Ekrem ARIKOGLU
Örnekli Haka$ça-Türkçe Sözlük Ekrem Ankoglu
Akçag Yaymlan / 695 Söz/ük 1 18
ISBN 975-338-671-0
© Bu kitabm bütün haklan Akçag A.:? ' ne aittir,
Kapak I Emin Behek Sayfa Dûzeni I Akçag Dizgi Ünitesi Basta I Baser Matbaast - 356 88 88 1. Basket Ankara 2005
Akçag Basim Yay,m Pazarlama A.S. Tuna Cad. 81J 06420 Kvulay - Ankara TeL (312) 4321798 - 4338651 Faks . 432 2852
www.akcag.com.tr
[email protected]
içiNDEKiLER
Sözlü k Hakkmda Krsalt malar Hakas Türkçesi Ses Bilgisi
7 11 13
Sözlük A
19 21
B .. . . . . . . .
M
ç
69
0
117 12 1
E F G H 1...
1~
129 133 203 2 11 235 237 28 3 287 305 3 17 333 34 3
L. J K L. M N 0 Ö P
R
:
.
.
..
lli
S
M
~
.4 65
~
.
4~
U . . . . .
..
ill
Ü
~
V
553
Y L . .....
..
.
.ill ill
"o
SÖZLÜK HAKKINDA Örnekli Hakasça Türkçe sözlük dört ana kaynak tan Iayd atamlarak heztr-
Ianrmsnr. Bunlardan birincisi B.(lskaJsQ.v'un 13 bln kelimelik Hakasça-Busça' söz lü~üd ür. Önce likle madde ba~ l olarak bu sözlOkteki keümeler almmrsur. [kinci kaynaqrrmz deé erli Hakas antropoloqu ve tarihçi si Viktor Butanayev'in "Ta rih-Etnogratya SOzlüéO..2dOr. Bu sözj ük su anda Türkiye T ürkçesine cevrilmekte old uqundan sadece diger sözlOklerde geçme yen kefirneten ve bu kelimelerte i1gili bazr örnek cümie veya cûmleciklerl aid Ik. Butan ayev'ln eserinln özelllkle Hakas sözlû edeb iyat ûrünlerlnl anlayabilmek Içtn çok degerli bir kaynak old ugunu belirtmeliyiz . ûcuncü kay naglmlz Busça-Hak asça SOzlOk'tü(J
Bu sözfûk daha çok kellme lçermeslne karsrhk. Rusça kelimelerin
kar~ lhgl
Hakasça açtklama eeklinde verildiQinden madde ba!}l etarak yete rince tayoalanamadik. Elinizdeki s özl üöü digerlerinden ayrran en önernli özellik çag da!} Hakas edebiyatçrlannm eserlerinden almnlar yapuarak kelimele rin cüm le içerisinde kuüammlannm verilmesidir . Yani dörd üncü kay naglmlz doqtudan çag da!} Hakas yazanannm eserleridir. Bu y önûyle sözlük, dünyada bir iJk clmaktadn. Aynl sekild e pek çok atas özû ve bilmece de kelimelere ömek erarak verilmi!}tir. Haka sçamn gün ürnüze kadar Hakasçadan-Hakasçaya anlanmh sözlügü yapüamarmstrr. Bilim adamlartmn bu konud aki çabalan siyasi sebeplerden dolayt sonuç verrnernlstlr . Sözlükte en tamnmr s yirmi doku z Hakas yaza nmn edebi eserlerinden örnekler almmrsnr. All nan cümleter, atasözlen ve bilmecelerde geçen kelimeler bazen birden çok kelime için ömek gösterilmi~tir. Burada önemli olan madde ba~l olan kelimenin ömek verilen cümle içerisinde geçmesidir. Hakasça metinIer bitgisayar rnarite tiyle ta ranrms va madde bast ola n kelim elerin taranan metinter içerisinde varsa, örnek cümle DIarak almrrustrr. Aynca uzun zamandtr üze rinde çahsnqmuz Hakas Kahramanhk des tanlannda geçen kelimeler de sözlüge annrmsnr.
J
Baskekov, N.A- lnkije kova-Grekut. A.I. Ha kaasko-R us kjy Srova r ' Ministersrvo Kuul'tun, SSSR, Moskva. 1953. Butanaev, V.Y. l-loorlly·O ns Ta r hm -E ruegra fflya Siistigi A ~ban-Tura. 1999. Çankov. 0 .1.(Bas redaklör) Russko-H ak a ssk ly Stova r ' Moskva. 1% 1.
8 1 Ömddi Hukusça-Türkçe Sözl ük
Haka sça gibi en faz la yetrnls bes yrlhk yazrh ta rihi olan blr lehçenin s özlügünü vapmanm çok çesitli sor unlan otduqunu sözlügü haznlarken anladrk. Önceflkle hangi kenme yazt diline ait olacaktr, hang isi aglz kelimesiydi? Sözlüklerde bu konuda kayrtlar bulunsa da, sözlüklerin aglz dedig i pek çok ketimenin çag d a ~ Hakas yazarlan tarafmdan kullamldlglnt gördOk. Saga y, Hakas yazr dilini o justuran aglzlardan biri olm asma ka ~lI r k söz lüklerde 'Sagay a9zrn a ait kenmeter vardt. Biz de ç tkar yol olarak u la~ tl g rmlz b ütûn kelimeten sözlûq e atmayr bulduk . Hakas aqtzlarmm kelimele riyle ilgili aynntrh bilgiye ulasmak isteyenlere Gülsüm KiIIi'nin Hakas aq tzlanru konu aran doktora çansmasrru tavstye ediyoruz . Yazr diliyle, ag lz keûmelennm kansmasuun en nemli sonucu, bir keümenin birden ço k seklinin ortaya çikmasidr r. Bu kelimelerin hepsi s6z lüge atmrrus. bazen kelimelerin her bulunduqu yerde anlamr verilirke n, bazen g önde rmeler yaprlrmstrr. Anlarru verilmeden gönderme yaptla n keumeter çoqunlukla agrz kellm elerl olrnustur. ö-
Haka slar üç yüayrldan tazla btr zamandtr Ruslarla birlikte yasamaktadrr. Bu yüzden Hakasçada Husçanm teslrt diger Türk lehçelerinm çoqundan daha tazfadtr. Özelli kle konusma dilinde cü mle yaprsuu etkiteyecek oranda Rusça etkisi vardrr. Su sözl ükte Rusçadan ahnan kelimelerin bir ktsmm a da yer verîlmekle bera ber, önemli olan kelimelerîn Tûrkçe kökenliler otduqunu düsünüyoruz. Çü nkü Rusçadan giren keltmeter herhangi bir Rusça Tûrkçe sözlûkte kolayhkla bu lunabilecektir. Hakas yazarlannm da edebi eserlerinde çogun luk· la Türkçe k ökenll keumeten kulland lglm gördük. Söz lük içerisindeki ömek cOmlelerden bu durum kolavca anlas dabilir . Rusçad an Hakasça ya giren srtatla r astltannda ince *ekilli olsalar bile Hakasçada -ay sektinde kalmdrr . Rus. yurîdiçeskiy » Hak. yur idiçeskay, Rus. ad rnlnistrativr uyc- Hak. admi nistrativnay, Rus. aqr army > Hak . agrarnay. Bu sekildeki bazt stfatlar sonlanna - LIG ek i alarak Türkçelestlriltr. Rus. mo to rr uy > Hak. rnctorhq. Rus. etajmy > Hak. etajtlg. Rusçadan ahnan kelimeler Hakasçada iki seküde fiille§tirilir. Sirincisi Rusça liilin üzerme pol- tiiänin getirilmes idir. Rus. kapiUuliroval.>Hak. kapüulirovat' pot-, Rus . komandirovat > Hak . kcmenoirovat' pot-. Rus. kcmblnirovet > Hak. kombinirovat' pol-, Rus. marinevat > Hak. rnannovat' pol-. Rus. marst rovet » Hak. marstrovar pol-. lkincis l ise Rusça ism inlerîn - LA ekiyle fiille~ti ri' mesidir. mina-la, nomer-la -, plom ba-ta-, pud ra-la - vb... S6zlükte fiiller mastarsrz tabanlan yla ennrmsnr . Hakasça nm mastar eki irge, -erqa , -erqe ekidir. (-er srtat fili + ge yönelme Mli eki) Fiil taba ni ünlüyle bitiyorsa (ister kalm ister ince olsun) fiilin son sesi ' j' ûnlû sûne d önüs ûr: aragala-rga> araga lirga, araçrla-r öas-araçrlir öa, kTzenne-rge>kizennirge, küzerge>küzirge. Fiil tabani ünsüzle bitiyorsa, taban kalm1 1k incelik uyumu na göre, -arga, -erge eklerinden birini alrr: külin -erge, külükten -erge , piS- >plz-a rga,
/0
Ornekli Hakasça-Tü rkçe Sözluk 19
j
satno-aröe. taz uat-» taz tlao-arqa , ta nh-c-tanq-arqa , tTk->Ug-erge . Görüldügü gibi tabamn son ünsü zü tonsuz lse , masta r eki ünlüyle bastamqmdan. bu ûn-
süz tonlulasrnaktadrr. Hakasçada
-$
istesfik , ·0 dö nüslûlûk, -I pasiflik, -t ve -nr ett irgenlik eklen-
dir. s ile Isteslik yaprlan sekiller (birlikte) geklinde açrklanrr ustrr. Bu sekil bazen birbirini, birbirine anla mla nna ge lebilir . En isle k isimden fill yapnn ek i -LA'd lr.
-$
ve ·G ekleri fiil isim lerid ir.
Sözlükte fiil kelirn ele rl, fiH tab amnd an sonra krsa çizgi konu larak behrtü-
mlstlr. Isimler aynca belirtilmemistir. Diqer kelime tûrleri ve kelimenin hangi alana ait oldu qu beftrtllmeye çahstlrrus trr. Ancak özell ikle stfat ve zartlann blrbirlerinin ye nne kullan flab ild ikleri unutulmamahdrr. Bu yüzden ö nemli olan kellmenin cüm le içindekl kon um udur. Haka sçada keflmeler, c-, d- , t-, g-, j-, k-tkatm strada n). r-, s- v- z- seslerlyIe basla maz. Dolayrsryla bu seslerle bas tavan keftmete r yüksek bir ihtimalle Rusçadan almndrr. lçe rlslnde § sesi bulunan kelime lerin Kiz il veva Sor aqz ma ait.olduqu düsünûlrnelldtr. Sözlûqûn basma ktsa bir ses bllqls! bötümü ekledtk. Ok unursa Hakasça ile genet Türkçe aras mdaki ses farknlrklan kolayca ç örülecektir. Sözt ük yakla!jilk on Ylllik blr emeqrn ürünüdür. Bu sürecin özellikle son alt i aym da ço k yoö un çahsnm . Bu çalrsma strasmoa pek ço k kisiden yardtm q ördü m. Öncelikte Hoca m Ah met Bican Erci lasun beni Sibirya'ya yö nle ndi rmekle , çahsmarnm he r a nmda ba na moral ve rip eöttmekre ve en son olarak da sözlügü gözden geçirmekle büyü k pay sahibi. Hocam Süleyman Kayrpov Rusça konusun da srkmnda old uqum her dak ika yammoa idi. Pek çok Hakas'tan yar di m gördüm. Viktor Buta naev , Haxasya'da he r zaman yarduncrvdr . sözlü öünden de taydalandrm . Olga Subrakova hocam Hakasça kaynak bu lmamda gerek Hakasya'd a, ge rekse de ese rleri T ürkiye'ye getirerek büyük katkt saqladt. Bölüm beskar urn Fatih Kiri §çioglu maddî, manevî her an yammdayrn . Arkadaslanrn Figen ve lbra him Dile k sözlüqü titizlikle gözden geçirdiler. Bö lümdeki Aras u rma Görevlisi arkadas lanm Yavuz, Fevz i ve Hüseyin tashihte yardtmcr oldula r. Esirn ve çocuklanm çok sabutrvdt. Çahstrken 13 yasmdaki ktztm Busra yûzlerce kez ; "Babactqtm kahve later rnisin ?", ü ç vasmdaki küçü k krztm Ayb ike; 'Babacrötm kucaötmaü) oturmak istivorum" dedi. Osman ve Mehm et s tkça : "Baba biz! gezmeye göt ür." yazth pankartlarla sa londa yûrüvüs yapttlar. Doqrud an veya dofayh emeö i geçen herkese tesekkür ediyorum . Eser bir ilk olduqunda n hata lan bulunacaktrr. Bu hatalar faydalananlar tar atrndan gü ndeme qetirttlrse mutl u oracaöen. Ekrem ARIKOGLU Ankara, 2005
Ij
10 I Örnekf Hukasça -Türkçe SözlUk
Sözlükte EserJerinden Örnekler A/man Yazarlann Ad/armm Açlllml
A. Çerpakov A KlZlçakov A Kuzuga~ev A. Topanov
Aleksandr Yakovleviç Çerpakov Andrey Andreyeviç Kmçskov (Hallaro v) Andrey fvanoviç Kuzuqeçev Aleksandr Mihaloviç Topanov
F. Burnakov G. Kazaçinova G. Topanov
Filip Timofeye viç Burnakov
f. Kapçlga!jev
Ivan Vasily eviç Kapçlga§ev
Gafina Grigoryevna Kazaçinova Georgiy Fedoroviç Topanov
I. Kotyufjev
Ivan Grigoryeviç Kotyw;ev
I. Topoyev
lIya Propokyeviç Topoyev
M. A~anov M. Bainov M. Çebodayev M. Kilçiçakov M. Kokov
Mihail Aleksadroviç Af}anov Moisey Romanoviç Bainov
N. Domojakov N. Nerbi§ev N. Tinikov N. Tyukpiyekov P. §tlga§ev S. Çarkov S. Kadl§ev S. Karaçakov V. Kobyakov V. Mayne§ev V. §ulbayeva
Mihai/ Nikolayeviç Çebodayev (Odayev) Mihail Eremiyeviç Kilçiçakov Mihai/ Semenoviç Kokov Niko/ay Georgiyeviç Domojakov Niko/ay (Karkey) tronmovïç Nerbi§ev Niko/ay Yegoreviç Tinikov Niko/ay V/adimiroviç Tyukpiyekov Petr teresoviç $flga§ev Sergey lliç Çarkov Semen Prokopyeviç Kadl§ev Sergey Yegoroviç Karaçakov Vasily Andryeviç Kobyakov Va/eriy Gavri/oviç Mayne§ev
V. Tatarova
veemme Ga vri/ovna $ulbayeva Va/entina Kirillovna Tatarova
V. Ugdijekov
Viktor Viktoroviç Ugdijekov
' 2.
KISALTMALAR
I
anat. ask. bag. belt. bk. bot.
eog. din. ed.
Misra aymel. Anatomi
Askerlik Bag/aç Be/tir a{}zl Baklnlz Botanik Cografya Din Edebiyat
e.
Edat
ekon.
Ekonomi Elektrik
elk.
esk. ET.
fel. fiz.
9'·
Eskim i!j Eski Türkçe Fe/sefe Fizik Gramer
Hakasça
Hak. hIk. kaç. ku. kim.
Kimya
koyb.
Koybal agzi
Haik agzmda Kaçin 8(;ZI
Km! agzi
k,,;.
Kar~jlla$lmnJz
mat.
Matematik Me caz Müzik
mee. müz. Rus.
Rusça
sago
Sagayagzi
s SJfat sinem. Sinerna sp. ~or.
Spor $ora{}zI
tenm. Tanm. lek. lekr.
teks.
TeknoJoji Tekrar Tekstil
tip.
np
tiy. Trk. ünl. vb. zf.
Tiyatro Türkiye Türkçesi Ünlem Ve benzeri
zm. zool.
Zarl Zamir Zo%ji
13 121 Ömckli Hnkasça- TUrkçe Söz lok
Günümüz Hakas Alfahesi ve Türkçedeki Karsrhktan
Hak. Aa &6 BB
Trk. Aa Bb Vv
Hak.
Trk.
Po
Rr
Cc
Ss
TT
Tl
Yv
-F-, -F
Go -0-, -0
Yv
Uu Uü
nn
Dd
$ rb
FI
rr
EB
EB
Xx
Hh IGrrtlakSli
lKJr<
J
Lr,
Ts.ts
33
Z,
4,
çc
~"
ii
-, - -v
c
ii
Ir
Ww
s,
Vr~
Yv Kk Lr
WUI
Sc.sç
-b
Sertlestirme isareti
KK
nn MM
H"
Mm Nn
blbl
-,
Ir
Yumusatmaearef
33
EB
-H-, -H
-rl-, -n
10, "
Vu , vu
00
00
RH
Va, va
Öö
Öö
è
Va, va
nn
Po
HAKAS TÜRKÇESi 5E5 BiLGiSi I. ÜNLÛlER Hakasçada dokuz oormat. sekiz uzun ol mak üzere on yedi 0010 butunur. Trk .nden farldl olarak normal krsa i ünlOsOnden daha dar bir T ünlOsü va roir. Diger ünlOlerin uzun
~eki lle rinjn
uzun ünlûleri
bulunmasma ka'llhk T ünlûsünûn uzun vervenn yoktur. Hakasçanm
üns üz d ûsmesi SOnLJCU o rtaya
ç lkm l~
eelt oimayan. ikincil ünlOlerdi r ve
yazrda narmal ünlü nün iki kere yazuma ssyla çösternrr ier.
E'F'nin uzun unmren
Hakasçada normald ir. Çe9itli kaynaklarda sadece öö t (öd) kelimesinin asli uzunluqunun bulundu!}u yazrlmektadrr."
A.ÛNLÛ OeÖI$ MELERI
0'1 Günümüz Haxasça srrda. Erye g6re , lid
öraüoe kuralh
deQi9me görOlOr, Bunlar-
dan biri kelimelerin Uk recesroe ET "e" sesinin Hakasça da i'ye oön üsrresknr: elig> ilig (alli) , eb>ib (ev). se n>s in (sen), keç-skts- (geç-), temir> l imir (demir) Haka sçece gö rülen bu Onlü
degi~ikl ~i
düzenli clmasma kar§ lhk çok az keume.
özelfikle Sagay aQzmda, hem i- hem de e-f sekille riyle kul1andabilir: im- :: e m- (emmek ), ig- :: eg - (eQmek). irineek eerincek {erincek, öeenen)... Armma kelimelerde bu deQi§iklik görülmez. Kelime ler kendi ûnlûle rini koru rlar: ekren , element, eskiz, epos
I>' ET. kefirnele rin ük necesinoe bulu nan e ür aüsü i ulurken; ET'nin bütOn i ünlüten de
nonna1 i OnlOsünden daha dar ve krsa T ür aö s üne dönO ~O r. iki>ikT (iki) , ine k>Tne k (Inek) , jç-c-Is- (içmek) górülen bu OnlO
deg i~ik liQi
ki ~i>kTzi
(ki§i). Hak .nde
dOzenlidir. AJmma keurrerer kendi ünlülerini korurtar;
Indiyets (Hintli), iyul (lemmuz). kapitatizm, rretaftzika (metal izik)... Haka sçada ek lerin yuvarlak ünlOl0 varyantlarr yoktur. Bu sebepten ET.nin yuva rtak ünlülü bü tün ekleri Hakasçada dOz varyantlanm anrta r. KalinIl k ineelik uyu muna gó re; -ü->-T-, -U->-I- degi§iklikleri olur:
4
Grammatik e Hakasskogo Yazika, Moskva. 1975, s.19.
141 Örnekli Hakasça-Tërkçc Sözlii k
ü>I küldür>kü\dir-(gü ldür-), l il rüm> türrm (dürüm), biliük>pizik (beiik), köpilk>kObTk (köpük) . U> I
açvc-enn (açlk), kolum>holl m (kolum) , yagmUf>rla l)m lr (yagmur) Eklerde görOlen bu ünlil deOiimesi iki heceli tabantann ikinci becesnin o öztesrresi
~klinde
de gOrûlil r ki bu
tabanrar oa kOk;
olmamak gerekir;
otuz-ous
(otuz) boyun
»moym (boyu n), ezuc-enn (azIk), baltu >pattl (balta) Yumupnl mls , yumc sajc-mmzax kenmeiennee. kebme «ök önoe ünlü d ûztesmesl görülmektedir. SigTzon -c se kiz on,(80), çntcn < yedi on (70 ), artene attr on (60) gibi bitisik keümeIerde bu
deg i~me
gOrOlmez, aynca xrro
büziilme sonuncla « -agu) uyum
dl~ '
kalm lli ketimeler de bu kurala uymaztar.
Hakasçada bulunan -ox. -ök eki (ETnin ok kuvvetlendirme edah) sadece bu varyantlanyla bulunur ve uyuma girmez . Bu ekm geldigi kelime krsa ünlüyle bil iyorsa bu ktsa ür ëü d üser: kTzl>ki zT-ök>kTzök (insan gibi, insan dal , pata-para-oe-palex (çocuk gibi, çocu k
dal Ancak kelime -i, - ö, -0, ünlü!erinden birl veya uzun ünlüyle biliyorsa sondaki ûnlû
düemez: kTzeeök (ki~iye de), xrrocx (klragl gibi), minTök (beni de). Bu ek geldigi keumeye "da- , -gibi " anla mlanm kata r: parqanoxtar tonla r da
gitmi~),
çöre rök (0 ca yû rü-
yecel<), kiregöksin ( sen de ge reksin). Hakasçada master eki -afga, -erqe, -rga, -rçe'c är. Bu ekler ünsuzre bëen fiil tabentarme dogrudan qeur: tul- >Iudarga (lul mak), kis-sktzerçe (giymek), üqren-
>ilgrenerge (äg renme k) Ancak liil tabam ünlüyle bitiyorsa , fiilin sen ünlüsü ·i olur: oyna- ><>ynirga (oynamak), sOle-> sölirge (sOylemek), imne-> imnirge (ememek, ilaçlamak), çlh - >ÇllirQa(llImak ). Buradak i hilin son üniäsüoün yenne gelen -i ûnlüsU
krsa yazumaema ragmen sövieraete uzundur .
B) ONLO BENZE$MElERI Hakasçada k, x, g, g, n.. gibi ûnsûzlerln iki ünlü arasmda ertyerek d üsmes ! scn unda Van yana gelen (ikizI9ien) iki Imlû benzesir. Bu tenzesme çog unluk la ilerleyicidir. agll >aal, aglr>aar, ogul >OOl, yangak>naah, YUglp>ÇUUP, yaylagl>caylaa Gerileyici ür aü benzesmes t geni§ ün/ünün dar ünliiylj kendisine benzetmesi seklinde görülilr:
ki~ige > kizee,
yaz lga>çazaa , to rug at> toreet. sanç etssaraar.
\6 Ürnek li Haka~a.Tiirkçe Sëzlü k , I S C) ÜNLÜ TÜREM ESi
Sonu iki ünsüzre Men bazr kelimelerde bu iki ünsüz arasma ünlü girer" aip--ano. kork. >hon h-, klrk ·>hrnh· . ba rs>pan s. börk.>pörik . Ha kasçayta ET. arasmoajd belf ba ~1l Crnlü larkl lla~ ma lann i rnaedeler hálinde s öyIe srratayabillriz:
1. Hakasçanm uzun ûnlûlen ikincikl ir. Ûnsüz du~ mesi sonucv ünlQ be nze~mesi .
geni$ ünlünün dar OnlüyU kend isine benze nnest ~klindedi r. Bu yüzden 11, UU, GD uzun uzu n üntören. jJk heceden soma, uyum
ünlüleri ilk treeeden soma görCilmez. 00 ve
öö
d llj l kalm l!j pe k az kelimede görüfür: xuco (klra~I). przoo (buza{ll)(yazt diJinde bu kelimei er Ç(>êunlukJa tek hartle Y8Zlhr) ii uzun ünlüsü ise iki i ünrüsünün arasmda ki ünsü-
zün
d'4mes i sonunda
görürür. izïk;·i m>izig-im>iziim (kap,m), pÖrik-im>pórig'
Tm>p6riim (ljapkam). 2. ET'de ke fimenin ilk hecesinde bulunan e ünlüsü Hak .nde i olur.
3. Ern,n i ünlüle ri Hak .nde normalden da ha krsa ve da r T ömüeöne ocn üsör.
4 . Haka sçada -ensnaïar dlljmda- Uk heceden soma yuva rlak ünlü bulunmad rgmdan, ekle rin secece düz ünlülü varyanllan verd« .
5. Hakasça da bazr kelime lerd e iki ünsûz aresmos ünm türemesr gö rOlOr: ahp (alp),
XJrlX
(klr1<).
11. ÜNSÜZLER Hakasçad a 24 ünsüz bulunur. Bu üns üzter Hakas allabesindekt strasrvra: b, v, g. n, IÏ, p, r, s, t, t. x, te, ç, C, ~, sç ~ekl inde dir. Bun lardan v , i. t, ts . ~, sç seslert almma keümererde (ço\';junlukla Ausçadan) görOIOr.
g, d, i, z, y, k, I, m,
Ünsüzter kend i lçlerinde ç rkrlj noktalarrna göre baz r gruplara aynlrrlar: Dudak ûnsü zle ri: b, p, m (çift duda k); Dil ucu ünsüaterl: d, t, n, te.
v, f
(d i ~ dudak)
c. z, l . ~ç , I, r
Dil ortast ünsüzJeri: y, c Dil erkasr ûnsûzlen: g, k Gl rtJak \';j,
x, fl
ûnsüaer icnlu lonsuz olcstanna çöre de jki gruba ayrrhr. Tonlu ünsüzler: b, v, g, Q, d , i, z,l, m, n, fa , r, C Tonsuz ünsüzie r: k ,p, S, I, f, x, Is, ç, 11, ~ç, Sonorluk ünsüz iec m, n, fa, I, r. y?
161 Örnekli Hakasça -Türkçe Sözlük p-b, kog, s-z, tod, x-g ünsüztert bir birlerinin tonh, tonsuz sekmenorr. Bu ünsüzlerden biriyle bilen kel ime tonlu ek ald lgm da tonlutasmayla ton lu seknne
cönosür. sape-sabr,
könejc-köneqï (kovasr) Hakasçada ünsüzlerin kutiarunuyla ilgili baz t kurallar rnevcuttur. Bu kuraüann basncatanru $U sekttoe sualayabiliriz: 1- b, d, z. c üns üzferi kelim enin oaemoa ve sonunda bu lunmaz. 2- g ünsüzü Ince srraoa n kel ime lerde, 9 sesi kalm stradan kelimelerde bulu nur. Her iki ünsüz de keurne basmoa bu Junmaz. 3- Hakasçanm k ses r rnce s treden kenm eeroe . x sesi ise sadece kalm en ed an keumeierde buhmur. 4- ç ünsüzü aglz!arda butunmasma karsrhk , van dilinde, kelime sonunda bulunmaz . 5- g, g, n seslert keume son und ayken, kelime ünlüyle baslaven bir ek anrsa, iki ünlü araemoe kalan bu ünsüzler o üeer ve kelimede ün lü uzamast ç örürcr. 6- Kelime sonunda bulunan ok, -x sesle ri iki üniü arasmda -q-, -g- ünsüztenne do nastakt en soma bazen d üser. 7-
v, j, t,
ts , eç. :? ünsüzle rt Hakas astlh kelimeJerde bu lunmaz. Çok eekoen Rus-
çad an Haxesçeya girmi:? ketimelerde bu ünsüzler den biri varsa Hakas 'r örkçest, en azmdan kon usma dilinde , bu sesleri kendi seslerin e oön üstürrröstür: vapon--paqon,
fabrikac-pabrika 8- y ünsuzu digerlerinden terkn olarak van ünlüdür. Yazihsmda da diger unsüzferden farkhhk q östertr. Kelime sonunda ve ortasmda Sl (va) , 10 (yu) ,
ë
lil sektinde
yazumasma karsrlrk kelime ba sinde
{vol, e (ye) sekillerinden biriy le yazttrr.
A. ÜNSÜZ DEGi~MELERi b-> pET' nin keume bes t b- ünsüzterl Hakasç ada çoquniuk'a tonsuzta earak p- olur. (Ba-
Zl örnekter m'li) : batas-pata, bizc-pfsbio-pfr, base-pas, bar-s-par-, bays-pay. b· > mb-s-p- degi:?mes ine göre daha az ka rsumza çrkan b-c-m- degi:?ikligine , ço öuntukfa çerneyct öns üz benzesmestnm sebep oldugu antasumektadrr: ba qatuc-matrr, boyune-mcytn. bu nuc-muru, bolat c-mclat, ounc a-mmca.
k· > xHakasçada s tradan keumetere k- (ka) sesi bulunmaz. EF'nin bu kalm k sestyle bastayen kel imeleri Hakasçed a x-(glrtlaksl "h" ) sesiyle bastar: kak-c-ha h- , kal-e-hal,kulak> hulah, ktz>hIS, kuss-hus . Alinma kelimelerde k (ka) korunur: kaban , kakao, karavan, karne ra, kan ton ..
'8 Omekf Haka sçn-Türk çe S öztük / 17
-k- > -xba~ka>pasha.akça>ahça,aksak>ahsas .ok~a~>oshas .
· k >-x artuc-artm. ale- ah, açulc-azrh , oe-uh , tababtabah -k - >(-x- »
-g-
uyku>uygu, sakeb-seqai, arka-arqe.
y. > çET'nin kelime basr y- ünsüzler i Hakasçada çoqunlukla ç- olmustur (bazen n'dir): var-s-çar-, yargt>çargl. yassças, YII>ÇII, voc-çon.
yao-çar,
y- > nET' nin kelime bast y- ünsüzleri anmsanmeyacak oranda n-'ye o ön üsmüst ür. Ör-
nekteroen anlaglldlgl kadanyla bu durum qerileyic i ünsüz benzesmeslyts orteva çrkmaktadir: yançe- naa, yangabnaah, yaçmu r-nenmn , yumurtqa c-mrmrha, yas-c-nas-
ç. > sçak-s-sah-, ça pc- sa p-, ç öz-s -sïs-, çöps-s öp -ç
>-5
aç-as-, a äac-aqes , ac-as
Hakasçada atmma kelimeler ve birkaç taklidt kelime ersmoa $ ünsozü bulunmaz.
ETnin $ üns üzleri Hakasçada kelime bas t ve sonunda s, kelime içinde da z. tonsuzlar vamnee yine s ünsüzü vle karsrlamr:
tor uurar
ya nm-
kuss-hus, aoaes-eoas, alkl$>alg ls, $i$->Sis-, ba se-pa s, erdams-.aroams. -z > -s Hakasçada kelime sonunda -z ses! butunmadrqmdan ET'nin kelime sonu -z ünsüzleri Hakasçada -s otmustur : söz-sös, km uzst nrms, kazc-has, oIUZ>otIS, kIZ>hIS , bcc-prs, semizc-semïs. ETnin $ ünsüzü Hakasçada S otur. bu s ses! tonlu sesler arasmoa z'ye o önüsür.
$> (S»Z kosul-c-hozrl, tüs -st özerçe, as tr-c-aztr-
ç>s>z Asli ç olan takat Hakasçada s'ye oön üsrnüs sekmer iki ünlü erasmo a toniurasarak z olur: uç-s-us-c-uzur-. üç- üsc-üzören
18 I Örne kli Hakasça-Türkçe SözlU k
·d- > -z- > (-5-) Tü rk lehçelerini smrnanorrmada ölçü nerden bir i erarak görülen ET'n in -d- sesrert Hakasçada -z- oimu stur. Bu yüzoen smrflamalarda Hakasçada ·Z· dili (lehçest, ~ivesi) denme kl edir. Bu z sesrerl Hakasçada kelime sonunda va tonsuz üns üz yamnd a Z bulunmedrqmoan tonsuz s olmustor. Ancak bu kelimeter de tonluyla bastayen ek aknglnda sc-z oiu r: adac-azah. eorc-azu, beoüc-pözrk.accrc-astnr. Id-> IS-, toc -s-tos-, kec -
» kts-. -1- > -nSon u -n, -m, ·fi üns üzienyre biten kelimeter I ile bastevan ek aldtklannda I ünsüz u geriley ici ünsüz tenzesmesryte n ünsüzane cö n üsür: aqla-c-aqna-, aklnhg>ag lnnlg , anmla-s-anmna -. ayranllg>ayranmg.
-I· > -I· Son u tonsuz üneüzte bit en keltmeter I üns üzü vre bastayen bir ek aldrklannda bu I ünsüzü ge rileyici ünsuz ben zesmesiyle
»e rnkta-, kapta-sh apta-. akta-sahta-
1 ünsüzüne oönüsur: sü tlüg>sütlTg , artrkla-
..
.. SOZLUK
-A-
....... :,s~.
a (I.) ünl. AI , ha! " /brtJdök tmançatsafi, haydag poter, a?" M. Kokov (Evindursan nasu alur ha?)
de-amTenip
a, nime sin çoohtazul? a, ne dedin?
a (11.) bag. Faket "A magaa kapusta kirek. "N . Tinikov (Faket bana láha na gerek.) aaca 1. Nln e. 2 . Ya1jh kadmlara hitap
o..îo.'ièkli.
aahta- 1. Ba!;jIrmak, çagl rmak: "Konsar I/gapçathan t!:!..fi!!,8zm çasha rça." S. Karaçakov (Konsar, bag irarak agla yan kardesint sJ!!illJ.18§tiriyor.) H.9E_ i _a ah~~~!h.... ya fillana.!:_ Atasözü (Nasu baqmrsen öyle yansuamr.) aba e aah t apça aYI ~ bagIflY0r. 2. Havlamak, ~~ i l e m~k : "Çotur aday, tura homp, çabal aahtap, pazoh çügürip ocnr." N. Domojakov (Ala k öpek, bazen durup, kötü sekilde navieyrp yen iden koemaya bashy or.) aahtaas s. Yayq aract. baöu tkan. aahtas Baglrma, çlglrma, yaygara. aahtas- 1. Bagn~mak, karsrltkh baglr+ mak: "ë-e, ot palihtapçathan petelar, hoora tucuo etio, aahtasçalar, iskirgen Agur." A. Çerpakov (Heey!, o ballk avlayan çocuk lar, alabahk yakatarmstar baq rtsryorlar, diy e haber vermts Agur .) 2. Haviasmak ,
O< ~l.<\aahtap
!S.2!<
çennesmex. eahtat- Baqrrtmek, baqum asma yol açma k. aal 1. Köy. Al a saasha n aalda n srh QJJ.. . .J a. pol binça, izirTk ir ibTn puïnrnt nçe . LA tasözü (Ala saksaöan köyden çrkarnaz. esrik er evlnr bilmez .) halm aal büyük köy . 2. Köyle ilgili, köysel, köye ait. aal sove di köy ihtiyar heyeti. aal so vedl çuns sljl..rum köy ihtiyar heyeti toplamrus . 3. Yurt, oba .
aalay
s. Pembe : "Aalay çibek hur agamnan sunp alam." V. Mayna:;;ev (Dedemden oernee tpek kemer is.. teyeyim.) aalay arah pembemsi, rengi pembeye yakm olan. aalay arah kö g enek kizibisken hl s pala pembemsi elbise giymi:;; krz çocugu. aalcr (I.) tip. Ente ksjyon hastalrkrannm genet adt. aalct agmgda n üreen kizi enteksfyon nastauqmd an ölen kisi. ul ug ester çlçek hastaligl. kiçik ää1Ci ktzarruk . sotur aatc r çlçek hastalig L çil aalcr tip. su çiçe.. gi. 'izik aatc r srtrna. çonh aatcr salgm hastalrk. sater (11 .) Misafir, konuk: "Çir nime icffbizip estcum sivtssn. " I. Kotyusev (Yemek yaprp misafirini ag l rl a ml ~ . ) aalcr pol-misafir olmak: "AmdJ ol Payusantn çurtmda stol kistJnde ulug esto poitp odlr{;an." A~pakov (Slmdi 0 Payuean'nm evinde, masa bas moa sayqm misafir otup oturuycrou.) aster sly la- misafir aqtrlarnak: "Payusa Mfn ötae tee polza , kJ/eg dee çog/I, estct s/ylap odvçs." A. Çerpako v (Payusa gelin kocastz da olsa, telasa kaplimadan misafir aglr laYlp duruyor.) ealcibay s. Misafirperver, konuksever: "Aydo aalclbay kfzi polcan comr." V. Kobyakov (Aydo misafirperve r bir k i~iymi$ .) aatcua - Misafir, konuk etmek . Miske'n i ibge aatcnaam Miske'yi eve misafir ettim . aalcl llg s. Misafirli , misafiri oren, konuqu oran. eter aalClli g pcrq ann ar oniann misafiri vanrus. aalcrtura Otel. aalda gl s. Köylü, k öye ait : "Aaldag/lar, am niik timp , pJr onnçe çnnsrénner." I. Topoyev (Köylüler rahanayro. bir veie tooranrmstar.) aaldagl ügretçi k6y ögretmeni.
a a H lOOClh
- 22-
aal-honcm tekr. Komsu. konu korneu. aal-honcrhf tun ayr anga hlglrcann ar konu komsuvu 'tun ay -
ran' bayramma ça(wm l ~ la r. aal-kü n tekr. Köy halkr. eer-kun pTri glp , perrus ItçelÎ köy halkl toplamp yardlm lai}mli}. aalla- Konuk oImak, misallr oImak: ·M~ aa aal/ap kil çárffier, - teen. ~ I. Kotyuse v (Bana misafir onmuz. demii}.) aallag Misali rlik, misafir oIma durumu. aaltas Misali rlik, konuk olma. aallas- 1. (birbirine) Misafir oimak. 2. (birbirinl) Konuk çaglrmak. aeuat- Misafir aglrlamak, konuk ëtmek: "AalclnJ pazoh aal ibir e Ortl haraa irtire aallat/l lar." G. Topanov (Konugu yine k öyün yanmda gece yansma kader aglrlad llar.) aailIg s. KöyO olan. köp aalhé rayon çok kOyü olan uçe. aan KOlülük getiren ö/O hawen ruhu. aday aa m ötü këpek ruhu. aancrt Melek. kizini n Ikl lûnlnde illJ aa nc u odl rça insa mn iki omzunda iki melek olu rur. aam- Kazanmak, edinmek , sahip olmak. 8aOlg Kazanma, edinme.
aarns- (birlikte) Kazanmak, eioe etmek. aamt- Kazandtrmak , edindirmek, etoe ettirmek. aar (I.) 1. s. Nw, çeun. güç: " KTzJ Jigaanm körerge paza isterge aar." A. Çerpakov (lnsanm aglamaslOl görrnek ve duymak zor.) 2. s. Aglr, lart lda çok çeken, halil kari}ltl: " Tirlig toraat aal arazmda{)/ hat,g çoJca aar hanaam söörtene togdlrat parigan. · N. Tyukpiyekov (Terli dom al kóyOn içindeki sert yoldan aglr al arabaslnl sürükleyerek laklfdatmnn 3. S. AQ lr, deQeri çok olan, göslerii}li: "K6zenekterde oYlh hooSflg aar tOrgl 6rkiler." V. $u lbayeva (Pencerelerde ii}lemeli,
resimn aQlr ipek perdeler.) 4. Aglr, ya vas: "Anan, odlrgan çirfnen aar paZIStig azahtarma tura homp... ~ V. Tatarova (Soma oturou äu veroen
yavas basan ayaklan üzerine kalkip...) aar çurtas zor hayal. aar kün zor gon. aar tm- zor neles atmak. aar çö r- gebe kalmak . aar mai}lna aQlr vastta. aar (11.) zf. Orava. öteve: · Slfaym aar aylandlrça.· V. Sulbeyeva (y02unu öteve döndOrüyor.)aarpeer lekr. oraya bu raya, daQmlk etarak. aar ayla nza ay oshas, peer aylanza kün oshas oraya dönse ay gibi, beriye oönse güne~ gibi. aar-pee r oy las- oraya buraya kosus ma k. aar- tödir tekr. oraya, oraya buraya, bir a ~ aQ I bir yukan: "/zrkteii közenekser aa r·IMr pe eur çá rgen sms... ~ A. Kuzugai}ev (Kaptdan pencereye dogru gidip gelen papaz...)
aar (lil.) An: "Ksrm, aarlar tutça, m6öt satpaza , pi/bes kaydi çurtir. ~ N. Tyukpiyekov (lVi ki ancruk yaptyorum, bal satmasam bilmiyorum na5 11 geçinirim.) aar çldaZI an iQnesi. aar u yazl an kovam. aarçl Ayran ç ökertist, lor peynlrr. aarçlh g s. lçind e ayran çöxettlst bun m an yemek. aarç lll g ügre içtnoe ayran çökemst bulunan çorba . aer-ç ük tekr. Kûlfet, aglf yuko aarda zf. 1. Çok, tazta. aarda maYlhçok yorulmak. 2. Bûsbûtûn, iyiden iyiye, tamamen: "Aarda sujabin pariza, ineyfn çidinip, neae çide salcaflnar, anaii hlz/-kiz ózJ apa~anca , çay tooza mmda çurtacannar." A. Çerpakov (BülOnOyle dayanamaz olunca, kans ml yan lna ahp kaybolurlardl. sonra kl21 darnadl göl ürene kadar, yaz ba yunca burada ya~ a rla rd l .) aarhl s. Uzak, uzaklaki , 61e, 6ledeki: "Suum-saamga aarhl komnatadaii
- 23 -
aann -
apsah slh kilgen. n N. Domoiak ov (Gürültü oatrrnya uzak odadan ihtiya r çtk tp gelm i ~ . ) eertu sarfn uza klaki yer, me rr eeket. earm peerkl oradaki buradaki. aarm- Utanmak, stktlm ak, çekinmek . aanncah s. Ulangaç, srktlqan. krs.
aarsmcah . eennou- utanoir mak. aarmis Ula nma, arlanma, sikuma . aannmas s. Ulanmaz, arlanmaz, SIkilmaz . krs . aarsmmas. aarta- 1. Aglrlamak, sa yqr gösle rmek:
"Astcmt
eertep,
oostenneer
hlglfarlar." A. Çerpakov (Misafiri a!':l!r1a Ylp, evterine çaglrl rJar.) uluglarm aar ta- büyüklere saygl göstermek. 2. Biri adm a kutlama yapmak. 3. Jkramda bulun mak. aar lagcl s. Misafirperver , konuksever. aar lan- Srkmn duy mak, ranatsrznk htsselmek. aarlandrr- SIkmi l vermek. aar farus Babatsrz olma, rabatsrz oius. aarlas- Aglrlamak, birbirine aglrlamak , birbirine saygl göstermek. aarlas hibar, nüfuz: " Pettiye pü ün aarfasta nimes, ü/güzrn çrdfr safga n. "V. sumaveve (Part! bugün itibarh degil, iktldanrnyitirdi.) aarlastig s. Saygm, itibaru: "Kfzee at pirerï - andag ugaa aar/aslig nime. n G . Kazaçinova (lnsena ad vermek böyle çok saygm bir ~ey. ) aarlat- 1. Agl rlalmak, ikram ettirmek. 2. Hürmel etl irmek, sayq r göstertmek. aarhg (I.) s. 1. Pahah. aarhg knigalar pahah kitaptar . 2. Krymetn. oeqern: "A/tmnafi aar/Ig sJffg çiidfmzrn. n M. Kilç içekov (Altmdan degerli, temiz hanndastafi geneims in.)"Vanya, daa arflgzJiVV . Sulbeyeva (Vanya, kardesten de degerlisin.) 3. Sayg ln, hatlrll , itibar h. aarl ig aa ic l saygm konuk . 4. Sevg ili. aarlEg nanclm sevgili dostum. aarhg (11.) s. AnlJ, anSI olan, an bulunan. aarlIg agas a nI! agaç. aars/- 1. Aglrsamak, yük saymak, yük-
,
aa stal-
sünmek. 2. Yor gunluk duymak, kendini yorgu n nrssetme k. aarsm- 1. Srkrlrnak, utanmak. 2. Agl rsmmak, yüksü nmek, aglr oïdugunu oüs ünmek; "Aar daa polzam, adam çwt ma / Aarsmmin çtttr, am surmçam." M. Kilçiçekov (Agl r da olsam at a yurduma I Yüksünmeden ulasur, bunu istiyoru m.) earsmcah kaç. s. Ulangaç, s lkllgan. krs.
eenneen aarsmmas kaç. s. utanmaz. arla nmaz, stkrlmaz. krs. aannmas. aartin zf. Uzaktan, ötede n. aas (ahsI) 1. Ag lz, oasm ön krsrm: "Adlnln ahsm tut kitrp, adm öktemnede çagdap allp, izen aee pirbin, tanncah ünnen of/stap tapsaan. " N. Dornojakov (Atmm agzuu lu l up, furçmrasnra rek yeklasnnp, sefárn da vermeden, sinirli bir sesre Rusça konusmus .] 2 . Aglz, dudaklann çev releclqi bölüm: "Agas çifçenr tmastapçathan aassar tut pirgen. n N. Domoja kov (Agaç kaseyi neles alan eqza dog· ru tutmus.) 3. Aglz , kaptarm veya esyarann aç.k yam: "Ahsl çoh 90f§oktarda su(} daa tudlfbazrn habmmaan. " N. Domojakov (Agzi olmayan kaplarda su tufuiamaya caqmr ousön em emrs.) 4. Ag lz, akarsuyun , derenin agzl. Ah û üe ahsmda ç u rt aan Ak Üüs aqzmd a
vasan us. aashm- Pisma n olma k, pismanlik cuy mak. easta- 1. Dediko du etme k, biri hakkmda kon usmak. 2. Demek, söylemek , konuemak. aastal- Köl ü s6ylemek, kül rel mek: " Pollzii çoh Aydo oofahtlfi açlg tabw aastailp, an smnamblshan Yakrnnafi azm po/bin oylapça." V. Kobyakov (Yapacak bir ~eyi olmayan Aydocugun ael sesi kölü söyle· yip, vahJ;lÎleJ;len Yak m'da n uzakla~amayarak ko~uyor.)
- 24 -
eastan-
ablga
aastart- 1. Agzml bozmak, kütretmek: -Een·aaslanma, amoh min oouer hJglr ki/em.- V. ~ulbayeva (Yalnlz zannedip kütrenne, ~imdi gençleri çaglracaglm.) 2. Kendisi hakkmoa konusmak. eestençam Yemin ede-
(Yakm, vUcudunun actmesma ca va nam ayip. gözlerini saga sota çevirip bagmyor.) abahay 1. E~ , kan . 2. GOzet, çirxin ka r~l 11: "Ke rn prayzmar'i abahay? Matilda.- V. Sulbayeva (Kim herrim1. kesten guzel? Mal iida.) ayda ii ang abahay, k ünden siiTg abahay ayaal zool. 1. Angut, ördekgillerden blr ku~ türü. aat irepçI oshas maglar andan aydmhk qûzet, gOne~le n parlak qûzel. 3. Kraltçe. gul çifti gibi sevçnner. 2. Angutla ilgilL aat mmuhazr angul yumurtasr. abahayla- Sustemek. çözeüeenrm ek. aatrs Uzun peynir kurulma rzqarasr. Ib ebehavran- Süslenmek, çözeuesmek. üetü ne eerca ü eatre ev üstüne KO· abajur Abajur. nan peynir kurutma rzqarast, abala- AYI avlamak. eette - Angut kusu av tamàk: - PfstTii abalas- (birlikie) AYI avlamak. ÇOflnll'i irke huzi aattaml, petem. ebalat- AYI avlalmak. aattitga pir dee çarabas." V. Tatamva (Yavrum btam hatkmuzm abahg s. AYIIl. abahg çi r aYIII ver. sevimli ku ~u olan angullan hiç avabaii hitap sözû. (Çocuk dilînde) balamamek gereK.) ba(Clglm): - 17gï çalaas lag/ar ab Av. ozarinda haydag çir po /ar, abar'i? • tTp rus tigTr l özindegT cazses aba (I.) 1. Ayl. Aba i nekke han nda s tag/arzar közitken. - N. Tyukptyekov nimes. Atasözü (AYI ine{le karces (~u daglar karersmoa neresi var ~ i l.) Abadafi honhsaii , taygaa J daa par polbasslii_ Atas özü (AYIbabaClglm? , diye krz gögün utkunciaki ç splak da{llan göslermi~ .) dan korkarsan, ormana ca gidemezsin.) 2. AYlyla ilgili. aba paia zi abanarçr S . Kötü, kusurtu. kil. abanarçr aYI yavrusu. aba idï ayt eli . aba i nT saglstlg dar gönJ~lü. ayr mi. abanal Borç. (11 .) sago Baba: uAbam ïêd~t'i al'!!!;.. ebenemq s. Borçlu nip oatr. F. Burnakov a am saabbrevlyalura gr. xrs aitma. vesten t!önOyor.) abdlr Sertlesrtrnmrs post. kr~. erdrr ebe- (tel derisini) lsrtmak. abdrra 1. Sandtk: Altln ebdrremm çll abaa Agabey, kendinden bÜYOK erkex: pazmda pir hatl asçam. Bilmece. "/mlner Tzlblzlner, Payapan abaa. Guguk kusu. (AlM sandlglml ytlda ~ u l ba yeva (lt äcmur içiniz, bir dela açanm .) 2. Kutu, Payapan agabey.) abha zets Abaza. Abanstanh. ebean (abaay) hitap sözû. Agabey, kendinden bûyûk erkekler için hitap abldli- Sallanmak: "Sartg lonntg ÇII!JI s özü. abaaû ibden kilgen agabey hadarç/Zl at üstûnde, u/ug pizik legï ellden ge lm i~. Çl1i, abldl/a tûs ha/{Jan.· V. Kokov (Sari ettnsett yllkl çobam at üstönaba çlslegT bot. Agaç çilegi, ahududu. de, bUyiik be~ikleki gibi sallamverkr~ . abag ad l. mi~ . ) aba gadl bot. Agaç çile{li. ahududu . Kr~ . aba çi~tegi abldl s- (birlikte) Sallamak. abag lr - Baglrmak , yfiKseK sesle hay· abldl s Sanayarak avulma . klrma k: " Yakm. idïnïr'i agltg anma ablg bot. Bodur sedir. Sidanmin, harahtarm alas -sulas ab lga 1. Abla. 2. Kendinden bOyük kadikórip. abaglfça." N. OomOjakOv na hitap sözü. kr~ . ab da
J
e
W
- 25 -
abri
'"
abt! (I.) Büyük kûrek.
abrttus Besik.
abt! (11.) Batakhk letnee o rmanlr teoe.
eermrt- MaYI:?mak, uyusrnak, uyuklamak: "Samah tanga paza kün ç/fiina ablttut salgan çi/gl ne asrçus." N. Domojakov (Serin taudan ve gün 1:?lgmdan mavrsan Yllkl çobar u.) ablY Map sözÜ. Aga bey, amca. abtya 1. Amcazade, kuzen. 2. Akraba erkeklerin birbirlenne hitap sözü
abrl aYI May.s. abrla- Grup hálinde saldtr rnak , etraüm çevirerek saldtrrnak: "ça/g ls esturm ebtteen püürlemTfi çrtTg, soon tîstert." N. Nerorsev (Yalruz aygm n etratm r çevlren kurtlann keskin, soguk di:?leri.)
atnta
Teyze , abla , söyleyenin kendisinden büyük kacma hitap sözü : "Çarabas, Plçon emve, moyrn pos forgayahtl çarabas." N. Domo jakov {Yaramaz, Prçon acta. boynu bos toyga r yaramaz. } krs ablga abllag Saldm, s ürü olarak sarorrma.
ecnan- Grup hálinde saldmp avlanmak. abtlas- Grup hälinde saldmnak, (birlikte) setdernek.
abtlat- G rup náunoe saldrrtmak, hücum ettirm ek. abrr Zengin akrabalann yaptl gl öd ünç mal yarotrru . at abm all ödünç olarak vermek .
abrrla- Ödünç istemek. Inek abtrlap parça ödünç inek istiyor. abrrthr Yulat unu veya tat nna yaprlan lçecek tûrü: " Talganm ayrannan alay ba ablrlhman haanp, ïsip alzan, haydag daa aar tog/sta tebuen sunsebsssttî, astabasslIl." N. Tyukp iyekov (Kavru lup dövûlmûe bugdaYI ayranla veya abrrthtyla kansnnp yersen, ne kadar da zor i:? orsa çabuk acrkmazsm.j ons abtrttuzi kvas (biraya benze r bir tür içece k.) abrs Papaz: "Ol uroku nututi alnmda etns pirgennen peer üs ay irlip pardl. " A. Kuzuqasev (Ders! papaz verdiginden beri ü ç ay geçti.)
atnsnacah lhtiyar. yas! uertemrs abtt- Avut mak, dinlendirmek : "{zlg künde samah ebnçe noza." N. Dom ojako v (Steak günde rûzqá r se rinligi dinlend'rlyor ne de orse.)
abmn Elk "Ablzmah, kl/ebe. Agurmn hl/lgm am na körçezJfl me." A. Çerpakov (Elticigim aldrr rna, Agur'un huyunu yeni mi görüyorsun. ) ebrssinets Habes , Habesfstenn. abonement Abonman. abonent Abone. abcnementtef tuzalançathan ki zi abonent poleen abo nelikten faydal anan ki:?i abon eotr . abonlrovat pol- abone olmak. teatrda loja abonirovat pol-tiyat roda loca abcna si olmak. abordaj Borda, rëmpa. abort Çccuk ous örme, o ösürtme. ara tastaam onstap abort polça çocuk d üeürme ntn Pusc ast abort'tur. abra Telega, atn a raba; at a rabas t. abrikos 1. Kaytst (meyvesi) 2. Kaytst (agac l) abrikos agazi keyrs: aqacr. abrikos varenyeif kayrs r reçeli. absolyutlzm Munaklyet, saltçrhk . absolyutnay s. Mutlak , salt. abstraktno zf. Soyut, mücerret: "Sin, Teen, abstraktno çoohtanma." V. Sulbeyeva (Sen, anne, soyut kanusma.) abstraktslya Soy utlama: "A-a, söögi çoh soster ol, Teen, abstraktsiya." V. Sulbeyev a (A, içi bos s özter bunlar
anne. sovutrama.) abzats Satrr beer, paragraf. aca 1. Agabey: " Hlglr, aca, pu pismom." V. Sulbeyeva (Oku , açabey bu mektubu.] 2. Amca : "Haydan körçezer, Sibos acamnan Toray acam smap çide safarIar." A.
- 26-
acai'l
Çerpako v (Ne biliyorsu nuz, Srbos emcamt a Toray amcam belki qerçekten gelirler. ) eca ë Map SOZÜ.rAmcaclg lm, agabeycigim: " Todll acan, tome. - aglrin tapsaan Tireek . " A. Çerpakov (Todll amca dur, yavasça seslendi Tireek.) açr Amca çocuqu . açr han ndas lekr. amcazade. açr piçe tekr. amca kr-
".
eçr- 1. AClInak, ekslmek . sül açldl süt ek~idi , bozulcu . 2. Stzlama k, aCImak. çü reem açspça yüregim
sunycr. eçrba an s. Mayaslz , tatsrz . açlg s. 1. ACI, tath xarem. açlg mu ksu n aCI soöan. 2. ACI, keder: ~ A ndag
aÇ/gnJ
paza
sidap
po/bin." V.
Maynase v (Böyle acrya bir daha dayanarnayip .] Açiina lus salba, ayra nma sül urba . Atasöz ü. (Aclsma tuz ekme, eyraruna sul dök· me.) Açl l) n lmee kIrbeen de, l ad.hg nime tembassm . Atas özü (Aclya o ösmeoe n. latll YI tarumazsm.) 3 . ACI , ~iddetl i : ~ Mmdag aç,g soohtlg , amlf haraa/arda ças hulunm{} çlJ{} /lar hlralar ornmda honadlf. ~ N. Nerbse v (Böyle ~id detli soguklu . sakin ç ünieroe genç kulunlu Yllkllar larlalarda geceler.) aç ll) mstu aCI Çlgllk. 4. Ek~i . 5. Rahats lzllk verct açlg as alkollü içecek: ~ As -temen çazap, açl{} as
tUrgIZIP, ulug s'Y saijan. · A. Çerpakov (Yemek yaprp , içki hamlaYlp büyük aglrlama yapm l~ .) açlg sug içki, alkollü içecek, vol ka: ~ Piske izJrtçe aç,g sugm.- V. Mayne~ev (Bize içiriyor içkiyi.) açlg tr1 aCI söz: ~ Payag l çaz /da togashan aç/g tri çi?" N. Domojakov (Deminki ovada ka~ l la~tlg l ael SÖZ ne?) açlg la n- 1. Sinirlen mek, öfkelenmek: ~A çm paynl/l hWt/gm / Açl{}/amp ol hargaan. ~ P. ~tlga :?ev (Aç gözlü zenglnin eimriligini I Sinirlenip 0
açll-
karqarms.) 2. Actlas mak. 3. Üzülmek, kederlenmek . açlgllg s. Aclh. üz üntûtû. aç,h (I.) s. 1. AÇlk, üstü kapah olmayan ver: "Anna" pasha 0/ arada u/ug aÇlh haza8." V. Kobvakov (Ondan ba~ka orada büyük açrk atur.) 2. AÇlk, iki ucu birbirine bagh oima Van: ~A ç,h tinTn at pazman sol h/rina az/ra teeuuxenen.: V. Kobyak ov (Aç tk dizginini aun ba :?H"ldan atarak sol yanma geçj rmi~ . ) Çahs ln lii ço h açrh, çabalm ii ço h çabrh. Atasözü (Güzelin yolu açrk, k ötünûn yolu kapah.] 3. AÇlk, engelsiz: -Kün ha ra1)/ kfrçetken açlhtarda hushacahlar öii ne pen tablsnan samasçathannar." S . Çarkov (Gün 1:?lgl giren eçiktarda kuslar farkh sesie rte ötü~üyorta r. ) kr:? azth, aç.h (11 .) Av, avfanma. ancna r açlhha pargan avcnar ava gitmi:? aç rh-çanh lekr. 1. Açrk, ayd lnllk : ~JbnTfl isti 8 /119. açl h-çanh. ~ V . Kobyak ov (Evin içi geni~ açlk ayd lnllk.) 2. Parlak , güzel: Mfcezr, eçm-çenn strayll{} ipçT, hlz/caan pozma çaba tart/p, mmzah sasll{} pazlcaarlan slybaan . ~ N. Domoja kov (Annesi parlak yuzlü kadm, ktzuu kendine
çeklp. yumusek saçn basmoen
slvazllyor.) 3 . Açlk, epaçrk, belirgin : •Anan, homzm /stl{} S8!1 /starm htya tastap, aç/h-çanh ÇOOl)m hosça. ~ V. Tate reva (Soma, kötü fikirlerini bir tarafa blra klp, açlk sözüne devam ediyor.) 4 . ~en ~akrak, ne~eli: MDlaf!)a paba-fcelemTn kómes tee açfh-çanh küRnTsterf ulug SW/h oshas po/ad/(." N. Tinikov (Onlara anne babalarmm blraz ne~yle gülmeleri bûyûk MOl gibi gelmi:?) açll~ Açllmak : ~ Torkam n harahtan ull4 aç/ltblsh annar.V. Kobyak ov (Torka'm n gözleri irice aç lhve rmi~.) kr~ . rml·
- 27 -
açnrs eçure Açuma, eçurs
eçm s. 1. Aç gözlü: "Çe kÖppolgan açm aiinar çafgls ashllga. " N. Nerbtsev (Fakal fazla pelmis aç göz lü yntrcrlar yalruz avçrra.) 2. Yrrncr, vahsr . aç m h ustar yrrncr kusla r: "Kürgennlfj mande eçm hustarmii Wk-tagl çeyu nstur. " N. Domojakov (Kurganm üzerinde vrrncr kustarm tüy\eri yaYI1m li?) açm- (I.) Ac tmak. merhamet etmek : "Huday -abacah andada saçaa açmar." V. Sulbeyeva (Tarm 0 zaman sana me rhamet eder.) açm- (11.) Aç gözlü lük etmek. açmaac l s. bk. açmcah aç mcah s. Merhametli. krs . açma ac r açm ls- (birbirine) paylasmak.
Acrrnak,
acrsm
açtms Merhamet, acryts. aç rnlst1g s. Acmacak, zavath. aç rnls tlg köri ngen a~nl!!!!s
zavam qörünmüs.
s. Acrmasrz. rnerhametsfz. açl rg an -1. Sinirlenmek, ölkelenmek: "Anafl, aÇlrgan parig temtnenem." V . Sufbeyeva (Soma, sinirlenip çekiverdim .) 2 . Üzülmek , acimak. aç trga nClh s. 1. Krzçm. öfke li. 2. Üzücü . aç lrgand 1r· 1. Sin irlendirmek, ötke'endirmek : " Tapsaan Hohanah aga, Kabristl eçuqencunp." l. Kostyakov (Sestenmis Hohanah ona, Kabrts'i sin irlend irip.) 2. Üzmek, camr u srkmak. aClrg am s 1. Üzülme, kederlenme, üzüntû. 2. Sinirlenme , öfkelenme , krzqmhk. krs. aç lrga s a ~m s· (birb irine) 1. Üzülmek, xeoe rlenmek. 2. (birbirine , birlikle) Sinirtenmek. krzmak. aç lrgas û zönt ü. keoer, aCI: "Çe olamlil kögferJnde / {sm parça aÇlrÇas taa." N. Tin ikov (Fakat ontann sarxnennda I Duyuluyo r keder de.) k r~. aç lrga ms
adal-
aç lrgastlg s. Üzünlü vertel, acmacak "$Igararçlhpm. AÇlrÇastlg, andag zakon ço9ll." V. Sulbeyeva (Ç rkanrdtm. Üzunt ü verici ki öyle bir kanun yok .) açntta- Aç gözl ülük etrnek, tarnahkárhk etmek. açrs Acttma, exsrtme. açrs- (I.) (birlikIe) Açmak. açrs- (11.) 1. ACI duymak, acimat c "Am la isterJneii, Aydomii çüregl, nime hazafgan çrli, e çtze tüsken." V. Kobyakov (Onu ouv ar duymaz, Aydo'nun yüreg i, bir sey seprenm.s gibi acrytverdi.] 2. Eksitmek . tadtm aCI hále getirm ek. 3. (birlikte) AClmak, üzülmek. eçr t- 1. Acrtrnak : "Ncmrten, mmnten / çüreeçeemnï eçeoe. : V. Sulbey eva (Ku~ kiraz t. ku~ kiraz t I Yüreciqirni acuma.) 2. Mavaramak. eksitmek . 3. Acrlaetrrrnak. açrttn Maya. ada 1. Baba : "Min dee adamnaii famzlp alar'ga, Min Timke ootg/fi polçam." V. Sulbeyeva (Ben de babamla l arusaytm. Ben Timke oglun oluyo rum.) 2. Ata. Ada çtrrne ay-ns plrbes; utuqm urudar, kiçi gnV' kis teder . Atas özü (Ata yer ine huzur vermez, buyügü uludur , kiJçüg ' ki~ne l ir. ) ada çlrsuu ana yurt, memteket: "Ada çir-suubls çobagda, arglstar,-feen ol amlr, horIg unneii," F. Burnakov (Ana yurdumuz aCI lçtnoe arkeoestar. oernis 0 sert bir ses le.) ad a- 1. Ad tm s öylemek , adtyta hilap etrilek: "Ol pozm ïdi irkelep adaan klzïnï am na kördï." V, Kcbyakov (0, kenenadrm Myte sevgiy \e söyleyen birine yen l raetladr.) Ad vermek, ad koymak: " MinTii adam adaan eaim par." V. Sulbayeva (Ben im babamln koydugu adtm var .) adag 1. Adlandnma. 2. Telättuz etme . aëfä':'Tce tekr. Ebeveyn.
L
~
- 28 -
adalgl
adat- Adland lnlm ak: "Töreen tlIde pray edeteeter I Nince Ie par enner, hustar." M. Kilçiçek ov (Ana dilde hep adlandlfl lmakta f Ne kadar varsa avlar, kusla r.) adalgl Küçük balta, nacak. adalgr padej gr. Ismin yahn häli. adalrs Aoas : "Am ïta oöte, agaaoh adalls çenn ünnrg ulug nimes sug snçs.: F. Burnako v (On u ikiye bölerek , onunla acas qûzel sesu küçük dere aktyor.) krs adas (I.) adan (r.) 1. zool. Erkek deve. 2. me e. (Kam) Teli. adan (11.) Savunma , müdalaa etme. eden - Adlanmak. auencu Savunucu, müdal i. adafimrnafi hitap sözü. Saygm, sayqrdeger. acanna- Taklil etmek. adas (I.) Adas kr~ . acens. edas (11.) Ata, cel. adas (111 .) Aolandrrma . eim verme. adas- 1. Aoas olmak. 2. Birbirine ad takmak. adat- Jsim verdir mek, ad koydurmak.
adattrr- Telälf uz elt irmek. Çabal klzl çagadafi çaba l aday secnaë hebeen. Atas özü (Kötü ki:?i yakadan tuta r. kötü köpek arkadan kapar.) adayam hitap sözü. v avrucuöum . sevgilim. aday-hus tekr. Evcil hayvanlar, mal(lar): "Mal daa, aday-hus taa tabls slgarbaan." V. Kobyakov (Mal da kus köpe k de ses çrkarmamrs .) aday kögenegï Bebeqin ilk giysisi. adayllg s. Köpekli. adaylrg kTzi k öpekf aday
Köpek.
habadu,
kisi. aday taban 1. Enik 2. mee. Köpoqtu. aday-tülgü tekr. Bir çoeuk oyunu. adrqeyeteter Adtq eyler. ad lg Ayran kensur ma sopaar. IQ;§ . adJlga
aforizm
adllga Ayran kanstnma sopaar krs. ad lg adrm Hakas millî elbisesini n eteqmoekt
süs. adr mna- Giysiye sent dikmek. ecma Da öarcrk, torba.
adrr ünl. A dur!, Dur helel: "Harassam, naukam ïeker çörçïzem , andag I09ls la oazm sunr." G. Topanov (çahsrrsam, bilim i ooquya getiririm , öyle i~ de olsun hele dur!) ad lrga Dokuma tezçatunoa uzun ipleri ayrra n araç. adjaretster Acarlar. clanlar.
Acar
halk indan
administrativnay s. loert, yöneumset administartivnay ofidaynafi çargan l roer t bötqele re aytrrnak. administrator loarect, yönetci. administratsiya Müdüriyet, yönelim. admintetrtrcvat pcr-Y önetmek. adm iral Amiral. admira l kibf amiral elbis esl. adres Adres . poçta eereer pasta adresi. ad resant aönoenct. adresat Alaeak otan, allel. adresovat pol- Birinin adma göndermek. ad restig s. Adresli. adrestig prs'mc eereen meklup. advokat Avukal. adyutant Yav er. aerodrom Hava meycar u, hava aram. aeroklub Havacrhk kulübü, navacurk dernegi. aeroklub Havacrltk kuhlbü. aeroplan Uçak. aeroport Hava Hmam, hava ala nr. aerosor Molorl u krzak. aerostat Hava balonu . affekt Slooetn sinir bunahrm. afgannar Afgan, Afganistanll. attsa Afir;;. et e rtem Alorizm, öztü söz .
afrikanskay
- 29 -
afrikanskay s. Afrika'yla ilgili, Afrikall. agent 1. Acente. 2. Ajan. agentsvo Acente, ajans. agentura Istihbarat servist. agglyutinativnay gr. Bitts mef (dil), iltisekt. agglyutinatsiya gr. Bitisrne, bitisim. agitator Ajitatör, propaq ancacr. agitatsiyonnay Ajitasyon, propagandacd Ik. agitatsiya Ajitasyon, propaganda . agitirovat pol- Propaganda yapmak. agitkampaniya Propaganda kampanya-
".
agitkollektiv Propaganda grubu. agitmassov Propaganda kampanyasr. agitp un kt Propaganda merkezf. agrarnay s. Toprakla ilgili. agrarnay sung loprak meselesi. agregat Makineler taktrm, unitest. agressivn ay s. Sald trqanlrk . agressly a Tecavüz, salmrçanhk. agressor Saldrrqan, mütecaviz. agrobiologiçeskay s. Agrobiyolojik, la nm biyolojisiyle ilgili. agrob iolo giya Agrobiyoloji, tanm biyolo[isi. agronom Tanm uz maru: "STremJfi pastiinar, so vhozha agronom po/arga hlgmp, minT çoo tuututtn." G. Topanov (Sizin müdür, beni sovhozda tanm uzrnanr olmaya çaö.rarak çok güldürdü.) agronomiçeskay s. Tartrn l eknigiyle ilgili. agronomiçeskay institüt Tanm enslitüsü. agronomlya Tanm bilgisi. agrotehnika Tanm teknigi. aga 1. Dede, babarun babasr: " Hoortey aga irtök toreau:" N. Domojakov (Hoortay oeoe erken kalkar.) 2. Baba taratmoan b üyük erkekler. agaa (1.) Af;jabey.
agartlS
agaa (11.) zm. Ona: "Am pu künnen slgara agaa/Amlf çunee kirek po/ar tip." M.Kilçiçekov (Slrndi bugünden sonra ona / Rahat hayat gerekir deyip.) agaa hoza et. Üstelik, aynca: "Agaa hoza, Hoortay haçan daa kTzT nimezine te ömeen. " N. Domojakov (Aynca , Hoortay hiçbir zaman insantarm esvasma cokunmerms.)
agahta- Agnamak, toprakta yuvarlanmak. agahtan- Agnamak, (nayvan) yere yatrp yuvarlanmak. agamdlh s. bk. agamslh, agllbay agamslh s. Beyaz rm sr. agamslh sarlg açrk san, krem renginde. krs. agllbay. agan Dede(cigim.) (Genellikle ba barun ba bast için kullar ulan hilap sözü.): "Magaa, agan, mmahtann kirek çO{Ji/. O/arm kïçig paia/arga IS çöntïer." V. Tatarova (Dedeclqirn , bana mas auann geregi yok. Onfan küçük çocuklara arsatrmz.) agar- 1. Agarmak, beyazta smak. harhg hrsfu keldi, çaztlar agar peren karh k l ~ geldi ovarar agardl. 2. Aydmfanmak. tigi r agarrblstl gök agard r. 3. Agarm ak, kmasmak . pazr eqsrsaçlan agarmak. 4. Rengi atmak, a öarmak . arrayr aga r- vüzü a öarmak, soirnak. 5. Rengi solmak, atmak. pladrm kü nge agar peren elbisem ç ünesten aöaror. agar çaa tekr. Kanll sa ves. agar sug Akarsu: " Hum çaZI ha/za ïstïnae / Humm çuup agar su(; poigay. M. Kokov (Kum yazt kalsa içinde I Kumunu yrkayan akarsu N
vam us.)
agart- Agartmak, beyazlalmak: "Amn slraYI ot çeaömae, tos çïli, agarla teruo pargan körTn uusau: " V. Kobyakov (Onun yüzü etes 1~ lglrl oe. kütük gibi, agarm l~ görünüyor du.) agarlls Agarlma, agart l~.
• - 30 -
agas
agas 1. AQaç. Agasl l pir hal l saap aacara kis po ibass In. Atas özü (AQaCI bir deta vurmakla kesip yrkamazsm.) sIrgay agas kuru agaç. agas ecuten aqaç dikme. 2. s. Agaçla ilgili, agaç. agas prcmrsiennon agaç sanayii. 8gas tahta aQaç köprU. agasta· Agaç kesmek. agas-tas tekr. Ev bark. agastlg s. Agaçh: "kten slhhan kun haragl, iirgl rusta çabm labas, kider l u,gan aram agasl,g tagmn pazma kmeni~ske~~V . Kobyakov (Sabah do{jan güne'i eksam vakti arkada duran seyrek agaçll dagln ba'ima yasranrms.) agastl\) uçastog aqaçIt meydan. aga·uucalar tekr. Dede nlneler, atalar, büyükler: "Aga-uuca/ar çüs çll mmlrl alnmda püclirgen irgi sOlJ mmagm turafarda. ~ V. $ulbayeva (Dede r uneter bundan yOz Yll önce vapua n eski püskü evlerde.) agazah Fidan, agaççlk. ag bah s. DaQ lnlk (saç): -Çirdefi kok oolcahta r kóringlep odlrçala r paza , a{lbah sastl(; /clzin ifj sastan çili. ~ V. Kobyakov (v ereen ye'iil ener ç örünöyoner yine, daglmk eaçn ki'iinîn saçtan gibi.) agbah ot bo t. Deve etmasr. agbalÏ na- (saç) Kansrnak, karmakanark
olmak agbara- (saç) Karmakans ik olrnak, dagilmak. kil. agba ya{jbarat- (saç) Kanstrrma k. clagltrnak. agbay· (saç) Karmakansik oImak, cIaglImak: - A{Jbah sast,g /clzinln sastan çf1i. Çlla iiottar tJgbaylZlp OOlrçalar. ~ V. Kobyakov (Kart'i1 k saçll ki'iin in saçlan gibi. otlar birbinne kart'im l'i duruyor1ar.) kr'i . agbara· 8gl1 (I.) Aki!: ~ A~lm çimiil OslO I U{1aa alglm po /adlr. IAg ll/,g kTzTnTrl agl/I I Annatloh a/lig po /adlr. S. Kadl'ie v (Genil} yeryüzünün üslü I Çok genil}tir I AkilIl ki'iinin akh I Ondan da-
ha geni$tir.) Araga ardatça, agl l sa{j lstl saybapça Atas özü. (Içki yorar, aklt fikri dagltlr.) agl l sagls tekr. aktl fikir. agll (11.) 1. (ok) Ueu. 2 . Il)ne. 3 . (balt kta) Solungaç. ag ll- Ahp gelmek. getinnek: ~ Ag II plrbeze, 'me-e-e' Up tapsapça m. ~ N. Tinikov (Getirmezse: "mee-e" di· ye sesleniyorum.) agllah Tenha, sakin: ~Aglla h çathen Hakasiyam I Aasha aee albaca n ah han .· M. Al"$4rlOV (Tenha duran Hakasya'YI / A\lz lna da almanus Ak Han.) agl lahha zf. Yalmz, yalmz etarek. agllan- Top rakta yuvarlanmak. kf"$. agahtanagltbay S. Beyazrmst: "Hayzl iblerdefl ag l/OOY kök Istar slhh /apça thannar. ~ N. Domojakov (BaZI evierden beyaztmst mavi dumanlar çlklyor.) kil. a{jamdlh, agamsth. aglldlf- Getirtmek; · Yakm çl/nu; hoym kte çashl da hada rçl1anna peer ag lkJ/radl(.· V. Kobyakov [Yakm , her yll koyunlanm baharm erkek vaktinde çotenienna buraya gelirtiyor.) agll1a- Agla baltk tufmak. agtn 1. Aklm. çllrg agtn steak akrm. 2. Akma, akl$. agtn sug a) akarsu. b) aktrm fazla olan su. Ah g ki:zi ni ennnan, agtn sugm sal btnaii Alasözû (Aptal ki'ii konu*m ayla anla'i lIir, akersu sana geçilir.) 3. Akm, göç, kU'ilann sCirü hälinde göçtJ : ~Küsktide agm pariu I Pazoh oym tUry lS parça_ - N. Tinikov (G[izun göç: ederken I Vine oyun oynuyor.) ag ln na- KU'ilar göç: etmek. agln mg s. 1. Akl'i l yOksek su, akimil. 2. Akm. göçmen kU'i1ann göçCi . a9 lr· 1. A\lnrnak: " Pazlm mmm a(jlrbinça. Teen. V. ~ u l b ayeva (Be· nim ba'i 1m agnmlyor, anne.) Pas a{j lrza. paltlfga nilk. Atasözü (Ba!? h
1
· 31 -
a~jIfaaçt
aQnsa bakhra hafif.) 2. Hasta 01mak: -Feofan ag lrça. Tözektefl dee turb mça." V. Sulbeyeva (Feotan haetalandr, cösekten bile
kalkarmyor.) kil. a9n. aglraaçl s. Hastahldl, zay.f , mariz.
aglng tIp. 1. Hasta: " Peyepen plro/1{J. çe ol am agmg, k6rceii kIzJzJÇOIJII. · V. $ulbayeva (Payapan suçlu, takat 0 ~ i md i basta. bakaca k kimsesi yok.) 2. AQn . SIZr. US ag .rii di~ aQflsl. 3.
Hastalik. harah aglnglan gaz hastankren.
ag lrlgilg
s.
Hasta, nastankn: - Hotr
humri; a{/lntJ1J9 ulgaa t pa'!1an kTzJnT fürçe aee soona saJdrfbin kizfbfzetf kirek po/ça." I. Kotyu~ev (Apandisit has1ahkh ki~iyi hiç zama n kayb etmeden emenyat elmek ge rek.)
(Böyte i iilik nasu agn lmayacaksa.) pahgm ag irt- yaraYI oesrrek. agl$- Akltmak: -OoInm, ensme üs -tÖl1 samnah sug a(jlshan." N. Domojakav (OglanlO aqzma öç oor! ka~ lk su akltmli.) aglspa Bahk agl . ag ls tlr. Aklttlrmak. ag lt- ~arkl sóylemek. aglya hus zool. Tepeli ~an . aglzlg Akltma, akltli. aglah 1. s. Az. savice . agla h çon saYISI az haik. 2. s. Ücra, tenha, ISSIZ. aglah çlr ISSIZ ver. 3. zf. Yatmz, tek besma. allnda er aglahha çurtaan önce a yalmz yaiam l~. aglan- Agnamak, toerekte yuvartanmak. agmh Samur yakalama tuzagl.
.",ns s. AQtr. vavas. sakin.
agn- Agnmak. k~ . a91r-
aglrln zf. vavas, ager. -Sança ag/rin daa çoohtanza, am prayzl is salgan. - I.
agrtn zf. veves, sakin. Ag r ln parzan , rrah pctamn Atas özü. (Yavas gioersen. uzaga vanrsm.) agrln arah vava eçe. aglrea. k ~ . aglrln ag rlncah zf. vavesça. sesslzce. agzlr s. Seyrek
Topoyev (Sança, yaves da konussa onu hepsi cuymuslar.) ag.rlnköölce tekr. yavas yavas: sö yte böy le: -Ag rrin-k6ölce çll çörcem." V. $ulbayeva ($öyle böyle ya sryorum.) al)lrsl- Kendini iyi t essetmemek. al)lrslm s. A{lnh, aCI veren: ~ çüreenTi'i haydag -da aglrslm ünnerin is taap odl~an. n N. Nerbisev (Yüreginin her lü rlü eqnn seslerini dinleyip durmu ~ . )
aglrslO - Rahatstzlrk duymak. aglrslOls Rahatstztanrna, kendini iyi hissetmeme. agl rslOlstlg s. Agntan, aCI veren, slzlatan: MYagor ol küDnTste kine tTn LYaa sürdestTg, çürek aglrsmlst~ susta llstar kór taphan. N. Nerbi ~ev (Yagor, a gülümsemede aniden çok korkunç, yûrek a{lntan plnltlla r görmÜi .) aglrt- Agnlma k: -Mmdag sls teg nime haydi aglftpa s sa. I. Katyuiev M
M
ah (I,) s. 1. Ak, beyaz. ah plat beyaz elblse. ah çahaya h oshas köbikternen çaza gll g polgan ak, çiçek gibi köpûkle rle s üelenmrs imts. ah ere n beyaztmet. 2. Güze!, ehmn: ~A h tayg l'.lZInJfI aiinarman / Ang larmdl hustarman. " M. Arse nov (Güzel taygaslO lO avlanyla / Orrnamanrun kusl anyia.) 3. Ak, kir. ah sast Ig kir saçh. 4. KIr, boz. ah at krr al. 5. Masum, suçsuz. anrf ehm haydalÏ kö rlm onun suçsuz oIdu{junu nareden bileyim. ah kü ren bej (rengL), ah oy ak kula. ah hamahtlg sakar, alnlOda aki olan hayvan. ah azah tl g hlZIl toraat ak ayakh klz ll doru al. ah sag lStJg s. iyi kalpli, iyi niyetJi, iyi dü~ ü nce l i : ~P'ay ah saolst~Jar sinlfl sariiida.· v . ~ulbayeva (BüIÜn iyi dÜiüncel i-
.. - 32 Ier senin vanmoa.) ah aba zod. ak aYI, kutup ayrst. ah enen zool. bir ördek türu. ah çayaan Budizm. ah hal as beyaz ekmek. ah it beyaz et. ah klik zool. geyik. ah k iik palazt geyik yavrusu. ah ki ik mü üste ri geyik boyn uztan. ah kijk od l bot. kutup likeni. ah koten zool. bir tür kus. ah patrh zool. bir tü r somo n. ah parcrh zool. slg lrclk. ah ptrçt h ak nohut. ah sang baba teratmoan akraba ki$L ah saydan wrr ztvrr, ev esyasr. ah Sir alhk . ah tas su rnermeri , kaymak tasr. ah tirek bot. akkavak: "Ol oamnen ah tirekter/ Turadafi pözTk ös pargannar." M. Küçlçekov (Onun dikligi akkavak lar/ Evden yüksek buyu müsler.) ah tü lgü zool. Ak l ilki. ah (11.) Hedel. ntsan tah tasr. ah -
1. Akm ak . iki çahsr pirikse, erezmnen sug ahpas, iki çabal pirikse, eraamen han agar. Atas özü (lk i güzel bir otsa, arasmoan su akmaz , iki kötü bir orsa. arasmoa n kan akar.) han pal lgdan ahça kan yaradan akryor. 2. Suda sürük lenerek gil mek: "Agm sugfarm indJre / Ahça taygamfi eçezt." M. Areanov (Coskun sular a$a~lI / Akryor ormarun agac l.)
Para: "venn me öee, emti malm hadargan üçün, ahçam süreelTg pirTbTstT." V. Kobyakov (Yakm bana , onun mahm ouamànn için parayr sürekli veror.) HIZJI tülgü ahçaa turcarï, h ls klzl henna turcaü. Atas öz ü (Krz rl Wki para için bekte r. krz ki~i baslik için bek ier.) çaçm ehça kaglt para. ehçan çoh parasrz . parast olmayan. a hça çoh paresrz. kümüs ahça gümü$ para. ahça llg s. 1. Ze nqin, parast olan. 2. v enmoa pa ra bulunan , peren. ahçallgzlll ma? paran var mi? ahhay Haik, loplu luk.
ahça
ah lfina- 1. So luk soluga kalmak, hlz ll
ahsannada sorumak . 2. (köpek) Dili orsaroa solukrenmak.
atufinas - Scluk soluga kalmak : "Sah ot tusta injenemeiï Sanpir apsah ah/finaspinafi çitkenner. " S. Çarkov (Ta m 0 suaoa mûhendisle Sanp ir soluk soiu öa utesrrusrar.) ah lnnasllg s. Yorgun , bilk in: "Pazoh çagmahtm çitken irïnrfi ahlfinastlg ünr." N. Domojakov (Yine yakmoan gelen koeastrun yo rgun sesf.)
ahpryah Oyuncak, kukla . ahsa- Aksamak: "0 /, sol azagm ee/cffre peno. agassar ahsap çör smtïen." V, Kobyako v (0. sol ayaçrru egerek basrp, ormana dogru aksayarak gilmrs.) ahsah s. Aksak, topal : "Köp hoymfl soonafi pastanaalbin, pTr toyman hara ahsah roy ïcsn." V. Kobyakov (Çok koyunu n arkaamdan yür üyerneven, boynuzsuz kara tcpa! koyuncuk .) Aa l arazmda ahsah putuh çörçed tr. Bilmece , ayak ses! (K öy lçlnde aksak horoz yürüyor.) ahsa h-püksek tekr. Topat kambur, sakat: "fbdefl slhpacafl ahsahpüksekter, kirt-tnmüer çiittemTfl eoonce çolca suosttutnsnenner." M. Kokov (Evde n çrkmayan topal karnburlar; vastnar gençlerin erom dan yo'a olznmtsrer.) ahsan- 1. Söylemek, artlatmak. 2. Oua etmek , yalvarmak. ahsarus 1. Söyleme, eöyleyis. 2. Dua elme, yalvarma. ahsaiina- Aksamak: ~K{jiye iney, 'hudayhuday' la tirge merum, rervnre ahsafini ha/gan." N. Nerbrsev (Külye nine: "Tannm Tannm" diyerek ace le edip, oönöp aksayarak gilm i~ .)
zt. Aksayarak, lopallayarak: "Histnnp a/a ïettcser ensstmeds haaiap sthtien." A. Çerpakov (BagIrarak kaplya dogru aksayarak çlkml$.)
ehsaünaca
ahslrTlaY
- 33 -
ah sat- Aksatarak yüriitmek, topa llatmak. ahSl bk. aa s ah slmay s. Arsrz, hayasrz. ehsu Ayglr. krs. estnr ahta (I.) Köpeg i i!)di~ etme. ahta (11 .) GeyiQin postundaki bey az Ieke. klIktin ahtazrnan pörik itken geyi!)in poslunun beyaz yerinden börk ya prms. ahta- Aklamak, suçsuzfuöunc ortaya çrkarrnak. plrolrg pofzam mini ahtabazçshtar suçlu olsaydrm beni akta m ezte ror. ahtag Aklama, suçs uzlugu ortaya ç skma . ahtal- Aklanma k, suçs uzfuqu orteva çlkmak. ahtala- ( köp~i) 19d i ~ etmek. Irgek ad aym entereerkek köpegi iQdi~ etmek. ahtan- Aktanma k, suçsuz bulunmak : - Til"! ahtanma, piJOrfcek! çen anm tut polbazan, aal malm ki/es SlhçaZJi1r N. T inikov (Kendi kendini aklama kurtcaglz ! Yazsdaki venst hayvanlan lutam azsan even nay-
vanren çöeeuemeye ba~ h yorsun!) ahtanaaçr s. Aklanml ~, aktanan. eh tems Ak!a n l~ , aklanma.
ahtar Akiar, krat vanmen. komünizm kars rtlan: "Oter ahtar (kazaktar) polgannar.- V. Kobyakov (Onla r Akla r 'Kazakla r' i mi ~.) ahtas- 1. Yalvarmak . 2. Töv be etmek . sugm klzerge ahtashan polgan suyu geçm eye tövte etmis. ahtat- Suçsuzlu!)unu ortave çrka nma k. aklatm ak. ahtlg s. Gözbebegi üzerinde beyaz lekest oIan. ah-tik tekr. zf. $a~kl n . ~a~ lrm l ': · Paba/a nnlll mlltlh ha ba !artlp alg.a nm k6rbin halJp, ah-tik pof panp o(1Jrtjannar." N. Domojakov (Babalannrn l ulegi kaprp aldl glOl görmeyerek ~a~lp kalm l~ far.) ah·lik pol- sasrrrnak . ~a~kmlikta n donakalmak. ah~lik tur- sakm vazivene durmak . honhhannaii ah-tik turça
aklu ar ll ay
korkudan saskm görûn üyor. aka dem içes kay s. Akadermk , akademiyte ilgill. akademiç es ka y ça s Akademik saat. akad em ik Akadem i
üvesr.
akade miya Akademi : " Mmda toçmer Oçün Moskvada akademiyam po/bas pa za." G. tooshan Topano v (Burada çahsm ak için mi Moskova'da akad emiy i bilirdin demezler mi ya.) akatsiya bot. Akasya.
noçe
ak kay a
ûnt. Ha !, va!
akkompanement mOz. E,lik, rerakat. vomal. akkompanirovat pol- Vokalisllik, e~ti k etmek. akkompani vator vokanst. e~lik eden . a kkord mOz. Akort. ak kordeon müz. Akoroeon. akk red itiv ekon. Akretiliv . akk um uly ator tek. Aku , akürnûtat ör. akkumulyatornay tek. s. Akuyle ilgili. akro bat Akrobat, cambaz. akrob ati çeskay s. Akrobatik, camba zla ilgili. ak slyoma Aksiyom . ekt Eylem , hareket. prolag akt iddiana-
me. aktlv Iieri geienie r. partiynay aktiv Partinin önoe gelenleri. akti vist Faal üye . akt ivnay s. Faal. aktif. aktivnost' Faahyet, aktifli k. aktovay zal Topia nti salonu a ktri sa Aktris: "Magaa ófmenerge kirek, aktrisa bm nooza .· V. $u lbayeva (Ben renklenmeliyim . aktrisrm ne de 015a.) akts ent Aksan. akt s lyoner Heseoer. ortak . akttlg s. Perdehk. ÜS ak ttlg pye sa üç perdelik oyun. ak tual' nay s. Aktûel, çencer.
• - 34 -
ekty or
aktyor Aklór. aktyorskay s. Aktörle ilgili. akula Köpek bailg!. akus tika Akuslik. akuserka Ebe , oo öc m ebe sl.
akueyor Dc öum hekim i. akvamarin vesf! rnav i rankte degerli tee, akvamarin . ekvarer' Sulu boya. akverer'nev s. Sulu baya(lI.) akvarel'nay sirlar sulu boyalar. akvariyu m Akvaryum . al (I.) Ön : "Sooti çebm po/zm, almti aZlh po/zm. V. Sutbayeva (Ardm kapall alsun önün açrk.) H
al (11.) Hile, kanduma . al (lil.) G enlsftk . al- 1. Almak. ç azag kiziniJi ütüzfn att lg ki zi albas. Atasözü (Yayanm payrmailt almaz.) 2 . Almak, ken dine ulastmlrnak. ilelilmek: " Kieee pTçTk algam."V . Suibayeva (Dün rnektup ak nm.) 3. Almak, sann alrnak: "Alelbay, - ahça sunp ala rbm, pirerïe r. andada pray nimenT ssaip eteröm." S. Çarkov (Alcrbay, para isteyip aunm. verfder. 0 zaman her seyi satm aunm.) 4. mat. Çrkarmak. 5. Almak, biri He evlenmek: "Oo/glti betorusksm." V. hat eçe $ulbayeva (Oglun kadm alrycr, aeiorus'u.) 6. Bir seyi kendisi için yapmak anlammda yardrmct fiil olarak kuüaru!rr: "Kil peer, çey oorlap alarzJti." V. Sulbeyeva (Buraya gel çay içersin.) miniJi çazim al benim kadar yasa. pala al- çocuga dadrhk etmek. saglsha al- . ak!mda tutmak, unutmamak. ala (I.) s. Ala: "Am daa körTnçe ala harahta / (tie süál oshas astementen / Am daa teatoçe hatlg naaglmda." M. Kilçiçekov (Hálê da görünüyo r ala gózde I Anne sülü gibi yiyecekleri / Hälä da lal veriyor sert damag lmda.) ala inek ala inek.
aran-
ara al ata at. hare -era kara ala. are pul a ala, alacah. ala (11.) Koruyucu melek. kizi alaar çö rçe, kizee köri nminçe insanm koruyucu meleqi bulunuyor, klelye
qörunrnüyor. alaagls- lflski kurmak; i!? yapmak. etaanÇrldrrrnek. delirmek: "A/ay N. Hoorlay a/aaglblstt ba?' Domojakov (Yoksa Hoortay delirdi mi?) ala ah perqen kizi a) döe üncestz, exuerz. b) akil bastast. krs. alaheteahur- Aldatmak , kandtrrnak: "Parliya minTafaahtlr salgan ." V. Sulbeyeva (Parti beni aldattr.) alaahtms Aldatma, yala n: "Çunes alaahtms. 6rTnTs - alaahtms." N. Nerbtsev (Hayat yalan. Mutluluk yalan.) alaahnrt- Akllm yitirtmek, deli etmek: " Kern irennerge eeetmnçe? Matilda ." V. Sulbeyeva (Kim erkex tere akluu yilirtJyor?-Malilda.) alaamdt r s. Aptal, yaramaz, haylaz: "Pastlglti ol sinïii ot, etsemav." V. Sutbayeva (vönetctn senin 0, ap tal.)
alaas s. Aptal. alaasrm s. püsüncestz, kayqrarz, hafif
dösünceu.
atae zan s. pensmen. ztptr. erebene bk. ala pens. ala çayaa n varancr, Tann. alaçrh Alaçrk, keçe çadrr. alah - Akildan yoksun kalmak, altklasmak: "6lglep pargan pele tentim saglp alahçazm, saglzlfI daa msne potstnshemiim prJbinçezïfl." A. Çerpakov (Dien çocukrannr oüs ünüp akhm yiliriyorsun, akhn da krsaldlgml bilmiyorsun.) alah p argan klzi aküm kaybetmis klei. Kül ükpin tip küçürkebe, kü stigbin lip alahpa. Ala sözü. (Kudretliyim diye güvenme, güçlüyüm diye aptalla§" ma.) kr§, alaah-
"'ha,
- 35 -
alahay (I.) s. 1. Dalgm, dik katslz , özensiz. 2. Budata. ahmak. kr~ . al aray alahay (Il.) Genç ketarm saç örçü s ündekt süs. alahçr Ta rlada rsrenmeyen ver.
etahnrKandtrrnak, yaniltmak: "HaraçhayJar alah tlfbaan,- sagmça Fedor Pavloviç.· N. Oomojakov (K lrlanglçl ar yarultmadr, diye oö s ünûyor Fedor Pavloviç.] ala h uça ë ençrerln Oynadlg l bir oyu n. ala m afus Yen i dO!)rnu9 bebek.
alaf
as-
eten
Akhm yitirmek.: "Ol,
esunsren çrti. saglzma nime dee kirbinrbïsken. " I. Kotyueev (0, akltm yitirmi9 gibi. akhna hiçbir
gir-
~y
memrs.) ata ûtn Karta n enmle yer, açkhk.
ala pans zool" Aslan. alapay D1 9( kursunta kaptanmrs ai?lk kemiêi. alapay kizT mee. hoppa, ZIprr. alapay çooh mee. sen sakrak konusma. ala pu ga zool. Talh su levreg î. Ala p uga pahhtaii mün s lh pinç a. all g ki zlniii ansm a ë hl yg a e ös smprnçe . Atasözû {Tath su 'evre~i nden ço rba olmaz , all k kj~injn agzmdan güze l söz çlkmaz.) alaray s. 1. Da~ ln l k , dikkatsiz. 2. Budala, aptal. k r~ . alahay (I.) ere n mat. Çrkarma.
alarta kö,- AYI gibi bakmak, gOzlerini çrka rara k bak mak . alartpah 1. KölO gliç, seytan. klzi ni alart pa h haa p par gan ki~iyi sevtan kaprms. 2. (kölü gücOn enge li.) ha m tueenne aalarlah p ola r kamln yar dl mma engelolmak. alas (I.) zool.
A~açka ka n .
alas (11 .) s. Budala, aplal , sersem . alas (111.) Evi, haslaYI kötü ruhlara lül sOleme . afa
ka ~l
saashan zool. Ala saksagan: "A rthan-urthan nime sBgaa daa ha/adlr. aa /dan Slhpas ala saashan! ~ N. Tinikov {Artlk mart lk
alayba -
N. Ti nikov (Ar1lk rnaruk sev ter dûköyoen çrkmayan ala saksa gan.) Aa l a raz md ag l ala eeaeh ennerm is pe Atasözü. (Köy içindeki saksaçanren ornreme.) etasim s. Hafif , nopoa . oösöncestz. ale s-s utas tekr. Saskm , sasrrrms: " v akm, idinin aglrganma s/danmin, harahtarm alas-sulas körfp, abag/{ça. "V. Kobyakov (Yakm , etinin ag rlmastna ca venarna yarek. göz leriyle ~~km ~a~ k l n baklp, baglr1yor. ) ale sta- Hastayr. evi könnükieroen kcrumek lçln tütsmem ek. e reste n- Kötü ruhlara kar~1 kendini lütsülemek: " Piste çunsnen l Uf)anhomhtarÄrl:Jen olnal'i a/astamp allp. " V. Ma yna~ ev (Bize toetanen meun ak rabalarl Kekik otuyla tûtsûtemp.) eree-utee tekr. 1. Darmadaqmrk. oüzensiz. 2. $a~k m . ate-ta rta tekr: zf. Hrzla , çabucak, hemen: "Çomapnal'i Marg a kü/lniziMk tura pa rgannar, a/a-tarta tieen dee nime laap po /bimblshannar.· I. Kctyusev (Çomap'la Marga gulu~erek kalkrruslar, ace leyte diyecek bir !,?ey de ~On üyor,
ara
buiemanusiar.) ala y (I.) kaç. esk. Aralik. ala y aYI arali k ayr. alay (11.) bag . 1. Yoksa: "Alay ot hacannal'i andag ba ?" A. Çerpakov (Yoksa 0 uzun zamanchr öy le mi?). 2. Veya, ya da : -K irek ol piske atav kirek ÇO!)II.- V. Sulbayeva (Gerek 0 bize veya çer e ksiz .) alay alay tekr. Ya ... Va: · $ ung m k6nT IUt'f}ls çam alay 0/, alay pis." V. $u lbaye va (So ruyu dogru soru yorum, ya 0 ya biz.) alay ba bag . Veya , ya da: "A/ay ba, kTçlglernTrl pTreezT l/gablssa, tir 'Pistïn arada kizek nanm l( çaablstl tal'i ? '~G . Kazaçinova (Vey a, kliçüklerin birisi a9lasa : "Bizim orada biraz yaQmu r yag m! ~ oImall~ der. )
albah
- 36 -
albah (I.) GÜç. albah (11.) Uzak görü~ , etbatu s. Aptal. alban (I.) 1. Haraç. 2. verqr. alban (11.) bot. Krmuzt çayrr çiçegi. albanets Arnavut. albatr r ebaa, haik. alben-çcn teer. Tebaa , haik. etbr Hile. Allg ki::zini albmafi, agm sugn l sa lb mafi. Atasözü (Allg ki~i nin hileyle, akarsuyun sana üst esinden gelinir.) alb lga zool. 1. Samur, hayvan aor. 2. Samur, samur kûrkû: "frtken memnn çalaas tueteem. ça@/s alblga la pöriimnefi porastangam. " V. Tataro va (Geçen kl~ baerm açrk kl~1 geçirdim, birfclk samur t örk ömIe kirlendim] alblgala- Samur avlamak . alb th- 1. G eli ~ ig üz el , özensiz yapmak. 2. Terása kaptlrnak, acele etmek: "Alb/hanma tamari tulgalça oshas." A. Çerpekov (Acele etmesinde n dama r! trkaruyor gibi.) albm Avcrum koruy cu melegi. albrrhay Gögüs katest kemig i. albt-sllbr tekr. 1. Çapraz. 2. Sihir, büyü. al 'bom Albüm. elbot Bölge sorumlusu, vau. arceah- Sersemleme k, alaltamak. ereaas 1. Yanns. hata: "Çiit tusta alcaas taa pol osrçe." V. Sulbeyeva (Gençlikte yanns da yaprhyor.) 2. Yarulqr, yanhshk: "0 / s'cass po/gan. ulug alcaas. " V . sulbeyeva (0 yamlgl oirnus. büyük yamlgl.) alcaasta- Yamlmak, hata yapmak , yen1I~lIk yapmak. Yarutrnak: "Sin alcaastansagmçaz/fi , Mali/da kTzr homaYI? Aiçaastançazlll." V. Sulbeyeva (Sen Matilde'nm kölü bid oJdugunu oös ünüvorsun. yani llyors un.)
aldarus
alcaastig s. Hatah. atcah s. vaves. hantal, aglr. etcas- (çiçek) Açnmak : UÇahayahtar ecesçeair / çenn künge ónnïp." P . $tlga~ev (Çiçekle r açmyor I Parlak ç ünese sevinip.) alçah s. Badi bad i yûtüyen : "ç azag TzJktefi uzun tnnt kögenektJg a/çah ipçJ ki/gen." N . Domojakov (Nakrsn kaptdan uzun krzrl etbisef badi yürüyüelü kadtn gelm i~. ) alçafina- Salma sarma gitmek. atçay- Bacaklan biçimsiz ce açtlmak. egri durmak. alçr A~ lk kemiginin çukur teren. alçl tüsatmca a~l k kemiqinin çukur yam üste gelmek. erca-t . Aldatmak , kandirmak. 2. Kandnmak, avutmak, tesetü etmek: "Siae, palam, arsa, türçe idlp, su[) uçurir, -aldapça pebezt, hlZlcahtifi pazm sivtepçe." N. Domojakov (Dayan, yavrum , betki birazdan suyla karsuasmz , avutuyor babas r krzcaqram basnu srvazlay arak. ] aldag Teselli, kanouma. avutma. ald agla- Kandtrrnak, tesellt e1mek: "Kern kemnT-de a/dag/aan, so/datha alllbinçathan klzTni klzi tir be ze tip." F. Burnakov (Baztlan birbirlerint taself etrnle, askere almrnavan ~ kisiye adam denmez diye.) aldag llg s. Çabuk kanan , ikna clan. al dan - Yalvarmak, al dile mek, özür dilemek: " Paza pïdi pir dee uzubaspm, sohpa mini, pl r dee uzuoesom, mehmm tooza çnmt aldança Aydo." V. Kobyako v (Bir daha hiç uyumam , vurma bana, hiç uyumam, malim ln hepsini toplayayrm, diye valvanver Aydo.) atdenmr- 1. Kendrrmak : "Si rer mini ür a/dandlfarga sagmçazar ba ?" V. Kobyakov (Siz beni uzun süre kandrracaqtruz r m i zanned iyorsunuz?) 2. Yalvartma k. aldan ts 1. Avunma , kanrna. 2. varvarma, yakarma, ya lvan~ .
-------------~ ---~!
· 37·
aldam st l~
aidanistig s. vekencr , yalva n ~ h : ..Aldamstç ünnen tapsaan Anna Petrovna. - N. Oomojakov (Yalvan ~ 11 sesle sesienrrée Arina Petrovna.)
aldrr
Se rtle~tirilmî~
hayvan postu.
k r~ .
abdrr erdrr- 1. Aldlrmak: -A/dmbI5han eat,
\
hafiaazi çi?" N. Oomojakov (Ald)rdlgl an, arabast ne?) 2. mat. Çlka rtmak. 3. Yenûmek. maglup olmak. Küs sag lsha ennrtçe. Atas özü (Güç akla yenilir.) aldrra zf. (bir yere) Oogru, ·e doÇru: "Agoon sUtJzar aid /ra tarthan ço/ça parir.- M. Çebodayev (Abakan Irmagma dogru giden yaldan gidiyor.) secna ë aid ira arkasmoan. aromoan. aldlrlg 1. çaglrma, cavet . 2. lstek, talep. etdirt- 1. Aldlrtmak: "Anan ogltga aldlrtlbl shan 001." N. Nertseev (Soma tnrsaza ald lrm l~ O9lan.) 2. Çag lrtmak: -Pabazm $kolaa alduthan
/
~Irinca. - M.
Ugretçl,
1t:6ó1ce,
Bainov (Babesrruokula çaOlrtml~ I Ögretmen, yavasça. sakince.) alebastr Kaymak ta~ l , su mermeri. arte Alfa. alfavit Alfabe. alfavltnay s. Alfabetik. algebra mat. Cebir. alga· 1. Sûkranlanru sunmak, teeekkür etmek. 2. Havn duada bulunmak: "Huday haziin pirfp Abiske / A~aanJ Masamn çitken.· M. Balnov (Tann sagliglm verip AbÎs'e I Haytr ouasr Masa'mn yerine ula ~m l ~. ) 3. Basen dilemek . algas HaYlr dua, alkrs. algas pir- ~ük ranlannl sunmak. algas çittir· ~ük. ranlaflnl sunmak. alga s· (birbirine) Memnuniyetini iletmek, te~ekkür etmek, ba~n dÎlemek algay Tencere. çis algay baklf tencere. algl- Geni~lemek, yaYllmak, büYÜmek.
t09lsb srok etnmea toldirar üçün manglas alglpça l ~i zamanmdan önce bitirmek için yarr~ büyüyor. alglm s. Genî~ : - Tura iSfig, a~, alg/m. N. Tyukpiyekov (Ev güzel, temiz. geni$.) alglm çirnIlÏ üstü geni!? yeryûzû . alglm st rana gen i~ ülke. aJglrtm zf. Uzaktan. ham alglrtm hamnapça kam uzaktan kamllyor. algls Tesekkûr: "U II.JfÎ a@/s sIrerge, nennaestert Ma(jaa kil11ndfner. ~ S. Çarkov (Çok tesekk ürter stee. karoesfert Bana inanmrnz.] Ulugdaii alg ls al, kiçigderi s öe sur . AlaSÖ· zü (BOyükten dua al, küçOkten haber SOL ) algls çlur- te~e kkü r etmek: " O/(Janna r agaa alg/starm çitlr turgannar. " N. Tinikov (Çocuklar ona tesekk ür edryortar.) alglsçl\ (Budistlerde) loeoetr yönreootren. algls-sipsi rekr. Krska ç. mase . alglsta- 1. Alkl~ lama k , tesek k ür etmek, memnuniyetinÎ bildirmek, dua elmek: -Aljlstapçam, -teeo Ale/bay, hls slyt(jm a /lp. - S. ç arxov (Tesekkür edenm , dernis Alclba y, krzm hediyesini alarak.) 2. Kunamak: " Toptyah, o~annaml çit ki/gen Naa çllnafi alg/stap, renen 5algan süümegJnefi a/ar(jB. slYlhtar ülepçe." N. Tinikov (Topryah çocukterm yeni yrhru kutla yrp, a!)zl büzgülO dagarcl!)mdan entara necnyeIer vertvor.) alglslas 1. MÜle~k kj r olma, sükran duyma: MNa ytamö tübl çoh harahtarmda , altm ot çili, a~lsta5 çenpçeme n.: V. Talarova (Nay ta'mn derin gözlerinde, allin ate~ gibi ~ü kran duygusu panIda· m l~. ) 2. Te~kkür, ~Okran lannl i· letme: Mlii aa rl,g a /(J /sta s sö sferi'n P~kinge olar SO'Jça lar. - V. Mayne~v (En klymetli ~ukra n sózIerinÎ Pu ~kÎn 'e onlar getiriyortar.)
8191S119 s. M 01e ~e kkir.
- 3R-
algll
alglt- Geniefetrnek, büyütmek: " Pu orln nt, artglablz lp, algld lb lzarga kirek." S. Çarkov (Buray t ternizleip gen i ~l etm ek gerek.) kOrezigni al glt- mücacerevt büyötmek. ahg
s. 1. Ahk, aplal , budala : KEk. haydag a/~blnf· S. Karaçakov (Hey! Ne aotanmü Ala puga pallhtan m ün smpinçe, aflg kizi nTii ahsman hly ga s ës sthptnça. Atasözü [Tath
su
çorba olmaz, alik kiagz mdan giJzel söz çlkmaz.) all g-arah budalaca, actalee. 2. Kuduz. allg aday kuduz köpek. allglan- Ahklas mak, aptallasrnak . allg-tollg lekr. Akllslzllk. allh Kap ris. naz, cllv e. ahhtan- Nazlanmak , kapris yapmak. ahhtanaaçt bk. anhtançrh, levr~inden
~inin
ahhta nçth s. xapn sn. nazn. mrsn. ahhtan ërr- Kapris vapurmak. naztandrrmak .
allhtlg s. Nezn. cilve!i. al lhtlg h ls citveli klz . allm 1. Alacak . Haram kizidegi aumm, haragay püri tûsse atam ë. Atasözü (Cimri ki ~ideki alacagl , çam yapraglnl dökü nce aursm.) 2. Borç. ahmga kir- borca girmek, bc rçlan mak. alrmna - Borçlanmak. ahmm g s. Borçlu. Çabal kizi allmmg halbacan , çahsi itkennIil lbin örteceë . Atasözû (KótU k i ~i borçlu kalmaz , iyilik edenin evini yakar .) alllllZJg s. AhmSI. rengi ala çalan. all n s. On: •Sidenni tur sa~an piiler. alm azahtannar'i ton çimi har purlada toor/p.· N. N erbi~ev (Çil çevirir gibi duran kisrakiar, ón ayaklanyla don yeri ka n savurarak kûlü rtüyle kaZip.) Attlli Ibegin ço ! parçatsail pilerziil, kiztnifi çahslzm çol parar almnda pilerziii. Alasözü (AM çeviglni yol gidersen bilirsin, insanln iyisinl YOla çlkmadan aniarsin.) SUg
allngan
kizer alnrnda ma üztr abe . Atas özü (Suyu geçecekken acere etme.) ahn trster ön dister. alm ayak ön ayak. ann- 1. Aklldan yoksuntasmak, aptalhk etmek. 2. (hayvan) Kudurmak. 3. Almak, altnmak: -Udur ponmen ort, «zen. küs allmp. küü/ep...• I. 'r cco vev (x arsroan iutusturutan yangm , güçlenip. gOrleyerek...) -JrepçlIer kizinir'i TsfTn kisçeen pas ta(JlZln na k6rip, amr'i üçün çaftamp, oo/ahtann/ll kistirçetkenin I. postanna a/mçathan nar. ~ Kotyueev (Aile insan karntrun kesildiQ"ini 11k kez gördüklerinden, onoan çekinip, çoc ukla nnm kesilmesini kendnerine ahn nuslar.] 4. tm almNetes a!mak: "Hscen tm aJmlp po/bin / Ulam tiren patçab/s pis. " V. Mayne~ev (Her ne zaman nele s alamaYlp I Daha da denne banyoruz.) alinea zf. 1. Ayn , mûnterü: - $ah andoh aa/~Ilar almca almea kjzekierge çanl(jfay s/hhannar.· N. Nertasev (Tam 0 sirede köydekile r münferit gruplara aynlrmstar.] 2. Ayn , ayn etarak. pos alinea kendi hälinde: "HayzlJan daa pos almea s~lsha \ tüsçetken çûi piJdirçe. ~ S. ç arkov (Bazuan da kendi häunoe oüs ünmeye baslarrus gibi ç örünüyor.)
armee s. Eskiden, ör ce. ahndagl kün önceki gun. ahndagl çl1 öoceet YII: "A/mda po~an polza. nime poIarclh?-I. xotvueev (Eskiden 01saydl , ne oIurdu?) ahnd rr- Delirtme k. çl\dlrtmak. harah all ndlraplal yerina koymak. göz boyamak. sa91S ahndu- akllm ba~ l na getinnek: "$a(jIS a/md" am, isle r 01. ~ V. sinTfl ÇOO{)lfim :;iulbayeva (Akllnl ba ~lna getir 0nun, senin sözünü dinier 0.) ahngan s. Kuduz. allngan ada y kuduz köpek.
- 39 -
altrus
anrus Kuduz oima . allnnaKoyurasmak, yoquntasmak. kestlleemek. tuban ha lmnap turgan duman yogunla:;;ml:;; enp 1. Yigit, alp: "Anaii çesct pu a/lptl izer oyiinzar ettenamtnshen." F. Burnakov (Sonra savasçr bu yigidi eyerini n çukurluçuna bindirmis.] 2. Gûçlû . ehp t raktor güçlü traktör . anpte n- Yigitle:;;mek. ahptlg s. AlpIIk, kahramanhk , bahadrrhk. ahptlg mmah kahramanlik destam. airs - (I.) Degi:;;mek: "çurlaati neaon. Min ehs pargam, Paynw;, mm am pesne Varyabm!' V. Svlbayeva (Birlikle yasayetrm. Ben degi:;;tim, Payn us, ben :;;imdi beska
varyayrmf.) ahs- (H.) 1. (birlikte) Almak 2. Evlenmek, kar:;; llIkll birbirini almak . ans 1. Alma , aus. 2. Ele geçirme. gOrottl algam sehrl ere geçi rme. 3. ûrenm. ist ihsal. ahshah s. Degi:;;ken, degi:;;ebilir. ahe-pa ns tekr. Ev\enme. ahs-peris tekr. All:;; verte. ahs trr- Degi:;;tirmek: " Hlliifïm la pasha ide / A/Istlr-Jdi po/arga. " N. Tinikov (Karakleri ni sadeee I Degi:;;tir öyle otmaya. ) alLstlng Degi:;;tirme. ahzaaçt s. Karars tz, degi:;;ken. ahz rg Degi:;;me, degi:;;im: "Ügrenerge mmmçeter, tO(}Inarga hmminça/ar. a/lZlg/ar iderge hmminça/ar." V. Sulbeyeva (Ögrenmekten hosianrruvorta r. çansmaktan hostanrruyortar, degi:;;imler olma-
smoan hostanrmyortar.) allz lg 11g s. Degi:;;ken . allment Nata ka : "Ol pa/alarm ösk7rbeen, ya ? OskJrbeen. Afiment tö/ebeen, ya? Tóteöeen. Haydar} paba ol?' V. Sulbeyeva (0 çocukla nru büyütmedi, deg il mi? Büyütmed i. Nafaka ödemedi, deg il mi? Ödemedi. Nasrl baba o?)
alm-sec
a llzarln kim. Alizar in. alkogol' Alkol. alkogol ' Izerge atko! içmek. al lah Allah . al legoriçeskay s. Alego rik, allegoriya Alegori. alleya Park yolu. alllg s. Geni:;; , bol: "Küren aftlti azahtafl mii arazi allig enubsenen" N. Domojakov (Yag lz atrn avaktan-
nrn arasr çenie açtlrru e.} alligator Timsah . all iteratsiya Aliterasyon. almah Güç , kuvvet. almah saa çitplnçe güeü kuweti yetmiyo r. almahay Borç. al 'manah 1. Almanak, takvim. 2. Belli periyot la çrkan derg i, kitap. Ah 'rastn ! almanagl Ah Tastul almanagr. almaz Elmas. htsba almaz sadrp pirgen krza elmas senn atrms. alm 1. Önü. etnma kirönüne qeçmek. 2. Önc e. çrt planm srok alnm da tolg lrgabls yrlhk pláru zarnarundan önee çerçekfestirdik. atm-ktstf lekr. Ön ü arkast. terst düzü: "rommn stm-ktstï pJldfs çoh po/a izel pargan. V . Kobyakov (Paltonun tersi düz ü belirsiz olaeak sekilde ymranmrs.) almnda et. Önce, önceoen. cl kirek tört çll rrumf almnda polgan 0 i:;; bundan dört YII önce ormue. aln mzar zt. Hert, ön üne: ~Aydo haflaandl pJrde alnmzar, pJrde, soonzar Slglp Ja matinanminça. V. Kobyakov (Aydo, acele etmeden arabanr n bir önüne bir arkasma ç.ktyor.) atnmzarhr s. Önündeki, kersrsmoau ; "$umkalar stol alnmzarhl skameyka üstüne sent pargan. " I. Kotyusev (Çanta lar masa kars tsmdaki srra ûstune brrakumrs.) h
h
al mnz artm zf. Dnden, ileriden . al m-sec tekr. zf. Ön ü ardt: " Min kisçem kiçrg, tireen pl/bin, stru-scon
• - 40 -
al'pinist
körfnmin. " V. Sulbeyeva (Ben çeçiyorum qeçidi derinligini bilmeden, ön ün ü arkasrm görmeden.) al'pinist Dagcl. al 'pi nizm Alpinizm. dagclli k. al pczrm tekr. Kendim. art muz. Alto. alt Alt, a~ ag l. Pls'mcmë artmee data turgan mektubun all krsmm da larih varen. elta- Üzerinden çeç mek . asrnak , atla mak: A~ /ona runmacaamn çurtma çidfp, siden dee allaalahha, ulug konyuh polçatfJan. N. Nerbsev (Aglona karoesimn evine gelmi~ , çtl i atlanabilir, büyük atur imi:!j.) l rkïn ene- e~ik all amak. alta m Adlm. enen- Ata binmek. Tlm ïr eeu na altandrm . Bilm ece, rrakt ör. (Demir anma eueorm.) Altamp müner att Jg pol, aztre n çö rer lamahtl g pol. Atasözü (Binip gidecek alm otsun, yiyip gidecek azrgln olsun.) ene ndn - Ata bindirmek: "Zoykam kuren eme altandlr sal!)an. N. Domojakov [Zoyka'y r konur ata binM
M
M
di rmi~. )
alta y Altay, Allay boyundan olan. alta y arglzlm par Altay arkaoas-m var. alti (I.) All. Çathan tastin atnna sug daa ehpecen. Atas özü (Yatan tasm altmdan su akmaz.) sug artmca çö rçe ü k ime denizaltl. em (11.) s. Alti, 6. alti pulufimg tad ar ib tu tka nnar alti k ösef Hakas çadm (evi) kurmcsrer. alt i çü s s. AIIL yOz. alti ç üs salkovay al gan aiu yOz Ruble a lm l~ . attm Altm: "OlafJ1a pis kirekpTs, hacan alfm mmlrhaça htar tuupçab/s. MV. $ulbayeva (Onlara biz all in yumurla yumurll adlglmlz zaman gerekliyiz.) Huu pastrn har agm a hum tolbas haean daa , açln paymfi haragma allm to lba s haea n daa. Atasözü (Krr ba:!jlmm gözüne kum
.m
dolmaz hiçbir zaman, aç gözlü zenginin gözOne altrn cot maz hiçbir za man.) alnnet s. Altrncr. 6. lcemn tü aït rncr pala zjbm annemin aitrocl çocu öuyum. allm dagl s. All: MAltindagl imln IZ/nnnap, harahtarm a~mafj k6rçe." V . Tatarovna (All dudak lanm tamp , gözlerinin akryla bak tyor .] attmna- 1. Allin çixarmak. 2. A/hnla kaplamak. 3. Altlnlan aymnak. att m nal-Anm gibi görünmek: MAnan anmnallp, plZ,g pugday tnnenn k6zltken." N. öorrojakov (Sonra altrn gibi partayan olg unla~m l~ bugdav sapranm göslennÎ!i.) altm Oig s. 1. All rn gibi: ~Ay pray mir üstün pozmltl alfmm(j çerunen çsnounsnsn." S. Çark ov (Ay bütün yeryüzünü kendi altrn 1 ~ l g l yl a aydrnl alm l~ . ) 2. Altrnll , içinde aum bulunan. alt ln Oig hu m altmh kum. 3. AltIOh. enm sahibi. ajtmzar zf. A ~g l , a!l8g rya: MKün tigTr tam/mil anmzar lUs pararga timnen saçan. N. Oomojakov (G ü ne~ gOgOn tepesinden a!l8g lya d(j ~mek Îçln haz l rta nm r~ .) altmz arh t s. Kuzeydeki. alttnzenh Kuzey: "Aftmzarinda uiug nimes könçek." V. Kobyakov (Kuzey taratmda büyük olmayan gÖI.) altola fi zf. AltrSI birlikte, amser . altotam penmene n alnsr birlikte g i lmi ~ . alton s. A1tml ~ : ~ Magaa Mikola alfon iki tolgan. sin pit sa /a kiÇig. N. Tyukpiyekov (Ben altm r~ iki vasum doldurdum , sen biraz kûçûksûn.] M
M
aly umi nievay s. AIOminyumla ilgih. alyum in iy Alüminyum. am zf. $ imdi: "Payapan pl roli~ , çe ol am agmg, körcerl kfzfzï çO(;tI." V. $u lbayeva (Payapan suçlu, l akat ~i mdi 0 hasla, bakacak kimsesi yok.) am na zf. Hemen ~imdÎ, ~u
amal
- 41 -
anda: "Min am na pray nimenJ sizJkke haapçam. n V. Tatereva (Ben her ~eyi su anda anllyorum.) am ize stmdi ise. amga teer e simdiye kadar. amgl ~imdiki. amdlg l ~imdik i . em qea çitkence slmdiye kadar. am daa zf. a) Henüz: "Köfdek se, pOZI am daa çm, a çoO(JI haydag ama/llg." V. Sulbeyeva (Baksana, kendisi henüz genç, takat konusmasr akrûrca.) b) Hálá: "Kireenee çurtap salgazlfi, çintesn am daa pllbincezrn." V. Sulbeyeva (lötiyartaymcaya kadar yasaoro, hälä hayatr bilmiyorsun.) amal Tabiat, varatrns. karakter: "Çomap /liskecektT emsu haapçathan kJzee Ie sanapçathan ." r. Kctyus ev (Çornap lrlskecek't karakteri olusmus ki:?i etarak görmü~ .) emaua - (I.) 1. Çevik bir hareketle yakalarnak. ama llap tu tti çevik bir hareketle yakaladr. 2. Yolunu, çaresini bulmak. am all ap al- yolunu bularak almak.
ama lJa- (11.) 'reseül etmek, yatrstrrrnak: "Amal/aan JcezJ, pabalarmlfl çoohtan po/baanm sizJn eeuo." V. Kobyakov (Teselli etmls annesi , babala nmn ko nusamadrqrm sezerek.) amal hg s. 1. Maharetli, becerik li, uz. 2. Zeki, ham cevap. 3. Nazik. kordek se, pOZI am daa çi it, a çoogl hay dag amal ilg haksana, kenoer henûz genç, faket ne ham cevap. amarikanska y s. Amerikayla ilgili. amarla- 1. Teselli etmek, avutmak. 2. lnandrrmak, kandrrmak . ambit si y a Onur, özsayqi. am brazura Mazga l. am bul atoriya Dispanser. am bulat ornay s. Dispanser ie ilgili. amb ulat orna y imneg dispanser
teoavrsf.
arrur
amdr zf. Simdi: "Anrn emai iii sidfk tus
po/gan." I. Kotyusev ($imdi onun en zc r zamaru.) amdlgl st. :?imdiki: "Amdlgllar, tJzen, su(; la çTli TsçeIer." V. Tatarova (~imdikiler fse su gibi içiyorlar.) amerikanet s s. Amenkan. ame rikan ets arglzlm par Amenkan arkaoasnn var. amer lkanka Amenkaf kadm . ametist Ametist. amfib iya Anlibi. amga t eere zf. Simdiye kadar: "Amga teere paylap polbaanda, am pay/aeaam nslnr ba." V . Sulbeyeva ($imdiye kadar zeng in olmadtktan soma, stmdi zeng in oracaqrm mi kalmts .} ernqaa çitire et. $imdiye kadar: "Payusa, Ijzen, çiittök ir çon çat ha/lp, amgaa çitTre ökJs çoneai.~ A. Çerpakov (Payusa lse , gençliginde kocastz kahp sirndiye kadar dul yasacn.) amgaa çi tkence zf. $imdiye kadar: "öt. amgaa çitkence. Aydonail hada mal neaeiçen. ~ V. Kobyakov (0, slmdlye kadar, Aydo ile bitlikte mal qûtmüs .) amg r s. Simdiki: UAmgl ulustan nime te polza sagl." V . Sulbeyeva {Simdikl insanlardan her sey beklenir.) amg l tus gr. Sirndiki zaman . armr s. 1. Rahat: "Soonoe. ür dee po/bin, pabam emtr çadlblshan. " V. Kobyakov (Sonunda, çok peçrneden babam rabat uyudu .) 2. Huzurlu, sakin: "Mmdag açl9 soohtlg, emtr haraalarda ças hu/unmg çllgllar tutster ommae noneair. ~ N. Nerbïsev (Böyle aCI so öuklu, huzurlu çecereroe, genç tayr oren yukilar ekin yerlerinde geceler.) 3. Sakin, rahat: "Anail emtr ünnefi sö/epçe. ~ V. Tatarova (Soma sakin bir seste konusuyor.}
- 42 ermre- Sag !lgma kavusmak: "Aglriiii sa/a smt rspçe ba ?" V . Sulb eyeva (Haslallg ln biraz iyile:?iyor mu?) emrrabas s. Huzursuz, rat raten. Sakinlestlrmek: " POZI pozm çJli, kürezfp, hol sa/aa/arm tudlp V. Tata rova (Kendi kendin i rahatlatrr gibi, mücadele ed ip el pa rmaklanm çrttatrp cu ruyor.)
armrat-
ermretçemsn
nsteae
ocnrçe.:
amn hezrh tekr. Sagllk; "Amlr-hazlh ç ötïtie r." V. Sulbey eva {Saqhkla yasayuuz.) amtr-nazrh çurta- saghkh sekuoe yasam ek .
ermr-
hazrhnaf tekr. zf. Sagllcakla: "Çe, K/anya, amlr-hazlhnafl , min eytsnim. " V. de, çurtlmzar
Sulbeyeva (Haydi , Klanya , sagll cakla, ben de evime döneyim.) arrnrsah s. Sak in.
amize Stmdiye kadar: "Sin, Karbay, nime polip amize tözekte nayrapçazln, tO{jlZlna parbinr V. Kobyako v (Sen, Karbay nlçln çimdfye kadar oösekte dönüyorsun, isine gilmeyerek?) ammiyak Amo nyak . amnistiya Af, bagl ~. amnlstiya lrtïrbag l~!amak, aHetmek. amoh et. Hemen , hemencecik, :?imdi, su anda : mncsem. amoh su(ja çiderbfs." V. Kobyako v (Oayan krztm, $imdi suya utaemz.) amorlnay kim. Sekilslz , amorf. amortizator Amortisör. erncrnzatetya Amortisman. amper fiz. Ampe r. ampermetr fiz. Ampermelre. ampir Ampir üslûbu.
"Ssae.
amplituda Genlik, amplil ül. amplua (tiyatroda) Rol. ampula Amp ul. amputatsiya tip. Ameliyatla kesip alma . amunitsiya ask. Askerî leçhizat. amyoba zool. Amip.
ananas
amza- Tatmak, ladma bakmak. " Nime hmzan, am çf. amza." N. Tyukpiyekov (Ney! seviyorsan onu ye, ladma bak.) amzaq Tadts, taoa bakte amzam Yudum , tad tm. amzor Taorm, yudum : " Pîr amzor daa, reen, pfr dee amzor." V. Kobyakov (Bir yudum oa, armeciqim bir yudum.) an 1. Hayvan: "Aymah-pasha eti omazm kis sa/gan otgannar slblcah oïre k6gfep ç öraenner.: N. T inikov (Çe$itli hayvan klligma burünrn üs çocuk!ar fidanm elrafmda sarknar söylüyorlar.) 2. Yabant nayvan, vahst hayva n: "çen aflm tut po/bazafl, aal malm kites slhçazln!' N. Tinikov (C va hayvamru yakalayamazsan, even hayvan lan gözet !iyorsun.) af peten av hayvaril yav rusu. ana (I.) Anne . ana (11.) zm. lste: "Ana ot arazmzartm çeoçen atha müngen çaiaiï kórfne füstf." F. Burnakov (lete 0 wade hrzh çrplak ala binmis ki:?i göründü.) anah 1. lçne yaprak: "Anahtannan, pürlerfnen sug tamçlfathlablzarga mstmemtnsçetnenner. : r. Kc tyuse v (Igne yapraklarmdan, yapraklarmdan su damlalart o öküim üs.) 2. Kokna r. anahtlg s. fgne yaprakh (agaç) , anahtlg agastar igne yaprakll a öaçlar. analitiçeskay s. Ana!ilik. analiz etmek. anaUz Analiz . anatlz itanalog Analog: " Körgezer be andag analO{j? A-a?"' V. Sufbeyeva (Gördünüz mû b6yle ana!og ? Haa?) anan zf. Oaha sonra. sonra : "Anan çurtmzar könf kire pastlrgan. A. Çer pakov (Oaha sonra dogru evine girmi:?) Purnada saglmp al, anaû çoohta. Atasözü (Önce oüsün sonra konu!?) anan-arah sonra, daha sonra . ananas bot. Ananas . H
- 43 -
aöar
e öa r- Fark etmek,
Iarkma varmak: "Çot ur nime pttesçemen nimezrne hustarm tan önetïn çeqastnen, tan anarbin halgan. n N. Domojakov (A· laca sey ere geç irdigi eeye kustart baze n aniden yakrasnnp. bazen tarkm a vanyor. ) anarhist Anarstst. anar hi ya Ana rst. anarh iz m Anarslzm. anartm zf. Oradan. anat omirovat pol. Tesrin etmek , açnnlamak. an atomiya Anatoml. Kaçtrrnak, dikkat elmemek. anay· anea 1. 0 kada r, onca: "Anca daa çü in pargan po /za." V. Sulbayeva (0 kada r Yll qeçmts olsa da.) 2. Kal , mis11. iki ane a eet nnah iki kat daha az. anc eqe zf. 0 zam ana kadar. anc a-m mee tekr. Biraz, birazcrk . an ca mmca hm partr r brazerk sevmrs. aficr Avcl : "AnCI çTli, afinaan afimn tnn kitepçetken oshas. " V. Tatarova (AvCI gibi , avlad lgl avmm izini gözetier gib i.) aücr mlltlgl ever tüle gi anda zf. 1. 0 zaman . 2. Orada. an da törip öskem orada ooquo buyûdüm. and ag s. 1. Öyle: "Andag küstrg kTzTnT Aydo am na körcff." V. Kobyakcv (Öyle güç lü ki~ i y i Aydo ilk kez ç ördü.) 2. zf. Öy le, 0 sekilde . andag daa polza Öyle de otsa. öyle olsa ca : "Çe andag daa polza, ça/aiJ ooImiJ söstetï hulahtannda am daa TIe tapsasçathannar." N. Domojakov (Fakat övte de olsa a111 oglan ln söztert kulaklannda hälä çmtryor.) andag l s. Orada ki: "Andagl tvorog oshas çir çi? N. Domoja kov (Oradaki s üzme yog urt gibi ver ne?) andag -mlndag tekr. Sóyle böye, bu lür : "Hakas aaffannda olanay çon andag-mlndag sagls tutpinça. ~ N. Domojakov (Hakas köylerindeki SI -
anekdottlg
radan haik bu tûr fikirlerde deg iL) andaqoh s. Böyte, bunun gibl. endegen ha ra pastar Bunun gibi ka ra basular. aû dar- Devirmek, dûsûrrnek, yrkmak: " TidTrier, püürler ulug mal eraereras ïat tigirdeti sunms itçeIer." N. Nerbisev (Kurtlar büyük hayvaru yrkarkeo gökten sorar larml~ derier. ) hazu- ç il agastar afidargan siooetn rüzgär aöaçran devirmis.
andar zf. Oraya, ona : "Amn, pir dee honhpin, çal{Jlzaan andar pargam , ent pozm POZlnlti haragmda geroy idfp turgl shan. n A. Kuzuçaeev (0 nun, hiç kork madan , lek basma 0raya gitmesi, onu kendi gözünde kahraman etmrs.) aû d ara zf. Sut üst ü. arka üslü . andarh l s. Oradaki. aû danl- 1. Yrkumak. devrilmek: "Atidanl penp, sunceh , har üstünce kömes çn panp, rskft agazma i/in pardl." M. Çebodayev (Ytkthp. tidancrk, kar ûzenn de biraz s ürökrenerek çenya takrldr.) 2 . vere yatmak , devrilmek : "Noga andar/I /blstlti. Tur, honhpa! " V. Kobyakov (Niçin yattm . Kalk, korkma!). 3. Bilk in dusmek. andar- peer zf. Ora bura, oraya bura-
ya. an dartm zf. Oradan: "Andartm haydarda Ç/s setnt ki/gen. n A. Çerpakov (Oradan bir koku yayurrus.} and1- Göz lerini dikmek: "Aydo, agassar ay/amp. atidlp turça. " V. Kobyakov (Aydo, a äaca dönüp, gözlerin i dikerek baktyor.] andlS Dikka1\e bakts, gözlerini dike rek bakma. aüdrs- Ka r~ l li kli birbirine gözlerini dikmek , bektsmak. iki püür tigi r aûdr scetar. Bilm ece , k1zagln egri uçla n. (Iki kurt göge bak lr;; IYor.) ane kd o t Anekdot, fikra. an ekdottlg s. FIkrail.
anermya
....
ane miya tip. Anemi . angar Hangar . angi na tip. Anjin. ang llçanln Ingiliz. angliçanka Ingiliz kadm . ang llskay Ingiliz, fngiliz'le i1giH. a û-h us Hayvanlar: "Ancada öö-txut aii· hustarga hubullp atgan o/(Ja nnar. N. T inikov (0 zaman tarkn hayva n klhglna bûrûnmûs çocuklar.) am zm. Onu: "Aal tsttnde em körbeen, am prtbeen u/u{} daa, kTçig aee kTzT çoh poJ{)an. " V. Kobyak ov (KOyOn lçlnda on u gö rmeye n, on u tarurnavan bOYOk kOçOk kimse kaim arms .) ar n- Kazanmak, elde elmek. anl9 1. Kazanl(. 2. Mal, mOlk, servet. 3. Miras . 4. Urün. aflll Kuru sedir agacl. ernmccn (am mç oh) Hosça kal: ~ Am, paza tO!1ashanca, emmçon. : S. çarxcv (Haydi yeniden karsuasana kadar , rosça kaL) emmcohtas(ammçohtas-) Veda tasmak: "Alclbaynaii 8mfflÇOhtazip parlb lshan."G . Topa nov (Alclbay'la vedatas.p gitmi~ .) anlli zm. Onun : "Çe Paska, tTzen, amn su~an ho/ma pTr dee haybin, htya oeeuntnsnsn." V. 'ratarova (Fakat Paska, onun uzatt lgl enne dikkal etmeden dönüp gi1mii? ) amf arazmda 0 srrada : "S üt 'zip allp, amn arazmda ça~m ki/gen noosnemn pumman sirtezibisken.· V. r atarova (SOt içip, 0 sua da yaruna gelen dom uzun bum una vurmu~.) amnafl OnunJa. aûmza r Ona do?jru: "AI,g ~am üçün, ami'izar körbin dee, pistit'i geroYlbls ograda TzJgTnzer oyiablshan." A. Kuzuga~v (Aptal oldugu için , ona da bakmayarak, bizim kahramarumlz bahçe kaplslna do?jru ko~mu~ .) anllin kim. Anilin . an lJino vay s. Anilinie ilgili. anilino vay si r anilin boya. anls Anason.
.-
anker Ma~, krske ç. ikili rnasa. ankernay s. lkili rnasen.
an keta Ank et. anketa l o id ir sal- anket doldu rmak. an ketnay s. Ankelli , ankene ilgili. afl maa Dlk katslz , da!gln.
M
aûmaara-
Karmakansik
görünmek,
dagIn Ik oJmak. ar'imah 1. Mryrru nn. b ön. ahk. 2. Dikkat siz, dagmi k arïmar Ambar: ~Noga minT aiim arga odJrtçaiir N. Oomojakov (Niçin ben i ambara olurtl u!) arïmarah KOçOk amba r. aflmarcl ëmoercr. arï may- ~a~ l rmak , hayrete dO~mek; "Kü{fnïstïre k6rgen harahtafl aiimay salgan kizjlemn plrsTneii plrsïnTi'i Straymzar oyias turlar. ~ G. Topa nov (GOlümsemeyle bakan gäzleri ~a~l ran insan larm birinden digerinin yüz üne bakry ot.] afl maygan s. :;;a~km , sünepe. uyu~u k . a öne- Avlamak: ~ Ancl çTfi, annaan anmii ïzTn kitepçelken oshas. .. V. Tatarova (Avcl gibi, avlad lgl avm i· zint bekier gibi.) annaaar Bu yüzd en, bu sebepten. ol am daa ag lrlg noza, an ne üar çatça 0 hälä hasta olmall ki, bu yüzden ya-
nvor. e r mecaa aday Zaga r, ev köpe{ji. alÏnag AvlaY I ~, evïema. an nan 1. Onda n. annar'i kiçig ondan kûçûk. 2. Oradan. aûn as Avlama, avlaYI ~ . anneksiya Ilhak. annek siyala- lihak etmek . ar'img s. AVI bol clan yer. enmh Avclli k gereçleri. annot atsiya Özet. annotirovat pol- Özetlemek. anod fiz. Anol. ano nim nay s. Anonim.
- 45 -
ancns
anons Anons. ensembr Topluluk, grup. antagonistiçeskay s. Uyuemaz.
aparatçik Clhaz, araç: "A min nimee çarabaan funksionerbln, çon hlrt körçetken apparatçikpin." V. Sulbeye va (Fakat ben bir ise yaramayan gö revliyim, banen netret ettigi bir ar acnn.)
antagonizm uyusmaznk. antarktiçeskay s.Anlarktika üe ilgili,
antenna Anten. antiçnay
s. Antik.
apardtr- Götü rtmek. ap-ang tekr. s. Tertemiz, saf: "Anna Petrovna tafinaan ktçee pu 001 apang ons trtJnefi çcobterxisn. am, tïzetï, pozlmfi trtJnefi çoohtasça." N. Domojakov (Arina Petrovna sasrrmI:;;, dün bu oçran tertemlz Rusçayla koncemustu, slmot ise kend i diliyle konusuyor.) aparts- (birlikte) Götürmek.
anti çnay pamyatnik
an tik beyket.
anutastet Antnasrst . anlikvarnay s. Antika. antikvarna y magazin antika maqazast. antilopa zool. Antile p. ant o log iya ed. Antoloji. ant o n lm gr. ZII anlarnh, antonim . antonovka Antonovka, bir elma türö. antrakt Antrakt, peroe arast. entreen Antrasit. antreprenyor tiy. Özel tiyatro tstetrneclsi. antropologiya Antropoloji . anzaa s. Ahmak, budala. anzt - Aç göz lülükle bakmak. arm zm. 0, su: "Üe çastlg Kerim
agazmafi çoohlasça. Anzi homay tsçe." S. Ka raçakov (Üç ya~ lnda ki Kerim , dedestyle konusuyor, 0 agl r lsltlyor.) atizth s. vanst gibi. aêzm- Kudurmak, canav ar kesilmek. ap (I.) "TIp" ovunu, susma oyunu . ap ffzeök, tapsabaaha kirekvttp'' deyince susmak gere k. ap (11.) t . Büyü, sihir. 2. Hon oz. ap (111.) Srfatlar da pekistirme yapar. ap-aqrln tekr. Çok yavae. ap-arrur tekr. Sakin, huzunu: "TigTrde aram arah ounnte r, pIr çirge ÇI/I IZIP, kûn sl(jlzmzar subahsçalar. Çl/ig, ep-emu:" S. Çarkov (Gökte sevrek buiuIIar, bir vere topreruo doguya dog ru gidiy orlar. St eak sakin.) apar- Götü rmek: "Sin, Torka, haydar pariwli? MinT dee hada apar za, pIree çirge eeuso." V. Kobyakov (Sen, Torka nereye gidiyorsun? Beni de bitfikt e götü rsen bir yere misatir orarak.)
--
apenyatsivonnay
~
apat Hile, oyun, te sat. apatart- 1. Hile , oyun yapmak. 2 . Oüvelenme k. tus apa tança kil. euvelentyor. apatiçnay s. Gevsek, uyusuk.
I
apat it Apatil. apat it ovay s. Apatille ilgil i.
'L ,./
~-z;
'll
apatiya Duyurnsarnazhk. umursarnazhk, çevseklik: "Minrn pra;'-n imee apatiya. Magaa plr dee nime kirek Çogl/."V . Sulb eyeva (Ben hiçbi r :;;eyi umursarruyorurn. Bana hiçb ir sey qerek degi!.)
teer. Apayaz, çok avaz : " TigTr ap-ayas turça. n S. Çarkov (Gök apayaz duruyor.) ap çah Koea, ya:;;h koca: "Apça(}Imm çt, )l t(ilp salganda, minT irge._ s öteennet ök. n V. Sulbeyeva (Kac a rm gömdüklen soma beni kocaya " vermek rsteoner.) ---apç l- (I.) (köpek) Çen ilemek. ep çr- (11.) (yiyecek) Gevsernek, yurnu~~ o :;;amak. apçaan ya~h yumusarrus ~~
'j1'1 p~s . ep-çrp tea. Bûyû, sihir. apel'sin Pc rtakal. apel'sin varenyezi portakal reçe li. ape llyatsiy a Istinaf. apell yats iyonna y s. Istinafla ilgili.
- 46 apryah Oyuneak bebek. aplodirovat por- Alkl!jilamak. aplodisment Alkl!ji. aplomb Kendine güven. apogey Bir eismin yör ünçestnin yeryüzöne en uzak noktast. apalitiçnay s. Apalilik, politikaya i!gisi almayan. apologet Savunueu. apopleksiçeskay s. Apoprekst. inrnesiyle ilgili. apopleksiya Beyin inmesi. apart Bir tür elma.
beyln
apostrof gr. Apostrof, kesme tsaren. appagas s. Bembeyaz, apak: "Zoyka, appagas sastig, on çastlg mnçen.~ N. Domojakov (Zoyka, bembeyaz saçh, on yesmoa klzeaglz.) apparat Makme, clhaz . fotografiçeskay apparat folograf rnakinaal. apparatura Teçhizat, eihazlar. appendrtsu tip. Apandisit. appetit lstan. apptlketstya Aplikasyon. aprel' Ntsan. apsah 1. lhtiyar: "Senpir apsahnafi neae naa pol tözep çöre haf(jannar." S. Çarkov (Sanpir ihtiya rta bittikte yeni salon oöeemtster.) 2. Koea: "Tzikke tustmup körze apsagl traktor üstünde." M. Kokov (Kaprya slkl~lp baktlgl nda koeast Iraklör üst ünde.) krs. apçah, abrshacah apsah-Iney tekr. tbnyartar. kan koea: ~ Aal/arda saflay la apsah-ineyler. Noga sîrer, hazlh çûtter, andar parbinçazar?" V. Sulbayeva (Köylerde tek tük yesmar var. Niçin siz, sagllkll gençler, araya gitmiyorsunuz?) apsahtlg s. Koeall, koeast olan. Aragam armr iziJier, apsahtlg ipçidefi pirikpefier. Atasözu. (lÇkiyi sakln lçtnfz, evli kadmla birlikte olmaYInlz.)
apsart Klsa boylu. apSII Grip.
'"
apsrr- Akenmak. napsumak "Kinetin purnmda hl1cJhtamblshan, peam aee suurarga mafinanmin, apsmblshan. " A. Kuzuçasev (Aniden bumu glelklanml~, mendilini çtkarmaya trrsat bulamadan aksrrmrs.) aperrt- Aksrrtmak, hapsmmak. apta- 1. Bûyüyle kenenne baölamak, sihir
yapmak: ~ Ça hayagas pouousm / Si/ig, si/ig mondllarga / Sini aptap a/arga." V. Sulbeyeva (Çtçekceqlz olayrm / Güzel güzel sauamp / Seni büyülemeye.) 2. Hipnoz etmek. Çllan örtekti aptap, tartrp algan YI_ tan ördegi hipnoz edip çekfp ahtus. aptag Büyü, sihir. aptagcl Cadr, b üyücü. sihirbaz. aptas Büyüreme, büyüreme, sihir yapma. apteçka Eeza dolab t veya kutusu. apteka Eczane.
apll!) s. 1. Çekici, ahrnh. 2. Sihirîi, büyülü.
aptm hara zool. Yall çapktru. ar 1. Gûçlû, kuvvetli. ar püür qüçrü kurt. 2. Pek, gayel. ar çalgls yapayalmz. ar- (I.) Kütügü oymak. ar- (11.) zayrnamak. astaan harm tcsçm, argan pazr simircïk actkan karn r doydu, zayruayan bast semirol. ara 1. Ara, iç. "Çenss çlstlg ot arazma kiribisken. " V. Kobyakov (Güzel kckulu ot arasma qiriverrnls.] iki sug arazt iki su arasr. 2. Dolay, eivar . pu arada ol çog ll burada 0 yok. Agas arazmda hazanagtm haynapça. Bilmeee, Kannca yuvaSI. (Agaç ereemoe kazancrqrm kaymyor.j iki çahsr pirikse, arazmnaii sug ahpas, ikl çabal pirikse, arazmafi han agar. Atasözü (lki güzel bir olsa, arasmdan su akmaz, iki kötû blr olsa, arasmdan kan akar.) çon arazmda haik içinde.
arab
- 47 -
de. ara tasta-o üsuk yapmak. kizi arezma kir- birinin isine kartsmak. ara hengecelemek. iki ara ikla. arab Arap . aracan Sert içki. araçr Arabulucu, aracr. araçua- Kurtarmak, müoataa etmek, himaye etmek, savunmak: "Açm afimfi ahsma kTrerdefi köp araçllidlf." V. Kobyakov (vahet hayvan aözma girmekten çok kurtarmrs.) araçltagCl Mûdafii, savunan, kurtancr: "Ok, aarllg arglZlm , ereçneöcun. " V. Kobyakov (00, kryrnetli arkadasrm, kurtancrrn.} eraçuenKendini savunmak: "Araçl/amfiar! -tnstnntnsnen - Sorkay." S. Çarkov (Kendinizi savunun, diye baglrml!? Sorkay.) areçuems Savunma, mudataa. areçrtae Müoataa, savunma: "Mufiar/ap Çl/ reae ki/gen emçuems kib'rl." N. Nerbisev (BinIerce vuta birlikte geten rnüdataa getenegi.) araçon Bir tûr sert içecek. krs. aracan arada Orada: "Annafi pasha 0/ arada ulug açlh hazaa." V. Kobyakov (Ondan baska orada büyük açrk ahJe) araga lçkt, atkotlü içecek. araga ur- içki koymak: "Buti/kadaii araga unp a/ip, stakanm çirge ooda testemeçe. V. Sulbeyeva (:;:i!?eden içki koyup, bardagl tulanp parçanyor.) eregara-lçkt içmek. ara galig s. lçkiti arah 1. Srfatlara gelerek - rak anlarrnru verlr. sang arah sanrnsr. sartrak. 2. larf-fijt ek t airr us fiitterden soma geterek -arak anlarr u ver ir: UAt üstünefi tams nimes krzT kÜffnlp arah souene tüsken." V. Kobyakov (At üstünden tanimadlgl ki~i gülümseyerek korrusmaya basrarms.) arata- 1. Arasmdan qitmek, yürümek. 2. Katmak, kanstrrmak. çayga süt arala-çaya süt katmak. N
arte
aralas 1. Kansrne. kanerna . 2. Dagmik. tik. dûzensizlik. aralas- 1. Girmek , giri§mek. manglasha aralas- yansa girmek, katrlmak. 2. Kansmak. kansmak. " Pireezl ört üzürerge ara/ashan ." [. Topoyev (Biri yangm söndürmeye kal!tml§.) aralaspas s. xayrtsrz. umursuz. erarestrr- 1. Kensnrmak, tçlne sokmak . 2. Arasmdan geçi rmek. aralazlg kansma. müdahate. arahij s. Kans.k, kar ma. arati zf. Aresmoan. içinden : "Kök oüuuerm arafi IKüülek çil çûi, uçuhham. " S. xacnsev (Gök bulullar erasmoan/ Küülek vet qibi uçuyor.) 2. Kartsik olarak. aram s. Seyrek, arahklr, Ver ver: " Kider turgan aram agastlg tagmfi pazma k6/enlbTsken." V. Kob yakov (aanoa duran seyrek agaçh dagm besma yesianrms.) aram, çe çeçef çoohta. Atas özü. (Az ama öz konue .) aram saglstlg akns tz, aklr kil, budala. arerrma- Seyreklesmex, azatmak. aramzar s. 1. Eksik, kusurlu. 2. Prematüre, erken ocöan. aramzar pa ta pramatüre bebek. aran Atur, agll . mal Bram mat etun.
eren-eure tekr. Milotojik kanatn al, deslantarda yigitlerin bindig î at. aranparaan kacak . aray
s. Yavas,
tekr.
PIII
ptrtr,
kap
aglr, sakin.
erennee lçlnoe: "O/ar türçenlfl ne ara-
emae tlfi çensi tamzIp
aigannar. n V. Kobyakov (Ontar krsa sûre içinde çok iyi tamermsrar.) arba (J.) Arpa.
arba (11.) Tetega, alti araba. arba- 1. Büyücütük yapmak, bûyûlemek. 2. Saman tefini rsrtmak. 3. Lánet okumak, beddua etmek . 3. Aforoz etrnek .
- 48 -
arbag
arbag 1. Bûyû. sihir. 2. Lánet , beddua. 3. Atoroz
arban (I.) In, büyük. arban k1z1 Iri insan. kri;i _arb m arb an (11 ,) Saadet. mutluruk. krs. arbrs arba n- 1. Buyûculûk yap mak 2. (kendisine) Bûyû yaprlmak, ok unmak.
arban mq s. Mesut, mutlu. arbanr uq kiz1 mutlu kii;ii.
a rbat-
1. Büyü yaptr rmak. 2. Alaraz eonmek. abt sha arb athan k1zi , ü r çurtab inç a papaz larafrndan atoroz edilrnis kiiiii çok ya samaz .
arbm s. lri, büyük : "Iren tcsmmesev Agbaymfl oalg/ Çarnap tip arbm klzl pol{;an." I. Kotyusev (Vaiiilr Karamsev Ag bay'rn og lu Ço rnap admoa büyük biriymiiii.) arbr s Saadet, mutluluk. kriii. arba n (11.) arbrstlg s. sansu, talihli.
a rbrt Tusun . arbrtt a- Sih ir yapmak, büyülemek. arbitr Hakern.
büyü yapma k,
arbltraj Hakem heyeti, jüri. arb uz Karpuz . arean $ifafr
su.
arçr (I.) Dügünde gelinin ailesinin verd igi
yiyecekter. arçr (11.) (havada) Çiy.
arç llrg s. Çiyli, çiyi olan. arç rhg çrl pol za, çahs t ç l l peter çtyn y rl otursa, iyi yrl olur. arç rmah Heybe, lorba. atha erçrrnah art- ere heybe asmak . arç lmaht rg s. Heybeli, heybes! olan : " Nimezlnefl -de ot tag ulu{; arçlmahtlg kJzl sug ool1irga çat sal{;anga tÖöy." (Her seyiyle a dag, büyük beybelt kiiiiinin yatro su içmesindeki seküne benz tycr.) arçm Ard rç. t ag a rçnu dag arotcr. arçm c tta ö alastanardrç yapragryla kötülüklerden korunmak için tütsülenmek.
arga
arçol1 . Bas örtüsü , sar. 2. Bez , çrkm arda- (I.) Suda bogulmak . pa lam s uga ardadr çocuq um suda bc quldu. arda- (11 .) 2. Bozulmak , çurömek : "Ardap parar, min çlp polbinçam." V. Sulbe yeva (Bozulu r, ben yiyemiyorum.) 2. mee. Boz ulmak , vcroen çrkma k: "Çon ardap parir, sag/sköfinllen af/g li pasha pol parir." V. $ulbayeva (Haik bozuiuyor. akrl fikirle ri tamamryla degiiiiiyor.) 3. zedetenmek. sakatlanmak. ardag 1. s. Bozuk, kusu rtu. 2. Bozulrna, çürüme. a rdat- 1. Bozmak, çürütmek. 2. mee. Bozma k, vcroen çrkarmak: "Sin anda p îr-ïtä Ie künge pray zm ardat kilerziii. " V. Sulbeyeva (Sen orada sadec e bir iki gü nde herkesi yoidan çrkanrsm.) 3. zeeeremek. arm- Kabu öunu soy mak , temiz lemek . patates sayya blah ardrmak. rumrrthamf k ibegin ar myumurtanm kabuq unu so ymak. ardtl- Kabugu soyulmak, lemiz lenmek. ardrs Kabugu sovuima. temizlenme, temlzrents.
ardrs- (birlikle) Kaouç unu soyma k, temizlemek . ard tt- Kabuqunu soydurmak, temizletmek, arrtmak. arena Arena. aren da Kira. turam arendaa al- evi kirala mak . erendata- Kiralamak . arendnay s. Kiray la ilgili. arest Tevkif, tutuklama. tevkif ar est ovat pol- T utuklamak, "Oer Yakmm, anda etme k: arestovat pollp, ag/lip odlrgan po tnrtsr." V. Kobyakov (Onrar Ya-
km't oraoa tutuklayrp qetlrmisler.) argo gr. Argo . arga (r.) 1. Arka, ent. argalÏardalÏ tump alim srrtmrzdan tutay rm. ar ëamda snumoa. 2. S rradag. tag argazl SI' raoaçrar. 3. Srrtla ilgili. 4. Orman
- 49 -
arga
arhaiçeskay
arga (11 .) Güç, yetene k, kabiliyet. arg a (Itl .) Pek çok. oüton. tüm . arga ma l bülün hayvanla r.
arga mi izi Omuri lik.
arga - Naki!? islemek. paa Paldun. arga paa mökeytpinçe patdtrm eg ilmesin i
arga n s. Sahte, gerçek olmayan. erqan sari (kumasm) ters yüzü. arqen s ös yalan .
enqeûlvor.
er qernn zt. Uzaklan, uzakta.
arga
arqaas s. Tembel. üsençeç: "Ol ibde argaas iren erçezm uroetïten onrçe po/ar." N. Nerbisev (0 evde tem bel e rkek S1l1 1n1 ka$IYlp oturuyor otman.) kr!}. erqae
erqaaetan-
Tem bellik
etme k,
u-
senmek. arga l Bûtûn, hep. arqa ! ço n Haik, topIuluk , katabeuk. argal mal b ütün hayvanlar. arga la- (ctlan) Basttrmak, kûmelernek , arga l lg s. 1. Siradagll, yûkse k zirveli: "KOdet argalrg smzar slh ki/gen." F. Bumakov (Küdet slradagll zirveye dogr u çlkml!} .) 2. Iki diki$li, çizgili: "fkr argalrg ço/, pJrde töre Slglp, pJrde 0y,mga tüzJp..." N. Domojakov (iki çizçili yol, baze n tûmaege çucp, bazen çukura dü-
sup ...) arg amcl Kement, kendir, barat, lp: "Çob at sug hara çomr hl/ argamCI tett ü pargan çJli körJn turgan." N. Domojak ov (çooat Irma gl kara ala kil urpan çeknmre gibi qörünüyordu.) nTske ar g amcl ince sicim, ip. jul erq amcr kil ip. At üg red erde , argamclii p ik po lzm, çonga ç oo htird a, çoognl si n po lzm . Ata sözü (At egitirken, ipin saqlam 0 [sun, halka konusur ke n. sözün dog-
ru orsun. erqsrncualpre, kemell e baölamak: "Ka /Ok Kim sugm, argamcl lap. .nM. Ktlçlçekov (Yig it Kern Irmagln1, baglaYlp.) arqamcûas Keme ntle, iple bag lama. arg amcllat- k ernentte. baqratmak .
kendtrte,
ipre
argamöriy tekr. mûcadete .
Güç
yansr,
argas- Birbirine arka çrkmak. yardrm-
rasmak. ar gas s. 1. Nazlr , cuven 2. Tembel, sençeç . krs . arqaee arga -
ü
-
s ü me tekr. Usûl, hüner, beceri.
argl Kanal, ark. arg l- Krz istemek, dünür gitmek. arg lca n kTzi Dünürcü. arg ll 1. Mamul. 2. Mamulla ilgili. arg ll m üüzi marnut boynuzu. 3. Masallarda cadmln saqmar hayvaru . huu hat argl! çohta, s üt ço h halça cadl saqma ! hayvam oimaymca sütsüz kahr. 4. vatent koç . ar gJmah Güç lÜ ve tuztr at, arçrmak. arglmah ülükün Noel bayramr.
arqnne nta- Noeli kullamak. arg m ta s Sarp,
yarçm kaya.
arSIs (I.) 1. A rkada!r "Sinnen dee artlh argls teppeätm." M. küçrçekov (Senden iyi arkaoas bularn adtrn.] Aiinap -hustap slg ar da. TZ.f!.!!Qs argls taap al. Atasöz ü (Ava çtkarken, güvenilir arkedas bul.) 2. Ortak. arg ls ha al- ortak olarak almak. 3. Yarenmei. arg ls (11.) Söz kesme, nrsan. arg ls (111 .) Utanç, uta nma . arg lss lra- A rkao aem yoklugu çekmek. arg lstan- 1. Arkaces olmak. 2. Bitlikte gitmek. arg lst as- Arkac es oirnek. arg lstas Arxao astasma, dost oima . arg l-tirgi tekr. Eyer takurn. arha- çapraz dikmek. ar ha h 1. Atkr. 2. (kumas) Kenan. arhaiçeskay s. Arkaik, es ki.
- 50 -
arhaizm arhalzm Arkaizm , eskilik. arhay- Yükselrnek. arheologlçeskay s. Arkeolojik . arheologlya Arkeolo]t.
artu 1. lskele , sehpa . 2. (Iavanda) Ki ri~. krs. erttn ertnt 1. Köpr ü ayagl. 2. Iskele , sehpa 3. Kiri§. krs. artm, ar hr. arhlpelag 'rakrmaoa. arhltektor Mimar. arhitekturnay s. Mimarhk, mimart.
amtv Al"§iv. an- Temizlenmek. anda zf. Tertemiz oluncaya kadar. ang (I.) 1. Or man, orman hk alen, nehir ktyrsmda ormanhk: "Angda toçss parza, çistek-miskelerTn, tasti, ayhut çon tisçefiner. ~ N. Tyukp iyekov (Ormand a karsuasmca yernlelerlnl ala rak kaçrp kayboluyorla r.) Aalga kirzefi, tamah çi; anga klrzefi, hat çi. Atasöz ü (Köye girersen yemek ye, onnana gi rersen yemrs ye.) 2. (rrmakta) Adacrk. aflg (11.) s. 1. Temiz: "Pozmer af/g kip kizTbTzTii er." I. xotvusev (Kendin iz temtz elbise giyiniz .) 2. Sa!, art, açrk: "Ang ons tTlTneii çoomerçen Fedor Pavloviç. ~ N. Domojako v (Tem iz Rusçay la konusmue Fedor Pavloviç.) AYlthan sös ang polzm, athan uh pallghg polzin. Atasözü (Söylenen sö z açrk olsun. atnan merrot (ok) yaralayrcr orsun.) 3. Parlak. aydtnhk . güzel. taf athan ang kü n srhhan tan etrms parlak güne~ dogmu~. 4. Duru , oerrak. temiz : Af/g suglaml kTrletçetken." M. Kilçiçekov (Berrak sulan kirle tmis.} ang çüzinn'ig güzel yüzlü. 5. Temiz lik: KMin Tnek hazaazlnlii engin am daa tooza ardaalahpm, penp, toos kilim." V. Kobyakov (Ben inek ahlflnm temizligini henüz bitirmed im , gidip temizligi bitireyim .) ang kii temi z hava . K
.
a nstl~
angla· 1. Temizlemek: "Pu armnI, anglablzlp, a/{}Idlblzarga kirek." S. Çarkov (Bu yeri, temizleyip, geni~ letmek gerek.) 2. Ayrklamak , sapindan ayrrmak : "Htsnum. mail polza, molotaynaii saap, tanga anglacaiinar." N. Tyukp iyekov (Kr~m vakit olursa patozla çekip , erkenden ayrklryorla r.) anglan- Temtalenmek. anglas Temizleme , temizleyiç. anqlae- Temizlemesi ne vardun etmek. anglat- Temiztetmek. angll zt. Büsbü!ün, tamamryra: "KöfinTlerT af/g li pasha pol parir. V. Sulbeyeva (Gönûtlert büsbûtün baska ol uyor.) (t.) 1. Gübre, trekr: "Hoortay apsah, saray üstüneil hurug snnter teerïp, tomnui sol ideene sallp, tüs pargan." N. Domojakov (lhttyar Hoortay, kümes üstünoen kuru gübre ler derleyip, elbisesinin sol eteötne koyup, nûvermts. ) 2. Cüruf. anh (11.) s. Zayrt, crnz, ank. anh it yagslz el. anh-tcnh tekr. Fakirlik, yoksuuuk. ann- Utanmak, sikrlrnak, arlanmak: Annaii daa annarÇlhslii / Smap par polza uyadlil." N. Tinikov (Ondan da utarurdm I Gerçekten var H
ann
K
olsa utencm.)
armeah s. Srküqan. utangaç. anmstlg s. Ayrp. yüz krzarttcr, utanç verlei. ans (I.) Utanç , ar. ans 1. Çavda r: ~ Ah çazaa çaYI/gan ens, pu(Jday ol po/ça." I. Kostyakov (Ak ovaya yaytlan çavder, bugday 0dur.) 2. ç avoar , çavdardan. ans lpek çavoar ekmeg i. anstlg s. Ayrp, utenç vertel: "Varya, sin ügredfglTg kTzTzlil, arJstlg nimes pe sagaa pTdi çoomenerçe?" V. Sulbeyeva (Varya sen ögrenimli ki§isin, aYlp deg\l mi sana böyle konu~mak.)
- 51 -
ent
aruh kün
ent- Antmak, temiz lemek, allmek.
a rsuaf Asten.
antnr- Temizletmek, anttrrmak, sildirmek . arifmetik a mat. Aritmetik. arin ca zt. Çok , pek, bûsbütün: ~ Çar üsW arinca Jra h nimes. "A. Kuzuqasev (Yar ust ü çok uzak degi !.) artstokrat Aristok ral.
arslhg s. Kötü ruhlu , lçine seytan girmi§ö . arslllg kizide pare polbas içine köt ü ruh girmi%l ki§öinin cccuqu olmaz. arsma n- vabannesmek.
arl sto k ratly a Aristokrasi. ariya müz. Arya. arka Köprû kemeri. arkut Sehpa. arlama Açrk, bariz.
arlan- 1. Aralanmak, açumax. 2. Oünee doqmak, pariamak. arla mp kün s thhan aralamp güne%l ooqmus . artendrr- 1. Aralatma k. 2. Parlatmak. armatura Donarurn. armlya 1. O rdu. 2. Asker: "Armiyaga parar a/nmda, Payan äsken smmai'i çablzah arah, hara haraht lg hlzlcah po/can." S. Çarkov (Askere gitmeden önce, Payan yeratrnsmdan ktsaca. kara gözlü klzcag lz idi.) erna- 1. Adamak, ithaf etmek . 2. Saymak , saygl g6ste rmek . aron Ayn, baska. diger. arsa 1. zf. Belki: ~ Eezii'ie pulga huzuriin matap / Andada, arsa, körer çahsl." N. Ti nikov (Sah ibine salla kuyruqunu özenle / 0 zama n, belki, bakar güzel.) 2. MI, acaba ? arsah s. Pûrûzlû , pürt üklü, düzgün olmayan. arsah sm (dagda) Geç it, bo öaz. arsan- Göz degmek, nazar degmek . arearus Nazar, qöz oeömesl. arsey- Dimdik durmak, uc u sivnce yukan
çtkmak. arsenal Cepha nelik, snêhnane . arsr Kötü ruh. er srm ham çara saapça kötü ruhu kam çrkanycr. ars ig Maile, ak lan. arsrl Yabanî. arsu aba yabant ayr.
arstn Arsm. art (I.) Arka. art (11.) Geçit, aart. ulug art büyük geçit. art- (I.) Artrnak, tazta gelmek. art- (11.) 1. Asmak: ~Anan ol, miltlgm innîne artlp, töc!1r pastlrarga timnenibisken. ~ V. 'ratarova (Sonra 0, tÜfegini omzuna asrp, geri gitmeye haamanrms.) 2. Yüktemex. Müner atha hu m artpa, Tzer suga ha n urba. Atasözü (Binek enne kum yük leme , lçme suyuna kan dök me .) 3. Üstünden atma k, suçu birine yük lemek. o l p ray tOglStl aijaa arubrshan bütün i§Öi ona yüklemi§ö (Ylkm l§ö.) artas Selale, çaqtayan . artel' Artel, anon im sirket. arteziyanskay arteziyanskay kuyusu.
s. Artezyen . kclctsa artezyen
arthan-urthan tekr. Arttk : "Arthan-urthan nime sagaa daa tuûecnr." N. Tin ikov (Artrkla r sana da kallyor. ) ertt n1. Kiri§ö. 2. lskele, seboa . artlg Suda slg ver. artlh 1. Fazla. mi n artm ptrdrrn ben tazta verd im . artrh kör- imrenmek, qtpta etmek. 2. Güze l, iyi, yeg: "Ah hazlll pütken artlh çiJ1mni I Alti ÇlI çir undu öeatm." M. Kilçiçekov (Akagaç yetisen güze l yurdum u I Alti ylldan beri hiç unutmaorm.) çah sr hanndas polgam, pay polganmaii artrh. Atasözü (lyi karoesmtn oirneer zengin olmakten iyidir.) 3. Pek, çok, arnh k üs Ug pek güçlü. arn h çll Arttk yll. arn h k ün Art lK oün , subetm 29. çün ü.
çöno.
artlh-Pl,lzl,lh
- 52 -
asha rah
artrh -p uzuh lekr. Amk , tazta. art- soonda tekr. Arkede. geride. arn hsm- Çok görmek . as (I.) zf. Az. Köp pilïp. as ç ooh18p çör) Atasö z ü. (çOk billp, a2Konu~.) arnbta- Bir seyden tazta olmak, üsiün gelmek , üetön lutmak. as (11.) 1. A~ , yemek. @s tËt !fJ sofrast geni~ , en açrk . 2. ernhtas ûetö n tutulma . ugday. as kiskeni buQday biçmek . as ernbtas - Birbirin den üstän tutmak . ös k'ireri bugday yeli~lirmek . 3 . 'r a ertmtet - Birbtnnoen üstün tutulmak. hl( hububat. ~ I . ekin ekmek. erur- Asllma k, yüklenmek: "Panaa artl/lp. as (111.) s. Aç: "As ~ aM çlllarda / Pana, sin magaa Mmezek tee çalaas ooIah '1!!!!1 çóreen. ~ M. hTnminçaz ln ma?~ V. ~ u lbayeva Balnov (Aç sl,!gJz ~! r yrnaroa I (Pana'ya asuro . Pana sen bent az tçataae ogul aray!p durm u ~ . ) clk da sevmiyor musun? ) as (IV.) zool. As, getincik. artmYüklenm ek: "Kök slblcaht l as- (I.) 1. Aç rna k. 2. mee. Açmak : art/mp / K6p çonm(J aa/zar min kil" Ma(Jaa çahsi kTzi uruncaii po/za, dim . ~ N. Tinikov (Ye~il tidedgi yükf2[a'I çilreem ni as pirercikpin." V. lenipl Kalabali k köye ben geldim.) Tatarov a (lyi bir lnsanta ~ artmca h 1. Yük, bagaj: ~Sol sarinza r sam, QillWl yüregim i açardrm.) saba !artçathan artmcahtan haragln as - gözünij açmak. azm/lp. ~ N. Domoja kov (Sol yemnközene k aspencereyi da sallanan yükünd en aynhp.) 2. ~. pis'mo as - ~ açmee. Dert, tese . mak. 18n es- tan ~mak , '!!...mak. 3. ertmdtr- Yûkletm ek. (dugme) Çözmek . kägenegin asertts- 1. Brrakrnak, koymak , artuma k: göml~ jnin dügmesini çözrnek . "Pozmm eam art /zip t61lerge. ~ A. _l!!: (11 .) 1. Kaybolm ak . as pargsn ....~~ KlZlçakov (Kendi adml brra xarak -t» ~ybolm u~. -----::~"l-"o,...,j nesillere .) 2. YÜklem ek. 3. (birlikte) as- (m.) 1. Batmak . ku n ashand a, Asmak. ~ haraatn polgan da. güne~ bamqm arnsbr- 1. Brraktu mak. 2. Ver avmmak. da, karanllk olduQunda. 2. A~mak : art lz lIgan s. AYl rtl lml~. artlzllg an c nn Ath an uglm tag a~d l . Bilmece ,) yrldrz kaym ast. (Attlglm ok dagl asaYl rtil ml ~ ver. h.] 3. Geçmek . çll as pard i YII geç· artikul yatslya gr. BoQumlanma . ti. ol attcn naü as pargan o, altrruart ill eri st ask. Topçu. ~IOI geçti: Hanat sab mm inça, art illeriya ask. Topçuluk. husta ü asça. Bilme ce, uçak. (Kaartist Sanater . ernst "Smnan çoohtaza, nat çuprmyor, ku~u geçiyor .) 4 . Gaartist kTzee artisttelÏök çurtj~a lip gelmek . hablsha nda min kirek. ~ V. ~u l bayeva (Gerçeg i koas ham kaprs mca ( gü re~ince) ben nusrnak gerekirse sanatçr sanatç.ykazanchm. 5. (su) Tas mak. sug la ya~mali .l hazan ru as pardl su kazandan tas11. artistlç eskay s. Sanatkà rnkla ilgili. - .........artistka Aktris, bayan sanatçl: "Sin, , asbe st Asbest. Keres, çahSI artislkaz/rl " V. / a5fal't Aslalt. ~ulbayeva (Sen, Keres güzel aktasfal'tiro vanna y s. Asfalth. rÎssin.)· asfal'tir ovanna y ç ol asfalt voL artpah 1. Sundurma. 2. Giysi askis l. 3. a.shara h s. Aç göz. Üzerine ekin konan çapraz smklar.
ashay
- 53·
asha y Alay, tsunza. asha yla- Alaya almak: (Pozm ashaylap) Imarga niik, çurtirga órin istig. " V. Sulbayeva (-Kendiyle alay ecerek" neles almak halil, ya~mak mutluluk venci.) ashayhg s. Alayh. mûst ehzt. estnAskl . ash ll s. Sik. geçilmez (orman.) ashl ld lm s. 1. Ek~ (içki.) 2. Az. ek!jimi!j (yiyecek.) eehm- (I.) Kendini kötû hissetmek , kötûlü{lü hissetmek . asnm - (11.) Yemin ermee. esnm Yalmz. tek. estnnecan s. AZlclk. eenma n 1. s. Az, azteik 2 . zf. Az: -Aydonll'Ï çöJbeen çiri dee ashmah hallblshan. V. Kobyakov (Aydo'nun gitmedlgi Ver de çok az kalmr,.) 3. KIsIr, yoksul. eet nn-p ushu n tekr. Sersen. avare. est nn-tte krn tekr. Kaçktn. rnültecl . es t nr 1. Ayglr: "Asmtter haydag kirekte hay dag ün p;redirgennerin ÇI/(jllar oïtçeter. ~ N. Domojakov (Ayglrlarm neen bir otayoa nasrt bir ses verdigini yuknar bilirler.) 2. Erkek (hayvan) aet ur hoza n erkek tavsan. astn r t e üah Horoz. astn r ti be Bu{lra, erkek deve.
ashl rhg s. Ayglrli . ashlrllg çllgl ayglrh Yllkl. aspah (I.) Kucak. aspah (11 .) 1. Çlknk.2. Yay, zemberek. aspah (lil.) A'lt, geçit: ~ A h ölen DttJg ah çazlcia, aspah hlrll(j tag/arda Aydomn çö rbeen çirf dee ashma h hallblshan. ~ V. Kobyakov (Ak otlu ak vazroa. asrm daglarda, Aydo'nun gitmedi{li yeri de az kalmi'.) aspa hta- (I.) Kucaklamak. aspahta- (11.) Geçitlen geçme k.
Kucaklasmak . almnaii aspahtasaspahtazlp ammcohtasça kucakla' lp vedeiasrvor. as pahtlg s. Geçi tli , asrtn. as paht.g tag geçilli da{l. aspa n 1. Yan igdi, edilmi, hayvan. 2. Hadrm. 3 , lküdarsrz asp ira nt Asistan . aspi rantura Asistanhk ~ i t i mi. assam b leya Asamble, kurul. assrra- Oam yemek istemek. as srreh s. Çabuk ar akan. ass [gnovat pol. Ödenek ayrrmak. tahsis etmek . assimilyat siya gr. Benzesene. asirrëasyon. ass imilyat siya Asimilasyon. as sis tent Aststen. yardlmel. as-sug lekr. Grda , yiyecek. asta- Acikma k: "Pebem ça! ha/(jan çaa da / itsem aslan astap Üreen.· M. Bainov (Babam öiavermrs saveste I Belki yemeksizfikten ecrkjp ölmü,.) Had a estap. hada suhsap çör, çe arg lzlIl n l tastebe. Atasözü. (Birlikte aç kal, birlikte susa. takat arkadastrute rk etme.) astag Açllk, acix ma. as-ta mah lekr. v ernek. yiyecek. astamah eet- yemek koymak: "Astamah çazap, aç lg as IUrgl ZIP, ulug sty salge n." A. Çerpakov (Yemek haz trlayrp, içki yaprp aglflaml'.) asten- Hastahktan saktrima k. estet- AClktJrmak. een Kama venten ücret. astl g s. 1. Bugdayli, bugdaydan. 2. Ekmekli, ekmegi eten.
astl g-sughg
rekr.
Konuksever,
rrasanrperver. asuh- Yolunu kaybe lmek: -Hacanoh kT1epçem / Haydag çirde astlhçazll'1? / Af.:ly minnen çazmçazlI'i?- V. l?ulbayeva (Ne zamanchr anyorum I Nerelerde
astrologiya
- 54 -
kayboldun / Yoksa benden saktarnyor musun?) astrologlya Astroloji. eetrcncmtçeskay s. Astroncrnik , gök bHimiyle ilgili. aslronomiya Astronom i, gök bilimi. at (I.) Ad. Pay kizTnifi iZI halar, h lyga kTzinifi adl halar. Alasözü (Zenginin mali kahr, iyinin adr kallr.) Hurup taa parza, kölnTi'i odl ha lar; öl tee halza, hlygamii adl harer. Atas özü (Kurusa da gölün otu kahr, öls e de Iylnln ad r kaln.) al pt r-ad vermek. knigan lfi adr kitabm aor. edr-scran adt saru, lákabr. at (11.) At. çehsr attr çörTzinen pilceler, çahSI kizini toglzmaii körceier. Atasözü. (GüzeJ al y ürüv üs ünoen bilini r, iyi ineen doquscncan belü oiu r.) long al doru at. 2. AtIa ilgili. at hili al ksh. at idi at eti. ad t çoh atsrz . al trrlt at kosumu. at - 1. Ate~ etm ek. Ayrthan sös ang pctern, athan uh pahghg pomn. Atasözü (Söylenen söz temiz olsun, atuan kursu n yaralaynn otsun.) rmlnhna û at - siláhla ate s etmek. 2. (tan) Atmak. taf al- ten al mak. 3. Ate~ ederek vurmak: "Cnemi atarga çarabas noo?' V. Talarova (Onran vurmak yasak ha?) etaenne- Ktskanmak, imrenmek. aiaisi Ale, atetst. ata ka Atak, taarruz, hücum. atakela - Alak yapmak, ta ar tuz etmek, hücurn etm ek. eten Bugra, erkek oeve. alanah Eski mezarhk. atarha- Grpta elm ek, imrenmek, kiskanmak. atarhaas Hase l elm e.
atarhah G lpta eden , imrenen. at çlll At YIIi, on iki hayvanli lakvimin sekizinci YIII. athm AI I ~, ate~ etme. k r~. stlg alhl8 Ballk avla mak için kuliam lan dar uç!u ok.
atlas
altg Atl~, ates etme. krs. athm. aiigcl 1. AIlCl, nlsancr. 2. Avcl. allgl5- Anlmak, ho pla yrp zi pte mak. atrh- Antmak, trrtamak, ztplama k: "Ot pularzar, tws la çili, at/glp od/rgan. n N. Domojakov (0, bunrara doçru, kus gibi urlarms.) anhtrr- 1. Atlatmak , ziplatmak. 2 . mee. Atmak, yalan söylemek. etu- Atrlrnak, etes eonmee "Plrde, atllgan soçen çili, etmerm scene halg/za, hl/yli tüsçe." N. Nerbtsev (Bazen anlan mermi gibi, c nlan arkaoa buakarak hlrll dlyor.) atrlcah Kendl kendi ne ates eden. slim Atrrn. ene . mesale ölç ösü. uh anrm ok atma mesal esi. alm- Kend ini vurmak. anr- Vurulmak, vurulup öldürülmek: "Aydo andag horglstlg uhnaii atlrgan teenln, alnmda uluglardan na isçeii. n V. Kobyakov (Ayda öyle korkunç seyi, merrniyle vonnmayr, daha önce saoece büyüklerden ou ymustu.) ens AII ~, ates etme : "Olar çazldagl at/sll tstcenner." N. Domojakov (O nlar ya zrdaki ates etmeyi duy muslar.) ens manglazl ans yanernast . ens- Birbirine ates etmek: "Ahtarbman -tiar Çabus." V. atl shabls, Kobyakov (Beyazlarta birbirlmize ates ellik, diyor Çabus .) ansnr- (ates) Ellirmek. eny - Kizmak. ölkelenmek: " Pu çagmgl çir alliin huygaJar snyte hooflldlflblshan." N. Domojakov (Su yakmdaki yerin ge n i ~ l ig i n i l abanlann klzgrnhgl dolduruyo r.) etuen Kemik le oynanan bir oyun. alib Oört köseu aöaçra kaph. kales li bir l ür yapl. atlas (I.) rog. Atlas . atl as (11.) 1. Atlas ( ku m a~ ) . 2. Atlas, atlas k u ma ~lan. atlas kip kisken atlas elbise giymi~ .
çoonu.
- 55 -
alle l
euet Allel , allelizrn sporuyla ugra~an. atl eUçeskay s. Allel, atlelik. atmosl era Atmosfer. atom Atom, bir bamba t ürü. atomnay s. Atom, atomsat , atomta ilgili. atomnay bomba atom bomoasr. alomnay energiya alom enerjisi. atom veg l atom çagl: MAtom vegrnde min slrlezip ala tasharlabasSlm.· V. Sulbayeva (Atom çaglnda titreyerek tasraya gidemem .) atpah 1. SoIungaç. 2. Ok ucu. 3. Çengel
ucu. atrarha-Imrenmek. attase Atase. voennay attaee askert
atase. attestat Diploma , bitirme belgesi. an eslatsiya Rütbe, sanadeiname verme . atllg (I.) s. Atll: · ç orga pora att~ Yakm türçe po/arman Ar dantn ruzma çide t ûsxen." V. Kobyakov (Yorga bora anr Yaktn, çok geçme den Aydo'nun yaruna yetlstl.] çazag kiziniii ör ëern anlg kizi albas. Atasöz ü (Yaya ki~in in ütas ünü attr kisi almaz.) an lg (11 .) s. Adh: "Haydi tta afli g pol pargam, amoh pïffp alarzar. ~ G. Kazaçinova (Nasu iki aoh olduqumu ~ i mdl biliyorsunuz.) Kizi polza aUlg peter, kiik pol za tüktig polar. Atasözü (Inear nn aot otur, geyigin t üyü oiu r.)
etnr - Ates etttrrnek. anrakt siyon (sirkte) Numara. auditoriya Konterans salonu, amü. aut Aut, hanç. avangard ó nco. lider. avangard nay s. Önc ü. öncülükle ilgili. avanpost ask. hert karakol. avanpostta tur- ileri karakcld a görev yapmak. avan s Avans. avans al- avans almak. avans plr-avans vermek.
avloma~ina
avansovay s. Avan sia Iigili. avansovay otçyot avans ne ee t n. avantyura Macera, sergüze~t, serûve n. avantyurist Maceraci. avantyuristiçeskay s. Maceraclyla ilgili. avantyurnay s. Macerayla ilgili. a varet s te r Avarlar. ava riya Kaza, trafik kazas t. avarlya pol- kaza otmak. avar iyna y s. Kaza ile ilgili. avariynay komanda Uk yardim ekibi. avgust Agustos . slgizinçI ay avgu st pol ça sekizinci ay agustostu r. av iyats iyonnay s. Uçakla, bavacmkta 119ili. aviyats lya Havacmk . aviyabaza Hava üssü. uçak üssü. aviyanose ts Uçak gemisi. avlyapoçta Uçak postast. avlyazavod Uçak tabrikast. avstrall ets Avusturalyah. avstrall yka Avusturaly ah kadm . avstraliysk ll Y s. Awsturaiva'vta ilgili. avstrlets Avusluryah. avtc çügüris Ol omobil ya n~ l. avt o beza 1. Garaj. 2. Nakliyal sirketi. aVlobiyograflçesk ay Olobiyograliyle ilgili. avtoblyografiya Otobiyograti, özqeçmis. avrocue Otobüs: " çe avtobus stanlsiyazar trtîp parl lr paza tenae la irlen po/ar. ~ G. Topanov (Fakal otobüs Istasyona dogru geçip qitti, yeni bir oto büs ancak yann sabah olacak.) aVlogennay s. Kaynak. aVlogennay plZlrLg kaynak i~i. avt c ç ret 1. EI yansr, 2. Imza. avtcrneetna Araba, olomobil: ~Annafloh s~ara (kT a vroma~inazl , kóp san k6ffgffg a l fafl $irazar gosudarstvaa pircen as tölirge tarflPÇ8Jar.· M. Kokov (önoen sonra iki araba, çok alll arabayla $ Ira'ya hükümele verecek hububal la~ lyorlar.)
avtomat
- 56 -
avtomat Otomat, oiomatik. avtom atçlk Olomatik tabancan er. avtomatiçeskay s. Olomatik olarak, otomalik. avtomatiç eskay rml trh otomatik siläh. avtomatizatsiya Otomatlklestnme. avtomobH' Olomobil. az sh avt omobil' açtk otomobil. avt omob il'naii pa rotomobille gitmek. avtonomiya Özerkl ik, muhlariyet. avto nomnay s. Otonom, özerk, rnuhtar. avtonom nay respublika otonom cumhuriyet. avton om nay oblast' otonom bölpe. avtoportret Kend i portrest. avtor Yazar. kinigam ii avtoru kitabm yazan . avtoremontnay s. Otomobil tamiriyle ilgili. avtori1et Otorite. avtoritedi par otoritesi var. avtoritet nay s. Itibar h, saygm , etkili, yetkili.
avtoritettig s. Otonteü. avto rizovannay Kendi eserinin tercümesint tasvip etme. avtorllg s. Yazan belli. avtoruç ka Dolma katern. avto1ransport 1. Karayo lu tasman. 2. Ka rayclu tasunacrnqr.
avtozavod Otomobil fabrlkasr. ay (l.) Çok, pek. av -tü be n pek çok. ay us pek yavas. ey-snn sakin, yavas. ay (11.) Ay!, ah!: UAy_a_ay, haamafar! _ hoylarmzar kötfp. h/yganah tab/snafi tnstuntxsçe. V. Kobyakov (Ay, ay erçaktan. diye koyun lanna dogru bakip ince sesle bagmyor.) ay (11I.) 1. Gókleki ay. ay os has ay gibi. 2. Ay, yrhn on ikide biri. ay paz t ay beer. ay say her ay. çil ay. ocak. azrg aYI subat . u lug körik aYl mart. kiçig körik aYI nisan. ir e tarteen ay rnayrs. pis aYI haziran. tos aYI temmuz. ot ayt agustos . hlra kis ce ii ay veya orgah aYI eylûl. ça ns ay. ekim. kiçi g t nrras aYI ka-
eyab -harms
srm ul ug tnrras aYI aralrk. ay. ç it peen pa la aYI"! doldurma-ms bebe k, erken dogmu$ bebek. ay- (I.) (göz) Karnesmak. ay- (11.) (gücü) Kaybolmak. ay ça ril Ay 1:;;lgl. ay t olrzr Dolunay. aya (I.) 1. Aya: "Ol, sat suga çitkelektök, ha1lhtap psnp. ïta ayazmafi sug tübine tayan saJgan." N. Domojakov (0, au suya utasmadan, adrrnlarla gidip, ik! ayasryla suyun derinligine yaslanmrs.) 2. (hayvanda) Taban. aya (11.) Yay. aya- Acimak, merhamet etmek : " Ot emcn sagmça, îcem-oeoemmn hoynmda ootçenas a/ar minI eyece öner." V. Kobyakov (0 $imdi c üs ünoyor, an nemin babamtn koynundayken onlar bana ecryortaror.) ayaaçr s. Merhametli . ayabas s. Merha metsiz, acrmasrz. ayabt n zf. Acima oan, hoyratça: "Annafiar ot, küzin ayabin, tcàmçemen to{jlZJnda ulug çidrglerge çidfp alarga hmça." S. Çarkov (SU yûzoen a, qucûne aCImadan, çalr:;;tlg l isinde büyük basenlar elde elmek istiyor.) ayag Merharnet. acrma. ay ag çoh merhamelsiz, acrmasrz. ayagast lg s. Kase li, kaseyle: "t esnenm çiit ipçi tast, hollarmda çenmam Tpek paza timir ayatlastltl süf tuamip, krr ki/gen." V. Kobyakov (Dtsandan genç kadrn, ellerinde yanm ekme k ve demir kaseyle süt tutarak qiriverrnis.] ay aghg s. Acmeeek durumda clan. ayah Kase, kadeh , ûrcan. tas. timlr aya h demir kase . SlO ayah porseren kase . sül eyke ayah cam kase. ayah-hamrs tekr. Kap kacak: "Ayahham/st/ lurglZlp, çicefi nime timnep çör." G. Topsnov (Kap kacag l koyup, yiyecek hazuuvor.) Igirine i1
ayah-samnah
- 57 -
polganda, puqunne mün lolganda, arganl simirip, astaam loshanda, ayah-harmztn fde pirdi egrisini et dolunca, büklümüne yemek ooiunca, zayrh semitip. aç 0lam doyouqunoa kap kecaöuu top-
teer. ayah -samnah tekr. Kap kacak. ayala- Ayasryla vurmak. ayan 1. Sözsüz sa rkr. 2. Nekarat ayan- Actmak. korumak. ayan-parqen kizi pinti, açgözlü kisi. ayan Bahis. ayafi tutbahse girmek: "Çe, Gavril Vasifyeviç, ayan tut! ay/angan andar Hohanah aga." I. Kostyakov (Haydi, Gavril
vasnvevrç, bahis tutt, diye oönmüs ona Hohanah aga.) ayanmas s. Gözû pek. yrlrnaz, özvenli. ayertrm Asnm ruhu, iyesi. ayas 1. Ayaz , açtk hava. ayas kün ayaz gün. ayas tigir puluttap pardr avez gökyüzü buluttandr. 2. Ayaz, soquk: "nenr ayas soah po/g/ablstl / Hara pulut novuxe." A. Topanov. (Sert ayaz soguk oldu I Kara butut yogunlai?IYor.) 2. GÖkyüzü. kök ayas mavi gök. ayas - (I.) (hava) Ayazlamak. ayas- (11.) (Birbirine) Acimak. ayasla- (hava) Açnrp scöukiasmax. "Tashar tigir ayastablZlp / renterne sooh mnsoçe. " A. Topanov (rnsaroa gök ayaztaor I Sert soquk kaplamyor.) evasten- Gökyüzü açnmak, ayazlanmak. ayasilg (I.) s. Ayaz, bututsuz soguk
haven. ayastlg (11.) s. 1. Tath. krymetli: "Magaa tnnm ayastlg, -reen Sorkay," S. Çarkov (Bana carum tem, dernis Sorkay.) 2. Zavalh, acmacak: "Anul ayastl!;), aldamstlg tablZl pirde istiffp, prrde istrlbin par/bis turadlr." V. Kobyaklv (Onun acmacak yalvan:;;11 sesi bazen duyulup bazen duyulmuyor.)
aygl
zt. vavae. aglr. min kirip panp, aybalgl pol pardim ben yaslarup , aglrla:;;tlrn.
aybalgl s.
eybm- Gereqinden fazla kalmak, ankonulmak. geç kalmak- "Amn al «aal Ifah nimes, aybmmafiar, oray poubssts», - teen ondaYI pol(;an." N. Domojakov (Onun, 0 köy uzakta degil, geregi nden tazta kalrnayin. qe ç oldu diye l avsiyesi otmus.) eybrms Gecikme , geç kalma. aybln lstlg s. uzun süren . aybls Ok ucu aybufJ Batrk agl. aydas s. 1. ëcçlu, kuvvelli, dayarukh. aydas mctorng traktor güçlü molor lu traklör. 2. Sagllkll, srbhaui aydas pol- saglig lna kavusmak: "Am ootesrer aydas poter." I. Kotyusev [Amk oglunuz sagllg lna kavusacak. ] evers- Konuemak. ayd rs Konuema, s öylesrne. aygah (hayvand a] Ttrnak. aygahtlg s. T tmakh: "Azig /ig an, aygahtlg hus piske I Açrnnamp, köp hati çemerqen." l. Kaoçrçasev (AZlIl av, ayakh kus bize I Aç gözlülük edip, çok kez bize yaprsmrs.) aygas- Oynamak, mesqur olmak, ugpu yapon rasmak : "HorJhpa, nimeceknen min ür aygaspaspm." V. Tatarova (Korkma , bu Japon 0yuncaglyla uzun süre uqrasmam.) aygashah s. Mesqut, bir seyle uqraean. aygastlr- Ugra§llrmak, mei?gul etmek: "Paza oîrsîn küresnen aygastlrçam." V. Sulbeyeva (Digerini güre:;;le uqrastmvorum.) aygat Kam ruhu. aygazaacl s. Bir seyle ugrai?an, me:;;gulolan. aygl 1. s. Kaygan , aygl pus kaygan buz. 2. Hokey pisli.
- 58 aymah
ayglr- Baglrmak.
et.
Gürültü, patrrtr: "Tes tshti toçes parza, çistekmtsxetenn. huzuhtarm tesn, ay-hut çoh tisçeii ner." N. Tyukptyekov (Drsarda kl ormanda karsrtassa, yemtslennt, mantarlanm, çam nsnk-
ay-hut tekr. ang da
lanru ararak sesslzce kaçrrustar.)
aYIg Aytlma. ayrh- G ök açumak. aYII- Ayrlmak, kenenne gelmek. ta lgan kTzi eyuça bayuan ki ~i aYIIIYOr. aytldrr- Ayrltmak, kendine getirmek. aYlstlg s. k amastrran. göz alter: "Naa künnïr1 harah aYlstl(; sustarma tozm sreeno tashalal tur ba tart " F. Burnakov (Yeni günün göz ener 1 ~lklanna toz girip kabanycr mu ne.) ayrt- Söylemak, dernek. AYlthan s ös ang polzm, athan uh pallghg polzm. Atas öz ü (Söylenen s öz temiz otsun, antan ok (k ur~ un) yaralayrct olsun.) 2. Sarkr söylemek. ayl a-Dönmek: "Abanahnafi Kola ort/ ço/daii kontarazaroh ayli terttuer." F. Burnakav (Abanah'la Kola arta yoldan büraya dogru döndüler.) aylaah- Merak sarmak. aylah Bir koyun hastall gl. aylahtan- Dönmek . o ön üp durmak: "PJr ofidaynafi çecup po/bin, aylahtamp la çat tursotr." V. Kobyakov (Sir düzenoe du ramayrp, o ön üp yatryor.) aytehtenenr- Döndü rmek. aylahtams- (birlikie) Dönmek, çevrilmek . aylan- Dönmek , çevrilmek. terben ten aylança degirmen tast dönüyor. çotdaf ay lan-yoldan dönmek. aylan kü-dö nmek , geri gelmek. amrr çurtas rnaqae tratap ay lan k ilgen rahal hayat bana yenide n geldi. aylancan Tzik Turnike. aylanclh 1. Girdap, burgaç, su çevirisi: "Annanar udaa ay /anclhha orta po/
parçam: 'V . Sulbeyeva (Su yüzden devarnh girdaba dogru gidiyorum .) 2. Sarmal , herezont. döner. avtencm pashls Burma merenven. 3. Dönemeç : "Haydag-da çurtas eytenantsnnae pozm lfi ÜIÜzJ." N. Nerbtsev (Her tü rfü hayat oönemeçtermoe insar un ûlûsû .} aytandrr- 1. Döndürmek, çevirmek, geri getirmek. çurtasha hatap ayland.r salarqa ventoen hayata oöno ürmek. hayiin ayland rr- dikkatin i çekmek. 2. Ters yüz etmek . ayland tra et. 1. Dönerek. aylandtra çathan ça lbah ç ir üstü dönüp duran Ver yûzû. 2. Çevre , etraf " KünnJ eytencure kü(;ürt çoumn öflnen-neii pütken teg/ek turça." A. Kuzuqasev (Gûnes çevresinde gökku~ag l renklerinden oiusan yuvarlak duruyor.) aylams D önüs. o önme, dönemeç. çir eylanm yeryüzünûn o önüeu. pas aylanm bas dönmesi. ay lamsta minde tüs oön ünce bende kal. ayrams- D önüsmek, birbirine dönmek : "fköiefi emdi, uaar-töar aylamzlp, çirge nannana çeaip eknter." V. Kobyakov (lkisi simdi karsrhkh birbirine dönüp, yere van yatntar.) aylamstlg s. Dönusrü. o önüsü olan. aylamstlg glagollar gr. oönüsfü fiilIer. ay las Dolambaç, viraj. ayllg (I.) Gebe kadtn. ay llg (11.) 1. Ayli, aYI eten. ay llg haraa aylr gece . 2. Aylik. çiti ayl lg yedi ayhk .
ayhh - Acrrnak: "Çider. Tm/m ayhhça. n V. Sulbayeva (veter. Camm acrycr. } ayli -künni tekr. Aylardtr. aymah 1. BöJük, boy. 2. Çeeiut. aymah öûnef çe sltü renkten : " Koihoz çom küslençecffr / Köp aymah as taarirga. n P. $llga~ev (Kolhoz halkr qüçteniyor J Çe~illi ekin ekmeye.) 3.
- 59 -
ayrnah -pasha
Bölqe. 4. Mernleket, yurt. Mooi aymagl Mogol yurdu. aymah-pasha tekr. Türlü. çesnu. ~ko lanll; aymah-pasha toglzma çahar hayrp turarga çöp p irip, hlygl salça okulun çok çesitli tslertnin yeprlrnasr için yardrrrt edip, baglrlYor. aymas- Kartsmak. karmakaneik olmak: "Çon am aymashan, oáenner daa postart a/mca çörgleenner. F. Bumakov (Haik slrndl karmakansik otuyor, çocuklar da kendileri tek tek yürcvorlar.) II
ayrnaenr- Kansnrmak. aymm- Ahkonulmak. aymrt- Hrzfandrrrnak, çabukiasurmak. krs . aymtayna $eytan: "Minifi kïzlm! Kördek, munaan evremr M. Kokov (Benim adarmrn! Bak, bunak seytanal) hara avna seytan, iblis. çabal ayna seytan. lblts. aynam tutça çndmvorum, kendimt kaybediyorum! ayna-çlk tekr. Seytan , kötü ruh: "PistIiJ irgi-purungllaf/bls, pa/aa ayna-çik Slinmazm tlp, eqee ptree homay arah, allaap a/arga küslencefiner." G. Kazaçinova (Bizim atalanrmz çocuqa kötü ruhlar vaktasmasm diye, ona kötü antamu ad bulmaya çausryortarrrus.)
aynetan- Sövmek, krzrnak. aym- Artmak, mztanmek.
eymn- 1. Çtkmaza girmek. 2. Utanmak, snatrnak. 3. süpherenmek, $a$"mak. ayms HIZ, tempo . aymstlg s. Acil, ivedl. aymstlg tog:lS ecu i$. aymt- Hrzlandtrmak, çabuktaenrmak. togls eymt- i$i hrzlandrrmak: "Harashl haraaga klrip, çoldafi noo as haJbim tip, ol çörJzin svmae pirerge tunecnr. V. Kobyakov (Karanllk gecede, yoldan kaybolmaya II
azah
yrm diye yüruyösunü tuzlandnrnak istiyor.) kr$. avrnrt-
ay-ool Hey! Oqul! Ay ogul! : " E-ezen, ayaal! - al üstünefi tams nimes kizi kürrnip eren suulana tüsken. V. Kobyakov (Merhaba, ey ogul! , at üstünoen tarumadrq t ki$i gülümseyerek sesleniyor.) ay-poraan Nizarnsrz, dûzensiz. stol üstinde ay-poraan masa üstü karmakansik. ayra (I.) A$lk oynanan kemik. ayra (11.) Sadak. ayran Ayran: " TalQanm ayrannafi reeao. aJzafi. haydag daa aar toötste tablfah suneebeseu ï , asraöesstö." N. Tyukpiyekov (Kavrulmue bugday ununu ayranta kanstmp leersen. her tünü ag tr rste. çabucak susayip acrkmazsm.) ayran aZI btr tür alkollü içecek: "Amzablzlp Muza ayran azm / Samabin polbadlm , arglstarr M. Bainov (Tadarak Muza ayran içkisini I Türkü s öylemeden edemedim dostlar!) ayrao-tnmre tekr. alkollü lçecek. ayran-suhsun tekr. ayran, içecek . ay-srm tekr. Sessiz , sakin . ay -sooiida Hemen sonra, ardmdan. ayt- Konusmak. ayus Konusma, konusus. ayns- Konuernak. ev-us tekr. Huzur, rahat. ev-tre pirrahat, huzur vermek. II
ïeto
ayva Ayva. aza Seytan. azah (11.) Giysi. maymah-azah ayakkabr. ödlk-azah ayakkabr. kip-azah giysi, eibrse. azah t . Ayak . alm azah ön ayak. kizin ezeh.arka ayak. hmh azah k~ yak~ 2. Ayak, araçta ayak. stol azagl masa ayagl. çalgls azah çcl patika: "Çomspneti J/iskecek çardan inçetken ça/gls azah çolga çit ki/genner: I. Kotyu~ev
azah-bouar
- 60 -
(Çornap'la Ilikecek vardan inen pa tika vota inrnisler.} azahha kïr- (bebek) yörümeye baslarnek. 3. Alt: "Aal eeeçmeer, alay annan pözik arah tag/ar t ntinzet haydag-da ötJg tab/star isme tüstJ. " A. Çerpakov (Kö yün alt taratma dogru, veya yüksek dag lara dogru keskin bir ses h;;itiliyo r.) 4. Son. ç lln lii azagl ynrn sonu. azah -hollar tekr. EI ve avekier. azahhollan lal- el ve ayaklan uyusmak . --azahta- Bir alet e eyak yapmak. azahtan- Yürümeye bastamak. ayaga kalkmak: " Paban püün azahtanarga poten. "V. Sulbeyeva (Baban bugün ayaqa kalktt.} azahtandjr- Ayaga kaldirmak.
azahtas- Ik! ki§i bacaklanm birlestirerek uyu mak. azahtlg s. 1. Ayakü: "Ot hlshaeah sang tonmg, igJr azaht/g." V. Kobya kov . (0 krsa san elbiseli , egri ayakh .) 2. ..t:!@l. azahtl9 at luzh kosan at.
f,1I .\ "V
azan- Korkmak, çekinmek. azancth s. Bos Inançh. azarus Bos inanç, bant inanç .
(
azanlsllg s. Bes , bos une. beyhude: "Oi arinea tayma sag/star / Çoohtanarga daa azamstlg." M. Kilçiçekov (0 çok vaten ousünceler I Kornrsmak da bosuna.) azay Oenn ooöurouktan soma yavrunun ûzertndeki muk oza. azayhg s. Süm üklü, mukczah.
azrh (I.) s. Açtk: "Ninee Ie par nime izïgi / fpçi pJske tööle ean." M. Kokov (Ne kadar varsa kaptlar I Biz kadmlara oevamn açtk.] azth (11.) Azrk, yiyecek. azrh- Akmak. aZlhtlg s. Azrkh. azthnra zt. Akrtarak. azth -tüfüq tekr. Artrk. annaf sagaa anh-tütük çaçrrapça ondan sana artrk kahyor . aZII- (I.) 1. Açnmak. Tzik aztldr kapt açtldr. 2. Hava açtlmak . aZII· (11.) Asumak, geçilmek. aztman lstnê, yagm a. azunahçt lstuacr, barbar. azunahta- 1. lstilä etmek. 2. vaqm a etmek, talen et mek. aamanten- Kendlsl için ere qeçirrnek. Aynlmak, uzaklasmak: azm -ü.) 1. "Yakmnafl azm po/bin oy/apça." V. Kobyakov (Yakm'd an uzaktaea mayarak kosuvor.) 2. Açrlmak: "Apsah , ahsm sa/a azm sa/lp, ipçizer tvnt köbJgrrg harahtarm su{j1andlra körgen ." A. Çerpakov (lhtiyar, agzlru biraz açtp . kadma klzll köpüklü gözleri sulanarak baktyor." 3. Ken dine yol açmak, öne geçmek. azm-(II.) 1. vataömoan tasmak. 2 . Yûkselmek, artmak. aZln -(I II.) Asrlrnak, asmak. azmada zf. Önceden, vaktinden ör ce: " KTçigdeii s/gara aar tog/s Totksrnii çUt tuzm azmadoh hlZlr salgan." V. Kobyakov (Küçüklükten beri aglr i§ Torka'nm gençligin i vaktinden önce
krealtrrus.)
azbuka Alfabe kitabt.
azmdtr- Tastrrnak. kabartmak.
azerbaydjanets Azeri , Azerbaycanll .
azmdrra et. Önceden. aamene ahs tü
azerbaydjanka Azerbaycanli kadtn.
azmma önceden agzm l açma. azrr 1. Suda aynm. 2. Çataüt, zirve li. 10giS aztr sm dokuz çatalh dag . 3. Dirgen , yaba. aztr- 1. Astrmak, üstünoen geçirmek . 2. Yutmak, a§lrmak. 3. AYlrmak, böl mek.
azerbaydjanskay s. Azerbaycan'la ilgili aZlg (I.) A§lt , geçit. aZl9 (11.) AZI (di§i.) aZl9 (11I.) Ayl. aZlg ay ~ubat.
azrra
- 61 -
1. zt. Üzerinden : "VaskanllJ iimtn az/ra kÖrçedip." A. Kozuqasev (vaska'mn omzunun üstünden bakarak.) tag enra dag üslünden. 2. zl. Fazla, -dan tazta. plan azrra planlanandan tazta : "Min/ii çabagahulunnan hada pJr mufi az/ra polar." V. Kobyakov (Benim lay kulunla birlikte binden taztaorr.) 3. st. Agzma kadar, Iepe ieme, tasene kadar. ete ken m eerra unblzarga bardag l egama kadar doldurmak. azue- (azra-) Yemlemek. beslemek, bûyü tme k: "Amd/ Kamat apsah, Yakmmfi az/rabimb/zannafi hong/p, Aydom daa itte ushunblsça." V. Kobyakov (Simdi Kamat ihl iyar, vekm'm beslemeyeeeginden korkup, Aydo'yu da erken aztra
kaldmyor.) aZlrag Bes ieme, vernek verme, yem verme. aziraht al- Nehir kollara ayn lmak. aZlrahtig s. Kollu, avnmh rrmak. aztra l 1. is. Yemek: "Torka, çab/zah sto/ahha az/ral timneen." V. Kobyakov (Torka . alçak masaya yemek bazutarms .) irtengi anrar kahvaltr. iirdegi aztra t aksam yemegL kü nörtegi aztral ögle yemegi: 2. Yem . enran- Bestenmek. yemek yemek: "Az/ramp , sosuno oouçsmen poiça." V. Kobyakov (Yemek yiyip, doyup oturuyor.) aztra ndt Besieme, büyütülmeye muhtaç. aztras- 1. (birlikte) Bes lemek, yeusurmek.
azos
az trat - Beslelmek, vernek verdirmek.
az tray- Dallamp budak lanmak, aynsmak: "Çar altmdagl flttar paza reeinner aZlraYJZiblsçathannar." I. Kotyueev (Yar alundaki melez agaçlan ve kaymlar dallamp buoakramyorlar.) azmh 1. Suda aynm. aynk. nehir kolu: "Agaa kJrgleen azmhtan/ Alton sanga çit parça ." A. Topanov (Ona kansen aynmtan I Altrrns sayrsma utastyor. 2. Mal sürüsü. azmhta-Aynrnlarnak. kollara ayumak. aztnht an- Aynmtanmak. kollara ayntmak. aZlnhtlg s. Kolfan çok olan akar su. ezmt- Aynlmak: "Yakmmn JzefiedegJ azaglmn maymagl azagman suunmp azml ha/baan polza. " V. Koyakov (Yakm'm üzengideki ayagmm çlzmes! ayaqmdan stynhp çrkm amrs orseydr.) aamtbas s. Aynlmaz. azmlbas nancuar aynlmaz dostlar. anrtan- Datlamp budaklanmak, aynm lanmak, (nehir) kouara aynlmak. aZlrllg s. Aynmlt, çatalh, budakh, oani. kö p aZlrllg agas çok dalh agaç. aztrt- (I.) Aentmak, yulturmak. aart- (11.) Ayrrtmak. azrt A§II, çeçit. aZIY Geçen yûoan kalan tetut aziyatskay s. Asven. azot Azot. azös Aç kann . azöske aç karrune.
-8ba
rru? : " t cç m po/ar ba ol anda?' V. Sulbeyeva (Çahsabllir mi 0 orada?)
babbit 1. Bebit madeni. 2. Bu madenden yapnan. babbitten itken pctstpnlkter babitten yapuan rulmanlar. babka A~ lk kemigi: " Pulufi naii fzepterine babkafar tlhtap alarm undubaanoh." A. Kuzuqas ev (K öseoen ceptenne 8glk kem ikleri sokueturmayr unutmam I!?) bad'ya Küçük kova.
bagal
Bagaj. bagajha prr- esyeran
bagaja vermek. bagal satcaf vagon bagaj vagonu . bagajnik Bagaj yeri. bagar Karmuk, ztpkrn. bahça Bahçe, bosten. bak (I.) Bag kasarasr . bak (n.) Depo, hazne. teneke . bakaleya Bakkaliye. bakaleya maçaetm bakkei dükkáru.
baken Tombaz. baklajan Pemcan. baklan zool. Karabatak. bakteriolog Bakteriyolog. bakteriologlçeskay s. Bakle riyolojik. bakterlcloqiçeskay Ilrig bakle riyolojik suêh. bakterlologiya Bakler iyoloji. bakterlya Bakteri, mikrop. bal8alo. bal'nay s. Balo, baloya ait. bal'nay kögenek bale elbisesl, gece elbi-
sesr. balalayka Balalayka , bir lür müzik enstrürnaru : "Ulug hlZlcagl pir turazmda balaJayka oynap oduçemen. " N. Tyukpiyekov (Büyük krzr btr odada balalayka çanyor.) balans Denge , bnanço. sadlg betenar sens bilançosu.
balansovay s. Bilänço, bilánçoyla ilgili. balansovay olçyol bilánço hesabt. balerlna Balerin. balel Bale. balelmeysler Baletmayster, bale rejisö-
rü.
baletnay s. Baleyle ilgili. bahk Gûneste kurutulmus bahk SIrn. balka Kiris. timir balka demir k i ri~. balkon Balkon. turemü balkonu evin balkon u, balkonga bilel at- bileti balkon için almak. balkonmg s. Balkonlu. balkonnlg tura balkcnlu ev. bali 1. Derece. 2. Puan, not. baHada müz. Balat. ballast Yük, aglrllk. balhg s. 1. bereeen. t091S balhg çl l dokuz dereceli rûzqár. bal li g sistema derecef sisi em. 2. Noll u, puanh. ballon Balon. ballotlrovat pol- 1. Dy vermek. 2. Dya sunmak. banottrcvatsrya pct- 1. Dy verilmek. 2. Oya sunu lmak. ball otirovka 1. Dy verme 2. Oya sunma. bambuk Bambu , Hint karrust. banan Muz. banda Çete, sebeke. bandaj Bandaj. banderol' Bandrot bandura Bir tür Ukrayna çalçrsr . bank 1. Banka. gosudarstvennay bank devlet bankast. 2. Bankayla ilgili. banktrf akkredil ivi banka akreditifi. banka Kavano z. verenre bankazt reçe! kavanozu. bankacah Küçük kavanoz: "Sug/ig bankacah agIJça." V. Sujbay eva. ( lçinde su olan küçük kavanoz qetiriyor.) banket Ziyafet , sölen.
- 64 -
bankir bankir
Bankar.
basketbotist sp. Basketbolcu. basketbolistka sp. Bayan basket balcu.
ba nknet Banknot, kag lt para .
bankrot Mül lis, batkm, iflas etmis. bankrotstvo Batma, ilias . ba nt Bant, liyon k. bar Bar: "Tasharlacannafi toh po/bassin. Kete, restoran, bar." V. Sotbayeva . (Drsan çtkmakla doyamazsm. Kale , restoran , bar.) bar'yer Bariyer, engel. baraban 1. Davul. baraban sap - davul çalmak : " Baraban eetnetenne kiffstTre hoybannap emçe.: V. Tatarovna (Davul vu/vstanna uygun krvnmava basnyor.) 2. Davulla ilgili. ba rabannay pe reb o nka anat. Kulak zen ba rabansçlk Davulcu. ba rak Baraka: "Taygadagl barak/ardan sigar-slhpazmanoh, Otçe sannga klrgen." N. Nerblsev (Orma ndaki barakalardan çtkar çrkrnaz Olça ~a rk l
söyremeye basuyor.)
baranka Dtrekslyon simid i. bare arts bot. San çen, kadmtuzluqu,
arroerearts. bar da
Bira
imatmda kunenuan
begemot
arpa
posas t. barel'ef Barelyel . barhat 1. KadiIe . 2. s. Kad ifeden barhat kögen ek kaolte elbise. barm ya Barones , bey harurm. bene Kar. kazanç. bene n ve Küçük harurn. barin Baron, aga. ba riton müz. Bariton. ba rja Duba . barka Barka, büyü k sa ndal. baro metr Barometre. barrikada Barikat . barrikad al a-Barikat kurmak. ba rsç lna Angarya. bas müz. Bas, basso. basketbol sp. Basketbol. basketbol koman daz r basketbol takurn.
ba sma ç Basmeer bas nya ed. Masal, haik hikáyesi. basseyn Ha vuz: " Teatr, basseyn, tashar/acaii." V. Sumayeve (Tiyatro, yüzme havuz u tasr aya çtkanlman.) bastovat Grev. bestevat pcl-qrev yapmak. balikir 1. Basku rt. 2. s. Baskurttarla ilgili. basku n til Bas kurt Türkç est. basklrka Bas kurt kadm . basmak Potin. basnya Kule . basnya çesr kule saati. batal'on ask. Tabur. batareyka Pil, batarya. ba tereye Bata rya. batist 1. Panska. 2. s. Patiskada n batist kögenek pans ka ennse. baton Somun (ekmek.) batrak Irgat. betsma Basil, mikro p. bayan müz . Armonika. bayanist müz. Armomkeer. bay ka 1. Pazen. 2. s. Pazenden. ba yka kögenek pazen elbise. Baz, temer, üs. av iyat s iyo nnay baza baza hava üssü. bazar Pazar, mal satrlan ver. p ü ün bazar polc af kün bu gün paza nn kuruldugu gün: "Tebuen timnetîtbts, min sinT bazarga çitrre apar setsm. " V. $ulbayeva (Çabuk haz trlan, seni pazara kadar götürey im.) bazis Temer, esas , baz. eko no m içes kay baars ekoncmik temel. be mi?: " Ninee aal/ar irt parir/ar, TkT beo ÜS pe, tanls tag/ar körln pastabistI. " A. Çe rpakov (Nice köyleri geçtiler, iki mi. üç mü daglar görün meye
bastaor.) beda
Belä, feláket.
begemot zool . Su ayqtn.
· 65 -
belila bema Allik . bell et rist ed. Hikáyeci. be logvardeyets Beyaz Ordu mensubu. beJorus Beyaz Rus. beloruska Beyaz Rus kadm.
bizon zool. Bizon . blagodarnost' Minnet , sükran. memnuniyet. blank Matbu evrak. bl indaj ask. Blindaj, rnuhafa za siperi.
benzin Benzin. berdenka Bir tütek t ür ö.
blok 1. Blok , karton . 2. Blok, koalisyon, grup.
beret Bere. besprizornay s. Óksûz, baktmsrz (çocuk). besmet Astaru bir yelek türü .
blokada Ab luka muhasara. tatay blokadaar deniz aoluk asr. muhasaras t. bloknet Bloknol.
beton 1. Beton . 2. s. Betondan: "Pu ah tasta çiton azva kizrniii eai -soteu betonga kire pazIJgan. " A. Çerpakov (Bu ak taste vetmtsten fazla kisinin acr sovac nbetona kaztlip yazurr us .) beton neBetonlamak.
s. Beton lu. be zbojn ik s. Anabsrz. dins iz, ateist.
betcn rnq he zmen
EI kanten.
bezobank Benzin depo su. bibliyograf Bibliyografyac i. bibliyografiya Bibliyografya, kaynaklar. bib liyoteka K üt üpha ne . b ibliyotekar' Kütûphanect. bidon Bidon. bi let Silet. teatr biledi tiyatro bileti. b ttet çoh biletsiz . bi Jet çoh passajir biletsiz yolcu . bi llion
Milya r.
b ily ard Bilárdo. binoki' Dürbün . b int Sarqr. birja Barsa. biskvit Bisküvi. bivu ak ask. Açrk ordugäh . biyografiçeskay s. Biyografik. b iyografiya Biyografi. biyolog Biyolog. biyologiçeskay s. Biyolojik. biyologiya Biyoloji.
-
botsman
bluzka Bluz. boçka
Ftçr.
bokal boks
Kadeh . ~ Boks.
boksyor Bokser. bo l'n itsa Hastane : "Bofnitsazar çaflf saJgannar." A. Çerpakov (Hastaneye yatn mrstar.) harah tmnecef bol'nitsa göz haslanesi.
bcr'sevrk Bolsevik. bot'eevtam Bolsevizm. bolgarin Bulgar. bo lgarka Bulgar kadtn. bomba Bomba . atomnay bomba alom bombas t. bombala- Bombalamak. bomba las Bombalama . bombardirovka Bo mbardrman. bcrnbardlrovsçtk Bombardrman uçagl. borona Ttrrruk. bcronala-T trrr nklamak. bo~ç Bors (çorbasr.) b ota Bol. botaniçeskay s. Bct anikle ilgili. botan iç eskay sad botanik bahçesi. botanika Bolanik. botinka Potin . olgan botlnkazr çocuk potint "Çoon, tere nao-naa botinkalafl çirce sözirrldl're." A. Çerpakov (Büyük, ka ra yepyeni potinlertni veroe'êtrrïïkreverek.)
botsman Losl romo.
boyals
- 66 -
boyets Aske r, er. boyevoy Askeri. boy kot Boykot. boyketta-Bcykot elmek. boyok (suáhte) Horoz. rrnlhh boyogi tülek horozu. brak (I.) Iskarta, bozuk mal. brakka sihhan at emekliye, rskartaya aynlrnrs al. brak (11.) Nik ah. brakta- lekartaya çrkarmak. braktig s. Kusurlu, özünü. brezent Yelleen bezl, çaou bezt. brlgada Ekip, grup: "Ol brigadamfl brigadinne komsomol komitedf sinr turglzarga hmça. ~ S. Çarkov (0 ekibin baema gençler komnest sent geli rmeyi lsrtyor.) brigadahg s. Ekipli, takrrnh. br igadir Ekip basr, set: "Min sinTbrigadir po/arga itçe tTp iskem.·· S. Çarkov (Ben senm ekip sef olacaqrm duydum.) brutent Prrlanta.
brillantovay s. Prrlàntan, pmantayra Iigili. br itanskay s. arttenvan. britva 1. Ustura. 2. ueturavra i1gili, britva plçagl uslura blçagl. brom kim. Brom. bromistay s. Bromlu bron' Rezervasyon. bron'mg s. AY rllml~ , tutuirnu e. rezerv edi lml~ bronmg onn aynlrms. lutulmu s ver. broneboynay s. Ztrh delen. bronenosets s. Zuhh, zrrhlanmrs. bronevik s. Zrrhh. bronhi eoer. Bronslar. bronhial'nay anat. s. Bronslarla Bgili. bronirovat pol- Aytrrnak. tahsis etmek. bro nya 1. ZITh. 2. s. Zntth. bronvare- Zuhlamak, zrrhla kapramak .
bronyallg s. Ztrhh. bronyallg avtomobil lIrh\i c tc rnobil.
bumazeya
ereska aros. brcsvura äroeur. bryuka Pantolon. bryukva Tarta !]algaml. buddizm Budizm. budka Kulübe. bufer Tampon.
butet Büte. bufetçik Büfeci. buhgalter Muhasip. buhgalteriya Muhasebe. buket Buket. porçolar bukedi çiçek buketi. buket Bukel. buklnist Sahal. buklnis tiçeskay s. Sahalla ilgili. bukinistlçeskay magazin sahat dûkkáru buksir Yedek. bukslrga al- yedege almak, yedege ararak çekmek. bukante- Yedeqe almak, yedekte çekmek. buksirlig s. Yedekli. buksirhg parahod römork ör. buksovat' pol- Patina] yapmak. bukva 1. Har!. Hakas alfavidmda ene togls bukva Hakas alfabesinde 0 tuz ookuz har! var: 2. mee. xrsa yezt: "ttee. min am ÜS bukvaa mouercumm. ~ V. Sulbeyeva (Ben olsam. ona ü ç har! yaztp gönderlrdim.)
bukvar' Alfabe. bukvar' tuzr (okula baslaymca) alfabe dönemi. bul'var Bulvar: " Tverskoy bulvarda nust iirde / Ç,ltlh· çalt,h otlar tamllça. ~ V. Mayn ase v (Tversoky Buivannda krztl aksamda/ Pan! pan! atesler yakmyor.) bulka Francala, çörek. buloçnay Ekmek tmm veya oukk êrn. bumazeya teks. 1. Pazen. 2. s. Pezenden. bumazeya Itken kögenek pazen gömlek.
burevestmk
- 67·
bureve stnik zool. Albatros {kusu.) burjuaziya Burjuvazi. burjuaznay s. Burjuvayla ilgili. burJuy Burjuva. burlak Halal la gemi çeken i~çi . burovoy s. Sondajla ilgili. buru l'~çi k Sondejet. buryat Buryal. but aforlya Aksesuar. buterbrod Sandviç . butuka $i~ : .. Stol ustunde hurug bull/katar, stakannar, halas oondahtafl." V. $u lbayeva (Masa üstenc e ~ srseier. bardakiar , ekmek klrl nlllan.)
-
byust
but llk ahg s. $i~el i : -Anan butllkal,g hoIm pazlfléJfI azlfa k6dirfbiskende. " V. 'reta rova (Soma ii~li e lini baemdan yukan kaldlrdtgJnda .) buyvol zool. Manda. carmz. byaz Amerika n bezi. byllete n BOtten. byudjet ë ötçe. byu ro a üro. byuro kra t ë ürok rat.
byurokratlçesk ay s. Bürokratik. byurokratlya Bûrokrasi. byu rokratizm Bürokralik, bürokrasi. byust BOs!.
-ç-
"-.<' . . ,,-,"'1.
...
....~ ~~"'~ t.c.#'- .x~
çaa (I.) 1. Saves, harp: "Çaalardafiar uzun tnstu iirferde tl/7 hlnlstl(} çoohtacafJ. ~ A. Kuzuqasev (Saves lar hakkmda uzun kl~ gecelerinde güzel ani lar anranror.) çaaga
parcateen
mahtanma,
çaadan
nançalsaii mahtan. Atasöz ü (8ava{ia gidersen övünme, savastan döne rsen övön.) 2. Savesta ilgilj. çaasoondagl çtllar SaV8!} sonundaki yrüar. han tögistig çaa kanll SaV8!}. çaa tarmsçuan saves kl!}srrncnan. 3. Asker, orou. çaa (11.) Yay. krs. çaacah çaa tas Üzerinde tas Ylgmlan olan eskt
mezar.
çaacah
Yay: "Kay ibinzer purungt çaacahl/fi ugmll'l taftap pargan timir ustugln al ki/gen." G. Kazaçinova {Kay evlne eski yay okunun pastanmrs demir ucunu getirmi!}.) çaa9 Savasçr. asker : "An(J sugda c...~~nnçe çaael 001 I Kün aftmda porçolançathan
/
Kök
çenae,
tag/arda çörçe ol." I. Kotyusev (Temiz suoa qörünuyor oglan I Güne~ altmda çiçeklenen I Gök yazroa, daglarda, geziyor.) çeata- 1. Savasrnak. 2. Savasa gitmek. 3. Kavga etmek 4. Küfretmek. ça~!M..\. êavas . muharebe . klidegi C
ç üzeüeenrmek tçin mücaoete edip savastyorlar.) çaa lasçathan çir saves meyoanr. çaalat- Savastrrrnak , mücadele ettirmek: "Nimee Ie çaa/adlp çûreendel Kfnes ipçTzT pûün i/een." M. Bainov ~eyleri sava~llrIpl (Yüregindeki Kinez karlSl bugün hastalanml~ .)
çaalazlg Saves , muharebe. ki/degi çaalazlg hava savasr . ..... ...... çaanCan. .:.c.~ çaan(l) çoh 1. Hrztr, yigit, atik . 2. KavgaCl. çaamma çitti biktim, camma
'"""",
yettt. ,..... ...,.;-{, çaanmg s. Oanlr. "',....~ çaar Ya{JIr, alm entmoa oluemus yara. çaara- Alm entmoa vara oluemak. çaas (1.) Yag l~: "Ceas çaab/stl tan." (Yagl~ yagdl herhälde. ) çaas (11.) Ver, yeryüzü . ç~Deri, post. kr~. çama (11.) l(!Iba huren aavkue. çabaacah Perçem , saç kesJiince önoe "-- blr akllan saç. çabaga Iki yaemda tay: " Pïree hulun ma, çabaga ba ere-otmee kTrTp, a/ay çldlp pe noo perm, annan çahs/ la kün körceetï çogtl.~ V. Kobyakov (Herhangi bir kulun veya tay, bir yenere girse veya kaybolsa ondan sonra iyi gün göremezsin .) çabal 1. zf. Kötülük: "Çabal itken k{zee (.,l1o..\"fa h sman nsnatrceri." V. Sutbayeva (Kötülük edene iyiftkle karii!!!tYermen) 2. s. Eski püskû, virane: "Hool1aymn çaba / çum çáána sl/nean. " N. comotekov (Hoortay'm virane evnine slgmml~.) 3. s. Kötü, rse yaramaz : "Aydo, tnmzsti ottlg çit1eek tallap taap, çabal tOnJeagm tözenlp ." V. Kobyakov (Aydo, yumusak otlu yer seçtp, lse yaramaz elbfsestni döseyip.) 4. zf. I$Q!Q:. l ki çabal pirikip çurtaza, tablstlg polcaii; hostl honclhtarga çurt çoh pcteen. "Atasözü (Iki kötü birlikte yasasa patntrh olur, yakm komsulara yaeamas haram olur.) Çabal kizi çaganan nebedrr, çabal a~{ly soonan habadlr. Atasözü (Kötü insän""Yäkadan tular, kötü köpek ar·
-:,":f.' l/~1,~"~", ~
-
vJ" I .J".:) ":5
-ç-
\,~!' 10..,,1-
-
"':1' '1;(..";)
,,1'-
çaa (I.) 1. Savae. harp: ~ Çaa la(daiiar uzun tnstn iirlerde tdi hlmstl{} çoohtacafJ. n A. kuzuçasev (Saveslar hakkrnda uzun kil? gecelerinde gOzel ani lar anlatrrcn.) Çaag8 parçatsaii mahtanma, çaadaii nançatsaii mahtan. Atas özö (Sava~a gidersen övünme, savastan dönersen övön.) 2. Savaela ilgili, çêäSöondagl cruer SaV8!? sonun-
daki yntar. han lögistig çaa ka nn saves. çaa temrsçuan saves kl!}ku treuen. 3. Asker , ordu . çaa (11.) Yay. krs. çaacah
çaa tas Üzerinde tas Ylgmlan olan eskt
mezar. çaacah Yay: "Kay ibrnzer
purun{;1 çaacahtlll ugmlll taltap pargan fimfr ustugm al ki/gen." G. Kazaçinova (Kay evlne eski yay okunun pastannus demir ucunu gelirmi§.) çaa~ Savasçr, asker: aAn!) su{ida ",-~~rrnçe çeea 001 / Kün altmda porço/ançathan / Kók çenae. tag/aroa ç örçe ot." I. Kotyusev (Temiz suda qörünüyor oglan I Günes altmoa çiçeklenen I Gök yaztda, daglarda , geziyor.) çeara- 1. Savaemak. 2. Savasa gitmek. 3. Kavga etmek 4. Küfrelmek. çaa!.M \.. Saves. muharebe. klldegi ,<(\.:~a l as hava savasr. araçllamstlg çaalastar savunma saveelan. çaalas- Savasrnak: " öter, çoh-çoos paza ça/cllarm/Ï honiim/Ï üçün kürezJp, çaa/asça/ar." V. Kobyakov (Onlar fakir ve kölelerin havatuu qüzeuestlrmes için mücadele edip savasryortar.) çaalasçathan çrr saves mevoam. çeetat- Savasttrmak, rnücadele ettirmek: "Nimee Ie çseteato çüreendel KJnes ipçlzT püün i/een." M. Bainov (Yüregindeki §eyleri sava§tmpl Kinez kansl bugün haslalanml{>.)
....
·
II
<
kiidegi
"Á ...........
ç~Deri, post. kr§. çama (11.) '{aba hulah Baykus çabaacah Perçem, saç kesmnce önde . - blräk llan saç.
çabaga Iki yasmoa tay: " Plree hu/un ma, çaOOga ba sre-mmee kJrip. alay çrdfp pe noo parza, annafi çahsi /a kün körceen çogt/." V. Kobyakov (Herhangi bir kulun veya tay, bir venere girse veya kaybolsa ondan soma iyi gün gÖremezsin.) çabal 1. zf. Kölülük: "ÇaOO/ itken klzee (,~.o \~sman n~an. " V. Sulbeyeva (Kötülük eoene iyitikle ~e r meü.) 2. s. Eski püskü, vir~e : uHoorlaymn çabal çumçaana sunceû." N. Oomojakov (Hcortey'm vtrane evnine slglnml{>.) 3. s. Kötü, ise yaramaz : "Aydo. mmzah ottlg çirrcek tai/ap taap, çaba/ tomcagm tözerüp." V. Kobyakcv (Aydo, yumusak otlu ver seçip, rse yaramaz elbisesini dóseyip.} 4. zT. ~ iki çabal pirikTp çurtaza, tablstlg pcrcaë: hosti honClhtarga çurt çoh polcafi. Atasözü ( ki kötû birlikte yasasa panrun olur, yakm komsulara yasamak haram olur.) Çabal klzT çaganaii habadlr, çabal ac!~y soonafi habadlr. Alasözü (Kötü insài1'Yä'k:adan !utar , kötü köpek ar-
Y::J<. ... J
muharebe . çaaiazig hava savasr.
çaan Can. '"''''~ çaan(I) çoh 1. Hun. yigil, atik. 2. KavgaCl. çaarnma çitti bikiÎm, camma yetl i. ...... ~<. çaanmg s. Canh . ~~ çaar Ya!)lr, alm entmoa olu§mu{> yara. çaara- Atm sutmda yara olusmak. çaas (I.) Yagl§: "Çaas çaablstl tan." . -(Ya!)l{> yagd l herhálde.) çaas (11.) ver, yeryüzü.
-:,v" ,"0.-,," .v;r"'"'
~
"..
çaalazlg'" Saves,
..
- 70 -
çabeüa
kadan kapar.] çaba l aEllrig bulas ter hastahk: "Haydi polbinçam , çabaf é:!.gtrlflP.fi aft.!!BYn." V. Sulbeyeva (i\JäS1I olmam, butaster hastalrqa yakatanmrsnn.) ç~~ a alça k,
rezil. çaba t o s.e.a çiçek hastallg l. çabal ospanaii a1i.!!!w> pol pargabm çiçek nastauömoan Jit lesmlslm. çabalçu bal tekr.
kom:--' çe baua- Kölülemek, yermek. çaballan- 1. Krzmak , kûpler e binmek, ztvanadan çikrnak, kudurrnak. "Ol pïtçe noza hazl(. past,h ipçJ çebeuerçen lustarda klzJ horg/stlg poledu." N. Nerbisev (0 biliyor ne de olsa sert basl1 kadm klzdlg mda insan onoan korkar.) 2. Küfretmek , sövmek, çabeüendn- Ktzdnmak, ifrit elmek, kudurtmak, azdtrmak.
çaballan lstlg S.Kinda r, öfkeli, krzqm . çaballas- 1. (birbirini) Kölülemek , yermek: "~, ~s çogl!. fi!!J k~r, çeteussçeter. kJzr kïzee ayabinea." V. Sufbeyeva . ( ~ I , hürrnel yok, netret edip birbirlerini 1è7i%rlar, Insan insana ~.Q.C.. ) 2. (birb iriyle) Kötü olmak, danlmak. Çahsmaii çab all aspa, çabalnan nenc uaspa. Atas öz ü. (lylyle kötü olma, kölüyle dost clma.] çaba l1asJS.Q!.illeme~me , yerij çab an Çoban : "Öök piltlrinde. Pabam ç aban ootçe." V. Sulbeyeva (Oök Pilliri' nde babam çobandsr.} sabll g çaba n mesnur. isini bilen çoban . çabas 1. s. Sakin, yavas. uvsat 2. Mule dil, durgun : "Ç ebes t~n AponnJfi çalQls .t1!1J,.la halgan." P. $tlgai?ev (Sakin yaratll!}11 Apen 'un ~ cant kalmli? ) Çabas past. MI S kfSPes. Atasöz ü (Uysal bai?l klllç kesmez .) çabas ki zi sakin insan. çabas sug durgun su. ç abass l ra~ Sakin lei?mek, Illmlllai?mak.
-
--
~
çabrndt
çabasnr- Sakinlestlrme k. ç~h s. Sakin, uysal, vavas krs çab as
ç.!'9.! s. Azqm, krzqm . çabrdah s. ëye rsiz. çtplak: " Tappin hale/hp/s, çabldah a/ha münip, beçunsur." V . Kobyakov (Bulamadik, çiplak ata binlp kaçmrs.) ça btda h ha et. Eyersiz olarak: "Çab/dahha müne tarta la, çeram attarm kö/igde tasti, özen istJnzer çepçen çidlblsken." V. Kobyakov (Eye tsiz olarak çekip binerek , alla nrun bir losnuru kosumlu erarak brrakrp . çukurluç a dogru gil mii? ) çab lg Kapama, örtrne. çabrh - (çc cuqu kölü ruh) Bulasrnak, rous aust oimak.
çab th 1. Kapakh. örtülü. 2. Çatr, saçak. 3 . Kapall: "Agbanzar magaa çol çe inb." V . Sulbeyeva (Abakan yolu bana kapalr.) ç e hsrmn ço h aç th, çabe tnrü çcn çebrh. Atas özü (Gü zeun yoru açrk. kötünün yolu kapa11. )
Kaplamak : "Kustukflfi kistInaegi sJtwee çab,lgan hwI han. V . Kobya kov (Kustuk'un aJ!! Qarla..tln.Jn erxasmoaki dtdYilll kap layan kllil kan.) 2. Ka panmak, örtûtmek. çabllgay zool. Araoo öan. çab m- Kaplaumak. kapanm ak, örtûn mek: "Hire salean çnï, çesmae kök torgmafi çetnntp, küsküde ~ as pirgenl enm nimes pe?' M . Kokov (Ekin ekilen yeri, baharda gök ipekle kapamp qûzün QaJm,. renginde bugday vermest allm degil mi?) Çathan ç irlii çill!J polzm, çabmganl ii to rgl polzm. Atasözü (Yatllgln ver Yü"1 i:ak olsun, örtün dügün i~o lsu n . çabmcah 1. Örtü. 2. Kaplama, kaplana'--&k i?ey. kri? ç abm dl, çab rth l. çabmdl 1. Örtü. 2. Kaplama, çatl, sundurma. kri? çab mc ah , çablth1. çabu-
1.
etimettenrntï
ff
- 71 çamr- 1. Bastnmak, slk l~tlrma~: "Ouutu r. ~a ç Saç. krs. sas. haydl daa po/za, sagam o~~f21.n, ~Sözü yanda kalmak. çaçah Püskül, saçak: "PaskirnTfj piffn ikT çemre pazarga kirek. ~V . Kobyakov (Ontan ne olursa olsun, b üyütme~rçi hurçan salgan çTbek nunruti den, bastirmak gerek.) 2. mee. Açaçahtar K/a§amn kögeneene çaba ~agllamak, tahkir etmek. çaYlldifa çathannar. ~ I. Kostyakov çabmt- Kapanmak, kapla nmak ; ~/rten (Paskir'in beline Ikl kez dolanan i· smnsn kün haragl, iirgT tusta pek kemerin püskülleri Klasa'run çeomtebes. kider lurgan aram elbiseslne yeyrnp kaplarmslar.] agastJg tagmn pazma çaçahta- Püsküllemek, saçaklamak. k{jlenTbTsken." V. Kobyakov (S.~t1 dogan gün 1 ~ l g l , aksam vakti kapaçaçahtlg s. Saçaklt, püsküllü. narak arkada duran seyrek agaçll ~ öz ü n ü yanm t nraktrrmak. dagm ba"'fiiîa yaslanmln - ' çaçl- Saldtrmak: "Vaska tenmousbee. çabr rt - 1. A~ag l!atm~ir ettirmek. 2. ös alip, Kolkamfl hablrgazma Bastntmek . srkrstrrtmak . çaç lblshan, annafiar Ka/kam ça)2!s.. 1. s. Alçak, engin, yûksek karertr: munzuruhnafl çörgTzTbTsken, snn .. "Pray tirekter paza çems hlr/Ig tura nandlfa sgpp"aan." V. Kuzuqaeev ülükünnen çstumennec" A. (Vaska danlara k,6ç atm. Kotka'nm Çerpakov (Bûtûn kavektar ve atçak kaburgasma-salëfirm'$, 0 ise çatrn ev bayramda panldtyor.) Kotka'yr yumrukla kovalarms, fakat çetns taa polza, adrm par, hO'(KY cevap veriTiëfi'iTl;l.) - daa pot ea Ipçim par. Atasözu 1çaç lg &iÇm a,S'ërj)il'ïe. sa da olsa atrrn var; kötü de orsa ç açrlDagllmak, saçtlrnak. yaYllmak: kanm var.) 2. st. A~a~özlktefl uti çabls tüzerge hmminçam." V. - - "Apçaymfi neremen. pQLortJZlnda nime-de körTp taphan çfli, andar /a Sulbeyeva (V~n a~agl oüsçaçl/ pargannar." G. Topanov {lhtimekten hQ.slanmlyorum.) yärm p özterl, salonun ortasmda bir çabl~hat Bir yemrs bitkist. sey bulmus gi~a dogru y6çabr ttu 1. Kaplama, kapak. 2. Samanllk. ne lmi~. ) _ krs. çebmdr. çabmcan. ___ çe mze h s. Krsa, alçak: "0 /, nimelerTn çaçm Käglt: "fbTre hurug ot çaçm na çTli çsbusn stol üstüne sallp, Torkaa habllça." I. Topoyev (Etraftaki kuru sölepçe." V. Kobyakov (a, esyalaotiär'l<äg ll gibi tutueuyor.) çaçm kmnga pas kagldl i'ïrr2:erine yaz. nm alçak masanm üstüne brrakrp. çacm ahça kaglt para: "PTrdefi, Torka'ya söylüyor.) ~~.E!h 1 .P~s . z.Patates'e ilgili. çacm ençem altll7{)a omeno a/arga Q~nimes. ~ N . Tyukpiyekov (Bir de, çebren i!grezi patates çorbasl. I I kä?)lt paravr altma çevirrnësi kolay de"il.) _ çaca A@ : " ~çacaflnt al kildf." . Kotyusev (Dokter ablaru getirdi.) 2. l:l Hala: " Min i sagaa, K/anya çaca. "V. çaçtra - 1. Srçramak: "Çalafi at tTgT :;>ÜÏbayeva (Bu da sana Klanya haçs çtrs s n küren affafi. n N. la.] Domojakov (Eyersiz at öteye SlÇ· H I I ramre konur altan ürküp.) 2. Ptrtaçacal1g s. 1 ~S l otan. 2~s l 0 an. YIP yerinden çrkmak: "Pörii, kil, çacafi 1. Abla(clglm). 2. Hala(clglm): suura çaçlrirga çör." F. Burnakov "Poskon çacafi, minT amdl Yuriy /lp (B6rkü slyn llp yerinden çlklYOr.) 3. adadah." G. Topanov (Poskon hala, Tan yeri agarmak: "Çarii tanmii, çaçlra, / Közenektefi kÜ/Tnçefl. n M. bënTärtlk Vuriy diye ~)
- 72-
çaçrraa s
Ugdijekov ( 1 ~>I!;l1 tamn pa rlayrp, Penc ereden çclümsemts.) 4. (günes) Dogmak: "Küdet argallg smzar slh ki/gen, naa çeçrepçemen künge udur tur salgan. " F. Bumakov (Küdet ormann zirveye çiktp qelrnis, yeni ooqan ç ünese ka r"{il ourmus.) 5. Oa!;lllip etrafa saçtlmak: "KögenekterJnrti mertieten hlclraspinafl hlYa çaçlrag lap tur." A. Kuzuçasev (Gömleklerinin dügmeleri glc lt11yla etrafa saçrnyor.) 6. Aniden olmak : "Hecennen halm uyguda po/(jan Tar(JI çu/ çazlZl ushuna çeçtreen." M. Kokov {Ne zarnandrr derin uykuda olan Tarqr Çul ovast aniden uyanrms. 7. Frrlarnak: "Aydo kinetTn ushuna çsç srep par(jan." V. Kobyakov (Aydo aniden uyarup tntamrs.) 8. (yag) Donmak. çaçrraaa Atm kuyruöunoan yaptlan i1mikli tuzak. çaçneda zt. Panrtryta, gürültüyle: "Haha-ha, - çaçlrada nenurçe kü/ük saashan. " 1. Topoyev (Ha-ha-ha, panrtryta gülüyo r yigil saksagan .) çaçuedm- Ftsknmak, püsk ürmek. çaçireh Bir t rayvan hastallg l. çaçrrafia Öfk eli, hiddetl i, krzqrn. çaçrraüne- Patrrdama k: "Hara hus kider çaÇlranni tüsken. " N. Oomojakov (Kara kus arkaya patrmyle rnmts.) çaçrres- t . (birlikl e) Srçramak. fnlamak: "Kazaktarmii atlan simTster, çuureeçe uu, pir onnda turbin, çacras tutter." N. Tyukpiyekov (Ka-
zaktarm
atlan
senûz,
parrldas tyortar. bir yerde duram ayarak s tçra eryor tar.) 2. Çmrdamak, çatrrc amak: " Hu ere pes lzTglepçe / Hmlg Çlllg çaYldlp / Hibm sigara çaÇlrasça." A. Topanov (Klzanp soba ISlnlyor I Güzel IsrSlnt yaYlp. I Klvllcl m ç lkarara k çlt lrdIYOr.) çaçlras Oamlac lk. su çaçlrastan su damlaclklan . çaçlrat- 1. f lrlal lp atmak: "Çohlr aday, anaa udur oy/ap, pudmdagl hara
huSl1 trgi çaçlfada ennnsn." N. Oomojakov (Ala köpek, ona dogru kosuo. ayaqma yaptsan kara kueu trrtatrp atmrs.) 2. Uçurmak , senvermek. 3. Srçratrnak. 4. (yaM Don-
uurmak. çaçjrathr v eym let ik takurn . çaçok Rütbes i dûs ûk papaz. çadan 1. aosuna ugra~ . 2. Sunak, kurban kesilen ver. çadap et. Zar zor . güçlükle: "Ol, Aylah tagmn üstüne çadap slh ki/gen." M. Kobyakov (0 , Aylah daglmn üstöne güçlükle çrkip gelmi{i.) çadap-çudap zf. v evas yavas, aglr aglr, güçlükle. çada-Iura tekr. et. Yata kalka. çad lg , 1. Yatr, yatl{j. Iglros izer at hulagma trs pirbes, Ikl çabal pirTk parza, iI çonga çadlg pirbes. Atasözü (Grcrroayan ever al kulaqma rat rat verm ez, iki kötü bir olsa, halka van vermez. ) 2. Yatma yeri. 3. Uykucu Habar hallg, hattar çadlg. Atas özc -ü-taber kötü , kan lar uykucu.) çadrga kTr- pargan a(lJf hasla liga yekatanmrs. çadlgan (I.) Yatrk, bir tür enstrüman. kr~. çadm, çalhan. çadlgan (11.) KI{ilik çavdar. çadlgay s. 1. Yatay, meyilli. 2. vumusak. çadlgay tnsfu yum usak kr{i. çad th Yank , kanuna benzer bir mûzik enstr ümam. krs. çadlgan, çathan çecm 1. vatmee "Çadmga /a tenmçemen." N. Domojak ov (Vatmaya çekilmis.) 2. Stlte. 3. Hahathk. sükûnel. 4. Hayat tam. 5. Ölüm . çag Hayvansal yag. çabair un ahsma çag çarabas. At a s özü (Kö!ünün aözma yag yaramaz.) çag çoh yags lz. çag çoh il yagslz el. çag- Vagmak: " Nafimlr çaar alnmda imcinJ ibTne hl(JIf ki/erge par(jan " I. Kotyu{iev (Vagmur yagmadan önce doktoru evine çagl rmaya gi tmi~ .) çaga 1. KIYl , kena r: "Ib çagazmda haraçhayla r, çoohtamza tüsken çili ,
- 73 -
çaqal
tsosssnesnnsr.~ N. Domojakov (E· vin kenennee krrlanqrçlar, konusur gibi, seslenmteler.) 2. Kemer , ku!ilak: "Tablragmca POZlnll1 stan çagazJdagl haas hUflcagm sisken.
ff
V. Kobyakov (Çabucak kendi eïbise be lindeki kaYI1} kw;;agl ç özmüs.) 3.
Yaka.
Çabal
kizi
çagadafi
habadtr. çabal aday secnes habaosr. Atas öz ü (Kötü ki§i yakadan tutar, kötü köpek arkadan kapar.) hlZl1 çaga polis, emniyel görev lisi: "HwI çaganafi matap nonn parga zli'î, ya ?' V. Sulbeyeva (K IZI! yakadan (polisten) iyice korktun, ya?) 4. Eyerin a öaç krsrm.
çagal Kam ten. çagala· 1. Yakadan tutmak . 2. Kemer baglamak. 3. Elbiseye kenar, vaka dikmek. çagal lg s. Kenart. kIYIS1, va ke er alan.
çagban
(I.)
s.
lVi,
güzel.
Çagban
5agl5119 kizee çabauermü arazmda çurtirga sidik poleen. At asözü. (Iyi kalpl i kisiye kölüleri n arasmda yasamak güç gelir.) • çagban (IJ.) s. 1. Yagslz. çagban ügre yags lz çorba. 2. Kuru, katrk stz : "Az lrancan daa nimezT hara Tpeknefi çagban çay paza pTreede açaan s ût." V. Kobyak c v {Yiyecegi sey de kara ekmekte kuru çay ve bazen ek~im i~ s üt.) çagban (m.) Oru ç. çagban tut- oruç tutm ak.
çeqberma- O ruç tutmak . çagda· 1. vakrasmak . mesate olarak az kalma k: "Ç agdap ki/gen payagl 001 Arina Petrovnazar. N . Domolakov (Deminki oötan, Arina Petrovna'ya dogru vaklasarak qelrnie.] 2. Yaklasmak. zaman olarak az kalmak: uHam ll7 çaan çagdapça . Hatlg soohha sldabaannan Hareol öksTs ha/tlrapça. A. Topanov (Kann yagmasi yak l a~ t yo r. Ser! soguga dayanamayan öksüz Hamo l til riyor.) P
P
--
çaglnnas
çagdas vakrasma. çagdas- vakrasmale "Çagdashlap oduzsteron. fükpeyçetken nimenTn hlrinafi, çoon P IZO sinJnçe po/ar, çonu mme, seqîrip. hustarzar surçe." N . Domoj akov (akla strkla rmda, tümseklenen seyin üzerinden, büyüklügü buzagl kadar otan, ala bir sey , segirip kustara saldmyor.) çagdat- Yaklasttrmak: "çomr nime hustarm tan önetîn çagd athan. N. Domojakov (Ala sev kustart farkmda olmadan aniden yakla sttrrms.) çaglm Yag parçasr, yag toou . çagm 1. Yakm, uzak ka rsrn. in çagmgl poçta en yakm oostah ane: Apsah çansaa «örze. poz ma çagm, tns palaçah çatça ." N. Domojakov (lhlivar iyice baknqmoa. kenenne yakm krz çocuäu yatryc r.) çagm it- yaklastirmak. çagm kir- ya s tasmak. çap-çeqm tekr. yapyakm, çok yakm. 2 . Yakm, kader . çüske çagm yûze yakm. 3. Yakm, akraba Adammn çagml ba? fcemnff ikizi be? Atasözü (Babamm yakrm mi , annemin ikizi mi?) çagm tugan yakin akraba . çagmah Yakm. çagmgl s. Yakmdaki. çagmgl aal yakmdaki köy. çagmna- 1. Yakmla srnak. yaktasmak, rnesate olarak vaktasmak. kime sug hazma çagmnadl gemi su ktyrstna yakmlastr: " Ot erenras 'Alfm çalan' aa/zar çag mnablshan potgan. " F. Burnakov (0 srraoe: "AItin Çata n" köye yakmlasrrus imis.) 2. Yaklasmak, zaman olarak yaklasmak. naa ügredig çlll çagmnapça yeni ögretim Ylli yakla:;;IY°r. çagmnas Yakmli k, samimiyet. çagmnas- Yaklnla~ mak: "Kögerfs turgan lams tag lar prldlrtp in çagmnas turlar. " N. Tyukpiyekov (Gögerip duran P
u
çaqm na t
- 74 -
tarudrk daglar belli enneoen yakmtasrvortar.j
çagmnat- Yakmtasttrrnak, yakla strrmak. çagmnattlr- Yakmlastrrma k. çaq mz tra- Yakm olduqunu o üsünmek. yakm saymak.
çaglrga zool. Bir kus adr. çagls (I.) Yalmz. çagls (11.) Tef derlsi. çagla - (I.) Yaötamak, lç yagl sürmek. çagla· (11 .) Yakmtaemek, yaklasmak: "Küskü nereen uzsretnsnen / Küülen nanmlr çaglab!st!." A. Topanov (Güz gecesi uz edr / GÜrÜI· tülü yagmur vakrasn.) çaglaas Tüfek yagl. çeqren- Yaglanmak, (hayvan) semirmek. çaghg s. 1. Yagli . çaghg it yagli et. 2. Yagll, yag butaarrus. ibektifi l rni erTnçektiii pazr çagllg, hagdannlg. Atasö zü (Ivenin dudagl yagl!, enner un bast kepekli.) çaghg moym kalm ense, yagli boyun. çaghh (I.) s. Yaglr (yemek.) çagllh (11.) Demir uçlu ok. çaglrhla- (ruhlara) Yaglr yemek sunmak. çah (tüfekte) Sürgü. çagl çoh nuttrh sürgüsüz tüfek. çah- Sürrnek, yaptsnrmak. çahayah Çiçek: "Közenekterde kök çahayah haastig «özereter temtnr. " A. Çerpakov (Pencerelere mavi çlçck reslmll perdeler çekilmi!].) sug çoh çahayahtar eenhç a çiçekler susuzluklan soluyor. çahaya ht an- Çiçektenrnek, çiçe k açmak: "lsee. min çahayagl çoh çahayahtançathan çahayahpm." V. Sulbeyeva (veva, ben çiçegi olmadan çiçeklenen çiçegim .) çahl (I.) Kürk, deri gocuk. çahl (11 .) Direk. çahl -
1. Uyarmak, ikaz etmek: "Ammcohtasçathanda . h!sha udaa
çahsrlas
aal/ap tur tïp çenunensn." N. Tyukpiyekov (Vedalas uken, her zemen misafir ol diye tembihlerniç.) 2. Emretmek, buyurmak: "Anan Sa ttr apsah çemoçe." V. Tatarova (Soma ihtiya r Satrr emrediyor.) çahlg 1. Uyarr, ikaz , emir: "Andag minTii çahlg po/(jan çeecüsms ködJrerge." V. Sulbeyeva (Bana ölü savasçtlan götürmem için emir verrruslerdi.] 2. Ogüt, nasihar. çahlgCi Uya nc t, ikaz eden. çatum Bir tür kemik oyunu. çanmm Sesin ula!]abildigi uzaxhk. çat nt- Sordurmak: "Galgl çittr be tTp kTzldefi çahltçalar." A. Çerpakov (Oglu geldi mi diye ki!]iye so rduruyortar.) çahpah (I.) Gents kap. çahpah (11 .) 1 . Ahrr. 2 . Sundurma. çehee- lylce dûsûnrnek, hesaplamak. çahsaadin st. lvtce. güzelce: "Pu sungm pöger almnda çereeeain üzürlp alarga kirek. u V . Sulbeyeva (Bu sorunu çözmeden önce iyice tamsmak gerek.) çehsr 1. zt. Güzel, Iyi: "lnken çut çude ot pray çsnerae çahsl stnhsn." N. Tyukpiyekov (Geçen krthk yrhnda ot her yerde iyi yetisti.} 2. s. aüzer ç ahsr alti çörmnen pilceler, çahsr kizini toglzman körceter. Atas özü (Güzel at y ürüy üs üno en bilinir, güzel insan Jsinden anla!]IIrr.) Çahsr at hulunda körinçe, çahsr kizi klçlqde pTldlrçe. Atas özü (tyi at kulunken belli olur, iyi kis! küçü kken belli olur.) tin çahs: çok güzel, ugaa çans r çok güzel, çahsr k öriyi bakmak, iyi dûsûnrnek, çehsr polhasta i yi je~ me k. çahsl irte nneii! iyi sabahlarl çahslla· 1. tyile!]tirmek. 2. Övmek. çahsllan. 1. GÜzelle!]mek. 2. Iyile!]mek. çahsllas 1. tyile!]tirme, gÜzelle!]l irme. 2 . OVÜ!]. ö î ïç
- 75 -
çahsuas
çansuas- 1. lyüeemek. 2 . (birlikte) Öv---mek. çehertat - [yilestirmek; qûzellestirmek. çàfi'Si'Sln - Güzel orouquou oösünmek. güzel orouqunu kabuIlenmek . çahta- Yaprsttrrna k, bulasttrmak.
çaht~- Ya~ak, buJ~ak. çal (I.)
s. aoz. kir (al.)
çal (11.) Güm rük verqisi. çat çoh qûrn -
rüksüz. çal (lil.) 1. Kiralama . kira üe tutma. 2 . - - Ayllk, maas. çet (IV.) Ytldmm, stmsek. kr~. ça lm . çal (v) AM cldag mln (iki ornuz arasmm) yagl. -..;-çal (VI.) Si radag.
çäla- Hayvanlan otlaga salrna k.
çaiäa Horoz ibigi. pitU~lll çalaazt par horozun klzll ibigi var. çalaa ll g s. Ibikli: uMin çalaaltg ---Pitukpm." N. Tinikov (Ben klZll ibikli horozum.) çal aas 1, s. Çrptak. yarm. "Hayzl çon, ça/aas tigeylrg çurltar hlrinaa hoos halhe "~k ah h/(lIg, naa tüfäTarormenrblsReri." A. Ç'ërpakov (Baananrun ç'ili§ ! yok, çrptak tepeli yurtlar yerinde s~ ka.Q!!!, yü~ ak çaun. yeni evïer renklenml~.) 2. zt. Çtplak. KiElliml ça~ lde r, etnq nr ça zag loer. Atasözü (Elbis§!liy! çrplak eder , atllYI yaya_eèIëf) çàlaas azah vann ayak. çrplek avak : ça teasta - Soymak: "MinT haçanoh huba çataastap sa/ganner." V, Sutbayeva (Beni çokten çmlçtplak soydula r.) Alti hadll to nmg apsah oduça, an i çal aast aan kizi Ilgapça . Bilmece. sogan (Alti kat elbiseh lhtiyar oturur, onu soyan ki!?i aglaL) çalaastan - Soyunmak, elbiselerini Çlkarmak: "0/ leemnT hl(Jlrgan. pOZI ça/aastan po/bin." V. Kobyakov (O annemi çag lrd l, kendi soyunamaya rak.)
nuu
mn
-
çalat
çete aste ndrr- Soyundurmak: apabam, çetesstsncurçen eoonas. ot hazma ccurçen. V. Kobyakov (Babarn. H
soyundurulktan sonra. etesfn bastna oturdu.) çeteeet endrr äan s. Sovunmus çalaazah s. Çaplak : "Çomap am daa çaJaazah, kTçicek undubaan sürmezektrg, o/am/ti uzma pa/ga/gan ah tOrgl taspa//g mucen çügür ç örceö." L xotvusev (Çornap hälä unutamad t Çrplak, küçücük saç örgülü , entarm ucuna bagladlgl ak ipek kuroereu krz yasryordu .) ç alahay 1. ratn. latil , sevimli, neseli: "Çoh, min sagaa tarmminçam, çalahay ünnefl çoomenqen.: S. Çarkov (Vak, ben sana oerurruvorurn . tath sesle konusrnue.) 2. Vagc l, dalkavuk. ça lahay irten neû oünaycm . 3 . lyi yürekli. çal ah ayl a- Tettr. güler yüzlü olmak. çala haylan- Dalkavukluk. yaltakhk etmek: "Çoo çalahay/amp, çoohtan slhhan çoon klzi." N. Domojakov (Çok vartaklamp. konusmaya baslarrus irl van adam. } çalam a Kam serlot. süsü. krs. çataü me çala ma hg s. Sam en serlot eten. çalaii (I.) Eyersiz, çrplak at. atla çalaii çörerg e ata eversta binmek 2. SÜvari: "Ana ol arazmzartm çapçaii atha müngen ça/afi « ötïne Wstr. " F. Surnakov (Ona, tam 0 srraoa hrzh ata binen süvan çörün üverrnts.)
çalaf (11.) Sade, basit. yall n. çalafima Kam serlot. krs. ç alama. çat a ümee Bashksrz giysi . çala nmg s. Eyersil. atll: " Haf/aallglar. çalafimglar, çazag çon, çol para tohtap) F. Burnakov (Araballlar, eyersiz atillar, yayalar yolda gidip durarak.) çal a~ Çlplak . kr~ . çala as. çalat Çelik .
- 76 -
çalöa
çalba- (I.) Çaglamak, akmak. çalba- (11.) Den üzerini çizmek.
çalbiraah s. Par/li l, 1~i111,
çalbrran-
çalba- (111.) {as tk oyunuda) verden birçok a srk airn ek. çalbah (I.) s. 1. Genis. 2. Yasst ve düz: " Halm raygada, çalbah Henn çon honii kün say hOYlpça." M. Kilçlçekov (Sik ormanoa, ge n i~ yaz toa / Halkm heyan her gün güzelleslyor.) Sag ls ta laydafi daa çalbah, pilTs tagdafi daa ulug. Ata s öz ü (Fikir denl aden de geni~ , bilgi dagdan da büyük.) çalbah çeeuar geni ~ ovalar. çalbah slrayhg ge ni ~ yüzlO. çalb ah (11.) a özfeme.
çenae /
çalbana- 1. ( ku~) Havada uçmak, süzülmek. 2. vassumak. yassr häle gelmek. çalbastan- Açilm ak, yayrlrnak: "Oiçende kJzJ çarça, polda(JI sveçJ tooza köy parir, ocu çalbastangan." A. Çerpakov (Yalakla brr! yatryor, salondaki bütön mumlar yamyor atee!
yaymyor.) çaib astandrr-
çalgls
Kenanan açmak, ge-
nisletmek: "TörzerkJ pörrgJnJn rzJk
közefiezJn ça/bastandlra putgablZlp." A. Çerpakov (Baskö sedeki bölümün kapr peneeresint çevirerek qenisletlp]
çalbay- 1. Yasstlrnak, yass t häle gelmek. 2. Geru slemak, açrtrnak. çerbayt- 1. Yaymak, açmak: " TigJrde çaliJ/s la hara nime, hanattarm ça/bayt/p, ag/{in uçuglsça lur." V. Tatarova (Gökl e biricik kara kus kanatlanru yayrp yavasça uçuyor.) 2. Gentsletmak.
çalbtr s. Yüksek (dag.) çelbrra- Alev alev yanmak: "[di çoohtasçalhan arazmda, paza sizmzeter, hlrin dagl sJgen çetmreo köy slhfl r." f. Topoyev (Böyle kon u ~l u k lan slrada, bir bak ml~ lar kl, yanlan ndaki ol cay'r caYlr yanlyor.)
Panidamak, alevlenmek : " Hsrestu közenektr tobira ça/blran sm parçathan." I. Koty usev (Karanli k peneere büsbütün panknyor.)
çelbrrat-Alevlendirrnek, yehmtandtrrnak. çatbrros s. Merhament.
çalbos Den üzerlne çeknen çizgi. çalct Hizmetkä r, trqa t: " Torka, Aydocagoh osnes, çetcr kJzJ. " V. Kobyakov {Tnrka, Aydocuk gibi tuzmetkär ki~i.) çatcr -hurcr tekr. Hizmetkär, htzmetli: "Çe pu pay la potgan nimeler pJstefi çalct-hulcllarga ça/ahay ootcee ço{JlI ocnr. " V. Kobyakov (Fakat bu zenginlerden blzlm gibi hizmetçifere güzellik olmuyor.) çetçrKaba sözler s öylemek, sebepsiz yere çikrsmak : "Ulamoh -epsss ne » ça/çip, po/{ja odmblZlp, azahtarmafi tepk/en semen.' N. Nerbisev (xccasma daha çok klZIP yere oturup ayaklanyla tepinmeye baslanus.)
çalçrh s. 1. Ktzqm, atesu. 2. Sebepsiz yere çikrsan , kavçact. çalga Kira. çalga pir'ibizerge kiraya vermek. çalga- Yalarnak, lap lap içmek: "Vaskamfi pumm ça/{jabJshan. A. Kozuqasev (Vaska'nm burnunu ya11
lamrs.)
çalgaaçl s. Dalkavuk , çanak yatayrct. çalgan- Yalanrnak. ça lganclh s. Çanak yalayrct, dalkavuk. çalgas- Yarasmak, birbirini yalamak. çalgat- Yalatmak. çalgayah Tabak. çalgayah ça lgirmdalÏ tabak yeramasmcan . ça tgls s. Yalmz, tek. Çalgrs kiz'i çonnaii hornh, çalgl5 agas çtldeû hortrh. Atasözü (Yalnlz ki~i haJktan korkar, yalnlz agaç yelden korkar .) çalgls taa hiç: " Tiglrde ça/{jls taa pulut
- 77 -
oylabinça." N. Domojakov (Gökte hiç bulul krrr uldarruyor.} çalgl sha n zf. Yalmz, lek baema: "çenm könek kirçeti hola samovarm ça/{Jishan izibisçefi N. Domojakov (Yanrn kova su alan tunç semaveri yatruz basma içen ki§i.) krs. çalglzaan çalg lzaan zf. Tek baema. yalr nz: "8idik çal(pzaan pararga, Kolkamfi çaagln tsttp, harglstlg pildiribisken." A. Kuzuqasev (Yatruz pttmest zor, Kolka'mn s özünü duyunca xorku basla rme.) krs . çalglshan çal-hul tekr. Kul köle. çenm s. Sarp, yalçm. ça ll m haya yalçm kaya: "8ug çogar ol haya/amati toonçe.: A. Çerpakov (Su yukanda yalçm kayaiarta kesiliyor.) çahn 1. aïev: "Çe çalm ot arazmafi annati-mmnati na slh kif uuçen." I. Topoyev (Fakat alev ot arasin dan oradan buradan çikrp duruyor.) 2. mee. alev: "Kök çallnnafi köyçeler piifemiii nersmsn." N. Nerbtsev (Gök alevle yamycr kis rakiarm gözleri.) 3. Simsek, yndmm. çann ne- 1. Alevlenmek. 2. Hererenenmek, ateslenmek. 3. vuomm oüsmek. çall nnan- 1. Alevlenmek. 2. Hararellen mek. çahn mg s. 1. Atesfl, yahmh. 2. mee. Atesli, krzçm. çaue- 1. Çahsrnaar kar§lllgmda yemek vermek, bakmak: "Çallaza, sm annati ton, maymah paza kögenekstan çoomezerzm" V. Kobyakov (Bakacaksa, sen ondan elbise, ' avakkabr ve gömlek isters in.) 2. Kira lamak çallag Ktratama, üc ret kar§llIgl tutma. çallagCl laveren, patren. çana n- Hizmetçilik etmek: "Annafi peer çaflm ot inip pargan. Aydo
nn.:
çeum
venm.
vahm.
çalta nnat
Kustukka çallangan." V . Kobyakov (0 zamandan beri yanm yrl geçli . Aydo Kusluk'a hizmelçi olarak girdL)
çallandrr- Ücrelle lutulmak, ücret karstlig I birini çahsttrrnak. çene ms- (birlikte) ûcret kar§lligl çansmak veya çenstrrumak. çallJg s. 1. Kirahk . 2 . Üeretli, 'ücrelle
tutute n. çalo 1. Horoz ibigi. kl'§. çara a 2 . Bankte yüzgeç . 3. Taç. çaltan- (I.) 1. Yaltaklanmak. Athan uh aytanmacaë , ahp kizi çaltanmaeafi. Atasöz ü (Atûan ok (kureun) geri oönmez, alp ki§i yaltak lanmaz .) 2. Sakmmak, çekinmek, korkmak: "treoçïter kizrniii ïsttn kisçeen pastaglZIn na körip. amn üçün çattangan." I. Kotyusev (Me lnsamn kermr un ke silmesini ilk kez ç örüyormus ve bu yüzden çekiniyn rmus.] çaltan- (11.) (qözter) Kamasmak: " Fevrsl küninifi çeo-çenn çariina neremsn çattan turgan." A. k uzuqasev (Subat eyuun parlak 1§lgmdan gözleri
karnaeryor.) çenancm s. Çekingen. korkak. çett an drr- Sakmdrrrnak, korkulmak. çal tan mas s. Korkusuz, yaltaklanmaz : "Noo daa sirffkte smçm. çaltanmas po/arga sös ptrçeml" S. Çarkov (Her zorluga kallanan, korkusuz biri oracaquna s öz veriyorum.) Çaltanmaza, çallm haya daa t ataca ä. Alasözü (Ko rkusuza, yalçm kaya da da yanmaz.) çaltafimas zool. Tasalti ballgl. çalta fi naOraya buraya dönmek: 'T orkamfi küren SlfaYI mmda at üstünde çenetïnep tur." V. Kobyakov (Torka'run yaglz vüzü al ustünde oraya buray a dönüyor.) ça ltafinat - Oraya buraya çevirmek, döndürrne«: "Haragastarm aar-peer çaltannada körip." V. Kobyakov (Gözlerini oroya buraya kaç rrarak.)
· 78 -
çaltl
çalb (I.) 1. Tembel. UYU!iUk, haylaz . 2. Tembellik, haylaz hk. çefn (11.) Deneyim. tecrübe. çalllh-çu ltlh tekr. Oraya bu raya sauanan. çalgls agas çattm-ç utnn pohp turça yalmz aQaç 0 yana bu yana sauanryor.
çarnhte- 0 yana bu yana sa llanmak: " Yakm pora adlmn soonca çoo çaltlhtap oylapça." V. Kobyakov (Yak m bo ra atmm a rkaamdan oraya bu raya yalpayalaya rak kosu yor.)
çetnr s. Parlak. reudayan . çetnre- Panidamak: "'blnifl 1st1 pray çaltlrapça. ~ S. çarkov (Evinin içi hep pankhyor.) çalhrah bk . çalbrahay çalbrah
s. Pan 111, pmm. parlak .
çaltlrahay 1. Parlak ,
1 ~ l lIl h .
2. Panm.
1~11tt.
çatnr ema 1. Partak. çok güzel : "Çaltlrama hara sastJ!J çiit 001. ~ G. Topanov (parlak kara saçn genç O!)lan.) 2. mee. Panak, m1Ïkemmel. çalbrama çiiiis parlak bir galib iyet çaltlran- Pan Idamak: "Çaflh 6J'Inen çalttramp. ~ A. Topanov (Parlak renkle panldaysp.] ça ltlfanhay bk . çaltlrahay çatnrae Par üdama, 1~lldaYI~ .
çetnresPanldasmak , reuoamac "Közene kter plrde on, p1rde sol sarilarmda çaltlras ha/ça/ar." A. Kuzuçasev (Pencereler bazen sa~, bazen sol yenrennoen pan lda~ lyo rlar.) " Kün hatagl tubenpasha Mnemen çaltlras tur.· A. Kuzuga~ev (Güne~ 1 ~ IQl binlerce lark h renkte pan ldlyor.) çarnra t- 1. Çatlatmak, k.zdlOnak, lehdi t etme k: "Çarabas nóze poZlndt Mngen1n kÖZfcJerge çaltlradarlar.· A. Kuzuga~elJ (Va ramaz ne de olsa kendi mutlulu{junu göstermesi, çatlallrlar. r~a sin peer kiJgezJii ? MinT çaltl radarga? Çaltlrat, çaltlrat!
çap
V. Sulbeyeva (Niçin buraya geldin? Beni çatla tmaya? çauat. Çadat!) 2. Pa t1atmak, lli 1k saçnrrrek.
çemrcs s. Parlak. çama (I.) bol . Yabani sanmsak. çama (11.) Den , post. çamadaii itken pörik posttan yapuen bö rk. çamala- Yabani sanrnsak loplamak. çamaras- Yaprsmek : "temcee çoh nimee ça{jm 1(JlldJra çamaras pargannarmda." N. Oomojakov (Tamnmayan seye topla mp yap l~ uklennoa.) çamas s. Krsa , etçak . eng in. çamdar s. Bcz, kirl; beyaz al donu. çamdl- vanrraanmak. çamdlh s. Ya nm. çan (I.) YeQen. çan (11.) Yan, tarat. Çänêlh (I.) Sancr. ~nclh (11.) Kese , tülün kesesi. kil. nanclh. çandlma KüçOk leQen. ça!!.g~s s. Yalmz . kil. ça lg ls. çamçoh s. 'rasasrz . kayglSIZ. HlyQamil hJhgl .ê!!!!!!'. çanlçohtlJl saglzi çabal. Alasözü (Akllhnln huyu ~: Jili2,lasaslzm d üsürces! kölü. ) çe ûmar Sir tür pantolon . çalÏmll s. Kir donlu (at.) çap s. Hunhar. vahst. yrmcr, canavar: "{di, haydi polza çap adaydan azmllp a/lp, Yakm pora admln soonca .çoo çaltl htap oylapça. ~ V. Kobyakov (Böylece. bir seknoe vahst köpe kten kurl ulan Ya km , bara etmm arcmeen yalpalayarak ko~muli · )
çap-
Örtmek, kapanrex, kaplamak: MAnItl twviae tlt hahpazmafl çaphan aflmarah tur." V. Kobyakov (Onun yamnda melez agacl kabuguyla kapanlrr us kClçûk arroar ouruyor.) Izik çap- kapt örtmek, kapatmak. çorgannaii çap-yorganla örtmek.
l
çapancr
- 79 -
çapanct (I.) 1. ÇUI, hasa. 2. Hamutun üst krsrm. 3. Pelerin. 4. Elbisenin üst
krsrm. çapencr (11.) 1. A!)IZ kenen. 2. Solungaç. çapçafi zf. 1. Çabuk: »Anae pazoh ür çubanmin, çapçafJ kil. ~V. Kobyakov (Orada çok eötenmeden çabucak geL) 2. HIZII, çabucak : "çsoçsti SI· (jara pastlrgan." A. Çerpakov (Çabucak yürüyüp çrkrrue.) çep -çenn tekr. Apaydmhk. çapçl- 1. Hayvan otranmak tçln ön ayaglyla kan eseremek. 2. Oyunda anlan a~lg l yakalamak. çapçua- Keçe yaparken üzerine süzme suyu serpmek. çaptns 1. Kapak. 2. Çerçeve. közenek cept neten peneere çerçeveleri. 3. ç au. dam. çaplh Bir tûr kadrn bötkü.
