφαλίζοντας σκιά, άνθη και καρπούς για τα μελλοντικά χρόνια. Ακριβώς έτσι είναι το αποτέ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

107

λεσμα της ευσπλαχνίας, ακριβώς έτσι είναι η χαρά εκείνου που βοηθάει αυτούς που έχουν ανάγκη βοήθειας. Ακριβώς έτσι είναι το μεγάλο Νιρβάνα.» «Την αθανασία μπορεί να τη φθάσει κανείς μόνο με συνεχείς πράξεις καλοσύνης' και η τελειότητα επιτυγχάνεται με τη συμπόνια και την ευσπλαχνία.» « — Προφέρει ο Ευλογημένος ποτέ λόγο ψευδή, καταστρεπτικό και δυσάρεστο; » - Όχι. » — Αληθινό, καταστρεπτικό και δυσάρεστο; » — Και πάλι όχι. » — Αληθινό, χρήσιμο και δυσάρεστο; » — Ναι, όταν το βρίσκει αναγκαίο. » - Τευδή, καταστρεπτικό και ευχάριστο; » -

Όχι·

» — Αληθινό, χρήσιμο και ευχάριστο; » — Ναι, όταν βρίσκει την περίσταση κατάλληλη. »— Γιατί ενεργεί έτσι; »— Επειδή έχει συμπόνια για όλα τα όντα». Πολλά περιστατικά που μαρτυρούν συμπόνια περιέχονται στις Σούτρε^ δε χρειάζεται να τ' απαριθμήσει κανείς, γιατί όλη η λεπτότητα και η συγκινητική σχέση του Βούδα προς τον πλησίον του περιλαμβάνονται στο τελευταίο επεισόδιο. Ο Τσούντα, ο σιδεράς, ακούγοντας ότι ο Βούδας είχε έλθει στην Πάβα κι έμενε στο άλσος, πήγε και με βαθύ σεβασμό ζήτησε απ' τον Ευλογημένο να

108

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

παρακαθίσει στο τραπέζι του, την επόμενη μέρα. Παίρνοντας θετική απάντηση, ο Τσούντα έφυγε κι ετοίμασε κάθε είδους λιχουδιές και μαζί ένα μεγάλο κομμάτι χυμώδες χοιρινό, για το επόμενο πρωί. Ο Ευλογημένος, συνοδευόμενος από τους μαθητές του, ήρθε στο σπίτι του σιδερά. Καθώς καθόταν στη θέση που του είχαν ετοιμάσει, απευθύνθηκε στον Τσούντα το σιδερά: - Τσούντα, φέρε μου το χοιρινό που έχεις φυλάξει, αλλά στους μαθητές δώσε απ' τις άλλες λιχουδιές που ετοίμασες. — Μάλιστα, Κύριε, αποκρίθηκε ο σιδεράς κι εκτέλεσε την παραγγελία. Τότε, ο Ευλογημένος είπε: — Τσούντα, θάψε ό,τι έμεινε απ' το χοιρινό, γιατί δε γνωρίζω κανένα πλάσμα, εκτός απ' τον Ταθαγκάτα, που θα μπορούσε να το χωνέψει. - Μάλιστα, Κύριε, απάντησε ο Τσούντα κι έθαψε τα υπολείμματα του χοιρινού στο χώμα. Μόλις έφαγε στο σπίτι του Τσούντα του σιδερά, ο Ευλογημένος προσβλήθηκε από σοβαρή στομαχική ασθένεια και υπέφερε από τρομερούς πόνους. Είπε στο μαθητή του τον Ανάντα: «Σήκω, Ανάντα, θα πάμε στην Κουσινάρα», Στο δρόμο, ο Ευλογημένος σταματούσε συχνά, επειδή τον βασάνιζαν δυνατός πόνος, δίψα και αγωνία. Έτσι έφτασαν στον ποταμό Κακούτστα. Αφού έκανε λουτρό εκεί, ο Ευλογημένος σταμάτησε στις παρυφές του δάσους και, ξα-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

109

πλώνοντας κάτω, πάνω σ' ένα απλωμένο ρούχο, είπε στον Ανάντα: «Ανάντα, είναι πιθανό να στενοχωρήσει κανείς την καρδιά του Τσούντα του σιδερά, λέγοντας, "Τσούντα, τι συμφορά για σένα! Θα πρέπει να νιώθεις πολύ δυστυχής που ο Ταθαγκάτα άφησε τον κόσμο αυτόν της πλάνης, αφού δέχτηκε γεύμα στο σπίτι σου". »Ανάντα, κοίτα να διαλύσεις τις βαριές σκέψεις του Τσούντα, μιλώντας του έτσι: "Φίλε, πρέπει να χαίρεσαι, γιατί η ευτυχία σου έγκειται στο ότι αυτό συνέβη με τέτοιον τρόπο. Απ' τα χείλη του ίδιου του Ταθαγκάτα άκουσα και κατάλαβα πως δύο προσφορές τροφής αξίζουν ίση εκτίμηση και ανταμοιβή - πραγματικά, παίρνουν μεγαλύτερη αμοιβή και ευλογία από οποιεσδήποτε άλλες. Ποιες δύο; Εκείνη, μετά την οποία ο Ταθαγκάτα πέτυχε την ανώτερη και πληρέστερη φώτιση, κι εκείνη, μετά την οποία μπήκε στην απελευθέρωση του Νιρβάνα". Με τέτοια λόγια, Ανάντα, πρέπει να διαλύσεις τις βαριές σκέψεις του Τσούντα του σιδερά». Όσο βαθύτερα εισδύουμε στη Διδασκαλία του Ευλογημένου τόσο πιο ζωντανά φαίνεται η χωρίς όρια αγάπη και συμπόνια που διαποτίζει κάθε σκέψη και πράξη του. «Σαν μια μητέρα που προστατεύει το μοναδικό της παιδί με την ίδια της τη ζωή, έτσι κι εσείς καλλιεργήστε απεριόριστη αγάπη προς όλα τα όντα.» Η συμπάθειά του που αγκαλιάζει όλες τις υπάρ-

110

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ξεις επεκτείνεται ακόμα και στο φυτικό βασίλειο. Αποφεύγει την καταστροφή σπόρων και φυτικής ζωής. Στο Anguttara Nikaya, ο Ευλογημένος λέει: «Όποιος απ' τους μαθητές μου καλλιεργεί αγάπη που απελευθερώνει το νου, έστω και για μία στιγμή, αυτός ο μαθητής δε διαλογίζεται μάταια και ακολουθεί τη Διδασκαλία και την πειθαρχία του Διδασκάλου' πόσο πιο πολλά πετυχαίνουν όμως αυτοί που καλλιεργούν τη σκέψη της αγάπης!» Στο Itivuttaka λέγεται: «Όλες οι μέθοδοι για ν' αποκομίσει κανείς κέρδος στη ζωή αυτή, δεν αξίζουν ούτε το ένα δέκατο έκτο της αγάπης, της ελευθερώτριας του νου. Η αγάπη, η ελευθερώτρια του νου τ' αγκαλιάζει όλα, λάμποντας, αστράφτοντας κι ακτινοβολώντας. »Κι όπως η λάμψη όλων των άστρων δεν ισοσταθμίζει ούτε το ένα δέκατο έκτο της λαμπρότητας της σελήνης, αλλά το σεληνόφως τ' απορροφά όλα μέσα του, λάμποντας, αστράφτοντας κι ακτινοβολώντας, έτσι κι όλες οι μέθοδοι για ν' αποκομίσει κανείς κέρδος στη ζωή αυτή, δεν αξίζουν ούτε το ένα δέκατο έκτο της αγάπης, της ελευθερώτριας του νου. »Η αγάπη, η ελευθερώτρια του νου, τ' αγκαλιάζει όλα, λάμποντας, αστράφτοντας κι ακτινοβολώντας. Κι όπως τον τελευταίο μήνα των βροχών του φθινοπώρου, ανηφορίζοντας ο ήλιος στο στερέωμα.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

σε καθαρό και ξάστερο ουρανό, σκορπίζει όλα τα σκοτάδια στην απεραντοσύνη του διαστήματος, λάμποντας, αστράφτοντας κι ακτινοβολώντας, κι όπως τ' αστέρι της αυγής που ακολουθεί τη νύχτα λάμπει, αστράφτει κι ακτινοβολεί, έτσι και όλα τα μέσα για ν' αποκομίσει κανείς κέρδος στη ζωή αυτή, δεν αξίζουν ούτε το ένα δέκατο έκτο της αγάπης, της ελευθερώτριας του νου. Η αγάπη, η ελευθερώτρια του νου, τ' αγκαλιάζει όλα, λάμποντας, αστράφτοντας κι ακτινοβολώντας». Η αγάπη του Βούδα ήταν ένα ρεύμα τόσο απροσμέτρητο, που δεν μπορούσε να εξαντληθεί από κανένα μίσος ή εχθρότητα. Αντίθετα, κάθε εχθρική επίθεση το έφερνε μόνο σε πληρέστερη ανάπτυξη. Θέσπισε, λοιπόν, να λειτουργούν έτσι οι μαθητές του: «Όπως κι αν μιλούν οι άνθρωποι για σας, είτε με ευπρέπεια είτε με απρέπεια, είτε ευγενικά είτε άξεστα, είτε σοφά είτε ανόητα, είτε με καλοσύνη είτε με κακία, πρέπει, μαθητές μου, ν' ασκηθείτε έτσι που ο νους σας να μένει ακηλίδωτος" ούτε πρέπει να ξεφύγει απ' τα χείλη σας κακή κουβέντα. Θα παραμένουμε πάντα καλοί και συμπονετικοί, με καρδιά που αγαπά και δε στεγάζει κρυφό μίσος. Και θα τους λούζουμε με ανεξάντλητο ρεύμα σκέψεων αγάπης. Και προχωρώντας ακόμα πιο πολύ, θ' αγκαλιάσουμε ολόκληρο τον κόσμο, τον απέραντο, και θα τον πλημμυρίσουμε μ' αδιάκοπες σκέψεις καλοσύνης όλο αγάπη, που απλώνεται πλατιά, μεγάλη,

112

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ολάνοιχτη, απροσμέτρητη σαν τον κόσμο, ελεύθερη από κακοβουλία. Έτσι, μαθητές, πρέπει ν' ασκηθείτε!» Βλέπουμε εδώ ότι η αγάπη που όφειλαν να καλλιεργήσουν οι μαθητές ήταν το απεριόριστο ρεύμα της καλοσύνης που ακτινοβολεί στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα, πάνω και κάτω, παντού στον απέραντο κόσμο. Σύμφωνα με τη Διδασκαλία, αυτά τα κύματα καλοσύνης, συμπόνιας ή χαράς που στέλνονται στο διάστημα, φθάνουν κάποια ψυχή βασανισμένη από λύπη και πόνο που, ξαφνικά, νιώθει μέσα της ν' αναβλύζουν ειρήνη και ηρεμία. Η σκέψη είναι ενέργεια και, ως εκ τούτου, δρα σε πλήρη συμφωνία με την ένταση και την ορμή που της δίνουμε. Η αγάπη, όπως διδάσκεται απ' τον Ευλογημένο, όντας η ελευθερώτρια του νου, βρίσκεται στη ρίζα κάθε τι αληθινά μεγάλου. «Το πιο μεγάλο απ' όλα είναι η καρδιά που αγαπά.»

^ΤΤ^νας ακόμα θρύλος από τη ζωή του Βούδα. «Ο J_-JEυλoγημέvoς καθόταν πάνω από τα νερά μιας βαθιάς λίμνης. Στα βάθη της μπορούσε να διακρίνει κανείς έναν ολόκληρο κόσμο από ψάρια και υδρόβια βλάστηση. Ο Ευλογημένος παρατήρησε πόσο έμοιαζε αυτός ο μικρός κόσμος με τη βασιλική αυλή. "Αν βυθιζόταν κάποιος εκεί κάτω, θα κατάστρεφε αυτές τις εφήμερες κατοικίες με το πόδι του, αλλά κι ο ίδιος θα πνιγόταν. Το πνεύμα του ανθρώπου δεν ανέρχεται από τέτοια βάθη". »"Αλλά", χαμογέλασε ο Διδάσκαλος, "για όλα υπάρχει κάποια γιατρειά. Μπορεί να θρυμματίσει κανείς το βράχο και ν' αποξηράνει τη λίμνη. Τότε, τα σαλιγκάρια θα είναι υποχρεωμένα είτε να στεγνώσουν είτε να βρουν κάποιο άλλο μέρος να ζήσουν. Ο άνθρωπος πάντως δε θα χαθεί".»

114

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Στις βουδιστικές γραφές αναφέρονται συχνά έξι δάσκαλοι, έξι φιλόσοφοι, ως μόνιμη ανταγωνιστές του Βούδα. Αυτοί ήταν οι φιλόσοφοι που αμφισβήτησαν τις θεωρητικές βάσεις της Διδασκαλίας του. Δύο θέσεις στη Διδασκαλία του Βούδα δέχονταν ιδιαίτερα επιθέσεις: η Διδασκαλία του για τις αιτίες κι η άρνησή του μιας ανεξάρτητης κι αμετάβλητης ψυχής στον άνθρωπο και στο Σύμπαν - οι θέσεις ακριβώς που είναι τόσο κοντά στη σύγχρονη τάση σκέψης. Επιβεβαιώνοντας την πραγματικότητα που μας περιβάλλει κι είναι ορατή σε όλους, ο Διδάσκαλος υπέδειξε την ύπαρξη μιας λεπτοφυέστερης πραγματικότητας, η οποία είναι εφικτή μόνο μέσω ανώτερης γνώσης. Η γνώση της πραγματικότητας αυτής και η απόκτηση της ανώτερης αυτής γνώσης είναι συνήθως ασύλληπτες από τα χονδροειδή μας αισθητήρια όργανα. «Αν αυτό που γίνεται αντιληπτό απ' τις αισθήσεις μας υπήρχε ως η μόνη πραγματικότητα, τότε ο ανόητος θα κατείχε δικαιωματικά εκ γενετής τη θεμελιώδη Αλήθεια. Τότε προς τι όλες οι αναζητήσεις για την κατανόηση της ουσίας τών πραγμάτων;» Στον εγκέφαλό μας υπάρχουν κέντρα, που η διάνοιξή τους δίνει τη δυνατότητα κατοχής σταθερής γνώσης. Σ ' αυτή τη διαβεβαίωση βλέπουμε πάλι πόσο ο Διδάσκαλος προχώρησε σε μια καθαρά επιστημονική κατεύθυνση, συμπίπτοντας στη δήλωση

