Colloquial Breton (Colloquial Series)

Colloquial Breton Colloquial Breton The Complete Course for Beginners Ian Press and Herve ar Bihan RRoutledge Tay...

Author: Herve Ar Bihan | Ian Press

715 downloads 4786 Views 19MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!

Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

Colloquial

Breton

Colloquial

Breton The Complete Course for Beginners Ian Press and Herve ar Bihan

RRoutledge

Taylor & Francis Croup

L O N D O N A N D NEW YORK

First published 2004 by Routledge 2 Park Square, Milton Park, Abingdon, Oxon, OX14 4RN Simultaneously published in the USA and Canada by Routledge 270 Madison Ave, New York, NY 10016 Reprinted 2007 Routledge is an imprint of the Taylor & Francis Group, an informa

business

© 2004 Ian Press and Herve ar Bihan Typeset in Times by Florence Production Ltd, Stoodleigh, Devon Printed and bound in Great Britain by TJ International, Padstow, Cornwall All rights reserved. No part of this book may be reprinted or reproduced or utilised in any form or by any electronic, mechanical, or other means, now known or hereafter invented, including photocopying and recording, or in any information storage or retrieval system, without permission in writing from the publishers. British Library Cataloguing in Publication Data A catalogue record for this book is available from the British Library Library of Congress Cataloging in Publication Data Press, Ian, 1947Colloquial Breton : the complete course for beginners/Ian Press and Herve ar Bihan p. cm. - (Colloquial series) Includes index. Text in English and Breton. 1. Breton language - Textbooks for foreign speakers - English. I. Le Bihan, Hervé. II. Title. III. Series. PB2813.P74 2003 491.6'882421 - dc21 2002155149 ISBN 978-0-415-22451-2 (book) ISBN 978-0-415-30255-5 (CD) ISBN 978-0-415-44764-5 (pack)

Contents

Preface Abbreviations Introduction 1 En em gavout gant tud Meeting people

2 Lec'hiou ha tud Places and people

3 Ekêr In t o w n

4 Prenañ traoù ha mont d'an ostaleri S h o p p i n g a n d g o i n g t o t h e café

5 E kêr e vezomp alies W e ' r e often in t o w n

6 En ostaleri hag er stal-levrioù In t h e café a n d t h e b o o k s h o p

7 Ar marc'had hag an aod T h e m a r k e t and the seaside

8 Ha ni ha selaou an dud o komz W e listen t o p e o p l e s p e a k i n g

9 Ne gollimp ket hon hent! W e s h a n ' t lose o u r w a y !

10 Bepred gant hon tamm tro war ar maez

141

Still o n o u r visit t o t h e c o u n t r y s i d e

11 Pell diouzh tousmac'h kêr - Dreist!

154

T a r from the m a d d i n g crowd' - Wonderful!

12 Kavet an ti a-benn ar fin

164

W e finally find t h e h o u s e

13 Pesked, bigi ha traoù da brenañ

178

F i s h , b o a t s a n d things t o b u y

14 A-raok pell e vo echu ar vakañsoù poent mont da Roazhon

192

S o o n t h e h o l i d a y will b e o v e r - t i m e t o g o t o R e n n e s

15 Kenavo ur wech all!

203

Until another time!

Grammar section Key to exercises Breton-English glossary English-Breton glossary Index

213 222 242 272 282

Preface

P u t t i n g t o g e t h e r a c o u r s e of B r e t o n is d a u n t i n g . A s w i t h a n y l a n g u a g e , s i m p l e d e s c r i p t i o n c o n c e a l s m u c h v a r i a t i o n ; with B r e t o n t h e r e a r e c o m p l i c a t i o n s . W e h a v e d o n e o u r b e s t a n d a r e only t o o a w a r e w e h a v e left s o m e things u n e x p l o r e d o r u n e x p l a i n e d . I a n P r e s s is grateful t o t h o s e w h o h a v e h e l p e d h i m o v e r t h e y e a r s : M m e Y v e t t e K e r v e l l a , of Skol Ober, t a u g h t h i m B r e t o n ; P e r D e n e z , f o r m e r l y P r o f e s s o r of B r e t o n at t h e U n i v e r s i t é d e H a u t e - B r e t a g n e / R e n n e s 2, a n d J a n i g S t e v e n s g a v e m u c h s u p p o r t . U n t i l 1995 I a n P r e s s t a u g h t a t t h e U n i v e r s i t y of L o n d o n , t h e last five y e a r s as P r o f e s s o r of S l a v o n i c a n d C o m p a r a t i v e Linguistics. Since t h e n h e h a s b e e n E s t a b l i s h e d P r o f e s s o r in R u s s i a n at t h e U n i v e r s i t y of St Andrews. H e r v e a r B i h a n w a s b o r n in L a n d r e g e r i n t o a family of n a t i v e s p e a k e r s , all f r o m B r o - D r e g e r . H e t a u g h t B r e t o n in s e c o n d a r y e d u c a t i o n in A n O r i a n t ; since 1994 h e h a s b e e n t e a c h i n g B r e t o n language and literature at the Université de Haute-Bretagne/ R e n n e s 2. H e directs t h e linguistic j o u r n a l Klask {Research). I n 1996 h e t o o k o v e r responsibility for t h e j o u r n a l Hor Yezh {Our Language) in succession t o P e r D e n e z , a n d w r i t e s s h o r t stories for t h e m a g a z i n e Al Liamm {The Link). H e is a m e m b e r of t h e E d i t o r i a l B o a r d of t h e B r e t o n m o n t h l y Bremañ {Now) a n d of t h e Ofis ar Brezhoneg {Office de la langue bretonne). H e s p e a k s W e l s h .

Acknowledgements I a n P r e s s d e d i c a t e s this b o o k t o his family a n d r o o t s in O l d h a m , t o his wife's family in R e n n e s , B r i t t a n y a n d F r a n c e , a n d t o M a r i e Christine, Christopher, and Noémi. H e r v e a r B i h a n d e d i c a t e s this b o o k t o all w h o love B r e t o n , w h a t e v e r t h e i r origins, t o all w h o s p o k e B r e t o n w h e n it w a s n o t 'politically c o r r e c t ' , t o all w h o k e e p t h e l a n g u a g e alive, a n d t o all t h e

c h i l d r e n w h o a r e l e a r n i n g it a n d will o n e d a y p a s s it o n w h e n t h e i r turn comes. W e a r e b o t h i m m e n s e l y grateful t o t h e R o u t l e d g e t e a m of S o p h i e Oliver, G a r y K i n g , L i n d a P a u l u s a n d S u z a n n e C o u s i n a n d t o t h e a n o n y m o u s r e a d e r ( s ) . W e cut o u r m a n u s c r i p t drastically; t h e full v e r s i o n survives a n d m a y e v e n s e e t h e light of d a y , b u t t h e a b r i d g e d , d o u b t l e s s m o r e p a l a t a b l e , v e r s i o n y o u h a v e in y o u r h a n d s . R e s p o n s i b i l i t y for e v e r y t h i n g is e n t i r e l y o u r s . I n a d d i t i o n t h e p u b l i s h e r s a n d t h e a u t h o r s w o u l d like t o t h a n k t h e p h o t o g r a p h e r , J e a n - M i c h e l P r i m a , for p e r m i s s i o n t o u s e his p h o t o g r a p h s in U n i t s 4, 5, 7 a n d 15.

Abbreviations

M o s t a b b r e v i a t i o n s s h o u l d b e r e a d i l y i n t e r p r e t a b l e . W e give a minimum here. 1, 2, 3 DO f. Fr. Gvv. hum. IO K. KLT

first, second, third (persons) direct object feminine French Gwenedeg/V annetais human i n d i r e c t object Kerneveg/Cornouaillais B r e t o n m i n u s G w e n e d e g (also t h e r e f o r m e d o r t h o g r a p h y of 1911) KLTGw B r e t o n with G w e n e d e g (also t h e 1941 o r t h o g r a p h y (see Z H ) ) lenition L. Leoneg/Léonais lit. literal(ly) mixed mutation m. masculine n. o r n o m . noun/nominal OU t h e orthographe universitaire of 1955 provection p. or P person pi. plural PP person plural PS p e r s o n singular spirantization S o r subj. subject sg o r sing, singular sgt singulative T. Tregerieg/Trégorrois u.b. unan bennak, someone u.d.b. un dra bennak, something v.n. verbal n o u n X unspecified e l e m e n t ZH Peurunvan-Zedacheg orthography L

M

p

s

Introduction

B r e t o n is a Celtic l a n g u a g e s p o k e n in t h e w e s t e r n p o r t i o n , n a m e l y L o w e r B r i t t a n y or Breizh-Izel ( B a s s e - B r e t a g n e ) , of B r i t t a n y (Breizh - B r e t a g n e ) in F r a n c e , r o u g h l y west of a line from j u s t n o r t h - w e s t of Sant-Brieg (St B r i e u c ) t o a p o i n t j u s t east of G w e n e d ( V a n n e s ) , b u t f r a g m e n t e d i n t o linguistic islands w i t h i n t h a t r e g i o n . It c o u n t s very r o u g h l y b e t w e e n 100,000 a n d 370,000 u s e r s , b u t p r o b ably only a m a x i m u m of 120,000 p e o p l e u s e it e v e r y d a y or frequently, 70,000 s p e a k it e v e r y d a y , a n d 20,000 c a n r e a d a n d w r i t e it a n d t h e r e a r e v a r i a b l e s s u c h as a g e profile, w h i c h m a k e of it a l a n g u a g e a n d w a y of life very m u c h at risk. E a s t of Breizh-Izel, in U p p e r B r i t t a n y o r Breizh-Uhel ( H a u t e B r e t a g n e ) , F r e n c h a n d t h e R o m a n c e p a t o i s Gallo a r e s p o k e n ( B r e t o n , of c o u r s e , d o e s h a v e a p r e s e n c e h e r e ) . N e e d l e s s t o say, F r e n c h is p r e s e n t as m a j o r i t y l a n g u a g e t h r o u g h o u t B r i t t a n y . B r i t t a n y as a political unit c e a s e d t o exist after t h e R e v o l u t i o n of 1789, w h e n it w a s r e p l a c e d by d e p a r t m e n t s , n a m e l y F i n i s t è r e ( P e n n - A r - B e d ) , M o r b i h a n (Mor-Bihan), C ô t e s - d u - N o r d ( A o d o ù A n - H a n t e r n o z , n o w C o t e s - d ' A r v o r A o d o ù - A n - A r v o r ) , Ille-etV i l a i n e (Il-ha-Gwilen), a n d L o i r e - I n f é r i e u r e (Liger-Izel, n o w L o i r e A t l a n t i q u e Liger-Atlantel). D u r i n g t h e V i c h y p e r i o d , in 1941, t h e last w a s s e p a r a t e d from B r i t t a n y , s o m e t h i n g w h i c h l a p s e d b u t was r e i n s t a t e d in 1961 w h e n L o i r e - A t l a n t i q u e ' r e t u r n e d ' t o t h e P a y s d e la L o i r e r e g i o n . Breizh-Izel c o m p r i s e s P e n n - A r - B e d a n d p a r t s of A o d o ù - A n - A r v o r a n d Mor-Bihan. T h e t e n d e n c y is t o s p e a k of four m a j o r dialects of B r e t o n , n a m e l y L e o n e g ( L é o n a i s ) of L e o n ( L é o n ) in t h e n o r t h - w e s t a n d o n which L e G o n i d e c (see p . 152) b a s e d his s t a n d a r d , codified in the early n i n e t e e n t h c e n t u r y , K e r n e v e g ( C o r n o u a i l l a i s ) , of Kernev ( C o r n o u a i l l e ) , c o v e r i n g a relatively m a s s i v e a r e a o v e r t h e c e n t r e a n d s o u t h - w e s t a n d including t h e t o w n of Karaez ( C a r h a i x ) , Tregerieg ( T r é g o r r o i s ) , of t h e r e g i o n of Treger o r B r o - D r e g e r ( T r é g o r ) with t h e c a t h e d r a l city of Landreger ( T r é g u i e r ) in t h e

MOR BREIZH

BRO-CHALL

Enez-VazhoR ko os

An Tre\' Enez-Eusa

^Gwengampj

3

Fclger

Ar

AODOU A N ARVOR

• Rostrencnn

l

• L o u d i e g / / H - H A-GWILEN / Roazhon

#

Pondivi \

N

'MOR-BIHANX

^Pjoennakl Kcmper^k^^Konk.Keme nf A/iTOi/ .4/1 UUC Pont 'n Abad ^ ^Gwcned Kcmpene V / ^AnAlre, An Onant Enez-C"hroe O MEURVOR ATLANTEL A

BREIZH

n

. . : BRO-CHALL Kâstell-Briant

H c n b o n l

LIGER ATLANTEL Ankiniz^) Sant-Nazer AlLiger

ArGcrveur^^

Countries, departamantoù, and seas are in capitaJ letters Rivers and stretches of water are in italics Everything else is cities, towns or villages

Naoned: BROCHALL

central n o r t h ( t o its east is t h e tiny b u t s e p a r a t e G o u e l o ù ( G o é l o ) a r e a , including PempouII ( P a i m p o l ) ) , a n d , f o u r t h , G w e n e d e g ( V a n n e t a i s ) , with t h e city of G w e n e d ( V a n n e s ) in t h e s o u t h - e a s t . This division, reflecting four a n c i e n t bishoprics, is largely a linguistic fiction. T h e fiction is s t r o n g , h o w e v e r , a n d o n e m u s t r e c o g n i z e t h a t G w e n e d e g is q u i t e d i v e r g e n t , its s p e a k e r s r e t a i n i n g a s t r o n g s e n s e of loyalty (for r e a s o n s of s p a c e w e h a v e n o t a t t e m p t e d t o c o v e r G w e n e d e g h e r e ) . In this b o o k w e focus o n K L T ( t h e initials of t h e o t h e r t h r e e dialects); t h e differences b e t w e e n t h e m a n d G w e n e d e g , and indeed between them, should not be exaggerated. Of t h e Celtic l a n g u a g e s which h a v e survived in c o n t i n u o u s use since t h e M i d d l e A g e s , B r e t o n is closest t o W e l s h . H a d its u s e b e e n c o n t i n u o u s , it w o u l d b e closest of all to C o r n i s h , a n d t h e linguistic core of B r e t o n a l m o s t certainly s t e m s from e m i g r a t i o n with t h e i n t e n t i o n of p e r m a n e n t s e t t l e m e n t from s o u t h - w e s t G r e a t B r i t a i n to its p r e s e n t l o c a t i o n in t h e A r m o r i c a n p e n i n s u l a in t h e f o u r t h sixth c e n t u r i e s A D , t h o u g h t h e r e w a s e m i g r a t i o n from e l s e w h e r e in t h e British Isles - a n d t h o u g h c r o s s - C h a n n e l c o m m u n i c a tion, t r a d e a n d cultural e x c h a n g e w e r e a well-established e v e r y d a y reality. T h e e m i g r a t i o n m e a n s t h a t B r e t o n m a y b e s e e n as a n Insular Celtic l a n g u a g e , i.e. a Celtic l a n g u a g e of t h e British Isles. This is m o s t certainly n o t to d e n y , h o w e v e r , t h a t t h e r e a l m o s t certainly w a s a r e s i d u a l G a u l i s h , i.e. C o n t i n e n t a l Celtic, p o p u l a t i o n in the p e n i n s u l a at t h e t i m e of t h e e m i g r a t i o n . T h o u g h o n c e firmly e s t a b l i s h e d , B r e t o n lost its p r e s t i g i o u s p u b l i c p r e s e n c e a n d c e n t u r i e s of d e c l i n e a n d social m a r g i n a l i z a t i o n e n s u e d . N o n e t h e less, m o s t of Breizh-Izel, o u t s i d e t h e larger u r b a n c e n t r e s , w a s a l m o s t certainly still m o n o l i n g u a l in B r e t o n in 1914, b u t social c h a n g e a n d exclusion from a p u b l i c p r e s e n c e h a d an effect. T h e r e f o r e t h e n u m b e r of s p e a k e r s d e c l i n e d c o n s i d e r a b l y d u r i n g p a r t of t h e t w e n t i e t h c e n t u r y . Since t h e 1950s, h o w e v e r , t h e r e h a s b e e n a g r a d u a l revival. N o t a b l e w e r e t h e 1970s, p a r t i c u larly with t h e e s t a b l i s h m e n t in 1977 of t h e D i w a n schools, n o w c o v e r i n g t h e w h o l e of p r e - s c h o o l , p r i m a r y a n d s e c o n d a r y e d u c a t i o n . A t t h e m o m e n t a n e w , positive s e n s e of identity, t h r o u g h l a n g u a g e , music, history a n d t o u r i s m , is reinforcing this revival. P e r h a p s m o s t i m p o r t a n t is t h e e n t h u s i a s m s h o w n by y o u n g p e o p l e l e a r n i n g t h e l a n g u a g e in a s t a n d a r d , b u t flexible, form within e d u c a t i o n . B r e t o n is b e c o m i n g m o r e visible, a n d t h e a l l - i m p o r t a n t ' c h a n g e in m i n d s a n d m e n t a l i t i e s ' m a y well b e h a p p e n i n g .

A note on the organization of the book E a c h unit is m a d e u p of d i a l o g u e s , word-lists, exercises, g r a m m a t ical n o t e s , a n d r e f e r e n c e s t o B r e t o n history, life a n d c u l t u r e . W e h a v e t r i e d t o give as m u c h i n f o r m a t i o n as p o s s i b l e . T h e r e will b e s o m e r e p e t i t i o n . W e strongly r e c o m m e n d y o u listen t o t h e r e c o r d ings. M u c h of w h a t w e write will b e o p e n t o c h a l l e n g e - it c a n n o t b e o t h e r w i s e in t h e case of a l a n g u a g e w h i c h h a s b e e n subject t o i m m e n s e influence a n d p r e s s u r e from a s t a t e c o m m u n i t y c o m m i t t e d to a n o t h e r l a n g u a g e . T h e r e n a i s s a n c e of B r i t t a n y a n d B r e t o n h a s t o s o m e e x t e n t t o b e a r e - c r e a t i o n , h o w e v e r living a n d p r e s e n t B r i t t a n y and Breton may be. W e h o p e y o u will enjoy a n d l e a r n from this b o o k . If y o u h a v e a n y c o m m e n t s , criticisms, c o n t r i b u t i o n s , p l e a s e d o n o t h e s i t a t e t o c o n t a c t us. W e a p o l o g i z e in a d v a n c e for a n y slips o r infelicities.

The alphabet and a guide to pronunciation C D T h e v e r s i o n of t h e L a t i n or R o m a n a l p h a b e t u s e d by B r e t o n , a n d t h e o r d e r in which w o r d s a r e listed in d i c t i o n a r i e s , a r e as follows. R e l a t i v e l y few w o r d s b e g i n with v, very few b e g i n with x, a n d possibly n o n e b e g i n with q: a, b, ch, c'h, d, e, f, g, h, i, j , k, I, m, n, o, p, ( q ) , r, s, t, u, v, w, (x), y, z T h e following l e t t e r s d o n o t o c c u r at t h e b e g i n n i n g of w o r d s : ê, o, ñ, ù. S o m e t i m e s w e e n c o u n t e r é, w h i c h m a y o c c u r at t h e b e g i n n i n g of w o r d s , b u t this is f o u n d c o m m o n l y only in t h e o t h e r of t h e t w o m a i n o r t h o g r a p h i e s , t h e (nouvelle) orthographe iiniversitaire (OU), c r e a t e d in t h e 1950s. T h e o r t h o g r a p h y w h i c h is m o s t widely u s e d n o w is called Peurunvan ' U n i f i e d ' . It is c h a r a c t e r i z e d by t h e d i g r a p h zh, w h i c h c o n v e y s t h e s o u n d z in t h e K L T dialects a n d t h e s o u n d h ( o r c'h) in t h e G w . dialect (this is r a t h e r a p p r o x i m a t e ) . B o t h Peurunvan a n d O U g o b a c k to KLT, a n o r t h o g r a p h y of t h e early 1900s w h i c h was d e s i g n e d for t h e t h r e e m o r e closely r e l a t e d dialects; t h e f o u r t h , G w e n e d e g , at t h a t t i m e m a i n t a i n e d its o w n distinctive o r t h o g r a p h y . A t h i r d o r t h o g r a p h y w h i c h m u s t b e m e n t i o n e d is t h e

Etrerannyezhel ( T n t e r d i a l e c t a l ' ) , u s e d m o s t n o t a b l y in F a ñ c h M o r v a n n o i f s s p l e n d i d c o u r s e Le Breton sans peine. A s to p r o n u n c i a t i o n , let us start with t h e following very b r o a d c o m m e n t s : if we say n o t h i n g , a s s u m e it is like English. First, w o r k i n g o u r w a y t h r o u g h t h e a l p h a b e t a n d spelling, ch is p r o n o u n c e d like sh in ' s h i p ' , a n d c'h like ch in i o c h \ E m a y s o u n d s o m e t h i n g like t h e a in ' m a t e ' , t h e e in ' m e t ' , o r t h e a in ' a b o u t ' . G is g e n e r a l l y p r o n o u n c e d like t h e g in ' g o t ' , t h o u g h t h e r e is a w i d e s p r e a d p r o n u n c i a t i o n s o m e w h a t like g in 'gin' w h e n in front of e, i, u, a n d eu, a n d w h e n after i. T h e s a m e , n a m e l y c as in ' c a t ' a n d ch as in ' c h i p s ' , g o e s for k. W e m a y find this also in t h e t h i r d - p e r s o n plural e n d i n g -nt, w h i c h c a n b e p r o n o u n c e d like a r a p i d ni in ' o n i o n ' or like nch in ' i n c h ' ( w h e n followed b y t h e n e g a t o r ket, t h e t w o m a y c o n v e r g e as in ' i n c h ' ) . H is v e r y often p r o n o u n c e d , just as in English, b u t in c e r t a i n w o r d s it is d r o p p e d , n o t a b l y ha(g) ' a n d ' , hi s h e ' , he(c'h) ' h e r ' , a n d ho(c'h) ' y o u r ' . J is p r o n o u n c e d like English s in ' p l e a s u r e ' . O m a y b e p r o n o u n c e d s o m e w h a t like o in ' g o r e ' a n d o in ' g o t ' . R m a y b e t a p p e d or, m o s t often n o w , p r o n o u n c e d m u c h as in F r e n c h . U is p r o n o u n c e d as in F r e n c h (i.e. E n g l i s h ' e e ' with r o u n d e d lips). V h a s v a r i o u s p r o n u n c i a tions: a s s u m e v as in E n g l i s h e x c e p t at t h e e n d of a w o r d , w h e n it m a y b e \v or o ( p a r t i c u l a r l y after a v o w e l a n d c o n s o n a n t r e s p e c tively - it t h e n c o u n t s as a v o w e l ) . W in front of e a n d i m a y s o u n d like u in F r e n c h nuif\ o t h e r w i s e , it is as in E n g l i s h . A s m e n t i o n e d a b o v e , zh is p r o n o u n c e d z or c'h - sh is a m u t a t i o n of zh ( m o r e o n m u t a t i o n s l a t e r ) , p r o n o u n c e d s o r c'h. A s for z, it is often n o t p r o n o u n c e d w h e n in final p o s i t i o n o r b e t w e e n vowels. k

k

B e a r in m i n d t h a t o u is p r o n o u n c e d as in F r e n c h ( n o r t h e r n English o o in ' l o o k ' ) , a n d e u is p r o n o u n c e d m u c h as in F r e n c h . A e a n d ao m a y b e p r o n o u n c e d like t h e i in ' m i g h t ' a n d t h e o w in ' h o w ' respectively, b u t w e also h e a r s o m e t h i n g like t h e e in ' g e t ' (this is w h a t h a p p e n s m o s t often) a n d t h e o in ' g o t ' ( o u t s i d e L e o n ) r e s p e c tively. A o u is p r o n o u n c e d r a t h e r like t h e o w in ' h o w ' , b u t m a k e t h e first c o m p o n e n t like t h e o in ' g o t ' . A l s o , a n y v o w e l followed b y n o r m is p r o n o u n c e d with a u t o m a t i c n a s a l i z a t i o n plus clear p r o n u n c i a tion of t h e n o r m following it (a b e f o r e n is p r o n o u n c e d like F r e n c h 'en' plus a s e p a r a t e [n] - t h u s Y a n n is like y en' in 77 y en a'). If, h o w e v e r , t h e v o w e l is followed b y ñ, t h e n t h e v o w e l is nasalized a n d t h e r e is n o s e p a r a t e n- o r m- s o u n d (in s o m e dialects c e r t a i n forms with ñ a r e n o t n a s a l i z e d ) . A l l t h e vowels m a y b e nasalized, t h o u g h uñ a n d iñ t e n d to s o u n d like t h e v o w e l s in F r e n c h 'brim' a n d fin\ G w ( a n d very often gou b e f o r e a v o w e l ) is p r o n o u n c e d gw as %

in ' G w e n d o l y n ' , t h e w b e i n g like t h e u in F r e n c h 'nitif in t h e s e q u e n c e s g w e / g o u e , gwi/goui ( s o m e t i m e s o n e e v e n finds t h e g of 'gin' h e r e ) . Finally, gn r e p r e s e n t s t h e s o u n d of ni in o n i o n \ p r o n o u n c e d quickly; t h e s a m e g o e s for ilh vis-â-vis t h e Hi in 'million'. S e c o n d , d e p a r t i n g from t h e spelling, t h e r e c o r d i n g s m a y s e e m t o give t h e lie t o s o m e of t h e a b o v e . T h i s is p a r t l y a result of v a r i a t i o n in t h e l a n g u a g e . T h i n g s t o n o t e i n c l u d e t h e p r o n u n c i a t i o n of s, f, a n d ch at t h e b e g i n n i n g of a w o r d as if t h e y w e r e z, v, a n d j - start by following t h e spelling, a n d a d a p t as familiarity with t h e l a n g u a g e i n c r e a s e s . R e c a l l t h a t z is often n o t p r o n o u n c e d - listen a n d i m i t a t e ! Z h is often p r o n o u n c e d as [z] b u t n o t e it is n o t h e a r d in, for e x a m p l e , p e r s o n a l forms of p r e p o s i t i o n s (a j o y in s t o r e ) , e.g. dezhañ ' t o h i m ' , in k o u e z h a ñ ' t o fall', a n d in R o a z h o n ( R e n n e s ) . S o m e c o m m e n t s a r e n e c e s s a r y r e g a r d i n g t h e s t r e a m of s p e e c h . F o r i n s t a n c e , a c o n s o n a n t e n d i n g a w o r d will b e voiced b e f o r e a v o w e l s t a r t i n g t h e n e x t w o r d - if t h e y ' r e p r o n o u n c e d t o g e t h e r : Mat e o ' O K ' (lit. 'it's g o o d ' ) with d in mat; if t w o c o n s o n a n t s b u m p i n t o o n e a n o t h e r a n d t h e first is k, p, t, g, b, d, o r s o m e t i m e s s, z, t h e n b o t h will t e n d t o b e p r o n o u n c e d voiceless, e.g. mab-kaer 'son-inl a w ' as if 'map-kaer' (this is a c o m p l e x p h e n o m e n o n ) . A n d if a w o r d e n d s in a c o n s o n a n t followed b y a p a u s e , t h e n t h a t c o n s o n a n t will b e voiceless, e.g. b, d, g will b e p r o n o u n c e d [p], [t], [k]. 4

T h i r d , in t h e first v o c a b u l a r y listings y o u m i g h t b e p u z z l e d by t h e s u p e r s c r i p t l e t t e r s , , a n d . T h i s is o u r s h o r t h a n d way of telling y o u t h a t t h o s e w o r d s c a u s e B r e t o n initial c o n s o n a n t m u t a t i o n s , which m e a n s t h a t t h e y c a u s e c e r t a i n first c o n s o n a n t s in t h e following w o r d t o c h a n g e . T h e r e a r e four such m u t a t i o n s in B r e t o n : = lenition, = spirantization, = provection and = mixed mutation. Y o u will find o u t m o r e in U n i t s 1, 3 a n d 6 for l e n i t i o n , U n i t 2 for t h e m i x e d m u t a t i o n , a n d U n i t 4 for s p i r a n t i z a t i o n a n d p r o v e c t i o n . A s for stress, it is very i m p o r t a n t in B r e t o n - t h e s t r e s s e d v o w e l is m o r e e m p h a t i c a n d as a r u l e o n t h e l a s t - b u t - o n e syllable, e x c e p t in G w e n e d e g , w h e r e it is final. T h e r e is m u c h m u c h m o r e t o B r e t o n p r o n u n c i a t i o n . M o r e i n f o r m a t i o n is given h e r e a n d t h e r e in t h e u n i t s , b u t n o t h i n g c a n r e p l a c e listening t o t h e r e c o r d i n g s a n d m e e t i n g a n d t a l k i n g t o n a t i v e speakers. L

s

p

M

L

s

p

M

1 En em gavout gant tud Meeting people

In this unit you will learn: • • • • •

about the verb bezañ/bout 'to be' about Breton stress about the definite and indefinite articles about consonantal mutation about how to identify and ask questions about people, places, and things • about greeting people and taking your leave • what attracts us to Brittany

Dialogue 1 1

How re

things?

GWELTAZ: SOLENN: GWELTAZ: SOLENN: TEREZA:

P e n a o s e m a ñ k o n t g a n e o c ' h ? Gvveltaz o n . Mat an traoù ganin, Gweltaz. Solenn on. H a setu m a mignonez, Tereza. M o n t a ra, T e r e z a ? Mat-tre, Solenn.

GWELTAZ: SOLENN: GWELTAZ: SOLENN: TEREZA:

How're you? I'm Gweltaz. I'm fine, Gweltaz. I'm Solenn. And here's my friend, Tereza. HOW are things, Tereza? Very well, Solenn.

Vocabulary bezañ/bout en em gav/out gant tud penaos ernan kont, f. ganeoc'h on mat an traoù gamn ha(g) setu ma mignon, m. mignonez, f. mont, a a ra tre s

L

to be (bezañ in the north, bout in the south) to meet, lit. 'to find oneself with' people, parents, family how is account, 'things' with you I am good, fine the things with me and (hag before a vowel and, sometimes, h-) here/there is/are my friend (male) friend (female) to go verbal particle does very

U n d e r l i n e d v o w e l s a r e stressed; w e try t o m a r k this o n t h e i r first a p p e a r a n c e . T h e s u p e r s c r i p t c o n s o n a n t s refer t o c o n s o n a n t a l m u t a tions. S e e l a t e r in this unit. T h e infinitive o r v e r b a l n o u n , a n d t h e v e r b a l radical, will b e p r e s e n t e d in U n i t 2.

Exercise 1 H e r e a r e t h e first t w o pieces f r o m t h e d i a l o g u e . R e p e a t t h e m , slotting in different n a m e s ; a few a r e given b e l o w : A: B:

Penaos emañ kont ganeoc'h? Gweltaz on. M a t an traoù ganin, Gweltaz. Solenn on.

Men: Women:

Herve, Gwenn, Yann, Alan, Paol, Jakez L o u i z a , J a k e t a , N o l w e n n , Soazig, R o z e n n , J a n i g

Dialogue 2 ÜD Who are you and what do you do? YANN: KATELL: YANN: KATELL: YANN: ANNA:

M o n t arra m a t g a n e o c ' h ? Y a n n o n - m e . H a c'hwi, piv oc'h? Katell o n - m e , h a s e t u m a c ' h o a r A n n a . Petra eo ho micher? S k o l a e r e z o n . U r vicher blijus e o . H a m e z o s t u d i e r . Plijus e o ivez! H a m e , n'eus micher ebet ganin.

YANN: KATELL: YANN: KATELL: YANN: ANNA:

HOW are you? I'm Yann. And you, who're I'm Katell, and here's my sister Anna. What's your job? I'm a schoolteacher. It's a pleasant job. And I'm a student. It's pleasant too! And me, I don't have a job(l)

you?

Vocabulary me c'hoar, f. p

ho skolaerez, f. plijus studier, m. ivez

I sister

c'hwi petra

your schoolteacher pleasant, pleasing student also

micher, f. ur zo eo n'eus . . . ebet

you what (also stressed on the first syllable) profession, job a, an am/is/are it is there isn't any

Dialogue 3 EX3 Who is it? LOEIZ:

Piv e o ? N ' e o k e t M a r k ?

JAKEZ: LOEIZ: ANDREV:

Nann, n ' e o ket, A n d r e v eo. D e m a t , Andrev. Penaos e m a ñ ar b e d ganit? D e m a t deoc'h, Loeiz ha Jakez. E u s ar c'hentan.

LOEIZ:

Who is it? Isn't it

JAKEZ:

NO, no, it's

LOEIZ: ANDREV:

Hello, Andrev. How are you? Hello, Loeiz and Jakez. Very well.

Mark?

Andrev.

Vocabulary piv ne /n' + verb + ket demat bed, m gamt deoc'h eus ar c'hentan L

who not hello, good day world, universe with you to you splendid, excellent

Language and grammar Greetings B r e t o n h a s n u m e r o u s g r e e t i n g e x p r e s s i o n s : p e o p l e say D e m a t ' G o o d d a y ' w h e n t h e y m e e t in t h e e a r l i e r p a r t of t h e day. T h i s is r a t h e r formal. M o r e familiar o r e v e r y d a y a r e : M o n t a ra? o r M o n t a ra mat? H e l l o (lit. ' D o e s it g o ? a n d ' D o e s it go w e l l ? ' respectively) T h i s is fine in all s i t u a t i o n s , j u s t like: Mat an traoù (ganeoc'h)? A r e things fine (with y o u ) ? P e n a o s e m a ñ kont? H o w ' r e things? P e n a o s emafi ar bed (ganeoc'h)? H o w is t h e w o r l d (with y o u ) ? N o t e h o w ganeoc'h 'with y o u ' m a y b e t a c k e d o n . M o r e a b o u t ' y o u ' in U n i t 2; n o t e t h e r e a r e singular a n d p l u r a l f o r m s , b u t t h a t t h e plural form may be used to address one person. A n o t h e r wides p r e a d g r e e t i n g is Salud ' H i ' - dit ' t o y o u ' o r deoc'h ' t o y o u ' m a y b e a d d e d - this c a n b e d o n e to demat as well ( a n d t o boñjour, yet a n o t h e r possibility - stress t h e o ñ ) . Similarly informal a r e : Sell 'ta? / Sell 'ta piv? H i ! (lit. ' J u s t l o o k ( w h o ' s t h e r e ) ? ' ) Mat ar j e u ? H o w ' r e things?

C'hoari 'ra? H o w ' s it g o i n g ?

In t h e e v e n i n g , which b e g i n s at 5 p.m., p e o p l e c o m m o n l y u s e N o z vat ' G o o d e v e n i n g ' (literally ' G o o d n i g h t ' ) . T h e replies to t h e v a r i o u s q u e s t i o n s a r e t h e m s e l v e s diverse: Ya, mat Y e s , fine / Y a , mat-tre Y e s , very well / Ya, dispar o r Y a , dreist Y e s , excellent Eus ar c'hentan (also D e u s ar c'hentan) / Mat-kenañ V e r y well Dispar Excellent!, G r e a t !

Mat an traoii. T h i n g s a r e fine.

Mat a-walc'h Q u i t e well

Disteñget No problem

Evelseik / Well-wazh / T a m m pe d a m m / Mui p e vui / Pas re-holl So-so, m o r e o r less T o ask t h e o t h e r p e r s o n , w e m i g h t say H a ganeoc'h?/Ha ganit? A n d B r e t o n s e x c h a n g e kisses of g r e e t i n g o n t h e c h e e k s , often t h r e e times: E m a o n o vont da bokat deoc'h, m e m e s tra! I ' m going t o kiss y o u at least! T h a n k s ' m a y n o w b e in o r d e r ; this c a n b e mersi, b e n n o z h o r trugarez (see U n i t 10). A f t e r all this w e might m e n t i o n t h a t B r e t o n s often begin by m e n t i o n i n g t h e w e a t h e r or if t h e d a y ' s w o r k is over: Glav 'zo ganti, 'm eus a o n ! L o o k s like rain, I ' m afraid! Echu an devezh? Is t h e d a y o v e r ? It is possible t o say v a r i o u s things o n t a k i n g o n e ' s leave: K e n a v o ! 'So long* is t h e m o s t w i d e s p r e a d , a n d best k n o w n . K e n m e a n s 'until', so it can b e linked to o t h e r w o r d s , e.g. K e n emberr! o r Ken bremaik! ' S e e y o u s o o n ! ' , K e n arc'hoazh! 'Till t o m o r r o w ! ' , K e n fenoz! 'Till t o n i g h t ! ' (stress t h e final v o w e l of t h e first a n d last t w o e x p r e s s i o n s ) . P e o p l e m a y also say D e v e z h mat ' ( H a v e a) g o o d d a y ' w h e n t h e y say g o o d b y e early o n in t h e d a y o r e v e n N o z v e z h vat ' G o o d n i g h t ' w h e n t h e y say g o o d b y e t o g o t o b e d .

Exercise 2 U s i n g t h e n a m e s y o u ' v e m e t , r e s p o n d t o t h e following q u e s t i o n s , following t h e p a t t e r n s s u p p l i e d : Piv oc'h-c'hwi?

>

Yann on-me.

P e anv oc'h?

>

Y a n n e o m a anv-bihan ha Lagadeg m a anv-familh.

Anv-bihan, lit. 'little n a m e ' is y o u r first n a m e a n d anv-faniilh, lit. 'family n a m e ' is y o u r family n a m e , b u t in r e s p o n s e t o t h e q u e s t i o n as given, y o u r first n a m e is perfectly a p p r o p r i a t e : Y a n n ( e o m a anv) ' Y a n n (it is m y n a m e ) ' .

The definite and indefinite

articles

T h e articles a r e u s e d r a t h e r like t h e E n g l i s h articles. T h e y c h a n g e in f o r m o n t h e basis of t h e s o u n d w h i c h follows t h e m , a n d m a y t h e m s e l v e s c a u s e c h a n g e s in a n i m m e d i a t e l y following c o n s o n a n t . T h e definite article, w h i c h is n e v e r s t r e s s e d , is: al an ar

( b e f o r e I-) ( b e f o r e n-, d-, t-, h-, a n d a v o w e l ) (otherwise)

T h e indefinite article, which is s t r e s s e d b e f o r e a m o n o s y l l a b i c w o r d ( n o t a b l y if t h e s e n s e ' o n e ' is s t r o n g ) , is: ul un ur

( b e f o r e I-) ( b e f o r e n-, d-, t-, h-, a n d a v o w e l ) (otherwise)

N o t e e x a m p l e s in t h e d i a l o g u e s . O b s e r v e t h a t a n initial k always c h a n g e s after a n article.

Exercise 3 R e p e a t t h e following d i a l o g u e slotting in t h e w o r d s in t h e list b e l o w in p l a c e of t h e w o r d s in italics. N o t e t h e r e ' s n o n e e d for a n article h e r e . S e e b e l o w in this unit a n d U n i t 3 for t h e m u t a t i o n s in micher a n d plijus. Petra eo ho micher? What's your job?

Skolaer(ez) o n . U r vicher blijus e o . F m a s c h o o l t e a c h e r . It's a p l e a s a n t j o b . H a m e z o stitdier(ez). Plijus e o ivez! A n d I'm a student. It's pleasant too! alvokad apotiker kazetenner niartolod poliser rener

lawyer chemist journalist sailor policeman director, manager, boss stalier shopkeeper medisin doctor labourer-douar agricultural w o r k e r , farmer

sekretour pesketaer keginer kelenner kiger skolaer

secretary fisherman cook teacher butcher primary schoolteacher klañvdiour m a l e n u r s e

T h e w o r d s as listed a r e all m a s c u l i n e . M o s t of t h e m , especially t h o s e e n d i n g in -r, m a y b e t u r n e d i n t o f e m i n i n e s b y a d d i n g -ez, e.g. skolaerez, f. U s e t h e s e w o r d s for p r a c t i c e after D i a l o g u e 5 t o o .

Exercise 4 C h o o s e t h e articles for t h e following n o u n s - y o u c a n d o this w i t h o u t c h a n g i n g t h e f o r m of t h e individual n o u n s , b u t for t h e fully correct a n s w e r s e e t h e section o n t h e m u t a t i o n s b e l o w : E.g. skolaer - ar skolaer; labourerien-douar - al Iabourerien-douar alvokad kazetenner kelenner kenwerzherez klañvdiourez martolod noter pesketaerez renerez skolaerez soudard

apotikerez keginerez kemener kiger labourer-douar medisin perc'henn poliser sekretourez skrivagner stalierez

Exercise 5 C o m p l e t e t h e p h r a s e s in t h e following d i a l o g u e : A : Piv B: C h o a r P a d r i g

?

A: Penaos emañ B: -tre.

. ?

N o t e t h a t c'hoar Padrig m e a n s ' P a d r i g ' s sister'.

Exercise 6 P u t t h e e l e m e n t s in e a c h s p e e c h in t h e d i a l o g u e i n t o t h e c o r r e c t order: A : deoc'h p e n a o s d e m a t ar e m a ñ b e d ? B: ha mat-tre ganeoc'h? A : c'hwi o n m a t h a A l a n ? B : o n J a k e z E l e n b r e u r . (breur, m. b r o t h e r )

The verb bezañ 'to be" W e h a v e s e e n a n d p r a c t i s e d a few f o r m s which p e r m i t us to i d e n tify o u r s e l v e s o r o t h e r s . T h e y b e l o n g t o t h e v e r b bezañ. T a k i n g t h e first p e r s o n o n 'I a m ' , w e h a v e , for e x a m p l e : Y a n n on T ' m Y a n n . ' W e can emphasize the person by tacking the personal p r o n o u n on to the verb: Yann on-me T am Yann.' Such statements might be r e s p o n s e s t o Petra e o da anv? ' W h a t ' s y o u r n a m e ? ' (familiar, s i n g u l a r ) o r Petra e o hoc'h anv? (formal singular; p l u r a l ) . If w e w a n t t o i n t r o d u c e s o m e o n e directly, w e c a n u s e setu ' h e r e is/are': Setu m a c'hoar ' H e r e ' s m y sister.' T h e o t h e r p e r s o n s a r e out ' y o u a r e ' (familiar, s i n g u l a r ) , e o ' h e / s h e is', o m p ' w e a r e ' , oc'h ' y o u a r e ' ( f o r m a l singular; p l u r a l ) , a n d int ' t h e y a r e ' . T a c k i n g o n t h e p e r s o n a l p r o n o u n s w e o b t a i n t h e e m p h a t i c o n - m e , out-te, e o - e ñ , eo-hi, omp-ni, oc'h-c'hwi, a n d int-i. T h e r e is a n o n - p e r s o n a l form, eur ' o n e is', ' p e o p l e in g e n e r a l a r e ' . H e r e it is s h o w n with t h e adjective bras 'big': Bras Bras Bras Bras

on out eo eur

I a m big Y o u a r e big H e / S h e is big O n e is big

Bras o m p Bras oc'h Bras int

W e a r e big Y o u a r e big T h e y a r e big

Exercise 7 U s e the a p p r o p r i a t e form of t h e v e r b bezañ: E.g. Bras

R o z e n n gives Bras e o R o z e n n .

(a) B i h a n (b) B r a s (c) N ' bihan (d) B r a s

H e r v e . (bihan ' s m a l l ' ) tad Herri. k e t b r a s N o r a ha n ' . ma c'hoar ha bras

ket bras Jakez; - m e ivez: b r a s

Dialogue 4 EE What colour ALAN: ELEN: ALAN: ELEN:

ALAN: ELEN: ALAN: ELEN:

is it? P e liv e o k a r r d a c ' h o a r ? R u z eo karr ma c'hoar. H a petra eo karr ruz da c'hoar? U r Maserati eo karr m a c'hoar! What colour is your sister's car? My sister's car is red. And what's your sister's red car? My sister's car is a Maserati!

Vocabulary pe liv? karr, m. ruz da L

what colour? car red your

Dialogue 5 EX3 What does your dad HERRI: YOUENN: HERRI: YOUENN:

do?

Petra eo micher da dad? B a r a e r e o m a zad. H a p e t r a e o m i c h e r d a d a d ? K i g e r e o m a zad. U r vicher start e o ! Y a , gwir e o . R e t e o sevel a b r e d h a l a b o u r a t kalz!

HERRI: YOUENN: HERRI: YOUENN:

What's your father's job? My father's a baker. And what's your father's job? My father's a butcher. It's a hard job! Yes, that's true. It's necessary to get up early and work a lot!

Vocabulary tad, m. start abred kalz

father hard, difficult, firm early a lot; much, many

Asking questions about and things

baraer, m. sevel, sav labour/at

baker to get up to work

places

Pelec'h is t h e basic w o r d for ' w h e r e ? ' (pe ' w h a t ' + lec'h, m., -ioù ' p l a c e ' ) . ' T o b e ' after it is in a ' l o c a t i v e ' o r ' p u n c t u a l ' f o r m w h e n t h e subject is definite, a n d a n indefinite f o r m w h e n t h e subject is indefinite. S o : Pelec'h emañ an ti-kêr? W h e r e ' s the t o w n hall? w h e r e e m a ñ i s ' is u s e d b e c a u s e ti-kêr is definite (= defined by t h e definite article ' t h e ' ; a p e r s o n a l n a m e o r a p l a c e n a m e w o u l d also b e definite). B u t , if t h e subject is n o t definite: Pelec'h ez eus un ti-post? W h e r e is t h e r e a p o s t office? Note: Pelec'h e m a ñ an daou vugel? W h e r e are the two children? T h i s m a y p r o d u c e t h e reply: E n aod emaint. T h e y ' r e at t h e b e a c h . W h e n t h e subject is n o t e x p r e s s e d i n d e p e n d e n t l y , t h e v e r b carries t h e m a r k of n u m b e r : emaint 'they a r e ' . If t h e subject w e r e e x p r e s s e d , w e w o u l d h a v e E n aod e m a ñ an d a o u vugel. T h u s , u s e t h e t h i r d - p e r s o n singular w h e n t h e r e is a p l u r a l subject e x p r e s s e d .

A n d r e m e m b e r : t h e subject w h e n e x p r e s s e d after e m a ñ m u s t b e definite. N o w n o t e t h e indefinite c o n s t r u c t i o n , w h i c h w e g l i m p s e d above: Pelec'h ez eus daou vugel? Where are there two children? and its possible reply: En aod ez eus d a o u vugel. T h e r e a r e t w o c h i l d r e n at t h e b e a c h . H e r e is t h e p r e s e n t t e n s e of t h e e m a ñ c o n j u g a t i o n , i n c o r p o r a t i n g the p h r a s e en aod 'at t h e b e a c h ' ( t h e stress i m m e d i a t e l y follows m): E n aod e m a o n I a m at t h e b e a c h

E n aod e m a o m p W e a r e at t h e b e a c h

E n aod e m a o u t Y o u a r e at t h e b e a c h

E n aod emaoc'h Y o u a r e at t h e b e a c h

E n aod e m a ñ H e / S h e is at t h e b e a c h

E n aod emaint T h e y a r e at t h e b e a c h

E n aod e m e u r O n e is at t h e b e a c h

Some question

words

Petra ' w h a t ' is followed by t h e first c o n j u g a t i o n of bezañ which w e have m e t . S o , Petra e o ? ' W h a t is i t ? \ Petra e o da anv? ' W h a t ' s y o u r n a m e ? ' , Petra e o da vicher? ' W h a t ' s y o u r p r o f e s s i o n ? ' F o r c o l o u r s we ask P e liv? ' W h a t c o l o u r ? ' , followed by t h e s a m e f o r m of bezañ. Penaos? ' H o w ? ' m a y also b e u s e d with ' t o b e ' , e.g. P e n a o s e o bet e P e m p o u l l ? ' H o w w a s it in P e m p o u l l ? ' (lit. ' H o w is it b e e n in P e m p o u l l ( P a i m p o l ) ? ' ) (Mat e o bet ' F i n e ' ) a n d P e n a o s out aet da Sant-Brieg? ' H o w did y o u get t o S a n t - B r i e g (St B r i e u c ) ? ' (lit. ' H o w are y o u g o n e t o S a n t - B r i e g ? ' ) (also P e n a o s out bet e P e m p o u l l ? lit. ' H o w a r e y o u b e e n in P e m p o u l l ? ' ) , t o which y o u m i g h t r e p l y Gant + an tren/ar c'harr/ar c'harr-boutin/an Tren a D i z h Bras (or Tren Tizh Bras) [on aet/bet] ' B y t r a i n / c a r / b u s / T G V (fast t r a i n ) ' . In E x e r c i s e 5 of U n i t 2 lots of p l a c e n a m e s a r e given, so t h e y m a y be u s e d for p r a c t i c e .

Exercise 8 I n s e r t t h e a p p r o p r i a t e i n t e r r o g a t i v e (petra ' w h a t ' , pelec'h ' w h e r e ' , p e liv ' w h a t c o l o u r ' ) : E.g. e m a ñ H e r v e ? b e c o m e s Pelec'h e m a ñ H e r v e ? (a) (b) (c) (d)

e m a ñ da dad? eo karr da dad? e o liv k a r r d a d a d ? eo anv da dad?

Stress B r e t o n h a s a stress accent, i.e. o n e vowel o r syllable is p r o n o u n c e d with m u c h m o r e force t h a n t h e o t h e r s . A s a g e n e r a l rule t h e stress falls o n t h e p e n u l t i m a t e syllable of w o r d s . W h e n t h e w o r d b e c o m e s l o n g e r , e.g. t h r o u g h t h e a d d i t i o n of a n e n d i n g , say, of t h e p l u r a l , o r t h e d e r i v a t i o n of a n e w w o r d , t h e stress m o v e s : mjcher profession, j o b kador c h a i r polis pohser poliserez

> >

police, p o l i c e m a n policeman policewoman

micherour w o r k e r kadorioù c h a i r s poHsed poliserien poliserezed

policemen policemen policewomen

T h e r e a r e m a n y e x c e p t i o n s t o this r u l e . W e c o u l d give y o u a list, b u t it is b e t t e r for y o u t o n o t e w h e n w e u n d e r l i n e vowels in such e x c e p t i o n s , listen to t h e r e c o r d i n g s , a n d n o t e t h a t m a n y s h o r t b u t c o m p o u n d a d v e r b s a n d i n t e r r o g a t i v e s h a v e final stress, e.g. t h o s e s t a r t i n g in pe-. W o r d s with o n e syllable c a n n o t b e s t r e s s e d o n t h e p e n u l t i m a t e ! T h e y c o m e in t w o c a t e g o r i e s : (1) t h o s e , like t h e definite article (ar, an, al), w h i c h a r e n o t stressed; (2) t h o s e , like n o u n s such as den, tud, w h i c h a r e stressed. In t h e l a t t e r case, h o w e v e r , t h e stress m a y b e displaced w h e n t h e n o u n is a c c o m p a n i e d by t h e indefinite article: un den - b u t an d e n ( t h e definite article c a n n o t a t t r a c t t h e s t r e s s ) . B u t if t h e r e is a n adjective, it is t h e adjective w h i c h a t t r a c t s t h e stress: an den kozh ' t h e old m a n / p e r s o n ' , un dra vat 'a g o o d t h i n g ' .

Stressed vowels m a y b e l o n g o r s h o r t ( u n s t r e s s e d v o w e l s a r e always s h o r t , a n d m a y b e c o m e s o m e w h a t indistinct). T h i s distinction m a y b e h i n t e d at in t h e spelling, t h u s in penn ' h e a d ' , t h e r e is a short vowel, i n d i c a t e d by t h e d o u b l e nn, while in den ' p e r s o n ' , t h e r e is a l o n g v o w e l , i n d i c a t e d b y a single n. S t r e s s e d v o w e l s a r e always s h o r t b e f o r e m ( w h e t h e r single o r d o u b l e ) .

The mutations

- first steps

B r e t o n h a s a system of i n i t i a l - c o n s o n a n t m u t a t i o n s , i.e. t h e modification of c e r t a i n initial c o n s o n a n t s in p r e c i s e c i r c u m s t a n c e s . S o m e SO p e r c e n t of B r e t o n m u t a t i o n s a r e a c c o u n t e d for by lenition, o r soft m u t a t i o n . W e often a t t a c h a small s u p e r s c r i p t ' L ' t o w o r d s causing this m u t a t i o n in this b o o k . In t h e p h r a s e Petra e o micher da dad? ' W h a t is y o u r f a t h e r ' s j o b ? ' , t h e possessive da ' y o u r ' requires t h e lenition of t h e initial t of t h e w o r d tad ' f a t h e r ' i n t o d. T h e p i c t u r e is as follows:

> > > P > g d > b > m > gw > k t

g d b c'h z v v w

kador chair tud p a r e n t s penn head genoù m o u t h dant t o o t h bag b o a t malizenn suitcase gwetur c a r

da da da da da da da da

gador y o u r chair dud y o u r p a r e n t s benn y o u r h e a d c'henou y o u r m o u t h zant y o u r t o o t h vag y o u r b o a t valizenn y o u r suitcase wetur y o u r car

F e m i n i n e singular n o u n s l e n i t e w h e n p r e c e d e d by t h e definite o r indefinite article ( b u t n o t e t h a t d > z d o e s n o t h a p p e n h e r e ) : kador > ar gador t h e chair

b o l e n n > ar volenn the bowl

taol > an daol the table

malizenn > ar valizenn t h e suitcase

pajenn > ar bajenn the page

gwetur > ar wetur t h e car

golc'hed > ar c'holc'hed b u t darnenn > an darnenn the duvet t h e slice (of m e a t , fish, etc.) D o b e a r m u t a t i o n s in m i n d w h e n l o o k i n g w o r d s u p in a d i c t i o n a r y , w h e r e t h e y a r e listed in t h e i r n o n - m u t a t e d form.

W h a t attracts us to Brittany? M a n y will b e a t t r a c t e d t o B r i t t a n y by t h e t e m p e r a t e c l i m a t e . T h e food, especially s e a f o o d a n d c r ê p e s (krampouezh): n o t p a n c a k e s (well, let's say t h e y are p a n c a k e s , b u t p a n c a k e s , a g e n e r i c t e r m , are not crêpes), are a great draw. T o be seen everywhere are the Celtic, o r I n d o - E u r o p e a n , triskell, its t h r e e wings symbolizing air, w a t e r , a n d fire, a n d t h e B r e t o n flag - t h e gwenn ha du ' w h i t e a n d b l a c k ' , c r e a t e d in 1923 by M o r v a n M a r c h a l , w i t h its five black stripes symbolizing t h e five b i s h o p r i c s of U p p e r Brittany (Rennes, Nantes, Dol, Saint-Brieuc, and SaintM a l o ) , its four w h i t e stripes t h e four B r e t o n - s p e a k i n g b i s h o p r i c s of L o w e r B r i t t a n y (Kemper, Landreger, G w e n e d , Kastell-Paol), a n d in t h e t o p left q u a r t e r e r m i n e s , s y m b o l of t h e d u k e s of B r i t t a n y . P e r h a p s m o s t of all w e s e e t h e B Z H , t h e sign for Breizh ' B r i t t a n y ' , o n cars. A n d , of c o u r s e , t h e k o e f o ù 'coifs', little w o r n t h e s e d a y s , e x c e p t in t h e B r o - V i g o u d e n n with its m a i n t o w n P o n t - ' n - A b a d , a n d in t h e t o w n of PIougastell-DaouIaz across t h e w a t e r s o u t h - e a s t of B r e s t . T h e coifs a r e n o t at all r e s t r i c t e d t o B r i t t a n y , b u t h a v e c o m e t o r e p r e s e n t t h e c o u n t r y , with t h e i r v a r i o u s s h a p e s , n o t a b l y t h e butterfly coif of A n Aire, t h e penn-sardin ' s a r d i n e - h e a d ' of D o u a r n e n e z , a n d t h e maenhir coifs of A r V r o - V i g o u d e n n . W e e n c o u n t e r t h e w o r d brovro all t h e t i m e : it c o v e r s e v e r y t h i n g from t h e c o u n t r y t o t h e smallest r e g i o n o r a r e a a n d is c e n t r a l t o a B r e t o n ' s s e n s e of r o o t s .

Ha da echuiñ, ur c'hrennlavar Evel-se e m a ñ ar bed: a-dreuz hag a-hed. T h a t ' s life. da echuiñ krennlavar, m. bed, m.

to finish proverb, saying world

evel-se a-dreuz hag a-hed

like that wildly; all over the place

2 Lec'hiou ha tud Places and people

In this unit you will learn: • how to describe and ask questions about people, places, and things • how to talk about what's going on • the mixed mutation • words to express place • how to be negative • the punctual or progressive form of bezañ 'to be' and the '-ing' form • words to convey where you're going, where you are, and where you're coming from: prepositions to convey 'to', 'in', 'at', 'from' • the verbal radical and the impersonal conjugation • 'this' and 'that' - the demonstratives • how to address someone, i.e. say 'you' • about the beginnings of Brittany

Dialogue 1 EZ3 Suzanna

and Alan

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

are walking

around

town

Setu-ni e k ê r a - b e n n a r fin. P e l e c ' h e m a ñ a n ti-post? A z e e m a ñ . N ' e m a n k e t pell. D e o m p d a b r e n a ñ timbroù. B r a s e o a n ti-post. N ' e o k e t b i h a n , sur! Piv a zo a z e o v o n t d ' a n o s t a l e r i ? Y a n n eo. N ' e m a n ket er gêr neuze! W a r ar blasenn emañ. P e t r a e o se, e-kichen a n o s t a l e r i ?

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

U r c'hi e o , a gav din. M e t , p e t r a e m a ñ a r c'hi o c ' h ober? O sellet o u z h a n d o u r i s t e d s u r a-walc'h ! Here we are in town at last Where's the post office? It's there. It isn't far off Let's go to the post office to buy stamps. The post office is big. It isn't small, that's for sure. Who's going to the bar? It's Yann. He isn't at home then. He's in the square. What's that, near the café? It's a dog, I think. But what is it that the dog is doing? It's looking at the tourists, to be sure!

Vocabulary e kêr diwar-benn pourmen pell ostaleri, f. neuze e-kichen a gav din o(c'h)

sell/et sur a-walc'h

in town about, concerning to walk, take a walk far, distant; long (time) bar, café, bistro then near it seems to me, I think verbal particle creating an -ing form to look ('at' = ouzh) certainly, indeed

komz

to talk (komz a reomp we talk at last (postage) stamp 4

a-benn ar fin timbr, m. er gêr plasenn, f. ki, m. -se war gouzout ivez tourist, m.

at home square dog that on (also ar) to know (facts, things) also, too (here 'neither') tourist

Exercise 1 H e r e is a n e x c h a n g e from t h e d i a l o g u e . R e p e a t it, r e p l a c i n g t h e e l e m e n t s in italics. Setu-ni e k ê r a - b e n n a r fin. P e l e c ' h e m a ñ an ti-post? A z e e m a ñ . N ' e m a n k e t pell. D e o m p da brenañ timbroù. ar marc'had ar gourmarc'had

the market the supermarket, hypermarket

the park the shop the grocer t h e café, b i s t r o the restaurant t o h a v e a walk t o b u y things to eat to have a drink t o rest

al liorzh-kêr ar stal an ispisïri an ostaleri an ti-debriñ da bourmen da brenañ traoù da zebriñ da evañ ur banne da ziskuizhañ

Language and grammar The mixed

mutation M

M

This is w h a t is i n d i c a t e d by t h e s u p e r s c r i p t . It h a p p e n s after o (to form t h e p r e s e n t p a r t i c i p l e ) , e ( a n i m p o r t a n t v e r b a l p a r t i c l e ) , and m a ( a n i m p o r t a n t c o n j u n c t i o n ) a n d h a s t h e following effect o n words i m m e d i a t e l y after t h e m : M

M

b > v

gw > w

g > c'h

ni > v

but d > t It is m i x e d b e c a u s e w e h a v e l e n i t i o n of b, g, gw, a n d m, b u t (see Unit 4) p r o v e c t i o n of d.

The progressive

form of the verb

In t h e d i a l o g u e w e m e t t h e s t r u c t u r e e m a ñ / a zo + o + v.n. T h i s is the p r e s e n t - t e n s e p r o g r e s s i v e form, c o r r e s p o n d i n g t o T a m g o i n g ' , etc. T h e form o is a v e r b a l particle; it p r e c e d e s t h e v e r b a l n o u n , creating t h e p r e s e n t p a r t i c i p l e (i.e. a n -ing f o r m ) , a n d c a u s e s t h e mixed mutation. W h e n t h e v e r b b e g i n s with a v o w e l , it b e c o m e s oc'h. T h e definite subject c a n n o t g o in front of cniañ ( t h o u g h it m a y w h e n einañ is n e g a t i v e ) . R e c a l l w h a t h a p p e n s if t h e subject is indefinite a n d s o m e t h i n g else p r e c e d e s t h e v e r b .

definite subject: E m a ñ ar vugale o vont d'ar ger. T h e c h i l d r e n a r e going h o m e . indefinite subject: D'ar ger ez eus bugale o vont. T h e r e a r e c h i l d r e n going h o m e . If t h e subject precedes, e.g.:

w e h a v e a z o (very often w r i t t e n zo o r 'zo),

Tud z o o vont d'ar gêr. T h e r e a r e p e o p l e going h o m e . Me a zo o v o n t . . . I'm going . . . Soazig a zo o vont • • . Soazig is g o i n g . . . N i a zo o v o n t . . . W e ' r e going . . . A r vugale a z o o v o n t . . . T h e children are going . . . F o r e m p h a s i s w e m a y h a v e e m a o n - m e , etc., or, if n e g a t i v e , p l a c e t h e p r o n o u n first, e.g. eñ n'eman k e t . . . ' h e isn't . . . ' . Y o u c a n d o t h e l a t t e r with a n o u n t o o : A r paotr n'eman ket o v o n t . • • T h e b o y isn't g o i n g . . . A r baotred n'emaint ket o v o n t . . . T h e b o y s a r e n ' t going . . . N o t e w e h a v e t h e t h i r d p e r s o n plural f o r m of t h e negated v e r b after ar baotred. I t ' s as if y o u w e r e saying, e.g. T h e b o y s , they a r e n ' t going . . . ' Without emphasis we have: E m a ñ ar paotr o vont • . . a n d e m a ñ ar baotred o vont • • • T h e b o y is g o i n g . . . a n d t h e b o y s a r e g o i n g . . . ( a n d n e g a t i v e l y N'eman

ket ar paotr/ar baotred o v o n t . . . )

Being

negative

T h e v e r b is n e g a t e d by e n c l o s i n g it in n e b e c o m e n' b e f o r e a vowel.

L

. . . ket. N e t e n d s t o

Exercise 2 U n j u m b l e t h e following s e q u e n c e s of w o r d s o r s e n t e n c e e l e m e n t s (you will n e e d t o insert o a n d m a y n e e d t o i n d i c a t e a m u t a t i o n ) : E.g. bezañ - o vezañ, mont - o vont, gouzout - o c'houzout, gwelet - o welet (a) (b) (c) (d) (e) (f)

T V Breizh Kemper timbroù c h o m ('to live') a zo labourat

sellet o u z h mont emaon emaoc'h hi

emaomp emañ ti-post evañ ur banne emaint

er gêr Yannig prenañ pelec'h? e n ostaleri e kêr

Exercise 3 F o r m t h e p r e s e n t participle of t h e following v e r b s : E.g. reiñ, ro ' t o give': p r e s e n t p a r t i c i p l e = o reiñ skriv/añ bale ev/an c'hoari pren/añ

to to to to to

write t a k e a walk drink play buy

dont lenn kousk/et gortoz gwerzh/añ

to to to to to

come read sleep wait sell

Dialogue 2 EE They're

in the garden

now

SUZANNA:

A l a n , sell, el liorzh ez e u s kalz b l e u n i o ù .

ALAN:

P e liv e o a r b l e u n i o ù

SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

R U Z , g w e n n , glas, m e l e n int. Y a , m e t u h e l h a g izel int ivez, g a n t d e l i o ù hir h a b e r r . U n dervenn eo ar wezenn-hont?

'ta?

ALAN: SUZANNA: ALAN:

Ya, un dervenn eo. G w e z a b e p seurt a weler dreamañ. H a g e k o r n a r s t r a e d , piv a n hini a z o o c ' h o r t o z ? A l a n gozh. P e s k e t a e r e o . O p a o u e z d o n t d i w a r a n a o d emañ.

SUZANNA:

Ya, er m o r e vez an devezh-pad.

ALAN: SUZANNA: ALAN:

Piv a z o o t o n t e t r e z e k a r p e s k e t a e r ? A r poliser e o - u r m i g n o n d i n e o . D ' a n ostaleri e m a i n t o v o n t d a e v a ñ u r b a n n e , a-raok mont d'ar gêr, sur eo.

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Alan, there are lots of flowers in the garden. What are the flowers like? They're red, white, blue, and yellow. They're tall and short too, with long and short leaves. IS that tree over there an oak? Yes, it's an oak. Trees of all sorts can be seen here. And at the street corner, who's that waiting? Old Alan; he's a fisherman, he's just come from the shore.

SUZANNA:

Yes, he's at sea all day

ALAN: SUZANNA: ALAN:

Who's coming towards the fisherman? It's the policeman - he's a friend of mine. Indeed, they're going to the bar to have a drink going home.

long.

Vocabulary Horzh, f. gwenn melen izel dervenn, f. -hont pep gwel/et (or sometimes gwel/out) an hini pesketaer. m.

garden white yellow, blond low oak-tree t h a t ( o v e r there) each, every to see (here + nonpers.: 'one sees') emphasizes piv; 'the one' fisherman, trawlerman

bleunioù glas uhel delioù gwezenn, f. a seurt, m. korn, m. straed. f. gortoz Alan gozh diwar mor, m. vez L

flowers blue, green high, tall leaves tree of sort, kind corner street to wait Old Alan from sea is (habitual)

before

o paouez bezañ an devezh-pad banne. m.

to have just the whole day long drop

etrezek poliser sur a-raok

towards policeman sure, certain before

Exercise 4 Match u p t h e following pairs of s e n t e n c e s . C a n y o u s p o t t h e m i s t a k e in the B r e t o n ? (a) (b) (c) (d)

Pelec'h e m a ñ Y a n n ha D i v i ? Pelec'h emaint? Aze emaint. A m a ñ emaint Erwan ha Nolwenn. (e) E R o a z h o n e m a o n . (f) W a r E n e z - E u s a e m a o c ' h .

(a) Y o u ' r e o n t h e island of Ushant. (b) E r w a n a n d N o l w e n n a r e here. (c) T h e y ' r e t h e r e . (d) W h e r e a r e Y a n n a n d D i v i ? (e) W h e r e a r e t h e y ? (f) I ' m in R e n n e s .

Now a n s w e r t h e q u e s t i o n s , to get u s e d t o t h e different forms of eniañ: (g) P e l e c ' h e m a o c ' h ? (h) P e l e c ' h e m a ñ Soazig? (i) P e l e c ' h e m a o n ? (j) P e l e c ' h e m a i n t ? (k) P e l e c ' h e m a ñ a n t i - k ê r ? (1) P e l e c ' h e m a o u t ?

The things people

(Amañ) (Er gêr) (En ti-krampouezh 'crêperie' use the te-form) ( E n ostaleri) (Aze) ( E r gegin)

do

We h a v e m e t t h e w o r d s pesketaer ' f i s h e r m a n ' a n d poliser 'policem a n ' . T h e suffix -er indicates s o m e o n e w h o d o e s s o m e t h i n g : pesketa is a v e r b m e a n i n g ' t o fish', a n d polis is a m a s c u l i n e n o u n m e a n i n g ' p o l i c e ' . T h e suffix -er is e x t r e m e l y c o m m o n in B r e t o n . Its plural is -ien. T h e feminine is f o r m e d by a d d i n g -ez, t h u s poliserez. pi. poliserezed. M u t a t i o n s n e e d t o b e b o r n e in m i n d : f e m i n i n e singular n o u n s a n d a l m o s t all m a s c u l i n e p l u r a l h u m a n n o u n s lenite after t h e definite o r indefinite article.

Exercise 5 C r e a t e a g e n t n o u n s from t h e following v e r b s o r n o u n s : m a s c u l i n e , f e m i n i n e , b o t h plurals - a n d try i n s e r t i n g t h e definite article. It s h o u l d b e possible t o guess w h a t t h e r e s u l t i n g n o u n s m e a n . (a) (b) (c) (d) (e)

kazetenn kelenn labour/at liv/añ ben/añ

newspaper to teach to work to paint t o cut ( m a t e r i a l )

Describing

things and

(f) (g) (h) (i) (j)

teiñ, topolitik/erezh m . gwerzh/añ bale fars/al

to roof politics to sell to walk to j o k e

people

W e m i g h t ask Petra e o h o micher? ' W h a t ' s y o u r j o b ? ' a n d h a v e s e e n a n s w e r s such as Kazetenner o n T ' m a j o u r n a l i s t . ' W h e n d e s c r i b i n g p e o p l e a n d things, w e often u s e adjectives. W e a r e n o t r e a d y t o a t t a c h adjectives t o n o u n s , e.g. 'a g o o d girl', b u t w e c a n m a n a g e ' t h e girl is beautiful': Brav e o ar verc'h. Typically t h e adjective c o m e s first, followed by t h e a p p r o p r i a t e form of bezañ. S o (penaos? = ' h o w ? ' ) : P e n a o s e o an ti? - Bras e o an ti o r j u s t Bras e o . W h a t ' s t h e h o u s e like? - Big. Petra a z o gwenn? - A n ti a z o g w e n n o r j u s t A n ti. What's white? - The house. Hir e o an delioù? - Y a , hir int o r N'int ket. (Berr int.) A r e t h e leaves l o n g - Y e s No. Y a is ' y e s ' ; nann is ' n o ' , b u t t e n d s only t o b e u s e d in n e g a t i v e responses to negative questions. A d j e c t i v e s a r e often qualified b y ' v e r y ' , ' q u i t e ' , ' r a t h e r ' , ' t o o ' . F o r ' v e r y ' w e c a n r e p e a t t h e adjective, e.g. bras-bras ' v e r y big', o r tack o n v a r i o u s w o r d s , e.g., -tre, -kaer, -mat. ' Q u i t e ' is a-walc'h - it follows: bihan a-walc'h ' q u i t e s m a l l ' . ' T o o ' is r e - it lenites a n d is stressed if t h e adjective is m o n o s y l l a b i c : kaer ' b e a u t i f u l ' , re gaer ' t o o beautiful'. H e r e a r e a few useful adjectives. T h e y a r e h e r e for r e f e r e n c e a n d t h e exercises only. L

bras mat

big good

bihan fall

small bad

kreñv hegarat, plijus

strong kind, pleasant

yac'h kaer uhel tev

healthy beautiful high, tall fat

yaouank brav laouen gwenn glas

young fine h a p p y , satisfied white blue; green (natural) red brown pink

ruz brun, liv-kistin roz

gwan weak dihegar, displijus u n k i n d , unpleasant klañv ill ugly divalav izel low, ( s h o r t ) m o a n , tanav, slim, thin, treut slender kozh, oadet old fall bad trist sad black du gwer green (manmade) melen yellow, b l o n d (liv-)orañjez orange grey gris, louet

Coming and going - useful prepositions, and question

verbs, words

L

Useful p r e p o s i t i o n s a r e d a ' t o ' a n d eus ' f r o m ' ( n o m u t a t i o n after this o n e ) . Pelec'h? ' w h e r e ? ' a l o n e m a y i n d i c a t e l o c a t i o n a n d d i r e c tion. B u t for clarity w e m a y h a v e : e pelec'h • . . ? ' w h e r e , in w h a t place . . . ? ' , da belec'h . . . ? ' w h e r e . . t o ? ' , a n d eus pelec'h? ' w h e r e . . . f r o m ? ' . So: E pelec'h e m a o c ' h o c h o m ?

-

W h e r e d o y o u live?

-

E Gwengamp (emaon o chom). (I live) in G w e n g a m p .

D a belec'h emaint o vont? W h e r e are they going?

-

D'ar gêr (emaint o vont). ( T h e y ' r e going) h o m e .

Eus pelec'h e m a ñ o tont?

-

W h e r e h e ' s c o m i n g from?

-

E u s D o u a r n e n e z (emañ o tont). ( H e ' s c o m i n g ) from Douarnenez.

N o t e Eus pelec'h oc'h? ' W h e r e ' r e y o u f r o m ? ' , etc. A n s w e r with t h e place o r t h e p l a c e p r e c e d e d b y eus; t o t h a t w e m i g h t a d d t h e a p p r o priate f o r m of bezañ, b u t n o t t h e e m a ñ f o r m s , as w e ' r e c o n c e r n e d with s o m e o n e ' s origins:

E u s pelec'h oc'h? W h e r e are you from?

-

E u s Montroulez ( o n ) . ( I ' m ) from M o n t r o u l e z .

Exercise 6 N o w t a k e t h e p a t t e r n s y o u h a v e j u s t m e t a n d slot in different p l a c e s a n d origins: E pelec'h emaoc'h o chom?

-

D a belec'h emaint o vont? Eus pelec'h emañ o tont?

-

Eus pelec'h oc'h?

-

E Gwengamp (emaon o chom). D'ar gêr ( e m a i n t o v o n t ) . E u s Douarnenez (emañ o tont). E u s Montroulez (on).

Breizh (BreizhVihan) Breizh-Veur M o r Breizh Bro-C'hall, (ar) Frañs Bro-Skos Treger Kernev

Manav, E n e z Vanav Kernev- V e u r Great Britain E n g l i s h C h a n n e l Bro-Saoz Kembre (BroFrance Gembre) Scotland Ivverzhon Trégor Leon Cornouaille Gwened

Naoned Montroulez Kemper

Nantes Morlaix Quimper

Brittany

Roazhon Rosko Sant-Brieg

Isle of M a n Cornwall England Wales Ireland Léon Vannes (city/region Rennes Roscoff Saint-Brieuc

H e r e a r e a few o t h e r w o r d s ( t h e r e a r e q u i t e a few v a r i a n t s ) , n o t for t h e exercise: sal, f. ar goueliou arsav, m. stal, f. kigerdi, f. stal-gouignou, f. stal-vutun, f. tavarn. f. ti-debriñ, m. karrdi, m. klinikenn, f.

village hall bus stop shop butcher's cake-shop bureau de tabac café, bistro, bar restaurant garage clinic, health centre

Horzh-ker, f. bali, f. ispisiri, f. baraerdi, m. stal-levriou. f. ti-post, m. ostaleri, f. servijlec'h. m. klañvdi, m. skol, f. Use, m.

park avenue, boulevard grocer's baker's bookshop post office bar, bistro; hotel petrol station hospital school lycée

Dialogue 3 E S Talking

about someone

SUZANNA: ALAN:

they see

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

Piv a z o o p o u r m e n a - h e d a n a o d ? M a c'henderv eo. Met n'eman ket o pourmen. O redek emañ! Petra a vez graet anezhañ? F a ñ c h a vez g r a e t a n e z h a ñ . F a ñ c h e o e a n v . D a belec'h emañ o vont? D a gerc'hat e c'hoar e m a ñ o vont. Pelec'h emañ-hi 'ta? E r skol e m a ñ c ' h o a z h , a g a v din. Y a 'vat, poent eo, diwezhat eo Fañch. Soazig, e c ' h o a r , a z o o c ' h o r t o z e p o r z h a r skol. Warc'hoazh e vo m a zud o vont da Vrest.

ALAN:

Perak 'ta?

SUZANNA:

D a b r e n a ñ d i l h a d n e v e z e m a i n t o v o n t di.

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

Who's walking along the coast? It's my cousin. He's not walking, he's running. What's he called? He's called Fañch. FaFich is his name. Where's he going? He's going to meet his sister. Where is she? She's still at the school, it seems to me. Yes indeed, it's time, Fañch is late. Soazig, his sister, is waiting in the school playground. Tomorrow my parents will be going to Brest.

ALAN:

Why?

SUZANNA:

They're

going there to buy new

clothes.

Vocabulary a-hed hent, m. petra a vez graet eus/a . . . ? kerc'h/at

along road what's X called?

L

poent eo

to fetch, go and look for it's time

kenderv, m. anezhañ e anv, m. skol, f. 'vat (avat) L

cousin of him his, him name school well, indeed

divvezhat porzh, m. kuit dilhad, m di

late yard, courtyard; port; playground away, off clothes there, to that place (not visible)

Addressing

people: saying

'you'

W h e r e B r e t o n is t h e t r a d i t i o n a l l a n g u a g e , t h e r e is v a r i a t i o n in h o w p e o p l e a d d r e s s e a c h o t h e r ; t o d a y t h e r e is a t e n d e n c y t o use a s y s t e m w h i c h w a s well e s t a b l i s h e d in c e r t a i n B r e t o n - s p e a k i n g a r e a s s e v e r a l centuries ago: te

with p e o p l e close t o you: family, friends (it is always singular)

c'hwi

w i t h ' s t r a n g e r s ' (it is n o t p e j o r a t i v e ! ) a n d s u p e r i o r s in o n e ' s p r o f e s s i o n - it is t h u s a p o l i t e singular a n d p l u r a l f o r m ( a n d it is t h e p l u r a l of te)

B u t a large p a r t of t h e B r e t o n - l a n g u a g e a r e a uses o n e form a l o n e : c'hwi (just like E n g l i s h ! ) . Y o u m a y n o t i c e m e n using te a m o n g t h e m s e l v e s , w o m e n using c'hwi a m o n g t h e m s e l v e s , m e n using c'hwi t o w o m e n , a n d w o m e n using te t o m e n !

The demonstratives:

'this' and

'that'

T a c k -man 'this*, -se ' t h a t ' , o r -hont ' t h a t ( y o n d e r ) ' o n t o t h e definite n o u n or, if t h a t is followed b y a n adjective, t o t h e adjective. T h u s : an dra-se ' t h a t ( t h i n g ) , it, an dra-mañ 'this ( t h i n g ) , it' - a n d an dra-hont t o o . If w e t a k e keginer, 'this c o o k ' will b e ar c'heginermañ a n d ' t h o s e c o o k s ' will b e ar geginerien-se. T h e y d o n o t affect t h e stress. F o r 'this ( p e r s o n ) ' , i.e. t o m a k e a r e f e r e n c e t o a specific p e r s o n , there are pronouns:

m . sing, f. sing, plural

this

that (by

hemañ ho(u)mañ ar re-mañ

hennezh ho(u)nnezh ar re-se

you)

that (by him . . . ) henhont hounhont ar re-hont

Verbal radicals - and the conjugation

impersonal

W h e n listing v e r b s w e give t h e v e r b a l n o u n form; this is t h e first form listed in d i c t i o n a r i e s . A n o b l i q u e s t r o k e within t h a t f o r m indicates t h e b o u n d a r y b e t w e e n t h e radical a n d t h e e n d i n g ; typical endings i n c l u d e : -(i)añ, -iñ, -al, -out, -in, -at, -et, -en, -er, -ezh, -ek, -a, -aat, -el. W e give t h e radical s e p a r a t e l y w h e r e n e c e s s a r y , a n d , w h e r e a radical is n o t listed, t h e v.n. a n d t h e radical a r e identical. Bezañ ' t o b e ' , kaout ' t o h a v e ' , m o n t ' t o g o \ ober ' t o d o ' , a n d gouzout (or goüt in s p o k e n l a n g u a g e ) ' t o k n o w ' h a v e irregularities. T h e v e r b a l radical is v e r y i m p o r t a n t : 1

2 3 4

If t h e subject p r e c e d e s t h e v e r b , a n d w e insert t h e leniting particle a, t h e radical c o v e r s t h e e n t i r e p r e s e n t t e n s e - this is t h e i m p e r s o n a l c o n j u g a t i o n , as given in t h e e x a m p l e s b e l o w . T h e 2 n d - p e r s o n singular i m p e r a t i v e a n d t h e 3 r d - p e r s o n singular p r e s e n t a r e identical t o it. T h e p e r s o n a l e n d i n g forms of t h e v e r b a r e a d d e d t o it. T h e f o r m a t i o n of n e w w o r d s from v e r b s s t a r t s from t h e radical. infinitive

radical

impersonal

conjugation

kemer to take evañ to d r i n k debriñ t o e a t redek to r u n kousket to s l e e p

kemer ev debr red kousk

lezel to let, allow b o u e t a t o feed lakaat t o p u t reiñ t o give digeriñ to o p e n gervel/gelver t o call mont to go ober to d o

lez bouet(a) lak(a) ro digor galv a gra

gouzout to k n o w

(g)oar

m e a gemer I take e ñ a ev h e d r i n k s hi a zebr she e a t s c'hwi a red y o u r u n M a m m i g a gousk M u m m y sleeps m e a lez I let hi a v o u e t a s h e feeds ni a lak(a) w e p u t ar verc'h a ro t h e girl gives c'hwi a zigor y o u o p e n te a c'halv y o u call m e a ya I g o int a ra t h e y d o (special lenition) Tadig a oar D a d d y k n o w s

O b s e r v e w h a t h a p p e n s in reiñ, digeriñ, a n d gervel/gelver - s u c h p a t t e r n s a r e f o u n d in a few c o m m o n v e r b s . M o n t a n d ober a r e almost identical a p a r t from t h e l e t t e r s (g)r s t a r t i n g ober. B e z a ñ a n d

k

kaout ' t o b e ' a n d t o h a v e ' n e e d t o b e t r e a t e d s e p a r a t e l y . In v e r b s in -liañ a n d -niañ, it is n e c e s s a r y t o ' r e w r i t e ' li a n d ni w h e n t h e r e is n o e n d i n g o r t h e e n d i n g b e g i n s with a vocalic i - t h u s heuliañ ' t o follow' a n d bleniañ ' t o d r i v e ' give heuilh a n d blegn.