çapte- Saprrdamak. çaplat- Dudaklan sa p.roetmak. çappas 1. Vurma. 2. Bir tür küçük kürek. çapra Giysi yakas rnda flrfl r. çaprah Pusküt. hu r pennee çaprah polça kemer ucunda püskül olur. çapra hg s. vakaem oe flrflr bulunan. çaprallg kögenek flrf lrh elbise . çapsr- (I.) 1. Sasmak. hayret etmek: "Ir klzi çepao taa pargan." N. Domoja kov (Er ki~i ~a~ lrml~ da.) 2. Sevinmek, nosnut olmak, memnun olmak. çapsr- (11.) vaprsnrmak, tutturmak. çepercah s. lmtata de!)er, memnuniyet veriel.
çaps rh s. Leziz, güzel: "Çazi çeosm çlstança / Çadarga man çon tipçe. ~ P. $t lga~ev (Yazt güzel kokuyor I Yatmaya vakit yok diyor.) çeperh-çalaf tekr. Iyi kötü: "Paza annan pasha çepsin-çetsö nime iste çogJI. ~V . Kobyakov (Ondan ba~ ka iyi kötü bir ~ey de dinlemiyor.) çapslhtan- Aglz tadlyla yemek .
çapta
çapsm - (I.) Animek. lirIamak.
çapsm- (11.) Yapabilmek. çapsrn- (111.) vaprsmak . asumak. tutunmak: "Otemi körip , Aydo utem na puluna çapslmb/shan tur. n V. Kobyakov (Ontan görüp, Aydo köseye oaba da vacrsrvor.) çapsrncah s. Yaprskan, iyi tutan. cepemenr- Yaprsnrmak, ihstirmek.
çapstms- (birbirine ] Yaprsmak: "Ah tTsten çepsmts pargan oshastar." N. Domojakov (Ak dlsleri birbirine yaprsrms gibi.) çapsn- Yaprstrrmak: " Pasta(jJ kóó/enls plçiinifl konveJtTn çapslrgan. " M. Balnov (11k ask mektubunun, zartrru yapretnrrus.) kniga 'fstinde list çapsrr satarqa kitap içine yaprak
veorsnrmex. et. Yaprerk, bitisik, çok vakm,
çapsna
srkr, sunsrkr. stenaa çapsrra turçam duvara biti~ik duruyorum . çapsl rgas s. vaprskan . kre. çapsmcah çapsnne- Hayranltk duymak: "$ urgan Fedor eevtovtç. hafizaa çapSlrhap kÖrlp." N. Domojak ov (Sormcs Fedor Pavloviç. pipoya hayranhkta bakarak.}
çepsubc e s. Yaprsxan. çapsrs ~a{ikrnltk, hayret etme: "frennlfi çeos!s haydag-da köflnTnde pastaan. " N. ürüglsnefi Domojakov ( ltrnyann q öntünde {ia:?ktnltk ürküntüyte yer degi:?tirmeye besiarms.): "Çe ml/tJh tablZ/ irennTfi çspsts uyguzm aZlblshan.n N. Domoiakov (Fakal silàh sesi ihfi-
ens
yan saskmrrktan uyendmms.)
çapslst lg s. $a~lrtlcl, hayret verici: "çapslstJg, çe oloh tusta otmsp alcaa çoh nime pol turgan anda. "N. Dorncjakov (~a:?lrtlcl, fakat 0 srrada anlasrlmayacak bir sey olmus orada.) çapslt- $a~lrtmak, hayret ettirmek. çapta- Çapulculuk etmek , gözü dönmek, kendin i kapt irmak.
çeptan
- 80 -
capten-
Ktzmak, qaddarlasrnak: u/amoh çepter uo TdTrgekten smben." V. Kobyakov (Çchrra h daha çok çaooartastp simrlenrnis. } çapnr- 1. Kapattirma k, örllürmek 2. Sardrrmak, sanlmak, bürümek. çar- 1. Yarmak, kesmek, kirmak. odin çar- odun yarmak . 2. Bölmek, ikiye ayurnak. çar haraçhayt zool. Saqan. çar Var, uçurum: "ç atçan çirlm çar pen. " N . Tinikov (Yattrqun ver var ba sr.) çarmû tübi tayrs, çarglnllï tübï tIren. Atas özü (Yann dibi Slg, yarglrun dibi derin.) çara zf. Ayn , baska. çara- Yarmak, uygun olmak Çabalmii ahsma çag çarabaan. Atasö z ü (Kölünün agzlna yag yaremarms.) nimee çarabaan hiçbir seye
"çomren
yarama rr us.
çaraa 1. Saç ortadan a ynhnca ortadak i çizgi. 2 . Saç krvnrm. çaraah- (al ) Dinlenip güç kazanmak. at hlZl1 çaraah pargan at iyi dinlenip
qüçlenmts.
çaraannr-
(al l) Dinlendirmek çarabas s. 1. Yaramaz , gereksiz: "Pashafan, nimee çarabastar daa, ösçefer, ködMfçe/er." V. Sulbeyeva (Baskalan, hiçbir tse yaramazla r da büyüyorlar, yûkseltütyorlar.) 2. Yasak mtnda tamkr tartarqa çarabas burada slaara Iernek yasak. çaradlg 1. Karar: "Min pTdi pök safçam, a of ang li pasha çaradlg ehtxsçe: " V. sulbeyeva (Ben böyle ç öz üyorum, takat 0 tamamen baska karar ahyor.) 2. Tasv ip , onama . 3. Hrza, mutabakat, uztasr. 4. Terrun elme. 5. lfa etme , yerine gelirme. 6. Yaranma, hos harekei etme . çaradrl- Müsaade edilmek, izin verilmek : "6 kpeienTskennerfnen unautnstumner §kofada pos tTfineii çooms nerqe çereauotnçemenm. " A. Kozuqas ev (Öfkelendikleri Için 0-
çarban kulde ana diliyle konusmay a izin
vernmecnqint unurmuslar.) çaradJS uztasr, nza, mutabakat. çaran- Yaranmak. çaran mat. Bölme. halgannJg çaran kalanh bölme.
ça ra s (I.) s. Güzel, tros ahmh: "Haydan çaras kip taap etoetï? N. Tinikov (Ne-eden qü zer elbise bulmu~? ) çaras (11.) uztasr. nza, mutabakat. çaras- 1. Yaramak , uygun gelmek. 2. uztasmak, uy usrnak, bansmak. "Ayag çoh socn tustn hatiinafi I Çashlmii tölT çaraspaan. " M. Balnov (Acrmasrz krsm soguguna I Yazm hayvam uyum saärayamamrs .j
çaraenr- 1. uztastrrmak, banetrrmak. 2. varaetumek, vakretumek. çarat- 1. Müsaade etmek, izin vermek. onamak: "çers cnr er kirerge? Ivan, Petrovtç.: V. Sulbeyeva (Müsaade edin içeri girmeye? Ivan Petrovlç.) 2. Tasvip etmek: "Çerit. turarbm, çarathan Aydo." V. Sulbeyeva (Tamam, dururum, l asvip etmts Aydo.) 3. Kara r vermek : "Rayonda iti pastagl ko/hoztl töstirge çarathannar." M. Kokov (Bölgedeki ilk kolhozu kurma ya karar ve rmtsIeL) çaf.Ulg 1. Uygun, münasip: " Vanya, alarga çarazlg , ki&}sek kTzl po/baazlfJ. V. Sulbeyeva (Vanya , entara uygun, f~ ki~i otamanussm.) 2. uztasma, bansma. çarba 1. Yarma . oövme, bulgur: "Teezi töremTi as çarbazmaii, hahsap pargan söökter sU(Jlp." N. Tyukp iyekov (Annesi gün!ük bugdav varmasryla, kurumus kemikler koyup.) 2. Çocuk, evlát. çarbahg s. varman. dövmeli. çarbahg ügre yarma çorbasr. çerben- 1. Sarkmak, aS11i kalmak. 2. Yapts rp kalmak : "lzTktlfi naahtanna N
- 81 -
çalaa s aar
çerzençe. ~ G . Kazaçinov (Kapmm perva zlanna yatns tyor.) 3. TIrmanarak çikmak: " Palam piriiier, turazar çsitençen Arina Petrovna. N. Domojakov (Yavrumu verin, eve dogr u trrmanmrs. Arina Petrovna .) çalaa s aar Yaban ansr.
kr~.
s ahçaf aar
çarqr-çahae n
Ier vernnmrs.) 2. Yargl, mahkeme.
lekr. Yarqr. hüküm : ça rg l-ç aha a n "Ancada hara slfay//g ons kazak/aona çenn-çensen pirrbrsken." V. Kobyakov (0 srrada kara yüzl ü Rus Kazaklarma hükrnün ü vermts.)
çarhandrr - 1. Tumandrrmak . 2. Sarkrtmak. 3. üistirmek. yaptstnrnak. çartnh- Kaçtrm ak , (uykusu) kaçmak: "Fedor Pav/oviç. ml/tlgl saglsha kirrp, safiay uygudafi çarb/h pargan." N. Domojakov (Fedo r Pavlo viç , lüfegi d üsünc o g6zü ne uyku g irmemi~ . ) çarcrh (I.) Den ceket.
ç arglçl Yarqrç: " s ïrerzer, çarglçl/arzar. u/ug çiQrsnen min ay/ana." V. Maynesev [Sizlere, yarglç !ara büyük supheyle ben oöne rek.)
çar cm (11 .) Sinir telt. çarç a Yazllk çacnr, mutfak.
ça r91lat - Yarpuatrnak. ç arg l lat han bk. ç ar gllattlrgan çarg l lattlrgan Mahkum, hükümlü. ç arg m (I.) 1. Elte ekilmis tarta . 2. Baltallk orman. ça rgm (11.) Ik) vaemda ayr. çarhan- Brkrnak . usanmak. çarha na t Yarasa . çarhandrr- Rahatstz etmek , srkrnak, taciz etmek: "Anan pJree har(;am tud/p, em çemsnairçe. " I. Topoyev (Sonra bir karqayt tutup srkrycr.) " Yakmmfi çarhand m h Taciz: çem snaniine çonuen u/amoh çeotemo Jdirgekten slhhan ." V. Kobyakov (vakm'm teetamoen Çohtrah daha da hiddetlenip sinir-
çar ça- (yag) Donmak. sertiesmek. çar çaû a lt ponmus. katrlasrms et. çarçrh 1. s. Kmk, parça: "Ol tirekter,
çab/zah, çerçm hlf /IQ turecen Sarap apsahti." A. Çerpakov (a kavaklar, alçak, kmk dökük çann küçûk ev Sarap ihtiyannkL) 2, Odun. 3. Kibrit. ça rçih - aoöazmoe kalmak , sözü yanm kalmak . çarçm bk. sarçm çardl 1. Tahta, yarma, kalas . 2. s. Taht a, tabtaoan: "Pözrk çarcll iziktr eno. kire ha/gan." N. Tyukplyekov (Yüksek tahta kapryr eç'p. girivermi~ .) ça rd th 1. Yanm. van : "çemm attarm köffgde tasti, özen istinzer çeoçen çidibisken." V. Kobyakov (Atlann yansm kosumru brrakar ak , çukurlu -
ga dogru çabucak kayoonn ue.) 2. Bölüm. knlqamfi pasta g l ça rd lg l kitabm ilk bötümü. çardn- 1. Yaroum ak. 2. ëöroü rmek.
çarg ah Deri ceket. ça rg J 1. Yarqr. hüküm: "Pees homayat sagm laap a/gan sazee hatlg çargl tüsçen." G. Kazaçinova (Çoc uça kötü ad veren kimsey e agl r hüküm-
çar g ll a- Ya rqrlamak: "Pay/aml çargl/irlar. - teen Ananiy apsah." V. Kobyakov (Zengin leri yarquayacaklar, dernis Ana niy ihliyar.) ç arg l las' Yerçuasmak. yarqrya gitmek .
renmrs.)
çarhamstlg s. Stkrcr, brktmci: "Çarhamstlg daa po/za, paza parcail çir çor]/f. "M . Koby akov (BikImCI da olsa, baska gid ecek Ver yok.) çarhas Btktrrrna, usandtrma. çarhastlg s. Btktmcr, rehetsrznk verlet, usandmcr: " KünnJfl-tanmn andar uzah çöristig tog /s Aydoga arinca çarhasllg potnnsnsn." V. Kobyakov (Gece gündüz 6yle uzaqe gidilmesi gereken i~ Aydo'ya biraz usand lricl olmu~ .)
- 82 -
çan
çan- 1. Aydmlanmak. parlamak , ffjlk saçrnak: "Küdetke ü/ükün potunsnen, slray-çüzi anlf1 pu tusta çaraan." F. Burnakov (Küdet'e bayram oimus. vüzü onun bu srraoa partarms.) kün çanpça günefj parnvor. ay çanpça ay parllyor. 2. Yeni doganm gözü açrlrnak. küçügesternifi haraa naa la çaraan köpek yavrulanrun gözleri yeni açûmrs. çandlg Aydmhk, Ifjlk, parlakhk. çandlgllg s. Ifjlkll, aydmhk. 2. mee. Aydmhk, parlak: "Sîrer, çUtter, epentier çon arazmda çandJglig togIS. " V. Sulbeyeva {Sizler. gençIer haIk içinde aydmuk isler yaprmz. ) çartdrl- Aydmlanmak.
çann
tomurcuklan ecumale "Soah tnstu har-paraannarda künnrfi / Çüreemde porçp!{![ çenter üçün. n V. Maynesev (Soguk ktsm her günü kar boranlarda I Yüregimde çlç~1<.!§I açnmasr için.) 3. Yammak Çabal tilge tas taa çanlgan, çabalmfi ahsma çag daa çarabaan. Atasözü (Kötü dil tast da yarar, kötünün aözma yag da yaramaz .) 4. (yavru) Yumurtadan çrkmak. 5. Ayrrlmak: "Aydo, emmoomsnp. rstrnde çarJllzarga daa köölenmin arah tapsaan." V. Kobyakov (Aydo, veoataerp. ayn lmaktan hoslanmayarak lçtnden sesienmrs.) 6. Ester aynlmak. çüree çanl- Ödü pallamak, çok kerkmak. ,,~ s. Yanlgan, çabuk bölünen , aynlan, kmlan. çanldlrYardrrrnak. ..çanhs- (birbirinden) Aynlmak.
-
çang 1. Deri, kösele. 2. Çank . çanh (I.) s. 1. Açtk, sarih , vazth: "0/ krzi pazoh çenn ünnen tapsablshan." V. Kobyakov (0 kisi açrk bir sesre sesçanhs 1. Ay.!!.!DJa, ay!:!.!!k : "Tiren oX!!Jah lenmts. ): "Pu ah çanhtIfJ üstüne / hJrinda, metuuebin / Ti!fJ!!!lci siäJk Hu/ po/arga törebeebis." V. çenns irtken." V. Mayoesev (Derin Mavnesev (Bu yeryazönun üstüne I çukur yaQJllda, sakinee I S.Q!l ~ Kul olmak için dogmadik.) Saglznl dYfITiK _9~ 2. Boeanrna. 3. B6!ü· çanh polzm, çazlfi uzah polzm. nÜfj, aynlma . Atasözû (Dûsüncen açik olsun, ya..m!!!l s. 1. Yanm . çanm ças yanm yas . sm uzun orsun.) 2. Pattak. aydmhk: çanm kün yanm gün. çarlm çrl ya"Amn çarlh netsmen. tnstn pöriktifj nm yrl. 2. .Y.2D- çanm haraa gece tnstetnsn çur V. Kobyakov (Onun yansr. aymn fklncl çanmmda aym parlak kulaklan, klfj börkünün kuikinci vansmoa. 3. Buçuk. prr laklan gibL) Ügrengen"î çenh, solkavay -çanm bir buçuk ruble: ügrenmeeni harastn. Atasözü "Mma pu magnilofon oïr muil (Ögrenmek aydmhk, öqrenmemek ~aflm9 a turgan." V. Tatarova (lste karanllk .) çanh sagls parlak fikir, bu kasetçalar bana bin bes yüze parlak oüsünce. ah çanh dünya,
_
yery üz ü.
'çan h (H.) Yank . çatlak. çanhtlg s. Partak. IfjJkh : " Pîr ötig nimes çaf/htlg ÇI/fIS," N. Domojakov (Az lfjlkll YlldIZ.) çanl-
1. Kopmak , aynlmak: "Pavagl saglstannan çir dee çan/ polbin turadlr. " N. Nerbifjev (Önceki dÜfjüncelerinden kopa mlyo0 2. Çiçek
panaor.)
çanmar s. venmeer. çanmdrh s. Yanm: "Houermae çenmam ipek paza timir ilVagasttg süt Iud/mp, kTr ki/gen." V. Kcbyakov (Ellerinde yanm ekmek ve demir käs~_Q&.süt tutarak girivermifj.) çann Kürek kemigi; omuz : "Torkamil hl/ls-mi/tii çarnlf/a saap, Aydof/l ahsma plr hati ol ahsangan." V.
- 113 -
çanncr
Kobyakov (Korka'nm tüfegi omzuna çarprp, Aydo'yu agamden bir kez öpm üs.) çenncr Kürek kem igiyle
tata bakan, talcr.
ç"
eertas- Yayrlmak , duyu rulmak. çjlrlat- Ya ydrr mak, bildirtmek, duyur!mak. çaruh 1. Yazgr, kader. 2 . Kutsal kanun.
çannn ig s. Iri ya pth, güçlü, omuzu geni~ . çalbah çannn ig ge ni~ om uzfu . çarrs (I.) Yans, yarm a, bölme, bölüm.
Ç8'ijla Tarl a smm.
çans (11.) vans. müsabaka. "Imer kTzr çan5ta oots rqe kirek. " I. Kostyakov (Doklor vanst a otmau.) at çanzt at
çarsuus Igren me , tiksinrne. ç ars lnl strg s. Igrenç, tiksindi rici.
yarl~ 1.
çans-
(I.) vansmek- "Ko/hoztlil at çansçafi çirTnde çon ÇIl/15 stnben." I. Kostyakov (Kolhozun yansrna yerinde haik top lanmaya basrarms.) çans- (11 .) (birlikte) Odun krrrnak, parçala mak, bölme k.
çans ay Ekim. çansçrl s. At vansuu seven.
çanstrr- v a ns tnm a k. çant- 1. Ayd rnlatmak: "PalJ2E.n h!!Jjj[J1 çantçam." N. 'rtnik ov (Bü!Q!1 yüzeyini aydrn latryorum.) 2. Parlatmak: " Üg retçT, kÖ.Ë!.~e, ag lrinca / Apsahhtlfi közrn çan/han." M. Baln ov (Ög retmen. saki nee, yava sça / lhny ann gözün ü parl almr~T3 . Su nmak , ilhaf ermee "Agaa sutverm çs ruçets r." V. Ma ynes ev (O na siirlerini sunuyortar.) çanthr 1. Lärnba, idare 2 . tsrk.
çaruhos bk . çanttu çartr Temaml. peki1, alur !: "Ce, çerir. Çahsl nsaerer ooteen. min sinTrnek hadararga çallirbm." V . Kcby akov (Peki, tamam. Iyi ouatnsan . ben sen i inek ouatma kar:;;i1rgrnda doyururum.)
çerta- Bitdirmek . ilán el mek, yaymak , ouvu rmak : "0/ iskTriin çeneen. anan teen ." F. Bumakov (0 bildirisini ilán etmrs . sonra konusmus.) çarlag 1. hán etme, duyurma . 2. hën, bild iri. çarlag cr Yayan, bild iren, lella!.
ça rsm - Ig ren mek , tiksin mek . nefrel et'. mek .
çID1a Pergel. çarta t,:~ pe rpene ~ iz mek.
ç~iiil"(..) Bodur, alç ak . ça.!!EWh (11.) Agaç kap . ças (I.) 1. Küçük , ye ni ooqmus. ças hulunn rg çrlgrlar h.l@lar ornrnda ncnac.r yeni dogmu~ kulUiii'i:i"Yilkr. lar sürülmü :;; tar lalarda geeeliyor . 2. Taz e. ças ipek taz e ekmek: "ïceetnen f}ada. TzTktefl ah tuoennemo, kire salgan sooh kii PfgiJ. ças süttïfi tadt/IQ fgL usnuntnshsn." A. xuz uoasev (Annestyle bi.di.l.Ue. kaprdan ak duman se ktinde 9lrIDJ so öuk hava v,t ..taze sütün n~ kokusu u.vand lrmr:;;.) 3. Yas, kuru olmayan, taze. "Pir kizrn azaanafi ças han sihÇäthan." N. Dom ojakov (Bi(i
laze kan çrkrrus.} Ças agastl ) hu raal ahha eg , oJgannr tu~, ügret. Atasö zü (v as agacr kururnada n eg, çccuqu zamarnnoa egit.) ças odin yas odun 4. v as, q özya sr: "$0/ haragmati hanmg ças s~ ." N. Oomojakov (Sol gözünden kanlr yas srz ryor.) 5. vas. bir yrl, ç~h pol- öm rü uzun olmak. çaz i çitken y~tiskin. çazl ç~ pala erg inlik çaèjrna urasmarnis çoeuk. ças para bebek, küçük çocuk. ças (11 .) 1. Saa t, günün yirmi cörtte biri. tört çesta saat dört le: "Vmktar pasta/ganca. am daa pTr çasÇä"'póter." A. Kuzuqasev (Dersier ba ~la ya na kadar hälä bir saaI kada r vaL)
. ",I
.....
,
'i..,- ~.1.-".<
,..
) - 84 2. Saai, zaman göslerme aract. krs. çasr
ças (111.) Metal, etasim. ças motet mns e- çelik atasu nh kthç. ~ ças (IV.) Bahar, irkbahar. kr~ . çasht 't ~ (I.) Sermek, yaymak, dagllmak, )
yaz mak. ças- (11.) 1. [yûesmek: " Oo/aanam l ças
sa/ar üçün, imneg kiree hollmdagl pray nimeni iderbTs." I. Kotyueev (Oglunuzu tedavi edip iyilestirmek içtn, elimeen geleni yapacaglm.) 2. Onarma k, tami r et me k.
çeehar- (I .) Te~ etmek , n~1 vermek, yatrsnr mak: "Am daa çasharça h~ sösterl. n M. Kilçiçekov (Hälä da teselli ediyor güzel sözleri.) çashar- (11.) Bebeqln gözlerin i anne s üt öyle yrkarnak.
çaetu
Bahar:
"Andag klstes çestu künnerde po/ad/(." N. Nertnsev (Söyle kisneme bahar günlerinde oluyor.) krs. ças (IV.) çasju-xüskü baharda gOzde.
çasr Saat , zaman göslerge ara cr. karman çasm cep saati. kr!}. ças (11.) .~
1.
/
~
M ~uk , saadet, bahl ivarllk: "Pray çir (jstü çaskanafi tof pargafi na oenee.~ S. Çarkov (BOtün ver üstû mullul ukla dolmus gibi.) çaskahg s. 1. Mutlu, rnesut. babtiyar. çaskalLg homh mutlu vasam "Alelbay mgm ifi çaskallg kizee saD.êJ2Zi. " S. Çarkov (Atcibay ~ dlrlLen mutlu irtsart saYIY0r.) 2. U· gurlu, m übarek . çasovoy N öbetçt. ç.asoVl;çik Saalçi. çasaan Düz arazi. ç.!!!' ask. Ktta, birlik. volnskay çast' askerï birlik. ças ta- Yas'ama k, vasnk koymak. 2. Yal ak serrnek.
çasta,.g Yayla.
çat
çastagla- Yaylaya gilmek, yaylarnak. ç~staldlr- Yasartmak: "Köölffg çüregim köá/rJle tüze / Kös nerssmm çests nauçe." S. Kadrsev (Sevinçli yüregim k~ I S özüm ü yasartryor.) çeeten- (I.) Yaslanmak, dayanmak : "tzer poduskazm çastamp, kün haraana sistenip." N. Domoiakov (Eyerden y~I'9 ' llii yaslarup, gOn 1!}lgmdan
rsn up.) çastan- (11.) Yaeranmax, rsfanmak: - " Harahtart çastamp / Hargastl ol pirceti." P. $tlga~ev (Gozien yasanpl Bedduayt 0 etmis.) çastai'imay (I.) 1. k üçük ktüse. 2. Mezar ûzerindeki eqa ç, kOlük. 3 . Amt mezar. çastafimay (11.) s. Yaramaz, ele avuca srömez. çaeta ûna- (çocuk) Oynayip ziplarnek.
çastafimay pa la çastafinapça yaramaz çocuk hoplayrp npuyor. çastlg s. vasmde, yash. "Çe on çast/g Aydamfi aldanganma hara saglstJg Yakm hayarm daa haybin tutecnr. ~ V, Kobyakov (Fakal on yaetndaki Aydo'nun yalvarmalanna kara düs üncef Yakm aldrrrruyor.) çibirgi çastlgda yirm i yaemoa. çasnh Yastrk: "Ivan Petroviç Payapanm, çast/htar îtrep, ocnmoçe. ~ V. Sulbeyeva (Ivan Pelroviç, Payapan't yestoren dogruitarak 0turtuyor. ) ç~- Yarulmak, yoldan çikmalc -"Min çaldan çastlh pargan subyektpin." V . $ulba yèva(Ben yoldan çrkan tallim.) çastitsa gr. Edal. ç~t.nay s. Özel, hueusr. ç~Düve .
çat Vad, el, baskast. Sarnazarga çat çahst, çcbanmsseü, tugan çanst . Atasözü (Eglenirkeo yad püzel, kölü le ~ince akraba güzel.
,ol
- 85 -
çat- 1. Yalma k. "Tcezi surça : - No(Ja kispin Ç?!!PÇ8Zlfi? 0/ ende çadarçadar, ö~rar. " S. Karaçakov (Annesi soruy or: -Niçin giymeden sakhyorsun?·O , orad a yatar veter, büyür.) Srm çatçathan çrtenruf huzur.glna paspa. Atas özü (Sakince yatan yüarun kuyruguna basma.) 2. Simdik i zaman eki -yor
~öu~~hr b~.9~r .
3. Uzanmäk:
"Hlshmlfl ah kibTzJnde / çar panblstlf Ts/er. " V. Mayn a~ev (Krsm affiimi nde I u zanryor izler.) 4. Ektei?m i* olarak simdikt zarnaru bild iren yarorrrcr fiil etarak kultar n!Ir.)Törl çastlg Aymir afinap çörgen paba zmd'i mlltiinafj' o;ntiP körerge sag mç~, çe ot pTlçe: pabazi oynirga plrbes. n S. Karaçakov (Dört yasm-
daki Aymir babastnm avland lgl tüfegiyle oynamayr düsünüyor, takat
o biliyo r ki, babas r onamaya vermez. )
çathan Yank. (mûzik enstr ümam). "Ça havahtarda öQ::p~a aar/ar ; Çathan na çili samasçalar." M. Ktlçlçekov (Çiçeklerde rengärenk artlar I Yank gibi vlztlda~lyorl ar.) krs. çadlg an, çadrh çatpah s. Bodu r, alçak. çä1PiYáh Yuvarlak bashk . çiiï~ 1. Yatrrmak. 2. mee. Yatrrmak, öldürmek: "MI/Uh po/Çan potze, pu alIJ.a/art]!.. mmda çattlr(Jlap salarclhpm. n N. Tyukpiyekov (Tüfek ols aydt bu eeytanran burada
öroüruroüm.) çay (I.) Çay : "çayga, hmzafi, mööt. varenye, sahar seuo al." N. ' yukpiyekov (Çaya, rstersen; bal, reçet, seker koyuver. ) ç ay i s- çay içrnek. lt pu run ça y kus burnu çaYI: "Çe Fedor Pav/oviç, hakastamlt'i çaym isken kizl, apsahM it purun çaym mahtap sa/lp odlrgan ..." N. Domojakov (Fakat Fedor Pevloviç, Hakaslann çaYln1 içen ki!jii , ku~ burnu çaYln1 övüv erm i~ ...) ç ay (11.) Yaz.
--
çaybancrh
çay (111 .) Bos yer. çay: 1. Yaymak , s~ek , serpmek. sug çaysu serpriie"i<." puste p ug day un um çaydr m. anmece, ytldrz . (Suzda bugday unumu yaydrm.) 2. Sûrrnek , yaymak: "çlp!'at!'a ~ra ç'!Y.P.~a ; Har...ahh,a-.Jlara çaygan o~ " M. Kilçiçekov ".... (F
«ös
J
..j-r
ç~
Kalça.
çaya - Yaratmak: " Hayran haraçhayah albinqjj çeveen ~ çirfne lraan. " M. Balnov (Zavalh krrlanqrç sihirlel v aratlld lgl gerçek yu rdu na ularrm;.) çayaa çl bk.çayaan çay aan 1. Tanrt, yaranci: "Çazlhtlg çirge ...:---.:- ç s vsenm- polza ::J tus parzan, slhhayzln. " M. Bainov (Günahli yere c üsersen, Tànnn varsa çrkarSIn.)"Eh, naaeysm. öörkT çayaamm, sinlfi hol/Ma çärçëb1S. Is minlfi çurtlma aml r-hazjft çurtas, oetste nma iriS pir." V. Sulbe yeva (Ey, Hudam'7Yuka rdaki Tannm, senin elinde ya~;Yöi1'iL Beni m yurduma raha1hk huzur gönder, çocuklanma mutluluk ve r.) 2. va;:at lll ~ , doga. "Minnen çe nt ç ayal- Yaratûmak: po/bassin; Hada te çärerge piS / H.;Ir<,.@Qfl çayatgäf)'(s. ''"i't''Tinikov {Benden aynramazsm I Birlikte ya samava biz I Uzun zaman önce yarall lml!jilz.)"AB minnen n~ srtistke çayalbaan." V. $u lbayeva (Yoksa, Benden iyi artist ~ yaratûmarms. j çay ahg s. Kalçan. çalbah çayal lg ipçi geni!ji kalçall kadm. çayanLähit, ;;;;duka. çaybafl s. Sallantlll, lrgalanan. ça'y~C1h Omuz: "Anda pïr hara tonm çaybanclhha çab mgan. hara
- 86 -
çaybanna
twnssne p6rTktTg, stmïs slrayllg klzT turça. "V. Kobyakov (Orada bir kara paltcyu omzuna atan, kuzu derisi börklü, lombul yüzlü ki§i duruyor.) çayba üna - Sallanmak, rrparanmak. çayba ii natSallatma k, Irgalal mak: "rotatrs çrrçenr çaybafi nalpin apar;gan çrli, 901 kiz1re çügürize ha;gannar." A. Çerpakov (Dolu kásey i sanamaoan qöt ürür gibi, yolun kerstema ooç ru ko smusfa r.) ç aybat 1. Taskin. tasma. 2. Taskin sonunda karen su. 3. Kat nn dibinde kalan su. çay c il s. Çay sever, çay l iryakisi. çay daba n Bir tür bakt r kap.
çay dah (I.) 1. Tas. 2. Tabak . 3. Legen. ç ayd ah (11.) Taze süt. ça yd an Çaydanlrk. çey dtr- 1. Yaydtrrnak, serplirmek: "K6p çirge sug çevamp / Kirek çoh Oftl çuhiuu;" P. Strqasev (Çok yere su yaydmp I Gereksiz ottan yolunuz.) 2. Dag ltllrmak, saçttrmak. 3. (söylenli) Yaydrrma k. ça ydms(karsthkh, birlikle) Yaydtrmak, serdirmek , döklürmek. ça ydms vaydnrna. sernirme , suiama . t arl g almnd agl su g çaydlrlzi ekimden öncekt sutama. çayg l vaz. "Ah strsvt, çayg/ 1zi9lerg e, çil/erge, laglsta tirlep, kûren piS parcaf!. " N. Tyukpiyekov (Ak yûzü, yaz srcaklannoan. tste terIemesinden vanarak yaglzla§ml§.) ç ayglz in hathrr çö re dlrzfü, tuehum erhtep ç óredfrzfû, Atasözü (Yazm oürersen, kl§1n aglarsln .) krs. çay ç ayg l-kü skü tekr. zf. Yaz güz çayg lzin zt. Yazm: "D/ar çayg/zm daa ut odin odinecnner." N. Domojakov (Onlar yazm da melez odunu yaklyorlar .) ça yh a- Sallamak, Irgalamak, çalkalamak: "Ses/ra küfln1p, pazm çayhap
ae
çayrl
ala, slh pe rsbtsnsn." S. Çarkov (Hemstre gülüp , basrm eauaverek çlkml§.) çayhal- Sallanmak, çalkalan mak, rrqalanmak: "Ah p orço çûi çayhal tur." S. Kadrsev (Ak çtçek gibi sallamyor.) ol ar küreskende çlr çayh algan , talay suu çan üsun e çaYllgan onlar qüresirken Ver salIanrms, deniz suyu yeryüz üne yayûrms. çayhafcth s. Sallantth, çevse k. çayhahs- Sallarusrnak. bitlikte Irgalanmak: "Kizek agastar, çayhahza tûzrp, prrsr oïreïne k6lenlzTp, çide hal turqenner." A. Çe rpakov (Tek tük agaçlar sanar usmaya bastayrp , birbirlerine yaslanarak kaybclmuslar.) çayha n-Sallanmak, Irgalanma k, çalkalanmak . " Çoasm, abacah, çayhamp ets, k6glep parça pozlmfi oymm k6zrtçe" N. Tinikov (Ag Ir , aytctk , sallanarak sarkr söylüyor, kendi 0yununu gösteriyor.) çeyhancrh s. Gevsek . sauennn. çayhaiinad a zt. Sallanarak, yalpalayarak: " P OZI, örlek çûi. çayhafina da, çügüre-pastlra oy/ap kirrp, apsahl/ holtl hlap a/lp, teermes sumen." A. Çerpakov (Kendi, ördek gibi, sauanara k, yürüye kosa gelip, ihtiyann koltuqundan lu la rak rnemabalasrms.) çayhas- Salla nmak, Irgalanmak. çayhat- Saüatmak, rrqalatrnak. çayth (I.) 'rotan, taskm. krs. çaym ç a yth (11 .) Açlk hava. çaYlh- (hava) Açrlmak. çaytl- 1. Yayilmak, dagllmak: "Küskü payram, çanh kün / Çistm üsWnde çaYI/ça." M. Kilçiçe kov (Güz beyrarm. pa rlak güne§ I Yurdumun üs· tüne yaYlllyor.) sug çaYl1 pa rgan su yaYllml§. 2. (duman) Dagllmak. 3. (dedikodu) YaYllmak. 4. Serpil-
çayécah
· 87 -
çaza
mek, eaçrlmak, yaytlrnak . mn ïne J1ig sürmes çaYlt gan om uzuna ent belik yaYllmli?
çeyt a- Yaylamak, yeylaya çikmak. çayglzln t ay gad a çayladun yazm ormanda yaytadrm.
çeyüceh s. veynrms. dag llm li?: uHIZI/ hoos kögenektig, çeyncen uzun hara sastJ(j 001 paza ha/bah hJzl/ Istanmg hls... " A. Çerpakov (KrrrrnZl güzel elbisel i, yaYl1m li? uzun kara saçn og lan ve gen i$ krrmrzr elbise li krz...) çayndrr- Yayrlrnak, dagl fmak. "Paskirnrfi pilTn Jki harçi hurçan salgan çibek huruuiï çaçahtan Kla§amff kögeneene çaba çaYI/dlra çathannar." I. Kostyakov (Pask ir'in belini iki kez doranan ipek kemerin pOskülleri, xlasa'nm elbises inin uzerlnl yayrhp kapanyor.) çaynn Yayma , dag rtma .
ç ayl ag Yayla: "Hohanah aga, id6k, çaylagdati irt6k kUip, ibde firingen." I. Kostyakov (Hohanah aga da, yay ladan e rken ge lip, evde haz rrlanrms.)
çaym Yayrlma, tas ma, su tas kun . çasrn çevrm bahar taskim. kri? çayrh çaym- Hafifçe su serpi lmek , suca hantçe yrkanmak, çalkalanmak.
çaym d t (I.) Melalle kaplama . altm ça ymdl allin kap lama . küm üs çaymd l çümüs kaplama. çay md l (11.) Suda hafilçe vrkama, durulama. çay md lllg s. Kapla mah: "Sumkadafi ah çaymdlltg tinte/er sigarglap ki/ip, salglap, eneuenn estustnstisn . n I. Kotyusev (Çantadan ak kaplamall lenekeler çrkanp. brraka rak ag lzla-
nru açrms .j çe vrn net- Çatkalaytp dökmek, sallayarak dökülmesine sebep olmak : " Ooten
känekke sug sustip. çaymnadlp ete Timurzar maflzlfaan." I. Topoyev (Çoeuk, kovay la su çekip sauayro dökere k Timur'a dog ru kosmos.) çe vrt- (I.) Gelin kaynala ve kaynanastrun adrm söylemernek. çavrt- (11.) Yaymak, dag llmak: "Huere pes tzîçteoçe I Hlmg çJ/lg çaYldlp." A. Topanov (Klzararak saba ISlllyor I Güze! sleak yaYlp.)
çavr at- Yerlestirmek, düzene koymak . çay hg s. Gents, ferah. ça y hh Kaftan . ça y ll htan- Kaftan sahib i ol mak. çaymagas Küçük finean tabaqr. çaymah 1. Fincan labagl, káse allilgi. 2. Tabak, kap. çaymaht lg s. Fincan tabagl olan. ç ay mahtlg çirçe labag l clan käse. ça yn i k Çaydanll k: "Pozm daa aZlfamp algayz/fi za, tigi çaynik haynaan polar. " V. Kobyakov (Kendin de yemeqini yiyebili sin , su çaydanll k kaynarrus otmah.) çayo ldmh Oluk. çayo n bot. Devedikeni. çaytah bk. çaydah (I.) çayzafi (I.) Aga , bey , boy baskarn. çayzai'i (11 .) s.Ahmh, güzel. çaz a zt. Yamnoen. at han ug lm çaza parbas atl lglm ok yanumaz. çaza tasta- karavana atmak, rska geçmek, vuramamak. çaza- (I.) Süs lemek. güzet çöstermek"Manna y ibde odllyan / Maffat mmahtar salgan / Matap çazap apargan / Mahtap, ani çon isken. n P . ~hgai?eV (Mannay evoe oturmus I Güze! oestanrar antatrr us I Çok güze l süslemis I Övüp , onu haik
olntemrs.)
ç e ba t
kizini
kip
çeaaceü, ç abal alti çag çazaca ä. Atasözü (Kötü kisiyi elbise süsrer, kötü en yag süsler. ) ç aza- (11 .) YonImak. ça za- (111.) 1. Tedavi elme k, iyilei?l irmek. 2. Akort elmek. ç aza- (IV.) Ya$amak:
- 88 -
çaza
çaza- (v.) (Yuva} yapmak. uya çazirga yuva yapmak : "D/ar su{} nezmae , pözrk çarda in tvutp, uye çezeoçetsr.: N. Domojakov (Onlar su kryrs tnda . yüksek yarda in kano,
yuva yaptyonar.) çazaa Yay kllifl. çazag (I.) Emir, ferman . çazag (11.) s. Nakren. süsfü: "çazag Tzlkten uzun tnztt kögenektrg alçah ipçi. Slh kiFrp..." N. Domojakov (Süsl ü kaptdan uzun krrmrzt elbi seli
krsa kaom ersarak gelip...) çazag (lil .) s. Yaya. "ikT çazag kIz/ni pir pagnaii pa/Çap ahp, ag/lip odutsr." V. Kobyakov (Iki yaya kisiyi bir iple ça zag bag laYlp , geti riyorlar.)
kiziniii ülüzin
att'9
klzf al bas. A-
tasöz ü (Yaya kieinin ümsün ü §i
atn
ki-
almaz.)
çazag-çalaas tekr. zf. Vaya çiptak, yalln yapudak: "Aydo, ponrntï harnm na sarener üçün, çazag -çalaas söl çazinl ibTr çöreaïr, mal hadartp." V. Kobyakov (Aydo, sadece kendi karrum doyurmak için, yaya çrplak yaz tyr yabarudoramyor, mal otratarak.) çazagl lg s. 1. eaymdrr . 2. Süs fü, :?Ik, iyi giyinmi:?: ~ KöbTzJn Jdi tin çazagllg ttehtu aal/arda ki/gleenner çurtspçetr én çabannar." I. Kostyakov (Çogu böyle çok :?Ik qetmtsler, uzak köylerde yasayan çobanlar. ) çazag llg ms süsiü krz. çazal· (I.) Yontulmak, rendelenmek. çazal- (11.) 1. Sagllglna kavusmak , sagllkl l olmak, 2. Düzelmek, qûzellesm ek- "Agban-pTs trfi gOrodlbls I Ayga sustaltp çsseçs. S. Kadrsev (Abakan bizim sehrimiz / Ayda parlayrp güzelle~iyor. ) çazaû s. Tembel, uyusuk, hantal. " Çobat, Irahhl kök tashl//ardan sas at çTli atlglp Slglp, tüs çazlda, çazan at çrti, çadap la çliçathan. "N . Domojakov (Çobat, uzaklaki gök ff
çaz tcah
zirvelerden yabanÎ al gibi lIrIaYlp çrkip, oüz yaztda . tembel al gibi güçlükle yü rüm ü~ . ) çaea ë ettaa parga nc a, hara çazag çörerbin . Atasözü (Hantal alla gidecegime , yaya yürürüm .) ç azan- 1. Süslenmek. 2. aüzeuesmek, iyile emek: "Min sarnazam, çir çazança I Agm sug daa kóglTg ahça. " N. Tinikov (Ben sarkr söylesem, yeryüzü güzelle~ i r / Akarsu da nesevre akar.) 3. s. ventutmak. rendelenmek.
çaza naac r bk. çaza ncrh. s. Stk, :?Iklik c üskünü.
çeaencm
~ Ik giydirm ek. çazams Süslenme. çaza ms- (birbirini, birlikle) Süslenm ek, srk giyinmek . çe za ünan- (at) Uyusuktasmak. tembel-
çaaandrr- Sûslemek,
jesmek.
çaza r-
1. Aengi uçmak, soimak: "Anna nar Psçon paza daa ssnsotmsnen. SlraYI çazar penp çoonemp, stn penbisnen." N. Domojakov (0 yüzden Prçon yeniden tartremarme . yüzü sa ranp ko nusarak çtktp çitrnis .} 2. Yeserrnek.
çazert- vesertmek. çazas- Süslemek, bezemek.
çazat- (I.) Aendeletmek, yonUurmak. çazat-
(11.) Yapmak , püzeuesnrmek Pir
çahsr kiz i aal çaznnr, prr çabal aal puthldtr. Alasözü (Sir güzel ki~i köyü çûzelfestirtr. bir kölü k6yü ka-
netmr.) çazt Ova, yazr: " Çalbah ça than çazllarda sam çon mal ottépçeaeatr: V. Tatarova (Genie uzanan ovararoa sayrstz mal otlamyor .) çal ba h çazl geni~ ova. een çazi lSSIZ ova. hu ba çazi bozktr. çazi ço l1 ava yo· Ju. çazlda ot p lzlfinapça ovada a· Ie!? parltyor.
çaz i adaYI zool. Kurt, börü. çaz lca h Küçük ova, düzlük yer.
- 89 · çazlg (I.) S. 1. cansrz, zaYII. çazig kri ti ka zayrf lenkit. 2. Iradeslz azlrnsiz . 3. Solgun . ça zig köri s solgun oörü nüs. 4. Yavan. yagl az. çazig it yavan et. 5. Fakir, ç üçsüz: "Ib eetetï çazig eren çurtapçalar." V. Sulbeyeva (Ev sahiple ri taktree yasryorlar.) çazig (11.) 1. Günah , yaz rk: " Pebem püdTrgen turada / Pastagl çazig stih / PazllÇan iil pumadal Parar etnmda çonn." M . Ugdijekov (Babarrun yapllgl evde I fik güna h $iir / Yazud : ilk önce I Gil meden önce yola.rÇayaamm, hudaYlm, çsntuen araçlladah!" M. Kokov (Tannm, Hudam, o ünehtan koru!" 2. Hata,
yanlrs. ça zrh bk. çazig (11.) çanb- (I.) Keyif çalmak, ra batma bakmak . çantr- (11.) Zayd dusmek. çazr h az r zool. Yaban kazt . çaz lht lg s. Gû nahh: "Çazlhtlg çirge tüs parzail, Çayaamil po/za slhhayzlI1." M. Bainov (Güna hll yere oösersen I Tannn varsa çtkarsm.) çazlI s. Yesil. çeeu(I.) 1. (basta ) lvilesmek. sagllga kavuernak: "Köp çon imnencefi / Köblzl pray çezncen.: P. $llga$ev (Çok ki$i gitmi$ led avi olm us I çogu bütünüyle iyile smis.] 2. (yara) Kapanmak. çaz rl- (11 .) Yaytlrnak. açûmak: "f/ya eö.s. tuue nusuti nsnettsn çazllÇandagl çT!i, kiblnrfi taetaetï çaz/llp , olÇannarzar attlhhan, sastail haap
çöno
sbp, ezir emnen." A. kuzuçaeev (lIya papaz . karta lm kanattannm yayürnast qibi, elbisesinin etekleri yaythp , çoc uklara ooöru urlamrs, saçlanndan yakalaYlp aYlrm l$.) çazl ldlr- lyile$l irmek, yaraYI kapatmak: "Pazlr hudayga , çazl/dlrzm sini." V. $ulbayeva (Dua el Tannya iyile$tir·
sin seni.) çaz lldlrgan üçü n iyile$' l irdigi için. çazl1lg s. vazrn, ovah: ~ Siffg çazllig Hakasiya / MinTço lÇa üdesken. " S . Kadtsev (Güz el yazrn Hakasya I Beni vota ugur luyor.) ça zm (I.) Kagl t. çazm (11 .) Baha r, baha rda. çaz m (m.} Yrldmrn. çaz m (IV.) Saklamba ç: " Hsremen köblglerlneil hana kistineff çazm aynap pah/apçathan pala harahtanna ugaa tööy çeturezsouumezs tüsçeler." A. Çerpakov (Göz leri §i$kinligiy le oever arkaamdan saklam baç oynarken bakan çocu k gözlerine benzer pantoasip duru yorlar.) Gizlenmek, saklanmak: "nesse arazma kire oy/ablzlp. ot altma kTrrp, çennunsneo." V. Kobyakov (Ahmn a rasma kosup ottarm aüma girip sakranrrus.) çaz m kil di gizlice ge ldi. çazmca h Saktambaç . çazmcah oynasak lambaç oynamak . çaamdrr- Gizlenmesine yor açmak, saklandtrmak: "Kün pray tJrrg r üment rziinen çesmav salÇan oshas. " N. Domojakov (a ünes. bütün eenmen srcaqryla saktandmyor gib i.) ça zm ls Sak lanma , gizlenme. çazims- 1. {birlikte] Bir sir saklamak, gizlemek. 2. (birlikle) Saklambaç oynamak. çaztnna- vuomm oösmek, $im$ek çakmak . ç azm çaz mnapça slmsek çaça zm -
kryor.
çenr-
Saklamak, gizlemek: "Çe, sinneil nime çezmm za. min pallgladlb lsham, uhnan." V. Kobyako v." ( Tamam, oglum, sen· den ne saklayacaksa m, ben yara· land lm , kur$unla. ) 2. Inkär elmek.
oosum,
çaz lrg an Biçilm i§ yerde ç lkan ot. çazlrha -$elkal . sevecenli k göslermek.
- 90 -
çaztrhas
çek
çazrrhas 1. Sefkat, mÜ$fik.liK, lhnmarrr "tee çenmen / frtken hacanoh." M. Ugdijekov (Anne eetkan I Geçtl çoktan.) 2. s. $e fkat li, sevecen. çaz trhat - Oksamak , sevmek, nazf büyütmek, nazlamak, ihtimam qöstermek: "Mmda stremt tlll na çazlrhatpinçathan oshasta r." V. Sulbeyeva (Burada size ihtimam göstermiyo rlar gibi.)
çazlzln· (birlik1e) Saklanma k, gizlenmek: "Çanhtarda çezumunspezm teen ç1li. pah/ag/ablshan." A. Çerpakov (Yanklarda çlztenenmesinter der gibi, bakivermts .) çazool 1. Verg i memuru. 2 . Bölge güvenlik cörevust.
çaznhce s. MÜ$fik , sevketli, seve cen çazlrlg Saklama, qtzfeme.
çe 1.
çazms SakJama, gizleme: "Peynus . min çezms çon, konl sinnen V. Sutbayeva çoohtazarb m." (Paynus ben se ntnre bir sey saklamada n, doq ru konusaca qrm.) çazme- (birlikle) Saklarnek. glzlemek . çenrt Sir, giz.
çenrt-
çazu
Gizlelmek, saklatmak.
(I.) 1. Gizli: "Çarlh ünnlg hushacahtar / Çem çirge klrg/epçe / een honthttg twn-ncostsr / Ça/bah pürJer kTlepçe. " A. Topa nov (Güzel sesli kusca ö.zta r I Gizli yere giriveriyor I Yaz rda çe celeyen b öcek ler I Geni$ yaprak anyor.)"HatI9 neen. öötïn tiren harca çallm hayaIJg çesn ormza r apanp, PO ZI haya üstünde azah uzma tur salgan. " N. Nerbisev (Se rt yanak , sürüs ön ö deri n kardan sarp kayah gizli yere götürü p. kendi kaya oslü nde aya k ucu na basarak durmus.) 2. S ir, gizlilik.
Ya sit: "ç esne eter çazlt poJgannar." N. Tinikov (Yasça ontar vasrt tmtster.) min arnnart çazttpm ben onunfa yesrum. ça211- (I.) Hasta llk çe kmek, aCI çekmek. ça211- (11.) Gevsetmek. çazrtnaf zt. Gizli etarak. çantnen kirerge gizlice sok ulmak, girmek. çazlttlg 1. s. Gizli 2. zt. Glzüce: "Pala/an otemm « ösïne hubu/can ometerm itpeenner, a çazlttlg itkenner. " N.
çent (11.)
Tiniko v (Çocuklan entara girdikleri krhklan göstermediler, gizli yaptrlar .)
çazora- vasarmak, vaste dolmak.
bag. Fakat. çe amga teere
takat
simrnye kadar . Pir tag tooza ot, çe ol otn mal çlbinçe. Bilme ce, insan saç r (Dag gibi ot, fakat 0 otu mal yemiyor.) 2 . ün/. Tamam, peki. çe çoohtap pirim tama m anlatayrm. 3. ün/. Haydil, Tamam!, Veter! , çe, çe çlder! Tamam, tamam yeter! çeç «u. Saç. çeçevltsa Mercimek. çeçpe At baglama direg i: ~ib etamoe ers n-çiüemm / A/tm çeçpee palgap sa/im. V. Maynasev (Evin önündeki yigit atrrm I Allin direge baglaYIvereyim .) çeçük Büyük aerk kemigi. çedek ün/. Haydi! çeek (I.) s. Ob ur: "Magaa kirek çeek nimes etmer." N. T inikov (Bana gerek obur otm aya n hayvanla r.] çeek (11.) Serit, kumasa di kilen kenar. çeek (111.) Yara. çeekte- (I.) lmheplanmak. srzlarnak. çeekte- (11.) xumasa . elbiseye kenar , süs dikmek. çeektlg s. tltihaplt. çeektlg pahg iltihaph yara . çeen Vegen. çeergin zool. Antilop . çees Namus, seret. çehol Örtü, km , kap . çek (I.) Çek . çek (11,) s. Kötü, çirk in, pis , igrenç. çek kizi rüsvetçr. ff
- 91 -
çekannay
çekannay Aga ç sösreme, oyarak yaptlan
sösreme. çekte- 1. Zarar vermek. 2. Nefrel etmex.
çelbe- 1. EI sallamak, yelpaze sauayarak rüzgär çikarmak. 2 . Büyü yapmak. çelbeg ey zool. Ku ~ een . çelnok 1. Masura. 1. Dikis makinest
çrhçola
çtda 1. Mrzrak. 2 . Süngü. çidala- Süngülemek. ç lg - 1. Toplamak, biriktirmek. 2. Ylgmak. 3. Sak lamak. tustmna Çlg - krsa sak lamak. 4. Gómmek, delnetmek.
" Purungl tustag! çaada öärrtken çeecnsrm ççen SI/rat potur." G. Kazaçinova (Eski za man larda sa-
mekiqi.
vaste öldürü len sevasçuann gö-
Bavul: "Ornah altman, çemadan körrnçe." V. Sutbayeva
mütoüç ü
çemodan
(Yatqm attm oa bavul görünüyor.) çem p iy o n Sarrolyen . çempiy o nat Sampiycna. çer k,z. Yer.
çerçeme Çizgi çizme, kroki yapma . çe rda k Çardak, çatrrun atn. çeresntva bat. 1. Kiraz (meyvesi). 2. Kiraz (agacl). çerkes Ç erkez, Çer kes halkutdan clan. çerkey Terlik. çernü'nttsa Mürekkep hokka s t. çe rni la Mürekkep . çerta Srmr çizgisi . çertyoj Teknik resim. kroki.
(Ocaöa
çay dan llk koyuyor.) krs . ç aynik
çrçah
D I~k l.
tcemni dee körbeem. room /a parganda, çlgarga par ki/gem." V. Sotbayeva (Çocuklartrm brraxtun, annemi de görmedim. Sadece ö lûnce gömmeye gidip geldim.) çlganah 1. Di rsek, kolun bölümü.)Am
çlganahtafi siberli tudlp allp, pozmzar ayJandlrça." V. Tatarova (Onu dirseginden özenre tutup, kendine döndürüyor.) ç lganaglOafi santusu dirsegiyle dürttü . 2. Dirsek, ileri dogru çikmtr: "çsnm
run dirsegi Irmagl Sar ap ihl iyarm
ü
çrcrr sag. Saman.
var-
testetnerem,
hayanlf'i ç!ganag l sugm Sarap apsahtlll çurtmzar ayU agar ide tulgapça." A. Çer pakov (Sarp kaya -
çe rty o jn ik Çizict, kroldei. çe rv o nets Onluk, on ruble. çe s no k s. 1. Sa nmsak. 2. s. Sanmsaklr. sanmsakta ilgili. çest 't'ig s. Namuslu. çest nay s. Namuslu, d ürüst : üMmda çesnay pol çórçe." V. Sulbeyeva (Burada namuslu oluyor.) çet verg persemoe. Am tntter kün çetvergke malcal perur." N. Nerbtsev (Onu yapacak gün Persembe olara k uztastlrr us.] çe y Çay: üÇeynikten çey unp, enrsmp oamer." V. Kobyakov (Çaydannktan çay koy up yemek yiyorlar.) ça qba n çey kank en çay , saoe çay. krs. çay Çay danlik: "PII/naa çeynik çeyn ik
turglsça ." V. Sulbeyeva
mezarlik
m\~ .)"Palalanmm
evine doçru cc skunca akrtacak ~e kilde sanyor.) çlganah söö gT anet. dirsek kerniql. ç lg anahtan- 1. Dirsegi ü zerine gitmek. 2. Dirsegini dayam ak. çlgdlr- 1. Toplatmak. Ylgdlrmak. 2. eömoörmek. 3 . Saklatmak. çlgll - sagocüsmek, yrkrlmak. ç lg l r- Sikmak, stkrsurmak. ç lg lrl lh 1. Meyan kókü . 2. mee. Seker.
çrh çea bk. çrhço. çm çan - Kol lan srvarnak.
çmço 1. Sakak: "On ç!hçazmda kök çatça, hera sasren hanga çaba hathlap oeruner. " N. Domojakov (Sag ~akagmda morluk var, kara saçtan kan la kapramp katuasrms.) 2. Sakakla i1gili. çrh çc söökterl ~a ka k kem ikleri. 3. Klzag ln van srsirn-
lan.
çrhçola- $akagma vurmak.
- 92 -
çrturcn
çuurcn Güz çuurcn
sogugu ,
serinligi. tigi r so ontar pastenbeer sonbahar serinligi varsa, soöuklar baslar.
pc rza,
çthla- vrz'amak. kus crvrldasrnak çrhtet- viztatmak. çrhsm- Kolla n ervemak .
birikmek: ~Çazm lfi, tagmfi harfan hay/llp, özençilennerge, oymah-oshllga çnï turgan fusta. ~ V, Kobyakov (Ovarun , dagm kartart eriyip, cerelere, çukurta ra lop landlg l zaman.) çntce ü çir topianti yeri. çllllg Toplantr: "tceö. min metutrspçem. 3 çasta Çll /I{; . "v, s ulbeyeva (Anne, ben acele ediyo rum. Saai uçte toplan tr var.)
çul- Toplanm ak,
çnns-
Toplaemak, (birlikle) topla nmak : "Kolho z/lfi at çansçafi çu ïnde çon ÇIlItS sstmen.~ I. Kostyako v (Kolhozu n at vanetnma yerinde haik toorenrr us.) çllllstig Tcpluluk, toplutukla ilgili. çllhzlg T ootante çnn Kuruttay , kongre , toplantr. çnnceh Pes . elbise eki. çnndr Stok. aga s çundjzr tom ruk stoku . ç lEnmglar Delega syon. çnr- 1. Kmstumak, burusturmak: ~Payagl kizi, Aydomfi 0 / çoballstlg çoogm istip poz/mfi idf aglr tvrgan çûi, siraym çllra tuinmp çatça." V. Kobyakov (Deminki ki!}i, Aydo'n un o aCI hikàyesi ni cänleytp, kendi vücu du aq nr gibi, ycz ön ö burustu rup yanvo r.) 2. Komast krvnmak. çnrbas (I.) De n terlik. çmbas (11 .) (elbisede) Krrma, pili. çllrbastlg s. Pilili, krrrnah. çmbastlg ton kirmali petto . çnnf- 1. Krvnlmak, bükülmek. 2. KIn!}mak , burusm ak: "Amfi slraYI oogasçcoegem oogas çllnliJ lap, sirayman plldfstlg pol turadlr ." V. Kobyako v (O nun yüzü küçük küçük
kmsro , aCI çekl igi yüzünden entastIiyor.) çunn - 1. Krvrrmak , punemek. 2, Burus mak, kmsmak. çunndt 1. Ktrma, krvnm , pili. 2. s. Burusuk , kmsrk. çllnnd lllg s. Ktrmah. pilili. ÇIlS TopiantI. çtl 1. YII: "Annafi peer çar/m ça irtrp pargan. ~ V. Kobyakov (0 zamandan beri yanm YI! geçti.) Hatlg çuoa pay simis, ho nghg çrlda ham slmfs. Atas özü (Sert ytlda zeng in semiz, kurak yrlda kam semiz.) 2. VIIIik. ç rl pla nt Yllilk plàn. çtldaf ç l lga yrldan yua. naa çll s lblZ I vent yrl a öacr. p u çrld a bu Ylt. çrl say her yrl. çu- 1. Hareket etmek , ilerlemek, yürümek. ~ Çoba t, uentu kok tashillardan sas at çtn atlg/p Slglp, !üs çazlda, çazafi at çîli, çadap la çuçettïen.~ N. Dornojakov (Çobat, uzaklaki gök zirve lerde n vacant at gibi trrlayrp çikrp , düz ovada , temb el at gibi güçlükle yürü mus.) 2. Sürünmek , yuva rlanmak . 3. Kaymak: "Çardan sOOflcahtlg çllamfi, anali pusta kürezerge çarir." A. Kozuçasev (Varda n krzakla kaya rsm. sonra buzda çü resirsin.) çllaas bk. çalaas çuaasta- bk. çalaasta çuan Yrlan. Strn çatçathan çilannuî huzunqrna paspa . Atasözü (Sakince yatan ynanm kuyr uquna basma .) sahcaa çrlan zehirli yuan. çüan çll l Ytlan YIII. (On iki hayvan li takvimi n artmor yil l.)
çtlarimas
Satyangoz
kabuqu ,
deniz
kabu öu.
çuaûct bot. Süsen: "Çttenot hol saJaazl sugar çir çoh ide tuats tur salt/{. " N. Domojakov (Süsen bilkis i elin parmaklan nl sokacak ver blrakmayaca k !}ekilde kaplan m l~ .) çllapçl Te"ce re bAklr kap.
çlla~
- 93 -
çlla!j klz. bk. çal aas çlla yt- Gözlerin i kism ak. çrlba zool. Bir bank, lenok. çllbaiina- Kuyruöunu sallama k: "Çomreh 0/ tusta, Aydomn slraym çsstep, ça/(Jirfja SI/mp, çtlbannap çórçe. »V . Kobyakov (Çolura h, 0 srraoa, Aydo'nun yüzünü koklaytp, yalamaya yelten ip, kuyrugunu saüayrp yürüyor. ) çrlbs h Kürkün kenenne dikilen kenarnk. çûbuada zf. Bütünüyle, tamarmya. çllblr aii s. Dûz, pürüzsüz. çl lbl S bk. çnrms çndtr - 1. Kaydrrmak : "Anan oonçm hamahsar çncnntnnp, ossunmsnen." V . Kobyakov (Soma borkûnû aln ma kayomp , v ürüm üs.) 2. Yerinden oynatmak. çll dlrhas Ka p t sürgüsü , kilidi. çlldlrhl bk. çudr rhee . çtldms- Kaydtrmak, yetinoen oynatmak. çllg ayah 1. Kayma yen: "To/adaydan na ç/@ayah çJ1 parigan oenes." M. Çebodayev (Tepeden sadece ktza k kayryor gibi...) 2. Kayan, kaygan. 3. Bir Hristiyan dinl bayrarm, Masleni lsa. çllgayahtan- Kayma k. çl lgl 1. Yrlkr, al sör üsü: "Sarlg tonmg Çllgl hadarçlZl at üstünde, ulug pizlktegl çlli, ab/dlla tüs ha@an."V . Kobyakov (Sari elbiseti yrlk r çcoar u at ustanoe. büyük besikteki gibi, sal1anarak iniyor.) 2. Yrlkr, at. çllgl çlh At yrh. On iki hayvanh takvirnin yedinci Ylll. çttha Azim, sebal, inisiyatil . Çll hafi çitse, ç irn'î dee öterzifi. Alasöz ü (Azmin varsa , yeri de delip geçersin.) çllhazl çoh inisiyatifsiz. çlli- Illmak, Ismmak . ÇI1tg s . IlIk, slcak. Çlhga öd iin ç lzlbas, ç lhglap çör hl Shl tusta. Alasözü (Slcakla çizmen çürümez, ISlllp gi-
-
çll tlh-çaltlh
yin kl$ vaktinde.) Köygen otllii ç lli i istïg, h lyga kizinlii ÇOOgl hlnlg. Alasözü (Yanan atesln slcagl güzei, akrlh kieinin konusmaer ilginç.) 2. mee. Steak, rçten" Am k órettneti, Aydemn lstJne çl/Jg çaYI/a tüsken." V. Kobyakov (Onu qörür oörmez. Aydo'nun içine srcaknk yaYllml$.) pisti ç lhg udurlaannar bizi steak karsua ona r. çlhg kö ri sti g stea k bakteh. ç lhg sag ls güzel ousünce. ç l lfg la- lsrtmak, nrtmak. Çll iga ö diiJi çmbas, çl hg lap çör tustn tusta. Atasöz ü (Srcakta çizmen çürümez, rsmp giyin klg vaktinde.) çl hg lat - lsrtrnak. çrnmemh s. Sccak, sevimli: "Küren slraymafl çl/lmsmh kü!fmzlres çaY11 turfjan Çabustl anda la tani kör sa@an." V. Kobyakov (Yaglz yüzûnden steak gülümseme yayrtan Çabus 'u ancak 0 zam an tar urms.) çûm-mmak, rsmmak: "Çe otha çl/marga , mma iblm , - ronn hosti turfjan ibzer sump.. ." N. Domojakov (Fakat atests tsmmak tçln, tste evim. elini yanda duran eve doqru uzano...) çrhndt r- lsm d trmak. çurs-t . (böcek vb.) Kaynasmak. 2. Kaynasmak: "Art/h pulutta r tarablZlp, Tari-tari çmsçe. " A . Topanov (Fazta bulutla r yaythp, dagillp kavn asryor.) çtht - lsrtrnak, rntmak : "Hayran ad/mntn idf çuu/ Ikl çoaemm ÇlI/dlp «uçe."M. Küçlçekov (Güzel atrmm etinin Slcakhgl / lk! becequm ISltIYOr.) çrhttu 1. lsmct. 2. IS11ma. ç llhg s. Ytlhk. ç lll ig plan yrlhk plán. çedi çl lhg skcr a yedi yrlhk okul. çl lm ls 1. Kuzu postu. 2. KeI. Çlltl h-çaltlh tekr . Pan l panl, pml pml: " Tverskoy bulvarda hlZll iirde / Ç/ltlh -ça/tJh ottar taml/ça: V. Maynegev (Tverskoy bulvaflnda klzll ak!?amda / Pln l p in I alegIer yaktlIyo r.)
- 94 -
çlllll'\
ç llt lii s. Parlak: "Ta mp par(;an çl lflfi hara öskûer çTli, ol arazm çoon te re hustar çaap semr." N. Domojako v (Yaytlrrus parlak kara keçiler gibi, orayr büyük kartallar kaorarms.) çlltln ha ra parlak siyah . çl ltlll-
ça lt ln tekr. Pml pirn, 1~1l 1~ 1 1.
çllt lnna- Pantoamak. çuuûne s- Pentdasmak . çnnr 1. s. Parlak. rsncayan. 2. Parlak dügme. 3. mee. Para. 4. Folyo. çunre- Parla mak , panldamak.)Odlcah çl/tJrapçathamn kör sa/gannar..." I. Kotyueev (Küçük atesin pankladtgln l ç örüvortar ...) çrlttrah 1. s. Parlak: "Ah pörïktlg, çlltlrah marhallg , hl/IS sugmgan plr hara slraY/lg ons..." V. Kobyakov (Ak börklü, parlak dügmeli, kmç kusanan, kara yüzlü Rus ...) 2. tas. Cam. 3. Cam stse. çûti rarna s. Panldayan, parlak : " Kün köste/ip slgannafi, pray çimffi üstü çuureme çanhnafi çabmlblshan." S . Çarkov (a ünes közlenip çikarken, bütün yeryüz ü pantoayen 1~ lkla kaoianrrus .) çûnrame ha ra sas parlak siyah saç .
«u.
ç lltlraii s. Parlayan.
ç ünre s Panttr, pmtn. çutrres- Parlamak, pan idamak: "Pazn ol sugmfi hazmda trgde-mmda ot çl/t/(ashlapça. " V. Kobyakov (Yine 0 suyun kryrs mda , oraoa burada ates panknyor.) çutrrat- Panld a'rnak.
çuns (I.) Ytldl z: "Kök tig/mln çl ltlstan V. pü/erkep çJtk/eblsken." Kobyakov (Mavi gögün Ylldlzla n sön öp kayboluyo r.) çrltrs ça h YIIousra. çuns ço h tigir yndrzs iz gök · yüzü. çuus (11.) taz. KÖk. ç llt lst lg S. Ytldrzh. çunalçrh Serçe parmag l: "P Ip ilt! tu/sa, amfi çlma/çlgl , holm3fi hlya
sorafinapça." G. Topano v (Blçagl l utunca, onun serçe oarmaqr, elinin enema egiliyor.) çrmca- (I.)
Yurnusamak : "Vlug çürek çlmeapça, ham
oouo oanze.
tarap ocurçe»," N. Nerbisev v aelanmca lnsanm yüregi yumusu yor , kar n yaYlhyor.) çtrnca- (11.) 1. Çimd iklemek. 2. Bir çnmik almak. çrmcah S. Yumusak: "Anda çörerge çunçen, -tïpçem." N. Nerblsev ("0ras. yürü mek için yumusak. diyorum.)
çrmcat- vumusatmax. çlmcl Çimdik. çrmcrh 1. Çimd ik. 2. Çitmik. çtmcüa- 1. Çimd iklemek : "Pumm paza naahtarm çuncueo çomsn sooöu pJlJnminçe." A. Kuzuçasev (Burnunu ve yanakranm çimdik leyen sogugu hisse demi yor.) 2. Bir çitmik almak . "Aydo, çirzer tc ötïp, otfaml çimatep, çu/a tarthlap, çoohtapça." V. Kobyakov (Aydo , yere bakrp . otlan tutup, çekip kopar arak konusu yor.) çrmcuat- 1. Çimd iklel mek . 2. Bir çitmik alenmak. çlmellga Klymlk: "KJzTnlfj çurtastagl ü/üzlnde plree tusta çlmciig a daa sin kïçicek kirek ugaa ulug aJlzlglamafi hada paJQa/lza ha/ça." N. Nerblsev (Kisinin hayallaki paymoa bazen kryrruk büyüklü günde bir rs büyük degi~ikl iklere sebep 0luyor.) çrrmra- (I.) 1. (vücu t) kennceranmak. 2. Pmldamak, rsudamak . çtrmy- Yumusamak . sakinlesrnek, sükunete kavuernak. çmuyq an S . Yurnvs ak . sakin . Çl hg suqda pahh pcr ca û, çmuyqando hthh polca û. Atasözû (Hrk sud a bahk olu r, sakin kiside karakte r olur.) çmuyt- g akuuestlrmek. vumusetmak "KürefJ a/ " körçem, sappa», - leen
,m
çrstan
çr/i TM hu/aan Çlmlyta tudl blshan." N. Domojakov (Konur at, görüyorum vurma, der gibl iki kulagml indiriyo r.) Çln Çln, Çtn'e ait. sm ayah Çin porseleni. çmcah Agaç çlvl, takoz. ç llimah Kolluk . çrpça Deri asta rn c üppe . çrplama s. Pek, çok. çrptame harasfu çok karan llk, kapkaranlJk. çiptat- Göz ktrptsurrnak. çira Çahük. çlrga· Lezzet almak, zevk duymak , keyiflenmek: "çe. ogsnnsr, ayna çiNp çlrgap po/bad/." A. Kuzucasev (Haydi çccu kiar, eeytan yenip keyfini çrkaramacn.) çlr9al 1. Zevk, lezzel. 2 . Senlik, eörence : " Püün haraa mmda çlrga/ po /ar. " N. Nerbtse v (SU gece burada senlik
olacak.} 3. Pazar, pazar vert. çlr9al1l9
s.
Keylffl, lezzeiu, sen neseu.
"Sosnscstmt i ugaa Ç/rgalflg çurlas potur." N. Tinikov (Domuzcuqun çok keyifli hayatr oim os.) çlrgat- Zevk vermek. çirla- lsunak, parlamak: "/kr neti spiçkazi çmepçe..." A. Çerpakov (Iki kez kibrif parllyor...) çmes zool. Klzböeeg i. çmet- Yakmak, pa rlatmale "Pebeu, hafi zazman tamkl ç/fladlp a/a, t özen ki/gen odma ii adm aZlrap..." N. Tyuk piyekav (Baba sr piposun daki tüt ünü yaktp , dagllllml!ji otla atuu yem leyip...) çirt- Ytrtmak, parça'amak: "Porm çlf1arga itçe trp saglmp, nenatrç e : " S. Karaçakav (Kendini parçalayaeak diye o üsün üp, cevaptryor.) çlrtlh s. Y trtrk: "Ç lrflh hu/agmaii na köre, Mi$a agamii pray han po/ pargan pöriin tamp sa/gan. " A. Kuzuga!jiev (Sadece Ylrtlk kulag mdan bakarak, Mi!jia agan ln bütünüyle kan olmu!ji börkünü tanlm l!ji.) Çlrtll - Ylrtllmak, parça lanmak
çrrnr-
Sürttürmek, ovd urtmak, yrrtttrmak, (ayakkabtya) vurdurrnak: "Fedor pevtoviç maYlh oerqen paza ödrkke çtettr sa/gan azahtann la eusurçetnen. " N. çadap Dc mojak ov (Fedor Pavloviç yorulan ve ayakkahuun vurouöu ayak lanyla güçlükle yürüyor. ) ÇIS (I.) Orman , sik orman : "Çlidaii çllga of ailnap I ÇIS tamant pray piJeen." P. Strqasev (Ytld an yua avla narak I Si k arma ni hep bilirmi!ji.) ÇIS tartlp I Çaz l tetïnae çorusraemsnen." A. Topanov (Yukan bakrp koklu yor I Ova içinde kosuvor.) çahs r ÇIS güzei kok u. homay ÇI S kötü koku . ÇI S al- koku almak. ÇIS sa 1- kok u yay-
ç.s (11.) Koku: "çoöer köre
mak ÇIS- (I.) 1. Ov mak, ovalamak: "Sa/a manzlri kirffg p/admafi çts çe . ufamoh tin pldep." A. Kuzuçasev (Acelevre kirli bezie ovauycr, daha çok ku.eterek.j 2. Silmek: "/pçf çoa. uterm perm po /bin, plat uçuhtannail harah çastarm çmçeer. "F. Burnakov (Kadmlar a9lamala nm bastrramayarak bas örtü sü uçla ny la oözyastanm smyorlar.) çts-
(11.) Hüe yap mak .
çretn 1. Caput, paçav ra. 2 . Lil , kese.
çrsfus ç aout , paçavra, bez parçasr:
"çecezmsti ang çtstns mep ehp. imin, sa/aa/arm çisntsp odu:" G 'r ooanov (Ab las mdan temiz bez isteyip , ouoextannr. parrnaklanm sulyo r.) çrsta- Koktamax: "Çot uren, tïçaermmdar tTnzrtenip oyfap, poJgan na nimeni çl stag/ap çomr çörçe. " V. Kobya kov (Çohrrah . oraya buraya kO!jiu!jiup , her !jieyi kokla yarak tms gidiyor.) çlstan- Koku saçmak, koku vermek: "Ça shl tim ay/antsça I Ça/tlrap a/a kün sl hça I Çazl çapslh çlstança I
çrstandn
- 96 -
man çoh tïoçe." P. (Bahar zarnaru geliyor / Parlayarak gün çtloyor / Ova güzel kok utamy or I vatmaya vakit yok diyor.) tadli lg çrsteneräe tatn koku vermek . çrstendn- Keklatmak. "Agaa uzutçan nime çlstand/~annar. " l. kotycsev (Ona bayutrc r bir sey koklatrruslar.] çrstat- Koktafmak. çlstlg s. Kok ulu : "Ça hsl Çlstl9 ot arazJna kïrïbïsken." V. Kobyakcv (Güzel koku hr ot arasma girmi~.) Ç1Stig seem kckutu sabun. çahsr ÇIStlg güzel kokulu. tadlllg çlstlg çüze! kokulu. çrsnr- Ovdurmak. çuera- Hare ketterinde yavas ve dagl nik olmak, oüzen stz clmak. ÇIZI- Çûrümek, bczulmak. Çl llga öd iin çmbas, çlhglap çör tuetn tusta. Atasöz ü (Srcakta çizme n çürüme z, rsrtrp giyin kl~ vaktinde .) ÇIZlg s. 1. Çlt kmldrm , nazn. nazik. 2. Çürük, seqram olmayan. ç rzig pagnafi atn tu tpa, tayma sösn efi çonga aylanma. - Atasözü (Çürük lple atr tutma, yaran sözle helka dönme.) çen-Sü r ünme k. sürtünmek: "Çirçe çlzl1 pangan on azaa obaaga hetnttp, sol azaan Tzeneden suura tart haJgan." N . Domojakov (Yerde sürukrenen sag ayagl tas Ylglnrna Slkl~lp sol ayaqtm üzengiden srymp Çada~a
$tlga~ev
çrkarrrue.) çrzrlrs - (birbirine) Sürtünmek, sûrtûsrnek: "Habl~adan
habl~aa çaba çunue. sugatha inçetkenner." N. Nerbise v (Kaburgala rl birbi rine yaptstp sürtünerek sulaga inmi~ ler .) ÇIZIn- 1. Silinmek: "Hol pladman tirin çlZlmp... n N. Domojakov (Havluyl a terini silinip...) 2. Ovmak, ovalamak"Aydo. harahtarm çlzlmp. ibïresibrre körïp odl ~a nda ..." V. Kobyakov (Aydo gözlerini ovalaYlp etrafa bak lp dururken...) 3. Sivaz-
çTbïg
lamak: "Çabus. üstündegl saga/m çlzlmblZlp, s öteen." V. Kobyakov (Çabus, blYlgl nl srvaztayip söyle mi~. )
Ç1Zl ii s. Yavas, aglr. krs. Ç1ZIg ç rzmahta- S ürünmek. sürünerek gitmek: "Tördefi lzlkke uuçeaeö / Ço/ it pastaam çumsnu." M. Ugdijekov (a ask öseoen kaprya çabuc ak / Yol eylemeye baetacrm sürüne rek.) çtzmcah 1. Mendi l: " Paliglann seektefi çaz/(a çlzmcahnafi çaap sa/lp..." N. Domojakov (Ya rala nm sinekten korumak için mendille kapatrp ...) çmncah- plad r cep mendili. 2. Havlu. ÇIZIS- (birlikte) Sür ünmek, s ürtünmek. çmt- Çürütmek. çmtha Bitkilerin çürümes iyle olusmcs toprak . çi bag. 1. De, dahi. min pererom sin çI paramf ma? Ben gideceg im sen de gidecek misin ? 2. ki: "Çon. min tamkaa daa ügrenmeem çi." V. Kobyakov (Hayrr , ben slqarayr da öqrenmecnm ki.)
çi zt. Sik . çi tik - Sik dikmek . çl- Yemek: "0/ haraaglZln pabam, mme dee çîbin, ulug östegde hangan."V . Kobyakov (0 geceyi babam hiçbir sey yemeden lniltiyle geçirdi.) Aalga ki rzen , tamah çij 8nga klrze û, hat çl, Atasözü (Köye girince yemek ye, ormana girince yemrs ye.) çibe Demir uçlu ok. çibek 1. lpek : "Ah çazlnlfi emnen çJbek sashan oshas ooteau: " V. Kobyako v (Ak yaztmn çrkan otu ipek sermts gibi otuyor.) 2. s. lpek ten. çi bek hu r ipek keme r. çibekte- Nakl~ i~lemek. çibelget s. Yalanc l, iki yüzlü. çiben s. 1. Çirkin, yakl~lks!z. ç ibenni kip çazapça çirkini giyim güze lle~l i rir. 2. Acemi . bece riksiz. çTbig s. Yu mu ~ak .
on
çrbtre
- 97 -
çïbïre- Yumusamak
çibTrgT s. Yirmi: ~ Payusa çibirgr dee çasha çilkelekke ir çoh haJgan, çurtm tastabaan. n A. Çerpakov (Payusa yirmi yastna urasmaoan kccesrz kaltrus fakat evin i terk etmemrs.). çïbTt- Yumus atrnak . çïcefi nlrne Yiyecek : " Poskon ayahham/st/ tUrglZlP, çrcefi nime timnep ç ör." G. Topanov (Poskon, kap kacagl koyup, yiyecek hazuuyor.j çlcefi tamah Yiyecek, çrda: "Pozm/fi naa kögenegi dee paza ön-cen çrcefi tamah taa çogll." V. Kobyakov (Kendisinin yeni e/bisesi de, adam ak/III yiyece{}i de yok.) çTcïg krz. Geçil. çlcïk s. $i!}, !}i!}fik. çi cTr Saman, ekin kalmusu ~H/radarJl çicrrnr örte/, körbin selçenner. n I. Topoyev (Tarladakl samerun vandlglnl qör memrsler.j çJçek Çlçek. çiç efi 1. s. Keskin çrceû atlgcl keskin r usener. 2 . zf. Isabetli, doqru. çlcef ço c htencr isabetli konustu. çrçïme Cumartesi. çrçïr e- Titremek. çiçïret - Til relme k. çide 1. (blçak vb.) Keskin laraf, aqrz. 2. Sap . pat ttmf çidezi balta sapr. .çid ek s. Yedek. çid ekçi s. veoekçt. çtde kte- 1. Yedeklemek, yedegine almak, dizgininden tularak oötö rmek : "Tölt aftl hafiaaga köffp, soooazsoona çidektep paJga{} /ap salip , pir krzi sidenge çagdap kitir. n V. Kobyakov (ü ört al l arabaya koeup. birbiri aroma yedek leyerek bir ki!}i bahçe çiline dogru geliyor.) 2. Tutup götürmek: "Torka Aydom , ho/dan haap, çidektepçe atsar. n V. Kobyakov (Torka, Aydo'y u kolundan lutup, ala dogru götürüyor.) çide kten- Yedek olarak almak.
çidïnÎS
çidektig s. YedekJi. çider veter, yetert kadar. çidTg 1. Basen, yelerJik: "Annafiar ol, küzln ayabin, tcçmçemen tcçumae ulug çidfglerge çidip alarga hmça. " S. Çarkov (Bu yüzoen 0, gücünü esirgemeden, çall~tlgl lelnoe, büyük basenrara urasmayr istiyor.) 2. KahramanJik. haes n daa ötbes çi dig hiçbir zama n yitmeyecek kahramanhk. 3. Ulasma, varma. çi dig Yitik, kaytp. çTdig çoh kayrpsrz . çi di gen Yedigir, Büyük Ayl. çidikpi n zf. Acere ederek, satnrsurenarak: "Ot kirösteen oeoen pirgen SIY/ht/ tcezme, ööreenne, mahtamp, köziderge çidikpin parçe" N. Tyukpiyekov (0 vaftiz oabasmm verd igi hediyeyi; annes ine, arkacasierma övünerek göstermek için satnrstztaruyor .] çi diktig s. Kayb t oran . kayrph. ÇidilctTg ki zinifi çüs çazth, alg an kïzinifi plr çazrh. Atasözü (Kaybedende yüz hata , aianda bir hata.) çldfl-Ö ksürm ek: " Tustaan ügürsüni tuetrede taynap alip, çidflfbrsken, amfi na soonda irkelestfg tablsnan Vaskaa nand/rgan. " A. Kuzuqasev (Tuzlu salatahq r külürdeterek çig· neyip, öksürm ös, cnoan sonra yumueak bir sesre Vaska'ya cevap vermls. } çidil Öksürük . kr!}. çidir çrdrn- (I.) 1. Yedeklenmek, vedeçme airnek. 2. çocugun itinmesine yardrrnct olmak ç tc ïn- (11.) Basarmak, emeüne ulasmak. çidineek s. Yedek at, yedekçi . çidindir- Yedeqlne aldtrm ak, vanmoa gönde rtmek. çidi nis herenerek gilme . çidlnTs- (birbir ini) Iteklemek, iti ~m e k : "Sang tay ulug ala habls çügünste çlfgl iarzar çidizip odlrgan. " N. Domojakov (San lay, büyük karma-
çidTnmes
- 98-
~ada yrlkrlara dogru iti ~i p gitmi ~ . ) çidinmes s. Anormal, aptal. çldir- ulaenrrnek, kavusturrn ak, yetistirmek. çldir ÖksOrük. k~. çi dil çi dir- Yiftrrnëk, kaybetmek: - PfreezJ ma l çidir salza , pOur çeen poIar tip çiglençe. - N. Tinikov (Biri mal yilirse, kurt yemi~ olmah diye ~Ophele niyor .) çidirig s. Yitik. kayrp. çidis- 1. Kavu~mak , ulaimak: -Ol, at ustiinde kunmzirep. imT çidispin odlrçB . - V. k obyakov (0, at üetönde gOIOmseyip, dudaklan kavusmayarak oturuyor.) 2. Varmak ulasma k: "Aa/g a hustar çidTsçelef / Ay mah çirdefi ay/amp / Aar/Ig ûnner istT/çe/er / Af/g , sug m tTrgTzTp.- P. ~l lgaiev (Köye kU!llar ulas ryor f Çeiitli yerlerden dOnOp I GOzel sesler duyuluyor f Temiz suyu diriitip.) çkfis Basen . yeterlik. çl dispes s. Eksik, kusur. çldistig s. Yeterli. çig $Ophe. çlgen Atmosle r, hava. çigen Eki ililmii eüt. çigene Ala. çigir bk. çlgTren. çigiren s. Boz, al al donu. çlgien- ~üpherenm ek: - Pfr des çabal aQlfl!1açTg/enmeenner.- I. Kotyui ev (Hiç kölü hastahk otacaqmoan ~p helenmemi!ller.) çi glenis $Ophelenme, !lüphe: - Apsahta çig lenTs pastallb lzaf/natt siZfnerge kirek ~an. " N. Dornojakov (Ihtiyarda $üphe besreyirce düeünme ihtiyacl dogmu!l .) çigienJs saCIS ~üphe verîci düiünce. çi glenistig s. $üpheli, muphem: -O/oh tusta çTglenTstTg sag ls çoba ldmp pastaan Arina Petro vnam .· N Domojakov (Tam 0 slrada eüpheli
ç1k.
fikir Arina Petrovna'ya aCI vermeye bashyor.) çigiig s. $üphe li, kusku vertel. endtee verlet -Hafaa slga~a aymah kTzee çTgng. Am/( mmes kunne r sagam.· N. Domojakov (Gece oIunca oba insantenne endi~ verici. Huzurlu olmayan gOnler eimdi.) çigre- lnnlenmek. cerahat baglamak. çlgren bk . çlgiren çlincil s. Obur, pi~az . çiis Yiyecek. yemek: -Sto/da çiistTt'i aymagl sailltif.- N. Tyukpiyekov (Masaya yem~i n her tOrlüsQ kcnrnus.) çiil s. Genç. yigil: "KTçTgden s/gara aar togl S Torkamfi çiit tuzm azmadoh hlZ/f sa1{1an. w V. Kobyakov (KüçükI ~ ünden beri aglr ie, Torka'nm gençliQini klsahmle.) Attll'i çongl klçigdeii, kiziniii çahslZJ çiitteii. Alasózü (Alm yürüyüeü kûçukluQünden, kieinin gûzelligi gençliQinden.) Naa çi r pik, çe çiitter anna iioh pi k. Atasözö (Ham toprak sart. takat gençler ondan da eert) çlit lus gençlik, gençlik çagl : çik 1. Dikie yeri. 2. Yank, arank, çallak: - Hanca kTzT kr5dïrgem çTkterdefi, oymahtardafi, du vallardan. - V. sulbeyeva (Nice insan tasrorrn varlarda, çukunardan, siperlerden.) çlk (I.) s. 1. Alçak, rezü: "· Yo-o.- jo-c-o. çi/dTfi adaYI.- V_ Kobyakov (Voo, yoo... alçak köpek.) 2. $eytan, ibtis. çik (11.) Kusur, özür.
çi kcefinees bk. çikçefinös çi kçefine- Kmtmak, cnverenmek. çlkçefinös s. cüveu. çIke 1. s. OoQru, düz, dik. 2. zf. DoQru olarak, dikine: - Pfr ugaa çoon hus , 0/ nime nTfi OstOne odmblZlp, hanattar m nince çider sóRnTzTnefi çaza tud/p, çTke odmb/z lp, ibTre hayba gmlp, tükp eyçetken nimenT tumzugmafi ha{jlblshan .N. Domojakov (Bir çok büyük kue, 0
- 99 -
çTkTm
seyin üze rine çrkip, kanatlanru ola bildiginee açtp. dik otu rup, etrata baktrup, tüms eklenen seve gagasryla vurmas .) 3. zf. Bosuna, bosu bosuna. bos bos: " Taap halliiar oterm. Çïke ocur ha/çazar." V. Sulbeyeva çïp- çrke dosdoqru, dümd üz. çTkTm s. Dik, sarp : "Tagmii pu hifi çïkïm, sl h ootcee çogll." M. Çebod ayev (Dagm bu yameer sarp, çl kilamaz .)"Tdök ot. çTkTm çarm resu in panb lshan ça/gls ezen ço/mn ustü-a/tmdagl poglr-paglr haya-tastarga urung /i, sa/gahta/a etïhisbtsçethen." I. Ko tyu eev (BöyIeee o, dik yar kryramdan inen patika yo lun artmoa üstünoe bulunan eg ri bügrü tastara vutarak daIgalanip ak ryor.) çikl m haya sa rp kaya. ç ikp ek
S teak meitem .
çlkse- A~ ermek, cam bir sey yemek istem ek. çrksïIkrah etm ek. tiksinmek- "Kurt oshas, hara nimenT «ör sa/lp, çiksi situretnstum Marga." l. Ko ty use v (Böeek gib i kara seyi görüp, tiksin tiy le rr uruoanrms Marga .)
mz kis i halktan korka r. yalnrz a öaç veroen korka r.) çil çoh ruzpársrz. ç il (11 .) Yaban i. çi l (w .) (uçan) At. çil aas Gaipten gelen ses. çll aYI Oeak ayr. ç ilbe- bk. çe lbe. ç il beg veioaze. çi l be kte - Yalpalamak, sanamak. çllbekten- Yalpala nmak, sa llanma k. ç ilb ektes Yalpalama, sananma, sanarus. çllbektes- (birlikte) Yatpalanrnak, lanmak.
çiksTnlstig s. Tiksindirici.
sar-
çilbektet- Sallatrnak, vatpatatmak.
çnben- Sallanarak gitmek , yalpalamak: "Çolda Ah oy at/In çi/ninefi çili / Ah oy Isnaii parovoz çi/bençe ." S . Kadrsev (Volda Ak kula atm yelesinden gib i I Ak gri dumanla lokomot if yelpararuyor.)
çnëeün e- Sallanmak, yalpalanmak. çubeûnes -
Valpalanmak, rrgalanmak: kizek Çl/gl, köp öfinig çuruhtarnafi Strip tJkken çorçen çiJi idilize ha/(Jannar. n N. Domojakov (On kadar Yllk l, çok renkJi resimlerIe 'tsrenmts yorga n gib i, msrreve
"On
çi ksi n- Tiksinmek, igrenmek. çï ksince k s. Ig renen, nkemen
çilbTres
bastamrsiar.)
çilbes Ve rsta (t. 06 ' km'hk uzunluk öiç ösü .)
çl ksft- Tiksindirmek, igrendirmek
ç llbeate- Salla mak , yelpazelemek .
çrkte- Sevme mek, ten kit etmek .
ç ll beste n- (birlikte) Sallanmak, rrqalan -
çTkte l-
çu-
D i ki~i
mak
sökülme k.
Yemek yenme k.
"K ûn haragl çi l (I.) Vel, rüzgär: çablflllbishan / K ûn say çiller tüsk/ebistï / Küskü neteen uzsrstnehen." A. Topanov ( G ü ne ~ 1~lg l kapand t I Her gün rüzqár esiyor I Güz gecesi uzadr.) soo h çn soquk rüzgär . hazrr çil tutm a, bora . çilge sapnr- rüzgärdan kav rulmak . Çalgls kTzl çonnafi ho rtrh , ç alg ls agas ç i ld elï hortlh. Atasözü (Val-
çi lblgen Ejderha . çilbir
e. Alayos,
sakact.
çübrre- 1. Kmuldamak, ktptrdasrnak. 2. Sü rünmek . çübïresSûrûnrnek. ktrmldanmak: "Htrlgda tur(;an ibnifi nezesnmn puliina panp, pïr sto/baa ç öteoïo. Aydo çi/bTrezJp turça." V. Kobyakov (Kenarda du ran evin atunmn kösesine gelip bir direqe yestamp. Aydo klml tdaYlp duruyo r.)
- 100 -
çilbTrkey
çilbirkey anat. Kann bo§lugunda sinlrlenn birle§tigi nokte. çlle lp, kendir. çilege Kök.)Soshalar klrlp çi/ege/erln haspas ide, sidennl dee tlhtap setercm." A. Çerpakov (Domuzlar girip köklerini kazllmayacak edip, otlan da bastmrdr.) çilege len- (bitki) Kökle srnek. çilen Küçük koy: " Tuyuh pön oshas tuhur pastig ç/lenner köp arlls paredu Çobat sug." N. Domojakov (Kör bagl rsak gibi kör uçlu küçük koylar brralever Çobat Irmagl.) çneümee Salmcak,
e. 1. Gibi. "Anltl çanh hu/ahtan, msm pörlktlfi hulahtan çîli, ha/bastan{jlapça." V. Kobyakov (0nun parlak kulaklan, krsnm börkün kulaklan gibi saûamvor.) Ölen çili örlnme, örtek çil i uçuhpa. Atasözü (Ba1 1k yavrusu gibi sevtnme, ördek gibi uçma. 2. Sanki, yani, áoela. çiHcek Meltem, esin. çilin (I.) vete: "Ço/da Ah oy attlti çilnlnefi çui. Ah oy Isnafi parovoz çilbençe." S. Kadtsev (Yolda Ak kula alm yelesinden gibi / Ak gri dumanla 10komoti! sauamyor.) çll i n (11.) Yelin, inekte dolgun meme. çTlin 1. Kemikte ilik. 2. llik kemigi.
çili
çm n ne- (merne) Sütle dolmak. § i~mek . krs . çtneçilinnig s. Yeleli.
çüte- Hayvanrn memes t çilinneçillen- R üzçar çtkmak.
etsmek.
krs.
çillendir- Rüzgär çrkarmak. çlll ig s. Rüzgärll. püün çlllig k ün bugün hava ruzç àrlr. enne- bk. çllinneçiltek s. Kans ûc. çi lte k sas kansik saç. çimci Ktzartrlrms arpa. çimci hoor- arpa kavurmak .
çifi len
çimcük lnct. çi mcü k marha inci dügme. çimdi k 1. ve sh, ihtiyar. 2. Emekli. çlme (I.) Tembih, ögül. çime (11.) Yakaya dikilen kenar. çimele- Tembihle mek, ögül vermek. çimir- çarrnr tekr. vaömur ruhu. çimires- Til remek, tüyleri diken diken olmak.}K iden kögeneglnln a/tlnca lçlgey çlmlreze ha/ça." N. Domojakov (Keten gömleginin altmda dond urucu soquk tltretlyor.) "Amfi icff·söögr örrnrstrg çtmtrere tüsken." N. Domojakcv (Onun eti kemigi rnunutuktan diken diken olu - . yor.) çimi s çi mki- Hadtm etmek , enernes. igdi§ etmek. çimkis Hadtrn , igdi§ elme . çi mkit- Hadtrn , igdi§ ettirmek. çiil- Yenmek, galip gelmek, maqlup etmek: "Çe, o/gannar, ayna çifilp çlrgap po/badl , huday plstl araçlladl." A. xuzuqesev (Fakal çocuklar sevtan galip gelip kutiama yaoamadr, Tann bize vardu n ettr) Sm ni me haçan daa çl iiedir. Ata s özü (Gerçek oren daima galip gelir.) çi ncil s. Obur . çindir- Yendirmek. çindTrbes s. vennmez. çifidirt- Yendirtm ek. çl ne bk. çma. çl i'iis Yeni§, galibiyet, zater: "Ol çiiils sm çiiils po/(Jan." V. Kobyakov (0, galibiyet, gerçek zafer olmus.) çh'iis al- zafer kazanmak. çli'ii s pay ramr zaler bavramr. çii'iisçi s. Galip, zater kazanan, ruuzatter: "Pïs çiiiTsçl/erbrs! Torka örrnTstlg tablsnaii çoohtap tatçe."V. Kobyakov (Biz galipleriz, Torka rnuttu bir sesre konusarak geliyor.) çl nlen- bk. çi glen-
vemrs.
\
çfnlenfs
- 101 -
çinlenis bk. çiglenis çln me Onur, hayslyet. çinmelig s. Onurlu, haysiyetli. çinovn ik Memur.
1. lp: "iiiede haJgan çip uçugm daa N. surag -sap çoh a/baan. ~ Domojakov (Ignede kalan ip ucunu dahi haber vermeden alrn arms .] çipti Ieee saplap salarga ipi igneye saplamak. 2. Avda kuüamran ag. çipçi 1. Kadtn terzi. 2. mee. Krz. OhÇI ba , çipçi be tö reen ever mi, terzi mi dogmug . (Oqlan mi, krz mi dogmus.) çipsir- Örmek. çip
çir zf. Hiç : "Smap tigirde huday polza daa I Agaa çir dee penroesom min." V. Maynesev (Gerçekten çökyûzünoe Tann orsa da I Ona hiç de taommam ben...) Ah nenö pütken ertm çirfmni, Alti çit çörfp, çir unauaedun. M. Kiçiçekov (Ak kaym yetigen güzel yurdumu I Alti YII ayn kahp hlç unutmadrm.) çlr 1. ver, yeryüzü: "Çtrdeti kök odlcahtar körJng/ep ourçetsr.: V. Kobyakov (Yerden ye;;il otlar görünûyorlar.] 2. Yer, mekare "Tkölefi amdl, udur-tödfr eytenmo, çirge eknter." V. nannana çad lp Kobyakov (lkial bnnkte ;;imdi, blrblrtne dönüp, yere yanlamasma yamlar.) ni me sale aii ç lr esya kovacak yer. cdrreef ç lr olurma yeri. kireeii çir giri§, girilecek yer. çlrniii üstr yervüzü . ad a ç ir-suu ata yurt. çlr temaa yerde yetisen yiyecek . çirge lüs-yere konmak . Ada ç irine ey-tre p lrbes: v lugnl uludar, kiçigni kïsted er. Atasözü (Ala yerine huzur vermez , büyügü ulUlur, küçügü ki;;nelir .) çlr- Yirmek, kirmak , yarmak. çirçe Fincan . HlS klziniii is l f- hlZl1 çirçe. Alasözü (Klzm midesi, klzll fincan.) "Am daa çirçece su(}
çirllk
butl/kada par." N. Tlnikov ($i§ede hälä bir fincart kacar su var.) agas çirçe agaç fincan . çl rrk- Yavrusunu yad.rqamak. çirik s. Yirik, yiriJmi;;, yrmk. çlrkeen s. Kendim begenmi;; , kibirli. çirkeennenKendini beqenrnek, böbürlenmek. çtrken s. Tiksindirici, çlrktn , igrenç: "U zun ssm nuzurunuq I Çirken a/a kiptJgbTn I Arthan-urthan daa çTzem I Toshanea hahlap alçam." N. Tinikov (Uzun çubuk kuyrukluyum I Çirkin ala elbise liyim I Arttk martrk da yesem I Doyuncaya kadar gaklaYlp dururum .) çlrken- 19renmek, tiks inmek, nefrel elme k. çirkencek s. fgrenen , liksinen. çlrkendir-Igrendirmek, tik sindirmek. çirkes Tiksinti, ürperti : "Huu tvr ozarindagl ashlr/Ig pasha çlfgllarga ünJgTs, hUYls çirkezT Jfahtmoh çitken." N. Domojakov (Boz tepenin öte yanmdaki ayqrrh baska ydkuara ürküs . kaçrs ürpertts! uzaktan ulasrrus .)
çirkestig s. Çirkef , tiksin ç: "ImTm çirkestTg, üstig pola r. ~ V. Sulbeyeva (Dudagtm çtrketli, yagll olur.) çirle- ~1rI 1 §1rI 1 akmak : "Ham ang harda çïtti tüskende , ol pazoh , ças hulumcahtln irke ûnïn is senp, halganclzm ture honarga übengen. " N. Nerbtsev (Kan t temiz kar üzerine §1rI1 §1rI 1 akmca, 0 ventoen. sevgili kulunun sesini duyup, son kez kalkmak için gayret etrras.) çirJig s. Yen oren: "Hare çirffg çenzmae HastaYlp ösçe kolhoz tamaa. " M. Ar§anov (Kara yerli ovasmda I Yeli~ip büyüyor kolhoz yiyecegi.) çirJik (L) Paspas. çi rlik (11.) Dökülmü§ lohumdan çlkan bilki.
çirse
- 102 -
çtrse- vu rounu özlemek. Çi rlig kizi çi rs epçe, sug hg kizi suhsapça. Alasözü (Yurdu clan yurdunu, suyu clan suyunu özter.) çtrsr - Küflenmek, bczulmak. çir-s ug tekr. Ana yurt, memleket: "Hargalgan çabal urellaml l Uoeaio. nsmn töge çat salgan I Ana ol hlnJstlg çir-sugnJ I Öffm, huldan araçtiap ha/gan." 1. xotvusev (Länetrenmts kötü oüsmanren / Yok edip karur noöxm üs / lste sevgili yurdunu I Ölümden , kölelikten kurtar rms.) çlr - sugcl tekr. Hemsehrt. çrs 1. Baktr: "Temkun çts pastig hafizazma tlhtap çada pargan." V . Kobyako v (Tüt ün ü baktr bash pip osuna Slkli?tl rarak uzanrms.) 2. Baki r, baktrdan ç is pastis) baktr bal?" 11 k. çis ahça baktr para. cts çayn lk ba ktr çayoanhk . çïs- Dizmek: "Tayagman tura alnmdagl tal smbma fi çie salgan tl/nm saphan. " A. Çerpakov (Asaeryra kalkip önündeki sögüt çubuqu dlztlerek yaoumrs çtte vurmus.) sur çrsboncuk dizmek. çTskTn- sago Tiksinmek. çTskTncek Tiks inme, igrenme: "Payusa, çrskincegi dee tutsa, em holtlhlap ekn." A. Çerpakov (Puyusa, l ikslnse de onu koltu öunoan tuttu.) çrskïnrs 'nksmme, igrenme. çiskinistig sagoS . Tlksindirtcl. çiskis Dizi, srra. çreuternav gr. SaYI srtan. çislo Sayr. çiste Eniste : " Habazlp oamner, {lek çistern. feemnrn habascan ondaYI ashmah. " G. Topanov (Yardimla1?1n, Iiek enrste . Annemin yardtmlaeacak durumu yok.) çistek Yemrs: " î estmu enöae togas parza, çistek-miskeletfn , huzuhtarm tasti. ay-hut çoh tisçenner." N.
çit
Tyukp iyekov (Uzakiaki ormanda kersuaemca, yemislerint, trsnklanru bi raklp, sessizce ka ça rlar.) ha stah çistek 1. Ham yemts 2. mee. Olçunrasmamrs insan. çtstekte- Yemts toplamak. çistektig S. Yernlslt: "ÇistektTg-pirogtar, süttefl, ogorod tamagmafi ." N. Ty ukplyekov (Yemlçli börekler , sût, bahçe sebzeleri.) çistir- Dizdirmek. çistok Divan: "/bnifi een, hara sagalltg, kize taalgan sastig sast çistok üstünde oomp, çts pastig tuuus sm temo, purladlp ocurçe." V. Kobyakov (Evin sahibi kara sakalll, krsa kesimli saçranytar, divan üze rinde oturup , bakt r uçtu piposunu çekip ,lüllürüyor.) çit- 1. Kavusmak , urasmax, yetlemek, varmak. " PTske dee pTree hacan üiüs çitkeyök se." V. Kobyakov (Bize de bir gün bir pay gelir herhalde.) çazag parzaf çtt pct bassr ü. Atasözü (Yaya gidersen utasamazsm.) PT, og lrnl çit polbin pari m, çitsem dee tu t polbinçam. 8ilme tursrza ce, gölge (8ir yensemtyorum, vettssem da yakalayarmyorurn. ] 2. Basmak . ulasmak. segTz ças çidip cd tr sekiz yasma bastt. t ust uçit kiITr kil? geliyor. 3 . Yelmek, yeterf olmak, káf gelmek. ldeen ki zee çap pa, poema daa çitpes. Atasözü (Etegini baskasma örlme , kendine de yetmez.) 4 . Yetmek , ulasmax. harah çitpes talay göz urasmaz deniz . amgaa çrtkence stmdtye emçee çitkence, kadar : "Ol, Aydonafi hada mal hadanp, hara hoylaml açm anmfl ahsma kirerdefi kap ersçuau:" V. Kobyakov (0, slmdtye kadar, Aydo ile mal otianp kara koyunlan vanst havvanlann agz lna girmekten çok kurtarml~.)
,Tt çit-
- 103 -
Yitmek, kaybolmak: "Pïtee hulun ma, çabaga ba afla -nimee kirip, a/ay çTcffp pe noo parza, annafl çahs/ la kün körceefi çogll. n V. Kobyakov (Kulundan layd an biri bir yere girecek veya kayöolacak olursa, ondan sonra güzel gün 9Öremezsin.) çit par- kaybolmak.
çrteter' Ok uyuc u, okuya n.
çiti s. Yedi : "Çitf hulasça çtrae tal agastlll emnae haydag-da nere ritme körTnçe.n A. Kuzuga~ev (Yedi kulaç kadar uzaklikla sögüt agaci-
r un altmoa kara bir ~ey gör ünüyor.) çïtl- Keskinleetirmek, bilemek. Çitibesti çtm pct bas , tiepeen nzrp pol bas. Atas özü (Kesmez kesklntestlrnemez, söz dinlemeze söz dinletlir ilmez.) çiU çuns Yedigir, Büyük Ayl. krs. çitigen çitig s. 1. Keskin. iyi kesen. "Türçe
polarman ç oneen.
çJtlg
tïstetïn
IrsaytlblZlp, para afM') tumzuçme segTrJbTsken . n V. Kobyakov (Çok geçmeden Çc hrrah keskin drslerinl smtro. bora ann burnuna saldrrmrs.) çltig prçeh keskin brçak. 2. Keskin, iyi oören göz: "Çe abahay tegflek ah slraymafi paza çïtrg hoor harahtarmafi hakas polçathant tsancuecee çoh pTldTstJg. " I. Kotyusev (Fakat güzel yuvarlak ak yüzünden ve keskin kahverengi gözlerinden Hakas orouöu süpheye yer btrakmayacak seknoe entasinyor.) çitig harah keskin göz. harahbulahtan çitTg gözü kulagl keskin. çitTg ün keskin ses. çTtig w n keskin ~e, ~j : "Irah taa parbin, tigTr k6gTnde çTtTg pulun {de siifTp, raster nandlroh, payag/ nimezer temp, çirge tüsklepçeler." N. Domojakov (Uzaga gitmeden, gögün maviliöfnde keskin k öse çizip sûzûlerek kuslar deminki seye dogru yeniden yere dü~üyo rlar. ) çitTgen Yedigir, Büyük Ayl. k r~ . çitT çlltlS çltiler s. Yedi~er. çitinci s. Yedinci.
çJze
çltir- Yenstlrmek, ulesnrmak, kavusturmak. alglst8rln çltir- tes ek kûrterini sunmak. çitTre 1. e. Kadar: "Çagdi pin·p k6rze, smaboh pTrsT püdTn, pJrsJ çanm ma çitfFë t~,,!an ottl9 siden tur." V. Kobyakov (Yaklastp bakllglnda, gercekten biri tam, digeri yansma kadar dagltl lml$ otlu çil duruyor.) on çlsloga ç.llire. ona kadar. tOglS çasha çi~Tre dokuz ya~ J:
çitkeEnse. ~ çitken s. Yeterli, käfi. ügrenerge çüken ças ögrenim lçln yeterli yas . citker ~ eytan çi:tltice st. Y~eterince , käfi dereceoe. ve tennee. yeterfi, yeleri kader, çltkil ~ käfi dereceoe: "ç uttspçememmeu pozlfi daa k6rçezJti ; klub par, k6gffg, pray nime çiJJil.l. n S. Çarkov (Hayatrmtzr sen de görüyorsun: klüp var, nesef her sey yeteru.)
zr.
çiton s. v etmts. "P.[f:IY mirdegT Jstencflernefi hada / Sinifi çiton çezuim." M. Areanov (1?ill9n dünyadaki rsçnerte birlikle I Senin vetmi$ ovem.) çttöreü 1. Yedisi birlikte. 2. s. Yediser. çitpes s. Nokaan. eksik , yetmez: " PQ!!..ti çitpes hifi' oonreon k6rTner." S . Çarkov (Kendi es yantannm kendiniz görünüz.)
zr.
çize 1. e. De. dahi, tse, kj, sin çize kilerzTilm ë? Sen gelir misin?"Anati soonda, pabammti Tdi ilepçetkenTn k6rTp po lar çTze, s/g/blshan, çuyuh-çaYlh pollp. n V. Kobyakov (Gndan sonra,. babamln
ere-
çizf
- 104 zaYlfladl gln1 görmü~ olmall ki, çtkrvermts. sesstztesfp.) 2 . zf. Her hálde, galiba: " 'pu anda an nime kördr polar çiz e' tip seçm turça." V. Kob yakov (Bu orada av hayvaru gibi bir sey q örrnüe olmall her háloe ' diye o üsünüyor.)
çizTl-Dizilmek. çizim Dizi, srra. çizis Dizilme. çfzls- Karçthkh boncuk dizmek. çlen Üye, aza. öge. predlojenienTii çleni gr. cümrenm ögeleri. çlenskay s. Üyelik . çlenskay vznos üyelik aldatr. çoba Kerlik. çobag 1. ACI, rstrrao . üz ünt ü, kede r: "Amdl magaa. ça/gls poame, kern potteer za tïp, ulug çobagnan çoceno, haraglntn çazm klrlrg niinen çus p turça." V. Kobyako v ($ imdi bana, yatruz bas una, kim yardtm eoeeek. büyük actyla inleVip, o özünün yasuu kirli yeniyle smyor.) 2. Endise , tasa. çobagllg s. 1. ACI veren, aC III, rsuraph: ~Aydontn poztnin saglzlna kIrgen aar çurtas, çobagllg künner amn o/gan çüregln puzuntuçetsr." V. Kobyakov (Aydo'nun kendi axnna gelen aglr hayat, aC11t günler onun çocuk yüregini kayqtlandmyor.) Çobaghgnlfi alnmda çoon töge. Atasözü (Mustaribin önünde kalm kütük.) 2. ACI çeken, mustarip çobal ACI , rsnrap, kaygl. çobal- 1. ACI çekmek. Sarnazarga ça t çahsr, çobatunssea tugan çaher. Atas özü (Eglenir ken yad güzel, aC I eekerke n akraba güzel.) 2. ACI çekmek, ezilmek , ûzûlmek. Pay pazmadrr, çoh çobaladrr. Atas özü (Zengin zulmeder, fakir aCI çeker .) 3. Tasalanmak, endlsele nmec "Püün çl/(Jllanmnt tappimblssam, haydi la küzedip hongay ni ze, tIp
çoçha
çobehp çoohtança pudur(JI kid ." V. Kobyekcv (Bugü n yilklla n bulamazsam, nasn bektevip geceyi geçireceçim, diye kayqtlanarak konusuyor yantndaki ki~i . ) çohaldrr- ACI çektirmek. rstrrap veroirmek: "O/oh tusta çfglenlstrg sagls çobaldmp pastaan Arina Petrovnem." N. Domojakov (Tam 0 strada süphecl d üe ünce Arina Petrovna've aCI çektirmeye teslarms.) çobans- ACI çekrnek, rsnrap çekmek : "Çis kögistJg taglanm çocens ha/çathan oshas." S . Kadrsev (Bakir gögü slü daglarl m / ACI çekip kauyo r gibi.) çobahstlg s. Kötü, çares iz, zavalh: " POZI, haya üstünde pik tür sallp, çoballstlg sogm könsnen iblrkJnJ kör parigan." N. Nerorsev (Kendi, kaya üzerinde saäramca durup,çaresiz ve kötü bir bak tsla et ren gözetliyordu.) çobal1lg s. ACI II, üzüntülü, kederli. çobat- Eziyet elmek, yormax. köt clestirm ek. "çezute çörze. sagl snan senetïo, çobal çörçe nimenln üçün ol tta kJzlnJ çobat sa/gannarma." V. Kobyakov (Ovada giderken, oüs üncelere oanp, üzülüyor 0 iki kisiye ez tyet ettiklerine .) çobatnr- ACI çektiri lmek, eziyel ettiri\mek: "AydomÎi saglzmda am daa ot pagda-sugda ki/gen çobattJfgan rkl krzl."V . Kobya kcv (Aydo'nun aktmda hálà 0 bagll vaziyette gelen ezivet çektirilen iki ki$i.) çoçaria s. Ko rkak. ûrkek. çc çev- Çömelmek: "Dlgan-uzah siden üstüne, ib hmnda çoçevssntebtst ïst i" M. Kokov (Çoluk çocuk otun üstüne ev yanmda çömelmeler.) çoçha taz. Domuz.
kr~ .
sosha.
- 105 -
çcç r
ÇOÇ1-
Korkmak, çeklnmek. ürkmek : "Ay do, çoço penp, kinetTn neratre evtsne çeçnep. köribTsken." V. Kobyakov (Aydo. ürküp an iden SIÇraytp arkeva dön üo bakrr us.)
çcçm Göden . çcçun Büyük kadeh . çoçm - Ürkmek, çekinmek,
korkrnak:
~ Sança
tudlsçathan tabannarga çadaa pererqe çoçll1gan." l.
gin Topcyev (Sança tutusen yigillere yaktasrnaktan korkmu~.) çoçma s. Dellemen. ztprr. kaçtk. ÇOÇIS Korkma, ürkme .
ÇOÇIS- (birlikl e) Korkmak, ürkmek. ÇOÇJStlg s. Korkunç, ürkünç, ürkütücü:
"otsmuï ÇOÇ/5tl{} nuneterï ha/bin çagdaplaça ." N. sürizTp ocur, Domojakov (Onlann ürklügü sey geride kalmayarak onlan taktp ed ip yaklas ryor.)
çcçrt- Korkutmak, ürkütrnek: "Fedor Pavloviçtr çoçuup. a/oh fusta agaa sagls habmdrrgan ol enur." N. Domojaxov (Fedo r Pavloviç 'i korkutup tam 0 srra oa aknna bir fikir getirmis 0 sakinli k .) ç oda (I.) Bacak: ~ Hayra n adlmmfi itif Çl/ii / IkJ çoaemm çuuuo kilçe. " M. Kilçiçekov (Güzel aurmn eti nin SIcagl I lki bacagtrm ISIIIYOr.) çoda (11.) Kirtil, çöten . çodrm s. 1. Solgun, soluk . 2. Çürük, saqram olmayan. çodun bk . ç odrm ç og ar (I.) zf. Yukan: " TüdünnerT çoçer puluttarga siti atlhhlap tureair." V. Kobya kov (Dumanlan yukan. bulutIara dogru yük seuyor.) sug çogar çüzerge su yukan yûzrnek. çogar (11 .) Ban. çogarhl s. Yukan. yukandaki: "Mina çogarhl aalzartm IkJ hanaaga tlhtaldJra odlrgan çon kilçe, çanml F. çaaga parçathan Dollar." Burnakov (1l]le yukandaki köyde n
çohsal
iki araba dolusu insanlar geliyor , yanst savasa giden genç ler.) çogdlr Iki omuz arasr, eldagl . çog ll Yok , yokt ur. ~ Çoh l(ahta fi pasha plr dee arglzi ç011." V. Kobyakov (Çoturah'tan baska bir tane dahi arkadast yoktur. ) Tablrg l çortpaan tag çogll, tarthpln ösken er çoglt. Atasözü (Geyi k koernavan dag yoktur, darliga oüsrneoen b üyûyen er yoktur. ) ib de çogtl evde yok. pfr dee n ime çogll hiçbir sey yok. p oleaa çogll daha fazla rnümkün degil; mümkünü vak. çoh 1. Yok, -srz. sam çoh sayrstz. saa çoh ç öçsüz, gücü yok . Irtçee çoh geçitsiz. hr rt-pa zr çoh uçsuz bucaksrz . 2. Fakir. Çohtlu çoh hatlg . Atasözü (Fakirin yo lu sert .) çoh ityok etmek, imha etmek: ~ Pozl mfi çüreglnde Yakmm sagam daa çoh itifbJzer çlli polça. " V. Kobyakov (Kendi yüreginde, Yakm't hemen yak edeeek gibi hissediyor. ) ayag çoh amansrz, acirnastz. irik çoh istemeyerek, tstahs.zca. izi çoh a) rahatsrz, huzursuz. b) rahatsiznk verlei. izi ço h maymah rabatsunk veren ayakkabr. çoha kaç. Oüqün atesf.
çcn-çoos tea. Fakir, fakir fuk ara:
"P IS çoh-çoostarm pay lardafi ponoer üçün küresçebJs. " V . Kobyakov (Biz faki rleri zenginlerden kurtarrnak için ruucaoere ediyoruz.)
ço tnr S. Aaca. ala: " Çoon P'ZO sinrnç e polar, çomr nime , seglrJp, hustarzar eunçe.: N. Domojakov (lr! buzagl büyüklügü nde , ale sey. segirip kus lara dogru annyor.) çct nr af pars.
çc mran
S. Alaca
çoh lr ahtlg
s. Alaeall .
çctnrtan- Renk ier kansmak. alacatan mak . çohsal ACI, Istlrap.
- 106 ç~
çchsm- Hesreum çekrnek, öztemek: "çonemettne am sinT, Keres. ~ V. Sulbeyeva ($ imdi seni özleyeceQiz Keres)
çcnh- Yaprsmak. Irgid en Irikpe, naaga ço hhpa. Atasözü (Eskiden usanma, yeniye yaprsma.] çcna- 1. venamak. 2. Yol göstermek, ço b srra-Fakirtesmek. yolcu etmek. çohta- (I.) Suyun akrsme ka~1 gilrnek. çcnan- Yola koyulmak, vore çrkmak: akmnya kar~l gitmek. "Çarth óiinefi çemmn tunp / çen çohta - (11.) (mal) Saymak. çirzer ÇOIlandffi." A. Topanov (Parlak renkie parucayip I Ovaya dogru ço htag Çöten , kirtil. yola çrktm .} centen- Bulunmarnak, yokluQunu çekçoll.g s. 1. Yolu otan (yer); "Çir ibire mek: ~Smap plreezr nenn çofl,gbm / Çortlp la Çóredirbfn." N. çomsn ensse. /fiskecek oIamln Tlnikov (YeryüzOnde yolum var I fmneg turazmzar kif tura'l1a Sadece kcsup gezerim.) 2. ÇizgiJi: söleen ." l. xotvusev (Gerçekten biM'S tovamaii. tikken çolil(} nere risi sagliglm yitirirse, lllskecek onlastammn sol pud! maymah türeyTne rm muayene yerine getmelerini sö yçitkence ibestel hal(}an." V . lemi~ . ) Kobyakov (tsremef deriden dikilen çol 1. Yol. "Amdl pu u/u{) çof minTpTree çizgili siyah pantolunun sol bacagr aalga uçuradar la uçuradar. V. çtzme konçuna kadar Ylltllm r~ . ) Kobyakov ($im di bu bOyOk yol be ni çolhg tetrad çizgili eetter. bir köye mutlaka ula~l l flr.) çoma bk. ço ba Aylam stlg daa pctea, çol çah sr, ço n 1. HaIk. · Partizan ol hayda(} ayhg daa pctea, hls çahsl. Atasözü ( DónlÏ~ l a de olsa yol güzel. bir çondlr? :surça Aydo ." V. Kobyakov ayllk da otsa kJ Z gazel.) çalg lS (Partizan dedikleri nasu bir hark? azah çol patika. azrr çol kav,akll diye soruyor Aydo .) At ügreder de. yol. 2. Yolla ilgili. çol püdirll yoI a rga mClii pik polzm, ço nga yaprmr. kOgOrt çol ebemku~agl . çoohti rda . ÇOO9ln sin peten. Atagökku~agl. hro çoh Samanyolu. sözü (AI egitirken, ipin saglam olsun, halka konusurken, s özün dogçolabit Seläm. çolabit agll- setäm geru orsun.) 2 . s. Haik. halka Bit. pray tirmek: "Minnen paza pray çonnll; ü jükü nr bütün halkin bayoollardafl sa(}aa ço/abit a(}/ldlm.· S . term. Çarkov (Benden ve bötün gençlerço ii koy. kaç. 1. Sitem, serzenls. 2. den sana setà m gelirdim.) çolab it çoohtasetàm yollamak. Suctama. 3. Kuruntu. çolban Gezgin. çoncaa bel. Dulavrat otu. çol banna- Diyar diyar dclasmak. çoiina- Sitem etmek. kmamak. ço lb lll s. Evsiz. çc önen-Yatanoan yapmak. ço lcanah zool. Gelincik. çonmg s. Halkh, halkr oian, teoeasr otan: "lrfkpes toreen çin"bis / Iffg çolcl Yol çah~anlafl . aymah mffg çon m(}." N. Tinikov çohcah KOÇOk yol. palika: MÇal(}fS azah (BlkmaYlz ana yurdumuzdan I EJIi çoh çollcah toozlfcaa-parcaa çe~ it dilli, halkhYlz.) pTreede on sarina igrrli suballp parçoo zf. Çok, pek: "Am amn köksT çoo ça." V. Kobyakov (Patika yol bitip hurupça. Su{)/Uhtl nince dee tOkenmeksizin, bazen de sag yana N. hoclfat, su{) slhpinça." dogru egrilerek uzanIYor.) M
- 107 -
çooca
kuruyor. sulugu ne kadar oe çignese, su çrkrruyor.) çoo soh- dövmek, vurmak "Min slrernl çoo sof/}lP, Slgara sürerbTn!' V. Kobyakov (Ben slzi oövup. çrkanp atanrnf] çooca Dügünde verilen hedtye. çooeah Akagaç kabuqundan kap. çooh 1. xonuerna, söz. lzer paz t iki pcrcaü, Irnifi çoogl Sin pcteen. Atasözü (Eyer bast iki olur, erin sözü gerçek olur.) 2. Söz. çooh çardrhtan gr. söz bölükleri. kipçooh a). Etsene b). Rivayet. çcche Ate~ vakmak lçln tcoraqa kaztlan çukur. çooh- çaah tekr. Konusma, sohbet: "Min, sinT çafg/zan polar trp, tinsnosn künde çooh-çaahha kilçetkem." S. Çarkov (Ben, sen yarmz olursun diye, sohpet etmeye gelmi~tim.)
çcchçr s. Konuskan, geveze : "Sarap apsah pozman çoohtazarga haras körgennerge, is polbin, çoohç/ kTzTnf ireelirin piffp... n A. Çerpakov (Sarap ihtiyar kendisiyle konuemak lsteyenle n duyamayarak, konusam araya aldtklanru anlay.p...)
çoohta- Konusmak . Ssbrrap çoohtaan çooh·hop çooh, hatlg çoohtaan çoch-sm çccn. Atasözü (flsllllyla söylenen konuema. vaten konusmadrr. sert söylenen konuema, dogru konuemaorr.) çoohtag Konusma. çoohtal- Konususmak. çoohtan- Konusmak: "Püün çlfgllanmm teoomenesem, haydi la küzedTp hongay ni ze, tip çoballp çoohtança pudurgl tazî." V. Kobyakov (Bugün ytlktlan bulamazsam, nast! bekleyip geeeyi qeçlreceqlrn, diye act çeke rek konusuver yanmdaki ki~L) tohtag çoh çcchtenarqa durmadan konusmak, gevezelik etmek. çoohtançJh s. Konu~kan . çoohtandlr- Konu~turmak: "Çoh, çoh,
çoraa
çilTre çoohtandlfarga pirbeen Payan, ispespTn, sagaa imci ür çoohtanarga çaratpaan. ~ S. Çarkov (Hayir, bayrr yeterince konusturmarrus Payan, dinlemem, doktor senin çok konusmana müsaaoe etmed L) çoohtams- (birlikte) Konusrnak: çoohtams xonusrna. çoohtanminçathan s. Dilsiz. çcchtasKonusmak: "Çe çörgende, amnan çoohlasçan kfzT çog/I." V. Kobyakov (Fakat ovaoa giderken, onunfa kon usaeek kimse yok.) Ahsi tili çogll, çoohtasça. Bilmeee, kitap (Agzi dili yok konu -
çenae
sur.)
çochtat- konusturmak. çoohtazig Konusma: "Inag çoohtazig ûr pargan. ApsahtJfi saga/i la mvrmrep eeuo odll'(Jan. ~ N. Domojakov (G ûzei konusrna uzun s ürm üe. lhtiyann sadeee sakal l kmuldarrustt.) çoon s. 1. Kalm. Çobaghgnri'i alnmda çoon töge. Atasözü (Mustaribin önünde kalm kütük.) 2. Büyük, iri: "çotnmn anan na pazoh çoon putha haphlap pargan. " V. Kobyakov (Çohrrah. sonra yeniden irl butlardan kapmaya baslarms.) 3. :;;i~man , kilolu . 4. Kaba, kerm çoon ün kalm ses, bas. çoon mal büyük bas hayvan. çoon at iri at. çoonna - Kahnlasrnak, irilesrnek. çoonnat- xarmrastrrmak , irnesurmek. çccrgan bk . çcrgan çoort vo öurt. uzaan süttT çoort ticefiner uyuyan süte yogurt derter. çoos s. Yoksul , fakir . çoraa 1. Mahsus, bûerek, kasten: "Vaska daa öringenök, çe hacan ibge kilgende, çoraa pir dee nime p1JbeeçJk pono, ot çepem habarm pabazmafi fcezJpe çoohtaan. ~ A. Kuzuqasev (Vaska da sevinmis , lakat eve geldiginde, kasten bir ~ey bilmez gibi davran lp. 0 güzel haberi babaSlyla annesine anjatm J~.) 2.
çoraam
- lOS -
babasryla annesine anlatrms.) 2. Sa kadan. sa ka olsun diye. çoraam koy. Sevgili kardesirnl çoraha zool. Dag faresi. çorbafina- Aahvan gilmek. çorga Vorga: "Yakmmil çot:Çja para adl mmda taytailnap kilir." V. Kobyakov (v ekm'm yorga bora an rste yalpalayarak geliyor.) çorga pora at Vorga giden bora al. çorgacr Vorga. çorgala- Vorgalamak. çorgafat. Rahvan sürmek, yorgalalmak . çorgan Yorgan: rtcöo öilnïg çutumemen stnp tTkken çot:Çjan çTli TdTlïze halgannar." N. Domojakov (Çok renkli bezlerle teyel dikilen yorgan gibi Itrsmeye besianustar.) çonh (salgln) Hastahk. çonh agmg Grip. çonh 1, Yürüyö s . Attni çongl kiçigdefi, kizinifi çahSlzl çlltteü. Atas özü (Atm yürüyüsü küçüklügünden, kii;iinin güzelligi gençliginden.) 2 . Volculuk. çonhçrl s. vör üy üsü ty! oren, tms giden : "0/ oymah,sofimg, tastig çonsr / ÇOflhÇl1 aftl sûmûktîrçen" M, Kllçrçekov (0 çu kurlu tasn yollar I Tm s giden al l surçt ü.üyor.) çorthtlg s. Yûrûyûslû, yü rövö sü iyi clan. çort- 1. Tms gilmek. 2. Koemak. Tablrgl çortpaan tag çog ll, tanhpin ösken er çogll. Atasözü (Geyik kosmavan dag yoktur. darliga dü smeden büyüyen er yoklu r.) çcrnm Suoa geçil, slg ver: "Ol arada çagm krçTg çomm ces, parom daa çoh polgan, ibTre parat:Çja, tTzen, ugaa ûr pol parar." I. Kotyusev (0rava yakm küçük geçil de. fenbot da yok idi, etratr dotartarak gidince çok zaman geçecek.) çortlr- 1. Tlr1s sürmek. 2. KOi;ilurmak: "Palgan na nimenrç/staglap çortl( çörçe." V. Kobyakov (Her ~eyi koklaYlp I ins gidiyor.) ÇOrtIS- Tms gitmek : " çoga r köre ÇIS tamp / Çazl Tstïnde
çöleg
çomenteosnen." A. Topanov (Yukan bakrp kc ku ahp I Yaz t içinde 11ns kosmus.)
çoy 1. Yalan: "çoy, çoy nime. Sala daa sen çoöu." N. Domojakov (Yatan. yalan sey. Az teik dahi dogrulugu yok.) 2 . s. vaiancr. Çoym îi haragmda söp çogll, kirbigTn de kir çogll. Atasözü (Yalancmm qöz ünoe ç öp yoktur, kirpiginde kir yoktur.) çcvrrtre- Yagclilk etrnek, yaltaklanmak: "{kr slraylig nimessrfi: çowneo prJbinçezrfi, köytTkten prJbinçezTfi." V. $u lbayeva (Iki yüzlü degilsin, yaltaktanmayr bilmiyorsun, kumazIigl bilmiyorsun.) çcyrrtreh 1. Yaltak. 2. Yaltaklanma. çcyrrhce 1. vapmac.kttan.j "Arnoh ittTrerbister egaa, -çovnt os ünnengen çoon tazî." N. Domojakov (Hemen ~imdi yaptmnz diye yapmacrk blr sesle eestenmts iri adam.) 2. vertak , yaltaklanan. çoylan- vate n söylemek: "Ot haydi polgandlr za? Sin çoytsnçeun.: A. Kozuqasev (0 nast! oiur ki? Sen ya'an söylüyorsun.) çooh çardmten gr. Kelime ç rupla rt. çcyrancm s. valener. çcyrandrr- Yalan söyletmek. çoylams Valan, dalavere. çoza A~ ! boyast. çozah 1. Kanun, töre. 2. Gelenek. 3. Inanç. çöbe bk. çöme çöçek Krsa masat çöge Ihlamur. çöget Katran: "Çöçet ças ot arali çlstan rut:Çjan. " N. Tyukpiyekov (Karren ya~ ot arasrnda kokuyor.) çögig SIcakiik. çöle- Dayamak. çö feg Dayak, dayanak. Taga slhsaîi, tayaglîi polam ; suga kirzeîi, çö leeii pola m. Atasözü (Daga Çl-
çölen
- 109-
karsan asan olayim . suya girersen, oayaqm olayirn.} çö len- Dayanm ak: UA slrer, Ivan Petroviç, pls ke. çiitterge. çälenmeeze r. Ol slremifj u/ug etcesnrer." V. Sulbeyeva (Fakat sta, Ivan Petroviç , bize, gençlere oeyanrr uvorsunuz. Bu sizin büyük hatar uz.) çö lengi Dayarusma, yaroursasma: "Ol otsrmö htrinda ulug çälengl körçe." S. Çarkov (0, entarm araemoe büyük oayamsma görüyor.) çöles Dayanma. çö me 1. Uzaga anlabtlen ok. 2. Ok ucu. çön - Aktlstzhk etme k, akhru kaybetmek: "Hol/arman közldJslepçeler hacanoh çön oerçen apsah." A. Çerpakov (Elleriyle learet ediyorlar , ne zamadrr akhru kaybetmis ihtiyar.) çön dir- Aktmr yitirtmek, delirtmek: "A ssrer, kommunistter, çanfil haydi çändJrgezer? Ivan Petroviç." V. Sulbeyeva (Fakat siz, komünistler , halk r nasu delirttiniz] çöne Kuzu, oglak baglanan ip. çöp 1. Hrza, mutabaka t. 2. lkna, inandrrma. çö p pi r- nza qöstermek, rnutatnk kalmak. çöpke kirrazt olmak, ikna olmak: "Çöpke klrbessln , ya? A pIs sagaa izen ki/gebis ." V. Sulbeyeva (lkna 01mazsm ha? Pakat biz sana güvenerek geldik.) pir çö p neii mutabrk 0larak. 3. Ögüt , nasihat: " Pray ol çëotï Aydo, istip, köglske aftmp a/gan." V. Kobyakov (Bûtün bu ögütleri Aydo dinleyip, akimoa tutmus.) 4. Tam, uyqun. çö pç e 1. Geregi kader, vetert kadar. 2. Fiyatr normar. uygun. çöpser- Müsaade etmek, izin vermek.
razt olmak. ç öpsrn- (I.) Hayrel etmek, sasmate " Hara tal, pozma çöpsinlp, Plrslnde
Tttha çoohtapça." N. Tinikov (Kara sögü1 bir gün kendine saemp, melez agacma ko nusuyc r.) çöpern- (11.) Memnu n olmak, hosnut katrnak: "Pistlff çiitter sinifi toglZlfia tIfI na çöpslnminçeler. " V. Sulbeyeva (Sizim gençler senin i· sinden pek de memmu n degiller.) çöpsrncnr- (I.) Sasrrtmak, hayrete dü-
sermek. ç öpsrndïr(H.) Memnun etmek , hosnut brrakmak. çö psini s (I.) Hayret elme , sasrna. çö psi nis (11 .) Memnu n olma, hosnut olrna . çöpsinistig (I.) s. Memnuniyel verici: "Mmda ha/gan/n, Alctbay magaa çöpslnlstlg." S. Çar kov (Burada kalman Alcrbay benim için rnemnuniyet verici. ) çöpsini stig (11.) $aiillrtlc l, hayrete saven. çöp te- 1. Ögütlemek , nasihal etmek. 2. inandrrmak, ikna etmek. çöpteg Siyasl birlik, parti. çöptes lkna etme . inand.rrn a. çöptes- (birbirine) Ögüt vermek, uztas"Çöptespeemi minnen mak: ülespeezln paztfimfi sa{lIstanfinafi." V. Sulbeyeva (Anlasrnadtn bentmle , kendi oüsüncelerini paylasrnadm.] çö ptet - Ögüt verdi rmek, ikna ettirmek. çöpti g 1. s. Hazt. mutabrk. 2. zf. Düzenn, dirIik içinde. " Min sagmgam, sîrer pTr çirde pTr ç6ptrg togmg/apçazar. V. Sulbeyeva (Ben sizin bir yerde düzen içinde çansuglnlZl oüscncyoroum.) 3. zf. Razl olara k, mutabjk etarak . çöp tig çurtazaii, uzu n çurt polar, çöbi çoh çu rtaza ä, t nsha çu rt poter. Atasözü (Dirlik düzenlik içinde yasarsen. uzun yasarsm, dirlik düzenin yoksa krsa yasa rsm.) çör- 1. Gilmek: "Vanya, naga teatrga çörbinçezïti?' V. ~u lbayeva {Vanya
çörbe
- 110 -
niçin tiyatroya gitmiyorsun?) Hml kiik körinze, atrp alarga çörçem; lus para urunza, hudalirga çörçem. Atasöz ü (KIzIJ geyik görünse, vurup almaya giderim, ktz bala d övûnse, dügün yapmaya giderim .) 2. Yürümek, koernek. plreezfnef tis çör- birinden kaçmak. soonaf çör- ardmoan gitmek. çrr künni ibire çörçe dünya günei? etrafmda döner (gider.) 3. Yasamak. Hara paZln hazarganoa, hasha tiziii sargalgaca çör. Dua (Kara basm ktrlasmcaya kadar, ak dii?in sararmeaya kadar yasa.) 4. $imdiki zaman yarormcr fiili etarak arahklarla yaptlrnayr ifade eder. çörbe- Teyellemek, kenarmdan dikmek. çörbös koy. Sürünme, emekleme. çörböete- Emeklemek, sörünrnek. çördir- bk. çörgisçöre Bütün. kün çöre bütün gün. çöres Müzmin. çöres agmg rnûzmin bastank.
çörgek Küçük çocuk tulumu, gocugu. çörgemis (I.) bot. Yaban ketenl. çörgemis (11.) Agaç makara. çörgemiske ormakereva sarmak. çörgis- Yürütmek, göndermek: "Mmdar çörgisklebTzerge kirek, -Yakm çanrn tetnsnsn çoohtapça." V. Kobyakov (Buraya göndermek gerek, Yaktn, vanm sesle konueuyor.) çöri Kalm giyside etegin tç krsmr. çörig bk. çöris çörigcl Yolcu. çörim Hereket . mir uçun küresçiler çörimI barre lçin rnücadeleciler hareketi.
çörindi Otlak. çllgllarmn çörindizi yukuann otlagl. çöris Yûrûyüs, gidi§: "Ça/(Jls eame rnünlp / Çiit ulust/ al çörcefi / Çonh mSfJg po/lp / çörrs tikke polbacan." P. $tlgai?ev (Yalnlz atma binip I
çug
Gençreri alrp çötürmös I Yoleuluk mutlulukla çeçip I v ür üyüs bosa çeçmemrs.jçetrsr aUI çörizinen pilce/er, çahsr kizini toglzmafl körcerer. Atas öz ü (Güzel at yûrüvosönoen bilinir, güzel toean dogusunoan görülür.) çörisçi Yürümekten nosranan. çöristig 1. s. v ürüyüsfü: "KünnliHannrn andar uzah çörrstrg foQ/S AydoQ8 arinca çarhastlg pontnensn." V. Kobyakov (Gece gündüz bövre uzun vürüyüsfü rs Aydo'ya çok bezdidei oimus.) 2. v ürüyüsü iyi, tuzn. çöristig at tuzh at. çörizin Koyun postu. tükfig çörizin yünlü post. çörizrn ton kürk palto. çöskin s. Serseri, sefil: "Çöskin pababrs tabrl paren!" V. Sulbeyeva
(Serseri babarnrz bulundu.) çrezvrçaynay
s. Olaçanüstü.
çuban- Aglr davrenmak. bos seylerle ugrai?mak: "Anda pazoh ûr çubanmin, çapçan kil. "V. Kobyakov (Orada bos isle rle ugrai?madan çabueak geL) çuça- (saçlan) Dagltmak. çuçal- {aaçtar) Dagllma k. çuçan- (saçlar) Daqrlrnak. çuçana tsieme. nakrs. çuçug Srra. çuçuii Agaç suyu, özsu . çuçunça [pekli komae çuda- 1. Zayrtlamak: "Çudap pargan sirevm çnre tudma pirrp, anan tapsaan. "V. Kobyakov (Zayiffayan yüzünü kmstmp sonra konuemus.) 2. Sefalet içinde olmak. 3. (hava) Bozulmak. çudan- Özensiz, krltksrz olmak. çudat- Zaytflatmak. çugun Dökme demir. çug- 1. Yikamak, temizlemek: "Mannay al çörgen paylar / Manat a/tm çugcannar / Madlr çitfn it1çefmer / Mannayga körbecenner." P.
çuga
- 111 -
~Irga!?ev (Mannay'r qöfüren zenginIer I lyi allin yrkarruetar I Madrr yerint çeçmierer I Mannay'a bakmarruslar.) 2. Banyo yaptnmak: "Çomapnan Mar{)a ootsntorm çirde çugannarmca, fliskecek lampam közenek irkinine tur{)/ZIblshan.) I. kotyosev (Çornap'la Marga ogullanna yerde banyo yapnrana xeoar, luskecek lambayr peneere çerçevesine brrakmts.] çuga s. 1. Ince: "çuga tonangan hls ötik '\ ,) ~ar{)an. " N. Tyukplyekov {lnce giyinen krz rslanrrus.} çuga tudat torglzi ince Çin i~g i. çuga çacm ince kagrt. çuga kip ince giysi. 2. Nazik. çugaan Sevimlilik, güler yüzlülük. çugaannlg s. Güler yüzlü, sevimli. çugacah zf. Incecik: "Nafimlmlfi çoon temcmmen, agas pürlerin tlçlrathlap, çugacah tonerçen tusts içigey/end1r stnhen." N. Tyukplyekov (Yagmurun iri oamralar t.aqa ç yapraklanm tusrroanp, incecik giyinen krzm tçlnl titretmis.) çugalan- 1. lacetmek. 2. vumueamak, vutkaraemajc "con. kizinin çüree, uluglanlblssa, çuga/ança odlr." N. Nerbtsev (Hayrr. klsinin yüregi, büyüdükçe. yumueuyor.) çugba Arasnrma. meeterne. çugdlr - 1. Ytkatmak, lemizletmek. 2. Ytkandirmak, banyo yaptrrrnak. çuguncah s. 1. Yaprskan. çuguncahtan çuguncah ntmedfr. ëumece. dil (Yaptskandan yaprskan nedir?). 2. Bula!?ICI (hastahk): "Min çugmcah çabal agmga haptJrt sal(Jam? Tayka." V. ~ulbayeva (Ben bulaster kötü bir hastalrqa yakatandim.) çuguncah aglng bula!?ICI nastank. çuh Katran, reçlne. çuh- 1. Yaprsmak: "Tazm müûzine har çuhpas / Tarmcah ipçee ir çuhpas."
çul
M.
Bainov
(Keiin
baeme
kar
yaprsmaz I Sinirli kadma er yeprsmaz.) 2. Hastalik bulasrnak. 3. Uyusmak, uygun gelmek, kaynas-
mak: "Pistifi irgi-purungJlanbls. palaa eyne-çêc sllnmazm tip. eçee piree homay srsn, çuhpas arah at taap alalga küstencefiner." G. Kazaçinova (Bizim atatanrruz, bebege kötü ruh msmesto diye, ona kötü, uygun olmayan bir ad bulmak içm çaba harcarr ustar.) çuhçaf s. 1. Yaptskan. 2. Bulaster. çuhçaf agrng butaster hastahk. çuhças Pipo temizleme çubuqu . çuhçt- 1. Ovalemak. irte turgan hushacah nimiske tüzedlr, irte turbaan hushecah haragm çuhçrp odrradu. Alasözü (Erken kalkan kusçuk yemise o üser, erken kalkmayan kusçuk a özünü ovaiar.) 2.Dymak. çunçua- Desmek. oymak. çuhçrtet- Oydurmak , destirmek. çuhta- Katranlamak . ziftlemek. çuhtlg s. ka trann, zilth: "Çuhtlg tlt agas hara kök Isnafi Ista/adlr. köyçetse." N. Domojakov (Katran h melez agact kara gök dumanla dumanlan ryor yamnca.)
çunnr- 1. vaprstrrmak. Bulasttrmak. çunut (1,) KötÜ.
2.
(hastahk)
çuhul (11.) Engel. mania. çuhures Gaile. çuhuldan-Kendini kötü hlssetmek . Slkilmak.
çuhurun- Gen çekilmek , gerilemek: "Apsah, izenmeen çrti, töd1r çuhurump, sizÎktlg körg/epçetken oshas plld1rgen. n N. Domojakov (lhtiyar, çüvenmernis gibi, geri çekilip, oüsüncen oavraomrs.) çul Çay, dere: "$kola nmnae ahçathan Astus çulmn puzmda Ka/ka, Panok. Soroka paza pasha daa pular
- 1I2 -
çu!
oshas o/gannarnan haydi hmganni oynap etemn" A. Kuzuç asev (Okul vanmoa akan Askiz deresinin buzunda Kolka, Panok, Sorc ka ve baska da çocuklarla ne seviyorsan oynayabilirs in.)
çur- Yolmak , çekip köküyle koparmak: "Aydo, çirzer körJp, ottarm çuncuep. çula laf1hJap, çoohtapça ." V. Kobyakov (Aydo, ye re baktp , otlan tutamlaytp , çekip yolarak konusuyor.)
çura Gen, ruh. Ç"Ulait Çay. derecik: "çezm tashll çuetten / Çaltlrafi suuna küs hosça/ar." A. Topanov (Baharm zfrve derecikler! I Çalttra n suyuna güç kattvor tar.} çu lay s InglIdak. çu lb a Butünüyle krzartrlrrus koç gövdesi. ç ul bas Perçem. çu tbasta- Saçmdan lulup çekmek. ç uldrr- Yoldurmak. ç ulgas koy Hrrs.z. çu lgas ta- koy. Hrrstzhk yapmak. ç u lg astas- koy. (bitfikte) Husrzlamak. çu lg us sago Hrreu. çulgusta- sagoHrrsrzlamak. çu lgustas· sago (birlikte) Hrrsrztamak. çulhum sis bel. Apse. çulrl- Yolunmak: "/rnTfi hall hatlg ooteen / Igir tu/ut! çulJ/eat! / /bdet! aar-peer pontpeceö / {kr harah kögereet!." M. Kokov (Erin ef sert i m i ~ I Krvnk belik yorunmos I Evden drsen Çlkarmarr us I lki gözü morarrms.) ç uns Yolma. çu tma Perçem. çutmele- Parçalamak, kesmek. çulug (I.) kaç. Haziran. çulug (11.) §or. Tefsiz kam t örenl. çulugl a- Tetsiz kam töreni yapmak . çuluh (I.) Özsu. çul uh (11.) Çorap . çuluh (lil.) Kösele §eril. maymah çulugl çizme köselesi. çulusp ah Saç çeki§tirme.
çurta
çun- 1. Yrkanrna k. 2. remrarenmek. çuiiah Yün kiri. hoy çuii agm çuupça lar koy unun kirini yrk tycrlar.
çuii ahtlg S. Kirli. çuii aht lg tü k kirli yün. çuiihur S. Derin. çuii hur ayah derin káse. çura- Yogurmak, karmak. çur an- Bir seye ervanmak. bulanmak. çu rat- voçurtrnak, kardirmak. çurçu Kaym, kaym birader. çurt 1. Ev, konut, mesken. "Oter minTfi çummae hongannar." N. Domojakov (Oniar benim evimde gecelediler.) ç~ ev bark: "ç eto kizi tagmcan / Çurt-ibine temneen/ Çabas töreen Aponntf'i / Çalgls tml la ha/gan." P. $tlga§ev (Köle k i ~ i çali~ml~ I Evine barene çeknmts I Sakin oo öen Apon'un I Sadeee bir , çurtr çoh evsiz bark- ', <1 caru kalml§.) ,. SIZ. 2. Hayat, yasam. ç ÖP.t'ig , çurta zan, uzun çurt polar, çÖbi ' çoh çurtazaii, t nehe çurt peter. J' Atasöz ü (Dirlik düz:enlik içinde vasarsan, uzun yasarsm. dirlik oozenin yoksa krsa yasarsm.) 3. Yuva: "Hurug çazl kök torgman çabmfa / Hustar daa e.eer çurt sa/ar(;a kilçeler." I. Kapçtças ev (Kuru ove r gbk ipekle kaplanlYor I Kuslar da buraya yuva yapmaya geliyor.) 4. Yurt, merreeket. çurta- Yasamak, hayat sürmek: "Apon matae tagmça, A.aMafi agas téJ..'!.!Efa fpçTzJ, ibde çurtap, tnn tilero.. köroecefi ." P. Sttqasev (Apon gjj ~ çalreryor lOrma ndan agaç ç ~or I Karts: eyde"YäiäYl p I Erini hiç görmüyor.) Iki çabal pirikip Çtrrtaza, ta blstlg poleaii ; hosli hcncihtarqe çurt ço h polca û. Atasözü (Iki kötü birlikte vasarsa patn t r olur , yaklll komsulara yasamak haram olur.) ~urtap-ç!:llçet· yasaYIP durma k. armr-haan çu rte s s~ huzurlu' hayat. h,aY.!!L çu ~ap bP
- 113 -
çurtag
çurtaq Mesken, yurt. çurtag su rii mesken sorunu.
-
-
çurtagCi Sakin, oluran. aal çurtagclzi kQrlü.. gorod çurtaqcm ~ehlrh. çurt al- vasanmak: "Haydi ol admafi çl,!!!§1 panblzar?"G . Kazaçinova (0
aora nasu vasanacaxv) çurtas Hayat, yasarn : "~g çurtas sin püdJrçezïii." M. Kilçiçekov (Mullu hayätl-sën kuruyorsun.) IbdegT çurtas ev hayatr. ÇUrtäStl ensurbavan degi!?tirmek. ~--çurncah KüçüJ
ç üces
çuul- (I.) Sarhos olmak. çuul- (11.) Yrkanmak, lemizlenmek: "Sug/Ig-sugllg nsnmuter Solbrrabinafi aglblshan, SUuglp, çuulJp puygannar Sug/an pargan tUflblsha ~opanov (Su'u sulu yaqmurlar I Stnlda yarak akrmslar I tstamp, yrka rup ak çamlar I Sularup
ovrmustar.) cuurëen s. Sarhos çuun~
Yikan rnak, temiztenrnek: " Ot andag: hmspas, çuunmeenn tip tartiSPas. "G . Kazaçinova (0 öyle, k lzma~ nlçm ytkanmadm diye larnernaz .) çuunen- Yrkatmak, temiztetmek. çuura l- 1. Yogrulmak, kan smak 2. me e. D ~-9.9_sürülmek : "~'!:?. trlge Ie çuuralçalar." V. Sulbeyeva ($imdi dile de dü!?ürürler.) çuura l Yumusak yün. çuura lilg s. v urnusak. çuural1lg tüg yumusak yün. çuuren- Yoqrutmak.
çuurana ' Ka ravana. bosa qitti" anlarrn nda seslenme s özü. çuuraiihay (I.) Körebe (oyunu). çuuraiihay (11.) Çok yomusak yün. çuuraiihay (111.) Bir tûr Haka s yemegi. çuurat- yogurtmak. çüçüges s. Tatlt, sekerü. çGçun..... (a kaö aç) Suyu. hazrf çüçüqï akaqaç suyu. çüg (1.) (ku!?) Tüyü. çüg (11.) (göbek bagl) lynesme. çügde Gldagl . çügdelTg s. Gldagll!. çügen Dizgin, gem. kümüs çügen oü mü s gem. çügenek Gem: "Haas çügenek nimes." V. Maynasev (KaYl!? gem degi!.) çügenne- Gem vurmak, dizginlemek. çügennTg Dizginfi, gem li çüges bk. çükes
- 114 -
çüqeste
çügeste- Srrtma almak, yüklenmek. bk. çükeeteçügle- (I.) (göbek bagl) Iyile!?mek. kin çüglebeende, ipçi ki zee nimeni lderge çarebee göbek bagl iyile!?meden, kadm hlçblr i!? yapmamah. çügle- (n.) Oku yeleklërnek, tüy takmak. çüglig Yelekli (ok.) çügün Agaç suyu, özsu çügür- Kosrnak: "AmdJ üs at çügürer. ~ 'i I. Kostyakov (~imdi üç at kosacak.) J Azagl çoh çügürçedTr, han adl ) çoh vçubçadrr. Bilmece, bulut (Ayagl yok koeuyor, kartar n yOl
saz.
1
ü-
kosusu.)
-
çügürTsKosusrnak. çügürt- Koeturrnak, sürmek: "Q/am,;7 pTrsTn s~'f sedok Paskir Sarllkov çügürler. . Kö§(y"akov (Onlann birini me~h ur jokey Paskir Sartlkov ko~tu ra~
çügürtpe (I.) Ballk agl halatl.
çûlendlr
çügürtpe (11.) Küçük
trçr.
çük (I.) Yük, bagaj: "Qrgan a/tmda, pes üstünde, çük·haptar körg!eenner, çe pTr dee otme tappaannar. ~ A. Çerpakov (Yatak altmoa . soba üst ünoe, yükler kaplar ç örmüsier, fakat cann brr sey bulamarmslar.) çük (11.) Tüy: "lpçT kTzT, çayll perçsn çükterdeii çük alip, oolmii pumma çagm tuthan. ~ N. Domojakov (Kadm, yaytlan lüyJerden tüy anp, oglanm burnuna yeklasturr us.) krs. çüg çü kes 1. Srrt çantasr: "Apsah uçazmdagJ çükezTneii..." A. Çerpakov (Ibtiyar sntmdakr çantasryla ...) 2 . Avc r torbas!. çükeste- Srrtma almak . çü kte - Yûklemek. çükten- 1. Yüklenmek, srrtma almak 2. mee. Yüklenmek: "Poç, 0/ daa s östt çüktenTp a!arblS pa." V. $u lbayeva (Hey, 0 s özü yökrenecek miyiz?) çüktencl'k 1. YÜk. 2. SIr\ çantasr. çüktendïr- Yükletrnek. çüktes Oyunda yenüene verilen srrtta
tas.ma cezasr. çüktes- (birlikte) Yûklernek. çüktfg s. Yûklû. çü l (I.) Huy, karakter. çül (n.) 1. Mafsal, oynar eklem. 2. Demir venmoa kasis: "tcçuon çü/ffg poyezdïm." S. Kadrsev (Doksan kasisli demir yonnn.) çü lcük Erkek pailosunun sutmdaki çukuduk. çülen- Bir ~eyi taklil etmek. bir klilga girmek: "Apsahha töp-tööy ae çü/en safgan uzun har oshas sagaf/Jg TOPJYah." N. Tinikov (Ihtiyara çok benzer seknoe taklit ecuen uzun kar glbi sakalll Topryah.) çülend Tr- Taklil etlirmek : uYagor PorSlh apsahtl daa çü!endTrTp aftJreJh." N. Nerbi~ev (Yagor, Porslh ihl iyart da laklit ettirmi§.)
çule rkrs
- 115 -
çüterkrs 1. Hayal, görüntü. 2. Önsezi. 3. Hayalel.
çüley Bmgil dak. çü lii'ine-Ekleminden aytrmak. çülle- sagoYûklem ek. çülme Itrne, suratstz kaom. çüttek s. Çekingen, yüreksta . çülüg Kama vernen ücret. çülük (1 .) bk. ç ülü g çülük (11.) Sann, birsam.
çüs
kizin'îii çüs çazl h, alg an kiziniii ) pir çazlh. Atasözü (Kaybedende yüz hata. aranoa bir hata.) sugda ~ çüs, sugdai'i sm sa pir. Bilrnece, al kuyrugu (Suda yüz, sudan çrkmca bir.) çüs hali yüz kez. çü s (11.) Yüz, surat, çehre: "Ptreee ï trpçe, çüzin tadar eam treiïtsuz. ~ V. Sulbeyeva (Birileri diyor, yüzün Hakas adm r ransrz.) çüs çoh yüzsüz . çüs- Suda yüzrne k: "Tas kömirffg Hara tas gorod, Ta/ayea çüsçe sinTn küzifl." M. Kilçiçekov {Tas kömörm Kara tas sehrt I Denize yüzüyor senin güeün.) sug ktçtre çü s - suyu kersroan karsrya yüzmek .
çülüm Ditin allmdaki ktvrun. ç üiü n 1. Küllür. çül üni pasha ço n küllürû farkh haik. 2. Ruh nên. ç ürüü 1. Omu rilik. 2. mee. lnce, zayrt. çümcük Dedikoducu, tttnect çüme Ok ucu. çüs çll YüzYII, asrr. çüi'imen bk. çü rne ç üs ke n zool. Su srçaru. çü rçe AZIClk, biraz. kr§. t ürç e ç üs krn s. Aylak. sersen. çüski n mal çü rek Yûrek , kalp. "Aydomii çüregr sabll ...., --Sahipsiz- mal. pastaan. u V. Kobyakcv (Aydo'nun çü spe klz. oaa menten. yüregi çarpmaya basrarru s.) çü rek çüstTg s. Yüzlü, yüzü oran: " Hecen @91~Li kalp haslallgl. Oy em haflaa terp ekten kürgen oy latpaam fibe, 001 çüregin hablfgazmda Slgnstann haynatpaam tibe. Atas özü (Kula totveaunsnennennae. anda kiz! all koeturrnayaynn deme, ogul yü· horg lstlg çüstrg pa/a çathan." N. regini kaynatmayeytm deme.) ) Domojakov (Arabanm tekerleklen Hozanahnü mün i hOYlg, çabal kurgan yamaemda tekertek çrcrmkiziniii çü ree hanmg. Atasö zü lanru cu rourouqunoa, orda insani (Kuçü k tavsanm çorbast koyu, kötü korkutan bir yûzü olan çocuk yenki!iinin yüregi kann.) yormus.) i ki ç üsfig iki yüzlü: "Sin çürek si· 1, Heyecanlanmak, cesarete rkr çüstlgziii, Antip ." V. Sutbayeva çelm ek . 2. Çekinmek, korkmak: (Sen iki yüzlüsün, Antip.) "V/ug turan/n rzigin çadap trdinip çü etï r- Suda yüzdurmek . enp, çüreksi-ç.qr~ks/ kIr.pargan." V, çüstük Yûksük : "Apçaymn sol Kobyakov (Buyuk. evm ~apl sl .n1 hollndag/ irgrdegr aJtm çüstük g~çlükte a?lp, çekin e çeklne prrçl/tlrap hal tur." G. Topanov (lhtiyaml!i') 3. Tetástanrnak. TIn elindeki eski altm yüksük paençürektig s. Yûrekli, cesur, korkusuz. dayrp duruyor.) ang çû rektig lemiz katpli. alglm çüze s. Arankerz. tasuasrz. çüze nannur çürekti g sakin, rabat. saganak yagmur. vuz, 100 sa~I~ 1. çüs (I.) s. "Sizik/rg eO/Zf1 çüske dee ÇltlNe s"'nin'ia ügrenrp a/ar." . T~ k (Z k· · "ze kadar yu plye ov eö~~ y)u Ç"d"kt"$l ~ren lr. I I I da S~ I
çüz eg Slsek, iki ya§lnda koyun. .. s Yûzer yüz yüz' "Pray la prr çuzer , , ' .. poliblzarlar,prayJa tugannar, çuzer Çl/ hada çurlapçalar." N.
çüzlm
- 116 -
Domojakov (Hep beraber olurlar, bü!ün akrabalar , yüzer YII birlikte ya!}arlar.) ç üetm bk. çüzüm çÜzin bk. çüzün çüzis- (birlikle) v üzmek. çüzis YÜZÜ!}, suda yüzrre: "çoum minifi - Çüzrs pu ta/ayea / Çobag/arm, örçi tob/ra / lzJnerge roum sugfanganea /Haraz/p satgahtl azarga." M. Bainov (Yolum bentm, yüzü~ bu denizce / Actfan bir uçtan digerine geçerek / lzmlzde elim tslanana kadar I Gayrel dalqalan geçmeye.)
çyotnay
çüzis- v üzüsmek, suda birJikte yüzmek. çüzüg Balta kthtr. çüzü m vüzus. yüzme. çüzü n 1. Yûz, surat. 2. Krhk, d l~ çörünüs. 3. Huy, karakter. 4. Ruh háli. çy otnay Çifl sayr.
-0daa Dahi, da. çebre taa polza, ac rm
par, homay daa polza ipçïm par. Atasö zü (Krsa da olsa anm var, k ötü de olsa kanm var.) damba Bent, set. darvlnlzrn Darvincilik.
data
Tarih. pis' monni altmda data turgan mektubun alt krsrmnda tarih vartn.
da tçanin Danimarkau. da tçanka Danimarkah kadm . datskay s. Danimarka'yla ilgili.
davlenie Basmç. klinifl davlenlezi hava basmor. atmosferamfi cevtemezr almosfer basmor. debet Gider. debyut tiy. Sahnede ilk oyun. ilk adrm. dee De, dahi : "Mi n, ieeme dee togaspin, nay ür pol osra.m. "V. Kobyakov (Ben annemle karsuasmeyan da çok uzun zaman oldu.) pir dee hiç : "Çohl rahtafl pasha pir dee arglzi çO(JlI." V. Kobyakov (ç oturab'tan baska htç arkaoaer yok.) deepriçastie st. Ulaç, zarf fiil. defis Küçük çizgi. dejurnay N öbetç. dekabr' Aralik (aYI ). dekada On gün. deken Dekan. deklaratsiya Deklära syon, beyanat, demeç. dekoratslya Dekorasyon. dekret Kararname . dekrettlg s. Kararnameyle i1gili. del 'fin Yunus ballgl. delegat Delege. delegatsiya Delegasyon, heyet. dema rkatsionnay s. Hudutsal, smrrsal. demilltarlzatsly a ask. Askersatesnrme.
demobilizovannay s. "rezeereo, terhls olan. demobilizovat' pol-Terhls olmak. demokrat s. Demokr at. demokrattç eskaY s. Demokratik. demokratiya Demokrast. demokratizirovat' pol- Demokrankteernek. demokrat izm Demokrasi. demcnstretst ye Gösteri, yü rüyü~. denaturat Bozuk ispirto. den~çi k Emir en. depo Depo. depriças tnay gr. Zarf fiille ilgill. deputat Milletvekili, mebus. derevenskay s. Köylü, kö'yle ilgili. derev nya Köy: "Çoh, agafi, parçathan derevnyada minTfi tetussenm par." N. Domojakov (Yok aqabey benim gittigim köyde tarustanm var." dermatln Derrnatin. suni mesln. desant ask. çncarma birlikleri. desantnik ask. Karaya çrkantrms asker. des yatnik Ekip besr, grup basr. detdom Yetimhane. detsimetr Desimetre. devater' Faaliyet aoarru. faal. dezertir Kaçak, asker kaçag t. dezertirov at' pol- Asker kaçaqr olmak. dezinfektsiya Dezenlekte etme. dezinfektsiyala- Dezenlekte etmek. dmya Kavun . dlagnoz 'tesbls. diagonat' Diyagonal. dlag ramm a Diyagram. dialekt Lehç e. dialektiçeskay s. Diyalektik. dialektika Diyalektik: "Sinifi mmsntenti de dialektika eseom
- JJ8 -
dialekltl~
ugaa silig körinçe ." V. Tatarova (Senin masanannca diyalektik özellikleri çok açtk görülüyor.) di alektti g s. lehçeli. di ametr Kutur, çap .
erver een t Kundakçr. divers iya Ku ndakçrtrk. di versiy aflg s. Kun dskçrhkta ilgili. divizion ask. 'rabur. grup.
di etiçeskay s. Diyetle i1gili. difteri ya tip. Difleri. diktant lmlá, dikte . dl ktatura Olktatörtök.
d ~a ask. 'ramen. djigit Biniel. dneva l 'nay s. ask. Nöbetç i. d obro volets s. GÖnÜIlÜ.
di ktor Spiker.
dinamlttlg s. DinamiUi. dlnamomag tna Dinamo. di plom Diploma. dip lo mat Diplomat. diploma tiçeskay s. Diplomatik.
V. Sulbaye va (Mesele yiyecek degil, orsioün saqlamak gerek.) d ivan Divan, kanepe: "Turazmda divanda Sabis çatçathan." N. Domojakov (Evinde divanda Sabis yatrms.)
di apozitiv Diyapozilif. die ta Diyet.
diktovka Dikte etme. dlnamit Dinamit.
doyarka
;( dog ovor Anuasma, muahede . ,.S' dOhOd Gelir, kazanç. ~QI~ dohodtlg s. Gelirli , kazançh. ~ do k Tersane havuzu. d oker liman tsçsi.
lil
doklad Rapor, bildiri: "Min dokfadha timnençem." V. Sulbayeva (Ben
di plom nay s. Diplomayla i1gili . di rektiva Direktil.
bifdiriye haztrlaruyorum.)
d irektivahg s. Dtrektitli.
doklad çik Raportör.
dir ekto r Direkt ör, müdür: " Pol tnrmm omina direktor. " V. Sulbayeva (Kocamn yertne müdür ol.) direktslya Direktö rrük, müdürlük. dirijab l' Dirijabl, balon.
doktor Do ktor. "Doktor kirek, sar}amoh doktor. "N . Domojakov (Doktor gerek, hemen doktor.) doku ment BeIge. do kumenta l'nay Belgesel. d olg vaatte . görev . d ollar Dolar. doloto Boylam.
di rijyor Orkestre :;;ek diskri minatsiya Diskriminasyon, gözetme , farkli muamele. diskussionnay s. Tertremen.
fark
crs kueerye Münakasa , tertrema .
dl spanser tip. Dispanser . dispetç er Tanzim memuru. di sput ümt münakasa. dlss ertatsiya Tez . dissim ilyatsiya gr. Aykmlasrna, disimi-
rasyen. di st ant si y a Mesafe. drstelp una Disiplin: "Kirek aZlra/dan na nimes, distiplinam kodfrerge kirek."
do menn ay Eritme , dökme . d omin o Domino . domna Yûksek nrm, maden do sk a Tahta , levha. dotsent Doçent.
tmm.
d overennay s. Vekil, yetkili. d o verennost vekêretname . doyar ka lnek saglcl kadm: "Doyarka. çiit haf peer közïp pIr çJf daa ootoeai." A. Çerpakov (Inek sagic l kadtn , genç kadm buraya göçeli bir YI I da oimadt.}
dozo r
dozo r ask. Devriye. dozornay s. ask. Devriyeyle ilgili.
drama ed. Dram. cramençeskev s. Dramatik. dramaturg Dram senan. dramkrujok Tiyatro dernegi. drap Çuha. dratva Ziftli lpllk. drab' Saçma (av için.) drujina Müfreze . dub Mese . du el' OOello. duet müz. Düet.
""---
- 119-
dy ujina
duga Kavis, eqmeç. duhi Parfüm, esans . duhovoy Nefesl i. dUl) DUl).
dusmen
öusman :
"A
min
kemnï
ereçuesmr öusmsnnsrm, ot hanga tospas nuenunnemi. : V. Sulbeyeva (Peki ben kimi kurtardrrn? Dusmanlan, 0 kana doymaz kuzqunran.) dvigatel' Motor. dvorets Saray. dvoryanln Asilzáde. dyujina DOzine .
-Ee ünf. El e, pu sin nooi'il e. bu sensin ha! ebe Babarun veya dedenin karde~in in harurm. ebekey Harnneye yardlffiCl oldu{Juna Inamlan ruh .
ebice bk. ebe ebirge klz. Kaymak kabr.
ebonlt Ebonil. ecekTaban: '"Sapog ödfktetfnln ecekterfnde aee mme-de çanp parçathan.~ F . ëu maxov (Çizme 10puxtanroa bir ~ey panldlyor.)
ece ktig Ta ba nn. ecTgey Bir t ör peynir.
eden Ünl. Hoppaa! edere-_ ' . cesaren kmlmak. 2. DaQlnlk
olmak. ederee.J Özenstz. pasakh.
edereg Cesaretini kaybetme.
eces anat. Boq az.
eekpeylig ÖnIOkIO . eekpeylig pala ónlûklO çocuk . eektTg çeneä. çenest oien; " Pu sTzik slt8yllg, [kT eeldig, terpek hazan Iül'lciergen oshas pastl{J radar. N. Domojakov (Bu ~i ~ surath, iki çene11 , yuvarlak kazan oöndürülmüs gibi ba ~lI Hakas.) 0,i\~13 W
eel-
Eöiimek:
-
-
~Anltj nrske s9.Ë!Jrcee . kifTsUre nilk eeçe." V. 'raterova (Ofiun incèV~u mënge uygun seknde hafifçe ~ iliyor.) eelcek Kolay ~il i r, etaenkt , egilebilir: " Eelcek ho..!!?! ç1fi. ilJl.!JJ pügnçe. ~ V . Tatarova (Elásliki genç dal glbl dozgOnce bOkOloyor.) - -
~ muzIkaa
eir
eeld fr- e gmek. eeldi re zf. Egerek, bûkerek: ~ O/. sol azagrn ee/dlre oeno. a9assar ~hs!Y' çör slhhan."V . Kobyakov (D, ~ayagml bükerek basrp . agaca do{Jru aks~y.!!:!k yürümO~.)
ee (I.) 1. S ah ip. "$oIdat kid sapogt/(j polarr)a kirek ~an. -çoohtan saldi hula aUtO een. ~ F. Bumakov Ask ar ki~i çizrneli oImah ym l~;, diva konu~· tu kula al m sahibi.) Çarglcl pIske ülüs nrrnee pTspis ülüstla eezT. ÄtäSÖzü (Yarglç bize kaoer yazmaz, kaderimizi yazan btzlz.} eezi çoh set upse. 2. lye. sahip cldu{Ju dü~ünü len ruh, tann. tag eezT dal) iyesi. sug su iyesi. ot eed etes iyesi. ee (11.) ünl. va-va. eek çene. eek sagall çene sakalr, keçi sakan. " Eek ~afm hwmlrathlap. hazi körip, çe am daa tablst,g romts hili ästeenTne tooy ünnen tapsap salgan." A. Çerpakov (Çene sakalim ktmlldallp. dik baklp, kopuz leli gibi sesle konu~m u~. )
een
eekpey Çocuk önl~ ü.
eelen- (ev) lyesi gelmek. cin gelmek. eelendir- Sahiplendirmek: " Een çazlOl ölire pa rça I Eelend1rçe ani tablsnan." M. A~nov (Sahipsiz ov ay r geçerek gidiyor f Sahiplendinyor onu sesla.) eeilg s. Sahipli, iyeli. "Am ulug/ar. 88"g tag tip, pist' horgl tçannar." M. Çeboclayev (Onu büyükte r, iyeli da?! diyerek bizi korl
- 122 A. Çerpakov (Toray'rn babasr, oreya niçin 'gidiyorsun' 0 ISSI Z eve.) een ça zl ISS IZ ova. een (11.) Omuz . een-moym a.!J.i.,- boyn una sardmak . een (UI.) Hediye
ekspozitsiya
egols1 Egoisl , teren. egolz m Egoizm, bencillik. eh Onl. Eh! Ey!'"Eh. hudaYlm, àörki çayaamm, sinTn ho/lflda çórçebis.V. $uJbayeva (Ey Tannm, yukardaki vereneen senin elinee yasrvoru z.) een (IV.) 1. Banko , oyunda el sahibi ejenge~ taz. û serq eç. olmak . 2. L öve . ek (I.) Çene. ek söö gl çene kemigi. k r~ . een-hooi tekr. tss tz "Anafl ss n eek mmda(Joh een-haal ça~ ek [n.] ünl. Ah!, hay! ek, haydl çal(J lzaan çöre--ná/() an r opm körbediml ah, nasu görmedim! çistezf." N. Nerblsev (Soma lam ekay ünl. Hay!, veyl böyle l SS IZ ova ya dogru lek ba~rna yürüy ûp g itmi~ Top in enrstest.) eklpaj Ekjp, merenebat . samoly ot ekipajt uça k m ürenebeu. eereKaula kallia gülmek: -Kii eklektizm Eklek1izm. çitpinçetken çili. tIfi a/lp polbinça, anan tudi9 çoh turaa to/dlra eerep ekle, Klz. Oor" ve'r' seslerinî'g" gibi s öySIt/ça. V. Sutbayeva (Hava Ieme. yelmiyormu~ gibi, netes atarmyor, ekologiya Ekoloji. sonra kendinj tutamaya rak evi dol· ekonomlçeskay s. Ekonomik. duracak seknde katua kanfa gO!ü- Ekonomika eko nom ika Ekonomi: yor.) sunglan ~aa caQm arah. - V. $ulbay eva (Ekonom i sorun lan bana eerine zt. Gegirerek: "Eerine dee daha yakm.) slIhtablssam, Eezfm po la f(!!§ ekonomist Ekonomist. çitirçe.- N. Tinikov (Gegirerek ses ekonom ly a T~ lu k , ~f. çik arsa m 1 Satubim hemen yem gelir ir.) ekran Ekran. eksel· sago Til remek. eermek Sûzme yogurt. eksku rsly onnay S. Geziyle ilgili. epekt 1 . ~ , sonl.J.Q. 2. Efekt. eksk ursl ya Gezi. effektig s. Etektif elkili. ekspedltor Mal sevk eden. efJr kim . Eter. ekspedltsiya Aresnrm a gezisi. eg- Egmek: "Haydag daa ani hazlr çiller! eksperlment Tecrübe, deneme. Ee-püge paZlp polbacaflnar." N. Tinikov (Ne kade r kuvvetü de ctse eksperimental 'nay s. Deneysel. sert rOzgärlar 1 Egip büköp Ylkaek spert Eksper. uzman. memrstar.j Ças a9asb huraal ahha ) ek spertiza Ekspertlz, kontrot eg , olg anOl tuzmea ügrel. Atasöek sptuetetor SömürOcü. zü (Ya~ agacl kurumadan eg , çoekspluatirovat pol- SOmürmek. cuga zamanrroa egit.) emek eg -Iel eksp o nat Numune. egmek. eksponirovat' pe r- Sergilemek , teshir eg en s. Eg iJmi ~r -Amn azahtan att"i na errrek. mlhtlzma ipti, Öfletin egen nime çlIi, ekepcrt lbraç. hoyral{)lap oemr.- V. Kobyakov (0ek sp ortnay s. lh racatla i1giJi. nun bacaklan, alm iki vamna uygun ek spozitsiya 1. m ûz. Giri~ . 2. êksooztsbilerek egilmi~ sey gibi bük ü lmu~ .) yen, sergileme. egil - bk. eel-
• 122 -
A. çerpakov (Toray'm baba sr, oreya niçin 'gidiyorsun' 0 ISSI Z eve.) een çazl ISS IZ ova. een (11.) Omuz. een-mOfln a.!J.i.,- boyn una eernmak. een (UI.) Hediye
een (IV.) 1. Banko, oyunda el sahibi oirnek . 2. L öve.
"Anan ss n çam ça/(J lzaan çöre-ná/()an Topin çistezf." N. Nerbtsev (Soma lam böyle tSS IZ ovaya dogru lek ba~lnä yürüy üp g itmi~ Topin entstest.) eereKaula kall ia gulmek: -Kii çitpinçetken çili, tIfi allp polbinça, anan tudl9 çoh turaa to/dlra eerep Slhça . V. Sutbayeva (Hava yelmiyorm u~ gibi, netes atarmyor, sonra kendini tutarrayarak evi oorduracak seknde katna katua gu!ü· yor.) een-hooi
tekr.
mmaeçon
tsstz
een-noot
ekspozitsiya
eg olst Egoist. teren. egolzm Egoizm, bencillik. eh uni. Eh! Eyr' Eh, hudaYlm, öàrki çayaamm, sinin holli'lda çórçebis.V. Sulbayeva (Ey Tannm, yukardaki yarancnn senin elinde yasrvoru z.)
ejengeii taz. û senqeç. ek (I.) Çene. ek söögl çene kemigi. k r~ . eek ek (11.) ünl. Ah!, hay! ek, haydl körbedfm! ah, nasu görmedim! ekay ünl. Hay!, vey t ekipaj Ekip, merenebat. samoly ot ekipajr uçak m ürenebeu. eklektizm Ekjektlzm . ekle, Klz. 't" ve'r' seslerini"'g" gibi söy·
Ieme.
ekol og lya Ekoloji. ekonomlçeskay s. Ekonomik. -Ekonomika eko nomika EkOllOllli : sunglan ~aa çag/Q arah." V. $ ulOOyeva (Ekonomi sorun lan bana eerin e zt. Gegirerek: "Eenne (jee daha yakm.) slIhtablssam. Eezfm pu la f!!§ ekonomist Ekonomist. çitirçe.- N. Tinikov (Gegirerek ses ekonomlya T~ lu k ,~f . çikarsam I Sahîbim hemen yem gelir ir.) ekran Ekran. eksel· sago Titremek. eerm ek Sûzme yogurt. ekskurslyonnay S. Geziyle ilgili. e.!1ekt 1. É!!)i , sonl.J.Q. 2. Efekt. eksk ursiya Gezi. effektig s. Etektif elkili. ekspedltor Maf sevk eden. eflr kim. Eter. eg· Egmek: "Haydag aes em nazlr çillerl ekspedltsiya Aresnrma gezisi. eksperlment Tecrûbe, denerna. Ee·püge paZlp co cecenner." N. Tinikov (Ne kada r kuvvetf de otsa eksperimental'nay s. Deneysel. sert rOzgärlar I Egip büköp Ylka· ekspert Eksper, uzman. mamrstar.) Ças agastl huraalahh a ) ekspertiza Ekspertlz , kont rot eg , organm tuzmea ügrel. Atasöekspluatator Söm örüc ü. zü (Yaii agacl kurumadan eg , ço- eks plualirovat pol- Sömörmek. cuga zamanrooa egit.) emek eg-lel ekspo nat Numune . egmek . ek sponirovat' pol- Sergilemek , teshir egen s. Egitmiii: -Antn azahtan atlln na el mek. mlhtlzma ipti, M etin egen nime ç!Ii, lbraç . eksport hoyra/(J/ap oemr." V. Kobyakov (0· eksp ortnay s. lh racatla ilgiJi. nun bacaklan, atm iki vamna uygun ekspozitsiya 1. m ûz. Giriii , 2. Ekspozisbilerek egi1miii ~y gibi bükülmüii.) yen, sergileme. egil - bk. eel·
ekspress
- 123 -
ekepreee Ekspres. eksproprlyorovat' pOI- Islimläk elmek. ekstern Drsaroan. ekslern. ~kte~J! ,) Desle k koymak. ekt e- (11.) ç enesrne vurmak. ekvator cog. Ekvatcr. ekvatoriyal 'nay s. Ekvatora1. ekvivalent Mukabil, esoeqer. ekzamen Smav. vrpuskoy ekzamen bitirme smavr. ekzame n pir- smava girmek. ekzamenatsiyonnay s. Smavla ilgili. ekzamenatsiyonnay komisslya smav komisyonu. ekzamenovat' pol- Smav yapmak. ekzamlnato r Smav yapan. ekzamplyar Nüsha. ekzema tip. Ekzema. ekzotlka Egzotik. elektrlçeskay s. Eleklrikli, elektrik: "fblnli1 JstJ pray çaltlfapça, radiazi par, elektriçeskay lampaçka köyçe." S. Çarkav (Evin içi bûtû nüyle parnoryor. raoyosu var, eleklrik lámbasr yemvo r.) elek trlçestvo Elektrik elektrik Elektnkçi. injiner-elektrik elektrik mühendisi. elektroenergiya Elektrik enerjisi. elektromontyor Elektrikçi. elektromotor Elektrik moloru. elektron Elektron. elektroset' Elektrik i1 etme etstemt. elektrostantsiya Elektrik santren. elektrotehnika Elektroteknik. element Element, ereman. elementarnay s. lptldal, ilkel. erem-sarem Aleyküm seläm. elevator Silo. enk (I.) zoal. Yabanl keçi. elik (11.) sagoAlay, istihza. elikte- sago Alaya almak, biriyle eglenmek.
epoha
ellkteeci sago Ataycr, müstehzi. ellktet- Alaya aldtrmak. ellem Tahta. ellTk Eldiven. em- Emmek. emal ' Mine, emaye. emal 'hg s. Mineli, ernayen. emalirovannay s. Mineli, emaye. emblema Amblem. erncek Meme. smeekte- Emzirmek. erndes §or. Keten torba. emdïr- Emzlrmek. emek 1. Tel. limi r emek demir lel. 2. - S ilezik, halka. emektig S. Telli. emigrant ë öçmen. emigratsiya Munaceret. göçme, ünca etme. emigrirovat pol· G öçmek; unca etmek. emik anal. Bmqtldak. emre- Emzirmek: " Palalarm, emcap, ~~ör. " V. Kobyakov (Yavrulanru ernzirip., besliyor.) emrstrr - Emzirtmek. emotsiya Duygu, hls. empiriok rlt itsizm fel. Arnplriokritisizrn. en (I.) bk. een en (11.) Bayan elbises'roe sent. nakrs. ene Anne. krs. Ine . energetika Enerji bilimi. energlya Enerji. ato m energlyazl atom enerpst. entslklopediya Ansiklopedi. entu zlazm Sevk, heyecan. epidemlya tip. Epidemi. salqm. tif epidemiyazl tlto selqmr. epigraf Epigraf, yazrt bilimi. epigramma Epigram. epilog Epilog. epitet ed. Epitet. epoha Devir, çag.
• 124·
ep'"
• eskadra ask. Puo.
epos ed. De stau. er
Erkek . Tablrg l çortpaan tag Ç0911, ) tanbpln ös ken er çogll. Atasözü (Geyik koernayen dag vokiu r, oaruga cüsrneden büyüyen er yoktur.) k~.l r
y
_.:,..
ey
..;,~
. eskadron ask. Bölûk . "\ . eskalator Yürûyen merdiv en. • eskimos Eskimo. . es kimc s ke Eskimo kadm .
D' " • estafeta Bayrak yarl~1. era evrr, çaq . t f I ft B k y1 "1 T ere- Gûlmekten katûmak: ~ Nime çaspas . es e ~la I ~ s. ayra .ya n ~ 1 ~ I 9 1,1. , . hlstar urokta. Hmiina erop. .eetençes kay s. Estell k, estenne dglli. tstcmnen.~ M. Bainov (HiÇ yennmez . este t ika Estet ik. krzlar ders te I llginç l~ ine gülüp . estonets Eslonyal l. kendilerini kaybediyor.) • estonka Estonyah kaom. eres- Gûlmekten kattlasmak. . estonskay s. Estonla ilgili.
eres Gülmekten kanhs.
estrade Sahne: estradaa sm- sahneye
ere t- Gül mekten ketûastrrmak.
,.,'1.,,>,
ergTs- ~akala~mak, ovnasmek. erin- ûsenmek. e rinmek: -Kirek ancJag poItJanda, erfnip ocnrer ba za pir ças irtkence. - A. KUluga~ev ( I ~ böy1e oIunca , üsenip oturacak mi bir yll geçene kada r.) erTncek s. Erinen, üse ne n, vavas . Erineek kTzT O.~I~ lp u~upça ~ ~adlp loglnça. Atasozu (Erinen kl!}1 otu rup uyu r, yeup çah~lr.) lbekliii lrnl Ça9 119, eri nçektli\ pUI ha g d anmg. Ala sölO (Ivenin duda~1 ya~ h, erine nin bas t kepek li.) -Çe Çobat sagam{jJ iZig ça}'!)/ künnerde emn, erfncek ahçatça.N. Domojakov (Fakal Çoba l 'Irma!')l' bu steak yaz gün lerinde sakin, ya-
esetcn ssk Rülbe, kademe.
vas ekryor.) erinistig s. Erinen , üsenen: "Çe Vaska §koJaa çagdabJshanda , çiigürgenge mayJ9lblZlp. anaii arinca erfnTstig pastmsha kir pargan." A. Kuzoqaeev (Fakat Vaska okula yaklalj lRc a, yürumekten maytsrp, som a yOruyOljünO üsenerex vavaslatm l~.)
errs-
(birlikte) ûe enmek. erinmek. "/rgTdegïler, enzerge poltp, Tdók horgltçan po/Mar.- G. kazaçinova
(Eskiler üseooncennoen, böyte kor kuturlarrms .} ermek S üzme yoQurt. erudlts iy a s. Gen i'i ,
e~ bilgi .
çrkmak.
. ,
. ••.f.:;,v
' ~~Kal. ikTnci eta ] ikinci kal.
. ..i.-.. - ete jerke Etajer: - Tattap pargan timir omabtar etajerl
demrr
' even Even. - eve nk Even k. evenkiskay s. Evenkie ilgili. evenskay s. êvenre ilgili. eviemlzm a üsnütabir . evkalipt OkaliptOs. I ut I I T kà ' I . ev o y s yon zm e m.u , ~vn~ ._ . evolyutslyonnay s. Tekämu lle liglil. evolyutslya Tekámûl, evrim. evolyutslyalan- 'rek ëm ül etmek, geli !jimek. tehnlka ~ 'f ~v:olyutslyalança tek noloji tuzu 9~' , 1
b~ryor.
ey
Hey!
~ '3 ," , /'"
./
-Ffa
m ûz. Fa.
)
Iabrtka Fabrika: " Kolhoz, sovhoz, fabrikalarm Küresçebis tl/dama " M. Kokov (Kolnoz, sovhoz, tebrika !an / Mq95lde1e ediyoruz sa~m\a$-
tumaya.)
-
fa brikant Fabrtkatör. fabri kat Mamu l (esva). tabure ed. Konu, süte. fa kel Me$ale . fa kel'~çl k Kundakçr. takt Olgu, vakra . faktor~Faktö r, eiken. faku l'tet Fakülle : "A haydag fakultette ügrengezer? Mali/da." V. Sulbeyeva (Pekt hangi fakültede okuyoraunuz? Matilda.) fal'sifikato r Sahtekàr. fam lli ya 1. Soyadi: "AlI.zJ kIzT familiyalart. In üstünde pazll 'v P.Ê.1fi!J!l. " A. Çerpakov (Su insaniá nn soyad lan . En üste ya.zl lm~ 2. Soy. tenatlk Fanatik. fan atizm Fanatizm. renera Kaplama, kontrplák. fanfara müz. Uzun boru . fa nta ziya Fanlezi.
tata Far. avto mobil' tereren otomobn ta rtan. farfor 1 . Porselen. 2. Porselen(den). farfor rdjs-hemrs porselen kap kacak . farmako log Farmakolog. farmakolo giya Farma koloji. farmatsevt ê czacr. tars tiy. Fars, yann güldürme oyunu.
fartuk Önlük. fa sol' bot. Fasutve. f as on Mode l, kesim.
taetst Fasist: "Nemets fa$isttet1 çirTbiske i1eede kTr kiFJbTstïler." F. Burnakov Alman tastsnert yurcumu za çok qirdiler. ) fa~izm Fasizrn. faza Safha, evre. fazan Sü!ün. federatsiya Federasyon. terdeer Sagllk memuru. tereten Ftkra, k öse yaz tsr. feodalizm Feodalizm. ferma Çiftlik : "Ulug nimes a a lnlll kTzJlerT çazldagl tog/sta paza aalmfi oortah fermazmda po /g/aannar." I. Topoyev (Küçük köyün fnsanran ovadaki iste ve köyün çiflligin deymrsfer.) ferme r Çift lik sahibi, çiftçi . festival ' Festival. revrer Subat: " Fevral kûnTnlfi çeo-çenn çariina harahtan ça/tan tur!'jan." A. Kuzuçasev (Subat qûn ünûn apaydtnhk 1!}lgmda gözleri kemesryor.) fi1'm Film. fil'lr Filtre. fillyal Sube. filolog Fitolog. fl lologiya Filo loji. tnos et Fitozof: ~ KönT, haydi trpçe/er filosoftar, konkretno sun(:j tur!'jiZarb/s ." V. Sulbeyeva (Dogru, neen söyle rler tnozonar . sornut soru soranz.) fllosofiya Petsete: "Novosibirsk universitedfnTn filosofiya fakultedinifi studentï polgam." V. Sulbeyeva (Novosibirsk Üniversitesirtin Felsefe Faküttesinde öqrenci idim.) flnal Final. finansovay s. Mali.
.....
- 126 -
fini~
fini~
Flnls, bitis
formatslya Gelisme safhasr. formlrovat' polSekillendirmek, biçimlendirmek. formula Formül.
trntste- Sona utasmak. finskay Fin.
fitil' Fitil. flzik Fizikçl. fizika Fizik.
formulirovat pol- Formüle etmek . fortap'yano Piyano . fortoçka vazfstas. peneere qözü. fosfor kim. Fosfor.
fiziloglya Fizyoloji. fiziyolog Fizyolog. fizkul'tura Beden egitimi. flag Bayrak: " Tura catunnermae f/agtar hizi/g/ap pargan. " V. Kobyakov (Bina k ösele rlnde beyraklar krzartycr.) flakon Kapakh i?ii?e. flanel' Fanila . flang Cenah, kanat. fleyta Flül. flot Fllo: "Kirek po/za. plstifi vozdu§nay flat / tuçee toglT nonnom turar. M. Areanov (Gerek irse, bïzim doqu filornuz / Dûsmana korkusuzca kari?1 koyar.) f1yaga Matara. P
fokus Hokuspokus, sasnnc, oyun. fol'klor Folklor. fonar'
Fener: "Alelbay, e/ektnçeskay
tonemen ooemm ço/m çerunp ala, zaboymfi tüblnzer ide oesnr
.mn
funt
slhhan, çe par po/baan. S. Çarkov (Alcrbay , elektrik tënerlyle kendi yolunu aydmlatarak, maden ccaçnun ucuna ooöru yürümü!ji. fakat çok uzaöa gidememi!i.) P
fotoapparat Fotogral makinesi. fotograf Fotcörafçr. fotografirovat' pol- Fotoqrat çekmek fotografiya Fotograf resim. fotokartoçka Fotograf. foye Fuaye. fraktsiya Grup, hlztp, Iraksiyon . frantsuz Fransiz: "Pïreen tïpçe, çüzrn teder adm frantsuz. V. Surbayeva (Birisi diyor, yûzûn Hakas acm Pransrz.) frantsuzka FranSIZ bayan : "A min o/arga frantsuzkabm." V. min suras Sufbayeva (Pakat ben onrar için evlifik d1i?1 Fransmm.) fraza CÜmJe. frazeologiya Deyim, tabir. frezernay Freze. P
rreaerovsçuc Prezeer. front Cephe. frontovik Cephede bunman asker . frukt Meyve . frukttlg Meyveli .
fond Fan: "Ahçazm haydag -da fondtarga sünblsçe. V. Sutbayeva (Parasuu birtakrrn tonrara yatmyor.) fonetika gr. Fortetik . forma Forma. sekn, biçirn .
fugasnay Läglm. fundament Temet, esas .
formalIg s. 1. Forrnah, belirli bir tip elbieest olan: "Öón oosten. prayzl soldat formaflg/ar." A. Çerpakov (Belli basmanrun hepsi eskert elbiseli.) 2. $ekilli . formalist Sekilcl.
funktsioner Fonksiyonel: "A min otmee çarabaan funksionerbln. " V. Suthayeva (Fakat ben bir lse yaramayan fonks iyonelim.) funktsiya Fanksiyon, vazlfe, görev. funt Libre.
P
formalizm $ekilcilik.
rutayka Kazak: "POZI, fufaykazm suurgan. " I. Topoyev (Kendi kaza -
gln,ç,k~.)
furajka
- 127 -
furajka Kaskef "Anaii çeea pu allptl izer oyiinzar euenamtnenen. pazma pozmliioh furajkazm kizTrtTblsken ." F. Burnakov (Sonra sevas ç! bu katuamaru ever çukurtuquna binommrs, baema kendi kasketint g iydirimi~ .)
furgon Üstü kapall araba: "Boçkam furgonga, hap çTli, haap, j( teenscen." M. Bainov (Ftçryr arabaya torba gibi tularak yüklem i~ .)
futbolist
futbol Futbol. futbol myeçr halhaa kire togllahtan pargan futbol topu kaleye yuvarlana yuvarlana girdi. futbol cyna-futbo! oynamak . futbolist Futbolcu.
-G\ ga Hektar.
,
)
gabardin 1. Gabardlntkumes). 2. Gabardin{den) gabardin pal 'te gabardin pa lla.
gabaril óiçu, eba t. gagara zool. Pupla . gaf'vaniçeskay s. Gal vani nizmle ilgili. gal'vanizalsiya Galvaniz yapma. gal'vanometr fiz. Galvanometre. gal'vanoplastika tek. Ga lvanoplästi. galantereya Tuhafiye . galantereya maqaztm tu hafiye meqazasr. galereya Galeri . kartlna galereyazl resim ga lerisî. galife Külot. gallyutsinatsiya Halüsinasyon. 9alo~a
Galos.
galstuk Kravat ~ Kögenegrnrn appagas moydmg ma pa/gaan ham larrJl
gats~
na
~alaazma2
iOöTe
tibiretçe ." G. Topanov (GomlegrnTi) bemb eyaz yakasma baçtanan siyah iRek kravanru. iki parma çtyla dev amh oynatrycr.) gaistuktIg S. Kravath: "Am «tnes mnruer hiZI/ ga/stuktlg/ar çag aabls ~. Bu rnakov ($imdi me~~ doq ru knrntz r kravalill ar geliyor. ) galun Serit, surna. gamak Hama k. gama~ Tozluk . gamma m ûz. Ga m.
gangrena tip. Kangren . gangster Gangster. gaplologlya gr. Hece c üemesf. garaj Garaj: "A mmda enm çeçpe ço{;lll AM'i o!QP...a garaj tu.!E:." V. Maynasev (Fakat burada allm direk yok J Onun yerine garaj var.) garantiya Garan tl. garantiya plr- garanti vermek .
-
garantiyallg s. Ga ranli li. garderob Gardrrop, elbise dolabt. garem Hare m. garmon ' Armoni ka. garmonika Armonika. garmonist Armonikacr. garmoniya müz. Ahenk, uyum. garnir Garnitür. garniturTaklm . garnitura Garnitür. garnizon ask. Garnizo n. garpun Ztpkm. gastrol' Turne . gastrollrovat' pol- Tu rneye çekmek . gastrolyor Tu rneye çtkan sanatçr. gastronom 1. Yemek sever, yemek uzmam. 2. vernekte ilgili. gastronom magazini yiyece k magazasl. gastronomlya Boqez dü~kü nlügü . gaubitsa ask. Obüs. gauptvahta ask . Askerî haprshane. gavan' liman. gaz (I.) Gaz. gaz (11.) TÜI. gazeta 1. Gazele : "Uzun odlrÇlhta Ivan Petroviç gazeta hlgmp oauçe" V. Sutoayeva (Uzun ol urakta Ivan Petroviç gaze te okuyup olur uyor.) ~~2Y gazeta hli;)l r· her gün gazet e okurnak, 2. Gazete yle ilglli. gazeta to glnçlZI çazet e çans aru. gazeta Ç~I gazete kagldl. gazetçik Gazeteet. gaziflkatsiya Gaz hállne getirme. gazifitsirovat' pol- Gaz häline gelrnek. gazogenarator aazolen. gaz jeneralö-
rü. ga zolin kim . Gaza lin. gazomyot ask. Ga z makinesi, gaz atan makine.
- 130-
gazon
gazon Çimen. gazonça çörerge ç arab ln ça çlmreroe ytlrûmek ya7 sa k. gazta- Gazlamak. gaztlg s. Gazh. gege mo n Hegemon. gegemonlya s. Hegemonya. gektar Hekter. gektograf Hektog raf. gelly kim. Helyu m. gemoglobln Hemoglobin. general General. general'nay s. Basnee. genel. generalltet Generaller. generator Jene rat ör. genetika biy. Genetik. genly Deha. gen lyal'nay 1. Dàhi. 2. Dähice. qenetab Genel kurmay. geodeziya Jeode zi, meseha bilgisi. geoflzlk a Jeofizik. geograf Cografyac!. geograflçeskay s. Cografî. geograflçeskay karta ccöratt harila.
geograf iya Co öretya. geolog Jeolog: "Paskaa, Naytaa, geolog ipçrlerge paza meçee • çibfrgf çastan hay-hay artlh, çe pfs am daa çiitpfs, anzi sm." V. Tatarova (Paska'ya, Nayta'ya jeolog kadmlara ve bana, yirmi ya~ epey uzak, fakat biz hálá genciz, bu gerçek.) geologlçeskay s. Jeolojik. geo logiya Jeerolt. geometrlçeskay s. Geometrik. geometrlya Geomelri, hendese . georgln bot. Dalya, yrldrz çiçeqt. geran' bot. Illr çiçegi. gerb Arma. gerbarly bot. Kurutulmue bitki koiekalyonu. gerbtil) s. Armalt. german Alman: "German çirfnzer çir körerge parça ocur. n V. Sulbeyeva (Almanya'ya ver görmeye gidiyor.) germanskay s. Alman, Alman'la ilgili. germetiçeskay s. Hermetik.
gimnastiçeskay
geroçeskay s. Kehramanuk . gerolka Kahramanhk tarihi. geroinya Kahraman kadm. gerolzm Kahramanllk. i stenl s gerolzmi emek kahramannqt. geroy Kahraman : "Pfst/i'i geroYlbls ograda fzTgfnzer oylablshan. A. Kuzuçaeev (Bizim kahramammu bahçe kaptsma do{Jru kosmus.) glatslnt bot. SümbOI çiçeg i. H
gibrld biy. Merez. gibridlzatslya biy. Melealesûrrne. gidrant Yangm muslugu. gidrat kim. Hidrat. gid ravllçeskay s. Hidrolik. gidravliçeskay press hidrolik pres. gidravlik Hidrolik. gldrld kim, Hidrit. gidroaviatslya Su havaclllgl; dentz uçakla n. gldroblologlya Hidrobiyoloji . gldroelektrostanltsya Hidroelektrik santreu. gidrogenerator Su [eneratör ü. gidrogeolog Hidrojeolog. gldrollz kim. Hldronz. idroliz. gld ro log Hidrolog. gldrologlya Hidroloji. gidroplan Demz uçaqr. gidropul't Strtnqa, pompa. gidrostanitslya Hidroelektri k santrali. gldrotehnlk Hldrcte kruker. gldrotehnika Hîdroteknik. giena zool. Sutlan. gigant Dev, oevesa gigiena Hijyen , temizlik . gigroskop Nemölçer. glgroskopiçeskay s. Hidroskopik. gi l'za ( Fi ~ek) kovam. glmn MiliT mars . gimnast Jimnast. gimnastlçeskay s. .Jlmnastikle i1gili.
gimnastika
- 131 •
glmnastika Jimnastik. gimnastyorka Asker gömlegi. gimnazist liseli; kolej ögrencisi. glmnaziya lise. ginekolog Jinekolog. glnekologiya Jinekoloji. j giperbola Mübalaga. giperbolahg s. Mübalagah. glpertonlya tip. Hipertansiyon. glpnotizyorHipnozcu. glpnoz Hipnoz. glpnozta- Hipnoz elme k. glpotenuza mat. Hipotenüs. glpoteza Hlpotez. gips 1. Arçr. 2. s. Alçt(dan). glrlyanda Çelenk. glrya Kanlar, teraz! tasr. gitara mûe. Gilar: ~Altl htlllg gitaram Alton ünnen köglezin. n V. Mavnasev (Alti telli gilanm I AJlml!} sesle çahnsrn.) gitarist Gitarcr. gla gol gr. 1. Ftil, eylem. 2. Ffille ilgili. glasnay gr. s. Ünlü, sesü. glasnay tapsag ünlü ses. glisser Glisör. glist zoo l. Kurtçuk, solucan. glitserin Gusenn. globus co{}. Ver küresi. glyukoza Glikoz. go llandets s. Hollandah. golevastik zool. lribas. golubok zool. Gûvercin. sas go lubek yabanl quverctn. mlr golubogl ban!} güvercini. go lubo k uyaz t qüverein yuvasr. gonçar Çömle kçi. gonorar Ücret. go rçitsa Hardal. gorelka Havagazt brûlörü. gorlzont Ufuk. gorkom $ehi r komttest
gramota
gom Piyade borusu. gored Sehir. geroh Nohut. gorsovet Sehlr meclisi. goryuçay vakrt. gosbank Devlet bankast. gosbyudjet pevret bütçest geskredit Devlet kredisi. gospital' Hastane. gospodskay Derebeyi. gospoja Bayan, harurn efendi. gostlnltsa Otel. gosudartsvo Hük ûmet. gosudartvennay s. üevretset. gotoval'nya Pergel tekrrm. govor gr. Agtz, eive. graç Ekin karqasr. gradus 1. Derece, açr. 2. Derece, steak11k seviyest. gradusnlk Termometre, steak ölçer: "Ho/tiicaa sttme kizi jdTniii iziin sineeen gradusniktr suglblshan, anan rstrp tuthlap körgen. nl. Kotyusev (Kollugu attme insan vücudunun stcaktrq tru örçen dereceyi sokmus. soma çekip baknus.) grafa 1. Sütun. ikinci grafada ikinci sötunoa. 2. Paragraf. grafik Grafik. grafika gr. Grafi, sexn vaztsr. grafin Sürahi. grafit Grafit. graJdanin vurttas, vatancas. grajdanskay s. vurttesnk . grajdanstvo vatanoasnk. yurttasuk. gramm Gram. grammatlçeskay s. Gramerle ilgili. grammatika Gramer. grammoton Gramofon. gramota 1. Diploma, vesika, beige. 2. Okuma yazma: "Pu klstl gramotaa ügretse, ol kiz; po/ar. N. N
- 132 -
granat
Tyukpiyekov (Bu krza okuma yazma r öqretntrse, 0 adam olur.) granat {l.l 1. Nar (meyvesi). 2. Nar (agacl ). granat (n.) Grana1, grena.
grek Rum, Yunan ll. grelka Su tandm. grifeI ' Arduaz parçast. grim Makyaj. gripp Grip.
granata Bomba: ~ G@[!HE! ltii ho/da / Kirek ting timïnde / Ki/gen nrces 6/erge / Granafa, uh M. Kokov ($.!!l!L saqlam ellerde / Gerekli suàh hazuda / Gelen düsmam öldürmeye / Bomb a, mermi yerinde!) grani1 Granit grani1sa SInIr, hudut: "Granitsa Mi holda, Kirek ting timlnde, Ki/gen /lrcaa ölerge Granata, uh onnaet" M. Kokov ( Slnlf saqtem eneroe / Gerekli siläh haztrda / Gelen düsmam öld ürmeye / Bomba, mermi yerinde!) granka Tashi h provas t. gravyor Hakkak, ovmacr. gravyornay s. Oymecrhkla ilgili. gravyura Hakkak isle ri, gravyür. grebyonka Di§li kol. greçeskay s. Yunana ait. greçiha Arnavut dans t. greh Günah, yaztk . greh tlg s. Gûnahh.
grippoznay s. Grip{li.) grlpptlg s. Gripli, grip olmus. grossmeys1er Grosmayster. gruppa Grup. gruppirovka Gruplasrna. gru!ia Armul. gruz YÜk. g~Çjk Yük isçisi. hamal. g~ik Yük arabast. guba cag. Körfez, koy. gubernator ven. guberniya Viläyet. gubka zool. Sünger. gudok Düdük. g-;m;nlst Hümanist.
onnaer
gVQzdika
gumanitarnay Sosyal. gumanlzm Hümantam. gutalln Kundura boyeer. gvardeets Muhatrz subayr. gvardeyskay s. Muhahz, muhaftzla ilgili. gvardlya Hassa. gvozdika 1. KaranfiL 2. Kuru karanfil.
-Hhaaclbk . hael
.,,po
haah Kabuk.
~
h;;h. (I.) (di!?) kemasmak. hastah çrstek çip , ti zim tabrah haah par dl oquntasmarms yerras yiyincè disfm kamasrverdi. / haah- (11.) (has ta] Kötûlesmek. haa hta- Kul;' ötmek, karga gaklamak: 1
pJlbmçelken kiii7fä:1gaa ) 1 "po.Ltrtrn tööy: haahtapca, haahtapça, a pl/fp al, nime haahtapça . V. Sulbeyeva (Ken di dilini bilmeyen insan kargaya benzee Gak lar, gaklar, bil bakaurn niçin gaklar.) h
haaht;;;; Kuslar ötüsmek. goluboktar ha astasç alar güverc inler ötüscvorlar . haahtat-Kusu öttürmek. haatrnr- (I.) Di!?i kamasttrrn ak .
haahnr-
(11.)
(hastayr) Kötülestlrmek,
· ~lrla$tl rmak.
h~.L Çub uk .
n!skecelç: haal inc.!Lçubuk. 8kagaç çubu öu. haala- 1. voremek. adrrntamalc " Hoy hadar!v haa /ap tur odlrzln, ya?" V. Kobyakov (Koyun otlafl8 adtmlaytp duruyo rsun ha?) 2. Geçmek, a~ mak atlamak. IrkTn azrra haalae~ig i geçmek, àtlamak3. Geli~· mek, uerternek, inktset etmek. ço n demokrati ya çcnnca tabra h haalap ça haik demokres t yöï'ü'nCa çabucak jlerliyor. h~aa l
haalag 1. Adrrn pir ~ haala g itpe bir adtrn bile atma! pastagl haalaglar çocug'~ ilk adrmlan. pQ!g~a ~al~g""!!y aorrn ba§l, her adimda. ulU9 haalag larnan büyük adrmlarla. hail la9.-.!!.Q.s- aorm atmak. haa lag it- aotm atmak, adtmlarnak. 2. Adtm, uzun!uk ötçüsü ça~ag! çibi rgi haalag ge~i yirmi alm.
haala s Adrmlama, ao.mrayrs. haalas - 1. Arhrnlasrnak. 2. Geçismek, birlikte asmak.
haalat- 1. Adimlat mak: "Çenm u/ugrn hlzmp / ç é!pçan ide azaam haa/aftln. " S. x adrsev (Geni§ ovarm krsaltrp I Çevtklestirerek adtmlattm.] 2. GeçirmeR;a~rm~ haa lha Bahçe kaprst. bahçe duvan kapis t: "Kö/ig/ig s ttemt sigaf/p, ograda haa/hazi çaapçathan K/a§a, oy/ap killp, tapsaan. ~ I. Kostyakov (Kosurniu atlan çrkanp bahçe kaptSIn! kapatrrus Klasa , kosuo gelerek konusmus.)
haalhahg Kaw.1I, kaprat olan: "Kök ----;ïäa/haltg turacaht/ kör sa/lp, közenek tnnnzer pas ki/gen. " S. Çarkov (Mavi kaprh evi qörûp, pencere yanma y ürüm üs.) haama 1. Les. 2. Alçak, rezil: "Ay-a-ay, rIo 'i. neemeten novtennssr k6tip , 'j P h,yganah 'ab'Snaij tnsnmmeçe." V. Kobyäkov (Ay, ay, alçaklart koyunlanna bakrp ukalaca bir sesre bagmyor. ) haan Mart, haik takviminde üçö ncü ay. haancrh Yigit. çitTg haanerf afacan . hääP"«hap. jp) Keprp : "Timur am ça/aas halnan moynman haap algan." I. To po yev (Timur onu ~l&k eliyle boynundan kaorms.j "Sança, ktiDekJiJr haap, çügürgen." l. Topoyev (Sança kovala n kaptlgl gibi kosmue .) haar1. Krzartmak ~ haarRatates krzartrnak. 2. Kavurmak: "Tg/ganm eyrenne ë a/ay ba ablrthrnan neeno, Isïo a/zan, haydat) daa QM.. taglsta tqblrah
sunsebeesin.
sstsbessuï."
N.
Tyukpiyekov (Unu, ayranla veya
naardrr
- 134 ·
abrrtluyla kavurup, lçsen, i$ ne kadar zor olursa olsun, actkip susamazsm.) huzuh haar - çam flstlgl kavurmak. 3. Yakmak. izlg timirge holLm haenbrsnm steak demirde elirni yaknrn. 4. Soguktan kavrulmak, daglanmak. sooh timir haarça soçuk demir dag!lyor . haerdrr- 1. Kavurtmak. 2. Krzartrnak. 3. ..; Soquktan daglanmak, kavrulmak. haargan t ênenl, melun: "Su-uyt, 11 haartjan!. Su-uyt, çik pashan! hlShlfTp, ol, ikThalm tarbaytlp, tornt tüzTp, taftjl çrli aylahtamblsça. u V. Kobyakov (0$$1 melun! O$$t alçak eevtan, 0 iki elini açrp, durup kar~ maç gibi dönüyor. ) haarg is (I.) Uzun, kalm kap.
habas
yagll kemer.) 2. KaYI$(tan). haas hur kayrs kemer. haas p!x!k kaYI$ k5 1. haash amc / kaYI$ kamçt. haas çü gen (ek) kaYI$ ~g i n . haas bk. Haas (I.) haat- 1. Somurtmak, surat asmak. 2. ." " (tstennen krz) Reddetmek. haay sagoEk$i. haes sagoKav. habag Bahk agl. habah lçki: "Purungl ulus habahtl hQ(Çl:HJiJ,n ülecefiner. amdl{}lfar, tTzen, su(} la çTli Isçeter." V. Tatarova (Eski insanlar içkiyi yüksükle börüscrtermrs, slmdikller ise su gibi içiyorlar.) haban Erkek domuz.
habar 1. Haber, RU9i. tQ9E!!!Çi hab arlar son)laberler. Ibdefi çahsr haba r aldrm evden iyi haber erdrm. ",. ~ Habar hatl g, hatt ar çadlg. Atasö- ) IJ zü (Haber köt ü. kanlar uykueu.) "Pu neosr, pray çeyihp / Parçan çoràe 4 . Yakrlrnak. istTIgen. u P. $tlga$e v (Bu haber hep haanm Yurat unuyla ayrarun kanstmlyayrtrp I Bütün halka duyulmue.) 2. q masmoan eroe eonen içeeek. lhbar, haber verme: "Mmda pTstTfi dee tuyuh heberae tilI/lJ.fill..ÇÖrgBn haarl sap - Vur mak. kizJler par ba"'7iiiiiiäg ." V. Kobyakov haarl tart- Aniden çevtrmek, sertçe d ön(Burada bize gelen ihbarda, hazrrdürmek. tanen ktslter varmts Q..a lib<}..) 3.S Öyhaarta zr. Bütünüyle, tamamen. lentl, eayta, rivayet. habar çoh ha\ ~ ~ Poftjan ayaan haar/a coneenn, bersiz. Magaa pïrïámclh haidimin." M. habarla- Haber verrnek, büçüendlrmek: Balnov (Olan rueèhametini b~.tü.~üy "Amn üçün min sJrerge, kilzTnner Ie yudumladm I ana bir damla btUp, habarfaabm çi." V. Kobyakov "c rakmadan .) (Bu yüzden ben size qetsinler diye haartpah Musteneen söz . haber gönderdim.) andagl haas (I.) Kaçin veya Kaç (Hakaslann bir habarlarm habar la oradaki haber- . 'I'- boyu) haastarmfi arazmca hJrgls leri bildir. @ k par Kaçinlerin araemoe Klrhabarlan - Haber almak, bilgl almak. glZ boyu var . ~ hab ar las- Haberlesrnek, bilgilenmek. haas (11 .) 1. KaYI$, kemer: "îoreemö '\ G\. hol/aamn haazm hatap pa@ap tunp t:la!lali,- Kubasrnak, yarrhrnla srnak , ortakIJk kurmak: "Amat sin meçee ot ol çoohtap turça." V. Kobyakov (Dot~arli'1.a habazar noen. ya, ay-ool? ru attn kola r urun kaYI$lnl yeniden > -küffmzlrep çoohtança ki/gen kTzT. u baglaYlp konU$UYOL) çanda ) V. Kobyakov {$i mdi sen bana ot çagllg haas . Bilmece, ytlan (Ovada
i
haargis (11.) vassr. hatrg ls (lil.) Beddua , kargl$. C'. haarg lsçll s. Bedduacr. haanl- 1. Kavrulmak . 2. Krzarmak. 3. IJ Soquktan oaäranmak. kavrulmak.
P
'\ i
- 135 -
habasçi
yük lemede ya rdrrrt eders in, ha? diye oülum sey erek kc nusuyo r gelen ki!?!.)
"çonuen Aydomti sm habasçlzi poJgan. n V. Koby akov
hebeeçr varermee
(çot urah . Aydo'nun gerçek yerormcrst oimus.) ha bat ÖlçÜlü, dengeli. habadl aa8tlg agz i ölçüsüz.
çoh
habazig Kubasma, yardunlasma, akli! olarak katûma : "PTstlfl sarinail habazig çoh po/ar." V. Sufbeyeva [Biz im ta ranrmzoan ya rcrmrasma olmayacak.) hab lg l~
xamasma.
habrh Kab uk: "Hablh /a osnessui. - Paztrn ay/ança. "V. Sulbayeva (Kabuk gibisin. Bastm oönüyor.) kr§.
hastmh. habu- 1. Bûrûnrnek, kaplanrnajc "ÇimTil
üsW toop pastablshan / çuuer haraa habl/ça. n A. Topanov (Yerin üsfü donmaya bastanus I Dereler geceye bürünüyo r.) 2. Tutusmak. SIZlr otha habrhbrsnr sama n etes
alrrus. hebure 1. Kaprlma , tululma, yakata ms. 2. Tutusma . ates alma. habm- 1. Kapma, tutunma, yaprsma: "Aydo, kinetln habma tsrup, tTs pas-
tana tura homp, hoynmail çanmni kisken ipek Wbi sigar kilgen. n V. Kobyakov (Aydo, aniden tutunup, diz lerinin üzerlne kalktp, koynundan vansr kesumrs ekmek parçes! çrkamus.) 2 . mee. An lamak, farkma varm ak: "Of, harah eao, safjlS taa
çenst habmarr;]a mailnanmaanda, pazoh
tazllas
istllgen."
N. Domojakov (0 göz açrp lam da ne orou áunu anlamadan yeniden patlama i!jiitilmi§ .) Soonda habmza ë, oray p o la r. Atasözü (Sonunda enla rsan geç olur .) nebmeen EI baqajr. t udmeen -h ebmeen tekr. esya. kap kacak . "
habmh
habmcrh
«u. Kap t kolu .
habmdJr- Akhna getirtmek, anlasumaerm saglamak: "Oton tusta afjaa SaglS habmdlfgan ol am/(, haydag-da pesneçu eçmçenn ün. n N. Domojakov (Tam 0 srraoa onun anlamasim saglam l§ 0 sükunet, ta rkh apaçrk ses .) ~~Ak la
ge lme, hatrrrarna.
habJm~_!!ê' Akla yatkm,
uygu n: "Ol pTr dee habmlstlg sa~ kirTn po/bin odlr(jaiî b ~omojakov(5 hiç uy-
.~ çözum bulamayarak olurmuf.)
h.!!!?Wth Yctculux terëst. hebrrehten- (yolculuga) Hazrrlanmak. hebtra tart- Kabarmak @nera srh çlrde hetnra tertip paräen kaplama nemli yerde kabarrnrs. h.!lbl!®Da- (midesi) Eksirnek. hablrga 1. Kaburga. 2. Bögür, yan: "Yekm. at üSfünJ'irilTn po/bin, at
hablr(jazmzar nandlglp par(jan." V. Kobyakov (vakm al üstönoe tutunemayrp atm kaburgasma dogru " Tigey oönmüs.) 3. Yamaç:
habJr(jazmdatarap par(jan çl/(jllarzar üküs salgan. n N. Domojakov (Tepe yamacme dag ll
arm:
-
Böq rûne , yanma vutmak. 2. Dag yamacme gitmek, vürüme k.
hablrga la~
hablrgalas- 1. (birlikle) Böqürterlne vurmak. 2 . (birlikle) Dag yamacme yürümek. hablrgahg s. Kaburgali , güçlü kuwetli. , hablrgal l{j at güçlü, kuwetli at. hablrgali zf. 1. Kabu rgadan , b ööürden. yenoen halm hablrgall tut eenp stolça saphan kolunu yanla ra açarak masà yäV- llrmu§. 2 . Yamaçtan tag hablrgall tüskem dagrn yamacm oan indim. habmh s. Kambur.
- 136 habml- (Yllan) Ktvnlmak , bükülmek.
habts
1. Kaptema. tutusma, rnücadeIe: "Sang tay ulug a/a tuuns çügürJste çlfgllarzar çidfzTp od/rgan." N. Oomojakov (San tay
f
büyük kaçremaoa yükilara dogru kosup yettsmts.) 2. mee. Kapte. tutma. yakatama : "!j3aglslras çah nanga çathanda, uygv daa /adlilg, amfi hablZl daa /MlVJ." N. Oomojakov (KayglSlz yana yatngmda. uyku da tath, onun uykuya dall~ l da ~. ) 3. Mücadele. 4. Kavga etme. d öv üsme. heers- (I.) 1. Kap.smak: "çotnr aday, ahsah taa po/za, ROS sa/miTIäán: tebsze füsken. " N. OomoJakov {Ala köpek, aksak da orsa, sereest 'bT-'"
räKmaml ~, kapl~ lverm i~.)'2':'
TU-
tuemak . 3. Mûoadele etmek. 4. Savasmek.
( habt s- (II.) sago(ates) Tutusmak. { hab lstlr- 1. Kaprsnrmak. 2. r ut usturmak. 3. Mücade le eltirmek . habizig 1. Kaprsrna. tutusma.. 2. Birlesme. ilierne. yaprsma. 3. MücadeIe etme. 4. Döv üsme, savasma. habhh Küçük deri torba, dagarcIk. habo Kav: "Habomfi tadlilg /Zl tunçuhha saphan ." N. Domojakov (Kavm tatn rs! kok mus .) krs . haba habote nnh Küçük oen torba. h~ zt. 1. Tam orta, orta ver haborta çerdr m tam ortadan keslim. 2. On ikiden, tam lsabet. 3. ( Tam. 4. Tam zamanmoa. 5. Karsr-
smoa . h~ay lnatçr, direngen . haeagay hls fna tç r krz. haeagay çll gl ertendrrarqa pi rbinçe lnatçr at
û-
zerine bindirmiyor. haean zf. Ne zaman . ha ean kile rzi i'i? ne zama n geleeeksin? pan n da ( her zaman, hiçbir zaman . ol kirek neeen -ca polgan 0 olay çokes-kiden ol mu~ . h acan daa a) Her za-
,~ :;-
-,
hada
man. b) Hiçbir zaman Huu pastra haraqma hum tolbas haean daa , açln paymii har aqma ertm t olbas haean daa. Alasözü (Kir cashrun gözüne hiçbir zaman kum dolmaz, aç gözlü zenginin gözüne hlçblr zaman arnn dotmaz.) ami'i zave ttenn pi s haea n daa und uoasprs onun ögütler ini hiçbir unutmeyacaqrz. haean zaman plree bir gün. haeannafi peer uzun zarnanorr. çok eskiden bert. haeannai'i hacanqa astman asua. vüzvuoan y üzvua . haeangl çok önceki. haeang l purun na fi çok eskiden. evvel zama ndan. ha cr- Btçak egrilmek . hae ~ 1. Serit haem krnnneü itken sertor kadifeden yapurms. 2 . Pantolon !)( kemeri.
.r '"
hecua- Kenanna sertt dikmek, to nm -
hl ZIJ torgma fi hamlaan elbiseyi krzu ipek serit.e süstemis.
~-
Kaçmak: "Tappin halelhp/s, a/çah neçunetu:" V. atha münJp, Kobyakov (Bulamadrk, krsa sta biJ-nip kaçnus.) h ls haç edrr, aa l ~. n~ krz kaçar, agv ! doner. 'l
- 137 -
hadaQ
UzibIs
saf!)a~anca,
hada
~:} çó/enerç~s. ~ V. Tatarov:a . (Kara
ba~ l ml Z aQarana kadar birlikt e 0lurduk, ak di~jmiz saranncaya kadar birbmmize d~ olurduk.) hada ügrengebis bittikte ö{lrenim görd ûk. hada çu f!P:- birlikte yaeamak. hada to reen hanndas kan kardeel. Hada astap, hada suh sap çör, çe arg lzlnm testene. Atas özü (Birlikte ecrk. birlikte susa, fakat arkacasuu brrekma.) hadag 1. Karakol 2. Nöbet: "$0/ ---.... . . -( ~>q lolmda Klçjg;f/Y,g tag/ar hadagda ~.... Çili tu äer. ~ F. ü umakov (Sol yanmda Kûçük Hl Ylg daQlan nötette gibi duruyortar.) 3. Bekçi, nöbetei . had agcl Nèbet çi, bekçi. ib hadagclZl evde oturmay r seven.
..,
hadll
ma/nul hadariin / Has üstünei'i 00rapça lar." A. Topanov (Çok malm otla nm asrm I Tepe üslünd en gözetliyorlar.) had anl- Beklenmek, güdülmek, onatu- " mak. hadarts BekIeme, gütme, otlatma. haëla ns- BirJikte beklemek, gütmek: "Am 0 / pazoh pabazma hoy öeaens turar." I. kot yasev ($ imdi 0 yeniden babas tyla koyun ctlatrr.)
hadart- Onafmak. gütmek. i nek had artmek otlatmak . h~dl!}las Ceza.
1. Katma nh, ku~tmah .)Hmh had,/ Gl ada daa Kirek nandm{} pirerbis. " M. Kokov lJWK kam $á vaste c a I Gerekli cevet» veririz.) 2. Katn: -Iki hadd tas paza pir hadtl éi!Jas rurafar. - I. Kotyusev (Iki kath tas ve bir kath aQaç evrer.) 3. TaOOka: ~Am daa harash/ hadl/man sótün saapçathan. ~ S. çerkov (Hà· lä da katanuk tabakasmdan serinlik vuruyor.) hadl l- (I.) Bir ~yi bahane etmek, yersiz çl kl ~ma k . gönlünü kn mak, ~ aQ tz kavç as r e.tmek. satasmax' "Hadilba eäeet Mati/da Honnoe, hadllbasslm. " V. Sulbeyeva (Sataema ona. MatiIda: Korkma satesmem.) kirek ço h nimee hadrlarga qerekslz ~ey i behane etmek. h~ (11.) Krvnlrnak .
h adll
hadar (I.) YaQ tabakast. had ar (11.) Sattr, çizgi. had ar (lll .) klz. TalihsizJik. hadar- 1. Gûlmek , ouatmak mal nadermal otlalmak: "Aydonaij hada mal hadanp, hara novterm açm aijn/ij ahsma kïrerden köp araç/lid" ." V. Kobyakov (Aydo ile birlikte mal ouanp, kara koyuntan vehet hayva nlarm agz lna dûsmekten kurtanyor .) p üür ho ym hadarb aca n. Atasözü (Kurt koyunu gütmez.) 2. Beklernek : "î imur. könektTtl çanmmca UfJ blZIP, rn twtnae hadar smtïen. ~ I. Topoyev (Timur, kovarun yansma kadar oöküp, min yamnda beklemeye baslaml ~ . ) h~~ M ü ~kÜl pesent. had arçt 1. Çoban, bek çi; -Yakm ç/lnul hadlldlf-Gereksiz yere arasim açmak. hoym irte çashlda hadarçl larma had lhs Sebepsiz çeusme. çnosme. pee r SO'/dlrad/r.- V. Kobyakov (vahadlll 5- Sebepsiz çeki ~ mek , birbirine kin, her YII koyununu ilk baharda çlkl~mak. çobanlarlna buraya getirtiyor.) 2. hadll hg Katll, tabakal l. iki hadlllig ikj Çobana ai! hadarçlOln In çobanm kath, tabakall. tûrküsü. kolholtlil mal hadarçlz i ( h adlO (I.) Kadln . bayan. kr~ . hadlt hadm (11.) Oinlendirilen (Iaria). kolhozun çobam . agas had arçl Zl orma nci. aday- SlO hadarçl zaQar. hadrt 1. Kadm. 2. Ya~h kadm. hada!,9 Bekieme, gül me, otlatma : -Ha/,h 1.
l
- 138 ·
hagas hagas
taz. 1.
Káglt. 2. Mektup. 3. BeI-
ge.
hagb-;-l . Koruyueu melek. 2. Auh. 3. Koruyucu, bekçi. hagballg s. Koruyucu melegr olan. t hagdan Kepek. ~' hagdanmg Kepekli ibektln irni çagllg, .r erJnçektiii paar hagdanmg. Atas ö'< ( zü (lvenin dudagl yagll, enner un \ bast kepeklL) hagdanmg pas kepekli bas hagdl r 1. Zayrt keçi veya koyun derisi. 2. Bu deriden kürk. hagdlr tonmg kölü deri elbiseli. hagl l- (I.) 1. v uruimek. 2. Taneeikler dökülmek. hagll- (11.) Bosatmak, rsstzta smak, len helasmak .
hagllgan Les hagl r- Öksür üp lükürmek, balgam tü kürrnek : "Sini, taynap-taynap ha~mp tükürJbTzenm kilçe." V. Sulbe yeva (Seni çigneyip çigneyip öksürüp lü küresim geliyor.) haglrlh Balgam. hag lrt Yerlesme ye rl. ulug hagll1 b üyük kasaba. hagrrttagl pala köy çoeu-
eno.
gu. hagla- 1. Baltayla yoni mak. 2 . kaç. Dogramak, yarmak. hah1. Vurmak, çarpmak: ~TQl
A
hahpan
turglablshanm ~ saltp, hahap pargannar." A. Çerpakov (F~I e..t.. ratte insanlarrn ourouqunu sezip ~m l !? lar. ) 2. Korkmak, ürkmek. hahacah 1. (snêbtaj Horoz. 2 . Bir çocuk oyunu. hahacahtlg Horozju (snêbj. hahaeahtlg mntrh horeau tûfe k.
hahala- 1. Gagalamak, gagaslyJa yerden yiyecek loplamak. tratres 1. Saema. ~a~rrr!?, hayret etrne. 2. Korkma, ürkme, korkus . ürk üs hahastrg 1. Sastrtrcr, saeuacek, hayrel vertel: "Mmda hayda~-da hahastig oym parçathan onr. " N. Domojakov (Burada sasrmcr bir oyun oynamyor.j nimedir mrnda hahastig? bunda sastracak clan ne? hahastig kizi sasuecek klst. 2. Korkunç, ûrkülüeü. hahet- 1. Sasrrtmax. 2. Korkutmak, ürkûtmek.
hatur- Öksürüp balgam tükürmek. batnnm 1. E k!?it i l m i ~ ayran. 2. Sert içecek. tçlc. hahla- (I.) Gaqalamak, qaqasryta yem tcp lamak: "Arthan-urthan daa çizem, rosnence hahlap afçam." N. Tinikov (Artrk rnamk da yesem I Doyuneaya kadar gaga!lyorum.) hahla- (11.) Islrk çalmak. Çistem çir altrnda hahlapça. Bilmece, dag faresi (Enistem yer altrnda Islrk çalar.)
hahpah 1. Kapak. 2. sago Göz kapagl. hahpahtlg s. Kapakh: "Bot holmda hahpahtt~ kgi tüüs paza öáfk kiptecefi ip tudm sstur. n A. Çerpakov (Sol elinde kaoaklr eski bir kap ve çeme dikecek ip tutuyor.) hahpan Kapan, tuzak: "Slrer prayzlfiar eçee hahpannar turglshazar. V. Sulbeyeva (Stzjn beptniz ona tuzaklar kuruyorsunuz.) tülgü hahpanga haap pardl tilki kapana girdi. ff
hahpas
- 139 -
hahpan turgls- kapan kurrnak, tuzak kurmak. hahpanga haap perdim tuzaga oüstüm hahpas Agaç kabuqu: " Turacah paza emö hlf;nda fit hahpazmafl çaphan etimerstv tut." V. Kobyakov (Küçük ev ve onun yanmda melez kabuguyla xaoatnrms küçük ambar duruyor.) hahpas soy - kabuk soy· mak. lbnff üstïn hahpasnan çaphannar evln üzerini kabukla kaptarmster. krs. hahpm
... nentea 1. An kovam. 2 . Slglrclk yuvast.
ha
- ..-'
hahtal- Silkilmek, sarsumak. hahtan- Silkinmek: "Haroo/ çapsmglap '"--pargan ottarm hahtana, pözTk çerai izlktT eno, klre halgan." N. Tyukpiyekov (Harcol. yaprean ctlan silkeleyerek büyük aheap kaplYI açi p, giriverdL) hahta.!: Silkeletmek, sarstrrmak. hahtrh Sacayaqr.
hahtlh- Kaybetmek, basanh etarnamek. hahtrr- 1. Vurdurmak. 2. (müzik enstrû-
hahpastal- Kabuklanmak, kuruyup kamam} Çaknrrnak. buk baglamak: "Zoyka, tlp/adls arahakas Hakas: "Harahtarman hakas zmae la suga çiriTp, suga hahpasta/ po/çatham T~ee çoh pargan imilerlnefJ hazal pargan." N. pf/riTstTg. n I. Kctyusev (Gözlerinden Domofakov (Zoyka, çabueak suya Hakàs oldugu s üpheye yer buakutaerp. susuzluktan kuruyan dudakmayaeek sekilde aniasrhyor.) lanru suya daldtrdr.) hakas tlli Hakas dm: ~iTrëKfétf hahpay ku. Vonga. köriTrllgennerTnefi hakas trlTne hahp!!J Kapan, tuzak krs. hahpas. kirlzTbTskëM er." A. Kuzuqasev (YÜhahpor- Delirmek, akltru yitirmek. palam rekleri kabardlglndan Hakas diliyle - - hahporça çocuçum deliriyor. konusmaya beelarmsrar.) hakas hahsa- (I.) 1. Gevezelik etmek. 2. Aglaçom Hakas halkr. mak, srzfamak. hakasskay s. Hakas, Hakasla ilgili. hahsa- (11.) Kurumak: "lcezl t6remil as hakasta- Hakasça konusmax. çarbazmaii, hahsap oerqen sookter h k zf H k SUglp, pTçirörrg ügüre haynatçan, a as!!!! ' . a asça. . . .. . pTreede it toglrablsçan. n N. :' h_2!.J'·) 1'. J~t~z~msIZ, te~l~slz, duze.~slz Tyukpiyekov (Annesi devamn bugh.al jdzl l~tlzam~lz .~ I~.I. 2.,:reeru~eday yermasrvra, kurumus kemikler SIZ, acemr. 3. Gorgusuz, qormerrns. koyup peynirli çorba kaynenyor. fl.!!-(Il.) sago 1. Güç!ü, saglam: "Aydomti bazen de et doöruyordu.) agas Tdi ffllenlp çoohtaan ÇOagl Çabustlfi könek hahsap pargan agaç kova ha/ çüregTn haynat sa/gan. n V. kurûVup çatlan us. • -Kobyakov (Aydo'nun böyle dile gehahsaQ Ta!jihk (yer). lip anlattlgl seyler, Çabus'u n güçlügü yüregini kaynatnus.) 2 . Güçlü, hahsah sag Kismet talih _. _".. ' '~ zor: "Ha/lh çom timnen smçe / Hal h~h- Kurutmak. tusruru sahslm p." ~Topanov (Haih..~ahtlr- Kurutmak. kl insanlan traztrlamyor / Zor kl!jil henset- Kurutmak. bekleyip.) hahta- 1. Silkmek, sarsmak, sallamak: hal (111.) 'ratsrz. yavan. hal ügre tatstz ~ ç§la nemsmsnsn, p!!Jdlcahnafi ah çorba. sastig pazm, anan moymn ~9ap hal- 1. Kalmak: "Hayzl krzi/er at azagmda, hanaa te.€..~B!!2.de hal paf/p ..." A. .Çerpakov (A.s:.2 sl1kelemek, mendIlle ak baljill saçml, sontur/ar." M. Kokov (Bazi kiljiiler at afra boynunu Sl~p ...) t1nda, atll arabanln telierlegi altlnda
t
halagay
. 140-
kahyor.) Hurup taa parza, kö]niîi odr halar; öl tee halza, hlyganlfi adr halar. Atas özü (Kurusa da qölûn otu kahr, ölse de iyinin adr ka1I r.) 2. Kalmak, artmak: "Hazanahta
haynathan sug ha/(Jan po/ar." l. Kotyus ev (Kazanda kaynatrlmre su
kalml§ olmali.) 3. Tamamlanmak, sona ermek anlarmnda yardrrncr fiil olarak kuuar utrr: "Hafiaa ulug çonnte aal arazmzar klre ha/gan, paza norm pargan Zoykamfi nlskecek slldl ipçlzlnln açlg tabJZlnan hada hanaa hogdlraannan pumsusurs aralasçatham istrl ha/gan." N. Domojakov (Ath araba büyük bir hrzla köyün içine girivermi§, Zoyka'nm meeelk agld l, kansmm aCI sesi ve araba gürültüsüy le kanstk i§itilmi§.) min çat-haldrm ben uyuyaxaldim .
halagay lsrrqa n otu. halah (I.) Un kanstrrma sopast kr~ . halgah. halah (11.) öot. A, oh. halahta- Ümitsizlik içinde baqrrmak, otlama k, pohlamak. halahtan- Ah çekmek, ahlanmak, vahlanmak: "Huday abacah, ha/ahtamp ala, Payusa, hacanoh üreen, çe tebubin ür pol pargan klzlnlfi söögln körlp a/arga klrçetkenge tööy sürdep a/a, apsahtJfl scoren lzlkser kfrerge mökeygen." A. Çe rpakov (Aman Tannm, ah vah lçtnde, Payusa, çoktan ötm üe, fakat uzun zaman butunamemrs insan cesedini qö rmeye girercesine çekinerek ihfiy ann arcmee kap tdan girmek için egildi.) halahtarus- (birlikte) Baqnsrnak, ah çekmek: "Nime po/binça çir üstünde, huday abacah ipçTler ha/ahtamshannar." A. Çerpakov (Ne olmuyor yer üstünde, aman
halbaqas
Tann m, kadmlar baglrl~lyorlar.) halama Serbest. açrk. arma ûar naterna çol po lar enden senrast açrk yot var. traren 1. Angarya. 2. Zorballk. 3. Vergi. 4. Sö mûrû .
halap raskm. su baskun. halas Ekmek: "Btot üstünde hurug butl/kalar, stakannar, ha/as condenten. n V. Sulbeyeva (Masa ûstunde bos siseter. bardakiar, ekmek krrmman.) Hatas çlriîi kilçetse, pes üstünde cetrba. Atasözü (Canm ekmek yemek lstediyse, oceqm üstüne oturma.) halas iderge ekmek pisirtnek. halat 1. Entari, sabahlik . 2. Önlük: uAnafi /liskecek plr sumkadafi ah ha/adm slgarabas , kizJp al(}an, oo/ahtlil tözee hazmda oatntnsnen. " I. Kotyusev (Sonra utskecek bir çantadan ak öntüqünû çrkararak giymi§ ve çocu öun yaruna otormus.) ha tattu (I.) Olta mantàn. hatettn (11.) Krzak ipi.
halathli lg s. lou (krzak): "Halathlflg soorga kölgen pora altlg." M . Çebodayev (lpli klzaga kosuran bora ath.) haJattlg s. Sabahhkh, sabahuk giymi~: "Oör nesterm uzun haiaflig çoon pügür ineyek Slmlhnail huydlr parigam körln parça ." N. Tyukpiyekov (Sürü kazlanm uzun sabahnkh, in yan, kamburtasrrus nine rahkla ürkütüp kovaliyor .) halayba bk. halayma halayma 1. SÜrÜ. 2. Çok (mal). halayma mall lg, ibi told tra istig sayrsrz malh, ev dolusu serv etll. halba Yabani eanmsaqa benzer bitki. hal ba- Yagml, kayrnaqtm almak. süt ûstün halbapça sütün kaymagml aliyor . ügre üzin hal bapça çorbamn yagml aliyor. halbagas zool. Sir ördek türü.
halbah
- 14 1 -
halbah (I.) 1. Geni~: ..Amn nTskecek moynlcagl. ha/bah pótfktTg pazm Urep sl dabin. hoyraJa,ga hmça than çfli körinçe. ~ V . Kobyakov (Onun incecik boynu. gen i~ bór1dü basuu tasryamaytp. egilmi~ gibi duruyor.) halbah ton geni~ elbise. halbah hanattlé geni~ kanatlr. 2. Sarkik. hal bah hulah büyük ku1ak (köpek için.) halbah (11 .) Abajur, tamba kapagl. halbah (lil.) Yagcta klzartilm l~ ekmek. hatbete- Yabani sanmsak toptemak. tayéazar halbalap penmehennar ormana yabani sanmsak toptemaya gitmi~ler. balbelas- (birlikle) Yabanl sanrnsak loplamak. halbalat- Yabani sanmsak toplatmak. halbahg Yabani sanmsaqr bol otan yer. balba ûne- 1. Elbisesi bol gelmek. 2. Yalpalayarak gitmek: ~ ço{)ar lastaan çuruh çili. halbannap UÇurJlb/sçalar. ~ V. Kobyakov (Yukan atuan kuma~ gibi yalpataru p uçusuyortar.) halbastan- Havaoa oorasmak, dalgalanmak. hencenter kiide herbestenqermer karlar havada uçusuyor. "F/agtar tTgde -mmda halbastamp k6rTngiep turad/{. " V . Kobyakov (Bayrak lar orada burada dalgalamp görünüyorlar.) halbay- Elbisesi geni~ çelmek, bol gelmek. 2. Sarranmak, yalpalanmak. "Ogorodmda çllt tiregester ha/baYlblstlr. ~ A. Çerpakov (Bahçesinde genç kavaklar sanamyor.) halblr 1. Özenslz. ouzenete . ltinasiz 2. Becerlksiz , hantal, aglr kanh. 3. [huyatsu. gafi1. halbrrah K öresede kayan krzak. helbnee- Sallanmak, litremek. halca 1. Ofkeli. sinil1i, asat». 2. Kaba. halcar bk. halca halcar- 1. Öfkelenmek, sinirlenmek. 2. Kabala~mak.
balbah
halclmah bk. halca. halçay- Egilmek, bükülmek.
hal çap bol. Sumbulgillerden çok Yllilk bir bilk i. haldlh Kocemn kuçuk karde~i . agaOOyi öldü{jünde onun kansrvta evteorresi gereken küçûk ker oes . haldrr- Btrakmak: ~Po~a n ayaaf haatta oo rtaazl/Î . Maoa a pir tamclh ha/d" tJjn. ~ M . Bainov (Bütun vicdarum tamamen çignedin , Sana bir darnta tnra kmadan.] zap iska hal dir- teek ere buakmak, kr~ . halgls-. haidirbah Sinirli, asabr.
haillah Un kensurma sopast k~ . halah. hal ganci 1. Katart. arren, ûzen halganclzln satkatarurn satmak. a h çaarmf halganclzm hohna pirgen parasmm ûzenni eäne verrres. 2. kannu. kmntr. hal ganClzl tadlhg kmnner tam. irg idegi çurtastm haiganclzi eski hayaltan kalartlar. 3. mat. Kalan. hal lianl mat. Kalan. kr~ . halganci. haléanmg mat. sKalanl!. haillanmg çaran mat. karantr bölme. hallilS- Buakmak: "Tce-pabazi köp nimes etun ha/(;/s oemr. ~ N. Tyukpiyekov (Ailesi biraz alnn birakrm s.) to glstl tandaga haigis· I ~i yann a brrakmak. Irtip perqen avtomobH' benzIn ÇIZIn haléls panmenen geçip giden 0tomobil, benzin kokusunu tnrakrms. lbde palaalanm halgls-salgam evoe çccuktanmr txraktrrn. homay ügrençetken ügrencini ikinci çlhna halllis saillannar köt ü öfj renen öQrenciyi simtta mrakmrslar. saglsta halgls-akllda brrakmak. is halgls-iz brrakmak. k~ . haldrrhalha 1. Pencere kanadr. 2. Avlu kaplsl. 3. Izoo kapl. halhah Kale. futbol myaçl halhaa kire togllaMan pargan futbol topu kaleye yuvarlana yuvarlana girdi.
halhahQ
- 142 -
halhahg s. Keprtr, avlu, bahçe kaplSI o tan " Çalaas tigeytrg çulttar h/rinda hoos ha/ha/tg, pözik ah h!rl,g. Ma lura/ar 6fmenibisken." A. Çerpakov (Çlplak çaun evlenn yanmdaki, nak lilanm .~ kapsh, bUyûk ak çanh. yeni evler renklenmrsu.) halharama Genii elbise. hallh (1.)Kahn, baslrk. kl}. hahrï, hahm. hahh (11.) 1. Dörtnal. 2 . Geni~ adrm; "toreet. ol ça than ik 61eflnTfl nmnae kgf om ottep , hallh oetçen ÇÖrçe. ~ V , Kobyakov (Doru at, yatan 0 iki kiiinin yamdaki eski enen onayip. geni~ adrmïana yürüyordu.) betm-çcn lekr. HaIk: MHallh çon. mm! istTp I Hada-pirge homzmcan I Harahlan çastaOip I Hargast/ o f pircen." P . :;;tJga~ev (HaIk millet bunu duyup I Birlikte srztandr I Göz· rert yasanp I Kargl~1 0 etti.) hallhta- 1. Dörtnala gitmek: " Tenen çirde leep, tenmeen çirde azsa ha l/htap od/radJf çiJgurceti sanfl tay." N. Domojakov (Degdi!)i yerde degip, deQmedi!)i yerde üzenncen uçarak geçiyor san tay.) 2. Genj~ adtmta rta gitmek. hanhtas 1. Dörtnala gitme. 2. Geni~ acimlarta gilme. henhtet- t . Dörtnala sOrmek. 2. Ge n i~ eouniarta gölOrmek. hahm Kalm, basnk . k~. henü, hallh hall " Kalm (evlilikte). Hlz ll tOlgü ahçaa turcaii, t ns kIzThalliia tu rceë. Ata· sözü (Klzll tilki para için bekter. genç klz kalm için bekler.) kr~ . hahh (I.), hallm. halLn s. 1. Sik (orman.) 2. Kalm (ka!)It.) 3 . Kahn (kitap. ) 4. Y~un (kar.) 5. mee. Derin . halm uygu oenn ~u . halm tOs derin rüya . halm nitkeng inatçl, direngen. halm çlstekke unndlm çok ye m i~e ras1ladlm. ha· lIn öörflg çok sOrulO, saYlSI çok sa· ra. halm kil derin gOkyOzO. halln
haltlral agas sik orman. halm tayga sik ve gOrorman. halln togls zor i~ . halm har kalm kar. halln pulut koyu, ka nn bulut.
bannne- Kanntasmak . yO\)unla~mak: " Ham puful halmnab/shan, Ham liJ çaafl ça(Jdapça. ~ A. Topanov (Ka ra
butut yog un la~ m t~ I Kar
ya!) I~ 1
yak-
la~ l yo r. )
halmnat-
Kalmlasmak.
koyulaemak,
kesltesmek, yo!)unla~ma k .
hanpkarro. hahptlg s. Kahph. halif 1. Haute. 2. Halifelik halsarlg bot. KOVII, bu{jdaygiUerden bir tür bitki: " Tüfgu huzuriina looy haJsang pastann aee haphlap hafarc/h kuren a t." N. Domojakov (Tilki kuyniQuna benzer halsang bastarm da kaprp durudu yaQlzat.) hal sangllg s. Halsarl{j bitkisi a1an (yer.) haltar (I.) s. Doru. halta r (IJ.) 1. Maden iWsi. haltarlar çir altmd a toglnçalar maden i~ilen ver alnnee çah~ lyo rlar . 2. Kürek mahkûmu. klltik-haltlh tekr. Vorgun argm. kütïhhalttn t üsken yorgun d üemüs. halttra- Titremek. "Hstumzsm soottte hatlg. Turam po lcan çlll(J ton. ~ M. Ugdijekov (Titrersem sert soöukta I Evlm olur steak e!bise.) hatnrah 1. Tttrek, titreyen. 2. Titreme, titreyls.
hatnr ema s. Sert, ~iddel1i. halnrama sooh sert so{juk. hemras- Titre~mek: -Ç8g m arah pasllr panp, haltlrazlblshan." A. Kuzuga~ev .(Daha yakma yürOyüp, tilre~mi~ . ) haltlrat- Titretmek: " Hatap, hatap haynapça, Hanmg çürektT hanlrad/p. " A. Topanov (Tekrar, tekrar kaynlyor I Kanh yOreéi titretip.)
- 143 -
t avra
havla Helva. ham Kam, samen. "Ol tusta prstJfi imcTbTs hamnar pofclh hayza." I. Kotyusev (O zaman bizim doktcrumuz kam imi!i ne de otsa.) Klzi
tlzen urupçe, af tizen mapça. Bilmece, kam (Ki!ii desen utuyor, hayvan desen earkr söylüyor.) hama bk. haa rna. hamah Alm : "P6zrk hamaamfl aftmda aprapçathan oshas ulug harahtan kTzTzer slnlhU çlllg s ötçetec" N. Tyukpiyekov (Yüksek almrun artmda büyüler gibi iri çözle n lnsam denermts gibi stoacrk bak ryor.) Hamaaii tirleze, harmii toh pclar; hohii fuyrmraza. kibi ii püdün POM lar. Atasözü (Alnm terierse karrun tok oiur. kolun kmuldarsa elbisen bülün olur.) ha ma h sö ö gi alm kemigi. izer hamag l eyer kast. harnahtlg s. Annn. haman lkuoar, yönelim. hamel Kamçr: "t-usnscen neyts nemcuuuui arga past/ra hlcladlbls ça." N. Tyukp iyekov (Krsa kaYIi;> kamçrsryla arkasma salëanyor.) herneum oûar tisker p ulg ap , edm çörgisken kamçrsm r saga sola saüayro atu u kosturmus. atha münmeende hamciû sappa ata binmeden karnçr vurma. Kamçtlarnak: "Ol adm hamel latemcuetnsnsn. " N. Tyukpiyekov (0, aMI kamçrlarrus.} Haraäum uzupça künörkizin hamcuepçe. Bilmece, kayak (Gece uyur, gündüz kamçrlar.) nemerten- Kamçrla nrnak. barncuet- Kamçtlatmak. hameillg s. Kamçth: "Jzik az/Ia tüsken, çoon tadar Arina Petrovnaa s/garga kózltken hamçlllg holmail. " N. pomojaxov (Kap t açihvermts. in ya n Haka s Arina Petrovna'ya çtkmasmr ii;>aret elmii;> kamç lh eliyle.)
hamnat
hamd er- EI koyma k, alm ak. hamdrh (I.) Kaml ama, kamtayrs. hamdrh (11.) bk. hamn ah hamgl Çin ipek kornasi. hamrh 1. Pek çok. 2. Çok. 3. Bütün, c ümle . bep .
ham urh a- Kamrn harekellerini taklit etmek . harrus (I.) Karrus. "Pu nemuserae, çennip. kö ótce oatni ïer.: V. Tatarova (Bu karrustarde sakla nrp, sessece oturun.) harrus (11.) Kepçe: "Ponmti purnm ham/stagl sooh sugnafi çay'p alabas, kTrge hara-pora pol pargan holtsnafi çumecee, anan tcezi tUrglS salgan süttlg ayaht/ körip, stol kistiine tarçe. " A. Kuzuqa sev (Burnunu kepçedeki soguk suyla yrka yrp, kirden ka rartrus keten beztyle silip, som a ann esinin brraktrgl sül dolu káseyi qö rüo. masan rn yanma vaxrasryor.) hazan-hanus lekr. kap kacak . ayah-harms kap kacak . Idrs-ham ts tekr. kap kacak, mutfak esyaran: ev gereçleri. hamlstlg (I.) s. Karrush. haml stlg k öl karrush göl. hamlstlg (11.) s. Kep çeü. harnne - Kamlamak, samenuk elmek: "Tüürin Wk/et kiffp nemneceëçm pa? Amdl pasha lus. ~ L «otyusev (Tefini gümbürdetip kamrayacak mr? Sirndi bassa devir.) hamnah Bir tür bahk. hamnat-samans tedevl olm ak: "tcöp ham hamnathan Hoortay, çe pTrdeezine tuns -tuza potbaan." N. Domojakov (Birçok «erna tedavi olmus , takat hiçbiri layda etme mis.} Hamga hamnadrp, harashr çlrge tüs parça, payga p azmdlrza, perça küzi tl k parç a. Atasöz ü (samena tedav i olan, karan lrk yere oüser, zengine ezilenin bütün gücü yok 0lur.)
hamnos
• 144-
hamnos (hamno) klz. Su samuru. hamnos pörik su samuru densinden bè rk. hamertra- bk. bamnhehamzol Kadm yelegi. han (I.) Han ; -HaycJag pol!Jan Hakasiya / Han tuzmda, pildistig .,. M. Ar~nov (Nesu imis Hakasya / Han zamamrde biliniyor.) Hanma holl hatlg, kizi çlri kiistig. Ata sözü (Hanm eli sert, ki*i yurdu guçlu.) han tlgir gök, sema, gökyüzû. han-hus Kartal. hen-rus Han krz , krz han. han (11.) Kan: " Hayda plstifl hambis köp tögi/gen ?" I. Kapç lga~e v (Nerede bizim kamrmz çok döküldü .) iki ç ans r pTrikse, arazmnaii. sug ahpas, TkT çabal plrrkse , arazmaii. han agar. Atasözü (Iki gûzel bir orsa ara smoan su akmaz, iki kötû bir orsa arasmdan kan akar.) han tohtat-kana ma yr durdurmak . han al- kan almak. han t ëk- ken ookmek. han Is-kan içmek. han ardatkam bozmak. çiit han oynapça yigit karu kaymyor. 2 . Kanla ilgili, kana ail nen-hmt kan krrmrzts r. ah han yagslz inek sucuäu. hara han toplar damardaki kirli kan. han tögTstTg çaa kanli saves . ha f (I.) Kalay. kr~ . ah horgamci i.
haf (11.) Clvllh. cl vuoasma. han- Kanmak. bir ihliyacl gidermek: • Am Kamat apsah Uf!)UZI hanganca daa uzudarclh.· V. Kobyako... (Onu Kamat ihtiyar uykusu kanana kadar uyuturou} hana Duv ar. bahçe duvan, çit: "Hscsn hanaa terpekten kögng sarmnarm haraçah osha s tudlS hana/tg sidennTn çardl TzTgTnTfl hlrinda N. tohtadlblshannannda ...• Domojakov (Alil araba teke rlekleri. ne~eli glclrtllannl kutu gibi biti~ ik
hanat
ouva rh olun Ylgmlnm agaç kaprsrrun yenmoa du rdurduklannda ...) he öee AIII a raba, at arabasr: "Hayzl klzTler at essqmae. hanaa teerpegTnde hal tur/ar. - M. Kokov (Bazl k i~ i ler al ayagmda. bazuan araba tekerleginde kallyor.) hanaall g s. Ath ereben. at arabak "Ooûsr çemaenne. muer, kin1er hanaa/~ udur çiJguttkenner.· M. Kok ov (Gençler çrpla k eta . kizta r yesntar ath a raba yla dor"ru k,*mu~ tar.) hanaahg al atn araba. h an aahg kilgebis alll arabayla gel· dik. haiiahay 1. Boyuduruk . 2. Kavis. ha ëarce- Saka yapmak: " Kadus as pa/(;aan arglZlnafi margls çótïp hafiaJcaan. ~ M. Kokov (Kadus demei baglayan a rka da ~lyla yansip ~akala*m l*. ) . haûarces $a ka. naûatcas kizi sakac. haëarces bk. hafiatcos hanallg s. Duvarü, bahçe duvan oren, Çiti o tan. hanahg tura bahçe duvan otan e v. hanar taz. YÛzgeç. pah ht llï hanan bangin yûzgeci. hanat 1. Kanat: ~ PJr ugaa çoon tï üs, ot nimenTfi üstüne oamamo. hanattann nince çider sö/JnTzTnefi çaza tucup... ~ N. Oomojakov (Çok bûyûk bir kus . 0 seyin üstüne çlklp kaneuenm olabi ldigince gen i~ açarak...) hu s nanattarmaf sabmça ku ~ kanatlanyla çnpnuy or. samolyolbn hanadl uçak kaoaor. hanatten n ki zerge kanananru kesmek. hanat çoh kanatsrz. aztr hanat çift kanat. 2. jeenet. taral, yan. turamf on hanadl evin sag tarat!. 3. Kö~e. pu !bde s.igis hanal bu çadlr sekiz kö~e . 4. Kansl, yüzgeç. pallh hana ltan balik yüzgeçleri. altm hanat zool. klzböcegi. hlrna hanat zool. yarasa k ~ . çarhana t.
hanatha
- 145-
hanatha (I.) Otta mantart krs. ha lat t u.
hanatha (11.) Klzag l çekme. hanattan- 1. Kanatlanmak. 2. Tüyleri çrkrnak. 2 . varameznk etmek. ha nattandtr- 1. Kanattand umak . 2. rovleri çrkmak. hanatllg s. 1. Kana tll: "Hara ra/ayzar saglzlm / Hanattlg hus çrJi, uçuh tur. "S. kao.sev (Kara Denize dogru oüsüncerenm I Kanath kus gibi uçuyo r.) "Hatig hanattJg sama/et, / TiksJ çimr ibJrçedfr. ~ M. Areanov (Sert kanatn uçak I Bütün yeryüzünü çevriliyor.) han attl g al mi!. kanath at. 2. Köselt. arn hanattlg ib alt i k öseli çadrr. ha fia y xrzak. hafi ay- 1. Donakalmak, sassine d önmek. 2. Tek bas-na kalmak. tag üsfinde III ha nayrp tur dag üzerinde akaçaç lek basma duruyor.
hafi ayah (I.) anat. Ete ne, es. ha fia yah (11.) koy. Bahk avlama lokmagl . ha fiay ahla- koy. Tokmakla vurarak bahk avlamak. hanayahllg s. Eteneli, esu. mzo hafiayahtlg töripçe buzagl etenef
ocquyor. t ran c e zf. Kaç , ne kadar: ~ Hanca par saglZln ol sallp / Pollsçl po/arga surmgan. "N . Ti nikov (Bûtun gücüyIe dusunöo I va rdim elmek rsternis.) hanca çastlg zln kaç yasmoasm? hancaqûa- Eyere baölamak.
ha nc equet- Eyer e baglatmak. ha ne r Kan içici, kan emen, hunhar. handal a zool. 'rahtakurusu : ~ Pray nimenJ postanna la harbançalar. Tospas harçJhtar, teraeeterr: V. ~ul bayeva (Her §eyi sadece kendi -
le rine allyorlar. Doymaz kene ler, lahtakurulan .) ha fi day Kuru sedir agacl. . ha ndlh bot. Kandik (Iàlegil lerden, kökü "Garod JstJnde venen bir bilki)
f/agrar / Handlh çrJi, öfinençe ." M.
hanml
Ktlçlçekov (Sehir içince bayraklar I Kand ik gibi renklen iyor. ) han drht a- Kandik kökü top lamak. ha ndtr Böqür, van, kas Ik: "Sah a/oh
rusta çorur aday, uh la çrti atlh kilïp, çalafi attll? nsndmnsti hablshan. ~ N. Domajakov (Tam 0 srraoa ala köpek, ok gibi al llip , eyersiz alm böqrünoen kap rrus.} inek handm inek kaslgl. hand rr- 1. Susuzfu öunu kandrrmak, gidermek. 2 . Talmin etmek, ifa el mek, yertne getirmek. ha ndtra zf. 1. Bütün, tam: "SinJii
tunöos
min dee handira kJzl poubszsm. ~ V. Su fbeyeva (Se nin yamoa ben de tam adam olurum .) 2 . vet ennee. iyi: ~Handlfa çöget agllgam . ~ N. Tyukpiyekov (Yetennce kal ran getirdim.) 3. De rin su rette , oertn, de-
nnce: "Haydi perestroyka parça, çirsugcllar?Pana: HandJra!' V. Sufbeyeva (Perestroyka nast! gidi yor. hemsehrûer? Pana: De rin!) handtra kIzi tuhaf kist, çarip ki§i. handt ra handtra kana kana: " Hand/ra henairs çurtas / Hara pastar am körçe. ~ V. Mayna§ev (Ha yaf kana kana I Kara bashlar (Hakastar) sirnor yastyor.) handlrga 1. (kûpe) Halk ast. zinciri. 2. (saç örgüsü) Kurdele sl, süs ö rgü . ha ngay-Ba§1 yukan tutm ak. ha fig ay t- Baemr dik tutlurmak. hara ad tmm hang ayta tartrp pafgad lm kara atum beer dik etarak bag lad lm . hangayta zf. Yana ytktk , yana yatrk etarak pörlqïn hanqayta kissalgan börkünü yan a yattk giy mi§. hafula-
(köpek)
Çen ilemek:
~A nzm
hafil/aannafi Jle tamp salgan iren." N. Domojakov (Onu çeni lemesinden tan lm l§ er ki§i.) hanlrl l- (I.) (köpek) Kudu rmak: "Ayna tafi hafim/lbJstJ ba!" M. Kokov (~ey tan kud urdu mu acaba!)
hamnl
- 146-
harnul- (11.) 1. Kandtnlmak. 2. $ai}kma nonmek. 3. Ürkmek. 4. Bakakalmak. haturrldrr- Sesmmak. saskma çevirmek . naünsm (kölü) Have. hafuram kün navamn bozuk oldugu gün. hafurt- Kandrrmak; "ç onm sin hafilrthlap tUfZlfi ma?" M. Kokov (Hafkr sen kadrnyc r musun?) mini hafurtpa, srmnaf çoohta beni kandrrma, dogruyu söyle. haürs 1. Apta l, ahmak, buoera. 2. Aptalhk, ahma khk, budalallk. haûla- Çenilem ek. aday hafilapça köpek çeniliyor. hafilat- Çeniletmek. hafima bk. hamgl hanmar Bahsls , hediye. hanna- Kanamak. harah çazi hannapça gözyal}l kamyor. hennat- Kanatmak.
hannrg s. KanII: "Hanmg çüreknen öt1nTp I Htr pazlmnan pöriim suunnm." S. Kadrsev (Kanh yûreklen sevinip I Kir bastmdan börkü mü çrkardrm.] Hczenahtrü mün l hOYlg, çabal klzlnii'i çQ..ree hannrg. Atasöz ü (Küçük tavsanm çorbasr koyu, kölü klstnln y.~i kanh.) nan tay- Kibirlenmek, gurur lanmak. hafiza Pipa: "Kustuk, hoos hanzazm seteezme tusur seno, slgara pesur ki/gen." V. Kobyakov (Kustuk, nakll}ll piposunu parmakianna ktsnnp, çrkmak lçtn yûrûmûs.} haûzanef tamkr tart - pipa üe sigara tçmek. hafiza- hapçrh lekr. ptpo ve Iütün kesesl. haûzar 1. Zayrt, kemikfi. hafizar sööktIg klzi zayd, kemik li insan. 2. Oadr. haûzr- Kölü kokmak. hafizlp pargan It bozulmui} et. hap (I.) Kap, lorba, çuval; "A. PIZO teet1zi, - tfp, hor{Jlstlg hlshmblshan
hapçlgas
p6zik 001, ensti butlikalJg holm pazman enre ködlt1biskende, hap çTfi, hara çirge napli ha/gan." V. Tatarova (Aa, buzaqr derlst, diye, korkunç bir nare atan uzun genç, sonra I}il}e olan ennt yukan kaldrrdlgmda, çuval gibi, pat diye kuru yere dÜi}müi}.) pala ruf töreen hab t el}, etene, meeine. hol hebt eldiven. palf habr batta kthfr. hap (11.) Yüz ruble. hap- 1. Kapmak, tutmak , yakalamak: "ç onuen anan na pazoh çoon putha haphlap pargan." V. Kobyakov (Ala köpek ventden kalm budundan kaprvermls.) Çabal kizT çagadai'i hahad tr, çabal aday secnes habadrr. Atasözü (Kölü kiI}i yakadan lular, kölü köpek arkadan kapar.) attr trnnïneü haap aldr an dizglninden yakaladr. çahn nimes, hapsafi hohf ÖrtirzilÏ. Bilmece, rsrrqan otu. (Ates deg il, tutersen efinl yakarsm.) 2. Agzlyla tutmak. kapmak. aday azaanaf hepn köpek avaqmoan kaptr. 3. Deömek, dokunmak , sürtünmek . mln tas har smsam, soohha haptmp aglrbaspm ben drsan çtksam , soquk alrp hastaranmam. hapçaahay Deri kaban. hapçagay sago 1. s. lvedl, acil. 2. zI. Aceie, çabuk. hapçal Boqaz, geçil. hapçall ig 809a zll, çeçttli. hapçall ig hara haya geçitli kara kaya. hapçat Kamrn börkü. hapçr- $il}ip lrlntesmek. hapçrh Kap, kese : "Tsellofan hapçlhta yablokolar pirçe." V. Sutbayeva (Kese kagldrnda elmalar veriyor.) tamklhg hepçrh tütün kesesi. hapçlgas Küçük kese, para kesesi: "fcezi ürir alnmda agaa hwi torgldan humarlhl/ap hapçlgas tik pirtTr, «pay pol, ooJglm, pu
hapçrra
- 147 -
süümegeske to/dlra altmdi potzm»." N. Tyukpiyekov (Annesi ölmeden önce ona hettra ola rak klZll ipekten küçOk bir kese dikip vermts . "zengin ol, oglum bu kese dolusu altirun 01sun") hapçtra Birlikle, beraber kr~ . hada. hapert- $i~irmek, lrlnle sttrmek. haphah ksz: Kapan krs. haphan . haphan Kapan kfii . haphah. hap- hara tekr. Kapkara . haphlW (I.) 1. Yavuz, 1§!!lC1 (köpek): ··- "O/am/n turalai ïhlrinda heptn aday çatçathanda~ 1 çûi." V. Kobyakov (Cnlann evlerinm yanmda yavuz köpek yatryor gibi.) 2. Kamp kaCICI, t ursrz: "Sin, tlzen, ®aa haphlsslfi . Hanca mmerem haap parizlil , Pozln daa sanabaan polarz/il?" N. Tinikov (Sen ise t ureusm. Kaç tene vumurtarm kaprp kaçll gml kendin de saymaomj haphls (11.) Masa. haplaa Heyecanh, tasxm. haplan- Krzmak, öfkelenmek. çoohtap pTr, noga haplançazllï söyle, niçin sinirleniyorsun? haptanëu-Ktzdtrmak , sinirlendirmek. hap-orta Çok ocöru, tam, dOzgün: "Haporta söster, Paean. PTske anzi çitpinçe." V. Sulbeyeva (Çok dogru sözfer. Paean, bize bu kadan yetm iyor .) hapsa- Hastalanmak . i nek hapsatnsnr inek hastarenrms. hapsag Epidemi, sa\grn. hapsan- Hastalanmak , rabatstzlanrnak. hapsas- (birlikle) Haslalanmak. hapsat- Hasta etmek. hapsir- Elbisentn açlkll gml kapatmak . haparrdrr- Elblsenln açlglnl kapattrrmak. hepemn- Elblsenin önünü kapatmak. hapsort Tam ortast k r~ . haborta. hapta- Katn sume doldurmak.
hara
haptag Kaba doldurma, koyma. haptal- Kaba dolmak, snme dolmak. haptas- Birlikte doldurmak. haptat- Doldurtma k, kaba koydurmak. haptrr- Kapltrmak, tutturmak, yakalanmak: "PIS Pananan araga sat köroebls, mmdoh hiZI/ çagaiarga haptmp af~abls." V. $ ulbayevä(BÎz Pana'yla lçkl satry ord uk, burada polislere yakalancfik.j-
hapure Sarhos. "Aflgdan ml/t/ht/g IkT i1~de hapt/@ kazak, çalan slh kirrp, o/arga tustur stnnenner." N. Tyukpiyekov (Ormandan tüfekli, çok sarho~ iki Rus, çlplak ata btnip
g~onlara bag l rml ~.)
haptirgas (I.) Toplu igne, çengelli iqne. bro s. haptirgas (11.) Çakirkeyif, katast dumanh, keyifli. bepnnl- Kapttnlmak, tutlurulmak. hapnrt- Kaptrttmak . tutl urmak, yakalanmak: "Min çU(jlncah çaba/ a~ m~a neptm salgam? Tayka." V. Sulbayev a (Ben bulaster kötû bir bastanqa yakalandtm, Tayka.) har Kar: "çazln /n, ta~mil har/ar/ hayd/p, özen-çuennerçe, oymah-oshlfga çut turgan tusta." V. Kobyakov (Ovar un, dagln kartart eriyip, derelere, çukurlara doldugu zaman.) har çaapça kar yaglyor. 2. s. Karla ilgili, kara Bil. hartuf agl kar beyezt. har suu kar suyu. öl har sulu kar. un har utak, dügürcük kar. arçr har klragl. köm ek har kar Ylgmtlsl. harnafi hatankarla kaplanmak, örlülmek. ala har kartart erimi~ ver. har-sug tekr. atmosfer çö· küntüsü. s. Kara: "/bnTil eeeï. hara hare sagalllg, kize taargan sasf/g krzl çistok üstünde oamp. çis pa s fl~ nsruezm terup, purladlp onrçe." V. Kobyakov (Evin sabibi, kara sakalh, jcsa kesumrs saçh biri, divan üslün-
tiara
- 148 -
de oturup. bakn uçlu piposunu çekip. tüttO rOyor.) Hara pazlfi hasha tTziîi hazarganca, sar gal(l aca çör. Dua (Kara besm aganncaya kader. ak di ~in sera rmcaya kader yasa.) hara ha rah al kara göz . b) kara gözlü. hara al kara at. hara l ong al kara doru at. hap-hara tekr. kapkara. tas-hare tekr. kapkata . tas-hare sas119 kapkara saçn. hare kiçïgden sig ara çok küçük len beri. hara l og lsçl vasrtsrz iW. ham pa s a) fakir lukara b) Hakas. hara Çil l9ls tema rmyia yalruz, tek basma, bOtOnQyle vauuz. hara sag lsllg hain, kötO dOsürceu. hara ipek kara ekrnek. hara pulut kara bulut , yagmur bululu. bar e küren yag lz. har a kök IS koyu duman. çlltlll hara parlak kara. demir-çelik hara metallurgiya sanayii. hars- 1. Bakmak , seyretmek , gOzetlemek : -Ha/lh ma/nul hadariin I Has ustünefl harapçafar. ~ A. Topanov (Mal sürüs ün ün ouanrnaerm I Tepe ûstünden gozetliyortar.) 2. Bakmak, ihtimam qöstermek. haraa 1. Gece : ·'Pis Teemnefl haraa t~ uzubaabls. rv. Kobyakov (Biz annnemie geee bayunea uyumadtk.) oJ:!!.. haraa geee yanar. T'Zf. Gec eleyin pu haraag lzln bu geee. t ün haraa geee karanhgl. haraakOnörte gece çönoüz. ay toluzlnda haraa çanh dolunajdä gece aYdmhk. arrur haraanan iyî geceler! harae-k ün örte tekr. zf. Gece gûndûz: "teem ablthan mmzah pizfksln I Haraa-künörte saglstan sinpee._M. Kijçiçekov (Annemin salladl!;ll yumu~k be~ jksi n I Gece gOndOz akildan çlkmaz .) haraaçl Çember, halka , çadmn en Ostündeki yuva rlak halka. haraa gr s. Geeeki, geee. haraagl hadarçl geee bekçisi.
haragay
haraaglzm zf. Geeeleyin. haraçah 1. Çekmeee: " Hanaa terpekten k6gITg sarmnarm haraçah oshas tuats hanall~ sidennTfl çerai Tzïgïnrn hlrinda tohtadlblshannarmda." N. Domojakov (Araba rekenek ien na~Ii sarkuanm çekmece gibi birbirine geçirilmi~ çitm a\')aç kaprs r ya nlflda du rdurrnus .} stotnrû haraçahtan masanm çekmeceleri. 2. Kutu. poçta haraca gl pasta kulu su. haraçhay zool. Klrlang lç: "Hacan ikT huba harahçay at afmnça sll/aspinan irtkende Fedor Pavloviçtrn çüree 'sUtj-sUtj, sugs~' teen çlli tükklep smhen." N. Domojakov (Ik! gri krrlanqrç atm önüne dogru vlzllll yla uçunca Fedor Pavroviç'in yüre!;li 'su-se. susu' der gibi gOmlemeye ba~ laml~ . ) haraçh aylar köglig pnnre sçarar klrlangtçlar gOzer ötösöyoner. ça r haraçh aYI saqan. haraçl (I.) Karm ver yer enmesiyIe oicsan kara parçecuëen. suda donma m l~ bömm, haraçl (11.) klZ. Göz bebe!;li. haraçl (111.) 1. Okuryazar olmayan, eahil. 2. mee. Hakas. 3. Halkm içinden, halktan kimse. hara qan Çali lik. hara gat bot. Siyah Frenk üz ümö: ~ O, haydi çlstança haraga l I Hara su(Jlar ustlinde çesnumt I SaglZlma kirçe pazoh halap I lrah haJgan ça/aas azah luzlm.· V. Mayna~ev (0, nasu keker siyah Frenk üzümö I Kara sular üstöroe banarea I Akhma gelir yeniden, lekrar I Uzaklarda kalan çlplak ayakll zamamm .) haragay 1. çam. Çayglda daa, hlshlda daa pir kipHg . Bilmeee, çam (Yazm da k l~ln da aynl elbiselL) 2. s. çam. çamdan. hara gay odin çam odunu. haragay mah ayagl çam
--
haran
- 149 -
hara hurt
kozalagJ. haragay çugl çam sakm. haragay püri lqne yaprak, çam yapragl. Harem kizidegi anmm, haragay püri tüeee alarztê . Atasözü (Cimri kisideki alacaqr, çam ya praqtrud ökünce aur-
haraan közitpe! seoi görmeyeyim! harahha körinme! qöze çörürvne! harahnaf harahha oözoen qöze. izirik harannaf sartros gözle. Fîarah taa albas oshas çöz!e görülmez gibi. har aiità-nn çapsatgan g6zlërii1i yumrnus (6Im"'"'[ij). sm .} ha_rah hulahçoh göite kas arasinharah 1. ë öz: "Aydo, sit tayagma da, htzla. haragl köy ibisken çözfeköksJnen çölenJp, ça/an kJzJdeii ri pa nldarr us. haraam ash annaf harar'jm albin kör tur." V. Kobyakov slgara dogdugumdan beri, qözûmü (Aydo, rnelez degenegini gögsüne aÇfI~mda n beri. haragl dayayrp, atn kleiden gözüoü almatnearnnsnan çöztr-srîarrms. burnu dan baktyor.} çg Y.fi,LÜ... haraqmda \ büy ümüs. har ah agl g6z akr. harah söp çogll , kirbiginde kir çogll. ) aYlstlg qöz allel. harah çazr çözAtasözu (Yalancmlo çözünoe çöo ya$l-:-' harah çoh s. ç özsüz. kör. yoktur, kirpigiode kir yoktur.} 2. Göharah hahP~91 ç öz ~a g l. hara zenek. yablah harahtan palates QQ.ll§. urt, kurtçuk. harah gözeoekleri. 3. Delik, liled e qöz. 4. pulii göz ueu: " Torka, anul soonafi Oyun kaqrdmda maça. 5. Gözle ilaIdira nersn pufiinafi kÖrJbTzJp... n V. gili, göze ait. harah aglnglan göz Kobyakav (Tarka, anun arkasindan hastahklan. kün haraa güne§ 1§lgl: göz ueuyla bakip ...) "çssru künnJil haragl, Çl/Ig urium ç~ küffmzJrep turça." V . harabsm- Bakm rnak: UTabllgatha tudimp ehp, töb!n harahsm kÖrçebJs." (ÇaRObYakov (Bahann güo !§Igl, steak yumeukesme tutunup a§aglya banefesini yaYlp, gülümsüyar.) ~ kmryoruz.) harehem körzem, h~ kara göz. haragl çitpes kör; blnokl'ruf traree rrahm nimeni iyi görmeyen. haragl çoh polçagmnatça baknqrmda dûrbün pargao gözleri görmez oimus. ah tastaan harah qözüne ak oösmüs. merceç l uzagl yakmtastmyo r. härääria ~ tartlp parqan gözüoe h!!!!.~ta.j. K1YISIO I, kenanm dikmek.b ak oüsm üs. kizimnig harah çakK ûpeye , yüzüge tas koymak. mak çakmak göz. har ah taste- göz harahtlg s. Gözlü: "Kök harahtlg ebeney atmak. çitig harah k eskio göz. ö..!!2. tuster / Kün irt ïrbin hayrallapçalar. " harah keskln göz. haragl maylO M. Kü çtç ekov (Mavi gözlü güzel krzzaYII görme. harahha çahsi göze lar / Gün geçirmeden koruycrlar.) güzel. l!Y9l,lhg harah uykulu göz. v~" s loda harahtlg partak qöztû . harah î!!: göz ovaremak. harah ..." sarsrh harahtlg tek g6zlü. t ns-ç öz kismak harah ~- göz Samn ahça s,ra yIIQ. stoda krrprnak. harahtann çeerr- gözleriharahtl$i . - Bilmeee, kedi (Yüzü kani kaçlrmak. haraa çazar- gözleri ~ Ik gibi, gözü ate~ gibL) ulug ya$armak. harahtann as-gözlerioi harahtlg kizi iri g6zlü insan. açmak. harnl tOOZIP, haraa hara hurt zool. MaYls b6eegi: "Ay-qy , tospaan karnl doyup gözü doyhaamalar, hara hurttar! -olgan maml§. ol am pu harahnai'i kör tablzmafi hiShITsallp, pastlT parça. n potbinça 0 onu bu g6zle g6V. Kobyakov (Vay, nQ.mu~~lar, remiyor. paza harah köriskence, maYls b6eekleri! diye çocuk sesiyle aOlmçohtar! yeniden g6rü§üneeye baglTlp, yürüyor.) Hara, harga ) ' kadar, ho§ça kalm! haraa fi nimes, müüstl g puga nime s. Bil-
-
- 150 -
hara hos
mece. mayrs ~i (Kara, karga deèil, boynuzlu bOèa deèil.) hars hus zool. Kartat: "rtsre hustJij tenenen çazl lgan~1 @1.. kjblnlfl kiekterf çaZlllp ... ~ A. Kuzuga~v (Kärtäïm kanattannm açumas r elbise sinin etekleri açmp...) hara hus palaze kartal yavrusu. hars huzuruh zool. Kakrm, as. harakterlstika Näeleme, vaerüandrr-
ë
ma. harakterizovat' pol-Nitelemek, vasdlandlrmak.. harakt emay s. Karakteristik, tipik. haral- 1. Kararmak, kara gibi q örünrnek : "0/ çazmll'l omemee kizek çurtl cah hara/lp oav.: V. Kobyakov (0 ovarun orteemce birkaç ev karanp ouharalça, ti gir ruyordu.) kögerçe orman karanyor, gok_go. venyor. SlraYI !2.ï9! kOn liëii ne ulJ aa b~aral perur vüzü ~O nèfii'iäén çok xarerm.s. 2. Ka tarmak, parlaklièl kavbolm ak . kümüs pola-pola haral parçs q ümüs ~ çu ra karaivor. 3. Rengi ka ra oImak. haral pargan köz kararrms
.e
kos
( kO mO r1 e ~m i ~.)
harales 1. Kartan e rimi~ ver. "Topin çistezinin amrnçohtashandagl sösterT kófinTnde harashl hara/ellar taiga/Is ki/genner. N. Nerbtsev (Topin entstestnm veda ederken söyledièi sóz1er, gónlUnde ka rtart erirnis kara pa rçalan gibi dola~ml~ lardl .) 2. GOI veya nemrce c onrneml~ OOIge. haraldl (I.) 1. GÖlge. 2. GÖlgelik. 3. Sunou rma. haratdr (11.) Korkuluk. mal hazaazmda an ki rbezin lip haraldr it çeler mal atnrmca vansr hayvan girmesin diya korkul uk yaparlar. harahs- Kararmak , kara n ~ ma k : -Çolcia. kizek tizekter togashlap pastaannar, sahcan artar, sanptar H
haran ag lng
çêi. haralls hallp çathannar.· N. Domojakov (Yolda tek lü k tezek ler görülmeye baetarms. rssrgan ottan çall hk gibi karanp duruyorlar.) herart- 1. Karartmak. 2. mee. Karalamak:, kara çalmak Olar taçesec anda{} nimes, sin; haralt salgannar."V. $ulbayeva (Onlar biliyortar: ó vie deQ il. sent karetanusH
rar.) harslta zf. Ka rararak, kapka ra: "Ofi azaa -caeas. pray la haralta r en pas part/(. ~ N. Domojakov (Sa9 aya91, çiplak, büsbOlün ka rararak kan du rmu~ .)
har althts 1. Siyah boya. 2 . Mürekk ep. haram Cimri: " Haram psvm k6r:ffrTp / Han çonga pollspaca". .. P. $l lga~ev (Cimri zenglni yükselten I Han, halka yarcim elmemii .) Haram kizidegi ahmru , haragay pOri tOsse ate rarü. Atasöz û (Cimri k.i~ deki alacagl . çam yapragl dOkOlünce arrrsm.) heremen Katabank. haramdm bk. naremem. heremem- (I.) Aç gózlOlük etmek. naremem- (11 .) Can çektsme k. haramnaCimrilik etmek. ahça heremne- parada cimrilik etmek. haramnan- Cimrilenmek, cim rilesmek. haramnat· Cimrilestirrnek .
haramzrh kara msr. hara n (I.) Belli etmeden , tarkma ventmadan. ruhu. üreen kizi ni ii harsn (11.) harerun heremf hamga s ürd ïrce û ölen kimsenin ruhu kama kovdurulur. sang haran tip. Sanhk. haren - sago Cimrilik etmek: " Parçan huiftm çamçam / Çariima min haranminçam." N. Tinikov (Bütün yl1zeyini ayd lnlal lyorum 1 1 ~ lg l mdan cimrilik elmiyorum.) haran a91n9 tip. Tifo: "Apsah amdl mafiat tanaan, alnmda çiittök haran
oo
harandr
- 151 -
agmgdail üreen, Onçm nennaezttuö oo/gmdl, SlbostIil, ipçïceçï turça. " A. Çerpakov (lhtlyar ~ imdi iyi tenums, ka reremda gençliginde tnodan ölen, kareest Ohçm'm oglu Srbos'un kans: ou ruyorou.) harandr D üqün çadm. haran ga zf. Belll etmeden , sesslzce: "Eek, sagam tapsabas potgazlfi , nigeeln, -haranga açl,gangan A. Çerpakov (Eeeh, ~imdi ses çikam uyoraun, yengeeigim, diye belli etmeden sinmenmts Tod il.) hara pa ar zool. Hamster.
roau.:
hara pa rçrh Slg lTclk: "Agmnail ki/gen hara perçmter / Anda tapsaspin ut îoçeter." M. xnççekov (Göçten gelen kara slg lrelklar I Orada öt üsmeoen geçiyorlar.) hare-purunqr Çok eskiden , çok eski: "Hara talay, seçaa izen / HaraPUrungl mmaamnafi / Harlap slhtlfi ma tail sin. " S. Kaorsev (Kara Deniz, sana merhaba I Çok eski masalimdan I Gürleyip çiktm mi yoksa sen.) haras- (I.) 1. Çabalamak, gayret etmek: "Ol pozm lil togwn ninee dee nereuo toldlrçatsa, Kus/uk p/rer polgan kip-azahtl am daa pirbinçe." V. Kobyakov (0, kendi i~ i n i ne kadar gayrelle yerine getirse de, Kustuk vereeek oldugu giyim kusarm hálà vermiyor.) Köpke barassa, kömes t ee çoh polar. Atasözü (Çoqu rsters en aZI da bulamezsm.) 2. Göz koyma k, tstemek. Köpke haras pa, köd'irer ge aar p eter. Atasözü (Çogu isteme, gölürmesi aglr oïur.) 3. Özenmek, imrenmek. hara s- (11.) Bakremale ~ Sa rap apsah pozman çoohtazarga haras körgennerge..." A. Çerpakov (Sarap ihtiyar, kendisiyle konusmak tçin baktsantara...)
har a saban zool. Çah horozu.
harbah
hara seek Kara sinek: "Aalmti daa arazmda çon hara seek çlli haynwblshan." V . Kobyakov (Köyün içinde haik kara sinek gibi kaynaeryor.)
harasfu 1. Karanlik : "Aydo, kunnintafimil nentu ktenneti tïersstu çitkençe, pu la öör hoymn soonan çötïo, üzinçi çtlt parir."V. Kobyakov (Aydo, sabahm çok erken vaktinden karanhk ç ökene kadar sadece bu bir sürü koyunun ardmda giderek üçüneü ythm dolduruyor.) 2. mee. Cahil: "Andada pis/in berestu hakastarmii arazmda plr dee imeT çoh polgan. " I. Kotyusev (0 zaman bizim cahil Hekastarm arasmda hlç doktor yok irnis.) harasm penmenen earannk oirnes harashl haraa karanhk çece . haresh rdaf ho nh -ka ranhktan korkmak. har as t ntüs-karanhk çökmek . harast uren- Kararmak, ka tanuk olmak. hara sige n bot. Pelin, ak pelin. hara s treef 1. Zenci. 2. mee. Çok esmer insan. hara sug Pmar, kaynak. harat Kara at. hara tal Kara söq ut: "Tag tözine çidrp, aftl tarbahay hara taiga pa/gap salgabls. " M. Çeboda yev (Dag yamacm a ulasrp, al l yaytlrrus kara s öçüoe baglad lk.) hara t as 'ras kömürü. har ato rat Kara doru at. harazig Özen, itina, gayrel. harba- 1. Tutmak. yakalamak, eliyle kapip almak: "Ol çirde çatçathan oolru moydlrlinan harbap algan. " v , Tatarova (0 , yerde yatan çocuqu yakasmdan yakatarrus.) 2. Elfe yok"Hara çimi lamak, aramak: nememess. halma pTr dee nime uruna ÇOfPI. "V. Kobyakov (Kara yeri eliyle yokluyor, eline hiçbir ~ey gelmiyor.) harbah (I.) Aceley!e, t uzfa.
halbah
- 152 -
harb ah (11.) Avuç: -Harbahnan daa çil ~saj!uJ Minlii slray,ma ça7~· V. Maynai?ev (Avuçla da ye ~r çöoün I Benim yüzüme s~n) harba hta- Avuçtamak, avucuyla almak .
