Medea

Salamander Klassiek

Euripides Medea Vertaald door Gerard Koolschijn

Athenaeum—Polak & Van Gennep Amsterdam 2005

Vierde, herziene druk Copyright vertaling © 2001 Gerard Koolschijn/Athenaeum— Polak & Van Gennep, Singel 262,1016 AC Amsterdam Omslag Anneke Germers ISBN 90 25311628 / NUR 302,308 www.boekboek.nl www.klassieken.nl

Inhoud

Voorwoord Medea

7

13

Namenlijst

83

Voorwoord

Meer dan duizend tragedies zijn in de vijfde eeuw voor Christus in Athene opgevoerd. Eenendertig zijn er bewaard gebleven, waaronder zeventien van Euripides (ca 484-406): het vijfde deel van zijn werk, samen met zijn Cykloopy het enige uit de Oudheid overgeleverde satyrspel. Tweeëntwintig of drieëntwintig keer nam Euripides deel aan het grote Atheense toneelfestival, waarvoor drie schrijvers elk drie tragedies en een satyrspel leverden. Van zijn achtentachtig of tweeënnegentig stukken zijn de eerste opgevoerd in 455 en de laatste in 405, een jaar na zijn dood. Biografische gegevens over Euripides zijn over het algemeen verzinsels, ontleend aan zijn werk of aan parodieën en literaire kritiek. Komedieschrijvers kozen hem herhaaldelijk als onderwerp. Zo speelt hij een rol in drie bewaarde komedies van Aristofanes: Acharniërs (425), Thesmoforiaviersters (411) en Kikkers (405). Hij werd geboren op het eiland Salamis in de Saronische Golf bij Athene, was een of meer keren getrouwd en had drie zonen. Wellicht bevatten alle verhalen over zijn ongelukkige huwelijk(en) een kern van waarheid. Waarschijnlijk is hij bevriend geweest met de atheïstische filosoof Anaxagoras en misschien met Sokrates, die ongeveer vijftien jaar jonger was dan hij. Hij gold als moeilijk in de omgang en zou zich graag op Salamis hebben afgezonderd

in een als werkkamer ingerichte grot. Vermoedelijk heeft hij aan het eind van zijn leven Athene verlaten (408) en zijn laatste stukken geschreven aan het hof van de Macedonische koning. Daar zou hij ook zijn gestorven. Euripides' leven viel samen met opkomst, bloei en neergang van Athene tussen de gewonnen vrijheidsoorlog tegen de Perzen (490-479) en de nederlaag tegen Sparta in de Peloponnesische Oorlog (431-404). In die vijftigjarige, vaak hoog geprezen periode maakte Athene van het Egeïsche bondgenootschap tegen Perzië een centraal bestuurd en met geweld gehandhaafd imperium. De stad voerde overal in Griekenland en het Middellandse Zeegebied oorlog. Binnenslands ontstond een radicale democratie. Het laatste conservatieve politieke bolwerk dat niet door keuze of loting werd samengesteld, de Areiopagos, viel in een bloedige revolutie (462-461), toen Euripides iets ouder dan twintig was. Het was de eerste grote tijd van rationalisme en verlichting. Wie iets nieuws had te melden kwam dat in Athene doen. De relativering van normen bereikte haar hoogtepunt in de Peloponnesische Oorlog, waarin de mislukte Atheense invasie op Sicilië (415-413) het einde inluidde van Athenes imperialisme en de politieke bloei van de stad. Zestien van Euripides' zeventien bewaarde 'tragedies' (tussen aanhalingstekens omdat sommige stukken niet tragisch zijn) gingen tijdens deze oorlog in première. Medea werd voor het eerst opgevoerd in 431. De hoofdlijnen van de mythe die de stof voor het stuk leverde zijn als volgt. Prins Jason was uit zijn vaderstad Jolkos in het Noord-Griekse Thessalië met het schip Argo naar Kolchis

bij de Kaukasus gevaren om het gulden vlies, een gouden ramsvacht die uit Griekenland afkomstig was, terug te halen. Zijn oom Pelias had beloofd het koningschap aan Jason te zullen overdragen als hij het vlies naar huis bracht. Koning van Kolchis was Aiëtes, een zoon van de Zon. Zijn dochter Medea werd verliefd op Jason. Met haar toverkunst bedwelmde zij de draak die de gouden vacht bewaakte en hielp zij hem andere gevaren te doorstaan, zoals het inspannen van vuurspuwende stieren. Zij doodde haar eigen broertje voordat ze met Jason vluchtte, of volgens een andere versie van de mythe aan boord van de Argo, waaruit zij zijn lichaamsdelen één voor één in zee gooide om de achtervolging van haar vader te vertragen, die alles voor de begrafenis moest opvissen. Door de 'Botsende Rotsen' van de Bosporus, de 'grendels van de Zwarte Zee', belandden zij in Griekenland. In Jolkos weigerde Pelias de troon af te staan, waarop Medea hem uit de weg ruimde door zijn dochters te overreden hem voor een zogenaamde verjongingskuur in een ketel te koken. Maar Jason werd door Pelias' zoon verdreven en zocht met zijn half-barbaarse vrouw en de kinderen een toevlucht in de rijke havenstad Korinthe. In de mythe is wel sprake van de dood van Medea's kinderen, maar dat zij door Medea zelf zijn vermoord toen Jason haar in de steek liet voor de dochter van Korinthe's koning, is waarschijnlijk een toevoeging van Euripides zelf. Het bezoek dat de Atheense koning Aigeus aan de versmade Medea brengt was onderdeel van de traditie. Aigeus vertelt Medea over zijn kinderloosheid, in de oudheid een ramp, zeker voor een koning. Met die kin-

derloosheid straft Medea Jason, voor zij op een wagen van haar grootvader de Zon ontsnapt en bij Aigeus in Athene asiel vindt. Nog enkele technische opmerkingen. Het Atheense theater bood plaats aan vijftienduizend, misschien zelfs dertigduizend toeschouwers. Voor dat enorme publiek zong en danste, op klaarlichte dag, een koor van vijftien leden op de bijna cirkelvormige dansplaats voor het toneel, in een choreografie van de schrijver. Er was een half jaar gerepeteerd. Van de dansbewegingen, de begeleidende pantomimische gebaren en de muziek is nagenoeg niets bekend. De tekst van de koorzang werd soms over meerdere onderdelen van het koor verdeeld. Hij is doorgaans geschreven in strofen en antistrofen, zodat hij kon worden gezongen onder ritmisch corresponderende bewegingen van het koor, heen en weer over de dansplaats. De correspondentie is in de vertaling niet gehandhaafd, evenmin als de oorspronkelijke maat van de liederen. Het Griekse ritme werd niet, zoals in het Nederlands, door een beklemtonend accent bepaald, maar door afwisseling van lettergrepen van verschillende duur; het Griekse accent gaf toonhoogte aan. Bij monde van een of meer koorleiders kon het koor een gesprek voeren met de hoofdpersonen van het stuk. Ook zonder tekst zal het, onder meer bij verhalende monologen, actief zijn geweest. De hoofdrollen werden gespeeld door twee, later drie acteurs. Zij droegen stoffen maskers met realistische baarden en pruiken. Dus in de grote theaterruimte was de

stem hun voornaamste uitdrukkingsmiddel. Dit was vaak een zingende stem, want op momenten van grote opwinding konden ook de hoofdrolspelers op zang overgaan. Zij zongen duetten met andere spelers, beurtzangen waarbij ook het koor was betrokken, en sinds Euripides ook solo s. Grieken waren van jongs af aan gewend in koren te zingen en te dansen. Na maaltijden werd gezongen, bij huwelijken, en bij sterfgevallen en begrafenissen. Met de vaak voorkomende gezongen rouwklachten was het publiek vertrouwd. Tussen de realistische gesproken dialoog en de gezongen lyrische delen stonden de recitatieven, zangerig voorgedragen met eenvoudige muzikale begeleiding. In sommige scènes werden gesproken taal, recitatief en zang gecombineerd. Klassieke toneelschrijvers regisseerden hun werk zelf en gaven geen schriftelijke regieaanwijzingen. De cursief gedrukte woorden zijn toevoegingen. De vertaler heeft dankbaar gebruik gemaakt van de volgende boeken: A.M. Dale, The Lyric Metres of Greek Drama, Cambridge 1968 J. Diggle, Euripidis Fabulae i, Oxford 1984 D.RW. van Lennep, Euripides, Amsterdam 1935 G. Murray, Euripides and HisAge, Londen 1965 D. L. Page, Euripides, Medea, Oxford 1964 F. A. Paley, Euripides i, Londen 1857 P. de Rynck en A.Welkenhuysen, De Oudheid in het Nederlands, Repertorium en bibliografische gids, Baarn 1992

P.T. Stevens, Colloquial Expressions in Euripides,V^\eshaden 1976 O. Taplin, Greek Tragedy in Actiony Londen 1995

De indeling van het stuk: Proloog (min, kinderverzorger, Medea, koor) (1-213) 15 Eerste akte (Medea, koor, Kreon) (214-409) 25 Eerste koorlied (410-445) 33 Tweede akte (Jason, Medea, koor) (446-626) 35 Tweede koorlied (627-662) 43 Derde akte (Aigeus, Medea, koor, min) (663-823) 45 Derde koorlied (824-865) 53 Vierde akte (Jason, Medea, koor) (866-975) 55 Vierde koorlied (976-1001) 60 Vijfde akte (kinderverzorger, Medea, koor, bode) (10021250) 62 Vijfde koorlied, met de kindermoord (1251-1292) 72 Slotakte (Jason, koor, Medea) (1293-1419) 75

Personen

MIN van Medea KINDERVERZORGER

Kolchische prinses van vrouwen uit Korinthe KREON, koning van Korinthe

MEDEA, KOOR

JASON

AIG E u s, koning van Athene BODE

KINDEREN van Medea en Jason

Proloog

MIN

Was het Argonautenschip maar niet naar Kolchis door de donkere Botsende Rotsen gevlogen. Was maar nooit door de bijl in Pelions kloven een pijnboom gevallen om roeiriem te worden in handen van helden die de gouden vacht voor hun vorst gingen halen. Dan was mijn meesteres Medea niet naar Jolkos' burcht gevaren, uitzinnig van hartstocht voor Jason. Dan had zij ook de dochters van de vorst niet overreed hun vader te vermoorden, en woonde zij niet hier, in Korinthe, met haar kinderen en haar man, wel geliefd in dit land waar zij als balling kwam en in alles zich schikkend naar Jason, wat vooral geborgenheid geeft, als een vrouw niet met haar man in onmin leeft. Maar nu is alles haat. De hechtste band is rot. Verraden heeft Jason zijn eigen kinderen en mijn meesteres. Hij nestelt zich nu in een koninklijk bed door de dochter te trouwen van Kreon, die dit land als vorst regeert. De ongelukkige Medea, aan de kant geschoven, schreeuwt over eden van trouw, roept om zijn grote beloften, de hand die hij gaf, en vraagt de goden te getuigen hoe Jason haar beloont.