Exercise 7 F o r m radicals from t h e following v e r b s a n d c r e a t e p r e s e n t t e n s e s with t h e m using t h e i m p e r s o n a l c o n j u g a t i o n as illustrated b e l o w . T h i s c o n j u g a t i o n , strictly s p e a k i n g , e m p h a s i z e s t h e subject, i.e. answers the imaginary question 'Who/What Xes . . . ? ' : E.g.

klevet - klev, mervel - marv, lenn - lenn

gwelet klask diskuizhañ diskenn treiñ displegañ aHañ koll kregiñ azezañ gortoz echuiñ c'hoarvezout dihuniñ

to to to to to to to to to to to to to to

Reading

EE

see s e e k , try rest descend turn explain advise lose begin sit ( d o w n ) wait (for) finish happen wake up, awaken

selaou kerzhet pignat kouezhañ diskouez pediñ prestañ serriñ kaozeal pesketa gwellaat sevel

to to to to to to

listen t o walk climb fall show ask, invite to lend t o close t o chat, s p e a k to fish t o get b e t t e r t o raise, rise, get u p , create

O l e n n a r g a z e t e n n Ouest-France e m a ñ a r gwaz-se. A r v a o u e z - m a ñ avat a zo o l e n n Bremañ. H a d u - h o n t , e-tal a r stal-levrioù, ez e u s p a o t r e d h a m e r c ' h e d o k a o z e a l . E r r u int a h o n t w a r - l e r c ' h al lise. Sellit 'ta, an hini zo o tont a oar k o m z b r e z h o n e g , h a h o u m a ñ ivez. S k o l a e r i e n D i w a n int, h e p m a r . N o t e h o w ' w h o ' is c o n v e y e d . It is formally i n d i s t i n g u i s h a b l e from a plain i m p e r s o n a l v e r b form, b u t t h e c o n t e x t - o n e after t h e o t h e r h e r e - forces y o u t o i n t e r p r e t it c o r r e c t l y - it's in italics: ' T h e o n e who is c o m i n g k n o w s h o w t o . . . '

maouez, f. du-hont erru hep mar

woman over there arrived without doubt, probably

avat e-tal war-Ierc'h

however, but near after

The beginnings of Brittany History indicates t h a t s e r i o u s m i g r a t i o n b e g a n a r o u n d t h e fourth to fifth c e n t u r i e s A D , principally from s o u t h - w e s t B r i t a i n , b u t also from at least W a l e s a n d I r e l a n d . T h e t r a d i t i o n is t h a t t h e y w e r e fleeing the e x p a n s i o n of G e r m a n i c t r i b e s . P e r h a p s , b u t t h e r e w a s j u s t as likely a desire for t h e m a i n t e n a n c e a n d r e i n f o r c e m e n t of c o m m u n a l ties - c o n s o l i d a t i o n w a s n e e d e d in m a i n l a n d E u r o p e as well. T h e migration also suggests t h e r e w e r e still p e o p l e s p e a k i n g a Celtic language, G a u l i s h , t h e r e , a n d t h a t t h e r e was a c e r t a i n a m o u n t of m u t u a l intelligibility. B u t t h e w e i g h t of i m m i g r a t i o n m u s t h a v e b e e n such t h a t t h e B r i t o n , s o o n t o b e B r e t o n , c o m p o n e n t p r e v a i l e d .

3 E kêr In t o w n

In this unit you will learn: • a little about counting money and telling the time - a few numerals • more about mutations: nouns, adjectives, and the plural • how to form the imperative • about how Brittany took shape • some phrases for speaking, eating, and drinking

Dialogue 1 Come

and see these

flowers!

NOLWENN: HERVE: NOLWENN: HERVE: NOLWENN: HERVE:

H e r v e , deus a m a ñ 'ta, deus da welet petra zo amañ. Y a , ya, e m a o n o t o n t . Sell, m e t sell ' t a , b l e u n i o ù k a m e l i a . Ya, bleunioù kamelia! P e t r a z o , n e blij k e t dit a r b l e u n i o ù k a m e l i a ? E O , m e t d e u s d a w e l e t d r e a m a ñ , a z e ez e u s b l e u n i o ù all.

NOLWENN:

Herve,

HERVE:

Yes, yes, Vm

NOLWENN:

Look,

just look,

HERVE:

Yes,

camellias!

NOLWENN: HERVE:

What's up, don't you like Yes, but come over here flowers there.

do come here

y

come and see what there is here.

coming.

camellias. camellias? and see, there

are

other

Vocabulary reomp deus zo plij/out eo all

we do come there is/are to please yes other

prenadenn, f. 'ta (eta) met dit dre amañ

purchase then but to you over here

Dialogue 2 EZ3 Eat this! Anything

to

drink?

GWENOLA: GWENOLE: GWENOLA:

D e b r a n t a m m - s e 'ta! Y a , m a t e o , m e t gwin z o d a e v a ñ ? N ' e u s k e t , ev d o u r , k e n m a t all e o .

GWENOLA:

Eat that

GWENOLE: GWENOLA:

Yes, it's good, but is there any wine to drink? NO, there isn't, drink water, it's just as good.

bit!

Vocabulary tamm, m. dour, m.

piece water

gwin, m. ken + adj. + all

wine just as X

Language and grammar The

imperative

T h e i m p e r a t i v e is s i m p l e t o form: it consists of t h r e e p e r s o n s f o r m e d on t h e v e r b radical. F o r t h e v e r b debriñ w e h a v e : Debr! Debromp! Debrit!

E a t ! (singular) L e t s eat! Eat! (plural)

A very small n u m b e r of v e r b s h a v e s o m e irregularities. T h u s :

(2PS) (1PP) (2PP)

mont t o g o kae deomp kit/it

dont t o c o m e deus deuomp (rare) deuit

ober to d o gra ( o r grez, as in T r e g e r ) greomp grit

Exercise 1 F o r m t h e i m p e r a t i v e s of t h e following v e r b s : E.g. sellet: sell, sellomp, sellit reiñ, ro sevel, sav skriv/añ dont ( r a d . deu) distreiñ, distro dastum ev/añ selaou kemer degas

to to to to to to to to to to

give get u p write come return gather drink listen ( t o ) take bring

red/ek kenderc'hel, kendalc'h bale lenn debr/iñ kousk/et c'hoari kas gortoz

to run to continue to to to to to to to

t a k e a walk read eat sleep play t a k e , lead wait

Dialogue 3 EX] How much TEREZA: LEVRIER:

TEREZA: LEVRIER: TEREZA: LEVRIER: TEREZA:

TEREZA: LEVRIER:

TEREZA:

LEVRIER: TEREZA: LEVRIER: TEREZA:

do things

cost?

L a v a r i t din m a r plij p e g e m e n t e k o u s t al l e v r - m a ñ ! T o s t d a b e m z e k e u r o e k o u s t , d a l a v a r e t e o d e k lur saoz. N ' e o k e t k e r , m e t p e t p a j e n n zo e n n a ñ m a r plij? D a o u c ' h a n t p a j e n n zo. M a t e o din, e m a o n o v o n t d a b r e n a ñ al levr n e u z e . U n d r a all m a r t e z e ? N a n n . M a t e o evel-se. Please tell me how much this book costs! It costs almost fifteen euros, that's to say ten pounds sterling. That isn 7 expensive, but how many pages are there in it, please? There are two hundred pages. That's fine for me, I'm going to buy the book, then. Anything else? No. That's all.

Vocabulary lavar/et koust/añ tost da L

euro. m. ker pajenn, f. ennañ marteze

to say, tell to cost near to, almost + X euro dear, expensive page in it perhaps

Dialogue 4 Opening

pegement levrier, m. da lavaret eo pemzek lur, m. pet + sing. daou c'hant

how much bookseller that is to say fifteen pound sterling how much, how many two hundred

• •

hours

DIVI: KIGER: Divi: KIGER: Divi:

P e g o u l z e vo d i g o r a r stal, m a r plij? A - b e n n a r c ' h o a z h b e u r e e vo digor. T r u g a r e z , m e t d a b e t e u r rik e v o d i g o r ? D a eizh e u r h a n t e r rik e v o digor. Mat-tre, trugarez deoc'h ur wezh c'hoazh!

Divi: KIGER: Divi: KIGER: Divi:

When will (he shop be open, please? It'll be open by tomorrow morning. Thanks, but at what time precisely will it be It'll be open at half-past eight precisely. Very good, thanks again!

Vocabulary pegoulz digor a-benn arc'hoazh da bet eur eizh gwezh. f.

when open (by) tomorrow at what time eight time

vo stal, f. beure, m. rik hanter c'hoazh

it will be shop morning precisely half still, yet

open

Counting money and telling the time a few numerals

-

F o r t h e h o u r , w e u s e t h e q u e s t i o n w o r d pet ' h o w m u c h ? ' ' h o w many?' P e t eur e o ? W h a t t i m e is it? D a bet eur e m a ñ da zont? A t w h a t t i m e is h e ( d u e ) t o c o m e ? D a bet eur e m a ñ ar gentel istor? A t w h a t t i m e is t h e history l e s s o n ? If w e a r e n o t focusing o n t h e h o u r , w e u s e pegoulz: P e g o u l z e v o amañ? diwezhatoc'h abred hiziv warc'hoazh

W h e n will h e b e h e r e ? later soon today tomorrow

H e r e a r e a few n u m e r a l s , t h e first four in t h e i r form as u s e d with eur ' h o u r ' : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

un div teir peder pemp c'hwec'h seizh eizh nav dek

11 12 13 14 15 16 17 18 19

unnek daouzek trizek pevarzck pemzek c'hwezek seitek triwec'h naontek

20 30 40 50 60 70 80 90 100

ugent tregont daou-ugent hanter-kant tri-ugent dek ha tri-ugent pevar-ugent dek ha pevar-ugent kant

W h e n y o u w a n t t o say w h a t t i m e it is o n t h e h o u r , p l a c e eur ' h o u r ' , after t h e a p p r o p r i a t e n u m e r a l - u s e t h e singular. If y o u w a n t t o say ' a t ' t h e h o u r , t h e n r e m e m b e r t h a t da c a u s e s lenition: D a bet eur? gives D a ziv eur, da deir eur, da beder eur, etc. ' M i d d a y ' a n d ' m i d n i g h t ' a r e respectively kreisteiz a n d kreiznoz. F o r ' a . m . ' y o u m a y just a d d mintin o r beure. F o r ' p . m . ' a d d g o u d e kreisteiz o r g o u d e merenn or, for t h e e v e n i n g , just noz.

F o r m o n e y w e start with p e g e m e n t ' h o w m u c h ' : Pegement eo? H o w m u c h is it? P e g e m e n t e koust? (using t h e v e r b koustañ ' t o c o s t ' ) H o w m u c h d o e s it cost? T h e s e give t h e possible r e p l y Tri euro ' t h r e e e u r o s ' . If t h e q u e s t i o n is P e g e m e n t e o ar pesked? ' H o w m u c h a r e t h e fish?' (pesk, m . 'fish'), t h e o b v i o u s possible r e s p o n s e s a r e : Tri euro o r Tri euro e o ar pesked; a n d w e c o u l d h a v e Tri euro int - int i n d i c a t e s t h e plurality of t h e subject, since t h a t is n o t e x p r e s s e d s e p a r a t e l y . T h e answer - in this case Tri euro - s t a n d s first in t h e s e n t e n c e , in p l a c e of t h e q u e s t i o n w o r d ( P e g e m e n t ? ) . N o t e it w a s tri euro; euro is masculine a n d r e q u i r e s daou, tri, a n d pevar (eur is f e m i n i n e ) : d a o u euro, tri euro dek. H e r e a r e s o m e fuller q u e s t i o n s : P e g e m e n t e koust ar bara/ar sistr/ar bier/ar fourmaj/an traoù bihan/al levr/al levrioù/ar gartenn-bost/ar c'hartennou-postmañ? H o w much does/do the bread/the cider/the beer/the c h e e s e / t h e aperitif biscuits/the b o o k / t h e b o o k s / t h e postcard/these postcards cost? Un is t h e f o r m of unan ' o n e ' u s e d b e f o r e a n o u n - it's identical t o the indefinite article, a n d m a y t h e r e f o r e also a p p e a r as ur o r ul.

Exercise 2 Write o u t t h e a n s w e r s t o t h e q u e s t i o n P e g e m e n t e koust? E.g. D e k euro. 50 e u r o s 6 euros

20 e u r o s 2 euros

Exercise 3

[Q

8 euros 100 e u r o s

1 euro 5 euros

Write o u t t h e a n s w e r s t o t h e q u e s t i o n P e t eur e o ? ' W h a t t i m e is i t ? ' E.g. D i v eur e o . 1 o'clock 3 o'clock 10 o'clock

' I t ' s 2 o'clock.'

12 o'clock 5 o'clock 6 o'clock

7 o'clock 11 o ' c l o c k

9 o'clock 4 o'clock

Bloaz 'year' and asking people their age, or telling them yours T h e w o r d bloaz ' y e a r ' lenites after pet? ' h o w m a n y ? ' a n d after all n u m e r a l s e x c e p t for tri, pevar, p e m p , nav, a n d mil. If y o u ask s o m e o n e t h e i r a g e , t h e n t h e q u e s t i o n is Pet vloaz oc'h? o r P e oad oc'h? lit. H o w m a n y y e a r s / W h a t a g e a r e y o u ? ' ; a n d t h e a n s w e r will be, for e x a m p l e , N a o n t e k vloaz (on) ' ( I ' m ) n i n e t e e n / T h e v e r b kaout ' t o h a v e ' , s e e U n i t 4, is a n o p t i o n h e r e , t h u s P e t vloaz hoc'h eus? lit. ' H o w m a n y y e a r s d o y o u h a v e ? ' - Triwec'h vloaz am eus, lit. T h a v e 18 y e a r s . ' 4

Exercise 4 L e t ' s u s e t h e v e r b bezañ to ask P e t vloaz oc'h? ( w e ' r e sticking t o the numerals learnt here): E.g. N a v bloaz o n , N a o n t e k vloaz on. 10, 30, 50, 80, 15, 18, 7, 4

Dialogue 5 School's

out!

GWELTAZ:

T u d z o e n ti e - k i c h e n ?

KATELL:

Y a , t u d zo. U n t a m m a b a d e n n l a o u e n zo e t r e s t u d i e r i e n ha liseidi. E c h u e o a r skol w a r a s e b l a n t . T r o u z a vo sur! A r a b a t dit b e z a ñ chalet! N i a s e r r o m a t a r p r e n e s t r o ù , ar stalafoù h a g an d o r i o ù ! H a n e v o klevet t r o u z e b e t . Sur o u t ? G a l v e t e v o a r b o l i s e r i e n g a n t a n a m e z e i e n .

GWELTAZ: KATELL: GWELTAZ: GWELTAZ: KATELL: GWELTAZ: KATELL:

GWELTAZ:

Are there people in the house nearby? Yes, there are people. There's a bit of a party between students and pupils. Seems like school is over. There'll certainly be some noise! NO need for you to be worried! We'll close our windows, shutters and doors firmly! And no noise will be heard. Are you sure? The police will be called by the neighbours.

Vocabulary affair, abadenn, f. affa performance, moment happy, jolly laouen hap between etre beV lycée lisead, m. lycé students so iit seems war a seblant noise; quarrel trouz, m. noi< no ineed to, you mustn't arabat worried, concerned chalet vvor to close, shut serr/iñ c window prenestr, m. win shutter stalaf, m./f. shui door dor, m. doo (note: an nor, un nor) gervel (or gelver), galv call neighbour amezeg, m. neu

Lenition and masculine

nouns

F e m i n i n e singular n o u n s lenite after t h e articles. M a s c u l i n e n o u n s may d o so t o o : 1

2

T h o s e r e f e r r i n g t o h u m a n s (including n a m e s of professions, etc.) d o not m u t a t e in t h e singular, b u t in t h e p l u r a l lenite: paotr, ar paotr, ar baotred ' b o y , t h e b o y , t h e b o y s ' ; martolod, ar martolod, ar vartoloded 'sailor, t h e sailor, t h e sailors'. T h e few e x c e p t i o n s i n c l u d e t h o s e with a p l u r a l in -où, e.g. tad, an tad, b u t an tadoù 'father, t h e father, t h e f a t h e r s ' . T h e o t h e r s , i.e. t h o s e referring t o things a n d t o a n i m a l s , d o n o t m u t a t e e i t h e r in t h e singular o r in t h e plural: penn, ar penn, ar pennoù 'head, the head, the heads'.

Note: k- > c'h- in singular m a s c u l i n e s , p l u r a l f e m i n i n e s , a n d p l u r a l masculines referring t o things a n d a n i m a l s : kiger, ar c'higer, ar gigerien butcher, the butcher, the butchers ( n o t e t h e lenition in t h e m . h u m . pi.) kazh, ar c'hazh, ar c'hizhier cat, t h e cat, t h e cats kazetenn, ar gazetenn, ar c'hazetennou newspaper, the newspaper, the newspapers

Exercise 5 P l a c e t h e definite article b e f o r e t h e following n o u n s , in b o t h t h e singular a n d t h e plural: E.g. M a m m : ar v a m m , ar m a m m o ù ; paotr: ar paotr, ar baotred kentel taol kelennerezed levrioù tadoù kazh stal paotred kelenner karr ti

Adjectives

lesson (f. sing., -ioù) t a b l e (f. sing., -ioù) t e a c h e r s (f. pi., sing, kelennerez) b o o k s (m. pi., sing, levr) fathers ( m . h u m . pi., sing, tad) cat ( m . sing., kizhier) s h o p (f. sing., -ioù) lads ( m . h u m . pi., sing, paotr) t e a c h e r ( m . sing., -ien) c a r ( m . sing., kirri) h o u s e ( m . sing., tiez)

and

mutations

W i t h o n e e x c e p t i o n , adjectives a r e i n v a r i a b l e . T h e y n o r m a l l y follow t h e n o u n t h e y qualify, a n d t h e n lenite a c c o r d i n g t o t h e g e n d e r a n d / o r n u m b e r of t h a t n o u n . H e r e is p a r t of t h e p i c t u r e : 1

N o l e n i t i o n after m a s c u l i n e singular n o u n s : ur paotr bras a big lad - ur c'hazh koant a p r e t t y cat

2

L e n i t i o n after m a s c u l i n e h u m a n p l u r a l n o u n s : kigerien vat g o o d b u t c h e r s - kizhier koant p r e t t y cats

3

L e n i t i o n after f e m i n i n e singular n o u n s : ur verc'h vrav a beautiful girl - merc'hed brav beautiful girls

Exercise 6 (a) A c c o m p a n y t h e following n o u n s by t h e definite article a n d t h e adjective mat: p a o t r , m e r c ' h , ti, stal, ostaleri

(b) A c c o m p a n y t h e following n o u n s by t h e indefinite article a n d t h e adjective kozh: k a d o r , nijerez (f., ' a e r o p l a n e ' ) , levr, b a g , b o u r c ' h (c) A c c o m p a n y t h e following n o u n s b y t h e adjective brav: stalioù, t a d o ù , k e l e n n e r e z e d , k a z e t e n n e r i e n , m e r c ' h e d

Brittany takes shape We k n o w of t h r e e k i n g d o m s in t h e s i x t h - n i n t h c e n t u r i e s , n a m e l y D o m n o n e a , Kernev, a n d Bro-Ereg. D o m n o n e a w a s in t h e n o r t h and n o r t h - w e s t , Kernev in t h e s o u t h a n d s o u t h - w e s t , a n d Bro-Ereg was in t h e s o u t h a n d s o u t h - e a s t , t h e G w e n e d a r e a . Before the B r e t o n period, u n d e r the R o m a n s , there was probably a c e r t a i n uniformity. O n c e t h e i m m i g r a t i o n s h a p p e n e d , t h e levelling of a p o w e r f u l e m p i r e n o l o n g e r o b t a i n e d . So we h a v e differences, a n d t h e p l a c e n a m e s tell us of t h e relative densities of immigration. T h i s c o m e s o u t in place n a m e s in P l o u - (in v a r i o u s forms), G w i ( k ) - , Lann-, a n d Tre-. T h e s e t e n d t o c o n c e n t r a t e in t h e west a n d n o r t h - w e s t of B r i t t a n y , a n d suggest t h e a r e a s w h e r e t h e y are c o n c e n t r a t e d a r e t h e a r e a s of g r e a t e s t B r i t o n i m m i g r a t i o n . These a r e a s a r e t h e historical a r e a s of B r e t o n .

A few phrases relating listening

to speaking

and

B r e t o n s will b e d e l i g h t e d if y o u u s e t h e i r l a n g u a g e . E v e r m o r e c o m m o n is a little s q u a r e b a d g e , g r e e n for a b e g i n n e r a n d black for s o m e o n e m o r e a d v a n c e d , with t h e w o r d s E brezhoneg! T n B r e t o n ! ' on it, t o s h o w y o u a r e r e a d y a n d willing t o s p e a k B r e t o n . H e r e a r e a few p h r a s e s : M e a oar brezhoneg. I speak Breton. Ober a ran gant ar brezhoneg b e m d e z . I s p e a k / u s e B r e t o n e v e r y day. K o m z a rit buan - komzit goustadik, mar plij. Y o u s p e a k quickly - s p e a k slowly, p l e a s e . Petra? N ' e m eus ket komprenet. What? I didn't understand.

Adlârit, mar plij. ( o r Adlavarit, mar plij.) Repeat, please. P e n a o s e vez lâret X e brezhoneg? H o w d o y o u say X in B r e t o n ? Petra a dalvez X ? What does X mean? E m a o n o teskiñ brezhoneg (er skol, er skol-veur, dre lizher). I ' m l e a r n i n g B r e t o n (in s c h o o l , at university, by correspondence). W e h a v e a l r e a d y m e t t h e w o r d krampouezh ' c r e p e s ' - it's a collective r a t h e r t h a n a plural. If w e w a n t t o talk of o n e c r ê p e , w e give it a n e n d i n g : krampouezhenn. S u c h n o u n s a r e called ' s i n g u l a t i v e s ' a n d a r e f e m i n i n e . T o krampouezh/enn w e can a d d ed du ' b u c k w h e a t ' , sail ' s a v o u r y ' , dous ' s w e e t ' . W e also c o m e across kaletez/enn - n o t e it b e h a v e s in t h e s a m e way; t h e s e a r e galettes, a t e r m often u s e d for c r ê p e s m a d e with b u c k w h e a t . C r e p e s c o m e with all s o r t s of a c c o m p a n i m e n t s , e v e n if t h e a u t h e n t i c o n e is just with b u t t e r - B r e t o n s love b u t t e r , a m a n e n n o r amann, m . P o i n t o n t h e m e n u , o r g o for t h e ' c o m p l e t e ' c r ê p e : krampouezhenn an tri zra, lit. ' t h e t h r e e things c r ê p e ' , t h e t h r e e things b e i n g ur vi ' a n e g g ' , un tamm morzhed e n n 'a slice of h a m ' , a n d fourmaj ' c h e e s e ' . T r a d i t i o n a l l y , c r ê p e s a r e a c c o m p a n i e d b y ur volennad sistr/chistr ' a b o w l of c i d e r ' (bolenn, f. ' b o w l ' ; -ad indicates it h a s c o n t e n t ) , b u t p r e f e r a b l e m a y b e ur werennad dour 'a glass of w a t e r ' (gwerenn, f. 'glass' - n o t e t h e -ad a g a i n ) or ur banne bier ' a d r o p of b e e r ' ; o r p e r h a p s e v e n ur werennad gwin 'a glass of w i n e ' (gwin, m . ' w i n e ' ) . T r y a glass of laezh ribot ' b u t t e r m i l k ' , an e x t r e m e l y d r i n k a b l e a n d refreshing y o g h u r t - t y p e d r i n k . T h e q u e s t i o n ' W h a f l l y o u h a v e ? ' m a y b e Petra h o p o ? ( n o n e e d t o p r o n o u n c e h o ) , a n d t h e r e p l y will b e w h a t e v e r is w a n t e d , followed or n o t by am b o (usually p r o n o u n c e d m o ) . If m o r e of t h e s a m e is w a n t e d , ask for ar m e m e s tra ' t h e s a m e t h i n g ' . O t h e r r e l e v a n t -ad w o r d s h e r e i n c l u d e ur voutailhad 'a b o t t l e of . . .' (boutailh, f.), un tasad 'a c u p o f . . . \ ur chopinad ' a m u g / p i n t ' ( t h e b i s t r o m a y b e an ti chopin). U s e a n u m e r a l , b u t l e a v e t h e n o u n in t h e singular a n d , if it's t w o , t h r e e , four', r e m e m b e r t h e y a r e special forms. A n d for ' X e a c h ' , use B e p a : B e p a voutailhad bier ' A b o t t l e of b e e r e a c h ' , B e p a grampouezhenn an tri zra 'a " c o m p l e t e " c r ê p e each'. k

L

A f t e r t h e m e a l t h e choice m a y b e ur banne kafe/te 'a coffee/tea' ( a n a l t e r n a t i v e t o banne is bannac'h) - a n d y o u m a y ask Pelec'h

emañ ar privezioù? C a n y o u guess? If t h e toilets a r e at t h e b a c k of the r e s t a u r a n t , y o u m a y h e a r E p e n n (all) ar sal, E penn (all) an trepas ' A t t h e b a c k of the r o o m / e n d of t h e c o r r i d o r ' . O t h e r useful w o r d s for d r i n k s i n c l u d e chug-frouezh 'fruit j u i c e \ chokolad ' h o t c h o c o l a t e ' , a n d digor-kalon ' a p e r i t i f . R e d a n d w h i t e wine a r e gwin ruz a n d gwin gwenn. N o t to m e n t i o n B r e t o n whisky, there a r e s o m e excellent b e e r s n o w - just g o easy o n c e r t a i n of them! A s k for hini du 'a d a r k o n e ' , hini gwenn 'a light o n e ' , a n d hini m e l e n 'a " y e l l o w " (lager-like) o n e ' - t h e w o r d hini just s t a n d s in for bier h e r e . Try t o avoid b e i n g mezv ' d r u n k ' - Arabat bezañ mezv! ' D o n ' t be d r u n k ! ' , but d o wish Y e c ' h e d mat d'an holl! ' G o o d h e a l t h t o everyone!'

Le Far

Breton

Farz B r e i z h

250 g bleud 150 g sukr 1 bakadenn E z h o m m z o : sukr-ha-vanilha 4 vi brav 1 litrad laezh 100 g rezin sec'h 1 werennadig rom

Evit fardañ Meskañ ar bleud, ar sukr hag ar vioù. Ouzhpenniñ ar bakadenn sukr-ha-vanilha hag al laezh tamm ha tamm. Diskenn an toaz-se en ur plad amanennet mat, ha poazhañ en ur forn tomm etre tri-c'hard eur hag un eur. E-lec'h lakaat rezin e c'heller lakaat pruneoz bet e glec'h er rom. Er farz gwirion ne lakaer na rezin na pruneoz.

4 Prenañ traoù ha mont d'an ostaleri Shopping and going to the café

In this unit you will learn: • how to express and ask about availability and existence, about possession • how to ask and answer yes/no questions • more about consonantal mutations: strengthening and spirantization • the forms of the possessive adjectives and pronouns, namely 'my', 'mine', etc. • the verb forms for 'there is', 'there are' • some present-tense forms of the irregular verbs mont 'to go' and ober 'to do' • the present-tense forms of the verb kaout 'to have' • about the prepositions gant 'with', da 'to' and possession • some useful things to know when driving around Brittany

Dialogue 1 There's

no bread in the

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

house!

A l a n , m e 'gav din n ' e u s k e t m u i b a r a e n ti. N'eus ket mui bara? N e vern! E-kichen emañ stalioù, h a d i g o r int. D e o m p di n e u z e . Y a 'vat. P e l e c ' h e m a ñ m a a r c ' h a n t ? Sell, a r c ' h a n t a z o a m a ñ , w a r a n d a o l .

ar

ALAN: SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

ALAN: SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Brav eo an amzer, dre chañs. U r sac'h a zo ganin. Prest on. E r stalioù e c ' h e l l i m p p r e n a ñ laezh ivez, h a m a r t e z e t r a o ù all. E r stalioù e k a v o m p a t a v t r a o ù d a b r e n a ñ . N ' o u z o n k e t p e l e c ' h e m a ñ m a a l c ' h w e z . D a hini a z o ganit? Y a , g a n i n e m a ñ , e m godell. M a t e o 'ta, d e o m p d ' a r stalioù n e u z e . Alan, I don't think there's any more bread in house. There's no more bread? Never mind! The shops nearby, and they're open. Let's go there then. Fine. Where's my money? There's some money here, on the table.

are

The weather's fine, fortunately. I've got my bag. I'm ready. In the shops we'll be able to buy milk too, and perhaps other things. In the shops we always find things to buy. I don't know where my money is. Have you got yours? Yes, in my pocket. Fine, Let's go to the shops.

Vocabulary ne + verb + ket mui e-kichen arc'hant (north), argant (south), m. prest laezh, m. alc'hwez, m. em s

the

not any more

ne vern!

near, nearby money

ma/va amzer, m. dre chañs sac'h, m. e c'hellimp atav da hini godell, f.

ready milk key in my

s

no matter!, never mind! my weather; season fortunately bag w e l l be able always yours pocket

Language and grammar Availability and existence - some forms for 'there is', 'there are'

verb

If w e w a n t t o say ' t h e r e is/are', ' t h e r e i s n ' t / a r e n ' t ' , w e use (a) z o or ez eus a n d n'eus ket. T h e y d o n o t c h a n g e , b u t n o t e t h a t B r e t o n has t w o forms for t h e positive. U s e a zo w h e n w h a t t h e r e is c o m e s first, a n d ez eus if s o m e t h i n g else c o m e s first: Kalz laezh a zo er yenerez. T h e r e ' s lots of milk in t h e fridge. Er yenerez ez eus kalz laezh. In t h e fridge t h e r e ' s lots of milk. N ' e u s ket kalz laezh er yenerez. T h e r e isn't m u c h milk in t h e fridge. L

W h a t t h e r e isn't m a y b e o n its o w n o r p r e c e d e d by a , p r o v i d e d it c o m e s after t h e v e r b . T h u s : N ' e u s ket bara en ti or N'eus ket a vara e n ti. T h e r e isn't a n y b r e a d in t h e h o u s e . T h i n g s a r e s i m p l e r for ' t h e r e will b e ' , t h e r e w o n ' t b e ' o r ' t h e r e w a s ' , 'there wasn't', 'there were', 'there weren't' (note: a when what there will b e o r w a s / w e r e p r e c e d e s ; e o t h e r w i s e ; n o particle in t h e n e g a tive). Tud a vo/a oa en ti-krampouezh. T h e r e will b e / w e r e p e o p l e in t h e c r ê p e r i e . E n ti-kêr e v o / e oa tud. T h e r e will b e / w e r e p e o p l e in t h e t o w n hall. N e vo/oa ket bier (a vier) er bar. T h e r e w o n ' t b e / w a s n ' t a n y b e e r in t h e b a r .

Exercise 1 U s e t h e following w o r d s to e x p r e s s e x i s t e n c e a n d a b s e n c e , past ( i m p e r f e c t ) , p r e s e n t a n d future, e.g. H o l e n a z o er gegin - N'eus ket a holen er gegin ( e a c h could b e a q u e s t i o n ) ' T h e r e ' s s o m e salt in t h e k i t c h e n ' - T h e r e isn't a n y salt in t h e k i t c h e n ' (for t h e future

and imperfect r e p l a c e a zo a n d n'eus ket with a vo a n d ne v o ket (future) a n d a oa a n d ne oa ket ( i m p e r f e c t ) ) . holen, m. kontell, f. alumetez tiretenn, f. patatez

salt knife matches drawer potatoes

pebr fourchetez, f. loa, f. armel, f.

pepper fork spoon cupboard

Some present-tense forms of the irregular verbs mont 'to go' and ober 'to do' iMont a n d o b e r h a v e t h e radicals a a n d gra, which b e c o m e ya a n d ra w h e n p r e c e d e d b y t h e particle a: T e a ya t r e e n d a v a r n . Y o u g o i n t o t h e café. Ni a ra u n d r o i a d i g w a r a r m a e z . W e t a k e a little walk in t h e c o u n t r y s i d e .

Exercise 2 Insert t h e a p p r o p r i a t e f o r m of b e z a ñ in t h e following s e n t e n c e s : E.g. S u k r w a r a n d a o l gives S u k r a zo w a r a n d a o l T h e r e ' s some sugar on the table.' (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) 0)

Bara war an daol. G a n t da v a m m kalz a r c ' h a n t . Ne ket dour er werenn. Laezh e n tas. Kalz t a v a r n i o i i w a r ar b l a s e n n . O u z h taol daou baotr ha p e m p plac'h. E Spezed ul levrdi m a t - k a e r . W a r a r vag kalz t o u r i s t e d . O u z h p e n n tri c ' h a n t s t u d i e r b r e z h o n e g e Skol-Veur Roazhon. Ne k e t a win e n ti. ouzh taol plac'h. f.

at/to table girl (no lenition after articles with this word, but adjectives lenite as appropriate)

levrdi, m. bag, f. ouzhpenn tri c'hant

bookshop boat over three hundred

Exercise 3 I n s e r t t h e c o r r e c t f o r m of m o n t o r ober i n t o t h e following s e n t e n c e s : E.g. Ni a d'ar gêr gives N i a ya d'ar gêr ' W e go home.' (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

Emaon o. da Vrest. Petra a _ . Yannig er gegin? C'hwi a _ _ d a glask u r r a n n d i e k r e i z k ê r . Petra emaoc'h oc'h Piv a . ganin e kêr? Per a . e soñj c h o m e r gêr. G a n t piv e m a o u t o . d ' a r fest-noz? Piv a trouz er gegin? Kalz tud a da Vreizh e-pad an hañv. M a breur ha m a c'hoar a zo o da c'hoari c'hartou. ranndi, m. kreiz-ker, m. ober, gra e soñj chom e-pad hañv, m. c'hoari

apartment, flat town centre to decide to live, stay during summer to play

Dialogue 2 Suzanne

and Alan

in the

supermarket

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Alan, pelec'h emañ ma sac'h? E r garrigell e m a ñ , g a n t d a a r c ' h a n t . K a e d a g e r c ' h a t a r b a r a , m a r plij. Y a , m a t e o din. H a t e , k a e d a g e r c ' h a t al laezh, neuze^

SUZANNA:

P r e n e t h o n e u s d o u r , gwin, k r a m p o u e z h , silzig, viou, a r g e l a o u e n n , te h a kafe. Y a , d a ñ j e r u s e o a r stalioù. H a setu-ni a m a ñ , b r e m a ñ , o p r e n a ñ bara ha laezh!

ALAN:

SUZANNA: ALAN:

E - k i c h e n ez e u s u n ostaleri. M a t e v o d i m p a z e z a ñ u r p e n n a d war ar blasenn, n e k e t a ? Y a sur. B r a v e o an a m z e r . E n o e v o m i g n o n e d marteze.

SUZANNA:

M e 'gav din e m e u s t o u t .

ALAS: SUZANNA:

M a t eo neuze. D e o m p da baeañ. K e m e r a r garrigell h a g a r s a c ' h . M e a b l e d o g a n t a n arc'hant. A c ' h , r e a l a b o u r ! M a t e vo d i s k u i z h a ñ w a r a r b l a s e n n , g a n t a r g e l a o u e n n d a l e n n h a g u n t a s a d kafe d a e v a ñ . . . p e g e n t o c ' h g a n t u r w e r e n n a d bier.

ALAN:

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Alan, where's my bag? It's in the shopping trolley, with your money. GO for the bread, please. OK. And you, go and get the milk then.

SUZANNA:

We've bought water, wine, crêpes, sausages, eggs, the newspaper, tea, and coffee. Yes, shops are dangerous. Here we are buying bread and milk! There's a bar nearby. It'll be good to sit a while in the square, won't it? Yes indeed. The weather's fine. Perhaps there'll be friends there. / think I've got everything. Fine. Let's go to pay. Take the trolley and the bag. I'll deal with the money. Ah, too much work! It'll be good to rest in the square, with the newspaper and a cup of coffee, or rather a glass of beer.

ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Vocabulary dija pae/añ silzig kelaouenn. f. dañjerus pennad, m. tout

already (comes last in a phrase) to pay (for) sausages newspaper dangerous moment everything

a-raok karrigell, f. vi, m. te, m. azez/añ kemer

their before shopping trolley egg tea to sit down, be seated/sitting to take

pled/iñ, + gant labour, m. pe cno L

to deal with, re a + look after lenition work diskuizh/añ or kentoc'h there (in that place; not visible)

too much, too many to rest rather

Possession - possessive adjectives pronouns

and

A s k ' w h o s e ' s o m e t h i n g is with D a biv e o . . . ? E c h o t h e q u e s t i o n in y o u r a n s w e r : D a biv e o al levr-mañ? W h o s e is this b o o k ? Din eo. Mine. D a biv e o ar c'haier-se? W h o s e is t h a t exercise b o o k ? D a Bêr e o . P e r ' s . H e r e a r e t h e c o n j u g a t e d o r p e r s o n a l forms of da: din(-me) dit(-te) dezhañ (e-unan) dezhi (hec'h-unan)

to to to to

me you him her

dimp/deomp(-ni) deoc'h(-c'hwi) dezho/dezhe (o-unan)

to us to you to t h e m

B y a d d i n g t h e c o m p o n e n t s in b r a c k e t s w e o b t a i n a m o r e a u t h e n t i c , emphatic, response. T h e possessive adjectives a r e as follows ( a n d a r e e x p l a i n e d in the next section): s

s

ma/va da e he(c'h) L

L

s

my y o u r (= te) his, its ( i t s ' for m.) h e r , its ('its' for f.)

hon/hor/hol ho(c'h) o s

p

p

o u r (hor + k- > hor + c'h-) y o u r (= c'hwi) their

H e c ' h , s o m e t i m e s , a n d hoc'h a r e u s e d b e f o r e w o r d s b e g i n n i n g in vowels a n d h-. In B r o - D r e g e r ' o u r ' is hon; e l s e w h e r e it varies like t h e articles; after hor k- b e c o m e s c'h-. P o s s e s s i o n m a y b e e m p h a s i z e d b y a d d i n g t h e p e r s o n a l p r o n o u n s o n to t h e n o u n , e.g. m a zad-me ' m y f a t h e r ' . T h e possessive p r o n o u n s , i.e. ' m i n e ' , etc., a r e f o r m e d by a d d i n g hini (sing.) a n d re (pi.), e.g., da hini ' y o u r s ' (sing.), h o n hini ' o u r s ' (sing.), h o re ' y o u r s ' (pi.).

E m a o n o vont da weladenniñ va bugale. F m g o i n g t o visit m y c h i l d r e n . E dad a ra un droiadig er vourc'h. His f a t h e r t a k e s a little walk in t h e village c e n t r e . Hec'h eontr a zeu d'an iliz. H e r uncle c o m e s t o t h e c h u r c h . Hor c'helenner a lenn al levr. Our teacher reads the book. H o kwin a z o mat-kaer. Y o u r w i n e is very g o o d . O fark a zo d'am zad. T h e i r field b e l o n g s to m y father.

Consonantal mutations: spirantization

strengthening

and

Possession brings us t o t h e r e m a i n i n g m u t a t i o n s , spirantization and projection - thus the superscripts ' S ' and P \ Spirantization transforms p, t, a n d k, i n t o f, z, c'h respectively. It o c c u r s after t h e p o s s e s sive adjectives ma/va ' m y ' (including its p r e p o s i t i o n a l forms e m 'in my' a n d d'am ' t o m y ' ) , he ' h e r ' , a n d o ' t h e i r ' , a n d after t h e n u m e r a l s tri/teir ' t h r e e ' , pevar/peder 'four', a n d nav ' n i n e ' ( t h e n u m e r a l s a r e very often followed by lenition i n s t e a d ) : k

park ma fark

e m fark

he fark

o fark

tri/pevar/nav fark

d'am zad

he zad

o zad

tri/pevar/nav zad

tad ma zad

kazh ma c'hazh d'am c'hazh he c'hazh o c'hazh tri/pevar/nav c'hazh Provection c h a n g e s b, d, a n d g ( i n c l u d i n g gw) t o p, t, k (kw). If w e set aside t h e p r o v e c t i o n of d in t h e m i x e d m u t a t i o n , this o c c u r s : (a) A f t e r ho(c'h) ' y o u r ' : bag ger dlead gwerenn

boat word duty glass

ho ho ho ho

pag ker tlead kwerenn

your your your your

boat word duty glass

( b ) A f t e r t h e p r e p o s i t i o n a l forms of da ' y o u r ' , n a m e l y ez i n y o u r ' a n d d'az ' t o your*: bag ger dlead gwerenn

boat word duty glass

ez pag d'az ker ez tlead d'az kwerenn

in to in to

your your your your

boat word duty glass

Exercise 4 H e r e a r e t h e w o r d s for a few m e m b e r s of t h e family. Practise using t h e possessive adjectives with t h e m - you might p r e c e d e t h e m with setu ' h e r e is': E.g. Setu ma zad. H e r e ' s m y father. Setu e v a m m . H e r e ' s his m o t h e r . m a m m - g o z h , f. tad-kozh, m . m a m m . f. tad, m. gwreg, f. gwaz, m. m o e r e b , f. eontr, m . pried, m./f. merc'h, f. mab. m keniterv, f. kenderv, m . nizez, f. niz, m. bugel. m. c'hoar, f. breur, m. merc'h-vihan, f. mab-bihan, m. bugel-bihan. m.

grandmother grandfather mother father wife husband aunt uncle wife (f.). husband (m. daughter son cousin cousin niece nephew child sister brother granddaughter grandson grandchild

T h i s g r o u p of w o r d s gives n o real surprises. W e can e v e n a d d -kaer for i n - l a w ' a n d -kuñv for 'great-': mamm-gaer, -où-kaer ' m o t h e r in-law': tad-kuñv, -où-kuñv ' g r e a t - g r a n d f a t h e r ' .

P e r h a p s t h e b e s t w o r d s for 'family* a r e familh a n d tiegezh. Tud is ' m o t h e r a n d f a t h e r ' ; kerent m e a n s ' r e l a t i v e s ' . N o t e t o o dimezet ' m a r r i e d ' (use t h e prefix di- for dizimezet ' d i v o r c e d ' ) , mignon, m. and mignonez, f. ' b o y - f r i e n d ' , 'girl-friend'; ' p a r t n e r ' , a n d paotr yaouank, plac'h yaouank ' b a c h e l o r ' , ' s p i n s t e r ' . A ' b a b y ' is babig, m.

The present-tense 'to have'

forms of the verb kaout

Kaout is u n i q u e in t h a t t h e e x p r e s s e d subject a n d t h e f o r m of t h e verb a g r e e , i.e. a t h i r d - p e r s o n p l u r a l subject g o e s with a t h i r d person p l u r a l v e r b form. T h e p r e s e n t - t e n s e forms t o r e t a i n a r e as follows - n o t e t h e r e a r e m a s c u l i n e a n d f e m i n i n e forms in t h e t h i r d person singular, t h a t t h e c o n t r a c t e d f o r m s a r e v e r y c o m m o n , a n d that special forms of t h e first- a n d s e c o n d - p e r s o n s singular m a y b e seen: full S/DO + (positive) 1 pers. sing. 2 pers. sing. 3 pers. sing. m. 3 pers. sing. f. 1 pers. pi. 2 pers. pi. 3 pers. pi.

am eus ac'h eus, az peus en deus he deus

contracted otherwise e m eus ec'h eus, ez peus

h o n eus hoc'h eus, h o peus o deus

H e r e a r e a few e x a m p l e s : Ur c'hi ac'h e u s , Janig? D o you have a dog, Janig? N ' e m eus ket, n'em eus ki ebet. N o , I h a v e n ' t got a d o g . Sec'hed hoc'h eus? A r e y o u thirsty? Ya, sec'hed ruz h o n eus, ha n a o n du ivez! Y e s , w e ' r e very thirsty, a n d very h u n g r y t o o .

'm eus 'teus, 'peus, ('z) feus 'n eus 'n eus 'peus

A m z e r 'teus da evañ ur banne ganin? D o y o u h a v e t i m e t o h a v e a d r i n k with m e ? N ' h e deus ket e z h o m m da labourat. She doesn't need to work. Kaout h e l p s c r e a t e s o m e v e r y useful v e r b s : kaout sec'hed ' t o b e thirsty', kaout naon ' t o b e h u n g r y ' , kaout e z h o m m d a ' t o n e e d t o ' , kaout c'hoant d a ' t o w a n t t o ' . L

L

Exercise 5 I n s e r t t h e r e q u e s t e d form of t h e v e r b kaout i n t o t h e following sentences: E.g. D o u r (she h a s ) da evañ gives D o u r he deus da evañ. 'She has water to drink.' (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

U n t a m m kig (she has) d a z e b r i ñ . U r b u s ( y o u h a v e , sing.) d a v o n t d a L e s n e v e n . U r b a n n e gwin ( t h e y h a v e ) d a e v a ñ . Ni ( w e h a v e ) a v a l o ù e r gegin. U r g e n t e l (I h a v e ) d a zeskiñ. Hiziv (I d o n ' t h a v e ) kalz l a b o u r . A r c ' h o a z h ( t h e y d o n ' t h a v e ) kalz t r a o ù d ' o b e r . U n ti b r a v (you h a v e , pi.). S e c ' h e d ( h e h a s ) . ( ' H e is t h i r s t y / ) N a o n (I d o n ' t h a v e ) . ( ' I ' m n o t h u n g r y . ' )

The prepositions possession E S

gant 'with', da 'to' and L

T h e p r e p o s i t i o n s gant ' w i t h ' a n d d a ' t o ' also c o n v e y "to h a v e ' . Gant m i g h t h a v e a ' n o w , o n m e ' sense a n d da m i g h t e m p h a s i z e ' M Y p r o p e r t y ' . T a k e bezañ a n d t h e p r e p o s i t i o n s plus t h e p o s s e s s o r c o n c e r n e d (gant d o e s n o t c a u s e m u t a t i o n ) . T h e ' c o n j u g a t e d ' forms of gant a r e : ganin gamt gantañ ganti

with with with with

me you him her

ganhnp, g a n e o m p ganeoc'h ganto, gante

with us with y o u with t h e m

H e r e a r e a few e x a m p l e s : Ur c'hi a zo ganin en ti. Terzhienn a zo ganti. A r grip a z o gantañ. D i n e o ar c'haier-se.

I h a v e a d o g in t h e h o u s e . She has a temperature. H e h a s flu. T h a t exercise b o o k is m i n e .

Exercise 6 Insert t h e a p p r o p r i a t e forms of t h e v e r b kaout: E.g. A n dud ur vag gives A n dud o deus ur vag T h e people have a boat.' (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h)

M a zad tri c'hi. Janig u r sae ruz. U e levr Yannig. Choant da vont da G e m p e r . (Me) Ma mignoned e z h o m m dour. (Int) C'hwi ur m a b . Piv levr m a g w r e g ? ( C o n s i d e r piv to b e m . ) Spi e t e u i o Y a n n i g e n - d r o a b r e d . (e.g. T h o p e Y a n n i g will c o m e s o o n . ' )

A last word on The girl's hat

possession:

H o w d o w e say ' o f in a possessive s e n s e ? W e focus o n t h r e e constructions: (1) ' t h e girl's h a t ' , i.e. ' t h e h a t of t h e girl': (2) ' a girl's hat' (i.e. *a h a t of a girl'), a n d (3) a b r o t h e r of t h e b o y ' ( « ' o n e of the b o y ' s b r o t h e r s ' ) . T h e s e a r e d e a l t with in t h r e e different ways: fc

(1) Switch ' t h e girl's h a t ' r o u n d i n t o ' t h e h a t of t h e girl' a n d remove t h e first ' t h e ' a n d t h e p r e p o s i t i o n ' o f . T h i s c o n s t r u c t i o n is characterized b y b o t h p o s s e s s e d a n d p o s s e s s o r b e i n g definite, so it covers ' N o l w e n n ' s h a f t o o . If ' h a t ' is tog a n d ' t h e girl' is ar verc'h, the girl's h a f will b e tog ar verc'h. A n d ' N o l w e n n ' s h a t ' will b e t o g Nolwenn. N o t e t h a t a n y p o s s e s s o r b e g i n n i n g with a c o n s o n a n t a n d c o m p l e m e n t i n g a f e m i n i n e singular n o u n o r a m a s c u l i n e h u m a n plural n o u n m a y b e subject t o lenition, as if it was an adjective. S o levr ar paotr ' t h e b o y ' s b o o k ' , istor Breizh ' t h e history of B r i t t a n y ' , sae Vari ' M a r i ' s d r e s s ' . k

(2) H e r e it's as if 'girl's' is a n adjective, as in ' t h e W o r l d C u p ' ; B r e t o n will likewise t e n d t o tack t h e n o u n o n , e.g. un tog merc'h. U s i n g n o u n s as adjectives is very c o m m o n in B r e t o n . (3) H e r e t h e c o m p l e m e n t , t h e p o s s e s s o r , is definite, b u t t h e p o s s e s s e d is indefinite, a n d ' o f is c o n v e y e d using a p r e p o s i t i o n , typically da for a n i m a t e s a n d e u s for i n a n i m a t e s : ur m a b da Y a n n a d a u g h t e r of Y a n n ( ' s ) ' , ul levr e u s al levraoueg ' a b o o k f r o m t h e library', daou brenestr eus an ti ' t w o w i n d o w s of t h e h o u s e ' - all t h e s e h a v e a s e n s e of selection. k

Exercise 7 J o i n t h e w o r d s from t h e following t w o g r o u p s a c c o r d i n g t o t h e first possessive c o n s t r u c t i o n : k

E.g. karr m a zad m y f a t h e r ' s c a r ' tog, levr, k a z h , istor, klañvdi, stal, k a m b r , k a r r , k e l e n n e r , k a z e t e n n Nolwenn, ma zad, e vamm, hon bugale, Roazhon, Kemper, Erwan, Divi, a r p a o t r

Dialogue 3 Suzanna

and Alan

SUZANNA:

are still in the bar

N ' e o ket mat ar bier?

ALAN:

G e o , mat eo. H a g ar c'hafe?

SUZANNA:

ALAN: SUZANNA:

M a t e o . T r a o ù a z o d a o b e r e r gêr! T e a s k o a z e l l o , neketa? Eveljust, m e t m a t o m p a m a ñ e n ostaleri. S u r e o , m e ivez a blij din b e z a ñ a m a ñ . N'ec'h eus ket arc'hant? Nann, n ' e m eus ket. C'hoant ac'h eus da vont d'ar sinema? Petra a zo er sinema? Sell e r g e l a o u e n n .

ALAN:

Ya

SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

Isn't the beer good? Yes, it's fine. And the coffee? It's fine. There are things to do at home. won't you?

ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

'vat.

You'll

help,

ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

Of course, but we're fine here in the bar. That's certain, I like being here. Don't you have any money? NO. DO you want to go to the cinema? What's on at the cinema? Look in the paper.

ALAN:

OK.

Vocabulary (g)eo skoazello evel just sinema, m. kelaouenn, f.

a form used to contradict a negative question; also deo will help (skoazell/añ 'help') of course cinema newspaper

The basics of yes/no questions

ES

We m a y ask a q u e s t i o n b y c h a n g i n g t h e i n t o n a t i o n . W e m a y also place t h e i n t e r r o g a t i v e particle ha at t h e v e r y b e g i n n i n g of t h e q u e s tion. T h e r e is also t h e f o r m daoust ha (use this o n e with a n e g a t i v e question): D o n t a reoc'h/reot d'ar fest-noz? A r e y o u c o m i n g t o t h e fest-noz? ( w e u s e t h e future in t h e s e examples) Glav a vo? Is it g o i n g t o r a i n ? Ha dont a reoc'h/reot d'ar fest-noz? A r e y o u c o m i n g t o t h e fest-noz? H a glav a vo? Is it g o i n g t o r a i n ? D a o u s t ha ne v o ket glav? W o n ' t it r a i n ? Note: dont a reot/reoc'h 'you'll c o m e ' is t r e a t e d in U n i t 5. T h i s is the very i m p o r t a n t ober c o n j u g a t i o n .

N e e d l e s s to say, it is i m p o r t a n t t o k n o w h o w t o r e s p o n d t o q u e s tions. T h e basic p a t t e r n is: Question

Response

positive

positive

=

positive

negative

=

negative

positive

=

negative

negative

=

ya ( t h e q u e s t i o n m a y b e e c h o e d as a statement) n e g a t e t h e v e r b ( o r auxiliary) of t h e question (g)eo (the question may be echoed as a s t a t e m e n t ) nann ( t h e q u e s t i o n m a y b e e c h o e d as a s t a t e m e n t )

H e r e a r e a few m o r e e x a m p l e s : Question

Response

Brav e o an amzer? Is t h e w e a t h e r fine?

Y a ( , brav e o ) . Y e s ( , it is).

O lenn e m a o c ' h ? A r e you reading?

N ' e m a o n ket. No(, I'm not).

N'ec'h eus ket cTioant da zont ganin? D o n ' t y o u w a n t t o c o m e with m e ?

G e o ( , c ' h o a n t ' m eus). Yes(, I do).

N ' e u s ket avel hiziv? Isn't it w i n d y t o d a y ?

G e o ( , avel a z o ) . Y e s ( , it is).

N'ouzit ket pelec'h emaint? D o n ' t you know where they are?

N a n n ( , n'ouzon ket). No(, I don't [know]).

Y a a n d nann can b e u s e d o n t h e i r o w n , b u t it is m o r e a u t h e n t i c t o u s e t h e m t o g e t h e r with t h e r e p e a t e d p h r a s e . B r e t o n s , by t h e way, will m o s t often ask y e s / n o q u e s t i o n s in t h e n e g a t i v e .

Reading Why are we at home today?

CD

M a z a d , m a m a m m , m a c ' h o a r i g h a m e a z o e r g ê r hiziv. P e r a k e m a o m p - n i holl e r g ê r e t a ? P e o g w i r o m p k l a ñ v . A r grip a z o g a n i m p

sivvazh. G a n t - s e n ' e m a o n k e t e r skolaj, h a m a c ' h o a r n e ya k e t d ' a r skol-vamm. E r m a r e - m a ñ e m a ñ m a m a m m w a r h e gwele; t e r z h i e n n he d e u s . M a z a d a r o d e z h i kalz d o u r d a e v a ñ . E ñ a z o k l a ñ v ivez, met n ' e o k e t k e n k l a ñ v h a g a r r e all. H o r c ' h a z h n e g o m p r e n k e t perak e m a o m p holl e r g ê r ! Spi h o n e u s e v i m p y a c ' h a - b e n n warc'hoazh.

Vocabulary grip, m .

flu

skolaj, m .

s c h o o l , college

er mare-man dour, m . vimp

at the m o m e n t water w e will b e

gant-se skol-vamm, f. gwele, m.

b e c a u s e of t h a t nursery school b e d (usually w i t h 4

war o n ' w h e n ill)

siwazh

alas

Exercise 8 M a k e u p a n s w e r s t o t h e following q u e s t i o n s : E.g. O labourat el liorzh e vinl ( n e g a t i v e ) gives N e vint ket T h e y ' l l b e w o r k i n g in t h e g a r d e n ' - ' N o , t h e y w o n ' t . (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

O v o n t d a G a s t e l l - P a o l e viot w a r c ' h o a z h ? N e vi k e t g a n t d a v a m m hiziv? N ' e o ket prest h o labour? Ne vimp ket e Roazhon? C ' h w i a blij d e o c ' h c h o m e B r e i z h ? N ' e o ket bras Yannig? N ' e u s k e t b a r a e n ti? O l e n n levr Y a n n i g e m a o c ' h ? Gant ar studierien e studiomp brezhoneg? C ' h w i a wel a r m o r ?

(negative) (positive) (negative) (positive) (positive) (negative) (negative) (negative) (positive) (positive)

Some useful things to know w h e n driving around Brittany B r e t o n r o a d s c a n b e small a n d e m p t y (n'int ket stanket ' t h e y a r e n ' t b l o c k e d ' ) - it's g o o d t o h a v e a m a p (ur gartenn-hent), b u t also fun t o discover things by g e t t i n g lost (koll e hent ' t o lose his (vary it) w a y ' ) - t h e r e a r e lots of c h a p e l s (chapel, m./f., -ioù) a n d calvaries (kalvar, m., -ioù). O n m i n o r r o a d s lots of signs will i n d i c a t e

p l a c e n a m e s in ker-; t h e s e a r e m o s t often farms. M a n y signs a r e n o w in b o t h B r e t o n a n d F r e n c h - in a very few p l a c e s only in B r e t o n . Bleniañ. blegn is ' t o d r i v e ' a n d stard/an ' t o b r a k e ' . ' T o h i t c h - h i k e ' is c'hoari biz-meud (biz-meud, m . ' t h u m b ' ) . If w e pick s o m e o n e u p (samm añ) w e say Pignit er c'harr! ' C l i m b i n t o t h e car!' o r D e u i t e-barzh! ' C o m e in!' - if y o u n e e d t o tell s o m e o n e t o get o u t , say Diskennit! A n d fasten y o u r s e a t - b e l t (prenn/añ h o kouriz). D o n ' t d r i n k - t h e police (ar polis o r an archerien) m a y ask y o u t o 'play t h e b i n i o u ' (c'hwezh/an er biniou ' t o b l o w i n t o t h e b i n i o u ' ) . Filling u p at t h e p e t r o l s t a t i o n m a y well b e d o n e w i t h o u t m u c h c o m m u n i c a t i o n , b u t p e t r o l is esañs. m., a p e t r o l s t a t i o n is servijlec'h, m., a n d we c a n 'fill h e r u p ' by using karg/an o r ober e garg, lit. ' t o l o a d ' . A n d if y o u r car h a s b r o k e n d o w n , it's sac'het.

© Jean-Michel Prima

5 E kêr e vezomp alies We're often in t o w n

In this unit you will learn:

• how to talk about habitual actions • how to talk about future plans and events • about the auxiliary ober 'to do', infinitives, and the periphrastic • • • • • • •

conjugation about verbal particles and the synthetic conjugation about the verb gouzout 'to know' about singulatives, collectives, duals, and mass nouns something about subordination a little about word order about life in town: what people do, the school, paying a compliment Brittany and the sea - and something about food

Dialogue 1 What's your

job?

KATELL:

Petra e o micher an den-se aze?

KRISTEN:

Paotr-al-lizhiri eo!

KATELL: KRISTEN:

A h , m a t ! K a s a r a lizhiri n e u z e ! Y a , k a s a r a lizhiri a b e p s e u r t d ' a n d u d : lizhiri k a r a n t e z , lizhiri a n t a i l h o ù , h a g all. H a g honnezh, petra eo he micher da honnezh? O p o u r m e n e m a ñ b r e m a ñ , m e t kigerez eo. Sell 'ta, g w e r z h a ñ kig a r a a r v a o u e z - s e ! H a g ar paotr yaouank pelloc'h amañ. Gwelet e m eus e benn c'hoazh . . .

KATELL: KRISTEN: KATELL: KRISTEN:

KATELL:

H e m a ñ zo k a n e r . K a n a ñ a ra b r a v - t r e h e r v e z ar r e y a o u a n k all!

KATELL:

What's

KRISTEN:

He's

KATELL: KRISTEN:

Ah, right! So he brings letters! Yes, he brings all sorts of letters to people: love letters, tax letters, etc. And that woman there, what's her job? NOW she's taking a walk, but she's a butcher. Imagine, that woman sells meat! And the young lad further along here. I've seen him too . . . He's a singer. He sings really well according to other young folk!

KATELL: KRISTEN: KATELL: KRISTEN: KATELL:

a

the job of that

man?

postman!

Vocabulary paotr-al-lizhiri, m. postman of every sort a bep seurt tailhoù, pi. taxes pourmen to take a walk kig, m. meat pelloc'h further kan/añ to sing ar re the people

lizlier, m. karantez, f. hag all (h.a.) kigerez, f. maouez, f. kaner, m. hervez all

letter love etc. butcher woman singer according to other

Language and grammar The habitual

forms of bezañ 'to be'

T h e s e forms a r e t h e r e g u l a r p r e s e n t a n d i m p e r f e c t t e n s e s of bezañ a n d a r e u s e d in h a b i t u a l c o n t e x t s , essentially with a n a d v e r b such as ' a l w a y s ' , ' e v e r y d a y ' , ' e v e r y X \ ' s o m e t i m e s ' , ' o f t e n ' , respectively, atav, b e m d e z , b e p X, a-wechoù ( o r a-wezhioù), alies ( t h e a d v e r b m a y b e u n d e r s t o o d ) , a n d after a c o n j u n c t i o n such as p a ' w h e n ( e v e r ) ' ( t h e ' n o r m a l ' p r e s e n t of bezañ with pa m a y m e a n ' s i n c e ' , ' a s ' , ' b e c a u s e ' ) . T h e i m p e r s o n a l c o n j u g a t i o n h a s a vez a n d a veze. H e r e a r e t h e s y n t h e t i c forms - a g o o d i n t r o d u c t i o n t o t h e m : L

verb IPS 2PS 3PS 1PP 2PP 3PP nonpers.

bez/añ

present

ending

imperfect

ending

vezan vezez vez vezomp vezit vezont vezer

-an -ez

vezen vezes veze vezemp vezec'h vezent vezed

-en -es -e -emp -ec'h -ent -ed

-- o m p -it -ont -er

The forms a r e given m u t a t e d since t h e y a r e a l m o s t always p r e c e d e d by a o r e (or by a n e g a t i v e p a r t i c l e , e.g. n e ) . H e r e a r e a few e x a m ples: L

M

L

Alies e vezent er gourmarc'had. T h e y w e r e often in t h e s u p e r m a r k e t . A - w e z h i o ù e vezan er ger hag e tebran krampouezh mamm-gozh. S o m e t i m e s I ' m at h o m e a n d I e a t g r a n d m a ' s c r ê p e s . Pa vez yogourt er yenerez e vezan laouen. W h e n t h e r e ' s y o g u r t in t h e fridge I ' m h a p p y . but: Bremañ pa'z o m p skuizh ez aimp da gousket. Since (lit. n o w b e c a u s e ) w e ' r e tired, we'll g o t o b e d .

Exercise 1 A d a p t t h e following s e n t e n c e s so as t o justify u s e of a h a b i t u a l f o r m of b e z a ñ : E.g. Tud a zo e n ti ' T h e r e a r e p e o p l e in t h e h o u s e ' gives Tud a vez a t a v e n ti w h e n w e a d d a t a v ' a l w a y s ' . (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

B a r a a z o d a b r e n a ñ hiziv. Hiziv e m a o n o c ' h o r t o z m a b r e u r . Labour a oa da ober dec'h. P e t r a a zo w a r an d a o l ? O c ' h o b e r t r o u z e oa-hi e r gegin. Hiziv e m a o n e r gêr. E r stal-gazetennoù e oac'h o lenn. W a r ar b l a s e n n ez e u s tri c'hi. N ' e u s ket a arc'hant ganin. A r voest a zo d a serriñ.

(k) E m m a l i z e n n e m a o n o klask u r g r a v a t e n n . (1) N ' e o k e t gvvall blijet hiziv. boest, f. kravatenn, f.

box tie

malizenn, f. gwall blijet

The future (and

suitcase very p l e a s e d

more)

R e m e m b e r t h a t t h e radical o n its o w n p r o v i d e s forms for t h e i m p e r s o n a l c o n j u g a t i o n of t h e p r e s e n t t e n s e ! W e a d d o n e e n d i n g t o it to f o r m t h e future t e n s e , t h e i m p e r f e c t t e n s e , t h e past definite t e n s e , a n d t h e t w o c o n d i t i o n a l s . T a k i n g lenn ' t o r e a d ' , w e h a v e : present

future

imperfect

past definite

conditional I

conditional II

lenn

-o lenno

-e lenne

-as lennas

-fe lennfe

-je lennje

T h a t is all w e n e e d p r o v i d e d t h e v e r b is positive a n d t h e subject is e x p r e s s e d , o r p r o v i d e d t h e v e r b is n e g a t i v e a n d t h e subject is e x p r e s s e d a n d follows t h e v e r b . T h e r e is also a c o n j u g a t i o n with p e r s o n a l e n d i n g s ; t h e six forms just given a r e identical t o t h e third p e r s o n s i n g u l a r forms of t h a t c o n j u g a t i o n . L e t ' s n o w m e e t t h e future, t a k i n g bezañ ' t o b e ' , r e g u l a r lenn ' t o r e a d ' , a n d i r r e g u l a r m o n t ' t o g o ' : lenniñ

mont

IPS 2PS 3PS

vin vi vo

bezañ

lennin lenni lenno

in -in i -i aio, ay, y e l o -o

1PP 2PP 3PP

vimp viot, voc'h vint

aimp lennimp lennot, lennoc'h eot, eoc'h lennint aint

-imp -ot, -oc'h -int

nonpers.

vior

lennor

-or

endings

eor

T h e t h r e e t h i r d - p e r s o n singular f o r m s of m o n t a r e g e n e r a l l y p r e c e d e d by t h e particles ez, ez, a n d a respectively. T h e f o r m s of bezañ a r e given with v- b e c a u s e t h e y m o s t often o c c u r m u t a t e d by p r e c e d i n g a or e ( o r by a n e g a t i v e p a r t i c l e , e.g. n e ) . B u t b- d o e s occur, e.g. in a positive a n s w e r : L

M

L

A - b e n n arc'hoazh e vimp e D o u a r n e n e z . B r e m a ñ avat e m a o m p e n ostaleri. T o m o r r o w we'll b e in D o u a r n e n e z . B u t n o w w e ' r e in t h e b a r . Petra a y e l o ganeoc'h? What'll you have? Lakait din ur banne bier. Er gêr e viot diwezhatoc'h? G i v e m e a b e e r . Will y o u b e at h o m e l a t e r ? Ya, bin. Koan a zebrimp da seizh eur. Y e s , I will. W e ' l l e a t d i n n e r at s e v e n .

Exercise 2 R e p l a c e t h e v e r b forms by t h e future: E.g. D'ar gêr ez a Soazig b e c o m e s D'ar gêr ez ay Soazig 'Soazig will g o h o m e . ' (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i)

Krampouezh a zebromp bemdez. Kemener eo Herve. E n o t e l e m a i n t dija. Plijus e o a r v a k a ñ s o ù . (vakañsoù, pi. ' h o l i d a y s ' ) M e a ya d a B a r i z . Y a n n i g a z e b r kig. W a r a r g a d o r e welit al levr. N ' e m e u s ket a m z e r da s e l a o u . T u d a zo amañ.

The ober or periphrastic

conjugation

For this w e n e e d t h e s y n t h e t i c f o r m s of ober ' t o d o ' - h e r e t h e y a r e in the p r e s e n t , future, a n d imperfect: singular

1

2

3

present future imperfect

ran rin raen

rez ri raes

ra raio/ray rae

plural

1

2

3

nonpers.

present future imperfect

reomp raimp raemp

rit reot/reoc'h raec'h

reont raint raent

reer reor raed

T h i s is t h e v e r b a l n o u n followed by t h e c o n j u g a t e d f o r m of t h e v e r b ober ( t h i r d - p e r s o n singular if a t h i r d p e r s o n p l u r a l subject is e x p r e s s e d ) . T h e v e r b a l n o u n a n d ober a r e l i n k e d by t h e v e r b a l particle a . S o ober c o n v e y s t h e p e r s o n a n d t i m e : Labourat a ra ' h e / s h e w o r k s ' . N o t e t h a t this c o r r e s p o n d s to a ' g e n e r a l ' s t a t e m e n t . If w e w a n t t o specify a m o m e n t , t h e n w e say email o labourat o r o labourat e m a ñ ' h e / s h e ' s w o r k i n g ' . H e r e ' s a t a b l e of s o m e of t h e forms, using labourat: L

present

future

IPS 2PS 3PS

labourat a ran labourat a rez labourat a ra

1PP

labourat a r e o m p

labourat labourat labourat ray labourat

2PP

labourat a rit

3PP nonpers.

labourat a reont labourat a reer

imperfect a rin a ri a raio/

labourat a raen labourat a raes labourat a rae

a raimp

labourat raemp labourat raec'h labourat labourat

labourat a reot/ reoc'h labourat a raint labourat a reor

a a a raent a raed

Of t h e t h r e e n o n - p e r s o n a l forms given a b o v e , only t h e p r e s e n t is still in e v e r y d a y u s e . T o h e l p get t h e h a n g of t h e s u b t l e t i e s , c o m p a r e : O kousket e oant. T h e y w e r e s l e e p i n g / a s l e e p , (at t h e t i m e y o u ' r e describing!) O kousket e vezent. T h e y w e r e (always/often) s l e e p i n g / a s l e e p . Kousket a raent. T h e y w o u l d s l e e p , etc. (lazy or j u s t n o p r o b l e m sleeping!)

Exercise 3 T r a n s f o r m t h e following s e n t e n c e s using t h e ober c o n j u g a t i o n : E.g. Yannig a lenn ul levr b e c o m e s Lenn a ra Yannig ul levr Yannig reads a book. ( a ) D a w e l e t o z u d ez e o n t . ( T h e y g o t o s e e t h e i r p a r e n t s . ) (b) G o u d e a r skol e r a n m a l a b o u r - s k o l . ( A f t e r school I d o m y homework.)

(c) M e a ya d ' a r s i n e m a g a n t N o r a . (I g o t o t h e c i n e m a with Nora.) (d) E r gegin e t e b r a n b a r a g a n t kaotigell. ( I n t h e k i t c h e n I e a t bread and jam.) (e) M a c ' h e n t e l v r e z h o n e g a zeskin. (I'll l e a r n m y B r e t o n lesson.) (f) T a d i g a s e l a o u a r m a t c h e r r a d i o . ( D a d listens t o t h e m a t c h o n the radio.) (g) E r skinwel e c ' h o a r i o n t m e l l - d r o a d . ( O n T V t h e y play football.) (h) M i n t i n m a t e savin a r c ' h o a z h . (I'll get u p early t o m o r r o w morning.) (i) D i s u l ez in d a b o u r m e n . ( O n S u n d a y I'll g o for a walk.) (j) H i a w e r z h k a z e t e n n o ù b e m d e z . ( S h e sells n e w s p a p e r s e v e r y day.) labour-skol, m. kaotigell, f. skinwel. m. mell-droad, f. mintin mat first

homework jam television (or tele) football thing in the morning

Dialogue 2 Schools,

pupils

NOLWENN: ERWAN: NOLWENN: ERWAN: NOLWENN: ERWAN: NOLWENN: ERWAN:

and

teachers

Kalz p a o t r e d z o e r s k o l - m a ñ ? N ' e u s k e t , m e r c ' h e d zo k e n t o c ' h . M e t k e l e n n e r i e n niverus zo asambles gant kelennerezed. P e t r a a vez l a v a r e t d i w a r - b e n n a r s k o l - m a ñ g a n t a n dud? U r skol vat e o h e r v e z a n d u d g a n t k e l e n n e r i e n vat h a kelennerezed ampart. K a l z s k o l i o ù all z o e r g ê r - m a ñ ? Y a , s k o l i o ù evit a r r e vras h a s k o l i o ù all evit a r r e vihan. Met petra a welan pelloc'h er porzh? P e l l o c ' h , d u - h o n t ? G w e z tilh a welit d u - h o n t . K a l z gwez tilh a vez k a v e t e r p o r z h i o ù skol. M e t k o z h int b r e m a ñ hag a-wezhioù ne weler mui n e m e t ur p a o u r k a e z h g w e z e n n dilh e-kreiz ar p o r z h . M e t p o e n t e o d i m p d o n t e n - d r o r a k k o u m o u l d u zo o t o n t . G l a v a vo emberr.

NOLWENN: ERWAN: NOLWENN: ERWAN:

NOLWENN: ERWAN:

NOLWENN: ERWAN:

Are there lots of boys in this school? No, there are girls. But there are many men teachers as well as women teachers. What do people say about this school? According to people it's a good school with good men teachers and skilled women teachers. Are there many other schools in this town? Yes, there are schools for older children and schools for younger children. But what do I see further off in the playground? Further off, over there? You can see lime trees over there. Lots of lime trees are to be found in school playgrounds. But they're old now and sometimes one only sees a poor lime tree in the middle of the playground. But it's time for us to go back because there are black clouds on their way. There'll be rain soon.

Vocabulary skol, f. asambles (gant) ampart welan tilh, f. a-\vezhioù ne + v. + mui nemet dont, deu/ da en-dro emberr L

school together, along with competent, skilled I see lime trees sometimes only, nothing more than to come/go back soon

niverus diwar-benn porzh, m. gwez, f. du-hont paourkaezh e-kreiz rak koumoul, f.

numerous about, concerning yard, port, playground trees over there. yonder poor, miserable in the middle of because, for clouds

W e d r o p t h e t r a n s l a t i o n s of t h e d i a l o g u e s from n o w o n .

Dialogue 3 EZ3 Flattery LENA: HERRI:

will get you everywhere,

but do behave

yourself!

H e r r i , sell o u z h a r p l a c ' h - m a n ! D a o u l a g a d k a e r h e d e u s : glas int. Y a , gwir e o m e t d a z a o u l a g a d z o k a e n x f h a g a v din!

LENA: HERRI:

LENA: HERRI: LENA:

H a m a d i v h a r , plijout a r e o n t dit? H a m a d i v v r e c ' h ? Y a , ya, b e p r e d ar m e m e s tra. Y a , k o a n t o u t h a k a e r e o d a zivhar h a d a zivvrec'h. H a d a zivskoaz z o k a e r ivez! H a tra all? L e n a , m a r plij, a m a ñ ez e u s b u g a l e o s e l a o u ! G r a u r p o k din w a r u n a n e u s m a divjod e t a !

Vocabulary daoulagad, m. gwir a gav din divvrec'h, f. memes koant divjod, f.

eyes true I think, I find arm same pretty cheek

glas kaeroc'h divhar, f. bepred tra, m. ober, gra ur pok da

blue, green more beautiful legs always, still thing to give a kiss to

L

Verbal particles and the synthetic personal conjugation

or

T h e s y n t h e t i c c o n j u g a t i o n , like t h e p e r i p h r a s t i c o n e , h a s a g e n e r a l sense. B u t it r e q u i r e s m o r e g y m n a s t i c s o n y o u r p a r t - m o r e i n f o r m a tion is given in a single form! IPS 2PS 3PS 1PP 2PP 3PP nonpers.

gwelan gwelez gwel gwelomp gwelit gwelont gweler

I see you see h e / s h e sees we see you see t h e y see o n e s e e s / p e o p l e see

-an -ez -omp -it -int -er

In D i a l o g u e 2 w e s a w t h r e e of t h e s e f o r m s - t h e y w e r e all m u t a t e d (they usually a r e ! ) . N o t e : t h e t h i r d - p e r s o n singular is identical with the radical - o n its o w n it m e a n s 'he/she/it s e e s ' , b u t w h e n t h e subject is e x p r e s s e d it is t h e radical. S o m e e x a m p l e s : AI iogod a zebran. A r bier a evez. H o n m i g n o n e d a c'hortozomp.

I eat the mice. Y o u drink the beer. W e wait for o u r friends.

Er gêr e sellomp ouzh ar skinwel. E kêr e viot arc'hoazh. Skuizh int.

W e w a t c h T V at h o m e , Y o u ' l l b e in t o w n t o m o r r o w . T h e y ' r e tired. L

M

L e t us s u m m a r i z e t h e use of a a n d e : t h e f o r m e r is u s e d w h e n t h e subject o r t h e direct object p r e c e d e s ; t h e latter is u s e d o t h e r w i s e . T h i s d o e s n o t a p p l y w h e n t h e v e r b is n e g a t e d .

The verb gouzout 'to know' G o u z o u t (also gout) is i r r e g u l a r a n d varies a g o o d d e a l . W e m a y see t h e radical as (g)oar, e.g. m e a oar 'I k n o w ' , etc. S y n t h e t i c forms m a y b e built o n this, b u t t h e s t a n d a r d o n e s a r e r e m i n i s c e n t of bezañ ( n o t e t h e i r r e g u l a r m u t a t i o n ) : o u z o n , ouzout, oar, o u z o m p , ouzoc'h, ouzont, ouzer. F o r t h e future t h e f o r m s a r e often built o n a b a s e gouez-, t h u s : ouezin, ouezi, o u e z o , o u e z i m p , ouezot/ouezoc'h, ouezint, ouezor. H a gouzout a rit alamaneg? - N ' o u z o n ket o r Y a . D o you know G e r m a n ? - No, I don't. / Yes, I do. M e n'ouzon ket pelec'h emaint hiziv. S o far as I ' m c o n c e r n e d , I d o n ' t k n o w w h e r e t h e y a r e t o d a y . N ' o u z o n t ket skrivañ brezhoneg. T h e y d o n ' t k n o w h o w to write B r e t o n . 4

T h e r e is a n o t h e r v e r b t o k n o w ' , n a m e l y anavez/out ( o r anaout), w h i c h t e n d s t o m e a n ' t o k n o w (a p e r s o n ) ' .