-
""'1la
harbat- (elle) Yoklalmak, tuttutmak. ha.l1?azlg kaprsma: "Harbaz,g ~!! po/ar. sizingen 0/." N. Nertasev
(Kaprsrna sert otacak, sezrr ss 0.) harbazts k aprema.
harbala- Elle lutmak, yokla mak: "izik harbr 1. TIrpan 2. Büyük arak. tuciazm harba/ap aZlblshan, tördegl ~ ~ tUradaii wfzart!P pij/es çaflh r usarçan- Baè Q.a~ kurup oturmak. ol ~t çe""":"1ii.. Çe(pakov (Kapl kolunl,l ~_ runnee h.!'rç ~~lp o(hrça 0 at~ln r'!t!P açrms, kÖ$edeki ~ ~~ basmoa bag~S .k_u ruP oturuyor. ~ dogru mat ISlk dü~üOyor.) harçana anal. Buyuk bai? hayvanda
harbalan-Elle kandinÎ yoklamak, aranmak.
omurga. herçr (I.) 1. Haç. 2. ç apraz.
harbaret- Elle yoklatmak: yan keslcülk harer (11.) Dügün giysisinde etek. yepnrmak. harçrh Kene: ~Alnmda()1 çl/tlrah timTrge, harban (I.) Gep. harçlh çIli, pik çarbanparlP oamm harb n (I.) Klyma . harban tart- e l klYkirek poIça teen çl1i. Sarap a~h mak. matap tudmgan.· A. Çerpekcv (0harban- 1. Elia vaketamak. kapmak , nünoekr p~ oerrare. kene gibi. -çëkip almak: · Pray n;menI suoca ya P.l ~ lp eter mak gerek der P9slanna la nsmençetsr." V. gibi Sara~. I~tryar iyîce tulu nmu!.) 2. K~~IÇI. Hacan daa Haka sl~ada $ ulbayeva ( Het-.~e~ece kendi. terrne kapryorlar.] 2. Hüsvet almak: sm / HfJ/Ç!!J. ktJrbes POlafZli'i., M. "W slraY/I() nimess/it ço~ Kokov (H.lçb~ r zaman Hakasya da I pi/binçezii'i. lföEf,lsJen pi~ , Kan ermcr qörmeyeceksin.) harban pifbinçezifl.· V. Sulbayeva çerçrn- 1. (haslalik) herternek. 2. Naz(tki yûzlO ~. ya~a tanmak, kapris yapmak. harçi l ~ál. kez : -Paskimin pi/ïn iki bilmÎyorsu n. ku~k bilmiyorsun, rüsve t bilmiyorsun.) harçi hurçan salóan Çibek hUf/mn harbas 1. Mücadele, çarprsma, kapl~çaçahtan... · I. xos tvakov (Päskfr'iri û.. ma: "Kizl1er 6Rmge udur sörcenner, t5énnrrki kal ku, al an ipek kamerin \ eiusenae haydag daa püsküllerin...) 2 .Bagda~ kurarak.~(.u e-, amn harbasta çin estcenner." S. Çarkov harç l -odlr- baè da~ kurarak otur(ln sarûar ömme ka~ l kcya rtar, bu mak. harç! tart- srkica baglamak. harçi lrt- isabet etmemèk. kareva. yûzden her tünü kaprsmada galip gelirler .) 2. ü üresme. yansma. na. 3. Gen, tersine. harçi kö r arm- tJJ; t r~ harba !jKapl'jmak. mücaoele etna bak! harçl segin"bistl arkaya mek·Hakas OO/(JI anda harbashan.· zlpladl. M. këççekov (Hakas og!u arada harç l-plrçl tekr. çapraztamesma. savasrme.) krs. habr s" haçvari, haç seknnoe . . atn harçiharbasta- Elle yoklamak, aramak. "Teen, " p irçT tuzaptlr atl çapraz bukagllà- ' su(), -hls pa/a tapsaan, ah mI'. - ho"ça~tar kiinl ha'!J8staannar.· N. harga Karga; "Soonda. kürgen j~ Domof3kov ( Ann~lg lm su•.dlye klZ hara hustar. figilgeIJDèr;-ha rgalar çocugu s~enml'j , ak ellen havayt aÇ/rgasnan hlShlfjs . hal(jannar.· N. ,~lA Domojakov (Al1l;asi"nda. kU'-!l!lli.n yoklaml'j.) krs· harb al a· çe~e , kara kartallar , ç~ harbastlr- Elle yoktatmak, aralmak.
- 153 -
harga lar,
kargalar
bag lrl~ lyorlard l. )
ötkeyte
ala harga ala kar-
hann
nusuyonar.) c t maga hang 0 bana engel. hang pol- engel olmak. saqretar hang pol- akülar kansmak. alay hang pol- pard im ma? engel oluyor muyum? haná,,(lI.) Vakit, zaman : "Pit dee kizi körbeen hangda tamkl tenio a/arga..." A. Kuzuqasev. (Bir de kims enin görmedigi zaman sigara içmeye ...) hang-Urig tekr. 1. Hastahk. 2. Cenaze evi veya aravr. hanh Burun kökü: "{kr hangl te hor/aza tüsken Fedor PavJoviçtlil. N. Domojakov (Iki burun kökü de baslarrus Fedor horlamay a Pavloviç'in.) hanh t art- horuldamak. hanh tartrp uzupça horlayarak uyuyor. henhts- (I.) Burunsall k, aglzll k takmak.
ga. kök. harga boz karga. hara hargakara karga:narga aYI saz. mart. harga- Karqrmak , lánet etmek, beddua etmek: u AÇlg/amp 0/ hargaan I Heun çon, mini istfp I Hada-pirge nomz mceii I Harahtan çastamp I Hargastl 0/ oitcen." P. Snqasev (Öl kelenip 0 karqmus I Haik, millet bunu duyup / Göz\eri yasanp I Kar0 etmis.) min am gl$1 hargablsham ben onu karqtdtrn. hargal- Lànetlenmek: U"Hargalgan çaba/ IIrc~/aml / un ecuo. hanm tögeçat s.~lgan / Anäörhm;stl çir-sugm / Olim, hu/dail aL.aç~~ h~ I. Kotyus ev (L ánetle nrnis k6tü dÜ$menten I Vok edip karurn d ökmös I Ona sevqili yurdunu I Ölümden, köhanhta- (11.) Horlamale. lelikten kurta rrms.) ha nl- (I.) Ayagl sürçmek. hargan-Bedduae frr iëk "M aa, hargamp, ---SOs pirçe/er. " M. Kllçiçekov (Ona hant- (n.) (ses) Krsürn ak: "Payusa mil üni beddua edip söz veriyorlar.) ssnnen." A. Çerpakov han/lp ha.!9ana Sauom sogütlük. (Payusa'run se s! kis Ik çrkrms.) hargas Kargl$ , karq un a. beddua: "Ineyi ha nl- (111 .) sago Kederlenmek, üzülmek: irg; ondaynail hargazma tüsken." "Anan, nimee-de han /lp ail dan/ M. Kokov (Kanst eski ahskanhkla pari;jam. V. Sulbeyeva [so nia her beddua etmeye baslarrus.) seve üzülüp Ylkildlm.) '0 hargas- (birbirini) Lànetlemek, (birbirine) hann (I.) 1. Kann : "MaYlh perqen Aydo beddua etmek, karqrsrnak. oo/ahtln harm {faa e èteesv küzök t:~ hargat- L ánetle tme k, beddua ettirmek. po/gan, çe nnnzstï ot tÓZek, tadl/lg uygu Ayoom täEjfrah çaba pashan. " hargattlr- L änetlettirm ek, beddua ettirtV. Kobyakov - (Yóruláiï-Aydo'nun mek. kartu da ço k aClkml$, takat yumuha rgm BUl . ~ak_ottan d6~ek, l ath uykUAydd yu hargma- Buzlanmak, buz tutmak. ç~ k ~a rlJll $ . ) H !!.ma.~ tirleze, ~, hargmmg s. BUl tutmus. buz kütlesi harmn toh polar; hohii hlymlraza, ~ clan. klbff püdün polar, Atas özü (Alnm ) ham harg it xaynatamn egreti adt. tenerse, karrun tok otur, koluii'1
'1.
H
g
H
- 154 -
hann
harm daa astabinça. anmece. saaI. (Gece gündûz çah~lyor. kerm da aClk mlyor.) 2 . Tulurn. kl rba. harm (11.) ünl. lste! ya! iyi ki! hann daa kildim!, geldim ya tste: MHann daa söfeenTm çahs/ tTp örTnTp otur. K V. Kobyakov (Iyi ki s övremrslm diye rnuûu oluyor.) hanndas 1. Kardes: Sarap apsahtlfl hada töreen oç/ hanndazJnln ki/nT Payusa sidenge tayan tunblshan. · A. Çerpakov (Sarap ihtiya nn ortanca kardesinin gelini Payusa çlte yasiemrs.) 2. Akraba. 3. Kardes . karces kadar yakm kimse veya slrerge. lopluluk: MUlUtj algls hanndastarl Magaa kirlTndïne"- S. Çarkov (Çok tesek kür ter size karcesrenmt Bana gOvendiniz!) ha da sinban harmdas öz kardes. aç l hanndas üvev kardes. aëest farkh kardes. ooy ha nndas kanunen karde~. Çahsi hanndas polgam, pay polganl naii aruh. Atasözü (Iyi kardesin olmast zengin oirna kten iyidir.) ulug harmdas ao}abey. kTçig M
harmdas küçük karces. harmees ço n kardes topluluk. hanndasta s- xaroes oirnek. r ~n n das-t u ii ma tekr. Keroes: "Hada ~ ."o e- s/nnan harmdas-tunma çO{]I/oh.MV. $ ulbayeva ( Öz kardesim de yok.) 1. B üyuk kannh. 2. hannnl9 ëete, hamile. hans- 1. Kar~ t gelmek: MAr tensçeen na hanshan I Mahtanarm ol tohtatpaan. N. TInikov (Ay kar!}1 gelmi'i de karsr gelmi'i I Övünmekten vazgeç me m i ~ .) 2. Kaba konu ~ mak. ilaatsizlik etmek. 3. Kan~mak . Segirbeske segirbe , hanspasha hanspa. AlaSÖzû (Segirtmeyec~ine seQirtme, karl~ma yacao}ma kan ~ma . ) hans 1. Ka~mir 2. Ka~mi r kuma~mdan: MÇornaptln ipçTzT. hara haflS plat tariJn sal!)an Wkpek naahl~ paza hlral/blshan tufu{m~ Ma~a tTp att~ M
ipçT. ~ I. Kotyusev (Çornap'm kansr, kara ka~mi r elbise giymi~ lombul yanakli ve klrla~mli belikti Maro}a edmoe kadm idi.) hans Kans: · P,ozlblstin kemge dee I Pirbespis hans raa. M. k okov (Bizimkin i kimseye de I vermey eceqlz kans da.) hanshah 1. Sebam. direngen. rsrarn. 2. Kaba, beyrat. nezakelsiz. ha nsta- Kanslama k. han sti g root. Sivri siçan, orma n soreksi. hari b H2-gjshane, cezaevi: "A sin - çoohtaaz /r'i ma haribde odlr(Janm?K V . Sulbayeva (Peki sen söviedn mi cezaevinëe yattlglm?) Çaba l ada y pagda odrrçe, çabal kizl haribde ochrça . Atas özü (KótO köpek bao}h oturur, k ötû ki ~i ha p~de oturur.) harta- Bööürrnek : " Peson çaOOI. aOOni osnss harlama tabls istr1gen.- V. Kobyakov (Yïne kötü. ayuunki gibi böQürme sesr i~itiliyo r.) aba çïli harl apça ay' gibi böQÜrüyor. herteqee zool. Krrlanqtç . çar hariaga zi saqan kr~ . haraçha y ha rtah sago s. KIsIk. harlah ta b~ klslk M
ses. harten- Kara bulasmak karlanmak : "Naa ç/fnar'i alg/stap, harlan salgan süümegrnen olatfja S!Y!!Jjar ~ . " N. Tinikov ( Yeni Ylit kunaYIP, karla nm l ~ tomasmdp.n onlara hediyeler ve.Wtor.) hartig S. Karh: MTa/aylar kizTre "ah siiffp I Harll{} paraannJ toburça. M. Arsarov (Denizler aserak uzaklarda s üzülcp I Kam borarun arasmdan geçiyor.) harltg hl Sh l karll kl~. harh g çil boran: "Har/,g çi1 ki/er t,Q'f!!Stetl I Naa har çimT çamr I Çe 0ITE!ff ç{1reemde I ~ po/lp ha/ar. MV. Mayna~ev (Boran gelir ;;mi; ~ I Yeni kar yen ki!PJar I Fakat 0 izler yüreo}imde I Türkü olup kallr.) ~ h!!IJh (I.) Süslü keme r.J
- 155 -
harhh harllh- Boqazma
<' Iil boöulmak:
bir
~ey
ztm yurt.) tüstT, anafi, oimee-oe harllhhan çTli, köksereg/ep, rencure slhhan." A. ha.!!!!! (I.) sagoAla ooçan. Çe rpakov (lki kez kibrif atee ator, hartha (I.) G6den, rektum kr!ji. harte. soma bir seyden bo öulu r gibi, öksühartlga Ala ooöa n kre. hartha. rerek geri çikn.) h~as tip. Oolama, etyaran. f hernhnr- Bogazma bir sey trkarnak. )hartll-(30rü!tü edil mek, ses veritrnek.. " \ h.9rllfia~ Klrlanglç kr!ji. haraçhay. has (I.) 1. lSl.Yl "Sug hé:l! .!!E...a oamp harlos s. KISlk sesli. '1 t .,I'(J.. ~ a!lp, ha.~htaEçam. n v. Sulbayeva (Su kryrs mda ol urup bahk harmah Olta: "Közenek a/mnda irgr stol, l ':l.!y:
i ,.Q.......
"
hartay !U,gan pTst{fj çurt. ~ M. A rean ov {Zirve gibi öne hrlayan bi-
taktlrnak,
~/kï hati spiçkazi çlfli
I
L
tii!9i
(1
- 156 -
naste
has- (I.) 1. ~ : "Hakas çirf. WyZ/ii hasm 1. E ~k l ya : "Hashlla r. pir ÇIJgI maJga / Halm aaas, afi-husha / Hah~ c!arÇlzm ~ @fliP, adm pllap ra çirdefJ resçsn paza / Kümüs. alpartlrrar, tipçeler. pir tlrnlh. prr am" !m. timirge. ~ M . Kok ov (Hakas yurço(Jl/. ~ N. Domojakov ( E~ k l yala r:lilr du ze~~ maldan I ~ ~nyllkl çoberum ~k QQ.0.iP. atrru eundan avcen kusten I Kara topraktan den alm l~'ar diyorlar, bir sükunet, kazllán 7 G ümü~, alnn. demirden.) bir rahathk yok.) hashllar e~klya 2. ~ . ya blah has- patales çete~tÇaçak , tirari. 3. Muhaci r. s ökrnek. hazrp a~ yerartr müitecr. SIQ lnmacl. zengin.!!9 i . nasm r- Kaçrrrnak: "Sini hash" has-(lI.)Kaçmak. Çahsld aii nespe, (' panblza rtJm min / Çe smap sin; çab atm ltpe. Atas özü (Güzelden j magaa pirtJeze/er." V. Maynasev kaçma, kötüyü yapma.) adrm (Seni kaçmp giderim I Fakat gerhazrtns u anm kaçrverdi. çekl en seni bana vermen erse.) nes - (11I.) (flndlk, ceviz vb .) ~k . hS\hls Külünk, küskû. nmtr hastu s h~ has- fisl ik ktrrnak. "V demlr külÜnk. hasha (I.) (eskiden) Askeri bir unvan . hasp a (l.) KöIÜ. haspa çil ~ iddetli rüz'\. hash a (11.) 1. AA. Hara pena gär: ~ Haspa çil/erge @ ~n . - hazargança, hasha tizi ii Kóp tuy(Jahtarga han pastlrgan ... ~ säi galgaca çör. AtäSözü (Kara baM. Küçiçek ov (Kötü rOzgàrlara y~ sm klrla$mcaY<j,kadar. ~di~in sad öndürüte n IÇok toynaklara basdip rarmcaya kadar vasa.) 2 . KIr. har s ) kazl lm-;;.) hss ha kara kir. 3. ~yvanm a.!DInhaspa (11.) Huysuz, oynak, kölü. haspa daki akhk. akttma. ___ _ at huysuz at. has-hac an Her zaman; hiçbir zaman Kahin, ileriyi gören. haspa -,..t..... -Annanar has·hacarllJa daa / Pos haspat üs(11I.) çtkan, çerçexresen dÜ~. tilin efi çlr uyatpafiar." M. Kilçiçekov (Bu yüzden hiçbir zaman I Ana dilihaspalan- Huysuzluk etmek. ntzoen hiç utanma ym.) has -ha canhaspan Ku~ kursagl : - Tam~ 1 haydag· l - da her zemen. daima, eekden ben. da tadil,g hasparllJa /o/(}an.- A. ;~ -Has-ha can pistifl ÇQW. ·l1blske n ~"\ Çerpakov (KursaQ I her tün ü tarn -"J ot. -pa/aa 1I0may at saqm taap :"'~ yiyeeekie dotmus.) a/(}an klzee hatl(} tusçefl ~ G hasta Kenar. klYI: ~ Arsa. pu çol Kazaçlnova (Rer zaman, btzim ", h.!'stadg{JI onemt t~za " sa/a ~........ ~" ~a . dernis 0, çocuga kol Oad yg; suhsun ~ih. · N.l)om ojakov t.:l " ren ki~iye büyük eeza venlirmis.] (Belki bu yol kenanndaki ottan çigi.... ~ hash $lh (I.) Tos V"ürä:n (h'a"yvan). nese, suscztuqu b~ çeçerol.) "?" hesbah (11.) 1. E ~ i k , bükük. 2. Geriye hasta- (I.) KIYlya gitmek: ~ 1t9r!il ~':" c\o{Iru eQik. yatlk. 3. Kambur . att lii \ puluttam l ara/ap, ~kii hlrtlzm plli hashah alm beli kambur . has/apça, Tigrr pOnin ol, &inep, ~ ha ~ ~.1lI.) 1. KIsmet, lalih. 2. Y a~a m Pifip a/af!}a harasça.· M. Ar~anov gueu. (Kara bulutlar arasmdan I hash ay- 1. Gövdeyi arkaya eQmek. 2. '(jjkärdaki gök kabuQuna gidiyor I mee. kendini be{lenmek. bttrnu ha G~ yükseklig ini ölçüp I Bilmek vada olmak. istiyor.) hashayt- Gövdeyi geriye dogru egdirhasta- (11 ,) Kabugu soymak: ~ Ot /uzmda mek. çut künner polibissa, tos has/ap,
e
r
('"1
f'
\ î .,
;r/
hastada
- 157 -
h"
hastmhtan ldi te çaYllça." I. Topoyev (vuvasme baktrklannda, sadece çesttn kus yurnurtalannrn kabuklan öylece yaythyor.] 2. Kabuk soyuntu. 3. Pul. bahk pulu. ha~- 1- Kabuqunu soymak . 2. 't--ç:B"allgm punanm aytklarnak. hasha sor. (masallardaki) Toynak ll haik. hat (I.) 1. E.h... kan: "Mmcaga çl!!!!t kamasnroun. haydag ir tîáf çoh siaecen." A. Çerpakov (Bu zamana kadar hangi ha stah-çi st ek tekr. Ham, otquntaernaer essrz dayanabilmi!? )"l'aigastlg ) rr us: "Sin hastah çisteksïtï. SinJ, çirde çörbe, pala hg ' hat alba; taynap-taynap a/lp, haÇJlrip tlolIg çirde çörbe, tuluiimg hat WkürlblzerJm kilçe." V. Sulbeyeva al ba. Atasözü (Çamurlu yerde yü(Sen hamsin . Seni çigneyip çigne· r öme. çocukiu kadm alma , balçikh yip, balgam gibi Iüküresim geliyor.) yerde yürüme , dul kadtn alma.) 2. hestal- Kabug u soyulmak. pu agastlll KadlD,;. " Mmdagl hat, doyarka, çii~ henpan hast al pargan bu eqacm haf peer közlp plr pI daa poibaè!i7' kabugu soyulmus A. çerpakov (Buradaki kadm, süt he stas- (I.) (birlikle) Kryrya gilmek. saqrcrs r, ge~ kadm buraya g~ hestas- (11 .) (birlikte) Kabuqunu soymak . edeli bir Ylförmadl.) hast et - (I.) Kryrya gönde rmek. hat (11 .) Kat, defa, kere. üs h at l halm üç hastat- (H.) Kabugu soydurmak. kat kalm. hastay Yabant sar tmaak . h at (11I.) vernis. Aalga klrzeû , t amah çi; anga ki rzeîi, hat ç ï. Atasözü (Köye has t ay - 1. (bitki) Büyümek, yetiemek : gire rsen, yemek ye ormana girer· "Hara çirrrg çezumae / Hastay'p ösçe kolhoz tamaa." M. Areanov sen, vernis ye.) (Kara toprakh yensmoa / Büyüyûp hat (IV.) Mektup. yettstyor kolhoz ekini.) 2. Uzanmak: nat- (I.) Ku rumak, sernesmee UAm agu"ii "Çe pu hlri-pazi çon ide hastay pabazi kiier pazma pazoh çeuae sug daa pargan tud/blshan, aJmdaglZlnan fin togaspimst/." N. Domojakov (Fakat po/gan, îstî. tJzen, hatlpçathandag." bu ucu bucagl yok gibi uzanan yaI. Kotyusev (Simdi agnsl, baoasr zrda suya oa rasnarr uvor.) gelmeden önce yentoen bastanus. hasnt , Kaympeder. 2. Büyük kaym: önceklnoen daha fazla oimus içi "Pok, reeum apsah, haydi maYlh lse, kurumus gibL) Argaas polzafi, pargaz/fi." A. Çe rpakov (Vah, zaah st û hatar. Atasözü (Ternbel orvenr kaympederirn. nesu yorulmussen, eözm kurur.) pa lgas hatap sun.) tuu h pernr çamur kurum l1§. so ohha hat lp parnr kösele soguk· hasnr- (I.) Kazdrrmak, s öktormek. tan senreemts. hulagl hat par- kuha strr- (H.) 1. Kaçrrmak. 2. Kovmak, lagl aqtrlasmak, \§itmesiazalmak. defetmek . het(11.) B6kin'ék, krvtrmak, ~ irmek. ha stlr- (m.) Kabugunu soydurmak, (fm· uçuhJlatip egirmek. dik, fistik) kirdirmak. Katmak, katl§t lrmak. çayga süt hat(11I.) hastlflh 1. Kabuk: "Uyazin körfblsseler, hat çaya süt katmak . aymah hustar mm/rha/aomfi
çöget haynat smçe." N. Tyukpiyekov (Ot biçme zarnaru yokluk günleri olursa kabuk soyup, kaynatrp xatrarum çikanyor.] ha stada zf. 1. Kryrsmoa, kenannda. 2. Boyunca , yenmoe. hasta h Ham, otountasmamrs hastah ç istek çip tlzfm ha htrr sannm 01gunla!?maml!? yemts yiyerek distmi
•
- 158 -
hata
1. Artrrmak. 2. mat. Çarpmak. 3. Üst üste Ylgmak, üstüne geçirmek. hatag 1. Artma. 2. mat. çarpma. hatii a) tekrar. b) iki kat, iki mtsn. hatagla-mat. Çarpmak. hatagl1g 1. Katme rtl. 2. Tekrarft, yineremeli. köp hatagllg forma gr. tekrar grubu. hatan Fiziki olarak güçlü kimse. hatan- 1. Kaplanmak: "Ha/m haman hatamp / Has-poraam teynstnenen." A. Topanov (Kalm karla kapramp J Sert tipisi kaynasrr ue.) hatancrh Elbise üst üne giyilen elbise, "'di sag lsha tüzip kepenek: oauçsnae, apsah aday teeifzl hatanclh ças pirgen." N. Domojakov (Böyle oüsünurken. ihtiyar köpek postonoen kepene k hata-
sermle .) hetanenr- Elbisenin üstüne baske blr sev
giydirmek. hatap 1. Yine, gene, yeniden, tekrar: " Taraattul hollaamn haazm hatap pa/gap tuna af çaohtap turça: "V. Kobyakov (Doru atm kola r unm kaYI ~ l m yeniden baglaYlp konusuyo r.) hatap sana - yeniden saymak . bakmak. hatap kör- ventoen yazmak. hatap pas- yeniden hataboh yenid en, bir caha. hata p lrterr tekrar. hatap-hatap tekrar tekrar. hatap çoohta- yeniden kc nusmak. 2. Kere, kez, oeta. pir hatap bir kez. iki hatap eapu iki kere vurdu. Çitl' hatap stnep al, pir hatap kis . Atas özü (Yedi kere ölç , bir kere biç.) üs hatap sug isti, ÜS hatap ot çïp aldl üç kere su içti, üç kere ot yedi. hatar 1. Yokluk, yetmezlik. ahça hatar polgan para yetmemrs. 2. Sert, sfdoetn. a91r. pu çtlda hater potunen bu YII zor oldu. het es- (birlîkte) Çarpmak, kattemak. hatat- Ça rpnrmak, katlatmak . hatayga ana!. KlrkbaYlr.
hallg
Kahkaha: " Han{ja, hamga, ablstarga Hettu mmeende istl/çe. ~ M. Batnov (Hana, kama, papaza
hath r
/G ütme rnasetmoa i~ itil iyor.) netturn
ktlçe kahkaha atacaç.m geliyor. köglig hatht nesef kahkaha. hathl-külki tekr. Gülme, gülü!;;: "Q/(}annarmn paba -icelerl nettukü/kJde aymm körJp odlrgam ügretçilerge ugaa kögllg pildfrçededfr. ~ N. Tinikov {Çocuklafin anne babalarm ln qömsmeyre oyunu seyretmeleri öçretmenlere çok keyil li geliyor.) hatnn- Kahkaha atmak, gülmek: " Ha-haha.- slfaym kJzT körçee çon ide tudio, nstmr sibben Psçon." N. Domojakov (Ha, ha, ha - yüzünü oaskale nrun qörmeyece är seknoe tutoo . gülmü~ Prçon.) Çayglzin hattnr çöredirzlil, tnshmn sthtap çöredlrzÏJÏ. Atasözü (vazm gill ersen, kram aglarsln.) hatturaçr s. Kahkahacr , çok gülen. hattnraûna- 1. Durmadan gülmek, çok gülmek. 2. Alaya almak. hettune Gülü~, gülme: "A min irle Ie turçam, rkl ülüstig polçam! (KoglJg hathms) N. Tinikov (Ben çok erken kalkanm, iki ûlûslû orurum! (neseu gülü~me)
hathms-Gülûsmek: " Ka/ka am sür çitkep: 'Vaska, I/(}aba, hathmzar/ar', -pozlmfl irJnnerJ tltJres tur." A . Kuzuqasev (Kolka onu takip edip veusmts: vaska aörama, çülüeüner. -kendi duoakten titriyor.) natmrt- Kahkaha atttrrnak, güldürmek: "srremTfi oeetliner, sovhozha agronom polarga hlgmp, minr çoo neuu nu." G. Topanov (Slzin müoürönüz, sovhozda tanrn uzmam 01mam içln çagm p, beni çok güldür· dü.) hatlg 1. Sert , hrrçm. ölke li: "Aydo, ot üstünen tüs kirrp, ot kizinifi hatlg tablsnan k6ksebJzerJn saglp turça."
- 159 -
habg
V. Kobyakov (Aydo, ot üstunden Inip, 0 kiljinin eert sesre azarlamasrm düsünuycr.) Slblrap çoohtaan çooh-hop çcoh, hatlg ço ohtaan çooh-sm çooh. Atasözü (flsllttyla sövienen konu ~ma , yalan konu~ ma. sert sOylenen s öz. doQru kanusrna.) 2. Sert, aQ.r, da yamlrna sr zor: "'Harlar, pustar haYI/çalar, Hat l{) tnstn tooZIIça.." P. $Itga~ev (Kar1ar, buzlar eriyor I Se rt k l ~ biliyor.) 3.
mee.
Se rt.
baQI~lamaS I
zor.
" çuregT, har,g aee po/za. nmui trisken , a~ daa po/za , traktoJga hmminça, ayna adma sanapça ." M. Kokov (Yüre"i sert de orsa . yumueeyrvermrs, öyle de olsa, trekt ör ü sevmlyor, c nu seyt an etarak qörüyor.) 4. Sert, gOçlO, kuvvetli: ~ Vaska hari!) pastm snafi çul ozar7na smnen... A. Kuzuqasev (Vaska, sert adrmtarla cerenin ka r~1 vamacme çlkml ~ .) 5. Sert, yumu ~ak karsur: "paza pir sa{1IS arazmda Sabis on azaa izer hama{1ma tenen oshas çTli plT/ngen, snan pazma hayda{1da hatJi' nime tenenin isken, harahrannda çan h ottar sa{1/lishan -Sabis pa za nime pi1inm een." N. Oomojakov (Az bir möcoet sonra Sabis'in sa" ayaQI eyer kastria deger gibl olmus, sonra baema sert bir seym degdigini ouymus, q özle rinde krvuctmlar saçnnus. Sabis ba ska bir ~ay hatrrlarmyor.) 6. Sart, ciddi . hatlg çlr sert yer. hatl g tügtlk al sert lüylü at. hallg hurgah sert damak. hallg glasnaylar gr. sert unIuier. körtzJ hatlg sert bakrsh. hat lg çahlg kati emir. hatl g sroktar zor zamanlar. hallg kizi sert adam. katl adam. hatlg soohta r sart soguklar. hallg kürezig sert mGcadele. hatl g taglS zor i~ . hatlg çoballelàket. musibet, belä. hatlg çtl zor YI I, k,tllk, yokluk Ylh. hatlg araga sart içki. ara{l a hatll içkinin alkol derecesi. hatlg
halla
pruJ ina sert yay. hatlg çorr htl{l at senayan. silkeleyen al. hatl g paspar äen nas u bag laml ~. hatl g tanig gr. ser ueetrrme tsaren. hatlg kügürt sert gök gürlemesi. ol att ln hatl g la soogi halllr 0 atm sadece iskeleti kalm l~ . hatlg -hutug tekr. sert, kanks.z . yagslz: "Aydo, salasula hattg-hutUt) nimenen aZlra nabas , ma/nan çazaa sl hhan.· V. Kobyakov (Aydo, aztcrk, yavan ~y1er1e yemek yiyerek manaria yazrya ç lkm l~ .)
hatlgla- Sernesmek. kantasmak . hatlg lan- Sernesmek. ktzmak, cidonesmek: ~ Çe, türçe po/lp , hatl!)fam blshan: -Hssruterser strer, has hllar! -Sm, ah Sin nsstutsrî: N. Domojakov (Faket, biraz sonra sernesmts. E~k l yas lmz siz, e~k lya· lar, gerçek, çlplak gerçek e:jklyalar.) hatlglas Ceza . hatl gmay vutet unu va yaQIn kaf1 ~tlfll . mastyla yapllan yiyecek. hatlh YaQmurluk.
nenr- Kurutup sernesurrrek. kal lla!?hr· mak. habrganCl h s. Sert, kali , !?iddeUi. hati Defa, kere, kez: ~ ÜzrncT hati çoohtapçathanda , lIya st ns kTr ki/gen. A. Kuzuçasev (ûçü ncü kez konusurken. hya papaz girive rmi ~.) Agastl pi r hall saap ende ra kis polbassl iï. Alasözü (AQacl bir dela vurmakla kesip yrkam azsm.] n tnceni nce hatl çok kez. hatl-hatl zJ. Tekrar tekrar. hati n mat. Çarpma, çarplm. çlb lrgee çiti re hatln yirmiye kadar çarpma. hatinnu; ta blttsaZI çarplm lablosu. haUa-- (tavuk) Gldaldamak: "A sm çoo htaazlll ma haribde odlr{1anm?Pana Matildaa -Hatfaba. Çoohtaam, alarlar. V. ~ulbayeva {Peki sen söyledin mi cezaevinde h
h
hatlal
- 160 -
yatll!;)lnl? -Pana Matnoe'ya Grdaklama. -Söyledim, alacaklar.) hatlat- Bögürtmek. hatpah (balikla ) Solungaç. hatpar (giyside) Krvnm, tuur. hatparllg s. xrvnmn , ürnrn (giysi). hatparlJg kögenek frrltrh elbise. hatparllg hann ktrkbayrr. hatpas 1. (giyside) Ftrftr, kurdele~ 2. Oda. tura lstrndegr hatpas evm i· çindeki oda . 3. Krrkbayrr. hatpastlg Ktvnrnh, hrftrh (elbise). üs hatpastlg kögenek üç flrflrl l elbise. krs. hatparhg hay (I.) ee sten, glrtlaklan söytenen earkr, de stere " Mma haYI, öde/ep / /bge tokure çaYlldl." M. Balnov (lst e hayr, yükselip / Ev dolusu yaytldr.) hay (11.) zm. Hangi, ne. hay pfreede bazen. hay pireebis baztrmz, hay da nerede . hayga çitTre nereye kadar. haydaii neteden. haydar nereye. hay pol- mümkün olmak. hay polganca tabrrah mümkün oldugunca hrzh. hay- Dikkale almak, aroms etmek, aldrrmak: "Aydontn aldanganma hara saglstlf; Yakm hayann daa haybin tureatr:" V. Kooyakov (Aydo'nun yalvarmasma kara oüs ünceü Yakm aidIn:;; etmiyor .) haya (I.) Kaya: "rdi has par/(Janda, potolaktan ulug kizek haya oytnp, enui üstünzer küpli ha/gan -pray ibirki nime hsrestn po/lp tur halgan." S. Çarkov (Böyle «aamca. tevenoen büyük kaya par çast oyulup, onun üzerine gümbürtüyle oüsm üs, -etrattak i her sey karanhkta kalm I:;;. ) Çaltanmaza, çallm haya daa talaeafi. Alasöz ü (Karkusuza, yalçm kaya da dayanmaz.) hayada odmp sagmçam kayada alurup dü:;;ünüyorum. çahm haya sarp kaya. çikIm haya yalçm kaya, sarp kaya. hahpahtlg haya sarkik kaya.
ha yc r
haye (11.) ün/. Haydt! hayah Yag: " Köp san mellen hayah, süt, tük pirgenneri çl?' M. Kokov (Çok sayrdak! mallann yag, sül, vün vermeren ne?) Haa sugm haynadrp, hayagm al pcrbassrrï; hazinezTn, hls idip, irge pir pcfbassrü . Atasözü (Kara suyu kaynanp yaglnl aiamazsm, kaynanast r u krz edip, ere veremezstn.) to raptlg hayah tereyaör, hayrldlrgan hayah erttnmls yag. çagban hayah bitkisel yag. toglm hayah pa rça yag, yag parçast. hayahta- Yaqlarnak. hayahtlg s. Yagll.
hayala - 1. Kayaya tirmanmak 2. Kayar un yamna gitmek. hayahg s. Kayali: " Künge önn ïo, aymah köp ün Hayallg yanl/an turar." M. Kilçiçekov (Genese sevinip, çesttn sesrer / Kayahk dagda yankrlaruyor.} hayalrg çir kayahk, kayahk
tvrae
ver. haybagmEtranna bakrnmak: "Hanattarm ninee çider sölinizinefi çaza tudtp , çike odmousp, /bire haybaglmp , tükpeyçetken niment tumzugmafi haglblshan." N. Domojakov (Kanatlanru olabildiqince aç.p, dik oturup. etratma baktnip, tümseklenen eeve çaqasryla vurmus.)
haybafina- Etrafma bakmmak: . "Noo n/mee haybannap turzui? Mm smi Çl, sini uzudar üçun aZlrap, tonena.rçsm ma?" V. Kobyakav ( Niçin ettanna bakrmp duruyorsuun? Ben seni, seni uyutmak için mi besleyip giydiriyorum?) hayea zf. 1. Kaç, ne kadar. 2. Nasll. hayel 1. Kahramanirk hiki.lyesi anlalan kimse, destanc l: "A/mah saglstlg hayel la AYldar sagaa tunstlg ." S. Kadl:;;ev (Sadece geni:;; dü:;;ünceli haycl I Söyler sana hakklyla.) 2. Gl(tlaklan :;;arkl söyleyen kimse.
hayda
- 16 1 -
hayda zf. Nerede: " Hayda ootze. piree pesne kTzide tO{Jlmp alay ba mal hadarJp çunir." V. Kobyakov (Nerede olsa, bit baska kiside çahstp veya mal otlaup yaser.j hayda daa a) her yerde, her tarafla b) hiçbir vetde. hay da-da bir yerde, herhangi bir yerde. hay dag s. 1. Nastl? "Asmtter haydag kirekte hayd® ün piredïrgenner'fn çtfgllar pilçeler." N. Domojakov (Ayglrlann nasrt bir durumda, nast! ses çrkaracaklanm Yllkllar bilirler.) 2. Ne "Harap kör'fner çrsuumseer, Haydag hayhastlg pay çir! - tirzer." M. xnçtçekov (Baktruz blzim yoroumuza / Ne saermcr zengin, yurt, cerstnta.) hay dag homay nt me! bu ne rezalet! bu ne kötülük! haydag-da herhangi bir: "Çirde tal agastlf'i a/tmda haydagda hara nime k6rinçe ." A. k uzuçaeev (Yerde söèüt a öacmm artmoa herhangi bir kara nesne gö· rünüyor.) hay dag daa a)herhangi bir. b) hiçbl r. haydag çlrde nerede, nasu bir yerde. hay dagl neredekl. hayda -hayda uzakta. hayda hayda pcnnm uzaklardaydtm. haydan zf. Nereden: "Haydafi algazar, agafi, mmdag hoos hafizam? ' N. Domojakov (Nereden aldrruz , dedeclqtrn. böyle nak tsh pipoyu? ) hayda lÏ kil gen er nereden çelmis? hay dalÏzar neredenstnlz? haydat zt. Nereye? "Sin, Torka, haydar parirzlfi? MinT dee hada apar za, pTree çirge aal/ap." V. Kobyakov (Sen Torka, nereye gidiyorsun? Beni de birlikle götürsene, bir yere misafir olarak.) haydar· da her yere, hiç bir yere. haydarhl hangi, hangi laraflaki? haydarhl 5arinda çurtapçazar hangi tarafla ya~ l yo r sunuz? hay da rtl n nereden? sirer haydartllÏ kltdTner siz nereden geldiniz? haydartm zf. Nereden?
haYIQ
haydi NaSII? " Haydi olar mmdag aÇlh pu çaiafim pidi çagdaanca etïerzeenner." N. Domojakov (Nas ,I onlar bu kade r açnc yaz rda bu çiplak ata binent böyle yakla sana kadar fark etmeoner.) Mal m haydi enraaee, sütti idök alamü. Atasözü (Mail nasu besiersen, sütü öyIe anrsm.) haydl po lza nasitea. bit seküde: "Idi, haydi po/za çep adaydafi esmhp abp, Yakm para admlfi soonca çoo çafflhtap oylapça."V . Kobyakov (Böytece, bir sekilce, klzg ln köpeklen kendin i kurtanp. Yakm tora atmm arcmoa
çeuae
yelpatayarak koeuyor.) hay do l Buzaqtstz s üt veren inek.
hayg a Nereye? haygah (I.) Koruma, esirgeme. haygah (11.) Krvnk, egri. hay haHayret elmek, sasrrmak: "Çomap, /liskecektTfi notten hayd; siber tnvoureoçeinemn körip, hayhaan." I. Kotyusev (Çornap, lliskecek'in ellerinin ustankla hareket ettièini görüp, ~a~lrml~ . ) hayhal Sasuacak sey. hayret. haydag hay dal ne sesuacak sey. hayhas Hayrel etme, sasma, sasrrma. traytras- Sasrrrnak, hayret etmek: "Pazoh hayhas emçetsr irenner.". N. Nerblsev (Yine sasmyor erkekIer.) hayhastlg Hayret verlet, sasrmcc "0 /, hllçannablzip, ug8a hayhastlg nime kör salgan. n N. Domojakov (D , et ratma baktrup. çok sasrmcr bir ~ey qörmüs.)
bey het- Hayret etnrrnek, sasirtmak. haYI- 1. Keserek klsaltmak. 2. Teyellemek. haYlg Dikka!. haYlg ayi andlr- dikkat etmek. haYlg çoh dikkalsiz. haYlg ta5ta- dikkat elmek: "HlglfIgcaa passajir poyezdïnrfl vagomnm k6zeneglnefi, hmza, harah puliinan daa Tan]1 çul çaZlZinzar haYlg tastirga kilisken po/ar. ~ M. Kokov
- 162 (Okuyueuya vocu treninin vapo nunun peneeresinden, leterse, göz ucuyla da Targl Çul yaztsma dikkàt etmek uygun olaeak.) haYJg it- dikkat etme k: ~ Çe agaa pirdeezThay'a itpeen." N. öomojakov (Fakat ona hiçbiri dikkal efrnemis.] haYlh YaYlk. haYlh üs- yaYlk vurmak. haYlh- Bir ~yi bahane etmek, yersu çlk l!jmak . haYII- 1. Erimek. slvl la!jmak: "Harlar, pustar haYIJçaJar, Ha/,g hlshl tO(w lça. " P. suçesev (KarIar, buzlar eriyor I Sert kllj bitiyor.) 2. Erimek, tükenme k, yok olmak: " Hatap tcyastlm sa{')aa / Haycml/; çüree haYllçadJf." S. kaorsev (venoen raeuec nm sana / Haycmm yüregi eriyor.) hayah haYllgan yag ertmrs. tashar sooh turça, Izepte e hçe haYllç a dl!jBrlSI so{Juk, eepte para eriyor. haYlldlr-Eritmek: " Kórfmnlg. simdah hlS kóp ooI/amul çOrektetfn haYlkJ/rea';." N. Tyukp iyekov (Allmh, uysal krz, çok genein yür~ ini e-ritmi!j.) hayths Erime. haynn Oyunda berebere kalma. haym- 1. Ev iljleriyle ugraljmak, evi derleyip topla mak: ~ /nen tae tonanean / /bde lo{')lmp haymcafi / ÇTg Tpeknefi çay TzTp / ç suusr otha ol pareat'!... P. $tlg a!jev (Sabah erken giyi n m i~ I Evde çall!j lp ugra!jmllj I Kuru ekmek je çay içip I venya ota gitmilj.) Ph Inayak turada haYlnlp--haYIn Jp pu lunda çadlblSça . Bümece. sOpOrge (Bir nim~ci k evde u~ra!j lp u{jra!jlp kÖ!je· de yatlyor.) 2. Kayna!jmak: "Hara seek tobm Çl1i haymça." N. Oomojakov (Kara sinek, böcek gibi kayna!jlyor.) harh~ poraan ha ym tu rdl karll bo ran kaymyo rdu. haymeah 1. Ugra!j ma: "Non!, pabazmlfi s66gTne haymeah pray çahsl
hayta
parçathanda, kömes /mamp a/arga tirek/er arazmzar ki/gen. ~ A. Çerpakov (Noni, babasuun cena zesfyle ugraljma i!ji yolunda gitli ginden, birazcrk dinlenmek için kavaklar arasma gelmi!j.) 2. Ugra!jan.
namarat. haymdl Dikkal, özen. haymdlhg s. OikkaUi. özenli. haymdlr- Ev i!jleri yaptumak. haymdtrt- Ev isleri yaptmrnak. haY,"ls 1. Ev gailesi, ev lelen 2. Kaynasrna: "All/cia u/uf) haymls.- N. Nerbi!jev (kövoe büyük kaynasma.] haYlnlS -1 . Birlikte ev i!jleriyle ugra!;>mak: ~ fneeçr ipçtler Tnekterfn sa{')/ap ns vvusçemenner. " N. Domojakov (Erkenei kadmlar ineklerini saglp u{lra!jlyorlar.) 2. Bir !jeyte mesqur olmak: "Pazoh çeato. pazoh fa tudlhzl çoh sa(Jls/arnaii haymls slhhan." N. Domojakov (Yeniden yenp. yeniden eie galmez dülj ûncelere dalm l!j.) haYlr 1. Misk. 2. Misk bezesi. ha Ylr- Bilemek, keskinlesnrme k. ptçah haYlr- brçak kescnresnrmek. saphl haYI,· orak bilemek. haYlrchr-B iletmek. keskmtesürmek. haYlrgas Bilegi tasr. mçeern haYlrarga haYlrgas ta ppadrrrt blça{llml bilemeye bilegi ta!jt bulamadrm. haYlrgastlg s. Bilegi taer oren. haYlrhg s. Miskli. nayms Bileme, kes kinle stirm e. hayms- Birlikte b ëemek, keskinlesërmek. ~Hlshacah haYls haYIS KaYI!j: hamclzmaii a,ga pas /Ira hleladlbISÇB." N. Tyukpiyekov (KIsaelk kaYI!j kamçlslyla arkaslndan !j8k1atml!;>.) kr!;>. haas haYI~br- kIL Kan~tlrmak. ortahgl birbirina katmak. hayla- Glrtlaklan !jarkl söylemek, enstrümanla destan söylemek : ~ Alton aymah çon a/nmda " Aflm An(Jm" hay/ap pirgem." S. Kadlljev (Altml!j
haylah
- 163 -
çesü haik önünde 'AlM Ang'l' söY· leyeyim .) haylah zool. Martr. ah haylah ak mam. ah haylah ün hOZIP, ah tigirzer ködirilçe ak martm In ötüs ü ak 9Öge yeymyor. srdarnah-haylah tekr. Çansk an, gayretli. haylahta- (suda, havada) Kaydr rmak, yüzdürmek: " Hen tiglrde haylahtirga / Haraçhayah poubusm / Kögfig, kögfig samirga / Köfinlf1 sinTfl çezuçe." V. Sulbeyeva (Han gökle uçurmaya I Kmanqrç olayrm I Nesen neseu s övtemeye I Gönlünü senin Iyilestlrmeye.) haylahtan- (suda, havada) Kaymak, yözm ek. haylahtendn- (suda, havada) Kaydrrmak, yüzdürrnek. heytat- Gntlaktan !?arl
hayrahan
haynaan S. Kayna mrs haynaan sug kaynamre su. hay nam a x aynarms. kaynayan. haynas 1. Kavnama, kaynayrs 2. Kay-
nasma. haynas-1 . Kaynasmak: " Tigirge uçuhhlap haynashlapçalar." A. Çerpakov (Gökte UÇU!?UP kaynastyarJar.) 2. (ses) Kaynasmak. 3. Kaynasmak, yararnazhk etme k. haynal- 1. Kaynatmak: "Hazanahta haynathan sug haigan po ter, -timir pes üstündegl hazanahtl pestrn oname taftlp çoohtangan Marka." I. Kotyusev (Küçük kazanda kaynatilmi!? su kaltrus oiman. - demir soba üslündek i kazam sobanm ortasma çekip konusmus Marka.) Dy alti cvtetpaern tibe, 001 çüregin haynatpaam tibe. Atesözü (Kula an kosturma vayrm deme, oguJ yüregini .kaynatma yaYlm deme.) Haa sugm haynadlp, hayagm al polbaasrû ; hazinezin, rus Idi p, Irge plr pofbasent. Atas özü (Kara suyu kaynanp. yag lnl alamazem. kaynanasm., krz edip, ere veremezsin.) 2. Kaynatmak, pistrmek. ürge haynat-çorba pisirtnek. 3. (kireç) Söndü rmek. haynalhan s. k avnarrus. kaynaturms. haypiree zm. Bir kramt , biraz. haypireefier mmda halzm bir krsrmmz burada kalsin. haypirsTzm. Baarst, bir krsrrn . mmda prayzt nJmes, haypTrsi Ie burada hepsi degil, sadece bir krsrru (var.) hayra- Bükmek, egmek.: "Pacah iney apsagmzar hayra hlZlnganman peettr ki/gen. " M. Kckov (Pacah nine kocasma dogru egilip bûkûlerek geJmi§i .) hayrahan 1. Hükümdar 2. Tann. Kayrakan : " Nime çitpinçe olarga? Postart kütçefken hayrahan nar." V. scneyeva (Ne yetmiyor onlara ? Kendileri yaratlCI Tannlar.)
hayral
- 164 -
hayral 1. IIgi, özen. ki zideiier hayral insana özen. 2. Yarorm . 3. Kurt arma, kurtulus. hayrall a1. Korumak, saklamak, esirgemek : ~Kök harahtlg abahay tueter / Kün trtïttiin hayrallapçafar." M. Kilçiçekov ( Mavi çözf ü güzel krzlar / Gün geçlrmeden koruyorlar .) hazii n hayralla- sagIIgml kernmak. an i harah odt çili hayra lla - onu gözünün içi gibi korumak. naa ösçetken aqasn hayral lir{Ja kl rek yeni yensen agaç korun marr. knlga hayrall a- kitap korumak . 2 . Tasarruf etmek, tuturnIu olmak. hayr all an- Sakmmak, korunmak, esirgenmek, kendin i korumak. soo hh a aldrrannaf t rayrenen- soguga kar!;>I korunmak. hayral las 1. Koruma, saklama, esirgeme, ihtimam : "A min tmag çoh hadarÇl potçem, çahs', hayral/as magaa ço9l/. "N . Tinikov (Fakat ben dinlenmeden bekçilik ediyorum, güzei ihtimam bana yok.) agas hayrallazr agaCt koruma. 2. Tasarrutlulu k, tutumtutuk. 3. Tasa , kaygl, tasalanma, kaygl lanma . hayran 1. Sevqiü, ktyme tli, güzet: "Noo, küren at, noo, hayranah! -küfiürede tapsap salJp odlrgan ir kizi." N. Domojakov (Hayrr, ya{J lz at, bavrr güzetim! diye hornutdamp sealenmts er kis!.) 2 . Zavalh, biçare: " Heyran çüregTm, k66fce sIstazlp, Pirge M. sabllça minnefi hada." Kilçiçekov (Zavalh yüreqim, vavasça srztayrp I Bitlikte o övünüvor ber amte.) hayran palam sevgili çccu gum. hayran kizi zavalh, biçare. hayran ocrah zavaur çcc uk. hayrastan- 1. Elbisenin etegini topIamak, krvnma k. 2. Bükülmek, egilmek. ._hayt- (soru flili) Ne yapmak , ne efmek : ~Sag mçam : hayt pardlm min? AstJh
ha"
ts pargan azee töövtxn." N. Nerbisev (oüs ünüyorum- Ne ettim ben? Yolunu kaynetmis ki!;>iye benztyorum.) hayza e. Ne de orsa: "Ol tusra pistifi imcïbis hamnar potcm hayza." I. Kotyusev (0 zaman bizim doktorumuz kamlar imie ne de olsa .) am pr ay zI pûceû hayza ! onu hepsi bilir ne de orsa. hayzl s. 1. Hangi: "Hayzlzl mfl ha/arm / Haraa·tünge hadarçafar." A. Topanov (Hangis inin kaldlglnl I Geceteyin oözetnyortar.) 2. Bazr: "Hayzl iblerdefi agt/bay kók Istar slhhlapçathannar, çe iki Je ibdeg hara kók IS pur/apçathan." N. Domojakov (Bazr evlerden açtk renkli oumanrar çrkryor, sadece iki evden koyu duman yükseliyor.) 3. Kimi. ha yzr-da hepsi, hepsi de: dee po/baanda oJgannarmfi hayzlda teen -PlrTnçebis." I. Kostyakov (Çok geçmeden çocuklann heps! de oemls: Veriyoruz.) hayzl gorodta hangi sernroe. hay zmda hangisinde. hayzlzl hangisi. hayzl daa hiçbiri. hayzI la herkes. hayzma hangisine. haza1. Tutusturmak, ilistirmek: " P6rikterTne sn-roçen sübürekter hazap sa@an." A. k uzuçasev (Börklerine ak ye~iI bez parçata n ili!?lirilmi!? ) b ro eka haza- bros tutustutmak. 2. Saplamak, bahrmak, sokmak. reent tikçetk en rtlmee hazap seterqa igneyi dikilen seye batrrrnak. prçah haza- brçak sokmak. 3. Dikmek. mar ha hazadügme dikmek . l rge peren o oy pctceü, irg ek hazln sldik pcr caa. Ala sözü (Kcca va varmak güç olur, eldivene bas parmak dikmek zor olur.) 4. Nallamak. 5. Baqlamak . haza kö r- gözünü dikerek bakmak. 6. Nakrslarnak. sûs'eme k: "Sarap apsah sovhoz termenmn uzsrçuen it pirgen Iblre hara plisten
-o.
~
hazaa
tuuemensn noma.ae çemen.~ A. Çerpakov (lntiyar Sarap, sovhoz çifll i?linin ustarannm yaptlgl, etrat r siyah nakrslarla süsienmrs tabutta yatm l~. )
hazaa 1. Ahtr, çittlik, hara: "s ereesnuru, pray aalmn pogdarha zm, ol neme hazaazman algan polgan." N. Nertneev (San ayqtn. bütün köyün gururunu, 0 devlet baraamdan alrms im i ~ . ) inek hazaaar inek atun. al treeaan at at un. 2. kürnes. 3. Çit. hazaahahpah tekr. ahir ve ev hazaafa - Baqfamak. etranru çevirmek. "tbïre çoon 1L9l.!Ê~!!il hazaalap setqen. ~ A. Çerpakov (Etraf kalm z~ çevrelenrnis .] k r~. hazaglahazaalan- Et raf çevrümex.
hazag Bag, lp. at hazagda at bagll. hazagla- Baqta mak, igneyle tutte rmak. ili ~tirmek: "Kfjsküde nlDllerJne mzn sübürekfef hazaglap salgan h~Yf!...a (J-da so/dattar ki/gennef." A. Kuzuga~ev (Güzün , ventenne klzrl ~ parçalan baglayan timaKIl! ! askerler gel m i~ .) hazagllg s. 1. Nalh, naüanmrs. 2. lslemeü, nakl~l r , kaph: " Hola hazag/ig i!11Lagas lI'iarcahtm üsWnde ol p ïr hu:ina hltm arah odmtnenen kiiir." \f.'"Kobyakov (Tunç kaplamalt. eski agaç eyerin üstünde 0, bir ya.
165 -
hazanah m i~ . )
3. Dikilmek. 4. Nallanmak. 5.
Musaltat olmak, bulasmak, utsmek .
sin maga hazalba bana musallat olma. kime humga hazal pardr gemi karave oturdu. hazalçapça gözünü dikerek bakryor . hazalcah 1. Stvrt , dikenli. hazalcah emek dikenli tel. hazatcah ot dikenli ot. 2. fgne yapraku bttki. hazalcahllg s. Dikenli, stvn. hazatcrh s. Sivri, keskin: "Hezetcm neur harahtardan / Haraa-künörle hadargan. " M. Balnov (Keskin, sert q özferden / Geee gündüz korumus .)
hazaldir- t , Battrm ak, sepiamak. 2. Musallat etmek. bulastrrrnak. hazalls- Bitfikte batmak. saplanmak: "Haean tieree rc oza çalgls ashlrm ebileen püürlernïn çrtïg, sooh trsterf anln idT-söögine parçan ss rineti nezenre tüzJp, ham ang harda çTf li tüskende, ol oezon. ças hulumcahtll'i irke ünin is sa/lp, halganclzm tura honarga übengen. .. N. Nerbtsev (Geee boyunea yalruz avçm avlayan kurtlann keskin, soguk cnsrert, onun etine kemiqine her yandan saplamp kam temlz karda yayrldlgrnda, 0 ylne, genç taym tanr sesini duyup, son kez kalkmak için gayret elti.)
hazan Kazan: "Kemnrfï pezrneil , hazan slbapçathan hattami osöes yatrk oturmus çeuyor.) agl/bay IS p /(Jlfap turça -anzl ças nsnn." N. Nerbieev (Kimin sobasmdan kazan srvayan kaomrannkr hazah 1. Rus. 2. n eetarra ilgilL hazah tili Rusça. hazah hurn pire. hazah odr gibi ak duman çikryorsa. onunki ya~ láhana. akaqaç.) ulug hazan büyük kazan. hazahçrl s. Husçayr iyi bilen. küler hazan bronz kazan. hazan hazah-huzah tekr. mee. Krzqm, sinirli. \ i.......... tik-kazanr ocaga koymak. hazah purut Kazak, Kazakistanll. ') "'"'1 hazan- l ~a ret koymak, I ~a retlemek znaçak hazan- rozet takmak. hazah~ s. Rusa benzer, Rus gibi. hazanah Küçük kazan, tencere: "Tirn;r hazal- 1. Tutu:;;mak, ili~mek . 2. Batpes üstündegr hazanahfl pestTfi mak. saplanmak: "Sah andoh köksi oftw na taftlp çoohtangan Marka." I. Kotyu~ev (Demir soba üstündeki hazaia Wsken, harah çazl slga salgan. " l. Topoyev (Tam 0 Slrada kazanclgl sobanrn ortasrna çekip kon u~mu~ Marka.) gögsü saplanm l~, gözya~ l çlklver-
haza ndrr
• 166 -
hezanmr- Kendini belli ettirmek , takttrmak. hazar- 1. Aêarmak kntasmak: "Hara pentne hazarga nca , hada po/arclhpls. ~ V . 't atarova (Kara basmuz aêarana kadar, birlikte oneduk.) 2. Aêarmak. hava aydmtanmak: " Haraazi imp , tan ersa, HazanZlp usçalar. " A . Topanov (Karanhk geçiP. tan alsa I Agarl~ l p sönüyor1ar.) ta ii hazanbrsur ten aêamll~ . 3. Uzakta bir nokta näunde görünmek. sugda ni me hazarç a suoa bir ~ey a!:'janyor. 4. Rengi soIrnak, rengi atmak, beyazrasmek.
hazans - Aêa fl~ma k: "He restn haraa tur parza / Harah oynadlp k6yçeJer / HaraaZI irtrp, tan atsa / HazarlZlp usçalar. ~ A. Topanov (Karannk gece oIunca I Göz oynatrp yanarlar I Karanhk qeçp. lan atsa I Ä{lan~ lp sönerler.) hazart- t . Agarlmak, beyazlatmak. tss e ü hurea ëe e, kö rzen heree ü ëa, tis hazartp acan duydu{jun kulaQmda, g6rdü!:'jün gözünde, di~ agartma. 2. Badanalamak. hazarta zf. Agartarak. beyaz tasurarak: ..Apsah ha rahtarm hazarta kórglep, nime-de çoohtanarga itken, çe tïfJ aylanm aan, ünf dee smpesn." A. Çerpakov (lh tiyar gözlerini a!:'jartarak baxrp, bir ~e y s övrer gibi yaprms. fakat dili oönmemts. seet de çuon e mre.) hazarthl 1. Kir9Ç. 2. Beyaz kilden siva . hazartls A!:'jartma. hazat- 1. Tutu~tu rmak, i1i~tirlmek . 2. Saplatmak , batlrtmak. 3. eaglatmak. 4 . Nallatmak. at hazat· at nallatmak. hazl (I.) Kann yagl. hazl (11.) KlYI, kenar. hazig Kazma, kan hazlh (I.) A~ lk , a~ l k kemigi: ~Aydo, on çastll) oo/ah, ah 6/en Oftll) ah çazlca, çaya tastaan hazlh çTli,
rskerkr tafj zar tari slh par{)an ulug 6örlrg hoymn soonetï pesnr parça." V. Kobyakov (Aydo. on yesmoa oglan, ak onu ak yaztda, ene dagllll · m l ~ a~ lk kemikleri gibi, dogudaki daga do{I ru yay ,lm l~ çok sayrdaki koyunun ardmca gidiyor.) hazlh (11.) 1. s. Saghkh: "Haz/hta kirek poI{)an. Agmblshanda kirek ço9l/." V. ~ulbayeva (Saglikll iken qereklt. hasta olunca gereksiz.) 2. Saglik: ..Smap plreezf hazlh çohtamblssa , Ifiskecek Olamltl imneg turazmzar kil turarga söieen. ~ [. xotvusev (Gerçeklen biri sa ~ llê m l yitirirse, Iliskecek cnlann hastahanes ine gelmesints sö vremrs.) hazrh poll Sagllkll ol! hazth çör çet sagllkla vaea. hazlh ço h sagll kslz , hasta, ha stahkh. haziiii hayd a ~ ? saglLgln na stI? Gos poday hazl h pirzi n sagaa i rann sana saghk vereot hazl h (111.) Ka~ l k. hara hazln Klzllagaç. hazll · Kazllmak, sökûtmek. yablah hazrlparj)an patat ester sö köro ü. ka neva hazll dl hendek kazildi. haZlll g s. YaQlI, kann yagl otan. hazul Aka\)aç: " Hazlfl nar. ostar, sllla zip ala, toyda{)l ruster çTli, çayhalis turlar. ~ N. Tyukpiyekov (Akaêaçlar, l il rek kavaklar dügundeki krztar gibi senar uvorlar.) hazrf agas akagaç (a9acl.) ne nn Kaym, kaym birader. hazm aga bûyUk kaym ( e~in agabeyL) hazm- Kazmmak, e~inmek. hazma Devlel. hazmah Kaym agabey, büylik kaYln. hazlllmg s. Akagaçli: "Ol kun Aydo, malm sl[)aflp, hazlflnl[) tagm o/l[)/i Irlamp pariÇ}anda, Çohlrah hazlfJ a{)astar arazma kire oylab/shan.·V . Kobyakov (0 gun Aydo. mahnl Çlkanp. akagaçh dagtn yamaclndan tûrkü söyleyerek giderken, Çohlrah akagaçlar arasma ko;;up gi rmi ~. ) hazlnm g arg a akagaçll orman.
hazrr
- 167-
hazrr s. 1. Savasç t, kavçacr, klzgm. haz tr aday ktzqm köpek . hazir pu ga ktzqm boga . 2 . Siddetli, CO!]" kun: "HarbazIg rear po ter, sizlngen ol." N. Nerbtsev (Kaprsrnanm !]iddetli otacaqrm sezrnis 0.) henr çil siddetli rüzgár. hazir ta lay cosken oenrz. 3. Azgm. hazrr su g azgm su. 4. Sert: "Timur Aponis Pavloviçtrtl nenr sunglarma pTr dee nenautxum. I. Topoyev (Timur, Apon is Pavloviç'in sert sorulanna hiç cevap vermemrs.) hazrr çay sert çay. ba nr tamkr sert sigara. S.zt. Hrzu. sug hanr ahça su hrzf aktyo r. hazu- Bükmek, katlamak, kolfan Slvamak, kitebm saytasrru çevirmek . hazsra (I.) zool. Düve. Hanra matm hatlatpa am tibe, h ls palam t usturtpeam tibe. Atas özü (Dûve mali bögürtmeyeyim deme, ktz çoCUQU baQ ut mayaYlm deme .) henre (11.) zf. Ard rna kadar, sonuna kadar: "Kinetln soonstï ay/ana nsnre tüzlp, tonmlll ideen tentötsnsn ol." N. Nerbls ev (Aniden arkaamdan dönüve rip, elbisesinin etegini sonuna kadar çekmts.) lzlk traare azrh kap t aroma kaoar açtk: " Tözekten tura homp, irlen irlök TzJktr hazlra aZlblshaif." G. Kazaç inova (D ösekten kalkip . sabah erke nden, kaplYI sonuna kadar açrr ue.) hazna ta rt- arkaya dogru açmak . haztrdt r- t , Büktürmek, ksvrrtmak, kolfan savetmak . 2. YapraQI, saytayr çevirtmek. ha zml- 1. Bükülme k, krvnlrnak: "çaya hahtablshan, pladlcahnan ah sastig pazm, enen moymn swbap panp, k6bTg/erl hazml parganga tooy haragm siberli çlZlblshan." A. Çerpakov (YaYlp açtlg l mendille, ak saçh ba!]lnl, sonra boynunu slvazlaYlp, ~i~lik l eri klVrjlml~ gibi gözlerini itinayla si lm i~ .) 2. Sayta çevrilmek.
hrbah
haanteen s. krvnmn. ken arh: "lpçTzi Kara, hoor çügürTk harahtlg, 6rtekti oshas nenntcsn im ïn ustayta tudtp, suli tüzlp, niinTnen testmep smnsn. " A. Çerpakov (Kansr Kara, konur keskm o özfü, órdeqinki gibi ktvnk dudaklanru bükerek rmnldan rp, yeninden çekistirrnie.) hazman- 1. Kabarma k, köpürmek. cosmak, slddetlenmek, turçmtasma k: "Kök çalmnan k6yçeler harm çara saap turçathan pii/emffj safiay saglsha nesmen pargan ns rsmen. : N. Ne rbtsev (Gök alevle yaruyo r kan verarak giden krsraklann bütün d öeüncerere turçmrasan çöztert.) 2. Stnirlenmek. öl kelenmek: "Palalar sohpazan, Agvr! -hazlrlangan ol." A. Çerpekov (-Çocuklarl oövmesen, Agur! -ainide nrnle 0. ) 1ashar paraan haztrlança drsanda boran cosuyor. hazrr landrr-Kabartrnak, köpürtmek , costurmak, siddetlendirrnek, krzortmak. hazls -(I.) (birlikle) Kazmak. hazIS·(Il.)Kaçj~mak .
bans-üu.) (birlikte) Oevtz. listik knrnak. haz Jne (eh aam ine) Kaynana : "HazinezTnTfl irgT kögeneen, çabal kiis ödfkterln kizTp eup. anan ol iney pol smnen." N. Ne rbtsev (Kaynana smm eski elbiselerini, kötû keçe çiz melerini giyip , böylece 0 nine oimus.) Haa sugm haynadtp, hayagln al pcibeeem: hazJnezin, r us [dip, irge pir pofbassië. Atasözü (Kara suvu kaynatrp, yagln l atamezsm , kaynanasuu. krz edip, ere veremezsin .) hazna Devlet: "Hazna ma§inazi daa ......."ZJ'..'\<;agaa ~ pö Jgän. " V. ~u lbayeva (O~~ a ra bas l sana ü~ verdL) haz o Bir at hastahgl. ~~n - (al) Aksamak. hlb 1. Basma örtü. 2. Aslar . 3. (elbise) Kaplamasl. hlbah (I.) Iki ya§lnda karaca .
J
•
• 168 •
h tbah (11.) (bitki) Kabug u. tubdeh s. Somu rkan. asnc suratn. hl bd ah hl hhtlg sinirli, ölkeli. tubdehtan- (hava) Bozulmak.
s.ecçsca. mecalsiz.
h tbth
mem
1. Krvncrm: ~Hlbm sICara çaÇ/rasça. wA. Topa ov (Krvucrm Çlkararak çmrcnyc r.) 2. mee. Krvrlcirn : "Hulahha kire ürkûlep, Harat rta t utnn tarmstr." M. Balnov (Kulaga girip ürkütüp / Gözde krvrlcrm çrkardi.] 3. Kül.
tubrûnan - Toz hàline qelmek , utak parkiide çalara aynl mak: ..Sooh hlblnnançathan hamll'i tonm turça." A. Kuz uga~ev (Soguk havada dugurcuklenen ka nn tozu duruyor.) tnbiran San su. hlbu1 (I.) SCrtru çay. tnbrrt (11.) bot. Atkuyrugu. t nbrrtnaû sto l çls çari atkuyru gu süpGrgesiyle ma-
savr temtaemts. hrbte- 1. Astenemek. elbiseye aster dikmek . 2. Pençe koymak kr~ . tup ta-
lublat- 1. Aslar diktirmek . 2. Pençe yapnrmak.
hlbh g s. Asta nr, kaptamalt. mee (1 .) 1. lhtlras, tul ku, arzu, heves. 2. Aç gözlülük, oovmaznk. krs. hl c ag tnce (11 .) Baglrsak kurdu. lntrras, tutku , arzu, heves. k r~ . tnce (I.)
hlcag
mcetan- t . lmrenmek, gtpla etmek. heveslenmek, arzu duymak, istërnek: " TigTrde çaJgIS la hara nime, hanattarm çalbaytlP, a()lrin lJÇ(JI,1lsta hlcafanar nime harap tur. " V. Tala rova (Gökyuzünde biricik ka ra ku~ , kanatlarlm yaYlp, yava~· ça uçarak istedigi bir ~ey anyor.) 2. Aç gözlülük etmek. doymaz llk etmek: hlcaltg 1. Aç gözlO: -Arsa. annanardaa hlcal,g açllgasha ldi moynmcla!)l
teçam
halm tUkter. ularrJa ilçetkendegl Çl1i, aar-pe er çlfJza tUsçetkenner." N. Nerbisev (v eya. bu yûzden de ü züntüden böyle boynundaki kalm tüyler. ulurken yapi igl gibi, oraya buraya yalpahyor.) H/y gan par po lza, hreahg p ctbe. Atas öz ü (Akhn varsa, aç gözlü olma.) 2. Hevesli, arzulu. 3. lmrenen. grpta eden. 4. Cimri, pinli. t ncen- Tehdil etm ek , korkutmak. maga tuc an mal beni tehdil etme! t nee ms Teb dlt : " Pistin sarinan habazl(j çoh polar. -MmZI hlcams? Pacan: Sizindïrig." V. $ ulbayeva (a tzoen sana yardrm olmayaca k. - Bu tehdit. Paean: - Uyan.) fucr H UlÇ, öfke. tucrh 1. Arzulu, bevesn. 2. Aç göz, tarnahkär. htcsrKl ~k lrtmak . tesvik etmek. h tcua- Clvl ldamak. çrtrrdarnak; "lster be, uzun hu/ahtar, mm~ Illaas tl? • hlclrapçadlf saashan. - I. I opoyev (Duydunuz rnu uzun kula khlar böyte hanen? crvrldtyor saksagan.) rucrreca zf. Kûtûrdeterek, çaurdatarac " Tusts en ügürsünr mctreae taynap allp. çidlllbisken. · (Tuzlanrms salataligl kütürdeterek çigneyip, öksürmüs.)
hierras -
Çanrdamak: "Kögenekterinrti hlcl raspinan hlYa çaçlféiglap tUf." A. Kuzuqasev (Gömleklerinin dügmeleri çatrroavarak etrafa yayllm ll1.)
memeten
tuenat- Çatrrdatmak, çmrdatmak: "A t çol hazmdagl uzun sTgennemltl pazm tueeet çörgen." N . üomoiakov (At yol klYlsmdaki uzun ouann testennl çlllrdat lyor.) hlclat - $aklatmak: " Hlshacah haYls hamclZlnan arga pastira hJcJadlblsça ." N. Tyukpiyekov (KI' saclk kaYll1 kamçlslyla arkaslna ~k1atlyor. )
hl ç am s. Oar. h lçam ton dar giysi.
- L69-
htçr
"Azahtaml çazag çügür. n N. Tyukpiyekov (Ayaklann kasrrursa yaya yürü.) tuçm- Kasm ma k aday tnçmçe k öpek kasmrvor. h lç lfia 1. xasmtr. 2. Uyuz. hrçrt- Kasumak. hrçrthah 1. xasmn. 2. Uyuz. tudat Çin. fudat çay Çin çayr. htdat çoru köp Çin nutusu çok. tudrr 1. Benekli. 2. Çilli. h tdsr pol pa rgan klzl yüzleri p ürtökrenmls kituçr-
Kas mmak :
tuçuxetse.
~i. 3. (çlç ek) Bozuqu. tudtra- Gicrroarnak, çaurd arnak. hldlrag Grctrdarna, çrtrrdam a. tud trah Çattrd ayan, qtcrrdaya n. hunras Merkez oremca. hunrat- Grcrroaima k. çatrrdatmak . trsterln tnctratça dtslettni çrcrroatryor. hldlrgah 1. Çenlik, kertik. 2. Çentikli, pürüzlü. hldlrgahtlg s. Çenl ikli kertikli. hldlrgah tlg aga~ kertikli tokmak . hlgd lra- Grcrrdarnak, smqrroamak. hlgdlrah Çatrrtr, çrcrrn, ~mg lrt l. h tdtrt Iri ög ülü l m ü ~ . ças tamahtafi talgan itse, talg am tudrrt pol ar. taze tahrldan un ööütümrse. unu iri otu r. hrdtrthah bk. hldlrgah h ldl rt hay (I.) 1. SIVI. 2 . Tatsn, lezze tsiz. hrdirthay üg re tatstz çorba . hldlrthay (11.) Kan, sert. htdrrthay teer sert deri.
hrdr rt pah bk. hldrrgah hlg lr- 1. Ça{JIrmak, seslenmek: "Hon hadarçlzi pudunp nanmlr çaar a lnmda la imcinr ibTne hlglr ki/erge pargan." L Kotyusev (Koyun ço baru aCI çekip, yaqmur yagmadan önce dokloru eve çaqnmava gitmiij;.) 2. Davel etme k: "Toyga hlglrarzlii ma?MatiJda." V. Sulbeyeva (Dügüne davel edecek misin? Matilde.)
hnta
hotm saap m in i hlglrça eliyle beni çaglrlyor. p oll ziga hl{Jlfarga imda da, yardrm a çeqrrmak. aala p hlglr yüksek sesle çaglrmak. 3 . O kumak: "Pene, pismom altp, M hl{wça." V. Suibayeva (Pana, mektubu ahp, yüksek sesle okuyor.) k nlga hl glrkitap okumak. gazeta h lg lr- qazete okumak . pos ts tînde h lg l rar ga kendi içinden okumak. hlglrCI Ok uyucu, okur, ka ri. h lgmg 1. Çaqn, oavet. 2. Okuma . hrg ingcl Oxuyucu. kari: " Hlgmgcaa passajlr poyezdrnTfl vagonmm közenegTneii, tïmze, harah puliinan daa Targl çul çeztzm zsr hay,g tastirga kilïsken polar. n M. Kokov (Okuyucuya yolcu lr eninin vaçonunun oenceresinoen, tsterse, göz ucuyla oa Tarqr Çul yaztstna dikkät etmek uygun olur.) hlglnl- 1. Çagrrlmak, davet edilmek. 2. Okunmak . hl gm s 1. çagn, navet. 2. Okuma. hlgms- 1. (birbirini) Çaqtrmak, oever elme k. 2. (birbirine) Okumak. h l glrt~ 1. Çaqrrtrnak. davet etlirmek: "Paynustl hlglrtham- ki/bedi." V Sulbayeva (Payus a'y r çeqntnm, gelmedi.) 2. Okutmak . hl glrtlg çagn, ses'enme . çaglrll} , davet. hu Doruk, zlrve . t ogls l l fi hUZI i ~i n en klz gm vakti. hnnte-Incämek, küçük görmek. huhtat- lncitmek, küçük görmek: "Anan min pesnstenn, naa ki/gennemT, soylatham, ürdTrgem, tutntetnem." V . sulbeyeva (Soma ben oaskatanm. yeni çerenrert, sûrûndûrdûm, havratnm, k üçümseorm.) hllla-(t.) Uçmak, yûkselmek: "HIShl iir pastalJblshan / HIJlap tuban çayl1ça." A. Topanov (KI~ aksarm basfarms I Yökseup duman yaYIIIyor.)
hula
- 170-
hll la-(ll.)Hlrlamak: "Hl/lap , soofap tnneoçe HIShl SOogl hJflhtamp, Hatap, hatap nsvnepçe. Hanmg çürektJ netureaio."A. Topano v (Hrrlaytp, uguldaYlp tepeye gidiyor / KI~ sogugu ötkelenlp / Tekra r tekrar kayruyor / Kanh yüregi ürkütüp.) köks i m htrla pça gögsüm turnyor. fuue da zf. Hmltryla: "Çe çüregi staespeen oshas. . Tuntnsnsn. Hutede tmgan." A. Çerpakov (Fakaf, yüregi oayanmarrus gibi. Durmus. Hmlttyla netes anms.) h ulah s. Hmltrh: "Hosti odllyan çiit arah palallg ipçf ister dee ide hu/ah tetnsnstï çcomemtnsnen." A. Çerpakov (vamnoa oluran genç qör ünüsfü, çocukl u kadm tsltecex seknoe tunüm sesle konusmus.j hulati klz. Netes darl lgl. h ulafihay Düzgün . h ula fihay çip oüz ip. huzm Kaybolma, yilme : "Ür nimesten, olarmil hoybaflnaam - nnzmae.: V. 'ratarova (Çok geçmeden, onlann krvnlmalan kayboluyor.) hl! 1. KIl: "Hushacahtail daa kfçicek hus ptr Ie çirde çarbastança, hllfJa haap cerçen oshas. "N. Domojakov (Kûçûk kusren da kûçûk bir kus yerde patrrd ryor, ktla 'krkfan tuzaqa' yakatanrrus gibL) at h rlln nafi idilgen matrat s al krhndan yaptlan malras . tul argamcl krl lp, kenoir. 2. Tüy, yün. 3. Tel. bal alayka tnnan balaJayka tellen. 4. Yen oe n. hl l p lat yün elbise. 5. Örümcek agl : "Hacan senpçe pfsti Is-pay frfmciginJfî hili." V. Maynasev (Ne zaman sanyor bizi / Zeng in örümcegin in ag l.) hu- Krlmak, yapmak. h ilagay s. Seyrek . "Toraat, sug/uh köleçkezl slgdlrazlp, hilagay huzurii çaYllfJan." V. Kobyakov (Doru al, sufuk zjnciri ~lng l rdaYlp, seyrek kuyrugu yaYl fm l~.)
t ulçrhta
h tlarn Láhza, an. pir huemda hubuubtshan bir anda kil Ik degi~ ti rmi~.
hilafina- Sallanmak, krrmld ama k. tnra ënat- Sellarnak, kumtoatmak . h uat sagoDokurcun, Ioda. tulbaûn a- 1. Kaçmmak, sakmmak. 2. Nazlanmak, kmtmak . hnbafinan- t . xaçmmak, sakmrnak. 2. Nazlanmak, kmtrnak. tufbe fin as- Birlikte kaçm mak, sakmma k. tulbaû na t- Sakmdtrmak, kaçmdrrrnak. htlbah 1. Ince tüy tab akast. 2. Seyrek saç. tultnh sas tig tas kizi seyrek saçn kei ki ~ i. hllblhtl g s. 'nee tüy taba kas t o'an. pa.~a hJlblh tl g töri pçe bebek ince IUy tabakas tvla kaph olarak doguyor. 2. Seyrek seçn. h tlbt rhay lnc e deri. hntns sago S. lnce. zayrf, etsiz. hllcag Kuip, tutamak, sap. krs. hrlçl tnrcr bk. hucr hrlçarina- Arkast ria bakmak, etratma bakmak: "Cn, hllçafi nablZlp, ugaa hayhast lg nime kör salgan." N. Domojakov (O, ersasma dönüp, çok ~a~1l1 ICI bir sey çörüvermrs.) hûçe ünan- Arkeerna hakmrnak, etratma hakmmak. hrlçafi nas Etranna bakmma, ardma oakma. hJlçafinas- (birlikte) Etratma bakmmak: "Kustuknafi Yakm, pagda(}1 klzr/ernl köre Ie, udur-tödfr hllçaflnaz lp, küffnfze Wskenner." V. Kobyakov (Kus tuk'la Yaktn, bag li kiçile ri ~.ö.~ür görmez et-ananna baktsip guJu~
müsrer.j
turçe öne t-Ardma , etratma bektrr mak. hllçl Kulp, lutamak, sap. krs. hllcag hllçlhGl dlklanma, gldlklama. hllçlhtafi honhpas gldlklanmaklan korkmaz. hIIçlhçl Gldlklamr, gldl klanan. h llçl ht a-G ldlklamak, glc lklamak: "Hacan
ayna hl!clhtap I PIske lzJrlçe açl(}
- 171 -
tulçmt an
sugm / Agaa eleenurup / Pa/gastlg oymahha tüssebTs. V. Maynasev (Ne zaman seytan gldlklaYlp I Bize iç\n'fo( iç\<.Î'f \ I Ooa 'Kand\n\\p IÇamu rlu çukura oü eersek.) tulçrhtan- Grdtklanmak , glclklanmak: "Kinetrn pummda hl/clhtamb/shan, p/adm daa suurarga mannanmin, spsmtnsnen. A. Kuzuqasev." (Aniden burnu qtctklanmrs , mendilin t çrkarrnaya da nrsat bulamadan ff
ff
hap~lrm l~. )
tnlçthtandjr- Gldlklan dlrmak. çrcrkrandurnek. huçthtes- (birbirini) Gidrkla mak. tntçmtat- Grdrklatmak. hildtr ün/. Alçak, adt, bayagl . hllga (I.)sag. Kuip, tutamak. könek hlIgazl kova kulpu . hlIga (11.) (basakta) Kûçik, bryrk. hllganah (I.) Kuoan ilmek. hlIganah (11.) Sivri, keskin tnncah lnc e kil. luhh Kruk, huy, karakter , seclye: "K6p saybag hl/lhtarm tüzetken çotnt adaymfi pu nsma. " N. Domojakcv (Çok zararn huvlanru oüzeitn ala köpeqin bu kamçr.) Hlygamii hll1g1 arrur, çamçohtm saglzl çaba1. Atasözu (Aktlltnm huyu saktn, tasastzm ous önces! kötü.) trtlre hrhh sert karakter. hthgl çaher iyi huylu, iyi karakterl i. hlhgl hatlg sert karakIerli, sert mizaç\t. hlhgl çoh karaktersiz. tntmten- 1. Sinirlenmek, htdoetrenmek. ötkelenmek. 2. lnat etmek, direnmek. 3. Cilvelenmek, naz etmek.
hllthtlQ 1. Karakterli: "Çe pTlçeJer ni pTreede kizTler dee andagoh an pol parçathanm, kirek po/za, annafioh çaba/ hlilht/glann. n N. Nerbrsev (Faket biliyorlar ki bazen lnsanlar da öyle vah~ile~ir, gerekirse, ondan da kölü karaklerlidirler.) hatlg hlhhtlg sert karakterJi. 2. Huylu. hatlg hlIlhtlg at htrçm huylu at.
hm
hthn-
"Amfi Ktltnmak, yap tlmak: hl/mgam payagl dafi pesne arah pïldfrçe. "V. Tatarova (Onun yap ilt~ t ooce~inden b-im1.\aT\(.\'
gib-i .)
tulmts Davrarns: "KJzTlernTil tnnmsten minT rorqnçe." V. Sulbeyeva (Insanlann dav ramsten beni korkutuyor.) hrns Kruç : "Hl/Is sugmgan pTr hara slfayllg ons pagdagl kTzrlemTil a/nmda, hamçlzm tucumo, sseçm taza penp, tuno aJgan. n V. Kobyakov (KlI tÇ kusenen bir kara y üzfü Rus bagll kisilerin önün oe kemçrerm tutup , ayaöuu tasa baarp ourmus.) Çabas peen müs klspes. Atas özü (Uysal baer krhç kesmez.) enp hthzi kahraman k ilte!. hlhstlg s. Ktltçlt. hll1tg s. 1. KIIII. 2. Tüylü, yünlü. 3 . Teni: "Alti hIIllg gitaram Alton ünnefl köglezTn. " V. Mayna sev (Altt teut gitanm J A ltm l ~ sesle söylesin.) Alti hllhg çathanm haylabasta sappacafi, altanrp m üngen alti hamel sappasta münmeeeii . Atas özü {Telli vatrk, kanun sarkr söylenmeden çennmaz. üzerine binilen al kamçr vurmadan sürülmez .) fntc Kllagt. h rloll g s. Ktlagtlt, hunrus- Göz krrpmak. turn tn uzganma. tum It-muzqanrnak. hlmalgl bk. hlmllangl turm! Onmaz nastank. hlmllangt Çanskanhk. hnms Kmuz. tnrmsbe k ennee. Agas ar azmda nezanaär m haynapça(hlmlsha uyazr). Bilmec e, kannee yuvasi (Agaç içinde tencerem kaynar.) tun Km, janf. mus mm ktltç km t. hm- 1. Sevmek, gönlünü kapltrmak, à§tk olmak: "Hmcafi köönefl ol kögfepçe / Hazlf tüdün slhçathan zavodta." I. Kotyu!;lev (Sevdigi
. 172 türküyü 0 s övtüyor I Sert duman çrkiyor fabrikadan .) Köp hmza ü, çe hs rm k ërbessfü. Atas özü (Çok seversen , güzeli g6remezsin.) 2. Isterre k. arzulamak: "Çe, oolglm, min mmnaii amdl panbl zatga hmçam, sin, mmda m8{)aa uçuraam tibes, pir dee tazee çoohtaba, kör," V. Kobyakov (Peki, oglum , ben buradan sim di gitmek istiyorum, burada beniml e ka r~ l la~t l !1 m l hiç kimseye söyieme. emi.) Polblnçam lip çoohtaba, nm mrnçam tip çoohta. Atasózû (v aparruyorum diye konusma. sevmiyorum diye konu~. ) tune zool. Kurtçuk, soIucan. h lnaçl Srpsevdi, çabuk ä~lk olan. tun et- sago 1. Yaklasmak, vakmrasma k. 2. Musal1al olma k, yaprsmak. hmcih- lnclnme k, (e kle m) yaralanmak. tunen belt. (s öäütten örülm öe) Sepel.
tunçatnen Seven, sevçnt. hmdsr- 1. letennek. 2. Sevdirmek. h lngan Seven. hm ganlm Sevdi{lim, sevgilim . hln {lanc a zf. Bol bol, vetenree. cova doya. hm gan ca köri p atdrm yetennce bakarak aknm hlnlg 1. IJginç. Köygen otn ö çllll is ti g, hlyga ki ziniîi çoOgl hmr g. Ata s özü (Yanan etesln sicagl güzeJ, akilIl k i ~i n i n konuemasr ilginç.) 2. Neseu. keyif verici: "Aydoda n 0/ kTzi i di. nsme-noo sur8{)/ap. çoohtasçathanda, 8!)aa nay la hml{} pol turadlf. " V. Kobyakov (Aydo'dan o ki ~i böyte, her ~yi sorup konusuoca. ona pek keyif verici oluyor.) hlnlg oym ne~eli oyun. h.nl gaaçl S. Ilginç, keyifli. hlnlh- AI I~mak . HJnlhhan püü r malga sab llar, hlnlhhan klzT köpke harazar. Atasöz ü (AII ~a n kurt mala niyetlenir, ah ~a n ki~i çogu arzula r.) hlnlhsl - AIi ~maya ba~la ma k , ho~lanma ya ba~ lama k : -Çe mayt,g,bl sha n
hl fiz l~ la
azahtar sös isterge sah i di hmlhslbin kilfeler. " V. Kobyakov (Fakat yorulan ayaldar söz dinIemekten pek de ~lanm lyor gibi ge. liyort ar.)
h nuhbr- E hlile~l irmek, kendine ah~t. r mak, kenene ba{llarnak. tnme t. Ansma . hlnlzl çoh AIi ~maml~, sevmeyen: ~Aydo amt'i Slfa ymda çaba/, sooh hmlZl çoh tudmis kör saJgan. " V. Kobv ak ov (Aydo onu n yüzünde kötû, soguk sevimsiz bir tavrr görmü~ . ) 2. Sevgi, a~k : "Min u/UI} hmlstat'ia r sa4'n!Jam. Ki/er sf/ig. çahslool. mini apa rlb lzar." V. Sulbeyeva (Ben büyük a~kl dü~u nüyorum. Geleeek terne. ya kl ~ l kh genç , beni götürece k.) mms- (birbirini) Sevmek, sevismek: "ttpçeter, sTrer Ivan Petroviçnen tvmsnezsr." V . Sulbeyeva (Diyorlar ki, sta Ivan Petroviç'le birbirinizi se-
vrvormussunuz.) hlnlstlg S . Sevgili, sevnen: "Ana ol hl nJst,g çir-sugm Ölim, hu/dan emçaep halgan. "I. xotwsev (l~te 0 sevgili yurdu I Ölümden, köteukt en kurtarrms.]
tnmsur- Sevi~l i rme k,
a h~t mnak:
" Huday,
t umstsrer pist( rumeaen." V. Sulbayeva
(Tann,
arsa,
homay
belki, eustmr bizi kötü seyere.) hllîlygah belt. bot. Dulavral ctu . tnnla- Mmtdanmak. hlOlQ: S. Kmh. hlOntQ: plçah kmh t nçak. hln zi- 1. Cl vlkla~ma k . 2. Çenilemek: " KtJrgen kistTnen çoon çornr aday, hlfîzlp. iirlp, oytap ki/gen.· N. Domojakov (Kurgan üstünden iri ala k öpek, çenüeytp . havlaYlp kOi?3rak geliyor.) hl ii zlgla- ÇIQlik koparmak: ~ Çoh l rah, am istip, hlt'izl('J/ap, aa lzar kötfp, Aydomn a/nma tog/r oy/ag/apça."V. Kobyak ov (Çohlrah onu duyup , çl g11k kopanp, köye d~ru baklp, Aydo'nun kallisma doèru ko~ uyor.)
hmz ts
- 173 -
tufizrs Çenileme: uHlfJZlsha, msnecsn ulusha tööy istrl pargan ol sürdestlg ün." N. Nerbtsev (çennemeye, klsacüc ulumaya benzer i:;;ililmi§ 0 korkunç ses.) aday hlrlZISI köpek çenilemesi. hl rlZIS- crvuo esmek, birlikle çenilemek: "Htr üstünde tntuïeçster / HIZI/ itke mceemp." A. Topan ov (Tepe öslü nde çennesfp I K1ZI1 ele heveslenip.) hsfizrt- Çeniletmek, crvuoatmek, hip (I.) 1. Astar . altmdagl htbl alltaki astar. 2. Kat, tabaka, katm an . 3. KIItl , mahlaz a rrultrh tnvr Wiek kil 111. üstü ndegi jutn üst giyim. h ip (11.) Tutku, ihtiras tup çan Sinir, ölke: "Pa/am, çürekslbe, pazo h hlpçag ln tut ki/er." V. Sulbeyeva (Vavrum, heyecanlan ma, yine sinirin tula r.) hl pÇI Sinir, ötk e. hlpÇI. Sinirlenme k, ötkelenmek: "Am uyattlrgannar, tssrermer. Çe Agurm nssa. ufam na hlpçlcan kW." A. Çerpakov (Onu utandrrrr uerar. ençellemisler. Fakal Agur engellenin· ce çok sinirli ki§i.) h lpçlh s. Sinirli, öfkeli, hiddetti. hrp çah s. Çrtkmldnn . tnp çmta n- $id detlenme k, hiddetlenmek, ötkelenmek: " sinirlenmek , Yagormfi ecu, Pasik Vladimiroviçtifi tirgfzJndegf püürnffi çlZim hlpçlhtamp, toglf-toglf çaçlrada tartil kiffp oauean." N. Nerbtsev (Vagor'un en, Pasik Vladimiroviç'in terkisindeki kurdun kokusunoen hiddettenip , van van srçrayarak çekilip duruyo r.) h lp çlh g s. Sinirli, ötkeli. t upte- 1. Makasla kesmek , dogramak. ça zm hrp la- kaglt keernek. 2. Ktrkmak. ho y h tpla- koyun krrkrnak krs . t nptrte -
hiplas- 1. (birlikte) Makasla kesmek. doq ramak. 2 . (birlikte) Ktrkrnak. hiplat- 1. (makasla) Keslirmek, dogratmak. 2. Ktrkttrrnak. tupsm Yeters iz, eksik. sa9 121 hlpSlh enreyrer kit. hrpta- Astariamak, pençe koymak. tnpn Makas: -t» tumeste /e Kay ibfnzer purungl çaacahtlll uglmfi tattap oerçen timlr ustugm al ki/gen paza irgfdegf tupum. andaglaml amdl ifpinçeler." G. Kazaçinova (Çok yakin zamanda Kay evine eski okun pasranrrus demir temre nini ve makas t oetnmrs, öylelerini §imdi yaprmyorla r.) krçrcek hlptl küçük makas . kthfh: "Tördegl h iplIg s. Astarli, pörrktJn sol sarinda çalbah otçen. Üstünde kiden hiptIg tözek." A. Çerpakcv (Baekösedeki bötümün sol yenmoa geni§ yatak . Üstûnde keten klltl lt oösek.) tup tna - 1. Makasla kesmek, ooqramek. 2 . Krrkmak krs. t upra-. htr (I.) KIr. tnr pastl9 ktr saçn. hrr at kir al. Hmh hadr l tonm g tur iney ek. - ëumece. lähana (Klrk kat elbiseli ki r ninecik.) hrr (11.) 1. Çatr: " Hayzl hifi çoh, çalaas tigeylfg çurttar." A. Çerpakov (BaztSI çatrsrz . çrplak tepef evrer.) 2. ÜSI: 3. Van, kenar: uAal hlfindagl pöz/kte lkl kfzl körïne tûskenae r." I. xctyueev (K öyün yanmdaki teoeoe iki ki§i çör ünüvermis.) 4. Dag, dag zirvesi: "Htr salgahnai'i tunen tuno, Hlzat çiml alglttln." A. Topanov (Dag gibi dalgayla kepienen I Dar yerl qeruelettin.) tag hifi dag srrn. mrt-pen ç oh uçsuz bucakstz . tur- 1. Kirma k. 2. Saç, sakal kesmek, kanmak. 3. Kirmak. öldürmek: "t oxe Aydoga pray smm çoohtapça: -Ah kazaktarm rooza hlfdlbls." V. Kobyakov (Torka, Aydo'ya bütün gerçeg i söylüyor : -
- 174 -
hrra
Ak Busten 'Kral vanmanru' büt ünüyle krrdtk.] hlrgan pas trrash
bas . tnra Sürülmüg tarla, eknmts tarta: "i-ure slhtirga çevnçemen Ant} suÇ;da körfnçe çaacl 001, Kün enmae porçolançathan Kök çends, tat}/arda çörçe ol." I. Kotyusev (Tarla sulamaya yayuan I Temlz suda qörûn ûycr eevasç! oötan I a ünes artmoe çiçeklenen J Gök ovada, daglarda yasryo r 0.) tnra klscef ay ekin blçme aYI, eyiür. tnra tart- tarra s ürmek . "t-urs pul1ah ot çoh polbinça." V. Sulbayeva (Tarla vebant otsuz olmaz.) fural- Krrlasmak, agarmak: "ç ornaptlil
ipçrzr, hara hans plat tal1m sa@an tükpek naahtlt} paza mrentxsnen tulufimt} MartJa trp attlt} ipçr, tördegr tözek a/nmda turçathan." l. Kotyusev (Çornap'm e~i, kara kasmir elbise gîymi~, yuvartak yanakll ve klrla~mlg beiikli Marga acmoakr kadm. basköseoekt dö~egin önünde duruyor.) hlrallg Ta rtan, ekilrnls topraklt: "fblre kizek hlfallt} , kürgennlg çazl/ar Irah çaya tastal penmeur. " N. Tyukpiyekov (Çevre bazen ekilmi g, kurqann yazuar uzak lara uzamvor.) turba sago veprstmcr. hrrbate- sago veorstrrmak. turban Bir el yemeqt.
turbrh Kar, klrag l taneciqi: ~Hlromfi twtnmennae kün harat}1 tübenpasha öfinemen çaltlras tur. n A. Kuzuqasev (Klraglmn taneciklerinde güne~ 1 ~ l g l mi[yonlarca renkierIe pan[da~ IYor.)
hlrcacalÏnas 1. Kazlma blçagl . 2. Tütünün içine konan yonga. hlrcm (I,) Sögüt çubugu , dali. hlrcm (11.) KlrçlL hlrcln sagal klrç l[ sakal. hlrçana Dizde vara, bere.
tnrçm lnce çubuk, küçük çalr: "SIt}lr, çi/, hlZll twcmnsrae / Plste dee küs kömes par." V. Maynasev (Is11k çal, rüzgär , klzil fundahk larda I Bizde de güç az da otsa var.) t nrcrr- 1. Kirdirmak. 2. Saç, saka! kestirmek. hlrgadah Zengin. hlrgayah zool. Ala ocöan. hlrgm (I.) Güç, kudret, zenginlik. hlrgm (11.) Kmm, katnam. hlrgm çaa kanll savas . hlrglS (I.) Krrqrz. hlrglS (11.) sago Kazag l, kaztmakta kulla-
nuan araç. tnnceh Tepecik: " Hmcah üstüne Slglp körze, hlrnln ozari tntinde çaZI çirde suÇ; çetnreo körJnçe. " V. Kobyakov (Tepecik üstüne çlklp bakllgmda, tepenin öte yamndaki ovaoa su panldryor.) hlrlg 1. Kenar : "Hmt}da turtJan ibnTfi nezeenmö puliina panp, prr sto/baa çöteoïp, Aydo çilbrrezrp turça." V. Kcbyakov (Kenarda duran evln ahInnm köseslne vanp, bir süluna yaslamp, Aydo sürün üp duruyor.) 2. KIYI. 3. Snur. hlrlh Ktrk: " Hmn hadll çaada daa Kirek nandmt} pirerblsl" M. Kokov (Kui< kant savesta da I Gerekli cevatn veririz.) tnnh- 1. Ktrkmak, kesmek. 2. Tiras etmek: "Küren weymae tunti sa@an tere sagah pazoh totnnp odeçen. " I. Kotyusev (Yaglz yüzünoe trras edilmis kara sakall yeniden uç ver mig.) hlnh azah zool. Klrkayak. hmhtlr· Keslirmek, klrkllrmak. hlrl[·1 . Km imak. 2. mee. Km1mak, ölmek : "Afganistanda, ança çon hml pargan, çurtasha naa la krrçetken oollar." V. ~ulbayeva (Afganistan'da 0 kadar insan kmidi, hayata yeni atllan gençler.) 2. Saç, sakal kesilmek.
- 175 -
hlrllg l ~
hlrllgl $ krz. Kink dal, nrtmaden kopmus dal. tunus Katlia m, kmrn . tnn m Kenar, kryr. run mem Özsu , aqeç suyu. hadm agastln hlrl mc lg ' akaqacm özsu-
Y" · hmmdm Kmntt, knpmn deri. hmn- 'trras olmak. hmndr Kmntr, kaz tntr, krrptntr. t nn-pezr tekr. Ucu bucagl. furl-paa çoh een çazr uçsuz bucaks tz ISSIZ ova. h ms bk. h mzrs tune- Kavga etmek, söv üsmex. küfürlesmek. dil kavqast yapmak, bozuernak: "Min sinzer, Paynu§, hmza~a kilbeem." V. Sulbeyeva (Ben sana, Paynus, kavga etmeye gelmedim.) Hlygalarnan t nnspa, ahg larnan çooh ta spa. Atasözü (Ivnene bozue ma. aplaltarla konuema.) t nnshah s. x avqacr. t unsnr-ö övcstürmek. küfûrtesttrmek, söv üstü rme k: "Üzigi çoh ot hmstmp / Ufug la tm sal ç6rcefJ. P. $llga~ev (Uzun süre kütrettirrnis I Derin nefes allyor.) hmy Serit . t nrmn - Kütretmek: "0 /, çabal nmeme, ça/afJ kTzTnT sür smnen. N. Tyukpiyekov (0, kötü söyieyerak . çiplak atu ki~ iyi kovatarrus.) tnnzims Kavga, saves. h lrlZ lnlstl g s. Küfür, hakaret. tnrms k ütönesme . ff
ff
hmnda Yar nnda, yambasmoa . htrla- (I.) ç an yapmak, üzeri ni kapla mak. tu ra t nrta- evin çanstm yapmak . h m a- (11.) Daga, krra gitmek. t nrl a- (lil .) Htrlamak: "Hl/lap, soa/ap
hlr/apça HISh l SOo(Jl hlllhtamp. A. Topanov (HlrI ldaYlp, uguldaYlp hlrllyor I KI!? sogugu öfkelenip.) hlrlsm Evlek. üg ürsü hlrlaml salatalJk evlegi. ff
htmla
tn rtari Tümsek, tepecik. h.rhg 1. Çatm: "Pray tirekter paza çems htr!lg tura ülükünnen çemrsennsr.: A. Çerpakov (Bütün kavaklar ve alçak çatrn ev bayramda paruoryortar.) pözik hlrl lg yüksek çatrh. çebrs hlrllg alçak çatrn. 2. Tepeli, zirveli, dagII: "Ah öten ottlg ah çenae, aspah hlr/Ig tag/arda Aydomn ç6rbeen çiri dee ashmah nsutnsnen." V. Kobyakov (Ak ot!u ak vanoa. geçitli zlrveli daglarda Ayoo'nun gilmedigi Ver de az kaldr.) 3. Kenarh, köselt: "T6rt hlr/Ig ide çezeo / Tanmali tU~lsçanna r. ff P. Strqasev (Dö rt kös eli ederek yontup I Damqalayrp brra kryonar.) lurhh bot. x a remuk. hlrmaçl KI!? tçln hazutanan et. hirmaçl llg Etli. hl rmaçlhg ügre etli çorba . furne Derl: "Hanaa/Ig attarm iki çalan eor penmenenm ispineii, apsah, hol/arm stanmg putfanna sabmi, ocnntnsnsn." N. Oomojakov (xosumlu attanru iki çrplak atnrun götürdügünü duyunca ihliyar, eüerini deri elbtsef bunarme sürerek 0turmus .) turnena û tikken meley deriden diki lmi~ ekfiven. tnma ton nlg deri elbiseli. huns harrat zool. Yarasa. tnrc Klragl : "Hlromfi hlrblhtarmda kün haragl Wben-pasha önnernen çetums tur. A. kuzuçasev (Klragl r un taneci klerinde güne~ I ~ l gl milyoniarea renklerle parnoasiyor.) tnro tüs- klragl o üsmek: "Ah two tüspeen pezïm / Noozma pTdi agarça? Kümüs mro Wspeen penm / Noga /a pidi hlralça ?" S. Kadtsev (Ak klragl o üsmeyen baerm I Niçin böy le agarlyor?1 Gümü!? klragl dü~m eyen ba~lm I Niçin böyle klf-
mme
ff
l a~ l yo r? )
h lrola- Klrag llanmak: " Praylart har po@/ap pa~anna r. çl@l/art tJfi tir/eg/ep pargan , habl~alarmdagl
turclan
- 176 -
paza s/rtJlarmdagl uzun tükter toop pargan paza mrotep pargan." A. kuzuqasev (Hepsi kar olm uslar. atlan çok terleyip böq ürferlndek! ve srrttarmdakl uzun Iüyler do nmus ve kl rag ll a n m l ~ . )
hrrolan- Klragllanmak. rut-pas tekr. Uç bueak. htn-paz t çoh uç suz bucakstz. sonsuz . hm-p az r çoh ço l uçsuz bucaksrz yol. hus a- Hrçkrrmak. tnrs uede zf. Hrçkrrarak: "Hmçah, çaoap la aztrqan çili , t ursuaoa az trqan." N. Domoja kov (Krzcaqrz güçlükle bogazmdan geçer gibi, tuçktrarak yutmu~ . )
hrrt Kin, net ret: " Mma pu. pu aday/ar kirekti pastapça than. Mma pular, t1rge tntt tucno. oy/ap çörçe. u V. Kobyakov {lste bu, bu k öpekle r i~i basfatrms. lste bunlar , derken netrene kosoyor.) mrt kö r- nefret el"Çon tntt körçetken mek: apparatçikpin. u V. Sulbayeva (Halkm ne/rel eltigi bir aracrm.) turtafina- Stkrstumak. ezmek, lahkir etmek, danlmak: " Er1neek, açm payfarga / Hlrtaiinapçathan tïttençe. u M. Bainov (û sençeç. açgözlü zengin lere I Dar qmhk outentyor.) krs. t uvmta-. t nrthua - Grdaklamak.
t urn Kap, kabuk. bkz. hastmn . "HoYlg pufuttaml erstep, çcqsr kif nutmrt hastapça." M . Areanov (Koyu bulutlan aralavrp I Yukardaki gögün kabugunu soyuyo r.) turtrs Kin, nefret. turnst en- Hiddetlenmek, krzrnak. hl rti kö r- Sa~ 1 bakmak, Van gözle bakmak. hlrtla- Hlrt sesi çlkarmak, guluk guluk diye ses ç lkarmak."Apsah çlrç enf sala hiYm tuthan, sül koölee kire tartJ/gan, tamagmda hlrt/ap lurgan." N. Domoja kov (fhl iyar /ineanl biraz egik l u l u m u ~ , sül yava~ça içeri girmi~, boga zmdan guluk guluk ses çlkarml~ .)
hrshacah
hls (I.)
KI~.
Kûskû
kûn
hls tooza
eztrep ça- Atas özü (Güz günü yapr -
lan haztrhk k l~ boy unea besier.) krs. mstu hls (11.) Krz: "Hls ol lustagldan nay daa Mi hubufbindJr." l. Kotyusev (Klz 0 zama ndan beri pek de deg i ~me m i~.) Aylamstlg daa pcraa , çol çah s r, ay ll g da a polza, hl s çe hs t. Atasözu (D ónûstû de olsa yo ! güzei, bir ayhk da ols a krz güzel.) hls tut- ktz kaçtr mak Hls tuthan ca, kös tut. Atasözü (Krz tu taca çme {kaçrracaqma) köz tul.) hls- (I.) Asmak, bir yere tutusturmak, ilrstirmek: "Am Çomap haap algan, fz1k hlfindagl pozJga hlZlblshan. " I. k otvusev (Onu Çornap kaprp alarak, kapr üslün deki çlvlye asrms.) rus- (11.) Stkmak, srkrstrrmak, zcrlamak: "Zoyka su{} çogm pflge n, paza af siziktfg on çastJg po/{Jan, çe andag daa po/za, paza siaecee çohta, paba zm tnsnen." N. Domoja kov ( Zoyka , su olmad lgml biliyor ve 0 anlaytsh on yasmda krz, fakat öyle olsa da, baska oavanaeak gücü oimavmca babasim stk ts-
mncen
tmyor.)
tuebe Krsa: "çaygl nemelee tusne poteair / Hazanp kil/p, tan çenoçs." M . Kilçiçekov (Yaz geceleri krsa 0luyor I Agaflp gelerek la n aydtnlaruyor.} Sag lzlii pik tut, tTliii meha tut. Atas özu (Aklrm saqtam tut, sözünü krsa tut.) tushacah krsaca. tustnda kü n tush a kl:} pünü ktsaorr. Sint tnsha boyu krsa. hrsha biyografiya krsa biyografi. hlsha glasnaylar gr. klsa ünlüler. hlsha çoohtaza klsaca. hl sha ba, ûr be klsa mi, uzun mu? sa glzliï h lsh a anlaYI~ 1n kit 2. KIsIr. yoksul. hl shacah s. Kisaelk : "prrsïnfii fuup ödfgr uzun türeylrg polgan, p1rsrni hlshacah türeylrg ipçrler sapogl." I. Kotyu:}ev (Birinin deri çizmesi uzun konç lu imi:}, digerininki ise klsac lk
- 177 -
t ushacahf
konç lu kadm çramest.) tushacah sastig krsacrk saçh. lushacahtl zf. Krseca. özet etarak. doklad hrshacahtt pirî1çe rapor klsaea verildi. htah ah Inee buz tabakast.
tusur
hlsh lrlmmg predlojen ie gr. ünlem cu mle st.
ms t nns-Ba önsmak, çaöns ma'c "Harga/ar açl rgasnafl tnstnns ha/gannar." N. Domojakov (Karga· lar ötkeyle bagn~ml~lar. )
t ushahta - Buza vuta rak bahk avlamak.
t nsturmm Ses mesatesi.
rushar- Silem etmek, serze nlete bulunmak. tushara-Krsalma k.
t uet nrt- Baqrrtrnak .
t nsbarat-Krsaltma k. kögenek t nsharatelblse kisaltmak. tnsnas Krskaç. kerpelen krs. lushts. mstn (I.) Baglrl~. t nsfu (11 .) 1. KI~: "Ptrsïnae tnsmae, ulug soohta, mmifi pabamm Yakrn toglsha sÜrrbisken. " V. Kobyakcv (K I~m bir qün çok soqukta Yakm babarru rse qönderrnis.) sooh r us tu soquk kl~. hallg tus t n ser! krs. tus fu çlt-klldi k l ~ geldi. t nsfu irtip pardr kl~ geçt i. 2. K I~lIk , krsa alt; " ruetn haraa pastallblshan. " A. Topanov ( K I~ qecesi bastaor.) tnsfu kip kl ~ elbisesi. mst n sport kl~ spo ru Çl llga ödiifi çuroae, çlhglap çör tus tn tuste . Atasö zü (Stca kta çizmen çurümez . rartrp giyin kl~ vaktlnde. } Çayglzm hattur çöredirzlii, t ust uzm srhtep çöredin:iii. Atasözü (vazm gülersen , 1(I~m aglarsm .) k~ . h ls tusfuuh zool. Flämingo. tns htr- Baglrmak: UHorth penp, Anna msmnmenen." N. Tyukpiyekov (Korkup, Anna bag lrm l~ . ) o lgannar hrahrrçalar çocuklar bagmyortar. t nsmreçr Çlg lrtkan, bag irtkan kr~ . t usfuraü.
neetede söóffndfre çatçafhan aal özen piltrn-ndegi h /spahfafi pasta/lp al/p, sug çolmca taIgalip, indtre ileede ça/bah çaYll/blsça." A. Çerpakov (Bu su klYls mda uzanan k6y, vateqm kav~aglndaki çrkmtrdan baslayrp. su yolunda n krvrurp a~ag l dogr u yayrlryor.) justa- (I.) KI~1 çeçlrmek, krslamak: "Irlken tnsrnzm çalaas tnstesm. çalg/S alblga /a póriimnefi oxsstsrqem. " V. Tatarova (Geçen kl~1 oasun açrk geçi rdim , sadeee bir samur b órkûmle kirlendim.)
t ushtraf Çlglrtkan, t nstureçr,
bag irtkan
krs.
hl ShlTlg Baqrrma . çaöuma. tns bmm Hayklrl~, hayktrma, nida. tuehmm tamg gr. ünlem i~areli . hlshlrlm nlg
s.
Nidall ,
hayk lrma!1
tustus
Krskaç, ka rpeten krs.
tuenee.
hrspah Dirsek, çrkmtr. koltuk: "Pu su!')
t nste- (II.) Klz aramaya çtkmak, krz lav lamaya gilmek, çapkmhk yapmak: "Haydar? Hlstap pere mtï ma? Timke tuumrçe.:v, Sulbeyeva (Nereye? KIZ tavla maya mi gidiyorsun ? Timke gülüyo r.) tusteday An yerni, histag K\~\ak. hrstanha olurmak. hl stagcl Krslakçr. t netet- Krstatmek,
kl ~1
hal-ktstakta
geçirtmek.
msut- Stkûmak , slk\~mak.
hrstm- (I.) Asrlmak . tnsnn- (11 .) Srktlmak , krstlrnak, srkrsrnak. tnsur- (I.) lpe çernas!r asurrnak. partonn msnr- pa\tosunu astrrmas. tusnr- (11.) Srkrstrrmak, ktsurmak: " Kustuk, hoos hanzazm setsenne tusur saltp, slgara oeeur ki/gen." V. Kobyakov {KuSluk, nakl~1i piposunu parmaklarlna klstlrml~, çlklp geli-
- 178 yor.) bctnhha htstrr- koltuga lastirmak. histirgas Krskaç. kös tutçafi msnräes k öz tutacak ktskaç.
tustmt- Dayanmak, yaslanmak, slk l~ mak: "Tzlkke hlstmllp k6rze apsagl traktor üslünde. " M. Kokov (Kaprya dayarup baknqmoa koeast Iraklör üslünde.) htstmla zf. Stkrsnra rak, krattrarak. hlY· Krymak. kesrnek, ooqramak. çitîg ptçahnafi hotrrn hlYlblstlm keskin brçakla ellrni kestim. hol hry- ai?' yapmak. hlya zf. Yana , van tarata : "çalgls azah çoldafi tvye sm parbas üçün. olar üslündegr haya-tastarga hol/anp teert par kilçetkenner, netïnnr dl/epçetken nonenne hayatastardafi indlre suf) unlçathan. " I. Kotyusev (Pal ika yoldan yana çrkrnamak için, onlar üstteki tastara elleriyle tulunarak çeuvorlar. yaqrnurun lslattrgl ellerlne taslaroen akan sular dökülüyor.) hlya kör- yana bakmak. hryah SIVI. hryah ügre. SIVI çorba . hlyal Belä, atet, telàket: "Çabal harntntfioh sl/taanda ee-küliin mmdag hlyalga kir salgan." N . Domojakov (Kötü karmmn yüzünden yigit sahibini böyle bir belàya dÜi?ürdü.) Obal çohta, nancrnt pil pcibessre: hryal çohta, hcncmu pl1 pcrbassra. Atasözü (Kötülü!< yokken, dostunu buemezsln. belà yokken, komsunu bilemezsin.) htyalga kir par- beláya ugramak . annafi hryall basrmm betäsu, 2. ûzüntu, keder . kÎzÎ hryahna külbe baskasmm kederine gülme. hlyalla· 1. Belàya dü ~m ek, felàkele ugramak. 2. ACI, üzünW vermek. hlyalhg s. BelàlJ: "Azlh çoh halgan hayran mal/ar / Hana kimlrgen hlyalilg tUStl? lNo{}a pTibeceii, min pray pl/çem / çazig ünneii çüreem
nandlr{;an." M. Kilçiçekov (AzJkSIZ kalan güzel mallar I Duvar kemirdigi beláh zarnarn I Niçin bilmeyeyim, hep biliyorum I GIItZ sesle yüregjm eevapltyor.) hlyan Soguk kuzey rüzqán: "Hlshl haraa pastallblshan / Hazlr tnven eruoçe / Hara pufut retumetnsnsn / Harntii çaan çagdapça." A. Topanov (KI~ gecesi bastarme I Sert rüzgàr artryor I Kara butut yogunla~mJ~ I Kann yagmasl yakta~l · yor.) hlyanmg çil Soguk kuzey rüzgàr(l.) hrybas Oyun tabtast. tuydrr- Krydrrmak, keslirmek. hlyga 1. Aki!. Hlygaii par po/za, hlcallg polba. Atasözü (Akhn varsa, aç göz!ü olma.) 2. AkilIl, zeki: "Sinlfl hlyga ar{;lZIfi am daa hada noo, -tIp, çoohtapça." V. Kobyakov (Senin akilIl arkaoasm hálá bitlikte ha, -diye konueuvor.) Köygen ottlii çun istig, hlyga kTziniii ÇOOgl hmlg. Alasözü (Yanan atesm srcagl güzel, aktlh kiçinin konusmasr il· ginç.) Pay kTzinifi Izi halar, hlyga kizinTii adt halar. Atasözü (Zenginin malt kaltr, aktlh lnsamn eor kaIlr.) hlygalan· 1. Ukalahk yapmak. aki! hocalig I yapmak. 2. Akuranmak. hlyganah (I.) Deri leteme tenteer. hlyganah (u.} zool. Osoka, çok yrlhk bir bitki. hlygas 1. Egri, meyilli. 2. Yampiri, verev otarak, diyagonal erarak. hlygaslra- Kendini dey aynasmoa görmek. hlygasta- Yandan, egri yapmak: "Çoldail hayd; mvrss slhhan, çolga fddk pari(jan sarinzar ide hlygasti kfrgen." N. Domojakov (Yoldan nasll dl~art çlkl lysa, öyle giltigi yoldan tekrar YOla girmi~.) hlygastlg s. Egn, yanJamasma.
- 179 hlygl
Seslenls, baqmne. seslenme, çaöurna: "Kinetin tura tcüo, pTske
hlygl salgan: -Nimee apsah-ineyler çlli odnglap turzar?' V. Talarova (Aniden kalkrvenp, bize baglrdl: Niçin yeeutar gibi oturuyorsunuz?) hlyglla- çag lrmak, seslenmek, bagIrmak. pollzlga hlyg lla - yardrrna çaglrmak . hlygllas sesteots. baglng, çaglrlg . hlygllasçagngmak, baglngmak. olgannar agas arazmda hlygllashannar çocuklar orman içinden bag1rl9tllar. hlygllat- çaglrtmak, baqrrtmak. hlygls (I.) 1. Oönye. 2. Keski. 3. Çençel. hlyglS (11.) Kepçe . hlyglS (11I.) Peg hl Y91st a- Giysiye peg yapmak . h lYlg Dag yamact . "Sa! rotmae KrçTg hWlg ta{j1ar hadagda çlli tutter." F. Burnakov (Sol yarunda Klçik daglannm yamaçlan bekçi gibi duruyor .) hlYlh Danlma, güeenme. hlYlhçl «u. s. Krran, gücend iren, damtan, hakaret eden. hlYlhta- 1. Stkrstrrmak, ezmek : "Ol amdl sagmça, tcem-oebemmö noyrarae po/{}anda a/ar minT ayacannar, pir dee kTzee hWlhtirga pirbecetiner." V. Kobyakov (O slmdi oüsünüvor. annem babamln koynunda iken, onlar beni korumuster. hlç kimseye verlp ezdlrrnemisfer.) 2. Tahkir etmek, gücendirmek. hszthhan kïzlnf tuyrhtaba srkrsan kigiyi tahkir elme. tnvrhtee 1. Gücenme, danlrna. 2. Tahkir : "O/çamti kiceegT dee ÇO(/g/ hw/htastan pasha nimee unmmesn." N. Nerbisev (Olça, dünkü yolculuöunoa tabkireen bag" ka bir geyle kargllagmadl.) hlYlhlas- (birbirini) Gücend irmek, tahkir elmek. hlYlhtal- Gücend irtmek , hakaret ettirmek.
hlylaglig
hrythtatttr- Güeendirtmek, hor gördürülmek, lahkir ettirilmek: ~Taygada enttï Tdi hlYlhtattlr kifgenTn HlzapWa Sofonovna daa pTlbinçetken." N. Nerbtsev (Orrnanoa onun öyle tankir ettirildigini Hrzaprya Sofonova da bumlvormus.) hryrl- Kryrtmak, kesûmek, dogranmak: " Pabam minT piffmnef! argamcmati pa/gablstl, holga pozmlti çTtTg, mlnlti magaa hWI! parafZIn tip körerge dee tutlrbacan paitlZln pircff." M. Çebodayev (Babam beni belimden iple bagladl , elime bundan önce kendini kesersln diye bakmak tçln bile q östermediöt kendisinin keskin battesim verdi.) hlYI!,! zf. 1. Yan üstü , yememasme: "Apsah çTrçenT esse tnvm tuthan, süt köö/ce kire tartJIgan, tamagmda hutlap turgan." N. Domoiakov (lhtivar fincar n biraz egik tutmus. sül yevasça içeri girmi~, bogazmdan guluk guluk ses çrkarrms. j hlym çat- Van üstü vatmak . mym tüsyana yatmak. tuym çaym Van yana. 2. vumoeak meyilli.
etmrae
h lymdl Çadtr kirisi. htymne- van vatmak. htymnat-Yana yattrmak. hlYlr Egri, bükük, meyilli. hlYlr harahtlg hozan ~a~1 gözlü tavsan . hrytr naünur meyilli yaqrnur. hlYlr purunmg egri burunlu . hlYIS K IYI~ , ktyrrn, kryma. hIYIS- (birlikte) Krymak, ocqramak, kesmek. htytsnr- van yattrrnak, eçmek, bukm ek. hryrsura zf. Yampiri, diyagonal etarak. tuyrsur- klz. Tahrif etmek , çrrkinresnrmek, bozmak . hIYII- Kaçmak . hlylag (silähta) Horoz , tetik . hlylag POZlt- tetigi çekme k. hlylag tartteligi çekmek. hlylagl lg s. Horozu, tetikli .
luyma
- 180 -
myme 1. Göden, rekl um. 2. Kryma. tnymat Kryme t, deger. hrymat kip degerli elbise.
hryrruh Krmrldama, krprrdama . mvmrhte- Kmuldamak, harekei etmex. hryrruhtazan tnr azarZlii krmtldarsan dag asaram. tnymrre- Krrmldarnak , hareke t etrrek: "Çomap, fliskecektiii nonen haydi tnymneoçemenm körJp, siber hayhaan." I. Kotyusev (Çomap, !Iiskecek'in ellerin in nast! ustahkla hareket ettigin i qör ûp saerrrms.) Azaafi tuvrmraza, estna çagllg polar. Atas özü (Ayag ln krmrldasa aözm yagfl oror.) ormönaû htyrmraba yerinden kmuldama. tuyrmrabas s. Hantaï. hryrmradrs Krrmldayrs, kiprrdama : " Sen andoh JkJ nJskecek irJnner, Çrrçe hlrm haap, nime Jsçeii hJYmlfadls iI smnennsr." N. Domojakov (Tam 0 srraoa iki ince dudak , fincan kenanm kaptp , bir !}ey içecek sekilde kmuldanrrus.] hryrmran- xrmuoan mak. oyna mak, hareket etmek: "Apsah, hJYmlranarga it pertap, kilnrnzer hazi kör tunmenen, anaii een turazar harahsm salgan." A. Çerpakov (lhtiyar , kmuldarur gibi yaptp, gelinine dogr u van bakmrs, sonra ISSIZ eve dogr u göz atmrs.) fuvmirems Ktrruldan ma, hare ket etme , oynama . mymrree- (birlikte ) Krmtldamak, harekei elmek, knnroasmek. tuymrrat- Krrruldatmak , hareket ettirrnek, oynatmak: "ç ommn, Aydozar ç/lbaiinap, nuemenn na hJYmlfat sa/gan. " V. Kobyakov ( Çoturah. Aydo'ya kuyruk eenaym, kulaklanm oynatrrus.) hryrah 1. Knrç. 2. Koltuk degnegi 3. (blçak vb. ) Aglz , keskin taraf. hlyraJ~ 1. Egrilmek. 2. Yan bakmak.
mzer
tnyrae - Yana çrkrnak. yolun drama çrkmak: "Çoldafi haydi rnyres slhhan, çolga idök par;gan sarinzar ide hJYgasti kJrgen. N. Domojakov (volden nast! drsan çiknysa , öyle gitligi yo ldan lek rar vota gi (mi~.) tuvrat- Egriltmek, yamuttmak. ahem tnyratça agzlOl yemurtuyor . hlyt Nara, çaglrl!} , bag lrma. hryt tnstnrnara atmak. hrytrh Cimri, hasis: "Açm paymii hlytlgm Açlglamp ol hargaan. " P. $l lga~ev (Açç özrü zenginin cimristni I Ötkelenlp a kargimi!} .) ff
hryhhta-Clmrilik etrnek.
tnynnten- Cjrnrtlesmek. tuyntrtat- clmrnesurmek.
tuytlah Çubuk , sopa . hlytlah emutmaë o lgannarm horgldarga Çubuk sopayla oglanla(l korkulmak.
tuza (I.) Yaklasrk, a~agl yukan. hemen hemen . hrza (11.) zool. Kartalgillerden Y ll11CI kus. hrzaan 1. Nasihat, ögüt. hrzaan pirçe nasiya t venver. tnzeanna- Ögüt, nasinat vermek. tuzamdrh s. krrmmmsr, kmhms r: "Hlzamdlh tïtter s/hhlablshan, petuhtar, pirsr prrsrneii artJh kukurikuktirga teen çrli, aal emzm yaiillandlf smnenner." (Knrruzr dilIer çrkrmstar, horozlar biri diqenn den fazla 'öü rö rüü" der gibi, köyün içini yen kuancnrrmslar.) N. Domojakov krs. hrzamzrh ktzrhmsr: hrzamzrh s. Kmmzrmsr, "Husmnn ;rgl taarlJg klçicek hara slfayllg iren, izep ets. sJllglbJsçe." N. Tyukpiyekov ( Krrmmrnst esk i pelerin li, küçük kara yüzlü erkek esneyerek, silkrrus.] kün kTrizi nd e tigir tnzamsth polgan güne!}in batIlgl noktada gökyüzü krrmmmer olmu~. kr~. hlzamdrh hlzar~ Klzarmak: "Anaii, imJleri hlzara pirip, tlsten hOÇlraza tüskenner." N.
tuzans
- 181 -
Domojakov (Soma dudaktan krzanverip, dtsleri çatrrdarms.) çistekter tuzarçarar yemisler krzanyor. h cuan so oh ha tuzarparg an elleri eoq ukten krzarrr us. slraY I hrzar- yüzü krzarmak. harm tOOZlP, haragl h lzargan karru doyup, gözü ktzarrms. tuzans Kuarma. tueene- (birtikte) Knarmek. t ueart- Krzartmak .
tuea rta zt. Krzartacak eeknoe. huerta Izït- kor häline getirmek, ktzartacax (tavlayacak) kadar rsrtrnak.
htzat 1. Dag bogazl. 2. Dar çeçtt. 3. Sikrntr. dartrk, S lk l~lkl lk 4. Dar: "Hlr
salgahnafl tutten tunp, Hunt çimï algltM." A. Topanov (Dag gibi dalgayla kaplanan / Dar yeri qenislettin.) k111. tuztm. nmcan KIZ, krz çocuqu, klzcag lz: "KTçicek sürmezektfg, a/amltl uzma palgalgan ah tOrgl taspa/lg tuncen çügür çörcefl. Ana ot fliskecek pol9an. " I. Kotyusev ( Küçücük telikli, onlann ucuna baglanan ak ipek ~eritli krz veren . late 0 lüskecek idi.) h lZlg 1. Sjkrna , srkrsttrma. 2. mee. Baskr, zulüm. hl Zlg lS Fakirlesme, yoksu lluk, stkmtr. h lzlghg s. Baskter. zutmeden: " HJZlgllg çurt çoh idilfp / HJYa pazig tastal9an." M. Kokov (Baskrc r ülke yok edilip I Hor görme ahlm l~ .) hmh- 1. Stktsrnak, zaruret içinde olmak. Mal örse, aday simr s: kizi ag lrza, ham simisj çon tuzth sa, p ay simis. Atasözü (Mal ölse, köpek semiz; insan hastalansa, kam semiz; haik slkl~sa, zengin semiz.) 2. Fakirle~mek , yoksul dü~mek . 3. Sl k l~mak .
hl zll 1. Kil il. Hls klzinIii isti hlzll çirç e. Atasözu (Kil ki~in in midesi, klz l! fincan.) hl zlI sastig klzil saçll. hlzl l Inek klz il inek. hlzll külbüs klz ll dag keçisi 2. KlrmlZl. slraYI hlzl !
htzrr
pol pargan yüzü krzarrms. hi pt uzrt lekr. kipktrrruz r. h lzll arah krrrmz tmst. h tzt l naahtlg krrrmzt yanakü. hrzrl partizan ktz tl oarnzan. h,ZII sug sertiet. hrzrl pugday kutruz r bugda y. tuzu örtek klzll ördek. hlzl l tobrran krrrr uzr loprak . h lzl l siray krrrmzt yûz. hlzll çalaa krrrruzr ibik. hlzll see kanh. t nzu- (I.) 1. Krsumak, srkrlmak. 2. Darliga oüsmek. sncsrnak: "Çalcl Apon hlzl/gan / çal9ls turacaan sathan." P. Snqasev Kul Apon S l kl ~ m l ~ / Biricik evini setnus.) tuz tl- (11.) (elbise) Asnrnak. hlzllgat Kml Frenk üzümü: "Bah andoh hlzl/(jat sebs sorou ahsmda pol9an. otm tazmatl hlzll momnet çsçirese tüskenner. habomfl tadlftg IZI tunçuhha saphan. ~ N. Domojakov (Tam 0 srrada krzrl Frenk üzümü çubugu aqzmoa i mi ~. çakmaktasmoan krzrl krvuctmlar srçrasrmsiar,
kavm tatn kokusu buma hmhs
gi rmi ~ . ))
1. Stkilma, siktema . 2. Darliga
oüsme. tunuer Krzrllar, ëorsevnder. hmloc Çok eksi. ayran huücc pol pargan ayran çok ek~im i~. hmm 1. Dag boqa zr. 2. Dar geçit. 3. Stkmtr, darlrk kr~ . tuzat.
hmn- 1. SIkilmak. soesmak. " Pacah tney apsagmzar hayra hlzmganmafl past/{ ki/gen. n M. Kokov (Pacah nine kccastna dogru egilip s uctarak yürüyüp qelmis.} 2. Darlrga o üsmek. nmr- Krsattrnak, azaltmak: "KTçrgdefi sigara aar toglS Torkamii çiif tuzm tunt sa/gan." V. Kobyakov (Küçüklügünden ben agl r i~ Torka'nrn gençligini klsallml~.) 2. Çlkarmak (mal.) hl zlr Klslr (mal) . hlZlr inek klSlr inek. Aar pararda h lzlr, peer kilerde poo s. Bilmece, bo~ ve dolu kova (Oraya giderken kis Ir, buraya geIirken gebe .)
, ,
tuzirah
- 182-
htztrah Kisrak. "Çiit hulunnar, hlzlrahtar, am daa tllga/ah taylar paza sag/Ig ptuer. hablrgadan habltgaa çaba çmnzs, sugatha inçetkenner." N. Nerbtsev (Genç kuiuniar, krsraklar, hen üz çüçtenmemle taylar ve güçlü kisraklar kaourqalan birbirine surtunerek sulanmaya iniyorJar.) hmran mat. Çrkarma. tuzml- Krsumak, azalmak. ktsalmak: "Jn pastaglZIn, pTr urok hlZJrt/lp parçe." A. kuzuçasev (Önce likle bir oers azallyor.) hlmiçeskay s. Kimyevl, kimyasa l. hlmik Kimyacr. himlya Kimya. hirurg Operatör, cerrah . hlrurgiçeskay s. Cerrahî, operalörlük. hlrurgiya Cerrahï, operatönük. hl opçatobumajnay s. Pamuk tu. hlopok Parnuk. hrcr Ktor. hloroflll Klorofil. hloroform Kloroform . hmel' Serbetçiotu. homrocah Küçük çmqtrak . hobanak Kelebek. hobat Karrun runtara sesrentst hobay- Dimdik durmak. dikitip durmak. hobayt- Yukan kaldt rmak, dikmek: "Ol, ushun panp, pazm hobaytlp körçe. ~ V. Kobyakov (0, uyarup basuu kalorrarak bakrycr.) hobr Petek, an pelegi.
hctnh Bllek hastallgl. hobrhtan- (bilek) Hastalanmak. tin togmgan klzT hcbrhtança çok ça neen kisinin bilegi rahatsrz oluyor . hobll Oyma, desen. hobllhg s. Oy mall, desenu. hoblhg fdls oyrnah kap. hoblhg s. Petekli. hoblhg pal petekli bal.
hobu- 1. aaska yere gölürmek, oöçürmek: "Pazoh eascenser tunet parir, em pasha çirzer notnr sa/arga kirek." F. Burnakov (Yeniden ata doqru koearak gidiyor, onu baska yere baötamen.) 2. Kopya etmek. hcbrrah (I.) Düdük. hemren (11.) 1. lyi huylu, yumusak (insan) 2. Ögrenci.
hobrrah ças Tehlikeli vae, her on yum dokuz uncu yrh. hoea (I.) Mumya . hoea çlli cdnça mumya gibi oturuyor. 2 . Maske. hoea (lt.) Agaçtan yaourms erkek lik orqanr.
hoea han Maskeli bate . hocaym 1. Sahip. seçkin zengin . 2. Aga.
3. Tüccar. heerrat- Çattrdatmak: "Anan çomr aday, pudmdagl hus azaan îïstetïnetï haap. pozJnln idi-teerJzJn nsae noaue temp, roçuede taynap smnen." N. Domojakov (Sonra ata köpek , budundaki ku!} ayaqtru di~ lertyle kap lp, kendi eti derisiyle birlikte çekip, çatrrtryla çignemeye basrarms.) hodn Uyuz. neen- 1. Ktrmak : " Honm tastl nodtr tunp I Haalap-soofap aglstJfi." A. Topanov (Yüksek tas t krrtverdin I Cosup çaqlayrp akrtnn.) 2. Yrkmak. 3. Dagllmak: " Purun(J1 kürgennemf dee çüs çll paza köp çüs çlffar irtken -pTrdeezT a/arm noduoeen. Am hasçalar-hasça/ar." G. Kazaçinova (Eski kurgan lan da yüz yrl ve yazyrnar çecmts. hiç kimse onran dagrtrnarrus. $ imdi kanyorlar, kazryorlar.) 4. Çekip çrkarmak . 5. Kazmak, eernek.
hodtnl- 1. Kmlmak . 2. Yrkrlmak. 3. Dagl lmak. 4. Kazumak, estlmek . hodms 1. Ktrma. 2. Yrkma. 3. Çek ip c.karma. 4 . Daqttma. 5. Kazdrrrna,
esurrne.
- 183 •
rooms
hodms- 1. kmsmak . 2. Bittikte yrkmak. 3. Birlikte daq ttrnak. 4. Bitlikt e kazmak, esmek. hodtrla- Uyuz olmak. hodtrlan-Uyuz olmak. hodlrllg s. Uyuz, uyuz hastallgl olan. hornrt- 1. Ktrdt rmak . 2. Ytkttrmak. 3. Çekip çik arttrrmak. 4. Daglltlrmak. 5. Kazdrrmak. estirtnek. hog- Takip etrnek, peeine tesnmak: "Talayzar ahhan çep-çsnn sug / Sin am hacan daa çahsi pil / Sa/(Jagm ntinep, halbin hog.n M. xnçtçekov (Denize akan parraven su I Sen onu her zaman iyi bil I Dalqaru dmleylp durma , taklp et.) hogay zool. Küçük turna ballgl. hogda Takip eden , pestoden giden. hogda- Takip eden, ardtndan giden. hogday- DÜ!i kurrnak, hayal etmek: "Nay la hamibis rosse / Nöös harah tvmmes / Naa ma§inacah alza / Noga krzi hogdaybas?' V. Maynasev (Birazmk karrurmz doysa I Niçin çöz krzarmaz I Yen; araba alsa I Niçin ki!ii haya l etmez.) hogdala- Peeinden gitmek. hogdlh Karrun tefindeki ziller. hogdlr- Peslne takmak. pasinden götürmek: " Toyman hara hOYlcaam Ikr palazm hogdlra çör." V. Kobyakov (Boynuz suz kara koyunum I Iki kuzusunu pesine taknus gidiyor.) adaym hogdlnp algan köpeqtnl pe-
sine takrms. hogdlraTakrrdamak, trnqrrdamek: "Sança, könegrnefi hogdlrap ala, mre tunrçs ahçalhan koopsar çügürgen." l. Top oyev (Sança, kovastyla takrrdayarak, tarta yamnoen akan kanala kosmus.) hogdlras Gürleme, panrtr. hogdlras(birlikte) Gümbü rdetmek , patlrdamak. hogdlrat- Gürletmek, gümbürdetmek, patlrdatmak. hogdlros 1. Çocuk çmglrag l. 2. $a man tefindeki ziller. hagdlro KüçÜk çan, çmglrak.
hol
hara hogln Sonbaha rda rrmakta slgla!i-
ma. hogInel Yanmda giden, eelik eden. hoglr 'raout. hogzah s. Seyrek, aralrklr. hogzar- Karqas a yaratm ak, çocuk ortaIIgl daqrtmak. hoh (I.) Steak kül, krvncrrn . hoh (11.) sagoArpa kabugu. hoh- (I.) SU eksltmek, azalmak, çekümek. ho h- (11.) ç ürcycp dagl lmak, köm ûrteemek. hohay (I.) sagoS. Pembem si. hohay (11.) Feryat, ç lgllk . hohtr Erineek, üsenqeç. temb el. toglsha hotur kizi rse tembel kisi.
ncmr- Horultu çtkarmak, aksrrmak: "Pore aftlfi tana/an lardaYlp, hohlflblZIP, anafi çalbagmca togJf tastaan. n V. Kobyakov (Bora atm buru n delikleri qentsteytp, horuroeYIP, soma uzun adtmtarta nerl atdrms.) hchol bot. Teda vide kullaruren blr bitki. hohpa- BO!i meme yi emmek. hohpah BOl;>, oyuk. ho hta- Kabuqu soym ak. hohtal- Saçtlmak, dagllmak. hchtans- va vumek, uzanmak : "Haydada Irah tag pastan / Tigrrdefi çara nomeneçetsr." M. Ktlçiçeko v (Çok uzaklarda dag basfan I Gökten ay· nnp yaynryortar.) hohn Çukur, oyuk , çukur. hahtlg s. Steak oeak, steak kül. hongan çirln hohl1g polzm geceledigin yerin s teak olsun. hokkey Hokey. hol 1. a Çabalmii. holma Plrg enCe' j çahslnl fi çohna gal. Atasözü (Kötünün eline vereeegine, iyinin yoluna blrak.) 2. Hayva nln QyQu, l
- 184 ·
hol
koyun etlnln ön budunu keelvermis . 3, Elle ilgili, alt. 4. Dere, nehir kolu, 5. Kol: "Min amti azahtarm P.8za hol/arm s.lE!!IZ körgem, anlft p7äy l!!!.pus la osnss po/gan. ~ V. Kobyakov (Ben onu n ayaklarma ve kouarme dikkallic e baknm, onun bülün vücud~ buz gibi olmus.) 6. El, yönetim, baskt, etki: "lceeïne perercm - anzi Yakmmfi ho/mda." V. Kcöyakov (Annesine giderdi , 0 da Yakrn'm ennce .) 7. Yan, tarar: "Aalnll7 Dil notmoe Çoon hlY1g, sol hofmda Krçlg h1Y1(j ta()Iar nada6da çui turlar." F. Burnakov (Köyün sa!) vanmoa Çoon hlYlg, sol yenmoe Kiçig hlYI~ daglar bs . gibi duruyar.) 8. Dere yategl, vadi. on ho l yardun cr: "Of haydag da~ t~ i ce-pabazmli'i on M Il." N. Tyukpiyekov (0, h~.~ü r~l }§te anne bahastrun sag kolu .) hO.9!!...,jI- ere geçirmek, idaresini enne almak, yola getirmek: "Sin em holga allp alarclhSlfi, mu m." V. Sulbeyeva (Sen onu yola getirisin klzlm .) holga kir- yola gelmek, ele geçmêk-ïi()i; uZüntiër rse burnunu sókan, her lete parmaqr clan . hol eun-et uzatmak, elini vermek. hol l!ll: tokala~riiak. on hol sag el. sol hol sol el. hol çürek pazr ~gi. hol ~~ bilek. hol plr-e! vermek. hol tut- ;r-tutmak. halm çog ar k öurr- euerlr» havaya kalo irmak. h~~~ rsaret etmek, eliyle tsaret etmek. ha lm çaza t.!:!!hl'!n elini açmak. hal l çoh kotsuz, elsiz. hcnana ,~ eller ~ ka':!.!. abçam holga plrgenner parayr ele vermtsIer. hohmda çüs salkovay halgan elimde yüz ruble kaldt. hol dan holga pir- eroen ele vermek. köp h2!,da pol- eteen ele dola~i:näK (e~yanohm ~Q_W kolurn kopuyor. ajlaa hohm ~e ona gücüm yefriiTYOf.".jffik hol ,hafif el. aar hol aglr el. miniii hohmda polgan
ere
hollas
a~r.
benim eume çeçtt. holda eroe gölürmek . holdan sm -pardr eteen çik rnak. hQ.Ll l i imza atmak, imza vermek. imzalamak. hol teerben i el degirmeni. hol sundugl navul. -hol a Tunç, bronz, sen baktr: "Haydag köp amfi pay, / Ho/a, çis, barit, oeenen daa. " M . Areanov (Ne de çok onun zenginligi / Tunç, bakn, baril baska da.) hola vegi bronz çagl. hol a ~e tunç üzenoi. hola samovar tu nç sernavet. h~s Dag yama c t. holag Kolan. krs. hollag. holahg s. Bronzdan, san baktrdan. hctarrmh Kolluk alti kokusu, teke veya koçun et kokusu. holamzlhtlQ Ter kokulu , teke veya koçun etinin kokusu. holanah zool. Kolonok, sansargillerden bir hayvan. hcta rba 1. Billur, saydam. 2. Seçktn: "Annafi ot çilntfi nince -nince pud altm oshas toeroe as eçe. " M. Kokov (Ondan 0 her YII nlce nice kilo allin gibi seçkin tahil allyor.) holay sagoCep . ho lda Klllbik. holga (I.) anaf. 1. Aart, ana atardamar. 2 . Brons. holga (11.) Hediye. hens kete n. "lrgrJip, çunup, kJrge çaba hathan halls kögenegJ /e amii ifïnJnde. " V. Kobyakov (Sadece eskiyip, yutthp kire burersms keten gömlegi onun ornzunda.) bezi krs. holst. hollah Kola n. "roreetun hol/aamfi haazm hatap palgap tunp ot çoohtap turça." V. Kabyakov (Doru attn kola nmm kayrsuu yeniden baglarken konusuyor.) krs. holag hollas- Elleriyle tutu~mak, kapl~mak.
hollig
- 185 -
hollig S. 1. Elli, el! cla n: "Çalaas hol/tg çaptambtshan adeyden, egae hoza, mmdag çoonnan asçaa ço9!/." N. Domojakov (Çtplak ene gözü oönm öe köpekte n, ayr n seknde bu kadar büyügünden kurtulus yok.) 2. xonu. tnehe hol lig kizi fakir. holnah bk. holanah. holopha saz. Çörek, börek. hol pladt Mendil- "Hol pladman tirfn çIZ!mp, «Agan, ha/dl ba çaYlnar» la tip tapsapçathan." N. Domojakov (Mendiliyle terin t silinip: -Agabey çaym tz kaldr mi ? diye seslenrnis.) holostoy Manevra . holst Kele n bezt. çuga host tnce kelen bezi. holst hazart- keten bezi a· gartmak krs. hens. holtai'ina-Sallanmak , uperanmak. holtafinas- Sallanmak: "Azahtarmda ulug, u/tii çoh ipçï kfzfnifi
meymemen rattsimss çórçe." V. Koby akov (Ayaklannda büyük, tabansiz kadm çizmelerl sauaruvor.)
holtrh (vücutta.) Kolluk : "lr kTzi, tïstenekti tüzJp, holtrh a/flna ho/m sançe." N. Domojakov (Er kisi, dizleri ûzerine çöküp , kott uqun un ettma elini sok uyor.) hcltmte- 1. Koltugun un aluna almak 2. Koltuqundan tutmak: "Fedor Pav/oviç peterm huçahtaan, ipçTzTn holt!htaan, olar apsahtln soonça ibzer k/rgenner." N. Domojakov (Fedor Pavlov iç, çocuqunu kucaklarr us. eslnïn koltuqundan tutmus. onlar ihtiyan n eromdan eve g irmi~ Ier.) hortmtep apardt koltuguna alip çöt üroö. holnhten- Koltuqunun aitrna a\mak. holnhtas Ko ttuçuna atma, koltugunun allma alma. holt,htas- 1. (birlikte) Kollug unun alM a almak , koltuklar mdan tutmak: "Holtlhtazlp, apsahtl organzar apa-
homdal
np çatlf sa/gannar." A. Çerpakov (Koll uklanndan tul up ihl iyan yate gm yamna götürüp yatmr usrar.) 2. Koltuk koll uga girmek, kol kola girmek. holnhtat- kon uçuna vermek. holtir bas 1. Zlbm. 2. Yelek. holtmh Koltuk alti dikme (e1biseye.) hottmrn bk. holtmh hom 1. Keder, e1em, üzüntü. can srkm trSI: "~1]J nimee ayirbm / Magaa haldl pTr te çot / TügencT senmm Irli~m / T~ pol~u/ug ~m çoh." V. Mavnesev (G eç e n~ nlçln ü z ~i m 1 Bana kaldl sadece bir yo! ISon türkümü söyle rim I Az da orsa. bGyükëlem yoKT 2. KiZm a, kizqmhk, infial. öl zem de hom çogll ötsem de gam yemem. homallah Çc rapstz , çtpla k ayak krs. holÏaltah homay Kötu: "pfs lrn rmttttner homay pottiecs tï." V . Kobyakov (Bizim tüIekle kötü olmaz.) çatns taa polza, ecnm par, homay daa polza ipçim par. Atasözü (Ktsa da olsa anm var, kötü de olsa kanm var.) homay kizi kötü kisi. homay togls kötü Î~ . homaymlÏ homaYI kötünün kölü sü. homay ntapçe kötü i?ar'K1 söylüyor. hornayr çoh zara rsiz, ziyansu. k irek homay ii? kötü. homay nimes kötü degil, fena degil. homay nlaas kötü haber. homayla- 1. Çi rkinlei?tirmek, kötü häle getirmek , kötmesttrm ek. 2. K ötülemek, kötü oldugunu dûsû nrnek. homaylan- Kötülenm ek. Çirkinlei?tirmek, kötülestirmek. norneen- Kederlenmek, hüzünlenm ek, aCI duyma k. homdanrs Kederlenme, üzülme, aCI duyma. homdat MasaHardaki bir tür kerlenkele.
nomaytet-
- 186 -
horrun
homd r 1. Tabut. 2. Meza r: "Husnafi afi na çurtacafi / Humntg çaZI istïnde / Huurta temp, hacannafi / Homat çatça tastJhta . n M. Kokov (Ku$la kurdun ya$adlg l / Kumlu yaz t içlnde I Agarml$ çok zamanou / Mezar ya-
tryor uzakta.) herrus Kopuz: " n oms hili östeenine t66y ünnen tapsap satgan." A. Çerpakov (Kopuz teline benzer sesre sesleniyor.) herrut Ruh. adaymii hcrmdr köpegin ruhu. homut Hamut. At ha bomurn so c nen su h pacafi. Atas özü (Ata harn ut arkadan taktlmaz.] hernutte- Hamut takmak. homam- t. ACI duym ak, üzüntü çekmek, kederlenme k: "Ha/lh çon, mml istïp / Hada-pïrge homzmcaii. n P. 1;)tlga$ev (Ha ik millel bunu duyup I BirJikte uzülmüsfer.) 2. Srzla nrna k, dert yanmak : "Hmh çazlmnt alti peztp / Töreen tïffme
nomnnmeasm. n M. Kllçiçekov (Krrk
vasrrm
geçtim / Ana dilimden go-
cunmacn m.)
hcrrmnen r- Gücendirmek: "çsneiceem, mmda sinT pJr dee klzi homzmdubaan." V . Sulbeyeva (Güzelim burada sen! kimse qücendirmedi.) homnms 1. Acrme, kederlenme, hüzünlenme: "Söstfii uçma all/bas adl çoh nomarus cesnm sïsti haphan." V. Tatereva (Söz le fade eonemeyen bu kede r/enme beçnrm sazlat11.) 2. Esef, teessül, slkáyet, SIZlanma . 3. ACIIi, keder li, hüzunrö. hcrrmms- (birlikte) Stzlanrnak, dertienmek. homzlnlstlg s. Kede rli, üzgün: "Istr/ïp oauqen emtï homzmlstllj ünï." N. Nerbisev (Duyulmus onun kederli sesi.) hon- 1. Gecelemek, geceyi geçirmek: "0 / haraaglzm pabam. nime dee çlbin . u/u!} östegde hongan." V. Kobyakov (0 gece babam, bir $ey
honcm
yemeden, iniltiyle geceyi geçirdi.) t ört homp pa rar dört gece geçireeek. 2. (kU$) Konmak. Hcnmas pm teen agasha h us taa hcn adn, tsp espïn teen sug m iz erge dee kilizedir. Atas öz ü (Kanm am dedigi aqaca kU$ da konar, içmem dedigi suyu lçmeye de gelir.) 3. Güne$ inrnek. kün honça güne$ iniyor. 4. tü ze hon- attan inmek. 5. Durma k, duraklamak. 6. Ya rormcr l iil eta rak bitmek, sona errne k anlamrm verir: " Payagl eçm nntn at pazmaii sa/ tutins enm tastabIZIp, tüze hondi." V. Kobyakov (Oeminki açrk dizginini alm baarndan sol yanma anp , iniverdi.) tura hon- ayaga kalkmak. ho na klz. Kam elbisesinde demir takr. hcnaçr (I.) Misalir, konuk. hcnaçr (11.) Korkuluk. honaçr (111.) (gözde) Beyaz leke. ha ra gma hc naçr hon pargan ç ö züne beyaz leke oüsmüs. honah çor. Kele bek krs. örbekey hcfialtah s. Çorapstz, çmlak ayak: "Hoiialtah maymahtarm türeyrnefl kindlr pagnan poosta nlj /ap eetqen. n V. Koöyakov (Çlp lak ayaklanna giydigi çemenm kendir ipiyle konçundan sikarak bag laml$.) krs homal tah. hoûeltahh a zf. Çrplak ayakla, ayaklan
çrptak erarak. ho naltrh bk. hofialtah rnct- hc ncr tekr. Çeyiz .
hc ncm 1. Komsu: "Pacah iney. Orbeiinebineii, ürükken harahtarmaii norcqmzer körgen." M. Kokov (Pacah iney, irkilip, ürke k çözlerte komeueuna bakrnrs.) Obal çc bta, na ncnu pil potb es srü: hlyal çohta , hcncmn pll pol bas sli'i. Alasözü (Kötülük yakken, dasl unu tanfyamazsrn, belä vakken, kom$unu ta Olyamazsrn.) honClhtar man tam s- kom$ularla laOl$mak. 2. Kam$uluk.
- 187 -
hondu
hc ndu- 1. Geceyi geçirtmek. 2. Durdurmak, duraklatmak. hcndmh (giyside) Etek, alt krsim. hcngamm Esim; ~ $icfik lusstafda polis piret, aar tustarda köcfir pirer. Köp pala taap pirgen hongamm. V. Tatarova (Zor zaman larda verdun ederdi, aglr zarnanlarda yücellirdi . Çok çocuk ooqurou esim.) homh 1. Geceleme, geceyi geçirme. Çazlda püü r hom h p irbes, aalda pay trs pi rbes. Atasözü (Ovada kurt gece geçirtmez , köyde zengin huzur vermez.) 2. Hayat, yasam : "Oer. çoh-çoos paza çalci /armn nomuuti üçün kürezïp, çaa/asçalar. V. Kobyakov (Onlar, fakirlerin ve hizmetçilerin hayan için mücaoele edip savasiyortar.) 3 . Ekonom i aalhomh lekr. ev ekonomisi. homhtlg s. Hayatr oran. yasamlr: "Aar homhllg pu palam / Aarlap köreri çoh potçs." A. Topanov (ZOf hayatn bu yavruyu I AglrlaYlp ba karu yok oiuyor.) hof tt Fileto: kerniksiz et. ff
ff
honnah 1. Bos 2. Gents: "Apçay, sin peer irtip al, honnah arah polar. "G. Topanov (Apçay, sen buraya geç, daha genil} olur.) hoii nahha zf. Tek basma, eahitstz . ho ûra- Çmlamak, tmlarnak. nc ûrat- Çmtatmak. tmlatm ak .
Hoiiro Zil, çmq.rak. hooçah tip. Krze rmk . "Hayzl hooçahtan, hayzl ulug aalçldan, hayzl tudannafi, hayzl ÖÖS tarthlstan üregleen. " N. Domojakov (Kimi kl zarmktan, kimi çtçekten kimi srtmadan kimi boqmacadan öimüs.) ul ug hooçah tip. suçlçeöt. hooh (I.) Çekirdek kabuqu. hooh (11.) anal. Mesane, sidik torbast. hooh (111.) An yuvas t. çalaas aartuf hoogl yaban anst yuvas l.
ho oh (IV.) 1. Kei, dazlak. ho oh pas kei bal}. 2. (ince) Deri. hooh pèrlk ince deriden bö rk. hooh (v.)"Hooh" sesi çrearma. hoohan Donmus. kanprasrme kül. hoohanm ootpin iptep sigararaga kirek kenoreerr us külü dagli madan çrkarmak gerek. hoo tur- "Hooh" sesi çrkarm ek. hechteGaklamak: " Hushun hoohtabaan Hoybal çaZIZIn I HIZII sutepçebss." M. pugdaynan Kilçiçekov (Kuzgunun gaklamadl gl Koyba l ye ztstru I Km! bugdayla boyuyo ruz.) ho oi 1. BOl}. 2. Bosluk . 3. Çukur , oyuk: " rtootrn algldlblshanda, körze Ie, kTzï söökterT totaire. G. Kazaçinova (Oyugu genil}leltig inde, baksa ki, insan kernikle ri dolu. ) agasta haal aqeçta oyuk . hooi- haal tekr. bomtos. ibi çuru hocl-haar polperdr evl yurdu berntos kaldt. ff
hoola- 1. Yapraklar hrstdarnak agas hoolapça eqaç bast pazt hl l}lrdIY0r. 2. Çaglamak: "Hoolepsoolap aglstln. " A. Topancv (Çaglay-p uguldaYlp akrttm.) hoolgayah Oyuk, çukur. hoop zf. Pesinden, p esln den: "Min haydar, sin andar, Mini Ie hoop çörçee ïm" N. Tinikov (Ben nereye, sen oraya, Beni tak ip edip yürüyorsun .) pa lam hoopça, halbinça çocuqum peelmeen geliyor, kalrmyor. hoor (I.) 1. Açlk doru, konur. Hoor taynn hoyrh taltuf arazma kïr -percm . Bilmece, tavsan . (Doru tavrm sik orman içine girmi§ .) ah hoor ak doru. 2. Kahverengi: "Amn küren, sïneen arah Slray' paza Çl/Ig köristTg hoor netsmen Yakm oshastamina pir dee tööyi ço{pl. " V. Kobya kov (Onun yaglz , ölçülmös gibi yüzü ve steak baktslr kahve-
. 188 -
hoor
rengi gözleri Yakmmkilere hiç de benzemiyor.)
hoor (II.) 1. Küçü k kova. 2. Kadeh. hoor sara agaç kadeh.
hoor (111 .) Hakas, Hakastarm eski adr. hoor sang Küçük 091an.
hoor- Kavurmak. huzuh hoor- Imdrk,
nsnk kavurmak.
hoora
zool. Alabahk.
hoordlr-(flndlk, trsttk ) Kavurtmak. hoorgis (tm drk , fislik ) Demir kavurma kab!. hoorta 1. Grrtlak, bo öaz. 2. Yiyecek,
çroa.
hoos (I.) 1. Resim . 51rl19 hoos boyan resim. agasttfi hoozr agacm resrni. karendas hOOZI kara kalem resim. 2. Süsleme. 3. Nakrs hoos lfinezl nakrs ignesi. 4 . Güzel: "Hoos tab/stl f) torgayahtar / Çl/I{') çirden kiffbTzJp, örlnTzJp, mesçetsr.: V. Kobya kov (Güzel sesu toygarlar I Steak ülkeden gelip, mutluJukla tü§üyo rlar.) hoos kögenek güzel elbise. hoos kizT a) $ Ik; ~Ik giyinen. b ) Yakl~ lklJ ; güzel. ö-
hoos (11.) Böcek. hara hoos kara böcek. hoos (111.) Kesmik, basak kalmhar. hoosha zool. Kedi: "Süt izJp altp, emti arazmda çagm ki/gen hooshamn A. purnman sirlebJsken." Kuzuqaaev tSül içip, 0 suada yamna gelen kedin in burn una fiske atm J~. ) irgek hoosha erkek kedi. hoosha palaar kedi yavrusu. hocsta- 1. Hesim yapmak: "AI/ptar tuashenm / Arllh hoostap apargan. " P. $l lga~ev (A!plarm tutusrnasuu I Güzel resmetmts.j karandesneë hoesteer karakalemIe resmetti. Azagl çogll. holr çogll hoostap saJça. Bilmece, so äuktan camda resim oluemak (Ayagl yok, eli yok resim yapryor.) 2. Naxrs
hopç
yapmak. meley hocsta- eldivene nakrs yapmak . 3. Sûslemek: "ç ay TzerJn tooshanda, apsah , tuup nançlhtaiï hoostaan hanzazm slgar kifJp, Fedor Pevtoviçke temrçe.: N. Domojakov (lhtiyar çay içmeyi bittrdikten sonra, deri keseden nakrsh piposunu çrkanp, Fedo r Pavlovrç'e içirtiyor.) hoostag Sûsleme. hoostal- 1. Aesmedilmek. 2. Nakrs yapilmak. 3. Süslenmek. hoostas- 1. (birllkte ] Aesim yapma k. 2. (hirtikt e) Nak rs yapmak . 3. (birliktej Süslemek . hocstat- 1. Hesim yapnrm ak, resmettirmek: "Pray pu nimeler toozsten, tustu hlroga, mmahtagl çïu, srrrg roossst sal()an tur/ar." A. Kuzuqasev (Bütün bunlann hepsi, krsm klragl smda masaldaki gibi güzei resmeonmtstar.j 2. Nakrstat mak. 3. Süsietmek. hoostig s. 1. Nakrs h, 2. Süslü. hoosnra e. 1. Boyunca. sug hcoenra pararga su boyunca gitmek. 2. Arasma. 3. !Ie birlikte: "Çathan köö ncosure Tahpagm samapça. " N. Tinikov (Yattk sestyre bitlikte I Tür küsünü söylüyor.) heet Kuru ot. hop Oedikodu, fitne : "Pit a/a saashan, hoptar /a Su{jIP, angdagl anhustarga istJg çurias pirbinçetken." I. Topoyev (Bir ala saksaqan. dedikodu ûretip, ormandaki hayvanlara vermlycrmus.) rahal hayal Slglrzaii, çil potar, srtnrezen, hop peter. Atasözü (Is11k çalsan yet 0lur, mmtdaneen . dedikodu olur.) hop çaydrr- dedikod u yaymak . 2. Sikáyet, srztanrna. 3. Kenorrma. aldatma. hcpçr 1. lfnracr, müfteri: "Andag da min Sulbeyeva hopçl ootem." V. (Öyleyse ben iftiracr oiuvorum.) 2. Dedikoducu , kovcu. 3. Kandtran,
atdatan.
- 189 -
hopla
hopte- 1. Sik áyet etmek. Homay nime
POZI POZln hoptapça . Atas özu (Kötü sey kendi kendini ere verir.) 2. Ihbär etmek : üHlzl1 çagalarga tïcotetnssem, paza nennaenn daa polis po/bas ." V . Sulb ayeva (Polis lere ihbar eoersem senin kardesin de yardrm edemez.) 3. Dedikodu
elmek. hoptal- $ ikàyet edilmek : ~ OJ, pazln/i! pabazma hoptangan çTJi, ot kïzee çoomsrçtepçe." V. Kobyakov (O. kend i babas ma srkêyet eoer gibi, 0 ki!}iye konue uvor.) hoptan- 1. Sikáyet edilmek. 2. lhbár etmek. 3. Oeorkoou yapm ak. hoptams $ikäyet hoptas- 1. (birlikte) Stzlanrnak, sikáyet etmek : " p rrdeezT minT ayabin ça, prayzl mini Ie hoptasça. u N. T inikov (Kimse bana acrrmvor. herkes sadece benden !}ikäyet edlya r.) 2. (birlikte) lhbár etmek , gammazlamak . 3. (birlikle ) Dedikodu yapmak. hcptet- 1. Stkäyet ellirmek. 2. Dedlkodu yeptumax. 3. Fitneeluk etli rmek, oammaztatmak. hor (I.) Müsrif, lut umsuz. hor tudlStlg kïzï müsrif ki!?i.
I
hor (11.) Nakrs hora- 1. Küçülmek, krsrlrnak. 2. Azalmak, hafif lemek. 3. Harca mak. h~n Ser! içki. aracm hcracm as " îtken çok sert içk i hazmerrus horaçllg Zarar, ziyan. horadlg çoh za'" l'árslz, ztyans -z. ~s Sari iyal , mesrat. harca ma. horahay Millet, ulus, haik. horam (I.) Kayrp. yitirn. mal horam çoh h lsta pç a mal(lar) kl!?1 kaYiPSlz geçiriyor horam (11.) zf. Soma. horam oray polar .., soma geç olacak . Pflb lStlfi k~[ier horam çooh azarbrs k~i i!?imizi soma kon usuruz. horam (111.) bk. hor (I.) horat- 1. Kûçültme k, azenmek 2. Harcatmak. tosa harcatmak: "Pu adaylarga ïkf uh horadlblzliiarf' V. ~
horgislig
Kobyakov (Su köpeklere iki kursun harc aytnl) -..-horat- 1. Küçüll mek, azaltmak. 2. Harcatmak, bo s yere harcamak : "Çoh çahayahha ahçafim nomtçentï." V . $u lbayevä"1OfrTiávan parani nixin çiçeklere hercryorsun.) par- çogll çacmlm norat-saterm bülün kagitrailrT\I
»ass
narcaturn. ho!ba Fide, ~i dan: " E.!!fE§k ii!!!.!! 0rba çiu, ....~ /p.!!Q. pugïlçe ." V. Tatarova (Kolay egilen t~ ida n gibi, oüzenuce bükülüyor.) - -hcrbaqes Fidan, fidec ik: "NB tura/ar ófinenfbfs ken horbagas tar çfli turqenner." A. Çerp akov (Yeni evle r renkien en fidan lar gib i du ruymlar.) horbalan- 1. Filizlen mek. 2. Dallamp budaklanmak . horbr Filiz, M e. h,~ 1. Eritilmis malt. 2. M.2YË. tes tee hordrû set- harnut mayalamak. horgldls Ko ö artus, ürkûntü: "Halm kiige I HOrÇ ldlZI çoh çon " adl" soomeçe." M. Areanov (Derin gökte haik 'all ' / Korkus uzca dövü yo r.) horgacm bk. horgamcil. horgamel bk. horgamell horgamcll 1. k ursun. 2. k ureundan. horgamell uh mermi. hara ncrqamcn kureun. ah horgamell 1. Kalay . 2. Kalayh. ncrqen ükun ucuna sü rûlen zeh ir. hoor
çtlan zeturnyuan. horgis Korku: "Pete-pemea horgl s pïlbes, I Hazl( daa çilJer ötfre saap po/bas." N. Ti nikov (Çoluk çocuqu korku bilmez / Sert rüzgärla r lçlne 1. geçm ez.) ho rgis çoh a üvenü. emm, tehfikesiz , emniyell i. 2. Korkusuz. horgIs Arpa kavr ulan demir tabak. ho rgistig "Aydo uhnafi
s. Kor kunç, kötü , ali w: andag hOrÇlstlg çoonn, atlf(jan teenm, almnda
- 190 ulug/ardafi na isçefl." V. Kobyakov (Aydo b öyle korkunç hikáyeyi, kursunta vuruïmus denmesin i, daha önce sadece büyüklerden ouymus-
oftap çöreen sas çl/g/lar, kinetin orbannaza tüzip, türçe ormtennae nonnee tüzip , aglah tsçte aer ürügize halgannar." N. nomojakov (Sakince otranan yaban'i yilktlar, aniden hlrblrine girip, biraz yerle inde kosusup, Oglah oaäranna doqru
10.
horglt- xorkutmalc "Pste-oerne m, ipç/lernl süreeffg hOrgldlp, tiskïndfrçe." G. Topanov (Çoluk çocuqu, kaamfan sürekü korkulup, keçmycr.) Tabrsnaa tagm talap
ürkmü sfer.)
hcnm (I.) Malikhäne: "Sm oesumer oosten tonmneras çurtapçalar." V.
potbeeem, çonm çaanaii horgit
Sulbeyeva (Dogru y öneticilerin kendtleri malikhänelerde yasryorlar.) hcnm (11.) 1. Yüksek kaya: "Honm tastl hodtr tunp / Hoolap-soo/ap aglsM." A. Topanov (Yüksek ta§1 kmverdin / Cosup çaglaYlp akrttm.) 2 . Taslik
pcfbaserü. Atasözü (Sesle dagl YI-
kamazsm,
halkr
savesla
korku ta mazs m.) hcrhta- (domuz) B öqürmek. baqtrmak.
hong (I.) Defin, gömme. hong (11.) zor, güç . horrgaçl Korkak. horrgldlg Ko rkulma.
aran.
honmmg
korkusuz. ho n g lst lg s. Korkunç, kcrk utucu. honghg s. Kurak
honhKerkmak. " Yakmmfi aZlrabimblzannafl hoog/p , Aydom
daa trte usnunmsçe. : V. Kobyakov (v akm'm beslemeyeceqlnden korkup, Aydo' yu da erken uyandmyor.) Abadaii honhsaa, taygaa daa par, pctbessis. Atasözü (Ayrdan kor- ' kersen, ormana da gidemezsin.) Hortrh klzi hozannaii daa hcnhca ü. Atasözü (Korkak ki~i tavsandan da korkar.) honhpas s. Korkmaz, korkusuz.
J
hcntrnr-Korkutmak. honl- k osusmak. o ört dönmek, kaynasmak: "Ulug aalmn pazma çeqaeo kirrp kor kilize, aa/mn amm seyoeuo. pazoh haydag-da çon nonusçe. V. Kobyako v (Büyük köyün ucuna yakmrasm baktlgmda, k öy ün sakintigi kaybolup, ylne her türlü lnsan kayn a~ l yo r.) P
Karga~a, kan~ lklik , ko~u§ma.
honlls~Ko~u~mak,
s.
1. Kayatrk, kaya biçiminde.
2. Tasbk, kayahk alan. hor ta- 1. Su gOrleyerek akmak: "Sugmn hor/ap ahçatham, kügürt tapsapçatham la istilçetken. " I. kotvus ev (Suyun gürleyip akrresr
horJglS Korkma, korkus. hongls çoh
horIlIS
homa
ürküp kaçmak : "AmJ(
gók gOrült üsü gibi i§itiliyor.) sug horlap ahça su köpürerek aktyor. 2. Horlamak. horlah Oluk. horlas bk. herren horlas- Hodas mak : "Tki hanglla hor/aza tüsken Fedor Pav/oviçtin." N. Domojakov (lki burun kökü noriamaya baslarrus Fedor Pavloviç'in.) horhh Yay klilfi. hormaçr Sakacr; "Aydomn, sagmlp, tüüflp çöroen çoosçtenn Torka la tóóte tüben-pasha çaps/h çoohtar, rormeç, çoohtar çoohtaglap 6rindiredir." V. Kobyakov (Aydo'yu dü~ ünüp
çözemeoqr acuannoen
sadece Torka oevamn çok keyiff . konusrnalar, f tkralar artlatarak sevlndirip uzaktastmyor.) hormaçu s. Sakacr. hcrmeçuan- $ aka etmek, eakaya almak . bcrmaçûanerga tunarnr sakayr seviyor . horna Geç kabaran ekmek.
herevod
- 191 -
horovod Halka olup danselmek, oynamak. horov'ya Kutu, eendik. horsah Dtssiz, dii?i eksilrrss horsah lneyek diasiz ninecik. horthla- vrcrk vrcrk ses çrkarma. azah ernnde palgas horthlapça ayak altmda çamur vrcikhyor. hem sago zool. Lola bali{lI . hO~!fl
s. Korkak. "PJstrn sa.!!!!!2.§Ër ~honlh aylana tüzJbJzJp, tebirssnce tnzmtnsçe.:v. Tatarova (Blze dogru kerkarak dönûp çabucak inOiriyor.) Hortlh kizi hO,1.aD.oaii daa honhcaii. Atasözü (Korkak kii?i hcrnh taveanoen da korkar.] nimes korkusuz.
hos (I.) 1. Es, benzer, çift. 2. Binesik, musterek. hos tin iki ucu kapalt yular: "Pos sa! safgan tuyuh hos trnnr haap, holga daa sari tanarga mannanmaan, kineün izer oyman azml parganm na sizrngen." N. Domojakov (Serbest bfrakllmli? kapall yulan kaptp, enne sarmak için acele etmemts aniden ever çukurlugundan ayn fdJgml sezrnls.) hos at kosulmus at, birbirine baglanmli? at: "Kustuktlff sidenJtsnnae prr hos at kö!igde paza nince-de çalan attar turglapçalar." V. Kobyakov (Kustuk'un avlusu lçlnoe bir çift at kosumlu, diger pek çok al ise çrp'ak duruyor.) hos tura bilii?ik ev. hos rmlnh çifte: "[kT hos rmnnm ho/lmda çatça."M. Kllçlçekov (Çiftem eumoe duruyor.) hos (1/.) Süreli, qeçct. hos- (I.) Koemak. eklemek, ûäve etmek, kanstrrmak: "çazlf'i ta2!!!lçufattart / ÇaltJran suuöe küs hosça!ar." A. Topanov (Baharaa-zirve dereleri I Çaltrran rrmaçma güç Ranyortar.) hoy hos- koçu koyuna katmak. hos- (11.) Kovmak, serbest btrakmak, eyrrmak.
hostal
hoshanah 1. Inegin kalm baglrsag l 2. H~rel sözû olarak kullaruhr: "Abanahnan Kola kör Ie tur halgannar, noenenen /a tirge mannana." F. Burnakov (Abanah'la Kola sadeee bakrp curmusrar, hoshanah demek için acere ederek.) hoshar (I.) Kulup vrom. hoshar (11.) Nisan (hayvan takvimin in "--Uördüncü ayr.} hOY tunhcaü hoshar koyun krrkrlan nrsart ayr. hoshar (111.) Teke . hcstnn Kuskun . lzertn ur tur, ÜS hadu ncsbm suh tur. everint vuruyor , Oç k~kuskununu takryor. hospah (I.) taz. Kepçe.
hospah (11.) Çiftlesme. adaylar hospahha çörçefer köpekler çutre-
sfvortar. hoste- 1. Eklemek, uäve etmek. 2. An arabaya kosmak: "Hevn saeûer, ulu{) ü!ükündegr çTli, hostaan attlg, teremee hanaa kölglep altp ki/gleenner." I. Kostyakov (aan kisiIer bayram ç ününoekt gibi kosumlu ath, üst ü kapall arabalart ata kosup qetirmieler.) 3. Kovalamak, sürmek . aday hosta- köpek kovmak . 4. Çiftlestirmek. hosta 1. Ok. 2. Demirden ok arkast. hostag Kötü ruhlarla temas. hostal- 1. Eklenmek ûêve eonmek. 2. Kosulmak, van yana gitmek. 3. Kavulmak, sûrûtrnek. 4. Hayvan çntlesmek.
nesten- 1. Eklenmek, katumak . 2. Birlesmek. 3. Hayvan çlttlesmek. hcstaûzr- (kötü rut uarta) Baglantlll 01mak. hcetaüzm- (kötü ruhlarla} Baglantl kur·~mak.
hestee- t . Birbirine eklenmek. 2. Van yana gitmek. hostat- 1. Ekletmek , karmak. 2. Birtestirmek. 3. Hayvan çttnesnrmek .
- 192 -
ncsnr
hosttr- 1. Katrstrrmak, kalmak. 2. Eklernek, iláve etmek. 3. Hayvaru birbirine kosturmak. hosti zf. Yakm, biti~ik, yarunda, Van yana: «Azaglij haydi polgand/r? surgan Aydo, aninan hosti odlrçadabas. n V. Kobyakov (Ayagln nasi! oldu? sermus Aydo onunla yan yana olurarak.) iki ça bal pirikip çurtaaa, t abl stlg pcrce a: hosti h cncm ta rqe çurt ç oh pct een. Atasözü (Iki kötü bittikte yasasa patntrn oiur, yakm komaulara yasam ak traram olur.) hos ti kölgen at kosurmue at. hos ti çurtapçathan Van yana yasayan. komsu. ho sto 1. Ok. 2. Demirden ok ark ast k r~ .
hosta. hotha 1. Dü~ük yapma . 2. hcthata-Dûsük yapmak .
DÜ~Ük.
hen Körbaqrrsek .
hen h uzurii Apand isit: "Hotl
huzurii agmgllg ul(}aat pargan kizlni Wrçe dee soone saldlrbin kizlblzerl kirek ooçe.: I. Kotyusev (Apandisiti pallayan kisiyi hiç geçikli rmeden arneuyatetmek gerekir.) hoy 1. Koyun: " Yekm çlfmfi hoym irte çashlda nederçuenoe peer aglldlradlr. n V. Kobyakov (Yakm, her YII koyunlanru Hkbàharda çobantenne buraya getirtir.) Püür hoy m ha darbac an . Atasözü (Kurt koyunu gütmez.) 2. Koyunla ilgili. h oy t eerizi koyun postu. hoy südi koyun sütü . hoy çrn hayvan takviminin sekizincis i oren koyun YIII . hoy porçczr kardelen . hoybai'ina- Kuyruk sallama k, kivnlarak gitmek: «Baraban setnsuum e kiflstlre hoybannap Slhça." V. 'ratarova (Davul sesine uygun orarak oynamaya baslryor.) hc yba ënaacr Kuyruk sallayan: krvnlan. hoybai'inas Klvnlma, kuyru k sallama.
hoynhr
no vb ann at- Ktvrtlarak gil mek, sanamak. kuyruk sallamak. aday huz ur iin hoybaû nadrbrshan köpek kuyrugunu sauecn. ho y gala- Ülme k, ateste vakmak. hoygal an- Ütülmek, ateste yanmak. heygalat- Üttürmek, ateste yakttrrn ak. he YI Keyu. -,,' hoyr1. Koyulasmak, kattlasmak. teetem ho yrp partrr hamurum koyutasmrs. 2 . Kesiûesmek, yogunlasmale "rtear aya s sooh polgiablstl / Hara pulut novuxe." A. Topanov (Sert ayaz soqukrasn I Kara bul ut, koyutastyor.) harastu hoy r- karanhk yoquntasrnak. hOYlg 1. Koyu , kan. Hozan atrnn m ünT çüree heYl g, çaba l kiziniii hannrq. Atasözü (Küçük tavsa nm çoroes: koyu, kötü kii?inin yüregi kanIi.) 2. Sik, Y09un, keen: "HoYlg puluttarm stetep." M. Areanov (Kayu buurnann arasindan ...) hOYlg aga s sik orm an. hOYlg sa s sik saç. heYlg as sik ekin . 2. Koyu bir hêtde, kan seknoe. 3 . Sert, katt, ~ id detli. he Ylg harasfu koyu karanuk. hoven 1. Insanda koyun: "Hoynman çsnmnt kisken rpek WbT Slgar ki/gen. " V. Kobyakov (Koynund an yanst keenmts ekme k ucu çrka rrr us.) ncnn hoynmzar su h- elin i koynu na sokmak. 2. mee. $efkatli , koruyucu: "Ça/bah tigrrnrn hoymnda / Çayll pargan çutsstsr." A. Topsnov (Genie gögün koynunda I veynen yudrztar.) Halm taygand'i mmzah hoymnda Har Slm çatça sooh M. Kilçiçekov (Sik ormarun yumusak koyn unda I Kar sessizce yahyo r soguk krsta.] hovrt- 1. Katrlasttrmak, koyulas tum ak . tpek hOYlt- ekmek hamurunu kanlastir mak. 2. Srklaenrmak, yogunlasttrmak, keslûesurmek.
msmoe."
hOYlth l bk. hOYltpah
hoynpah
- 193 -
hoyrtpah Koyu, katr (yemek). hoylagl sago Ölen insante birlikte gömOlen at. ho yl lg Koyun sahibi, koyunu otan. hoymah Eksl sütten haz trlanmrs çorba -
11k. hoyral- Egilmek, bükülmek, krvnlmak: "Ha/bah pMk/ig pazm ttreo s/dabin, hoyra/arga hmçathan çili kMnçe."V. Kobyakov (Genis börklü bas rm götüremeyip, bükülmeye meyilli oör ünüyor.j hoy ra lt- Egmek, bükmek . hoynh 1. Krvnm , zikzak. 2. s. Krvnrnh, zikzakh. 3. EM , çarprk. hoza zf. Birlikte, beraber : "Cnerzeion hoza oy/asça/ar payaag/ ÜS oo/ah: Küdet, Abanah, Kola. ~ F. Burnakov (Qnlara dogru birlikte koscyoner deminki ü ç oglan :Küdet, Abanah , Kola.) ag aa hoza onunla bitlikte . bununta birlikte: "Agaa hoza, pa/a 6/ig nimes -uzupça." N. Domojakov (Bunun la beraber, çocuk ölmemis, uyuyo r.) hozah (I.) 1. Karma. 2 . mat. Toptama. 3. Prim hc zah (11.) Iki buzag lYI birbirine baqlama. hozahtlg Eklemeli, iläveli. hozam A!?lk oyununda çift sayr gel me. ho zan zool. Tavean: "Çide tüzedfr ol hozannarzar. -!ster öe, uzun hulahtar, mmdag utessn? ITopoyev {Tavaanlann yaruna gidiyor. -Duydunuz mu uzun kuiakiar, Hc rnh kizi böyle haber i?) hozannaii daa honhca ü. Atasözü (Korkak ki!?i tavsandan da korkar.) ah hozan ak tavsan . Iizi hozen di!?i tavsan . hozan palaar tavsan yavrusu. hozan Idi tavsan eti. hozan çlll hayvan takvimmin dördünc ü Yl11 , tavean YI II. hozen teerizi tavsan pcetu. h ornh ho zen mee. korkak tavsan . korkak.
hozm
Küçük tavsan : ~ Saashan, hushun, 6skJcek, hozanah a/ardan daa pesre afi -hustar." N. Tinikov (Saksaqan , kuzgun , keçicik , tavsancrk onlardan da baska hayvanlar.) hozanna- Tavsan avlamak: "Hismnn hozannay ç örem. hozan idf-nen sini enrtm." V. Sulbayeva (KI!?ln tavsan avma giderim. tavsan etiyle sent bes'ertm.) ho zan 1. Artma , büy üme. 2. mat. Toplama. hozay- Bas a!?ag l devrilmek . hcaavstvc Çiftlik. hozig 1. Katma, bntesurme. 2. mat. Toplama. hozn- Katûmak: "Min, mmnan tizip Slgabas, tvnt parlizannarm pis kün oermen taap, hozllgam." V. Kobyakov (Ben burada n kaçrp çtka rak, klz ll Parnzanran ties gün sonra bulup onlara kattldrm.) çatreim sagmzaii, çahsaa hozrlararû, çabe tm saglnzaii, çabalga hozuarzr ü. Atasöz ü (Iylyi oüsonürsen, iyiye kannrsm. kötüyü dü!?ün ürsen, kötüye katrltrstn .} 2. Kaulmak, kansmak. "Kir//ip ahhan kiçig suglan, Kimge hOZlllp, çir totnrçeter." M. Kilçiçekov (Gerilip akan küçük eereter. Kem'e katrsrp verten bir uçtan bir uca geçiyorlar.)
hozan ah
3. Toptenmak. hczuaç r Katrlan. toplanan . hoztm 1. Katkr. pu kniga naukaa ulug hozrm bu kitap bil ime büyük katkl. 2. gr. Ek. söster töstTknen paza hczr mna r neü pütçeler kelimeler köklerden ve eklerden olusunar. hozm- Gücenmek. vrstavkae par polbazaii, ho zm ma, herezip togmzaii paramn, Atasözü (Sergiye gidemezsen, ç ücenrne. iyi çausrrsan gidersin.)
- 194 -
nonrun hozmdl
(I.)
1.
Bosanrms
(kadm).
hczmdr hat albacaii bosannus ka-
dm aimamah. 2. Terk edilrnis hozmdl (11.) Takma saç örgüsü. hozmdl hosça saçina örgü takryor. 2. (kitapta) Ek. kindeniii hozmduan kitabm euen. hozon Tabur, hassa. hozon harnam tabur kererq äm. hozcncr Mubatrz subayr.
hozor bel. Uzun etek, giysinin uzun etegi. hoz rasçyot Tehstsat almadan çansrna. hozyaytsvo Ekonomi. hra Klragl kri? hro. hrestomatlya Okuma kitabt. hri
1. Uç, snur. hrl pezr çoh uçsuz bucaksrz. hri paar çoh çazi uçsuz bucaksrz ova. hrl pazt çoh taJay uçsuz bucakstz oenrz. 2. Taraf, yan. pu hrlnaii bu yenoen. pray hrinaii her yandan. Ptr hrl tlmlr, prr hrJ tuup, pir hrl tas. Bilmece, çakmaktasr ve dermrt (Bir yam demir, bir yam deri, bir yam tas.) 3. Yamnda, yaktmnda. siniii hriiida senln yamnda. min ekota hrlnça kilgem okul yak trundan geldim. hrinda yakmmda . çar hrinda Var yaktmnda.
hro Klragl , knç . hro çoh Samanyolu, Samanuö rueu. Hacuar yolu. hrola- Klragl d ösme x. hroten- Klra{Jllanmak, krrçlanrnak. hrom (I.) Krom. hrom (11.) Bir deri türü. hronlçeskay s. Müzmin, sureqen. hronlk Kronik. hronlka Vakayiname . hronologlçeskay s. Kronolojik, larih strasryla.
hronoJoglya Kronoloj i, zarnandlztn. hrustaJ Kristal huba (I.) Kûrk zsh kr~ . huma.
hubul
huba (11.) Servi kozala{J1 kabuqu. huba (111.) 1. Solgun san. kuba, sararrrus. solmus. "Tigey tözince huba çenm ötTre Çobat sug çat perur." N. Oomojakov (Tepe dibinde san ovayt geçerek Çoba t Irma{J1 akiyor.) 2. Boz: "Haean ïta huba harahçay at almnça slliaspinat'i irlkende Fedor Pavloviçtffj çüree «sug-sug, sug-sug» teen çlli tükklep smnsn." N. Domojakov ((ki boz kutangrç ann önünden pattrttyla uçunca Fedor Pavlovlç'ln yüregi 'su-su, su-su' der gibi atmaya bas-
rarms.) hubeqen bel. Kelebek krs örbekey, hubanah. Hubahay 1. Soluk sarartrus 2. Agarml~, aktasmrs krs . htbafihay
hubahar-Hastalanmak, sakatlanmak. hubahh Mineral. hubauh sin minerat boya. hubanah sago Kelebek kri? örbekey. hubagan. hubaiihay 1. Soluk, saramus (beniz). 2. Beyaz, beyezrmer kri? hubehay. nubar- 1. Rengi soirnak, sararmak. 2. alm Agarmak. beyazlaemak: hubar pastaan tustarcla Saraashlr, püürlernf öötïnen ileede tastlh tayd" penbtztp, tügenefzln oner ha/(Jan ah çaZJnIl'i sJliin." N. Nemtsev (Tan basr agarmaya basladl{J lnda San ayqtr, kurtlau sürösünoen çok uzaklara sürükleyerek, son kez ak yazuun güzelligini fark
"îen
etmls.)
hubart- 1. Sarartrnak, soldurmak. 2. Agarlmak . hubay 1. Kötü ruh. 2. Ruh, can ot lceziniii hubayr ates tyesinin ruhu. hubul- Oegi~mek : uTraktor kilerineii, kirek saflay hubul pargan. n M. kokov (Traktörün gelmesiyle her ii? degii?mii?) 2. Oegi~mek , baska dona bürünmek: uAmdl hustar oesne
- 195 -
hubulcah
ide Hubu/ean tus polça eau:" N. Tlnikov (:;iimdi kusla r baska oona I Don degi~li rme zamannnr.) hubuhp çcctrtecr yatan söyledi, yalan attr. hubulcah Maske. hubuldtr- 1. Oönüstürmek, degi~tirmek: "Htr Agbannt su{;/uhtap a/lp, Huru{; M. Uybat/I hubuldlrçabls. n Kilçiçekov (Kir Agban'l sula yrp I Kuru Uybat'r deg i~l iriyoruz.) 2. gr. Çekimlemek. hubulgan Gulyabani. hubulqas 1. Degi~me kabiliy efi, baska dona bürünme yeteneöt. 2. Kurnaz. hubulgastlg s. Baska dona bürünme kabiliyeti olan, krhk deg i~tirebi1e n , sekn degi!jl irebilen . hubulgat 1. Dön ûsme, çevrilme, baska kimlige b ür ünme. 2. Kurnazllk. hubuhs t. Dönme, çevrume, baska dona bürünme: " Tmmg nime/emm hubu/IZI hlyga kizini tóritken"" V . Talarova (Oanhlann deg i~me si iyi insani yaratrrus.} 2. gr. Çekim. glagolnll1 hubrhzr fiil çekimi. nubuns- (birlikte) Dönüsrnek. degi!jmek, çevirmek. huea 1. Ambar. 2. Sundurma, çerdak. 2. Depo, kiler. h ucaäas Ku~ veya hayvan eeklinde yapl lm l ~ kurabiye türü. hueah Kucak: "HIShl soohtarda trtires çörrem / Am daa Çllltça lee hucagl. "M, Kilçiçekov (KI!j soguklannda tilrese m I Hälä da remyor anne kueagl.) pir hueah odm bir kucak odun,. hucahtaKucaklamak, sarmale "Paskiml paza pir ootm moynt/armafi hucahtap allp, çoohtan sttmen." S. Çarkov (Paskir'i ve baeka bir oöram boyunranndan
kucaktayrp,
kon usmus.j
hohnda pala hueahtap çör elinde çccuk kucaklamrs gidiyor.
huday-çayan
hueahtan- k ucaöma almma k. hueahtas Kucaklama, sarma . hucahtas- Kucakla sma k, brrbtnne santmak: "Udur-l6c!ir hucahtaza tuätnts salgan." A. Çerpakov ( Kar~l lIkh kueeklasarak totuem us .)
hucahtat- Kucaklalma k. hucur Tuzlak. hucurllg 1. Tuzla, tuzlak. 2 . s. Tuz(lu). hueurllg höl tuzf u g61. huç- Serpmek, dökmek. krs. hu shuça Koç. Pis kistinde tügdür huça. anmece, süpü rge (Saba eromda lü yJü koç.) huçacah Kuzu. huçu Vegen, kardes çocuöu. açrhuçular baba teratmoan akrabalar huda 1. Dünür. 2. Dünür gilme: "rcepabafîzar hudaa par ki/erclkpls." V. Su tbaye va (Anne babana o ünür giderdik.) hudagay 1. Kaymvalide, kaynana. 2 . Dünürcü. hudala- Dünûr gilmek, kiz isle mek: "Hrnzafî pozlfî huda/a, hmzafî, min de, hudaa par ki/em." S. çarxov (Istersen kendin lste, tstersen ben de istemeye giderim.) Hlzll kil k kö rinze, enp alarga çörç em; hls pala urunza, hudalirga çörçem . Atas öz ü (KIZII geyik görünse, vurup almaya giderim, krz bara dövünse, dünür yapmaya giderim.) hudalas Krz isteme, dünür gitme. hudalas- (birlikte) DOnOr gilmek, krz isternek.
hudalat-Dünür göndermek , kil rstennek. hud ay Allah, Tann, Hûda: "ç ayaamm, hudaYlm, çazlhtan emçueasnt" M. Kokov (Yaratrctm, 'rannm günahtan kurta r!) huday la piler am onu Allah bilirl huday ipçi tan nça . iláhe. Tannya inanhudayga klrtïnmak. hudayga pazmn- Tannya lapm mak. huday al- T ànn almak, ölmek. obal- huday aman tannmt huday-çayan tekr. Tann, Allah .
hudojestvenna
- 196 -
hudojestvennay s. Sanataal. hudojestvo $anat. hudojnik 1. Ressam. 2. Sanatçr. hul 1. Kul, köre: uKfzT sunn çidJrbener / Çoh idJner saiiay hulnl! / Pu ah çanhtJii üstüne / Hul polarga róreöeeozs." V. Maynesev (lnsan adrm yitirmeyin fYok ediniz bütûn köleligî I Bu aydmlrk dünyaya I Köle olmaya dogmadIk.) 2 . Kulluk. köle lik: "Hargatgan çeceï uratemt / Uneasp. hamn töge çat sa/rJan / Ana ol hmlstlrJ çir-surJm / ónm, hu/dan araÇ/lap ha@an." I. Kotyueev (Karqanrrus kölü d üsmam I Yok edip kamm dökmüs I lste 0 oüzer yurdu I Ölümden, köleliklen kurtarrrus.)
hula Kula. ah hula ak kula. ala huta ala kura. hulah 1. Kulak, ieitme orqam: "'A mfi çanh hulahtan, tnstu pórfktrfî hulahtan çili , halbastanfjlapça." V. Kobyakov (Onun parlak kulaklan, kl§ börkünün kulakten gibi sallamyar.) Iglros Izer at hulagma trs pirbes, iki çabal pirik parza, il çonga çadlg pirbes. Atasözü (GI cuuayen ever at kulaqma rahat vermez, lki kölü bir orse. halka yatr vermez.) 2. Kulak, börkün kulaklan pöriktiii hulahtan börkün kulaklan. 3. Kulak, kuip, tutamak hazanmii hulagl kazanm kulpu. 4. Delik. ineniii hulagl igne deligi. hulaam tun pargan kulaglm nkanor. uzun hulah uzun kulak. hulah tUnlstlg saglr edici, kulak pattenor. halbah hulah sarkik kutak. hulahtann pïetetdrrxulaklanru dikmek. tuneene tapse- kutaqma seslenmek. hutaa hatrh aglr tstten. plr hulahha kinD, pirsineii slhtl. Ala sözü (Bir kulagmdan girdl digerinden çlktl.) çir hulah zool. ayl. çaba hulah zool. bayku!;i. paga hulagl kulagln çukuru.
hulgalan
hulahta-Kulagtm çekmek. hulahtas- (birbirinin) Kulagml çekrnek. hulahll9 s. Kulakh: "$an9 tay, pis hu/ahtI9, nmmah sagll1lrJ, tölt çastlg mal." N. Domojakov {San tay: sivri kulakh, yuvarlak saqnn, dört yasmda hayvan.) Püür uhancu, çir hulahtlg peleen . Atasözü (Kurt duyarh, ver kulakh olur.) hulahtlg pörik kulakh börk. hatlg hulahtlg saglr. hulan Kulan, yabanl at. hu Jas Kulaç: "Çiti hulasça çirde ta/ agastdj altmda haydarJ-da hara nime körlnçe." A. Kuzuqasev (Yedi kulaç kadar yerde söçüt agacmln altmoa kara bir nesne ç örünüvor.) hu lasta- Kulaçlamak. hulastan- 1. Kulaçlanmak. 2. Hrzf aormlarla gitmek: " Piçon, izebTnen üs eztr hamçl sigara tart kiflp, hu/astan pariganda, apsah amn halma çapsmlblshan." N. Domojakov (Ptçon cebinden ûç çatam kamçr çtkanp, tnzta giderken, ihtiyar onun enne yapl!;iml!;i.) hulat Kuta al. hulban 1. Dazlak. 2 . Yalmz. homay irge parganca hul ban da pozrm çörgeybin kötü kocaya varacaqrma yatruz basima yesenm- 3. (kesik) Kulak. hurban hulahtlg hulun kesik kulakh kulun. hulbuhçu verancr, düzenbaz. hulbuhçu huig u ton a) kötü elbise b) fakir,
yoksur. hulcu Irgal, tsçt. hizmelçi. çatcr - hulcu htzrnetçüer, rrqatla r.
hulçuh Ihmalkär. hulgl bk. hulgu hulga Filiz. hulgaattan- Uydurmak. hulgalan- Ekin uç vermek, ye!;iillenmek, filizlenmek. as hulgalanlblshan ekin uç vermi§.
hulgu
- J97
hu lg u s. 1. Eski, yrrtik (giysi) 2. mee. Fakir hul guÇI Ylrtlk giysili hu lgur bk. hrldi r. hu lh u Kulak kiri. kri? hunuha. hu lun Kulun: "Ptree hulun ana-nimee klrTp. a/ay çldTp pe noo parza, annafi çahSI la kün körceen çog/I. ~ V. Kobyakov (Sir kulun bir yere girse veya kaybolsa, ondan sonra güzei gün göremezsin.) hulunna- Kulunlamak. hu lu nmg s. Kulunlu: "Oi pf/gen: mmdag açlg sooh tlg, emr haraalarda ças hu/unnlg çl /gllar tnrs ter ommds honsoir." N. Nemtsev (0 biliyor, böyle act soguklu, sakin gecelerde genç kulunlu yrlkuar terralarde gecerer.) I hum Kum: "Hum çen ha/za TstTnde, Humm çuup eçer su(; po/gay." M. Bainov (Kum yazt kalsa içinde I Kumunu yrkayrp akan su oiur.) Huu pasti n haraqm a hum tolbas haean dea, açrn paymn heraöm a ertm tolbas hacan daa. Atasöz ü (Kir baskrun qözüne kum dctmaz hiçbir zaman, aç gözlü zenginin gözüne altm dolmaz hiçbir zaman.) altrnmg hum attmh kum. huma Kûrk zth krs. huba. humale-zuûa çevirmek, zrh dikmek. hu malat- l lh diklirmek . humartha bk. humartfu hu marthala- Vasiyet etmek. hatrra tnrakmak: "leed ün'r etnmae agaa nusl tory/dan humarthllap hapçlgas tIk pirtTr, pay pol, ooçsm. pu süümegeske totane altmlfi polzm . ~ N. Tyukpiyekov (Annesi ölmeden önce ona klzll ipekl en nattra olarak küçük kese dikip vermls.rzerqin ol, oglum bu kese dolusu allmln 01sun")
humarttu
1. Vasiyet: "A dam-Teem humarthl/afln / Tls kize pazlp t/nnaamblstl. ~ M. Kilçiçekov (An-
~
hura
nem babam vasiyellerini I Diz üstü oturup dinlememizi .) 2. Miras. humarth rla- Hatrra brrakmak, vasiyet etmek: "lcezr ürir alnmoa agaa hlzll torötoan humarthllap hapçröas Uk pirtlr." N:lyukpiyek ov (Annesi ölmeden önce ona krzu ipeklen battra ciarak küçük kese dikmi§.) humdus bk. hundus. humna- Kumlamak, kuma bulamak. hu mnah Kozalak. hu mmg Kumlu: " Husnan afi na çurtaeafi / Hummg çaZI tsnnae.: M. Kokov (Sadece kusla kurdun ya§adlgl I Kumlu yazt içinde.) humu lça h Legen kemigi. pala tabarda ipçInHi humulçagl eznça çocuk dogururken kadirun legen kemigi açrlrr. iney-h unay v esmar. hundurgah ku: Durevrat otu. hundus zool. Kunduz. sang hundus di§i kunduz. hara hundus erkek kunduz. hunu Kutup porsu öu: " Hunu, tTslerTn közTde, tïpçe : Sininefl erince ha/bastar. ~ N. Tinikov (Porsuk dislerini çöstererek diyor: "Seninkinden a§agl kalmazlar.") hunuha sago Kutale kiri. krs. hulhu. hupsu- (kuzu annesine) Ansmak. hupset- (kuzuyu annesine) Anstmnak. hu r (I.) 1. Kemer: "Aalay çTbek hur agamnafi SUflP etsm. ~ V. Maynasev (Veya ipek kemer dedemden e teyip alayrm.) 2. Bez parçasr. 3. Çtkmtr, aert. geçit. tlgIr huru gök ku§agl, ebem kUi?ag l. haya hu n kaya çrkmnsr, kernen. haas hu r kaY1i? kemer. çibek hu r ipek kemer. hur (11.) Hayvar ukrra salma. hur (111.) bel. Küme, oeste. hu r (rv.) Kundak. hu ra Dökümhane, demir döküm frnnl. hura- Parçalafl birle§tirmek, ek yaparak uzalmak.
huragan
- 198 -
hura'lan Kuzu: " Pir toyman hara ahsah nonoen. tta huraganm ho(jdlf8 , hlf üstüne naa la SI{;lp, ottap çör. ~ V. Kobyakov (Bir bovnuzsuz kara aksak koyuncuk, Iki kuzusunu peslne takrme. lepe üstöne yeni çrkrms 01lanryor.) hura'lan teerzi kuzu derisi. ah huragan teerzin apnraa salsaldrm. Bilmece, dister (Ak kuzu derisini sanoröa koydum.) hurah 1. veert , akran. 2. Strnf . huralday (I.) zool. Yutrcr bir kus huralday (11.) Kurultay. türk çonnarmfi huraldaYI Türk Halklan Kurultayr. lrem-huram tekr. Dönek. lrem-huram kili dönek ki!}i. hurarmr On iki parmak ba{llrsagmm kalm ba{llrsa{la baglandlgl ver. hurandt Parça, ktrpmtr: " tpçüer tonnarm, çlbeknen, hurandl/aman hoostap, ugaa sTIJg tJk sa/adlf." N. Tyukpiyekov (Kadmtann elbisalerini; lpekle, ktrptntrtada süsleyip çok güzel dikiyor.) hurandt teerlerlndeû ton tigerge krrpmn oenterden elbise dikmek. huray ünl. Kötü blr olay karersmoa söylenen ünlem s öz ü. hurayah Nine, ihliyar kaom. hurbu Kurum krl? hurun. hurça- 1. (kemer) Baglamak, kusanmak. hur burçe- kemer ba{llamak. 2. Çemberlemek hurça Yüksük. hurçag (I.) 1. Kusatme. kemer takma. 2. Çember: "t ure homp pir ormda hurçag ibirgen çili tolgalça." V. Sulbeyeva (Kafkrp, yerinde çember çevirir gibi dönüyor.) 3. Kaplama. hurçag (11.) Bin kistden olusan tabur. hurçagllg s. 1. xemern. ku!}anmli? 2. çevrnmrs, çember oimus: "ÇTrçe/er çTli. fiJflderl/çeler / Timlr hurçag/I{; tölt tuygah." M. Kilçiçekov (Fincanlar gibi döndürülüyor I Demirle çevrilmi!} dört loynak.) 3. Kaplanmli? kümüsnei'i hurçaghg gümüi? kaplamall.
hurluh
hurçal- Çevrelenmek, çevrelemek: "Çazlçahtl ibire at çügürcefi çir hurçal oemr. "[. Kostyekov (Küçük ovamn etrafuu at kosturacak Ver çevreuyor.)
hurçan- 1. Kusanmak: " Hurçan sa/(jan çibek hurtmfi çaçahtan Kla§amfi kögeneene çaba çayildlra çathannar." I. Koslyakov (Kusandr{IJ ipek kernerin ouskünert Klasa'run gömlegini yayrnp kaptarruslar.] 2. mee. Kusanrnak: "KögJlbey Kimni sari hurçangan / Toreen çirJbfs Hakasiyabls ." M. Küçtçekov (Mavi Kem'i sanp kUl?anm l1? I Ana yurdu-
muz. Hakasyamrz.) hurçafia Bel. hurçat- Kusatmak. kemer baglalmak . hurçu (I.) Yûksuk, dikis yüksügü: " Purungl u/us habahtl hurcunan ûïeoermer, amdl{;llar, tïzen. su{; la çili Isçeler." V. Tatarova (Eski insenlar içkiyi yüksükle sunartarrrus, simdikiler ise su gibi içiyorlar.) hurçu (11.) lekemoe. hurgagla- Tahmin elmek. hurgah anat. Damak. hatlg hurgah sert damak. mmzah hurgah yumusak damak . hurgan Kusun kanal kemigi. hurg. KUl? tüyü kepegi, donrast. hurglcah bk. hurgl. hurgun Kanal IÜyÜ. hu rla- sago Belemek, kusakte bagIamak, kundaklamak. hurlag 1. Kundak. 2. Kundaklama. krs. hur (IV.) hurtendrr- Dolandnmak, sarmak, belinden baglamak: "~Yakm hurug çiml nunenambusau. n V. Kobyakov (Yaktn. kuru yeri coranomyor.) hurhg s. Kemerll, kusasn, hurluh 1. Ktll!, mahfaza. 2. Ok klhfl, sada\<, kuburluk.
hurmah
- 199 -
hurmah Gevrek. yablah hurmagl patetes gevregi . hursah Mide, kursak: "Anae-mmae urun parçathan ooh-teek tTt1g nimeter hursah tûbine dee çit ha/a çoglllar." N. Nerbisev (Orada burada rastlayan ufak tetek canhlar kutsak dibine de utasrmyonar.j hurt zool. Kurtçuk, b öcek: " Hun oenes, hara nimeni kör salip, çlksi sttnmbssnsn Malla." I. xotyueev (Kurtçuk gibi, kara nesneyi görüp, igrenerek mmroanrms Marga .) hara hurt maYIS böeegi. sidin hurt ka-
rmca. hurt-ho o s tekr. Haserat, böcek(ler): "ç en homhtlg hurt-hoostar I Ça/bah pûner ateoçe." A. Topanov (Yazrda geceleyen böcekter I Geni~ yapraklar anyor.) çil hurt Kene. hurncah Kurtçuk. hurtta- Kurtlanmak. hurttat- Kurtlandnmak. hurttlg s. Kurtlu: "Alay ba izlg ortl çayglda / HUrlfig sugm oortaamblstl?' M. Kilçiçekov (Yoksa steak orta yazda IKurtlu suyu yudumladr.} hurttlg yab loka kurtlu elma. hurtuyah 1. lhtlyar kaom. 2. E~, kan. hurtuyah tas kutsattas heyket. huru- Kurumak : "vascaa lzig pollblshan, tamagmda hurupça, pumm paza
nesmsnn çsmotepçemen sootm pï/ïnminçe." A. Kozuçasev (vasxa'yr srcak basryor, bogazl kuruyor, burnun u ve yanaklanru oksaven sogugu hissetmiyor .) Ças aga stl huraalahha eg, olganm tuzmda ügret. Atasözü (vas agacl kurumadan eg, çoeugu zamarunda egit.) çuulgan kip tashar hur up ça yrkanan elbise dreanoa kuruyor. agas h urup partrr agaç korumue. 2. ZaYlflamak. 3. Nesli tükenmek.
huruda zf. xan, katlolarak rnrmrha huruda prs pargan yumurta kan pismts. hurudlg Kurutma . hurug 1. Kuru: Erincek kiziniii irni hurug, erinmes kiziniii. irni çagllg . Atasözü (Erinenin dudagl kuru, erinmezin dudagl yagh.) 2. Bos: " Pozunti klazma çügür peren, pir dee klzi ço{Jl/, hurug." A. Kuzuqasev (Kendi smrtma kostu, hiç kimse vok, tos.) hurug ot kuru ot. 3. Sade, kattksrz. hurug çay sade çay. 4. Bos. hurug hal- boe kalmak. hurug söök çok zayrt. hurug tij bosbc öaz. hurug çll kit 11k, yokluk yth. hurug han n aç, acrkrms. hu ru qt a- Kurutmak, kurularnak. hu ruglan-Kurulanmak, kurutulmak. huruglas Kurulama, kurutulma . huruglas- (birJikte) Kurulam ak, kurutmak. huruglat- Kurulatmak, kurutrnak. hurun Kurum . hurusha Kozu postu: "Anda pir hara tonm çeytxmonne çabmgan, hara hurusha pörlktTg, simis slrayllg kizi turça. "V. Kobyako v (Orada bir kara paltoyu üzerine çeçirrrus, kara kuzu postu börklü , serrsz yüzlü ki~i curuyor.) hu rut k urutuimus peynir, kurut: "Teezr, çüregrm minifi hurut çrJi huruda tart pargan." V. Sulbeyeva (Annecigi m, yüregim benim kurut gibi kuruyup çe kil m i ~. )
hurut-Kurutrnak. hu ruttrr-Kurutturmak. nus (1.) Kus: "Aa/ga hustar çènsçeter / Aymah çirdefi ay/amp..." P. Sttqasev (Köye kuster geliyorlar I Çesitli verteroe n dönüp ...) Honmaspm teen aqaa ha hus taa ho nadlr, i spespin teen sugnl i zerge d ee kllizedir. Atasözü
- 200 (Konmam dedigi aöaca kus da konar, içmem dedigi suyu içmeye de gelir.) ibdegi hustar evcil kuslar. ntacaû hustar ötücü kuslar. agm hustar göçmen kuslar. afi-hus tekr. yrrncr kus. hus palen kus yavrusu . hus hazaan kus kümesi. hus huzuril tip. slrpençe. hara hus zool. kartal. hus (II.) Orrnamn sik yeri, kuz. husta attar ottapça ormanm sik yerinde atlar otluyor. bus- (I.) 1. Dökmek, serpmek. 2. Kusmak. hushaeah Kusçuk. küçük kus: "Çanh ünnTg hushaeahtar çezu çirge kTrglepçe..." A. Topanov {Tiz sesli kuscaqrztar I Gizli yere giriyorlar.) Irte turgan hushaeah nimiske tüzedir, Irte tutbaan hushacah heraäm çuhçrp cdiradu. Atasözü (Erken kalkan kusçuk yemrse rasnar. erken kalkmayan kusçuk qözunü ovatar.) hushacah çistegi bot. kus kiraz r. hushacahtaKGçGk kus avlamak. hushu Kusmuk . hushum kilçe kusacegIm getiyor. hushun zool. 1. Kuzgun: "Hushun hoohtabaan Hoybal çazlZln / HIZII pugdaynafl stnepçeöts." M. Knçlçekov (Kuzgunun gaklamadlgl Koybal yaz tsrru I Krzrl bugdayla boyuyoruz.) hushun haahtapça kuzgun gakliyor. 2. mee. Kuzgun, hunhar. yrmcr, vahsi: "A min kemnr ersçtesm t DU!$mannaml, ol hanga tospas hushunnarm ."V . Sulbeyeva (Peki ben kimi kurtarrnm? Dusmanten, 0 kana doymaz kuzqunlan.) husta- Ku~ avlamak. husnr- Kustutmak. hut Kut, run: "Çonda çoonuamer, krzr toozi/ parza, amti nuas, nasne hubullp, uçuglblsça. " V. Tatarova (Haik çinoe konusular. insan ölünce onun ruhu, kusa dönü~üp uçu-
huur yor.)
hudr
çenr - çok
kurkmak:
"Huas çent perqen - sa/a metum küsküzrn al pirem tTp nenançen. "V. Tatarova (Çok kerkmes. çarçabuk güzün ahp veririm diye cevaplarms.) hudt erh-çox korkmak : "Huttanfl smu ba? Matap norm pardar, ya?" V. Sulbeyeva (Ruhunuz çrkn mi? Çok korktunuz ha?) hutah Erkeklik orqam. huthar- Kurtartnek. hutor Küçük çiftlik. hutuh Kuyu. hutu t- Kurtulmak: "Aydo 0/ tusta, soonzar hl/çafmap, açlg teestrg piçrktefl hutu/arga, tagmfl oliinea oy/apça." V. Kobyakov (Aydo 0 Slraoa, arkasrna bakrmp. aCI veren kamçroan kurtulmak için, dagm yarnacma dogru kosoyor.) huu (I.) Kugu: "Ag Inga çörgen ah huu hus çTli I A/ton çulattl ay/andlr ki/dim. " M . Kilçiçekov (Göçe giden ak kugu kU9U gibi I Anrms dereyi cotanip geldim.) huu tügi kugu tüyü. huu (11.) Gri, kir, boz: "Huu tnr ozarindagl ashlr/lg pasha çllgllarga ürügTs, hUYls çirkezT smnunon çitken." N. Domojakov (Boz teoenin öte yaymdaki ayglrll baske yrlkrlara ürk üs. huylanma ses! uzaktan urasrrue.) huu pas ihtiyar, kif saçu. Huu pastlll treraqme hum tolbas hacen daa, açm paYnin heraqma altm tolbas haean daa. Atasözü (Kir bastmm gözüne kum dolmaz hiçbir zaman , aç gözlü zenqtnin çözüne altm dolmaz hiçbir zaman.) huu (lil.) Pek, çok. huu hat Caor. huul- Agaç kurumak . huu tqan Kuru, kurumus. huun Basak kauntrsr, keernik. huur- Aengi atmak, rengi solmak. pladtm huu r peräen efbisemin rengi sorou.
I
huu r1a
- 20 1 -
huurta Beyanmst: "Ah çazmdi slhhan OOI Çlook sashan oshas poIadlr. çe amdl , irte çaShlda, amfi OOI, hlShl soonu loblrganda. huurta tartlp sargal pa rgan.· V. Kobyakov (Ak yazmm çrkan otu ipek sermts gibi oIur. takat ~ i mdi , ilkbaharda, onun ct u. kl~ SO!7lugunu yardlglndan. oeyaza oön üp serarrms.) huu rta tartbeyaztaema k. aces mak ..SlraYln pray huu tart partlr. iceti ." V. $ulbayeva (VUlun blrtunUyte agarml~ , anneci9im.) h u us 1. Oen. hu us hu yah deri zlm. h uus reten den panl olon. 2. Par-
söme n. h uy Magara. lag hUYl dag magarasI. hu y· AI Orkmek. kaçmak. huyah Zlm , zuhh elbise. nu yente- Zlm la kaplamak. hu yahtal~ Zi mlanmak, nm kaplanmak. hu y ah tan - Zrrhtanmak, zut üa kaptanmak, zutt glyinmek. hu yahtlg s. Ztrhh, zrrhla kaplr. hu yaii Ürkek (at.) hu ybl r- 1. H üzq árdan kasupa olusmak. 2. Acete etmek. hu yg a (I.) a as oertsi. huyg a (11 .) sago Dondurulmus paça. huyg a (lil .) Mercan hUYlS Huytanma, ürkme. huyu Magara. hu yuh Ya r nk kokusu. hu yuht a- 1. Yanrk kokmak. 2. Tüylerini yakmak. h uyuh g s. Magaralr. hu yuh g haya magarah kaya. h uyun Kaslrga: -Haya-tagfam / ötlpçe, Huyunnan tablrah oylapça .· M. A~ nov (Kayalarr dagtarr deliyor I KaSlrgadan hllh gidiyor.) harh g huyunnar karh kaslrgalar. huyun çi1i parg an kasrrga gibi gÎtmi~. huyunna- KaSlrga çlkarmak.
huzuru h
h UZlcah K u~ , küçük ku~ , ku~g ll: -Zoya sah andoh smg nuncsnu km taphan.· N. Domojakov (Zoya tam 0 sna da gûzel k U~g l ZI QÖrOvermi!;i.) h uzuh 1. FlShk, çam I ISI lgl: -Tast/hti ar'!Jda togas parza , çistekmiskeferfn, huzuhtann tasti. ay-hut çoh tisçefmer.· N. Tyukpiyekov ( Uzak ormanoa ka~ l la ~sala r, yemrsrennr, mantananm, çam uenkianm atarak. sessta SedaSIZ kaçl$lyortar.) 2. Ceviz. huzuh hazargafiStIk, cev tz kumak. hoorgan h uzu h kavrulmu$ hshk, ftndrk. h uz uh agazl çam Ilstlgr agacl . gretskay huzuh ceviz. h uzuh has knmak: ~ Ulitsaca çam flStlgl msnecen k6genektig tvncenur, pözik smnç hw i slfayll(J ipçiler. irenner. hay plreele rf tnu un hazlp ala, aar-pee r irtlsçetkenner.· N. Tyukpiyekov (Sokakl a krsa elbiseti krzlar, uzun boylu kmrnzr yüzlü kadmlar , erkek ler. her biri çam I ISllgl kuarak, craya buraya geçlp gidiyorlar.) huzuhta - ça m hsltg l toptamak. huzuhtas- Birlikte fistik lo plamak. h uzuhtas FIsli k toptema. h uzu htat - FIslik topratmak. hu zu ru h Kuyruk: "T6rt çastlg mal, huzuruh altman çikseen pol{;an." N. Domojakov (Dört yaemdakt hayvan, kuyruk ertmoan huylanl rm l!;i.)"Slm çatçatha n çtlanruû hu zurrgma pa spa. Atas özü (Sakinee yatan YIlan.n kuyruguna basma.) at hu zurii al kuyruQu. hu s hu zu rll ku~ kuyrugu. panh hu zur ii balrk kuyrugu. hoy huzurli koyun kuyrugu. kögenek h uzur ll eiorse kuyrugu. samolyot huzurll uçak kuyrugu. h uzuruh orhazJ tip. kuyruk sokumu. huzu ru h lolga- kuyruk salla· mak. hu zuruh pu lga- kuyruk saJlamak. hl! huzuru h zool. kl tkuyruk. ' h ara huzuruh zool. kaklm, as. uzun huzu ruh zool. kurt, börCr.
huzuruhta
- 202 -
h uzu ru ht a- 1. Kuyrug undan yakalam ak. 2. Kuyruguyla vurmak. huzuruhllQ s. Kuyruklu: "Peskimîiï altmdagl niskecek azahtlg, p6zik pastig , uzun huzuruhtlg para mal." I. Kostya kov (Paskir'in altmda kt ince bacakh, yüksek basn, uzun kuy-
huzuruhtlg
ruklu bora at.) so daf huzuruhtrg kuyruksuz . huzuruhtlg kögenek kuyruklu elbise. azahtlg, iki
arn
pastIg , iki hurllg, pir huzuruhtlg. Bilmece , am kisi. (Alti aya kh, iki baslr, iki keme rli, bir kuyruklu.)
-1rdara- (elbise) Eskimek.
reareen Eskimis, yrpranrrus. Idaraan kögenek esklmts gömlek.
çitkenneri istlfgen." V. Kobyakov (OS!!ada Torka'nm atn
naa
arabalanmn glclrdayarak odun çekip yen ! g~i ouyutmus.)
Idlgan Kadm kam, kadm samen. t9lrat· G!9!9.illrrJak. tisterin 19lrathan rdrram s. Sinirli, ötkeli. rotram kfzi sinirli dislenni çncrroatrms. ki:;;i . 191r05 s. ëtcrroavan , glclrtlll 191ros rdtrban bot. kusbumu. it burnu, yaban -rzer at huteqma na pirbes, iki ") "ibîre hoostalgan ulug gülü: çabal pirik parza, 11 çonga çadlg k6zenekterT alnm~dlrbannar, ptrbes. Atasözü (arcrroayan eyer çahayahtar hlzarts-saglfïSh7a;Jça, al kulagma rabat vermez, iki kölü pemner. ~ N. IptlSidennel bir olsa, halka yat r vermez.) Tyukpiyekov (Etrah sûslenmis büjh- Hüzq ár yönünde gilmek yük pencereleri ÖrÏünde yaban gülrhçrm Dar. lert, çiçekler ktzartyorlar, lwi çevreliyoilar.) maan Sebepsiz çrkrsma. 1991ra- Grcrrdamak. rhaanna- (sebepsiz) Çrkrs mak 191[- Ylgllmak, toplanmak. puster pir rhtrr- Rüzgär yönünoe surmek, gönder· çlrde Iglllblstllar buzlar bir yerde mek, kaçrrmak. Ylglldllar. 11 Aglama, aglaYI~r ulpçï çon , numn pazm 19 l1dlra zt. Toplanarak, Ylgllarak: po/bin, plat uçuntennen harah "îemces çoh nimee çag!.!} Iglldlra çastarm çisçeter." F. Burnakov çariiä iäS pargannarmda .. " N. (Kadmlar, sglamalanna engel olaDomojakov (Tamnmayan nesneye mayarak, mendil uçtanyla ç özyaeyakm toplanarak yaprsnklarmda...) lanru siliyorlar.) Igills Toplanma, bir yere sikrema. uh Keman. uh tert- keman calmak. ~ tglr Grcrrtr. nla- vuuoemak. u!1uldamak: "Hanaa 191r- Uguldamak, qrcrrdamak: "Iglr terpekteri aÇ/g slittagl la çTfi turgan tafalip çillemefi I Çacm IIlasçalar. ~ N. Domojakov (AIII arakimeffg çO Im peeteätm." M. Bainov barun teker tekler! aCI aCI aglar gibi (Uguldayan oönen yellene I Ka!111 ugulduyor.) gemimJe yola çïlffiffi.) ulasUgulda:;;mak, vrzudasmak: 191ra- Grctrdarnak, trktrdarnak: "Hafiaa " Hara seek tobm çr/i haymça, Iray I(Jlrap, terpek ~er sl(jms slhha.'!!Ja, çTli II/asça." N. Domojakov (Kara siFedar Pavlovlç haybagmgan. ~ N. ..... nek böcek gibi keyruyor, sivri siDomojakov (All! araba tlktrl:taYlp, nek? gibi vtztldtyor.) tekerlekler glclrdaëiï~fmda Fedor nlat- Uguldatmak, vrzddatmak. Pavloviç elra1J.o..a bakmml:;;.) azah un- lkmmak, çabalayip durmak. altmda har Iglrapça ayak altmoa lrr Dûsrnanhk. kar qtcrrrnyor. izik 19lrakapt ura- Hetamax. rrunldamak: "Üzincï Çl/r qrcrrdamak. parir. -M-n, n-a-a, -ulug tmlblzlp, 19lras- Grcrrdamak: "Ol tusta Torkamfi uzun tetnsnsn nteötsnen payagl hanaa/armln, IQlrazlp, odin tartlp,
- 204 -
man
kIzf. ~ V. Kobyakov (Üçiineü yll olu yor. -Istee. derin nefes anp uzun ses le hmldarrns deminki ki~L) uren- mernek. hmldamak: "-AyooI. noo nime kirektïr sagaa, - izennespln dee, '/rangan çiJi, nandlrça Arkadiy. V. Tala rova ( Ayool, ne gerekiyor sana, selámlasmadan ca, rnnar gibi, cevaptrycr Arkadiy .) m anis Hmama : "Sooh nmnum amf/ istTp, KTçTg annar annafi pók tur{)an. ~ N. Timkov (Soqu k nuternasnu onun duyup I Küçük hayvanlar onunla konusmarrus.j IIrCl DO~man , hasun: ~Amdl Yakm Aydomn na wan nimes, çe ol ÇohlrahtJiJ daa hmmas çabal /IfC1ZI pol par{)an.· V. Kobyakov (Artlk vekm. sadece Aydo'nun oüemam de{Jil, ayru zamanda Çohrrah'm ca sevmedjQi kötû cöemem oImu~. ) W
urtas ü üsmannk . nrtas- (birbirine) Dusman olmak, birbiriyle kavga etmek , hlrla!imak: · Paza tudlShah, çe üfgüdegffemefl IIrlaspinçam.· V. Sulbayeva (Vine kavqacryrm, lakat iktidardakilerle
turtasnuycrum.] nrla sttr - Dusma n etmek. IIrl lg s. Düsmenu. n-eut tekr. Aglama st zla rna: ~ O/ sösternT iste, Arj/ona, pa/alarm tasti, n-sutte çide sa@an. ~ N. Nerbls ev (0 sözlert isit arek Agiona , çocuklanru t nrakarak, aglaya stzlaya ka ybolmus.) lIaba Dürbûn. ueçm Làçin : "Öffg Ilaçmnafi hargalarm hor{)ltpinçalar. " V. Sulbayeva (Ö IO láçinle kargalar korkul utmaz.) Ila ma bk. uabe Ilapça bk. uaper (11.) Ilapsi (I.) Eri ~le. Ilapsl iigre eri~te çorbaSI .
Ilapsl (11 .) 1. Küçiik saçma torbaSI. 2. Av çanla sl. Ilay Çamur , balçlk: ~Astlh çórip , pat par{)am llayr)a / Özelgen Çili. küüleen halm tawa / Tübl çoh ayas
IlQaançr
mmï tirletçetken / Harahtar{)a harashl tüsçetken.· I. Kapçlga!iev (Volumu kaybedip bemm balçlga I Hüzü nle nmi ~ gibi, uguldadl srk orman I Dip siz ayaz beni tertetiyor I G öztere karanhk dü ~üyo r. ) rlayll g s. Çamurlu, balçrkh. Ilb an Batakhk. Il bafina- Saltamak, Irgalamak. nba ûnat- Sauatmak. trqalatmak. ubrra-
1. lyic e premek. rrbrr ep pargan
II iyi pi !imi ~ et. 2. Vara su toplamak. pahglan tlbrr ab rsrr yaralan su topiemrs. 3. v umueemak. çamurtasmak, vlclk vrcik oirnek. 4. Meyve oIgunla!}mak. 5. Yorulmak. ç olga IIgl rap pardim yolculuklan yoru ~ dum. rlbrrat- 1. lyice pi~irmek. 2. Yarayr su-
tanen mak. 3. L äpa haline gelirmek, vrcrk V1CIk etmek, yumu~tmak . 4. Yonnak , bilkin dO~ürmek. db lrt Uçuk, uçuklama .
ucrr 1. C1Vlk, vrcsk, çamu rumsu , yumusak. 2. laYII, QUçsüz. 3. Uyu~uk,
rmvmmu. beceriksiz.
tlcrra- 1. 'r umusamak. çûrûmek 2. mee. Çür(imek, koku§mak: "Nimee çarabas çon!. IIclfaan çon! Minï saf/ay ûrettëer.~ N. Nertxsev rrse yaramaz haik! Çürümüe haik! Beni bütünüyle yrpratttlar.] netrat- Yumusatmak. crvrklasnrmak , çûrümtek .
ucrrba Zin oir. Iig a- Aglamak: "0 / óringenTneiJ, tura saf killp, külïn lee po/bin, IJgap taa po/bin turça. ~ V . Kobyakov (0 mul julu kla , durarak inclirip. gûlemiyor da aglayam lyor da.) Odlrça öreken çüs to n m~h kem ag aa t eer , POZJ riga bi zar . Bilmece, sogan (lhtiya r kadm oturuyo r, yii z elbiseli . kim ona de{Jerse kendisi aglar .) Ilg aah Aglamslk. sulu gözlû, çok aglayan. Iig aançl Gözü sulu. çok agla yan
- 205 Iigamzlra - Gözleri yasarmak . aglamakli olmak. Ilgamz,lrah s. Aglamakll. 11gamzlrat- Aglamak ll etmek. Iigana Koyun baglrsagmda katereik. llganallg s. Baglrsag lnda kabarcrk clan. 1lganna- Aglamakli olmak . ligan nos Aglamakll: "Pabafi , toopçam, sooh, pabafi,- Ilgaiïnos unnefi tapsaan Zoyka." N. Domojakov (Babacrqtm oonuvorum, soguk babactq tm. -aqlamaklr sesle konusmus Zoyka.) Ilganzlra - Njlamakll olmak : "Anda çotnren Aydoga pozlnlfi oeoeuïceeï osöes ayastlQ pol tuteon. ol emn ntnne oy/ap ki/gende, pOZI am daa Ilgafizlrap turadlr. V. Kobyakov (Orada Çohtrah, Aydo'ya kendi anne nebast gibi acryor, 0 onun yaruna kosup geldiginde, kendi hálä aglamakh duruyor.) h
Ilgas Aglama. ag la Y I ~ . 119as - Agla~mak . 1lg at- Aglatmak. hol azag l çog ll, ki zini Iglatça. Atasözu (Eli ayag l yok ki~i yi aglatlr.) lmayhähe, umay. mul-smu l tekr. Kötü runter. çir altman srbhan rmn-ermn ver altmeen Çlkan kötü ruhlar.
mnr Ok yaprmmda kullàrulan aqaç. mus Çam flstlgrndan yaptlan çorba. ma - 1. Istemek arzu etmek: "ft purun çevm smeten neaip iskende, tir Slgara sabl/ça, Zoyka pTr cee nime çirge mabaan." N. Domojakov (kusbumu çaytm kaymak kanp içince, ter çlkl p yayrhyor, Zoyka hiçbir ~ey yemek istemiyor.) 2. Onamak, uyusmak, mutatn k olmak. maceh sago Yeni dogmu~ bebek. mag 1. Dost "HonClhnafi mag po/ar{;a kirek. " V. Tatarova (Kom~uyla dost mag söske olmak gerek.)
marcah
mag naiioh na ndrra rqa k irek dost sözüne dostça cevap vermeli. 2. Sakin, huzurlu: "Çalbah figeynFn paar/na haraçhay uyazi çïli çapsm par{;an ulug kizek aal, tastmafi körzen, ugaa emtr, mag pFidJrçe." N. Domojakov (Gents tepentn bagnna kutanqrç vuvasr gibi yaprsan büyük bir k öy, c nsmoan bakrhnca çok sakin, huzur içinde görünüyo r.) mag pol- ás.k olmak . 3. zf. Dostça: "Inag çoohtazig ûr par{;an." N. Domojakov (Dostça konusma uzun sürmüs.) 4. Sevgili , asrk: "Annamn tvmsçemen oolgl , par - Samoy. 0 lar ugaa maglar." N. Tyukpiyekov (Anna'nm sevi~tigi oglan var, Samoy . Onlar birbirlerin i çok seviyorlar.) magcl Dost, arkaoas: " Vaska, tudlsha setntttnztp, ani kistFnefi FzestFg nimes magclZJ Ke§ke Kolkadaiï aztra taftlp tut polar tip, ho/man Kolkamn moydmgm sallbJZabas, munzuriinafi pazm azva saphan. munzuru(jl sbtsttti pumma tenen." A. Kuzuqasev (Vaska , kaorsrreva girip, onu arkasmdan güvenilmez dostu Keske, Kotka'dan çekip aymr diye, elinden kolka'nm yakasmr brrakinca . savurou öu yumrugu basmdan esarak papazm bumuna degmi~.)
maglas DosIluk. meqree- Dosttasmak . birbiriyle dost ~ Srrernefi, çitternefi , olmak: maglazar{;a kirek. " V. Sulbeyeva (Slzinle, gençlerle dostlasmak gerek.) man- 1. Vakit bulmak. ol pismo pazarga ma nmlnçe onun mektop yazmaya vakti yok. 2. Isteyerek yapmak. mereen Eyer agael, eöaç ever: "Hola hazag/lg irgF agas lfiarcahtm üsfünde ol pTr hlrina h'YlrI arah odlflblshan kilir." V. Kobyakov
marhes
- 206 -
(Tunç Islemell eski aqaç eyerin üstünoe 0 bir yarun a yatik otu rmus.)
mernes Dosttuk "Çalaf kTzïnTfi adr marhes ünnt ispeen, paröanoa, attrü nTske moyr una küren tumbrshan." N. Domojakov (Eyersiz ata binmi~ klslnlnfn atr dostluk seslni duyrnamrs, giderek, ya912 atm lnce boynuna yaprenus.) Inarhas-Dostluk kurmak , karoestesmek, iki oüeman karces olmak. mat- 1. Onatm ak, razt etmek. 2. Istetmek. mem (1.) 1. Ugursuz, sanss.z. 2 . Seytan, kötü ruh. mem kTr-kö1ü ruh girmek. mcth (11 .) bel. Cenaze töreninde kesuen hayvan. kTzi ü reze, mem mal moymn hryrp, han ag lsçalar biri ölünce, rnatm boynunu kesip kan
akrtrrlar. memten- Belá habercisi olmak, önceden sezmek. mdrrt 1. Sezgi. 2. Egilim, temayül. 3. Huy, bünye. Ir Sarkr, Iü rkü, Ir: ~A al erszmae Ir (abw yan/lan turadlr." V . Kobyakov (Köy tçin oe türkü ses! ya nkrlaruyor.) Ir me- sarkr s öylemek. rr-
Yîrmek, yrrtmak
na vetenek ira- uzaktasmak. Iraga Gügüm, testt Iragl bk. Iraga Iraglcah ol bot. Benç. rrah Uzak : "Aydo amdl pozmln mal hadarJp ç örcen tems çirlerlnen lrah, pasha-pasha pudistig çirlerge klrlzlp ocnrçs." V. Kobyakov (Aydo ~imdi kendi mal otlatrp gittigi tarndik yerlerden uzak, baska baska yaplh yenere girip gidiyor.) nah saglsllg uzak görü$li.l: " H/ZI(l lstl k6rgen kid lrah sa(llstl(l pol paradir." N. Domojakov (Darllg l gören ki~i uzak görü~l ü olur.) Irah sagm p'flbes uzak görü~ l ü olmayan . Irah n!mes
.rca nna
uzak degil, yakm. nentu irten sabahm çok erken vakti. trahtu taf tanm ilk attlg l zaman. nah ntmes yakm. .
trahs m- 1. Kendini uzak saymak. 2. Çekinmek, kaçm mak .
tra hta- Al l kementle yaka lamak. trahtat- All kementle yakalalmak. rretanrs-Uzaklasrnak: "Hsstu kun, OÇI nonm ta(lmn on innTnen aZlblzar(ja mennreun, tigTr etnm tvnt çalmnan k6ygizTbisken, enui sustan çuga Ira/ams smnermec" N. Nerbisev (KI~ güneii'i OÇI Honm dagmm sag yanmdan as rnak için acele etmeden, gögün ufkunu krzrl alevle yakarak, rsrktan uzaktasmava bastarrus.) Irah!) s. Karakter li, huylu: "Amdlgl tdl hayda(l-da çaba/ /ra1l(l pol pardl, irgi kibTrler pray unaut perte" V. Tatarova (~ i md iki nesu k ötü karakterli oldu, eski geienekier hep unu tuluyor.) nam ó nsezf, kahinkk. kr~, mm iramen Önseztst qûçtü . kahin. tramen pala basiretli çocuk. namcue- Öncede n sezrnek, kahinlik yapmak. net- Uzaklasnrmak. Irbay Kadm bezi, bag!. Irbay- Surat asmak , ekeitmek: "Ayooi, no{;a ça/(lizaan TsçezTn, -oeeur ki/gen Arkadiy, -urdah meqee. Ço{;ll, tyu-tyu, -çoon imllerfneft utxvs. hol/arm çalbah tutça Mityuha. " V. Tatarova (Ayoaul, niçin yalmz tçiyoreun, -yür uyûp ge l mi~ Arkadiy , -bana da koy. - Yoktur, öhe, öhe, kalm dudaklanru eksmo, xouanm qenrsçe açrvor Mityuha.) nean Di$ gösterme . lrcafina- SlfItmak, dii?!erini göstermek: ~A hsm ulug aZlp, Ircannap 'Arina Petrovna hayda(l-da çah/(I itkenTn sizingen, çe hayda(l çah/(lm
- 201 -
ecenneas
pi/been. - N. Domojakov (AQZJn I büyükçe açtp, dis ferin i göslererek Arina Petrovna'nm ne lembihlediQini dü1jünmü1j, fakat ne ded i{jin i bileme mts.) ,
treefinaas s. Di~lek , smikarc -A pu Ircafinaas Gurçenkonl noymaa mmda hls salgazm ? Pfree slffg arah oolm odlft/P salarc/hslfi. - V. Sulbayeva (Peki bIJ di~lek Gu rçe ko'yu niÇin oc rave astin? Herhangi bir yakl!}lkh genci assaydm .) rrcay- AgzJnI yayarak gülmek. trct $arklcl, lürkücü: "Izen-mindi pirçem min sa(Jaa, Jzif oenr Ircm/(l çüree.· S . xadqev (Setäm venyorum ben sana f Dalq alamr lürküc ünün yûre -
91.) (I.) "l akrlmak, utsmek. Ifga- (11.) Harekei eltirmek, yeri nden oynatmak. I(gag Kam oIacak ki1jiye ruh lar elki enne. l,gagll!'} s. Buhla nn etk eiooe otan. Irgah 1. Çe ngel , kaoca: "Ir kTzJnTfi Tstf taJay oshas ilbek po/a,ga kIrek, a siniii mma mmdag l,g ah.· V. $ulbayeva (Er ki1jinin içi den iz gibi genj~ faka t için i!}te 1jÖyte çengel.) 2. Çelme, bagda. Irgah s uglp t astirga çerme eup yrkma k . Irgahta- Çenq ete. kancaya asmak, çengellemek, kancalamak. Irgahtal- Taknmak, bir noktaya dönmek: "p rr-ikT çlrçe emeaörsse. trzen, hmmaan kIzTzer çoogl lr(}ahtallp Slhça, sldir kTzJdefI tudlzar(}a daa timde.· A. Çerpakov (Bir iki kadeh talsa konU!imas l sevmedigi ki!iiye kaYlyor, gücünün yel ebileceQi kiljoiyIe kapt!}maya hallr.) Irgat- Hareket ettinnek, yerinden oynalIrg a~
onnan.
seno
mak. Irl}ay Bir tür çah. Irlh Apl ~ araSI, pe rine . Iflh s oog1 leQen kemi {ji. Ifli- 1. (kuma~) Y lrtllmak. 2. (Iopr ak) Çatlamak .
lnal
m m Kehanet , öns ezi. kr1j. tram mndt Deri sertot.
ms
1. Saadet, mutluluk : "Is mmm çUlt/ma srmr-nerm çuna s, palala oma /fiS pi r." V . Sutbayeva (Benim yurduma saghk huzur göncler, çocuklanma mutlul uk ver.] 2. Bahl , laUh. In ZI ço h babtse. laJihsiz . 3. Ba-
een. m sh a kaç . vaoan horozu, ça h ho rozu . In sb g s. 1. Mutlu, mesut "Hayda körgezfn tada r kTzi beJoruska narl /fIst,g polgamfi?' V. $ ulbayeva (Nerede gördiJn Hakas'm Beyaz Aus'la rnutlu oldugunu ?) 2. Ba~anh : " Ça/(J ls eame münTp, Çiil ulusll al çörcerl; çonn IfIStig pohp. ç ötte tikke polbacaii. HP. $llga~ev (Bincik atma bin ip f Genç insanlan qö türmO~ f Yol culuk basann olup I Gidi1j bose oimarms.j Ir-kög tekr. $arkl lürkü.
irta - 1. ~arkl , tü rkO söyl emek: -Ol amdl, saglZlna nime kirze, ani tahpa hha kirfp , Irlap çórçe ." V. Kobyakov (0 slmdl, aklma ne ge lirse , onu lürkü oIarak sOylüyor.) 2. Kuljo ötmek .
man - Kend i kendine lürkü, ljoarkl söylemek : "Ol kün Aydo. malm s,gaflp. haZ/flm g tagOi oilr}li Ir/amp pari(Janda , çonuen hazdf ar}astar V. arazma kire oytemsnsn." Kobyakcv (0 gün Aydo, mahtu çrkanp. akeqeçn dagm verneemoen tOrkO sOyleyerek giderken, Çohlrah akaQaçlar a ras lna doQru ko~muljo . ) Irtas-
1. Birlikte ;;arkl söyle!}mek. 2. KU1jlar O!üljomek: " ç azmlrl üstün çllit tur, Hoos tab/sll(} torgayahlar, Ç/l/(J çirden kinbTzip , órinTzip, Irlasçalar.· V. Kob yakov (Yaz lOlO ustOnü ISIIIyor fG ûzel sesli toygar kUljolan I S l~ cak ülke lerden gelip, sevi nçle Olü ~üyor1a r .)
Irlat- :;>arkl söyletmek.
- 208· rrc Nehir yatag l. rrc sang zool. Bozkn bülbülü . no sang tapsasça boz krr bülbülü ötüyor. ITsaiina-Gü lümsemek, si ntmak. ir say- 1. Stvrilmek, bir sey ileri dagru çikrnak. 2. Disterinl qöstermek, Slrttmak. rreayt- Stntmak, geni~ qents gülmek: "Türçe polannan çonnen, çltig ttstetïn Irsaytlblzlp, para attln tumzugma segirTbTsken." V. Koöya kov (Çok geçmeden Çoturah, keskin dislenyle smtrp, bora ann bumuna se?!irmi~.) ITSI 1. Iz, rsaret. 2. Nazar, göz oeqm est. 3. Davrams, hareket . Irsl1l9 s. Herekent davrarush, çehsr Irsll19 pala davramstan düzgün çocuk . IS Is, duman, tülün:
"Sagday tigTrge stri
tuntxsnen küren IsM soonca Qgfah tag/arzar çügürle halgan. n N. Domojakov (Sagday, gö?!e dog ru yükseren yogun durnarun arkasmdan O?!lah daglanna dog ru kosrnus.) IS tataduman, sis
' . .!!.:.
oaönmak. Göndermek: "Çashlzm, haean tesntlter sug/arm IS turza, Çobat, çarlarm enp. rüs çazllarga kümüsteffp çaYI/adlf." N. Domojakov (Baharda zitveler sulanm gönderdi?!inde , Çobal Irmag l, krynanru asrp ouz yamara çü m üs gibi vavnrvor.) togls ha is-lee göndermek. pi smo rs-mektup qöndermek. çolabit rs-selêm qöndermek. 2. Anlalmak. QI.!:!l.@ IS- masal anlalmak. 3. Yarenno r fiil erarak kendis inden öncexl fiilierle kaynasarak fiilin gerçekle$li?!ini ifade ede r: "Yakmmfi aZlfab imblzan nan hang lp... n V. Kobyakov (Yaktn'tn
besremeyeceqlnoen
korkup...).
hl sh ln b lzan m kilçe bag lrmak istiyorum. çlls s aflblzl m yemek kayaYlm.
rsnh
rehanah Pare. rsbm- Dusmek. rs tun d rr- Dûsûrmek.
rsta - Duman çrkarmak, tutme k. ielemek. rst al Halka, yüzük. rstat- Duma nlanmak, tutme k. islenmek, duman yûkselmek: "Sagday, onanllp, «öres polza, Çllgllar çörçen çirde küren pulut la seteçe." N. Domo jakav (Saq day, kend ine gelip baktlgmda ynknann gitligi yerde koyu bulut gibi duman yükseuyor.j rstan Panlolon. Islan nl g s. Pantolon lu: "ÇaYllcah uzun hara sastIg 001 paza ha/bah tnnt Istanmg hls, tüzire segTrTp, oolgl mrm, tokure çTrçenT çaybafinatpin aparigan çTli, siberli ranimep, çol kizire çügürlze halgannar." A. Çerpakov (Daqtmk uzun kara saçn oglan ve geni$ krrrruzr pantolonlu krz, çabueak inip, oglan oolu fineani çalkalamadan gö!ürür gibi özeme krzm koltuquna girip, yolun karsterna kosuvermleter.) rst as - (birlikte) Dum anlamak, tüttürmek. rstat- Tütlürmek, dumanlanrnrrna k, isJendirmek. ren 1. Hediye. 2. At etinin qûzel yen. Isl19 s. Dumanh, tütcntü . ten: "Apsah, ang daa polbaza, onstap eete-sue çoohtan pf/çetken, annanar 15tlg ibde, sala ça/ slganp kóyçetken ot hazmda, pu onstemen tri a//zlp pastaan." N. Domo jakav {lhtlyar. te rniz olmasa da, Rusça az çok kanosmasuu biliyo rdu, bu vüzoen dum anll evde, biraz alevle nip yanan ates besmoa. bu Ruslarla sohbel etme ye baslarms.) rstrh (I.) Çömtek. rstrh (11.) Deri lslem e ye ri. rsnh- Hasta iyile~mek . ag lTlg IsI lglblst lr haslal lk iyile~m i~ .
Iygaiina
- 209 -
lyganna· Sallanmak. kime sugda Iygannap pari gemi suda saüamVar. Iygafinas· Sallanmak , uqalanrnak, yalparemak "(rgek haslar, izertlne , Çobatsar tooztlbas çoohçaahnafi Iygafinasçathannar." N. Domojako v (Erkek kazlar arkedas lanm la kip ederek , Çobal Irmaèma dogru bitmez tükenmez vakla malarla yelpala yarak qidiyorlar.) rymal- Keçetesmek. tzaa Deri lsleme mayasr. l2:aall9 s. Sepnenmrs. Izaal lg t eer sepilenmis deri. mban sagoAgaç kova. IZI9 Sürme , sürgüne q önderme . IZI9as zool. lskele, bastenkara . IZlh (I.) Rüzgàrdan korunan yer. 1!!t!JII.) k utsa! (yer, hayvan , bitkL) rztlat - Atmak , hrlat mak tas mtacunshen tas atmrs . IzII91padej Yönelme hált (gr.) mm KIldan yaptlrrus tuzak. IZlIlas bk. IZlgas
öönean
rzrrt
zool. Kartal. tigirde mr h us ay.as!
mr
rsnmasr.
mraaçr
S.
lsmcr.
IZlrga Küpe. ul U9 IZlrga büyük küpe. rzmh T ütsüleme. kölülüklerden korumak için tütsöve tutma.
nnn IZlflnlp , iki izenee tur ki/lp, çotwenn plçlknefi sebedu:" V. Kobyakov (Yakm , dizini rsrrtrp. iki üzengi üzerine kalkip ç ot nran'a çubukla vuruyor.) 2. Dialenn i srkmak: "Pu turgan hara slfayliÇ; ons . tizln rartmp: Sirer minT (Jr aldandlrarga saÇ;lnçazar ba? " V. Kobyakov (Su duran kara yûz fü Rus. di ~le rlni Slkip: -Siz beni uzun süre kandtracaglnlzl mi o üeün üyorsu nuzv)
mrm- 1. lsmtm a k: " Yakm,
.zmnna- Mötemadiyen rsurnak: "Altmdagl irnln IZIrmnap, harahtann aÇ;mafl körw, n V. Tatereva (At! duo daqrm temp . gözleri nin aktyla bakm l~ .) mrt- lsmrnak.
I ~!
•
-1ib
sol pudl maymah türeylne çitkence
1. Ev: ~A mti teen, nap-naa 1019' kögenek kizTp, tOrÇ l plat temmp, ibTnde Çif ss-temen timnep çörçe. " V. Kobyakov (Onun annesf, yepyeai ipek elb ise giyinip ipek sal örtü nüp evinde yiyecek yemek haztrhyor.) Ala saashan aaldaii Slh '\
polblnça, izirik ir ibin Pilinmlnçe:)
t_
Atasözü (Ala saksaqan kbyden çrkamaz, esrik er evin bilmez.) agas ib aqaç ev. 2. çac«. "radar ib nifire zla ( Ça thamm k6glezTn . ~ N . Tinikov (Hakas çadm titresin f Yatlg lm söylesin.) slgTs p y,lufi!;llg ib sekiz köseü çadn. 3. Evsel, evle ilgili , eve
àlr.i& huzt
evcil ~ evde
-r
besrenen kus. mee. Mezar. üzil bes parbas Ibi ebedî evi.
'bek 1. ç atrekan, çevik. lbektfü irni
çagllg,
erinçektlli
pazt
haQdanmg. Atas özü (Çalrskarun dudagl ya911, erinenin bast ~ i. ) 2. Çevik. "Sarlg taYIf'i ibek pe?' V. Kobyakov (Sart taym çevik mi?) Attin lbegin ç o l perçatsan PiI.",.Zili , kizinTfi çanemn çol parar etnmda pilerzTii. Atas özü (Al m çevlquu yol giderse n bilirsin, insanm iyisini yola
I
çrkacakken anlarsm.}
Ibeke Eski, geçmi~ zarnan. pozmlfi " tbekezfn pTlgen kTzi kendi geçmi elni bilen ki~i. Iben Masum , masum luk. ~ ibennIg z erasrz, ziyanst z. ibennig kizT zarar stz k i ~L Ibes 1. Parça. teer lbezï de ri parças t. 2. Ruble. pir ibes bir ruble. 3. Az, küç ük. Ibes çon az haik. Ibeste- Par çatamak, b61ümlere ayrrmak.
lbestet- Yu tnmak. parça lanmak: "Is tovarnan, rlkken çotilg hara stanmlfï
ibestel halgan." V. Kobyakov (Kurnasten dik ilen çiz qif kara elbise sinin sol ayag l çtzme konçuna kadar parçaia nrrus .)
IbTçoh 1. Kuüamssrz, biçimsiz. 2. Özensta. düzens iz, dtk katsiz. ibTr· 1. Sir seyin etraftru ooia emak. çevirmek, ablu kaya al mak, çevre de dola rup durmak. "ç azag-çalaas söl çazml ibir çöreatr. mal hadanp. »V . Kobyakov (Yayan yaptldak çölü 0vayr dolas tp cu royo r, mal oneno.) 2 . 'rers yüz etmek, içini orema çevirmek. ibTrçek Agaç kap. Jbire zr. Çevr e. el raf: "Ot. kinetln ulug tmlbl zlp, iblre tuue btsnen. n V. Kobyakov (0 , anide n derin nefes ahp, etrata baktn rrus.) lblre-slblre tekr. Etrat, çevre: "Aydo, harahtarm çinmp, iblresiblre körlp oauqenas . Yakmnll'i çorga pora adl mmda taytannap ki/ir." V. Kobyakov (Aydo, gözlerini ovaravro. etrata baktrqmoe. Vakm'm yorga bora en yalpal ayarak geHyor.) ibirTg Ölü gömüldükle n soma vernen yemek. ibi rTk Kav is, zikz ak. jbfrll- 1. Dönme k, dönü p du rmak: "Sereestur, iircek ç1li iblrlle tüsken." N. Nerbrse v ayg lr kirmen gibi o önüvermls.) 2. Etraf çevnlmek. Ibiritçek Viraj. lblrûts- Kusaulrnak , çevrnmek Ibi ri n- Çevri lmek , kendi etrattnda d önmek : " Ptçon. anan Dlmahragl ÇQy~ tülgü ç1li, iblrln smnsn. " i\l. Domojakov (Ptçon , soma mas aldaki valener tilki gibi, dönmeye beslaml'tJ"""
I
tsarl
à.
•
-1ib
sol pudl maymah türeylne çitkence
1. Ev: ~A mti teen, nap-naa 1019' kögenek kizTp, tOrÇ l plat temmp, ibTnde Çif ss-temen timnep çörçe. " V. Kobyakov (Onun annesf, yepyeai ipek elb ise giyinip ipek sal örtü nüp evinde yiyecek yemek haztrhyor.) Ala saashan aaldaii Slh '\
polblnça, izirik ir ibin Pilinmlnçe:)
t_
Atasözü (Ala saksaqan kbyden çrkamaz, esrik er evin bilmez.) agas ib aqaç ev. 2. çac«. "radar ib nifire zla ( Ça thamm k6glezTn . ~ N . Tinikov (Hakas çadm titresin f Yatlg lm söylesin.) slgTs p y,lufi!;llg ib sekiz köseü çadn. 3. Evsel, evle ilgili , eve
àlr.i& huzt
evcil ~ evde
-r
besrenen kus. mee. Mezar. üzil bes parbas Ibi ebedî evi.
'bek 1. ç atrekan, çevik. lbektfü irni
çagllg,
erinçektlli
pazt
haQdanmg. Atas özü (Çalrskarun dudagl ya911, erinenin bast ~ i. ) 2. Çevik. "Sarlg taYIf'i ibek pe?' V. Kobyakov (Sart taym çevik mi?) Attin lbegin ç o l perçatsan PiI.",.Zili , kizinTfi çanemn çol parar etnmda pilerzTii. Atas özü (Al m çevlquu yol giderse n bilirsin, insanm iyisini yola
I
çrkacakken anlarsm.}
Ibeke Eski, geçmi~ zarnan. pozmlfi " tbekezfn pTlgen kTzi kendi geçmi elni bilen ki~i. Iben Masum , masum luk. ~ ibennIg z erasrz, ziyanst z. ibennig kizT zarar stz k i ~L Ibes 1. Parça. teer lbezï de ri parças t. 2. Ruble. pir ibes bir ruble. 3. Az, küç ük. Ibes çon az haik. Ibeste- Par çatamak, b61ümlere ayrrmak.
lbestet- Yu tnmak. parça lanmak: "Is tovarnan, rlkken çotilg hara stanmlfï
ibestel halgan." V. Kobyakov (Kurnasten dik ilen çiz qif kara elbise sinin sol ayag l çtzme konçuna kadar parçaia nrrus .)
IbTçoh 1. Kuüamssrz, biçimsiz. 2. Özensta. düzens iz, dtk katsiz. ibTr· 1. Sir seyin etraftru ooia emak. çevirmek, ablu kaya al mak, çevre de dola rup durmak. "ç azag-çalaas söl çazml ibir çöreatr. mal hadanp. »V . Kobyakov (Yayan yaptldak çölü 0vayr dolas tp cu royo r, mal oneno.) 2 . 'rers yüz etmek, içini orema çevirmek. ibTrçek Agaç kap. Jbire zr. Çevr e. el raf: "Ot. kinetln ulug tmlbl zlp, iblre tuue btsnen. n V. Kobyakov (0 , anide n derin nefes ahp, etrata baktn rrus.) lblre-slblre tekr. Etrat, çevre: "Aydo, harahtarm çinmp, iblresiblre körlp oauqenas . Yakmnll'i çorga pora adl mmda taytannap ki/ir." V. Kobyakov (Aydo, gözlerini ovaravro. etrata baktrqmoe. Vakm'm yorga bora en yalpal ayarak geHyor.) ibirTg Ölü gömüldükle n soma vernen yemek. ibi rTk Kav is, zikz ak. jbfrll- 1. Dönme k, dönü p du rmak: "Sereestur, iircek ç1li iblrlle tüsken." N. Nerbrse v ayg lr kirmen gibi o önüvermls.) 2. Etraf çevnlmek. Ibiritçek Viraj. lblrûts- Kusaulrnak , çevrnmek Ibi ri n- Çevri lmek , kendi etrattnda d önmek : " Ptçon. anan Dlmahragl ÇQy~ tülgü ç1li, iblrln smnsn. " i\l. Domojakov (Ptçon , soma mas aldaki valener tilki gibi, dönmeye beslaml'tJ"""
I
tsarl
à.
ibTrls lbirTs Çevirme, döndürme, - alma. -
- 212 -
ï'b'ïë:
(Annesi k ötünün krzm r alma, ka,Ql:;;l kötünün bas köses ine oturma.) tay Tee armearme. i~ba e,be.veyn, anne baba. ööy lee üvey an-
a~aya
IbirTs- Oönmek, çevrilmek. IiiirTs"Ur- ~dÜrme~ döndürüp dotae~i\oI1 I rmak : "Sin, Paara, ibTrTstTrg/ebin . '0..J. 'll 929.htap pir: nime ..i1 -..§al}gn ., Paynu§?' V. Sulbeyeva ~ n , Paara, cöndûrüp dolastumaoan s öyle, ne etmis Payn usv } j~i s. çevredclJ," etrajtakl Ibirt Ime , lm ah s öz. ~;J -'OöndOrmek, çevirtmek, etratrru dolasrnak: "Püün parhacaam kö/ ibTrtpeen oair, hemtster araz/ irtçe~ çog/I, kTr/el osmr.: G:kazaçinova (BUQün çocuqum gölün etratma gitmemi~ , karmsrann arasmdan geçmek mümkün degil, kirtenrnie.) ibTrtkT à ln ruhu. E~lmek: "Anan, ib/ep çötïp, kTzlle mT 'ya/kada' ~!tJa çöptep a/gannar." N. Nerbtsev (Sonra eve gidip , lnsanla n'Noet agael yanmcta: bl,~.Iu 9maya caöirrn!§!Çlr.) 2. Evlendirrnek. ccim lbleoqta m evlendirmek. lbjen- 1. Evlenmek: "Amdl ani ugaa çanh körgen, olar iblengen tus amg/zma çnre sart/ama körTngen. n A. Çerpakov ($ imdi anu çok açrk ç örüvor, onlann evlendigi zamandan !}imdiye kaoar apaçrk görünüyor.) 2. Ev sahibi olmak. 3. Etratr
liïii1.
ideal'nay
rie."""
- -
ieege BagJrsak. uzun ieegeler uzun baglrsak. çoon ieegeler kalm bar)o 1>"" i'I.. sak. ieelTg s. Anneli, annesi oren : " ~r. otsr Teeng ooidan purnadoh çnuter." F. Burnakov (Buraya ortlar anneli 09fandan ö~ ula!}ldar.) i~~.jhitap sözü) Anneeigim: "Plr amzor daa, Teen, pir dee amzor." N. Domojakav (Bir yudum anneciqim. bir yudum.) Iç- lçmek: "ÇeynT çTrçenJfj hlrinan, saoda Ü!!p.., ü~Qstüne Oirt9Pïçsoçe" V. Kobyakov (ÇaYI fincanm ke~nanndan üfl.eye r~k soöutup, ~ üste yudumla...YI.p içiyor.) krs. isiçeeçi s. lçcl, alkolik. kr!}. izeeçi Tçege Baglrsak. -
Tçigey Asm s09~k. Tç!.geylen. Soöukten içi ürpermek, titremek. içigeylendir· Soquktan litremek, içi ürpermek: uNanmlmln ç~~ tamClhhtan, agas pür/erln tlç/fathlap, çugaeah tonangafiï7iSt1 N, Tçlgeyfendïr '-j'- s/hhan.,,Tyukpiyekov (Yagmurun tri damlahalkayla çevrilrnek. lan. aqaç yapraklanm ÇIII;dat.!P, il!:' iblendTr- 1, Ev sahibi yapmak. 2. Evlen ceeik çiyinen Klzl lil rel iyor. dirmek. Içfl- lçilmek~izil IbHg s. 1. Ev sahibi, evlolan "KTzJkTrbeS ) lçlr· lçirmek. kr~ . izir· iblTgbln, Köók ushurbas içirtlçirtmek. kr~. raïrtu~uhgbm. " N. Tinikov -rrnsan girmez evlm var I Guguk TçTs lçrne, rçrs. kr!}. Tzis uyandrrm az uykum var. } 2. Yeri rçts- Birlikte içrnek. krs. ïzlsyuräu otan. içörl Aster, iç etek. Ibre Etral, çevre. krs . IbTre "1. . Ide- Meze n parmakla iearet etmek. Tee Anne: "Pabam ûrep pargan, leem s2ök~erge halm id~r mezarlan am daa izen. " V~ Kobyakov (Babam elle learet etrneyiniz. öldü, ariiiëii1 hálá yasryor.) Teezi ç~almfi palaztn alba , i~ Ideal ldeat, ülkü. ( çaba lmii t~ odlrba. Alasözü ideal'n~.~I, uygun.
'~'.f;--' .I, /
.))
,.. I
- 213 -
idealist Idealist Idealist, ü l~ Idealistiçeskay
_ \ ..;;
l<'
s. loeanzmre ilgili.
ldeallztrcvat' pol·id~?~~~!!)_ek. ideallzm loeaüzm. ülkücülük. idee 1. vo öun taaliyet. 2. IIham. ideezi , tudibis Ir ilham gelmi§-:-s.-Gayret, çaba. i.deel. Yapmaqa muvaffak olmak. l ~s Beceriksiz, muvaffak olama-
van.