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

αυτή με τις διαβεβαιώσεις σύγχρονων επιστημόνων σχετικά με τα πολλά κέντρα που υπάρχουν στον οργανισμό μας, των οποίων η λειτουργία είναι ακόμα άγνωστη, αλλά από τη σημασία του μέρους που κατέχουν, μπορεί κανείς να υποθέσει πως είναι εξαιρετικής σπουδαιότητας. Η ιδέα του Θεού έχει τη δική της ερμηνεία για τους βουδιστές, σύμφωνα με το νόμο του Κάρμα και με την κατανόηση της αναγκαιότητας για προσωπικές προσπάθειες προκειμένου να πετύχει κανείς την απελευθέρωση. «Ποιος διαμορφώνει τη ζωή μας; Μήπως ο Ισβάρα, ένας προσωπικός δημιουργός; Αν ο Ισβάρα ήταν ο δημιουργός, όλα τα ζωντανά πράγματα θα ήταν υποχρεωμένα να υποκύπτουν σιωπηλά στη δύναμη του δημιουργού τους. Θα ήταν σαν αγγεία που έλαβαν σχήμα απ' το χέρι του αγγειοπλάστη" κι αν συνέβαινε αυτό, πώς θα ήταν δυνατό ν' ασκήσουν την αρετή; Αν ο κόσμος είχε φτιαχτεί απ' τον Ισβάρα δε θα 'πρεπε να υπάρχουν τέτοια πράγματα, όπως πόνος, συμφορά, αμαρτήματα" γιατί και οι αγνές και οι ανήθικες πράξεις θα έπρεπε να προέρχονται από κείνον. Αν όχι, θα υπήρχε κάποια άλλη αιτία πίσω απ' αυτόν, οπότε δε θα 'ταν αυθύπαρκτος. Έτσι, όπως βλέπεις, η σκέψη για τον Ισβάρα καταρρίπτεται. »Πάλι, λέγεται πως μας έχει δημιουργήσει το Απόλυτο. Αυτό όμως που είναι απόλυτο δεν μπορεί να είναι αιτία. Όλα τα πράγματα γύρω μας προέρ-

116

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

χονται από κάποια αιτία, όπως το φυτό προέρχεται από το σπόρο' πώς μπορεί, όμως, το Απόλυτο να είναι η αιτία με τον ίδιο τρόπο για όλα τα πράγματα; Αν τα διαπερνά, τότε, ασφαλώς, δεν τα δημιουργεί. »Πάλι, λέγεται πως ο δημιουργός είναι ο Εαυτός. Αν, όμως, ο Εαυτός είναι ο δημιουργός, γιατί δεν έφτιαξε τα πράγματα ευχάριστα; Η αιτία της λύπης και της χαράς είναι πραγματική και αντικειμενική. Πώς μπορούν να έχουν γίνει απ' τον Εαυτό; »Ι1άλι, αν υιοθετήσουμε το επιχείρημα πως δεν υπάρχει δημιουργός, πως το πεπρωμένο μας είναι αυτό που είναι, και πως δεν υπάρχει αιτιότητα, σε τι θα χρησίμευε να διαμορφώνουμε τη ζωή μας και να προσαρμόζουμε τα μέσα σε κάποιο σκοπό; »Επομένως, υποστηρίζουμε ότι όλα τα πράγματα που υπάρχουν δεν είναι χωρίς αιτία. Εντούτοις, ούτε ο Ισβάρα, ούτε το Απόλυτο, ούτε ο Εαυτός, ούτε η χωρίς αιτία τυχαιότητα δεν είναι ο δημιουργός, αλλά είναι οι πράξεις μας που παράγουν αποτελέσματα και καλά και κακά.» «Ολόκληρος ο κόσμος υπάγεται στο νόμο της αιτιότητας και σε αιτίες που είναι νοητικές και μη νοητικές — ο χρυσός, απ' τον οποίο είναι φτιαγμένο το κύπελλο, είναι χρυσός παντού. Ας μη χανόμαστε σε μάταιες υποθέσεις γύρω από ανώφελες λεπτολογίες· ας παραιτηθούμε απ' τον εαυτό και τον

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

εγωισμό κι αφού όλα τα πράγματα είναι δεμένα με την αιτιότητα, ας ασκούμε το καλό έτσι, ώστε να μπορεί να προκύψει απ' τις πράξεις μας καλό». Αν η αιώνια μεταβαλλόμενη ύπαρξη του ανθρώπου αποκλείει την υπόθεση μιας σταθερής, αμετάβλητης οντότητας, τότε το Σύμπαν, αυτό το πλέγμα πλεγμάτων, μπορεί να εξηγηθεί στην ολότητα του, χωρίς την ανάγκη ή τη δυνατότητα να εισαγάγουμε σ' αυτό ένα αμετάβλητο και αιώνιο Ον. Δύο θεωρίες καταδίκασε ιδιαίτερα ο Βούδας: 1) Της αιώνιας αμετάβλητης ψυχής. 2) Της καταστροφής της ψυχής μετά το θάνατο. Και οι δύο αυτές θεωρίες αναιρούνται απ' το νόμο της αιτιότητας, εξαιτίας του οποίου όλα τα ντάρμα είναι συγχρόνως αιτίες και συνέπειες. Ο Βούδας αρνήθηκε την ύπαρξη μιας αμετάβλητης ψυχής στον άνθρωπο και σε οτιδήποτε, γιατί δεν έβλεπε στον άνθρωπο και σ' ολόκληρο το Σύμπαν παρά μόνον αστάθεια και παροδικότητα. Η θέση περί συνεχούς ροής των φαινομένων και ο τύπος της αιτιότητας της σύλληψης αποκλείουν την ύπαρξη της αιώνιας αμετάβλητης ψυχής, ατομικής, καθώς και παγκόσμιας. Η έννοια της λέξης φυχή είναι τελείως απαράδεκτη για το βουδιστή' γιατί η σκέψη ότι ο άνθρωπος μπορεί να είναι ένα ον ξεχωριστό απ' όλα τα άλλα όντα κι απ' την ύπαρξη ολόκληρου του Σύμπαντος, δεν μπορεί ν' αποδειχθεί απ' την επιστήμη. «Σ' αυ-

118

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

τόν τον κόσμο κανείς δεν είναι ανεξάρτητος. Όλα όσα υπάρχουν εξαρτώνται από αιτίες και καταστάσεις». «Το κάθε τι εξαρτάται από κάτι άλλο και αυτό, με τη σειρά του, δεν είναι ανεξάρτητο». Ο Βούδας δίδασκε συνεχώς ότι δεν υπάρχει ανεξάρτητο «εγώ» κι ότι δεν υπάρχει κόσμος χωριστός απ' αυτό. Δεν υπάρχουν ανεξάρτητα πράγματα, δεν υπάρχει χωριστή ζωή — όλα είναι μόνον ακατάλυτες συσχετίσεις. Αν δεν υπάρχει χωριστό «εγώ», δεν μπορούμε να λέμε ότι αυτό ή εκείνο είναι δικό μου κι έτσι η ρίζα της αντίληψης της ιδιοκτησίας καταστρέφεται. Αν η ιδέα μιας μόνιμης και ανεξάρτητης ανθρώπινης ψυχής απορριφθεί, τότε, τι δίνει στον άνθρωπο την αίσθηση μιας μόνιμης προσωπικότητας; Η απάντηση είναι: η τρίσνα, δηλαδή η δίψα για ύπαρξη. Ένα ον που έχει δημιουργήσει αιτίες, για τις οποίες είναι υπεύθυνο και διακατέχεται απ' αυτή τη δίψα, θα γεννηθεί, σύμφωνα με το κάρμα του, ξανά. Από ένα και το αυτό σύμπλεγμα στοιχείων (ντάρμα), γεννιούνται άπειροι συνδυασμοί σκάντα - στοιχείων — που εκδηλώνονται σε δεδομένη στιγμή ως μια προσωπικότητα και, μετά από ορισμένη χρονική περίοδο εμφανίζονται ως μια άλλη, μια τρίτη, τέταρτη κ.ο.κ. ως το άπειρο. Δεν πρόκειται για μετανάστευση, αλλά για ένα δίχως τέλος μετασχηματισμό ενός συμπλέγματος ντάρμα ή στοι-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

χείων, δηλαδή για μια συνεχή ανασύνταξη των στοιχείων υποδομής, που σχηματίζουν την ανθρώπινη προσωπικότητα. Η τελευταία επιθυμία της προηγούμενης προσωπικότητας πριν από το θάνατο ασκεί μεγάλη επίδραση στην ποιότητα του νέου συνδυασμού των σκάντα — των στοιχείων της νέας προσωπικότητας: δίνει την κατεύθυνση στο απελευθερωμένο ρεύμα. Στο βουδισμό, ένας άνθρωπος θεωρείται ως μια ατομικότητα, δομημένη από πάμπολλες υπάρξεις, που εκδηλώνονται όμως μόνο μερικώς σε κάθε νέα εμφάνιση πάνω στο γήινο πεδίο. Η ατομική ύπαρξη, αποτελούμενη από μια ολόκληρη αλυσίδα ζωών, οι οποίες άρχισαν, συνεχίζουν και τελειώνουν, για να ξαναρχίσουν πάλι, επ' άπειρον, παραβάλλεται με τον τροχό ή το έτος με τους δώδεκα μήνες, που επαναλαμβάνεται συνεχώς. Η αλυσίδα των Δώδεκα Νιντάνα δεν είναι πια αλυσίδα, αλλά ο Τροχός της Ζωής, με δώδεκα ακτίνες. Άπαξ και τεθεί σε κίνηση, ο Τροχός της Ζωής, ο Τροχός του Νόμου, δε σταματάει ποτέ: «Ο Τροχός του Ευεργετικού Νόμου στην αέναη περιστροφή του συντρίβει ακατάπαυστα το ευτελές περίβλημα, ξεχωρίζοντάς το απ' το χρυσό ψήγμα. Το χέρι του Κάρμα κατευθύνει τον Τροχό, σημειώνοντας με τις περιφορές του το χτύπο της καρδιάς του». Όλες αυτές οι αλλαγές μορφής ή ύπαρξης οδηγούν προς ένα στόχο — την επίτευξη του Νιρβάνα'

120

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

αυτό σημαίνει την πλήρη ανάπτυξη όλων των δυνατοτήτων που ενδοφέρει ο ανθρώπινος οργανισμός. Αλλά ο βουδισμός διδάσκει τη γνώση και τη δημιουργία του καλού, ανεξάρτητα απ' το σκοπό αυτό, αφού το αντίθετο θα ήταν απόλυτος εγωισμός και τέτοιος υπολογισμός είναι εκ των προτέρων καταδικασμένος σε απογοήτευση. Όπως έχει λεχθεί, το Νιρβάνα είναι η αποκορύφωση της ανιδιοτέλειας, η πλήρης παραίτηση από κάθε τι προσωπικό για χάρη της αλήθειας. Ο αδαής ονειρεύεται κι επιδιώκει το Νιρβάνα, χωρίς να κατανοεί καθόλου την αληθινή του ουσία. Η επίτευξη του καλού με προσδοκία κέρδους από τ' αποτελέσματα ή η πειθαρχημένη ζωή που αποσκοπεί στην απελευθέρωση, δεν είναι το ευγενικό μονοπάτι που όρισε ο Γκοτάμα. Η ζωή πρέπει να διανύεται χωρίς σκέψεις ανταμοιβής ή επιτυχίας και μια τέτοια ζωή είναι η πιο άξια. Ο άνθρωπος μπορεί να πετύχει την κατάσταση του Νιρβάνα στη γήινη ζωή του.

Ο βουδισμός δεν αναγνωρίζει διαφορά μεταξύ του φυσικού και του ψυχικού κόσμου. Η πραγματικότητα που αποδίδεται στη δράση της σκέψης είναι της αυτής τάξης με την πραγματικότητα των αντικειμένων που αναγνωρίζουν οι αισθήσεις μας. Είπε ο Ευλογημένος: «Αληθινά, σας λέω, ο νους σας είναι νοητικός, αλλά αυτό που αντιλαμβάνεστε με τις αι-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

σθήσεις σας είναι επίσης νοητικό. Δεν υπάρχει τίποτε μέσα ή έξω απ' τον κόσμο που να μην είναι νους ή να μην μπορεί να γίνει νους. Υπάρχει τυνευματικότητα σε κάθε ύπαρξη κι ο ίδιος ο πηλός, πάνω στον οποίο περπατάμε, μπορεί να μεταβληθεί σε παιδιά αληθινά». Ο βουδισμός θεωρεί όλα τα υπαρκτά φαινόμενα ως μία πραγματικότητα. Φυσικά και ψυχικά, τα φαινόμενα αυτά είναι ντάρμα, αντικείμενα της γνώσης μας. Μέσα μας και έξω από μας, ερχόμαστε σ' επαφή μόνο με ντάρμα, γιατί μέσα μας και έξω από μας υπάρχουν μόνο ντάρμα. Η λέξη ντάρμα στη βουδιστική ορολογία είναι μια απ' τις πιο σημαντικές και τις πιο δύσκολες να μεταφραστούν. Ντάρμα είναι ένας πολυσχιδής παράγων, ένας παράγων της συνείδησης με μια έμφυτη ιδιότητα να εκφραστεί με ορισμένο τρόπο. Τα όργανά μας μας δίνουν αισθήσεις, οι οποίες μετατρέπονται σε ντάρμα μέσω της γνώσης και όλες οι νοητικές διαδικασίες είναι, πρώτ' απ' όλα, ντάρμα. Το ντάρμα είναι για τη συνείδηση ό,τι είναι το χρώμα, η μορφή και ο ήχος για το μάτι και το αυτί. Υπάρχουν για μας μέσω των αποτελεσμάτων τους. «Το γαλάζιο χρώμα υπάρχει μόνο στο βαθμό που δεχόμαστε την αίσθηση του γαλάζιου.» Συνηθίζεται η ίδια η Διδασκαλία του Βούδα ν' αποκαλείται Ντάρμα, αφού ντάρμα σημαίνει επίσης και νόμος.