Exercise 4 I n s e r t t h e r e q u i r e d form of t h e p r e s e n t t e n s e of t h e v e r b given: E.g. Ma breur (I h e l p ) , (skoazellañ) gives M a breur a skoazellan. (a) (b) (c) (d) (e) (f)

U r b u s (I s e e ) w a r ar b l a s e n n . (gwelet) L a e z h ( w e b u y ) b e m d e z . (prenañ) N e (I find) k e t m a t k r a m p o u e z h . (I d o n ' t like . . . ) (kavout) K a z e t e n n o ù (she sells) e k ê r . (gwerzhañ) N e ( y o u a r e , pi.) k e t d i m e z e t ? (bezañ) B o u e d (I p r e p a r e / c o o k ) d a c ' h w e c ' h e u r . (fardañ)

(g) (h) (i) (j)

Soazig ( t h e y s e e ) o s t u d i a ñ d i r a k a n tele, (gwelet) N e ( w e ask) n e t r a . (goulenn) A r g e n t e l ( s h e u n d e r s t a n d s ) m a t . (komprcn) E r m a r c ' h a d ( s h o u t ) ar g e n w e r z h o u r i e n . (garmiñ; kenwerzhour, m . ' t r a d e r ' )

Singulatives

and

collectives

Collectives a r e a b u n d a n t in B r e t o n a n d a p p l i e d t o a n y t h i n g which we c a n n o t c o u n t at first sight, e.g. c l o u d s , stars, t r e e s . . . a n d m i c e ! So we h a v e : k o u m o u l , stered, gwez, logod. T o i n d i c a t e ' o n e ' w e a d d -enn a n d o b t a i n t h e singulcitive: ur g o u m o u l e n n , ur steredenn, ur wezenn, ul logodenn. T h e y a r e f e m i n i n e singulars. T h e collectives are plurals: A l logod n'ema//if ket e n ti ' T h e mice a r e n ' t in t h e house/

Mass nouns Breton In this to say stream tea'.

h a s m a s s , n o n - c o u n t n o u n s : D o u r zo ' T h e r e ' s s o m e w a t e r . ' use t h e w o r d dour is a m a s s n o u n a n d singular. If w e w e r e un dour z o amañ, w h a t w e w o u l d b e saying is ' t h e r e ' s a h e r e ' . O t h e r e x a m p l e s a r e bara ' b r e a d ' , mel ' h o n e y ' , a n d te

k

The dual This c a t e g o r y is p e c u l i a r t o c e r t a i n p a r t s of t h e b o d y a n d refers t o 'pairs'. It h a s m a s c u l i n e (daou-) a n d f e m i n i n e (div-) f o r m s - t h e r e may be s o m e c o n t r a c t i o n : divskouarn divvrec'h daoulagad daoulin daouarn

(= (= (= (= (=

div + div + daou daou daou

skouarn) brec'h) + lagad) + glin) + dorn)

ears arms eyes knees hands

Note t o o t h a t w e c a n also say daou zorn, b u t t h e n t h e s e t w o h a n d s no l o n g e r h a v e t o b e l o n g t o t h e s a m e b o d y . F r o m this it follows t h a t all t h e s e n o u n s also h a v e plurals, e.g. lagadoù ' ( s o m e ) e y e s ' , dornioù ' s o m e h a n d s ' , etc. M a s c u l i n e d u a l s ( b u t n o t f e m i n i n e s ) lenite a p p r o p r i a t e adjectives, e.g. daoulagad c'hlas ' b l u e e y e s ' .

Subordinate

clauses

T h e following t w o s e n t e n c e s i n c l u d e o n e clause e a c h : T m e t t h e girl' a n d ' S h e a r r i v e d o n F r i d a y . ' If w e j o i n t h e t w o t o g e t h e r using a w o r d like ' w h o ' o r 'after', t h e clause ' S h e a r r i v e d o n F r i d a y ' b e c o m e s ' i n c o m p l e t e ' w i t h o u t t h e first, m a i n , clause a n d is r e f e r r e d t o as a s u b o r d i n a t e clause: T m e t t h e girl w h o a r r i v e d o n F r i d a y / after s h e a r r i v e d o n F r i d a y . ' F o r t h e m o m e n t n o t e t h e following: M e ' m e u s komprenet mat e kas h e n n e z h lizhiri d'an dud? H a v e I understood properly that that person takes letters to people? U r wreg e o a welan b e m d e z . It's a w o m a n [whom] I see every day. . . . m e t skrivet gant tud all peogwir e o paotr-al-lizhiri! . . . b u t w r i t t e n by o t h e r p e o p l e b e c a u s e h e ' s t h e p o s t m a n . H a g h o n n e z h . . . a werzh kig d'an dud pa vez e n he stal. A n d t h a t w o m a n . . . sells m e a t to p e o p l e w h e n s h e ' s in her shop. N o t e t h a t 'say that, u n d e r s t a n d that\ etc. r e q u i r e s t h e v e r b a l particle e ; who o r which ( n o t always t h e r e in E n g l i s h ) r e q u i r e a . O t h e r t y p e s m a y r e q u i r e e , m a (for l a t e r ) , o r n o t h i n g : peogwir + e , p a + v e r b . H e r e a r e s o m e e x a m p l e s of p r o v e r b s with who/which clauses: M

L

M

M

M

L

A n dour a red ne ra droug da z e n ebet. Running water does not harm anyone. A l l o g o d e n n n'he deus n e m e t un toull a vez paket buan. T h e m o u s e which h a s only o n e h o l e is c a u g h t quickly.

Exercise 5 H e r e w e h a v e t h r e e sets of s e n t e n c e s t o c r e a t e . F o r this exercise use t h e p r e s e n t t e n s e . P r e c e d e t h e following s e n t e n c e s b y Lavaret a ra ' H e / s h e says', Skrivañ a reont ' T h e y w r i t e ' , or Spi am eus T h o p e ' : E.g. Selaou a ra ar c'helenner gives Spi am eus e selaou ar c'helenner T h o p e h e / s h e listens t o t h e t e a c h e r . ' (a) A r fourmaj a g o u s t k e r . (b) O b e r a ra e l a b o u r .

(c) G w a l c ' h i n a r a e z a o u a r n b e m d e z . (d) K a s a r a ar p a o t r i g b e m d e z d ' a r skol. (e) M o n t a ra d ' a r gêr b r e m a ñ . Join t h e following p h r a s e s t o g e t h e r ; w e ' v e d o n e t h e first o n e for y o u : E.g. G w e l e t a ran an ti a brenen hiziv. I s e e t h e h o u s e w h i c h I'll b u y t o d a y . (f) G w e l e t a r a n a n ti. (g) A n d e n a gav m a t a r b o u e d .

-

(h) A r v a o u e z a vale w a r a n a o d alies. (i) G w e l e t a r a n a r b u g e l . (j) E m a i n t o c h o m e n ti-se. -

P r e n a ñ a rin a n ti hiziv. A z e z a ñ a ra a n d e n e r c'hafe berndez. N'anavezan ket ar vaouez. N e laka k e t a r b u g e l e v o t o ù . Breizhiz eo an dud-se.

A n d j o i n t h e following s e n t e n c e s using pa o r peogwir ( e i t h e r m a y be u s e d ) - a n d we d o t h e first o n e h e r e t o o : E.g. M o n t a ra kuit ar vugale peogwir ez an tre e n ti. T h e children go away because I enter the house. (k) (1) (m) (n) (o)

M o n t a ra kuit a r v u g a l e . C h o a r z h i n a ra ar v e r c ' h . N ' e m a n k e t a r gwir ganti. A r brezhoneg a zo aes. Laouen omp. sotoni. f. ar gwir a zo gant u.b. ar gaou a zo gant u.b.

-

M o n t a r a n t r e e n ti. O b e r a ra s o t o n i o ù e v r e u r . A r g a o u a z o ganti. S t u d i a ñ a r e o m p kalz. H o n t a d - k a e r a z o e n ti.

something silly, stupid to be right to be wrong

The order of words in the

phrase

The basic rule: t h e p h r a s e b e g i n s with t h e e l e m e n t b r i n g i n g t h e n e w information, t h e ' m e s s a g e ' . T h e t h r e e c o n j u g a t i o n s m a y t r a n s m i t different ' m e s s a g e s ' . T h e p e r i p h r a s t i c E v a ñ a ran dour b e m d e z T drink w a t e r e v e r y d a y ' gives us evañ ' d r i n k ' as ' m e s s a g e ' , i.e. 'it's drinking s o m e w a t e r t h a t I d o ' . T h e s y n t h e t i c offers D o u r a evan bemdez T d r i n k w a t e r e v e r y d a y ' ( ' I t ' s water t h a t I d r i n k e v e r y d a y ' ) or B e m d e z e evan dour ( I t ' s every day t h a t I d r i n k w a t e r ' ) . A n d t h e impersonal e m p h a s i z e s t h e subject: M e a ev dour b e m d e z ' I ' m t h e one w h o d r i n k s w a t e r e v e r y d a y ' . S e e t h e s e as c o r r e s p o n d i n g t o different q u e s t i o n s :

Petra a rez b e m d e z ? Evañ a ran dour b e m d e z . Pegoulz e e v e z dour? Bemdez e evan dour. Petra a e v e z b e m d e z ? Dour a evan b e m d e z . Piv a ev dour b e m d e z ? Me a ev dour b e m d e z .

Exercise 6 R e w r i t e t h e following s e n t e n c e s , placing t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t first: E.g. A n avaloù a brenin er marc'had gives Er marc'had e prenin an avaloii I'll b u y t h e a p p l e s at t h e m a r k e t . (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

Bremañ e werzhan kazetennoù. K a v o u t a r a n u n aval e r salons. M o n t a r a n o u z h taol. Koan a zebran. U l lizher a g a s a n d a W e n o l a . D ' a m g w e l e ez an. D e s k i ñ a ra b r e z h o n e g e r skol. Gwin a m eus da evañ. M e a zeuy da gomz gant Mammig. Parkañ a r e o m p ar c'harr er straed-se.

Brittany, the sea, and the land - and more about food B r i t t a n y h a s a n e n o r m o u s c o a s t l i n e , t h a t in t h e s o u t h b e i n g o n the w h o l e g e n t l e r t h a n in t h e n o r t h , p a r t i c u l a r l y t h e n o r t h - w e s t , with its firths o r e s t u a r i e s , t h e aberioù (aber, m./f.). A m a z i n g views a r e to b e h a d f r o m m a n y of t h e p r o m o n t o r i e s o r c a p e s , especially w h e r e t h e cliffs a r e high, an t e v e n n o ù a z o uhel (tevenn, m . (also a d u n e ) ) a n d t h e r e is a l i g h t h o u s e , tour-tan, m. R o c k s a n d reefs, kerreg (karreg, f.), a r e e v e r y w h e r e - t h e a r c h i p e l a g o of t h e island of Brehat Enez-Vriad is p a r t i c u l a r l y beautiful, a n d d a n g e r o u s . M a n y b o o k s h a v e b e e n w r i t t e n o n B r i t t a n y a n d t h e sea. N o o n e can l e a v e B r i t t a n y w i t h o u t h a v i n g h a d m u s s e l s , meskl, with chips or fries, fritez, t h o u g h m a n y a B r e t o n m i g h t f a v o u r meskl dre gig-sail 'mussels and bacon'.

© Jean-Michel Prima

This i m p e l s us t o say t h a t t h e a r c h e t y p a l B r e t o n m e a l , meuz, m., is patatez ha kig-sall ' p o t a t o e s with b a c o n ' (kig-sall 'salted m e a t (pork b a c o n ) ' ) . B u t p e r h a p s t h e n a t i o n a l dish is t h e kig-ha-farz, a sort of s t e w with m e a t a n d v e g e t a b l e s , in which a b a g c o n t a i n i n g b u c k w h e a t with milk, eggs, p r u n e s a n d raisins is c o o k e d . A f t e r a couple of h o u r s t h e b a g is b r o k e n o p e n a n d e v e r y o n e c r o w d s a r o u n d - very w a r m i n g after a l o n g w a l k in t h e w i n d a n d t h e rain. Less s o p h i s t i c a t e d is t h e n o less n a t i o n a l yod-kerc'h, ' b a r l e y b r o t h ' , a sort of p o r r i d g e .

6 En ostaleri hag er stal-levriou In the café and the bookshop

In this unit you will have: • visited the cafe, talked about doing things, explored a bookshop, and visited the market • reviewed what we've learnt about the verb • reviewed mutation and adjectives • reviewed number and numerals • found out more about negation • discovered diminutives

Dialogue 1 Our friends SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA: ALAN:

are now in

Landreger

Penaos e tremenomp hon amzer e kêr? P o u r m e n , a z e z a ñ e n o s t a l e r i o ù . Plijus e o e B r e i z h . T u zo da d r e m e n eurvezhioù en ostalerioù en ur gaozeal. Ya, mat-kaer eo. P e t r a a r a i m p d i w e z h a t o c ' h ? D ' a r s i n e m a e c'hellfemp mont. N e fell k e t din. R e vrav e o a n a m z e r . M a , n e vo d e n e b e t er s i n e m a g a n t a n a m z e r - m a ñ . Plijus e v o p o u r m e n e r c ' h o a d , d i n d a n ar gwez, e n ur gistina, d a s k o u e r , p e a - h e d a n a o d , e n ur z a s t u m bili p e vezhin, p e c ' h o a z h e n u r g r e g i n a . M a t e v o d i m p b e z a ñ e L a n d r e g e r ivez. K o a n t - t r e e o L a n d r e g e r , k r e i z - k ê r g a n t a n iliz-veur, a n o s t a l e r i o ù h a g a r stalioù b i h a n . Sur, h a n ' e m a n k e t pell a r p o r z h . K a l z bigi a z o e r p o r z h , m e t dreist-holl bigi-dre-lien.

Vocabulary tremen amzer, f. kaoze/al kistina dastum bezhin iliz-veur, f.

to pass time, weather, season to chat, speak, talk to gather chestnuts to gather, collect seaweed cathedral

eurvezh, f. azcz/añ en ur L

gallout, gall/ gell da skouer a-hed bili kregina bag-dre-lien, f.

hour to sit, sit down verbal particle + v.n. giving gerund to be able, can (see the note below) for example along pebbles to gather shells sailing boat

N o t e : T h e form c'hellfemp in t h e d i a l o g u e is a c o n d i t i o n a l form; it is identical t o t h e i m p e r f e c t e x c e p t for t h e -f-, w h i c h a p p e a r s in every p e r s o n . T h i s is t h e ' C o n d i t i o n a l I'; t h e r e is also a ' C o n d i t i o n a l I I \ with - j - in p l a c e of -f-. S e e U n i t 11 ( t h e r e is also s o m e r e f e r e n c e to t h e c o n d i t i o n a l in U n i t 8 ) .

Language and grammar The verb so far Focus o n t h e a l l - i m p o r t a n t radical: debriñ ' t o e a t ' > debr, t h e radical. P l a c e t h e subject a n d t h e v e r b a l particle a in front of debr to o b t a i n t h e p r e s e n t t e n s e of t h e i m p e r s o n a l c o n j u g a t i o n , with some m e a s u r e of e m p h a s i s o n t h e subject. R e d u c e t h e e m p h a s i s o n the subject by using t h e ober o r p e r i p h r a s t i c c o n j u g a t i o n . L

Exercise 1 Give t h e v e r b in t h e ober c o n j u g a t i o n : E.g. L e n n (I r e a d ) ul levr gives L e n n a ran ul levr. (a) M o n t (I g o ) d ' a n a o d . (b) (c) (d) (e) (f)

E v a ñ ( T h e y d r i n k ) b e p a v o u t a i l h a d sistr. C h o a r i ( T h e y p l a y ) a r v u g a l e el liorzh-kêr. L a b o u r a t ( W e w o r k ) e r skol. C h o a r z h i n ( Y o u l a u g h , sing). G o u z o u t ( H e k n o w s ) piv e o .

(g) (h) (i) (j)

Gwelet Lakaat Klevet Debriñ

(We see) hon m a m m o tont. (I p u t ) a m a n n w a r e v a r a . ( S h e h e a r s ) ar v a r t o l o d e d o k a n a ñ . ( Y o u e a t ) m e s k l d r e gig-sall.

Back to the verb 1 R e m e m b e r t h a t v e r b s h a v e radicals; t h u s gwelet h a s t h e radical gwel. Slightly simplifying, by a d d i n g e n d i n g s t o this form w e o b t a i n the synthetic conjugation - the endings convey person and tense ( p r e s e n t , future, i m p e r f e c t , past s i m p l e ) or m o o d ( c o n d i t i o n a l ) , e.g. gwelan 'I s e e ' , gweli 'you'll s e e ' , gwele ' h e / s h e used t o s e e ' , gweljomp ' w e s a w ' , a n d gwelfec'h o r gweljec'h ' y o u w o u l d s e e ' ( C o n d i t i o n a l s I a n d I I ) . Essentially, y o u use t h e s y n t h e t i c c o n j u g a t i o n w h e n t h e subject is c o n t a i n e d within t h e v e r b ( T , ' y o u ' , ' h e ' , etc.).

Exercise 2 R e c a s t t h e s e n t e n c e s in E x e r c i s e 1, placing t h e e x p r e s s i o n of p l a c e or t h e direct object first (if p o s s i b l e ) : E.g. Lenn (I r e a d ) ul levr gives U l levr a lennan. C a n it b e d o n e in e a c h c a s e ?

Back to the verb 2 T h e p e r s o n a l or s y n t h e t i c forms m a y b e p r e c e d e d by B e z ' e • • • , at t h e start of a s e n t e n c e , c r e a t i n g s o m e t h i n g close in m e a n i n g to t h e ober c o n j u g a t i o n , i.e. b r i n g i n g t h e action i n t o relief: B e z ' e lennin ma levr-istor hiziv da noz T i l r e a d m y history b o o k t o n i g h t . ' N o t e t h a t , so far, t h e p a r t i c l e e is u s e d w h e n e v e r s o m e t h i n g o t h e r t h a n t h e subject o r direct object c o m e s first. W h a t a b o u t n e g a t i o n ? Basically w e s u r r o u n d t h e s y n t h e t i c forms with n e . . . ket, e.g. ne lennan ket 'I d o n ' t r e a d . ' It's possible t o n e g a t e ober in t h e p e r i p h r a s t i c t o o , w h i c h i m p a r t s a c e r t a i n insist e n c e t o t h e s t a t e m e n t (a direct object must i m m e d i a t e l y follow t h e infinitive): Lenn (al levr) ne ran ket 'I d o n ' t r e a d ( t h e b o o k ) . ' If a n o u n subject is e x p r e s s e d a n d p u t in front of t h e n e g a t e d v e r b , t h e n if t h a t ' s u b j e c t ' is p l u r a l , t h e v e r b still g o e s i n t o t h e t h i r d - p e r s o n plural, b u t if such a 'subject' is p u t after t h e n e g a t e d v e r b , t h e v e r b M

L

is in t h e t h i r d - p e r s o n singular. S o t h e p r e p o s e d 'subject' is really a sort of focus o r e m p h a s i s . N o t e t h e B r e t o n for T h e b o y ( s ) d o e s n ' t / d o n ' t eat a c r e p e ' : A r paotr ne zebr k r a m p o u e z h e n n ebet. N e zebr ar paotr krampouezhenn ebet. A r baotred ne zebr out krampouezhenn ebet. N e zebr ar baotred krampouezhenn ebet. T h e s y n t h e t i c forms m a y h a v e a p e r s o n a l p r o n o u n e x p r e s s e d , e i t h e r a t t a c h e d t o t h e m in t h e positive f o r m s or, in t h e n e g a t i v e o n e s , c o m i n g after ket: (e) tebran-me, (e) lennez-te, n e zebro ket eñ, ne lennit ket c'hwi. T h a t d o e s n ' t c o u n t as e x p r e s s i n g t h e subject separately!

Back to the verb 3 4

k

A s a b r i d g e t o t h e v e r b s t o h a v e ' a n d t o b e ' w e just n e e d t o recall the p r o g r e s s i v e form, w h i c h w e m e t in U n i t 2 ( y o u c a n vary t h e o r d e r of t h e e l e m e n t s h e r e t o o , of c o u r s e ) : O lenn ul levr e m a o n / e m a o u t / e m a ñ / e m a o m p / emaoc'h / emeur Emaon / emaout / emañ / emaomp / emaoc'h / emeur o lenn ul levr M e / te/ eñ / hi / ni / c'hwi / int / an den a zo o lenn ul levr I'm . . . reading a book O lenn ul levr ez eus bugale. Children are reading a book. R e c a l l t h a t with bezañ we h a v e i m p e r s o n a l , h a b i t u a l , location, a n d identity, forms: subject first impersonal

subject habitual

me a zo te a zo eñ a zo hi a zo ni a zo

m e a vez te a vez eñ a vez hi a vez ni a vez

first

subj. follows loc./progressive

subj. follows identity

emaon emaout emañ emañ emaomp

on out eo eo omp

c'hwi a zo int a zo (an nen a z o )

c'hwi a vez emaoc'h int a vez emaint (an nen a vez) e m e u r

oc'h int eur

future = v o

-

vin, etc.

vin, etc.

T h e n e g a t i v e forms a r e : ne vezan ket, ne vezez ket, ne vez ket, ne v e z o m p ket, ne vezit ket, ne vezont ket; n'emaon ket, n'emaout ket, n'eman ket, n ' e m a o m p ket, n'emaoc'h ket, n'emaint ket; n'on ket, n'out ket, n'eo ket, n'omp ket, n'oc'h ket, n'int ket future ne vin ket, etc. R e c a l l t h e indefinite forms ( ' t h e r e is', ' t h e r e a r e ' ) : a z o w h e n t h e 'subject' p r e c e d e s , ez eus w h e n t h e subject follows: Tud a zo amañ - A m a ñ ez eus tud ' T h e r e a r e p e o p l e h e r e . ' F o r t h e n e g a t i v e w e h a v e n'eus ket - if w e w a n t t o say t h e r e isn't s o m e t h i n g , t h e n w e use e i t h e r of t h e following: N'eus ket bara o r N ' e u s ket a vara ' T h e r e isn't a n y b r e a d . ' T h e n o r m a l rules a p p l y w h e n subjects a r e e x p r e s s e d - t h i r d p e r s o n n o u n subjects m e a n t h i r d - p e r s o n singular v e r b f o r m s , e x c e p t w h e n t h e y p r e c e d e , in t h e n e g a t i v e , w h e n t h e y a r e n ' t actually subjects a n d t h e v e r b t a k e s a plural form if t h e ' s u b j e c t ' is plural. Kaout ' t o h a v e ' is built o n t h e eus forms of bezañ. It h a s a s e n s e of ' t h e r e is t o m e \ etc. ( ' S / D O + ' = ' p r e c e d e d by t h e subject o r direct o b j e c t ' - w h e n t h e v e r b is affirmative).

S/DO+ am eus ac'h eus en deus he deus hon eus hoc'h eus o deus

present neutral other colloquial em eus ec'h eus en deus he deus hon eus hoc'h eus o deus

'm eus 'teus/'peus 'neus he deus hon eus 'peus o deus

present S/DO+ am bez az pez en dez he dez hor bez ho pez o dez

habitual other em bez ez pez en dez he dez hor bez ho pez o dez

future other S/DO+ am bo az po en do he do hor bo ho po o do

em bo ez po en do he do hor bo ho po o do

T h e forms given in t h e ' S / D O + ' a n d ' o t h e r ' c o l u m n s a r e t h e stand a r d , literary forms. T h e ' c o l l o q u i a l ' forms a r e i n d i s p e n s a b l e a n d a r e found in writing as well as p r e d o m i n a t i n g in s p e e c h . H e r e a r e a few useful e x p r e s s i o n s involving kaout: kaout amzer d a kaout tro ( d a ) L

L

to have (the) time to to have an opportunity (to)

kaout kaout kaout kaout kaout kaout kaout kaout

chañs da kaer keuz mezh riv/anoued soñj eus spi L

to to to to to to to to

b e lucky have/be due to X in vain regret be ashamed b e cold remember hope

kaout a o n

to b e afraid ( ' o f = rak o r dirak, or, s o m e t i m e s in t h e s p o k e n l a n g u a g e , t h e p r e p o s i t i o n deus; ' t o ' = da ; this v e r b is often t a c k e d o n at t h e e n d : 'm eus aon T ' m afraid, I t h i n k ' ) . kaout e z h o m m t o n e e d ( ' t o ' = da ; w h a t y o u n e e d = D O , or insert da gaout ' t o h a v e s o m e t h i n g ' ) . kaout mall t o b e in a h u r r y - bezañ is often f o u n d , e.g., mall a zo ganin. kaout poan t o b e in p a i n , e.g. kaout poan e m c'hein ' t o h a v e a p a i n in m y b a c k ' , etc., a n d kaout poan-benn / poangof / poan-dent ' t o h a v e a h e a d a c h e / s t o m a c h a c h e / toothache'. L

L

H e r e a r e a few s e n t e n c e s : Ur banne gwin h o po? W o u l d y o u like a glass of w i n e ? U n ti am eus war an aod. I h a v e a h o u s e by t h e sea. A r vugale o deus chañs. T h e c h i l d r e n a r e lucky. N ' h o poa ket e z h o m m eus an dud-se? Didn't you need those people? N ' h e d o ket soñj ac'hanomp. S h e w o n ' t r e m e m b e r us. N ' e o ket prest ar pred, 'm eus a o n . T h e m e a l isn't r e a d y , I t h i n k / I ' m afraid.

Exercise 3 Select t h e o d d o n e o u t in t h e following s e q u e n c e s of w o r d s : Brest ostaleri mab krampouezh bolenn kontell beleg ki gwelout diwezhat

Roazhon skol mamm pebr tas fourchetez Ig) k e l e n n e r :h) l o g o d e n n mont b remañ j) (a) (b) (c) (d) !e)

:o :o

Pariz lise c'hoar holen asied paper marc'h kazh dont abred

Lannuon kevrenn kador sezv pellgomz loa kannad pesk distreiñ amañ

N o w , using t h e i n f o r m a t i o n b e l o w a n d t h e k n o w l e d g e y o u ' v e a c c u m u l a t e d so far, try placing articles in front of t h e n o u n s ( ( b ) - ( h ) ) . kador, f. tas, m . pellgomz, m./f. beleg, m . kannad, m.

chair cup telephone priest representative, envoy

sezv, m . asied, m . paper, m. marc'h, m. ki, m .

mustard plate paper horse dog

Exercise 4 H e r e a r e a c o u p l e of s h o r t texts in w h i c h t h e s e n t e n c e s h a v e b e e n j u m b l e d . S e e if y o u can p u t t h e m in a n o r d e r t h a t m a k e s s e n s e t h e r e ' s n o exactly c o r r e c t o r d e r . (a) N ' e m a n k e t T a d i g g a n t o . Y e n e o a n a m z e r . C h o m e t e o h e m a ñ e r g ê r d ' o b e r b o u e d d'al l o e n e d . E m a ñ H e r v e h a g A n n a o v o n t d a V o n t r o u l e z g a n t M a m m i g evit g o u e l N e d e l e g . M a m m gozh a ra b o u e d da D a d - k o z h ha da Dadig. (b) T u d a z o d r e - h o l l . P a k a d o ù a z o g a n t a n holl. S e t u k ê r V o n t r o u l e z g a n t h e r u i o ù strizh h a g h e ziez u h e l . M o n t a ra a n d u d d ' a r m a r c ' h a d . W a r v o r d ar r u ez e u s u n d e n o k a n a ñ : M a d i g o ù , c ' h o a r i e l l o u h a b o u e d a z o e-barzh ar p a k a d o ù . ' N e d e l e g l a o u e n d ' a n holl!' chomet loen, m.

stayed, remained animal

boued, m. Nedeleg, m.

food Christmas

dre-holl an holl ker Vontroulez c'hoariell, f.

everywhere everyone the city of Montroulez toy

pakad, m. ru., f. madig, m. e-barzh

packet street sweet, candy in, inside

Exercise 5 Insert t h e c o r r e c t v e r b a l forms i n t o t h e following s e n t e n c e s : E.g. Evit piv ( p r e n a ñ ) R o z e n n ar per? gives Evit piv e pren R o z e n n ar per? For w h o m does R o z e n n buy the pears? (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

Y a n n i g ( d e b r i ñ ) u n aval. Soazig ( b e z a ñ ) o p o u r m e n a - h e d a n a o d . E v a ñ (ober) dour b e p mintin. ( B e z a ñ ) M a r i - J a n i g o gwiadiñ. A r v u g a l e n e (gwelet) k e t a r skol. N e ( k l e v e t ) k e t a n d u d ar c'hleier o seniñ. Pelec'h (bezañ) ar fourchetezoù? Bras (bezañ) an traktor. M e (bezañ, m o n t ) da ziskuizhañ. D a biv ( g w e r z h a ñ ) Per ar p e r ? g\viad/iñ seniñ, son bep mintin

to weave to ring every morning

kloc'h, m. traktor, m.

bell tractor

Dialogue 2 They're

talking

SUZANNA:

ALAN: SUZANNA:

ALAN:

LEVR/GOUR:

about

Breton

in the

bookshop

E r stal-levrioù e w e l o m p levrioù a b e p s e u r t , k o u l z e galleg h a g e b r e z h o n e g . Y a , k a r e t a rafen k a v o u t ul levr w a r istor B r e i z h . R o e t ez e u s b e t din d a c ' h o u z o u t e o m a t levr L o u i s Elegoed, hag e brezhoneg eo bet lakaet zoken. N ' e o k e t k r e d a p l , m e a garfe p r e n a ñ al levr-se! (D'al levraoueger) L a v a r i t din m a r plij, h a g - e ñ e m a ñ Istor Breizh L o u i s E l e g o e d g a n e o c ' h ? Y a 'vat, d i s k o u e z a rin a n e z h a ñ d e o c ' h . S e t u - e ñ , et o u e z al levrioù e r s t a l e n n a-gleiz. N a n n , a-gleiz e m a ñ , n ' e m a n ket a-zehou.

SUZANNA:

K a r t e n n o ù - p o s t a z o ivez, a m a ñ e-kichen a n n o r . B r a v int. Sellit - E n e z - V r i a d . M a t e v o d e o m p m o n t di. U n enezenn kaer-meurbet eo, nepell diouzh Pempoull, a-dal d a V e g a n A r c ' h o u e s t . G a n t u r vagig a n hini e o e c'hellimp treuziñ ar mor.

Vocabulary koulz... both . . . and . . . ha(g)... laka/at to put (sometimes lak) rafen I would do kredapl credible, believable e-touez among a-gleiz to the left enezenn, f. island nepell diouzh not far from beg, m. point, end; mouth, beak

diskouez ya 'vat stalenn, f. a-zehou meurbet a-dal da gant treuz/iñ an hin eo

to show that's certain, of course shelves to the right very opposite by (conveyance) to cross emphasizes what precedes

Diminutives O u r text h a s t h e w o r d bagig 'little b o a t ' ; w e a l r e a d y k n o w bag, so c a n g u e s s t h a t -ig p r o v i d e s d i m i n u t i v e s . T h e suffix -ig is a d d e d n o t only t o t h e singular of t h e n o u n , b u t also t o t h e p l u r a l , as -igoù. T h e d i m i n u t i v e w e a r e likely to e n c o u n t e r for bagig is bagoùigoù. So paotr gives paotred, which m e a n s paotrig gives paotredigoù. It's s t r a i g h t f o r w a r d , b u t b e r e a d y for e x a m p l e s w h e r e t h e b a s e n o u n r e t a i n s its singular form in t h e p l u r a l , e.g. m a d i g o ù ' s w e e t s ' .

Mutation

and

adjectives

W e a l r e a d y k n o w t h a t a t t r i b u t i v e adjectives l e n i t e if t h e n o u n is f e m i n i n e singular o r m a s c u l i n e h u m a n p l u r a l . B u t lenition h e r e is different from t h a t after a n article: w e h a v e t h e full r a n g e of lenition (this t i m e d- often does m u t a t e ) only if t h e n o u n e n d s in 1, m, n, r, o r a v o w e l . A n y o t h e r e n d i n g , a n d k, p, a n d t b e g i n n i n g t h e adjective, d o not m u t a t e . A few e x a m p l e s :

ar gador vras kadoriou bras taol zu/du an daol zu/du taoliou du f. -1 dti bihan an ti bihan tiez bihan m. mamm gaer ar vamm gaer mammou f. -m kkaer merc'h kaer ar verc'h kaer merc'hed f. -c'h kkaer plac'h vat ar plac'h vat plac'hed mat f. irreg. mpaotr mat ar paotr mat paotred vat m. hum. an tad-kaer tadoù-kaer m. hum. irreg. tad-kaer ar c'hi bihan chas bihan ki bihan m. knizez vihan ar nizez vihan nizezed f. -z bbihan nizez tev ar nizez tev nizezed tev f. -z tf. -r b-

kador vras

ar c'hadoriou bras an taolioù du an tiez bihan ar mammoù kaer ar merc'hed kaer ar plac'hed mat ar baotred vat an tadou-kaer ar chas bihan ar nizezed bihan ar nizezed tev

Adjectives qualifying t h e d e m o n s t r a t i v e p r o n o u n s a r e subject t o t h e s a m e r u l e , e v e n with m a s c u l i n e a n d n o n - h u m a n m a s c u l i n e p l u r a l r e f e r e n c e , e.g. h e m a ñ vihan 'this small fellow'.

Negatives L

Essentially n e • • . ket ' n o t ' , s u r r o u n d i n g t h e v e r b ( t h e auxiliary in a c o m p o u n d f o r m ) . N e b e f o r e a c o n s o n a n t m a y d r o p , b u t t h e lenition r e m a i n s . In t h e i m p e r a t i v e a n d relative clauses it's n a . H e r e are s o m e e x a m p l e s of o t h e r n e g a t i v e s - e x c e p t w h e r e m e n t i o n e d o t h e r w i s e , ket m a y b e o p t i o n a l l y i n c l u d e d in its u s u a l position: L

N e welan loa ebet war an daol. I c a n ' t see a n y s p o o n ( s ) o n t h e t a b l e , ( t h e n o u n n e g a t e d by ebet m u s t b e singular a n d c o u n t a b l e ) N'eus tra / N ' e u s tra ebet / N ' e u s netra ebet e n armel. T h e r e ' s n o t h i n g in t h e w a r d r o b e . N e gomprenan m a n n / takenn / t a m m (ebet) / banne. I c a n ' t u n d e r s t a n d a thing / at all. N ' e u s nikun / N'eus d e n / N ' e u s den ebet en ti. T h e r e ' s n o o n e in t h e h o u s e . Biskoazh n'em eus gwelet Soazig. / N ' e m eus biskoazh gwelet Soazig. T v e n e v e r s e e n Soazig. (past only)

Morse n'em eus gwelet Soazig. / N ' e m eus morse gwelet Soazig. T v e n e v e r s e e n Soazig. ( a n y t e n s e ) N'in biken da G e m p e r . / B i k e n n'in da G e m p e r . Til n e v e r g o t o K e m p e r , (future only) N e w e l o m p Tadig neblec'h. / N e b l e c ' h ne w e l o m p Tadig. / N e p tu ne w e l o m p Tadig. W e c a n ' t see D a d d y a n y w h e r e . N ' e u s n e m e u r a g e z e g er park. T h e r e a r e scarcely a n y h o r s e s in t h e field. E n ti n e reont (ken) n e m e t sellout ouzh an tele. A t h o m e they do nothing but watch T V . N a n n , ne o a na dour na tredan e n tier gwechall. ( n o t e n o l e n i t i o n after this na) N o , t h e r e w a s n e i t h e r w a t e r n o r electricity in h o u s e s formerly. N e raint (ket) k e n an dra-se - N e raint ket an dra-se ken. T h e y w o n ' t d o t h a t a n y longer, (ket is o b l i g a t o r y if s o m e t h i n g c o m e s b e t w e e n t h e v e r b a n d ken) Finally, t h e v e r b a l n o u n is n e g a t e d b y placing n o m p a s in front of it, or by using p e r i p h r a s e s such as c h o m hep to r e m a i n w i t h o u t ' , tremen h e p ' t o p a s s w i t h o u t ' , o r mirout a t o k e e p from': %

4

Evit n o m p a s dispign e dammig arc'hant - Evit c h o m hep dispign e d a m m i g arc'hant. In o r d e r n o t t o s p e n d his bit of m o n e y .

Numerals 0

mann - z e r o ; with a c o u n t n o u n , p u t ebet after: ti ebet n o h o u s e ' unan - r e p l a c e with un/ur/ul w h e n o c c u r r i n g with a noun d a o u ( m . ) , d i v (f.) t r i / ( m . ) , t e i r / (f.) p e v a r 7 ( m . ) , p e d e r / (f.) p e m p , c'hwec'h, seizh, eizh nav / dek, unnek, daouzek, trizek, pevarzek, pemzek, seitek, triwec'h, naontek 4

1 2 3 4 5, 6, 7, 8 9 10-19

L

s

L

L

s

L

s

L

L

s

L

20, 30, 40, 50, 60,

21 31 41 51 61

. . . . .

7 0 , . . . 79 80, 8 1 , . . . 99 100, 101, 110 120, 121

ugent, unan w a r n - u g e n t , . . . tregont, unan ha t r e g o n t , . . . daou-ugent, unan ha d a o u - u g e n t , . . . hanter-kant, unan hag h a n t e r - k a n t , . . . tri-ugent, unan ha t r i - u g e n t , . . . dek ha tri-ugent,... naontek ha tri-ugent pevar-ugent, unan ha p e v a r - u g e n t , . . . naontek ha pevar-ugent, kant, kant u n a n , . . . kant dek o r dck ha kant,

kant ugent o r c'hwec'h-ugent, kant unan-warnugent o r unan ha c'hwec'h-ugent 130 kant tregont o r dek ha c ' h w e c ' h - u g e n t , . . . 190 . . . kant dek ha pevar-ugent o r dek ha navugent,... 199 . . . kant naontek ha pevar-ugent o r naontek ha nav-ugent 200-900 daou, tri, pevar + c'hant; p e m p , c'hwec'h, seizh, eizh kant, nav + c'hant 1000 mil 1200 mil daou c'hant o r daouzek kant ( t h e latter, using t h e hundreds, is n o r m a l b e t w e e n 1001 a n d 1999) (in t h e y e a r ) 1984 (er bloaz) mil nav c'hant pevar ha pevar-ugent or naontek-kant pevar ha pevar-ugent 2000, 3000 daou vil, tri mil 1000000 urmilion T h e r e is also a d e c i m a l system for t h e t e n s , after t w e n t y a n d o n t h e p a t t e r n of tregont ' t h i r t y ' : pergont, p e m o n t , c'hwegont, seikont, eikont, naogont. It is u s e d in p a r t i c u l a r in bilingual classes; p e o p l e w h o s e n o r m a l l a n g u a g e is B r e t o n u s e t h e vigesimal system. U r milion a n d m u l t i p l e s a r e followed by a + pi.; o t h e r n u m e r a l s a r e followed b y t h e singular, a t t a c h e d to t h e smallest c o m p o n e n t : 357 c h i l d r e n ' is tri-c'hant seizh bugel hag hanter-kant. G e n d e r choice a n d m u t a t i o n still a p p l y t o n u m b e r s e n d i n g in o n e , t w o , t h r e e , four, a n d n i n e . L

Clock

time

R e c a l l t h a t w e ask t h e t i m e with t h e q u e s t i o n P e t eur e o ? lit. ' H o w m a n y h o u r s is i t ? ' R e m e m b e r to p r o n o u n c e t h e -t in pet h e r e as a d. T h e a n s w e r will b e : o 'clock:

past: to:

U n eur - div eur - teir eur - peder eur - p e m p eur - c'hwec'h eur - seizh eur - eizh eur - nav eur - dek eur - unnek eur - kreisteiz e o o r hanternoz e o 'it's o n e o ' c l o c k , . . . , m i d d a y / m i d n i g h t ' div eur + p e m p - dek - ha kard - ugent - p e m p warn-ugent - hanter teir eur + n e m e t p e m p warn-ugent - n e m e t ugent - n e m e t kard - n e m e t dek - n e m e t p e m p L

F o r time when? u s e t h e p r e p o s i t i o n da . T h u s , followed by s o m e o t h e r useful e x p r e s s i o n s : D a bet eur e m a ñ . . . ? A t w h a t t i m e is . . . ? D a un - ziv - deir - beder - b e m p - c'hwec'h - seizh - eizh - nav - nav - zek - unnek - eur, da greisteiz, da hanternoz + s o m e form of e m a ñ o r e plus a v e r b . M

tost da ziv eur da ziv eur rik n'eo ket un eur o u z h p e n n seizh eur a-raok teir eur g o u d e peder eur da zek eur noz da seizh eur ha kard diouzh ar mintin war-dro p e m p eur o r p e m p eur pe war-dro o r p e m p eur bennak tremen c'hwec'h eur o r c'hwec'h eur tremenet o r en tu-hont da c'hwec'h eur etre unnek eur hag hanternoz

a l m o s t t w o o'clock at t w o s h a r p it isn't o n e o'clock l a t e r t h a n s e v e n o'clock b e f o r e t h r e e o'clock after four o'clock at t e n in t h e e v e n i n g at 7.15 in t h e m o r n i n g a b o u t five o'clock

p a s t six o'clock

between eleven and midnight

A 'clock', by t h e way, is horolaj, m . a n d a ' w a t c h ' is montr, m. o r eurier, m. If it's slow, it's bezañ diwezhat ( o r bezañ war-lerc'h) a n d if it's fast, it's bezañ abred.

Exercise 6 P u t t h e following t i m e s i n t o B r e t o n . 9:30, past e l e v e n , a r o u n d t h r e e , at 2:15 s h a r p , b e f o r e t w e l v e , at 7:30 p.m., at 6:00 a.m., b e f o r e o n e , after four, a l m o s t six

Money W e still h e a r santim o r kantim, m . ' c e n t i m e ' a n d lur, m . 'franc'. O f the a n c i e n t t e r m s , p e r h a p s t h e o n e m e t m o s t f r e q u e n t l y is g w e n n e g , m. 'a sou, five c e n t i m e s ' . A n d t h e euro a n d t h e sent, m . (santim, kantim a r e often u s e d i n s t e a d ) a r e h e r e , a n y w a y .

Exercise 7 C o m b i n e t h e follow g r o u p s of t h r e e w o r d s , a d a p t i n g t h e m a n d m a k i n g m u t a t i o n s as a p p r o p r i a t e : E.g. an, paotred, bras give ar baotred vras ' t h e big l a d s ' (a) (c) (e) (g) (i)

an, d a ñ v a d , d u an, kelennerez, speredek nav, kador, aes an, boest, goullo un, gwerenn, torret aes gall goullo torret

(b) (d) (f) (h) (j)

un, plac'h, mat div, g w e z e n n , k a e r a n , t o u r i s t e d , gall an, tadoù, kozh a n , ti, k o a n t

comfortable French (adjective) empty broken

Exercise 8 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s , in full (a) (b) (c) (d) (e) (f)

D a belec'h emaoc'h o vont? G a n t piv e t r e m e n i n t a r v a k a ñ s o ù ? D a b e t e u r ez e r r u i m p e N a o n e d ? Pegoulz e oa ganet? P e r a k n e fell k e t d ' a z c ' h o a r c ' h o a r i ? Eus pelec'h oc'h?

(Lesneven) (Nora, Erwan) (5:15) (1986) ( s k r i v a ñ ul lizher) (Sant-Malou)

(g) (h) (i) (j) (k)

G a n t piv e s t u d i o t b r e z h o n e g ? (den ebet) P e t d e n a vo a m a ñ w a r c ' h o a z h ? (22) P r e s t e o k o a n ? (No, d i w e z h a t o c ' h , e m i c h a ñ s ) D a o u s t h a n e z e u o t k e t d ' a n e u r e d ? (Yes, eveljust) P e u r ez e o t skuizh g a n t al l a b o u r - m a ñ ? ( b i k e n o r b i s k o a z h ? ) erru/out genel, gan

to arrive to give birth to (passive, as here, = 'was born') to want (e.g., Me a fell din I want...') ready probably wedding to get fed up with

fell/out da

4

prest emichañs eured, m./f. mont, a skuizh gant

Meals M e a l n a m e s a r e u s e d w i t h o u t an article e x c e p t w h e n qualified, e.g., by a possessive: da goan for d i n n e r ' , b u t ma lein ' m y b r e a k f a s t ' , d'ho lein 'for y o u r b r e a k f a s t ' . Koan, f. is t h e e v e n i n g m e a l w h e r e e v e r y o n e gets t o g e t h e r . T h e r e is g r e a t v a r i a t i o n , b u t b r e a k f a s t is lein, f. o r dijuni, m., lunch is lein, f. o r merenn, f., a n d t e a ( a r o u n d 4.30 p . m . ) is adverenn, f. o r merenn-vihan, f.; if in d o u b t u s e pred, m . ' m e a l ' , which surfaces in preti, m . ' r e s t a u r a n t ' . N o t e as e x a m p l e s H a gouzout a rit pegoulz e vez debret lein? ' D o y o u k n o w w h e n t h e y h a v e l u n c h ? ' a n d Gant e lein e m a ñ ' H e ' s h a v i n g his l u n c h . ' U s e d a for for' a n d ' t o ' : d'ho koan, da goan. fc

L

k

Reading EX3 H a b r e m a ñ d ' a r m a r c ' h a d ! B e p sizhun e vez m a r c ' h a d e L a n d r e g e r . T u d a z o a z e u e u s p e p lec'h e T r e g e r , h a z o k e n e u s p e p lec'h e B r e i z h , h e p k o n t a ñ an d u d a - z i a v a e z - b r o . L e g u m a j a vez k a v e t , h a frouezh ivez: p a t a t e z , t o m a t e z , a r t i c h a o d , k a r o t e z , o g n o n , k i g n e n , letuz, irvin-ruz, p o u r , fav-glas, a v a l o ù , p e r , orañjez, p e c h e z , a b r i k e z , p r u n , sivi, fiamboez, b a n a n e z , h a k a b e l l o ù - t o u s e g , f o u r m a j , kig, h a p e s k e d , k r a n k e d , m e s k l , grilhed, g r i l h e d - t r a e z h , chifretez, h a ligistri z o k e n - b o u e d m o r . D i g a r e z i t al listenn! D i l h a d h a p l a d e n n o ù a v e z g w e r z h e t (ha p r e n e t ! ) ivez - a - d r u g a r e z d ' a r s o n e r e z h k e l t i e k e t e u

b e p b l o a z m i l i a d o ù a d u d d a V r e i z h , dreist-holl d ' A n O r i a n t e-lec'h m a vez G o u e l i o ù E t r e k e l t i e k . bep sizhun hep kontañ legumaj dilhad. m. a-drugarez da keltiek miliadoù a gouel. m. lec'h, m.

L

L

every week (adv.) without counting vegetables clothes thanks to Celtic thousands of . . . festival place

a-ziavaez-bro listenn, f. pladenn, f. sonerezh, m. bep bloaz dreist-holl Etrekeltiek abalamour ma

from abroad list disk, record music every year (adv.) especially Interceltic because

M

Exercise 9 N o t all t h e n e w w o r d s in t h e p a s s a g e a r e listed b e l o w - you m a y h a v e n o t i c e d t h a t s o m e of t h e m h a d s t r a n g e ' p l u r a l ' forms. D o y o u k n o w w h y ? T h e forms a r e in t h e K e y .

Exercise 10 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s o n t h e R e a d i n g : (a) (b) (c) (d) (e)

P e g o u l z e vez m a r c ' h a d e L a n d r e g e r ? Piv a ya d a L a n d r e g e r evit a r m a r c ' h a d ? P e s e u r t l e g u m a j a vez k a v e t e r m a r c ' h a d ? O u z h p e n n a r b o u e d , p e t r a a vez g w e r z h e t ? P e r a k e ya kalz t u d b e p b l o a z d ' A n O r i a n t ?

7 Ar marc'had hag an aod The market and the seaside

In this unit you will learn: • how to compare people and things • how to express wants and preferences, likes and dislikes, needs and abilities, opinions and obligations • more about adjectives and adverbs: the comparative, the superlative, and the 'equative' ('as . . . as . . .') and 'exclamative' ('How . . . ! ' , 'What a . . . ! ' ) • about fellout 'to want', kavout/krediñ 'to think', rankout/ dleout/ret 'must', karout/plijout 'to like', and gallout 'can' • verbs ending in -a and -at

Dialogue 1 EZ3 Others and the

bookshop

KATELL: GWELTAZ:

P e t r a e o ar stal-se d u - h o n t , e k o r n a r s t r a e d ? U r stal-levrioù e o a gav din. H a j u s t a-walc'h e o a m p o klask u n a n . H a n ' e o k e t u n d e g o u e z h b r a v , k a l o n me?

KATELL:

E O , e o , u n d e g o u e z h b r a v e o k e m e n t - m a ñ , sur!

Vocabulary korn, m. degouezh, m. kement-mañ

corner event, chance all this

just a-walc'h kalon-me

quite precisely my dear

Dialogue 2 CD And

now they're

KATELL: GWELTAZ:

KATELL:

in the

bookshop

H a p e t o r e levr e m a o u t o klask t e b r e m a ñ ? U l levr d a lavaret d i m p e p e l e c ' h ez e u s o s t a l e r i o ù m a t e r v r o m a ñ . M e u r a hini a g a v e r , kalz re a gav din! N ' o u z o n k e t re p e t o r e levr p r e n a ñ . . . h e n n e z h pe hemañ? G o u l e n n g a n t p a o t r a r stal, h e n n e z h a o a r sur h a p e t o r e levr a blijo dit h a g e p e l e c ' h ez e u s o s t a l e r i o ù mat!

Vocabulary petore kalz re goulenn gant

what sort of far too many to ask (someone)

meur a hini re ha(g)... ha(g)...

many a one here: at all both . . . and . . .

Exercise 1 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s o n t h e d i a l o g u e : (a) (b) (c) (d)

P e s e u r t stal P e s e u r t levr Penaos e vo H a gouzout

a zo e korn ar straed? e m a o m p o klask? k a v e t ul levr m a t ? a r a i o a r p a o t r p e l e c ' h ez e u s o s t a l e r i o ù m a t ?

Dialogue 3 EX3 At the

market

GWELTAZ:

KATELL:

Plijout a ra kalz d i n d o n t d ' a r m a r c ' h a d evel-se. E n n a ñ e m a ñ a r v u h e z a blij k e m e n t din : c ' h w e z h vat, liv ar frouezh, s t u m m al l e g u m a j , k a o z i o ù a n d u d . . . Ya, hag an d o a r e o deus ar varc'hadourien da w e r z h a ñ o z r a o ù ! D o n t a - b e n n d a w e r z h a ñ p e p tra, sed a z e u r vicher vrav! Y a 'vat. M e t b r e m a ñ e o ret d i m p k a v o u t ar p e z h h o n e u s d a b r e n a ñ evit a n d e v e z h i o ù d a z o n t . A m a ñ ' m a n al listenn ganin: o g n o n z o d a b r e n a ñ , h a g ivez k i g n o n . G o u z o u t a o u z o u t a-walc'h n ' e u s k e t a g e g i n e r e z h m a t hep ognon ha kignon!

GWELTAZ:

KATELL: GWELTAZ:

KATELL:

Y a , h a m a k a v a n sifolez e vo m a t ivez . . . M e t m a D o u e , sell 'ta . . . P e g e m e n t e k o u s t ar c ' h a r o t e z amañ? M a r t e z e e k a v e z a n e z h o k e r m e t sell p e g e n k a e r int ivez! P r e n e t e vo n e b e u t o c ' h m a fell dit. A - h e n d - a l l , ha soñjet e c ' h e u s p r e n a ñ b o u e d m o r evit a r c ' h o a z h ? Klevet e m e u s lavaret e o m a t - t r e ar c ' h r a n k e d evit an d e i z i o ù ! H a m a r t e z e p r e n a ñ u n d o u s e n n a d kregin sant J a k e z ivez? P e t r a a soñj dit, kariad? M a t - t r e m e t en a o d e v o k a v e t a r m e m e s tra h a freskoc'h c ' h o a z h !

Jean-Michel Prima

Vocabulary ennañ kement frouezh. sgt frouezhenn kaoz, f.

there (lit. i n if) so much fruit conversation: cause, subject (in pi. often 'gossip')

buhez. f. life c'hwezh. m. or f. smell stumm, m. shape, form, appearance doare. m. manner, way, appearance ar pezh (a ) that which, what L

devezh,m. ognon gouzout a ouzout ma nia Doue! M

ma fell dit soñj/al evit an deizioù krogenn, f. petra a soñj dit?

day (emphasizing duration) onions you know if goodness! (lit. 'my God*) if you want to think (of X-ing = + inf.) these days, at the moment shell what do you think?

da zont kignon keginerezh, m. sifolez nebeutoc'h a-hend-all krank dousennad, f.

kregin sant Jakez kariad fresk

to come, future (adjective) garlic cooking, cuisine chives less moreover crab dozen (quantity, with the item immediately following) scallops friend fresh

Exercise 2 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s o n t h e d i a l o g u e : (a) (b) (c) (d)

P e t r a a blij d a W e l t a z , h a p e r a k ? Petra o deus da brenañ? K e r e o ar c ' h a r o t e z ? Petra freskoc'h a vo kavet en a o d ?

Dialogue 4 E S By the

seashore

KATELL:

GWELTAZ:

KATELL:

GWELTAZ:

Klevet a ran c'hwezh ar m o r b r e m a ñ . E m a o m p o t o s t a a t d ' a n a o d . O b e r a ra v a d a n iod d ' h o n y e c ' h e d ! N e gav k e t dit? E O , k a l o n - m e ! M e t g a n t a ñ e t e u a n iod g a n t a n avel, h a g a n t a n avel e m e u s p o a n o k e r z h e t ! H a g a r a b a t d i m p m o n t r e bell m a fell d i m p k a o u t a m z e r d a brenañ b o u e d m o r war an distro . . . B e p r e d n e c ' h e t g a n t a r b o u e d , k a r i a d ! M e gav din e plij dit a r b o u e d m o r a b a l a m o u r d ' a r m a i o n e z a c'hallez f a r d a ñ d a z e b r i ñ g a n t o ! H a n ' e o k e t gwir? N e r a n forzh, g o u z o u t a o u z o u t m a t ! . . . Sell d u - h o n t , e r p e l l o ù , u r vag o klask d o n t a - b e n n a r gwag! P e g e n b i h a n a r vag h a p e g e n b r a s a r m o r !

KATELL:

M a , d a b e t e u r e kloz ar stalioù d r e a m a ñ ? R a k g w e l e t a r a n a n n o z o t o n t b u a n . E m i c h a ñ s e o e n tu all d a c'hwec'h eur . . . G o r t o z , ez a n d a l a v a r e t dit: c ' h w e c ' h e u r d e k rik, kalon-me. M a , p o e n t e o distreiñ h a t a p o u t h o r p r e n a d e n n o ù er stal!

GWELTAZ: KATELL:

Vocabulary klev/et

iod, m. yec'hed, m. kaout poan o

M

pell kaout amzer da bepred nec'h/in maionez, m. ne ran forzh er pelloù gwag, sgt gwagenn ma kloz/añ en tu all ad L

L

tap/out prenadenn

to sense, perceive (= 'smell'); hear iodine health have trouble X-ing far to have the time to constantly, forever to worry mayonnaise I don't care in the distance waves well, OK to close beyond, the other side of to get, catch purchase

tosta/at

to get near (da 'to') ober, gra vad to do good,benefit (da to') ne gav ket dit? don't you think?, don't you agree? re too to want fell/out on return, when war an distro we come back abalamour da because of to prepare, make fard/añ over there du-hont to manage, dont, deu/ overcome da a-benn how X! pegen + adj. (exclamative) rak for, because ez an da I'm going to precisely, on the rik dot 4

L

L

L

Exercise 3 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s o n t h e d i a l o g u e : (a) (b) (c) (d)

Perak en deus Gweltaz poan o kerzhet? H a sec'hed en deus Gweltaz? P e t r a a wel G w e l t a z e r p e l l o ù ? D a b e t e u r e kloz a r stalioù d r e a m a ñ ?

Language and grammar The comparison of adjectives and related issues

and

adverbs,

T h e c o m p a r a t i v e a n d s u p e r l a t i v e of adjectives a n d a d v e r b s a r e f o r m e d by t h e a d d i t i o n of -oc'h a n d -añ. B, d, g, z, a n d zh p r e c e d i n g the suffix u n d e r g o p r o v e c t i o n , t h u s t o p, t, k, s, sh: positive

comparative

gleb abred ruz kozh

glepoc'h abretoc'h rusoc'h koshoc'h

superlative glepañ abretañ rusañ koshañ

wet s o o n , early red old

' A s X a s ' is g e n e r a l l y c o n v e y e d by ken X ha(g) . • . T h e c o m p a r a tives all m e a n ' m o r e X / X - e r ( t h a n ) ' . ' H o w X ! ' is p e g e n + a d j . T h a n ' in t h e s t a n d a r d l a n g u a g e a n d a small a r e a in L e o n is t h e p r e p o s i t i o n eget, b u t m o r e c o m m o n l y it is t h e p r e p o s i t i o n evit 'for'. T h e p e r s o n a l forms of t h e s e p r e p o s i t i o n s a r e as follows: IPS 2PS 3PSm. 3PSf.

egedon egedout egetañ egeti

evidon evidout evitañ eviti

1PP 2PP 3PP

egedomp egedoc'h egeto/egete

evidomp evidoc'h evito/evite

T h e c o m p a r a t i v e b e h a v e s like a n y adjective, i.e. it m u t a t e s as a p p r o p r i a t e . T h e s u p e r l a t i v e is t h e s a m e , b u t m a y c o m e first, b e f o r e t h e n o u n , in which case t h e r e a r e as a rule n o m u t a t i o n s at all ( w h a t e v e r t h e g e n d e r , just t h e c h a n g e k- > c'h- if t h e adjective b e g i n s in k- a n d t h e article p r e c e d e s ) . H e r e a r e a few e x a m p l e s (including a n exception): Ma c'harr a zo rusoc'h ha koshoc'h eget/evit e hini. M y car is r e d d e r a n d o l d e r t h a n his. A r verc'h vrasañ hag ar paotr brasañ a zo er salons. T h e biggest girl a n d b o y a r e in t h e s i t t i n g - r o o m . A r stal-mañ a z o ken m o d e r n ha h o n n e z h . T h i s s h o p is as m o d e r n as t h a t o n e . A r veaj pellañ - ar pellañ beaj t h e longest j o u r n e y

E-touez ar muiañ drein e m a ñ ar gaerañ rozenn. A m o n g t h e m o s t t h o r n s is t h e m o s t beautiful r o s e . A r boelladenn gentañ - ar c'hentan poelladenn t h e first exercise T h e r e a r e s o m e i r r e g u l a r s - h e r e a r e t h r e e of t h e m ; fuller i n f o r m a tion in U n i t 12: as X as (+ ha) mat drouk fall

kenkoulz ( o r ken mat) k e n gwazh ( o r ken fall) ken gwazh ( o r k e n fall)

comparative (+ eget/evit) gwell(oc'h) gwashoc'h gwashoc'h

superlative gwellañ

good

gwashañ

bad

gwashañ

bad

Exercise 4 C o n s t r u c t s e n t e n c e s using c o m p a r a t i v e s - m a k e t h e m truthful: E.g. Bambi, bihan, Godzilla give Bambi a zo bihanoc'h eget Godzilla B a m b i is s m a l l e r t h a n G o d z i l l a . (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) (k) (1) (m) (n) (o) (p) (q)

N e w Y o r k , b r a s , Pariz. A n Nil, hir, al Liger. Deiz, teñval, noz. Pinvidik, C h i r a c , M a d o n n a . Buan, ur C h l i o , ur Ferrari. G r a n a d a , tomm, Helsinki. Stravinski, k o z h , M e t h u s e l a h . Trist, Izold, T r i s t a n . Kemper, brav, Pempoull. Enez-Vriad. brav, Manchester. F r a ñ s e z , b r a s , te. Berc'hed, kaer, me. E ñ , lous, c'hwi. H i , k o z h , ni. Int, sot, ni. Ni, d i w e z h a t , int. Y a n n i g , fur, e ñ .

(r) G w e n o l a , k o a n t , hi. (s) H e r v e , y a o u a n k , t e . (t) C h w i , k r e ñ v , int.

Wanting, obligation, needing, thinking, and being able

liking, L

V e r y c o m m o n is kaout c'hoant, w h i c h m a y b e followed by d a + v.n. T h e r e is also fell/out, a sort of i m p e r s o n a l v e r b , c o n s t r u c t e d with d a g o v e r n i n g t h e p e r s o n w h o ' w a n t s ' : L

N ' e n deus ket c'hoant da vont d'ar ger. H e d o e s n ' t w a n t to g o h o m e . Int a fell d e z h o c'hoari ganin. T h e y w a n t t o play with m e . Hi n e fell ket dezhi chom er gêr. S h e d i d n ' t w a n t to stay at h o m e . Fellout a ra din kavout ma breur. I w a n t t o find m y b r o t h e r . N o t e h o w a 'subject' m a y c o m e b e f o r e fellout, as a n e m p h a t i c o r focal e l e m e n t . T h i s sort of c o n s t r u c t i o n is e x t r e m e l y c o m m o n in Breton. O n kaout c'hoant, n o t e t h a t a v.n. m a y i m m e d i a t e l y follow c'hoant if it's a need y o u h a v e , e.g. c'hoant debriñ e n deus = naon en deus ' h e ' s h u n g r y ' , a n d c o m p a r e c'hoant h e deus da ziskuizhañ s h e w a n t s t o r e s t ' with c'hoant diskuizhañ he deus ' s h e w a n t s / n e e d s to r e s t ' (this distinction can b e v a g u e ! ) . A n o t h e r possibility is t h e future t e n s e of kaout: Petra h o po? ' W h a t ' l l y o u h a v e ? ' (i.e. ' W h a t d o y o u w a n t ? ' ) - U n t a m m kaviar am b o 'I'll h a v e a bit of caviar.' k

Obligation

and need

O b l i g a t i o n a n d n e e d a r e r e n d e r e d in v a r i o u s ways. N e e d m a y b e c o n v e y e d by rank/out to h a v e t o ' a n d ret e o d a + u.b. + v.n. (ret ' n e c e s s a r y ' ) , o r y o u m a y u s e kaout e z h o m m d a + v.n. M o r a l obliga t i o n m a y b e c o n v e y e d by die/out ' t o h a v e t o ' (is resistant t o lenition d- in this v e r b ) , dav e o d a , a n d mat e o d a + u.b. + v.n. It's L

L

L

L

L

also possible to u s e kaout d a + v.n. ' t o h a v e t o ' a n d bezañ d a v.n. ' t o b e ( d u e ) t o ' . H e r e a r e a few e x a m p l e s :

L

+

R a n k o u t a r e o m p m o n t d'ar skol-veur. W e h a v e t o g o t o t h e university. N ' e o ket ret d e o m p gwerzhañ al levrioù-se. W e d o n ' t h a v e t o sell t h o s e b o o k s . E z h o m m hoc'h eus da brenañ ur sac'h-kein. Y o u n e e d to b u y a r u c k s a c k . DIeout a ra-hi ober war-dro he c'hoar. S h e m u s t l o o k after h e r sister. Kalz traoù am eus d'ober hiziv. I h a v e lots of things t o d o t o d a y . A - b e n n arc'hoazh ez in da gerc'hat ma breur. T o m o r r o w I ' m t o g o a n d get m y b r o t h e r . ( H e r e j u s t t h e future) T h e related prohibition, or a negative imperative, may be conveyed with arabat ( e o ) , e.g. Arabat soñjal e traoù seurt-se ' D o n ' t t h i n k of such t h i n g s . '

Liking T o c o n v e y ' t o l i k e ' w e c a n u s e kav/out mat (lit. ' t o find g o o d ' ) , g o o d w h e n t a l k i n g of food, o r kar/out ' t o like, l o v e ' (often in t h e c o n d i t i o n a l ) ; m o r e g e n e r a l is plij/out ' t o p l e a s e ' , t h e m e a n i n g ' l i k e ' c o n v e y e d with t h e h e l p of d a (also occasionally gant). I t ' s possible t o use mat ' g o o d ' with gant. T o c o n v e y ' p r e f e r ' , a d d muioc'h to karout o r r e p l a c e mat e o gant with gwell e o gant - kentoc'h ' r a t h e r ' might be used here too. Thus: L

H a kavout a rit mat ar c'hrampouezh? D o y o u like t h e c r ê p e s ? M e a garfe mont d'an estrenvro. I ' d love t o go a b r o a d . A r gwez-se ne blijont ket din. I d o n ' t like t h o s e t r e e s . Hi a blijfe dezhi debriñ ur grampouezhenn vras. S h e ' d like t o e a t a big c r ê p e .

Plijout a rafe d e o m p ober un dro e Montroulez. W e ' d like t o g o for a walk in M o n t r o u l e z ( M o r l a i x ) . Mar plij ganeoc'h. If y o u p l e a s e . Mat e o ganin debriñ krampouezh. I like e a t i n g c r ê p e s .

Thinking T h i n k i n g ' m a y b e c o n v e y e d b y v a r i o u s v e r b s a n d e x p r e s s i o n s , e.g. kav/out ' t o s e e m ' , soñj/al ' t o t h i n k , c o n s i d e r ' , kred/iñ ' t o b e l i e v e ' . All t h e s e v e r b s m a y b e u s e d p e r s o n a l l y , b u t t h e y m a y also b e u s e d like fell/out: H a kavout a rit e labour mat? D o y o u t h i n k h e w o r k s well? Int a z e g o u e z h o warc'hoazh, a gav din. T h e y ' l l arrive t o m o r r o w , I t h i n k . Int a gav d e z h o e vo mat evel-se. T h e y t h i n k it'll b e fine like t h a t . E ñ a soñje dezhañ e teuje e vab h e p dale. H e t h o u g h t his son w o u l d c o m e w i t h o u t delay. T h i n k i n g ' m i g h t o v e r l a p with h a v i n g a n i n t e n t i o n o r i d e a of d o i n g s o m e t h i n g . T h i s c a n b e d o n e with bezañ e-sell d a + v.n. o r bezañ e-soñj d a + v.n.: L

L

E-seII e m a o n da dremen un eizhtez bennak e L a n g o n e d . I ' m t h i n k i n g of s p e n d i n g a w e e k in L a n g o n n e d .

Being able A s for 'ability', h e r e w e h a v e t h e v e r b gall/out or gell/out. It's p e r fectly r e g u l a r , e x c e p t for its o p t i o n a l u n u s u a l a p p e a r a n c e w h e n n e g a t e d , n a m e l y n'hellan ket T c a n ' t ' , etc. I t ' s also possible t o c o n vey impossibility by using n e g a t e d bezañ evit + v.n. A few e x a m p l e s : N'out ket evit m o n t d'ar voest-noz? C a n ' t y o u g o t o t h e night c l u b ?

Gallout a rin lenn ar pennad-se fenoz. I'll b e a b l e t o r e a d t h a t article this e v e n i n g . Espernet e m eus tout ma arc'hant. N'hellen ket mirout. I've s p e n t all m y m o n e y . I c o u l d n ' t h e l p it. Petra a vez graet eus 'to begin' e brezhoneg? Se n'on ket gouest da lâret dit, n'em eus ket desket se c'hoazh. H o w d ' y o u say ' t o b e g i n ' in B r e t o n ? I c a n ' t tell y o u t h a t , I h a v e n ' t l e a r n t it yet. L

A c o m m o n a n s w e r t o t h e last q u e s t i o n m i g h t b e bezañ krog d a o r k o m a ñ s da . O t h e r possibilities for ' c a n ' i n c l u d e m o a i e n bezañ d a + u.b. + d a + v.n. a n d tu bezañ d a + u.b. + d a + v.n.: L

L

L

L

L

M o a i e n a vo da Bêr da vont d'ar gêr. P e r will b e able to g o h o m e . N ' e u s ket tu da Gatell da labourat hiziv. Katell can't work today.

Exercise 5 R e c o n s t r u c t t h e following s e n t e n c e s , placing t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t first - y o u a r e , of c o u r s e , likely t o h a v e to c h a n g e t h e form of t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t : E.g. M o n t a ran d'ar gcr gant ma m i g n o n e z gives D'ar gêr ez an gant ma m i g n o n e z I go h o m e with m y girlfriend. (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

F e l l o u t a ra d e z h i distreiñ d ' a r gêr. K a v o u t a r a n a r veaj hjr. N e blij k e t d a B ê r s t u d i a ñ . Int a r a n k c h o m e r g ê r hiziv. N'hellan ket lakaat ma loeroù. M e a fejl din p r e n a ñ ur vantell gaer. H i a r a n k g w e r z h a ñ h e sae ruz. A r b r o z h i o ù - s e n e blijont k e t din. B u a n e c'hellan skrivañ brezhoneg. C'hwi a rank dont du-mañ diouzhtu. beaj, f. loer, f. niantell, f. brozh, f.

journey sock coat skirt

Exercise 6 Recast t h e following s e n t e n c e s , t a k e n from t h e p r e c e d i n g section, placing t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t first. E.g. H a kavout a rit mat al labour? gives H a mat e kavit al labour? D o y o u find t h e w o r k g o o d ? (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i)

N ' e o k e t ret d e o m p g w e r z h a ñ al levrioù-se. E z h o m m hoc'h eus da brenañ ur sac'h-kein. D l e o u t a ra-hi o b e r w a r - d r o h e c ' h o a r . Kalz traoti a m e u s d ' o b e r hiziv. A - b e n n a r c ' h o a z h ez in d a g e r c ' h a t m a b r e u r . A r gwez-se n e blijont k e t din. Plijout a rafe d e o m p o b e r u n d r o e M o n t r o u l e z . N ' o u t k e t evit m o n t d ' a r v o e s t - n o z ? G a l l o u t a rin lenn ar p e n n a d - s e fenoz.

Verbs in -a and

-aat

T h e r e a r e n u m e r o u s v e r b s with t h e v e r b a l n o u n e n d i n g -a ( t h e r e ' s n o c h a n g e for t h e radical, a l t h o u g h t h e -a m a y b e lost in c e r t a i n forms) - t h e s e v e r b s i n d i c a t e collection, g a t h e r i n g , h u n t i n g o r e v e n searching. Such v e r b s a r e f o r m e d by a d d i n g -a to p l u r a l , collective, or m a s s n o u n s . N o u n s e n d i n g in a v o i c e d c o n s o n a n t letter, h e r e g, d, b, a n d z, u n d e r g o p r o v e c t i o n : p e s k e d 'fish' (pi.) gives pesketa ' t o fish*, kerez ' c h e r r i e s ' (coll.) gives keresa ' t o collect c h e r r i e s ' , a n d brennig i i m p e t s ' (coll.) gives brennika ' t o collect l i m p e t s ' . N o u n s with p l u r a l s in -où o r -ioù insert -a- b e f o r e -où: avaloù ' a p p l e s ' > avalaoua ' t o collect a p p l e s ' ( o n e of t h e n a m e s of t h e h e d g e h o g in B r e t o n is avalaouer ' a p p l e c o l l e c t o r ' - its spines collect t h e m as it a m b l e s by!), delioù ' l e a v e s ' (of t r e e s ) > deliaoua ' t o r a k e u p d e a d l e a v e s ' , l o u z o ù ' h e r b s ' , ' w e e d s ' > louzaoua ' t o w e e d ' . N o u n s in -aou, e.g. glaou ' c o a l ' just a d d -a: glaoua ' t o g a t h e r c o a l \ T h i s m e t h o d of f o r m i n g v e r b s is a n c i e n t , a n d r e m a i n s very p r o d u c t i v e . S o m e things n e v e r c h a n g e : merc'h 'girl', ' d a u g h t e r ' , pi. merc'hed > merc'heta ' t o c h a t up/collect girls' a n d paotr ' b o y ' , pi. paotred > paotreta ' t o c h a t up/collect b o y s ' , etc. V e r b s in -aat a r e f o r m e d likewise, b u t m a y i n d i c a t e a ' p r o g r e s sion', a ' b e c o m i n g ' . T h e y a r e f o r m e d f r o m n o u n s a n d adjectives: c'hoant ' d e s i r e ' > c'hoantaat ' t o d e s i r e ' , izel ' l o w ' > izelaat ' t o

( b e c o m e ) l o w e r ' , e v e z h ' c a r e ' , ' a t t e n t i o n ' > eveshaat ' t o w a t c h o v e r ' , ' t o p a y a t t e n t i o n ' , gwell ' b e t t e r ' > gwellaat ' t o m a k e / b e c o m e b e t t e r ' , tost ' c l o s e ' > tostaat ' t o a p p r o a c h ' , etc. T h e radical will as a rule b e -a: c'hoantaet ' d e s i r e d ' . Stress t h e p e n u l t i m a t e , t h o u g h t h e t w o vowels t e n d t o c o n t r a c t .

8 Ha ni ha selaou an dud o komz W e listen to people speaking

In this unit you will learn: • about compound tenses • how to refer to past events and construct a narrative: the forms of the imperfect, the simple past, and the perfect • more about conjugated prepositions • about object pronouns • a little about Breton music

Dialogue 1 EZ3 Being tourists SUZANNA:

ALAN: SUZANNA: ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

in

Konk-Kernev

L e z o m p a r vvetur a m a ñ e t a , h a d e o m p d a w e l a d e n n i ñ k r e i z - k ê r g a n t e diez k o z h h a b i h a n h a g e r u i o ù strizhstrizh. K a l z t o u r i s t e d a z o a m a ñ , h a stalioù! U r s p o n t e o . N ' e o k e t , t a m m e b e t . M e a blij din k e m e n t - m a ñ . M a t e o evit t u d ar v r o ivez. Y a , m a t e o , m e t trist e o ivez. G w e l l o c ' h e o a pell ' z o , en amzer dremenet, a-raok gwalenn an douristed. A n d u d a l a b o u r e e r p a r k e i e r , er m o r , n e v e z e n t k e t e d a l c ' h a r re all. M e n ' o n k e t sur. G w i r e o k o u l s k o u d e e veze k o m z e t b r e z h o n e g , tost g a n t an holl. S e t u p e r a k ez e u s b e t k r o u e t ul l i a m m e t r e a r b r e z h o n e g h a g a n d i e n e z . E m a ñ a r gwir g a n e o c ' h - b e z a ñ p a o u r h a k o m z b r e z h o n e g . M e t e n d e i z i o ù - m a ñ e vez k o m z e t h a k l e v e t b r e z h o n e g m u i o c ' h - m u i e r v u h e z foran. U r gwir a d c ' h a n i d i g e z h e o !

Vocabulary karter, m. ru, f. Iez/el tamm ebet tremenet e dalc'h bezañ

district street leave, let not at all past to be in thrall to (lit. to be in the grip o f ) however, but everybody to create misery, poverty more and more public (adj.) 4

koulskoude an holl krou/iñ dienez, f. muioc'h-mui foran

ober, gra o to sightsee zouristed spont, m. terror, fright pell 'zo long ago gwalenn, f. stick, scourge; ring ar re all the others paour poor gwir true tost almost perak why liamm, m. link, connection en deizioù-mañ these days buhez, f. life ade'hanedigezh, f. renaissance

Language and grammar The forms of the compound

tenses

H e r e a r e a few e x a m p l e s of c o m p o u n d s : verbal noun

radical

example

bleniañ t o drive

blegn

Ni h o n eus bleniet ar c'harr. W e h a v e driven t h e car.

kousket to sleep

kousk

Kousket e m eus un tammig. I slept a little.

boueta t o feed

bouet(a)

B o u e t a e t en deus ar c'hazh. H e fed t h e cat.

c'hwitout t o fail

c'hwit

C'hwitet hon eus hor bachelouriezh. W e failed o u r bac.

ober to do

gra

Int o deus graet eus o gwellañ. T h e y ' v e d o n e their best.

dont to come

deu

D e u ( e ) t e o en diwezh. S h e ' s c o m e at last.

bezañ

'b-'

B e t on e Kemper c'hoazh. I've b e e n in K e m p e r a l r e a d y .

kaout

'b-'

B e t e m eus kant euro . . • I've h a d 100 e u r o s . . .

B o t h bezañ a n d kaout a r e u s e d as auxiliaries a n d b o t h use t h e m selves as auxiliary, bezañ with bezañ, kaout with kaout. B c z a ñ as auxiliary is r e s t r i c t e d t o intransitives, i.e. v e r b s which d o n ' t h a v e a direct object, e.g., mont ' t o g o \ dont ' t o c o m e ' , b u t t h e y d o n ' t all t a k e , o r h a v e t o t a k e , bezañ. T h i s is s o m e t h i n g t o l e a r n v e r b by v e r b . N o t e t h a t only bezañ is u s e d for t h e infinitive, e.g. bezañ aet ' t o have g o n e ' , bezañ kavet ' t o h a v e f o u n d ' . B e z a ñ is also u s e d for t h e passive, e.g. ' h e is s e e n ' .

Past times B r e t o n h a s past t e n s e s o t h e r t h a n t h e c o m p o u n d o n e s w e h a v e just met. L e t ' s c o m p l e t e y o u r k n o w l e d g e of t h e i m p e r f e c t with t h e forms of bezañ a n d kaout ( n o t e t h a t kaout d o e s n o t h a v e a n o n - p e r s o n a l form): oan, oas, oa, o a m p , oac'h, oant, oad a m / e m boa, az/ez poa, en doa/devoa, he doa/devoa, hor boa, h o poa, o d o a / d e v o a ( t h e forms with am a n d az t e n d t o follow t h e subject or direct object w h e n t h e v e r b is affirmative; d o a a n d d e v o a a r e a l t e r n a t i v e s ) T h e r e is a p r o g r e s s i v e : m e a oa o lenn e m c'hambr-studi, e m cTiambr-studi e oan o lenn T w a s r e a d i n g in m y s t u d y ' ; a h a b i t u a l : me a v e z e alies o lenn T w a s often r e a d i n g in m y s t u d y ' ; a n d in L e o n t h e r e is an i m p e r f e c t of emañ: e d o n , edos, e d o , e d o m p , edoc'h, edont, edod: E d o n o vale war ar m a e z T w a s w a l k i n g in t h e c o u n tryside/ T h e i m p e r f e c t is u s e d in d e s c r i p t i o n s a n d s i t u a t i o n s w h e r e t h e action is n o t m o v i n g o n , t h u s close t o E n g l i s h I w a s d o i n g ' , 'I u s e d to d o ' , T w o u l d (often) d o ' , etc. N e x t w e m u s t m e n t i o n t h e simple past, t h o u g h it is n o t u s e d m u c h in s p e e c h , w h e r e t h e perfect r e p l a c e s it. H e r e a r e t h e s y n t h e t i c e n d i n g s of four v e r b s , t h e first o n e r e g u l a r : k

treiñ, tro:

trois, trojout, troas, trojomp, trojoc'h, trojont, trojod

ober, gra: bezañ: kaout:

ris, rejout, reas, rejomp, rejoc'h, rejont, rejod v o e n , v o e s , voe, v o e m p , voec'h, voent, v o e d a m / e m b o e , az/ez p o e , e n d o e / h e d o e ( o r en/he d e v o e ) , hor b o e , h o p o e , o d o e ( o r o d e v o e ) (see t h e n o t e a b o v e for t h e i m p e r f e c t )

H e r e a r e t h e c o n d i t i o n a l s of bezañ a n d kaout, since t h e y t o o c a n b e u s e d in t h e f o r m a t i o n of c o m p o u n d t e n s e s , i.e. T would have X - e d \ etc.: bezañ c o n d . I: c o n d . II:

ve(fe)n, ve(fe)s, ve(fe), v e ( f e ) m p , ve(fe)c'h, ve(fe)nt, vefed vijen, vijes, vije, vijemp, vijec'h, vijent, vefed

kaout (see t h e n o t e a b o v e o n t h e i m p e r f e c t ) c o n d . I: a m / e m befe, az/ez pefe, e n defe, h e defe, hor befe, h o pefe, o defe c o n d . II: a m / e m bije, az/ez pije, en dije, he dije, hor bije, h o pije, o dije H e r e a r e a few e x a m p l e s : Glav a rae dec'h da noz. It r a i n e d last night. D'ar Y a o u e v e z e er marc'had o werzhañ dilhad kozh. O n T h u r s d a y s h e w a s at the m a r k e t selling old c l o t h e s . Pelec'h edoc'h/e oac'h o c h o m er bloaz tremenet? W h e r e did y o u live last y e a r ? Disoñjal a raen da lavaret deoc'h e oa Mizerig kalvez. I forgot t o tell y o u t h a t M i z e r i g w a s a c a r p e n t e r . Ober a ris a n a o u d e g e z h gant daou eus he breudeur, h e c'hoar yaouankañ, he zad hag he m a m m . I m a d e t h e a c q u a i n t a n c e of t w o of h e r b r o t h e r s , h e r y o u n g e s t sister, h e r f a t h e r a n d h e r m o t h e r .