Zij ligt maar, zonder te eten, overgegeven aan pijn. Alle tijd laat ze smelten in tranen sinds zij merkte welk onrecht haar man haar deed. Haar ogen slaat ze niet op. Ze houdt haar gezicht gericht op de grond. Als een rots, als de golvende zee hoort zij de raad van bekenden. En als zij haar blanke hals al eens draait, jammert zij luid voor zichzelf om haar dierbare vader, haar land en het huis dat zij verried om de man die haar nu opzijzet te volgen. Zij heeft, arme vrouw, van haar lot geleerd wat het is om het land van je ouders te missen. Ze walgt van haar zoons, is niet blij ze te zien. Ik ben bang dat zij iets ontzettends bedenkt. Gevaarlijk is ze. Wie haar als vijand krijgt zal echt niet zo eenvoudig zegevieren. Maar daar komen haar jongens van het sportveld terug. Van hun moeders ellende beseffen zij niets, want een kinderhart houdt niet van verdriet. kinderverzorger met twee jongens op KINDERVERZORGER

Jij, al ZO lang bij mijn meesteres in dienst, wat sta je bij de deur hier in je eentje voor jezelf je nood te klagen? Medea kan het toch niet zonder jou stellen, alleen? MIN

Als oude begeleider van de kinderen van Jason weet jij ook dat goede slaven lijden, als het hun meester slecht gaat. Zoiets grijpt je aan,

en mijn verdriet is zo hoog opgelopen dat de lust me heeft bekropen om hierbuiten aarde en hemel te verkondigen welk lot haar treft. KINDERVERZORGER

Is de arme vrouw dan nog altijd in tranen? MIN

Ik benijd je. De pijn begint pas, het ergste komt nog. KINDERVERZORGER

Dwaasheid, als je dat mag zeggen van je meesters. En ze weet niet eens wat haar nu weer bedreigt. MIN

Wat is dat dan? Houd het voor mij niet achter. KINDERVERZORGER

Niets. Ik heb al spijt van wat ik heb gezegd. MIN

Nee, alsjeblieft, verberg het niet. Ik dien haar net als jij. Ik zal erover zwijgen als het moet. KINDERVERZORGER

Ik hoorde iemand zeggen, die mij niet zag luisteren, op het stadsplein, waar de oude mannen zitten, bij het heilig water van de bron, dat deze jongens dadelijk met hun moeder uit het land worden gezet door Kreon, de vorst. Maar of het waar is, dat verhaal, dat weet ik niet. Ik zou liever willen dat het niet zo was. MIN

En Jason zou aanvaarden dat dit met zijn zoons gebeurt, al heeft hij dan ook ruzie met hun moeder? KINDERVERZORGER

Een nieuw huwelijk wint het van het oude. Met dit huis heeft die man niets meer te maken.

MIN

Dan zijn we verloren, als deze nieuwe slag ons treft, nog voor de oude is verwerkt. KINDERVERZORGER

Maar pas op, zij mag het nu niet weten, onze meesteres. Dus houd je in en zwijg. MIN

O jongens, hoor je wat je vader jullie aandoet? Ik vervloek hem - niet, hij is mijn meester, maar hoe slecht hij is komt nu wel aan het licht. KINDERVERZORGER

Wie is zo niet? Begrijp je nu pas dat elk mens meer van zichzelf dan van zijn naaste houdt, nu hun vader voor een vrouw niets om hen geeft? MIN

Vooruit, het komt wel goed, naar binnen, jongens. Houd jij ze nu zoveel je kunt apart en laat ze niet dichtbij hun moeder in haar wanhoop komen. Ik heb haar al een stierenblik op hen zien werpen - alsof ze hun iets aan gaat doen. Haar razernij komt zeker niet tot rust voordat zij zich op iemand heeft gestort. Als het dan maar een vijand is die zij iets aandoet, niet haar eigen zoons. M E D E A (van binnen) recitatief O, rampzalig, hopeloos lijden. O nee, nee. Was ik maar dood. MIN recitatief Dat is het nu, lieve jongens. Je moeder prikkelt haar hart, zij prikkelt haar drift. Haast je het huis in, snel.

en kom haar niet onder ogen. Benader haar niet, pas op voor haar wilde geest, voor de afschuwelijke aard van haar trotse hart. Vooruit, ga gauw naar binnen nu. Natuurlijk barst die opstijgende wolk van gejammer zo dadelijk los in een flits van razernij. Hoe zal zij reageren, die ontembare, hartstochtelijke vrouw, door vernedering gestoken? kinderverzorger met kinderen af MEDEA (vanbinnen) recitatief Ai, ai. Ellendig behandeld, ellendige daad die schreeuwt om mijn klachten. O, vervloekte kinderen van een gehate moeder, ging je maar dood, met je vader. Weg met het hele gezin. MIN recitatief O nee, nee. O, arme vrouw. Wat hebben je zoons met hun vaders misdaad te maken? Waarom haat je hén? Och, jongens, ik ben zo bezorgd dat jullie nu iets overkomt.

Gevaarlijk is koninklijk bloed. Wie zelden gehoorzaamt en meestal beslist, moeilijk bedwingt hij zijn drift. Gewend zijn te leven op voet van gelijkheid is beter. Laat mij maar in eenvoud de ouderdom veilig bereiken. Matigheid is in de taal al een woord dat het wint, en niets heeft ook werkelijk voor mensen meer waarde. Overmaat kan geen sterveling baten en maakt, als de toorn van een god wordt gewekt, de val van een huis des te groter. Het koor van Korinthische vrouwen komt op, KOOR recitatief na drie regels overgaand in zang Ik hoorde de stem, ik hoorde de kreet van de arme Kolchische, nog niet bedaard. Vertel mij toch, vrouw. Ik hoorde op straat uit de woning een kreet. Ik ben niet blij met verdriet in dit huis, het gezin is mij lief.

MIN recitatief Er is geen gezin. Dat is al voorbij. Hij is in de ban van zijn vorstelijke bruid, en mijn meesteres kwijnt in haar slaapkamer weg. Geen woord van een vriend kan haar troosten. MEDEA {vanbinnen) recitatief Ai, ai. Ging een vlam uit de hemel maar dwars door mijn hoofd. Welke zin heeft het leven voor mij? Weg, weg. In de dood wil ik rust, dit afschuwelijke leven verlaat ik. KOOR recitatief na drie regels overgaand in zang Hoorde u, Zeus en aarde en licht, strofe welke klacht de vrouw in haar ongeluk zingt? Waarom toch, dwaas, verlang je naar de ongenaakbare slaap? Snel komt het eind in de dood. Smeek daarom nooit. Als je echtgenoot nu een nieuwe bruid eert, laat hem dan, kwel jezelf niet. Zeus zal je rechten beschermen. Put je niet uit in geklaag om de man in je bed.

MEDEA {vanbinnen) recitatief O, grote godin van het recht en machtige Artemis, ziet u wat mij overkomt na de dure eden waarmee ik hem bond, die vervloekte man? Hem en zijn bruid, met huis en al verbrijzeld wil ik ze zien voor het onrecht dat zij mij aan durven doen. O, vader, o, land dat ik schandelijk achter mij liet nadat ik mijn broertje had gedood. MIN recitatief Hoort u wat zij zegt, hoe zij schreeuwt om recht, om Zeus, door de sterveling als hoeder van eden beschouwd? Het kan niet dat de woede van mijn meesteres eindigt met iets kleins. KOOR recitatief na drie regels overgaand in zang Vertoonde zij zich maar aan ons antistrofe en vernam zij de klank van het gesproken woord. Zou de drift in haar hart, haar zwaarmoedigheid dan soms verdwijnen? Mijn steun mogen vrienden niet missen.

Kom, ga, breng haar buiten, voor het huis, en zeg haar: hier is ook vriendschap. Haast je, voordat zij hun binnen iets aandoet. Want dit verdriet komt geweldig opzetten. MIN recitatief Dat zal ik doen, maar mijn angst is: kan ik mijn meesteres overreden? Toch bewijs ik u graag deze moeilijke dienst, ook al richt ze de blik van een tijger met jong op de knechten wanneer iemand haar met een voorstel benadert. Dom en ver van verstandig kun je met recht de mensen van vroeger wel noemen. Zij vonden muziek uit voor feesten, banketten, en bij diners, klanken van levensgenot, maar geen sterveling vond uit hoe je gruwelijk leed waardoor dood en rampen families ontwrichten met liederen en fraaie accoorden kon stillen. Toch had dat pas nut: als een mens door gezang werd genezen.

Waarom dat zinloze galmen daar waar de tafel gedekt is? Biedt niet het rijke maal dat daar staat de sterveling al vanzelf vermaak? min af KOOR zang Een kreet hoorde ik, een kreunende klacht. In hevig verdriet schreeuwt zij schel om de slechte man die haar bed verried. De goden roept zij aan nu zij onrecht leed, Themis, godin van de eed, die haar door de nacht naar Griekse kusten bracht, langs de zilte grendel van de Zwarte Zee, waarachter geen land haar meer wacht.

Eerste akte

Medea op MEDEA

Ik kom naar buiten, vrouwen van Korinthe, want ik wil niet dat u mij verwijten maakt. Ik weet dat mensen vaak hooghartig zijn, soms uit het zicht, soms in het openbaar. Anderen krijgen als ze zich afzijdig houden wel de slechte naam van onverschilligheid. Er is geen recht in de ogen van een mens als hij, voor hij je innerlijk doorgrondt, je haat als hij je ziet, al is hem niets misdaan. Een vreemde moet wel heel voorkomend zijn. Ik keur al af als iemand eigen landgenoten ergert met zijn trots, uit ongevoeligheid. Maar mij heeft deze zaak zo overvallen dat ik gebroken ben. Ik ben weg, ik heb de lust verloren om te leven en verlang te sterven, vriendinnen. Hij die alles voor mij was, dat weet hij goed, bleek een waardeloze man, mijn echtgenoot. Van alles wat een ziel heeft en kan denken zijn wij vrouwen de ongelukkigste schepsels. Eerst moeten wij een grote bruidsschat voor een man betalen en hem macht over ons lichaam geven, iets wat nog veel erger is.