122

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Τα υποκειμενικά και τα αντικειμενικά φαινόμενα μεταβάλλονται διαρκώς. Είναι πραγματικά, αλλά η πραγματικότητά τους είναι στιγμιαία, γιατί κάθε τι που υπάρχει δεν είναι παρά μέρος μιας ανάπτυξης που ξετυλίγεται αιώνια — ντάρμα εμφανίζονται τη μια στιγμή, για ν' αλλάξουν την επόμενη. Αυτή η θεωρία της αιώνιας ροής όλων των πραγμάτων ήταν ένα τόσο θεμελιώδες χαρακτηριστικό της Διδασκαλίας, ώστε ονομάστηκε ακόμα και «Θεωρία της Αέναης Στιγμιαίας Καταστροφής». Τα ντάρμα (οι υπερβατικοί φορείς συγκεκριμένων ιδιοτήτων) προσελκύονται στο ρεύμα της αέναης μεταβολής των κραδασμών. Οι συνδυασμοί τους καθορίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά αντικειμένων και ατόμων. Μόνον αυτό που είναι πέρα από συνδυασμούς είναι αμετάβλητο. Η αρχαία διδασκαλία αναγνώριζε σε μία μόνον έννοια πληρότητα, απολυτότητα και αιωνιότητα - στο Νιρβάνα. Κάθε ντάρμα είναι μια αιτία, γιατί κάθε ντάρμα είναι ενέργεια. Η ενέργεια αυτή που είναι έμφυτη σε κάθε συνειδητό ον, εκδηλώνεται με διπλό τρόπο: εξωτερικά, ως άμεση αιτία των φαινομένων' εσωτερικά, μεταλλάσσοντας τη γενεσιουργό αιτία και εμπεριέχοντας τις συνέπειες που θ' αποκαλυφθούν στο εγγύς ή στο μακρινό μέλλουν. Βρίσκουμε ότι ο φυσικός και ψυχικός οργανισμός ενός ανθρώπου δεν είναι παρά ο συνδυασμός πέντε ομάδων συνόλων ή σκάντα, που διαιρούνται σε φυ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

123

σικές ιδιότητας: μορφή-ΓύρΒ" συναισθήματα-vedana· αισθήσεις-83πΐ]η3· δυνάμεις-sainskara· συνειδητότηταvijnana. Και οι πέντε είναι το ίδιο ασταθείς και δυαδικές. Samskara (σαμσκάρα) είναι οι τάσεις και οι δημιουργικές δυνάμεις, που εξηγούν τα παρόντα ντάρμα με βάση τα προηγούμενα και δείχνουν ποια απ' τα παρόντα ντάρμα προετοιμάζουν τα μελλοντικά. «Σαμσκάρα είναι οι συσσωρεύσεις που άφησαν προηγούμενες εντυπώσεις και δίνουν το άρωμά τους σε μελλοντικές εντυπώσεις». Απ' τον ορισμό αυτό των σαμσκάρα-σκάντα είναι προφανές ότι η ομάδα αυτή των στοιχείων εμφανίζεται ως εκείνη που απορροφά όλες τις ιδιαιτερότητες των άλλων σκάντα. Η διατήρηση των σαμσκάρα — σκάντα (αιτιατού σώματος) καθορίζεται από την αναγκαιότητα εκδήλωσης' όταν η ανάγκη εκλείψει, μετατρέπονται σε καθαρό φως. Τα βιτζνάνα-σκάντα και, εν μέρει, τα σάμτζνα δίνουν το χρωματισμό ή χαρακτήρα τους στους άλλους συνδυασμούς κι επομένως παρουσιάζονται ως η αιτία που καθορίζει την επόμενη ύπαρξη, με την έννοια των επιδιώξεων και των τάσεων. «Η ρούπα μπορεί να παρομοιαστεί με το πιάτο' η βεντάνα με την τροφή που περιέχει το πιάτο' η σάμτζνα με τη σάλτσα' η σαμσκάρα με το μάγειρα και η βιτζνάνα μ' αυτόν που τρώει». Είπε ο Ευλογημένος: «Τα σανκχάρα έρχονται σε ύπαρξη με μια εξε-

124

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

λικτική διαδικασία. Δεν υπάρχει σανκχάρα που έχει αναπηδήσει σε ύπαρξη χωρίς σταδιακό γίγνεσθαι. Τα σανκχάρα σου είναι το προϊόν των πράξεων σου σε προηγούμενες υπάρξεις. Ο συνδυασμός των σανκχάρα σου είναι ο εαυτός σου. Οπουδήποτε έχουν εντυπωθεί, προς τα κει αποδημεί το εγώ σου. Στα σανκχάρα σου θα εξακολουθήσεις να ζεις και θα δρέψεις σε μελλοντικές υπάρξεις τη σοδειά που έσπειρες στο παρόν και στο παρελθόν». Κανένα στοιχείο δε μεταφέρεται από μια ύπαρξη σε άλλη, αλλά κανένα δε φτάνει σε μια νέα ύπαρξη χωρίς να έχει την αιτία του στην προηγούμενη ύπαρξη. Όταν η παλιά συνείδηση παύει να υπάρχει, αυτά είναι ο θάνατος. Όταν η συνείδηση ξανάρχεται σε ύπαρξη, μια νέα γέννηση λαμβάνει χώρα. Πρέπει να καταλάβει κανείς ότι η παρούσα συνείδηση δε γεννιέται απ' τη παλιά συνείδηση, αλλά ότι η παρούσα της κατάσταση είναι το αποτέλεσμα αιτίων που συσσωρεύτηκαν στην προηγούμενη ύπαρξη. Από τη μια ζωή στην άλλη, δεν υπάρχει μεταβίβαση αλλά μια φαινομενική ανάκλαση, μια αλληλουχία. «Ο άνθρωπος που σπέρνει δεν είναι ο ίδιος που θερίζει" κι όμως δεν είναι ούτε κάποιος άλλος.» Το περιεχόμενο της συνείδησης αποτελείται από ντάρμα. Τα ντάρμα είναι σκέψεις. Αυτές οι σκέψεις είναι τόσο πραγματικές όσο τα τέσσερα στοιχεία ή τα όργανα της αίσθησης, γιατί, από τη στιγμή που

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

κάποιος σκέφτηκε ένα πράγμα, αυτό υπάρχει ήδη. Ο άνθρωπος είναι ένα σύμπλεγμα συνδυασμών και κάθε στιγμή η φύση του καθορίζεται από την ποσότητα και την ποιότητα των στοιχείων από τα οποία συντίθεται. Κάθε αλλαγή στο συνδυασμό του τον κάνει ένα νέο ον. Η αλλαγή αυτή όμως δεν αποκλείει τη συνέχεια, γιατί η κίνηση των σκάντα δε συμβαίνει τυχαία ή έξω απ' το νόμο. Παρασυρόμενα από την αέναη άμπωτη και πλημμυρίδα, τα σύνολα αλλάζουν προς μια ή άλλη κατεύθυνση, καθώς οι συνθήκες κάθε νέου συνδυασμού καθορίζονται από κάποια αιτία' και η αιτία αυτή είναι η ποιότητα της προηγούμενης αιτίας. Κάθε διαδοχικός συνδυασμός δρέπει τον καρπό προηγούμενων συνδυασμών και φυτεύει το σπόρο που θ' αποφέρει καρπό στους μελλοντικούς συνδυασμούς. Ο άνθρωπος είναι ένα σύμπλεγμα συνδυασμών και συγχρόνως είναι ο συνδετικός κρίκος. Είναι το σύμπλεγμα, γιατί κάθε στιγμή περιέχει ένα μεγάλο αριθμό σκάντα" είναι ο συνδετικός κρίκος γιατί, μεταξύ των δύο διαδοχικών καταστάσεων, υπάρχει ταυτόχρονα η διαφορά και η αλληλουχία. «Αν δεν υπήρχε διαφορά, το γάλα δε θα μετατρεπόταν σε γιαούρτι. Κι αν δεν υπήρχε αλληλουχία, το γάλα δε θα ήταν αναγκαίο για να 'χουμε γιαούρτι.» Ας εξηγήσουμε μ' ένα ακόμα παράδειγμα: φυσιολογικά, ο ανθρώπινος οργανισμός μεταβάλλεται τελείως κάθε επτά χρόνια κι όμως, όταν ένας άνθρω-

126

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

πος Α είναι σαράντα ετών, είναι απολύτως ο ίδιος με τον δεκάχρονο νέο Α' παρ' όλ' αυτά, εξαιτίας της συνεχούς καταστροφής και ανάπλασης του σώματος του και των αλλαγών στο νου και στο χαρακτήρα του, είναι ένα διαφορετικό ον. Ένας άνθρωπος στη γεροντική του ηλικία είναι ακριβώς το αποτέλεσμα των σκέψεων και των πράξεών του σε κάθε προηγούμενο στάδιο της ζωής του. Κατά τον ίδιο τρόπο, η νέα προσωπικότητα, επειδή είναι η προηγούμενη ατομικότητα, αλλά με αλλαγμένη μορφή, μ' ένα νέο συνδυασμό των σκάντα - στοιχείων, δικαίως δρέπει τις συνέπειες των σκέψεων και πράξεων των προηγούμενων υπάρξεών της. Η συνείδηση και τα αιωνίως μεταβαλλόμενα περιεχόμενά της είναι ένα. Δεν υπάρχει μόνιμο «εγώ», που θα μπορούσε να μείνει αμετάβλητο. Είναι ανάγκη να πεθάνει το έμβρυο, για να μπορέσει να γεννηθεί το παιδί. Είναι ανάγκη να πεθάνει το παιδί, για να μπορέσει να γεννηθεί το αγόρι και ο θάνατος του αγοριού γεννά τον νέο. Συνηθίζεται να παραβάλλεται η ανθρώπινη ύπαρξη μ' ένα περιδέραιο - κάθε χάντρα είναι και μια φυσική εκδήλωση. Ίσως όμως είναι σαφέστερο να φανταστούμε την εξέλιξη αυτή σαν ένα σύνθετο μείγμα, στο οποίο, με κάθε νέα ενσωμάτωση (ενσάρκωση) στο γήινο πεδίο, προστίθεται ένα νέο συστατικό, που αλλάζει τη φυσική σύσταση όλου του μείγματος.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT

ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

Κάθε νέα εκδήλωση περιορίζεται από φυσικά στοιχεία, τα ρούπα-σκάντα (σκάντα της μορφής).

Η ενέργεια που αγωνίζεται να δημιουργήσει ένα καινούργιο ον και διευθύνεται από το κάρμα ονομάζεται τρίσνα (trishna) — η ώθηση, η λαχτάρα για ύπαρξη. Η ώθηση αυτή, όταν διαποτιστεί με το απόσταγμα της Διδασκαλίας, αναδύεται μπροστά μας όχι μόνον ως η μεγαλύτερη κοσμική αρχή, αλλά επίσης ως το μεγαλύτερο και ωραιότερο κοσμικό μυστήριο. Και ο Γκοτάμα Βούδας, επισημαίνοντας αδιάκοπα το ρεύμα των ζωών μας που τρέχει αιώνια, διακήρυξε έτσι την κοσμικότητα, επομένως και την απειροσύνη, της ώθησης αυτής για ύπαρξη" κι όμως, πολλοί που παραποιούν τη Διδασκαλία, προσπαθούν με κάθε τρόπο να το αποσιωπήσουν αυτό. Εντούτοις, το πύρινο πνεύμα του Διδασκάλου δεν μπορούσε παρά να καταλύει τις μικρές συλλήψεις, μόνο για να τις διευρύνει στο άπειρο. Και το Νιρβάνα είναι η Πύλη που μας εισάγει στο ρυθμό του υπέρτατου, πύρινου, δημιουργικού κι αιώνια επεκτεινόμενου ρεύματος της άπειρης Ύπαρξης. Η Διδασκαλία του Βούδα είναι ένα ακούραστο, φλογερό προσκλητήριο να συνειδητοποιήσουμε την ομορφιά και την ενότητα της μεγάλης δημιουργικότητας της άπειρης Ύπαρξης.

128

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Tt είναι το Κάρμα; Η δράση των συνεπειών αυτού που έχει κάνει ο άνθρωπος — με πράξη, λόγο και σκέψη. Το εσωτερικό αποτέλεσμα, όπως υποδείχθηκε πριν, εκδηλώνεται μόνο σε συνειδητά όντα. Γι' αυτόν το λόγο, ο άνθρωπος έχει τεράστια ευθύνη απέναντι σε όλα όσα υπάρχουν και πρωτίστως, απέναντι στον εαυτό του. «Αυτό που ονομάζω κάρμα είναι μόνο σκέψη, γιατί, σκεπτόμενος, ο άνθρωπος δρα μέσω του σώματος, του λόγου και του νου.» Το κάρμα δημιουργείται από σκέψεις. «Δεν αξίζει αυτός που δίνει χρυσάφι νομίζοντας πως δίνει πέτρες.» Η ροπή της σκέψης δίνει στον άνθρωπο την ηθική του αξία, που αλλάζει με τις πράξεις προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση. «Μια καλή πράξη εκδηλώνεται και ολοκληρώνεται. Και παρ' όλο που μπορεί να μην υπάρχει πλέον, μολαταύτα τα επακόλουθά της υπάρχουν. Κατά τη στιγμή της δράσης, στο "ρεύμα" του ανθρώπου αυτού εγείρεται ένας ορισμένος συνδυασμός ντάρμα.» Σ ' αυτό εμπεριέχεται το ακατάστρεπτο της πράξης. Έτσι, στην καθαρά μηχανική κατανόηση της αιτίας και του αποτελέσματος ο Βούδας προσθέτει και την ευθύνη. Ένας τέτοιος συνδυασμός, ή σύνολο, που αποκαλούμε ανθρώπινο άτομο, βεβηλώνεται ή εξυψώνεται από τις πράξεις του προηγούμενου συνδυασμού, με τον οποίο είναι αλ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ

TOT

ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ληλέγγυος. «Δε διδάσκω παρά το Κάρμα.» Η επιμονή του Βούδα να ενσταλάξει στους μαθητές του την κατανόηση της ηθικής ευθύνης που απορρέει απ' το νόμο του Κάρμα, αποδεικνύει ότι σ' αυτό εμπεριέχεται η πρωταρχική Αλήθεια, αυτάρκης και απόλυτη, η Αλήθεια που πρέπει να οδηγεί όλες τις ενέργειες του ανθρώπου. «Το ν' αμφισβητούμε την ηθική δύναμη μιας πράξης σημαίνει να κλείνουμε τα μάτια μας στην απόδειξη.» «Όλα τα όντα έχουν το κάρμα τους. Είναι κληρονόμοι πράξεων και γιοι πράξεων. Εξαρτώνται ολοκληρωτικά από τις πράξεις τους. Οι πράξεις διαμορφώνουν τις υφιστάμενες διαφορές κατώτερων και ανώτερων συνθηκών μεταξύ των όντων. »Αληθινά, από αυτό, το οποίο υπήρξε, δημιουργείται εκείνο που θα υπάρξει. Ο άνθρωπος γεννιέται σύμφωνα με ό,τι έχει δημιουργήσει. Όλα τα όντα έχουν ως κληρονομιά τους το κάρμα.» «Όχι μόνον η αντιστοιχία ανάμεσα στον καρπό και στο σπόρο είναι ακριβής, αλλά η δράση, σαν τον καλό σπόρο, εκατονταπλασιάζεται.» Κάθε άνθρωπος, με τη δράση του αλάνθαστου κάρμα, λαμβάνει σε ακριβές μέτρο όλα όσα του οφείλονται, όλα όσα αξίζει, ούτε περισσότερο ούτε λιγότερο. Καμιά καλοκάγαθη ή κακή πράξη, όσο ασήμανυη κι αν είναι, όσο μυστικά κι αν διαπραχθεί, δεν ξεφεύγει το ζυγό ακριβείας του κάρμα. Το κάρμα είναι αιτιότητα, που δρα στο ηθικό, καθώς και στο φυ-

130

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

σικό και στα άλλα πεδία επίσης. Οι βουδιστές λένε πως υπάρχουν θαύματα στις ανθρώπινες πράξεις' ό,τι σπέρνει ο άνθρωπος, αυτό θα θερίσει. «Δεν υπάρχει τόπος στη γη ή στον ουρανό ή κάτω απ' το νερό ή στα έγκατα των βουνών, όπου η κακή πράξη δε θα φέρει πόνο σ' αυτόν που την παρήγαγε.» «Αν κάποιος θίξει ένα άκακο και αθώο άτομο, το κακό ξαναγυρίζει στον ανόητο, σαν ελαφριά σκόνη ριγμένη ενάντια στον άνεμο. »Το κακό που διαπράττει κανείς, όπως το φρεσκοαρμεγμένο γάλα, δεν πήζει αμέσως. Ακολουθεί από κοντά τον άμυαλο, σαν σπίθα που κρυφοκαίει και, τελικά, ξεσπά σε κατακαίουσα φλόγα.»