"
ideeiig Güçlü, mukted ir. Tdeelig kiif güçlü kisi, pehlivan. Ideet (I.) rgrenç. Ideet (11.) 1. Bûçlû. 2. Çok büyük. tirge ideet al çok güçlü. b) çok büyük. idek 1. Etek: " KibrnrfJ idekteri çaz/llp, olgannarzarä tt/hhan, sastafJhaap a/lp, aEr. emnen. ~ A. Kuzuqasev (Elbisesinln etekleri yaymp. çocuklara dogru atllml§, saçlanndan kapip aYlfml~ .) ldeeü kreee çapp a, poznia daa çltpes. AiäSözü (Ete-) gini baskasma örtme, kendine de yelmez"Täïïn Idek ön etes. klzin idek arka etex . tonnifi idegi elbise eteql. 2. Dag eteql: "Ay/ah tagmiJ idegine çagdibas , nendne ay/anabas , ot, {5OZinifJ ki/gen çirin kOifii:turça . ~ V. Kobyakov (Aylah dagmln eteötne yaklasarak, geri dönüp 0 , kendi geldigi yer e dogru bakryor.)
-
I~~lt"
Eleg ine alrnak . ahnmak. Idektig s. Elekli. Idektig ton elbise. !deli g bk. Tdeelig. Ideolog lceotoç. Ideologlya loeoiop.
rors ki/gen. " V. Kobyakov (Onun öyle seslerup selám vermest Aydo'nun içine pek h~slcak netes olu p yaYllml§.)
idig ltme, i ti ~ . ldû- Edilmek, yaptlmak.
Idll- lIinmek, ilinerek gitmek: "Kiri paIJh çTii rdiffp I KTstep, at çTli tu/(Jap tur. n S. « aorsev (Yash bahk gibi ilînip J Kisneyip , at gibi seha kalkry or.] idiITs· lusmek. birbirini lteiemek: "Köp öfJnrg çuruhtarnafJ smp tikken çorgan çTli ïamze ha/gannar." N. Domojakov (Çok renkli kurnas parçaranyta dikilen yorgan gibi birblrlerini netemrsjer.) Idiiiiya IdiL ldln- Edinmek. Idln- hinmek.
Idi ncek 1. Edinmeyi seven. 2. ç ensmaYI seven. idiyom Mecaz. Idiyoma bk. idiyom id lyomatiçeskay gr. s . Meea al ldrr- (sülÜ indirmek için) BuzaglYI salmak. lnekke PIZO ldlrinege buzaglYI tnra kmak. idirgek s. Sinirli, krzqm: ~ Ol, para atflii tqmzugma segrrTp, Tcffrgek tab/snafJ ürrp, Tr/en slhhan. " V. Kobyakov (0 , bora atm burnuna segirip, sinirli -sesle havlaml§-.) Tdirgekten~
~n~ Elegine
elekli
Ideologlçeskay s. ldecïoitk. Ideya Fikir, oüsunce. Ideyallg ldeolojlk. --yS d idl Öyle, b öyte: "AmiJ idi tapsap i!~r1 pirgeni AydomfJ tstïne nay daa hm/stlg çlltg mus po/lp çaYI/a
Sinirlenmek,
ötkelenmek: Qaptatp rdirgekten s lhhan. ~ V. Kobya ov (ç oturah . oana da vahsüeslp stnirtenrnrs.) idirgeri· 1. Sinlrlenmek. 2. Tiksinmek. i di s 1. Kap kacak: ~ Anna Petrovna pray daa tastenne sug urg/ap algan. " N. Domojakov (Arina Pelrovna bütün kapta rme su koymus.) 2 . Küçük uçr: "Hanaada töze/gen rumzen ofta çiJget taistetïneë tJgsti tegT/ek Isf1!:pff s/rayllg, ~ürmestTp hls." N.
"Çoturen
uts mon
r
innlllg
idTs
Tyukpiyekov (Ath arabaya cöeenmi!i yurnusak ot üzerrnoe, katran 11çuanyla birlikte yuvarlak yag lz yüzlû, saçr örgülü krz.) i ~ (birlikte) Yapmak , etmek. idTs 1. Edis, yaprs. çiben idi s kötü yapma . 2. Yerdim . kl ri kTzee Idis pir- ya!illya yardrm etmek. '1.
idTs- ltisrnek.
;~ ! i diS-hamIS tekr. Kap kacak: " Tayagmafi
';'1
stotm, {?eestl, uzun slreeal, taïetuurns tash; $lIn @el1klep çörgen.
H
A. Çerpakov (Bastontlyla rnasayr, eobayr, uzun divam, kap kacak rahIlL dag lt!p yür üm üs.) idTstig idTstTg i dizek
s. vaouan.eonen. s. Kap kacak sahibi. Kûçük nçr, varil.
Tdö EI degir meninin attma konart deri örtü. Tdök 1. De, da: "KiIbezefier ldök ~ pirlfler." V. Sulbeyeva (Gelmezseniz de yazlverin.) 2. Óyle : "Aydo pastap haydi tüsken POZI , sah TdQk halm uygu ehp ~zupçathan polgan." V. Kobyakov (Ayao bar;;ta nasn dûstüvse. tam öyle derin uykuya dahp uyumus.) Malm haYdi ~aii, ) süttT Tdök alarzm. Atasözü (Mali ",r naSII b~n , süt ü öyle aursm.) I ~. Haydi aaht azaii, Tdök yafitanar.) ~ Atasözü (NaSiibag ,nrsan öyle yankilamr.] Igben sagoBayan elbisesinin omzundaki
nakrs. ige· Testereyle kesmek. odin Ige· agaç I~i
keernek. ëö römce .
I ~Ege
Tala§. agas igendizT aqeç talasj, Iger zaqar. av k öpeqt.
Igen~T
lqes - Testereyle birlikte kesmek. Iget Kllavuz, rehber. iget- Testereyle kestirmek. IgT· Ba~lyla selämlamak . kri? Iki -
--
IgTr S. 1. Egri, eqtk, bükük: "PTr kirT hazlfimfi igTr çoon setseu kün slglZlnzar közltçe." G. Kazaçinova (Bir yash akaqacm egri kalm dan doguyu gösteriyor .) 2. Egiklik: "Amfi pücffzf, azahtanmfi igTI1 Aydoga hayda-da körgen ç1li pTldTre Ws· ken." V. Kobyakov (Onun ourusu, ayaklanrun egriligi Aydo'ya bir yerletden tame nk gibi görünüyor.) Igi rek s. Egri, egik, bükük, zlxzakn. igi relcTk s. Kolay egrilir, korav bükülür. 19irelis Egrilme, bükülme. igi refi ne- Ktvnlm ak, bükülmek . igirle- 1. Egrilmek, bükülmek: "ç a/(jls azah çotcen roozscaa-oarcea çoh plreede on sarina iglrli subaflp parça."V . Kobyakov (Patika yolun bitip t ökenece ö! yok, bazen sag yanma krvnhp uzamyor.) igi rleen 'ikT no ncea, tcqrrtaan t09 1S honcafi. Atasözü (Egrileyen iki gün kahr, dogrulayan dokuz gün kahr.) 2. KIvrrmak, egriltmek. 19irlen- Ktvnlmak, eçrllrnek, bükülmek. igmen Bayan elbisesinin omuz krsmmdaki naxrs. 11 (I.) Yaban horozu, çan horozu. li (11.) Ig, ip örmek için çengel. hll pagm ürce n ii kil ipi öreeek çengel. ii!...tg, kirmen. I ~ Slglrln bel kemigindeki s~. li p klz. Zamk. !!!..Ak§am: "itten Sig/P, iirde Ie aylança." V. Kobyakov (Sabah çtkip, ancak aksa m dönüyor.' ii r pctaksam oirnek. tus tuda lir Irte p cnmeçe ktsm aksam erken oluyor. h!!!!.lI r aesam klzlllIgl. lir· Egirmek. IfiniITg s. 1. Omuzlu, geni§ omuzu clan . 2. mee. Güçlü, kuvvetli. pastirba, ir gektige lii nilige sl rt etpe. Atasözü (Omuzluya 'güçlüye' ezdirme, ba§ parmakllya liske attlrma.)
"'l'b'<'
iircek
- 215 -
iksen
lireek fg, kirmen: "semeemr, iirglls çlli TkTnclles çoh polf'jan." N. ?fy-;;:'-1brrile tü~." N. Nérbi~ev (San Domojakov (Bunun ata köpegin i§i ~r kirmen gibi cönövermts.) oldugu eüpneslzor.) iirçik bk. Iireek ikineileceg Sûphe, tereooüt ~ Abahay i!!...bel. §or. G.irdap. tegrtek ah slfayman paza çTtTg hoor '_ .ke Keçe yapmak için yön santen kumas. ) teremennen hakas potçstnem ike çohta klis çoh yûnûn sarlldlgl lkTncilecee çoh pildJstlg." I. kunras yoksa keçe yaptlamaz. Kotyusev (Güzel, yuvarlak, ak yüikere bk. iki ara zûnden ve keskin eta gözlerinden Hakas oldugu tereddütsuz anrastnrkërt- HIÇklrä'rä"k aglamak. yor.) lkeete- Bastm sallamak: "Pezm ikestep, ik'fncileslig s. Kuskutu, ~üpheli. eaim ptstnrçs." M. Kilçiçekov (Ba~InJ sallaytp, aum ptskmyor.) ikincilig s. Sûpheli, kuskulu: "YaklnnJfi Ikl· äasmr sallamak: "Kalka, parar çèïn Tzefiedegi azagmlfi maymagl kq~~d[p, pazm ikTpçe, poZ/.mfj azagman SUUflnJP azml ha/baan p~ZQh panp körerge hmmaamn po/za, amn, ([ng dee heten îkincTlTg s,izTndJtlo·" A. Kuzuga~ev (Kolka, pofgan." V. Kcbyakov (Yakm'm gidecegi yen gö§:I~, besnu zengideki ayaömm çizmesi, ayasamyor, kendinin yeniden gilrnek isgindan srynup çtkmaseydr, onun temeorëjnt sezdirerek.) krs. iglo canll kalm ast da sûpheli idi.) ikï lki: "Hayran adlmmfi idJ Ç//ii IkT Ikfr- Hrçkrrmak: "Aal çagdablshanda, çoäemm çlftd/p kilçe." M. Kifçlçekov haraa çJ!gl/ann körbin pos (S"t!9.lIi anrnm efinrn slcakllgl / fki senmenen çiit 001 Ya§ka, kinetTn bacaqmu IS!!!t2.f.) iki çabaJ pirikip kü§lede TkTr kiffp, Ilf'jap senbishen. ~ çurtaza, lablstlg poleaii; hosli N. Nerbisev (Köy yak'aemca, qecehonéîlltarga çurl çoh pctcaë. Aleyin ynknanna bekmayrp serbest las6z0{lki kölü bitfikte ~a§as!1 pabtrakan yigil oglan vaska, aniden 1111111 olur, yakln, komsu ara ya~a gürüllüyJe htçkmp, aglamaya basmak harem olur.) iki Ie sadece iki. rarrns .) iki toçka iki nokta. ikT saglsll.9 ikifkis lkiz, yüzlU,r'lyakär. ikl slfayhg Iki yüzlü. iki çü-!!!9 ik! yuzlü: " Sin TkT fkölef Ikisi birlikte, Ikisi: "Tköien smas, çüstrgzTi1, Antip." V. suroayeva udur-tödJr ay/an/zlp, çirge nanfiäna (Sen iki yüztasün, Antip) Çàdlp~l/ar~ Kobyakov (Ikisi iki ara lklz. iki ara hanndastar ikiz ~jmdi , birbirine dönüp yere yanlakardesier. 'inäS'iria yatttlar.] - ~ iklnci lklnoi: "Adlmm atmboh, poam lkse- Sallamak, sarsmak. paf/glad/boh, mmda TkincT künTn ikseg Sallama, rrqatarna. astap çeautxn." V. Kobyakov (Atmu iksel- Sallanmak: "Anna, aarllrl slyiin vurdular, kendim yaralandlm, buraköksTne tudma, hanaada ikse/ panp da iki gündür aç yallyorum.) odlrça, sürmestenndegT kümüs ikineile- Ikirciklenmek, i§killenmek, ~üp· ahça/ar la slgdlrashlapça." N. helenmek, lereddüt etmek: "Orta Tyukpiyekov (Anna, klymelli heditenenTn ol TkTncTlebinçe. " N. yesini gögsüne tutarak, arabada Domojakov (Vurdugundan sallanlp oturuyor, saç örgüsündeki §üphelenmiyor.) gümü~ paralar ~lnglrdlyor.) iklnciles Ikirc ik, i~kil, ~üphe: "Pu çoh/r iksen- Sallanmak, Jrgalanmak. adaymfi toglZI polçathanga
""'f ?
ü-
iksii
ilefme
sago A{jlz kenar t. Iksll suu saa laanea togmd l a{jz JnJn kenannd an su ekmcaya kadar çeusn. ïI-1 . Asmak: "Mm da, tlzefl, Kustukll lflbök aJgannar. ~ V. Kobyakov (Buraoa . tee. Kustuk'u asm l§lar.) 2. 11_ mek , kanca almak. iI Haik. Iksll
ilbek
1. Ulu, yüce. 2. BuyOk: "Nince fe par aymah i~.:~Ylfl l Ada Çir-suuma ifbek 1iUS1ioSÇa. ~ M. Kilçiçeko v (Ne kä
Hbefine- Sananmak, salmmak : "POZI, ornmds turbin, anna n e r aeren mUZlkaa k!l!E!!.e i/beflnepçe." V. Tatarova (Kendi, yerinde duramayarak , eradan oraya müzige uygun DIarak sallan ryor.) ~ 'fI" ~S i hir, bOyO.
UIlT-sllbi tekr. 1. Sihir, btïyU. 2. Çaprazlama , çap raz. nbik llmik, du{j üm .
~ ~ Ilmiklemek, dO{jOm etmek.
.i,Sj . ~ . 2. ~ çöreen uer iWi . Ilclr 1. Pe tte. plhll. 2. Saki n, yavas: ~ Apsahtll"
nou ugaa ttar ose tudlblshadag. ~ A. Çerpakov (fhtiyafin eh çok yevas tutunca kopacak gibi.) ncïrbe Zincir: ~TzTktT aza saZIP, ssn kiffp, TlçlrbedegT aday çTli, aahti tüsken çoon ladar. ~ N. Domojakov (KaPIYI tuzla açrp, ç lklp. zincirli kOpek gibi, ba{jrrma ya ba~laml~ iri Hakas .) tlmi r TIçirbe dem ir zincir. ças nç TrbezI saat zillcirt , köstek. iieirbelig s. Zincirl i. Il-çon
lekr. HaIk: -Itten irte turadrr, il
çonm tiblrededir. ~ N. Tinikov (Sabah erke n kalk lyo r. halkl hareke i ettirtyor.) Ig lro s ize r at hulaglna tlS plrbes, lkl ça bal pirTk pa rza, 11 ço n ga ça d lg pl rbes. Al asözü (Glclr dayan ever at kula{J lna rahat
ve rmee . iki k öt ü bir crsa. halka yen vermez .)
i1di -s il dI tekr. Çok zayrf. Ir kl zT ucr- si ld i po l pa rgan er k i~ i bir deri bir ketnik
kalmrs . lIdIr- 1. Asnnrek. 2. llmek attrrmak. kanca atnrrnak, bag latmak : "Mini TIdirïp alarga sagaa fimfr ilçrrbe kirek." V. Sulbayeva (Beni bagIatma k için sana demir zillCir gere k.) T1dirbe Dü{jüm, Hmik. ndirges Çengel, kanca. i ldirgestig S . Çengellî. i1dirllgen s. Asma. asm. i1di rilgen tahta asma köpr û. Ac! çekrnek. renrap çekme k: "Kizi agas arazmafl u/am ile sin ki/gen." V. Kobyakav (lnsan a{Jaç arasmdan çok aCI çekerek çrkrp gelmi~. ) na zf. Açrk. sari h, vaz rh: ~ Çazl oamae hanaa TzT Tie haflp OOI('9an. ~ N. Domojakov (Ovamn onr üzerinde araba lzi açrkça kalm l~ . ) iJebe ste bag. E{Jer, sayet, veya. ne-çuda- tekr. ACI çekmek, isnra p çekmek: "Mmlfl afnmda ökTs halgan Î,:r çfler kIzT pazmca(jl poIlp ilep-çudap çurtacaflnar. " A. Çerpakov (Bundan önce dul katan keomrer insantann beskrsr aftmoa aCI çekip yasarla rrms.) i1adik s. Terribel, avare . lIedi k pol - ba~ Ibo~ olmak . i1edi kt en- Bo~ ge zmek , i~sjz ootasmak. üeece zf. Çok: "Aydo Torlcabman, tÖlt atha ol taarlaan erssmae. ileede nime çoohtashan. ~ V. Kobyakov (AydO, To rka ue. oört ata ot yûkleme slras lOOa çok ~y konu~mu~. ) lieg 1. ACI, Istlrap. 2. Jstlrap, aCI çekme. lIe kt e- E{jlenmek . alay elmek. Uen ne- 1. Bir yandan öbü r yana yalpalayarak gilmek: "Of kürefl a lha mÜnze. anzl i1enni tOsçe. ~ N. Domojakov (0 daru ata binince, at sallanmaya ba~ liyor. ) 2. Sallanmak, lrgalanmak: "/Ionamif sIr/aan uzun He-
ilerinet
- 217 -
sazt la kiide aap pargan sang çejmnen çalbafmapça, totd ïrs köksflerï ilefi nepe." V. Tatarova (llone'run boyann us uzun sari saçran havada sararan sari alevle dalgalamyor, ir! gögüsleri sallar uyor.) il efinet· Sallamak. iler- Belli belirsiz qör ünmek: " Olarmfi alnmdagJ turernti hifi , közenekterJ i1er pastabisti. " A. Çerpakov (Onlann karstsmdaki evin çansr, pencereleri belli beursta görünmeye basladt.] Hergen Mal, varhk, servet Hes. 1. ACI çekmek, rsurap çekmek. 2. Yoksuüuk çekmek. Hes 1. ACl, rsttrap. 2. Yoktuk, sikmn. lies 1. Olta ignesi. 2. Olta. i lestig sOttau.
more
ï1gisUg s. Askih. ilgit· Hayvanlan bir yerden baska yere sürmek. i lgör Haf " Poskon, ib eezT ipçT, lIgö rneil stol erenras çapçail ayla htamp, ayah-hamlstl tUrglZlp, çTcefi nime timnep çör." G. Topanov (Poskon. ev sahibi kadm, ratta masa arasmda tuzta dönüp, kap kacaqr koyup, yiyecek haztrhyor.] IIgörlig s. Rath. i1ig ElIi, 50: "fFJg vagonmg paravoz fzerfig ea.m çJli, ün ssça." S. Kaorsev (Elli vagonlu lokomotif I Eyerli anm gibi, ses çrkanyor.} ilig (I.) Iki parmak ge ni~1ig i . ilig (11.) Askr. i ligde turqan huyah asktda duran ztrb.
ilig (111.) lçk i alemi. i1ik zool. Karaca, dag keçlst: "Ssstss n ilet- ACl çektir mek, eztyet etmek: "Ag lfIg , çüreemnlfi ag lriina / Sidap polbin kTzTnT iJederge - çürek çoh po/arga pa zoh I/g im / Han tigTr soolada kirek ." V. Sulbeyeva (Hasta kisiye JliimnJ I Sol ifi nTm azva ïttm." M. ezlyet etmek için kalpsiz ormek geBalnov (Srzlayan yüregimin agnslrek.) na I Dayanarnayip yine aglayaYlm I ilge-- Elemek: "Nenmu Soonda halm Han gögün uguldattlg l karacarm I pulut, çüs kilJp I Kün haraan Sol omzum üst üne asaynn.) tuftjab l.stJ / K~ i~anmtrml ilik- AI I~mak. etqan r us naa çurtha Ilik Hara çirnJ sugardJ." N. Tinikov pardr gelin yeni eve all~h. (Yagmur sonunda kalm butut göçenu- Astlmak, takumak. ilistirilmek: rek I Gün 1~!2!l! kap':attl / Bereketli \, .","~'~ "Appagas steneterae so.amw JIJIlTr. " ~yi p yagmurunu / Kara yen sulaN. Tyukpiyekov (Bembeyaz duvardl.) larda re ~ asurms.) lIgek Bek. t ul IIgek kil elek. timir i1gek nïm-hutcm tekr. Yalnrzhk. ntrn-nuturn dèITifr elek. srt IIgek sagosik elek. pel - yalruzhk çekmek. 11gel. Elenmek. Jlfn- Asnmak, ilinmek, tutun mak: " Yakm, i lger 1. llen. 2. Doqu. ilgerki çir doquat üstünde TJTn polb~n, ,, at dak' ülke hablrgazmzar nan dlg lp parga n. V. .1 . . Kobyakov (Yakm,"äf üstünoe tutuIIges - (blrtlkte} EIernek. nemaytp. atm kaburqastna dogru lIget- Eletmek, etenmesint saqiemek. yana yatmrs.) i1gezek bk. lIgezik nIncék Çenqel, kanea. i1gezik s. Becerikti, hamarat. ilgezik i1indir · Kendine baglamak: " PTreezJn pala çabuk öqrenen çocuk. rIlndfrJp eteratï." Matilda." V. i1gis 1. Aslo. 2. Portmanto. 3. Vestiyer. Sulbeyeva (Birini kendine baglarsm.) 4. Çengel, kanca. timir Ilqls demir kanca. iHnis Ilinme, aSllma.
-
~
irTrges
IIirges Acrma. merhamet. IlirgesUg s. Acrkh, aCI ve rlet: "Am körlp ccureoss, Aydoga ayastlg ase paza illrgestlg dee pJldJrgen." V. Ko byak ov (Onu görüp olurmak Aydo'ya hüzünlü ve eer verlei gel-
m;, .)
iHspe
.
taz. ~.
• .. ' . ,
~, J r ,
saz.
iHspelig s. Zincirli. iHspelig hu yah zincirf ~ . Jllyuminatsiya lfiilk landl rma, rsrktarta donatma. ..,).,~
iIIyuminirovat' pct-rsrktanorrmak. ilIyustratsiya Resimle me. IlIyustratsiyallg s. Resimli. i1Jyustrirovat' pol-Heslmlernek. iIIyziya lllûzycn. ilör ÜIÜ.
..v....
~>t-i~k sor: Eldiven. 'J yün eldiven.
il!!1<
tûktef sQ!!!!!n ilIek
(I.) (kürkün van taratmoa tslerneü)
":-.i-'V Çll nta. idektig ton iki holt@na iki 'IS
ilUk i1çeler Etekli paltonunun iki y~a iki ça nta dikerier. mik (11.) Küçük kap, kàse. im
häç: "T2b!i1!1Pr, a~, im teïtïtxeim." N. Domojakov (Durun, agabey, iláç içire yirn.) -
imcek
Meme.
QIÏ..
imcegi
kinetin
erstaza, i!.E!la aQllilr sag mëmesi
--
aniden sularsa, erkek Çöëuk hasta -olur. perem imcekt~ en slgar· çocugu memeden kesmek. imcek tas Kuvars. imcekte- (çocuga) Meme vermek. imcektet· (çccu öa) Meme verdirmek .
"Tce-pabazi ootentsim imcee közJd"ërge kimJs po/çathanm pTI turgannar. ij I. Ko tyusev (Anne babasr çocukla nnm doktora gösterilrDflsi gereklig ini anlarr usjer.) tis lmcfzl di~toru. harah imcizi 99.!. eektcru. I!!!J Imclrlveteriner hekim. Imdi· 1. Toplamak. 2. lçinden seçmek . nnct Dokter:
218 -
imperalorskay
Imdi s Keten torba .
Imekte- Emeklemek. pala imektepçe -
çocukemekiiyor.
Imektet- Emeklelmek. [mis Tane, tonurn. lmrs- (giysiyl) Keserek krsaltmàk. imiskek 1. Kurnas. 2. Giysiyi keslp klsaJtma. imltatsiya Taklil elme , taklidini yapma . imitlrovat' pol- Taklil etmek. imker- bk. inkerimmanentnay s. Içkin, mündemiç . immigrant Muhacir, göçmen. immigratsiya Muhaceret, göç etme. immigrlrovat' pol- Göçmek , göç etmek. immunitet Bag l~lkllk. tmne- Tedavi etrnek: "Haydi imnepçeler?
Payapan: PTr eetçster mmda(J marhaqflhtar." V. Sulbayeva (N.!!2.!! tedavi ediyorlar? Payapan' Söyle haplar veriyorlar.) imneg ~ra; Hastahane: "fliskecek - olam'7ff7mneg turazmzar kil tum((ja söleen." I. Kotyusev (Iliskecek, onrara hastahaneye gelmes ioi söylemj~ .)
imneg Tedavl: "Oolaafiarm ças sa/ar " " ûçün, imneg kiree hollmdagl pray nimenr iderbls. " I. Kotyusev (Çocu gunuzu iytle stirrn ek için, teda vi arnna efimden ne gelirse yapenz.) imnegci Doktor. rrnner- Tedavi edilmek. imnen- Tedavt olmak : "Köp çon I mnencefi, Köbrzï pray çazl/cafi. " P,~tlga~ev (Çok haik gidip teoavl olmus / çogu tamamen iyile~mi~. ) i ~- Tedavi ettirmek. imnik s. Huysuz, turçm, yabanî. argümcl körbeen Imnik at kement q örrne mts vahet at. imperativgr. Emir.kipi. imperator Imparator.
-
Imperatorskay
çöno
s. Imparatorla ilgifi.
- 219 -
imperiya
lmperlya lmparatortuk. imperlyall st Emperyalist. Imperiyaliteçskay s. Emperyalist, yayrlmacrhkla ilgiti. im periyalizm Emperyalizm. Import lthaiêt, dl~ anm. importnay s. D I~ ahrnsal, ithal. imp ort i ro vat' pel - fthal etmek. improvizator Ooqaçtama. improvizlrovat' pol- Dcqaçla ma yapmak. Impul's lçten gelen dürtü. i mp ul 'stl g s. lçten gelen dûrtûyle hareket eden. lm -tom tekr. lláç. ~. 1. Gagalamak. 2 Otlanmak. In (I.) s. En: "Vaska omemae ourçedn, Kolkam partamn in turine hls salQan. ~ A. Kuzuqasev (v aska ortasmoa oturuyor, Kolka'yr srranm en ucuna srkrstmms.) in ne p'özik U' en yükse k. In ulug en büyük.rn çahs ïën güzel. Inpastap en bes~~..... 1~~lang\çla . _ \.f, In (11.) Omuz. ')-i~ 1\. 1/ In (I.) 1. Im, tsaret. 2. Kopya. pu pala slnff inin bu çocuk senin kopyan. •\~"'-~ in (11.) En, qenlslik. _ ) (\..J
J
in In: "D/ar sut) h~p , pözrk çarda in reno. uya çazapça/ar." N. DomojakoV(Onlar " su kryrsmoe. yüksek varoa in kaztp, yuva yapryorlar.) an ini vahsr hayvaii'Trli.ln - In-;:TI;k: ~agmn ozsn mtinae in pargan sersm çol çäC.iii:~ V . Kobyakov 1Ö~ m karçr yamacmda men in~ yol duruyor.) lnci Çeyiz. ipçi zi üreze, Incizin han d tra p irçeler kadm öl.9ffi.e çeyizini geri verir ler. Ind eets KlZIlderi\i, Amerikan yerlisi. indeg 1. Zarar , zryan. 2. Yanlrs, hata. indeg I Csa fCfi1iis yanIIITaptll( 3 . Hala, k~r.
y
ine
indeks Endeks. lfidet- Zihni kansmak. ind eyka Hindi: ~'!!! adapçalar, küsküdegr indeykalar çJli sarnahtamp, saray üstünde honçathan apsahtl. ~- fil-: Domojakov ( B~ adlariaii:lyortar, güz hindilerinin öl mesi gibi, k ürnes üstanoe yala n lhtly an.) -i nd ikator Góslerge, QöStérici. lndrr- (I.) Indirmek. lndrr- (11.) Tutuklamak, baptshanede tutmak. in dTre zf. A~aglya : "Aydo am la saglflgan, çabal tomceen itu ïtne tastap, tagdan inatre past/ra ha/gan." V. Kobyakov (Aydo säélêce onu o üsünmüs. kötü elbisesini omzuna atrp, oaöoan a~ag l yü rümeye basterms.) sug indtre çüs su a~ag l e mek. lndirge Sagl!dlktan sonra inegin mernesinde kalen süt. pizc indirgezin ImzTn buzagl k9!arJ sütö emstn. Indirig __ Indirme . '1''(1. IndTri s lndlris . in~. -t....)',., In~:!!:!.i s. A)iaQldaki: ~ Küdettïfj haviin incffrkl KJçlg hlYlg tag paan aylandlf tur." F. Burnako v (KüdëtÎn dikkatini a~agldaki Kiçig HIYlg dag yamaël ~i~ - çekiyor.) lndividua l'nay s. Bireysel, f~Î . individualist Bireyci , terdtyetçl. indlet s s. Hintli. lndus Hindu. Industriyalizat si ya Sanayitesme, endüstrifesme. industrlya Endüstri, sanavn. ~ lsarettemek. )' e (11 Ine Anne: "Min inem 1l<'!9- te tik pirgen halm lüktlg hoy teetïzt tonmg oynaam. ~ M. Çebodayev (Ben annemin yeni diktigi kalm 19.Y!Q.koyun derisi elblsemle oynaou n.) pala -InezTes. son . ,
-
lI"ie
- 220 -
JFie Igne . aamu, inezi an ignesi. ineni ti kçetke n ntmee hazap salarga igneyi dikilen seye battrrnak. çipti mee saptap salarga ipi igneye saplamak. tibe Iûe çuvarorz. Iûe hulagl igne deligi. i nek lnek: "Odltl tüzTrzetl, sin irgT çurtsar Tnek oame par kiW V. Kobyakov (0tu indirdikten sonra, sen eski yurda loek otuna gidip ge!!) Aba inekke harmees nimes. Atas öz ü (AYI inege kard es degil.) Ölgen inek süttig poteen. ölgen kizi çahsr polca û. Atas öz ü (Ölen inek sutlû ciur, ölen ki~i iyi olur.) i nek ç lh inek yfh, hayvan takvimlnin ikinei yrh. lnel- ACI çekmek, renrap çekmek: "{zeITbTsken tomcahtl I tnntceene saf salgan. I /rgTlebTsken maymagastl I fnelgenneil kis sa/(Jan. ~ A. Topanov (Yip ranan elbiseyi J Omzuna sahvermrs I Eskiyen çizrnestru J Ael çekerek giyivermis.j i ii eldirik Ignelik. iiielik bk. ii'ieldirik Inertnay s. AIII, hare keteiz. Inert sly a Alalet. liieski Kayak bükme tezç a t u. sana paZin pükçen ineski kayaqm ueunu egen tezgah. iney 1. Ihtiyar kadm, nine: " Pacah iney, ürbetlne binetl , ürükken harahta rmail honclgmzar körgen. ~ M. Kokov (Paçah nlne ürpererek , ürkek gözlerle kom susuna bakryor.) 2. Zevce, ka n. tas iney tas heykel. lney-apsan tekr. s. ltruya r kan koea. Ineyek Nine, ihliya r kaom. Hmh hadn tonmg hrr ineyek. aumece, lahana (Ktrk kal giysili kir nine.) Infektslonnay tip. s. Enleksiyonlu. Infektslya tip. Enfeksiyon . Infinitiv gr. Master. informator Haber veren, bilgi veren. lnformatslya Enformasyon, haberle~me.
instenirovka
informlrovat' pol- Bilgi vermek. infuzorlya zool. Heelemn. enfûzvar. i nge bk. ine Inis Ini ~ : " Toraat, hilagay huzurii çaYllJp, inTske kire subay çaatmsn çorta hakJan. n V. Koö yakov (Doru al seyrek kuyrugu yayrnp ini~e girerek adi yürü yü~ le tm s gilm i~ .) inistig s. lr usu, i ni ~ i olan dag, nehir. initsiyal Bas harfler. initsiyatlvallg s. Girieimct, inislyatit sahibi. Inilslyativa Inisiyatil, tesebbü s, girir;;im. tntener Mühendis: " Par andar, min injenemT ushurarga parim." S . Çarkov (Gil orava . ben m ühenotst uyanoumava gideyim.) l ag injenerl maden mühendisi. injir lnclr. lnker- Elbiseye astar dikmek , kenar dik mek. inkubator Kulu çka makinesi. Inkubalsiya 1. Kuluçka devri. 2. Kuluçka makinesiyle civciv çikarrna. inkvizitor Engizisyon hà kimi. inkvizitslya Engizisyon. iiime$or. Bahk agl. iiimen 1. Omuz. 2. Bayan elbisesinin omzundaki sent . Inne- lsaretle mek. lûnen- Omzuna koymak, omuzda tastmak, omzu na almak. liines Saka smg l. innig (I.) Enli. innig (11.) lsaretn. imli. hulagl innig hoy kuragl tsaretü koyun. innig s. Inli, ini olan. Pis hanndan pir innig. Bilmeee, eldiven ( B e~ kardes bir inli.) Innilig s. Omzu geni~ , güçlü, kuvvetli. Inostrannay s. Yabanc r, ecnebi. Inspektor Mütetus . instenirovka Sahneye koyma.
instinkt
- 22 1 -
instinkt lçgüdü, lnslyak . instinkttig s. lçgüdüsel. lnsntut Enstitü: uprs lJn inetuuue ügrençem." V. Sulbayeva (Bizim ensütüoe ögrenciyim.)
Instrukt aj Ta!imat. Instruktivnay Ta lima! mahiyelinde. instruktor Ögretici. in struktsiya Talimat , direktif. instrument Alet, enstrüman . instrumental'nay s. Aletsel. fntegral mat. Integral. integral'nay mat. s. Integralla ilgili. integratsiya "ramarmvta hesap etme.
I I
I
I
1
I
I
int elle kt AD!!.!s... intellekttrg s. Anllk. f ~ Intelligent Aydm, münevver: "/pçJlernen aee, çoohtas pïlbinçezJfl, a pot sinrfi nennaszm I-Irn hayda!;; intelligent, irdek ir." V. Sulbeyeva (Kadmlarla da, konusmasnu bilmiyorsu n, peki ya senin kardesin rmmm ... ne ayom kj~ i.) intelligentsiya Aydmlar, aydmlar snuü. intendant Levenmor. intendantsvo Levaztrn daires i. internat 1. Yauü oku l. 2. Ögrenci yurdu. lntemetsrcnar ënternasvonar. internatsional'nay s. Milletlerarasl , ulustararasr. intern atsio nalizm Enternasyonalizm . interval Ara, tasua. InterVë'nt Aske rt mudahalede bunman . Interventslya Askert müdahale . in~u Mülakat, górü$me. intl mn ay Mah rem . into nat s lya gr. Ton, tonlama . intriga Entrika, desise . Intrigan Entrikacr, dessas. tntereent Hadise , olay . in tuitsira Sezgi. i nvalid Malu l. fnventar' Demiro es. envanter.
Tpek
lnventarla- Envantere geçirmek . lnverslya D~leme , evirtim . Inzek sagos. Dar , srkr.
-
I nzer- Ytkmak . inzeri1- Yrknrnak. inzi Balta a9z1 yam . inzi- Segrimek. ip (t.) lp: " Sa/ ho/mda hahpaht/g irgl tüüs P.jga ödïk kiegcen lp fudlnsalftr." A. Çerpakov ( or elinde kaP.:ikh es~agaç kap ~ ç izme dikeceklp tuyor.)
ru-
!fj".) Ózen, itina. ibl çoh özens iz. . ipçek Agaç kap.
l
ipçi 1. E~, zevce, kan : "Ol Torkantf'i ipçlzJ POItIf. n V. Kobyakov (0, Torka'run es! imi$.) Çabls taa ) polza, adrm par, homay daa polza ipçim par. Alasözü (Krsa oe otsa anrn var, kótü de olsa kanm var.) 2. Kadm: "Azahtarmda utug, uJ!!i.. çoh ipçl klzlnTfJ maymah lan b.... V' 'nu,. t onennes çörçe." V. Kobyakov (A. i yà'kTäJiiîda bû yük, taban i oirnaven kadm çizmesi sallamy or.) Aragan l anur Izfûer, apSäfilï~~ Ipçi den pi'iikpener. Haik s özü ( çkiyi sakin içiniz, evli kadmla birlikte olmayrmz.)
>!.\ I
ipçilig S. Evli, kans : olan: "SaraptJfi daa töll Toray ki/ze ûznoes. alay ipçïllg, palalig çide salCäif ma. "T Çerpakov (Sarap'm da soyu Toray gelse k~ecek, yoksa evli, çocuklu mu kaxb oldu.) Ipe k bk . ipek. Tp ek is. Ekmek: "Hollarm da çsnmam Ipek paza timlr ayaQastl(j süt tuaunp. kJr kilgen. " V. Kobyako v (Ellerinde yan m ekm ek ve demi r k.~ süt tutarak girmi§.) Tpek tayna- ekme k çignemek. k~ i· pek ekmek dilimi, pa rçast. çagban ipek yavan . katucstz ekmek. pugday l pek buqda y ekmeqi. ipek tiITmi ekmek dilimi.
l4fr5
;/<...
lpektfg
- 222 -
ipektig s. Ekme klî. lppccrcm Hipodrom . Iprlt kim. lperit, hardal qazt. Ipsek bot. Devedikenl. Ipsekte- Devedikeni toplamak. lpte- Çabuca k yapmak , dOzene koymak, akrlhca yapma k, yoluna koymak : o.ç e, iptep tiizJp, tlgT Ç8!)m turçathan sitnm urarene. - tTpçe. · M. Çe bodayev (Haydi, uygunca in, su yakmda duran team kes, • diyor.) Ipteg Dûzeltme . lptegllg s. Düze nli, düzgun : " Of{)annam lf'l pirsr iptegffg, k6rTnçe: anda pTr dee kTzr çatpin ça.· V. Sulbayeva (Yalaklardan biri dOzgOn görOnOyor, orada hiç kimse yeemycr.) lptel- Dûzejmek, uygun Mie gelmek. lpten-Dûzeunek, uygun hále gelmek , yola girmek . lptet- Dilzelttirmek . Ipll Z/. Uygun etarak. dûzgOnce: • Anln essmen att ll'i Tkl mlhtszma ipti, öoetin egen nime Çm, hoyra/(Jlap paJ1lr.o.V. Kobyakov (On un ayakla rr atm iki yanma uygun olarak , bnerek eg i! mi~ gibi klvrllmrg.) Iptig s. 1. DOzgOn, biçrmn, gazel: MA sTrernTr'l ad/nar «emr-surqsn ol Paskazar Sir/aan tlf{)ahtlg iptTg ho/In." V. 'ratarova (Peki stnn eermz ne? - Uzat mrs 0 Paska 'ya ojelenm i~ nmakh düz gOn elini.) 2. Özenli, dikka lli: 11 çonmii arazmda Iptig pol. ·Halk sözü (Haik içinde özenli oL) Iptll çoh teeenksta. Iptig slray dilzgûn, gOzel yOz. Iptig çoohtas- dûzgûn konu~mak . Ir 1. Erkek: "Irge kiisteil pirifcenmTs / lnek, hoY!'Ja sadlflp / itae. tashar togmca l'imls / Hul kOnTn künnenTp. o. M. Kokov (Kocaya zorla ve rilmi~iz I Inege, koyuna salJilp I Evde , dlgarda ça ll1jml1jlz I Köle hayalml
ireelen
ya1jaYlp.) 2. Erkek, koca: "trsntm çadap la çitçetken irTnTt'i taflg/stlt} ünr." N. Domojakov (Uzaktan ç üç IOkle ula1jml1j kocasmm sinirli sest) Irge pa r- kocaya varmak. Irge paren ooy pctcan, Irgek hazin sidik poreen. Atas özü (Kocaya var mak güç olur, eldivene ba1j parmak dikmek zor olur.) Ir sinine çrt-ergi nle~mek . Ir taban ~ il, kahra man . ir-E {jirmek. Iranets s.Iranh. Irbek SOz, lät. lrbek Irbektlrge söz söylemek. frbekte- (s öz) Söyle rnek. ir ben bot. Kekfk: ~ Adam çurlaan Ah üüzek Ah irben ösçer'l çir po/{}an." S. x aoreev (Atamm ya1jadrgl Ak û üzek I Ak keklk vensen ver idi.) irbenne-- T OtsOlernek için kekik yakmak. Irci-hurcu rekr. $ üphe, kusku . Irdem Sperm . Irdem a9 lz- seks yapmak . lrëe ûne- Horozlanmak. I rdir~ EQirtmek. iree lsurep. aCI: o.lslTg adm izerTep I /mnegcffernT pa staan I Iree çokJa k6p kMp I l mnrg sLÇa 0/ çitken. " P. $Ijga~ev (Güzel attru eyerleyip I Doklortara rehberl ik etmis I ACIYI yolda çok görüp I Sitah suva 0 ula1jmr1j.) ireele- reurep çektirmek: ~ PaylarnJ köp al çörTp, PIr dee nim e a/bacan : Pos adm çoo ireelep, Po/IS çir dee kórbecefl.o. P. $llga~ev (Zenginleri çok gólürüp I Hiç ccret almarme I Kendi atma çok slkmtl verip I Yardim hiç de görm emi1j.)
Jreeleg tsnrap. eer. ~Anan lreelenlsnrap çekmek: çoba/çam. Uzup po/bin iree/ençem pozlmnJ sa/dapçam. · V. $ ulbayeva (Sonra slkmtlya giriyorum . uyuya· mayarak acr çekiyorum kendimi eriliyorum.)
- 223 -
ireetents
Ireelenis Ishrap, aCI çekme. lreelenistig s. ACI IJ , tstrraph. ireelestig s. ACIII, tstrraph: "Amn soonae ço/ ugaa uzah paza iree/estTg pllcffrgen. ~ A. Çerpakov (Onun arkasmoa yol çok uzak ve rsnrap veriei görünüyor.) ireelig s. ACllI, rsnrapu. Ireldey 1. Ba rut koyacak demir çubuk. 2. Barut 6lçegi. kiik müüzineii ldilgen Ireldey geyik boynuzundan yaptlrms barut ölçegi. Irem (I.) Masalla rda kah ram aru baglayan kemer. irem (11.) Iri, c üsseu. Irem hulun in kuIUn . Iren Erkek. Irepçl Ester, kan koea: "{/iskecek onüsp panjan daa irepçilerdefi ileede u/ug oshas poutnsnen . n I. Kotyus ev (Hiskecek kendine qeldiginde kan kocadan çok bü yûkmü s gibi oavranrms .) irepçi kiziniü arazma kirbe. A ta sözü (Kan koca arasma girme.) lrepen s . Dagm ik, düzenstz. ires (I.) sagokoy. Vida. ires (11.) Çaorr k i ri ~ i. Irel (l.) Dagm güney yameer. irel (11.) (kadehte ) s arap: "Arllh iretter a(/g nemmtu / Oo/Ig sug Çm, önec en polgan. M. Ki!çiçekov (Keskin saraptar te miz karurm I Z eturn s.u gibi, yaktyordu.) Irgek 1. Bas parmak. 2. Eldivenin bas parmaqr. irgek haza- elofvene bas parmak dikmek. irgek Erkek: "Trgek nester. öönetïn tzemne, Çobatsar toontzes çooh· çaahnan wgafinasçathannar. n N. Domojakov (Erkek kaztar, arkadaslarm l la kip ederek, Çobal Irmaglna dogru bil mez tükenme.l baglrtlyla paytak paylak gidiyorlar.) Irgek·tizi çoh cinsiyelsiz. H
irik
Irgektig s. Erkekli. iki pala Ir gektTg tTzilig pornr iki çccu öu varrr us, biri erkek biri ktzmrs. Irgektig
s.
1. Tuttu öunu koparan. 2. EI
ieinde bece rikli.
Irgeyek Cüce. i rgi· Ek simak, bozulmak. Irgi" 1. Eski; "î orest, ol çathan lköl efinTfi tut inde irgl ottl ottap, nstsn panj an çörçe:v , Kobyakov (Doru at, 0 yetan lkteinin yenm oa eskl ctu otla yrp. adunnyor.) Pi r Irgi nancr, iki naa na ncrdaf a rnh . Atasözü (Bir eski erkaoas, ik! yenl arkeoasten iyidir.) 2. Eskl, ytpranrrus. Irgi kögenek eski elbise. 3. Eski (zaman) irgi l us eski zaman. irgide eekleen. eski
zama noa. lrgil. Eskimek: "Irglffp, çrmtto. klrge çaba hathan none k6genegl Ie amn ifinlnde." V. Kobyakov (Onun srrtmca otan saoece eskiyip , yrrtrlrp, kire bufanrrus keten gömlegi .) lrqflen- Eskimek , yipra nmak . kip-azah irgilen parcr giysiler eskidi. Irgi-purungl lekr. Evvelki, esktden olan: "Pistifi irgl-purungl/aflbls, palaa ayna-çik snnmazm tip, agaa plree homay arah, çuhpas arah at taap alarga küstencefiner." G. Kazaçinova (Biz im eski insante nrmz, çocuqa kölü ruh rnusaüat 01rnasin otye. ona blraz kölü ce ad vermek laterter mts.) Irl- 1. Sût ekeirne k, bozulrna k. 2. ç ürömek, bozulmak: "Polmlti piüunnen {rTg /ep, hayzl çirde 6tlre köring/epçe. ~ S. Çarkov (Salonun köserert ç ür üm us . baar verteroe duvann arkast görünüyor.) Iri - Erimek. Irig s. Erimi!j, eriyik. lrik· 1. Usanmak, b ikmak. 2. Ca"1 SIkil· mak, ü.lülmek: "Zoyka /IIlnir po/za, andag tab/star ibTre köp ist{ffsçe, o/aml istlp, irlk pargan." N.
rak
- 224 -
Domojakav (Zo yka dintediginde, bu tür sesler etrafta çok rsttmyor, onlarr duyup ca n t srkrlrrns .] Irfk (I.) Çürük, ç ürümüs: "Sujllg potolok [rik ooteen. - çoohtan sa/gan ol, Çlri oytnp tüs perer: "S. Çarkov (Islak tavan ç ürumüs, - demi1jl 0,- Çürüyen yeri delinip çöker.) irik a9a$ ç ürüm üs a öaç . frik (11 .) Igdi1jl eonmts ü ç vasmoa koç. fri k, çïmkeen huça polcan "irik" enenmts koçtur. irik lstek, arzu, ietah: irik çoh tstekstz, arzusuz: " DIarga irik çoh imeT pollsçlzi polarga kirek pol pargan. " I. Kotyusev (Onlara tstemeserer de doktor yardunctar olmak gerekmi1jl.) irikte- Çûrümek: "A hara tal, annan hal panp I friktep teeeen. kirip penp." N. Tinikov (Fakat kara söqüt, onoan geri kalrp I Ç ürüyüp o üsmüs . yeslanarak.) Iriktig 1. Tar m. IriktignHl alnmee ir kizi pöriktig turbacafi Tannn m karsrsmda er ki1jli börklü durmaz. 2. s. 1-
raden, azfmn. lrû- Egrilmek . irimcik (I.) zool. 1. Órûmcek: "ïtïmcnc sözirbezi çarbanglap oemr. " A. Çerpakov (Örümcek agl yaptsrrus.} irimcik uyazt örümcek agl. 2. mee. Örümcek: "Haean ssnpçe pistI I/spay TrImeiginifi hili .) V. Maynesev (Ne zaman sarsa blz! I Zengin lik örümceötnln agl.) irfmcik (u.) Kaymak ve yemie kanstmtarak yaprten bir Hakas yiyeeegi. irin Dudak: "Cn, at üstünde künmzTrep, imJ çldïspin oairçe. " V. Kobyakov (0, at üstünde gülümsemesinden dudaklan kavusmayarak oturuyor .) kiziniii imi huruq, Erineek erinmes kizinlii rmr çagllg. Atasözü (Erinenin dudagl kuru, erinmezin dudag l yagll.) üstindegi irin üst dudak. altmdagl irin alt dudak. 2. gr. Dudaksll. ii i n glasnaYI gr. dudak ünlüsü.
irile
Irifi Irin, cerahat "Kök JrJfi kizeginefl kibTne çagli pargan. " A. Kuzuçasev (vesf irin parças t elbisesine buJasrr us.) jrln- Erinmek, Osenmek. irincek s. Erineek, üsençeç. ErTncek kizinm imi hurug, erinmes kizinifi. irni çagllg. Atasözü (Eringecin dudagl kuru, üeenmezln dudag l yag11.) rrïüne- [rinlenrnek, cerahat baglamak. rrïënet- lnnfendirmek. trrmak.
cerahat
baqlat-
iri n ni g s. Dudakh. frir'inig s. Irinli, cerahatu. Iris- (I.) Satasmak, huylandrrmak, kl:;;kirt mak . lrls- (11.) Birlikte egirmek , eöirismek. iris Srkrlma. Iristig s. Sikrcr, srkmn verlei: "t eststnenem, KönnJme prr dee kuteen. Nay la ir/st/g." V. Sulbeyeva (Brrakttm . gönlüme hlç girmedi. Pek de srkrcr.) Irft- Eritmek.
irit· (sütü) Ekçitmek. i ritki bk. iritpek Tritpek 1. Süzme yoqurt. 2. Ayran çökeltisi, lor peyntrt. Trit pektig s. Süzme yogurtlu . Tritpektig ayran yogurt ayraru. lrke s. 1. Gûzel, iyi: "PlriktTrgen irke mal/ar / PIr hazaadafi slhçalar / Prayzl könr çen. pükser / Pik aZlfa@aparça/ar." P. ~t lga1jlev (Birlestirilen güzel mallar I Bir atnroen çrkryorlar I Heps! ooçruca yaztya, çaytra I lyi otlanmaya gidiyortar.) 2. Sevgi li, sevimli: "çe. ammcoh, irkem. Hazlh çörçet." V. Kobyakov (Haydi, bosça kal, sevgili 'yavrum' Saglleakla git.)"Jrke Jeemnifi izrg hof/an / Am daa prtdïrçe minifi idïmde." M. KiJçiçekov (Sevgili annemin sleak kollaflm I Hälä hisse·
irkecek
- 225 -
diyorum vücudumda.) Irke pala sevgili, strnank çocuk. Irkecek s. Sevimli, sevonr, lrkele- Setkat göstermek, sevrnek, oksamak: "Ot pozm ïat irke/ep adaan klzinTam na kÖrdf. "V . Kobyakov 0, kendislni b6yle setkatte çaqrren ki$iyi aneak simdi g6rdü.) IrkelenSevimülesrnek, oksenmak, nazlanmak. trkeres- (birbirini) Sevmek, oksamak. Irke lestig Sevgiyle, sevlmnukre " Tur, ooesmt Tur! Iceá, sah alla saap, köbikfel turgan sütfTg könekfTg oo/agmll7 runnee ittlp parmp, pabazlnllî tomn çabmlp, polda uzupçathan Vaskam irkelestlg teeblsken. ~ A. Kuzuqasev (Kalk ogIurrj! Kalk! Annesi, lam 0 erraoa sagillp, k öpüklenen süt dolu kovayla oglunun yanma vanp . babasmm paltosunu örtünüp zeminde uyuyan Vaska'ya sevgiyle doxunmus.) setkat göslermek: Irkelet- SevgJ, "Psben mini irkeletpeen, hada fo{;mdlrgan." N. Tyukpiyekov (Babast bana sefkat göstermeden, birlikte çahsnrdr.} Irkeli g s. Sevgili, setkatü, seveeen. Irkin 1. Esik. 2. Kapr peneere çerçevesi"lliskecek temoem kózenek irklnlne turglZlblshan, stof üs füne ah is çazlb/shan, sumkadalî ah çaymdlilg tlnteler slgarglap kiflp, sa!g/ap, ahsl1ann estvetushsn." I. Kotyusev (ltiskecek larnbayr pencere çerçeveslne koymus, masa üzerine ak bez sermts. çantadan ak kaplamall l enekeler çrkanp koyarak aglzlannl açrr us.) irk innig s. çerçeveli, pervazlI. irlen- 1. Kocaya varrnak. 2. Yigil lenmek, erkeklenmek: " Yakm, plr haragm hlza körbinefi, lr/ene füsken." V. Kobyakov (Yakm, bir gözünü klsarak baklp, yigitlenmiii\ .)
irteen
irlig s. Koeast olan, evlenmls kedm. Irlik 1. Seytan 2. mee. Seytan, kötü: "Nimee taetesçeter pu irlikter?" N. Domojakov (Niçin ki$nef;>iyor bu seytanlar? )
Irlik mit. Erlik. (Kamhk inancmca ver alti Tannsr.) soshem irlik han çayeqe n domuzu Erlik han yaratrms. ay na-çik irlTk hanmf ço nu seytan Erlik hanm hatkmdandrr. irön Bahk sürüsü. irös 1. Zin cir halkast. 2. Demirden tûfek çubcqu, 3. Tornavida . 4. mee. Atik, çevik. iröstin irni çagll g çeviêfn dudagl yagli. irrlgatsiya Sulama. sulama i$leri. irt- Geçmek: "Haraaglzi irtip, kök tan kögerip , çanp ki/gen." V. Kobyakov (Geee geçip, mavi tan a öanp 1$1 1darrus.) Izig çaygr i rtip pardr steak yaz geçli . kü nn er irtipçeler günler qeçtyor. hatap irt- tekrar elmek, texrartamak .
Irte 1. Erken: "Ot po/gan irle çestn äs." V. Kobyakov (Bu oimue ilk yazda.] irte tu rgan hushaeah nim iske tüzeotr , Irte turbaan husha cah haragln çuhçrp odrradrr . Atasö z ü (Erken kalkan kusçuk yemrse düser. erken kalkmayan kusçuk gözünü ovalar.] 2, Sabah. 3. vekrtsiz. vakl inden önce. trte öl par- vaktinden önce ölmek, vakitsiz ölrnek. irteci s. Erkenei. irteer kizi iki ülüsti g. Ata'Sözü (Erkenci ki$i iki ) ülüf;>lü.) kr$, irteeçi, irteçil irteeçi s. Erkenei, erken kalkan: "tneeçi tcçûer tneaenn saglap ha Imsçathannar." N. Domojakov alnlar ineklerini saglp (erK kosusturuvortar.) kr$. Irteci, irteci l Irtecu S- Ërkenci, erken kalkan. "Küdef irteçlJ, püün ol kün naa la ">'en/ ~ :::.. çaçlrapçathanda ushun ki/~ ..? gurnakov (Küdet erkend, bugün 0 güne$ daha yeni do~ a uyandl.) kr$. irtecl, irteeci
- 226 irten zf. Sabah: ~ KünnTn · tanmn ustvu irtennen harashÎÇ"itkençe, pu la 6ör hoymi'i soonaa çonp, üzrnçT çlll parir." V. Kobyakov (Gece gündüz sabarun erkeninden karanhk d.Y,sürceve kadar bu koyun s ürüsünün erxasrrdan gideli üçünc ü ylll dolduruyor.) irten irtök l un p aldrm sabah erken ka lktim. i ,!~i s. Sabahki. irtengïzïn zf. Sabahleyin. irtin- 1. Kendini beQenmek. 2. :;lunar-
mak .
irtin di r- BQbürlendirmek, snnertmak~ Hacan agaa çqYlrhap, U.f§m @ irtrndlrçeb{s. ~ V. Maynaeev (ö na ne zaman yaltaklansak /Daha oe böbürlendiriyoruz.) irtfr- Geçirmek: " Ç~s adl par polJp I ë, ç onn amnan itçen I Ç,anh kOnnT irtirip I 9..aÇ/rah anm hadarcan.· P . :;lll ga ~ev (Biricik àtïVarml ~ f Onunla vota gitm i~ f Partak günü geçirip I ~ ~beklemi~. l kün i ~ gün geçirmek. irtire zf. hert, ilenye: "Sersp honhçafi, Payusam kör saJganma pir dee çapSlbin pers örinmin, i~ pastIrarpa tlrinib7'S1<'iW.· A. Çerpakov (Sarap kork mu ~ , Payusa'yr gördügüne ~a~lr:maaan ve sevinmeden, iler i yürümeye haZI~ I!? ) -i ~ Geçme , geçi!?
~\ e
irtis- Geçisrnek: " ~ P1.re~ huzuh hazlp ae. ~ irtisçelkenner.· N. Tyukpiyekov (Bazua n hsnk knarak, oraya buraya geçi~iyoJäf.) irtken
~i~ . i ~us
gr. geçlaman. ~d.'l irtk en l us gr. yaklO geçmi~ zaman. irtken çll ge -
(>..~ mi~
'\
çën'YII. is (I.)
-
1. lç: -Ani iStip, Aydo rslTnde sarpn salça.- V-:-Robyakov duyup , Aydo içinden dü~ünüyor ." nlifi Ulun suli'i'ii'ä, tizlirTSlTnde
\Oi1u
ts
tut. Atas özü (Dihni uzatma, di~injn ., tçinoe tuL) 2. ~ Hls klzlnIil Ist r \ tuzrl cm~ Atasözü (Klz ki ~inin mi- I desi, klzl l fincal:0 3. lç: "Aydo p'azoh ah çaZlnlll tstînae ç~an tura ha/dl."V:l(obyakov (Aydo yine ak 9VanlOiçinde yalnll kaldl .) 4:1Ç: ~ TuIacabllfi TstT h~l. ~ V. Kobyakov (Evin içi karanllk.) 5. Ka nn içi: -Am aglrii pabaZI ki/er ~Zlna pazoh tudlblshan, al!~n "" - poJOan, lsti, tjzeii... hatlf:>çalhandag. "I. Kotyu sev (:;limdi a~ rrS I, babasr gelmeden önce yia&ba~ladl , escsnden cebe ~iddetli , karm lse sertresmts gibi.) 6. Kann: "OolahM ïstin çenmsnenoer. ~ I. x otvu sev (çocuöun karrum kesmls Ier.) i stin kimir- içini kemirmek, içi içini yekmek. istT köylçi van mak. am" islin kern piler? Ne dü~ ündüg ünü kim bilir? isU ço h 1. hasel. i sl i ço htan· hasele l mek, ~ qrpta etmek. is (11 .) lz: -Saraashlr çoc)J/. POOrter fe rsterf nsnmen" N. Nerbieev (Sari ayglf yok. Sadece kurtlann ili kalm l ~. ) hozen Istert tavsa n izlen. is s ür- iz sürmek. 2 . lz: rNince Ie par çobaglarm prtçem, Çe otsvn minde r~shan . ~ M. Küçtçekov (Var otan ecuarm hep sini biliyorum / Ve hepsl b'ë'ride iz brraktr.) i s (m.) rgüç. çur kil ze is horaeça, kiri ) kilze as ho rapça . AtäSÖZü (Genç gelse i!? azahr, yasn gelse vernek azahr.] is- lçmek: "Aydo, ipegfn aram-aram taynap, 1zJg çeynT porla da oortap, rsçe.· V. KObyakov (Aydo, ekmegini yava~ yava~ çi9neyip, sicak çaYI h6pûrterek içiyor.) s.u{t.!!....i!!!-is-su gibi içmek. aday ispes köpek içmez, çok kölû içecek. 2. lçki içmek: -Ayool. noga çakJlzaan rsçezTfl, -past/( ki/gen Arkadiy." V. Talarova (Ayol, niçin yalmz içiyorsun, yürüyüp gelmi~ Arkadiy.)
..
- 227 "
ïskïlik
"
is (I.) Is, dum an: "Is tara parganda, körzeler, hare hus{ä;"tiglr 0 mde andar-mmdar la omresçetec" N. Domojakov (Duman~ ld lg mda bakmtslar ki kartallar gögün maviliginde oraya buraya uçu~uyorlai'T -
I I
is (1I.)M a l, varlrk. Pay kiziniii izi harer, \ hlyga kizinlii act hala r. Atasözü ) (Zengimn mali kahr, Iyi insar un adr kahr.] i ~ekr. varhk, zenginlik. rs-metreovarlik. ~ is (111.) U~1. San sanirga sagls \ kirek, sag~.I.e....EË9!nerge is kirek, )' Atasözü (SaYI saymaya düsünce qerek, hesap yapmaya akrl qerek.) Is (IV.) (av hayvam lçtn) E~. Is (v.) k urnas, bez: "/li skecek lampam
I
II .1 I
.
1
1 I
J 1 1
I 1
I
) 1
lsû- lsitm ek. dinlemek. Püür san pi le \ çogll , saglzi ço h sös iste ç og ll. ) Atasözü (Kurt sayr: bumez. akrlsrz s öz dinlemez.) _ ' ~;k;r 1."60,. -ileJi: 2. Doè-~ : "Aydo , on · ~~".< ~tJ§) oóten, ah ólefi ot/lg .ah
közenek irk1nfne turglZlblshan, stol üswne ahls ·ç aZi5ishan." I. k otyusev (llis kecek lambaYI p~_ re k~a koym w~ , masanm üstune ak bez sermis.} is- (I.) Inek süt ver;;:;k,
'2
~- (11.)
. _çazlca, çaya tasraan_"~iFlh , fJfi,ïskerki tagzar tet! SIIJ ~ pài'gan hoymfl soonafi peenr parça. "" V. ~~l<." - ~' Kobyakov (Aydo, on yastnda oötan, ak otlu ak yez.ya. atarak dagltilan asrk kemikleri gibi, dogudaki daga oc öru çrkarak daörlan koyunlanrun y ürüyor.) "Harassam, fsker ç6rgfzem." G. Topanov (Istesem . bilimi doguya
arcmoa naukam
geli ririm.) kr~r tskerek (I.) Uysal, uslu. iskerek tadar
taba n uvsar Hakas. iskerek (H.) Iyi retenmts (deri). is kerek hoy t eerfzf iyi içle nmis koyun deriS I.
i skerkl s. Dogudakl, doguya art.
1. Çekip aunak. çekrnek: "Amfi is ket Asaret, soylutuk. pfr hoftiicaa enme k1zf idlnrt! rzUn i ~!< etJig s. Soylu, asü. iskettig kizi soylu sjnecefi gradusniktl Suglblshan , ~ --2.ki ~1. anan istfp tuthlap körgen." I. is!!. 1. K~: "Sans po/badlm safiay pu KO Îyu:?ev (Onun bir koltuguoa insan Z küst ernefi / -Mo/at iskf ho/ga atei?iai ö~ dereceyi sokmus. sen, tuämcnm:" M. Balnov (Mücadele r~çe ki p be krr us.) b.Kürek eekmek. edemedim bütün bu güçlerle I Çetik lLSuyu çe kere k almak. kürek elimee tutarak.) 2. Kürek, kayrk, sandal küregi: "/skfzrn k/menffi is- (m.} Dinlemek, duymak: "Utmstï alllyan teen1n, a/nlOda u/ugïärëiiil R!rde pfr sarindag l suga tüzlrfp Ie na iscen. j , V. Kobyakov (xursunra meûnenmmuxsnsn." i. Kotyusev vurulmaYI, daha önce sadece bu(Kûreqini kaYlgm ba{ li!n hit zarnna, yüklerinden duymue.) ispeske bazen ÖbÜr yaOlna acele elmeden ~f") '-J çoohtaba, t;:itTbesti pûebe . Ata s öindirrni:? } zü (Dinlemeyene konusma, kesme- Iski 1. lçki. 2. lçkicilik . rskee ki r parqan yeni bneme.) sös Ispe SS6z içkicilige dUi?mÜi? diniem.ez. iste ~ duyar duymaz. I skilIg s. lçkili. (l.) 1. D ui?u " "k , erken d' haytilaas IS·d 1iä5 er duymak. tabl.. s •I§"'" - k'" I I ogmw~ .2 Ek d;<, h IS- ses uyma . SOS Ispes SOZ 1. .. d' I . van. . r en o~m L;!;i ayvan 10 emez. .' " _ yarusu postu. plZO Tsklligln defi . ~ tekr. A~.I I , zeka!.-?llInç: A~d~~IQ, idTlgen tu l up bIJzag! poslundan aOl /a korg ende, Is-hut çog,I/. V. yapllan kap, l orba. Kobyakov (Aydo'nun onu gbrünce b~i kayboluyor.)
,,'·' 1
!,
~
- 228 -
, TskTlïk
ist
l ',
.~ Ts kiITk
:.I
(lt.) Köpeqin bastlgl yerde kalart pençe lzt.
Iskln bk. is kTt{I .)
c-; ! .1') /v
v is kinffi Inegio mernesinde katan sül.
;skTndilTg s. Memesi nde süt clan (ioek) tsklr1. Bildirmek. üê n etmek : uOlgen kJ~l ~ö~g!JJ e / Ööd! sçtp.. isklrçe: I «Oske IS pls pTr çtme / Oóre polip POsPDsha / Öfïp, homdaa kTrgence I f5!! S sagls tutpasha. ~,M . Kokov (Olen ki:?i cesecnre I Odü actyrp duyuruyor: 'BüYt dÜk btz aym yerd e / Dost etarak bir irimize I Ölüp me· ~ zara girene kadar I K ötü niye! besremeden.) 2. Haber Vê'mfe( "Oria surgan suriina Qhsamp min n~ndlrgam, Qloh kün~abama Örinmioeij iskTrgem." M. Kokov (Dogru sorduqu soruya I Sevgiyle ben cev ap verdim I ~r /)L'fi'fS1olr!i babama / ~.utI U I l! aber vërdim.)
-
is kTrig Bül!en, teblig, bildiri. iskTrim bk. iskindi iskit (1.) 1. Kurt veya köpeqln e:;;tigi ves. aday iskit tartça köpek yeri eseuyo r. 2. Kordesen. ürtiker .. i skit (1I.) bot. Çaka l erigi : "Anderü panp, suncen. har üstünce kömes çu panp, iskrt agazma iîïn peren." M. Çebodayev . (Devrilip, fidancrk, kar üetünoe biraz vuvartamo çakal erigi agaelna takrldt.) i skit çi ste gi çaka l erigi yemisi. rsxcpeermvs Yer alti zenginl igi. Sanat: "Ti/ ekeyni, min iskusstvo sagmçam, Vanya, iskusstvo s!!l9 amçiTap halar. "V. Sulbayeva (DünyaYI d Q ü,J!.9rum Vanya, a~ sanat ku am .) ispanets Ispanyol. is· pay lekr. Zenginlik, servet , bolluk: "Aa/datiar, mmdagl çirnïfi, sugmn is- pa YlOa fjar ileede nimefer pilïp afgan Fedor Pa""vlöviç pu apsahtan," N. Domojakov (Köy hakklnda, bu-
-._
hün
-
radaki topraöm, suyun zenginligi h~ çok seyler ögrenmi:;; Fedor Pavovlç bu lhüyardan.) I spelçik (dag keçisinin) Baeak kemigi ~i. aû i spelçïgi , u lug im nime, ~a sürtçen., baeak kemigi iligi y~ sürüren guçlu ilàçnr. ispes s. Söz dinlemez. lspeske I -":--ç oohtaba, çitibesti pTlebe. Atas ö- ) zü (Dinlerneyene konuerna. kesmeyeceq! biieme.) isP.!!!!nie Smav, teerübe, imlihan. ispik (I.) 1. Masa. pense. 2. Ountnz. kirpiktT çulcafi Ispfk kirpik alma crmbrzr. i spik (11.) Çcc uk bir yast m oolourcuqunuca saç kesme toyu . ispolkom lera komitesi: «Noga sin isp o/komzar harahsmçazln ? Partiya püün aar/asta nimes, üfgüzJn çldfr salgan. "V, Sulbeyeva (Niçin sen iera komitesine qöz diktin? Parti bugün kans rruyor. ülküsünü yitirdi.) lspolnltel ' lcra eden, yerine geliren. 1$·5a gls tekr. Akll fikir, akf us: "fs-sag lzl tay~aIJP, çirde tOni pazma pürgef pa an mmenJ çomren anan na pazoh çoon putha haphlap pat{;an. " V. Kobyakov (Akliï'ikd bozulyp, yerde elbisesi basma çeçrnts seyi Çoturah sonra yine kalm butfarmdan kapmaya basrarr us .) is· sagls tan as-akhm yitirmek: «Of issaglstan ssçe , I/gapt/{, aa/aan tlgden-mmnan slybastlt{;lapça . köö/c e afdi çcomerçtspçe" 1. Kotvueev (0, akhru yil iriyor, aglarr us . oöfunu suresmoen burasmdan slvaz llyor. sakince les selli ederek konu:;;uyor,) i ssirek s. I:;; sever , i:;;ten ho:;;lanan. i~vatel' Ara:;;tlrlcl, ara:;;t lrma uzmam. is t· Dinlemek, i:;;ilmek: "A ydo, istJp, köglske allmp a/(jan." V. Kobyakov (AY~ onu dinteyip akllnda tulmu:?)
'1
l
J
I
- 229 -
iste
lste- 1. Yapm ak, imal etmek. 2 . (deri) Sep ilemek, isternek: " Tigl oYlhta örekenlmnefi hf1da ~ . isfecefimfs. " N. Nerblsev (Su çukurda ka~a birlikte deri i~learK.) Iste- Izlemek, takip etmek , izinden gitmek.
t:!!!P
lsteg lzlerne, taklp. peelnoen gitme . lstegçl Izleyen, takip eden. lstet- (deri) lerenmek. imal edilmek. rsten- (I.) (deri) lsjenrnek, sepilenmek . ? lsten- (11.) 1. Sakinlesmek. 2. -- A h ~ma k , baqlanrnak: "Toraymti daa çon{JI plree çtrae ibtne çitkelekke 1 uzn parbas kir-iti OÇI, in irke ösken 001 poigan , çirdeÇadIP, ol hacan daa istenmes~ A. çerpakov (Toray' m da yolu bir yerde kesilmeden evine utasmau, en küs.ük, en sevgili büyüyen ogul idi, baska yerde ya!1aY l ~i r zaman ensm ez.) -reten - I~ sahib i olmak, çatrsmak: "Jrtennefi ete, astap I lirge teere Tstencen." P. $tlga!1ev '\'S8bahtan baelayarak actkip I Aksama kadar
Pllsna
çansrr us.)
-
lstençi lsçi: "Hakasiya aar/apça P.!2X mirdegf ïstençuemen neae Siniti çrfon çentïm." M. - Ar!1anov (Hä!
. -mak.
Tstendir- Çanstumak. i Siëili'S- (birlikie) Çahsmak. istenis Çahs rna. i ~: "Anda, Tsteniste, allp 0 011 Amfi s.!!..t?an3!- la t~a. " I. Kctyusev (Orada, I~ alp oglan I Onun sayesinde çal l ~ llI~o r. ) i stenistig
s. lsu, I ~ i olan.
T;;. !!! Izleme , takip. Istes- Yardimlasarak izlemek. takip etmek: "Nimee ki/gezifi peer? N..~ sin minf ïstes çörçezïfi? Tayka." V. Sulbeyeva (Niçin geldin bu raya? Niçin beni izliyor sun? Tayka.)
TstTITg
istet- (deriyi) lsfetmek, mamul hále getirtmek .
Istet- Izletm ek, lakip etlirmek. Iste:zlglzieme . rstt 1. lç, içi. tl.i.r ar un rstrnoe evin içinde. stol istinde masada. 2. Karm. rstl~n iskernbe. i~JI-harmOig ~e i$~be ÇO~SI. rstt çoh krskanç . isti conten- jesk anmak. haset etmek
islig 1. Gazel. Köygen cttr û
ç.!lli i ~,
h!ys"8 kiziniii ÇOOgl h!!!!.S.. Atas özû {Yana n atesm SI~1 gOzel, ak.!l!!. kismin ko ousma sr ilginç. 2. KJ.!!!§.lJlliJ. uygun. 3. Aahat, huzurlu: "fstlg uzufia r, tri dee pilb ezer IJkl hos mntiim hO!!....fl}~a .9i!!fa." M. Ktlçlçekov (Ha hat uyuyunuz dil bitmesem de I Çiltem eurnde d..!!DJ.yor.) 4. Varhklr. zengin, verimli, bereke tü: "Madlf sugmn h..~~ I Mafinay afic/ çurt'HtiJ.nI Mafia t, Îstrg taygada I Maraç/ of tustacafi. " P. $tl gaij;ev (M3d'i'ri'rmagmln klYlslnda / Mannay ever yas armrs /Güzel, verimli ormar1da I Tü'Z1aI
lstll- lsitilmek, duyu\mak: "Pana anrfi soonca s/{)ara hQilf..a. isutçe, "Pananrn ünl." V. Sulbalev a (Pana onun ar kaamoen çrkrycr . Pana'mn sesr i§iffiiYOiT istildir- Duyu rmak. istildire zf. Duyu lacak seknoe. yûksek " Il~ tstitatre sesle: sunrenunsnen: - Ilya pabamfi TrlfinerT sttt pardl!." A. Kcz uqasev (Birisi duyulacak seknde m-!J1!Q2.nml§ : 'llya babarun lnnfer! ç lkt l.) istilig s. Gems : "A/lig TstTffg hudaylardan I Haziin sunmp pazJlgan." M. Balnov (Merha mel i qents tannlardan / Saqhk dile yip yalvarrrus.) "Klanyacaglm, sin hudayzlfi, al/lg TstTffg, kizee acmeah. n V. $ uJbayeva
- 230 -
rstnrs
(Ktanyacrq.m, sen tannstn, geni§, rahal , insana acrvan.) Ieture- lsitilmek: "Zoy ka tsiïnir polza, andag tab/star ibJre köp istJlisçe, oterm istip , irJk perçen.': N. Domojakov (Zoyka dintediqinde, öyle sesfer etratta çok lsitltiyor, onlan duyunca caru s lkl lml~ .) istindegi s. lç, içe ail istindegi aanqlar iç hastahklan. istlndegi poli tika lç politika. istk usstvo Sanal , ustahk, maharet. istoçnik Kaynak, memba. isto pnik Kalcriterci, kalcriter ocakçrs t. istoriçe skay s. Tarih t. is tori k Tarihçi. Istor iya Farih. is trebi tel ' Yok eden , tahrip eden. it 1. v ücut. vücudun eli: "Amn pray idi pus fa oshas polgan. " V. Kobyakov (Onun bülün vûcudu buz gibi 01mus.) 2. Et: " TYrTg jttj kize tartpaean. " V. Sulbeyeva (Diri el çekip kesilmez.) An g itteii empaen, argaasnaii logls pü tpeen . Atasözü (Zaytf ellen yag çrkrnaz, tembelle i§ olmaz.) ças it taze et. hoy idT koyun etl. liQsh a.. idi çomuz eli. at idi al etr. talÎah idi I~. aba idi ayr eti. ~ it k! ~ma. i ~ zayrf çelimsiz. hl zil it krrrmz t el. it kombinadl el
ÜS)
kombin est
..., ~,...
1)., ''I '
TtkJs
daa çoh idibizer çl/i polça." V. Kö'5'Yakov (Kendi yüreginde Yakm't hemen yok eoer gibi oluyor.) geroy If:'I:mh ramanla§l lrmak. haal ag Itadrm atm ak. h~ it· uzak tutmak yaklasttrmamak. alça aSïï. yanhs yapmak. protokol it- protokol vapmak. Çl lll g lt· toplann yapmak. h~yd a r lttlfi? ne yap tm? 2. Bir ~eyi yapmak isl emek anlarnmda yardirnor fiil olarak kunam!rr: "ç comenerqe nken, çe trlT aylanmaan, üni aee smpeen." A. Çerpakov (Konusm ak tstemrs, fakat dili t!2fl memi§, sesi de çrkmaml§.)"Kazak, adm evtenoirs taftip, eeebaerçe itçetkende, pazoh arglzl, hathlflp ets, tmtnsnsn." N. Tyukptyekov (Rus 'Kazak' aMI çe-
kip döndürerek ventoen vurmak isterken. arkaoas, gülerek kaçml§.)"çe çootne, nime çooh tir(;a itkezifi." V. Sulbayeva (Haydi konus. ne xon usme k rstlyors an.) It 1. Köpe k. 2. mee. Kurt. it Jllliazi aday ) perb es. Atasözü (Kurt yavrusu kÖpek oimaz.) it taban köpoölu. 11 purun Yaban gülü meyvesi, itb'üii1u, ku:;;burnu: "ft pu run çevm smeten hadie isk ende, tir s/gara ssbnçe.: N. Domojakov (Kusbumu çayma kaymak katrp rçlnce . Ier çrkryor.) it tl 9.lW yaban gülü (çalls l). it ayah köpek yalagl. nïskrn Ürtiker. krs. iskit
it- Etmek, yapmak: l "Ami'i çurtazmdag/ "",-(aar künnemT @is idibizerfne ot kizJ It- ttmek, dürlmek: "AbiS, tura oeno, otsrm purm/armai'i pulufia .,. pons pirgidek oshas potsunr." V. TdTbisken." A. Kuzuçaeev (Papaz, Kobyakov (Onun hayatmdaki zor kalkarak , onran önlennden k öseye günleri kolaïla§tlrmaya 0 ki§i yesII m i ~ . ) - "dim edecek gibi.) Kiptl gnl çalaas , ider, altlgnl çazag ider. Atasözc 1 ita lyanets [talyan. i ll9!;!! bot. Yaban gülü meyvesi . (Elbiseliyi çlplak eder, atllYI yaya itkek~sa shah tekr..Kötü ruh, insani kölü edeL) toy it- §ölen, dügün etmek. lüge ilen durtu. tahta it· köprü yapmak. hatap it· ( itkis (I.) Çall. tekrarlamak. tamah il- yemek itkis (11.) Kürek, kar veya çöpleri toplayapmak . ç oh Ityok etmek: maya yarayan kürek. "Poz lmn çüreginde Yakmm s!:~~
I
-, 1
itog
ilencïk
I~ Toplam, yekun, bnanco. netice. itpek sago EJsroek. kr~ . Î~. Itse zf. Yoksa, veya: ~/tse, min am us bukvaa IZIblzarclhpm.· V. :?ulbayeva (Ben oIsam ona birkaç sanr yaztp gönderirdim.rltse, min çahaya{jl çoh çahayahtançathan çahayahpm .· V. Sulbayeva (Veya, ben çiçegi olmayan çiçekrenen çiçeQim.) .... ltten- S j~manlamak. .~rttIg s. 1. Elli: - Tïrfg ~ ittig poIcan.·V. .. $ulbayeva (Canll vücut . etli olur.) 2. $i!jman, etine dolgüilfnsan. Ittrr- D_O,!!O![lek, ittirmek. ttn r- Etnrmek, yapurmak. tura ttttr- ev yepnrmac ~ Amoh ïltiréif:ister agaa,- çoYlfhoso nnengen ÇQQ!:! kTzi. - N. Domojakov (Hemen !jimdi yaptmnz ona. yartaklàiläräk seslenmi!j i[Lki!jL) lerarhlya H iyera~ . ierogrif Hiyeroglil. iyod Iyol. / iyui' Temmuz. "
,
Ylpranma k: " Tomnm alm-kist; pi/dis çoh pola izeJ pa~an. · V. Kobyakov ( Elbisesi, tersi düzû bilinmeyecek
seknde y'pranml~ .) , r lzelig s. Tahrip olmu!i . Ylk,'ml!i. t reemerk 1. Kese, para kesesr. 2. AVCl - - çantasl. 3. Mücevher kutusu. 4. In boocuk . 5. trcr , lze ü- Usanmak, brkmak: "Hap /rindi Toii ooI!J' at üsrtJnde ueömes, çalai'imas tsstenmin od/ffathanm ~." N. Oomojakov (Hapm'm Ton oglunu n at üetünoe usaome dan brkmaden dinlenmeksjzin oturduQunu anlamIJ.) izen 1. Sa~hkh , saqtam, hayatta: • Pabam Q!.§l paf{)an, Teem am daa uen.: V. Kob yakov (Babam öldO, annem hälä saQllkli.) 2. Se1am: "lsen sagaa . çaflh künnifl SUZI / ~'2!s sagaa . 'ÇUi1~~11Î tIm.· M. Kllçiçekov (Setám sane. P.8r1ak gOn 1!jIQl I Te!jekkürler sana, htlla1ln trm.) izen p oiza m sagllg lm yennee olursa. Izen mlndû saglrkia! sagllIJ -- -- • , V eektal I ~_en p i r-se!äm vermek "ç e :,.I ~yu n ' Hazira n. .I... . i~ .", " puduq)1 kizT, AyOOm kur tablsnan J teetrater Seçmen. <.J""(~ Ü ' ) k6ksebizer omma, agäa hlmstlg J',.-' lee- (I.) Esnemek : "Kiçicek hara sl raylig I izen pl rgen. " V . Kobyakov (Fakat az iren, _izep ala, siligibisçe.- N. önce ki k i~l , Aydo'yu gür sesle azarTyukpiyekov (Küçücük kara yüzlü ternek yertn e, ona steek bir seläm vermts.) 3. Merhaba, selámf: "tlara erkek, esneyere k silkeliyor.) ;) lze- (11 ,) Y' kmak, tahrip etmek. talaYJ..-i!§![lL _ ( _..!:!!!!!! '!!!!~ ize Ünl. Oyle , evet. häKastar'l / Hara talay, sagaa izen." S. kacn sev (Kara Deniz , seläm! I iz eeçi Alkolik. kr'i. Içeeçl i zeep Cep. nan Izeep yan ceo. tös Ka-a g~~U Hakas'tan I Kara Derüz '1: izeebi iç cep. ~ sana se mi) IzeeptTg s. Cepli. Tzen; (I.) Inat etmek. direnmek, dinle3'> Izeg (1.) Esneme. ~ memek. ,, :.. Izeg (11.) Yrkma, tahrlp etme. Ize n- (11 .) Beklemek, ummak, güvenmek: : - "Agaa lzençetkennerin sisçetken. lzet - 1. Çökmek, y,k,lmak, harap olmak; ~Semennln kiçicek ~I t~ A...Sl..-~'i . KoIYtJ'ieV (Ona güvendiklerini ~~ pargan. amlÎ ommda çitire sezmi!j.) i!e n g~n .ta g~~k S Q.h k6ybeen turunnar la pulazlp çal hfap poiç aii . Alasözü (Güven ilen dagda paza çaflml izeJ pa rgan sool kÖr;n geyik oimaz .) Iu..f{).~n~ - V,. Kobyakov (Semen'in i zencl lki kez i'i1enmi!j (deri.)
~~~U~~~in~~ I~ûtû~ne y;;:::'m~
odun lar tütüyor ve yanSI çökmO'i ~ görünlJyordu.) 2. Eskimek,
>:'''
i~encik
Inalçl , direngen. i zencik at inal -
Çl al.
- 232 -
Jzendrr iZ~.
Güvendirmek, inandrrmak.
umut vermek.
i~~iie Üzengi: "venn, tïzïn Izmnrp' ikr Tzenee tur ki/gen." V. Kobyakov (Yakm, dizinden rsrrnp, iki üzengi üzerine kalkrrus.) - -
Tzeiielfg s. Üzengili. i zenelfg haû aa ath --araba. -i~- (birbirine) Güvenme k, inanmak.
i zenis Güven: "Traktor ki/erTnen, kirek sanay JwbuL pargan, Ko/hoztafi sttmen kiziJernTfi hayzllart nerane krrgenner, kolhozha Izenrs aylangiln. " M. Kokov (Traktörün ~{ ' geTriïësiyle h&r !]ey degl!]ml!], kolhozoan çrkanlann baztlan geri girmi!], kolhoza güven gèïmr;~) - i zenistTg s. Güve nilir, itimat sä'hibi. i~s s. aüvennmez. izen· mindTles- Set êmfaçrna k, iz~- Selá mla mak.
.. ?
-
I ~er Selá mlar! Merhabalar! lzennes- Setàmtaemak: "Aday pa/azl Hem Husnafi / Pos plJgenrnce izennesçebls." M. Ktlçiçekov (Köpek yavrusu Kara xus'la J Kendi biJdigimizce selamla$ lyoruz .) izennesti'r- Selàm vercnrmek, seràmratmak. i~M e rha ba !
izep 1. Hesap 2. Aki!, fikir, oüsünce. 3. Sayl. Izebi ço h ma l saYISIZ maf. i zep Cep: " /zeblnen a~s ho/ pladl slgargan ." A. Çerpakov (Cebinden bembeyaz mendil ç.karmrs.) izepçi Artlatter. mmenn izep çi Ie kfzi pi ledir masa! anratmayr sadece anlancuar bilir. izepte; Ptán yapmak , hesapiamak . izer Eyer: "Soonzar izerdegi krzi körTnlbisken." F. Burnakov (Arkasmdan eyer üzerindeki ki!]i görün· mÜ$.) izer h!l1Tl
-
1,1
(Aydo, eyer kasma tutunup, öne lzer 0 YI ever çukuru: " Kinetrn izer oyman azml parganm na sizingen." N. Domojakov (Aniden eyer çukurundan ayn ldlg ml sezrne.) izer çoh eyersiz. d~ oturmus .)
Jzer su g tçme suyu. Mün er atha hu m ~
-
a!!Ra, izer suga han urbe. Atesözü (Binek atma kum yükleme, içme suyuna kan d6kme.) - I~ zf. Arka arkaya, pes pese. Izeristire zf. Birbiri aroma, srrayla: ---:<Pastagl partadan izeneare sunp pas/aan. " A. «uzuçasev (Bastaki stradan lunaren sormaya bastarrus .)
Izerl e- Eyerlemek: "I s/lg eam izerlep / Imnegcilernï cesteen. " P. ~t lga!]ev (Güzel atrru eyerleylp I Doktorlara rehberlik etmrs.) izerlig s. Eyerli: "Irrg vagonmg paravoz Izerrrg eaim çili, ün saca." S. k adrsev (Elli vagonlu lokomotif I Eyerli anm gibi kisniyor.] teert- Arkasindan çekmek , peeinden götürmek. izerti ne zf. Arka arkaya, birbiri eromca: -~. "Trgek hastar, öönean tzenïne, Çoba/sar toozaoee çoon-çeennen wgannasçathannar." N. Domojakov (Erkek kazlar, arkadastanrun pesinden Çoba t rrmaqma dogru bitmez lükenmez vaklamavla paytak paytak yûrûmûsler.] i~ iz a m , dOzen, srra. Jzes Ümit. i zes çoh ümilsiz ol Izes çoh a(JIrÇfl ümilsiz bastahöa yaketan-
mrs. s.
Emniyetli, güvenilir: "çonven çörçe, Aydomn izestlg arglzl." V. Kobyako (Çoturah, yazlda geziyor , Aydo'nun güvenilir arkada!]l.) i zi- 1. ISlnmak. ügre izipçe çorba Ismlyor. 2. Ale!]i yükselmek: " Tafiari izesUg
çenae
- 233<"1 , Z.
iziçoh
izirtki
~
~ Oalga kaba rme . izine kte- Dalgaland lrmak . çaikatandrrmak.
tusta pabammfl idi ugaa tin TzTbfsken. " V. Kobyakov (Tan vaktt babam m atesr çok fazla yOksek:li.) edi izipç e atesr yükseuycr.
izine kte l- Oalga lanmak. ka ba rmak.
Iziçoh zf. Hahals rz. iziç oh ochn p afga m rabatsrz bir eeknoe oturdum.
Izinektelis- Oalgalanmak , dalga klYlya v~k.
ta lay s a lgahtan iz!!!..e:ktelis tu rç a la r den izin da lga-
lzig 1. S teak: -/zJg tlnlsnan ikl tanaa I K6mes tee ço/dan mye paspinça I S iberlep smçe tag stmns I Tórr
tan kl Ylya vuruycrtar.
Izi r. Esrimek. sertos oIrnak, Izi rgence is:e5riyinceye kadar içmek~
aZa{}m pi, fine paZlp ." M. Kilçiçekov (Slea k retesre iki burun I Çok da yoldan d.san basrmyor I Düzgünce çlklp da9 srrtma I DOrt ayag lnl denk basarak.) iz ige slda~ sieaga ca yana rmyor. 2. Steak. i zi g çay gl steak yaz. 3. Steak. izi g çay srcak çay. kiçig izTg ku: MaYls (aYI). ulu g izTg Haziran.
Tzi r- lÇirmek : " Ol a.E!-da honçlhtanblsM il~ izJriblskenl... " V. 'ratarova (0 srraoa komsutanrnum çok ietmeie nnoen...) I~ Çekirdek içi, ceviz içi. izTrek Deri i ~lemek için kuUamlan agaç ., so pa. \s -1\1.-
saz.
izi gle- Sicaklasmak. rsmma k: -Hlzara pes TzTglepçe / Hm l(J Ç//,g çaYldlp . M A. Topanov (Klzanp soba rsmvor I G ûzel stca khk yayarak.) izi k (i zTk) Kapt; - /zfktïfl sol sarinda tasnarl salgan soolda ulug çis çaynik pulazlp haynap turça . ~ v. Kobyakov (Kapmm sol yamnoa t a~la yaprtan oca kta bûyûk bakrr çayda nhk bunedesa rak kaymyor.) Icezi çabalnrü palazm alba, Tzigi ça balruû t ö-ïne cdnoa. Atas özü (Annesi kötûnûn krzim alma, kaprst köt ün ün bas kösesin e olurma.} izIgde, harga çlll, ahsr ü aspa . Atas öz ü (Kaptda , karga gibi agzlnl açma.) Izl k tudaar kapr kotu. lzi k tart- kapt çalmak. fzTk naagl kapt pervaZi. i zTkUg s. Kaplh, kaplsl olan. TzU. lçilmek.
i~.9! n~ Sicakhk hissetmek. ~irIges
Biraz
sertos. esnk: MAnItl
'>s izlrTges poJgam çQrfzinen pildisl!fJ.
M
V. Kobyakov (Dnun sernes 15fdUgu yü rüyü~ü nden anta~lhyo r.) izi rik ESr~sa rho~ : ~A mn izïrik çoohlaan liIï sürnügïp isutçe." V. Kobyakov (Onu n sarnes konusan
dili sürçüyor.) Ala saasnan aaldan sth polb inça , Izfrfk Ir ibin pilTnmTrlÇe . Atasözü (Ala seksa qan köyden çrkem ez. esnk er evini bil\c..:ó~~l,:) ~re t .;. l< Tzi rö rL 1. Yemisi çevreleyen yaprak. 2. Küpeyi çevrereyen yaprak. izTrö ii nig s. Etrafl yap rakra çevrm küpe. ---'
'?
_
izir1\ÏlÏg
- 234 -
izirkmg s. Alkollü. iz"irtkfl"ig ereäa alkollü içecek. -: izfs ~i~hiçme.
Izls- lçisrnek. izit- rsrtmek; " Harah çsn, $lfaym metiet - Izïaïp, ahça. " A. Çerpakov (G özya~I, yüzünü rsrtarakp akryor.) 1 i.!.!!l.!W a Hryanet. ihanet. izmen!Jlk Hatn.
izyum
lzobretatet' Mucil. ~zo l yat o r Ya.l.!!h!D, izolátör. Izolyal siy a Yalilma , izole etme. izvini t pol- Afiè'i'mek, bagl ~lam ak . izvyo st ka Kireçleme, badana lama. iZ~lIg $. Badan ah, kireçli. izvozçik 1. Arabacr, kupa araba crsr. 2. Payton. kupa arabast. izyum Kuru üzüm. ~
.J. I
jaket Ceket.
I I
jandarm Jandarma. jandarmeriya Jand arm a kuvvetleri. janr Tür, jam. jargon Argo . Ier-bus Anka «usu. Iarovnva Mangal jasmin bot. Yasemi n. jatka Orak maxinesi. [elatln 1. Jelat in. 2. Jelal in{den). [ere J61e, pene.
lereea Bez, gudde. leremyak Dem ir filizi. letudcçek Karmerk. jeludok Mide .
jemçug 1. lncr. 2. Incr tenest jemçujina Inci (ta nesi.) jeetvenscrk Tenekeci. jeton Jeton. jilet 1. Yele k. 2. Yelekle ilgili . iilet izebJ yelek cebi. jimolost' bot. Har urneli. jiraf zool. Zürafa. [ivopisets Ressam. [rmh Kûspe, posa. jneyka Orak ma kines i. jogJirovat' pol. Hokka bazhk etme k jonglyor Hokkabaz, sihirbaz. jrebiy xura jrets Papaz. rahip. jritsa Aahibe. jurnal 1. Dergi. 2. De rgiyle ilgili. jurnalist Gaz eteci. Iurnanstka Bayan gazetecl. jyuri .Jûri.
i
•
-Kkabaçok bot. Kabak . kabak Meyhane. kaban zool. Yaban oom uzu. kabardinets Kaha rdah, Kabard in. kabel' te k. Kablo. kabtna Kabine, kabin, loca.
,.~ ""
é")
\
-e
kabinet 1. Oda, kabin, oüs: "Apçay, ~ saztn oyda tastabIZIp, kabinetten ~ slh Ç5rfbTsken. " G. Topanov (Apçay, saçrm arkay a atrp, ofisten yürüyüp çl ktl .) trs imnec$fi kabinet di ~
d2!S!2!:!!muayenenanest m instrlerniii kab inedl bakanla r kurulu. 2. Ofisfe ilgili. kab inet ljkafl a/is celabt. k~a [ka Sallanan koltuk. k.!!~rlB - Sallarnak. kaçestvennay s.
Kalileli,
nitelikli,
kaçestvennay sneue nitelik li ana-
uz.
kaçestvo Kalite. nitelik. toglslln kaçeetvcsr çahsr isin kalilesi iyi. kaçestvcnä s. xanten, nile likli . kadr sinem. Kare, resim . kadn Kadro, perso net. kadril' Kadril (oyu nu). kadrlar xaoro, pe rsone l. keerterm t ~l kadro h~ak . kadrovay ask. x aoroiu . da imi. kadrovay ofitser muvazzah subay. kafe Kale, kahvehane. kaledra Kûrsû , bölüm. k;ftanK~ kakao Kakao . kaktus Kaktüs. k~esapla.rna k ,
hesap etmek. kal'kulyator Heeap memuru. kal'kulyatsiya Hesapla rna, hesap etme.
kal 's o n lç çamasm, don . kal'ts iy kim. Kalsiyum. kalança Kule. kajdcvsuc Amba r memuru. kalender' Takv im . kalendarhq s. Takvime bagl l, ta kvimsel. kalendarhq çrr takvim yrh. kalendarhg plan yrlhk plán. kalibr Kalibre, çap. ka librhg s. KalM i. ~ kalibrllg tiri'g bQr..ük kalibre li sûäh. kal iy kim. Potasyum . kaliyhg s. kim. Potasyumlu. kalligrafiya Güzel yazt san atr, kaligrafi. kalligrafiyahg s. Güzel yezrft. kalligrafiyahg poçerk güzel yazr. katortter Kalor tter. kalorimetr Kalori metre. kaloriya Katort . kalorJyal lg s. Kalc rtli. karosa aalos. ayak lästigi. kamçat zool. 1. xu nouz. 2. k unouzra --;lgili. hara kamçat pörlk kara kunduz oostuncan börk. kamensçlk Duvarcr. kamera 1. Oda . huc re. 2 . Kamera. bagaj sa lcajl kamera emanet ye ri. h~ kamereer hiM?;s~bane heerest t utbol kerneren u oltopunun tç lásli gi. kamernay mÜz. Oda . kamernay muzrka oda müzigi . karntara Käfu r. kampan iya Kampanya. kamzol Bir t ür yefe k kanal Kanal : ''Adm tölden tölge kanal aparar." I. Ka ocm asev (Adrn nesi!den nesne kana! olur.) kanalizatsiya 1. k anauzasyon. 2. Kananzasvonta ilgili. kanalizatsiya trubazr «anauzasvcn borusu. kana reyka Kanarya.
i
•
-Kkabaçok bot. Kabak . kabak Meyhane. kaban zool. Yaban oom uzu. kabardinets Kaha rdah, Kabard in. kabel' te k. Kablo. kabtna Kabine, kabin, loca.
,.~ ""
é")
\
-e
kabinet 1. Oda, kabin, oüs: "Apçay, ~ saztn oyda tastabIZIp, kabinetten ~ slh Ç5rfbTsken. " G. Topanov (Apçay, saçrm arkay a atrp, ofisten yürüyüp çl ktl .) trs imnec$fi kabinet di ~
d2!S!2!:!!muayenenanest m instrlerniii kab inedl bakanla r kurulu. 2. Ofisfe ilgili. kab inet ljkafl a/is celabt. k~a [ka Sallanan koltuk. k.!!~rlB - Sallarnak. kaçestvennay s.
Kalileli,
nitelikli,
kaçestvennay sneue nitelik li ana-
uz.
kaçestvo Kalite. nitelik. toglslln kaçeetvcsr çahsr isin kalilesi iyi. kaçestvcnä s. xanten, nile likli . kadr sinem. Kare, resim . kadn Kadro, perso net. kadril' Kadril (oyu nu). kadrlar xaoro, pe rsone l. keerterm t ~l kadro h~ak . kadrovay ask. x aoroiu . da imi. kadrovay ofitser muvazzah subay. kafe Kale, kahvehane. kaledra Kûrsû , bölüm. k;ftanK~ kakao Kakao . kaktus Kaktüs. k~esapla.rna k ,
hesap etmek. kal'kulyator Heeap memuru. kal'kulyatsiya Hesapla rna, hesap etme.
kal 's o n lç çamasm, don . kal'ts iy kim. Kalsiyum. kalança Kule. kajdcvsuc Amba r memuru. kalender' Takv im . kalendarhq s. Takvime bagl l, ta kvimsel. kalendarhq çrr takvim yrh. kalendarhg plan yrlhk plán. kalibr Kalibre, çap. ka librhg s. KalM i. ~ kalibrllg tiri'g bQr..ük kalibre li sûäh. kal iy kim. Potasyum . kaliyhg s. kim. Potasyumlu. kalligrafiya Güzel yazt san atr, kaligrafi. kalligrafiyahg s. Güzel yezrft. kalligrafiyahg poçerk güzel yazr. katortter Kalor tter. kalorimetr Kalori metre. kaloriya Katort . kalorJyal lg s. Kalc rtli. karosa aalos. ayak lästigi. kamçat zool. 1. xu nouz. 2. k unouzra --;lgili. hara kamçat pörlk kara kunduz oostuncan börk. kamensçlk Duvarcr. kamera 1. Oda . huc re. 2 . Kamera. bagaj sa lcajl kamera emanet ye ri. h~ kamereer hiM?;s~bane heerest t utbol kerneren u oltopunun tç lásli gi. kamernay mÜz. Oda . kamernay muzrka oda müzigi . karntara Käfu r. kampan iya Kampanya. kamzol Bir t ür yefe k kanal Kanal : ''Adm tölden tölge kanal aparar." I. Ka ocm asev (Adrn nesi!den nesne kana! olur.) kanalizatsiya 1. k anauzasyon. 2. Kananzasvonta ilgili. kanalizatsiya trubazr «anauzasvcn borusu. kana reyka Kanarya.
/ ~ Halat, urgan .
kanava Hendek, su yolu. k~la klz. Tah takurusu. tahtabil i. kandidat Aday. deputatha kandidat milletvekili aoayr. filologiçeskay naukalar kan d id adl filoloji bilimleri uzmanlik ada yr.
kand id at skay
s.
Adayla
ilgili.
kandidatskay mi nimum yelerlik smavr. kandidatura Adayll k. kandidatura 51gar. aday göslennek.
kanif~Kalalon.
kanikul Tatlr. kanona da ask. Top atesr , top atmu.
kantata muz. xantat. kantsely ariya Katern, katern ocasr. • kanun Arife . kanva Kanav içe. kap illyar anat. Kllca l damar. kapital Kapital, sermaye. prom.,lennay kapital sanayr sermayesi. aylancafl kapital göner se rmaye.
kapital etrenatan kapltalist ûlkeler.
-{~
•
/
- 238 -
kaoat
kapital'na y s. ~I. ~a . lems !. kapital'nay .~ t2,mel Î!i. kapitalist Kapitalist. kapitalistiçeskay Kapitalist. K'!E.!t alisti çeskay st roy kapitalist ~ kapitalizatsiy a Sermayeye çevirme, serrna ye yapma . kapJiaJlzlrovat ' pol- Serma ye yapmak. kapltallzm KapitaJizm. keetten 1. k apten. 2. YÜzbaJ;;1. 3. v üzbas tvla ilgili. kapitullrovat' po l- 'resnm olmak. kapitulyant 'r esum olan, ace . kapltulyatsiya 'resnm (olma ). kapot 1. (molor lu araçta ) Kaput. 2. Kthl r kapag l. kapsuia Kapsül. kap s yu l' ask. Kapsül. kap usta bot. 1. l ähana: ~Sin nime
tl!!gan, am çipçezin, a magaa kapusta kirek. · N. Tlnikov (Sen neyi
kar1ik
seviyorsan onu yiyorsun , takat bana tàhana gere k.) 2. lähanayta i1gjli. kapusta p ürttänana yapralll. kapustall g s. lahana(h.) kapus tallg re làhana çomasr. ü
kapyu ~on
xapüeon. ba~hk .
kar'er Ocak, ta~ ocag r. kar'er a Kariyer , yükselme: ~50 çasha ~ parÇanda . karyera itpinçeler." V. $ulbayeva (Elli ya~ l ' na yakla~.!JlCa kariyer yaptl rrmyorfar .) kar'erist Karyenst, mev ki dûskûnû. karakalpak Karaka lpak . karakalpak nu Karakalpakça. karakul' 1. Aslragan. 2. Astragan kOrkO. karamel' Karamelà
"Q!1. holman karanda~ sataalarlmn arazma ~stme. allJan. A. Ku zuga~ev (Sag e In," permaktenrun arasm a kursun katern s lkr~l lrm l~ .) karanUn Karanli na. karat Krrat. ka rat el 'nay s Tenkil. karatel'nay otryad tenkil müfrez esi. karand a~ Kursun katem: B
karaul ~~.~. karavan k erven. kafile: "Naa talayçp karavannar parça/ar. J. Kapçrqasev (Yeni de nize ketvanlar gidiyor.) kar avay Somun H
karbolka Fenol. karb o lovo y k is lota as!t karbonk. kardJnat Kardin al. kare l Karely ah. kare lke Karelyali xadm ka re l'skay Karetyayla ilgili. karel'skay tri Karelya di li. karikatura Karik atûr. kar ikaturahg s. Karikatür(lû.) karikatu ri st Karikaturist karikatu rale- KarikalUr yap mak. karlp Gemi. karkas Karkas , rskete t. çerçeve.
.M!llk Cü~od~cu~
/
I J~:-.,>
karman
j -239-
karman ~ . tös kartnam iç eep. nan
-
ka rma nl yäri ceo. karman çazr eep
saatl. karnaval' Karnaval. karniz
';;-0-..:\ L ,J
Korni~.
kart 1. Kart , oyun kä?lIdl. kart ~ kart dagl tma k. 2. Iskambil. kart oyuu Iskambil oyun u.
karts
Harila.
geograflçeskay
cograf i harila. karteç' Misket , hartuç. kartel' Karte l. -
I ,
I•
karter
Tabla,
«o ïnaes
Sutaayeva (Size de ayna qerek. ve du~a resi mler asmak.) kartinallg s. Tablolu , resimli. kartlnahg qalereya resim galerisi. kartoçka Kart , fi§. kartoçkallg s. Hsll, kartn. kartogramma Kartog ram
I I
kesne Boyun atkrsr.
kata109 Katalog. k t
k K
~
.
eçe çrzrne . katestrota Musibet, belá, teláket. ketestrctenq s. Beláh, teer. kategoriya Kategori. kater Bot.
~mat. Katet, dth, kenar. katod fiz. Katot. me nfi kutup. katolik din. Kalolik. Kürek, kürek cezasr. Kau çuk . kauçu~tlg s. Kauçuk (lu) . kauçuktlg agas kauçuk agac i . kavaler Nisan sahibi . altm Cf!!!!§!JJï kavelen Atnn ~z ntsam sahibi. kavalerist ask. Süvart: "Samdar aga, c \ f.. turazartm slh kilrp - am sa/dat, \ kavalerist pohbssur noo prstrfi 001." F. Burnakov (Sarndar oeoe. evmden çucrus, - §imdi aske r, süvart olmus btztm 09Ian.) kavaleriya Süvari(ler). süvart kavetertya .al a kaz. süvar! h~u . k~n.a lip. Kal es , kales bOj lugu . kavtçka gr. "fima k rea reu. kavrçka - Wrg ls- l lrnà[ l§areti koymak. kaylc ·-··Rülünk, kusk ü. kayuta Kamara. kazah Kazak . Kaza krstanu. kazah tllf Kazak dili. kazak Kazak, Rus kazag l: ''Ancada hara s/rayl/g OfiS kazaktarma çahaan pirrbTsken." V. Kobyak ov slra da kara yüzlü Rus kazak larma hükmünü verrms .) kazarma ask. Krsta . kaaarmaëaqr s. esk. Kn;;ladak i. kazarrnadagt polojeni krsladaki
~~c.. t.-~ atorga ~~"""":~auçUk
res.m: "srrerge dee kirek. A stenederde cutineter I)!á. salarga. ' V.
kartlna
1 :;<
Karter.
karts
kaznaçey
karton Karton , karton kutu. rnukavva. kartoteka Fi%J taktrm, kartotek. ~ KaskeI. kartY.E.i.!lik Kumarbaz. k~sel ' AIII karinca. kaska Migier, kask. kassa Kasa, vezne. kassatsrya huk. Temyiz. kassatsiya ptr- temylze ve rmek . <"\ kassela Kasel: "Har/an salgan sumkazmafi kassela ~gl!!.P, sr51ga setce." V. Sulbeyeva (Karlanmls çantesmoan kaset çrkanp masaya koyuyor.) kassir Kasiyer. kessirea Bayan kasiyer. kestetyansa çamasrrcr kacnn. kastorka eez . Hint yagl. kastryulya 'rencere. c:;,<'t..,......... kese Bulamaç: "Samnahlafi ahsma ka$a 'suhça. " V. ~ibayeva (Kasrkta agzma bulamaç koyuyor.) '"--'--kasemir teks. Keernir kumas t.
carö
-
-
durum . kazaska Kazakrstann kadm . kazemat esk. Hücre, lek kistlik oda . kazn' ioam . kazna Hazine . kaznaçey Haztnedar. 2. Haztneyle ilgili.
- 240 ·
kazyonnay kazy onnay s. Devlete alt, devletle ilgili.
çekinen . kr~. keçe kte :-çekinmek, çekilmek, kendini geri çekmek . keçexten- ÇekiJmek, kendi kendim çekmek: "Ninee dee idi keçekfenze, ol tuineen situtos sarmm tohtatpinçathan." N. Domojakov (Ne kadar da öyle çekilse, k u ~eag l z çtnlayan sesin i tnttrmemts.j kee Kapris, naz, cnve. k';;;cil bk . keelig
s. Çekingen, ~Itencek -
keçek
I\.
k~g s. Kaprisli, nazh, cüveu.
k;;n 1. Çok güze l, sahane . 2. Güzel, iyi. keer bk. ker keerç i k Küçük aheap köprü. keerçikti / { ;/. ~g kisçeler köprüyü yaya geçi\ J-v yorlar . keerg en zool. Sedir kosu. keerik bk. kerçik keerk bk. körik (I.) keerke- Heyecanlanmak. keerkes Heyecan , cosku. lwerkestTg s. 1. Heyecan verici. 2. 11ginç. keer ketHeyecanlandrrmak, hayret vermek : "Pöziinde öörrrg çllt/stam/iJ çüreemnï keerkede tapsaan." M. Bainov (vükseqlnde bir sürü yrldrZin I Yûreqim i hevecantandrrarak sesrendl.)
\LOX
kees - (kam) Gezmek , seyahat elmek . ke estï r- {ka m I) Gezdirmek . k~i Gezgi" seyahat eden. keezi g (kam) Gezme , sevabet etme . keküük bk. kö ök
kem (I.) zm.
Kim:
"Sin
kemnffi
~hadarçazlfï? " V. Kobyak ov
(Sen kimin Yllklsln l onanyorsunv) adrf kern ad'i'1'li1"e? kemni kimi. kemnifi kimin. ke mner kimier. kemnef kimden. ke mge kime. ke m min kimim. kernzin sin kimsin
kfbel
sen . kemdfr kimdir. kern-de biri, herhangi biri: "Kern-de hanm nemen çaba kürep sa/81ga tvnur." A. Kuzuqasev (Birisi kam küreyip karla kapatmak istemis.] kern dee al herkes: "Kern dee pïlçe, rit haydag agas, Al1lh scs mmda kirek nimes." N. Tinikov (Herkes bilir I Akagaem nas u bir a öaç olduqunu I Faz ta s öze burda qe rek yok.) b) hiç a) herkesi. b) kimse. kemnf-de hlç kimseyi. kern (11 .) Örçü. elnr-k emr ç oh ölçüsüz . kem çet bk. kamçat kenguru zool. Kanguru . ke nü n Arife.
ker 1. Keslane renginde. ker saraa t kestane dorusu. 2. mee. Kurt. 3. mee. Ayl. kerbek bk. kirtpek kerbe n Ag kurutma askts t. kerbenge azrp hurut- askrya asrp kurutmak. kerik Küçük köprü. kerlkte- Köprüden geçmek . kerirn 1. Kol kemigi 2 . Dirsex örçüsö. kerim sum dirsek boyu. keri p Küçük gemi. kero sin 1. Gaz yagl. 2. Gazla ilgili. keros in lampazr gaz lam bas t. kerosin ÇIZ I gaz kokusu . ker osinnig s. Gaz, qazlr: "Stol üstünde kerosinnfg Ie lampa k6yçe." I. Kotyusev (Masa üstünde sadeee gaz lám bas t yamvor.) kest ek bk. köstek kestük (I.) zool. Guguk . kts . köök , keekü k kestük (11 .) Yazllk yurt. keyleii toe. Sis, çrban. kibe e Ra~itik . kibee pol par gan pal a rasltram hastahqma yakalanrrns ço-
cux. kibek Kabuls: (yumurta, cev'z. vb.) \~{mm rrt ha kibegi yumurta kabugu . kTbel- Siir scklinde söylemek.
kibele
klbele- Nikäh krymak. kroene 1. Siir. 2. Sarnart alkrs r. kiben (L) s. Çirkin.
j
- 241 kJçlg
Slh,)
kiben (11.) K§fe.n.. kirtke. nazin çip k iben k ibTn k izi p srh Kryrlrms etin i ye çrk. ketenini giYlp çrk. kibik Kasnak, ke nar, çerçeve. kibi r 1. Gelenek görenek: "Postin trlln pïlbeen ulustar Çon kibTrin çir dee pTtpolbas."M. Kilçiçekov (Ana dilini bnmeven toplumlar I Haik gelenegini hiç buemez.j 2. Huy, mizaç, karakter: "ÜgredJgllg kTzlnTfi kiblrT dee kTzlnine tööy nimes çi tïsçeter." G. Topanov {Ög renimli ki§inin huyu da basxatanna benzemez ki kibTréRY'SfI <{!;~v re k, kolay kmlrr: "Kib/rek say, tiumm kimlrrp, Pu{}a mustaanafi ottep tUf." S. Kecrsev (Kolay kmhr tast, kumu kemirip / 80g3 ses iyle bög rü:;;üyor.) ki bTren- Mmldanmak: ''Zamoktt sizln sa/lp, rume-de kïbïrenïp a/a, tart körgen." A. Çerpakov (Kilidi oüsünûp. bir ~ey rrunldanarak, çekrnis.) kibiren sar- mmldanmak. kibfrlen -Bûyükle nrnek, kendini büyük gibi görmek: "Aydo, ulugoh kïzee kibïrlenïp. Çabustafi surça." V. Kobya kov (Aydo. büyük ki ~ i gibi görünüp, Çabus'a soruyor .) ki birlig s. Ahrnh, bakunh, sernpattk. ~ Ik , hos görünü~lü. kibis 1. Halt: '~h öten oUlg ah çazl, a/a kibïs tarthan çïli nayrap turça." V. Kobyakov (Ak otlu ak yaz t. ala kilim semrras gibi rrqalaru p duruYOLl 2. Hall gibi: "KibTs çsntsnn çaya lözengen, Kögïlbey Kimnï sari hurçangan Töree n çirïbïs Hakasiyabls ." M. Kilçiçekov (Hall gibi vazuan yayrp o ösenen / Gövümsü Kim lrmagm l sanp ku~a nan / Ana yurdumuz . Hakasyam lz.) k ib r Kenar , klYI: "Kemniii anda ölgenrn /
Kfzi pir dee prtbinçe / Kibri çuesn nomcuzm / Ki/kim tastar köfetçe." M. Kokov (Kimin oraoa öroö öönü I Hiç kimse bilmiyor / Kenen çurürnûs làh iti I aenrs taslar gölgeliyor.) kibrek bk. k ibire k kib ren- bk. ki birenkIb reneik Bos konusan . homurdanan. k ieee zm . Dûru 'tccee iirde, orayda ..
k ieegey zool. Tepetl kus . kÏêëk Kukla. ki .;ek" o yne- kukla oyna- - mak. ~ Çaba, ~yret. kiçelig s. Çahskan, g~etli. i('icë;;mes s. Kayqrsrz, tasasrz. oamsrz. kicfr (1 .) Yumurta akr. num rn aruf kleiri qlt-lly umurta ekt. '\ ,.... c:.,( ~r (11.) Ktkrrdak. ',(ot.;,'!' kicirlig s. Krktrdakh. klçee- Dikkat etmek ki çee n s. Dikkatli. kiçeen hl glngel ~kall i okuyucu. klç e n- 1. Endise etmek, merak etmek. 2. ~ Direnmek. kiçes 1. Çaba, gayret. 2. Ders. ö~v . kiçes- Gayret etmek, çaba qöstermek. kiçezip id erge gayretle yapmak . ki çieek s. 1. Küçücük. kiçi cek ~ küçüklük çaömoa. kiçicek botin kala r küçücük çizmeler . 2. A· ztcrk. -
tY
kiçig
s. 1. Küçük: "Ç/fT hanndas, polg annar olar, ü§ kïcïg.0 u':!tJ aa /cl agmgdafi çörfbisKen." A. Ç'ërpakov (Yedi karde~ I m i ~ l e r onlar, üçü küÇüklügûnde çiçek hasta-
rI kiçïg
- 242-
IIglndan öim üs.) Ada ç Jri ne ay-ns pirbes; ulugm u ludar, kiçigni kisteder. Atasözü (Ala yerine huzur vermez, büyügü ututur, küçügü kisnetir.] ulugm utuqla, uzada kün kérerzffi; k'içTg ni klçfqle- ki st ede kün körerzrü. Atasözu (BüyOgO say, uzun gOn qö rürsün. küçügO koru, qelecekte qün görürsün .) hara kiçTgden 8lgara k üçüktüqünden beri. 2. Küçük , yas ça küçük . kTçig 001gIm küçük oqturn. kiçig Geçi t, nehir qeçidi: "Piske pTr dee kTzT/ Timnep salbaan kiçig." M. Ugdijekov (Blze hiç kimse I Hazrrtarneen geçit.) kiçigni kize rde ki zi n azaai'im körip al. Atas özü (Geçidi geçerken arke ayaglna bak.) Ti reii sugmi'i kiçii çogll, söske ki r bestifi 8a9 1z1 çog ll. Atasöz ü (Derin suyun geçid i yoktur , s öze gelmeyen in akn yoktur.) Ulugm ulugla, kTçigte- Korumak. uzada kün körerzra; kiçigni klçig le-kistede kün körerz'iii. Atasözu (Büyügü say, uzun gün ç örörsün, küçügü koru. gelecekte cün görürsün.) kiçim Eyer altma konan deri, post: "Sagday, oy adm us azahtafl tuzap eeuo, törae uçurguzTn kiçimge salip, izer podu§kazln çastamp, kun haraana sisterüp, uzupçathan polgan," N, Domojakov (Sagday, kula anm üç ayaglndan buka?lIla· YI P, teeeerste eyer altligml senp, eyer yasll gma yeslamp . qunesin 1s jkla nnda remarak yatrp uyumus.] ~i2!:: Giydirmek krs. kizirkiçire s. ArasIndan, içinden. kiçker Ekim (ayi) . kTçig sugm tondl rcan kiçig soohtlg ki çker küçük suyu donduran sogugu az Ekim aYI. k igde bk. kinde kiden 1. Kel en. 2. Kele n(den) "Kiden kögeneginTn altmca içig ey çimireze
r kiik
halça." N. Domojakov (Kelen gömleginin anmoan soguk tilreliyor.) kider Ban: 'trien sthhan kUn haragl, iirgi tusta çsomtecee. kider tunJan aram agasttg tagmfi pazma k6IenibTsken. " V. Kobyakov (Erken dogan çönes. aksam vakt! inerek, bal rda duran seyrek agaçll daqm basma yaslanrms .) Ki de rtifl k iis kiITr, ikI pud I ço h klllr. - Bilmece, bulut (Batmoa n keçe gelir, iki ayagl yok gelir.) klderki s. Batrcakt, bauya ait oran. k idey s. 1. Cimri, hasis 2. lçlne kapanik, münzevi : "Haydag kideydfr, sagm eeçen Ale/bay, -krzinefi dee çoomezsrös tunminçe." S. Çarkov ous ünmös (Ne içine kapatr, Alcrbay, biriyle konusrnav r da sevmiyor.) ki deylen- Cimrilik etmek . kidir s. Pûrûzlû, pürtüklü. kfdlre- Gûrtemek, gürüldemek. ki di ret - e ürüroetmek kig i r- Gegirmek. kigi rik Gegirme. kigirt· Gegirtmek. kij 1. Gökyüzü : "Halm kiinT toovçeair / Ha/tg hanattlg samolet." M,Ar§anov (Gents gökyüzünün içlnden geçiyor I Sert kanatu uçak.) 2. Hava: "Amfi, çazlda, tagda çórïp, çen kiizTnffi amtrln saybap çöreefi lügdür Çoh/rah/afi peere plr dee anJlZl çogll." V. Kobya kov (Onun yazrda. dagda vür üvüp. eva havastmn huzurunu bozan tüylü ç oturen'tan beeka hiç arxadasr yok.) ang kil temiz hava. sooh k ii soguk hava. kii k zool. 1. Karaca: "Uzun huzuruhtlg para mal, kiik Ie çfli, çapçan pasçathan. " l. Kostyakov (Uzun kuyruklu bora al, karaca gibi, 111zll ca adlmllyordu.) 2. Bir oyun ad!. k iik morço zl bir lOr çiçek .
- 243 -
kiikçin
k iikçin zool. Kartal. 'Zoykam küren atha aftand" sa/ganda, Irah nimes turgan pözik kürgen k;strnefl ça/afi kJzJ, kiikçJn çïn, Slga sa/gan." N. Domojakov (Zoyka'ys yag lz ala bindirdiqinoe. yakmdaki yüksek kurgan arkaamdan eyersiz ere binm ig ki$i kartal gi bi çrkrvermls.) kiikte- Karaca avlamak. kliktig s. Karacast bol otan ver. kiiktig tayga karac atr layga . kiis 1. Keçe 2. Keçeden: "Pazma ah kiis potîk, hol/anna söö/cek saiaalig sang meteyter kizTbTsken." I. k otyosev (äasma ak keçe börk , ellerlne uzun parmakh san etdivenier giymi$.) kiis ödi k keçe çizme . kiis t özek keçe dösek. kii s maymah keçe çizme . ktts pas- keçe yuvarlamak, oövmek. ki is ib keçe yurt. kiis to n kepenek. kils Izfk keçe ka pt. 3. mee. Rus. k listig s. 1. xeçeu, keçecen. 2. Keçesi olan. k ii-t ül ük tekr. (Be klenmedik) Dart, i$, hastahk .
kik 1. Öç, intikam. 2. Oüemanhk. hasimlik. kik lös bk. kil eg ey ki kte- Kin duymak , hasm ane davranmak. ki kteg Has tm olrna, kin duyma. ki kUg s. Öçlü, kindar. kiktigdefi k ik alöçröoen öç almak. kll - Gelmek. "Naa ki/gen torgayahtar çaz/ üstün köglendTrTp samasça/ar." V. Kobyakov (Yeni gelen çay!r kuslan e varun ustünü senre nctrlp ötüs övortar.) toglsha ki lze, kör turbaca ü. Atasözü (lse çeunce. bakrp duru lmaz .) allig kildTm alla geldim, . 2 . Geleeek kile r ül ükü nde geleeek Pazar. 3 . Gelmek. uz irim kilçe uykum geliyor. 4. Kthsm 0 anda orduqunu ilad e eden yaro.mc, l iil ola rak kulla ruhr: "Ît1en tur ki/ze,
kilemök
tan naa çanp od ïr." V. Kobyakov (Sabah kalktrgmda, tan yeni aydmramyor.) "Çabus, miltlgln tayamp, azah üstüne tur ki/gen." V. Kobyakov (Çabus, Iüfegine dayanip, ayaga kalkryor.] "Soonafl sürïzTp, sagamoh tut Miner! o/81ga hara slraY/lg kJzi kür/ep tepsetnstum." V. Kobyakov (Ardm dan lakip edtp, hemen yakataym diye onlara kara yünü ki!?i eiddetle sestenmts.) "Torka örinfstrg tablsnafi çoohtap knçe.: V. Kobyakov (Torka sevinçli bir sesle konusuvor.) çöpke k il- razt nlmak, mutabrk olmak. kil bek s. Dar, srkr (elbise). kög enek dar elbtse. kucör bk. k ütcör
kilbek
k ild Tr- Getirmek. kïle- 1. Dilerne k, istemek. 2. Sormak. 3. Merak etrnek, endiselervnek: "AbJZInah, kT/ebe, Agurmfi hilIgIn am na körçezïfl mè' A. Çerpakov (Ell icigim merak etme. Agur'un huyun u yeni mi qörüyorsun.) ki leb es Kayg lslz , tasasrz. kil eg Endtee . kayqr, teiês: "Payusa kifTn ötae tee po/za, kT/eg dee ço{/I/, aa/cl sJY/ap ocnrçe." A. Çerpakov (Payusa gelin du l ce otsa, telás etmeksizin, misalirlerini aqutayrp duruyor.) kilegey s. Kekerna. aba t iITn k ilegey kiz ee pirçeler aYI dili kekeme kiglye yediri ler. Keketernek. "Çaadafl kil egeyleneytsmo oom -mafinança hozarga «oeu. ki/egeylenJp afa, çalanzar udur oyli." F. Burnaxov (Savastan oönüvort acere ed iyor bldesmeye Kota'st. kekeleyerek , athya doqru kosup.) kil emök At ur, agl l. ho ymfi kil em ögi idilbeen koyunun a?1I11yapumarms
- 244-
kllen
knen-
1. Sormak, arasnrmax. 2. 01-
fenmek.
kilencTk 1. Fakir, yoksul. 2. Dilener. dilenen kilend"fr- Sordurmak, arastutmek. Islet-n)ek. kïles- (birlikle) Sorusfu rrnak, arastrrmak, istelme k: "Payusa hadoh kllesken. ~ A. Çerpa kov (Payusa da birlikle arastmms.) knes [stek, dilek.
R-.!!.e.!?kJ.
Kertenkele. knet- Sorustu rtmak, arastutmak. kilgeyek bk. k ilbek kllfn Gelin: "Ssrsp ap.,sabtlfl hada töreen OÇI hermdezunti kifnf Pä;Usa Siäenge tayan tuntnsnen." A . Çerpakov (Sarap ihtiyar m kûçûk kardesmln gelini Payusa çrte ~ lanmlj duruyor .) u~ kmn büyük gelin. kTçTg kmn küçük gelin. kTliii (I.) Kadife. kTlii i (n.) s. 1. Partak. 2. Kaygan. kilinn"fg s. Kadife, kaditefi, kadileden. kilir- Gelirmek: "Of kün Aydo, malm hadanp, iirde ibzer ma/nan hada aYiMlp kilit1p, kör safgan." V. Kobyakov (0 gün Aydo, mahru otlatip, eksam eve malta birlikte dönüp geldig inde, bakrms.) kilis Gefis, gelme. knrs- uensmek, birlikte gelmek: "Isken çoohtl pI/erge /mcJle rge kiffsken." P. $tlga~ev (Duyduqu haberi ögrenmeye I Doktoriara qelmister .} 2. Bazt olmak. 3. Uygun olmak, uymak:
kimçi k
kilfskek s Uygun. mûnasip : ''Am, hacan oer ïkáleti ne pofgannarmda, Afclbayga manat, kiffskek onday çJli pTldfrgen." S . Çarkov (Simdi, onlar araya geldiklerinde, her bir Alcrb ay'a guzel, uygun gibi geliyormus .)
kjJIslIg s. Uygun, münasip: ''Aydoga daa amfl ldi teenl kü/kee kifJstlg po/ pargan." V. Kobyakov (Aydo'ya da oernest gülmek için uyonun gun otmus.) kilisfir- 1. Uyusturmak, anrasnrmax. 2. Uygun hále getirmek, uyçuntastrrmak. kmsure çooh1auygun konusrnak . kögnT kilistire oyna- ~ark'Y I bestesi ne uygun çarmak. k ilkTm s. 1. Çok, büyük, bol: "Hara hustar, oon kifklmnet1nen hada, ol nimezer kizekti UÇUglZlp, oeeunno. ssmçeer." N. pray sarinafl Domojakov (Kartallar büyüklü kûçüklü 0 nesneye dogru uç us up giderek her yarundan yaprstyortar.) kilkim ahça bol para. 2. Tam. ki l kim san nar tam savua r. kilo Kilo. kilogramm Kilogram. kilc metr Kilomel re: "Çobattlil çar/ann, çaibagl onarça ki/ometr çirge çevueou." N. Domojakov (Ço bat umaörnm yarlannm , g e n i~ligi onlarca kilomelr e alana yaYIIIY0r.) Idlovatt Kilovat. kiltegey AYr! , kenarde. bir taratte. kil tegey kTzi umarstz. kaynstz kisi, kil tigey Sablon . örnek. k iltik Guç , kudret. ki ltigl üzu pard r gücü . \.. tükendi. kiltigi üzHgence togmdl , ..... gücü bitene kadar çatrstr.
övre
kim 1. Eksik, kusur. kimi çoh kusursuz, "1! oetosuz . kimi çoh kip defosuz elbise. kimçik s. Çenest, dudagl öne çrk.k olan.
- 245 -
kime
kime 1. Gemi. 2. Kayik : "Kimeni suga kire semnenenner. anti) rki pa zmda pirsT pirsJne aylana oamo algannar." l. xotyusev (KaYlgl suya itmisler, onun iki ucunda oirbtnne dönüp oto rmuslar.)
kinjal
ki ndi k ree Göbek ebesi. ki rdim srh nm ki ndik Góbek. ki ndikt en hapurn. Bilmece , kapr kolu (Girdim çiknm göbekten tutturn.) kindikte - Göbegini baqtamak.
ki meg e 1. Soba . itpek ltçef k imege kindir 1. Kendi r, kenevir. 2. Kendirden ekmek yapuan soba. 2. Votka ya- .~. ~ . ip: "Hoiialtah meymemsrm prmmda kullarulan tmn . l türeyTnefi kindfr pagnan ki mel
bot. serbetel otu.
kimelTg Gem iyle: "Çacm kimelTg çonm pestecnm. "M . Bainov (Kagit gemiyIe yola çrktun.) suqm kimeltg ki skebi s suyu gemiyle geçlik.
klmfr-
Kemirmek: "Pazoh la unducaa çoh suhsas fstfn kimTr turgan." N. Domojakov (Yeniden unuternadrqr susama hisst içini kemirmeye bastarr us.)
kimirce k zool . Kem irgen. kimirki Kemik ilig;, ilikli kemik. k im ni g s. 1. Elgiik ~sur. 2. Sakat. J kimn i g kizi sakat (ki~i). k imni ki zee kü lbeee ii sakat ki:?iye cümnmez. ki mzik bk. k imç i k kin bk. ki ndik kinee (I.) 1. Bir vûoa iki kez ocöuran \v- . koyun veya keçinin ikinci kuz u veya og lagl, güz oglagl veya kuzusu. b... . l' Kuzu veya oglak postu. kince ton postt an paito.
'3''.1'
ki nee (11.) s. Sevgili , sevimli . ir kem---.:::"1tineem sevg ilim. kinci
(I.)
Zinci r:
"Aday,
am
körJp,
,,7 açlrgança I K~ odmp,.. ulupça." N. Tinikov (Köpek onu gorüp, aCI çeki yor I Z~de bagh uluyor.) kinei (11.) (küçük çocuqa) Söz kesrne, o,-;-be:?ik kernnest klncûe - Zincire vurmak.
'2 k.!flde 1. Kag lt. kigde o sha s çu gacah
-
t eer kaglt gibi ince gök . 2. Kitap.
--
kind e tura Kütüphane. klnde ahça Kaglt para
poostanglap salgan." V. Kobyakov (Tabanstz ayakkabuann konçundan kendir ipiyle sjkrstrrarak baglaml~.) kineSakatlanmak. kinek Ozür. sakatuk: "POZlfiar daa çaflm kinekser, Safiay çürekke çük pirerge." M. Kilçiçekov (Kendiniz de yanm sakatnkta I Bütün yürexlere yük vermeye.) Horna y kl pUg kizi kö rze fi, k ib inen çoo ht aba; ki zi den k ine k kizi kö rzefi, kineeneû çoohtaba. Alasözü (Kötü elbiseli ki~i görürsen , eibisesinden konusma, özürlü kisi görürsen, özüründen konusma.) ki nekter t uren huzur evi , baktrn evi: "Min am kinekter turazma pirJbrzem. rr V. Sutbayeva (Ben onu huzur evine vereyim.) kinektï g s. Özürlü, sakat. kl nem atograf Sinema makinest. k in ematog raf iya Filmcilik . kinen 1. Betá, feláket . 2. aaeansrzrrk, fiyasko. kr~. k lntek kt nenn zf . Birdenbire, ansrzm : "Saglzma undulgan nime kinetfn pazm kTrgendegi çJli, kÖd!rTp. Aydodaii - sW'Ça." V. Kobyakov (Aklma unuttugu bir :?ey gelmi~ gibi , aniden baem . kaldtnp. _...Ayoo'oan soruyor.r' ki ii i re· (davui) Gûrnlemek, gûmbürdemek. krür reee Davul. kiilirees kifli repçe davut gÜrnlüyor. kinj al
Hançer, kama.
kina
kina
- 246 -
1. Film. 2. Sinema: "Pl/çezlfî, Tireek, mmdaa kinoga hada kJrgebJster nsyze, Wlgü pÖrJktJg." A. Çerpakov (Biliyorsun Tiree k, buradaki sinemaya birlikte gitmi§t ik, tilki börktenrrszte.)
kl noa pp ara t Sinema makinesi. kJnoartist Sinema sanatçrsr. kinofab ri ka Film tabrikast. kinof est iva l' Film testlvau. klno fil' m Sinema filmi . kino hron ika Aktüali te fi lm\eri. k inao perat o r Kame raman . kinoperedv lj ka Seyyar sinema. kinoplyonka Sinema filmi, film seridi. kino rej is s yo r Film rejs örü. yönetmeni. ki noseans Film seansr, göste rimi. kinostsena ry Senaryo. kinostudlya Film stüdyosu. kln oteat r Sinema, sinema salonu. kf fil res- Mmldanrnak, alçak sesre konusrnak: "Tdinap turçatsa, anda kTzl/er klfîTresken osres." V. Kobyakov (Din lediginde orada insanlar mmtdamyor gibi.) kffire- Çmtamak. tmlarnak. kiiiren - Mmldana rak sarkr, türük söylemek: ''Aydo TstTnde Ie klfîren salgan." V. Kobyakov (Aydo, içinden §arkl mmroanrrus.) ki iiret- Çmla tmak, tinlatmak. kin tek 1. Zarar, ziyan . 2. ÖiÜm. 3. Kaza. kirem -kln te k belá, teräxet. ki ii ze Zincir. kiii zele- Zinciré vurmak. kiiizet- Kam otmak. kiiizig s. vanrk, yamrus. ki fizig ügre vanmts çorba. kio sk Kulübe, dûkkán, bûte. kip (I.) Elbise: "Anafj kÖrerbJs. kibrm çogll tip çör." V . Kobyakov (Soma bakanz, elbis em yok diye çaus.) Ham aaii tt rteze, harmÎl t oh polar; hollii mvrmraae, kibm p üdü n polar . Atasö zü (AIOI n terlerse, karrun tok olur , kolun krrruldarsa, elbisen
kiptes bülü n . ol ur.) Çabal kiz i ni kip çaeac a ü, çabal alti çag çazacaii. Atasözü (Kötü ki§iyi elbise süsler, kötü an yag soster.) istine kiseen kip iç giyim, lç çamesm. ki p çuq elbise yrkama k. ki p su ur - elbise çrkarmak. 2. Kurnas KTzi holmart kö s tutpa, ki zi küetnen kip ktspe. Atasözü (Ki§i euyre köz tutma, ki!jii çucüyle kornes biçme .) pala k ibi es, etene. sen. çue n kibi yuan derisi. kö ks i ne kisçefi kip btuz.
ki p (11 .) Sekil, farm . kip (111.) Kanp, kundura kaubr. kip (I V.) Gelenek. qörenek. kiparis zool. Servi . kip-azah tekr. 1. Çarnastr. k ip-azah ljkafl çamas« delabt. 2. Elbise, givim kusam; "Magaa kip-azah taa pirbinçe pTrdee." V. K obyak cv (Bana hiç elbise vermiyor.) 3. Pthprrtr, paçav ra. k ip-ço o h tekr. 1. Hikàye, rivaye t. 2. Atasözü. 3. EIsa ne. kipki Deri asacak askrhk. tülgü teerizin klblt çef kipki li lki postunu asaca k
askurk. k ipse Eyer örtüs ü. k ipsee Alt çe ne. hoyruf kipseezTn ikT kizee çirge ça rabas koyunun alt çenes ini iki ki!jii yememeli. k ips en - Gevts gelirmek, otlanmak. yernlenmek. ki psis s. 1. KillkslZ, çirkin . 2. Sekilsiz, biçimsiz. kipsö bk. kipsee kipte- Kaliba geçirmek: "$01 holmda hahpahtJg irgJ tüüs paza öd!k kipteeen ip tudm sentr." A. Çerpakov (Sol elinde kapaku eski a öaç kap ve çizme kalrplayacak ip wtuvor.) kipten- 1. Çevri lmek, oönmek. 2. Degi§mek . baskatasmak. 3. Benzemek, gibi olmak . kiptes bk. kiptezek.
klptet
klrek
kipter- Kahba geçirtmek. kiptezek Avcr sap kast. tükteri pal gaan kiptezek yünden aVCI sapkaar.
s. 1. Elblseli: "0/ çsect kiptIg ir po/gan." F. Burnakov (0, asker elbiseli bir erkek imi!}.) Homay kiptIg
kiptTg
kizi körzeii, kibineii çoohtaba; kizideii kinek kizi körzen, kineeneii çoohtaba. Atas özü (Kölü elbiseli kis! g6rürsen, elb isesinde n
konusma, öz ürlü kts! gö rürsen , özüründe n ko nusma.) 2. Ka lrba SQku l mu ~ .
I
kir- 1. Girmek: 'Tag aZ!!!i pa rçathan çolga krrfbisken. " A. Çe rpakov (Dagl asan yala gir mi$ .) "Sin Antip, sugaa kirbeende, maymaafi suuros ssuï. V. $ ulbayeva (Sen Antip, suya girmeden, çizmeni çrN
karm.azs m . .l TI91rge sl.gar9..a tigir ) pözik, çirge kirerge çir hatlg. Atas özü (Gög e çrkmak içm gok yüksek, yere girmek tçln ver sert.)
kir (ll.) s. Dev , iri, kocam an. kir- Stratamak. dizmek. kirbeft Köstekreme.
klrbe üne-
Köstekle mek. t ört azaqm kirbefine- dört ayaqtru köstekle mek .
kirbeyt- VaYI germek. kirbik Kirpik: 'Ç a/bah kömiske/erf, uzun kirbikteri, 51 raYI tattsttre hoostap la sa/gan oshas. " N. Tyukpiyekov (Genis kasten. uzun kirpikten vuzöne yakrstr seknde gibL) Ço ynrfi nakse dilrnis haraqrnda söp çogll, kirbfginde kir çogll. A ta s öz ü (Yalarun aöz ünde çöp yoktur , kirpig inde kir voktur.) kfrcûs. K thksrz , kryafetsiz .
kerçek Kertik kireek Deri asma aracr. kirçekte- Kertik lemek .
kir çektelKert iklenmek: "Odin söske kir- s öz dinlemek. saqrama toorcanda pa ltman kirçekte/gen irgi kir- akliiïä emsmek. hii!!.I.rl.ê!!!ak. 2. tanspahta ocnr salgan." A. qüîmek. A5lg ntmee kîrbeende, ) Çerpakov (Odu n ooqrarke n baltayla tadJhg nime tambasst ü. Atas özü kertlklenen eski kûtûkte oturmus .) (Acrya du§meden, {athYI tamma zkirdi 1. Entekslyon . 2, Hastahk nuksetsm.) kire togltahta- yuvarlana yum e. varlana gi rmek. futbol lTIlli.! halhaa kire to1jll ahlan perqen tutkTrdTlen- Haatenk nuksetmek. bof1P~u kaleye yuva rlana yuvarla kfrdfr- Gi rdirmek. na girdi. 3:- Geçmek t örtlncf kire (I.) zt. Kadar, degin. Ana Ag bang a klassha kirdT dördüncü smrta geçkire ahça Ana nehr i Abakan'a kati. 4. Basma k, girmek. üske kirdi da r aktyor. üç ya§~bast l. 5. Baslamak. tqg.~ kirdT lee bastact. tse girdl.
alnma lQr;
kTr-gönlüne
önü ne geçmek . kqg!~
girmek ,
hO;ilanmak.
muçaa kir- ham amda vrkanmak. 1
!iËp ke kir~ uyuemak. aulasmak . suga kir- suda yüzmek kün kirçünes batma k. pl.çlkke sïryaz lya geçmek. ayn a kir- (içine) seytan girmek.
w-
kir
Kir. ÇOYanlii hara..gmda söp ÇOg." , ), kirbTgin e kir çogll. Atasözü (~ Ia,nrn gözü nde çop yoktur, kirpiglndekfr yOktur.) kir (I.) On kol kemig i.
kire (H.) Sekil, larz . erna-kt re sekil, görûrui s. oma-kirezineiï palazm l arndrm
o.s oör ünüs ünoen
çccu öc nu
ta mdu n . kireçi
Sahjt.
tamk:
"Haraçhaylar Fedor Pevtoviç.. kireçr çotvr aday. " N. Domojakov (Krrla nqrçtar sasmmadl , oueönuyor Fedo r Pavloviç, senn köpek.) kirek 1. Gere k "Amdl tai/daó r ki!nnen • ~ {nek hadanp pas tirga kirek. " /I V. Kobya kov ($ imdi, yarrndan il iba-
eentutmen.
ara
-seqmçe
- 248 -
klree
ren inek otlatmay a bastamak gerek.) Srdamahha kirek k üstr tanmhha üqretpecen. Atasöz ü ®.: t~ana gerekli gücü , zalime ögretme .) ki rek çoh qere ksiz. kirek çoh çooh gereksiz söz. 2. Ihttyaç. ki reem köp fhttyacrm çok. 3. -man, -meli: saga ügrenerge kirek ögI.!!~g soske renmensin ~ ( ma (unanoh nandlrarga k rrek @: ,\ zei soze guze l cevap vermen 4 • - ' sey "Ha da -da üiüg kirek sagmlp, toorn kore s6/eYlp trçe." V Kobyakov (Herhangi büyük bir rs düs ünüp a$agl bakarak söylenlp duruyor.) çetrsr ki rek p OZI pazm mahtapça. - Al asözü (Iyi rs kendi ~i n i yücetur.) 5. Olay, vakra: "Mma pu, pu aday)w kirektT pastapçathan." V. Kobyakov (lst e bu, bu köpekler ola yr ba$lalml$I är1 6. Gerekli: "Hmh h~ çaada daa I Kirek nandm(j pirerbfsl" M. Kokov (Ktrk k.§.!!J sav.!!§l a da / Gerekli ~ v~ veririz.) ki rek çoh ge reksiz:
li..-
" =
"Köp çirge sug çaydme I Kirek çoh Ottl çuutier." P. s uçasev (Çok yeri sulayrp I Gereks iz ouan yoiunuz.) h~ k iregT ~ i$i. tüqencf kl " I. ~ l s~g örev, ö üyü gömdü kten son ra gerek li tsfer. ki rek-ça ra h ölü gömüldükten sonra yaprlan evtn. til kiregi dilcilik . mmah kiregi lo lklo-L kfr ee [ Küçük'ieStere. 2. Ege, törpü. hol kTreezi törpü. ege. kirees 1. Haç. 2. Vafliz . krs. kirös ktrekst- Gereksinim duymak, ihl iyaç duyma k: "Ol ma/ hadarar kTzi kirekseen oshas pol çÖrgen." V. Kobyakov (0, mal otlatac ak bir ki$iye ihtiyaç duyu yor gibiydi.) kireksTI- Îhtiyaç duymak, gereksinmek: 'T amir etmek: 'Turn tmnrme
kireksJlçetken nimetettü aflp algan." S. Çarkov (Ev tamirinde gerekli 0 lan ~eyleri atrms.) kireks fn - Ge reksinmek .
kirl
kt rekte- Ihtiyaç duym ak , gereksinmek. ki rektel - Gerek olmak , ihliyaç duy ulmak. kirekt"îg s. Ge rekli. kireld ey bk. kTrTlde klrem bk. k ire met kiremet 1. Saka t, özürl ü. 2. Eksiklik , noksantrk. kiremett1g s. 1. Eksik. noksan. 2. Ozürlü. sakat. k iren bot. Karapen. kazayaçr.
i.t- k irennTg
s.
Kazayag l
bunmen
ver.
kirennTg t nra kazayaq r tartast. ki res Valti z. kire s ke tüzTr- vattlz etmek . kiresten- Taprnmak, dua etmek, haçrn karststnda çöküp yalvarmak: "KrçTgdegr çili kTrestenmesprn, çe kin teemot min hucahtapçam." V. Maynaeev (Küçü klügüm deki gibi dua etmiyo rum . lakal yash annemi kucakhyorum.) kirgeyek lláç etarak kullan rlan bir bitki. kirgi bk. k irg icek k irgfcek 1. Kazma, külünk. 2. (egri sapu) Balla. lze r ltçef ki rgi cek parn eyer yapacak egri sapf balla. kTrgTn Evlätlrk, besieme. 2. aaska soy .. ismi aran. ki rgTs 1. Gergel, kasnak. 2. Esnek kirgiz Klr glz. ki rT 1. lhtiyar, yash: "Sin, kir( aday, çeen nimefie dee turbasslil, ma/nt irte slgardmp, oray aglidlrbin, ol hurug re nnm ur uatp, tsker tüzlr çöteîtit" V. Kobyakov (Sen , yash köpek , yediginle de katrruyo rsun, mail erkenden çrka rttmp geç getirtmeyerek, 0 kuru ka nnhyr uyutup, içerde yatmyorsun.) Kir"î marrun söögi k imi"rlkiHg , ki rt k"îzi niii Ç0091 sm. Atas özü (Yash malm kemiqi naslamalIk, ya$11 ki$inin sözü gerçekj2. Eski, köhn e. klrlh ur u tekr.
~
yasn, ihtiyar: "KirT-huru/ar çiitternïfi soonca çolca sutxüiatnstuumer."
I I
- 249-
kirT
M. Kokov (Yashta r gençlerin eromdan vota dizilrnisfer.]
kirös
rerer.) 3. kansmak. araya girmek: "Aea, sin ara kirispe ."V . Sulbeyeva (Anne sen araya girme.) kïrr ste- YaYI eermek.
kirT- 1. Esk imek, köhnelesmek. 2. Ya$~ lanrnak, ihtiyarlamak: "Çüre k kireenlii sunglann / Pökçefi unencs kirit bk. kiris (n.) \:l:i \"kÜffgïn. " M. Bainov (Yü rek vasian k~KQ!Q.rlk. \...~<J mastr un sualle rini I Çözen akuc t yigidini.) Kop nrm ent puzea , tabuah ) kirke- Bozu Jmak, üzülmek, oensen olmak. kirl p perarzrû. Atasözö (Çak sey! ki rke s s. Üzgün. bilirs en, çabuk ihtiy artarsm.) k irke stig s. ûzüc ü. kiril- G.eliomek, gerill'l1~~: "KitflTp ahh an kTçTg suglart, f![]()
kirlm
Ya~;II ,
akran .
kirTn-sagls ktrïn - kend ine gelmek, dogrusunu oüsünmel c "Anan sa9 /5 kirTnip allp, @L çaÇ/fap pargan pa lazm haap a/flan." N. Domoj akov (Sonra kendine gelip, uza$a stçrayan çocuöcnu ka prrue.j ki rlnd i bk . kirgin kirindi Pes. rstamn iki pudma tikken kirin d'i pantoronuo iki ayaqma dikilen pes. ki ris (I.) Kins. ki ris paa yaym iki ucu arastndaki bag . ki ri s (11.) 1. ~:;;. kün ~i 1. Ban: "Hamel sabm afi kün kirizinzer közit ken." N. Ty ukpiyekov (xamçrun sapryla batsyr çöste rrnls.) 2 . Q.üne:;;in batm ast . 1. Giri:;;mek: "Mal!hkD.pargam sireede odlrarga, rI}Zflige, ki(i.leIge, talazarga ." V. Sulbeyeva (Yo ruJdum kortukte oturm akta n I1J.O_Cj~Q$ etm"'ei
klris-
I
ki rle n- Kirlenmek. ki sken Isibim ki r- . ";',"" ten dr giydigim elbise kirlendi. ~~Lj' kirlencik
s. Kir tutar, çabuk kirlenen.
kirl en dir- Kirletmek. - r , \ ' \ ,,~
ki rl es
~:
"Hizesnye
Sotonovne.
k~e s/h kitip. püün kem haydag
odlfinafi pes odmçathamn k ör tuatnsnsn." N. Nerbisev (Hrzaprya Sofonovna, e:;;ige çikrp, bugün kimin, nasrl odunla soba yaktrçma bakrnrs] kirlig s. Kirli: "Kipti mnce çn kis parir? Kögenek kirlig ." N. Tyukpiyekov (Elbiseyi kaç Ylldlr giyiyor? Gömlek kirlL) kirlig ki p kirli elbise. Istjnef ) kirHg nrment an g it per bassi n . Atasözü (lçindeki kirlilig i temizleyem ezsin .) kirlig su g kirli su.
kirös 1. Vaftiz . k lröske t.9.t ir- vattiz etmek: "Kiçigde am pu u/u{; aalda tce-oeben. otqen renn az/rap po/bin. onst! kum idïp, krröske tüzirtir/er." N. Tyukpiyekov (Küçük ken, bu b üyü k köyde, anne babasr çocuktanna bakam ayarak, Rus'u vattiz babast ed ip, vattiz eltirdiler.) ki rö s pa ba vaftiz babasi. k'irös ie e vaftiz annesi. 2 . Haç.
- 250 ·
kirpe
'0
k irpe Buza?ll arun. b ir kirpee tctdira ah baster. Bilmece, di~ler (Brr atnr dolusu ak kaz.) k~ . k irtpe kirpis Kerp iç: w eyuee, közenek çariinafi tlsker ahslftg kïrpis pe eske tayamp, apsahtlf'f soonca törzeröx irtken ~ A. Çerpakov (Payusa, peneere 1 ~ l g l yl a kuzeye baka n kerpiç sobaya dayanip , ihtiyann a rdm da n ba ~ k ö~ e ye dogru geçmi~ .) kirp is stene kerpiç duvar. kirpis çay kerpiç seknnde slkl~llrIlml :;; çay. kirpis ha llbl kerpiç kahb i kirse
(I.) sag 1. Ûsl ün vete nek . kaabii iyel kirse pa la üsiün yetenekli çocuk. 2. AklUI.
ki rse (11.) 1. Gögüs kemigi. 2. Hayvan gogsü . ki rsee lstidat, vetenek . krrseezr par yeleneg i var. ki rsek bk. kir s e (u.) kirsen (I.) bk. kirse (11.) kirsen (11.) belt . Kertik, çent ik. kirsJ- Yamk kokmak: -Andartm haydar-da kirsrp pa ryan ÇIS sablf ki/gende, paza apsah andar, pahlap allp, krre hatganda, Payusa ÛnJgibisken.- A. Çerpakov (Oradan beursiz bir yamk kokusu yaYlldlg rnda ve ihliya r oraya bakm aya girdiginde Payusa ürkmü:;;.) ki rsp ek 1. Kan prhtrs t. k irspek han p lhlil a ~m l ~ kan. 2. Ayran ç ökerust kirt- 1. Kertmek. 2. Kermtmek. 3. Ufala mak. pareetamak 4. Oogramak. temkr kirt· rütön dogramak. kirtik Kert ik. s irti k bk. kirtik kirtlksl- lnanmak: ·Paza Hoof1ay apsah pu semya/~ onsu 'hashl ' teenge kirtiksfbin odlrgan. - N. Domojakov (Yine ihliyar Hoortay bu aileli Aus'a "e ~k l ya- denmesine inanmak isle . meyerek oturuyor. ) k irtim Parça , parç aerk. pir kirtim kirpis çay bir allmhk sl k l ~l ml ml~ çay.
1....
klrtrn- 1. fnanmak , güvenmek: "Öfïg, paza hoIm kize saap saltlrlar,Vaska tarlnap pargan , kif1ïnminçe. A. K uz uga ~ev örü ve kolunu -vaska ~a~mn l§ , kesmisfar , Inannuyo r] Kiz! sösterine kirti nme, pozllinlli harahtamia la k irtrp çö r. Atas öz ö ( K i~i sözüne inanma , kendi gözü ne inan. ) 2. Tapmrn ak. hu d ay ga kirtinminçetken kizi la nnlanr maz, AllahSlz, ateist. kirtinçek s. k otay inanan, saf: "Hakas aallarmda o/anay çon andagmmdag sa{J/s tutpinça, kïzee kif1inçek ufus. - N . Domojakov (Hakas köy lerinde suaoan haIk nne hurda bilmez , insana kola y inanan haik .) k irtineeçi s. Tannya ina nan, iman eden. kirtin!s 1. lnen. inanç, umul. 2. Gèven, glÏVenme : -Ale/bay aoda(} ulug kirtinTske türger Ie naodu polbaan .. S . çarxov (AJe.OOy ooyle büy ük bir güvene çabueak cevap vermemls.) ktrtrnrs- 1. Birbirine manmak . 2. Birbmne güvenmek. kirt i nisti g s. lnancmcr, ikna edici ki rtinfstfg ün lnantftrtc r ses (tonu.) kirtir· 1. Kerttirmek. 2. Uialat mak. 3. Dcçratrnak. kirtis 1. lnanma. manç. 2. Güvenm e, güven. 3. Krza hediye verme. ntsen için verden hediye. kirtistig s. 1. lnemur. 2. ë üversnr. kirtkileek 1. Desen yapma aracr. 3. Bask r tarzm da yapl Jml~ desen. kirtpe 1. Buzagl etnn. 2. Küçü k kulu, sandl k . 3. Tahll amoan veye odada tatut böJmesi. kirtpek Kerti k. k is
(I.) Gençlik : -Apsah·iney kisten kireence / Çir (Jee pala aZlrap po/baan. ~ M. Bainov (Kan koca genç liklen ya ~h lrk lan na kadar I Hiç çoeuk yeli~lirme m i~ .) ki s IUZI gençlik zamanr.
_
asrem
kis
kis (II _) 1. Çaydanhkta, semaverde kireç. 2 . Vemek yamgl , kapla kalan yem~i n dip krsrm. kis (lil.) Okun arka lJCU. kis- (I.) Geçmek , as rnak: "Çoh/rah, side nge çide Ie, çol kizJp, aza('; m k6dfrfp , tzirçe tunp , anafi Os-tÓl1 ha tap çimi t6dfr teep-teebizJp, si· den ibi re oylabl shan .· V. Kob yak ov (çotnreh. çitin yamna utasrr ulasrnaz . yotu qeçtp , aya~ ml kaiomo biraz ouro uktan som a üç dö rt kez yere egilip çitin etratmo e ko:o; mu:o;;.) Ki çigni kizerde kizin aaeaam kórip al. Atasöz ü (Geçidi çeçerken arka ayaqma bak.) ki s- (n.) Giymek: -Amfi teen. nap-naa to'!}/ kögenek kizJp, tOrgl plat larl mlp, iblnde çir as-ta mah timnep ç6rçe. - V. Kobyakov (Onun an nest, yepyeni ipek erbise giyip, ipek sat takrp, evde ytyecek hamhyor.) kisken kögenegin, kizibisken pol ça giydigi elbiseyi kesivormus . POZI klçtcek pozmaf ulugoh pörik kisçe. Bitmece, mantar. (Kendi küçücük , boyundan büyük börk giyiyor.) kls - (111.) 1. Kesmek: "Q/am ln oïrstnae krzJnJfj aglflg çirtn kisçen otçetnsr po/gannar." t. Kotyusev (Onlarm birinde lnsarun hasla orqamru keseeek brçaklar varrms .) Agastl prr hati saap a ncare kis pcrbeeera. Atasözu (AgaCI bir dela vurmakla keslp yrkamazsm.) Çabas pastr tune klspes. Atas özö (v umusak bas t klli ç kesmez.) ipek kis- ekmek kesmek. 2 . Biçmek. KirilTp kip kispeen, süülinlp sug suspaan. Atasözü (Gerinip elbise bçmemts. uzamp su aimerms.) as kts- ekin biçmek. 3. Kirm ak. ooqramak. odm kl s- odun klrrnak , dogramak kize toglr kabaca. kis zool. 1. Samur. 2. Samur kürkü. hara ki s Ion kara samur palla.
ki skek (I.) Egri, C9rilmi~. ki skek (11.) Hesreuk . enleks iyon nastalt-
9'· klskekt e- H asta oimak. kl ski 1. Ok ucu . 2. x eskt (a1eh) kis kilik Samu r densino en örtü. battamye . ernn organga çadrp, enm kiskiligin çabmga n amn dö:o; ege yatrp , artm samur kûrk ûn û ört ünmü:o;; . kislo rod OksiJen. kis lo rodtlg s. O ksijenli. kts tcta Asil. ki spe bk. kiskI kispe k (I .) Ayran çökettisi. kesmik. ~ . kirspek ki spek (11.) Kesmü, parça. kispek çil hali! rüzgär. ki spek (111.) Kozatak terrszterne aracnun alt krsmr. ki spektig s . Ayran çökelek näun e gelme. ayran ki spektig po l par ça ayran ç6kelek haline geliyor. kispik Kakül, perçem. kteprkte- Perçem kesmek . pala sös isp eze, kispiktirge kirek çocuk söz omiernezse. saçrenm perçem kesrnëli.
kIste Geleeek. ulu qm ulugla , uzada kün kör erziii; ki çigni kiçlglekistede kOn körerzlii büyügü ulula, uzun gün qörürsün. k üç üq ü koru, qerecext e gün ç örcrs ün. açl9 ktste- Kisnernek: "Aran-çula ökpelenTste slÎ7Jfada krstep çöre. çalglzaan harbas oerç en on püürnen." N . N erbrsev (Yigit al, ac t öl keyle ktsne yrp, lek baema kaprs ml ~ on kurtla.] Ada çiri ne ey -trs plrbes ; ulugm uludar , kiçi gni ki sl eder. Atas özû (Ata yerine huzur vermez, büyU~Ü ululur, küçiîgü ki:o;;nehr.) ki sl eg K i~n eme. klstem 1, Klsa (süre, ómOr) 2. Kararslz.
klates
· 252 ·
kTstes- Krsnesmek: "S/htaan çïli, aeteze tüskenner nonn pargan hulumçahtar. " N. Nerblsev (Aglar gibi, kienestvermis korkan kuluncukla r.) At kTstezip ta nrsça, klzfçochteap. Atasözû (AI kisnesip tamsu, insan konueup.) krstes Kisneme. "Andag klstes çeem künnerde coteau:" N. Nerbisev (Böyle kisneme güzel cünre roe 0lur.) kistet- Kisnetmek.
s. 1. Arka tarat, arka . ta g kistinefi har a pu lut sm kil di dag ardmdan kara bulul çlklp geldi. stol ki stI nde masa arkasmda. masa oeemca: "0/ sta/ kistTnde u/ug aaicl çûi, camp , az/ramp, toznnp cauçemen po/ça." V. Kobyakov (0, masa basmoa sayqm misafir gibi, yemek yiy ip 0turmus oluyor.) kistik Küçük brçak.
ki sti
k istim 1. Kul, köie. 2. Uydu, peyk. k is Urn ço m uydu millet. klstl r- Kestirmek. "Holm kistTr sa/gan." A. Kuzuçasev (Kolunu kesttrmie.}
\
ktstoç ka Frrça. xrstrrn bk. kisurn kit Balina. kit ödirc efi balina öldürür. ki ttifl çaa baliria yagl . kitayets Çin(li ). kite- t . Sessizce yaklasrnak: "Çlldan çllga ol aiinap I ÇIS taygam pray pI/een I çepçeö etiruutu kitep I Çoo athlap ot stcen.: P. :;>tlga!}ev ( YIIdan yrla 0 avlarup I S ik orrnam hep bilirmi~ I Hun avtan sesslzce yaktastp I Çok avlaytp 0 alrms.} 2 . Giznee seyretmek. kiteg 1. Sessizee yaklasma. 2. Gizliee seyretme. ktt en- Sakmmak, korunmak. kitencek s. Çek ingen kitencekte : Korumak, sakmmak. kltencekten - Çekinmek, salonmak.
klzl
klt es- etanee qözetlemek: "çaz/ anm tut po/bazan, aal malm kites slhçaz/n!' (Yabanî hayvanlan yakalayamazsan, evcü hayvanlan gözelliyorsun.) ki tet - 1. etanee yaktasnrmak. 2. Gizlice seyrettirmek. kizeg es Perça. küçük parça . kize Kabuk, soyuntu. köçe kl zezT arpa kabuqu. kizek 1. Parça , bölük, kreun: "Andammda kizek kömek nsrtsmui altmafi, çirdeii kök oencenter körfnglep odnçstes." V. Kobyakov (Surada burada kar kümelerin in alnnoen. yerden gök otlar görünüp duruyor.) kizek ç urtrc an bir bölük oymak, kize k buluttar öbek öbek bulutlar. 2. Kano, par ça, cmm: "Çolda taynangan ens Tpekten pTr kizek halgan po/gan." N. Domojakov (Yolda yenen çavdar ekmeqinoen btr dilim kalmis imis.} 3. Ot Ylgml. ot kümesi. pir inekke t nstuda prr kize k klre k bir inek tçin kl§1rI bir balya ot çerek. sa bm kizegi sabun kaubr. kizek mal az sayroa mal. kizekte- 1. Bölüm lere ayrrmak . 2. Yagmur kizekt i zf. aöiünrnös olarak, parç a olarak. klz en 1. Tuza k. 2 . Bukag l. kizen- Korkmak , gözü kerkmak. kizen i s- Birbirin den çekmmek. ktaenne- 1. Zinc ire vurmak. 2. BukaglIamak. 3. Tuzak kurmak . kizer Yigil, kah raman . k ize r- Süt, yemek yanmak. kize rt- Süt ü, yemegi yakma k. kizet- (kam) Ruhlara hükmetmek. ham tö sterïne k izet ç e kam ruhlanna hükmedlyor.
anenrma«.
kizi Ki§i: "Apsahtan hada köp krzT pargan." A. çerpakov (lhtiya rta birlikte çok kisi gitm i$.) ç azag kizinïîi ülüzin aUlg kizi alb as. Al asözü
- 253 .
klzig
(Yaya kleirun cmsünö all! kisi alma z.) ipçi kizi bayan. Ir klzi er-
kek. hakas ki zT Hakas. on s kizT Rus. haydag-da kizi her tûrlû ki§'i. pir kizT bir ki ~i. prr d ee kizT hlç kimse. niik kizT konuskan. kiz i alevlenmek.
kizig
Yagll, besleyict
(yemek) . kizig
tamah yagll yeme k. kizl k Saadet, mutlul uk, baht. kiziktig s. Mullu, bahtiyar, ta lihli. kizfl- 1. Kesilmek. 2. Ekin biçilmek . kizim 1. Salqm , epidemi. kizim ag'lrlg lar
eatqm hastauklar. 2. Tlto. kizim k izTn
ealcrtito hastaligl. S. Arka: "PTr kizJn azaanafi ças
han seçsmsn, çomr aday ol azagmafl çeaso te tömençefken."
i I
i I
I
I
r "
\
N. Domo jakov (Bir arka ayaqmdan taze kan axan, ala köpek 0 ayag lYla güçlük le yere basrrus.) Kiçigni k izerd e kizin azaa üm körip al. Atasözü (Geçid i geçe rken arka ayag lna bak.) atnü kizin azagl atm arka ayagl. kizi n terpekter arka tekerle kler. ki sli arka, arkast. kizin- (I.) k eenmek. klztn- (11 .) Giyinmek. kizi ndi Kesint i (kuma s, ee rt oarçaer.) kizi r(I.) Geç irmek : '7kö/efini kizirb inibizerge harashan çiu. sug üstüne ki/ip a/(jannar." l . Kotyusev (lkisini geçirmemeye ka rarh qibi, su üzertne qelmisler.)
klzïr- (11.) Giydirmek. kizire zt. Geçerek, aearak : "Hara sözirbee kirgen çïfi I çayg/ haraam kizire çüsçem. " M. Ki1çiçekov {Kara aga girmi!} gibi I Yaz gecesi ni geçerek yozüyorum.) sug kizire pa rsuy u geçerek gilmek . 2. Otesïnc e. karsremca: ''Aa/dan toglr sug kizire çaspan arah hlr/lg Kirim tip adalçathan tag turça. " A. Çerpakov (Köyün kar!}lslndaki suyun öbür yanlnda düz zirveli Kirim adlnda dag duruyor. ) kizfrt· (I.) Geçir(l)mek.
klassik
k izi rt - (11 .) Giyd irmek : ':Anan çeecs pu allp!/ izer oyiinzar enenammenen. pazma pozlmnoh furajkazm kizll1ibisken." F. Burnako v (Sonra savasçr bu yigidi eyer ç ukuruna bindirmis. basma kendi kasxetini giydirm i!}.} A d r ç oh kizee al mündi r, k ibi ço h kizee k ip kizirt . Atas özu (Atsm ere bindir, elbfseslze erbise giydir.) klzls- 1. (birlikle ) Kesmek, kesmesine yardim etmek. 2. (birlikte) Biçmek. 3. (birlikte ) Testerey le biçmek. klz is 1. Kesme. 2. Biçme. ki zö Güvey i, darnat . kr!}, küzee kizöli'g s. Güv eyili, oamath. kreörke- (çocuk) Ailesini yadrrgamak. pala k uzö r kep pa rç a çocuk aüestn! yadtrqryor. klad Gömo: ye r am zeng inlig i. klad ov oy Ambar, kiler. klad ovka Mahzen , depo . klad ovs çl k Amb ar , depo mem cru. klapart Valf, supap . ktamet müz. Klárnel ktametlet Klämetçi klas s 1. Smrt , ööre nrm yapuen yer: "Pozmlfi taezme çügl1r penn. pTr dee kizT çog/I, hurug." A. Kuzuqasev (Kendi emnme yûrudû , hiç kimse vak , bos.) üg retçiler kla s slafi smhannar öqrencüer Slmflan çtkmts tar. 2. Smrt, grup. log lOÇI k lass isçi smm. krasster kü rezi i srmt rnûcadelesi. klas s ç ah sm ttsrz. 3. Stru f . pizinci kras snü üg rencizi beeinci struf öqrenclsl. 4. Suuf, ene. grup . öz i mner k lazr bttkiler álerni. hus t ar ktasst kuslar alemi . kla s si ç esk ay s. Klásik. klassifikat si ya Srnlflama , sim flara aYlr· ma , bÖlümleme. klass ifits i rovat' pol- S lnlfland lrmak. klassik Klásik .
J
- 254 -
klassnay klassnay s. Smrt, srmtsat klas so vay s. Suufsal.
ktavisa Tus, di~ . klet çat ka Selûlöz. kletka 1. Kale s. 2. Hüc re. 3. Kare, da-
ma. s. Kareli. k letkahg tetrad' karen eetter.
klet kahg kleve r
Yo nea.
kley Yaorstmcr, tul kal, zamk . krevt e- Yaptsttrrnak. tutk allamak, zarnklamak.
k leyonka Mosamoa. kleyster
Çiri~ ,
kola.
klika Klik, gü ruh. klimat lknm . klimatlçeskay kliniçeskay
s. lknm , iklimsel.
s. Klinik le uqnt.
klinika Klin ik. klj ~e Klise. knent Musten. kl ientura Müstert, müsteräer.
klop Ta hla kurusu. kloun Palyaço, soyt an. klub 1. Kulüp: "çurtapçathamblstl pozln daa k6rçez(fl: klub par, k6gffg, pray nime çitkil P S. Ça rkov (Ha yatmuzr kendin de görüyorsun: Klüp var, neseu, her sey yeterli.) 2. Ku!üple ilgili. kl u b tOglZ I kutüp i§i. kluben' bot Yumru kök . yablah kuluben 'ner'i paleles yumrul an. klumb a Çiçek lik, larh . klük Fmn kancas t. ates kartcast. klü s Anahtar. kl yatva An i , yemin. klyon bot. 1. Akçaaqaç, isfendan. 2. Akagaç(tan). klyukva Frenk üzü mü. knes 1. Prens . 2. Prenalik. knig a Kttap pu kniga naukaa u lug nozrm bu kitap bilime büyük katkt. hlglrc afl kniga oku ma kitabt .
koliçestvo
kn iga llg s. Kilap, kilap ia ilgili. kn ijka Küçük kitap, defter. knop ka Düçme. IU!i. knö Mahmurluk. knöle- Mahmurlaernak. koalitslya palit. 1. Koalisyon. 2. Koelis yonla ilgili. koçan Läha na koçar u. koçann lg s. Koçanh. koçanmg kapusta bas lähana. koçegar Atesçr. koçegarka Ocak datrest kod eks Kanunlar rnaemua st. zako n kodekst kanunlar meemaast koeff it s ient Katsayr, emsal. kofe 1. Kahv e. 2. Kahveyle ilgili. kcte plantatstyaar kahve ta rtast. kofeynik Cezve. kojevnik Sepici , debbaq. koka klz. Yumurta. kokatn eez. Kc kain koka innig S. Kokainli. koklyus tip. Bogmaca. o l kcktyusnef a{,.rça 0 boçmace onnus . kokon Koza . torg l kekcr uIpek kozasr. koks Kok, kok kömürü. kok-saglz bot. Saktz aga ci. kckstandrrKokyapmak. koks tandircan pis kok yapma tm-
m. kokteyl ' Koktey l. ko lba kim. Tüp. ko lbasa Sucuk: "Sumkazmaii ka/basa 51gar pirçe." V. Sulbeyeva (Çantasmdan sucuk çtkanyor.) kolbasnik Sucukçu. kcrçeo an Pirit . ko len kor k ankot. kalkiet. ko lhoz Kolho z: "Haydag kü/ük po/ean ootcn, kireence ko/hoz ç"g lzm hadargan." A. Çerpakov (Ne yigit idi, yaelanana kadar kolhoz ynkrsn u otratn.j kolhoznik Kolhozcu, kolhozda vasavan. kol içestvo Nicelik.
koliçe slveonay
- 255-
kolfçe st vennay s. xemiyet. nicelik je ilgili.kol içes tvannay çisl ite l'naylar gr. aS11savuar. kollegiya Heyet, kurul. kollektlv Topluluk, heyet: uAnnaii ar prstTii kol/ektiv çiitternTn brigadazin iderge çaratll .· S. Ça rkov (Bu yûzden bizim heyel gençJer ekibini kurmay , karartastrrd r.} kollektlvizat siy a KoIek1itl e~li rme . kollektivizatsiyala- Koiektifle~lirmek. kolektivizm Kolektivizm. kollekt sloner Koreksryoncu. kollektslya Koleksiyon. kollektslyalaKoleksiyo n yapmak. ka rka tarm kollektlyal a- pul birikli rmek. kollokvium Kollokviyum . koloda Yalak, kûtû k. kolodtsa Kuyu. kolonlal'nay s. Sömü rge, m üstemle ke. kolonist Kolonist, kolo nili, kolonide oturan . koloniy a Sömürge, müslemleke. kolon izator Söm ûrqeci . müstemlekect. kolonizato rs kay s. Sömürgecilik. möslemlekecihk. kolonka Kole n, sûnm . kolonna Direk., sü tun. kolonnahg s. Sülu nlu, direkli. kolonnallg tura sütuntu ev. kolonok zool. Kolonok., YlrtlCI bir navvan . kclontuut Sayta ba~ lig l . kolontsifra Saytanm ba~mdaki rakam. kolora1ura müz. Ruläd. tril. kolos Basak kr~ . pazah kotosnlk tek. Ocak rzqarasr. kolpak Kalpak. komanda 1. Komut. komanda pir- komut verme k. komanda al- komut alrnak. 2. Takirn, ekip, grup. futbol komendan futbol taknm.
\
komissionnay
ko manda rm Ordu komutam. komandi r xomctan. komandirovat' pol· Görevle göndermek. komandirovka Memuriyet, görev,
rmeyon. komandirovoçn ay Memu riyet. komandnay s. Komut, komuta . koma ndovan ie Komut etme , kornota
etme. komand uyO';çay S x omutanta ilgili, kumandan la ilgili. arm lyanl fl komanduyO';çaYI ordu kornutar n. kombayn 1. Krrma ve ö9ül me makinesi. taskömir kombayOl tas kömürü ógCilme makinesi. 2 . a çerdöver. kombaynnafl as k izeri tsç eroöv erIe ekin biçmek. ko m bay ner Kuma makinesi makinisti, biçerdöver maklnis ti. ko mb ina1 Kombina. labrika: "ft kornbinadmda Io(;mmaan po/zan, haydi ptstï aZIn"rÇlhsln ?~ V. s uioaveva (E I kombinesinde ça li ~. meseydm. bizi nasu beslerdin?) kombinatsl ya 1. Kombinezon, oözenIeme , l ertip. 2 . Kombinezon, kecm erbisest. kombinezon Kadm elbisesi, kombinezon. kombinirovannay s. Btrlesik, b irl e~ m i ~ . kc mb tntrcvar pol. Birlei?lirmek. komediya Komed i. komediyallg s. Komik , komedi. kernencant Kumandan. komendatura Kumandanhk. kometa astr. Kornet, kuyrukhrytldrz. komfort Kontor . rahat. komfortllg s. Kcn tortu. komissar Komiser. kcmrssartet Komise rhk. komissionnay s. x ornrsvcora ilgili.
Komis siya
- 256 -
Komissi ya Komisyon . uçastkovay tablg kcmrss tyaer yerel seçim komitesi. kernnet Komite: "Sagaa, Alelbay , komsomol komi tecH ïeençe." S . Çarkov (Sana, Alcmay, ko mso m ot korr utest güveniyor.) kommentariy vcrurn. le fsir. kommentator Yoru mcu. kommersant tueee r. kommertsiya Ticaret. kommuna komen . kommunal'nay s. Komûnle ilgili. kommunikatsiya Komûnikasvon, baglanll, lem as. kommunikatalyahq s. Baqlantrlr. uensimli, ko m ûnlkasy onla ilgili. kommunist Komün ist: uA mina ouer, kommunistter, ü/güdegi tabannar, stranam pray odap parir/ar." V. Sulbeyeva (tste bunlar. kornüntstIer, iktid ard aki kö pekrer, Otkeyi bütünüyle yakryo rlar.] kommunistka Bayan komunisl. kommunistiçeskay s. Komünizm, komûnizmle ilgili. kommun izm Komün izm. kommutator k om ütet ör. çevirgeç. kommyunike Komünike, reemr bildirl. komnata Oda: "Ol komnafamfi istrnce çönp tee pastablshan." S. Çar kov (0 cdarun içine yû rüm eye de baslam I!;>.) çib'frge metr komnata yirmi metre oda. komnatada onday çogll odada oüzen yok. uzucaf komnata yatak ooasr. kompartiya Komün ist parti si. kompas Pusure. kompensatsiya Tazmin, tazmlnat. zarar öoentlst. kompetentsiya Yetkl, saláhiyet. kompleks Kompleks, mecmu, bûtûn. kompleksna y s. Kansrk. karma, mee-
m"
l
kontet
komplekt Takrm, kompie. komplektovat' pol- Takrrn yapmak. skcratanu komplektovat' pol- 0kullan derieme, takrrrt yapma. komplektsiya Yaours . yàpt. kompl iment Kompliman. kompot Kompesto. kompozitor Bes teel, bestekär, kompozi-
tör. kcmpozltalya Kompoztsyon. mü zika kcmpozftstyazr müzik bestesi. rome nut kompozitsiyazl romerun kompozisyonu. kemprees tip. Kompres. kompressor tek. Kompres ör. kompromiss Uyusma, unasrre. komprcmtssnq Uyusrna, uzlasmayla ilgill. kompromisttrg çarad lg uztastme i çöz üm .
komsomol Komsomol, Komünist GençIer Birligi: "Annafi reae komsomol komifecHnifl haçlZl Çepukov ootçen. " S. Çarkov (Onunla birlikte Komsomol komitesinin baskarn Çapukov vardt.)
komsomol'skay kornüntst eeneter Birligiyle ilgili. komsomolets Komsokol, komsomolcu Komünisl Gençler Birliginin üyesi. komsorg Komsomol kurulu baskarn. komsostav ask. Subaylar heyeti. kon'k i Paten. kon'yunktura Komonkt ür, durum . konditerskay Sekerleme. pasta. konduktor Kondûkt ör. konevod At öreten. harac t. konevodçeskay Hara He ilgili. konfedaratsiya Konfedera syon. konferentsiya Toplantr. konferan s. konfet Seker. bonbon: "çey izJrtken tortteii , çoh , §oka lod kantetten. " V. Sufbaveva (Çay rçirtmts, pastadan , hayrr. çikolatadan sekeroe n.)
kcntetti
- 257 -
konfett i Ko nten. konfisk atslya Müsadere, toplatma . konfisk ova t ' pol. Haczetm ek. konfli kt lt uilat. aniasmeznk. ko ng ress Kong re, ku ruttay . konkre tnay s. Sarih, açlk : "KónT, hard! upçeser filosortar, konkretn o sun(J tutf/l zarb ls." v. ~ ulbayev a (Do!)ru, nast! söyterler, li lozoflar , mesele yi
eçikça ortaya kayallm .) konkur ent Rakip. ko nk u re nt sly a Rekabe l. konkur s Müsaba ka , yans . konkur stlg s. M üsabakalr. yensma lt. konnlts a Süvari. ko n serv a Kon serve . "A tay harahha çïtig nimesp;n me? • ffp, payag/ 001 /rah nlmes p(jzTk çirdegr konserva bankaz ar arta erca" V. Tatarov a (Yol<sa, göz lerim kes ktn deg il mi? deyip, deminki genç uzak olmayan yükseklikteki konserv e kutusun a isabetli ates ediyor.) konse rvenvn ay s. Muhafazakä r, tutecu. konser vatizrn Muhal azakärl lk. kon servato r Muhafa zakär. konserva toriya Kons ervatuvar. kon silium x onscnasvon. kon sp ekt Özet , hulase. ken spekte- Özetlem ek. kons p irat o r Gizli çensen . kon spirats lya Gtz!l etarak çeuema . konstit uts lya Anaya sa. konstru ktor Proje m übendisi. ko n str ukts ly a var», ya pt ta m. ko ns ul Konsolo s. kon sul'tan t ü amsmen. ko ns u\'t at s iy a Danrsma. i~li~a re . kontakt Konlak , temas. kontek st Tam, aS11metin. kontine n t Kara. krta . kontlne ntarnay s . Karasal , krtasal. konting ent Miktar, sayr. kontenjan.
korwert
kon tora Qfis , büro: "Olar aaf a~ çu rtaanna r, kofhoz kontarazman "ah nimes...F. Burnakov (Onlar köyün !ara l mda yasryorla rdt, kolhoz b ürcsund an uzak degil.) ko ntraba nda Kaçakç ihk, ka çak mal . kontrab andlst Kaçakçr.
·r
kontraba s mûz. Kon traas . kontrakt Kontrat. ko ntrakta ts ly a Kont rat. s öztesrre . kontral 'to müz. Kontrail o. kontrama rka tiy. üavenye. pa rast z buet. kontrat aka ask. Kontrata k, kar~ l atak.
kontrlb utslya Tazmi nat, za ra r ödentis i. ~
kon~tupl en~ k. Ka~ 1 salom.
kontrol ' Kontrol. go sudar st vonln kontroH devlet kontrcïö . kcntror ta- Kontrol etmek . kontro l' na y s. K~ , ~Ie ilglli. kontrol yor Kontrolör, kont rorcu. ko ntrrazved ka ask. Gizli polis tesküan.
kontrreVOlyutsionerV ar~t oevnm kerem.
devrimci,
~~Ó ,,",U'" _ /
kontrre vol yutslon nay s. Karsr devrimle ilgili, devrim ka r~ IIIi{ll y la ilgili. kontrre voly utsiya Kar~ 1 devrirn harekefi. kontse ntrat Konsantre yem, yemek veya made n. kontse ntratsiya Konsantrasyon . toote~,Y'è ma.
kontse ptsl ya K~ , idrak.. ..t1.1 kon ts ern ekoo . Konsors iyum . r '"' i" ~. kontse rt Konser: ~Kantsert tooz/I pardl." V. Sufbeyev a (Konser bittr:) ko ntserttlg s. Konserie ilgili . ko ntsessi ya Imtiyaz a nnasmeer. kont slager' To plama karnor. konu s mat. Koo i, manrut . j4 Ó 1'1 '"
n ~· ':» J(.:10 ti· • ':I
kQr;;e rt zarf:--;;Pa~ k~S pifiinIË' Tirlep, konv~rtTn ç5J,sltf/ an. M.
'k \ ):'
'\ C
s• .... ~ ....
'\°Y.« ~~, rl " i« "
,,'
,
u \I J 1\ t-i.
r
- 258 -
konveyer
Balnov (11k ask mektebun / Terleyip, zartrm yaprstmyor.) pts'mom konvertke suh salarga mektubu zarta sokmak. konveyer Zincir, susne, konveyör.
konveyerlTg s. Zincirli, baötannn. konvoir Muhaftz. konvoy Konvoy. konvoynay s. Konvoy, konvayla ilgili. konyuenya Tavla , at at un. koop Hendek, su yalu, kanat; -s eoçe. könegrnefi hogdlrap ala, ture turinçs
ahçathan kaapsar Topoyev (Sança, kovastru tanqrrdata rak, tepentn yar unoa akan kanara dogru kosmus.)
çügürgen. "
1.
sug çaycaf koopter su dagltma kanallen.
kooperativ Kooperatif: "PastaglZl Kooperativterge haçan haYlg saJarzar?" V . Sulbeyeva (Öncelikle ko ooeratme re ne zaman i1gi q östereceksi niz?)
kooperator Kooperalitçi. kooperatslya r~ ortakhqr, blrlikte çalrs-
ma. kooptatslya Bir meensin kendi üyesini seçmesi. kooperlrovat' pol- Kooperatlûeenrmek. kcordlnatr Koordinatlar . kopl Maden ooagl, maden. kopirovat' pol- Kopyalamak. kopiya Kopya , sure!. kopiya suur- kopya çrkarrnak. korabl' 1. Gemi. 2. Gemiy le ilgili. korabl' püdTrl1 gemi yaprrru. korabl' UZI gemi ustast. koreer püdTrTgcT gemi Isçtal. koral! Merean. kordon ask. Kordon. koreyets Koreli. koreyskay s. Koreyle ilgili. korldor Koridor : ''Tashar
perstï ,
kostyum
çoonteno etenne. -tip, kor/dordan s/~ar oenmenen." I. Topoyev (Drsa-
n çrkahm , konusuruz . deyip , kortdordan çrkarrrus.) koridorhg s. Koridorlu . korlfey Üslal, dahi. neukamf korifeyleri hilimin üstatran. korneplod bof. Yumru kök. korobkacah K üç ük kutu. korobok Kulu. spiçkanln korobogl kibrit kulusu . korol' 1. Krat. 2. (satrançta) ~ah . 3. (oyunda) Papaz. koroleva Kraliçe. korona Taç , kratteer. kcrcnanq s. Hükümda rllkla iigili. koronatsiya Taç giyme. koronka Kuron. trs korokazr dir;; kuronu . korporatslya tonca . cemiyel, bittik. korpus 1. Bina, yapr. fabrika korpuzu tabrika binast. 2. Kalordu . 3. Kolarduyla i1gili. korpus komandin kalordu kornutara. kcrrekurcvet' pol- Düzeltmek, tashih etmek. korrektor 1. Düzeltmen . korraktor toglzl düzeltmen ir;;i. korrektura Tashih, düzellme. korrespondent Muhabir. korrespondentsiya vaz.ema. korzlna Sepet. sele. kosekans mat. Kosekant. kosmka Üç kÖgeli bas örtüeö kosinus mat. Kostnüs. kosmopolit Kozmopolit. kosmopolitlzm Kozmopo litizm. kostyor Ates. kostyum Elbise, kostüm: "çlligan çonmtï arazmda stol puliina çöten ss àsn küren önnlg naa kostyum kis salgan çiit 001 ocûr." G. Topanov (Toplanan hatkm erasmda masarun köseaine yaslanan kahverengi renkli yeni elbise giyen oglan oturuyor.)
I
/ kostyumna
/
- 259 -
kostyumna- Koeta rn giydirmek. kostyumnlg s. Elbiseli, kcstûmlü . kosvennay s. DolayllJ vasrtavla, kinayeIi. kosvennay çooh ed. Klnayéli
söz . kotlet Pirzo la. Iiov~ik
;
Kepçe.
kozrr' {iskambilde)Ko z. kozlrnay s. (iskambilde) Kozla ilgil i. kozlryok Siperlik , sapka siperligi: "Sotdener çïfi nam kozlryokka ködTrTp. " V. Sulbeyeva (Askerler gi· bi elin i siperlige götürüp .) köbee 1. Elbisede kenar dikisi. 2. Ayak---,(abl veya çizmëëië"nakl$. köbeele- Elbisenen altrna etek dikmek. köbeeHg s. Kenart nakrsn. dikisli köbeeHg maymah kenart nakrsu çizme. köbef (I.) Yurnusak , qevsek . köbef tözek pamuk dösek. 2. Pam uk. köbef (11.) Koyu çri: läcivert. köbig 1. $1$, $i$kinlik. 2. ur.
kö6'iQey vemts. hlzll köbigey xumm ~ban Mersint hara köbigey siyah . yaban Mersini. tu-ne köbigey mee. sopa. kök köbigey yaban Mersim. köbik 1. Köpük: "Ah la köbTk, pon harahtann çeorçe. n N. Domojakov (Ak köpük gibi gözlerini sakliyor.) 2. $i!}lik,kabankllk. kêblktel- Köpuklenmek : "Kóö îkte! turgan süttrg könektrg oo/agmd'i tutinas irllp pennp, pabazlmn tonm 'Çabt .P. po/da l.l.zupçathan Vaskam irke estrg teebTsken. n A. Kuz uqasev (Köpüklenen sul oolu kovayla oglunun yanma geçip, bebasmm paltosunu örtün.Qp salonda uxuyaV Vaska'ya sevgiyle döRü"i1mu§.) köbtkten- KöpOklenmek. köbiktendir- Köpüklendirmek. kóbiktig s. Köpüktü: ''Apsah. ahsm saza azm saf/p, ipçlzer hlZll k6bTgrrg nersmenn sugland/ra körgen. n A. Çerpakov (Ihtlyar, agzl nl biraz açrp, kaoma km! köpüklü gözleri sulana-
ködes
rak bak nus.) köbin- Sisme k. kabarmak. köbir- 1. Köpürmek, kabarmak. 2. mec. Kabarmak: "çayglZl çitse, apsaht/fi çüregr köbTr «uçe." A. Çerpakov (Yaz oeunce, ihtiyann yüregi kabanyor.) köbir (I.) Körük, demirei oeagl. köbir (11.) (agaç) Kömürü. köbir (m.) ZaYI! koyunun bir öneeki yrlda n kalan yûnü. köbl"rgen Yabant soqan . köbl"rgenne- Yabanî so öan toplamak. köbirgennig s. Yabanî sc öaru bol clan ver. köbirgi bk. köbirtki köbirtki Tahta köprü . köbiskek Bir tür Hakas paltosu. köbizi Çoqu. köbfzf kilgen çogu gelmi§. köç- bk. köeköçe 1. Arpa: "Kök çazaa tokure/ Kóçe, pugday çaYJbJstJm." i. Kostyakov (Yer gök dolusu / Arpa, bugday yaydun.) 2. Arpa, arpadan. köçe ügre arpa çorba sr. köçiges sago Enik, köpek yavrusu. krs. kOcOges köçik (hayvanda) Arka tara/. hoy köçigi in aarliga sanalça koyunun arka klsrÏiië7iKlym'effiKäbul edilir. köçïr- 1. Göçüm,e k. KÇlPya etm~k. köçïrrs- 1. (birlikte) Kopya etmek. 2. (birlikte) Gö çûrmek.
2.
köçis Göçme, göçü§. köçrs- G öçmek. ködee Atm boynunda ki §i§lik. ködek Yumru kök, bitki kökü. ködekte- Yumru kökü keernek. ködektö Yumru kök kesme blçagJ. ködes Çanak, çömlek, dökme kap, tencere. ~öd es saksr. Ködezfme ügre -rlaynadlp resem, tos polbinçam. - Bilmeöe. sigara (Tenceremde çorb a kaynatrp içsem
2
köde~
- 260 -
doymuyorum.) ködei bk. ködes ködir- (I.) 1. Kaldrrmak: "Kinetin pazm ködït1p, Aydodan surçe. " V. Kobyakov (Anide n bastru kaldmp Aydo'dan soruyor.) 2 . Gölürmek, tas -mak: Köpke haraspa, ködlrerge aar poter. Atasözü (Çoga göz dikme , ta stmast aglr o'u r.) Pir apsah tooza nimeni ködiredir. Bilmece, askr. (Bir ihtiyar her !;>eyi taeryor.) 3. Tartmak.
ködlrges 1. Bir pud, 16. 3 kg. 11k aglr llk ölçüsü. 2. Tart!. ködirig 1. Götürme, katd uma. 2. Tartma. ködiril- 1. Kaldmlmak, götürülmek. 2. Ta rtumak . 3. mee. Kabarmak, yükselmek: "Çürektet1 hakas mine ködïrilgennerinen kïrizibiskenner." A. Kuzuqasev (YÜrekle ri kabardrömdan Hakasça konusmava baelarmsier.) ködirïlçik s. Kendini öven, palavracr. ködirilis Iiham, coskunluk. "Ot kiceegi tannastlg iimïn ködïrïlizinde po/gan am aes." N. Nerbtsev (0, dünkü sasrmcr aksarr un coskunfu öunoa idi hälà ) ködlrfm 1. Aglrllk. tirig ködirimi canll aglrllg l. 2. Kaldrrma, yükseltme. ködirlmnig s. Aglr: "Naa hIJ plaltlg, tadar kögenektl / Köt1zJ ködïrrmnrg, kömes hat lg." V. Mavnasev (Yeni yûn elbiseli, Hakas gömlekli / Görün üs ü aglr . biraz sertçe.) ködirin- 1. Kaldmlmak , götürülmek. 2. Övünmek. 3. Tartilmak . ködïrrs- 1. Birbirinf oöt ünnek . 2. Birbirini tartmak. ködiris 1. kerorrma, götürme. 2. 'tarntma. ködirmek bk. ködlrges ködirt· 1. kaloutmak. götürtmek : "Anan mallan ködlrtrp ölglepçetse, kTzr ürep patfj andagl, çrti piçe/lep, N. moombl zarga çügürcen." Tyukpiyekov (Som a mallan gÖl ürtüp öldürtse, Insan ölmü, gibi
kägar üzürüo. kendini öldürmek lster." 2 . Tarttrrmak.
ködirtpek (I.) bk. ködlrges ködirtpek (11.) sago Elbisenin kenenne dikilen kuz u kûrk ü. ködirtim Kötürûm. zayrt dü,mü!;> hayvan. kök çaztmf pcrçcar ködirtim hoym oyladar gök evarun çlçegi kötör üm koyunu kostu rur. ködre Batak, batakhk. ködö 1. Hamuttan oolavr atm boynunda olu!;>an yara. 2. Siraca (hastallgl) ~enlik, ~I : "Çahsl kögnen kÖ9leneezJ{j / Çir $.mnannJfj arazmda." A. Topanov (Güzel sarkl yla neseleniyprsun I Yenn dagm
~
..
es.. 1.,Q,
2.
arasmda.)
kögbe (I.) anat. 1. Di!;> eti. 2. Jant, kasnak. '--"--- /. ~ (11.) bot. Te r olu . V-0{)
7'"
- .
kögben Yeni yagml!;> kar. kögci Sarkrct : "KögcJ haracha Ylm Mini QL tsstste e." N. Tinikov ($arkICI klrJanglc lm / Beni t&tmakmaz.) kögçil zool. Bir tür kus . kögder- kaç. ACI vermek. azap çektir-
~e k.
kögdik bk. köglig kögenek Elbise, gömlek: "Amfi ïceeï, nap-naa /fJ.rJi.1. kögenek ki. ..." V. Kobyekov (Onun annest,Yyepyeni ipek elbise giyip...). Agas nimes ) pUrli g, kögenegi çogll ti,9llgen. Bilmece, kitap. ( Agaç degil y
". , '-, ·s" ~".
tY '
'\/
•
• . 261 -
köqe rrs-
çrkarmemrs / Iki gözü moramus.j 3. Filizlenmek, yesermek . kögerisaövensmek. yesüle nmek:
"Kögeris
turgan tems tag/ar ca({mnas tutter." N. Tyukpiyekov (Gëgerip duran tentdik
"
p~ç[il1pin
daglar bilC!Lt:meden
ya~I.':'i§}'yorlar. )
kögert- Gögertmek, yesertmek. kögil~!y s. Gögümsü: "Ha vdag kögffbey -~gft püün ." M. Kilçiçekov (Ne 96-
gümsü gök bugün.)
kögildi zool. Su çulugu.
k'"'OQfrn Gök, yè§l1imsi. kögim örtek ye9ilör~
-
kögimdik bk. kögTtbey
'~ydo, sit tyagma kökslnen çö'it'l2, çalaii kïzrden
kOQis (I.) Göqüs :
\ I
köklö
torgayahtar çen üstün k6g/encffrïp samasça lar." V. Kobyakov (Yeni gelen çayrr kuslan ovanm üst ünü senrencmp ötüs üyortar.) kögles· 1. (birlikte) Sarkr söylemek. 2. Eglenmek, keyif çatmak . 3. Kuslar ötüs mek ';4m ibire çuusnen anhustar ldök kög/ezip çäredTr. ~ N. Tinikov (Onu çevreleyen kusla r da onun gibi ötös üyorlar.) köglig s. Neseu, keyi/li: "Köglig naa çtt çitkende I Halm uygudati ushuncum." N. Tinikov (N eseli ven t YII gelince I Derin uykudan uyanmrn. } köglig lapsas neseü se sle-
ms.
kögmen bk . kögben haragm a/bin ör tur." V. Kobyakov kögör 1. Oen m atara. 2. Tutum. 3. Deri (Aydo, rnelez agacl sopasma g69çuval. süyle dayarup, çlplak ata binmi§ 0lan kistden gözünü alm adan ba ktkök (I.) s . 1. veen. ta ü atsa, kün sIga· yor.) drr, köök lapsaza, kök ot özedir. 1. kögls (11.) Düs ünrne, dos ünüs. Atasözü (Fan atarsa gün çrka r, gu. ~ kogispek. (I.) Yelek, bluz. hl rna guk kus u ötse, gök ot büyür.) 2. kogispek deri yelek . Mavi. kök l igir mavi gök. 3. Ye!iilkögispek (II.) Ag çemberi. den. Közenegi ço h kök tura. Bilmece. karpuz. (Penceresi yok yesu kögistig s. 1. Gögüs lü, gögsü geni!i ev) 4. mee. Gök, gökyüzü. ah kök olan, güçlü: "Çsr oshas pözik. kögfstig estur küstig çoruo açlk mavt. kök pas krrlasrrus bas. ki/çetken." "frNerbl!iev (Var gibl kök at kir at. kök çan ye!iil ova. yükseJs gögüs lü ayçrr güçlüce kakök (11.) Deri sent. sup geliyor.) TIlIige lidirtpe, ) kók (111.) Kök, ata, eet. tödir kök anne kögistige pastrrba. Atasözü (Dillitaratma çekmrs çcc uk. Isker kök ye söyletme , gögüslüye 'güçlüye' baba tarafma çekmrs çocuk. ezilme.) 2. Gögüslü , yamaçu: "Çis kökçil Kóküne çe kmls, atasma benzer. kögJstJg tag/aom r - çoba7Îs halçathan oshas." S. Kadrsev (Bakökçin vasn. iney kökçin yaen kaom. ir kir g6§üslü daglarlm / ACI çekiïQr kökçin ya!ill erkek. .-e-gibi.) kökesim Kendini begenmi!i, kibirli. kögizek zool. lskete, bastankara : kökesimnifl küligi çoh polcaii 'T igJ/gen haaht~tsa, kögfzekter kendinl begenmi!iin akh olmaz . slgarbinÇälar." V. Sulbeyeva köki· 1. lnat etmek , deolqlnd en o önmeötünce, Isketeler ses (Çaylak mek. 2. Titiz olmak. çrkarrnaz.} kökimer bk. kökesim kögle- 1. ~arkl söylemek. 2. Eglenmek, kökis Kendin i begenmi!ilik, kurum~ en l en me k , ne!ielenmek. 3. Civlilanma, kurum, kibir. damak. köglendir- Eglendirmek, ne!ielend irmek, kökit- Saldlrtmak, kl!ikl rtmak. ~ "Naa ki/gen köklö Kukla. !ienlendirmek :
un
- 262 ·
kökse
paylamak: "AbiS, teemste tunp / Aponm tlf? köksecen." P. $ tlgai?ev (Papaz merdivende durup I Apon'u çok a-
kökse- Azarlamak,
zartarms.)
köksel- Küfretmek , baglrmak, haykrrmak: "Yakm, ki/ebes, am kür tablsnaii köksel-kür/ep penmsnen." V. Kobyakov (Yakm. gelerek ona kûfredip bagirarak gi1mii?) kökses Kûtretme , baöuma , haykrrrna: "Yakmmn ot köksesterin sagm ç6rçe, ol sohpas nimes, smap taa soi;jar. " V. Kobyakov (Yakm' m 0 küfürlerini oüsünüvor, o övmez degil, gerçekten de döver.) kökset- Küfrettirmek , bagirtmak. köksl Gögüs. köksö Vere m. köksölig s. veremn. öksölig kTzi veremIi.
köksön 'r estr, gügüm. araga urcafi köksön içki konan teen. köksöre- Zaman zaman öksürmek. kökte- (I.) Atas ma benzemek , çekmek: "Tireek tu öme teezin tin k6ktept'r, andagoh tapsabas, çoogl s/hpinça." A. Çerpakov (Tireek kardes annesine çok benziyor , onun gibi konus maz, sesi çrkmryor.) asturm köktl at töridlr ayqrr soyundan al
otur. kökte- (11.) Kosumu kaytsta baglamak. kökteg bk. kök (11.) köktet- Kosumu kaytsla baqlatmak. köktlg s. Mavili, maviden, mavimsi. köktlr Bozkurt. köktlrek BOL köpek . köl Göl: "Ot köl anda twgan malnu? sugadl polça."V . Kobyak ov (0 qöt, orada duran malm sulagl oluyor.) Hurup taa parza, kölnTfi odt halar; öl tee halza, hlygamii adr halar. Atasözu (Kurusa da gölün otu kahr,
kölek
ölse de iyi kisinin adr kalrr.] köl- (all ) Kosmaz: "Soorga kö/ salgan atM tvnnae nime-de idJp..." A. Kuzuçasev (Klzaga xosuimus alm vanmoa bir seyie r yaptp...) kölbe Yalak, agaç lekne. soshema çaa kölbede. Atasöz ü (Domuzun yagl yalakta.] kölbek (I.) sag. Kosumru al. krs kölgek kölbek (H.) Pusu, gizli Ver. kölbet It sarçe 0 pusu kuruyor. köibeüne- 1. Gûzel elbiseyle dimdik yürümek. 2. Saunarak yürümek. këtbe ünetSallatmak, çelkalamak: "Kümüs ayahtlg az/nm / Kölbennetpin dee Iskeyzlfi. " M. Bainov (Gümüi? kadehteki içkini I Sallamadan lçestn.) kölbes bk. kibTs kölbeske Deri baltan iye. kölbeske çccrqan deri yorgan . kölbey- 1. Yaytlrnak, serilmek: "Talay çTli kölbeyçetken I Toblrgan çim ï porçoll(J ot." M. Areanov (Deniz gibi yayuan I Kaplarr us yeri çiçekli 01.) 2. Yayrlarak , süzülerek yürümek. .öldir. All kosuma baöratmak, kostur.. mak. köleçke 1. Suluk zinciri: "Toraat, sugluh k6/eçkezi slgdlra zlp, hilagay huzurii çaYlllp... " V. x coyakov (Doru at, suluk zinciri i? lnglrdaYlp, seyrek kuyrugu yayrbp...) 2. Halka. köleckeli et. Haika halka , dalga dalga: "Çe po/ca köleckeli tarapçathan soah kii ao/ahtl tonnen pazoh ipti çabmarga küsteen." A. Kuzuqasev (Fakat serona halka hatka yaytlan soguk hava oqlam paltoyla daha iyi örtünmeye itmii? ) köte- 1. Gölçele mek. 2. Siper olmak. kölede Noe! bayra rm. köleg Siper. kölek Gölge: "Örtep torze ' zlg ötig I
•
kölektig
- 263 -
Kdlek itçeti çonm üstün I Haydag çahsi pofarçlh I PüdTr salzam turestih."M . Ugdljekov (vakip dursa Sleak, keskin I Gölge edeeek yolum üstü n I Ne de güzel olurdu I Yapabnsem evden ~iir.) kö lektig s. Gölpeli. köl em Gents. büyük. köl emnTg s. Iri, eüsseli. kö lemnig ipçi gebe kadm . köl emelig s. Gölqelt. kören- 1. Saklanmak : "Kün tag kistTne hacanoh kdlen pargan." S, Çarkov (Gönes dag arkasma çoktan sakranor.) 2 . Gölge etmek. köl endir- 1. Gizlemek, saklamak. 2. Gölge ettirmek . köl enrs(birbirine) Gölge etmek: ':'Çaspati tatjlar paza o/amlti Slrtmdagl kizek agastar, çeyreuze tüzip, pîrsî oïreïne kd/enizip, çTde hal turgannar." A. Çerpekov (Genis daglar ve onrenn srrnndakl seyrek aqaçlar sallanarak, birbirine g61ge ede rek. kaybotuvortar.) köler- sago (at) Ürkmek. kölerclk s. Huysuz, ûrkek (at.) köl et- 1. Gölge etmek, gölgelemek: "Kibri çlzaan nomäum I Ki/kim tester kóletçe." M. Kokov (Kenen yrpranrms lähdini I Gen)~ taslar gölgeliyor.) 2. üiztemek, saklamak . köletki (I.) bk. kö lek kö letki (11.) Gölgelik, siperlik, kalpak. köletkil ig s. GÖlgeli. kö ley Bor, terkedil mi!} tarra. köley ad l çim. köley ta rt hl s yaban keteni. kölge «u. lçk! yaptrnmda kullamlan içî su oo'u kap . kölgek xos umiu (at.) kölgektegi at kosu mlu at.
kölgin Yaban keçisi veya geyik aviamaya varavan çlt. kölic ek Gölcük, küçük göl: ''Aftmzarinda ulug nimes k ölïçek:" V. Kobyakov
kömenen
(Alt taratmoa büyük olmayan göl· eük.) kölig k osurr r "Pilrustig, kdlçe sim, prr köRgde halJhtirga. " V. Sulbayeva (Belli kosuyor sent, ayrn kosumda adimlamak için.) köliglig S. Kosumlu, kosulmue: "Köp san köITgffg etten ~jrazar gosudarstvaa pirceti as tölirge temoçeter." M. Kokov (Çok sayrda kosumlu anan Sira'ya devlete verllecek tetuuan ödemek için tasryortar.) kölil· Koeurnten taxrlmak: "Sagamoh parbaspm, ponrett at am daa kölrJbeen. " A. Kuzuqasev (Hemen gitmem, boz at henûz kosumianmemrs.)
költek s. Stsmen. köl tey- Slsma n. kaba görünmek. köm bk. kö n köm - Gömmek: "Çe hacan ani kööm slhhannar, Anda la ofiargan oshas Uucsmm oymahha polgam: suhpafiarl" V. Maynasev (Fakat ne zemen onu gömmeye basladrlar I 0 zaman meseleyi anlar gibi oldum INinemi çukura koymaym!) kömdir- üömourmek. kömdirt- ëö mo ürtmek. köme (I.) 1. Aç q özfü. 2 . Tedarikli köme nenn plsboqaz . obur. köme (11.) Kovma. sürme. kömek Kar birtkintisi, kar Ylgml: ''Anda--mmda kizek kömek har/amlti altmati, çirdefJ kök oenoehter körïngfep oduçeer." V. Kobyakov (Orada buraoe kar birikintilerinin altmdan, yerden gök otlar görünüp duruycrlar .] kömele- Kovmak , sürmek, atmak. ----eä'ynam kömelepçedi r seytam kovuyor. kö mene - (hayvarun erkeg i disisinin elrafmda) Dolasmak. köm erlen Tamahkárhk göstermek. kö mer len gen ki zi tamahkär , aç gözlü ki~i.
•
,Ome,
•
- 264·
k6nik
kömes 1. zf. Az. . biraz: ·Antn k6mes ha/(Janm Az/Ma la tut saJcafi. · P. $tl ga~ev (Onun azteik kata rurn f AZlk için sak'am! ~ . ) 2. s. Az, biraz. Köpke harassa , kömes tee çoh polar Atasözü (Ç ~ u lsteyen. aZI
köndel- Öten ki~ i nin elbiselerinin vakast kesurrek. köiidelbeen kipti üreen kizi k is p inçe ölê ye yakast kesümernis elb ise giydirilmez. k öfidele- bk. köfide-
oe buremaz.) Par nimeni ço h itp e,
ans-
kömesti köp lt. Atasözü (Van yak etme. azt çok et) kèmlr Kömûr. köz: "Tas kómirffg I
Hara ras gorod / Ta/ayca çüsçe sinftl küzTfi. · M. Kilçiçekov (ras kömür1ü Ka ra tas setm I Denize dog ru yüzer senin gücün.) kö mrs- ö ömoörmek. gömmek . kömi ske Kas: ·Sol kömfskezJnde OYlh çir. sol hatagmaii hann,g ças S,gl/ça.· N . Domojakov (Sol kasinda eçûma . sol çöz ünoen kanli ya ~ ak ryo r.) kö miskelig s. Ka'il l. hara kö mi skelig kara kash. köm ne- Deriyi gön hätine gel irmek. tee ri ni kö m nedim denyi tabaklayrp gön yepnm kömzee 1. Tedarik. 2 . KI!ilik ytyecek slogu . deposu . 3. Zenginlik. servet. 4. ü öm ü.
komzeeten- 1. K I ~lIk yiyecek sloklamak, tnehmne kü ske depetamak. kömzeelen gen krsa jare yiyecek cepolanus. 2. Tedarikli olmak . kömzeelengen kizi tedarikli ki ~i . kèmzer- Krrma k, lahrip elmek, yok etmek: -Arthan·hatganm kómzercefmer anti). - M. Ar~ nov (ArtIP katarun t yok etmtsler onun.) kön G ön, tabakla nrms deri. kö n ödik gön çizme. kön hap deri çanla, va· liz. könd e 1. Egitmek. 2. Terbiye etmek. könde- Ölen kimsenin elbisesinÎn yakaslm kesmek . kjp mo ydlrlgln kondepçe (ölen ki~ in i n) elbise yakaS1n1kesiyor.
k öödelet- Egitmek, terbiye etmek . Imnl k aUI könd elet- vah'ii all evete tirmak.
koiidey 1. scs. bomtos. 2. Bo'i1uk. k öne sag_ Su çevrintisi, çevrint i, e?lrim. pallhllg köne balikIl su çevrintrsi. köneges Kova ttnk.} könek Kova: "Ootsn könekkB sug SUS/lp, çaymnadJp ete Timurzar marïzlfaan. w [. Topoyev (Qglan kovaya su anp. çaikatayarek Timut'a dogru kO$mu$.) na änur könekteii ne urgan çili çaa pça yagmur kovadan (bardaktan) bosanrcesma yaglyor. agas kön ek aqaç kova. tim i r könek demir kova. könektig s. Kovalr, kovayla: "KöbJkte/ /ur(}an süttJg könektJg oo/agmln hlrinca irtJp pentxsnen. A. Kuzugasev (KöpOklenen s üt dolu kovavta ~Iunun yamna geçmi'i.) k önetke cadaloz. köni 1. s. Oogru , düz, dOzgOn: "Koni sözi nnT Mi kOp ispedlm.· M. Kilçiçekov (Doqru sözunü çok iyi dirtlemedirn.) kö nT nimes yanhs. 2. zt. Dogruca, dogruda n: "Am
ceo.,
könTzinen kTzi ödïrcefl tirge çarirçlh.· I. xctyueev (Dna dogru· dan adam öto üren deneb ilir.) koni ço oh tas- d~ru konusmak. könTk- Ah'imak, benirn semek : -Hacan çanh kün hara(}1 çs tns /agnJfl persna tüskende, nantp könJkken TnekmaJla r u/IJ!} ço lca köölce subalIzIp slhhannar." V. Kobyakov ( Parlak gOn l~l {l l alçak dagm ba'il na iOOi{linde, dönmeye alt~km inekler bOyOk yala dog ru yava$Ça dizilmiiler.) aktyor POZIMUl rol 'una könik par gan aktör kendi rolOnü benim-
kö niktir
- 265 -
sernis. klimatha kö nTk- iklime a-
hsmak. köniktir- Ahstrrmak. könil· Doqrulmak, düzelmek. k önndïr- Doqruttmak. könil en- Dcqrulmak. könni Gönül, islek, arzu: "Aydo, agaa paza daa kop nime çootnso. pOZmlr1 konnTn algldarga kó ótenç en." V. Kobyakov (Aydo, ona bae ka da çok anlatrm. kendi lste rnts.) gönlü nü ferahlatmak
k öünrorsçe oömümö zce: "KOnnibisçe Tdl osklrip / Kop urojay eteeaen" P. $lfgai}eV (a önlümüzce böyle ürün yetietirip I Çok örün alaIim !) "Konnime pTrdee kTrbeen." V. Sulbeyeva (Gönlüme hiç girmiyo r, rçem e sindiremiyorum) kö nnifi ködir- nönrünü kabartmak keyiflendirme k. k öüntme kirdi gönlOme girdi , hosurne gitti. kö ûnrm al blnça qönlüm atrruyor . hara köfinlnef yok veroen. könnrm p ulgalça midem bula r uyor. könni par istekli. arzutu , ç önültü. köiini tol- hosnut olmak, hosuna gilmek. könni çat gönlü yatmak, begenmek. könni pol - istekli olmak, lstemek. kö nni çan içi açumak, rahall amak. "Kemnlfi toglZI koflnlfierge kTrdJ?" V. Sutbayeva (Kimin ii}ini beqendiniz?) k ö önrnen gönüllü olarak. könnilig s. G önüüü. arzulu, istekli: "çenti koflnllTg tura none, körçem." V. Mavnasev (Arzutu olarak olura katka bekryo rum.) ça lahay kö nnilig iyi yürekli. kö ö Neee, ümit: "Ool/armn prayzlmiï daa köo tüs pargan" S. Çarkov (Oglanlann hepsinin de nee es t keçrms.) köö çoh ûmitsiz , neseslz. keyi fsiz : "Vaskamfi pazma köö çoh saglstar krrdJ be hayda~l " A. Kuzugai}ev (Vaska'nm bai}ma keyifs iz dÜi}ünce ler girdi mi ne.) köödelen- kaç. Rast geleceg ini ummak. kööges zool. Guguk: "Pükte kóöges tapsapça / MinIfi çazlm sanapça."
köölce
V. Sulbeyeva (Çayrrda guguk ötüyor I Ben im yasmu saYIY0r.) kr§. köök, kö ögizek. köögi s- Oykünmek, taklil etmek. köögiskek s. Takütçt, öykûnen. kö ögizek zool. Guguk, gugukçuk: "Oy. köögJzek, samaba / KöiïnTceemni saygaba ." V. Sufbeyeva (Oy gugukçuk san« söyleme I Gönlüceqimi krrrna.) krs. köö k, kö öges .
zool. Guguk: "Ot pTreede, köök kiinlfl arazmda çaygan sugmfl ottumae turgan çïli . körinTbisçe. " V. Kobyakov (0 bir vandan . guguk kusunu n çökyüzünoe yaynan suvun ortasmda durmus gibi gö rünüyor.) Ta û at sa, kün s lg ad lr, kö ök tap saza, kök o t özedir, Atasöz ü (Tan atarsa gün çtkar, guguk öterse, gök ct büyür .) krs. köö ges, kö ö gizek. köök- Takl it etmek. kööktir- 1. Taklit ettirmek. 2. Tesvik etme k. ani posta njuf ta btsta nnan kööktirip , h~an nar onu kendi sestenislertyle tesvik edip gü-
köök
lüsrnüster.
-
kööl 1. Arzu , gönül: "Ke§ke paza pisçe algan, kööllen uuip, közenekser pastms pargannar." A . Kuzuqasev (Keske ve bes kadar çocuk arzutan yitip , pencereye dogru yûrûrnüsler.) 2. Istek. 3. Sevg i, ask . kö ö lbek s. Dost canhst, iyi kalpli, seveeen, memametn: 'Helm pulut, çüs kiffp / Kün haraan tu/gablstl / KMIbek ifgep renmmn / Harl çirnJ sugardl." N. Tinikov (Kalm bulut, göçe rek IGün 1§lgml kapalti I Sevgiyle eleyip yaömurunu I Kara yeri suladt.) kö ö lc e zf. 1. Sakinee, sess izee, yava§ça : "Oo/aan tlgdeiï-mmnan swbastltg/apça, köölce afdi çaohtang/apça. n I. Kotyu§ev (Oglunu orasmdan burasmdan
kööle"
- 266-
erveznyor. yavasça resem ediyo r.) 2. Sakin, sessiz . k ööten - 1. G öruünû kaptnmak, tutulmak, á'} lk ormax: "Pa/am, hls köölenze çüreenefi, haydar parar. n M. Bainov (Yavrum, ktz ä~ l k olsa yüregiyle,
•
nereye gider.) 2. lstemek, arzulamak: "is/inde çanllzaiYa daa kóólenmin arah tapsaan.
çe am
pozmda la sagm sa.l1an.· V. Kobyakov (lçmoe n aynlmak da istemez gi bi eestenmts. lakal bunu sadece içinden d ü~ü nmü ~ . ) kööl en cik s. Srpsevdt, tez àstk oran. kö öl endir- Sevdi rmek, ástk ettirmek.
kööl eneeçI bk. ~öö lencik. koo lengenim A~klm , sevdigirn. kOöle nis Se vqi. ä ~k: -Ale/ooy ol kro/enist! çaada. okop tsünoe. odlrça dlp tea sagw nda tutçafi.· S. Çarkov {Alcrbay 0 sevgiyi savesta. siper iç inde, ol uruken de akhnda tc mus .) köölenTs- (birbirini) Sevmek, êsrk ol mak.
kOpleI
Kö pke haraua, k öme s tee ço h ") pot er. Atasöz ü (ÇoQu arzularsa, az da yok oIur.) Ko Pk'êliln zan ) ça hs lnl kö rbessTlÏ. Atasözû (ÇoQu seversen gOzeli g6rme zsin.) ,Kö l \ ibl re köp aga s. -Bûmece. kirpik (Göl etratmca çok agaç.) 2. Pazta: "K6me s tee polza , a.r(Jlstanmnaii / KonT sózTnnT.l1!1...!iÉP I~. " M. xnççekov (Az da otsa arkace stanmdan I Dog ru söz ü çok tazta i!?itmedim.) k öp ö nnïg Ç(»\fenkli. hay dag k öp ne çok. kobiz i çogu . köp ~ biraz ço k, çokça. kö bö k oah a ço k. ~ö p sa n gr. çokluk. kol' toç ka gr. cç nokta . kop- nlmes a i, ço k de{jil. k öptef kÖp çok tazta. köp çahSI ço k gOzel. kö p:"Kaba rmak , !?i!?me k. ko p azah zoof. Klrkayak. köpçek sagoKepçe. kopen Ot, Ylg lm: ~Köpen ufiinca - -km, at ûet ûnae TfJn po /bin, at habl rgazmzar nandlglp pa rgan. n V. Kobyakov (Ol Ylgm l bOyüklOgOndeki Yak m, atm OslOnde tutunamayrp, ann yanma do{jru yalml!?)
ot
va-
köölenistig s. Sevgili, sevgiyle köólenisti g argl s sevqm arkada !? k~n ig s. Ot Ylg lnr oIan. kopen nïg çaZI ot Ylgmlan oIan ova. köóllïg s. Sevecen. sevgili: "Kóöllig çOregim kódfrfle raee / «ös koppe~s s. 1. Yemyeeil: nAndag kTstes haraamm ças tandl rça. " S. Kadrs ev '"1. . çash, künn erde po/ad" , hacan (Sevgili yüregim kabar a ine I G ök6pp eg es otha Ç/lig kün suzmdagl pükter çahaya htan tuntnsseter." N. zümü yastandmyor.) Nerblsev (Öyle klsneme ba har ç ünköör tip. Krzarmk . köör aalcr ta ûm a lerinde otur, yemye~ il ota sicak gOsa lça klzaml k yüw e iz1iirakl r~ nes altmdaki çaYlrlar çiçe klenirse.) kö öre- Mutlu olmak , sev inme k. 2. Meernave köppe ges tigTrde pïr kooret- Sevindirmek, mutl u etmek. dee puhd lcah korinmin tu rg an masmav i gökte hiç bulut go. kööre s- (birlikte) Mutlu olmak, sevi nmek. runmüyord u. köores Mutruluk , sevinç : '1stindegT kö psek s. 1. Patlak g6z. 2. $ i!?kin sakM rezinei'l 1JasJa slhçan ." N. ----;nun. 3. Yumu !?ak yastlk. N e rbi~ev (Içindeki mutlulukla birlikte çl kml!? ) ~ köpsems! Sebze ça buk boz ulma. solma. ko ozi - Teyelle mek. kOp'si- Sebze solma k. bozu lmak. koözU- Teyelletmek. k~.Q!.üs lenok (baIIk lüru .) kop s. Çok: "KemnÏIÎ hoy' polcafldlr köptel - Artmak. çog almak: "Su('} mmca kOp?" V. Kobyakov (Kimin kóptelibTzer. nasos turglzarga kirek, koyunu oluyor bu kadar çok?) - teen A le/bay.· S. Ça rkov (Su ço-
- 267 -
köple ldïr
galir,
tulurrea
yaprnatr,
dernis
Alcibay.) kö pt eldir- Çoqaltmak. köpteldire zf. ço öattarax.
köptïr- 1. S tstrmek. 2. Kabartmak. köptirge s 1. Pide, çöre k. köptirges ltçe pide yapryor. kömgen köptirges bazlama. 2. Av ininin çevresindeki topra k. kör 1. ç lg. tag dan kör çrlça dagdan çlg iniyor. kör irkin Eslk altr. kör ir kinnifi etn aqaç e!}igin alt krsrtu. k ör- 1. Görmek : ça. hst att.I ç öriZi n. eû pilceler, çahst kizini toglzlnafl körceler. Atas özu (GLizel at yürûyüe ünoen bilinir, güzel insan dogusundan görü!ür .) 2. Bakmak. "Ol, pozmdi ki/gen çnïn kötfp , turça." V. Kobyakov (0, kendi geldigi yerine baktp duruyor.) 3. Bakmak, göz kulak olmak. pal alar kör- çocuklara bakmak. mal k ör- mala göz kulak olmak: 'idi ag l/za, Çomapha neae "Ki/erge kirek ipçlzTnefi potstem. hazaadag/ toyten körcefi kTzT çoh ha/a7r5iTi."1. ko tyosev (Öyle g~,irse, Çornap'a eslyle birlikte gelmek gerekecek li, aglldaki «oyunlara bakacak kimse kafmayacakn.) 4. Görüp geçirmek, yasa mak: "HIZI{J/stl körgen kTzT Irah S~IStlq pol oersan: " N. DomojaköV (Darligl qören kisl, uzak görü:;;lü 0lur.) ct pray nime körgen ö ner :;;eyi yasarr us . 5. Çocuk doqurmak, çocuk sahibi olmak: "Tatya on üs olgan körgen polgan Hoortaydafi, ~ ..f!g. pTr /e hlz/ halgan." N. Dom oja kov {Tatya on üç çocuk dog urm u ~ Hoortay'dan, la kat hayatta sadece bir klZI kalmI:;;.) 6. Deneme ifade eden yardimcl fiil olarak kullamilr sln ap kör- denemek, Slnamak, tadiin kör- tad lna bakmak. 0ki s kör- kesmek. odlr körturmak. [email protected] körer ge çahsi dl§; gö r ü n ü ~ü güzeL plT1'farah na n k(frb i nç e görü!}ü yok. körcen saam ço gll bakacak gücüm yok.
j
körïgci
~llca nn a p kor- e~I_~~eya ~~ sma bakmak. t öbin ko r- yere bakmak, yere dogrüb'iïkmak. ~ baktvermek. harah albin kör-gözünü kupmacan bakmak. oeverou bakmak . ça hs t kö r- a) iyice bakmak: "Oter çomr adayzar çahs/ potzeter, piree mme körgen ugarclhtar. " N. Domojakov (Onlar iyi baksalarcr, bir se yier anlarlardr.) b) iyi görmek : "Harahtan çahs/ köroeze dee, ah hus palaçaan pik Izmn parçathan. n N. Domojakov (Gözleri iyi görmese de, ak kus yavrusu, sert rsmlrrus.) k örbe 1. Güzün do ömus tay. 2. belt. Krstr koyun . körbeeci k Görmezden gelen. k örçrk Sütlü yiyecek, içecek. körçi k idï p Iç- sül kanstmp içmek. kördir- Gostermek. kören e 1. Maya. 2. Mayalayacak kadar ayran kalan Y ogurt,-ayran. k öre üezrn tlIep kö rerge mayalayacak ayran aramak. kö reû ot Osoka , bir tür sazllk bitkist. "Mal çröes kören ottar, tonçen küren past/g ham/star." N. Domoja kov (Malm yemed igi saztrk otlan, iri kabve rener baah karrustar.) kÖrgsk Bakan, bakter. tö di r kö rgek lp çl dikis bilme z kadm . isker kö rgek pala becerikli çocuk. tödi r körgek maymah çarprk ayakkabr. körgenek Torun çocuçu . k örlp irikpes körgen ekterim görüp oovemadrgim torunumun çocuktan. kj?rgis· L a östermek , bakttrrnak. L Muayene ettirmek. kö rgizip ayt- 11sa etmek. açlga vurmak . körgistir- GÖstertmek. körgize zf. Aç\k, sarih kö ng 1. Bakma , seyretme. 2. GÖrÜnü:;;. kÖlTgci 1. ~i1i. 2. Falcl, la l bakan. 3. - Seyircl: "Kirek po /za, piStee kOrrgcTlemTfi adman pTçTges taf1lblzarols ." V. ~ulbayeva (Gereklrse OIZ de seyircile r adma mektup yazdlrlnz.) -
:ii....
- 268 -
k örik
körlïg
körik (l .)zool. Burunduk, sineaha benzer basmoa yine yaztyor.) 2. Parlak. ayna gibi: "Mal pasçaa çoh patJg bir hayvan eer. ulug körIk a~1 Mart. kiç!g körIk aYI Nisan. ~ - - sas/ar, «öïnaes oshas terpek k~rik (11.) K örük, oemtrct körü{jü. köl/er.· N. Oomojakov (Mal giremez kö rikte- Burunduk avlamak . balçlkll sazhktar, ayna gibi yuvanak kö rim 1. Görü nü~, manza ra: "Pazoh göller.) sug nllï üs tl körindes pydurfJ I körfm it:!fE!;p -p'§zoh i5ire oshas suyun üzen ayna gibi. sànnan ç///ISÇ8la r. id; niöëë-n7nêë körindestig s. Aynah. körinde stig ,kaf hati po/(}an.~ N. Oomojakov ('Uoe avnatr doIap. sz önce ki manzara oiu yor, yina ~körindire zf. Açlk. sarih: "t enocen r~ tooiemycnar. bu tekrar po/lblshanmati na nimes. harahha tekra r oIuyor.) tl!! aynll' körimi dekörfndlre u/u{} çaslan pas taan. ~ N. nizm görünü~ü. t ura tastnuf Nerbi~ev (Kolay dan ldl{jmdan da körImi evin orsaroan göriinÜ~ü . 2. degil , göze görünecek seknde yes~ clarnll' körimnerf pas ha " ' II. 3 . gr. r.; i'\ -r,,, ..; lanmaya ba~laml~. ) on1arm b ak I~ I f arx ~~, k ~ . 4. Tiyatro oyununda sahne. körrn ïs- (birlikle) Görûnmek: "Kustuk/ln pi zi neTkörim bestnel sahne. .---; ~ ., ogradazln ln fstrnde mlltl h/lg kö ri meil Basiretli, önqörütü. ~ çalanna r körrnfze , tüskenner. n ~. kö ~ - d j I . ük! háll Kobyakov (Kustuk un cuvannm 1~r~mg~ pa e gr. smm yu e m~ I çinde tütekli atbter q ör ünmeye baskQill!l11lg S. 1.: ~yu_ p?~u vennee. ~tarmstar.) ~h , Q2.r.Wlü.~u IYI.
,
kórtTges
- 269 -
körtiges Dola ma hastaligl ruhu. körtik Kürtün, kar Ylgtnl: "Pis, §koladail kiffp, olgannaman hada solaas siden tözindegi pözik kÖ!11kterde, okop oshas oymahtar hash/ap eup, hamafl çeeteno oynepçethetns." M. Çebodayev (Biz okuldan gelip, çocukrarta birlikle çilin dibindeki yüksek kûrt ûnlerde , siper gibi çukurlar kaztp, karta savasçrnk oynuyoruz.) k örns - Göstermek. çol körtrs- yol gös-
termek. kös (I.) 1. k öz : "Sastan a/tm sang, s'ray' rzïg kös ashas hlZll." N. Oomojakav (Saçlan artm sansr. yûzû steak k öz gibi kIZIL) Kizi netman kös t utpa, ) kizi küzlneJi kip k ispe. Atasözü (Ki$i eliyle köz tutrna, ki$i gücüyle kumas biçme. ) 2. Kömür: "Çioteme nere çaygl haraa / Harahha nere kös çayga n oshas." M. Kilçiçekov (Zifiri karan hk yaz gecesi / Göze kara kömür s ürmüs gibi.) i zig köske pas- eünt atese sokmak, lasm altma elin i sok mak . kös eeteen kömü r küregi. kös tertçeü etee kancast. kös h tsçaf ma$a:''.kös (11.) 1. Göz: ''Anc/lar çotm köstefi çazlf/p / Netïmtr suu ençs, çu/attar poco." M. Kilçiçekov (AvcllariiiY'ölunu ç özcen gizleyip / Yaçmur suyu aktyo r, oereter olup.) 2. Oelik. ti!.ü rde alf ko s po larga kirek 1efte alti del ik olmalt. 3. Imge, hayalet. kóstef köske göz göze, bas ba$a. inge közi ig ne deligi . marha közi d üqme deligi. kös (11I.) 1 . GÖç. kös tartça lar göç ediyortar. 2 . Göçebe 3 . mec. Aile. közimnen çurtapça ailes iyle y"'ä§iyor. 4. Bjr göcüm!ük mese,fe, uzaklik .. kösGöçmek: "Iliskecek ol1lmah ügredigir toos salganda, hanndazm timirlïg tas hasçafl çirde tagmarga IZlblshanna rmda, kizTlerr andar kös
köstïg
pentnshen." I. Kotyusev (Iliskec ek orta ög renim ini bitird iginde, karde$ini tas kömürü kazma yer ine gönderdiklerinde n, a ilesi ora ya göç et...... cvmis .} paan kös- kendinden geç""t.... ~ mek : "Paanm köskence hathlf parim, pu pa/alarm körlp." N. Tinikov (Kendimden geçe ne kadar gülüyorum , bu çocu kJan gö rüp.) köskin Göçebe . köspe (I.) 1. Sihirli ayna. 2. mee. Tele.. vtzyo n. , ','~ &- a "o~ k2,~e (11) Kanea, egn demlr. \,-ê.'J 'S köspek Ongór me, kehä net köspekçi Öngörü !ü, geleeegi gören, kähin. k öste- 1. Isar et etmek : "Kustuk, pagdagl kizi/emïfj a/nma oylap kil/p, o/arzar salaanan köstep, çoohtaoca." V. Kobyakov (Kustuk, bagll krsnenn kerstem a koea rak çeüp, onlara dog!1!..Pa rmagÎ yTä'T$arel edere k konl Jsuvor.j 2. Nisan alma k. 3. Goret=' lemek , gizlice takip elmek, gözlerini dikmek: "HIZI/ cagalar mini köstep "l. çórçeter." V: Sulbeyeva (Pofisier ,/ ti em lak tp eoiyortar.) kösteg Nisart alma. \:Cöstek Yazhk mutfak. k östel- K özlenmek, kömürlesme k, köz gib i olmak. kösteli p srhhan çanh kün köz gibi doqan parlak güne$. 2. xrzarmak: "Kün haragl ~Ólen[bïsse / Kösfelbinefl emçeter." A. Topanov (Gün 1$lgl göigelense I Knararak çrka rtar.) köstelis köztenme. kösten- K öztenmek . köstes 1. lseret etme. 2. Gözetlem e. 3. Ntsa n elma. köstIg (I,) s. Köztü : 'i /bek Vo/gamtl ai: suunda / /ki hanadlm çuup alip / Köstrg adlmm kööm sallp / Kög/ezer üçün ki/geb/n." M. Bainov (Bereketli Volga'mn sifali suyunda / Iki kanadl ml YlkaYlp / Közlü ate$imi gömü p I $ arkl söyJem eye geldim.) köstig (11.) Keskin , iyi gö ren (göz).
'JO-1-
, )" " (J. •
", q '\' I
köstïk
· 270 -
körgen haraafi köstTg pOIZlfi! qören gözün keskin olsun. köstik 1. Sihirli, kûre ayna. 2 . Gözlük. altm erçcnn sistibTsken, ay köstTknefi kü n köstik slgargan attin bohçasrm çözmus . ay qöztü kle gÜne~ gözlügünü çrkarrrue . 3. mee. Televizyon . kr~ . köspe kösttr- Göç ûrmek. kö§ bk. kös (11I .) köt Göt, arka. Köö lbektifi ködT çataas . Atas özü (Merhametlinin götü çrplak.) krs . köten kötek 1.Kuyru k tüyü nden (küpe). kötek IZlrga kuyruk tüyünde n küpe. ms para k ötek palgap 5algan krz çoeugu kuyruk tüyün oen küpe takrms. 2. Alm kuynrqunun allm a konan keçe parçast. kö ten Göt, arka . köten habr külol. krs. köt kö y· 1. Yanmak: "Semenruiï kTçieek turaeagl tooza köy pargan." V . Kobyakov (Seme n'in küçüeük evi büt ün üyre yanm l ~ .) 1. Yan ma k, 1 ~ lk ve rmek "Sto/ üstünde kerosinnTg Ie lampa köyçe." I. Kotyusev (Masa üst ünde sadece gaz lárnbast yamyor.) Çalg ls turun köyerTn dee k öyb es, IS taa sigararm sigarbas, çalg ls kfzl çurt taa tudar m tut polbas homh t aa henarm hon pot bas. - Atasöz ü (Yalruz öksü yanarm da yanm az, is de çrkarrnasrm çrkarmaz, yalruz k i~i yurt da tutanru tutamaz, navet da yasaytsuu yasayamez.) 3. 1 ~lk vermek . "Çuustsr, nsrestn haraa tur parza / Harah ovrecup köyçeler." A. Topanov (YJldlz!ar, karentrk gece onmca / Göz kirpi p vamyortar.) 4. mee. Yanmak, çok sevmek: "Uçuraan kJzT/er hayhazar omvten / Postan oolla rmn tstttetï köyer." V. Maynesev (Kar srlaean kisilerin sa~lTlr he ps ! / Bekar ç ençrenn içteri yanar.) ç aJuia . ot köyçe. - )
közegele
Bilmece, kurt gözü (Ovada atee yamyor.) künge köv-ç üneste yançtpt a etmek, mak, l~içi yanmak töz~ ~. tç! yanmak,
rnidesi eksirne . köydir- Yakmak. köydi rt- Yakttrmak, yandrrmek. köye bk. köyee köyee 1. Kurum, is. hazan köy eezi kazarun kurumu. 2. TahlL 3. Kö-
mür. k öyeere- fsie m ex, kurumla kirletmek. kö yeelen- Kurumla nmak, etenmek.
köygere-I mrenmek. qtpta etmek . köygis· Yakma k. köyT 1. Teyze. 2. Yenge . u lug köyim büy ük yengem . ki çig köyim küçük yengem. köyig 1. Yanma , yams. 2. Yamk , vanrr us. köyik sgas yanrms aöaç. k öyl rke-Im renmek. qtpta etmek, krskanmak. köyTrkös s. Gipta eden, imrenen, kts kanç. köykenek zool. Bozd oqan. köytik 1. s. Kurnaz: "Köytik sadlgcaa sadlp / Küeür çoh ûtesçenner." P. $llga~ ev (Kurnaz tuecara sahp I Hi· lesiz böiü smceter.) 2 . Kurnazllk . 3. Kurnazca . köytikten- Kurnaztrk etmek. közee 1. Dikili tas. 2. Kutsal sayil an yerde kûmelenrnis tas Ylgml. k özeek- 1. Sertles mek, kantasmak. közeekkenc e hathrr- katuasmcava kadar gülmek. 2. (el, ayak) Uyuemak. azah közeekçe ayak uyusuyor. közeg zool. Saraga (bir bahk lü rü.) közege 1. Perde. kö zenekte közege peneere pereest stsenamf kö zegezi sahn e pereest krs. közefie közegele- Perde lemek, peroe çekmek.
i I I
I
1-
",
közegelYg
- 27 1 -
közegeHg s. Perdeli. közegeHg közenek oeroen pencere. közeûe (I.) Peroe: "rörzetta pöRgTnJn TzJk közenezJn çetaeetsnaire pu/gablZlp, anda r sab m/a ha/gan." A. ç erpaxov (a asköse taratmdaki kapt perdesini dalqalandtrarak krvrnp. oraya aavrulmus.) krs. közege. kö ee ûe (11 .) Ayna. közenek Pencere : "Antti közenegJne tohlathanda , Ko/kantti rcezr sö/een , 0/ §ko/aa panblshan tip." A. Kuzuça sev (Onun penceresine vurdugunda, Kotka'nm annes! 0 okuta gilt i oemrs.) közenekteJÏ kTr pantnzarqa peneereden girmek. közenek haragl peneere bölümû. Közenegi çoh kök tura. Bilme ce, karpuz. (Pence resiz yesn ev.) közenek as - peneere açmak . közene li g s . Aynall. tört közenelig sunduh oört ayn ah san drk . közenektTg s . Pencere!l, penceresi oian: "Üstün ç'W.han ah kózenektrg u/ug tura." V. Kobyakov (Üstü çatnr ak pencerel i b üyük ev.) közeres s. lnatçr. közerke- Gururlanmak. közerkek s . Magrur, gururlu . köees Ates kancast. ~ Göstermek, rsar et etmek. közej'in Sahip, efend i, hizrnetçinin eten disi: uP/stJn kdzeyTnTbJs ugaa hazl( kTzJ."V. Kobyakav (Bizim efendimiz çok sert ki$i.) közf- (I.) Teyellemek, çatmak, gözemek, örer ek kapatmak. közip tikken çTk qözeyerek dikilrnis. ~-
\..,
(11.) Katuasmak , serneernek. paan közeen pare ür çurtabas bagn sernesen bebek çok yasamez. 2. (el, ayak) Uyusmak. kÖzi- (111.) Atesi kanstmnak. közTdIg 1. Örnek. 2. Gös1erme, q österis. 3. Uyarma, uyans . 4. Belirti emare. közTdiglig s. Tipik, karakteristik, ömek.
közidim Örn ek.
krahmalllQ
közidfs- Birlikte gösterrnek, learet ederek ç östermek: "Pasha zi harah slglntsh lapça, hol/arman kÓzJdrslepçele r." A. Çe rpakov (Digeri göz klrp lyor, elleriyle çöetertyorlar.) közigis Hayal, san n. karabasan . közik- 1. Gö rünmek, görünür gibi olmak. 2. Gibi gel mek, benzemek. közikpey Káhin közine 1. Bütün . ço nn jf közine çoylança bülü nüyle yalan sÖylÜYOL 2. Birlikte ol maga at pirgen kümüs izeri köztnef 0 bana at veror gümü$ eyeriyle birlikte. közir- 1. Göçûrrn ek. 2. Kopya etmek, kopya sn u çekmek. közirim PIII prrtr, gereksi z esya. hann daa pu kö zirimni sadrbtstar iyi ki bu plli prmyr satnmz. közTris- Birlikte göçürmek. k özrt- Göste rmek: "Ço/ közrdJp ç6rgen üçün, 'Çol vojagl' pol teenner." P. $tlga$ev (Yo l gösterip gittigi tçln I 'Yoi Iideri' o! oerrssrer.) PaY9a paarsaba, çohha çol közTt. Atasözü (Zengini sevm e. taktre yol qöster.) ~_~ö (I.) Budak, dal. közö (11 .) bk. köz ee közök- bk. közeek-
W
Iiözö r Demi r kanea, çengel. ~ Ig d i~ edilen hayvanm testisini yakmak için kullar uien a raç. közörkös s. Maqnrr, guru rlu kr$. közerkek. I{özös Ates ka~. tim~s demir kanea. krab Çaqanoz. kreevedente Yurt bilgisL krahma! 1. Nisa sta. 2. Nisastayla ilgili. · -km h mal zavo d t nrsast a tabrncasr. krabmalta- Nisa stala mak .
krahmalllg s. Nrsasten.
- 272 -
kran
kran (I.) Musluk. sernever kram semaver musl ugu. sug aglseafi kran su mu siugu .
kran (u.jvmç. n! f!le kö~fi kran y~~ kaleurne vinci. krasnogvardeyets Krzt ! rnuhanz ed. ~
il: "Feotan ~a tçg, kray bolnitsaz mda." V. Sulbeyeva (Feofan böfge hastanesi nde y~
l2.Q!ge,
~
kre Küçük ege. hol krezi el eöest. kr;d it - Krëdi, tak~editke sadrp pirkrediyle satm almak. kreditor Aracaklr. kredttte- Kredi verrnek, kredi açmak. kreditlig s. Kredili. krem 1. Krem . 2. Krema. 3. Ayakkabr boyas!. krematoriy Ólüle rin yakl ldlg l ver. krematsiya Ölü vaxma. kre masyon. kremr 1. Kale. kreml' stenalan kale ouvarran. Kremli n: "Harap körzem, aylamp / Krem l ÇlltlZI çsnp tur." S. Kadtse v (Dön üp bakllglmda I Kremlin Ylldiz i yamyor.) krepdeljin Krepd östn , Çin krebi. krepost' Kale, mostenkern ver. krepostniçeskay s. Kölelikle ilgili. krepostniçestvo Toprak köleligi, kölelik . krepostnik Kölelik tarattan. krepostnoy 1. Toprak köle ligi. 2. Toprak kölesi. kresen Kóylû. kl"lj. krest'yan kreste Koltuk. krest 1. Haç, lstavro z. 2. Haç çrkarma . krest'yan Köylü. krs. kresen kreste- Vaftiz etmek. kresteen ree vaftiz armest. k resteen paba vattra babasr.
kresten- vatte edilme k. kresçente Vaftiz. kreyser Kruvazör. knsa Srçan, fare.
kubok
kr inka Kilden su kabr. kr istall BillOr, kristal. kr ista lla- Kristallestirrnek, biûû rlastrrrnak. kristal lan- K ristallesm ek. blûûnesmak. kristal lig s. Kristal(li), billû r. kristop Paskalya. kriteriy Kriteryum , miyar, kriter. kritik Etestirmen, münekkit. nteratura krit igi edebiyat etestirmenl. kritika Elestlri, knfik , tenki!: "Homay togmça tïp kritikaa alçalar." V . Sulbayeva (Kötü çahstyc r dtye tenkit ediyorlar.) kritikaa al- tenkit etmek. kritika1a- Elestirmek, kritik etmek . kritika l lg s. Elestirel, tenkitti. krizis Kriz, buhran, bunahm. kroket sp . Kroke. krokod il zool. 1. Tim sah, krokodil. 2. Krokodille ilgili. kokodllmf teenar krokodil deris i. krolik zool. 1. Ada tavsar u. 2. Ada tavsamyla ilgili. krolik idi ada tavsanr eti. krolik tee reïneü ada tavsanr postundan . kross sp. Kras. kross vord Bulmaca. krovar Karyola, yatak. krujeva Dantel. dantelà krujeva llg s. Dantelli. krujok Dernek , grup. dramatiçeskay krujok tiyatro toplulugu. krupçatka Has un. kryuk Çengel. kanea. kub Küp . kuberika Bórk, kalpak. kubatura Hacirn. kübiçeskay s. Kübik. kubiçeskay koren' küb kök. kubik 1. Kûbik, kûp biçiminde olan. 2. mat. Kübik, santirnetre küp. 3. Küplerle oynanan çccuk oyunu. kubok so. Kupa.
kubometr
- 273 •
kubometr Metreküp. pir kubometr ad ll; bir metreküp odun. k udryavay Krvnk, klVnmlt. ku harka ~J kadm . ku hnya Mutfak: ~Aylamp, kuhnyazar aldIfa parça. · V. ~ ulbayeva (Oönüp rncrta qa dog ru yöneliyar.) kukla Kukla, ayuncak bebek: ~Haydag çurtas sa~ 'pça ni pu tirlg kuk/am?' N. Tyukp iyekov (NastI bir hayal bekliyor bu cann kuklayt.} kukuruza 1. MISIr. 2. MIslr(dan) k uk uru za i pe gTrmstr ekmegi. kukuyak kaç. Yumurta. kul't Kült. k ul'tlvator Kütttvator . k ul'tura KültÜr. k ul'turahg s. KOll ürtü. pó zi k kul'turallg kIzi yûksek kürt ürrü kimse. ku l'turnay s. 1. Kül!ürle i1gili , küllü r. 2. Ekilen, yetrstlnen . kul'turnay ózTmner küllür bitkileri. kulak Aga, köy agasl, zengin köylü. kuliç Bir çesrt tath börek. kullnar Usta a!iÇl. ku il nar k ur su a!iÇl okulu. kullnarlya AW lhk. ku llsl tiy. Kulis , eerde a rkast. ku m çocugun vatuz batiasr: ~A m daa iffg ahça hos pirzeli, kum. ~ N. Tyukpiyekov (Elli akçe oaba ekleyivers en. vattiz baba.) k um a çocu öun vatûz annest , k um aca h Vaftiz annesi, kumaç tekst. Al bez, al basma, al renkli dokuma. kumaçtlg s. AI bezden, basmadan. kumaznik Para kesesl. ku mtk Kumuk. kumlk tili Kumukça. ku rms bk. t nrms k um ir Pul , sanem . kupe x omparn man. kupehg s. Kompartrmanh. k up let Kuple, ~arkl veya !iiir dört!ügü. kupon Kupon.
kübür
ku~ 1 mim. K u~e . ku poros Sulfal , vitriyo l. kuprostlg s. Sûftat, süffatll. k upyura 1. Kupûr. 2. KAgit para. k ur'yer Hizmetçi, ooecr. k~raga KaYlsl ~kl , çekirdeksiz k!.k. k urant Çalar kule saali. Krem l' kuranttan Kremlin kulesinin çala r saatle rl. k urçatka Kivtrcrk: 'T adii kurçalkani la oshas poter.- M. Kokov (Kadi krvrrclk gibi olur.) kurgan bk. kü rge n kyrka Tavuk. kU.!9JtSilàhta hQrQ.z. kurort Ka ~~lca , I It~ ~K6p çon çörip Imnenceli I KObizf pray çazllcaii I Kurort oshas 0/ polcaii I K~neii çon çör turcafl.· P. $l lga~ev (çOk haik gidip teoevl olmus / çogu bütün üyte iyile!imi!i / Kaptree gibi 0 oim us / N eID~ haik git mi~. ) k urs 1. Kurs. 2. S nur: "Min kursta starostabm, Matilda lektsiyaa ç6rbinçe. " V. ~ulbayeva (Be n suufta baskamm, Matilda oers e gelmiyor.) 3 . Kilap. 4. Kur, raytç. kursant 1. Ogrenci. 2. Askeri okul ~-
renetst.
ku rsfv Itatik. ku rsivtlg s. Italik. kur'er Hemetçt, odact, had eme kur'erskay poe zd Ekspres trenl. kuslar' Esnat, zanaeiçr, k UV$ln Gügum, kap. kuznet s 1. Demirei. 2. Nelbant. kuzn ltsa Demir ei dûkkà ru, demirhane. kuzov Karose r. 7Tgi aNlii kuzovma odmp alaM " S. Karaçakov ($u atll arabarun karosenne oturallm .) k übe 1. Metal halka. 2. Taka. kübür (I.) s. Yumusak: "Küslig pistTli kolhoztar I K6gHg SJ9IP çazlzar I Kür 'hara alti ' çidfne / Küoo r çimi ta/aanar." P. ~l lga~ev (Gûçlu bizim
\
- 274-
kûbür
Kür 'nere aftl' çidfne / KübOr çirnT ta/aanar. ~ P. ~tlga~ev (Güçlü bizim konioztar I Neseyle çikrp yaztya I Güçlü 'kara ah' rterek I Yumusak ~. yeri kazmrz.) kübür har yumusak kar . kübür ot yumusak ot. ') . kübür (11 .) klz . Yosun. kü'börlüg s. Yosunlu. kübürt- Kabartmak.
i'
k"ü'etrgen Karta!. kücügen ay. Subat. kücüges Enlk, köpek köcIges. küce bk. kücü
yavrusu
krs.
kücü 1. Yonca. 2. Nonet. kOcük bk. kücüges kOçen- Güclenmek. kOçün 1. Yigit, pehlivan . alle.JWçünner kahramanlar. 2. Sarnart gücü, ruhu. küçOn tas granit. kücür 1. Hile, dalavere: "KöytTk sadlgcaa seaio / Kücür çoh ü/esçefiner. ~ P. ~tlga~ev (Kurnaz sancaya satrp I Hilesiz bólü~mü~ · Ier.) 2. Oolandmcr, hilekár. küçürke- Kendine güvenmek, böbûrtenmek. kOlükpin tip ki!xü~ebe, küstigbin Up alahpa kudre liyim dlye güvenme, çüçmyüm diye ap-
tall9gna.
-
kükseelTg
f•. küden bk. küdeg küdredezf. Gürültüyle, yüksek sesle. küdrede hathrr- Yüksek sesle gülmek. küdün- TIrmalamak küske küdünçe stçan nrmauyor.
küdür bk. küdlr küdir 1. Kan~lk, dagmik saç: "AbistTti sang küdir sazm I Çifbep, at çifr satgahtaan." M. Bainov (Abis'in sari dagmik saçnu I Savurup, al gibi dalçaladtrrms] 2. Krvnk, kani}lk (tüy). küdtr tüg krvnk yün. küdüret- kanenrmak. dagltmak . kügeer bk. kögör kügeerçik Deri matara. kügdüre- Gûrütdemek. ~
Gürüloemek.
~ügip
Gürültü, gök çürüttüso: "Sagm hazlrdafi nenr paza pashadafl pasha sag/llp odlllJan, rdök kügürt küzürepçetken." I. xotyusev (Slm~ek çok ~iddetti ve çok farkh çakryor, aynr eekpoe gók gürlüyor.) kügürt adl çayu otu: "Kün haragl kiiLelJ!!Usken /If..OJ:s!&k tashJI psume / Kügürt oot pQ!jHiblsken / Küskü saJ1!I1~!Da." A. Topanov (Gün I~ Jgl sqklanml~ I Yüksek daöm basma I çaYlr otu kaplao.lIlj.g I Güzün cig sogu9uyla .) k(;gürt çoh ebemku~agl, gókku~agl, eiey'msaqma. kQgyrt..!YÎtiiregók gÜrlemek.
-
-
küçüneKandirmak. QQrrlaP alganca, tTlenip al, küçürlep alganca, SUrlP al. Atasözü (Hirstz lik edecegine, isteylp al, aorta alaceöma, rlca edip al.) küaürt sap-ynomm çakrnak. kOçürlees s. Dolandmcr, deravereel. kügürttig s. Gürül!ü1ü, gök gürültülü: kOçürles- Birbirini kandrrmak, kavga "çaygl neresmn pof pargan tusta, etmek. Igllükneii küçürlespe, pözTk çar üstündegT aafda kügürttrg kOsti.9neii küreepe yigitle kavgaretirmr çestnsnen.: I. Kotyusev lasme, güçlüyle güre!?mä (Yaz karanligl olduqu zaman, yükküçürles Kanouma, oorandume. I , "') sek yar üslündeki köyde gök qûrülküdee bk. köde ~/ tüJü yagmur yagml~.) küdeeHg Siraca hastallgma yakalanml~. kükir 1. Kükürt. 2. Kibrit. küdeelig kizi slraca olmu~ ki~i . küksee bk. köksö küdeg Ziyafet. kükseelig bk. köksölig kOdel Didilmi!? kendir veya kenevir elya-
1
,,9
"'- ' /
~
"
- 275 ·
küksüün
kÜlTnTs
Eglenmeye "' kürettegitmek:
küksüün bk. köksön kül KüI: ''Apsah, kOt arali porasta/ PQr..~__,Q1Jmg pargan oshas, harahtarm hiZI/ köbrg/errnefi slgara kölfp, uo'ïrob hol sungan." A. Çerpakov (hliyar, kûlûn tçin oe griiesmts gibi, bQ.z~lLgÖ2: le ri n i krzrl köpüklerinden çtka rarak baktp, kar~ erarak el uzatmrs.) r kü!- Gülmek: "1.1P.!!;J:, !.1E!:!!!.? ÇI ineyter kûtertet: Hoortay 8PSal1 oançss srskençe UZJ.I.w;;a, -tJz.e.crer." N. Domolakov ('l.o ksa , nükledan nineIer qüterter: Hoortay i t!.t~r, poposu
srsene
..
kadar
u~,
-~~.)
Külükpin tip kûlbe, arnhpm lip mahta nma. Atasözü (Güçlüyüm diye gülme, daha iyiyim diye övü nme.) kûl be Bahk avlama takrrm. külbüre- Mmtdanrnak: "~ol{;anda, pu külbürep odu:" A. Çerpakov Uk~Qrf. qeçtlkten soma. bu rr unl-
I
oamvor.) ki,llbüs. Yabanî leke: "Hlr üstOnde hwi kü/büster / Udur-töë!f(On_a!!, ~ça/ar. " M. Kilçiçekov (Tepe üstûnde klZI! yabant tekeler ( "Rärlj l!lkll birbirine
sesreruyonar.) ~r
Gerdanllk, kolye. kütdïr- aülo ürmek. kûldirt- Güldürmek: ''Arlistka poem.
Pana , sint kü/dfrlem." V. Sutoayeva (Artist oieynn, Pana, sent güldüreyim .) ." !t.~ Bir ayaqmr kaldmp durmak. küler Bronz. k üler izer bronz eyer. tOglS hy.li!!J!lg küler h azan dokuz kul1'u bronz kazen. çazlht lg kizi k ü er hazanda haynapça günahll kilj i brcnz kazanda kaynayaea k !iûleçi s. Komik, gülünç: kület Gezinii:Qezerek eglenme . itiiiëtÇi ~e d.ü§.I1i..oü: "Min dee po/am ." V. kü/etçr f]posha. ~ ulbayeva (Ben de egIeee dÜ~künü domuz oluyorum.) <
gitmek, gezmeye "PraYZloafi hada çurtap , toshanea kü/eftep a/dim ." A. Ç'ërpakov (H~psilde birlikle yase YIP, doyana kada r gezi~m. )
kül gecek bk. kü lg eyek kü tg ~~ Külde pisirilen baztama . göz:;.. le..mg. külge plzlrgan kûlgeyek külde prstrnen bazlama. külgin bk. kölgin külimzire- 1. Gülümsemek: "Minrtf edun Çabus teen kTzr potçe, -kü/ïmzrrep tapsapça. " V . Kobyakov (Benim adim Çabus oenen ki:?idir, - çürü mseyerek sesleniyor .) 2. mee. "Çashl künnrtf harag l, çtllg MlZln çeyto. kü/{mzrrep turça." V. Kobyakov (Bahar gününün Iljlgl , thk netesini yaytp. gülümsüyor.) külimziren- Gülümsemek , kendi kendine gülümsemek: "Künde, hara çirnr harap / Kü/{mzrr enrp turça/ar. ~ A. 'rooanov (a üneste, kara yere bakip I Gü!ümsüyorlar .) külimzires . Gülü mseme: "KOrefi siray mafi onmsmn k ûtïmsïres @l:J1. turgan. " V. Kobyakov (Yaglz yüzûnden steak gülümseme yaytnyor.) -külin- Gülünmek, kendi kendine gü!mek: ''At üstünen tams nimes kTzr küffnTp arah suu/ana tüsken. " V. Kobyakov (AI üst ör oen tarus olmayan kilji gülümseyerek gürlemi;;.) künnre ë umnüs. çütüsme: ''Q/arga pete-ïcetemïn kömes tee eçmçanh küffnTsterJ l JiÛ§ sty m ósnas N. Tinikov (Oi1rára anne baba'armm az da olsa gülü;;meleri hediye gibi g; ry'OrTköglig küllnis ne~eli gü!üljme . 'kü ünls- Birlikte gülmek, gülüljmek : "Küffnfsçe/er, In uiii la kTzFzer Çi1Il§.JP pargan çrJi ~örgf!.,n." A. Çerpakov (G O l ü~üyo rl a r, sadeee en büyügü insana iii:§lliI]lI~ gibi baklyor.) -
';;;;;;;r." ~
,
- 276-
küns
kün
külis GÜ!ü~, gOlme.
Kadrsev (O ümüe klragl o üsmeyen
küns- GÜIÜ9mek .
basen I Niçin böyle
kOlkT Gütme, 901ü9: "Torka, çalahay kü/kTzlnen küfJnlp, rapsapça. ~ V. Kobyakov (Torka, ho~ gü!ü 9üyle gOIOp, sesleniyor.) 511ta9 çoh kOlkl sebepsrz gülme.
kOlkicJ s. GOIOnç. kOlkt·
hattn tekr. Gütme, gÜIÜ~L
külkJs Gülme, gOlD!?
kOlkTstlg s. GüfOnç, gOlünecek: "Annaflar Sanpir apsahtli'i çöbl Alclbayga külkTstrg dee pi/dir par{;an.n S. Çarkov (SU yûzden Sanpir ihtiyann yardtrm / Alcibay'a gOlünç de ge1mii? )
kül- team tekr. Toz toprak. külük 1. çauskan, becerik1i: uKemnrn pezlnefi hOYlg /S smçe. anzi hurug tlt odin -külük irenni." N. Nerbtsev (Kimin sobasmdan koy u duman Çlkryorsa. onunki kuru akagaç odunu, çanskan erkeginki.) Argaasha kün uzun, kOIOkke kOn çitpinçe. Atasözü (Terroere gOn uzun. çauekana
gün yetmiyor.) 2. Ylgit: "Ugaa külük poltlfZlfi! Aa/da par sagat, an/ti ünï magat." N. Tinikov (Çok yigit imi~ sin! I Köyde saat var, onun sesl güzeI.) 3. AkilIl, bilge . kGlOksirke- Yigil, mert qörünmek. külükten- Yigitlenmek, yigitle~mek. külüm bk. kömzee küme bk. kübe k ürnek hazan bk. kOndeyek kürnet Obur, plsboàa z.
xümüs 1.
Gümü~ :
"Had/I-had/I turada kümüs köp kirek." V. Mayna~ev (Kat kat evlerde altm gümü~ çok gerekli. ) 2. Gümü~ten , gümü~: uSürmesterTndegï kümüs ahçalar la stgdlrashlapça." N. Tyukpiyekov (Sadece belikJerindeki gümü~ paralar ~mglrdIYor.) 3. Gümü~ gibi: "Kümüs hlro tüspeen pazim Noga la pïdi hlralça?" S. altln,
klrla~lyor?)
pistio aüp traktcnme, kümüs .~ oshas bizim çüçrü traktörümü z gumü~ gibi. kümüs s~h gümüs çay ka~lgl. kümü~ füktig at kir at. kümüs çüstük gümü~ yüzük. a.!:!9.-kümüs sat gÜmÜ~. argan \.... kümü ~ahle gü iiiTI~. sm kiJmns hakikigü~ kümüstel- Gümü~ rengini bûrûnrnek, çcmüs gibi parlamak: "ç obat, çarlarm enp, tüs çaz//arga kümüsteffp çevnear. " N. Domojakov (Çobal Irmagt yarlanru asrp, oüz vazuera gümü~ rengiyli yayrhyor.) kümüste- a üm üsre kaplarnak. kümüstet- Gûrnûsle kaplatmak. kürnüstig s. a ümüsfü. kün 1. Günes: çebuen taa polza attlg pol, azaaii çW§é teiirnes; çabal ) daa pcrza, kiJ)tiii polzm, Idiii künge köybes:'"" Átas öz ü (Boysuz da olsa ath ol, ayagln yere oeqmez. kölü de olsa elbisen olsun, vücudun qöneste yanmaz .) künge köy pergen qüneste yanrms. kün Ita,ragl gün 1~lgl. k9!'- !!IDZI: a) güne~lridogu~u. b) doqu. kün kirizi: a) güne~in batter. b) ban. kün smgÜne~ dogmak . künde gÜne~ I ~ I glnda . kün köstelip sih- güne~ krzanp dogmak. kün hen- güne~ balmak. 2. Gün, 24 saatlik zaman dllimi. pu künnerde bu günlerde , yakm zamanoa. pastagl kün birinci gün. tügencl kün sonuncu gün. togmean kün i ~ günü. tmnancafi kün dinlenme günü, tatil günü. undulbas unutulmez gün. künnii'i her gün. pirsi kün yann degil öbür gün, öbürsü gün. allndagl kÜn bir öneeki gün, dün degil evvelsi gün. töreen küni dogum günü. homay kün kötû gün. ayas kün ayaz gün. kün kör- gün görmek . Ulugm ulugla, uzada kün körerziii; kiçigni kiçigle-kistede kün körerziîl. Atasözü (Büyü!)ü
o
xün
- 277 -
kun
say, uzun gun göriirsfin, kl1çûgü koru, gelecekte gun göriirsün.) kün köstik ayna. aar kun zor gun. künnemi niik lthayattm kotavtestumak. çobagllg kün aCI, zor gun. . ol kunnen slgara 0 gunden ben , 0 gunden som a. 0100 kun tam 0 gon. hmlg xünner guzel gOnler. künnen künge gOnden gOne. kün say her gun. kün tooza gOn boyunca. pos kOn izin guno, bo~ gOn. bnag kOn dinlenme gOnO. hara kün «ara gun, kötü gun. kOnnilÏ-tanmn lan vaktinden gun boyunca. 3. Hayat. kirtingennilÏ kün i meha kolay inananm hayal l krsa. 4. Öluyü anma gCinCi. kizi kOnnerinde holnan izennezer çogll ölOyü anma zamam ene lokala~.p memabaiasumaz . kün (11.) Haik, lopluluk. lr-k ün erkek. in küni çoh tul ipçi kocasu dul kadIR. küneTxr skarç. kOndes (I.) 1. Gündüz. 2. ë ünoe. bir gOnlOk. kündes (11 .) Daqm gOneye bakan yama-
co. kündeyek Dökme demir kazan. kündük (I.) Baca. kündük (11.) sag o Gûnlûk. pir kûndük çol bir gOnlOkyo1. kündüs Gün or teer. Ö91e vakti. kündüske çltTre togmça ögle vakline kadar çatrsivor . k ünet Dagln kuzey yamact. küngen 'r esn, gügüm. çis kongen baktr testt. küiimes bot. Çuha çiçegi , herdemlaze. k ü ûmes slhtlg çirde ösçe çuha çiçe{li nemli yerde yeli~i r. kOnne-- Kl skanmak. künneg Klskanma, kl skam ~. kOnnegci Kiskanç . k Onnes- Birbirini klskanmak. kOnne. Klskan ma, k lskan.~ . kOnnet- (birbirini) Kiskandirmak.
kOflUrtel<.
~o.~!9_ s. 1. GOne~li . 2. G.ünlûk. ku_nniii-tannln tekr. Gece gÜndCiz. künör1e zf. GupegOndOz: "Mahaçl kizf kiikÇln poflp uçugar, erinçek kizf tasha poJlp uyazmda kl1nórte uzup oamr. açlh-çanh kizf, torgayahtarga hoZ"IP , siUg sannnar samir. ~ V. 'ratarova (Gaddar ki~ kartal oIup uçar, üsençeç ki~j baykUli olup yuvasmda gOndOz uyuyup durur, iyi ki~i toygar kuslanyta bîr1ikte guzel ~a r1
... - 278 -
kOp
kOp (I.) s. Yumusak. husuü kObi kus IOyO. kOp tözek kUl} IOYO oöeek . küp (11 .) KOf. k üp parçûrü mek. küp pasçürümek. "Haragl h/zarbinafJ, haydag-da küp pas pargan ÇIZ/ purJabinafJ, çide sa/dl. ~ A. Çerpakov (GözO ktzararak, herhang i bir çOrOk kokusu yaytlarak, geliverdi.) kOpçik All taran genil} kap. kOpe ton bk. küppe kOpeyke Bir tür kaom paltos u. plis küpeyke krrrnah ka dm partos u. krs. küppe kOpie- GOmlemek: "Tdi has peraenae. pot%ktan ulug kizek haya oy/IIP, amfJ üstünzer küpli hatgan." S . Ça rkov (Böyle kazarken , tavanoan bOYOk btr kaya parçast kopup , onun üzertne dogru gOmlemi1;1 .) küpieme Yumusak yün. k üp le me ças trh yumusak uzun yOnden yastik. k üptet- Gümletmek, gOmbürdelmek. tas küple de tüsken tas gOmbOrdeyerek dÜI}Iü. kOppe Bir tür kaorn paltosu . to r91 kü ppe ipek palla. kOpsür bk. kObü r kür s. 1. GOr, fazla, I}iddelli : "Yekm, kilebes. em kür tstnsnsn k óksetkürlep penbsstum." V. Kobyakov (Yakm, qeterek , ona gOr sesle bagl np küfredip gitm il}.) 2. Çevik (at). 3. Kaba , kusten . kü r tab rs gO r ses. kü r ot gOr ot. kü reek (I.) 1. Kürek: "Küreek taap, ogorodtar kistrndegJ tnmzsr çügürgen. n (Kürek bulup duvartann arkasrndaki tartaya kosmus.) I. Topoyev 2. k urek gibi, kOrege benzer : "H/zIJ slraY/lg. hlral pargan naah sagallig çoon ons iren, örïnTp, küreek Ie osnes sungan." N. Tyukpiyekov (Klrmlzl yOzlO, kl rlal}ml§ saka lll in yan Rus, mullu olup ellni uzatml§.) 3. KOrek , ekmek kü-
nonn
küreldlr
regi: wecen iney, Tpek testscs tï kürcegTn tuame. stqem oylaan. n M. Kokov (Pacah iney, ekrnek pi§irdigî kOregini çrka np kosm us.) küreek (11.) Deri üzenne desen yap m a
oermrt.
küreekte- Der! üzerine cesen yapmak. kOrcektTg s. Kû rekli: "Ulitsaea peer aldlra könektTg, küreektTg kTzT1er meiiareennsr." J. Topoyev (Sokak ten buraya dogru kovah, kürekli kiener koeuemusrar.) kürdek Kahank , çrkrk. ka bartrh: "Kün haragl kölenJbTsken / Kürdek teetut pazma ." A. Topanov (GOn 1§lgl yaslamr us I Sivri zirve baema.) kü rde öne- Kabadayrhk taelama k, horozlanmak . kü re- 1. Küremek, kOrekle bir tarata atma k. : ''A kTzTler oostenneer la, postarmzar la kürepçeler." V. Sulbeyeva (Fakat baskalart sadece kendilerine , saoece kendilenne küreliyor.) ha r küre- kar küremek. 2. mee. Harcamak: "Hança sagaa çoohtapçam: ahçafim pu porço/arga kürebe. V. Su'bayeva (Kaç kez sana söyledim: Parani bu çlçektere harcama .) ff
k üree 1. Serit, zth . k üreezi ç o h p lat üreen kTzee pafgapça lar sentslz giysiy i ölen kisiye sara rlar. 2. Çentik, kertme . 3. Çivi bast. küreel e- Kenar, §eril dikmek küreelig s. 1. Siperli kli. kürreelig p örfk siperlikli börk. 2. Seritli. kenarh. 3. Kertikli . küreeHg izer kertik li eyer . k üreg Kûreme , kûreyis. k üre l bk. kül er kü rel- Kürenmek, bir tarait an baeka yere
atnmas. . xürerorr- Küretmek: "Har küreldTre söglTnlze tüskenner açm afinar." N. Nerbi§ev çökü§meye lar.)
(Kan ba~ lam l §
küreterek vah§f hayvan-
kOrelTg
· 279 -
kürellg bk. küreellg kürene- Hücum etmek, akm etmek, kosus mac "Krzifer, püürden ürükkeni hoy çïli, onar-risker küre/Ts tur, attamlf'i is-hut çoçu." M. Kokov (lneantar, kurttan ürken koyun gibi, oraya buraya kosuauyor, attarda kiprrtr yok.) çon prceçeu 'eer kürelïsken haik meydana hücum ent. kürel bk. küler küremclk sp. 1. Kros. 2. Hokey k üremcïk oyr n kras. küremdik 1. Kozalak artlgr. 2. kusun saklad lgr krçhk ytyecek. 3. Toprak set. hutuh tnnnda küremdik kuyu kenanndakl toprak Ylgmr. küren Odun kömürü yaprlan yer. küreii s. 1. Kahverengi: 2. Yaglz, esmer: "Ah slfay" çaygl TzTglerge, çillerge, tog/sta tir/ep, küren ide pts parcafl. " N . Ty ukplyekov (Ak yûzû, yaz srcaklannda, rüzgàrlarda, tste terleyip yaglzla~mrl; . ) küren hlZl1 vtsne rengi. küren it püneste yanml~ yag lz beniz. küren Itti g koyu tenli . hara küren tülgü koyu klZl1 Iilki. küren htzu boroo. küren at yagtz at. küreäcf Dag iyesi, ruhu. küremcik bk. küremcik kürendi s. K ürenmts . sûprün tü. kürendik Küllük, kûl dökülen yer. kürendIkke peepasha kJ rek küllüge basmamak gerek. küres 1. eüres: "Pirsïn muzJka $kolazma pir sa@am, paza pïrsïn küresnefi aygastJrçam." V. Sulbeyeva (Birini müzik oxuluna verdim, digerini ç üreste u gra~t lrryo rum.) 2. Mücadele 3. Savas , harp. küres- (I.) 1. Güresmek. Pazmaii segm, kögisneii küres. Atasözü (Bastnfa oüs ün, gögsünte güre!}.) 2. Mücadete etmek : "May /h pargam sïreeoe odl rarga, kürezerge,
kûrlë
klrTzerge, talazarga." V. S ulb ayeva (Yoruldum kottokte o1urmaktan, rnücadele etmekten, giri!?mekten, carasmaktan.j Müceoere etmek, yanemak. mir üçün küres- bens için mücadeJe etmek. 3. Sa vaemak "KöytTk IIfCl halm sunza / Kürezerge timde po/ça." M. Kokov (Kurnaz oaeman eünl uzalsa / Sava smaya haztrdn.} küres- (11 .) Birlikte küremek.
küresçi aüresçt küresti r- 1. a üresurmek. 2. Mücadete ettirmek. küret- Küretmek. kürezig 1.
Mücadele:
"KürezTgnT
epe rçssnr / KüstTg honiin tlldarga." P . $ tlga!}eV (Mücaoereyt yapryor I
Güçlü travan kuvvetlendirmeye.) klaestarmf kürezii strut mücaoetest. mir ü çün kürezig be ne için mücadele. 2. Muharebe, saves. kürezigci Mücadeleci. kürgen (I.) Ocak ayr. kürgen (11.) Kurgan: "Plstlfî aal tastmda, tag ideene çitTre, çüsçe dee kürgen turça." G. Kazaçmova (Bizim köyün orsmoa, oaqm eteqlne kadar yüz kadar kurgan var .) kürgennig s. Kurganlr: 'ibïre kizek hlfa lJg, kürgennTg çeuer Ifah çaya tastal oeabssur. " N. Tyukpiyekov (E1raflaki seyrek tartan. kurgantr ovalar uzaklara uzantyor.} kürke Yataqm yenmoa duran güzet örtü. kürken bk. kürgen kürkü zool. Yaban horozu, çan ro ro-
zu. kürküle- Yaban horozu avlamak. kürle- (I.) Baglrmak, gürlemek: "Yakm, kire sal kifip, pabama kürlebök tu· meur." V. Kubyakov (Yakm, girivenp, babama baqmp duruyor.) Slblraanga sunma, kürleenneii ttspe. Atasözü (Ftsrldayana yanasma. gürleyenden kaçma .)