En dan de grote vraag: krijg je een slechte of een goede? Scheiding kost een vrouw haar naam en weigeren kan ze een man ook niet. In een nieuw bestaan met andere zeden moet ze helderziend zijn als ze niet van huis uit weet hoe ze precies moet omgaan met haar bedgenoot. Wanneer wij daar dan goed aan werken, onze man het huwelijksjuk vrijwillig draagt, zijn we benijdenswaardig. Anders kun je beter sterven. Als een man zich ergert aan de toestand thuis, gaat hij de deur uit om zijn zinnen te verzetten. Maar wij zijn altijd op dezelfde aangewezen. Men zegt wel dat wij thuis een ongevaarlijk leven leiden, terwijl zij de oorlog ingaan. Een domme gedachte. Liever drie keer naar het front dan eenmaal te bevallen van een kind. Maar voor u geldt niet hetzelfde als voor mij. U hebt uw land, uw ouderlijk huis. U geniet van het leven, omringd door familie en vrienden. Ik word, eenzaam, ver van alles, grof behandeld door mijn man, als buit uit een barbaars gebied. Ik heb geen moeder, geen broer, geen familie waar ik in deze ellende voor anker kan gaan. Dit alleen zou ik nu van u willen vragen: stel dat ik een weg zou vinden, kans zou zien mijn man te straffen voor wat hij mij aandoet, zwijgt u, want een vrouw mag dan een angstig wezen zijn, weerloos en zwak bij het zien van staal, maar als haar huwelijk geschonden wordt, dan is geen enkel hart moordlustiger.

KOOR

Dat zal ik doen. Uw man verdient dat u hem straft, Medea. Dat u treurt over uw lot verbaast mij niet. Maar ik zie ook Kreon, die dit land regeert, aankomen, als de bode van een nieuw besluit. KREON

U met uw norse blik, zo woedend op uw man, Medea, ik beveel u om dit land als balling te verlaten. Neem uw beide kinderen mee. Uitstel duld ik niet. Ik zie zelf toe of mijn bevel wordt uitgevoerd en ik keer niet naar huis terug voordat ik u over de grens heb gezet. MEDEA

O, rampzalig, dit is de genadeslag. De vijand zet nu alle zeilen bij. Ik zie geen haven waar ik deze ramp ontvluchten kan. Maar ook al word ik slecht behandeld, toch zal ik het vragen: om welke reden wijst u mij het land uit, Kreon? KREON

Ik ben bang voor u - ik hoef er niet omheen te draaien-bang dat u mijn kind iets onherstelbaars aandoet. Ik heb redenen genoeg voor deze angst. U bent knap en op de hoogte van veel kwade zaken en het steekt u dat u door uw man verlaten bent. Ik hoor ook dat u dreigt, zoals men mij bericht, de bruid, haar vader en de bruidegom iets aan te zullen doen. Uit voorzorg wil ik me beschermen. Beter, mevrouw, dat ik mij nu bij u gehaat maak dan dat ik een zwakheid toon die ik later betreur. MEDEA

Ach, hoe vaak heb ik al niet onder mijn naam

geleden, Kreon. Die heeft zoveel kwaad gedaan. Wie zijn verstand gebruikt, zorgt dat zijn kind nooit al te veel ontwikkeling krijgt. Behalve dat het dan buiten het leven komt te staan, haalt het zich ook de afgunst van de mensen op de hals. Wie domme mensen nieuwe denkbeelden voorlegt zal eerder nutteloos dan wijs gevonden worden. En de mensen die zichzelf ontwikkeld vinden ben je, als je hoger aangeslagen wordt, ook weer een doorn in het oog. Dat is ook mijn ervaring. Want mijn kennis wekt soms ergernis, en dan weer weerzin. En ik heb niet eens veel kennis. Maar ü vreest mij dus. Wat kan u overkomen? Het is niet zo met mij - weest u niet bang, Kreon - dat ik me aan een koning zou vergrijpen. Want wat hebt ü mij misdaan? U gaf uw dochter aan een man naar uw hart. Nee, mijn echtgenoot haat ik. U handelde, denk ik, verstandig. Ik misgun u nu ook niet dat het u goed gaat. Vier de bruiloft. Ik wens u geluk. Maar laat u mij hier wonen. Ook al is mij onrecht aangedaan, ik zwijg en geef me aan de machtigen gewonnen. KREON

Wat u zegt klinkt vriendelijk, maar in uw hart ik ben benauwd dat u iets vreselijks bedenkt. In zoverre vertrouw ik u nog minder nu dan eerst: een opvliegende vrouw - een man trouwens ook bewaak je makkelijker dan een die zwijgt en denkt. Nee, vertrek onmiddellijk. Geen argumenten meer. Want dit staat vast: u zult onmogelijk bij ons kunnen blijven, nu u mij zo slecht gezind bent.

M E D E A voor hem knielend Nee, alstublieft, in naam van de jonge bruid. KREON

U verspilt uw tijd. U krijgt mij nooit zover. MEDEA

U wijst me dus uit? Laat het u koud dat ik kniel? KREON

Ja, want mijn huis is mij liever dan u. MEDEA

O, vaderland, wat moet ik nu sterk aan je denken. KREON

Ja, na mijn kinderen is dat mij ook het liefst. MEDEA

Ach, ach, wat is liefde voor mensen een ramp. KREON

Dat hangt ook, denk ik, van de omstandigheden af. MEDEA

Zeus, vergeet de man niet die hier schuldig is. KREON

Schiet op, mens, en verlos me van mijn zorgen. MEDEA

De zorgen zijn voor mij. Daaraan ontbreekt het niet. KREON

Zo dadelijk wordt u met geweld verwijderd. MEDEA

O nee, dat niet, o, Kreon, alstublieft. KREON

U gaat ons blijkbaar last bezorgen, mevrouw. MEDEA

Ik ga het land uit. Dat is niet waarom ik smeek.

KREON

Vanwaar dan dit verzet? Waarom vertrekt u niet? MEDEA

Sta toe dat ik vandaag nog blijf, één dag. Dan kan ik nadenken over mijn ballingschap, v^aar ik mijn kinderen onderbreng, omdat hun vader niets voor hen verkiest te regelen. Heb meelij met hen. U bent toch ook vader. Het is normaal dat u begrip toont. Om mijzelf heb ik geen zorgen, als ik het land uit word gezet. Ik huil om hén en om hun ongeluk. KREON

Ik ben van nature absoluut niet een tiran en door toegevendheid heb ik al veel bedorven. Ik besef ook nu, mevrouw, dat ik een fout maak. Toch krijgt u uw zin. Maar wel laat ik u weten: als het komende licht van de zon u nog binnen onze grens ziet met uw zoons, dan zult u sterven. Dit is onherroepelijk mijn laatste woord. Dus, als u blijven moet, blijf dan, één dag. Daarin zult u niets doen van wat ik vrees. Kreon af KOOR recitatief Ongelukkige vrouw, ach, ach, wanhopig in uw verdriet, waarheen u te wenden? Waar vindt u onthaal, een huis of een land dat u redt in de nood? O, hulpeloos wordt u, Medea,

door een god overspoeld met een golf van ellende. MEDEA

Alles is mislukt. Wie zal het tegenspreken? Maar ze zijn niet van me af, nee, denk dat niet. Er wacht nog zware strijd voor het jonge paar en voor de schoonfamilie geen gering verdriet. Denkt u dat ik hem ooit gevleid zou hebben als ik daar geen baat bij had of iets bedacht? Ik had niet eens gegroet, hem ook niet aangeraakt. Hij heeft een stommiteit begaan. Hij had de kans mijn plannen te verijdelen door me uit te wijzen. Nu laat hij toch toe dat ik vandaag nog blijf, en voor de dag om is zijn drie van mijn vijanden lijken: vader en dochter, en mijn echtgenoot. Ik heb zoveel wegen naar hun dood dat ik niet weet, vriendinnen, welke ik het eerst zal inslaan. Steek ik het huis van het bruidspaar in brand, of stoot ik, stil de kamer ingegaan waarin hun bed gespreid is, door hun hart een scherpe dolk? Maar één ding staat mij tegen. Als ik word betrapt terwijl ik met dit plan de deur in kom, dan zal ik sterven en mijn vijand laten lachen. Het beste is de kortste weg, waarmee ik ook het meest vertrouwd ben: doden door vergif. Goed. Dan zijn ze dood. Welk land zal mij ontvangen? Wie biedt mij asiel en garandeert een veilig huis waar ik mijn leven zeker ben? Geen mens. Laat ik daarom nog even wachten.

Verschijnt er iemand op wie ik kan bouwen, dan bega ik listig en in stilte deze moord. Maar word ik hulpeloos verdreven uit het land, dan grijp ik zelf een mes, al moet ik sterven, en vermoord ik hen. Dan neem ik alle risico s. Want ik zweer bij de meesteres die ik bovenal eer, bij wie ik steun heb gevonden, Hekate, godin van de maan, die woont in het hart van mijn huis: niemand van hen pijnigt ongestraft mijn ziel. Ellendig zullen zij hun huwelijk bezuren. Bezuren zal haar vader dat hij mij verbant. Vooruit. Spaar je talenten niet, Medea. Werkje plannen uit, deins nergens voor terug. Nu moet je tonen wat je waard bent. Je ziet wat ze je aandoen. Voorkom dat je wordt uitgelachen om dat valse huwelijk van Jason. Je stamt uit het edel geslacht van de Zon. De kennis heb je, en daarbij zijn wij ook vrouwen, hulpeloos en ongeschikt voor heldendaden, maar wel meesters in de kunst van alle kwaad. zij blijft op het toneel

Eerste koorlied

Het heilige water strofe stroomt terug naar de bron, alles wordt omgedraaid, ook het recht. De man pleegt bedrog, geloften zijn niet meer van kracht, en mijn eigen bestaan krijgt een grote naam in een ander verhaal. Er komt eer voor het vrouwelijk geslacht. Geen wanklank meer over de vrouw. Liederen verstommen, antistrofe in oertijd gedicht, die van mijn ontrouw zongen. Want aan onze geest heeft de god der muziek de hemelse zang bij de harp niet verleend. Dan had ik mijn antwoord aan het mannenras laten weerklinken. Het lange verleden heeft veel over het lot van ons en de man te vertellen.

Zo voer ü met extatisch hart strofe uit uw vaders huis weg en schoot door de dubbele rotsen op zee, maar het land waar u woont is u vreemd en verloren het bed waar geen man meer slaapt, ach, als balling wordt u nu eerloos verdreven. De glans van de eed is verdwenen, antistrofe in het grote Griekenland rest geen ontzag, in lucht ging het op. Voor u, arme vrouw, geen ouderlijk huis om na lijden voor anker te gaan. Een andere vorstin met meer macht dan uw bed heeft uw plaats bezet.