The use of some common

prepositions

P r e p o s i t i o n s a r e crucial e l e m e n t s in B r e t o n - t h e r e a r e n u m e r o u s v e r b s , n o u n s , a n d adjectives w h i c h a r e c o n s t r u c t e d with o n e o r e v e n m o r e of t h e m . H e r e a r e a few e x a m p l e s involving t h e m o s t c o m m o n prepositions:

(a) ouzh 'at, a g a i n s t ' is u s e d after w o r d s c o n v e y i n g s o m e s o r t of a t t a c h m e n t o r c o n f o r m i t y : stagañ ouzh ' t o a t t a c h t o ' , heñvel ouzh 'similar t o ' : n o t e it t o o with sentiñ ouzh ' t o o b e y \ fachet ouzh ' a n g r y with', kaout kas ouzh ' t o feel a v e r s i o n for', miret ouzh u.b. da/a ober u.d.b. ' t o p r e v e n t s o m e o n e from d o i n g s o m e t h i n g ' . (b) gant ' w i t h ' , gant h a s a g e n e r a l m e a n i n g ' w i t h ' . N o t e m e a n i n g ' b y ' in passives:

its

Kemeret e o bet ar gontell gant al laer. T h e knife h a s b e e n t a k e n by t h e thief, H e n n e z h zo bet sikouret gant e a m e z e g da adlivañ ar vogerenn. H e ' s b e e n h e l p e d by his n e i g h b o u r t o r e p a i n t t h e little wall. A r babig-se z o m o u m o u n e t gant e vamm-gozh. T h a t b a b y is spoilt by its g r a n d m o t h e r . B r e t o n favours t h e passive: t h e r e ' s n o p r o b l e m saying Kollet h e deus Mari h e filoù ' M a r i h a s lost h e r b a t t e r i e s ' , b u t s o m e h o w Kollet eo he filoù gant Mari, lit. ' L o s t is h e r b a t t e r i e s b y M a r i ' s e e m s m o r e a u t h e n t i c (pil, m., -où). N o t e t o o : diskenn gant an derezioù ' t o g o d o w n t h e s t e p s ' ; pignat gant ar skeul ' t o climb u p t h e l a d d e r ' ; gant an tren ' b y t r a i n ' . ' B r i n g ' a n d ' t a k e ' m a y involve gant: deut e o e draoù gantañ ' h e ' s b r o u g h t his t h i n g s ' - aet e o e draoù gantañ ' h e ' s t a k e n his t h i n g s ' (the l a t t e r can e v e n c o n v e y ' s t e a l ' o r ' e a t / d r i n k ' : M o n t a ra kalz bara ha gwin ganin T e a t a lot of b r e a d a n d d r i n k a lot of w i n e ' ) . W e k n o w it's u s e d for possession, e v e n a l o n g s i d e kaout: N ' e m eus ket a arc'hant ganin T d o n ' t h a v e a n y m o n e y o n m e . ' N o t e also t h e expressions: Petra a y e l o ganit? What'll you have? (lit. ' W h a t will g o with y o u ? ' ) Kaset e o he faner ganti. She's taken her basket. (lit. ' T a k e n / S e n t is h e r b a s k e t with h e r . ' )

W e find gant t o o after v e r b s c o n v e y i n g t h e n o t i o n s of a s k i n g a n d receiving: g o u l e n n gant ' t o ask ( s o m e o n e ) ' (also digant a n d ouzh); it m a y also e x p r e s s m a n n e r o r r e a s o n : mervel gant an n a o n krenañ gant an a o n

t o die of h u n g e r t o t r e m b l e with fear

L i k e da, gant is u s e d in several i m p e r s o n a l e x p r e s s i o n s . T h e y m a y in fact b e s y n o n y m o u s , with t h e n u a n c e t h a t with gant t h e r e is a g r e a t e r s e n s e of c o n t r o l . T h u s : dav e vo ganin kerse e vo gantañ mar plij ganeoc'h kenkoulz e o ganto mont diouzhtu gwell e o ganin ober an dra-se

I shall h a v e t o h e will r e g r e t if y o u p l e a s e it's as well if t h e y w e n t / they'd better go immediately it's b e t t e r for m e t o d o t h a t

A n d t h e r e a r e m a n y set p h r a s e s : Glav a z o ganti! M o n t a reas gant e hent. Petra a z o ganit? E-pelec'h e m a o m p ganti? C h a n s vat ganeoc'h! (hag) echu ganti!

It's raining! H e w e n t o n his way. W h a t ' s u p with y o u ? W h e r e are we up to? G o o d luck to y o u ! ( a n d ) t h a t ' s a n e n d t o it!

L

(c) d a basically m e a n s ' t o ' , b u t h a s lots of i d i o m a t i c uses. O n e t h i n g t o b e b o r n e in m i n d is t h a t it c a n n o t b e u s e d w h e n going to a p e r s o n : in such a s i t u a t i o n davet is used. N o t e : da b e m p eur 'at five o ' c l o c k ' , d'an a m p o e n t at t h e m o m e n t ' , d'ar Sul ' o n S u n d a y s ' (also found w i t h o u t t h e article: da Sul), da nebeutañ, da vihanañ ' a t least', da skouer 'for e x a m p l e ' , a n d d'ar red 'at a r u n \ It is u s e d , as e x p e c t e d , with v e r b s of c o m m u n i c a t i o n o r a s e n s e of 'giving': reiñ, ro ' t o give', skriv/añ ' t o w r i t e ' , lavar/et ' t o say', diskouez ' t o s h o w ' , displeg/añ ' t o e x p l a i n ' . P a r t i c u l a r l y useful is its use with v e r b s such as kav/out, fell/out, e.g., m e a gav din T t h i n k , it s e e m s to m e ' , m e a fell din T w a n t [to]'. W e h a v e also n o t e d its use to i n d i c a t e p e r s o n a l possession: A r c'harr a zo dezhi - D a N o l w e n n e o ar c'harr ' T h e car is h e r s / N o l w e n n ' s . ' A n d it is c o n s t r u c t e d with a few adjectives, e.g., ingal e o din T d o n ' t m i n d ' (lit. 'it's e q u a l t o m e ' ) . %

It is very c o m m o n b e f o r e a v e r b a l n o u n : for i n s t a n c e after derc'hel, dalc'h ' t o k e e p o n X - i n g ' , e.g Derc'hel a rin da geginañ, pedet e m eus Soazig da zont du-mañ da goan 'I'll c a r r y o n c o o k i n g , I've a s k e d Soazig h e r e to d i n n e r . ' O t h e r e x a m p l e s - including a n exception: Emañ-hi o hastañ d'an ti-gar, diouzhtu-kaer he deus un treñ da dapout. S h e ' s r u s h i n g t o t h e s t a t i o n , s h e h a s a train to catch immediately. N ' e o ket c h o m e t da labourat? D i d n ' t h e stay t o w o r k ? D i o u z h ma zu e c'hellin kregiñ labourat a-zevri en deizioù-mañ. F o r m y p a r t I'll b e a b l e t o start w o r k i n g seriously in t h e c o m i n g days. N o t e c o n s t r u c t i o n s such as daoust da Soaz da vezañ klañv 'in spite of S o a z ' s b e i n g ill' (or evit r a t h e r t h a n daoust da). A n d , t o avoid all the p e r s o n a l f o r m s of t h e v e r b : ha hi da serriñ he daoulagad ' a n d she closed h e r e y e s ' . Finally, dav/ret e o da Ber 'Per m u s t ' , mall e o d e z h o ' t h e y a r e in a h u r r y ' , t o m m e o dezhi ' s h e ' s h o t ' ( b u t anoued/riv am eus ' I ' m c o l d ' ) , fall e oa da Soaz ' S o a z d i d n ' t feel well', mat e vefe deoc'h i t w o u l d b e g o o d for y o u t o ' . A n d m a n y m o r e . (d) e, en (en o c c u r r i n g b e f o r e n, t, d, h or vowels) c o n v e y s ' a t ' , 'in', ' w i t h i n ' , ' t o ' , b e f o r e t h e p l a c e w h e r e o n e is, w h i c h o n e is e n t e r i n g - e v e n with v e r b s of m o v e m e n t : e Landreger 'in L a n d r e g e r ' , m o n t en ti ' t o e n t e r t h e h o u s e ' , mont e kêr ' t o go t o t o w n ' (but mont da greiz-kêr ' t o g o t o t h e t o w n c e n t r e ' ) . S o m e feel t h a t e is u s e d only in s t a t i o n a r y s i t u a t i o n s . E/en a n d e-barzh (very c o m m o n for ' i n ' ) m a y b e differentiated, e, en as ' i n / a t ' a n d e-barzh as 'in t h e i n t e r i o r o f : en ti 'in t h e h o u s e ' , 'at h o m e ' , e-barzh an ti inside the house'. L

(e) w a r h a s a g e n e r a l m e a n i n g ' o n ' a n d is p a i r e d with diwar 'from'. Useful e x p r e s s i o n s i n c l u d e m o n t war droad ' t o b e on foot', war yun ' w i t h o u t h a v i n g h a d a n y b r e a k f a s t ' , mall/pres a z o warnon T m in a h u r r y . ' B e f o r e a v.n. it can h a v e an a u g m e n t a t i v e s e n s e : mont war goshaat ' t o b e g e t t i n g o l d e r ' (kosha/at ' t o get o l d e r ' ) . A s war a, followed by a p e r s o n a l f o r m of a v e r b , it h a s the s e n s e 'so

far as . . . ' : war a glevan 'so far as I've h e a r d / k n o w ' , war a lavarer 'so far as p e o p l e say'.

More about conjugated prepositions

or

personal

R e m e m b e r : B r e t o n p r e p o s i t i o n s c o n j u g a t e , o r h a v e p e r s o n a l forms - y o u c a n ' t t r a n s l a t e 'for m e ' as evit + m e . C e r t a i n a r e e v e n conjug a t e d using o t h e r p r e p o s i t i o n s as auxiliaries. Y e t o t h e r s u s e a possessive to o b t a i n t h e i r p e r s o n a l f o r m s ( a n d a few d o n ' t h a v e any p e r s o n a l f o r m s ) . T h e r e a r e t w o principal c o n j u g a t i o n s , t h a t e x e m plified b y gant ' w i t h ' a n d t h a t exemplified b y evit 'for' - t h e latter t y p e is t h e m o r e w i d e s p r e a d . H e r e is evit: IPS 2PS 3PSm. 3PSf.

evidon evidout evitañ eviti

1PP 2PP 3PP

evidomp evidoc'h evito/evite

T h e third p e r s o n p l u r a l form v e r y c o m m o n l y , a n d e v e r y w h e r e , o c c u r s as -e i n s t e a d of -o. H e r e a r e t h e principal p r e p o s i t i o n s , arranged according to type: (1) T h e evit t y p e ( t h e -d-/-t- p r o v e c t i o n is m e n t i o n e d w h e r e it occurs): a (eus) > ac'hanon (3P: anezhañ, anezhi, a n e z h o / a n e z h e this p r e p o s i t i o n is very i m p o r t a n t ) a-raok > araokon ( a n d araozon) b e f o r e m e dindan > dindanon u n d e r m e dirak > dirakon ( a n d dirazon) in front of m e diwar > diwarnon from m e ( n o t e t h e i n s e r t e d -n-) dre > drezon t h r o u g h m e ( n o t e t h e i n s e r t e d -z-) e, e n > e n n o n in m e eget > e g e d o n t h a n m e ( n o t e p r o v e c t i o n in t h e 3 P : egetañ, egeti, a n d e g e t o ) etre > e t r e z o m p b e t w e e n (us) ( n o t e t h e i n s e r t e d -z-) evel > e v e l d o n as, like m e ( n o t e i n s e r t e d -d-, a n d p r o v e c t i o n in t h e 3 P : eveltañ, evelti, evelto) h e p > h e p d o n w i t h o u t m e ( n o t e p r o v e c t i o n in t h e 3 P : heptañ, hepti, a n d hepto) hervez > hervezon a c c o r d i n g to m e

neniet > n e m e d o n e x c e p t m e war > warnon o n m e ( n o t e t h e i n s e r t e d -n-) (2) T h e gant t y p e : da > din t o , t o w a r d s , for m e (3P: dezhañ, dezhi, a n d d e z h o ) digant > diganin f r o m m e diouzh > diouzhin from m e (3P: dioutañ, diouti, a n d diouto; 1PP: diouzhimp) ouzh > ouzhin against, t o w a r d s , a t / t o m e (3P: outañ, outi, a n d outo; 1PP: ouzhimp) (3) H e r e a r e a c o u p l e of e x a m p l e s of p r e p o s i t i o n s c o n j u g a t e d w i t h t h e h e l p of o t h e r p r e p o s i t i o n s : betek > betek + e ( n ) > betek e n n o n until, as far as ( m e ) e-barzh > e-barzh + e ( n ) > e-barzh e n n o n inside m e , within m e (4) A n d s o m e p r e p o s i t i o n s i n c o r p o r a t e a possessive in o r d e r t o o b t a i n t h e i r p e r s o n a l forms: e-Iec'h > e n h e lec'h i n s t e a d of h e r e-kichen > e n hor c'hichen n e a r us diwar-benn > diwar ma fenn a b o u t m e a-zivout > war h o tivout c o n c e r n i n g y o u war-lerc'h > war da lerc'h after y o u M a n y p r e p o s i t i o n s a r e u s e d with t h e 3PSf. e n d i n g t o c o n v e y a n e u t e r , o r n e u t r a l form - this, h o w e v e r , is confined t o a few set e x p r e s s i o n s . D e o m p de'i (= dezhi) ' L e t ' s get d o w n t o it' - s u c h e x p r e s s i o n s a r e v e r y c o m m o n ; h e r e a r e a few e x a m p l e s ( n o t e s o m e have a temporal or meteorological sense): Miz E v e n 'oa anezhi. Glav 'oa anezhi. kas ane'i Bec'h de'i. ruzañ ane'i duañ ane'i

W e w e r e in J u n e . It w a s raining/rain w a s in t h e air. t o h a v e a g o o d t i m e , live it u p L e t ' s get d o w n t o it (= w o r k ) , t o b e sickly t o live in m i s e r y , w r e t c h e d n e s s L

W e c o m e t o a crucial u s e of a after D i a l o g u e 2, w h e n w e look at object p r o n o u n s .

Exercise 1 I n s e r t t h e r e q u e s t e d v e r b a l forms i n t o t h e g a p s in t h e following s e n t e n c e s - w e d o t h e first for y o u ('s.p.' = ' s i m p l e p a s t ' ) : (a) Lavarout a (ober, s.p.) Y a n n gevier d'am m a m m . (Lavarout a reas Y a n n . . . ) (b) H e d i l h a d a ( l a k a a t , s.p.) M a r i a h o n t d a s e c ' h a n . (c) N e ( b e z a ñ , I P S imperf.) ket skuizh d e c ' h . (d) P e l e c ' h ( b e z a ñ , imperf.) c h o m e t m a b r e u r h a m a c ' h o a r ? (e) ( D e b r i ñ , 3 P S m . perf.) e d a m m b a r a . (f) N e ( b e z a ñ , imperf.) b a n n e gwin e b e t e r w e r e n n . (g) U r c ' h a r r a ( b l e n i a ñ , 2 P P imperf.) p a o a c ' h y a o u a n k . (h) ( D o n t , 3 P P perf.) d a c ' h o a r i w a r m a z a c h e n n . (i) T r o u z ( b e z a ñ , ' t h e r e is') p e o g w i r ez e u s kalz t u d e n ti. (j) A e t e o a n t kuit, n e u z e e ( s k u b a ñ , I P S s.p.) a n ti. (k) P a o a b r a v a n a m z e r e (gwiskañ, 2 P S i m p e r f . ) d a zilhad n e v e z . (1) P ' e n d e u s gwelet e v a m m ( p a o u e z , 3 P S m . perf.) d a y o u c ' h a l . (m) O paouez erruout e Karaez (bezañ, 1PP imperf.). (n) Erfin ( d o n t , 3 P P pluperf.) a - b e n n d a z i b a b o c ' h r a m p o u e z h karetañ. (o) N e ( p a e a ñ , 1 P P perf.) n e t r a d e z h a ñ , r a k n ' e n d e u s s k o a z e l l e t ac'hanomp. sec'h/an tachenn, f. trouz, m. skub/añ gwisk/añ diwisk/an paouez da + infinitive erfin dibab karetañ pae/añ ac'hanomp L

to dry piece of ground, field noise to sweep to dress (someone), to put (something) on to undress someone, take off to stop, finish at last to choose, select favourite to pay us (see below on object pronouns)

Exercise 2 R e p l a c e t h e following s e q u e n c e s of p r e p o s i t i o n a n d n o u n ( o r p e r s o n a l p r o n o u n ) by t h e a p p r o p r i a t e ' c o n j u g a t e d ' form of t h e p r e p o s i t i o n - we d o t h e first for y o u again: (a) = outi:

(a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) (k) (!)

ouzh ar voger e m fod g a n t he z a d d'am zud evit ar p a o t r w a r ar g l o u e d e n e vlev d i n d a n va r o c h e d ez p o t o ù d'ar m a b a - d r e ñ v a r vag hep ho pragoù moger, f. pod, m. blev roched, m./f. hiviz, f. botoù, f. bragou Breizhad, m. siminal, m. kleñved, m.

(m) (n) (o) (p) (q) (r) (s) (t) (u) (v) (w) (x)

en-dro d'ar gwez davet ' m e digant 'ni' goude ar pred evel Breizhiz panevet Soaz e t r e a n tiez a-zioc'h ar siminal gant te' eget chwi' war-du Paol diwar-benn e gleñved 1

4

4

wall pot, vase hair f. man's shirt woman's shirt, blouse pair of shoes pair of trousers Breton person chimney illness

Dialogue 2 CD Chatting

about

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA:

the people

they

see

H a g w e l o u t a rit a r p l a c ' h a z o o p o u r m e n w a r ribl a r stêr? Ya, gwelout a ran anezhi. Bez' eo ar plac'h a werzhe bleunioù e m a r c ' h a d L a n n u o n er sizhun d r e m e n e t , 'keta? E O . A - w e c h o ù e vez u r p a o t r y a o u a n k ganti, o skoazellañ anezhi. A r p a o t r - s e ' m e u s gwelet a n e z h a ñ n e v e z 'zo. P e m z e k vloaz e o h a g e m a ñ o c h o m e S a n t - B r i e g . U r p a o t r l e m m e s p e r e d e o - l a v a r o u t a r e e r e yay d a B a r i z d a studiañ. D o n t a ray e n - d r o d a V r e i z h , s p i ' m e u s . E z h o m m h o n e u s t u d s p e r e d e k d u - m a ñ . M e a soñj din e o t r a o ù Breizh a-bouez evitañ.

ALAN:

Y a sur, m e t en d e i z i o ù - m a ñ , p a v e z e r y a o u a n k , e o m a t b e z a ñ digor d ' a r b e d , evel-se, g a n t gwrizioù b r e i z h e k ez ay w a r g r e ñ v a a t stad a r yezh.

Vocabulary ribl, m. anezhi

nevez 'zo speredek a-bouez gwrizienn, f. mont, a war

L

stad, f.

Object

bank (of river) it (see the section on object pronouns below) recently intelligent important root option with -aat verbs state

ster, f. bez' eo 'keta lemm e spered yaouankiz, f. breizhek kreñva/at

river it is tag question, e.g. i s n ' t i t ? \ etc. intelligent. quick-witted youth Breton (adj.) to strengthen, get stronger

pronouns

T w o principal s y s t e m s co-exist. O n e is u s e d by a r o u n d half of all B r e t o n s p e a k e r s ( m a i n l y in L e o n a n d G w e n e d , m o r e sporadically e l s e w h e r e ) a n d m a i n l y uses t h e possessive p r o n o u n s . Since t h e o t h e r s y s t e m is m u c h m o r e w i d e s p r e a d , w e restrict o u r s e l v e s t o it h e r e ( b u t see t h e e n d of this s e c t i o n ) . T h i s s y s t e m involves t h e use of t h e p e r s o n a l forms of a , w h i c h m a k e s t h e m a b s o l u t e l y crucial t o l e a r n - d o b e a r in m i n d a is n o t u s e d with nouns t o c o n v e y direct objects. T h e r e is a g r e a t d e a l of v a r i a t i o n in t h e p r o n u n c i a t i o n of t h e s e f o r m s , so listen to t h e r e c o r d i n g s a n d t o o t h e r n a t i v e s p e a k e r s . T h e forms a r e : L

ac'hanon, ac'hanout, anezhañ, anezhi, ac'hanomp, ac'hanoc'h, a n e z h o / a n e z h e pronounced: [ â n ô n ] , [ â n o u t ] , [ n e â ] , [nei], [anorn], [ a n o c ' h ] , [ne] T h e only rule s e e m s t o b e t h a t t h e s e p e r s o n a l forms c a n n o t c o m e first in t h e s e n t e n c e - if e m p h a s i s is r e q u i r e d , t h a t c a n easily b e d e a l t with b y p u t t i n g t h e e l e m e n t t o b e e m p h a s i z e d first, a n d e c h o i n g this e l e m e n t with t h e p e r s o n a l forms of a in t h e p l a c e from w h i c h t h e e m p h a s i z e d e l e m e n t w a s t a k e n . N o t e t h e following - w e m a k e use L

of e m p h a s i s in t h e first t w o e x a m p l e s (this c a n b e d o n e with o t h e r p r e p o s i t i o n s t o o , as in t h e s e c o n d e x a m p l e ) : Al levrioù am eus gwelet anezho war an daol. T h e b o o k s , I saw t h e m o n t h e t a b l e . Yann on aet gantañ d'ar foar. I w e n t t o t h e fair with Y a n n . Pelec'h e m a ñ an alc'hwez? A h , N o l w e n n he deus kavet anezhañ. W h e r e ' s t h e k e y ? A h , N o l w e n n h a s f o u n d it. Kavet e n deus ac'hanon. H e found me.

K o m p r e n e t e m eus ac'hanout. I understood you.

G w e l e t e m eus anezhañ. I saw h i m .

Komprenet e m eus anezhi. I understood her.

G w e l e t o deus ac'hanomp. T h e y saw us.

G w e l e t h o n eus ac'hanoc'h. W e saw t h e m .

Kavet e m eus a n e z h o . I found them. So t h e y c o m e after t h e v e r b , m o r e o r less w h e r e y o u w o u l d h a v e t h e m in E n g l i s h . D o r e m e m b e r , t o o , t h a t a m a y r e t a i n its full ' o f s e n s e , a n d as such g o e s t o g e t h e r with eus, which d o e s n ' t h a v e p e r s o n a l forms. So, for e x a m p l e , ober goap eus ' t o m a k e fun o f : L

N a rit ket goap anezhañ, a-boan ma c'hell fiñval, c'hoant bomisat en deus. D o n ' t m a k e fun of h i m , h e can h a r d l y m o v e - h e w a n t s t o b e sick. It w o u l d b e a pity n o t to d e v o t e a few lines t o t h e o t h e r s y s t e m for c o n v e y i n g direct object p r o n o u n s . T h e following s e n t e n c e s a r e for illustration. N o t e t h a t o n t h e w h o l e t h e possessive adjectives a r e used - l o o k o u t for a m / e m = ' m e ' , az/ez = ' y o u ( 2 P S ) ' , a n d hen = ' h i m , it'. So, h e r e t h e y a r e , for y o u t o w o r k o u t in y o u r o w n t i m e : Ma gwelout a c'hell. H o r c'havout a raint a-benn nebeut. D a welet hon eus. H o kwelet e m eus. V a digarezit!

H e can see me. T h e y ' l l find us s o o n , W e saw you. I saw you. Excuse m e !

H o i lezit da vont du-se! Er skol n'em gwelas ket, Er skol e m gwelas. Er skol ez kwelis. M e az kwel. T e am gwel. Hi hen gwelas dec'h. H e fardoniñ a rin. H e zamallet hoc'h eus dija. Pardonit eñ! Lezit hi! Touellit i! N ' a m zamallit ket! N ' e skoazellit ket! N ' o fardonit ket!

A l l o w us t o g o t h e r e ! H e d i d n ' t see m e at school. H e saw m e at school. I saw y o u at school. I see y o u . I see y o u . S h e saw h i m y e s t e r d a y . I'll forgive h e r . You've blamed her already. Forgive him! Let her! Deceive them! Don't blame me! D o n ' t help him! D o n ' t forgive t h e m !

Exercise 3 T h e following s h o r t a d a p t e d p a s s a g e c o m e s from R o p a r z H e m o n ' s n o v e l An Ti a Drizek Siminal (The House with Thirteen Chimneys) - t h e s e n t e n c e s h a v e b e e n p u t in t h e w r o n g o r d e r . T r y to p u t t h e m in t h e right o r d e r . ' E - b a r z h va z i ? ' erne V a d o . C h o m a r e o n t difiñv, n e m e t F e d o r , a ya d a serriñ a n d o r i o ù h a g ar p r e n e s t r o ù , evel m a ' z e o b e t g o u r c ' h e m e n n e t . A n holl a dav. 'Serrit an d o r i o ù h a g a r p r e n e s t r o ù , ' e m e z a ñ , ' h a g a r a b a t d a z e n k u i t a a t a r sal.' ' A n d e n y a o u a n k - m a ñ , ' erne D e m o s t e n e s o t i s k o u e z Y o u e n n , a z o o p a o u e z l a v a r o u t ez e u s b e t k l a s k e t l a z h a ñ unan bennak.' K o m z a ra evel u n d e n k u s t u m d a v e z a ñ s e n t e t o u t a ñ . fc

L

eme difiñv evel ma + v. gourc'hemenn tevel, tav kuita/at lazh/añ kustum da M

L

say(s). said still, without moving as. just as to command, order to be silent to leave to kill used to

Reading CXI G w e c h a l l e o a n o c h o m e B u l i e n - u r v o u r c ' h i g e o , n ' e m a n k e t pell eus L a n n u o n . M a z u d a o a d e z h o u r m e n a j e r v o u r c ' h i g . E n o o d e u s t r e m e n e t o b u h e z a-bezh. M e a o a g a n e t u g e n t vloaz 'zo. E r skol em e u s d e s k e t galleg, m e t g a n t m a z u d e k o m z e n a t a v b r e z h o n e g , ha tra all e b e t ! G a n t a r skolioù D i w a n e o a e t an t r a o ù w a r w e l l a a t evit a r yezh h a g evit s p e r e d an d u d . B r e m a ñ ez e u s l o r c ' h e n n o . Sur eo e o ret d e o m p k o m z galleg el l a b o u r p e m d e z i e k , m e t n e b e u t o c ' h n e b e u t a ñ , h a m u i o c ' h - m u i a n a d u d a vez k a v e t o k o m z b r e z h o n e g . Marteze o doa mezh eus ar yezh, hag a-daol-trumm o deus komprenet e c'hellent komz brezhoneg ha bezañ tud ordinal war un d r o ! U r gwir diskuizh e o ! gwechall menaj, m. zo lorc'h, m. a-daol-trumm ordinal diskuizh, m.

formerly farm ago pride all of a sudden ordinary rest, relief

bourc'hig, f. a-bezh

little village whole, entire (lit. of a piece') less and less k

nebeutoc'hnebeutañ war un dro

at the same time ('as* = gant)

Exercise 4 A n s w e r in B r e t o n t h e following q u e s t i o n s o n t h e p r e c e d i n g text: (a) (b) (c) (d)

Pelec'h e oac'h o chom gwechall? Pegoulz e oac'h ganet? G a n t p e s e u r t s k o l i o ù e o aet a n t r a o ù w a r w e l l a a t ? P e r a k o d e u s a n d u d k o m z e t galleg?

Breton music M u s i c h a s c o n t r i b u t e d i m m e n s e l y to a positive a t t i t u d e t o things B r e t o n . T h e r e a r e m a n y festivals, with at t h e p i n n a c l e t h e G o u e l i o ù Etrekeltiek e v e r y A u g u s t in A n Oriant. T h e fest-noz is e v e r y w h e r e , this p o p u l a r , c o m m u n i t y g a t h e r i n g with lots of m u s i c a n d fun. O r g a n i z a t i o n s such as C O O P B r e i z h h a v e built o n t h e i r r e c o r d i n g of t r a d i t i o n a l m u s i c a n d s o n g with a c o m m i t m e n t t o m o d e r n m u s i c a n d s o n g , t r a d i t i o n a l b u t e n r i c h e d by o t h e r s ' t r a d i t i o n s a n d by i n n o vation. ' B r e t o n ' doesn't have to be 'old' and 'exotic'.

T h e t r a d i t i o n a l i n s t r u m e n t s c o n t i n u e , e.g. t h e biniou. m., a sort of b a g p i p e . F r o m s o u t h e r n K e r n e v a n d in G w e n e d , it c o m e s as t h e biniou kozh. a little b a g p i p e , t h e biniou bras, a t w e n t i e t h - c e n t u r y i n t r o d u c t i o n from S c o t l a n d , a n d t h e veuze, also small, from B r e i z h U h e l . T h e p l a y e r is a biniaouer. A n o t h e r i n s t r u m e n t is t h e bombard, f., a m u c h larger t y p e of b a g p i p e , d a t i n g from t h e fifteenth c e n t u r y a n d p l a y e d by a bombarder or talabarder. I m p o r t a n t t o o a r e t h e violin, violoñs, m . a n d the h u r d y g u r d y , t h e rebed, m. Of c o n s i d e r a b l e p o p u l a r i t y is t h e akordeoñs, m., t h e a c c o r d e o n , p l a y e d by t h e akordeoñser - it's r e c e n t , k n o w n in L o w e r B r i t t a n y as t h e boest avel or boest an diaoul, a n d in B r e i z h - U h e l as t h e b o u è z e . A n d d o n ' t forget the fleüt. f., t h e flute (pakañ e fleütoù ' t o d i e ' ! ) a n d t h e d r u m , t h e taboulin, f. T o p l a y ' m u s i c is seniñ. son, which m a y b e c o n s t r u c t e d with (or w i t h o u t ) gant if y o u m e n t i o n t h e i n s t r u m e n t . ' M u s i c ' is sonerezh, m. a n d a ' m u s i c i a n ' soner. m. A d d hengounel a n d klasel to sonerezh t o get ' t r a d i t i o n a l ' a n d 'classical' m u s i c .

© Jean-Michel Prima

9 Ne gollimp ket hon hent! W e shan't lose our w a y !

In this unit you will learn:

• • • • • • • •

more about how to describe past events how to ask for and give directions how to state and ask about location and distance about time and place, days/weeks/months/years, and periods of the day about ordinal numerals and fractions about the passive about the particle ra and using the imperative about important times of the year

Dialogue 1 EX3 What they saw in the old Divi: TEREZA:

Divi:

TEREZA: Divi:

town

Hiziv o n b e t o p o u r m e n e r g ê r g o z h . Pell z o n ' e m b o a k e t gwelet a n e z h i . U n a n v r a v e o . Gwir eo eo u n a n vrav gant ar mogerioù r o m a n , an iliz-veur g o t e k h a r o m a n . G w e l e t az p o a a n e z h i c'hoazh? Gwir eo? A n iliz-veur, n ' e m e u s k e t re soñj a n e z h i , m e t a r c'hastell e m e u s soñj m a t - t r e a n e z h a ñ . Y a , g w e l e t e m b o a a n e z h a ñ p a o a n d e u e t a m a ñ evit a r w e z h k e n t a ñ . H a sell a r wastell a m a n n a m e u s p r e n e t e k ê r ivez. U n t a m m a n e z h i az p o ? Y a , m a r plij, g a n t kalz a blijadur r a k a m a ñ e o m a t a r gwastilli. P ' e m a o n g a n t i , e m e u s k o m z e t g a n t h o n amezeien. Kavet am eus anezho e kêr pa oant o p o u r m e n ivez.

TEREZA: DIVI:

TEREZA:

H a diwar-benn petra hoc'h eus komzet? D i w a r - b e n n an a m z e r , a n a t dit! T e o a r m a t e m a ñ an a m z e r e-kreiz k e m e n t k a o z p a v e z e r e B r e i z h ! C h e ñ c h a ra k e n alies m a ' z e o u r s p o r t a - w e z h i o ù divinout p e n a o s e v o a - b e n n an deiz w a r - l e r c ' h ! M a r plij, n a rez k e t g o a p !

Vocabulary er ger gozh gotek gwastell, f. amezeg, m. anat dit kement ken ma divin/out M

in the Old Town Gothic cake neighbour of course every so (+ adj./adv.) that to guess

roman kastell, m. p'emaon ganti e-kreiz cheñch alies sport, m.

Roman(esque) castle while I'm at it, by the way in the middle of to change often sport

Language and grammar More on the forms and of the past

expression

O f t e n t h e p r e s e n c e of t i m e m a r k e r s i n d i c a t e s t h e a p p r o p r i a t e t e n s e . Hiziv ' t o d a y ' , bremañ ' n o w ' , er sizhun-mañ 'this w e e k ' , etc., a r e p r e s e n t m a r k e r s ; dec'h ' y e s t e r d a y ' , gwezhall ( o r gwechall) ' f o r m e r l y ' , arlene 'last y e a r ' , etc., a r e p a s t m a r k e r s ; a n d (w)arc'hoazh ' t o m o r r o w ' , er bloaz a z e u ' n e x t y e a r ' , etc., a r e future markers. S o t h e following s e n t e n c e is c o r r e c t , isn't it?: G w e l e t e m boa da vreur dec'h T saw y o u r b r o t h e r y e s t e r d a y . ' T h e c o n s t r u c t i o n gwelet e m boa, lit. T had s e e n ' , is i m p o s e d b y dec'h. W e h a v e t h e p a s t p a r t i c i p l e plus kaout in t h e imperfect - t h e f o r m of kaout m a r k s t h e past - a n d it is c o r r e c t . C o m p a r e G w e l e t e m eus da vreur hiziv T s a w y o u r b r o t h e r t o d a y . ' Hiziv ' t o d a y ' is now, so w e h a v e gwelet e m eus: t h e past p a r t i c i p l e plus kaout in a p r e s e n t t e n s e form. N o t e t o o G w e l e t e m eus bet da vreur hiziv, with t h e a d d i t i o n of bet - it s e e m s t o t a k e t h e i m m e d i a c y a w a y a n d p l a c e things m o r e firmly in t h e past. T h e r e ' s also a n ' i n s i s t e n t ' past, using ober - n o t e t h e v e r b a l n o u n : D e b r i ñ ar c'hig am eus graet ' I ' v e e a t e n t h e m e a t . '

Exercise 1 A n s w e r t h e following q u e s t i o n s o n D i a l o g u e 1: (a) (b) (c) (d) (e) (f)

Is it a long t i m e since Divi saw t h e ' o l d t o w n ' ? W h a t is g o t h i c a n d r o m a n e s q u e t h e r e ? W h e n did Divi see t h e castle? W h a t h a s T e r e z a b o u g h t in t o w n ? W h o did Divi m e e t o u t w a l k i n g ? W h a t d o p e o p l e in B r i t t a n y a p p a r e n t l y talk a b o u t all t h e t i m e ?

Dialogue 2a EZ3 Comparing

towns

TEREZA:

M o r s e n ' e m e u s g w e l e t ur c'hastell k e n u h e l all! Sell 'ta a n t o u r b r a s zo e-kreiz! Gwir eo, met n ' e o ket ken uhel ha tour Londrez! E v i d o n n ' e o k e t a r m e m e s tra. E v i d o u t , evel j u s t , k o m p r e n e t ' m eus, n'eus nemet Londrez . . . M a , sell 'ta k e n t o c ' h o u z h a n ti k o z h h a r p o u z h m o g e r i o ù ar c'hastell. P e g e n k o z h e o h e n n e z h , g a n t e brenester a-dreuz, frammet gant koad. H a g a n n o r vras z o o u t a ñ ivez! G a n t m e i n dailh t r o dro. T e gav dit e o k e r u n ti evel h e m a ñ ? N ' o u z o n ket met, n'in ket da b r e n a ñ anezhañ bepred! R e a l a b o u r zo d a o b e r evit k e m p e n n a n e z h a ñ m a t . H a t o u r L o n d r e z z o plijusoc'h d a lojañ e n n a ñ ? ...!!

Divi: TEREZA: DIVI:

TEREZA: Divi: TEREZA: Divi:

Vocabulary ken uhel all harp ouzh prenestr, m. framm/añ tailh, f.

plijus lojVañ

so high, as high as that leaning against window to join, frame, give a structure to appearance: cut (here to indicate cut or shaped stone) pleasant to live, have a room

tour, m. ken + adj. + ha(g)... a-dreuz koad, m. maen, m. tro-dro bepred kempenn

tower as . . . as . . . twisted, distorted wood stone all around always to sort out, get in order

Directions

- here and

there

' S t r a i g h t o n ' is rag-eeun o r war-eeun, b a s e d o n e e u n ' s t r a i g h t ' , ' d i r e c t ' . ' T o t h e left' a n d ' t o t h e r i g h t ' a r e a-gleiz a n d a-zehou. F o r ' t o m y / y o u r / t h e p o l i c e m a n ' s left', u s e da , e.g., a-gleiz d'ar poliser ' t o t h e left of t h e p o l i c e m a n ' , a-zehou dezhi ' t o h e r right'. T h e y m a y also b e u s e d for 'on t h e left/right', b u t war an tu kleiz/dehou is p r e f e r a b l e . ' B a c k ' is en-dro. T o c o n v e y which s t r e e t , use t h e o r d i nals ( c o m i n g l a t e r ) , e.g. ar c'hentan ru, an eil ru, an trede ru, etc. N o t e t h e following useful w o r d s : L

korn, m. kroazhcnt, m. parklec'h. m. plasenn, f. riblenn-straed, f.

corner crossroads car park square pavement, sidewalk

kreizenngenwerzh, f. park/añ ur c'harr porzh-houarn, m. treuzenn, f.

commercial/ shopping centre to park a car railway station pedestrian crossing

Recall amañ ' h e r e ' , aze ' t h e r e ' , ahont ' o v e r t h e r e ' , a n d e n o ' t h e r e ( o u t of s i g h t ) ' . T o indicate m o v e m e n t use du-mañ, du-se, du-hont (also ' t o s o m e o n e ' s p l a c e ' ) , a n d di, c o r r e s p o n d i n g t o t h e first four. F o r 'this, etc., w a y ' u s e dre amañ, etc. ' F r o m h e r e ' a n d 'from t h e r e ' a r e ac'hann a n d ac'hano: pell ac'hann 'far from h e r e ' , P e g e i t ac'hann e m a ñ X ? ' H o w far from h e r e is . . . ?' ' F r o m . . . t o . . . ' t e n d s t o b e a • . • d a . • . ; it's possible t o u s e eus h e r e i n s t e a d of a. N o t e : L

L

Pelec'h e m a ñ ar mirdi? W h e r e is t h e m u s e u m ? B e z ' ez eus ur mirdi er vourc'h? Is t h e r e a m u s e u m in t h e village? Kit rag-eeun hag e kavot anezhañ er c'hentan ru war an tu kleiz. G o straight o n a n d you'll find it in t h e first s t r e e t o n t h e left. A-dreñv deoc'h e m a ñ , e-kichen ar post. It's b e h i n d y o u , n e a r t h e post-office. Pegeit e m a ñ ar post eus ar porzh-houarn? H o w far is t h e p o s t office from t h e railway s t a t i o n ? N ' e m a n ket pell, diskennit d'ar porzh ha setu e ñ dirak ar bigi. It isn't far; g o d o w n to t h e p o r t a n d t h e r e it is in front of t h e b o a t s .

N o t e e x p r e s s i o n s using pell 'far', e.g. pell-pell/pell-tre/pell-bras, pell a-walc'h/pellik ' q u i t e far'. T a r f r o m ' is pell eus o r pell diouzh. D o the s a m e with tost (da) ' n e a r ( t o ) ' , o r u s e e-kichen o r e-tal ' n e a r ' , ' n e a r b y ' . I n s t r u c t i o n s will b e K i t . . . ! ' G o . . . !', M o n t a c'hallfec'h . . . ' Y o u c o u l d g o . . . ' , etc. O n foot' is war droad a n d ' b y ' a vehicle is gant, e.g., gant ar c'harr-boutin ' b y c o a c h / b u s ' , gant ar c'harr 'by car'. A n d h e r e a r e a few e x t r a useful a d v e r b s of p l a c e : k

no

movement

movement

out

er-maez, en d i a v a e z

in

e-barzh, en d i a b a r z h

up

e n nec'h, e krec'h

down forwards backwards

e n traoñ, e n d i n a o u a-raok, e n d i a r a o k a-dreñv, en d i a d r e ñ v

er-maez, e n diavaez e-barzh, en diabarzh e n nec'h, d'an nec'h, da grec'h e n traoñ, d'an traoñ war raok war-dreñv

T h e p o i n t s of t h e c o m p a s s , rod an avelioù, a r e ( t h e v a r i a n t s m a y b e seen as a l t e r n a t i v e s ) : N an norzh an hanternoz ar sterenn (also 'the Pole Star')

NW ar gwalarn

/ /

\ \

NE ar biz (b-)

W ar c'hornog ^^^^^^^ W ar c'huzh-heol (k-) ^ ^ ^ ^

ar sav-heol E

<

r

x

SW ar mervent

r

\ \

/

ar gevred (g-)

ar su ar c'hreisteiz (k-) S

fc

T o c o n v e y in (he west of B r i t t a n y ' i m a g i n e a s t r a i g h t f o r w a r d possessive c o n s t r u c t i o n , t h u s e kornôg Breizh; [to t h e ] s o u t h of B r i t t a n y ' is er su da Vreizh. 4

Exercise 2 L o o k at t h e m a p . Y o u ' r e at t h e s t a t i o n , t h e gar o r porzh-houarn. D e s c r i b e h o w y o u get to (a) t h e p o r t , ( b ) t h e c r ê p e r i e , (c) t h e p o s t office, (d) t h e b a n k , (e) t h e b a r , a n d (f) t h e s u p e r m a r k e t . V e n t u r i n g f u r t h e r afield, tell s o m e o n e in a c a r h o w t o get to t h e A b a t i B o p o r z h ( B e a u p o r t A b b e y ) , Logivi, E n e z - V r i a d , a n d L a n d r e g e r .

I da Sant-Brieg

Vocabulary for Dialogue 2b traoù kozh soñj, m.

kistin plañchod, m. tra-walc'h staninienn, f. gwallamzer, f. avius

antiques (lit. 'old things') thought, opinion; memory, intention chestnuts floor, parquet floor enough pullover bad weather envious

un tammig chekennaoueg, f. sevel, sav

lufr a zeu diriaou diwezhañ servij/out sell, m.

a bit cheque book create, build; rise, raise, compose shining, sparkling next (lit. 'which comes') last Thursday to serve. be useful look

Exercise 3 If y o u h a v e t h e a u d i o , listen t o D i a l o g u e 2 b a n d a n s w e r t h e s e q u e s tions: (a) (b) (c) (d)

What What What What

has T e r e z a s e e n a little f u r t h e r off? d o e s Divi t h i n k T e r e z a w a n t s h i m t o c o m e a l o n g for? else d o e s Divi t h i n k T e r e z a w a n t s t o b u y ? did T e r e z a see last T h u r s d a y ?

Dialogue 3 The travails DIVI: TEREZA:

DIVI:

TEREZA:

DIVI:

of going

shopping

M a , d e o m p d e ' i 'ta! A r p e z h z o b e t divizet ganit a v o sevenet. M e t p e r a k 'ta o u t - t e k e n t a g n o u s p a l a v a r a n dit m o n t d a welet ar s t a l i o ù ? N e blij k e t dit m o n t e n n o p e p e t r a ? G w e l l e o dit c h o m e u r v e z h i o ù o u z h t a o l - g o n t u n ostaleri b e n n a k m a r t e z e ? ...!!

H a g e-keit-se e o r e t din s a m m a ñ ar p r e n a d e n n o ù d a gas d ' a r g ê r g a n i n w a r - l e r c ' h . K e m e n t - m a ñ p a vez a n aotrou o klukañ bannac'h war-lerc'h bannac'h hag o k o n t a ñ istorioù d r o c h g a n t e g a m a r a d e d n e v e z ? M e t k a r i a d e z , n a fulorez k e t evel-se . . . G o u z o u t a rez a-walc'h e t e u i n ganit d a welet a r stal t r a o ù k o z h . S u r

o n e o k o a n t i k an a r m e l b e t g w e l e t ganit e n deiz all, s u r o n . H a m a r t e z e a-walc'h e k a v i m p t r a o ù all c ' h o a z h , t r a o ù d a blijout d i m p . . . u r g a d o r - v r e c ' h , u n daol da lakaat er salons, un d o u s e n n a d gwer da evañ TEREZA:

. . . ar whisky a g a r e z k e m e n t !

Vocabulary ma diviz/out

tagnous

bcnnak samm/añ istor, m. kamarad, m. koantik kador-vrec'h, f. dousennad, f. gwer

well to decide, determine, desire grumpy, disagreeable, awkward some or other to load story, history pal, comrade pretty armchair dozen drinking glasses

deomp de'i 'ta seven/iñ

let's get down to it to carry out, do; apply ( to' = ouzh) for hours and hours bar in the meantime to down, swallow silly, daft to be/get angry the other day sitting room, drawing room k

eurvezhiou taol-gont, f. e-keit-se kluk/añ droch fulor/iñ en deiz all salons, m.

Exercise 4 P u t t h e following s e n t e n c e s i n t o t h e i m p e r f e c t a n d t h e inserting dec'h a n d warc'hoazh: (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

future,

Hiziv e l a b o u r a n kalz. E m a o n o v o n t d ' a r c ' h o a r i v a hiziv. (c'hoariva, m . ' t h e a t r e ' ) Hiziv e m e u s m a c ' h e n t e l i o u d a zeskiñ. D i s k o u e z a r a n d e o c ' h m a c ' h a i e r hiziv. E r g ê r e m a ñ al levrioù. Per a glask p r e n a ñ u r c ' h a r r . Hiziv e p e d i n M a r i d ' h o n ti. Hiziv e w e r z h a n m a fesked e r m a r c ' h a d . A v a l o ù a z e b r a n hiziv. L a m m a t a ra hiziv a r m e r c ' h e d y a o u a n k . (Iamm/at ' t o j u m p ' )

Distances N o t e metr, m. ' m e t r e ' , kilometr ' k i l o m e t r e ' , santimetr ' c e n t i m e t r e ' , a n d milimetr ' m i l l i m e t r e ' . R e m e m b e r t o u s e t h e singular with n u m e r a l s : ur c'hilometr, daou gilometr, tri/pevar/nav c'hilometr ' t h r e e / f o u r / n i n e k i l o m e t r e s ' , p e m p kilometr 'five k i l o m e t r e s ' .

Time and 'How

long?'

In r e s p o n s e to P e g e i t ? ' H o w l o n g ? ' u s e e u r , f. ' h o u r ' , h a n t e r e u r , f. *half-an-hour\ a n d k a r d e u r , m. ' q u a r t e r - o f - a n - h o u r ' ( m a s c u l i n e ! ) , a n d e v e n m u n u t e n n , f. o r m u n u t , m . 'minute* a n d e i l e n n , f. ' s e c o n d ' . A c c o m p a n y t h e m with n u m e r a l s as a p p r o p r i a t e . N o t e t h e following t w o tables: ' I t . . . ten o ' c l o c k / t e n h o u r s ' ( y o u a d d o n e o , e vo, e oa, e vez, etc.):

dek eur eo

s not

coming up to almost

around about

past than

n'eo ket dek eur

tost da zek eur o tostaat da zek eur tost da vat dek eur

war-dro dek eur dek eur pe war-dro dek eur bennak

ouzhpenn dek eur tremen dek eur en tu-hont da zek eur

more

' W h e n ? ' ( h e r e w e u s e e m a ñ o r e vez, etc.): at a-raok dek eur

before da zek eur

around war-dro dek eur da zek eur pe war-dro da zek eur bennak

after g o u d e dek eur

Pell 'a long t i m e ' is useful h e r e t o o : pell e viot oc'h ober al labourse 'you'll b e a l o n g t i m e d o i n g t h a t w o r k ' , pell 'zo 'a long t i m e a g o ' , pell a z o / a vez da gerzhet ' t h e r e ' s a l o n g w a y ( « t i m e ) t o w a l k ' . Finally, s o m e useful t i m e a d v e r b s , i n c l u d i n g s o m e p h r a s e s :

past

present

future

neuze then

bremañ now

neuze then

gwechall formerly

en deizioù-mañ these days

en dazont in t h e future

en derc'hent the day before dec'h yesterday

antronoz the next day hiziv today

(w)arc'hoazh tomorrow

ergentaou r e c e n t l y , just n o w fenoz, h e n o z h this e v e n i n g er sizhun d r e m e n ( e t ) last w e e k

er sizhun-mañ this w e e k

ar sizhun a zeu next week

er miz t r e m e n ( e t ) last m o n t h

er miz-mañ this m o n t h

ar miz a z e u next m o n t h

(w)arlene last y e a r

hevlene this y e a r

da vloaz next year

er bloaz t r e m e n ( e t ) last y e a r

er bloaz-mañ this y e a r

er bloaz a zeu next year

Y o u can say i n t h e m o r n i n g , a f t e r n o o n , e v e n i n g ' a n d ' d u r i n g t h e n i g h t ' b y using diouzh, t h u s : diouzh ar mintin/beure, enderv(ezh), abardaez, noz. T h e first four a r e m a s c u l i n e . F o r ' y e s t e r d a y ' , etc., y o u c a n p l a c e dec'h, etc., in front. O t h e r p r e p o s i t i o n s a r e f o u n d , e.g., E n noz e vez graet an taolioù kaer ' G r e a t things get d o n e at night.' U s e g o u d e for 'after', e-pad o r e-kerzh for ' d u r i n g ' . A n d n o t e t h e u s e s of a-benn a n d a-barzh: A - b e n n ur p e m z e k t e z e vimp e N a o n e d . W e ' l l b e in N a o n e d in a fortnight. Graet e vo al labour a-barzh/a-benn dek eur. T h e w o r k will b e d o n e by t e n o'clock. A d a l e k / a b a o e m e a n ' s i n c e ' a n d betek c o v e r s 'until [ w h e n ] ' . M a n y of t h e s e n o u n s a r e f r e q u e n t with t h e -vezh e n d i n g e m p h a sizing d u r a t i o n a n d , t a c k e d o n t o t h a t , t h e -iad e n d i n g i n d i c a t i n g c o n t e n t , e.g., un nozvezhiad karantez 'a night of l o v e ' ! In d e c i d i n g o n -vezh o r n o t , i m a g i n e p u t t i n g t h e v e r b ' t o s p e n d ' in. If t h a t g o e s ,

use -vezh. T h u s N o z vat! is just ' g o o d b y e ' in t h e e v e n i n g , b u t Nozvezh vat! h o p e s y o u h a v e a g o o d night.

The days of the week, months, and years

seasons,

First, t h e days of t h e w e e k ( n o t e w h e r e capitals a r e u s e d where not): as a Monday Tuesday Wednesday Thursday Friday Saturday Sunday

al ar ar ar ar ar ar

name

Lun Meurzh Merc'her Yaou Gwener Sadorn Sul

A l Lun a zo kentañ deiz ar sizhun dilun a zeu diriaou tremenet/diwezhañ dimeurzh vintin/beure

every X / on Xs

onX/ next-last

d'al d'ar d'ar d'ar d'ar d'ar d'ar

dilun dimeurzh dimerc'her diriaou digwener disadorn disul

Lun Meurzh Merc'her Yaou Gwener Sadorn Sul

and

X

M o n d a y is t h e first d a y of the week next M o n d a y last T h u r s d a y on Tuesday morning

A n d h e r e a r e t h e months: January February March April May June

(miz) (miz) (miz) (miz) (miz) (miz)

Genver Chwevrer Meurzh Ebrel Mae Even

July August September October November December

(miz) (miz) (miz) (miz) (miz) (miz)

Gou(h)ere Eost Gwengolo Here Du Kerzu

' J u n e ' m a y b e f o u n d as (miz) M e z h e v e n . T h e c o m b i n a t i o n s with miz ' m o n t h ' m a y b e s e e n as ' p o s s e s s i v e ' c o n s t r u c t i o n s , h e n c e n o definite article b e f o r e miz. T o say ' w h e n ' u s e e 'in', g o u d e 'after', araok ' b e f o r e ' , a-benn, abaoe/adalek 'from, since', betek u n t i l ' . T h e p a t t e r n for t h e d a t e is: d' for ' o n ' , lenite p- a n d t-, a n d u s e t h e o r d i n a l for t h e '1st' of t h e m o n t h only (ar c'hentan; '21st' a n d '31st' = (d') an unan warn-ugent, (d') an unan ha tregont). T h e r e

are alternatives for 'first': an unan/ar c'hentan/an deiz kentañ, and note the final examples below: What's the date today?

O n what date will w e be in Roazhon? A r bet eus ar miz e m a o m p d'ar bet eus ar miz e vimp e hiziv? Roazhon? (d') ar c'hentan a viz Ebrel (d') an d a o u a viz G e n v e r (d') an dri a viz C'hwevrer (d') ar bevar a viz Meurzh d'ar Y a o u 2 1 a viz E v e n T h u r s d a y 21st June' or digwener d'an 2 a viz D u 'Friday 2nd N o v e m b e r ' H e r e are the seasons: spring summer

an n e v e z a m z e r an hañv

autumn winter

an diskaramzer ar goañv

A n d here's h o w you name a year; for 'in what year' use er: ar/er bloaz mil nav c'hant c'hwec'h ha pevar-ugent ar/er bloaz mil nav c'hant pevar warn-ugent ar/er bloaz daou vil daou

(in) 1996 (in )1924 (in) 2002

Exercise 5 Write out and say out loud the following dates: 13.12.2002 17.10.1965 6.11.1789

Important

3.1.1978 31.2.1984 23.4.1666

27.3.1996 1.9.2000 30.8.1995

12.6.1354 21.5.1999 5.9.1200

times of the year

'Merry Christmas!' is N e d e l e g L a o u e n ! 'Father Christmas' is Tadkozh an N e d e l e g (though y o u may hear an T a d - N e d e l e g ) . T h e X m a s tree is ar w e z e n n N e d e l e g and the manger ar c'hraou N e d e l e g (kraou, m., 'cowshed', 'stable'). Y o u can work out ar Mabig Jezuz, ar Werc'hez Vari (think lenition), and Sant J o z e b - and what about an tri roue? T h e N e w Year is ar bloaz nevez. T h e 'Old Year' is ar bloaz kozh. Send your greetings in, say, the form Kas a ran deoc'h m a (gwellañ)

hetoù N e d e l e g ha Bloavez/r Mat! T s e n d y o u m y ( b e s t ) g r e e t i n g s of C h r i s t m a s a n d G o o d N e w Y e a r ! ' ( y o u c o u l d insert a after hetoii) - d o n ' t w o r r y a b o u t capital l e t t e r s , as it s e e m s t o b e a m a t t e r of p e r s o n a l choice. A s p l e n d i d g r e e t i n g is Bloavezh mat, ti dilogod! 'Happy New Year, and a house without mice!' ' J a n u a r y 1st', ' N e w Y e a r ' s D a y ' , is an deiz kentañ ar bloaz o r kala-Genver. T h i s is t h e p e r i o d of kalanna, m . ' N e w Y e a r ' s gift; " C h r i s t m a s b o x " ' . A n d if y o u w a n t t o r e c i p r o c a t e s o m e o n e ' s g o o d wishes: H a deoc'h kemend-all! ' A n d to y o u t o o ! ' ' E p i p h a n y ' is gouel ar rouanez, with t h e b r i o c h e ( t h e a c t u a l c a k e d e p e n d s o n t h e locality o r e v e n family) e a t e n t h a t d a y b e i n g t h e bara ar rouanez. ' E a s t e r ' is Pask - ' E a s t e r e g g s ' a r e vioù Pask (vi, m . ) . H o l y W e e k p r o v i d e s a b u n d a n t e x a m p l e s of s p i r a n t i z a t i o n : sizhun Fask, Lun Fask straight t h r o u g h to Sul Fask, b u t gouelioù Pask ' E a s t e r feasts'. D o n o t e t h a t Y a o u Bask is ' A s c e n s i o n T h u r s d a y ' - ' M a u n d y T h u r s d a y ' is Y a o u Gamblid. Y o u r b i r t h d a y is deiz-ha-bloaz, m., deizioù-ha-bloaz: D e i z - h a bloaz laouen! ' H a p p y B i r t h d a y ' ( o r Bloavezh Mat!), a n d o n e ' s saint's d a y , still widely c e l e b r a t e d in B r e t o n families, is gouel-bloaz, m., -ioù-bloaz. Last, s u m m e r is a n i m p o r t a n t t i m e of t h e y e a r in B r i t t a n y , so a crucial wish is H a ñ v e z h l a o u e n ! ' H a v e a g o o d summer!' L

Numerals:

ordinals

T h e k e y c o m p o n e n t is -vet ( a d d e d to t h e c a r d i n a l s ) , reflected in ar petvet? ' t h e h o w - m a n i e t h ? ' ; t h e smallest c o m p o n e n t in a c o m p o u n d t a k e s t h e o r d i n a l f o r m , t h u s an d a o u c'hant c'hwec'hvet ha tri-ugent ' t h e 266th'. A qualified n o u n c o m e s i m m e d i a t e l y after t h e o r d i n a l : an daou c'hant c'hwec'hvet merc'h ha tri-ugent ' t h e 266th girl'. N o t e 'fifth', ' n i n t h ' , a n d f. ' s e c o n d ' , n a m e l y p e m p ( v ) e t , navet, divet. T h e first four o r d i n a l s a r e irregular: 1st: 2nd: 3rd: 4th:

kentañ ( b u t unanvet in c o m p o u n d s , i.e. a b o v e 20) eil ( a n d eilvet) ( b o t h g e n d e r s ) , a n d daouvet ( m . ) , divet (f.) trede ( b o t h g e n d e r s - differentiated by l e n i t i o n ) , a n d trivet ( m . ) , teirvet (f.) pevare ( b o t h g e n d e r s - differentiated by l e n i t i o n ) , a n d pevarvet ( m . ) , pedervet (f.)

T h e o r d i n a l m a y p r e c e d e t h e n o u n it qualifies - if so n e i t h e r it n o r t h e qualified n o u n m u t a t e s (kcntañ still b e c o m e s c'hentan after t h e article). D i w e z h a ñ i a s t ' , b e h a v e s likewise. So: ar c'hentan arnodenn - an arnodenn gentañ t h e first e x a m kentañ arnodenn an deiz t h e first e x a m of t h e d a y ar pred eil diwezhañ - an eil pred diwezhañ the last-but-one meal N a m i n g lessons, etc., is as in E n g l i s h : kentel tri - an trede/teirvet kentel 'lesson t h r e e - t h e t h i r d l e s s o n ' ( n o t e kentel fri, t h o u g h kentel is f e m i n i n e ) .

Forming the past

participle

Simply a d d -et to t h e radical, e.g. debret ' e a t e n ' . It n e v e r c h a n g e s , e x c e p t w h e n it functions as a n adjective. It is u s e d in c o m p o u n d v e r b a l forms: t h e perfect, future perfect, p l u p e r f e c t , past c o n d i tional, a n d t h e passive. N o t e bet for b o t h bezañ a n d kaout, a n d g o u e z e t for gouzout.

The passive J u s t use bezañ, in w h a t e v e r t e n s e is a p p r o p r i a t e , with t h e past p a r t i c i p l e , w h i c h n e v e r c h a n g e s . B r e t o n m a k e s e n o r m o u s use of passive e x p r e s s i o n s . C o m p a r e : A r merc'hed a gar ar baotred hag a ev dour. T h e girls love t h e b o y s a n d d r i n k w a t e r . A r merc'hed z o graet evit bout karet hag ar sistr evit bout evet. Girls a r e m a d e t o b e loved a n d cider t o b e d r u n k , (from a s o n g of A l a n Stivell's) N o w n o t e a very typical s e n t e n c e , a v o i d i n g an active: Kollet e oa gant he zad. H e r f a t h e r spoilt h e r .

H e zad en doa kollet anezhi w o u l d b e fine, b u t it's less n a t u r a l . A few m o r e e x a m p l e s : Ma vefe debret k o a n abretoc'h! W h a t if w e a t e d i n n e r s o o n e r ? Pelec'h e vo lakaet h e m a ñ ? Where'll we put him? B e z ' ez eus roet traoù dezhañ. H e ' s b e e n given things. Torret e m eus ma biz T ' v e b r o k e n m y finger' (biz, m.) is m u c h m o r e likely t h a n Torret e o (bet) ma biz ganin - q u i t e right t o o , u n l e s s you meant t o b r e a k y o u r finger.

Exercise 6 R e c a s t t h e following s e n t e n c e s , using t h e passive: E.g. G w e l e t a r e o m p hor mab gives G w e l e t e o hor mab g a n e o m p ' O u r s o n is s e e n by u s / (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i)

Skoazellañ a ran ma c'hoar. K a v e t h e d o a a r c ' h r e i o n h a g a r stilo. Selaou a raio ac'hanomp. Souezhet o deus ac'hanoc'h. A n d e n - s e a stres a c ' h a n o n . Kollet ec'h eus da alc'hwez. E v e t h o r b o a al l a e z h - r i b o d . S a l u d i ñ a rin o z u d . B e m d e z ec'h evan dour. kreion, m. stilo, m. souezh/an stres/añ salud/iñ

The

pencil fountain pen to astonish to stress to greet

imperative

W e t o o k a first l o o k at t h e i m p e r a t i v e in U n i t 3; r e m e m b e r t h a t it e x p r e s s e s a c o m m a n d : Kerzh war-raok! ' W a l k f o r w a r d ! ' , Paouezit! ' S t o p ! \ Lenn! ' R e a d ! ' , Kousk! ' S l e e p ! ' , N a chomit ket da ruzafi!

' D o n ' t h a n g a r o u n d ! ' , P a o u e z gant an trouz spontus-se! ' S t o p t h a t infernal r a c k e t ! ' It starts off with t h e radical, which p r o v i d e s t h e s e c o n d - p e r s o n singular i m p e r a t i v e . T h e s e c o n d - p e r s o n p l u r a l a n d t h e first-person p l u r a l forms a r e a b s o l u t e l y s t r a i g h t f o r w a r d : t h e p e r s o n a l p r e s e n t - t e n s e forms. S o ( t h e u n d e r l i n e d forms of m o n t a r e r e s t r i c t e d to t h e n e g a t i v e ) : verbal noun

2PS

2PP

1PP

meaning

debriñ

debr!

debrit!

debromp!

to eat

reiñ

ro!

roit!

roomp!

t o give

ober

gra! o r grez!

grit!

greomp!

to do

dont

deus!

deuit! o r deut!

deuomp!

to come

mont

kae!

eomp! or deomp!

it! o r kit!

to go

bezañ

bez!

bezit!

bezomp!

to be

kaout

az pez!

h o pet!

hor bezet!

to have

T h e little w o r d enta, eta, or just 'ta is c o m m o n after i m p e r a t i v e s ; it l e n d s a c e r t a i n insistence, s o m e w h a t like E n g l i s h 'just' o r ' d o ' . F o r n e g a t i o n u s e n a . . • ket! (na will b e c o m e n' b e f o r e a v o w e l ) , e.g. N a roit ket al levr d'ar plac'hig! ' D o n ' t give t h e b o o k t o t h e little girl!' B u t a c o m m o n a l t e r n a t i v e is t o use arabat with o r w i t h o u t e o after it, e.g. Arabat lenn levrioù seurt-se! ' D o n ' t r e a d b o o k s of t h a t sort!' L

The particle L

ra and the

imperative

R a h e l p s c o n v e y a wish (at t i m e s r a t h e r a b r u p t ) . It is u s e d with t h e f u t u r e : R a zeuint! ' M a y t h e y c o m e ! ' T h e potential is possible t o o : R a zeufe! ' M a y he c o m e ! ' It is also possible t o u s e t h e v e r b a l n o u n to e x p r e s s a n i m p e r a t i v e , e.g. Kousket breniañ! ' S l e e p n o w ! ' A n d t h e r e c a n b e p a r a p h r a s e s of t h e sort: M e am b o peoc'h diganeoc'h! ' Q u i e t ! ' (lit. 'I'll h a v e p e a c e " f r o m " y o u ' o r T i l b e given p e a c e by you').

10 Bepred gant hon tamm tro war ar maez Still on our visit to the countryside

In this unit you will learn: • • • •

• • •

•

how to express opinions how to apologize and tell people not to worry how to say 'thank you' more about verbal particles, including those to do with reflexives, reciprocals ('each other'), and will have a recap on the present participle and introduction to the 'gerund' something about emphatic pronouns more on word-order something about coordinating conjunctions: 'and, but, or', and 'neither. . . , nor. . .', and about sentences with clauses joined by them a little about Breton literature and writing

Dialogue 1 • ! Our friends SUZANNA: ALAN:

SUZANNA:

are taking

a trip around

Brittany

Hiziv e m a o m p o v o n t da o b e r u n d r o i a d w a r ar m a e z t r o - d r o da G a r a e z . Paour eo bet an dud du-hont, met Karaez a zeu da v e z a ñ u r g ê r leun a v u h e z - ' u r g ê r w a r a r m a e z \ evel m a lavarer. H a g u r gêr e K r e i z - B r e i z h e o - e n a m z e r d a z o n t e v o ur skol-veur marteze.

ALAN:

SUZANNA:

ALAN: SUZANNA: ALAN:

T r o - d r o da G a r a e z e z e u s lec'hiou k a e r h a plijus - A n U h e l g o a d , K a s t e l l - N e v e z ar F a o u , G o u r i n , R o s t r e n e n n , h a k ê r i o ù b i h a n all. U n t a m m i g p e l l o c ' h , er c ' h u z h - h e o l , e m a ñ B r a s p a r z h , Kastellin, D o u a r n e n e z , h a K e m p e r , h a g e weler, en h a n t e r n o z , p a v e z e r e n u h e l er M e n e z - A r e , kalz bourc'hiou b i h a n , M e n e z - C h o m m , m e m e s ar m o r , marteze Brest ha Kraozon. A e s e vefe m o n t b e t e k a r m o r - da G r a o z o n , da skouer. Evel-just, m e t n e v o k e t se evit hiziv c ' h o a z h . Piv ' o a r ? M a r t e z e e n e m r o o t d a g o u s k e t er c ' h a r r ha me . . .

Vocabulary ober, gra un droiad tro-dro da evel ma lavarer en em reiñ, ro da L

to take a trip around as they say, as is said to dedicate oneself to

Kreiz-Breizh war ar maez leun amzer, f. en uhel karr, m.

Central Brittany in the countryside full Oof = a ) future high up car L

Language and grammar The present participle the gerund

and

introducing

T h e p r e s e n t participle is c r e a t e d r o u g h l y s i m u l t a n e o u s actions by g e r u n d , c r e a t e d by t h e particle en ' t o sing while w a l k i n g ' , labourat en Compare:

with o + v.n. T o e x p r e s s t w o t h e s a m e 'actor* w e h a v e t h e u r + v.n.: kanañ e n ur gerzhet ur ganañ ' t o w o r k while singing'.

M

L

( a ) G w e l e t e m eus anezhañ o redek. I saw h i m r u n n i n g . (= I saw him, a n d he w a s r u n n i n g . ) ( b ) G w e l e t e m eus anezhañ en ur redek. / saw h i m while / was r u n n i n g a l o n g .

In (a) w e h a v e t w o different a c t o r s , o n e sees a n d t h e o t h e r r u n s ; in (b) it's t h e s a m e o n e w h o b o t h s e e s a n d r u n s . B u t d o n o t e T w a s at h o m e with m y f a t h e r w o r k i n g ' Er gêr e o a n gant m a zad o labourat - s a m e ' a c t o r \ b u t ' t o b e ' a n d ' t o w o r k ' a r e different.

Exercise 1 U U T r a n s l a t e t h e following s e n t e n c e s , c h o o s i n g b e t w e e n o a n d e n ur: (a) (b) (c) (d) (e)

I h e a r d h i m singing. I l a u g h e d while r e a d i n g . I w a s l o o k i n g at t h e t r e e s . I saw her running along the street. W e f o u n d t h e k e y by l o o k i n g for it in t h e d r a w e r s .

Reflexive and reciprocal ('self' and 'each other')

verbs

Reflexive v e r b s a r e g e n e r a l l y (i) transitive v e r b s w h o s e direct object is identical with t h e i r subject: T w a s h [the c h i l d ] ' - T w a s h myself', (ii) v e r b s with a reciprocal ' e a c h o t h e r ' n u a n c e : ' t h e y fight [each o t h e r ] ' ; a n d (iii) o t h e r , always intransitive, v e r b s . F o r m a reflexive by placing en e m in front of a n y f o r m of t h e v e r b b u t a n auxiliary. T h e particle o b e c o m e s oc'h. C o n s i d e r e n e m wiskañ ' t o g e t d r e s s e d ' (gwiskañ ' t o d r e s s ( s o m e o n e ) ' ) , e n e m ziwiskañ ' t o g e t u n d r e s s e d ' (diwiskañ t o u n d r e s s ( s o m e o n e ) ' ) , e n e m walc'hin ' t o g e t w a s h e d ' (gwalc'hin "to w a s h ( s o m e o n e , s o m e t h i n g ) ' ) , e n e m ober (ouzh) ' t o a g r e e , a c q u i e s c e ; t o b e c o m e u s e d t o ' (ober ' t o d o ' ) , e n e m glevet ' t o c o m e to a n a g r e e m e n t ' , a n d e n e m lakaat da + v.n. ' t o begin t o , set oneself t o ' (lakaat ' t o put*): L

M

A r vugale e n e m wisk / A r vugale a zo oc'h e n e m wiskañ A r vugale n'en e m wiskont ket / N ' e n e m wisk ket ar vugale / A r vugale n'emaint ket oc'h e n e m wiskañ - N ' e m a n ket ar vugale oc'h e n e m wiskañ all r o u g h l y e q u i v a l e n t t o ' T h e c h i l d r e n get d r e s s e d / a r e g e t t i n g d r e s s e d - t h e c h i l d r e n don't get dressed/aren't getting dressed' E n e m wiskit buan! G e t d r e s s e d quickly!

A n daou baotr o deus e n e m glevet dija. T h e two boys have already c o m e to an agreement. E i t h e r bezañ o r kaout m a y b e t h e auxiliary with reflexive v e r b s it is a c o m p l e x a r e a , n o t t o b e e x p l o r e d h e r e . In r e c i p r o c a l s e n e m m a y b e r e i n f o r c e d by t h e a d d i t i o n of an eil egile ' e a c h o t h e r ' (if females exclusively, t h e n an eil ( h ) e b e n ) . T a k i n g t h e v e r b karet ' t o l o v e ' , ' t o love e a c h o t h e r ' c a n b e c o n v e y e d as ni en e m gar ' w e love e a c h o t h e r ' o r ni e n e m gar an eil egile ' w e love e a c h o t h e r ' . R e m e m b e r t h a t w h e r e t h e v e r b involves an auxiliary, en e m d o e s n o t c o m e b e f o r e t h e auxiliary - it p r e c e d e s t h e c o r e v e r b , t h e o n e which gives t h e lexical m e a n i n g , e.g.: L

E n e m welet a r e o m p . W e see o n e a n o t h e r . E n e m zibabet o doa dec'h. T h e y s o r t e d things o u t y e s t e r d a y . If t h e reflexive p r o n o u n is indirect w e use an eil . . . egile/heben ( w i t h o u t en e m ) , i n s e r t i n g b e t w e e n t h e t w o t e r m s t h e p r e p o s i t i o n i n t r o d u c i n g t h e indirect object. T a k i n g ober gaou ouzh unan bennak ' t o d o w r o n g t o s o m e o n e ' , w e m i g h t h a v e : Ni a ra gaou an eil ouzh egile ' W e d o w r o n g t o e a c h o t h e r . ' N o t e G a o u a ra outañ e-unan ' H e d o e s himself w r o n g . ' S o m e of t h e v e r b s m e t a b o v e m i g h t s e e m s i m p l e intransitives: en e m zibab ' t o sort things o u t , c o p e ' (dibab ' t o c h o o s e ' ) , en e m dennañ ' t o w i t h d r a w , b e d r a w n ' (tenn/añ ' t o p u l l ' ) , e n e m reiñ d a ' t o d e v o t e oneself t o , t o s t a r t ' : D'ar m o r e n e m denn ar p e s k e d 'Fish a r e d r a w n t o t h e s e a ' , i.e. ' m o n e y a t t r a c t s m o n e y ' . V e r y useful is e n e m blijout ' t o h a v e a g o o d t i m e ' , e.g. E n e m blijet h o poa e Pariz? ' D i d y o u enjoy y o u r s e l v e s in P a r i s ? ' N o t e t o o en e m c'houlenn ' t o w o n d e r ' , lit. ' t o ask o n e s e l f - goulenn ' t o a s k ' is actually i n t r a n s i tive, c o n s t r u c t e d with ouzh, digant. o r gant. D o n o t e t h a t B r e t o n uses non-reflexive v e r b s w h e r e o t h e r l a n g u a g e s w o u l d f a v o u r reflexives. F o r i n s t a n c e : Torret he deus he brec'h ' S h e ' s b r o k e n her a r m ' ( o r u s e t h e passive: Torret e o bet he brec'h ganti).

L

Exercise 2 T h e m u t a t i o n s h a v e b e e n left o u t of t h e following s e n t e n c e s . I n s e r t them! (a) E r kêr e labouront. (b) D a p e l e c ' h ez e o c ' h w a r c ' h o a z h ?

(c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) (k)

E m a o n o m o n t da K e m p e r . Ne klevan ket ar bugale o c'hoarzhin. Kollet e m e u s m a tog. H a g evet en deus e b a n n e gwin? U n a l u m e n n - v i o ù e d e b r i n g a n t plijadur b r a s . Brav eo dezhañ - en diwezh en deus kavet e bag. Piv e o a r k a z e t e n n e r e z w a r a r p l a s e n n ? E n e m klevet hoc'h eus, pe ket? E n u r k o m z g a n t t u d e d e u a n holl d a b e z a ñ l a o u e n . alumenn-vioù, f. brav eo da L

Emphatic

omelette to feel fine

pronouns

B r e t o n c o n v e y s t h e s e by j o i n i n g t h e possessive adjective t o t h e n u m e r a l unan, t h u s va-unan o r ma-unan, da-unan, e-unan, hec'hunan, hon-unan, hoc'h-unan, a n d o-unan. If e m p h a s i z i n g t h e subject, m o s t c o m m o n is to a t t a c h t h e p r o n o u n t o t h e c o n j u g a t e d v e r b form, e.g., klask a ran-me i l o o k for . . . ' , n e o a n - m e ket i w a s n ' t ' , H a dont a ray-hi? 'Will s h e c o m e ? ' W e m a y e m p h a s i z e the c o n j u g a t e d p r e p o s i t i o n s in this way: e v i d o n - m e 'for m e ' , ganit-te 'with y o u ' ; b u t t h e t h i r d p e r s o n s use t h e e m p h a t i c s : evitañ e-unan, etc. W h e r e n e g a t i v e forms of v e r b s a r e i n v o l v e d w e m a y in t h e t h i r d p e r s o n h a v e the i n s e r t i o n of anezhañ, etc., after t h e v e r b , e.g., n'eo ket deuet anezhi c'hoazh ' s h e h a s n ' t c o m e y e t ' , an ti ne oa ket echu mat anezhañ c'hoazh pa 'z ejont di da c h o m ' t h e h o u s e w a s still n o t totally finished w h e n t h e y w e n t t o live t h e r e ' . B u t n'eo ket (hi) deuet c'hoazh r e m a i n s possible.

More on word

order

V a r i a t i o n s in w o r d o r d e r in B r e t o n h a v e a lot t o d o with t h e ' m e s s a g e ' . P u t t h e ' m e s s a g e ' first, a n d this m e a n s t h e different w a y s of c o n j u g a t i n g v e r b s m u s t b e k n o w n . Essentially: B r i n g i n g o u t t h e action:

Debriñ a ra o r B e z ' e tebr. H e eats. (What does he do?)

B r i n g i n g o u t t h e subject:

E ñ a zebr. H e eats. ( W h o eats?)

B r i n g i n g o u t t h e object:

Yod-kerc'h a zebr. H e eats porridge. (What does he eat?)

a n d b r i n g i n g o u t s o m e t h i n g else: E r s a l - d e b r i ñ e t e b r or D a greisteiz e t e b r o r G a n t plijadur e tebr. H e e a t s in t h e d i n i n g r o o m / a t m i d d a y / w i t h p l e a s u r e . (Where/When/How does he eat?) If w e t h e n w a n t t o really e m p h a s i z e a n y of t h o s e first e l e m e n t s , t h e n w e m a y p l a c e e o after t h e m : D e b r i ñ e o a ra, E ñ e o a z e b r . Y o d - k e r c ' h e o a z e b r , E r sal-debriñ eo e tebr lit. It's e a t i n g h e d o e s / h e w h o e a t s / p o r r i d g e h e e a t s / in t h e d i n i n g r o o m h e e a t s E v e n s t r o n g e r is a n hini ( e o a), c o n t r a c t e d as ' n i , lit. ' t h e o n e w h o ' : M a z a d 'ni ( e o ) (a) g o m z e . I t ' s as m y f a t h e r u s e d t o say. ( n o t e t h e r e t a i n e d l e n i t i o n ) G w e n o l e (an hini) e o e n d e u s g r a e t e s o ñ j g w e r z h a ñ a r bilhedoù. It's G w e n o l e w h o d e c i d e d t o sell t h e tickets. S k a o t a ñ al listri ( a n hini) e o a r a n h e p p l i j a d u r . W a s h i n g u p is s o m e t h i n g I d o w i t h o u t p l e a s u r e . B e m d e z ( a n hini) e o e ra-hi k r a m p o u e z h . It's e v e r y d a y s h e m a k e s c r ê p e s . B u a n 'ni (e) r e d e d r e a r p a r k e i e r . I t ' s quickly h e w o u l d r u n t h r o u g h t h e fields, ( a d v e r b ) D a R o a z h o n 'ni eo aet. It's t o R e n n e s s h e ' s g o n e , ( p r e p o s i t i o n a l p h r a s e ) W i t h adjectives a n d t h e v e r b b e z a ñ t h e m o s t c o m m o n o r d e r is as follows: K l a ñ v int T h e y a r e ill.' T h i s g o e s for p a s t participles t o o : K a v e t e m e u s a n a l c ' h w e z T ' v e found t h e k e y . ' B e r e a d y t o o for t h e c o m m o n c o n s t r u c t i o n s w h e r e a w o r d is p l a c e d first ( n o t e t h e links b e t w e e n t h e ' s u b j e c t ' a n d t h e possessive): M a z a d a o a d a o u g a r r gantañ. M y father, h e h a d t w o cars.