, · 280 -
kûrle
(11.) Oraya buraya uçusmax. uçusmak. kürten- 1. Baglrmak: "Paska tarmcah ûnneti kûrtençe." V. Tatarova kü rte-
(Paska sinirli sesle bagmyor.) (2. AzarlamaGrs'iZç lk l~mak . ~. rem azhk yapmak.
kûrJenclk' Yaramaz, terbiveslz. kürten eçr aaqrrtken, çlglrtkan. kürlenis Baglrma, ye rstz çrkrsma. kürles zool. Çil.
kürne Naoasa brrakrlrms toprak. kGrsTe- Yürek çarpmak, gümbü rdemek. kürSëk (köpek, kurt) Çttnesme zamam. kürspek Pûrûzlû, çlkl k, pûrtûklû. k ürs üre- (kalp) Çarpmak, atmak . kürsüleme Kalp ansr, çarpmast. kû rtefie tip. L üp üs . kürtkü
zool. Yaban horozu, çatr horo-
'U.
kürütüx bk. k üler k~r~l11d~k (I.) In, vanst hayvan ini. kürümdük (11.) bk. kürefidik kü rü md ûk (111.) Süs için dikilen tunç pul. kûrü mdüktig s. Süs için dikilen tunç pullu. kûrümdûktig çügen tunç puHlarla sustü dizgin . kü rüncjk bk. küremeik .
k ürü p-(I.) Kusten yakalamak için yapdan engel. tuzak. kü rüp (11.) Ver aitma yaprlan tavuk veya domuz evi. kürüspek 1. Camdan veya kilden mate ra. 2. Yuvarlak, büyük srse. ker os ln urean ulug kürüspek gaz yagl kcnan büyük i?ii?e. k ürüs te Didilmls kendir veya kenevir etyatr. küs (I.) Güç, kuvvet: "Mal pa/azmda am daa köp küs I Azah üstüne tura uzupça . n M. Ktlçiçekov (Hayvan yavrusunda hälä güç çok I Ayakta durarak uyuyor.) kû s sag rsha a ldrrtça güç akla yenilir. küzi ç oh par çoh güçsüz. beceriksiz.
kuste
küzi ne fi var gücüyle. küs hos- güç katm ak. küs srd a- güç vetmek. kü s srna- gücünü denemek. k üs (H.) GÜz. küs- (hayvan) Yen esetemek: "çorga pora at, iki tunetverm pJstelcffrTp, hohmp, ensti na küs salgan ." V, Kobyakov (Yorga bora at, iki kulagln l dikip. prskmp, sonra yeri eselemrs.) k üs ke zool. Fare: "Ot órke, kOskelernr iJtenneti taynaan. " N. Domojakov (0, stçanlan. tarerert erkenden çîg' nemrs.) Küsküde k üske d ee pay poleaii. Atasöz ü (Güzün tere de zeng in olur.) kü ske çll l tare yrh, hayvan takvim inin birinci YI II. k üske örtï bahar meltemi. kü ske odr bahar meltem i. küske örtr c yn e- bahar mertemt esmek . kü skeeek Küçük fare. k üskelig s. Paren. küskïn - Erinmek, ûsenrnek. küsklneçi Üeenqeç, erinen, aseoen. küskineek Üsençeç, erinen. küskü Güz, güzün: "Küsküde ntnnerïne hlzll sübOrekter hazaglap salgan haydag -da so/dartar ki/genner." A. Kuzuçasev (Güzün yenler ine klzl l bezler baglayan birtakrm askerler gelmii?ler.) kü skünte Üsenme, erinme . küskünistig s. Zahmetl i: ':.4 çuruhtar, 0 tatay, haydar pala kibr küskOnlstfg nimeler! Amdl meditsina küstfg, üs Ie kûn." V. Tatarova (Ya paçavra lar, çocuk erbises! 0 igrenç . ne zahmetli ls ! $imd i tip güçlü , sadece üç gün.) kü sk üs zool. l enok, bir baltk türü. kü skûzin zt. Gûzûn. kûs-sah tekr. GÜç. kuvvet. k üssïn- Güç oidugunu oüs ünmek . k üste- (I.) 1. Güçlendirrnek. 2. Zcrlarnak: "Sooh kii ootentr tonnati pazoh ipti
kûste
- 28 1 -
çabmarga küsteen, rersms n postart çabtl pargannar. " A. Kuzuçasev (Soguk hava oglanl paltoyla yeniden iyiee ört ünmeye zorramrs. gözleri kendiliginden kapenrms.) küste- (11.) Güzü geçirmek, qüzlemek. küstece û naklonenie g r. Emir kipi küsteg (I.) 1. Guçtendtrrne. 2. Zorlama, icbar. küsteg (11 .) Gûzlek. küsküde scchtatqance küstege krrce üner. qûz ün soquk olana kadar güzlege göçerler. küsteglig s. Zorlamall , rsrarn. küstel- Guçlenmek. küsten- 1. Güç sarf etmek: "Ka/haz çom küstençeáfr Köp aymah as teenrqs:" P. suçesev (Kolhoz halkr güç harcryor I Çok çesnu ürün ekmeye) 2. Güçlenmek küsteû zf. Zorla: "Irge küstefi pitfleefimTs, [nek, hayga sadlftp." M. Kokov (Koeaya zorla vernm'siz I 1nege, koyuna satrhp.) küstencik mravetn. tsrarh. küsteneçT rxrayetn, çans kan. rararei. kûstendlr- Gûçlendirmek.
küstenTs Çaba, gayret. küstet- 1. Güçlendirmek, kuvvebendlrmek. 2. Zorlatmak. küstig s. Gûçlû : "Andag küstJg kTzTnT Aydo am na kÖrdf." V. Kobyakov (Öyle güçlü ki~iyi Aydo ilk kez görüyor.) Kûlükneii küçûrlespe, küstigneii kürespe. Atas özü (Yigil Ie kavqalasma, güçlüyle qû resme .) küt bk. köt kûtün- Ugra~mak, mesqur olmak. küü (I.) Güve. küü (11.) krz. 1. Peynir kurulma heem. 2. Örülmüfj sepet. küüleUguldamak, gürüldemek: "Tügede agas küülepçeáfr I TügeneT pümT tüzrrTp I Tüürrp
kûztrem
hustar çezmçeav / Türger-türger tepsen p." Ä . Topanov (Bülü n agaçlar ugulduyor I Son yapraktanru dokûp I Usüyüp kuslar sakramver I Hrzu hlZl1 ötü~üp. ) mesina küûlepçe araba gürüldüyor. agastar pazi küülepçe aqaçrann bast ugulduyor. küüles Gürleme, ugultu. çn "küüleenf ruzp ër ugultusu.
küütes- Ugulda~ mak, gOrüldemek. küület- Uguldatmak . küûlgek Ilkbahar ruzqàn ruhu. küülgen Bahar rüzq án. küye Gûbre t öceöt, rnayrs böcegi. küze- (I.) K ötülemex, karalamak. küze - (11.) Kösteklemek. bukaqtlarnák: "Püün çlJgllaf/ mm ts poimmseem, haydi la küzedfp hongay ni ze." V. Kobyakov (Bugün ytlktlanrrn t xnamazsam, nasrt köstekleyip geceyi geçireeeksem .) K östekreme . bukaqrtama: küzedig "Kieee haraa küzeáfgdefi pazi äunerem." V. Kobyakov (DOn gece köslekt en çözdüm .) küzee Damat, güveyi. küzee aallatdarnat taranru aglrla mak. kûzee tem dametuk. kûzees bk. közös küzeg K östekle me , bukagllama. küzen- sagoHaber vermek. bildirmek. küzen zool. Kekarea. küzer Kannee yuvasr. küzerqet bot. Kuekirazt . küzet Bekterne. koruma. küzetKöstektemek, bukagllamak: "Haraa(}l zm mal küzetken kïzï, Sagday, oy sam üs azah tafi tuzap safgan. " N. Domojakov (Geceleyin mal k östekleyen ki~i Sagday, kula atrm üç ayagm dan bukagl laml~. ) küzetçi Koruyueu, çoban, bekçi. küzrrem bk. közirim
- 282 -
kOzüg
küzü g Dokurne tezgahmda stkrstnma agacl. kü züg agazi (dokuma lezgahmda) berkitme aqacr. k üzüqle- Dokuma tezqahrnda iplen dokuyup berkitmek . k üzür tas Granit. k üz üre- Gürüldemek, gürlemek: ffA mfi soonan kügÜI1 küzürebrsse, Çomap oe/aan ifinrlerrnen haap afardag pol parçathan." I. Kotyusev (Onun ardindan gök gürleyince, Çornap oglunun ornuzlarmd an kaptp ahr gibi orrnus.) pans çïn satrapç a, küg ürt çili k üzü repçe pars gibi kükrüyor, gök gibi gürlüyor. kü züres Gürültü: "Tume tablstarm traktor küzürezl alislmblshan." M. Kokov (Turna seslerinin verint traktör gürültüler i airms.) kü züret-Gür letmek, kütürdelmek: "Ah azahtlg toraat, timîr sugliin küzürede faynap, tohti tüsken. V. Kobyakov (Ak avakn doru at, demir gemini kütürdeterek çigneyip, durmus .) ff
kvitantsiya
k üe ürt-ne nrt tekr. Paldrr küldür. kvadrat Dördül, dörtgen, kare. kvadra ttlg s. Dördül, dörtgen seklinde,
karen. kval ifikatsiya t . Tavsif, nitele ndrrme, suutlandtrrna . 2. lhtisas kvaüükatstvara- Nitelendirmek, veertlandrrmak. kvalifikatsiyahg s. Nilelikli, vastllr. kvartal Mahalle, semt. k vartet mûz. Kua rtet. kvartira Daire, apartman daire si: "Sin kemnen küresçezin? Keres Prayzmafi. tnm ootçenae. itfmnefi, hazinemnefi, rejisserfiafi rof üçün, kvartira üçün, tvmnm üçün." V. Sulbeyeva (-Sen kiminle mücadele ediyorsun? Payapan: Hepsiyle. Kocam varken kocamla, kaynanamla, yönetmenle rol için, daire için , askrm için.) kvartiran t Kiract. kvarts Kuvars. kv ltantsiya Alm dr, makbuz.
- Lla, Ie e. Sadece, aneak , yalmz , lam: "Min tIfj üzeen kTzlnTanda la körgem." V. Kobyakov (Ben çok usuyen kijiyi sadece 0 zaman gördüm .) "Kfrge
çaba hathan nons kögenegT Ie emtï ;nnTnde." V. Kobyako v (Omzunda sadece kirle kaplanrms gömlegi.) krj. na, ne
keten
labaz Bugday amoan, uncu dü kkär n. labirint Lábirent . untsetar labirintT 50kak làbiren tle ri. laborant Laborant. laborantka Bayan laborant. laborantskay s. Labo raluv arla ilgili. tabora torlya 1. Laboratuvar. himiçeskay rebcretcrtya kimya labo ratuvan. 2. Laboralu varla ilgili. laboratoriya t og mç lzi lobaratuvar
çaueam. lager' 1. Kamp. voennay lager' aske rî üs . pionerler lagerT izciler kampt. 2. Kampla ilgili. lager' sbcn kamp
toptannsr. laguna Denfz kulag l. lak vernik. làka. lakirovannay s . Vernikli, lák ah. lakmus kim. Turn osot. lakmusovay çecm turnosol kàgldl . rakentem Lákoniklik. lakta- Vern iklemek , làkalamak. laktig s. Vernikli, lákah. lampa 1. Làmba: "Stol usWnde kerosinnTg Ie Jampa « öyçe." I. Kctyusev (Masa ûzerinde sadece gaz lam bast yamyor.) kerosin urcaf lampa gaz lámba sr. etektrtçeskava lampa elektrik lámbast, ampût. 2. Lämbayla ilgili. lampa süieykezi lárnba carm. lampacah Küçük lárnba.
lampas Serit . tampoçka Elektrik lámbasr, ampül: ~/brnlfi tetï pray çaltl rapça, rs atcn par, efektriçeskay lampoçka köyçe."
S. Çarkov (Evin içi panldryc r, radyosu var, elektrik lám bast yanrycr.} landl$ bot. Inci çiç egi. landl$ ÇIZI lnc! çiçeq i kokusu. tandsart Peyza]. tapse Eriste. tapse haynatpls trmek .
eriste
lap$allg s. artsten. lap$allg ügre eriste çorbasr. landlsel Ne ste r. bistun. lapte Sir top oy unu. lepte oynapçalar top oynuyor la r. lar' Sandlk . lary o k Küçük dû kká n, koltuk. renn' Làtince. latl$ Leton, Letonyan. latun' Pirinç laureal Arm a öan kazanan. planlatt er kcnkurzuuf laureadJ piyanistler yans masmm ödü l kazanam . lava (I .) Láv. lava (11.) Galeri, kómü r daman . lavka (I.) Srra, peyke . la vkada od rrçe srraoa otur uyo r. lavka (H.) Kantin . dükkän. lavr bot. 1. De/ne. 2. Detneyle ilgili. lavr püri oetne yapraqr. lay ka (I.) Eskimo k öpeql. layka (11 .) Glàse deri. lazaret Revi r. lazulçik ask. Hatiy e, casus . Ie bk. Ia .
lebyodka Çtknk. vlnç . leçebnitsa Klinik. ledokol Buzkrran. legalnay s. Mesru, yaset, lega l. leqkcatlet AtIet, atletizmle uçra san. leks iç eskay gr. Kelime bilimi. tTInifi texetçeskav pa YI dilin kelime zenginli9i.
- 284 -
leksika
leksika gr. Kenme hazinesi. hakas tilinïii leksf kazr Hakasçarun kelime hazinesi. leksikograf S öziükç ü. leksikografiya Sözfükç üjük. leksi ko to glya Sözlük bilimi. lek tor Konteransçr, konusmacr. lektslya pe rs, konterans: "Mati/da /ektsiyaa çörtJinçe. V. Sulbeyeva (Matilda derse gitmiyor.) lemeh Kulak demiri, demi r. leninets Leninci. leninizm Leninizm. b
lenta Kurdete, sent. torg l rente ipek kurdete leopard zool. 1.Leopar. 2.Leoparla ilgili. leopard teerter leepar postu. lepesto k bot. Ta çyapraör. lepyo§ka Pide, çörek. lesniçestvo Orman müdürlüg ü. lesniçay Orman müdürü. letopis' Vakayiname. leyka Süzgeç li kov a. leykanaii sug lasüaçeçf kovayla sulamak. leytenant re ömen. lezgin Lezgi. I'g ota Muafiyet, kota ynk , avantaj. I'gotal lg s. Avantajh, mualiye t saqlayan. liberal Liberal l iberallzm Liberalizm. liberal'nay s. Liberal. liçinka zool. xurtçuk. lárva. liçnay nlmes gr. Öznesiz . lider Lider. lif Korsaj. lift Asansör. liftyor Asansörcü . liIiput CÜce. liliya bot. Zambak. limit Limit. IImitte- Stmrlamak, limit koymak . limittig s. LimiUi, 5101rll.
lom
Iimon limon . Iimon sogl urnen suyu. limonad limonata. Iineyka Çizgi. lineykllg Çizgili. prr Iineykahg tetrad' tek çizgili oerter. Iingvlst Dil bilimci. lini ya mat. Çizgi. köni liniya dogru çizgi. igi r linlya egri çizgi. slmg liniya klrik çizqt. liniya sup sel-çizqi çizmek. li nkor Saves gemisi, zrrhh. Iipa bot. Ihlamur . li pa agas thlamur agacl. l irik Link sair. Ilr ika Lirik §iir. list
(oerteroe, kitapta) Yaprak. k iniga listtan kitap yaprak lan. Iis ta j (kitapta) Forma sayrs t. listovka Beyanname . llsaynlk bot. Liken. Iitennay Döküm.
litennay tseh Dökümhane, atelyesi. litey§çik Dökümcü, dökmeci. Iitera Matbaa harfi, ba srm harfi. literator Edehiyatçr, edtp .
döküm
literatura Edebiyat: '~ pot pos mln, literaturazm plle rge kirek. " V. Sulbayeva (Fakat kendi dilmi ve eoebyatmr bilmek gerek.) olgan nar ttterat u razr çocuk edebt-
yen. Iitetaturnay s. Edebî. hakas l iteraturnay tili Hakas eoeot dili. Iitovets Litvanya{ h.) utr Litre. litr süt bir litre s üt. çanm IItr yanm utre. lcbcqreyxa Orak makinesi. lo gi ka Lojik, mantik . logJçnay s. Mannkn, makûl. loja t.oca. lokomotiv lokomotif. lom Küskü.
· 285 · lombard Rehin sanChQI. 10505' Som, som bahg!. lososina Somon en. loterey a Piyango. loto lala. toto oy na- ioto aynamak. s. Piyango ite ilgili. loto rey nay lotoreynay bilet piyango bileti. lotsm an Gemi krlavuzu . lupa B üvüteç .
lyutserna
Iyam ka Askr, bretel. Iyap ls Cehennem ta~ r. lyon Keten. lyo n te re- keten taramak. anlll sezr lyon oshas onun saç lepiskadlr. Iyo nn ll; hayagr kelen
ya gl. ryotçik Pilot, havact. lyuk l ombar. Iyustra Avize. Iyutserna bot. Kaba yonca.
-Mma (I.) ünl. Ha, M . ma (11.) s. MI?, saru eden. "Sin tamkl
tençeun ma, ay-oo/? V . Kobyakov (Sen siga ra içiyor musun ey ogul?)
maa bk. meqaa m!~!!:
Yagmur altmoa reienma k.
maan (I.) Ruhî dururn.
nïää"n (11 .)
1. Özen , i1 gi. 2. Bakma, bes-
'~'leme. Malga maan kirek, klzee
argls kirek. Atasözü (Mala bakrm
(/ gènekir, insana arkedas gerekir. ) maan- Ilgi, ihl imam göstermek.
v
rnaenen loeren. tasarruflu maara Ak koyunun basmdakl kara leke .
.,
- maars peenn ah sileke kara been ak koç . -,,;.;to.~
magnlto1on Kaset çalar: "Magnitofondag/ kuzüresrmnrhlzmblsça." V. Tatarova (Kaselç alardaki gürürtüleri krsryor.) magnitta- 1. Mik natrsjamak. 2. mee. Kendine çekmek , cezbetmek. magnlttlg s. Mrknatrsh, manyetik. magnittlg strelka rmknatrsu igne. magnly kim. Magnezyum. magnoliya bot. Manolya. magometanin Müslüman. magaa Bana: "Magaa kip-azah taa pirbinçe prr dee." V. Kcibyakov (Bana elb~e ve rmiy or hiç .} magan (I.) 1. Ki r donlu al. 2. sago Akrt" ma, hayvanm alntndaki beyaz leke. meqen (11.) s ago KÖr.
"001, ni§. töreen 1. m.!~ 1. Güzel, hos. 2. Ooqru, dürüsl. 3. Çok güzel, çok bos. 4. Adil, çili, ~ m'ääiäp • adeletli. krs. ma fiat sa@an. ~ N. Domojakov (0, yeni dogan kuzu gibi azteik me l em i ~T -- 2 ma äette- 1. Güze l yapmak, iyi yapmak. · 2. Dogru yapmak. 3. Dürüst, dogru maas --zool. 1. AI s~i. 2. Sinek. davrenmak. macar Maca r. macar pig macar beyi. "1. maqayah Oglak. ösklnff palaztn meçaf Sir ayakkatn türü. tahas r çoh • --mágayaht lp adfdtrlar keçinln yavmaçaû maymah ökçes iz ayakkabt. rusuna oglak derier. . m.!'çta Direk . mah (I.) 1. Se n, s öhret, ün, nam. mah ha ......\( em -s öhret kazanmak, ünlenmek. 2. maçtovry Direklik. Ovme, metih , sltayrs: "MaYlhhanca maçu 1.Totem , kul sal trayvan. in ulug tQfÉ!l.lJ2 ! Mah abE§.fI iSp"ecefl. n p. .......maÇlÏzI mogalah polgan en büyük Snqasev .\Yoruluncaya kaoar çahayvan tote mi aytdtr. 2. Feti:}. ham h!jml!;i I Ovgü papazdan duymamaçulan kam fe~ri. ml!j.) --rnaare- Melemek:
huraganah
maqartç lçk ! ziyaleti.
mah (11.) Dörtnal. mah pazlttlg at
oört-
magazln 1. Magaza. 2. Sarjör
GcAf nala giden a1.
magazinnig s. $a ~örl ü. magazlnnig munh sarjörlû Wiek. magistral' Anayo l, ana hal. tlmlr çol 'e g magist rah ana demiryolu hatn. magnat Magnat. magnezlt kim. Magnezil. Magnezlya kim. Manyezi. magnil fiz. Mrknatrs.
maha 1. intikarn . maham handt A-c..r- tlcüm ~~. 2. Kin, garaz. mahaçr (I.) 1. s. Cesur . yiQiI. 2. zf. Ce'-' surca, yigitçe. menaçr (11.) esk. S. 1. Ktzqm, kötû yürek,.h. 2. Çapulcu , yaç mecr. mehaçnen- (I.) esk. 1. Azmak, gözü krzmak. 2. Çapulculuk etmek, yagI' malamak.
oe.
-
"
b
• mahaçuan
- 288 -
mehaçrten- (11.) Cesurfasmak, yigitte!?fr mek. maha l lg s. óvcreces. düzgün, uygun: I' "Yakmnaii ponp kilebes, mmda ~ daa mahaNJ çirge urunmaanoh. ~ V. ""\ Kobyakov [ Yaktm blraklp gelerek, burada da düzgün yere Q.Q2 me m i ~ .) metren- Emeklemek, emekler Qii;Td urmak. . ;>.. mahay 1. Deri ayakkabr. 2. Terlik . v.: mahayah (I.) 1. A!?lk, a!?fk kemigi. 2. Ayak bileqlne kaoar giyilen çizme . hara mahayah ö dik kara renkf çizme
o
mah aya h (II .) Çam kozalaqr. kr!? mahpa yah. mahayah (Hl.) bk. maq ayah, mab ta- Kederlenmek , ûzûlmek, vamp ya kumak. mahlan- Kedertenmek, yanmak , üzülmek. mah orka Mahorka, kalitesiz tüt ün. mahpayah A!? Jk, aerk kemigi. krs. mahayah . rnahte- Övmek, yûcettmek: "Apsahtlfl it tll"--\; purun çaym mahtap sallp odllgan, hol p/admaii tuïn çramp." N. Domojakov (lhtiyann kusburnu çayuu övüp oturmus, el mendiliyle terini silip.) ÇahSJ k ire k pOZI POZEn ) mahtapça. Atesözu {lyi I ~ kendi kendini yüceltir.) mah tag 1. Övme, yüceltme. 2 . Övünme, seret . mahtag deska seret tabrosu. mahtagllg s. Övgüye deger. mahlaghg gramola fahri diploma. mahtal- Övülmek . amfi l oglzt mah tal ça onun i!?i övülüyor. manten- Övünmek: 'teem sly/adl! mahtan turol. "G . Topanov (Annem hediye etti! övûnûycr o.] çaaga) parçal saii, mahta nma, çaada n nançal sa fi ma hta . Atasöz ü (Savasa gidersen övünme. savesten oönersen öv ün.)
malgat
ma ht ancth s. Kendini öven. övünen . mabtams Övünme, övcnüs. man tas- (birbirini) Övmek. mahtat- Takdir ettirmek, övdürmek . mahtlg s. Tanmmrs. bildik, söhrem. mals Mls lr. mais pottu rruatr lápas t. mak Hashas mak pa zt nashas kapsülü. maka ron Makama. makaron fab rlkazt makarna tabnkasr. mak ar on nlg s. Makarnau. makaronm g ügre rnakamen çorba . mak et Makel , model. zdanie nlf makeen binarun maketi. makln tcs Yaqmunuk. makter Simsar , le llal. maki ersivo Stmsarhk, teuanrk. maksimurn Maksimurn. makulatu ra Hurda käglt. mal Mal, hayvan : "Ol kö/ anda turgan ma/mil sugadl polça. ~ V. Kobyakov (0 göl, orada duran malm sulag)· dtr.] müüslig mar boynuzlu mal. çllg l mal Yllkl hayvaru. ç as mal genç hayvan . mal had ar hayvan otlatrnak . 2. Malla Ugili. mal "\ tl
renmek.
malgalçl
- 289 -
malgatçl bk. malgadaçl. mal·hus tekr. Mal, hayvan . mail/i tcu. Akagaç kabuqunun altmdaki tatn madde . menen- Mal sahibi olmak. mal hg
s. Malh, mali olan.
mal~l~ Hayvansever; mal tam Acun (ö!çü birimi) mernme- Her seyi bildigini sanmak. mal yar 1. Boyeer. 2. Badanacr. mal yar to glstan boya, badana lstert. mam bk. mamay mamay 1. Anne mernest. 2. Mama. mam tt- çcc ugu beslemek. mamontM amut. mamont söögi mamut kemigi.
(!la n (I.) Bos zaman: "Çazi çapslh ( ", çlsiGtJça / çad.a.q):a mafi çoh tTpçe." ""'\. P. $tlga§ev (Yazt gûzel kokuyor I Y~a.. vakit yok diyor.) maqea man çogll bos zarnamm yok. man (11 .) e. -te, -Ia. rmttrh man tûtekle.
mannar us
mandol ina Mandoün manej Manej. maneken Manken. manevr Manevra. mangaziy 1. Depo. ambar. ernh tamah sarca ü mangaziy artan tatutm kondugu depo. 2. Morg. üreen ki zini tutçaf mangazi y ölünün kondugu morg. maûhan Soluk sari . meûrrem Yabanî sanmsax: ''Andada pastarm pozik sun turgan çset manlrsmnann haphlap neleteen küren at." N. Domojakov (0 zaman bastanm yüksekle tutan yabanî sanrnsaklan kaprp ahrdr yagrz at.) mamremne- Yaba nî sanmsak toptemak. manlr smmg s. Yabanî sanmseqr bol oran Ver. manifest Manifesto , beyanname .
manifestatsiya Gösteri, nümavrs. man ikyur Manikür ma ~ Çevrelemek, . çil içine almak. . ... " ': t·:1t) mana an çir çit içine ahnrms ver. maniky u rsa Manikürcü rnanat 1. Çok iyi, daha iyi: "Çohlragl ') ~it 1. Gümû§ para. 2. Madenî para "! oaa hayda kop Ó(keJTg, manna- 1. Korumak, esirgemek. 2. DikJ küskefïq/ernT manat prledïr." V. katli olmak . Kobyakov (Çohtrah't da nerede çok mafmart- 1. Bos zamarn olmak: "Aydo srcan. !~~Idu!)~n~ Ç~k iyi biliyor.) '\. hanaamfj pirde almnzar, pTrde, ~,a l~ a n mana.t,.k.lzl.den çahsl.: AI~soonzar Slgip la mannanminça." V. soz~ ~M~hn IY~S I , I ns,~ n m guzeh.) Kobyakov (Aydo. ath araban m bir mana an manat mukemmel. 2. önüne bir arkasma geçerek bos Pür9zsüz, kusursuz. güzel. krs. durmuyor .) 2. Ugra§mak , mesout magat . . , olmak : "Ot tüzlrlp mannanganda, maner 1. Saman qiysisinde kurd:le. 2. Torka Aydom, ça/gls turacahsar Kutsal saytlan ye~l ere ba~l~n a n hlgmp, kir parga;:;:ri;. Kobyakov kurdele. 3. mee. Tore. n gIY~ISI .. ah (Ot indirlp ugra§lrken , 'r orka maner Burkancrlann t ören glYSISI. Aydo 'yu tek duran eve çaqmp girmand arin bot. Mandalina (meyve) . mi§.) mandarin agazl mandalina agaci. K k · k dik _ mannan- orunmax. esirqenm e«, 1 . ~~ n d at 1. Be ~ge , ka,r1: dep u d ~ttm ~ katli olmak . rnaneen miûervekrltnin belqesi. 2. . . Mande. mandat kcmreelyaa yetki mannancrh S. 1. Korunan, xendlne dlkdenetlerne komisyonu. ~ kal eden . 2. Tutumlu. mand atnay s. Manda. mandatnay mannaru s Basan, muvaffakiyet. territoriya manda bötgesi. '\ ügrençilem ifi mannamsten ça hsr meümh bk. manr un öçrencnenn basans : güzel.
f\
t.-
- 290 -
mannanistig
mang
mafinamstlg 1. zf. Acereyte, çabucak. 2. s. Çabuk. mafinanmas s. Me~ gul , bos zamanr otmayan. mannat- 1. Korul mak, rnuhataza ettirmek. 2. Saktndnm ak, dikkat eltir-
manzltflg ider nime par pol oeren. " I. Kotyusev (Onun bugün yaprlacak acil bir i ~i çrktt.] mafizlttlg kirek acil j~ . mafizum Baldrz. mara- Meternek.
mek. mannay Irmik. mafimg s. aos. mesqul olmayan. mafimh (I.) koyb. lsfemef cep, van cep. ma ëmh (11.) lpek. ala mafimh tomn ifinïne çaba teetar n ipekli paltcsunu omzuna atn. ~... manometr fiz. Manometre, bast ölçer. ~ mai'itrs koyb. kaç. Sakinlik, huzur, rahat. manto Manto. manufaktura 1. Manifalura , kumas. manufaktura magazini mantlature maöazasr. 2. Manifaktür. . \I. manyovr e sk. Manevra. mai'izay sago zf. Durmadan, sik sik, her
~Manzlra!JfDin maraçl Tuztak arazi: timnencen / MaraçlZlna ç ör sÎhçafl." P. ~l lga~ev (Acele etmeden hap rlanm l~ I 'lüzragma yûrüyûp çlkml' ''.)
..
rnarat- Meletmek. marça tös Yakasma tilki postu d ik ilm i~ ~ - erkëk gömlegi. marganets kim. Manganez, mangan. margantstTg s. Manganezli. margarln 1. Margarin. 2. Margarinli. margaritka bot. Koyungözü. merqa tcz. 1. Bahis. 2. Yarl~ . marqea Bûyûkbas hayvar un hestanmrs gögüs krsmr.
- -
margls- 1. vansmek "Kadus ~. P?Já§jan a~n rnargls çörip nenetcesn. " parigan çirine metïzvep, M. Kokov (Kadus, ekin demetleyen timnenfbfspeen polza . " V. arkadaj lyla yanstp ~aka~I~ . ) Kobyakov (0 ki~i , kendi gidecegi Paynan marqrspa, kütükne ü yere acele edip, nezutanmaeeyor.) kürespe. Ate s öz ü (Zenginle vansAs i skence maanrabeca ü, atha ma, güçlüyle qnresme.) 2. Bahse müngence saadabacafi. Atasözû . girmek. (Yemek Verken acele eonmez. ata ~arëHZlg 1. vansma. mücaoete etme. 2. . 11- Bahse girme. bininceye kadar ivilmez.) Sug kizer I h atmnda maüztraba. Alasözü (Suyu lil: geçecekken acele elme. ) "'-I}.arha Dügme. ho ti rnarttaa r koltuk - liI. 2 . S . Ace-"<'" dügmesi. manzrraaçt 1. zf. Hrzn, surat . ,. reet, telàsh. t' marhala-Dûgmelemek.Hiklemek. zaman.
ma ünra- Acele elm ek: "Ol kfzi,
POZlnlll
ma ûnres Acere etme. maûziras- (birlikte) Acele etrnek. meanret- Acere ettirmek. me ûnrce bk. manzlraaçl
(
mafizrt 1. Acete. ivedi. 2. Teläs . maûzttta zf. Çok acele, ivedilikle: Aydo, u/ut) rnafizltta oy/af). penp, Torkaa çoohtapça. ~ V . lm6Yakov (Aydo çok aceleyle ko~up Tcrka'ya anlatlYor.) mafizIUI9
s. Acil,
ivedi:
"O l, püün
_\
marhalen- Dügmelenmek, iliklenmek. marnarenen- Düqmetet mek, ilikletmek. marhalas- (birlikte) Dügmelemek. marhal 19 S. Düqrnell: "Ah pörrktfg, çlJ!!!!!!J madJalJg, MIs sJ!rJtn9iMJ pïr nere slrayilg ons. "V. Kobyakov (Ak börklû, parlak dügmeli, klllç lU!: sanrrus kafä yüzlü blr Rus.) mane. t . Kavga. 2. Mücadele. 3. vansma. _;
c.....
'\"'.",,-~ ,eJ'"~ "Jj
•
,- 291 -
mar/glas
ma~ina
marrglas- 1. Bahse giri:;;mek. 2. vansmarten Marten . marten mereen marten mak, mucaoeie etmek. çeligi. marten pes marten soba. . manqres 1. Möcadete. 2. Yansma. martha sagoDügme. krs. marha \ manglee- 1. vansmek. 2. Möcaoele mamska zool . Órumcek maymun. etmek. mas On ikiden vurma. marinad Tur:;;u . ''0 rn..ashltÇekiç, ~ k. marinovannay S. rursu . tursu yaprlmashacah Küçuk çekiç.
I
mrs. marinovat pol- 'tursu kurmak . . tk a K" rnanone u a, bask a:;; astrun münde clan. marlets Marl.
marka 1. Pul. 2. Damga . 3. Mark (Alman parasr.]
maskallg s. Masken. maskallg kizi maskeli kisi. maskarad Maskeli balo . maskarad kcstyunu maskeli balo elblses i. maskirovat pol. Maske takmak.
markalIg s. Pullu, pulu clan. marklzet teks. Marxlzet.
maskirovka Masketeme , kamufta] . maspah (I.) Bagda:;;. maspah sugm-
mark~~S~e~=~k:S~~kizet e'btse.
,
rnaska Maske. gu··du··o
marklzet
~t masp~~~~~ ~~~::~~abl. 2. Terlik
markslzm Marksizm. ~~"., maspahta- Bagda:;; kurrnak. •. Feryat figan etmek . (i .sm eeee fiz. Kütle c martaaçt s. Feryat figan eden . ~ massaj Masaj. massaj it· rnasa]: yapmarlya Gaz bezi . "C"mak. marmelad Marmelät. -l~~ Alan ' , saha. 'l. marodyor Çapulcu. • .:,P- IT@ssovka Mitinq. mars (1.)Mars. 'oema~-;ik Miting organizatörü. mars (11.) samen sopastr un tutacak messtab Ólçek . çep. l . yerindeki reslm , süs. mast' Renk . marsa- Merhamei etmek, sevgi gösrnasta- On ikiden vu tmak. master Usta, uzman . ças masten saat termek. sevmek . ",~.......... merar Tef tutamaqr. . :~ ~.y;~ ustasr. sport masten scor uzrnaru. ~"''bmarslh krz. zool. ~tr1:lk krs . perçrh. masterskoy Atölye , dükkän. maymah '" mar:;; (1.)Mar:;;l §agom mars! adt adrm v, tfkçef masterskoy ayakkabr atölmars! yesi. mars (11.) Mars. maelna Araba : "Moskvamfi ulitsalan ac.a m8l"§81 Maresar. ma§inalar uiug sugmfi çesmae hamersevay vurüvüs, mars . lm PUZI, tibirep, tlhtallp, ~ tu,ganda(1 poteau." G. 'ropanov marelrovet pol- Yürümek. {Moskcva'nm caddelerinde arabamarelrcvka v ürüyüs. lar bOyük rrmaqm baharda kalm marerut Yüruyü:;;, mare yolu. huzlan derleyip toplayrp götürmesi mart (I .) Mart. gibi gidi-yor.;-ma§ lnadafl uiugmart (11.) bk. marsr kiçig sthçalar arabaden kûçük bümiILJ (111.) Önemli , mûhlrn. mart hlhhtlg yük çiktyortar. Oren tancaû ~ kizi önemli kJ:;;i. mestna ekim makinesl. ;u:ahnaö tikeen rnasine diki:;; makinesi . aar
~marla-
ma ~inalig
- 292 -
maslna 8Qlr vastte. maslna püdirceIÏ zavod otomobil tabrikast. ma§lnahg s. èraean. arabast oren. mestntet Makinist. mai1nistka ü e ktno . daklilograf. ma§inizirovat' pol- makineiesürrrek. mat (I.) Mat, satrançta mal. mat (lt.) Mat, donuk. mat (lil.) bk. mart (11I.) mata- [tlnayla. özenre yepmak: "Matap çazap apargan / Mahtap. ani çon isken.- P. $tlga!iev (ltinayla vasamaya bestemrs I Övüp onu haik du ymu~ . )
matap 1. 21. çck. pek: -Apon matap togmça / Ang dan agas tart/pça.- P. $tJga!iev (Apon çok çali!i1yor I Ormandan odun çekiyor.) 2 . s. Çok. matap sooh çok soQuk. matematiçeskay s. Matematikie ilgilL matematik Matematikçi. matematika Malemalik. material Materyal, rnalzeme. materialist Materyalist. materializm Materyalizm. materialnay s. Maddi. özoekeet, maodeseL materik cvg. Ktta, anakara. materlkovay s. Krtasal. karasal. materikovay cstrcvter kara aoalan. materlya fel. Maelde, özdek. manr Kahraman, tenaoir, yiQit. çaaga çörcerï menner savase giden ba redmar. matlrha- Kendini güçlû gönnek. paybm tip manmaba zenginim diye kendini guçlü görme. mallrhan- Kendim güçlü zannel mek. meurten- Övünmek. matka Mertek, teven kirisi. matlama Düzgün. dürüst (insan) matpah Düztabanhltk. matpah azan a) çarptk ayakh. b) mee. AYI.
maymah
matpay 1. A!itk kemiQi. 2. Bas parmak. matras Sûte, minder. matros Tayfa, garni tavtasr, rnaveer Mavzer. mavzoley Mozole. la may may (I.) Mayts: -Pastagl ulükünge tooy ponmsnsn.- F. Bumakov (Bir MaYls bayramma benzer olmu!i.) may (11.) 1. YaQ. çag m IrgTde may adacaftnar yaQa eskiden 'may' derlenni$. 2. Bahk süt ü. maya h bk. mayat mayak Fener, oeruz lenen. mayat 1. Simurg. altm tüktig mayat hus attm l üylÜ simurg kusu. 2. Tavus . ernn mayani" çugf altm tavusun tO YÜ . mayatnik Saat masasr, sarkaç. maYlgaç l s. Çabuk yorulan. maYlgls Yorulma. maYlgls ço h yorulmaz yorulmadan, usanmadan. maYlh s. 1. Bilkin, tOkenmi!i 2. Aglr yavas : -Fado, Pavloviç temmerm tutça, may'h seomsçe tsmuter. ~ N. Dono lakov (Feder Pavloviç, oamartanm lutuyor, yavas auyor damartar.) may th- Yorulmak: "May' hhanca togmlp / Mah ab/stafi ispecen."p . $lt ga;;ev (Yoruluncaya kadar çaüsrme I Övgü papazdan duymam1!i.) maYlhpas s. Yorulmaz, dayamkh. may ll- Yorulmak. maYl1 par- bitkin dÜ!i-
me k. maYlllstlg s. Yorucu. maYllt- Yormak. maYI" 1. Zaytl, dermansrz. aruf hazigl maYI" onun bünyesi zaYl1. 2 Aglr, yavas. mayka Mayo, sporeu tenneer. may la- Miyavlamak. maymah (I.) t . Ayakkabl: -Azahtarmda ulU!J. ultH çoh ipçf kJzfnfn
- 293 -
maymah
maymahtan holtaiinas çörçe." V. Kobyakov (Ayaklarrnda büyük , taban , olmayan kadm çtamele ri sallaruyor .) 2. Çizme. rurn zah maymah yumusak çiz me. tuup maymah den ayakkabr veya çizme. klis maymah al keçe ayakkabr. b) mee. Rus.
merorator
trnnlg a ltm meespek canti
attm kü-
re.
maytm- Yorulmak: "Çe maytlg lblshan azahtar sös isterge sah [di turunstbin ki/çe/er. V. Kobyakov (Fakat yorulan ayakla r söz dinlemeye tam da islekli degiller.) maz urka Mazurka.
meet At yanstrrma mesale si, menzu; ''Ol tusta attar pas meetke tin çagdap smreruuu: " I. k ostvakov (0 srrada attar vansin basranorç noxtasma birlikte yaklasrruslar.) pas meet yans tn bastanqrç noktas t. start. azah meet yanern bil i!;' nokt eer. fini!;l. krs met meh Körük. mehaniçeskay s. Mekanik, mekenneset meha n lk 1. Makinis t. 2. Mak ine uzma m. mehanika Mekanik. mehan izator Mak ineli tanm uzmam. mehanizatsiya Makinelestirrne. mehanizirovannay s. Maklnetesnrumts. mehantalrov at ' po l- Makinelestirmek. meh an izm Mekan izma. mejaTarla smm. mejdometie gr. ûniem.
mazut Mazol.
mejdunarodnay s.tnustararasr, milletIer
maymah (11.) Parmak. pas maymah bes par mak . maymah - azah tekr. Ayak kabr. maymaht lg s. Çizmel i, potin li. may o r
ask. Binbast.
m aynh (alm) Kuyruk çiktnttsr. kuyruk dibi.
H
ma zutt.g s. Mazotlu. me e. Mi? Soru eoatr. körçezTfi me ? görüyor musun? meb el' Mobilya . mebel' maqaelm mobilya maàazasr. me dal' Mada lya. üg rençT altm medal algan öqrencr alnn rnadalya armrs. medallst Madalyall , madalya alan . med lk T ip adarm, trbbiyelt. medikam ent lIaç(lar.)
medrtsrn a tip. Tababel, l ip, hekim lik: "Amdl meditsina küstig ." V. Tal arova ($imdi tip güçlü .) meditsinskay s. Ttb bl. medos mot r T tbbf muayene, sagllk muayenesi. medpunkt Sagll k merkez i, s lhh"i yardrrrt merkezi. medsestra Hemsire. meduza zool. üentzanasr. mee spek 1. Deri top. tük mispek içi yün doJu top. 2. (masa lda) Sihirli küre .
arasr. meksneenets Meksikau. meksikanka Meksikall bayan. meksikanskay s. Meksika 'ya ait, Meksl-
kan. mei Tebesir. melçek bk . milçek me f'n ik Deqlrmen ct. mele Oestan s öyleyen haycryr lei?vik etmek için söylenen s öz. mele tibeen kizTnTfi palazt pazr tas po tzin ozana 'mere' demeyenin çocugunun ba!;'1kei otsun . me ley Eldiven : "Hollanna söö/cek sa/aa/Ig sang meleyler kizrbisken." L Kotyusev (EUerin e ince parmakh san erdivenler giym i!;'.) hoostaan meley lsremeu eldive n. tuup meley deri eldiven. tük merey örgü eldiven. me1iorat lvnay s. Toprak rstatuyla ilgili. me liorativnay tcqrster toprak rslah isle ri. meliorator Toprak rstah uzmam.
- 294 -
metioratsiya meJioratsiya Top rak tstat u.
metodiçeskay s. Metot , y öntem .
membraria Diyatrarn.
metodika Metotlar, yönlemler.
memorandum Memo randum . muhtrra . memorialnay s. Amtsal, arut . memorial'nay daska haüra plaxa-
metodist Metooorof uz m aru.
".
meninek Doöum qüoü. ir pala törize çllnln meninek ltçef erkek çocuk dogunca her ytl ooqum günü kutla-
rur. meiine Kayak, krzak. mere (attlg) mere hûne r, sihir. men'sevik Mensevlk. men'sevrem Mensevunk.
metodologiçeskay s. Metodolojik, yöntem bilimiyle ilgili. metodologiya bilimi.
Metcoorojr.
y öntem
metpecek Körebe , köret e oyu nu. metr Metre: "Oter Paskim efi hada tügencT rnetm l hasçathannar." S. Çarkov (O nla r Paskorte bitlikte son metreyi kaznuslar.) metra] MetraL uzunlu k. metrika (I.) Doqum kag rdl. metrika (11.) ed. óiçu, vez!n.
menyu Mönü , yemek ustesr. merçik Futbol topu ,
metro Metro.
merek Tepe.
metropoliten Metropoüt en.
meridian eo{). Meridyen.
mietra- çatnoamak. çrnroamak.
merinos zool. Merinos . merinos hoy me rinos koyunu.
mrctras- (birlikte) Çatrrdamak, çmrdamak : ':Anaii !ika/a turazlnlii «isüooe mi e/ras slhhannar." l. Topoyev (Soma okul binas rnrn arkasm da ça -
meropriatie Spor taahyetleri. mestkom Sendika ko mttest. mestoimenie gr. Za mir. mesçentn Küçük burjuva. mesçanskev
e. Küçük burluvazf.
rneske toz. Mante r.
met bk. meet metafizik Metetizikçt. metaüetka Metafi zik. metall Made n, meter. metalliçeskay s. Madenî. metal list Mad enel. metallurg Madenel. metatürp uzmam. metallurgiya Madeneil ik, mel alürji. meten Metart. metateza gr. Melat ez , oöçusme . meteor Göktasr. meteorit Gö kte sr, meteor teer. meteorologiçeskay
s. Meteorolojik.
meteorologiya Mereorolo]t. metis bir- Melez. metis. metod Metot .
nroatrrustar.) rmcnet- Çatrrdatmak, çrtrrdalmak. rmcrrt-mac ttt tekr. Çattr
çmr.
mrhn Alm iki yam, bögr ü: ':Amii azahtan atM Jkl mmtu.ne ipti, önetTn egen tvme çJli. hayra/(J/ap oemr... V. Kobyakov (Dnu n baeaklarr atm iki yan rna uygun . büerek egilmi§ gib i,
vamurmus.) milt Tal , fezzet . tamagmlfi mndm algan yern eginin teom a baktru s.
muça Harnam. banyo. rmlça künI harnam günü. mrlta- Yaban keçtsi avlama k. aûct! kt ikke mrltap çörçe ever yaban keçis ! avla maya gidiyor . rruttrh 1. Tüfek: "Paba/armlfi mlJtlh haba temp a/(Jamn körbin ha/ganna r." N. Domoja kov (Babalannm Wfegi çekip almasuu qöreme mtsrer.) rmltrh at- tûfekle ates etmek . silàh al mak. 2. Tüfekle Iigili: "Smap hu/ah üstünde uzun
mlltlhtlg
- 295 -
nememin suuh been ml/tlh çT/i tersusbeen po/za." N. üomojakov (Gerçekten kulak üstünde uzun kamçtnm so öuk kaYI~ J tütek gibi pa1Jarsa.) mlltlhtlll anzt tüt egin an~I . hlrhg mlltlh yivli tüfek. mlltlhtlg s. Tûtekn, tüfegi clan : "Hayhapçathan polça ml/tlhtlg 001." V. Tatarov a ( $alillrm l~ tüfekli ogJan.) mrna ün/. lste: "Min, mma ou. Parpustagl Ertemeynïi1 çl/{jlZl n hadarçam ." V. Kobyakov (Ben, rste, su Parpus 'daki Ertemey'in yrlkrstru onanvorum.) mrnea Bu kadar, bunca : "Kemnlfi hOYI ootoenair mmca köp ?" V. Kobyakov (Eu kadar çok kimin koyunu bu?) rmnceqe çitire §Öimdlye kadar. mmda 1. zf. Burada : "Mmda, mmdabm, smntm çadap la çitçetken il1nïi1 tanglstlg ünT." N. Domojakov (Burada, buradayim. uzaktan güçlükle utasmrs erkeqln sinirli sesi.) 2. zm. Bunda. mmdag Böyle: "astm mmdag çar üstün· de nimee püdTrdTler m." I. Kctyuse v (Köyü böyle yar üstüne niye insaa ettner ki.) mmdar s. Böyle: "Pot min tiputat polganda, mmda r çurtas polbaan." V. $ulbayeva (Hey, ben mille1vekili iken böyJe hayat yoktu.) mrm Bunu: "Halih çon, msm is/lp , Heaepirge romnncen.: P. Strqasev (Haik bunu duyup / Birlikte stzlanmrs.) mtmf Bunun. rmmf alnmda bundan önee. rmmf soonda bundan son-
ca. mmmaf zm. Bununla . mnune û hada bununla bittikte . mrnnafiar zf. lJeride, bundan sonra mmnenartn s. Geleoektekl, bundan sonraki. mrnnaii zf. 1. Buradan: "Mlnnan ol kTçiçek çil1nln esttu sarin harap reredu:" F. Burakov (Euradan 0 kü-
mifologiya
çücük yerin kuzey terarme baktyor.) 2 . zm . Bundan : "Ninee sagl sfJfl çoll / Smnen mmnan sigara." M. Ugdijekov (Nice d üsüncenin yolu I Çrkrrus bundan sonra.) mtra zool. Bir ballk tü rü. rmrçah 1. Noh ut. 2. Bezetye. mlrgl Kaval. krs. plrgr rmrs sagoBiber. m l~ 'yak Arsenik. mieTr Akagaç kabugu, akaöacm kabuk krsmmdak! yumru. hazrf mfc ïrtneû ltken hafiza aka öaç yumrusundan yaptlan pipa. miçel Gelism emis rasttik çocuk. UIT srhpaan miçel pala konusmaya baslayama rms rasttik çocuk. mTçik sag o 1. Mektup. 2. Yaz rh beige. 3. Okum a yazma: "Hayda kördffi . tns petem mTçlkke ügretçetkenln. ibde kern t09mar?" N. Tyukpiyekov (Nerede qördûn krz çocuquna o· kurna yazm a ögretildigini. evde kim çansrrv) rniçikke üq ret- okuma yazma öqretmek. krs. piçik mTçikçi sag oOkur yazar, okuma yazma bilen. krs. pTçTkçT miçman ase. Deniz aste ömenr. miçurinets Miçurin. Miçurinle m lçurinskay Iigili. Miçurinskay biologiya Miçurin blyotojist. midee Bilinç. suur. m ideezi çoh bëinçsla. §öuursuz, anlayrssrz.. mldeelen- Bttlnçtenmek, suurlanmak. pala m ideelen paren çocuk bûyc m üs. m ideelTg s. Billnçli, suurlu. mideelig para bilinçli çocu k. midenek lvrr ZIVIr. ötebert krs. m indejek mif Mit, efsane . mifiçeskay s. Mitsel, etsanevt. mi fologiya Mitoloji.
- 296 -
mige
mlge 1. Eski, kururnu s ct 2. Keçelesmts yün küsküde mlge hmhçalar qüzün yün kirkarla r. miger Toynak ucu. tuygah mlgerl toynaqm oka benzer ucu. mli Beyin . Millig pasha ügredlg kir ek çogll. Atasözü (Beyinli basa ögretmek gerekmez .) arga mnzr omuriltk . miiz i ço h akusrz, beyinsiz. mlil1g s. Beyinli. miis Yüz, çehre. kün muzt gün yüzu. gÜne~ atn. tözek rnllzï dösek yüz û. rnilsUg s. Çeh reü, yüzlü. tu tgu miistig Ir dalgun yüzlü ki ~ i . mike 1. Yalan. 2. Hile. mikee alkandtrmak, aldatmak: "Çe çotur adaym mikee a/ pa/bassar." N. Damajakov (Fakat ara köpeq i kan-
ouamezsm.) mlkele- 1. Hile yapmak . 2. Aldatmak, kandurnek. mikeleeçf s. Hilekár, yatancr, oorancmcr.
ruikelen- Kandmlrna k. aldatrlmak, aldanmak: "Anan ol, pOZml/l tüzJne mikeledJp, aar-peer körg/ep oduçe" V. Kobyakov (Sonra a, kendi r üyasma aldar up oraya buraya bakarak oturuyor.) mikelet- Dotandrrmak, aroatmak, hile yapmak. mikeli g s. Yalancr, ooienemor. 2. Kurnazuk. rnik eyek bot. Bir tûr ot.
mi kro b Mikrop. mik rofon Mikra/on. mikroskop Mikroskop. mi kstura tip. Surup. tntlees - vensmak. cebellesrnek , tarnsmak. mrtcestee- Rast gelmek, kersnasmak. mll çek 1. Tütün kesesi. 2. Deri torba, dagarCIk. mil egi r bot . vabant havuç. milegirdeiï ügre itçeler yabanl navuçtan çorba yaparlar.
mindelek
rnueqlrte-
Yabani bavuç toplamak. milegIrlep çörce û vacant havuç toplamaya gitmi~. militarist Militarist. mi litarizm Mililarizm. mHitarizovat' po l- Asxerüesttrmek. militsloner Polis, polis memuru. militslya Polis: ':Aca, pJste militsiya, V. Ps nsasn. surag a/ça/ar." Sulbeyeva (Arme, bize polis geldi, Pana'yr sorguluyorlar.) milflard Milyar. mill iarder Milyarder. mllligramm Miligram. mill imetr Milimetre. million Milyon: "Künge köp million A. hancahtar çaltlrasça/ar."
Kuzuqasev
(Güne~ 1~ lgmda
milyen-
Iarea kar penunvor.) millioner Milyoner: "PTs am aee, mitucmer Rokfel/er nimespïs. " V. Sulbeyeva (Biz henüz milyoner Rokfeller deg iliz.) milllonn ig s. 1. Milyoniuk . 2. Milyonun-
co. min zm. Ben: "MinTfi hmgan tnnm po/gan, armiyaa parçathanda, sagirbm sinT teen. " V. Sulbeyeva (Benim sevdigim krz vardr, askere giderken beklenm sen! oeot) miniil benim. meqaa bana. mmr beni. minde bende. mln zet bana dogru. min nen benden . minnen bentmie. min Bin. mi n Ben, vûcuttakt leke. min a ask. Maym. mlnara- Maymlam ak.
mi nçet 1. Taç giyme. 2. oügün tö reni. minda!' bot. Badem, badem aäact. mi nde - Aeele etmek. haydar mindep par irzln? nereye acele ediyorsun? mindeg s. zf. Böyle. mi ndelek Ufak tetek esya, öteberi, IVlr ZIVIr. min eiï kiçig mindejek min i
- 297 -
mindT
tonandirdr. Bilmece, igne (Benden küçük esya beni giyindirdi.) krs. mindenek mindT Selàm, merhaba. irkin aüap mindi pirçedTr estk aäaytp setërn veriyor. mindi ptr- selàm ve rmek. paza togashanca izen-mindi yeniden karsuas mcay a kad ar sagll· cakla kalm. izen-mindT mernabalart mindile- ·Selàmlamak. mindiles- Selá mlasm ak, memebalasmak. mindir (I.) zool. Lala ballg !. rnindlr (11.) Dalu (yagli?) ulug mindir iri
tanen dotu . mindTrle- Lata ballgl avlamak. mineral Mineral. mineral'nay s. Mineral(li). mineral'nay udcbrenieler mineral gübreler. mineralogiya Mineraloji. mini Beni. m lnlksfn- Benimsemek. miniksineeçi s. Kotayca benimseyen. kabuIlenen. miniksinis Benimseme. minimum Minimum , asgarî. minifi zm. Benim. mi nisterstvo Ba kanhk. ministr Bakan. miniatura Minyatür. mifinTg BenIi, beni olan. mifinig töreen pala benli dogmui? çocuk. mifini k (bebekte) Bmqtidak. pala m ifinigi bebek blnglld agl. minomyot ask. Havan toou. minomyotçik ask. Havan topçusu. minonosels Torpida. minus mat. Eksi. minuta Dakika: "Sah oloh minuta/arda Yagor arglstarm/fl nahlams kilçetkennerln, çoohha ara/aspin, istlp odlrgan. ~ N. Nerbtsev (Tam 0 dakika da Yagar arkaoastannm tarns masmr konusmaya girmeden dinremls.)
minyor ask. Maymcl.
minzer Bana doqru. minzineek Beneil. mlr (I.) Dünya: "Pray mirdegl rstençllemefi hada..." M. Arsenov ( Bütün dûny adak i rsçnerte birlikte...) mir (11.) Bans pray mi rde mir üçün kürezig parça bütün dünyada bans için macaoere ediliyor. mir (111.) sagoSert, ~ i~ . mlrceri (I.) 1. Sabtrh, inatçr, direngen. 2. Eskiye bagll. rnrrce ü (11.) bk. mfcïr miregen bk. milegir mirge De qnek. sopa. mirgeeek «u. Kirpi . mlrgele- 1. Nisan alma k. 2. Atrnak, göndermek . mi rgelet- 1. Nrsan atoutmak. 2. Attrrmak. mirgen S. 1. lsabetli, keskin. mi rgen atrs isabetli ans. mirgen atlgel keskin ancr. 2. Beeerikli, uz: "Çe Timur mirgen tucusren." I. Topoyev (Fa kat Timur ustaea tutu ~mu~.) 3. [sabeth, oo äru. mirgen çoohtaan doq ru s övremrs
mirovoyDünya ile ilgili. mirovoy çaa dünya sav asr. mirsr tip. Beze, gudde. mirt tip. t ent bezi. m is sago Beyin. mrs et pel- Engel ol mak, kansmak. mrske bot. 1. Manter. eteen mrske yiyeeek manter. huruthan mtske kurutuimu s mantar. haragay miskezi sar! mantar. hml miske klzll manta r. ah mrske ak mantar. na ümrr miskezi yagmur mantart . 2. mee. Dik kafah. mlskele- Manter tcpfarnak. rulskelet- Mantar topietmak. mrskenq s. Mantarn. miskelig çtr manten bol olan yer. miskeHg ügre manter çorbaer. ma ntarn ço rba. mispek bk. meespek misstoner Misyoner. mrsstya Meyon, aörev .
mistïrï k
- 298 -
mtstrrlk (1.) zool. Kus aor.
mlstrrlk (11.) anat. 1. Kas, adale. 2. Kastr et.
miting Miting. m itingele- Miting yaprnak. mitkal' leks. Hasa. mizee 1. (tarlada) Srmr . mizee eet(tarlaya) smrr koymak . 2. Stmr isareti. mobilizatslya SeferberJik. mobilizovannay s. Seferberlikle ilgili. mobilizivat' pol- Seferber etmek . mobilizovat'sya pot- Seterber olmak. moda Moda: "Pasha modaa min ügrenmeem." N. Tlnlkov (Baska mooayr ben öärenmecnm.) moda heesure pcl-rnooaya uygun olrnak. model' Model. kögenek mcdel'I elbise mooen. mes tna model 'i araba mo-
oen.
model'lig s. Model, mooene ilgili. mcdel'eçlk Modelci, kanpçr. modernizirovat' pol- Mocemtesttrrnek. modernizm Modernizm. modnay s. Moda, modaya uygun. modnay Ipçi modaya uyan kadm . mcqea Krzakta a äaçtan kayrs haikast . sanah mogaazl krzak batkast. mogah bk. mogaa mogalah Ayl. mogalah ahsr aYI agzl. moh bot. Yosun. mohay bk. mohayah mohayah 1. Ucube, ejder, öcü. pohayah sini tucrp alar seni öcü yakalar. 2. Çok çirkin. 3. Kurt. püürni mohayah tipçeler kurda 'mohayah ' der/er. 4. AYI mohta- Yosun toptemak.
Çeftk: 'T uthan hO/I ma/at oshas n M. Areanov (Tuttugu eli çelik gibi sert.)
rnotat
pik.
motetta- Çeüktestlrm ek.
rncratnü s. Çelikli, içinde çelik bulunan: "Toil mo/at/lg timlr hssçebts:" M.
momah
Kilçiçekov (Saglam çelikli demir cevheri kaz.voruz.) molca- Söz fesmek , antesmak. molc ag 1. Söztesme, anlaema . 2. Mûhlel, vade . moJcagllg s. Anlasrlrms, xerartastmlrme mofcal- Anrastlrna k, rnutkabtk oIunmak: ':A nt irtTrer kün çetvergke motest oerur.~ N. Nertnsev (Onu yapacak gün olarak persemoe karartaetmfrrue.) molca s Anlaema. s öztesme krs. moleag. molcas- Sözfesmek, antasmak, uyusmak. karartasttrrnak . m otçaq 1. Çarpik bacakh. 2. Becerikslz, hantal. mcldavan tn Motdov ah. mo ldovanka Moldovah kadm. moldav skay Moldovya üe ifqili. moldavskay til Moldova dili. molek ula 1. Molekül. 2. Molekülsel. molek ula aan moreke t a9lrllg l. moütva Dua. kilisede toplu olarak okuearic: "Molitvant Ir/inn nan toosçalar." A. Kuzuqas (Dua okumasnu bifirrnisler.] mo llyus k zool. Yumusakça . rno lo des Güzel, harika: "Sin motodes çuneoçen n - çoh çoos, pTr nime çoh. " V. Sulbe yeva (Sen güzel yasryo rsun , olm ay an hiçbir sey yok.) mcrotay EI degirmeni. su lanafl ansn mo lotaynai'i sapçan yulafla arpa el degirmeniyle d övûtü r. molotilka Patoz. harman makines i. molnnh (I.) anat. Atlas kemigi. pastagl hazanga mcrnnn söögin salçalar Uk kazana atlas kemigini koyarlar. moltmh (11.) Deri galo:? momah (I.) sago 1. Kursak. 2. Gusa, eedre. momah (11 .) sago Kadmlann önlükler inln üzerine astrktan gögüs lük.
momahtlg
- 299 -
moreer
moondu- 1. Asmak, asarak öroürmek. 2. Boörnak, bogarak öldürmek. moos 1. Milo lojik ver alti kahramanlann men- bk. moondan biri. çltf irliktin oolgl hara monarh Kral , hükümdar moos poleafi Yedi Eriik'in oglu Kamonarhlçeskay s. Mcnareiyle Ilglli. ra Moas'tur. 2. Ejder. monarhlst Monarsl taraftan. mor- (baglaYlp) Birtes tirmek. monarhlya Mcnarst. mora l' Ahläk. moral'nay s. Ahlàki. monarhiyal lg s. Mon arslk, mon arsr. moreen (aqaçta) Tabaka, kabuk. hazrf monarhizm Monars! tarattarfrqr. morcaûmaû Itken ayah eka öaç mcnestn' Manesnr . kabuqunoen yapurr us ká se . moncm Boncuk , gerdanllk: "Sin fanal/g, morcafinlg s. Kabuklu, tabakah. monclhflg. " N. Tinikov (Gerçek semcrcaüruq agas tabakalt aça ç. detli, boncuklu .) morça bot. Dügünçi çegi. rnondsh zt. Öyle, böyle. Aar mcncm, mordovskay s. Mordvi n'le ilqili. peer mcndm, Icezlnde irke mordva Mordvinler. menurn. Bllmece, küpe (Oraya öymordvin Morevin. Ie, buraya böy le, annestnoe yumumordvinka Mordvin bayan. sak b öyle. ) morfema gr. Morfem . mondtl- Hafi! hafif sallanmak , trqalanmorfolagiçeskay gr. Marta lojlk. mak: "Mondillp ösçetken porço morfologiya gr. Mo rtolaji, ~ekil osns s." M. Areanov (Igalanarak bilgis i. buyûyen çlçek gilbi.) morgay sag. Sa! çigneme kükürdü. mcnenräee Daraqacr. ioa m sehpasr. morhah Burunsahk, aqrzlrk. mongol Mogol. krs. moet 'o.J morhahta~, burüiiS'ä1lk lak mak. monmg s. Sakat, özürlü. lrgide mofimg lllQI.barn Kolluk: "Haean apsah, löreen pala larm örteceüner eskih,zleahf,fi paz in nencnrs çestmne den özürlü ooqan çoc ukla n yakarsa/lp, imïlerinaegl sütti lamus. morkamma fi çlzl6lshanda..." N. monopol'nay s. Tekel, tekeue iigili. Dornojakov (Ihtiyar klzcaglz ln baermonopolist Tekelcl. m dönd ürüp ya511ga koyup, dudaklan nda RI sulü kollukla slldigin ~ monopolistiçeskay s. Tekelcilikle Iigili. monyah bot. I$.ardelen. monyah har monopoliya Tek el, soanda pastaqr çahayah ka rdelen monopolizirovat' pol- Tekeüestirm ek. kar sonundaki ilk çiÇë'Rfl'r. montyor Montajcr. morl zoot. 1. Mors. 2. Morsla uqnt. mooh Öc ü. pe rba , anda mooh gitme, '!!2!!ia v Havuç. morkov öfinig havuç ora ca öcü (var). renqi. krs. markop mool Mogol. krs. mongol morkop Havuç. markop suu havuç moon- Kendini asmak: "KrzT ürep suyu. krs. morkov pargandagl, çrti piçel/ep, morojenay Dondurma. moonenzerçe çügürceii." N. Tyukpiy ekov (Ineen ölm üs gibi üzümars Mors, mors alfabesi. lüp kendini öldürmeye gider.) mo rem Porsuk.
momahtlg s. Kursag l qents. mof Sakathk, özür.
---
- 300-
mersim Tat, lezzet. morSImnlg s. Tatlr, lezzet Ji. morslmmg çooh tatn söz. mors,":-_Beqenrnek, nosuna gimek : r ~"Adlmn çónnne morsmmin, ",~ hlshacah har's hamc/zmafl 8,ga ~ '':"oo ~stlra. h lcla~. M , N. '..Q '0 Tyukpiyekov ( At lnm yürÜYUi}ûnü begenmeyerek. ktsa kaYI!} kamçtstrn ersasma v~ !}aklatlvp r.) mor,rh «u. Porsuk k r~ . porem . morse ku; bo t. Çiçek. krs. porço . moreeten taz. Çlçek'e nmek kr!}, porçolan mortha Omur k r~ . orha. moryak Denizci, gem ici . moskviç Moskovah. mosta sagoKöprU. meetea Gn11ak. mal sohhan kIzee mesteam pirçeler hayvam öldüren kj~iye g1l1la!:jl ventter. kr~. mo stc mo slo 1. Keenmts trawen boynu . 2. GlnJak. kil. mostaa mo t lçkiye üaya nrkh kimse. motor is. Motor: -r\ók tashlllll , usnunçea« I . KüstfjJ motor.' M.-.;q: KO~OV (Gök zuveyr uyan yor güçlü... mo or.) motorist Motoreu. motorhg S. Motortu. ikT motorhg ikl motorlu . mototslkl Motosiklet. mototslkllst Motosfkletçt. mcydmh vake . elbisede kenar, uç kl , '<' sutr "K6genekfennrfl moydlflh larm tolgap furiar. ~ A. Kuzu gaiiev (Görnleklerinin vakatanm kapiyonar.) moydlnglnaii hap- yakaemcen kapmak, yapt~mak. moYln anat. 1. Boyun:"Pireede admlll moynm kizïbTskennelf kólfnçe. ~ N. Domojakov (Bazen aMIR boynunu kesmeleri g6rUnüyor .) moymnafl hap- boynundan yaka lamak. 2 . Bayun la ilgili. moy.n omaZi boyun Q!!lYru. hatl g moyul ï nec. kaç. ~ Kurt .
mön""
moymcah Tasma. boyunluk. mOYlnna- venmek. galip gelmek. moytnmg s. Boyur uu: "Of tablstaman hada kü/kae sar halga n n[ska moymn,g irenn ffi üstiinzer kHs ö
moynah Boynu ak. moymcah Küçük boyun: "M skecek moymcagl, ha/bah pólfldig pazm tfrep sldabin..." V. Kobyakov (lncecik boyuncu!:ju , geni~ börkl û bastm ta~lyamaYlp...) ~ ~' s. Ebedi, sonsuz ~ ~IÜn:>Ü.Z' moge SU!) abmeyet, olumsuzluk suyu . 2. Ebediyen, daima. mögï bk. möge mögïs bk. m öüls möke Bahadu, alp, yi{jil. .;ökey- (insa n) Egilmek: "Anan ua
ho/man çirge tayamp, tura,ya mökeyzök , çomrs n. segTr kiffp, hon itke tl/na bas pazoh came tartlblsça." V. Kobyekov (Sonra iki eliyle yere oaver up, kalkmak için eg ildiginde , ço turab. segi rerek qelip, kaba ete vaprse rax yeniden 0runmek içm çekrsunyor.) mökeyt- Egd irmek: "Oltarm taynaza, safa suhsun smuvon. arga paa mökeytpinçe." N. Domojakov (Otla n çîgnese, brazerk susuzlugu qeçer di , paldmu egilmesini enge lliyor.) m ökezlm bot. Yenileb ilir bir bitki . mëkeern bk. m ökezjm mönek s. Nesestz. ûzû ntûlû, slkm tll1: "Hlzlcaam, sug ashmah halgan, fürçe tlstan . pafam, - suniJ!}an ITlÖnek (in. ~ N. Domojakov (KIZcaglz lm, su aZlClk kaldl . biraz dinlen
-
möm
- 301 -
vevr um. diye yalv arrme srkmtrh ses.) mönj bk . möge mj?flis (I.) 1. Keder, hüzün, stkmtr. 2 . s. "'..7t.'b Kederli, h üz üruü. sl ~.mt lli: "Harooi Abistifi çoceçtenn / Ulesken mönrs ÛIÜzJn. ~ M. Balnov (Haraal, Abis'in acrla nm IBölü§mü§ kederli ülüe ünü.) 3. zt. Ked erte, hûe ünte ,
sikmtryla . möûls (11.) 1. (oyunda) Kura. 2. (ovu noa ) Kazan ma . möütseïre- Hüzünlenmek, kede rlenmek: "Am sizTn saltp, apsah möfiJssJrep ssnnen. u A. Çerpakov (Onu oüsönüp hûzûnlenmis ihtiyar.) ,flö fii st en- Hüzünlenmek, ked erje nmek. . ~~ f!lÖÖD Göden , rekturn. '\ ""~ rtlö.2LBal : "Amd/ tlJ1.!JW..rJJa h~g·ha(fg /' la netester paza mööf." A. Çerpa~ (Simdl torbasmoa kuruyup se rtle!}mi!} ekmekler ve baL) mööttig s. Balh. möriy 1. Yane, müsabaka. 2. Kazanma, " zaler. mörly an i peter yaner 0 kal" f zana cak. njmehta, tns alard a ?~ möriy po lar iii'äSälda, krzr almak içln yans yaprlrr. möte- Mutlu eeknoe yasamal c ';4nda mötep-çugap çurtapça . ~ V. Mavna sev (Orada mutlu se knoe yasty c r.) mrarnor 1. Merm er. 2. mermer, mermerden. mucay Hantal, in. mufta Mense n.
mygan- ACI çekmek, tstrrap çekmek krs. "o('l Olï)m uhan. muguy 1. Yüksek, büyü k: "Muguy tesmuer tayan salgan I KibJs çezusrm çaya tözengen." M. Kilçiçekov (Büyük zbv erere yastannus / Hall gibi yeztfan serip dösenmis.) 2. tri, büyük : "Aremste parlar muguy munzuruhtar." V. Sutbayeva (Ararruzda iri yumru klular var.)
munu
muhah Aptat, ahm ak. przcdaf muhahpsn buzaö.oan ahmaörm. muhal- ACI çe kmek, rsnrap çe kme k. muhalan- ACI çekm ek.
muhan- ACI çekmek reure p "Amdl leem haydi çunea. tog/mp munenepçecur ni ze, " V. Kobyakov (Annem simdi nast i yasaytp . cansrp aCI çek iyorsa.) krs. muganmuhanaaçr s. ACI çeken, üzöien.
muhandrr- ACI çekt irmek . muhanrs ACI çekrne , üzülme. mutremsnq s. 1. ACl verlei, üzücü. 2. ACIII, üzüntülü. muhas ACI, renra p. muhur 1. Krsa kans. c t plr muhur srh perqan ot bir ktsa kans çrkrms. 2. Krsa . muhur çul krsa dere . muksun Soqan. mulçufina- S lkmt l çekmek, i ~ yaparnama k. muft (I.) Bin: "Minrn çabaga-hu/unnafi reae prr mufi azva p o/ar." V. Kobyakov (Benimki tay kulunfarla birlikte binden teztacrr.) Pil bes kreee muf çooh, piler kizee pir çooh . Atasözü (Bilmeze bin söz, bilene bir söz.) pir rnu ü çanm bin be s yüz . muf (11.) Üzûnt û, keder.
muf (111.) Ózûr, kusur. mufinlg s. Kusurl u, özürlü. mufimg mal özü rlü ma l. mu ûar s. Biner . mufiarlap s t. Binlerce: "Mufiarlap çn hada ki/gen sreçnsms kibrn-." N. Ne rbtsev (Binlerce YII birlikte gelen korunma gelenegi.)
mundstuk Aglzllk, çubuk . muûnen- ACI çekm ek , renrap çekmek . munu- 1. Yaslan ma k: "Min me munaan, Pl çon? Kör! Küs smaza rga kiffs oe meuo." N. Domojak ov (Ben mi yastandrm Piçon? Bak! Güç yansnramazsm)
•
- 302 -
munzuruh
2. Bu namak "MinTfi kizim! Kördek, munaan aynaml" M. Kokov (Benim aoarmm ! Bak su bunamis seytanat) 2. Esk imek . munzuruh Vumruk: "Ko/kam munzuruhnafi çörgJzlblsken, anZJ nenasm sappaan. n A. kuzuçesev (Kolka'y r yumrukla kovalarrus. 0 ce vap vermemts.) munzuruhta- Yumruklamak . muskul Kas , adale.
muskuilIg s. KasII, aoaren. ruusta- Bög Ormek: "Puga mustaanafi orlap tur." S. kacrsev (Boqa bögürm esiyle oöq ürüvor.) mustam Böq ürme , böqürtü.
mustas- Bögrܧmek. mustas Bögürme. musul 'manin Müslüman. musul'manka MOslüman kad m. musul'manskay Müeiümanhkla ilgili.
muur- bk. mormuygah zool. Maral, di!?i geyik. muzey Muze: "PJstTti aal tastmde , tag ideene çitfre, çüsçe dee kürgen
turça,
muzey
Ie
osnes."
G.
Kaza çinova (Bizlm k övün enemoa. dag eteqlne kadar yûze yaktn kurgan var, tam muze gibi.) muztka 1. Müzik : uBalkonga slhçam , püûn payram! Pray la çirde munes." M. Kilçiçekov (Balkona Çlktyo rum , buqün bayram! Her yerde sadece müzik.) diaz muzrkazt caz müzig i. 2 . Müzik, mûz iqe ait, mûztkIe Itgili. muzika ~kolazl mûzik oku lu. munkernay s. Müzik, müzikli , rnûzlkal. muzlkalnay instument mûzik enetrümem.
muzikant Müzikçî. müçe bk. müçel müçel (on iki hayvanh} Takvim. Tadar çOnlnlfi irgl m üçeü Hakastarm eski takvimi .
mûndlrt
müçïre sago Ek§i sült en yapurms peynlr. krs. piçirö mügü sago Ebedï, sonsuz krs. möge.
mükü bk. möge m ük ü- s antenmek. enpn at müküp tastamen al santenarak yigidi üzerinden alt i. mülçü Kötü dikis . mülçü tigTlgen çik saqtam dikilmemi$ diki$. mültük içinden üfleyerek sert cisim tma uta n boru. mün Çorba: bulyon. Hozanahtrû müni heYlg, çabal klziniii çüree hanmg . Atasözü (Küçük tavsanm çc rbasr koyu. köt ü kleinin yüregi kanIi.) pahh münr bahk çorba st. mün- Binmek : "Ah azahtlg tnnt foraat müngen, msnecen sang tonmg kTzT." V. Kobyako v (Ak ayakli k1Zl1 doru ata binen, ktsa san elbiseli ki$1.) Atha münmeende, hamel sappa. Ata s özü (Ata binmede n, kamçr vurma .) müneefi Bini!. müneefi mal binek hayvaru, binit. müneük Loöusa tçm hazutanmrs çorba . müneük Slgar~ logusa tçm çorba haztrlarnak. rn ündrr- Bind irmek. Adl çoh klzee at münoïr. kibi çoh kizee kip klaïrt. Atasözü (Atsm ata bmdir. elbiseslze elbise giydir.) mündrrt- Bindirmek, üzerlne oturtmak : 'S ençe, partada amtl hosti odlfçafhan Leva, sigTs klasstagl Matpeyge eraere seeuno, agaa münÖlrtip , suura tolgançathanda, andar çügür penp, MatpeynT, nrtkezT moydmgmatl haap, tüzTre temusnen." I. Topoyev (Sança, SIrada onun\a bittikte oturan Leva , sekizinci srruftaki Matpey 'e yrkntp. onu üzerme çtkanp . çeklp döno ürüroüqünoe, orava kos up , Matpey' i ense boynu ndan tul up çekip dü$ürmü~. )
- 303 -
mûndûr
mündür hik. Dolu (yag l ~ .) mündürbes bk. mündürges. mündürges bot. Üvez a öacr. mündüt Binit mündüttïg s. Binitli. m ünsrre - Caru çorba istemek. müüre- BögÜrmek. müüreg Böqûrme. müüres-
Bögürü~mek.
ah mali müüres
haldr iyi mali bögürmeye bastadr. mü üret- Bö öûrtmek.
müüs 1. Boynuz : uTazm müüzïne har çuhpas, Tenne en ipçee ir çuhpa s." M. Balnov (Boynuzsuzun boynuzuna kar birikmez I Danlgan kadma er dayanmaz .) 2. eoynu zta ilgili, boynuzdan.
myod
müüstrq s. Boynuzlu müüstig çoon mar boynuzlu büyükbas hayvan. müzfk sag o Yûkse k. müzlk tag yüksek dag. kri? pözik müzrük sor. v atax. agas müer ük agaç yatak.
myaç Top, futbol topu. futbol myeçr halhaa kire togllahtan pargan tutbol topu kafeye yuvartana yuvarlana girdi. myakina Keerruk . baeak kahntrsr. myatej lsyan. bes kaldrrma. myatejnik lsya nkár. asi, lsyancr. myod Bal. krs. rnööt
•
-Nna e. 1. Sadece, yalruzca, ancak. mmda ton na çatça burada sadece erorse ouruyor. "POZJnIi'i harn m na
enrsner üçün." V. Kobyakov (Sadece kendi kartutu doyurmak için.) 2. polgan na her. pclqan na nime her 'ijey. irTncek klz ee potgan na kün pcztrah. Atasözü (Tembel kisiye her gün tatil.) krs. Ia, Ie.
naa
s. 1. v ent. naa
kögenek yeni elbise: "Aydo POZI an dagoh naa kögenek kizibïsken. " V. Kobyakov (Aydo da onun gibi yeni efbise giymi'ij.) naa tovar yen! mal. nap-naa tekr. yepyeni. naa çrl yeni YII. naa har yeni kar. 2. Taze. naa pahh taze bank.
3.
Yakm
zaman:
"Naa
ki/gen
torgayahtar." V. Kobyakov (ven t gelen toygar xustan.) pu naadafi peer yakm zamandrr. 4. Genç, la -
ze . naa yabl ah taze patetes. naa ay yeni ay. naa çi r
ham
toprak .
lslenmernle toprak. Naa çlr pi k, çe ç iitter annanoh pik. Atas özü (Ham topra k sert , takat yigitler ondan da sert.) neecuevennenmek. onanlmak: ffHazaa-ha hpah naaci/ag/apça / Henr soonu sagl nlp." A. Topanov (Ev bark tamir eomyor / $iddetli 50gugu oös ünüp.)
naecuan- Yenilenmek.
naacnat- vennetm ek. naa h 1. Yanak: "Neemen oru tüsklep ~rgan. " v. Kobyakov (Yanakjanrun ort ast çökmüs .) neahtan oym ar par- yanaktan çökmek . naa h söögT elrnacrk kemig i. 2. Yanak l zik naa gl söve, kap r pe rvaz.: "KTrfp, pörrgrn suunp, JzJk naagma çölene tur sa/gan." V. Kabyakav (Girip, bö rkünü çrkanp , kapr sövesine yas tanrms.) közen ek naa gl söve. pencere pervaz t. rrnttrh naagl kabza.
naahta- Yanaklanna vurmak: "Pana Taykam otan boosure naahtab/sça ." V. sutoayeva (Pana, Tayka'ya onunla birlikte yenaktermdan vuruyor.) naahtlg s. Yanakh: "Tükpek naahtlg paza tvretttnsnen tulufimg Marga tip aftlg ipçr. nl. Kotyusev (Yuvarlak yanakh ve krrtasrrns belikli Marga admdaki keom.) çal ba h naaa ht ig geni$ yan akli. naai - 1. Yaytlrnak . serpilmek: "Sabistïii idl.-söögr, sörtel parigan uzman çablzah coeeöe naallp, çirçe çlzll parigan on azaa obaaga hab/llp, sa/ azaao Jzenedefi suura tart ha/gan." N. Domojaxov (Sabis'in vücudu, sürüklenen yanmdan alçak tasa taktitp. yerde sürüklene n sag ayagl tasa suosro, sol ayaqrm û zengiden çekip çrkartrus.) 2. (Ylldlnm) D üsmek: "Smap tee, rkö/ennT kügürt tee naaf parardafi horg/stlg potqen." I. Kotyusev (Gerçeklen de ikisi de vûomm oüsmesin oen korkemns.) naala- Yenilemek. t OOI mm naala p tiktim pallomu yenide n diktim. naalan- Yenilenmek . naatat- Yennetmek. naa m- Serpmek (s ütü. içkiyi lann lara sunmak , saçr olarak saçma k.) naamg 1. (içkiyi, sülü ) Serpme, sunma. 2. Saçr, sunulan lçki, set vb. hol ködfrzem, naaniim çitsin el kal-
drrsarn saçrm utassm. naa01gc l Dtnt törenoe saçryr sunan kamm yardrmcrer. naamgllg s. Dint törende sunutan içki. na01gllg araga sunu içkisi. naa pastah Genç kam. p asta pçathan hamm "naa pastah" tip adapçalar yeni bastayen kama ' naa pastah" eerter .
., - 306 -
naar
naar- Basnrma k, stktsttrmak: "Kem kemnr naarça prtdTzf ço9ll. ~ Topoyev (Kim kimi bestmyor belli degil.) naarpah Masa l, hikäye. Naarpah çoohha kirtlnip, hatlÎ hameldan çirtpacan. Atesözu (Masal söz e tnar up, est kamçtla mamah.) krs. narpah nabaçr bk. nameer nebeçua- bk. namacuenatns bk. narrus nabor Dizgi, dizme. naborga rukcprs'n plribiskenner el yaztsmr dizgiye
r.
vermtster. nabornay s. Dizgiyle ilgili. nabornay Iseh dizgi atölye sl. neborsçlk Mürettip , dlzici. naçal'nik a as kan. müdür, set: ''Çarir, çera, - teen naça/nik. ~ S. Çarkov (Tamam, tamam, dernis muo ür.) nadslroyka fel. Üst yapr. polgan na bazistllï p czrmü ned atroykazt par her teme lin bi~ üst vaprsr var. nadziratel' Gö zcü. nartaün Nafta lin. nagan
Nagant
{tabancasi ] :
"Soonan
Psçon nagan u/ap sa@an smçe." N. Domojakov (Ardmd an Prçon nagan tebancasryia nisart ali p çrkryc r.) nagrada ÖdÜI, .ntsan. nagrada al- ödül aim ak. nagradiI' pol- Ödüllendirmek. Leni nn'ffi ordenman nagradit polgannar Lenin nrsamvra öoüüenorrurrssrer. nagruzka 1. Yükleme, tahmil. 2. YÜk. naga 1. Vergi. 2. Elli sineap derisi kadar verqi. nagag Elli sineap oensinden olusan vergi. pir nagag ellt sincap derisi (vergi). krs. naga, nahay nagal hIk. Tarla suun. nagblr hIk bk. nafinur nagl hik. bk. naa
oam
nagllan- sago (ses) Yankuanmak krs. yafulansaz. Yalmz . nagls naglshan klz. zf. vanuzce . nahay Vergi. alban-nahaym ag ll ke ldin me ? vergini geli rdin mi? kr!}. naga , nagag nehtrncvets Nahtmov okulu. nahl an- 1. Homurdanmak, mmldanmak.
2. ûzüunek.
nantancm S. Homurdanan . nahlandsr- Homurdanmasma sebep rmnldandnmak, olma k, homurdatmak. nahlams Homu rdanma, mmtdanm a. nemerus- (birlikte) Homurdanmak, rmnldanmak: "Yagor arg/star/mn nah/ams kilçetkennerfn, çoohha aralaspin, istrp od/rgan." N. Nerbisev (Yagor arkadastannrn bomuroanmatanm. söze kansmadan , dtnfe mts.) nakladnay frsauye. na klodnay pas plrirsaliye senerf vermek. naklonenie gr. Kip. k üsteceë naklonen ie emir kipt. nakcvarnye 1. Örs. 2. Örs kemigî. na l Yanmada. na listi yanmada içi. nalbay- Yasstlrnak. netbayt- Yassrltmak. nerbeyte et. Yasst hálde, sutûstû , van-
lamas.na. nalbu bk. napnr nalog Vergi: "Pala/arga ~kala û ç û n ahça tö/e, na/ag töle, sidik çurtas, ok, sidik." N. Tyukp iyekov (ÇoeukIann okulu için para öde, verg) öde, zor hayat, ah, ZOL) nalog al- vergi alrnak. na log sal- vergi koymak. nalog t öte- vergi ödemek. nalpah S. Becerlkslz , ba ntal. nam Süprüntü, kmn n. tnmrsha uyazrruf c tnarm kann ee yuvasmtn çerç öpü. çlr-nam çerçöp, pislik. ot-nam ot
kmntrs t, çerçöp.
nama
- 307 -
nama bk. napa Yamamak. namaçm r namap sa ld rm yamayt yamadrm. namaçr Yama: "Ahsah nimes azaamfi pudmda hara hus azagl , hara namaçl çfli, sa/bafinap pariganm kör ha/gan Fedor Pav/oviç." N. Dornojakov (Saqlam eyaömm budunda karta l ayaqrmn , kara yama gibi, senanarak gittigini q örüvermts Fedor Pavloviç.)
nama-
nameçua- Yamamak. kip namaçuaetorse yamamak . namaçrlatYamala nmak:
"Hlr
oteetsmen namaçrlathan / Töreen çit1bJs - Hekeetyetns." M. Kilçiçekov (Tepele rle zirvelerle yamalanan I Ana yurdumuz Hakesy armz .) namaçlllg s. Yamair. namag (I.) 1. Yamama , teyeueme. 2. Yama namag (11.) Sincap kürkü. naJ!!!!!: Yamalmak, t~~k . namay Sincap deris i. kre. namay narmrt Ku:;; kirazr. Q.C!!Il.l§ ay Nisan. nam rs Ptäs e nta . inektTfi narruzt inegin plásentasr. narrut (t.) bk. narrus na mil (11.) 1. Mil, alûvyon sug nanud r su mlli. 2. Set. sug hastada narrut sa larga kirek su kryrsrna set çekmeli. 3. mee. Kalabalrk. narneen- Homurdan mak, mmldanmak. namzançah hIk. s. Homurdanan, hrrçrn. "SagisI ras çoh nan (I.) Van, taraf nanga çathanda , uygu daa tad/llg, amii neöt zs aee ha/In." N. Domojakov (Hiçbir sey oüsünmeden yana yatnömda, uyku oe tatn , onun uykusu ca derin .) Paydaii tams pol, nam fida pa ltl lrg pol. A· tasöz ü (Zeng inle tame ol, yanrnda ballan olsun.) sol nan sol van. püürni nannr üstrne ü
pahglaannar kurdu van tarnnoen 2. Van. tonruf nannarr tüzlk elbtsenln yanlan oü-
varatarmstar. s ük.
nan (11.) Biçilen
yerde açrlan uzunca van, eep. ol saapç athan na r prr nan saap sa Id rfar ot biçe nler bir eep açtrlar . nen D önrnek, geri gitmek: 'Tü ni naada agmb/zlp, nan oenmenen psbezme.: V . Kobya kov (G eceteyln hestararup. babasma dönmüs.) çaaga parçetsaa, mahtanma, çaadaii nençetsaa mahtan. Atas öz ü (Sav as a gider sen öv ünme , savesten o öners en övün.) Hls haçadrr, 001 nanadn. Atasöz ü (Krz 'i kaçar, ogvl döne r.) Arkadas , do st: 'Ta(; lagnan urumspacaii, JkT nanCI to(;aspm polbacafi teeoï Sin ootur. " V. Kobyak ov (Dag daga kav usmaz dost dosta kavu sur dedik!eri gerçek oïm us.) Obal ç ohl a, narremt pH po lbassrii; tnyat çohta, honcmn pil polbassrîi. Atasö zü (Kötülük yokken , dostunu buemez sin . belá yokken , xomsunu bilemezsin.) nancr- Egmek, bükmek. ot limir algaym narrel tudrtnsu 0 demir kovayr eöerek tott u. nancrh (I.) Egik, yattk, yamuk. tura pïr sarina nancm ev bir taratma yatrk. nancrh (n.) Tütün kesesi: ''Apsah, tuup nençune û hoostaan haiizazm sigar ki/gen." N. Domajakov (lhtlyar, deri keseden nakren piposunu çrkar-
bosluk.
b'
mr ~ . )
nancu- Egilmek, bükülmek, yamu klasmak. nancuas- (I.) Arkadas olmak, oostluk ku tmak. Çahsmaii çaballaspa, çabal nafi nancuaspa. Alasözü (jyiyle kö!ü olma. kötüyle dost olm a.)
nancuas- (11.) Egilmek, bükülm ek. na nc rllg s. Ark adash. arkaoasr olan, es! dostu olan.
•
- 308 -
nançlg sago Kese, l ütün kesesl. kre.
nancrh nandaa bk. nando nandaas bk. nando nandrh (I.) zool. Küçük su böceqr. nandrh (n.) DI~ cep, yan cep. na nr nh (111.) bk. na ndrt nen dih- Yana yatmak : "Yakm, at üstünde ïnn po/bin, at hab/rgazlnzar nandlg/p pargan." V. Kobyakov (vakm. al üzennce tutunamayarak alm kaburgasma dogru yana yatml~ .)
nandrr- 1. Döndûrmek 2. Cevap verka r~ lli kve rme k: ~Aydo mek, mmzah tsbssnstï nand/rgan. V. Kobyakov (Aydo yumusak sesle cevaprarms.) Inag söske magnafioh nan dlr ar ga k irek. Ata sözü (Oosl sözüne dostça cevap vermeli .) nan drra zf. Geriye , ka rsrlrk, cevap olarak: "Ay/ah tagmfi idegJne çagdibas, nand/ra ay/anabas, ol, poZlnlfl ki/gen çnïn körfp, turça." V. Kobyakov (Aylah daqmm eteqlne vaktasarak. geriye dönerek 0, kendi yere dogru baktyor.} geldigi nandna pi r-geri vermek . nand lng 1. Karsnrk, cevap : "Kirek nandmg pirerblsl" M. Koxov (Gerekli cevatn veririz .) nandlrlg alcevap almak . nandlng ptr- ce vap, karsthk vermek. 2. xarsr. ce vap erarak n an dlrlg sö s kars r söz . nandm- Oöndürmek, geri vermek, kersr11k vermek . cevap verdirmak. nendrt 1. Cevap, yamt. 2. Kar~lh k etarak ahnan hediye. nando Çanla, cüzdan. teer nandc deri ff
cüzoan. na n t- Bilegilemek. saphun nancspmaü nanlb lzarga kir ek oragl bilegi la~Iyla bilemek gerek. nan lh Nüksetme. nanlhta- (hastalik) Nükselmek. aglrlg namhtapça hastallk nüksediyor. nanl S Oönüi?, dönme , gen gelme .
naplada
nar us- (tütün , sarap vb...) Tadr kaçmak, kokusu kaybolmak, özelligini yilirmek. naûrmr Yagmur. ul ug naürmr yogun ya{Jmur. ooh na ürrnr hatif ya{Jmur. çüze nan ûrmr saqanek ya{Jmur. nafirmr ta mcrhta n yagmu r oamratan. kügürttTg naümtr gök cürunülü ya{Jmur. na ürmr su u yaqrnur suyu: "Nsturur suuna runee-nmee hati sl{jibas..." V. Kobyakov (Yaqmur suyunda lekrar tekrar rslanarak...) nalÏmlrhg s. va ömurtu: ';4daydafl smnen ç/ilg tmlst l / Nafimlrll{j haraa çear po/binça. " M. Ktlçiçekcv (Köpekten çrkan steak netest J Yagmurlu gece gizleyemiyor.) nalÏmlrllg kün yagmu rlu gün. kinetTn nalÏrnlrllg çil ani yaöm urtu yel. nanna - Van yan bakmak. naü na- Evlendirmek, evlendirmek lstemek. hl s palani agaa pire rge naûnepça krzr ona vermek istiyor. nannana zf. Yanlamasma: "fkö/eii emcn. udur-tödlr ay/amz/p, çirge nannana çeaip a/dl/ar." V. Kobyakov (lkisi birlikte ~ imdi, kari?l!lkll dönüp , yere yanlamasma yattnar.) nanos taz. Bilegi tast. sapturn nenospm aü nanl blzarga ki rek 0 ragl bilegi tesryra bitemek gerek. naûzah Palavracr, çenebaz. nay na üza b kizi çok palavract kist.
nap a Lama. napar Kayrtsrz. nçtsiz, bantal erkek plr dee ça pçaa ço h napar büsbütö n hanl al erkek. napas T ekerlek delme aracr. nap çr Paçavra, çaput. nap la- Pat diye o üsmek, yüz üetü dûsrnek: "Anafi nimee-de naari napli tüskem -paza pllb inçem." M. Çebodayev (Sonra bir i?eyin üzerine yuvarianarak pal diye d ü~tüp , ba!ika bir ~ey halirlamlyorum.) naplada zf. Pahrtlyla, kütürtüy le.
naplat
- 309 -
naplat- Pat diye d üsörmek. yüz üstü yere yatrrmak. nap- naa rekr. Yepye ni. napravlenie 1. Akim, cereyan. yön, lsnkamet, Çlg lr. 2. Yönelme. tmanca û lurazar napravlenie dinlenme evine dogru yönelme . napet bk. nep çt naptrr Ytrtrk, PU1Ik, Ylrtl k p.rnk. napnra- Yamanmak. napnrean kip yamanrms elbise.
naraa s. Uyusuk, tembef zayrt. naraa PIZO za yrt buzagl. naraa kiz"i uyusuk kimse. naraç ie gr. Zarf. nerbr 1. Takoz. lnïste he üaa teerpegine nart» sugarga lntste araba tekerlegine l akoz koymak. 2. AI baglama kiri:?i. nann b estek. dayanak. nan htlg s. Desrekli, takozru. narnsetet'ney s. Cins, deqer. na rttsetetney at gr. eins isim . naritsatelnay paazr nominal degeri. narkom Haik kornrserf. narkornat Haik komiserligl. narkoman Narkoman, narkolik tiryakisi. narkomaniya Narkotik all:?kanllgl . nar~olik Narkotik, uyusturucu madde. narkotizalor Narkozeu. narkctteatetya Narkoz verme. narkoz Narkoz, enesten. narodn ik Halkçr. narpah Masal, hikäye kr:? mmah, nartpah. narpehçr Masalcr. hikäyeei. narpahta- Masal, hikäye anla1mak. nerpahtas- (birbirine) Masal , hikäye antatmak. narpahtat- Masal, hlkáye antattrrmak. narspah 1. (otu rmak için) Kütük 2. Aglr, hareketsla. narspan çöristig al henter yörüyüsfü at.
natriy
nartpah Masal, hikàye. çaallg nart pah saves hikäyesi. krs mmah, narpah. nartpehçu Masaicr, hikäyeci. naryad 1. Emir, görev. tart ms na nary ad y ükiem e emri. 2 . N öbet. naryadta pcr-n öcet tutmak. nas - 1. Oövmek , ulalamak. 2. Ezmek, utalamak. lus na s- tuz dövmek. sahar nas- seker dövmek. 3. Oogramak. it nae-et ooqramak. 4. (birini) Dövmek.
naselenie Haik, sakin, nüfus. go rod tlll naseleniezi sehrtn han«, nüfusu, sakinleri. nastu Ktyma sann. neeip' Toprak set. l i mir çol nasror demir yolu sen. nasos Tutumba, pompa: "Sug köptelrbrzer, nasos turglzarga kirek. " S. Çarkov (Su çoqalacak, pompa kurmak gerek.) naspah (I.) Bagda:? hesp af suqma odrr-bagda:? kurarak otu rmak. naspah (11.) 1. Yulaf unundan Hakas yemegi. 2. Palales ezmest naspah {m.) 1. Rende. 2. xozarak aytklama dövect. tcnrn sa vtaceü naspah kozalak eyrktama o övect naspahta- Bagda:? kurmak. nasporah bk. natporah nastrr- 1. Oövdürmek, ufalatmak . 2. Ezdirmek, ufalalmak.
nastupat' pol- ask. Saldrrmak, laarruz etmek nasluplenle ask. Taarruz, hücum. naeenr Nrsadrr.
nasatnney s. Nrsadrr. msacnru. nasenrna y spirt msacnr ruhu, amenvak. nat Çok agl r. natprr bk. naptrr natporah belt. Körebe oyunu. nalrly kim. Sody um.
natstonal'nay
- 310 -
natsional'nay s. MilH, ulusal. natsional'nay kostyum milli ktyafel. natsional ' nay sung milli mesere. natsional'nay polltika rnilll politika . nat sion al'no st' Munyet, ulusallik. natsionalist Miliiyetçi, ulusçu. natsional istiçeskay milliyetçilikle Ilgil!. nat sionali zat siya Milltlestirme, devletiestirme.
natsionali zirovat ' pol- utustastrrmak. natstcnanzm Milliyetçilik, ulusçuluk. natsist 1. Nazi. 2. Naz izrnle ilgil!. natsiya Millet , ulus. "Han töçuçe. natsiya/ar tudlsça/ar. n V. Sutbayeva (Kan dökülüyor, milletier kaprsty or.) natsiyal lg s . Milletli, utustu. köp nat siyall g çok uluslu. natural'nay s. Doqal. tabil , natural. naturalist Naturalist, dogaic i. nauçnay s. llmî, bilimse l. nauçnay togmcl bilim adarr u. nauka Billm: "Harassam, naukam tsker çörgrzem." G. Topanov (lstersem bilimi de doguya getiririm.) pu kn iga naukaa ulug ho zrm bu kitap bilime büyük katkr. navaga zool. Navaga (blr ballk türü .) navigatsiya Denlzcûik. seyrüseter. nav odçik ask. Nisancr, top nleancrsr. nay (I.) Çok: "Çoohtasçathanda, agaa nay la hlmg pol turadlr." V. Kobyakov (konusmak ona pek de güzel geliyor.) nay kö p pek çok. nay u lu g çok büyük. nay (11.) Sûphe. kusku. naydoba l egen sekunoe kap. nayha l- Sallanma k, Irgalanmak: "Nayhalip ösçetken porço oshas." M. Areanov (lrgalamp büyüyen çiçek gibi.) nayth Pek ço k, taz ta. navrr Amaç, gave .
neft'
naytra- K ötülesmek, sagllg l bozulrnak : "Pok, tiesurn apsah, haydi naYlfap pa~azlfJ. " A. Çerpakcv (Vay, ihtiyar kaym pedirim . ne kadar kötüres-
miçsin.) naYlrll g s. Amaçn, gayeli. nayla- Sûphelenmek, kuskulanmak. oglr it kenine nayla- hrrstznk etflqinden süpnerenmek. naylag Süphelenme, kuskulanma. naylan- Süphejenrnek, kuskurenmak . navranc m s. Süpheci. naylat- Sûphele ndtrmek, kuskulandirmak. nayll g s . Sûpheli. nayna- 1. Slkáyet etmek. 2. Süphelenmek. nay nan- 1. Sikáyet edilmek . 2. Sûphelenilmek. naynat- $üphelendirmek. nayr a- 1. lrgalanmak, sallanmak: "A/a kibTs tarlhan çlli nayrap turça." V. Kobyakov (Ala kilim sermts gibi Irqata ruyor.) 2. Keyif çatmak, keyifle yatmak : "Sin, Karbay, nime pono am/ze tözekte nayrapçazlfJ. to(jlZlfia patb/n. " V. Kobyakcv (Sen, Karbay, ne oldu da i~ i ne gitmeyerek böyle dösekte yenvorsun) nazaa Hantal, ha reketsta. nazagay bk. nazaa ne bk. na nebeg sor. 1. Mezar, q ömût. 2. Cenaze alayr.
neçö pke taz. Tekne , hamur teknest nedel ya Hatta. Pir künge panp, ta mahti pi r nedely aga al. Atasözü (Bir günlük vota, bir hattahk az jk al.) neeke e. Belki, muhtemelen, galiba, görüidügü gibi. ol sm ço oh taan neeke 0 görüldügü gibi doqru söy rerrss. kr§. neke neft' 1. Petrol. 2. Petrolie ilgil1. net t prormste nncar petrol sanay i
- 311 -
neft'tïq
neft'tig s. Petrollü. neftyanik Petrol tsçisi. negativ foto. Neçaut. negr Zenci. negrityanka Zenci bayan .
neke e. Belki, galiba. puun, neke, nenrmr çaar bugün muhtemelen ya ömu r yag acak. krs. neeke neme hik. bk. n ime nemets Alman. nemets tilT Almanca. nenets Nenel. nenets tlll Nenet dili. nerv 1. Slnir. 2 . SinirIe ilgili. nerv stetemen sinir sistemi. nervnay 1. s. Sinirle ilgili. nervnay aglrlg lar sinir bestanklan. 2. Sinirli. nervnay kizi sinirli ki!}i. neytral 'nay s. Tarats.z. neytral'nay gosudarstvolar taratsrz ûjkeler. neytral itet Ta ratsrznk. neytrallzatsiya Tarats.ziastnme. neytralizovat' pol- Taratsizrastrrmek. n lbl~ sor. Akagaç kabuqundan yepurms kap. tamah urcan mbrs zanire ko, na n kap . tutu- 1. Stkm ak, s uasnrmak. 2. (el, ayak· la) Güçle basma k. haraan mhrpça ç özünü ovmak. mbmar Alçak gönüllülük, tevazu. ruh par bk. rnhmar mhta T tknaz: "Fedor Pavloviç- salimmg, mhte, tuustlg ir." N. Domojakov (Fedcr Pavloviç; aglr, trkna z, yaprh er.)
mhta- T tkmak , basturnak, qûçle basmak. rum- Yonimak; renoereme«. nnnqas Rende, yontma aracr. sanam nllngasnar'i mmça klzag l rendeyle yontuyor. rmra- (yemi§) Çok olqunlasmak. nural 1. KIl. öski nuran keçi krh. 2. vu ruusak. ot nurah otun yumueak ya-
",
rinral -
l
Çok olqunlasmak, fazla ctsmek.
nma lllg s. Tüylü, yünlü. mman Masar, hikäye, destan : "Mafmay ibde oduç en, Manat mmahtar salgan. " P,$ tlga§ev (Mannay evde otu rmos I Güzel hikäyeler antatmrs.) mmah ISmasal anlatmak. ahptth mmah kabramannk des tar n. tapçar'i mmah bilmeee. ruma hçi Masalct, oestancr mmençr alrptlg mmetrn ta f a lruna çi tire IZIP teespeer oestancr kahraman11 k cestemm lan attrcaya kadar antanp biliremedi . nlmahtJg s. Çok mesau, destarn clan . mma lah Yuvartak. tüktig mmeren lp çûesl, kanqah. tas mmalah tal? kûre, top . nrmalahta- 1. Yuvarlamak. bocketarm mostovoyzar slgara nrmalahtaannar nçnan x öorü üzerine yuvarladrlar. 2. 'ruvartaklastrrmak. mmetenten- Yuvarlanma k. mrnalahtat- 1. Yuvarlatmak. 2. Yuvarlaktasnrmak.
rumh ts- Gözü krrpmak . plr haraqm mmtushan bir gözün ü knprms mmrl Vaaz, dinÎ konusrna. abtstrf mrmu
papaz m vaazt . r um ua- veûdamak: "Fedor Pavloviç, tïp, paza pïr saglS hulaana saflg seek çïli mmllapça." N. Domojak ov (Fedor Pavloviç, diye , bir ses kulaglna yine sa n sinek gibi vrzrldrycr.) rnmuan -Ho muroanmek, mmldanm ak krs. kibren mmrrha Yumurta: "Hanca manmem haap parizlfi, pozui daa sanabaan polam fi ?" N. Tinikov (Kaç tane yumur tanu kaprp kaçrrom , sayrsuu kendin de bilmiyorsun. naa rnrmrh a taz e yumurta. ardaan mme-ha bo zuk, çürük yumurt a. nnmrha huruda pJS perqan kal i ptsrrus yuyumurta. mmrma s almurta koymak. taû ah mmrrha tuupça tavuk yumurt luyor. taûahtr
- 312nl ml rhal arga odlrtarga tavu\';lu yumurtlamaya yatrrmak. haar \';lan mrrurha sahanda yumurta. mmlrhahg s. Yumurtah. nlmlrhah{l talÏah yumurtah tavuk. mmrrt 1. K u ~ kirazr: "Ol Toflzar, p /shan ntmut oshas, hara harahtann hazi köribfsken .· N:domojakov (0 kUl} kiraa r gibi, kera gö zlerini dikmil} .) 2 . Ku~ kirazlyla ilgili. rutmrt agastan kUl} kirazl a\';laçlan : "'Közenek altmda, odlrt/P sa.yan ntm/rt a!Jaz/. " A. Kuzuga ~ev (pencere attma dikilen kUl}kirazi a\';lacl.) nmurtte- KUl} kirazr bulunan yere gitmek. mrmrt tee r- kUl} kirazr tcpla mak. mrmrttat- Ku ~ kirazt toplatmak. nlmlrttlg s. KUl} kirazr bol olan . mm lrttlg çir kUl} kirazr bol olan ver. r nrms 1. Yumu~ , buyruk. 2 . Küçûk i~, görev. r urrnsha çör- hizmelinde bulunmak. nlmls çl Ayakçl, hizrnetkár, usak. mrmt - Saldl rmak. yumulmak: "Çohlf aday hwi sar,g adaymn tamas)m ûee Usleblsken paza. mahaçaa kir panp. am daa mmnçetnen." N. Oomojakov (Ala köpek klZl1 sari köpe\';lin boga Zlnl dil}leyip kopartrus ve daha da sinirlenip daha da yumuïmue.) rnmza- (I.) Emretmek, meebu t etmek. rumza- (11.) vumoeemek: ~A lclbaynlt'j unT mmzap pargan. n S . Çarkov (Alclbay' m sest yumu~m l~ _ ) mm zah s. 1. 'r umusak . Ok~YICI . Iath: -Nlmzah lab/snan nand/rgan.- V. Kobyakov (Yu mu~k sesre cevap vermil}.) çü regT mmzah yutka yOrekli. 2. Yumu~k, katl kar!ilt l: "Çe ntmzah ol lözek, tad/I/(J uw u Aroom tabuah çaba pashan. · V. Kobyakov (Fakal yumul}ak oftan dÖ!iek, tattl uyku Aydo'yu çabucak sarmll} .) mmzan- Emretmek: "Amnzar kern-de mmzanarga hlShlf ha@an." F.
Bumakov (Ona do\';l ru birisi emrederek bagl rmll}.) mmzas v umus, buyruk . mmzat- 1. Yumusatmak: -ÇIIJ~ narimlr toolapçadlf / ÇimTn paarm mmzad/p.· p_ ~tlga~ev (lIJk yagmur dökûlûyor I Yenn gö9s ûnü yumusatip) kabartmak, belleyerek yumuljatmak. 2. mee. v umu safm ek "KÖffles mmzadarga kókslmni / Araçon azm kJ1ep kórçem.· V. M ayna ~ev (Biraz yumu~tmak için gö{jsümû I Ayran içkisi enyorcm.) mfimah s. Yuvarlak, çember, tekenek: "Sang tay, pis hulahllg, nmmah sa(JIf/l(J, tört çastl(J mal. " N. Domojakov (Sart tay, slvrt kulakh, yuvarlak sal')lI li , dört yesmoa hayvan.) mlÏnah 1. zf. Rahat, uygun. mm da nrümeh odlrarga butast oturmak için uygun. 2. s . Aahat, uygun. nmn ahte- Uygun, rahat Mie getirmek. miïnahti zf . Uygun sekuo e. uygunca, rahat olarak . niplat- hik. Krrprnak. harahnaii nrplatgöz kupm ak. ol haraan mplatpln kör- turgan gözJerini knpm aoan bakt!. mrsta - sagoGürlemek krs. nmremrsreh sago Gürüllü, pattrtr k r~ . nmreh . rutstat- sagoGürüldetmek k~ . merratmspah bk. mtpah nrtpah s. kr se. alça k. engin. mzna- 1. Gûrüldeme k, ç ömb ürdemejc "'KJzilemffl aya sab/stan. at labam mZlraannafl hada pfrge nlzlfa p s/hhan.· I. Kostyakov (Insanlarm alkll} sesleriyle alm ayak sesleri birgü mburdemi~. ) kugurt likte mZlrapça gök gûrlüyor. 2. GIClr~NlZJ rap smdlr/,g damak: teerpekterT.• M. A~anov (G lcl rdaYIP sa\';llam l ekerlekJeri.) olgannar mZlr apçal ar çocuklar gürüllü çlkaflyor . k r~ . küzüre- , nTfire· .
nmrah
- 313nimedefler
mz trah 1. ë ürüttü. 2. Grcrrtr. 3. Patntr. 4. Ses. runras 1. Gürültû. 2. Ses. 3. Panrtr. marrat- 1. Gürültü çrkartm ak . 2. G ICirdatmak. izik mztratçalar kapryr 91 -
crroanyorlar. nmrt
Gurültü. petn n. nmrt- nazrtt tekr. patrr-kûtûr.
e. Acaba, kt, va: "AaInt mmdag çar ûstûr ae nimee püdfrdT/er ni." I. Kotyusev (Köyü böyle var üstüne niçin kurdular ki.) ol kilgen me nl? o gelmi!] mi acaba. nog a la min pargam ni? nlçin sadece ben giyorum acaba? nige 1. Nisanh. 2. Yenge. "Prayzl pl/genner: nigeci Yenge: Payusa nigecT tttn saglp tudm çörgenJn." A. Çerpakov (Hepsi anlarruslar. Payusa yengenin kocasrru oüs ünüo cestek aldlg lnl.)
ni
nii Yen, kol. nu çoh kögenek Yelek. ni ibek Hantal, becerlkstz . ni iges bk. niigezek niigezek Hafif. ertmcegrm niigezek yüküm hafif. niige zek puh la oshas tüy gibi hafif. niik (I.) 1. Hafif. Arglsnaii ködirgen töge nuk, arg lsnaii itken togls niik. Atas özü (Arkaoasla göl ürülen kütük hafif, arkadasla yaprlan i!] hafil. ) nilk ernncah ham yük. 2. Kolay: ':Aar künnernr niik idfbizerine ol krzi pons pirgJdek oshas poteau:" V. Kobyakov (Aglr günleri hafifletmesine 0 ki:;;i yardun eoeeekmis 9ibi çö r ünüyor.) nlik zadaça kolay problem. niik ço l kolay yot. niik çurtas kolay hayat, ratrat hayat. 3. Hoppa, oüsüncestz. nilk kizi zfptr. hoppa, o üsüncesiz. niik artilleri ya hafif snät sar. niik prermstenncst hafif saneyû. ni tk tin ' kolay neles al mak . nllk it· koiaylashrmak. nlik (Il.) 1. S . Ucuz. paazr nl ik fiyall ucuz. 2. zf. Ucuz, ucuza. nilk af-
mmë
ucuza almak. nilke zt. Hafif giyinmi!]. tashar niike erhtr orsan hafif giyinik çtktr. nlikke zt. Ucuzca, ucuz alarak. nnkte- (I.) 1. Hafiflemek. artmcetrn niiktep sal- yükü hafifletmek. 2. Kolaylasrnak . togls niikte- i:;; kolayJasmak. nllkte- (11.) Ucuzlamak. nilktel- Koraylasmak. nilkten- k oravrasmak. nllktet- Kolaytastrrrnak.
nikel' Nikel. nikerte- Nikeläjla kapla rnek. nikel' lig s. Nikelli. nikel 'lig idis nikelf kap. nlkelirovannay s. Nikelá jh. niketlrovka Nikeläj, nëcetleme. nubeûne- Yalpalamak. nube ünet- Yalpalatmak. nilber Iri, dolgun. nilber pazahtlg ta· mah ösken dolgun beseen bugday
yensmts. zm. 1. Ne, sey. nesne. Sin nime haçan daa çiäedlr. AtasözO (Gerçek clan daima galiptir.) pu nlme? bu ne? nlme kirek? ne gerek? noo daa nime her sev, her ne. nime dee polza her ne orsa. nime dee her ne. pir dee nlme çog ll hiçbir eey vak. nrmee niye. nimedeii rieden. Soonà saldlrgan n}me soop parcaii . AtasözO (Sona kalan dona kallr.) 2. Nesne, esya, mal. plr nime bir :;;ey. pala oynacaii ntme oyuncak. çir ntme yiyecek. nime üteceii vida. nime çnpçathan kizi korekslyoncu . kolekslyëÎner. çaz~n nlme SII......gj~. nlmee çarabas temter. avare. nime dee hlÇ bir sey. nime de her sey . hiç bir se y. a~ [Iime bu kadar mal, sey. nimedeher et. neden, niçin, ne hakkin-
nime
da.
- 3 14-
nirsr
nimekte- Emeklemek. p ara polea nimektepçe çocuk zeminde emekliyor. nrm ektet- Emekletmek. nimeli g Esyah, ;;;eyli. ntme -noo Eeya, sey. nlme- noorar m vokza lzar apar salarga esyalen garaja oöt örmek. ni mes Degi!. "Altmzarinda ulug nimes kölïç ek." V. Kobyakov (Alt teertmoa büyük olmayan gölcük.) ol nimes 0 degi!. ol anda nimes 0 orada degiL Aba i nekke harmees nim es . Atas özü (AYI inege kardes degil.) ibde dee nim es, tashar daa ni mes . Bilmece, peneere (Evde de degi1, cnsanoa na degiL) pas ha ni mes önernsrz, ne otu rsa olsun. ür nimeste yakm zamanda. nimeze bag. Ya da, öyleyse , veya, böylece. min pararbm nimeze sin ben qtdeceölm veya sen. nimIs (I.) 1. v emts: "Hayda nimïs tapsa Iar. " P. $t lga;;;ev (Nerede yerras bulsalar.) i rt e turgan hushaeah ni mfake tüzedir, lrte t urbaan çuhçrp hushaeah here qm odtradrr. Atas özü (Erken kalkan kus çuk yemrse oüser, erken kalkmayan kusçuk c özün ü ovalar.) 2. Ceviz. 3. Avlamak için konan yem. ntmre (11.) sagoYem. nrmrete-ü.) Olçunlasmak, tohumlanmak. mmrste-m.) Sag. Avlamak için vem koymak. nimi stig 1. Yemlsu. 2. Cevizli. nimzeg 1. Yemi gagalama. 2. Otu disferiyle koparme. 3. Yem. nimzeg Hg s. Yemä. nrmzen - 1. (ku;;;) Yemi gaga1amak. 2. (hayvan) Agzlyla otu kopermak. 3. vü rüyerek bir seyler ansurmak. nlmzendrr- 1. xusa yem vermek. 2. Hayvaruotlatmak.
nrn Bal~'wsaklarln içindekiler. nin (I.) klz. Buzlarm ç özülm esi. nif (11.) hik. En. nin ulu g en büyük.
nlrsïg
niil (I.) Yen: "Noni ündezer omma. hol niinï ïstîneti hol çlzmcah-pladl slgar kiigen. n A. Çerpakov (Noni sesrenmek yertne, kolunun yeni içinden el kurulama havlusu çrkarrrus .} uzun nln uzun yen. nlil çoh vensta . hol smza, nin istinde kol kmlsa yen içinde nlil (11.) Buz küllesi. suga nil; kirçe buz parçast suya giriyor. rnnce Kaç? ninçe klzi parça kaç ki;;;i gidiyor? ni nce-nince çok, çok kere,
sayrsrz . nincr Inci, inci boncuk. ntncr çtsinci dizmek. ntncrneü hocstainciyle süsremek. nakrelemak. nlndl- Aramak, üstön ö kanstirmak. nïndig bk. nl ndöl nindit- Kanstrrtmak. aratmak. ni ndöl Arama, arastnma. aal-k ünn ef nindöl ge pa rçala r komsularla aramaya gidiyorlar. nl f irre- Gûnemek. krs. ntüre-
nf file- Çmlamak, çalmak. ças t nlrilesaat çalmak. ninni g s. Yenli. uzun nlfinIg uzun yenli. runre- Gûrlemek. Ir run re$arkl söylemek. krs. nlrifre-
nrëre t- Gürletmek. ninzi Yedek. ninzil en- Hazulanmak, tedarlk etmek. ninzilengen klzi tedarikli kisi. ninzi lig S . Tedarikli. nir
bot. Krrrr uzr yaban mersini. nir suu krrrr nzr yaban mersint suyu. nirle- Yaban mersini toptemak. nirlet- vaten mersini toplatmak. ni rlig s. Yaban mersint bol clan yer nlrlig ö fi krrrmzr yaban merstn! rengi. nirsl- Küflenmek, bozulmak. nirsi g 1. Küf. 2. Küfsü. nirsIg saban küfsü trçt. nirsig sug küfsü su.
- 315 -
n is Aglr, güç , zor . nis s10dlr hg kizi ag lr karakterli k i ~i. nrske (I.) 1. lnce : '~ n u'i nTske söögTcee munkee kiffstTre nUk eelçe." V. Tatarova (Onu n ince vücudu mözfge uyg un erare k kolayca d önüyor.) nrske tetrad' ince eette r. nTske s10nlg ince boylu. niske tabrs ince ses. 2. Dar. niske tenta dar serit , nreke (11 .) Boqaz. niskern aglrça boq aztm aqnyor. niskecek 1. Incecik : ""NTskeeek moymeag /, halbah pörTktTg penn tTrep sut ebin..." V. Kobyakov (incecik boyunc uqu. g eni ~ bö rklü basu u qötütasryam ayrp ...) niskecek ünnig ince sesu. 2 . Daracrk. niskecek renteeen ca raeik sent. niskeret- Darartmak. nispek (I.) P thtt, çökünlü. nispek han pmn kan . nispek (11.) Tabaka , katman. nispek (111.) Uzun tûylû deri. nispek ton kürk manto. hlspekten- Pmutasmak . torturanmak. çoort nispekten parça yogurt katuaeryor. nispektig s. Prhtûasrms, tonulanrms. nispektig ay ra n tonulanrr us ay ran. nitke Ense: "Panam, nïtkezinen haap snp, TeezTnzer sóörrecçe. " V. Sulbeyeva (Pana'yr ènseslncen kaprp, en nesine dog ru s ör ükiüyor.) nitke söögi ense kemigi. nftkele- Ensestne vurmak : " Hatig hol, enm tart/p, lzïkser sasöao, anan TzTkten tashar tTgT çaçlrada nïtkele bTsken." N. Dornojakov (Sert el, çek ip aytnp. kapiya ooqru savurmus . sonra kaptdan orsan ensa sin den tul p ftrlatrms. } nitkelet- ênsesme vurdurmak. noga zf. Niçin. neoen , ne sebe ple, neden dolayr: "Hot-ezeeti noga pTdi agarglap pargan?"V . Kobyakov (Elin aya glO ntçln böyle agarml~ . ) nogada neoense, niçin, "Örke/er noçe-ae körTnminçe/er." I. To poyev (Farele r ruçin çrkrruyor-
çrkrmyo rlarsa.) srrer noga tmanarqa pa rbinçazar siz niçin dtnfenmeye git miyorsnuz? nog a idi seqmçezm niçin öyle oc sünüvorsun? negen Ye~i l: "Nogan ton tOrgl k6geneende / Köygen porço/l g hwi een." M. Bai nov (Yeçil palto lpek göm legi nde I v anrrus çtçektl ktz tl ye~il mav i. yaz t.] nogan-kök nohçah Vulaf unu ekmeöt notn Kozalak oüsürrne sopast.
noh ua- Sopayla düsörmek.
vu rarak
kozalaklan
nohta 1. Vular, dizqin . kümüs nohta gümü~ dizqm. 2. mee. Favor i. hara nohta sagalhg kat a tavorili. nohtata-Yula r vurma k, dizgin takma k.. nobtaret- Yula r vurdurmak, dizgin laktirmak. nohtalIg S . Yularh, dizg inli.
nol ' Smr. not 'hg s. S tftrh. nomadah 1. Erkeklik org am. 2. Ayglnn erkeklik oruaru noman zool. Kösl ebek. nomer 1. Numara . bllettlf nomen biletin numarasr. 2. Sayr. [ urnalmf tügenci numan dergin in son sayrSI. 3 . Oda. gostinitsada pos no mer lar par otelde bos ooaïar var. nomerla- Numarala mak.
ncmernq s. Numarau. nomza Elets , bir bali k turü. nomzan- Sarkr söyter gibi xonuemax. nonmg bot. Yaban Me rsini. noûn th bk. nonlg noo S. Herhangi, nastl, ne. noo kizi hangi insan. n oo daa kizi herhangi bir kimse. "çurtasta noo nime polbinça." M. Balnov (Hayatta ne olmuyor kL) noo nime her ne , ne: "Ayoa!, noo nime klrektlr sagaa" V. Tatarova (Ey ogul, ne ge rek sana.)
- 316 _
noo-noo
nco-nee tekr. Çok çok uzak. no o-noo pa nbrshan çok çok uzaklara gitmi!}. noortpas Inegin asrk kemlglne ok atma oyunu. no o za 1. Va, han i: "Pabafl par oomr nooza, a sin çoglf teesîti. n v. Sutbayeva (Baban vanrus ya, hani sen yok demtstln.) 2. Ne de orsa: " Magaa 6flnenerge kirek, aktrisabm noaza ." V. $ulbayeva (Ben renklenmeliyim, ne de olsa artistim.) no rma Norm , oran, nispet. normaam künniii azua tcnnrça normunu her gün fazlastyla yapryor . no rvejet s Norveelt. norvejka Norveçl i kadm . no rvejskay s. Norveere ilgili, Norveç. no ski Çorap . not a muz. Nota . noteleca oyna- notaya pöre çalmak. nota muz. Nota. notalarnafi vermek .
ens-
nota
notalIg mu z. s. Noten. notaria l' nay s. NoterIe i1gili. no tarialnay kont a ra noter olisi. no tarius Noter. .
nyanya
nöë s zf. Acaba ! nasu! yoksa ! n öös undlbl shazlfi nasu unutursun! " Nöös sinnefi pasha hls tebuöes magaa?' V. Tatarava (Acaba senden baska krz bulunmaz mi bana?) "Nöös haraafl nOOs hu/aafi ispinçe?" V. Sulbayeva (Nasr! gözün görmüyor, nasu kulaqm i ~i t m i yor? ) "Nöös sinifl pir dee krzi çoglf?" V. Sulb eyeva (Niçin senin bir de adamm yok?) "Nöös hmgan nimenr agl/bas." V. Tatarova (Niçin sevdigi n seyi getirmez?)
«önxnçe.
nu g·
Gözleri kapatm ak: ':Ay do, rkr haragm çlp/ada nuup, çirge Wfidere çeaunsu." V. Kobya kov tüzip. (Aydo, iki gözünü k lrpl~tl rarak kapanp , yere dönerek yatm li?)
nu ul-
Yumulma k, ':Aydomfi nerenten
kapanmak: nuulip, Kobyakov kend iliginden
oosten
setxneeen..n V. (Aydo'nun qözferi yumulup , uyuklarrus.) nuzuruh Yumruk krs. munzuru h . nuzuruhtaYumruklamak munzu ru hta - . nüg Yün minder.
kri?
notha sagobk. nohta. noyabr' Kasrm .
n üii 1. YÜn. 2. KUi? 1üyü. 3. Yünden minder. n öûmes bot. Çim, çimen.
noza
nüiinTg
e. Ki, ne de otsa. ol am d aa aglrlg noza, ar mesar çatça 0 hälä baste ki, bu yüzden yanvo r. ol pnçe no za 0 biliyor va.
S.
1. vunlu. 2. Yün sahibi.
nü üür 1. Bostuk. oyuk, kovuk. aga s nüfiüri agaç kovuqu. 2. Magara. nüter Hestayr korumak için ruhJara sunulan kurtren. nyan 'k a Dadr, çocuk bakreist. ny anya bk. nyan' ka.
-0o
gQJ.. Oy!
eens Vaha.
ob 'ekt Nesne, obje. ob'ektiv übjekl if. ob'ektivnay s. Nesnel. objektif obelisk Dikiti ta§- -
abaa 1. Tas kurgan: "On azaa obaaga
obez'yna
Ünl. 00,
0, hayq.afl.çahsr çir!
Iiw ) güzeJ
k~g!
0,
ne
yer! 0,
haydag
k~
. .\ f ?'nab /lip.
sol azaan ïzeneden suura tart hatgan. n N. Domojakov (8 89 aya§ 1 tas kurgana takrup, sol ayagi m üzen giden srymp çtkarrms .] 2. Dag geçidinde tas Ylgln l. 3. Kur-
gan, b~1.
~a- Tas t kûmetemek, YJgmak.
1.
Maymun.
kizee
tQQL
o bezya na insana ben zer ma ymu n. 2. Maymunla ilgili. abez'yana mS'
maymun kürkü.
obezliçka $ah5l"SOrum luluk yoklug u. obi ras lkon. aziz tasvm: "o tnree afnmda
tïstenekti:
'Çeveensm,
twasyi m,
çenrnen araçJ!adah! PJstrn aelga obaalrg Tas Ylglnl clan, hóyük tast clan : ayna püdïrgen nime knçe. ' trp "Tas oOOallg kök çaZlian n / Ta/ayga slbl rangam tashar pos istllgen. " M. çuunca , tQ(een çirlm . ~M . Kilçtçekov Kokov (lkon önünde dizleri üstüne (Tas höyüklü gök yaztfartn I Denizçöküp: 'Tannm , Hudam, yenheten de yrka mr a~urdum.) kor u! 8 izim köye seytanm i§i gelioba-çibe tekr. (kamm) 8ütü n vücudunun yor." diye dua etmesi cn sanoan da titremest. oba-çrbe ternmp, ii;:;ililmi§.) hamnap t uradrr her teren tilre yeobi (su üst ünce) Seki, yükse klik. obi rek kamllyor. polgan ç irde köp kizi polgan su obag 1. Feláket, belá: "~ obag üzFldr yüksekligi clan yerde çok kigi vare' ., / Haroo i oshas ök/sterge. n A. mig Topanov (Gw ar belä bittil Harool oblrçl Çember, nana. gibi ök~e.) 2. Zl!.@r, z~. """""t.(\r:...~bl rçl llg s. Çemberli, haika ll. o~ 1. Kötülük. Oba l çohta, n~nEm pil obkom 8ölge ko mites! pclbaesra, hll!! çohta, honcmn blast' 8ölg e elan saha . Hakasskay en pcrbeesm. AI~sözü (KQtilliik 0 Avtono~nay ~blast' Hakas Özerk yokken. d~u bll~mezsm, b~ 8ö lgesi. kclhcz püdTril oblazmda togmarga xorboz insaatr sahasmda yokken, komsunu bnemezs'n.) 2. Günqtl : "PalalJg hustl hlYlhtaam I k
óbai, oaet ootçen.~ N. Do~v (Yavrulu kusu incitrnek günah, günabtrr.) 3. Ceza. oba l huday! Ey Tann!
ç;
rsm a .
oblast noy
s.
pa,: i~anl~
Bötqe, obla~t'noy
bölgesel. komitedi
partmin bolge komttest.
cbanancm Gûnahkár
obligatsiya Tahvil. ~ ob litsevat' Kaplamak. mramornan ob litsevat pol- mermerle kaplamak.
oballlg s. 1. Acrh, acrkn. 2. Talihsiz. obed Ö91e yemeqi: ''Obed çoh pir nidi/e!" A. Kuzuqesev (Ögle yemegi yok bir batta.)
oblona ~alk eg~tim bölge gu_besi.. . oomundt rovante 1. Askerl elbise gryctrme, saärarna. 2. Askerr elbise. oboi Duvar kagldl.
oballan- 1. Günah relemek. 2. Kötülügün olacaqtru öreeden sezmek. 3. Yemin etmek.
r - 3 18 ·
ccorona
oborona 1. Müdafaa, savunma. 2. Savunmayla i1gili. oborona premtsrenne n savunma sanayi i. 3. Savunma natn. cboron am tal abtzarqa savunma hattrru Var·
mak. oboronitel 'nay s. Savunma, m üoetaa. oborit el 'nay ta ktika savunma takligi. o bo ron nay Savunma, m üoataa ile ilgili.. oboronyal' pol. Savu nmak, müdafaa etmek . oborot Devir , tu r, dotamm. oborudovanieTeçhiz , donatrna. Fi ~e k ba~t, san ör. obo n ç ik Kaptameer.
oboyma
oboz Al l! araba keten.
obrabotka lstem e. meten obrabctkaz t
meter tsteme. obra s Ikon. obse rvato riya Gözlemevi , rasathane. obstanov ka Dururn. sen . obstoyatel'stvo Keytiyet. ahval. ob!jçay Genet, umumt.
oçeredno y 5. Olaga n, mutat. oçered noy o t pu sk Yllllk izin.
oçr KOçOk: "Çe oçl ooI!:Jl Toray, çaam toossa, çafflu m ibzer haydi daa aylanarbm tip pIS hati piÇik pe snen . ~ A. Çerpakov (Fakat kClçOk o11u Toray, saves bitince, yaztn eve ne olursa olsun dönerim diye bei? kez meklup yazm li?) DÇr pala ç urtta haladrr kiiçûk çccuk evoe kaur. OÇI hmm kuçük ktz tm. oçrh Sacayagl: W Pasta{p zm apsah tas çaynigïn oçum e oanumsnen. N. Domoj akov (Önce likle ihtiyar tas çaydan llg mt sacavaäma koymui?) üe azahllg t as oçrh ü ç ayaklt tas sacayagJ. oç lr Ocak : "Örirlme e oçlJ1)a tur sal!}am. · V. s uüi aveva (Kaymagl ocaea koydum .) oçki GÖzlük . oçkilig 5. GÖzluklu. oçkilig hl glr' 9ozIOkie ok umak. oçko SaYI, puan . oda (bahçe veya tarlayr) Za rarh ouaroan .- ayrkrama. " .!.!!L od azt 1l-!;r:1 larillï!. yabanl cuarcan aYlklama z~ c ëa- (I.) Zarar11 enen ayiklamak. t nra cce- tartayr zararu ouarcen aYlklamak. oda- (11.) Yakmak : "$ tranam I?!§JJ!., odap parir/ar." V. Sulbayeva (Ulkeyi bûlli!tiWe yaklyo r1ar.) o dag 1. Alaç lk. Ql odag ottan eteçrk. 2. Avc. kulûbest . oerme ça tma kelûbe. 3 . mee. Avc I kulObO. odag pan avcitrk kumb ü baskarn. W
W
ob§ç ejitle v urt. talebe yurdu. c bsçeetve n nay s. Sosyal , çnmat. o bsçestven nlk Toplumcu , loptumda aktif. cbscestvenncst' Toplumun üert petenleri. cb sçestvc Toplum, topluluk. obyazanno st' Meeburiyet, rnakenenvet , yOkOmlOluk. obyazatel'nay 5. Meebun. zoruntu, cbyaeatet'stvc T aahhOt, vecibe . obzo r Özet, panorama . oca fl Kam asast rutru. orba sapçafl c c e ü kam m tefiini oöven tokmak ruhu. oçagmda x erstsmda. kar~ 1 yakas mda . ol kölnTfi oçagmda 0 gölOn karsr-
smda. oçered'
sna. kacleme .
odala- Za rarh otlan aytklam ak. odar (I.) 1i?lkla bahk avlama . ~.L (11.) Olla k.
cdene- 1i?lkJa baltk avlamak. odarlan- Otlanmak . ccartanean at otlanan at. odas Oüan avu ca ma. yabant ottan aytklama. ogorod cdazr bahçeyi yabanÎ otlardan ayrklama .
1-
- 319-
adat
adat- Yabant enen temiz letmek , ayrklatmak .
odekeren xoronya .
odeyalo
Battaniye.
sirlaan
odeyalo
yor gan.
1. Ates tutusmak. 2. Erimek. 3. Yakmak: "Kern havdag odlfinan
ccm-
odlrtlncllIg s. Kenen elbisesi. centpe bk. odrrta
oglr rsremeu
kadrn
odrrtpah Kürk pattonen kesik krsnu. od lrtpahtlg s. Srrtmda rsreme clan kûrk oano. cdrrtpahtiq ton entmoa i~ Ieme olan kûrk palto.
pes odmçathanm kör tunbsshen." N. Nerbtsev (Kimin hangi cdunla soba yakttqma baktyor.) Odlll Odun : "Köy oerçen odll'imf/
I I I I
I'
od rrtpes Güzün bahk yakalamak için derenin dar bölümüne konan çöten, kirtil. kü sküo e paJrh inçêtSë, odrrtpas su h çalar güzün bahklar kü{fn hança daa PP'W11r - k6Ybes.,,) inërkëiïçöten koyarlar. V . Sulbayeva (Yanan odu nun kOlüofitser Suba Y:"""7abil: "Levamfi ofitser nü ne kadar k~r1~!!.Wln da polçathan açazl , V/adimir. n I. yanmaz.) odll'l-sallii 7êKf. odun. Topoyev (Leva'nln subay olan baO~tr. Tu tusturmak. ~I Vladimir.) cdrrus Tu fuema. ofitsial 'nay s. a esmt. ocmrs- Tutustermak . otrtstant Garson.
o.dlfina- Oduna gitmek. oglavlenie Fihrist , içindekiler. k lni ganl ii pd !J;. Oturmak. icezi çabalmii palazm cqravrenrezr kitabm fihristi, içindeerba, izigi çabetmn törine oduba . ) klier ktsrru.
Atas özü (Annesi kötünü n krz mr alma, kaprat kötünün baskösesine oturma.) page odlt· inlihar etrnek, kendim asarak öldOrmek.G/ Yarcnmcr fiil etarak sürekliligi Itaoe eder: "Çirdeii kök oucemer körlnglep ccurçetsr. n V. Kobyakov (Yerde gök otrar qörön üp duruyor.) ndrrçah bk. odrrtpas o~lrçlh (I.) Oturak, tabure. odlrçlh (11 .) bk. oenrtpas odmmcr bk. odmmcr ccmncr Kena rt Isleme tl kaom elbis est. oc:tJf/~ 1. Oturum, celse. 2. Bir çocuk
oyunu. oE!!!!.Ye~k . cdtrt kizi yerlesik ki§i. odirt- 1. 0 1urtmak gJlikmek, yertest'r- mek. agas cent- agaç dikmek. 02!!:!!J I.) bk. ocnrtç eh oenrte (11.) bk. odrrt pah
I
I
odrrtçeh Dar yassr içki üçrsr. odrrtmcr bk. cdmncr
trçr. odrrtçah Jdls
oglobfya Araba oku. ognemyot Alev makinesi , alev cihazt. ogoro d Bostan, sebze bah çesf: "Kürcek taap, ogorodtar kistindegi tvrsser çügürgen." I. Topo yev (Kürek buiup, bahçelerin arkasmoakr tepeye ogorodta öscefi kosmus .j ~ r bahçeoe yetisen sebzeler. ogorodnik Bahçeci, oostener. og rada 1. Duvar, öançe cuvan: "Kustuktlfj ogradazmlfï Tstlnde çeenns r körlnTze mlltlhtlg tüskenner." V. Kobyakov (Kustuk'un duvanmn içinde tüfekli çrpfak ata binmis ktsuer çörunmeye basrarrus.) 2. Çit. ogaa Çok, pek. ogl- 1. Günah çrxarrnak. atns oglp tur. papaz günah çrkanyor. 2. Cenaze t örenl yapm ak. cärtoaan kizïn i ööbi ibde hal tur cenaze töreru YàPiÎmayan ki§inin r~ 'evde Ka~ oglr 1, Hrrsrzuk : "~ çuaeo po/basslii:' N. Tinik ov (Hrrsrzhkta
- 320 yasayamezsm.) o{jIr it- hrrsrzttk etmek. .Ço Y"p olgan kizi oglr Idedir. Atas özü (Y~söyleye n ki~i lursrznk eder.) 2. Htrsrz: "Pu a(w eynfuln habar pot zem." A. Çerpakov (Bu hrrsrz seytam yakalarsam.) ç cv pol~ oglr pcla rqa, oglr polqance öl parerge. Ala sözü (vatanct oraca çrna t ursrz ol, tursrz oracaçma ölü ver.) 991fan- Ktsnemek: "Hula at, K(.idettr kör - - saldoh, ag/ranglaan ." F. Burnakov (Kula at, Kûdeti görünce ktsnemrs.) oglrla- Hrrstzuk yapmak , çalmak: ':Anan mal ag /rlap tut sa lzail, kTzTlernT aÇlga tüzirçezTil." N. Tinikov (Sonra mal tur srznk yapsan,
tneanran
aciya
dosürüyorsun.j
Og lrlap alganca, tilenip al, küçü rlep alganca, su np al. Atasözu (Hrrstzuk edeceötne, onemp al, zorla eracaöma. lsteyc at.) oglr laan Hrra tzhk, t ursrznxra ennan. 09lrlas- (birlikte) Hrrsrzttk etrnek. oglrlal- Htrarzhk etl irmek, çatdrrmak. oglaAglamak, baglrm ak. oglah Oölak. oglo Yeni ooqmus, genç. oglo kiik genç yabant keçi. ...) ~ 9.!lLn- Anlamak, hlssetmek. ognan- 1. Antesumak. 2. Hissedilmek. o.9.rJaiiah Anlasrhr. """,," o gran- Kisnernek.' ogro Sinek lavrast. . oh (I.) 1. Ok. ça acah ogl yay oku. 2. Mermi. oh agazl kiriiji. oh (IJ.) e. da. penboqrsnan 0 da gitmi ~, andoh orada da. oh (lil.) Ünl. Oh! ah! ohras 1. Horoz. 2. Bir çocuk oyunu. ohsa- Öpmek. ohsan- Öpmek: ':Aydam ahsma pir hati V. Kobyakov al onss rq en." (Aydo'yu duoaömd an bir kez öpmûs.} ~
chsandrr- Öplü rmek.
otaöay
ohsams Öpme . ohsarusÖp üsme: "OhsamZlilar, oneemzeuu, sire rge çir ohsanan;ja kil/zfp parbazm » , " A. x uzuçaee v ( Öpüsün, öpüsön see toprak oksamaya gelmesin.) chsamstrr- ópü stürmek. ohta- Süá lu doldurmak.
okean 1. Oky anus . 2. Okyanusla ilgili. okts' kim. Oksit. oktset kim. Oksit. okkupant t~galci , müstevli . okkupatsiya I ~g a i , i~gai etme, i~ga l alunda tutma. IIrClOln okkupatsiyazt dûs rnarun i ~ g ali. oklad Maas. okop Siper: "Pl1çezfn me, çüreem, sooh tustude / Sug/lg okopta uzaamblst/." M. Kilçiçekov (Biliyor musun yüregim , soöu k jaste I Sulu siperde uyudugumu zu.) ckcptar has- siper kazmak. okorok But, kol. okrug Bölge, daire, çevre. lablg okrugl seçim çevresr. voennay okrug askert bölge. okrujenie Çevirme, kusatrna. sarma. oktava Oktav. oktyabr' Ekim, Ekim ayr. oktyabrskay Ekim aytyla ilgili. oktyamrskay revolyut siya Ekim Dev rimi.
okulist Göz doktcru. 01 zm. 1. 0 , üçüncö sat us . 2. 0 , rsaret srtau. er kûnnef slgara 0 günden bed. aruf onun. agaa ona. am onu. anda onda. annaf ondan. anmeer ona ooqru. annaf onunta. oloh 0
ca, 0
bite.
ol'ha bot. Klzllagaç. olafiay Olaqan, tekdüze, sade, basit sekitde, yalm: "Hakas aa/lannda olailay çon andag-mmdag sagls tutpinça, tazee kirtTnçek utus." N. Domojakov (Hakas köylerinde sade
otadya
- 321 -
veteno es kumaztrk bilmez, insana kolayca inanrr.) olafiay predlojenie yalm cü mle (gr.). o lafiaydan pasha olagand l$l, otaö anöstö, ansurna-
rnrs, erraorer. oladya Bir tür gózleme. olanday
Postta n yapumre ayakkabr, çtzme. moltlnhtlg o landay posttan yapnrms çiz me .
elafina- Yalpa lamak, sallanmak. craûnae- Sallanmak, yalpalam ak. cra ünat - Sauancumak, yalpalatmak.
olar zm. Onfar. otarnm oniann. olarga onlara. crarm onla n. etaroe onlarda. olardafi on lardan. olarzar onlara oc öru. crerneû onrarta. clbrh Keçe minder. o lgan Çocuk , yeniyetme . Ças agastl huraalahha eg, olganOl tuemoa ügrel. Atas özû (ves agacl kurumadan eg, çocuqa zarnanmda ógret.) Ir olgan genç. h ls otqan genç krz. olgan-uzah tekr. çoluk çoeuk. çocuklar. olgan pörigi bebek sa pkast, ba$ligl. olgan tus çocukluk zatnam. o lgan tusta çocukluk zarnarun de . çoeukken. o lganah tip. Gö zb ebeqi. ollg Yamaç, dag yamecu "Oya r ki/Tp tan atsa / OlJg çcçer oy/asça/ar." A. Topanov (Yükselip tan als a I Yamaea dogr u kos usurlar. } o llgli zt. Yam açtan: "Hazl fimg tagm o/Ig/i Ir/amp pariganda ..." V. Kobyakov (Akagaç ll dag yamecmoao lü rkü söyleyerek giderken...)
ent Iskem le, sandalye. ondr çoh para yerinde dur maz çocuk. chtçrh Tabure.
oht hap Deri kap.
cnra Bezir (yagl.) oligarhiya Oliqarei. o limpiada Olimpiyat. crcb 1. Onun gibi , tam öyle 3. Tam: ki/gen "Postanm fi kireksTp
orrur
tvmetenn püdlr sa/lp, a/oh kün çörg/ep perqerv ïer." V. Kobyakov (Kend i geldikleri Ihtiyaçlanru çörüp lam 0 gün gilmi$ler. ) oloh tus lam o zaman . orch kün lam 0 gün. oltmh Ada. çanm o ltm h yanm ada. pu lufi o ltmh cog. burun. oltu ruh bk. oltmh. o ma 1. Yüz çizg ileri, yüz çör ünüsü, hanen: "Petsten otemui «öeïoe hubu/cafi oma/arm itpee nner, a çazlttlg itkenner. " N. Tinikov (Çocu klan oora ra deg i~tirdik leri yûzlertnl qö stermemiale r, onu gizle mi§ler.) , 2. Kruk, ç örüntu, çörcnos: ':Aymahpasha afi omazm kis salgan a/gannar sJbJcah kög/ep çöroermer." N. T inikov (Tûrlu hay van kll igma burenmus çocuk lar fioanm et ratmda ~arkt söylemtsler.) 3. Maske
sure
omah 1. Dinç, çevik, canh karakter. 2. Dayarukh, cant pek (at.) oma lig s. Benzer. pabazm a o mahg babasma benzer. iney t as kazah omahg polgan tas heykel Rus tipine be nziyor. omar 1. Utanç, ar. 2. Uterus, utenme. omas Kör, kes kin olmayan: "Plçagl omas arah pï/dfrTbïzTp, 0/ am tinte Istïne Slfi/rada tüzrrrbTsken." I. Kot yusev (Slçag l k ör gibiymi§, 0 on u teneke içine lmg lrtly la at rms .) omeeten- Kortenmek. pila pisteri omastart parc r testerentn di§leri körle ndi. omastig s . Kör, kesmez. cmasur- Keskin bir seyi k örresttrmek. cmastms K örlesurme, getirme.
kesmez
hále
cmas taz. sor. Kaerk. ernas-nap kap kaca k. ormh At gögsü.
crmr (I.) At gögsü. ormr (11.) bk. om a.
orrurha
· 322 -
cmnha Omur, omurga. cmmh Gögsün üet krsrr u. at omlngr alm gögsü. omlnglrg 1. Genls gögüslü at. 2. Gûzel çörun östü. duruslu kimse. omlrhg 1, Genii? at gögsü. 2. Güzel duruslu , qörünüslü kimse.
crmrthe tip. Omur, omurga. omonlm gr. Seetes, essesu. om zrh Hayvan derisinin boyun krsrm. teernlf om zll derinin omzu. on On, 10. on azrra ondan fazla. on çastl g on yesmoa. on -on pis kün polganda on, on bes gün onmca. on kizek on parça, on lane . onarça kllometr onlarea knometre. onca çasllg yast on gibi. on (I.) Sag: "çoncen tcozuces-psrcee çoh p1reede of! sarina ig1rli subaltp parça." V. Kobyakov (Vol bilmek l ükenmek bilmiyor, bazen sag yana dönüp uzamyor.) on sarin de sag taratmda. on hol sag el. on (u.) 1. Besart. muvaffakiyel: "Of! polzrn agaa toglZlnda, çurtasta ." V. Sulbayeva (Basen olsun onun lstnde, hayatta.) 2. Basanh. onag lOlagan. oûarAnlamak: "Hada ügrengeb1s, sagrnçam sin min1 ofiarafZlfi. n V. Sulbayeva [Birfikte okuduk, oos ünüyorum sen bent antayacaksm.) onaf Dogru, doqruca: ofiar - l isker çarçabuk, aletacere: 'tazuer, püürden ürükkenf hoy ç1/i, otisr-tisker küreffs tur, attarmn is-hut ço[Jl/." M. Kokov (lneanlar, kur tten ürken koyun gibi, çarçabuk kaçtstyor, allar kendilerini yitiriyor.) o ûent - 1. Anrasumak: "Haydar daa pararga timnençetkennerfn pir dee onentoeen." V. Kobyakov (Nereye gitmek için hazl rlandlg l hiç anla!}llm a m l ~. ) 2. Kendine gelmek: "$agday , onaf/lip, körer polza, Ç/Ig/lar çärgen çirde küren pulut la
ofJdaylal ists tçs." N. Domojakov (Sagday,
kenenne gelip baktrqmda, ynkuann gilli gi yerden koyu bulut yükseliyor.) on anlçl h bk. c nantceh c üentceh 1. AnlaYI$h : "Çe min, Aydo, smifi andag nime orenteen polgan/na tin örInçem." V. Kobyakov (Fakat ben, Aydo, senin böyle her seyt anlayan biri olduguna çok sevindim.) 2. Kolay anfasrhr. c üanrdrr- 1. Kendine getirmek: "At üstünen palazmlfi tablZl Fedor Pavloviçtl oflarildlrgan ." N. Domojakov (At üetünoen çoc uqunun ses! Fedor Pavloviç'i kenome qetirmis.) 2. Antes umak.
oiiBrl lgah 1. Anrasun. 2. Koiayanlayan. o üanhs Anrasuma .
ofianllst lg s. Antasurr, anrasurr sekilde: "Aydo(}a amdl ot kirek sala onaf/lts/Ig poilblshan." V. Kobyakov (Aydo'ya 0 i!} biraz anraenrr oimue.) on arlap zf. Onlarca: "Onarlap tfster taZI/aZI hatlg tuygahtar sablZlna hagls turecnr. " N. Nerbtsev (Onlarca disin çrcnnsr, toynektarm qûmbürtüsöne kans rms.)
cüarnn Saöoa, saqdan. oncaa sago1. Kukla. 2. Fetis. ofiday 1. Nizam, düzen, intizam: ~Plr ondaynan çeaio polbin, ay/ahtamp te çat /uradlf. " V_Kobyakov (Bir düzenle yatamavro. dönüp durarak yanvor.) ofiday çoh nizarnsrz, intizamstz, oüzense. 2. ádet, abskan hk: "Kadus a,g/zimfi oiideym çahsl pûceti, ennener tablra(jmca slgara hongan." M. Kokov (Kadus arkadasuun all$kanllgml iyi biliyordu, bu y üzoen çabuca k çrkn.) 3. Suret, tarz, usut. ofidayla- Dûzen'emek, oözene koymak; "çoomençe ipçi, pon pa/a aftmdagl tözektf ofidaylapça." N. Domojakov (Konu$uyor kadrn, kendisi çocugun all indaki dÖ$egi düzenHyor.) ofidaylal- Düzelmek, yoluna girmek.
ofidaylan
- 323 -
ofidaylan- 1. DüzeImek , nizama girmek. 2 . (hayvan ) Semirmek, stsmantamak. ondayhg s. 1. Düzenli, nlzamh, intizemn. 2. Namuslu, dürüsl. 3. Uygun, makul. cnmcr s.Onuncu. o ûna- (I.) Anlamak, bilmek, tarnmale "Çazldagl çocs perqen çalafi kJzfnf ofinap salabas, Çabus, ml /t/gm tevemo. azah üstüne tur ki/gen." V. Kobyakov (Yazrdaki verdan giden çrptek ata binmie ki~iyi taruyarak Çabus , tüfegine daya rup. ayaga kalkrrus.] o ûna- (11 .) 1. Saçoen bir $ey yapmak . 2 . Sag ene yapmak. ofinag Anlama, antayre . kavrama. c ünan- Anlaeurnak. c ünas AnlaYI~ , kavrayrs . ofi nas tlg s. 1. Anlayrsh. 2. An la~ lli r. onmg Orumda, on vaemda. palam onnlg çocuqum on yesmoa . cû nc Puntarm barmdlgl ver. ham nar ölze, süneleri cöncaar parçalar kamlar ölünce ruhlan 'onno'ya qider. of'itag ay 1. Belá, musibet. 2. Tasa, keder. ofitagayhg s. 1. Beláh, musibell i. 2. k eoeru, hüzünlü . 00 Zehir: "t otaire l(/{s meoti. oom Tarthabm min, ür sagmmin. " V. Maynasev (Dolu üêcr, zehiri IÇekiyorum çok oöeünmeoen.) 00 çaygan uh zehirli ok. codrh Kmk, parçalanrms: "Çanh, ooam çurtt/ti omma / Çöptig, kögffg nomn pirgezlfi." M. Areanov (Çallak, kmk evln yerine I Güzel, neseu hayat verdin .} ccdrt- Kmimak. parçalanmak: "Pir nime agaa kirek ço9l/: kibls lozm çnpçe. hrusta l ood/I perçe, ma§ina çabal ç.s s/garça ." V. Sulbayeva (One hiçbir seytn geregi yok, hali toz Ylg lyor, kristal klrl llyor, araba kötü koku çlkanyor.)
001
oodrs - Ktrrnak, parçalamak.
oogas s. Küçük: "Amfi slfay' oogasoogas çl/nlg/ap, saglslfap, çobafgam sirayma ff pïl(/{stlg po/ tureän:" V. Kobyakov (Onun vüzü ufak ulak kmsnus , dertranip acr çektigi yüzünden belli oluvor.) oogas ahça bozuk para. oogas agas çah11k. oogas- oogas küçük küçük . oogazah s. Küçücük: "Fedor Pavfoviç çotvr adaym fi tügJneff ooöezen, köp kügürl çonsn la too/ashamn kör ha/gan." N. Domojakov (Fedor Pavloviç ala köpegin t övü noen kûçücük , birçok ebemkueaqmm yaYIIdlgl nl görmÜi? ) o oh s. 1. Ulak, kuçuk. ooh mal küçük bas hayvan. ooh say küçük tas. 2. Halil. ooh na ûmrr halil yagmur. 3. Küçük. ooh pala lar küçük çocukrar. o oh- Zehirlenmek . concaf ot valene r allin ma nter. ochta - (I.) 1. Ktrmak, utak parçalara avemak. 2 . noqramak . echte- (11 .) 1 aö öürmek. 2. Yüksek sesle oaqumak. ochtel- 1. Ufalmak , küçük parça'ara aynlmak. 2. Doqranrnak. o ohtat- 1. uoeratmak. 2. Ulalamak, küçük parçalara ayrrtmak . ooh-teek tekr. Ufa k tetek. o o httr- zeturreme k. cohtrrcaü $. Zehirli. echtneef gaz zehirli gaz. 001 Oötan: "Dollar çebsaenne. tnster, kirl/er haiiaallg udur çügürlkenner. " M. Kokov (Oglanlar çtplak ene . ktzlar ve yaemar atn erabayla karsnamaya koeturmusta r.) Ahg oolga adazrnm izT tuza nimes. Atasözü (Aplal oglana bäbaslnm mali yardim etmez. ) 2. Erkek.. 001 tuf'ima erkek kar des . 00191oqlu . palamnnl oolgl erkek torun . 3. Genç : ''OoIlar a/{}It parigan onn ntfi üstünefi sug tamcliap pastaan. " S. çarkov
- 324-
ooI,h
(Gençtertn gen i~ letti§ i ye nn üstün den su dam lam ay a basrarms.)
cctan OQlan, erkek çccuk: ''Aydo, on çastll} oo/ah. n V. Kobyakov (Aydo, on yesmoa o{Itan.) oolah pabazma
ugaa töö y çocuk batesma çok
benzet. oelglcah çocuk. küçük erkek çocuk. 00119 s. Z e hirli: "Artlh iretter ar~ nemmm / 001'0 sug çili, ortecen po/gan.· M. Kilçiçe kov (Fazla kadeh ier tem iz kar urm I Zehirli su gibr yaklyordu.) vuen teerizln çll nllï daa ehsnrea . 00119 nste rt pcnnda hal ça. Atasözü (v uen deri sini her YII deg i~tjr se de, zehirli oisferi kendisinde kahr.)
eendan Kmntc "Stol astûrae hurug bull/ka/a r, stakannar, ha/as oon dahtan. ~ V. Sulbeyeva (Masa üstünde toe ~i~eler. baroauar, ekmek kmnillarr.) oor Bchar. kök tal ayn1l1 een mavi denizin buhan. 1219 oo r mee. ikram. oor tarthts tok omout . oor çQskis Vapur. oora bk. ora cora t- 1. Dennee çukurlasrnak . 2 . G özleri çökme k, çukunasmak. herenten ocrenerenen gözler i çuku rla§ml§. ccrçrh l{j, kirmen . oorha tip. 1. Omurqa. 2. Omur. oorha söögim srstepçe omur kemi{jim suhycr. oonm s. 1. Dik, sarp. conm haya sarp kaya. 2. Geçilmez, sIk. o onm ta yga sik orman. eangll. o orla- (I.) Hu sl zhk etmek. o orl a- (11.) Hrrtarnak, gürlemek , ba{jlrmak: -Ayoonll; hlshmp oorlaan tabwn istJp , Ya/mça hazlrlamblshan. ~ V. Kobyakov (Aydo'nun baqmp yükselen sesini duyup, yakma sinirlenmi§.) oortan· Buharla§mak. oort anat. Avurt . aort a· Avurl lamak, içlne çekmek, yudumlamak. '7zTg çaynJ p or/ada
operetta
oorlap, rsçe. " V. Kobyakov (Steak çayr h öp ürdet erek yudumluyor.) çay ao rt a- çaydan yudum alma k: oortah Uzak, uzakta: "Oonenun ol künge çartp agafl}a~a tó6y.· A. Çerpakov (Uzaktan 0 güne§ten pe rteysp a{janyor gibi.) çoldan oortah yeldan uzak. oortah turuzakla§mak. aaldan eerten kóyden uzak. oortah parI uzak dur!
oortam Avurt dolusu, büylik yudum. 005 (I.) 1. Yumurta sansr. 2. AQIZ sütü. ilk süt. 005 (11.) Avuç. oos çalba glnea geni'ili{jinde.
awç
ocsta- Avuç lama k, avueuna almak. oostl9 s. t , Yumurta sans: clan . 2. Aglz eütönoen, aglz sütü olan. oot- 1. Kirmak . parçalamak: -8utlfkadan araga unp eno. sln{jara tarllblsça, slakamn çirge ocae tastablsça.· V. ~ulbayeva (~i§eden îçki koyup atarak, tümünü içiyor, bardagl yere çalip parçallyor.) 2 . Ogütmek . 3. Do!}ramak . cctnr- 1. Km:hrmak. 2. Parçalatmak. 3. Ögüttürmek. 4. Oogralm ak. ooy zf. 1. xotav, haut. ye{jni: "O/arga ç ötene. naa ç/rde orm{Jlp a/arga ooy po lst. n N. Domojakov (Onlara dayanarak, yen i yerde vertesmek korav olur.) irge parart ooy poleaii, ir gek hezin sidik poleaii. Atasöz ü (Kocaya varmak kolay olu r, 'ekfiv ene' ba§ parmak dikmek zor olur.) 2. xoieyca . halif bir eeknoe. oozup Çapa , kazma opera 1. Opera . 2. Operayla ilgili. opera teetn ope ra tiyatrosu. operativnay s. Oerrent. operat sl ya 1. Operasyon . 2. Ameliyal. operatslya i1-ameliyat elmek. operat sl ya Iteen stol ameliyat masasl. operat sly ala- Ameliyal el mek. operetta Opere\.
opil
· 325 -
c prt Deney, tecrübe. c prtnay S. Deneysel, teeroot. c prt ney stenttstya deneme merkezi. oplttlg Tecrübel i, görgülü. oPlttl9 vraç tecrübeli doktor. opium Afyon. oplot Kale. opolçenets Gönüllü milis eri. cocrçenre Gönüllü milis kuvvetleri. opponent Tezini savunana itiraz eden. opportunist Oportünist. opportun istiçeskay s. Oportünistik. opportun izm Opcrtünizm, oportün istlik. op pozit si oner Muhalif. oppozitsionnay s. Muhalif, rnubaletet. oppozitsiya Muhalefet. optiçeskay s. Optikle ilgili. optiçeskay pribor optik alet. optika fiz. Optik. optimlstlyimser , nikbin. optlmlstlçeskay s. Iyimserlikle ilgili. opt im ist lç eskay s agls iyimser düs ünce . opti mizm tyimserlik, nikbin lik. optovay Toptan. optovay sad lg topten satrs. er- (I.) sago Ekleminden bölmek; parçalara aytrmak. or- (11.) Kazmak . era 1. Alt krsrm. 2. Bedrum . kiler. 3. Patates saklamak için kaztlan çukur. era- 1. Sarmak, delemak. çibek hurm üs c ri piline tartrp n urçencm ipek kernerini üç kez beline sanp kusantrus. 2. Bebegi kundakla mak. oracah bk. oramcrh (I.) orah sagoPatika, keç! yolu. ora han hik. Var, dere. ora hta- Patikadan gitmek. oral- 1. Dolanmak, sanlmak, kapjanmak. altm ora lgan alun kaplanmts . 2. Krvnlmak. çuan çil i crarqan yuan gibi kivntrms. ererem Santqan. sarrr eeik. o raldir- Sardtrmak , dolamak, kiv.rmak, kaptamak.
ortlaiïnas
oram
(I.) Sokak. Agban honrnrnf cramnan Acekan sebrlnln sokakte n.
oram (11 .) 1. Hendek, siper. 2. Çukur. oram (lil.) 1. Làbiren t. 2. Krvnm, büklüm. log ls oram çibek hur ookuz büklümlü ipek kemer.
eramem
(I.) Makara. çip oracaf eramem ip saraeek makara.
oramerh (11.) Bir Hakas yemegi. orarms bk. eramem (11.)
orangutang zool. Orangutan. oranmay Ayaklar üzerinde ztplayarak oynanan blr çocuk oy unu. orator
x onusmecr, hatip.
oray (I.) s. Geç: "Sin, kirT aday, çeen nimene dee tutteesin. malm iris slgardmp, oray agi/dlrbin, ol huru(; termm uzudlp, ïsker tüzfr çörzfilr V. Kobya kov (Sen, ya~1i köpek, yediginle de katrr uyorsun. malt erken çrka rttmp geç getirtmeyerek, 0 kuru kanru uyutup içeri sokuyorsun.) oray daa po lza geç de olsa. oray küskü son güz. oray pol- geç otmak. oray (11.) sago 1. Beslk. oraym hazrûnaf tayume rtttree besik akaqaçtan daytya yaptmhr. oray tOYI yeni besik tcyu . 2. Küçük bebek. oray çastlg pala bir yasmoan küçük beo bek. e revr at- 1. Geciktirmek: "Ey, sin, iren!." $ko/aa çi oray/at sa/aw f!." A. xuzuqesev (Hey, sen, erkek! Okula geç kalaca ksm.) 2. Aksam olmak. creyr atn r- Gecikti rmek . oraza Oruç. oraza tut- oruç tumka . orba Samanm lef ini çald lg l tokmagr. o r baû koyb. Tit resim sallant r. or bafina- Korkarak, ûrkerek titremek . orbafinas- Birlikte ürkmek, titremek: "Am/( oftap çörgen sas çl/(JI/ar,
orbafinos
- 326 ·
kinetln orbafinaza tüZlp ..." N. Domojakov (Sakinee otlayan Yllkllar. aniden ûrkûp...) orbaiinos Ürkek , kork ak . orbey- Sasrrrnak, sers emiemek , eaemak. orbuk bot. Yenilebilir bitki kökü.
crçrh
Ig, kirme n. küren at orçrh çili oynal tu r yaqrz at kirmen gibi oönüyor .
orda sago L In, yatak. çtlan ordazt yuan ini. 2. Merkez. haashf orden Kaçin'lerin merkezt. 3. Saray. hanmf pign'ffi ulug crdaar harun beyin büyük sarayr. orden Nisan. pobede ordent zaler nlsam. order Emir, ordino, düzen. crcrr- Kazdrrm ak.
ordinarets ask. Emir eri. o rdinata Ordina t. orfografiya lmlá. organ (I.) Organ . lsce û organ isitme orqam. k örceû organ görme organl. ÇIS pnceü organ koku alma orqam. çooh organnan konusrna organlan .
(11.) Org an, kurulus. teeknat. partiynay organ parti orçam.
organ
crqentçeskay S. Organik. organiçeskay himiya organ ik kimya. organizovat pol. 1. Düzenlem ek, tertip etmek. 2. Organize etmek. 3. Kurmak, tesis etmek . orgbyuro O rganize komitesi. orgah (I.) Ora k. esn orgahnan organmls ekini orakla biçtik. orgah aYI Agustos. orgah (11.) Patika , çrglL orgahçl Ore kçr. organ Yatak. Aglrçathan kizee altm daa crqan tuza polbas. Atasözü (Hasta k i~iye altm yataqm da tayoas r olmaz.)
onnnan
organah Küçük çoban yataqr. orgl zool. Bir veemoa rnaral. orgm bk. c rgan orgl5 bk. orgah (I.) orha 1. Om ur movm crhazr boy un omuru. kögis crhazr gögüs omuru. pil crbazr bef omu ru. orha söögi 0mur kemig i. 2. Omurga. orha söögT çoh omursuz. orhah hik. Burunsall k, bu runluk. orhala- Eklem inden bölm ek, parçalara aytrrnak. orhahg S. Omu rgall. crhahqlar c rnuraanla r. ortren Külü r, kaba söz.
orharina- Külr el mek: "Q/am,n arazmda Pacah iney, orhannabinan, iblne kire scoisnen." M. Kokov (Onla rm i· ç inde Paean nine, külrederek, evine doqru kosmus.) orhafinos S . Küfürbaz. cnh 1. Topla nma yen. paza r. 2. Sürü yalagl. mal ongl mallarm toptan ma yeri. hustln orii kus pazan. hozan ongl bir çoeuk oyunu. onbta-
(hayvan)
Toplanmak.
aftnar
onhtap 5algan çir yabanî hayvantann tcplandrqr ver. cnn 1. Yer: "Haa s piçJk oïr ormga tübe n hatap teepçe." V. Kobyako v ( Ka Y I~ karnç: bir vere binlerce dala degiVOL) 2. Yer , lz: "HIShl sootuüï tafïmalaan onrmsn Siraymda etmcs pTldTstJg." V. Koby akov ( KI ~ soqogunu n blrakl rgl izler yüzün de eçrkça gö rülüyor.) Uluglarga cnn prr, kiçiglerge polls plr. Atasözü (Büyük lere Ver ver , küçüklere yardrrn et.) tOgl5 orm i ~ verf. bagaj crm bagaj yeri. ot orm oca k. omina verine. orlngl padej gr. bulunm a háli. onncr varormcr, muav in. onndagl Yerel. ormdagl promrstermcst' yerel sanayi. crmdth 1. Sandalye . 2, vatak .
- 327 -
onnnandir armgl padej gr. Bulunma háü.
ort,
omah bk. crqen
cnnnan- vertesmek. bir yere enemak.
ornament Bezek, tezy in.
onnnandnYenestirrnek, ahenrmak.
cmementnq s. Süslü, bezen.
yerine
ons Rus; "Ertemey ol POZI ons kïzJ çi." V. Kobyako v (Erteme y'in kendisi Rus k i~i ya.) ons lmci çitken Rus doktor utaemrs ons tili Rusça. crista- Rusça korrusmak . onstap zf. Rusça. er onstap çener çoohtança 0 n usçayr güzel
konusuyor. orientir Kerteriz noktas t. orlentirovat'sya pol. Y önön ü tayin etmek. o rientirovka Yönlendirme, yönûnü taytn etme . s. Tahminî. o rientlrovoçnay orientirovoçnay pla n tahminî plän.
esu. origina1 O rijinal , arginall rnak ale rtin asn
stat'yamf
original'nay s. Orijinal, aS11. orientirovka Yöne ltim, cihetine koyma. orkestr Orkestra. orla- 1. Bögürmek. 2. BagJrmak: "Oril haraa pol parza / Orlap çörçe ol tomaee. " M. Kokov (Geee ya nst olunea I Bagmp kosuyc r 0 mezara.) arlah Hayatta yerini almak.
ortabtenHayatta yeri bulmak. orlahtarup aldln ma? hayatla kendi yerini buldun mu? orlas- 1. Bög rü~mek. 2 . Bag m~mak: "Olgan -uzahtlfi hlshmshanJ, onsstem aalnJli ammn saybap tumar."v, Kobyakov (Çoiuk çocuqun çagni?masl, bagrl~masl köyün huzu runu bozuyor. ) orlat- l.BögÜrlmek. 2 . Baglrl mak. ormah Aglama, srzlama, ag laYI~ . ortnes eu. Dokuma tezpat unoa lp berkitme ven. orna- Deqisrn ek . degii? tokus etmek. ornag Degii?me.
ornas 1. Deg ii?me, mübadele . 2. Sarraf. ernasuf arm hurug sar reun yeri kuru . ornas- Deg i~ tirmek . ornasnr- Deg i ~ti rme k . ornazig Deqlsme, takes . ormh- Bir yere ahsmak, yerres me k. orruhtrr- Bir vere ahstnm ak. ornma Yerlne: "AydonJ kur tetnsnen köks ebTzer omma, agaa hm/stiIJ izen pirgen." V. Kobyakov (Ayao ya gür sesre küfretmek yerine, ona sreak seläm vermts.j piree knigamn om"mà'Päsh a kni ga ahp alarga bir krtabm venne baska kitap almak. oron (I.) hik. s. Ayn , baska. oron (11.) An a yatak , seyir kondcru. sar ~i ndirçet ken ç onga oronm pUerge kirek sal indiren kimsen in seyir koridorunu bilmesi perek. Klm sugnll; erom Yenisey'in yatag!. orsah sag oO'I~siz. orta s. 1 Doq ru: "Ons surgan suriina / Ohsamg min n~r:dlltja,!!." M-,Kokov (Dogru sorouçu soruya I Operek ben cevap verdim. ) o rta pazárl dog ru yazma k 2. raratsiz. 3. Dogru. doç ruca. oe-art !!""d oSdogru. erta nimes yanhs, dogrUa egil. 4. Ta m. hap orta te ûdr tam on ikiden degd i. arta ada- dogru söylemek, doq ru teläffuz etme k.
crtaabçm bk. crtchçm ortah Orta k, qe nel. ortahha ütes- estt olarak bÖlmeK.
era 1. O rta: "Ot çaZln lll oruzmae kizek çamcen hare /lp odu:" V. Kobya kOV (èïyaZïnln ortasmoa küçük yurt karany or.) çtr ortazr yeryUZün"lfn ortast. 2. Van. ortr haraa geee yansr. era çol yolun yanSI, van yol. 3. Ara, mesaf e. ikf aal ortlZJ iki köy a-
- 328 -
ortua
rast. c rnz md a ortasmda. ortlzmd agl ortasmcakr. 4 . ..P~~ mayan. Ya~ 1 orta halli göstermek: '1/iskecek ortnep oerçen aee irepçrlercJeii i1eede ulug oshas pchtnshen." I. Kotyusev (Iliskecek orta yash eneoen daha büyük gibi oavranrms.) "8agday, ortnep pargan, hara krrbe sagall/(j iren, çoç/bin§fi tura hangan." N. Domcjakov (Sagday, orta yash. kara b lYlk!l erkek , irkilw k kalkrrus.)
c rnte-
o rt lmah s. 1. Orta: "fliskecek ommen ügredlgi tQ9~ salganda..." I. Kotyusev (lliskecek orta ögrenim i bil irdi(jinde...) Weg ço h ortrmah üg red i g ücrets i~ orta öörernm. 2. Orta . crnmeh pay biraz zeng in.
9.r!!IDabti zf. Ortaya kadar . crnmaht! urbardag l ortasma kade r dotdur mak. o rtm s. Ortanca, orta . crnn oolgl ortan ca aglu . ortm sa laa orta parmak. o rtohçm 1. Kahraman yayr. ernn ortohçm altm yay . 2. Sihirli ok . orud ie 1. Alet, vasrta. POZI çö rcef c ruer e kendi kendine hareket eden vasrta . 2. Top. orudienifi ad. top
atest. o rujre Silàh. os bat . Titrek kavak. o s- (I.) Agaçtan a äaca atlarnak, z rplamak . os - (11 .) Kurtulmak: "Mirgen tepsem , aba daa ospas." N. Tinikov (lyi tepe rse m, aYI da kurtu lmaz .) i k1 ö li m polbas, p1rdefi c epee sm . Ate s özü Oki ölüm oimaz . birinden kurtu lamazsm.) (atmosfer) Harekeuen. osadkalar atmosf ernay osec xarer yag l~la r . oset in Osetin, osetyeh. csetin tili Oselçe. oselrina Mersin ballg l eti. oshas e. 1. Gibi: ':Ah çazlmfJ slhhan odl çJbek se n oshas po/adlr. "V .
Kobyakov (Ak yaztnm bil en otu j pek sermis gibi oluyor.) sin oshas senin gib i. pala eetras çocu k gibi. ibde ço h cenas evde yok gibi. 2. Sanki, yani , aoeta . oshay zoo/. Mersi n bal lgl. cstnr- Kurtar mak: "PJs ot pa/am ö!Jmnen ostnr ha/gab/s." N. Domojakov (Biz 0 çccuöu ölümden kurtardrk .j maftarm p üürn efi e et ure n meuannr kurttan kurta rdr. o shrs hik. bk.. os has. ossp bk ozup osin a Tilrek kavak . os ko lok Kmk, parça, kmntr. sn aryatnf o smoloqr me rminin parçasr. o s ko lo kllg s. Parçalr. o s ko lokl.g ba mba parça tesi rli bomb a. os pa Çiçek hastalrgl. es t er Araba oku : "Ostalfarm arga paanafi pa/ga stmp, çcç er ködlr sa/gan." N. Domojakov (Arabanrn oklanm iple baglaYlp, yukan kalonrrus.) 0 51r09 esk. Zindan , hapis. os yol r zool. Mersin ballgl. öt (I.) Ale~ : ':Amrl slraYI ot çenömae, tos çili, eçsns tamp pargan «ötïn turacnr." V. Kobyakov (Onun yüzü atee 1~lgrnda , kabuk gib i, bembeyaz oJmus görünüyor.) Sug nan, o t nafi oy naba . Atasö zü (Suyla, etesre oynama.) c t setates ya kmak. ol oymagl ocak . harah oot pözbebegi . ol hazm a ocrr- atestn bastria olu rmak. ol çutrra- ates panIdamak . ol (11.) .Ot: Taû at se , ku n s lga d lr, köök la psa za, kök o l özec rr. Atas özö (Ta n atarsa gün dogar, guguk ötse, göy ot büyü r.) kök ol ye~i1 ot. p urta h ottar yabanî otlar . taste en o t kuruturmcs ot. ot sap- ot btçmek . ct s a pca f kTzi ol biçen kimse . sahcafi ol ISlrgan otu. hazalclh ol diken. oohcafi ol benç. poca ol kuzukulagl. ag bah ol deve elmaSI. ol aYI lemmuz . ol otta-otlanmak.
- 329 -
olah
ot tUZI ot biçme zamam. Im ct uäç,
sttan ot . otah Alaçrk. krs. odag otam 1. Otlak. metm ctemqa sigararga mali otlaga çrkarmak . 2. Ottan rna. ctemga srh-otlanmay a çrkma k. otammg s. Otla kh. otamnl g tag otlakh dag. otandr bk . otam otboy Pe s etm e. otboy sap- pes et me k, otçestvo Baba adr. at paza otçestvo adt ve baba een. ctçtsrenre Ödenek, tahsis at, kesin ti. otçislyat' pol- Çrkarma k, ayrrmak. otçizna Anayurt. otçyot Rapor, hesap. otçyotnay s. Raporla, besacta ilgili. otçyotnay doklad çansme repc ru. oteçestvennay s. Millî, vatant. oteçestvo Yurt, vatan. oteçestvoga huns vatan sevçrst othar- Yemlemek , ot yedlrmek, otratmak: "Am ol kicee $amdar agamn saray' altmda otnsrqen. am daa anda tur, neke." F. Burnakov (Onu o aksam Samd ar aäamn kürnest altmda otlatrms, hätá oradadtr, belki.) othart - Otlatrnak, ol yedirtme k. ctrh Çakm ak. o trh l as çakmak tesi: "Otlh tazman tnnt tutnnaer çeç treze tüskenner." N. Domojakov (Çakmak teemdan kurruzt krvrlcrrn lar srç rarms.) emoe Kepek. ons Olu z. ons çülar rmmf alnmda bundan otuz YII önce . env- Kmsmak . buros mak . ctnçre Fark, farkil lik. tIn ki rek tig ctuçte çok öne mu l ark.
otliçnay s. Mükemmel, harika . otliçnay kaç est vo lLg brigada üetün nilelikli birlik. c tuçnc st. Mük emmet, çok iyi. ot liçno ügren- mükemmel öqrenme«. otmelka Nol, numara. ekzamenda çehsr otmetka al- smavda n iyi nol
oy almak.
otpusk Izin. dekratnoy otpusk dogum izni. otpusktagl s. Izinli. otpusktagl tus izin zamam. otrest' Dal, brens. otryad (I.) 1. Müfreze, kol: "HIZII gvardeets otrvecu oeruxsren sconae, a(;mp çat hal(;an, ol tin çetetis v, çahsl kTzT. " A. Kuzuqasev (KlzJl müfreze grub u gitl ikten sonra , hastatanrrus 0 iyi kalpli, güzel insan.) 2 . Takrm , ekip . otryad (H .) zoo l. Ane, grup. otta- Otlanmak, otlamak, ot yerne k: "$ang faym in ne pastap, pözTk kürgen üstünde ottap çörgen «ör sal(;an." N. sereeemr Domojakov (San tayr ilk önce. yûksek kurgan üstünde otlayan sart aygl r görmü§ .) Pozrah adrm pi r lagm tooza ottap panbrsn. Bilmece, yang In (Boz etrm bir dagl bütünûyle otraor.)
ctte t- Otlatmak . OUlg (I.) s. Otlu: "Aydo, mmzah Oftlg çiricek tettep teeo ..." V. Kobyakov (Aydo, yumusas ollu ver seçip ..) ottlg (11 .) s. Ate:;;li. ottisk Prova , basrm , baskt. otvaga Cesaretlilik , yüreklil ik otvaga üçün s ~n a r c e saretünqt için ödouenolrrrusier.
otvetsvennay s Sorumlu, mesul. otvetsvennay tOglSÇI sorumru ça-
usan.
--
-
OtZIV MW:alaa, erestut yaztsr. -J :' ? f(.1j( ovatsiya $ iddetli euostar. S ovtsevod Koyun yetistiricisi. oy (I.) Kula: "Sagday, oy adm ÜS azahtafi tuzap sargan." N. Domojakov (Sä'9day, kula atrm üç ayaqmd an bukag llam lT ) Dy alti oylatpaam fïb"if,- -ool ç ür egin haynatpaam tibe. Atas özü (Kula an kosturmavayrm deme, ogul yûregini kaynat mayayrm deme.)
- 330 -
oy
oyla
nerek vat rrus er ki!]i.) oy (11.) ünl. Oy!, oh!: "Dy, kaydi ós pargan. kis pol pargan." N. Tyukpiyekov (Oy, nast! bûyûmûs xtz olmus.) oy (11I.) 1. Çuk ur: "Kinetïn izer oym8n 8zm l pargamn na sizrngen." N. Domojakov (Aniden eyer çukunmdan ayn ldlg lnl sezmts.) 2. Girinti. 3. Derin 4. Vad i: "Ça/bah oy çazlZlnda hoy, inek, ÇlJgI mal/ar çörçeler." M. Kokov (Gents ova vaasmoa koyun, inek ynkr matlau yastyor.) fzer nlf cyr eyerm derinligi, çukurfuqu .
a y-
1. Oymak , delme k: "Ale/bay, alnm da tunp eno. potoloktln çirJn oyçathan." S. Çarkov (Ac.bay, önünde durarak tavanm yerini oymU11·) pus o y- buz delmek. 2 . mee. Delmek , desmek. çü regin oYl bls tl yüregini deld i.
o yana h s. Mü{öl ik, setkatü. yurnusak.
oyba (I.) Kül. aday tügin örtep, pahga oyb azm ealçalar köpek tüyünü yakip yaraya kûjûnû koyarlar . oyb a (11.) bk. oym a (11.) oyballg
s. Küllu,
cybm Dünyada neler otouqunu gösteren sihirli bas örtüsü. c vbuuu k örzefi , çi r aftm oa ni me p olç athamn kö rer zff sihirli basörtûs üne bakarsan, ver artmoa neler oldugunu 9Örörs ün. oyda 1. Sut ûst ü: "KinetJn buneen oyda aylana tûsken." N. Domojakov (Aniden ku§cag!z ent üstü oönmce.) 2. Arkaya: "Mini çoo neunnu, - pazm pözik köcfrrip. oyda tastamp, çoohtapça 001." G. Topanov (Beni çok qülouro ü, basmr yukan kaldmp, arkaya allp konu§uyo r genç.) oydat öbin tüs- sir üslü dü§mek oyda a:zah Köstebek . kr§. oydatamas oydarha- Kendin i begenmek, böbürlenmek : "Köcffrkrp, oydarhap çatçatha n iron. " N. Nerbi§ev (Kibirlenip. övü-
cyoas- Geriye egilmek, geriye dusmek. er oydas pardr 0 arkasma dÜ!]IÜ. oyda tama s Kos tebe k. krs . oyda azah o ydlr- 1. Oydur mak. 2. Deldirmek . 3. Çukurlasnrmak. oydor Atll araba dingili. alm oydor ön dingil. kizfn o yd or arka dingil. hafiaaruf oydon atll araba dingili. 0Ylg (1.) Meyilli. 0YIg (H.) Desen mout. OYlglIg s. Desenli, motifli ulug oYlmmg torgl iri dessou ipek kumas. oyii çoh oesensra. motifsiz. oyrh Oyuk . çukur, açumrs ver: "Sol oYJh çir, sol kömiskezinde haragman hanmg ças s/gl /ça." N. Domojakov (Sol kasmoa açurms ver, sol gözünden kanf yas aktyor.] c vrht a- 1. Çukur kazmak, oymak. 2. (elbisede) Açrkhk yapmak. oyd- Oyulmak, çuxunasmak "Çiri Dy/lip tüs parar. " S. Çarkov (Yeri oyuJup
oüsecek.) oytm
Çukur, vadi, dere. oYlmga tüsçtrku ra düemek.
oym 1. Oyun: "Skotede pir dee skandal, pir dee hl mg oym, ph dee ki/kim arah tud/s, Vaska eree soeenae. utpecetï." A. Kuzuq asev (Okulda hiçbir skandal, hiçbir güzel oyun, hiçbir kaptema vaska kanernaeau geçmiyor.) futbol oytm futbol oyunu. cym pastaeen kizi oyun bast. 2. Saka. oym pazt sake . oymm 1. Oyuncu: "Sin andagoh oymclZln." V. Sulbeyeva (Sen de öyle oyuncus un.) 2. Sakact. cymdr Oyuntu, çuku rluk. nrn oymdizi elbisenin kol deligi. açlkl lgl. oyrs - Birlikte oymak. çukurla sttrma k. aYls û yma. kakma. OYIStlg Oymall : ':Agas oYlst/g hanaa hatlg segTrestep odlrgan. .. N. Domoja kov (Agaç oymall araba sertçe ziplamaya ba§laml§.) oyla- Ko§mak, hlzla yürümek, gitmek:
oylana
- 33 1 -
"çomren. em «öïo. ag8a udur oy/ap, ürçetken ootnr." V. Kobyakov (Çohtrah onu q örüp, ona kar§1 koeup havra rms.) oy lap kilgen maelnater tuzla giden araba lar. oylana koeecu . oylana at yens an. ovtas- Kosusmak: "PJrsJ pirsinïfi soonail ibdeil naa ki/g/een o/gannar ovtssçeter. " A. Kuzuças ev (Birbir i aroma evoen yeni ge len çocuklar kosusuyortar.) sugzar oylasça su ya dog ru kos uyor. oylat- Kosterm ak . oyloba Araba oku. oyma (I.) Ren kf Ieremef des en. oyma - - 'o n lslemef elbise. "I o i '" ""'oyma (11.) Ocak. çoon töge cymada '--"büyük kütük oCäkta. oymaqes KoÇITk çukurluk : "Ami! pazi po/gan çirde pustal pargan hwI oymagas ." A. KuzüQa§ev (On un bas trun oldugu ye rde buztanrms kl zrl çukuriuk. ) oymah 1. Çukur, girinti: "Çomspn Ma çoohtaddi teen çili, aymahtl I. Kotvusev kÖzrdlbJsken." (Çornap'a dcqru söyledin der gibi, çukuru q öetermis.) harahttf oymagl göz çuku ru. kül oymagl ocak ye n. 2 . Dere. 3. Çuku rtuk . cymanostul çuku r mukur. oymeh-cetnmq çuku rlu mukurlu oymahg s. Renkli tstenmrs desenli. oymallg ah plat rslemeu ak kumas o.yma.r.- Çökmek, çukurtasmak. çuku r olu sm ak. oymar Çökük , çukurtasrms . oymart- Çukertasttrrnak. oyna- 1. Oynamak: "Ka/ka, Panok, Soroka paza oesns daa puter oshas o/Çannamafi haydi hmganni aynap a/arzlfï ." A. Kuzuqasev (Ko lka, Panok , Soroka ve baskalen oa , bunlar gibl çocuk larla sevoiçln oyunu oynarsm.) 2. Saka yapmak : "Çahslca am, aynapçam min." V . Sulbeyeva (Gûzelim . saka yapty orum ben .) -
Ol UP
oynacah Oyuncak: "K6ksJ ibJre ani altm- -Rlimüs 6nnTg oynacahfamafi abahay ide çazap sa/Çannar." N. Tin ikov (Gögsünün çevresini renk1i oyun caklarla süs ley ip çü zeuesurmi§ler.) oyfiacan nime 0yunc ak . ~_n_ah O yunca k. oynal- Oyn anmak. oynas- 1. Oynasmak, eörenmek. 2. Sakalasrnak oynas 1. Oynama. oynayrs. 2. Oynas, .yosm a, ahlèks .z. oynas hat ahlákSIZ kadm . oynasta- sag 1. Kendini eöfenceve , sefahale vermek. 2. Oynasmak, flört etm ek. oynat- 1. Oynatmak, cynamaatna müsa ade etmek. 2. E~ l endlrmek . munka oynat- müz ik çalmak. oyrat Mançu r.·- ~ oy-tarba Küçük, ufak tetek. oy tarba pahhtar çe;;itli balrklar. ozah Vajina, d öl yolu. oza û 1. terreen otun dan kumas. 2. Keten. ozari kögenek keten elbis e. oza ü ot bot. Te r otu. ozaf ot çul- ter otu yolmak. ozartu Kar§1yaka, nehrin karst yekasr. ozari Ka rçr, karst va ka: Tu! azarindagl kid/er agas arazma penb sstumner." A. Kuzuqas ev (Derenin karersmoa ki kiener aq açra nn a ra sma gilmi §ler.) ozmafi e. -oan beri. ol oztnaû 0 zamanda n be n. OZ IP bk. ozup oztnh Osuruk. oztnhçr Os urukçu, osurgan. ozon kim. Ozon. ozop bk . ozup ozup Küçük demir kürek. ozubm tayanküreqine yaslanma k.
..
-0öbeke sago 1. Soyadr. öbeke f kern ? sovadm ne? 2. Cet, ata .
öçes 1. Inat. 2. Inatçr 3. öç, intikam: "ÖskebJs pïs ptr çirde / Ööre ootio pos posha / Ono, romdss kJrgence I Öçes sagls tutpasha."M . Kokov (Bûyûdûk biz bir yerde / Dost olup birbirimize I Ölüp meza ra girene kada r I Kinci oösünce beslememeye.) öçes- 1. (birbirine) Kin beslemek. 2. (birbirinden) Öç almak . 3. Inatçmk etmek. ö çeske hik. Aç karnma. öç eske iy is - aç karmna uäç lçmek. öçes kek s. lnatçr, ayak direven . öçestig s. Öçlü, intikamII , o üsmanh.
ayna kizee öçestig peloef seytan insana dûsmandtr.
öçet - 1. Kin bes letmek. 2. lnatçmk ettirmek.
öçeze eçi 1. Kindar. 2. Inatçr. öçezig 1. Kin besterne. 2. Inat ctrrc. öde 1. Yukan, üsl. 2. Retah , gönenç. öd ete- 1. Yukan çrkmak. 2. vüksermek : "Mma hay" Melep I Ibge tokure çayJldJ." M. Balnov (lste destam, yükse lip I Ev dolusu yaYIIIYor.) çann ödelepçe alev yckeeuyor. 3. Büyümek.
öderen - 1. Yukan çikmak. 2. Y ökselmek. 3. Büyümek, qeüsmek: 'tçotnoz, pastagJ çl!da çahsJ Melen polbaan . " M. Kokov (Kolhoz, ilk YIIda iyi çeusmemrs.) o de let- 1. Yuka n çtka rmak. 2. Yükseltmek: "Oter zaboylann naa odelet parigan polgannar." S. Ça rkov (Onla nn maden galer ilerini yeni yükseltmislerdi.] 3 . Büyütmek, qelistirmek: "Oterm hayd! daa polza, sagam ödeietpin, çemre ce serçe
kirek." V. Kobyakov (Ontan ne olvrsa olsun büyütmeden bastemak gerek .) ödik Çizme : "PJrsJnlfj tuup OOgl uzun fûreyllg po/gan . "I. xotyueev (Birinin oer! çizmesi uzun konçlu imi~.) Suga kirgeJekke ödïk suurba, laga s rhhalahha, tayah laynama. Atasözü (Suya girmeden çizme çrkarma , daga çrkmaoan asava dayanma .) 2. Ay akkabr öorr- Öldü rmek : "Postanmfi hmmaan klzllerJn iledrp 6dJrgennet1n pozlmfi haragman anda k6rgen." V. Kcöyakov (Kendi sevmedikleri insanlan aCI çekl irip öldû rmelenn i kendi gözüyle oraoa q örmüs.} Afim öd i rip aJbaanda, terlzfn soybacai'i. Atasözü (Av öldür ülmede n, eens! yüz ülmez) ödfris Öldürme , öroürüs: "PüürlernJn ülükünl plr Ie - Jzig handa." N. Nerbrs ev Öcrrrtste loshanca çinip alannda." N. Nerbisev (Kurt lann bayrarru lek bayrarru s teak kanoa. öldürmede doyuncaya kadar galip gelme kte.) ödirfsBirbirini öldü rmek: "çalgls sereesmr, alp mal, ödrrlsçe püürlemen." N. Nerbtsev (Biricik San ayg lr, yigil mal, öldüresiye kaprstyor kurtla rla .] ödirt- Öldürül mek : "Ol kJzJ örJrrtken çirzer çürekslp kör turçs." A. Kuzuçasev (0 . insarun öldürüldügü yere dog ru heyecenla narak baktyor .) ö dis 1. Ödü nç: -ua nanclma çol pastaan üçün / Ödfs fölebezem, obal po/ar." M. Kilçiçekov (iki arkadas rma yol göste rdik leri için / Odüncü ödemezsem , felaket olur .) 2. Bor ç. ödrs ke a l- a) ödünç almak. b) borç almak. ö diske pir- a) ödün ç vermek . b) borçvermek. ödTstes- Ödûnçle smek.
- 334 -
ödfstrg
ödistig s. Borçlu: "Sin pf/çezifi, min sinifi a/mflda ÖdJstigbrn." S. Çarkov (Sen biliyorsun ben sana karst torç'uyum.) ödös anat. Gutlak. ögbe anat.
Di~
Domojakov (0 scquk alrrus. anun ekclqerlert riasta otecak.j ökpe aèjlnglarr akclqer hastahklan. ökpe- c ürek tekr. Ciger. ökpe -pah pa tekr. Tenelfüs yollan.
etleri.
ögbek ot bot. Deve elmasr. ög eydim Hanrmm büyük krz kardesmin koeas t. örekenfm nff çistezin ögeydim uceü mrn kanmln enistesine "ögeydim" derim. ö gis zool. sag. 1. Erkek ayr. ahnda ö gisti so gannan atçafinar eekoen erkek aYIYI okra vururtarrrus . 2. kaç. Öküz. ta zm - öqrs tekr. öküzûer). öjek klz. Kazrk, küçük kazrk. öker sag. S. Güze l: 'TIgi ne pazm üstün-
de, körcJek, haydag oker nuncen." N. Domojakov (Su bastr un üetünoe, bak, ne güze l k u ~cag l z . ) ökerek 1. Güzel. haydag ökerek porço! ne güzel çiçek! 2. Sevimli, sempatik srrayr öke rek yüzü serreank. se-
vimli. ökersïn- Güzel bakmak.
öksrs
görmek,
hayranllkla
ökersinis Hayranhk . "0/ okersinrs Hlzap/ya Sotonovnem, /skerki ah testuttsreer paza hara/Is turgan tayga/ar ïsttnzer körfsnefi tal1çan." N. Nerbisev (0 hayranhk Hrzaprya Sotonovna'yr, doq udak! ak zitv elere ve kararen ormaruann içine bakmaya çekiyor.) ökis Öksüz: "{ne süd/n sorbaan psteter / ÖkiS pas panp, kür ÖS po/bas / Postui ûîïn pf/been ulustar / Çon kib/rin çtr dee pil po/bas." M. Kilçiçekov (Anne sütü emmeyen çoeuklar I Öksüz büyüyüp, güçlü vettsmez I Kendi dilini bilmeyen uluslar / Haik törestnt htç büemez.) öki s paJa öksüz çocuk. ökre ip çf duf kadrn. ökis iney dul kadln. ökpe (I.) anat. Akeiger: "0/ sooh alm pargan, amn ökpe/etf agmblzar. "N.
ökpe (11.) Olke , hiddet, klzgmllk. ökpe ta bts öfkeli ses ökperen- 1. Ötkelenmek, güeenmek, krzmak, danlmak. sinutenme k, cin leri basma çrkmak : sin idi teenime ökpelenme sen öyle söylememe ötk ele nme. 2. At t urçmras ma k. i ni ste ad rtns öpkelenibisken mtsIe atrrruz hrrçnuastr. "Hara at, tizetï, ökpe/enip, tag/( parçathan." I. Kostya kov (Kara at tse turçmrasrp yana g i tmi~ .) ökperencr k e. 1. Öfkeli, sinirli, krzqm . 2. Hann , azgm (at.) ö kpele ndf r- 1 Ölkelendi rmek, lozorrmak. 2. Atl turçmlastnmak. ökpelenis Orkelenme , sinirlenme, krzma: "A ren-çule açlg ökpeleniste s.nueae kis/ep çöre, ça/glzaan harbas osrçen on püÜrnen." N. Nerbts ev (Yigit al aCI ölkele nmeyle çmlayarak kisneyip, tek basma kaprsrrus on kurtla.) öx pelenrs- (birbirine) Ötkelenrnek, sinirlenmek , krzmak : "Ökpeleniskenne rinen urautnsnenner §ko/ada pos ti/inen
çoomenetçe çereauomçemenm." A. k uzuçasev (Öl kelenmelerinden unutmuslar oxuroa ana diliyte konusrnenm yasak otouqunu.) ökpeHg (I.) Akcigeri oren, akolqerli. ökpelig (11.) 1. Olkeli, sinirli, kuçm. türq ün ökpelig çok sinirfi. 2. Azçm, hann (at.) ökpefi sago AI. öksrren - Óksûz kalma k. Öksiret· Oksüz blrakmak. öksis hik. Öksüz: ''Hallg soohha sldabaannan Haroo/ öksrs haltlfapça ." A. Topanov (Sert sogu-
öktem
- 335 -
ga da vanamedrqmoan / Harooi öksüz titriyor.] öktem s. Hrrçm. hann at: "Öktem attlg çalafi / Sibl aa/zar kilir." F. Burnakov (Hrrçm atlr eyers iz / SIbi köyüne geliyor. ) öktemne- (al ) Hrrçmtasrnak. öktemnen- (al) Hrrçmlasmak. ök tem n es - (al) Hrrçmlasmak öktemnet- (atr) Hrrç mla stnma k: "Adml fJ ahsm tut ki/lp, adm öktemnede çagdap alip, e en dee ptnxn. tenneen ünnefJ onstap tapsaan. " N. Domoja kov {Atrrun basmr tu tup, atuu hrrçmlast trarak yakmtastmp, sinirf sesle Rusça konusmu s.) ökün bk. öküney öküney Su nJ testenmts kuzu, öl
s. 1.
Nemli, rutubetli: "Ö/ tizek ÇIZI teruts tüsken. " I. Kot yu sev (Neml i tezek kokusu yayil m! ~.) 2. Islak: "Fedor Pavlo viçtrn kögenee öl poutnsnen.: N. Domojakov (Fedor Pavloviç'in göm leg i rstanrr us.) öl por-rsranmaè. nem lenmek.
öt- Ölme k: "Çomep 61 parinp tJrJlgendeg pola tüsken." I. Kotyusev (Çornap 61üp dirilmis gibi oimus.) Ölgen 1nek sünig polean, 61gen klzf çaher pereen. Atas özü (Ölen inek s ünü olur , öle n ki~i iyi olur.) ö lbes s. Ölmez, öfümscz. amf adl haean daa ölbes onun aor hiçbir zaman örmez. ölees zool. Blr bàhk türü.
ötcïr- Ö ldürmek. ören sagozool. Balrk yavrusu. Ölen çill örrnme, örtek çili uçuhpa. A· tas öz ü (Balik yavrusu gibi sevmme, örde k gibi uçma.) öleii bot. 1. Yumusak bir ot. 2. Ter otu . ölefiei Otçu. PallhçlblO tip mahtanma, ölefieibin tip öörlenme, Ata sözü (BalikçlYl m diye övünme , otçuyum diye sevinme.)
öii
öHg 1. Olü, önnös, ören : 'Tems nimes çiit 00 / ö/Jg çJli pildTrgen." N. Domojakov (Tarum adrklan ge nç ölü gibi çörü nüyormus.j ÖlIgdeFi tirig törTpçe, tlrfqdef öl ig töripçe. Bilme ce . yumurta ve civciv (Ölü de n diri ooqer, diriden ólü dogar.) ölIm Ölüm . ölImneii al hal- öiümoen almak, ólümden kurtarmak. önrnr çoh ölû msûz : 'To oza nimede çurtapça 01/ Amfi ölJml pJr dee çoh po ïçer I. Kctyu sev (Her sey de yasiyor 0 / 0 hiçbir zaman ötmeye-
cek.) ö limnig s. Ölü meül , ö'oö rücü. ölimnig pallh ölümeül yara. ölTmli"g ç ir ö lüm lehlikesi otàn yer. öne- Ug ra ~m a k , mesour clrnak.
öue- 1. lslatm ak: "Netïmir ölJepçetken hol/anna haya-tastardafi indJre sug
unçsmen.: i. k otyusev
( Yaqmu run
Islattlgl ellerine kayalarda n inen sular o ökutûyor.) kfp-azah öne- üsl bast .statm ak. 2. Sulamak. çir öueyer suramak. önes- 1. (birllkte) Islatmak. 2. (birlikte) Sulamak. öllet- 1. lslatrnak . 2. Sulatmak.
öllTg s . 1. lsjak. 2 . Nemli. ö ltek Özgeei, digerkam . öltekte- Özgee i olmak, d igerkam olmak.
öme Imeee usürü . birlikte , el birligiyle: "Kimeden tûs kilJp, anafi am ömenetï çer üstüne sigara temo salgannar." I. Kotyusev (Kaytktan inip, so nra onu birlikte kryrya çekip çrsarrmsrar.) ëm eneû kürezerge birlikle müeade le etmek.
ömere- Elbirlig iyle yenmek, üstesi nden gelm ek. ömelet- Yendirmek, üstesinden getirtmek. ön (I.) Renk: "Kün haragl tüben-pasha A. öfinernefi çaltlfas tur. " K u zuga~ ev (Gün 1~l gl binlerce renkie pan ldIY0r.) . ön-pazl rengä-
• - 336 -
ön
renk , cestt çesn: "Stol üstünde öfipazJ as -tamah sa/lp. Aydom aZlrirga teest mafizlrap córpe." V. Kobyakov (Masa üst üre çestt çestt yemekler koyup Aydo'ya yemek vermek için ennesi koeustur uyor.) ön-pazi porçolar rengärenk çiçekIer. êfi -pazr çazag llg süsiü . bezekIj, ça nh ön parlak renk. köp öfinTg çok renk li. ön (11.) Der inin lç laerru. ö n~çül tekr. lçtenlik, samimiyet. ê fid e sagoPueu , pusu yeri. ëëde te- 1. Pusu kurmak, puseva yatmak. 2. Sessizce yaklasrnak. 3. Gözetlemek. 4. Gizfice yürümek, kaçmak. öüdelen- 1. Pusu kurulmak. 2. Sessizce vakraeumak. 3. G özeüenmek. 1. Pusu kurma. 2. Sess izce yaklasma 3. aözetieme. 4. Giz lice kaçma. ö ndelenTstTg S. 1. Sessizce, gizlice:
öüoerenrs
"Hruceh , öndelenistrg sürkünnep, anan mmzah paza söö umtnsnen." N. Dornojako v (Klzcaglz sesstzce hrçktnp. sonra yumusak ve uzunca netes alrms.) öfidelet- 1. Pusu kurdurmak, pusuya yattrmak. 2 . Sessizce yakrasnrmak. öûde s i , Aym renkt en , abeokü. uy gun. 2. E§. öndiSesslzca vaktasmak. önenne û zt. Durup euroken. boeu bosuna. öûer 1. Ayranm üstündeki yag . ayranru f öüerr ayramn yag tab akast . 2. Su üzerindeki yag tabakas t. 3. lneçm memesini yaglamak tçln kullamfan yag . könek ke çap s lr gan öüe r kovay a yapl§m l$ yag . öüenenYaglanmak. ayran öfierl en i bi sk en ayranm üzer ! yag" larvr us. öûerte- bk. ö üerre n-
zr.
Kasten , bilerek, özell ikle . ö neti n mahsus, isleyerek: '~m apsahtlfi
,
ÖÎ'lzï
ça/gls hlZI Nona örean, çurt eenge tööy körinmezin tip erusben." A. Çerpakov (O nu ihtiyann biricik klZI No na kas ten , ev ISSIZ gibi çörünrnesln diye brrakrrus.] srrerneû çoo btazarqa min öne tr kildim özellikle sizin le konusmak lçln geldim . ö ngf- bk . ö fi di- , öûmen 1. anat K öprücük kem igi.
önmerûm aqmtnsnan
köorccük
kemigim agfld l. 2. kaç. Hakas elb isesinin ön krs rr n. ö üm enrnde pa lam çö rqrs pec eö kucaçm oa çocuk tasmmaz. öëmes 1. Çimen , toprak tabakast . at ibTni fi hmn ö ûmes ne ü ça apçalar . at evinin çatrsrru çim tab akasryta kap larlar. öane- De rinin iç yamru temtalemek. öünen- Renk ienmek, qüzenesmek, çeüeme k: "Haydi öfinenm es Hakas çuï." M Ktlçlçekov (Nasrl renkle nmez Ha kas yurdu .) öûnenorr- Renk lendirmek, çüaeüesûrmek, çeusnrmek öünenrs Renk ienme, qüzenesme. önnTg s. 1. Renkli : "Köp önnTg çuruhtarnafi SIflP trkken çorgan çiti" N. Domojakov (Çok renkii çaput lar birlestinlip dikilmi§ yorgan gibi.) t uzu önnTg krzrl renkü. pash apasha önnig çeett çesn renkli. ö nnTg nrm es renks iz. öfinig televlzor renk li teievizyon. 2. mee. Gûzel. SlraYI ö nnig yüz û güzel. önnTg-çüllTg tekr. S. Sempatik, samimi. öfi-pasha Çesüf rankte. pasha ö nnfg rnastne-rnctctskmer baska baska ren kierden araba, molosikletler. öû -
ö n-pazl tekr. Ucu sonu. ëözek Parlak. önzek ç o h ç urt aan kTzil er renksiz, fak ir hayal yas ayan insanlar. önzi- hik. bk. ö nnen-
öö
- 337 -
öö 1. Biçilmie kumasm düzgü n olmayan yeri. 2 . Biçinli , krrpmtr. kiptin öözi elbisenin biçintisi. ö öc ere - Ölünün giysisini kesmek . ton moydlrlgm öödelepçeler ölünün elbtsestnln yakasuu kesiyor lar.
öök (I.) Oanntann kerm krsrru. izer öökke t üst r ever (al m) kan n ktsrr una kaydr. öök te- Hayvam kann krsrrundaki deriyi ke sip ölo ürme k.
ööle- 1. Biçümts kuma er düzell mek. tonrn ööllebin fikse, tükpek pol parça biçilrnis kuma s düzeltimezse elbise çrkmtrh olu r. 2. çocugu cezalandirrnak ööy Tee palani öölepçe üvey anne çocu qu cezalandmyor. öön Lider , önoen giden, bas: "Sm, ol óón geray, pray nimenT kem purun korgen - Ka/ka." A. Kuzuqasev (Dogru, 0 bas kanramen. her §eyi kim önce gördü, Kolka .) öön rol' basrol. öön huda o ünörc ü bast. öön çir ba skent . öön tamah bas yemek. 2. AsJl , ana, ternet. hakiki. öön zaken anayasa. öön paba ge rçek baba. öön predlcjenie gr. ternel c ümre, bas cümte. predlojenienifl öön çleni gr. cumlenin ana ööe sl, unsunj. ööni Ön, ön tarat. kögenektfn öönfzi elbisenin ön krsrru . izer öönf ever takmu. t o raatnû izer ööürn çüktengen doru al m ever taktrruru yûk lenrrus . öönT sug Büyülü s u. öönr sugnan mörîï sug büyülü suyla hayat suyu. ööp Ölü rubu. ölgen kfzinin ööbi ölü nün ruhu . ham kizT ibde halgan ööbin "söögine par" tip sigarça. kam ölünün evvoe kala n ruhunu "cesedtne gil" d iye çrkanyor. öör (I .) Yukarl. Ökisti öör tarteafi, çablstl çanhha tartçafi. Ala sözü (Óksüzü yukan çekmeli , klsaYI I§Iga çekme lL) öörki çayaannar yuka rdak i tann lar.
bb
öör (11 .) Sürü, bölük, grup : "Öör ÇIJgI kllep parçam." V. Kobyakov (Bir sürü Yllk l anyorum.) öör pazr sürü ba st. öör çon kalabahk; katabank aile . öörçi Nese. sevi nç. öörçilfg 1. s Nesen. sevinçli, mutlu. 2. st. Neseyte, sevinçte . ööre (I.) sago Yukan , yukanya. ööre (11.) 1. DOSI, sevgili : "Ööre polip pos hom daa kIrgence. " M. posha / Kokov (Sevgili orup birbi rine I Ölüp rneza ra girene kadar.) mag öör eter ásrk sevgilile r. 2. Ark edas. ahhan sug sayllg potcafi, arqrs- ööre çöpUg pereen akan su tash olur, arkaoas- oos t geçimli olu r. öörki s. Yûksek. öörkf ülgü yûksek otorit e. öörele- Yukan çtkmak.
ouo,
öörle- v ukan çrkmak, yükselmek: 'Tuban, pulut pollp öötteoçe.: M. A reanov (Duman, bulut olup yükseliyor.) kün s lg lzm na fl panp, kün öörleze Ie kiITfler güne§ ooçu nca gidip , gü ne§ yükselince geliniz. öörten- (I.) vcksermek. gururlanmak Palrhçrbtn lip mahtanma, örencrbrn tip öörten me. -Atas özü (Bauk çry.m diye övönme. otçuyu m diye yükselme.) 2 . Yukan çrkmak, yukse lmek kün öörlenip srhn güne s yükseld i. öörten- (11.) Toptanmak, Ylgl lma k. öörlet- Yuka n çtkartmak, yüksellmek: wee-oemeun ddrlet uçuhça." M. Kilçiçe kov (Yavrulanm yukan uçurtuyar.) öörlig s. Sûrûlû, sür üsü clan. ÜS öörlig mallIg çon üç s ürü mali 0lan insa nlar. öös sago anat. Gögüs kafesi. ööûnin ener anat. gögüs kates t çukuru. öös paan elbis enin gög üs klsml. öös tartls Bogma ca: "Hayzl dds tarthlsta fl üreg leen." N. Domojakov (8 azl sl bogmacadan öl mü ~ . )
oettig
örïfimelig
ööt 1. Öd, sal ra: "ÖIgen kTzT söögTne / Ööd( ~iskrrçe.,ff M . KOkOV (Óïen ki~i ees~ """Il)du acryrp ielen t-
yor.) 2. Salra kesesi. affiïöödi in aarhg im aymm set-a keses' en (.'.~< \ ktymeäi i !~ ööttig s. 1. Ödlü, satrau. 2. Zehirli. ö öy Üvey. öö y ree üvey äri'ne. ööy p aba üvey baba . ööy hls cvey krz. ö öy pa la üvey çoeuk. ör Yllkl. Örge sal za k~s , öleiie salza o ttabas. - Bilmece, klzak ) (vükrya brraksen ki§nemez, otlaga salsan otlamaz.) örb e N~, i ~ e. örbek 1. Kalm çuhadan üst giysi. 2. Çuha . 3. Ku~ tüyünden k..QQa. örbekey zool. Kelebek: "GUat! otha ,\~l\.
hada tuup istecefl mTs. n N. Nerbtsev
( ~ç ukurda esimle bitfikte deri i~ · lelftk) ö!!!!!..e sur kay~g l. örge (I.) 1. Saray. 2. Hükümdar çedm. ah küsn e û ça ph an ah örge ak keç ~ k@!l ak çadrr. arn azahtlg i il örge alti köseu ak saray. ~~ (11.) Tarla laresi. krs. ör ke. örg e odr Yalqm , Ilglm. örgee bk. örg e (I.) ö!9~· Tarra terest avlama k. örgen (I.) Kazrk Ton çirge trt örgen sa ac an. Atas özü (Don yere rneiez kaz:
I
çakumaz.)
-
örgerl'(.;':) Havyar : - Ö!9~· Kazrkla çtt yapmak. --uçug a rga / ä"rf?é!_k§Yek cououem / örgennet· Kaztkla çit yaptrrma k. PözTk, p6zik ö.ö rlirge / Pöziktefi sinT örgey Sedir veya ládin eqacr. harirga.or-v: Sulbeyeva (Ottan ota Örin· Sevtnmek, neselenrnek, mutlu uçmaya / Kel ~!:tel<ç i k oravrm I Yükolmak: "Kün ge önnîp, aymah köp sek yuksek çrkrnaya / Yüksekten ün I Hayallg turde yafillan turar. "M . sana bakmaya.)T 'o:r t hanattlg hus ) Kilçiçekov (Güneee sevintp, çok n im es, tüktig af nimes. -Bilmece, çe~itli ses I Kayalik zirvede yankrketet iek. (Oört kanathdtr kus degll, lamyor.) Ölen çili öri nme, örtek çf- .\ tüylüdür yabanl beyvan degil.) h,!!!!... 11 uçuhpa. Atasözü (Ba11k yavrusu ) ör bekey gece kelebeqt. kapusta gibi sevinme, öroex gibi uçma.} örbekeyi lähana .keJebegi. çaher habar istip örïnce iyi haber örbele- Nakre i~k. örp~:!~p kikken duydugu için seviniyor. ho os nekrs i ~ l e~k yaptlrms r~ örindir- Sevindi rmek: "Kün ~a la f![[1 ~ I ÇirnT [çjj (/2.e ötïnaïrçe. "N. örbelet- Nakie isletrnek. Tinikov (Gü ne~ savesinde ~ r / ö~ig s. Na!2§lI, j ~ l em e l i. örbeHg t on Yeri de bu yüzoen sevindirir.) letemelt elbise. örinis Nesé; umit, cevtnç : "ms nontçe i1~lá-- Deriyi ayaklardan gögse dagru çoohha I ÖrTnTs l1.!!f-a kökST'm nr." M. kesmek. harrun eunäer örcipçe xnççekov (MutlUllJk katrstyor kokarrum boylamas ma kesiyor. nusmaya / Nese qûçlendinycr gögsümü.) ulug öri ni s bûyuk sevlnç. örçJ Sevinç , nese: "Çoum m inTfi - çl1.zTs örïnts çoh nesestz. ümitsiz. pu ta/ayea / ç!!.q~ml, örçT tot nre." M. Batnov (Yolum benim, örinis- (birlikte) Sevinmek. yüzü~ bu denize / ACIlan sevinç aörinistig 5.1 . Sevindirici. örinistig haba r -rasmdan.) sevindirici haber. 2. Mutlu örinistig örçïlig 7Ne~e li , keyilli: ''Am m.aéiaL çurtas mutlu hayat. örç1l1g ud~ar ®yza!" S . örinme sag. Kaymak, süt kaymagl. Çarkov (Onu .Jï!. sevinçli kar~ ila örinmecek sago zoof. Örümcek. ml~lar I}e de olsa !) örii'i meHg sago s. Kaymakh. örlnmelig örekenT'" Ihtiyar kadln, nine. 2. E§i, - ç 3y kayma kli çay . zevce : ""1]gI oy/hta öre kenTmnefl
I ,
I
l
- 339 -
örke
örke Tarla faresi: "ÖrkenT kor sa/lp, surTs slhhannar." · l. soonca Topoyev (Tariä faresini görü~, a~an kovalamaya baslarr uerar.) örkele- bk. örçeteörke1ig s. Tarla faresi bulunan Ve r. örle- 1. Yükselmek, yuxan çixmak. 2. lrmak boyunea gilmek . 3. (güne$) Yûkselrnek.
vançm: "Ört utem horglst lg könnçen." I. Topoyev (vanqm çok korkunç görünmü$.) ç az td a ört köy çe ovada yangm var. ört üzüryanqm söndürmek. küske örti SI eak esinti, mertem. örte- Yakmak: "Ha/gan alti pabazi örtebTsken. " N. Tyukpiyekov (Kalan otu babas: yakrrus.} Çabal ki zi allmmg hatb acaü, çahsl ttkennfn ibin örteeeii. Atasözü (Kötü ki$i borçlu kalmaz, iyilik edenin evini yakar.) hazan örte- kaza r u yakmak. örteg Yakma. ört
örtek zool. Ördek: "Öfide/ep ki/fp atarga / Örtek potgam ma min se öea." M . Bainov (Pusuda yatrp vurman lçln / Ördek olaytm mi ben sana.) ïrgek örtek er kek ördek. tizi örtek disi ördek. örtek pataar ördek yavrusu. çaz r örtegï yabani öroek hol örte k eveil ördek. örlek-hus tekr. KU$(tar) . örtekte- Ördek avlamak. örtektes- (birfikte) Ördek avtamak. ört ektet- Ördek avlatmak.
örter-
Yanmak: "Parçan
önet pargan."
V. :;>ulbayeva (Bülünüyle venrru s.)
örtes Yakma, yakrs. örtes- vakma k. ört et - Yaktrrmak. ö
r
ü
ös-
ü
Balta terst. Büyümek, yetiemek: "Çoon /irekter ösklepçe." G. Kazaçinova (lri kavaklar yel i$iyor.) Tablrgl çortpaan
._ -
ös
östeg
l ag çogll, tanhpln ösk en er ÇOglt. Alasözü (Geyik kO$mayan dag yoktur, darlrga dÜ$meden yensen er yokturTTafi atsa, kün slgadlr, kö ök taps aza, kök ct özedi r. Atasfuü (T8.iläïarsa gün çikar, guguk ötse , yesu ot büyür.) (I.) Öç. (),~ nandn- öç alrnak, ÖS nandttlg öç alma ös al- öç almak: 'veske tenmouebes. os a/lp, Kolkan/fi h§l5ïfg8ziriá çaÇlbls~." A. kuzuçaasev (v aska sinirlenerek öç ahp, Kolka'nm kaourç asma sardlrm l§.) a~ln üç ün prçahnaf os erqan agabey i için brçak'a öç alrms . --.-
ös (11.) 1. J ~ 2 . Mide. ö~~ ~n.~ mide hastallgl. 3. ~endl. ÖS ara kendi
arasmoa. öskr Keçi: "Hers öskJler çrJi, 0/ srsem
.fQQ!1 rem hustar çi!.ap_ ~älrir."""" N.
Domojakov (Kara keçner gTIii. oravt iri kartallar kaoranus.) öski h L!~ teke. öski paiazi oglak. öskr çlh trayvan takviminin on ikinci yrn. öski sagarl1g keç! sakallr öskIlefi 1. Uzun. 2. Ç,àbuk uzayan. --aski lefi p ala çabuk iîüYQyeiî· çocuk. öskrr- 1. Büyülmek, yetistirmek : "/bge - - toldlfa pala-parha öskrrercrkpTn." V. ratarova (Ev dolusu çoluk çocuk büyül ürdüm.) 2 . Yetisttrrnek. çahs r urojay öski r-iyi ürün yetistirmek. 3. Filizlenmek. üren azm öski r- tohum filizlendirmek. öskïrt- vetenrtmek. büyûttürm ek. öst e- ' Inlemek, srzlarnak: "/b ïstïruertïn oo/ah/lii östebrskenrn islip selçenner.: I. k ot yueev (Evin içinden oötarun inleyi$ini duyrnus lar.) östeg lnleme, stzlarna: "0/ haraa(jlzin pabam, nime dee çrbin, u/ug ósfegde hongan." V. Kobyakov (0 gece babam , hiçbir ~ey yemeden, devamll inleyerek geceyi geçirdL)
- 340 -
östek
öste k (I.) Ostyak. tadarlar östek çon nan ç aalash an Hakaster Ostyaklarla savasnus. östek (11.) Hayvanlarm koll uk altmdaki yurnusak oeri. ö stes Jn\eyi:;;, srztama: '7strnefi östes osnss teois slganbJshan." N. Nerbtsev (lçincen inleme gibi ses çikarrrus.) öetes- fnreemek. ëstet- lnletmek , stztatmàk.
öslig s. Istekli, bostanan . pall hti rga ö s1lg bank avtamavr seven ö§t üg sor. püsmen, hasrm. öt-
1. Delmek. "Haya-tag/arm ötipçe." M. Arsanov (Kayalan daglan oenyor.) Ç.I~ !1 !P çltse, çirni dee öterzifi. Atasözü (~ varsa, yer ! de delersin.) 2. (ekin) Yesermek. 3. (su) Geçmek: "Nafirnlr ötpes çirge çittTIer. ~ M. knçrçekov (Yaqmur geçmez yere ulastnar.) 4. Kalebahgm arasindan geçmek 5. Geçmek: "Öt po/bas tayga osnss, h~ as .Q§... pargan." M. Kokov (Geçl mez orman gibi sik buqday yetisrnis.) so oh ötï p perd t soöuk e jorm .
~
ÇiÇèk haslal lgl ruhlanna sunulan kurban. ulug aalcr polza, nü ter iderg e ki rek çiçek hastahg r olunca kurban etmek gerek . ötlg 1. Keskin, sert è2!Ib sooh keskin soguk. 2. Sert, keskin : ötig tab lst lg sert sesll. 3. Keskin . ötl g harah t lg keskin gözlü. 4. Sivri. ölig tmig sïvr! dilli. 5. Parlak: "Pîr ötrg nirnes çanhtJg çnue." N. Domojakov (Sir parlak clmayan 1§lkli yrldtz] 6. Keskin (ses): 'Ûrî îm minTfi ötlg emçe." N. Tinikov (Benim sesim keskin çrkar.) ötig p'e sa etkileyic i otyes.
--
ötik- rsranmak: '~a tonangan hls Wk pargan." N. Tyukpiyekov (Incecik giyinen klz Islanm l§.) ötikti r- Islatmak.
özen
ötire zt. lçlnoen. arasmo an: "çen çeuru ötïre parça." M. A reanov (lsslz 'YäzI içinden gidiyor .) ö tire köri nçeiken s ürev xe saydam cam . öti r ke- Her seyi annvormue. bitiyormus - - - gibi davranmak . ö~s s. 1. äosboöaz . çenesi oüeok . 2. Çok bilmis. ukelá. ötkin s. 1. Canh, cesur , atak: "Kern i;\ f)I!Jvzmaff ötkln? - Mali/da." V. ,, \( $ul bayeva (Kim nepsinden atak , Matilda) 2. Sokulgai1,ï(urnaz. tin ötkin a) atuçen b) kurnaz. ötkin- 1. Öykünmek, laklit etrnek. 2. 1..-- Satasrnak, taktlrnak . me äee • ötkTnçe a) beni taklil ediyor. b) bana satastyor. ötkTncek s. Taklitçi, öykünen . ötkis Delik. ötre bk. ötire. öttir- 1. Geçirmek. 2 . Deldirmek. 3. Ipligi '- igneye saplamak . öze- Hayvaru bagnndan yarara k kes-- mek. ~ Kaz l k krs. öj ek, örgen . özelÜzülmek, srkmtr duymak : "ÖzeJgen çïn, küü/een halm tayga. ~ I. kepçrcesev (Üzülmü;gibi, uguloaor sik orman.) özelestig - s. Üzünlülü, hüz ünlü : "Özefestrg pIldfr halça: {di /Ci.!.een çirrnefi praYzlI Öörffa ünnen emmoomesçe." N. Tinikov (Üzüntülü görünü ~r : Böyle dogu!!J, yerinden hepsi I Sûrû halinde seslenip v~:'l~a~.) krs. özelistig öeens ûz üun e, kasvel , hüzün, sikmn. özelisfig s. 1. Üzüntülü, kasvetli, nüzün~ l ü~s lkmt lh ö zelisfig ün hüzünlü ses. 2. Kasvell ice, hüzünlüce, srkmtnr bir seknoe. kr~. özelestig özen (I.) Çukur: "Çardlh at/arm köffgde tast!, özen ---rsïrnzer çfPE.fi çrdfbïsken. ~ V. Kobyakov (Atlannm yans lnl ko:;;umlu blrakara,k, çukur içine çabucak ula:;;ml:;;.)
-
--:-
· 34 1 -
özen
~;!D.(ll .) 1. Ö~ç . agastlll ö~_1J1 agacm
özû. özenï çoh-ni medïr . -änmece. ta~ (OZÜ olmayan nedir.) 2.
óz.
kerences êzenl kursun kalem kömürü, özü. sis özenï çtban ba~!. özennig (I.) s. Özl~ özennig (11.) ~ I, çukurlu. pu arada ozennig çlr1er burada çukurlu yerIer. özik· Acrkma k. aç kalmak. ' -"":' özigibïstïm acrknm. Öziktrr· Aclk tlrmak. ö zim 1. Bitki, neba!: '1zen sagaa, çenn künnTfi $UZI} A~ls sagäa:çurtasftfi fini I Pray daa 6zJmge sinnefi ne tuza I Sagaa ~ faygsn ll'l ünT. · M. Kilçiçekov (Seläm sana pa rlak
özöITs
gün 1:<;lg l I Te:o;ekkQ! sana bayatm tuu I Bûtûn bitlillêre sadece senden ya«!!.!!! I Sana sevnlvor orma ,!m sesi.) 2. (bit ki) äövüme. ~_ On kol , ans. ö zfn ldiÖn kol eti. özägis Açlrk: "Çoh, min 6zögTstefl , .....co horJhpinçam . V. $u lbayeva (HaYlr ben, açl tklan kofkmuyorum.) öz ögistig S. Açli k: "Soon tus, 6z6gTstTg rcs." N. Nertnsev (Soguk zama n, açnk zamam.) özö k- Açhk çekmek. öz öle- Cam 5lkllmak. özö li s Üzûntû, keder.
1
W
-pe. MI? Mi? Mu? Mü? çeme pa, pözik pe? alçak mi, yüksek mi? paa Paha, liyat, eoe r: "Min annafi hada araga satham, aar/Ir; paazma. n v. Sulbayeva (Ben onunta birlikte içki
pa
eetnm, Ia his tiya la. ) it paazt tüstr et ûyan oüstü. hayah paazm tüziryag tlyatrru lncnrmek. paazr ulU9 pahalt.
paah Krrç. klrag l. sgas paag l agaç klragl51.
paahtan- Klragllanmak, keçlanmak . agas paahtançatsa tamah çansr 51gsr aqaç kl rag l!amrsa tatnt iyi ve-
tislr. paeta- 1. Fiyatrm belirlemek. 2. Deqer vermek. aruf toglzJn ulU9 paalapçam isine çok deger veriyorum . 3. Dikkal etmek. paa lag peöer, kryrnet: "Magaa paa/ag pirdfn. min dee sïrerdeitet çconteamm." V. $ulbayeva (Bana kryrnet verdin, ben de senin hakkmda kon usa yrm.) paalal- Fiya llandmlmak, fiy at biçilmek, paha biç ilmek. ürennestii'i keçeetvcn mai'iatha paalalgan ekin in kalitest yüksek notla deqerlend irild i. paalan- Fiyat biç ilmek, paha biçtlmek. paalas- (birl ikte) Fiya t betlrlemek, deger biçmek. paalas Paha blçme, deger biçme, krym et biçme, fiyat beuneme. paatat- Krymet biçtirmek, liyat belirletmek, paha biçti rmek. paallg 1. Krymetä. 2. Degerli, önemli. paahg tog ls degerli i!;> . paar (I.) 1. Karaciqer. paar aglnglan keractqer hastahklan. paar ldl diyaf ram. 2 . Gögüs: ''Kinetin huzlcah oyda svtens tüsken, sarlg paart künge, a/tm çlli, saglla teeeen. ~ N.
Domojakov (Aniden ku!(>cag lz SIrtüstü dönûp oüem üs. sen gögsü ç üneste. allm gibi perudamrs.) paar huru- bagn yan mak, çok üzü lmek : "eeenm hurup parir, alarm la sa g /p. "V. Sulbe yeva (Sag rIm yanryor, sadece onran dü~ü nüp.) paarga çlhgla· bagnna basmak. bi rini koruy up es irg emek : '1ney, tafiah çt-
/i, türeence Palam paarga çl/iglaan." M. Balnov (Ya !(>h kad m , tavuk gibi zayrüayana kadar / Ç ocugu bagnna basrms .) p aa n srstabaqn srzfamak: "Söstin uçme alt/bas adl çoh bomnms psenm ststt haphan." V. Tatarova (Söz le ilade edilem ez aCI baqnrm srztatn.) kök baar çürüx. mo rluk. hlZl1 paar zool. sakrak kusu. sang paar zool. tsket e ba stankera . ha ra paar zool. ha mster. ah p aar zool. bir kus tür ü. hara paanm hurupça tçtm yamyor. paar (11.) 1. Elb ise eteöt. 2. Da g eteqt, yamact. tag paan dag etegi. tigey paan lep e eteg i, yamact. "Çalbah
tigeynli7 paarma haraçhay uyazl çTli
çepsm pargan u/u{; kizek aa/."
N. Domo jakov (G eni !;> tepenin eteölnde krrrta nqrç vuvas, gibi yapl!(>ml!(> büyük köy.) çtr paan yeryüzü:
"Çlll{; r eiumr tcoteoçeair / Çimin
peenn tnmzecuo." P. $tlga!(>ev (1I 1k yag mur yagl yor / Ye ryüzünü yumu ~atl p. ) tigir paan gö k yüzü . paar (11I.) 1. Çift . üs paar at kölgen ü ç çift at kOi}mu !(> 2. Ei}. o l saga paar nimes 0 sana ei} degil. paarla- (I.) 1. Dagm eteqine gitmek 2 . Daqm eteötnoen gitme k. pearte- (11 .) 1. Çi ftlemek . 2. Çift ol arak almak. paarlig (I.) s. Karactöern. paarlIg (11.) s. Çift , ikili.
- 344 -
paarli 'i1.~
'''~'' 0>
paerf zf. Yüzüstü. paarli çat - vüzüstü yatmak. paarsa- Sevgi, setkat qöstermek: ~sken paza kffeence çurlaan
aa/ma
çagmnablshamna,
kTzl/er
eçee paarsaanma apsahM köfjnf çenp ki/gen." A. Çerpakov (Doqdu gu ve yaslaruncaya kada r ya§adlg l köyüne yektasmasma, insanlarm ona sevgi göstermesine ihtiyann gönlü açurrus.) paarsah s. Sevgili, sevimli, cana yakm. sevecen: "çonn çörrp, iozer ay/an kUizen. a/ar Irahtmah nsrensuup, saglp turtjan paarsah tugan çrli körinç efer." A. Çerpakov (Yorculu öa çrkip. eve gerl o önersen. onlar uzakten gözleyen , bekleyip duran sevgili akraba gibi qörünüyortar.) "Ana ol la, tm paarsah artjlZlm / Halm sumo. ölerdefi a/ halgan." I. Kapçrçaeev (lste 0 ço k klymetii arkadesim / Eilni uzanp ölümden kurtaror.) paarsas Sevgi, okeayrs: 'Çüreeme siip . halgan pTr noozm / Paza pTr paarsasM utim." M. Bainov (Yüregime releyen bir restm I Ve bir sevgiyi söyleyeyim.) paarsastig s. Sevgili, okeayrcr: "Plstlfi Hakasiya çestepçe Köp milfion savet çonnafi hada Paarsastig çiton çentuu." M. Areanov (Bizirn Hakasya onurlamyor / Milyoniarea Sovyet halkryla bitlikte / Sevgili yetmls ovam.) paayla- Bebegi ninni söyleyerek uyutmak. pala peevre- çocuk uyutmak. paba Baba: "Pabam ürep pargan." V. Kobyakov (Babam öim üs.) oolah pahazma uqaa tööy çc cuk babastna çok benzer. kirösteen pabazr vatüz baoasr. pabazma tööy babasma benzer. paba rodma köktebab asmm soyuna çekmek. pabahg s. Bateer cla n: "Noga min tlrlg paballg kizl -paba çoh öskem?' V. Svlbayeva (Niçin benim babam varken babaslz büyüdüm.)
pag
paba- ree tekr. Ebeveyn. anne baba. pebam-rcem ç iri yurdum , vatamm , ooqum venm. pabe-rce cshes anne baba gibi. pabaf Babacrqtrru "Çe peretï, pèben." N. Domojakov (Haydi gidelim babacl glm .) pebua- Titreme k. pablrgan sag. zool. Uçar stncap. paea Bacanak. '~i1""'N"'\ paçka Paket, deste, tomar : "T/mur 'o~""'~zeblnen papirostar paçkazm slgar ki/gen." I. Topoyev (Timur cebinden sigara paketini çrkarmrs. j padaanah K örebe (oyunu). padaeah t. (yazmak için) Ku§ tüyü. 2. Kalem ucu. 3. van urçasr. padah G öbekll. padah harmmg göbekli, kannh. pedef çürek lsa ret pa rma ör. padej gr. Ismin hàli. pade] neemman gr. hàl ~i . "\ Cl ,. padlg Batak, balçtkll. pedirbas (I.) ü ümüs haçta kabartma resim. pad trbas kirös kabartmalt haç. peenbas (11.) 1. Ufak, küçük. 2 . varemaz. pado 1. neqern tas. 2 . Sihirli yumurta. padon rurmrharn çir de tala baserf sihirli yumurtayr hiç kl-
ramazsm. padon bk. pado pag 1. ~ , bagll . Çabal aday pagda cdrrça, çaba l kfzf haribde odrrçe. Atasözü (Kötü köpek bagll oturur. kötü ki§i kiltsede oturur.) 2 . Bag, lp: üPoza paan toçizïne pirip, pon ml/t/gm tud/mp algan." N. Domojakov (Dizgin ipini kansma verip, kendisi tüfegini anms.) ÇIZlg pagnan aUI tutpa, tayma s öe nea çonga aylanma . Atasözü (Çûr ûk iple en tutma, yalan sözle halka dönme.) pakeUrfi paan sis- paketin baglnl çö zmek. paga ccir- kendini asmak. pagda bagll . harmah pa a olta ipi.
- 345 -
paga
paga Kurbaqa . paga palazt kurbaga yavrusu. hodr r paga kara kurbaqa-
".
paga hulagl Kavkr, kabuk. paga kibi vurnusakça. paga- palçak tekr. Kurbaqa. paga porçozr bot. Zambak. paga.yah 1. Ayak bilegi, aerk. - - pä gayahça htshacah ödik a~ lga kadar krsa çizme. 2. Deriden veptlrme terlik. aday teerlzrnef Itken pagayah köpek derisinden yapnrme terlik. paglr (I.) Bakrr. Pashan çirifi pa~w pcmn, teeken çiriii umrr pctnn. Atasözü (Basllgm ver baktr oïsun. tepttqln ver demir orsun.) paglr (11 .) Agaç gövdesinde sert tabaka. paglr hanza sert kabuktan vapurrus pipo. paglr (11I .) s. Pûrûzlû, pûrtûktû. paglr- Gözünü dikerek bakmak. Baglmll . pag ls çoh baglmslz. pag ls çoh hazmalar baglmslz devletter. .-
Pä9ïs
paglt Dakika. pis paglt bes dakika. pagllg s. lon. urganh. pah- (I.) Çtkmak. trrmanmak , paet nena pah- merdiven çikmak. .pah- (11.) Bakmak, gözetlemek, sevretmek: "tonem almda körgennefier, agaa sungar pançöre ha/gan," V. KobyaKov (Torka'yr önde qörmusIer, ona dogru baktp vürümös.) pahan 1. Sütun. direk. 2. (masada, köp--rûde) Ayak. 3. Baca diregi. pahann lg s. Direkli, dayakh. ÜS pahanmg ah k~b üç baca direkli ak1<êçe çadir.
pahçfg/"'Jis~~mbilde)
Deste, tornar. 2. neuk. me euhçef pahça igne sokacak ignelik . petneten- Kurnazllk elmek. pahla- 1. Gizlice qözetlemek: "0/, Iistan po/bin, pu/urman pu/una oy/ap, kö/enTp, pah/ap çörçe." V. Kobyakov (0, sabredemeyerek, kö~eden kö~eye ko~up, saklamp
para
gizlice seyrediyor.) 2. Gözden geçtrmek, çöz atmak. 3. Bakmak, çözetlemek : ':Aydo, kÖ?!!!1!!..k allma oeno, annan köö/ee pah/ap körçe." V. Kobyakov (Ayao, peneere altma gidip or~ vavasça baklyor.) pahlas- (birlikte) Bakmmak, seyretmek. - Z (birlikte) Gözeüemek. 3. Uzanmak. pah lat- 1. Gizlice baktrrmak. 2. Gözden geçirtmek. 3. (dl~an) Uzatmak. pahlor anat. 1. Gutlak. 2. Hançere. ~a (1.) Tuzak, kapen . kürkü panpaar \,...,g yaban horozu luzag l.pahp~ (11.) Avcl arnban. 2. Tuzlakla xururan pvsu . agasta pahpa idip kürkü anda atcatar aqaçta tuzak kurup yaban horozunu orada vuruyorlar. pahpayah Terlik . et saber tusta pahpayah kisçennerOi1iiçm'ê"Za:' mam lerlik giyerler. ....". pahprr Mahmur. pahprr çasçan nime mahmurla~llran içecek. pahprrla- Mahmurluqunu bozmak. p'ahsl 1. Bakst, okuma yazma buen 2. mee. Kurnaz. çoy paher çok kur-
naz paket Pakel, poset. pakgauz Ha~ ambar. limir çclmri pakgauzi demir yolu amban. pakt Pakt, enuaeme. mir paktr bene
antlaemasr. paküs Alçakllk, kötülük , tenank. ':Anna
paküsten sürçelkennerin sizTngen.
ff
N. Tyukpiyekov (Anna fenahk için geldiklerini sezrne.) pal 1. 8al. 2. vatent bal, ormanda bulunan bal. hobl.!!9 pal petek ban. siremen pala Çocuk: --;;'PaÎalanm, çoohtasçan çooh par." V. Sulbeyeva (Çocuklanrn. sizinle kcnusacak bir konu var.) Jcezf çabehun palazm alba, izigi çabatmn törroe eenree. Atasözü (Annes i kötünün klzml alma, kapisi kölünün ba~ kö~esine oturma.) 001 pala erkek çocuk. hls pala klz ço-
.J.l6.
pareben
cugu. eziraan pala evlätllk. ças pala bebek, yeni doQan. tun pala ilk çocuk. pala-parha çoIuk çcc uk. pala az tra p al- evlätllk edinmek. palaa ahp al- evläthk edin mek, evlàfllk almak. p ala-parhahg çoluk çocuklu: ~KüstJg poIga moh , ostspartJal/~ po /gamoh . N. Nerbrsev (Güçlüydüm, çoluk çocuq um va ror.) pa la tOYI çcc uöun dogum eglence· si: '"Min törTp pargammda, pala toyma / Porço uucam kili ontïr. G. Kazaçinova (Ben dogunca dogum eqtencesine J Porço ninem qe flve rH
H
mi~.)
pa laban bk. palaglr palabar bk. palaglr palagl r Elsanevi bir karrun ad r. palahg s. t , Çocuklu, çocuqu otan. PaigastIg çi rd e çörbe, pal all g hat alba ; lIolIg çi rde çë rbe, tur unmg hat alba. AtasözO (Çamurlu yerde y ürüme. çocuklu kadm alma , balÇlkll yerde yûrûrne. dul kadm alma.) 2 . vavruiu. pal ahg hu s yavrulu ku~.
palanelh Torun. pata ûne- hik . bk. pa hrinapeter Deniz yosunu, deniz otu. su yosunu. palarhg Su yosunu oren yer. palarllg höl su yosunu olan göl. palarll g sas yosunlu sazhk. palata MeeIis, kamara, oda: "Pa/atada l kl organ. organnamll1 nmnas tumboçkalar. n V. Sulbeyeva (Odada iki yatak, yataklann vanmoa kcrnodinier.) knlga pateten kitap odasr. orujeynay palata siláh odasr. palatl Deriyi mayaya yatrrmak. ho y tee rizin isteen soonda palal! klrek koyun derisini labakladlklan sonra mayaya yatlfmah. palatlta 1. Çadlr: ~PJs ten /rah taa tutgan palatkaJar hlrinda kïzïfer hathJap patgam kórïnçe. · V. Tatarova (Bizden uzak olan çadutarm yanlnda insanlarm gOrO$tOkleri görunliyor.) palatka turglSçadlr kurmak.
palOasll{j
2. Ot1kkän. h leb palatkazt ekmek dOkkàm. pala zm- (kadm) Çocugu otmasrrn lstemek. palbora- (besili al) Yorulmak . hatJrba an at palborapç a olnienolrümemls al yoruluyor. pateen 1. Seramik $i$e. 2. Kilden çanak, çömlek. süt urce ü palean sut konan çanak. palça h sago Balçrk. paleontologiya Paleontclcjl. pal ga- 1. Baglamak: ~/b a/nmda arançatemm / Attm çeçpee palgap safirn." V . Maynase v (Ev önö noe yÎgit anrm JAltm direge baglayaYlm.) 2. Örgii örmek. pal ga g 1. Bag, ba~ lam. 2. Ba~ rama . palga l· 1. Ba~ lan ma k . 2 . Örülmek. pal gahs Ba~ l a nl ~ , irtibal , bagtantl: ·Püungi fIIaasnan hayda!J-mmcJag palgaJls raa çoh.· N. Nerbi$ev (Bugünkü haberte hemangi bir ba~lantl da yok.) rad lo nan pal gah s radyoyla baglantl. podçini tel nay pa lgafls gr. bagll cörrae. pal g ahsBirbmn e baglanmak, birtikle olmak: "KTzInlil çurta stagl ülüzinde ptree tusta çlmel/g a daa sin klç icek kirek ugaa u/u(; altzlglarnan hada palgaltza nstçe. N. Nerbisev (lneanm hayattaki pavmoa bir çitmik büyOklügündeki küçük bir i ~ büyük deg i~ i kli kt e rt e bagH
lantrudrr.)
pa tgahstlg S. Baglant lh. palgan- Baglanm ak, takmm ak, önünmek. p lat pal gan· basönüs ü baglanmak. palg as Çamur. palgas hatlp part lr çamur kurumu$ . klzI pal gasta n t oreen insan çamurdan yaratl1ml~ . parg as- (birbirine) Bagranmak. palgasta· Çamur1amak. kirlemek . pal gastan- Çamurlanmak. kirenmek. pal ga stJg s. Çamurlu: ~Prske TzTrtçe aç,g sugnt. aga a alaah tlrtlp, pa kJasl/{;
paiOastir
- 34 7
oyrnahha tcsseo ïs.: V. Maynasev
(Bize rçirtyor içkiyi, ona aroarup, çamur lu çukura dûsersek...) paigastig çol çamurlu vol. pa lgastlrBaglatmak. pag larnr paigasur- lplert baglatmak. palgastira zf. Ba911 olarak, dolayrsryla. palgat- Baglatmak. pahg Vara . çeektIg pahg irinli yara. pallg çeektepçe yara irinleniyor. pallgla· vararamak. pallglan- yara Janmak . pa llg las- Birbirini yaralamak. pallglat- Yaralatmak. çaada pallglathan
savesta yaralannus. pahghg S. 1. Yarah. 2. Yaralayrcr AYlthan s ös ang polzm, athan uh pahghg polzm. Atasözü (Söylenen söz temiz olsun. atuan ok yarara vrcr
orsun.) palrh 1. Bauk: Ala puga pahhtaii mün empmça, ahg kïzinifi ahsmen hlyga sös srhptnça. Atas özü (Fath su levreginden çorba olmaz, ank kisinin agzmdan güzel söz çrkmaz.] Pahh çohta rak taa pallk (Balrk yoksa yengeç de bahk veya kadi oirnaven yeroe keçiye de evliya çeleb! oerter.j , çap penhter vrrncr bahklar. ah pahh bir eins somon. hara pahh veen sazan. tul pa lrh beyaz som on. puga perm tatll su levregi. palar pahgl b tyrkh bahk. aday pahh izmarit bahg!. kir pahh baltna. sang penh ç lga ballgl. 2. s. Ba11k, bankten. pahh prcdukttan balik ürünlert.
pallhçl Bankçr: Pauhçibm tip mahtanma, öteäcfbln tip öörlenme. Atasö zü (Bahkç tytm diye övünme , otçuyum diye sevlnme.) pauhçr hus zool. Karabatak. pahhta- Bahk avlamak. penhtas- (birlikte) Ba!lk avlamak. pahhtas Ballk avrama , bahk tutma. pahhtat-Ballk avlatmak , ballk tull urmak.
~
papiros
pal1htlg s. Balrkh. pahhtlg sug bahkh nehir, trm ak. panüna- 1. Parlarnek. 2. (bayrak) Dalgalanmak. 3. Kna rmak. palisadnlk Küçük oabçe. turanra arnmda palisadnik evin önünde bahçe. pal 'ma Palmiye . paltah s. 1. Aglr , hanta l, yavas. 2. :;;i!;iman. paltafi bk. paltah pettaüna- vavas yavas gitmek, hantalca yürümek. paltafmat- vavas yavas göndermek, hantalca hareket ettirmek. palf Balta: "Pazm tirnTr paltmati üze sab/sçatinar." G . Kazaçino va (Basuu demir ba ltayla kesip kopenvertar.) parn sabr balla sapr. paltlhg s. Baltalt. bartaar olan Paydaii tams pol, nanrfida paltlhg pol. Atasözü (Zen ginle tar us ot, yamnoa ballan o!sun.) palttr Baldrr. ~~s _.a 9!!J:a ~t rga nilk. Atasözü (Bes e önsa oarorra hafif.) patnr Idf bak nr etl. paltlrgan ---;;(;j. Melek otu, baldtran. kiik parnrqem keçt baldrram. aba paltlrgam m baldlram. patnrqanna- Melek otu toplarn ek. perte Palto. pa luba aüverte. pamyat' Hatrza, bellek pamyat'ha alhauz aya alm ak pamyatnik Heyk el, arut. pam yatn ik turglS- heyke! dikmek . parneen 1. Kalem. 2. Arduaz pa rças t. panika Panik , ürkü , teras. panorama Panorama. pantera zool. Panter. pantsrr' Ztrh, ztrh gömlegi . papiros Sigara : 'T imur sun pirgen tsunuitnshen. ~ I. papirostafl Topoyev (Timur'un verdigi elqarayr yakrrus.] papiros paçkazr sigara paketi: 'Timur Tzebrnefi papirostar paçkazm slgar ki/gen. " I. Topoyev (Timur ceblnden sigara paketini Çl-
papka
- 348 -
karrms.) prr paçka papiros bir paket sigara . papka Dosya, karton, ciltlik. ani" .kiregin papkaa sal onun i!?ini dosyaya koy. paporotnik bot. Egrelti otu. papu (küçük) Pabuç, ayakkabt. palam, papu kis yavrum pabucunu giy. papucah bk. papu par (I.) Çttt. kr!? paar par (11.) 1. Var: ''Ça/gls adl par pollp I Çonh anman itçen." P. ~tlga~ev (Biricik all var imis / Yolculugu 0nunta yaparrms.) 2. varlik. 3. Mevcut, eldeki. çabrs taa polza, edrm par, homay daa polza lpçrm par. Atasözü (Krsa da olsa anm var, kölü de olsa kanm var.) par-çoh bütün. per-een çügürizlnefi oylap srhhan bülün gücüyle koemaya basrarms. par-çoh küzinefi sapbutûn pûcüyle vurmak. par (m.) Dinlendirilen toprak . hara par kara toprak. par ay haziran. par (IV.) Yad , el. par- 1. Gitmek : "Odin tüzirzefi, sm irgl çurtsar lnek odma par kill" V. Kobyakov (Olunu indirdikten sonra, eski yuroa inek oluna gil gel.) Çabal nimeniii soonca parzaii, \ çahsr nimeni taap pcibassm. Atasözü (Kötünü n peelnoen gidersen, iyiyi bulamazsm .} 2. Sürekli lik lçtnde olmayr ifade eden yardimcr fiil olarak kullaruhr: "Min, tceme dee togaspin, nay or pol perdun. " V. Kobyakov (Ben annemle karsuasrnavan da çok uzun zaman oldu.) sargal par- sararmak . ol ä pargan 0 bQyQ,wü!? ol ör-parqan 0 ölmü!? hatrp par- sertlesrnek, kenlasmak . para 1. Çöten. kirtil. 2. Ku~ veya bahk
r
yakalamak lçln örüimüs sepet.
paraan t .vçadnda sandrk konulan ver, yüklük. üstünzarhr paraan çadmn
parçrh
güney yamndak! yüklük. ajtmzartu paraan çadmn kuzey yanmdaki yük koyma yeri. pas paraan basköse. 2. Mobilya . parad 1. Geçtt, resmigeçit, qeçtt löreni voennay parad askert geçil töreni. 2. Geçrtre, törenle ilglli. parad tonnen resmigeçit tormast paradnay s. Resmigeçitle ilgili. paradnay fzfk tören , geçil kaprsr. paragraf Paragrat. parahsan sagobk. parashan parallel' Paralel. parançih zool. Çeçyotka, bir ku~ . parashan Zavalh, ölçare: "Çensi sanan po/binçathan parashanm udaa hafllrtlp stcsöner." N. Tyukpiyekov (lyi hesap yapamayan zavamyr devamh kandnrruslar.}
parasyut Parasût. parasyut segfrparaeüue atlamak. parasvutrst carasütç ü. parazit Parazit. parbah s. Dallt, budakh. parbah agas dalli aäaç. parça (•.) zf. Bütün: "Parça nime aarm pIske I Körerge köp sattsscen." M. Kokov (Bülün seylerin zorunu I Yapmak bize uygun oimus.) kr!? parçan parça (11 .) Simli, altmn kumes: "Aylamp killp, nsrebssse I A/tin oesçe çaphan oshas." N. Tinikov (Dönüp gelerek baktverse I Alnn kumes örtmûs gibi.) parça kip kis sa lgan slrrü kornes brçmle. parçan Bülün , hep: "Pu habar, pray çaYlllp I Parçan çor àe istrtgen." P. ~llga~ev (Bu haber, hep yayrhp I Bütün halka duyulmos.) parçan çon tötün haik. krs. parça (I.) perçrh zool. Slglrclk: "ParÇlhtar, olar kiligenJne hmmaan çlli, kizekti sath/aza tüzïp, osçunes stnnennec" A. Çerpakov (Slg lrclklar ontann gelmesinden hostanmarrus gibi, ver Ver civuoaerp. öt üsm öeter.) hara parçth sag.zool. slglrclk. huu
pardam
·349 -
parçrh zool. ardrç kusu. parçrh
paromn ai'i
uyazr Sl1)lrCl k yuvasr.
çeçmisler.
,
I
kiske nner
l eribotla
parda,m 1. Var!lk , zenginlik. pardam parovoy Buhar. parovo y di vigatel ' .",jl.\,.(\":çu rt apç a varll kll yas tyor. pardam buhar makinesi. kizi varhkh, zengin kisi. 2. ~~: parovoz 1. Lokomolif: "Sam çoh ibJrçe hazma pardarm devlet bazinest. parovoz I Soone JldJrlp pa~.!!. Gönderm ek, vardirm ak. li J vagonnaml. " M. Areanov (Sayrsiz dela dönüyor lokomol if I Sonuna parfyumeria Parfümeri. takarak vaqonlan.] 2. Lokomotifle perqaa (I.) bk. merqea ilgili. parcvoz brlq adazr lokomotit paTgaa (11.) Iri, kilolu, !ii~ men . pargaa ekibi. paravoz gudogl lokomotif sipala kilolu bebek. krs. pa rgo reni. \:;.)1 ~ \,' .> pargo fri, kilolu. pargo puc iri buzaqr. paraa- 1. Sevme k, mertramet etmek, kT!}. parga a (11.) .::.~,":::sevg i gosi ermek. iêëzi-palazina I?a~a Torun. pala-parha çoluk çocuk. 11<- .\ parsapça armest çocuquna sevgi Rans Kar, k~z.s.lJç . gösteriyor. 2. O~.af.TIa~.t-l;Jft.9rma basmak. 3. Sokulmak, srmesma k. pens- (birlikte) Gitme k, varmak. lÏ iZîCa'h pabazma parsapça Klzeapä'rfkmaher Kuaför;"berber. 91Z babaerna sokuluyor . parikmaherskay s. k uetörte ilgili. parsah s. Sevim li, sevecen, tath. parsah par ikmaherskay a Berber dûkkáru, kuapala sevimli çocuk. tör salonu. parsenKeyfine bakmak. perte Kar , kazanç. parsas Sevgi, oxearna. o k~aYI!]. parista- Kazanmak, kàr elde etmek. parsas(birbirini) Sevmek, sevtemek. paristig s. Kärh, kezançn. parsetOk satmak, sevdirmek. park Park. traktornay park traktör parkr. parta Stra, okuJ strest: "Knigalarm kuiture paza tmnancai'i park külparlaa çapçafi suglblzabas,ograda tür ve dinlenme pa rkr. lzlglnen çulzar çügürdJ." A. parla- Çiftleme k, çiftlere bölmek. Kuzuqasev (Kitaplanru straya çaparlah zool. Karatavuk. bucak sokarak, bahçe kapramdan parlament Parlämento, mecus. dereye dogru kosmus .) parnak Yara maz, atacan. parse n Pararun üstünoekt resim. ah han parnik Sera, eamekan. parsom paradaki Rus çan resmi. parni k ügürsileri sera saratahklan. p artaktiv Parti aktilleri para Cimri , hasis. paro pay cim ri zenpartbllet Pa rtt cûzdaru. gin. partbyuro Parti bürosu. parohad Vapur, nehir vapuru. parter tiy. Pa rter. orrnm parterda passajirskay parohod yoic u vapuyenm parterde. cu , partg ruppa Parti qru bu. parol' Parola. partiya Parti, siyasal organ. partiya kirpererenCtmrllesmek. ulam partiye girmek. parolança çok cimrileslyor. partiets Partlli, parti üyesi. parom Feribol "Ot arada çagm kJçlg partiynay s. Parti, partiyle ilgili. çottlm daa, parom daa çoh polgan, partiynost' Partililik, partili olrna. ibJre pararga, trzen, ugaa ür pol partizan Partiza n, gerillä, çeteci. parar. " I. Kotyusev (Oraya yaktn küç ük geçit de, terloot da yok, etraü partnyor Partner. dolansan çok zaman geçer.) partorg Alt parf teekilatr sekreten.
;t= !j ld
I
parto rg
partorqanrzatsiya
- 350-
pasha
pas (11.) 1. (top oyununda) Pas. 2. (kagit oyununda) Pas. pas (lil .) klz. Ver, oö sem e. ~ bodpartsyezd Parti kongresi, parti kurultayr. rum. partakela Parti okulu. z; pas (IV.) Zaman. taf solba.!!J. k irgen parus vetken. parus kö dir- yelk enle ri pastaS'äbah Ylldl zmm batll gl zaaçma k. ';) o-..J CL? man. pas (I.) 1. Bas kata. Çabas p astl hlill; pas- (I.) 1. Basmak: "~ at, azahtarm kispes . Atasözü (Y um usak ba:?l klçadap euo, söt1eldlJe pasçathan." lIçkesmez.) tas pas kei, dazl ak. 2. N. Oomojakov ( Y~ at, ayaklanm B~, uç nokte. volga sugmîi pazr güçlükle kaldmp. sürûkleyerek Volga nehnnin bast. agas pazt ab"ä:srnfi? ) Pashan çii"Ïnpaglr gaç oaer. tag pazr dag baer. haya porem, tepken çiriii t imir polzm. At as özu (Bastrqm ver bagl r orsun . pa ar kaya bas t. sug pazl su bast, teptigin Ver demir olsun.) 2. Yürüpma r. 3 . Ön, önce Tlige kÜlük ') mek, adtm atmak: "Vaska annanar pol ba , pastan seqtmp çoohta. Apas slhhan, rnanzmrga kirek, tas özü (Oile yigit olma, önceden uroktar pastaJganca, am daa p îr o ösünüp konue). 4. Uç, bas leer . çasça polar. " A. Kuzuoasev (Vaska pezr iki pctcea, irnifi çoogl Sin ) bu yüzoen yürümeye basterrus. apo lcaii. Atasözü (Eyer ba:?1iki olur, cere etrr eu. hálà derslerin bastamasma bir saat kadar var.) 3. Tarerin sözü gerçek olur.) 5. Bas hay!!9a çekmek. pu pa hh üs van sayrst. 6. Bas zarnamn baskilogramm pasça bu ballk ü ç kilê!}ÇJç noktast. Ç!L~!!"y l lba:?1. p..!!. logram geliyo r. 4. van yazm ak: küni (bayramm) ilk günü. 7. Bas, liwssçe srrerge Nlha Mitrofanovna, der. hahh çon pazt halkm lide ri. sfremïfî apsaafjarmfj Feofan aal pazr köyün reist. 8. aasfa ilglli Maksimoviçtrfj i~. "V . Surbayeva (Yaztyor slze Nina Miitrofanova, slpas @ beyin. pastaf aZlra baszin kocanrzm, Feofan tan asktn. J<:i rekt er pastaf azrra i:?~ l .) 5. Daktilo Maksimov iç'in Ier basten askm. pazm Jkest e· baetme k. 6 . Sessizce yakla sma k. uye :?Inl sanamak. pazm ayrandrr- bapas- yuva yapmak. hus pas- kusrm döndü rmek: "Kern oouermn paluçkaya yatma k. palapaskuZin eyterauçe?" V. Sulbeyeva (Kim iuçxaye yatrnak. ~as- saçlan agarmak, ibriyartamak. gençlerin basrm döndürüyor?) paZin slyba- basrm srvazramak. pas pas- (11.) Bulmak, yakalamak. min ar u pasm in ha ldim ben onu bulama~ba:?lam a noktast. hara pastar dim . Hakasïar. u lug pa s anne veya bapas çr Bas, lider, set çurt pasçm aile ba. tamah pazr basak. pas e!! adl reist bas O"rröstrîias a.ïlé\OlS1l9 bas pascll ig s. Lideri, bast clan. ulugllg oönouren. bas döndürücü. uçuuepacaü, pasçll ig patpacaii bûpazt çoh Yé!~, haylaz. kök pas \ yüklü çökmez. liderli batmaz. zool. iskete, bast ankera. h..r8laz.1 paseçnik Ancr. ç~h~l~ y uçsuz bucakstz deniz. paseka A.n kovanllg l. us-pas çoohtanil;rga saçmalamak, pasha .l (I.) s. 1. Baska. diger: zu vara mak, saçma sapan korrus"Çohlrahtafj pasha pfr dee 8rQIZI mak. çogJ/." V. Kobyakov (Çohlrah'läif
part org ani zatsiya Parti tesknan, parti örçütc.
------- -
f'
pasha
- 351 -
baska hiç arkaoast yak.) a rmaf pasha bunun dremda: ~Annafi pasha ol_~rada ulug eçm hazaa."v . Kobyakêv (Bunun dremda oraoe büyük açik etur.) plree knlganlïi omina pasha knlg8 ahp alarga bir kitabm yerine baska kitap almak. pa.~ha
pcr-par üan baskatasrms.
ba§kaoTmu!ji:-annaii daa pasha ondan da baska. pasha-pasha tekr. baska basxa. i;Ln-pal}J"a tekr. çeeltü. çestt çesit. 2. Baska, yabanCl pasha tilden algan söster baî: ka dilden alman kelimeler. RaSba nim~ hepsi bir, heps! ayru . i]9. ptlsha pariJan kmlmak , parampar-
ça olmak, bozulrnak. PJl.sl! a (11.) ~ pashacah Kücük cekiç . pashacll s. Mulat olmayan, ensumacnk, - -srradl!}l, tarkh: uFedor Pevtoviçtï
ÇQf!Jjjp, a/oh tusta agaa sa~ h85indlrÇan "óT am/I, haydag- a páshacil ac/heafih ün." N. Domojakov (Fedor Pavloviç'i ürküt üp, tam 0 srreoa aknnr ba~lna~ rumi~ 0 alrstlmadrk a~ses.) hara pasnaclJ çok farkh, çok garip, tuhaf. pa!!~- vaouçamak. pashalan- 1. Baekalasmak, ~g}.~mek . 2. Çekinmek . p asharandrr- 1. Baskatastrrmek. degi~ tirmek. 2. Çeklndlrrnek. pashalam s 1. aaskatasma, deg i~me. 2. Çekinme. pa shalat- aas karastrrmak, degi~lirmek . pashl (I.) Kapak . pa stu (Il.JKalem, korsen katern. pos - -- pasçanrûçka dctma katern.
i
•
I?ashl (lil.) Kayakta ayakhk. bk. pashl (11.) pashmcah B~ak. merenven basamagl. pash rs Merdlven: ''Ab/s, ossmste tunp, Aponm tlfl köksecen." P. $tlga~ev (Papaz , mel divenoe durup I Apon'a x.qk ~nmi~ .) aylanclh pash ls burma merdiven .
"" pe-etneen .y
-
pasta
paspa 1. Basma (kumas) paspa lavar basma kumas . 2. Basma kumas-
tan . paspah (I.) Kapart. l uzak: ''Küske '-'f)aspahha pastlrgan çïli, çirge pastlrarga ba ?" S. Çarkov (Farenin kapana yakeranmas r gibi, topraöm artmoa kalmaya mI?) krs. paspanah paspah (11.) sago EI degirmeni. Pi!JWilh (w.) ~ kurarak oturmak: "Otsr 11J.äJeij, paspah s~ odmp, ç§. çeynikten çey unp, aZlrame oduter." V. Kobyakov (Onlann ikisi, bagda~ kurup otorarak , baktr çayoannktan çay koyup, yeme~ 'I:'l:.. yortar.) paspa h (IV.) Kalem, kursun kalem. paspanah . K~a n . küske pesnrcan p -aspanah iare yakalama kapanr. krfPispah (I.) pasport Pasaporl. pasport çoh pasaportsuz . pasportnay S. Pasaport, pasaportla ilgili pasportnay stol pasaport rnasast (idares L) passajir Yoleu: "H/gmgcaa passajir poyezdlnTn vagonmm Mzetf!!lf;fJfj, nmze, harah puliinan daa - çul çazlZlnzar ~g tastirga kiffsken po/ar. M. Kokov (èJl<'üYueunun yolcu trenintn vagonunun p~&eeresi n den, isters~Lgöz ueuyla a Targl ç L!~_ ovasma dogru 92;.. atmasr mümkünoör.) passaji rsk ay s. voicuyïa ilgili. passajirskay poezd yoleu treni. pa sta- 1. 8g~lamak : "KinetTn pazoh Çohlfah, nimenTn-de sagbazm allp, pürkek ürlp pastaan. " V. Kobyakov (Aniden yine çoturah. bir seyln lsaretin i ahp. vavasça havlamaya bas larms.) ol pastapça, ~ masçatar 0 baehyor. hepsi b irlikle earkt söylüyor. 2. Iq?.~'._0 ~ek , yönetmek : "Ot nimen1 sirjj;j kïzlf1 pastapçathan oshas ." M. Kokov (0 i ~i senin koean yónetiyor gibL) 3. Kllavuzluk etmek : "/st1g adm izerlep / fmnegcl1ern1 P'áslaan." P.
pastaan
- 352 -
$ tlga§ev (Güzel atuu eyerleyip / Doktoriara krlavuzluk etmts.) ç ol pasta- rehberlik etmek, yol qöstermek. pastaan 1 . Bayan samen ögrelmen. 2. -~r. Dügün anas r le e pastaanicezi na a palag a tutup ü rçe düçûn anaSI yeni gelinin beligini örüyor. pastaan paba a) Erkek sarnart ögretmen. b) Saqdrç, dügün babesr. pastaa 1. Baslama. bas; baelanqrç. - -usla g-pasla g ·· logmçlÎ3r " üstalar, yönetlcuer . 2. Bölüm, bashk : ons altmei pastag otuz altmor bölüm. pastagcl 1. K II_':l~u~ r~!!~~r. 2 . Y.~}~L prclavoësvcr uf paetaqcü en urettmin yenilikçileri. pa st ag1 11k, birinci: '~ydo, pas/agl sablstÎn it ---açiina ssastin..." V. Kobyako v (Aydo, ilk vutusun aCISIna dayanarnayrp...) p asta qr u rok ilk ders . pasta gl k lass birinci sïnif~ ilk snuf. nedelyamf pestaqr kü ni natter un ilk günü. pastagJ..§JIID' gr. birinei kisi. pastaqr sart binnol SIrut. pasteqmn et. j~lê.@k : "Ifi pastaglZIn, pîr urok hlZl(fllp perçs." A. k uzuça sev (lik önce bir ders krsaltt-
nvor.) pas tah 1. Yaramaz , simank. 2. Oyun, - --. éi üzen. ham tuf pas t agl karr un 0yunu. pa stah tan- Stmarrnak , yaramazhk et' mek. pastahtandrr- Srmartmak, yaramazuk ettirmek. "Aydomfi çttîîs pastal- Baslamak: pevrsrm pu künnefi sigara pasta/gan." V. Kobyakov (Aydo'nun zater bayram t bu günden iliba ren Sugn m_•. _ p.~.~ l gan l basrarms.) taglarda , partiyannl küzi çonda. Alasözü (Suyun ba§langlel daMa, partinin gücü haikta.) çir üS.tünde çurtas pastalgam yerybzünde hayalin ba§lamasl. ekzamennar pa stall blstl sinavlar ba§ladl. pa~.!1J s. 11k pasta hg §ko la ilkokul.
pasnc
p~!3_!a n - (al) Dizgine uymak. pa st ap zt. Önce: ':Aydo pastap hayd; - -tüsken POZI , sah rdök halm uygu alip uzupçathan po/gan. " V. Kobyakov (Aydo önce nas u oüst üyse, lam öyle derin uykuya dahp uyurnus.) Pastap seqrmp al, anaû çoohta . Atasözü (Önce oüsun, soma konue.) in pastap en basta . en önce, lik önce . pa stas- 1. (birlikte) Yönetmek , toare elmek. 2. (birlikle) Ktlavuzluk, rehbettik elmek . pa sta t 1. Bfçllmis ot. 2. D övöimös ekin. pastat- 1. Baslatmak. 2 . Yönettirmek. 3. Knavuztuk etl irmek. pasträalorz. lp çfzf ürep parza, pastmn al salça kans t ölürse baldmr uahr. pas tig 1. Bash: ':Am tut paSfJg Kamat apsah Irahh/ tafinafioh uenuntnsnen." V. Kobyekov (Onu kir basu ihtiyar Kamat çok erken uyanorrmre.) s ang pa st ig saashan polba sari basf sa ksaöan olma. çlti pas ti g çrla n yedi baslr yuan. 2. aasn. uçlu: 'Temkuu çts past/g hafiza zma tlhtap ça da pargan. " V. Kobyakov (Tüt ünü bakrr bash pipo suna suostmp uzann us .) pashh 1. vönencr, müdür, idareet. reis: "Otsr, tohti tüzip , hara Slfayllg pas t/htanna çcomepçetsr." V. Kobyakov (Onrar. durup attan inerek, kara yüzlü reistenne konusuyo rtar.) Ada ZI ç ohta 001 pa snh. ic ezi çohta t ns pe snn. Alasözü (Babast yoksa aglu reis, annesl yoksa krzr rers.) 2. Sorumlu : "0/ hoymfi daa past/gl polg amna köfinT sah oshas ." V . Kobyakov (0 koyun tann da sorumlusu otmasma gönlü raz t gibL) pasnr- 1. K,endinj ezdirmek. Tilli ge ti.dIl1p~ögI$lige pas tirba. Àtasözü (Dilliye söylelme , güçlüye ezilme.) 2. Basllfmak, ayaklanyia yürülmek . 3. Yakalanmak . nafi mlrga pastlrdl yagmura yakalandl. hazlf soohha past1r- sert kl§a yakalanmak. 4. Yazdlr mak: "Hoortay pu
- 353-
onstar reneezmae
mme pann
pi/been, paza , p1çJkke dee pastmp , holga alarm sa()/sla tulpaan ." N. Domojakov (Hoortay bu Huslann anr arabasmoa ne oldugunu araarnamts. ve kaglda yazdmp eline almayr da aklma qetlrmemts.] 5. Tarttl rmak. 6. Daklilo eturrrek 7. 'r ürümec ~Aydo amii soonatl pas!" sl hhan." V. Kobyakov (AydO onun arkasmoan yûrûmeye bailaml~ . ) uygaa pasn r- uyk usu gelmek. ~s!;a zf. 1. -El...909Tu. içjnd~!l: -Aydo m la sa~lngan. çabal terneeen jfinTne fastap, tagdan indTre oee ure ha/gan. ~ V. Kobyakov (Aydo saoece bunu oüs ünrn üs, kötü pallosunu omzuna aup. dag 8i a9J inmeye ba~laml~ . ) 2. V.a~tas l yla , yoluyla. su n glar pas ttr a sorutar yoluyla. pashrgas Cendere. peennn 1. Bask t, ag lrhk. ot pas tmhnaft pa snr parel. ot aglrhk la Siklitm tdl. 2. Smk , so pa . peetmü ö övenie oövüren ekin, ot. YÜrüyü~.
adrmrama: "Çe Vaska çagdabls handa, çügürgenge maytglblZlp , anali arinca erinïstïg ~a n.-r- A. pastm sha kir Kuzuga~ev (Fakat v aska okuta yaktasmca , y ürûmekten yorulup, sertra lÜll1üY!e uyusuk a du r ae rte yü r ümeye besterms.) hatlg pesnns
pastms
~kolaa
sert aorrn . pastms- (hirlikt e) Yürümek: "Ke~ke paza pisçe o/(/an. «öönen tÜfl'p!;, k6zenekser pa stms pa,ga nnar. A. Kuzuga~ev (x es ke ve be~ kadar çocu x. gön ül!en ~ ~nce reye dQ!IDl birlikle yü rüm ü~ler. ) pastuh Çaban. Pastuh ha ydag. hoylar ' andagoh . Atasözü (Çoban nasllsa,f koyunlar da öyledir.) pat Mitclojik katran kaynatrtan kazan. taahpl tartçan kizi ottlg paUa haynir sigara içen ki~i kaynayan kaza nda yanaca k. hl yalh g ç on nl patha tastapçalar gunah li kimsele· ri kaynayan kaza na ata rtar. 2. mee. Kremalo ryum .
pavtin
pat- 1. Batmak, saplanmak: aAstlh Çórfp , pat pargam Ilayga I Özelgen çJli, küuleen halm tayga . • L Kapç:lga~ev (Yolumu kaybedip bahverdim çamura I Yanhr g ibi uguldad l orman .) 2. Balm ak, rçlne girmek. Qtha köybinçe, suga p at pi nça. --Bilmece, buz . (Afè1feyanmaz, suda batmaz.] pa teton 1. Gra mofon. 2. Gra mofonla ilgili. p ateton pla stlnkazr gramofon p1àgl. peteten ineleri gramofon igneleri . patent Patent. l2athl! Nikotin tortu su. hanza pathaam .- angla- pipa nikotiruni temtaremek. pathallg s. Nikotin tortusu bul unan pipa. patl g Batak, batakhk: M Mal pasçaa çoh pat lg sastar, kQ![Qdes O,§!las terpek: köner. ~ N. Domojakov (Mal girrrrnez batak llk sazhklar. ay na gibi yuva rlak g6I1er.) '"patoka Metäs . patolog Palolog. patologiya Patoiop. patriarh Pal rik. patrio t Yurtsever, vatansevec ·Patriot poIgam, çic=suuma l cOnlma tuza amJa4'Ja ~"19a m. · V. $ulbayeva (Yurtseve rdim, û1keme , naëerna faydah olm avr o üsünüvorou m.) patriotizm Yurt severlik, vetensevernk. patron 1. Fisek. boevoy patron harp fi~egi. 2. Duy. elektirçes tvo petrem elekt rik siç ortasr. patronmg s. Fi~ekli. patrentes Ft~ekl ik. paraska. patrul' Devriye . patrulirovar pol- nevnye gezmek. patsient Hasta. petnr- Batrrrnak , daldirmak . pauza müz. Es, es i~arelL pavil 'on Pavyon. porço pa vil'onl çiçek pavyonu. pavl in zool. 1. Tavus ku~u . 2. Tavus ku~u la i1gili. pavl in çügleri tavus ku~u tüyleri.