Tweede akte

Jason op JASON

Hoe vaak heb ik niet van zo'n wilde drift gezien wat die een hopeloze ellende aanricht. Je had de kans om hier te blijven wonen, als je maar de plannen van de machtigen verdroeg. Nu word je om je dwaze woorden uitgewezen. Mij maakt het niet uit. Blijf jij maar steeds van Jason zeggen dat hij een waardeloze man is. Maar wat je van het koningshuis gezegd hebt - j e mag blij zijn dat de straf verbanning is. Ikzelf probeerde steeds de woedende familie te kalmeren. Ik had liever dat je bleef. Maar jij hield maar niet op je aan te stellen en de koning uit te schelden. Daarom word je uitgewezen. Toch laat ik ook nu nog mijn gezin niet vallen. Ik kom hier omdat ik aan jouw toekomst denk, vrouw, want ik wil niet dat je met de kinderen zonder geld verbannen wordt. Het mag jullie aan niets ontbreken. Uitwijzing brengt veel ellende mee. En ook al haat jij mij, nooit zal ik over jou slecht kunnen denken. MEDEA

Waardeloze lafaard. Erger woorden weet ik

voor jouw slappe houding niet te vinden. Kom je naar me toe? Je komt, na wat je hebt gedaan? Dat is geen moed of zelfvertrouwen, een verraden vriend in het gezicht te zien. Het is de ergste ziekte die er is op aarde, botheid. Maar het is goed dat je hier bent. Mij lucht het op als ik je eens de waarheid zeg en jou zullen mijn woorden pijn doen. Ik zal bij het begin beginnen. Ik heb je gered - dat weten alle Grieken die met jou aan boord gingen van het Argoschip - toen je gestuurd was om de vuurspuwende stieren onder het juk te brengen en de dodelijke akker te bezaaien. De slang, die slapeloos in kronkelende bochten waakte rond de gouden vacht, heb ik gedood en zo heb ik het pad naar je behoud verlicht. Ik heb mijn eigen vader en mijn huis verraden, ben met jou naar Jolkos in het land van de Pelion meegegaan, meer enthousiast dan wijs. Pelias heb ik laten doden - de pijnlijkste vorm van sterven door zijn dochters, heel zijn huis heb ik vernietigd. En na al wat ik voor jou, ellendeling, gedaan heb, laat je mij in de steek en neemt een nieuwe vrouw, terwijl er zonen zijn. Als je die nog niet had, zou je begeerte naar dat huwelijk te begrijpen zijn. Waar is de trouw die je gezworen hebt? Ik kan het niet begrijpen. Denk je dat de god van toen niet meer regeert? Of dat er tegenwoordig nieuwe normen gelden? Je beseft toch dat je een belofte die je mij gedaan hebt breekt? Ach, mijn hand, waarnaar jij zo vaak greep.

en deze knieën, zomaar aangeraakt door een waardeloze man. Niets is er over van mijn hoop. Kom, alsof je een vriend was vraag ik je om raad. Niet dat ik van jou iets goeds verwacht, maar toch. Mijn vragen tonen dan hoe slecht jij bent. Waarheen moet ik nu gaan? Soms naar mijn vaders woning, die ik mét mijn vaderland voor jou verried? Naar Pelias' arme dochters? Een mooie ontvangst zou ik krijgen, in het huis waar ik hun vader doodde. Want zo is het nu. Voor mijn familie thuis ben ik een vijand en met mensen die ik niets had mogen doen, sta ik voor jouw plezier op voet van oorlog. Daarom heb je me in de ogen van veel Grieksen gelukkig gemaakt, in ruil daarvoor. Een fantastische man heb ik aan jou, en zo trouw, verschrikkelijk, nu ik als vluchteling het land word uitgezet, eenzaam, zonder vrienden, alleen met de kinderen. Een mooie aanbeveling voor de jonge bruidegom, dat je zonen rondzwerven als bedelaars, en ik, die je leven gered heb. O, Zeus, waarom toch gaf u goud dat vals is duidelijke tekens mee, maar heeft het lichaam van een man geen kenmerk om de slechte van de goede te onderscheiden? KOOR

Ontzettend, en ongeneeslijk, is de woede wanneer vrienden met elkaar in botsing komen. JASON

Ik mag blijkbaar geen slechte spreker zijn. Als een voorzichtig kapitein op zee moet ik mijn zeilen reven om aan jouw gezwollen woordenvloed, vrouw, te ontkomen. Volgens mij

- nu jij je zo laat voorstaan op je diensten was het liefde die mijn onderneming heeft gered, de liefdesgod, en niet een mens. Ja, jij hebt wel een scherp verstand, maar ach, het is pijnlijk om uiteen te zetten hoe Eros met zijn pijlen jou gedwongen heeft een man als ik te redden. Maar ik wil daarvan geen punt maken. Jij hebt hoe dan ook geholpen, en dat is heel wat. Toch heb je voor mijn redding meer gekregen dan je hebt gegeven. Dat zal ik bewijzen. Allereerst woon je niet meer in een barbaarse wereld. Je weet nu wat recht is en hoe je je op de wet beroept in plaats van op geweld. Ook heeft heel Hellas opgemerkt hoe knap je bent. Je bent beroemd. Als je nog in die uithoek van de aarde woonde, sprak er niemand over jou. Wat mij betreft, ik hoef geen goud te hebben, of een stem die mooier klinkt dan Orfeus, als het niemand opvalt welk geluk ik heb. Dat had ik je over mijn tocht te zeggen. Ja, jij hebt er een discussie van gemaakt. Wat je me verwijt over mijn koninklijke huwelijk: ik zal je laten zien dat ik daarmee ten eerste wijs gehandeld heb, ten tweede zonder hartstocht, en ten slotte jou een grote dienst bewijs, en ook mijn eigen zoons. Nee, rustig nu. Had ik, na mijn verhuizing van Jolkos naar hier, die mij voor hopeloze moeilijkheden stelde, een betere uitweg kunnen vinden dan te trouwen met de dochter van de koning, ik, een balling? Niet - iets wat jou kwelt -

uit afkeer van jouw bed, bezeten van verlangen naar een nieuv^e vrouw, ook niet omdat ik mij in kindertal graag met een ander meet. Het zijn er zo genoeg. Ik ben niet ontevreden. Nee, mijn eerste zorg was dat we in welvaart zouden leven, geen gebrek leden. Ik weet dat elke vriend voor armoe op de loop gaat. Ook kon ik mijn zoons dan opvoeden zoals het bij mijn afkomst past, jouw kinderen dezelfde status geven als de broers die ik voor hen verwekte. Die familieband had ons een rijk bestaan gegeven. Want waarvoor heb jij nog kinderen nodig? En voor mij is het voordelig met de kinderen die gaan komen die van nu te helpen. Dat is toch niet slecht bekeken? Ja, dat zou je met me eens zijn, als het bed je niet zou kwellen. Maar zover is het met jullie vrouwen nu gekomen dat jullie, als het bed maar hooggehouden wordt, alles denkt te hebben, maar wanneer er in je huwelijk iets misgaat, haat je al wat mooi en nuttig is. Een mens moest ergens anders kinderen kunnen krijgen, zonder dat er vrouwen waren. Dan zouden de problemen uit de wereld zijn. KOOR

Jason, u hebt uw woorden goed gekozen, maar toch lijkt het mij, al klinkt dat onverwacht, niet goed uw vrouw zo in de steek te laten. MEDEA

Ik verschil wel veel van andere mensen. In mijn ogen brengt iemand die slecht is, maar goed spreekt, zichzelf de grootste schade toe.

Vertrouwend dat hij met zijn tong elk onrecht kan verhullen deinst hij nergens voor terug, maar erg verstandig is hij niet. Dat geldt nu ook voor jou. Je hoeft je niet mooi voor te doen met al je argumenten. Eén zin is genoeg om je te vloeren. Als je werkelijk eerlijk was, had je in overleg met mij dit huwelijk gesloten, niet in stilte. JASON

Ja, van harte zou je vast mijn voorstel steunen, als ik je het huwelijk had aangekondigd. Je brengt het nü al niet eens op je woede te beheersen. MEDEA

Niet daarom ging het jou. Nee, een barbarenvrouw kwam nu je ouder wordt je reputatie niet ten goede. JASON

Als je maar goed begrijpt: niet voor een vrouw sluit ik dit huwelijk met een koningsdochter, maar, zoals ik eerst al zei, omdat ik jou wil redden en mijn kinderen broers die prinsen zijn wil geven, wat ons van een goed bestaan verzekert. MEDEA

Ik wens geen welvaart die mij pijn doet, geen rijkdom als mijn hart wordt gekweld. JASON

Weet je welke wens verstandiger zou klinken? Laat ik nooit pijnlijk vinden wat voordelig is, en mijn geluk ook niet als ongeluk beschouwen. MEDEA

Egoïst. Jij weet waar je terecht kunt. Ik word eenzaam en alleen over de grens gezet.

JASON

Dat is je eigen keus. Geef anderen niet de schuld. MEDEA

Hoe dan? Soms door te trouwen en jou te verraden? JASON

Door de koning en zijn dochter te vervloeken. MEDEA

Ja, een vloek, dat zal ik ook zijn voor jouw huis. JASON

Zo discussieer ik met jou niet langer. Dus, als je voor de kinderen of je eigen onderhoud met geld door mij gesteund wilt worden, zeg het. Ik ben bereid royaal te geven en ook vrienden in het buitenland te schrijven, die je zullen helpen. Als je dat niet wilt, vrouw, ben je gek. Laat die woede varen. Het is in je eigen belang. MEDEA

Die vrienden van jou heb ik echt niet nodig, ik aanvaard ook niets, je hoeft niets aan te bieden. Geschenken van een schurk zijn toch niets waard. JASON

Dan roep ik nu de goden als getuigen dat ik alles voor jou en de kinderen wil doen, maar jij bent nooit tevreden, en zo koppig dat je vrienden afwijst. Des te erger zul je lijden. Jason af MEDEA

Ga maar. Het verlangen naar je jonge bruid wordt je te machtig. Je bent ook al lang van huis. Trouw maar. Het zou wel eens, als god het wil.

een bruiloft kunnen zijn die je zal spijten. zij blijft op het toneel

Tweede koorlied

Liefde die al te hevig komt strofe verleent een mens nooit eer of roem. Als Afrodite rustig nadert, is geen godin ons zo genadig. O, meesteres, schiet nooit van de gouden boog op mij een pijl, onontkoombaar in hartstocht gedoopt. Laat evenwicht mij koesteren, antistrofe dat mooiste geschenk van de goden. Laat nooit de gevaarlijke liefdesgodin mij bittere drift, onverzoenlijke tv^isten brengen, mijn hart verbijsteren om een ander bed. Laat zij vredige liefde eren, scherpzinnig huwelijken schiftend. O, vaderland, ouderlijk huis, strofe laat ik toch nooit mijn volk verliezen, hopeloos, uitzichtloos leven in meelijwekkend verdriet.

Door de dood, door de dood wil ik eerder bedwongen mijn einde vinden. Geen ramp zo groot als het land van je vaderen te missen. Wij zagen het zelf, antistrofe geen verhaal van een ander heb ik te overdenken. Met u heeft geen land, geen vriend medelijden bij het vreselijke leed dat u trof. Gruwelijk mag sterven wie weigert de zijnen te eren, de poort ontsluitend van een zuiver hart. Mijn vriend zal hij nooit zijn.

Derde akte

Aigeus op AIGEUS

Medea, alles goed met u? Dat is het mooiste wat men van een vriend te horen krijgt. MEDEA

En met u, zoon van de wijze Pandion, Aigeus? Wat heeft u naar dit land gevoerd? AIGEUS

Ik kom van het oude orakel van Apollo. MEDEA

Waarom hebt u zijn heiligdom bezocht? AIGEUS

Om te onderzoeken hoe ik nageslacht kan krijgen. MEDEA

Nee, bleef u dan uw hele leven kinderloos? AIGEUS

Ik heb geen kinderen. Dat heeft het lot gewild. MEDEA

En u hébt een vrouw? Of bent u nooit getrouwd? AIGEUS

Nee, ik ben niet ongehuwd gebleven. MEDEA

En? Wat heeft de god u over kinderen gezegd?