Κάποιος ανόητος, μαθαίνοντας πως ο Βούδας τηρούσε την αρχή της μεγάλης αγάπης που επιδοκιμάζει την ανταπόδοση καλού στο κακό, πήγε και τον βρήκε. Ο Βούδας παρέμενε σιωπηλός, οικτίροντας την αφροσύνη του. Μόλις ο άνθρωπος τελείωσε τις κακολογίες, ο Βούδας τον ρώτησε: «Γιε μου, αν ένας άνθρωπος αρνηθεί το δώρο που του έκαναν, σε ποιον θ' ανήκει αυτό;» Κι εκείνος απάντησε: «Σ' αυτόν που το προσέφερε». «Γιε μου», είπε ο Βούδας, «με κατηγόρησες, αλλά εγώ αρνούμαι να δεχτώ τις κακολογίες σου και

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

131

σε παρακαλώ να τις κρατήσεις για τον εαυτό σου. Δε θα 'ναι όμως αυτό πηγή δυστυχίας για σένα; Όπως η ηχώ ανήκει στον ήχο κι η σκιά στο στερεό σώμα, έτσι κι η δυστυχία θα καταλάβει αναπόδραστα αυτόν που διέπραξε κακό.» «Ένας κακοήθης που κατηγορεί έναν ενάρετο, μοιάζει με κάποιον που κοιτάζει πάνω και φτύνει τον ουρανό. Η φτυσιά δε λερώνει τον ουρανό, αλλά γυρίζει πίσω και βρομίζει τον ίδιο.» «Ο συκοφάντης μοιάζει με κάποιον που ρίχνει σκόνη σ' έναν άλλο, με άνεμο που είναι αντίθετος. Η σκόνη ξαναγυρίζει απλώς σ' αυτόν που την έριξε. Ο ενάρετος δεν μπορεί να βλαφτεί και το πλήγμα που ο άλλος επιθυμεί να του καταφέρει, επιστρέφει στον ίδιο.» Η ανεκτικότητα του Βούδα επιτάσσει: να τιμάς την πίστη σου, αλλά μη δυσφημείς ποτέ την πίστη των άλλων.

Γενικά, οι άνθρωποι επιστρέφουν στη Γη, έως ότου η συνειδητότητά τους ξεπεράσει το γήινο επίπεδο. Ο Βούδας επισήμανε ότι υπάρχουν ολόκληρα συστήματα κόσμων διαφορετικών βαθμίδων - ανώτατα και κατώτατα - κι ότι οι κάτοικοι κάθε κόσμου είναι αντίστοιχης ανάπτυξης. Ο κόσμος, στον οποίον ένας ορισμένος άνθρωπος πρέπει να εκδηλωθεί, καθώς και η ποιότητα της ίδιας της ενσάρκω-

132

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

σης, καθορίζεται απ' την επικράτηση σ' αυτόν θετικών ή αρνητικών ιδιοτήτων. Σε επιστημονική γλώσσα, θα λέγαμε ότι η γέννηση καθορίζεται από τις πραγματικές κλίσεις, ή, σύμφωνα με τους βουδιστές, από το κάρμα του. Όπως το αδίκημα, έτσι και η μεταμέλεια είναι μια πράξη. Κι αυτή η πράξη έχει συνέπειες, που μπορούν να ισοσταθμίσουν τις συνέπειες του αδικήματος, Ο Βούδας είπε: «Αν ένας άνθρωπος που διέπραξε κακό, συνειδητοποιήσει το σφάλμα του, μετανοήσει και δημιουργεί καλό, η δύναμη της τιμωρίας του θα εξαντληθεί σταδιακά, σαν ένας πυρετός που χάνει βαθμιαία το καταστρεπτικό του αποτέλεσμα, ανάλογα με την εφίδρωση του ασθενούς». Το κάρμα είναι σκέψη" επομένως, η ποιότητα της σκέψης μπορεί ν' αλλάξει, ή ακόμα και να ελευθερώσει, τον άνθρωπο από τ' αποτελέσματα του κάρμα. Αν οι πράξεις συσσωρευτούν η μια πάνω στην άλλη, ο άνθρωπος θα περικυκλωθεί από το κάρμα του σαν σ' ένα μαγικό κύκλο. Διδάσκοντας όμως ότι υπάρχει μια κατάσταση της συνείδησης που μπορεί να καταστρέψει την αντίδραση των πράξεων που έχουν διαπραχθεί, ο Βούδας υπέδειξε τη δυνατότητα κατάπαυσης του ανθρώπινου πόνου. Η θέληση και η ενέργεια είναι οι ρυθμιστές του κάρμα. Απ' όλα όσα έχουν λεχθεί, φαίνεται καθαρά ότι ο νόμος του Κάρμα και ο νόμος της επανενσάρκωσης είναι αδιαχώριστοι, γιατί το ένα είναι η λογική συνέπεια του άλλου.

Ο

ρισμένοι Δυτικοί μελετητές έχουν αποδεχθεί την άποψη ότι ο βουδισμός είναι η Διδασκαλία της απελπισίας και της αδράνειας, πράγμα που δεν ανταποκρίνεται με κανέναν τρόπο στο θεμελιώδη του χαρακτήρα. Ο Βούδας, ως ο αληθινός Ηγέτης του γενικού καλού, αποκάλυψε άφοβα στην ανθρωπότητα τους πραγματικούς κινδύνους της ύπαρξης και συγχρόνως έδειξε το δρόμο αποφυγής τους — ο δρόμος αυτός είναι η γνώση. Ποιος μπορεί ν' αποκαλέσει απαισιόδοξο τον άνθρωπο που σε συγκρατεί στο χείλος του γκρεμού; «Τ' ανθρώπινα όντα ζουν σ' ένα σπίτι ζωσμένο με φλόγες· κι όμως δε νιώθουν φόβο ούτε δέος. Δε γνωρίζουν. Είναι επιπόλαιοι. Δεν τρομάζουν. Δεν προσπαθούν να σωθούν. Ζητούν την απόλαυση και περιπλανώνται σε διάφορες κατευθύνσεις σε τούτον τον τριπλό κόσμο που μοιάζει με σπίτι παγιδευμένο στις φλόγες.»

134

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

«Οι ανόητοι νομίζουν πως η οδύνη βρίσκεται μόνο στις αισθήσεις πόνου. Αληθινά, τα αισθήματα τους είναι διεστραμμένα. Μοιάζουν μ' έναν άρρωστο που φαντάζεται πως η ζάχαρη είναι πικρή. Καθίζοντας στο χέρι ένα χνούδι από μαλλί, είναι ανεπαίσθητο, αν όμως μπει στο μάτι, προκαλεί δυνατό πόνο. Η παλάμη είναι σαν τον αμαθή, το μάτι είναι σαν τον σοφό. Μόνο τον σοφό αγγίζει βαθιά το θέαμα της οδύνης του κόσμου.» Αν, μετά απ' αυτές τις δηλώσεις, μπορεί κανείς ν' αποκαλέσει το Βούδα απαισιόδοξο, θα μοιάζει μ' εκείνους τους αμαθείς που σκοτώνουν τους γιατρούς που έρχονται να τους υποβάλουν σε θεραπευτικούς εμβολιασμούς. Μάλιστα, οι ίδιοι άνθρωποι, που έχουν την τάση ν' αποδίδουν στη Διδασκαλία το βασικό τόνο της απελπισίας, παραθέτουν τη διαβεβαίωση του Βούδα: «Είμαι ο καταστροφέας των γερατειών και του θανάτου. Είμαι ο καλύτερος γιατρός. Διαθέτω τα υπέρτατα μέσα». «Πιείτε, σεις που μοχθείτε, πιείτε το φάρμακο της Αλήθειας και, πίνοντας απ' αυτό, ζήστε. Αφομοιώνοντάς το, θα κατανικήσετε τα γερατειά και το θάνατο.» Παραθέτουμε μια αυθεντική γνώμη του ηγουμένου της Μονής Καμακούρα, Σογιέν-Σακού: «Ο βουδισμός είναι η πιο λογική και διανοητική διδασκαλία στον κόσμο». Η Διδασκαλία του Βούδα, διαποτισμένη στην

01 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

135

ίδια της τη δομή με τη διαβεβαίωση ότι ο άνθρωπος είναι μια ανεξάρτητη οντότητα με κοσμικό βεληνεκές που αγωνίζεται να φτάσει τους μακρινούς κόσμους, είναι γεμάτη πραγματική μεγαλοσύνη και ομορφιά. Φυσικό είναι το ερώτημα - πώς θυμόταν ο Διδάσκαλος την ομορφιά στις γήινες εκδηλώσεις της; Επισημαίνεται ότι, και την ώρα του θανάτου, οι σκέψεις του Διδασκάλου κατευθύνονταν προς το ωραίο, καθώς θυμόταν την ομορφιά των καλύτερων τόπων που είχε περάσει. «Ωραία είναι η Ρατζαγκρίχα, η Κορυφή του Γύπα, ο Βράχος του Ληστή. Ωραία είναι τ' άλση και τα βουνά. Η Βαϊσάλι, τι πανέμορφο μέρος!»

Λ

.

Λ

,

Μ

Υ ^ λ ε ς οι αρχαίες φιλοσοφικές διδασκαλίες επιβεν>/βαίωσαν το νόμο του Κάρμα και το νόμο της τελικής απελευθέρωσης, αλλά η αξία της Διδασκαλίας του Βούδα έγκειται στο γεγονός ότι, χωρίς να καταπατεί τη βάση όλων αυτών των επιστημονικών και φιλοσοφικών θέσεων, στρέφεται προς τη Γη, προς το γήινο μόχθο, υποδεικνύοντας πως μόνο με το μέσο του πραγματικού, σκληρού μόχθου και της αυτοανάπτυξης μπορεί να επιτύχει κανείς αληθινή πρόοδο" έτσι επιβεβαίωσε την εξέλιξη της ανθρωπότητας ως οργανικού μέρους του Κόσμου. Η λέξη ρεύμα, που τόσο συχνά χρησιμοποιεί ο Βούδας αποδίδοντάς την στον Κόσμο και στην ανθρώπινη ύπαρξη, δεν είναι τίποτε άλλο από την ιδέα που εκφράζεται με τη δική μας λέξη εξέλιξη. «Η επαφή της κοσμικής μεταμόρφωσης με την ψυχική ενέργεια δίνει γέννηση σε μια κατάσταση επιτυχούς ρεύματος.» Έτσι μίλησε ο Βούδας.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

Κι ενώ 01 προηγούμενες Διδασκαλίες μπορούν να χαρακτηριστούν ως αποξένωση από τη Γη, ο Βούδας παρουσιάζεται σαν αληθινός καλλιεργητής της Γης μας, βάζοντας τα θεμέλια του συνειδητού και πραγματικού μόχθου. Στην περίπτωση του, μπορεί να ισχύσει ο τύπος «με ανθρώπινα χέρια και πόδια». Και στον τύπο αυτό περιέχεται η ανεπανάληπτη μοναδικότητα της αξίας της Διδασκαλίας και του μόχθου του Γκοτάμα Βούδα. Δεν υπάρχει ωραιότερη έκκληση στον κόσμο απ' αυτή τη συνεχώς επαναλαμβανόμενη διαβεβαίωση: «Αδέλφια, δεν έρχομαι να σας προσφέρω δόγματα και δε σας ζητώ να πιστέψετε αυτό που τόσοι άλλοι πιστεύουν. Σας προτρέπω μόνο ν' αγωνίζεστε για τη φώτιση στηριζόμενοι στις δικές σας δυνάμεις. Να χρησιμοποιείτε το νου σας, αναπτύσσοντάς τον αντί να τον αφήνετε να γίνεται νωθρός. Σας εξορκίζω να μη μοιάζετε με σαρκοβόρα κτήνη ούτε με ηλίθια πρόβατα. Σας εκλιπαρώ να είστε άνθρωποι με σωστές απόψεις, άνθρωποι που μοχθούν ακούραστα για την απόκτηση της αληθινής γνώσης που θα νικήσει τον πόνο». Δε μας ενδιαφέρουν οι μεταγενέστερες προσθήκες που περιβάλλουν το βουδισμό, αλλά μόνον οι βάσεις που έθεσε ο ίδιος ο Διδάσκαλος. Και στις βάσεις αυτές μπορεί να δει κανείς ότι η Διδασκαλία, όχι μόνο καθορίστηκε με μια σιδερένια θέληση, αλλά και χαράχτηκε με τα βήματα των μακρών του περιπλανήσεων.

138

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Εκπλήσσεται κανείς με τα επιχειρήματα, με τα οποία επιπόλαιοι ερευνητές έχουν υποστηρίξει την άποψη ότι η Διδασκαλία του Βούδα είναι δίδασκαλία απελπισίας. Αυτό είναι ένα ψέμα. Η Διδασκαλία είναι το τραγούδι της μεγαλοσύνης του μόχθου, το τραγούδι της νίκης της ανθρωπότητας, το τραγούδι της αυστηρής χαράς! Τη Διδασκαλία του Βούδα μπορούμε να τη θεωρήσουμε πείραμα μιας εργαζόμενης κοινότητας. Όχι μόνον η κατανόηση του βουδιστή, αλλά κάθε δίκαιο πνεύμα οφείλει να εκτιμήσει την πέτρα του μόχθου του Βούδα.

Ε

υθύς εξ αρχής, ορθώθηκε μια διαφορά ανάμεσα στο πνεύμα και στο γράμμα της Διδασκαλίας. Ο Διδάσκαλος έλεγε: «Γνώση δεν είναι το γράμμα, αλλά το πνεύμα». Ο λόγος του Βούδα διαφέρει από το γράμμα. Ο Διδάσκαλος μεταδίδει την Αλήθεια στο μαθητή, αλλά ο μαθητής μόνο μετά από βαθιά και προσωπική κατανόηση μπορεί να γίνει κάτοχός της. Όπως λένε ειδήμονες βουδιστές, η πρόταση πάνω στην οποία είναι βασισμένη η Διδασκαλία ικανοποιεί όλες τις απαιτήσεις της λογικής, θα ήταν όμως εξαιρετικά ανόητο να συγχέουμε τη λογική με τον περιορισμένο νου του αμαθούς. Ένας σημαντικός αριθμός θρύλων γύρω από το Βούδα έχει διασωθεί σήμερα. Οι θρύλοι αυτοί, περισσότερο ή λιγότερο αυθεντικοί, μας επιτρέπουν να γνωρίσουμε, τουλάχιστον κατά προσέγγιση, το χαρακτήρα των ομιλιών του Διδασκάλου. Γνωρίζουμε

140

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

λοιπόν από τις παραδόσεις αυτές ότι ο Διδάσκαλος δε δίσταζε ποτέ ν' απαντά στις ερωτήσεις που του έθεταν: στις αρχαίες συλλογές των λόγων του Βούδα, είναι εμφανής πάνω απ' όλα μια ασυνήθιστη περιεκτικότητα και σαφήνεια έκφρασης. Οι Σούτρες δεν είναι παρά αφορισμοί ή συνοπτικές ρήσεις του Βούδα που περιέχουν φιλοσοφικές και ηθικές θέσεις της Διδασκαλίας. Στις βουδιστικές παραδόσεις, οι αφορισμοί του Βούδα διατήρησαν το συνοπτικό τους χαρακτήρα, αλλά έχουν ήδη προσθήκες σχολίων. Η ζωντάνια της Διδασκαλίας του Βούδα πήγαζε επίσης από τη δύναμη των απλών του εκφράσεων. Ποτέ δε χρησιμοποιούσε στίχους. Αληθινά, βρυχιόταν σαν λιοντάρι καλώντας σε αγνότητα ζωής. Ποτέ δεν έκανε κήρυγμα. Εξηγούσε μόνο, σε κάθε ευκαιρία, χρησιμοποιώντας παραβολές για να δίνει έμφαση στις συμβουλές του. Η εντολή του Βούδα στους μαθητές του ήταν να παρουσιάζουν τη Διδασκαλία στην καθημερινή γλώσσα κι επέκρινε αυστηρά κάθε προσπάθεια κωδικοποίησης της Διδασκαλίας σε μια τεχνητή φιλολογική γλώσσα. Στις βουδιστικές παραδόσεις υπάρχουν ενδείξεις για ταξίδια του Διδασκάλου πέρα από τα τότε σύνορα της Ινδίας, στο Θιβέτ, στο Χοτάν και στα όρη Αλτάι.