,.,a
- 354-
pay
pay (I.) 1. Zengin, varnklr: ~Pot min parlar daa mstsnn miç ïkke ügretkenTn isp eem." N. Tyukpiyekov (Fakat ben zeng inlerin de krzlanna okume yazma ö!}retti!}ini ouymadnn.) Pay~ dan surba, çahsl kizideii sur. Atasözû (Zenginden sorma, iyi k i~iden sor.) 2 . Zengin. verimli: ~HaJfdar' hayhast,g par çirl- -:- Urze,.· M. Kilçiçekov (Ne ~~lrtICI verirnn yer, dersiniz!) pay urojay verimli ürün. 3 . Zengin. g6st~li: aAnna mmdag
pay stol kisffnae
oolrçathan.· N.
past~ lzm
na
Tyu kpiyekov (Anna böyle zengin masa besma ilk kez oturu yor .) pay (11 .) Pay, hisse. kooperatlv paYI kocp eratif htssesi. paya zf. Demin , ~zJ'IDçe : "0 / tab/ stl paya
çazlé/à- togashan oolmn arune rooy
isken Fedor Pavloviç.· N. Domojakov (0 sesi az önce ovada kani l la~llO I genein sesine be nze t duymu ~ Fedor Pavloviç.) p.!'~~1Ï pee..!oerranoen ben. h~!ïad an ÇOI(eskiden. Deminki: "Ol udur paya(a)QI S. tudmmasç/h,smä.p payat)/ aday anll1 agl~ azaa na tIInmaa n polza.'" N. Domojakov (0 kar~l gelmezdi, gerçeklen deminki k öpek onun yarail aya{jma yaprsmasaydr.) payag ,1 ~i!J deminki k i ~ i. - - payana- L_e.t!LtT! I~ me k . payattat- Lehimlelmek. payattlg s. Lehimli payanl{j ~k lehimli kove . p~YÊ!-hap Çuval. tamah ternree ä payba hap zature tasmacak çuval. payblda zf. sanoa sauna (yiirüme.) Zenginsever. "Kustukpma n Yakm
PäiëT"
kazaktam/n sooncJa, udur-tódïr slylazlp, ma() paYC' poflp adu hal(';annar. ~ V. Kobyakov (Kusl uk'la YaklO Ruslann arkaSlnda kani lhkh saygl g6slerip, sevgili zengin sever olmu'ilar.) paYIZengin olmak, zenginle'im ek: uTo{'J m. aZJfan, kizi küzin efi paYlba."
N. Tyukpiyekov (Ça lt~, be sren baskastrun srrnnoan zengin olma.) payrr 1. Hakas elbisesinin sol eteqlndek! çikmn. 2. 53x53 ötçü birimi. paYlt: Zeng i n l e~ti rme k : "Püü r eötsn -- pay/dlp I P OZI tashar çat halgan." P. $llga~ev (Kurt papan zengin edip I Kendi d .~arda yal ml~ .) payla- Zeng inle~ me k : '"Am{Ja teere paylap poIbaancJa, sm pay/aeaam halt/r ba. · V. Sulbeyeva ($imdiye kadar zengin otemecrm. ~imdiden sonra mi olacaglm.) payla." klz. bot. Sedir, dag server. pay~ Taym. payorba- Kendini oeqenmek, gururlan,- mak, kurumlanmak. payorhah s. Gururlu, kibirli, kendini _. - be§enmi'i , burnu havada. payorhan- Kendini begenmek, kurum- '- Ianinak, burnu büyümek. payorhas- (birbirine) Çahm saimak. - kendini be{Jenmi!?lik etmek. payorhas 1. Kendini begenmi~ , kibirli, . ~ bumu havada, gururlu. 2. Kibirlenme, gururlanma . payorhat- Kibirlendirmek, gururlandlr-
--mäk
payorhos Gururlu, kibirli kil. payorhah . päyram Bayram: ~Ba lkonga smçsm. pûûn payram!" M. Kilçiç ekov (Balkona çrkivorurn, bugün bayram!) ~u~. seecaü payram su saçma beyramt. payramna- Bayram etmek . bayram yapmak. paysan 1. Kap, çanak, çömlek. paysan ayah kil kap. 2. Kavanoz. Unie paysan teneke kavanoz. 3. v ezo. 4. $ i'i€ . ~~' ey k~ paysan cam ~i 'i€ . pançik Ortak, t asseo er, pay r clan. payzan Saray, bûyük çacrr ev. em aZJr '-pisl lg ah payzan lb alll çatlh ak saray. pan 1. ba(J. Ve : "Çon pray daa çllf paraan .tusta, apiäh. ineyrn {@~.i Paskimr odlrtlp, 0Y!.é1dadan slhhan. n I. Kostyakov (Halkiri- ta-
- 355 -
pazagl
rnarruyla lopland lgl srrada, ih1iyar; kansrru ve Paskir 'i oturtup , bahçedeo. çrkrrue.) 2. zf. Yine , 9!'lne,~ Q<:\: ~ê-, ~ta: ~Min sispek mmah lim, tabarzar ba? - surgan pi' oo/al1 ~'J.--~ -Çe, -S'ä'G" n~/rgan fJ!l.?§. pi,sT." 1. ":.... Kostyakov (Ben bir bilmece soraVlm, burabüecek misrr1fiTdiye ruyo r bir oqlan. - Haydi, sor , cevapllyor baska blri.) 3. Artik, bundan böyle , bundan sonra. pazag l s. Geleee k pazagl çllda gelecek yndá"?"
ss-
-so:
pazah (I.)
V .~~
besak s~Q!.
Basak. pazah moynl
--
pazah (11.) 1. Sanork, kutu. togls aastig - - hara pazah dokuz aglz!l kara sand ik. 2. Sandrk kilidi. pa zah (111.) (ati)-BirköStekleme sekli. pazah ta- (I.) Basak top lamak . tam atrn paza hta- ekinin ba~agml toptemak. pazattta(11.) Köstek lemek . aUI pazah1a- an kästek lemek . pa zah tan- Basaxlanma k. pazaht lg (I.) Kilitli. pa.zahtlg pa.zah kilill i sandtk. pazah tlg (u.) s. Basakn: "KTzi smmeii pozigök SIZ/r/Ig, salaa uliinça pazahtlg p~?-a, öt po/bas tayg.s oshas, hOYlg as ós pargan." -ti,\. I
pazma
paztl- 1. Basrlmak, basmale "Olsmuï
azahtá"
altmda
sug pal(jas pllçlrapçathan, anlfi slltaanda azahtan taY/lhtlra pazll parçathan." I. Kotyueev (Onlann ayaklan altm da su srrudrvor, bu yüzden ayaklan kayarak basryor. ) 2. Bastmlmak: "Suhsapçathan kTzT -uzûzä-;- sala suhsum pem perçe." N. Domojakov (Susayan klsi uyusa, susuzluçu biraz bastmhr.) 2. '(é!~.!.Lrn?k: "Pabam püdirgen turada / Pastagl çazlg stih / Pazllgan in purnada / Parar etmnda çonn." M. Ugdijekov (Babarnm yaptlgl evde I 11k günah !?iir/Yazildl ilk önce I v ota çrkmadan önce.)
soumepçemsn,
paztm (I.) Çile, 1ura, kangal. pa zun (11 .) 1·~ ~?01. 2.-~di~ ,y~~~ü~. p azrm (111.) Kendini 1utabilme, ölçülü -'~L~ ~ '
~
- - ' _.
---
pazlm mg (I.) s. 1. Aorrnu. 2. Yürûy üetü. arrur pazl mmg sak in yûrûyûalû. paz lmnlg (11.) S. Ölçülü, m ütevaa, alçaxq önunu. paz lm mg çon mvtevaZl toplurn .
1. Zulrnetrnek, ez rnek: ':A/ay pazoh ~oióh ' malni-hadanp, Yakmmn, afi çi/i, pazln{janma siascen ma? ' V. Kobyakov (Yoksa yine 0 bayvantan otlanp, Yakm'm vahst hayvan gibi , zulmetmesine dayan acak mi ?) 2. Bastnmak, bast.IfII!!!~_~: "Stenee çö/enip-a/Îp, l/(jaannarm çaba paZlnlp, pulufida sürkünnes turlar." A. Kuzuoasev (Duvara yestamp. aqlamatar tru bastmp, kösede t uçkmyortar.) 3. Yaztlmak, abone olmak. gazetaa Z II1-' gazèïeYëäb óne oimak . paz1l1a zf. Son ra, az soma: "Pabazl hoy hadar panblshan tusta aglrll tudlblshan, anan, ki/er pazma, ir1ip pargan." I. Kotyu!?ev (Babasl koyun otlatmaya gidecegi slrada agns l pazm-
pa:
pazma û
- 356-
tutmus. sonra. geldiginde tse, geçmii? ) palman st. Sonra : ''20 miiiute pazman, minifl çllllg. n V. suroaveva (Yirmi dakika sonra benim tapla r arm 'var.) pir ças pennen bir saai sonra. panneen Ezilen, mazlum: "Mmlfl etmnda ökis halgan ipçTler kTzi pazmcagl poup i/ep-çudap çurtacaiinar." A. Çerpakov (Bundan önce dul karen kadmlar Insartlar ta raf mdan ezilip aCI içinde yasarruslar.) pazmcrhta- Háki m olmak, hukmetmek. pannen- 1. Ezdirmek, ezilmek hamga hamnadrp, harastu çirge tüs parça, payga pazmdrrza, parça kü zi tik parça samana l edavi clan, karanll k yere oöser. zengine ezilenin bütün ç ü c ü yok oïur. 2. Abone ettirmek. paztms Abone olma . paztr zool. Bir sazan türü. pazu- (I.) Baenrmak, üzennl kapalmak tasnaf paztr- üzenni taste kapaImak. pazrr- (11.) Mahkemeye vermek . pazrr - (11I.) Tapm mak, tapmak. ibadet et rnek: ''A/lig i stmg huday/ardan / Haziin sUf/mp pazlrgan." M. Batnov (Merhametli, ty! tann lardan I Sagli gml dneylp dua etmis.] hudayga pazu- dua etmek: "K/anya hudayga os nrç e." V. Sulbeyeva (Klanya r annya dua ediyor.) otha pazrr ateee tapmak. pazmh- Kábus görmek. peamt- Ö rtülmek, üzert kapanlm ak, srkis tmlmak. pazmn- (I.) Tapmmak , dua elmek. paz mn· (11.) Egilmek, yere yapli?mak: "Çil ködfri/ip, agastar sala çirge N. çitire pazrrmmm tur/ar. n Tyukpiyekov (Rüzgär çlklP , agaçlar neredeyse yere kada r egiliyorlar.) pazlrlnd l Kadm elbisesinin koiunun üsl klsmmdaki süs. pazms (1.) Ba5lrma, üzerini kapalma.
pazltllg
pazms (11 .) Mah kemeye verme. pazms (m.) Tapmma , taptrus. pazms- (I.) (birlikte ] Basrrtrnak, üzerrnt kapattrrmak. peems- (11.) (birbirini) Mahkemeye vermek. pazms- (lil.) (birlikte) Tapmmak. peert- (I.) Basutmak, ûzerini kapathrmak. paart- (11.) Mahke meye verdi rmek. penrt- (Ul.) Tapmdrrmak. paarrthan Tee Gel inin dügün anasr. pazlrtlg 1. Tapmma. taoma . ayga künge pazlrtlg aya q üneee tapmrna. otha pazlrtlg atese tapmrna . 2. ku. Damadm gelinin yakmlanna verdigi hediye. pazlrtlg k izTr- damadm ge!inin yakmranna (genellikle giyisi) hediye vermest. pazrrtpah çaom sarmaya yarayan ip, urgan. pa zrs Basrna, basis pezrs - (I.) 1. (birlikte) Basmak, srkrsnrmak. 2. (birlikte) Y ürümek, qitrnek: "KfzJ/er, kil , ulitsaca pazlsh/ap çörçeler." V. $u lbayeva (lo sanlar gelip, caddede yürüyor lar.) 3. Yaztsmak, birb irine yazmak . paz lstlg s. aasrsn, yûrüyüslü: ''Anafl, aar pazlstlg odugan Çlrineii azahtanna ture nonqen." V. Talarova (Soma, oturouqu veroen aglr basrsh ayaktan üzerine kalkrr us.) pezrt (I.) Adun, yü rüyü~: ''Ay/ah tagmii oliinca pîr çalan kTzJ sayb/{ V. pazltnan teyamp ocur. n Kobyak ov (Aylah dagmm yarnactndan bir ath ki~i rahvan y örüyüsre iniyor.) paart (11.) 1. Mektup. 2. Yaz t. pazrdt silig yaz lsl güzel. pazltçl s. (hlzll ) AI. pazlt çl l s. Yürüyüi?lü, gidi§li: çorga pazltçll pa ra adm münip yorga gidi§li bora alma binip. pazlU lg s. Yürüyü§lü, gidi§li. çorga paz lUIg yoga gidii?\i. siber pazlttlg güzel yürüyü§lü.
- 357-
pazoh
pazoh
st. Yine, ge ne, yeniden, lekrar:
"Kün, tizrk hara putotter 8r8zman pahlablZlp , pazoh çJt parça." N. Ty ukptyekov (Günes arahkh kara bulullar arasindan gbrünüp, yentden kayboluyor.) k r~ . paza
pazor Vol kesme. pazorta- Yolunu kesmek, önën ü çevir mek: -Sabis samah tan çórfblsken ÇlfglnJ pazorlapça, ho rg/st,g nime pir dee ÇCl)I/.· N. Domojakov (Sabis senn meneme giden Yllluyr oönoörüvor. korkacak hiçbir ~y yok.) pe ? e. Mi? -A rlSI,g nimes pe sagaa pidi çoohtanarga? ~ V. Sulbayeva (Utanmrycr musun böyle konusmaya.) pebecek bk, pebeyek pebeyek Serçe parmak. peçat' 1. Mühür: ''Amdl peçat az/h, nime hmçazJf'i • ani pas ." V. Sulbeyeva ($imdi mühür açrk, ne istiyorsan ona bas.) 2. Basm. malbu at. peçat' o bzon basm özeti. 3. Yaym. neljoir. peçetha urnnee- yayma bazutanma k. peçatat po l- 1. Besmek. nesretmek . 2. Daktilo elmek. peçattig Damgah, mühüd û.
peçen'e Bisküvi. l adl hg peçe n'e tam biskûvi. pe dagog Pedagog. op lttlg pe dagog deneyimli pedagog . pe dag o glçeskay s. Pedagoji k, pedagoji. pedagoglçeskay InstItut pedagoji enstn üs ü.
pedagoglka Pedagoji. peda l' Peoat. veloslped pedali bisëdet ped ah. pedek 1. GÜrbüz. saglam. 2. ~i ljman , iri. harm i ri mcïktl oshas pedek kerm öfÜmce9inkl gibi ljilj. pedenek Minicik, küçücük. pe deneges Minieik. küçücûk . Mineti kiçik pedeneges mini kö diri"p ta sta rn. Bilmece, ever. (Benden küçük, kûçûcûk. beni gÖlÜrÜr.)
pepelnitsa
ljiljmek: "Ha m t pedeygence çïoteçe. ~ N. Tinikov (Karnt etsene kadar yiyor.) pec uçmçse Ögrelm en okutu. peedeû-peede û tekr. Pmr prtrr. peelbek 1. (oyunda) Dön ös . dönme. 2. Dans, d öome. peelbek 0YIOI cö nme, dans edere k dónme oyunu. peelbekçin üansör, oyurcu. peerbekten- Dans ede rek dónmek. peep- peep tekr. Çllir çmr (yanarken pecey- Karrn
çken ses) .
peer zf. Ben, bura:
~Peer
mmda ûr tutedet er.-
ki/genner
A. Çerpakov
(Buraya gelip, burada çok duruyor-
rar.) peeris- Oynama k, ugra~ ma k . Ailg ki zTd en peerrssen, pozln al 19 pctama. Atasözü {Ahk ki ~ iyl e oynarsan, kendin a hk olursun.) ctnaf peeri spe atesie oynama . peerki s. Beriki, yakm daki , aal sugmfl peerkT sarUnd a kóy IrmaglO ben
vamnee. peertin zf. Buradan . pehota ask.P;yade suun. pehotinet s ask . Piyade en. pehotnay ask. s. Piyadeyle ilgili, piyadeye ait. pehotnay polk piyade alayl. pekar' FmnCI. pekarnya Fmn . pelbek bk. peel bek pena t Kalemli k, katern kulusu kerendaster penalda kursun katemte r katernlik te.
pense Emekli ayll gl: "MinTtl pensem nimee çarapça. " V. Sulbayeva (Benim emekli ayhglm neve yanyor.) k ~. pensiya pensioner Emekli. penslya Emekli rnaast. penslya alemekli maa!j l aJmak. pensly aa srh par- emekli oirnek. k ~. pense penya Para cezasr. penya at- para ce zas r airnek.
pep-pep bk. peep-peep pepelnit sa KOl tablast. küllük.
perçalka
- 358-
perçatkà Eldiven . pe rçatka kls- eldiven giymek . idT- söögi çoh pis salaa. Bilmeee, eldiven. (Eli kemigi yok, bes parmak) peredovik Öneü. peredcvtktaräe uünezrüert Öneülerle birlesiniz! peredovoy s. 1. Öncü. perevodoy ko lhoztar öneü kolhozlar. peredovoy lin ly a ask. ön hatlar. 2. heriet. peredovoy nauka ileriei bi-
Hm. peregovorlar Müzakereler, koncsmarar. mirnay peregovorlar bane görü§meleri, müzakereleri. pereiïgT s. 1. Avrupa . 2. Avrupah. pereiïgT tamah ksz. Palates. pereplyot cutieme. knigam pereplyotha ptr- kitabr cuuetmeye verrnek . pereplyolçik Cillçi, mücellil. pereplyottlg s. Ciltli. ko len kor pe replyottlg kalikol ciltli. peresadka Aktarma, aktanrn. pereslroyka Yeniden kurma, yeniden vapuandrrma: "Nime üçün ködTrerbis? Perestroyka üçün! Demokratiya üçünr V. Sutbayeva (Niçin yûkselteceqtz? Yeniden kur ma için! Demokrast için!) peret maymah esk. Topuksuz yumusak labanll çizme . perels Biber. hlzll perets krrrruzr biber. pereulok Ara sokak, dar sokak. perevod Havale . ahçam perevodnafi IS- parayr havateyle göndermek. perevodnay s. Havaleyle ilgili. perevodnay blank posla havales i. perevorol Devrlm, inktláp. perevoz Geçil. perevoz mrlnca turgeçitle durmak. perevozçik Salet, kayrkçr, qeçrren. parcmmf perevozçiq r terltotçu. perevyazka Sarçr, pansuman. perln- 1. Dtrdtr etrnek, homurdanmak, rnmtdanrnak : "Çipke ïtïe orsinae; çemen panp, perinçe: Min haydar, sin andar, mini Ie hoop çörçezifi! " N. Tinikov (lgne usan ip bir gün ipe
perviçnay
sövte sövrentyor: Ben nereye sen orava, beni takip edip duruyorsun.) 2. Küfretmek, venp vertsnrmek. peri na Ku~ lüyünden oösek. minder: "Odlrean çm dee / Nlmzah perina ashas."V. Maynasev (Oturecak yeri de I vumusek ku§ lüyü oösek glbi.) perTncek s. 1. Hornutdamp duran. 2. Kü!ürbaz . period Periyot, s üre, devir. periodiçeskay s. Periyodik, devrt. etementemrü perlodiçeskay sistemazr kim. elementlerin periyodik sistemt. peris- Alay etmek. perlovay çarba bot. Nemse arpast. pero Kalem ucu: "Türçe Ie ÜS irgi perolarm ut/( saldi, anafi ruçkazman naa perozm suunp a/dl ." A. xuzuqesev (Çok geçmeden eski üç kalem ueunu uuttunnus, sonra kaleminden yeni ucunu Çlkarmrs.) perohg s. Uçlu (kalem ) pe rol lg ruçka uçlu kalem. perpend iku lyar Dikey, dikit, amul. perpendiku lyarnay s. Dik, dikey, amuor, perron Peren. perron b ile df peron bileli . pe rs Pers, Fars. persidskay s. Parsta itgili. persidskay lil Fars dili. persik 1. Seftall. 2. Seftaliyle ilqili. pensik agazl setten aqacr. persik
varen'en settau reçen. personal Personel. tehniçeskay perscnal teknlk personet. personal'nay s. Özel, klslsel. personalnay pensiya özel emekli
rnaast. perspektlva Perspektit. perspekuvenq s. Perspeklifli. perspeknvanä plan geleeek için plän. perviçnay Alt. perviçnay partiynay organ izatslya partmin all komltest
pervorstcçnik
- 359 -
pervoistoçnik Esas kaynak, ilk kaynak. per votstcçmkter hoo snra ügrena51 1kaynaq a uygun ögrenmek. pes Ocak, soca: "TimJr pee üstündegl hazanahtJ pestJfi ort/Zina temo çoohtangan Marka. n [ . Kotyusev (Demi r soba üstündeki kazaru sabarun ortasma çekip konusmus Marka.) pes (11.) Ktza kta bag.
p'esa Piyes, tiyatro oyunu. peskay s. Kareli, damalt. kögenek kareli elbise.
peskay
pesne Buzkuan, buz krrma aracr.
petle- Küt diye dusmek. pet uh Horoz: ~Sagam ol, safay emnae tünepçetken hJZl/ petugl pastaglZJn tapsirman, tura 5algan." N. Domojakov (:;limdi 0, xümesm altmda tuneyen krzrl horozun ük ötüsüyle, kalkmi!}.) haraag lzin
petu htarqa çitire otl rgabls geceleyin horoztar ölünceye kadar oturduk. pey taz. bk. pii prcira- (I.) 1. Vara illihaplanmak. 2. Ses yankuanmas. pretra- (11.) Orvndamak. kaynasmak. pretrema Kap!r, dotu: "Çe çagmnan habllgazl pTçlkkepray ptctrsme. ~ A. Çerpakov (Fakal yakmdan bakinca yüzeyi bütünüyle yaz tyla dolu.) pre tras crvûdasma, kaynaerna .
preiras- Civrldasmak, ötüsmek, kaynaemak: "{van Petroviç, talaan minde mma pTdi _ pscuesseçe. n V. Sulbeyeva (Ivan Petroviç lalih bende lste söyle , kaynasryor.)
p ierrat - Orvuoatmak. prça tart- Stkica tutmak, baglamak. prça mü ndïr- Kuyruqundan veya yelesinden 1utarak suyu geçmek. plçah Brçak: "Olemtiï pTrsTnde kTzlnTfi agmg çuïn kisçefl ptçetner poïçenner. n I. Kotyueev (Ontann birinde meer un hasta orçarum keseeek brçaklar va rrr us.) omas prçah kör brçak. krs. pijah. pl çahta- B!çaklamak, blçakla yaralamak.
-
prcehtee- (birbirini) Brçaklamak. brçakla birbirini yaralamak . prçahtat- Birini b tçaklatmak, birini tnçakla yaralal mak. plçlg Btçme, blçis, biçki. prçmta- Oivrldarnak. prçmtas Orvuoasma. prçihtas Crvndasmac 'Tirekterge totcurs oar sa/gan osrçunsr, oer kifigenTne hmmaan çlli, plç/htas smhenner." A. Çerpakov (Kavaklan dolduran slglre lk\ar, entarm geImesinden hoslanmamrs gibi crvudasml~ lar.)
prçrla- Saklamak: "Küren at lzip alar(}a
i/ken, poza pagmfi oral(}an pen sagmzma oiçneen." N. Domojakov (Yaglz etm içmek lstemis , dizgin ipinin krvnlrms ueu seqnsmda saklarrus.]
plçllgah Biçilmis. hazah plçl lgah kögenek Rus usulü biçilmis elbise. plçtndl bk. plçllgah prçrra- Crvndarnak.
plÇIS Biçme, biçi!ji, biçki. pIÇIS- (birlikte) Biçmek. prdaa bk. prdo prdtlas- Toplanmak, Ylgllmak. ptdrra - (r.) Budamak, oauaruu ve budaklanm kesmek. pro tra- (11.) Çok xonusmak, çevezeuk etmek. prdtral- Budanmak. proc 1. Iri, büyük. pree mal büyük bas hayvan. 2. Beeeriksiz, hanlal. prdr ö sago zool. Kaya baligl. plgl l- Egilmek, egri olmak. plg tn w(I.) Egilmek. plgm (11.) hik. Karnt deymak. p@ndlrlh sago oog. Yanmada. plglr- (gövdeyi) Bir tarata çekmek, egmek. plglraw Yüksetmek, ktvrilarak yükselmek: pezTnen, hazan "Kemnrn stbepçsttïen hattami oshas ag/IOOy IS plglrap turça -anzl ças haz/n. "N . Nerbi!jiev (Kimin sobasmdan, kazan w
- 360 srvanan kadmlannki gibi beyaz duman yükseny orea. onunki yas akagaçllr.) plg lrl Kam ruhu. ham p lg mzl çanr par dl hava degi§ti, bozuldu. pth - Bukmek. krvrrrnak, katlarnak. pth- pa h tekr. ûru. Çuf çuf (Iokomotifin çlkardlgl ses) p tht r anat. Kasrk . p sjah saz. prça h p 'jl Y bk. P'ZlY pueÇekip almak: "O/oh taa apanblzarga çörgen öffmnefi pl/ap aIdi ." I. Kotyosev (0 da götüren ölümden çekip atdr.) puas- 1. EI uzatmak, çekip almak: 'Pteti nimes çir/emi / Pllaspaspis daa / Pontnstin kemge dee / Pirbespis hans taa." M. Kokov (Bizim olmayan yerlere / EI uzatmayrz azteik la / Bizim etanoen hlç kimseye / vermeyrs bir kans la.) 2. Gaspetmek: "Çomr mme oueeçemsn nimezfne hustarm teti önetfn çeçaemen, tan anarbin hatgan." N. Domojakov (Çohtr §ey, gaspeltigi nesneye kusta rt bazen aniden yaklastmr us bazen tarkma varmerms. ) SÖS puas- sözû kay''O/ar, nalmak, ugulda§mak: tohtabin, sós pllaza, suu/as tatçeter." N. Nerblsev (Onlar durkaynatip madan, söz ugulda§lyo rlar.) çooh ptla s- ugultuyla konusmak. prtaspah Ele çeçrrme. zorla alma. prla t Sal, oas örtüs ü: "Pas pl/adl pu/iinan slblrlbl2lp, apsahnaff hosti pastlrgan. " A. Çerpakov (Bas önusü k öseslnden nsuoasrp. ihtiyarla
sse
brrfikte yürüm üs.)
ptlat - Elinden almak, çekip almak. p llazlg Ele geçirme, zorla alma. oym p ilazig bir oyun aor. ptlcrra- 1. vrcrk vrcrk, yaprs yaprs olmak: "Cnemuï azahtan altrnda sug soltnrspçsmen. pa/gas pttçtreoçethen." I. Kotyusev (OnIarIn ayaklarl altlnda su §lrIldlyor,
çamu r yaprs yaprs oluyor.) 2 . mee. Saçmatamak , saçma sapan kcruismak. p dcrreh 1. CIVlk, yaptskan . 2. mee. Uyusuk, s üneoe. piiga- Butastrrma k, kanstir ma k. pllgah hik. Heyecan. ruh kan§lkligl. pllgan- Bulasmak: "Pray malçahha pltgan panp, çatçam . "V. Sulbayeva (Bütûnû nye çamu ra bulas rp yatryo rum.) puur zf. Btlrnr, geçen YII: "PIltIr çit poioeenae. püü/ çider, -Tzençe apsah." A. Çerpakov (Geçen YI I gelmediyse bu YI I gelir, güveniyo r ihtiyar.) p lltl rgl S . Geçen Yllki brldrrki. pl lt lrgl çrlda geçen vuoa . prr (I.) 1. xüçük loz parçacigi .
p tr (11.) Uyuz hastahqr. prra kil. zool. Kaya balig l. piraat (I.) Buryal. piraat (11.) Aplikas yon, s üs. p ira at pastig i zer gümü$ kaplamall eyer. plraattlg Aplikasyonlu , süstü. pis plraltl g ton bes danteut eibtse. prra çm 1. Deve tûyünoen korree . 2. çadrroa sandrk veya raf üzerindeki perde. t ashah attma ta rtça f ptraçm kanepe altma çexnen perde. 3. Çul, kilim. ptra nc n bk. ptra çm ptrçrh 1. bot. Nohut. 2. mee. Er bezt. ptrey bot. Çim, çimen. p lr gl (I.) 1. Düdük. 2 . Av hayvarum kandirmaya yarayan alet, düdük. pl rgl ir g ek snn cru ta psapça 'plrgl ' erkek geyik gibi ses çrkanr. p rrg l (11 .) 1. Su pcrnpasr, t ulu rnbast. t arrnstran c tn uçur ca f plrgl söndürücü , ekste nklör, yanqm söndûrücü 2. Püskürgeç, pülvertzat ör. p lr glr- Prsktrmak, aksrrm ak bu mundan gurültüyle soiuk almak: "Hanaa Iglrap emnen, küren at , tanaalann
· 361 af/gif, pI/timp odlrgan." N. Oomoiakov (AIII araba çrcrroerms, yaglz at, burun deukterint temizleyerek prskrrn us .) p lrglrls- (birlikte) Prskrrmak, akstrmak, butrumdan gürültüyle netes almak. pl rgms Prskrrma. bapsuma, burnundan gürüi!üyle soluk aima . plrglrt- Ptsktrtrnak, hapsirtrnak, burnundan gürü1!üyle soluk afdrrmak.. pmn sagoKurum. pms sago zool. Kedi.
pme-
(I.) 1. Toz uçusrnak. 2. Duman
lovnhp yûkselmek Ttlo pazma f IS
prr lap ça. - Bilmece, pipo (Tepe baemoen duman yükseliyor.) pi rta- (11.) Uyuz hastahqma yakalanmak . pmaca ö klzf uyuz oimus kisi. p utenten - Fml ft n! önmek: "0 / huyunda PaynuJ iirçek çili plrlahtança." V. Sulbeyeva (0 hortumda Pavnus kirmen gibi oönüyor.) p rr lan- (I.) Toz içinoe kalmak çalaFi klzi p ray pntan parga n ath ki$i bütü nûyle toz içlnde kalmts .
pmen- (11.) sago
Ftr dönmek . pttlat - Duman, toz yükselmek, kaldtrmak. pl rl lg S. Toztu. prro Suç, kuaur, kabahat: "Pllçem, çüreem, tasta ptromm I çunee çobaana sürnükçefi potgam." M. Kilçiçekov (Biliyorum, yüregim , artet suçumu I Hayatm hüzn üne taktlotm.) prro zr çoh suçsuz, qûnahsrz. p trorn taste beni allet. ptroga tertil- cezasrm çekmek . pucr e- Suçlamak: "Ho-ah, hoont Püürnï ldi pirotebeiier." N. Tinikov (Ha, ha ha. Kurdu öye suçlamaym .}
pl ro las tlg S . Suçlanllan, suçluluk duyulan. plrolat- Suçlatmak.
P"
p lr ohg S . Suçlu: "Payapan plrolig , çe ol am agmg, « örce ó klzlzl ço{JiI. " V. Sulbeyeva (Payapan suçtu, fakat 0 sirnd i naste. bakacak kimsesi yok.) pl roh g ni mes suçsuz . p rrosm- Suçluluk duymak . prrosuns Suçluluk ouvma, suçlanma . pl ro sln lstlg S. Suçluluk duygusu clan. özûr dileyici: "Min sinzer ulug sunmsnerï kildJm, -teen ol, plroslnlstlg ünneii. "S. Çarkov (Ben sana bûyûk bir rca için geldim, dernrs 0 , özür dileyen sesre.) p lrsarïay et. 1. Çok, pek. ptrsaûay çccntamtn sna n çok konusmus . 2. Bütünüyte, terneut. er prr aafiay penbrsha n 0 bütünüy le gitmii? prrsm- (Çocuk için) Geüsmek. bûyûç örb üztes mek. pal a mek, prrsrmtnenen çoeuk çürb üzrest'. pusm ts (Çocuk) Fizikî olarak büyüme. prrtah S. PÜrÜzIÜ . ptrtahtan - Pürüzlenmek. prs- (I.) 1. (meyve) Olqunlasmak: "Ot Totus r, pishen rutmrt osnss. hara nsremsrm hazj köribïsken , a/oh körizïn Arina Petrovnazar tastaan." N. Domojakov (0 paltoya , olgunia$m1i? xus kirazr gibi, kara gözleriy' Ie van beknus, 0 bakrsuu Arina (güPetrovna'ya atmrs. j 2. neste) Yanmak: "Ah slraYI, çaygl ïzig/erge, çiuerçe, tog/sta tir/ep, küren ide pte parcafï. " N. Tyukpiyekov (Ak yüzü ; yaz srcaua nnda, rüzç ärca. iste terley.p yanarak yag lzlai?m1i? ) 3. (organ, vücut) Otqunlasmak: "Irtïre pts pargan hlst!fi totcum füüsterJ amfi tablrah slffgJnJsten-ne tltJrep parça." V. Tata rova (Aam olgunla$m1i? krztn kabalan onun hrztr silkinislertyle titriyor .} çoohha p re- konusmaya "tevnecen nimezJn, girii?mek; mafizlrabin taynap, esmtnereras. annan andar çaogma plsça ," V. Talarova (Yedigi lokmaYI acele etmeden çigneyip , yultuktan sonra konu§maya bai?lIyor.)
- 362 -
P"
PiS- (11 .) Biçmek. preha sago Gece bahk avlarken ucuna I ~ l k taktlau sopa. preh ef Hayvan pençes i derisi. prehen maymah beyvan pençes! oensinden ayakkabt.
prehateh 1. Henuz otçunrasmarms. ham. 2. Henüz pismernis. Ç19. prehe n s. 1. Pi~mii? (yemek) 2. Olgunla ~m l $ (meyve.) plsh l (I.) Karmaç, kanetmc t, kepçe. ayran prsça ü mst n ayran kansnr-
ma kepçesi. prstu (11.) Burundan soluklanma . p ts t n tart- burundan ses çikaracak sekilde soluklanmak. prehrr- Prskrrmak, burendan qörürtüyte sofuktanrnak. prstuns Prskms . burund an gürül1üyle soluklanma. prsnr- Biçtirmek. p tthal- Bulasmak, ervanmak. prnra- Uçusmak , dagllmak, aynl mak: "Pîs pTr agastll1 seeeentne, piske pltlrirr1a çarabas." V. Sulbeyeva (Biz bir aqacm dallanytz . biz aynlamaytz.) plilrag Daglima, saçnma. purras- Oagllmak, aynlrnak, birbirinden kopmak - ~prr holmfi sa/aa/af! omreee Ç09I/." V. $u lbayeva (Bir elin parmaktart ayrûamaz.) pmrat- Daqttmak, saçmak, harcamak: "Klanya çece. ahça pltlfadarga ugaa tnnçem." V. Sulbeyeva (Klanya abla. para saçmayt çok seviyorum.) pizaa bk. P1Z0 plZlg (I.) 1. Olgun (meyve, yemrs) : "Mno plZlg çistek."V. Sulbayeva (lste 01gunla9ml$ yemrs.) 2. Pi9mi9. PIZldl çitpeen ipek lyi pismern's ekmek. plZlg (11.) Çanskan , gayretli. plZlg ool ah çalrs ka n çocuk. plZlg kizi çalrskan kisi. plzl gla· Oikkatlice yapmak, özenle yapmak, Iitizlik göstermek. piziglan- Tilizlenmek, dikkatle yapmak.
piçel
p müna- Panlee mak. aöarrn ak. 1911damak. çezrca ct pmanepçe ovada ates parllyor. pmûnas Pmldama, rsuoama. przrfinas - Panldasmak, pmldasrnak.
pizrfinatPanto etma k. 19ltmak.
pmldatrnak.
1. Pisirtnek. 2. mee. Plslrm ek , olquntastrrmak: "Haydag çoah iskenïn, nime körgenrn is/inde oumo; çatlrbinça, könrzinefi ces nesme çntr pirçe." A . Çerpakov (Ne i9illi gini, ne gördügünü içinde olçunrastmp . düzenlemeden dogrudan baskasma utaetmyor.) plzl rgan s. Pi9mi$. plzl rgan lt pi$mi$ et. pmrha- Her sey i bildigini sanmak. pmr-
prztrhaa çt s. Kendini beq enmrs .
pl.ll rhaah bk. puntra as pmrheas s. Kendini beqenmrs, çok $ey bildigini oüsünen.
purmes Kendini beöenme, kibirlenme. przmm Bir pisirirnlik. pmne- (birlikte) Pisirmek. p rzrrt- Pisirtmek. PIZ1S Biçme, btçrs. PIZI S - (birtikte) Biçmek. pmt bk. plZlg (I.) PIZIY Avcrrun getirdigi av. p rzlah Peynir. PIZO 1. Buzagl. irgek PIZO erkek bozaqr. 2. Buzaglyla ilgili. puc teerlaf buZagl oertel. pianino Ptyano. pianist Piyanisl. planlst ka Bayan piyanisl. pree 1. Krz karoes: "Çenr, Yuraeah, sin minlfi pieemnffi aalglzlfi naaza." G. Topanov (Tamam, Yuracah, sen bentm krz kardealmin oglusun ne de olsa.) kTcig pice küçük ktz kardes. ulug plcem ablam. 2. Hala. ki ri picem büyük halam. piç el Üzüntü, keoer.
I
1
plçelën
- 363 -
preeren- Kederlenmek, hüzünlenmek. piçelendlr- Üzmek, kayquanorrmak. piçeJIIg s. Üzgün, keder!i. prçen 1. Kuru 01. 2 . ku: Ot amban. piçen aYJ çor. Temmuz . piçet Damga, mühür. piçette- Damga lamak, mühürlemek. plçettig s. Mühürlü, damgall. piçlk 1. Okuma yazma. pïçlkke üçretokuma yazma ögrenmek. piçlk pilbes okuryazarüq r olmayan,. 2. Kitap. 3. Mektup: "Pastagl kööfenis pTçiinifi / Tir/ep, konvertin çapsJlgan." M. Bainov (11k ask mektubunu I Terteytp, zartrm kapatmts.] prçïk pas- rnektup yazmak. 4. 00küman, basur kagll. 5. Yazr: ':.4 Ninnen çcqer ide, u/u(j-ulu(j hayapurun(jlda pizeen piçikter laap a/Mar." G. Kazaçinova (Fakal Nin'den yukan, büyük bOYOk kayataroa . eskiden yaztlrms yazuar bulrnuslar.) plçikçi Okuryazar. Piçikçi kizi künge tööy, piçik pttbes kizi tünge tööy. Atesözu (Okuryazar gOne~e benzer, okuryazar olmayan geceye benzer.) piçirö Ek~ililmi~ sütten yaprlan peynir: "Pïçiröllg ügüre haynatçan, pireede it to(wablsçafi." N. Tyukpiyeko (Plçtröfü çorba kaynatmrs, bazen de et dogramn;;.) krs. püçüre.
tsrae,
pida Belä, feläkel , atet: "Pida, haydi çurtaglacafi oocsrums." V. Sulbeyeva (Feläket, nast! vasar clcuk.) pideKiriemek, pisternek. "Sa/a merum kTrHg pladman ÇISça, ufamoh tin pidep." A. Kuzuçasev (Aceleyle kirli menomyte siliyor, daha çok ktrleterek.) pfdet- KirJenmek, pislenmek: "Pesrie ç/rlerde itten smnsn ÇI/lga har neyue pil1p, pTde/gen pus nenpenceöm pücffr salgan." A.
pik
xuzuçasev (Baska verteroe vücutlan erken rsroan kar eriyip , kirli buz kûtleleri oïusturmus.) piden- Kirlenmek, ptsrenrnek. pider (I.) 1. Kertik, kahp. 2. (kcmasta) Nokla, benek. pider (11 .) Hart, yazr. plderle- Noktau. benekli dikmek. pidelep tikken çik noktaf dikilmi~ diki:;;. piderlik s. Harfü, alfabel i, yazth. altm izerniö hamaanda atnn piderlik peenr anm eyerin kastria alttn hartli yazt yazurms. pldet- Kirletmek, pisletmek. pidi zf. Böyle, bu sekllde: "Plf dee nime çibinçezrn, pTdi hayd/ çsnup alafZJn." V. Sulbeyeva (Hiçbir ~ey yemiyorsun, böyte nasr! iyile:;;irsin.) pidicin Agaç kökünden yaourms lp. palgacaii pïdrcïn baglama ipi. pidir s. Pürtüklü, pürüzlü. prdrrey- Pürüztenmek, pûrtûklenrnek: "Çazi ortlzmdagl kizek çurtlcah küske örfT oynaanma pïdfreyTp köl1nçe." V. Kobyakov (Yaz: ortasmdaki küçOk yurt meltem esmesinden pürüzfü görOnüyor.) pidjak ceket. pidjak kis- ceket giymek. pldrefi s. Püröztü, pürtüklü . pidreii saraa pürtüklü dal, budak. hoften pidreii ettert pürüzlü. pig 1. Bey. 2. Bürokrat. 3. MOdür, direktör. p ii Ktsrak: "Huzurugl çoh piige tÖöy." V. Sulbayeva (Kuyruks uz klsraga benzer.) plilig s. Krsrakh. pik s. 1. Berk: npOZI, haya üstünde pik tUf sa/(Jan."N. Nerorsev (Kendi, kaya üslünde berk ourmus.) Azaai'i pik pas, haraan çitig kör. Atasöz ü (Ayagln l berk bas, gözün keskin görsOn.) 2. Saqlam: ''Hudaydafî, çuttnns amlr ootcsö, uyetns pik lurcan ." V. Tatarova (Aliahtan, evi-
- 364 -
pikte
miz huzurlu idi, yuvarmz saöram kaldl.) Saglzln pi k tut, liIin t nsh a tul. Atasözü (Akhru eeqtam lut, sözünü lcsa lul.) molat o shas p ik çelik gibi saqram. 3. Güveniiir, ernniyetli. 4. Pek, çok: "Çe huba haraçhaylarga pik Ie izenerge ttanctteen." N. Domoja kov (Fakat boz krrlanqrçlara çok güvenmesinden sûphelenmis.) pikte- 1. Berkitmek, saqrarraasnrmak: "Pi/gen anZJ çüreende Piktep çonnan çezuçe." M. Kokov (Biliyor onu yüreg inde I Berkit ip halktan giz1iyor.) 2. Kapatmak, kilil ettma almak zamoknari p ikt ep sal- kilil ertma almak. p ikteg 1. Berkitme , seqremtastrrme. 2. Kapalma, kililleme. p ikteglig s. Kapah, kilitli: "Ol iblnde çoh cerqen: lzrgl piktegllg pol turçathan." I. Kotyusev (0 evinde yokmus, kaptst kililli duruyor.) p iktegde Haptshanede, mahkum . p ikteg de odrrça hapishanede vanyor. piktel- 1. Berkimek, saçramrasmek. 2. Kilillenmek, kapattlrnak. p ikt en- 1. Berkimek, saqlarnlasmak: "çaJgJs Pacah la. piktenip enp. ob/ras almnda tlstenektengen . M. Kokov (Sadece Pacah, kendini sa9ramrastmp, ikon karsismoa dizleri üslüne oturmus.) 2. Kilitlenme k, ff
kapatrlmak.
prktee- (birlikte) Saqtarnlasmak, berkimek. 2 . Kilitlenmek, kapatnmak. plktet- 1. Berkillirmek, seqtamresnrmek. 2. Kilitletmek, kapattnrnak. p iktig s. Kilitli: "Kilzem ne iziin piktrg." V. Sulbeyeva (Her geldigimde kapm kilitl!.) pn- 1. Anlamak : "Mi§a agam ödfr aJgan. A. salgannarm pi/ip Kuzuçasev (Mi$a agaYI öldürdüklerini anramrs.) Attl " ib egTn ç o! parçatsa n pneretn, kizTnin çanemn çol par ar alnmda ff
pïlbes
pilerzi fi. - Atasöz ü (Alm çeviqini yol gtdersen bilirsin, lnsamn iyisini yola çrkrnadan anrarsm.) ç urt as pil. naven anlamak. 2. Bilmek: "Vaska, sin piledfrzJfj me «ematr anda?" A. Kuzuqasev (vaska, sen biliyo r musun kim oradakl?) Obal çc hta, nancnu pil polbasslfi; t nyet ç oht a, bcncmn pil pelbasera. Atas özü (Kölülü k yokken, oosturw bilemezsin , belà yckken, komsunu bilemezsin.) üg renmezefi, nim e pubesera ögrenmezsen, bir ~ey bilmezsin . i ki ayma h tTlnT pil- iki farkll dil bilmek. nime id erin pTlbin- ne yaoacaö.m bilmemek. horgis pTlbes korku bilmez, ko rkusuz. hay dan prnrn nereden bileyim. 3. Tammak: "Çomap lliskecekti pi/een. ' I. Kotyusev (Çornap , luskeceio tanryormue.) pTlbes bilmez, bilgisiz, anlaytestz. kem pTledir kim bilir !. p il (I.) 1. Bel: "Paskimifî pifTn i ki harçi hurçan saJgan çibek hUrJmfi çaçahtan." I. Kosly akov (Pask ir'in beunl iki kal kusavan lpek kemerin püskünert.) pili nis kece k bef inceeik. Pis kizinilÏ pur prr. Bilmece, el ve parma klar (Bes ki!?inin beli bir.) 2. Be! (dagda): "î ûrçe potermeti, TargJ çu/ pilin traktor aza Wsken. " M. Kokov (Çok geçmeden, Türç r Çul belini traktör aero inmis .] harlIg smnarmü p ilî karn zirveleri n beli. 3. Bel, belle itgill pi l orhazt bel 0muru. p il (11 .) zool. Taymen, bir alaballk türü. pua r estere. brçkr. hol pttaar el testeresi. mehaniçeskay p ua motorlu hlzar. pTtbeeçTk Bilmez gibi davranma . pTlbe ecik pol- bilmezfikten gelmek . pTlbes s. Suursuz. bilinci ni kaybetmis: "Arina Petrovnamfi pazmafi plibeste çathan pa/amn sunsin paza hJZlcahtlfi, ür nimeste suhsap,
- 365 -
pTldTr
sala maYlh parbaam sttïpesn." N. Domojako v (Arina Petr ov na'nm aklmdan bilincini kaybederek yatan çocu àun susarnast ve klzcag lzm susayrp çok yorulrna st çikmarms.) pildir- 1. Bildi rmek, belli el mek, haber vermek. "Halm to{}lS toozi/glabi sti / HolÇ;a niigl plldfrçe / Hear ayas sooh polÇ;Jablst l / Hara putut r oyipçe. A. Topanov (Yogun i:? bitlv erdl I Kola hafifligi belf oluyo r I Sert ayaz sog uk oldu I Kara butut koyulasryo r.) çansr at hulunda körinçe, çahsi kTzi kiçTgde pTldirçe. Atas özü (tyi al kulunken bel!i otu r, iyi ki:?i küçükken belli 0 lUL) 2 . Hissset me k, duymak: "Sidfk çalÇ;lzaan psrerqe. Ko/kami? çcoun istrp, hor(jlst/g plldfriblsken." A. Kuzuçasev (Yalruz gilme k zor, Kolka'mn konusma sm r di nlediginden içine korku d üemus.) 3. Görünmek : " Tams nimes çiit 0 0/ öfïg çlJi pllctrrgen. " N. Domojakov (Tarume ondan ge nç oglan ölü gibi görc nmüs.) çTli pTldTr- gibi gelmek, gibi görünmek. ff
pildirbin zf. Sezdirmeden, bel li etmeden, bildirmeden. pildire zt. Açtk , belli bir eeknee . bariz: /gïr'f "Amn PÜcffZI, eretvenmti Aydog a beyoe-oe körgen çlli pllcffre tüsken. " V. Kobyakov (Onu n ourusu. ayakla nrun egriligi Aydo'ya bir verteroe gö rmû:? gibi açrk gelmi:? ) pi ldirt- 1. Bildirtmek: 2. Belli etm ek , tarkma vartnrmak: "Haydi çobalÇ;amn prtcffl1pin, ommen tur ki/gen /liskece k." L Kotyusev (NastI act çe kl igini belli etmeoen yer inden kalk rrus lliskecek.) pIldTrte
zr. Anla1]llI r, açlk.
pIldTs Belli, bilinen, açlk, o rtada: "Kern kemnT naarça pil dlzl Ço(;l/." I. Topo yev (Kim kimi Ylklyor beili degil.) pï ldTs çoh belirsiz.
pnet
pTldistig s. Açrk , sarih : "Asus, onsu oshas, sa ng sast/g, çe abahay tegll ek ah slfayman paza çTtTg hoor harahtarmafi haka s po/çatha m çoh pllcffstig . I. ikincilecee Kotyusev (0 , Rus gibi san sa çn, fakat gûzel ak yüzû nden ve keskin kahverengi gözl erinden Hakas 01dugu supheye ver brrakmayacak sekilde açrk.) ff
pûe- Bileme k, kesklnlestlrmek ispeske ço o ht aba, çiti bes ti pilebe. Atasözü (Dinlemeyene konusma, kesmeyeni bileme .) pile Bilegi krs pilö. pileek- Üsümek , donmak.
puees Donuk, mat. haragl pTlees gözleri donuk. pllege Hediye, armaqan. pigniii izi gi pik ïzik, pilege parda pos izik beyin karnar kapall keer. hed iyen varsa açrk kap t. pHek 1. Bllek, ei: "Of arada ir klzT oo/ahtln pTlegTndegT uzun haas nsmom kör salÇ;an."N. Domojakov (0 s trada e r ki:?i oötanm bilegindeki uzun kaYI:? kamçryr ç örmüs.) 1. Bilekle ilgili. pTlek söögT bitek kemigi pneke bk. plleqe pilektees s. Bilezik. pilektes Bileklik , bilezi k. pïlektes kisbile klik takmak. pïlektös bk. puektes pi lemdTk bk. pTiemek pllemek Koyu ay ran, kattk . pilen zf. Haart: ''Amdl emti ustagcaa nandlrii pi/en." S. Çarkov (~imd i on un y öneticiye cev abr hazi r.) hacan daa pilen her zaman haztr. pray n ime pnen her sev haz lr. piles (r.)GÜnÜn çall :? llan zama nl, mesai. irtengi pTles sabah ki çall:?ma zamam. piles (11.) Donuk , mal kr:? püles. pTlet bot. (genç) Dag servisi.
•
- 366 -
ouete pnete-
Hazrr!amak, tedarik etmek odrn
puete- ooun hazutamak .
piletek Hazrrlrk, tedarik. pnetet- Haz« olmak, tedarik edi!mek. pneten- Haztrlanmak, tedarik edinmek.
puetes- Birlikte etmek.
haz rrlamak,
tedarik
piletes Haz ulama, tedarik. plletet- Haz tr tatm ak , tedarik ettirrnek. pTlgi Betqi, im, tsaret. pilig (I.) 1. Bilgi, bilim. 2. Bilme, ögrenme . pTlig (11.) Kesici veya bancr alet, sîfáh. pTligcT s. Erbap, ehil, bilgiç: "Abanah, pilTgel klzl potgan." F. Burnakov (Abanah, bilgiçlik tesrarms. ) pTliksire- Bilmek lste mek. purn- 1. Bilmek Ala saashan aaldan sm po lbinça, IzTrik ir lbln pllinminçe. Ata s özü (Ala saksaçan köyden çrkamaz, esrik er evin bilmez.) 2. Hisselmek, farkrna varmak. "Vaskaa lzlg pontnsnen, tamagmda hurupça, pumm paza naahtarm çurcnepçemen soohtl pillnminçe." A. Ku zuçasev (Vaska'yr srcak bastrus. bogazl kuruyor, burnunu ve yanaklanm tstran sogugu hissetmiyor.) 3. Kendini bilmek, idrakinde cïm ak: "Sabis paza nime plllnmeen." N. Domojakov (Sabis baska bir sey hattrlarruyor .} piITnçek Bilinç, suur. pilinçegi çoh suursuz blünçstz : ''Arina Petrovna, çJrçee sug SUZIP , çumçsnn öl/een, anan am pfllnçegï çoh cotmö hama(jma satgan." N. Doomjakov (Arina petrovna. kaseye su alrp, havluyu rsratrms. sonra onu bilinci yerinde olmayan oglanrn aln rna koymus.)
pms 1. anme, bi l i~ , bilgi: "Pozmln pözTk pTlizJnen ügretçe uzun sastl(j hls. " V. Tatarova (Kendi yüksek bilgisiyle 6gretiyor uzun saçn klz.) Sagls
pion
talaydai'i daa ça lbah, pilTs tagda" daa ul ug. Atasözü (Fikir denizden de qents, bilgi dagdan da büyük.) 2. Anlama, anlayrs, kavrayrs. pureBiltsmek. tarnsmak. Püür kis peen köl par ba, pilTspin ös ken kizT par ba? Atasözü (Kurt geçmeyen göl var mi, tamernadan büyüyen ki~ i var mi?) plHstig s. 1. Bilgili, malumatlr. 2. Açrk, anlasrnr , sarih . plHstig nimes sös anlasrlmaz SÖz . 3 . Anlasrhr, açrk. pi kle Çatal. pil ki neek 1. Gövdenin arka ktsmt . 2. Kuyruk sokumu. hara Inek tlf pllkincegi ah kara inegin kuyruk sokumu ak. 3. Öntük, gögüslük. pilot Pilot "PiRp, ma~inam al çörçeler / Plstrn sovetskay pi/ottar." M. Areanov (Bilerek, uçaqr uçuruyor / Bizim Sovyet pilotlar.) ptlota] Pilotluk, puotal. vresay pilotaj yüksek pilotaj. pilö Bilegi teer. pllteg Odun koyma, odun ekleme. piltet Palenrun yan kayrçr. pilteglig s. Odunlu. hazan pi lteg lig polcafi kazanm atnna odun konma-
".
pUtir (I.) Nehlr agzl: 'Pu sug hastada söölTndTre çatçathan aal özen piltTrindegi hlspahtan pastalIp su{; çolmca totgalip, indTre ifeede çalbah çayi/lblsça." A. Çerpakov (Bu nehir kryrsmda uzanan k öv yann agzlndak i krvnmdan bastayrp su voiuncan krvnhp, a~agl dogru gerasteverek yaYlllyor.)
euo.
piltir (11.) Aleoeh. pil tir i nek eraeen inek. pilyulya Hap, tablel. pingvin zool. Penguen. pintset Pens, pense. pion bot. Sakayrk çiçegi.
plo ner
- 367 -
prcner 1. Izei. 2. Piyonerle ilgili. ploner lagerT izc! kampt. pioner otryadl tzc grubu. pionerka Bayan tact pionervojatay lzct bast, oba basr. pir s. Bir, 1. Ç'idTktig kTzi nTii çüs çazrh, algan kTzinifi pTr ça zrh. Atas öz ü (Kaybedend e yüz hata, alanda bir hata.) 2. Bir, ay m. benzer: "Ons taa po/Zin, pos tazttett dee oomn -pïner. " V. Kobyakov (Rus da olsa kendi insanlan da olsa, eym.) 3. Bir, herhangi bir: "prr iirde pabazJ Annam, ot lariarga paran trp, hanaaga oduup algan." N. Tyukpiyekov (Bir akearn babast An na'yr, ot çekmeye gidelim diye, arabaya oturtmus.) pïr hatap bir deta, bir kere. pir hati bir kez . pir nime bir $ey. pir dee nime hiçbir sey. pir dee hiçbir, htç: "Magaa kipazah zaa pirbinçe pTr dee." V. Kobyakov (Bana elbise de vermiyor hiç.) pir dee çogll hlç yok pir dee nime atbaandrr hiçbir sev atrnarr us. pir Ie herhangi bir, sadeee. pir Ie atnaû saoece blr atla. pir muö bin. pir muil çanm bin bes yüz. pir ünge bir aglzdan, hep birlikte söylemek. pfrdeû-pfrdefi birer birer. pirsi pirsine birbirine. pir tööy benzer. plr- 1. Vermek: "Kustuk pirer polgan kipazahtJ am daa pirbinçe." V. Kobyakov (Kustuk, vereeek orou öu giyim kusarm hálá vermiyor.) çanoa püür homh pirbes. aalda pay trs pirbes. Atasözü (Ovada kurt gece geçirtmez, köyde zengin huzur vermez .) 2. Tezlik veya baskast lçln bir sey yapma k anlarmnda yarormc r fiil olarak kuuarultr: "Çabustlfl harahtan kögfJg pofa pirgen, pOZI kürrnTbTsken." V. Kobyakov (Çabus'un gözleri ne$elenmi$. kendis i gÜlümsemi$.) "Min inem naa la IJk pirgen hafm tüktlg hoy leerlzJ tonmg oynaam." M.
ptreede
Çebodayev (Ben annemin yeni dik11gi kahn yünlü koyun derisi pettovia ovnacnm.j pas-p irdim biri için yazdim. izen p i r- seläm vermek. çahlg ptr- emir verme k. hargas pir- beddua etmek. sös pi r- s öz vermek. as p lr- ürün vermek. çö p pi r- ögül vermek. tavalye etmek . nandlng p tr-cevap verme k. sagba ptrsinyat, tearet verme k. habas plro rtaslasm ak. polls p tr- yardrrrt elmek. man pi r- aman vermek. nnm plr-carum vermek. hol pir- elini uzatmak . tokalesma k. paala g pitde ge r vermek. at p tr- ad vermek. ad koymak. piramlda Pira mit . p ir amid a püdir- plramit yap mak. pirde zt. Bazen pTrde... plrde ba"Anll'l ayast/g, zen... bazen : aldamstlg tsbus pTrde istTnp, pJrde istlfbin psntne tumau." V. Kcbyakov (Onun acrnacak, yalvansh ses i bazen duyuluycr. bazen duyulmaz 0luyor.) pirde ol e f çili u lupç a, prrde ças pala çfl i Ilg apça bazen vahsi beyvan gibi uluyor, bazen bebek gibi agllyor. pTrdeezi zm. Hçbtrt. ptrdrr- Verdirmek. pirdirt- Verdirtmek. pireçT Verlei, veren. pTree s. Bir, herhangi bir: "Pfree hulun ma, çabaga ba aiia -nimee kTrrp, 8lay çrdfp pe ooo osree, annan çahsJ fa kün körceefi ço(JJI. ~V . Kobyakov (Blr kulun veya tay bir yere girse veya kaybolsa onoan sonra güzel gün göremezsin.) piree k nig anlli omma pasha k niga ahp alarga btr kitaöm yertne baska krtao almak. pTreede zt. Bazen, araoa bir, ara srra: "Ol pireede, köök kiinJfl arazmda çaygan sugmfi ortlzmda turgan çTli, körJnTbrsçe." V. Kobyakov (0 arada bir, guguk ku§unun gö!1ün ortaslna yaYllan suyun ortas lnda kaimasi gibi görünüyor.) ol pireede pisser kiredïr 0 bazen bize girer.
pleee -ptree
·368 -
piree-pin;l:e tekr. zf. Bir bir, birer birer: ~A mil harahtarmln çazi otree-pïree çlltJfïnazlp smntspçe." V . x obveko v (Onun göz ya ~ la ri bir bir pertevip dökülüyor.) piregen 1. Hamrmn a{jabeyi nin est 2. Büyük amcanm o{j lunun eet 3. Hammm büyûk krz karde~i. 4. Hammln ann esimn bOyük ktz kardesi. pirel V~ , haraç. ha rs kisti sohsam, "-- hanga·plg e hayral- pI rel satca ëmm kara samu ru 6 ldürürsem, hana beye haraç gönde ririm. pirer s . Birer: "Ol pazoh pirer hataR slraylarma harneman s~abIShan . ~ V. Kobyakov (0 yi· ne rrer kez y öztenne kam çryra vld!!!l.u~ .) piret 1. Ambar kaprsnun üstündeki raf. --...- 2. Evlerde tavana yaktn yapuan tant e yatakhk. pirge zf. Brrtikte. beraber: ~Pirge çurtap, 1S.Qa...a1lsJ I Pilbespis, teen, ~. ~ M. Kokov (Birlikte ya~IP gun geçirip I Bilme yiz , ded i, aCIYI.) pirgerzt. 1. Be riye, b'UTa.y~Trger t ur yana çekii!T ÖIëYë:"" ·Paskir, çoo t~n çi1i, --priger aytana, ~naadan tûzfre si(irgen. - I. Kosl yakov (Paskir, ço sJ.l1 i rl.en~i!l gibi , öteye dónüp , arabadan lnip ko!}mUi" ) pirigil· Birikilmek, bir araya gelmek. pirTgilgen s. Birlestinlrnis, bir araya qe tirilmis. pirigis Birikme, bir araya ge lme. pirigis· Birikilrnek, loplamlmak.
l
pi rik s. ~ ~lin: -Ahtamman atlshaWs, -~ Çabus, f.!!!.Pirik, çurtas V. Kobyakov (Beyazlarla ~!J.}(., de mi$ Ça bus. ~ z o r, hayat a{jlr. ) pirik çar de rin ~m, r a.!" ~ yalçl nz;rve . ~ prri k pol. yolu geçilmez olmak. pi rikBir araya gelmek , birle!}mek, kal l!}mak: "PistTf/ arada daa andag aday/ar, partizannarga pTrlgTp, hayzl taw aa slhhlap pargannar,. Yakm çoohtap tur." V. Kobyakov
, rllQ.Ptrik
pifojnay
(Bizim orada da öyle köpe kle r. Parlizan lara kal ilip , banfan daga çrkrmetar. -v akm konusuycr.) Ar agam armr Izi fie r, apsahtl(J Ipçideii pirlkpeiier. Atasöz ü (Içkiyi sakin i· çmiz. evn kadmla birlikl e oimavrnu.) Iki ç abal pirikip çurtaza, tablstlg potca û: hosti honclhta rga çurt ç o h polcafi . Ata5ÖZO (Iki kötü bir araya geli p yasasa patrrtrh olur, yakm korre utera yesemek ha ram olur.) I{liros izeTat hulagma us p lrbes, iki çaba l pTrik parza , 11 ç o nga ç ad l{l pirbes . Atas özü (Grcrrd ayan ever al kutaqma renet vermez. iki kölü oir eraya gelse, haik a yatt vermez.) e.!!ik Asumaz, geçilmez (yer.) prriktir- Biriktirmek, bir araya gel irmek, tcpla mak: "Piriktlrgen irke mal/ar / Pir hazaadafi slhçatar I Prayzl könT çaZl, pükser I Pik aZlfal(Ja parçalar. - P. ~ l lga!}ev [T opla nan gOzel rnanar I Bir atnrcan çrkiyortar I Hepsi do{jruca yazrya. çayna I lyî ollanma ya gidiyorla r.) piriktiris Blrikl iri$. bir erava gel lri~ . piriktiristig s. Birlestirilrnis. pïriktTri slig so yuz gr. Ba{jlama eoatr. piril· Verilmek: '1rge küslen piri/eef/mis, ~ M. Kokov (Kocaya zona ve rumtslz.] pirilgT pad ej gr. Yönetme h áli. plrln- Verilmek. pTrinci s. Birinci, ilk. pirincizinde ilk eta rak . pirTs- vertsmek. birlikte vermek. pirTs 1. Verme, verts. 2. Verim. piris çoh verirnsiz. a hs-piri s ah!} veri~. pirter s. Aym, be ~r. pirtes· B i r1e~ me k , bir araya gelmek: ~Aleksey Dmitriye viçneiJ pirles par(}azliJ. - V. ~ u lba yeva (Aleksey Dmil riyeviç'le birle!}mi!}sin.) pirog BÖrek. tadlilg pirog lal ll börek. pallhtl(J pirog ballkh börek. ittïg pirog elli bÖrek. p irojnay Pasta.
pirsi
- 369-
pirsi zm. 1. Biri. köptemiii pirsi çogun brn. pirsi pirsineii birbiriyle. olar prrs t pirsinen surdua r onlar birbirine sordutar. 2. Digeri. pirsi: " paraii" tipçe , pirsi: "çadaii" ti pçe . Bilmece, su ve tas. (Biri: -gide· lim" diyor, digeri: ' yatahm" diyor.) pirsinde zm. Bir oete. bir keresinde, bir gün: 'Ptrstnde tnemae. ulug soohta. minUl pabamm Yakm toglsha sû notseen." V. Kobyakov (Bir gün krsta. sert soö ukta, benim banarm Yakm i ~e qön derm.s.) pirtlk Sakalhk . (kmk. çrkrkta itgili.) pirtiktTg s. Sakat, özü rlü pirtïn- v ücutta bir organ çskrnak, burkulmak. pir-tööy l ekr. Benzer, aym. pis (I.) zm. Biz: MA kim piske açm!1an? Çoohta, kem ?MV. Sulbeyeva (Peki kim bize acrdl? Söyle kim?) çarglcl piske Q.lli§ nimes pispis ÜIÜStiii.) eezi. Alasözü (Yarglç btze kader yazmaz, kaderimizi yazan biziz.) pistin btzjm piske bize. pisti bizi. pisten bizden. pisser bize (d~ ru). pisnen bizimle. pisteg bizim gibi. pi ske çoohta- bize söye. pis t! btzimki. prs ne ü had a bizirnte birlikte. pisteg bizim gibi. pis (I.) Bes: "Stenelerde, ueen. Sarap apsahtlit pis oO/gmln ponreuen." A. Çerpakov (Duvarlarda ise ihtiyar Sarep'tn bes oglunun portrelerl.} Pis aday pTr inde çurtaça lar. Bilmece, eldiven parmaklau (Bes k öpek bir inde ya~lyor . ) pIS (11.) 1. Biz, ucu sivri alet PistT hapta çazi r pol basa rû. Atasöz ü (Bizi çuvalda saklayamazsm.) 2. Keskin plçah pizi blçak keskinligi. 3. Sivri: M Ss n(J tay, pls hulahtJg, nmmah sagu1ç, 16rt çast,g mal.- N. Domojakov (San tay; sivri kutakll, ywarlak sagnh, dOrt ya~lnda hay· van.) pis (11.) Soba. tlrnlr pis demir soba. pis çüs Be~ yüz.
pJze
piske Bahk agl örrre kte kunamtan a!}aç igne. pis'mennost 1. Yazr. 2. Yazlll , yaz llml~ . prs'mc Mektup: -H I!1lr, ece . PIJ pismom.- V. Sulbayëva (Oku agabey bu mektubu.) prs'mcm konvertke suh salarga mektubu zarta sokmak. pis'mo al- meklup almak. pis'mo IS- meklup çö ncermek. zaka znoy pis'mo taehh ütlü meklup . açrh pismo açlk meklup. pisatel' Yazar. ~Minïn hada ügrengen a'!1lstarlm pisatelIer, sabh(l artister, uçenaylar. ~ V. Sulbeyeva (Benim birlikl e öÇrenim gördügüm erkeoeslanm; yazarlar, eenerçuar. bilim adamlan.) sabhg pisatel' ünm yazar. plsteldfr- Sivnltmek: "Çorga pora at, na hu/ahtarm pfste láirfp, anan na küs sal{}an.- V. Kobyakov (Yorga bora at. iki kula!}lnl sivrittip, sonra ayaktanyla yeri eseiemts.) pistig S. Be~inde, beli yesmee. palam pistig çocugum be~ ya~ rnda . pistolet Tabanca. piston Atesteme kaps ûjû, kapsül. pit Bit. Çabal to rmtü pi dI açlg , çabal kïzïniii tïli açlg . Atasözü (Kötü elbisenin bili act, kötü kislnin dili ecr.) pitte- Billenmek. pittig S. BitlL pltu k zool. Horoz: "Min tnnl çalaa/lg pitukpm / Min tapsazam, prayzl ushunça.~N. Tinikov (Ben klzll ibikti horozum / Ben ölünce, herkes uyamr.) k r~ . petu h. pivo Bira. pivo haynat- bira yapmak. piyavka zool. SülOk. plyavka turg lS' sürOk koymak. piye Klsrak. k~. pil pTye sago Demin, az önce. kil. paya piyegi sago Deminki, az önceki. kr~ . payagl pize- 1. Bilemek, keskinlelitirmek 2. mee. Sivrittmek: ~Smap taa, noyma sjrer
petben
- 370 -
anda tTllerinnT Ie pizepçezer." V. Sulbeyeva (Gerçeklen de, niçin srz oraoa saoece dillerinizi sivrilliyorsunuz.) 3. Tasa yazt yazmak, kakmak: "Ninnefi çogar ide, ulug-ulug haya/arda, purung/da pizeen pTçTkter taap eumsr. " G. Kazaçtncva (Nin'den yukanya, büyük büyük kayalarda, eskiden yazltml~ vanter bulmuslar.) plzïben EI kantan. plzik Besik: "Sang tonmg Çl/(J/ hadarçlz/ ---at üstünde, ulug pizlktègl çili. abld/la tüs ha/(Jan. " V. Kobyakov (Sari paltolu YJlkl çobam at üstünde, büyük beelktekl gibi sauer uvor.) plzfncf s. Beslnct. plzlncl klass beeinci srn I!. plzölef zf. Besi birlikte. plakat Pankart . levha . plan 1. Plan: "Süt hozt/ar omma ~ hlî/tillQ.a, ittefi plan ~!i '" v. so ayeva (Süt qr1jCi!fi1 yerde azanvor, et ptän andfgl kàèrar ürelile miyor.) plan çoh oräneu, pis çllmfi plam bes YJllik plan. 2. Planla i1gili. planerizm Ptánörcûlük. planeta astr. Gezegen, seyyare. planetarly Plánetaryum. ptanne- Plänlamak. tOglstl plannai~ i plántamak. planmg s. PIanII. planovik Pläncr. plantatslya Büyük çiftlik, tarla. çaynay plantatsiya çay bahçesl. planyor Plänör. pteenr' tip. 1. Yara yaktsr. 2. Palet. piastik Pläsük. plastfka Plästik sanatlar. plastinka l evha, plák. plastmassa Plástik madde. pla~ç va ömunu'c, rezina pla~ç mueamba yagmurluk . plat 1. Bas örtü sü . sal. boyun atkrst: ':Anl/l lcezT, nap-naa torg/ kögenek kizip, tOrgl plat talt/mp, iblnde çir
plis
as-tamah timnep ç örçe." V. Kobyakov (Onun annest, yepyeni ipek gömlek giyip, ipek sal anp, evde yiyecek yemek haztrhyor.) 2. Mendil: ''Sala mstïnti kirffg pladmafl Ç/sça, ulamoh tdj pTdep." A. Kuzuqasev (Aceleyle kirli mendi-
liyle sutycr, daha çok ldrleterek.} platforma Plätform, kûçük istasyon. platina Plälin. platsdarm Harp alant, rnuharebe alant. platskarta Ver numarast makbuzu. platskartalIg s. Nomareu. plastkartal lg vagon numarah vagon. platlig s. ~a lll, boyun atktsr olan: "Alnmzaltm aylangan plr hoos plattig ipçi." A. Çerpakov (Önüne oönmös bir desenli sa! teknue kadm.] plebistsit Plebisit. plege Matara. aragalIg plege içki matarasr. plemennoy s. Damrzhk. plemennoy puga darntzuk boöa. plemya Kabile , boy. plen Esirlik, esaret. plenge kirgen kizi esir oüsen kii}i. plenernay s. Genel, umumi. plenernay zasedanie genel oturum. plenum Genet tootanti. obkommfi ptenumr bölge komitesinin toplan-
nsr.
preset Oyun. dans:
"Kögflg muzlka oynadlblsça, ifinTne plat tastab/sça, hol/arm çaza tastap, pleser sal smçe." V. Sulbeyeva (Neeeli müzik çanvor, omzuna se! envor, kollanm yayrp dans etmeye basnvor.) pleten Çit, parmakltk: "Siden p/erenTnTn agbay turgan smeten. " A. Kuzuqasev (Çil parmakhklanrun aèaran çubuklan.) plevrlt Salhcan, gögüs zan lttlhatn. pline Rus yufkast. pils Pli, krrrna: "Sarap apsah sovhoz termenrnti uzsnçusn: it pirgen ibTre hara plisten hazab/shan homdlda
plita
- 37 1 -
çathan. " A. Çerpakov (lhnyar Sarap sovhoz çilllig inin yönelici lerinin yapI lgl , çevres! kara pliyle s üslenmrs tabu tta yatry or.) plita Kaldmm tasr. promba Kursu n m ühür. plombala- Kursunta mühürlemek. plombahg s. Kurs unla mü hü rlenmts . plombir Dond urma t ürü. ploskost' mat. Düzlem. ploskost'tagl linlya mat. dogru çizgi. plcsçed' Meydan: "Vaska plO§adha çitken." A. Kozuqasev (Vaska meydana urasrme.) çon prcsçad'ser kü relisken haik meydan a hücum etti. tuzrl ptcsçad' Krzrl Meydan. plcsçadka Alan, saha, meyoan samolyot cdsrcaf prosçecka hava me ydarn . plotina Baraj, bent, su bend i. plotnik Dülger, ooçramacr. plyaj Pláj. plyonka Bant, film çoohtr banen . plyonkaa pas set- konasmeyr banda alm ak. plyus mat. Am. plyu~ Pelüs, petür. plyul1ç bot. Sarmasrk. plyu~evay Petüs, pelûsten. peiyusevay perte Pelûs palto. pobah bk. pogo POblY Naz, cilve. pctman- Naz!anmak, cilve yapmak . pobllanaaçr s. Nazn cnveü, kap risli. poblllg s. Nazlr, cilveli. poca Posa, tortu. as aragazlOli'i pocen te t ut içkisinin l ortusu. poç ün/. Oh!, Hey , Ayl : "Poç, sin, pa/am, tahp/ nay tartpa . " V. $ulbayeva (Hey, sen yavrum, hiç sigara içme!) poçerk v an, el yaztsr. poçop Çobanm üc reti. hoy hadarganlnli'i poeobm pirgen koyun çobarur un ücrel ini vermek. poçta 1. Postahane: "Levanafi Sança aal ortlZlndagl ooçtezer
podpisçik
çügürgenner. "I. T opoyev (Leva'yla Sança köyün ortasmdaki posl ahaneye dogru kosm usrar.) 2. Pasta poçtaca pis'mo IS' postayla meklu p göndermek. poçtal'on Posteer, müvezzi. poçtamt Posta merken, poste ne ne. poçto vay s. Pasta ue llgili. poçtovay ma r ka poeta pu lu. poçtovay harçah po sta kutusu. poçyot Seret. poçyot doskazt levhasr.
eeret
poçyotnay s. Onursal, ta hrt . poçyotna y gremota ta trrr diploma. pOÇyottlg s. Serent. onurlu. pod'yezd Giri§, giri!} kaprs r. mln ikinci podyezd't a çurtapçam ben ikinci kaprda yesrvoru m . poddannay Uyru k, tebaa. poddanstvo Tabiiyet, uyrukluk. podgotovltalnay s. Hazrrhkla ilgili. podgotovitalnay klass haztrhk Sl-
mtr. podkoptlg s. Nam: "KadustJii pazma kürcektTfi tezüeens hatlg çirde podkoptlg at çorthandagl çlli istrlgen." M. Kokov (Kadus' un beerna küreg in çmlam asr nalh alm sert yerde kosma sr gibi i§itilmi§.) kr!}. pcdkcvahg , podkova NaL po dko vall g
s. Naili .
podleja§çay gr. Özne, tail. podmaster'e Kalta. podnos Tepsi. podohodnay s. Gelir. nalog gelir ver gisi. podova At arabast.
podohodnay
podpaska Çoban yarouncrsr. podpilka Ege. podpisat' pol- lmzalam ak. podplsçik Abone. gazetaOli'i polpisçikteri gazetenin abc neren.
•
- 372 -
podpol'nay
po dpol'nay s. Ille9al , çtzu. podpo l' nay o rg ani zatsiya gizll teeknat . podpol'ye Illegalil e, giz lilik . p odpolk ovnik ask. Ya rbay. podrazd elenie ask. Küçü k askerl birlik. pods veç n ik Samdan. pod~ip n ik Rulman, yatak. podtyajka Pan toren askrst. poduska Yasnk kr~ . poduske. poduska Yasnk: uOI temsternen hada külkee kJr halgan niske moymmg çügürik harahtlg irennlfj üstünzer kiis ödrkter. podu§kalar uçuhhlap s/hhan." N. Nerblsev (0 seslerle birlikte gülmeye baslayan ince boyonru, keskin göz lü erkeqtn üstüne doqru deri çizmeier. vasuktar uçusmaya beerarms.) krs. poduska po dval Bodrum . mahzen. podvodnay s. Su alti ile i1gili. podvodnaya kime denizaltr. podvodnik 1. Denizaltmda cöre vn. 2. Dalqrç . poema Manzume: "îen so/banmda togaz/g poemadan üzlk." M. Bainov (Tan Çoypan'mda karsrlaerna, manzumeden bölüm.) po et Sair: "Pasha çirden ki/gen poetter dee / Agaa stihtarm çantçalar." V. Mavnas ev (Baska veroen ge len ~a irler de I Ona siirlerini sunuyorlar.) seklinde, siirsel. po etiçeskay Sllr, manzum. poezd T ren: "teoveenae poezd parçatsa / Tag/ar, suglar, taygalar / Tlplathan harahtJ asösnce / Tur ha/çatar ay soonda." M. Arsanov (Hrzla tren gidince I Daglar, rrmaklar, ormanlar I Ktrpnen gözü açana kada r I Hemen arkada kahyor.) poezd par- mee. Tre n kaçmak, aarnam geçmek: "Külbe magaa, Paynu§, minifJ poezdrm pentnsnsn." V. sulbeyeva (Gülme bana Paynue , ben treni kaçrrorm.) poezdke od .rtrene binme k. poez iya Naztm . siir: "ïconcee çoh çofzar hlglfçatar / Poeziyamfi nenr
snr
pogl r
hucaanzar." M . Bainav (Uzun ince bir vota çag lflyorlar I Sfirin turçm kucaötna.} po goda Hava. po gon Apoiet. ofitser pegcr u subay opoleti. pog ran içn lk Simr rnuhatrzt. pog reb Bodrum. süttT po g rebsar tu rg Js- süt ü badruma koym ak. po g- 1. Bogmak. 2. (torba çuva! agzl)
Baölamak. po äan a ku. anat. Birinci kaburga. pagbah (I.) Ttmuxta agaç hatka. p ogbah (II .) Kaz veya ördek tüyünden yapurrus süs seklln de küpe. p ogda 1. sts man, iri. 2. Yigit, cesu r, yaman. 3 . Gûzal, anmn: "Aa/cl klzl, ot srenne pogda scunsii tüzip, §ineli ideen çayi/dlf çör." F. Burnakav (Misafi r ki~i 0 srraoa ahmh armdan inip , kaput etegini yaYIP v ür üyor.) po gda r ha Gurur, lttrhar: "Saraash/rn/, pray aalmfi po(jdarhazm , ol hazna hazaazman algan po/{}an." N. Nerbisev (San ayqm, bütün köv ün gururunu, 0 davlet üretme çiltliginden alrrus imis. ) pogdarh a- Gu rurlanmak, böbûrtenme k.
kibirlenmek,
pcqoart ras ûururtams, kibirlen me.
gururlanma,
po gday- Çahm satmak, kurum setmak. pogl 1. Yl gm, ceste. plr pa g l ot bir deste ot. 2. Buket, dernet. çoon p agl çaha ya h büyük demet çiçek. poglr- 1. Ezme k, t o ömak. sikrstrrmak. 2 . Bag lamak, esyay r açnnoa n srkrstrrarak baötarnak. bag mak. pogl r Pürtük lü, pürüz lü, egr i: 'Çïklm çarm hasti in pentnsnen çalglS azah ço/mfi üstü-altmdagl po(jlf· paglf haya-tas targa urungli,
I
I
I
- 373 . salgahla/a ahhlablsçathan. n I. Kotyusev (Sarp yann kryrsmdan tnen patika yolun aln üstür oej« pûrtüklû kayalara tastara vurarak dalgalani p aktyor.) pog lra Krv nlmak. pürtük lenmek: "Yagormfi pezïnefl hacan daa ah IS potwap turçe." N. Nerbisev (Yaqor'un sobasmcan her zaman ak duman ktvrttarak yükselir.) pogla- Pasianma k, küflenmek. poglag Paslanma, kûtlenme. pogo (r.) 1. Kursak. 2. Gusa, cedre. pogo (11.) Bon cuklarta lsle nmls kadmlarm gögüslerinin üzerine taktikjan süs esvas., gerdanltk. pogohg (I.) s. Kursaku. pogollg (11.) s. Pogo takmts. gerdanllk taktrus .
pogor Ayakkat nmn çrkmnsr. ödiktTii poqcn çizmeni n çrkmnsr. pogran- (al) Agzmda çignemek. poh Bok. ças palaruf pogl bebek kakaS I. timir pOgl cür ut. poh-söp tekr. 1. Pis. 2 . Çöp, süpr üntü . moio z.
poh-sah tekr. 1. Pis. 2. Çöp, s üorüntü.
mooz. pohayah 1. Ço k çirkln. 2. Öcü, hortlak . anda pohayah sini tudrp alar orada hortlak sent yakalar. pohça 1. Mide. palaruf ponçecegm toldrr sald i bebeq.n kar rum doyurdu o 2. Torba. çoon rnarm tl teerlzlnefi idil gen pohça büyük bas hayvan derisinden yapJlan lorba.
pohçahg s. Mideli. tolbas pohçal lg kizi açqözfü , doymaz kisi. pohla- (kalp ) Vurmak, çarpmak . poh-pah tekr. ûrü. Oh ah. pohsaan bk. pohslg pohsag bk. pOhSlg pohsah 1. Çerç öp, süprüntü. 2. PlllPlrt l. pohsahta- Çöp atmak. pohslg Çizme ba~ mm konç la birle~ ligi ver. 2. Halka.
pol
pohtarga Üst tara f dar anr g eni~ a öaç kova. pohtargamii t übi kidegey, ahsr niskecek 'pohtarqa'r un alt tarail gen i~ , üst tarah oaro«. pojaluy et. Belki, belk i de. pojaluysta l ütle n, buyurunuz,. pojar Yangm. pojar uçur- yanqm s öndürmek. pojarnay s. Yangmla ilgili. pojarnay komanda Yangm sö no ürme ekibi. pojarnik ftfaiyeci . pok Ün/. OY, hey. pokas Yaramaz. pokos çayrr. çayrrlrk. pokupatel' MÜ~le ri. pol Parke, oöseme. zemin: "Çe po/ca kó/eckeli tarapçathan sooh kii ootebt. tonnan pazoh ipti çabmarga küsfeen. n A. Kuzuçesev (Faket, zemine halkalana rak vayuan soquk hav e. oglam pancyla daha iyi örtünmeve zorlamre.) tas pol tas oöseme . po l t öze - zemin o ösemek. pol- 1. Olmak: "körgem, amfi p~yj(!I pus la oshas polgan." V. KobyäKóv (Gördüm , onun bütûn vücudu buz gibi oimus.) Ölgen Î l'lélt süttig pclca ä, ölgen kizi çehsr po lcaii. At as özü (Öten inek sü!lü olu r. ölen ki§i iyi otur.) harastu polcaii karanlik olmus. 2 . Olm ak, durmak. 3. ebil- yelerlik anran unoa kullamhr: "Ot TeemnThlglrg an, POZI çalaastan po/bin." V. Kobya kov (0 , annemi çaglr dl, kendi si soyunamayarak.) olar kil-polbaannar onlar çele mernisler. 4. - fmek fii ll yerine kuüaruhr: "Sin kemnTfl pa iazi pol pardlfl, ay· aal?" V. Kobyakov (Sen kimin ço cugu idin, ay ogul? "Aspah ozarina as pargan po/gan." V. Kobyakov (Geçidin öte yanma asrp gitmi!}· mls.) 5. -cnr ersammda varenn or fiil: "Sinïfl adli'Î kern poleafl? -Minrfl sa.m Çabus teen klzl polça." V. Kobyak ov (Senin eom nedir ? - Benfm adlm Çabu s'l ur.) po lar polbas nlme olur olmaz ~ey . po lar po lbas n imee tannça olur olmaz ~eye kl-
polae
- 374-
ztyor. palar! yele r, kaft, tamam. polgam la her ~ey. polgan na her, b ütün . Erineek klzee polgan na kün-pcnrah. Atasözü (Erinen kisiye her gün, tatn.) tü rçe po larmafi çok geçmeden, hemen sonra. ür dee pol bin çok geçmeden. andag daa polza öyle otsa da. potas Nahiye, kasaba: ':Anlll tnttnstï
potesser teri-ten çonnnen nmnçe kazaktar irl lp pargannar. ~ A. Kuz uqasev (Onun yanrndan nahlyeye dogru daqrruk oaquuk giderek krrk kadar Rus çe çmiele r.)
poldtr- Oldurmak, yaptrrmak. çerçektestirmek: "Andada sagm, imcee in kirek tusta çenn po/dlrarga hmçathan ç1li, tuuestn közenektr toture ça/blra n sin parçathan." I. Kotyusev (0 strada simeek. doklo ra en gerekli zamanda 1 ~l k verrnek is· ter gibi, karannk pencereyl temarmyla panfdamus.) pctene Odun. pu rug per ene kuru odun. pèrevod Ekincilik uzmam. polevodçeskay s. Ekincilikle ilgili. polevodçeskay brigadalar exlnctlik ekipleri. potevostvo Tarlacthk, ekincilik. polga- Sezmek, anlamak. potgaam 1. Sezgi, sezme. 2. AnlaYI!i, artlama. 3. Haftza. potqaamcn s. Haha as t iyi. polgaamna- Aklrnda tutmak. ryi dinlemek. polgaammg s. Hanzasr iyi. polgaamnlg kizï unutmayan, aklrnda tutan ki!ii. polgagl n Bellek-haüza. poh l- Olunmak, yap ilmak. polligl bk. polls (I,) poll!; (I.) 1. Olus, olgu. 2. gr. lsim. polls (11.) vardnrr "0/ krzr po lis pirgrdek - osnss pouuur." V. Kobyakov (0 ki~i yardrm eoeeek gibi görünüyor. ) Uluglarga orm pir, kiçiglerge polls pir. Atas özü (Büyüklere ver ver, küçüklere yardrm et.)
poloton
polls- Yardrrrt etmek: ':Aday adayga poneçe ba?" V. Kobyakov (Köpek köpege vardim m i ediyor?) pcheçr va rounce "Q/arga irlk çoh imcr pO/ISÇIZI po/arga kirek pol parga n." I. Kotyueev (Onra nn meebure n doktor ya rdimcrer olmalan gerekiyo rmu~ .)
pOIlZlg Yardrrrt "Po!lz lg kirek p iske;" V. s ulbeyeva (v arorm gerek bize.) praktlçeskay pOllZlg pratlk yerdrm. pohziga h lglr- vardima çaglrmak. pOhZlg sös gr. edat. pOhZlg _~Iago l gr. yardlmcl 1.li!... pOIlZlg tapsag gr. vardirnor ses. POIEZlg zalog l gr. i~ tes fiil. po ligon Poligon, ans ala ru. po ligrafiya Poligraf i, matbaacrhk. poligrafiya premtsrennen malbaactlik sanayi i. po liklin ika Poliklinik.. po lis Ponçe. polisemantizm gr. Çokanlamlrhk. politbyuro Politbüro, politik büro. po litehn içeskay s. Polireknik. politeizm Çoktanncthk . politekonomiya Ekonorm politik. siyasat ekonomi. politiçeskay s. Polil ik, siyasal, slyasr. politiçeskay ködirïm siyasi yûkse-
us.
poJitika Poliüka, siyaset. politotdel Polili k sube. politseyskay s. Pclisle ilgili, polisiye. politsiya Polis. polk ask. Alay, askeri birlik. gvardetskay polk muhatrz alayr. pal'ka (I.) Polonyah kadm . pol'ka (11.) Polka dans t. polkovnik ask. Albay. polkovodets ask. Baskomutan , ba~bug . polojenie D~ hál, vaziyel mejdunarodnay pcrolente urestarat aas durum. voenney polojenie savas háii. sots ialnay po lojen ie sosyal dururn. içtimai vaziyet. polotno Keten. torgl po lotno ipekli.
- 375 -
polpred
polpred t . Delege, murahha s. 2. Elçi. polpredstvo Elçilik. pol'skay s. Polonya, Po\onyayla l1gili. pol'skay tü Leh. Polonya dili. polUliUbok Gocuk. polUliUbok k isgocuk giymek . polyak ~eh, Poionyan. polyamay s. Kutupla ilgili. polyarnay ekspeditsiya kul up aresnrma gezisi. polyarnay zona kutup bötqesl. polyarnay tasna zool. Kutup baykusu . polyamlk Kul up ka~ ifi. polyus t . xutup. yujnay polyu$ güney kutbu. se vernay polyus kuzey kulbu . 2. fiz. KU1Up ik T polyus iki kutup.
.J:t
po!~~ bag 1 ~~ pcmesçente okal, bina, lojman. pome1;çlk Bûyûk Çiftlik sabbt pomidor 1, Domates. pomldor lar pis pargan oonetesrer olg unla~mt~ . 2. Domatesle ilgili. pomidor suu domales suyu. pomol óçctme. unah porno! um ince öQü l ülmü~
un.
ponedel 'nlk Pazartest. pooh sagoGözün iç açrsr . poolbah (I,) 1. D~ü m , 2. Kalm, ~i~kjn . ~olbah (11.) 1, lçenk, munte va. 2. Anlam, mana. pooibahtig (I.) s. Zengin, munteviyatlr. pooibahtig nrmahzenqin masal. pooibahtig (11.) S . Dügümlü. pooibahtig çip dügümlenmi~ ip. poolcah DüQümctik, dügOm. poolta 1. Engel. manta. 2. Otay, vaka. 3. Konu, mevzu. mmahtlll ~Zl masalln kenusu. pooItalIg s. 1. Ola ylr, vakau. 2. Meeeren. -serûvenli. mmabnû uct -pazr uzun petnn, ortlzmda pooltahg polzm hikàyen in ba~1 sonu uzun alsun , ortast meeeren olsun. poltahg çol macerah yolculuk. poom (I.) Engel, rnaréa. Huu Hattar poom salçalar Cecnter (kahramana) engel çlkanyorlar.
poesta
poom (11.) 1. Demel , ba{llam. kQ.bir.gt;mIi'l poorm yabanl sogan demeti. 2. (bir) Kucak. pooma tip. Sibirya varast. poomadan hlnlgan malnli'l teerlzin so ydlrbacaii Sibirya yarasmcan ölen hayvanm oenst yOzdürmemeli. poomna- Demenemek. buket olarak airnek . destelernek. orgahnan as klzlp po omnlrqa kirek orakla ekin biçip desielemek gerek . poommg S. D ëmetlenm is. buke l yapuml ~, ce stelenmts .. pomol Ogül me, po on (I.) 1. Eklem, mafsal. poom hathan Ir pala eklemleri ser nesmts erkek çocuk. poon (11.) Çocuk za n, bebek dogdugunda üzerinde bulunan zar. poon- Kendini asmak. k~ . moonpoonc ah (I.) Dügüm. pooncahll sisdügümü çözmek. pooncah (n.) Kötü ruh. pocncetuemr --.ram hamnap , p iltirT çoh hara suga t üetrce ü köTcr- ruhlan Kam kamlayarak, kav~1 olmayan kara suva dökmü~ . p oonca hha pasnrkötü rutaar taraüroan ö1dürülmek. pocndrr- Kendini astnm ek. p9;Dnm9 (I.) S . EkJemll, matsaai. ~um ~ lu. ÜS oonmg ah ol ü ç bogumlu ak
ot. poonmg (11.) s. Zarh, zan bulunan beçocuk bek. para poonnrg ti!!.ie zanyla dogmu~ . ~ rsa h 1. Yagda ktzarttlrrns _kCJçük -.Ç)i'T..... hamur yiyecek. 2 . Pul böregl. 3. EI suyuyla pi~ i rilmilj. poorsah ügre et suyuyla pi~jri lmi~ çorba . poos (I.) Baglama, takt l akma. sas poos bag l anml~ saç . nrnct poos incilerle s üslenmrs sus. ça ç ah poos çiçek bag lam l~ saç. poos (11.) Gebe (hayvan). poos l nek gebe Inek. pocste- Sara rak baglamak, bogazuldan baglamak: "Sol azaanda poostap saJgan, tahazi ço h çabal tuup ócf(k,
- 376 -
poostaa
on azaa çetess. " N. Domojakov (So l ayaqmoa sarilip baglanml§ 10puksuz , kötü deri çizme, sag ayagl
çrorak.)
poostaa anat. (hayvanm) Boqazt, bc öaz krsrr u. mal sohhan kizee srythha pcostaazm pirçeler hayvaru xesen klslye hediye olarak boöaz krsrrum vertrler. poostan- (bogaz krsrmndan) Baglanmak: "Hofialtah maymahtarm türeyrnen kindïr oeçnen ooceterçteo sa/(Jan." V. Kobyakov (Geni§ çizmelerinin konçundan kendit iple baqlayrvermis.} poputçik Yol arkeoasr. pozma poputçik körlep çör kendine vol arkadasr anyor. por (I.) Eritilmis yagln posaar. hayah pormafi hanaa çügettecefi kaymak tortusuyla ath arabayr yaglarlar. por (11.) Kil. ah por ak kil. pora 1. Bara , boz, kir: "8izfndïfi me, hozannar çayglzm para teerfffg po/gannar, am ah tonmg/ar." I. Topoyev (Dusündün mü. tavsanrar yazm boz renkli idiIer, eimdi kl§m ak lüylüler.) 2. Bula nik . para sug bulamk su. pora admtf soonafi kif atm arkastndan, hara para kara kir. ah bora ak kif. pcraHave etmek , ekremek, kalmak. çayga süt pora- çaya sm katmak. poraan Boran, kar tntmasi: "tetsvter kizJre trah siifJp I Harli(j poraanm tobtrça." M. Areanov (Denlzter geçerek uzaklarda süzülüp I Karh boram yanyor.) poraannaKar tntmast esmek, boranlamak, boran çrkrnak. tashar püün poraannapça orsanda bugün kar tntmasr esiyor. poraatay zool. Serçe. porag hêve etme, ekleme, katma , kanstrrma. poragl lg s. Katretk. kanlrrus . pora-hara Ya ösrz. yavan (yiyecek) . pora-haranafi eztrepça kuru yiye-
msmae
porçana
cekle besliyor. pcra-he ratns par, çarir kuru yiyeceqimiz var, yeterli. persnat bot. Bektast üzümü . pora kürkü zoo/. Yaban tavu öu. poral- Kensmak. kat.smak: "Ko/ya, haydad/r? - poral pargan tetnsreii surça.nA. kuzuqasev (Kolya nerede? - kanark sesle soruyor.) porahs- Kansmak, kattsmak: "On ho/mln po/gan çeïnae hamafi para/Is pargan." A. Kuzuçasev (Sag kclu nun durdugu ver karla kensrms.) pcramdrh 1. Bulamk . pcramdrh sug bular uk su. 2. Mal, donuk . poramzth bk. pcremc nh poran- Kirlenmek , pisrenmek, buranmak. porafi s. Bularuk, kirli. porana Tsrrmk. poranala- Turntktamak. porafina- Butanmak, kirlenmek. sug perartnep pa rgan su bulartmts. porafinat- Ktrtetmek , butandtrmak. para söök Avam, alelade haik . porasta- Bulandrrmak, peraster- Bulanmak, bulasrnak. kans mak: "Aragaa porasta/ pargan Arkadiynli1 harahtarmzar orta körçe." V. Tatarova (lçkiye bulanrrus Arkadiy'in gözlerine dimdik bakryor.) perasten- KirIenmek, pislenmek, bulanmak: "Ça/gls atb/ga /a pöriimnefi poresterqem." V. Tatarova (Biricik sarnut börkürnle kirlendim.) "Çe, porastanma, sifJbJs, -çoohtangan Timur, andar körJp." I. Topoyev (Haydi, kirlenme, atrver, xonusmus Timur, ona bakrp .] porat Bora at. porbah 1. Kaz veya ördek tüyünden
yapuous
küpe,
süs.
tres
porbagman idilgen IZlfga kaz lüyünden yapumrs xûpe. 2. Yumak . porbty sor. Der! su kat». porça Kurutulmue yag. porça ügre kurututmus yag çorbast. porçafia Kayallkh suadaö.
po rço
- 377 -
porço Çiçek: "Kfrçe Keres, emtï holmda porço lar." V. Sulbeyeva (Giriyor Keres, onun ellerinde çiçekler.) porço çTli çiçek gibi. porçonaii çebm- çiçekle kaplanmak. k ün porçozt bot. ates çiçegi. ay pcrçcar bot. ay çiçegi. hoy porçozr bot. 1. Kardelen. 2. Dügün çiçegi. porçol an - Çiçekienmek, çlçe k açmak: "K ûn altmda porço lançathan / Kök çsnae, taglarda çorçe 0/." I. Kotyus ev (Günes altmoa çtçeklenen / Gök yaztda, daqleroa geziyor 0. ) pcrçotandtr- Çiçeklendirmek. porçohg e. Çiçekli: "Toblr(Jan çim ï porço/ig or." M. Areanov (Kaptarms yeri çiçek li 01.) porham 1. Kolluk. 2. Kol kapagl. pc nhÛzülmek, kederlenme k. pcnhham mm ças öz ünt ümü dagll. port Kansik . karma. harnari pori naûrmr karla kansik yaömur, ot ah porço pori ak çiçek le kansik ot. perte- 1. Boqmak. 2. Çuval agzl baglamak. porlIg s. Yag ç ökûntüsû olan. pored e Soy, eins. inek por ocaa lnek einsi. 2. Tabaka. tag porodalan dag tabakalan . po rod all g s. Cinsli, soylu: "Çahsl poroda /lg mal öskTrgen. " M. Areanov (lyi eins mal yetts ttrrrûs.) poros ck roz. tfs poro~og l di ~ tozu. porsrh (I.) zool. Porsuk. porem üzf po rsok yagl. (iläç olarak kullaruhr.} pc rerh (11.) kaç. zool. Kirpi. persen' Piston. nasostaär persen ' pompaf piston . port (I.) Liman. tal ay porti deniz lima m. port (11.) Dayaruksrz, kmlgan. port ldls dayarukstz mutfak malzemesi. port material dayaru ks tz rnalzeme. portagl 1. SÜ1 kovasr. pcrteärc a imcektTg Çikçeekey hu u hat Süt kovasr kader memeu Çikçee key
pos
cadr. 2. Küçük a öaç kap. 3. Petek. aar pc rt eqrtan an petskien . portfel' çanta. portla- (I.) sago koy. 1. Yürek t nzuca çarpmak. 2. Yorulmak, yorgun oüemek.
po rtra- (11.) 1. Fokurdamak. 2. mee. Mmldanmak, homurdanmak 3. Bos korrusmak. gevezelik etmek . portn iha Terzt kadm. p ortnoy Terzi. tpçnernrû pcrtnoyr bayan terziel. portret 1. Portre . resi m : "Sarap apsahtlfi pis ool{;mll1 portrette n, mmlf7 stmnda haydi tur(Jan, am daa ïdök tur(Jlapçalar. " A. Çerpakov (Sarap ihtiyann bes oçlcnun portreterf bundan önce nast! duruyorsa, simdi de öyle duruyor.) portret hoostaresim çizmek. 2. Portreyte, resimle ilgili. portret gal eriyazi resim galerisi port si ga r Sigara tabakast. siqara kutusu. portsionnay S. Soesvaute, özeï yemek. portsiya Pe rslyon . port tlg S. Limanh. porttlg goro d limanIi sehtr. portugalets Portekeu. portu ga lka Portektz baya n. po rtu gal skay s. Port ekiz'le ilgili. portugal'skay til Pcrtekizce. po rt u peya ask. Krhç kerneri, siläh kayr-
".
portveyn ûzüm sarabt. po ruçen ie vezue, öoev. i~ , görev. parti y nay p oruçe ni e parti görevi. poruçik esk. ask. Poruçik (eski Rus ordusunda teqmen .) p orya d ok Düzen, nizam: "Tayka ar(Jls, tank çasttannda poryadok..." V. Sulbeyeva (Tayka yoroas. tank birliklerinde düzen. ) pos (I.) S. 1. Bos, oolu olmayan . pos könek bos kova. 2. Rahat , stkmttSIZ . pos çurtas rahat hayat. 3. aos, serb est: ';Am pos tus köp polar." V. Sulbeyeva ($imdi bos zaman çok
P"
- 378 -
olacak.) pos lus bos zaman. pos sarqen tin bos btrakrlrrus dlzqin . pos sal- serbest brrakmak. pos (11.) zm. 1. Kendi: "Glar oosten çoomeao a/ar/ar, pTs tee çoh." V. Suibay eva (Onlar kendüert konusurlar, blz de olm adan.) 2 . G övde, beden. iki postig pol parqan gebe kaltrus. (iki qövoeu olmus.) 3. Boy , end am. pc zrm kördim kend im q örd üm. pozln kendin . POli kend isi. ç ebe r k irek pOZI pczm mahtapça. Atasöz ü (lyi i$ kendi kendini yüce ltir.) pos al ine a kendi bastria. pos onday kisilik, karakter. pos ondaYI çoh klzf karakter siz, sansrv etse ki$i. pozmda sagm - jçinden c üeünmek. pOZI pczme kendi kenenne. pos tfli gr. ana d!li. p os (lil.) (kumas vb. boyamak için) Boya. tave rnm pOZI srhça kumasm boyast çrkryo r. posha Küç ük aqaç nçr: "Poshacahta rzar közidfp, nime-de surgan. " N. Ty ukpiyekov (Küçük üçrfa n gösterip bir sey sormu s.j tus posbaar lu zluk. pcetu bk. posha poshm- Bosannak, bosa nmak, kurtuImak, serbest kalmak. pcsrrka a önoert. pcsrrka JS- koli çöndermek. poslelog gr. Ek, eoat. posol Bûyûk elç', sefir. posol'stvo Büyük elçilik, setaret. pcsot'stvcnm haçm elçilik bas kalib i. pcsparçm zool. Çobana ldalan , kuyruksallayan . post (I.) Karakol. postta tur- karakolda nöbelçi clm ak. post (lt .) Oruç. posta(çocuk) Yûrümek. pala skameyka hrinda postap çör çocuk peykeye lulunarak yürüyor. postament Kaide, taban.
pcvestka
postaf Ergen, genç: "Postafl ool/amlil ïstuen köye r. n V. Maynesev (Ergen gençlerin tç! yanar.) postaf hls genç krz. postanovka tiy. Sahneleme , sahneye koyma. postanovlenie Karar, hüküm. pcstencvsçuc tiy. Sahneye koyan. yönet men . poste üerra- Olgun orma k. olgun davrenmak. pcatafizrraah Olgun postargay zool. Çayrr kusu, toygar. postig s. 1. Boylu, boyunda. aJgayca postJg lencere boyunda. 2 . BedenJi, gövdeli. Ikl POStlg qebe . postoyannay s. Mûtemadt, arankeiz, oevamn. postoyannay komited daimi koruite. posyolok Kasaba, büyük köy. togmçllar posyologl lsçner kasabast. potentsiaJ'nay tiz. tek. s . Potansiyet. potentsia l'nay energiya potensiyal enerf pot ün/. vavl Hay! "Pot min tiputat polganda, mmda r çurtas polbaa n. n V. Sutbayeva (Vay, ben milletvekili iken, böyle hayal yoktu.) pottu La pa, hamu r (un ve yagdan.) pctrh Kadm cin slyet orçaru. potlhtlg s. Kadm cinslyet organli. potolok 1. Tavan: "Pot% ktl algl ! sttmsn ner." S. Çarkov {Tavaru genrsretmeye ba!}lamli} !ar.) 2. 'r avanra iigili. potolok arhazt lavan kirisi. po trebitel' Müstehlik, yogalticl, toketer. potrebitel'skay s. Jstihlák, l üketim. potrebitel'skay kooperatsiya t ökettm kooperatifleri pctreerente Tüketme, l üketim. allig potreblenlenlf nrmererr yaygm tûketim maddele rl. povar Ä!}çr. povest' Hikäye, uzun hikäye . povest'tar sborn lg hikäye antofojist. povestka lhbarname. celpname. çargaa pareen povestka mahkeme ihbamamesL
- 379 -
povidlo
povidlo Marme\ät, meyve ezmesl. povinnost' M ûkeüeflyet. yükümlülük. islenistig povinnost' çansma yükümlüIO(jü. povozka Atli arena. plr attlg povozka bir ath araba. poy Ünl. Dy! Ay! poyas co{]. Kusak, kemer. sooh poyas soquk kusak. izig poyas steak ku-
sak. poyli zf. Özgür, hür, serbest. "Keros pos poyti runeen. uçuh çörçe çir ibire." V. Sulbeyeva (Keres kendi özqûr ku~ea(jlz, uçup durur her yerde .) pcytah Dertoen dikilmi~ çorep-
poza (I.) Dizgin. poza tart- dizginlemek, dizgin çekmek . poza (11.) Arpa posast. pozaçr Arabeer.
poza pag Dizgin: "Hlzap'ya $ofonovna soondagl aft/n poza paan tut kilçetken." N. Nerbisev (Hrzaptya Solonovna arkasmdaki ann dizginini tutup ge\m i~.) pOZI zm. Kendi. çansr k irek pos pozm mahtapça. Atasözü (Iyi i~ kendi kendini över.) POZI- 1. Kurtulmak, serbest kalmak: "îtmir hol/ardan ponp po/baz,m pïlinip..." V. Tatarova (Demir gibi kollardan kurtuiemayacaqmr anlayrp...) 2. (Vida vb.) aevsemek. 3. Bosatmak.
pozld lg 1. Kurtulma, serbest kalma . 2. (vida vb.) eevseme. 3, Bosalma . pozlg (I.) Boya. pozlg (11.) Çivi: "Pana, tapsabin, stenedegi pozigm suanmeçe." V. Sulbeyeva (Pana, sesini çikarmedan, ouvaroakt çiviyi çikanyor.) pozlg haza - çivi çakmak. pozlg tamaar çivl beer. pozlg UÇI çivi ueu. pozlglaÇivilemek, ÇiVI çakmak: "Maymagm suunp, lashahtl poziglapça." V. sulbayeva (Ayakkatnsuu çrkanp, ratr çiviliyor.)
pögïn
pozlgllg s. Çivili, lçinde çtv! kmnttst kalrrns parça . pcztrn Kendim. poztfi Kendin. pozmda par Gebe, hamne. poztrah (I.) Boz: "Sagamoh parbaspm, oonren at am daa kÖlTfbeen." A. kuzuçasev (Hemen gitmiyorum, boz at henüz kosurnlanmarms.) pozirah (11.) 1. TaW, pazar qün ü. Eri neek kizee pclqan na kün pozrrah. Atasöz ü (Erinen kisiye her çün tatil.) 2. Hatta. poert- 1. Brrakrnak, sahverrnek: "Ivan Petroviç, pu ipçï mini pontpinçe." V. Sulbeyeva (Ivan Petroviç, bu kadm beni brrakrtuyor.) holdan pozttpa elden tnrakma . 2. (kap) Boeaümak. 3. (vida vb.) Gev~et mek. 4 . Kurtarmak: "Pis çohçoostarm pay/ardan ponoer üçün küresçebTs. "V. Kobyakov (Biz fakirleri zenginterden kurtarmak için müceoere ediyoruz.) pozitlv foto. Pozilif. pczltalya 1. Pozisyon, dururn. 2. ask. Mevzi. peredevoy pozitslyalar ileri
mevziler, poznl lip. SOt hastahqr, pamukçuk. pozni pol- pamukçuk hastahqtna yakalanrnak.
pozrah (I.) Pazar, tatil. krs . penren (11.) pozrah (11.) Boz. kr~ peerren (I.) pöbiyke Bir tür kumas. pöge Kemik oyununda kerniqin çukur yamrun gelmesi. pöge ahzah Kemikle oynanan bir çoeuk oyunu.
pögeri (problem) Çözme. paztp pögeri yazarak ç özrnek. paspin pögeri yazmadan çözmek. pögin Sayma, hesap . pögin Hesap, hesaptama. pögin p'içik aritmetik. pögin- Hesap etmek, oüsünmek: "Hayzlnlf! pazoh mrmmezm / Haba ha/caf! tip pögingen." N. Tinikov
pögis
- 380 -
(Hangisinin yine vumcrtasrm I Kapacaqrm besap etmis.) San sant rga sagl s k irek, s agm lp pö gi nerge is kirek. Atasözü (SaYI saymaya akrl gerek, hesap yapmaya us gerek .) pö gis (problem) Çözme, çözüe. pögis- Sorunu birlikte çözmek. pök- (I.) 1. Hesaplamak. 2. (sorun) Çözmek: "Pu sungm pöger a/nmda çahsaadin üzürJp a/arga kirek. ~ V. Sulbeyeva (Bu sorunu çözmeden önce iyiee deqerlenotrmek gerek.) pray su ngla rn l pök- bü!ün sorunlan ç özmek. k ire kti posha pögerge kills-sorunu kendi kendine çözmek. hazna su nq lann pö koevret soruntanm çözmek . pök- (11.) Susmak, (kcnusma) durmak. ha ras fu penmetranch hu sn acaht ar pö kl eb'lske nner karanllk olur olmaz kuslar susmuslar. pö ke bk. möke pökter- Yûklemek. üreen kizinTil ki bin k izin tirgizine p ökter salg an. ölen kislnin elbisesin i arka terkisine y ükleyivermis. pö kte rg e Eyere atnrrus yük. pöl- 1. Bötrnek: ''Am ikl oöte, agaaoh eaene çanh ünnig ulug nimes sug ahça. ~ F. Burna kov (Onu ikiye bölerek, onunla aoas parlak sesu küçük dere akryor.) 2. Aytrrnak, teeri! etmek. pö lç ek zool. Kurt yavrusu. pölç ek aday polbas kurt yavrusu köpek olmaz . pü ür-p örçe k kurt. pör orr- 1. Böldürme k. 2. Ayrrtrnak , teerit ettirmek. pöle Amcazade, halazade, kuzen . pöleni pörtiblss e, hall tltïrös pol parar kuzene vuru lursa eller titrer. p öl e plee kuzen. pöte banndae leuzen. p öte- Belemek, kundaklamak. palam pizi kke pöJe- bebeö! bei?ige bele mek. p öle - sago Bozmak, berbat etmek . Pothml hayah nafl pölep
pörTg
pclbeeerü. Atas özu (Lapa yagla kansurnarak oerbat eouemez.) pörekçjn T eyze çccuktan. pölekçi nn Til pataren " hara pöle" tip adalçalar teyze çccuklan "hara pöle" diye adIanomnr. pö len cik bk. pölekçin pö lerte kör- Kurt gibi hakmak, dik dik bakmak. pötee- (biriikte) Belemek, kundakfamak. pölig Bölme, ayrrma. pölig t amglar gr. Aymc r tsarener. pölik 1. Kol, brens . sube. kadrlar pölfgi personet dairesi. 2 . Bölme. duvar: "Közenek aZlh ootçen. Payan possrnii pöffginde kniga hlglrça . ~ S. Çarkov (Pencere açik imis, Payan kendi bölmesinde kitap okuyor .) 3. Bölüm. paataqr pölik birinei oömm. pölTkte- Bölmek, pölil - Bölünmek. pölilbes S. Bölünmez. pö lil bes san mat. Asal sayr. pörïs Bölme , oötüs pöl1stig S. BÖIÜmIÜ. pölislig sann ar gr. ûlestirrne sayr sttatlan. pöli sti g soyuzta r gr. beraberli k ve karsrttrk baötaçlan. pö ö 1. Düeman kalababqr. 2. sajnn, hüeum. çaaqa çaalatçam, pö öge p ööretçem savesta savastmvorum, saldmya ugruyorum. pöök 1. Cin, hortlak. haraa közenekke körerge çar abas, anda pöökter geeeleyin pencereye baktlmaz, O· rada clnter (vardtr.) 2. Korkuluk. pö ök pol pardun. çok korktum, korkuluk gibi oiourn. ayna -p öögi korkuluk. p ööt et- Saldmya ugratmak. pö ön anat. Baglrsak. lnek p ööni inek baglrsagl. tuyuh pöön körbagl rsak. açth pöön on iki parmak baglrsag l. pörig Daöm kuzey yanmdaki küçük koru. mal p örige kiribisken mal koruya girmi$.
pörlk
- 38l -
pörik Berk, sapka: "Pörfkti suunp snp, sol halma tuamunenen. " F. Bumakov (Börkü çrkanp, sol elinde tutmus.) hu lahtlg pörlk kulakh börk. karnçat pörlk kunduz körkunden börk. tülgü pörlk tilki postundan börk. pörlktig s. Börklü , sapkalr: "Hara hurusha p örfktTg, simTs sJrayllg kizT turça." V. Kobyakov (Kara kuzu börktü , semiz yüzlü ki!}i duuryor.) Tört hanndas pir pöriktTg. Bilmece. masa (DM kardes bir börklü) pörök- 1. (çccuk , yavru ailesini) Yaorrgamak , yaosimek. pala pörök pargan çocuk ailesini yadlrgar 01mus . 2 . (avcr) Insanlara vabanctlasmak. pört- Yarasma dokunmak, incitmek, eertmak. pörtlk 1. ACI, SIZI. 2. tip. Dolarna, etyaran. 3 . Ölkeli, kinli. pörtlktig s. ACI Ii. pörtl ktig kl z1 aC11i kisi. (yaktm önnü s kiljf.) pörtiges bk. pörtik 2. pös Bez, kumas. pöstef aarhg kögenek tlkçef kumasten krymetli elbise dikilir. pöselçlk Hakas toorakrarma göçen Rus. pöserçïkter pee r klllp, tedar tustann tutmtap çu rtabtsharmar Rus göçmenler buraya gelerek Hakas krzlanruanp yasarmslar. pözik (I.) 1. Uzun: "KJzTsmmafi pözTgök slZIr/ig , saae uliinça pazahtlg pers, öt polbas tayga osnes, hOYlg as es oerqen." M. Kokov (lnsan boyu ndan uzun sepu. parmak büyüklügünde basakn ve geçilmez orman gibi sik bugday yetiljmilj. ) pözik ki zTuzun adam. pöz1k smmg uzun boylu. 2. Yüksek : "PTr küsküde ot, ç órïp I Pözik çirde 'sug ' taphan." P. $tlgaljev (Bir güz 0 gidip I Yöksek yerde "su" buimu s.) pözik dag yükeek dag. tiglrnlfi pözii gögün yüksekligi. pözik çar yüksek Var, uçurum. pözl k hlrllg tura yüksek çatlll ev. pözlk pashls yüksek merdiven. pözik hamah yüksek alm. pözlk
pray
pms yüksek bilim. "Huiah hamahtan pözTk öspinçe." V. Sulbeyeva (Kufak almdan yüksege büyümez.) 3. Yüksek. pözik paa yüksek fiyat. 4 . Yükseklik, tepe: "Aal hlrindagl pözTkte TkTkTzT körine tüsk enn er." I. xotvusev (Köy yanmdaki tepede iki kilji çörünövermtsIer.) pöztk (11.) Subat. pözik s uurcan pözik sapka uçuran (çrkaran ) subat (aYI). kün uzatçaf pö zlk günleri uzatan subst. pra zool. Sazan banqmm bir tcr ü. praçm Çad trda raf pero est. praktiçeskay s. Pratik, latbi ki etarak. p raktiçeskay zanyatieler pratik dersier. praktik Prausyen. praktika Pratik, tatbi ki. p raktigada üqren- pratik olarak öqrenmek. praktikant Stajyer. praktikantka Stajyer bayan . praktikovat pol- Uygulamak, latbik etmek. prat Kürkün srrtm daki aplik asyon . pravilo Kaide, kural. arifmetika pravi lolan arit metik kurallan. pravitel 'stvennay s. Hükümet, hükümete ait, hükürnetre ilgili. p ravitel'stvennay komissiya hûkümet konusyonu. pr avltet'stvo Hükümel pravltetstvomf çlenf hûkû rnet üyeleri. pravlen ie Y önetlm , yönetim kurulu. pravlenle çleni yón etim kurulu yesi. pravo Hak, hukuk , yetki, salahiyet: "Pazlgllg çurt poig an tusta I Prevotns çon p olgan." M. Kokov (Baskrcr yurt var iken I Hakktrruz yok imi~ .) pravol lg s. Hakkr, hukuk u olan: "Ipçr amdt sabllg kTz!. inemeii tin pra vollg ." M. Kokov (Kadm simdi ünlü kiljil Erkeklerle estt hukuklu.) pray zm. Bütün, hep, tüm: "Kün pray tTng nimenT Tziinefl çazmdt r saigan ü-
prayzr
- 382 -
oshas ." N. Domojakov (aü nes büt ön canhlan sleaglyla saklanmaya zortarms gibi.) pray üntnen bütün sesiyle. pray sari enine boyuna. prayzl mmëa heps! burada. pray nime her ~ey. p rayzr zm. Hepsl, tûmû, bütünü: "Ninee Ie par çobaglarm pflçem, Çe prayzl minde IS ha/glshan. " M. Kilçiçekov (Ne kadar varsa acuan biliyorum I Fakat hepsi bende iz brrakn.)
predatel' Hain, dönek. predlog gr. Önek, öntakr. predlojenie gr . Cümle . olafiay prodlejenie gr . basit c ümre. slojnay predlojenie gr. btrtes ik eümle. öön predlojenie gr. ana , a S11 eümle. predlojenlenHl klzekleri gr . eümle uneurlan. pridatoçnay predlojenie gr . yan eümle. predmet 1. Konu, mevzu. 2. Ders, brens. alan. predpriyalie lstetme. rnüessese . ulU9 predpriyalie büyük reletme. p red sed at el' Baskan . reis. çllllgnlfi predsedalel'i toprantmm baskar n. predslavit' pct- Takd im etmek, sunmak. predslavitel' 'r erreucr, mümessn. prefiks gr . Önek . prem'era tiy. Pröm ye, ilk temen. prem'er ministr Basbaken. premiya Prim, ödûl. prenie 'ramsma. dokladdafiar prenie bildiri üzertne tarnsma. preparat kim. Preparat , kansim. ouesim. pr epodavalel' Ögretmen, ögretim ûyesi. oplllig prepedeveter deneyim li ögretim üyest. press Pres, eendere. press-konferetsiya Basm tcoranusr. pressa Basm. prestepnik Cani, müerim. p retenziya Iddia, talep.
priroda
prezident Baska n. cumhurbaekaru. prezidium Prezidyum, baskanlik heyett. prezidum tabart baskanhk seçlml. pnstes ku. voçurt. pribll' Kar, gellr, kazanç . prlbul' alkàr etmek. prlbor Alet, cihaz, takrm. slnecef pribor ötçrne aleti. eanaceü prlbor hesap makinesi. pasçafi p ribor yazt takurn .
priçastie gr. Zarf-liil. priçaslnay s. Zarf- liille ilgili. priçaslnay forma zarf l iil seklt. prldaloçnay s. Baglmll , yan. pridatoçnay predlojenie gr . yan eümle. prigovor Hüküm , karar. prigovor slgarkarar çrkarrnak. sud prlgovor slgararga Ranblshan mahkeme karar o~urum unda . priisk Maden, maden ccagl. altm priisktar anm madenleri. prikaz Emir, ikaz. boevoy prikaz askerr emir. prikaz telen- emri yerine getirmek. - prlkazrvat pol- Emretmek. priklad ~k.
prikladnoy T~kÎ, amelî, pratik. prikladnoy o aukalar pratik DffimIer. ~~ ..J ' priklyuçenie Macera. serüven. prllagatel'nay gr. Stfat. prilavok Tezgàh, sancr tezq êtu. primeçanie Açrklama, serh. not. primaçenieler knlqamf soanda plrilgen açrk'emlar kitabm sommoa verurnrs pti!:!!!r 1. Örnek, misal. primer al- örnek almak. 2. mat. 1§lem. primerlerni pök ~lem l eri
c özmek.
primus Gaz oeag!. printsip Prensip, illifl, ~as . printsipal'nay s. Prenslp etarak. esas itibariyle . prlntslpal'nay !iW:lgl prensip meserest priroda 1. Tab iat, doga 2. Tabiî , sunl clmayan, dogal.
pristan
- 383 -
pristan' lskere. parahod piristanT vapur iskelesi. pristavka 1. Ek, Have. 2. gr. Ek, önek. prlsyaga Ani , yemin. prisyaga al- ant içmek. privilegiya Ayrrcahk, imtiyaz. pr ivllegyahg s. Ayncahkh, irntiyazh, üstün. prlyom Kabu l , ~ prlyomnay s. kabune, almayla ilgili. priyomnay kün kabul günü. priyomnlk Radya, allel, ahize. Jampallg priyomnik támbah radyo. prlzlVnik Askerlik sirast gelen, korast gelen . prizlvnoy s. çaglrma, askere almayla ilgili pnzrvnay ças askere alma ya-
". mat.
prizma Prizma. pro Suç. prozr çoh su çsu z. probirka Tûp. probka Manta r, trkaç , trpa. problema Problem, sorun. prodavets Tezgähtar, sencr. produktivnay s. Verimli, semereli. poduktivnay mal verim li mal. procuktstya Mahsul, istihsaläl, ürün. produktsiyamfi kaçestvozr ürün ün k~. ._ - proekt Pro]e. plán, tasan. p ro ekt it· pro]e yapmak. profbllet Sendika kernest p rofessional Protesyonel. professional'nay s. Protesycnet, profesvon ellikle ilgili. professional 'nay organizatsiya prafesyonel orqantzasvon. prctessfya Meslek . professlya attan meslek adlan. p rofessor Protes ör. ünlve rs ltettlf professorlan üniversitenin profe-
sörtert
profiJaktika Tedbi r, haslahk için önle m. profkom Sendika kamitesi. tnetttutnû pretkerm enstnunü n se ndika komt-
test. proforg Send ika yöneticisi.
prormsrennosr
proforgan lzatslya Sendika tesknan.
prctscvua Sendika. profsoyuz sendika toolannsr.
Çlllii
pro gram ma Program. Isto ri ya proqrarnmazr tarlh proptarm. progress Terakki , çeüsme, ilerleme. progressiv llerici, çeüs m ecl. progressivnay s. jlerici, nerf, çeuemeye meyyal. progul l:;;e gitmeme. progul'.l}çik Devamsrz isçi. p ro guJka Gezinme, gezinti. irtengT progulka sabah oeztntlsl. proizvedenie 1. Eser. hudojestvennay prolzvedenle sanat eseri. 2 . mat. Çarpt m.
p ro lzvod ltel' Müstahsil , üretici. prolzvoditel' nay s. Müsmir, verimli. proizvodltel'nay Tstenis verimli
çahs ma . p roiz vodltel' no st Verim!ilik, randtman. rsten rs protevodttet'nozr i ~ verimliIigi. pr oizvodstvenn ik Istihsal isçisi. üretiei. proizvodstvo lstlhsal, uretme. projektor Projektör, l:jilldak. proklamatslya Beyanname. pr okuratura Savcrhk. prokuror Saver. prcre- Suçlamak. p rolan- Suçlanmak. prelet- Suçlatmak. proletariat Proletarya. proletariat dlktaturazr proletarya olkt atörtû qü. proletarskay Proleter. proletarya. proleterskay revolyu t siya praletarya devrimi. prolIg s. Suçtu. prolyot Kuslann göçü . promfinplan lstihsal ve fina nsman plàm. prcrmsrennrk Sanayiei. prcrmsrenncer Sanayl, endüstri. agas prcrmetenno zr kereste sanayii.
- 384 -
promtovartar
promtovarlar Sanayi rnallan. prom t ovarl lg s. Sanayi mallanyla ilgili. prcmtcvernq maga zin bonmatse. market. propaganda Propaganda. pr opoganda pö ligi propaganda grubu. propagandist Propaqanoact. pro peller Pervane . proptsar pol- (ikämet) Denenne yazmak. propisat'sya pol- (ikámet} Defterine yaztlrnak.
p ropiske Ikämet belgesi. p roportslonal'nay s. Orantrlr, uygun. proports ional'nost' Orennnnk. uygunluk. proportsiya Ntspet, oran. propusk Permlye, izin belgesi prorab Santiye :;;efi. proea Dan . prostas sagoYo öurt. prcsvesente Kültür ve bilgi verme. egitim. protest Protesto. protez Protez. tïs preteer di$ proten. protivogaz Gaz maskesi . prcnvcvczdusnav S. Havayla ilgili. p rctrvovozo usney oborona hava savunmasr. protoko l 1. Tutanak: "Oyhm Ivano viç, çlJllg çntnzem. üzürerbJs, protoko/ it setsrtns , amoh . S. Karaçakov (Oyhm lverovç. topianti oüzenreyeyim, düsunuruz. tutanak tutanz , simdi.) 2. Protokol. protravlivat pol- tanm . ltêçtamax. p ro tsent Yûzde . ff
protsess Proses, seyir. süreç. p rovintsiya Tasra . . p rovodn ik Kondüklör. provokator Provokatör, kl:;;klrllcl, provokat siya Provokasyen. ktskrrtma. proza Nesir.
pudur
prozaik Nesir yezan, näslr. p ruj i na Yay, zemberek. ça s prujlnazr saat zembereöt. p ruj ina hg S. Zemberekli, yayll . pruji nahg matrats yayh yatak. pryajka Toka. ç is p ryajka bakrr toka . psevdonim Müstear ad, takma ad. psihiçeskay s. Psikalajik olarak, ruhsal. psihiçeskay aglrlglar psikolcjik hastahklar.
psi ho log Psikolog. psiholo gi y a Psikolaj i. pu zm. Bu : "Mmda sin ürdefL a-êhadarcazJn ma pu meuv?: V. Kobyakov (Burada sen çok zamand tr onatryor musun bu mali?) pu irtken haraadaQI çm, tübine teere izip etbascm pm bu sabah g~i gibi dibine kada r lçmeveceqim. p ula r bunlar. m tr uf bunun. puqaa buna. min i bunu. mmda burada. mm na û bundan . puzar buraya ~ ~u , buraya. ~ p uba bk. p ubay p ubay Be:;;ik kr$. pizik. p ub liçnay s. Açtk, arent. publikovat ' pol- Basrlrnak, nesredilrnek. yayrmlanmak. publit sist Gazeteci. publit sisti ka Gazelecilik. pucura- (I .) h/k. bk. puzura- (I.) pucura- (11) hik. bk. puz ura- (11.) p ud 16. 3 kg'lIk a~wllk ötçüsü, pud: ':Annafi ol çtintn nince-nince pud altm oshas rotsree as a/ça." M. kokov (Ondano:- her YII nice nice pud, ~i seckin buqday allVOL) j?udal- kaç. (saçlar) Kansmak. p udra Pudra. pudra sas- pudra sürmek. pu drata- Pudralamak. pudur Pül1üklü, pürüzlü, düz olmayan. pu dur - ACI çekmek , renrap duymak: "Hoy neaetçm puduup nafimlr çaar almnda la imcJnï ibJne hJgJr ki/erge pargan." [. k otvusev (Koyun çobaru
- 385 -
pudurçun
aCI çeklp yeqmur yagmadan önce doktoru evine çaglrmaya gitmi!i.) pudurçun zool. Bddrrcm kr~ . püdürçün. pudurgl s. Yakmdaki, yakmda: "Püün çlfgllanmm tepotmtnssem. hayd! la küzedïp hongay ni ze, trp çoballp çoohtança pudurgÎ ' krzr," V. K'i5f5Ycikov (Bugün yrlkrlanm, bu'a mazsam , nasrl köslekleyip peeereyeceksem, -diye rstrrap çekerek ko~r yakm daki ki!iÎ.) puduru;zryaklnda, yakm zamanoa. pug
az. Peynir kuru tmak için oceqm üzerine geçirilen ~ . p..,!Jgda hurut Istapçalar strrk üzerinde peynir kurutuyorlar.
puga zool. 1. Boqa: "Puga müÜzToe har çuhpas." M, Bainov (Boga boynuzuna kar birikmez.) 2. Baga gibi: "Kibirek say, ttumm kimirip / PuÇa mustaanafJ orJjp tur." S. Kadrsev (Heybetli tasr, kum u kemirip I Boga g ~gürüyor. )
puqacah zool. Küçük boqa. pugba sag. Bir yasmda lay. pugday bot. 1. Bugday, buqda y bilkisi H.lz11 PlIQdayrm pusha çaY'J (2artlr. Bllrnece, Ylldlz)ar (Klz ll bugdaytm buza yaYll ml ~ . ) 2. Bugday, buqdaydan (yapua n). pugday un bu öday unu. pugday ipek b!Jöday ekmeQi: ana tadillg ÇIS/lq ~ ~ ah, (adl!Jg pugday ipektiti ~ mimi.," A. k ozuçasev ( F~I ona mis glbi kokao sul, ak, le~1i bugdav ekmaqinin büyük dilimi.) plZlg pugday olgunla~~ biz!!e za m gelmi~ buqday. pugday !!!.!Jbugday ba~agl. pugday çay - bugdayekme ~ --pugdur 1. Çok zengio kisÎ. pugdur pay çok zengin. 2. K~mlarm ~1. hamnar pazt pugdur nam kamlann ba~1 'pugdur' kamdir. 3. ~. puglan- Klzmak, danlmak, öfkelenmek.
'B.
ma-
putas
puglanClh s. Kmlgan , kaprisli, all ~an --rr~ . pugllg . pughg S. Kmfçan, kap risli, almgan. krs. puglanclh. puh (I.) Tüy. P..l!t:'I (1I•.L!5ötÜ !Yb.. ham puh taslapça kam kötü ruhu kovuyo r. puhovay s. Tüylü, lü yden. puhovay ~a d u §:ka lü y yastrk. puber- Bozulmak, kokmak. ~ (ouma n. buhar) Yükselmek, bugulanmak. krvnlarak yükselmek: 'Turecennti ïstînae sala-sula itken ~ soolda çalglS twun, köyzekoybin, tat Ie tfrsilazp pulapça." V. Kobyakov (Evin içinde kara düzen yapna n I~ ocakt a biricik ooun . vanrnasrm oe yanmayarak, öylece Ç !~ duman çrkarty or.) pulag L Dumao yükselme. b...tia ~ la n a n ~ u rba n etinden y ökseren kutsal bu-
gu.
puJah-alah tekr. Fat bakarken medilasyon hàli. pulah ~ Yakul (tasr). pu lan Mus. Putan çortpaan tag çogll , puzuhpin ösken ir çogll . Atasözü (Mus koernayen dag yoklur, bunalmaoan büyüyen er yoktur.)
pulafina· Sallanmak, sarsnmak, çalkalanmak, o raya buraya yalpalamak. pulafinat- Sallalmak, çalkalalmak, yal--päÎal mak. ,?u"l{ ,\".Y\. pulas- 1. Buh artasrnak , buhar çikarm ak:
'1ziktrti sol serinde tesneti eeg en soaida v lug çis çaynik pulazlp haynap turça." V. Kobyakov (KaprOIO sol vanmoa taste yapuan ccakla buyûk bakir çaydanllk buharfasarak keymyo r.) 2. Tûtmek, duman çtkarmak: "Semenr uti açicek turacagl t~ köy oerqen. amfî omirae çitïre köybeen turunnar la puteztp . W1hlap turgan." V. Kobyakov emenin küçücck evi bü\ünüyJe yanm l ~, evin yerinde yanmaml ~ sadece bü!ünüljle odunlar tülerek duruyor.) ~
- 386 -
I>U~I
putat- Buhatta smak, sellmek.
durnaturn
yük-
pulay· Dinl yasaga uymadlgl için anlden ötmek . pulaysl- Dini yasa~l çignedigi için basta olrnak. mal hazaazr üet üee IpçT srhaa, mal pulayslblzar hayvan
et nnmn üstüne kadm çkersa. hayvanlar hasta onrr. punnreGuruldamak, rmnldanmak, 'i1rlldamak pulblran- $rn ldamak. gürüldemek: "Sug
aza
anda r, pulblramp. horhllap Ç/de haijan. ~ I. Topo yev (Su oraya. ~l nd eyrp. gOrüldeyerek kaybormu ~ . )
pulçurhay Beze. pulemyot Mitral yöz , makineli tûtek.
pu lemyotçik Milra lyözc ü, makineli tOlek
en. pulga- 1. Bulama k, karmak. kanstirmak. 2. Sanamak ME ezïfi e pulga huzuriin marap / Andada. arsa , k6rer çahsl.» N. T iniko v (Sah ibine salla kuyruQunu gazel I 0 zaman, belki Iyi bakar.) pulgaas Karmaç, ka nsnncr , pulgag Bulama, karma, kanstema.
pulgah 1. Karmaç, kanennor . 2. Kansrk11k, kalkts rna. ulug pulgah pohblstlr devrim oimus . pulgal- 1. Butanmak. 2. Kansmak. M Bagday am çügürtlp çór I Hadll lozmnlf) luban I Soonca Ja pulgal tur. ~ V. Mayna~ev (SaQday ~ imdi ko~turuyo r I Çifl kalh toz duman I Arkasmdan ka n~ l yor. ) kóiinim pul galça midem buramyor: ''Hoortay apsahtJn könnl pulgallblshan. ~ N. Domojakov (Hoortay ihliyarm moest butanmrs .) pulgalclh hIk. tliÎ kan~llran , i~len anlamaz. pulgas- 1. Ka n ~mak. 2. Sallanmak. 3. 8irb irine kan ~mak. pulgas 8ulama , karma, karl ~llrma .
I>U'
pulgastal- 1. Kansmak. 2. Sallanmak: "Hamçlzl plleglnde pulgastal çórgen. ~N .
Dom ojak ov (Kam çtsr bi-
leQinde sanamyormus.) pulgastJrk enstrrme jc "Kóy pa~an odmmii kOfTn hança daa pulgastlf - köybes. ~ V. ~u lbayeva (Yanml ~ odunun külünü ne kadar ke nstrrsa n da yanmaz.) pulgat- Kenstrrmek. pulgor bk. pu lgass pulOos bk. pulOaas pulhuncah lçki kabl puitah Biçîmsiz genjli elbise. pune ûne- Salla nma k, yalpalamak. pulun 1. K öse: "Ol, flstan polbin, pulufina n po/una oylap, kölenlp, pah/ap ç6rçe. " V. xcoyakov (0, dinlenemeyerek. k öseden köseye ko~up, sauemp, baklY0r.) tura pulil pu luflda togas evin kO~esi. pargannar kösece karsuasmar. harah pulll göz ucu: '7orka, amfi soonan aldIfa harah pu/iinafi k6rfblzlp :-Ana ol Kusluk . ~ V. Kobyakov (Torka onun arcmeen gOz ucuyla bakr p: lste 0 Kustuk.) 2. 000. Burun, ÇlklOtl. puluii pazt açr köseet pulunmg s. K~eli . üs puluiimg a) Oç köeeu. b) Üçgen. pulut Bulut: 'Tura/armfi hazlr tûaûnnetï çofjar pu/uttar(ja slri atlhh /ap turadir. ~ V. Kobyakov (Evlerin yoQun dumanlan yukan buiuuara d~ ru azafarak ylikseliyor.) pulut çoh buo lutsuz. puluttar tara- bunmar dagilmak. pu lut hahnna- bulut koyutasmak. pulut ctebtnça bulut krrmtoarmyor. pulutta- Bulutlanmak. tlgir puluttap pardl gókyûzü bulutlanch. puluttlg s. Bulutlu. pun MafsaJ, eklem. punkt Nokta, ver. komandnay punkt kumanda noklasl. punktuatslya Noktalama. pur tIp. Konjoktivit, bir göz haslahgl .
- 387 -
P"' pur-
Döndürmek: "PTr ça/8tl kïzizï Aydozar pura temötsnen adm." V. Kobyakov (Bir a111 kisi Aydo'ya dog-
ru çekip d öndorm üs anm.) pura sap - Kötü kokmak. purba sagoBurma bilezik. purday- Krzmak, ötkelenmek. purdayt- xuoumak, ötkerenorrmek. purgah Burunsalik, aglzllk , disindirlk. purgl bk. purgus purgun Boran, kar trrnnasr: "Ha tig ---Soohtar pastallblshan / Hartig purgun haynapça. n A. Topanov (Sert soquktar ba:?ladl / xern boran eslyor.)
Pu.!9un!'a- Boranta kar yagmak. purgun mg s. Boranll. pu rgunnl g kü n - -' o Oranli gün.
pu rg'y's (I.) 1. Burunsak, burunsahk. 2. Matkap. delgi, burgu. pu rgu snan .- hanza üte ce ö matkapta pipo oennir. pu rq ue (11.) Haraketsiz, durgun olma. purgusta- Burunsak takmak. aday ah-----sin pu rgustap sal köpeçin agzma bunmsahk tak. purhan 1. Tann, Burkan. ~a üreze p urh anga öörlep çe küçük çöcck ölürse 'rannye yükseliyor. arEg purhen qe sm p erqa n Tannya yc r ümue. ölm üe. 2. K.!.!..t>~ in§..a n. 3. Gûnahstz insan. 4 . -M.~lel5.. Ç
seliyor.) 2. (ter) Akmak: "rïrsneme soohtarda tir purfaanca togma,ga küstencen. " N. Tyukp lyekov (Dondurucu soquktaroa ter akmcaya kada r çansmava giri~ m i~ .) purlat- Toz yükseltmek, duman t üttürmek: "çss pastig hanzazm teruo, pur/ad/p oatrçe. n V. Kobyakov (Bakir uçlu piposunu çekip , tüttürüp oturuyor.) purlada zf. Savurarak, dagltarak: "Sidenni tur eetçen piiler, alm azahtannan ton çirnT har purlada toonp, körçeler msheçt harbaz/gnJ." N. Nerbtsev (Çit gibi duran kisrak lar , ön ayaktanyta don yeri kan savurarak kmp, bakty crlar yaman kaprsmaya.) purllg lS Bogutuculuk, bunalncrhk. purllg Jstlg s. Bogucu , bunaltro t hava. purtub - Bunalmak, boqulmak: "Çüs --- k/1zTn par po/za çoh ooee - pur/uh par." V. Sulbeyeva (vuz. gücün varsa , yoksa bogu l.) purluhtu - Bogmak. nefesin i kesmek . purmahta- D önmek, d önüp d urmak. purna- Önüne geçme k, önce davranmak. purnada et. Öncelfkle, önce . Purnada s agln lp al, anafi çoohta. Atasözü (Önce düeün sonra konus.) purnat- Önüne geçirmek. pur-par teta. Paknr küldür! p ur - pa r çonhtlg pald tr küldü r gidi~li. purtah 1. Bularuk. 2. KirIi, pis. An ga purtahn nesse, portah polar. Atasözü (Temize kirliyi katarsa n kîrli orur.j purtah etter bol. yabani otlar: "Hlra purtah ot çoh polbinça. " V. Sulbeyeva (Taria yabanî otsuz 01maz.) purten-sarten tekr. Çesttn pisli k. purtahta-1. aulanonmak. 2. Kirletmek. purtah tan- 1. Bulanmak. 2 . Kirlenmek. puru- 1. (yemek) vanmek. 2. Kötü kokmak.
purugls
- 3RR -
purugls Can SIkIntiSI, kasvet. b üzün. puruh- (I.) 1. Oaru stknma k: "Pa/am, noga ïdi puruhçazm?"V. sulbeyeva (vavrucuqum r èçin öyle srkthyorsun?) 2 . Acele etrnek. puruhan bk. purhan purutrnr- Camm sik mak. "Nandlra sagmlp a/ar al, sidiksïnïster ani ourunurçe.: V. Sulbeyeva (Yeniden oüs ün ür a, güçlükler onun caruru srkry or.)
purun (I.) 1. Burun: "Pazmln pumm ham/stag / saah sugnan çeyip alabas..." A. kuzuoesev (Kendi burnunu çanaktaki soöuk suyla Ylkayarak...) Puzuhhanqa tcatrpe, purmüe sug kirer. Atasöz ü (Bunalana htddetlenme, burnuna su gi· rer.) purun üdt burun deligi. purun hcch burun boeluqu. it purun bat. Itburnu , yaban gülü, kusbumu . it burun çey kusbum u çayr. purruneti sirte- burnuna Hske vurmak. purun suu burun suyu. izig purun mee. at veya koyun. sooh purun mee. a) inek. b) Musevi. on purmii pcumt çok vasa! (akstrana söylenlr.) purun (11.) zf. Önce, evvet: "Pray nimenT kem purun körgen -Ka/ka." A. k uzuça se v (Her seyi kim önee q ördü, -Kulka.] Purnada sa,glnlp al, anan çoohta. Atasözü (Onee cc sön sonra konus.) hacan purunnaii peer çok eskiden beri. purungl s. Esxiden, öncekl: "Purungl kürgennernT dee." G. Kazaçinov a (Eski kurganlan da.) purung l kiziler eski insanlar. purungl tus eski zaman. purunna- Öne geçrnek: 'reaor Pavloviç çomr adaym undup salgan po/gan: ol payaoh pururmetnshen." N. Domojakov (Fedor Pavloviç ata köpeg i unutuvermrs, 0 çokta n öne geçmi$.) pus (I.) Pus , bugu. pus (11.) 1. Buz: "Har/ar, pustar hayllçalar / Hatlg tustn tooznçe." P. $tlga$ev
putha
(Karlar, buztar eriyor / Kara kl$ bitiyor.) 2. mee. Buz gibi, çok soquk: "Anl/l pray idi pus la ashas palgan. " V. x obvakov (Onun bütün vüeudu buz gibi olmue.) pus tcfina- buz tutmak. pus hahpazr buz parcast. buz kütle si. pus- Bozmak, krrrnak. pusttab s. 1. Pasakh, sapsar. 2. Enkaz Ylglntl, kmnn. çaamn pri- pushagl halgan savasm yrkmtrsr kanrus. pushun bk. pushah pushuncah bk. puthuncah puste- (I.) Bögürmek. pusta- (H.) Buz tutmak, buzlanmak. pustal- 1. Buzlanmak: "Harda t ûtïaere çathan kTzT /dlnTfi TzT çatça, srnii pazi pol(}an çirae pustal par{;an nuü oymagas . ~ A. Kuzuqasev (Karda dönüp yatrms insan vücu dunun lz! var, onun bastrun oldugu yarda buzlanrme küçük çukurluk.) "Kali köygen, pustalgan saahta / ÇÜZI hlzar{;an, hazar{;an. ~ M. Bainov (Kali, yanrrus buzlayan sogukta / Yüzü krzamus. agarm l$.) pustas- B öqrüsmek, oa önsmak. pustas Bögürm e, b öç ürtü. pustig s. Buzlu. pustmya Çöl, sahra . pustyak Öne msiz bir sey, önemsiz miktarda. puska ask. Top, uzak menzil li top. put Bul ; katça: "Çomren anafi na pazah çaon putha haphlap par{;an." V. Kobyakov (Çohrrah soma yine kalm buda yaorsrms.) put söögT kalça kemigi. nTske put ince kalça. çoon put bûyûk kalça. put kibi külot. put hebt kadm pantolunu, salvan. putevka Dinlenme belgesi: ':,4 haydan olar Ç// say putevka allp etçeter. ~ i. Topoyev (Peki nereden ortlar her YII dinlenme belgesi ahyorlar.) putesestvenruk Seyyah, gezgin. putha- Kanstrrrnak: "Pot haydi puthap saldi pTstT pu perestroyka teen nimee." V. $ulbayeva (Vay, nasu
- 389 -
puthal
kanstuor btzt bu oerestroyka denen eey.) Pir çahsr kizi aal çazldrr, pir çabal aal puthtdrr. Atasözü (Bir güzel ki~i köyü qüzellestirir, bir kötü köyû kanstmr.)
puthal- 1. Kanstmlrnak. 2. (saçtar) Kansmak: "Sagam anm slliinen pTr dee nime ha/badl • imf/erf sirlesçe, sastan puthal pargan." V. Tatarova (Stmdi onun güzelliginden hiçbir I}ey kalmadr, duoakten titriyor, saçlan kansrms.) puthallstig s. Kan§lk . puthehsnre zt. Kansarak. ''Zoykamn aÇ/g niskecek SI/dl ipçizinifi tebumsti hada nsöee hogdlraannan putha/Istlra ara/asçatham tsttt ha/gan." N. Domojakov (Zcyka'nm meeeik agldl kansmln aCI sestyle biriikte araba crcrrnsma kansarak birbirtne girdigi ouyutmus.) puthuncah 1. Deriden içki kahr. 2. lçki nçrs r. 3. Matara. 4. Iki litrelik içki koyma stsest. putpas S. Kansrk, daglnlk. putpastan- Kansmak. karma kan§lk oimak: 'Tükpeygen nimenin hlrinda un-peem pf/cee çoh hara tuo osnes , nime." N. Domojakov (Tümseklenen nesnenin vanmoa ucu bast bilinmeyen kara tepe gibi
sev.) putul Büyük stse. putyovka bk. putevka puygan bot. Akçam : "Çes taygan~n puygannan I Çanh suuna k órïrçeter." A. Topanov (Yas ormarun akçamlan I Parlak suyunda görunüvor.) puun bk. poon (I.) puurah Kurutulmus bahk. puursah bk. poorsah puyla anat. Di~ eti. puzar zm. Buraya dogru. pUZlglS Dert, srkmn: "Yagor, apsahtln puzu(Jlstanna tenmeske tfp, am istip, slm oomtnsnsn." N. Nerblsev
puzur
(Vagor, ihtiyann srktntuanna dokunmamall diye, onu dinleyip, sessizce oturmus .) puzrryok Küçük §i~e. çernilahg puzrryck mûrekkep stsesï. puzugan Pankreas bezL puzuh- (I.) Bozulmak, dagllmak. puzuh- (11.) Bunalmak, srkrernak, üzülmek: "Iliskecek tee tJfj puzuhhan." I. Kotçusev (lüskecek de çok bunalrrus.) Puzuhhanga tuzrhpa, purrune sug kirer. Atasözû (Bunalana hiddetlenme, bumuna su girer.) Pulan çortpaan tag çogll. puzuhpin ösken ir çogll. Atesöz ü (Mus koemavan dag yoktur , üzülmeden büyüyen er yoktur.) puzuhtrr- Bunaltmak, smsnrmek, üzmek: 'Ç obagllg künner amti olgan çüregTn ousunurçeer.: V. Kobyakcv (Ac lIl qûnler onun yüregini stktstmyor.) puzul- Bozulmak. puzult- Bozmak, yrkmak. puzun Sodyum sülfat. tnstuda tustlg köllerde pus altmaf puzun etceü ksm tuzlu göllerde buz altmdan soovum süttat ahrur. puzur (I.) 1. Elektrik yükü. kügürt küzüreze puzur çaçrrapça gök gürteyince elektrik yükü srçrar. 2. Kam ruhu puzur (11.) Soya çekim. amû puzun tartrpçe 0 soyuna benziyor. puzur (111.) 1. Kar tanecig i, dügürcük kar: "Sooh hlyan-çilnlfi ne tmm, harbazlg irlken isterdegi temati nennsrm moncttver ide toorup salip, smeu otsrmö üstünce puzur nenerm sürektep ç örçetken." N. Nerbtsev (Sogugun nefesi, kaptemarun blraktlgl tzferdekl kan damlacrklanru boncuklar gibi dondurup, I}imdi cntann uzerine kar parçalanru sürüklüyor.) 2. Ogü!ülmü§, taneeikli. puzur çarba ögütütmü§ yarma. puzur tarnt pargan un tanecikli öqütüimüs un. puzur tus tanecikli tuz.
- 390 -
puzur
puzur- Duygu lanmak. puzura- (I.) Civudasmak. pu zur a- (11.) vankrlanrnak, (yara) iltihaplanmak. pu zuran- Civrldasrnak. p uzura fi sagos. Pürüziü. pürtüklü. puzurqan bk. puzuqan pücüre Ek~il ilmi$ sütten yaprlan peynir. püdik lnsaat, yapt: "Solb/rap ahhan sug/artfmati / Sallar Inçe püdïge." M. Kokov (Çag lldaYlp akan sutanndan I Salla r iniyor msaata.) p üdi r- 1. Meydana getirtmek, vücuda getirtmek, insa etmek , yapmak: "Pabam püdïrgen turada / Pastagl çaz/g stih / Pazllgan ifi pumada / Parar a/nlnda çorth." M. Ugdijekov (Babamm insa etti\'}i evoe I 11k gü· nah sur I vazudr en önce I Çrkmadan yolculuga.) 2. Hazutatmak. 3. Sona erdlrmek, ikmal etmek. uya püd rr-yuva yapmak . püdirg es sago S. Zeki, an\aYI$II, i$ bilir. krs. püdürges p üdi rgi pade j gr. vasrta häli. p üdirig 1. Yapr. insaat: "Min sa{}aa togiS çoohtas sa@am, püdlrlgde. Pana." V. sulbeyeva (Ben senin için i$ konustum, lnsaatta, Pana.) na a pûdirigler yeni yepuer. 2. Yapryla, lnsaatla ilgili pûdirig matelalla r yapr malzemelen. pûdirigci lnsaatçr: "Çe oozunnui spetsialnozmati toömmmçem, 250 sa/kovay a/arga hmminçam, kooperativtebln. püdïrigcT." V. Sulbayeva (Pakat kendi uzmanhk alarumda çensrruyorum 250 ruble almaktan hoelanrmyorum , koop eratltteylm, lnsaatçr.) püd trü- Yapumak, meydana geli rilmek, o'ueturulmak. lnsa edilmek : "Pastap ani önetln pÜdïrllgen çlll{} hazaada tuttumner." N. Nerbtsev (Önce onu özel olarak yap llan slca k ahlrda tutmu~ lar.)
pûdiris- (birlikte) Yapmak, getirmek, o lu~turmak .
meydana
pügrek
püdiris Yapma, meyda na getirme, lnsa etme. p üdirt- Yapttrm ak, insa ettirmek: "Çazi holda hazaalar püdïrtkebTs." V. $ulbayeva (Çaz1 Hol'da hayvan barmakren yapttrdik.) p üdïs Yapt. otus: ':Anlll pray strsy püdïzTnde..." V. Kobyakov (Onun bütün y üz yaptsmda...) p üdistig s. Yap111, bünye li: "Pu nimenl kör salgan ki/klm pücffstig Paska tarmcah ünnefi kürlençe." V. Tata rova (Bu otay r gören iri yapm Paska ktzqm sesre azsruvor.) püdü n 1. Tam , bütün: "Pray ot huyunda pükül paza püdïn ha/art." A . Çerpakov (Bütün bu karmesede büIün ve saqram kalmak.) 2. Tam: "Çagdi pirTp körze, smaboh pirsi püdïn, pTrsT çartmma çmre talaan ottlg siden tur." V. Kobya kov (vakrasrp baktl\'}lnda, gerçekten biri tam, di\'}eri vansma kadar da\'} lt llml~ çitle çevrili ot kümes i duruyor.) püdün sanna r tam savnar. pü cü rç ün Brldrrcm krs. pu du rç u n . p üdürges 1. Yapr, bünye . 2. Zeki. püdûrges pa la zeki çocuk. krs. püdi rg es püdü rgi bk. püdürges p üdüs Yam, bünye . hazma p ûdüzi devlet vaprst. pü gde 1. Bir tür av suätu . 2. Hançer , kerna . p üdüstig s. Yapm. bünyeli. anp pü dû sti g alp yaprn. pü düsti g al yap ll l at. pû gil· Bûk ûlmek: "Eelcek çiit horba çlli, iptig pügilçe." V. Tatarova (Esnek vücuuu genç fidan gibi düzgün e\'}iliyor.) p ügi leeçi S. Kolay bûkûlen, kivnlan . pügilcek bk. p ügül ci k pü gilcik s. Çabuk bükülen, egilen . pü gilis- l3irlikte bükmek . pügilis Bü külü~. püg îr E\'}ri, egrl bü\'}rü. pü grek bk. püürek (I.)
- 391 -
pügür
pugur s. 1. Kambur: "Hesterm uzun ha/aflIg çoon pügür ineyek 51mlhnafJ huydlr parig8m körin pares." N. Tyukpiyekov (Kazfan uzun elbiseli iri karnbut ninenin çubukla topladlQI qörünüyor.) 2. Egri . Tgirpügür egrÎ bügrü.
pügürek bk. püürek pügürel· Kamburlasmak: "Hercot, kitfp, pügürelibisken, slfaymda tmshahtar hOY'P, u/am haraJ pargan." N. Tyukpiyekov (Harooi, yaslamp kemburlaemrs. yüzündeki kmstkhklar derinlesip iyice kararrms.) pügürey- Bükülmek, egilmek . pügüreyt- Egmek, bükmek. pügürt 1. çeorroa duman deligi kirisi. 2. Kubbe.
pügüürttig s. Kubbeli. ertm pügürttig ib altm kubbeli ev . pük çavrr: "Hmçam körerge tumafar / Ot sapçan pügïme tüsseler / Çashlda a/amati tog8sçam I Küsküde, tizeh, ûdesçem. " N. T inikov (Seviyorum turnelan görmeyi I Ot biçtigim çayrnma konsater I Baharda onlarla karsuasryorurn I Güzün tee ugurluyorum.) kök pük yesil çayrr. pük- Bûkrnek, eg mek. p ükree zf. Bütün etarak. tam olarak, bütünüyle. pûkpeeek bk. pükpeyek pûkpeyek Be~igin yay seklindeki bas rrusrm.
püksün xustaroa lades kemigi. hus pükeünrn tastabecaü ms polça kusun lades kemigi atumaz , mutiuluk getirir. püksük söögin ibnin lreezfne uceü lades kemigi evin çetremm alnna asurr. pûkte· Bükmek, katlamak, egmek: "çurt eez! apsah pTr turazmafi püktep salgan hlzll çahayahtl(J tovar, irg! kniga, tudm kinp, Annaa pirgen." N. Tyukpiyekov (Evin sahi· bi ihtiyar bir odadan katlanml!} klr-
L
p ürek
mrzt çiçekli kumas . eski kitap getirip Anna'ya vermte.)
p ükter- Bükülmek, egilmek. püktetclk Kolay bükülen, bükülebi lir. pûktem Geni!}ligi çttt kat olan kumes. püge taslaan püktem tavar geni!}, ligi ikiye katlanrrus , bûkûlrnûs kumas. püküt 1.Bütün, tam: "Pray ot huyunda pükül paza pücf(n neten." A. Çerpakov (Bülün bu karrnasaoa bütün ve saöram kalmak .) 2. Hakas takvuntne göre aitmrs YII 3. Ömür. pükülümnT toldtrdtm zamarurm doldurdum, öm rüm tamemlanor. krs. pütkûl pükür bk. pükürt püte- Pmldamak, 1!}lk mauasmek, mat görünmek pülerke- Sönmek, 1~lg l kaybolmak: "Kök tig!mïn çutssten pülerkep çitkleblsken. " V. Kobyakov (Mavi gögün yrldtzlan sönüp kayboluyor.) püles s. Dcn uk, mat: 'Tördeg! turadafi polzartm püles çarlh tüsçe. " A. Çerpakov (Baskösedekl evden zemine mat I!}!k dü~üyor.) kr!}. pTles. pütes-patas tekr. :;;öyle böyle, iyi kötü yanma, 1~lk verme: "Min!n oaun püles-palas köyip ocnrçe. a pot çttmceti kizl çcqü." V. Sulbeyeva (Benim atestm söyle böyle yamyor. takatrsmacak kimse yok. ) pültek Iyi yepumarrus diki!}. pür Yaprak: "Pürlen künge çaltlrasçathan oshas, samasçalar, postermeer hl(Jlrçalar." A. Çerpakov (Yapraklan qûnesten panlorver gibi, sarkt söylüyorlar, kendilerine çaglnyorlar.) pür- Bükmek, tutup çevirrnek, dürmek, katlarnek.
pürbefi Üst taraf qenis kap . pûrbes Dar. pürbes kögenek dar elbi-
'e. pürçûk Pürçek , pürçük. pûrek Böbrek.
pürge
- 392 -
pyatmtsa
pürge- brtmek, kapatrnak pütken t üremrs, mustak. pütken pürgek Duman. pü rgek kü n dumanh söster gr. türernie kelime. gün.ç "if""" üstrne pürgek tartnça pü tkü l 8ütün , lam . kr§. pükül yery üz ün ü duman ~ r. : .",-<eol\. pütkülli zf. Bülün olarak, tam, basten pürgektel- Hava kapanmak. " - oa§a. pürgel- Kapanmak, kaplanrnak: "Çirde p~.!~. (klçvla) !ümseklik. köteniniii torn ~~Ztn9 pürgel psrqen ~ ~J""p u t pe g l .~og l l anun arkast vak, poposu duz. . t-:""'Çohlr anail na pazoh ç 02,n putha .,~ C haphlap pargan.'>r-f:J. "Kobyakov püü kaç. Balik agl. (Ye rde palt osu ~ ka pa n anJD ' püül zf. Bu yil : ':Afi pïldTrçe be ? Kiik ~ Çot urah soma yme kahn bupar ba püül?" N. Nerbfjev (Av.gO.dundan kapm!§.) rünüyor mu? Geyik var mi bu YII?) pürgenc'ik Cl{ Bebeqtn içinde dagdugu püülgT bu yukt. zar. ~ Sarqr, sargr bezi. (i)Duvak, püülengen kip belt. Maskeli kost üm. gelin ba~lig l. püün zt. 1. Bugün, lçinde bulunulan pürgüncek bk. pürgencik (i I gün: "Tail da naa çil pestetçe, püün pü rgür- Pü skûrtmek. .) haraa am udu"7li;f;a kirek nooza." M. -t:-0r-" ~daye~rln yen i yil basnyor, pürT Yaprak. püri çoh agas yapraksrz ---......--açaç. 'l- bugun gece onu kar~lla~ak gerek pürkeer bk pürtper -) ne de omn 2. Bugun, son zaman. ' . " _ ~ larda: "Püün hlZllcabJs, terae. . purkek.. s. 1. Dnnuk, ~o.gUk . ..Çohlr~htln ' J Ogas uuea, !J11!J a e!.di e!J1lrbIS." Y . purkek tablZl IS/II; tusken. Y: ~\ Sulbeyeva (Bugün srkrsiyoroz . ya~??yakov { Çohtrah In do.nu,~ sesr rm, Ogas nine, i~ ~~e seviniriz.) I§~.l llml~ .) 2. Donuk, ~.at. e~ püüngi bugünkü. piJunne1i"'Si9är'4,/ kozene~~e oynamp. Purkek sveÇl bugünden soma. ----;".,.. ÇfUJPÇa . A. Topanov (Buzlu pence.... K ' rede oynayip / Mal lämlXrgibi ~I _ puur .... urt. u gu surm'!!aza ,daa, i N. or . ... jo uur am poliS aa tu IS .. .. . . . inikov I kl lsternese de kurt onu purkenn.~- Mal yanmak, vamp scner çibi .....O J yardrmcrsr yeprms.) Püür uhancrl, ~oru nmek. çir hulahtlèi QolCaii Alasözu urt ~e n- Yaprakla kaplanmak, yaprak duyarh, Ver kulaklt oiur.) p jHjrdefi açmak. or lhsaii, an ~zar çörbe. Atas öz ü pürlendrr- Yapraklandnmak. (Kurtlan orkuyors n ormana gil. pürlig s. Yaprakh. me.) püür ,èJ<ör. kurt gibi bakpürnükün si. Önceki gün. m.~.~ . rr~~k püür ..~ ~ke k kurt. tizi pürtper belt. Masa veya tahtay r silmek ~o'"> yavn. d1i?1 kurt. puur parazr kurt
y,rv.
è
-;rJ'"
\ j
TI "
~
~~
fçln bez. .... kV U (' U ) - B--b k " " - tr d _ .. " -kAIaca karanr:,..,a I k '" I ustune " .. d puure .... I.k g0"re , IS In eer purunls. d . b~ öb latit pürünkJ çedunsnen po/gan." N. f,~re.... ya tçm e o rex (tam, all Dornojakov (Köyün üzenne alaca .... . . '\ karanhk ç ökmüs.) puurek (11.) Henoek, ark. " .. püt- 1. Olmak, vücuda gelmek. Anö .p üÜrle. Kurt avlamak. ,. nteü ÜS srhpaen. argaasnaJi togls pyatiletka Bes yrlhk , bes Yllilk plàn. \ pütpeen. Alaüsözü (ZaYlf etten y~ Pyatn itsa Cuma. çlkmaz, lemb elie i~ olmaz.) g> (yara) Kapanmak, iyi l e i? me k ~ Yapmak, vücuda gelirmek.
,,
-Rrabfak lsçr öniversrtesr. radiator tek. Aadyatör. rad io Aadyo: "fblnde pray nimezT çi/kT!, ibrnïn tsü pray çenuepçe. rad/azi par, elektriçeskay lampoçka «öyçe." S. Çarkov (Evinde her $8Y yeterli, evinin içi panldryor, raoyosu var, elektrik lámbas t yanryor.)
radi oaktivnay s. Radyoaktit. rad io akt ivnay sustar radyoaklif 1-
smrar.
rad io aktivnost' Radyoakt ivite. radi oapparat Radyo cih azt . rad iog ra mma Radyog ram. reeter a Pikap. radiopriyomn ik Radyo ancrsr. radi ostanitsiya Radyo santrali. radiostud iya Radyo stüdyosu . rad iotehn ik Rady o teknisyeni. rad iotehnika Aadyo leknigi. radi otelegraf Telsiz terçrat. rad io uze l Aadyo merkez i. radisl Badyotelqratçr. rad ius Yançap. ra diy kim . Aadyum . radty nef im nirT radyumla tedav i. radiy l lg s. Radyumlu . rahi t tip. aasmzm. rak (I.) Yengeç. panh ço hta rak taa pauk. Atas özü (BaIIk yoksa yengeç de ballk .) rak (11.) tip. Kanser 'V raketa ass. Roket. raketa peert- roket tirlatmak. raketka Raket. ra ma~e rçeve . közenek ramazt pence'lI\.~~ re çerçevesr. kartina ramal l resim / çerçevesi. ' ir amka Küçük çerçeve . portret ~üleykelTg ramkada resim camh çerçevede. ranet s Sul çentaer.
r
raport Rapor. raport pi r- rapor vermek. rasa Irk. rashod Masraf , sarfiyat, gider. nakladnoy ras hod genel masraf lar. ras is t Irkçr. rasizm lrkçthk. rasovay s. lrkçthkla ilgili. re ep tea nt e Tarife, eetvel. lektsiya raspi saniezl ders cetveli. ras pts ka Makbuz , ahndr. rasptska p irmakbuz vermek. rassa d a Fide . reeet trc vk a Desltre . ras s trrovrvat' po l- Desli re elmek. rastrata lsrat. rastrat ç ik Muhlelis, üzerine para geçiren. ratifikatsiya Onaylama, lasdik. reutttstrcvat' pol- Onamak, onaylamak . rats tonaüzator Rasycnallestirici. ratsrene tizat si y a Rasyo nalizasyon. ratsionalizirovat' pol- gasvoneuesnr mek, rayispolkom Bölge Icra korrutest. raykom Bölge komitesi: "Raykomda arm po/gan, sunngam: kir sa/ mini andar, kirbeezTfJ, anstlg poàen sadas pos kizizin ködfrerge." V. Sulbayeva (Bölge komnesmoe yer vardr, rica ettim beni oraya sok diye, sokmaom, uymadr sana kendi msamnr yükse ltmek .) ray on Mmtrka. bötqe, nçe: "Aa/dagl çah-çoostar postenrutï çll /Ig/an nda rayanda in pastagl ko/hozt, töstirge çarathannar. " M. Kokov (K öydekt fakirier kend i tc orantnarmoa ilçede ilk kolhoz u kurma karar t alrruslar.) rayonn ay s. Bölgeyle ilgili. ray sovet Bölge mecl isi.
raz'ezc
- 394 -
raz' ezd Küçük istasyon. razmer óiçu . miktar. maymah razmen aya kkat n nutna rast. stlh razmen ~i ir ölçüsü. razrya d' S tmf kategori, derece. sportivnay razryad' sportif derece . razve dçlk 1. Kesttçt. z.Isunbe ratçr. razvedka Keait, aresnrma. razvedka otryadl kesif ekibi. reaktivnay Reaktif, tepk imeli. reaktivnay samolyot tepkimeli uçak. redaktirovat' pol- Düzeltmek, tashih etmek. red 'ka bot. Beyaz turp. redaktor Redaktör, editör. gazetamn redakton gazetenin reoektö rö. redaktslya Düzeltme, redaksiyon isleri. redts ka bot. Turp. redkollegiya vaz t isleri heyeti. reforma Reform. eh çe retormaar para rel ormu. registratura Hes ep styen. regi strirovat' pol- Kaydetmek. reistrirvat'sya pol- Kayrt olmak. pray klIgen klzûer registrirovat'sya pctemnar bütün oerente r kayrt 01sunlar. rejim Rejim. rejissyor Rejisör: "Sin bar teetrzer, çoohtas kör rejissyoman , erse. smap tas sin! allp alarlar." V. Sulbeyeva (Sen git tiyatroya, rejsörle konus. belki seni pereekten ahrlar.) rek lam a Rekläm. rekomendatsiya 1. Tavsiyename, rererans. çahsr rek omend atsiya al- iyi referans almak. 2. Tavslye etme . rekonstruktsiya Yeniden yaptland trma. rekord Rekor. naa rekord turgls- yeni reko r krrmak. rekordsmen Bekortmen. reko rd tig s. Rekor{lu.)
reisepi
rektor Rekter. ur üverertettïû rekton üniversitenin rekt örü. rel 's Ray. timir çol re'selan demiryol u
ravtan. rell gioznay Dinsel, dini. religioznay predrassudkalar dinl hureteler . religiya Din. remeslennay s. Zanaatla ilgili. remeslennay uçiliç§e meslek okulu. remeslennik Zanaatçr. remesrc Zanaat. remllitarlzatslya v entoen askerîlestirme. rentgen Röntgen . ren tgen kabinedi röntgen odast. reostat ttz. Reosta. repa Salq am . kormovoy repa yem
eaiçarm. reparat sion nay s. Tazm inatla IIgHi. reparatsiya Tazminal. repatriant Tekrar kendi ülkesine dönen. repatriatsiya Kendi ülkesine iade etme . repeurovar pol. Prove etmek. repetnsrya neoe nsvon. prova. general'nay repetitsiya genet prova reproduktor Hopariör. respublika Cumhuriyet. Hakas Respublikazl Hakas Cumhuriyeti. respublikanskay s. Cumhuriyetle ilgili. resteren 1. Restoran. 2. Restoranla ilgili: "Restoran direktormln ormçlzl polçatham f1 hayd; unducnbtsnem." S . Karaçakov (Restoran rn ücurünün varormcrsr oldugunu nasn u· nuttum.) resyotka Parrnakhk, kafes. retsenzent êreenrmen, rmlnekkit. retsenzirovat' pol- Elestirmek. tenkit etmek. retsenziya Elestiri. tenkit yaztst. retsept Reçete. reteeptnaö im al- reçetevre iláç airnek.
- 395 -
reviziya
rev iziya Kontrol,
revizyon .
kessamû
revlztyaar kasanm kontrem .
rev iziyonnay Revizyon. revlzor Mületti~, kontrol memuru. revol'er Rövolver, tabanca. revo ly utsion nay s. Devrimle ilgili. revolyutsionn ay kürezig devrim
mücaoerest. devrim: "0/ revo/yutsiyadafiar, çeeïsraetïer uzun tustu iir/erde tin hmlstlg çoohtacafi, çe kinetln, han pol pargan , hohn kistlr sa/gan." A. kuzu oasev (0, erkek\ere devrim hakkmda, savestar hakkmda uzun k l~ çe ceiertnoe çok güzel hik áyeler anratnus. fakat aniden kangren olan kolunu kesnrms.) revolyutsioner Devrimci, lnkrläpçt. revtribunal Devrim mahkemesi. rezerv Aezerv, yedek. rezervta halg ls-
revolyutsiya irennerge
loxuäo.
rezerve brrakrnak.
Hazne, rezervuar. benzin rezervuar benzin rezervuan . rezina Làstik. re zin adan idi lgen lastikten yapunus. rezinka Lástik. çernila enteen rezin ka mürekkep tem izleyen silgi. rezinovay s. Lästikle ilgili. rezinovay myaç lástik top. rezolyutsiya Karar. rezolyutslya slga r- karar çrkarmak. rezul'tat Sonuç, nettee. çahst rezul'tattarqa çitkebis iyi sonuçrara ulastrk. n çag Manivelä. rtçaqnaf kö dfr- mant-
rezervuar
tutçaf
vefáyla kaldirmak.
rm ck Pazar, çarsr. piyasa: ''Am rmokka klrçebls." V. Sulbeyeva (Sim dt piyasava giriyoruz.) ri1ma Kafiye, uyak. i stind egi ri1ma iç kafiye. ris Pirinç. r isk Risk. ro d Soy, secere . "HaplFJ paymn rodmafi nimes. "N. Domojakov (Hap," , zen-
ruda
gin
sovunoan
degil.)
Attl kizini redmen pilçe. Atasözü (At damgasindan tammr , ki~i soyundan bilinir.) pistin redtaf bizim soyoan. ro dma kökte- soyuna eekmek. rod ina Vatan, anayurt. rodlnabrsha hmçatns veterumm seviyoruz. rogatka Sapan . rogatkanan at- sapanla atmak. rol Rol: "Rol çahsl ovnemsrem çaskalJgbm, hlngan klzïme togas V. pargam çaska/JÇ;bm." Sulbayeva (Rolü iyi oyn adtm
tearnazmeü
tampça,
m utlu yum , sevcnqtm kisiyle karsrtesnm, muttuyum.)
roman ed. Roman. roman hlglr- roman ok umak. roman s müz. Romans . rota ask. Bölük: 'Tayka Todanova. sïrerfjffi rotada haydag habarlar?" V. Sutbayeva (Tayka Todanova, sizin bölükte haterter nast I?) royal' Kuyruklu piyano. roza bot. Gül. rc etsk huk. Arastnrna. arama. ug olovnay roarsk cln ayet rnasas t. rtut' kim. Civa. ru baha Gomlek (giysi).
rubanok Rende. mbaska Gömlek (giysi). ruçka 1. Katern. 2. Mürekkepli tükenmez kalem: "Pera/arm ut" sa/dl, anan ruçkazmaFJ naa perozm SUU flP a/dl." A. Kuzuqasev (Kalem uçlanm utturdu , soma mürekkep li tükenmez kaleminden yeni kate rn ucunu çrkardr.)
ruda Filiz. maden cevheri : "Togmçatha n tirlg/ern l, ruda teruoçemen vagonetka/arm smitneo pastaan. " S. Çarkov (Çahsdan araç çereçren, maden cevheri tastvan vagon etleri denemeye basramre.)
..... /
- 396 -
rudn ik
rudnik
Maden
çszençeair
Dcagl:
"KöksTfi sinrn
Kolhoz,
sovhoz,
rudnikke." M. Kokov (Gögsün seni n süslentyor I Ko lhoz , sovhoz. maden ocag lyla. )
rul' 1. Direksiyon. avtomobil' rul i 010mobil direksiyonu. 2. Düme n. ruletka Hulet . ru mm Rumen, Ro man ya!r. rummka Rom en bayan.
ryumka
rummskey Romen le ilgili. rummska y til Romen dili, Romence. rupor Megafon , borazan.
russkay Aus. russkay çon Rus halkr. russkay til Rusça. ryadovoy
91.
Strdan, aleláde, baya-
ryadovoy
sluJa~çay
srraoan
memur. ryadovoy sostav ask . er birligi.
ryumka Kadeh .
-s-
man savu rma. (Sen etrm gürüllüyle silkiniyo r.) 2. çeçratmak.
saa Basak t üyö, basak bIYI!)I. saa çoh as baeaömoa kllçlgl oimayan bugday . saa ç it- Gücü vetmek saglzl çidTp, saa ç itpeen akh ermrs. güc ü yetmiyor.
saalta va kmak için s öqü t oen Ylglnl.
saetns- v uruemak. bahse giri~ mek .
s aatn bk. saa lta
saada- Gecik mek , geç kalmak: 'toser - - haydi daa aylanarbm tip pis hati pTçrk pazlp, amgaa çitTre seeaemen. ~ A. Çerpakov (Eve nastI 015a dönerim diye bes kez mektup yazd lgl háloe sirndiye kadar gecikti.) As iskence maanrebacaü, at ha müngence saadabacaii. Atasö zü (Yeme k ve rken aeele edilmez, ata binme e geç ka hnmaz .) saadah Sadak , ok kthfr. Ir çetrem saadah haphan, ç~ç.?h suuï"g an er yigidi sadaçmr kap rrus, okunu
saam sago Saç örc üsüne baölanan boncuk dizisi. sürmeske palgaan çaçahta al ti saam polça belig e baqla nan suste alf boncuk dizisi va r.
ç.kerrms. saadal- Durrnadan çrtmek, tulu lmamak, gec ikmemek.
saah 1. Äglk kemigi. sun saagl geyik ag19 1. saah ovne- asrk oynamak. inek saahtan inek as.ktan. 2. A~ lk oyunu. 3. A ~ lk oyununda kazanma. saa h- Ayrlmak , kendine ge lmek. saahta- Keskin çl gliklar koper mak. / .saal Saglm_sagma. pir saat süt bir ~ saglmllk set . saa lga tutçan k ënek süt kovasr.
saa la- Çaglamak. gürlem ek: "Kün haragi kölenlbJsse I Köstelbinefi sm çele r I Küülep, saalap çir aee tüsse I Kü/JmzJrep turça/ar." A. T opa nov (Gün 1~l g l saklansa / Käzlenerek çrkryortar / Gûrle yip, çaqla sa yeryü zü I Gü lümseyip dur uyorlar. ) Saradim saaret- 1. ë ürürtü elmek saalada sTligin tur. Bilmece, har-
saa lda bk. saa lta saahq s. Basak kllçlg l olan. saallh tamahtar yaztrk bitkiler.
Sa9ma!. saquan . saap Tçerge saan pirgen saqrp içmeye saqma! verm's . saan ç o h kizi lerge paylar saap i çerg e pl zolLg inek prrce üner saömar hayvenr otma yana zenginier saöro içmek için buzaqrh inek ventter. saancr Sag lcl , s üt saö an saan
saanmq s. Saçmal navvam clan . köp saann lg kizi çok saqrnal hayv am olan kisi. saap-
(saat) Çalmak
saar (I.) Te k, çift in biri: "Avtobustan lüzer eimnde , layagm çirge iptep IJrep algan. anan sas- azagm çirge tüzJrgen. soonea JkJneJzJn tur(;/shan. " A . Çerpakov (Otco üsten inmeden önce . bastonu yere sa çta mca koyup soma bir ava quu yere indirmis , arcmeen ikincisini basrrus.) saar azahtlg lek ayakh. saar (11.) Sehir, kent. ah saar li aal od lrgan pornr güze l sehre benzet köy va rmts saarbah Orta ölçekte saarbah ayah orta ölçekte kadeh . saarbah nineT orta büyüklükte met. saarpah bk. saarbah saarsr h bk. sa rem , saar eaas- Saq rnak, birlikte sa ömak. saas (I.) bk. saglS (I.)
- 398-
saas
saas (11.) Sa krz, axmdmk. ii rde saasn (,( ta1.!!!!9a çaraWis exsamleyln sakrz çignenr~ . krs . sag ls (11.)
, .I saashan zool. &-,~ Saashan
çooçm
/
Saksaqan: uTafiahha tcqesnerae, Sirt-mart unp ocur. ~ N. Tmikov
(Saksaqen tavukla kersuas.nca / eik eak konusm eya bashyor.) Ala saashan aaldan srh poJbinça, Izirik tr ibin pIlinminçe. Atasözü ( (Ala saksaöan köyden çrkamaz, esrik er evin bumez.) ",saas huhhayah Körebe oyunu. ~ sta - Aktndmk toplamak , aäaç gövdesinden sakrz çrkarrn ak .
,
.rl iJ /.:)
saastat- Sakrz topratmak. çika rttn ma k. ~
."
saat (I.) 1. Du rak. 2. Duraklama . çolda >,,. paza saatçokta--çw:t.na çttken yolda durmadan (giderek) evine uraerme. 3. tiy. Ara, entrast. l. saat (11.) 1. Sibir Tata n. 2. Müslüman saat abizi molla . saat kibiri Islam inanct . saat ayagl a öaç çorba kàsesi. ~
saban
~
saba 1. Hata, venus. 2. v enus, hatau. 3. (atl§ta) karavana, reabet ettireme-
vr me. sabaa Yün
.. ~ dövm e sopas t. tükn " sabacaf sabaa yün dövülen sopa. sabaqa (I.) 1. Yaprak noest. 2. Küçük fidan. 3. Dal, budak. sabaga (11.) Çerçeve. kas. sabaqacah Çerçeve, küçük kas. aarhg tastr û sabagacagl krymetli tasm küçük ka§1. sabagacahtlg s. Çe rçevefl. kash. hola sabagacahtlg su r mercan kash bronz. sabah (I.) Sap, gövde, dal: "KünnTil enm i . haragmda ayland/ra ösken tsûermti sabahtannda hanmfï toop par(;an tematnsn Ç.§Ip'-canh mzerçster. " A. Kuzuçasev (Gun esin altm I~ .ters dönmü$ sögütlerjo oauannda do nmu s kan da mlactklan parlaYIR ktzanyor.}
sabah (11.) Deri dügme. taspada ü ttken sabah deri sentt en yaprla n dügme. sabah (111 .) Ke çe çadtr örtüsü.
1. Feláket, musibet, belä, afet : UZaboyda pTree saay pol oeae çi?" sabahtlg s. ~ e ~Ü $ . 1smlliWS. Çarkov (Galeride bir kaza olursa <;.;,. ~ ...!!!!§. altman alti sebahnq, peki?) 2. Kaza. saay çoh kazastz , üstünef üs sabahtrq örgee attmanzasrz, haearsrz. saay çoh dan alti keçe örtöyle , üstünden ü ç L!,çugls kazasrz u~ saay çoh Q.. keçe örtüyle örtüim üs ~ray" t091Sk azaslz rs. saba I .~ yap rakn agaç a "Pïr kûn saaYI ~Ka zaya ugramak, beläya o ös- '~agor, kinetin Sofomeynffi tamagl mek. suga saaylançathan tlll agmblsha nda, s/bl seostm parohod pozma pOhZlg hlglrça haynadlp teittse, ,caraa parça tTp suda kaza geçiren tertoot kenome tetïo a/gan." N. Nerbise v (Bir gün yardtm çaglrl yor. vaöor. aniden Solomey'in bo öezr saayhg s. Beláh, ugursuz: "SinT çok agndlg lnda, lädin yapraqmr senece öner saayllg hus I Anzlna kaynanp içirse Jli... geliyor diye kÎrllnmes amgl ulus." V. Mayn asev du yrnus. } (Seni saymrstar ugursuz kus / Ona ~al lig s. 19ne yap rakh. sabalJlg inanmaz §imdiki haik.) agastar igne yaprakli aqaçrar. sab Ün, sen , s öhret. anp eet» ay artmee saban (I.) Agaç~ . agaç t!f!, ulug par äan alpm eöhren ay attmda sabanm pu Jgaan buyük flçlsinl kayaYllml§ . f1 §tlrml$ .'"\..
(4"
-----
•
- 399 saba n (11.) 1. kaç. Karasaban. 2. taz. Saban demlri. saba n tiz i saban
d2!!!ki.
-
sabdaJ Örgünün ersmoa kalart ~. ~. sabdah çoh uzun saçn. örüimeme saçh. sab dar Gri, kirti beyaz, ki r: "Minlfî eaim Kobyekov Benirn anm lste !iu ki r at.) ah sabdar ak~.
--S-mma pu sabdsr ai:' V.
sablg (I.) e..E!~. sablg (n.) 1. Darbe, vurma. 2. Muhare·
c, ----be oçarprs ma.
"'.Xsabl gla- (I.) Yünü sopayla kabartmak.
~
sab lgta- (11.) Pe~ takmak. sablg llg s. Pesn. sigis sablg hg ton sek iz p~li elbise . sa tnh- Ünlenmek, söbret bulmak:
y~"
sugLaml
!!!S!!!!!..
"M!!!
I Ahça tawantfl
l agaZI / Agasnafl ~b1..~!!lant /Adl ~
Hakasiya. ~
M.
Ar~nov
(~n
sutaroan a~gl I Aklyor ke testes t I AQaclyla ~~~_I}.~L.QIrnasl I Adl gOzel Hakasya.) sablhsl· Uyuklamak : "AyOOn/n harahtafl ormanm
possen
,
}
~ -
"",.v'A · 1' /
~ '\
-
'1l:!y!lp.
~hsi
!§!
hara
çirzer saba e.~~_t!!!b~.sha~. " V: x obyeko v (Aydo'nun ç öztert keno: kendin e kilP '!lliP, u~k,u_~~ 9E!lip, kara yere ~m l'i.) ~." t' sab rhsrs Uyuklama: ''Arina Petrovna suhsas sablhSlznafi azmla /üskea, sah andoh hlshlflblshan. ~ N. Oomojakov (Anna Pelrovna, uykud an susayarak uyanml'i . tam 0 sirede baQ1rml'i.) 1. Vurmak. çarpmak, sa b ll- (I.) -Aydemn vurulmak. çarpllmak: çiiregl sabJI pastaan. .. V. Kobyakov (Aydo 'nun yü r~i çarpmaya ba~laml~ .) çûrek sa b rl- yürek çarpmak. 2. DövUlmek. 3. laman dönmek: -Ol kun .fl!!&. sablflblshanda. hacan çanh kun hilräi) 1ça6fS tEJgmn oazma 1üsken. -
sabm
V. Kobyako v (0 gu n aksama döndugûnde , pa rtak gûne~fi§ï alçak dag ln tesme dÜ'}mû'}.) 4. 0 \_ Yayllmak, dagllmak : " purun çaym '; b \ \ smelen hadlp iskende, tir s/(Jara seouçe. ~ N. p orroiekov (Kusbumu çayrrukayma k kattp leinee . Ier çrkrp yayutyor.) izig ~ sabu- steak Q§~ yayrlm ak. ~ sa b u- ~ yayurn ak. sa bil - (111.) Ünlenmek, sön ret kezenmak. saburs- AI 1~mak , vurusmak. çarprsmak: "Fedor Pavloviç tetmrtenn lu /ça, maYfn sabl/Isça tamlffar." N. üomoiakov (Fedor Pavloviç darna rtanm lu luyor yorgun çerprvcr dama rlar.)
sabm (I.) (ol)
~me .
sa b m m Ikl hen ot iki kere biçilmez . (11.) «u; Hedel . ni~ an tantasr.
.:..:~sa p paca fl ~
,,-:" (J
eatnn at - neoet tabtas ma etes et·
mek. '\ ,~" sabm (UI.) 1. Satxm seb rn klzegi sabun kattbr. ClstlÖ sab m kokuru sabun . .. c ~';(l. 2 . mee. Allin Iillices i. sang sabrn " san altm kûlçest. at peemde ah sabm al teemee ak all in kütçesi.
'1. .
eabm-
G:t"
1.
(kanat)
Çtrpmak:
"su!1
S~I, pa!..l9.ll(} hus hanattann sabm kiffp talbat'inap parigan çl/i. ~ I . Kotyusev (Sü'"ÇaQ lamasl, yarau kusun kanatla nru çtrprp çitrnes!
- '-
gib i.) 2. Vurmak , çarpmak: "ÇOJ]1f aday, su{} hastada oyla!ilap. çol uzada kÖrglep7'i mzi 'ap, nu~t'i hablrg alarm sa 1T1f}laan.· N. Oomojakov (~ köpek , su ko~u$lurup, yolun klYlsmda uzak lanna doQru baka rak çeniley!p. ~uyruguyfa ka burgalarm a vurmu'}.) 3 . (yilrek) Çarp mak : "H~ ç1Jregim, ~ s/stazlp I ~ sabl/ça minnen ~. " M. Kilçiçekov (~l yüre{;jim, y~ slzlaYlp I ~ çarplyor ben!1n~l ki stin sabm- 511Ma
1
- 400 -
sabm
vurm ak. 4. (hamamda) kendi ke ndin e vu rmak.
Dalia ria
"-
~~ ! !) . Dadanmak. sabtncah Hamamda masa, için kulla mc:i.. ian dall ardan yapnrnrs oernet. süpürge . V. sabthcah tös Kötü ruh.
v..sabmd l 1. Btçilrnie ot. 2. Sööüt dallanyla ~ kapla nmts ça rdak. sabuma- Sabunlamak. sabmnen - Sabunlanmak. sebmnas- Birbirini sabuntamak. seem nes Sabunlama. sab m n at- Sabunlatmak.
satnr 1. Kendi r bez i. 2. Kendir bezinden oano. 3. Çadtr bezi. 4. Kaba kurnasten avcr üSllügü.
sabu- 1. Savu rmak. asu sab rr- harmam savurmak. 2 . Aklarmak, savurrnak. ayranm ködfrlp sabrrarqa ça rabac afl avram kaldmp savurmak (aktarmak) yasa knr
,
Ses. t uy gah eeom toyn ak sesi. aya sabm alkts sesi. azah sabm ayak sest. baraban s a bm davu l sesr. Vu rmak , vu rusma k: 'Pezm ttmtr paltman uze setnsçennsr." G. Kazaçinova (Basuu dem ir baltayta vurup koparrrusier.) satnt Dini tö renteroe kullanr lan renkli kurdelelerle s ösrü akaqaç dah. pazr ay lahtanza sa tnt na f çilbetçeler ba~1 oönerse a öaç dalryla ye llerler . sabrs-
sablan - Ünlenmek, s öhret kazanmak: "Ah taygazmûj annannan / Ang/anlJln hustarllJafj / Alglmga /rah sab/ançathan." M, Area nov (Ak oaqtanmn avlanyla /Ormanlanrun kusfanvla ! Genie yerlerde
onrenrrus .) sabJanrs Unlenrne , kazanma.
ünrenrs,
sabtamsuq s. Unlû . s öbret'i.
söhret
il''/
sabl lg s. Unlü, söhrerü, meshor . ' lffi emcu sabl/g saet / tnomen tin ~a Yazrt, kitabe. sabtra pf çlk J5?!:Lpravo/Ig, " M. Kokov (Kadrn simd i ramanllk yaztsr. izer hama91l)da '\. meshur ki!,'i i Erkekterle denk piçik ~zl l pa rjjan polgan hukuklu.) sab llg hak meshor kam . eyerin ka~ln da kahr amanllk vaztst yazillim~ . sabos Yün kabartma sopast.
sabl;;
sabml- Savrulmak: "Tórzerkï pólïgïnïn ~~ kózenezïn ça/bastand/ra pulgablZlp, andar sebmle halgan " A. Çerpakov (Bagkögedek i bölm enin @pI penc eresimn kanadrm açrp , oraya sa vrunnus.) sabra 1. (tokat vb.] Vurma: "Aydo, t... pastag l sab/st/n it açiina sldabin, çirge süspektene tüzTp, ana n, çabal tOlJlcagm sózrre, oylap smtïen." V. Kobyakov (Aydo, ilk vurusun acrema davanamayrp yere se ri lip, so nra, kötü oanosunu sürükleye rek koemaya basramrs.j 2. (el) Çrrp m a, aikrstama: "KfzTlemïfi aya ssbisten, at tabalJl nlZlraannan hada pirge nlZlrap smhen." I. Kostyakov (lnsanlann alkrelen. al tabantenrun taxrrnsryra birl ikte qûm bûrdernis.] 3.
sabotaj Sabalaj. sabotajnik Sabotajcs saer esk. Ceza . sa çok Bankç kepçes i. sad Bahçe, bag . g o ro d sad r semr bahçesr. sadah (I.)
$i~
ka nnh, göbe kli.
sadah (11 .) zool. Senostav? sadat- (gidi§i) Yavaslatmak, yolculuöa a ra ve rdirmek. saday- (göbek) Sismek, öne çrkma k. sadrcen Küçük bahçe : "Ba/nitsa hm'ndag/ sscucen. V. Sulbeyeva (Hestahane yanrn daki küçük bahçe.) h
Satrs, satma. sad lg yapmak.
sad rg it- sans
- 401 -
sadigcl
sadigcl Sancr: "KöytJk eecuçcee eeaio / Kücür çoh ü/esçefiner." P. $t lga§ev (Kurnaz satrcrya satip I Hilesiz bölüsm üsfer.) sadlg-tura tekr. Magaza, d ükk án. sadm 1. Sonuç, netlee. 2. Kötü niyel. izignTfi sarii kiler s.caqm acts: çrkacak (yaq mur geliyo r.) sadrl- Sattlmak: "{nek, hoyga sadtlJp / /bde, tashar t0mcatimls ." M. Kokov (lnege, koyuna satmp I
Evde, orsaroa çansrmsra.) sec nn-
Saulmak. sadmcaf tin sahhk
cao sadmcah Satli lk.
sadip al- Sann almak. sadn 1. Evi veve alaçl g l kaplayan büyük keçe. ataçth ça pça f sad tr alaçrk
«apatacek keçe. sadrra 1. Benekli, çun, ç içek bozUiJu
oran.
samra s lrayhg, timir tayahtrg. Bilmeee, yüksük ve igne (Benekli yüzlü demir degne kli.) 2. Pürü äü . pürt0klü. krs. saone ü.
sadrrah bk . sadr ra, sadrrafi . sad traf 1. Benek li, çilli, ççek bozuqu olan. 2.Pürtüklü, o ürözfü. xrs . sadtra. sad ts- (birliktej Sal mak, (birbirine) satmak. saors Satm a, sans. sacrsnr- Birbirine sattrrmak. sador Yiyecek kltlrgl, yetersizligi. çicefi himenTfi sadon yiyeeegin yete rsizligt. sadovod Meyvecilik uzmam. sadovodçeskay s. Meyvecil ik, meyvecttikle ilgili. sa dovostvo Meyveeiiik. saf'yan 1. Marc ken. 2. Marck enoen. saf'yan sapog maroken çrzme. sag (I.) Güç , kuvve t: "Çe andag daa polza, hanaazm sürfzJp oy/ir sagm taphadag po/gan." N. Domoja kov (Fakat öyle de olsa , arabasInI
sagamgl sürüp gideee k gücü bulur gibi olrnus.) saam çog ll çücüm yok. körce ö saam çogll o örecek hállrn yok. sag ls çitçe, sagl çitpinçe aklr eriyor , o üc ü yetm iyor.
sag (11.) Saves. monarebe. kaorsma. ulug sag pastahbrshan büy ük savas bastanus. krs. çaa . sag - Sagm ak: 'tneeçt ipçJler tnenenn sag/ap neyunsçemennsr.: N. Do mojakov (E rken kal kan kadmla r inekle rin i saglp keynastycrtar.}
sagea zm. Sana: "Sagaa çarabas, min " ah parim, Aydocah, uzu." V. Kobyakov (Sana yararnaz. ben uza öa gidiyorum , Aydocu k uyu .) saqaa nime! sana ne l sagal 1. Sakal: "0/ Torka ps rcen turacahtlfi een. hara sagal/Ig kJzf po/gan." V. Kobyakov (0 'rorka'mn gittigi evin sanibi, kara sakalh ki$i i m i~. ) saqat ço h sak alsrz. sagal ösk rr- sakat tnrakmak . sagal turtrras ol mak. eek sagall çene sakair. ara m sa qa l sey rek sakal. üetü noeqr saqal blYlk: "Çabus, üstündegf sagalln çlzlmblZlp, söleen." V . Koby akov (Çabus, blYlgln l srvaztay.p söylüyo r.) kirbe saqal kaç. bryrk. kïrbik saqal sago bryrk . nohta saqal favori . sagaida sagls ço gl l sakal da aki I yoktur. sagaldmh Çene altmdan geçen lp. saga ldmhtlg S. Çene allin dan geçen ipli. ti.ilgü pörik sagaldmhtlg tilki derisinde n b órk çene all indan baglanan ipli. saga lllg s . 1. Sa kalu. 2 . BIYlklr. hara kirbe sag a1hg kara bryikh. seqam zm. $imdi, hemen , $U anda : "Poznun çüregfnde Yakmm sagam daa çoh idTbJzer çûi po/ça." V. Kcbyakov (Kendi vüreqlnoe Yakm'r hemen yok eder gib i oluyor.) sagamgl S. $ imdiki . sag amg l çurtas :;;imd iki hayat
- 402 -
saqamoh
sagamctr zt. Hemen , alelacele, hemen cecik . sagarthl zool. Sakrrqa . koyun kenest. sagat Saat, zaman gösteren alet: "Aa/da par sagat ,' amfi üni magat." N. Tinikov (Köyde saat var, onun sesi iyL) altm sagat attm saat. tirig sagat horoz. 2. Saat, altmts dakika. iki sa äatta iki saatte. sagba 1. lkaz, haber verme , isaret etme : "KinetJn pazoh çonuen, nimenJfi·de sagbazin pürkek ürJppastaan. " V. Kobyakov (Aniden yine Çot uran, bir seyin rsareunr ahp, boquk sesle ürmeye bastanus.) 2 . Sinyal. çaa sagbazl savas alarrm. sagbalan- 1. Meshur olmak, ünlenmek. 2. tearet eonmek. haber ve rilrnek: "Hsrsstu ktadovkada sagba/angam pJfdJrçe." A. Çerpakov (Karanlrk ambardan iearet edildigi
eno.
anlasurvor.) sagbahg
s. Meshut. ünlü.
sagdlr- Sagdlrmak. sagdlrasGrctrdarnak: "ïzJkte6 sa(jdlraza pargannar." A. Çerpakov (Kaprlan glclrt lyla açunuerar.) sagl - Beklemek, ummak: "0 / klzlnJfl hatlg tablsnan köksebJzerJn saglp turça." V. Kobyakov (0 kiçinin sert sesre k ütretmesrnt bek liyor.) 2. Beklemek: "Ür saglbaannar, fürçe te potsrmsn, at çugurcefi çolga ûs at slhhannar." I. Kostyakov (Çok bekiememteler, biraz sonra yan~ yerlne ü ç at çlkm l~.) 3. mee. Beklemek: "Haydag kun sagJPça pTstl tanda?" V. Sulbeyeva (NastI bir gün bekliyor yarm bizi.] sagll- tsrldamak. panidamak: "Safiay /a çsnn çlltlstar / Sagillp , uçup tamllça." A. Topanov (Bü\ünüyle parlak yudrz tar I Pa rlaYlp, uçup sönüyor. ) ''Apsah çay ur sa/lp odllgan, ö6nlstig sJfay' otha sagll parçathan." N. Domojakov (Ihtiyar
ezu
çay koyup oturmus,
mutlu yüzü
ateste panroarms.) sagl lc ah bot. tsnpao. sagl ldl r- rsuoetmex. parlatmak, panldatmak. sag lhs Panldasrnak, pantoamak:"Pazma haydag-da hatlg nime teilenln isken, reremennae çaflh ottar sagl/Ishan ." N. Domoj akov (Basma sert bir cisim degdig ini ii?itmi§, gözlerinde krvrlcrmlar panroarms.)
sagm 1. Krvucnn. serare . panltr. Iljll tl. 2. Simsek: "Sagm 5agl/ retze, anul çariinda çogartm untçetren nailmlf totnm ot ibTre çirdegl nime/er körlnglep halçathannar." I. Kotyusev (Simsek çaknqmda, onun 1i?lgmdan yukandan dökülen yagmur ve etraflaki her ljey görünüyor.) sa g," prztrin a- sirnsek pantoamak. sagm sa gll - snnsek çakmak . seqm- Düsünmek: "Am istrp, Aydo sagm sa/ça," V , Kobyakov (Onu duyup, Aydo içinden seqm , d üsünüyor.) Pazmaû kögisne ii k üres . Atasöz ü (Bas tnla cüsün. gögsünle qures.) Purnada s aqrmp al, a naü ço oht a. - Atasözü ( Önce cusan sonra konus.) hara eeqm - köt ü c üscnmek. istin de sagm- içinden oüsünmek. saq tn çö rl hatlrla! hauroa tut! onday sag m· çare oüeünmek nan drra saäm yenleen oüeunmek. 2. Merak etmek , endtselenmek. 3. lhtimam göstermek. 4. Özremek, hasret çekmek . sagmCI bk. sa gls sagmd lr- 1. Dûsûndûrmek . 2. Merak ettirmek, endiselendirmek. 3. Özlem çektirmek . s agln ls 1. D üsün üs, dü~ünme. 2. Endi~e . 3. Ozleme , özlem çekme .
ïsnrae
seqrms
+
403 ·
sagm ls- 1. (birbirini) Dûsûnmek. 2. {hirbirini) Merak etmek. 3. (birbirini) Özlemek. saglr 1. (at) Sagns i. 2. Sagn derisinden yaptlrrus. saglr maymah saqn derisinden ayakkabr. saätre - Ssksa äen ölmek. saglrçl (all dört nala) Süren. sürücü saglrla· Atm sa önsma vurmak: "Am çiksTde saglrlablshan Toyön, kuren siray/lg 001." N. Domojakov (Onun saqnsma vurarak ûrkütmûs Toy öö, yaglz yüzlü oglan.) sag lrllg s. Sagnli: "8ang tay, pis hulahtlg, nmmah saglr/ig, tört çastlg mal." N. Domojakov (Sen tay, sivri kulakh, dört yesmoa hayvan .) saglrthas sag. zool. Çekirgegillerden blr böcek. kr~ . senene saglrth l zool. Çekirge. sag ls (I.) 1. Akll: "Ol snvn, saglZlna nime klrze, ani tahpahha kirlp, mep córçe." V. Kobyakov (0 simdi, akltna ne gelirse, onu türkü edip, s övmyor.) Saglzlii. par pctee, erbetnpolba. Atasözü (Aklm versa, akdstzca davranma.) sag l5nan sanazadtr, kö gTsnen kürezedi r. Atas özü (AkJlla hesap edilir, gögüsIe qüreellir.} sa91z1 çoh aktlsrz, düs önceslz. 2. Düs ünce . fikir: "Aydon"l sag/zma naa hatlg, tTdg sagls klre tüsken" V. Kobyakov (Aydo'nun aktma yeni, kesin, cann fikir qelivermis.} Sagl Zli'i çe nn polzm, çazlii uzah pclzm. Atasözü (pusüncen aydinuk olsun, yasm uzun olsun.) Sagls talaydaû daa çalba h, pms tagdai'i daa ulug. A· tasözü (Fikir denizden de geni~ , bilgi dagdan da büyük.) 3. Arzu, istek, dilek. hlglrarga sagls par 0kuma istegi var. saglsha ki r- a) akhna gelmek b) ayilmak. sag lzi çit akli ermek. sag lzi çitpes akllslz, aplal , akll ermez. 5a91z1 51hhan
saqrsaeas kizi oeärmrs. saglsha ahnmas enïasumez. ah sagls lyi oüsünce. hara sagls kötü cue ünce. çig sagl s suphec d öecnce. tar sag ls dar düeönce. saglmp-pögin-tekr. dü~ünüp tasmmak . sagls habmaknm oermek . bir fikir o üsunmek. çig lenis sag l5nafl kü res- süobect fikirle mücadele etmek. sag lsta tutaklmda tutmak. aklma gelmek. aymah sag lstar çesnu oüsüncerer. orta sagls dogru o üsünce.
sagls (11 .) Agaç gövdesinde sakrz, reçine. krs. saas saglslra- Endi!}e etmek, kayqtlanmak, terastanmak, rahatstz olmak: \'Anlll Slray/ oogas-oogas çllnfglap, saglslrap, çoceïqem slrayman plldrstTg pol tutecur." V. Kobyakov (Onun yüzü çizqi çizgi klr1~lp , kayqrlarup aCI çektigi yüzünden belli oluyor.) kr:? sag lsslra· sag lsl rabas s. Kayqrstz, tasastz, endisesiz. saqrsrree Kaygl , teras. o üsünce, qaüe: "SagisIras çoh nanga çathanda, uygu daa ladlllg , amn habizi oee halm." N. Domojakov (Kayqtstz yana vatmee. uyku da tath, onun uykusu da derin.) eeqrstras çoh kayqts rz, oüs ünceslz . saglsirat- ënoteerencärmek . ranatsiz etmek . saglsslra- Merak etrnek, endise'enmek: "$ahtadanar saglsslracan mme çagil, secae çazi/arga kirek." S . Çarkov (Maden ocagmda enotserenecek bir sey yok, senin tyüesmen gerek.) krs. saglslrasaglsslrabas Merakstz. endtsesiz. sag lsslras Kaygl, endi:?e: "Anan sah oloh tusta olarga smmda haydag agmg pol panp, am haydi çazardafiar sag/ss/ras hanlgan. ~ I. Kotyu:?ev (Sonra lam 0 Slrada, onlara gerçekte hangi hastalik
saärsarros
-404 -
OlduQu , onu nasn rynesttrecekren hakkindaki kaygl oue mü s.) saglsslros s. Kaygl! l , endiseli. sa91st1g s. Düsünceu. görü§lü, akrlh: UHlZIglstl kórgen kizi /rah sag/stlg pol oereau. u N. Do mola kov (OarliQI gören ki§i uzax o örüslü oluyor.) saglstlg kizee Çagban çaballarmn arazmda çurtirga sidik pere en. Atas özü (Iyi kalpli ki§iye kötülerin arasm da ya samak qûç gelir.) ah saglstlg iyi kalpli, iyi niyetli. hara saglsl19 kötü kalpli, kötü niyetli. treh sa91s119 uzak gÖrü§lü. albah saglsllg çox akilh; geni§ düsünceu. ang saglstlg temiz ous ünceli. tar saglstlg dar görü§lü. ilbek sa91stl9 geni§ görü§lü. seqrsur- hik. To kustu rrnak. çakrenrrnax. sag lt (I.) çannk. fundali k. Çl191 çörcefi saglttar yilkmm otladlg l çabhkla r. saglt (11.) (aüre k avmoa) Pusu. POZI sagltha tu r hatcrh kendis i pusuya yatrr ns. püürni ablaza, tag say eaärtta turçalar kurt avlarken he r dagda pusuya yatarlar. saglt- Ümitlendirmek, bekietm ek. saglah (I.) kaç. zool. 1. Krzböceqt. 2. Çaytr çekirgesi, sag lah (11.) zool. Btytklr bahk. Tag saglagl. Bilmece, kerte nkele. (Dag bryikh bahg!.) saglan· 1. (hayvan) Yaglanmak, semirmek. 2. hik. (top) Sisirilrnek. saglandlr- 1. Yaglandlrmak. 2. hik. (top) Sisirmek, kaba rtmak. saglas hik. 1. Krzb öceqi. 2. Çaytr çekirgesi, cuta k. krs. sarlas saghh 1. Güçlü, kuwetli. 2. Yagll, besm (maL) sagol 1. Etratr çttle çevrili yer. 2. Pu-
'".
sah (I.) (köyün yakmlndaki) Otlak, me~ ra. aal sagl köyün otlagL sah (11.) zr. Tam, aynen: ':Aydo pastap haydi tüsken POZI, sah idók halm
sahpa
uygu allp uzupçathan po/gan." V. Kobyakov (Aydo basrançrcta nast! yattry sa, tam övle derin uykuya uyumus.) sah andag tam öyIe. sah ol tam o. sah ol tusta tam o zaman. sah andoh tam 0 srrad a. sah (lil.) Ayrk . sap-sah tekr. ap ayrk.
oano
sah (IV.) bk. sagol sah- (I.) (böcek, arr. yuan) lsumak, sokmak 2. mee. lstrrnak, sokmake "/zTg kündegi sas aar/ar çili / tatïp. sahçalar aymah saglstar." M. xnççexov (Steak gündeki yaoent artlar gibi I Girip sokuyor çesitti likirier.) aar santr an soktu. sah- (11 .) (kivtlctm] Çrkarmek, çakmak. saap bk. sap- Vurmak. Agastl pir hatl saap andere kis pofbassiü. Atas öz ü (Agacl bir dela vurmakla keslp yrkarna zs m.] saha bk. saah saha r 1. Se ker: "Sahar oshas ah tJsterT çepsm ts oerçen oshastar. N. Oomojakov (Sek er gibi ak disteri birbirine yap l ~m l § sankl.] unah sahar toz seker. 2. Sekerle ilgilL sahar zavodr seker fabrikaat. sahar haynatham seke rcilik. kilkim sahar kesme seker. unah sahar toz seker. sahar aglrii tip. Seker hastauqr. saharl lg s. seke rü. saharhg çay sekern çay. saharnik Sek er ku tusu. seke rhk. sahayah oym K örebe oyunu.
ff
setreen aar Yaban anst, e§ek anst. lsrrqan: 'Sereen ottar, çlli, hara/IS reup çathannar." N. Oomojakov (lstrqan ouan çahhk gibi karan yorlar.) kr§. setqanah. satu Payan da, dayanak, destek. sahll zool. Sincap. sahpa Gelin §apkasl. altm sahpa pörik holtlhha hlStl , pazlrçadJr allm ge-
sahcaf
ct
eenour
- 405 -
sahpart
lin saok asrm koltuöuna ediyor.
ktsnnp
dua
sahpart bk. sahpat
sahpat
(sag!lk)
düzelme.
sabpr Saç örgüsü krs . saph•. sahsarga Kuzu postu. sera mideelengen huragannlfi tügl' ös
perza, amf teerizi sahserqa tip adalça savet yeni dogan kuzunun yünü biraz büyürse onun oostu na "sansarqa'' adr veril ir. sahsm- Bekle rnek: "Hal r nstnm ssneuup / Hazaa -hahpah naacl laglapça." A. To panov (Sert k1 ii'1 be kleyip / Ev bark tami r ed iliyor.) sahsnus Be kiem e, bekleyis
sahta- Bekfem ek, umrnak: "Nandmg daa sahtabin, muureer körg en." N. Oomojakov (Cevap da beklemeden , tüfege do qru bekrr us.) sahtag Bekieme. sahtagCI Bek leyen.
sahtat- Bekletmek. sahtrr- (I.) Sokulmak, remtmak Sim çathan çllannlll huzuruqm pass en setrtmbeamn, çabal kizinifi çooglOa kirzeii, çepn r salarzrü. Ata s öz ü (Sessizce yatan ynenm kuyrugu na basarsan, rsmnrsm, kötû kistrun sözöne girersen, yaruhrsm.) eetrtrr- (11.) (çakm ak tasr) Çaktnrnak
sae
"Sott nrep ahhan suglan fina fi / Sal/ar inçe pÜcffg e." M. Kokov (Ça qlaytp aka n suranncan I Saliar iniyor tnsaata.)
sal (H.) 1. Leke, katarakt. haraana sal tertrp parqen göz üne ak leke (katarakt) oü smü s. 2. Çizgi. tiglr tö zlnde htzrl sal ta mnms n ufukla krzt ! gurub çizgisi orustu.
I
l
sa l (IV.) 1. Ma raken deride çiçek li sent. 2. Çizgi, çizgili. sar is çizgili kumas. sa l (v .) (yayda) Kiri§.
Iyile$me,
sahpat polça lytleslyor.
:;. sa! (I.)
saa
" sat (lil.) Melez. pirsi hazah pirsl tadar polza eenar tlcefiner (ebeveyn den) biri Rus biri Haka s oiursa "sallar" derier.
sal- 1. Koymak: "Alelbaymfi twtnzer pas kilTp, halm amfi iimtne sal salgan. ~ S. Çar kov (Alc lbay 'm yanma v ürüyüp, kolunu onun omzuna kcymus.) ç aoermü henna plrgence, ça n s rmf çclma sal . Atasöz ü (K ötünün eline vereceörne, iyinin yoluna bsrak.} 2. Sermek, salmak, atrnak: '1zeJ/bTsken tomcahtl jfinTceene sal salgan. n A. Topanov (Eskimis partosunu I Ornzuna atrvermts. j tözek sal- dö§ek sermek. 3. Atma k ct s al- ateee odun atmak. 4 Yük lemek , üzenne atmak art a eer-uzenne atmak. 5. Suya txrakmak. 6. Serbest brrakmak , sarmak. "Çe Payusa am saJbaan, holtiinafi haap etçen. n A. Çerpakov (Fakat Payusa onu bu akm arr us, koltugundan tutmus.) 7. Sunmak, vermek Tamah satcaa kizi l ag as ça ü. Atasözü (Yeme k sunan kisi dag asar ) 8. Eylemin yapthp bittigini gösteren yarormcr fiil olarak kullaruur. ç ö len setyaslanmak. çoohtan sa 1- konusmak. hos sal- b'rlesttrmek. saap setvurmak. tü zep sal- rûya görmek. to y sa 1- dügün etmek. rumah sarmasal aruatmak. at sal- en serbe sl brrakrn ak. tölke sa 1- ejoüyü yapmak. b) lala bakmak. preset salda ns etmek. haYlg sal-dikk ät elme k. s is pek setbilmece sor mak. hrra s a I- ekin ekmek. köl eer- an kosrnak, kosurnlamak. kög sal- sarkr, Iü rkü söylemek. sa la zf. Az, biraz: "Apçay mfi ah s'ray' uyathanma sala rnzer pargan. " G. Topanov (Apçay'rn ak yüzü utanorqmoan biraz krzarmrç.) sala suja s öyle bö vte. üetünsörü, biraz. aqastar sa la suta su ulasçalar agaçlar bantten krmrknyor.
salaa
- 406 -
sarea 1. Dal, budak: "Pis pir agastll7 salaa/af/bls, pis ke pltlrirga çarabas." V. Sulbeyeva (Biz bir aqacm dallanyrz. blz aynta mayrz.) h ur ug sara eter kuru dalla r. 2. Parmak: "Kögeneginiil epoeçes moydmgma pa/gaan hara tOrgl galstugm, ondayfaanni, JkT salaazman t6ö/e tlbîretçe." G. Tcpanov (GömleQini bernbeyaz yekasma baQladlgl siyah ipek kravatmt, iki parmag lyla devamh titretlycr.) 3. Filiz, sürgün. çaçah salazr çiçek filizi. 4. Meme ucu. i nekfîii smm selaaar inegin uzun meme uçtan. s alaa çoh parmaksrz. ulug satea bal} parmak. ustl g sa laa rsaret parm eqr. suh salaa i· saret parrnaqr . crnn saraa orta parma k. c rnmah salaa yüksü k partnagt. çrrnarçm salaa küçü k parmak. serçe parmaör. saraaçr (I.) bk. sataacr s eete ç r (11.) (aQaç oauarmoan örürmüs) Masa. sala alan- Dallanmak, budakla nmak. saraeter Van yana kosulrnue iki ata bagranmrs teskere, seove. hafi aa çoh pcläan tustarda ntmerernr sal aaç aa sahp aUIg sö zirtIp kö sçeëner atn araba olmadlgl zameniaroa esyalan teskerey e koyup alla sürük leyerek qöçuyonanms. salaallg s. 1. Dalft. budakll: "Çoon salaallg neuti körrnJp pastapça /ar. G. Kazaçinova ( jr! dalI! akeqaçtar görün meye bastarms.) 2. Pa rmaklr. 3. Meme uçlu. SIZl m s alaall g inek uzun memeli inek. salaas bk. siles saraas bk. saraeter salahay (saç örgüsünde) Pûskûl. II
sal arn Seläm. izen-salam ayns ban karsihkh setê m vermtste r. sataû bk. saraû sate fur bk. s araii
salbr
salanna- Sallanmak. sate ûn at - Salfandrrmak. eete-pure tekr. S öyle böyle, çüçlûkie: "Oter pa/alarm kip-azahtaf/nafi na sala-pula TkJnclli tamp tuteames. " N. Tinikov (Onla r çocuklanru sadece eibiseleri nden güçlü kle tanryortar.) sala- suta tekr. $öy!e böyte, öylesine, üstünkörü: ':Aydo, sa/a-su/a hatlghutug nimenefl enrenebes, ma/nafi çazaa Slhhan."V . Koby ako v (Aydo, üstünkörü katrkstz yiyece klerden yiyip, rnana birlikte ovay a çlkmli}.) sagoSapan. salba satbah-su tba h tekr. 1. Yamru yumru. 2. Aptal, becerlks'z . salbancrh sar. Mercan dizisi bulunan küpe salbancihtrg s. Mercanh. salb anclhtlg IZlr g a mercenlt küpe . satbaûna- 1. Sanamak. rrçalama k: "Hara hus azagl , hara namaÇl çTli, sa/bailnap partgamn kör haJgan Fedor Pavloviç." N. Domoja kov (Kartal ayaqmm, kara yama gibi, q örüvermrs Fedor sallandlgml Pavtovtç.) 2. ASIII kalmak. serbe önes - 1. Sallanmak. 2. ASIII kalmak. satbafinat- 1. Saliatmak, Irgalatmak azahtar naf salbafinada rqa ayak· lanyta sanamak. 2 . Asil l t nrakma k. salbail no s 1. Salktm . 2. Sarkik, sarkan. eerbeünc s pörik bir kadm sepkasr. salbr (I.) (hastahk) Stooenenme. salbr tüstir stooetn nastaienrms. salbr (11.) Uzun (yol) "Toraat, sug/uh ka/eçkezi slgdlrazlp, hl /agay huzurii çeyüip, sa/bi t óbiti inTske kire subay çonhnan çorre hafgan." V. Kobya kov (Doru at, sulux zfnclrl i}lklrdaYlp , seyrek kuyru gu yayurp uzun yoldan n use dogru adi gidigle koemaya basrarrus.)
- 407 -
een»
sertn (IJl.) 1. Agaçlarm kabuklan artmoakt la baka. 2. Bu tabakadan yapn-
rms .
sen» (IV.) kaç. (dagda) Ini§. sannh
Su birikintisi.
sannten- (hastahk} Siddetle nmek. kizT eerbuançe hastanm du rumu kril iklesiyor.
saltnr Oizgin eki. sannr tin uzun dizgin. salbrra- 1. Sallanma k. 2. Oagll mak, kansmak. salblran h/k. s. Benekli, çnn. setbrraûnan- (hali! ) Oalgalanmak . sug salbiraûnança su halift en dalgalamyor . sarçr- Sebepsiz yer e çrkisrnak, kavga etmek.
s. Hrrçm, ktzqtn, kavqecr: "ÇOOfJlm sag /sha çir kirbinçe I Sanay daa minr sa/Çlh trzrnner." M Kilçiç ekov (Kcnusmamr kirnse anlarmycr I Tü müyle bana kavqac r
salçrh
oesmrer.) sa Ida 1. Pulluk. 2 . Karasaban.
satda-
1. Kemirmek: "Andada pis hurug söökter sa/dap öspesçikpis. " V. Sulbayeva (0 zaman biz kuru kemikler kemirerek büyümezdik.) 2 . mee. Kendi kendini yemek, kemirmek: "Anan çoba/çam, uzup ootom ireetençem poz lmm sa/dapçam." V. Sulbeyeva (Soma yoruluyor um, uyuyarnavrp aCI çekiyor um kendi kendim i yiyorum .) saldam 1. Peyke, srra . 2. (aandik için) Oayanak, destek. 3. Zem in. saldam alti bodrum. setdat- Kem irtmek. saldi Kötü ruh. ilrde een turad a saldi hamnapça aksamleyin ISSIZ evde k ötû ruhlar karnlik eder. eercrme bk. saldi saldrr- 1. Koydu rmak, brraknrrnak: "Altm ayahtlg az/nm I SalgJ/dJrbin daa a/gayzul" M. Bainov (Allin
s a h~
kadehl eki
içkin i I
Koydurmadan
enrsm.) 2. Yüklemek , atmak. prroru
pasha klzee satdmbrsham suçu bas kas ma yûklemek. salfetka Peçete. salqeh Oalga : "Kök talaymn köbik saJgahtafJn I çumm çonnae körbeebin min am daa." M. Balnov (Mav i deniztn k öpüklü oatqalartm I Yurdum yolunda görm edim ben henüz.) t alay sal gagl deniz dalça SI, çurtas salgagl neyatm gidi§al l.
sarqanta-
Sallanmak , da lgalanma k: "Abistrn safJg küdfr sazm I Çilbep, at çiff saJgahtaan. " M. Balnov (Abls'ln san kansik saçlann r I Dalq alandmp at gibi sanamrs.) salgahtal- Oalgalanmak: "Haya-tastartja urungli. sa/gahtala ahh/ab/sçathan." I. Koty usev (Kayalara tastara vur arak, dalgalana rak akry or.) salqahtanDalqata nmak: "Sayrap ahhan çulattar Salgahtamp agJblshan." A. Topanov (ÇaglaYlp akan oereter I Dalqalamp akrrus.] pugday talay çTli ealqahtançe buö day den iz gib i dalga lamyor. salgahtandlrDelq alan dtrmak. salgahtlg s. Dalgali . salqan Salqam kts. eerqm. s erqenah bot. lsrrqan krs. sahcaf ot. salgll- Dalp ala nm ak. aalfa nmek. salg l ld l r. Daiqalandrrmak salgm bot. Salqa rn. hl Zl1 sa lg m pancar. açlg salqm beyaz turp . kt"§. salqan . salglS 1. T uztuk. 2. (dokum a tezqa'un dal Mekik. salgl~ taz. bk. salgls salhuzuh bot. Ayçiçegi, qûnebakan. sall g (I.) (kurututmue) EI. sallg (11.) AVCIYI koruyan ruh. 2. Feti!?, pul. an teerïzlnef itke n sahglar av densinden yaprlnus putlar.
- 408 -
sal lQla
sallg la- Eli kurutm àk jçin ince ince kesmek. sa hh- 1. Sclmak: "Ç/I ibire anlfl sóöginde / Çahayah sallhpinça, tïpçeler.-M. Kilçiçekov (VlI boyu nca onun meza nnd a I Çiçek solmuyor, oivorter.) s ug çoh çahayahta r sanhça susuzfuktan çiçekler soiu yor. 2. Sararmak: ~Sa!lhça than po/arlar. " V. Sulbayeva {Sa rarrms olmahla r.) sant- Konulmak, konmak, brrakûmak, selmrnak: ·Stolda çiistlfl aymag l sall"".· N. Tyukpiyekov (Masaya yemeÇjin çesfuert konmu ~ . ) sall lg l Srtat. sa hm (I.) Çiy, çiy damtast -KiJgurt oai püruffbisken / KusktJ sallm soogma .- A. Topanov (ÇaYlr otu kaplanmrs I Gûzün soguk çiyiyle.) senrn hureen ce irge parnr çiy kuruyana kadar ere varmts . sa hm (11.) Kunrtulmus el. pir sahm il bir pi~irim l ik el. senm (11I.) s. AQlr . sahm na- (I.) çiy o ösme« . çiyl enmek. sah mna - (11.) Aglrla!]ma k. sahm nl g (I.) s. Çiyli. sa hm n lg {u.} s. 1. Aglf: -Aydonl/i pazm arta aar sallmmg haas piçrk struti tüsken. " V. Kobyak ov (Aydo'nun bas r üst ünoen aglr kaYI!j kamçr !jaklam l!j.) 2. $ i!jman, se me. sa hm nlg ma l semiz hayvan. sa1rn- 1. Brra krnak, koymak, salmak: -Hacan oo/ah. rki-us hati öeteo. hollann kökslnzer istlg ide sa/Imp alganda. anda la Arina Petravna sugzar ikrncizin aylaan." N. Dornojakc v (oglan iki û ç kez inleyip, kouenm gögsüne dog ru rahal brrakttqmtta, Arin a Petrovna suva dog ru ikinci kez kO!jmu~ .) 2. Güvenilmek, inanllmak. sahncah Hayvan doQdugu zar.
yav rusunun
içinde
samoderjavna y
sal lnca htlg s. Zarh. huragan ah sahnca hl lg tö reen kuzucuk densinde zanyla dogmu~. saus- 1. (birlikte) Koymak . 2 . (bir1ikte) Serbest bira kmak. 3. (birlikie) Verlesûtmek. sausur- Gevezelik etmek, palavra atmak, ded ikodu yapmak: "Agur tuiima, tTzer'i, haydi saba seneur smçe, amfl üçun ulam na plfosmlstlg, ~ A. Çerpakov (Agur kardes ise, durrnadan gevezelik ed iyor , bu y üzden de devamh suçluluk duyuyor.) sall tart- (ipi) Sa rarak baqtamak. sal ko vay Ruble: '250 sa /kovay ala,ga hmminçam .- V. Sulbayeva (250 ruble almak lstenuyc rum.) üs sarkcvav paal lg fiyat r ü ç ruble . setplat $al. serëmrama: salyut To p atl!]lyta NÇiiiTsteii er isklrgenner salyuttar." I. Kapç lga!]ev (Zaleri haber vermeter top ansten.) salyu l o vat' pol- Top atl!jlyla selámlamak. sa m (I.) 1. Kendi kendine atan yay. 2. Üç yüzeyli ok. sam (11 .) (hasla hk) $ iddetlenme, artma . aglflg sam polar nastank
slodetlenecek. sa maa n s. Gü rüllücü , sivri di lli. samaan hat d lrdlrcl kadm . sarnet- Kabarmak, ~i!jmek . sam nah Ka~lk: "Do /nm, ahsma us-tört sug aglshan. ~ N. samnah Oomojakov (oglanm agzma Oç oön ka!]lk su akltml !j.) çay sa mnag l çay ka!j lg l. sa mna n- 1. vare iftihaplan rnak. pallh soo h ha sam na nça yara soguktan iltihaplar nycr. 2. Agnmak, smemek. sa mo derj aviy e Mutlä klyel , otokrest, samo derj avnay s. Salthk, mutlaklyet.
samodeyaternay
- 409 -
samodeyatel'nay s. Amatör, oönüroen yapan. samodeyat el 'n o st' 1. Giriskenlik, girisirnellik. 2. Amatörlük, ama törce. sa mo k 1. Kitit. samok peta ar anahl ar. 2. Sürgü. samogl ço h munh sürgüsüz siláh.
s amo kr iti ç nay Kendi kendini tenkit. samokri lika Kendi kend ini tenkil, öz
eleenrt. samo ly ot 1. Uçak: "Halm kiinr tolnrçe dtr / Hal lg hanattlg samo/yot." M. Areanov (Derin gög ü yenv er I Sert kanath uçak.) 2. Uçak la ilqili. samolyot püdTrii uçak sanayii.
.( I ,,I
sanas
sanaSaymak, otouçu nu o üsönmek, tarz elmek, addetme k: "Alelbay poem in çaskallg kïzee sanapça." S. Çarkov (Alclbay kendini en bahtIl ki$i saytycr.} Athalah afim athanq a sanab a. Atas özü (vurmao.qm aVI vuroum sayma veya dereyi görmeden paçayr stvamal 2. Saymak, hesapIamak : "Hanca rntmmem haap parizlIJ / Porm daa sanabaan po/arzlfl?" N. T inikov (Ne kadar yumurtarru kaprp gittigini I Kendin de saymarr us oimensm.) ahça sana- pa ra saymak. o rta sa na- dogru saymak.
s amo o p redelen ie Kendi kadenn i tayin. samorodok Külçe. aftm samcrccoqr all in külçesi.
sanacm
sarnev er 1. Semaver: "Çanm könek
sanaq Hesap: "Apar ibrflzer! • noganaga ldi surmgamna sanag pirbin çcotnerçen Fedor Pavloviç." N.
kTrceii hola samovarm çeuneren rzTbJsçefi kJzT." N. Domojakov (Yanm kova su alan tunç semaveri tek bas tria lçen kimse.) 2. Semaver, sema verle ilgili.
san 1. Hesap. 2. Sayr. San sanirga sagls kirek , saglO lp pöginerge is kirek. Atasözü (SaYI saymaya akrl gerek, hesap yapmaya us gerek.) saru çoh a) aaytstz. b) sayuamayaeak kadar çok. adalçathan san mat. dogal sayr. hatapçathan san mat. çarpan. hatalçathan san mat. çarpuan. pir sen gr. te klik, lek iJ. köP'Sän gr. çoktuk , çoqul.
zu:
"Pastap mmae pastaglzm / S igargam sail ÜnJmni." M. Ugdijekov ( Önce burada ilk kez I Çrkar ayrm çan sesimi.) saf sa p- zil saf çalmak, ça n vurmak. s lg d lrapça çan çallyor. sari suuraçan, zil smçirdamek. sa û tapse- au çalm ak. san pasha Tuhaf, garip, aeayip, kendine has. sana Kayak, krzak . sari Çan:
'!.e~ l l. 8a g lst lg sa nac lh,\ sa glzl ço h sö glncik. Atasöao (Akl ill n esach. aknstz kûfûrbaz.}
Domojakov (Götü r evtne! -niçin öyle istedig ini hesap vermeden konusrnus Fedor Pav loviç.)
sanah Ren gey igi veya köpek kosuran ktzak . sanaka bk . salahay sartal- 1. Sayrlrnak . 2. Hesaplasmak: "Çazlda ç örze. saglsnan sana/lp , çot et çÖrçe." V. Kobyakov (Yazrda gide rken, kend i kendine hesaplaetp act çekiyor.) sanalqr gr. SaY1 s.ran. sanaflg s. Kay akh, krzakh. kros s kayak krosu .
sanaflg
sanan- Saymak, kendi kendine sayma k: "Çahsi sanan polbinç athan l!~ _ hail/rtlp parashan.!;;J N. Tyukpiyekov (lyi a!cannar. zavalhyr devamh sayamayan kanonmrstar.j sanas Sayma , sayrs. sayrm. hesap. sanas- 1. Sayrsmak , öoesmec "Paynu§, mm smlfl uçun ünJm pi/gem, ya? Am minnen haydi
J
, i - 410 -
sanat
sanazar." V. Sutoayeva (Paynus: ben senin için çok çatrstrm , va? Sim di benimle nasu öoesece kemv) 2. s ayremax. hesapiasma k. "Pot, Klanya, sana sçam min uzt-pezt çoh çurtazlm iJçiJn."V . Sulbe yeva (Vay, Klanya, r esaotasryorum ben ueu ba$1olmayan hayanrn için.) sanat- (savn Saydrrmak.
" P
sanktsiya Tasdik, onaylama. saûmat Sütün eksltümesiyle elde erilen bir tür içeeek. saameren Serap, rlqrm. se ümay 1. Al atm. 2. Kakül, perçe m. sa ûmaydaf pastap hlr algan kizi sa9 1z1çoh polar perçeminden baslayarak saçr kntas an ki$Î d üsürcesizdi r.
sanatoriy Sanal oryum , teoa vt ve din saürmrah 1. Bebeqtn be$iginin bas alnn a konuren boyuntuk. 2 . A!açlg m lenrne evi. sanatornay s. Sanat oryumla ilgili, üze rine kapatrlan kurttas. sanalry uma Bil. sanatornay imneg se ûna- Çan çal mak, zil çalmak, çmrasanatoryurn !J;;clml§i. mak: "Olgannarn ll'i har uhtarmail s~ lr- Saydtrmak . hesaplal mak. min honhpinçam: oter tenze cee. safiay zt. Bûsbûtûn, tamarmyla: min/ti tommnail sailnap parçalar." ~, "Pazarda ~ay la tas hara peeter M. ç ebodayev (çocu krannm kar odlrglapça. "V. Sutbaveva (Pazarda .....' toprennoen ben korkmuyo rum; '? tamarrgyla kara basmar 'Rus HC' onlar deöse de paltomdan çmlaytp oïma'Yá"nlar' otu ruyor.) s~y .,geçiyo rlar.) - panbrshan temelf gilm i$. eafiay sennat- Çan çaroemak. zil çaldrrm ak. çahsr çok güzel. çmratmak.
i:i::'
-r'i-
sanazah Bir çocu k cyun u.
sann rg s. 1. SaYIII. 2. SaYIII, az . tang tog rstarma teere sa nn rg la künner haldr ekime sadece sayrh günler kaldr. 3. Hesaph
aanbat ask. Tabu r doktoru. ~'änCî Muhasebec i, saym an safidal bk. safizar safidaï 1. Niyet. dilek, arzu . 2. Plan. 3. " " Ima. se üoayra- 1. Niyelienmek , arzusunda ~ olmak. 2 . Plánlamak. hum 0019 a al pirerge sandaylapça krzrnr oqluna alrnayr plánhyor. 3. ima etmek.
safidl Se rt, kan. sa üdr haas sert kayrs. --- safidl teer sert oert. saûdr ! bk. sandr. s!llÏlltah hIk. s. 1. Çrnlayan , satultah " k fzi çmlayan sesli kisl. 2. Parlak . saûutah tavar kirf kizee çarabas parlak kumas yaen ktslye uymaz.
safus bot. Kartopu. aba - - kartopu tû rû.
saruzi bir
santter Hasla bakror, sthhiye en.
sann rg .s' .Çanh. zilli: ."~ kJzTler, ulug ülukundeoT Çf/I, ostaan al tlg , sailmg. tarantas. hailaa kölglella lip kilgleenner." i Koslyakov (e.azl. kisiler, büyük bav ramdaki gib i, süslenrnts atn, çann, araba kosu p qetlrmtsler.] santimetr Sa ntlmetre.
si!fiyr Zayrl , kemikl i. safidaJ sööktig mal derisi kemigi---rälmr$--rri"'al. ~, safizar hat a) cadt. b)mec. zaytf kad rn.
'.J.
sap (I.) 1. (bitkide) Sap. 2 . (araç gereçIe) Sap: "Hamel seb meii kün kJrJzfnzer « öztken." N. Tyukpiyekov (Kamçr sapryla bal lyr ç östermis .) palf sa bI batta sap..
-
sanitarnay s. Srhhiyeyle ilgili, srhhl. sap (11 .) Ser nesrrss ur. l ümör. sap tur komissiya san itarnay sagll k \ pa rnr lü mör sertiesmis ~komisyo nu.
- 411 -
sap- 1. Çarpmak. çürek sapham yürek çarpmasr. 2. Dikmek, ekmek. Ton .w irge !!!..örgen sappaean. Atasözü (Donmus yere yaprakli aöeç ~ dl k i l m ez . ) 3. Vurmak, çarpmak: "0 / 9' pazoh ,!Jrer hatap slrayfan na harneman saphlablshan. n v. Kobyakov (0 yme, birer kez y~~e kamc.yta vurmue.) Ath8J münmeende, hamel sappa. Al s s özü (Ala binmeden, kamçr vurma.) 4. Dövmek: 't-nnçem körerge turnslee / Ot s~fj pi.!9!!!'e tûeseter." N. Tinikov (Seviyorum görmeyi turnaren / Ol dö vo uçü m çaYln ma inse ler.) buzuruhnaf sap - kuyrukla vurmak. oda sapkirmak percaremak. ~ r~ sap yarmak, parç alam ak . .Q!.s ap- ot öäütmek, döv mek. as sap- ekln
t
J
blçmek. tan sap -
ii:i'i:gár
U9ul-
damak, esmek. hol sapal el sallamak. b) el çl rpmak, alkrsta mak. hus hanadm sabm - ku§ xanat çrrpmak. eu ra sap - kötü koku yay.mak. tnr kata sma k. kif ~ mek. häräSenee çok zeyrnamak. sapçah Varil. ayran açtthen sapçah ayran eksltme [email protected] saphl Tt rpa n, arak: "Sept uter pïr ünnefi ~>JI/as s mes; soanda k~ oshas ölraJ iretti ha/lp ad/rça." N. TYUkpiy~ (T trpanla r bir sesle u!l!! ldadIQmda, ~d~n k~ gibi .!l.Pshas çltIg oll ar Y.!9..!.!P ka llyor. ~ saptnçok keskin tirpan. saphllan- Çrrpmmak. suqde saphl lan. suda çtrpmrnak. S~1n Süvari müfrezesi. saphm pazt \,l(. süva ri bast.
sap-
sap:
s.ae.!:!.!ncl H i~ç j . almnda c.örerge saprucm poram serun sadtk hizmetçin olayim. saphit bk. sahpat
L
saraoçr
s apa g Çizme: 't-usnecen türeyJTg ipçTler seooqt." i. Kotyusev (Krsactk koncru «som çizrnesi.) sapogtlg s. Çizmefi: "So/dat kW - , .- sapogt/g po/erga kirek poigan." F. Burnakov (Asker ki$i eramen olmall idi.) sappa Batte. säjipac ah Nacak . sep-senä tekr. Sapsan. sapta- 1. Saplamak , sap takmak ,. 2. Saplamak, geçirmek çTptI l ûee s.~tap salarga ipi igneye geçirmek. 3. Beslk kertmesi yapmak. Tçigde saptap salqan küçükken besik kertmesi yapnus. septet- 1. Saplatmak, sap taktrrrna k. 2. Saplatmak . ipligi igneye taktirma k. sap tig s. Saplr, sapr olan . saptrr- Çarptlma k: ''Amfi slmTske/Tg küw.il slray/, çestv çi/ge ~IP, tonlgJN! pargan." V. Kobyakov (Onun sivilce li yaglz yûzü, bahar rüzgarln äÇä'ip lllp , p ürûzfenmis .) sapyor Istihkam eri. sar zool. Bahk kartah. krs. sattus sara 1. Agaç fincan. 2. Büyük k áse. 3. Tas. anpter Isçen ala sara alptarm içtigi ala käse. ölgen kizinT çugcai'i sara ören ki$iyi vrkayac ak tas" saraamcm 1. Maymun. ki zi slrayhg saraamcm insan yüzlÜ maymun . 2. Yer altmoa milolojik varank. tügenci çrlda çir altmai'i saraamcm slijar kryamet yûmda ver altmdan 'sa raamcm' çrkaca k. sereastnr San ayqrr. sarahay bk. sera ûhay
saraf s. Güçsüz, çabuk yorulan . saraû at güçsüz at. sarafihay Sik olmayan, a rahkh. sarapçr 1. eünes gözlügü. 2. Sapka siperligL kartuz sarapçm kasket siperligi.
- 412 -
sarapsan
sarapsan bot. Revent , bugdaygillerden çok Yllllk bir bitki. sarap san saptar t reven saptart. saray Amber, odunluk, ahrr : "Sagam 0/, saray etunae tünepçetken hlZl/ petugl pastaglzin tapsinnaii, tura saJgan." N. Domojakov (Slmd i 0, ambar artmoa tüneyen klz ll horozunun ilk ötüs üyle. kalkrrus.]
sanhtrr
serqamarh Sanmsr krs . aarqarndth.
sarg ay bot. Sarana, zamb akgillerden bir bitki. sa rg ay dan hala s ltçef saran adan ekmek vapn«. sargayah sag bayra m.)
Mas lenitse . (Eski bir
Denmus inek orskrsmoan .klzak . i nek arlgman idilgen sarq tcah inek tezeqinden yaptlan kraak.
sarq tcah
yapua n
sar bah (1 .) s. Yaramaz , oasen. sarbah (11.) sago 14· 16 yaetannca krz.
sar qlah sago zool. Köslebek.
sarb ah (111.) zool. Sincap.
sa rg o s bk . sa rgaas
-
sarbazan ask. ~ . sarbacanna m tf tabm istïlg en tootarm sesi i$ililmi§. sarç m
AI baglama diregi. ib i nTii al.!:!.!!l: al palgaca n altm sarçm turçadtr evinin kar$lsl a al baglayacak alnn direk uruyor. sardam lnce bir xumas türü. Hrdattaû ~g.!.!.WW sa rdam lavar Çin'den ~ ~ ince kumas. sardih 1. Yiyecek veya içecek kalmust. ~agam n sard lg l içkinin arllg l. 2 . Puntara sunulan içkinin artam. ha m otha naamp, sard lg m a~izee pi rçe kam atese sunup, içkinin kav lamm haateva veriyor.
~a
~ - Elemek, savu rmak. sarga zool . Bir somon t ürü . ~rg a a s
Elek, kalbur.
sargahta- Elekle ----gëçirmek.
elemek,
kalburdan
sargal- 1. Sararmak: '~çashlda, amti adl, tustu soohtl t~a, huurla temo sargal pargan ." V. Kobyakov
sargall- 1. Sarartmak. 2. Soldurmak. 3. Eskitmek. sargamd lh bk. sa rgamzlh
1./ ,JI-... ., , i"
sa rhmcah anat. Ktrk baytr.
san sagoÇift olan seyin lek i. sa n- Sarmak. "Çabus, sol pudma irg; holt stt saribas . tastmail nJske paglcahnan pa/gap sa/tir." V. Kobyakov (Çabus, sol budunu eski ketenle sararak. orsmoan ince iple baglami:;;.) sa ng (I.) 1. Sa n: "Ah azahtJg msn toraal müngen , tustïecen sang tonnlg kJzJ çagdi kiJigen. " V. Kobya kov (Ak ayakn ecru ata binen , ktsa sen oartolu ki$i yakla$m l§.) sa ng pastig saashan p ol ba san bas f saksaq an clma. ah sa ng aç.k san. hl ZI1 sang ktzrl san . arnn san g anm sansr. se nma t sa ng çok san . 2. Sartsin. s ang sug süt suyu. s ang aalc r tip. srtma. sang ag lrlg sanhk . sa n g hayah a) eriti lmi§ yag . b) maslenitsa , eski bir bayram . sa ng may entnmrs yag . sa n g seek sivrisinek : "Paza pTr sagls hu/aana sang seek çJJi mmneoçe. n N. Domojakov (Yine bir fikir kulagm a ) siv risinek gibi vrzudryor.) sang (11.) 1. Kus ve hayva n dil inden anlaya n. 2. Erlik Han m hizmelçisi. san h (I.) Van , taral. pit sanhtagl bir tarattaki. krs . sari. sanh (It.) Terlik , pabu ç. ç ay gl da kls çef t ü reyi çoh sanh yazm giyilen ko nçsuz lerlik. sa nhtlr- S Ikmak .
•
- 413 -
sa nt
sant bk. sang (11.) 2. sant- Sanlrnak.
uoaru 0 geti rmij' d iye çocuklenn kon us masrm .i§itmek çok Iyi geldi.)
sa nm S tnm , lp, deride n ip. öökteii sarun idTp hamer ürcef ha~. karrunda n smm yaPiflp kamçr örü-
-
, J:!!.
senmem bk. senmem
sarnas
-
s~ h S!!!".!.!!2§L
sari r aret, Van. s ol sari ~ tä;'af . pray sarinafi O'UÎLin yönlerden. sarmda eerder, pu sarinda hrstar. Biimece, ta rak (0 yamnoa o qla ma r, bu vamoca krzla r.)
-Ölj
sarinaag,lar Ta-at oranrar. yencaslar. - -flTf'rSar lndag llar ee ns vaouran.
sarm 1. Sarkr, IOrkO sarm sarna- sark, ~ zool. Koka rca. s öylemek. 2 . Ku ~ öt ûsü: "Prrdefis~ zool. Tibe l öküz ü, vak. sarh h pTrden ot arazma tüsklep, puga erkek vak . sarüh tazm esarmnarm tohtalh/apçalar. .. V. '2, nenrnts Tibet öküzo. Koby akov (BI~r ot arasma Inip, ölO:;;lerlnil(;slyOr1är.) sarmay sago Yag; tereyaçr. sarm- San lmak. sama- Sarkr, IOrkü söylerne k: "Sama sarmeen At kr, sal. y . sin. ~nc'caa m / Kääil üzllbes ~ po/Zin /teaer Ib ntnreün / sennor Sarkrcr, tûrkûcû: "KöfinT metiet Çathamm kög/ezln." rT.'"TTnikov sarmei rus. pabazmafi armmacafi (Söyle sen, arkecasrm I Sa rkm polza, pu ca/bah çazllarga lo/d/ra bitmez orsun I Hakas evi inlesln I samap ocnrercm." N. Ty ukpiyekov Yatl glm eöyles in.) 2. (kus] C5iiile k: (Gönlü güzel, sa rkier krz, "Min sarnàZ'äfil.' çir çazança / ~'! babasmd an üta'lllJ1asaydl, bu ~:;; s uf} daa kög/Tg." N, Finikov (Ben evater dolusu sarkr söyle rdi.) ötünce, yeryüzü güzelfe~i r I senümay bk~§may
--
sanp (I.) Çah, çalrhk : "Sahean ottar, esnoter çrti, hara/Is halip çathannar. ~ N. Domoja kov (rsrrcan otla n, çantar glbi karaap ou ruyo narrr us.)
sanp (11.) Agaç k6klerinden yapumrs lp. sans Kavga, m ünakasa . ? ~~!IS·
Kavga
etmek, ta ms mak. "Ür kolhozha 'Altm çat at pirilgen." M. Kokov (Uzunca tarnsnktan sonra, kothoza ~ ç'UPadl vernmrs.) s..a~
econae,
.., sansha zool. 1. Klzb6cegl . 2. Çay« c: - ç ëklrgesi, crrlak . sanstig s. Kavgall , tams man. sant- Sardt rma k: "Magaa. tTzen, pe ztm sübüreknefi dee saf/t seàen po/za. 'pu sttnm ol agllgan ' trp olgannarmfi :;.o']suulashanm I!Ëerge ~ çahs/ po/gan." M. Çe odaye v ( Ban~ ba:;;lm bezie san lml:;; olsa da, 'bu
-.
•
-- ---
Akarsular da neseu.j
-
-
sarnah Eslnti, se r;;:;-;:Ozgar: "fzrg künde - Samah s ö.rce noze." N. Domojakov (Steak günde esinti uyokratryor ne de orsa.) sarnahtan- Sennlemek: ::'Tdi adapca/ar, küsküdegr indeykalar çrti eernsbtemp. saray üstünde honcathan aps~N . Domojakov (~ aolancmvoj jar, qüzün hinditen gl61 serinleyip, ~ r üzerinde yat an ihtiy arr] sarnan- k enenkendine sarkr söylenmek. sernes- 1. Eqlenme k, birlikte sarknar So .··Ylemek samezerqa çat ç ahSI, ) Ç Q!2aJ~l , tuq en çahs t eglenirken vad güzeJ, muhtaç clu nca akraba güzel. 2. (ku~ lar) Otû arnek: "Kilgen tcrqayahtar çazt üs!ün V. köglendT.!IP ·--s-am asçaiar." Kobyakov (G~i en Ç!y~_Jw§la n ovanm üstunu n~elendi rip ötüii\üyorlar.) 3. Ötme~s
- 4 14 -
sara
çtkar ma 'c "Tepekter sam as pastaannar, netïee @ @/2.. slhhan." N. Domojakov (Tekerlekler ötme ye bastamts. araba glclrdaml~.)
~!!'2.Q.g. safra.
saro pöiif?'Ça Yllba safra olup yaytlma.
sartla ma zf. Apaçrk: ''Amdi sm u{jaa ., çanh k6rgen, a/ar iblengen tus V amglzma çitire serüsme kótfnge n." A. Çerpakov ($imdi onu açikça anlryor, on lann evrenotqm oen bugüne kadar apaçrk ç örun üvor.) l ars lh Tek, çrtt olmayan: "Sersth azagl rzeiiedefj suunmp, paz maii çirge I çaç//a pargan." V. Kobyakov (Bir ayagl üzengiden srynhp. basryla yere yaynn us.) sarstgl teki , çiftin birio sarsm k...ö nek!!g tek kovau. sar sin harah t lg tek qöztc . sarsm harahtrq iney tooza nime itçe. - ) Bilmece, igne (Tek göz lü nine her ~eyi yapryor.)
....\
~h (I.) Niaçta 61ü konuien yer. i,!rde
')
~n
kTzi ni sa rtah ha eeteenn ar
'iM!.1 ~ kimseyi eqeçta haztrla-
'1
i ~
~.....Y
nan yere koyariar. sartah (II.) 1. Sib irya'da bir boy Özbe k sartrh bk . sa rem
aor.
2.
oot
sas (111.) 1. Saz , balak. irtçee ço h sas geçidi olmayan batakfi'k.' 2. Sazhk, bataklrk. sas- (I.) Dûrtmek. itme k, battrmak, sokmak , deselernek: "Hadarça/abm, • ap, tayaglllan çir s~h!§P, töbin k.Qr(t:!.! !p. nandlrgan Aydo.· V. Kobyakov (Otletryorurn, deyip, sopastvia yen eseleyip, yere bakarak cevap venrus Aydo .) sas- (11.) 1. SaçiYiäï<,""'dökmek, se rpmek, vayrnak : ''Ah çazmtf'i sttïnen OOI çibe k sashan oshas ootsau:" V. Kobyakov (Ak yaztnm çikan otu ipek saçrrus gibi OIUYOL) 2. Fulatmak, almak: "Hatig hol, az/ra seruo. tzu ser sashan." N. Domojakov (Se rt el, çeklp aytra rak kapiya tntatrrus .) sas-oyda tekr. Srrt üstü, arka üstü.
sastra- Bozmak, dag ltmak . sashah (I.) zool. At smeöt. sashah (11.) Bühtan, iftira , kara çalma. sashahta- ifti ra atrnak , kara lamak. sashls 1. Ztpkm . 2. lticl, itecek . sa s hla- Dûrtûklemek, sarsmak. "Klanya Ogastl sashlapça. " V. Solbeyeva _.' (Klanya, Oq as't dûrt ûklûvor.}
s. Saçh:
sart-k is pe Yan yanya, vans : kesilmis . sart-mirt tekr. bk. sart-ki sp e
sastig (I.)
sas (I.) Yab~nÎ, evcil olmayan: '~rwL ottap çorgen sas Çlfgl/ar, kmetrn '\. onxumeze tüsken ." N. Dom à]äKo'v (qaSince otlayan yabant yilkl lar, ani en ûrkerek birbirine qirmisler.) sas ö rt ekte r ya bani öroekrer. sa s aar krzqm an. sa s at vetent at. sas ha ra ht lg yaban q özfü . sa s h lhhtlg venst tabiatu. sas (11.) Saç : "Olgannarmfj hu/ahtarm tofgirga paza sastarm çu/arga mannan ha/gan." A. Kuzuqasev (Çocuklarm kutaktannr çekmeye ve saçranm yolmaya acele etmts.) sas ço h ket. uzun sas uzun saç .
saçh k i~inin saçran gibi .) sas tig (11.) s. Sazlik, batakhk: "Zaimkalll il alm hifi paza üstunzari hifi tllollg , sastig çir." V . Kobyakov (Çiltlig in önü yam ve üet taren batakuk, sazlik yer.) Sastig ç irge paspa, çabal kizideii plrrkpe. Atas özü (Sazhk yere basma, kötü ki~ iyl e m ünasebet kurm a .) sasttg çir sazhk yer. sa sur- (I.) 1. IUirmek 2. Çekismek, kaptsmak . sasnr- (11.) Saçtmnak. daglttlrmak, döktürmek. "rnegin sadar{;a satSatmak: çe tJfi hJZlhsam, çaratpaam ,
"Agbah sastIg kizJniil
. eesten çiJi. " V. Kobyakov (Dag InIk
- 4 15 -
salallil sada'!1a Topano v
kirek pouou s r.• G . (lnegini sannasma ma saace etmedim. takat çok sl kl ~ l rsam. gerektiginde satanm.j sadsp al- eann almak. sadtp pi rbaskeer içi n sa tm alm ak.
satetut Peyk , uydu.
setrus zool. Bahk kartair.
k~ . sar satire- Gûr1emek: ·Pls, tigir saffraan çili.
kinetin mZlri tUsken djaz muzlkazma tun parfJan odlrçabI S.· V. 'reta rova (Biz. gäk gûr1emesi gibi. aniden bagiran cal mÛliginden kulagl mll hkanm l~ ~ekilde cturuvo ruz.) eeurma Un ve yagln katum asryta yaprlan milli yemek.
saUn
1. Saten. 2. Sarenden sal in kögenek saten elbise. san rt Gûrültû, gök gûrültOsû. ti girnin saurn gok qürünüs ü.
satlra ed. Hiciv. vergt sat lri k Hiciv ya za rt. hiervei. satra- Bögûrmek, baglrmak. sa tnr- Sattrrmak. say (I.) 1. Çakll. say: ~Agban hazmda(}1 --....... sey." I. Kostyakov ( A ba k~ Irmagl kryramdakt çakd.] 2, 81g, SJgil k. kime say ga turdt perm slgllkt a durdu. say (11.) s.. Her: "Çe min ki/gen ~ dollar çofihacan daa nanminça'm ." V. Tatarova (Fakat ben her
geli~imde
dolarstz
liiç"'"
dönmüyorum .) Ç,IJ say her YII.~ !!l her gon. po Igan na say her setertnde. say (lil.) Sedir kabugu. say (IV.) Sinir krizi. say hat histerik kadm. say (v .) Küçûk kemik. say sooqim saylaannan m kûçû k kemigimi sayanlanm . saya- 1. Çözmek. 2. Açmak. 3. Serbest blrakmak.
, -t>-'j y, r
~J"
,
sa ybal
sayag 1. Çözme. 2. Açma. 3. Serbest tnra kma.
sayaghg s. 1. ÇözûlmO~ . 2. Aç llm l~ . 3. Serbest bl rak l lm l~ sayah 1. Seyrek: ~Sayah t!§E.. sa{JaJm p'!'rde P'rsTnzer sarbayt setçe. : A. Çerpakov (Seyrek ~sa ka'm bir birine bil digenne dónd ûrüyor.) 2. Sêyrekçe sayal- 1. ÇózQlmek . 2. Açllmak. 3. - - Serbest blrakllmak . ~
1. Çózûlmek. 2. Açllmak. 3. Serbest buekumak. saves 1. Suyek, eetare. 2. sor. Çadtr kazlQ'l. saya$ bk. sayas savet - 1. Çözdûrmek. 2. Açtnmak. 3. Serbest txra ktmnak. say ba- 1. Knmak, pa rçatamak , Ylkmak. zarar vermek . 2. Dagltmak, bozmak: ~A day-hustlii ürls kenl, olf'an· hlshmsham. ons snsm uzahtlii aa/mil ammn saybap tura dlr.· V . Kobyakov (Köpek lerin naviama sr. çocuklann baqnemasr köyün sess iz jlqiru dagltIYor.) araga ard atça. ag ll saglst l saybapça tçk! yor ar. aku fikri dagltlr. say bag 1. Za rar. ziyan. k ötulûk 2. Kölü, za rarh: "K6p saybag tnntvsrm füzelken çomr adaynrii pu hamel." N , Domojakov (Çok k ötö huytanru oüzenmrs ata köpegin bu kamçr.) saybag ço h zararerz. ztvansiz. saybag it- zara r vermek. krs. say ba h saybagcl Zarar veren. sayba h Köt ü. novsuz: 'Peenen Agumlii saybah hl1lgmaii ar suu /as smnen." A. Çerpakov [Baskatan Agur'un kölü huyu hakkmda usuoasmaya ba ~lam l ~ . ) k r~ . saybag saybal- Kmlma k. bozulmak . dagllm ak: ~Ulug aa/mil pazma çBf}dap kilïp kór kl/ize. aa/mil am m sayballp. pazoh haydag -da çon horl1lsça.· V.
- 4 16-
seytnr
Kobyakov (BOyük köyün
tesma
yakla~lp bektrqmda . köyün sakinligi
bozuirnu eiu ve haik ko~u~uyordu . ) saybalbas onday bozutmaz oüzen.tavu. saybl r Banvan. -Aylah tagmn olilnca plr çalan kizJ sayblr pazltnan taydlflp OOlr.- V. Kobyakov (Aytah dagmm yamacmda n bir atn renvan sûrerek iniyor .)
"",ka
sayra- (I.) Saksaqa n ötmek. saashan sayrapça seksaqan ölüyor. sayra- (lt.) Karaya ot urmak . sayra- (111.) 1. Agaç kap kurumak , kuruyup çatlamak. 2 . Kurumak : "5ayrap ahhan çulattar Salgahtamp aglb,shan.· A. Topanov (Kuruyup akan dereter I Dalgalantp aklve rmi~.)
sayrah hik. s. Seyr ek.
sayb lrla- Bahvan gitmek. sayd an Seytan. aynam kê nl adabi n sayd an tipç eler sevtam dogrudan söyle meyerek 'sayoan' diyo rlar.
sayram sig. suda slghk Ver. sa yta h Taze (s01) saytah süt teze s01.
sayga- Üzmek , moralini bozmak: -Pükle kööges tapsapça I Minin ÇBZJm sanapça I Dy, kOOgizek, samaba / Könniceemni saygaba.· V. $ulbayeva (Çaym::la gugu k ötöyor I Ben im yasirm sayryor I Dy, gugu kcuk ~arkl söyle me I GönülcOgOmu ûzme.]
sazan (I.) (bOy(j k ba ~ hayv anm] Smm. ham de nsi. saza n mel ey ham denden eenven . sazan hap der i çuval , torba. sazan (11 .) zool. Sazan .
saygah (I.) 1. lftira. bühtan. 2. Müfte ri, ittira atan. 3. xavçacr, çatak. saygah (11.) Karrun yard.met ruhu . sayga hç l 1. tttlracr. ka retayrcr. 2. KrskrrIICI. saygahta - 1. Iftira atrnak . 2. Krskrrtmak. saygahtas1. Birbirine iftira atma k. 2. Birbirin i kiskrrtrnak. saygahtastlr- 1. lftlra attrrma k. 2. K I ~' krrtttrrnak. say gahtat. 1. [ttira attnmak. 2. K I ~ k l rt· mak. say gar- (kam ) Ruhlan incelemek. sayg ot Baka n. saygot tura Bakanhk. sayka KOçük francala. say lama bk . sa ylandl sayla n- Sinir krizi geçirmek. sayland l (eau yaprrrnnda) Üste konulan tahta . sa yllg s. Say tas r otan Ver. ahhan su g say hg pctcaf akarsu say tash otur.
sayral- Çökmek. Ylkllmak nareo olmak.
sayza n (I.) bot. Bir tür mantar. sayza n (11.) hik. Güzel. nes.
eeneen Ince saç. sazu- (I .) Dûrtûlmek. itilmek: "Turçe po@anda, kime ça~a sazl! slh pa~an. " I. k ot ycsev (Kts a süre soma kavrk klYlya itilmi:;;.) sazrl- (11 .) Saçnmak. dökülm ek. sazm sagoKaglt. sazrs- (I.) Dünüsmek. insmek. eens-
(11 .) Saçnma k, dö kûtmek. s bere gate l' nay s. Tasa rrufla ilgili. sb erkas sa Tasarruf sandrqr. s be rkn ijka Tasarru t sand lgl cüzdaru. s bo rn ik Antoto]t, seçki. sç yot Hesaoie ma , muhase be. sç yot ovod Muhasebeci. sç yot çl k Sayman, saytm memuru. sdaça Para üs tü
sdersçlna Parça bas ma i ~ç i tik . sd o bnay s. Tereyaqh yumurtah. sd o bna y ipek tereyagli yumurtall ekmek . sea ns Sean s. seçka (I.) Kryma satm.
- 4 17 -
seçka seçka (11.) Samanla yaprtan yem. se(e)dem Ayrana ben eer leeeek. sedok Cokey, vans all bin iclsi: pTrsfn sablig sedok Paskir çüg ün er." I. Kostyakov btrini ünlü cokey Paskir
"O/amln Serttkov {Onlann Sartrkov
koeturuyor.)
seek
Sinek: 'M aflzlra an seek sütke tüs pardl ba, ooi?" l. Koslyakov
sel'so vet
seqme Segirtme, arptema. seqtrrstes- Segirti:;;mek: "Haydag !5ËQ cooa hustar segfrlstesçe." N. Domojakov (Ne çok irj kuslar segirti§iyor.) seqïrt- Segirtmek.
segïrtkes 1. Yay. zemberek 2. mee. Pire. sekpen saz. Mide.
(Acele eden sinek s üte mi oüst ö, ogul?) hara seek karastnek. sang seek sivrisinek. kül seek b öcek. seel bot. Ince melez aqacr.
sekpenek bk. sekpen sekret Sir. sekret slg ar- Sir vermek . sekretariat Sekrel~
seenek Hangar, sunourma: "Könf seenek fzfgfnzer pargan." A. Çerpakov - (Dogruca hangar kaprsma gitmi:;;. ) krs. serey seep Zayrf cIIIZ.
sekretnay s Gizli, rnabrem . sekretnay slujba giz1i"gi5rev. sektor 1. Sekto r. 2. mat. Daire , esmesi, sektör. sektsiya Seksiyon , krsrm
seer Sundurma, çardak. para atn seer alti ria paIgaptir bora all çardak altma baglami:;;.
sekunda 1. Saniye: "Pazagl sekundaqa A. Vaska tashar--rJó/gan. ~ Ku zu ç ase v~ önceJ5i saniyede v aska dl§ardä....mr) 2. Saniye ile ilgili. sekunda strelkazr saniye ibresi
s.
seeref 1. Kötü ruh, seytan. 2. mee. Ihl ilafll kisi. s~et
1. Sik orman. ulug seetke kTr
"'\'b'~ pargabls sik ormana girdik. 2.
Çu-
lum'da orman adr. seet ki zi Çulum Hake s'r. ~e gir-
1. Antmak, seötrtmak, nrramak: "Min am ome daa segTrfbfzem!" S. Çarkov (Ben :;;imdi ola da segirtirim.) Segirbeske segTrbe, hanspasha hanspa. Alasözu { Segirtmeyecegine seqtrtme, kansmayecaöma ka n§ma . ~ Oyun oynamak, dans etme k.
segirelÏ!, Segirten, bir dakika yerinde dunn ayan. segires Oyun, dans. seaïrescr Oyuncu, oansçr. segireste- Hrzta harekei elmek: "Agas o rS;;st!g ne öee hatlg segfrestep ~n. " Oomojakov (Agaç Ielemen araba sertçe harekei
-rr-
~.) s~~~
(birlikte) Seqlrtmek .
selek Çad tr. sug hazmda selek tart han - - suki'Ylslnda çadlr kurmus. 2~bin : lik. 3, Çocuçun göbek-baglnln saklandlQI torbacrk selekki plzlkke palgapçalar qö bek baqmm bulundugu torbay: besièje baqtartar. selektsioner 1. lslah uzmaru, totrum uzman. 2. Seçici (seçme.) selektsionnay s lsláh , tslá hla ilgili. srektstcnnay stanitsiya rsláh istasycnu . selektsiya Islah Istert
g!.I!!'y (daha) Uzun: "Oouum sinnen seley çi." V. Kobyakov (Oçlum senden biraz daha uzun.) selim bk. selek s~ 1.
Klllç. 2. Siläh.
~Kö y .
sel 'sovet Köy ihtiyar heyeli: "0/ selsove tke parar, pray mme ommda po/ar»." N. Domojakov (0
selyodka
- 4 18 -
köy ihtiya r heyetine gidecek, her ~ey yerlnoe olacak.} selyodka zool. Ringa ba\iQI. sem'ya Aile. se m'vamü çlenT all e ferd l. sem'ya hQ s. Aileli. sem 'y a-uyallg tekr. Ailesi clan , aileli. semafor Semafor. semantl ka gr. Semant ik, anlam bilimi. semestr Sömest r, yanyn. sem inar Seminer. propagandisttar sem inart propaçanoacner serruneri. senek (I.) 1. Antre, sofa. açrh sen ek veranda, taraça. 2 . Ot YIQml. senek (11.) AQaçtan içki mayalama kabr. sepa rat nay s. Ayn, münferit. seperatnay m ir ayn dünya. separator Separatör, aymcr. sera kim. Kükürt . serey Hangar, sundurma: "Min tashar serey üstünde nonsactnn. ibde köksfm meçs." N. Domojakov (Ben drsaroa hangar üstünde yanyorum. evoe içim daralryor.) kr~. seen ek ser gey sago Tuzak, kapan . serlya Seri, dizi. serjant ask. çavus. serp Orak. sesslya Tcplantr. toptanti oturumu: 'Pu eunçtsrm sessiyaa sigararb ls." V. Sulbayeva (Bu soruruen toptanti gündemine annz .) sestra Hernstre: ''Amn nmnas sestra odJrçalhan." S. Çarkov (Hemetre onun yanmda oturmus.) setka File, ag. sever Kuzey. severdegi ço nna r kuzeydeki haucar. seve rnay S. Kuzeydekl. sevooborot Almas tk ekim, nöbetlese ekim. sevryuga zool. Mersin baligl. seyalka Mibzer , ekme rnakinest.
sezon
Sezon. mevsim. teatr sezom
tlyatro sezonu.
stera
Alan, saha. vli yan ie ste ran etki alanr.
shema Sema. kroki. shodka Toplann. sholasttka Skolástik. srbe- (I.) Stvamak: "Kemnrfi pezfnen, hazan slbapçathan hattami oshas agl/bay IS plglrap turça • anzl ças hazd!." N. Nerbisev (Kimin scoeemoan, kazan swayan kadmtannki gibi ak duman çiktyorsa, onunki ya~ akagaç .) tura stba- ev srvamak. srba- (11 .) Süzrnek. (içkiyi) imbiklen geçirmek, darnrtmak. araga erba - Içki darnrtmak. po s srbaan er ega ev i~i votka.
sroa Läden agac l krs. srtn. SIbal- (I.) Srvanmak. srbal- (11.) Süzülm ek, imbikten geçirilmek. srb andr Srvama, ervetema.
srbar Alçak , rezü. t iara srbar i stiIJg kizT çok kötû niyetli kisi. srbart an- Kudurmak, azmak .
srbat- (I.) S tvatmak. stb at- (11.) s özoürmek. imbikten qeçlrt mek. srbettrr- (I.) Stvatmak. srbetnr- (11.) Süzdürmek, imbikten geçirlmek. srbay çot. Devamn giyilen giysi. stbdrh Uysal. srbdrh para uysal çocuk. srbdrre- Hrsrroamak. slbd lrag Hrsrroarna. srb drras- Hrsrrdarnak.
srb r Lädin agac l: "irah la çir pu, slb l hayda 6sçetkenln dee kör ki/z'n." M. Çebodayev (Uzak Ver, ládin aöacmm nerede yeti~tigin i de görüp gelsin.) krs srba.