AIGEUS

Woorden die het menselijk begrip te boven gaan. MEDEA

Zou ik de uitspraak van Apollo mogen weten? AIGEUS

Zeker, want een scherp verstand is hier wel nodig. MEDEA

Wat zei de god dan? Zeg het als ik het mag horen. AIGEUS

Ontsluit de poot die uitsteekt van de wijnzak niet... MEDEA

...voor u wat doet, of welk land hebt bereikt? AIGEUS

Voor ik aan de huiselijke haard ben teruggekeerd. MEDEA

En met welk doel bent u dan hier geland? AIGEUS

Er is een zekere Pittheus, vorst van Troizen... MEDEA

Een zoon van Pelops, zeer godsdienstig, zegt men. AIGEUS

Hem wil ik het orakel van de god voorleggen. MEDEA

Ja, de man is wijs en thuis in zulke zaken. AIGEUS

En bovendien mijn trouwste bondgenoot. MEDEA

Nu, ik hoop dat u succes hebt en uw zin krijgt. AIGEUS

Maar waarom kijkt u zo somber en bent u zo bleek?

MEDEA

Aigeus, ik heb een waardeloze echtgenoot. AIGEUS

Wat zegt u? Leg eens uit: vanwaar uw wanhoop? MEDEA

Jason doet mij onrecht en ik had hem niets misdaan. AIGEUS

Wat heeft hij dan gedaan? Vertel het me precies. MEDEA

Hij geeft een andere vrouw mijn plaats in huis. AIGEUS

Zoiets schandaligs heeft hij toch niet durven doen? MEDEA

Jazeker. Zijn gezin heeft hij opzijgezet. AIGEUS

Uit hartstocht of uit afkeer van uw bed? MEDEA

Hij heeft een grote hartstocht, ja. Hij is niet trouw. AIGEUS

Nu ja, als hij zo weinig waard is als u zegt. MEDEA

Zijn hartstocht is: familie van een koning worden. AIGEUS

Wie biedt hem dat dan aan? Maak uw verhaal eens af. MEDEA

Kreon, die over dit Korinthisch land regeert. AIGEUS

Dan begrijp ik wel dat u eronder lijdt, mevrouw. MEDEA

Het is mijn dood. Daarbij word ik nog uitgewezen.

AIGEUS

Door wie? Dat is ook ongehoord, wat u daar zegt. MEDEA

Kreon zet mij als een balling uit Korinthe. AIGEUS

En dat laat Jason toe? Ook dat waardeer ik niet. MEDEA

Hij zegt van niet, maar hij verdraagt het graag. Zij raakt zijn baard en dan zijn knieën aan. Ach, alstublieft, ik smeek het u bij deze baard, en kniel voor u, want zonder u begin ik niets, heb meelij, meelij met mij in mijn ongeluk, en zie niet toe hoe ik alleen word uitgewezen. Ontvang mij in uw land en neem mij op in huis. Dan bid ik dat uw kinderwens met hulp van god vervuld wordt en dat u gelukkig sterft. U weet niet wat een vondst u hier gedaan hebt. Ik maak aan uw kinderloosheid een einde en zorg dat u nageslacht verwekt. Ik ken de medicijnen. AIGEUS

Om tal van redenen, mevrouw, wil ik u graag die dienst bewijzen, eerst wegens de goden, verder voor de kinderen die u mij belooft, want op dat punt ben ik totaal verloren. Maar ik zie het zo. Wanneer u in mijn land komt, zal ik proberen om u naar behoren te beschermen. Maar op één ding moet ik u wel wijzen, mevrouw. U uit dit land meenemen wil ik liever niet. Wanneer u zelf mijn huis bereikt, krijgt u asiel en lever ik u nooit aan iemand uit, maar uit dit land moet u wel zelf vertrekken.

Ik wil ook mijn gastheer niet voor het hoofd stoten. MEDEA

Dat is goed. Maar een garantie daarvoor-als ik die kreeg, was voor mij wat u betreft alles in orde. AIGEUS

U vertrouwt mij toch wel? Of wat zit u dwars? MEDEA

Jawel, maar voor Pelias' huis ben ik een vijand, en voor Kreon. Als u door een eed gebonden bent, dan levert u, als zij me komen halen, mij nooit uit. Als u de afspraak niet met eden hebt bekrachtigd, kunt u hun partij kiezen en zou u wel eens op hun eisen kunnen ingaan, want ikzelf sta zwak en zij bezitten een vermogen met hun koningshuis. AIGEUS

Uw woorden geven blijk van veel voorzichtigheid. Maar goed, als u dat wilt, ik heb er niets op tegen. Zelf loop ik veel minder risico, wanneer ik een excuus heb waarop ik uw vijanden kan wijzen, en uw zaak staat sterker. Noemt u mij de goden. MEDEA

Zweert u bij de Aardbodem en bij mijn vaders vader Zon, en sluit daarbij ook alle andere goden in... AIGEUS

Dat ik wat zal doen, of nalaten? Ga verder. MEDEA

Dat u mij zelf nooit uit uw land zult uitwijzen, en als een van mijn vijanden mij weg wil voeren, mij ook nooit zolang u leeft vrijwillig uitlevert. AIGEUS

Ik zweer, bij Aarde en het stralende licht van Zon

en alle goden, mij te houden aan wat u mij zegt. MEDEA

Genoeg. Wat is de straf als u die eed ooit schendt? AIGEUS

De straf die goddeloze mensen treft. MEDEA

Ik wens u goede reis, want alles is in orde. Ik kom onmiddellijk naar uw stad als ik mijn doel bereikt heb en mijn plan heb uitgevoerd. KOOR recitatief Ik bid dat de god die de reiziger gidst u naar huis begeleidt, dat het streven dat al uw gedachten beheerst wordt bekroond, want als een ware edelman, Aigeus, heb ik u leren kennen. MEDEA

O, Zeus en Rechtsgodin en licht van de Zon, nu zal ik over mijn vijanden triomferen, vriendinnen. De eerste stap heb ik gezet. Nu kan ik hopen dat mijn vijand zal boeten. Die man is juist waar ik in moeilijkheden was als haven voor mijn plan in zicht gekomen. Hij is de kade waar mijn schip zal meren, nadat ik stad en vesting van Athene heb bereikt. Het is zover. Ik zal u al mijn plannen zeggen. Luister, niet voor uw plezier, naar mijn verhaal. Een van mijn bedienden zal ik Jason laten vragen om hier voor mij te verschijnen.

Als hij komt zal ik heel vriendelijk zeggen dat ik hem gelijk geef, dat het goed is zo: dat huwelijk waarvoor hij ons in de steek laat, dat het in ons voordeel is en goed doordacht. Dan vraag ik of mijn kinderen mogen blijven, niet om ze in vijandig land te laten waar mijn vijanden mijn zoons kunnen vernederen, maar om door list het koningskind te doden. Ik stuur hen met geschenken in hun handen voor de bruid: of ze niet uitgewezen worden, met een kostbare japon, een diadeem van goud. Als zij die aanneemt en de kleding aantrekt, zal ze ellendig sterven - ieder die het meisje aanraakt ook - met zulke giffen zal ik de geschenken insmeren. Maar hier breek ik dit verhaal af. Ik kreun bij de gedachte aan de taak die mij dan wacht. Ik zal mijn eigen kinderen doden. Niemand zal ze mij ontnemen. Als ik heel het huis van Jason dan vernietigd heb, vertrek ik hier, vluchtend voor het bloed van mijn lieve zonen na de goddeloze misdaad die ik heb begaan. Ik verdraag niet dat mijn vijand om mij lacht. Wat zou het? Wat voor zin heeft mijn leven? Ik heb geen vaderland, geen huis, geen uitweg uit de ellende. Toen heb ik me vergist, toen ik mijn vaders huis verliet, verleid door woorden van een Griekse man, die ik, als god het wil, zal laten boeten. Nee, van mij zal hij voortaan geen kinderen meer in leven zien, en bij zijn jonge bruid zal hij geen kind verwekken. Want ellendig zal zij sterven, de ellendelinge. Zij ontkomt niet aan mijn gif.

Niemand moet denken dat ik onbeduidend ben en over mij laat lopen. Ik ben van de andere soort, gevaarlijk voor een vijand en voor vrienden goed. Want zulke mensen krijgen in hun leven alle roem. KOOR

Nu u dit plan aan ons hebt voorgelegd, zeg ik, om ü te helpen en het voor de normen van de mensen op te nemen: doe dit niet. MEDEA

Ik kan niet anders. Ik begrijp dat u dit zegt, maar u wordt niet zo slecht behandeld als ik. KOOR

Maar gaat u dan zover uw kinderen te doden? MEDEA

Zo zal mijn man het zwaarst getroffen worden. KOOR

Maar zelf wordt u dan ook diep ongelukkig. MEDEA

Wat zou het? Elk woord is nu te veel. tegen de min, die misschien steeds op het toneel is gebleven Kom, ga Jason halen. Jou vertrouw ik altijd alles toe. Zeg niets van wat ik heb besloten. Steun je meesteres. Je bent een vrouw. min en Medea af

Derde koorlied

Atheners, van oudsher strofe met rijkdom gezegend, kinderen van zalige goden op heilige, nooit verwoeste grond, volk dat zich voedt met schitterende kennis en steeds onder een stralende hemel met lichte tred loopt waar eens negen zuivere Muzen, zegt men, de blonde Harmonia schiepen. Uit prachtige stromen antistrofe van Kefisos' water besproeit Afrodite de aarde terwijl zij een bries, de heerlijke adem van rustige winden, over het land blaast. Het haar met een geurige krans van rozen getooid, stuurt zij naast kennis steeds liefde die meewerkt aan alles wat groots is. Hoe kan dat land strofe met zijn reine rivieren, een stad die een gids is voor vrienden,

u, moordenares van uw zoons, een bezoedelde vrouw, in zijn midden verdragen? Denk aan de wond in uw kind, bedenk welk bloed u op u laadt. In godsnaam, ik bid u, ik smeek u, nee, vermoord toch uw kinderen niet. Waar vindt u de durf antistrofe in uw geest, in uw hart de verschrikkelijke moed die kinderen doodt? Hoe houdt u het oog dat valt op uw zoons bij de moord zonder tranen? U kunt niet, als smekend een kind voor u knielt, met meedogenloos hart uw hand dopen in bloed.