Η

παράδοση του βουδισμού — να έχει στις κοινότητες του μεγάλες σχολές με μαθήματα φιλοσοφίας, ιατρικής, μαθηματικών, αστρονομίας και άλλων θεμάτων - είναι το άμεσο αποτέλεσμα των υποθηκών του Διδασκάλου που δήλωνε ότι «η άγνοια είναι κηλίδα και κηλιδώνει τον άνθρωπο περισσότερο από οτιδήποτε άλλο». Ελάχιστα είναι γνωστά στους απέξω για τις βουδιστικές σχολές, καθώς και για το ακριβές περιεχόμενο των φιλολογικών τους θησαυρών, αλλά κάθε νέα πληροφορία συμβάλλει στη διεύρυνση της κατανόησης των Δυτικών γύρω από την εσωτερική δομή του βουδισμού. Χωρίς γλώσσα, χωρίς γνώση, χωρίς πίστη, κανείς δεν μπορεί να εισχωρήσει σ' εκείνα τα οχυρά, στα οποία η κοινότητα, ο Σάνγκα, είναι τόσο κοντά. Ας μην ξεχνάμε ότι η λέξη λάμα σημαίνει δάσκαλος και όχι μοναχός, όπως, από άγνοια, κατανοεί-

142

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ται μερικές φορές. Από τους αρχαίους χρόνους, πολυμαθείς λάμα αντέγραφαν και τύπωναν βιβλία από χαραγμένες πλάκες και ήταν εξαιρετικά επιδέξιοι καλλιτέχνες, κρατώντας πλήρη ανωνυμία στο έργο τους. Ο σεβασμός για τα βιβλία και τις βιβλιοθήκες είναι παράδοση στο Θιβέτ. Υπάρχει ένα έθιμο μεταξύ των μορφωμένων λάμα να κλειδώνουν τον ηττημένο μιας διανοητικής συζήτησης σε μια βιβλιοθήκη. Η αποκατάσταση της αρχαίας Vinaya, των ηθικών κανόνων και των αρχών της κοινότητας του βουδισμού, υπήρξε πάντοτε, αλλά ιδιαίτερα τώρα, το άμεσο έργο των βουδιστικών κοινοτικών συναθροίσεων. Ένας Ρώσος επιστήμονας, σε διάλεξη που έδωσε στο Πέτρογκραντ σε μια έκθεση βουδιστικών αντικειμένων, είπε: «Οφείλουμε να πούμε ότι οι βάσεις της βουδιστικής φιλοσοφικής διδασκαλίας, αν κατανοηθούν σωστά και μεταφραστούν στη φιλοσοφική γλώσσα, αποκαλύπτουν μια ασυνήθιστη συγγένεια ακριβώς με τα πιο πρόσφατα, τα πιο καινούργια επιτεύγματα στον τομέα της επιστημονικής μας αντίληψης για τον κόσμο. "Σύμπαν χωρίς Θεό", "ψυχολογία χωρίς μια αμετάβλητη ψυχή", "αιωνιότητα των στοιχείων της ύλης και του πνεύματος" που είναι μόνο μια ιδιαίτερη εκδήλωση του νόμου της αιτιότητας' διαδοχή, μια ζωντανή διαδικασία αντί για ύπαρξη των πραγμάτων' και, στον τομέα της πρακτικής ζωής, η άρνηση του δικαιώματος προσωπικών αποκτημάτων, η άρνηση των εθνικών

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

περιορισμών, η παγκόσμια αδελφότητα όλων των λαών, χωρίς ατομική ιδιοκτησία' τελικά, η γενική και για όλους μας απαραίτητη κι αναπόφευκτη πίστη ότι προχωρούμε και είμαστε υποχρεωμένοι να προχωρούμε προς την τελειότητα, ανεξάρτητα από φυχή και ελεύθερη βούληση — αυτά είναι οι θεμελιώδεις θέσεις του βουδισμού, όπως και της σύγχρονης νέας αντίληψης του κόσμου». Μα, ακριβώς η Διδασκαλία του Βούδα αρνείται την επικρατούσα πλάνη ότι η εξέλιξη προχωρεί σταθερά κι ότι οι νόμοι της λειτουργούν ανεξάρτητα από την ανθρώπινη δράση. Ξέρουμε ότι το κάθε τι ζει και κινείται εξατομικευμένα. Επομένως πρέπει να υπάρχει ιδιαίτερος συντονισμός και πειθαρχεία, ώστε να μη διαταραχθεί αυτή η ισορροπία ή αρμονία. Το να πούμε ότι ο άνθρωπος πρέπει να εξελίσσεται παρά τη θέλησή του, ως μέρος του γενικού σχεδίου της εξέλιξης, θα σήμαινε να κάνουμε τον άνθρωπο ένα μπαλάκι της μοίρας και τίποτε περισσότερο. Πρέπει να σημειώσουμε με λύπη ότι τα τελευταία λόγια του διακεκριμένου ομιλητή «προχωρούμε και είμαστε υποχρεωμένοι να προχωρούμε προς την τελειότητα, ανεξάρτητα από την ελεύθερη βούληση», βρίσκονται σε φανερή αντίθεση με τη θεμελιώδη αρχή της Διδασκαλίας, η οποία, για την τελειότητα και την επίτευξη της ανώτατης συνειδητής ύπαρξης, απαιτεί απολύτως προσωπικές προσπάθειες και επίμονη αυτοάσκηση.

Α

ς εξετάσουμε το βουδισμό και τη σύγχρονη επιστήμη. Είναι φανερό ότι οι βουδιστές είναι εξαιρετικά ανοιχτοί σ' όλα τα εξελικτικά επιτεύγματα. Φυσικά, η ιδιότητα αυτή έχει ενσταλαχθεί από τη βασική τους Διδασκαλία. Όσο εξοικειωνόμαστε με τις θεμελιώδεις αρχές της, διαπιστώνουμε πόσο τα επιτεύγματα της σύγχρονης επιστήμης επιβεβαιώνουν τις δηλώσεις του Διδασκάλου. Τα ίδια αποτελέσματα, στα οποία έφτασε ο Άινσταϊν με πειραματικό τρόπο, πέτυχαν οι αρχαίοι βουδιστές με καθαρό στοχασμό. Για μια φορά ακόμα, επαναλαμβάνουμε ότι ο βουδισμός δεν μπορεί να θεωρηθεί θρησκευτική αποκάλυψη, επειδή ο Γκοτάμα Βούδας διακήρυξε ότι η Διδασκαλία του είναι η επιβεβαίωση των αιώνων αληθειών, οι οποίες είχαν διατυπωθεί κι από εκείνους που προηγήθηκαν αυτού. Ο Γκοτάμα δίδαξε ότι κάθε τι που υπάρχει, εκ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

145

πήγασε από την Ακάσα ή πρωταρχική ουσία, σύμφωνα με το νόμο της κίνησης που είναι έμφυτος σ' αυτή, και διαλύεται μετά από μια ορισμένη περίοδο ύπαρξης. «Από το τίποτε δεν έρχεται τίποτε». Οι βουδιστές δεν πιστεύουν στα θαύματα. Επομένως, αρνούνται ότι υπήρξε Δημιουργία (του Κόσμου από το μηδέν) και αδυνατούν να δεχτούν πως μπορεί να δημιουργηθεί οτιδήποτε εκ του μηδενός. «Τίποτε οργανικό δεν είναι αιώνιο. Τα πάντα βρίσκονται σε κατάσταση συνεχούς ροής, υπόκεινται σε αλλαγή, και υφίστανται τη συνέχεια, σύμφωνα με το νόμο της εξέλιξης.» «Ο κόσμος οφείλει την ύπαρξή του στην αιτία. Όλα τα πράγματα οφείλουν την ύπαρξή τους στην αιτία. Όλα τα όντα είναι δεμένα με την αιτία.» Αναφορικά με τη συνεχή μεταβολή του κόσμου, που γίνεται αντιληπτή από τα χονδροειδή μας όργανα, καθώς και με τη διάλυση του, ο βουδισμός δηλώνει ότι κάθε διάλυση είναι προσωρινή και περιοδική. Γιατί, σύμφωνα με την αρχή της εξέλιξης που καθορίζεται από το νόμο του ατομικού και συλλογικού Κάρμα, ο κόσμος που εξαφανίζεται, θα εκδηλώσει με τη σειρά του ένα νέο κόσμο με όλα όσα περιέχει, όπως ακριβώς το Σύμπαν μας εκδηλώθηκε από την πρωταρχική ουσία - την ύλη. Αρνούμενος τα θαύματα, ο Διδάσκαλος επισήμανε ότι υπάρχουν κρυμμένες δυνάμεις στην ανθρώπινη

146

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

φύση, που, αν αναπτυχθούν, μπορούν να παράγουν τα καλούμενα θαύματα. Η μέθοδος ανάπτυξης των δυνάμεων αυτών εξηγείται στα βουδιστικά βιβλία και είναι γνωστή κάτω από το όνομα της επιστήμης «Iddhi-Vidhanana». Σ' αυτήν υποδεικνύονται δύο τρόποι επίτευξής τους. Ο ένας, ο κατώτερος, επιτυγχάνεται μέσα από διάφορες ασκητικές και άλλες φυσικές πρακτικές. Ο άλλος, ο ανώτερος, που συμπεριλαμβάνει όλες τις δυνατές εκδηλώσεις, επιτυγχάνεται με τη δύναμη της εσωτερικής ανάπτυξης. Η πρώτη μέθοδος ανάπτυξης των δυνάμεων αυτών δεν είναι διαρκής και μπορεί να χαθεί, ενώ η εσωτερική ανάπτυξη δεν μπορεί να χαθεί ποτέ. Η τέλεια γνώση της επιτυγχάνεται από αυτόν που ακολουθεί τον ευγενικό δρόμο που υπέδειξε ο Βούδας. Όλες αυτές οι κρυμμένες δυνάμεις ξεδιπλώνονται σταδιακά στον άνθρωπο, συνήθως από μόνες τους, ανάλογα με το βαθμό ελέγχου των κατώτερων εκδηλώσεων της φύσης του που κατακτά ο άνθρωπος σε μια ολόκληρη σειρά προηγούμενων ζωών. Για ν' αναπτυχθούν οι δυνάμεις της ανώτερης βαθμίδας, είναι απαραίτητες τέσσερις προϋποθέσεις: 1. Θέληση. 2. Άσκησή της. 3. Νοητική ανάπτυξη. 4. Διάκριση ανάμεσα σε αλήθεια και πλάνη. Ο άνθρωπος που κατέχει τις ικανότητες ή γνώσεις αυτές, αυξάνοντας τις δυνάμεις της φύσης, μπορεί να πραγ-

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT

ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ματοποιήσει τα πιο ασυνήθιστα θαύματα' μ' άλλα λόγια, μπορεί να πραγματοποιήσει οποιοδήποτε επιστημονικό πείραμα. Ο Βούδας δεν ενθάρρυνε την επίδειξη δυνάμεων που οδηγούν μόνο σε σύγχυση όσους δε γνωρίζουν τις αρχές που βρίσκονται πίσω από τις εκδηλώσεις αυτές και που δημιουργούν μια βαριά ατμόσφαιρα από τα στοιχεία που έχουν διαταραχθεί βίαια. Η Mahapari-nirvana Sutra μιλάει για ένα ασυνήθιστο φως που εκπεμπόταν από το σώμα του Βούδα και που το πρόσεξε ο πιο κοντινός του μαθητής, ο Ανάντα. Ο Διδάσκαλος επισήμανε ότι μια τέτοια φυσική ακτινοβολία μπορεί να γίνει ορατή σε δύο περιπτώσεις: 1. Κατά το χρόνο της μεγάλης φώτισης ενός ανθρώπου που γίνεται Βούδας. 2. Κατά τη νύχτα που ένας τέτοιος άνθρωπος - Βούδας αναχωρεί οριστικά. Μελετώντας τις βουδιστικές πηγές, βρίσκει κανείς πολλές σημαντικές αναφορές στην ακτινοβολία, όπου επισημαίνεται ότι πρόκειται για καθαρά φυσική εκδήλωση και όπου περιγράφεται ως φωτεινή και εξαιρετικά λεπτοφυής. «Η ύλη αυτή είναι εξαιρετικά λεπτή, σαν λαμποκόπημα διαμαντιού, αβαρής, άφλεκτη και περιβάλλει τον άνθρωπο. Εξαφανίζεται μετά το θάνατο χωρίς ν' αφήσει ίχνη. Εντούτοις είναι ατομική (ύλη).» Σήμερα, η ακτινοβολία αυτή είναι γνωστή στους Ευρωπαίους ως αύρα. Πρόκειται γι' ακτινοβολία τε-

148

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

λείως φυσική κι έχει αποδειχθεί επιστημονικά ότι τη διαθέτουν όχι μόνον οι οργανισμοί ανθρώπων και ζώων, αλλ' ακόμα και τα δέντρα, τα φυτά και οι πέτρες. Ο πρώτος από τους μελετητές και τους επιστήμονες που το επισήμαναν αυτό ήταν ο Βαρώνος Ράιχενμπαχ. Απέδειξε ότι η ακτινοβολία αυτή είναι τελείως φυσική και εξέθεσε με λεπτομέρειες τα πειράματά του στο Έρευνες του 1844-45. Και στο Παρίσι επίσης, ο δρ Μπαραντούκ φωτογράφισε την ακτινοβολία και τώρα στο Λονδίνο, στην Αμερική και στο Βερολίνο, διάφορα ινστιτούτα αφιερώνουν μελέτες στις ανθρώπινες εκπορεύσεις — την αύρα. Έχει αποδειχτεί ότι η ακτινοβολία αυτή είναι διαφόρων αποχρώσεων, ότι επεκτείνεται σε έκταση και αυξάνει σε ένταση φωτός, ανάλογα με την πνευματική και διανοητική ανάπτυξη του ανθρώπου. Έχουν επίσης παρατηρηθεί κι άλλες εκδηλώσεις, όπως ξαφνικές λάμψεις έγχρωμων ακτίνων που εκπορεύονται από τους ώμους. Αλλά η επιστήμη δεν έχει βρει κάποια εξήγηση για την προέλευση αυτών των εκπορεύσεων. Έχει αναφερθεί πάντως ότι η δύναμη τους φωτός των εκπορεύσεων μειώνεται κατά τη διάρκεια ασθένειας του οργανισμού. Στο βιβλίο της Η Μαγνητική Αύρα του Κοσμικού Ανθρώπου, η Μαρ-Γκαλιτού (κυρία Τζ. Π. Ράιμαν) γράφει: «Ο καθηγητής Γιούρεβιτς της Μόσχας αναφέρει