(lit. ' M y father w a s t w o cars with h i m ' ) - y o u m i g h t e x p e c t Gant ma zad e oa daou garr. N o l w e n n a zo aet he m a m m d'ar ger da brenañ dilhad nevez. N o l w e n n ' s m o t h e r h a s g o n e t o t o w n to b u y n e w clothes, (lit. N o l w e n n h a s g o n e h e r m o t h e r . . . )

Expressing

opinions

Useful p h r a s e s i n c l u d e D ' a m soñj a n d D ' a m m e n o ' I n m y o p i n i o n ' - alternatively, War va m e n o . T t h i n k ' m a y b e M e a sonj din, o r Soñjal a ran, followed by e + v e r b . ' T o h a v e a n o p i n i o n a b o u t , think o f is sonjal eus, n o t t o b e confused with soñjal e ' t o b e thinking of, h a v e in o n e ' s t h o u g h t s ' : Petra a soñjit eus an dra-se? ' W h a t d o y o u t h i n k of t h a t ? ' - O soñjal e oan e m c'hazh T w a s thinking of m y cat.' Useful a c c o m p a n y i n g w o r d s a n d e x p r e s s i o n s i n c l u d e marteze ' p e r h a p s ' , emichañs a n d hep mar ' p r o b a b l y ' , hep mar ebet a n d sur (eo) ' c e r t a i n l y ' , n'ouzon ket T d o n ' t k n o w ' , a n d e n e m c'houlenn a ran 'I w o n d e r ' . T h e last t w o c a n b e followed by indirect q u e s t i o n s , b e g i n n i n g with ha ( n o effect o n w o r d o r d e r ) o r hag-eñ e + v e r b , or t h e a p p r o p r i a t e q u e s t i o n w o r d , e.g., perak, pegoulz. penaos, . . . + e + verb. V e r y c o m m o n is Kavout a ra din 'It s e e m s to m e ' , often in t h e form A gav din o r M e a gav din ( o r ( m e ) 'gav din) - a d a p t this b y c h a n g i n g da. T h e g e n e r a l o p i n i o n m i g h t b e War a lavarer ' S o p e o p l e say.' W e c a n e n d o u r o p i n i o n with such e x p r e s s i o n s ; if w e p u t t h e m first, t h e y m a y trigger e + v e r b or, given a p a u s e , t h e y c a n s t a n d a p a r t a n d h a v e n o effect: M

M

M

M

A gav din e vint amañ da seizh eur - D a seizh eur e vint amañ, a gav din. T h e y ' l l b e h e r e at s e v e n , I r e c k o n . D ' a m soñj ez erruo Y a n n diwezhat - D i w e z h a t ez erruo Y a n n , d'am s o ñ j . I t h i n k Y a n n will arrive late.

Apologizing,

and saying 'thank

you'

' S o r r y ' is Digarezit! a n d Iskuzit! ( o r Eskuzit!), t o w h i c h w e c a n a d d va or ma: Ma digarezit! ( a l t e r n a t i v e l y follow it with ac'hanon ' m e ' ) .

M a n y B r e t o n s will say Petra?, p a r t i c u l a r l y w h e n asking for s o m e thing t o b e r e p e a t e d , o r N ' e m eus ket klevet T d i d n ' t h e a r ! ' ' N o m a t t e r ' c a n b e N ' e u s forzh!, N e vern!, Netra, o r M a n n ebet ' ( I t ' s ) nothing.' ' P l e a s e ! ' is Mar plij!, t o which w e m i g h t a d d , for e x a m p l e , ganeoc'h: Mar plij g a n e o c ' h ! ' D o n ' t m e n t i o n it!', m i g h t b e Netra 'bet!, s h o r t for N e t r a n'eo bet!, o r M a n n 'bet! ' N o t at all'. ' T h a n k y o u ! ' is Mersi! o r s t r o n g e r Mersi bras!, or, getting m o r e c o m m o n : T r u g a r e z ! ( s t r o n g e r as T r u g a r e z vras!); t h e r e is e v e n B e n n o z h ( D o u e ) ! ' G o d ' s blessing!' Y o u c a n a d d dit/deoc'h t o t h e s e . T h e v e r b is t r u g a r e k a / a t , t h u s : M e h o t r u g a r e k a , H o t r u g a r e k a a t (a ran), M e a d r u g a r e k a a c ' h a n o c ' h , o r T r u g a r e k a a t a ran a c ' h a n o c ' h !

Exercise 3 C h a n g e t h e following s e n t e n c e s by placing t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t s ) first - h e r e ' s t h e a n s w e r to t h e first: A gav din h e deus bet n o t e n n o ù mat er skol hiziv. T t h i n k s h e h a d g o o d m a r k s at school today.' (a) N o t e n n o ù m a t h e d e u s b e t e r skol hiziv, a gav din, (notenn, f. m a r k ) (b) D e g a s a r a i o e b a k a d o ù d ' a r gêr. (c) L a o u e n e v e z a n a t a v o v o n t d a welet m a m o e r e b . (d) K a l z p e s k e d e n d e u s t a p e t ar p a o t r . (e) S k u b a ñ a ri a n ti pa vint aet kuit. (f) B l e n i a ñ a r a n ar c ' h a r r dija. (g) A l l a b o u r e r - d o u a r a ya gant e d r a k t o u r d ' a r p a r k . (h) K o n t a ñ u n istor a rin. (kont/añ t o r e c o u n t , tell) (i) A m a ñ e m a ñ ar vag. (j) B e m d e z e p r e n a n a v a l o ù . (k) K r a m p o u e z h a fard m a m m - g o z h . (I) T r o u z a z o en ti.

Dialogue 2 EE Look

at people

SUZANNA:

ALAN:

in the village

square

Piv e o a n d a o u b a o t r - s e a z o o c ' h e n e m walc'hin e r feunteun? N ' o u z o n ket, teñval e o . B r e m a ñ e m a i n t o c ' h o b e r g o a p a n eil e u s egile. Sot e o ar b a o t r e d y a o u a n k - s e .

SUZANNA:

Sellit! A r g w a z a z o o v o n t w a r o z u e n v o u s c ' h o a r z h i n a z o paotr-al-lizhiri.

ALAN:

E v i b i e n int, h e p m a r .

SUZANNA:

Y a , s u r e o . L a v a r o u t a r e e r e n d e u s teir m e r c ' h ivez, p e m p b u g e l e n holl. Trist e o , d r e m a ' z e o m a r v e t e w r e g d a o u vloaz ' z o . N e zle k e t b e z a ñ a e s a r v u h e z evitañ.

ALAN:

ur

SUZANNA:

N a n n , n e zle k e t , sur.

ALAN:

M e m e s t r a e v e v o n t a s a m b l e s h a g e ya m a t a n t r a o ù ganto-holl. Petra a vez graet anezho-holl? N ' o u z o n k e t r e . M a digarezit.

SUZANNA: ALAN:

Vocabulary feunteun, f. sot en holl bev/añ

fountain silly altogether, in all to live

teñval war-du dre ma ganto-holl M

dark towards because, while with them all

Conjunctions: joining things together 'and', 'but', 'or', 'neither... nor

-

S t a r t with ha(g) ' a n d ' , na . . • na • . . ' n e i t h e r . . . n o r . . . ' ( n o m u t a tion c a u s e d ) , a n d p e ' o r ' , which c a n j o i n n o u n s . T h u s : Y a n n ha Soaz ' Y a n n a n d S o a z ' , N a Per na Paol ' N e i t h e r Per n o r P a o l \ ar plac'h pe ar paotr the girl o r t h e b o y ' . W h e n j o i n i n g clauses, ha(g) a n d p e t e n d t o t a k e t h e i r c u e from t h e s t r u c t u r e of t h e p h r a s e w h i c h p r e c e d e s t h e m if t h e subject is s h a r e d : L

fc

E dad a savas hag a c'hoarzhas. H i s f a t h e r got u p a n d l a u g h e d . Graet e n deus e soñj mont da G e m p e r da labourat ha da gimiadiñ diouzh e vreudeur. H e d e c i d e d t o g o t o K e m p e r t o w o r k a n d t o say g o o d b y e t o his b r o t h e r s (kimiad/iñ diouzh). B u t with different s e n t e n c e again:

subjects it c a n b e as if y o u ' r e s t a r t i n g t h e

A r vugale a rank mont d'ar skol pe ar mestr-skol a zeuy da gerc'hat a n e z h o . T h e c h i l d r e n h a v e to g o to school o r t h e s c h o o l m a s t e r will c o m e for t h e m (mestr-skol, m., mistri-skol). Met, m e s , a n d h o g e n ' b u t ' a r e q u i t e similar. Q u i t e often y o u can just leave such w o r d s o u t : D e u e t e o en diwezh, ne fell ket din skoazellañ anezhañ. H e ' s a r r i v e d at last, [but] I d o n ' t w a n t t o h e l p h i m . If t h e y a r e t h e r e , y o u can simply start again, s o m e t h i n g found also with rak 'for, s i n c e ' . T h u s : Yann a oa azezet er sal-degemer, met N o l w e n n a oa o labourat el liorzh. Y a n n w a s sitting in t h e d r a w i n g r o o m , b u t N o l w e n n was w o r k i n g in t h e g a r d e n . A m a ñ e vo H e r v e warc'hoazh, rak n'oar ket pelec'h e vo o c h o m e-pad an hañv. H e r v e will b e h e r e t o m o r r o w , b e c a u s e h e d o e s n ' t k n o w w h e r e he'll b e living in t h e s u m m e r . A n o t h e r useful w o r d for ' b u t ' is avat, which n e v e r c o m e s first in t h e sentence: Gweltaz avat ne fell ket dezhañ ober un droiadig er c'hoad. B u t G w e l t a z d o e s n ' t w a n t t o go for a walk in t h e w o o d .

Exercise 4 J o i n t h e following s e n t e n c e s in a p p r o p r i a t e ways ( y o u m a y h a v e t o a d a p t t h e m s o m e w h a t ) - for t h e first we m i g h t suggest B e z ' e vez glav deiz ha noz, ha kalz avel a ra / hag e ra kalz avel. (a) Kalz avel a ra (ha)

B e z ' e vez glav deiz ha n o z

(b) N e fell ket d e z h a ñ m a s k o a z e l l a ñ (rak) Ne c'hellan ket p a d o u t gantañ (c) R e t e o din c h o m a m a ñ u n t a m m i g (met) E - p a d teir e u r o n b e t w a r - d r o a r s a o u t ( d ) A c ' h a n d a z i m e r c ' h e r e vin e r g ê r (ha) G a l l o u t a rin d i s k u i z h a ñ erfin

(e) M c r v e l a r a i o e v u o c ' h (pe) Magañ e vuoc'h a rank (f) L a b o u r a t a rin hiziv el liorzh (rak) M e a zougo ma dilhad kozh ( a ) N e o a d e n e b e t aet d a w e l o u t a n e z h a ñ ( h o g e n ) B r u d e t b r a s e o en e v r o (h) B e r c ' h e d a skriv ul lizher (ha) K a d o ù a sell o u z h a r s k i n w e l (i) N ' o u z o n ket p e t r a a z o er skinwel (met) Sellout a rin o u t a ñ m e m e s t r a (j)

N ' i n t ket a z e z e t (met)

O u z h taol e m a i n t

(k) M o n t a r e a s d i o u z h t u d ' e w e l e (ha) D o n t a reas d'ar gêr deiz ha noz, noz-dciz pad/out gant gouzañv bezañ war-dro, ober war-dro ac'han da moc'h m. pi. mag/añ doug/en brudet bras diouzhtu 1

day and night to put up with to suffer, endure to be busy with, be occupied with from now till Pigs to feed to wear, carry very famous immediately, straight away

Reading EZ3 Deskard K r o g e t o n d a l a b o u r a t d ' a r b e m z e k a viz H e r e e r b l o a v e z h n a o n t e k k a n t p e m z e k . N e o a n n e m e t u n n e k vloaz h a n t e r , d a l a v a r o u t e o a n yaouank-tre. E n abeg da betra on bet kaset da labourat ken a b r e d ? A b a l a m o u r d a b e t r a ez o n b e t k e m e r e t ivez e n u r v o u l l e r e z h , k e n y a o u a n k ha k e n b i h a n , d a zeskiñ va m i c h e r ? D a g e n t a ñ , u r b l o a z a o a dija m a r a e a r brezel p e v a r z e k e r e u z . G w a z e d B r e i z h evel e lec'h all a o a b e t galvet d ' a n a r m e evit m o n t da zifenn gwirioù B r o - C ' h a l l a - e n e p B r o - A l a m a g n . Y a , t a g e t e o a bet h o r b r o , u r v r o s e v e n e t , d i f e n n o u r e z a r frankiz, m e r c ' h h e n a ñ

a n iliz, g w a r e z o u r e z an i n t a ñ v e z h a g a n e m z i v a d , d i w a l l e r e z ar b r o i o ù b i h a n h a m e ' o a r - m e ; se a l e n n e m p w a r a r c ' h e l a o u e n n o u , se a o a b e t l a v a r e t d e o m p er skol h a g e n iliz e - b a r z h ar g a d o r b r e z e g , s e t u m a o a gwir, n e c'halle k e t b e z a ñ e r m o d - a l l . T a g e t g a n t u r v r o o u e z , kriz, d i g e r n e z , garv, u r v r o a z o u g e holl b e c ' h e d o u ar b e d , ur v r o h e d o a l a e r e t d e o m p a n E l z a s h a g al L o r e n , e o a ret d a V r o - C h a l l e n e m zifenn. ( H e r v e H e r r i , Evel-se e oamp B r e s t : A l L i a m m , 1982, p p . 9-10) y

en abeg da

L

on account of (here 'why?') ober, gra e to ravage, reuz wreak its destruction a-enep against difennourez, f. defender frankiz, f. freedom gwarezourez, f. protector intañv, m. widower diwallerez, f. protector. guardian pulpit kador-brezeg gouez savage, rabid digernez pitiless, hard pec'hed, m. sin

mouI(l)erezh, f. da gentañ arme, f. difenn gwir, m. tag/añ henañ intañvez, f. emzivad, m. ha me 'oar-me kelaoucnn, f. er mod-all kriz garv laer/ezh

publisher's, printer's first of all, at first army to defend right to attack, trap. devour eldest widow orphan and so on newspaper otherwise cruel, rough, raw rough, cruel to steal

Exercise 5 Translate the Reading into English.

Breton literature and writing C o n c e n t r a t i n g o n t h e m o d e r n p e r i o d , t h e biggest e v e n t is t h e c o d i fication of t h e l a n g u a g e o n t h e basis of t h e dialect of L e o n in t h e early n i n e t e e n t h c e n t u r y by L e G o n i d e c . L a t e r t h a t c e n t u r y w e h a v e t h e w o n d e r f u l w o r k of folklorists, e.g. T h e o d o r e H e r s a r t d e L a V i l l e m a r q u e ( K e r v a r k e r ) a n d his Barzhaz Breizh, a n d F r a n c o i s M a r i e L u z e l , a m o n g m u c h else. Y a n n - B ê r K a l l o c ' h , d e a d in t h e t r e n c h e s of t h e First W o r l d W a r , w r o t e in G w e n e d e g a n d is o n e of the two greatest Breton poets - we end our recordings with a p o e m

by h i m . M u c h is o w e d t o t h e figure of R o p a r z H e m o n , w h o c r e a t e d the m a g a z i n e Gwalarn a n d w r o t e a n e n o r m o u s n u m b e r of w o r k s . O t h e r w r i t e r s include Y o u e n n D r e z e n , M a o d e z G l a n n d o u r , J a r l Priel, a n d J a k e z R i o u , R o n a n H u o n , F a ñ c h E l i e s , Per D e n e z , P e r Jakez Helias, Francis Favereau, R e u n ar C h a l a n , Y o u e n n Gwernig, A l a n B o t r e l , L a n T a n g i , A n n a i g R e n a u l t , G o u l c ' h a n Kervella, N a i g R o z m o r a n d G w e n d a l D e n e z . A n d we m u s t m e n t i o n t h e o t h e r s u p r e m e p o e t . A ñ j e l a D u v a l - see U n i t 15.

11 Pell diouzh tousmac'h kêr - Dreist! T a r from the madding c r o w d ' - Wonderful!

In this unit you will learn: • • • •

about warning people more about the present participle about negation how to express conditions, with some reference to the future and the 'subjunctive' • some health-related terms

Dialogue 1 EX3 Far from HERVE:

NOLWENN:

HERVE:

NOLWENN: HERVE:

the madding

crowd

M o r s e n ' e m b o a gwelet a r m a e z i o ù k e n k a e r ! U r wezh e oan deuet ma-unan gant ma marc'h-houarn . . . m e t glav a o a b e t a - h e d m a b a l e a d e n n . G w i r e o int k a e r hiziv! Plijus e o b e z a ñ a s a m b l e s o p o u r m e n evel-se. M e t b e z a ñ e - u n a n - p e n n n ' e o k e t displijus k e n n e b e u t . K o u l s k o u d e e k a v a n plijusoc'h p a v e z o m p ni h o n d a o u ! D i g a r e z da g a o u t plijadur a s a m b l e s . . . . . . Pell d i o u z h t o u s m a c ' h k ê r ! N e k e t a ? Gwir eo! Met n ' e o ket lavaret e teuin da vevañ war a r m a e z , k e n pell d i o u z h p e p t r a e c'hell b e z a ñ !

Vocabulary marc'h-houarn, m dispHjus digarez, m. n'eo ket lavaret

bicycle unpleasant

baleadenn, f. kenncbcut plijadur. f. tousmac'h, m.

excuse. pretext that's not to say

walk either (with a negative) pleasure bustle, tumult. confusion

Language and grammar Warnings If we w a n t to d r a w s o m e o n e ' s a t t e n t i o n t o a p r o b l e m , t o tell t h e m to b e careful, w e u s e Diwallit! o r Diwall! T o p a y a t t e n t i o n ' c a n b e teurel, taol e v e z h (ouzh) a n d ober, gra van (ouzh). A n d if w e w a n t to let s o m e o n e k n o w a b o u t s o m e t h i n g , w e m i g h t ' s e n d a m e s s a g e ' , e.g., kas keloù, o r ' a n n o u n c e ' s o m e t h i n g , k e m e n n , o r i e t s o m e o n e k n o w ' , reiñ, ro da unan bennak da c'houzout. T o a careless p e r s o n we m i g h t say: R e t e vez diwall ' Y o u s h o u l d w a t c h o u t /

More on the present

participle M

R e m e m b e r t h a t t h e p r e s e n t p a r t i c i p l e , o + v.n. b e c o m e s oc'h before e n e m a n d a v e r b a l n o u n b e g i n n i n g in a v o w e l ; b e f o r e a n object p r o n o u n it b e c o m e s ouzh. T h u s : o tont ' c o m i n g ' , oc'h en e m c'houlenn ' w o n d e r i n g ' , oc'h evañ ' d r i n k i n g ' , a n d ouzh ma gwelet (or, of c o u r s e , o welet ac'hanon) ' s e e i n g m e ' . T h e p r o g r e s s i v e c o n s t r u c t i o n is available in e v e r y ' t e n s e ' a n d p e r s o n . B u t t h e p r e s e n t participle c a n also b e u s e d with setu ' l o o k at': Setu ar baotred o tistreiñ en diwezh ' H e r e a r e t h e b o y s r e t u r n i n g at last.' A n d it m a y stand in for a past t e n s e , e.g., ha hi o sellet ouzh ar c'hi ' a n d s h e l o o k e d at t h e d o g ' o r and t h e r e s h e [was] l o o k i n g at t h e d o g ' . It also o c c u r s in c o n s t r u c t i o n s of t h e k i n d ' t o h e a r s o m e o n e c o m i n g ' , e.g., m e a glev ar merc'hed o kanañ T h e a r t h e girls singing', gwelet a ra-hi ar c'harr oc'h erruout ' s h e sees t h e car arriving', sellet a reont ouzh ar velo o c h o m a-sav t h e y w a t c h t h e cycle s t o p p i n g ' . M o s t i m p o r t a n t , it is also u s e d t o d e s c r i b e w h a t is causing a feeling affecting t h e subject, of t h e k i n d T a m a s h a m e d sitting h e r e d o i n g n o t h i n g ' m e z h am eus oc'h azezañ amañ h e p ober mann. U s e it. %

k

t h e n , w i t h e x p r e s s i o n s such as skuizhañ ' t o get t i r e d ' , kaout p o a n ' t o b e in p a i n ' , 'feel r e g r e t ' , kaout plijadur ' t o h a v e p l e a s u r e ' , tremen e amzer ' t o w a s t e o n e ' s t i m e ' , dispign e arc'hant ' t o s p e n d o n e ' s m o n e y ' , bezañ nec'het ' t o b e w o r r i e d ' , bezañ spontet ' t o b e terrified':

Exercise 1 G i v e t h e p r e s e n t p a r t i c i p l e s of t h e following v e r b s : dont, mousc'hoarzhin, en em wiskañ, dougen, kavout, p r e n a ñ , g w e r z h a ñ , klask, m o n t , d e b r i ñ , sevel, l a m m a t , r e d e k , chom, c'hoari, tremen, kemer, degemer

Dialogue 2 Country

life, in the eyes of a

NOLWENN: HERVE:

NOLWENN:

HERVE: NOLWENN: HERVE:

town-dweller

Sell a z e , g w e l e t e m e u s u n t r o p e l l a d s a o u t o t r e m e n . D a b e l e c ' h e m a i n t o v o n t evel-se? Pebezh goulenn ouzh ur paourkaezh paotr eus kêr e v e l d o n ! N ' o u z o n d a r e , d ' a r g ê r m o a r v a t . . . d a sellet o u z h ar c ' h e l e i e r e n t e l e ! N ' e u s forzh p e t r a ! E m a o u t o v o n t d a o b e r g o a p a c ' h a n o n a d a r r e . M e t p e o g w i r o u t p a o t r fin, lavar din p e t r a ' m eus gwelet en ur d r e m e n e-biou ar park zo du-hont? N ' o n k e t evit l a v a r e t dit, k a l o n - m e . H a n e u z e , p e t r a a c ' h e u s gwelet e n u r d r e m e n e - b i o u a r p a r k ? Ul leue o tenañ e v a m m . H e m a ñ a oa koantik, m e l a v a r dit, h a n ' e o k e t evel al l e u e z o a c ' h a n o u t ! H a piv d a o b e r g o a p e n t a o l - m a ñ ?

Vocabulary tropellad, m.

n'ouzon dare en tele

herd, flock (followed by the name of the animals) I don't know at all on TV

saout pebezh goulenn, m. eus ker kelou, m. adarre

cattle what a + n. question from the city item of news again

M

peogwir (e ) e-biou leue, m. ten/añ

Your

since, because past (also hebiou) calf ('softy') to suckle

fin

n'eus forzh petra

fine, subtle, crafty you just come out with anything (lit. 'no matter what')

health

This is n o t a b o u t Y e c ' h e d mat!, t o o m u c h of which leads to an derzhienn logod ' t h e s h a k e s ' (lit. ' m i c e f e v e r ' ) , b u t a b o u t b e i n g ill or e n d u r i n g p a i n s of o n e sort o r a n o t h e r . T h e d o c t o r is ar medisin o r ar m e z e g - n e i t h e r w o r d s e e m s t o have a f e m i n i n e form. A s for a d e n t i s t , t h a t ' s dantour, m . a n d dantourez, f. T h e c h e m i s t is t h e apotiker, m. It's to h i m o r h e r w e will t a k e o u r ' p r e s c r i p t i o n ' , say fichenn o r paperenn, b o t h f e m i n i n e . T h e t h e r m o m e t e r is t h e gwrezverker, m . ( t o see if y o u h a v e a terzhienn, f. 'fever' o r t h e grip, m . 'flu') a n d n e e d t h e a m b u l a n c e , the klañvgarr, m. 'Ill' is klañv ( a n ill p e r s o n m i g h t b e un den klañv), a n d if w e a r e ill with s o m e t h i n g , t h e n B r e t o n uses gant. M e d i c i n e , in t h e s e n s e of a r e m e d y , m i g h t b e ur bilulenn ' a pill' (pilulenn, f., also pellennig, f.) or ul louzoù, ur remed, m. F o r p a i n s use kaout p o a n ' t o b e in p a i n ' : P o a n ' m eus e m c'hein 'I h a v e a b a c k a c h e ' , etc., a n d kaout poan-benn, poan-gof, poan-dent 'to h a v e a h e a d a c h e , a s t o m a c h a c h e , t o o t h a c h e ' . W e c a n r e p l a c e poan, f. with droug, m . F o r p a r t s of t h e b o d y w e can p o i n t o r say em brec'h 'in m y a r m ' , e m gar 'in m y leg', e m g o u z o u g 'in m y n e c k ' , em lagad 'in m y e y e ' , e m skouarn 'in m y e a r ' , e m skoaz 'in m y s h o u l d e r ' , e m zroad 'in m y foot' (troad). Siferniet on is T h a v e a cold', a n d if w e ' v e burnt ourselves, say, for example, devet/losket e m eus (ma dorn) ' I ' v e b u r n t my h a n d . ' ' T o b e seasick', which m a y well h a p p e n , is kaout droug-mor. A n d if w e w a n t (= need) to b e sick, t h e v e r b is bomis/at a n d we kaout c'hoant bomisat. T o c o u g h a n d t o s n e e z e a r e pas(a)at a n d streviañ o r strevial, strev. A h e a r t a t t a c k is un taol-gwad o r ur waskadenn-galon (bet e m eus ' I ' v e h a d ' , bet e n deus ' h e ' s h a d ' , bet h e deus ' s h e ' s h a d ' ) . A n allergy is alerji, f. ( y o u m i g h t j u s t

u s e droug, m.) a n d ' h e ' s allergic to* m i g h t b e N ' e o ket evit padout X h e c a n ' t e n d u r e X \ T o suffer, e n d u r e ' is also gouzañv. 4

Exercise 2 H e r e ' s a n e x t r a c t from R o p a r z H e m o n ' s b o o k Ur Breizhad oc'h adkavout Breizh (A Breton Rediscovering Brittany). We've r e m o v e d t h e m u t a t i o n s (from t h e v o c a b u l a r y t o o ) . See if y o u c a n insert t h e m a n d t h e n t r a n s l a t e t h e p a s s a g e . M e u r a den a goulenn c'hoazh, o gwelout ar pezh hon eus graet evit a r b r e z h o n e g e ' G w a l a r n ' , p e n a o s e g e l l i m p k a s d a p e n n a n e r v h o n e u s b o u l c ' h e t . A o n a zo g a n t o n a b e f e m p w a r u n h e n t dall, h a g o g w a s t a ñ e n a n e r h o r b u h e z . Sellit, e m e z o , o u z h a n islonk a z o e t r e z o c ' h h a g ar p o b l . K e n d o n h a k e n l e d a n e o m a n ' e u s d e n e n e s k i a n t m a t n a befe s p o n t e t g a n t a ñ . G w e l l e o g a n e o c ' h distreiñ h o d a o u l a g a d d i o u t a ñ , o l a v a r o u t e m e n n i t l a b o u r a t evit a n t u d d e s k e t h e p k e n , a r re a z o d i o u z h h o tu d ' a n islonk. H a setu: aze e m a o c ' h , ur b a g a d i g t u d o d e u s a d d e s k e t o yezh, b a r r e k o c ' h d'he lenn ha d'he skrivañ eget nikun, - ha d i v a r r e k d ' o b e r g a n t i p a tostait o u z h a r k o u e r i e n , d i v a r r e k z o k e n d ' o b e r ganti e n h o d a r e m p r e d o ù p e m d e z i e k , h a b e t e k e n h o divizoù k e n e t r e z o c ' h . meur a

L

erv, m. dall islonk, m. don skiant,-où

barrek ober, gra gant kouer, m. darempred, m. diviz, m.

several(plus a singular count noun) furrow blind (here a 'dead end') chasm, gulf deep sense, reason, science (here: i n his right mind') capable to use peasant affairs, relations conversation, story, plan

ar pezh (a) kas da penn boulc'h/an gwast/añ en aner pobl, -où ledan spont/añ menn/out bagadig. m. addesk/iñ divarrek tosta/at (ouzh/da) zoken pemdeziek kenetre-

that which to achieve, complete to begin, broach to waste in vain people broad, wide to astonish, terrify to want little group to relearn incapable, unable to approach even daily between, common to

Exercise 3 U J R e o r d e r t h e following s e n t e n c e s , s t a r t i n g with t h e u n d e r l i n e d e l e m e n t - w e give y o u t h e first: D'ar gêr e tistro Y a n n ' Y a n n r e t u r n s home/ (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i)

Y a n n a zistro d ' a r gêr. E r p r e t i e t r e m e n a n an a m z e r g a n t K a t e l l . D ' a n ostaleri ez a i m p d a c h o p i n a t a . Legumaj a brenin warc'hoazh. G a n t m a m i g n o n e d e o e vin. U r b a n n e laezh o d e u s evet. M e a y e l o d a c ' h o a r i foot-ball. U r skol a w e l e r d u - h o n t . P a v o p r e s t k o a n e v o galvet a r v u g a l e .

Dialogue 3 CD Oh for a NOLWENN: HERVE:

NOLWENN:

HERVE:

NOLWENN:

HERVE:

drink! H a n e u z e , k a r i a d , plijout a ra dit kreiz a r v o u r c ' h ? Y a , ya, m e t p o e n t e o d i m p k a v o u t p e a d r a d a d e r r i ñ h o n s e c ' h e d . K e n t o m m e o hiziv! Sell a z e , d u - h o n t , u r feunteun . . . M e t sell 'ta o u z h a n iliz k a e r , g a n t h e z o u r h a g h e c ' h i z e l l a d u r i o u fin. T a p 'ta d a v e n v e g foto m a r plij. C ' h o a n t ' m e u s d o n t e n - d r o g a n t f o t o i o ù e u s a n eil re h a g ar re all . . . h a c ' h o a n t ' m e u s d o n t e n - d r o d ' a r g ê r g a n t fotoioù d a z i s k o u e z d ' h o n m i g n o n e d . M a , evel a gari. M e t lavar din p e t o r e l o d e n n e u s a n iliz a v o t a p e t g a n t m a b e n v e g ? A n t o u r h a g a n n o r dal, a n eil h a g egile? P e u n a n h e p k e n ? D i n e o ingal. M e t a n div z e l w e n n , d u - h o n t , o sellet an eil o u z h h e b e n . A r r e o ù - s e a m e u s c ' h o a n t p a k a ñ ez p e n v e g ! A n div z e l w e n n z o u n t a m m i g e v e l d o m p - n i , kollet int o-div e-kreiz u r v o u r c ' h n ' a n a v e z o m p t a m m ! Kollet? Ni? Petra a welan d i r a k o m p m a n ' e o ket un ostaleri g a n t u n t e r a s p r e s t da r e i n a r gwellañ degemer dimp!

Vocabulary kreiz, m. terriñ, torr

something, the wherewithal thirst sec'hed, m. kizelladur. m. benveg, m. instrument, machine eus an eil re (benveg foto hag ar re all of each one 'camera') foto, m. as you please photo evel a gari petore part lodenn, f. which dor-dal, f. only hepken main doorway din eo in gal statue dehvenn, f. that's all the pak/añ to get, pack, same to me koll to lose wrap up ne + v. + tamm not at all terrace teras, m. degemer, m. reception, welcome (Degemer mat 'Welcome to e Breizh! Brittany!') middle, centre to break, slake, assuage, satisfy sculpture

peadra, m.

L

Dialogue 4 Looking

for somewhere

NOLWENN:

HERVE:

NOLWENN:

HERVE:

NOLWENN: HERVE: NOLWENN:

to sit

down

M e 'gav din o m p d e g o u e z h e t d i r a k a n ti-kêr. N e w e l e z k e t a n e z h a ñ e n tu all d ' a r b l a s e n n , a-dal d ' a n iliz? E o , gwelet e m e u s a n e z h a ñ . K l e v e t e m e u s l a v a r e t n e o a k e t k e n b r a s a r b l a s e n n gwezhall. L o d o d e u s l a v a r e t din e o b e t diblaset a r v e r e d a o a t r o - d r o d ' a n iliz. H a b r e m a ñ ez e u s g w e z d a r e i ñ s k e u d d i m p p a vez t o m m b e r v an a m z e r ! M a , gwir e o ? N ' e m b o a k e t gwelet. Sell aze p e l l o c ' h , d i n d a n ar gwez, u n alez b o u l l o ù . M o a r v a t e o b e t savet evit a r r e gozh. H a m o n t a r a i m p d a w e l e t a n e z h o p a vint o c ' h o a r i ? Y a , m a r k e r e z . H a p e o g w i r ez e u s b a n k o ù d i r a k e c ' h e l l i m p sellet o u t o e n u r e v a ñ u r b a n n a c ' h fresk. O b e r a n eil h a g egile, s e d e u n d r a a blij dit, sur! Y a , h a g a r c ' h o a z h , g a n t m a vi fur ez a i m p d ' a n a o d . H o k a r i a d , t r u g a r e z . G o u z o u t a o u z o u t a-walc'h e plij a n a o d din . . . h a dit! R e i z h e o k a r e t a r m e m e s t r a o ù a n eil h a g egile r a k ni e n e m gar, n e k e t a ?

Vocabulary L

a-dal da diblas(/añ) to mm berv boull, m. sede reizh

opposite to remove, move elsewhere boiling hot bowl (as in a game of bowls) that's good, regular, correct, fair

Iod bered, f. skeud, m. alez, f. mar kerez bank, m. gant ma M

some (people) cemetery shade, shadow alley, garden path if you like bench, form provided

Forming the conditional mood, using it, and expressing conditions T o o b t a i n its i m p e r s o n a l f o r m , j u s t a d d -fe t o t h e radical for C o n d i t i o n a l I. T h i s c o n d i t i o n a l is said t o h a v e a potential s e n s e - in o u r m i n d w h a t w e a r e d e s c r i b i n g m u s t b e r e a l i z a b l e . T h e r e is also a form, C o n d i t i o n a l II, w h e r e -je is a d d e d ; this is a m o r e unreal, r e m o t e c o n d i t i o n a l - t h e r e is a s e n s e of i m p r o b a b i l i t y . T h e ober a n d s y n t h e t i c c o n j u g a t i o n s a r e as follows, using T w o u l d l i k e ' , etc.: karout a rafen, a rafes, a rafe, a rafemp, a rafec'h, a rafent karout a rajen, a rajes, a raje, a rajcmp, a rajec'h, a raj ent a garfen, a garfes, a garfe, a garfemp, a garfec'h, a garfent a garjen, a garjes, a garje, a garjemp, a garjec'h, a garjent

U l levr a garfen prenañ er Fnac. I'd like t o b u y a b o o k at t h e F n a c (a large b o o k / m e d i a s t o r e ) . A m a ñ e tremenfent o vakañsoù gant plijadur. T h e y ' d s p e n d t h e i r holidays h e r e with p l e a s u r e . D o n o t e , h o w e v e r , t h a t w e u s e t h e f o r m in -je- e v e n for t h e p o t e n tial e v e r y t i m e a s u b o r d i n a t e clause with a c o n d i t i o n a l is l i n k e d t o a m a i n clause with t h e v e r b in t h e past: M e (a) grede e karje ma mignon mont da vale. I b e l i e v e d t h a t m y friend w o u l d like to g o walking, ( m e grede is in t h e p a s t )

Lavaret e n deus din e roje arc'hant dezhañ mar kavje anezhañ. H e told m e t h a t , if h e found h i m , h e ' d give h i m s o m e m o n e y , (en deus h e r e c o u n t s as p a s t ) N e greden ket e rae glav. I d i d n ' t b e l i e v e it w a s raining. but N e greden ket e raje glav. I d i d n ' t b e l i e v e it w o u l d rain. In ' i f . . . , t h e n . . . ' s e n t e n c e s , i.e. w h e n e x p r e s s i n g c o n d i t i o n s , it can b e useful t o c o n s i d e r w h e t h e r t h e c o n d i t i o n is p o t e n t i a l o r u n r e a l : t h e p o t e n t i a l ( C o n d i t i o n a l I) is linked to t h e n o t i o n of p r e s e n t o r future ( ' p e r h a p s it'll h a p p e n , p e r h a p s it w o n ' t , only t i m e will allow m e t o see if it d o e s ' ) , while t h e u n r e a l ( C o n d i t i o n a l II) is linked to t h e p a s t ( w e c a n ' t g o b a c k in t i m e , so w e c a n ' t s p e c u l a t e o n w h a t would have been, what would have been if). Consider: k

M a vefen pinvidik e prenfen ur c'harr n e v e z . If I w e r e rich, I'd b u y a n e w car. C'hoant e m befe m o n t d'an a o d . I'd like t o go t o t h e s e a s i d e . Mar gwelfen anezhañ e komzfen gantañ. If I saw h i m , I'd s p e a k to h i m . M a ' m bije arc'hant e rojen dezhañ. If I h a d s o m e m o n e y , I'd give h i m s o m e . M a ' m bije g o u v e z e t ne vijen ket deuet. If I'd k n o w n , I w o u l d n ' t h a v e c o m e . N o t e t h e following pair, b o t h t r a n s l a t i n g as 'If I h a d s o m e m o n e y , I'd b u y t h a t i m m e d i a t e l y ' : M a ' m bije arc'hant e prenfen an dra-se diouzhtu. M a ' m befe arc'hant e prenfen an dra-se diouzhtu. In t h e first I d o n ' t h a v e a n y some. T h e essential p o i n t s a r e : s i t u a t i o n s ; (2) -je- f o r m s a r e tice t h e r e is often confusion

m o n e y ; in t h e s e c o n d I m a y well h a v e (1) -fe- f o r m s a r e u s e d for p o t e n t i a l u s e d for u n r e a l s i t u a t i o n s ; (3) in p r a c between the two.

A q u i t e different, b u t practical, p o i n t is t h a t t h e -je- c o n d i t i o n a l of bezañ is t h e s t a n d a r d form in s o m e o p t a t i v e e x p r e s s i o n s , e.g., poent e vije + v.n. 'it w o u l d b e t i m e t o . . . ' , mat e vije + v.n. 'it'd be g o o d t o . . . ' , a n d ret e vije + v.n. 'it really w o u l d b e n e c e s s a r y to . . . ' . N o t e t h e following e x a m p l e s with -fe-: a n o p i n i o n is e x p r e s s e d , but t h e r e ' s a d o u b t : A o n am eus n e lavarfes ket ar wirionez. I ' m afraid y o u ' r e n o t telling t h e t r u t h . N e gredan ket e m befe gounezet. I d o n ' t believe I've w o n .

Exercise 4 C r e a t e s e n t e n c e s with C o n d i t i o n a l I using t h e following e l e m e n t s : (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h)

m o n t d a w e l e t C a t a t o n i c / ni. prenañ shampooing / me e r preti-se m a t d e b r i ñ / hi o b e r w a r - d r o ar p r e n a d e n n o ù / Soazig g w e l o u t ' A o t r o u ar g w a l e n n o ù ' / e ñ seurfiñ m a t / te b e p pegeit m o n t d a v B e r l i n / c'hwi s k r i v a ñ w a r a r v o g e r / int shampooing, m. seurf/iñ

shampoo (also champoeñ, m.) to surf

N o t e r e g a r d i n g vBerlin t h a t in spelling a m u t a t i o n m a y often b e prefixed t o a w o r d , leaving t h e original c o n s o n a n t intact - this m a y affect, for e x a m p l e , foreign n a m e s a n d family n a m e s . N o w c r e a t e s e n t e n c e s with C o n d i t i o n a l I o r C o n d i t i o n a l II (it's subjective, so feel free) - for t h e first w e m i g h t suggest Gwelloc'h e vije bevañ war ar m a e z ' I t ' d b e b e t t e r t o live in t h e c o u n t r y s i d e . ' (i) (j) (k) (l) (m) (n) (o) (p)

gwelloc'h / bezañ / bevañ war ar m a e z mat / bezañ / ma / chom / e kêr n e . . . k e t / k r e d i ñ / gallout / d e b r i ñ chips o b e r n e b e u t o c ' h a d r o u z / d e s k i ñ m u i o c ' h / c'hwi sikour ho mignoned / dont a-benn en e labour / eñ b e z a ñ pinvidik / m a / u n ti k o a n t p r e n a ñ / hi skuizh b e z a ñ / m a / l a b o u r a t m a t / ni disoñjal p e p tra / m a / c h o m e r g ê r / int

12 Kavet an ti a-benn ar fin W e finally find the house

In this unit you will: • • • • •

review adjectives and adverbs review pronouns and indefinites look at sentences with relative or adjectival clauses consider the weather encounter a few interjections

Dialogue 1 Going

to see the

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Kervellas

G o u z o u t a rit p e l e c ' h e m a i n t o c h o m ? E n ti a welit d u - h o n t , e n d r a o n i e n n , a soñj din. G o u l e n n i t g a n t ar v a o u e z a z o o p r e n a ñ p a t a t e z . N ' e o ket patatez a bren-hi, met karotez! {D'ar vaouez) L a v a r i t din, m a r plij, piv a z o o c h o m e n tihont en draonienn? A R VAOUEZ: A r r e g K e r v e l l a e o a zo o c h o m a h o n t . A r re-se a anavezan abaoe pell-amzer: tad, m a m m , tad-kozh, m a m m - g o z h , h a g a n d a o u vugel, m a b h a m e r c ' h . ALAN: T r u g a r e z vras, I t r o n . M e t p e l e c ' h e m a ñ a n h e n t d a v o n t d ' a n ti, n e u z e ? A R VAOUEZ: R e t e v o d e o c ' h m o n t g a n t a n h e n t a z i s k e n n b e t e k a r stêr. E n o , a-dal d ' a n ti-post, ez e u s u r p o n t i g . T r e u z i t a r p o n t i g - s e h a g it w a r - e e u n d ' a n ti. M a r t e z e e v o r e t s e n i ñ o u z h ar g l o u e d h a g o r t o z . ALAN: Trugarez, mat eo. D e o m p !

Vocabulary traonienn, f. pell-amzer seniñ, son

valley a long time to ring

abaoc pontig, m. kloued, f.

since little bridge gate

Language and grammar A review of adjectives building on Unit 7

and adverbs

-

L e t ' s start with a r e v i e w t a b l e (see b e l o w for t r a n s l a t i o n s ) : simple

diminutive

'as X as' ken... ha(g)

comparative

superlative

'how/ what a!'

bras

brazik

bras (kement ha)

brasoc'h

(ar) brasañ

brasat

pizh

pizhik

pizh

pishoc'h

(ar) pishañ

pishat

gleb

glebik

gleb

glepoc'h

(ar) glepañ

glepat

mat

madik

(ken)koulz ha

gwell(oc'h) (ar) gwellañ

gwellat

drouk fall

drougik fallik

ken gwazh ha

gwashoc'h gwazh

(ar) gwashañ

gwashat

hir pell

hirik pellik

keit ha (ken hir pell ha)

hiroc'h pelloc'h

(an) hirañ (ar) pellañ

hirat pellat

meur a. kalz (a)

kalzik

kement ha

muioc'h (a) (ar) muiañ

-

kent

-

kerkent

kentoc'h

(ar) c'hentan

-

diwezh

-

-

-

(an) diwezhañ diwezhat

W e h a v e 'big, precise, w e t , g o o d , b a d , long/far'. T h e last a r e meur a ' s e v e r a l ' , kalz ' m u c h , m a n y ' , kent ' b e f o r e , as s o o n as, r a t h e r / s o o n e r , ( t h e ) first', a n d diwezh ' e n d , ( t h e ) last'. Meur a is u s e d only b e f o r e c o u n t a b l e n o u n s in t h e singular, e.g., meur a aval ' s e v e r a l / m a n y a p p l e s ' , while kalz o c c u r s e i t h e r b e f o r e a n o n - c o u n t singular, e.g., kalz bara ' m u c h b r e a d ' , o r b e f o r e plurals, e.g., kalz avaloù ' m a n y a p p l e s ' ( p r e f e r r e d m a y b e kalz a ) . T w o q u a n t i t y e x p r e s s i o n s a r e nicely c o m b i n e d in t h e p r o v e r b Ober kalz a deil gant nebeut a blouz M a k e m u c h m a n u r e with little s t r a w ' (teil, m . ' m a n u r e ' , plouz, ' s t r a w ' ) , i.e. t o e x a g g e r a t e o n e ' s a c h i e v e m e n t s . W e c a n also use kalz with c o m p a r a t i v e s , e.g., kalz buanocTi ' m u c h m o r e quickly'; t h e o p p o s i t e is un tammig, e.g., un tammig brasoc'h 'a bit bigger'. A n o t h e r useful w o r d h e r e is leizh, w h i c h w e find as, for e x a m p l e , e-Ieizh a dud a n d tud a-leizh 'lots of p e o p l e ' . T h e r e ' s also mui ' m o r e ' , e.g. Mui a win a zispigner er pardonioù eget a goar ' M o r e w i n e t h a n w a x is u s e d in p a r d o n s ' (casting a s p e r s i o n s o n t h e religious c o m p o n e n t of p a r d o n s ; koar, m . ' w a x ' , t h u s ' c a n d l e s ' ) . ' T h a n ' is eget o r evit. R e m e m b e r t h a t adjectives a n d a d v e r b s ( e v e n c o m p a r a t i v e s ) m a y h a v e d i m i n u t i v e s : koantik ' p r e t t y ' , hiroc'hik 'a bit l o n g e r ' , bremaik (from bremañ) ' s h o r t l y ' ; for s u p e r l a t i v e s we h a v e , for e x a m p l e , gwellaikañ ma c'hell e kas e labour en-dro ' H e d o e s his w o r k t h e best h e c a n . ' L

k

Exercise 1 G i v e a n s w e r s t o t h e following patterns:

q u e s t i o n s , using t h e

following

M o n a a zo brasoc'h eget/evit Per. H e r v e n'eo ket k e n fur ha Berc'hed. Katell e o ar yaouankañ. A l levr-mañ e o an hini marc'hadmatan. T h e difference b e t w e e n t h e b o t t o m t w o m a y b e t h a t t h e first a n s w e r s piv? ' w h o ? ' a n d t h e s e c o n d peseurt X ? 'which X ? ' , b u t t h e r e is little difference. B u t in t h e p l u r a l r e is o b l i g a t o r y . L

(a) (b) (c) (d) (e)

Piv Piv Piv Piv Ha

a zo koshoc'h, Gweltaz pe Bêr? a zo furoc'h, E r w a n pe Gatell? a zo hegaratoc'h, K a d o ù pe Verc'hed? a zo skuishoc'h, ar mestr-skol pe ar poliser? Per a z o k e n s p e r e d e k h a D i v i ?

(f) (g) (h) (i) (j) (k) (I) (m) (n)

H a G o u l c ' h a n a z o k e n sot h a P a o l ? H a g ar c ' h a z h a r e d k e n b u a n h a g ar c'hi? Piv e o a r c ' h o s h a n . Per p e Y a n n i g ? Piv e o a r b a o u r a ñ , K a t e l l p e N o l w e n n ? Piv e o a r b r u d e t a ñ , N e l s o n M a n d e l a p e Z i n é d i n e Z i d a n e ? Piv e o a r plijetañ, Soazig p e F a ñ c h ? P e s e u r t r o c h e d e o an hini n a e t a ñ , a n hini glas p e a n hini r u z ? P e s e u r t l o e n e o a n hini d a ñ j e r u s a ñ , al leon p e a n tigr? P e s e u r t k ê r e o an hini g a e r a ñ , P a r i z p e L o n d o n ? talvoudus didalvoud kevredigezh, f. plijet dudius loen, m. leon, m. tigr, m.

useful useless society pleased interesting animal lion tiger

Exercise 2 U s e t h e p a t t e r n s Y a n n a zeu da vezañ sotoc'h-sotan a n d War goshaat ez a N o l w e n n t o c r e a t e s e n t e n c e s from t h e following elements. Imagine questions and answers: E.g. Kozh e o ? - N ' e o ket, m e t war goshaat ez a a n d Y e n e o ar gambr-kousket? - Y a , yen e o , ha yenoc'hyenañ e teu da vezañ. (a) (c) (e) (g) (i)

oadet, Nolwenn p a o u r , Divi fur, an d e n k o z h pouezus, an arc'hant Yac'h, ma c'hoarig dont, deu-/da- da vezañ buhez, f. konikl, m. yaouankizoii. pi. pouezus

(b) (d) (f) (h) (j)

ker, ar vuhez klañv, ar c'honikl m e z v , ar y a o u a n k i z o i i yen, ar pred trist, M a m m i g

to become life rabbit young people important (often a-bouez)

A few more words on pronouns indefinites

and

Hini a n d re, which w e h a v e m e t , a r e a b s o l u t e l y crucial little w o r d s . T h e r e a r e also t h e q u e s t i o n w o r d s pehini? a n d pere? ' W h i c h o n e ( s ) ? ' , a n d if w e wish t o refer t o ' P a o l Y , w e h a v e hini Paol (m. sing.), hini Baol (f. sing.), o r re(où) Baol (pi.). A n d an hini a m e a n s ' h e w h o ' : A n hini a vale e e u n a gav atav ledan e hent ' H e w h o walks straight always finds his way b r o a d . ' N o t e lies den, lies a dud, a n d lies hini ' s e v e r a l , n u m e r o u s p e o p l e ' , nebeut ( a ) 'little, few', re nebeut ( a ) ' t o o little', un nebeud gvvez/levrioù ' a few t r e e s / b o o k s ' ( w i t h o u t a). ' E a c h , e v e r y ' a r e c o n v e y e d in s e v e r a l ways. First is pep: pep tra ' e v e r y t h i n g ' ; ' e v e r y b o d y ' m a y b e pep den o r pep hini, e.g., E-lec'h m a vez tre ha lanv e c'hell p e p hini lakaat e anv ' W h e r e t h e sea rises a n d falls a n y o n e can p u t his n a m e ' , i.e. n o o n e will k n o w it was y o u ! If y o u w a n t t o h a v e ' e a c h ' in t h e distributive s e n s e , t h e n use p e p a , e.g., Prenet h o n eus d e z h o pep a berenn azv ' W e b o u g h t t h e m a r i p e p e a r e a c h ' (azv ' r i p e ' ) . ' E a c h ' c a n also b e c o n v e y e d by k e m e n t , t h o u g h it t e n d s t o n e e d a clause a c c o m p a n y i n g it: E k e m e n t kêr e viot o c h o m ' I n e v e r y t o w n y o u ' l l live', K e m e n t d e n a zeu dre amañ ' E v e r y p e r s o n w h o c o m e s by h e r e . ' A n d 'all t h i s / t h a t ' is k e m e n t - m a ñ , kement-se, which l e a d s t o . . . F o r 'all' w e c a n start off with t h e w o r d h o l l ( d o n ' t p r o n o u n c e t h e h), t h u s an holl ' e v e r y o n e ' , an holl dud 'all t h e p e o p l e ' , an holl draoii 'all t h e t h i n g s ' , an holl vara 'all t h e b r e a d ' , an holl volennad sistr ' t h e w h o l e bowlful of c i d e r ' . It c a n b e t a c k e d o n to an adjective o r p a r t i c i p l e , e.g., gwenn-holl ' c o m p l e t e l y w h i t e ' . It m a y b e u s e d o n its o w n - c o m p a r e D e u t int holl - D e u t e o an holl ' T h e y ' v e all c o m e - All of t h e m h a v e c o m e . ' A n d w e m a y tack it o n t o a p r o n o u n : c'hwi-holl 'all of y o u ' . W e c o m e across tout a g r e a t d e a l in t h e s p o k e n l a n g u a g e , e.g., tout an dud ' e v e r y o n e ' . A n o t h e r possibility is a-bezh, lit. 'of [a] p i e c e ' , (from pezh, m., ioù ' p i e c e ' ) after a n o u n , e.g., ar blasenn a-bezh ' t h e w h o l e s q u a r e ' ; o r w e c a n use t h e s t r u c t u r e e ( n ) + poss. + pezh, t h u s an ti en e bezh b u t ar blasenn e n he fezh. F o l l o w a p l u r a l n o u n by a zo o r 'zo ( o r j u s t zo) t o c o n v e y ' c e r t a i n , s o m e ' , e.g., tud 'zo ' s o m e / c e r t a i n p e o p l e ' . V e r y i m p o r t a n t is b e n n a k ( e t ) (it n e v e r m u t a t e s ) , u s e d with a n o u n p r e c e d e d b y t h e indefinite article - in t h e case of a collective o r n o n - c o u n t , m a s s n o u n , insert tamm or banne after t h e indefinite L

L

L

L

L

article: un den bennak ' s o m e o n e ' , un dra bennak ' s o m e t h i n g ' , un tamm bara bennak ' a piece of b r e a d o r s o ' , ur banne kafe bennak a d r o p of coffee o r s o ' . U n a n bennak is ' s o m e o n e ' a n d ur re bennak refers t o a c o u p l e o r a g r o u p (ur r e m e a n s 'a p a i r o f , e.g., ur re votoù 'a p a i r of s h o e s ' ) . It c a n b e u s e d after a n u m e r a l p h r a s e t o convey ' a p p r o x i m a t e l y ' , e.g., ur pevar c'hant merc'h bennak ' s o m e 400 girls'. Finally, it can b e t a c k e d o n t o a q u e s t i o n w o r d , giving t h e m e a n i n g ' - e v e r ' , e.g., Piv bennak a zeuy, e vin l a o u e n d'e welet ' W h o e v e r c o m e s , I'll b e glad t o s e e h i m ' , Pelec'h bennak e c'hellont bezañ bremañ? ' W h e r e v e r can t h e y b e n o w ? ' N o t e t h e v e r b a l p a r t i cles t h e r e - n o t h i n g surprising. B u t d o n o t e petra bennak m a ' a l t h o u g h ' : Petra bennak ma vint e n h o n ti warc'hoazh, e vin-me e kêr o labourat ' A l t h o u g h they'll b e at o u r p l a c e t o m o r r o w , I'll b e in t o w n w o r k i n g . ' A n d n o t e un dra bennak a n e v e z ' s o m e t h i n g n e w ' - similarly Petra (a) n e v e z ? - Netra (a) nevez ' W h a t ' s n e w ? ' - ' N o t h i n g ' . T h e little w o r d all m e a n s ' o t h e r ' . W e p l a c e it after t h e n o u n , adjective, o r p r o n o u n : an den all ' t h e o t h e r p e r s o n ' , ar bugel fur all 'the o t h e r w e l l - b e h a v e d child', unan all ' a n o t h e r o n e ' , ar re all ' t h e o t h e r s ' . T o g e t h e r with n e g a t i o n ' o t h e r , e l s e ' can b e c o n v e y e d b y ken: nikun ken ' n o o n e else', n'em eus ken c'hoant n e m e t . . . T h a v e no o t h e r desire t h a n . . . ' T h i s brings us t o ' o n l y ' . O n its o w n this c a n b e h e p k e n , a n d c o n s t r u c t e d with a v e r b w e m i g h t h a v e n e + v. + (ken) n e m e t ' n o t h i n g b u t ' as a b o v e , b u t with a n o u n w e typically u s e t h e p r e p o sition n e m e t in a p e r s o n a l form, e.g., ar respont n e m e t a ñ ' t h e only a n s w e r ' (m.) a n d ar gudenn nemeti ' t h e only p r o b l e m ' (f.). C o m i n g t o ' s u c h ' , w e h a v e seurt ' s o r t ' , which surfaces in v a r i o u s guises, e.g., seurt bugale 'such c h i l d r e n ' , ur seurt ti, un ti seurt-se ' a h o u s e like t h a t ' , m o r e literally un ti eus ar seurt, un ti a seurt-se ' a h o u s e of t h a t s o r t ' - seurt-se c a n b e u s e d o n its o w n , m e a n i n g 'like that'. A n d ' s a m e ' is h e v e l e p o r m e m e s : an h e v e l e p d e n - ar m e m e s den the s a m e p e r s o n ' , e.g., A n h e v e l e p m a o u e z e o hag an hini am b o a gwelet dec'h e ker ' I t ' s t h e s a m e w o m a n I saw y e s t e r d a y in t o w n ' ( n o t e ha(g) for ' a s ' ) . If y o u w a n t to say ' t h e s a m e o n e ( s ) ' , t h e n u s e hini: an h e v e l e p / m e m e s hini, an h e v e l e p / m e m e s re. k

L

M

L

Dialogue 2 E H Looking

for someone

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA:

A R PAOTR:

ALAN: A R PAOTR:

and making

plans

A r p a o t r azezet o u z h a n d a o l - s e z o o skrivañ ul lizher d'e dud. Anavezout a ran anezhañ. B e z ' e o u n a n h a g a c'hellfe s k o a z e l l a ñ a c ' h a n o m p , a gav din. Y a , s u r e o , d r e m ' e n e m gav a n ti m ' e m a n o c h o m e n n a ñ n e p e l l d i o u z h a n ti-kêr. P e d o m p anezhañ da evañ ur b a n n e g a n e o m p eta. {D'ar paotr) Iskuzit, F a ñ c h a vez g r a e t a c ' h a n o c ' h , n e k e t a ? A n a v e z o u t a r a n h o t a d . U r b a n n e gwin p e b i e r a evfec'h g a n e o m p ? Y a , F a ñ c h a vez g r a e t a c ' h a n o n , F a ñ c h L a g a d e g . A n a v e z o u t a r a n a c ' h a n o c ' h ivez - Y a n n i g D e n e z , n e k e t a ? M a , g a n t plijadur e o e c ' h evin u r b a n n e ganeoc'h. L a v a r i t din, F a ñ c h , ar p l a c ' h a o a c ' h o k a o z e a l ganti u n e u r zo a zeuy d ' h o r g w e l e t fenoz. D e u i t c'hwi ivez. Y a 'vat, d o n t a rin g a n t plijadur. M e t n e vo k e t ar p l a c ' h - s e e n h o ti a - r a o k n a v e u r - d ' a r c ' h l a n v d i e o aet da gerc'hat he m a m m .

Vocabulary ped/iñ fenoz

Review

to ask, invite tonight

of relative

clauses

In s t r u c t u r e s such as T said that h e w o u l d arrive t o m o r r o w ' ( s u b o r d i n a t e , b u t n o t r e l a t i v e , clauses), that is c o n v e y e d by e (often ez o r ec'h b e f o r e a v o w e l ) o r by n o t h i n g b e f o r e k a o u t a n d often b e z a ñ - t h e n e g a t i v e is j u s t n e . • . ket, as a p p r o p r i a t e : M

L

L a v a r e t e m eus d e z h a ñ e r a n k d o n t d'hon ti w a r c ' h o a z h . I told h i m [that] h e m u s t c o m e t o o u r p l a c e t o m o r r o w . E n g l i s h ' w h o ' a n d ' w h i c h ' (which s o m e t i m e s a p p e a r as ' t h a t ' o r n o t h i n g ) h a v e n o e q u i v a l e n t in B r e t o n o t h e r t h a n a ( n e g a t i v e n a . . . ket, as a p p r o p r i a t e ) - t h e s e a r e relative clauses: L

L

Setu al l u n e d o ù am boa kollet dec'h. H e r e a r e t h e s p e c t a c l e s I lost y e s t e r d a y . Is t h e r e a relative t h e r e ? W h e t h e r a relative is p r e s e n t o r n o t will often b e clear from t h e c o n t e x t , t h u s : A r gwaz a zo o p o u r m e n ahed an a o d a z o pesketaer c a n only m e a n T h e m a n who is w a l k i n g along t h e s h o r e is a fisherman.' W h e r e a m b i g u i t y c o n c e r n s t h e p r e s ence of a direct object, this c a n ( b u t d o e s n ' t h a v e t o ) b e d e a l t with by using t h e object p r o n o u n - anezhañ m a k e s it clear t h e d o g is t h e subject in t h e following e x a m p l e : A r bleiz a lazhas va c'hi anezhañ a b o u e z e tost da bevarugent lur. T h e wolf w h i c h m y d o g killed [it] w e i g h e d a l m o s t eighty pounds. S o m e t h i n g similar is d o n e for i n d i r e c t objects - it's j u s t like t h e English s t r a n d e d p r e p o s i t i o n s , b u t with t h e object p r o n o u n p r e s e n t : Piv e o ar plac'h-se a zañsas h o m a b ganti? W h o ' s t h a t girl [ w h o m ] y o u r s o n d a n c e d with [her]? L

M

It's possible in such s t r u c t u r e s t o r e p l a c e a with e , t h u s giving e tañsas in t h e p r e c e d i n g e x a m p l e . If t h e r e is a s e n s e of t i m e o r p l a c e , e may be replaced by m a . Thus: M

M

A r park m ' e m a o n o l a b o u r a t [ennañ]. T h e field [that/which] I ' m w o r k i n g in [it]. So far t h e w o r d s t o w h i c h ' w h o / w h i c h ' r e f e r r e d w e r e definite. W h e n indefinite, it's possible t o use hag a: Setu un d e n hag a oar petra e m a ñ oc'h ober. T h e r e ' s a m a n knows what he's doing. Finally, (ar) pezh a m e a n s ' t h a t w h i c h ' a n d an hini a ' t h e p e r s o n w h o ( m ) ' as in t h e p r o v e r b AH ha h o l e n a roer d'an hini a c'houlenn ' A d v i c e a n d salt a r e given to h i m w h o a s k s . '

Exercise 3 Link t h e following pairs of s e n t e n c e s : E.g. Y a n n a wel ar gwaz a n d Prenañ a ra ar gwaz ur gazetenn b e c o m e Y a n n a wel ar gwaz a bren ur gazetenn ' Y a n n sees t h e m a n w h o b u y s a p a p e r . '

(a) (b) (c) (d) (e)

A v a o u e z a ya t r e . A r p a o t r a s e r r an n o r . P r e n e t e m e u s al levr. Kollet e n d e u s a r b a n e r . Pelec'h e m a ñ ar b o t o ù ?

The

A r vaouez a zo m a m a m m . A r paotr a zo o chom e Roazhon. Plijus e o al levr. E r b a n e r e oa patatez. Gwisket e m boa ar botoù dec'h.

weather

T h e B r e t o n s s p e a k r e a d i l y a b o u t t h e w e a t h e r , d o u b t l e s s n o t only b e c a u s e it's q u i t e c h a n g e a b l e , b u t also b e c a u s e it's b e e n a crucial e l e m e n t of life, o n t h e land a n d at sea. T h e sky, w h e r e m u c h of t h e w e a t h e r h a p p e n s , is oabl, m . ( ' h e a v e n ' is neñv, m . ) . W e c a n start with Brav e o an amzer hiziv T h e w e a t h e r ' s fine t o d a y ' , Fall e o an amzer hiziv T h e w e a t h e r ' s b a d t o d a y ' , Sed aze un amzer vat! T h e r e ' s fine w e a t h e r for y o u ! ' A n d s o m e o n e w o u l d r e s p o n d , if t h e y a g r e e d , with E o , brav/fall e o , o r if t h e y d i d n ' t , with N ' e o ket, fall/brav e o , o r w i t h Y a , m e a gred! ' Y e s , i n d e e d ! (lit. ' Y e s , I b e l i e v e ! ' ) ' o r N e bado ket 'It w o n ' t last.' Useful adjectives h e r e i n c l u d e t h e following: tomm seder soubl fresk brizh fall yen sklas

hot c a l m a n d very p l e a s a n t gentle and d a m p cool variable but generally pleasant bad cold v e r y cold

kaer dous kreñv amjestr gadal lous divalav put brein

beautiful damp strong unstable changeable unpleasant very b a d dry a n d cold rotten

W e c a n use such adjectives e i t h e r in t h e first p a t t e r n given a b o v e , o r i m m e d i a t e l y after amzer, which b e h a v e s as if f e m i n i n e so far as m u t a t i o n s a r e c o n c e r n e d - n e e d l e s s to say, w e c a n also say, for e x a m p l e , T o m m e o an heol ' T h e s u n ' s h o t . ' A nice, o r at least v e r y typical, e x a m p l e h e r e is amzer gaoc'h ' d r e a d f u l w e a t h e r ' (using t h e very c o m m o n n o u n kaoc'h, m . ) . T h e s t r u c t u r e with amzer is A m z e r fresk a ra, A m z e r c'hadal a zo, A m z e r divalav a vez - look at t h e v e r b s : t h e difference b e t w e e n t h e first t w o is difficult to define. A t least, n o t e t h a t ober is u s e d in reference to the weather. T h i s c a n b e e x t e n d e d to v a r i o u s v e r b s a n d n o u n s . L e t ' s h a v e some more weather terms:

noziñ abardaeziñ reviñ latariñ brumenniñ mogidell. f. skorniñ/skornañ aveliñ/avelañ avel, f. goulaouiñ digoumoulañ sevel/sav sederaat teñvalaat tevel/tav glav. m. erc'h. m. kazarc'h. m. brumenn luc'hed lugachenn. f. kurun. m./f. arnev, m. riell, m. broutac'h, m. heol, m.

to b e ( c o m e ) night to b e ( c o m e ) e v e n i n g to freeze, be freezing to b e misty to be misty/foggy mist, fog to freeze to be windy wind to b e c o m e light, to shine to b e c o m e clear to lift, b e c o m e clear to b e c o m e really p l e a s a n t to b e c o m e d a r k ( e r ) t o s t o p (e.g.. of rain) rain snow hail mist lightning fine drizzle thunder storm black ice sultry, close, s t o r m y h o t w sun

al luc'heden^^

ar ^ ' ( ^ ^

an erc'h an heol

, ar c houmoul

All t h e v e r b s c a n b e c o n s t r u c t e d with ober: skorniñ a ra, reviñ a ra, abardaeziñ a ra. T h e s a m e goes for m a n y of t h e n o u n s , as w e saw in t h e c o m b i n a t i o n s with amzer a b o v e : glav a ra, avel a ra, heol a ra, brumenn a ra, arnev a ra - a n d glav a z o , glav a vez - bruinenn a zo, brumenn a vez. L o o k o u t for e x p r e s s i o n s using bezañ with a c o n j u g a t e d p r e p o sition in t h e f e m i n i n e form, e.g., glav a zo ganti (a s e n s e t h a t rain is in t h e a i r ) , noz e o anezhi i t ' s n i g h t ' . T o ask a b o u t t h e w e a t h e r : Petra a ra an amzer? o r P e n a o s e o an amzer? U s e t h e h a b i t u a l if a p p r o p r i a t e : P e n a o s e vez an amzer e Breizh e miz Eost? ' W h a t ' s t h e w e a t h e r like in B r i t t a n y in A u g u s t ? ' A n d : Petra a raio an amzer warc'hoazh? ' W h a t ' l l t h e w e a t h e r b e like t o m o r r o w ? ' - P e n a o s e oa an amzer dec'h? ' W h a t w a s t h e w e a t h e r like y e s t e r d a y ? '

A few

interjections

A l w a y s a difficult a r e a in foreign l a n g u a g e s , as it's so t e m p t i n g to use t h e m , especially t h e s t r o n g e r o n e s , a n d so m a k e a fool of oneself. T h e r e a r e b o o k s , a n d e v e n a w e b - s i t e , d e d i c a t e d to t h e m in B r e t o n . H e r e a n d t h e r e w e h a v e m e t a few a l r e a d y , b u t h e r e we'll give just a few relatively safe o n e s - b u t d o r e m e m b e r t o b e careful. T h e w o r d gast, f. ' p r o s t i t u t e ' is in g e n e r a l t o b e a v o i d e d - d o n ' t b e t e m p t e d j u s t b e c a u s e y o u m e e t it in o u r final text in this unit. Memestra! ( o r M e m e s tra!) G o o d n e s s ! (a n o t e of f r u s t r a t i o n o r i r r i t a t i o n ) Gant ar vezh! U n druez! U r rukun! Dreist! Ac'hanta! a n d M a ! N ' e o ket strikt! a n d N ' e o ket tener! Fentus/Farsus e o ! Diwall! Biskoazh kemend-all! Ma D o u e ! C h a o u s ! o r Kaoc'h ki!

H o w awful! H o w awful! W h a t a pity! Yuck! Great!, Cool! Well! D o e s n ' t m a t t e r ! It's n o t a catastrophe! T h a t ' s hilarious! W a t c h o u t ! Careful! Incredible! Never heard the like! Blimey! O h dear! (lit. ' M y G o d ! ' ) Crikey! O h dear!

Exercise 4 U U H e r e a r e t w o s h o r t texts, t a k e n from K e r v e l l a (1984, p p . 1 3 6 - 7 ) . See if y o u c a n t r a n s l a t e t h e m . (a) T r i d e v e z h a z o e m a ñ a r glav o c ' h o b e r h e p e h a n . B e t e k p e g e i t e c'hell c ' h o a z h p a d o u t ? - N e o u z o n k e t avat. A n a m z e r , g o u z o u t a rit, n e sent k e t o u z h a n d u d . A - b e n n disul koulskoude e r a n k a n bezañ echu gant ar foenn, rak goude e m a ñ a r b o u e d c h a t a l d a c ' h w e n n a t . T e i r sizhun a z o b r e m a ñ e m e u r w a r - d r o ar foenn, d i a e s e o d a s e c ' h a n e r b l o a z - m a ñ g a n t a n a m z e r a ra. H a g a r m e v e l a z o k l a ñ v h a n e vez ket o l a b o u r a t a b a o e dilun. - G a n t p e t r a e o k l a ñ v ? - N e o u z o n k e t m a t , d r o u g k e i n dreist-holl en d e u s , n e o u z o n k e t k e n n e b e u t a - b e n n p e g e i t e c'hello a d k r e g i ñ g a n t e l a b o u r . (b) A c ' h a n d a viz G w e n g o l o e v o kalz t u d w a r a n a o d e B r e i z h . B e t e k p e g e i t e c h o m i t - c ' h w i e r v r o ? - B e t e k a n deiz k e n t a ñ a viz E o s t . - A - b e n n disul e m a ñ p a r d o n S a n t e z A n n a a r P a l u d . B e p Sul d i w e z h a ñ a viz E o s t e vez ar p a r d o n - s e ; a b a o e an o a d a z e k vloaz ez a n di b e p b l o a z . A b a o e p e g e i t n ' o c ' h - c ' h w i k e t b e t ? - D e k vloaz a z o b r e m a ñ n ' o n k e t b e t . hep ehan sent/iñ ouzh bezañ echu gant foenn, f. chatal c'hwenn/at mevel, m. matezh, f. adkregiñ, adkrog pardon, m. bep Sul diwezhañ

without stopping to obey be finished with hay cattle to sort out servant female servant, maid to start again pardon (important religious procession and festival) every last Sunday

Reading CZ3 G l a v a r a e p a z e g o u e z h j o m p e D o u a r n e n e z , h a tost m a r e k o a n . A W e n e d d a b o r z h b r a s K e r n e v ez e u s w a r - d r o d a o u - u g e n t lev. U r b o u r m e n a d e n n evit M o u t i g . M e t l a v a r e t h e d o a din A n n a B o d r i p ' e d o m p o l o c ' h a n kuit:

' U n a r z o u r e v e l d o u t , n e g o m p r e n a n k e t n e a n a v e z k e t gwelloc'h e v r o wirion, K e l t i a g o z h . N ' e o n a g e P a r i z n a g e R o m a e kavi a n d o n i o ù d ' a z a w e n . S p l e t u s o c ' h mil gvvech a v o e v i d o u t u n d r o i a d e Kernev.' N ' o a k e t l a e r e t ar r e b e c h i g . R a k , klev, Iribe; m a r e d ar V r e z h o n e d dre ar bed-holl, dre o bro n e reont ket nemeur. N ' o a n b e t b i s k o a z h e n tu-all d ' a n O r i a n t , h a c ' h o a z h ! . . . C h o m e t e o a m p eta da jourdal a-hed an hent, en H e n b o n t , e K e m p e r l e , h a dreist-holl e K e m p e r . Muioc'h c'hoazh eget bro-Wened, e kaven e oa maezioù Kernev b a r a d o z an t o r g e n n o ù i g o ù , b a r a d o z a r gwez, b a r a d o z a n d o u r - r e d . Dre-holl torgennoù, dre-holl foenneier, ha kezeg ha saout o p e u r i ñ , w a r ribl a r s t ê r i o ù , e g w a s k e d a n h a l e g h a g a n elo. H a koad a d o ù o n n , h a d e r v , bezv, kistin, b r u g e g o ù ruz, h a d o u a r o ù lann, ha brulu, ha kelenn ha raden. D r e - h o l l tiez g w e n n h a tiez soul o t o m m h e o l i a ñ e p e o c ' h an h a ñ v , h a t r o p e l l a d o ù a r vugale, a r yer, a r c h a s , h a g a r m o c ' h b i h a n - r e s p e t dit! - o t r e u z a ñ a n h e n t d ' a r r e d , p ' e d o s e g e d a n n e b e u t a ñ . ' G i s t i b i h a n fall!' a s k a n d a l e A n n a B o d r i e n u r c ' h o a r z h i n . ( Y o u e n n D r e z e n , An Dour en-dro d'an Inizi, Brest: A l L i a m m , 1970 (first e d n 1932), p p . 3 1 - 2 )

Vocabulary mare, m. pourmenadenn, f. arzour, m. andon, f. spletus laer/ezh jourd/al war ar maez torgenn, f. ribl, m. gwasked, m.

bezv brugeg, f.

time walk, stroll artist source profitable, useful to steal to wander around, stroll, dawdle in the countryside hill bank,edge shade, shadow (also an adjective, 'shaded') birch(es) heather-covered

lev. f. loc'h/an kuit gwirion awen, f. troiad, f. rebech, m. maeziou, pi. baradoz, m. peur/iñ stêr, f. haleg elo or elv derv kistin lann, f.

league (approx. 4 km) to leave, set off true, real, veritable inspiration (poetic) trip, walk reproach (also a verb) countryside paradise to graze river willows poplars oaks chestnuts moor, heath

kelenn soul tropell, m. yar, f. respet, m. bezañ e ged

land holly thatch, stubble herd, mass chicken respect to be expecting it

brulu raden peoc:'h, m.

treuz/añ skandal/at

foxgloves fern peace (as an interjection, Peoc'h! 'Quiet!') to cross to scold, reproach; argue (noisily)

Exercise 5 A n s w e r in E n g l i s h t h e following q u e s t i o n s o n t h e text: (a) W h a t w a s t h e w e a t h e r like w h e n t h e y a r r i v e d in D o u a r n e n e z , a n d w h a t t i m e of d a y w a s it? (b) R o u g h l y h o w far is it from G w e n e d t o D o u a r n e n e z ? (c) W h y is K e r n e v b e t t e r t h a n P a r i s a n d R o m e ? (d) W h a t is p a r t i c u l a r l y r e m a r k a b l e a b o u t K e r n e v ?

13 Pesked, bigi ha traoù da brenañ Fish, boats and things to buy

In this unit you will: • review relative clauses • learn how to make suggestions • shop, argue, talk about fish and cooking them, and admire boats • learn a little about Breton and the computer

Dialogue 1 Messing

about

GWENOLA:

GWENOLE:

GWENOLA:

GWENOLE: GWENOLA:

in boats - or just looking

at

them

H a m o n t a r a i m p d a w e l e t a r p o r z h - m o r u r wezh b e n n a k ? C ' h o a n t e m befe m o n t d a w e l e t a n e z h a ñ adostoc'h! Y a , m o n t a r a i m p . M a n e v o k e t re v r a v a n a m z e r ab e n n a r c ' h o a z h d a v o n t d ' a n a o d d a n e u i a l ez a i m p d a d r e m e n ar p e n n - d e v e z h e r p o r z h . H a m a vefe p e s k e d fresk e p r e n f e n a-walc'h u r p e z h b r a o g d a b o a z h a t e n h o l e n glas! G a n t m a vo! Evel-just n e w e l e z b e p t r o n e m e t b o u e d ! H a m a n e vefe n e m e t s a r d i n , p e t r a a rafes g a n t o ! O f o a z h a ñ w a r a n t a n h a m o g e d i ñ an t r o w a r d r o i o ù a-bezh? G o a p a d a r r e ? M ' a m bije g o u e z e t e vijemp b e t o k e m e r vakañsoù er menezeier, e Bro-Skos! H a n e vefes k e t te o c ' h o b e r g o a p a c ' h a n o n ? M a , m o n t a r a i m p p e n e r a i m p k e t ? C ' h o a n t a m befe g o u z o u t d i o u z h t u m a r plij!

GWENOLE:

M a t e o , p e o c ' h g a n t se, m o n t a r a i m p d a w e l e t a r p o r z h a - b e n n a r c ' h o a z h h a p a vefe k a e r a n a m z e r d a v o n t d a lec'h all! L a o u e n o u t evel-se?

GWENOLA:

Ya, laouen!

Vocabulary porzh-mor. m. a-dostoc'h neui/al penn-devezh, m. a-walc'h braog, m. poazh/at holen, m. gant ma vo! bep tro sardin trowardroioù. pi. da lec'h all

sea port closer to, from nearer to swim half a day, half-day willingly, with pleasure sea bass to cook salt so long as there is! every time, always sardines everywhere around, environs somewhere else

ur wezh bennak sometime a-benn arc'hoazh tomorrow (lit. 'by tomorrow', but may indicate just 'tomorrow') dibenn-sizhun, m. weekend pezh, m. piece; also a preposed adjective with the sense big' blue, green, grey glas (here 'grey', referring to pure sea-salt) tan, m. fire moged/iñ to fill with smoke, smoke menez, m. mountain, hill peoc'h gant se let's calm down. OK

Language and grammar Making

suggestions

H e r e a r e a few, including o n e from t h e first d i a l o g u e : H a mont a raimp . . . ? Shall w e g o . . . ? U r banne gwin h o po? W o u l d y o u like s o m e w i n e ? H a fellout a ra deoc'h • . . ? D o y o u w a n t to . . . ?

k

H a gweladenniñ a raimp . . . Shall w e v i s i t . . . ? H a klask a raimp kavout ar preti hor b o a lennet diwar e b e n n dec'h? Shall w e try t o find t h e r e s t a u r a n t w e r e a d a b o u t y e s t e r d a y ? ' W h a t i f m i g h t b e c o n v e y e d using a c o n d i t i o n a l in -fe- (-je- if really h y p o t h e t i c a l ) after ha ma: H a ma'z afemp d'ar stal-gazetennoii da brenañ Pariscope? S h o u l d w e g o t o t h e p a p e r s h o p to b u y Pariscopel

Dialogue 2 EZ1 Fish for GWENOLA: GWENOLE:

GWENOLA: GWENOLE:

GWENOLA: GWENOLE:

GWENOLA: GWENOLE:

GWENOLA: GWENOLE:

supper H a n e u z e k a v e t e c ' h e u s p e s k e d d a b r e n a ñ er c'hoc'hu? Y a , k a v e t e m e u s b r a o g e d evel m a ' m b o a c ' h o a n t p r e n a ñ . P r e n e t e m e u s s a r d i n ivez h a g u n t a m m m o r u sail w a r ar m a r c ' h a d . M e n a m , m e n a m ! Sed aze p e a d r a d a o b e r c h e r v a d , k a r i a d ! M e t p e n a o s o u t e n soñj a o z a ñ a n e z h o ' t a ? C ' h o a n t e c ' h e u s g o u z o u t ? M a , a r b r a o g e d a m befe c ' h o a n t o f o a z h a ñ e n h o l e n glas, l a k a e t e r forn t o m m ruz. M e t diwall m a t , h o l e n glas G w e n r a n n a lakain, a n hini gwellañ e o ! Y a , m a t , m e t ar s a r d i n ? A r r e o ù - s e a o a r l e u s k e l flaer pa vezont poazhet war an tan . . . M a r t e z e a-walc'h, m e t soñj 'ta e r blaz a v l e u n i o ez k e n o ù p a zebri a n e z h o ! N e d o u f e n k e t ez eus g w e l l o c ' h m e u z g a n t u r b a n n a c ' h gwin g w e n n fresk! Gwin adarre! M e t ar moru, petra eo ar pesked-se c'hoazh? A r m o r u a a n a v e z e z m a t k o u l s k o u d e ! P e t r a , d ' a z soñj, e o ar p e s k e d a servijer dit p a zistroez e u s ar p u b e L o n d r e z ? M a n ' e o k e t ' c o d fish' . . . a r m o r u e o ar memes pesked. A ? N ' o u i e n k e t 'vat. M e t p e n a o s e v o fardet ganit eta? R e t e o l a k a a t a r m o r u d a zisallañ d a g e n t a ñ , u n n o z v e z h d a v i h a n a ñ h a c h e ñ c h o d o u r ingal, b e p p e m p

GWENOLA:

e u r v e z h l a k a o m p . M e t n ' e o k e t ret dit sevel e u s d a w e l e evit o b e r k e m e n t all! H a g o u d e e vo fardet g a n i n , grilhet brav, h a servijet g a n t a v a l o ù - d o u a r p o a z h t e n e r . . . h a g ur b a n n a c ' h . . . . . . gwin g w e n n fresk, g o u z o u t a o u z o n !