Vierde akte

MedeUy met bedienden, en daarna Jason op JASON

Ik kom zoals mij is gevraagd, want ook al haat jij mij, ik zou je dit nooit weigeren. Ik luister. Wat is het dat je nu weer van mij wilt, vrouw? MEDEA

Jason, alsjeblieft, vergeef me wat ik heb gezegd. Verdraag mijn drift. Dat mag ik toch verwachten, na alles wat wij samen hebben meegemaakt? Ik heb alles in gedachten met mezelf besproken en gescholden: 'Stommeling, wat ga je nu tekeer en ben je kwaad op iemand die het goed bedoelt? Ik maak me bij de koning van dit land gehaat, en bij mijn man, die juist in ons belang handelt wanneer hij trouwt met de prinses en voor mijn kinderen broers verwekt. Zou je je woede niet eens laten varen? Wat bezielt je, nu het lot je goedgezind is? Heb je dan geen kinderen? Weet je wel dat wij verbannen zijn en vrienden missen?' Toen ik dat besefte zag ik pas hoe onnadenkend ik geweest was en hoe ik mij opwond voor niets. Nu waardeer ik het. Jij was verstandig, zie ik, toen je ons aan die familie hielp, en ik was dom. Ik had je moeten helpen bij je plannen, alles

moeten regelen, bij het bruidsbed moeten staan om met plezier je bruid daar te verzorgen. Maar wij zijn nu eenmaal wat we zijn, ik zal niet zeggen slecht, maar vrouwen. Daarom hoef jij nog mijn slechte voorbeeld niet te volgen, niet even kinderachtig als ikzelf te reageren. Het spijt me. Ik erken dat ik het toen niet goed gezien heb. Maar nu heb ik beter nagedacht. Jongens, jongens, kom eens hier, kom eens naar buiten. Geef je vader eens een zoen en groet hem net als ik. Maak het weer goed, vergeet je haat, net als je moeder. We sluiten vrede en de woede is voorbij. Geef hem een hand. O, de ellende, als ik denk aan alles wat er nog verborgen is. De kinderen komen bij haar. O, jongens, zul je nog lang leven en zo lief je armen uitsteken? Verschrikkelijk, wat ben ik snel in tranen, en vol angst. Eindelijk leg ik dan de ruzie met je vader bij, en nu vul ik dit tere gezicht met mijn tranen. KOOR

Ook mij springen de tranen in de ogen. Ik bid dat er geen grotere ellende wacht. JASON

Dit waardeer ik, vrouw, en ik verwijt je niets. Natuurlijk wordt een echtgenote kwaad wanneer haar man een ander huwelijk binnensmokkelt. Maar je stemming is veranderd in je voordeel. Je hebt, al is het laat, het wijste deel gekozen. Zo handelt een vrouw als zij verstandig is.

En jullie, jongens, heeft je vader zorgzaam met gods hulp verzekerd van een goede toekomst. Ongetwijfeld zullen jullie in dit land nog eens een hoofdrol spelen met je broers. Groei maar op. De rest regelt je vader, en de god die met hem is. Ik hoop dat ik jullie eens terug zal zien als volwassen kerels, die mijn vijanden de baas zijn. Zeg, waarom stromen uit jouw ogen tranen en keer je je blanke wangen van ons af? Doet het je geen goed te horen wat ik zeg? MEDEA

Het is niets. Ik moest aan deze kinderen denken. J A s O N bij Medea en de kinderen gekomen Wees nu flink. Ik zorg dat het ze goed gaat. MEDEA

Dat zal ik zijn. Die raad zal ik ter harte nemen. Maar een vrouw is zwak en snel in tranen. JASON

Maar waaróm huil je dan zo om deze jongens? MEDEA

Ik heb ze gebaard, en toen jij bad dat ze in leven bleven kreeg ik meelij: zou het wel zo gaan? Maar er is nog een reden dat ik je te spreken vroeg, en dat is iets wat ik je nu zal voorleggen. Omdat de vorst besloten heeft mij uit te wijzen - en voor mij is dat het beste, dat begrijp ik wel, ik mag jou en het koningshuis niet in de weg staan door te blijven, want men ziet in mij een vijand vertrek ik uit dit land en ga in ballingschap, maar de jongens zou jij zelf op moeten voeden.

Vraag aan Kreon of zij niet worden verbannen. JASON

Ik weet niet of dat lukt. Ik moet het proberen. MEDEA

Zeg in elk geval je vrouw dat zij haar vader moet verzoeken of de kinderen niet verbannen worden. JASON

Zeker. Haar kan ik ongetwijfeld zover krijgen. MEDEA

Als zij een vrouw is als de andere, ja. Ik zal je bij die taak behulpzaam zijn. Ik stuur haar als geschenk het mooiste wat er op de wereld is, daar ben ik zeker van, een kostbare japon, een diadeem van goud. De kinderen brengen die. Kom, laat een knecht meteen de schitterende kleding hier brengen. Zij zal onmetelijk gelukkig zijn: ze krijgt in jou een held als echtgenoot en komt in het bezit van schatten, die de Zon, mijn vaders vader, eens zijn eigen nageslacht gegeven heeft. Neem deze bruidsgiften, jongens, in handen, geef ze aan de prinses, de gelukkige bruid. Zij zal niet te klagen hebben over haar geschenk. JASON

Waarom, dwaas, zoiets uit handen geven? Denk je dat het vorstenhuis gebrek heeft aan japonnen of goud? Bewaar dit, geef het niet. Want als ik iets beteken voor die vrouw, zal zij mij hoger stellen dan bezit, dat weet ik zeker. MEDEA

Laat mij maar. Geschenken overreden goden.

zegt men. Goud doet meer dan duizend woorden. Het geluk is nu met haar, haar ster is rijzende: de jonge koningin. In ruil voor gratie van mijn zoons zou ik mijn leven geven, niet alleen goud. Kom, jongens, ga naar binnen in dat rijke huis, kniel voor je vaders nieuwe vrouw, mijn meesteres, en smeek haar of je niet wordt uitgewezen. Geef dit dan - daarom gaat het vooral - aan haar persoonlijk. Zij moet dit geschenk in handen krijgen. Ga nu snel. Ik hoop dat alles lukt en dat je moeder het goede nieuws krijgt waarnaar zij verlangt. kinderen met Jason en kinderverzorger af

Vierde koorlied

Nu heb ik geen hoop meer, strofe geen hoop voor de kinderlevens. Zij gaan al de dood tegemoet. De bruid ontvangt de vloek, ontvangt, arm kind, de gouden kroon, in het blonde haar zet zij de doodstooi, eigenhandig. De pracht, de onsterfelijke glans antistrofe overreedt haar de jurk en de gouden krans te passen. Zij zal bij de schimmen haar bruidstoilet maken. Zo valt ze in de strik en vindt de dood, ach, aan de vloek niet ontkomen. En u, arme man, strofe O, onzalige zoon voor de vorst, brengt uw zoons onbewust het eind van hun leven, uw vrouw een afgrijselijke dood. Ongelukkige, uw lot gaat geheel aan u voorbij.

Ik huil met u mee antistrofe om uw pijn, arme moeder van zoons, u die kinderen doodt om uw huwelijksbed, dat uw man misdadig verliet om te wonen bij een andere vrouw.

Vijfde akte

kinderverzorger met kinderen op KINDERVERZORGER

Meesteres, hier zijn uw zoons. Hun uitwijzing is ingetrokken. De prinses nam uw geschenken gaarne aan. Daar is er vrede voor uw kinderen. Hè? Wat staat u daar verslagen, nu het is gelukt? MEDEA

O, O. KINDERVERZORGER

Dit Stemt niet overeen met mijn bericht. MEDEA

O. O, nee. KINDERVERZORGER

Bericht ik soms een ongeluk dat ik niet ken? Vergis ik mij en is mijn nieuws niet goed? MEDEA

U hebt bericht wat u bericht hebt. Ik verwijt u niets. KINDERVERZORGER

Wat slaat u dan uw ogen neer? Uw tranen stromen. MEDEA

Ik kan niet anders, want zover hebben de goden en ik in mijn domheid het nu laten komen. KINDERVERZORGER

Wees gerust. De kinderen halen u ook nog terug.

MEDEA

Eerder stuur ik anderen weg, verschrikkelijk. KINDERVERZORGER

Niet u alleen bent van uw kinderen gescheiden. Een mens moet in zijn lot zien te berusten. MEDEA

Dat zal ik doen. Maar gaat u nu naar binnen en zet voor hen klaar wat dagelijks nodig is. kinderverzorger af O, jongens, jongens, jullie hebben nu een land, een huis waar je zult wonen, voor altijd beroofd van je moeder. Mij laat je ongelukkig achter. Ik ga nu als balling naar een ander land, voor ik plezier van jullie heb gehad en je gelukkig heb gezien, voor ik je bruid bewonderd en je bed versierd heb, en de fakkels hooggehouden. O vreselijk, waarom ben ik zo trots. Voor niets dus, jongens, heb ik jullie grootgebracht. Voor niets heb ik geleden onder martelende pijn, toen ik de harde weeën van het baren droeg. O, wat had ik, stakker, eens veel hoop op jullie gevestigd: jullie zouden voor mij zorgen als ik oud was, en me goed begraven na mijn dood. Ik zou benijd worden. Nu is hij dus vernietigd, die heerlijke droom. Ik ben jullie kwijt en zal een treurig leven leiden dat me pijn doet. Jullie zullen niet meer met je lieve ogen naar je moeder kijken, als jullie verdwenen zijn naar een ander bestaan. O nee, nee. Wat staren jullie me aan, jongens? Waarom lach je me toe, je allerlaatste lach? O, o, wat moet ik doen?