Slblh
- 419-
..,
sibrh 1. Dedikodu. SlbIt itpe dedikodu s abms- (birlikie) Süpurmek. etme. 2. k onusma, sobbet. 3, Söy- ~ srtnrt- SOpürtmek. lenti. 4. Mmltr, ustltr. srbrstu (av r kandirmak için) AVCJ o üdü slblh-çablh tekr. Hnp ür. {jü. ,lblShl klik patan çlll srbrhta- Mmldarnak, flslldamak. tapsa pça aVCI düdü{jü daQ keçrst srbmtan- MInIdanmak: ~Ek, huday, yavrusu gibi ses çrkanr. slblhtsnJp, Sarap apsahM hada srbrt bk. Slbl h tóreen oçl hanndazlnJn ki/nT srd a- 1. Kal1anmak, dayanmak: ~Amn Payusa sidenge tayan tuntHshan. ~ nTskecek moymcatjl, ha/bah A. Çerpakov (Ey, 'r ennm pón"ktïg pazm tirep sldamn, mmjdamp, Sarap ihliyarm küçÜk hoyralalija hmçalhan çTli kórinçe." karde!jinin gelini Payusa çite V. Kobyakov (Onun irx;;ecik boynu, yaslanml!j.) geOl' b6rkJü ba'IOI tas tmaya sibrr- Süpürmek, silmek: "P'ffáfrtpin, pas cayanamavro. bükülür gibi pi /adl puJiinan slbmblzlp, apsahnan görünüyor.) 2. easa çlkmak, üeterastt past/lijan." A. Çerpakov (Belli sinden gelmek, pücü yetmek. slda p etmeoen, eenr un ucuyla silip, po ibin dayanamayarak. srdabas s. Sab trarz, lah ammülsüz. ihliyarla bitfik te yürümü!j.) srbne- Ftaûdamak. minidanmak srdamah Tahammül, satnr, rnetenet. sunrep çcchteen çccn- hop direnç, güç: "Ça~ ls ipçT Ie IcJzf pik çooh, hallg çoohl aan çooh- SlO sldamagm kózftke n."N . Domojakov çooh. Atasözû (Flslltlyta söylenen (Sadece «adm. saqtam direnç konusrna, yalan konU!jma, sert söyQÖSlermi!j.) $ Idamah ha kirek küsti lenen koousma . oogru konu!jma.) ta nm hha üretpe cea. Atasözü [Tasrtnra zf. Her zaman, ebedî e tarak. hammüt için gereken gueû, klzgrnslblrag 1. FIsrlh, mmm. 2. (hastaya) Ir{ja harcama.) ûtûrûk. sidamahtlg s . lsterra. azimkär, sabun. tanamrnüüü. slblragel Cadr , efsuncu, ûtûrûkçû: "Ubet soonan slblragÇI ipçl ki/er.· V . srdan- Gücü yetmek, dayanmak: ~Yakm, Sulbayeva (Ögleden sonra jáïnffi a(Jlrganma Sidanmin, üfürûkçü kadm geleeek.) harahtann alas-sulas körrp, smnen- Mmldanmak, trsndarnek: "PJstifi aba~/rça . " V. Kobyakov (Yakm, vüaalga ayna püáïrgen nime ki/çe, -ttp cudunun a{jrlSlna oavenemeyio, slblfangam tashar istJIgen. · M. gözlerini eqarnp. ba{jrnyor.) srdas- (birlikl e) Dayanmak, mekaveKokov (Bizim k öye sevtan i!ji bir ~y geliyor diye mmrdanrnasr met q österm ek . dl!jandan i, itiliyor.) 8 1911'un, çil srce t- Sabrr göstermek, tahammiil etlîrpo lar , Slblranu n, hop pol ar. Atamek, dayandlrma k. sö zü (Is11k çalsan yel olur, mmjdansldlrban kaç. Küçük bilki yel i ~n ver. san, yalan otur.) 51 9 (I.) Peynir srkma Izgarasl. piçirö slblras- Flsllda , mak, birbirine hurgatça n sig lar peynir kurutma mrnldamak. Izgarasl. 51blras Mrnldanma, hsrldama. &Ig (11.) Di ki~ , diki!] uzuntu{ju. slbl rgansag. (deride) OÖkÜntÜ. slg (m.) AYI YJ uyandlrmak için inine sokulan çubuk. kürgen aYlOda aba SlbJrgas bk. 5lb lrgl. slbJrg l SüpOrge kil. slb lrgas.
s lga tul
- 420-
Tnine sig tastapçalar oeak aymoa aYI inine çubuk sokarlar. 51ga tut- Sikl tutmak. 2. S rkrp suyunu çikarmak. siganah sago Dtrs ek kr~ . çlganah sl9anahta~ Dirseklerini daya mak. Çrkarmak hara sugm sI9ar-l . haynadrp, hayah sigar polbasslfi kara suyu kaynatmakla, ya1 çrkaramazsm. 2. Almak, çrkarrnak: "Min stremt çoo Sag IP, sigara sûrertxnl" V. Kobyako v (Ben slz! çok d öv üo. leten çrkanp atanrnl} log lstan 51gar- lsten çtk armak. 3. Yayrmlamak, nesr et rnex pfçlk sigar. kitap yayrmla rnak. 4. arrex mak ülüs SIgar- rntras btra kmak. 5. Yukan kaldnrnak, yükseltmek: "Prayzlbls Yuraa recezio. u/ug ügredige G. Topanov slgardlbJs em." Hepimiz v ura'va yerorm edip. yüksek öä rer am yapttrdrk.] 6. (para) Çekme k. 7 . (yumurta dan vavruj Çtkarrnak: "Oter smot , uya çazap, pala/arm Siganp öskrrçeler." V. Kobyakov (Onlar eirndt, yuva yeptp, yavrulanru çrkanp büyütüyo rlar.) aragadan Sigar- içkiyi brraktnrnak . tamkrdaf sigar- siqarayt brraktemak. söök slgar- öluyû ç ötürmek, cenazeyi kaldrrmak. sigara e. B~ "0/ iirdefi sigara hayda(; --Sagis l?irbeen?" S,Çarkov (0. eksamoan ben nele r o üsünmecr ki?) gorodtan slgara maalnahk kitgebi5 seturo en beri arabayta geldik slgardlrÇrkarttirmak: "Maim tne sigardlfl p, oray aglldlrbin..." V . Kobyakov (Malt erken çrkarttmp , geç getirtmeyerek...) 5lgarl l- 1. Çrkammak. 2. laten ai llmak, çlkan lmak. 3. Ne~redi lmek , yaYJmlanmak. 4. (miras) Bl rakllmak . 5. (yukart) Kald lTllmak. 6. (para) Çekilmek.
sigans- 1. (birlikte) Çrkarmak. 2. lsten biriikte atnmak , çtk anlrnak . 3. (birlikte) Yayrmlamak. 4. Miras brraktlmak. 5. (biriikte) Yuka n kaldtrrnak . 6. (birlikte para) Çekmek. sigans 1. çrkarma. çrkans. 2. Üretlrn. 51ganzah Bir iskambil oyunu. Slgart- 1. Çrkartmak. 2. lsten çrkart rnak. attnmak. 3. Yayrmlatmak. 4. Miras brrakttr mak. 5 . Yuka n kaldufmak. 6. Para çektirmek. 51g ba bk. sJgbln 51gbm 1. Dag keçis! s ürüsü alton k iiktin slgbtnl alt rms dag keçisinin sürösü. 2. az. Iki vasmoa dag keçl-
si. slgda O k ucu klhll, krm. paglr sigdalar baku ok ucu ku u. 51gdagan bk. sig (w.) slg dlh Tlngl rdayan demir parçast , karrun en tmoa ses cuearen haltealar. Sl9d lhtas bk. SJgdlh slgdlra- Stnçrr damak , tmcrroamak tereton, kapt zili çalmak. tereten slgdlrapça telefon çanyor. izil< SJgdlra- kap t zili çalmak. Slgd lras- Smqrrdam ak: 'T orent, su(;luh köleçkezr s lgdlrazlp. hilagay huzurii çay'llp..." V . Kobyakov (Doru at, sulu k zineiri ~mglrdaYlp , seyrek kuyrugu yavrhp.) 51gdlras 1. $lnglrdama . 2. Zil. tüür rst ïnde Slgd lras slgdlrap odnça tet tçinoe ziller smqu dayrp duruyor. slgd lros bk. slgdlras slgdlrat- $In glrd atmak. tmqrrdatmak. telefonu çald.rmak: "Kirek po/za. slgdn8t. mme minrfi tetetomm." V. Sulbeyeva (Gerekirse çaknr, tste benim tetetonum.) Slgl - Nemien mek, Islanma k: "Nafi mn suuna ninee-nince hati sigib as... " V. Kobyakov (Yagmur suyunda le krar lekra r lslana rak...) S19 11- (I.) Solmak,.renk atmak . .
- 42 1 -
(11.) Akmak, süzülmek: "Sot k6miskezinde OYlh çir, sol haragman hanmg ças sl{plça.» N. Domojakov (SOl kasm oa açnma, sol qözünoen kanh vas çrkryor.) slglm 1. Ürü n. öskirgen çir tamaglmfi slglml i1bek pctnr yensurnen tar n! ûrûnle rimn verimi gazel olmue. 2_ Ürün kantest. randtmam. 3. Tiraj. klndenifi slglml kitabm tirajr. slgm- Krrprnak, krrprs mak : 'Ç iit ooi, apsahnali çoohtashan erermae, pozmzar harah sigm salip odllg an." N. Domojakov (Genç oqle n. ihtiya nn konusmasr errasmoa, SlgII-
kendlne p öz kump oturmu~.) slgmdl Posa, küspe . slgmdl husha ptrce û posa kusa verilir. slgmgl pede] gr. Çrkrn a MI j,
slgmls- (birlikte) Ktrprnak, ktrprsmak: "Ocqss tas /ar sug öttre üzigi çoh harah slglmsçalar. N. Domojakov (Küçük taster suyun içinden durmadan q öz krrptyorîar.] SI!:W 1. Mitolojik dey. purunda çathan çiti slglr holtnda polgan eskiden . yank (m üz ik enst rümaru) yedi devln elinde imii? 2. Te peqö z, le k gözlÜ dey. slglr huu het lek gözlü caor. slglr- 1. lshk çalmak 2 . Çmta mak , Inlemek, 3. e ik eik ötmek: "Zoyka paza isse, twucsn çotnm sol sarinda slglr perçs:" N. Domojakov (Zoyka yeniden dinJediginde, k u ~cag lz yolun sol venmoa eikliyor.) Slglrzaii, çll polar, slblrazaii, hop peter. Alasözü (IslIk çalsa n yel 0lur, muuoansan, yalan olur.) slgl ray zool. Sakrak kusu. slglrcah zool. Çekirge. slgmg 1. lslrk. 2. GICII"t1 ff
SlglflS· 1. Glc l rda~ma k, (birbirine) Isll k çalmak: uTerpekter slgms slhhanda, Fedor Pavloviç haybagmgan." N. Domojakov (Tekerlekler glclrdamaya
"h b a~ lad lg mda, Fedor Pactovç, . etra tm a bakmrms.) 2 . (birlikte) lshk çalmak .
slglrlS Slglrt-
lshk , glclrtl. krs . sig ns lshk çaroumak.
slglrtas Düdük. pal a sl glrtazl çocuk düdügü . Slglrt:OS bk. sIglrta5 SIgl5 (L) Verim, bereket SIgl5 çoh verimsiz, çorak. kr~ . 5,g tm 51g15 (11.) 1. Çlkl ~ , çrkm a . 2 . (g ü n e~) Dogma, dogu~ kün 51glZI a) günesin dogu~u . b) ooçu: "Hoortayaga kün slglZlnzar haya odllgan." N. Oomojakov (Hoortay ihtiyar doguya doq ru bakarak otumwe.) SlgiS- (birlikte) Çtkmak: "Hashl hall polbaza , ad/nar haytpas . irten UZI' pen sl(jlzar." N. Domojakov (Eskrya eli yoksa atrruz. farketmez, sabah ne oldugu ortaya çikar.] Slglt- (I.) Gözleri yase rma k. Slglt- (11.) Islalm ak; nemle ndirmek . kip azah 5lglt. elbiseyl tslatmak. slglttlr- lslat trrm ak, nemJendirmek. slgla· Seyrek dik mek. 5lglal- Seyrek dikilmek. siglat- Seyrek diktirm ek. Slg fl S 1. Grcut.: "Hacan hanaa terpelden kürgen habugazmda s/gflstarm tome dunetienne nnde. anda klzr hof!'jlstlg çüstïg pala çathan. " N. Domojakov (Araba teke rle'deri kurgan yamacmda glc lrtl lan nl durdu rduklannda , orada lnsam korkutan yüzlü çocuk yanyormus.) 2. lshk. krs. sIgtn5 sth 1. Nem , rul ubet. 2. s. tslak, nemli. 3. zt. lsfak olarak.
srh- (I.) 1. (tohurn vb.) Çrkmak, uç vermek taa raan çi rime as erhsm: tas pazlma 1ük sl hsm ektigim yerde ekin bitsin, kei ba~ lmd a ki l ç tksm. 2. Çlkmak, yola koyulmak AfinaphU5tap slgarda, ize5ti g argls taap
· 422 -
"h
al. Atasözü (Ava çikarken, güvenilir
erkadas bul.) hlrga sjh -daga
nr-
manmak. çonhha em- yolculuga çik mak. 3. Ortaya çtamak, peyda olmak . haydan slhtlii nereoen çiktin? kün srh- güne!} dogmak: "Kün kösteHp sigannan, pray çirnrti üstü çnureme çennnen çablmblshan. n S. ç arkov (Gûneçin ktzanp çrkrnastyta, bütûn yeryü zü parlak rstkla kaplamyor.] 4. Btrakmak, vazgeçmek. tamktdef sm - stqarayr brrakmak. aragadalÏ sahiçkiyi btrakma k. 5. Dil açllmak. til sih-
çocuk kortuemaya baslamak cctemmü trn s rtrn oglum konusmaya basleer. 6. Doqrnak: "Yurenen pTs IkJ hennoesten sm nen tuûmete rms." G. Topanov (Yura ue biz iki kardesten dogan kardesleriz.) 7. Koyulmak, bastamak anla mmda yardimcr fiil olarak kullaruhr: "ç e a/oh tusta plrosmlstlg körlsnen körlp , çoohtap smnen." S. çarkov (Fakat tam 0 srrada mahcu p baktsla göz ene . korrusmaya bastan us.) "Çaba/ tomcagm sönre, oy/ap smtïen." V. Kobyakov (Kötö partosunu s ürükteyerek. kosmava baelamrs .)
em- (11.) Sigmak , eimak. sjh- (111.) Kis mak. krrpmak, sikmak. harah erh - göz kuprnak. smer- Çrkarmak.
emsar- (I.) (kolu.) Stvamak, styrrmak. iki pileen emeenp, ol togm srtrn iki bilegini srveyrp ise koyuldu. smsar- (11.) Eritmek: "A/bah! pay/ar smserce öner çonm I Arthenhalganm kömzercenner amn" M. Arsanov (Aç gözlü zenginie r entmeter halk r I Kalanlanm yok
etmrsler.) srhsm- Etegi srvamak, top!amak. tcmruf idegin sthsrndr paltosunun etegini toptadr.
enntat
sthta- (I.) Aglamak . çayglzm hatlur çöredirziii, hrsfuzm sihtap çö red Trzhi. Atasözü (vaam gülersen, ktsm a9IarS ln.) ethte- (11.) Sulamak, tsla rnak, nemle ndirmek: "Hun slhfirga çay!/çathan I Arl(j sugda körlnçe çeso 001. " I. Kotvuse v (Tarta sujam aya akan fTemiz suda görü nüyor savasçr 09 Ian.) srhtaah Aglamslk , gözü suiu, suJugöz,
çok aörayan. slhtag Aglama. emtat- Islanmak, nem lenmek . srhtas bot. Süsen. krs. smusha. srhtat- Aglatmak. slhtlg 1. s. Islak, nemli: "Ninee dee hassa/ar, slhtlg /a çir uçurapça ." S. Çarkov (Ne kadar kazsala r da sadece sulu yer çmyor.) 2 . Islak, nemli olarak. Sll (I.) 1. Sayqr, hürmet. 2 . Güven , tnmat, takoir. erin meen kizi slIga kirçe üsenmeyen ki~ i takdir edilir. slIga kir- Kartyer yapmak . Sll (11.) Çadrr kates t çrtasr . SIl (111.) bk. sig (I.) sndaf SIVI (içecek). sudaf ügre SIVI ço rba.
SII sap- Kesmek, kirmak- "çiit pOOrnln piffn sanay 5 1/ saphan polgan Serssstuc" N. Nerbise v (Genç kurdun belini bûtünûyle kurms olmall Sart ayglr.) snh 1. Çember, halka. haûaa SII91Z1 poyra. 2. Tek erlek, tekerlek lästigi. leglek SII91 tekerlek lästigi. 3. Jant. 4. Kasnak. snh -saeh tekr. Jshk sesi . suhta- 1. l-hçktrarak aglamak. 2. CiyakJamak, crvuoamak . snhtaas 1. Hrçkrrarak aglama. 2. Ciyaklama , ctvuoama. sllhtat- 1. Hlçk lrarak aglatma. 2. Ciyaklatmak, clvlldatmak.
- 423 -
suta
snla- 1. (Yllan) T tslarnak. 2. (böcek) Vmldamak, uöuldamak. 3.
V. ratarova (Onun oynak gözleri duran erkeqin geni~ omuzlanm srvaznvor gibi yenmoa
vrztrdasrnak.
snlas -
vrzudasmak,
çö r ünm üs.)
ugulda~mak:
"necen
1kr huba nemnçey at afnmça slI/aspinafi irlkende. " N. Domojakov (Iki boz kJrlanglç vrzudaearak alm önüncen geçtig inde ...)
era geyik. 2. Slgmla i1gili. sun müüzi slgln boynuzu. snn- (I.) Sebepsiz yere çtkrem ak. sun zool. 1. Slgln,
snn- (11.) Stömmak, yanasrnak, msmek: "Q/gannar snnçetsr surag/ap." A. k uzuçasev (Oglanlar yanastyorlar sorarak.) Slblraanga sunma, k ürteermen uspe. Atasözü (Ftsüdayana yanasma, gürleyenden kaç ma.)
sunaû e. -den beri, -den bu yana mln sini plltlrgl stmaf körbeem ben senl geçe n yrldan bed görmedim. Yararak girmek. snnceh Çivi , takoz suncatm snncabnaû slgara sapçef çtvl çiviyi söker.
enncahtat-
snms- (birlikte) vaktas mak. vanasmak "Pasha hara hustar pa zoh la slims emnennsr 0/ nimezer. " N. Domoiakov (Baska kartalla r yine yaktasnuslar 0 nesneye.) ennne- Sig m avlamak. snr- Slgdlrmak, bir yere yerle:;;tirebilmek, sröorrabëmelc ''Oo/ahtl, tar hafiaaga haydi po/za sI/np, çenre pafJg/ann seektefi çlZlncahnafl çaap sa/gan. " N. Domojakov (Ogla", dar arabava bir sekllde s lgdmp, yaralanm sinekie n korumak için bez ie örtm üs.) snra- (sudan dolayr agaç) Kabarmak, srsmek. agas könek snrap pargan agaç kova ~i~mi~ .
enreh 1. Sert , saqtam. 2. In yapth, cüssen kl~i: "Antfi sugdlr harahta n hosti turçathan irennïfi suren ifinller1n sJYbaan ç1likÖrTbTskenner."
sllagay
snras Yank arauk. ib snrezr evin ouvarlanndaki yan k. snret (1.)1 . Mezartlk : "An zi am tigr hara kürgen hlrindagl sllra /tarda ça/ça." N. Domojakov (0 sirndi. su kara kurgan yan mdaki mezarhkta yatrycr.) tadar smraor Haxas meza rllg l. snret ang, een tura aynahg mezarhk tem iz, I SSIZ ev sevtanh. 2. Mezar snrat üstünde odubaca û mezar üzerinde olurulmaz. snrat (11.) Alçak, namu ssuz. snrat saglstlg aiçak oüeünceü. silrattig s. Mezarn. SIIr8111g tur mezarh
teoe. sunh- Donmak. buz tutmak, soquk tan l itre mek. sunhtrr- Tir tir titretmek .
snrsah anat. 1. On kol kemigi. 2. Bacak. hoy slIrsagl koyun bacaqr. snrsahta- Öndek i eüy'e tut mak. srrlap itken sir çöbezin srrsehtt tudrtnshan boyamp yapnan okunu óndeki eliyle tutmus.
snrt- Slgdlrmak. snt
Aglt , aglama : "Hafiaa terpekterf açlg sllttagl la ç1li nesçetsr." N. Domojakov (Ara ba tekerlekleri aCI aglama gibi g lcl rdl yorlar.) ent tabizi agla ma sesi. açlg sut aCI aglt. usnt tekr. aglama srztama.
sutçu s. Agllçl.
sna-
(al
üzerinde)
Yorulmak.
ulug
anpter atha snep çider çlr büyük alptann at ûzerinde voruracaá r kadar uzak mesaf e. sllagay Boyca g e l i ~ mi~, uzun, yüksek: "Amfi afnmda nere harahti kü/Tmzirep, si/ag ay smmg hls kTzi turça." S. Çark ov (Onun kar:;;lsmda kara gözleriyle gülümseyen uzun
- 424 -
Sllanay
boylu ktz duruy or.) s l lag aYI pa r, ç llha zi çog ll boyu var, tayoasr yok. sllag ay agas yükse k, düzgün agaç krs . sl laiiay. sll aiiay bk. s lIagay Silarç lh 1. (av hayvamnna} Bacak kemigi. 2. Bacak kemigi iligi. pa ltJr istindegi çrtarçrh çarçablnça batdtr içindeki kemik donmaz . s lIay Az yiyen . sllay kizï istahsrz ki~i. a tlba h 1. tIp. Trahom . 2. Çapakh (göz) . snbahtan- (göz) Çapaklanmak . harah s ûba hta nza, kirpis çaym hayn adl p , hOYlg su gnan ç ugcannar göz çapauanrree. kerpiç çey r kaynatrp koyu suyuyla (gözJeri) yrkarlar. srlbrh bk. s llbah sllgadah s. Güç lü, kuvv etli. ahptll; soondag l kiz i ni kû lû k tee po lza sllgadah uceë ner alpm arkasmoaki ki~j yigit de o lsa 'sllgadah' deriet.
sllgay Çok eert (deri) sllgay teer tsienerrez oereceoe sert den. 2. çig , ham , pi~memj~. ügrezl s ilgay çortesr pismernis. s llgayhg s. Pismernis s llgayhg ipek pii}memi i} ekmek. s lh bk. srlay [ylce srhsrnb acaf rnemeü.
kemirmek. ha b lrganl kaburqayr iyice kem ir-
srtteanda -oen ootayr . yüzünden, için, 0 sebeptan : ~Paza oereen Çir ÇO!1lf, Yakm tik aZlrir(Ja hmmaan sl ltaanda .· V. Kobyakov (Yine gidecek bir ver yok, Yakm'in
becava
oesterrekte n
nosienmamesrroan do lay' ,) slltag Sebep, neden , bahane, saVe, malga vesile: 1zTg degT ÇIlj}1 samahtan çügürerge sala fa siftag kirek. • N . Oomojakov (Stcakta Yllkltann serin rüzgärda ko~m asl için aZlcl k bir sebep gerektir·l s llta9 ç oh sebepsiz.
semt
sIIta911g s. Sebepli. bananen. s uten- Bahane etmek , sebep bulmak: "Pa/aa siltamp, hlglrtça polar. " V. Sultrayeva (ç cc uqu bahene edtp, çag lrtlyor ormau.j sutancm s. Bahane eden , sebep bulan . srm (I.) 1. s. Sak in, rabat, yavas. aglr. 2. zf. Ses etzce. sakince "Har sen çatça sooh tvsmae." M. Kilçiçe kov (Kar sessizce yalryor soguk kl~ta .) srm çatçathan ç lla nnlii huzu ngma paspa. Atasözü (Sa kince yeran yuanm kuyroguna basma .) srm (11.) zool. Çil (kui}u.)
srm alçih sago Serçe parmak. Slmay 1. SN I kan, stmay ha nru niske içegee u rçalar SIVI kam ince bag lrsaga ootdunmar. 2 . SM kan sucugu . Simay dl h bk. s amayhh srmayka klz. Ev ruhu . ev cini. s lmaykam ii üs seraeer la körin tur. ev cinin in sadec e öç pannag, gorlinüyor.
slmayllh Bay ramli k (giysi). simaydlhha k isçefl kip bayramda giyilecek elbise. samdah Gevretu, rsçimen . Slmda h azah loh potadrr. Ata s öz ü (Gayrelli ayak tok orc r.) s trruh Çubuk, sopa : "Çotvr aday, Slmlhha saptmp allp, pTrg er ahsa tmaanda, hwi sar,g aday hll lapJaçathan. ~ N. Oomojakov (Ala k öpek. çubukla oövöiöp, öbür yana aasaverek gitlig inde , klzll san kópek h l rt aml ~ .) sumbt a- Çubukla. sopayla vurmak. Slmlhllg s. Çubuk lu. çub~u olan: ·Urusçathan adaylarzar Slmlhl,g N. Domojakov man zlfaa n,· ( Kapl ~an köpeklere dogru çubukta ko~mui} .)
s lml l
Kötü ruh, ~ eyt an hl zll iirde h lshlrls pafi ar , sImi lla r lstip sa lar-
- 425 -
la r krzll ekearrca bagrr~maym . se vier nar duyar. ssmrsha sagooot. Süsen . k~. sm tas. snmstnbk. sl blShl srmn a- Çi! k u~u avlamak. simne Çil ku'iU kt§,. sen. sun c Ayak ten kokusu.
slmollg s. Ayak teri kokan. slmohg azaht lg ayak leri kokan. srm zmh Sessizlik, sakinlik, s ükunet. srmzmh pol. sesaiztesrnek, susp us olmak: "Pray klass stmzmn pol pargan. • A. Kuzuqa sev (BütOn sin" SUSpUS
otmm;.)
s in (I.) Gerçek, dogru : ~Anda la Çoh ,rah Aydonll'i sm habasçlZl polgan.· V. Kobyakov (0 zaman sadece Çoh lrah, Aydo'nun gerçek yard 1mciSI o lmu'i. ) Sm ni me haçan daa çifiedir. Atasözu (Gerçek oatma gallp gelir.) sm nimes gerçek d l!;l,
yetan
smga
tur
pa r-
gerçe kle!jmek. vuku bulmak . sala daa srm çogll gerçekle ilgisi yol<.
sm çlrg8 pa rgan
çc n gerçe k
dünyaya gldenler (ölenter). ayah perseten käse .
SlO
srn (11.) 1. Boy: "Krzl smmaii pözigök SIZIf!l(j, salaa uliinça pazaht l(j .· M. Kokov (lnsan boyundan uzun sapu, parmak büyüklügünde basakü.) a nll; SIn! ulu g onun boyu uzun. 2 . Uzuniuk . 3. Zirve, srradag: "çaz/f'i tayga haJmmda Çahsl kögnen köglençez1fI, Çir smnanmii arazmda Çlp çlli siiffp subalçaz lii .· A. Topanov (Baharda ormanrn slkllgrnda I Gûze l sarknar söylersin I Yerin dagm arasmoa I lp gibi süzülüp gidersin .) sm - KmImak
SIn- SIgmak nlmeleri m çemodanga slI;minça e~yalanm çantaya (vaIize) slgm lyor. suia 1. Azimll, Israr1l. sina kizi nili hula!)1 kiçicek azimli ki~in in kutagr
-
srnc:hrlan kfJçük. 2. Cann. nereketn. SlIia hu ragan narekeur kuzu.
sm a- Smemak, oenemex. tadma bak~Smap kölfiier. - apsah mak: hoostaan hafiza sunça. ~ N . Oomojakov (-Deneyin, ihtiyar rsremen pipo uzanvor.) smaa çt s. Krrrigan, çabuk krrrian. si neen s. S manrms, oenenmts. slnaQ Smama, deneme. smap zf. 1. Gerçekten . s rnap taa gerçekten de. 2. Sayet: "Smap pireezl nenn çomsnuxsee. fliskecek oJamlfj imneg turazmzar kil turarga só/een. ~ I. Kotyusev (~ayel biri bastatamree. lnskecek. cntann hastahanesine gelmelerini söylemi ~ . )
smas (I.) Hücum. llrcrnui smazr dü~ man nöcu rnc. srnas (11.) Kos um , at takmu. sinas- (Birbirini) Srnamak. denemek: üMin me munaan , Plçon? Kört Kus sinazarga kifis oemenn.~ N. Oomojeko v (Ben mi, bunak, Piçcn? Bak! Güç yansma girip girmemeyi.) smat- Smatmak, denetmek. sm cm Dirayeffi, sebatk ár: "Min fO(jmarga hmçam çe am nDD daa tO(jlsta, nDD daa sidTkte smçm. çaltanmas po farga sos p irçeml," S. Çarkov (Ben çahsrnayr seviyorum va simd i hiçtiir güçlUkten, rsten kaçmavacaqrma. dirayell i otacaqima söz veriyorum.) sm cm ta- Dirayet etmek, sebat qöstermek . smdrr (I.) Huy, karakter smdlr (lt. ) E rilHmi ~ yag . 'ree yag smdrr- Kirmak. parçalamak smdlns- Birlikle k rrmak , doQramak. smd lr lan- Ciddile11mek: -Amii çalahay straYI hati9 s md Jf1a na tudlblshan. ~ I. Kotyu~ev (Onun güzel yL1zû ciddi le~mi ~. )
sIndirlIg
- 426 -
smdlrh g (I.) s. Huylu, karakterli: "Prlçe em çalg/s la Pik smdlrllg hls pala." M. Kokov (Bihyor o nu saoece I Sag lam karakt erli ktz çocuöu.) ha llg sm dlrhg kizl sert karakterli ki:?!. sm d lrh g (11.) s. Yagll : "NlZlrap smdlrlJg M. Areanov teerpekterl. " (Grcirdayip yagiliekeriekle ri.) sm rnrt- krrorrtmak: " "Hayda çone Slrllg tanktar köp köygen I Hayda IIfCI orha-piffn smamnen. " I. xapçtçasev (Nerede ala boyall tanklar çok yanrms / Nerede o üsman belini klrdlrml:?) sm gar Uzunlamasma. emrh (1.)1. Kmk, çatlak . 2. Kmnn, yikrntr. 3. Knrna, parça lama .
ermn (11.)
Ölü , cenaze . ol ibd e sl mh pol parnr 0 evde eenaze va nrus srmh (til.) Nltellk, keytiyet. kalile. suuh tul kalitelt yün . örï üme smrh po lgan kaymak güze l otmus srmh te- Stnamak, denemek: "Çlllg sugnl emeneo I ÇOrekke çanr teenner." P. $I lga:?ev (Steak suyu deneyip / Yürege iyi gelir demrster.) sml htag Kontrol, denetleme , tettle: "Sm/htag polgan §ko/ada, çitpester köp taaptlrlar." V. Sulbeyeva (Okulda kontro l yaormstar. çok eksikl ikler bulmuelar.) smlhlagCi Kontrorö r. denetçi , mûfettts: "Smlhtagcllar çide tüskenner." I. Topoyev (Denelçiler gelmi~ le r.) srmhtal- Denenmek: "Sapyordafi ha/bas çol slmhtalça I /zig t/nlsnan JkJ tanaa." M. Kilçiçekov (Istihkamdan geri olmayan yol deneniyor I S teak netesf iki buma.) stmhtas Smama, deneme, oeneyls. kon t rot.
smayrs,
s lmhllg (I.) s. Kmkh, kmk. slm hllg (11.) s. Ölü!ü, eenazesi olan . s lm htlg ib ge hu ru g kirb ece n ce· naze evine eli bo~ girilmez .
Sip-silagay
safula- Çmlamak, çenilemek: "Hafiaanlfi
ooten çathan sarina ahsafinap kilJp, slnllada hlfizlblZlP, suun pnueae sJlJglbJsken, natenten la neemenne tohlaza halgan." N. Domojakov (Arabanm çocu öun yatl lgl taratm a qeup, çmrayarak çentleytp, suyunu patrrttyla sitkinmis, kulaklan yana klarma tok tok vurmus.) snujos Çmlayan, inleyen : "Ninee dee Jdi
keçektenze , ol mui een suutos sarmm tohtatpinçathan." N. Domojako v (Ne kada r çek inse de, 0 ku:?eaglz çmlayan sarkrsrm «esrneme.) smr r 1. Zirve , doruk . l ag sl lÏ lr mdagl agas dag ztrvesindeki a öaç. 2 . Ça11, dam. slllirga slg rblsh an çenya çrkrms. suu ra - Çmlamak. smqrroamak. stfurat- Çmlatmak, smqrrdatmak: "Plçagl omas arah prldJrfbïzfp, ol ani linte tüzfrfbfsken. " I. «otyusev (Blça(jI kör gibi qelmis. 0 onu teneke çme smqrrdetarek
ïstïne emueae
atrms .) smmda Gerçekte . s uurah bk. srriraah srrimah (I.) sag. Kolluk , pazubant. smmah (11.) belt. PJi. s m nlg $. Boylu: "PözJk smnlg ah tirekternffi." M. xnççekov (Uzun boylu ak kavakrann.) çab rs sm nlg alçak (krsa) boylu. sm -pcenq tekr. Boylu , boylu boslu. niskecek sm-pcstrg lnce boylu. sin ra- $Ing lrdamak, cmlamak . srûraah s. Çmtayan. emqrrdayan srü -sa ü tekr. Çm çun. s inzal ag hik. zool. Su çullugu , bekasin. SJIÏZI- sago Orvudamak . SJIÏZIS sag. Clvl ltl, c.vuoayrs . Sip Bir yaemca tay. si p-sila gay tekr. Upuzun : "Sorkay, sips/lagay $lnnlg çiit 001." S. Çarkov (Sorkay , upuzun boyiu genç oglan .)
· 427 · Sip-Sim tekr. Suspus. sesstz: ·Prayzl sip-simnar, Ç8 poslan Ilgl ooh obaal/{J kürg ende irtipçetken u(Jaa çapslstlg kirekte po/{ja nnar. · N. Domojakov (Hepsi suspuslar, tash kendileri uzakta kûçû k ku rganda oren çok ilginç olay. tak ip ediyorlar.) sir (I.) Boya: "Ayma h Slrfamafi slrfangan ç1Ii I Alg lm stranam irtTsçe. " S. Kadrsev (Çe~itli boyalarla boyanm l ~ gibi I Geni!? yurdun geçiyor.) si r (11.) Peynir. hoy Sir! koyun peyniri. Sir (m.) kaç. Ok. sir t ablZI ok sest sira (I.) sago Smk . çubuk: 'Vzun SIrs huzuruhli(J I Çirlcen ala kiptlg bin. " N. TInikov (Uzun sm k kuyruklu I Çir1dn ala elbiseliyim.) uzun srranaü siden tuth an uzun smkla çit yap rms. sir a (11.) 1. Stra. 2. Bira. sne eçrt- bira haz rrtamak . po za pa r , sira par , t, çer polzar pIsser par! boza var, ~ I ra var içeceksen bize var(git)! srra (m.) klz. bot. Sedir. etun pOrfig pay slra attm yaprakh kutsa l sedir ( a~a· Cl). Siracah Kórebe (oyunu). s uece h o ym da hara h pal gapçalar köreoe oyununda gözler baglan lr. sirah «u. Çu a. sirah h uru t- çrra kurul· mak . srrah m ü üe Iki ya~mda yabani keçi. s ire nen anat. Kuyruk sokumu. mal stran agm i pçflerge çidirtpinçeler mahn kuyruk sokumunu ka dmrara yedirmezle r. srraäme bk. sm ûma slr ay
1. VOz, çehre: "Apçaymfi ah slray'
uya thanma
sa/a
hlZar
panJan." G. Topanov (Apçay' m ak yijzO utanmasmdan biraz kIZarmli}.) ah slrayhg ak yijz lO. beyaz yij zlO. slra yga çahsi yOzO güzel, gOzel yOziO. slrayga homay yOzO çirkin,
Si rbal
çir1o;in yOztû. slraYI çoh vëzsüz. u· tenmee . nayasu. 2 . gr. Satus . siray onn dm set ns zamiri. srray- Göz önönoe bulunmak, dikHip durmak . srray-çüs tekr. v üz. çe tue. surat. straY I s~ (birlikle ) Dimdik durmak. s trayllg S. 'ïüzfü. ah strayhg ak yOzlO. ç albah Slrayllh genii} yOzlU. küren Slray hg esmer, yaglz. sacne strayltg çilli, yüzüre ë çilleri otan. iki stray hg iki yûzfü. hooray slrayl lg Hakas yüzlü. sooh slray llg soguk yüzlü. errne- Kanernak , sarpa sarmak. s trbag t . Kensurme. 2. Sebepsiz çrkl!?ma . Slrbaga bk. sabaqa sirbal- 1. Kansm ak : M Am subyekt piske s/rba lça. MV. Sulbeyeva ($imdi fail bize kansryor.) 2. Sebepsiz Çlkl'i mak: "Nog a ïdi çoomenat ol? Pildïstig, pïldïstfg , oos ten it sahp, magaa slrba/anJa, magaa sastmblzarga. · N. Domojakov (Niçin öv te konustu o? Belli, belU, kendijen yaprp. bana çl kl ~ l p benimle tarnsm ak için.) sj rbatcrh s. Bahaneli , behanest o ian. s etepen çrkrsan. surup o dl rga n ki zi srrbarcm po lça ya na aip oluran kisi bahaneli olur. sirban s. 1. Riyakä r, ikiyüzlü. 2. AYlp, kusur. srrbanna- 1. Horozlanmak , hindi gibi kabarmak. 2. cuv ee orre k. naneomak. sirbat- Kansurrnak: "Slhsa/ar, pala/aflmn üçün mln s/lb adam, ol pala hay di-pidi pol parza, körçezer, ulug pi/bes te çatça. " N . Domo}akov (Çlkarlarsa. çocuklan içln ben karl !?llraYlm, 0 çocuk nasll böyle olduysa, göruyorsunuz. kendini kaybelmi~ yatIYor.)
suoamr
- 428 ·
srrba tnr-
Kansnrt mak. "Çabal mmes suöetttr sald/n, Fedor Pavloviç, /lp, paza pTr sa(Jls hufaana sang seek çlli rnrmtspçe." N. Oomojakov (Kötü degil kansürdm , Fedor Pavloviç, orye, baska bir oüsünce kulaqma sivrtsinek gibi vmldryor.) si r çrtan 1. Ejderha. çiff pastIg sarçuan uçuglp cdn yedi basn ejderha uçuyor. 2. Mitolojik ok yuanr. $Irgan 1. Mrzrak. 2. Avlenrrken ine sokuJan strik. sirgan clh sa9 Pantoren paçasuun alt krsrm. ip çl kizi stan slrgançlgm hastma k özïtpeceö kaom kisi pantoronun (gen i~) paçasrm kaym pederine gösterme meli. sl rganna- Avlamrken ine smk sokmak. eca Jnf ne sl rgannap sa 1- aYI inine emk sokmak .
tuth/ap, stoenentp agas arazmca past/( sshhen, mrom pazm/n üstüne tcoeatp." A. Kuzuqasev (Sögüt agaçla rmln çrptak oauenm yana çekip, dikkat edip a öaç arasma v ürümüs.) 2 . Sopa, degnek, çrta : "Siden pleteninifi agbay turgan smptan." Bahçe çitinin agaran çrtatan.} smp (11.) (ftndtk, frsttkta] Kabuk. huzuh smbr çam flStlfli kabuöu. smp-s anp tekr. Çall çtrpr: "Smp-sanptar pîr çirge sa/çam. " M. Kitçiçekov (Çah çrrprys bir yere koyuyorum .) smspa bk. smtpa smtpa Küçük saç örç üs ü. smtpa sürbes sinine çttken hls pala saçlan küçük örgü clabilecek çaga gelmi~ krz
sm ii na- Salgm hastallga yakalanmak. smp (I.) 1. Çlrpl , çall , çubuk, dal: 'Tal agastarnln ça/aas smptam'i hIYa
çoc uö u
snte- (1 .)Boyamak: "Hushun roomseeen
sIrgay (I.) Kozafak lndirmeye yarayan sopa. sIrgay (11.) 9a~l . sIrga y harahtlg ~a~1 gözlü. sirgaya h sagoKüçük çubuk. slrglY kaç. Kökü kururnue aq aç. çan. srrhaa (sürüde) Veba, salqm. baderqen malg a st rtta a kTrbeen ctlatnan mala salqm armemts. sm- Stnrnak, seyrek dikmek: "Köp önnig çarontsmen smp tikken çorçen çlli TdTffze halgannar." N. Oomojakov (Çok renkli bez parçatanyra smnp dikilmis gibi edilmisler.] slng Seyrek dikisle dikme. sln g namè çr seyrek d iki~ l e yaourrus yama. smh lshkh ok. singl tebm SISti tüsti tshkh oku vrzrldadr. smlcah 1. bot. Duiavrat otu. 2. Yaprskan. smii Salgln (hastalIk) . smiima bot. Bir lür yosun.
svs ao
/ Hoybal çaz/Zln / H/ZII pugdaynan smepçetne." M:kilçiçekov ( Kuzgun gaklamayan I Koybal ovasrm I Ktz tl buqdayla boyuyoruz .) sas smasaç boyamak. tlrgah suta- trmak ojeremek
sma- (H.) t . Kisnarnek. 2. Bebek bagIrmak. enter- Boyanmak: enten- Boyanmak: "Aymah smeme ö slr/angan çïli / Al(Jlm stranam S. Kadrsev (Çe$itli irtisçe." bcyalarla boyenrrus gibi I ae nts yurdun geçiyor.) sulas- (I.) Boyanmak. snlas- (11 .) 1. Kisnesme k. 2. Bebekler baönemak.
srrtat- (I.) Boyatmak . smet- (11 .) Baqtrtrnak. S. Boyan: "Hayda çonu slr1/(j tanktar köp köygen / Hayda /lfCl orha-pilln smdlrthan." I. KapçlgageV (Nerede ala boyal l tanklar çok yanml§ I Nerede dü§man belinl kird irmig.) slrsah Bacak kemigi , kaval kemigL
51rl lg
- 429 -
SlrSI SIrS I· (et) Kötü kokm ak.
sistee Srztama , srzravrs.
srrt 1. Bir seyin dl~ teren. 2. Strt, arka: NrzJkten közenekser aar-tödfr pesur çörgen ablstln oerzsr slrlman eyten pararm saglp allp..." A.
sisras- Sizlemak: "Heyren çüreglm, köölce sistazip / prrge setnçe mmnen nsae." M. Käçlçekov (Zavalh yc reörm , yavasça sulayip / Bitlikte al ryor benimle.) sIstastig s. Stzth.
kuzuçasev (pencereden kaprya dog ru gid ip gelen papazm entara srmm oönmesint bekleyip...) 3. Dövdü , balta tersi. 4 . Srrt: "Sut smtï tügT, sosha hili çrii, tUr(jlablshan.N V. Kob yako v (S1I11n1n tûyû. domuz kih gibi dikleerr us.) 5. Srra dag . srrtah s. Alaca h (hayvan.) srrtay- Göz leri orean hrlamak, lal tast gib i açrtmak.
eirtayt- Gözl erini orsan trrlatmak. l al tasr gibi açtrrmak. harahtann srrtayta körçe gózlerini fal tas: gibi açmrs bakryor. Slrtlllg s. S trth: "Çalbah su1JfIg kölbeygen çiml / Sam çoh nxrçe parovoz." M. Areanov (a enrs strm yayuan yeri / Sayrsrz kez çeviriyor lokomot if.) smm 1. G örün üs, biçim . strttm pasha q örünüsü baska. 2. Dir rus. slrtmmg s. ë ör ün üsfü, biçimli. pastrh slrtmmg y öne tci p örüo üsrü. pig slrtmmg bey oörünüsm.
snns vahst, yabant. s trns s lrayhg kizl vanst yûzlû kisi.
srrtpa Küçük saç örq üsü. belik.
srrtpah EI ayak kemikleri. srrtpahtari hamel sabm ltçef ayak kemiklerinden kam çr sapr yaprhr. SIS (I.) Agn h nast ank . amdr smû- SIS köp sirndi hastaltklar çok. SIS ( 11.) Pma r, su kaynagl. sisbar- Süzge çlen geçirmek. srstaa bk. sirih s tstaSrzlamak: "Çe çomr adaymfl slstapçathan azaana hlZll sarlg adaym fl hatlg asten hazalganda..." N. Domojakov (Fakat ala köpegin sl zlayan ayag lna sa rt köpe gin serl di:;;leri sap landlg lnda...)
ststat- Stzlatmak SIStl bk. SIS (11.) srt bk. smh
smh 1. Katr, serl . 2. Stkr, yog un. smh ot yog un ot. SIY 1. Ödül, rnükataat , hediye. 2. Sayg l, agl rlama , hürmel: "Payusa ki/nT çagm çunsçteoçemen innlfi tugannarm rooza hlguglap allp, astamah çazap, aÇ/g as tUr{;IZIP, ulug sJY sa/gan." A. Çerpakov (Payusa gelini , yakm da yasay an ihl iyarm akrabala nmn beosint davet edip, yemek hezmeyrp, lçk! koyup, büyük hürmel ç öste rmis . kr:;;. slYlh
sryam
oore ndmor. yan kesici. sryam ki lbedi hafurttp pard r oorancmo r gelmedi , kandrup gilt i. sryat Ölü ruhla r alemindeki ruh. çiti tam çir altmdagl sryat çcru yedi kat yer altmdaki runla r hanc. styba- 1. Stvazlarnek, oksarnak: "Pabazl , hlZlcahtlfj penn srybapça." N. Domojakov (Babast kram basuu stvazhyor.j 2. Ovm ak. slybag 1. Oksama. stvazlama. 2. Ovma , masaj yapma. slybagCJ Masajcr. sryban- Stvarnak, srvaztamak sagalm sayba-sakahm stvaztamak. srvbas- Birbirini cksamak, srvazlamak.
srvbas Srvazfama, oksama . srybesnr- Stvazlamak: "çmveme hara sazm ol tigeyJnzer sol ho/man srybastmbl shan." G. Topanov (parlak kara saçm l 0, yukan dogru sol eliyle Slvazlam l:;;.)
- 430 -
stybat
slybat- Oksatrnak, srvazratmak, ovdurmak. stycrlxrarnsever, konuksever . s ty dam (hayvan sürecek) Sopa, çubuk. at hacuacaû srydam al sürecek çubuk . SIYlh Mükafaat , ödül, hediye: ''AJg/stapçam, -teen Alelbay, hls sWlgm sup." S. Çarkov [Tesekkûr ederim, -oemrs Alcrbay, krzm hedtyestni ahp.) slYlh plrhediye vermek. ödül vermek. SIYlh alhediye almak. krs . sly srythta- 1. Saygl qöstermek. 2. Hediye vermek. ödüllendirmek. 3 . Nllrlamak. slYJ htag 1. Öoûllendlrme, mûkafatlanouma. 2. Aglrlama, saygl q öster-
me. sryla- 1. Saygl göslermek. 2. Hediye etmek , hibe vermek. 'icem sly/adl! mahtan tur ot." G. Topanov (Annem hediye etti! -övönuyo 0.) 3 . Ikram etmek, aglrlamak: "Çtr mme estcum ssyteen." I. idJbrzrp, Koty ueev (Yemek yaptp, misafirini ag lrla ml~ . )
slylag 1. lkram. 2. Sayqr göslerme. 3. Ödüllend irme. slylagcl lkramsever, konuksever. sryres- 1. (birbirine) Saygl qöetermek. 2. (birbirini) Aglrlamak. 3. (birbirine) Hediye vermek. "911 ibire, ülükünnerde dee tmanmin , togmcatl, pTrdeezrnetl swlaspacatl." N. Tyukpiyekov (Her YII, tatil qûnlerinde de dinlenmeden çaherr, hiç kimseyle hedtyelesmez.) slylas 1. Saygl pösterme. 2. [kram
etme, aqmama . srylat-
1. Btrine saygl göslertmek. 2.
Binni aglrlatmak. 3. Birini öduüendirtmek. 51ZJgan Kronik, rnüznun . 51zIgan aglngl lg ki zi kronik bastauxh ki~ i. krs. smh (ilt .)
sïoee
srz th (I.) Çallak .
smh (Il .) Kronik hastalrk . SIZlh ag lrl9119 kronik trastanen.
SIZJ h (11I.) Dedikodu. SIZlh sm- dedikodu çrkrnak . krs . 5lzigan SIZlh (IV.) Eritilmig yagm üzerindeki güzellortu . sumta- Çallamak . smhtat- Çattamak. smhtat- Catlatmak . smm 1. Kam to kmaqmm ucundaki gerit. o rba smrm kam tokmaqmm ucundaki sent . 2 . mec. Kam elbisesi. SIZIn Kaynak, su kaynagl, ptnar. harah im nece fi stztn qöz iláçlayacak kaynak suyu. SIZJr- Sryrrrnak, kanmak. SIZlr 1. Saman: "Anafi hlradagl SlZlml örtep smnennet.: I. Topoyev (Soma larladaki sarnam yakmaya bastarmetar.) 2. Hasrr: "Hazaa çaphlZlnJn SIZI{/." A. kuzuçasev (Atur çeusmm nasm.) smrna ü çebuq an tur nasut a kapta nrrus ça-
".
SIZJra k ókt e- Çok benzer olrnak. smrbah Bir dügüm çestor. sur rbahtl pelqa- o üöüm $eklinde baqlamek.
srzml-
Siynlrnak, soyulmak.
sm ro kaç. Yaba. hmmaca finar sevmezler.
timir dem lr
5zJdoga yabayr
SIZIr!-
Sry trtrnak, sürüklemek, soydurmak. ''Ap5ah, nJmzah maymahtarmafi ibnffl çir polm 51Zma pastlf"Çjlap, çablzah sta/ timneen erezeae çoohtan çörçe ."
N. Domojakov (lhtiyar . yumusak ayakkatntanyla evin zenmine sürükleyerek baslp, alçak masayr naamarken konusuyor.)
sibdirkey bk. silbirkey sibee 1. Kale. 2. Dagda dogal kale. 3. Keç ! avmda kullarulan çil. 4. Yrrncr hayvan kafesi. t imi r sibeenifi izigi
t:
slb ëkçl
· 431 -
demir kafesin kapter. 5. Sürek avr.
, t
slbeege kiziler turçalar s ürek
a VI
için halka oius turmustar.
sibekçi hik. Hizmetkár, usak. k r~. sünekçin slbe- Dikkatlice , özenle yepmak: "Min antn azahtarm paza hol/arm sibep körgem , en tti pray idl pus la oshas p olga n. " V. Kobyakov (Ben onun ayaklanna va enenne dikkattice baktr m, onun bütün v öcuou buz gibi idL)
sibeldey 1. lnce. zayrt, kuru. (insan, hayvan). 2. Cadr. çis tumzuhtrq sibeldey bakrr burunJu ca or. eiber 1. Itina, özen. ihtiyat, ihtimam. 2. 'r asarrut, tutumluluk,. 3. Derli toplu, düzenli, uz, mahir. Siber holga sin ki rek çoh, sizTktig kizee til ki rek çoh. Atas özü (Mahir ele
örçek gerekmez, sezgili kisiye dil gerekmez.) 4. zr. ltlna ne. özenre: "çomep. Ilisk ecektJfl notten haydi siber tuymueoçemsnm körïp , hayhaan. ~ I. ko tya sev (Çornap, lftskecek'ln ellerinin nasn est ace hareket ettigini görüp sa snrms.) 5. Dernee. topluca. stberle- 1. lnna He yapmak: "Siberiep etnçe tag sutme." M . Kilçiçekov (ltinayla çtkrycr dag srrtma.) 2. Düzenlem ek, derleyip topla mak.
siberlen- 1. ltina göstermek, özen göstermek , intimam göstermek . 2. Düzenternek. deneyip toplamak . siberlenfs Innen olma, özen o österm e . slberlet-1. lt inayla yaptrrrnak. 2. Düzene soktur mak, derleyip toparla tmak. slberlig s. lbtlmamh, itin ah, özenn, tutumiu.
sibet Cüce. sibet hazrf Bodur akeqaç. sïbet aday Ev köpegi. sibir- 1. Konu!ima ya hazlrlanmak. 2. Konu!iup anla!imak. purnada til sibi r salarga kirek önce konWiup
I I
I
1
sktrk
entasman. pala til sibTrçe çocuk dilini geli!itiriyor. sibTr- (11.) Patronun kenanm dik mek. stbrrrp ligerge patronun bir kenenm dikmek. slbirek Pü rçek, krvrrcrk . çlltlft sibi rek tüktig huraganah partak krvtrctk tüytü kuzucuk. sibi rgi Süpürge. sibirgi bk. silbirkey sibirik bk. slbirek sibirskay s. Sibirya'yla ilgili, Sibirya'ya ett. Tnek stbtrskay porodadaii inek sibirya rrktndan sroeleernek. sidiklemek . sidelka Hast abakrcr. sidem araz: Çok yakm ara, çok yakm
mesare. siden Çit, avtu ouvan: "Sidennïfl çerai rzigrnïfi tïutnäs N. totuecutnshennennos. n Domojakov (Duvartn aqaç ka prsmm yenmoa durdu klann da.]
siden ne- Çitle, duvarla etraüru çevirmek: "Kirï piiler. terpekti iute tunbusp, pik hulunaerru, çiit tsvtsrm sidennebTs kenner." N. Nerbtsev (vasn kisraklar . çember otusturarak, kulunlan, genç taylan çember içine etrr usrar.) sldennel- Çitle, duvarla çevrilm ek. sidennen- Çttle. ouvarla çevrümek. sidennes- (birlikte) Çitle çevirme k. sidennet- Çitte çevirtmek. sidennig s. Çitle çevrili. sidik zor, agl r, güç, çenn: ''ÇJkrm çardag l ça/(Jls azah çot oshas çrae pararga ugaa sidïk po/arc/ho I. « otvusev (Sarp yardaki patika Vol gibi veroe yürümek ço k g üçm ü ~.) irge parart ooy polcaii, irgek hazin sidik polcaê. Atasözü (Kocaya varmak güç oiur, eldivene ba ~ parmak dikmek zor olur.) sidik sung zor soru. ff
sTdiK
- 432 -
sidik Sidik, idrar. si dikçi s. Sidikti. sl diksi n- Zorsunmak, qüç oldugunu oöeönmec "çazag, hol uzmda af sidTksJnJp lee tura ki/erge par(}annar, onday daa taap po/bin smnennsr." I. Kotyusev (Yaya, elde atrp getirmeyi zoreunmuelar. basxa çare de bularnarruslar.] sidikten- Zcrlasrnak, gÜçle~mek.
snnkten drr- zonastnmak. çüçresurmex. sig- (I.) Çizme k a ltmaf sii tart- altmdan çizgi çekrnek. slg- (11.) (SIVIYI) Emmek, reine çekmek . sigar a Pure , yaprak sigara. sigareta Sigara. sigben Besleylci, glda!l. si nf ii ço og l ii na ii is time sig ben pol pardr. senin konusmanla tçtm rahatladr. sigbi n bk. sigben sigdi r- çecnrmek. s fqdlrt- Çizdirtmek. si ged ek Bayramhk kadm yelegi. hls kizT irge parbaand a slgedekti kispes ktz evlenmeden "sigedek "i giymez. t orgl sigedek ipek kadm yelegi. sigen 1. Kuru ot: "ç az! ad! sargallb/shan / cevneuo turça siqenner.~ A. Topanov (Ovanm olu sarartrus I Sauamvor kuru ottar.) 2. (ct) Sapr. küsküd e o t sigeni Ie haldr qûzün otun sadece sapr kalot . sigen o shas ot gibi, ince, çok zaytf . sIg ennTg s. Kuru otlu , kuru ot bulunan ver. sigi s Cinsel il i ~ kid e butunma. sTgiske küs kTzi cinse ! yönden güçlü kisi. sigTss. Sekiz. sigTzinc f s. Sekizinci. sigTzon s. Seksen . sigizölen s. Sekizl birlikte, sekizer
siir
signat Sinyai, isaret. signa! pir- sinyal vermek . slqnat'sçf k lsa retçi, ttämacr. sii (I.) 1. Orme ~i~i, 2 . Askr: "/zlktrn on sarinda , srenedegl agas siilerde, at tir/gierT totdue." V. Kobyakov (Kapuun sag vamnoa, duva rdakl aqaç eexuaroe. at kosumlan ooiu.) si i (11.) Sade , basil c üq üm . sii palga· basit dügüm almak . sii (llt .) (peynir sucstrrmak için) Izgara. pmtah pe sçef sii peynir srkrsnrme
tzqarasr. eiik bk. sun slü- 1. Çizilmek: "Ç/P çJ1i siillp suba/çazJl1." A . Topanov (lp gibi, çizilip uzuyorsun.) 2 . Süzülmek : "Irah tea parbin , tigJr kögJnde çJtlg pulun ide siillp , hustar nsnauon, payag! nimezer temp, çirge N. Domojakov tüsklepçe/er." (uza öa da gitmeden , ç ökte keskin bir kavis çtzerek süzüren kuster. dönerek deminki nesneye dogru yere iniyorlar .) siilte 1. Lirik, snrset 2. Dokunakh, hos. siiltelig s Dokunakh, duyguiandlrlci . siil tel1g Ir dokunak ll türkü. siiltelig ün dokunak il ses. snn Çizik, çtzqt. törtkH siik kare çizgi. siinnig s. Çizgili. siinnTk mes pek çizgiIer üzerinde oynanan bir çocuk 0 yunu . siip bk. seep siir (I.) Sinir. Pir ah pfidef çüs ah pii t örtpçe. Bilmece , sin!r. (Bir ak krsraktart yüz ak kisrak dogar.) i1n siiri SIr! slnin. maltuf iin siirin ipçi kiz ee çi rge ç arir, çaçr uzun pol ar sut sinrnnr kadirun yemes ! iyidir, saçran uzun olur. siir (11.) sas. (kaplar için) Aa f. siir- (I.) Çizdirmek. eür- (11 .) bk. sibir-
- 433 -
siir
siliglen
siir- (lil.) (SIVIYl) Emdirmek, içine çektirmek. siirt- Çlz dirrnek.
ene ksz: Seytan. kr~. silee ene- Länet etmek, beddua ermek, kötc söylemek.
eus- (blrllkte] Çizmek.
sûee (1.) Kötü ruh, sevtan. krs. ene silee (11.) Paldrm: "Hayran at aar tmestsoçe. sr/(~ e roosure. ah köbik tartlllblstlf." N . Tyukpiy ekov (Z avaür al derin nefes auyor. paldim yanmdan, ak köpük çrkryor.) sTlegey Salya. silegeylig s . Salyall.
ent bk. siilte siiWg bk. siilt eli g sik (I.) Les : "Arsa, sik SJh pa rdl po/ca,]?" N. Oomojakov (Yoksa, les mi ortaya çrktr ki?) sik (11.) sago Sinek. k r~ . seek sik- S.. mek sikpe sagoÇil, benek. sikpeli g S. Çilli, benekil. sikpen 1. Çuha. 2. Çuhadan. siken ton çuha palla. sikte- Les yemek. aday siktep çörçe köpek fes yiyor. sil- Atmak, Irrlatma k: "Çe. porastanma, I.\,. siffbls, -çoomsrqsn Timur, an dar körip. q I. Topoyev (Haydi, bogulma, anver, -demrs Timur, ona dogru bakrp.) silbek bk . si rbek
-
silbi (I.) Giysinin yakasma dikilen gümü~
o-
çerçeve.
silb! (11.) Tas saparu. silbi taste- sap anc-. la tas almak.
silbilig s. Gümü~ çerçeven. ÜWg marhacah, amf üstünde silbizi delikli düqme, onun üzerinde güm üs çerçevest. silbirge Gerdanllk üzerinde boncuk diz isi. pogomn silbirgezi gerdanllgm boncuk diz isi. silbirk ey 1. Kaburganm ucundaki krkrrdak kemigl. 2. Gögüs kemigl. alldef S. 1. Kuru, ctlrz: "Fedor Pav/oviçtTfi harah atnmda payagl oolah çada füsti. Hara daa, sfldeil N. Domojakov (Fedor Pavloviç'In gözü önünoe deminki oglan qörünm üs. Kara da kuru da.) 2. Katr, sert. süderi teer kuru deri. si ldi bk. sûdef
aee.:
snek (l.) 1. Kaymak xovacek agaç kap. 2. Peynir tulumu. s ue k (11.) bk. selek 3.
sileke zool. Igd i~ eonmts koç. silemir bk. sne e errepe Sapka. sûe r Siz krs. sïrer.
siler- (inek) Ktrda buzaçtlamak. snee Agaç kepçe , kasrk . ügre pu lg acan üs aZlrllg snee çorba kansuracex üç çatafu kepçe.
siley zool. Disl çaf horozu. silig 1. Güzellik, le tatet. 2. S. Güzel: "Adl surg Hakasiya ." M. Areanov (Adl güzel Hakasya .) siligin- Silkinmek, silkelemek: '~ day srligrngenge Arina Petrovna suhsas sebtnsszneti eemte füsken, sah andoh tïtsrnntnsnen." N. Oomojakov (Köpegin siJkinmesine Arina Petrovna susama uyuklamastndan uyanrrus . lam 0 zaman bag l rml~.) adtm siligindi aurn silkindL siligi ni s Silkirus: 'trure piS oerçen hls/lil totcnm füüsterr anJfi tetnren srligrnisterJne îïtïrep parça." V. 'tatarova (Erken olgunla~ml~ krzm hrzh colu kabaten onun silkinislerinden lilriyor.) sïligle· Güzelle~lirmek, bezemek, süslemek . siHglen- Süslenmek, bezenmek.
- 434 ·
"'11< silik·
Silkmek, sarsmak. enkelemek. "Abls ür sohhan oliJannarm, trgder· mmaer srtTkkenlne, k6zenekter plrde 00, plrde sol sarilannda pan/ras haJçaJar.· A. Kuzuga~ev (Papaz uzun zaman dövmU~ çocukla n, oraya buraya silkelemsinden. pencereler bit saMa bit solda pantoaeip duruyor.) silikat Silikat.
silikatnay s. Sdikat. slllkatnay kirpis silikal kerp iç. sïliker kaç. MaYls (Hakas takviminin belinci ayl.) anker bk. siliker sllos 1. Snos. doOranarak meyatanrrus yem. 2. Silosla ilgili. sllos oymagl
snos çukuru. silosovat' po l-
Kuyuda mayalayarak
yem hazrrtamak,
sll uet
Süûet.
si m tip. CiQerde sert ur. mal ökpezinde slm tur pe ro r hayvamn akcigen urlenm.
simceen s. Enenmis. krsmesun1ml'i. slmcl- (I.) sagoHa oun etmek, enemek. simei- (11.) sagoÇitmikle almak . slme bot. Meya n kök û.
slmee r- bk. simeersïmekçrn hIk. Hlzmetçt, usak. slmer- Sessîzce oturmak: -Agas pazmdagl tashaçah çi1i ssmer penp oamp OOI'. " V. Sulhayeva (A\}aç ba~l ndaki baykull gibi sessizce olu ruyor.) kil. siber. sTmetke hik. Zeyrek. sl mfonlçeskay s. Senfonik. slmfoniçeskay mua ka senfonik muzik. simfonlya Sentoni. slmlr- Semirmek, lli~manlamak : "Sosha çö, PO/bas ide simrrçe." N. Tinikov (Domuz yürüyemeyecek ~ekilde semiriyor.) Çügïrip, çügirTp
simutyatsiya
'slmi r parça . Bilmece, i\}. (Ko~up. kosup semiriyor.) simit- Sap trdatatak içmek: "Karel! at, a"!1a paa mökeytpinçetkende, hlrlap-hlflap, tizekke tOzJp, sugm sug/uh enrs. açlf(Jast/(J ashmah amzap , slmrrgen." N . Domojakov (Yal)lz al , srrtmm ipi el)ilmesine engel otunca, hnlayrp, dlz ustü çöküp, suyu gemden aena rak ötkeyle ancrk tadfp ~apmjatm l~. ) simTris Semlrrre. ~i~manlama, ~ i ~manlaYI~.
slmirt- :;iillmanlatmak, semirtmek. slmirtis Semirtme, srsrrentatme. slmTs Semlz, ~t~ma n : "Simrs sas çl/(jl/ar ~aa 1111 çoçsp pa"!1annar." N . Domojakov (Semiz vabanr Yllkllar çok lazla ü rkmü~ler.) si mTske 1. Sivilce. 2. Haç üzenroe çtkmn, SÜS . kre stTfI simiskezl naçn s üs ü.
simiske bk. stmrske simiskeHg s. 1. Sivilceli: "Aml! k.Üren slrayl...· V. slmrsk.efTg Kobyakov (Onun sivilceli ya!)lz yüzü ...) 2. (haç için) Sûslû. simiskelïg kïrös süsm haç. simIskelig bk. si miskelig simkI Çil. slmkflig s. Çilli. simme tr iya Sunetn, bakl~ im , tenen e. sl mnlg s. Urlu. sim nig paar urlu karaciger. simnig paan çitge çarabas urlu karacl
sin
- 435 -
sin (I.) . 1. Boyui , beden, büyüklük, kapaslte, istiap: "Çoon pszo sinrnçe poter, çohlf nime, segfrrp, nusteaer enbçs." N. Domojakov (lri buzagl büyüklügü nde olrnah, ala nesne . segirip, kusta ra dogru atrnyor.) 2. Ö lçek, ölçü alen. Siber holga sin klrek çoh, siziktig kfze e til kirek çoh. Atasözü (Uz ere ölçek gerekmez, oüs ünen ktstye dil ge· rekmez.) 3. Ölç ü, miktar. Aragam slnïnce is, ae-tamatm toshanca çi . Atasözü (lçkiyi örçüs ünce lç, yerneq! doyuncaya kadar ye.) 4 . Zama n, çag, devir. Ine k saar sini çit kildi I nek sa áacak çaga (yasa) geldi. 5 . Düzey, sevlye. sin (11.) zm. Sen: "prs sinr, Jliskecek, pray sm pozlblsnail alglstapçab/s." I. Kot yusev (Biz sana, ütskecek. bütün yüregimizle tesekkûr ediyoru z.) s Jni n senin. saga sana . sinl sent. slnde senoe. stnneû senoen . sinzer sana, sana dogru . slnneû seninle. slndeg senin gibL
sin- Sinmek, (su) azalmak, eksilmek. slndlkat Sendtka. slne- 1. Ölçmek: '~ mti küren, sineen arah slray/ paza Ç///g körfstig hoor teremen Yakm oshastam ina otr dee tÖÖYf çog /I." V. Kobyakov (Onun yaglZ, ölçülü gibi yüzü ve steak bakren kahvereng i gözleri Yakrn gibilerinkine htç benzemi yor.) kizl IdinTlÏ izlln sine- insan vûcudunun atesinl ölçmek. 2. Denemek, prova yaprnak. sineg ' 1. Ölçme , öçü sünü alma . 2. Denem e, prova etme. sinegei Ölçen. slnegle-Ölçme k: "Aydomn ezsmsn çatg/s azah çoncençe tin haala gastar sineg/ep kilçe." v. Kobya kov (Aydo'n un ayaktan palika yolda denk adlm lan ölçerek geJiyor.}
siptTg
sJnek Kapakll agaç kap. ayran ureart slnek ayran koyacak agaç kap. slnel- 1. Ölçülme k. 2. Denenm ek Çiri sinelbeen, hoyu sanalbaan, pastugl müüstig. Bilrnece, gök, yndrztar . ay (Yeri ölçûlmernis, koyunu sayûmarr us . ço öanr boynuzlu.) etnemcr 1. Njlrba~li , vakar. 2 . lumen.
sinemei kuma t rttman iklim.
sintnee Geregi kadar, vete rmee. öçüsünoe.
slfiir- Sümkürmek: " 'E-E' teenge tooy ün slga flblzlp, tnde sJfifrgen. A. Çerpakov ("Öhö" der gibi ses çrka np yü ksek sesle sümk ürm üs.j sTlÏlrik Sümük. siiïirt- Sümkürtmek. sin min Besleyiei, çroen. sin min s. BesJeyici, çroan krs. sirg!n. sinmïnnlg s. Besley ici, gldah. sinminnig ügre besle yrct çorba. st üne bot. Yabanî sakayrk. slfine paar sakayik toh urnu. sinnig s. Ölçülü. H
sinonim gr. Sinonim, anlam oas. sintaksis gr. Cümle bilgisi, sentaks.
etntez
Se ntez
sip (I.) Küçük koy. sip hazmdagl çu rt koy klYlsmdak i yurt. sIp (11.) Zambak. ah sip ak zambak. sang sip sen zambak. sip (I lt.) MaJ, varhk. istl-slp tl hapha SUglp , atha arnpçadadtr varll gml torba ya koyup, ata yüklüyo r. sip aYl belt. Haziran. slpki Çil, benek. elpeet- Korumak, saklamak. sipsin Semavere kömü r koyacak masa. srpsïr - Orme k. tramenu si psi rçe kamçr-
YI örûyor. slpte- Zambak kökü toplarnek. slptet- Zambak kökü loplalmak. siptig (I.) s. Zambakll (yer).
• - 436 -
siptig
siptig (11.) 5. v arhkh. zengin. siptig kizi zeng in ki~i. sir lsïenerek vumusatnrms deri. sir 1. Akciqerde orusan yara. 2. Kuru 6ksürük . köksime sir ndrrça kuru öksürük tutuyo r.
srr- (I.)
Bütünüyle vutmak.
sir- (11.) (kam) Ayinine son vermek. ham sir kildi kam ayinin i bilirdi. sirbek (bir veemoa çc cuqun ilk saç kesiminde buakrlan) Perçem .
sirbek bk . sirbek sirbekte- (bir yastna basan çccuqun saçn u keserken) Perçe m brrakrnak. pir çasta palamf saam hinglp, sirbekteceii çirnl ernsçerar bir ya~mdaki çcc uqun saçrm kese rken perçem yerini brra krrlar. eïre- Diremek, dayak koymak, altmdan desteklemek: ~Sag day tiglrge sir; tuntnsnen küreti tstlti soonca Dg/ah ta(jlarzar çügürte ha/Çan. ~ N. Dom ojak ov (Sagday, g6ge yaslanan koyu duma nm arkaamdan Ogiah daqlarma dogru kostunnus.) sirebe (I.) 1. (mal sayrsrmn yazlldlg l) Tabela. 2. mec. Anrasma . sirebe itkezii'i me? anrasma vaotm nu? slrebe (11.) 1. Kertik. 2. Kapl tantatanru berkiten çapra z lahla. sireber e- 1. Kertik atmae. 2. Kap.ya çapraz tante çakmak. lzikti s irebelepçe kap.yr çapraz tahtayla berkitiyor . sirebey K1zagm tabamm egen agaç soormi'i tabamn tezgah . slrebeynei'i pthça. krzaqm taoanuu "sireoevte krvmyor. sjree 1. Divan: "Tayagmati stoim, peestt, uzun sireent. taïs-nerms tashagm teertklep çörgen." A. Çerpakov (Bastonuyta masay., sooavr. uzun otvem, kap kaca k rafuu yoklay arak y ürüm üs.) 2. Koltuk . 3. Peyke . 4. Taht. 5. Koltuk . makarn, mevki: ~Anda(j da p'stin oouerm hay plree
sirgek
sireeferge oduuûe r." V . Sulbeyeva (Öyleyse bizim pençtert herhangi bir koltuga onmun.) sirei'i bot. 1. leyläk: ~Kök porçoll{} sirefi agastar I Amfi üstünde mökeyçeler." M. knçiçekov (G6k çiçekli leylàk aqaçra n I Onun üzerinde egiliyor.) 2 LeyJäkî. siren sago 1. Serin 2. Sermlik , serin hava
slren- 1. Dayanmak, yaslanmak: "Naa sarlg kostyum/nJfi marhazm sistTp, oyda sTrenlblsk en eau:" G. Topanov (Yeni sa r t elbisesinin dOgmesini çözup. arkaya yastanmre otu ruyor.) 2. Dtrenmek, dayanmaya çahsm ak: "STren turblS, - nandlrgan Sanpir apsah. " S. çarkov (Dtreniyoruz. -cevao vermts Sanpir ihtiyar.) sirene Siren. eïrendtr- Dayamak, yaslamak: "/lcTr nottri pazoh tayahha slrendTrTp al§an. " A. Çerpakcv (Uyueuk eünt yentoe n bastonuna cayarrus.) , slrenis- (birlikte ) Direnmek, dayanmak sirenis Dayanma, direnme, m ücadeie. sirenne- sagoSerinlemek slrennen- sago Serinle nmek . sfrenstlg s. 1 Dtresken . direngen , azim11. 2. Devamll , sürekli sirep Orak . srrer zm. Siz : "Min ssremt çoo Soglp, s/gara sürerbfnl" V . Kobyakov (Ben sizi çok oövop . çtkanp atanml) krs . slie r, sirernii'i sizin . sïrernï sizi. strerde slzde. sïrerdei'i sizden. slrerzer size , size doqru . sirerneii sizinle . sïret- Dlretmek, cnresmek, direnmek. sirge Sirke , bit strkesr. sirgek s. 1. Dikkatl i: "Çe hmlst/g tsmu ' küren at, trtennetï haydi daa sirgek tuineze. plr dee ispeen." N. Domojakov (Fakat güzel "durrt" sesin i yag Tz at, sabahlan ben ne
sirgekten
- 437 -
kadar dikkatli dinlese de, hiç duymamrs] sirgek tutçam dikkatli tul uyoru m. 2. Uyaruk, gözü açrk. sirgekten- 1. Dikkatli, duyam olmak, hassastasmak. 2. uvar uk olmak, gözü açik bulunmak: "SabJga lüsken ea-nueter I SirgektenTp çecntnsnen. ~ A. Topanov (Uyuklayan av kuslar I Dikkall ice
yatryorlar] sïrgele- Sirke dûs mek , sirkelen mek. sirgey zool. Bal)lrt lak, bir tür ördek. sïrgey Bir tür tuzak . tiin sTrgeyT sincap kaparu. sTrgeyek bk . sirgey sirgeyek bk. sirgey. sirgin Besleyi ci, gldal l krs. slnmln . siri st. v amnoa, yam basmoa. srrr 1. Büyükbas hayvanm islen rrus derfsi. 2. Bu derinin ser nesmest teert srrf pol pargan Der! sernesmts.
sirig 1. Ask er. Hlrglstan kilgen hanmg sirTg Hakasya'dan gelen kanh asker. sirige perqen entter askere gide n qençler 2. Ordu. 3. Kam ruhian. ham sirigleri karrun (ruh) askertert. sïrke- Uyuma k, pineklemek. sïrkï- bk . srrkesrne- 1. Titremek . 2. Stzrnak: "Tûrçe ootsnnen. ot sug sfrlep smnea. " S. Çarkov (Çok geç meden, 0 su stzm aya baslarrus .) etnen- Akcil)erde yara olusmak. ökpezi sirlen perqan . akclç ennde yara 0lusmu s . errre üe s. Titrek, titreyen. sirles T itreme. slrtesTilremek, titresmek: 'T in sfr/eskenTirtfp pardJ. " A. x uzuçesev (Çok titremesi geçiverdi. ) sïrteerïr Titretmek: "Harahtarm suglandlra könp , tfffn sfrlestfrip , pir Ie tlnJsha tTbfsken: -Toray çitp edT be?' A. Çerpakov (Gözleri
sis
sutanarak bakrp, dilini titretip. bir neleste s öyle mts: -Toray gelmedi mi?) sirlet- Tilr etme k. sirop Suru p. sirt Ant, yemin. strt çi- ant içmek. slrte- Fiske atmak, parmaklanyla dokunmak: "Çettum tutterm sirtedi / Köksfn çenae Çldflfp I Köölce hay/ap pastad! , ,J M. Balnov (Yatik tenenne dokundu J Gögsünü açarak J Yav asça öksürüp söy lemeye basladr.} strtex K0çük tuzak. strten- Ant içmek, yemin etmek . errteane- CiJvele nmek, kendini öeqendirmeye eausmak . strtes- (birbirinej Fiske at rnak, cimdik atmak. slrtes Fiske atma . sirtet- Fiskeletme k hinH1ge pastrrba, irgektige si rtetpe omuz luya ezdirme, bas par makhya uskeretme . slrtey- 1. Dik durmak: "Hulahtar! la sin eytsçeter." I. Topoyev (Sadece kulaklan dikl e~iyor. ) 2. Cilvelenmek, kmt mak, nazlanmak. sirteyte zt. 1. Doqru orarax. dik etarak at hulahtarrn s trteyte tuthan at kulaklanru dik tutmus 2. Kmta rak, dogru etarak . sirtik (I.) 1. Fiske 2, Kertik atnan tahelá. hOY sanm sanacaf si rtTk koyunla (In sayrsmm yazl ldlg l tabelä. sirtik (11.) Kûç ûk kar Ylgml. srrne- Atmak, çarpmak. tarmn sirtlepçe nabz t atryor . sirtpe Koearak döv me sopast. sirtpes bk. sirtpe sis (J.) Çtban, ;; i~ . sis (11.) ~ i ~, kebap !?i~i . sis- (I.) Sezm ek, htssetmee "Agaa izençetkennerrn sisçetken, olamln ugaa /ikke Ie fdi p ol oerenen tin eçuutnsnen. " I, Kotyus ev (Ona
ïstïn
- 438 -
sis
güvendiklerini bosune öyle ecrtmre.)
sezmte, otm ata n
entarm için i
çok
sis- (11.) Çrkarmak, çözmek: uHosti tunp, ho/la(jm stsçem Ifbrrrp çörfp, ueam a/çam. ~ M. Kilçiçekov (varun a durup, kola r u çözüyorum I Etratmda dönüp, eyerimi ahyorum.] haptm ahsm ers- çuvahn, torbanm agzml
çö zrnek. sis-
$i~m ek,
ka ba rma k: "Hoortay apsah
onrçee srskençe uzupça, -tlretter. ~ N. Domojakov (Hoortay ihliyar «abasr ersene kadar uyuyor, oerler.) herenten eïs- gözleri ~i~ mek. sTskTr- Prskrrmak, püekûrmek.
sTzTk
temi. kartoçnay sisterna kart sis-
temt sistematiçeskay s. Sislemalik. sisten- 1. Srca kta rsmrnak: "Sagday, teer poauskenn çastamp, kün haraana sTstenrp, samahnai'i soröçl/ene uzupçathan polgan. " N. Dornojakov (Sagday, ever vasnqma yaslarnp, güne~ 1~lgmda rsrmp, serin esintide serinleyip uyumus.) Kür en eëtm künge slstençe. Bilmece, ol Ylgml. (Krztl anm çüneste rsmrr). 2. Ise tutulmak, islenmek, ate ste kuruma k.
sistet- 1. lsttm ak. 2. Ate§te kurutmak. sistik Dirgen. sTstik tart- dirgen va srteetyla toplamak. slspe Kazrk . sispe hazaa kazrkh çit. sistil- Çözülmek. aran -çula alti kirceii slspe hazaa sistin- Çözülmek, bagdan kuttutmak. Irge ptTr meqer yiQit all sokacak kasistir- (I.) Sezdirmek. zlkh çtt i mj~ . slstTr- (11.) 1. Çözdûrmek. 2. Kosumunsispek Bilmece: "Min sispek mmah dan ayrrt rnak. salim, tabarzar ba ? - surgan pTr ststls(birtikte) Çözmek. Do/ah." I. Koslya kov (Ben bilmece , slt bot. Genç melez agacl. sorayrm, bilecek mlsinlz? sermus çccuktaroan biri.) sispek sal slttse Basma (kumas.) elttse bilmece sormak. kögenek basma giysi. sispekçT Bilmececi, çok bHmece bûen. sttkt 1. s. Güzel, nes. 2. zr. ë üzerce, iyice. sispekte- Bilmece sormak. sitkig 1. Dikkat. 2: Dikkatli. sitkig paia sispTcek Küçük maea. sls pTn bk. sipsin sist- Çözmek: "Naa sang kostyummlll marhazm sistJp, oyda sTrenTbisken oau:u G. Topanov (Yeni san elbisesinin dügmesini çözup. ark astri a yasranrrus otur uyo r.) krs.
erssiste- 1. tartmak. 2. Ise tutmak, lslemek. 3. Ateste ~ i§ çevirmek. srsteq ~ i~ , ~ i~li k, ~ i § mi§ : "Mmdag sis/eg nime haydi aglr/pas sa." IKotyusev (Böyle ~ i~lik nast! a{jntmayacaksa.) sistema Sistem. tablghg sistema seçrm ststeml. ner vay sisterna sinir sis-
dikkatli çocu x.
sitkTm sltper
saz. Pire krs. segirtkes. sas. Büyük cuvar. hrztllar uiug
naptr sitper tip adacaiinar Ktz rllar
büyük çuvala "sitper" derier. Basma kornes ettse kögenek basma kemasten gömlek. çözme tapoef sizig (I.) Halletme, mmahtrf sizigi bilmecenin çöz ü-
siste
mü .
sizig (11.) Ernare, iz. sizik 1. Tahmin, sezi, zan, süohe. 2. Antama. kavrama, sezrne. 3. Duygu, duyu. sizik $i~, ~ i §mi~ , ~i~ti k : ."Haydag·da çabal, ugaa hahastig nime sag /mp
sizTklTg
· 439 -
algan oatr pu sizik slfayflg, ikT eektig, terpek hazan tüi'idergen oshss pas/lg tadar. ~ N. Domojakov (Ne de kötü, çok sasrmcr ~ ey oöe ün üc duruyor bu ~i ~ su rath, iki çeoeü, yuvarlak kaze n döndürO l mü~ gibi kafall Hakas.) sizik naah ~i~ mi~ yanak. siz iktig s. 1. Dûsûnceli. antayrsh: 'Zoyka su{; çcqm pilgen, paza of siziktig on çastlg hlZlcah polgan, çe andag daa po/za, paza eaecee çohta, pabazm tnstïe n." N. Domojakov (Zoyka su olmadlgml biliy ordu ve on yesmoa anlayrsh btr krzdr, takat öyte de olsa, dayanacak gOcOkalmadlgmdan babasim s l k l~' ttrdr.] 2. Makui, ihtiyatll, sagduyulu. 3 . Anlayrsu, tera setli.
slavyanska
skameyka Srra , peyke: "Sumkalar stol alnmzarhl skameyka üstüne sall/ oerçen. : I. k otyueev (Çantalar masamn karsts.ndaki srraya blrakllmli? ) skandal Ska ndal: "$ko lada pir dee skandaf, pTrdee hmlQ aym, pir dee ki/kim eren tudis, Vaska aralaspaanda, snoecen." A. Kuzuqas ev (Okuida herhangi bir sk and al, güzel bir oyun, çapnce btr kaprsrna v aske giri~meden geçmiyor.) sk et zool. Kedi ballg!. skatert' Masa örtüsü, sotra örtüs ü. skazuemay gr. v akrem. skelet lskelet. skipidsr Terementi.
stern- 1. Fark etmek, farkma varmak, anlamak, kavramak. 2. Hisselmek, duymak, sezinmek: "Ol pray çiglengen paza si:lingen nime/erinm slnga tur parganm pll saJgan." I. Kotyusev (0 bütün ~üphe le ndi gi ve sezdigi seyeno gerçek oiouöunu antamrs.)
sklad Depo: ''Aleibay irtengizindök skladtafi çardllar, pOZig paza annan daa pasha tura tmnnne kireksilçe tken nime/emi allp aJgan. " S. Çarkov (Alcrbay sabahleyin depodan katastar. çivi ve baska da ev tamirinde gerekli olan seylerl
smn- $ i~mek, kabarmak: 'tnen pabammti slfaYI paza azah-hollan kTzi tamcaa çoh pola sizinglep pargan. " V. Kobyakov (Sabah babamm yüzü, ellen ve ayaklan tamnrnayacak sekûde ~ii?t i.) elzïndrr-Hissetnrmek, sezdirmek: "Kolka, parar çutn közidlp , penn ikipçe, pazJn lti pazoh panp körerge hmmaanm sizindlrip ." A. k uzuqasev (Kolka, gidecegi yen gösterip, basrm santyor. kendinin yentoen gidip görmek istemedigini
skieroz tip. Skleroz, doku skJonenie gr. Çe kim ekorpion zool. Akrep.
sez ctrerek.)
slzrnls se zls . sezgi. elzlnls- Birlikte hlssetmek. sezinlemek, fark etmek, kavramak, anJamak. stars- (birlikte) Duymak, sezrnek, hrssetmek.
an ms.)
sernesmee.
skotovodçeskay s. Hayvanctlrkla ilgili. skotovodstvo Hayvan yeti~tiriciligi . skovorodka Tava. skripaç Viyolonist, kemanet. skrlpka Viyoion, keman. skul'ptor Heykeltras skul'ptura 1. Heykel. 2. Heykelcilik. skumbriya zool. Uskumru. skver (kü çük) ~ehir bahçesi. slagaeman mat. Toplanacak sayr. slafiay jrj ve yüksek apaç. slafiay haraqayah uzun ve oüzqün çam. slanets Sfst. slavyanin Slav. slavyanska Slav kadm.
slavyanskay
- 440 -
slavyanskay Slav, Slav'a alt, Slav'la i1gili. sJavyanskay tilIer Stav dillen. sledovatel' Sorg u häk imi, sorgu yarptcr. sl ed stvle Tahkik at , sorusturma . s lesar' Tesviyeci, çil ingir. s lesarnay s. Tesviye, çiling irle ilgili. s lesarnay instrume nt çilingir
aren
s rog
.t!ece- eöster
slogtarga pöntçerer kelimeler hecelere bölünür.
sten Fil. si o n palazt lil yavrusu . tizi s ion di~j l il. sten söögi lil kemig i. slovar' Sözlûk, lügat. sluja§çay Memurluk. slu jba
Hizmel , memurluk.
slu jebnay Memuriyetle, hizmetle ilgili. sluJit por- Hizme t etrnek . memurluk yapmak. slyot Kongre , toptarm. demokratiçeskay çhtternff stodt demokralik gençJer tcplenner. smala- Atmak, trrtatmax. smatas- Birbirine atmak, trrlatmak o lgannar harnaû smalashannar çocu klar birbirlerine kar atrmsrar. smalat- Athrmak , trrtattrrmak. smena Vardiya . haraag l s mena da togm- gece vardiyasmda eausmek. emenanq s. varoryen. Iki smenahg iki vard iyali. smeta Ge lir gider hesab t. smeta pü orrgelir gider hesabt yapmak. smetana Kaymak .
smo Ayak teri. snaryad 1. Alet, araç gereç gimnastiçeskay snaryadtar jimaletleri. 2. Merm i. nastik artJlleriyskay sna ryad top mermisi. snayper Keskin nrsener. snek Çok zayrt, kuru . snap pernet. bag lam. sntyabr' Eylül. sobay Geyik derisiyle örtülu Tunguz veya Ostyak çaom.
soöan
sotnr- 1. Savurmak. 2. Kansnrmgk, dag ltmak . 3. ~k. s oms- Savrulmak, trrlayrp gitmek: ~ cJ\ ~ "Pacah iney, orhafinabinafi, ioïne kire sotnsren." M. Kokov (Pacah
nine , kûtrederek, ft rlarrus.}
eve
sctnra Kavak kabugu. sobrru- 1. Savrulmak. 2. kans mak. 3 . Estnek. A'"
dog ru
Dagl lmak,
somtie Otay, hadise. mej dunarodnay so b itl eler uurstar arast hadisele r.
sobolek bot . Bir ol adr. sobra bk. s cene .,. y'ol (\. \ so b ranle Küliiyat. \ . J '1"""\ sobstvenn ost' Mal, müikiyet. soçine nie Yazma, el yazmasl. 5_0:::1 soda Soda. Isçef soda çecek soda, kip ç ugcan sod a erblse yrkayacak soda. so daga hik. bk. so daû. sc daf
.;",.-z...
1. Q.!!r.
.!iL:ia.
2. Kesik kuyruk :
"8 üs mmnetït A 10 sodan huzuriifîm
toJgablzam." V. Sulbeyeva buradan! Yoksa su kesik kuvruqunu kesip doJanm .) üze
( D~
Wn na- Yaltaklanmak. wannaas Datkavuk, yattak çr. so toaûnos bk. soldatinas soderjan ie lçerik knlqamf sederten ten kitabm içerigi. s ode rja n ielig s. lçer ikli, munteven. sogl as nay gr. Üns üz. sessfz.
!'2..Q..
Köz, kor. soga (I.) ana t. A:jl lk kemig inin tümsek yam . sog a-pöge t abrzah kemikle oynanan bir oyun soga (11.) Karasaban. eoqa tut - çift sur'1- mek. ""-o,.L;{) sogah Havan, oövec. t us-:r:-sç an so ga n tuz dövülen o öveç. sogah palazt havane li.
scqan
1
91:
at- erosrm
~ / f)+ ' - - -
"PTrde, atllgan sogan ç/li, soona ha/(Jlshan." N.
· 44 1 -
soöan
Nerbrsev (Bazen, anten ok gibi, vah!}i havvaraen arkada blrakml!}.) Hlzl l sogamm tnr azrra atnm . Bilmeoe, güne!}in-baiITiä'S1. (K1 211 okumu l epe üzerinden atttm.] 1..Asker. sogang a çibirgi - i1ig ÇäSilg Ir krrner s ana lcafi asker etarak yirmi ile elli yas arasm oak i erkekler saYlhr. s oga n sago anat. Köprücük kemigi . s og ll- (I.) cD {hayvan) Kesilmek , ) öldürülmek. (Z) Vurulmak, oövürmek, d övüp kebuqcncan avemek. köçe sog llça arE..a dövülüyor. sog ll - (11.) ~k , (naki!}) islenrnek: , "'I- ~1J!!2. istlg, ang , al{;lm, hoostap' j\ ~" s~an kidenner tözel pal1lf." N. Tyu kplyekov (Ev reten, lemiz ~, nakl$ ~ I e nm i !} ketenter d~.) -sog lm 1. Kesilmek için haamenen J hayv an. soglmga marm öskrr- ma1I n! kesmek için besleme U KI!} için hazutanrms el. so g m S. Çirk in, yakrsrksrz, sevirnsiz : "POZI, haya üstünde pik tur ssnp, aar, çobaftstlg sagln körTsneÓ iblrkjnl mr saiiay kor parigan." N. Nerbtsev (Kendi, kaya üst ünde saqlam durup; ag lr, ~ cirkin bakl!} lyla böt ün çevrey i qözetlernrs.) so g m- (I.) Kendini dövmek , dövünmek. sogm- (n.) Dua elme k. hudayga ~l sogmça Tannya dua ediyor. -% ~
scqm- mag ln lekr . Çirkin, sevimsiz, eski püskü: ''Aga-uuçalar çüs çll mmm alnmda pücffrgell!!IJl. sagmmagm turalarda. " V. Sulbeyeva (Büyükfenmiz bundan yüz YII önce yapllan esk i sevimsiz evleroe.j sogm bk . sogan S091S vunrs, d övüe. kavga, kaptsrna . <-' 1sogl s~ vurusmak. dövûemek, kaptsmak. . s091a- ~elmek, gülmek . [ sogla9 Alay , isli hza. ~
sohlas
" mek :
scqtan- 1!;'lk, ates sö nmek, vamp
~-
"Çlft/star .täk tigimïii innin ~azap. koylp sog lançadlr/ar. ~' A. opano v (Yrknzlar ~y i j!ógün ~ en i $ligini süsleyip, vamp
sönûyonar.) so g las- Alay etmek, ç ülû smek. so g las AlaYetm e, istih za. soüta t - Alay ettirmek, kûçü rnsetmek.
so g llg
~
S. Közlü , közü ola n. Köygen S Of''''i
--Od l n SöQïlg polzm . ahh an suuf
(f)
t~
pcmn . Atasözü (Yanan a-
tesm közlü orsun, akar suyun I]gll olsun .) haraCII oUlg, ha mag l
sog l lg ~ü ate su. ~ka rI U-:--
soq ra n- (çacuk ) Kendim kötü hissetmek.
soh (I.) S. Terbiy esiz , yaramaz. pal a yaramaz çacu k.
soh
soh (11.) ~n , ~ç . soh- (I.) 1. vunnak . dövmek : 'O l sohpas mmes, smap tee so(;ar. " V. Kobyakov ( 5 dövmez degil , gerceklen de o över.) Sökklep üqretpe, sölep ügret, ~ üg retpe, çoohtap ü gr et. Atasözü (Söverek ööretme. söyleyip ögrel , döverek öqretme . konusup ögret.) 2. Öldürmek, kesm~lçakla ördürmek : "Haydi ol, kiffp, pfslUi çalg/s pugab/s tl eon perttnstïsn." V. Sulbeyeva (Nasu a, gelip , bizim biricik bogarrnzt kesrnis.] sen- (IJ.) (çorap vb .] ~. soha (I.) Karasaban . krs . so ga (11.) so ha (11 .) (akta) Agaç uç . scha pastIg scäan agaç uçlu ok. scnaç r C ige~ çonga toshanca ç iir so haç l ittim halk a doyana kadar yiyecek ciger keba p yaonm.
so t ur sago Ala, alaca. krs. çot nr sohrr af Pars . so ma- v emr gaga lamak . so hlas - 1. Yemi gaga larnak. 2. Çenesi birbirine vurmak: "Payusamfi udur Qandlfarm. eegr sohlazlp , sagaan. "
jo...
. - 442 -
sohlat
A. Çerpakov (Payusa'nm cevap vermesini, çenest birb irine vurarak beklemis.) sohlat- Yemi gagalatmak. sohpa Havan döveç. sohpa kaç. Kapan, tuzak. sohpah 1. Küme, YI!)ln. 2 . YI!)lnt l. sohpah obaa tas YI!)mtlsmdan kurgan. 3. Agaç tabakas t. hazln sohpagman ayah itcen kaym labakasindan k~ y!Q!.!!r. sohpar k/z. (buz üze rinden vutarak bank avlamaya yarayan) Tokmak. sohparla- klz. (buz üzerinden ball!)l avlamak için) Tokmak lamak. sohsodtr 1. Skanda l. sohsodrr çoh çurtapça sakin yastyor. scnsoctr pel- skandal olmak. 2. Onursuzluk, namussuzluk sonsomr it sarnr namuss uztuk etmle. sohta- Gagalamak.
«u.
sohtan- Yaramazhk etmek: "Or/starmti soms rçem daa Wem istllbeceti. " N. Tyukp iyekov (Hustann yarameznk ettikleri de hiç duyulmanus.) sohtancrh Yaramaz , errnank çocuk. sohtandrr- Yaram azhk yapnrmak. sohtams- Birlikte yaramazilk etmek,
sunarmak. sohtams Yaramazhk elm e, srrnarma. scbnr- 1. Dövdürmek, dövülmek: '1lya ablsha sohtlrgan Vaskanati Ko/kazar, k66/ceen oy/as peno. aldapça/ar." A. Kuzuoesev (llya papaza o övuren Vaska'yla Kolka'ya dogru sessizce kosup yalva nyorlar.) 2 . Kendini brçaklatmak. Kape n. tuzak. sohtrrba sol Sol: "ttn ïn at pazm an sof tutine aZlra tastabIZIp, tüze ror xu." V . Kobyakov (Dtzqinini alm basm een sol yaruna atarak , iniverdi.) çolmii sol sarinda yolun sol taratmda. so l hol sof el, kol. sol sar] sol taraf.
saz.
soldat
sola l ákap, takma ad, ad. adllï solati kern pclcafi? adm, lákatnn nedir? solaas Çit: "Hoorlay aga solaas sidenlnTfi 1zig1 tunnäs." N. Domojakov (Hoortay ihl iyar beh çe çltlnln kaptst yamnda .) solabanah Meyhane so lagay s. Solak. solaqayla- Sctak olmak , sol eliyle yapmak. solala- Lákap takmak, aoranorrmek. solalat- Lákap taktrrrnak, adlanmak: "Ninee Ie par af mar. hustar {d6k tooza solalatça/ar." M. Ktlçlçekov (Ne kadar varsa av hayvantan, kuslar I Onlann hepsi acäandmnyo r.j sofban 1. Ytldrz : 2. Çolpan: "Pray çirlerge So/ban çrti çanp ... n M. Areanov (Her yen Çolpan gibi avomranc...} taf soibam sabah YlldlZI. ii r solbam aksam Ylldizi. so lba n ÇIIt IS harahtlg, sul u maöan s trayl lg Çulpan (Venüs) YlldlZI gözlü, çok ak yuzlû, (çok gü· zei yüzlü.) sen» (I.) (bali!)1 a!)dan almak için) Kep-
çe . so l bi (11.) (as.k oyununo a) Kazanamama durumu . sortnra- Sanlda rnak, srmoamex. çaglamak: "Sotbscep etmsn suglantinati / Sallar inçe püdige. " M. Kokov (ÇaglaYlp akan sularmdan / sanar iniyor insaata.) soldat 1. Asker : "Küsküde n1tinerlne hlzi/ sübürekte r hazag/ap salgan haydag -da so/dalta r kifgenner." A. Kuzuqas ev (Güzün yenlerine klZIJ bezler baötayan baar askerler qelmisler.] TOgl5 hadll Ibnln istinde tog lzon soldat. Bilmece , arnar. (Ookuz kat evin içinde doksan asker.) 2. Askert : "0/ so/dat tOn/na t6öy polga n." M. Çebodayev (0 asker efbisesine benzer idi.)
sohcah
- 443 ·
seneen sagoZemin lik, toprak dam. solgam (I.) Uzun mesale . solgam çörls1ig at uzun yol giden at. sol~am (n.) (gebe kadm için) Karru küçOk. soigim istmg ipçi kam , küçük gebe kadm. soigim (I.) bk. solgam (I.) soigim (11.) bk. soigam (11.) sotrh- Solmak. ecnn - Avare avare oorasmak. er kûn tooza gorod arazmca sohn çörgen gün boyu sehir içinde avare avare oolasrrus. soiidarnost' öayamsma. IstenIsçilernifi eeltda rnon isçilerin birligi. solist Solist. solo Solo. soionka Tuzluk. soiovey zooi. Bülbül. som (I.) zooi. Yaym bahgl. som (11.)1 . Silue1, suret, görüntü. scrm pasha taglarm asça görüntüsü farklr daglan aeryor. 2. Resim, 10 10graf: "fren kTzT mmdag somm îte kör sa/(jan." N. Domojakov (Er kisi böyle bir resmi il i ~ti rmi ~. ) som Ilresim, totcqrat asmak . som tusrlresim yaptsttnlrnak. som (111.) Som, sal. som etnn som ertm. som kümüs som qûrnûs. som1. (suda) Yüzmek: "Sidfk taygam ütep / Somcan kurort püdfrçe. " P. ~tlga~ev (SIk ormar u asarak I Yüzecek kapllca vepryor.) 2. Suya dalmak. somcaf kip mayo. soma (I.) s. 1. Açlkgöz , becerikli. 2.
Benen. soma (11.) Ayak tert kr!ji. smo. soma (m.) bk. som (n.) somah (I.) Gents agaç kap. somah (11.) Derin kar. somante- Kara batmak , bulanmak. pare somahtap par klIgen çocuk kara batmts . sombrr Harbi, Wiek temiz leme çubuqu.
ecrue
ecmdn- 1. (suda) Yûzdûrrnek. 2. (suya) Datcrrrnak. somgl zoo!. Gürlü kusu. scmr bk. som (11.) somrs- 1. Suda birlikte yüzmek . 2. Suya bitlikte dalmak . sormshen zool. Soluc an. scmna- Resim yapmak, resim çizmek. somnah Kastk. pir somnah mün oortap poibaan bir kasrk çorba içememls. kl"!}. samnah. somnar- Resmedilmek: "çaspan tag/ar paza otemu ï slrtmdagl kizek agastar, somnenze, çayha/lza tüzlp, plrsT plrslne kölenizlp, çTde hal turgannar." A. Çerpakov (Genls daglar 'Ie onlarm srrtmoak l seyrek agaçlar, resimlen ip, aallamp. birbiri aroma sakrenarak kayboluyortar.) sommg s. Besimli: "Len!n sommg orden. " M. Küçlçekov (Lenin resimti madalya.) somzllgas bk. somzligay somzllga y bot. Soganll bir bitki. sof 1. Son, soma. slnIfi soûda senden soma. 2. Geleeek sof çlida çeleeek yrl. ecûeh sago Topuçu arkeva kaymt!} çizme. sonar 1. Geleeekte. 2. Geleeek Yli. scûes bk. sofus (I.) sondar bk. sondu. scndrr Sörünt ü, ç örün üs. scndm pasha sug lar polgan çörünüsü baska umaklar imis. sefidol (geyikte) A!jilk kemig î. ah k iiktIfi sondoh geyigin astk kemigi. soöhah 1. Öne dogru egik. 2. Uçtan krvnk. soyannar sonnah ödTktig çörçerer Tuvalar ueu yukan krvnk çizme giyerler. soûhay- (öne) Egitmek, meyletmek. sctue (I.) A!}lk oyununda oym dl~ t kalma a1lblst'1 (astk durumu. sofus oyununda) oyun d l ~ 1 kaldr.
- 444 -
soörs
soms (11.) hIk. zool. Hamster. sc ö it Kemik siz et. sen it, aarllg it ritmes kemiksiz et kryrnetf et degildir.
scü ta- Z il ça lmak , çmla mak , smqrroamak.
eontas-
f;)mglrda:;;mak. ldls-harms sonlaspinan polga tüs pargan kap kacak :;; Inglrdayarak zermne dü:;;mü:;;. eenman Oerin kadeh , kêse. li nean . sofimah çïrçeneü çey Isçef de rin ünc ema çay tçmle . sc ümh tnra Geç ekilen tarla.
500 1.
Son
in soona
halgan en sona
kaltrus. 2. Arkast. pest sua, sonu
~
Çabal nimenTii soonca parzaii, ça hsr nimeni taap pofbassr ü. Ata s özü (Kölünün pe slnd en gidersen, iyiyi buramazsm.) kök Tnektifi soonafi ah i nek kilir. Bilmeee, igne ve ipllk (Boz inegin pestnoen ak inek gelit.) ay soonafi hemen sonra, hemen arkastnoen . an jfi soonda ondan sonra.
500-
1. Soqumak: "Süt soo pirgende, palaçahttn pos /ÜS pa rgan perm ködl np, a~as çrrçenT tlOa5taaç8 1h an ~ tut pirgen." N. Domoja kov (Sül sogudugunda, çccuqun d üsen basm r kaldmp, agaç käseyi Qeles alan agza tut ov ermrs.) 2. mee. So quma k. soodam (I.) Kötü ver, UÖU rs\17 ver. ib ni ----SOoda m'-ÇTrge turqushan eVI ugursuz yere kutmus . soodam (11.) s. G üzel, sevimli. uga a -SOod am t avar çok güZëTkuma:;;. ~ soodlg SogUkluk, sc quk. soodlg algan çlr soguk vutmus ver (bilki , aöac vd. .) sooh
Soqu k: 't-ustu soohttfi ormnsn s.rsvm de almca V. Kobyakov (Kl:;; pJfdlstTg." sogug unun blraktlÇIl izfer yüzünde apaç lk gö rülüyor.) 2. mee. Soguk , 1.
teömeesn
soa! sevimsiz: "Arka diynrn payagt sooh sosre-roe açllgan parganm közTtpeske, köglTg po /arga harasça Ilona . ~ V. Tatarova (Arkadiy' in dem inki soquk söztenne sinirlendigini göstermeyerek, nesen olmaya çali:;;lyor üona.) harabtart sooh kör- gözleri soquk bakmak. ugaa tlll sooh mûthis bir soquk. soohha alm soq uk almak , üs üfm e«: "Ol sooh alm pargan, amn ökpelen a9mb /zar. ~ N. Oomojakov (0 soquk alrrus, onu n cige rleri hastalaru r.} soohha hap nr- sogu ga yakala nmak. kiç'ig sooh Ekim (aYI), ulug scon Kasrm (ayl.) sooh kii soquk hava. sooh sug soguk su. sooh tea, 'izig dee nimes lark etme z. önemsra. t nstn sooh kl$ so öuçu. u lug sooh sert soquk. hatlg sooh sert sc quk. sallm soch ag lr soquk.
sooh sag obk. sogah sccnsm- 1. Soquk oldugunu dü:;;ünmek, soquk hissetmek 2 . mee. Soguk, ilgisiz otduqunu oüsü nm ek: "Amds, tïzen. o/arzar sconsunp ete çagmnap parir Tocut." A. Çerpakov ($ imdi ise entara scquk olarak yakiastyor.) soohtal- Soquktasrnak. künnTii soctrterçe her geçen gün soç uktaetyor . soohtlg s. Soguklu: "Ot pTigen, mmda~ açJg soohtlg, ermr haraa/arda ças hulunmg çllgllar htralar ornmda toneau." N. Nerbtsev (0 biliyor, böyle ac r soquklu. sakin qecelerde genç kutunlu ynkuar ekin yerlerinde geceliyor.) sool (I.) Düz bacah soba : ''lzTktTfi sol sarinda tesnsn salgan soo/da ufu(} çis çaynik pulaz lp haynap turça. ~ V . Kobyakov (Kapmm sol yarunda tasra yaprla n sobada büyük baler çaydanli k buharla :;;lp kaynlyor.)
- 445 saai (11.) 1. Parrnakhk, tahta oeroe: "Arnti ommae çilire köybeen turunnar la outeno çemtsp paza çanml ize/ pargan 500/ könn (Onun turgan. " V. Kobyak ov vermoe yeterince yenrnavan k ösequer duman çik anyor ve yanst yanrrns pa rmakIik görünüyo r.) 2. taz. Kurt kapa ru.
5001· 1. (su) Sogu lmak, çekiJmek, azalmak çayg ld a suglar saa i parçafar yazm surar so öuiur. i ne k saai pardl inegin sütü çekildi. sü t s oo la hay na p pa rdi süt kaynayarak azaldr. 2. Gözü akma k lkl haraan soolzm, iki ezaaû huruzm. Beddua (Iki gözün aksm, Îki eyaöm kurusun .) soola- Ugulda mak, gürüldemek: "Yanl lagdan taga atlhça, Ee/ep, soo/ap, ol sofi ha/ça. " M. Areanov (Yankr dagdan daga vuruyor / UguldaYlp, gü rüldeyip 0 sonla ruyo r.) soolas Gürültü, çaglama , cosma: "Hlgmp la kniga habarlann / Ta/ay soolazm isçenmfn hacan daa." M. Bainov (Sade ce kitap haberterin i okuya rak / Denizin cosmaemr i~ittim her zaman .) seclat- HI!ilrdatma k, uguldal mak. scoknr- Sogu ltmak, azaltmak. soohh Susuz kanal. soom par- Hrzfa vüksermek, göklere çrkrnak. soon Arka, son, soma. soon eür- eromdan gitmek, takip etme k. soon almra ar kasmdan, pesinoen. soona zf. Aroma, arkastria. soona setdtr-qeclknrrnek, sonraya brrakrnak. soona hal- ardmda kalmak. soon süre zt. Arkesmoan. ardrndan pte'mcm soon süre IZlblzarga mektubu arkaamdan gönderme k. soonca zf. Ardmca. ad nnf s oo nca atmm ardmca. rnekterïnt ü scones pastrr srhnan inekler in ardlnca yürümeye ba~lam l~ .
sopratnr
scona û Aromoa n. arkasindan. Çabal kizi ç agad afi habadrr, çabaf aday socna ü habadrr. Atasöz ü (Kötü kj· !?i yakadan tutar, kötü k öpek arkadan kapar.) adrruf so o naf oyfap sthhan atuun erkasmoan koemaya basfarms. soonari- soona ardt ardm a. soonafl çö r- peslnden gitmek. soonafi sü rrs - peeinden lakip etmek. soonda zf. Sonunda , soma: "Soonda. ür dee po/bin. pabam aml( çeattnsnsn." V. Kobyakov (Sonunda , çok geçmeden babam velaa l etti.} amf so o nda enden soma. idi ür be, as pa polgan soonda böyle bi r zaman geçtikle n sonra.
Sasrttter. tuhaf. sooru çir dikkate deger , görülecek yer.
SOOni
soonzar rt. Ardmdan, arkasm oan Klzak: '·Aar soor/ar sin saltp, attarnr tirletçezffï. " P. $tlga!iev (Aglr klza klar kosup. enen terleliyorsun.) soorah Küçük klzak scoshan So lucan krs so rms nan . soot- 1. Soqutm ak: "Apsah, köö/ce pas par/poah samna hnafi sooda übÜrfp, TkT samnah süm ahsma sa/lblshan." N. Oomoja kov (fhliyar, yavasça yürüyüp , ak kas.kla üfürüp soqutara k, iki ka!i1k s ütü a özma kovmus.) Sa na sald lrijan nlme soop parqan. Atasözü (Sana brrakrlan sogur veya sona kalan dona kallr.) 2. An dinlendi rmek, soqutmak . socmr- So öuttu rmak . soor
ecpçrr sago Harbi, tülek ÇUDUgU.
soplat- Tms qttmek, tin tin gilme k: "Turacahha çit pargannarmda, aday/ar nen äne sop/ada halgannar. " I. Kotycse v (Eve uiesnktannoa, köpekl er oönerek tin tin gitmi!i ler. ) soplattlr- TlfIs sürmek.
- 446 -
soprano
soprano müz. Soprano. sor (I.) Belà, eaneutrk, behtsizuk, talih sizlik. sor (11.) anat. Baq treak çeperindeki süm üksü tabaka . hartnuf son hatbezm tip, rnatap sooh sug a çu urga kirek gödenin sümüks ü tabakas t kalmaam diye soguk suda iyice yrkamak gerek. sor (lil.) sago Scr. sorlar azii Serlar geçidi. eer- 1. Emmek: "Imrn ustayta arah tut/ah, köpkenTn çTdTre sonbJZim!" M. Kokov ( Duoaklanru düzgün lut da, !ii!ikinliklerin i yeterince emeyim!) ifie südin sor- anne sütö emmek. 2. lçlne çekmek, içmek: "Par, sor hanzanm, künge sTstenJp odu. paza nimee SldirzJi'j?n V. Tatarova (G it, çek piponu, qunese olur, baska ne yestamp yapabilirsin?)
soraal bk. sorol soraalhg s. Çubuklu (pipa). uzun saraa ilIg ha fiza uzun çubuk lu pipa. sorah 1. Sivri. sorah tag sivri dag. 2. mee. Erkeklik orqanr. 3. Uzunca. sereh pörik kont sektinde uzun börk. scrattna- Drsa dog ru kaymak, tntamac "P/çahtl tutsa, an/ti çlma/Çlgl, eeffp , mmdar, ho/man tnye sorennecçe. n
G. Topanov (Blçag l tutunca, onun küçük parmaqr egilip, sövre, eunoen oreen kayryor.) soratnik Siläh arkadast. soray- Oimdik durmak. uert dogru çrkmak. sorayt- Dik durdurmak. üert doqru Çlkarmak.
scrbe (ispirtodan yapurms ) [çki. ara qesorba içki. ecre nr- Emdirmek, emzirmek. sorga Burun musluk.
(eeyeda).
somaveroe
eorct
sc rqah (kam haslali9l) Emerek tedavi elm e. sorg ahta- (kam hastallgl ) Emerek te devt etmek. sorgay 1. Saçak buzu. 2. Körebe oyunu. sorgay ah bk. so rgay sorgay saas Agaç sakrzr. aktn dtnk . sorgls (I.) sago Çizme dilcigi. sc rqre (11.) 1. Zamk. 2 . Mühür mumu. sorgis (11I.) Ernzrk, biberon. süttig sorg ls sütlü biberon. sorgls pais emzik çocuqu. emzik emen çocuk. s or9 1S (IV.) Tulumba, pampa . sug sorcari sorgls su emme tuiurroasr. sorh la- Burun çekmek. song (I.) 1. Iraoen. azimli. song ki zT azimli insan. 2. Fevkalade, harikuläde: "Pray çir üstünen ki/ge n
mesineter pirsTnefl
pTrsT pTrsTnefj sJng, pTrsT song. üzTgJ çon
çmeçeasamer." G . Topanov
(Bül ün yeryüzünden gelen arabalar qüzer, birbirinden birbirinden harikulárfe, bitip tüken meden keynas.yortar.) song (11.) Doqa! tuzta . kiik kileen so ng yabant keçi gelen l uzla sc rmcr imeek sonndrzr süt hakkl, damal taraftndan kaynanaya verilen para veva hedlye. s cnp Vara izi: "Slraymda(JI sonon közTtçe." V. Sulbeyeva (Yûzûndeki yara izini çöstenvor.) SOrl ptlg S. v are izi bulunan. sonptlg slr ay vara izi olan yüz. serre - Sorlamak, sutamak . serlaas Ark, kanal, su yolu. sertab çanoan sarkan buz. s or ok in bot. Devedikeni çiçegi. soro kln hal tüzirçe devedtkent çiçegi lat kaçmr. sorol Aglzlik, çub uk: "Sah andoh hlZlJgat sab/ soron ahsmda po/(Jan, otlh tazmafi tnnt tubmner caceaza tûskenner, habomfi tad/llg IZI
- 447 -
sorollig
tunçuhha saphan." N. Domojakov (Tam srrada krrrruzr Frenk üz üm ü çuouöu aqzmoa imi!j, çakmak teemoe n klZl1 xrvncrmlar e'çra rr us. kavm güzel kokusu burnuna
°
gelmii~ . )
sorolhg s. bk. soraalhg sort Çesit, tür, smrt "MinT toglsha albinça/ar, minnefi aar ay/ançalfJr, min TkrnçT sort kTzTbTn. ~ V. Sulbayeva (Beni .!§!. atmtycrla r, benden kaçtyorlar , ben ikinci srmt u(t...,5 fnsar um.) paS"iSé1sort binnel su ut. eerten 1. Káse. sortah ayah derin käse. ~ 2. BJi~ vazo - sortah çuen Mitolojik ok ytla ru. sortan zool. Turna ballg l. sortan tös pahgl turna ballg l teûstir. eornh s. ~!jm l!j, çökük: "Mmda la c.;--K/anya oo/glnl fi sottm slrayma n~salça. " V. Sulbeyeva (Burada Klanya o!')lunun çök Ük yQ~.Qne dikkat ediyor.) scrtm naah çök ük yanak. somh- Çökmek, çukurlasrnak. slraYI ecrtm pan~Jan yanaklan ç ökm üs. sortm bk. ennn sortirovat' pct- Cinslerine eyrrmek. sortlrovka Çesmenne göre ayrrma. sortlro",çik Aymcr. sorttl" s. Cins, kanreu. sosha 1. Domuz: "Slrtln lfi tIJgT, sosha hili çTli, turglablshan." V. Kob yako v (Strttrun tüylen domuz krllan gibi dikilrnis. ) Soshami'i çaa kölbede. Atasözü (Domuzun ya!')1 Ya,Täkfa.) ïrgek scsha erkex domuz:-2: -0omuzla ilgili. scshe parazi domuz yavrusu . sosha idi domuz en. soshallg s. 1. Domuzlu. 2. Domuzla ilgili. sosiska Sosts. soslagatei 'nay naklonenle gr. lstek kipi.
,oy
sostav
1. Kadro, heyet.
kornlssiya
scstavr korrus yen heyeti . 2. D ûzen.
cbsçeetvcnrü scetavr toplumsal dazen. 3. Munteva. içerik. nn sostavr uäç içerigi. sot Petek. so t paltl Yuvarlak aglzll barta. kime Itçefi sot palt, gemi yepuan yuvarlak a!')Jzh balta. sotsial-demokraslya Sosyal demokrasi. sotsial-demokrat Sosyal oernokrat. sotslallst Scsyeust. so tslallteçeskay s. Sosvanst'k. sosyalist. sotsialistiçeskay Hakasiya sosyalist Hakasya . sotsializm Sosya lizm. sotsial'nay s. Sosval. so tslai' nay sred a sosyalortam. sotslaino-ekonomlçeskay ts. Sosyal ekonomik. sotslalno-politiçeskay s. Sosyal politik. sot sl ol og Sosyolog . ecveeçanle Mesevere. müzakere, da-
nrsma. scvesçeternay s. lsnsart, oarusma. sovet 1. Kurul, heyet, konsey. 2. Sura,
mecns. sovetskay s. Sovyet "Sanap toospas payman amfi / Sovetskay çon tuzalança." M. Areanov (Sayrp bitmez zengi nliginden onun I Sovyet halkl tayoalamvor.) sovhoz Sovhoz, oevtet çiltligi: "SlrernJil pastiifiar, sovhozha agronom polatfJa hlgmp, mini çoo hathlrttl." G. Topanov (Slzin yönelic iniz, sovhoza tanm uzmam oirnam için çaglrtarak beni çok güldürdü.) soy- (deriyi) Yüzmek , soymak: "Ah tashi llarca çöifp / A....'illlilh annar atç§lifnar / Andoh teerTzTn sOYIP / AnnJfi idïn çicefiner." P. $t l ga~ ev (Ak zirvelerd e yürüyüp I Çesitli avlar vurmusrer I Orada den Sini t OniJn- etin; yemfster.) Ai'im
Yozup
soyanah
- 448 -
ödirip al baanda, teerizin soybacaii. Atasö zü (Av öldürülmeden, deris i yüzülme z.) soyaltah Iki vasm da dag keçisi. ezrr müüstig soyaltah çatat boynuzlu dag keçlst. soyan (I.) Kapak . soyan (11.) Tuvalr. eoydrr- Deriyi yü zdürmek, soyd urmak. soedtnente 1. kim. ane sën . 2. Birlik, askert birlik. soyga Soymu k, aqaçra nn iç tabaka st. soygah Ince buz ta ba kast. s oygahta at tayllhça ince buzta ke pu yerde at yor ulur. soyglç bk. soygls SOyglS Kabuk soyma aten. sOYIg (deriyi) Soyma, vüzme. sOYII- (deri) Soyulmak, yüzülmek. sc y m 1. Dökme (demir). 2. Dök me demirden. eoym pes dökme soba. scym idis o ökme kap. soyts- Deriyi birlikte yüzm ek, soymak. soyla- Sürünm ek: ';4nan çuen çili soyteem." V. Sulbeyeva (Sonra yuan gib i sür ünoum.)
söktTr
sozidatel'nay s. Yaratrcr, yaprcr. soznetal'nay s. Buinçü, suunu. söbek bk. söp söbtre 1. Çocuk . söbirezï köp çok çocuqu var. 2. Aiie . uv a-söbïre ene. söbirelig s. Aile . e öbrrerrq kizi eneu msan. sögil- Sokulmek. kögeneem çlkte f sögildl elbisem dikis yennoen s öküldü. söglnclk Külûrbaz. Saglstlg senacm, sag lzl çc h sögincTk. Atasözü (Akrlh tieseon. aknstz küfürbaz .) sögim 1. Ince dallardan veya köklerden ip 2. Dertoen yaourrus ip, stnm çügen ta{Jlfacan söglm dizg in lamir edeeek smm. sögir- (oc öumcan sonra) Sonu göm mek. pala inezin sögir eetqan çocu k estn ! (son unu) q ömm üs. sögis (I.) Sökme, s ökus. sögis (JI.) Sövm e, s övüs. sögls- (I.) (birlikte] D iki~i sö kmek. söqls- (11.) S övösmek, küm rtesme k. sök- (I .) Sökmek .
soylaas 1. s. Sürüngen. 2 . Ytlan soylat- Sü ründürm ek: ';4nail min pashalarm, naa kiJgennemr, soylat ham." V. Sulbeyeva (Soma ben baskala nm, yeru gelenleri sürü no üroöm.)
sök- (u.j S övme k. kötü s öyle mek. Sö kk lep ügretpe, sötep ügret, soglp ügretpe, çoohtap ügret. Atasö zü (Sövere k öäretme. söyleVip ööret. döverek öçret rne . konusup ögrel .)
soyoh- I gd i ~ edildikten soma hastalanmak. soytlh bk. soygah so yuz Birlik , lttltak: "Pray soyuzha sab/ançazlil a/rps saçae.' M. Kilçiçekov (Bütün birlikte tammyorsun, tesekkûrler sana.) soyuznay s. Mütl efik, birlikle i1gili. soyuznay respublika birlik cumhu· riyeti. soyuzniçeskay s. Muttefik. mûttefikle ilgili. soyuzniçeskay voysakalar mült efik as kerleri. soyuznik s. Mûttefik.
sökle- Sövmek , kötülemek. sökles S övme , köt ü söyieme . eöv üs. s ökres- Sövûsmek. birbirine k öt ü söylemek . söklettlr- S övcû rmek. kötü söyletmek.
sökpe Basm arka ra ren. sR.-kpecek Beyi ncik. ~~ ( I. )
Stra. poza sökpegi boza
strasr.
sökpek (11.) Kaban , gocuk. söktes sor. Oduncu battast. od rû ça rcaf s öktes odun ya racak balla . söktir- S öktürm ek .
sör
I· I
- 449 -
söl (I.) 1. trtn. eerahal. 2. lenf. 3. Ya~a Van organizmadaki SIVI. sug -söl SIVI. süt-söl sût yiyeeegi. söl (11.) çöt. hushun tüspes huba sö ! kuzgun inrnez boz çöt sö l bek 1. Uzun etekû. sö lbek kip ete ö! uzun elbise. 2. mee . Kurt. sö t çaar Bozkrr: "çezeç -çeteee söl çenru ibTr çöredfr, ma/ tïedenp." V. Kobyak ov (Yalm yaptldak bozkrroa geziyor, mat oüaup.) söle-
1. Söyleme k: "Ol, nimelerJn çablzah stol üstüne se ltp . Torkaa V. Kobyakov (0 , sölepçe." esvaranru alçak masaya sanp, söylûyor.) SÖkklep ) Torka'ya ügretpe, sö lep ügret, sogrp ügretpe, çoohtap üg ret. Atas özü (Söverek ögrelme , söyleyip ööret , vurup ööretrne, konusuo ö9rel.) 2. Evlenme leklif etmek. söledlg bk. sö leg ~eg Söyteme, ~eya n etme. sölem bk. sö lek ~- Söylenmek.
sö tes- Söylesmek.
söt et- Söyletmek : "(di dee sag/P, a /arm pTr dee nime sölet po/baa n." V. Kobyakov (Ö yle dövse de, entara hiçbir sey söyletememrs.j söl gi bk. söygï I sönn - Geni!ilemek , açumak, yayumak, boyalmak. sönnrs Gentslema, açuma: "PTr ugaa çoon hus , of nimenJii üstüne oatnöurp, renetterm nince çider sö/TnJzTnefi çaza tuthan. " N. Domojakov (Çok büyük bir kus, 0 ......" 'nesnenin ûstûne oturup, kanattanm •., o- olabildiginee açrp yayrr us.) sölkem Yüz kilometrelik at yan!ima mesafesi. pir at sölke mi bir yarl~ mesafesi (ya kl a ~l k yüz kilometre,) sö ltir Seyrek. sö ltfr ürgen sürmes - - seyrek örülmÜ!i belik. sö ltir hathan çip seyrek örülmü§ ip.
söök
söö 1. Ag örgülü kepçe. 2 Filtre. sö öd er 1. Dinlenilen ver. 2. mee, Kam lefi. söö ta rt- Çekmek, uzatmak: "Piree-piree tapsashannar, ee ösm na adllrJant, söö te mp, çoo ptçsmoçemen." N. Domojakov (Bir bir sesïenmrster, azteik oturm as: uzav.p, eok «onusm us.)
(I.) 1. Kemüc "ncotm afg /dlblshanda, körze Ie, tasï söökterJ totcu re.' G Kazaçinova (Oyugu ge ni ~ le ti p oaknqmda , insan kemikleri dolu.f Ki ri malmii söögi kimirtkilig, kirT kizi"nfii Ç~I sm. Atas öz ü ( Ya ~ 1 1 malm kemlgi naslamahk, veen ki§inin sözü gerçek,) söök ço h a) kemiksiz. b) meë-:-témelsiz, esassrz: "A-a, söögT çoh so!Urir cir,-"rceii, abstraklsjya." V, s ulbeyeva (Aa-a, temelsjz sözfer bunlar, enne, s~a .) moym söögi boyun kemigi. pas söögî katatasr. naah söögî yanak kemigi. sööktert'iTl slstapça - kemiklerim stzuyor. hu ru gsöök ~ k , btr-nen bir kemik, çok zayrt. 2. Naas, ceneze: "Olgen kizT söögine / Ööd'T eçso tsk ïrce ':, M. Kokov (Ölen ki§inin cesedine I Odü actyrp haber veriyor.) söök set- cenaze de/netmek, gömmeK. 3. NeSi[ku$ak, göbek: "Sóökten söökke, fugannaii tüQänga. " N. Nerbtsev (Nesilden n~ akrabadan akrabaya.) 4. Kemik, kernikten yap.rrr us. söökter mezarnk, kabristan. sooh sö öqtme ötlpçe soquk kemigime rsuyor, çok amii soguk. 5. Mezar: "Çil sö ögJnde / Çahayah salJhpinça, tTp çeler. " M. KilÇlÇekov (YII'oöYlfnca onun mezannda I Çiçek so~ diyorlar.) 6. v ücut. Î SKelet - Andl nTske söögTcee muzlkaa kifistTre riiiR"ëe /çe." V. Tatarova (Onun ince v11"ëUcru- müzige uygun olä:ià'k kolayca egiliyor.) tjrlk söök canli cenaze: "Surba, Kianya . KörçezTfi,
söök
W
• · 450 -
söök
min, tink söökpin. n v. Sulbeyeva {Sorma, Klanya. eö rüvors un. ben, cann cen azeyim.} s öök (11 .) uni. Ruhla ra sesl enirken çrkanlan ses. söök (lil.) Uzun, uzunca. söök kus uzunca keçe. söök slrayllg uzun yûz lû.
söökt e- (I.) Kemikleri toplam ak, Ylgmak . söökte- (11 .) (ruhlara) Sarap serpmek. söö kten- Donakalmak, put keenmek. sööktet-Kemikle r! toplatmak. sö öktl g s. Kemikli. kleia sööktig aday öl g enc e kü cü ges. Atasözü (Küçük kemikli köpek ö\ene kade r enik.) sö öl Sigii. söölni naa ayga közitçefi sigil yeni aya (ledavi için]. gösterilir. s öör - Uzama k, boy atmak , gerilmek. sö ölbek bk. s öök (111 .) sööHn dire zf. Uzunlamasma: "Pu sug hastada söölindïre çatçathan aal." A. Çe rpakov (Bu su kryrsmda uzunlamasma duran köy.) sö ölli.9 s. Sigilli. sööl me k bk. s öök (111.) s ööm Kans . us tl g sööm uzun kans . muhur sö öm krsa kans. s öörte- Sürükiemek: "Panam, nïtkezinefi haap enp, tcennzer s öönepçe." V. Sulbeyeva (Pana'vt enses inden yakalayrp . annesine dogru sürüklüyor.) söörtelSürüklenmek: "Ma§ina tadlrapça. sööaetçe. çe oy/ap palbinça." V. Sulb eyeva (Araba çahs tyo r, sürüklen iyor fakat hrzf gitmiyor.) söörtene zf. Sürükleyerek: "Tir/ig toraat aal arazmdagl hatlg çalca aar hafiaam sóörtene to(jdlrat parigan." N. Tyukpiyekov (Terli doru at köyün içinde ki sert yoldan agtr arabayr sürükleyerek trkrroanp gilm i~ _) s öët SögÜl: "Ot, aa/dag! casns uJuzoh çïli, sócr came özcaeo. arali auh
sörtel
oduiecnr." N. Domojakov (0, köydeki baska kimseler gibi, sögüt odunu ndan tasarruf edip, arada bir yaktyor.)
sööllig s. SögÜllÜ, sögüllük. söp 1. Çöp. Ço yn lfi haraglOda söp çogl l, klrbfgfnde kir çogll. Atas özü (Yalanm gözü nde ç öp yok tur, kirpiqinde kir yoklur.) 2. Hayvan yeminden karen arttk. allin söbi hatçe at yeminin çöpo kanver. 3. lp kanntrsr.
s öpte- Çöp atmak. söptel- Ç öplen rnek.
e öptet - Çöpletm ek. sörqe- Sarmak . sörgek Kunda k bezi. çocuk bezi. sörgek klz. ilmi kli dikis. sörget· Sardtrmak. e ör ön 1. zf. Sedn: "Çazi istin degi iirgi eötön tlmstamp, s!hf!g kii, çayJllb!shan." V. Kobyakov (Ova içindek i akeamm nemli havasr, serince eserek yayurrus.) 2. So öukkanh. 3. s. Soquk, serin. ta shar sörön orsans . serin, so öuk. irtengi sörön sabab serinligi. s ör ön kün sertn gün. 4. mee. Serin, tera h, rahatlarms: "Apçaymfl harahtan emai sarön karglep tut." G. Topanov (Apçay'm gözleri sfmdi ferah bakryor.) s örönnen - 1. Serinl enmek . 2. Soguk· kanli olrnak . 3, Scquktasmak. sörönnet - Sennletmek. s örte - Sürüklernek. çekip qötürmek: "Ptr hus çohlr nimenr sörtep parigan oshas pOlfJan. " N. Domojak ov (Bir ku~ era nesneyi sürükleyip qöt ür ür gibi olmus.) sörtel- Sürüklenmek: "$abistrii sarslh tzeneae sórtet pariganm « öre tur(Jan. " N. Domoj akov (Sabis'in üzenginin bitin de sûrûklendiqlni görmü~. )
sörteldir
- 451 -
spetsial'nosr
s ërtetdtr- Sürûklernek: -Kuren at, azahtann çadap a/lp , s6rfekJire pasçathan. · N. Oomojakov (Yaglz at, ayaklanru gûçlukle kaldmp, sürükleyerek y ür ümüs.)
sösl e- 1. Söyteme k. 2. Kutaqma nsrjdamak. s6s11g 1. Sö zlû (yazl ll olmayan). 2. xonusxen , gev eze. 3. S öztü.
eö rte n- Süru ktenmek : "Sabistr sarslh
s özlr-
tse öeoe sönene. saflg tay ult4 ala hab ls çügl1rfste çllg l/arzar çkfizip oo,,,,an.· N. üomolako v (Sabis1 üzenginin bir yamroe eörakreyerek . san 18'1 bûyUk bir tuzla Yllkllara dogru ko~ mu ~ . ) s örtes- Birlikte s örüuemex. sö s S öz : "Nencnrer 565 tappin turadlr.
hara(j astarm aar'pe er ç2.1!annada k6rfp.· V. Kobyakov (CevaplaY9cak söz bula mryc r, qözlèrtn i oraya bu..@Ya dönd ürerek ,) AYll han S ÖS)" ang pctarn, athan u h pallgflg pcum, Atas özû (Söylenen söz temiz olsun, atuan merrui yaralaYICl olsun.] ~öske kI r- sö z din lemek Ti- ) (" re n s llfl!!l n kl ç ii çogll , eös ke \ kirbesliil sa9 lz1 ç og ll . Atasözû (Derin suyun geçid i yoktur . söze gelmeyenin akh yoktur .) sös ~ gr. kelime lerin d~Si. ",' ,\ s ös p üdirizi gr, keume yaprrm. sös ça rd ihtan gr, söz bölükleri. sös pir-söz vermek. sös sö te-sö z sö ylemek. s ös alm önsöz, söz oesr. sös tsttocet ken söz dinier. sös I,~ söz dinlemez. oy'" sö..s saka. ubanClhQ sös kehane t. ~s '!!!i:sohbet et mek . konusmek. sös
puas- tarnsmak. kar~ ll lkl l konu~ · mak , hf.2:::QOa sös çok dogru söz plr-Ikj dee sös ~shan polza birkaç kelime de otsa vazse. sÖs~iö. uç,"a ahlbas s öze geim ez, anlal ilamaz, aç lklanamaz . sö spe k Atasözü: "A min pTlçem pasha sóspek. ~ V. $ulbayev a (Fakal ben bali ka atasOzû biliyoru m.) s ös pe kçi Çok ata sözü bilen , atasözu ooyleyen . •
söygi (sanda l için) Smk .
Sürüklemek
~A na n,
çabal
tomcag m sözfre, oy/ap smnen. " V. Kobya kov (Soma. kölü paltosunu sûrûkleyerek , ko~ maya ba~lam l'i . ) sözi rbe Bahk
a~w
"Hara sOzfrbee kTrgen
çt1i I çaY!:Î'1 haraam kizi re çUsçem. M . Kilçiçekov (Kara aga g;rmi~ gibi I Yaz gecesin i oeçerek yüzüyorum.) irimcik sözirbezi örümcek agl. s özrrn- Sürüklenmek: "Yakm. sersin azag m lz er'ie den suur po/bin. ta/bah Çili. sÖZiri/fp. küzün ha19an.- V, Kobyakov (vakm. bir ayaQml ûzengiden çrkararnaya rak, post gibi s ûrûkler ap, gÜ mbü rdem i~ . ) s ëerrïn- Sûnlktenmek. sözTris- Birlikte sürüklemek. s özlrt- (I.) Sürükretmek
söarrt- (11.) Düqûmleyerek dikmek. sö zirtip tikken çi k dugümleyerek dikilen dikj~ . sözirtig s. DQ9um leye rek dikilen dik ili. sözirtki bk. sa laaçl spal'ny a Yatak oc asr. s pasibo r esekköner: "Haroo/, 'spasibo, spasibo' IJp, ençem lüreyTnzerök sun sa~an." N . Tyukpiyekov (Harooi "tesekkürier. tesekküner" diyerek pa ray r paçasma sokmu~.) spekt akr Temsil. s pe ki r Ta yf. s pe ku lyant Spekûta t ör. vurguncu: -STrer spe kulyanl po/(jazar. " V. ~ u ibayeva (Siz speküla tör oluyo rsunuz.) speku lyats lya Spekü lasyon. spel s ial' nost ' Ihli sas. bran~, dat, uzman lik alan l: 1njene r, çe pozlmmr'i spetsialnozmail tOj}mmlnçam.· V. $u lbaye va {Mühendisim. lakst
- 452-
epeteeset kendi
uzm anli k
alam mda
çensnuv orum.j spetsialist Uzman , motehassrs. splçka Kibrit: "Iki hati spiçkazi çmi tüsti, anan, rutnee-oe nernnnen çili, köksereglep, nencure Slhhan. n A. Çerpakov (Iki kez kibriti 1~ lldadl , soma, bir seyden boqulmue gibi , öksü rerek geri çl ktl.) spid Aids. spirt [spirto . spirtovka lspirt olu k. spisok uste. spitse Örgü ~ i ~i , ~i~ ' "Terpekter sotsetetï hOYlg pontnsnsn, küren attJii azahtafl mii arazi a//lg N. Domojakov entttnsnen. n (Tekerleklerin slsrer! sernesmrs, yaglz atm aya klan gen i ~ acurms.) sport Spar. sportivnay s. Spo rtif. sportsmen Sporeu. spravka Rapo r. spravoçnay 1. Damsm a. 2. s. Oarusm a yla ilgili spravoçnay byuro oar usma bürosu. spravoçnik Kdav uz kitap, rehber (kitap.) s reda Çarsarnba. sredstvo Araç, vastt e, çare. sroda Her ne, ne olursa, hiç, hiçbir sey. ercda çoohtabaspm ne olursa orsun kon usrr em. srok Mühlet, vad e, zaman . tOglstl srok almnda toldlrarga Is! zarnanmdan önc e bitirme k. ssuda
Ödünç alm a, ikraz etme.
stabil'nay s. oeqlsmez .
Istik rarll,
müstakar,
staçka Grev . stadion Stady um, stad. stadiya Safh a, merhale, dev re. sta] Staj, staj yapma . stajyor Stajyer.
stenoqranya
stakan Bardak: "Amdl Mityuha ol stekenm krzr körbes srezmae, aar aylamb/Zlp, ahsmzar tüii deribrsçe. n V. Tatarova ($ imdi Mityuha 0 bardag l kimse nin görme digi srrada, öteye oönüp, eqzma götürüyar.) stekenqa çay ur- oaroaqa çay doldur mak . stan (I.) Lager . stan (11.) Pantalon: 'is tovemen. tikken çolilg rers sternmt ï sol pud/ mayma h türeyfne çitkence ibestel halgan." V. Kobyakov (Kurnaefa dikilen çizg ili kara oantoronun sol çizrne konçuna kadar ayagl Y l rtllml ~ ,)
standart Standart , óme k. standartnay s. Standart . tek tip. stanitsa Bûyük k öy . stanok Tezgäh , dokuma tezqáh t. stantsiya Istasyon: "Çe avtobus stan/siyazar irtJp oerur paza landa la irten poter." G. Topanov (Faket otobüs istasyona dogru geçti, somaki yann sabah olu r.) staro~ta Bas, mü messn, temsilci. stersav Bûyûk, bas. stersay çaban bes
çoban.
start 1. Spor da de par, Ç l k l~ . 2. Sporda çrkrs, baslanptç yeri. stat'ya Yaz r, makale : '''Paynu§tanar gaze/ada sta tya s/h ki/gen. " V. Sulbayeva (Pay nue hakkmda gazelede yazt çrkrrus.} statist Figüran. statistik Îstalistikçi. statistika Islatistik. statuya Heykel. stene Duvar: "Steneterrûtï ikJ sarinda ornahtar." V. Sulbayeva (Ouvarlarm iki vanm oa yataklar.) stenee portret hls- duvara portre asmak. stengazeta Duvar gazele si. stenografistka Steno memu ru. stenografiya Stenografi, stene.
stenogramma
- 453 -
secans
slenogramma steromen ue vazurrus mel in.
strategiçeskay
slepen ' Derece , paye . siereoskop Stereoskop.
straus zool. b evekusu.
steri lizatsiya Sierilizasyon, rnlkrcpsuzfastrma.
Sfir:
"Ki/gen poetter dee agaa stihtarm çantça/ar." V. Maynasev (Gelen sairler de ona ~i i rle ri ni sunuyorlar.) stil' Stil, üslup, larz. stimul Dûrtûcû eiken. stih
stlpendiya Burs. stipendiya al- burs almak. slol Masa: "h ebTnen çanmlZl TzII pargan butl/ka, sigafi p, stolga turglsça. " V. Sulbayeva (Ceömden yans t içilmis gige çrkanp masaya koyuyor.) stol kistinde rnasa basmoa. teglek slol yuvarlak masa . çabrzah st o l engin masa. zakaz stolu rezervasyon rnasast. slol lampast masa lámba sr. stolb
Direk , sütun: "Hmgda turgan ibnlfi hazaazlfllfi puliina penp, pTr sto/baa çölenTp, Aydo çiJbTrezlp turça." V. Koby akov ' (Kenarda duran evin atrmmn köeesme vanp . bir sötuoa yastaru p. Aydo lilr eyip duruyor.)
stolilsa Baskent. stolovaya Lokan ta, kafelerya, yeme k
salonu. stolyar Marangoz. stolyarnay s. Marangoz , marangoza alt, marangozla i1gili. stopa Oesie , bir top (kaqrt.} storonnik Taraf h, larafta r. strahovanie Sigorla. strekte- Korkutmak . strana Ülke, memle ket: "Strenem pray odap paririar." V. Sulbeyev a (Memlekeli hep yak tyorlar.] stranitsa Sayta, yaprak . strateg Strateji uzm aru.
s. Stateji k.
strategiya Strateji. strelka Iore. igne . ças strerkan saai ibr esi. strote
Krt'a , bent.
stroka (yanoa) Satu. stroy 1. Sislem, yapt. 2. Sislemle ilgili. gosudarstvennay stroy hükumet
erstemt. slrusta- ventmak. rendel emek . slsena Sahne. stsenariy Senaryo . Ög renci: "Novosibirsk sludent universitedfnTn mosotiya takultedfnTfi studentr polgam. " V. (Novosibirsk Sulbeyeva Üniversilesinin Felsefe Fakûjteslrun öq rercrsridim.) studentka KIZ öörerci: "Üzfncï kurstJiJ stuternken." V. Sulb eyeva (ûçürcü srmt öörenclst.) studiya Stûd yc . stul Sandalye , iskernle. suba Ma nerr uk .
suba-
1. Açmak, çözmek. 2. Serrnek, yaymak . subace- Arka arkaya gitmek.
subag 1. Açma , çözme. 2. Serrne, yayma . subaghh s. 1. çözuimus . kösteg i açnmi!}. 2. Se rnmrs. yayrlrrus. subal- Birbirinin ardrndan gil mek, uzanmak: "Ça/gls azah çoltcah toontcee-oeroee çoh pfre ede on sarina igTrli suba/lp parça." V. Kobya kov (Patika yol bilmeyip l ükenmeyerek bazen saga bazen sol yana bükülüp uzar uvo r.) subara- Frrtatmak ; manerrukte atmak. subaldrr- Birbiri izlettirmek.
aromca
göndermek,
subaha- Birbiri arcmee gil mek, dizilme k: "KirT-hurular ç/itternrn soonca çoJca
_454 -
sc oaüst«
euoennmsnsrmer. "
M.
xo kov
subyekt 1, gr. Ozne 2. Fail: "KW nimes ol subyekt. · V. $ulbayeva (lnsan dey i! 0 fail.)
çoh sus uz. sug çoh çahayahtar çtçeklar soiuyor ç ir altmdag l sug lar yeratn suten. 2. Net ur, n mak. agm s ug a kl ~ 1l nehir, akrrm yüksek nehir, akarsu. s ug ahh tap çad adt r nehir aktyo r. sug kis pararga ki re k suyu (nehri) geç mek gerek. su ga so mça lar nahirde yûzûyorfar. 3 _ Su . suyla ilgili. s ug terbent su degirmeni. sug transpern su la~lmac l hgl. s ug harag ad l siyah FrenkOzümü. sug suu ag azi klz llagaç . a da -çlr atayurt, veten. doqu m yeri. möge sug ab- I nayat. ebed i su, hayat suVU . na ûrmr s uu yagmu r suyu. ç lllg s ug tltk su. su g ta mçue- su dam lam ak. s ug s us- su alrna k. su g ur- su koymak. s uli hastad a su klYlsmda . eugm oo rt a- suyu avurüamak. yudumlama k. s ug (11.) Çokluk, -gil anla mlan vorerek ikilemeler kurar . ma l-sug hayvanla r. tayga-s ug nl fJ klzllerl ormenrann ruhlan . suqar - Su vermek. su içirmek : ~Min am st.Çaram . leen.· N. Domojakov (Ben ona su vereyirn . ~ necigi m)
s ubyektivlzm Öznelcilik, sübjek livi zm.
su~a fl s-
(Yashla r gençlerin eromdan yola
dlzumrster.) suba nsnr- Birbiri ardmca gö ndermek. subausnra zt. Sirayla, silsileyle . subara- Karrnakanstk olmak , da~ mlk olmak. su beraan s. 1. Kanssk, dag mik . 2. Paspal , pasakh: ~Pa rçaflar andag
homayzar,
subaraannar,
min
siremi, idi poIzaflar, parçanaml çoh halglzarbm.· A. obed Kuzuqasev (Hepiniz öyte köt ös ünöa. paspallar , ben sizi, öyle oïur eenc. hiçbirinize ö9le yemeg i verme m.)
subay 1. KlSI r. subay I nek krsrr inek. 2. Bek ár. s u bay lpçi çocuksuz kadm . subay ç o n h Adi adrrn yü rüyü~ : '1nfske kire subay çonhnan çorla ha/(Jan. n V. Kobyakov (lnise girerek adi
acnmta kcsmava ba~lam l ~ . ) s ub bota Cumartesi. subjekti vnay s. Subjektif,
sudak
zoo l. Uzun levrek.
sud no Tekne, gemi. sud u r Kutset yazt, kilap. sud'ya Hàkim , ya rqtç. ~
s uffiks g r. Sonek. suflyor Suflör.
özrer.
(birlikIe) Sutamak.
su qart- St.(i'~lmak, s~rtmak. \ su qat Suvat: "0 / kö/ anda turgan ..\ malntf'i su(}adl poJça." V . Kobyakov !...,. ~ (0 g61. orada du ran meun 'ti suvadrd n.] sugd ur p üs üncese. navet, dönek , s ug d u r harahtlg sekst bakl~h .
su g (I.) 1. Su: ·Paza ol st.9mn ~ tigde-mmda ot ç/'tlrash/~ . · V . xccyakov (Yine 0 suyu n klYlslnda orada burada ate~ parlldIYOI.) haynaa n sug kaynam l~ su. har suu kar suyu. ! ü ül ge n su{l ~ su . tus tJ{I s uy. tuzlu su. tUZI f o h su g tatll su. •sanQ. s ug ~r suyu. sug ay lançlgl ~. bu rgaç, su cev irisj. sug am daa pus la oshas s oo h su hälà buz gl 6!Soguk sug ~
~ h h ç a susuzlukl an
Takmak. ku~anmak: "Ah ç /ltlfah marha/ff), hllls S~tf!)an pir hara ~ Of/s.· V. Kobyakov (Ak börklO, parla k dOgmeli. klllç ku~nan bir _~~ YOzlü Rus.)0 Yutma k.C3: Dlzllmek. pas p ah su g m- bagda~ kurmak . s ugmd l takma saç örgOsü. naa pa laga ~ i ti su g mdl s u hç an yeni geline yedi takma saç órgüsü takllir
s uqm-
1.
~...........,.. pd riktig .
- 455 -
sug m d lllg s. Takma sa ç örgülü. s ugu nd lllg ipç"i takma saç örgü lü kadm. SUgIS- 1. Sokueturmak. 2 . Dizrnesine yardrrrt etmek. sugla· Sutarnak. suglacan agJrlg Srtma. suglal- Sulanmak. s uqr en- Sulanmak. s uglandlr- Sutanorrma'c "HIZIJ köbïgJTg harahtarm sug/andlra körgen. A. Çerpakov (KIZII köpüklü gözlerin i ff
sutandrrarak bakrms.)
suglas - (birlikte) Sujamak. suglas Sutama, sulayrs . suglat- Sulatmak. sugllg s. Sulu: "PJlçezïil me, çiJreem, sooh tustuae / SugJlg okopta uzsemtnstt. M. Kitçiçekov (Biliyor rnusun yüregim so öuk ktsta I Sutu siperde uyudugumuzu .) s ug lu h Gem ; ':Ah azahtig toraat, timfr sugliin küzürede taynap, tohti füsken." V. Kobyakov (Ak ayakn doru al, demir gemini kûturceterek çigneyip, duruverrnis.} sugl uh s uh gem vurmak. s ugl uh köreçkezt suluk zinciri : "Toraal, sugJuh köleçkezf Slgdlfazlp, hlJagayhuzurii çaYllgan." V. Kobyakov (Doru al, suluk zinciri :;;lnglrdaYlp, seyrek kuytuöu yaytlmrs .} ff
s ugluhta- 1. Gem vurmak .2 . mee. Gem kesrnek: "HIf vurmak, önün Agbanm sugJuhtap a/lp / Hurug Uybattl nuouunrçetne." M. Kilçiçekov (Kir Agban nehrine gem vurup I Kuru Uybat ovasuu degi:;;liriyoruz.) sugluhtat - Gem vu rdurmak. sug-sürbe lekr. Fakir fukara.
vertestnme«: s u h- Sokmak. koymak, "Sabistiil müngen adlmfl huzuruh enme sugiblZlp, am çiesiae saglf/ablshan." N. Domojako v (Sabis'in bindigi atm kuyruk altma
sulan sokmus. onu se önsma vurarak ürkütm üs.) p is' mo m ko nvertke s u h salarga mektubu zarta sokmak .
suhar' Pekstm et, galeta. su hpa Yoksul giysisi. s uhpazt çoh kiz! elbisesi olmayan kimse . su hsa- Susamak: "Suhsabaan daa ~. polza, küren at fzTp aJarga itken, poza pagmfl oralgan paZI sagmzma ptçüesn." N. Domojakov (susamarrue olsa oa . yaglz at içrnek rsteme. dizgin ipinin klvfllml:;; ueu saçnsmoa saklarms .) Hada astap, hada s uhsap çör, çe arglzliim t ast aba . Atasözü (Birlikte acrk, birlikte susa. takat arkaoasmr brrakma.} Suhsaan kizee s ug tad lhg . Atasözü (Susanus ki:;;iye su taür.)
su hsa h Açrk . hafif içecek. suhsa h süt yaqsrz s üt. su hsah araqa hafif içki. suh saraa belt . rsar et parmag l. suhsas Susuziuk, susayrs: "Pazoh la unducaa çoh suhsas ïstïn kimTr turgan." N. Oomo jakov (Yine içini unutamayacaqt susuzluk kemtrmts.)
su hsat- Susatrnak. suh SIrt r Oerinin en sert krsrm. suhsum susuzfuçu giderici tçeces. ay ra n su hsum izifier avran içiniz. s u hsun 1 Susama, susuztuk: ~A rsa , pu çol hastadagl ouems taynaza , sala suhsun emmrcm." N . Domojakov (Veya , bu yo l krytsmdaki ouan çignese, susuzfuqu biraz geçerdi.) 2. Susuztuqu gideriei içecek. su la (I.) 1. Yulaf: "Gray kizT/gen suJa turen." N. Nerbtsev (Geç btçumts yulaf tartasr.) 2. Yulattan , yulafla ilgili suta p cth t yulaf lapas t. su la (11.) Hafif içki. sula eraqa hafif içki. sulall g s, Yulaftr, s u lan (I.) sag zool. Bahkçtl kusu kr:;;. s ülen .
-
- 456-
sulan
sulan (11.) (hayvan) Bannaqr, et nn. at sute m at ahm. su la n- (I.) EI karoumak, keskenmek. su lart - (11.) Bir ~eyi yapmak tsternek, sulanmak. pa la pa zar ga su lan ça çocuk yazmak Isuyor. s ule nen- EI kaldlltmak, keskendirme k. sulba Çocuklann beuktenne baätanan g ümü~
süs.
surmr a- Karmakans tk olmak kil. subarasulga- (I.) Sarmak, dolamak , bürümek . sulqa- (11.) Havu duada butenmek. algap sulgap dua ederek . s u lga n~
1. Sanlmak, dolanmak, bürünmek 2. mee. Sanlmak, kueanrnac ''Hanaa soonça oy/ap slhhan, nenee, t'zen , trada la hQIJdlfap odlr(Jan, remsnee sulgana.- N. Domojakov (Arabamn arcmoa k~ ma ya ba~ lam l~ , araba rse. tlklrdayarak uzaxtasrms. karanhQa sa nlarak.] su tganclh Sarma çorap. sulgandlr- Dotancrrm ek . bürümek. s u l ga n l S~ Dolanmak. sanlmak, bünJnmek . sul u 1. Terruz, arr. su tu pa te temiz çoeuk. 2. Set. sulu al19 tüm aotet, çok aptal. su ma habl rga anat. varanor kaburga kemiQi. su mka çanta : -Kirek nimelemT timneglebisken, ana;; sumkaJar(Ja suhhlablshan. - I. xorvusev (Gerekli haz Jflam l ~ , soma esvaienm çantatara koymu ~.) sumkacak Küçük çanta : "Vaska, tomcaom çapçan kize tarflp allp, knljkelerfn tuup sumkacagma suhhlap algan.· A. x uzu çasev (Vaska , elbisesini çercetok giyinip, kitaplarlnl çantaslna sokmuli .) summa Toplam, meblag, tular.
surag
sumusha Mantar , upa . ukaç. IdTs ahsm çapçeû su musha kabm agzln l tlkayacak nee. sumusnte- Trkamak, karatattamek . sun Uzunluk, boy. erqamer su rn kendirin (sieimin) uzunlugu . tin sum yular (dizgin) uzunlugu. sun- Sunmak, uzatmak soo naf hol suna çog ll i~ rsten geçtikten sonra el uzatilmaz. halm su n- a)elini uzatmak . b) el uzatma k: -K6ytik llrel ho/m sunza / Kûrezerge timde polça • M. «okov (Kurnaz o üsman el uzatsa I Savesma ve hazu olur.) s undn- EI uzarttrrnak. sundu h Sandrk . alt i har ahtl g ah s unduk alti altr aynah ak sendik . e unqer zf. Boyunca , dogru : "Çoturen, am na nevaeö-ae oylap kitrp, pastap turs tüzip , anan ol, Torkam etmae kOrgennefler, <1l1aa sungar pah ÇÖre ha/(Jan.· V . Kob yakov (Çohlrah, ~ Imdi bir venereen kesup qererek. örce durmu ~ , sonra 0, Torka'YI örceoen górdügünden, ona doQru bakrp yÜnJmü ~.) sumnca zf. Boyunea. uzunluqunca. arg amcl sum nca kendi r uzunlugunca. supsah s. Yavan, tetse (yemek) . su r Boncuk su r- 1. Sorrnak: "Sin temks farlçaz lI"i ma, ay-ool? -sorçe Aydodafl ~ V. Kobyakov (Sen sigara içiyor rnusun. ey egul? -soruyor Aydo·ya.) 2. Istemek, riea elme k. Oglrlap al gan ea. tllenlp al. küçurlep alganea. sunp al. Atasözü (Hrrstz11k eoeceqme. dilenip al, zorta alacaglna. isleyip at.) su ra a anatse. surag 1. 5 0r9u _2. Sorma , sual 3. Rica istek : "Haydag sura(} slremln minzer, Matifda ?n V. $ulba yeva (Hangi ricayla bana geldiniz, Matilda?) su rag it- sormak.
suraqla
- 457 ·
suragla- Sermak. sual etmek , so ru stur- mak: "Aydadafi oï kizï rat. nime-naa suragfap, çoahtasçathanda, e àee nay la hlnJg pof turecur." V. Kobyakov (Ayda'dan 0 ki ~i böyle çok seyi sorup, konustuqunda, ona çok iyi geliyor.) s~gJ~s Sorma, sual etme.
.~ ~r~.9.1.!S-
Sermak . sorustcrmak. hál hatrr sorma k: "Am-mini suraglashan soonoe, Payanzar órçïffg, çe a/oh toste plroslmstJg kórïsnefi kór1p, çoahtap sshhen." S. Çarkov (Su noan bundan sorduktan soma, Payan 'a muIlu, fakat 0 straoa suçtulu k duyg usuy la bakrp,
kon uemus.) ~ra g la t- So rusturtmak, sord urmak.
§I!ragIJQ. s. Sorulan, sorustu rula n. surag-sap tekr. Izin: 'ïneae ha/gan çïp uçugln daa surng-sap çoh a/baan." N. Domojekov (löneoe kala rt ip ucunu dahi iztnsiz alrnarrus .]
susta
til ser unu ortaya koymak. üg redi inifi surlg lan dil öqretirruSQrunta rt. 3. rta oe, sorgu. surlg it - ifade almak , sorguya çekm ek. su ng ta nig gr. Soru rsarett
su ng llg s. Soru, soruyla ilgili. sungllg pred lojen ie ç t. Soru c ûrmesl. sun l- 1. Soruirnak. 2. Sorgu lan mak. Dilemek , isternek, rica etm ek, sormak : ''Apar ibïfizer! -noga-noga (di sunng anma sanag plrbin .çoomerqen Fedor Pevtoviç." N. Dom ojak o v (Götü r evine! -niçin öyle istedig ini hesa plamadan xoou emus
surm-
o
Fedor Pa vtovlç.)
su nn IS Rica , di lek: "Min sinzer ufug sunmsnan k7/drm." S. Çarkov (Ben sana büyük bir rica için geldim.) suns Sorus , sorma. su ns- 1. Birbirine sorm ak. 2. Birbinnde n dilemek, tstemek. surlam aBoncuk gibi qözter.
surllg s. Bc ncukfu. suretan- liJ.!y suzl,!§.JJIak, ratratsmes mak . para surarança çocuk su rna .:\Tahsis etmek , hasretm ek, il haf - - el meF -huzursuzlanryor. suras Evlilik orsr çoc uk, P K "Kemzïfj? su rna h Saçak buzu . Uzi çoh ineyek huzuh hazça di§i yok ninecik kuyu ' - Pïreezïnïfi suras eynezïzrfï! - Sin kazar (bil. saçak buzu) pozlfï suras! - ooleh Agurdafï surtpa (s öqütt enj Sepet tudlzarga habJshadag." A. Çerpakov (Klrnsln? Birinin plç suru bk. sur. seytamsm! ·Sensin piç! -Çc cuk surup 1. Vida. 2. Som un. Agur 'la tutusup kapreaeek gibi.) sus- (suyu ) Çekrnek. al mak, su alrnak s ~a - Evlilik dl§1 ooöurmak. .kirTII p k ip kispeen. süünnïp sug surdrr- Sordurmak, sorusturtmak. suspaär"g erini ~elbise biçmemis, ~u!9.!:!.Ç Mühür mumu . uzanrp su sunmarms _s urg un tas ~1. ç ag mg l ç irge sus Ziya, parla klrk, 1§lk. kün SUZ I gün f.. . (ed'ki ç lc ek hara tas, rratr t u çi rge 1§l gl: 'teen saç aa, çanh künnïfi :J'. surgun tas. Bilmece , göz bebeöi. S UZI. " M. Ktçlçekov {Selá m sana. (Yak rn ye re küçücük kara tas, uparlak punesln 1§lgl.) tag SUZ I eko, zak taki ye re kristal.] yankl. suncah Küçük boncuk. sus örtek zoof. Bir ördek türü. sung 1. Soru: "Turglshan sun(j/anma sushi 1. Kepç e. 2. Kürek. çrstek nandm(j a/badlm." V. Sutbayeva teereef sushi yem i§ derme küregi. (Sorcu qu m son aara cevap ~ Pan idamak, rsuoamak. alrnaotm.) 2. Sorun. sung turg ls -
?0.s ...... ~.-: ""\\
-- ~
- 458 .
susta l
su stal- Pantoama k. rstldarnak: "Aygakünge sustala I Ay-Petri, sin tumfi ." S. xadrsev (Ayda çüneste panldayrp / Ay Petri sen ouruvorsun.)
s usten- Panidamak. su strr - Suyu çektirm ek, aldrrmak.
eusçeetvt tet'nay gr. lsim. sutka 24 saat , bir gÜn. ol ptr sutka uzu baan 24 saat uyurnerrue . su u Sade giysi. su u to n sade palto . suu da- Çok tsteme k, çok dilernek. su udm bk. suudun su udun Serseri lik, basroosruk. suudm c u Serserl, basroos. suuh SIVI, mayi, akl:;;kan, kaygan : "Smap hu/ah üstünde uzun nsmcuutï suuh neeu mlitlh çûi terestsosen po/za." N. Domojakov (Gerçekten kulaqmm üstune uzun kamçmm kaygan kaY I ~ 1 Iüfek gibi patlamasaydt.] suu h- Islanmak: "Sug/lg·sug/Ig nenmutsr I So/blrabinafl aglblshan I SUUglp, çuullp puyg annar I Sug/an oerçen tuntnsnen. " A . Topanov (Sulu sulu ya öm urtar I $1nldaya rak akivermts lislamp yrkanip akçamlar / Sulanrms duruyorlar.) su uh tnhhtan- D üsûnceslzce davranmak. su uh hl hhtlg O üeüncesrz. su uhta- Srvnasmak, civrklas rnak, kayqantasmak. s uu hta l-Srvtlasmak, crvrklasrnak. suuht at· Srvuesnrmak. suu la- 1. Sanldamak. 2. Çok gürültü çrkarmek. su ul aas s. 1. konuskan . 2. Gu rüitücü. suu lah s. KalabalIk, islek suu lah uutsa islek cadde . su u tan- Gürürt ü. ses çrkarmak: "E-ezen, ay-ool! - at üstünefi tams nimes kTz; kÜ/TnTp arah suu/ana tüsken. " V .
suunn
Kobyakov (Merhab-a-a, ey ogul! üstünoen tanunadrk blri at gülümseyerek sesrenmts.) s uuta s- 1. Gürüllü panm çtkarmak: "Nai'} rastaan utem üstün de uzirga çecuo. haraaga çnïre uzubin suu/asçathannar. " I, Kostyakov (Yeni atûrms ot Ylgml üstünde uyumak için yatrp, geceye kadar uyumadan gürüllü etrrssrer.) 2 . v öksek sesle konusmak: "Kustuktlfi ibTnefl sagam na suu/asçathan kfzi/er pu agl/gan klzi/erge udur slhh/ap ki/genner. " V. Kobyakov (Kusl uk'un evinden az önce yüksek sesle konusan krsüer, getirilen insanlan karsuamaya çlkm l~ l a r.) suu las Gürültü, patrrtr. su urn-saam tekr. Gürültü, patrrn : "Suum-saamga esrm komna tadafl apsah slh ki/gen. " N. Domojakov (GürÜIlÜ patrrtrya ötek! odadan Ihtiyar çikrp gelmi:? ) su ur bk. su u s u ur1. Srynrn ak, çrkarrnak: "Yakm, sersin azagm Tzefi edefi suur po/bin ... ., V. Kobyakov (Yakm. bir ayaörm üzengiden çrkararnayrp...) ton suur- petto çrkarmak. 5uga kirgelekke ödik suurba, taga sthhalahha, tayah taynama . Atasözü (Suya girmeden çtzme çrkarma. daga çrkmaoan asaya dayanma.) 2. Fotografi nt çekmek. s uu rdr r- t. Stytrtrnak , çrkartnrmak. 2. s otoqrat çektirrnek. suurqen 1. Buorstreroe kul sal seyle rln konuidugu kap. 2. Budistle rde ölmüs din aoarmntn yattrlldlg l sehpa. su uni- 1. Stynlmak , çrkmak. 2. Fotograf çektlmek. suunnStynlrnak: "Sersitv azag l Jzefledefl suunmo. pazmafi çirge çeçue pargan." V. Kobyakov (Bir ayagl üzengiden stynhp. bastvra yere yaY l lm l~. )
- 459 -
suuns
s u uns- 1. Stynsmak. birbirinin elbises ini eikermak. 2. Sirbirinin resmini çekmek. su ut
1. Ulanç , utanma. uy at- suut pil bes ulanm a arian ma bilmez . s u ud tf pa r ba? utancm var mi? 2. Ar, namus. su verenttet Egemenl ik, hûkûrnranhk .
suverennay s. Egemen, hüküm ran. su verennay res pubnka egemen cu mhuriyet. s uyar- (hayva n) Sesin yeterstzûqlnden zayrnamak, bastatenmak.
s uymah 1. Çorbeya konan baharal. 1. Koyu (yiyecek) s uyma htlg s. 1. Baharath (yiyecek) . t ad ar t amag r s uyma ht lg potce ü Hakas yerneq! baharath olur. 2 . Kovu. s uymahtlg tam ah koyu yemek. s ûbirek bk. s übürek sü bü r Kadm pentolcnu. sübürek Paçavra, çaput: "Küsküde nTfmerine hlZJI sübürekler hazag/ap sa/(Jan haydag-da so/daftar kngenne~ " A. Kuzuga~ev (Güzün yenl erine klzll çaputlar baäravan baz t askerler geJmi~le r.) sûbûrekte- Bez, çaput baölamek.
südi ye 1. Fayans . 2. Cam har ah s ûdiy ezi gözlük . k r~. sûleyke sûdTyeke sago $ i ~e . s ûd ye bk. sûdTye süg - Süzmek . s üt süg-
süt süzmek .
s ügbe 1. Süzgeç. 2. Bahkçr kepçesi. 3. Elek s ûgbecek Süzgeç, küçü k süzçeç. s üt süq cef sügbecek süt sözecek süzgeç. s üg de 1. Koyun boynu . 2. Bu boynun de risi. sü g dek (çocu k ooqouktan sonra) Esi (sonu) tc ora àa gömme. sû g dekte- (çocuk ooöouktan sonra) Esini, sonunu topreqa gömmek . sügdö bk. s üg be.
sOmekçïn
sü qe (Fal baktlan) 41 agaç çubuk.
s ügen Ç öte n, kirtil. bank avlama sepeti. aal süçenr mee. misafir gilmeyi seven. sülbeerem e Uzun elbis e s ülbür Kötü, kalitesiz ( di k i ~ ) . s ülbûr tigTl gen kö genek kötü dik ilmi~ elbise . s ül ek-
Srradan, alelade giyinmek .
süten zool. Bankçu kusu kr~ sulan. sü ley ke 1. Cam: "KözeneklerTnTn süleykeTerl odllglap perur. pO/lmn pulufman lrTg/ep, hayzl çirde öure köring/epçe, AlcJbay çaaga pernnsrenae, ibînde ïceeï Ie halgan po/gan." S . Çarkov (Pencerelerinin camlan kmhp, zeminin köselerl çûrûrttûs, naa r verte n oeünmrs. Alcrbay savasa giderken , evlnce sadece bahast kalm l~ml~.) 2. Slse. pfr süleyke h ab ah araga bir ~i~e vctka. sm sü leyke kristal. arga n s üleyke tayan s. krs. sü dïy e. sü lt ek Cadr. süm (I.) Karts s üm (11.) 1. Giysi 2. r ekrm elbise . 3. oonamm . teçhizat. s üme (I.) 1. Kumazuk. 2. Zeyreklik. sü me (11 .) Tapma k. rnabet. IZlh ta äda süme pclqen lzth dag lnda tapmak varmts. sü me (111.) Yemek suyu . üg re s ü mezt v' çorb a suyu. sümek 1. Erkek çocu öun ldra nru yaptlgl v ~ i~e. p ub ay s ü megT besik elsest. 2. EI degirmenin miline geçiri len boru . teerben s ü megf el deötrmen l halkast. 3. Poyra. hafiaa mf sü megf ath arubarun poyrasr. s ü mekçi Yardrrncr, hizrnetkár, usak . sü mekç in Yardrm cr. hizmelkär, usek: ''AntihrisITg sümekçini pollblstli'i ma?" M. Kokov (Anti Hrtstiyanhk hizmetkán mi oldun?)
sümere
- 460 -
süm el e- 1. Kurnazllk elmek . 2. Uydurmak, varen coran çevlrrnek. s ümeren- 1. Kurnazllk etmek. 2 . Dalavere çevirmek. sümelen dir- 1. Kurnaz llk ellirmek. 2. Uydurtmak. sü meres- 1. (birlikte) Kurnazhk etmek . 2. (birlikte) Uydurmak. sü me lTg 1. Kurnaz. 2. vatancr, dalavereef: "Mma pu Semen , Iiek paza pu minTn s ûmetum. Torka." V. Kobyakov (Iste bu Semen , hek ve benim dalaverecim Torka.) s ümnen- Uqrasmak. süm nenis Sürünceme, savsektama byu ro kr atiçeskay sü mneni s bürokratik sürünceme. sümür (I.) Kam elbtsesi. ham süm ürr kam elbisesi. sü mür (11.) s. Pürüzlü, pürtüklü. sümzüg Fitneci, dedikodueu. sümzü k bk. sümzüg süne Ruh: "Teiinep taa pargan apsah, haydi mmca it1e pu ipçr mmda po/ parganma, a/ay süne eer: N. Domojakov ($ a:;;lrml:;; da ihl iyar, bu kadar erken bu kadmm nasu burada orouöuna, voksa ruh mu?) süne kçin Hizmet kär, usak krs. stbekçt. sünet Ölüyü anma töreninde kesilen atm derisi.
süümen 1. taz. Buz krrma aracr. 2. kaç. Ok ueu npasr. sü nnig s. Ruhlu. süiiü r (I.) Kam lefinde uzun melal boru sü ä ür (11.) Derin kap. s üûû rtees Dizgine bagll kûçûk zil, çan.
sürektet Çoturah onu kara oevirmle .) uygun l sür- uykuyu kaçemak.
sür bek Paçavra, çaput kr:;;. sübrek. sürben Kenarmdan dikme. sürbes Belik. krs. s ürm es sürde- 1. Sasmnak . 2. Stktlmak. 3. Kerkmak. ürkmek , ürpermek: "Payusa, hacanoh üreen, çe tetnttxn ür po/ pargan krzrnTfi söögTn kórïo a/arga kJrçetkenge fÖÖy s ûraeo a/a, apsahtlfl soonafi JzJkser kJre rge mökeygen." A. Çerpakov (Payusa , çokten ölmas. takat uzun zaman bulu namarrus kisinin eesedin i görmeye giren ki:;;i gibi ürpenp. ihtiyan n eromoen kaprya dogru girmek için e g i l m i ~ . ) sü rd esti g s. 1. Srkrtqan. 2. Korkunç, oehsem. sürdestig kiif korkunç adam. eürdrr- 1. Sûrdûrmek, takip ellirmek. 2. Kovalanmak, sürülmek : "Çe sagam aday hara husha kürgen aZlfa sürdir petsbtshen." N. Domojakov ~imdl köpek kartall (Fakat kurgandan asarak kovatann us.) süree zf. Sürekli, oevernh. süreete n- Sürekli giymek . ça bal kiptf süreeJengen kizi kötü elbiseyi devamn giyen kisi. sü reerrq s. 1. Sürekli, oevamh: "Pa/aparham , ipçTlernr süreeffg horg ldlp, ttesanarçe.: G. Topanov (Çoluk çocuqu , kadtnlan sürekli korkutup , lik sindiriyor.) 2. Çok, pek çok . süre kle1. Ardmoan gitmek, takip etmek. 2. Kovmak, kovalamak: "PJrde küstJg azah sablZlnafi çagmhl püür/em r sürektep. N. Nerbsev (Bazen güçlü çifle atrstyla yakmda ki ku rtlan kovalayrp ...) sürekteg Sürek, takip , peeinden gitme. s ürektes- (birlikte) Tak ip etmek. kovalamak , pestnden gitmek . s ürekte t- Takip ettirmek, peslnden göndermek. N
sü ptür Yrrttk giysi. süptüre- Giysi yrrtnrnak. süptürep pargan kip Ylrtllml:;; elbise .
sür- Sûrmek, peelnoen takip etrnek: "Vaskanl süre çidTp, çomren ani harga afldanblshan. " A. «uzucasev (vaska'nm peelnoen yetisip.
sürelTg
- 46 1 -
sürelig bk. süreelig sürefie Igrenç, berbat. sü refikey bk. süreûe süret Hortlak. s üret kilir! hortlak geliyor! süret cshas hortlak gibi.
sürge- Sarmak. kri? sörgesürgek 1. Esaret. sürgeklegi çon esaret altmdaki haik. 2. Kaçrrrna. 3. (hayva nlarda) GÖç. sürgek aYI Ocak. sü rgi (I.) De ri islemede kullamlan aqaç alet. sürgi (11.) Sürme, izleme, takip etme. sürgün bk. sürqüncr sürg üncr fz s üren, taklp eden. Sürek, takip: "Sttnte andag tooattss s sürfgde/er aer." N. Ne rbrsev Devamtr böyle bitmeyen sû rekteler onlar.)
sürig
süs
sürmestig s. Belikli: 'TegJlek küren slfay!/('j, sürmestfg me, iblre si/kTp «önp. oaeçemen." N. Tyukplyekov (Yuvarlak . yag lz yuzfü. belik li krz, et rata dikkatlic e baktp oturuyor.) eü mü k- 1. Sürçmek . 2. mee. Sörçmek: 'Pîtçem , çüreem, tasta pïromm / ÇUr!é'S çobaana sümükçen potç em." M. Kilçiçekov (Biliyorum, yüregim, affe ! suçum u I Hayatm yorgunluguna sorçm ue old um.) ITIr sürn ük- dili sûrçrnek . sü m ükt tr- Sü rçtürmek : "Ot - oymahsonmg . tast/g çol/ar / Çonnçü aft/ sümüktïrgen. " M. Küçlçekov (0, çukur lu ta sn vollar I YÜrüyüi?IÜ at r eurçt ürmue .) sü rt-f . Ovmak, ovusturmak. 2. Sürtmek, sürmek , srvarnak: "i liskeeek, tJzen, amn halma y ad sürlkli larlhlap, Im poz/d/b/shan. I. anzma Kotvusev (Hiskecek ise , onun kolunu çeklp iyol sü rrnus. ona iláç ff
sürindi pala Küçü k bebek . süris- Birbirini takip etm ek, s ürüsmek, birbirinin pestn een gilme k: "Uz/paz m çitTrbes uzah çolm sürfs Ie parça. n N. Domojakov (Ucu buca öt bulunmaz uzak yolu takip edip gidiyo r.) is süris- iz sürmek. sürts Sürü s, sürme, peeinden gilme . sürize zt. Tak ip eoe rek. pestnoen gide rek: 'ipçï kJzT, soa /arm sürfze, slgara hongan." N. Domojakov (Kadm, pesterinden takip ederek çlkm l~.)
s ürizi g Sörme . takip etme , peelnoen gilme. sü rkü 1. Sürme , srvama. 2. Merbern. sürküfine- Hrçkrrmak . s ü rkü fines(biriikle) Hrçkrrrn ak: "I/gaa nnann çaba penmp, pulunda sürkünnes tur/ar pJstJfi tucusçnentns." A. Kuzuqasev (Aglamalarlnl bastmp , köseoe hrçkmycrlar bizim kavçacûanrmz.) sürmes Belik. krs. sürbes
ver mrs.)
sû rtll- 1. Ovulmak, ovusturulmak. 2. Sürtülmek, siv anmak . sürtrn- 1. Ovulm ak. o vustu n nrnak. 2. Sürtünmek, ervan mak. sürtis 1. Ovue , ovma . 2. Sürtûs sürtme .
sü rn s- S ürtûsmek,
birbirine sürtmek,
srva nrnak.
s ü rt ke bk. s ür tkf s ürtkele- 1. Sürtmek 2. Ovalamak. sürtki 1. Merhem . 2. Kaymak. sürttir- 1. Sûrtt ürrnek . srvatmak.
2.
Ovatatrnak.
s ürüg $ebeke, eskrva. sü rüm scr. 1. Dön üm. (100x100) 2. rartamn dörtte biri. s ür ün Ruh. sürüncek s. Ayagl scrçen (at.) e üs- (1 .) Süsmek, lo s vurmak. s üs- (11.) 1 . Satlanm ak , varpalenmak. 2. (defo lup) Gilmek : "Süs mmnafl,
sûsek
- 462 -
sodeti huzuruhl" V. Sulbeyeva (Deto' buradan, kesik kuyruk!) süsek Tatul amban. süsetke Rus masallarm da cin. sü skici s. Tos vuran: üAshlraglm minffi, sûstacï pugaçaglm. n V. Sulbeyeva (Ayglrclglm benirn, tos vuran bogaelglm.) süskile- Tos vurmak . eüsknes- Toslasmak. sü skin Daltaban, sersen. süsküyek Delgi. sus pek Uzun etekli giysi. sus pe kten - Uzunlamasma, boylu boyunca uzanmak: ':4ydo, pastagl sablstln it açiina SJdabin, çirge süspektene tüzip, anan, çabal tomeagm sönre, ovtep sttmen." V. Kobyakov (Aydo, Uk vurusun acrsma dayanamayip, yere boylu boyunea uzanrrus. sonra kötü paltosu nu sürükleyerek kaçrms.) süspenek vavan. tatsrz . süs tlr- 1. Tos vurdurrnak. 2. mee. Avare avere gezmek: 'TogJS çoh süsti r çörçetken ipçi, huzurugl çoh pI/ge tööy. n V. Sulbeyeva (Ii?siz bos gezen kadm, kuyruksuz krsraqa benzer.) sü l SÜf: '1ki samnah sütti eneme sallbJshan." N. Domojakov (Ikl kasrk sütü aqama koymus.) Maîi zlraan see k sülke tüseeîi. Atasözü (Acere eden sinek süte düser.) aç aan süt eki?lmii? süt, bazuimui? süt. (mal) s üt p ir- (hayva n) süt vermek . ça s sü t taze süt. sütsöl süt ürünleri. süttïg s. Sütlü . Ölgen i nek süttTg polea îi, ölgen klzf çahsr pctcart Atasözü (Ölen Inek sûtlû olur, ölen kii?i iyi oiur.) süül Sigil krs. sööl. süül- Süzülme k; sarkmak, uzanmak: 'ïiem tOrgl kögeneginln moydJfJgman ah çomr ga/stuk süül
svat
tur." G. Topanov (Kara Ipek gömlegi nin boynundan ak ala kravat sarkryor.} sü üli n- Uzanmak KirTlip kip k ispeen, süülinTp suy suspaan . Atasözü (Gerinip elbtse bicmernis. uzarup su
armarms.) sü üli ndT Tortu, ç ökem çey süülindTzi çay lortusu süümek Daq arcrk, küçük lorb a: "Nse çilnafi alglstap, tuutsn salgan süümeginefi olarga stymter ülepçe." N. Tinikov (Yeni vräanru kutrayrp, kartanmrs torbasmoan onlara heenveter öörüstürüvor.) sü ürg i s Aymcr. sü ürgisnen s üttf çararqa aymcryta sütü ayumak. su ü ton Haflf elbise . sü üzek Akaqaçtan yapurrus kap.
süüzjn 1. Özsu. Iittul süüzini melez a äacmm özsuyu . 2. lnn, cera hat. süüz ün bk . s üüzrn süüzünnig s. Sulu . süü zinnig ot suiu ot. süars- Birbirine los vurmak. vurusmak, toslasmak.
Tos vurma. süzük Kapalt. kizTn çc trû süzük halzml arka yolun kapali kalsm! sü zün bk. süüzTn süzürik Dua , yafvarma. süzürIkçi Hacr. kulsa l yeri ztyaret eden. süzürjnDua elmek , yalvarm ak. paammp sü zü rinipçe dua ediyor. svesttka Gamah haç: "ÇlltJsnan svastika urumshanda I Hakas oolgl enae harbashan. " M. Kilçiçekov (vuorzra gamali haç çarprsrrken J Hakas oglu orada sevesrms.) sval Dünür: "Hozannarm körcJ[1i me, svar, -çoyimos ünnefl harga tssarçear a/a saashan." I. Topoyev (ravsanran gördün mû, karga dünür, -yaltaklana n sesle bildiriyor
SÜZIS
ara saksaqan.)
sv eçr
- 463 -
syurtu k
sveçi Mum: "Pürkek sveçl çanpça." A. Topanov (Donuk mum 1 ~ l yor. ) sveçka 1.Buji. 2 . Mum. sverhuroçnay s. Fazta mesai. sverhuroçnay t09 1S tazra mesai. sverio Malkap, delgi svetotor lsaret feneri, lsaret lêmoasr.
svodka Bûlten , habe r, bildiri, rapor pogoda svodkazr nava rapcr u. svyaz' Muhab ere , haberleerne . svyazist 1. Posta memuru. 2. Haberct. svyazs çen nay Muka dd es, kutsar. svyokla Panca r. syezd Kongre.
svidetei'stvo Aapor, sanaeetname. beig e töreennefier svldetei 'stvo ocöum raporu, ooqum belgesi. svinka 1. Ot Ylgm l 2 . tip. Kabakulak.
syomka Çekme , çevirrne. syujet Süje, konu , mevzu. syurtuk Aedi ngot.
sayba lek. Hc ndetá, pul.
-~-
ljayka ç ete , seteke. og lrlar saykazr rnrsrzük çetesi. sçtyctka Ftrça.
sabrcn Sablon , kal lp. sacr $or. Dokuma tezgahmdaki kum asm
kenanndakl iplikler. sacuan
saz.
sette - Setlik yapma k.
s. Benekli, çil li. serren bot. Satran.
§agartl§ ku:. . zool. Kene.
:;;89"1 taz. KIZII!I, klzililk. sahmat Salranç. eenmet oyna- satranç oynamak. oyunu .
secevr Saheser.
set Set .
satrmat oyrm satranç
eenrnaust Satranççr sahta
Ocak, maden ocaqr: "A!cIbay sente ustagc/ZInzar ki/gen." S . Çarkov (Alcrbay maden acagl
yöneticislne gelmi:;;.)
sahtycr 1. Madenci. 2. Madenciyle iIgili. sahtyorruf Iamp o çkazr madenel-
serkovttea bot. Dut aqacr. sep klz. Çöp. ser taz. Ver serbey bk. serebe
se rebe sor. 1. Barut ootdurmank. 2. Mermi.
sevrct sevyot. ljifr Sifre. stmpanze Serroanze. elna Lástik , çember.
stner
Kapu t : "Admaii t ösïp. §ineff ideen çaYlld lr çör." F. Burnakov (Atm dan inip, kapul eteqlnr yayarak yürüyor.j
nin làm baar.
sakal zoof. Çakal.
:;;81' Sal, eerende Duba.
sann tös kumas parçasmoan tetts . sam hik. Mum . sampanskoe Sampan ya. eapke Martset.
sar Küre. çJr sen ver kürest . çor. Bilegi tasr, masat. çltltçef tudal lg sar
sar
§i§
taz. Su kabarcrqr. fiske
sket
Oolap: 'T e ttep oerçen tirnir omerner. Sir! anp perqen irgi agas smahlar: eteietkn, §kaf, komod." V. Sulbeyeva (Pasla nmrs dem ir yataklar, boyas: dökûlmös eski a öaç eraçrar: Etajer, oolap. komodin .)
skara 1. Kadra n. 2. e etvet prçeh btçak
ljarj Karikatür.
skcta Okul: "$kolamfi ulug nimes senras kok sstncen, taygadafi aallap tanp. tunbtst um." N. Tinikov (Okulun küçü k salo nunda yesu laden agac l mtsatrruöe gelmi§.)
sa-manke Läterna.
steva Pardun.
bneqneyecek saph masat.
sert
Atkr, boyun atkrsr.
sanmahsçlk Làtemaor.
sutover's tk Peroahçr.
samrr Mentese.
§I ifte- Perdahlarnak, tastemak . etvupka Sandal.
ljarnirlig
s. Menteseft.
§aljka 1. Oama . 2 . Oama tas t. 3. Tah rip li§egi. ljaljllk $ i§ kebabr. satun lek. Piston kotu, biyel.
§Iyuz Alavere havuz u. sobey hik. Geyik postu kaph çadrr. tofiaza ipçileri taygada scbevda çurncrrta r Evenk aiIeler ormanda
-Tta a {I.} vaxm. akraba. taa kizi yakm kimse.
taa (11.) e. Dahi, da : -Mal daa, aday-hus taa tabl s s,garbaa n.· N. Oomojakov (Matrar da kuslar köpekler de ses ç.karmerms .)
Çab ls taa polza, ecrm par, homay daa polza Ipçim par. Atas öza (KI sa da orsa atrm var, kötû de oIsa
kanm va r.) anda at taa ioe k tee ha darça lar orada at da inek de 01tany ona r. smap taa gerçekten de .
taacah Dal)clk, lepe: "Aa/nul aJnmda kizek tigey taacah turça. am Nalpah tigey dee tIp adid/riar.· F. Buma kov (Köyün karsrsmda arveü lepe duru yo r, ona Natpah tepesi de diyo rta r.)
teece Bir ensta iki av avlama, vurma. taah hik. Tavuk kr~ . taiiah. teeh a bk. taah r. teetn Yapa{jl, tOy. tuk taatuzt lUS parça i1kbar da l üyü dökülüyor. t aahrll g s. Yapaqrn. tüylü . taahthq küçüges tüylü tüylü köpek vavrusu. taah lllg çabaga tüylü kulun. teehp r Tü!ün . taahpr tart- tütün içmek. Sir çuan örtep çlgan çtrde ösken ç ahayahlaii teahpr pestalqan e]derhanm yaknrp gömüldügü yerden eiken çlçekten tütön basterrus. taehpr l art han kizi çanh Ilçe tül ün lçen ki!li güna h ister. krs. tamk: l aam (I.) Tal , lezzet. çeynifi teerm çaym tadr. taam (11.) 1. Amaç , gave , hedet. mi nifi taamrm andag benim amacim töyIe . 2. Ta rz. yol. taammg s. Tath, lezzetli. tamahtaniiar taammg polzlnl afiyel olsun! taammg tamah lezzetli yemek.
la an zool. A1a karga: " Taan, pa rÇJh öönen, kizek hara pufut çili, kiide ayfahtamz/p. cazaa toknre nemuesçûlçüres turlar.· N. Tyukpiyekov (Ala karga, SlgJrclk sörüien. kara bulul kümest gibi gökyil zünde oön ûp, yaz t dolusu gakla!l fP öt ösüp duruyo rla r.) taafi uni. Hayrr, bümem! taaii , m in pi lbinçeml haYlr, ben bir !?Cy bilmiyorum. taap bk. taplaar (I. ) 1. Pelerin: "IrkIn h/rinda uzuca n / Itgl taann çabmcan." P. $ llg a!lev (E!lik yanmda uyumu!l I Eski pelerinini örtünmös.) 2. Yagmurluk: '1klZ1 de e pórfktlg, ótlkpecen taar kis sa"lrlar.· I. KotYU!lev (Ikisi de börklü , su geçirnwyen yagmurluk giymi!ller.) 3. Çuval bezt. 4. Çuval bezinden dikilmi!l bir tür paito. l aar (11.) bk. t ar (I.) Kesip ktsaltmak: "/bnifl eezl, hara SB('jB III('j, kizB taafJ}an sastl('j.· V. Kobyakov (Evin sahibi, kara sekanr, kesip krsalttlrms saçu.) taa ra- Ekmek: '~s taa köp teeneen.~ N. Tyukpiyekov (Tafuu da çok ekmi!l .) Taaraan çlrime as smsm: t as paztma l ü k smsm. Alasözü . (Ektiqlm yerde ekln ortsin. kei baermde ki l çrksm.} taar-
teerçm 1. DagarcIk. tus urcafi teerem suhçaii tuz da!';jarctgl. temkr laarçlh tütün kesest. 2. (hayvanrn husye torbesmeen yapllanj DagarcIk. çoon hu ça tübegin kizip, kül nntep, hurup p erze. taarçlh pol parç a. buyük koç husye tOrbaSI kesilip, kOl dOldurulup kurul ulursa 'dagarci k' olur.
"468 -
taarlg
t aan g Ekme , ekim. as t araan ekilen larla.
Kostyakov (lnsantann al kl~ sesie rt, al tabaru gümbürtüsüyle birlikte ugu ldamliji.) çalbah taban mee. kurt . (geniiji taban) taban (111.) Becerikli, eli uz . u laban kópoglu ! kücür ta ban hilekár , o ü-
tura ekin
ta angel Çiflçi, köylü. taangl lg s. Çittç ilik. hl rg lstar as laangllg çon Kl rg lzlar çiflçi lik yapan toplumtmue.) taar ta- Yük!emek : "TaarIa ol haiiaaga, al par, kör, pray nime ommas pO/ZIn." N. Domojakov (Yük le 0 arabaya, al gÖlür, bak her sey yer inde olsun.) hafiaaga ad .,; ta arla- arabaya 0dun yüklemek. taarlag 1. Yükleme. 2. YÜk.
zentez. dolendmet . tabandmh Ayak tabanl.qr. tabanga hlk. zool. Kene , sakrrqa. t abanna- 1. Tabanla nyla ann tö örüne tepmek. 2. Tlpliji trprs yürümek . tabas {ktzakte] Ayak yer i. sana t abaar krzakta avak yen.
ta arlag hg S . vukrc. aar taarlagl lg a(jIr yük lü. tee rtas- (birtikte] Yûklemek. taar las Yükleme, üzer ine koyma. "Min sinT ot ta arlatYükletm ek: teenetosspm, Aydocah. " V. Kobyakov (Ben sana ot yüklelmem, Aydocuk.) Pelerinli , pelerin giyml~ : hlzamZlh irgTtaarllg kTçicek hara SlfaY/lg iren, izep a/a, sTlTgTbisçe. " N. Tyukp iyekov (Dizqini, ktrrruzr esk i peterinli, kûçük yagLZ yûz lû erkek, çekrsurerek silkeliyor.)
ta arhg
S.
wozem
taart zool. Yelve, btldrrcm ktlavuz u t aart tap sa pça yelve ötüyor . tee-tugen tekr. Yakm akraba. t ügenci toymda taa -tuqanga paar ç ii rge ça rabas cenaze ló reninde yak m
akrabatann karaciöer yemes! yasakttr. tabah Tabak. taban (I.) Boa yrlant: ':,4 mma pular, kommunistter, ü/güdegi tabannar, stranam pray odap penner." V. Sulb eyeva (t~le bunlar, komünisller, iklidardak i boa ytlanlan, ülkeyi bûtûnûyle yaktyorlar.) t aban (11.) Taban: "KizTlemiii aya setneten. at tebem niaresnnen hada pTrge mnrsp sttïhen." I.
tatnn
t abe l' Ltste. t abr 1. Kaglttan bir tûr kurnas . 2. Bu kumastan naa ta t» kö genek yen i 'tetn' kumasmdan elbise. \~ (1.)8.$m.
(
bl9 (n.) ." .B"'.U'.' bulma, kesif, kestetme, ç özme, ortaya çrkarma. 2. Kazanç. altm tag mg an çon m fi tab ii
attm isçite rtrun ûc reti. l ab igcl Seçmen : "TablgÇl/ar ~ pO/lb/shannar." V. Sulbe yeva (Se çmenrer karijil ç.ktrfar.) tablghg S. Seçirrsl, seçim. tablgllg ko m iss iya seçlm komisyonu . tabu-
(1.)
1.
Butunmak:
"A /clbayga
potteer klzl tabl/ba an." S . Çarkov
{Alcrbay'a yarcrm edeeek kimse bulunamarms .) 2. k esteonmek, bulunmak.
tabu- (11.) Seçi lmek. t abJlga hik. zool. Kene. tabllg at sago bot. Erkeç sakah, çayrr melikesi: "Tab l/gatha tudimp a/lp, t óbïn nerensin kÖrçebfs. n M. Çebodayev (Erkeç sakalma tutunup, aljiaglya b axrv o ruz.) ayna labllgattafi honhça seyten erkeç sa kalmda n korkar. tabllgl bk. tabuqat tabm- Bulmak: "Torkadan surar daa, agaa çoohtir daa nimezTn teammin rurça." V. Kobyakov (Torka'dan
- 469 soracak oa, ona antatacak da sey bulamayrp duruyor.) tatnr Dama r krs tamrr. tatnrah 1. is. HIZ, çabuk luk, sürat. 2. s. Süratli , hlZII, seri, çabuk, çevik: UAmfi twinae teb srsri pazltnafi Keres inïcçe." V. $ul bayeva (Onun yanmdàf1f1lzlJ adimlarla Keres g~ 3. zt. ÇabUk, suratle, hemen : "tsoiren, m in rfi saçaa 'i92.l]tir çooglm par." S. Çarkov (Çabuk, 5ëiirm- sana söyleyecek __ .§ö~.y.11) var.) Köp nimenl pltzen, tabrrah kirip paremn, Atasöz ü (Çak !?eyi bilirsen, çabuk ihtiyarlarsm.] tablral;l poezd hrzf tren, tatnrah çürektig çevik, tez cann. tatnrah hlglf' t uzh okuma k tahrrah agIO tuz ü akim .
I
tablrah*tabJrah rekr. zf. Çabuk çabuk: "Kijren at, suguliin ~a tab,~lrah f~y'na mp .. n N. Oomojakov (Yaglz at, gernini kQ1Qrd.eterek ç àbuk çabuk c, çigneyip...) tabtram (egrilmifi) YQ!:l, kil. . o-.l- -ui'b lram nard aii hll argamcl hJ'ltç.!l'c egrilmifi iplerden kllSïcrm (halat) ~
önnür.
--
~
tatnrandr bk. tabtram tablrga sago zool. Dag srçam. tablrgan zool. Uçar sincap. tablrgl Z.OOI. Geyik Tablrgl çortpaan tag ) çog ll, t~n ösken er ÇOgll. Atasózü (Geyik kosmayan dag yoktu r, da rltga d üsmeoen büyüyen insan yoktu r.) tebrs (I.) Bulus . tabrs (11.) Ses, seda, ün: "DJgannamli'i tab/star! Ü .! nimeske çJL pargan, praylan sagmçalar." l. Kostyakov sesier t birazcrk (Çocuklarm kesumrs. hepsi oüsunövor.) " 'rebrenen tagm t~ potbaeem, f çonm çaanaii horgit pctbasera. \ Atasözü (Sesle dagl Yl k~m ,
ha.lkl savesta kor kutamazsm.) POZI ) pir tudtm, tetnzr tag talapça. Bumece. tüfek. (Boyu blr Mum , sesi dagl yrkar.) tabrs çoh sessiz. tabrs çoh külki sessizce gülüm· seme. ötig tabrs kilskin ses. kür tabrs gur ses. rumzah tabrs yumusak ses. pürkek tabrs boçuk ses. harlama tebrs gürleyen ses. açlg tatns aCI ses. aldamstlg tabrs yalv2@!l.ses. idïrg'ë'i
nors.
tabrsnr- Bulusturrnak .
tabre-tubus tekr. Ses, ses seda. tabletka Tablet, hap: 'îcerï körbeen
erermae Ivan Petroviç mr enme tab/elka
(Annesi Petro viç
suhça. " V. Suibayeva görmedigi srraoa Ivan dilinin altma tablet
sokuyor.) tablitsa Tablo, eetvel. hattnruf tabutea ma t. çarptrn tablos u.
tabren bk. tatnrah tabrat- Bûkmak, burmak, döndürmek. tabun Sürü, labun. taburetka Tabure. taclra- CrZlrdamak.
- 470 ·
tacrra
tacrra- ncr ra tekr. Crztrtrh. t eem 1. Bir atrsta bitden çok av vurmak. kliktl ü s taçrrt athan bir aneta üç dag keçisi vcrmus. 2. Ai}lk oyunun da bir ansta birden çok ai}lga dokundurmak. tadar 1. Tata r. hazan tadar Kazan Tatan. tunm tadar xmm Tatan. azay tadar Asya Tatan. 2. Hakas. m in ton tadarbm ben kattstkstz Hakasun . hlz ll ta dar Kiz il Hakas t. sagay tadar Sagay Hakaar. 3. Hakas, Hakastara ait, Hakaslaria ilgili: "Een ne çurttar çTli, enrev.snen tadar ib/err." N. Domojakov (lssrz evler gibi, ayruryor Hakas evleri.) tadar çeyi (kaymakh) Hakas çayr. tadar kögenektig Hakas gömlek li. tadar kiptig Hakas elbise li. tadarlap zf. Hakasça: "Ol ugaa çapsaan, klrösteen pabazi tadar/ap çoomemo, paarsapçathamn." N. Tyukpiyekov (0 çok sastmus. va ftiz babastrun severken Hak asça konusmasma.)
tadr- r edmoa olmak:
"Tinis ta/aym hastada çörzem / HazJf sug/arln tadii tecnpçe / Hummg çenae uçuh parçatsam / Kök tayga/aon haraamda turça." M. Kilçiçekov (Denizin krytsmda yürüsem I Coskun sul arm tadr tadmda I Kumlu vazuaroa uçup gilsem I Yei}iI ormanlann gözümde curur.) tUZI ta dunnça tuzu az. tad lg Tat, lezzet: "Andag nimeden laaman as özer be, öspesl Azmlil tadii daa po/ar ba, po/bas!" M. Kokov (Bununla ekilen ekin büyür mü, büyümez! Tatulmm taor olur mu, olmaz !) çls tek tadi i vernis tadr. tacua- Ölünün giysis ini parçalama k. tadli lg s. 1. Tath. 'rauntçeh kiziniii ü lüzi tadll lg. Alasözü (Kaprisli kii}inin ülüi}Ü la th. tad li lg daii tadlhg n imed'ir? Bilmece , uyku. (Talhdan latll nedir.) 2. Ta11l, lezzetli: "Ças
log
süt, ah, tadl/lg pugday lpektlfi ulug trffmT." A. Kuzuças ev (Taze süt, beyaz. lezzetli bugda y ekmeqintn büyük dilimi.) 3. mee. Talh, hos. rahetlener. güzel: "Çe mmzah ot tözek, tadllig uygu Aydon! tablrah çaba pashan." V. Kobyakov (Fakat vumusak ot dösek, tatb uyku Aydo'yu çabucak sarmrs.) "Klre salgan sooh kii paza ças süttln tadllig ÇIZI uenuntnsnen." A. x uzuçaeev (Giren soguk hava ve taze sütün güzel kokusu uyandrrrr us .) t adlhg rsgüzel koku. tad lhg çurtas tatn hayat. tadrra- 1. Hrz!r ve çok konusrn ak tadnada hlglrç adlr t uz u okuyor. 2. Gürültü çrkarmak . me stne tadrrapça araba gürlüyor. 3. Tak-tdamak, trkiroamalc ~Orayla t salgan çolemlll hanaazi tadlTapça." S. Çarkov (Gecike n yolcunun arabast trktrdryor.} 4 . Ctrcrr ötmek tadtrah zool. 1. Crrcrr. tadrr ah taduesçe cucrr ötüsüyor. 2. mee. Geveze. tarnras (I.) 1. Halka seklinde çocuk O· yuncagl. 2. [Iket araba. tadlrast tg çö rçe basil arabayla gidiyor. tedn as (11.) Gürültü, patrrtr. tadrras- ë örürtü , panrn çikarmak. tadrrat- Gürül!ü, patrrt t çrkartmak . teetres s. Geveze, zevzek . ta djik Tacik . tag Dag: 'Tag tagnan urumspacaii, lkl nanel togaspin polbacail leenT sm po lnr." V. Kobyakov (Dag daga kavusmaz . insan insana kavusmadan olmaz, oenmes t gerçek ctrnus.) Tab lr gl çortpaan t ag ço gl l, tanhpin ö ske n er çogll . Atas özü (Geyik koernayen dag yoktur, darlIga düemeden büyüyen er yoktur. ) azagl hoh çag l[ t agm talapça . -Bitmece , akarsu . (Ayagl kolu yok dagl dalar.) tag Slrt l dag Slrtl. tag klsti dag arkasl. eelig t ag iyeli dag. tag hab irgazi dag
- 47 1 -
tagah
yam act. tag eezf dag iyesi. pözïk tag yüksek dag . tag paan dag etegi. tag pili dag beu. tag suu dag suy u. tag as- dag asrn ak . tag r un dag zirvesi , dorugu. ça laas taglar çrplak daglar. tag idee dag etegi. tag olil dag yamact. tagn lfi aarfu sari oa qm kuzey yamact. tag Indïre dag a§ag l. tag bazt dag bas t. çabre tag alçak dag. taga slgara daga yukan. tag pözii dagm yükseg L
tahpayla
unauceatm.: M. Küçlçekov (Yalçm dag lr güzel yurdumu I veen YII gör meyip, hiç unulamad rm.) tah (I.) A§lk kemig i. tah (ti.) (seruesmts) Toprak. ab a t ah lt satnr aYI yeri çignemi g. taha Ökçe: "Sol azaanda poostap salgan. tahazi çotv çabal luup ödTk." V. Kobyakov (SOl avaömoa iple Slk rgtrfllml§. ökçesiz, kötû deri çizme.) tahalçrh Kütüklen yaprlrms tab ure .
tagah Tavuk. krs. tafiah tagayah Takkeye be nzer sap ka.
tah al lg s. Ökçeli. pö zi k tahahg yüksek
tagdl- «u. Kapris yapmak, nazlanmak. ham polar kizlnifi töstüpterf tagdlpça kam olaca k kisinin ruhlan
tahan Sacaya öi. tah anmf h iig azi sacayaqmm çengeli.
ökceu.
tahrr (I.) s. Ç rplak, k rraç. tat ur çaz r çip-
nazramvor.
lak ova .
tagd Ir Delt er. tag l- 1. (di§) Gev sernek, yerinden oynamak. 2. (kapI) Kmiarak eçumak . 3. Tersy üz ounak.
tatur mcymmq Boyn u tuunmus. tahrr tOg krsa yûn tahla - Öksurrnek.
tagll- 1. Gevsernek, yennoen oynamak. 2. Kmlrnak, bozulmak. taglra- Dikmek, sö k üçünü dikmek, 0narmak. tamtr etrnek. maymah tag lr- ayakkab r tamlr et rnek. tag Iran- Onanlrnak, tamir otunmak: "TügTn tas lmza r tTkken aday teetïeï me leylerTn taglramp soooo. otenu htya sal sa/lp, Vaskamfi tornn
tah pah Türkü, kosma, gene llikle iki oörtlûkten oiusan Hakas haik tûrkûlerinin genet aor. 'Ta hpagm eemepçe." N. Tinikov (Türküsünü söylûyor.) t ahpa hha kirtûrkû bestelemek, lürkü yakmak. hushun tahpaqr tekerleme . tahpahçr T ürx ü söyreyen . tûrkûcû, t ürk ü besteleyen.
tettunsr emn."
A.
Kuzuqasev
(Tüyleri o.san dikilmi§ köpek derisi eldiven leri ta mir edtp, entart yana
brrakrms,
vas ka'nm
oanosunu
çek mi§.) taglras- (birlikte) Onarmak , tamir etmek. tag iras Onanm, tarnir.
teqrret- Onartmak, tamir eturmek. tag IS- (birlikte) Gevs etrnek, verinden oynatmak, zorlamak. tagl t1. Gev setmek, yerind en oynatma k, 2. (zorlayara k) Açrrmak. 3 Söktürmek. tagllg
s. Dag11 k: "ÇTklm la9 /19 çenet / ÇilT çtl çir
çiamnï
çöno.
tahpah -rrlar tekr. Sark r türkü . ta hp ahta- Türkü s öylemek . ta h pahta s- Karsrlrklr türkü atrsmak. l ah pahtas T ürkü sövreroe tahpahtat- Türk ü söyletmek.
söylemek,
tahpay 1. Yonga: ''Ah lahpay çTli emas, AI çörçesïö kaler/er." S. Kadrsev (Ak yonga gibi sauayro I Oöt ürüvorsun botlan.] 2. mee. Tabut . klzf tahpayr taout . tahpr Sigara: 'Poç, sin. palam, lahpl nay tarlpa . "V. Sulbeyeva (Hey , yav rum, sen siqa rayr eek rçm e.) bk taahpt
tahpayla- Yonga topla rnek
- 472 ·
tahta
tahta Köprü : "Öön aa/da §kola piidrrerge kirek, Nlmll1tlgda tahta," V. suïbayeva (Öön köyunde okul yeprlmalr, Nrm.rnq'oa köprü.) t imir tahta demir köprü. tasnaë tahta se t-tasta köprû yapmak.
tahta-
Çignemek, ayaklanyla ezmek. mal tahtaan çir çignedigi Ver. tahtag sertresmts oyun oynama yer i.
meun
tahtal- Çignenmek, ayeklanyla eznmek . tahtalgan çol (çignenerek) sertfesmts yol. tahtalah Sacayagl . tahtalahf turg lssacayaqt yaprnak, koymak. tahtan- 1. Yinelemek. tekrar yapmak: "Min tahtanarga hmmas kizibrn. "V . sulbeyeva (Ben yinalemekten hosta nrr uyorurn.) 2. Yerinde saymak : "Mma mmdaglarmii uç ûn pis, a/lZIg/ar it po/bin, pir çirde
tehtsn çetns." V. Sulbeyeva (lste bunlar
gibiterin y üzönoen biz, çe rçeklestiremeyerek, olcuqumuz yeroe sayryoruz.) degi~imleri
taytay (I.) sago Pantolon paçesma dikpen pee. reten tüblne krçig tahtay hos- pantolort paçasma küçük pes eklemek. tahtay (11.) (küçük) Kazan. prr kö nek kireen ta htay hazan bir kova su alacak küçük kazen. tahtayl lg s. Pesu. tahtayhg reten pesu pantalon. takslTaksi. takt muz. Ölçü , öiçü çizgisi . taktiçeskay S. Taktiksel. taktiçeskay ügredigler taktik btltmler. taktika Taktik. tal
Sögül:
"Kunnrfi
eytenaire
emn
ösxen
haragmda
tensrmti
sabahtannda hanmfi toop pargan
temanten çep-çs nn tuzsrçeer. " A. Kuzuqasev (Gûnesin allm 1$lgmda dönerek büyümüs s ööüt dallannda kanm donmu$ dam lac lklarl
talah
pasparlak kuanvor.) hara ta l kara s öqüt: 'T ag lözïne çidfp, at/I hara taiga pa/gap salgab/s." M. Çebodayev (Dag eteqlne utas tp, all kara sööüoe bag ladlk.) ah t al ak söqüt. huu lal gri s ögüt. sarlg tal sari s öö üt. ta l agazi söqüt aqecr: "Anda ta/ agastan hrr/nda kid/er kÖrïnglepçe. " A. Kuzuqasev (Orada, söqüt agaçlarl yamroe insartlar çö rünüyor.j ta l smbr söqüt çubugu. tal - 1. Yoru lmak . 2 . (el ayak) Uyusmak: ':Amil azah-hollan talip , Slft/mil kj'( suteap, 0/ Ay/ah tagmfi usliine çadap slh ki/gen." V. Kobyakov (Onun el ve ayak lari uYU$UP, sutmm et! s.ztavarek Aylah dagmln ûst ûne güçlükle çrkrms .) 3. Baythp dusmek. ta l par- dalmak, bayumak. ta la 1. (eski evde) KÖ$e, duvar. 2. Bahçe ouvanntn her bölumû. stde nnrë teraar babçe ouvan.un bölûmû. 3. (bö rk) Pesi, eki. pö rik talaar börk eki. tata - (I.) Çift sürmek : "Kûbûr çirn! lalaafiar. " P. Snqasev (Yumusak lopragl s üreum.)
tata - (11.) 1. Talan etmek, yagmalamak, yrkmak, tahrip etmek. sug terbennf dee talapça . Atas özü (Su deg irmen i de yrkar.] 2. Otops! yapmak. 3. Daqrtmak: "P!rsï piidin, prrsr çanmma çitrre talaan ottlg siden tut." V. Kobyakov (Biri butün, digeri yansma kadar daglillml~ ol Ylglnl duruyor.) 4. Patlamak, infilak etmek . 5. zonamak. 6. Yntmax.
ta laan 1. Talih, baht , devtet: ''Anda talaan kirek, Matl/da." V. sulbeyeva (Orada tauh gerek, Matilda.) Honhpaaha t alaa n pcnsça. Atasöz ü (Korkusuza talih vardim eder .) 2. Mul luluk, sadel.
talaanr ug
S. Tal ihli, bahliyar, bahll açrk. ta lah 1. Ylkm a , Ylklm, lalan. 2 , Açma.
- 473 -
tata l
tater-
1. Talan edilmek, yagma lartmak . 2. Kmlmak, parçalanmak. 3. Ytrttlmak
ta talcrh Kmlgan, gevrek, saötam olmayan.
tala hs) s. Köseu, duvarn. sigis talallg agas ib sekiz ouva rf eç aç ev.
tala nh s. 1. Kmk. 2. Ytrttk. 3 . Ytkrk. talan bk. ta laan
tatanor Kmnn, kink. tatant
Jstidat, vetenek .
ta lanttlg s. Istidatll, yetenekli.
tatas paras . dalasma , kavga. tal as - (I.) 1. Çekismek , carasmak . münakasa etmek. 2. Mücadele etmek: "Aydomn ruuenten postan nuu//p, sebmst tetezip, hara çirzer saba oeetmtnenen.: V. Kobyakov (Aydo' nun qözferi kendilig inden yumulup, uykuy la mücade le edip, kara yere kapaklanrrns.) talas- (11.) Dcöru gitmek: "Tag póziine fali atsa / Tag a//mali tetesçeter / Gyap kiffp tan afsa / Gllg çoçer oy/asçalar." A. Topanov (Dag zuvestne tan atsa / Dag artmoan gidiyorlar / Çtkip gelip tan atsa / Yamaç yukan kosuyorlar.} telas- (m.) Krrmak , parça lamak . talasçr! s. Dalasmaktan, çekismekten hoslanen. terasheh s. 1. Dalasmayr seven . kavqaCl, sirret. 2. Edepsiz , terbiyesiz, kaba. 3. Rakip , muhalif talastlg s. Dalasmah. kavqah, o övüem . tater- (1.)Çift söroürmek.
telat- (11.) 1. Talan ettirrnek, yagmalalmak . 2. Parçatatmak. krrdtrrnak . 3. Ya ömaratmak. ta lay
1. Deniz: "t eteycs çüsçe siniti küzlfî ." M. Kilçtçekov (Denize yüzer senin gücün .) Sagls tal ayd aii daa ç albah, pms tagd aii daa ul ug. Atasöz ü (Fikir oenracen de geni§, bilgi dagdan da hûyûk.) tiiiis-talay
talbttçah
okya nus , büy ük deniz. 2. Denizle Ugill. talay sa lgahtan deniz dalqatart. talay hazr deni z klYISI. 3 . SÜyük akarsu . tala219 paras, kavga, dövüs. oarasrne. krs. talas ta lbaa bk . ta lbo tal bah 1. Suzagl veya tay postu. 2. Su posttan yapdrms . ta lbah to n b uzagl densinden pafte . talbah pörik buzagl derisinden börk. talbah ödik buzagl deris inden çizme. ta lbah saashan zool. Sir saksa öan tü rü. talbaiina- 1. Kanat çtrpmak: "Su!) sotmreem, pallg//g hus hana/ tann sabm ki/ip fa/balinap parigan çïli, udaa paza tebtrsn IglrÎ istrl kiligen." I. kotvusev (Su çaglamasl, kanath kusun kanatlanru çrrptp gitmes i gibi , devamh ve hrzh ugultuyla i§itiliyo r.) 2. Bebek kolla nru harekei ettirmek. ta lbah
Post: "SarSlh azag m suu r po/bin , ta/bah çïli, sözirilip , küzü ri ha/ga n. ~ V. Koby akov (Sir eyaqu u üzengiden styrramayarak, post gib i, sürüklen ip qümbüruemls .] ta lbah pörik kuzu postundan börk . 2. lee yarama z, haylaz kimse.
1.
ïeeneaen
talbrra- 1. (kUf? gökte ) Uçmak, sözürmek . 2. (yüre k) Çarpmak: "Keres pu çirde kiçicek kiziçek, amli tennrepçemen çüreecee te." V. Sulbeyeva (Keres burada küçük bir ki§i, sadece on un çarpan yüregi var.)
tafbuama 'ntreerne . panroama. talblrga 1. (giyside ) Frrft r. kögenek tal blrga21 elbise mtm. közeiie tal bl rga2 1 peroe frrf tn. 2. (bah kta) Sofungaç krvnrru. t attat -
Kapris yap mak , turçmlasrnak .
tettntçeh s. Kaprisli talbJtçah kiiiniii ÜlÜ2i tadlilg kaprisli kismin ülü§ü teta.
- 474 -
talbltÇt talbltçl s. Kaprtslt.
talbo 1. (\negin boynun da) Deri ktvnrrn. 2. mee. Serserf düzenbaz . tereen 1. Sa ra. epuepsl. 2. Nóbet, bayllma n öbetr kil· tutçah . talcahtlQ s. Nöbet, baynma nöteu olan kil. tutç ahtlg.
tarcm-
Bayûmak, kendinden çeçmek. his duygusunu kaybet mek. tatcm ta- Bayûrnak: "Pu çag mda oonteek hurt-hoostar talclhlap pa f!}an çatçalar. · V . Tatarova (Su yakmda ufak tetek kurtlar böcekler ba Yl l m l ~ yahyo rlar.)
tercmnr-
Bayillmak, kaybettirrnek.
his
duygu sunu
taldtr- 1. Bay tltmak. 2. Uyosturmak. taldrra zf. Bayrlarak. taldua t üs- baytlarak dasmek. talgah Sara. kr~ . tereen tal gahtan- Sa ra n öbeu tutmak. talgahtlg Sa ralt. ta lg aht lg klzee aba mi izI tuza p olça sarah kj~i ye ayr beyn i fa ydalt oiur. tal gan Yula' unu : "TaJganm ayrannan alay ba abJrthman haanp , izJp alzan , haydag daa aar to{jlsta teturs n suhsabass ln, asraöassst" N. Tyuk piyekov (vulat ununu ayranla veya ek~ iti l mi ~ sütle kavu rup lçersen, her t ürrö ag tr rste susa yro acrkmazsm.) talgt 1. Karmaç: -Tal!}l çili aylahtaOib/sça . hara Ç/mi harbab/ssa , hoIma pir dee mme unma Ç(ÇII." V . Kobyakov (Kannaç gibi dön üyor, kara yeri avuç iasa da enne bir ~ey gelmi yor .) 2. Deri i ~leme makinest. teernT tal gaa ibirçeler deriyi makinede döno ürüne r. ten 1. Seçk in. as-t amahtlll lah zl yemegin seçkini. 2. Sevimli. talt palam sevg ili yavrum. tal tgct S IZ .
Kapt , pe ncereyi zorlayan , htr-
lam
talth Kapris, naz . tauûcr bk . tallnma tallfima Pamuklu Çln kumas t. hlZl1 talinmad an raten tlkçef krrrruz r pamu kludan pantolon dikilir. tahhtan- 1. lnat elmek . aya k diremek. kapns yapmak. 2. Nazlanmak. pala ta hhta nça çoc uk naztaruyc r. teua1. Seçme k, e yrrmek : "A ydo, r umren ottJ9 prieel< tallap laap, çeoet tomcagm tózenip , tiifu:1ere fijzip, ça /ça." V. Kob yakov (Aydo, yumu:;;ak oll u ver seçerek. kölû paltosunu se rip, o önüp yal tyor.) 2. Titizce ayrkla mak. tallagct s. Seçici, titiz. tallama s. Seçkin, güzid e, seçilmis: "A ndaOI tal/ama menermn köbTzi Hw i Armiyaa tamhtal pa rgan po1r1annar. ~ N. Nerorsev (Oradak i sekin maaann çog u Klz tl O rduya seçilmi~ler imi ~. )
tenen- Seç ilmek. talla n ds Oök üruü. s üprünt ö. tana s- (btrlikte) Seçmek . ayrklama k. teue s seçne. seçlm, avrkrama. talfat- Seç tnm ek, ayrklatm ak . talmudi zm Skolästik, ezbe rcittk. talmudist Skoläst. ezbe rc! talo Sast. ta lo harah poue , çunstre paarreen ~a !? t göz olursa yuotaa dua ed ilir. talo miiHg Ir klzi ~ a~ t beyinli! talon Koçan , kupon, li~ . tartan s. Çarprk: " Tal/ah azahtan na pik tunp , ol urcuenn matap haymdlfgan. ~ I. 'rocovev (Çarptk bacaktan üzerine saçtam rfurup, 0 c ösmanran çc k u9 ra~l t rm l~ . ) taltaû s . Hental. beceriksiz . tatta üna- Hant alca y örümek .
t altay- Hanl alla:;;mak . mlym tnl lla:;;mak . tam (I.) Kal , katm an : "Kün tigTr tammlfj hazma tüzib isken, hacan lkl huba harahçay a t alnm ça sll iaspinafi
- 475 -
"m
irtk ende. " N. Domojakov (Gûnes gök katmantrun krytsma inrnis, iki gri kutanarç al m ön ünoen vrzuoaya rax geçliginde.) çiti tam çi r altmda yedi kal Ver artmoa tam (11 .) Sire, düzen.
tam (111.) bk. lamel ta mah (I.) 1. vernek. 8:;;. yiyecek: "Anda pTf dee rwne: Icezi dee çogll. pozmlfj naa kög enegT dee paza 6n~ pazi çTcefi tamah taa çogil." V Kobyakov (Orada hiçbir sey : armest de yok, ye ni elbisesi de, rse varer yiyece k de yok.) ta ma h haynatyeme k pisirmek. t amah çi- yemek yeme k. ç ir ta maa sebze . 2. Grda, besin . 3. Ta htl: "Hara çir/Tg çezumae I Hast aYlp ösçe kolhoz tamaa." M. Areanov (Kara toprakil vansmoa I vensip büyüyor kolhoz tat un.) 4. Ekme k. tamah (11 .) Boqaz: "Söster Ka/kamn A. temeqmde tunblsçalar." Kuzuçasev (Sözler Kotka'run boqazma takilryor.) Taynabin çTbe, tamaa fid a tu nbizar Atas özü (Çignemeden yeme, toqaamda kallr.) tamagl h uru- bogazl kurumak . ta mahha çapsmbo öazma yaprsrn ak. ta ma bs tra- Caruev yemeg i islemek .
tam ahttq s. Yiyecekfi, yiyeceqi clan. Altamp müner all19 po l , az tran çörer t amahtlg po l. Atasözü (Binip gidec egin etm orsun, yiy ip gidecek azrkh 01.)
ta mas hik. (hayvanda) Ayak, pençe. oyda t arnas zool. köstebek.
tambur Sananuk. tem et Damta: "KirT huzuhtari ph dee lamel I Netïmtr 61pes çirge çutïtec" M. Ktlçiçekov (Yasf çam e öacmoan bir oamta da / vaqmur geçmez yere
urasrmstar.) tamcm Damla, damlac lk: "Hanmfi toop pargan lamelhlan çap-çanh
tnzerçeïer.: A. Kuzuqasev (Karun donan damlacrklan pasparla k krzanvor.} tamcmtar darnlacrk, damla.
tamcue- Dam lamak: "Dol/ar algll parlgan onnnm üstiinen sug ternenep paslaan. " S. Çarkov (Gençlerin gen i~lettigi yenn üstünden su damlamaya basla dt.] tamcna s- (birfikte ) Damlamak. temcues Damlama . tem erlat- Damlatmak. "Çar altmdagl IIftar paza hazlnnar enrevuunsçetrenner anahtannafi, pürlerlnefi Bug tamÇllalhlablZarga metmemoeçetrenrer." I. Kc tyusev (Var altmdaki melez agaçlan ve a kaqaçrar aynup dallanndan , aceleyle su yaprak larm dan damlatrycrlar.] sta kanq a lm tamçuat pir oaroa öa uäç damlat. t amg l Siqa ra krs. ta mk t, ta ahpr. ta m. bk. t am (I.) t armlTutusmak. yanmak : ''Çanh Çlll/slar sagi/lp, uçup temuçs." A. Topanov (Parlak yddrzlar seçrnp , uçup yamvor.) tarmr anal. 1. Dama r, insan oaman: "Îliskecek amfi holl tammmfi haydi sabl/çathanm tuüveo k6rrp, ol pray çrglengen paza sizrngen nimeletinTfi smga tur pargamn pll salgan. "I. Kotyusev (Iliskecek onun bilek damartrun nasr! alt lgml tularak q órüp, bülün süphelerinin ve sezçltennin qe rçek oldugunu anranus .) terrun sap oeman atmak . terrnr tut- nabztru tutmak. kök ta rntr toplardamar. 2. Damar . yaprak dama n: 'O sken oUIn tamm uçunan past! tnzeao. agastarnti'i purT huri pllazlp slgdlrasça. " V. Kobyakov (Yetisen otun damar! ucundan basteyerak krzanp , agaçlarm yapra klan kuruyup dökülerek h l~lrdlyor. ) 3. Kök , bilki kökü , 4. Kök, insan soyu.
tamnta
· 476 -
kizi termrt talay kisken, c t terrun talay kispeen insan soyu deniz peçmis, bilk i kökü deniz çeçmemrs. taYI terrun anne soyu. tartu rla - 1. Damar olusmak. 2. mee. Kollara ayrrmak: "Yagor çurtastl pos saglZlna n temuteo pirgen hayhastlg çooht! teken." N. Nerbieev (Yaqor hayatt kenen dünya görü~üyle bölümlere aYlrdlgl ~a~ lt1ICI konusmayr dinlemis.] tarmrlan - Darnarlanmak, kök aalmak.
t aml rhg s. Damarh, lifli , le lli. terrus- 1. Yakmak, tutust urmak: 'Pïrrït paçkadan slgara sirlfp, uluglar çlli em übürfp algan, anan lam/zlblshan. " I. Topoyev (Birini pakettert çtkanp, büyük ler gibl ona ünemrs, soma yakrtus.] 2. mee. Krvrlcrm çrkarma'c "Harahta tutnn tsrmsu." M. Balnov (G6zde krvtlctm çrkardr.] la mpa tarms - lämba yakmak .
tarmsçr Krskntrct. ça a ta rmsçuan saves krskrr ncûan. t amrsfu 1. Mum. tlgirib tarms hm kilise mumu . 2. Çakmak. ta mkt Sigara , lüt ün: "Pabazi. hanzazmafi temla çutscup a/a, tözen ki/gen odmafi adm az/rap . haym çörçetken ." N. Tyukpiyekov (aabasr piposuyla tütün tüttürerek,
sernmrs otuyta yemleyip, ugra~ml~ . ) ta rnkr tartarm te ntet s ar- staara içmeyi brrakrnak. te m kr tartçazrfi ma? sigara içiyor musun ? krs.
taahpr, temm. tamna- Sirayla yap mak. üreen ki zinTfi ç l rTn has handa, çon tamnazrp hasça 61en kismin meza n kaz-hrken haIk s1rayla kazar. tamnat- Büyü lemek , kendine bag lamak . oo lmfi saglzin h ls tamnat salgan 091anln ak!lnl klz büyülemi ~. tamojennay s. Gümrük, gümrük le ilgili. tamoJnyaGÜmrÜk.
tail...
t em-turn tekr. Az, az rctk. ten (I.) 1. Esinti, meilem : 'tttea-lime sooh ten Aydonlij çabal tomcsöm tfgden-mmnafl tob/ra saap çöredfr. " V. Kobyakov (Sabah aksarn soqu k es inti Aydo 'nun kötü palto sunun orasmdan burasmd an içine i~l iyor.) ibge klrze , IS poolba s, t ash ar srhsa, tan pol bas. -Bilmece, gün 1 ~ l g l (Eve girse is clmaz drsan çrksa esint i olmaz.) ti sk erki tan dogu· dan es inl i. 2. (esinti sonucu) lnme. teiç . tanga septrr sarqe m (estnuden) tetç oiou rn.
ta f (I.) Tan . taf at - tan atmak . Taft at s a, kü n s lg ad lr, köök ta ps aza, kö k ot özedrr. Atasözü (Tan atarsa gün çikar, gugu k ötse, g6k ot bûyür.) tas çe rn tan ayd mllgl. te a çan- tan aydmlanmak. ta ü sol bam tan Ylld lZI. ta f kö ger - ta n yeri agarmak. tandagl k ün- yann. taf alm tan yeri: 'Teti alm hubar pastaan ussterae." N. Nerbtsev (Tan yeri aqarmaya ba~lad lglnda.) ta n aril tan vakti temlzüöt. htztl taf krzrl tan . kök t af tan yerin in agar dlg l vakrt.
taf (11.) Ün l. sasma, sas trrna bildiren ünrem: ''Minrn nimem, ibJne de ay/anmin. hayda polza la hon çör
tut! Ayna tan hafim//blstl ba!" M. Kokov (Benim aoarmm . evlne de dönm eyerek , ne rede olsa geceliyor ! Seytan kudurd u mu acaba !) Hempurung/ mmaamnafj / Har/ap s/hllÎl ma tan sin." S. Kadrsev (Çok eski oes tammoan I Baqmp çiknn mi acab a sen.)
taf (111.) Derinin iç tabakasmda leke. taf ... taf tekr. Bir... bir, bazen ... bazen : "Çohlr nime p/lasça than nimezJne husta rm tan önetfn çagdalhan, tafl anarbin halgan. "N . Oomojakov (Ala hayvan gasp ettigi ~eye ku~ l an bazen bilere k yakla~tlrml~ , bazen farkma va ra m aml ~.) "Tan pozmafl ,
- 477 tan küren etnetï çootvez.p odlffJan Fedor Pevtovtç kö ötçe." N. Domojek ov (Bazen kend i kendine, baze n yaglz atla konu eop durmus Fedor Pavlov iç yevas çe.) tana 1. Sedef dügm e. 2. Se det: "Sm ranaflg, monc/ht /g, kop sur/lg poga la kis sa/gan oshas." N. Tinikov (Ge rçek sedefli , boncuklu, çok renkti gerdan llk tak trus gibL) tanaa Burun deligi: "Pora aWn tana/an teraevio, anan toglr tastaan. " V. Kobyakov (Kir al m burun delik leri qenlsleylp, sonra vena ooqru srç rarrus.) tanaalarm arlgla- buru n deliklerini temizlemek . taüah Tav uk: Saashan tcqeenenae I Sin-mart çoo{Jln unp ocnr. " N. Tin ikov (Tavuga saksaöan rasnaymca /Gik eak konusmaya baslryor.) krs. taah taiiah çlh Tavuk yrh. (12 havvanh la kvimin onuneu YIII) tanahg s. Sedef dügme li. tafiari zt. Tan (vakti): 'Te t uut rusta pabammn kIr ugaa tin izi bisken. " V. Kobyakov (Tan va kf babamm atest çok yükse ldi.) tanca Yarm: ~Tafida dan togmarga sagmçam." S. Çarkov (vermeen rtlbaren çensm ayr o üsünöyorum.) Püüngi tOgJstl taRdaga haldrrba. Atasözü (Bu günün i$ini yanna brrakma .) taiidadi bir gün öncesinoe, arefe sinde . tafidagl yarmki. taiidürük vann degil öbü r gün . tanets Dans : "Pray «önnm tanetsk e pir sallp, pozm/fi prayzman çahsl tvytmreemn piffnip, annafioh s ruti korine rge harasça." V. T ete reva (Bütü n ben ligini dansa venp, kendis inin heps inden iyi oynadlgmm fark lnda olara k, daha iyi görünmeye çall$ IYor.) taiihay- Böbü nen mek , gururlanmak. pay tanhayça zeng in böbü rleniyor.
"rensnne
ta ms
tafihayts(birl ikte ) Böbûrle nmek, gu rurla nmak. lam- T a rurn ak , bilmek: ~O/ tnsnscen sang tanmg, Ig'r azahtlg, küren slrayman çl /lms mh kü/imzTres çayJf turgan Çebuets anda la ts nl kor salgan." V. Kobyakov (0, krsacrk sa ri paltofu. egri ayakh, yag lz yüzünoe steak gülümseme yaynan Çabus'u 0 zaman görü p temmrs.) AÇlg nimee kirbeende, tadllJg nime tambesera. Atas öz ü (Acrya o üsmeoen, tatnyr tammazsm.) o! pasha pol-partir, ani lambassar 0 oasxa bir ki$i olrnus, onu tanrmazsaltaruyrvermek. s in. temp temcaa çoh tanmmayacak hàlde, tamnmaz , bilinmez. tarnbas s. Tanmmaz , tanm maz hälde cla n. tanig 1. lsa ret: "Çlllg sug tepnen üçün I Çis tamhtl hazaannar." P. Snqasev (S tea k suyu buldugu yere / Bakrr isaret çaknuslar.) tamg lt- isaret koymak . 2. Emare , iz. taruhta- rsareûemek. imlemek.
tamntet-Isa rettenme k, seç ilmek: ~A ndagl tallama mallarmii köbJzJ HIZI/ Armiyaa tamhtal pargan po/gannar." N. Ne rbrsev (Oradaki seçk in manarm çoqu KIZII Ordu için
rsareuenmrsrer.j l amhllg s. lsa retu, imlL pir t anlhtlg san mat. le k hane li sayr. köp l anlhtlg san. mat. çok haneli sayr.
tarnt- Tamn mak. tams Farus, tamdtk , bildik: "Amn sin oshas tan/stan lo/dlfa ." V. Sulbayeva (Onun senin gibi tamstart çok.) tams nlmes tems degii, tams olmayan , tamrnadik. bilmedi k.
tams- Ta nl$mak: "Olar Wrçenffl ne arazmda tin çahsl tamzIp a/gannar." V. Kobyakov (Onlar klsa sü re içerisinde çok iyi tanl $ml$lar.) kistezrp tamsça, kïzi At
."
- 478 çoohtaZlp. Atas öz ü (At insan konu~up.)
ki~ne~ip
tanl~l r,
tamstig
s. Çok lamd lgl oIan, tamsn.
tamsnr- 're ruetumak. tamstmg 'rar usurma. tarnt- Tamtmak. tamzig 'rarusrna. tank Tank: "Hayda çomr Slrll~ tanktar k6p köyg en, Hayda IIrCI orha-piJTn sttunnns n. ~ I. Kapçrçasev (Nerede ala boyah tanklar çok vanrme I Nerede d usmen belini klrd l rm l ~ . ) aar tank agl r tank . tank atakazl tank hûcurnu . tankist Tenkçr. te üme Damga. Attl tanmazlnan ta m pç a, kizïn ï rccmea puçe . Atasöeü (At damgasmdan tammr, kiii soyundan bilinir.) taiima set- damgalamak. te amam timir uzma IttTree " damga dem irciye yaptmhr. talÏmah Dokuma tezqanmoa iplik baglama ye n. taiimala- 1. Oamgalamak: 7Tgen agas kisçeilner I TM hJrl,g iae çazap I Tailmafi tu/-glsçannar.- P. :?tlgaiev (Akçam agael kese r ter I OM köseu ede rek yontup I Damqatayrp t nrakrrtar.) 2. mee. Damgal amak, lz brrakrnak: "HIShl soohtlil tanmalaan ormnarl s iray mda almea pJldfstrg ." V. Kobyakov (KI~ so{l ugunun da mga ladlg l yerler yüzün de apaçix görü lüyor .) t ali mallg s. Damgah. taiimahh Oa glan ml ~ damga yen. 2. GÜmrûk . taiimahh pireli gümruk resmi. te ûna Kanal , ark. ulug taiina bûyUk has han taûna kana !. allnda eskiden kaZ llm l~ kanal. taiina- :?ailrmak, hayret etmek : ""Mini r'J ça~a-hu lunnaii hada pir mun azua potar, -Pir muil! Tailnap pargan Aydo. ~ V. Kobyako v
(Benimki tay kulunta birhkte binden tazladtr. -Bln! :?ai l rm l~ Aydo .) teanee Sasma. hayret etme . ~a~k anlik: "Çe agaa tannas slIn sl hhan: haydi amn mllt,gl mmça tesun çi,ge orta le ep pargan. ~ N. porrojekov (Fakat onu saskmnk sarrrus: Nast t otmus da onun tülegi bu kada r uzak yere tam isabet etmts.) t ennes- Hayret etrnek , sastr rnak: "Am körfp, ipçiler dee tar'JnasçaJar; ügrecffglTg kTzJnJil kibrri oee kJzTnine looy nimes çi trsçeler. " G. Topa nov qörûp . kadmlar da (Onu sesmvortar. ö{j renimli ki~in in enskannktan da narma l Insanm kine benzemiyor ki diyor lar.) tasnee par- hayret etmek . sasrrme k. tannastlg s. Hayret vene. !j.ailr11CI: "ÖQrinze r haydag-da lailnastl9 nimf' kiligenJn sizip , sereesr ur atTg ünnen sarba pirgen.· N. Domojakov (Sûrûs üne do"ru çok iailrtlc l bir ieyin ge ldi"ini sezrp , sen ayglr kesk in sesie Isaret vermi~.) nimedïr mmda lalÏnastlg bunda sasuacak ne va r? teanat- Sasu tmak, tenteevat pol-
Dans etmek: "Muzlk a
oyr e aitïer. tantsevat po larbl s. ~ V.
Sulbeyeva (MOzik çennrz. dans edeceçiz.) talÏmg s. Lekeli (deri) . talÏn lg teer iç taretmo a leke olan deri. tap (I.) Perçin. tap (II.) Yonga. homdl t abm ibge ktrbecef tabut yongasl eve 50kutmaz . k,"*. tapçrh. tap- (I.) Sec mek .
tap- (11 _) 1. Aramak . 2. Bulma k: ·Püün çl/(Jllaflmm tappi mb lssam, haydi la hangay m ze. ~ V. kiJzecffp Kobyak ov (Bugün Yllkl lanml bulamazsam , nasl l baglaYlp yalaeag lm .) Aiinap- hu stap slgar· da , izestig argls taap al. AtasfJzü
- 479 -
tapçaçr
(Ava çrkarken. güvenilir arkaces bul.) çoohtir sös tappaan söyle yecek sö z burememrs. 3. Servet edinmek. 4. (çocuk) Doqurmak: "Minïfl ennen taphan pa/a çoçu." V. Sulbayeva (Benim ondan dogurdu gum çc cuqum yok.) tapçeçr bot. Süsen çiçegi. tap çr 1. s. Dar, srkr (elbtse) kögenegim tepçih elbisem dar. 2. zf. Dar sekilde, daracrk kr§. tar. tapçm Yonga kr§. tap (11.) tapçor (siläh) Kllifl. tapçcrta- Krhfma sokmak . muntrn tapçorta- tüfeg i krhtma sokmak. taptuçr s. Hazu cevap, zthni çevik. taptusçtl bk. tapmçr taphrs Ham cevaphk , zthin çevikligi. taplada Basma, basm. taplada pashan plçlk basm kaglt. tapoçka Pabuç. tapse- 1. Söylemek, ses çrkarmak, konusma k: "Ya, ol, -çan m tab/s nafi tapsaan Aydo." V. Kobyakov (Evet 0, yanm sesre korrusmus Aydo.) Sin nimes nrment çcctrta anca, tapsabaza arnh polar. Atas özü (Gerçek clmayam konusmaktan sa. susmak daha tyl.) aglrin tapse- yavaeça seslenmek. 2 . (ku§) Ötmek. 'rea atsa, kün slgadlr köök t aps aza, kök ot özedir. Atasözü (Tan atarsa gün oc öar, guguk öterse gök ol büyür.) pttuk tapse- horoz ötmek. tapsabinça ses çrkarrmyor. tapsabln kör- ses çrkarmadan bakm ak. tapeaaçr S. Çmlayan. tepsaeçr haya çmrayan kaya. tapsaas Çmlama, çtnfayts . tapsabas S. Sessiz, sakin. tapsag Ses, seda: "teemt rst! srmretnsns n / Tapsag, yan l çayJlbas I Tashll uygaa abl llbishan I teere ushunmas." A. Topanov (Drm an Içi saunresrms
rene
taptlrgastlg /Ses, yankr yaytlmaz / Drman uykuya dalrrus I Ya nna kadar uyanmaz.) ta psag ali zigl gr. ses degi§mesi, l apsagn ln tüskeni gr. ses dû smesi.
tapsas- 1. (birlikie) Seslenmek, korrusmak: "Praylan oïr ünge tapsashannar. " I. Kotyusev (Hepsi birlikte sesrenmtster.) 2. (kuslar) ótü smek : "Oler daa 'sug -sug ' teen çrli tapsashannar." N. Domojakov (Dnlar oe "su su" der gibi
ötüsrnüster.) tapset- 1. Söyletmek. 2. (ku§u) Öttürmek. tapte- 1. Dö vmek. ti mirni izfge tapta demiri tavmda oöv. 2. Bilemek, vontmak. saptu tapta- oragl bile mek. 3. Ayak lanyla basara k düzeltmek. 4. Ayaklanyla çignemek. 5. Perçlnte mek. taptal- 1. Dövûtrnek . 2. Bitenmek. 3. Ayakla basarak onzenmek. 4. Ayak altmoa çignenmek. tapten- 1. Tadma bakmak. 2. Bebek cueakten ovnatmak. teptame Tadma bakma , latma: "HIZ/cah, nanni ay /amp, üs·/ört hati tep tetnsruuï /aynanrp , uygaa kTt1bTsken." N. Oomojakov (Krzcaqrz, yana oönüo, üç dö rt kez tadma bakarak çiçneytp, uykuya dalml§.) taptenne- Paknr küroer gitmek. taptat- 1. Dövdü rmek. 2. Biletmek. 3. Ayaklanyla çignetmek. 4 . Ayaklarryla düze lttirmek. tapttr- 1. Buldurmak. 2. Bilmeee aöyletmek. 3. Servet edindirmek. taptrrqas 1. Bllrnece 2. Bulmaca 3. (kjtapla) lç indekiler. laptJrgastlg S. Bulmaca gibi, blümeyen:
'lren,
eam
tüzede
temo,
taptlrgastlg mmezet çörgrs smnen." N. Dornoj akov (lhtiya r anr u çekip
,,,
- 480dûzelterek, bilmece gibi nesneye dog ru yürülmeye basfarms.)
ta r (I.)
1. Barut. IS ço h ta r d umanstz bann . 2. aa ruta alt. tar lûdin f barut durnam.
la r (II.) 1. Dar : -Anl/l iiçiin aç/fgançam.
pu çir üstü dee lar
polça. ~ N. Tinikov (Su yüzden sinirleniyorum . bu yeryOzO de da r oluyor.) "Hacan ootenu. ts r hafiaaga haydi po/za SImp. palf{Jlarm seekten çaZlra çlzlncahnatl çaap saflp, Zoykam küren atha aftandlr salgancia , lrah nimes turgan pözïk kurgen kis/ineil
çalan kTzf, kiikçrn çi1i, S198 salgan. " N. Domojako v (O öram da r arabaya bir seknoe slgdJrlp, yaralanru sinekt en korumak için bezie
kapatrp, ZOyka'YI yaQ lz ata bindi rdiklerinde, yakmdak i yûksek ku rga n arkaamdan bir ath kart al gibi çrkwermis.] rmn d a tar bu rasr dar. ta r çir dar Ver. sapoglm l ar çtzmem dar 2. mee . Da r: "ter 5aglmp. homzlmp çorzem I A m daa çasharça hlyga saste rf.M. Kilçiçekov (Dar du~unup, örkeiensem I Hàlà vans tmr gUzel s özien.) k r~ . tapçr.
ta ra-
1. Da{j llmak, birbirinden ayrumak: uK6p hoy pra"y tarabl shan çörçe. n V. Kobyakov (Koyun lann çogu bütünüyle da{jl j ml ~ gidiyor.) pul utta r tar ap pargen bulutlar dag l l m l ~ Suga k irze tarap par ça, s ugdan smsa pirik pa rça . Bilmece . al kuyrugu (Suya girse da{jlhçksa birle~iyor.) yor, sudan ho n hh aru tarap pargan . kerkusu da{jltml~ 2. Yayllmak, da{jl lmak: "TubT « öanmes Bayka/ kOl / K6k tuban çlfi körfnçe / TUb/nde ÖSçetken palihtan / Tügede çirge tarapça . ~ S. Kad l ~v (Dibi görünmez Baykal gölü I Gök du man gibi görünüyor I Dibinde yeti~e n balik lan I Her yere yaYIYor.)
tarbalina IS tara- duman dagllmak. 3. Taramak sas ta ra- saç tatamak.
tar a ühay s. 1. vayûnus . yaygm. 2. Yaygm seknoe .
ta ragay zool. Çullu k. tarakan zool. Hamam böceQi. ta ral- 1. Da{jl lmak , yayilmak . 2. Taranmak. taram Sintreen yapllml~ ip. an sa ra m av nayvaru sinirinden ya pll ml ~ lp. siirdefJ taram Itken sinirden ip
vapmre. ta ran Dan . sa ng ta ran dan . ah taran pirinç. taranmf hab lg l hatlg dan run kabu{j u se rt.
taran-
1. Da{j llmak. 2 . Taranmak . sas
ta ran- saç taranmak. te re ner bk. t aram
tarantasÜslü çad.rn al arebasr: -Hayzl Çl1i, klzI/er, ufug Ulükiindegf hos/aan art/g, sanmg, taran/as hanaa kölg/ep allp kifgleenner.- I. Kosrvekov [Bazr ktsuer. bUyOk bayramdaki gim, süsteomrs atn. kayakh, alh arana ko~up gelirmi~ler
.l
rarantasuq s. Al arabah. tar ap bk . ta ram tares- Da{j dma k: "O/Ç annar iblerlne tarasçalar. " A. Kuzuqase v (Çocu klar evlerine dagthyo rtar.) ta rat 1. Daqrtmak. yaymak olgannarm kanikuf ga tarad nnsna nnar çocukta n tatite da{jllml~lar. 2. Taratmak. ço o llçaah tarat- dedikodu yaymak. taratayka Iki teke neen yavsrz araba . tarbag BCi yu, sëur. tarbagan zool. Da{j siçanr. tarba h s. 1. Aç rk. arau. a raienrms. 2. Dimdik. 3. Dalh, buda kh. t arba lllg s. Büyülü, sihi rli, efsun lu. t arbaiina- Horozlanmak.
- 481 -
terbas
tarbas 1. Parmak. 2. Ttrrruk. 3. Perçe. sa as ha n tarbazJ sax saqen pençesi. terbaste- T trrruklamak, tnrrukta topte mak . ta rbashg S. 1. Parmaku. ta rba stlg meley parmaku eknven 2. Pereen. terbey- Açllmak, ararenmak (parmakla r, aya klar.) ta rbaya h s. Seyrek, arahk ll: "Tag lozine çidlP. an, tarbahay hars taJga paltJap saJgabIS.· M. çetooayev (DaQ yarnacma uïesro. en seyrek kara söq üoe baQI8dlk.)
ta rbayt- Açmak , arelamak: ~Anaii ol, sa/aazm tarbayt lp / rnne kun çariin k()Zltpeen .· N. Tmikov (Sonra o. canarsu yaYlp I Melez aj)ac lna gOn l~ 'Qml ç östermemrs.) ikT hcnn tarbaytrp iki kolu nu açtp . te rbr t . Büyü , sihir. 2. Hipnoz .
tarbrl Ke$ii}, manastrroa yasayan din
ecem•. t erbu tu re Manasnr .
tarbrs bk . tarbr ta rbl SÇl1 Süyücü , sihîrci.
ta rtnsta- Büyü , sihîr yapma k. tarbrt bk. tarbl tertata - 80yü, sihir yapmak. pir taecr aragam pir çi rçee tarbnep pirgen bir l ulum iÇkiyi bir kadehe büyüyle s I 9dl rml ~ .
ta rça Neston ye n. ta rça ct
üä ç
etarak kultarulan bir ot türü.
ta rç l bk. tarça
tarçrh
Dagarc .k, lorba . tar ç lhtagl tazl mm tastap teeepedun. Bnmece, oüsüoce. (To rbadaki tasum anp bitiremedim.)
ta rd ah
s. Dimdik bir yana çrkrms, açtl-
m l~ .
ta rday- Açl lmak , aralanma k. geni,le· mek: ~Pora attln lana/an larday'p...• V. Kobyakov (Kir atln burun lan ge n i ~re yip ...)
Ianh
tardayt- Açmak, aralamak, geni ~l emek . (ayaklan , pa rma klan ) kr~ . ta rbaytte relke Tab ak. tar ga bk . ta rg an largah Tarak : 8Amn oermae S'"g-Silig ófmlg pörfk poJfJan, targahlan, kil, ç,n,rashan. ~ F. Bumak ov (Onun oaemoa çüzer guzet renkli börk gibi ta raklan pantdasryc r.) ettm targah aitm larak. tar gan Tarkan. ta rg lOah s. Dar, daracrk : "Çebokçinov
rod,
Of
sabarga
smss.
pülde
largmah???, Çebokçinov roat stof kislin e came. stol kistrnde k6gllg.· V. Tata rova (Çebokçmov auesr ot biçmeye çreee. çaylr eereen. Çebo kçi nov aëesr masa basma otursa, ma sa oasmoa neeeü.) kr:;; . ta r , t argrnc ah . targmcah s. Dar, caraeik. kr~. tar, ta rgrn ah . ta rh rn Tanh. çommmn tarhmdagl çu rt as ç o h halkurnn taritüek i hayat yolu . te rtun er TarihçL ta rh mm g s. Ta nhl . tarhrnmg çooh ta rihî hikAye. ten- (eki n) Ekmek . taflg Ekme, ekim . tang plosadl ekim tartast. çast nta flg bahar ekimi. ta nn - (I.) ècere etme k As çeence, tarthpa ; atha atta mbrs eeë, tohtaba. Atasözü (Yemek verken acele etme . ata binmissen du rma.) (11.) Darnrnak. krzmak: ~Tlt tanh8!)'aa pfr aee tapsablnça / Tanhsa daa , sldap tlstança.· N. TinikO\l (Melez agacl hiç ses çik artmyo r I Dantsa da. oavarup sabrediyo r.) (lIJ.) Srkrsmak, darhga tanhdÜ~mek . Tablrg l ç o rt p aan tag ç ogl l, laflhpi n ösken er Çogll. Al a&özü (Geyik ko~mayan daQ yoktu r, darlJga du~meden büyüyen er yokt ur.)
- 482 -
tanhtrr
tenhut- p anltmax. krzdtrrnak, üzmek kr~ . tartnd tr- . tenn- (I.) Dagllmak. term- (11.) Danlmak, krzrnak, sinhlenmek: "Oyanm k6re, Paskir, çoo tarmgan ç'fli, pTrger eytene, hanaadan tüzrre segTrgen ." I. xostyakov (Oye n'r görerek Paskir çok oarurms gibi öteye dönerek, arabadart indirmeye kosmus.) 'ra nmp çcchtezaa, etceezarern, Atasözü (KIZIp konusursan . yaruhrsm.) Taygada polzan, tannma. Atas öz ü (Orma nda isen sinirlenme.) tenneen s. àlkeli, ktzqm : 'Tezm müüzTne har çuhpas I Tanncah ipçee ir çuhpas." M Balnov (Boynuzsuzun boynuzun a kar ya prsm ez I Sinirli kadmda er durmaz.) srrayt tenn een yüzü ölkeli. tenndrr- Krzou m ak, danltmak, ölkelendirmek: "Çotureh, 0 / krz ee kürlenrp, ran ndmp, kirektT arda dlb lzannafi Aydo sizmçe." V. Kobyakov (Çoturah'tn, 0 ktslye havlaytp, sinirlendirip, her ,?eYI bozacaquu Aydo sezfvor.) krs.
uem
tanhur tanmh s. Zalim. Srdamahha kirek kOsti tanmhha üretpecea. Atasözü (thtiyacl olana çerekt! oücü, zalime öqret me.) tanms Danlma , ötkerenme. kin besIeme, tenrus çoh kinsiz. tenrus- Bozuarnak, birbirine danlmak. tanp tes. maltuf tentn la halgan hayvenm sadece rest kaltrus . tene- (birlikte) Ekmek. tenspa (I.) Deri sent, smm . tanspa (11.) Yeni dogmu~ buzagl veya tay derisinden yap llml~ kap. tanspala- SlTImla dikmek. lanspalap ti k ken ton slTlmla dikHm i~ pall o. tant- Ektirmek . tarif Tarife.
tart
tariftlg s. Tant eu. tarlag Tarla . tarlagnan homhtlg çon çiftçlikie geçine n haik. tarlag aYI belt. MaYls. tar lagcl Çittçi. tarlan 1. Almnda aki olan (hayvan) tarlan Inek alnmoa ak clan lnek. 2.
Araeau. tarhh
s. Daruk. krthk, zor1uk, kitl ik
t arpa
yokluk. tarhh kün
çünü .
Kena r. krs. las pa.
tarsth Torba. t arsua- Saklamak . patlemek: "Smap huJah üstünde uzun ham ctnlfi suuh haazi mllflh çFli tsrsstebes n po/za. " N. Dom oja kov (Gerçekten kulagln ln üstünde uzun kamçmm soQuk kaYlgl lüfe k gibi patla m asaydt.) t ereneb Çanrtr, saklama. tarsmas bk. tartmas tart- 1, Çekmek Ökisti ö ör tertceü, çame n çanhha t artçafi. Atasözû (Öks üzü yukan çekmeli , kteayr t ~l ga çek meli.) at ahsm tart- al agzml çekm ek. izik tuoaem tart- kapt kalunu çekmek. 2. Segirmek . on haraam üs tr tarnpça sag q özömün üstü seötrlyor. 3. Çekmek, tastmak. "Sas atta ,ga tzer dee çoh münibTsçen, oam-ot tartlp a/81ga at taap Ja , pircefi , pous Ja pirerge harasça fi , am haydag." A. Çerpakov (Yabani atlara eyersfz binmis . odun, ot çekmek lçin al bulup vermts. yardrrrt etmek için çansrrue. ~i m d i nasû.) cdm tartodun tastmek. köpen tart- ot çekmek 4. (aglrllk) Çekrnek, getmek. n ince tartrpça ne kadar geliyor . pu pahh iki k ilogramm tartça bu bahk iki kilogram geliyor. 5. Çekmek stulm poz:mzar tart· sanda lyeyi kendine dogru çekmek . 6. Çekmek, azalmak. sug tart,p pargan su çeki lmi~ (a za l ml ~ ). 7. Çekmek, daraImak. kögeneem ta rt lp pargan el·
teruu
- 483 -
bisem eekmts (daralmts) 8. Ishal kesilmek, durmak. t nvme tartkryma çekmek, eli ufa k parçalara ayrrmak. It tart-el çekmek. evrandt ra tart-gen döndürmek. spiçka tart-kibril çakmak. garmon' tartarmonika çalmak. ç ara tart- parçalamak , yarmak . üee tart- çekip koparmak . tn ra tart- çift sürmek. un tart- un öqütmek. kire tart-a) eksik saymak (parayr). b)eksik tartmak , tartroe hne yapmak. srrayr huba tarnp pargan benzi solmak, benz! agarmak. iirzer sooh ternnbrshan akeam soquk oldu. kös terteen ates kancast. tertçan nime tütün. ÖÖS ta rt- lç çekmek, gögüs geçirmek. aza tartçeklp açmak. evte ndrra tartçekip döndürmek. SlraYI huu tart- yüzü solmak, aqa rmak. ta hp r tart- sigara içmek. çargaa tart- sorguya içmek. çekmek. haûza ta rt - plpo huurta tart- kurumak . ta rt t n (I.) Kabuk soyma aleti. hazr f hazrracef iki tudahg tartt naka öaç kabuqu soyacak iki saoh keski aleti. tarthr (11.) koran. izer tutçafi tarttu eyer tul an koran . tartrun Soya çekim . tarthmn lg s. Soya çeklmlt. tayr tarrnn tarthmmg ana taratr soya çekim açremoan daha güçlü. tarthls 1. çengel. 2. Bag, halka. IZlrga tartuzi küpe halkast. eek tarthrzt (sapkamn) boyun ipi. ternh- Su çekilmek, azalmak. tarnt1. Çekilmek: "Közenekterde kök çahayah hoostig közenefer tettüur." A. Çerpakov (Pencerefe re mavi çiçek ielemelt perdeler çekilmi~.) 2. rasmmak. as anmarga tarnt pargan tatu! ambara çeknmts. 3. Dolmak. harantenne ças tarnt pargan gözlerine ya~ dolmu~. 4. Yükselmek, çekilmek . tigTrge pulut
te rtu pargan bulutlar göge yüksermi~ . 5. (et) Ktyrlrnak, çekilmek. tartllgl padel gr. Ismin ilgi háli. temlts Çekme, çekts. tarnlts- Çekismek.
terurn Çeklrn, çekimlik. prr tarnm tamk t bir içimlik (çekimlik)
sinara.
tartm- 1. Çekilmek , daralmak. 2. Çekilmek, önünden tutuo götürÜlmek. Harm çog ll aztrapça, moym çogll ternnça. -Bilmece, trakt ör (Karnr yok besleniyor, boynu yok çekiliyor.) 3. Çekmek, kendi kendine çekmek: "Slglp allp, o îr-ua haalag itkence , avtobus, izikter'n çaba tenmio... " A. Çerpakov (Çrkrp, bir iki ac nm atana kadar, otobüs. kaouanm çekip kapatarak...) plat tartm-üzerine ~al alm ak. tartmcah (I.) 1. lnatçr, direngen (at). 2. loeren, tutumlu. 3. Mal eenher. tartmcah (11.) 1. Bir araba yükü. hafiaahg tartmcah bir (atn) araba yükü . 2. Ath araba. tartmcahtlg s. Yüklü.
te rn r- 1. Çektirmek. 2. Ta ertrna k. naklettirmek. 3. yaptrrmak .
Et
çektirrnek ,
kryrna
terns 1. Çekme . 2 . ç ekisme, tarttema. 3. Gürültü, oaurn . tartrs- 1. Blrlikte çekmek . 2. Çekismek, kavga etmek, tarnsmak .. 3. Mücadele etmek . 4. Birlikte çekmeê, tasunak. 5. Et çekmes ine (kw m asm a) yardun elmek.
ternsnr- Çekistirrnek. tartmas 1. Devedike ru çiçegi . 2. Yabani soqen sapr. tartpa kiris (yayda) Çekilrms, gergin
~ri ~ .-
tas (I.) 1. Kei, dazlak. teeraan çmme as emsm : tas paztma tük smsm ekligim yerde ekin bitsin, kei ba~Imda kll ç lksm. \0Soynuzsuz, kabak. --
- 484 -
la,
tas (11.) 1. 'ras: "Q99as lastar stJg ol!!!. IJzIgl çoh harah sJglmsçala r. ~ N, ~omoja kov (Kuçük... ta~fa r suyun
Ielnoenoevamn pl ~ar . ) ça:aci tilge tas taa çan1aan. Atas z
(Köti) dil ta~ 1 da yanhr.) 2. Ta~ , tastan: aarlig tas Krymetli 1&$. deQer1i 13$ . ' maden: "Ah tashlfm itirip I A a rl/~ tastar k6rgenner. ~ P. :;ltlgs$ev (Ak zirv'D'i çevirip I Oe!lerli taster görmu$ler.) t,laraJa.. tas kömürü. Qtlh tas çal<maktasl. i~la s
tas
~
çip tas
~t.
tas (lil.) Kul , köle.
tas (IV.) DI$: "Min tssumae la a~. "V .
sa~aa
tsnmae
ǧba1J~m.
sinT
Sulbayeva (Ben sana
seoece orsrrroan kmyorum, içimde sana acryorum.)
-
tas- (su) Tasmak. kabarmak, dökülmek,
'"""'""""
. Ca dr. çlti sang hLs.!!ii yedi sen k:!!!!. c acr.
~
taBat
tas hann AM midesincle bir bölOm. tas hodu tip. T uzlu balg am.
tas 5001 T 8 $13 yaprtrms ccak. soba: i zJkfin sol SiM1E!J;J. .tasnan .sqtgaa., soolda u/IJ!} á çaynik pu . J@p haynap turça. .. V. Kobyakov (Kapmm sol y~ taste yapllan sobaoa büyük b~ çeycennk buhertesera k kaynlyor.) tas tura Ta$ bina. ta s k êm lr Ta~ k ömarü . ta~ Ta~ YI ~ m l, tastarm k~di~i
ztyeret yen, kutsal kabul edilen taslann kü melendi~i ver. tastlndagl kip DI~ giyim . tas-har. tekr. Kapkara. tee-n ara sastig --srn,siyah saçn. tas-nare harah kapkara göz. -tas mlndir Dolu (ya~'~) kil . tondol. tasha zoot. Bayku$. tashs çili kor- gözlerini fal ta~1 gibi açmak-:- -
- -
tas r un
tashacah zool. BaykuWUk: "Agas pazmd<Jg1 taShaçah Çlfi sîmer paap odmp od!r.· V. ~ u'bayeva (AQaç bastndakl baykuscuk gibi uyuklayarak oturuyor.) tashagas Küçûk raf: "Oma htamln ûstIJnde kniga//!) tas/lafJasta r, anda arlisttemfii sonman hwi pa1J)an.· V. $ulbayeva (Yataklann üzerinde kitapll küçük raflar, orada artistlerin
reseraen yapl$tm lm l~.) tashah 1. gat, bölme : "Tayagman sta/ni, peestl , uzun s'reenl . fdis -haml s tash~m teerlklep ç6rgen. · A. Çerpakov (Bastonuyla mas ayr. sobayr. uzun divam, kap kacak raflm kan ghrarak yürümü~ .) 2. öien hayvanm kond~u oöseme. tashar D I ~ n , d l ~(m ya , dl~arda: "ïesnsr küskü haraa ." V. Kobyakov (crsanoe qüz gecesi.) il)de dee nlmes, tashar daa nlmes. Bilmece, pencere (Evde de dagil dl~Tlda da de{Jil.) tashar togm- dreanoa
çeusmak. tesberta- ürsan çremek, orsaroa durmak, butunmak: "Omah aJtmdagl tasharlacaii 'disti s'l/'afÇS.· V. $u lbayeva (Yatagm artmoa crsaroa duran kapfan çlkanyor.) Drsandan: "Tasharl m tashartm zf. çiit ipçr k7zr, hol/armda çanmdlh 'pek paza timir ayagast/!) sül Iudimp, tar ki/gen." V . Kobyakov (D l~ndan genç kadm. enenode yanm ekmek ve demir kasede süt tutarak girip ge l m i ~.) tashll 1. Zirve. 2. Yüksek dag: ~Ah tesmueroe ç6rrp / Aymah at'inat atçaiinar. ~ P. $tlga~ev (Ak da~lara gidip J Çe~ili avlar öld u rmü~ler.) 3. Dag silsilesi. 4. Ormanllk dag. tashln Ta ~k l n , ta ~ma, sel: "ÇüregTm mmda . PaynU$ , tashm çfli tç!/ça_· V. $ulbayeva (Yure9im burada, Paynu ~ , ta~k ln gibi allyor.)
- 485 -
tasko y
taskoy (kat nn dibin de} lçki kahntrsr. taskay isken kTzi çcnm ibTnzer hlglrar içkinin sonu nu rçen ki§i halkr evin e oave t eder. taspa Zth, kenarhk, sertt. ton taspaar palto kenar llg t. krs . tarpa. taspaltg s. Zthh, serttü: "Kiçieek sürmezektJg, otemm uzma pa/(ja/(jan ah tOrgl taspaflg tnncen çügür ÇÖrcefJ." l. Kotyueev (Küçücük belik li, enta rm ucuna baglanml§ ak ipek serrtn klzcagtz yürüyordu. )
taste-
1. Almak Tas tastaan ç ird e,
hls pa rgan çlrde. Atas özü (Tas atuan yerde, krz Vardl !)1 ye rde.) Aarhg tazun rreh ç irge tasta drm . Bilme ce , o üsünce (Klymetli tasurn uzaq a atttm. ] 2. Bnakmak: "Aydo emai. hadarcafJ halJh metm çenas tasti, uzun çolca çönçcï pollblshan. " V. Kobyakov (Aydo simdt, otlatl tg l mannr ovada brrakarak, uz un yolun yolcusu oimus .) Hada astap, hada suhsap çör, çe arglzlI'inl tastaba . Atasözü (Birlikle acrk, birlikte susa, takat arkadasuu lerk etme.) 3. Btrak mak, terk etmek, sonlandr rmak: tarnk t tartarm testabuar äe sigara içmey i brraxmak. harah taste- göz atmak . toglr taste- yana srçra rnak , ileri tulemak . Ifmi ne tasta-omzuna cJ.-tmak. çogar taste- yukan atmak , nrratmak. almnzar tasta -öne dogru atmak. tasta puomm beni affel! . kürceknen testakûrekle atmak. çurtm tas teevini terketmek . tastah bk. tasbah tastal- 1. Atnrnak: 't b IstJ kirlJg, kipazahtar enae-mmae tastal pargan," V. Su fbayev a (Evin içi kirli, elbiseler oraya buraya at llml§.) 2. Strakllmak, terk edifmek: "HlZIgllg çurt çoh idi/lp I HlYa pazlg tastalgan."
tattun
M. Kokov (Baskrcr ülke yok edilip I Hor górme brrakilrrus.]
testan- Atmak, antmak: "Pazm päzTk ködïrTp, oyda testemp, çoohtapça 001. " G. Topanov (Basu u ycxan kaldmp. arkaya anp konusuyor.) tastand t Dökûntû, söorüntü , çöp. tastas 1. Atma , ans. 2 . Btrakma , btrakt:? tastas - Birbirine almak. ol ar herna ü tastastnar onlar birbirlerine kar em. lar. tasrat-
Atltrmak, etumak.
"Payagl kizT sidel' almndagl eam totnea unstisn. " V. Kobyakov (Demin ki ki:?i çitin otsmoa ëndeki anru durdurmus.] er teennaë hazthha tö öy 0 drsmoen saqrama benz iyor. 2. Cilt, kapak. kniga teen kila p kapag!. tastman eremeen. tastig s Tash: "O t oymah-s ofJmg, tastig çoner / Çonnçu aftl sü müktTrgen. " M. Kilç içekov (0 çukurlu , la~ 1t youar I Yola giden an eürçt örmüs.) tastig çir tasuk , tash yer. tasnn Uzak, kryr, kenar : "Homds çatça tastlhta / Kemnlr'i anda ölgenJn I Klz i pir aee oubmç e." M. Kokov (Mezar durur uzakla I Kimin onoe yatlt gln l I Hiç kimse bilmiyor. ) eter tastig çurt apçalar onrar uzakta tast. DI:?,
dl:?!:
testtras
yesrvonar. tat Pas . timir tadr de mir pas t. tatarîn Tala r. tat ars kay Tatar, Tatariaria ilgiti tatar til Tata rca, tatarskay liter at ura Tatar edebiyah. tatay ünl. (Ürkme, kork ma blldiren üntem.) Vay ! Berbatl. tatay- ara Vay canlna! tathm 1. Tal. s ug tat h lnl su lad!. 2. mee. Ta l: "Çoh lr aday ol hamcmtfi tathmm çahsl pllçe. " N. Domoj akov (Ala kópek 0 kamç ln tn la dIn I iyi
tathll''''lg
- 486 ·
biliyor.) tathrm çoh tats.z. kr~. tadlg tathlnm g s. Tath, lezzelli . tl'lthmnlg
ügre lezzetli çorta. tator Eyerin berkitilmesi için kullamfa n kaYl~ keme r. ip çi kfzini tetcrna ü saap h amnaca n kadm ever oerknme kaYI~lyl a vunsarak karnlamt. Paslanmak: "Çlp ana nenavçe tattamin çoh polgan po/za", çadlp taftap pararclhStfl." N. Ttrukov (lp ona eevap verlyor: ben olrnasaydrm , durdugun yerde pasiamrom.j tal1lg s. Pash. tay Tay. Hoor taYlm hOYlg tarnn; araeme kïr-parem . Bilmeee, tavsan (Doru tayrm sik söq üt içine girdi.) babas t.]: tay aga Dede(annenin ~abistlfl tay agazl, ûs aylt{jdali oh sJ!1ara umçulap pastaan polgan. ~ N. Domoja kov (Sabie'in dedesi, ü ç beslemeye lubaren ayllklan ba~lam l~ imi~ . )
tay lee Anneanne . 1. Asa. baston. dayak, dayanak : tay ah "Ayda, sit taya~ma k6ksinen çöfenfp , çafan klzïden har<Jg m albln kor tur. ~ V. Kobyakov (Aydo, melez scoesma gQêsüyle ca yamp. atll ki~ide n ç özünü almacan duroyor .) 5uga klrgele k ke ödlk suurba , taga sthhata h ha, tayah tay anma. Atasöz ü (Suya girmeden çerre çrkarma, daga çkmaca n asaya dayanma .) 2. Dört ayakn hayvanm bir ayagl. melmü ptr tayag l matm bir ayag l. tayahtl gs. Dayakh, esan. baston tu. Anan tayan- Dayanmak , yasJanm ak: M V. ..." tayan/p çirge TkT ho/mali Kobyak ov (Sonra iki eliyle yere dayamp ...) tayandl r- Oayand rrmak. tayanlS Daya m~ . tayams- Dayanl$mak. l abya Yalan kr~. tayma.
taybal- Bozurmak, kmlmak , dagllmak: "ls·saglZl tayballp . çirde tom pazma pijrgel pa.1fJan nimenT Çohlrah pazoh çoon putha haphJap pa1fJan. .. V. Kobyakov ( Akh fikri dagillp, yerde pancsu tesma bürûnm ü~ kimseyi çoturet i yeniden kerm oudenoen kaprrus.] taybas bk. taygah tayce bk. lay lee . taYCI Prens. manr ta YCI yigit prens. taydlr- xeyoum ak: "Tan alm hubar Saraashlr. lustania pa.staan püürfemT óórineil ileede tastlh taydlf panb lzlp, IfJgenclzïn onaf ha/(Jan ah çazlmn siliin." N. Nerblsev (Tan yeri aqarmeya ba$ladlgl sirace San ayg lr, kurtlan sûrûs ûnden çok uzaQa kaydmp , son kez idrak el mj~ ak yazuun güzelligi ni.) tay ga Tayga , arman: ~Taglar, suglar, harahll Tlplathan taygalar I ." soonda ar ha/çalar ashanca I Tur M. Arsanov (Daglar , sular, orrnanla r I Ktrptlan g6z açana kadar I Kanyorter çok arkada.] Ab adaii par daa tay gaa hanhsa ii, potb asstû . Atas özü (AYldan korkarsan, ormana da gidemezsin.) Ç1S tayga Sik orman . öt pol bas tay ga geçilmez orman. layga hallm orman slkhgl. tayga eezï orman iyesi. taygacl Taygada yasayan veya avlanan. taygah Palen . timir tay gah cemtr palen. Ormana gilmek. tayg am Yünlü hayvanlan avlamaya yarayan fel i ~ . tayg lm bk. tay gam taYl Dayt: "Am çashanp, çashar po/bin: Arkip taYlzl... ~ N. Nerbi$ev (Onu yall ~llr1 p, ikna edemeye n Arkip daYlsl...) ulu g taYlm büyOk daYlm. kiçik tayrm küçük daYlm. ta yga la~
- 487 -
tayr
taYI- (I.) 1. Kurban etmek, kutban sun-
mak. tJgïr tayaa m göge kurban el· me . 2 . Yukan at mak , urtatmak . 3. Salla mak, sarsmak. tayr- (11.) (bebegin göb ek bagl ) Dûsmek.
pala kini tayibaande, kizee ibden pir dee nlme pirbester bebeqin göbek bagl d üsmecen evden hiçk ims eye bir sev vermezler. ta Ylg Kurban. taytg idi ku rban el i.
taYlgla- Kurb an etmek. taYIS 1. S19, derin olma ya n. ç arma tübT tayrs, çargmlii tübT nre ü. Atasözü (Va rm dlbl derin dagil, yar gm m dibi deri n.) 2. Çok az. taytzah 1. Çok küçü k oere, çay. 2 . Çok az. tayla Amp iyesman.
taylah 1. Üç yaemda bini!. tayJah at üç yesmoa binek all. taylah t ibe ü ç yesmoa binek oevesl. 2. Üç yasm-
da aga ç. tay lah hazm akaqaç. tayllh -
üç
yesmoe
Kaymak, krzak yapmak.
tayhh (I.) Kay ma, krzakta gilm e.
layhh (lt.) bk. taylah taynhnrKaydrtmak: '~nIl7 smsenae ezemsn taylJhtira pazl/ parçathan. ~ I. Kotyosev (Bu vnzoen ayaklan kayarak basryormue.) tayma Yalan : "Pflbinçem, sm ma, tayma ba." G. Kazaçinova (Bilmiyor um, gerçek mi yalan rm.) ç lzig pagnaii alti tutpa, layma eösneû çonga aylanma. Atas öz ü (Çürûk iple en tutma, yalan s özfe halka dönme.) tayma sagm- ya nhe
cüsünmex.
t aym acl i Yeranct. taymacrlmf temzr köp yerancmm la m ~ l çok. tayna- (I.) Çignemek: "Ah azahtl(} toraat, timîr sugliin küzürede taynap, tohti tüsken. ~ V. Kobyakov (Ak ayakll doru al, demir gemini kütürtüyle çigneyip , d uruve rmi~. ) Tay nabin çibe, tamaaiida tu n b lzar. Atasözü
-
(Çignemeden yeme , boöazma takt11r.) tayna- (11.) Dayanmak, yaslanmak 8uga kirg elekke ö di k su u rba, t aga srhhetatma, tayah taynama. Atesözü (Suya girmede n çlzme çrkarma, daga çikmaoan asaya dayanma.) teynal- Çignenmek . taynam Çignem , rokrra. çignemlik. pi r l aynam it azrr pol baan bir lokma el vememrs. taynan- Çiqnenrnek : "Çolda taynangan ans Tpekteiï pTr kizek halgan po/gan. " N. Domoja kov (Yolda çlqnenen çavdar ekmeqinden bir parça kalm I:;; i mi~ . ) laynas Çigneme, ç ig neyi~ . laynal- Çignel mek. gil mek: la y tafl naYalpalayarak "Yakmnlf7 çorga para adl mmda taytaiïnap kiNr." V. Kobyakov (Yakm'm verga bcra at r i~le yatpatayarak geliyor.) taz Tas. tazaas Bank agl aglrllgl. sëzïrbe ta zacaf tazaas bahk agl aglrllgl. tazah anat. Tesa k. taza r- Kei, dazlak olmak. tazart- Kalle stirmek. tazarta (I.) et. Daztak seknoe, ket gibi sazm tazart a tnnh salgan saçrru dazlak sekilde kastirmis. tazarl a k ör- Gözlerini lal taer gibi açmak. tazay- Ayaklar açik vaziyell e ayakta du rmak. ten 1. Taeik. 2. lra nh. tazt- Tasrmak: "Kïrpister tazirga kirek." V. $u lbayeva (Kerpiçter taeunah.) sug tazrpça su taeryor. teneen Küçük tas. t azlg Tasrma. tazll- Ta:;;mmak.