© Jean-Michel Prima N o t e : T h e prices m i g h t n o w r e a d : " A r a i g n é e s / K e v n i d - m o r 4 € / K g ' ' H o m a r d s / L e g i s t r i 30 € / K g \

koc'hu. m . sail chervad, m.

tomm ruz leuskel, laosk blaz. m. genoii. m. meuz. m . da vihanañ ingal grilh/añ poazh

in or u menam, menam! feast (ober en soñj bezañ aoz/añ chervad t o h a v e a feast') forn, f. red-hot diwall mat! to release flaer. m. bleuniañ. bleugn/ smell (if f., a b a d bleuni smell) mouth tou/iñ dish, delicacy (also pub, m . disall/añ meuz-boued) m a r k e t hall

cod

s a l t ( e d ) (adj.)

yum, yum!

t o grill cooked

to arrange, prepare oven Attention! stink, b a d smell to

flower

to swear pub to take out the saltiness

at least regularly

to think, intend

kement all aval-douar, m. tener

all t h a t , t h a t potato soft, t e n d e r

More on subordinating

conjunctions

W e c o n c e n t r a t e h e r e o n a very few of t h o s e which e n d in the particle m a w h i c h , like p a , m a y b e c o m e m a ' z b e f o r e a vowel. A few h a v e n a i n s t e a d of m a . T h e g o l d e n r u l e is: t h e v e r b immediately follows t h e m . F o r effect y o u m a y b r e a k this r u l e . H e r e is a brief list: M

L

e-Iec'h ma where pa when(ever) dre ma while while, as l o n g as e-keit m a a b a o e ma since b e p gwech m a every time, whenever goude ma after, o n c e a-raok ma before kerkent ha m a as s o o n as k e n ma/na, betek ma until a-boan m a scarcely, h a r d l y dre ma, abalamour ma because o vezañ ma, peogwir e because evit ma in o r d e r t h a t , so t h a t gant a o n na for fear t h a t , lest e doare ma so t h a t hep ma/na without daoust ma, petra bennak ma a l t h o u g h ha pa, z o k e n ma e v e n if ma, mar, pa if gant ma provided e k e n kaz m a in case A n a l t e r n a t i v e , w h e r e t h e c o n j u n c t i o n b e g i n s with a p r e p o s i t i o n , is to r e p l a c e ma with da. T h i s gives t w o possibilities: a-raok ma teuas ' b e f o r e h e c a m e ' m a y b e c o m e a-raok dezhañ dont o r araozon da zont. A n o u n m a y r e p l a c e t h e p r o n o u n in this c o n s t r u c t i o n .

Exercise 1 T h e following e x a m p l e s a n d t h e i r m e a n i n g s h a v e b e e n j u m b l e d get t h e m b a c k t o g e t h e r ! If s h e w a n t s t o sell h e r field, y o u can b u y it. L a o u e n e vefen ma teufe.

I'll b e p l e a s e d if h e c o m e s . Laouen e vin mar d e u . If h e w e n t fishing, I'd g o t o o . i\la karfe dont d'hor gwelout, e vefe d e g e m e r e t mat. If I h a d b e e n well, I w o u l d h a v e b e e n a b l e t o g o t o o . i\la ne gavit ket mat ar b o u e d , arabat deoc'h debriñ. I'd b e p l e a s e d if h e c a m e . Ma ne rafe ket k e m e n t a avel, ez afen da b o u r m e n . If it w a s n ' t so windy. I'd g o for a walk. Ma ne skriv ket din, ez in d'e welout. If she w a n t e d t o c o m e a n d s e e us, s h e w o u l d b e w e l c o m e . Pa fello dezhi g w e r z h a ñ he fark, e c'hellot e brenañ. If h e d o e s n ' t w r i t e t o m e , 111 g o a n d s e e h i m . Ma vijen bet yac'h, e m bije gellet m o n t ivez. If y o u d o n ' t like t h e food, d o n ' t e a t it. Ma'z afe da besketa, ez afen ivez.

Reading 1 • • H e r e is a r e a d i n g o n t h e m a r k e t hall, ar c'hoc'hu, a n d w h a t y o u c a n find t h e r e . S o m e hints o n d o i n g y o u r s h o p p i n g in B r e t o n t o o . A m a ñ e c'hellomp reiñ deoc'h un n e b e u d titouroù war-bouez ar marc'had: Stalioù p e s k e d z o g a n t p e s k e d fresk evel r a e , meilhi-ruz, s a r d i n , b r a o g e d h a g ivez p e s k e d sail evel m o r u , h a r i n k . B o u e d m o r a g a v e r ingal ivez evel: istr, rigadell, k r e g i n s a n t - J a k e z , g r i l h e d - t r a e z h , legistri, h a g all. Stalioù kig a g a v e r ivez : kig b e v i n , kig l e u e , kig d a ñ v a d h a kig o a n . E r m e m e s stalioù e k a v e r ivez d a b r e n a ñ : k i l h e v a r d o n evel fourmaj-kig, silzig, f e l p e n n o ù j a m b o n h a , m u i o c ' h - m u i , avu druz h o u a d graet er vro. M e t stalioù legumaj a n hini e o a g a v e r d a g e n t a ñ . M u i o c ' h m u i e vez k i n n i g e t legumaj b i o , h e p re a b r o d u i o ù chimik d ' o l a k a a t d a g r e s k i ñ . L e g u m a j a - b e p s e u r t evel: k a r o t e z , p o u r , irvin, o g n o n , k i g n o n , pirisilh, h a g all. F r o u e z h k a e r a c'heller p r e n a ñ ivez, a n a t : a v a l o ù a b e p s e u r t g o u e n n o t o n t e u s a r v r o , m e t ivez o r a ñ j e z e u s S p a g n , b a n a n e z

e u s Afrika. F r o u e z h s e c ' h z o ivez: r e z i n M a l a g a , fiez K o r s i k a , k r a o ñ ar vro. Ispisiri a g a v e r ivez: t e m z o ù t r a m o r , l i k o r i o ù , a l k o o l fin, gwin m a t a b e p blaz evit p e p b e g lipous. U r w e z h a r s i z h u n e vez d a l c ' h e t a r m a r c ' h a d e B r e i z h , hini R o a z h o n o v e z a ñ a n hini b r a s a ñ ( d a l c ' h e t h e m a ñ d ' a r s a d o r n beure).

Vocabulary a few pieces of information by means of, because of (here 'about') clam rigadell, f. legestr, m. lobster kig bevin beef dañvad, m. sheep oan, m. lamb fourmaj-kig, m. pâté avu druz duck foie gras houad chimik chemical, non-organic a bep seurt of every sort/ gouenn species rezin grapes kraoñ walnuts tramor overseas, foreign mouth; beak; beg, m. point, end d'ar sadorn on Saturday beure mornings un nebeud titourou war-bouez

titour, m.

piece of information skate rae, m. meilh-ruz, m. red mullet harink, m. herring grilh-traezh, m. Dublin Bay prawn or -draezh, f. kig dañv ad mutton lamb kig oan kilhevardon, m. charcuterie silzig sausages bio, organic bio product produ, m. irvin turnips pirisilh, m. parsley gouenn, f. race, species N.B. ar ouei fiez figs temz, m. spice likor, m. liqueur tasty, fine lipous ur wezh ar once a week sizhun

H e r e a r e a few p h r a s e s y o u m i g h t u s e in t h e m a r k e t hall:

DQ

P e g e m e n t e o ar c'hilo mar plij? H o w m u c h is a kilo, p l e a s e ? P e g e m e n t e koust X ? H o w m u c h d o e s o r d o X c o s t ? ( o r H o w m u c h d o e s it c o s t ? ) Pegement eo X? H o w m u c h is o r a r e X ?

P e g e m e n t int? H o w much are they? Ur c'hilo avaloù-douar mar plij. A kilo of p o t a t o e s , p l e a s e . U l lur karotez mar plij. A p o u n d of c a r r o t s , p l e a s e . D a o u c'hant gramm fourmaj-laezh mar plij. 200 g r a m s of c h e e s e , p l e a s e . Use A-walc'h o r Mat t o say T h a t ' s e n o u g h . ' Y o u c a n u s e Mat e o to say y o u ' r e h a p p y with t h e w e i g h t offered, i.e. T h a t ' s fine' o r T h a t ' l l d o . ' A n d n o t e t h e following useful n e e d s : U r felpennad j a m b o n A slice of h a m Teir felpennad j a m b o n T h r e e slices of h a m U n dornad bigerniel A h a n d f u l of w i n k l e s U r penn o g n o n A n onion U r p e n n kignon A h e a d of garlic

Exercise 2 Join t h e p a i r s ! H e said h e w o u l d c o m e . - H e said h e w o u l d n ' t c o m e . I f o u n d o u t m y cousin n e v e r replies t o t h e p h o n e . I t h i n k I'll h a v e a s h o w e r first a n d t h e n sit in front of t h e T V . I k n o w perfectly well y o u ' v e f o u n d t h e b o a t . A gav din e kemerin da gentañ ur strinkad-dour ha da-c'houde ec'h azezin dirak ar skinwel. G o u e z e t e m b o a ne respont j a m e s ma c'heniterv ouzh ar pellgomz. G o u z o u t a o u z o n mat ec'h eus kavet ar vag. Lavaret a reas e teuje - Lavaret a reas n e zeuje ket.

Exercise 3 J o i n t h e p a i r s - as u s u a l , try t o t h i n k a b o u t t h e s t r u c t u r e s as you d o it. I w a s t a l k i n g with a girl w h o will b e a b l e to h e l p m e in m y work. I ' m l o o k i n g for t h e b o o k y o u s h o w e d m e y e s t e r d a y . T h e r e ' s t h e p e r s o n I was waiting for in t h e p o s t office. T h e b o y w h o w a s in t h e h o u s e w a n t e d t o g o to b e d . T h e h o u s e w e u s e d to live in w a s built t h r e e y e a r s a g o . A n ti ma o a m p o c h o m ennañ a oa savet tri bloaz 'zo. A r paotr a oa en ti a felle dezhañ mont d'e w e l e . E m a o n o klask al levr h o poa diskouezet din dec'h. Kaozeal a raen gant ur verc'h hag a c'hello m a sikour e m labour. Setu an den a oan o c'hortoz anezhañ er post.

The negative

relative L

R e p l a c e t h e relative a o r hag a with n a . . . ket t o get t h e negative: E.g. Kaozeal a raen gant ur verc'h na c'hello ket ma sikour e m labour. I c h a t t e d t o a girl w h o w o n ' t b e a b l e t o h e l p m e in m y work.

Exercise 4 J o i n t h e following p h r a s e s as s u g g e s t e d : (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g)

m o n t a r e o m p d ' a r gêr / a - r a o k m a / a n h e o l a yafe d a g u z h d e s k i ñ a r a n a r g e n t e l / evit m a / gellout a rin d i s k u i z h a ñ savet e n d e u s u n ti / e-lec*h m a / u r g o u r m a n f h a d a o a o b e r a rin al l a b o u r / g a n t m a / d o n t a ri a - b e n n w a r c ' h o a z h skrivañ a r e z al lizher / evel m a / g o u l e n n e t e n d e u s ganit m o n t a ra d a R o a z h o n / b e p g w e c h m a / koll a ra e v o n t r debriñ a ran chorizo / o vezañ ma / kavout a ran mat b o u e d BroSpagn

(h) l o c ' h a n kuit a r a n / p e o g w i r e / k a z a m e u s o u z h a r b i n i a w o ù mont, a da guzh naer. m.

to set (sun) snake

Indirect questions

('if/

whether')

This is t h e ' i f which can b e r e p l a c e d by ' w h e t h e r ' . L e t ' s t a k e B r e t o n for T d o n ' t k n o w if t h e w e a t h e r will b e fine t o m o r r o w ' : (a) N ' o u z o n ket ha brav e vo an amzer a-benn arc'hoazh. (b) N ' o u z o n ket hag an amzer a vo brav a-benn arc'hoazh. (c) N ' o u z o n ket hag a-benn arc'hoazh e v o brav an amzer. T h e o r d e r of w o r d s in t h e s u b o r d i n a t e clause modifies t h e focus of the q u e s t i o n . I n (a) w e focus o n brav, in (b) o n an amzer, a n d in (c) o n a-benn arc'hoazh. In o t h e r w o r d s : t h e s u b o r d i n a t e clause retains its a u t o n o m y (as w h e n it's direct!) - it r e m a i n s free t o a d a p t its ' m e s s a g e ' . H o w e v e r , w e h a v e n ' t finished, as t h e r e ' s a n o t h e r c o n s t r u c t i o n t o give y o u , o n e w h i c h places t h e v e r b first (as in m o s t s u b o r d i n a t e clauses). It involves hag-eñ: (d) N ' o u z o n ket hag-eñ e vo brav an amzer a-benn arc'hoazh. T h e t r a n s l a t i o n is t h e s a m e - b u t h e r e t h e v e r b m u s t follow hag-eñ. N o flexibility! ' O r n o t ' m a y often b e t a c k e d o n at t h e e n d - u s e pe get. F o r n e g a t i v e indirect q u e s t i o n s , just n e g a t e t h e v e r b : G o u l e n n e t e m b o a diganti ha ne felle ket dezhi dont. I a s k e d h e r if s h e d i d n ' t w a n t t o c o m e . or G o u l e n n e t e m boa diganti hag-eñ ne felle ket dezhi dont. N o t e t h a t t h e r e is a t e n d e n c y t o u s e ma, mar(d) i n s t e a d of ha, hagen in indirect q u e s t i o n s . ' I n c o r r e c t ' it m a y b e , b u t it is widely u s e d by t h e y o u n g e s t s p e a k e r s (at first it w a s essentially a f e a t u r e of c e n t r a l B r i t t a n y ) . So: N ' o u z o n ket mard e o aet m a gwreg d'ar gêr. I d o n ' t k n o w if m y wife h a s g o n e h o m e . N ' o u z o n ket hag-eñ e o aet ma gwreg d'ar gêr.

Exercise 5 P r e c e d e t h e following p h r a s e s with forms such as e n e m c'houlenn a ran T w o n d e r ' , n'ouzon ket T d o n ' t k n o w ' : (a) (b) (c) (d) (e)

d o n t a r a i o dilun brav eo an amzer dispar eo bet ar pezh-c'hoari p e g o u l z e t e u i n d ' h o n ti degas a raio e c'hoariellou

(f) (g) (h) (i) (j)

labourat a ra re r e s p o n t a raint e r p e l l g o m z deskiñ a rez da gentel p e liv e v o a r stalafioù kousket a raio en e gambr

Exercise 6 J u s t o n e m o r e exercise j o i n i n g s e n t e n c e s - h e r e u s e a w o r d for 'because': (a) E c h u e o e l a b o u r . ( b ) C ' h o a n t o d e u s d a zeskiñ brezhoneg. (c) Trist e o a r v e r c ' h . ( d ) E v a ñ a rin u r b a n n e bier. (e) D i w e z h a t e o a c ' h .

M o n t a ra d'ar gêr. N e baouezint ket da studiañ. Kollet h e deus he m a m m . Sec'hed am eus c'hoazh. Tizh n'hoc'h eus ket kaset.

Dialogue 3 The land of GWENOLA: GWENOLE:

GWENOLA:

GWENOLE:

GWENOLA: GWENOLE:

trawlermen N ' e m bije k e t soñjet e o a k e n m a t a r b r a o g e d p o a z h e t e n h o l e n glas! P a l a v a r e n dit. O c'hig z o e u s a r finañ. U n d r u e z e o e vefent k e n k e r ! G o u z o u t a o u z o u t a-walc'h e o b e t B r e i z h b r o a r b e s k e t o u r i e n . G w e z h a l l ez a e n t d a v o r u t a pell, b e t e k a n D o u a r - N e v e z . B r e m a ñ e v e z distrujet a r b a g o ù p e s k e t a . B r e i z h z o d e u e t d a v e z a ñ bro an douristed . . . M a r t e z e , m e t m a n e vefe k e t e u s a n d o u r i s t e d e vefe d i a e s o c ' h a n t r a o ù c ' h o a z h ! G a n t m a vint d a l c ' h e t e chomo brav an aod hag ar m o n u m a n t o ù . Y a , gwir e o , u n d o a r e d a c h o m b e v e o ivez. M e t siwazh m a sellez m a t e weli n e c h o m k e t m u i kalz a dud e kreiz ar vro. D i d u d e teu da vezañ. O k a r i a d , a r a b a t koll k a l o n evel-se. H a m a t i s t r o f e m p war ar porzh da welet ar bagoù-dre-lien, en taol-mañ? M a t e o din, d e o m p ' t a .

Vocabulary eus ar finañ moru(e)ta distruj/añ bag, f. pesketa monumant, m. kreiz ar vro koll kalon

of the finest, best to fish for cod to destroy fishing boat monument centre, heart of the country to lose heart

truez, f.f. Douar-i Douar-Nevez, m. diaes siwazh didud

pity Newfoundland, Terre-Neuve difficult alas depopulated, without people

Reading 2 EX3 A p a s s a g e from Per D e n e z ' s n o v e l Glas evel daoulagad c'hlas na oant ket ma re {Blue like Blue Eyes which Weren't My Own) - t w o g o o d bits of g r a m m a r in t h e title itself. A B r e t o n ' L a d y M a c b e t h ' with a p a s s i o n for r o s e s w r e a k s v e n g e a n c e o n h e r unfaithful husband and . . .

D ' a n diskar-amzer o a m p bet dimezet, m a gwaz ha me, en un d e v e z h y e n h a g a v e l e k a viz H e r e . N ' h e l l e k e t , m a gwaz, n ' h e l l e k e t b e z a ñ disoñjet . . . Z o k e n m a o a a e t d a glask ar p e o c ' h e r b e d a l l . . . H a m e sot a-walc'h d a gas d e z h a ñ K r i s t i n a . . . d a v e z a ñ e v u r u s o - d a o u . . . Kristina k e n s k l a e r h e d a o u l a g a d c'hlas, k e n k a r a n t e z u s h e d i v o r z h e d . . . N ' h e l l e n k e t lezel a n e z h o evel-se, h a m e c h o m e r - m a e z , e r y e n i j e n n h a g e r m a r o , p a o a n t int e t o m m d e r a n d o u a r h a g e b u h e z a r m o r , e-kreiz ur sklerijenn n a c'helle k e t m o n t d a g e t . . . N ' h e l l e k e t m a gwaz b e z a ñ disoñjet a n d e v e z h - s e , a n n o z v e z h - s e a viz H e r e m a o a m p b e t a n eil d'egile - a - r a o k m a m e ve d e u t K r i s t i n a e b e t . M e ' z o s u r e soñje c ' h o a z h , a - w e c h o ù , d a o u s t d a G r i s t i n a , e n e v u r u s t e d a o a b e t h o n hini . . . M e o a o v o n t d e z h a ñ . . . d ' e n e m ginnig d e z h a ñ . . . a d a r r e . . . k a r a n t e z u s . . . d a g e m e r m a fias e n e gichen . . . d i n d a n a ñ . . . d i g o r . . . asantus . . . degemerus . . . N e g r e d a n k e t e vin b e t m o r s e e v u r u s o c ' h e g e t e r v u n u t e n n m a ñ b r e m a ñ , gwisket g a n i n m a s a e g a e r a ñ , u r gwir sae e u r e d , p a v e s k a n , er p i c h e r a d B l u e L a g o o n , a o z e t a k e t u s , l a k a e t ganin skornennoù e-barzh m e m e s , ar veskennadig trenkenn s i a n i d r e k a r o i o d e z h a ñ blaz d i c ' h o r t o z a n a l a m a n d e z c ' h w e r v

. . . blaz a r v u h e z a d k a v e t - d a b a d o u t d a v i k e n h a d a v i k e n . N e g r e d a n k e t e vin b e t m o r s e e v u r u s o c ' h e g e t er v u n u t e n n m a ñ b r e m a ñ , pa yan, ar picherad en un dorn, e werenn-strink e n d o r n all, a r w e r e n n h e d o a d i g o r e t d a G r i s t i n a d o r a r b a r a d o z , p a y a n , g w r e z e m c ' h a l o n d a o u s t d ' a n avel y e n , d ' e n e m a s t e n n o u z h t r o a d a r b o c h a d o ù r o z lintrus, flamm h a d i d r e c ' h u s o b u h e z , e-lec'h m a evin, Izold h e b l e v d u , an d i e d h u d a z e g a s o din a n e v u r u s t e d . ' M a c ' h a r a n t e z , d i g o r din d a z i v r e c ' h . . . d i g o r din d a zivrec'h t o m m h a k r e ñ v . . . ' m a o n o v o n t d i t . . . ' m a o n o v o n t

Exercise 7 Try to translate the reading. evurus m o r z h e d , f. yeni(j)enn t o m m d e r , m. maro, m. (also marv) sklerijenn, f. m o n t , a da get evurusted. f. kinnig adarre plas, m. mesk/añ picherad, m. aketus skornenn, f. m e s k e n n a d i g , f. trenkenn, f. sianidrek dic'hortoz alamandez c'hwerv da viken gwerenn-strink, f. paradoz, f. gwrez, f. en e m astenn

happy (sometimes eiirus) thigh cold(ness) heat, hotness death light, enlightenment to disappear happiness to offer again place to mix pitcher, jug (+ contents) carefully ice-cube little mixture acid cyanide unexpected almonds bitter for ever crystal glass paradise (also baradoz) ardour, heat to lie down, stretch oneself out

ouzh troad bochad,m. roz lintrus

at the foot of clump (here) bright pink, vivid pink

roz flamm didrec'hus Izold he blev du

roses flaming invincible Iseult with her black hair (a common construction) drink

died, f. hud, m.

magic

Breton and the computer This b o o k h a s b e e n w r i t t e n o n a c o m p u t e r , in B r e t o n urzhiataer, m., d e r i v e d from urzh ' o r d e r ' a n d its v e r b urzhiata ' t o p u t in o r d e r ' - also k o m p o d e r , m . - j e d e r e z is a p o c k e t calculator. T h e l o g o d e n n ' m o u s e ' was m o s t useful. T h e files fichennaouegoù w e r e k e p t o n a pladenn galet ' h a r d disk', with b a c k - u p s o n ur bladennig. E - m a i l s w e r e f r e q u e n t : (e)mail, m . o r postel, m . T h e I n t e r n e t is ar genrouedad (kenrouedad, f. - o r j u s t rouedad), filled with millions of sites (ul lec'hienn, f.) - y o u h a v e only t o klikañ o n liammoù l i n k s ' , etc., t o klask, a n d t o pellgargañ ' t o l o a d (at a d i s t a n c e ! ) ' . B u t look o u t for viruz, m . T h e I n t e r n e t h a s t u r n e d o u t t o b e a real lifeline for t h e lesserused l a n g u a g e c o m m u n i t i e s - a n d e-mail m a y b e e v e n b e t t e r in this r e s p e c t . R a t h e r t h a n us giving y o u lots of a d d r e s s e s , try s e a r c h i n g using a g o o d s e a r c h e n g i n e . Y o u will b e a m a z e d .

14 A-raok pell e vo echu ar vakañsoù poent mont da Roazhon Soon the holiday will be over t i m e to go to Rennes

In this unit you will: • • • •

familiarise yourself with a few useful expressions involving verbs meet some of the more common Breton prefixes review negation learn a little about the media and sport

Dialogue 1 EZ3 Found

a hotel at last!

SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN:

Sell 'ta! R e t - m a t e o d e o m p klask u n otel. D i w e z h a t eo. Ya, diwezhat eo. D e o m p gant an hentig aze. Pelloc'h e weler gweturioù, beloioù, hag ur blasennig. Ret-mat e vefe k a v o u t u n d r a b e n n a k a z e . S e t u . G r a e t e o a n afer. B r e m a ñ e n e m l a k a i n d a s k r i v a ñ ul lizher d ' a m b r e u r . M a t e vo ober k e m e n t - m a ñ , rak arc'hant hoc'h eus b e t d i g a n t a ñ evit a r v a k a ñ s o ù - m a ñ .

SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA: ALAN:

A r a b a t din s k r i v a ñ r e m e m e s t r a . D i w e z h a t e o h a g e k a r f e n k a s al lizher hiziv, a - r a o k d e o m p l o c ' h a n kuit d ' a r gêr! Ya, poent-bras eo ober seurt traoù. Na ankounac'hait k e t , m a r plij, d l e o u t a rit t i m b r o ù din. M e ivez a zo ret din k a s k a r t e n n o ù - p o s t d ' a m zud h a d a v i g n o n e d ' z o . Kemerit! N ' e m eus ket ken e z h o m m anezho. Setu. Skuizh on gant ar c'hartennou-post. N e vo ket fall d e o m p klask u n t i - d e b r i ñ . N a o n h a s e c ' h e d b r a s a m eus, hag e m eus c'hoant da zebriñ en un ti-debriñ a-feson. C ' h o a n t a m e u s d e b r i ñ m e s k l !

Vocabulary hentig, m. en em laka/at da + v.n. ankounac'ha/at L

little road to set to, begin to, set about to forget

afer, f. meskl, sgt -enn

affair, business, deal mussels

Language and grammar A few old and new involving verbs

expressions

G o o d t o k n o w a r e bezañ o p a o u e z + v.n., bezañ o tont a + v.n. ' t o h a v e j u s t ' , bezañ war-nes + v.n. ' t o b e a b o u t t o ' , a n d ne ober n e m e t + v.n. ' t o d o n o t h i n g b u t , only': O p a o u e z sevel e m a o n , dre ma o a n - m e skuizh-bras dec'h. I've just got u p , b e c a u s e I w a s really tired y e s t e r d a y . Sot e o a bet Martial, war-nes e chikanal e oa e v a m m . M a r t i a l h a d b e e n silly, his m o t h e r w a s o n t h e p o i n t of scolding h i m . A n douristed ne reont n e m e t dont war an e n e z e n n a-hed an hañv, skuizh o m p aet ganto. T h e t o u r i s t s d o n o t h i n g b u t c o m e t o t h e island t h r o u g h o u t s u m m e r , w e ' r e fed u p with t h e m . W o r t h n o t i n g is h o w w e say ' t o h a v e b e e n to see . . . ' : bezañ bet o welet, i.e. bezañ o + v.n.: M

Bet on o weladenniñ ma c'hoar a zo o c h o m e Pariz. I've b e e n to visit m y sister, w h o lives in P a r i s . N o t e t o o dont a-benn da + v.n. ' t o m a n a g e t o ' : D e u t o n erfin a-benn da gavout m a deiziataer. I've finally m a n a g e d to find m y diary. T o b e c o m e ' is dont da vezañ + n o u n / a d j . o r m o n t war + v.n. in aat ' t o get X - e r a n d X - e r ' : D o n t a ra an holl da vezañ habask, a-benn ar fin. E v e r y o n e b e c o m e s p a t i e n t , in t h e e n d . War vrasaat e ya niver an dud a fell d e z h o implijout brezhoneg e n o buhez p e m d e z i e k . T h e n u m b e r of p e o p l e w h o w a n t t o use B r e t o n in t h e i r daily life is g e t t i n g bigger a n d bigger. B e a r in m i n d kar/out ' t o w a n t ; t o l o v e ' : M e a garfe c h o m er gêr T d like t o stay at h o m e ' - it's useful in t h e p a t t e r n 'I'll d o t h a t if I w a n t ' : pa garin o r mar karan ( c h a n g e t h e e n d i n g as a p p r o p r i a t e ) a n d 'as l o n g as I p l e a s e ' : keit ha ma karan.

Exercise 1 R e c a s t t h e following s e n t e n c e s using t h e v e r b given in b r a c k e t s : E.g. Nijal a reont betek an aod (gellout) b e c o m e s N e c'hellont ket nijal betek an aod ( m a k e v a r i a t i o n s ) (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j) (k)

D ' a n ti e m a o n o v o n t g a n t a r s a c ' h d u . M o n t a rez d a b r e n a ñ l e g u m a j . H e n n e z h a gavo labour e kêr. Kollet eo he c'hastelodenn ganti. A e t o n kuit. L a k a a t a rin m a b r a v a ñ d i l h a d . S k r i v a ñ a r e o m p al lizher. Servijout a r a ar p l a c ' h a r c'hafe. M o n t a r e o m p d a welet a r m a t c h , D e b r i ñ a rit k r a m p o u e z h . M a m a b a brenas orañjez er marc'had. mont, a gant sac'h, m. kastelodenn, f. match, m. match melldroad emgann, m.

to take bag pan match football match combat, battle

(fellout) (bezañ ret) (bezañ o paouez) (bezañ darbet) (gellout) (dleout) (dont a-benn) (plijout) (bernout) (ne ober nemet) (lakaat)

Dialogue 2 They take a little walk in SUZANNA: ALAN:

SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN: SUZANNA: ALAN:

Roazhon

M e a garfe m o n t d a V i r d i B r e i z h . L a v a r e t e vez ez e u s kalz t r a o ù k a e r e n n a ñ . H a m e a fell din o b e r m a zourist e k r e i z - k ê r . D e u e t eo ganin m a luc'hskeudennerez nevez. C ' h o a n t ' m eus da ziskouez Breizh hag ar gêr-mañ, R o a z h o n , d'am mignoned eus Bro-Saoz. E n h o k a r t e n n - b o s t d a V a r i h o c ' h e u s h e t e t dezhi vakañsoù mat en A m e r i k a ? H e t e t ' m e u s k e m e n t - m a ñ , eveljust. H i a n hini e o h e deus lakaet ac'hanon da studiañ brezhoneg. M e a ray d e z h i d e g a s din u r profig k a e r e u s N e w York. M a t - k a e r e vo p a v i m p a s a m b l e s e d i b e n n miz E o s t . Y a sur. G a l l o u t a r a i m p k a o z e a l d i w a r - b e n n h o r vakañsoù. H a m e a r a y k r a m p o u e z h evit a n holl.

Vocabulary luc'hskeudennerez, f. degas

camera (stills) to bring

het/añ

to wish

Exercise 2 H e r e a r e a few q u e s t i o n s o n t h e d i a l o g u e : (a) (b) (c) (d)

W h y w o u l d S u z a n n a like t o g o to t h e M u s e u m of B r i t t a n y ? W h a t will A l a n d o d u r i n g his walk in t o w n ? W h o is g o i n g o n h o l i d a y t o A m e r i c a ? W h y did A l a n start t o s t u d y B r e t o n ?

Reading EX3 A n T e i r v e t Beaj - 23 a viz M a e 1541 - ?1542 - U r veaj evit m a n n N e c'hell k e t an teirvet beaj g r a e t g a n t J a k e z K a r t e r d ' a r C h a n a d a b e z a ñ displeget w a r h e h e d r a k n ' e u s d e u e t b e t e k e n n o m p , siwazh! n e m e t u n t a m m e u s an d a n e v e l l a savas evit

a r r o u e . A r p e u r r e s t , d a l a v a r o u t e o a r c'hreiz h a g a r fin a n e z h i , a z o b e t kollet. N ' e u s forzh! D u d i u s e o a n d e r o ù d r e m a tispleg J a k e z K a r t e r e n n a ñ p e n a o s e v o e a o z e t a r veaj h a p e s e u r t pal a v o e m e r k e t dezhi. A n t a m m danevell-se ned a ket pelloc'h eget d i w e z h miz G w e n g o l o 1541, h a c ' h o a z h , n e c h o m n e m e t u n d r o i d i g e z h s a o z n e k a n e z h a ñ . D r e s k r i d o ù all avat, h a dreistholl d r e u n e n k l a s k b e t g r a e t e r C ' h a n a d a , e c ' h o u z o m p d r e v r a s p e z h a c ' h o a r v e z a s h a p e t r a a z e u a s a-ziwar o beaj. K e r k e n t h a miz G w e n g o l o 1538, e o a b e t k i n n i g e t d ' a r c'honestabl Montmorency, amiral-meur Frañs, kas du-hont 276 t r e v a d e n n a d - n a m u i n a m a e z - a r r e - m a ñ 'a-yoid-vat ha barrek war an arzoù hag an ijinerezhioiY, da lavarout eo m a ñ s o n e r i e n , kilvizien, t o e r i e n , g o v e d , gwinierien (ya!) h a g orfebourien (zoken) a rankfe, ur wech erru en o bro nevez, bezañ gwarezet a-zoare. A r C ' h a l l a o u e d a r a n k e ivez d e g a s d ' a r vroiz sklerijenn a r feiz. A r r o u e a blije d e z h a ñ d i s k l ê r i a ñ e o a se d l e a d m a b h e n a ñ a n Iliz s a n t e l . A n t r e v a d e n n i ñ a y a e d a a b o s t o l i e z h . L o e i z A n d o u a r d , Jakez Karter: Moraer ha kavadenner brudet Kanada, L e s n e v e n : M o u l a d u r i o ù H o r Y e z h , 1984, p p . 115-16 teirvet displeg/añ danevcll, f. peurrest, m. dudius ned a ket troidigezh, f. enklask, m. kerkent ha trevadenn, f. na mui na maez youl/iñ arz, m. da lavarout eo toer, m.

third explain story, account rest, remainder interesting, entertaining doesn't go translation inquiry, investigation as soon as colony neither more nor less to satisfy, wish art that's to say (d.Le. i.e.') roofer

mann war he hed

nothing, zero in its entirety, fully roue, m. king fin, f. end pal, m. aim diwezh, m. end skrid, m. text dre vras in general a-ziwar from trevadennad, m. colonist trevadenn/iñ to colonize a youl-vat of good will youl, f. wish, desire barrek capable ijinerezh, m. invention, industry mañsoner, m. stonemason kalvez, m. carpenter toenn, f. roof

gov, m.

smith, blacksmith goldsmith Frenchman inhabitant, compatriot declare. explain to become

orfebour, m. Gall, m. broad, m. disklêriañ, disklêr mont, a da

L

gwinier, m. a-zoare rank/out broad, f. sklêrijenn, f. dlead, m. abostoliezh, f.

wine-grower properly, well, appropriately to have to nation light, enlightenment duty (moral) apostolate, apostolic mission

Exercise 3 A n s w e r t h e following q u e s t i o n s o n t h e R e a d i n g . D o it in E n g l i s h , but try it in B r e t o n - t h e q u e s t i o n s a r e cast in such a way t h a t g o o d use c a n b e m a d e of t h e a c t u a l text. (a) (b) (c) (d) (e) (f)

W h y c a n ' t K a r t e r ' s third v o y a g e b e fully r e c o u n t e d ? For w h o m was the account drawn up? W h i c h p a r t s of t h e a c c o u n t h a v e b e e n lost? W h a t did K a r t e r d e s c r i b e at t h e b e g i n n i n g of his a c c o u n t ? W h a t sort of colonists w e r e sent t o C a n a d a ? W h a t w o u l d h a v e t o b e d o n e o n c e t h e y h a d a r r i v e d in t h e i r new land? (g) W h a t did t h e F r e n c h h a v e t o i m p a r t t o t h e i n d i g e n o u s peoples? (h) W h y w a s this t h e case?

A few

prefixes

H e r e w e give a few e x a m p l e s of c o m m o n prefixes. N o t e t h a t t h e y often c a u s e lenition. ad- r e p e t i t i o n :

ad/ober t o modify, r e d o (ober t o d o )

dam- a l m o s t :

dam/reizh a n o m a l o u s , dam/heñvel s o m e w h a t similar (reizh c o r r e c t , r e g u l a r , heñvel similar). C o m p a r e direizh irregular, disheñvel dissimilar.

de- t o w a r d s :

de/gas t o b r i n g , de/gemer t o receive, de/dennañ t o a t t r a c t (kas t o t a k e , s e n d , k e m e r t o t a k e , tennañ t o pull)

di(s)- s e p a r a t i o n ; antonyms:

dis/fiziañs (f.) distrust, di/varrek i n c a p a b l e , u n a b l e (fiziañs trust, barrek a b l e )

eil- s e c o n d , re-:

eil/ger (m.) r e s p o n s e (ger (m.) w o r d )

e m - reflexive, reciprocity:

em/guzuliata to h a v e a m e e t i n g (lit. ' t o consult o n e a n o t h e r ' )

etre- inter:

etre/broadel a d j . i n t e r n a t i o n a l (bro c o u n t r y , broad n a t i o n ; -el adj. suffix)

fe- this:

feteiz t o d a y , fenoz t o n i g h t (deiz (m.) day, noz (f.) n i g h t )

ken- m u t u a l i t y , commonness:

ken/werzh ( m . o r f.) t r a d e , c o m m e r c e , k e m / p o u e z (m.) e q u i l i b r i u m (gwerzh (f.) sale, price; p o u e z (m.) weight, i m p o r t a n c e ; c o m p a r e a-bouez i m p o r t a n t )

peur- c o m p l e t i o n : peur/heñvel identical (i.e., perfectly similar; heñvel similar) rak- a n t e r i o r i t y :

Negation

rak/varn (f.) p r e j u d i c e , rak/weler (m.) p r o p h e t (barn t o j u d g e , gwelout ( r a d . gwel) to see)

reviewed

S u m m a r i z i n g , n e g a t i o n c o m e s at t h e b e g i n n i n g of a s e n t e n c e a n d is i n t r o d u c e d by t h e particles n e a n d n a . T h e y g e n e r a l l y co-occur with c e r t a i n w o r d s , e.g. ket ( t h e m o s t w i d e s p r e a d o n e : ' n o t ' ) , b u t also ken ' n o m o r e ' , morse ' n e v e r ' (as well as biken (future), biskoazh ( p a s t ) , a n d k a m m e d ) , netra ' n o t h i n g ' (also seurt a n d b a n n e ) , etc. H e r e a r e a few m o r e e x a m p l e s : L

L

N ' e o ket deuet. H e h a s n ' t c o m e . N ' e u s ken. T h e r e ' s n o m o r e . N e lavare netra. H e said n o t h i n g . N e welan banne. I c a n ' t see a n y t h i n g . N e g o m p r e n o n t seurt. T h e y c a n ' t u n d e r s t a n d a thing. R e m e m b e r t h a t t h e p a t t e r n n'eus . . . ebet is t o b e u s e d w h e n w e wish t o n e g a t e a unit, a c o u n t n o u n ( n e v e r a p l u r a l , collective, d u a l , o r m a s s n o u n ) : N ' e u s den ebet ' T h e r e ' s n o o n e . ' If we a r e d e a l i n g with a p l u r a l , a collective, o r a n o n - c o u n t , w e u s e ne . . . ket, often

with a b e f o r e t h e object, e.g. N ' e u s ket a v a r a T h e r e ' s n o b r e a d . ' W e can say N e w e l a n ket u r c ' h a z h , w h e r e k a z h is a c o u n t n o u n , but it m e a n s T d o n ' t see one c a t ' (i.e. I m a y s e e s e v e r a l ) . D e a l i n g with a q u a n t i t y (collectives a n d m a s s n o u n s m a y c o m e in t o o ) , w e c a n insert a w o r d such as t a m m for solids a n d b a n n e , b a n n a c ' h for liquids (including t h e w i n d a n d t h e air): N ' e u s t a m m kig e b e t w a r a n d a o l . There's no meat on the table. N ' e u s b a n n a c ' h avel e b e t hiziv. T h e r e ' s n o t a b r e a t h of wind t o d a y . R e m e m b e r t h a t only a w o r d o r e x p r e s s i o n b e i n g e m p h a s i z e d c a n p r e c e d e t h e n e g a t i v e . So in M a z u d n ' i n t k e t d e u e t M y p a r e n t s h a v e n ' t c o m e ' , m a z u d is in a p p o s i t i o n a n d so t h e m a r k of n u m b e r is c a r r i e d in t h e n e g a t e d v e r b ( n ' i n t k e t - n o t n ' e o k e t ) . C o m p a r e with N ' e o k e t d e u e t m a z u d w h e r e m a z u d is t h e subject a n d so itself carries t h e m a r k of n u m b e r . 4

Exercise 4 N e g a t e t h e following s e n t e n c e s : (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) (h) (i) (j)

Kousket mat a ran. Torret eo ar c'harr kozh. Pell 'zo e s a v e n t b a g o ù k o a d . M e a oar fardañ soubenn. D e c ' h da noz e oan o p r e n a ñ kignon. M e a zo mestr-skol. Teir eur e m a o n o c'hortoz. Y a n n i g e n d e u s p r e n e t a n e z h o din. T u d a z o el liorzh. D a e v a ñ ur b a n n e ez a i m p d i o u z h t u .

Breton and the media C o n s u l t t h e cuttings service of t h e Ofis a r B r e z h o n e g - details in t h e G r a m m a r section. T h i s h a s sections o n m e d i a , e d u c a t i o n , m i n o r i t y l a n g u a g e s , politics, a n d so o n . T h e n e a r e s t t h i n g t o a n e w s p a p e r is Bremañ, which is strongly t o b e r e c o m m e n d e d : .

N o t e such p h r a s e s as er skinwel/en tele, er radio/er skingomz, Petra a z o e ( n / r ) . . . fenoz?, D a bet eur e vo ar c'heleier? W e leave the meanings to you.

Breton sports T h e B r e t o n n a t i o n a l s p o r t sport, m . is wrestling, gouren, m. (also t h e v e r b ) - t h e w i n n e r is t h e o n e w h o a c h i e v e s t h e lamm, getting his o p p o n e n t ' s t w o s h o u l d e r b l a d e s o n t h e g r o u n d at t h e s a m e time - t h e e x p r e s s i o n for ' h e ' s w o n ' ( n o l o n g e r j u s t in wrestling) is A e t e o ar maout gantañ, lit. ' G o n e is t h e s h e e p with h i m ' ( t h e traditional prize w a s a s h e e p ) . A wrestler, as e x p e c t e d , is ur gourener. T h e r e a r e v a r i o u s o t h e r t r a d i t i o n a l s p o r t s , w h i c h similarly t a k e p l a c e m o s t often at festivals, b u t t h e t w o m o s t p o p u l a r s p o r t s are cycling a n d football, a n d B r e t o n s excel at b o t h .

Dialogue 3 E O The importance TEREZA:

DIVI:

of taking one's

time!

Sell 'ta p e t e u r e o ? T e i r e u r ha k a r d ha n ' e m e u s ket b e t a m z e r d a e c h u i ñ m a l a b o u r c ' h o a z h ! R e t e o din hastañ ha buan! B e z sioul u n t a m m i g , m e m e s tra, h a n ' e m a o m p k e t e v a k a ñ s o ù ? N ' e o k e t m a t b e v a ñ d i w a r ar p r i m evel-se. Ret eo kemer amzer!

TEREZA:

Divi: TEREZA:

Divi: TEREZA:

B r a v e o dit l a v a r e t k e m e n t - m a ñ ! M e t hiziv e v o r e t din b e z a ñ d i w a r dizh, r a k tailhet e o d i n m a a m z e r ar a o k n a serrfe p e p t r a . T r a o ù a m e u s d a b r e n a ñ e k ê r . H a p a v o b e t g r a e t a r p r e n a d e n n o ù , p e t r a a ri? C h o m peoc'h un tammig? Y a , m a r t e z e . M e t al laezh z o d a virviñ r a k u r wastell a m eus da ober. H a m a D o u e , frouezh sec'h zo da b r e n a ñ ivez. R a v o soñj ganit e u s p e p t r a ! R a k ' m e u s a o n e r e z a n traoù re brim. M a t ! M e t piv a v o l a o u e n p a ' m b o fardet a r wastell? Piv a v o l a o u e n o u z h h e z a ñ v a ? M a n ' e o k e t t e ? Kariad me?

H e r e a r e a c o u p l e of q u e s t i o n s a b o u t t h e i m p o r t a n c e of relaxing!: (a) P e r a k e o r e t k e m e r a m z e r ? ; ( b ) P e t r a h e d e u s T e r e z a d a o b e r ? hast/añ diwar ar prim prim diwar dizh tizh, m. a-dizh tailh/añ chom peoc'h tañva

to hurry on the go, at speed quick(ly) quick, rush haste in a rush to cut, measure to remain quiet to taste

Dialogue 4 E S Looking after oneself; in other DIY or go in for sport

words:

do some

gardening,

some

f

TEREZA: Divi: TEREZA:

Divi:

K a r i a d , lavar din p e t vloaz e o h o n a m e z e g k o z h ? P e v a r - u g e n t . P e v a r - u g e n t vloaz e o . H a y a c ' h b e p r e d ! Gwir eo! Souezhet on o welet pegen kreñv eo chomet c ' h o a z h . D e c ' h e m b o a gwelet a n e z h a ñ o c ' h heskennañ kefennoù da ober tan. Mont a rae hardizh ganti m e lavar dit! Y a , h a g e n deiz all e m b o a gwelet a n e z h a ñ o v o n t w a r droad betek kreiz ar vourc'h. Pa o a n en e m gavet gantañ e m b o a kinniget dezhañ dont ganin er c'harr,

TEREZA: DIVI: TEREZA:

met nac'het en doa: yac'husoc'h m o n t war droad, emezañ. M a r t e z e e vefe g w e l l o c ' h dit o b e r k e m e n d - a l l ? R a k m e gav din e sav m u i o c ' h - m u i kof o u z h i t , k a r i a d ! M a r t e z e a-walc'h, m e t piv en d e u s adlivet stalafoù an ti? Piv e n d e u s d i l o u z a o u e t al liorzh? L a v a r din 'ta? O , p a o u r k a e z h . . . M e t m a t e vefe dit o b e r m u i o c ' h a s p o r t ! H a b r e m a ñ k a s a ri a c ' h a n o m p b e t e k R o a z h o n ? P r o m e t e t az p o a din!

A c o u p l e of q u e s t i o n s a b o u t t h e i m p o r t a n c e of b e i n g active!: ( a ) P e o a d e o a m e z e g k o z h h o r m i g n o n e d ? ; (b) P e n a o s e o t r e m e n e t e vuhez gantañ? souezh/añ heskenn/añ kef. m. mont hardizh ganti war droad kemend-all kof, m. adliv/añ stalaf, m./f. dilouzaou/iñ promet/iñ

to surprise, be surprised to saw tree trunk (here kefenn. f., refers to logs) to go at something really seriously on foot likewise belly, stomach to repaint shutter to weed to promise

Six s u p p l e m e n t a r y d i a l o g u e s h a v e b e e n r e c o r d e d . D i a l o g u e s 3 and 4 here are Dialogues 7 and 9 on the recording.

15 Kenavo ur wech all! Until another t i m e !

In this unit you will: • • • •

see and hear lots more Breton learn a little about writing letters hear about making plans for coming back be encouraged to come to Brittany

Dialogue 1 Talking about or sooner! SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

the end of their holidays

and planning

next year's

-

Plijus-kenañ e o bet h o r v a k a ñ s o ù e B r e i z h . G w e l e t ez eus bet kalz t r a o ù g a n i m p , e p e p k o r n a r v r o . E m a ñ ar w i r i o n e z g a n e o c ' h . K e u z a m e u s e o ret m o n t e n - d r o d ' a r g ê r dija. N ' e u s forzh. E c h u ganti! A z e e m a ñ ! B i k e n n'in skuizh o vale b r o e B r e i z h . L a o u e n - l a o u e n on g a n t p e p tra. M o n t a ray un d i w e z h a ñ b a n n e bier p e gwin g a n e o c ' h ? M e zo u n n e b e u d g w e n n e i e n ganin c ' h o a z h . D e o m p d ' a n ostaleri e k o r n ar b l a s e n n . R a vo c h o p i n a t a e t g a n e o m p ! P e r a k e n e m l a z h a ñ g a n t al l a b o u r ? C h o m o m p a m a ñ . T r u g a r e k a a t a garfen a n holl d u d a m e u s kejet g a n t o e - p a d an deizioù-mañ. Keuz am eus ne vimp ket amañ warc'hoazh. N ' e n e m chalit ket! E r b l o a z a z e u e v o Breizh c ' h o a z h a m a ñ . N e v o

SUZANNA: ALAN:

cheñchet tra ebet. Ingal e o din. R a n k o u t a reomp distreiñ d ' a r g ê r e B r o - S a o z . N i ivez h o n e u s h o r gwrizioù-ni. Se z o h e r v e z . M e a g a v d i n ez e u s t u d a grouiñ gwrizioù n e v e z . B i s k o a z h k e m e n d - a l l ! G a l l o u t a r e o m p klask k o m p r e n p o b l o ù all, s e d aze e v i d o n .

Vocabulary raktres. m. mont, a gant X

en em lazh/añ kej/añ gant biskoazh kemend-all keuz kaout

plan to like, have (a drink or something) to kill oneself to meet not at all, never

divvezhañ un nebeud chopinata en em chal/añ se a zepant pobl, f.

last a few to have a drink, a pint to worry that depends people (= group); crowd

to regret

Reading 1

m

H e r e w e h a v e a r e c o r d i n g of p a r t of t h e b e g i n n i n g of a c h a p t e r , in a r e c e n t b o o k o n t h e B r e t o n literary m o v e m e n t , a n d t h e s h o r t story b y A n k e S i m o n , o n t h e c u l t u r a l revival in B r i t t a n y after t h e S e c o n d W o r l d W a r . T h e e x t r a c t d e a l s with a n issue which h a s often r e a r e d its h e a d a n d reflects t h e d a m a g i n g factional c h a r a c t e r of t h e B r e t o n m o v e m e n t - Pep hini en e gorn ' E a c h p e r s o n in his c o r n e r ' , i.e. d o i n g his o r h e r o w n thing. 2.1 A n a d s a v g o u d e ar b r e z e l 2.1.1 K r o u i d i g e z h Al Liamm N e b e u t g o u d e a r b r e z e l , avat, e stagas m e u r a z e n y a o u a n k e lec'hiou d i s h e ñ v e l d a g r o u i ñ k e l a o u e n n o ù l e n n e g e l n e v e z g a n t a n d e z v d a g e n d e r c ' h e l g a n t h e n t Gwalarn. Evel-se e v o e savet p e p a gelaouenn gant R o n a n H u o n , Per ar Bihan ha Per D e n e z . E 1948 ez e a s a n teir c ' h e l a o u e n n - s e d a g e n d e u z i ñ : g a n e t e v o e Al Liamm (-Tir na nog) h a g a z e u e r - m a e z ingal hiziv c ' h o a z h .

adsav, m . brezel, m . nebeut goude stag/añ

revival war s h o r t l y after to begin L

(da 'to'); 'to attach'

(ouzh ' t o ' )

kenderc'hel, kendalc'h lennegel lennegezh, f. dezv, m . (also dezo, m . ) kendeuz/iñ

to continue literary literature thought, idea, intention to merge

Exercise 1 S u m m a r i z e R e a d i n g 1. T r y p u t t i n g y o u r s u m m a r y i n t o B r e t o n . T h e n r e p l a c e t h e s i m p l e past with t h e perfect t e n s e .

Reading 2 E S H e r e ' s a n a d a p t e d ( b u t n o t n o r m a l i z e d ) e x t r a c t from Skedig, E b r e l / m a e 1999 r e g a r d i n g t h e r a d i o s t a t i o n Arvorig FM, in K o m m a n n a ( t a k e n from Keleier Servij ar Brezhoneg, Niv.30, M a e 1999, p . 62):

Loc'het

omp!

G o u d e m i z i o ù l a b o u r e o p r e s t b r e m a ñ ti h a s t u d i o A r v o r i g F M , e K o m m a n n a . M a r t e z e h o p e u s b e t t r o d a glevet a n a b a d e n n o ù a vez a o z e t e r s t u d i o g a n t a n i m a t o u r a r r a d i o , Tangi Simon, sikouret gant Jean-Luc Bergot, Vincent B o d e n n e g , D a v i d a r G a l l , p e c ' h o a z h b u g a l e skolaj D i w a n . U r r e n e r h a g u n a n i m a t o u r all a v e z o implijet dizale evit k l o k a a t ar skipailh h a r e i ñ ul lañs n e v e z d ' a n t r a o ù . A b a d e n n o ù all a z o w a r a r s t e r n c ' h o a z h , e B r e s t d a s k o u e r , g a n t ar g e v r e d i g e z h A b a d e n n , h a t a m m h a t a m m e v e z o k l o k a e t p r o g r a m m o ù a r r a d i o . A n holl r e a vefe i n t e r e s e t d a sevel a b a d e n n o ù r a d i o e b r e z h o n e g , w a r forzh p e s e u r t d a n v e z , a c'hell m o n t e d a r e m p r e d gant: Arvorig FM (02 98 78 02 14) pe gant: A b a d e n n (e Sked, 02 98 80 26 71)

Siwazh, b e t e k h e n n e vez k e t k l e v e t m a t ar r a d i o e p e p lec'h h a g a b a l a m o u r d ' a n d r a - s e ez e u s b e t g o u l e n n e t k a o u t div f r e k a ñ s e n n n e v e z , e B r e s t h a g e L a n n u o n . M a vez r o e t u r f r e k a ñ s e n n e B r e s t e v o m o a i e n d a glevet m a t a r r a d i o e G o u e l e d L e o n a-bezh. A r g e v r e d i g e z h A b a d e n n , g a n t an holl re a fell d e z h o klevout muioc'h a vrezhoneg er radio e bro Vrest, a glasko p o u e z a ñ evit k a o u t ar f r e k a ñ s e n n - s e . H e p g o r t o z avat, evit lidañ d i g o r a d u r a r b e n v e g n e v e z - s e evit s e v e n a d u r B r e i z h , e v e z o u r p e z h mell lid d ' a n n a v h a d ' a n d e k a viz E b r e l . B o d e t e v o e n o u n t o u l l a d b r a v e u s s o n e r i e n ha kanerien ar vro. D e u i t n i v e r u s evit e n o r i ñ h o r a d i o d e o c ' h holl!

Vocabulary loc'het omp! abadenn. f. animatour, m . rener, m . kloka/at reiñ, ro ul lañs nevez da kevredigezh, f. an holl re a bezañ dedennet gant mont, a e darenipred gant pouez/añ L

L

an tro kaout da presenter sikour director, boss dizale to complete skipailh, m . t o give a n e w bezañ war ar impetus to stern society, a s s o c i a t i o n programm, m . all t h o s e w h o intereset to be interested war forzh in peseurt sujed t o g e t in t o u c h betek hen w e ' r e off!

programme

with, enter into r e l a t i o n s with t o insist, d o

opportunity to to help without delay team t o b e in preparation programme interested on whatever subject so far, u p t o now

frekañsenn, f. goueled, m .

all t h e y c a n

lid/añ digoradur, m . bod/añ sonadeg, f. enor/iñ

to have the

frequency bottom (here = deepest,

to c e l e b r a t e

essentially

opening

furthest w e s t )

to gather concert to h o n o u r

ur pezh mell lid toullad, m . strollad, m .

a big c e r e m o n y mass, crowd group

Dialogue 2 E S On the ferry,

still chatting

SUZANNA:

E-pad ur pennadig c'hoazh e kuitaimp Breizh. Bras e o al lestr ' B r i t t a n y F e r r i e s ' . P e g e n plijus e o a d o n t w a r - e e u n d a V r e i z h e u s B r o Saoz. Pegeit e m a ñ Breizh eus Bro-Saoz? N ' o u z o n k e t resis, h o g e n eizh e u r p e w a r - d r o e v i m p er mor. Sellit o u z h a r bigi e p o r z h S a n t - M a l o ù ! A - b e n n b l o a z e vo t r e u z e t a r m o r g a n e o m p e t r e P l y m o u t h h a R o s k o , k e m e n t h a c h e ñ c h . P e t r a a soñjit? A - d u g a n e o c ' h ez o n . M e a blij din al l e s t r - m a ñ . A n tu h o r b o d a 'safariñ' d i w a r - b e n n h o n trivliadoù u n tammig c'hoazh. E R o a z h o n ' m e u s p r e n e t Bremañ e r stal-levrioù ' C o o p B r e i z h ' . E m a i n t o v o n t d a gas din o l i s t e n n o ù levrioù h a p l a d e n n o ù . H e p m a r e k o u m a n a n t i n d ' u r g a z e t e n n p e d ' u r g e l a o u e n n . T u z o ivez d a z e s k i ñ b r e z h o n e g d r e lizher g a n t 'Skol O B E R ' , h a g e n h a ñ v e vefe k e n m a t all t r e m e n u r sizhun p e ziv g a n t t u d all o teskiñ ar y e z h e B r e i z h . H a g ar s k o l i o ù - m e u r , R o a z h o n ha Brest. H o r s k o a z e l l e t o d e u s kalz t u d a r s k o l - v e u r e R o a z h o n . S u r o n e vefe evel-se e B r e s t ivez. M e a blij din k e m e n t a r s o n e r e z h a m e u s k l e v e t h a g a n d a n e v e l l o ù a m e u s k r o g e t d a lenn. E m a o n o p a o u e z k o m p r e n ez e u s u r s e v e n a d u r p i n d i v i k - b r a s t r o - d r o d e o m p . L a b o u r e t e v o g a n e o m p er gêr, m e t n e v i m p b i k e n pell d i o u z h B r e i z h . T u d 'zo e u s J a p o n o d e u s d e s k e t b r e z h o n e g h a g a z o o c h o m e B r e i z h . K a v e t e vez e d a m m i g b u h e z g a n t pep den. H a k e n m a t e o k o m z y e z h o ù all - n ' e o k e t d i a e s , t a m m ebet. A z e e m a ñ ! S p l a n n ! H a beaj vat d e o m p d ' a r gêr, h a beaj vat d e o m p e n - d r o e r b l o a z a z e u !

ALAN: SUZANNA: ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA:

ALAN:

SUZANNA: ALAN:

about

Brittany

Vocabulary pennadig, m .

brief m o m e n t

lestr, m . ez-resis kement ha an tu kaout

ship precisely as well t o to have the

da

L

opportunity to

trivliad, m .

excitement,

dre lizher splann!

by correspondence fantastic!

emotion

e-tal

near; on the point

pe war-dro

or about, roughly

a-du gant

t o a g r e e with

of, in d a n g e r of

bczañ safar/iñ

t o c h a t (possibly noisily)

koumanant/iñ da

t o subscribe t o

L

Exercise 2 and a note on letters L o o k u p a B r e t o n I n t e r n e t site. A n d t a k e a l o o k at t h e s e t w o email m e s s a g e s ( t h e n o n - n a t i v e e v e n lets y o u s e e o n e with his B r e t o n ! ) . N o t e t h a t C'hwial a r e o m p an eil egile, o r Komz/Skrivañ a r e o m p an eil d'egile dre c'hwi (for te it's te/al a n d k o m z dre te). If y o u w a n t t o say h o w y o u a d d r e s s s o m e o n e , y o u c a n vary t h e e x p r e s s i o n M o n t a ran dezhañ dre c'hwi/te. N o t e t h e lenition ( s o m e c o n s i d e r it o p t i o n a l ) after t h e first n a m e s - n o t e v e n m a l e s e s c a p e h e r e ! M o r e f o r m a l w o u l d b e A o t r o u ker ' D e a r Sir' a n d Itron ger ' D e a r M a d a m ' , o r Keneil ker ' D e a r C o l l e a g u e ( m a l e ) ' , Keneilez ker ( f e m a l e ) , with r e s p e c t i v e p l u r a l s K e n e i l e d ker a n d Keneilezed ker. W e m i g h t close a letter with D e g e m e r i t va gwellañ hetoù ' R e c e i v e m y b e s t w i s h e s ' o r m o r e f o r m a l D e g e m e r i t va gwellañ g o u r c ' h e m e n n o u ' R e c e i v e m y best r e g a r d s . ' Less f o r m a l c a n b e A wir galon o r simply K e n a v o !

Ian ger, T r u g a r e z evit h o t a o u lizher. M e ivez e l a b o u r a n w a r m a l o d e n n . C h o m a r a t r a o ù d a b e u r l i p a t c ' h o a z h h a d ' a m soñj e vo ret adwelet h o n daou labour k e m e n t h a g unvaniñ traoù zo. Evit respont d ' h o koulenn: m a t e o ar frazenn gentañ h o p o a meneget ' Y a n n n ' e m a n ket o p o u r m e n a-hed an aod'. T r e m e n a r i n d r e a r S k o l - v e u r b e m d e z b e t e k a n 13 e u s a r m i z - m a ñ . A wir g a l o n , Herve

H e r v e ger, T r u g a r e z vras! Iskis e o . D ' a m soñj e o a m a t a r frazenn, m e t e m levrioù ne oa ket a skouerioù! E yezhadur Favereau em eus gwelet ' Y a n n n ' e o k e t o p o u r m e n . . . ' , evit u r r a n n y e z h . T o s t g r a e t e o a n eil k e n t e l ( h a g ar p e v a r e , eveljust), h e p k o m z d i w a r - b e n n a n t e s t e n n o ù h a g a n divizoù e n eizh k e n t e l . M a t - m a t e o gallout l a b o u r a t e n d i w e z h . M e a v o e r g ê r a - h e d a r miz. E miz E o s t e v i m p e B r e i z h , dreist-holl w a r E n e z - V r i a d ; d i w e z h a t o c ' h e v i m p m a g w r e g h a m e e r S t a d o ù U n a n e t evit a r w e c h k e n t a ñ . O b e r a rin e u s m a gwellañ d a skrivañ m a c ' h e n t e l i o u e miz G o u e r e ! A wir g a l o n g a n e o c ' h Ian

If y o u w r i t e a l e t t e r , o n t h e e n v e l o p e u s e d'an A o . . • . ' M r ' a n d d'an Itron . . . ' M r s ' .

Vocabulary lodenn. f. peurlip/at adwel/et

part, share

kement ha(g) unvan/in meneg/iñ tremen dre iskis frazenn, f. yezhadur, m . rannyezh, f.

as well as

p u t final t o u c h e s t o t o s e e a g a i n , t a k e a n o t h e r l o o k at, review to unite, bring together to mention t o d r o p in at strange phrase, sentence grammar dialect

Reading 3 E S B r i t t a n y f r e q u e n t l y falls victim to oil spillages. H e r e is a n e x t r a c t from a n article from Bremañ, Niv.224, miz M a e 2000, p.17, o n t h e t h e n m o s t r e c e n t spillage:

Eoul-maen war an aodoù adarre B e p a n a m z e r e vez m e r z e t b o u l l o ù i g o ù e o u l - m a e n war t r a e z h e n n o ù B r e i z h h a g ar V e n d e e . E v e l e fin miz E b r e l e u s SantN a z e r d a B l a ñ v o u r . T r a e z h e n n ar B a o l a o a b e t d i f e n n e t d ' a n d u d z o k e n . A r b o u l l o ù i g o ù - s e a c'hellfe d o n t e u s a n E r i k a m e t ivez eus bigi all a d e n n g o u n i d e u s s a o t r a d u r a r m o r evit d i s k a r g a ñ o s t r a d o ù . K a e r o d o a r s t r o l l e g e z h i o ù l e c ' h e l l a v a r e t e o n a e t p e p tra a-raok an hañv . . .

Vocabulary eoul-maen, m . merz/out traezhenn, f. tenn/añ gounid, m. saotradur, m . saotr/añ diskarg/añ strad, m . kaer kaout strollegezh, m . lec'hel naet

Reading 4

oil to notice beach to e x t r a c t , pull gain, profit p o l l u t i o n , soiling, stain t o p o l l u t e , stain t o u n l o a d , flush o u t bottom, hold t o X in v a i n community local clean

CD

H e r e is a p o e m by o n e of t h e g r e a t e s t B r e t o n p o e t s , A ñ j e l a D u v a l .

Pegen

plijus

Divizout e yezh ar Vretoned! H a b o u t g o u e s t d a g o m z g a n t p e p hini Diwar-benn p e p tra G a n t gerioù kozh ha gerioù nevez H o l l t a r z h e t e u s ijin a r O u e n n A r g e r i o ù k o z h - s e r i m i e t h a flouret H a d a l c ' h e t divergl. T r e m e n e t den na oar - nemet D o u e D r e bet ha pet r u m m a d Evel tonket d'ur beurbadelezh H a g a r g e r i o ù a r n e v e z leun a fouge

G a n t o stirlink m e t a l s k a ñ v M e t a l flamm-flimmin n e v e z - c ' h o v e l i e t Muiañ-karet ar yaouankiz desket! Plijus a n t r a o ù k o z h . Plijus a n t r a o ù n e v e z P e g e n plijus o implijañ O tivizout e t r e m i g n o n e d s e v e n P ' e m a n ar g a o z w a r g e m e n t a sell O u z h hor Bro. O u z h hor Broiz. T r u e z * m eus ouzhoc'h. Yaouankizoù Bet nac'het ouzhoc'h Glad ho Kouenn. 12/8/76 ( A ñ j e l a D u v a l Traoñ an Dour, B r e s t : A l L i a m m , 1982, p.104)

Vocabulary gouest ijin, m .

capable, able

flour/añ rummad, m . peurbadelezh, f. arnevez stirlink, m . skañv goveli/añ, goveli seven glad, m .

to caress

skill, i n g e n i o u s ness generation

tarzh/añ gouenn, f. rimiañ, rim divergl tonk/añ

clink light t o forge p o l i t e , civilized

to rub n o t rusty to d o o m . predestine

eternity modern

to explode, a p p e a r race, species

fouge, m . metal, m . flamm-flimrnin muiañ-karet nac'h

pride, vanity metal brand new favourite t o refuse

territory, country; kingdom; fortune

W e h a v e focused o n K L T a n d a s t a n d a r d v e r s i o n of B r e t o n - w e feel this is a s o u n d s t a r t i n g p o i n t . O n c e with s p e a k e r s y o u r B r e t o n will a d a p t itself, b u t y o u r k n o w l e d g e of t h e s t a n d a r d will b e a p r e c i o u s asset as t h e r a n g e of s i t u a t i o n s in which B r e t o n is u s e d expands. W e e n d with a n o t h e r p o e m , in G w e n e d e g : Y a n n - B ê r K a l l o c ' h ' s Ho-péet truhé dohein! A n o t h e r g r e a t B r e t o n p o e t , b o r n in G r o i x ( E n e z - G r o e ) in 1888 a n d killed in action in 1917 - a loyal F r e n c h m a n , b u t first a n d a b o v e all a B r e t o n .

Ho pezet truez

doc'hin!

M a r g o u l e n n a n diskuizh a p a n d e o ret k e r z h e t , H o pezet truez doc'hin; H a m a r d a din h a k o u e z h i ñ e lec'hid er p e c ' h e d , H o pezet truez doc'hin. M a r gwana m a c'halon ha mar kollan m a nerzh H o pezet truez doc'hin, M a r k a v a n re galet m o n t b e p r e d âr H o lerc'h, H o pezet truez doc'hin. M a r d a din h a d i n a c ' h pigniñ âr m a c'halvar, H o pezet truez doc'hin; M a r d a d ' a m e n e ñ v 'n e m v e u z i ñ e n a r v a r , H o pezet truez doc'hin. M a r a din h a r e i ñ m a m a l l o z h d ' a m f a o u r a n t e z , H o pezet truez doc'hin. M a r d a din, o m a n D o u e , nac'hin H o k a r a n t e z , H o pezet truez doc'hin. ( Y a n n - B ê r K a l l o c ' h , âr an

daouliri)

A very r o u g h t r a n s l a t i o n : ' H a v e pity o n m e ! / If I ask to rest w h e n it is n e c e s s a r y t o walk, / H a v e pity o n m e ; / If it c o m e s t o m e to fall in t h e m u d of sin, / H a v e pity o n m e . / If m y h e a r t w e a k e n s a n d if I lose m y s t r e n g t h / H a v e pity o n m e , / If I find it t o o h a r d t o g o c o n s t a n t l y after y o u , / H a v e pity o n m e . / If it c o m e s t o m e t h a t I a m p o w e r l e s s t o climb t o m y Calvary, H a v e pity o n m e ; / If it c o m e s t o m y p o o r soul t o d r o w n in d o u b t , H a v e pity o n m e . / If it c o m e s t o m e t o give m y c u r s e t o m y p o v e r t y , / H a v e pity o n m e . / If it c o m e s t o m e , o m y G o d , t o d e n y y o u r love, / H a v e pity o n m e . '

Grammar section

This is a brief s u m m a r y of B r e t o n g r a m m a r . S e e individual units for more detailed explanations.

Articles B r e t o n h a s indefinite a n d definite articles, un a n d an respectively. T h e articles c h a n g e a c c o r d i n g t o w h a t follows, t h u s : ul/al b e f o r e I-, un/an b e f o r e n, d, t, h ( w h e t h e r h is h e a r d o r n o t ) a n d vowels ( b u t not w- a n d ^ - s o u n d s ) , a n d u r / a r o t h e r w i s e . T h e y d o n o t c h a n g e for g e n d e r o r for n u m b e r . L e n i t i o n in following f.sing. a n d m . h u m . p l . n o u n s (with s o m e e x c e p t i o n s ) . S e e U n i t 1.

Nouns T w o g e n d e r s (m., f.) a n d essentially t w o n u m b e r s (sing, pi.). T o singulars o n e m i g h t a d d singulatives ( t o e m p h a s i z e o n e i t e m of s o m e t h i n g which is m o r e often p l u r a l o r collective, e.g, fruits, v e g e t a b l e s , t r e e s ) a n d m a s s / n o n - c o u n t n o u n s (e.g., b a r a ' b r e a d ' , i.e. things y o u d o n ' t n o r m a l l y c o u n t ) ; t o plurals p r o p e r o n e m i g h t a d d collectives, g e n e r a l i z i n g p l u r a l s , a n d d u a l s . In a p p r o p r i a t e c o n s t r u c tions v e r b s referring t o t h e s e t w o g r o u p s will t a k e a 3 P S or a 3 P P form respectively. T h e p l u r a l is f o r m e d by e n d i n g s , i n t e r n a l c h a n g e plus e n d i n g s , a n d i n t e r n a l c h a n g e only; t h e r e a r e a few s u p p l e t i v e s (singular a n d p l u r a l from different w o r d s ) . T h e singulative is f o r m e d from c o l l e c t i v e s / n o n - c o u n t s by t h e a d d i t i o n of - e n n - t h e singulative is f e m i n i n e . S e e U n i t s 1 (basics), 3 ( p l u r a l ) , 5 (singulatives, m a s s / n o n - c o u n t s , collectives, g e n e r a l i z e d plurals, d u a l s ) , 7 ( n o u n suffixes), 9 ( t i m e periods).

Possession S e e U n i t 4 for a concise p r e s e n t a t i o n .

Adjectives and adverbs A t t r i b u t i v e adjectives a l m o s t always follow t h e n o u n a n d a r e invaria b l e , in t h a t t h e y d o n o t h a v e g r a m m a t i c a l e n d i n g s . H o w e v e r , they u n d e r g o lenition, within c e r t a i n c o n s t r a i n t s , after f.sing. a n d m . h u m . p l . n o u n s : all l e n i t a b l e c o n s o n a n t s , n o r m a l l y including d-, lenite after a p p r o p r i a t e n o u n s e n d i n g in -1, -m, -n, -r, vocalic -v, or a vowel; o t h e r w i s e only b-, d-, g-, gw-, m - lenite: a n dimezell g a e r b u t a r v e r c ' h k a e r ' t h e beautiful girl', a r g e l e n n e r i e n g a e r ' t h e h a n d s o m e t e a c h e r s ' b u t a r w a z e d k a e r ' t h e fine-looking m e n ' . T h e y form c o m p a r a t i v e s a n d s u p e r l a t i v e s via t h e suffixes -oc'h a n d -añ respectively, a n d m a y form a n e x c l a m a t i v e , via t h e suffix -at. P r o v e c t i o n o c c u r s b e f o r e t h e s e suffixes a n d m a y b e reflected in t h e spelling: gleb - g l e p o c ' h - g l e p a ñ w e t ' , etc. E g e t a n d especially evit c o n v e y ' t h a n ' . T h e s u p e r l a t i v e m a y b e p l a c e d b e f o r e t h e n o u n it qualifies, in w h i c h case t h e r e is as a r u l e n o m u t a t i o n : a r b e r r a ñ k e n t e l ' t h e s h o r t e s t l e s s o n ' ( k e n t e l is f.sing.). If p l a c e d after t h e n o u n , m u t a t i o n is as n o r m a l : a r g e n t e l v e r r a ñ . A n equative ('as . . . as . . . ' ) is r e n d e r e d by k e n + adjective + h a . . . : k e n s p e r e d e k h a Soazig 'as intelligent as Soazig'. A d v e r b s like ' q u i c k l y ' m a y b e identical with t h e adjective, t h o u g h prefixes c r e a t i n g a d v e r b s a r e available. S e e U n i t s 3, 6, 7, 12. F o r t i m e a n d p l a c e see U n i t s 1, 2, 5, 6, 7, 9, 13. k

Pronouns T h e r e a r e t h r e e sing, a n d t h r e e pi. p e r s o n s in t h e v e r b , as well as a n indefinite o r n o n - p e r s o n form. M o s t object p r o n o u n s a r e i d e n tical with t h e possessives or with ' c o n j u g a t e d ' forms of t h e p r e p o sition a ' o f . T h u s : L

Strong IPS

me

Proclitics s

s

am , em , ma /va s

p

Enclitics

'A' form

-me

ac'hanon

-te

ac'hanout

s

p

2PS

te

az , ez , d a

3PSm.

en

e

3PSf.

hi

L

en s

he , hec'h

-hi

anezhañ anezhi

endings -n

1PP 2PP 3PP

ni c'hwi int

hon/hor/hol p

h o , hoc'h o

N o n p e r s . (an n e n ) -

s

-ni

ac'hanomp

-mp

ac'hanoc'h

-t, -c'h

-K 0

anezho, anezhe

-nt

-

-

-r, -d

-c'hwi/hu n

Strong: subject p r o n o u n a n d n o t a b l y after i m p e r a t i v e s . Proclitics: as direct object p r o n o u n after subject p r o n o u n a n d b e f o r e v e r b f o r m , b e f o r e i m p e r a t i v e , a n d b e f o r e participles. N o t e t h a t hon/hor/hol m a y vary like t h e articles (or j u s t u s e h o n ) , b u t c a u s e s n o m u t a t i o n s (k- after hor always b e c o m e s c'h-). A l s o a f o r m hen ( o p t i o n a l l y her/hel) 'it', u s e d if 'it' is relatively non-specific o r general. Enclitics: a t t a c h e d t o s y n t h e t i c v e r b form a n d , e x c e p t in t h e third p e r s o n , t o c o n j u g a t e d p r e p o s i t i o n s . In c o n j u g a t e d p r e p o s i t i o n s t h e t h i r d - p e r s o n forms a r e followed i n s t e a d by hec'h-unan ' h e r s e l f , etc. G e n e r a l 'it' m a y b e an dra-se. 'A' form: t h e direct object p r o n o u n in m o s t s i t u a t i o n s - it c a n ' t c o m e first. Endings: as in v e r b s a n d c o n j u g a t e d p r e p o s i t i o n s , with ' z e r o ' reflecting t h e p r e s e n t t e n s e . D e m o n s t r a t i v e s t a k e t h e forms ' t h e X - h e r e ' = 'this N ' , etc., e.g., ar w e z e n n - m a ñ 'this t r e e ' , ar w e z e n n vras-se ' t h a t big t r e e ' , an tiig koant-hont ' t h a t p r e t t y little h o u s e o v e r there*. A d j e c t i v e s after t h e d e m o n s t r a t i v e s lenite i r r e s p e c t i v e of g e n d e r , e.g., h e m a ñ vras 'this big ' ' m a n " ' , b u t with t h e n o r m a l r e s t r i c t i o n s o n lenition of adjectives; t h u s c o m p a r e h o u m a ñ gaer 'this beautiful w o m a n ' with hounnezh kaer ' t h a t beautiful w o m a n ' . S e e U n i t s 1, 2, 4, 5, 6, 8, 10, 12 for t h e a b o v e .

Numerals N u m e r a l s a r e followed by n o u n s in t h e singular, t h e n o u n in a c o m p o u n d n u m e r a l c o m i n g i m m e d i a t e l y after t h e smallest c o m p o n e n t . T h e s y s t e m , for 1-200, is m a i n l y vigesimal. ' O n e ' coincides with t h e indefinite article b e f o r e a n o u n , t h u s un/ur/ul, a n d c a u s e s lenition as for t h a t article. D a o u / d i v ' t w o ' c a u s e s lenition, a n d tri/teir, p e v a r / p e d e r , nav ' t h r e e , four, n i n e ' n o r m a l l y c a u s e t h e s p i r a n t m u t a t i o n , b u t m a y c a u s e lenition. S e e U n i t s 3 , 6, 9.

Prepositions P r e p o s i t i o n s o n t h e w h o l e c o m e b e f o r e t h e n o u n t h e y g o v e r n and h a v e special, ' c o n j u g a t e d ' , forms w h e n t h e y g o v e r n p e r s o n a l p r o n o u n s . S o m e p r e p o s i t i o n s a r e t h e m s e l v e s followed by p r e p o s i tions when they govern personal pronouns, and others, compounds, m a y insert a possessive b e t w e e n t h e i r c o m p o n e n t s . If t h e y cause m u t a t i o n s , p r e p o s i t i o n s ( m a i n l y s e v e r a l of t h e simple a n d m o s t f r e q u e n t o n e s ) c a u s e lenition. T h e p e r s o n a l e n d i n g s t o s o m e e x t e n t l o o k like t h e n e u t r a l p r e s e n t of bezañ: o n ( o r -in), out ( o r -it), (-añ a n d -i), o m p ( o r -imp), oc'h, - (-o o r -e). S e e U n i t s 1, 2, 8.

Conjunctions B r e t o n h a s c o o r d i n a t i n g , c o n t r a s t i n g , a n d s e p a r a t i n g conjunctions, and subordinating conjunctions. S e e U n i t s 5, 10, 11, 12, 13, 15.

Verbs S e t t i n g aside, t o s o m e e x t e n t , bezañ a n d kaout, t h e r e g u l a r a n d irregular verbs share one system. T h e various manifestations the v e r b t a k e s a r e , for t h e affirmative, as follows: 1

2

3 4

I m p e r s o n a l : subject p r o n o u n o r subject n o u n p h r a s e 4- v e r b radical ( p r e s e n t ) o r radical + suffix ( t e n s e , m o o d ) . T h e radical or radical + suffix is i n v a r i a b l e . T r a d i t i o n a l l y , this e m p h a s i z e s t h e subject. P e r s o n a l : t h e s y n t h e t i c p a r a d i g m , u s e d w h e n a direct object, indirect object, p r e p o s i t i o n a l p h r a s e , a d v e r b , o r o t h e r clause p r e c e d e s a n d t h e subject is n o t s e p a r a t e l y e x p r e s s e d . E m p h a s i s is o n w h a t p r e c e d e s t h e v e r b . P e r i p h r a s t i c : Infinitive + full s y n t h e t i c p a r a d i g m of ober. A n y e m p h a s i s is o n t h e a c t i o n i n d i c a t e d b y t h e v e r b . B e z ' e + full s y n t h e t i c p a r a d i g m ( u n l e s s subject s e p a r a t e l y e x p r e s s e d ) . E m p h a s i s r o u g h l y as for t h e p e r i p h r a s t i c . M

L

N e g a t i o n r e q u i r e s t h e full s y n t h e t i c p a r a d i g m e n c l o s e d in n e . . . ket ' n o t ' o r o t h e r a p p r o p r i a t e n e g a t o r . If a t h i r d - p e r s o n subject is e x p r e s s e d a n d follows, t h e v e r b is always t h i r d - p e r s o n singular; if t h e t h i r d - p e r s o n ' s u b j e c t ' p r e c e d e s , t h e n t h e v e r b is singular o r p l u r a l as a p p r o p r i a t e .