Ik heb het hart niet, vrouwen, wanneer ik het stralende gezicht van mijn kinderen zie. Ik kan het nooit. Weg met die plannen. Ik zal mijn zonen uit dit land meenemen. Wat moet ik hun vader pijn doen ten koste van hen, en zelf dan dubbel zoveel lijden? Ik denk er niet aan. Weg met die plannen. Maar wat bezielt mij? Wil ik me belachelijk maken, mijn vijand ongestraft laten gaan? Ik moet dit opbrengen. Wat ben ik toch laf: zo'n slappe gedachte zelfs maar toe te laten. Ga naar binnen, jongens. Wie mijn offer wil verstoren, doet dat op zijn eigen risico. Mijn hand zal niet verslappen. Ah, ah. O nee, doe het toch niet. Laat hen, ongelukkige, blijf van je kinderen af. Daar geniet je van ze, als je met ze leeft. Nee, ik zweer bij de wrekende geesten van de Hades, nooit zal het zo zijn dat ik mijn vijanden de kans geef om zich aan mijn zonen te vergrijpen. Trouwens, het is gebeurd. Een uitweg is er niet. De kroon staat nu al op haar hoofd. Zij sterft in de japon, de bruid, de jonge prinses, dat is zeker. Kom, ik ga nu die verschrikkelijke weg en stuur hén op een nog vreselijker reis. Ik wil mijn zonen groeten. Geef, jongens, geef je moeder een hand en omhels haar. O, lieve hand. Lieve mond, gestalte waarvan ik zo houd, edel kindergezicht. Wees gelukkig, daar. Hier heeft je vader jullie

dat ontnomen. O, heerlijke aanraking, o, zachte huid, verrukkelijke adem van een kind. Gaan jullie, gaan jullie nu. Ik ben niet meer in staat naar jullie te kijken. De ellende is mij te machtig. En ik begrijp wel wat een vreselijke dingen ik ga doen, maar mijn verstand is zwakker dan de drift, die mensen in de diepste ellende stort. KOOR recitatief Al vaak heb ik diepzinniger gesprekken, grotere discussies gevoerd dan een vrouw moet aangaan. Maar ook wij hebben een muze die ons wijsheid schenkt, niet allemaal, maar onder velen vind je allicht een enkele vrouw niet onbegaafd. En ik beweer dat mensen die geen enkele ervaring hebben, nooit een kind ter wereld brachten, ouders overtreffen in geluk. De kinderlozen blijven door hun onervarenheid - of kinderen iets heerlijks of een kwelling voor de mens zijn omdat zij er geen kregen voor veel leed gespaard. Wie kinderen heeft in huis, verrukkelijke schepsels, wordt de hele tijd, zie ik.

verteerd door zorgen, hoe zij hen goed opvoeden, waarmee ze hun toekomst veilig stellen, en dan nog blijft het onzeker of ze deugen, deze wezens waarvoor zij zo zwoegen. Eén ding is voor iedereen nog de allerergste ramp. Dan héb je hun bestaan verzekerd, is het lichaam van je kinderen volgroeid en zijn zij degelijk geworden - als het lot het zo beschikt, neemt de dood het lichaam van je kinderen mee, weg naar de Hades. Wat heeft het nu voor zin dat ook dit kwellendste verdriet om kinderen de mensen door de goden nog wordt opgelegd? MEDEA

Vriendinnen, al een tijd wacht ik in spanning af. Waar loopt het daar op uit? Nu zie ik een van Jasons knechten komen. Zijn gejaagde adem toont dat hij bericht brengt van een nieuwe ramp. BODE

O, vreselijk is de misdaad die u hebt begaan, Medea. Vlucht, vlucht, laat geen zeiljacht liggen, laat geen voertuig staan dat door de vlakte snelt. MEDEA

Wat is de reden dat ik nu zou moeten vluchten? BODE

Gestorven is zij, de prinses, zojuist, en ook

haar vader Kreon, ten gevolge van uw gif. MEDEA

Schitterend wat je daar zegt. Ik zal je voortaan altijd als mijn vriend en weldoener beschouwen. BODE

Wat zegt u? Bent u wel goed bij zinnen, mevrouw, dat u blij bent om te horen dat u het vorstenhuis vernietigd hebt? Maakt zoiets u niet bang? MEDEA

Ik heb wel een antwoord op de dingen die jij zegt, maar alles op zijn tijd, mijn vriend. Vertel. Hoe kwamen ze aan hun eind? Dubbel plezier zou je me doen als ze ellendig zijn gestorven. BODE

Toen uw beide kinderen met hun vader kwamen en de woning van de bruid betraden, waren wij, bedienden, blij. Wij leden onder uw ellende. Het ging onmiddellijk van mond tot mond: u en uw man hadden de ruzie bijgelegd. De één kuste een hand en anderen de blonde haren van uw zoons. Zelf was ik zo verheugd dat ik de kinderen volgde naar de vrouwenkamers. De meesteres die wij in uw plaats eren, hield haar blik, voordat ze uw kinderpaar bemerkte, enthousiast gericht op Jason, maar daarna bedekt ze haar ogen en ze wendt haar blanke wangen af, uit walging van uw jongens' binnenkomst. Maar om de drift en woede van het meisje weg te nemen zei uw man: 'Je moet niet zo vijandig zijn, kom, wees niet kwaad en draai je hoofd weer om.

Wie bij je man hoort mag je niet als vijand zien. Neem de geschenken aan en vraag je vader of hij terugkomt op hun uitwijzing. Doe het voor mij.' Toen zij de mooie kleding zag, hield ze niet vol. Ze gaf haar man in alles toe, en nauv^elijks was de vader met uw zoons vertrokken of zij nam de kleurrijke japon en trok hem aan. Zij zet de gouden kroon ook op haar lokken en schikt voor een glanzende spiegel het haar, het levenloos beeld van haar lichaam toelachend. Dan staat zij van haar zetel op en loopt met sierlijke passen de zaal door, verrukt van het geschenk en met haar ogen steeds opnieuw naar haar gestrekte hiel omkijkend. Maar wat toen gebeurde was ontzettend om te zien. Zij trekt bleek weg en trillend over al haar leden loopt ze zijwaarts terug en valt nog juist op tijd neer in haar zetel om niet op de grond te storten. Een oude dienares, die zeker dacht dat de woede van Pan of een andere god haar bezocht, jubelde luid, vol ontzag-voordat ze ziet hoe op haar mond het witte schuim komt, haar pupillen wegdraaien en het bloed wegtrekt uit de huid. Dan slaakt ze als tegenzang een luide jammerkreet. Meteen rent de één weg naar haar vaders huis, de ander naar haar nieuwe man, om te vertellen wat zijn bruid is overkomen. Overal weergalmde het huis van druk geren. Een snelle loper zou al na een volle ronde op het rechte eind zijn naar de streep, toen zij, na sprakeloosheid met gesloten ogen.

vreselijk kreunend wakker werd, het arme kind. Van beide zijden viel de pijn haar aan. De gouden krans verspreidde op haar hoofd een ongehoorde stroom van alles vretend vuur, en de japon, geschonken door uw zoons, verslond het blanke lichaam van de stakker. Opstaand van haar zetel vlucht ze brandend weg, ze wil de kroon afwerpen, schudt haar hoofd en haren heen en weer, maar stevig hield het goud de haarband vast en het vuur laaide juist door het schudden op. Zo valt zij, voor de pijn bezwijkend, op de grond, alleen nog voor haar vader te herkennen. Waar haar ogen stonden was niet duidelijk, haar knap gezicht was niet te zien. Het bloed, vermengd met vuur, droop van haar schedel. Van haar botten stroomt de huid als hars van sparren, door de ongeziene kaken van het gif, een vreselijke aanblik. Iedereen was bang de dode aan te raken, want we hadden van haar lot geleerd. Maar de arme vader, die niet op de hoogte was, stuit plotseling op de dode als hij binnenkomt, en met een schreeuw slaat hij meteen zijn armen om haar heen, kust haar en zegt: 'O, arme kind, welke god heeft jou zo schandelijk verminkt? Wie berooft een afgeleefde grijsaard nog van jou? O nee, kon ik maar met jou sterven, kind.' Maar toen hij dan zijn jammerklachten staakte en zijn oude lichaam wilde oprichten, zat hij aan het fijne weefsel vast, zoals klimop aan een laurier. Het werd een vreselijke worsteling.

Hij wilde op zijn knie omhoogkomen, maar zij liet hem niet los, en als hij krachtig trok, scheurde hij de oude huid los van zijn botten. Eindelijk bezweek hij, de ongelukkige, en gaf de geest, zijn krachten waren uitgeput. De lijken liggen, het kind en de oude vader, zij aan zij, een ramp die schreeuwt om tranen. Aan uw lot hoef ik geen woorden te besteden, u weet zelf wel hoe u aan uw straf ontkomt. Ik zag het menselijk leven altijd als een schaduw en durf zonder aarzeling te zeggen: wie zich wijs waant en zijn hoofd breekt over woorden, die begaat de allergrootste dwaasheid. Want geen sterveling is ooit gelukkig. Waar de rijkdom toestroomt is de een succesvoller dan de ander, maar gelukkig wordt hij nooit. KOOR

Blijkbaar bezorgt vandaag de hemel Jason niet ten onrechte de grootste ellende. MEDEA

Vriendinnen, mijn besluit staat vast: meteen mijn kinderen doden en dit land verlaten. Als ik werkloos wacht geef ik mijn zonen prijs en laat ze door vijandiger handen vermoorden. Sterven zullen zij in elk geval. Als het dan moet dood ik, die hun het leven gaf, hen zelf. Vooruit nu, wapen je, mijn hart. Wat aarzel ik te doen wat vreselijk maar onontkoombaar is? Kom, arme hand van me, pak het mes, pak het, en ga naar de start van een pijnlijk bestaan. Wees niet laf. Denk niet aan je zoons, hoe lief

ze zijn, hoe je ze kreeg. Vergeet je jongens, deze korte dag, en treur daarna, want ook al dood je ze, toch hield je van ze. Ongelukkige vrouw. Medea af

Vijfde koorlied

met de kindermoord KOOR zang O Aarde en schitterende strofe stralen van de Zon, zie toch, zie de vervloekte vrouw, voor ze bloedig de hand aan haar eigen kinderen slaat, want zij zijn van uw gouden geslacht. Godenbloed dreigt te vloeien door mensen. O, goddelijk licht, houd haar tegen, weerhoud haar, verdrijf de moordende geest uit het huis, de vreselijke vloek van de wraak.

Vergeefs en verloren, antistrofe de moeite voor kinderen, vergeefs dus uw baby s gebaard, door de ongastvrije engte van donkere Botsende Rotsen gekomen. Rampzalige vrouw, waarom treft u zo zwaar een drift die met grimmige moord wordt betaald? Eigen bloed dat de aarde besmet

is gevaarlijk, van godswege valt dan een passend verdriet op het moordenaarshuis. KIND

vanbinnen

Ó, O.

zang Hoort u schreeuwen, strofe hoort u een kind? O, ellendige, o, rampzalige vrouw. EERSTE KIND Vanbinnen O, wat moet ik? Hoe ontvlucht ik mijn moeder? T W E E D E KIND Vanbinnen Ik weet het niet, lieve broer. We worden gedood. KOOR zang Zal ik het huis ingaan? Wij moeten toch de kinderen redden van de dood. EERSTE KIND Vanbinnen Ja, in godsnaam, red ons, nu meteen. T W E E D E KIND Vanbinnen Het mes hangt al boven ons hoofd. KOOR zang Ellendige vrouw, van steen was u dus, of van ijzer, dat u zoons die u droeg in uw schoot met uw eigen hand doodt. KOOR

Eén vrouw, hoor ik, antistrofe één vrouw uit het verleden

sloeg zelf de hand aan haar zoons, Ino, door de hemel met waanzin geslagen, toen Hera haar zwervend uit huis had gejaagd. Zij stort zich in zee, arme vrouw, voor een goddeloze moord op haar kinderen. Hoog boven water stapt zij van een kaap en vindt met twee zonen de dood. Kan iets ergers gebeuren dan dit? O, vrouwenbed vol lijden, hoeveel kwaad heb jij de mens al niet gedaan.