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

τις ακτίνες Υ της ανθρώπινης αύρας, ως μια πρόσφατα ανακαλυφθείσα, εξαιρετικά ισχυρή και αόρατη ακτινοβολία. »Μετά από μια δεκαετία εμπεριστατωμένου πειραματισμού, ο καθηγητής Γιούρεβιτς προσκόμισε τ' αποτελέσματα των ερευνών του στο Διεθνές Συνέδριο Ψυχολογίας, που πραγματοποιήθηκε στην Κοπεγχάγη. »Η διαφορά μεταξύ των ανθρώπινων εκπορεύσεων και των εκπορεύσεων του ραδίου και των ακτίνων Ραίντγκεν είναι ότι οι ανθρώπινες εκπορεύσεις είναι πολύ πιο λεπτοφυείς και μπορούν να διαπεράσουν πυκνούς τοίχους, ενώ οι ακτίνες Ραίντγκεν και ραδίου μπορούν να διαπεράσουν μόνο σώματα ορισμένου πάχους. Οι ανθρώπινες εκπορεύσεις, για παράδειγμα, μεταβάλλουν αεριώδη ρεύματα, που συνήθως δεν είναι καλοί αγωγοί, σε σημαντικούς αγωγούς μαγνητικής δύναμης. Η κύρια βασική ιδιότητα των ακτινών Τ είναι η αγωγιμότητά τους που φτάνει μακριά. Ανεξάρτητα από απόσταση και ένταση, τα αεριώδη αυτά ρεύματα γίνονται αγώγιμα κάτω από την επίδραση των ανθρώπινων εκπορεύσεων. Η διεισδυτική και μεγάλου βεληνεκούς δύναμή τους καθορίζεται από την κοσμική επαφή των ανθρώπινων εκπορεύσεων και γι' αυτό, όπως έχει αναγνωριστεί, η επίδρασή τους είναι ισχυρότερη όλων των άλλων ακτίνων. »Εκτός από την ικανότητά τους για μεγάλης

150

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ακτίνας αγωγιμότητα και για δύναμη διείσδυσης, οι ακτίνες Υ, όταν διαπερνούν πυκνά εμπόδια, μπορούν ν' ασκούν και μηχανικές λειτουργίες. Όταν διαπερνούν χονδρές μεταλλικές πλάκες, προξενούν μοριακά ιζήματα, μόλις διαπεράσουν τις πλάκες, μ' ένα συνειδητά συγκεντρωτικό τρόπο. Κατά τη διάρκεια ορισμένων πειραμάτων προκαλούν διάθλαση των φωτοκυμάτων. Επίσης μπορούν να φωτογραφηθούν. Οι ακτίνες Υ της αύρας βρίσκονται στη βάση των φαινομένων μετεώρισης και τηλεκινησίας. Η εργασία του καθηγητή Γιούρεβιτς, που τιτλοφορείται Οι (χκτίνες Τ ως Αγωγοί Βιοφυσικής Ενέργειας, περιλαμβάνει πενήντα φωτογραφίες από τα πειράματά του». Μπορούμε να βρούμε τη σύγχρονη θεωρία της υπνωτιστικής υποβολής στον παρακάτω θρύλο για τον Σουλαπαντάκα, σε διάλεκτο Πάλι: «Ο Σουλαπαντάκα ήταν ένας μαθητής που είχε κυριαρχήσει πάνω σε ορισμένες δυνάμεις. Μια μέρα ο Βούδας έστειλε να τον φωνάξουν. Ο αγγελιαφόρος, μόλις έφτασε στην κοινότητα, είδε τριακόσιους μαθητές καθισμένους σε μια ομάδα, τον έναν πανομοιότυπο του άλλου. Στην ερώτησή του "ποιος είναι ο Σουλαπαντάκα;", καθένας από τους τριακόσιους απάντησε: "Εγώ είμαι ο Σουλαπαντάκα"». Ο απεσταλμένος γύρισε αμήχανος στο Διδάσκαλό του, ο Βούδας όμως τον διέταξε να ξαναπάει αμέσως, κι αν συμβεί το ίδιο πράγμα, να πάρει απ' το χέρι τον

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

πρώτο που αποκαλεί τον εαυτό του «Σουλαπαντάκα» και να του τον φέρει. Ο Διδάσκαλος ήξερε ότι ο μαθητής ήθελε να επιδείξει τη δύναμη που μόλις είχε αποκτήσει, υποβάλλοντας στη συνειδητότητα του απεσταλμένου την ψευδαισθητική του εικόνα. Η δύναμη αυτή ονομάζεται «Mahamaya Iddhi». Για να την εκδηλώσει, ο Σουλαπαντάκα έπρεπε ν' αναπαραστήσει ζωηρά στο νου του την εικόνα του και μετά να την υποβάλει, στον αριθμό που ήθελε, στη συνειδητότητα του απεσταλμένου. Κατά τον ίδιο τρόπο, τα σύγχρονα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν τη θεωρία του Κάρμα που παρουσιάζει ο βουδισμός. Η σύγχρονη επιστήμη διδάσκει ότι κάθε γενιά κληρονομεί τα διακριτικά χαρακτηριστικά των προηγουμένων γενεών, όχι μόνο μαζικά αλλά και ατομικά, Η ψυχολογία βρίσκει το λόγο ύπαρξής της σ' αυτή την αποκλειστική και τεταμένη προσοχή που ο Βούδας αποδίδει στις νοητικές διεργασίες, στον εξαγνισμό και στην επέκταση της συνείδησης των μαθητών του, βεβαιώνοντας τη σκέψη ως τον κυρίαρχο παράγοντα στην εξέλιξη όλων όσα υπάρχουν. Στο βουδισμό, οι ψυχολογικές διαδικασίες συνδέονται στενά με τη φυσιολογία. Ο βουδισμός δε χαράζει καμιά διαχωριστική γραμμή μεταξύ των ψυχικών διεργασιών και της ύλης. Θεωρεί τις ψυχικές διεργασίες ως εκδήλωση των λεπτοφυέστερων ιδιοτήτων της ύλης.

152

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Στους Αιαλόγουζ· του Βούδα, Μέρος II, συναντάμε μια ένδειξη για την ύπαρξη, εκτός του φυσικού σώματος, ενός νοητικού σώματος που είναι το ακριβές του αντίγραφο και που μπορεί να εξωτερικεύεται κατά βούληση και να δραστηριοποιείται σε μεγάλες αποστάσεις. «Έχει το νου του έτσι συγκεντρωμένο, τέλεια εξαγνισμένο, ολοκληρωτικά καθαρό, απαλλαγμένο από φαυλότητα, ελεύθερο από μιάσματα, έτοιμο να δράσει, σταθερό και ατάραχο. Και χρησιμοποιεί αυτόν το νου και τον κατευθύνει στην επίκληση του νοητικού σώματος. Καλεί έξω απ' αυτό το σώμα ένα άλλο σώμα φτιαγμένο από υλικό σκέψης, που έχει μορφή, που έχει όλα τα μέλη και τα μέρη, και δεν του λείπει κανένα όργανο. Είναι σαν να βγάζει κανείς ένα καλάμι έξω από το περίβλημά του. Γνωρίζει: "Τούτο είναι το καλάμι, τούτο είναι το περίβλημα. Το καλάμι είναι ένα πράγμα, το περίβλημα ένα άλλο. Το καλάμι βγήκε από το περίβλημα". Έτσι ακριβώς, ο μπικσού καλεί απ' αυτό το σώμα ένα άλλο σώμα, φτιαγμένο από υλικό σκέψης, που έχει μορφή, που έχει όλα τα μέλη και τα μέρη και δεν του λείπει κανένα όργανο.» Διακηρύσσοντας το ακατάστρεπτο της ενέργειας, ο Βούδας θεωρούσε όλα όσα υπάρχουν συναθροίσεις λεπτοφυέστατων ενεργειών. Για τον σημερινό φυσικό, η κινητήριος δύναμη είναι η ύλη. Η αντίληψη της ύλης από τον άνθρωπο

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

είναι η ανταπόκριση των αισθήσεων του στους κραδασμούς της ενέργειας. Και τι είναι το ντάρμα αν όχι ενέργεια; Τα ντάρμα, σύμφωνα με το βουδισμό, υπάρχουν για μας μέσω των αποτελεσμάτων τους. Όλες μας οι αντιλήψεις είναι, πάνω απ' όλα, ντάρμα. Επομένως, μεταφράζοντας τον τύπο αυτό σε σύγχρονη γλώσσα, μπορούμε να πούμε ότι όλες οι αισθητήριες αντιλήψεις είναι, αποκλειστικά, αποτελέσματα ενέργειας και ότι η μόνη οντότητα που υπάρχει πραγματικά είναι η ενέργεια. Παρόμοια, οι διαβεβαιώσεις του βουδισμού ότι η σκέψη δρα από απόσταση, προηγούνται χρονικά των ερευνών μας στον τομέα της μεταβίβασης της σκέψης και της ασύρματης επικοινωνίας. Εφόσον η σκέψη είναι ενέργεια, τότε η δράση της υπόκειται στον ίδιο νόμο, όπως οποιασδήποτε άλλης ενέργειας. Ξέρουμε ότι τα ερτζιανά κύματα εκπέμπονται για χιλιάδες μίλια στο διάστημα χωρίς καλώδιο, με αποτέλεσμα να μπορεί να τα συλλαμβάνει οποιοσδήποτε δέκτης είναι συντονισμένος στο ίδιο μήκος κύματος. Γιατί, λοιπόν, δεν μπορεί ένας άνθρωπος να στείλει ενέργεια σκέψης που να προκαλέσει ταυτόσημους κραδασμούς σε κάποιον που είναι δεκτικός σ' αυτούς; Έτσι, ο Βούδας προηγήθηκε από μας σε πολλούς τομείς της γνώσης. Ο Βούδας επισήμανε επίσης τη διαφορά που υπάρ-

154

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

χει ανάμεσα στο φανερό και στο πραγματικό. Η σύγκριση του φανερού μ' έναν αντικατοπτρισμό ή ψευδαίσθηση (Maya) μπορεί να εφαρμοστεί σε οποιαδήποτε σύγχρονη συζήτηση. Η Μεγάλη αυτή Σοφία, αν μελετηθεί όχι ως προς το γράμμα αλλά ως προς το πνεύμα της, θα εμπλουτίσει τον απροκατάληπτο νου με πολλά ανεκτίμητα πετράδια. Η φιλοσοφία του βουδισμού μπορεί να οριστεί ως ανάλυση των χωριστών στοιχείων που έλκονται σε συνδυασμό από το σχηματισμό ενός ορισμένου ατομικού ρεύματος. Το ατομικό ρεύμα συσσωρεύεται και τροφοδοτείται από αναρίθμητες εκδηλώσεις του ανθρώπου στη Γη, σε άλλα πεδία και σε άλλους κόσμους. Το ρεύμα αυτό, απορροφώντας όλα τα χαρακτηριστικά κάθε εκδήλωσης, αυξάνεται σε δυνατότητες, μεταμορφώνεται και παραμένει αιώνια αυθύπαρκτο. Πραγματική ατομικότητα, πραγματική αθανασία εμπεριέχεται στη συνειδητοποίηση του αληθινού «Εγώ», που συνδομείται από αναρίθμητους συνδυασμούς εκδηλώσεων του ανθρώπου. «Κάθε μέριμνα για την προσωπικότητα είναι μάταιη. Ο εαυτός μοιάζει με αντικατοπτρισμό" όλες του οι δοκιμασίες είναι περαστικές. Θα εξαφανιστούν, όπως ο εφιάλτης, όταν ξυπνήσει αυτός που ονειρεύεται.» Στο βουδισμό, ο άνθρωπος δεν είναι κανένας μηδαμινός πυγμαίος, όπως εμφανίζεται στη Δυτική

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

αντίληψη, αλλά ο κύριος των κόσμων. Όντας μέρος του Κόσμου, είναι, σαν κι εκείνον, απεριόριστος στις δυνατότητες του. Τα στοιχεία (του βουδισμού) για κοσμική δημιουργία, για ύπαρξη αναρίθμητων συστημάτων κόσμων σε αιώνια κίνηση που εκδηλώνονται και διαλύονται περιοδικά' οι διαβεβαιώσεις (του) για το κατοικημένο του πλήθους των κόσμων και για τον πλήρη συντονισμό των οργανισμών που τους κατοικούν με τις ιδιότητες και τη δομή των πλανητών τους, συμπίπτουν με τους επιστημονικούς εκείνους προβληματισμούς, οι οποίοι προκαλούν αναβρασμό σήμερα στους αληθινούς επιστήμονες. Έτσι, η σύγχρονη επιστήμη, συμφωνώντας με τη διαβεβαίωση του θεμελιώδους βουδισμού, επιβεβαιώνει την πολύ ρεαλιστική βάση της Διδασκαλίας αυτής, με τη θέση που διατυπώθηκε για πρώτη φορά, σχετικά με την πραγματικότητα της ουσίας της μεγάλης Ύλης που είναι η δημιουργός της Ζωής. Ας αποτίσουμε την οφειλόμενη τιμή στη Μεγάλη Διάνοια που, ωθούμενη από ένα ισχυρό Πνεύμα, βυθομέτρησε τα ίδια τα θεμέλια της Ύπαρξης, έλυσε τα προβλήματα της ζωής και υπέδειξε ως στόχους της εξέλιξης τη συνειδητή συνεργασία με τον Κόσμο και την επικοινωνία με τους μακρινούς κόσμους.