T h e v e r b a l particles a r e basically t h e first t w o b e l o w ; w e a d d other important elements preceding a verb: L

a: e : M

M

o : L

en ur : L

en em : ne : L

L

na : M

ma : ha:

w h e n t h e subject o r direct object p r e c e d e s ; w h e n t h e indirect object, p r e p o s i t i o n a l p h r a s e , a d v e r b , o r o t h e r clause p r e c e d e s ( b e f o r e v o w e l s e m a y b e c o m e e c ' h , o r m o r e c o m m o n l y ez, or, for e x a m p l e , c a u s e t h e i n s e r t i o n of y); t o form t h e p r e s e n t p a r t i c i p l e ( o c ' h b e f o r e a v o w e l ; o u z h b e f o r e a n object p r o n o u n ) ; t o form t h e g e r u n d , essentially t o c o n v e y a s e c o n d action p e r f o r m e d by t h e subject of t h e m a i n v e r b ; t o f o r m a reflexive/reciprocal v e r b ; t h e n e g a t i v e p a r t i c l e r e p l a c i n g b o t h a a n d e, e x c e p t in the sense 'who/which X not'; t h e n e g a t i v e p a r t i c l e u s e d in n e g a t i v e i m p e r a t i v e s a n d in t h e sense ' w h o / w h i c h X n o t ' ; indirect relatives and compound subordinating c o n j u n c t i o n s , 'if; i n t e r r o g a t i v e ( n o effect o n w o r d o r d e r ) .

H e r e is a t a b l e illustrating i m p o r t a n t forms of v e r b s : dictionary form

radical

synthetic

impersonal

lenn r e a d

lenn

. . . lennan • • • m e a lenn . • .

lenn a ran . . .

hadañ s o w

had

• • . hadez . . .

hadañ a rez • . .

te a had • . .

periphrastic

T h e p a s t p a r t i c i p l e is f o r m e d b y suffixing -et t o t h e radical, e.g., lennet, h a d e t . T h e i m p e r a t i v e is t h e radical o n its o w n for t h e 2PS, a n d t h e radical p l u s - o m p a n d -it for t h e 1PP a n d 2PP. T h e i m p e r s o n a l f o r m s , for t h e s i m p l e t e n s e s a n d m o o d s , a r e as follows - t h e v e r b f o r m n e v e r c h a n g e s : m e a lenn / lenno / l e n n e / l e n n a s / lennfe / lennje T r e a d , will r e a d , r e a d ( i m p e r f e c t ) , r e a d ( a o r i s t ) , w o u l d r e a d ( c o n d . I), w o u l d r e a d ( c o n d . II)'. T h e s y n t h e t i c f o r m s a r e as follows (for t h e c o n d i t i o n a l s simply insert -f- o r - j - b e t w e e n t h e r a d i c a l a n d t h e e n d i n g of t h e i m p e r f e c t ) - w e give r e g u l a r lenn, a d d t h e f o r m s of ober t o h e l p y o u w i t h t h e p e r i p h r a s t i c , a n d w e restrict o u r s e l v e s t o s t a n d a r d forms:

present

future

imperfect

aorist

lennan lennez lenn lennomp lennit lennont lenner

lennin lenni lenno lennimp lennot lennint lennor

lennen lennes lenne lennemp lennec'h lennent lenned

lennis lennjout lennas lennjomp lennjoc'h lennjont lennjod

present

future

imperfect

aorist

ran rez ra reomp rit reont reer

rin ri raio/ray raimp reot raint reor

raen raes rae raemp raec'h raent raed

ris rejout reas rejomp rejoc'h rejont rejod

F o r t h e n e g a t i v e third p e r s o n , we h a v e : internal

subject

preposed

1

'subject

postposed

subject

N e wel ket H e d o e s n ' t see

A r mab ne wel ket T h e son d o e s n ' t s e e

N e wel ket ar mab T h e son d o e s n ' t see

N e welont ket

A r vibien ne welont ket T h e sons d o n ' t see

N e wel ket ar vibien T h e sons d o n ' t s e e

T h e y d o n ' t see

F o r n e g a t i o n see U n i t s 2, 6, 11. B e z a ñ a n d kaout a r e u s e d with t h e p a s t p a r t i c i p l e of v e r b s t o c o n v e y t h e c o m p o u n d t e n s e s , e.g. graet e m eus T h a v e d o n e ' , aet on T h a v e g o n e ' . T h e v e r b bezañ is particularly c o m p l e x in t h e p r e s e n t : dictionary bezañ/ bout

radical bez

impersonal

habitual

punctual

personal

indefinite

(a) zo (a) zo (a) zo (a) zo (a) zo (a) zo ((a) z o )

bezan bezez bez bezomp bezit bezont bezer

emaon emaout emañ emaomp emaoc'h emaint emeur

on out eo omp oc'h int eur

— — eus

— — (eus)

—

T h e h a b i t u a l is a perfectly r e g u l a r v e r b ( p r e s e n t a n d i m p e r f e c t only; t h e r e a r e future f o r m s , b u t t h e y s e e m t o b e u n d i f f e r e n t i a t e d from the n e u t r a l f u t u r e ) , a n d m o s t often a p p e a r s with v-. T h e p u n c t u a l refers t o a specific t i m e a n d p l a c e , a n d is also available for use with the p r e s e n t participle to c o n v e y t h e p r o g r e s s i v e aspect, e.g. e m a o n o tont T m c o m i n g ' . U n l e s s n e g a t e d , it is never p r e c e d e d b y t h e subject ( h e r e it is r e p l a c e d by (a) zo). In L. w e also h a v e i m p e r f e c t p u n c t u a l e d o n , e d o s , e d o , e d o m p , edoc'h, edont, e d o d . T h e s y n t h e t i c is u s e d in c o n s t r u c t i o n s such as T a m sick', T a m a s t u d e n t ' , e.g. klañv on T a m sick', as o p p o s e d t o m e a zo klañv, w h e r e t h e r e is a c e r t a i n e m p h a s i s o n T , e.g., ' A n d as for m e , I ' m . . / If its subject is indefinite, e.g. a n o u n a c c o m p a n i e d by t h e indefinite article or n o article, o r qualified by a n u m e r a l o r o t h e r q u a n tifier, t h e n t h e f o r m t o b e r e c o m m e n d e d is (ez) eus: el liorzh ez eus ur c'hazh / tri den / meur a vugel ' I n t h e g a r d e n t h e r e is a c a t / t h r e e m e n / s e v e r a l children*, unless t h e subject p r e c e d e s , w h e n (a) z o is to be u s e d : U r c'hazh / tri den / meur a vugel a zo el liorzh. In t h e o t h e r t e n s e s , a l m o s t e v e r y w h e r e less rich in f o r m s , t h e impersonal and personal are used to cover everything. Note the h a b i t u a l t h o u g h , s o m e t h i n g very i m p o r t a n t t o m a k e full a n d p r o p e r use of in t h e p r e s e n t a n d t h e i m p e r f e c t . H e r e a r e t h e s t a n d a r d f o r m s ( m o s t often, t h e forms with b- h a v e v- i n s t e a d ) : future

imperfect

aorist

conditional

bin bi bo bimp biot bint bior

oan oas oa oamp oac'h oant oad

boen boes boe boemp boec'h boent boed

be(fe)n be(fe)s be(fe) be(fe)mp be(fe)c'h be(fe)nt be(fe)d

I

conditional

II

bijen bijes bije bijemp bijec'h bijent bijed

The four mutations L

Lenition ( t h e softening m u t a t i o n ) . By far t h e m o s t c o m m o n , f o u n d after t h e article, in n o u n - a d j e c t i v e g r o u p s , in c o m p o u n d s , after t h e particle a, after t h e possessives da, e, a n d after m a n y c o m m o n p r e p o s i t i o n s . Essentially, voiceless c o n s o n a n t s b e c o m e voiced, voiced c o n s o n a n t s b e c o m e voiced fricatives - n o t all of t h e s e a r e reflected in t h e spelling.

s

T h e spirant mutation: after t h e possessives ma/va ( a n d t h e i r form after da ' t o ' , e 'in', a n d t h e particle e ) , he, o, a n d (giving w a y to l e n i t i o n ) t h e n u m e r a l s tri/teir, pevar/peder, nav. A p p l i e s t o p, t, k, w h i c h b e c o m e v o i c e d fricatives, t h o u g h t w o of t h e m are w r i t t e n as if voiceless: f, z, c'h. M

p

Provection ( t h e reinforcing m u t a t i o n ) : after t h e possessive a n d object p r o n o u n h o a n d t h e f o r m s az/ez of t h e possessive da; also within t h e c o m p a r a t i v e , s u p e r l a t i v e , a n d e q u a t i v e forms of adjectives a n d in v e r b f o r m a t i o n . A p p l i e s t o b, d, g, gw, which b e c o m e p, t, k, k w . T h a t is, voiced b e c o m e voiceless.

M

T h e mixed mutation: after t h e particles e, o, ma. A p p l i e s t o b, m, g, gw ( l e n i t i o n ) a n d d ( p r o v e c t i o n ) .

S e e U n i t s 1 ( L ) , 2 ( M ) , 3 ( L ) , 4 ( P , S ) , 6 ( r e c a p ) , 14 ( r e c a p a n d s o m e special c a s e s ) .

Useful publications and addresses T h e list is r e s t r i c t e d t o b o o k s w e r e f e r r e d t o m o s t often in writing the course.

General G a u c h e r , J a k e z (1998) La Bretagne de A â Z , S p é z e t : Breizh. M é n a r d , M a r t i a l (1999) Petit Guide d Initiation au Plougastell-Daoulaz: A n Here. 9

COOP Breton,

Grammars K e r v e l l a , F r a ñ s e z ( 1 9 4 7 - 7 6 ) Yezhadur Plougastell-Daoulaz: Al Liamm. T r é p o s , P i e r r e (1980) Grammaire bretonne,

bras

ar

brezhoneg,

Rennes: Ouest-France.

Dictionaries and lists of useful and expressions

words

H e m o n , R o p a r z a n d R o n a n H u o n (1997) Nouveau dictionnaire breton-franqais franqais-breton, Plougastell-Daoulaz: Al Liamm/ An Here. K e r g o a t , L u k i a n , et al. (1998) Proverbes Bretons, S p é z e t : C O O P Breizh. Kervella, D i v i (2000) Le breton de poche. C h e n n e v i è r e s - s u r - M a r n e : Assimil. M é n a r d , M a r t i a l (1997) Expressions populaires bretonnes, Spézet; C O O P Breizh.

Course

books

D a v a l a n , N i k o l a z ( 2 0 0 0 - 1 ) Brezhoneg. Méthode de breton. Hentenn Oulpan 1-2-3. R o a z h o n : Skol a n E m s a v . D e n e z , P e r (1972-) Brezhoneg... Buan Hag Aes, Paris: O m n i v o x . ( E n g l i s h by R D e l a p o r t e , C o r k 1977) K e r r a i n , M a r k (1997) Ni a gomz brezhoneg!, Sant-Brieg: T E S . Kervella, F r a ñ s e z (1984) M é t h o d e n o u v e l l e d e b r e t o n . H e n t n e v e z d'ar brezhoneg, Rennes: Ouest-France.

Periodical publications

and

organizations

C o n s u l t t h e D i a r y p r o d u c e d e a c h y e a r by Skol an Emsav, 8 s t r a e d H o c h e , 35000 R o a z h o n o r G a u c h e r 1998. M u c h will b e f o u n d t h e r e ; t h e following list will g u i d e y o u in a w e b - s e a r c h : Al Lanv, Al Liamm, Bremañ, Brud Nevez, Hor Yezh, Mouladurioii Hor Yezh, Ofis ar Brezhoneg, Preder, Sav-heol, Skol Vreizh, Skrid. F o r i n f o r m a t i o n c o n c e r n i n g t h e Skol OBER correspondence c o u r s e s , c o n t a c t : r u e d u M u g u e t , 22300 L a n n u o n . F o r p u b l i c a t i o n s try t h e following in a w e b - s e a r c h : Gwalarn, Coop Breizh, Kornog, Diffusion Breizh, Ar Bed Keltiek, Brittany Shops.

Internet T y p e in ' B r i t t a n y ' o r ' B r e t o n ' t o a s e a r c h e n g i n e . T h e universities in R o a z h o n a n d B r e s t a r e : uhb.fr a n d univ-brest.fr

Key to exercises

Unit 1 Exercise 4 a n a l v o k a d , a n a p o t i k e r e z , ar c*h/kazetenner, a r g/keginerez, ar c ' h / k e l e n n e r , a r c ' h / k e m e n e r , a r g / k e n w e r z h e r e z , ar c'h/kiger, ar g / k l a ñ v d i o u r e z , al l a b o u r e r - d o u a r , a r m a r t o l o d , a r m e d i s i n , a n n o t e r , a r p e r c ' h e n n , a r b / p e s k e t a e r e z , a r poliser, a r r e n e r e z , ar s e k r e t o u r e z , a r s k o l a e r e z , a r s k r i v a g n e r , a r s o u d a r d , a r stalierez.

Exercise 5 o c ' h , o n , ar b e d , m a t .

Exercise 6 D e m a t d e o c ' h , p e n a o s e m a ñ ar b e d ? / M a t - t r e h a g a n e o c ' h ? / M a t , A l a n o n h a c'hwi ? / J a k e z o n , b r e u r E l e n .

Exercise 7 (a) B i h a n e o H e r v e . ( b ) B r a s e o t a d H e r r i , (c) N ' e o k e t b r a s N o r a h a n ' e o k e t b r a s J a k e z ; b i h a n int. (d) B r a s e o m a c ' h o a r h a b r a s o n m e ivez: b r a s o m p .

Exercise 8 (a) P e l e c ' h e m a ñ d a d a d ? (b) P e liv e o k a r r d a d a d ? (c) P e t r a e o liv k a r r d a d a d ? (d) P e t r a e o a n v d a d a d ?

Unit 2 Exercise 2 (a) E m a o m p o sellet o u z h T V B r e i z h (b) E m a ñ Y a n n i g o v o n t d a G e m p e r (c) E m a o n o p r e n a ñ t i m b r o ù e n ti-post (d) P e l e c ' h e m a o c ' h o c h o m ? (e) H i a z o o c ' h e v a ñ u r b a n n e e n ostaleri (f) Emaint o labourat e kêr

Exercise 3 o r e i ñ , o skrivañ, o t o n t , o vale, o l e n n , o c ' h e v a ñ , o k o u s k e t , o c'hoari, o c'hortoz, o prenañ, o werzhañ

Exercise 4 a - d , b - e , c - c , d - b , e-f, f-a, (g) A m a ñ e m a o n (h) E r gêr e m a ñ ( - h i ) (i) E n t i - k r a m p o u e z h e m a o u t (j) E n ostaleri e m a i n t (k) A z e e m a ñ (1) E r gegin e m a o n

Exercise 5 (a) k a z e t e n n e r , k a z e t e n n e r e z , k a z e t e n n e r i e n , k a z e t e n n e r e z e d , a r c ' h a z e t e n n e r , ar g a z e t e n n e r e z , ar g a z e t e n n e r i e n , ar c ' h a z e t e n n e r e z e d - s a m e for (b) a n d ( e ) ; (c) l a b o u r e r , l a b o u r e r e z , l a b o u r e rien, l a b o u r e r e z e d (d) livour, livourez, livourien, l i v o u r e z e d (f) t o e r , toerez, toerien, toerezed, an toer, an doerez, an doerien, an t o e r e z e d (g) p o l i t i k e r , p o l i t i k e r e z , p o l i t i k e r i e n , p o l i t i k e r e z e d , ar politiker, a r b o l i t i k e r e z , a r b o l i t i k e r i e n , a r p o l i t i k e r e z e d (h) gwerzher, gwerzherez, gwerzherien, gwerzherezed, ar gwerzher, ar vverzherez, a r w e r z h e r i e n , ar g w e r z h e r e z e d (i) b a l e e r , b a l e e r e z , b a l e e r i e n , b a l e e r e z e d , ar b a l e e r , ar v a l e e r e z , a r v a l e e r i e n , ar b a l e e r e z e d (j) farser, farserez, farserien, f a r s e r e z e d

Exercise 7 gwel, s e l a o u , klask, k e r z h , diskuizh, pign, d i s k e n n , k o u e z h , t r o , disko u e z o , displego, p e d o , ali ( t h e / h e r e is a v o w e l ) , koll, p r e s t , k r o g , serr, azez, k a o z e , g o r t o z , e c h u , p e s k e t a , gwella, c ' h o a r v e z , d i h u n , sav. D o n ' t forget lenition: m e a wel, te a s e l a o u , e ñ a glask, hi a g e r z h , ni a ziskuizh, c'hwi a bign, int a z i s k e n n , a n d r a n d o m l y hi a g o u e z h , ni a d r o , int a z i s k o u e z , m e a zispleg, te a b e d , e ñ a ali, hi

a goll, ni a b r e s t , c'hwi a grog, int a serr, m e a azez, e ñ a g a o z e , hi a c ' h o r t o z , ni a e c h u , c'hwi a b e s k e t a , int a wella, a n d r a - s e a c ' h o a r v e z , G w e n o l a a z i h u n , a r b a o t r e d a sav.

Unit 3 Exercise 1 r o , r o o m p , roit; r e d , r e d o m p , redit; sav, s a v o m p , savit; k e n d a l c ' h , k e n d a l c ' h o m p , k e n d a l c ' h i t ; skriv, s k r i v o m p , skrivit; d e u s , d e u o m p , d e u i t ; b a l e , b a l e o m p , baleit; d i s t r o , d i s t r o o m p , distroit; l e n n , l e n n o m p , lennit; d a s t u m , d a s t u m o m p , d a s t u m i t ; d e b r , d e b r o m p , d e b r i t ; ev, e v o m p , evit; k o u s k , k o u s k o m p , k o u s k i t ; s e l a o u , s e l a o u o m p , selaouit; c ' h o a r i , c'hoariomp, c'hoarit; kemer, k e m e r o m p , k e m e r i t ; k a s , k a s o m p , kasit; d e g a s , d e g a s o m p , degasit; g o r t o z , g o r t o z o m p , gortozit

Exercise 2 h a n t e r - k a n t e u r o , u g e n t e u r o , eizh e u r o , u n e u r o , c ' h w e c ' h e u r o , daou euro, kant euro, p e m p euro.

Exercise 3 u n e u r e o , k r e i s t e i z / k r e i z n o z e o , seizh e u r e o , n a v e u r e o , teir e u r eo, p e m p eur eo, unnek eur eo, peder eur eo, dek eur eo, c'hwec'h eur eo.

Exercise 4 D e k vloaz, t r e g o n t vloaz, h a n t e r - k a n t vloaz, p e v a r - u g e n t vloaz, p e m z e k vloaz, t r i w e c ' h vloaz, seizh vloaz, p e v a r b l o a z o n .

Exercise 5 a r g e n t e l , a n d a o l , ar c ' h e l e n n e r e z e d , al l e u e , al levrioù, a n t a d o ù , a r c ' h a z h , ar stal, a r b a o t r e d , a r c ' h e l e n n e r , a r c ' h a r r , a r c'hirri, a n ti, a n tiez

Exercise 6 (a) a r p a o t r m a t , a r v e r c ' h vat, a n ti m a t , ar stal vat, a n o s t a l e r i vat (b) ur g a d o r g o z h , u n nijerez k o z h , ul levr k o z h , u r vag k o z h , u r v o u r c ' h k o z h (c) stalioù b r a v , t a d o ù b r a v , k e l e n n e r e z e d b r a v , k a z e t e n n e r i e n vrav, m e r c ' h e d b r a v

Unit 4 Exercise 2 (a) a z o (b) ez e u s (c) n ' e u s k e t ( d ) a zo (e) a z o (f) ez e u s (g) ez e u s (h) ez e u s (i) a zo (j) n ' e u s k e t

Exercise 3 (a) v o n t (b) ra (c) ya (d) o b e r (e) ya (f) r a (g) v o n t (h) r a (i) ya (j) vont

Exercise 4 E x a m p l e s c o v e r i n g t h e c h a n g e s : m a ( o r va) m a m m , d a v a m m , e v a m m , h e m a m m , h o r ( o r h o n ) , h o m a m m , o m a m m ; m a ( o r va) z a d , d a d a d , e d a d , h e z a d , h o n t a d , h o t a d , o z a d ; m a ( o r va) g w r e g , d a w r e g , e w r e g , h o k w r e g ; m a ( o r va) c ' h e n d e r v , d a g e n d e r v , e g e n d e r v , h e c ' h e n d e r v , h o r c ' h e n d e r v (or h o n k e n d e r v ) , h o k e n d e r v , o c ' h e n d e r v ; m a ( o r va) b r e u r , d a v r e u r , e v r e u r , h e b r e u r , h o r ( o r hon) breur, ho preur, o breur

Exercise 5 (a) h e d e u s (b) a c ' h e u s (c) o d e u s (d) h o n e u s (e) a m e u s (f) n ' e m e u s k e t (g) n ' o d e u s k e t (h) h o c ' h e u s (i) e n d e u s (j) n ' e m e u s k e t

Exercise 6 ( a ) e n d e u s (b) h e d e u s (c) e n d e u s (d) a m e u s (e) o d e u s (f) h o c ' h e u s (g) e n d e u s ( h ) a m e u s ( a n d o t h e r possibilities)

Exercise 7 (for i l l u s t r a t i o n ) : t o g N o l w e n n , k l a ñ v d i R o a z h o n , k a z e t e n n a r p a o t r , karr e vamm

Exercise 8 (a) n e vin k e t (b) g e o (c) n a n n (d) g e o (e) ya (f) n ' e o ket (g) n ' e u s k e t (h) n ' e m a o n k e t (i) ya (j) ya

Unit 5 Exercise 1 (a) B a r a a vez alies d a b r e n a ñ (b) B e m d e z e v e z a n o c ' h o r t o z m a b r e u r (c) L a b o u r a veze d a o b e r e n a m z e r d r e m e n e t (d) P e t r a a vez w a r a n d a o l e n h o ti? (e) O c ' h o b e r t r o u z e veze-hi alies (f) B e m d e z e v e z a n e r g ê r (g) E r s t a l - g a z e t e n n o ù e v e z e c ' h a - w e c h o ù o lenn (h) W a r a r b l a s e n n e vez tri c'hi b e p m i n t i n (i) N e vez k e t a r c ' h a n t g a n i n (j) A r voest a vez d a serriñ b e p n o z (k) E m m a l i z e n n e v e z a n alies o klask u r g r a v a t e n n (l) Gwall-blijet n e vez k e t g a n t e v i g n o n e d

Exercise 2 (a) K r a m p o u e z h a z e b r i m p hiziv (b) K e m e n e r e v o H e r v e (c) E n o t e l e vint dija (d) Plijus e vo a r v a k a ñ s o ù ( e ) M e a yelo d a B a r i z (f) Y a n n i g a z e b r o a r c'hig (g) W a r a r g a d o r e w e l o t al levr (h) N ' e m b o k e t a m z e r d a s e l a o u (i) T u d a v o a m a ñ

Exercise 3 (a) M o n t a reont da welet o zud (b) O b e r a ran m a labour-skol g o u d e a r skol (c) M o n t a r a n d ' a r s i n e m a g a n t N o r a (d) D e b r i ñ a r a n b a r a g a n t kaotigell e r gegin (e) D e s k i ñ a rin m a c ' h e n t e l v r e z h o n e g (f) S e l a o u a ra T a d i g a r m a t c h e r r a d i o (g) C ' h o a r i a r e o n t m e l l - d r o a d e r s k i n w e l (h) Sevel a rin m i n t i n m a t a r c ' h o a z h (i) M o n t a r a n d a b o u r m e n (j) G w e r z h a ñ a ra-hi k a z e t e n n o ù b e m d e z .

Exercise 4 (a) a w e l a n (b) a b r e n o m p (c) n e g a v a n k e t (d) a w e r z h ( - h i ) (e) n ' o c ' h k e t (f) a f a r d a n (g) a w e l o n t (h) n e c ' h o u l e n n o m p n e t r a (i) a g o m p r e n ( - h i ) (j) e c ' h a r m

Exercise 5 (a) k o u s t a r fourmaj k e r (b) e ra e l a b o u r (c) e w a l c ' h e z a o u a r n b e m d e z (d) e k a s ar p a o t r i g b e m d e z d ' a r skol (e) e ya (ez a) d ' a r gêr b r e m a ñ (f) (g) A n d e n a gav m a t a r b o u e d a azez e r c'hafe b e m d e z (h) N ' a n a v e z a n k e t a r v a o u e z a vale w a r a n a o d alies (i) G w e l e t a r a n a r bugel n a l a k a k e t e v o t o ù (j) B r e i z h i z e o a n d u d a z o o c h o m e n ti-se (k) M o n t a r a kuit a r v u g a l e p e o g w i r ez an t r e en ti (1) C ' h o a r z h i n a ra a r v e r c ' h p a r a e v r e u r s o t o n i o ù ( m ) N ' e m a n k e t a r gwir ganti p e o g w i r e m a ñ a r g a o u ganti (n) A r b r e z h o n e g a zo a e s p e o g w i r e s t u d i o m p kalz (o) L a o u e n o m p p ' e m a n h o n t a d k a e r e n ti

Exercise 6 (a) G w e r z h a ñ a r a n k a z e t e n n o ù b r e m a ñ (b) U n aval a g a v a n e r salons (c) O u z h t a o l ez a n (d) D e b r i ñ a r a n k o a n (e) D a W e n o l a e k a s a n ul lizher (f) M o n t a r a n d ' a m g w e l e (g) B r e z h o n e g a zesk e r skol (h) G w i n a m e u s d a e v a ñ a m e u s gwin (i) D o n t a rin d a g o m z g a n t M a m m i g (j) A r c ' h a r r a b a r k o m p e r s t r a e d - s e

Unit 6 Exercise 1 (a) M o n t a r a n (b) E v a ñ a r e o n t (c) C ' h o a r i a r e o n t (d) L a b o u r a t a r e o m p (e) C ' h o a r z h i n a rez (f) G o u z o u t a r a (g) G w e l e t a r e o m p (h) L a k a a t a r a n (i) K l e v e t a r a (j) D e b r i ñ a rit

Exercise 2 (a) ez a n (b) a e v o n t (c) e c ' h o a r i o n t c ' h o a r z h e z (f) (g) H o n m a m m a lakaan war e d a m m bara or W a r e (i) A r v a r t o l o d e d a glev o k a n a ñ (j) a

(d) e l a b o u r o m p (e) B e z ' e a w e l o m p o t o n t (h) A m a n n d a m m bara e lakaan amann zebrit

Exercise 3 (a) P a r i z ( b ) ostaleri (c) k a d o r (d) k r a m p o u e z h (e) p e l l g o m z p a p e r (g) m a r c ' h (h) p e s k (i) gvvelout (j) a m a ñ ; (b) a r / a n / al / g- (c) a r v- / a r / a r / a r g- (d) a r / a r c'h- / a n / ar (e) a n / a r v- / / a r / a r b - (f) a r / a r g- / ar / al (g) a r c'h- / a r / a r / a r c'h- (h) al / c'h- / a r c'h- / a r

(f) ar an ar

Exercise 4 (a) E m a ñ H e r v e ha A n n a o v o n t d a V o n t r o u l e z g a n t M a m m i g evit g o u e l N e d e l e g . N ' e m a n k e t T a d i g g a n t o . C h o m e t e o h e m a ñ e r gêr d ' o b e r b o u e d d ' a l l o e n e d . M a m m - g o z h a r a b o u e d d a D a d - k o z h ha d a D a d i g . Y e n e o a n a m z e r . (b) S e t u k ê r V o n t r o u l e z g a n t h e ruioù strizh h a g h e ziez u h e l . T u d a z o d r e - h o l l . M o n t a ra a n d u d d'ar m a r c ' h a d . P a k a d o ù a z o g a n t a n holl. M a d i g o ù , c ' h o a r i e l l o u ha b o u e d a z o e - b a r z h a r p a k a d o ù . W a r v o r d a r r u ez e u s u n d e n o k a n a ñ : ' N e d e l e g l a o u e n d ' a n holl!'

Exercise 5 (a) a z e b r o r a z o o t e b r i ñ ( b ) a z o (c) a ra (d) E m a ñ (e) w e l o n t (f) glev (g) e m a ñ (h) e o (i) a z o o v o n t (j) e w e r z h

Exercise 6 n a v e u r h a n t e r , t r e m e n u n n e k e u r , w a r - d r o teir e u r , d a ziv e u r h a k a r d rik, a - r a o k k r e i z t e i z / k r e i z n o z , d a seizh e u r h a n t e r noz, d a c ' h w e c ' h e u r m i n t i n , a - r a o k u n e u r , g o u d e p e d e r e u r , tost d a c'hwec'h eur

Exercise 7 ( a ) a n d a ñ v a d d u (b) u r p l a c ' h vat (c) a r g e l e n n e r e z s p e r e d e k (d) div w e z e n n g a e r (e) n a v c ' h a d o r a e s (f) a n d o u r i s t e d c'hall (g) ar v o e s t c ' h o u l l o (h) a n t a d o ù (-) k o z h (i) u r w e r e n n d o r r e t (j) a n ti koant

Exercise 8 (a) D a L e s n e v e n e m a o n / e m a o m p o v o n t (b) G a n t N o r a h a g E r w a n e t r e m e n i n t a r v a k a ñ s o ù (c) D a b e m p e u r h a k a r d ez e r r u i m p e

N a o n e d (d) E r b l o a z n a o n t e k k a n t c ' h w e c ' h h a p e v a r - u g e n t e o a g a n e t ( e ) A b a l a m o u r m a fell d ' a m c ' h o a r s k r i v a ñ ul lizher (f) E u s S a n t - M a l o ù o n / o m p (g) G a n t d e n e b e t n e s t u d i i n / s t u d i i m p b r e z h o n e g (h) D a o u z e n w a r n - u g e n t a v o a m a ñ w a r c ' h o a z h (i) N a n n , n ' e o k e t p r e s t , p r e s t e v o d i w e z h a t o c ' h , e m i c h a ñ s (j) E o , d o n t a r i n / r a i m p d ' a n e u r e d , eveljust (k) B i k e n n ' i n / n ' a i m p skuizh g a n t al l a b o u r - m a ñ

Exercise 9 M a n y w e r e collectives. P a t a t e z e n n , t o m a t e z e n n , k a r o t e z e n n , ognonenn, kignenenn, letuzenn ('lettuce'), irvinenn-ruz ('radish'), p o u r e n n ( ' l e e k ' ) , f a v e n n - c ' h l a s ( ' g r e e n b e a n ' ) , aval, p e r e n n , o r a ñ j e z e n n , p e c h e z e n n , a b r i k e z e n n , p r u n e n n ( ' p l u m ' ) , sivienn ( ' s t r a w berry'), flamboezenn ('raspberry'), bananezenn, kabell-touseg ( ' m u s h r o o m ' ) , f o u r m a j (pi. = s o r t s ) , kig (pi. = s o r t s ) , h a p e s k ('fish'), k r a n k ( ' c r a b ' ) , m e s k l e n n ( ' m u s s e l ' ) , grilh ('crayfish'), grilht r a e z h / g r i l h - d r a e z h ( m . a n d f., ' D u b l i n B a y p r a w n ' ) , c h i f r e t e z e n n ( ' s h r i m p ' ) , legestr ( ' l o b s t e r ' ) .

Exercise 10 S a m p l e a n s w e r s ( a ) B e p sizhun e v e z m a r c ' h a d e L a n d r e g e r (b) T u d e u s p e p lec'h a ya d ' a r m a r c ' h a d (c) P a t a t e z , t o m a t e z , k a r o t e z , h a g all a vez k a v e t e r m a r c ' h a d (d) D i l h a d h a p l a d e n n o ù a vez g w e r z h e t (e) A b a l a m o u r m a vez u r g o u e l e t r e k e l t i e k e n O r i a n t .

Unit 7 Exercise 1 (a) U r stal-levrioù e o . (b) U l levr d a l a v a r e t d i m p p e l e c ' h ez e u s o s t a l e r i o ù m a t e r v r o - m a ñ . (c) R e t e v o g o u l e n n g a n t p a o t r a r stal. (d) Y a , g o u z o u t a ray sur.

Exercise 2 (a) D o n t d ' a r m a r c ' h a d evel-se; e n n a ñ e m a ñ a r v u h e z a blij k e m e n t d e z h a ñ . (b) O g n o n h a k i g n o n o d e u s d a b r e n a ñ . (c) Y a , k e r int. ( d ) B o u e d m o r freskoc'h a vo kavet en aod.

Exercise 3 (a) A b a l a m o u r d ' a n avel e n d e u s p o a n o k e r z h e t . (b) N ' e n d e u s ket; n a o n e n d e u s . (c) U r vag a wel e r p e l l o ù . (d) D a seizh e u r rik e klozont.

Exercise 4 (we u s e b o t h evit a n d eget): (a) N e w Y o r k a z o b r a s o c ' h evit Pariz. (b) A n Nil a z o kalz h i r o c ' h eget al Liger. (c) A n deiz a zo t e n v a l o c ' h e g e t a n n o z . (d) P i n v i d i k o c ' h e o C h i r a c evit M a d o n n a , (e) K a l z b u a n o c ' h e ya u r C ' h l i o eget u r F e r r a r i , (f) G r a n a d a n ' e o k e t t o m m o c ' h e g e t H e l s i n k i , (g) Stravinski a o a k o s h o c ' h evit M e t h u s e l a h , (h) T r i s t o c ' h e o b e t Izold eget T r i s t a n , (i) K e m p e r a zo b r a v o c ' h evit P e m p o u l l . ( D o n ' t t a k e us t o o seriously!) (j) E n e z V r i a d n ' e o k e t b r a v o c ' h e g e t M a n c h e s t e r , (k) F r a ñ s e z a zo b r a s o c ' h e g e d o u t . (1) B e r c ' h e d a zo k a e r o c ' h e v i d o n . ( m ) E ñ a z o l o u s o c ' h e g e d o c ' h . (n) H i a z o k o s h o c ' h e v i d o m p . (o) Int a z o s o t o c ' h e g e d o m p . (p) Ni a z o d i w e z h a t o c ' h evito. (q) Y a n n i g a z o furoc'h e g e t a ñ . (r) G w e n o l a a zo k o a n t o c ' h eviti. (s) H e r v e a zo y a o u a n k o c ' h e g e d o u t . (t) C h w i a zo k r e n v o c ' h e g e t o .

Exercise 5 (a) H i a fell d e z h i distreiñ d ' a r gêr. (b) H i r e k a v a n ar veaj. (c) Per n e blij k e t d e z h a ñ s t u d i a ñ . (d) Hiziv e r a n k o n t c h o m e r gêr. (e) M a l o e r o ù n ' h e l l a n k e t l a k a a t a n e z h o . (f) F e l l o u t a r a din p r e n a ñ u r vantell g a e r . (g) H e s a e r u z a r a n k - h i g w e r z h a ñ . ( h ) D i n n e blij k e t a r b r o z h i o ù - s e . (i) B r e z h o n e g a c ' h e l l a n s k r i v a ñ b u a n . (j) D u - m a ñ e rankit dont diouzhtu.

Exercise 6 (a) A l l e v r i o ù - s e n ' e o k e t ret d e o m p g w e r z h a ñ a n e z h o . (b) U r s a c ' h k e i n h o c ' h e u s e z h o m m d a b r e n a ñ . (c) W a r - d r o h e c ' h o a r e tle-hi o b e r . (d) Hiziv e m e u s kalz t r a o ù d ' o b e r . (e) M a b r e u r ez in d a g e r c ' h a t a - b e n n a r c ' h o a z h . (f) D i n n e blij k e t ar gwez-se. (g) Ni a blijfe d e o m p o b e r u n d r o e M o n t r o u l e z . (h) D ' a r v o e s t - n o z n ' o u t k e t evit m o n t ? (i) A r p e n n a d - s e a c'hallin l e n n fenoz.

Unit 8 Exercise 1 (a) r e a s , (b) l a k a a s , (c) o a n , (d) e o a , (e) D e b r e t e n d e u s , (f) o a , (g) a v l e n i e c ' h , (h) D e u t int, (i) (a) z o , (j) s k u b i s , (k) wiskes, (1) e n d e u s p a o u e z e t , ( m ) e o a m p , (n) e o a n t d e u t , (o) N ' h o n e u s p a e e t n e t r a

Exercise 2 (a) o u t i , ( b ) e n n a ñ , (c) g a n t a ñ , (d) d e z h o , (e) e v i t a ñ , (f) vvarn(ezh)i, (g) e n n o , (h) d i n d a n a ñ , (i) e n n o , (j) d e z h a ñ , a - d r e ñ v d e z h i , (1) h e p t o , ( m ) e n - d r o d e z h o , (n) d a v e d o n , (o) d i g a n i m p o r d i g a n e o m p , (p) w a r e l e r c ' h , (q) e v e l t o , (r) p a n e v e t i , (s) e t r e z o , (t) a - z i o c ' h t a n , (u) ganit, (v) e g e d o c ' h , (w) w a r - d u e n n a ñ , (x) d i w a r e b e n n

Exercise 3 'Serrit a n d o r i o ù h a g a r p r e n e s t r o ù / e m e z a ñ , ' h a g a r a b a t d a z e n k u i t a a t a r sal.' K o m z a ra evel u n d e n k u s t u m d a v e z a ñ s e n t e t o u t a ñ . A n holl a d a v . C h o m a r e o n t difiñv, n e m e t F e d o r , a ya d a serriñ an d o r i o ù h a g ar p r e n e s t r o ù , evel m a z e o b e t g o u r c ' h e m e n n e t . ' A n d e n y a o u a n k - m a ñ , ' erne D e m o s t e n e s o t i s k o u e z Y o u e n n , a zo o p a o u e z l a v a r o u t ez e u s b e t k l a s k e t l a z h a ñ u n a n b e n n a k . ' ' E - b a r z h va z i ? ' erne V a d o . fc

Exercise 4 (a) E B u l i e n e o a n o c h o m gwechall. (b) U g e n t vloaz 'zo e o a n g a n e t . (c) G a n t a r s k o l i o ù Diwan. (d) R e t d e z h o k o m z galleg el labour pemdeziek.

Unit 9 Exercise 1 (a) Y e s (b) t h e c a t h e d r a l (c) t h e first t i m e h e c a m e (d) a gwastell amann, i.e a ' b u t t e r g a l e t t e ' (e) t h e i r n e i g h b o u r s (f) t h e y talk a b o u t the weather

Exercise 2 (a) Kit a - z e h o u h a n e u z e w a r - e e u n b e t e k a r c ' h r o a z h e n t : e n o kit agleiz, t r e u z i t a r r u h a g ar p o r z h n ' e m a n k e t pell, (b) J u s t a - r a o k e r r u o u t e r p o r z h , kit a-gleiz - w a r b l a s e n n a r M a r t r a y , w a r a n t u d e h o u , e m a ñ a n t i - k r a m p o u e z h - w a r a r b l a s e n n ez e u s stalioù a b e p s e u r t . (c) e n tu all d ' a r g a r e m a ñ (d) j u s t a - r a o k ar p o r z h e m a ñ , e r c ' h r o a z h e n t - t r o (e) kalz o s t a l e r i o ù a z o - kit d ' a r p o r z h (f) w a r h e n t S a n t - B r i e g e m a ñ , kit a - z e h o u h a g er c ' h r o a z h e n t kit a d a r r e az e h o u . D i r a k a r g a r e m a o m p : evit A b a t i B o p o r z h troit a - z e h o u ; e r c ' h e n t a n k r o a z h e n t kit r a g - e e u n . E v i t Logivi kit d ' a r p o r z h , n e u z e w a r - e e u n ; e n eil k r o a z h e n t - t r o k e m e r i t a n h e n t d a v o n t d a Logivi a n h e n t d a v o n t d a E n e z - V r i a d a z o m e r k e t ivez. Evit m o n t d a L a n d r e g e r kit a-gleiz, n e u z e b e t e k a r c ' h r o a z h e n t , kit a - z e h o u , n e u z e a-gleiz - m e r k e t e o . E n n o r z h d a B e m p o u l l e m a ñ Logivi h a g E n e z - V r i a d : e r su e m a ñ S a n t - B r i e g ; e r c ' h u z h - h e o l e m a ñ L a n d r e g e r hag er sav-heol e m a ñ Abati Boporzh.

Exercise 3 (a) a n a n t i q u e s s h o p ( b ) to b r i n g a l o n g his c h e q u e b o o k (c) to l o o k at c l o t h e s (d) p u l l o v e r s in beautiful c o l o u r s m a d e in U s h a n t

Exercise 4 (a) D e c ' h / W a r c ' h o a z h e labouren/labourin kalz (b) D e c ' h / W a r c ' h o a z h e o a n / v i n o v o n t d ' a r c ' h o a r i v a (c) D e c ' h / W a r c ' h o a z h e m b o a / e m b o m a c ' h e n t e l i o u d a z e s k i ñ (d) D i s k o u e z a r a e n / r i n d e o c ' h m a c ' h a i e r d e c ' h / w a r c ' h o a z h (e) E r g ê r e o a / v o al levrioù d e c ' h / w a r c ' h o a z h (f) Per a g l a s k e / g l a s k o p r e n a ñ u r c ' h a r r d e c ' h / w a r c ' h o a z h (g) D e c ' h / W a r c ' h o a z h e p e d e n / p e d i n M a r i d ' h o n ti (h) D e c ' h / W a r c ' h o a z h e w e r z h e n / w e r z h i n m a fesked e r m a r c ' h a d (i) A v a l o ù a z e b r e n / z e b r i n d e c ' h / w a r c ' h o a z h (j) L a m m a t a r a e / r a i o dec'h/warc'hoazh ar m e r c ' h e d yaouank

Exercise 5 a n drizek a viz K e r z u , e r b l o a z d a o u vil d a o u ; a n dri a viz G e n v e r , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t t r i w e c ' h h a tri-ugent; a r seizh w a r n - u g e n t a viz M e u r z h , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t c ' h w e c ' h h a p e v a r - u g e n t ; a n d a o u z e k a viz E v e n , e r b l o a z mil tri c ' h a n t p e v a r h a g h a n t e r - k a n t ; ar s e i t e k a viz H e r e , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t p e m p h a tri-ugent; a n u n a n h a t r e g o n t a viz C ' h w e v r e r , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t p e v a r h a p e v a r - u g e n t ; a r c ' h e n t a n a viz G o u e r e , e r b l o a z d a o u vil; a n u n a n w a r n - u g e n t a viz M a e , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t n a o n t e k h a p e v a r u g e n t ; a r c ' h w e c ' h a viz D u , e r b l o a z mil c ' h w e c ' h k a n t c ' h w e c ' h h a tri-ugent; a n d r e g o n t a viz E o s t , e r b l o a z mil n a v c ' h a n t p e m z e k h a p e v a r - u g e n t ; a r b e m p a viz G o u e r e , e r b l o a z mil d a o u c ' h a n t . (Just p r e p o s e d to o b t a i n ' o n ' . ) 1

Exercise 6 (a) S k o a z e l l e t e o m a c ' h o a r g a n i n . (b) K a v e t e o a b e t a r c ' h r e i o n h a g a r stilo ganti. (c) S e l a o u e t e v i m p g a n t a ñ . (d) S o u e z h e t o c ' h b e t g a n t o . (e) S t r e s e t o n g a n t a n d e n - s e . (f) K o l l e t e o b e t d a a l c ' h w e z h ganit. (g) E v e t e o b e t al l a e z h - r i b o d g a n i m p . (h) S a l u d e t e v o o z u d g a n i n . (i) B e m d e z e vez e v e t d o w g a n i n .

U n i t 10 Exercise 1 (a) K l e v e t e m e u s a n e z h a ñ o k a n a ñ . (b) C ' h o a r z h e t e m e u s e n u r l e n n . (c) O sellout e o a n o u z h a r gwez. ( d ) G w e l e t e m e u s a n e z h i o r e d e k a - h e d a r s t r a e d . (e) K a v e t h o n e u s a n a l c h ' w e z e n u r klask anezhañ en tiretennoù.

Exercise 2 (a) E r gêr e l a b o u r o n t . (b) D a b e l e c ' h ez e o c ' h w a r c ' h o a z h ? (c) E m a o n o v o n t da G e m p e r . (d) N e g l e v a n k e t a r v u g a l e o c ' h o a r z h i n . ( e ) K o l l e t e m e u s m a zog. (f) H a g e v e t e n d e u s e v a n n e gwin? (g) U n a l u m e n n - v i o ù e t e b r i n g a n t plijadur vras. (h) B r a v e o d e z h a ñ e n d i w e z h e n d e u s k a v e t e vag. (i) Piv e o a r g a z e t e n n e r e z w a r ar b l a s e n n ? (j) E n e m glevet h o c ' h e u s , p e g e t ? (k) E n u r g o m z g a n t t u d e t e u a n holl d a v e z a ñ l a o u e n .

Exercise 3 (a) A gav din ( o r K a v o u t a ra d i n ) h e d e u s b e t . . . (b) E b a k a d o ù a z e g a s o . . . (c) O v o n t d a w e l e t m a m o e r e b e v e z a n . . . (d) T a p e t e n d e u s a r p a o t r kalz p e s k e d . (e) P a vint aet kuit e s k u b i n a n ti. (f) A r c ' h a r r a v l e n i a n dija. (g) G a n t e d r a k t o u r e ya al l a b o u r e r - d o u a r . . . . (h) U n istor a g o n t i n . (i) A r v a g a zo a m a ñ . (j) A v a l o ù a b r e n a n b e m d e z . (k) M a m m - g o z h a fard k r a m p o u e z h . (1) E n ti ez e u s t r o u z .

Exercise 4 ( s u g g e s t i o n s ) : ( a ) B e z ' e vez glav deiz h a n o z , h a kalz avel a ra / h a g e ra kalz avel. (b) N ' h a l l a n k e t p a d o u t g a n t a ñ , r a k n e fell k e t d e z h a ñ m a s k o a z e l l a ñ . (c) E - p a d teir e u r o n b e t w a r - d r o a r s a o u t , m e t ret e o din c h o m a m a ñ u n t a m m i g . (d) A c ' h a n d a z i m e r c ' h e r e vin e r gêr, h a g e c'hallin, erfin, d i s k u i z h a ñ . (e) M a g a ñ e v u o c ' h a r a n k , p e e v a r v o . (f) M e a z o u g o m a d i l h a d k o z h , r a k l a b o u r a t a rin hiziv el liorzh. (g) B r u d e t b r a s e o e n e v r o , h o g e n n e o a d e n e b e t a e t d a welet a n e z h a ñ . (h) B e r c ' h e d a skriv ul lizher h a K a d o ù a sell o u z h a r skinwel (girl's a n d b o y ' s n a m e r e s p e c t i v e l y ) , (i) N ' o u z o n k e t p e t r a a z o e r skinwel, m e t sellet a rin o u t a ñ m e m e s t r a . (j) O u z h taol e m a i n t , m e t a z e z e t n ' i n t k e t / m e t n ' i n t k e t a z e z e t ( t h e first gives a b a l a n c e d s t r u c t u r e ) , (k) D o n t a r e a s d ' a r g ê r h a g ez e a s d i o u z h t u d'e wele / ha mont a reas . . .

Reading A p p r e n t i c e . I b e g a n w o r k o n t h e 15th of O c t o b e r 1915. I was only e l e v e n a n d a half, t h a t ' s to say I w a s very y o u n g . W h y was I s e n t off t o w o r k so e a r l y ? F o r w h a t r e a s o n w a s I also t a k e n o n in a p r i n t e r ' s , so y o u n g a n d so little, t o l e a r n m y t r a d e ? First, it w a s a y e a r 1914 w h e n t h e w a r w a s w r e a k i n g its d e s t r u c t i o n . T h e m e n of B r i t t a n y as e l s e w h e r e h a d b e e n called u p i n t o t h e a r m y to g o t o d e f e n d t h e rights of F r a n c e against G e r m a n y . Y e s , o u r c o u n t r y h a d b e e n a t t a c k e d , a civilized c o u n t r y , d e f e n d e r of f r e e d o m , eldest d a u g h t e r of t h e C h u r c h , p r o t e c t r e s s of t h e w i d o w a n d t h e o r p h a n , d e f e n d e r of t h e little c o u n t r i e s a n d so o n ; t h a t ' s w h a t w e r e a d in t h e n e w s p a p e r s , t h a t ' s w h a t w e w e r e t o l d in s c h o o l a n d t h e c h u r c h in t h e pulpit, a n d it w a s t r u e , it c o u l d n ' t b e o t h e r w i s e . A t t a c k e d by a wild, cruel, pitiless, r o u g h c o u n t r y , a c o u n t r y which b o r e all t h e sins of t h e w o r l d , a c o u n t r y w h i c h h a d s t o l e n A l s a c e a n d L o r r a i n e from us, it w a s n e c e s s a r y for F r a n c e t o d e f e n d itself. ( H e r v e H e r r i , That's

How

We Were, 1982, p p . 9 - 1 0 )

U n i t 11 Exercise 1 o tont, o vousc'hoarzhin, oc'h en e m wiskañ, o tougen, o kavout, o p r e n a ñ , o w e r z h a ñ , o klask, o v o n t , o t e b r i ñ , o sevel, o l a m m a t , o redek, o chom, o c'hoari, o tremen, o kemer, o tegemer; en ur zont, en ur v o u s c ' h o a r z h i n , e n u r e n e m w i s k a ñ , e n u r z o u g e n , e n ur g a v o u t , e n u r b r e n a ñ , e n ur w e r z h a ñ , en ur glask, e n ur v o n t , e n u r z e b r i ñ , e n u r sevel, e n u r l a m m a t , e n u r r e d e k , e n u r c ' h o a r i , e n u r d r e m e n , e n ur g e m e r , e n u r z e g e m e r .

Exercise 2 M e u r a z e n a c ' h o u l e n n c ' h o a z h , o vvelout a r p e z h h o n e u s g r a e t evit a r b r e z h o n e g e ' G w a l a r n ' , p e n a o s e c ' h e l l i m p k a s d a b e n n a n erv h o n e u s b o u l c ' h e t . A o n a z o g a n t o n a v e f e m p w a r un h e n t dall, h a g o w a s t a ñ e n a n e r h o r b u h e z . Sellit, e m e z o , o u z h a n islonk a zo e t r e z o c ' h h a g ar b o b l . K e n d o n h a k e n l e d a n e o m a n ' e u s d e n e n e skiant vat n a vefe s p o n t e t g a n t a ñ . G w e l l e o g a n e o c ' h distreiñ h o t a o u l a g a d d i o u t a ñ , o l a v a r o u t e v e n n i t l a b o u r a t evit a n d u d d e s k e t h e p k e n , ar re a z o d i o u z h h o tu d ' a n islonk. H a setu: a z e e m a o c ' h , ur bagadig tud o deus addesket o yezh, b a r r e k o c ' h d'he lenn ha d'he s k r i v a ñ eget n i k u n , - h a d i v a r r e k d ' o b e r ganti p a d o s t a i t o u z h a r g o u e r i e n , d i v a r r e k z o k e n d ' o b e r ganti e n h o t a r e m p r e d o i i p e m d e z i e k , h a b e t e k e n h o tivizoù k e n e t r e z o c ' h .

Exercise 3 (a) D ' a r g ê r e tistro Y a n n . (b) T r e m e n a r a n a n a m z e r g a n t K a t e l l e r p r e t i . (c) M o n t a r a i m p d ' a n ostaleri d a c h o p i n a t a . (d) W a r c ' h o a z h e p r e n i n l e g u m a j . (e) B e z ' e vin g a n t m a m i g n o n e d . (f) E v e t o d e u s u r b a n n e laezh. (g) M o n t a rin d a c ' h o a r i foot-ball, (h) D u - h o n t e w e l e r u r skol. (i) G a l v e t e vo a r v u g a l e p a vo p r e s t k o a n .

Exercise 4 (a) Ni a yafe d a w e l e t C a t a t o n i c , (b) M e a b r e n f e s h a m p o o i n g , (c) E r preti-se e tebrfe-hi m a t . (d) Soazig a rafe w a r - d r o ar p r e n a d e n n o ù . (e) E ñ a welfe ' A o t r o u a r g w a l e n n o ù ' . (f) Seurfiñ a rafes m a t . (g) B e p pegeit e yafec'h d a v B e r l i n ? (h) I n t a skrivfe w a r ar v o g e r . (i) G w e l l o c ' h e vije b e v a ñ w a r a r m a e z . (j) M a t e vefe m a

c h o m f e m p e k ê r . (k) N e g r e d a n k e t e c'hellfes d e b r i ñ chips. (1) M a rafec'h n e b e u t o c ' h a drouz, e teskfec'h muioc'h. (m) M a sikourfec'h h o m i g n o n e d , e ñ a zeufe a - b e n n e n e l a b o u r , (n) M a vije pinvidik, e tebrje-hi u n ti k o a n t . (o) M a n e v e f e m p k e t skuizh, e l a b o u r f e m p l a b o u r a t m a t . (p) D i s o ñ j a l a r a f e n t p e p tra, m a c h o m f e n t e r gêr.

Unit 12 Exercise 1 (a) P e r a z o k o s h o c ' h eget/evit G w e l t a z . ( b ) K a t e l l a z o f u r o c ' h eget/evit E r w a n . (c) B e r c ' h e d a z o h e g a r a t o c ' h eget/evit K a d o ù . (d) A r m e s t r - s k o l a z o s k u i s h o c ' h eget/evit a r poliser. (e) N ' e o k e t , P e r n ' e o k e t k e n s p e r e d e k h a D i v i o r Divi a z o s p e r e d e k o c ' h eget/evit Divi o r i n d e e d Y a , P e r a z o . . . (f) N ' e o k e t , G o u l c ' h a n n ' e o k e t k e n sot h a P a o l . . . (g) N e ra k e t , a r c ' h a z h n e r e d k e t k e n b u a n h a g a r c ' h i . . . (h) Y a n n e o a r c ' h o s h a n . (i) N o l w e n n e o a r b a o u r a ñ . (j) Z i n é d i n e Z i d a n e e o a r b r u d e t a ñ . ( k ) Soazig e o a r blijetañ. (1) A n hini glas e o a n hini n a e t a ñ . ( m ) A n tigr e o a n d a ñ j e r u s a ñ . (n) P a r i z e o a n hini g a e r a ñ .

Exercise 2 S u g g e s t i o n s : (a) O a d e t o c ' h - o a d e t a n e t e u N o l w e n n d a v e z a ñ . (b) W a r g e r a a t ez a a r v u h e z . (c) P a o u r o c ' h - p a o u r a n e t e u Divi d a v e z a ñ g a n t a n o a d . ( d ) A r c ' h o n i k l a ya w a r g l a ñ v a a t . ( e ) N ' e o k e t w a r furaat ez a a n d e n k o z h . (f) Y a o u a n k i z o ù a n d e i z i o ù - m a ñ a z e u d a v e z a ñ m e z v o c ' h - m e z v a n . (g) P o u e z u s o c ' h - p o u e z u s a n e t e u a n a r c ' h a n t d a v e z a ñ . (h) W a r y e n a a t ez a a r p r e d . (i) W a r y a c ' h a a t ez a m a f a o u r - k a e z h c ' h o a r i g . (j) T r i s t o c ' h - t r i s t a n e t e u M a m m i g d a vezañ.

Exercise 3 (a) A r v a o u e z a ya t r e a z o m a m a m m . (b) A r p a o t r a serr a n n o r a z o o c h o m e R o a z h o n . (c) A l levr a m e u s p r e n e t a zo plijus. (d) K o l l e t e n d e u s a r b a n e r a o a p a t a t e z e n n i . (e) P e l e c ' h e m a ñ a r b o t o ù a m b o a gwisket d e c ' h ?

Exercise 4 (a) It's b e e n r a i n i n g n o n - s t o p for t h r e e d a y s . H o w l o n g c a n it g o o n for? - I just d o n ' t k n o w . T h e w e a t h e r , y o u k n o w , d o e s n ' t o b e y p e o p l e . B u t by S u n d a y I h a v e to h a v e finished with t h e h a y , b e c a u s e after t h a t t h e r e ' s t h e cattle feed t o b e s o r t e d o u t . It's b e e n t h r e e w e e k s w e ' v e b e e n b u s y with t h e hay; it's h a r d t o d r y it this y e a r w h a t with t h e w e a t h e r . A n d t h e s e r v a n t h a s b e e n ill a n d n o t w o r k i n g since M o n d a y . - W h a t ' s w r o n g with h i m ? - I d o n ' t really k n o w , b a c k a c h e in p a r t i c u l a r , a n d I d o n ' t k n o w at all w h e n h e ' l l b e a b l e t o start his w o r k again. (b) F r o m n o w t o S e p t e m b e r t h e r e ' l l b e lots of p e o p l e by t h e s e a s i d e in B r i t t a n y . H o w l o n g d o y o u stay in t h e c o u n t r y ? - U n t i l A u g u s t 1st. - O n S u n d a y it's t h e p a r d o n of S a n t e z A n n a a r P a l u d . T h a t p a r d o n t a k e s p l a c e e v e r y last S u n d a y in A u g u s t ; I've b e e n g o i n g t o it e v e r y y e a r since I w a s t e n . H o w l o n g is it since y o u ' v e b e e n ? It's t e n y e a r s n o w since I've b e e n .

Exercise 5 (a) it w a s raining; d i n n e r ( e v e n i n g m e a l ) t i m e (b) 40 l e a g u e s (160 k m ) (c) it's closer t o t h e s o u r c e s of a B r e t o n ' s i n s p i r a t i o n ; B r e t o n s r a r e l y ( a c c o r d i n g t o t h e c h a r a c t e r ) w a n d e r in a n d get t o k n o w t h e i r c o u n t r y (d) a p a r a d i s e of little valleys, t r e e s , a n d r u n n i n g w a t e r

Unit 13 Exercise 1 If s h e w a n t s t o sell h e r field, y o u c a n b u y it. - P a fello d e z h i g w e r z h a ñ h e fark, e c'hellot e b r e n a ñ . I'll b e p l e a s e d if h e c o m e s . L a o u e n e vin m a r d e u . If h e w e n t fishing, I'd g o t o o . - M a ' z afe d a b e s k e t a , ez afen ivez. If I h a d b e e n well, I w o u l d h a v e b e e n a b l e t o g o t o o . - M a vijen b e t y a c ' h , e m bije gellet m o n t ivez. I'd b e p l e a s e d if h e c a m e . - L a o u e n e vefen m a teufe. If it w a s n ' t so w i n d y , I ' d g o for a walk. - M a n e rafe k e t k e m e n t a avel, ez afen d a b o u r m e n . If she w a n t e d t o c o m e a n d s e e us, s h e w o u l d b e w e l c o m e . - M a k a r f e d o n t d ' h o r g w e l o u t , e vefe d e g e m e r e t m a t . If h e d o e s n ' t w r i t e t o m e , I'll g o a n d s e e h i m . - M a n e skriv k e t din, ez in d e w e l o u t . If y o u d o n ' t like t h e food, d o n ' t eat it. - M a n e gavit k e t m a t a r b o u e d , arabat deoc'h debriñ.

Exercise 2 H e said h e w o u l d c o m e / H e said h e w o u l d n ' t c o m e . - L a v a r e t a r e a s e teuje / L a v a r e t a r e a s n e zeuje k e t . I f o u n d o u t m y cousin n e v e r replies t o t h e p h o n e . - G o u e z e t e m b o a n e r e s p o n t j a m e s m a c ' h e n i t e r v o u z h a r p e l l g o m z . I t h i n k I'll h a v e a s h o w e r first a n d t h e n sit in front of t h e T V . - A gav din e k e m e r i n d a g e n t a ñ u r strinkadd o u r h a d a - c ' h o u d e e c ' h azezin d i r a k a r skinwel. I k n o w perfectly well y o u ' v e f o u n d t h e b o a t . - G o u z o u t a o u z o n m a t e c ' h e u s k a v e t a r vag.

Exercise 3 I w a s t a l k i n g with a girl w h o will b e a b l e t o h e l p m e in m y w o r k . K a o z e a l a r a e n g a n t u r v e r c ' h h a g a c'hello m a s i k o u r e m l a b o u r . I ' m l o o k i n g for t h e b o o k y o u s h o w e d m e y e s t e r d a y . - E m a o n o klask al levr h o p o a d i s k o u e z e t din d e c ' h . T h e r e ' s t h e p e r s o n I was waiting for in t h e p o s t office. - S e t u a n d e n a o a n o c ' h o r t o z a n e z h a ñ e r p o s t . T h e b o y w h o was in t h e h o u s e w a n t e d t o g o t o b e d . - A r p a o t r a o a e n ti a felle d e z h a ñ m o n t d ' e w e l e . T h e h o u s e w e used to live in w a s built t h r e e y e a r s a g o . - A n ti m a o a m p o c h o m e n n a ñ a o a savet tri b l o a z 'zo.

Exercise 4 (a) M o n t a r e o m p d ' a r gêr a - r a o k m a ' z afe a n h e o l d a guzh. (b) D e s k i ñ a r a n a r g e n t e l evit m a c'hellin d i s k u i z h a ñ . (c) Savet e n d e u s u n ti e-lec'h m a o a u r g o u r m a r c ' h a d . (d) O b e r a rin al l a b o u r gant m a teui a - b e n n w a r c ' h o a z h . ( e ) S k r i v a ñ a rez al lizher evel m ' e n d e u s g o u l e n n e t ganit. (f) G w e r z h a ñ a r a i o a r c ' h a z h d r e m a fell d e z h a ñ p r e n a ñ u n n a e r . (g) M o n t a r a d a R o a z h o n b e p gwech m a koll e v o n t r . (h) D e b r i ñ a r a n c h o r i z o o v e z a ñ m a k a v a n m a t b o u e d B r o - S p a g n . (i) L o c ' h a n kuit a r a n p e o g w i r e m e u s k a z o u z h ar biniawoù.

Exercise 5 Suggestions: ( a ) E n e m c ' h o u l e n n a r a n h a d o n t a r a i o dilun. (b) N ' o u z o n k e t h a b r a v e o a n a m z e r . (c) E n e m c ' h o u l e n n a r a n h a g e n e o b e t d i s p a r a r p e z h - c ' h o a r i . (d) N ' o u z o n t k e t p e g o u l z e t e u i n d ' h o n ti. (e) E n e m c ' h o u l e n n a ra-hi h a d e g a s a r a i o e c ' h o a r i e l l o u . (f) G o u l e n n a r a i m p diganti h a g - e ñ e l a b o u r r e . (g) E n e m c ' h o u l e n n

a r a n h a r e s p o n t a r a i n t e r p e l l g o m z . (h) M e n ' o u z o n k e t m a t h a d e s k i ñ a r e z d a g e n t e l . (i) G o u l e n n e t e n d e u s d i g a n i n p e liv e v o a r stalafioù. (j) N ' o a r k e t h a k o u s k e t a r a i o e n e g a m b r .

Exercise 6 (a) M o n t a ra d ' a r g ê r d r e m a ' z e o e c h u al l a b o u r , (b) N e b a o u e z i n t k e t d a s t u d i a ñ , r a k c ' h o a n t o d e u s d a z e s k i ñ b r e z h o n e g . (c) Trist e o ar v e r c ' h , r a k kollet h e d e u s h e m a m m . (d) E v a ñ a rin u r b a n n e b i e r dre m a ' m eus sec'hed c'hoazh. (e) Diwezhat e oac'h, rak n ' h o c ' h eus k e t k a s e t tizh. W o r d - o r d e r v a r i a t i o n is possible after rak.

Exercise 7 'In a u t u m n w e h a d b e e n m a r r i e d , m y h u s b a n d a n d I, o n a cold a n d w i n d y d a y in O c t o b e r . H e c o u l d n ' t , m y h u s b a n d , h e c o u l d n ' t h a v e f o r g o t t e n . . . E v e n if h e h a d g o n e t o s e e k p e a c e in t h e o t h e r w o r l d . . . A n d with m e s t u p i d e n o u g h t o s e n d K r i s t i n a t o h i m . . . for t h e t w o of t h e m to b e h a p p y . . . Kristina with h e r b l u e eyes so b r i g h t , h e r thighs so loving . . . I c o u l d n ' t l e a v e t h e m like t h a t , with m e o u t side, in t h e cold a n d in d e a t h , while t h e y w e r e in t h e w a r m t h of t h e e a r t h a n d t h e life of t h e sea, a m i d a b r i g h t n e s s which c o u l d n o t disa p p e a r . . . M y h u s b a n d c o u l d n ' t h a v e f o r g o t t e n t h a t day, t h a t night in O c t o b e r w h e n w e h a d b e e n e a c h o t h e r ' s - b e f o r e a n y K r i s t i n a h a d c o m e . I ' m s u r e h e still t h o u g h t , s o m e t i m e s , in spite of K r i s t i n a , of t h e h a p p i n e s s w h i c h h a d b e e n o u r s . . . I w a s going t o h i m . . . t o offer myself to h i m . . . a g a i n . . . loving . . . t o t a k e m y p l a c e n e a r h i m . . . under him . . . open . . . assenting . . . welcoming . . . I d o n o t b e l i e v e t h a t I shall e v e r h a v e b e e n h a p p i e r t h a n in this m o m e n t n o w , w e a r i n g m y m o s t beautiful d r e s s , a real w e d d i n g dress, mixing, in a j u g of Blue Lagoon, carefully p r e p a r e d , e v e n with ice c u b e s , t h e m i x t u r e of c y a n i d e which will give it t h e u n e x p e c t e d t a s t e of b i t t e r a l m o n d s . . . t h e t a s t e of life r e d i s c o v e r e d - t o last for e v e r a n d ever. I d o n o t t h i n k t h a t I shall e v e r h a v e b e e n h a p p i e r t h a n in this m o m e n t n o w , w h e n I g o , t h e j u g in o n e h a n d , his crystal glass in t h e o t h e r , t h e glass w h i c h h a d o p e n e d for K r i s t i n a t h e d o o r to p a r a d i s e , w h e n I g o , w a r m t h in m y h e a r t in spite of t h e cold w i n d , to s t r e t c h o u t at t h e foot of t h e shining r o s e s , t h e i r life a r d e n t a n d invincible, w h e r e I shall d r i n k , like b l a c k - h a i r e d Iseult, t h e m a g i c p o t i o n which will b r i n g m e h a p p i n e s s . My love, o p e n y o u r a r m s t o m e . . . O p e n y o u r w a r m , s t r o n g a r m s to m e . . . I ' m c o m i n g t o y o u . . . I ' m c o m i n g . . . ' fc

Unit 14 Exercise 1 S u g g e s t i o n s : ( a ) M e a fell din m o n t g a n t a r s a c ' h d u . (b) R e t e vo dit m o n t d a b r e n a ñ l e g u m a j . (c) O p a o u e z k a v o u t l a b o u r e k ê r e m a ñ - h i . ( d ) D a r b e t e o b e t d e z h i koll h e c ' h a s t e l o d e n n . ( e ) G e l l e t e m e u s m o n t kuit. (f) D l e o u t a r a n l a k a a t m a g w e l l a ñ d i l h a d . (g) D e u e t o m p a - b e n n d a s k r i v a ñ al lizher. (h) N e blij k e t d ' a r p l a c ' h servijout a r c'hafe. (i) N e v e r n d e o m p m o n t d a welet ar m a t c h , (j) N e rit n e m e t d e b r i ñ k r a m p o u e z h . (k) L a k a e t e m e u s m a m a b da b r e n a ñ orañjez er marc'had.

Exercise 2 (a) T h e r e a r e lots of beautiful things t h e r e , (b) H e ' l l b e t a k i n g p h o t o s t o s h o w his friends b a c k h o m e , (c) M a r i . (d) M a r i got h i m to s t u d y it.

Exercise 3 (a) B e c a u s e n o t all t h e a c c o u n t h e w r o t e h a s c o m e d o w n to us. (b) F o r t h e king, (c) T h e m i d d l e a n d t h e e n d . (d) H e d e s c r i b e d h o w t h e j o u r n e y w a s o r g a n i z e d , a n d t h e a i m it h a d . (e) M e n of g o o d will a n d c o m p e t e n t in t h e a r t s a n d i n d u s t r y , (f) C o n t r u c t i o n w o u l d n e e d t o b e u n d e r t a k e n t o p r o t e c t t h e m , (g) T h e e n l i g h t e n m e n t of t h e faith, (h) T h e k i n g s a w this is his d u t y as eldest s o n of t h e C h u r c h .

Exercise 4 S u g g e s t i o n s , as w o r d o r d e r m a y vary: (a) N e g o u s k a n k e t m a t . (b) A r c ' h a r r k o z h n ' e o k e t t o r r e t . (c) Pell 'zo n e s a v e n t k e t b a g o ù k o a d . (d) N ' o u z o n k e t o b e r s o u b e n n . (e) N e o a n k e t o p r e n a ñ k i g n o n d e c ' h d a n o z . (f) N ' o n k e t m e s t r - s k o l . (g) N ' e m a o n k e t o c ' h o r t o z teir e u r . ( h ) Y a n n i g n ' e n d e u s k e t p r e n e t a n e z h o din. (i) N ' e u s k e t a d u d el liorzh. (j) N ' e o m p k e t d a e v a ñ u r b a n n e d i o u z h t u . Supplementary dialogues 3-10 - answers to the questions. D i a l o g u e 3: (a) N ' o u z o m p k e t - T e r e z a a garfe c h o m t r a n k i l , D i v i a l a v a r n e gav k e t m a t c h o m h e p o b e r u n d r a b e n n a k b e m d e z ep a d a r v a k a ñ s o ù . (b) Y a 'vat. U r blijadur e o eviti.

D i a l o g u e 4: (a) O a m e z e i e n o d e u s p e d e t d a z o n t (b) N ' o u z o n t k e t re vat p e t r a a blij d e z h o , m e t p r e n e t e v o gwin, c h u g - f r o u e z h h a kilhevardon. D i a l o g u e 5: (a) Y a 'vat, plijus o d e u s k a v e t a n e z h o (b) D i w a r - b e n n an d r a - m a ñ e k o m z o n t ; m a r t e z e ez aint d a b o u r m e n , m a r t e z e e c h o m i n t e r gêr. D i a l o g u e 7: (a) P e o g w i r e m a i n t e v a k a ñ s o ù - e - k e r z h a r p e u r r e s t eus a r b l o a z e v o , siwazh, r e t b e z a ñ d i w a r dizh; m e t d r e - v r a s n ' e o ket m a t b e z a ñ w a r dizh h e p k e n . L a b o u r e t e v o g w e l l o c ' h ( b ) U r wastell h e d e u s d a f a r d a ñ - h a g ez e u s f r o u e z h s e c ' h d a b r e n a ñ ivez. D i a l o g u e 8: (a) M a t e oa; b e t e n d e u s a m z e r d a o b e r a r p e z h a felle d e z h a ñ o b e r (b) S k u i z h eo-hi - e n h e c ' h a d o r - v r e c ' h e o b e t , o l e n n ar c ' h a z e t e n n o u . D i a l o g u e 9: (a) P e v a r - u g e n t vloaz e o (b) O b e r t r a o ù a ra: T e r e z a h e d e u s gwelet a n e z h a ñ o c ' h h e s k e n n a ñ k e f e n n o ù d a o b e r t a n , h a Divi e n d e u s gwelet a n e z h a ñ o v o n t e k ê r w a r d r o a d - n e felle k e t d e z h a ñ sevel e k a r r Divi. D i a l o g u e 10: (a) K a e r - t r e e n d e u s k a v e t R o a z h o n - plijet b r a s e o b e t g a n t a r B r e u j o ù ( b ) T a o l e n n o ù h a k i z e l l a d u r i o ù a z o , h a g ivez u r sal g o u e s t l e t d a istor B r e i z h - displeget e o p e n a o s e o b e t savet B r e i z h h a g e u s p e l e c ' h e t e u a n d u d a zo o c h o m e B r e i z h hiziv a n deiz.

Breton-English glossary T h i s glossary a i m s t o give t h e m a j o r i t y of t h e w o r d s a n d phrases f o u n d in t h e units - t h e w o r d o r p h r a s e listed will b e found in the unit n u m b e r given. W e d o strongly r e c o m m e n d y o u a c q u i r e a d i c t i o n a r y . W e h a v e d i v e r g e d from s t a n d a r d p r a c t i c e in listing reflexive v e r b s u n d e r E (for e n e m ) . abostoliezh, f.