Slotakte

Jason op JASON

Vrouwen, u die hier dichtbij de woning staat, is Medea, die zo'n vreselijke misdaad pleegde, hier nog binnen of heeft ze de wijk genomen? Zij moet zich wel onder de grond verbergen of op vleugels in de wijde lucht opstijgen om niet door het koningshuis gestraft te worden. Denkt zij, na de vorsten van het land gedood te hebben, ongestraft te ontkomen uit dit huis? Maar ik maak mij eerder zorgen om de kinderen. Haar zal men laten boeten voor haar daad, maar het leven van mijn zonen kom ik redden. Ik ben bang dat de familie hun iets aandoet om hun moeders goddeloze moord te wreken. KOOR

Arme man, u weet nog niet hoe erg u eraan toe bent, Jason. Dan had u dit nooit gezegd. JASON

Wat is er dan? Wil zij ook mij soms doden? KOOR

Uw zoons zijn door hun moeders hand gedood. JASON

Nee, wat bedoelt u? Dan ben ik verloren.

KOOR

Uw kinderen zijn niet meer, bedenkt u dat. JASON

Waar dan heeft zij hen gedood? In huis? KOOR

Open de deur, dan ziet u uw vermoorde zoons. JASON

Maak onmiddellijk de grendels los, knechten, doe open, zodat ik de dubbele ramp kan zien, de kinderen dood, en haar, om haar te straffen. Jason probeert de deur te forceren. Medea verschijnt op een wagen in de hoogte met de lijken van de kinderen. MEDEA

Wat sta je daar te duwen, aan de deur te rukken? Zoek je naar de lijken en naar mij, de dader? Spaar je moeite. Als je mij soms nodig hebt, zeg wat je wilt. Je krijgt me nooit in handen, want de Zon, mijn vaders vader, gaf mij deze wagen die mij uit vijandelijke handen redt. JASON

Walgelijk wezen, geen vrouw wordt zo gehaat door de goden, door mij, door de hele wereld. Jij die een mes durfde te steken in je kinderen, jij, hun moeder, en mij kinderloos vernietigd hebt. En na zo'n daad kijk je nog naar de zon, naar de aarde, na zo'n goddeloze misdaad? Ik vervloek je. Nu begrijp ik wat ik toen niet zag, toen ik jou uit je huis in dat barbaarse land naar een Griekse woning bracht, een monster

dat haar vader, haar geboortegrond verried. De wraakgeest die jou zocht heeft zich op mij gestort, want voordat je mijn mooie schip betrad, had je je eigen broertje al thuis gedood. Daarmee ben je begonnen. En nadat je met een man als ik getrouwd bent en mij zonen hebt gegeven, heb je die uit louter jaloezie gedood. Geen Griekse vrouw had ooit zoiets gewaagd en toch heb ik jou boven hen verkozen voor een huwelijk dat mijn ondergang geworden is, met een leeuwin, geen vrouw, een wilder beest dan Skylla in de zee. Maar met geen duizend scheldwoorden kan ik jou kwetsen, zo brutaal en hard ben je. Weg jij, perverse vrouw, bloed van je eigen kinderen kleeft aan je handen. En ik, ik kan alleen nog huilen om mijn lot. Mijn nieuwe huwelijk baat mij niet, de zoons die ik verwekt en opgevoed heb leven niet meer om ze aan te spreken. Nee, ik heb ze verloren. MEDEA

Ik was uitvoerig op die woorden ingegaan, als Vader Zeus niet wist wat ik voor jou gedaan heb en hoe jij dat hebt beloond. Jij zou, als je mijn bed versmaadde, geen gelukkig leven leiden en niet om mij lachen. De prinses, of Kreon die haar aanbood als je bruid, zou mij niet ongestraft verbannen. Daarom, noem mij een leeuwin, als je dat wilt, een monsterachtig beest als Skylla in de zee, ik heb jou in je hart geraakt zoals het moest.

JASON

Jijzelf lijdt ook en deelt in mijn ellende mee. MEDEA

Zeker, maar mijn pijn heeft zin als jij niet lacht. JASON

O, kinderen, wat een moeder troffen jullie. MEDEA

O, jongens, je vaders hartstocht werd je dood. JASON

O nee, ze zijn niet door mijn hand gedood. MEDEA

Wel door je egoïsme, en je nieuwe huwelijk. JASON

Was dat voor jou een reden hen te doden? MEDEA

Voor vrouwen is dat niet zo'n ramp, denk je? JASON

Als ze verstandig zijn. Voor jou is er niets ergers. MEDEA wijzend op de lijken Zij zijn niet meer in leven en dat zal je pijn doen. JASON

Zij leven wel, o god, als vloek die op jou rust. MEDEA

De goden weten wie met de ellende is begonnen. JASON

Ja, zij weten van jouw walgelijke geest. MEDEA

Walg maar. Ik haat die zure stem van jou. JASON

En ik de jouwe. Maar je bent er snel van af.

MEDEA

Hoe dan? Wat moet ik doen? Ik wil niets liever. JASON

Laat mij hen begraven en de klaagzang zingen. MEDEA

O nee. Ik zal hen zelf naar Hera s tempel brengen en begraaf hen daar met deze hand. Dan kan geen vijand zich aan hen vergrijpen en hun graven openbreken. Ik verplicht dit land in het vervolg een offerfeest te vieren om voor deze goddeloze moord te boeten. Zelf ga ik naar Athene, waar ik koning Aigeus' huis zal delen. En jij sterft de lage dood die je verdient, ellendeling, je hoofd wordt door een brokstuk van je schip verbrijzeld, als een bitter einde van je huwelijk met mij. recitatief JASON

Dan bid ik dat jij door de wrekende geest van je zoons en het bloedige recht wordt gedood. MEDEA

Welke god, welke geest hoort jou aan, die vreemden door meineed bedriegt? JASON

Weg jij, weg, smerige moordenares van je zoons.

MEDEA

Ga naar huis en begraaf daar je vrouw. JASON

Ik ga, beroofd van mijn twee zonen. MEDEA

Dit is nog geen weeklacht. Wacht tot je oud wordt. JASON

O, dierbare jongens. MEDEA

Voor hun moeder, niet voor jou. JASON

En dan vermoord je ze? MEDEA

Om jou te kwellen. JASON

O, laat de lieve mond van mijn kinderen, ach, mijn wangen kussen. MEDEA

Nu roep je ze aan, nu omhels je, toen heb je verstoten. JASON

Laat mij in godsnaam de zachte huid van mijn jongens voelen.

MEDEA

Nooit. Vergeefse kreten. JASON

Zeus, hoort u dit, hoe zij mij afwijst, wat zij mij aandoet, die smerige moordenares van mijn kinderen, deze leeuwin? Zo goed als ik kan en nu mogelijk is, zing ik hun klaagzang en roep ik de goden getuigen te zijn hoe jij die mijn kinderen doodde belet dat mijn hand hen beroert en hun lijken begraaft. O, had ik hen maar nooit verwekt, om hen door jou vernietigd te zien. KOOR

Veel regelt Zeus op de Olympos. Veel wordt door goden onverhoopt volbracht. Wat werd verwacht is niet vervuld. Voor het onverwachte vond een god de weg. Zo liep deze geschiedenis af.

Namenlijst

AI ET ES Koning van Kolchis, zoon van de Zon en vader van Medea. AIG E u s Koning van Athene, vader van Theseus. ARGO(NAUTEN) Z i e JASON.

Maagdelijke godin van de jacht. Beschermgodin van vrouwen. B O T S E N D E R O T S E N Rotsen die de Bosporus, de doorgang tussen de Zee van Marmara en de Zwarte Zee, afsloten door op elkaar te stoten wanneer een schip wilde passeren. De Argonauten van Jason stuurden een duif vooruit en kwamen er veilig doorheen. Sindsdien stonden de rotsen stil. H A D E S (God van de) Onderwereld. H E K A T E Dochter van Zeus en Hera (of een andere godin), oorspronkelijk maangodin. Zij werd vooral vereerd als een godin van de onderwereld en de spoken die daaruit s nachts opstijgen. Zij zwierf begeleid door schimmen en zwarte honden langs graven, en inspireerde en beschermde toverheksen. Vaak werd ze als een afgrijselijke gestalte afgebeeld, met drie hoofden, slangen, enzovoort. H E R A Vrouw van Zeus, godin van het huwelijk. Zij vervolgde meedogenloos allerlei vrouwen (en hun kinderen) met wie Zeus overspel had gepleegd. INO Dochter van Kadmos en Harmonia. Volgens één versie van de mythe sprong zij, toen een van haar zonen door ARTEMIS

haar man was gedood, met de ander in zee. Volgens een andere versie doodde zij op die manier zelf haar beide zonen. J A S O N Zoon van Aison, de koning van Jolkos. Hij werd door de kentaur Cheiron opgevoed, toen zijn vader door diens broer Pelias van de troon was verdreven. Op zijn twintigste eiste Jason in Jolkos het koningschap op. Pelias beloofde het hem als hij een gouden vacht uit Kolchis terug zou halen. In het schip de Argo voer hij uit met de Argonauten (Argovaarders), onder wie Herakles. Jason bemachtigde de vacht met hulp van de Kolchische prinses Medea. Zij kwam met hem mee naar Jolkos. Zie ook MEDEA.

JOLKOS Havenstad van Thessalië. K O L C H I S Landstreek bij de Kaukasus in de zuidoosthoek van de Zwarte Zee. KOR INT HE Rijke havenstad bij de landengte die de Peloponnesos met de rest van Griekenland verbindt. KREON Koning van Korinthe, vader van de door Medea vermoorde Kreousa. M E D E A Dochter van Aietes, de koning van Kolchis, een zoon van Zon. Medea hielp Jason zich meester te maken van een gouden vacht en vluchtte met hem naar Griekenland. Toen koning Pelias Jason in diens vaderstad Jolkos weigerde voor de vacht het beloofde koningschap van zijn vader terug te geven, liet Medea hem bij een zogenaamde verjongingskuur waarvoor zijn vlees gekookt moest worden door zijn eigen dochters doden. Met Jason naar Korinthe verbannen, vermoordde zij, toen Jason besloot met de plaatselijke prinses te trouwen, niet alleen zijn bruid, maar ook - misschien een eigen toevoeging van Euripides

aan de mythe - haar eigen kinderen. Zij zocht haar toevlucht bij koning Aigeus in Athene, van wie zij een zoon kreeg. O LY M p O s Godenberg. Hoogste berg in (het noorden van) Griekenland. PAN God van de wilde natuur, die mensen in paniek kan brengen. p A N DIO N Vader van Aigeus. p ELI AS Koning van Jolkos in Thessalië. Hij verdreef zijn broers om alleen te kunnen regeren. Zie J A S O N en M E DEA.

p ELI ON Gebergte ten oosten van Thessalië, grenzend aan de Egeïsche Zee. S K Y L L A Een blaffend vrouwelijk monster met twaalf poten en zes koppen dat een hol in een rots aan zee bewoonde tegenover een ander monster, Charybdis. In de Odyssee verslindt het zes matrozen van Odysseus. T H E S S A L I Ë Rijke landstreek in het noorden van Griekenland. Z E U S Griekse oppergod, zetelend op de Olympos.