Κ

αμιά διδασκαλία δεν προέβλεψε το μέλλον με τόση ακρίβεια όσο ο βουδισμός. Παράλληλα με την ευλάβεια προς το Βούδα, ο βουδισμός καλλιεργεί το σεβασμό για τους Βοδισάτβα - τους μελλοντικούς Βούδες. Κατά την παράδοση, ο Γκοτάμα, προτού φτάσει την κατάσταση του Βούδα, υπήρξε Βοδισάτβα για πολλούς αιώνες. Η λέξη Βοδισάτβα — Bodhi-Sattva — περιλαμβάνει δύο έννοιες: bodhi: φώτιση ή αφύπνιση και Sattva; ουσία. Ποιοι είναι αυτοί οι Βοδισάτβα; Οι μαθητές του Βούδα που έχουν απαρνηθεί θεληματικά την προσωπική τους απελευθέρωση και, ακολουθώντας το παράδειγμα των Διδασκάλων τους, έχουν μπει σ' ένα μακρύ, κουραστικό, ακανθώδες μονοπάτι βοήθειας προς την ανθρωπότητα. Τέτοιοι Βοδισάτβα εμφανίζονται στη Γη κάτω από τις πιο διαφορετικές συνθήκες ζωής. Ενώ από φυσική άποψη δε διακρίνονται καθόλου από τη λοιπή ανθρωπότητα, διαφέρουν τελείως στην

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

ψυχολογία τους, όντας σταθερά οι κήρυκες της αρχής της κοινής ευημερίας. Ο Βούδας, κατευθύνοντας όλες τις δυνάμεις προς την κατεύθυνση της εξέλιξης, ζήτησε από τους μαθητές του να τιμούν τους μελλοντικούς Βούδες περισσότερο από τους Βούδες του παρελθόντος. «Όπως η νέα σελήνη λατρεύεται περισσότερο από την Πανσέληνο, έτσι κι αυτοί που πιστεύουν σ' Εμένα, οφείλουν να τιμούν τους Βοδισάτβα περισσότερο από τους Βούδες.» Πουθενά αλλού στην ιστορία δε μας αποκαλύπτεται τέτοιο παράδειγμα αυταπάρνησης. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Ευλογημένος προόρισε ως διάδοχό του το Βοδισάτβα Μαϊτρέγια. «Και ο Ευλογημένος είπε στον Ανάντα: "Δεν είμαι ο πρώτος Βούδας που ήρθε στη Γη, ούτε θα είμαι ο τελευταίος. Στον κατάλληλο καιρό, θα φανεί στον κόσμο ένας άλλος Βούδας, ένας Άγιος, ένας υπέρτατα Φωτισμένος, προικισμένος με τη σοφία της καθοδήγησης, ένας ασύγκριτος ηγέτης των ανθρώπων, ένας κυβερνήτης θεών και θνητών, που θ' αγκαλιάσει την Οικουμένη. Θα σας αποκαλύψει τις ίδιες αιώνιες αλήθειες που σας δίδαξα κι εγώ. Θα εγκαθιδρύσει το Νόμο του, ένδοξο στην αρχή του, ένδοξο στη βαθμιαία του κορύφωση, ένδοξο στο τέρμα του, και στο πνεύμα και στο γράμμα. Θα κηρύξει μια ζωή ορθή, αψεγάδιαστη και αγνή, όπως κηρύσσω τώρα εγώ. Οι μαθητές του θα μετριούνται σε

158

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

χιλιάδες, ενώ οι δικοί μου μετριούνται σ' εκατοντάδες». » 0 Ανάντα είπε: "Πώς θα τον γνωρίσουμε;" » 0 Ευλογημένος είπε: "Θα τον γνωρίσετε ως Μαϊτρέγια!"» Ο Μελλοντικός Βούδας, ο Μαϊτρέγια*, όπως δηλώνει το όνομά του, είναι ο Βούδας της συμπόνιας και της αγάπης. Ο Βοδισάτβα αυτός, λόγω της δύναμης των ιδιοτήτων του, αποκαλείται συχνά Ατζίτα — ο Αήττητος. Έχει ενδιαφέρον να παρατηρήσουμε ότι ο σεβασμός για πολλούς Βοδισάτβα υιοθετήθηκε και αναπτύχθηκε μόνο στη σχολή Μαχαγιάνα. Εντούτοις, ο σεβασμός για ένα Βοδισάτβα, τον Μαϊτρέγια, ως διάδοχο εκλεγμένο απ' τον ίδιο το Βούδα, είναι αποδεκτός και στη Χιναγιάνα. Έτσι, ένας Βοδισάτβα, ο Μαϊτρέγια αγκαλιάζει την πλήρη άποψη του βουδισμού, προσωποποιώντας όλες του τις προσδοκίες. Ποιες ιδιότητες πρέπει να διαθέτει ένας Βοδισάτβα; Στη Διδασκαλία του Γκοτάμα Βούδα και στη Διδασκαλία του Βοδισάτβα Μαϊτρέγια, που, σύμφωνα με την παράδοση, έδωσε στον Ασάγκα τον τέταρτο αιώνα (Mahayana-Sutralankara), τονίζονται πρώτ' απ' όλα η ανάπτυξη της ενεργητικότητας στο * Μαϊτρέγια: ο μελλοντικός Βούδας, ο διάδοχος του Γκοτάμα. Το όνομά του σημαίνει «φίλος όλων των πλασμάτων».

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

ΤΤ_

μέγιστο βαθμό, το θάρρος, η υπομονή, η σταθερή αγωνιστικότητα και η αφοβία, Η ενεργητικότητα είναι η βάση όλων, γιατί μόνη αυτή περιέχει όλες τις δυνατότητες. «Οι Βούδες βρίσκονται σε αιώνια δράση. Η ακινησία τούς είναι άγνωστη. Σαν την αιώνια κίνηση στο διάστημα, έτσι εκδηλώνεται στους κόσμους η δράση των Γιων των Κατακτητών.» «Δυνατός, γενναίος, σταθερός στο βήμα, δεν αρνείται το βάρος ενός επιτεύγματος για το Γενικό Καλό.» «Τρεις χαρές υπάρχουν για τους Βοδισάτβα: η χαρά της προσφοράς, η χαρά της βοήθειας και η χαρά της αιώνιας συνειδητοποίησης. Υπομονή σε όλα, πάντα και παντού. Οι Γιοι των Βουδδών, οι Γιοι των Κατακτητών, οι Βοδισάτβα είναι, στην έμπρακτη συμπόνια τους, Μητέρες για όλες τις υπάρξεις.» Σ' ολόκληρο το βουδιστικό κόσμο, οι βράχοι στις άκρες των δρόμων με τις σκαλισμένες μορφές του Μαϊτρέγια δείχνουν το μέλλον που πλησιάζει. Από τους πιο αρχαίους καιρούς μέχρι σήμερα η Μορφή αυτή ορθώνεται από βουδιστές που γνωρίζουν την προσέγγιση της Νέας Εποχής. Στις μέρες μας, σεβάσμιοι λάμα, ακολουθούμενοι από μαθητές, ζωγράφους και γλύπτες, ταξιδεύουν στις βουδιστικές χώρες, στήνοντας νέες εικόνες Εκείνου που είναι το σύμβολο των προσδοκιών για ένα ακτινοβόλο μέλλον.

160

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Η Διδασκαλία του Βούδα πρέπει να επαληθευθεί και να διαδοθεί πλατιά. Στην εποχή μας είναι παράξενο να σκεφτόμαστε για την κοινότητα και να μη γνωρίζουμε τα βασικά Εκείνου που πρώτος παρουσίασε επιστημονικά την κοινότητα. Ακούραστο το χέρι του Βούδα προετοίμασε το πείραμα στο εργαστήρι της γης. Το ίδιο το γεγονός ότι ο Βούδας προδιέγραψε την Παγκόσμια Κοινότητα ως το εξελικτικό μέλλον της ανθρωπότητας, δίνει στη Διδασκαλία του τη φλογερή της πειθώ. Στο οικοδόμημα του Βούδα, μπορεί κανείς να διατρέξει ατέλειωτες ιστορίες και παντού οι πόρτες θα είναι ανοιχτές στο άκουσμα της κοινότητας. Η ακριβής γνώση επέτρεπε στο Βούδα να υπολογίζει την ακριβή κατάσταση των συγχρόνων του και να συλλάβει την παγκόσμια κοινότητα μόνο στο πολύ μακρινό μέλλον. Ο σεβασμός για το Βούδα ήταν τέτοιος, που κανείς δε σκοτείνιασε τη μορφή του Διδασκάλου με το ένδυμα της θεότητας. Ο Βούδας χαράχτηκε στις ψυχές ως ένας Άνθρωπος, ένας Διδάσκαλος της επιβεβαίωσης. Στη λιονταρίσια του πύρινη βεβαίωση έφτασε να προβλέψει τον Μαϊτρέγια — το σύμβολο της εποχής, η οποία μέλλεται να κατανοήσει το μεγαλείο της ύλης και να επιβεβαιώσει τη μεγάλη παγκόσμια κοινότητα!

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

161

Είπε ο Ευλογημένος: «Να διακρίνετε εκείνον που καταλαβαίνει από κείνον που απλώς συναινεί. Αυτός που καταλαβαίνει τη Διδασκαλία δεν αργεί να την εφαρμόσει στη ζωή, αυτός που συναινεί, επιδοκιμάζει και εκθειάζει τη Διδασκαλία ως σπουδαία σοφία, αλλά δεν εφαρμόζει τη σοφία αυτή στη ζωή. »Υπάρχουν πολλοί που συναίνεσαν, αλλά είναι σαν δάσος χωρίς φύλλα, χωρίς καρπούς και χωρίς σκιά. Αυτό που τους αναμένει είναι μόνον η αποσύνθεση. »Αυτοί που καταλαβαίνουν είναι λίγοι, αλλά απορροφούν σαν σφουγγάρι την πολύτιμη γνώση κι είναι έτοιμοι να καθαρίσουν τις φρίκες του κόσμου με το πολύτιμο υγρό. »Αυτός που κατάλαβε, δεν μπορεί να μην εφαρμόσει τη Διδασκαλία, γιατί, συνειδητοποιώντας την αρχή της προσαρμογής στο σκοπό, την αποδέχεται ως λύση ζωής. »Μη χάνετε πολύ χρόνο μ' εκείνους που συναινούν. Ας αποδείξουν πρώτα ότι εφάρμοσαν το πρώτο κάλεσμα». Αένε πως έτσι ο Ευλογημένος καθόρισε προς τους καινούργιους μια στάση σύμφωνη με το σκοπό.

Αυτά όλα σημαίνουν ότι η κάθαρση της Δίδασκα-

162

/

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

λίας στηρίζεται όχι μόνο στην αποδοχή των βασικών αρχών της, αλλά και στην εφαρμογή τους στη ζωή. Αφηρημένη κατανόηση της Διδασκαλίας είναι αδιανόητη. Βλέπουμε πόσο βαθιά διεισδύει στη ζωή, καθώς συνειδητοποιούμε πώς ολόκληρες χώρες απομακρύνθηκαν από τη Διδασκαλία, όταν, αντί να την εφαρμόζουν στη ζωή, τη μετέτρεψαν σε αφηρημένες συζητήσεις. Στο Θιβέτ είναι φανερή μια μείωση του θρησκευτικού ενδιαφέροντος. Μπορεί να παρατηρήσει κανείς ακόμα και αύξηση της Διδασκαλίας Μπον, που είναι ο αντίποδας του βουδισμού. Ο Τάσι Λάμα ένιωσε πως είναι αδύνατον να παραμείνει στο Θιβέτ. Ακολουθώντας το παράδειγμα του, πολλοί από τους καλύτερους λάμα εγκατέλειψαν το Θιβέτ. Χωρίς αυτούς τους μορφωμένους λάμα, η θρησκευτική ζωή του Θιβέτ έχει περιπέσει σε λήθαργο. Τέτοια παραδείγματα είναι χρήσιμα στην παρατήρηση των αποτελεσμάτων της διαστρέβλωσης της Διδασκαλίας. Συγχρόνως, μπορεί να δει κανείς τι νίκη φέρνει η Διδασκαλία σε άλλες χώρες, όπου οι άνθρωποι φροντίζουν να εφαρμόζουν τα θεμελιώδη στη ζωή. Το ίδιο έργο επιτυγχάνεται με τη νέα τάση ανεκτικότητας των οπαδών της Χιναγιάνα. Ο Βούδας, η πηγή, και ο Μαϊτρέγια, η παγκόσμια ελπίδα, θα ενώσουν τους αυστηρούς οπαδούς της Διδασκαλίας του Νότου με την πολυμορφία του Βορρά.

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΤΔΙΣΜΟΤ

163

Εκείνο που είναι πιο ουσιώδες για το άμεσο μέλλον θα φανεί με σαφήνεια. Η Διδασκαλία, αντί να παραγεμίζεται με σχόλια θ' αποκατασταθεί στην περιεκτική της λιτότητα με όλη την πειστική δύναμη της ομορφιάς της. Η νέα εποχή, η Εποχή του Μαϊτρέγια, χρειάζεται τη δύναμη της πειθούς. Η ζωή στην ολότητα της πρέπει να εξαγνιστεί με τη φλόγα της επίτευξης. Ο μεγάλος Βούδας, που προανήγγειλε τον Μαϊτρέγια, έχει προδιαγράψει το μονοπάτι για το σύνολο της ύπαρξης. Γι' αυτές τις σοφές και σαφείς υποθήκες είναι το κάλεσμα της νέας εξέλιξης που προβάλλει. Το αίτημα για την κάθαρση της Διδασκαλίας δεν είναι τυχαίο. Πλησιάζουν οι χρονολογίες. Η Μορφή του Μαϊτρέγια είναι έτοιμη ν' ανατείλει. Όλοι οι Βούδες του παρελθόντος έχουν εναποθέσει τη συνδυασμένη σοφία της πείρας τους στα χέρια του Ευλογημένου που έρχεται.

Ο λάμα διακηρύσσει: «Η ζωή ας είναι σταθερή σαν το διαμάντι" νικηφόρα σαν το λάβαρο του Διδασκάλου' δυνατή σαν τον αετό, και είθε να διαρκέσει στην αιωνιότητα».

ΠΗΓΕΣ 1.

Anguttara-Nikaya

2. A^aghosha,

Fo-sho-Iting-Tsan-King,

κινεζική εκδοχή του

Μια Ζωή τον Βούδα, η

Buddhacarita

3. Βουδιστικές Ιστορίες της Γέννησης ήJataka 4.

Teles

Majjhima-Nikaya

5. Sikshasamuccaya, συλλογή από TOvSantideva 6. Bodhicaiyamtara, του Santideva 7.

Sutta-Nipata

8.

Dhammapada

9.

Mahavagga

10. Sept Sums Palis, τουΜ.Ρ. 11.

Grimblot

TheJataka

12. Milinda-Panha,

Ot Ερωτήσεις του Βασιλιά

ΜιΧίντα

13. To Ευαγγέλιο του Βούδα, του Paul Cams 14. 15.

Samyutta-Nikaya Itivuttaka

16. Σούτρα των Σαράντα δύο 17.

Τμημάτων

HUdam

18. Buddhacarita, του Asvaghosha 19. Mahararinirvana 20.

Katha-Vatthu

21.

Mahavastu

Sutra,

22. Saddharma-Pundarika,

To Βιβλίο του Μεγάλου

Ο Λωτός του Θαυμαστού

Θανάτου

Νόμου

166

/

23.

Mahyamakaritti

24.

Lalitavistara

25. Ομιλίες ενόζ βουδιστή 26.