A

apostolic

(14) verbal particle

L

* (1) L

a (2) a bep seurt (5) a bep seurt traou

of of e v e r y sort all s o r t s of things

(15)

a bep seurt gouenn (13) a gav din (2)

mission

a-bouez (8) abred (1) ac'hann da (10) a-dal da (6) a-daol-trumm (8) L

L

of e v e r y sort/species it s e e m s t o m e . I think

a youl-vat (14) a zeu (9)

of g o o d will n e x t (lit. ' w h i c h comes*)

abadenn, f., -oil

affair, programme

(3) L

abalamour da (7) abaoe (12) a-bcnn (3) a-benn arc'hoazh

b e c a u s e of since

(13)

a-benn ar fin (14) in t h e e n d a-benn nebeut (8) in a s h o r t time

a-bezh (8) a-boan ma (13)

whole, entire scarcely

s o o n , early from n o w till opposite all of a sudden

adarre (11) adc'hanedigezh. f., -iou (8) addres/añ (15) adkempenn (15) adkregiñ, adkrog

again renaissance to repair to r e s t o r e t o start a g a i n

(12)

adliv/añ (15) a-dostoc'h (13) a-dreuz (9)

by o r for ( t i m e ) tomorrow

important

to repaint closer t o twisted, distorted

wildly a-dreuz hag a-hed (1) a-drugarez da (6) t h a n k s t o adsav, m . (15) revival t o raise a g a i n , adsevel, adsav L

(15)

adtap/out (15)

t o rise a g a i n t o get b a c k

a-du (bezañ) gant

t o a g r e e with

an devezh-pad (2) t h e w h o l e d a y

(15) aduel/el (15)

long to see again, review

a-enep (10)

against

aes (2)

easy, c o m f o r t -

an e i l . . . egile

each other,

(10)

one another

an hini (2)

a form emphasizing

able afer, f., -ioù (14)

deal a-gleiz (9)

on/to the left

a-hed(ll)

throughout

a-hed (2)

along

a-hend-all (7)

moreover

ahont (2)

there

akajou, m . (15)

mahogany

aketus(13)

carefully

alamandez. sgt

almonds

-enn (13) alc'hwez, m . , -ioù

what precedes

affair, b u s i n e s s ,

it an holl (6)

everyone L

an holl re a (15)

all t h o s e w h o

an neb (2)

whoever, (s)he

an nen (15)

o n e ( p e r s o n in

who general) an tu (kaout) da

L

(15)

opportunity to

anat(2)

clear, distinct

anavez/out (4)

to k n o w

key

(people, places)

(4) a-led (15)

stretched out

alez, f., -ioù (11)

alley, g a r d e n path

ali. m . , -où (15)

advice

alies (9)

often

all (3)

other

alumenn-vioii, f.,

andon, f., -ioù (12) animatour, m.,

death; ghost,

omelette

ankounac'ha/at

t o forget ( a l s o

matches

antronoz ( 8 )

t h e following

lawyer

anv, m., -ioù (2)

name

anzav (15)

t o confess

aotrou, m.,

sir, M r

skeleton (14)

ankoua/at) day

-ed (1) amañ (3)

here

amezeg, m . ,

neighbour

amezeicn (3) ampart, a d j . (5)

aotrounez (10) aoz/añ (2)

to prepare,

competent,

cook, arrange

skilled amzer, f., -(i)où (2) amzer, f., da zont (10)

presenter

-ien (15)

-enn (4) alvokad, m.,

source

ankoù, m . (2)

-où-vioù (10) alumetez, sgt

to have the

time, weather, season future

apotiker, m . , -ien

chemist

(i) L

ar pezh (a ) (7)

that which, what

ar re (5)

the people, the

aze (3)

ones

ar re all (8) ar reoù (9) arabat + v.n. (3)

the others the ones no need to, you mustn't

a-raok (2) arc'hant ( n o r t h ) , argant ( s o u t h ) ,

before (time) money

m . (4)

archerdi, m., -où

there (not too far a w a y )

aze emañ an dalc'h (10) a-zehou (9) azez/añ (4) a-ziavaez-bro (6) a-zivout (15) a-ziwar (14) a-zoare (14)

gendarmerie

there's the rub o n / t o t h e right t o sit, sit d o w n from o u t s i d e regarding from p r o p e r l y , well, appropriately

(9)

arc'hoazh (3) arme, f., -où (10) armel, f., -ioù (4)

tomorrow army wardrobe, cupboard

arrebeuri, pi. (15) arsav, m., -ioù

furniture stop

(15)

arz, m., -où (14) arzour, m., -ien

art artist

(12)

asambles (gant) (5)

asied, m., -où (6) atant, m., -où (8) atav (4) aval, m . , -où (10) aval-douar, m., -où-douar (13) avat(2) avel, m., -ioù (4) avius (9) avu druz houad

together, along with farm always apple potato however, but wind envious

willingly; quite sometimes inspiration (poetic)

a-wezhioù (5)

walking/ rambling

bale ma fri furch

-OÙ

sometimes

to go rooting about

(15)

baleadenn, f.,

walk

(11)

bank, m., -où

bench, form

(ii) banne, m., -où / bannac'h (2)

drop,

banniel, m., -où

flag, b a n n e r ,

(13) bannlev, f., -iou

standard suburb

d u c k foie gras

enough,

a-vvechoù (8) a wen, f. (12)

babourzh, m . (13) p o r t bac'h (13) b l i m e y , o h well to baptize badez/iñ (10) bag, f., bigi, boat bagoù (4) bag-dre-Iien, f., sailing b o a t bigi-dre-lien (6) bale (2) to take a walk bale bro (15) to go

plate

(13)

a-walc'h (8)

B

something to drink

(2)

bar, m . (4) bara, m . baradoz, m., -ioù (12)

bar

bread paradise

baraer, m., -ien

baker

(i) baraerdi, m., -où

baker's

(2) barrek (14) barrikenn, f., -où (10) beaj, f., -où (7) bed, m., -où (1) beg, m., -où (6)

capable barrel

beleg, m., beleien

journey world, universe point, end; mouth, beak priest

(6) bemdez (8) bennak (9) benveg, m., -où, binvioù, binviji

every day some or other instrument, machine

(11) bep a (15) bep bloaz (6) bep gwech/bep tro ma (13) bep mintin (6) bep pegeit? (11) bep sizhun (6) bep tro (13) L

bepred (5) bered, f., -où (9) berr (2) berrwel (13) berv (10) betek hen (15) beure, m., -où (3) bev/añ (10) bezañVbout (1) bezañ e ged (12) bezañ echu gant (12)

each every year every time, whenever every morning how often? every week every time, always always cemetery short short-sighted boiling so far, up to now morning to live to be (in the north) to be expecting it be finished with

L

bezañ moaien da to be possible to (15) bezañ sot gant (6) to be mad about bezañ war ar to be in stern (15) preparation bezañ war-dro, to be busy with, be ober war-dro occupied with (10) bezhin, sgt -enn seaweed (6) bezv, sgt -enn (12) bier, m. (4) bihan (2) bilhed, m., -oil (14) bili, sgt -enn (6) bio (13) biskoazh kemend-all (6) blaz, m. (13) bleniañ, blegn (8) bleud, m., -oil (9) bleuniañ, bleugn (13) bleunienn, f., -oil, bleunioii (2) blev, sgt -enn, f. (8) bloaz bennak a zo (15) boaz, m., -ioù (6) bochad, m. (13) bod/añ (15) boest, f., -où (6) boest-noz, f., -où-noz (7) bolenn, f., -où (6)

birches beer small ticket pebbles bio, organic incredible smell to drive flour to flower flower hair a year or so ago habit, custom bush to gather box night club

bowl (for cider, etc.) botoù, f. (8) shoes (a pair) boued, m., -où (6) food boueta (8) to feed

boulc'h/an (15)

to begin, undertake

boull, m., -où (11) b o w l (as in a g a m e of bowls)

bourc'h, f., -ioù

village

(2)

bourc'hig, f., bourc'hiouigou (8) bout (1)

little village

brugeg, f., -i, -où (12)

brulu, coll., -enn

heathercovered land foxgloves

(12)

brun. liv-kistin (2) b r o w n buan (2) fast bugel, m., bugale child (2)

buhez, f., -iou (7) bus. m., -où (15)

life bus

t o b e (in t h e south)

bouzellenn, f., -ou, bouzelloù (10) bragoù (8) braog, m.. -ed (13) bras (2) brav (2) brav eo da (10) Breizhad, m., Breizhiz (8) breizhek (8) bremañ (1) Breton, m., -ed L

inner tube

c'hwezh, m . o r f. p a i r of t r o u s e r s s e a bass big fine

B r e t o n (adj.) now Breton assizes ('Parliament')

breur, m., breudeur (1) brev/iñ (15) brezhoneg, m . (2)

brother to break, crush Breton country, region,

broad, m., broiz, broidi (14) broust, m., -où

inhabitant,

area compatriot brush

(4)

broust-dent, m.. -où-dent (14) brozh, f., -ioù (7) brudet (2)

toothbrush

waggoner, carter worried, concerned

charretour, m., -ien (8)

waggoner,

chatal, coll., w i t h

cattle

carter

pi. -où (12)

chekennaoueg. f.. -où (9) chcñch (9) chervad, m., -où

cheque book to change feast

(13)

chikan/al o r chikan/añ (14) chimik (13)

language

bro, f., -ioù (8)

smell

(7)

chalboter, m., -ien (8) chalet (3)

t o feel fine Breton person

(15)

Breujoù, pi. (15)

c

t o scold, tell off chemical, nonorganic

chips (11) chistr, m., -où (4)

c i d e r (also

c'hoar, f., -ezed

sister

crisps

sistr) (1)

c'hoari (2) c'hoariell, f., -où

t o play toy

(6) skirt famous

c'hoariva, m., -où (9)

theatre

c'hoarzh/in (2) c'hoazh (3) chom (4) chom peoc'h (15) chopinata (6) chouket, a d j . (2) chug, m., -où frouezh (15) c'hwennat, c'hwenn (12) c'hwerv (13) c'hwit/out (8) c'lwitell/at (8)

to laugh still, yet t o live, stay to remain quiet to go drinking crouched fruit j u i c e to sort out bitter t o fail to whistle

L

(1)

to

L

(1)

your, you

belec'h(ll) bellvro (7) bet eur (3) echuiñ (1)

where to

gentañ (10)

first of all, at

abroad (to) at w h a t t i m e t o finish first

da lavaret eo (3)

t h a t is t o say

dañvad, m., deñved (13) daou-c'hant (3) daoulagad, d u . of lagad, m., -où

s o m e w h e r e else

da da da da da

for e x a m p l e

(13)

darvoud, m., -où

at t h e t i m e of

d'an nec'h, en nec'h (2)

upstairs (motion, no motion)

d'an traoñ, en traoñ (2)

downstairs

danevell, f., -où

story, account

(motion, no motion)

in spite of although sink meeting, relations to h o m e on Saturday mornings event t o collect to eat last night to bring reception, fc

degouezh, m., -iou (7) degouezh/out (7)

to c o m e , future (adj.)

two hundred eyes

w e l c o m e (v.i

at least for e v e r

sheep

(15)

dastum (2) debr/iñ (2) dec'h da noz (8) degas(2) degemer, m. (11)

(to)

skouer (6) vare (15) vihanañ (13) viken (13) zont (7)

tooth

(5)

daoust da (15) daoust ma, petra bennak ma (13) dar, f., -ioù (4) darempred, m., -où (15) d'ar gêr d'ar sadorn beure

(d.l.e.) da lec'h all (13)

dangerous

(10)

L

n da da da da da da da

dañjerus (4) dant, m., dent

deiz ha noz, noz-deiz (10) deiziataer, m., -iou (14) delioù (2) delwenn, f., -où

degemer to welcome') event, chance. ' t u r n - u p for the books' t o a r r i v e ('at. in' = e) day and night diary leaves statue

(ii) deomp de'i 'ta (9) let's get d o w n

derc'hel, dalc'h (8)

derv, sgt -enn (2) desk/iñ (8) deus(3)

to hold, keep, oaks to learn,teach come (2PS imp.

of dont, deu/da 'come')

dev/iñ (15) devezh, m., -ioù (7)

to burn day (emphasizing duration)

dezv, m., -iou

thought, idea, intention

di, a d v . (2)

there, to that place (not visible)

diaes (2) dianat (2) diaoul, m., -ed (2) diarc'hant (13)

difiñv (8)

still, w i t h o u t moving

maintain

difficult unclear devil

digarez, m., -iou

excuse, pretext

(ii)

digarez/iñ (8) digeriñ, digor (8) digernez (10) digor (3) digoradur, m., -iou (15) digor-kalon, m . dihegarat, displijus (2) dihun/iñ (8) dija (5) dilhad, m . (-où)

to choose, select

dibab, m., -où (10) c h o i c e ; b e s t dibenn-sizhun, weekend m., -où-sizhun (14)

diblas (/añ) (11)

to remove, move elsewhere

dic'hoanag, m .

despair

(15)

dic'hortoz (13) didrabas (15) didrec'hus (13) didud (13) died, f., -où (13) dienez, f. (8)

invincible depopulated

difenn (10)

unpleasant already clothes to weed this/next/last Wednesday

din eo ingal (11)

t h a t ' s all t h e

dinec'h (2) diorroadur, m., -iou (15) diouzh ar pezh a

unworried

same to m e

(13)

diouzh/hervez (ma) (13) diouzhtu (10) dipit/añ (15) diresis (2) disall/añ (13)

development, instruction L

according to what as t o w h e t h e r immediately to disappoint imprecise to take out the saltiness

disheñvel (diouzh) (2) diskar (9)

dissimilar (from) to bring down, to be ruined,

misery, to defend

aperitif

to wake up

dilouzaou/iñ (15) dimerc'her (10)

drink poverty

opening

(2)

unexpected without worry

open

unkind,

money

dibab (8)

to o p e n pitiless, h a r d

(15)

impecunious, without

to excuse

to decline

diskarg/añ (15)

to unload, to flush o u t

disklêr/iañ (14)

to declare,

diskouez (6)

to show, point

explain out

diskuizh, m . (8) diskuizh/añ (4) disoñj/al (8) displeg/añ (14) displijus (11) distreiñ, distro (2)

to rest t o forget explain

to manage to,

donet) s u c c e e d in

(7)

dor, m., -ioù/-ojoù d o o r ( n o t e an

not rusty legs to guess

unknown attention! protector,

speed quick, rush about. concerning end

later without delay must, to have to

back

main doorway to wear, water running water sweet dozen through over here fortunately by c o r r e s pondence

M

dre ma (10) dre vras (14) dre/abalamour/ en abeg ma (13) dre-holl (6) dreist-holl (6) dres (10)

because, while in g e n e r a l because everywhere especially exactly, precisely

last late

to come/go

carry

dour, m., -iou/eier (3) dour-red (10) dous (10) dousennad, f., -où (7) dre dre amañ (3) dre chañs (4) dre lizher (15)

guardian

divvar (2) from dinar ar prim (15) o n t h e g o , at

to become

nor)

(3)

dor-dal, f., -ioù-tal (11) doug/en (10)

to decide,

(5)

diwezh, m . (14) diwezhañ (15) diwezhat (2) diwezhatoc'h (5) dizale (15) dle/out (2)

dont, deu/da abenn da + v.n.

appearance

ugly

desire

diwar dizh (15) diwar-benn (2)

t o c o m e (also

to destroy

to return, come

divjod, d u . of jod, c h e e k s f., -où (5) diuvrec'h, d u . of arm brec'h, f., -ioù

(10)

dont, deu/da (2)

manner, way,

dont, deu-/da- da vezañ (12) dont, deu/da en-dro (5)

unpleasant

determine,

divrud (2) diwall mat! (13) diwallerez, f., -ed

debt, duty

rest, relief

back

distruj/añ (13) divalav (2) divergl (15) divhar, d u . of gar, f., -où (5) divin/out (9) diviz/out (9)

dlead, m., -ou (4) doare, m., -où (7)

droch (9) droug kein (12) du (2) dudius (12) du-hont (2)

silly, daft backache black interesting over there

E

emzivad, m., -ed

orphan

(10) his, h i m e (2) verbal particle e (3) e dalc'h (bezañ) (8) t o b e in thrall t o e derou at t h e L

L

en abeg da (10)

o n a c c o u n t of

en deiz all (9)

the other day

en deizioù-mañ

these days

(here 'why?')

M

b e g i n n i n g of

e dibenn (14) e doare ma, en hevelep doare ma (13) e kêr(2)

at t h e e n d of

en diwezh, a d v .

in t o w n , t o

en em astenn (13) t o s t r e t c h o u t en em chal/añ (15) t o w o r r y to d e c e i v e en em douell/añ

elsewhere in g o o d i n d o o r s , inside n o t a, n o n e finished,

as/like b e f o r e /

War eight during that time near economy

(15)

e-kreiz (5)

L

(15)

to c o m e t o a n agreement

en em laka/at da

1

to set t o , b e g i n

+ v.n. (14)

to

en em lazh/añ

t o kill oneself

(15)

en em rein, ro da

L

to dedicate oneself t o

(10)

en em walc'h/in

t o w a s h oneself

(10)

en holl (10) en soñj (bezañ)

a l t o g e t h e r , in all to t h i n k , i n t e n d

(13) in t h e m i d d l e of

e-lec'h ma (13) elektronek (15) elv, sgt elvenn (12) em (4) emberr (5) eme (8) emichañs (6) emsav, m., -iou

to m e e t

(with) over

formerly

e-kichen (2) ekonomiezh, f.

oneself

(15)

en em gav/out gant (1) en em glev/out (gant) (10)

past

eil brezel-bed (15) S e c o n d W o r l d eizh (3) e-keit-se (6)

at last

(2)

condition

e-barzh (2) ebet, indef. (4) e-biou (11) echu, a d j . (3) e-giz diagent (10)

(8)

so t h a t

town

e lec'h all (10) e stad vat (15)

(adv.)

where

en taol-mañ (11) en tele (11) en tu all ad (7) L

electronic poplars in m y soon

movement, rising

beyond, the o t h e r side of

en en en en

tu dehou (6) tu kleiz (6) uhel (10) ur (6) L

s a y ( s ) , said probably

this t i m e on T V

o n t h e right o n t h e left high u p particle (gerund)

en-dro (15) enezenn, f., -ou (6)

again island

enklask. m., -où (14)

evel a gari (11)

inquiry, investigation

enor/iñ (15)

to honour

eo(l)

it is

eo, geo (3)

yes

(lit. ' a s y o u will l i k e ' )

evel ma lavarer (10)

(contradiction of n e g a t i v e question)

eoul-maen, m.. -ioù-macn (15) e-pad (4)

oil

er gêr (3) er mod-all (10) er pelloù (7) erc"h, m . (4) erfin (8) er-maez (2)

at h o m e otherwise in t h e d i s t a n c e

for o n c e

so t h a t for n o t h i n g , free

at last outside,

happy (sometimes

eiirus)

arrived to arrive to astonish near among,

eured, m./f., -où

wedding

evurusted, f. (13) ez eus bet (8) ezel, m., izili (9) ez-resis, ent-resis

happiness there has been limb, m e m b e r precisely

(15)

between Interceltic

p

•

(6) t h e h o u r s of

fachet (2) fall (2) fard/añ (7) feiz, f. (10) fell/out (7)

Euro

angry bad to prepare, m a k e (food)

t h e high tides

faith t o w a n t (with L

da + s u b j .

for h o u r s a n d

a n d t h e v.n.)

hours of e a c h o n e

fenoz (7)

this e v e n i n g ,

of t h e

fer, m., -ou (4)

i r o n (for

fest-noz, f., -oùnoz (4)

fest-noz

tonight finest,

'ironing')

best

eus kêr (11) ev/añ (2)

are concerned

evit ur wezh (15) evurus (13)

snow

towards

eus an eil re hag ar re all (11) eus ar finañ (13)

so far as X is/

the m o m e n t

etre (3) etrckeltiek (6) etrezek (2)

euro, m., -ioù (3) eurvezhioù (9)

like t h a t

in o r d e r t h a t ,

between

(15)

of c o u r s e

evit ma, e doare ma (13) evit netra (15)

outdoors

eurioù al lanvioù

as, just as

evit an deizioù (7) t h e s e d a y s , at

kerz)

erru (2) erru/out (6) eston/añ (15) e-tal (2) e-touez (6)

as p e o p l e say, as is said

M

evel ma + v. (8) eveljust (4) evel-se (1) evit a sell + D O (15)

d u r i n g (also e-

as y o u p l e a s e

from t h e city to drink

feunteun, f., -ioù

fountain

(10)

fiez, sgt -enn (13) figs fiez-real dates fine, s u b t l e , fin (11)

fresk (7) fri, m., -ou (5) frouezh, sgt frouezhenn (7) fulor/in (9)

fresh nose fruit to be/get angry

crafty

fin, f. (14) fiziañs, f. (15) flaer, m. (13)

end confidence

G F r e n c h (adj.)

brand-new

gall (6) Gall, m., Gallaoued (14) galleg, m . (8)

flip (10)

h o t d r i n k with

gallout, gall/gell

to be able, can

flour/añ (15) foar, f., -ioù (8) foenn, f., -où (12) foran (8) foran/iñ (15)

to caress

stink, b a d smell

flamm (13) flamm-flimmin

flaming

alcohol fair

(6)

galoup/at (15) gant get ( 3 ) , (6)

constructions), by ( c o n v e y -

to waste,

ance)

gant aon na (13)

forum whatever photo braggart

(4) cheese pâté

(13)

M

gant ma (11) ganto-holl (10) gaou, m . , gevier

t o j o i n , give a

frankiz, f., -(i)où

freedom

structure to

gervel, galv (3) glad, m., -ou (15)

w i t h t h e m all lie, f a l s e h o o d rough, cruel t o give birth t o mouth word glossary. vocabulary t o call territory, country;

(10)

kingdom; phrase, sentence

frejou, pi. (13)

costs, e x p e n s e s

frekañsenn, f.,

frequency

-où (15)

provided

(8)

garv (10) genel, gan (6) genou, m., genaouioù (13) ger, m., -ioù (4) geriaoueg, f., -ou (i)

framm/añ (9)

for fear t h a t , lest

oven

fouge, m., -où (15) p r i d e , v a n i t y fourchetez, f., -où fork

(15)

by (in p a s s i v e

p u b l i c (adj.)

(13)

frazenn, f., -où

g o off, w a n d e r

hay

squander

fourmaj, m . fourmaj-kig, m .

French language

(15)

forn, f., -ioù (13) forom, m . (15) forzh pcnaos (15) folo, m . , -ioù (11) fougaser, m., -ien

Frenchman

fortune

glas (2)

blue, green,

glav, m . , glavioù/ glaveier (4)

rain

grey, pale

goapaerez, f., -ed (15)

godell, f., -où (4) gopr, m., -où (13) gortoz (2)

gouzout, goar

mocking

(irreg.) (2)

p e r s o n (f.)

gov, m . , -ed, -ien

pocket

(14)

salary, w a g e

grilh/añ (13) grilh-traezh, m . -draezh, f., edtraezh (13) gris, louet (2) gwad, m., -où (9) gwag, sgt -enn

Gothic after, n e x t (prep, and adv.)

goude ma, ur wezh ma (13) goude-se (7) gouel, m., -ioù (6) gouel/añ (2) goueled, m., -où

after, o n c e after t h a t festival bottom race, species

(15)

gouest (15) gouestl/añ (15)

L

capable, able to devote, savage,

gouleier, m . pl.

(traffic) lights

gwallamzer, f., -ioù (9) gwan (2) gwarezourez, f., -ed (10) gwasked, m., -où

question

(ii) (7)

t o ask (also

gant, t h e n da + v.n.)

goullo (6) empty gounid, m., -où gain, profit gounit, gounez (8) t o w i n , cultivate

gourc'hemenn (8) t o c o m m a n d , order

gourhent, m., -où gourmarc'had, m., -où (2) goustad (2) gouzañv

highway supermarket,

L

t o suffer

North-west to wash stick, s c o u r g e ; ring very ( n o t e t h a t

bad weather weak protector shade, shadow

(12)

gwastell, f., -où, gwestell, gwastilli (9) gwaz, m., -ed (2) gwechall (8) gwel/et (2) gwele-kloz, m., -où-kloz (8) gwell eo din (13)

cake

man, husband formerly to see box-bed it's b e t t e r for me

hypermarket slow

blood waves

following

(9)

goulenn digant

grey

word)

rabid

goulenn, m., -où

prawn

it l e n i t e s t h e

dedicate

gouez (10)

t o grill Dublin Bay

(also pl.

gwagoù) (7) Gwalarn, m. gwalc'h/in (2) gwalenn, f., -où, gwalinier (8) gwaII- (8)

to cry, w e e p

(15)

gouenn, f., -où

t o forge

(15)

DO)

gotek (9) goude (15)

things) smith, blacksmith

goveliañ, goveli

t o w a i t ('for' =

t o k n o w (facts,

gwella/at (8)

to improve, get better

gwellañ (11) gwelloc'h (8) gwenn (2) gwenna/at (10)

best better white to whiten, become white

gwenneg, m., gwenneien (15) gwer (2)

penny, 'sou' green (manmade)

gwerenn, f., -où (4)

glass (for drinking)

gwerenn-strink, f., crystal glass -où-strink (13) mast gwern, f., -ioù, -i (13)

gwerzh/añ (2) gwez, sgt. -enn, f.

to sell trees

(5)

gwezenn, f., gwez (2)

g>vezh, f., -où (3)

tree t i m e (also

gwiad, m./f., -où

gwiad/iñ (6) gwin, m., -où (3) gwinier, m., -ien (14)

gwir (5) gwirion (12)

interrogative

ha me 'oar-me

and so on

particle (10)

ha pa (13) habask (14) ha(g) (1) ha(g)... ha(g)...(7)

web to weave wine wine-grower true

veritable to dress

h.a.) (5) hag-eñ e (15) haleg, coll., sgt -enn (12) hanter(3) hanternoz, m . (10) hañv, m., -où (4) harink, m., -ed M

harp ouzh (9) hast/añ (15) he (c'h) (6) hegarat, plijus (2) hen (13) henañ (10) hent, m., -ou (2) hentig, m.,

put (some(2) (10)

g w e z , f. (13) gwrizienn, f., -où, gwirizioù, gwriziad (8)

patient and both . . . and . . . etc. if, w h e t h e r willows half north; midnight summer herring

ardour, heat

her kind, pleasant it eldest road little r o a d

without

hep kontañ (6)

without

hep ma/na (13) hep mar (2)

without

hepken (11) hervez (5)

only

similar ( t o ) without delay without stopping

thing) on wife, w o m a n

l e a n i n g against to hurry

-oùigoù (14) heñvel (ouzh) (2) hep (6) hep dale (7) hep ehan (12)

(someone), to

gwreg, f., gwragez

e v e n if

hag all ( a b b r .

s

true, real,

gwisk/añ (8)

ha (7)

(13)

gwech, f., -où) (15)

H

counting

root

without doubt, probably according to

heskenn/añ (15) het/añ (14) heuliañ, heuilh (8) hir (2) hiviz, f., -où

to saw t o follow long woman's blouse

hiziv (2) h o (1) holen, m., -où (4) ho!l (10) honnezh (13) hont (2) p

L

today your (2PP) salt

kadarn, m., kedern kador, f., -iou (6) kador-brezeg (10) kador-vrec'h, f., -iou-brec'h (9) kae, m., -où (15)

t h a t o n e (f.) that(over iron magic

1

brave person chair pulpit armchair quay, embankment

all

there)

houarn, m., -où hud, m . (13)

K

t o wish

kaer(2) kaer (kaout) + v.n. (15) kaeroc'h (5) kafedi. m.. -où (2) kaier, m., -où (4) kalon-me (7)

beautiful t o X in vain m o r e beautiful café exercise b o o k m y d e a r (lit. 4

ibil. m., -ioù, -ien

dowel, peg

(15)

ijin, m., -où (15)

skill, ingeniousness

ijinerezh, m . (14)

invention, industry

iliz-veur. f. (6) implij/out (14)

cathedral to use. employ

ingal(13) intañv, m. intañvez, f. (10) intereset iod, m . (7) irvin, sgt (13) iskis ispisiri, f., -où (2) istor, m , -ioù (9) ivez (1) izel (2)

regularly widower interested

strange grocer's story, history also low, s h o r t

to wander a r o u n d , stroll

just a-vvalc'h (7)

kan/añ (5) kanaouenn, f. (5) kaner, m . (5) kannad, m . (6)

q u i t e precisely

carpenter much, many far t o o m a n y pal, c o m r a d e bedroom t o sing song singer delegate, representative

kannerez. f. (4)

washing

kantved, m . (15) kaotigell, f. (5) kaout (8) kaout amzer da

century

iodine turnips

heart-me')

calorie

(2)

widow

J jourd/al (12)

kalorienn, f. (15) kalvez, m. (1) kalz (2) kalz re (7) kamarad, m . (9) kambr-gousket, f.

machine jam to have

L

to have (the)

+ v.n. (6)

kaout aon (6) kaout chañs (6) kaout c'hoant da

time to t o b e afraid t o b e lucky L

to want to

+ v.n. (4) L

kaout da (6)

to have/be due to

kaout ezhomm (4) t o n e e d kaout ñziañs e (6) t o h a v e c o n f i d e n c e in

kaout kaer + v.n.

t o X in vain

(6)

kaout kaz/gwarizi/ t o h a t e / b e trucz ouzh + u.b. j e a l o u s of/ have

(6)

pity o n / f o r

kaout kaout kaout kaout

keuz (6) mall (6) mezh (6) mezh eus

to regret t o b e in a h u r r y to be ashamed to be ashamed of

(8)

to be hungry kaout naon (4) t o b e in p a i n kaout poan (6) kaout poan o (7) h a v e t r o u b l e M

X-ing

kaout riv/anoued

t o b e cold

aeroplane postcard district to send, take hatred, hate castle pan to punish cellar t o find, t h i n k newspaper

(2)

kazetenner, .m.. -ien (1) kazh, m., kizhier

journalist cat

(6)

(6)

kaout sec'hed (4) kaout spi (4) kaout tro (da + L

v.n.) (6)

t o b e thirsty to hope to have an opportunity (to)

kaoz, f., -ioù (7)

conversation; c a u s e , subject

kaoze/al (2) karantez, f., -iou

love

tree trunk kitchen

(4)

keginer, m., -ien

cook

a) keginerez, f., -ed (4)

c o o k e r (also female cook)

keginerezh, m . (7) c o o k i n g , cuisine w h i l e , as l o n g

friend

keit ha ma, tra ma, e-pad/e-keit ma (13) kej/añ gant (1)

t o give n e w s

carrots

kelaou/iñ kelaouenn, f., -ou

car

kelenn, coll., -enn

favourite

as to m e e t (rather literary)

(7)

karotez, sgt karotezenn (7) karr, m., kirri (1) karr-boutin, m., kirri-boutin (9) karrdi., m., -ou (2) karrigell, f., -ou

kef, m., -iou (15) kegin, f., -où (2)

t o c h a t , talk

(5)

karetañ (8) kariad, m., kariaded, karidi

(4)

karr-nij, m., kirri-nij (9) kartenn-bost, f., -où-post (6) karter, m., -ioù (8) kas (2) kasoni, f., -où (15) kastell, m., -où, kestell (9) kastelodenn, f., -où (4) kastiz/añ (15) kav, m., -iou (2) kav/out (7) kazetenn, f., -où

newspaper

(4) bus, coach

holly

(12)

kelenner, m., -ien

teacher

keloù, m., keleier

i t e m of n e w s

garage shopping trolley

(ii)

keltiek (6) kemend-all (15) kemener, m., -ien (i) kement (7) kement (9) kement a (15) kement all (13) kement ha (15) kement-mañ (7) kement-se (15) L

Celtic likewise tailor so m u c h every everything that all t h a t , t h a t all this all t h a t , so to take t o s o r t o u t , get in o r d e r

ken (9)

(6)

kêrbenn, f., -où

s o (+ a d j . / j u s t as X

(3)

ken + a d j . + ha(g) as . . . as . . . ...(9)

ken ma/na (13) ken ma/na, betek ma (13) ken uhel all (9)

so that until s o high, as high as t h a t

kenañ-kenañ (10) a g r e a t d e a l kenderc'hel, to continue kendalc'h (2) kenderv, m., cousin kendirvi (2) kendeuz/iñ (15) to merge kenkoulz (10) j u s t as g o o d kenlabour/at (15) t o c o l l a b o r a t e kenlabourer, m., collaborator, -ien (15) colleague kennebeut (11) e i t h e r (with a neg.)

kent/a-raok/abarzh ma (13) kentoc'h (4)

before

dear, expensive t h e city of Morlaix capital t o fetch, g o a n d l o o k for

kerent., m . (4) kerez, sgt -enn (15)

kerkent ha (14) kerkent/kentizh ha ma (13) kerzh/et (2)

adv.)

ken + a d j . + all

tradesman

(15)

kerc'h/at (2)

as well t o / a s

much

kemer (2) kempenn (9)

kenwerzher, m . , -ien (1) ker(2) kêr Vontroulez

relatives cherries (here 'cherry') as s o o n as as s o o n as t o walk (also

kerzh/out) 'keta (8) kevredigezh, f., -ioù (12) kevrenn, f., -ou (2)

ki, m . , chas (2) kig, m., -où (5) kig bevin (13) kig dañvad (13) kig oan (13) kiger, m., -ien (1) kigerdi, f., -où (2) kignon, sgt -enn (7)

kilhevardon, m . (15)

tag question society, association faculty, department dog meat beef mutton lamb butcher butcher's garlic (also

kignen) prepared m e a t s , etc., 'charcuterie'

kimiad/iñ diouzh (10)

t o say g o o d b y e to

kinnig (13) t o offer kistin, sgt -enn (9) c h e s t n u t ( s ) kistina (6) to gather chestnuts

rather(= 'preferably')

kizelladur, m., -ioù (11)

sculpture

klañv (2) klañvdi, m . , -où

ill hospital

(2)

klañvdiour, m., -ien (1) klask (2)

nurse (male)

klemm (13)

to complain.

t o l o o k for, s e e k , try pity

kleñved, m., -où

illness

(8)

klev/et (2) kloc'h, m., kleier

to hear; sense bell

(6) to complete kloka/at (15) kloued, f., -où (12) g a t e kloz/añ (7) t o close kluk/añ (9) to down, swallow, d r i n k

koad, r r u -où, koadeicr (9) koad-ha-pri (15)

wood

t o fall however, but both . . . and . . .

...(6)

koumanant, m.,

subscription

-OÙ

koumanant/iñ da

L

to dine

koumoul, sgt -enn, f. (5) kousk/et (2) koust/añ (3) kozh, oadet (2) krampouezh, sgt -enn (5) krank, m., -ed (7) kraoñ, sgt -enn

m a r k e t hall

clouds to sleep t o cost old crêpes crab walnuts

(13)

kras (15)

really h o t a n d

kredapl(6)

credible,

kregina (6)

to gather

dry believable shells

pretty pretty

to subscribe to

(18)

supper, dinner

(13)

kof, m., -où (15) koll (11) koll kalon (13) kompren (5) komz (2) konikl, m., -ed (12) kont, f., -où (1)

horn

wattle and daub

koan, f., -ioù (5) koaniañ (8) koant (5) koantik (9) koc'hu, m., -ioù

korn, m., kern. kerniel (2) kouezh/añ (15) koulskoude (8) koulz . . . ha(g)

kreion, m., -ou (9) p e n c i l kreiz, m., -où (11) m i d d l e , c e n t r e kreiz ar vro (13) c e n t r e , h e a r t of the country

belly, s t o m a c h

Kreiz-Breizh (10)

Central shopping

kontell, f., kontilli knife

kreizenngenwerzh. f.. -où-kemverzh (9) kreiz-kêr, m . (4) krennlavar, m., .(i)où (1) kreñv (2) kreñva/at (8)

(4) korn, m., -ioù (2)

kresk/iñ (9)

to grow

t o lose t o lose h e a r t to understand t o talk rabbit account. 'things'

kont/añ (10)

to recount, tell

Brittany centre town centre p r o v e r b , saying strong to strengthen, get s t r o n g e r

corner

kriz (10)

cruel, rough, raw

legestr, m., legistri l o b s t e r (13)

kroazhent, m., -où c r o s s r o a d s

legumaj (6)

(9) krogen, f., kregin

l e m m e spered (8) intelligent, shell

vegetables quick-witted

lenn (2)

to read

(7) krou/iñ (8)

to c r e a t e

lennegel (15)

literary

krouidigezh, f.,

creation

l e o n , m., -ed (12)

lion

-ioù (15)

lestr, m., listri (15) s h i p

kuit (2)

a w a y , off

leti, m., -où

h o t e l , café

kuita/at (8)

to leave,

leue, m., -où (11)

calf

leun (10)

full ( o f = a )

abandon L

kustum d a (8)

used to

kuzh-heol, m . (10) w e s t

L labour, m., -ioù (4) w o r k

4

leuskel, laosk (8)

to release

levr, m., -ioù (3)

book

levraoueg, f., -où

library

(2) levraoueger, m . ,

bookshop

-ien (6)

owner/

labour/at (1)

to work

labourer, m., -ien

worker

levrdi, m., -ou (4)

salesman

agricultural

levrier, m., -ien (3) b o o k s e l l e r

(10) labourer-douar, m., -ien-douar (1) laer/ezh (8)

L

bookstore, bookshop

worker.

lez/el (8)

farmer

liamm, m., -où (8) link, connection

L

t o steal ( d a = 'from')

t o l e a v e , let

lid/añ (16)

to celebrate

laezh, m., -ioù (4)

milk

likor, m., -iou (13) l i q u e u r

laka/at, ( s o m e -

to put; translate

liorzh, f., -où (2)

t i m e s lak) (6) lamm/at (9)

to j u m p

lann, f., -où, -eier

moor, heath

garden

lipous (13)

tasty, fine

lise, m., -où (2)

secondary school

lisead, m., liseidi

lycée s t u d e n t s

b e a h e a d with

(3) listenn, f., -oil (6)

list

lanv, m . (13)

high tide

liv. m., -(i)où (7)

colour; paint

l a o u e n (2)

h a p p y , satisfied

(liv-)orañjez (2)

o r a n g e (adj.)

lavar/et (3)

t o say, tell

lizher, m., -où.

letter

(12)

lañs (bezañ) gant X(15)

lizhiri (5)

lazh/añ (8)

t o kill

lec'h, m., -ioù (6)

place

loa, f., -ioù (4)

lec'hel (16)

local

loc'h/an kuit (12)

t o l e a v e , set off

loc'het o m p ! (15)

w e ' r e off!

lod (11)

some (people)

Iec'hienn,f.,-où(16) site ( w e b - s i t e ) ledan (2)

broad

spoon

lodenn, f., -où (11) p a r t , s h a r e

loen, m., -ed (6) loer, f., -où (7) logod, sgt -enn (6) loj/añ (9)

animal sock mouse t o live, h a v e a room

lorc'h, m . (8) lous (2)

pride dirty

mann (14) nothing, zero mañsoner, m., stonemason -ien (14) coat mantell, f., -où, mantilli (7) maouez, f., -ed (2) w o m a n mar kerez (11) if y o u like mar plij (3) p l e a s e (lit. 'if it

luc'hskeudennerez, c a m e r a (stills) f., -ed (14)

lufr (9) lunedoù, pl. (13)

shining spectacles, glasses

lur. m., -ioù (3)

pleases')

marc'h, m., kezeg

franc; p o u n d

(lur saoz 'pound

(6)

marc-had, m., -oil m a r k e t (2)

marc'hadmat (2) marc'hadour, m., -ien (7)

cheap

marc'h-houarn. m., -où-houarn

bicycle

s t e r l i n g ' ) ; also weight

horse

trader, shopkeeper, stallholder

(ii)

M

mare, m., -où (12) p e r i o d , e p o c h maread, m., -où great number;

M

if

M

t h a t (conj.)

s

m y (in L e o n =

ma (7) ma (9) ma (1)

va) ma (9) ma digarezit (10) ma Doue (7) ma fell dit (7) ma, mar (13) mab, m., mibien

well excuse m e goodness if y o u w a n t if son

(6)

madig, m., -où (6) s w e e t , c a n d y maen, m., mein stone (9)

maer, m., -ed (10) maezioù, pl. (12) mag/añ (10) magadurezh, f., -ioù (10) maionez, m (7) mank/out (14)

mayor countryside t o feed food mayonnaise to b e s h o r t

(15)

marv, m . (13) marteze (3) martolod, m., -ed

epoch death perhaps sailor

(1)

mat (1) match, m., -ou

good,fine match

(14)

matezh, f., mitizhien mat-kaer (4) mat-tre (7) medisin, m., -ed

female servant, maid very g o o d very good doctor

(i)

meilh-ruz, m., meilhi-ruz, meilhed-ruz (13) melen (2) mell-droad, f. (5) memes (5)

red mullet

yellow, b l o n d football same

m e m e s t r a (10)

all t h e s a m e

mirdi, m., -ou (9)

museum

menam, menam!

yum, yum!

miz, m., -ioù (10)

month

moan/tanav, treut

slim, thin

(2) m o c ' h . pi.,

pigs

(13) m e n e g / i ñ (15)

to m e n t i o n

m e n e z , m., -où,

m o u n t a i n , hill

-eier (13)

pemoc'h, m.

merc'h, f., -ed (2)

girl, d a u g h t e r

m e r e n n , f., - o ù

lunchtime meal

(15)

sing. (10) m o e r e b , f., -ed

aunt

(10)

merk/añ (13)

to mark,

m o g e d / i ñ (13)

t o fill with

t o die

m o g e r , f., -ioù (8)

wall

merz/out

to n o t i c e

m o n d i a n , m., - o ù

money-bags

mesk/añ (13)

to mix

m e s k e n n a d i g , f.,

little m i x t u r e

mont, a (1)

t o g o (also

mussels

m o n t , a da get

to disappear

indicate mervel, marv (8)

smoke, smoke

(13)

- o ù i g o ù (13) meskl, sgt -enn

monet)

(14)

(13)

mestr-skol, m..

schoolmaster

mistri-skol (10) m e t (3)

mont, a da

metal, m., -où (15) m e t a l

L

(14)

mont, a e

underground, subway

m e u r a hini (7)

many a one very

t o g e t in touch with

darempred mont, a hardizh ganti (15)

really

servant

seriously

(12) drunk

m e z e g , m.,

doctor

m o n t , a gant (14)

to take, have

m o n t , a skuizh

t o get fed u p

gant (6)

mezeien

with

mont, a war

L

(8)

micher, f., -ioù (1) p r o f e s s i o n , j o b m i g n o n , m., -ed

t o g o at something

meuz, m., -ioù (13) dish, delicacy

m e z v (6)

to become

gant (15)

m e u r b e t (6) m e v e l , m., -ien

t o set ( s u n )

(13) but

m e t r o , m . (15)

mont, a da guzh

o p t i o n for -aat verbs

friend

m o n t , a, + tre ( e )

to enter, go

m i g n o n e z , f., -ed

friend

(4) m o n u m a n t , m.,

monument

(i) miliadoù a

thousands

a)

in(to)

- o ù (13) L

(6)

of...

mor, m., -ioù (2)

mintin, m., -où (3) m o r n i n g

morse n e

mintin mat (5)

first t h i n g in

m o m , sgt -enn

mir/out (13)

to k e e p

the morning

L

(11)

sea never cod

(13) m o r u ( e ) t a (13)

t o fish for c o d

morz/añ (9)

to make numb, go n u m b

morzhed, f., -où, du. divorzhcd

thigh

(13)

moullerezh, f., -ioù (10) mousc'hoarzh/in

publisher's, printer's t o smile

(10)

muiañ-karet (15) favourite muioc'h-muiafi (8) m o r e a n d m o r e munutenn, f., -où m i n u t e (8)

Nedeleg, m. (6) ne /n' + v. + ket L

not

(i) L

no more, not

L

only, n o t h i n g

L

only, n o t . . .

ne + v. + ket mui (15) ne + v. + mui nemet (5) ne + v. + nemet (9) ne + v. + tamm L

any more more than but... n o t at all

(ID ncketa? (*keta?) (2)

nemet (8) nemet (hag-eñ e)

N

Christmas

tag p h r a s e , e.g. i s n ' t it' except only if

(13)

na mui na macz (14)

nac'h (15) naer, m., -ed, -on

neither more n o r less t o refuse snake

nemelañ (15) n'eo ket lavaret

(ii) neui/al (13)

(13)

naet (2) clean ne gav ket dit? (7) d o n ' t y o u think?

ne ran forzh (7) nc . . . ket kennebeut(6) ne + v. + ket mui (4) nepell diouzh.

neither

n'eus forzh petra

(ID

you couldn't care what you say

n'eus ket e bar (10)

t h e r e isn't its equal

neuze (1)

t h e n (also like

n o t far from

nevez(2) nevez flamm (15) nevez 'zo (8) niver, m., -oil (14) niverus (5) niz, m., -ed (10) notenn, f., -oil (1) noter, m., ed/-ien

new

F r e n c h alors)

no matter! never mind!

nebeut(8) nebeut goude (15) nebeutoc'h (7) nebeutoc'hnebeutañ (8) necfh/iñ (7) nec'het (8) nec'het, chalet. trubuilhet (2)

say t o swim (also

not any m o r e

p r e p . (6)

ne vern! (4)

that's not to

neuñv/al, neuñv/iñ)

I don't care not either.

u n i q u e , sole

( a ) few s h o r t l y after less less a n d less to worry worried worried

brand new recently number numerous nephew note, mark notary public

(i) n'ouzon dare (11)

I d o n ' t k n o w at all

o s

o (4) o paouez bezañ

their

hotel olel. m., -iou (3) against, at ouzh (5) ouzh taol, a d v . (4) at t a b l e , t o

to have just

+ v.n. (2)

o vezañ ma (13)

since, b e c a u s e ,

o(c'h) (2)

as verbal particle

table

ouzh troad (13) ouzhpenn (4)

at t h e foot of more than, above, beyond

giving t h e present participle,

ober, gra (8) ober, gra anaoudcgezh gani(8) ober, gra biloù

to do to m a k e the

(10)

of to worry to ravage.

ober, gra e soñj (4) t o d e c i d e t o m a k e fun obcr, gra goap (of) t o sightsee to take a trip t o give a kiss t o to d o g o o d , benefit t h e t w o of them

ognon, sgt ognonenn (7) ordinal (8) orfebour, m., -ien (14) ospital, m., -ioù

onions

t o p a y (for)

pakad, m.. pakadoù (6) pal, m., -ioii (14) paotr, m., -ed (2) paotr-al-Iizhiri, m., paotred-allizhiri (5) paouez da /a (8) paour (8) paour(-)kaezh (5) paper, m., -(i)où

packet, parcel

to put up with frying-pan page to get, pack, wrap up

L

aim boy postman

to stop X-ing poor poor, miserable paper

(6)

paradoz. f., -iou (13)

pardon, m., -ioù

paradise

(see baradoz) pardon

(12) ordinary

hospital

field park, m., -oil, -parkeier (8) to park park/añ (5) parklec'h, m., -ioù c a r p a r k

h o t e l , café, b a r

patatez, sgt -enn

goldsmith

(9)

(9)

ostaleri, f., ostalerioù (2)

pae/an (4) paelon, f., où pajenn, f., -oil (3) pak/añ (11)

L

L

o-daou (10)

w h e n , if

L

w r e a k its destruction

(eus) (9) ober, gra o zouristcd (8) ober, gra un droiad (10) ober, gra ur pok da (5) obcr, gra vad (7)

pa (9) pad/out gant (10)

acquaintance

(15)

ober, gra e reuz

P

(4)

potatoes

L

pe (4) pe liv? (1) pe war-dro

or

Penn-ar-Bed (2)

what colour?

penn-da-benn (15) c o m p l e t e l y ,

w h e t h e r . . . or . . . , either . . . or . . .

peadra, m . (11)

something, the wherewithal

pebezh (11)

totally

or about, roughly

pe . . . pe . . . ( 1 5 )

what a + noun

Finistère

penn-devezh, m., -ioù (13) penn-disoñj, pl. -où-disoñj (15) peoc'h gant se

half a d a y , halfday forgetful person let's c a l m down, O K

(13)

peoc'h, m . (12) peogwir (+ e + v.) (5) pep (2) perak (8) perc'henn, m., -ed (1) pesk, m., pesked

peace because

M

pebr, coll. (4)

pepper

pec'hed, m., -où

sin

(10)

ped/iñ (12) peg/iñ (15) pegement (3) pegen + a d j . (7) pegoulz (3) pehini (10) pell (2) pell diouzh (11) pell zo (8) pell-amzer (12) pellgomz, m./f. (6) pelloc'h (5) p'emaomp ganti (15)

t o ask, invite to catch how much how + adj. when which one far

it

p'emaon ganti (9) w h i l e I ' m at it. by the way

pemzek (3) penaos (1) penaos emañ kont? (15) penn, m., -où (5) pennad, m., -oil

fifteen how how're things?

article

(7)

pennadig, m., pennadoùigoù (16)

w h a t sort of,

petra (1)

what (interr.

petra a soñj dit?

what do you

trawlerman how much, how many which a n d rel.)

(7)

petra a vez graet aVeus? (2) peur/iñ (12) peurbadelezh, f.

think? what's X called? to graze eternity

(15)

peurlip/at (15)

p u t final

peurrest, m., -où

rest, r e m a i n d e r

touches to (14)

(4)

pennad, m., -où

petore (7)

head, end moment

fish fisherman,

further while w e ' r e at

proprietor

pesketaer, m.. -ien (1) pet (3)

a long time telephone

why

(6)

far f r o m long ago

each, every

brief m o m e n t

pezh, m . , -ioù (13) p i e c e picherad, m., -où p i t c h e r , j u g (13)

pillig, f., -où (4) pinvidik (13)

(+ c o n t e n t s ) frying-pan rich

pirisilh, m . (13)

parsley (or

pouezus (12)

perisilh) piv (1)

(often a-

bouez)

w h o (interr. and rel.)

plac'h, f., plac'hed/ girl

pounner (2) pourmen (2)

merc'hed (4) plañchod, m., -où floor, p a r q u e t plas, m . (13)

floor place

plasenn, f., -où (2) s q u a r e

pled/iñ, + gant (4) t o d e a l w i t h , l o o k after

plij/out da (3) plijadur, f., -ioù

to please pleasure pleased pleasant, pleasing

poan, f., -ioù (15) p a i n , t r o u b l e poazh (13) c o o k e d (adj.) poazh/at (13) t o c o o k (also poazh/añ) pobl, f., -où (15) p e o p l e (= g r o u p ) ; crowd

pod, m . , -où (8)

pot, vase

podad, m., -où (15) p o t , potful poent eo + v.n. (4) it's t i m e t o poliser, m . , -ien (1) p o l i c e m a n

pontig, m . , -oùigoù (12) porzh, m., -ioù, perzhier (2)

pourmenadenn, f., -où ( 1 2 ) prefeti, m., -où (9) pren/añ (2) prenadenn, f. -ou

to walk, take a

little b r i d g e yard, courtyard; port; playground

porzh-houarn. m . . r a i l w a y s t a t i o n -ioù-houarn (9) porzh-mor, m . , sea port -ioù-mor (13) pouez/añ (15) t o insist, d o all they can

w a l k , stroll prefecture to buy purchase

(7)

prenestr, m., -où, prenester (3) preñvedet (15) prest (da ) (4) preti, m., -où (2) privezioù, pl. (2) produ, m . , -iou L

(11)

plijet (12) plijus (1)

heavy walk

pladenn, f., -où (6) disk, r e c o r d (9)

important

window worm-eaten ready (to) restaurant toilets product

(13)

profig, m . , -oùigoù little p r e s e n t (14)

programm, m., -où (15) promet/iñ (15) pub, m., -où (13) puñs, m., -où (10)

programme to promise pub well ( w a t e r )

R raden, coll., singve fern

-enn (12) radio, m . , -ioù (15) r a d i o skate rae, m . , -ed (13) rak (5) for, b e c a u s e raktres, m., -où plan (15)

rank/out (14) to have to ranndi, m., -où (4) a p a r t m e n t , flat rannyezh, f., -oil dialect (15) L

re ( 7 )

too

L

re a (4)

too much, too many

rebech, m., -où (15)

r e p r o a c h (also a verb) to run

red/ek (2) rein, ro (2) reiñ, ro ul lañs nevez da (15) reizh (11)

good, regular,

rener, m., -ien (1)

director,

L

impetus to

precise respect(verb

water) pavement, sidewalk clam

(13) precisely, o n the dot to rub rock

(10)

roched, m./f., -où

sal-debriñ, f., -ioù-debriñ (2) sal-degenier, f.. -ioù-degemer (2) sal-dour, f., -ioùdour (2) sail (13) salons, m., -ou (4) salud/iñ (9) samm/añ (9) saout (11) sardin, sgt -enn

dining-room drawing-room bathroom salted drawing room to greet to load cattle sardines

(also pi.

sardined) (13) savadur, m., -iou (9) se a zepant(15) sec'h/an (8) sec'hed, m . (11) sede (11) sekretour, m., -ien

R o m a n (adj.) king

selaou (2) sell 'ta (7) sell, m., -où (9) sell/et (3) sellit 'ta (2) seniñ, son (6)

roses

building that depends to d r y thirst that's secretary

pink street generation red

t o listen t o just look l o o k ; hello to l o o k at just l o o k ; h e l l o 4

t o r i n g (also tc p l a y ' of musical

bright pink.

instruments)

vivid p i n k

roz, damruz (2) ru, f., -ioù (2) rummad, m . , -ou ruz (1)

to chat

(i) shirt

(8)

roman (9) roue, m., -ed. rouaned, rouanez (14) roz, sgt -enn (13) roz lintrus (13)

dress (possibly

necessary ret (5) rezin, sgt -enn (13) g r a p e s ribl, m., -où (8) bank, edge(of

rim/iañ (15) roc'h, m., reier

rucksack

noisily)

respetiñ)

rik (3)

bag

t o give a n e w

manager. boss

riblenn-straed, f., -où-straed (9) rigadell, f., -ou

sac'h, m . (4) sac'h-kein, m . (7) sae, f. (4) safar/iñ (15)

t o give

c o r r e c t , fair

resis (2) respet, m . (12)

s

sent/iñ ouzh (8) serr/iñ (3) servij/out (9)

to obey t o close, s h u t to serve, be useful

servijlec'h, m., -ioù (2) setu (1)

petrol station

skeudenn, f., -ou

here/there

skiant, m., -où (15) science skign/añ (15) to spread,

seurf/iñ (11)

t o surf ( o n

(15) is/are

broadcast.

Web)

seurt, m., -où (2) sevel, sav (1)

sort, kind t o get u p ; t o build, compose

seven (15)

polite, civilized

seven/iñ (9) sevenadur, m., -iou (15) sevenadurel (15) sezv, m . (6) shampooing, m . .

to carry out civilization, culture cultural mustard

chive to help sausages chimney cinema

(4)

sioul (2) siwazh (4)

calm unfortunately, alas

sizhuniek (15) skandal/at (12)

weekly t o scold, reproach

skañv (2) skaoñ, m./f., -ioù, skiñvier (4) skeiñ, sko (2) skeud, m., -où

(ID

team

sko ouzh (15) skoazell/añ (8) skol, f., -iou (2) skolaer, m., -ien

a)

light light, enlightenment right a g a i n s t to help school primary schoolteacher school teacher

(i)

(8)

sinema, m., -où

(13)

skolaj. m . , -où (2) skol-veur, f., -iou-meur (2) skornenn, f., -ou

(4)

siminal, m., -ioù

sklaer, splann (2) sklerijenn, f„ -ou

cyanide

(7)

sikour (15) silzig, sgt -enn, f.

television

(6)

skolaerez, f., -ed

(13)

sifolez, sgt -enn

diffuse

skinwel, m . (5) skipailh, m., -ou

shampoo

-où(ll)

sianidrek, a d j .

image, picture

light stool

college university ice-cube

(13)

skoulm/añ (15) skrid, m., -où (14) skritell, f., -oil (13) skriv/añ (2) skrivagner, m., -ien (1) skub/añ (8) skubellenn, f., -où

t o link, tie text p o s t e r , sign to write writer to sweep broom

(4)

sonadeg, f., -où

concert

(15)

soner, m., -ien (15) m u s i c i a n music sonerezh, m . (6) soñj, m., -ou (9) thought, opinion; memory,

to strike

intention

shade, shadow

soñj/al (7)

to think

sot (10) sotradur, m., -iou

stourm (15) straed, f., -où (7) stres/añ (9) strizh (2) stribourzh m . stroll/añ

t o struggle

thatch

strollad, m., -où

group

intelligent

strollegezh, m., -iou (15) studier, m., -ien

silly pollution

(15)

soudard, m., -ed

soldier

(i)

souezh/añ (9)

to astonish, be

-enn (12) speredek (2) splann! (15) spletus (12)

stal, f., -ioù (2)

fantastic! profitable,

L

'to") shop

(3)

bookshelves cake shop,

sunerez, f., -ed (4) v a c u u m c l e a n e r sur (1) sure, certain (also adv.)

sur a-walc'h

indeed,

sur eo (6)

that's certain,

certainly

shopkeeper

T I

'ta (eta) (3)

bookstore bureau de tabac

tachenn, f., -oil (8) p i e c e of g r o u n d , field

tad, m., -où (1) Tadig, m. (6) tag/añ (10) tagnous (9)

h a r d , difficult,

stêr, f., -ioù, -i (8) stered, sgt -enn

river

firm stars

(15) fountain pen

father Daddy to a t t a c k , t r a p , devour

pullover

(9)

then (emphatic particle)

bookshop,

start, adj. (1)

(15)

of c o u r s e

patisserie

clink

student

appearance

state t o b e g i n (da

community

stumm, m., -ou (7) s h a p e , f o r m ,

t e r r o r , fright sport

stal-bastezer, f., patisserie -ioù-pastezer (2) stalenn, f., -ou (6) s h e l v e s ,

stilo, m., -ioù (9) stirlink, m., -ou

to group,

a)

stalaf, m./f., -(i)où s h u t t e r

stal-gouignoù, f., -ioù-kouignoù (2) stalier, m., -ien (1) stal-levrioù, f., -ioù-levrioù (2) stal-vutun, f., -ioù-butun (2) stammenn, f., -ou

starboard

(15)

useful

spont, m., -où (8) sport, m., -où (9) stad, f., -où (8) stag/añ (15)

t o stress narrow

g a t h e r (tr.)

surprised soul, coll., singve

street

grumpy,

disagreeable

tailh, f., -où (9) tailh/añ (15) tailhoù, pi. (5) talvez/out (15) talvoudegezh, f.. -iou (15) talvoudus (12)

a p p e a r a n c e ; cut to cut, m e a s u r e taxes to be worth value, importance useful

tamall (8)

to blame, accuse, condemn

tamm, m., -où (3) tamm ebet (8) tanim ha tamm (15)

piece n o t at all bit b y bit, gradually

tamolodet (15)

huddled up,

tan, m., -ioù (13) tañva (15) taol, f., -ioù (2) taol, m., -ioù (6)

fire

taol-dorn, m . (15) taolenn, f., -où

h a n d (= h e l p )

curled up to taste table blow, time, occasion picture, m a p

(15)

taol-gont, f., -ioù-kont (9) tap/out (7) tarzh/añ (15)

bar to get, catch to explode. appear

tas, m., -où (2) tavañjer, f., -ioù

cup apron

(15)

restaurant family, household

tigr, m., -ed (12) tiger ti-kêr, m., tiez-kêr t o w n hall (2)

ti-krampouezh, m., -ezkrampouezh (2) tilh, sgt. -enn, f.

crêperie

lime-trees

(5)

timbr, m., -où (2) ti-post, m., tiezpost (2) tiretenn, f., -où (4) toer, m., -ien (14) tomm (2) tomm berv (11) tomm ruz (13) tommder, m., -iou

h o t e l , café bar

postage stamp p o s t office drawer roofer hot boiling h o t red-hot heat, warmth

tommheoliañ. tommheolh (10) tonk/añ (15)

to be

tonton, m . (10) torch, m., -ou (4)

uncle

tea third technology

sunbathing to d o o m , predestine cloth (for wiping, cleaning)

spice to suckle soft, t e n d e r e x t r a c t , pull dark terrace

torgenn, f., -oii torret (6) tost (8) tost da (3) L

fat

broken almost near to, almost + X

break, slake, assuage,

hill

(12)

tosta/at (7)

t o get n e a r (da

tostik da (8)

q u i t e close t o

o r ouzh ' t o ' )

satisfy

tev (2)

t o b e silent bank

(13)

(4)

tavarn, f., -ioù (4) tavarnig, f., tavarnioùigoù (2) te, m . (4) teirvet (14) teknologiezh, f.. -ioù (15) temz, m., -où (13) ten/añ (11) tener (13) tenn/añ (15) teñval (2) teras, m., -où (11) terriñ, torr (11)

tevel, tav (8) ti-bank, m.. tiez-bank (2) ti-debriñ, m., tiez-debriñ (2) tiegezh, m., -ioù

tou/iñ (13) touell/añ (8) toullad, m., -où

to swear to deceive mass, crowd

trist (2) trivliad, m . , -où (15)

sad excitement, emotion

tour, m., -ioù (9) t o w e r tourist, m., -ed (4) t o u r i s t

all a r o u n d tro-dro (9) tro-dro da (10) around troiad, f., -où (12) trip, w a l k

tousniac'h, m . (11) b u s t l e , t u m u l t .

troiadig, f., -où (4) little w a l k

(15)

confusion

tout, indef. (4)

everything

tra, m., -où (5)

thing

k

traezhenn, f. s g t \

beach

-où (10) traktor, m.. -ioù

tractor

troidigezh, f., -ioù

translation

(14)

tropell, m., -ou

herd, mass

(12)

tropellad, m., -où h e r d , flock

(6)

tramor (13)

overseas.

trankil (15) traonienn, f., -où

quiet

foreign

en) trouz, m., -où (3) n o i s e ; q u a r r e l trowardroioù, pi. e v e r y w h e r e (13)

around pity

valley

truez, f. (13) trugarez (3)

things

tud (1)

people,

t h a n k y o u (also

mersi)

(12)

traoù (1) traoù bihan (15)

z a k o u s k i , little

traoù kozh (9)

a n t i q u e s (lit

parents

biscuits, e t c 4

tra-walc'h (9) tre (1) tre, m . (13) trec'h, m., -ioù (15)

treiñ, tro (2) tremen (6) tremen dre (15) tremenet (8) tren, m., -ioù (9) trenkenn, f., -où

old things')

enough very low tide victory (also adj.) to turn to pass

(9)

uhel (2) un nebeud (15) un nebeud titouroù (13) un tammig (9) unan bennak (8) unvan/iñ (15)

acid

ur banne hini kreñv (10) ur pezh mell lid

t o cross

ur wezh ar sizhun

past t r a i n (also treñ)

high, tall a few a few p i e c e s of information a bit someone to u n i t e , b r i n g together

t o d r o p in at

a d r o p of t h e h a r d stuff

a big fest

(15)

(13)

treuz/iñ (6) treuzenn, f., -où

u

pedestrian crossing

trevadennad, m., colonist trevadenniz (14) tri-c'hant (4) three hundred

once a week

(13)

ur wezh bennak

sometime

(5)

urzhiata (15)

to compute, computing

urzhiataer, m.. -ien, -ioù (15)

computer

war-eeun (12)

straight, directly

war-lerc'h (2)

after

yac'h (2) yac'hus (10)

healthy

V vakañsoù, pl. (5) \ a t (ervat) (2) \i, m., vioù (4)

holidays well, i n d e e d egg

h e a l t h y (in t h e s e n s e of

w

health-giving)

war (2) o n (also ar) war a seblant (3) so it s e e m s war am eus klevet s o I've h e a r d (10)

war an digarez ma (15) war an distro (7) M

on the pretext that on the return

war ar maez (4)

in t h e countryside

war ar marc'had

t o t o p it all

(13)

war droad (15) war forzh peseurt sujed (15) war he hed (14)

o n foot

war un dro (8)

at t h e s a m e

war-bouez (13)

b y m e a n s of,

on whatever subject

yaouank (2) yaouankiz. f. (8)

young

yaouankizoù, pl.

young people

y o u t h ( t i m e of life)

(12) yar, f., yer o r

chicken

-ezed (12) yec'hed, m., -où

health

(7)

yen (2) cold ( t h i n g s ) yenerez, f., -ed (4) fridge (also c a r radiator)

yeni(j)enn (13) cold(ness) yezhadur, m., -ioù g r a m m a r (15)

in its e n t i r e t y , fully time b e c a u s e of

war-du (10)

towards

20(1) 'zo (8) zoken (6) zoken ma (13)

am/is/are ago even e v e n if

English-Breton glossary T h i s glossary a i m s only t o give a n u m b e r of t h e m o r e e v e r y d a y w o r d s a n d p h r a s e s in t h e u n i t s , with r e d u c e d i n f o r m a t i o n .

A

a p a r t m e n t , flat

ranndi, m., -ou

un tammig (9) a few un nebeud a b o u t , c o n c e r n i n g diwar-benn (2) affair, b u s i n e s s . afer, f. (14)

apple

aval, m., -où

arms

divvrec'h, d u .

arrive (to)

erru/out (6) kerkent ha (13) (+ ma =

(4) a bit, a little

deal after t h a t after again against a g a i n s t , at agree with (to) all all a r o u n d all of a s u d d e n

goude-se (7) goude (15) adarre (11) a-enep (10) ouzh (5) a-du gant bezañ (15) holl (10) tro-dro (9) a-daol-trumm L

(10) (5) as s o o n as

M

conj.) ask ( s o m e o n e ) (to)

(7) ask, invite ( t o ) at h o m e at last

all t h e s a m e along already also although a l t o g e t h e r , in all always and angry

memestra (10) tost (8) a-hed (2) dija (4) ivez (1) daoust ma (13) en holl (10) atav ( 4 ) , bepred (5) ha(g)(1) fachet (2)

ped/iñ (12) er ger (3) en diwezh, a d v . (2)

(8) almost

goulenn (di)gant/ouzh u.b. da + v.n.

at least at t a b l e

da vihanañ (13) ouzh taol, a d v . (4)

at t h e e n d of at t h e s a m e t i m e at w h a t t i m e ?

e dibenn (14) war un dro (8) da bet eur? (3)

B bad bag

fall (2) sac'h, m . (4)

baker's bank bar bathroom be able, can (to)

baraerdi, m . (2) ti-bank, m . (2) bar, m . (4) sal-dour, f. (2) gallout, gall/gell (6)

be mad about (to) be possible to (to) beautiful because

(bezañ)sot gant(6) (bezañ) moaien da (15) kaer (2) peogwir (+ e L

M

+ v.) (5) bedroom

kambr, f.

beer

bier, m . (4) a-raok (2) a-benn nebeut

(2) before before long

(8) between big bit by bit,

etre (3) bras (2) tamm ha tamm

blue boat book bookstore,

du (2) glas (2) bag, f. (4) levr, m . (3) levrdi, m . (4)

by (in passives)

bolenn, f. (6)

etc.)

café call ( t o ) capital car carefully cat cathedral chair change (to) chat cheap

choose Christmas cider

clean clear

c o m m a n d , (to)

gourc'hemenn penn-da-benn

cold (things)

completely,

bring (to)

ledan (2) breur, m.. breudeur (1) karr-boutin,

continue (to)

brother bus, coach

m . (9) but

met (3)

m . (6) naet(2) sklaer

c o m e (to)

clothes

(2) degas(2)

broad

bugel, m . (2) dibab (8) Nedeleg, m . (6) chistr, m . (4) sinema,

serr/iñ (3) dilhad, m . (6) mantell, f. (7) yen (2) dont, deu/da

close

Breton language

boy

kafedi, m . (2) gervel, galv (8) kêrbenn, f. (15) karr, m . (1) aketus (13) kazh, m . (6) iliz-veur, f. (6) kador, f. (6) cheñch (9) kaoze/al (2) marc'had-mat (2)

child

boest, f. (6) paotr, m . (2) brezhoneg, m .

box

pren/añ (2) gant(6) gant(3)

c

coat

bookshop b o w l (for c i d e r ,

by (conveyance)

cinema

gradually black

buy (to)

(8) (8) totally

conversation cook (to) corner cost ( t o )

(15)

kenderc'hel, kendalc'h (2) kaoz, f. (7) poazh/at (13) korn, m . (2) koust/añ (3)

country, region, area crêperie

bro, f., -iou

easy

(8) ti-krampouezh,

eat (to)

m . (2) crêpes

krampouezh. sgt (5)

cross ( t o ) cup

treuz/iñ (6) tas, m . (4)

e

gg elsewhere empty end enough especially

hag all ( a b b r .

etc.

n

u

dangerous dark dear diary

even

dañjerus (4) teñval (2) ker(2) deiziataer, m . (14)

die ( t o ) difficult dining-room dinner dirty d o (to) doctor dog door drawing-room

dress drink (to) drive (to) d r o p in at ( t o ) drop drunk during

everyone everything everywhere except explain

(8) diaes (2) sal-debriñ, f. (2) koan, m . (5) lous (2)

eyes

ober, gra (8) medisin, m . (1) ki, m. (2) dor, m . (3) sal-degemer, f.(2)

dress (someone)

every day

mervel, marv

gwisk/añ (8) sae, f. (4) ev/añ (2) bleniañ, blegn (8) tremen dre (15) banne, m . (2) mezv (6) e-pad (4)

each, every early

h.a.) (5) zoken (6) bemdez (8) an holl (6) tout (4) dre-holl (6) nemet (8) displeg/añ (14) daoulagad, d u . (5)

F family famous far from farm fat father favourite

tiegezh, m.. familh, f. (4) brudet (2) pell diouzh (11) atant, m. (8) tev (2) tad, m . (1) muiañ-karet (15)

fetch ( t o ) find ( t o ) fine finished fire first, at first

kerc'h/at (2) kav/out (7) brav (2) echu, adj. (3) tan, m . (13) da gentañ (10)

fish fisherman

E

aes (2) debr/iñ (2) vi, m . (4) e lec'h all (10) goullo (6) diwezh, m . (14) a-walc'h (8) dreist-holl (6)

pesk, m . (6) pesketaer, m.(l)

pep (2) abred (1)

flower

(to)

bleuniañ, bleugn (13)

flower

bleunienn,

g o away/off ( t o )

loc'h/an kuit

go drinking (to)

chopinata (6) mat (1) reizh (11) gwer (2) salud/iñ (9) gris, louet (2)

f.(8) follow ( t o )

(13)

heuliañ, heuilh

good

(8) food football

boued, m . (6) mell-droad, f.(5)

good green greet (to)

da viken (13) da skouer (6) eurvezhioii (9)

grey

evil netra (15) evit ur wezh

hair

for o n c e forget ( t o )

ankounac'ha/at

for e v e r for e x a m p l e for h o u r s a n d hours for n o t h i n g , free

(14)

formerly fortunately fresh fridge

from t h e city fruit

fourchetez, f.(6)

have to (to)

gwechall (8) dre chañs (4) fresk (7) yenerez, f., -ed

health

full

healthy hear (to) heavy

kariad, m . (7) eus kêr (11) frouezh. coll.

help (to) here h e r e / t h e r e is/are high, tall

(7) fruit j u i c e

have (to) have just (to)

(4) friend

happy hard

(15)

fork

H

chug, m . frouezh (15) leun (10) ('of = a ) L

his, h i m

blev, coll. (8) laouen (2) start, a d j . (1) kaout (8) o paouez bezañ + v.n. (2) rank/out (14) yec'hed, m . (7) yach (2)

klev/out ( o r klev/et) (2) pounner(2) skoazell/añ (8) amañ (3) setu (1) uhel (2) L

hold (to)

e (2) derc'hel, dalc'h

holidays

vakañsoù,

hospital

klañvdi, m . (2) tomm (2) tavarn, f. ( 4 ) , ostaleri, f. (7) penaos (1) pegen + a d j . (7) pegement (3) pet (3)

(8) pl. (5)

G garage garden gather (to) get ( t o ) girl give ( t o ) glass go (to)

hot

karrdi, m . (2) liorzh, f. (2) dastum (6) tap/out (7) merc'h, f. (2) reiñ, ro (2) gwerenn, f. (4) mont, a (1)

hotel how how . . . how much how much, how many how often?

bep pegeit? (11)

avat(2) hast/añ (15)

kitchen knife k n o w (facts,

ne ran forzh (7) ma, mar (13) hag-eñ e (15) klañv (2) skeudenn,

kegin, f. (2) kontell, f. (6) gouzout, goar

things) (to)

(irreg.) (4)

know (people,

navez/out (11) a

places) (to)

M

L last n i g h t

dec'h da noz

last

l e a v e , set off ( t o )

diwezhañ (15) diwezhat (2) c'hoarzh/in (2) desk/iñ (8) lez/el (8) loc'h/an kuit

leave, go away

kuit(a)/at (8)

f. (15)

diouzhtu (13) a-bouez (8) dre vras (14) evit ma (13) daoust da (15) a-benn ar fin

(8) late laugh (to) learn, teach (to)

L

l e a v e , let ( t o )

(14)

e-kreiz (5) e kêr (2) e-barzh (8) e-barzh (2) speredek, a d j . (2)

dudius (12) didrec'hus (13)

a gav din (2) poent eo + v.n. (4)

(12) (to) legs letter life light like t h a t list listen ( t o ) ( t o ) live ( t o ) live ( t o ) long ago long

kazetenner.

look (to)

divhar, d u . (5) lizher, m . (5) buhez, f. (7) skañv (2) evel-se (1) listenn, f. (6) selaou (2) (+ DO) chom (4) bev/añ (11) pell 'zo (8) hir (2) sell/et (3) ( a f = ouzh) klask (2) koll (11) izel(2) k

m . (1)

beaj, f. (7)

l o o k for ( t o ) lose ( t o ) low, s h o r t

alc'hwez m . (4)

hegarat, plijus

M man manner

gwaz, m . (2) doare, m. (7)

market

marc'had.

meat

kig, m . (5) en em gav/out gant (1) kreiz, m . (11) laezh, m. (4) munutenn.

m . (2) meet (to) middle milk minute

money

modern (15) arc'hant (north),

argant (south), m . (4) month more and more

miz, m . (10) muioc'h-muian

mustn't

a (2) eveljust (4) a bep seurt (5) kinnig (13) alies (9) kozh, oadet (2) alumenn-viou,

of c o u r s e of e v e r y s o r t offer ( t o ) often omelette

f. (10) o n foot o n t h e left o n t h e right

kalz (2) arabat (3)

war, p r e p . (2)

only

hepken (11) digeriñ, digor

o p e n (to) open opposite other

N narrow near near near to + X necessary neither more nor less new newspaper

outside

anv, m . (2) strizh (2) e-kichen (2) e-tal (2) tost da (3) ret (5) na mui na maez L

(14)

nevez (2) kazetenn, f. (2)

night club noise nose n o t at all note nothing notice (to) now

war droad (15) a-gleiz (6) a-zehou (6)

on

or

name

L

(8)

(8) much

sent/iñ ouzh (8)

of

old

f.(8) modern

obey (to)

boest-noz, f. (7) trouz, m . (3) fri, m . (5) tamm ebet (8) notenn, f. (1) mann (14) merz/out (15) bremañ (1)

oven over there

digor (3) a-dal da (6) p e (4) all (3) er-maez (2) forn, f. (13) du-hont (2) L

L

P packet page pain p a i r of t r o u s e r s paper park (to) pass (to) p a y (for) ( t o ) pencil people perhaps photo picture piece

pakad, m. (6) pajenn, f. (3) poan, f. (15) bragou (8) paper, m . (6) park/añ (5) tremen (6) pae/añ (4) kreion, m . (9) tud (1) marteze (3) foto, m . (11) taolenn, f. (15) tamm, m. (3)

place plate play ( t o ) pleasant please (to) please pleasure pocket poor p o s t office postage stamp postcard

lec'h, m . (6) asied, m . (6) c'hoari (2) plijus (1) plij/out (3) mar plij (3) plijadur, f. (11) godell, f. (4) paour(8) ti-post, m . (2) timbr, m . (2) kartenn-bost, f.(6)

postman

paotr-al-Iizhiri,

potato

aval-douar,

precisely

rik (3) koant (5) skolaer, m . (1)

restaurant

diskuizh/añ (4) diskuizh, m . (8) ti-debriñ,

return (to)

distreiñ, distro

rich

pinvidik (13) sevel, sav (2) stêr, f. (8) hent, m . (2) red/ek (2)

rest ( t o ) rest

m- (2) (2) rise ( t o ) river road run (to)

s sad

m . (5)

sailor

m., (13) pretty primary schoolteacher probably profession, j o b p u b l i c (adj.) put (to)

same say g o o d b y e t o (to) s a y ( s ) . said

emichañs (6) micher, f. (1) foran (8) Iak(a)/at

say ( t o ) school teacher

secondary school, secretary

quickly

buan (10)

radio rain rather

seek (to) sell ( t o )

radio, m . (15) glav, m . (4) kentoc'h (4)

send (to)

lenn (2) prest (da ) (4) degemer/et nevez 'zo (8) kont/añ (10) ruz (1)

shop

(= ' p r e f e r a b l y ' ) read (to) ready (to) receive (to) recently recount (to) red

serve (to) ship shoes

L

skol, f. (2) mor, m . (2) Use, m . (2) sekretour, m.(l)

see (to)

R • l

L

(1) school sea

Q

trist (2) martolod, m . (1) memes (5) kimiad/iñ diouzh (10) eme (8) lavar/et (3) skolaer, m.

shopkeeper short show (to) silent, t o b e silly

gwel/et (2) klask (8) gwerzh/añ (2) kas(2) servij/out (9) lestr, m . (15) botoù, f. (10) stal, f. (2) stalier, m . (1) berr (2) diskouez (6) tevel, tav (8) sot (10)

similar ( t o )

heñvel (ouzh)

since

suffer ( t o ) summer

(2)

o vezañ ma

supermarket

(13) sing ( t o ) singer sister sit, sit d o w n ( t o ) skirt sleep (to) slow small smile ( t o ) so (+ adj./adv.) so far sock someone

m . (2)

kan/añ (5) kaner, m . (5) c'hoar, f. (1) azez/añ (4) brozh, f. (7) kousk/et (2) goustad (2) bihan (2) mouse hoarzh/ in (10) ken (9) betek hen loer, f. (7) unan bennak 9

supper sure sweet

sometimes son song

ur wezh bennak (5) a-wechoù (8), a-wezhioù (5) mab, m . (6) kanaouenn,

1

table take (to) take a walk (to) talk ( t o ) tea teacher television thank you that that's certain the ones the other day

spoon sport square steal ( t o ) still stop X-ing (to) s t r a i g h t , directly street strong struggle (to) student subscribe (to)

L

(adv.)

c'hoariva,

then

neuze (3), 'ta (eta) (3) aze (3) ahont (2) di (2) evit an deiziou

L

there there (yonder) there these days

L

war-eeun (12) iskis (15) ru, f. (2) kreñv (2) stourm studier, m . (1) koumanant/iñ da (15)

M

m . (9)

emberr (5) loa, f. (6) sport, m . (9) plasenn, f. (9) laer/ezh (8) c'hoazh (3) paouez da /a + v.n. (8)

strange

taol, f. (2) kemer (2) bale (2) komz (2) te, m . (4) kelenner, m . skinwel, m . (5) trugarez (3) (also mersi) ma (9) sur eo (6) ar reoù (9) en deiz all (9)

theatre

f.(5) soon

koan, f. (6) sur (2) madig, m . (6)

T

(8) sometime

gouzañv (15) hañv, m . (4) gourmarc'had,

thing think (to) this e v e n i n g this t i m e

(?) tra, m . (5) soñj/al (7) fenoz (7) en taol-mañ (ii)

thought throughout ticket

soñj, m . (9) a-hed (11) bilhed, m. (14)

w

time

amzer, f. (2)

to table, at table

o u z h taol (5)

today

hiziv (2)

wait (to)

gortoz (2)

together

asambles (gant)

wake up (to)

dihun/iñ (8)

walk

baleadenn,

toilets

(5) privezioù,

walk, take a

p o u r m e n (2)

f. (ii)

pl. (2) tomorrow

,

(w)arc hoazh

walk (to)

too

(3) r e (7)

wall want (to)

fell/out (da) (7)

tooth

dant, m . (10)

wardrobe

armel, f. (9)

toothbrush

broust-dent,

w a s h (tr.) ( t o )

gwalc'h/in (2)

wash oneself (to)

en e m walc'h/in

water

dour, m . (3)

war-du

weak

gwan (2)

(10,15)

wear (to)

d o u g / e n (10)

town centre

kreiz-ker,

weekend

dibenn-sizhun,

t o w n hall

ti-ker, m . (2)

well

'vat (ervat) (2)

train

tren, m . (9)

what

petra (1)

trees

gwez, coll. (5)

whatever

forzh p e n a o s

turn (to)

treiñ, tro (2) when (interr.

p e g o u l z (3)

L

m . (14) tourist towards

(10)

tourist, m . (2) etrezek (2),

moger, f. (8)

m . (14)

m.(4)

(15) a n d rel.)

u understand (to)

k o m p r e n (5)

unfortunately

siwazh (6)

university

skol-veur, f. (2)

where

e-Iec'h ma (13)

where to

da belec'h

white

g w e n n (2)

(ii)

unpleasant

displijus (11)

who

piv (1)

use (to)

implij/out (14)

whole

a-bezh (8)

used to

kustum d a (8)

why

perak (8)

useful

talvoudus

win ( t o )

gounit, g o u n e z

L

(12)

(8) wind window

V

avel, m . (4) prenestr, m . (3)

wine

gwin, m . (3)

without delay

dizale, h e p

vegetables

l e g u m a j , coll.

very

ire (1)

without doubt

h e p mar (2)

village

bourc'h, f. (2)

woman

m a o u e z , f. (2)

voyage

b e a j , f. (13)

woman

gwreg, f. (2)

(6)

dale (7)

wood word work (to) work worker world write (to) writer

koad, m . (9) ger, m . (4) labour/at (1) labour, m . (4) labourer, m . (10) bed, m . (1) skriv/añ (2) skrivagner, m.(l)

X X in vain ( t o )

kaer kaout + v.n. (15)

Y yard young young people

porzh, m . (2) yaouank (2) yaouankizoù, pi. (12)

Index T h e i n d e x gives a n a d a p t e d list of t h e t o p i c s g i v e n at t h e b e g i n n i n g of e a c h l e s s o n , t o s a v e y o u g o i n g t h r o u g h t h e h e a d p a g e of s e v e r a l l e s s o n s in s e a r c h of a t o p i c . T h e c h a p t e r o n t h e a l p h a b e t after t h e Introduction

should

be

consulted

for

general

information

on

p r o n u n c i a t i o n , a n d t h e G r a m m a r section for a n o v e r a l l a n d v e r y l i m i t e d o u t l i n e of t h e g r a m m a r . R e f e r e n c e s

are to units, not

p a g e s . S o m e t o p i c s a r e a l s o t o u c h e d o n in u n i t s n o t m e n t i o n e d .

Grammar

days

abilities

demonstrative pronouns

9

definite article 7

addressing people ('you') adjectival suffixes adjectives

7

adverbs

13

dislikes duals

6 9

7

distance

10

2

15

directions

12, 13

apologize

denying

diminutives

3 , 6, 7, 12

adverbial clauses

articles

5

1

9

5

1,6

attracting attention

11

auxiliary ober ' t o d o '

emphatic pronouns

5

availability ( ' t h e r e is/are')

4 fractions

bezañ/bout ' t o be* collectives comparison conditional

1

future

5

gerund 7

9 5 10, 11

gouzout ' t o k n o w '

compound tenses

8

11

habitual

conjugated prepositions conjunctions

10

coordination

10

correcting people

15

10

existence ('there is/are')

8

5

hypothesizing

11

identifying

1

imperative

3,9

5

4

to

imperfect

8

personal pronouns

impersonal conjugation impersonals

2

9

indefinite article indefinites

1

infinitives

2, 9

plural

3

possession

12

indirect questions

place

15

5

4

p o s s e s s i v e adjectives

4

possessive p r o n o u n s

4

possibility

11

preferences kaout/endevout ( p r e s e n t )

4

prefixes

7

14

prepositions l e n i t i o n (special cases) letter-writing likes

14

15

2, 8

present participle probability

7

2

10,11

11

p r o g r e s s i v e a n d ' - i n g ' form

location

9

pronouns provection

mass nouns

4

5

mixed mutation money

2

12

2

question words

6

3

mont ( p r e s e n t ) months

4

radical

9

2

reassuring

mutations

1, 2, 3 , 4, 6

reflexives needs

10

reciprocals

7

10 10

r e l a t i v e clauses

negation

n o u n clauses

13

simple past

8

n o u n suffixes

7

singulatives

5

nouns

12, 13

2, 6, 14

3

number

spirantization 6

numerals

stress 3 , 6, 9

4

1

subordination

5, 10, 12, 13,

15 ober ( p r e s e n t )

4

object p r o n o u n s obligations opinions

synthetic conjugation

7

thanks

7, 10

o p t a t i v e (ra)

10

time

3,9

verb

2, 5, 6, 7. 10, 14

9

ordinal numerals

9

v e r b a l adjective passive past

9

perfect

verbal base

8,9

past participle

5

8

verbal nouns 9

verbal particles

8

periphrastic conjugation

6

2 1 5, 10

v e r b s in -a a n d -aat 5

7

vowels (quantity/quality)

2

wants

fish

7

warnings weeks

9

word order

13

food

11

5

future

7

health

11

5 , 1 0 , 11 independence

years 9 yes/no-questions

4

4 life in t o w n

5

Other topics

literature and writing

1789 a n d after

media

14

music

8

beginnings

2

Brittany now computers driving

5

1

sea

5

sport

13

14

taking shape

4

3

t i m e s of t h e y e a r eating and drinking education

15

3 weather

12

9

10

C

O

L

L

O

Q

U

I

A

L

BRETON C O L L O Q U I A L B R E T O N is easy t o use and c o m p l e t e l y u p t o d a t e . Specially w r i t t e n by e x p e r i e n c e d t e a c h e r s f o r s e l f - s t u d y a n d class use, t h e c o u r s e offers y o u a step-by-step approach t o w r i t t e n and spoken B r e t o n . N o p r i o r k n o w l e d g e o f t h e language is r e q u i r e d . W h a t makes C O L L O Q U I A L

B R E T O N y o u r best choice in personal

language learning? •

Emphasis o n c o n v e r s a t i o n a l language w i t h c l e a r p r o n u n c i a t i o n guidance

•

G r a m m a r s e c t i o n f o r easy r e f e r e n c e

•

C o m p r e h e n s i v e B r e t o n - E n g l i s h a n d E n g l i s h - B r e t o n glossaries

•

S t i m u l a t i n g e x e r c i s e s w i t h lively i l l u s t r a t i o n s

By t h e e n d o f t h i s r e w a r d i n g c o u r s e y o u w i l l be able t o c o m m u n i c a t e confidently and effectively

in B r e t o n

in a broad

range o f everyday

situations. Two

60-minute

CDs

a r e available

t o accompany

COLLOQUIAL

B R E T O N . T h e s e C D s have b e e n r e c o r d e d by n a t i v e s p e a k e r s a n d w i l l h e l p y o u p e r f e c t y o u r p r o n u n c i a t i o n , l i s t e n i n g a n d s p e a k i n g skills.

Cover photograph: © Jean-Bernard Carillei/Lonely ñanet

ISBN

978-0-415-22451-2

13 Routledge jj^^

Taylor 61 Francis Cro

www.routledge.com

9"780415"224512' an i n f o r m a business