Madyamakavatam

ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ Αγάπη, 16, 88-9, 109-12, 158 Άγνοια (Avidya), το μεγαλύτερο έγκλημα, κηλίδα, 56-8, 68, 141 Αγώνας, αγωνιστικότητα, 90, 92, 105, 159 Αθανασία, 47, 73, 91, 97, 107, 154 Αισθήματα, Πάθη, 56, 58, 74, 75' πειθαρχία, μετάλλαξη

της, 88-9' κατάκτηση της, 69-70· κατοχή της, 50, 139· σύζευξη με την, 95 Αντικείμενα, Ιδιοκτησία, 52-3, 106 Αντίληψη, 59, 122, 152, 153 Αρχάτ (Arhat), 54, 59, 97 Ασκητές, ασκητισμός, 41-2, 59, 71-2, 101 Ατομικό, ατομικότητα, 67-8, 118, 125, 128, 154

τους, 103-4 Αισθήσεις, 53, 55-6, 59, 124 Αιτιότητα, Αιτίες, 55-7, 115118, 121-23, 145· νόμος,

Βεντάνα (Vedana), αισθήματα, 56, 122-23

57, 142" επιθέσεις κατά της

Βινάγια (Vinaya), 64-5, 141

Διδασκαλίας της, 113

Βιτζνάνα (Vijnana),

Αλήθεια (ες), 80, 81, 90-2, 128" αναζήτηση, προσέγγιση της, 36-7, 57, 70" βασιλιάς της, 36" της Διδασκαλίας,

συνειδητότητα, 56, 122-23 Βοδισάτβα (Bodhisattva), 245, 28-9, 36, 156-59 Βούδας (ες) (Buddha),

47, 52, 70" οι τέσσερις

Φωτισμένος, 9, 10, 35, 45,

ευγενείς, 57, 59" άγνοια

147, 157-163· βλ. επίσης

168

/ ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Γκοτάμα Βούδας Βουδισμός, 10, 16, 133-34,

σώσει τον κόσμο, 36-7· απάρνηση, 37-8· φώτιση,

153-55· Σχολές, 21, 141"

40, 55· ιεροί τόποι, 40·

και σύγχρονη επιστήμη,

λείψανα, 4Γ κακολογίες,

144, 151, 155· πρόβλεψη

συκοφαντίες, 41, 130·

του μέλλοντος, 156-57,

αγωνιστής, 41, 105· θα

160' του Βορρά και του

έλθει τα μεσάνυχτα, 43·

Νότου, 163

εγκατάλειψη από ακροατές, 43· και ασθένειες, 44· δύναμη, 46, 49· προσωπική

Γερατειά, 28, 55-6, 134

επιρροή, 47-8· Διδασκαλία,

Γη, ο κόσμος, 58, 131, 145

48, 109-10· κοινότητες, 62-

Γκοτάμα Βούδας, 15" ιδιότητες,

71, 74-5· διαθήκες, 67-8,

21, 46-7· άνθρωπος, 22,

14Γ συνεργασία, ανοχή, 77,

41-4, 46, 16Γ γέννηση του,

130· αγάπη, 109-1Γ όχι

23-4" θάνατος, αναχώρηση

απαισιοδοξία, 133-34·

του, 23, 41, 44, 107-9,

μόχθος, 118-20· ομιλίες,

135, 147" πεπρωμένο του,

139" φως από το σώμα του,

24-6" μόρφωση του, 26·

147· διάλογοι, 152· για τους

πολυτελής ζωή του, 26-7"

μέλλοντες Βούδες, 156-57·

αφύπνιση στα βάσανα των

η πηγή, 163

ανθρώπων, 28, 31-2, 35"

Γνώση, 16, 22, 53-5, 70, 103-

, συμπόνια του, 29-30, 81-2,

4, 133, 140-41, 146-7·

107-9· διαλογισμός, 29-30,

τέλεια, 35· ανώτερη, 51,

34, 55· δέκατα έκτα

58, 113· διαφυγή από τα

γενέθλια, 30" εκλογή

γήινα δεσμά, 68· όχι το

συζύγου, 3Γ εικοστό έννατο

γράμμα, 139

έτος, 32· πρόσκληση να

ΤΤ_

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

Δεσμά (Nidanas), 55-6, δέχα μεγάλα εμπόδια, 58 Διδασκαλία, 9, 15, 22, 47-8,

Εγώ, όχι χωριστό, μόνιμο, 117, 125· το αληθινό, 154 Ενέργεια, 104, 126, 132, 152-

52, 69-71, 76-7, 98-9,

53, 126' βάση των πάντων,

118-19, 139-40· κάθαρση,

135

επαλήθευση της, 21, 160, 162, 163" εφαρμογή, 47, 49, 161-63" όχι αφηρημένες έννοιες, 48-9, 162-63εξατομικευμένη και πρακτική, 51, 82" τρεις κύκλοι, 5 Γ μέσα διαφυγής, 61" και γυναίκα, 96-7' γεμάτη ομορφιά, 127, 135" θεμέλιο (α), 53, 137, 144·

Εξέλιξη, 123, 126, 136, 143, 145, 151, 157· παγκόσμια, 15, στόχος της, 155 Επανενσάρκωση, μετενσάρκωση, 131-32 Επιστήμη (ες), 69, 144, 151, 155 Εποχή, Νέα, του Μαίτρέγια, 159, 163 Ευτυχία, 31, 72-3, 78, 102

και Μαίτρέγια, 158' κατανόηση της, 99, και συμφωνία με την, 161-2 Δράση, πράξεις, 72, 85, 87, 88, 106-7, 123, 127-29,

Ζωές, Υπάρξεις, 55, 118-19, 123-26 Ζωή, Ύπαρξη, 55-7, 96, 121,

131-32· πειθαρχία της, 51,

163-64· καθημερινή, 47-8,

68· ορθή, 57-8· η πιο

51, 78, 94, 106· διακοπή

ειδεχθής, 72· οι Βούδες σε,

του κύκλου της, 57' ορθή,

159

57· εύκολη, νωθρή, 78, 84·

Δυστυχία, δοκιμασίες, βάσανα,

λαχτάρα για, 117, 126"

18, 31-2, 35, 50, 134,

πνευματικότητα στη, 120

154· αιτία, 55-7, 72, 129· κατάπαυση του, 57, 132

170 Ηθικότητα, αρετή, δικαιοσύνη, 56, 59, 62, 74, 87-91, 127-29 Ηλιακή φυλή, 24 Ηρεμία, 58, 78, 102

/ ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Κακό, 35, 55, 87-9, 103-5, 116

Καλό, 25, 75, 116, 119 Κανόνας (ες). Ρυθμίσεις, 52, 63-8, 100 Καρδιά, 71-2, 84, 87, 112 Κάρμα, σπορά και θερισμός,

Θάνατος, 28, 55-7, 74, 94,

56, 119, 124-132, ISl"

116, 118' καταστροφέας

νόμος του, 81, 114, 119,

του, 134

128, 136, 145' αλλαγή του,

Θάρρος, ανδρεία, 53-4, 59, 77, 105, 159 Θαύματα, θαυματουργές δυνάμεις, 55, 78, 80-1, 144-46 Θέληση, 53, 104-5, 132, 137, 146 Θεός, 22, 98, 114, 142

131-32 Κάστες, 16, 22 Καταφυγή στο Βούδα (τριπλή), 23, 52, 80, 92-3 Κοινό καλό, κοινή ευημερία, 53, 63, 77, 82, 157, 159 Κοινότητες: παγκόσμιες, 22, 51-3, 16Γ εργασίας, 138" βουδιστικές, 140" βλ. επίσης Σάνγκα, Γκοτάμα Βούδας

Ιδιοκτησία, αποκτήματα, 57,

Κόσμος, 16, 136, 154-55

105, 117, 142' απάρνηση των, 15-6, 52" ο Βούδας εναντίον των, 22" του

Λάμα, 141, 159, 164

Βραχμάνου, 42

Λατρεία, 22, 98

Ίντι-Βιντανάνα (IddhiVidhanana), 146 Ισβάρα (Isvara), 114-15

Λιοντάρι, Σίμχα (Simha), 11, 46, 54, 77 Λόγος (οι), 72, 87-8, 97"

171

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT Β Ο Ϊ Δ Ι Σ Μ Ο Ϊ

πειθαρχία, 51, 68" την κατάλληλη στιγμή, 81'

Μπικσού (bhikshu), 25, 65-6, 84, 94, 152

χωρίς πράξεις, 105" συνέπειες, 127" του Βούδα, 139

Νιντάνα (Nidanas), τα Δώδεκα, 55-6, 119 Νιρβάνα (Nirvana), 33-5, 50,

Μάγια (Maya), ψευδαίσθηση, απατηλότητα, 32, 56, 41 Μαθητές, 31, 43, 50, 64, 66-

61, 107, 109, 119-20· τι είναι, 58· μονοπάτι προς το, επίτευξη του, 83, 97

7, 69-70, 77, 80-1, 86,

Νόμος (οι), 15, 52, 73, 121

92, 93, 97, 99, 108, 139,

Νους, 120, 152· ανάπτυξη,

140· μαθήτριες, 25, 34, 96"

εκπαίδευση, 58-9, 146·

παιχνίδι με τους, 77

λανθασμένη κατεύθυνση,

Μαϊτρέγια, Βοδισάτβα (Maitreya), 158, 161-63 Μάρα (Mara), 96, 104 Μαχαγιάνα (Mahayana), Μεγάλο Όχημα, 11, 158" - Sutralankara, 158 Μαχαπαρι-νιρβάνα Σούτρα (Mahapari-nirvana Sutra), 147

κακή εκπαίδευση, 73-4" αγάπη, η ελευθερώτρια του, 110-12 Ντάρμα (Dharma), το, 61, 84-8, 92-3, 121· - ράτζα (Dharma-raja), 36 Ντάρμα (Dharmas), τα, 118, 120-24, 128· ενέργεια, 122 Ντεβαντάττα, 30, 53, 64

Μονοπάτι, 46, 50, 163" της γνώσης, 16, 68" οκταπλό, 57, 59, 83 Μπάγκαβατ (Bhagavat), ο Ευλογημένος, 22, 36

ι^ατρίγια (Kshatriyas), κάστα των, 24

172

/ ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Ομορφιά, το Ωραίο, 94, 127, 135 Ουσία, η πρωταρχική (Akasa), 145

139, 157' του Γκ. Βούδα, 155 Πόνος (οι), 22, 55, 57-8 Πραγματικότητα, 56, 59, 11314' έμφαση στην, 58-9' λεπτοφυής, 113, 120'

Παμπεριεκτικότητα, 57-8 Παραβολές, επεισόδια, θρύλοι: η σχεδία, 60-2' ο άρρωστος μπικσού, 65-6' ένα

φανερό και, 153-54 Προσαρμογή στο σκοπό, 76, 93, 105-6, 162 Προσωπικότητα, 55, 58, 67,

δηλητηριασμένο βέλος, 73"

125, 154' όχι μόνιμη, 117-

οι έξι κατευθύνσεις, 78-80' ο

18 η τελευταία επιθυμία

Αναπιντίχα, 82-85' ο

της, 118

Σίμχα, ο πολεμιστής, 8593' η γαμήλια γιορτή, 95' ο Τσούντα, ο σιδεράς, 107109' ο κόσμος των ψαριών, 112-13" ανταπόδοση καλού στο κακό, 129-30 Παροδικότητα, Μεταβολή, 31, 35, 59, 77, 116-17, 121, 126-27, 145' της Διδασκαλίας, 61 Πειθαρχία, 51-3, 68-69, 71,

Ρατζαγκριχα (Rajagriha), 21, 78, 82, 135 Ραχούλα (Rahula), γιος του Βούδα, 31, 38 Ρεύμα, της ζωής, του κόσμου, 51-2, 126-8, 136 Ρούπα (mpa), μορφή, 122-23' - σκάντα (riipa-skandha), 126

102, 119' ατομική, 76, 143 του Διδασκάλου, 110 Πίστη, 141-42' τυφλή, 69

Σάκνα (Sakya), 21, 23-4

Πνεύματα, 142' και γράμμα.

Σακυαμούνι (Sakyamuni), 79

ΤΤ_

0 1 ΒΑΣΕΙΣ TOT ΒΟΥΔΙΣΜΟΥ

Σαμσχάρα (Samskara, σανσχριτ. και Sankhara, Πάλι), κάρμα, 56, 122 Σάμτζνα (Samjna), αντιλήψεις, 122-23 Σάνγκα (Sangha),

68" άφοβη, 54" αγάπης, 111" είναι ενέργεια, 112, 153" τα ντάρμα είναι, 124" κάρμα από, 127, 13Γ μεταβίβαση της, 153 Σουτρες (Sutras), σανσκριτ.

αδελφότητα, κοινότητα, 23,

και Suttas, Πάλι), 55-6,

50, 65-6, 85, 92-3, 14Γ

107, 140

εισδοχή στον, αποχώρηση από τον, 62-3, 71, 74-5· εκδίωξη από τον, 75 Σάνχυα (Sankhya) φιλοσοφία, 26 Σανταγιάτανα (Shad-ayatana),

Σοφία, σοφός, 21, 45, 54, 59, 63, 73-4, 106, 163 Σραμάνα (Sramana, σανσκριτ. και Samana, Πάλι), σοφός, όραμα του 34-7" Γκοτάμα, 85

οι έξι υπερβατικές βάσεις

Σριγκάλα, 78-90

των αισθημάτων, 56

Στοιχεία, 118, 122, 123, 125,

Σάτβα (Sattva), η ουσία, 156 Σβαγιαμβάρα (Svayamvara), 31 Σίμχα (Simha), ο στρατηγός, 85-93 Σιντάρτα (Siddharta), 24, 26, 35-8" βλ. επίσης Γκοτάμα Βούδας Σκάντα (skandhas), τα, 118, 122-26

Σκέψη (εις), 57, 72-3, 87-8, 15Γ πειθαρχία της 51, 53,

126, 147 Συμμετρία, 101, 105-6 Σύμπαν, 22, 113, 116-17, 142, 145 Συμπόνια, 46, 53, 59, 77, 88, 94, 102, 106-7, 109, 11112, 158-59 Συνδυασμοί, 121-25 Συνειδητότητα, 46, 55, 122" ανάπτυξη, επέκταση της, 51, 69, 71, 76, 101, 132, 15Γ δοκιμασία της, 68

174

/ ΕΛΕΝΑ ΡΕΡΙΧ

Συσσωρεύσεις, 122

Υακτίνες, 149-50

Σχετικότητα, 59-61

Ύλη, 15, 16, 106, 142, 145,

Σχολή (ίς) του Βουδισμού, 21, 68, 140-41

151-52, 155· λεπτοφυέστατη, 147, 152

Σώμα, νέκρωση του, 59" μεταχείριση του, 106" αιτιατό' νοητικό, 152

Φανατισμός, φανατικοί, 22, 41, 100-1, 106 Φιλοσοφία, φιλόσοφοι, 26,

Ταθαγκάτα (Tathagata), ο Τέλειος, 36, 84, 88-9, 92"

113, 140-41, 154 Φώτιση, 36, 58, 137, 156

βλ. επίσης Γκοτάμα Βούδας Τάσι Λάμα (Tashi Lama), 162 Τελειότητα (ες), 42, 105" οι έξι, 59 Τελετές, τυπικά, 78-80, 98-9 Τζαρά (Jara), γερατειά, θάνατος, 56 Τζάτι (Jati), γέννηση, 56

Χαρά, 78, 102, 112, 138, 159 Χιναγιάνα (Hmayana), Μικρό Όχημα, 21, 158, 163 Χρυσή Μεσότητα, Μέση Οδός, 106

Τζίνα (Jina), ο Κατακτητής, 22 Τρίσνα (Trishna), δίφα, πόθος, 56, 117, 126 Τροχός, της Διδασκαλίας, 25,

Τυχή, 86, 89, 142" άρνηση μιας αιώνιας και

του Νόμου, 40, 46, 119" της

αμετάβλητης, 22, 113, 116-

τύχης, 9 Γ της Ζωής, 119

17" μετά θάνατον, 118.

ΦΩΤΟΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΣΊΑ Φ Ω Τ Ο Κ Υ Τ Τ Α Ρ Ο , Ε.Π.Ε. ΑΡΜΟΔΙΟΥ 14, ΤΗΛ. 32.44.111 ΓΡΑΦΙΚΈς Τ Ε Χ Ν Ε Σ Ν Ι Κ Ο Λ Ι Ν Α ς ΙΩΆΝΝΗς ΑΛΑΜΑΝΑΣ 81, Ν. ΛΙΟΣΙΑ, ΤΗΛ. 26.17.283 ΓΙΑ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ Τ Η ς Ε Κ Δ Ο Τ Ι Κ Ή ς ΕΤΑΙΡΊΑς «ΚΕΔΡΟΣ» Γ. ΓΕΝΝΑΔΙΟΥ 3, 106 78 ΑΘΗΝΑ, ΤΗΛ. 38.09.712 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2000