- 488 -
taaite- GÜmbûrdemek. kûgürt tanteQÖk gûr1emek. mrltrh tenreen tüfek gümlemili · tantes- Gûmbürdemek: ~/rtennei'i iirge çifTre alarmn pennen la taztlasça. ~ S. Çarkcv (Sabahlan aksarna kadar, sadece ontann battatan gümbürdüyor.) taztles Gümbürdeme , glClrll: "()n arlap "ster tazJlaz/ hafl{J tuwahtar sablzma hBgIS turad". ~ N. Nerbisev (Onlarca di~l e rin glClrtlSI, sert toynaklann seslne kan~ lyor .)
tean et- ü ümbcrdet mek. tazl lga sag. Köküyle Yl k llm l~ tazm Enenmi~ ~a. öküz . teem- Kendisi için tasunak.
aqaç.
tanre- Dazuamak, clvllda~mak . 13ZIS 'ras.me. 13Z15- Yardrmlasarak tassrna k.
tent- Tasrtma k. tazo r Tulum, krrba . tazos bk. lazaas teen Tîyatro: ~Vanya. noga teatrga çórbinçezJn7' V. $u lbayeva (Vanya, niçin tiyatroya gitmiyorsun?) tebig Teprne, tepts. kün tebi! gûneli çarpma st.
tebil- Tepilmek: ''Çaa potur, a. Çaa! . pazoh hayhas emçets r kenner haralta tebTl haftp. hannar ah halgan IstemT kÖrfp . ~ N . Nertseev (Savas olmuli , ha . Savast yine liBlilrlyortar erkekler, tepilerek karanp keren. kantarm akt l~1 teren görü p.)
teb tn- Tepinmek: "PTrde oyda tunp, pTrde tisker tebTnTp, tigey hablrgazmda tarap pargan çllg/larzar OkOs sa/{Jan. ~ N. Domojakov (Sir arkeva srçrayrp. bir yana tepinip tepe yamaclna dagllan yllklla ra cIoOru dörtnala kOlimu~ . ) l ebi ncek k/z. Üzengi k ~. izene
tebindi repetenmts yer. Tepele mek. tepereverek tebi ndTIesertlelitirmek. çll{IJ mal , hoy mal teb indHepçe Yl lkl. koyun tepeliyor. tebis Tepis . tep me.
tebls-
r eelsmes.
lebiy «u. bot . Bir lûr yosun. tee De, dahi: "Üs tee çll hadargam. -Çe, çerr.: V . Kobyakov (Oç Yll da ottatnrn. -Peki. tamam.) teedeg e. Kadar: "Tan az"a. leedeg, aal 15fT kOülep, soo/ap ;rttT."N. Nerbieev (Tan açûana kadar kövün iç i uguldaYlp, qürternis.) suga teedeg suya kadar krli . teere . teedigi s. ~uradaki , oraoaxk' -Poç, min teedig r Apçanay aa/ma la çit polbinçam. ~ V. $u lbayeva rJay, ben liuradaki Apçanay köyüne de utasarmyorurn.) teek (I.) Al baglama diregi. izerleen eum ernn tcekke pal gad l eyerli atmr alnn direq e bagladl krs. sarçm. leek (11.) sag. zool. Çekirgegiller. leek (m .) 1. Çalgtntn tene nrun altma konan desrek. kÖPrü.. norrus teegi kopuz k öprûs ü. 2. Yay kertigi. aya ki ri zin tartçafi teek aya kiriliini çekecek kertik. 3. Kapt sûrgüsü. izTk teegI kapt s ürç üsü 4. Çember, halka. teekte- (kapIYI) Sürgülemek. i l i kt! leekt ekaplYI sürgûlemek. teel- Oe?Jinmek, dokunulmak: "Keres, surmçam , surba minnen plr dee nime , feelbeefier po sungs. -A min teelerfm, min sen polbaspm. ~ V . sutoayeva (Keres, rica ediyorum, benden bir ~ey sorma, ookunmavm bu soruna. -Fakat ben dokunurum, ben susmam.) teete bk. teek (11.) tee n (
- 489 -
leeneek
to yg a çldektepçeler eglenceden sonra gelini dügü ne çötürörter. teeneek (11.) Grip. teencekke hapt lr- grip clmak. teep «ten-lp veya tep-Ip) bk. tefi -" , tegveya tepteer 1. Deri, post. "Aymah stïner atçafinar / Andoh teerTzTn SOYIP / Afimfi TdTn çïcetiner. " P. r;;t lga ~ev (Ç e~ itli avlar öioö rm üeler I Oracrkta uerts!n! yüzüp I Onun etini yemisler.) Aüm ödirip albaanda, te ertarn soybacaü. Atasözü (Av öldürülmeden, derisi yüzülmez .) teert lste- deri tsremek, deri sepilemek. t eerizin so y- oensint yüzme k. 2. o ertoen. hoy teerfzfnef ti kk en pöri k koyun derisinden dikilen börk. "Çabmarga teer çorgan af pirgen. N. Domojakov (Örtünmek için deri yorgan ahp ve rmrs.) teer mele y deri eldiven.
«u.
N
teer- (I.) Degdirmek: "Oolahtul IstTn çemnsnenner. JliskecektTfi hotl huzurugm çetïst kizTbizerge notten kinspinibizerdeg ootunsnen, plçaan pTree nimenne teerTbTzerinefi, annafi nen daa a(}Iblzafinafi çenemmenen. I. Kotyusev (Oglanm karrum kesmrster. luskecek'ln apandisi1i güzel kesmeye elleri uygun gelmiyor gibi olmus . tnçeöuu bir orçamna degdirmekten, ondan kan da akmas mdan korkmus.). teere atates ederek vurmak. tee r- (11.) Dermek. toplamak. çistek tee ryemis toplamak. teerbe n bk. terben teerbis Zahire koyacak dörtgen seknnoe agaç kap. teerçik Topaç. küren at t eerçlk çm ta rnt tu r yaglz at topa ç gibi dönoN
yor. 1eerçikten - Topaç gibi denme k.
tees
teeren- (I.) Degdirtmek. teerdir- (11.) Derdlrmek, toplatmak. teere e. Kadar: '1rtennefi ala, astap / lirge teere ïstencen. " P. $t lgai}ev (Sabahtan baslayarak acrkrp I Aki}ama kaoar çalli}mli}.) pu tu sha teere elmdlye kadar. amga teere simdiye kadar . krs . tee deg. tee rgTn 1. Kurum. müessese. 2. Çiftlik. han r nf ulU9 tee rgl ni hanm büyük çiltl igî. 3. Havvar un sinekten korun dugu yer. lzikte mal eeex-meastaü çanarnp teergi nde tu rar s.cakta hayvanlar sinek ierden kaçrp, korunakta durur. t eerl bk. t eer teerig Toplama, derme. teerigei s. Derteven. oevelren. toplaya n. teerilig s. Derili, postlu: "Hozannar çayglzm pora teering polgannar, am rusmoe ah tonmgfar." I. Topoyev (Tavsanlar yazm kir derili idiler, i}imdi, krem ak renkliler.) t eeri s Derisrne, derls , derrne , topierna . t eerrs- Deriernek. toplasmak. birlikte denemek, tcplamak. 1eermes bk. teerbis teert - Deqdlrmek, dokundurmak: "Olsr üstündegT haya-tastarga hol/arm teert par kilçelkenner, nerumr öllepçetken hol/anna öajatastardafi indTre sug untçetren.: I. Kotyusev (Onlar yukardaki kayalara tastara enenyre dokunarak qitmisler, yagmurun Islattlg l enertoe kayalardan tastarden inen sular dökülüyor.) teertpek s. 1. Yuvarlak, çember. 2. Teke rlek: "Hayzl kizïler at ezeçmae, hanaa teerpegTnde ha/ tur/ar." M. Kokov (Ban kisiler al artmoa. araba tekerleölnde tees k(i! ~YQ9r1:á) kuyruk: "Annan andar kemdfr teeste?" S. Karaçakov (Ondan sonra kim Slrada?)
- 490-
'00'
tees (11.) De{Ji!;. de{Jrne, dokunuli . vurma. mlltlhlll; teest tUIegin vcrusu.
tees- U~ra!imak . mewul oImak. l eesl esOeg i~mek . de{li!ilirmek: "Çornapnafl Ma~a ooIahtarln çirde
çugannarmca,
anan
lastmdagl
kipterfn teesteze allstllgannarmca. /iiskecek lampan! közenek irkinfne tUr(}lzlblshan. n I. Kotw sev (Çornap'la Marga ogullan m veroe dl ~ eluiselertnt ytkayana va degi!itirene kada r, lltskecek lambaYI peneere kenenne koymu!i .) leesl es
Deg i ~tirme , degi~tiri!i .
tees lig s. v urusiu. deg i!ili:
~Aydo ol hl/çafinap, açç teestfg piçi'kten hutulaf!}a. lagnll'i ol/inca oylapça. · V. Kobyakov (Aydo 0 suoa. arkasma bacp. aCI degen krroaçten kurtulmak jçm, dagln yamacma do{J ru ko~uyor.) teezj g Cenaz eyi gömme veya düQun töreninden sonra yepuan zryeret. taziye . teezige par- taziyeye gitmek. teezl gle- Taziyeye gitmek .
tusta, soonzar
teg - Oegme k, dokunmak: "Çashl künnTfl Çl/l~ tegenT paza torgayahtarnlf'l ço(Jar /flash/aam Aydom uzudarga abttçathan çlli, istflgen. ~ V. Kobyakov (Güzel ç ünestn s teak ookun usu ve toyga r kusfanrun yukarda öt üsmest Aydo'yu uyutmak lçin sau.yor gibi Î!iitilmii? ) kr!i. t ent egi lek s. 1. Yuvarlak, çember: -Anzl, Of/SU oshas, sar/{J sast l~, çe abahay legT/ek ah straymafl paza çltTg hoor harahtannan hakas çoh po/Çatham ikTnci/ecee pTldrstTg.· I. Kotyusev (0 , Rusunki gibi, san saçh, fakat yuvartak ak yOzOnden 'Ie keskin kahverengi gOzlerinden Hakas oldu{lu apaçlk anla ~ lhyor.)2 . Tekerlek: "Çolda hallaa tegTfekfen Ie tO§/asça.- N. Tyukpiyekov (Yolda sadece atll
telei'ler
araba tekene den glclrdlyor.) ~. te gle k tegilekten- vuverraxrasmak. tegilektenis- (birlikie ) Yuvarlaklai?mak teglek s. Teke rlek, yovanak. daire: ~KünnT ay/and/f8 kiÇürt çolmlf'i öfmerlneii pütken teglek turça. ~ A. xuzucasev (Günei?i çevreleyen renklerinden onrsan gökkui?agl çember duruyor.) krs. tegTlek . t enrekte- 1. v uvarlakla smak. daire sekllne girmek . 2. Yuvarlamak , çevirmek , dóndürmek. teglekten- 1. Yuvarlaklasmak . 2. Dönmek, yuvarlanmak . tegl ektendir- 1. Yuvarlaklasttrmak . 2. Döndürtmek, yuvarlatmak. tehniçeskay s. Teknik, takniksel, leknikIe ilgili. tehnik Teknisyen. us tehn igi di!i teknisyeni. tehn i ka Teknik: "Naa tehnika paza us hof.· M. Arsenov (Yeni tekruk ve uz
eL) tehnikum Tekn ik use industrial'nay tehnikum eno üst rt meslek lisest. tehnologiya Teknoloji. tek st Metin. tek etn' Tekstil. teleten 1. r ereton. teleten cthazt: ''Andarda paza ço® lm çogl1, pas/lh kizi tl('jd,rap lurgan lelefon('Ja tuna ha/dl." G. Topanov (Öyleyse baska sözûm yok, - vönenct çalan tetetonu kaprms.] 2. Teleten. tereton numarasi: "'Mma minfij tetetomm.- V. ~ ulbayeva (lste berum telelonum.) te leg ral Telgraf. tel egral i ro vat • pol- Telgral çekmek. tel egrafist Telgrafçl. le legramma Telgraf. tel ener !jor. Kalay . idis- hamls tl tel enernen istepçeler kap kacag l kalayla kalaylarlar.
~
teteskop
49 1-
te leskop Teleskop. televlzor Televizyon. ölÏnig televizor renkli le levizyon . telgi bk. tee k (11.) telik s. Ahmak, beyinsiz, el katalt. tema Tema , konu . tematlka
xonurer. mevzu lar.
tembr Ton , ses tonu. temperatura Srcaktrk oerecesf. hararet. teü - 1. Deqmek, dakunmak, temas "Kolkamij moydmgm etmek:
senoueoes.
munzuriinan pazm aZlf8 saphan, munzUruÇl ab/sM pumma tenen." A. k uzuçasev (Kolka'nm yakasrm brrakarak. yumruöuvra bas trun üzerinden vutmos. yumrugu papazin burnuna degmi§ .) Çablzah taa polza attlg pol, azaaü çlrge tenmes. çabal daa potea, kiptiii polzm, idi ii künge köybes. Alasözü (Boysuz da oisa ath ol, ayaqm yere degmez , kötc de olsa elblsen olsun , eti n güneste yanmaz. ) 2 . Isabet etmek, rast gelmek : ''Amfi ml/tlgl mmça tastlh çirge OI1a teep perqen. n N. Domojakov (Onun tüfegi bu kadar uzak yere lam isabet etmts.) 3. mee. Dakunmak, ütsmek: "O/ar magaa tenminçeler. " V. Sulbayeva (Onlar bana dakunmuyorlar.) tendent siya Fikir, tez, ide . tender Tender. teiidir- Deqdirmek. tendïre- 1. (gözier ) Saga sota donmek. 2. Oraya buraya dotasmak. tefie çor. Düöme delig t teiinet - Denktesttrrnek . denkletmek krs . trûnet- . tennis
Tenis .
tenor Tenor. teorema Teo rem . teoretiçeskay s. Teor ik. te oretlk Teorie i. teoriya Teori, nazartye .
termncloçiya
tep- 1. Tepmek, çrtte atma k: "Mirgen tepsem, aba aee ospas." N. Tinikov (Iyi tep ersern. aYI da kurtulamaz.) 2. Tepme k, tepik lemek: "Argamcman daa patganmin, mennne tûztp, azahnan tepkem." M. Çebodayev (Iple de baqlanmayarak, aceteyle inip, ayakla teptim.) Pashan ç iriii pag lr po lzm, tepken çiriii timir pelzin. Atas özü (äaström Ver baglr alsun, teptiqin Ver demir orsun.)
Iep kiel Te plci, çttte ate n (at.) tepkrs 1. (horozda) Mahmuz. 2. Kürek. 3. Çatt kinsi. tepkistTg s. Mahm uzlu: "Min tapsazam, prayzl togmça, azaam çrtrg tepklstrg. " N. Tlnikov (Ben ötersem herkes çansrvor. ayaqrm keskin mahmuzl u.)
tepte-
Fepmek.
teple n- Te pmek, çifle atmak (at.) tept'irges 1. (besikt e çocu öun ayaklanru baglaya cak ) llm ik. 2 . Takoz. 3. Pedal. ter- ahsa h zool. Yelve , buo.rem knavuzu . te rapevt tip. Dahiliye uzrnaru, iç bastahkla n doktoru. terben Deqirrn en. Sug terbenni dee talapça . Atasöz ö (Su de qirrneni de yrkar.) hol terbeni el degirmeni. sug te rbeni su degi rmeni. çil t erbeni yel oeqtrmeru. te rben taar degirmen tast. tereze taz. t . Penee re carru. 2. Hayvanm karm zenn oen vaourrus peneere. inek harnmdaf id ilgen tereze inegin kann zenn oen yapurms peneere. t ermin Te rim. med itsina termini tip te nrui. terminologiya Termi naloji nauçnay te rm inologlya bil imsel term inoloji, t erm inol o g iya slovari lerminoloji sö zfüqü.
termometr
- 492 -
term ome tr Termc metre. ter mos Termos. t erpek 1. Tekerlek, ath araba tekerleqt: "Hanaa terpekten açlg slJltaglla çJli ntesçeter. ~ N. Domojak ov (Al II araba tekenekie ri acr acr aqter gibi glc lrd lyorlar. ) 2. Yuvarlak , çember : "Ma/ pasçaa çoh patlg sastar, körTndes oshas terpek köl/er. ~ N. Domojakov (Mal basmaz batçrk sazuuer, ayna gibi yuvarlak göller.) ter pekti zf. Çember sektinde. yuvartak: "KirT piller, terpekti ibîre lunbJZlp, hulunnarm, çiit tsyterm pik siaennebïskenner." N. Nertiisev (Ya~1I ktaraklar. çember seknnoe durup, kutuntan, genç taylan saöram çit lçin e etrruslar.) terresa Teras. territoriya Toprak, arazi, saha, alan. te rror Terör. t errorist T erörtst. terrori stiçes kay s. Terörset, teröne ilgilL ters e ku. Inanç, din . krreee te rs ezf Hrlsnvannk maner. 2. Gelenek, görenek. çabal terse kötü gelenek. tes'ma Serlt . t est eHarç. testir klz. bk. t ers e tetr ad' Delter. tezts Tez. ubrh Burunluk , burunsahk . P IZO pur rune suhçaf tlblh buzëqt burnuna taktlan burunluk.
trcrra- Çanrdamak, çrurdarnak: 'T aygadagl ot köglrg potsoir I Sa/aaca oy/ap ncuepçe." M. Kilçiç ekov (Ormandaki otlar neseremvor / Yaprak lan krmndayrp çrnrdryor.) odsf ne trap köyçe ooun çmrdayarak yaruyor. nesrat- çmroatmak, çanrdatmak : "Nanrnlfmn çoon tamcJhtan. ag8s pürlerfn nctrettûsp... ~ N. Tyukpiy ekov (Yagmurun in
damlalan. agaç yaprakla nru çmrdanycr.) trç rh-nçrh tekr. Çatur çmr. neeno r Ytrtrk, parçaranrms. ndancr ltvu tmak. parçalamak: "Su-yt, eil pa/aZI, toose idJmnr uaenct iderge çórt." V. Kobyakov rosn, kurt bu tün vücudumu yavrusu, parçalayaeak!.) tldlr tarnr tekr. Çanr çutur. trd u a- 1. Çrtrrdamak, çatrrdamak 2. Dtrdtr etmek , hizh konusrnak . nd traf (kemik oyununda) Bir tasra iki hedel i vurrnas. uduc s s. Geveze , çenebaz. tlg dl ra- 1. Ttnçrrcarnak, trktroarnak: "Heyde -tïeyos harashJ hoyiinda tlgdlfap parigan haiiaam is haltp, çaba/, ürügTstTg ünneil metnntnshen." N. Domojakov (Uzaklarda koyu karanhkta ttktrdayrp giden am arabayr duyup, kötü, ürkütücü sesle bag lrml~.) 2. Smqirdamak. zmqudamak: "Pesun kizr Iigd/rap tunjan telefon{ja tl/na ha/dl." G. Topanov (vö neticl zmqrrdayan lelelonu kaprrus.) tlgdl ras 1. Trktrtr, takrrtr: Te nstîee IJgdlraz/ plr dee istrlbeen." N. Domojakov (Fakat ath araba ttkrmst hiç duyulmamts .) 2. ~m glrt l , zlngrrtl t lgdlros 1. Tmg lrt l, taktrn . 2. Zanqntr, ~Ing lrtl.
tlg ll·
1. Saplanmak. 2. Birlkmek, toplanmak, YI!~lImak . p ustar pTr çirde t igl Ils par gannar buzlar bir yerde binkmis. tlgln1, Ttkarnak, sokmak . 2. Trkmmak, gövdeye lnoirmek: ':Aragam nimee rde tlgmçalar? Körriier, pu hayhastlg hJZI/ iimrfj dee snnne haybinçe/ar." V. Tala rova (lçkiyl niçin trktruyorlar? Bakm , bu sasuno kml aksarmn güzellig ine de aldnrruycrler.}
Iigm
- 493 -
tlgm 1. Buz kütles i, Ylgm l: "0/, çerasö az/ra seomçemen I/gm çtu; h//lgm pazm po/baadag. ~ V. 'raterova (0 , yardan a~ag l inert buz kuttest gibi, mizacma engel otarr uyor.) 2. Buztann erfmest tlg lr- (I.) Aya kkab r ayagl sikmak. tlglr- (11.) Yatrsnrmas, leskin etmek : "Çaadag/ krzr, mmda hayden ooubasr tip. t/gllfj/apçathan. " F. Bumakov (Savastaki kisi, burad a nasu oracak deyip teseln etme.) t J{wama et. Dolu , dopdo lu, ttka basa: "Püün avtobusta parçam, çon tlg/rama. ~ V. Sulbe yeva (Sugün otobûste gidiyordum, haik ttka basa .) t Jgls T rkama , sokma. tl glY s. S ik, srkr . tl glY tüktig hoy sik tüylü koyun. ntrte- 1. Toptamak. 2. Tamir etmek : '7uram tlhtap a/arga polis pinner. sunràen 0/. " S. Çarkov (Evimi tamrr etmeme yardrm edlruz . -rtca etmrs 0.) 3 . Gömrnek. 4. Stkrstumak, bastrrmak, tikrnak: "Soshele r krrTp çilegelerTn haspas ioe. sidenni dee t/htap seteran." A, Çerpak ov (Domuzlar girip köklerini kaz umaz ederek, otu da oastmrcn.) tlhtag .1. Sir areya toplama. 2. Onanm, tamir. 3 . S tkrstrrrna, bastrrma. t1htag \lg s. Tamir edilrnis, tamint 'tbi emat tlhtagllg daa po/za, ibin(n Tstrnde pir otme ço9//." S. Çarkov (Evi §imdi tamir edilmi§ olsa oa. evlntn içinde hiçbir ~ey yok.) trhtal- 1. Sir araya topla nmak: "Moskvamn utnsetermce meçineter u/u(} su(}mfl çesmae halm PUZI. tibTrep, tlhtaltp, ah turgandag poiadJ(. " G. Topanov (Moskova 'nm sokaklannda arabalar, co§kun suyun baharda iri buzlan derip toplayarak götürmesi gibi 0IuY0r.) 2. O nan lmak, lam ir edilmek .
tnn
trhtald tra zt. Hmcahmç , aqzma kader: "Mma çogarhl aa/zal1ln (kr haf/eaga tlhtald/ra odlrgan çon ki/çe. ~ F. Burnako v (lste yukardaki köyden iki atu arabayr tunc ahm ç oordurmus insanlar geliyor.) ntrten- 1. Toptanmak. derlenmek: 'T imke tlhlança. agaa polis ça." V. Sulbe yeva (Timke derieniyor, ann es! ona varurm ediyor.). 2 . Tamir olunma k. tihtandrr- Sir araya toplattrrmak. tihtas- 1. Sir araya toplasmak. 2. Sirlikte onarmak. tmt et- 1. Sir araya toplat mak . 2 . Tamir ettirmek . trhtt sap- Kabart mak. tu- Güçlenmek, saqtamlasmak: "6s, ös künnen künge tJl rga / 61er ölim pTibeske!" M. Koko v (Bü yû, büyü günden güne çûçlenmeye I Ölece k öiüm tammameya.j tuda zt. S tkr, sik: "Homzmma, çüreem, sabil." M . Ktlçlçek ov (Srzta nma yüreqtm , slkl çarp.) 2. Yüksek sesIe, gürültüyJe: "TIIda istll hal turcari." N. Nerbisev (Yüksek sesle
teen
mae
i~iti l m i~ _ )
tndarah (as.k oyununoe) Oyun dl§1 kalma durumu. tudm- Destek afma k "Köglep, honiin tlldmça . KöytJk nrct halm sunza, Kürezerge timde polça." M. Kokov (Neselentp , hayaüm oeetekûyor Kurnaz de sman el vz atea Savesmaya hazrr oluyo r.) tndrs gr. Pekistir rne. tnd rs uJag sözt gr. Pekistirrne eoan. t il 1- Sertresme k.
katrlas mak :
~Zoyka,
pJlbeske kJrfp, eçee la çW 1111 pargan çalhan ." N. Oomojakov (Zoyka. kendi ni kaybedi p , agaç gibi sertleijiip yatmliji.) tll n Çit: "Tayagma n tura almndag/ tal smbmaf/ Çls salgan tllnm saphan." A. Çerpakov (Baslon uyla evin
- 494 -
mn
önünd eki sög GI çubu quyla örülmü!j
çite vurmus.) tun- (I.) 1. (köpe k) Kapma k, yakalamak, yapre me k: "Çohlrah. segir kiflp, hon itke tunebes pazoh ad/rla tarl/blsça . ~ V. Kobyakov (çctnra n, seQirip, kalm ere yapl!jarak yeniden çekip oturtuyor.) 2. Ikiye bölme k. 3. Yaptsmak, bir seye asrlrnak:
~Aydo.
izer hanJa!)ma tJlmp, oämtnsnen. ~ V. Kobyakov (Aydo. eve r kasma yapl!j rp otc rm us.) tnn- (11.) Kesmek. Tögee nmmes pettr , töske smpes at. Atasözü (KülügG kesmez bette. tepeye çrkmaz al.) tuner plçah keskin brçak. tnnmas piçah kör, kesmez brçak. tnrah (I.) (ark a etegi) Krsa elbisa . tmah kögen ek arka eteg i krsa eibtse . turen (11.) Saghkll , saqram. tlll tmah çoI< saglam . tnstat- Ac m'lak, ag nma k. tnetan- Genlmek . gergin bir hAl almak. t ut- 1. YüreQ i tuztaro.rmax, göQsü kabartmak. çl1rektiil l og lZln bi tham yüre k atrsuu hrzlandtrmak. 2. Sag lam la~ lrrmak. kuvvenenoirmek: ~Ko/hoz, sovhoz, fabrika/aml / KüresçebTs tlldarga. ~ M. Kokov (Kolhoz, sov hoz, fabrikala n I Möcaoeie ediyoruz saglamla!jhrmaya.) tup pararga soguktan donmak. nkva Kabak . til ask. Geri , cep he gerisi. tilaas 1. Haber : ineyegi bolnitsack>h, ofIdayJanza. PIJ tlfaas agaa istrTer. ~ A. Çerpakov (Ihtiyar kansl hastahanede, iyile~irse haber ona duyu rulaca k.) 2. $ayia, rivayet, söylenti: 1r pala çalOls -subay çörze, pTree homay daa tlfaasha kTr · parar. ~ V. $ ulbayeva (Erkek çocuk yalmz bekàr ya!jarsa, kötü bir ~ayiaya da kafl~lr.) tilaas çayll- a) hab er yaYllmak. b) söylenti
!oio
yaytlm ak. measn ishaberi duymak. tnaas-habar tekr. Haber: "Apsah tl/aashabar daa surbaan." A. Çerpakov (l hliya r, haber de sormemrs.) b lah Makat , enüs.
tnbrra- Mm lda nmak, kem küm etme k. s. Geveze . tlldag l s. Cep he geris indek i. blo Tümsek, tepe: ~Pa rOh pa ni p4l çir tIIOZI / Siber çotga adl sümTger. ~ M. Bainov (Var mi bu yerin lümseQi I Dikka1lÎ yorga all s ürçi ürecek.) tllollg s. Tümseklt, tepeu- "Zaimkamfl alm tnrt paza üstunzari rutt t//oftg, sastig çir. ~ V. Kobyakov (Çilll igin ön ö yanr ve üst te ren tep efi, sazhk ye r.) Palgastig çirde ç örbe, pai ahg hal aJba; tJolIg çJrde çörbe, tuluiinlg nat albe. Atas özü (Çamurlu yerde yû rû me , çoc uklu kad rn enne. tümsekli verce yürüme, dul kadrn alma.] urn 1. s. Sakin, uysa l, sessiz. 2. Sessi zlik. sükunet. tubucs
tnmh 1. s. Sakm, uysal. 2. Sessiznk. sükunet: "Hashl /8r, pir ÇIJgI
hadarçwn çoo so(pp, sam pllap oennter, npçeïer. pir tnrnn. pir emir Ço(J l/. ~ N. Domoja kov (Eskryalar, bir yrlkr çobamm çok oövüo. atuu zona alrrus lar, diy orla r, bir eüku net. bir huzur yok.)
tnmt- 1. Sakmlesrnek, uvsauasmak. 2. Susma k: vKfz1/er kir kilgende. tlrnl' pa,gan oenester.~ A. Çerp akov (Insanl ar gelince susmus gibiler.) tl mll par- susmak, konu!j maYI kesmek . t lmo 1. Hastaltk. 2. Salg m (hastalrkl tlmora- Hasla olmak, hastalanmak. t l mo -tus hah lekr. Hastahk. tm 1. Can: "HarbazIg /mnafl t/nga. örrmnefl önrnge." N. Nerbi ~ev (Ka pl ~ma candan cana, ölOmden öIOme.) trn çoh ca nSIZ, ÖlümsÜz.
,
- 495 -
I "~
tlll
tin çoh söök ceset. trm em- can t çrkmak. ölmek. 2. Netes, soluk nrun alm polblnça netes erarmyor. nm üen- netest kesilm ek. tm hebm- soluk almak. tin habuus soluklanma, soluk alma. tmrma çetti camma yetti, t nknm , usandim. s. 1. Çok, pek: 'Pû ûn Aydo ma /nat!
tlll irte çazaa semen." V. Kobyakov (Bugün Aydo malta birlikle ovaya çok erken çtknus.) 2. Sart, saötam: ''aranitsa tltl holda / Kirek ting timTnde." M. Kckov (Stmrtar saqtam eioe I Gerekli malzeme baznda.) tlll sooh çok so?luk np-tra çok sart, çok çüçiü. tlll asta- çok acrkmak. t in çah si çck güzel. tin hmh- çok sl k l~mak .
nn- 1. Nalas alrnak: "tmmnçs. toon t oerur Paynwj . n V. Sulbeyeva (Nefes alrtuyor, ölmüs Paynus.) mmda tmarga aar bu rada nefes almak zor. tlref tm- derin netes almak. ulug tm- derin netes almak. nilk tin- derin btr netes almak, rahatlama k. 2. lç çekmek, ah çekmek. tlO8g Oinlenme, rahal , huzur: "Açazi V/adimir tmaga ki/gen." i. Topoyev (Babast Vladimir dinlenmeye gelmig.) nnan- . 1. Oinlenmek, rahat bir neles almak: 'Tapsabin, tmamp odlf-gaflmls." V. Mavnaeev (Ses çikarmadan dinlenip oturduk.). 2 . vansmek. rahatlamak. nnencea s. Oinlenme. tmencea kün tatil günü nnancae ture dinlenme evt, yaztrk.
tmendrr- Oinlendirmek, rahatlatmak. nneme Oinlenme, ranata erme. nneme- Birlikte dinlenmek. tmas Nales darli!:Jl , tikneies. tmasta- 1. Neles danlgl çekmek, solugu kesitmek, tJkneles olmak. 2. Sik sik nefes almak.
-
liplal
tmdu- Netes aïdrrmek. nms (I.) 1. Nefes , soluk. 2. mec. Nefes: "Sooh hwan-çilnrtl ne tmlZl, harbazIg irtken isterdegi tematv hannarm moncmter ide toomo salgan ." N. Nerbisev (Sadece soquk kuzey rüzqänrun netest. kaptsmarun geçligi kan damlalanm boncuklar ederek oonourmue .) "Çsstn künnrtl haragl, çl/lg ttnlZln çeytp. küffmzTrep turça." V. Kobyakov (Güze! qûnesin 1:;;lgl, srcax netesini yaytp. gülümsüyor.) 3. Nefes alma . trüna- Dinlemek: "Tlfjnap turçatsa, anda kTzller krtlTresken oshas." V. Kobyakov (Dinlediginde , oraoa insenter mmioaruvor gibi.) t u1nag Dinieme, lsttme . tll1nagcl Casus, ajan. ufinos Kutaknk. tranat- Dinletmek, igitlirmek. tIn nlg s. Canh: "Pray çir üstündegi ttnnlg nime, tUZI çitse, pasha nimee hubullP, pazoh hatap çurtapça." V . Tatarova (Bütün yeryüzündeki canhlar, zamaru geldiginde, baska klhga b üren üp, yeniden dünyaya geliyor.) trp ladrs Göz ku pma: "Sagday pTr tlpladlsça sag /s habtn po/bin turgan." N. Oomojakov (Sagday bir göz krrprrm kadar ne olo uöunu antayarmvor.) trpladrs arennee çok krsa s üred e. tiplama s. ç anskan . gayretli. npte- Göz krrpmak: "iren haragm udaa tlp/ap sttmen." V . Sulbaveva (lhnyar ç özle rtru Sik Sik ktrpmaya
uase-
bastarru s.)
tiplat- Gözlerini knpmak: "Tag/ar, sL4lar, taygalar / Tlplathan harahtl ashanca / Tur ha/ça/ar ay soonda." M. A r~anov (Daglar, Irmaklar, ormanlar IKlrp tlan göz açl1ana kadar ICok uzaklarda kallyorlar.)
- 496 -
!Irapça
nrepçe Ala~lm. nrba- 1. 'r aremak. 2. Tum ararnak. 3. Ttrrmklamak . ct nrba- ot trmukta mak . tirbaas bk .
urecs
1. Tarama. 2. 'r mmuarne . 3. Tmnalama.
h rb ag
tlrbah
T lrnak.
n rb ehte- -t . Trrrnalarnak. 2. Kali 1mak.
trrbahtan- 1. Kasmrnak. kasunak: "Ol ibde af!)aas iren af!)azm tlfbahta n oerçe poIar.~ N . Nertasev (0 evoe tembel erke k sntrm kali lYIP otur uyor olmah.) 2 . T trmala rnak - "/b üstUnzer nooene tutemsnçems n. ~ N. Domojakov (Evin üetü ne ooq ru kedi hrmalayarak çrkrms.j nreen- 1. Taranmak. 2. 'r rrrmktanmak. 3. T trmafanrnak
Kms rnak. buruernak: ~A n lll tmsntetnsnsn kü ren slraymda... ~ I. Kotyusev (On un klfl ~m l ~ yaglz yüzünde...) tmshah s. Burusuk. klfl~ l k : "$ Iraymca tmshahlar çollan 5iilglel osnut er. ~ N. Nertasev (Yüzünde klnli lkliklann izle n ÇÎzgiler olu$t urmU$.) tmslig s. Klfllilkh, burusuklu. uns-
tmsnr- Buru~lurmak, klfl~llrmak. slraym tmeunp yii ziirnJ txnusturup.
nne-
Gürle mek . nrtas Krsrak
urtcs Topaç. (oyunc ak) nrs GIClr. tirs-tars iditçe gacur gucur ediyor. nrsuema s. Sert, sic oetn. ~Hlshl uzun r erseerae teentee tsteo, trglp, irlen
ureneme soonte pabazman hada
nmarus- Birbirini larama k.
teytJezer çiiribrsçe. ~ N. Tyukpiyekov (KI$1n uzun gece lennde de nier i$leyip. dik ip, saba h $iddetli soQukta baba styta birlikte orrnana gidiyor .)
tirbas- 1. Bir1ikte taramak . 2. Birlikte nrrmkremek. tlrbas T trrmk, tirbat- 1. Taratma k. 2. T rrmrktannak. tlrbay-
",
ursues- Çltlrdamak: 'Ta s soolda ça/fJ/s turun, k6yze-k6ybm, ldi Ie tlfS/IaZ/P pulapça. ~ V . Kobyakov (Tali sobada bineik odun, yanmayara k, öylece çrtrrday rp tütüyor.)
Diklesmek, dimdik outmak: ~sanay daa tlrtJayzm senm. ~ V. Mayna ~ev (Bütii nüyle di kle~in saçrm.) urbavt- Düdestlrmek: ~Kiçrg salaacaan t/w art salgan. ~ V. 'rata rova (Küçü k parmaQlO1 di k tutmus.) tirbos T trmrk. 8g as t irbo s agaç nrmk .
tirsta- Çrtrrdamak . nrsiet- Çaurd atmak. nrns s. Kötü, krzqm.
tlrgah 1. T rmak. 2. Pençe . hara hus tlrgahlan kartal pençeten .
ns
tlrgah18- T irmala mak . Ilrgahllg S. T lma kh: wSurrJan ot Paskazar 5/rlaan t'f!)eht /1J Iptig ho/m. · V. Tata rova ( U zalml ~ 0 Paska'ya ojelenmili l lrnak li düzgun elini.) tlrgahllg a n zool. vaeek. nrtuldah zool. Domuz. nrhm 1. Sansasyon. 2. Söylenti. nns
sago1. Ku rna, piL 2. B u ru ~ uk.
nrneten- Krzmak , ötketen mek.
Aahat, huzur. trs pilbes huzursuzluk veren.
115- Söz d inleme k, yatl $mak, sakinlesç ltit polbas, mek . ç mbestï trspes u tmp polbas. Atasözü (Kesmez keskinle~li rile mez, söz d'rnemeze söz di nlellirilemez .) ns pir- dinlendirmek. Iglro s teer at hulagl na us pirbes, iki ça bal pirik parza, iI ço nqa çadlg plrbes. Atasöz ü (Grcrrdayan eyer at kulagma rahat vermez, iki kötü bir olsa, hal· ka yatl vermez.)
., - 497 -
trapa
nepe- (kötü ruh) Çoeuk ruhu yemek. ayna nepepça kötü ruh çocuk ruhu yiyor. neten- Direnmek, dayanmak, mukavemet göstermek ol Iigabasha pray küzfnef ne tan äen 0 a9lamamak için bütün gücüyle dayanmli? trsta ms Oinlenme . netenmee s. 1. Saorrsrz. tanemmmsüz, cam tez, aceleci. 2. Yaramaz. nsta-
saz. Çatrrdarnak.
trt bot. 1. Melez (aqacr): "Çar altmdagl tttter paza tuuume r." I. kotyusev (Var altm oa rnelezle r ve akagaçlar.) 2. Melez aqacmoan: "Amfi tnrmae Iit hahpazman çaphan afi marah tur." V. Kobyakov (Onun yenmoa mele z kab uguyla kapatrlrrns amber duruyor.) ut odin metez odunu. trt agas melez agael. trt hahpas melez agael kabugu. til örgen melez agaemdan kazrk. Ton çirge ttt örgen sappaeaii. Atasöz ü (Dcnrnus yere melez agaer kazlgl çakrlmaz.) trt- Ditmek , yün kabartmak.
nttus
s. Ttrmalamaktan bo sranan.
IIttlg s. Melez agael clan yer.
tml- Sakinle smek, vanem ek. durulmak . IIZIn-
Kendini tutmak. kendini za ptetmek: "Payusa, trzen, temer omina utem na I/gap smben." A. Çerpakov (Payusa ise, kendini tutmak yerine daha çok aglamaya baslarms.) tmms Sabrr.
nzrah ti-
ç anm. çmm.
Demek , söyle mek: "Sarap apsehflil eonen fieefiner. n A. Çerpakov (Sarap ihtiyarrn oöuuen derier.) Ah hoy "perafi" tipçe, hara hoy "çadafi " tipçe. Bilmeee, kar ve yer, (Ak koyun "gidelim" diyor, kara koyun "yatatrm" diyor.) i di tree öyle pidi libeen böyle söyleme.
tTdin
demerrus
pir Ie trnrsha ti- bir
sotukta söylemek.
libe Deve. arg azlnda iki löneyektig tebe iki hörqüçlü ceve, tibe paiazi potuk, deve yavrusu . tibe tüginden idilgen lavar oeve tüy ünoen yaprlan kumas tibe me (inge) Çuvaldrz . tibee 1. Ev çevresi. 2. Avlu. 3. Hayvanlarm tep e'eyerek sertle iiitirdigi ver. tibeg Cihaz, alet. Ilbin- Tepinmek. libinge Çuvalorz. uoïre- 1. Çene çalmak, gevezellk etmek. 2. krmnoemak, yerinden oynamak sugdagl pu s Ilbirebisti sudaki buz yenn oen oynadr. çüregi l ibi re- yüregi çarpmak. tibiren- Ktrruldarnak: "Çükte tükter tibJrenJskenner. n N. Domojakov (Kanattaki tûyler yerinden krrr ufdamli?) tlbrres- 'ntresmek "Altm sencenten tibïreze tüskenner tirlig hamaanda. n N Domojakov (Altm saçlan rrtresme terti ainrnda.) tlblret- 1. Yerinden oynat mak, krrmtdatmak: "Ot ptr hanadm seza tibrret salçathan çrfi körïnçe." N. Domojakov (0, bir kanaon u biraz krrruldatrrus gibi görünüyor.) 2. Hareket ettirmek: "Peflp, taap körimdek, -tip, adm tibTredfbrsken." V. Kobyakov (Gidip butayrm, deyip, atmr hareket ettirrrue.) tlbi s- Tepisrnek. tidim
Sebal , azim, irade. ti di mi çoh fraoese , azimsiz, sebatsrz. tidimnig s. Azimli, kararlr, sebatlr, cesaretli. tidimzirek s, xararsrz: "Pala tabIZIn istrp sallp, apsah tJdimzirek pol pargan." N. Domojakov (Çocuçun seslnl i~i tip, ihtiyar kararsrz kalmli?) tidinCesaret fenmek, eesaret etmek: "Payange sagm çörgen saglZln
.,. - 498 -
tidindlr
çoohtirgs lïdlnmeen ." S . Çarkov oue ünoüqü fikrini (Payan'a
söylemeye tidTnmin
ceseret eesarel
eoememe.) edemeyerek,
ceeeretslzce. tidlndir- Cesarellendirmek, yüreklendirmek, tesvlk etrnek. lidineecl s.. Cesur, cesarent, azimli, kararh. tidlnIs Kararhllk, azim, sebat: USirerge hallg hl/mis çitpinçe: tïdrnrs, matJr/ams. "V. Sulbeyeva (Slze sert tavrr yetmiyor, azirn, eesaret.) tidlnlstlg s. Oesur. cesaretü. azimli, sebenr. karar n. tidlnmes s. Sebatsrz, aamsiz. kararsrz. ceeeretsjz.
tidlrt- Dedirtmek , söyletmek TIllige tidirtpe, köglstlge pastrrbe. Atasözü (Dilliye söytetme . güçlüye ezume.) tl1 Tifo, kara humma. tlg~ Degmek, dokunmak kr~ . ten- . tigde zf. Orada . tigdegl s. Oradaki. tigde-mmda tekr. Orada burada: uAaJmfl arazmda tigde -mmda köygleen turafamul nenr Wdünnen çogar pu/uttarga sir; atlhh/ap tumdu: " V. Kobyakov (Köyün araemda oraoa burada yanan evlerin yogun durnanlan yukan bulutlara dogru yükseliyor.) tlgdeii-mmnaii tekr. Oradan buradan: '1rten-iirde sooh tan Aydomn çabal tomcagm tigdefl-mmnan tob/ra saap çöredlr." V. Kobyakov (Sabah akeam soquk rüzgär Aydo'nun kötü paltosunun oraarnoan burasmdan geçiyo r.) tigder zf. Oraya do äru. tigder~ remeer tekr. Oraya buraya: "Çafan krzner trgder-mmdar çügürtk/ep tura pargannar." V. Kobyakov (Atll ki$i1er maya buraya kO$turup duruyor. )
tigTn
tigdertin zf. Oradan. ligen Akçam, koknar agael: "77gen agas kisçeflner." P. $tlga$ev (Köknar agael kesmeter.) ligen srbr köknar ûoam. It tigan yaban gülü. tïgenek (I.) 1. Diken. 2. Yaban gülü. tlgenek (11.) tip. uotama, elyaran. tigenektig s. 1. Dikenli. 2. Yaban güm clan Ver. tiges s. Rahats rz, huzursuz.. t1gesten- aahatstz . huzursuz olmak. t1gey 1. Zirve , doru k. lag t1geyi dag zirvesi 2. Tepe, tarnsec '~nafl oo/ah tigeyden indire oy/aan." F. Burnakov (Soma oglan tepeden a$agl kosmus.) 3. Bas, tepe: "Haragma tuu tüs pargan çlltlfama hara sazm ot tigeyfnzer sof holman sJYbastmblshan. " G. Topanov (Gözlerini kapaten parlak styah saçlannr lepesine doöru sol eûyle srvazfarrue.) pern tigeyi. balta lersi . tigeylig s. 1. Tepeli 2. Çatth. çalaas tigeylig çurttar mrlnda. çrpfak çatm evler yamnoa. tigl zm. Su. 0 : "Huu hlfmfl tigi sarlnzar kfstezfp uçuhçalar." N. Domojakov (Boz tepenin $U yar una dogru kienesip uçar gibi gidiyorlar.) tiginlii sunun. onun. tiginl sunu. onu, tigee suna, ona. liginin $Unun, onun. tigide $urada,orada. tigiden sereden . oradan. tigizer suraya, suraya ooqru, oraya, oraya doöru, tigineii surayta, orayla. tigil- Dikilmek. tigilek 1. Yuvarlak. 2. Tekerle k, atll araba tekerteqr. tlgilgen zool . Çaylak: ''TlgTigenner, kiikçïnner, hargalar açlrga snan tnstnns halgannar." N. Domojakov (Çaylaklar, kartallar . kargalar actyta bagn$ml$lar.) ligTn Srradan. bayagl. tigTn kizi Slradan insan
• - 499 -
t1glne
tTgine
lste.
surada:
"TïgTne pazm haydag öker nuncen. ~ N. Domojako v (191e baeuun üzerinde, bak, ne qûze! ku§.) tigir 1. Gök: 'Tigrrde çafgls taa pu/ut oyfabinça. n N. Oomojakov (Gökte tek butut bile krmndarmyor.) 2. Hava, iklim. tigTr hurupça hava ku-
üstünde,
kördek,
ruyor. tigir mmzapça hava yumU§UYOr. ayas
tigif açik have.
ilbek tigir gökyüzü. tlgir hoym gökyüzü. ligTr hun gök ku§agl. tlgTr hunn ötire penbreee, Ir kizi ipçi pol parar gök ku~agmln altmdan geçerse , er ki§i kadm clu r. han IIgTr yüksek gök. tigtr çaznu ytldmrn . tlgir alm dogu . ligTr soo batr. tigTr kögi gök mavisi. ligTr tözT hazar- tart yeri agarmak. tigTr term gök kubbe. tig;r küzüre- gök gü rleme k tigires- Ttkrrdamak, kütOrde mek: 'ik' attln teberu trahhl çirde tTgTreze panblshan." V. Kobyakov (Iki ann tabani uzak yerde ttktrdayarak gitmi~.)
tlgTrib Kilise: "Tigl rib ogradazmd'l puliin irtlblzebes, ol tohtablshan. " A. xu zuqasev (Kilise du vanrun k öseslnt geçince, 0 ou m ws.) tlgTrt (at tabani sesi) Tt ktrü: "î ebs n tlglrtl, tuygah tohlazl, tenester nooten. " N. Domojakov (Taban trkrmsr. toynak gürültüsü, burun htstrtrar.} tTgTs Dikis 11gTs- (bi rlikte) Dikmek. tigr zool. Kaplan. t il n zool. Sincap . "Küskü çitse, tiin atlp / Köptl oter tstnncenner.~ P. ~t lga~ev (Güz geUnce , sincap avlaYlp I ç ogu onlar buluyorlar. ) tiln teerTzi sincap derisi. tii n gadl (tiin hadl) bot. Kl rmlzl yaban mersini.
--
tiksf
tnnne- Sincap avlamak. urnnes- (birlikle) Sincap avlama k. runnet- Sincap avlatmak. tiirgin bk. teerqtn tik 1. Bedave. ücretsiz. 2. Bos, bosuna: "Ardon/ti 6rTngenT tik po /bindlr." V. Kobyakov (Aydo'nu n sevinmesi bosa çncnerms.) 3. Normal su aoan, vasrtsrz: "Pu suf} tik sug oooes" P . $tlga!?ev (Bu su srraoan su degil.) tik par- yok oirnek . tJk çirden bosuna, sebep siz yere. tik halglsoosa çrka rrnak. ti k çirge bosuna, sebepstz. tik- (l.) Dikmek: ':Am Hlzina 6dfk tee tlgerge sidir ba?" A. Çerpakov ($imdi Hszina çizm e dikebilecek mi.) Iüen r tikçetken nimee hazap salarga igneyi diki!en seye batumak. hatap tik- yeniden dikmek , s öküp dikmek. tlk- (11.) Yemeq! ocaqa koymak. m üû Uk- ccaq a çorba koym ak. tikke zt. Bosuna, beyhude yere: "Tikke Ie timnengen Fedor eevtovtç." N. Oomojako v (Bosuna nezntanmrs Fedor Pavloviç.) tikke par- bosa gitmek. tikke Ie tosu bosuna: "Hszuçs rzer par ki/dfm, tikke Ie. ~ V. Sulbayeva (Krz.lyar'a gidip geldim, bosu bosune.] tlkpe (I.) Kema n köprüsü. tikpe (11.) Gektast. tikpe tas çastlhtlg pol, çatbah haya çadm mg poll gökta!? 1 yasnqm orsun. geni!? kaya yalagm olsun! tikper sago Klr agl , ktrç. tnstuzm halm egaene tikper tüsse, as çahSI ergar krem büy ük aqa ç üzerlne klragl o öserse. bitkiler iyi yetisir. tikperlig s. Kiragillo ti kperHg agas klragil! agaç. tiksi 1. S. Bül ün, hep, tüm: ~Hallg hanattlg samo/yot / TiksT çirnl ibTrçedlr. ~ M. Ar!?anov (Sert kanatll uçak I Tüm yeryüz ünü çeviriyor.)
tiksl\en
- 500-
t1ks T hallh bütûn haik, t iksI çirde her yerde. 2. zf. Bûlûnûy1e, lümliyIe: -AalOl harashl tiksl aee çaap sa'Jan. - N. Domojakov (Köyü bûlünüyle karanhk kaplarms.] kr~ . tilem tlksTIen- Yayllma k. aglr1g t1ksilen çe
tilekey
cue dotanmak. dile dû~mek. til plze- dilini sivriltmek . hus lilT ku~ dili. till s ürnük - dili sürçme k. tïun sor- dilini emmek. til (I.) cog. Küçük koy. sugnlll tili trmagm koyu. til (11.) Iyi bestenmts hayvan yavrusu. 2.
bastank yeyrnyor. tiktir- (I.) Diktirmek : "Senatr paYOlll kTzTlerT a~aa la kip -azaht ar tTktTrçe." N. Tyukp iyekov (Sandu zenginin adamtart saoece ona giyim kusamtenm dikliriyor.) tiktir- (11.) Yem~ i ocaga koydurmak. Uktirbe zool. Hani OOllgl. til 1. AQlz daki organ, di\: "Harahtan n sUIJlandlra kóffp , tfTin sTrlestTrip, pir Ie tlOlSha libisken.· A. Çerpakov (Gözleri sulanarak oacp. dilini türetip. brr neteste söytemrs.) 2. Dil. nsen. Çabal tonmü pidi açl a. çabal kï zi niii titi açlg . Atasözû (KOtü elbisen in bil i aCI, kötü ki~i nin dili ael.) SaglZlii pik tut, unii tnsha tut. Alasözü (AkhOl saglam tul. sözûnû krsa lut.) 3. Haber: "TÓrtlnen. Arap, Markis, Karapi n, Kabris oollarman, 61 ha/dllar tip, til ki/gen." A. Çerpa kov (Dördünden; Arap, Markis. Karapin, Kabris ogullann dan, öldûler diye haber ge lm i~ .) 4. mec. Dil: "Künn'ln izrg mT huurta çaJ(Jaan çaZI odmda hanaa Tz; TIe ha/lp OOl/yan. · N. Domojakov (Gûne~in steak dili yalayarak kurultLJgu yazmm otunca saoece erebemn tzi kallyor.) pos tin ana diIi: ~Mlflda ki/ze/er, pos tinne ügren pa rarlar.· A. Çerpakov (Buraya gelinerse , ana dilini ó{lreniner.) töreen In ana dili. tTIï ço h dilsiz. tffi slhpaan pala henüz konu~mayan bebek . til tut- a) sitem etmek . b) söz tutmak. tffi açla dili aCI. h uru g til çenebaz. geveze. ~~az. tili aytan- dili dönmek. til ahs-- schoo t etmek , konu~ma k. tilge çuural-
v a rukta
büyü mü ~ .
til-
1. Dilmek. 2. Koparmak. 3. vutmak. 4. Kesmek . tIl- Buzda dehk açmak. lilbes 1. Çeviri . tereurne. 2. Çevirmen, m ätercim . tilbe s piçik konu~ma ktlavuzu. tilbesçi Mûtercim, çevirmen , tercöman. tilbeste- 'r erc üme etmek . çevirmek. tilbestet- T erc öme ernrrre«. çevirtmek. tublre- Söylemek, demek : ~Pirsinde Çi rge ol pTdi UlbTreen.- N. Tinikov (Bir qûn yeryiizüne 0 ~y1e demi~.) tilbïzek sago zool. Çobana ldat an, kuyruksallayan . Iilbizek zool. Su çullu{Ju. bekasin. tilden- Yalvarma k, dilemek: ''KórtJessit'i me, haydi tildençe ol hlzlcah!lfI almnda. ~ V. $u lbayeva (Görmüyor musun, nasn yalva nyor 0 krztn kersrsm oa.)
me- 1. Aramak: "Kern sini surgan ma~aa loglS tïlirg e ?" V. Sulbeyeva (Kim senden bana i ~ aramam rica ettl.) 2. önem ek. istemek: "Çacazmafl ari9 ÇlShlS mep allp, imin, OOI(.G. salaa /arm çl shla p Topanov (Ablas mdan temiz bez anp. dudaklanm isl eyerek panna klanm siliyor.) t ile- lyi beslemek. tileen PIZO semi rmi~ buzagl. tileg ,. Arama . 2. Dilek , istek. til ekey (I.) Keke, kekeme , pepe, pepeme k~. kilegey. liIekey (11.) DOnya: -Tj/ekeyni, min sag mçam. - V. $ ulbayeva (DünyaYI ben dû~ûnüyo rum . ) ~Pi'eede minin
- 50 1 -
tilem
parçan filekeyge tnstnnousnm kilçe. ~ V. s ulbeyeva (Ba zen bütün dünyaya hayktrastrn genyor .) tilem Hiç: "Ipçrzr, ibde çurtap / Irrn tilem köfbeceii . n P. $l lga~ev ( KanSI , evce yasayrp I Erini hiç gö rmemi!j.) NHIShJda turab lstdi pashw nati ol hazJiim Mem kör tappassJtl. n G Kazaçi nova (Kl!jm evirnizm merdiveninden 0 aka{la el hiç gö remez stn.) kr!j. tiksT.
et errek . Ogulap tTIen - Dilenmek , alg anca, tne nip al, küçürlep al gan ea , SUTlP al. ëtesö z ü (Hirsrz 11k edeceqm e, isteyip al, zo na eraea{llna, riea edip al.) tJlen sago ana t. Dalak krs. tölön tile nci k Dilenci, nies- 1. Ararnasma yardtrn etm ek . 2 . (birtikte) Dilenmek. tilet- t . Aratma k. 2. ünetmex, istetmek . tilg ek Bîçkîci, biçiei. tngek ipçT biçici kadm . UIT·
(yavruyu) Ba ~ka bir anne ye ensnrmak. tIl een h uragan baeke anneye ah ~t lrllm l ~ kuzv .
tIIik Esnek: NTiksr çimr itiirçedir I Tilik hana ft/!) samolyot. ~ M. Ar~nov (BütUn yeryüz ünû çev iriyor I Esnek kanath uçak .) tilim Dilim: ''rad/lig pu{}day fpektifl ulu!1 trfim r. " A. Kuzuqasev (Lezzetf bugday ekmeQinin büyük dilimi.) ti nt- SaQ lamla ~h rmak . kooln, tllitçe dUygUtaflnl saQlam la~tlrl yor . tille- t . Konu ~maya basiernek . 2. Biri ha kkmda konu~mak, kovucu luk etmek, iftira atma k.
uüen-
1. Konu~ maya basta mak. dillenmek. 2. mee. Konu~ma k , dile gelmek: "ÇitT h ili/!) gifaram / Çifon ünneii til lenzrn. ~ V . Mayna~ev (Yedi leUi gilanm Netm i ~ sesle dil1ensin.) 3. Biri hakkmda konu~mak, söylenmek: "Erineek, açm paylarga M. hJrtafinapçafh an trtlençe."
bmi,
Balnov (û sençeç . açg özliJ zengin!ere kmup söylentyor.] til les- 1. Biriy le konusmak . 2 . Birbirini çekrsnrmek. kov uculuk etmek, birbirine iftira atmak. tilles 1. Dillenme, konusmaya bestarre. 2. Birini çekrsnrme. oenkcou elme, kovucaiuk. ittira. tillet1. Kornrsmaya ba!jlalmak. 2. Birini konu ~l urmak . 3. Dedi kodu etl irme k, ilti ra atnrmak. t illig S. 1. Di1li: "I6g aymah tilffg çonn/!). ~ N. Tinikov (Elti çesü dill i, halkh.) tidirtpe, kögistige TIllige pastube. Atasözü (Dilhye sö vietme , güçlüye ezilm e.) 2. Dilbaz, güzei konu san. aç lg tillig aCI diJli. ças Uilig r. I harllerin i 9 gibi s övreyen. t uhur til lig peltek. uz un tillig dili uzun. tilti Buzda oyuk. delik. pus tlllp t llli ötire nandih tüzirçeler buzda delik aç rp deukt en (ba11k avlamak için) böcek sa rxrtrrtar um (I.) 1. Hazunk. tirni çoh banr nksu. 2. Hazu .
(11.) zemen. süre "lieede tim irtkende I /stil ps rgan Mmsuga . NP. Snqa sev (Çok zaman geçince I I~ ilil m i ~ Binsu 'ya) tirn evte n- devir degi~m ek, zaman geçmek. tim 1. l!jle n mi ~ deri. 2. Su de riden . tlm maymah yumusek deriden çzme. ti mde Hanr: fiM Jniii ii ttfg limir nime pray limde. ~ V . Kobyakov (Benim süër um reten nepsr hazu.] hacan daa t imde her zaman naz u. ti meer d . Orousca. çok , hadd inde n tazla .
nm
ti rnel- (insan) Homurdanmak, söylenmek. lime l Ev i~i içki. timelcik s. Homurdanan, söyfenen. ti mi r 1. Demi r: -Pashan çirm pa{w poi zIn , tepke n ç irTfi t i mTr poizIn. Atasözü (Ba st ig in yer baklr olsun,
- 502 ·
bmTreg
teptiQin yer demir olsun.) 2. Demir, demirden: -Ah azahtJf/ toraal, timlr s~liin küzürede taynap, lohti Wsken.· V . Kobyak ov (Ak ayakh doru at, demi r gemini kOlurtuy1e ç iQneyip, duruvermis.] 3 _ mee. Demir gibi, sert: 7 imTr hoIlardafi poZIP po/bazm plrTnlp, pos sallmblsça.· V . 'reta rova (Demir gibi kollardan
eerteet katama vacaäuu
aniayrp.
kendini bl rakml~ . l ah timir alûminyum. t1mi r-t1s mroa vat. timi r UZI demirci. kades umïrl mesa . tlmlr köoek oemlr kova. Ottig tt mlr delikli demir, süán. n mtr pes demlr soba. timir o rn ah demir karyola , yatak. ti mi r orga n demir karyora. yalak. timir töge demir kûtûk , ör s . tlmlr ustuh temren. timireg Temren "HIptlOl paza çaacah timlreen haap algan." G. Kazaçinova (MakaSI ve ok temrenint ka prp almt ~ .)
tlmTrllg s. Demirlt, içinde demir olan: "Hanndazm timTrffg tas hasçafi çircJe tOj}marga IZlblshannar.· I. x otvus ev (Kardesin l demirli kömûr kazrlan yere çenemave q öndermisler. }
timirö tip. Liken . nmne- 1. Hazula rnak: "/blnde çir astamah timnep çörçe." V . Kobyakov (Evinde yemek nanruvor.) urok umneders nezutamak . aztr el umne- yemek hazrrlamak. slgarga tlmnen(d l ~aflya) eikmaya hanrtenmak. stol trrrme- masa kurmak, ma saya yemek koymak . 2. Toplamak, derlemek. tlmneg Hazlrllk: ~NOj}a Çll/J901 u/~ mafizltta , timneg çoh it1frgezer?" V . $ulbayeva (Niçin loplanl lYI çok acele , hazlrhkslz yaptlnlz .) tlmnen- 1. Hazlrlanmak: "Ol kTzf, pcw miJ pangan çirine mafizlrap, limnenibispe en polza. • V. Kobyakov (0 ki ~ , kendi gide<;e9i
tioe
yere acele
edip, haz lrlanmamt ~
olmasay ds.] ekzamenga urnoen-
1I l I
smava nennaomak. çolga timnenyola hazutanmak. 2. Toplanmak,
eerteerrek. tl mn endir: 1. Hazn1andlrm ak. tlmneni s 1. uazmenrna. 2. Derlenme, topianrre. nmnenrs(birlikIe) Hazlrlanmak.. t1m nig s. 1. Haz u . 2. Dcnarumlr. tlm odag Avcl oymaQlOm bas çeom . umnn- Diyar diyar dolasmak. amaçsiz dOIa~mak .
ttii
1. s. Denk , esit . çastan thi ya~lafl denk. tin prav oh g e~it hakh, hitkuklu. 2. s. Düz. tin haalagas d ûz adnn . 3 . zf. D ûz . tin ki s- dliz kes mek. 4 . zf. Denk, e~rt, birlikte: "0/ tusta artar pas meetke tiiJ çagdap slhhannar." I. Kostyakov (0 suada ene r ç lkl ~ noktasm a birlikle ya kla ~maya ba~lam l ~ la r.)
Dizgin: ·Pabaz' eam tTninet'i ogradazar kire çidingen.· N. Tyukpiyekov (Babasr alLOI dizgininden oat çe ouvannm içine çekmle.) eçrh ti n iki ucu birbtnne baQ l1 olmayan dizgin . tuy uh tin iki ucu birbirine bagll , kap alt dizgin. hos tin bos hrraktlrrus dizgin. tin pazr dizgin ucu. tin- Zil zurna sarnee olmak. tiMerl! zt. E ~ it etarak. denk olarak: -ç e tifiderli olar öspeenner / Hars tal tlttan pözik ööneen." N. Ttnlkov (Fakat onla r e~il olarak buyu mem i~l er . Kara sögüt, melez aQaclOdan yükse k b Ü yO m ü~ .) l ine 1. zf. Beraber, birlikle, denk: '"Töt1 az~m pir /iJle paZlp / Kinetin adlm lunbl shan." M. Kilçiçekov (Dört ayaQ IOI birlikte baslp I Aniden al lm duruverdi.) 2. Ya~l l , akran: y e Todll ortm ooltjmaiJ Sarapinnet'i tifiner, hada oynacan kizf, ol daa pi/been, kór1Jeen, kem odlt1hamn."
tin
t
- 503 ·
tiliis
A. Çerpakov (Fakat Todd ortanca OQluyla . Sa rapin'\e akren . birlikte oynamJ~lar, 0 da bÎl memi~ , górmemii? kimin diktig ini.) ti fiIs Deniz, okyanus. tiiiis-ta lay lekr. De ntz: ~Tinr5 fa/aym hastada çö rzem." M. Kilçiçekov (Den iz klYlsmda gezsem.)
1. Denklemek. 2. Kryaslamak. mukayese etmek: "Anari, mokeyip , ooIahtlll tirge, kirge hars/ pa1(Jan
ti ûne-
kógeneen lud/p. ponnm kögeneglnen tinni körfp, tceeme
sunm nçe. ~ N. Domojakov (Sonra eQilip, oglanm tarden, kirden karemus gömlegini nnup, kendi gömleg iyle kryaslayrp, annesine mlrllda nryor,)
,,
I ~
uüner-
Denklesmek.
tinne n- Denk ienmek.
t1iines Denkienme, denklesme . tranes- Denklesmek. eelt olmak: "Am dt, ttmumen tifinezerge oonp, temkun ts rutns ns n. ~ I. Topoyev (~imdi , Timur'la e~it olup, siga ray, içmi~.) tlë nesür- Kryastatmak, kar~ IIa~l lrmak : ·Pasha daa nimee tif mestTrer / ÇoolJ/m sag lsha çir kllbinçe.· M. KHçiçekov (Ba~ka da ~eyle kersnasnracek rol akhma hiç gelm iyor. ) tiîinestTrig ö en krest'rme. tiîi net- Denk letmek. tinte Teneke: ·Sumkadaii ah çay md//lg tlnt e/er sJgarClap kinp, salOfap, ahs/lann ash lab/shan. · I. Kotyu~ev (Çantadan ak kaplamali tenekeler çika np , brrakarak agll lanni açivermrs.) tin-tin tekr.. T in tin .
tlüzûe - (bos} Gezmek. dclasmak. "Siden oy/ab/shan." V. iblre tlnzTlep Kobyakov (Çitin etratmda dotasip kOi?mui? ) tii'izilen- (oraya buraya) gitmek . (bo~) gezmek , doIai?mak: "Çohlrah.
tiputal
tTg der.mmdar tTnzJlenTp oyfaP. po lgan na nimenf ç/staglap çortlr çörçe." V. Kobyakc v (Çohrrah oraya buraya ko~ up , her ~eyi koklava rak gidiyo r.) tli'i zi n-
Yagma etm ek, soymak.
zf. Diye: ·Pozman hOfl(jlbl shan tTp sagma r." S . Karaça kov (Kendinden kork mui? diye dÜi?ünür.) Külü kpin tip k ülbe , artrh p m tip mah tanma. Ata s öz ü (Yigidlm diye gOlme, daha iyiyim dlye övö nme.) ·arga tip -mak için : i/ek leen lamzlma honarCa tTp ki/gem. " G Topanov (ilek adl l tamstmoa konaklamak için geldim.) tip- T ekme atmak, tep mek kr~. tep-
Up
tipiçnay s. Tipik . tipograf 1. Ba srrrt
i~isi.
2. Ba sxt maki-
rest tipografiya Matbaa, basen evi. t1povoy Model, lip. tipse- 1. Ayak Jarr alnna alma k, ayaglyla çignemek , teeeremek. "K6yçelken om tipsep slhhannar." i. Topo yev atesi tepe lemeye (Yanan baslanuslar .} at trpsep pa rgan al tepelamis . 2. Ezm ek. tlpse l- 1. Ayak alnode çignenmek. tepelenmek: -Har ay/andlfa umi tipsel parfJan." A. Kuzuqasev (Kar iyice tepelenip S lk! ~trrr l ml ~.) 2. Ezilmek . tJpses 1. Ayaklar amnoa çignenme, tepete nrre. 2. Ezürne . tipses- 1. Ayakla r artmoa çignenmek, tep elenme k. 2. Ezrlmek. tipset- 1. Ayak atunda çignetmek. tepele tmek. 2. Ezorrmek. tfpsï- 19neyle tutu sturmak . tipsineek Top lu igne, çe ngelli igne. tiputa t Millel vekili: "Pot min Uputat poJganda . mmdar çurtas po/baan. V. $ u!bayeva (Vay , ben rnmetvexm iken , böyle haya t yoklu .) W
- 504 tir
Ter. -Anan, m6keyfp, oolahM tirge, kTrg e harat pargan kögeneen tud/p... N. Domojakov (Som a, e?jilip, og lanm lerden, kirden kararrmli göm l~ inden lutup...) hara tlri lüskence kara ten oüsürce'Je kadar. tir SIn. ter çrkmak. ti ri n ÇIZIO- teri ni silmek . H
tlr-
tïr-
« IT-r) ti· (deme k) fiili ge ni~ zaman eki -r'y t ald lgmda fiil lab ani normal 'i' ile yazrhr. bk . ti· Çevrilmek , krvnlmak, krvntarak ylikselrnek: "Kógim Honmnar aal en tOdOnnetfn tiglrge hazaglablshan turgan. • N. Nerbrsev (Kögim Hon mnar kOyününün du manlanm gäge y ükserterek bag ta m l ~ . )
nr-
Dermek, lopl ama k k~ . teer- . tiraj nraj. ti ra n TIran, mastebt. tirbe sagoUken. tlrdeiine- Horozlanmak.
tire- Diremek , dayamak, desl ek koymak: -Avtobustan tüzer alnmda , tayag m iplep tirep a,tgan. - A . Çe rpakov (Otobösten mmeoen örce. baslo nunu yere düzglJnc e Çltge
dayaml ~ .)
lire gr. Tire. tirees bk. tirös
tireg Direk, deslek, dayak: '7freg/emi Çll arah tu'!)IZlp , hazatg a kirek. sa(Ji'!)a man çoh poI(Jan.- S. ç arkov (Direkleri Sik koyup, kazmall , bekleyecek vakit yokIU.) tirek bot. Kavak, kavak agacl : "Çe aa/mn in pazmda kizek tirekt er kör sa,tgan. HA. Çerpekov (Fakat köyûn en ucunda seyrek kavaklan görüvermi$.) ah tlrek ak kavak: "OT odutha n ah tirekter / Turadaii pózlk ös pa'!)annar.· M. Kilçiçekov (Onun diktiQi ak kavak lar I Binadan yüksek büyümü$ler.)
ti rgis
tirektig s. Kavakh, kavak agacl oien HTirektTg een turazar çidfp ala'!) a enngen Çlli nsrsnsmçen. ~ A. ç erpakov [Kavakh ISSIZ eve gitmeye üsenir gibi bakrvermis .] tiren Derin: '"Ma'!)a . çOree ap ttJskenine slraymlii Sldap potbimblZlp. unsnemen ufamoh tireii klrgfep, rnye könbTsçetken. - I. Kotyusev (Marga , yüregini n acrmasma daven amavrp. yüz ünün klrl~ lkltkla n daha da den r aesip , yana bakrms .) ÇatnlD tûbT tayrs, ça rg lmn tüb l Uren . Atasözü (Yan n dibi Slg , yatglmn dibi derin.) tireü s ul) derin su. tlref har de rin kar. uren oymah deri n çukur . urenDerlenme k, hazutanma k: "II/skecek enae pomr, naa la tcÇ/zm tOOZIP, ibine pa ra'!) a lirençertTr. - I. KO!yU$ev (ltiskecek oraoa im i ~ , i~ i ni yen i bilir mili , evine gitmeye
naamamyormus.) tiren- Oayanmak, yaslanm ak, dest ek almak: "'kr sarinar'l em Klanyanaii Dgas tutça/ar: - Itren plske. ~ V. ~u lbayeva (Iki vamnoen on u Ktan ye ile Og as lutu yor1ar: ·Dayan bize.) tirgi Terki; -yag ormii adl, Pasik VladimiroviçtJii tirgTzindegT pûûrniii çuuu hlpÇlhta mp, to(W ·toglf çaÇlfada tertn kilTp odesair.H N. Nerbrse v (Yagor' un eu. Pasik Vladimirovjçln terkismdeki kurdu n kokus undan nuytamp. van yan gidlp saçrayrp c uru vo r.) enn ti rgT ön terkl. kizln !irgl arka Ierki. tirglle- T erkisine almak.
urqnet- Terkisme aldrrmak. tirgis- Dirütmek. 2. mee. Diriltmek, -Aa~a hustar canl and mna k: çidisçeler / Aymah çirden aylamp / Aarl,g ünner is tilçeler I Ar/i). ~m ITrgizip.- P. ~hga ~ev (Köye ku~lar geliyorlar ! Çe$itli 'Ierle rden dönüp I
,
!
)
I
Güzel saster i§itiliyo r suyu diriltip.)
J
,,
Ormam,
Us
tirindir- Ham Mie getirtme k, derletmek. to parlatmak .
tiri Deri(si) krs. teer .
urrnrs Oerinme, de rirus, topl anma.
tirig 1. Diri, cann: "Oo/gma la sebtt
trrïnrs- Dertsmek, toplasmak.
çörgen tlrlg ç ûreçï fis çenrbinçe parashannt. u A. Çerpakov (Sadece oglu içln atan cann yüregi rahat yatmmyor zavallty r.] tlrig nimes
j
I
- 505 -
lirT
tirle-
Agl z ka vças r yapm ak, dernek. söyremek .
tirle-
Te rlernek: "Pastagl kóötenîs p/çiinlfi , Tir/ep, «onvemn çapsJlgan. " M. Bainov (11k ask mektubunun I T erleyip, zar nm kap atrrus.] Tamah par polzm tip, tirleenee togm . Atasöz ü (Yiyecek var alsun diye, terreyene kadar ça-
ölü. tirik söök ca nn ce naze. tTfig nime canh. Urig kletka cann hücre. tirig hal- cann kalmak. tirig sagls
cann fikir, taze fikir. 2. mee. Canh, ç üçlü: "0/ çagm kir po/bas tJrlg hazaam iblre Semeetvr - aran-ç uJa açl9 ökpelenlste M ïlrada klstep çöre, çesnze sn harbas pari{;an on püümen." N. Nerbisev (0 yaklasumaz can lr ehmn etrahnda San ayg Jr, yigi! al siddetf öl keyle ugultuyla ki§neyip, tek baema kaprsrrus on kurtla. ) 3. cenu, parlak: "TrrTg tigTr hun oshas 5Irllglar." V. Mavnesev (Canlr gok kUliia91 gibi renkmer.) tirig 1. Alet , edevat: "î oömçemen tirJglemT, ruda terttpçethen vag onetka/arm slmhtap pastaan." S. Çarkov (Çahsttktan aletlerl, maden lilizi çeken vagonetleri denetlemeye ba~laml!?) 2. Siläh: "Granitsa tlfi ho/da I Kirek Mg timïnae. 'M . Kokov [S mnlar saölem elde I Gerekli snátuar haz rrda.] atomnay tirig alom snätu . 3. Kc sum. at taktrm: '1zrktJfl on sarinda, stenedegr agas siilerde, at Mg/erJ totäue." V. Kobyakov (Kapmm sag yarunda , duvardaki aqaç ask uarda at kosumlan oolu.) 4. Teçhizat, taku n. tirige st. Diri olarak. tiri l· Dirilmek: ~Pazoh IJrrt pargan osns s pumr pardl. " A. Çerpakov (Yen iden dirilir gibi göründü.) tirin-
Derlenmek, topa rlanmak, haz lrlanmak kr~. timnen-.
,,'
tirlekten- Dónrnek, çevriJmek, uolanmak: "Min eraree tnen çuanerçe inis tnaïre tirlektene te neçsm." G. Kazaçinova (Ben c na dogru sabah yrkanmak için in i~ aliiagl oönerek iniyoru m.) ttrteûe Terleye n. tme üee To paç . urteecr s. Tereyen.
tirlekten- Oönm ek, oön üo durmak, ye-
nnoe dönmek. tirles Te rleyts, terterne. urtet- Terletmek. "Aa r socrter sin sa/lp; attarm tirletç ezJf/!" P. Snçasev (Aglr krzaklar ko sup, atlan tenenyorsun.) tlrlfg s. Terli : "A ttm sencenten uoïreze tiiskenner tirRg hamaa nda." N, Domojakov (Altm saçlen ntresmlster terl i alnmda .). lJii tirtig çok te ru. tlrme Parmakhk , çit, çadrr kale si. tirmelfg s. Parmakukh, çitle çevrili. trrös Dayanak, payand a . tirsek (1.) Arpacrk, itdirs egi ti rsek (11.) Dirsek . tirtey- Dikkatle bakmak, qózlerim elkerek bakma k tis (I.)
D i~: 'Tï~{la(çJa - IZlr, hol p~rda- )
(Dl~ varken ISlr, el var ken tut.) n liii u%un sun· ma , tizi i1 istinde tu t Atasözü (DW-
hQ/la." V. $u lbayeva
- 506 -
ni uzatma, disintn için de lut.) tïs çcn digsiz, tizi em- di~ i çrkrnak. alm tist er ön dister. trs emcizi di ~ doktoru. hasha listeri hazaryaslanmak. çok yasamak. tïster tazila- disler qrcrrdamak. çitig tis keskin dig. tlsteri n ns ayt- drstennt smfmak.
trs (ti.)
Diz: "Aydo, trs pastana tura homp, hoymnafi çanmni kisken Tpek tübf 51garki/gen." Y. Kobvakov (Aydo, diz üstüne kalktp, koynundan yansr kesi lmi~ ekmek parças t çrka rrms.) ti s kize pas- otz üstü olurmak: ''Adam-Teem humarthllarm / TTs kize oeao flnnaamblstl?" M. Kilçiçekov (Anne babamm vaslyenertn t I Diz üstü oturup dinledigimizi.) k r~ . tistene k ti s (I.) 1. Maden cevnerl. 2. Maden oeagl. lis (11.) sagoTuzak , kapart. tl s (111.) (çaydannk için oe) Pas. tts - (I.) Kaçmak: "tssunü angda tüQas parza, çistek-misk eledn, huzuhtarm tasti, ay-hut çoh tisçefiner." N. Tyukptyekov (Uzakiaki ormanda kersuasrrs a, yenssterin t mantarlanru . çam trsttklanru alarak,
sessrzce kaçarlar.) Slbl raanga sunma, kürleen neii uspe. Atasözü . (Ftstldayana yanasrna. gürleyenden kaçma .] us- (11.) Deernek. yntrnak, delme k. tis- (I.) Dizmek. lis- (11 .) (birlikte) Dernek. söylernek: ~Ügredfgffg kJzTnTfJ kibTd dee täzînine tööy nimes çi tîsçeter." G. Topanov (Ögrenimli kiginin karakteri de normal insanlara benzemiyor ki diyorlar.) ti eken Kaçkm . firari. II sker 1. zf. Tersine. z ittma : "Sug/ar tisker snceti ootse, haytsm." V . Sulbeyeva (Sular tersine akarsa,
tlspe k
aksm.)
c üer tisker acerevre, özen-
SIZ.
tts ke r azah zool. Köstebek. tiskerle- 1. Dizgini çekip all durdurmak. 2 . Tahri! elmek, bozmax. nekenen- Geri gelmek, geri dönmek. ttsker tet- 1. Dizginlelmek . 2. Tahri! el lirmek, tenno etli rmek, yamttmak. tiskertin st. 1. Karsrdan, tersten. 2. Kuzeyden. çil t1skerti n ürçe Vel kuzeyden esiyor.
ti ski 19ne, delgeç. tis kin Kaçak, kaçkm. nestun- ti skin haydut , esktya. uskïn- Akltm kaybetmek: "Haargan smnanoh tïskin çör poert. " M. Kokov (Melun qe rçekten akhm yilirmi~ olrnatrl) ti skincek 1. Sizofreni. t iskfncek töreli etzotren soylu. 2. Kam nastanqr.
Aklml oynattumak. akhrn yilirtmek.: "0 01, polgan-polbaan nime/emT pTrTktTrTp, külkTstTg çoohtaglap, istrp odlfgan çonm hathlrtlp a/ay ba kTzr hOr(Jlstlg nimelemr sesano. pala-parham, o çëemï süreelrg hOr(Jldlp, neanaïrçe." G. Topanov (09Ian, olan otmayan seyleri toptayrp. gülünç konusup, dinleven kimseleri güldürüp veya insaru korkutacak seyler artlatarak. çccuklan. kadmlan çok korkulup , akulanm
uekrn drr-
oynattmyor.)
tlskir- Kaçrrmak: "Çe tems hamçt pazoh tiskTrgen." N. Oomojakov (Fakat tanig kamer yine kaçrrmrs.) nspek (I.) Yonga. tts pek teer- yonça loplamak. tispek (11. ) Top, yuvarlak, tcpak. ti spek hayah (dondurulmus} yag lopagl. unm ügrede pul gabaz a, tispek pol parça un çorba içinde kenstrrumazsa topaklarur.
- 507 -
lispen
oren.
tispen s. Sebatü, rsrarh. toglsha ti spen iste sebath. nepen at çanskan at. nste- Dlslemek , dislenyle rsirmak: "Çotnr aday tnnt san {') adaymll tama{')m ûze tTstebTsken." N. Domojakov (Ala köpek, klz,1 sart köpegin koparaeek sesnoe bogazml di!]Jemi!].) tistenek Dlz. tistenekti tüs- diz üstü o üemek. kr!]. trs (11.) tistenekteDizleri üslünde durmak: "çalgls Pacah l a, p iktenTp sup. otnms alnmda tTstenekti: -çsvsemm, hudaYlm, centven sreçüeaenr M. Kokov (Sadece Pacah, saglamca durup, lkon önönoe diz üst ü ouruo: 'varancrm, 'ren nm. gOnahlan koru!) tistenekten- Dizleri üzerlne durmak. tïstenektet- Dlzlerl üzerinde yurütmek. tistenektl zf. Dizleri üzerine durarak. ti sti g s. Disll, di!]i otan hmh Ustig Ineyek (hol terbeni) krrk disf nineeik (bil. el degirmeni) Istlnde tistig ki zi birine karsr di!]li. ttsnr- (I.) Kaçrrtrna k. tlstrr- (11.) Deldirmek. pus tistrr- buz deldirmek.
titan 1. Dev. 2. kim. Titan. trn res- : Titresrnek, l itremek: "Poznuii nïnnetï trtTres tur." A . xuzuoasev (Kendi duoakten titriyor.) titreTitremek: "Amfi temren srITgTnJsterTne trtJrep c erçs.". V. Tatereva (Onun tuzh silkinislerlnde n l itriyor.) trtreane- Tit remek.
tltres- "ntresmek. titres Tftreyls, titreme. titrestig s. Tltreslmli. tltret- Titrelmek. titul Unvan, lil r. t1tul'nays. Unvanla ilgili. trtulnay list bashk sevtest.
tobaü
tïzef Ise: "Çe oolgl , trzen, andar pfr dee haybin , hang po/ba teen çili,
mve
soytetnsçe.: V . Tatarov a (Fakat oglu rse. hiç oran olmayarak, kanerna der gibi, yana ilerliyor.) "Purun{')I ulus habah tl hurcunan üece öner, amdlgllar, azeti. su{) fa çili Jsçeler." V. Tatarova (Eski insanlar içkiyi yüksükle sunertarrr us. !]imdikiler ise su gibi içiyorlar.) tizek Diz: "Çon. tügencT Çl/ pokn polar, TkJ tTzekke t ûsken." M. Kokov (HaYIf, son YI I oldu oracax, deyip, iki dizinin östüne dü!]mÜ!].)kr!]. trste ne k, tis. tlzek'Tezek: "Ol tizek ÇIZI terute tüsken. " I. Kotyusev {tstak lezek kokusu yayrlrr ue.) hus t1zegi kus pisligi. lizektig s. Tezekli. lizen- Birine çtktsmak. bir !]eyi bahane elmek . tizenek Diz krs. tTzek, tistenek. tis . tizenekte- Diz üzerinde durmak , yürümek. tizi Disi. erkek karsm: "Hal sini po/ar, IJzT öskf sin! po/ar." N. Domojakov (Kadm senin olacak, di!]i keçi senrn olacak.) t1zigcl aö çmen. muhacir . tizik Deslk , delik: "PTr ölTg n/mes çaohtlg ÇI/tIS tünügök tiziinefl pahlapçafhan." N. Domojakov (parl ak olm ayan bir yrldrz baca deliqind en baktveriyor.} Tfgeyl tizfk, tübi tlzfk, otna û sug pir çlrde haynapça . -Bilmece (Üstü delik , alti delik atesre su bir yerde kaymyor.) tiziktig s. Delikli. tizû- -Desilm ek; deunmek. tkaç Dokurneer. tk an' Dokuma, mensucat. tkatskay s. Dokuma, dckumacrhk, dokumayla ilgili. tobaö bk. teem (11.)
ao,
tomh
~
S0 8 -
Ser nesmts küL ccm odmçatsa, kirpis oshas het pargen külni tobrh tidirler. odun ya'clmca kerpiç gibi sertiesen külüne 'toom' derter. tobm (I.) 1. Ol kmnt tsr: "Hara seek tobm çïli haymça, Ifay çïli mesçe." N. Domojakov (Kara sin ek toz xmnnsr gibl kayruyor. sivrtsinek gib i vmldtyor.) 2. Kepek. 3. Kesmik , basak kaltnltst. 4. Badrç, soyu ntu. tobth
tobm (11.) 8öcek, böcekler. tcbmah bk. tobm (lt .) tobtnCl 1. Itibar, saygt. 2. Nüfuz. ilge ilee çoh, çonga tobmem çoh poldl il için kayrtsrz. haikta nötuzu yok. tobmclllg s. 1. Itibarlt, saygtn. 2. Nüfuzlu . çoogt tobmclhg konusmast etkili. tobmmgs. Böcekli, böcekli yer. tobtr1. Arasindan qeçrnek, bir uçtan "Halm kUnT digeri ne gitmek: tomrçecur / Hatlg hanattlg samo/yot." M. Areanov (Derin gögü bir uçtan bir uca geçiyor I Sert kanatn uça k.] 2. (bitki) Yerden çrkmak, uç vermek: '~ h çazmlfi emnen ooi çibek sashan oshas potecur, çe amdl, ttte çeetvae . amil OOI, t nstn sooht/ toblffJanda, tvum e tal1lp sargal pargan. ~ V . Kobyakov (Ak yazu un eiken olu ipek sermts gibi oluyor, takat slmdt, baharda, onun ot u, kl!? sogug unu çeküip ku ruyarak yard lgmdan, sararrrus.) totnra zf. Bir uçta n bir uea, arasindan. içind en: '~ydom il çabal tomcag m tTgdefi-mmnail tob/ra saap çöredTr." V. Kobyakov (Aydo'nun kötü paltosun un orasmoan buras mdan geçi p giriyor.) izlk tobtra tmnep turza kap t arastndan dinlediginde. pulut tobira uçuhçabts bulut içinden uç uyoruz.
tcorrtnay
tobtrah Toprak. ah tobrrah ak toprak. hara tobrrah kar a toprak. hlZl1 tobrrah krzrltoprak. kr!? tobrah toblrahtlg s. ToprakIi : "Hw i toblrahtlg çaznn / H/zll slrayilg r us çïli. n S . xaoreev (Klzll toprakli ovam I Krrrmzt y üzrü krz gibi .) tobrrah-tczm tekr. Toz toprak. tobrrçrh Kamçr. 101gap itken tom tobrrçrhtr tof pilekke lüzir parir örülüp ya pnan saqte rn enne ahyor. kr!? tobrrçtn. tcbrrçm Karnçr kr!? totnrçrh. toblrgl zool. Agaçkakan. toblrgl sohhan agas açaçkakar un deldigi
aqaç . tcbmr- (I.) Sertlesmek, pü rtüklenmek , kaYI!? gibi olmak . houanm tobml parijan ellerim pürüzlendi. tobml- (lt.) Bir uçlan dige rine gidilmek, arasmcan geçi lmek. lobiron tri, iri va n. tobiron klzi iri yan kisi. krs tüb ürön tobit Dama oyunu veya tas t. tobil hoostig kare sekltnoe. tobrah Ver. toprak. hara tobrah ka ra lo prak. kr!? tobtren tcçr- Teyellemek, seyrek uikrnek. tcçrp tikken çik teyelleyerek dikümis diki!? toçuee zool. Küç ük aqaçkakan. toçllday Kam kürkü . toçrlday teen terurn par, toiizam daa kispespin 'toçüoay' denen pattorn var donsam oa giyme m. toçilo 1. Bileg i tast. 2 . Bileg i makinesl.
gr. Nokl a. toçka lur915- nokta koyrnak. toçkanaf zapatoy gr.
toçka
no ktalt virqûl. pulematnay toçka maklnef Wiek noktas t.
toçnay s. Tam , doçr u. todah zool. Toy kusu . lodlrthay Kal i, sert (deri). todlrthay slrayllg ser! yûzlû.
·509 -
tOll ta g Üç yaemoa (hayvan) tag Inek
üç
yasmoa inek. toga 1. Taka. 2. Metal yaprak. 3. Ptáka , levha.
toga hg s. Tokalt. kümüs 109all9 at ç ûge nT gürnû;? tokan al dizgin i.
bulusmak. gö r ü~ · ~Min, lceme dee togaspin. nay ûr pol oerarm. ~ V . x coyakov (Ben annemle görü~meyel i de çok uzun zaman geçti .) "Hmgan taü me tv;)ss pargam çaskallgbm." V. $ ulbayeva (Sevdigim k i~jye reenacrm, mutluyum.) harahtar togas- göz göze gelmek. paza logashanca! yeniden kan;;lla!jmak üzere, rosçe
tog as~
Kar!illa~mak ,
mek, rastlasmak:
kalm !
109asllf. Karsuastnm ak, bulusturmak. 109a zI9 Bululi ma . karli11alima. qör üsme örin i s ti g t ogazJg mutluluk venci
karsuasma. logeor 1. Ucuoda jnek boynuzu otan ok . 2 . Tokmak. togco rla- (buz altmdakl benda n avtamak için buzun üzerinden) Tokmakla vu rmak. t o(l d Jr Dokuz Er1ik Han'm krztannm en kUçüèünün adr. 1091$ tam çlr alt m dagl 1091$ irfiktii'l OÇI hrzi togdl r huu hat dokuz kal yer altmdaki ookuz Erlik'in kûçûk klZI TOèdlr eedrou.
t09dlra- Ttkrrdama k. togdlrat- Tlklrdatmak: "Tirlig !oraat aal araz mda{JI hatl{; çolca aar hafiaanr söönene togdlrat pari~an. ~ N. Tyukpiyekov (Terli doru at köyün içindeki sert yolda a~;J1 r erabast sürii kleyip tl klrdatm l ~ .) togllah bk. toglah. to gllahtandl rVuvarlamak. harda to gllahta ndlr· karda yuvarlamak. tog ll an- Yuvarlanmak. tog llams- (birlikte) Yuvartanmak: "Min oIaml rspindeeçem, çastlh altmda
tO{jI/amsça/ar. ~ V. Sulbeyev a (Ben ontan içmiyorum da. yasuk attmda yuvartarnyortar.) loglm 1. Topak. havah toglml vaO topaqt. 2. Top. inek lüginen ldilgen tog lm inek tayc noen yaprlrrus top. l ogm - Çahsrnak. "Çider, A(Jlona. paza togmmaspm . ~ N. Nertneev (Yëier. Aylona. ver noen çalr~may aca è l m.) Tamah par-poizin tip. 'ir'eence r togm . Atasozü (Yemek var olsun cnve, terfeyene kaoar ç ans.) motor tQNail.. ç~ h togmça motor anzasrz (dunnadan) çaueryo r. lbde 10910evaëÇäTl ~ma k . ev i ~ le ri yapmak. rnatap tog,"- ~ çahsme k, iy; çahsmak . pirge l ogm· birlilcte çausmak. jiJ. çTli togl n. al gibi çansmek, çok çansmex. tLaQa to gm birlikle çansmak. tog mçathan kün i~ günu . t09mcl I ~i , memur. çansan . nauçnay ~og m Cl bilim ada rrn. timïr çol togmclzi dernir yolu i ~ç i s i. kr~ . loglSi,! toglndlrÇahsurrnak : ·S,bJfa. inorode tster çl1i, hada to{jmdl;gäfi. ~ N. TyukpiyekóV (Devemn. vaoarcuar gibi, bi~ ça h~liidiT 109mll- Ça!l~II~a k : "d!JQ.a , r~e. a!!E 001/ Anm ~9 la to(Jlm/ça."T xotyusev (O~ . rste. X!S9 genç J Onun savesinde çali~l hyor.) tog., 1. Karsi: ~/"caa to(J" honhpin tura r. ~ M . A rsanov (Düeman a kalll korkmadan durur.) l op·togi r tekr. oosooqru . 2. En, enine. 3. Van, yana: "Çe çepcs ö ç onuen tag" segiribisçe. ~ V. Kobyakov (Fakat Çoh lrah çabucak yana slçnyor.) l ogira zl . Boyunca . ço l togua yoI boyunca. l oglr a kö r· sago ba~ rn l çevirmek. to gl ra sös kar~llik , mukabele. togu a- Dogramak , kesmek. ufak parçaIara aYlnnak: "Plçirötrg Ugure
- 510 haynatçan, pireede ft toglrabISçan. " N. Tyukpiyekov (Peynlrf çorba pi!jiirmi!ji, bazen de et dograml!ji.) lt t oglr8- e1 dogramak. ip ek to g lra ekmek dog ramak.
toglramel Doqram, doörannus. ooqranrrus et. tOEwamCtnl ügree sa lça lar dogranml!ji el çorbaya konur. toglran- Dogranmak, kesilmek, utak parçalara aynl mak. loglras- (birlikte) Doöeamak. tOEwas Doq rarna. dog raYl~ , kesm e, utak parçalara aytrrna. loglral- Do öratrnak, ufak parçalara ay rrtmak. to~whl Genislik, en. tog lrh izin tuztrgeni§l iginl oerartmak. loglrhll ig s. Bodur, ttknaz, geni!ji omuzlu kr!ji.log lrthlhg . loglrla- 1. Doqrutamak, ooqru gitmek . To g lrlaan kizi logl5 ho ncaii, 19irleen kizi ilig honcaü. Atas öz ü (Dog ru giden dckuz gün kaltr egri gide n ent gün kaltr.) 2. Aksini söy lemek, kanj i gelmek. toglrlan- Kar!jil gelmek, iliraz etmek: "Noga-da to(jlrlanmaan, ii1nrnen nuttiin suur pfrgen." V. ratarova (Hiçbir seye kars t çeimemts, omzundan tüfegini lndlrrnis. ) tog lrlams xarer ge lme, ltlraz etme . toglrlanma5 s. Halim, yurnusak, muu. logirthlllg s. Bodur , trsnaz, gen i~ omuz lu krs. tog lrhlhg. tOglrtln zf. Yandan, cnsanoan. togls (I.) s. Dokuz toshan çlrde t091S hcnmacaä. Atas özü (Doydugun yerde dokuz gün kalma.) togls (11.) 1. l!j, ugra§: "Ustagcl polan ipç! kTzrnHl toQIZI nimes." N Nerbi!jiev (Yöneticl olmak kad tn i!jii "Hakas degil. ) 2. t!j, eser : pisatel/efTnTn to(jlstarman tanlZip a/dl po/afzar?" V. ~u lbayeva (Hakas yaza rlartntn eser leriyle tanl!jml!ji o lmaItStnlz?) Arg ls nan
tOOlahtat kö di rge n töge nllk, arg lsnaii Itken 10g15 nilk. Atasözü (Arkaoasta çötürûfen kütük haüt . arkaoasia yaprlan i!j hafif .) çansr atn ç örïzïnen pucer er, çener kizini tog tzm an kö rce ler. Atas öz ö (Güze l at yürüvös önoen bilinir, güzel insan ieinden qörûtür.) togl s ço h tssiz , ava re. aga5 t OglZI a öaç i!ji. aar togls ag lr l!j. t o ozll bas-par bas togls bltmez Iüken mez ts. togl s ha parrse gitmek. halm t ogls yoqun i!j. togls to onti!j bitmek. t og ls ta p- rs bulmak . togls tüei§ aramak , i!j istemek. tog lsha kir- ise gir mek . tog lsha al- i!jie almak. pü dI ri g tOgl ZI ' lnsaat i!ji. tog lstan suur- rsten çrkarmek. agaa kiliskek togls ona uygu n i!ji.
tOglSÇI lsçi. memur , çanean: "Vasiliy Ivanoviç, pastap fo(jlsçilarnan çoomenp. pray nimenr surag/ap a/{'jan. " S . Çarkov (Vasiliy Ivanoviç, önce tsçuerte kcnusup her ~eyi soruvermrs.) hara tOglSÇI kalifiye olmayan , vasrtsrz isçi. kr§. togmCl toglstlg (I.) s. Dokuz yesmoa. o oigim tOglSt lg oqtum dokuz unda. t091Slig (11.)
s. Î!jli, i~i clan.
tOglZJnCI s. Dokuzuncu . toglzolaii zf. Dokuzu birlikle, dokuzar. tog lzon s. Ooksen. t og lzon çastlg epeaqas ooksen yesmoa thtiy ar. toglah s. 1. Vuvarlak top- t oglah vusyuvarlak. harah t og lag l göz bebegi. çir togla91 yer yuvar lag l. 2. Vumak . tcqre trta - 1. Yuvarlaktasnrmak . 2. Yumak haline geti rmek.
toglahtan- 1. Yuva rlakla!jmak. 2. Yumak haiine gelmek. t og lah tandlr- 1. Yuvar lakla§tl rmak. 2. Yumak haline get irtmek . to gl ah tam s- 1. Vuvarlakla!jmak. 2. Yumakla nmak . tog lahtat- 1. Yuvarlakla!jtlrmak. 2. Yumak haline getirtmek.
- 5 11 -
l og las
t09las - (buzagl) Hoptayrp zrptamak. toh (I.) 1. Toktuk. 2. Tok: "Çonu aday toh po lgan. " N. ü omojekov (Ala k öpek 10k j mi~. ) "Hamaafi ttrleze, harm fi l oh polar; hollfi myrmraze, klbifi pücün polar. Atasözü (Alnm tertese, karrun tok ofur, kotun ktrruldasa, elbisen bütü n olur.) Çlrge lüspes çit' tirek, çllnep tuqbas toh 'nek. -Bilmece, yedigir ve ay d üsme z yedi direk, (Yere buzaqnamaz 10k inek 3. Besleyici, gldall. toh (11.) belt. Agaç kap kapagl. tü üs logl agaç kap kapagl. toha hik. Bas a ~ag l, ba sten a ~agl k ~. toi'ihar . toha y
koy. (suda)
Derin ver
paJrh
mshmna tohayda turça bahk krsm suyun dertn yerinde yaser. tohça h (I.) sago Kalm, in, büyük: "Çolda tohçah tuotsr udaa polglab/sha n." N. Domojakov (Yolda tri Iümsekler sl kla~ml~. )
to hçah (11.) sagoKenevir tohumu. tohçahta- Katlayrp yuvarlaklasurmak: "çesnnne tonnar tohçahtaan, çabmarga teer çorgan al pirgen. " N. Domojako v (v asnx etarak paltotan katlarrus. örtünmek için deri yorgan getirm i~. )
tohçm esk. Beyfik unvam. tohrm Eyer alnn a konan deri veya keçe. p'çïk tctumca ulug pcladtr mektup eyer altligl kadar büyÜk olur (masalda)
totuadrs Vurma, tokmaklama tchrecrs- (birlikte) Tokmaklamak , vurmak. tohlah
Tok
tok
vurma,
taktrdatma,
toklatma tohlas Gümbürtü, nkrm: "îeben tigirti. tuytj ah toh/azl, tanaalar rootsn.: N. Domojakov (Taban trkrmsr, toynak gümbürtüsü, burun hl!jl rtISI .)
l ohla !:')
t c htes- Tok tok ses çjka rmak: "Plt/rada smgibisk en. hu/ahtan la naahtarma tohlaza halgan. " N. Domojakov (Patrrnyta silkinrms, kulaklan yanak lanna tok tok vurmus.) tohlat- Ttkrrdatrnak, ttklatrnak: uA n lll k6zenegJne tohfathanda, Kolkamfl teen s öteen, oï §kolaa oentnsnen ttp. " A. Kuzuqasev (Onun penceresine Ilklatt lginda, Kolka'run armest okula gittigini s övremts.j .zik tohlal- xapr trkrrdatmak, vc rmak. totttatnr- Toklatttrmak, 10k tok vurdurmak. tohpah (I.) 1. Tokmak. Çar altmda çagll g tohpaqrm çatç a. -Bilmece, porsuk. (var altmoa yagli tokmaörm yatar.) 2 . Topuz. çts tohpah toplu igne. tohpah çiITn batdrr kemigÎ. tohpah (11.) $i!i , kabank . tohpa h huzuruhtrq kesik kuyruk lu (at.] tohpahta- Tokmakla, sopayla vurmak. l ohpahl at- Sopayla dövdürtmek, vurdurtmak. to hpanah hik. $i!iko. tohpay- $Î!ime k, kabarmak . tohta - 1. Durmak: "Traktor toht abrsnan." M. Kc kov (Traktör durmu!i.) As çeenc e. l arrhpa ; atha artembresen, t ohl ab a. Atas özü (Yemek verken acere etme, ata binmissen dur ma.) 2 . Durma, kesilme nenrmr tontarn yagmur durduo 3 . Duraklamak, duralamak çolda tohlabaabrs yolda ou-madik. tohtabas S. 1. Durmaksrzm , arauksiz, sürekli, mütemad i: "A t ' çarrsçafJ çirde ür tohtabas aya sab/z/ I. Kostyakov (AI çaYllgan." s üre vanenrnan yerde uzun bitmeyen alkrs sesrerr yaytlrrus. ] 2. Kar!i l konunnaz, zapl edilmez. tohtadm- Durdurulmak. tohlag Durak, durma, ara verme tohtag çoh ourmaoan, ara verme-
- 512 -
tohtal
den: "Öörin köl1Tkter azva tohtag çon aparçathan." N. Nerbls ev (Sürüsünü kürtür uert astrarak dur madan götürmü~.) tchtal- Bilmek, tüken mek .
tohtan (SÜI ürünleri konan) Tulum , kap. Iglrt-SOglrt ço nht lg, iki tohtan aZlhtlg -Bitmece, besj e ve kadm mernest (Grcrr glc lr gidiyor, iki tulum az tktr.) t ohtat- 1. Durd urma k: "Payagl kïzï siden tastmda alnmdagl adm
tomeauneten.
ff
V.
Kobyakcv
(Deminki kisi çi1in dismoa öndek i atrru durdu rmus.) 2. Btrakmak, kesmec "PTrdefi-pTrdefi ol arazma tüsklep, sarmnarm lohla thlapçalar." V. Kobyakov (Btrer birer ot arasma inip , sarkuenm kesiyorlar.) temk, tartar m t ohtat salarga sqara lçmeyi btrakmak tohta t sar- brrakmak. 3. Ara ve rmek. tcker' Tomact. tokarn ay s. Tornayia ilgili. to ka rnay sta nok lama tezo ëtn. 101- 1. Dolmak. "Tamagma ças lol kl/gen." N. Domojakov (ä oqann a ya~ dolrnue.) Tas üst ünde as öspeen. pay mn haraana is tolbaan . Alasözü (Tas üstünde latu! vetlemez. zenqinin qözüne mal dolmaz.) könekke su g totdr kovaya su dcldu . 2. Dotmak. ternam 01mak: "Magaa allon iki tolgan, sin pit safa kiçig. N. Tyu kpiyek ov (Ben altrms iki yasmu doldu rdum, sen biraz köçüxscn.) agaa on alti ças totdr 0 on alti yasrm doldur du . 3. mee. Dolma k. girmek: '70rkanrii ol çoonten pray Aydonrfi köfinlne talg/dag pofça." V. Kobyakov (Torka'nm 0 kon usmaran bülünüyle Aydo'nun gönlüne girer gibi oluyor.) ça skanaii tol- mutlulukla dolmak. ff
tolaaçah zool. Iki ya~mdaki düveden dogan buzag !. tolaat bk. t o lanat
toldrr
tolada y Tepe. höyük: "Toladaydali na çl@ayah çu parigan oshas. M. Çebo dayev (Tepeoen krzak kayryor gibi.) toradey çom mil. mitolojik haik . tas toladay piramit. tctarrur Aos tz parmak, yûzûk parmaqr. pastagl lretke totamn s u hp fn i s peceii ilk kadehe yûksûk pa rmaq r sokulmadan içilmez. tola ûat Bank avlama alen. ulbaii tuzmda t o laiiat lt çe finer kl~m (balrklar bir bölgeye lop land lgl vaki1) toranat'ta bank avlartar. ff
tolanday (Boq anm husye to rbas tndan yaptlan) Torbacik. tospas-parbas t o landay e stra s tç! oolrnaz tema gibi. ( çözü doymaz ki~i .)
tota nnav bk. to land ay tcra rsm (I.) anal. Ayak lara91, ayaqm üst krsnu. hazrraruf hazlg m da ptrb esptn , to rba ht in tcrersrqm da a pi rbe sp i n düven in asrk kemig ini de vermem. buzaqmm ayak kerniqin i de vermem. totarsm (11 .) (koçun husye torbasmd an yaptlrrus] A ~ lk kemiklerini sakla ma torbast. l o lay (l .)kJ2. 1. Bölük, grup . 2. Haik. tebaa. tolay palaar halkm çocuqu.
tctev (11 .) Tavsan. tola yah Küçük tavsan. tclayahtrf münl hcyrh tavsarunçorbast koyudur.
l o lay hooray Hakastarm eski ismi. tcrevsr- (kölü ruhlardan) Hastalanmak. totba 1. Kir (al donu) . 2. (yüzde) Leke. toten- 1. Doldurmak. 2. Gerçeklestirmek , yapmak: "0 / pozlnlfi log/zm nince dee harazlp told/rçatsa, Kustuk pirer polgan kip-azaM am daa p irbinçe." V. Kobyakov (0 kend i ii?ini ne kadar da iyi yaprp çerçeuesurse de, Kusluk verecek oldugu giYlm kusarm hálá verm iyor .) plan toldu r· plänl gerçeklei?lirmek. kö ii ni n toldlrho~una gilmek, memnun olmak.
- 513-
tcldtra
tchh
sözin totcrrgetirmek.
söz ünü
yerine
toldna 1. s. Dotu: "Izrktiil on sarinda, stenedegJ agas siilerde, at lil1g/erl tosure.~ V. Kobya kov (Kapmm sag
yenmoa.
ouvaroakr
aqaç
ask.nkraroa. at kosumlan dolu.) 2. zf. Dolu ola rak, lam, dolu bir ~ ek i l de: "Mma haYI, öde/ep, Ibge tokure
çayJldl. ~ M. Balnov (lste cestarn . yüksel ip I Ev dolusu yayrldr.} toidIng (I.) 1. Doldurma. 2. Gerçekteetlrme. yapma. 3. gr, Tümle ç. toiding [u.} 1. Elle lelene n na k l~. 2. Icra. toidIng komitedf icra komitesi. torcmj- 1. Doldu rulmak. 2. Gerçe kl e~ti rilmek, yapnmak.
totems- 1. (birlikte) Doldurmak . 2. Gerçeklestlrmek, birlikte yapmak. toldut1. Doldurtmak. 2. Gerçeklestirtmek, yap trrmak . tolga- 1. Döndürmek, çevirme k. 2. Oolama k. 3. Burmak, krvrrrnak"Of{Jannamln hu/ahtarm lo/glrga paza sestenn çu/arga mannan haf{Jan. " A. Kuzu ga~ev (Çocu klan n kulaklannr çekmeye ve saçlann, yolmaya atumrs.) 4. (ya kasm a) Yaprsmak: "Kofkanan Vaska ucurtöd!r kögenekterlnlif moytnatnsrm tolgap furlar." A. xuzuqasev (Kolka He Vaska birbirlerinin gömfekierinin yak ata nn a vaprsrmeraar.)
tolgaas (bükülerek yapll m l ~ ) lp, sicim . to lgab ls bk. tolgamls Oönmek, oönüp yennee duramamak.
tolganna-
k ac nsev (Dclamp akan rrmaklanm I Uzamyor yolumda.) 2. Zikzak yapmak . 3 . Yerin de dönmek: 'Tura homp o îr onnas hurçag iblrgen çJli totçeçe. ~ V. $u lbayeva (Kalkm bir yerde çem ber çev rilir gibi dönüyor.) tolgalClh s. Burma, burulmu:} . 101ga1ls- Dolu sma k.
tolgamlS Bisküvi, çö rek. to Jga n- 1. Oolanmak, o önmek, çevrilmek : "KinelIn, plr onnas lunp a/lp, totöen smçs." V. Sulbeyeva (Anid en, bir yerde durup, dön meye basüyor.) 2. Krvrurnak , zikzak yapmak. tolgancrh s. Oynak, yerinde du rmaz,
krvrrtan,
oorerna. 2 . Burma,
tolgas (I.) 1. Dofay.s, dön dürerek srkrna. döndü rme . lolgas (11.) Bir kus ao r
tolgas- 1. Dotasm ak, yennde duramamak. 2. Burma k. 3. Çevirmek , döndürmek. tolqat- 1. Dolatmak, oynatmak 2, Çevirtm ek, dönd ürtmek. 3. Burdu rmak. torgay 1. Dolam baçh, ztkzakh 2. Karsthkh birbirine geçm i~ . tolgor A nantar. loigorlIg -s. Anantaru. tOgl8 tolgorhg ha ra pazah dokuz enentarn kara sa ncrk.
toh-
tolgah (I.) 1. Dolambaç , zikzak. 2. lçiçe, birbiri ne geçm i~.
tolgal- Krvnlarak gitmek, akmak, yükselmek: "To/gallp ahhan sug/arrm I rog/( çathlap tur çoumaer S .
Fidye ,
kurtulmalik vermek: loMiar, pazoh min L Kostyakov sa/çam. " (Bula madtmz, kurtulrnahk veriniz, yenid en be n soracaqrm.)
"teooeaer.
durmek.
tolgah [u.} Do öum sanCISI. tolgah klrçetse, meer srybapça ooöum sar eer baslaymca, ebe masaj yapar.
3. Çevi rme,
1. Fidye , kurtulmalik: "Ür dee po/baanda o/gannarmii neyn-de teen -e iançeue. a/ tolig!" I. Kost yakov (Çok geçmeden cqranler hep bi-likte : Veriyo ruz, al kurtulmail k -oemrs.) 2, (same n ruhlanna ver ilen) Kurb an . tonh sor. Köse . talig
- 514 -
to"hl ~
tohhtlg sor. S . Kö~li . sigis tohhtlg ib sekiz k öeen ev. tohm Dege r, d~ er1il i k . tohm kizi de~er1i ki~. Uden algan ipçi ib tonrm pcledrr halktan armen keom, evm d~ eri
tctrs-
o'u r. 1. öoiusmek. 2. Yeri ne ge lmek ,
gerçek le!imek, olmak. t o hs (I.) OoIma , doIu ~. ay tclm do lunay . tohs (11.) bk. tollg tolka
1. Mana , anla m. 2. Fayda , yarar, kä r: ~Pir oom ligretken, ligretken. ta/ka ço9l/.· N. Tyukp iyekov (Bir oglam okutmcs. okutmos. fayda yok.) toikazi çoh laydaSlz , vararsiz. kársrz.
tOlkahg 1. Faydah, verarn. 2. An laY I~Ii : "Çotga kirip a/ar ol, tolka/~ hls t""as pa rza.& V. Sulbeyeva (Yola gelir 0 , anlaYl!j1l bir kiz rasnasa.) t o m (I.) 1. häç. Im-tom tek,. uäç. 2. iksir. tom (11.) (ucu nda meter halka bulu nan)
Kamçt. tom (111.) Toz, toz toprex . çirge- tomga tüspes poldl toza tcpraqa dûsm ez old u. (pehlivanlar ç ûreslrken s öyienir.) tom (IV.) sago Ölünün qiysisini xesme t örent. tomah (t.) hik. Diz kapag l krs. torruh . tomah (11.) bk. tcbrh tomat Salça . tomayah bot. Tomu reuk. hazln tomayagl akagaç tomc rcu öu. tembrr K ör, kesme z. küt
kr~ .
tuhur .
tcrmh (I.) Diz kapag l krs. tomen. torrun (11.) bk. tobm tormh (m.) bk . toglm tomlh (IV.) 1. Tokat, sille . so l sarinan saphan tomii, on sarina ölipçe sol yanlndan vurdugu loka l , sa9 yanln dan çl klyo r. 2 . Ceza . tomlr 1. Kut , kör, kesmez. 2 . mee. Rus. tomu1arga aylan pargan (dili)
ton
gustara benziyo r. kl"l}. lomblr, luhur. termren sagoSustah blçak kr~ . toneren. tcmrrçrh bk . tcbuçm tcmrrarh (buzagl de nsmden) Heybe. aZlh - tû lûk suhçan tcmrrsm erzak heybe si. t c rms ne n zool. 'ravsan. termenen kfin çibeceli tavsa n eti yenmez. tcmna- (I.) Tedavi etmek. lláçlamak.
tcmna- (11.) Ölen ki!jinin giysisini kesmek . üree n kizinili kibi moydmln tomnap sal- ölen ki~inin eltns esinin yekasrm kesme k . ~Pabazlmn too m t on Pafte, kürk: polda uzupçathan.· A. K u zuga ~ev (ëatesmm paltosunu önü r öp, zeminde uyumu~. ) teer ton deri parto. idektig ton Uzun pene. Ion moydlrlgl palto yakasr. htrna ton deri palla toli (I.) Sal, som : '766 pazman Ion mo/a /l~ limir r eeçeme." M. Kilçiçeko v (Töö testnoen sat çelikli oemrr kanvoruz.) tOl1 (11 .) 1. Don, donmus. Ton çirge trt örgen sappeeen . Atasö zü (Donmus ye re yaprakll agaç dikilmez.) 2. Sert soguk ton na sur polgan he r sey buz tutmus. donmus. 3. Saglam, dayaruklt: "Nogan ton torgi kög eneende / Köygen porço/ig hiZI/ ee n. M. Baln ov (vesu saötam lpek gömleginde I v anmrs çlçe kil klzl l ova.) "Çiit kiZTniii çüregï hatlg, ton. N. Nerbs ev (Genç klsinin yüregi kali , sert.] ton (111.) Dügüm . paga ton kirek söske sm klrek bag dügümlü olmatr, söz ge rçek olmall. ton- 1. Oon ma ~ . 2. Çok ü~ümek; ffApamn hoJlan soohha tonan çlIi titiresken. · N. Domoja kov (Apan'ln eller i soguk la çok ü ~ûmû ~ gîbi l i l remj~ .) soo hha toop parim sogu klan donuyarum , lonmas
çemmo.
ff
ff
- 5 15 -
lona
tonzona
parbas 'rocdr köl. Bilmece, q öz. (Donmaz Toodr go!.) lona (hikàyede) Sihirli ok . hmh harahllg hanmg tonaar pas çestrh altmda çathan krrk gozlü kanh oku bas yas nk altmoa du ruyor. tone- Yag ma elm ek . lonag Ye öma, soygun. tonagcl v a ömacr, soyguncu. tonah sagoAkdik en. to üerçrh Otur mak lçm kûtûk, tabure.
tenen- Elbise giymek: "lbde ûs-t ön irenner tanangamnan oavter.: V. Kobya kov (Evde üç dört erkek giyin mi~ler otu ruycrlar.) çuga tonan- ince giyinmek. tonancrh Giysi, elbis e. tonanelhtlg
s. Giyimli, giyinik.
tenenen- Giydirm ek: "Min sini
Ç!,
smi
usuoer üçün anmo, tonenauçem ma?" V. Kobyako v (Ben seni ki, seni uyulmak için mi besle ylp giydiriyorum. ) tofiarah Brçak, ustura . POZI kizîlceii molat toneren kendil iginden kesen çelik brçex. kr§. tonuren .
s. Tepen, çffte ate n (al ). tcüarçehtan(at) Tepmek. tcnerçentança at teply or.
toiiarçah
at
tonas 1. Tane , tonurn . 2. Hububa t, tatur. tonat- Yagma ettirrnek .
tcüeza Tungus , Even k. tofiaza harm küstig polcaf Tungu z karnt güçlO olur. tc ûcar Hatatta dOgOm tc fi c arl a- (haratr} Dûq ûmlemek. tc ü-çer sago Ztpkm
toiidah Donmus Ver, sert Ver. çuga tabanmg at toiidahta ç ör polbinça ince tabann al do n yerde yürüyem iyor. toacrr- Dondurmak. tondol
Dolu (yag J§)
toiiha
Bas a§agJ, basten a§agl.
tonnar- All üst elm ek, kanstnmak. torihar Bas a§a91, basten a~agl. tofihay- 1. Emek ler gibi durmak. 2. Ba~ 1 yere dogr u eqrnek. to ûho 1. Çaydanhk. çey slgareafi tonho çay yapuacak çey danfrk. 2. mee. Aptal , ahma k. çooh pttbes tonho konusmasun bilme z ah mak. torihen bk. tonho tor ncah K öt ü elbise: "Amn innin de çabal çll1lh tomcah." V. Kobya kov (Onun en tmoa kötü, yrrttk palto .) tern eaan ifinine tast ap elbises ini ornzu na atrp. tOnig 1. Anlam , mana. 2. {tibar, sayqr: "Hecen daa homh tomgm to/dlrazman körbeen ipçlnifi sag lstann kem dee onçe ni?N N. Ne rbrsev (Hiçbir zaman kortuk Itibanm IVI yerine gelirmeyen kadirun dü§üncesini herkes bilir Va?) tofulcah (kl~ uykusu strasmoa aymm rnakatmoa oïusanj T rkaç. toûtlcah rstï sürdirgenlne çarapça trkaç mide ishal olu nca i~e yanyor ton mar Avda kuüarula n ok tonna Ton ton na- (buz) Tulmak: "SatJ8/1arma pus tonnop c erqen, prayian har po/(J/ap oerçenner " A. xuzooasev (Sakaüan buz tutmus, hepsi karta kaplanmrs.] tonna- Stkr baqlamak. tcrinah (Ozerinde taba kaar. tonnl9
kayuan)
Ince
buz
s. Patto!u, kürklü : ''Ah azahtlg
tuat /oraat müngen, tnsn sce n sarlg lonmg krzr. " V. Kobyakov (Ak ayakh
krzû doru at a bmen, krsa, san pall olu ki§i.) toüzor (buz üzerinden vu-arak bahk avlamaya yaray an) Tokmak
tofizcrta(tokmakla buz vurarak) Bahk avlamak.
üzerine
- 5 16 -
100
too (I.) bot. Akdiken meyvesi t oa agazl akd iken.
too (11.) çor: SaYI, hesap. seru-toen çoh sayrsrz tee- 1. Önem vermek, dikkat etmek: ~Mlltlh tab/zln8 nimeni nimee toobas küren at taa çoçm pargan ." N. Domojakov (Tüfek seslnden, kotay etkilenmeyen yaglz at da ürkm üs.) 2. Oikkate almak , itaat etmek. 3. Sözünü dinlemek: "ÖtJg tabJstJg pitugastl / ça/{J/s min ne toobinçam. "N. Tinikov (Keskin sesu horozcuqu /Sadece ben dinlemiyorum.) toobas s. Söz dinlemez, itaatsiz. haylaz , sayqtsrz.
toodah zool. Deve kusu. t oo dahn at sal za, p rzom stylapçafar deve kusu avramrsa, hediye etarak buzagl verilir. t och hara toch (yeni doqanm) 11k drskrSI. ças palamf hara toog l beoeöln ilk d l!?klSI. toole- (1.) 1. Oagllmak, yayllmak, serpilmek. 2. Ijfalanmak, parçalanmak. 3. Damlamak, akmak : "ÇI/19 nanmlr tootepçecur / Çimin paarm mmzecup." P. Sttqasev (Hrk yagmur dökü lüyor / Yerin baqnm yumusano.) harah ç ast an to elap Slhhan nar qözyastsn darnla damla
akrrus. t ool a- (11.) Akd iken meyvest toplamak. t oeta s- (blrlikte) Dagdmak, yayilmak: ~H/bm slgara çeçnesçe / Hlzarbinan tooleup." A. Topanov (KIvIIcIm çtkanp srçnvor I Krzararek
yayrhp.] toelat- (I.) 1. Dag ttmak , yaymak , serplenrmek: ~Hlront poz/ntfi üstüne tooieaio." A. Kuzuqasev (KlraglYI kendi üzenne döküp.) 2. Ulalal mak, parçatatmek: "Haphan çirdefi haap, çunm-çenöin too/adlp odlrça." V. Kobyakov (Kapt lgl veroen kaprp el·
tcons
biseleri ni parçalayip cn.ruyor.) 3. Gözünden yeslar damlatmak. t ee let- (11.) Akdiken meyvesi toplatmak.
toon- Setm almak. Kurtulmallk,lidye . l oohn- Satm ahnmak, fidye vererek kurtanimak. to ont- Satm aroumak, lidye vererek
100119
kurtarmak. t oe rnet Otorite . sayqr, itibar .
t oomclllg s.
Savcm.
otorite li. ki zinifi toomclll g meaom iyisi sayçm olaru. toop «ton-lp) ha n mf t oop parijan ta m cr trten karun donan darntacrklan bk. torit oor- (I.) Dondurmak . t oot- (11 .) Doq ramak. kesmek, ktrmak : ~Odln tootcsûoe paltman kirçektelgen irgi tonspahla ocnr sa/gan. n A. Çerpakov (Odun doqrarken baltayla tntrklanan eskl kütüqe oturmu s.) c cm t oor- ooun
çe hs m
ktrrna k.
l oorçah s. Krsa . toorçah ton ktsa palto. t oordtr- (I.) Dondurtma k. tocrdtr- (11.) Kestirmek, dogratmak, krrdumak. tccma Ilik, dügme yeri. toont- Bürünmek, kapianmak: ':Agaa pozm/fi hara/a toonlgan rottn sunçadabas." V . Kobyakov (Ona kendi karaya kesrne elini sunuyor .) to o nm (I.) Kü rk eteqinin alt tara fr. idektig tontuf too nrm etekli pattonun alt krsrm. to onm (11.) Ayrrma, bölme. oaörtme. tuthan palmti n toonrm tutufan baligIn dag 1II rm. toerun (111.) 1. Donmus ur ün. toon m mmr rt oonourutmue yemrs. tccnm haya h donmus yag. 2. Dondurma. toorts (I.) Dondurma, dondurus . toons (11.) Krron ma, kestirrn e, ooqranna, klrdlfl§ , kestms, dograt l~ .
- 5 17 -
toons
tccns- B/rlikte kn mak . taart-
(I.)
ooq ramak.
Dondurtmak,
kesmek,
soqutulma k:
"t emon nennerm tnonatver toe
toomo safgan." N. Nemtsev (Kan oamtalanm boncuklar ederek donourmus .j toert(11.) Doqratmek, utalatmak: "Payapanmfi etïsme hayahnan toerthen tafgan suhça. ~ V. Sulhayeva (Payapanm aözma yagla dogranml~ yulaf sokuyor .) toortpah 1. Kütük. 2. Ege. teesBitirme k, sona erdirmek, tûketmek, tamamlamak: "Min Tnek nszsenmn angm am daa tooza ardaalahpm , panp, toos kilim." V . Kobyakov (Ben inek at urmm temizJigini hen üz bitirmed im, gidip bitirip geleyim.) Sang hcyrm sa nap toespadun. -Bilmec e, arpa (Sari koyunumu sayrp bitiremedim.) crnmeh ügrediglT t005 5algan orta ögrenimi bttirmis toglZIn tOOZIP Ibi ne pargan i~ inj bilirip evine gitmi~.
to ot Sert soquk, ayaz tooza zf. Boyunca: "PIS tcemnen haraa tooza uzuoes tns. ~ V. Kobyakov (Biz annemle gece boyunca uyurnadrk.) Küskü kün h ls tooza azrrapça. At as öz ü (Güzünki gün kl~ boy unca besier.) kü n tooza gün boyunca. 2. S Bütün, tüm , hep: "rooze idfmnT tidancl iderge çón." V. Kobyakov (Bütün vücudumu parçalayacak.) toozû- 1. Tükenmek, bitmek, sona ermek: "Halm toglS toozlfglablstl . ~ A. Topan ov (Yog un i~ bitiverdL) "Ot tetns toozuçstemon, Aydomfi pazm arla aar sallmmg haas piçlk slMi füsken." V. Kobyakov (0 ses bitmede n. Aydo'n un bas, Ozerlnden karnçr sakrarms.) aglr kayrs Üzi lbes çurt pomn , toezitbas homh polzm, -Dua . (Uçsuz bucak -
toraöne
SIZ yurt oeun . bitmez tükenmez hayat olsun.] 2. Ölmek: "öoaor kirek, kTzT toont parir. » N. Domojakov (Doklor gerek , biri ölüyor.) "Apsah ot haraa(jlzm tOOZI/ parga n." A. Çerpa kav (Ihüyar 0 gece ölmü~) tccmcae-percee çoh bitmez tüken mez .
tooztlbas s. Bilmez, tükenmez. to ozrtbas ço o h-ça ah bitmez lük enme z konusma . tcczubas-perbas tekr. Bitmez tûke nrnez: "Aydomfl alnmda pazoh naa, toozllbas-parbas toglS tuntnshen." V. Kobyako v (Aydo'nun ön önde yin e bitmez lükenmez i~ var.) top 1. Top. 2. Yuvarlak. to pa y- Dimdik du rma k, öne çrkma k, ucu ileri frrtama k. tOpÇI 1. O üqme. 2, Iri mereen dügmesL topçu müz. KIIII bir enstrüman. tcprr x ör, kesmez. küt toplat- Ayakla ny la yere vurmak . to pograf To pograf . topografiçeskay 8 . Topog rafik . topografiya Topog rafya . toptag Yuvarlak tOglS na ada ay toptah tunbrsn dokuz günlügünde ay yuvarlak oldu. tcptay- Yuva rfaktasrnak .
toptig s. Yuvartak. tOglS çastrg ay toptig peter dokuz günlük ay yuvarlak olur. tor (I.) k ornet. kuyrukluytldrz tor (11 .) Oyuk , kertik to raat {ctoru al) Dcru at: "Tirffg toraat aal arazm dagl hallQ çoce aar haflaam sööttene fogdlrat pariga n. ~ N. Tyukpiyekov (Teril doru al, köyün Içindeki sert yolda aglf araba yr sürük leyer ek takrroanyor.) toranma y s. Harekelli , can lr { k i ~i ) torafina- v erinde duramamak, hareket tcrarimay torafinapça etmek. Harekeur (ki~i) yerinde c uramryor.
- 518 -
torap
torap (erlmrs yagda) Tortu. hayah to ntn yag tortusu . torapt lg s. Tortutu. toras Sepet. çtstek teereen t oras vemts derme sepeti. tcresa «u. Bahk sepeti , kirtil. çöten. pahh sarceä tcrasa bahk koyma sepeti. torba "rorba. at tlrgTzi ne palgacan torba at terkis lne baqlanan torba . t orbah Dana, düve iki yesmoa buzaqt. torbah p uga tosun . t orbas Yosun: "Çatçathan tas torbasha pesnr oerçe" V. Suibayeva (Yatan tas yosun la kaptamr.) Çatçatha n tasha torbas ös parça. Atasöz ü (Yatan taste yosun yetrsrr.) torbastan- Yosunla kaplanmak: "PTs totteetenerçe pirbesprs." V. Sulbeyeva (Biz yosun kaplarvnas t iç in vermiyoruz .) torbey- Dimdik durm ak, öne çrkrnak. tcrbr bk. lorba lor- ç ar tekr. 1. Haber, havadis. 2. Skandal.
tcrçrh Bülbül, torda klz. Entilmis yag tortusu . t orf Turba. torga bk. ton m torgay zool. Toygar, çayn kusu krs . to rgayah. torgayah zool. Toygar, çayrr kUi?u: "Torgayahtarga hOZIIIP, sTlfg sarmnar sarnir." V. Tatarova (Toyga r kuslanna kanup. güzel sarknar söylüycr.) kri? t orgay. t o rgt
1. lpek Çathan çrrrn çag ll g potem, ça b mgan lfi to rgl pcum . Dua (Yatuqm ver yurnusak otsun. örtünd üq ün ipek orsun.) Ay n ln altman ernn torg l tart urn. Bilmece, duman (Aym altmdan alnn ipek çekt im.) 2. lpekll, ipekten: "Közenekterde oYlh haastig aar tOrgl k örtater." V. Sulbeyeva
torlat
(Pence relerde nakre islemeli aglf ipek perde ler.) 3 . lpek gibi, krymetn: "Hlra salean çaï, çeetnae kök torgmatl çebunp. küsküde holarba as pirgenT emn nimes peT' M. Kokov (Ekin ektigi yeri, baharda gök lpekle kaptamp . güzü n se çkin ürün vermesi artm deg il mi?) torg l kög enek kis - ipek q órnlek giymek . tertutaas Yjpranrrus tnpa n t or hlaas bk. t orhlos torhl o s 1. Oyuncak tüfek . 2 Ütleyerek ok enten boru. 3. mee. Tüfek. torl g Doru : "O ör pastan para, hara, tong, küren eenuter." N. Domojakov {Sû rü uderle r! kir , kara, ooru. yaglz ayqrrlar.] term Kötü deri. tonh t o nn lg kTzi kötü koyun postu giymi~ ki~i (fakir) to n i-
Çukur olusrnak, pürüzlenmek, çatiak oluarnak: "Amn srmlskeffg küren slraYI, çestn çilge saptmp, ton/{Jlap pargan. " V . Kobyakov (Onun sivilce li yagl z yüzü bahar r üzpánna çarpurp purûzlenmis.)
to nm bot. Servi kozataqr. tc nmna- Servi kozalaqt toplamak. tonmnat- Servi kozalagl toplatm ak.
t onp bk. torap tens pan Külük, lomruk: "Arina, çay rzTp, tonsosras odlrgan," N. Domoja kov (Arina çay lçerek. kötüqü n üzerlne oturrnos.j o dm çercaü tonspeh üzerinde odun kmlan kütük . t o rje st vn nay s. T örenle , merasimle itgili. torjestvo r öre n. rnerasim. t or taûa zool. Keklik 'rortana terne tcepas srn, keerg en id ine stmlrbes sfû. Atas özü (Kekiik etiyle doyma zsm, sedir kusu etiyle semirmezsin.) krs . t c rteqm tcrr aqm zool. Kektik xrs. t ort aûa. tortas-
(kUi;l) Ses vermek. ötüsmex.
t o rlas (ku~) Ötme, crvnoasma. torla t- Tlklrdatmak, patlrdatmak.
· 5 19 -
tormoz
tostrr
t e rme e Fren.
toshaar bk. toshor
tormozta- Fren yapm ak.
toshah Tohum kabuqu.
to rp ed a Torp il, lorpido.
toshare - (toz. duman ) vuksermek.
to rpedahg s. Torpidolu.
toshalal- (toz , duman) YükseImek: "Naa künnJfi harah aYlstlg sustanna tozm aralazlp tashalal tur ba fati. ~ F. Burnakov (Yeni çünön göz kamasman 1~ lk larmda lol. kans ip yükseliy or mu acaba .) toshanah bk. tosha
tcrsrh 1. Tulu rn. krrba, dagarcIk. 2. (ball kla) Hava kesesi. palth to rs lgl bank hava kesesi.
tcrsua- Nesmesmak.
stsmek, kaba rmak: ~Tog mçlb/s. tors/laan. hatlg osstien holligb /s." N. Domojakov (I~çi yiz , nasotasrms, sert elliyiz.) t o rslah (hahkta) Hava kesesr. torslas Mürver. torspah
s. ~ i~, kabenk. orsa dogru çrkrk
torspay- $i~mek, kabarmak, çrkmak.
du a dogru
toshanca zt. Doyuncaya kader: ''Arlg kiinen tashanca tmlp alam, kök taygaca pas çörlp slem." V. $ ulbayeva {Terniz havasmdan doyana kadar netes araynn . yesil ormana gideyim.) tos harah Maske.
torspayt- (gözlerini) Fattast gibi açmak: "Pa/alar, ttzen, harahtarm torspayta körlp , 0/ ootnut ahsma daa klrer oshastar. ~ G. To panov (Çocuk lar lse gözlerini tat tast gibi açrp. 0 oötanm a özina girer gibiler.)
toshor 1 Tek ne. 2. Dotap . 3. Raf.
tcrstaeh bk. t o rhlo s
tospah s. $i$, kabank, patlak (göz) krs.
tor§lag Nas u. tort Pasta: "ç ey Tzlrtken tornen. çon. §ok%d konlett en. " V. Sulbeyeva (Çay içirmis , pastadan. hayrr, çlk olota sek ero en.) t os (I.) Bul. tabakast. tos (11.) Akagaç kabugu: "Ot tuz mda çut künner oontnsee, tos nssteo, çöget haynal smçe." N. Tyuk piyekov (Ot zamar u ktthk olsa, aka öaç kab u öu soyup, katren kaynatryo r.) ah to s oshas stray ak kabuk gibi yüz. tos aYI Haziran . to s-
Doymak : "KTrIJg ss usetuu sonp odaze ö. torerztti ma ?" I. Topoyev
(Kirli parmaqmr emlnce ooyacak ml sm?) Toshan ha rm ügredlrge tunuh. Atas özü (Döyrnus kartn ögretmey e sagl r.) tosha Akaga ç kabugund an taöaka . tamkr eercart tosha tütün konan tab aka .
t os t ut- Doyurma k. to sr un Tokluk, doygunl uk.
toshmnlg s. Doyurucu. toshm mg Iarnah doyurucu yemek .
tcs pe h. tospanah Küçük do lu. tospenen ç aat nsn küçük oolu yagdl. tospas s. Doymaz: "Du§mannarm. ot hanga tospas hushutmerm." V. Sulbeyeva (Düsmanlan, 0 kana doymaz kuzgunlan. ) tospas harah s. Aç göz: üSagaa, lidir, pray nime as, tospas harah. " V. Tatereva (Sana . oen, her sey az, aç göz.) Kabuktan yaptlrms kutu. ilken tospayah a ka öaç kabu öunoan yaoûrnrs kutu . toepryan bk. to s payah
t os pay ah
toetaf
tosta- Akaqaç kabuq u hazrrlamak. kiziler tostap ç örceëner insanlar akaqaç kabuöu hezntamaya Ier.
qrtmrs-
tostaa Akaqa ç kab uqunoan kap. tosnr- Doyurmak.
ya prlrtus
- 520 -
roste
toste bk. tostea toste - klz. Nasrrla emak. kabarm ak , (dudaklar) uçuklamak.
tO$laii
Kaba rcrk.
t ce pah s. ~i$ , kaba nk , pallak . tc ep anah toe. bk. tospan ah tO$pay~ (gözler)
~i$mek,
kabarmak,
#
toy (11.) Toy, sören . dügün : "Haz/finar, astar, Slllazip ala, toydagr tveter çl1i. çeyneue turlar."N . Tyukpiyekav (Akagaçlar, titrek kavaklar, dügündeki krztar gib i sallar uyorlar.} pala toyu çocuk toyu: "Min tön"p pargammda, pala toyma Porço uueam kili pirtrr." G . Kazaçinova (Ben doqunca çccuk olma dügün üne Porço ninem gelivermi$. ) sas t oyu saç (kesme) toyu . toy ga hl g lr" dügüne davet etmek. toy it· düq ün yap mak.
tcyla-
Toyetmek.
toyhg
s. Gebe , hamile .
toyma Bir tür et yeme öi.
toyman s Boynuzsuz: "Plr toyman ham ahsah hOYloah. " V. Kobyakov (Bir boynuzsuz , kere , aksak koyun.) t cyreön e- 1. Ayak üzer inde zip latmak. 2. Tek ayagl aksaya rak gitmek.
toysm
patla mak . t ctat'nay s. Topyek un, gene l, total otarak. to thanah zool. Gelincik . tovar 1. Mal , emtia : 2. Kumas : "Çurt eed apsah pir turazmafi püktep salgan hwI çahayahtJg tovar, irgi kniga, toom kiffp, Annaa pirgen . N. Tyukpiyekov (Evin sahibi ihtiyar bi r ocasmoan katlanrrus kizr l çrçekn kornee ve eski kitap tutup gelerek Anna'ya vermts .j tovarooborot Mal tedavülü, mal sürämü. toy (I.) Killi toprak. balçik: ''Uyaeaan püáirçe I Kïrpisnefi ne çttt I Toy N. Tinikov çahça hadlili." (Yuv acrqtm yapryor I Kerpiçle yapar gibi I Kil srvr yor kat kat.) ah toy ak balçtk. t oy ayah toprak. kil l inean.
toylat - Toy ettirmek.
lot/in
s. Tok.
t oyzah (akaöaç kabuqundan } Kap . toza-
Meydana gelmek, olusmak.
t ozar- Agarmak, beyaztasmak: "S/ray/ rozarre tart pargan. " N. Domojakov (Yüzü beyaza kesumrs.j
toz m 1. Toz, küçük toprak oarç acrqi: "Tart/lip tozm ködirrtçe." A. Topanov (Çekil ip tal yükseliyor.) 2. Toz , küçük par çacrk : "Sooh kiide h/blll nança than hafm fi tozmt turça. ~ A. k uzuqaee v (Soquk havada savrulan kann tozu dur uyor.]
tozm- (I.) Toz çrkmak. to ztn - (11.) Dcymak: "Paza ol stol kistJnde ulug aalcl çtu. oamo. az/ramp, toenno cançemen polça. " V. Kobyakov (Yine 0 masa basmee savqm mrsaur gibi otu rup, karr um doy urup. ) tcemna- Tozlanmak tozm mg s. Toztu: "Had/I tozmmg tuban I Soonea /a pu/gal tut." V. Maynasev (Kat kat tozl u duma n I Arkas lndan yükse liyor.) to zmmg ço l tozlu VoL toztrat- (gözler ini) Palia tarak, çrkarerak bekmak . 'Tozneae körgen harahtannafi Arkafjamfi holmdagl halm butlikam körgen. "V . Tatarova (Çrka rarak bakllgl q özteriyle Arkasa'mn elindeki bûyûk $i$eyi görmü$.) tö bek (hayvanda) Hosye. tasak. tö be l (al afmnda] Akrtma. tö beldïrtk (koçun çilttesmestn! önlemek tçln baqla nan) Ön lük. töbellig s. Ak ttmah. hernaqmoa töbellig alm akttrnah. t öbtn 1. s. A~agl , a$aglya, a$aglda: "Sug t óbïn köblzrn pözrk. sl/agay,
töbTn tüs
- 52 1 -
çoon tirekter ösklepçe." G. Kazaçinova (Irmak a~ag l çogun rukla yûksek . düzgün , kalm kavaklar yetlelyo r.) pazm töbln tutbasim öne egmek . tóbin kör- a~agl bakmak. Inis löbin oyla - asa qrya dogru koe mak. 2. s. Alçak , basrk , dü~ük . 3. s. Ucuz lóbin tüs- 1. Ai?agl inmek . 2. Fryatt u· cuzlamak. lóbinki s. Ai?agldaki, ait laraltaki. löbinki çir yer altr dü nyasr. löbinkiler yer alti cünyasmoakner. töde 1. Temel. 2. Kabza, sap. plçah t öoezr brça k sapr. 3. Çubuk tödlr 1. s. Ters, z it, geri. Tórt hanattlg hus, l ódi r lüktig aû. -Bilmece, kelebek. (Dórt kanath kus, Iers Iüylü av.) 2. zf. Tersine, aksroe. geri: 'TödJr aylamblZlp , pazoh mütiin ifinfne ködJrçe. " V. Talarova (Gen dön üo, yine tüfegin i omzu na ahyo r.) tödir aylan ku- geri dönûp oeimek . V. Tatarova udur tödir karsthldr. tödlr azah zool. Kostebek. lödirle- 1. Gen çekilmek, geri dönmek. 2. Direnmek, ayak diremek , inat etmek , karsr gelmek : "$ahtada on pis çllga çitrre tcqm setçen Sanpir apsah taa t6dirlepçe." S. Çarkov (Madende on bei? yrl kada r çansan Sanpi r ihtiyar da karl}l çrkry or.) l ö ge 1. Kalas, külük : ':,4 sm fimfr t6gede, sm timfr paltman oes tenn üze kistfrercfkter." G . Kazaçinova (Ve gerçe k demi r külü kte, ge rçek demir baltayla basranm keslp kopanrlarmli}.) Abaa pirzeiier, abaa param; lögee pirzener, tögee param. Atasözü (AYlya verirseniz, aYlya varaYlm kalasa verirseniz , kalasa varaYlm.) Çobagllgmn alnrnda çoon töge . Atasözü (Musla ribin önünde kalm külü k.) tögde Klsa mlzrak. tögTl· Dókülmek : "Hayda pfstJfi hambiS k6p t6grtgen." Ikapç lga$eV (Nerede bizim kantml Z çok döküld ü.)
töle
tögin· Mideye indirmek, fazla içm ek. t öqls D6kme , o öküs, serp me. töqïs - Kar$lllk il dö krnek. serprsttrm ek.
t6güg 1. Ölü için kesnen kurban. tögüge sohhan mal ölû ye kurban eonen mal. 2. Bu kurbanrn et! tók- 1. Dökmek : "Min pu nimenf tögfbfs ki/im" V. Sulbeyeva (Ben bunu dökü p geleyim .) sug tök· su d ökmek. 2 . Dök mek , akrtm ak harah çazt tök- g6Zyai?1 dökme k. han t ök- kan dök mek.
tökem 1. Destek, dayana k. 2. Dayarusma. 3. vast. tadar cndavma û tökem kizi taym poteert Hakas gelenek lerine göre vasl dayrdtr. tökpes Külük , aqaç kütüq ü: "frfk t6kpes pol oerçen çili pfldfrcefi ." A. Çerpakov (Çü rük külük oimus gibi t usset mrs.) Tökpes iblre artm ot ös pamr. -Bilmece , parma k. yüksük (Külü k etr atmda all in ot bitrnis.) tökpeste- Yakrt için külü k kesmek. tökpestig s. Külüg un çok oldugu yer, kütüklü. töktir- D öktûrrnek, àkrttrrmak. 1. Nesil: "Adm t ötoetï tötge kanaf epsrsr." I. Kapçrça ssv (Admr nesnoen nesue kana l eder .) töldeü tölge pis mmda çurtab te nesnoen nestte biz burada ya stvoru z. 2. Çccuk. d61 ' "Purungl çon pu aday ispes açlg sugm ikï tötqe çitfre amzlrga çeresoeceraer.: V. Tata rova (Eskile r bu k öpek içmez içkiyi ikinci çocu k oluncaya kadar lat maya bile izin verm e mi~ler.) töl çoh çocu ksuz. klSIr. aday töli kö· pag lu. tölge tudll· damlzllk olarak beslenme k. töle· Odem ek· "ÖdJs lö/ebezem, obal po/ar." M. Kilçiçekov (Barcunu 6dem ezsem, leläket alur.) töle Arali ks lz, fasl laslZ, mütem adiyen.
töl
- 522 .
töleg
t öleg 1. Ödeme, ücret. 2. ceza. kverttra üçün töleg daire için öoeme. tö leg çoh ücretslz . töleg er-ücret almak. t ölege Bir yeernce kuzu . tölel- Öd enmek. töles- Birlikte ödeme k. tölet- Ödelmek .
tölettir- Ödetmek nal ag lölettïr salarga verg; paraatru ödetmek. lölke BClyO, lal. l ö lke sal· fal açmak löl keci Bûyûcû, falcl.
tölkele- Fal bakmak, b üvü yapmak: -OOr paZI haydag-da çaZt! oiIdaylarmafi t6/keleen. ~ N. Nerotsev (Sorü lideri, gizli hisleriyle lal bak m l~ .) tönen- Döll enmek , çc qalrnak . tö l li g s. Döuü, dö llenme kabil iyeli ota n. tër ön Dala k kr~ . tuen . tó meg 1. Komite, mecns. uluglar tö mee büyükler meenet 2. Temel, esas. Io n Tepe, yükseklik: "Ol mmnan lrah nimes, t&lde.· A. çepakov (0. buradan uzak oirna ven tepede.) t öêerclk (koçun husye toreasmoam Torba, daQa rClk. hazlh eeice ë tön ercik a~ l k kemigi konan torba . töne y t epe. tepecik. t öneyek Hörgüç arg azlnd a i ki töfieyektig tebe iki h örç üçfü oeve. töfieyektig H örquçlû argazln da ikJ töiieyektig tebe iki hörgüçlü deve. tönicek T epecue "Kör odl rgan tM ieektf dee hucahtap poJawfi ma ?" N Ne rtasev (Bak su duran lepecigi de kucaklayabilir misin?) töfini g Tepeli, tepelik Ver. t öûls Soylu k i~i. töû mel bk. töri
t öö Un eleme texnest. un i1gecefi töö un ereme leknesi. tooy s. Benzer, gibi: ~Smap taa, Kazar hustar mln p f1çetkenge tMy. ~ V. Tatarova (Gerçekten de Kazar. ku~ larin dilini biliyo rm u ~ gibL) top-
lOri
t ö oy çok benzer, trpkr. oolah pab azma ugaa tö öy çocuk babaerna çok benzer. töleen T alg an ma tö oy bolcaii ödenen alma ria benzer (na akerse n onu brçersin.) tööyle- Benzem ek. tenz esmek . t öövies ëenzesme. t öövtes- ë enzesmek. t ööyret- Benzetme k. töp zuv e. sabnca. kun töp tunjnsn gÜ ne ~ zirveye çlkll t ör (I.) Baba evi. tör (11.) Kö ~eba~l , bask öee "Marga tip att,g ipçf, tórdegl tözek alm nda turça lhan. " r. Kctyusev (Marga aom oekt kadm. ba sk ösed ekt o ösek ön ünde ourmus .) lceer çebel mû palaam alba, Tzigi ça ba fmû törtne ee nroe . Atasözü (Annesi köt ün ün krzmr ejma. kaprst k ötünün bask ösesme oturma.) i zi k Isker, t ör ki der. Atasözü (Kapl doQuda . t ör bahda.] tö re T örë , düzen. t öre- Dogmak: "Hul poIarga t6rebeebls.· V. Ma yna~ev (Kul oImaya dogmadik. ) k r~. t örttö rel 1. Soy, koken. 2. Akraba tö remil 1. Günlük, olaqan. rutin löremil anra normalarm tcrotrçater günlük i~ normtenm faztasrvra qe rçekrestmvorrer. 2 . Fasûasrz. a rasrz. devamh: "feezT töremll as çarbazma fi , ügüre haynalçan.· N . Tyukpiyekov (Annesi devamh b~day yarmas tyla çorba kaynatryormu~.)
tö ri- 1. Do{Irnak. Ahg töreen nJ sa91stl9 lt po lba sslfi. Ata sözü (ä uoara doganl, aklill vapamazsro.) Ah piideii ç üs ah pn t örrpçe. -Silmece, smir Ier (Ak kl sraktan yüz ak klsrak dog ar.) 2. mee. Dogmak, ortaya çlk mak : "Min körgende, anlf7 pozmda haydag -da sagls Iödp parg am l1e.· V. Tatarova (Ben gördOgOmde,
· 523 .
tórlk
oüsünce herha ngi bir açik.) naa ay tö ri· yeni ay ooqmak. t öreen çir anayurt, dogum yeri t ö reen UI ana dili. had a töreen tien noes öz ka rdes.
onda
(üçeoe ilk kolho zu ku rma karar t
do9du~u
anmsier.)
t örlk Yazpr, kader. t örikçin varank. mah luk. törit·
tözet
Doqurmak: "Ol turada spç ïst Hlzina pis 001 paza pTr hls törlt pirgen." A . Çerpak ov (0 evce kans t Hrztna, bes ogul ve bir krz dogurmu!].)
tört s. Dort: "Tört aftl hanaaga kÖITp. " V. Kobyakov (Dört au arabaya kosup.) tört azah trq dort ayakh tört terpektig dört tekerlekli. tart h lr l lg oört köeeu. tört Çast l9 dört
yaemda. törtinei s. Dördünc ü. tö rtrncl g lava d öroüncü bölüm .
t örtkil
s.
Dörtgen, dört
xösen:
"Aa/dan
testmti arah , tonde törtkTl siden tstïrae pözïk; ah tas turça." A. Çerpakov (Köyden o.earca, tepede dört köeeli çit içinde yüks ek ak tas duruyor.) törtkil ço lhg kareli, de -
mau.
Z"
törtölen Dördü birtikte. t ö rtti g s. Dördü nde, dört yesmoa palam tö rt tig çocuöum oöroünde. t os (I.) ' 1. Dös, gö~üs : "A-a, - tös tarta ün sJgar salgan ol." A. Çerpakov (Ah-a, ha - gögüs çekerek ses çrkanycr 0.) 2 . Dag vamace "Aban, attl noga töske hlsçazln?" N. Tyukpiyeko v (Babacrq tm an niçin vamacta srkrstmyorsun.) 'rö qee tnnmas paltt, töske ernpe e at. Atas özü (Kütüg ü kesme z balta, yamaca çtkmaz at.) to s (11.) Ruh. a rlg töster iyi ruhlar, ha ra t öster kötü ruhlar. 2. TILsIm. 3. Kök, öz, esas . Temelini atmak, kurmak: "Rayonda In pastagl kotnoen röstirge çarathannar." M. Kokov
t ös te -
tösteg Temel , esas , baz , dayanak . tösteg ci Kuruc u. m üessts . bani . töstel - Kurulrn ak, temen atumak : "0 / potgan A/tm çulmil pastap töstelgen tUZI ." M. Kokov (0 Altm Çul'u n ilk kurulduqu zaman olmus .] tösten - Kurulrnak , lnsa ed ilmek. töstes- 1. Birlikte temeuenm ek, esasa baqlanmak, tesis etrnek . 2 . Birtikte daga çrk rnak . töstet- Kurdurma k. tesi s etl irmek, temeie baglama k, bir es asa baglatmak . t östrq s. Yamach. töstik (I.) gr. Kek. töstik (11 .) Gögüslük, dö slûk . tö st üp Kam ruhu. to ylek Za r, kabuk. tözeD ösernek , se rmek. "Hm, ças alti hanaag a lözeglep , sepnnerm ipti sa/g/aan. " N. Ty ukpiyekov (Km. yas otu arabaya o öeevlo. tupantan. oüzqünce koymus.) ska ten tözemasa örtüsü se rme k, tözek tözeoö sek serm ek. tas töze- (caddeye) tee d ösemek. tözek (I.) Dösek: "Üstünde kiden hiptig tözek. " A. Çerpakov (Ü stü nde keten kill fil oö se k.) küp tözek yumusak oö sek, paga t özegi su yosunu, deniz yosunu . t özek (It.) Zomin, ton .
tözel- D ösenrn ek : "Hafi aada tözelgen N. Ty ukpiyekov mmzah ot."
(Araoava döeenmis yurnuçak ol.) kibis tözelgen tör han d ösef (say çmrann o turdu qu } yer. t özen- Dösenmek: "tezen ki/gen N. odman edm aZlraan. n Tyukpiyekov (D ösen en ctuyla atm. yemle mts.) tö zen df Zemin. ib tözendizi evin zernini. tözetDöse tmek.
•
- 524 -
tözetnr
tsenycto za
t öeettïr- D ösetttrrnek .
trapetsiya T rapez.
traditsiya Gelenek, äoet.
trassa
traditslyallg s. Geleneksel.
t raur Yas, matem. traurhg Yasf mateml i.
trafaret Resim kali br. trateretnq s. Resim kahuryta yapurms: resim kahbtyla ilgili.. t raged lya Trajedi,
tacta.
t raged iyallg s. Trajik. traneme Trahom. trahomahg s. Trahom lu . trald Büyük yol. traktat Tez, traktor Traktör: "Plr kün ko/hozha örlnlsUg habar ki/gen, - traktor ki/çe!" M . Kokov (Bir gün kolhoz a rnuüu haber qelmis, trakto r geHyor!)
traktoriet
'traxtörcc.
traktör
eot örö:
"Traktor/st traktorm serey allma çärglzerge hlshll1lblshanda, çon o ösr-ttsëer eunnen." M. Kokov (Traktörc ü traktörünü ambar altma götürmek için çanstrrorqmda, haik oraya buraya kaçrsrrus .) trai'eçik Maym tarayrctsr. tramplin Tramplen . tramvayTramvay. transformator 'transtormat ör. transkribirovat pol- Transkribe etmek . tra nskriptslya Transkripsiyon. transtirovat pol- vaynnlarnak. t ranslyatsiya vayimrama. nakren ver me. transmissiya Transmisyon ternoen. transparant 1. Pankart. 2. Çizgili kaglt. tra nsport urasrm. sug tranepc ru su utasmu, timir çol transporti dem ir yolu utasmu. transportir Açröçer, iletki, minkale . transportyör Ztrhh araba . trenseva Siper. tranzi t Transit. tranzittrq Transit, transit etarak .
Hat , vol.
travm a Travrna. trebovan ie Beige, siparts belgesi. trener Antrenör. t ren irovat pol- Antrenman yapturnak. t renirovka Antrenrnan, tornen. t rest Tröst. tr evog a Alärm. tribun Hatip ve gazeteci. "Manoii Petroviç t r ibu na T ribün: tribunadan isklrgen: - Amdl ÜS at çügürer. " i. Kostyakov (Manon Petroviç tribunden ouyurmus: Sirndi üç at kosacak.} trib una l Mahkeme. trigono met riya Trigonometri . t rikotaj Trikotaj. trillion Trilyon. tri lo g iyaTritoji. t r im uftlg Zaler, zatene ilgHt triu mf zater . trotey Ganimet. tropiç eskay s. Tropikal. t ropik Tropik . tros Halat. t rotuar Kaldmm: 'T roluarca parçathan çon arazma tarzen, slhçaii olidaYI ço{;li. " G . Topanov (Kaldmmda yürüyen insan larm aras tna girsen çrkamazsm.} truba Boru. trudod en' ls günü . t rupp a Tr up. t ry u m Sintine , gemi arnban. tryumo Büyük ayna. tsarizm Çartrk, tsellu liod Setüloit t sell yulo za Selüloz .
teement
, 525 -
tsement Çimento tsement zavodr çimento fabrikeer. tsementa- Çimentolamak. tsentner Kenta l. tsentr Merkez. tsen tral'nay s. Merkeet. t sentral izat sly a Merkezëestlrme. tsenzura Sansür. tSlgan Çingene . tslkl çag, devir , devre. tsilindr Silindir.
tslnk Çinko. tsirk Sirk. tsirkul ' Pergel. tsitadel Kale. tsitata Ahntr, ikliba s. ts itrus bot. Turunçg iller. tslvilzatslya Uyqarhk. tslvilizovannay s. Uygar. tualet 1. Giysi. 2. Tuvalet rnasast. 3. Tuvalel. tualetnay s. Tuvaletle ilgili. tualetnay sabm tuvalet sabunu. tuban Duman , sis, pus: "Kök tuban çTli körfne tüze / Kögrrg gomdtar hol saapça." S. Kadrsev (Gök duma n gibi görüner ek I Ne ~e li sehirler el safhyor.) SIS tuban soöuk pus. hOYlg tuban koyu duman. t ubanahsag. zool. Sivnsinek krs. sang see k. tubanna- Dumanlanmak, sislenmek, puslanmak. tubannan- Duman lanmak, durnam tütmek: '1ziktefi ah tubannamp, sare satgan sooh kii. " A. kuzuçaeev (k aproen ak duman olup giren soguk hava.) tubanOig s. Dumanll, sisli, puslu. tubay zool. tspinoz . tubay aalqa kilibTsse hatlg çll pe ter ispmoz köye gelirse zor YII olur. tuberkulyoz tIp. verem. t überkuloz.
tucm
tuberkulyoztlg s. Veremli, tüberkûlczlu, tubuJga Toynaktaki asuc kemigi. tuçah tip. Epilepsi , sara nöbeti. tuçahtlg s. Epilepsili, sara nöbeti olan. tuda Tutacak, kuip, kol: ''/zik tudazm harbalap eztötstvsn." A. Çerpakov (Kap r kolun u yoklayrp açmrs.) köneges tudaar kova kulpu. fzfk tuda ar kapt kotu .
tudam 'r utam. ptr tud am ot bir lut am ol.
xrs. turnm tudan 1. Sttrna, marerya. tu dan agmghg kTzT slimall ki~i. 2. Srtrna nö befi. tud lg 1. Tutma, yekatema, avtama. 2. Durma, ara verme tudlg çoh dur"Kii madan, ara vermeden: çitpinçetken çTli, tin euo polbinça, anan tudlg çoh turaa totcnre eerep smçe." V. Sulbeyeva (Hava yetmtyormus gibi. netes alarruyor, soma durmadan ev dolusu kanra katrla gülüyor.) tudtl1. Tutu'rnak, yakaran mak, ele geçmek hoJga tuntmas uzun 001 elle tutulma z uzun oglan (bil. lota bailg l). 2 . Stkrsma, sikurne . 3. Tutunmak: ''At üstünde tudliarga sidtk:" F. Burnako v (At üst ünoe tutunmak güç.) tud rns 1. Engel, manie. 2. Tu tulma, tutulu s.
tudins- Birlikte engel çikarmak. mani olmak. tumm Tutam, bir avuç, dernet saqarae sep-sanq pnecee pfr tudtm sakall sapsen sauorm bir tutam (bit. arpa.) krs. tudam tudm- 1. Tulunmak: Tabllgatha pik tuauvp allp, ol sunru uzunp stcnm. ~ M. Çebodayev (Erkeç sakahna tutunup, 0 laden agaclnl kesiverdim.) M. Çebodayev 2. mee. Tutunmak, direnmek, dayanmak :"Sidïkten sïrer prayzlfiar bonnpeeze t. pik tudrngazar, çe
toorneen
· 526 -
min, min ne çalg/shan honhham ." S. Çarkov (Güçlü kten sta. hiçbir iniz korkmadmrz, iyi tulundunuz, fakal ben, sadece ben korktum.) 3. Tutrn ak: "Ho/mda porço/ar tudm salgan Payan kTr ki/gen. "S. Çarkov (Elinde çiçekler luIan Payan girip ge lm i~ .)
tudm ca h EI çantasr. l ud mca hllg s. (el) Çantall , çantasr olan: "Ho/mda ulug tudmçahtlg kJrçe K/anya." V. Sulbeye va (Elinde b üy ük çanlayla giriyor Klanya .) birbirini tutrnak: t ud rms - Tutusma k. "Agm suglar, tonmnsr urunza I Hollb/st/ tudmlZlp irtçefimïs." I. k epçm asev (Akarsu la r, kayaliklar rasllasa I EI ere tutusup. geç iyorduk .) tud ts- 1. Tutusmak. birlikl e tulmak 2. Tutusmak. kaptsmak. oövü smek , vuruemak: "Ssdir kJzidefi tud/zarga daa timde." A. Çerpakov (Gücü nün yetebueceqr ki§iyle tutusrnaya da haztr.] 3 . Savaarnak: "Han lögJlçe, natsiya/ar tucusçeer. "V. Sulbeyeva (Kan dökül üyor, millelIer sevasryor.) t udts 1. Mücadele , tutue rna . m ücadeie ye tutusma: "Hada, pJrge tud/zarga k/rek. " V. Sulbeyeva (Birlikle rnücadele etme k gerekir.) 2. Muharebe. sav as: "Hacan ol çaada, I/rcmafi herbeztp, tuats çörgende." S. Çarkov (0 savesta. d üsmanla
kaptsip savasnömoa.) 3. aüree. tudishah s. x avqacr, oövüsxen "Paza tudlshah , çe u/gudegJlernefi nnesomçem." V. Sulbaveva (Yine kavqacryrrn. takat iktidardakilerle dusman olmuyorum.) ludu s 1. Türn, hep , bülün, tamarren . büsbü lün . 2. Arahkstz. tasnasrz . l uflya lskarpin, aya kkab l. lug (I.) Oötc ük, havuz kr§.lulg o r. lug (11.) Krstr (hayvan .)
tula
tug (11I.) Tug, bayrak . tug- 1. Yavrulamak. 2. Yumurtlamak t ört azahtlg mmrrha tuupça . -Bümece, uçar sincap (Dört ayakh yumurtluyor.) tuga sagoBoyu nduruk krs. tüge. tugan Akraba: ':Annail nsae pray tugannar/b/s. " G. Kazaçi nova (Onunla bistikte bülün akraba lar.) Samazarqa çat ça hst,
çobaubrssau, tuqan çaher. Atas özü (Eg lenirken yad güzel, kötüleslnce akraba çözel.) çag ln tugan
yakm akraba . rrahtu tuga n uzak akraba l ug an nas - Akr aba olmak : 'T i/err oa/mfi uluglar/. haram Hamo/mil hudalap, fugannazarga tldfminc etken." N. Tyukpi yekov (Tilem oçtanm büyük leri, cimri Harool'un klZlnl al lp, akrab a otmaya kararhyrrus .) lugannlg s. Akrabah, akrabasr alan.
mnn
tuganslras Akrabatasma, akraba olrna. tuqba Doqum . tugba ç alaas yeni dogmus, yen t doqan. lugbas KISIr. lugla- 1. $ önmek , sönükresmek. 2. Birini gölgede brrakma k, önüne geçmek. 3. Yolunu kesm ek, önünü almak . 4. Suya bent çe kmek krs. lulga- (11 .) l ug ma Yeni dogmu:;;, bebek : "Konsar aah/ap Ilgapçathan tugmazm çasharça." S. Karaça kov (Konsar baqmp durart bebeqini vetrstmvor.) l ug ula- bk. luglal u hu r Küt, kör, keskin olm ayan krs. tombrr. lujurka Ceket . lul (I.) zool. Beyaz som on. tul (11 .) 1. Male m , yas. 2. Oul. lu l hal dul kadm . tula seç. Balçrk kr§. tlo.
· 527 .
lufaa tulaa Tûmsek , tepe. aymtn bas t.
abaruf tulaazr
tulaga (I.) Taiga, migier, yüz z utu. lulaga (11.) Yatak altr. tulagahg
s. Migferli .
tulban Dul erkek. tul bar Yügrük al , telp ar. tulga- (I.) Kaplamak , bürüme k, örtmek: uSin tulgazafi daa kün haraan. " N. Tinikov (Sen kapetsan da gün 1§lgml .) hara pulut tigTr kögin tulgadl kara bulut mavi gögü kaplad t. 2. Kapatma k, engel olmak: "Minifi çonmm tulgapça ol." V. Sulbeyeva (Benim yolumu kapatryor 0.) tulga- (11.) 1. Sahtanmak. 2. Çupmmak $ügen Tstlnde sortan tulgapça. Bilmece , yürek. (Kirtil içinde tema ballg l çrrpn uyor.) 3. mee. Sahlanmak: "Klstep, at çrti tu/gap tur." S. Kadrsev (Ktsneytp, al gibi
sarnaruyor.) tulgal- Kaplanmak, örtülmek, kapanmak, çevrilm ek: "Astlh halgan, çon tulga/gan alay mikee tüsken kiziler am daa kilTbis çe." A. Çe rpakov (Kay bolan, yolu kapatrfan veya kandmta n kisile r hálá geliyorlar.) tlgfr pulutnafl tulgal- pardr gök bulutla kapla ndt. tamari tulgaldaman trkanma k. tulgat- Satuandrrmak . saha katdn rnak. tulgor Gölcük, havuz kr§. tug. tuluii Belik, iki saç örgüsü (kadmm evli orouqunu göslerir.): "Imm hall haf/g poleafi I Igir tulufi çulileafi." M. Kokov (Erin eli ag lr irnis I Krvnk belik yolu nmus.} tuluiimg s. 1. Belikli: "Tükpek naahtlg paza mrentnsnen tulufimg Marga tip attlg ipçf' I. kotweev (Tombul yana kli ve krrlasrrus belikli Marga admdaki kadm.)2. Tulunnlg hat Ou! kadm . PaigastIg çirde çörbe, pa lallg hat alba ; lIolIg çirde
tuncuh çörbe, tuluiimg nat alba. Atasözü (Çamu rlu veroe yüröme, çccukru kadm aima . baiç lkl l yerde yürüme, dul kadm alma.}
tulup (1.) Tulum, oaqercrk. torba: "Amdl tulubmda hurug-hanQ la tuuestsr." A. Çerpakov (Sirnrf toroaemoa kuru ekm ekler.) tulup (11.) sagoHediye , armaqen. tuma Demireilik ruhu. tumaqa bk. tutaqa tu mah 1 Duvak, geli nin yüz örtcsü. 2. Kadm sap kast. tumahtan- Yûz ûn û duv akla örtmek. turnara- Uyukla mak kr§. tunaratumay s. Seeeiz, sakin , konusmayan, lçe kaparuk. turnbah 1. lpl ik ucu . 2. Jplikte dügüm . tumpah bk. tumbah tumbcçka Komodtn: "OrgannamJiî tnnnae tumboçkalar." V. Sulbeyeva (Yataklann yamn ee komod inier.) tumzuh 1. Buru n: "Küren allin tumznne çsosuutnenen.: N. Domojakov (Yaglz atm burnu na yap.snus.) 2. Ga'Tü kpeyçetken nimenl ga: tumzugman haglblshan." N. Domojakov {Tümsektenen seye gaga slyl a vunnue.) tun lik, birinci. tun cotqun ilk cöfum, tun para ilk çoc uk: ''Tun oetemmö lun pelezt." V. Tatarova (11k çocuöumun ilk çocuqu.) tun- Saqrr olmak, saöutaemak : "PIs, tigrr
satlraan çl/i, klnetIn mem. tüsken djaz muzlkazma tun pargan oançetns.: V. "ratarova (Biz, gök çürter gibi, aniden baGwmaya bestayen caz rnüziqinden sag lr onnus gibi oluruyoruz.) tunara- Uyuklamak krs. tumaratuncuh Burun : "Hebomn ladillg IZI tunçuhha saphan." N. Domoja kov (Kavm tath kokusu buma çatmnus.) kr§. tumzuh.
- 5 2~
luncuhhg tuncuhllg
s. Burunlu .
tunen- Saglr etmek. l und ra Tundra. lungus (I.) Evenk . lungus (II .) (çaorroa duman deligi) Kapag l. l ü ndOk çapçan tungus baca kapat ma kapag l. lungus ( m.) 1. 11k deta dog uran. tu n gu s ipçi ilk dogumunu yapan kaom . 2. 11k oeta yumu rtlayan. l ung us mrmrha ilk yumurtlanan yumu rta. lun lpçi Henüz do{Jurmarnllj kacm. luiima Küçiik kardelj: "Tireek tunma k6k teptTr, andagoh TcezTn M tapsabas, çoo9l slhpinça." A. ç erpakov [Tlreek kardes ann ëslne çok çekmls, onun gibi sessiz, kcnuemaz.) hls tu ûma küçük kil
karces. tunnel' 'r ënet, tu nuh 1. saglr. Tosh an hann Ogredirg e tunuh. Atasözü (DoymUlj kan n 6g retmey e saglr. ) tunuh ta bls bog uk ses. tunuh sogiasnay gr. sag1r (oog uk) üosü z. 2 . ISSIZ, tenna rmnëa t u n u h çir burast ISSIZ bir ver. tunustlg s. Sag lr edict. tur- t. Durmak . ketmak . T aynabtn çtbe , tamaaiida tuntnzar. Atas öz ü (Çig nemeden yeme , boöaama takthr.] mln areree turgam ben ontarda kaldun. 2. Kalkmak, uykudan uyanmak: Irte turgan hushacah nimiske tüzedir, irte turbaan haragln ÇUhÇlp h u sh acah odlradlr . Ata söz ü (Erken kalkan kUljçuk yemi~ e cceer. erken kalkrnayen kU!iÇUk gözOnO ovaie r.j 3. Kalkmak, yerinden do9ru 1rnak: ~K(xJjrrnerge ilçe, çe tur bDlbinça ." V. :;;'ulbaye va (Dogru lmak ishyor, takal kalkarnlYo r.) 4. Fiyatlnda , degennd e ol mak. ni ncee I urça? ne kadar, fiyatl ne? 5. $ imdiki zaman bildi ren ek: kil tur geliyor. kör tur
-
tUfgUspa
bakryor. 6. Hare ketm sürekliligini ifade eder: "Paynwj minTft rurun de külfn furça." V. Sufbeyev a (Paynus oerurn yarumda gü!üyor. ) "STrer oätr tUf/ nar." V. Sulbay ëva (Siz oturunuz .) tura pa r- yorutmak.
tura (I.) 1. Ev: -Min am ruraa kirbessTm!~ V. Sulbay eva (Ben onu eve sokma m!) ag as tu ra agaç ev. 2. Od a: wTura ortlzmda stol. V_ ~utbayeva (Oda onas .roa masa .) 3 . Bma 4. sehir. A{lban tora Abakan sehn, turai'ihay AI yorgunluklan ourrna. turacah Küçük ev. tur ay Çizme konçu krs. türey . turbi na Tü rbin. s. Durgun , akmay an 1urçathan turçathan s ug durgu n su, akrsarz su. turgl s- 1. Dikine koymak. kaldirmak. dikmek. pamyatn ik turg ls- heyKel W
dikmek . 2. Kaldirmak. uyandrrma k .
3. Koymak: i zebfnen çaf/mlZl TzJ1 pa rgan buf l/ka, slOaf/p , stolrJa tUtg lSça . ~ V. Sutbayeva (Cebinden yan SI iÇilm i~ stse çikanp. masaya koyuyor.) su ng tur()Is- soru sormak : ~Surlgm könT lur(JlSÇa m: a/ay ot, a/ay pis. ~ V. Sulbayeva (Soruyu do~ru so rayrm: Ya 0, ya biz .) 4. Yapmak: "Agas kirtJp, turacah tUrgl Zlp a/arga. " V. Sulbeyeva (Aèaç yontup. küçük ev yapmak için.) l ogls ha turg ls- rse sokmak. turglsllT. 1. Diktirmek, kurdurmak. 2. Kald lrtmak, uyandmmak . 1urg lzll - 1. Dikilmek , kuru lmak . 2. Uyand lrllma k, kaldmlmak. 1ur9l zls- 1. (birlikte) Dikmek, kurma.k. 2. (birlikte) Kaldlrmak. turgl zls 1. Dikme . dikilj , yükse ltme. 2. U yandlfl ~ , uyandl rma, kaldlfma. lurgu sp a 1. Hamur tekn esi. 2. Küçük agaç flçl.
luns
- 529 -
tuns1. (birlikte) Durmak, beklesmek . 2. (birine) Arka çrkmak, savu nmak: "Min oolglmmfi üçün turuem. : V. Sulbeyeva (Ben oglumu savunuyorum.) tu nsçr Savunucu , savunan, mücaû. tur tst Turist. t urk men Turkmen.
tut ta a n- 1. Ihtiyarlamak, yaslanrnak. 2. Bir yere ahama k tu rlag 1. In, yatak. 2. Yerlesjk, bir yerde olurma. t urna Turna. turna ç ll l tuma yrh (hayvan takviminin 11. Ylli.) lurn ik Idman içm sabil yatay çubuk. turnir Turnuva . sen mat t urn in satranç tumuvasr. turtuh s. Kararsrz , rnütereddlt, ürkek, çekingen . tu rtuh- Ürkme k. çekinmek, müle reddil davranrnak, kararsc kalmak: "Ot Tirnurru pTr dee nimedefi turtuhpazmlfi üçün uluglacan." I. Topoyev (C , Tlmura, hiçbir seyoen çeklnmediq! için saygl çöstenyor.j turtuh pas s. Cesur, gözüpek, kararh, korkusuz. tu rum (I.) Kesumts büyük bas beyvan. turu m idi büyük bas hayva n eu. turum (11.) Çok büyük. turum hay a devasa kaya . turun Öksü : ''Antfi ommda çitTre köybeen turunnar la pulazlp ..." V. Kobyakov (Onun yerln de yelerince yanmayan öksürer lülüp...) Çalg ls turun köyerin dee köybes, IS ta a sigaran n sigarbas, çalg lS kizi çurt taa tudar m tut polbas ho ruh t aa ho na rm hon polbas. Atasözü (Yalmz öksü yenarm da yanmaz , is de çrkarrnasuu çrkarmaz , yalmz kisi yurt da tutanru tulamaz, hayat da yasayrs.m yasayamaz.) çalglS turu n ç ada köybeen. Atas özü (vatruz öksü yanmaz.)
lustas
tu tu nor
saz.
Sonuncu (çocuk) tu tun et pala sonuncu çocuk.
tus (I.) 1. Tuz. tus sa l- tuz koymak. Aç ii na tu s sa lba, ayran ma süt u rb a. Atasözü (Acrsma tuz ekme, ayranma sül dökme.) 2. Tuzla ilgili. tu s zavodr l uz tabokasr. tus tartarq a penbrsnan tuz çe kme ye gi1milil (önnüs j . as -tus tuz ekmek. tus satcaû Tuziuk . tu s (IJ.) 1. Zaman : "lrgT tusflfl soanda, pTstTn tustttï alnmda." V. Tatarova (Esk i zamanm sommoa. bizim zarnar un basmoe.) Ças aqesn hu raala hha eg. 019anm tuzmd a ügret. Atasöz ü (Yas agacl kururnadan eg, çocu öa zamanmda ögret.) çan h tus gündüz. amrr tu s sakin zaman. çaa tuzmda saves zamam. sooh tustarda soguk zaman larda. pastagl tu sta önce, ilk önce. sidik tus zor zaman. 2. gr. Zaman. polçathan tus ~imdiki zaman. polar tus qelecek zaman. polgan tu s geçmi~ zaman. tushah (I.) 1. S. Yaramaz. 2. zt. Yaramazllk. tus ha h (11.) Hastahk. tusta zt. Strada, 0 zaman: "Çon pray daa çnt pargan tusta." lkostyakov (Halkm bütünüyle toplandlg l suaoaj ol t usta 0 suaca. 0 zaman . s ah o t tusta tam 0 erraoa. "Ot tusta pabazi ïceemen, hada stol kistTnde çey TzTp odlrg an polgannar." (0 srrada babaar annes iyle birJikte masa basmoa çay içip oturuyonarmrs.j tus ta- Tuzlamak: salamura, tursu: 'Tustaan ügiJrsünT morede taynap.." A . Kuzuga~ev (Salatahk turs usunu kütürtüyle çiqneyip...) tusta l- Tuzlanmak. tu et aan Tuzranrms,
tustas (I.) Kar~l ra~ma , ka reuema, kar~1 gelm e. rusta s (11.) Tuzlama , tuzlayrs.
- 530 -
lustas
tustas- (birlikte) Tuzlamak. tustat- Tuzlatmak. tustlg s. Tuzlu. l uslig daa köl adldlrlar tuzfu göl erarak da aorandlrl yorlar. tUJ' Çin mOrekkebi. tut- 1. Tutmak, enoce bulundurmak: 2. Tutmak. avlamak "ÇaZI anm tut potbazan. aal meun k.!.!es Sl~lflr N. Tinikov (Ovanm vah~i hayvanlannl yakalayamazsan , kÖyUn mananm gözethyorsun!) 3. (ayakkabl aya!)l) ~k . 4. (bahse) Tutusrnak: ~Marka tudarga h~sçam. ~ V. Sulbeyeva (Bahse girmeye h~lliY.Qium . ) 5. Tutmak, ahkoymak: "S~a'éla ol TcezTne oentnzer, am pTr dee kTzI tutpas . ~ V. Kobyakov (~ im di 0 ennesine gidecek, onu tutacak hiç kimse yok. ) eazlillda_ tu l- ~ l utrnak: ~A1cIbay. s~/ pazmda tud/P, prayzm isnp allp, çoohtaan. ~ S. çerxcv (Alclbay . 0 .fjkri akhnda tutup. hepsini dinleyîp. ROO u ~ mu~ .) çol tut- yola koyulmak. çurt tul- ev yapmak. 6. (mal) Beslemek : "Mal hazaada tutpacan. ~ P. ~llga~ev (Mail a,hlrda besiememajiren tu l uzak tutmak. hlpçah tut-stmrt tutmak. óçes t utkin ~ öÇ tutmak. çab.ah tut- kötülügü lutmak . a~i lut: -hastallgl nüksetmek. s!èa tu l - srkrnak. çagln tut- yakm tUtiTiäk. tu tçah 1. Sara. epilepsi. 2. Nöbel , ~ ~~epilepsi nöben. bayllma nöbeti kr~ .
\"
tarcan . tutçahtlg s. BaYllma nöbeu oren k r~ . talcaht lO· ~ 1. Klz kaçuma. 2. Esir. tuthmçl Klz kaçlran. tUth'i'ima- Klz kaçl rmak tuthiSfa.) Tutacak. tutlUs (lt.) Bebegin ilk giysisLI.r.91 ----nJmedefi Itke n tu thlS eski kuma~tan dikilen i1k giysi. -
'<w-"
tuygah
tu tpacah Elde tutu tart oyuncak. çali pala holn afi tu darga çltse ehsme ') suhcafi tutpaean ttçeaner küçük bebek eüyle bir ~eyi tutace s çaga gelince aqzma sokacaqr 't utoacat r yaparlar. tut~ (haslahk) Nöbeli . tutpas Tutmaç, hamur parçasr t. t l g s. lçinde namur oran. ---tutpastlQ Ogre içinde hamur parça sr olan çorba tut(I)lr- 'runu rmak. lutuiturmak: --""'cezinTtl noune ahça lutm p. ~ V. ~ulbayeva (Annesinin eune para
tut usturuo)
tuu 1. zf. 'temarmyie . bütünüyle: "Haragma tuu Ws pargan çl/tlrama hara sean." G. Topanov (GözOnü bütünOyle kapatan parlak siyah saçrru.] t!,g!r tuu pul uttlg gók lamamlyla bulutlu. 2. s. TÜm. hap. bütOn: "Tura o~htann tuu ot és partlr." - G. ~açinova (Ev ~ !!ar lf)da bOtünüyle ot b!t mi~.)t~1 .
rabadanrms, seouennus. sepili dert. 2. De ri, deriden: "Knfjkelerfn tuup sumkacagma suM/ap a/l;}an. ~ A. Kuzuqasev (Kitaptanm deri çentasme sokmoe.) tuup meley deri eldiven. tuup ödik deri çtzme.
tuu r Erqenliçe utasrrus di~i hayvan. tuus v aor, bûnye, cüsse. tuus han ve krn. akraba. tuuspaan Akraba oirnaven. tuUStl!) s. Yaplli . bünyeû: ~Pïr çoon. tuust,g iren ma{Jaa pTdi-çaba çadJp 8A;)8n. ~ V. ~ulbayeva (Bir in yaprh erkek, benim s öy te üzeorre yattJ.) tuuzah Dogum. do9 u~ . pala tuuzah bir oyun adl . IUmh Toynak: MTaban tigi rtl , tuygah tohlazl. tanaalar hoolazJ. ~ N. Domojakov (Täban tlklrllSl, toynak gümbürtüsü. burun hl~lrt lsl.) tuygah tabizi toynak sesi tuygah t~ oy n a k sesi.
- 531 -
tuygahtlg s. Toynak!r. tuygah tlg mal toynakh mal. tuyuh Gizli, saku. tuyuh çrr dört yam kapall alan . tu yuh tin dizqin, lki ucu kapal l dtzqin tuy uh poon kör baqrrsak. tuyuh sös rnmru. tuyuh habar gizli haber. tuyuh hazaa üst ü kapa ll atur . tuyuh- Gizfe nmek, saklanmak : "Heren çenn çinp, Iigidir tuyuhhan ." M. aainov (G özyaerm silip, agllyor gizlenmi~ .)
t uyu hhazf. Gizf ola rak , ptzlice. el altIndan.
t öoet
2 (kus için) T uzak kurmak, ku~ kapam haz trlamak.
tuzahtat- 1. Bukaqrlatrn ak , köstekletmek . 2 . Ku~ kaparu haztrlattrrrnak , tuzak hazutaturmak.
tu zah trq s. 1. Bukaqrh, k östekü. 2. Tu-
zakh. tuzal - Köstek lenmek, bukaqrtanrnak .
tuza ta- vardun etmek , yarar saqtama k. tuzala n- Faydala nmak , yararlanmak: "HazIp, alarm tuzalançatham . n M. Areanov (Kazrp onlan teyoata nm asr.)
tuyu ht a- Gizlemek, etrauru çevlrmek, kapamak.
tuza llg s. Faydah. iyi, haYlrh tuzaim Kadm qiysisinde büzgü .
tuyuhtal- Gizlen mek, straf çevrilmek, kapanmak.
tuzama h 1. Köstek, bukag l. 2. Ilmikli kapan , kus kaparu.
t uy uhtan- Gizlenmek, etran çevrilmek, saklanmak
tuzamahttq s. Bukagl ll , köstek li.
t uyu htat - Gizletmek , etranru çevirtm ek. tuza v ardim. yarar , fayda: "çonga ~ s/y /azabls I Ol po/ar tuzabls. n M. Ugdijekov (Halka hedly e etsek I 0 olur faydarru z.) ~ oolga adaznuf !!Ltuza nimes. Ata s özü (~tal 091ana babasmm mali yard im elm ez.) tuza p ol- vardun etmek. tuza ç ittlr. taydah ol mak, layda verm ek. tuzazt ço h fayda srz,
vararstz. tuzaKöstekle mek , bukeçdamak: "Sagday, oy adm üs azahtati tuzap sal/p..." N. Domojakov {Sagday, kula atuu ü ç avaömoan bukagllaY lp.) tuza g Köstekleme, bukaqrtama. tuzah 1. Bukagl , köstek . 2. I!mikli kapan , ku~ kapam. tuzahta- 1. Bukaqriarnak, k östeklemek: "Çe çoo '!....C!(~h parga.r: ipsr~l paza ani tiJzantaan at çiu pa/azl tuthannar. n N. Domojakov (Fakat çok korkan kans: ve çccu qu onu bukag llanml ~ at gibi yakalartusla r.}.
tu zas-
Birlikte bukaqtlarnak, köstekle-
mek tuzat-
Bukaqrlatmak. köstekletmek. Hiddetlenmek, sintrtenmek pu zuhhanqa tu zrhp a, pu rme e sug kirer bunalana hiddetlenme, burn una su girer.
tuzut -
tübet 1. Donamm , teç hizat. 2 . Cihaz, ayqn.
tüben 1 On bin 2. Çok , s ayrstz, çok fazla: "H~~ e.!fi~_ pir onrqe tüben hatap teecçe.' V. Kobyakov (KaY I~ kamç l bir yere sayrs tz degiyo r:}3: Auhlar o rdusu . tüben hata p binterce kere. tüb en-pasha çeett çesit: "H/rond'; turtntnennas kün harag / tiJben -pasha önnemen çaItJra!nur. n A. «uzuoasev - (Klrag lnm taneciklennde ç ünes 1 ~ l g l- çe~-ii çe~i-rren Klerlê parnycr.) ~
tübenge Avcmln koruyucu ruhu. tüb ürön lri, ir! van . t ûbürö n ç llg l iri at. krs. tob iro n ..JüE8-:' T ütrnek . tüdet zool. Hüthüt kusu . 'rü ttö rmek.
~t·
·532 -
tUdCm
tüdün
Duman : HHara tûa ûn puluttarnaii pTrik ken. ~ I. Kapçrçasev (Kara duman bulutlarla birles rrns.] hazlr tüd ün yogun duman. t üë ürme- Tünn ek.
lûdünnel- 'r ür törrre«. tUdünnig s. Dumanli: "Çlw mii tsurae tüdünnfg kij k6gergen. • V. Kobyakov (Yazmm îçinde duma nh hava gövermi~ .) lOg- DlJ9mek, dCJ{jüm etmek: ~Ktanyaa sübüre kke tüüp salgan ot pifÇ8.• V_ ~ulbayeva (Klanya'ya bez parçaama düg Ulm ü~ 01veriyor.) tügdûr s. 1. Tüylû, 1üyleri çok. sik clan: HHAydomfi soonea tügdür tüktTg çcnuen. tigder-mmdar ffflzilen ip oy/aan.· V. Kobyakov (Aydo'nun eromden sik tûylû Çoturah, oraya buraya giderek ko~mu~ . ) 2 . KIllI. 3 . Yünlü tügdûr hu ça yûnlU koç tûgdûre- Saçlar, tOyler kan~mak . tûgdûret- (saç. 10y, yûn) Kan~1 I rmak. tUgd ûrey- Tûyteri dik dik oImak : '7ügdureygen pörikterfne ah-flO!'Jan 5übUrekter hazap 5algan. • A. Kuzuga ~ev (Tüyteri kan sen börklerinde ak ye~ i l sermor dikilm i~ . )
tügdüreyt- Saçlan , tûyterl kanstntmak. tOgee Boyunduruk: uPirsi sa/a pózik, af tügeezineii tin dee po/ar, neke." M. Çeboda yev (Biri birazcrk uzun, at boyunduruguyla denk oiur belki.) k~ . tu ga tOgede d . Bülünûyle, tûrnûyle: "Torka Aydonlf'i 0/ çoogma tügede kirtlnip paza ayap taa t~/apça. · V . Kobyakov (Torka, Aydo'n un 0 konusma sma bUtOnOyle inamyor ve aClyarak seslen iyor.) tOgel- TÜkenmek. tügen- Tükenmek. tOgen Elsun ia tedavi etme güeü. tOgenci s. Son: "TügencT taynamm azmb/Zlp, Çabus, üstündegi
10kles
saga/m çlZlmb/zl p, soleen." V. Kobyakov (Son lokmasmr asmp Çabus, bl Ylgml siterek sövremrs.) ned elyamiJ. tügencT kûn l haftarun son günü çllmii tü genclzl nde yihn sonunda. tûgenek tip. Dolama . etyaran: KKuren at Wgenek pOllblstlf.· N. Domojakov (YaQlz at etyaran olmWi·) s. 'r ükenmez. bitmez tü genmes t üqeo rre s kus tükenmez gÜÇ. tüget- Tükelmek. bitirmek. tü k 1. Saç. 2. Tüy: "Tlfbay pargan slrtmlii ttigT.n N. Tinikov (Dikte~ mi~ srrtmm tüyü .) 3. Yün : "K6p san ma/Jan hayah, süt, Wk pirgenneri çi?" M. Kokov (Çok sayrdaki mallarm yaQ, süt, yün verrnerert ne?) 4 . KIl. taaraan çirime as slhsln; tas pazrma tü k smsm ektigim yerde ekin bitsin, kei ba~ lmda kil çiksm. tük· Küt kut vurmak: -Fedor Pavlo viçtlii çuree 'sug-sug, sug-sug ' teen çlli tukklep s/hhan. · N. Domojakov (FedOr Pavloviç'in yüregi "su-su. su-s e" der gibi atmaya bastarms.) tü kte- Kut küt vurrnak, yûrek çarpmak, gümbürdemek: "Piiler kistezT kObur çimifl k6ksi Wkleenin eii pTrTgTp. n N. üomojakov (Ktsraklann ki~ n e~ mesi, yurnueak yerin gümbü rdemesiyle hiriestp.] hulahtanm tüklepçe kutaklanm çmhyor. tükle- GOmbürdetmek : -Aynadarloh tip ççyfamp, Würfn Wk/el kifip hamnacanÇlh pa?- I. Kolyu~ev (~y1and andl r diye yalan söyleyip, tefini gûmbûrdetip kamlayaca k mi ?) tukles- Gümbürde tmek, lak lrdamak: "Tabannan la tük/eze halgan Tonmn adm lii tizektlg çolça.· N_ Domojako v (Sadeee labanlan tak lrdaml~ Ton'un all nm tezekli yolda .)
- 533 -
lükpek
t ük pe k ~ i~ , kabank, tornbul- "Çomeptui ipçrzT, hara hans plat tattm salgan tükpek naahtJg paza tnrentnsnen tufunmg MaiPa tip attlg ipçT." l. Kotyusev (Çornap'm kaner, kara kasmir sal atrms , tomb ul yanakü ve kr rl a ~ml~ saçn Marga aomoakt kaom.) t ü kpey- Tü msekl enmek , kabarmak: "PTr çablzah oosemti t özmae. haydagda nlme tükpeyçe." N. Domojakov (Bir alçak tas Ylglnmm dibmde , brr sey tüms ektenlyo r.) tü kt en- 1. Tüylenmek . 2. kurenmak. 3 Yüntenrnek. t üktig s. 1. 'rüyiü: "Aydomti soonca fügdür tüktTg Çohlrah, trgdermmdar tiii zll enTp oylaan." V. Kobya kov (Aydo'nun ardmdan sik tüyfü çoturah. oraya buray a giderek kosmus.) KTzi polza aUlg pcr ar kiik polza tüktig polar. Atas özu ( Ki ~ i em olur, geyi k tüyl ü olur.) 2. KIllI. 3. Yün lü: "Min Tnem naa /a tfk pirgen halm füktTg hoy lee rTzT lonmg oynaam." M. Çebo dayev (Ben an nemin yen r d iktigi kalm yû nlü koy un postu noan paltomla oyn eoun.) tüktig aar Esek ansr. t ük ür- Tükürmek: 'Tfu seçee. - kilkTm fükürTkneii çaba fükürTbïsken a(}aa Arina Petrovna. " N. Domojakov (Tfu u, sana -bcltûkûrûkle tûkûrrnûs ona Ari na Petrovna.) t ü kü ri k T ûkûrûk: "Tfu sagaa, - kilkTm fükürTkneii çaba fükürTbïsken agaa Arina Petrovna." N. Domojakov (Tfu u, sana -bol fûkûrûkje tükürmü~ ona Ari na Petrovna.) tük ürln- T ükürülmek . tü kü ris~
Birbirine tük ürmek.
tükürt· Tükürtmek. tüle- Tülemek, tüy dö kmek . tü leg Tü leme ,
tü l eyi~.
ton ürcek
. tülgü 1. Tilki: "çotur an soonda tü/gü ki/gen." N. T inikov (vasaqm arkaamdan tiJki gel mi~. ) Hlzll tülg ü ahçaa turca n, jus kizi ha hii a turce s. Atasözü (KIZII tllki para için duru r, krz bashk için duru r.) t ü lgü h uzur ii tilki kuyrugu. tülg ü paJaZI tilki yavrus u. hara kü reil t ülg ü kara krzrl l ilki. t ü lg ü ç lll tirk! YIII (bavvan takviminin üç üncü YIII) t ül gü pö rJk tilki densinden börk . 2. mee. Kur-
naz tü tük Erzak, tase. yiyecek. t ü n 1. Gece: tü n h araa gece karanllgl. tünde gece leyin . 2. Karanus . t ünd ü k Baca de ligi. krs. t ün ük .
t üne-
r ünemex. gece yi geçirmek (kanathra r.): "Aa/cl hustar anda tüneze , / Andaroh kTrierTn 16k turça. " N. Tinikov (Misafir kuslar orad tunese I Oraya kirlerini
cökövor.j t ü nee
zt. Yakmoa, geçen lerde : "Tüneegi
çeo-çerm ayllg iirde çörgennerT
saglZlna kTr paiPan. " s. Çarkov (vakm zamandak i apaydmlrk ayh aksarnd a yürüdükleri akhna gelm i~. )
Tüneme, tüneyts. t üader- Döndürmek: 'ïta eektfg , terpek hazan tündergen osnes pastJg racar." N. Dc rnojakov (lki çenel i, yuvartak . kaza n oönoürmmü s gibi been Hakas.} t uneere zf. Dönerek : "Torncsçm tözenTp, tüfidere tüzTp, oynap çatça ." V. Kobyakov (Paltos unu örtunöo. ters dónerek oynayrp yatiyor.} tündere tü neg
s et- devirrnek, yrkmak.
t ü üdern-
Döndürülmek,
cevrnmek:
"Çîrçeter çili, lüiiderTlçeler / TimTr hurçagilg tört tuygah. u M. Kilçiçekov (Fincan lar gibi çev riliyorlar IDemir nalll dört toynak.) t üflürce k Keçeden yuvarlak dagarCIk,
kap
- 534 ·
t üëer- Döndürmek: "Zoyka, appagas
sasl,g, on çast,g rnaeen. huru{; butl/kam , hup-hurug, niskeçek imi1erine fiJnerip, sorçathan.· N. Oomojakov (Zoyka , bembeyaz saçn. on yasmoa ksz, bos 'ii~yi . kupkuru, ipince dudaklan na ëön dûrûp emmi'i .)
tû nl Geceteyin: "Ce tûni, or nimeste, Yakm, kilebes. am kiJr tablsnan kóksel-kOrlep panblshan.· V. Koyyakov (Fakat qeceleyin . çok geçmede n, Yakm çelerek, cna yükek seste bagmp kÜfretmi'i .) tûnük Baca: "TOnOk ötire , haçan otM çeum us pa,ganda. tigi r kOgT harahtarma tOsken Fedor Pavloviçlfil .· N. Domojakov (Baca içinden, aresin alevi SÓndügÜnde. gOkyii zO gözlerine görünmü'i Fedor Pavloviç'in.) tünigi çogll, izi gi ço gli, istinde kizi toldira teeast yok kapra t yok içi ki~ iy[e dolu (bil. karpuz) kr~ . tünük. tüp Dip: "Hoynmafi çanm ni kisken Tpek tübi slgar kifgen. • V. Kobyakov (Koynunda n yenrm kesilmis ekrnek dibi çikamus.) Çarmii tübi teyrs, çarglmii tübi tireü. Atas özü (Yann dibi Slg, yarqtnm dibi derin.) tüp çoh dipsiz: 'TObi çoh ayas minr tirletçetken I Harahtarga harash! tüsçetken." I. Kapçrq asev (Dipsiz ayaz beni lerlelli I G öztere ka ranhk dÜ'itü.) Tübi çoh hazanm sugnaii daa tcldsr-polbassr û. Atasözü (Dtpsiz kazen suyla da doldurulamaz.) izebinlri tüb l cebi· nin derinligi. sug tObi su dibi. tObT çoh örinis derin mutluluk. tüpçek Çuval gim (giyecek.) tûpçûk ~i!l , kabank . tOpte- Diplemek, bir !leve alt yapmak. tüpUg s. Dibi alan, dipli. tUr- Dürme k, katlamak, Ylgmak TükUg klbizim t Ori p toospadlm, çalaas ç azlp toospadlm. kibizim
lurgeklel
Brlrnece, ver ve gök. (Tûylü nanrm dürOp bitiremedim, dûz banrm serip bili remedim.) türçe t . Huta. anmda, hemen 2. Az, biraz: -Anafi llirçe tomi uuîp. of past" slhrl. - V. ulU9 Kobyakov (Sonra biraz durup. büyük yoldan yürümeye bastarrus.] t ûrçe sa91 az bekie. türçe polannaf Çok geçmeden: "Çorga para att,g Yakm türçe poIannafi Aydonll'i ruzma çide tüsken.· V. Kobyakov (Yorga tora ath Yakm çok geçmeden Aydo'nun vanma ula!lml!l .) tü rçedeii zf. Aniden: 'Türçedefl paba m haydar·da pararga idïbisken.· M. Çebodayev (Aniden babam bir yere gidecek oldu.) türdir- Dürdürmek, katla tmak. Yl!ldlrmak, toplatmak. t üreZa yrnamak: "lney. tenen pIj, türeence I Pa/am paarga çlllglaan.· M. Bainov (Nine, tavuk gibi, zevrnavmcava kadar I Yavruvu bagnnda ISll ml!}.) t üre ëmey s. z ayrt. CIIIZ: "ÇOJca irt parigan türerïmey pózfk tren, tohtadlp..." N. Tyukpiyekov (Yoldan zayrt uzun erkek, geçen durdurup...) türey Çizme konçu: "Hoiialtah maymahtann /üreyinefl kináfr pagnan poostangJap salgan." V. Kobyakov ( ge n i~ çizmelerin kon çunden kenoir ipiyle stktp baQlam l~ .) kr!l. turay . türeylig s. Konçlu: "Ódigr uzun türeyffg polgao. • L Kolyul?ev (Çizmeli uzun konçlu imi!l.) türgek 1. Makara 2. Rulo. türgekt e- Yuvarlamak. tü rgekt elYuvarlanmak: "Oofagaz/ polda lurgekteJ par tüzip, ün s,garbin l/(jap slhhan.· A. Çerpakov
coca
- 535 .
türçs r
(Ogulcugu zeminde yuvarlamp , sessizce aglamaya basiamre.) tOrger zf. Çabucak, mznca: "t iirçer Ie hayda n anIbizarzIn anca nimenT!" s. Çarkov (Çabucak nereden elde eoecekse bu kada r J;leyi.) türil - Dürülmek, lop lanmak, Ylgllmak , tc parta nmak: "Çohlrah amn tntinde. ha/as çTli, t ûtït Ws pargan ." V. Kobyakov (Çoturah onun vanmoa . ekmek gibi, dürülüp yatrms.} t ürrs- Birlikte dü rmek, to plama k, Ylgmak . t ürre Dürme,
topla ma .
Ylgma,
ourus .
toptayre. Ylgl$. t ürfe- (kuJ;l) Orava buraya uçmak. türsile- Yürek çarpma k, küt küt etmek . türsiles-(yürek) Kül küt vurmak, çarpmak: "Amn çüregf Wrs{/ezfp, nsrunrer sós tappin turadlr." V. Koby ak ov (Onun yüregi kut kül ene, cevaplayacak söz bularruyor.) tü rü m Çile, tura, kangal, yuma k. t üs (I.) Düz: ''Nanmlr suu tûs çirde çaYllgan." I. Kotyusev (Yagmur suyu ouz veroe yayrlrr us.} tüs aqas d üz eqaç. t üs ça zr düz ova.
rüya: "îûünae Aydo fcezfn kör salgan." V. Kobyakov (Düsünde Aydo annesini görm üJ;l ,) Uyguel t üzjn de dee uzupça. Atasözü (Uykucu o üs ünoe de uyur.) tü s kö r- dÜ$ görmek: ''Aydo, halm tüs tüzep, uzup sentusnen." V Kobyakov (Aydo, oenn düs oörüo, uyuvuvermrs.) t üske kTr- o üse girmek. tü s- 1. Inmek: "Çe. iptep tûzlp, tJgfçagm turçathan sttnru uzunbts." M. Çebodayev (Hayd i, düzgünce inip, $U yakm duran laden agacm l kes.) atlan tü s- atta n inmek. samolyot aerodro md a tüsti uçak hava alanma indi. 2. Kalmak . o lar piste lüskenner onla r bizde kaldrlar. 3. DÜ$mek: "Pfrde töne Slglp, pfrde OYI/71ga Wzfp, pfrde kürgennernf
t üs (11.) DÜ$,
tos hurçi oylap ..." N. Dornojakov (Bazen tümse öe çtk tp , bazen çukura cusuo, bazen kurgan larm çev resini colarup kosarak.) Ma ûztraan seek sütke tüsce ü. Atasöz ü (Acele eden sinek süte düser.) 4. Rastiarnak irt e turga n hushaeah nimf ake tüzedir, irte turbaan h us haeah haragm çuhçrp o drr adrr erken kalkan kusçuk yemrse rastla r, erken kalkmavan kusçck göz ünü ovalar. 5. vat mak : "Aydo pastap hayd; Wsken pOZI. sah fdök hal m uygu ahp uzupçathan polgan." V . Kobya kov (Aydo önce nasu yat trys a, tam öyle deri n uykuya dahp uyurnus imis.} 6. (rüzq àr) Çrk mak , eernek . "KOn say çil/er tüsklebfstf. " A. Topanov (Her gün yeller esiyor.) 7. (yagmur) Yagmak, inme k: "Netunuruti çagar11n tOsçetkenf." i kot ycsev (v aömurun yukandan inmesi.) 8. (1J;llk) vurrnas : "Tördegf turadafi ootzenm pOies çarlh tüsçe." A. Çerpakov (Bask ösedeki odadan zernine mat 1$lk o üsüvor.) g, mee. (hisse , pay) Düsm ek : "Pa/aa homay at sag ln taap al(J an kfzee hatlg çargl Wsçeil ." G. Kazaçinova (çccu öa kötu ad koyan ki1?iye sert hüküm ousermrs.) 10. varennor fiil olarak fiilin le zligini ilade eder. l ura t üs- duralamak, a ra vermek. mola vermek, ç oohtan tü s-konusmava baslarnak, ha r çaa p tueken kar yagm l? toht i tüs-duruvermek . har ast u t ü s - karanhk çokmek. tu rc tüs-klragl on smek . avtobustaû tüs-otooüsten inmek. tohti tü s- duruvermek. rumzi tüs-yumusayr vermek. saqrsba t üs- oüsönceve dalmak. s abl ga tüs- uyuklamak. tisten ekti tü s- diz üslü çökmek. hl ym tüs- yana yalmak. azag ma t üs - ayaglna dü1?mek , yalvarmak. k6direl e tüze dü?e kalka. hlro t üsklragl dü?mek. kö ö tü s- keyfi
- 536 -
tüskin
kaçmak. harasm tü s- katanuk çökmek. tûskin 1. Hayvan teretau. 2 . Dó kûlrnus. oüsmus (kozalak), tü s kTn huzuh dökülmüs kozalak. tüû!-
(I.) 1. DügOlmek. 2. mee. Düg ülmek: ~Aydonlfï, saglnlp, tüüffp ç örceö çobag/an." V. Kobyakov (Aydo'nun dcsünerek dügümlenmi~ dert leri.) 3. Birikmek , toprenmak. 'Zaboymfï ïstïnae su{; tüü/ pemr. ~ S. Çarkov (Galerin in içinde su birikmis .]
Kar~1 gel mek, hayal klnkllglna ugramak. t üül dir- Ka r~ 1 geti rmek, karsr çrkarma k. tüü nc eköüqüm, dügümcük.
tüür - (11.)
tüüncekte- Dügümlemek: "Pulufïnarmda tüüneektep Çerpakov
habm..." A. (Köselerinden dÜgüm lenm i~ kabrm.r.] tüür Sarnart ten: "Aynadanoh trp çoy/amp, tüürJn tük/et ki/lp nsmnecerçm pa?" I. Kotyosev (Seytandandrr diye yatan söyleyip, telini gOmbürdetip kamlayacak mi?) tü ü s Akagaçtan yaprlrme kap: "$01 holmda hahpahtlg kgl tüüs paza ödlk kipteeen ip tudm semr. " A. Çerpakov (Sol eunoe kepaktr eski kap ve çiz me dikece k ip tutaycr.) 1001 tü üt tekr. Bili blti.
tüze-
salgan
(dO~) Görmek. tüs tüzedïm oüs gördOm.
tüzedig Düzeltme: "Hayzm memeen. hayzma çitpes çirlerln közidfp , eraon tüzedlg/er pirgen. " S Çarkov (Bantanru övm ös. bazrlanna eksiklikleriru göste rip, öyle dûzeltrneler vermls.) tü zel- (I.) Dûs qörrnek. tüzel- (11 .) 1, Dûzetmek, düz:gün olmak . 2. Dûzefmek, dogrulmak. t üzet- 1. Düzeltmek: "çaoap la t üzecno alçathanda ö pol halçathannar." I. Kctyusev (Güçlükle düzellir gib i
tyulen'
olmuerar.) 2. mee. Dûzeltmek, dogruil mak: 'Olim ne am tüzeder / Haydar itsln irgl hliJgmT N, Tinikov (Ölüm ancak onu oüzentr / Ne yapsm eski huyunu?) tüzettrr- Doqrultmak. oüzertmek. tü zik s. Düsûk. sarkrk . k öqenektlf pi r sari tüzik elbisenin bir yam dü~ ük. tüzim 1. Ürün, mabsut. 2. Verim, berekeI. tüzimn"ig s. Verimli, bereketli: "HastaYlp ósçe ko/hoz tamaa I Halm tüzlmnlg urojayllg." M. Areanov (aürteelp büyüyor ko lhoz tatuu / Bol verimli. ûrünfü.)
tü zrr- 1. Indirmek: "Ootenu al üstünefï pOZI tüzfrçe. " F. Burnakov (Oglan l al üslünden kendisi indiriyor.) 2. Dus ürmek: "Noga ot enas äde pfske
tiglrdefï plree nimes altm tüzJr pirbeen. " V. Sulbeyeva (Niçin öyle yse 0 bize gökten bir altm taran oüsüröp vermedi.) 3, Kaybetmek, yitirmek . ahçazm t üzrr sakn parasuu kaybetti (oüeü roö.) açlga tüzlracrya düs ürmek. tüzt rû- 1. Düsürülrnek . 2. indirilmek. 3. Kaybedilmek. tü etrrs- 1. Birlikte o ösörmek. 2. Birlikte indirmek. tü ztrrs 1. u ös ürme. 2. Indirme 3. Kaybetrne. tüzjrt- 1. Dûsurtmek. 2. Indirtmek. 3. Kaybettirmek. kïr ösk e tüzirt- vaftiz etti rmek: "KfçJgde am pu u/ug aalda tce-cecen. olgan hazlh enmp pofbin, onsn kum idlp, krröske tüzrrtlr/er.,. N Tyukpiye kov (Küçü kken onu bu büy ük köyde ann e babasr, çoluk çocu k buyuterneve rek, Rusu vattiz babas r seçtp, vaftiz eturrruster.) tvorçesk ay varancruk. t vo rçe st vo Yaraucr. t vc rcq Süzme yogurt. t yul'pan Lále. tyulen ' AYI baligl.
-uuç
u ç:
UÇUQIS- u cusmak. ~OttJ('J
tamm uçunafi pasti hlzanp... • V. Kobyako v (Otun yapraklan ucundan bastaverek...)
k~. us (11.) u ç- Sönmek: "Safiay la çanh çllt/star / ~/lIp. uçup temnçe.: A . Topanov (Bûtûn parlak Ylkhzlar I Sa91tlp, sö nüp kayboluyor.) k~ . u s- (I.) uça S trt, arke: *Kógenegin suura Ulrttnlp, uçazmca tUf plrçe. " V. $ urbayeva (Gómlegini stymp
çekerek. arkasnu açlYor.) u çastnik l!jti rakçi, keunmcr.
uçastok 8 ölge, atan, saha. uçebnik Der s kltabr.
uçenay Bilim adarm: "Minrtl hada ügrengen argls taflm pisateJler, sabll{J eruster, uçenaytar. • V. :;iulbayeva (Ben im bittikte ogrenim gö rdügürn arkadaslanm yazarlar. me *hur sanatçrlar, bi tim adamlan.] UÇl glS Uçu~.
uçma: '7igïrde ça~ IS la hara nime, hanatlarm ça/bayt/P, ag /rin UÇt4Jsta mestener nime harap tUf . · V. Tatarova (G6kte yatruz kara bir ku~ , kanauenm yayrp. ag lr uçueta arzu elligi bir i?ey anyor.) uçu- (I.) (ate :;.i) Söndürmek. uçlr· (11.) Ytkmak, devirmek. uçrrt- Söndürtm ek. uçitel'skay ~ retmen, Ö!)retmenJe i1gilJ uçltel sk ay instilut öqrennen ensulusü . uçra - Ra stlama k, kal"!illa!?mak. uçras Kersuasma. uçras- Kar~lla~mak .
uçraenr- Ka~l la!?t,"nak . uçrat- xa rsuannak. uçrejdenie Kunn a, les is etme. uçu- Ü:;.ûmek kr:;.. üzü uçugls Havatanma, havaya kalkma.
1. Uç: "Plat uçuhtarman neren çastarm çrsçeter. " F. Burnakov (Sanmn uçla nyla göz lerini sillyorlar .) 2. lp ucu: '1fiede haJgan çip uçu(Jm aee surag ·sap çoh a/baan.· N. Domo jakov (tgnede kala rt lp ucunu da tstemeo en
uçuh
almam l~ . )
uçuh- Uçmak , uçusmak: ruçun çórçe çir ibi re.· V. Sulbayeva (Uçuyor ye ryö zü el rahnda.) Az ag l çoh hanad r çoh çü gürçedi r , uçun çad rr. -Bilmece , bulut (Ayag l yok vörüvo r, kana dr yok uçuyor. ) uçuhta- Ucunu keskmle stirrnak . uç u htlQ (I.) Kuyruk lu. uçuhtlQ (u.) Uç lu, kaskin taraf olan. uçuhtn- u çusnn rnak. uçurt mak. uçura- Kar~lIa ~mak : ~Uçuraan Md/er hayhazar orsvtsn / Postan oo/lamlfi kayer.· V. Me yoese v ismen (k arsuasan k i ~iler sas mr hepsi I Ergen ogla nlarln içlen yanar.) k~.
uç rauçu ras - Rasllamak : "A/ar pir dee uçuraspa s pe." N. Domoja kov (Yoksa nrç rastlam ayacak rm.) uçyonay Bilgili. bilgin. uçyot Hesap, savrrn. uda a 1. Devamh, sIklIkia: "Min sinTudaa
uutmae körçem.: V. Sulbeyeva (Ben seru devamh ousürrc e görüy orum .) udaa at- sen ates elmek. ud aa kneo tr dev amn geliyor, Sik Sik gel iyor. 2. Si k Sik. oeverrü surette . udaren ie Vurgu. udareniezi ço h s log vurgusuz nece . ud arnay s. Vurucu , öncc. briga da öocö kol. udarnik
Oncö. vurucu.
udav Boa Yllam.
ud amay
- 538 -
udobrenie
ukcl
udobrenie Gübre . himiçeskay udcbrenieler Kimy asal güb reler.
ug za- 1. Ezmek, çignemek. 2. Kmsma k.
oçee uuea
ug zal- 1. Ezilmek. 2. Kms mak. burusmak. ugzalclh 1. Ezilmis, çökm üs: "Ugzalclh porode uçurap peae çrr: S. Çarkov (çöxmos topra k tabakast karsuasusa peki?) 2. Burusmus, klrl !}rnl:;;. uh- 1. Duymak, dinlemek, tsnmek. sö s uhpas söz dinlemez. 2. Anlam ak: "Çomap iliskecektlfi annafi çazirçathan nimezln uhçathan." [. Kctvusev (Çornap , hlskeoek'in ondan sakladlgl seyi anramrs.) uh (I.) 1. Mermi , kursun : _ "Klanya, athan uh evtenceri po/za." V. Sulbeyeva (Attlan kursun c önecek olsa .) 2 . Ok : "Ûr fiimeste Ie Kar iblnzer purungi çaacahtlll uglnlfi tattap oerçen timïr ustugm al ki/gen." G. Kazaçinova (Yakm zamanda Kay evine esk i yay pastamms tem renini okunun getirmi:;;.)
Karst: "Agaa udur
udur
tarçe:" V. Sulbeyeva (Ona kars,
Ogas nine giriyor.) udur çn ürçe kerstd en rüzgär estver. udur çü qür- karst vürümek. udur çoc hta- karsr korrusm ak.
udur-tö dir tekr. Ka r~ l lI k l l : "fkö/efi ema., udur-tödTr evtemao. çirge nannana çedip a/dl/ar." V. Kobyakov (lkiai sirnor karsthkh birbirine d önûp. van vatrr ustar.) udurla- Ka rsuamak: "Homay udurlapça polarzar. " V. Sulbeyeva (KöIÜ kersuarr us otmahsuuz.) naa çuru ud urla- yen i yil l karsuamak. ud urlag Karenerna. udu r lan- xarer gelmek, karet koymak. udurlal- Karsrlanrnak: "Naa çll hacan daa, neke, pldi udurlalbaan poter mmae. " N . Nerbtsev (Yeni YII hiçbir zaman, belki, böyle karstlanmarr usn burada.) udurla s- 1. Birbirine kar§l qelrnek . 2.
Birbirini karsrtamak. udurlas Karet gelme, kar:;;1koyma .
udurlasn r-
Karsr koydurtmak.
getirtmek,
karst
udurlat - Karetlatmak. uglaba Ok , araba oku.
burusrnak.
uh (11.) Çorap. uhacu Ouvarn. Püü r uhancrl, çrr hulahtlg pctcaü. Atasözü (Kurt duyarn. ver kulakli olur.) uhancr s. Duyarh, anlayretr: "Pökçefi unsnct kûllgTn . "M . Balnov (Çözmüs anlayrsh yigltl igini .)
ug le kislota Karbonik asil.
uh sum bot. Soqan .
uglero d Karbon.
uh ta - (suä t u) Doldurmak. uhtal- Dctdurulrnus , dolu munh dolu tötex .
ugolovn ay s. Ceza, cezat. ug lov nay kc ceks ceza kanunu. ug - (I.) Sünesten reng i solmak.
uhtlg S. Dolu, rnermili (tülek, tabanca.)
ug - (11 .) Ovmak, mmcrkremak.
uhvat
uqaa tso Pek, çok . uqaa çah st çok gü-
ukaz Karar, emir , terman.
zet u gaa t in çok fazta, pek tazta.
Bildirmek, haber vermek. rapor vermek. bilg i vermek. u gus Çöp , ank. ugus-
uq uste- Çöp atmak.
uhtalqan
Masa.
ukazatet' Katalog. fihnst.
ukazenie Emir, direkti!. uklon Meyil, eqilim, istidat on uklon sagc lilk. uk ctlqne . ukol it- igne yapmak.
..
· 5)9 ·
ukompleklovat
ukomplekto vat rexrrm kompIe yapmak.
la mamlamak ,
u krainets Ukraynall (erkek .) ukra inka Ukraynall (kadm.) ukral ns kay Ukrayna'ya ait. uksu s
1. Sirke. 2. Sirkeli.
Ulumak: ~Amii ta~ l. u/arga itçetken çi1i. tartl/lza tlisken. ~ N. Nerbsev (Onun boQazl, ulurken yaptlQI gibi . çekilmi~.) u la - (I.) (parmag tyla) Göstermek, earet etmek: --E, tigine. Ilgrne ! salaazmafi u/ap, tustnrs tüsken Timur. ~ Topoyev (-Hey, i~te, tste! • parmag lyla gösterip , baglrml~
ul -
r.
T imur .) u ta- (11.) Ulamak. u laa r- Saçmalamak. sayrkjama k.
ul a9 Atli araba , at e rebeer. ulaga Çadlr kurma. uiag c l Atn erabe er. fay ton cu.
ulam (I.) Daha çok, daha güçlü : "Haean tm almlp po/bin . UJam tiren palçab ls pis. ~ V. Mayne!iev (Ne zaman nere s aiemayro I Daha da derine bauyoruz.} ulamoh honhhan daha çok korkm u~, at u lam oh klsteptlr at daha çok ki~. niyor. ula m (11 .) Tmaz. utar- Ycrulmak. yorgu nluk hisselm ek: "Aar ump. ularça,han. ~ N. Domoiakov (Denn netes ahp, yoru lmu~. )
urerei- Yorgunluk duymak , kendini yorgun hesennek . ul astu - 1. Uzatmak. 2. Baglamak, bir lestbmek: "Ay do POZln lft çoogm annan enaer ulastmbohça." V. Kobyakcv (Aydo konusm asmr bir konuda n digeri ne bagliyor.) utaslJra Ard! ard !na , mUteakiben: ~Agaa toglr ulastlf8 hlsha arah stol. ~ V. $utbayeva (Qn un Van çaprazmda kls a masa. )
.......
ulug
u lasllng 1. uzatma . 2. Baglal ma utastmt- r . Uzaturnak. 2. Bag lail lmak. utes nns- 1. Brrtikte uzatmek. 2. Bitlikte bag lalma k. ulasnrt- 1. Uza ttt rma k. 2. Baqla tma k.
ulay s. Büyük , irt uzun eq es pazmda u lay nus odirça n . -ënmece, çekiç (Uzun agaç besmee büyük ku~ orurur.) u lgaat$iddellenmek, güçlenmek, (hasla hk) ag !r1a~ mak . ul ga attlr- Ag lrla~l lrm ak , sidoetlendirmek . ulitsa caooe . sokak : "$ala nfme po lzah, penp, ulitsada ad" min. usuouem. · V. Su jbayeva (Ulak bir ~ey 015a ben gidip soka kte oturuvereyim .) ultun Ayakkab l taba m. pençesi : "Azahtarmda ulug , u/Ui çoh ipçf kïzïnTn maymahlan holtafinas çörçe." V. k obyakov (Ayaklannda büyü k, taoansra kadm çtarnest
saüa mvor.j ut tur- Ayakkab l pe nç est dikmek .
ulturuh Ayakkabl peoçesr d ikme .
utu- Ulumak (köpek , kurt .) ul ug s. 1. Bûyük, gen i~ : -Annan pasha 0/ arada ulug aç /h hazaa. ~ V. Kobyakov (Ondan ba~kä orada bûyuk a çrk ahlr.) IJn ul ug çok büyük , u lugd811utug en büyük . 2. Ya~h : ~Uhnafl al lf'!)an teenTn, a/nmda ulu(jlaroan na isçet'i.· V. Kobyakov ( K u r~unla vurulma oenen ~eyi , daha önce sac ece büyü klerden din l emi~Ii. ) 3. mee. Büyük: "Çiitrer püün ulug küs.· V. Sulbeyeva (Gençlar günümüzde büyük güç .) ul ug çastlg büyük yes11 , u lu g abam dedem. in u lu g en bûyûk. ulU9 omah g gen i~ çehreli. ulu9 har m daz lm büyük kard8';im. Ulug larga onn p ir, kiçiglerge poIl 5-çÖr. Ala sozu (Büyük lere Ver ver, küçük lere ya rdlm eL) ul ug lee
•
- 540-
uluga
babaanne . ulug pi s büyük soca, kuzine, ulug hann mide. ulU9 ttniç geç irmek , tç çekmek. deri n neles alma k. Sagls talaydaii daa çalbah , puts tagdaii daa u1u9. Atasözü (Fikir oenizoen de ge ni~ , bilgf dag dan da büyÜk.) uluk bukva büyü k hart . ulug nimes kûçük. u lU9 sooh karakte . utug aleaas büyü k yarulçr. ulug tnrns büyük esk. ul ug manzrtta çok aceleyie , çok aeele. ulug üg red ig yüksek öörenm. ul ug aalcr çiçek hasta ligl.
uluq a- Büyü mek. ulugaat·A{)n faz lalasrnak, hasta agl rlasmak. ulug at· 8 üyümek, büyütmek. ulugl a- Ululamak. yücettmek. saygl 'Pssunu uluglirga göste rmek : kirek." V. $u lbayeva (Yöneticiye sayg l gösterme k gerek.) Ulugm ulugla, uzada kün körerziii; kiçigni kiçiglekistede kün kórerz f ü Atasözü (Bûyûqü ulula , uzun gün qöru rsön . küçügü koru . geleeekt e gün görürsün.) uluglas Saygl, hürmet: "Aar/as. u/uglas ço(jlf."V . Sutbayeva (Sayqr, hürmet yok.) ulu glat- Saygl qöstertrnek, hürmet ettirmek, saydntmak. ulugl adls Saygm!lk, itibar : "Kirek, Varya, ulugladlslan svmes. logm po/ar ba ot anda?" V. Sulbeyeva (Mesele, Varya, sayçmmtan degi l, 0 , orada çehsabutr mi?) ulugzlras- Çalim satma k, kibirlenmek, gururlanmak. ulugzlras s. Gurur lu , kibirli, maqrur. ulugzl r ha- Gururlanmak, kibirlenmek.
ulu s-
Ulusrnak: "HIZII iirde ulusçalar / Hishl soohha tnsnr tuno." A Topanov (Krztl aksemoe KI~ sogugunda ulueuyorlar I s lkl~ lp .)
ulus (I.) Uluma,
uluyu~ .
undu
ulus (n.j uïu s. millet, haik: "Amgr ulustan nime Ie po/za sagl ." V. Sulbeyeva {Sim dik i halktan her sey bekfenir.] ulut- Ulutmak ada çtnne ay-us pirbes ; uluqm uludar, kiçigni kisteder ata yerine huzu r verm ez. büyügü ulutur , küçüq ü ktsneur . umah Masal kre. mmah . u mcu Emz ik. umcula- 1. Emzirmek 2. Beb eqi bestemek: "Sabistr Hoortay apsah SabistTii tay agaz i - ds ayllg danoh slgara umcutep paslaan polgan." N. Oomojakov (Saöie'! Hoo rtay ihtiyar, Sab is'in dedesi- ü ç ayliktan Interen beslemeye bestarms.) umcutat- Emzikle ve rdirmek . urndu- Unutrnak krs. undu- . urrurt Kusklraz: krs. rnmrrt.
umuh Balta tersf: "Plçonmn pazman paltl umugman na saphan çT/i renen." N. Domojakov (Prçon'un baema balta tersi yle vu tmus gibi pelmis .] un
Un . pugday u n bugday unu. un hebt un torbast. kabr.
una- (I.) Onamak. una- (11 .) Ufalanmak, kmlrnak. unans. Pek, çok krç. uqee. unah s. Utak . unah drob' ufak saçma.
unal-
Ufak parçalara ayn lmak, ufak parçalar eeklinde oc öranmak çolg8 un al pardim yo lda çok yoruldum.
unat1. Kmp parçalamak, utak parçarara oo öremak 2. Kmp geç irmek, "Hargalgan çabal öldürmek: nrctlërrn / Unadlp, hanm töge çat salgan." I. Kotyusev (t.êneuenmle kötü oüsmenran I Kmp geçi rerek karurnoökm üs.j
unda r s. Pek. undar köp pek çok . undu- Unutmak: "Pa/am. saglsha kirbe am, unaums." V. $u lbayeva (Yavrum . dü~ünme onu , unutuver.)
undubas
- 541 .
undubas s. Unutulmaz undubas künner unut utm az günler. undudul- Unutulmak: ':Ah tnr pashanca çir unauanoes.: M. Küçrçekov (Ak kir basana kadar hiç unutulmaz.) undut- Unutulmak : "tû rçe potenoen. payag/ klzï, sag /zma undulgan nime klrgendegl çm, kinetrn pazm ködlrfp, Aydodan surça." V. Kobyakov (Çok geçmeden , deminki ki~i, aktma unuttugu bir sey qelrnis gibi, aniden ba sm r kaldrup Aydo'ya soruyer.) hacanoh undul perqan çoktan unututmus .
undut- Unutmak: ''Undut polbinçam, leen." V. Sulbeyeva (unutarmyorum, anne.) uncutçr Unutkan. unifikatsiya Bir modele qöre ya prna . unifitsirovat Bir model e çöre yapmak. univermag Bonmarse, büyük maqaza. unlversaJ'nay s. Evrensel. un iversitet 1. û nrverslte: "Novosiblrsk universitedln ln fi/osofiya fakultedlnlfi s tudentl po/gam." V. $uJbayeva (Novosibirk ûniversrtesrnlnln. FeJsefe Fakültesinin ögrencisi idim.) 2. Üniversiteye ait, üniverslteyle ilgili. unnug s. Faydah. unnug nime çogll teyoan bir ~e y yok. upakovka Ambalaj, paketle me, balya yapma. upolnomoçennay Temsilci, delege, murahhas. upravlenie ldare , yönetim . upravlyat' loare etmek , yönetmek. ur- Dök mek, akrtmak: '1nzer sugm ur smnsn.nl. Topo yev {lnln içine suyu dökmeye bastarr us.) çey ur pirgen çay koyup vermts. lrnnf stekenqa urublzarga Hácr bardaqa akrtmak( koymak) Açiina tus salba, ayranma süt urba At asöz ü (Acrya tuz ekme , ayraruna süt dökme.)
urun
uran Uranyum. uran r udazr uranyum cevheri. urannlg s. Uranyumlu . uranmg ruda uranyumlu cevher. uravnenie Denklem, muadele. uravnilovka E~it ücret . urdrr- Oöktürmek, akrttrrmak.
unl- Oökülmek: UHaya-tastardan indlre sug un/çathan. " L Kotyusev (Kayalardan taslardan a~agl su d ö külmü~ .) çog art m unlçathan nafimrr yukandan döküle n yagmur. uns- Birlikte dökmek. uns D ökme. urna Kap, te neke . vazo. urojay He kclte, ürün, mahsu l: "KöfînTbisçe ldi öskirip, Köp urojay a/aafîarf" P. $tlga~ev (ë önlümü zc e böyle yetistirip I Ço k ûrûn alahrn .] pay urojay zengin rekolte. urojaylig s. Ürünlü, mebsuüü. resotteü. urojaynost Verim, mahs ul. urok 1. Ders, bir oers saati : 'V rok tooza slm odlfgan." i. Topoyev (Ders boyunca sesizce oturmustar.) 2. Ders, ödev: "Sança ibzer pirgen uroktenu ügrene rge timnençe tken." I. Topoyev (Sança ev içm verilen derler i öç renrneye nazutamyor.) 3. Ders, ibret. er ag aa çaner urok polgan 0 ona iyi ders oimus . ursen Su srçar ukr~ , noman , us tan . uruh Urgan, kenoir. ip. uruhta- Urganla yakalamak (atr.) urun- 1. Oövünmek, vurunmak, çarpmmak, birb irine vurmek : "Ol, Us/erin urumeure lazllad/blZl p, ïstïnen östes oshas tuyuh tetns siganb ishan. " N. Nerbrsev (0, d i~ le ri ni birbirine vura rak çncrroatrp. letnoen inleme gibi boquk ses çjkarrrus .] 2. Has tla m ak : "Anaemmda urun parçathan ooti-teek tlrig nime/er hursah t ûotne dee çit haia ço{;llIar." N. Nerbieev (Orada
- 542 -
uruncah
burada rastlayan ufak tetes canluar korsak dibine de ulasmryortar.) ur uncah Aniden haslal anma , çarpuma. u rundtr- Vurdurma k, çarpnrmex.
urums vurusma. oövüeme. çarprsma. urunrs- v urusmak. oövösmek. çarpts-
nrcner
mak , kaprsrn ak: "Ulug çrti urumshannar." I. Topcyev (Büyük oüemanrer gibi kaprsrr usrar.) tag tannaiï urumspacef dag daga vuruemaz. urus - 1. Dövöemek, vurusrnak, çarpts rnak , tu tusmak. kaptsmak.
u rus vurus, o övüs, saves. kavga: "Ninee urustar köredfr Çobat sug." N . Domojakov (Nice savasfar görüyor Çobat Irmag!.) u rus hah s. D övûsk en. kavçacr.
uryuk Kayts r kakt. us- (I.) (ates, ytldrz içln) Kaybolm ak, sönmek: "Haraazi inJp, tan atsa I Hezennp usçalar." A. Topanov (Geee geçip, ten atsa I Aganp sönuyortar.) 2. mee. Yanmak:"Köygem haean-da, Varya, am us pargam." V . Sulbeyeva (Ya ndrm her zaman Varya, ve §imdi söndüm .) çrtnster ptzrrinaztp uztp parçalar yuorzrar pertayrp sönûyo rla r. kr§. uçus ( I.) U Z, usta: 'Taygadaf! as par çörçe tken çiit hlstl. taap kiJtrr anel paza agas-timir UZI küstrg Sapon. " N. Nerbtsev (O rmandan asa o genç krzr, bulup gelm i§ avc r ve aö aç. demir ustaer güçlü Sapon .) timir UZI demirei. agas UZI dülg er , dogramac t. Po lgan na ki rek ustaiï honhça . Atasözü (Her i§ ustadan korkar.] us hol usta el, uz el, eli uz. us- (11.) Uçmak, ytkrlrp dus mek. k im kl çire tlrek u ç rp pard r Yenrsevt geçe rken kava k Ylklldl (bil. kirpiklerm kapanrnast.)
ustay
us (11.) 1. Uç. 89as uzmda aqaç ueunoa, azah uçmda pas çö r ayak U· cunoa yürüyor . 2. Son. kr§. uç us-pas rekr. Belfi, belirgin, belli casu, uç bas: "'Plree pasha us-pas toglsha turglzlnar. " V. Sulbeyeva (Baska bir iyi i§e sokunuz.) usnas- Terkuesmek. kistTmze r ushas ardrma terknes
usnasnr- Terkisine bindir mek . us h um bot. Sogan krs. muksun . ushun- Uyanm ak: "HlshlrçadIP. ushun oerqem." V. Sulbeyeva (Baötrar ak uyandtm.) ushur- Uyendrrmak.
ustovle Sart , kosul. us lo vna y s. Sartu. kcsunu uslovnay naklonenie gr. sart kipi. usta- (I .) (kalem ueu) Sivriltmek . açmak. uste- (11.) v önet rne k: "Yagorndïoh usteetntuuï aa/dag I çiit u/us pastagwn na çonma, ~ka/adagi o/gannarga çJli, 'yolka' inlrdf/er." N . Nerbtsev (Yaqor'un j. da tesinde gençler, ilk kez kolhoz halkma, okul çoeuklanna yaotmr gibi, noel agael süslettiler.) ustaq v önetme, ldare etme "Minnen dee hay-hay putun O/B( I Naa ustag/arm onnap''','' V. Maynasev (Benden çok çok önce anlar / Yeni yönetirnleri anlanus.)
«omoz
ustagel Hebber, önder, uoer. vöneten, idareek "Sungm pöglfler, ustagcl oouener." V. Sulbeyeva (Sarunu çözünöz. yönetiei iseniz.)
usteq-pes teq tekr. v önetme, idare. ustat- Sivrilmek, keskinlesrn ek, açrlmak. ustan Su srçaru krs. no men, ursen. ustas-
Keskiruestirmek. sivr iltmek.
u stat-
k esklnresurrnek, sivriltme k.
ustav Tüzük, nizarnname. ustay· 1. (yuka rr) Dikilmek. yükselm ek: "Uçuhçan nime çogar ide kostel
T - 543 -
ustayt
uya tçr
oerçen çlli, ustay turçaftlf . n I. kotvusev (Uçan sey yukan dogru l!ilk saçar gibi yükseliyor.) I. Kot yosev 2. Surat as rnak.
ustayt- 1. (yukan) Dikmek . yükseltmek. 2. (öne.drean dogru) Çfkartrnak, büktürmek: '1mifi us/ayta arah tuttah." M. Kokov (Dudaklanm bükerek rut.) ustlg s. Slvrt, keskin, ustlg pastig sivn uçlu, ustlg salaa tsaret permaqr. ustuh Direek.
ut-
Utmak, kezanmak.
uthu§ Utus, utma . uiig Utus, utma.
uur- Ult urmak, kaybel mek: "Haydi ider ze uur salganda." M. Kokov (Ne yapacaksa kaybettiginde.)
uvertyura Uverlür. uvol'nyat' Terhls etmek. uy- Uymak uye (I.) 1. Yuva , kus evi: "O/ar emcn.
uya
çem p.
palalarm slganp Kobyakov (Onla r yuva yaprp. yavrulanm simdi, çrkanp büyülüyarlar.) 2. Yuva, ev: "Hudaydafi , çortitne emir ooteen. vyabls pik turcafl." V. Tatarova (Tanndan yurdumuz sakin idi, yuvarmz saöram kaldr.) uya çazayuva yaprnak. hus uyazi kus yuvaSI. taüah uyazr tavuk lünegi. aday uyazr köpek kulübesi hutuaha uyazr kannca yuvasr. aarlar uyazr
öesïrçeter.:
V.
an yuvas r ve ya «ovam.
uya (11 .) Malsal, ekle m.
uns Utuli, utma.
uyaat-
utlZlg GalibJyet utlZ lg çoh beraberlik, berabere, klmsenin galip qetememesi. util'-SlryO Hurda .
uyadr çc h s. Utanmaz , küstah.
utopiçeskay s. Ütopik, hayali. utoplya Ütopya, hayal.
uvadistig s. utenç verlet: 'V lug uyad/stlg kirek pastaIJblstl." N. Domoja kov (Büyük utanç verie l i;;
basracn.)
uvatas- Yuva yap mak. uyetat- Yuva yapturnak. uyallg s. Yuvatr.
utnns- Bitlikte ullurmak.
utnne ut turue. utturrna. umrt- Ulturtmak. utuh 1. Kuyu . 2. Kuyuya Bil. utyug Ütü. uu ca «uIU9 lee) Babaanne: "Uucam minTti paza pTsser haybas." V. Mayoesev (Ba baannem be nim yeniden bize . akm az.)
uuca û Babaa nnecrqim (çocuk dili.) uul- (I.) Ovutmak . uur- (11.) Gunesten rengi solmak . ymranmek
(ayakk ab r
uustan- Küfretmek , aözuu bozmak .
uustencm
uvadis u ta nma , stkuma, arianma.
uvata- Yuva yapmak. uyalan- Yuvalanmak.
ulrennlk Matine . uttrr- Utturmak .
uura- Eskimek, vb.j
Oüsmek . devriJmek, yrkrlmak.
s. Küfürbaz, a9z1
bozuk .
uyaf s. 1. rsuoatsrz. kuvvetsiz, zayrt, çeumsrz: "Hay plreelen hoptançalar: Haydag !lii uyan. çoh tri pIstffi." M. küçtçekov (Baztlan sikáyet ediyorlar: Ne çok zsvrt, yok diiimiz .) 2. Kit, c özt, az. uyat Utanm a, sikuma: "MinI" uye ätm am daa par, haydag harahnan olarzar «öremr.: V. Sutbayeva (Benim utancrm hálà var , hang i gözle entara bakacaçrm .) uyatUtanmak, stkumak : "çoo uvetnem.: V. Tatarova (Çok utanorm.) uyetçr
s.
utançaç. slkJlgan
•
- 544 uyatnr- Utandtrmak: "Uyattlra smnen apsah/lfi üni. " A. Çerpakov (utanomr gibi çlkm l:;; ihtiy artn sesi.)
uzur
siyorum kesiyorum yonqas t yok.) krs. tap, tapçth. uzah (11 .) 5. 1. Uzun, uzun zaman : "Çe amf! it1engï öïrast uzah po/baan." N. Nerbisev (Fakat onun sabahk i mullulugu uzun s ürmemrs.) Saglzlfi çanh polzm, çazlfi uzah polzm. Dua (ü üsüncen aydmhk otsun. ya:;;10 uzun orsun.) 2 . Uzak. uzah ç olga par- uzak yola gilmek.
uyezd Kaza, ilçe. uyezd nay s. hçeye ail, nçevre ilgili. uygu Uyku: "Am Kamat apsah uyguzi han{}anca daa uzuaetcm. " V. Kobyakov (Onu Kamal ihtiyar uykusu kanana kadar da uyuturdu.) halm uygu derin uyku, uygu·çadm uzah ta- Yonga loplamak. çoh uykusuz, uygum han pardt uzanBir :;;eyi öçrenmeve çatrsma k. uykuya kand im . Saglzln pik tutsen, çedrp amn uzlr ztü; saglzln uzancrh (k"iz1) Usl a. saybi tuts a ä, uy gu-çadm çoh uzandtr- Ustalaetnmak. ça da rztà. Atasözü (Fikrini saqlam uzara- Uzamak, uzuntuquna durmak. tutarsan . yattp rabat uyursun, fikrin uzarat- 1. Uzatmak 2. mee: Uzatmak: daqtr uksa, uykus uz yatarsm.) "Ür rumes tapsabin oamo. pazoh uygucl s. 1. Uykucu, çok uyuyan : çooöm uzarat s /hhan. " V. Talarova "Uyguc/ kïzrlemi oray /u,gannan (Aztctk ses çrkarmaoan oturup. semçem." N. Tinikov (Uykucu yeniden konuemasm r uzamus.) klslleri geç kalkmalarmdan çurtas u uzarat- hayatr uzatmak anlryoru m.) UyguCl tüz"inde dee uzat- Uzatmak. uzu pça . Atas özü (Uykucu düsünoe uzbek Özbek. de uyur.) 2. Uykucu, uyku sever. uznik Mahpus, esir. uyguhg s. Uy kutu : ':Amn uygulJg uzu - 1. Uyumak : 'Vzup oenzemen. haragma pas/ap pïr dee nime hlglrçala r." V. Sulbayeva (Uykuya körinmin..." V. Kobyakov (Önce oahnca, çaglrlyorlar.) UyguCI onun uykulu qöztenne bir :;;ey tüzinde dee uzupça Atasö z ü (Uygörünmeyip...) kucu dûsûnde de uyur.) 2 . vatmak. uygumzl ra- Uyuklamak. birlyle yatma k: "Noga min annan uygumzlr as· uyuktasmak uygumuzim?' V. sulbeyeva (Niçin ben ztraztp odlrgan nar uyuklastp 0onunla yatayrm" ] 3. Donup kalmak. fu rrnustar . 4. (yogurt) Olusrnak . uygumzlra t - Uyuklatmak. uzun s.,. Uzun: "Uzun odlrÇlhta Ivan uymu Uyku kr~. uyhu . Pefroviç gazeta hlgmp od/rça. n V. uy st a- Köpeql krsktrtmak, birine sarSulbayeve (Uzun oturakta Ivan drrtmak. Petroviç gazete okuyara k oturuuyor. ) Sagall uzaan s üt Yo öurt. pozmaf uzunoh. -Bilm ece, lp ve igne. (Sauzada 1. Uzunlamasma, boyunca. 2. kali boyundan uzun.) 2. Uzun , uzak Uzun Ul ug çoc qm tesea uzada çc! uzun vet uzun . 3. Uzunluk stol kü nni körerzfn. Alasözü (Büyük uzuru masa uzuniuöu. uzun heIlig, söz ünu dintersen uzun gün görüruzun tillig uzun dilli. s ün.) uzur- Yere yrkrnak, oevirmek , keserek uzah (I.) Yonga . kisçem kisçem uzagl Ylkmak: ''Ang kiide agas uzurarga ço gll. Bilmece , demir kesmek. (Kea/ay ba hlra tarta,ga, "V. $ ulbayeva
uzus
- 545 -
(Temiz havada a öaç kesmeye veya ekin çekmeye.) uzus- Birlikte uyumak. 1. Uyutmak: " ':Am Kamat apsah uzutuyguzi hanganca daa usuaerc.ti" V. Kobyakov (Onu Kamat ihtiyar uykusu kanana kadar da uyuturdu.)
uzut
2. Bayrltmax : "Marga,
cotemenrun
pen rnnnäe tunp, eçee uzutçan nime ç/standlrgannar." I. Kotyu~ev (Marga, ogullannm bas t ucunda durup , ona bayrltrci nesne koklatrrus lar.)
1
I
..
-uübdür
s. Karmaka nark (saç.)
1. Üfürmek: 'V lug/ar çrli am übürTp algan, anafi temuttxsnen. " I.
übür-
Topoyev (B üy Okler gibi onu üflemi:;;
sonra ya k lvermj~ .) ot übür- atese üflem ek . 2. (rüzgär) Esmek: "Ç il, kil, aalzar übürçe." I. Tcpoyev (Yel, rüzgär köye dogru eslycr.) üb ünn r- Üfürtmek.
üçincl s. Üçüncü krs. üzinci. üçör e ü zt. Üçü birlikte krs. üzöl ei'i. üçün e. lçin: "Mmda togmar üçun Mosk vada akademiyam toosten ttpçe. " G. Topanov (Burada için Moskova'da akademiy i bitirmi:;; diyor.) çurt'!s üçün kürezig vasem için möcaoeIe. knlga üç ~pis s al ko vay töiedrm kilap için bes ruble öoe-
çeusmak
dlrii.'" üçurgü
•~
Eyerin
altma
konan
keçe:
~Töilde üçürgüzJn kiçlmge seno.."
N. Domojakov (Tepede eyer a11l191ru derinin ûstûne serip.} pozrah adim çügüribisti, üçü rg üzi çat ) hal dl, -änmece, ates ve kül (Boz alt koeup gilti, ever keçes! yanp kaldr.) üd es Ugurlama, Odes- Ugurlamak : "Çesmae a/amati tizen, tol1ascam / Küsküde, caesçem. " N. Tinikov (Baharda onlarla kareûasryorum I Güzün ise ugurluyorum.) üdestir- Geçirmek, ugurlamak . !!.dit:. Öldürmek. üg- Vigmak, kûmelemek, tcplarnak : "Çicen nimefeml Apçaymn alnma üüp /e tur. " G. Topanov (Ylyecekleri Apçay' m ön üne Ylglp duruyor.) ha rm pir çlrge üg - kan bir yere Ylgmak. üüp salgan n ime küme, Ylg ln.
L
ügbek s. Karmakansi k (saç.} üg dere- (saç) Karmakansik olmak: "Közenek entnsnenae, amti a/mnda ügderep pargan sasll{J Sanpir apsah furça than. " S. Çarkov açuqmoa. onun (Pencereyi karersmoa kansik saçh Sanpir ihtiyar ourmus .) üg dereen s. (saç) Ka rmakansik. üqderet- Saçlan. tüyleri kanstirmak. ügre Çorba: "Çarba/Ig la üg re po/za, paza pJske ph dee nime kirek çogtl." V. Sulbeyeva (Varmal! çoma olsa, bize baska bir 1;iey gerekmez .) kapustallg üg re lahana çorbas.. üg redfg Öqrenim, ögretim: "Abakannati ot çu ügredfg toos kifgen, Abis. n M. Batnov (Abakan 'dan 0 YII ögrenim ini bitirip qelmis, Abis.) Mi ilig pasha ügredig kirek COSI!. Atasözü (Beyinli base öqretmek qerekmez.) naa üg redig çrl yeni öqrettm yrh. ulU9 ügredig yüksek öqrentm. üg rediglig s. Ögreti mli, ögrenimtl: "Sindeg ulu{; ügredfglfg kid pisnen reae mme ider mmae.: G. Topa nov (Senin gibi yüksek öçremmn ki!li, bizimle birlikte ne eder burada.) ügredil· Ögrelilmek, ögreni m yaprlmak: "$ kolada amd/ ügredilbes, ûoçe. " A. kuzooase v (Okulda ~imdi öörenlm yapumez diyor.) ügren- 1. Öqrenmek: "M lnda ki/ze/er, pos ti/in ügren oerener. " A. Çerpaxov (Buraya qetseler, kendi dillerini ögrenirler.) 2. Ögrenim görmek , okumak : "Min agronomga daa ügrenzem, o/anay tog/sta paöesstm. "G . Topanov (Ben ziraat okusam oa. streden iste çansamam.) Ügren mezeii , nime pilbessiii. Alasözü (Ögrenim ç örmezsen, bir sey bnmezsm.) 3. AIi~ mak: "Çarir, Yuracah, sin miniil picemnTil oo/glZln noaza, ügren pargam Apçay tip adap." G.
ûgrencT
- 548 -
Tcpanov (Tamam, Yuractk , sen benim krz kardesirrun oglusun ne de olsa, aüsmrsrm Apçay diye söyremeye.) tamkaa ügrensigaraya altsmak. urckn ügrenderst ögrenmek, çahsrnak. ügrenci Ögrenci. plzfncl ktessuü ügrenclzi bestnel suut öörencisr. ûgrenls Ögrenme, ögreni;; . ügret- 1. Egitmek, vota getirmek : uPaza pabanarga sölim, ügret . salbazalar, §ko/adafi slgara sünoizerbis." A. Kuzuqasev (vine söyteyeceöim. vota babaruza qetlrmeyeceklerse okuldan çrkanp atecequ.) 2 . Okutmak, okula göndermek: "0 01 öskir pirgen, ügret salgan. ~ A. Çerpakov (Oglan büy ütmüs. okura göndermi;; .) 3. "Maymah paza Tembihlemek: kögenek-stan çoomesemtï, ügretçe Torka." V. Kobyakov [Ayakkabr ve elbiseyl konusmasrm lembihliyor, Torka.) ûgretçl Ögretmen: "Oterm peer Ogretçïleri Alisa Pevtovns tenen. " F. Burnakov (Onlan buraya Pavtova ögretmenleri Alisa q önoermrs.)
ugu zool. Puhu kusu. ügürsü bot. 1. Salatahk, tuyar. ügürsüni tucrrada taynap allp salalallgl küt ürt üyre çigneyip 2. Salatahkh, tuyarn. üküs- 1. Dörtnala gitmek . adma ertancrh, hamel saap ûküs sarcm atma atranus. karnçr vurup kaçrrus. 2. Kaçip gitmek: "Ol ibinzer nerave üküs sa/arga itken." N . Domojakov (0, dönûp evine kaçmak isterrss.) ükûs sal- kaçmak. üküs 1. Dönnata. 2. Srçrama , stçrayrp gitme. ül- 1. Yataqmdan tasmak. 2. mee. Ta;;mak: "Üffp Slhhan hayt pastIfa / HazJf Mooi ham pu ki/rif." M. Bainov
ûlûkûn
(Tastp çiken cestarn yolundan Gaddar Mogol ham rste geldi.) ülce Babaanne . ülcef Nine, haminne. ülces zool. Balik adr. üle- 1. Bolmek. 2. Daqrtmak: "Hartan salgan süümegJnefi olarga sWlhtar ûieoçe.n N. Tinikov (Kartanmrs torbasmoan entara hediyeler dag ltIYor.) ülel- 1. Bölünmek. 2. Da91111mak. ülen zool. Bahk yavrus u krs . ören. üles Bölme .bötüstürrne. taksim. ülesëömemek. öresmek . "P's amnafi, kómesti dee ootze / Astemenn, ülezip « öo çeeöte" 1. Kapçlga;;ev (Biz onunta, az da olsa / Yiyeceg i börüsao çok yedik.) ülestir- ëöröstcrmek. örestrrmek. ülestirig Ütestlrme, böfüstürme.
ület- Böldürmek, daglttlrmak. ülgen mn. Ülken. ülger Ülker. ülgü (I.) 1. Egemenlik, hákimiyet. iktldar: ':Am Savet ülgüzJnde amfi sin 'Sovetskay Hakasiya." M. Areanov ($imdi Sovyet eqemenliqinde onun aor "Sovyel Hakasya") 2. Töre, ä det, ahskr, 3. Kanun, ntzarn. ülgü (u.)patmn, biçk i modell, kaup . Söögi çoh kizi çoh polcaii, ülgüzi çoh ödik çoh potcaû. Atasözü (Soyu oirnaven insan oimaz. kàlrtn olmayan ayakkatn olmaz.) ülgüHg (I.) s. 1. Egemen , hákim olan. 2. Kanunlu, nizamh.
ülgülig (11.) s.. kanon. patrontu. biçki modeli clan . üliri mat. Bötme. ülükün 1. Bayram : "Küdetke ü/ükün pohbsstïen, slray-çüzï amn pu tusta çaraan. u F. Bumakov (Küdet'e bayram olmu;;, yüzü onun bu slrada parlamI;;.) 2. Tatil günü, pazar günû. 3. mee. Bayram, sevinçli
•
l ûlOkünne
- 549 .
pün: "Püün pfstïn ü!ükün: Pana toglS teeo algan." V. Sulbayeva (Bugün bizim için beyram. Pana i ~ buïmus.)
ülükünne- 1. Bayram yapmak. 2. latil yapmak.
üiük ünne s- 1. Bayramlasmak. 2. Birlikte tatil ya prnak.
ülükünnet- 1. Bayram ettirmek. 2. Tal il yaptrrmak.
ürüs Pay, ntsse, ütüe: ''Annaii ar faöy nimes ülüzTbTs. " N. Tinikov (Su yûzden eelt deg il ülüsümü z.) çazag
kiziniii ülü zin attlg kizi atbas. Ä tesözü (Yaya kismin payrm ath ki:;;i almaz.)
ürüsnq s. Hisseli, payh: ''A min irte Je turçam, ikr ülüstTg po/çaml" N. Tlnlkov (Ve ben erken katkryorum, iki Olü:;;IO cluyorurnf} irteer kizi iki ü1üslig. Atas özü (Erkenci ki:;;i iki Olü:;;lü.) ümekte- Emeklemek.
ün
1. Ses: "Öörffg ünneii ammcohtasça. " N. Tinikov (Sürü hälinde sesle veoalasrvor.) çehsr ün güzel ses . ötig ün tiz ses. ün p ir- seslenmek. 2. Ton , ses tonu.
ü fi paarhg Iyi kalpli, yumusak huylu. üüde- Sessizce vaklasmak. ündes Seslenme . ündes- Seslenmek, cevap vermek. "Non; ündezer omms . hol niinl tstïnetï hol çmrcen-oteai sigar ki/gen." A. Çerpakov (Noni cevap vermek yenne. kolunun yeni Jçinden el havlusu çrkanp gelmi!?) ündezlg Cevap , seslenme : "î tt agaa ündezrg çon halbaan. " N. Tinlkov (Melez agac l onu cevapstz brrak marms.)
ünne- Seslemek, eestenmek. ünnen- Seslenmek: "Amoh ittirerbister agaa, -çoy.moe ünnengen çoon krzl. " N. Domojakov ($imd i
I
L
0,
yaptmnz
ona,
yaltaklanarak
sealenmis iri bir kii?i.)
ünnencrr- Seslend irmek: "Hacannan halm uyguda polgan Tatfj l çu/ çazlzi ushuna çaÇ/raan, smti köksrn ünnendlrcef! p ûût." M. Kokov (Ne zemaonr derin uykuda clan Tarqr Çul ovasmr srçranp onun bag nm uyanomms, seslendirrrus kurt.) ün net- Seslend irmek, gürü!tülü MIe getirmek : "çenn ûnnen çoohtan tur Ças tayganl ünnettïfi." A. Topanov (parlak seste konusuver I vas ormar u gürlelti n.) ünni'g s . 1. Sesli: "Agaa çoon ünnrg aday ür smnen." N. Tyukpiyekov (Oraya kalm sesn köpek ürüp çrkrrus. } "Nimzah ünnlg hakas ÇOogl." A. ' k uzuqasev (Yum usak sesu hakas kcnusmasr.) 2. Ünlü, sesli , tonlu ünnig soglasnaylar tonlu ünsüzler (gr.) ür zf. Uzun (zama n): "Kris oalgt, amlr hl/lhtlg, çaban pallp ür togm parir." A. Çerpakov (Kris oglu, sakin huylu, çoban olarak uzun zamanorr Çalii?IY0r.) ürde eektoen. ürde nimes yakmda : "Ür nimesle pTr pastlhha k ïrçem ." G. Tcpa nov (Yakm zamanda bir y önetictyle g6rü!?türn.) ürdefi peer eskiden be-
rio
ür- (I.)
Órrnek. argamcl ürerge lp örmek. s ürmes ü r- saç örmek, belik örmek . ür • (11.) 1 . Ürmek, bavramak: "çomren, am körfp, agaa udur oylap, ürçetken pomr." V. Kobyakov (Çotura h, onu görüp, ona kar~;1 kOi?UP, bavlarms.) çansr aaraan aday eezfne udur ürç e. Atasözü (iyi beslenen k öpek sahibine kari?1 ûrer.) 2. Esmek. u lug nimes çil ürçe hafif rüzgär esiyor. ür - (lil.) Üflernek: "ç eynr çrrçenTfi hlrinafi, sooda ürfp, üstüne-üstüne
- 550 -
üme
oortap içipçe ." V. Koby akov (ÇaYI ttncanm kenarmdan , cturüo so öutarak, üst Oste yuduml uyor.) ür be Eldiven bagparm ag lndaki nakts. ürbenne- Ürkmek, irkilmek: ~Pacah iney, üroennebinefi, ürükken harahtarmafi honClgmzar körgen." M. Kakav (Pacah nine, irkilerek, ürkek gözlerle komsusuna bakrms.) krs. ürg ü-, ürü k-
ürd ef ere Çoktan beri. ü rdtr- (11.) Ürdürmek, haviatmak. ür dir- (m.) Estirmek. ürd rr- (I.) órourrnek. üra ün Öra kemigi.
ürük
üret - 1. Eskitmek, yioratmak . 2. Bozmak, yrkrnak. 3. voksunasnmek. ü rg en- Öqrenmek krs . üqren- . ürgü - Ürkmek, korkrnak. ürgün- Ürkmek. ürgüncek Ürkek. ürgü s Ürkme . ürgüs- Ürkûtm ek. ürgüt- Ürkütmek. ür ügTsti g s. Ürkûtûcû: "Paza pazmda ofi-paz/ ürügfstrg sag/stam l hlYm/rat s/hhannar. " N. Domoj akov (Yine oaemoa çe;;itli urkötücü oüsürce'er kaynarnaya basierru s.)
ürrn- (I.) Kendi saçranruörmek . .
üre- 1. Eskim ek, Ylpranmak. 2, Olmek:
ürrn- (11.) Sevinmek, hoenu t olmak, keyil-
uPabam çat haJgan çaada I Itsem astafi astap üreen" M. Balnov (Babam dö runernis sev aetan I Belki de acmdan ölmûs .) 3. Ycksul oüsmek. üredlg Yrkrm, yag ma . üred i gcT Barbar. üreg Zar ar, ziyan : "Hanca mmutiem haap pariz In I Pozlii daa sanabaan polawfi?1 Magaa üreg ie itçezïn." N. Tinikov (Ne kada r yumurtarru kaptp gilt in I Kendin de saymarrus olmausm? I Bana sadece zarar veriyorsun .) üreke n Ihtiyar kad m. ürer Belä, feláket, alet. üre n (I.) 1. Tane. tohum: "Çahsl üren oray s/ hçafi.~ V. Sulbayeva (lyi tohum geç çucar.) üren sa l- tonurn ekrnek . 2 . Meyve. ü ren {n.) Balta tersi, dövdü. ürenne- Ekmek.
renmek. krs . örrn- . ûrl ndfr- Sevi ndirmek, nesele ndirme k. keyil lendirmek, roenut etmek krs. örrndtr- .
u rennes- Sirlikte ekrnek . ü rennes Ekim. üren net- Ektirmek. ü rennig s. 1. Tohumlu . toh umu alan. 2. Meyvelt, meyvesi otan .
ürts- (I.) Birbirini n saçtanm örmek . üris- (11 .) Havlasmak. û rûsrnek: "ITgdemmda aday ürfskeni ismedrr.~ V. Kobyakav (Oradan buradan k öpek havlamalan i:;;itiliyor.) ürl s Ürüs. ürrne, havlama. aday larmfi ürizi k öpeklerin urmest. ür ke zoo: Dag stçaru. ürte- Yakmak krs . örte-. ürtek zool. Ördek. I rqek ü rt ek erkek ördek . HZI ü rt ek d i;;i öroe k. has ürtek gri órdek. krs. örte k.
ü rt ü n Harman: "Tan alnmdoh ürtünnerde tart/lip tOZIn ködrrï/çe." A. To panov (Tan vakti harman\arda toz çeküip yüksel iyor.) ü rügis Ürkme , örküntü : "Pray öör ürügfske hab/la tüzer." N. Nerbisev (Bütün sürü ürküntüye kapurr.) ürügme Kaymak. ürükÜrkrnek: "Pahlap eno. klre halganda, Payusa ürügfbTsken. " A. Çe rpakov (Bakrverip girdiginde Payusa ürkm üs. ) kr;;. ü rgü- .
- 55 1 -
ürükpey
ürükpey s. Delismen. ztptr: "Herenter ürükp ey toçussçetsr. n [ . To poye v (Göz ler deuce
ürüktlr- 1.
trr dö nüyorlar.)
Kokutmak,
mak, Orkütm ek . 2. trrrnak.
beyecanranorrOrta1191 kar ts-
Üç : "Payaagl üs ao/ah am daa hada ç6rçeler. n F. Burnakov (Oeminki üç 091an hälá birlikte yürüyorlar.) üs hatap üç kere. üs çllllg plan ü ç yrlhk plan. üs muyga
üt (I.) Delik. hulah üd f kulak deligi. ifie üdi igne deIigi.
üt (11.) Öd kr~. ööt. üte- Delmek , ya rmak :
"Kiini tob/ra ütepçeler." M. Areanov (Gögü ortada n yanyortar.} hulah ütirge kulak delmek.
ÜS (I .)
O rion ta jcm YldlZI
ÜS (11.) Yag. Ang ltte ü ÜS smpaan, ar gaasnan t091$ pütpeen. Atas özü (Zayrf ellen yag çrkmaz , tem belle i~ oimaz.) pahh OzT bahk yagl . üs (111 ) zool. v asak krs. çctnr aû.
Os- 1. Kesip koparrnak. 2. Plám, anlasmay r bozma k. 3. Sözü kes me k. üskü r- Htnldamak. üs k ür- ÖksOrrnek. üete- Yag sö rmek.
üstlr- Kestirmek : ''Min argaflardafi tudlp alim, -teömp kûgürt küzûreenTne üstrnbTsken /liskecek." I. Kot yusev (Ben arkamzdan tutaynn . sestnt gök gü rlemesine kestiriyor
lhskecek.) üst ü Üsl , üstü : 'Torgayahtar çan üstün köglendfrTp samasçalar." V. Kobyekov (Toygar kustart ova
ûstûnû ötüsuo sentendlnyortar.) Tas üs tünde as öspeen, paymfi ha raana is lolbaan. Atas özü {T as üstü nde ekin yettsmez. zenginin gözüne mal dolmaz .) çir üstü yeryüz ü. üstindegi üsl , üstteki. Iri n üst dudak. üstindegi ü st ün d egi sagal brytk. üsnnsertu s. Güney, güneyde ki. üstinsanh Gün ey.
üstük- Ace le etme k: "Çnns nen çonga, sós pueze. üstük turlar." F. Burnakov (Top lana n insanlarm sözünü kesip acele ediyorlar.) üs lün haptira Üslü nkörü , ge l i ~ igüzel.
I
üzll
ülert1. Ovalemak. eglend irmek . 2. Teselli etmek: "Ütenip , sós pirgenge tööy tetns slgar/blshan lli skecek." l . Kotyusev (Teselli edip, s öz ve rir gibi ses ç lkarm l~ Ilis kecek.) ütertig Teselli : "Anan ütertfg pirfp." N. Oomoj akov (Soma tesetü edip .) üte s- Birlikte delmek. üte t- Deldirmek.
ütte- Mal kapla delmek . üttes Malkap, de lgi.
üttig
s.
Oelikli. üttig timir Iüfek , siläh: "Miniiï üWg timi r nime pray timde." V . Kobyakov (Benim tûtek ve mühimmat hepsi hazu.) üükte- Baqtrm ak. ses lenrnek . üür- Ylg llmak , küme lenmek. üüldir- Ylg d lrmak, kümeletmek. üze sap- Kesip koparmak. üze teerdog raYlp ayrrmak. üz e tart- çektp koparm ak. üzek Kazt k. üzik 1. Kesinti, kmntr. 2. Ytrtrk , Iime urne üzigi çoh tasuasrz, arastz, bi1eviye. 3 . Bdlûm , parça : 'Tan solbamn da togazlg' Poemadan üzik "M . Bainov ç olp arunoa Kars uasma" ("Tan hikäyesinden bölüm ) üzû-
Kesilmek , kop mak , smtrlanrnak: "Toraymfi daa çongl otree çirde ibine çitkelekke üzTl parbas kirek." A. Çerpako v (Tcray'm da yolu bir yerde . evme urasmeoan kesnme meu.) Üzilbes çu rl pctan, toozllbas honlh poizIn . Atasöz ü (Uçsuz buca ks lz yurt olsun . bitmez Iükenmez hayat olsun .) t ln l üzil
üzïnct
- 552 -
parólmek. üzilbes argamc\ kopmaz (saqlam) urgan. töll üztl- nesf t ükenmek. uzmci ûç üncu' "Pu la ó6r hoymn soonafi çótïp, üzfncf ç/II parir." V. Kobyakov (Bu koyun sürüs ün ü otlatmaya tiasrayan ûç YI I oluyor.)
üzöt-
üzür- (11.) Söndürmek: "ÖIt üzürcefinemf hlgmblzarga kirek!" i Topoyev (Yangm sönourenrert çaglrmak qerek.) ört üz ü rceû mestna yanqm söndürm e aracr. üzü r Tutumlu, ekonomik.
üz ürgen Havyar. üzöleii zf. Üçü bittikte. üzüri g 1. Seçme. 2. Müzakere etrne. çö rüsme: "Ol üzürfgde oJgan-uzah üzü- 1. Üsümek: 2. Donmak, çok üsütaa, kirr-hurug daa hurug mek "Anan pabam pray td!-ü Ehaibinçathan." N. Nerbisev (0 f?a.~ ki/gen." V. Kobyakov çörüsmede çotuk çocuk da, yaen (Oradan babam çok üsüyerek ihtiyar da bos curmarrus.) gelmi§.) kr§. uçu-. üz ürigHg s. 1. Seçimli. 2. Müzakereli. üzür- (I.) 1. Ölçüp biçmek , qörusmek, muzakere etmek: 'ûrûsçeter, üzürû- 1. Seçilmek. 2. Müzakere edilmek, çö r üsütmek. pókçeler, kirek çarad/g sigarçalar." S. Karaçakov Müzakere ediyorlar, üzürfs Müzakere etme. oörüsme. çözüvorlar. gerekli karaf! ûzürls- Müzakere etmek, q örüsmek. çucanyortar.) 2. Seçmek: "Obiastta üzütte- Ekonomik davranmak, tasarrui hlrJgan na sovrom. kolhozt/ üzürfp etmek, teareu davranmak. al, anzm daa çaratçam." G . üzürles Tasarruf, ekonomi. Topanov (Sölgede sevdigin üzürtel- Ekonomik olrnak. sovnozu , kothozu seç. buna nza gösteriyorum.) 3. Deqerlendirmek: üz ü rlet- Ekonom ik yapmak, idarelt dav"A pu sungm pon daa üzürfp eter, randurnak, tasarrut ettirmek nimee kfzllernï tik çirge log/staf/nan üzürHg s. Ekonom ik , tasarruflu. çara rarrar." S. Karaçakov (Su üzüt (I.) Vara, çrban, uçuk. irn i ne üeüt sorunu kenetst degerlendirir, niçin odmtnsha n duoaqmda uçuk otuslnsanfan boe yere tsiertnden mus. çtkaracak.) üzüt (11 .) Ruh, ölen kimsen in ruhu. üzüt- Üsütmek.
-vvagon
v aqon. NSoona fldirïp vagonna m /.· M . A~nov (Ar\(aSln8
ahp vagonla n.) vagonn l!} s. Vagonlu : "A fton vagonm g para voz / Aran-çula çTli klstepçe . n S. xadrsev (Anm., vagonlu lokomotif J Vigil al gibi ki~niyor .)
vagone tlm Vagonet: "Ruda
ta rtJPÇ8fh an
vagone/ka/am l SIn/hlap pastaan. W S . ç arkov (Maden filiz i çeken vagone tleri denemeye ba~laml ~ . )
vagono vojata y Valman. vahta Vardiya. vahta tur- vardiyaya katma k. vakans lt8 Münha l Ver, aç-k memurluk. va ka nt nay s. Mûnhal , açik. açlk bu'u nan. vakantn ay onn mOnhal Ver. vaksa g undure bo yast .
vaktsin a A~ 1. vers Vals. v alentno s! ' kim. ëmeeme degeri . vale r'yanka Kedotu . varvuta Döviz . valy uta kurzr döviz kuru. vanna Sanyo . vannall g s. Banyolu vannah g komnat a ban yolu ode. var Z ift. varen'e Reç el: "Çay§a, hmzaii . t1JÖÖ1,
varen'e, sener saflp af.· N. Tyukpiyekov (Çaya, etersen . bal, reçet, seker koy.) variant Varyant. varlatsl ya Varyete , varyasyon. varvar Barba r. varvars kay Bamarea . veeset Baglmll derebey i. vata Pamuk. vatallg s. Pamuklu . vatallg çorg an pamuklu yorgan. vatin Vatka asla r.
van Vazo . vazelin Vaze lin. vaze l in hayagl vazenn yagl. ved omos t' Bordro. ved omstv ennay s. Genel mü<:turtü{le bagh .
vedom st vo Genel müdÜrlÜk. veer Yelpaze . vegetativn ay Bitinci. veg etat si yonnay Vejetas yon. vek YOzyll , asu. çag, devir: ~H8rash l vektem f toblf8 / frgiler çurtl kö,rnd{. M. Bainov (Ka ranilk çaglar boyunca I Eski hayat ya!jand1.) tas vegi tas oevn. ortm vekter orta çag . çlbïrgi ncï vek yirminci asir. ato m veg ï atom çag !. veksel' Senet, bono. velikay Ulu , yOce. velo sip ed Brsiklet. vel osiped lst Bls lkletçi. venger et s Macarla r. veng erka Macar . ven gerka Macar ca nsr. venok Çelenk . ventllat siya Havatan drrma. verand a Veranda. verf' Tersane . Verho vn ay s. YOksek. vermts er Tel sehriye . vermi$ el'lIg s. ~ehriye li. . vermi$e l'lIg Ogre sehnye çortesr. verslya Rivayet , versiyon. versta Verst: "Çanm verstaca po/ar.- 1. Topoyev (Yan m verst kadardlr.) vers tak Tezgah . versok versex. ve rt ka Sayta baglama. vest 're razt. tarn. vestiby ul' Vestibül, dalart . vestnik Haberci . vet çm a Jambon . P
veteren
- 554 -
veteren 1. Gazi. 2. Emekli, emektar. vetertnar veterrner, baytar. veyalka Kalbut makinesi. vrblrat Seçmek. vsbcr Seçim . vikruçater Elektrik dügmesi . vlmpel Fláma. vrstavka Sergi. vrstevkea par polbazaii, hozmma, harazrp togmzaii peremn. Atas özü (Sergiye gidemezsen, gücenme, iyi çansnsan gidersin .) vrstavke Sergileme. vrveska Levha, tabela. vibratsiya Titresim. vnka çatal. villa Villa . vinegret Sebze satatasr. vinogradn ik Bag, üzüm bagl. vinograt ûzüm. vinograd suu üzüm suyu. vlnt Pervane. vlskoza Viskoz. vil;lya vtsne. vi~lya varenveel visne
reçeü. vitamin Vitamin. vitrina Vitrin. vitse-admiral Tümamtral. vitse-prezident aasken yarcrmcrer. viyolonçel' Viyolonsel. viyolonçelist Çellist , viyolonsel çatan . vtza Vize. vlza al- vize almak . vlzala- Vize ettirmek. vizit vizite. vodolaz Dalçrç, vodolaz kostyurrn dalglç elbtsesi. vodorod Hidrojen. vojd Önoer, rehber. vojak Rehber, yol gösteren: "Çol közldTp çörgen üçün, 'Ço/ vojagl' pol teenner." P. $tlga§ev (Yol gösterip giltigl için "vol rehberi" ol dernisler .}
vokza l Gar. vcl't Volt. vo l'tmetr Voltmetre. vo leybol Voleybo l. voleybol topu.
vzvod
voleybol
myaçt
volevbonst vorevboreu . vcreybcnstka Bayan voleybolcu . volokita Sürünceme, savsaklama . voloknoLif. vcrest voiost , nahiye . voronka Huni. voska Bal mumu : "A sin vossa oshas mmzahslfi." V. Sulbeyeva (Fakat sen bal mumu gibi yumusaksm.) vospitanie Egitim , terbtye . vostok Dcqu. voenaçalnlk Bas komutan. voenizatsiya Askertlestlrme. veenkern Askerlik subest oaekam. voenkomat Askerlik subest. voennay s. Askert. voennoplenniy Saves esiri. voysko Ordu. vczdusnay s. Hava , havayla ilgili: "Kirek po/za. pTstrii vozdu§nay flati urcee toglr tïonhpin turar." M. Areanov (Gerekirse bizim hava filomuz I o üsmana korkmadan karsr koyar.) vraç Dokter: "PTske vraç kirek. n N. Domojakov (Bize doktor gerek.) vratar' Kateet vtorn ik Sah. vu lkan Volkan . vuz Yüksek okul: "PUTs nozu» ügrençebTs Pray §kola, vuztarda. " M. Kokov (Bilgi kosup öqrenlyoruz I Bütün okul, yüksek okunaroe.) vvedenie Kttapta giri§, önsöa. vznos eoeroe. yatrrrna. vanvtnûlak, patlama. vznvate!' Tapa . vznvçatay s. Patravrcr. vzvod Takrrn. vzyatka Hüsvet.
·y. ya (I.) Evetl, Öyle: "vs, s it üsin potcut" S. Çarkov (Eval , \sentrmt-gerçek
otdut) ol ügretçi be ? ya ügretçi
0
öörencr mi? evel öörencr. ya (11.) Ünl. Ha ?, Öyle mi? "Hoy.lJi1q~.!:JP haafap tur OdlfZlf1, ya ?" V . Kobyakov (Koyun onat.p, yürüyo rsu n ha?) -
yaiilan - Yanktlanrnak Ha ydi aahtazaii,\ idö k yaiilanar. Atasözü (Nasu baj g lmsan öyle yanküamr.) yablah 1. Patates. yablah has- patates kazmak. yab lah ante- patates soymak. 2. Patateste n yablah 'li'n'ï pata tes unu.
yablahllg s. Patetesu. yablahtlg üçre petates çorbast.
yabloko Elma: "îeenoten nspçime yablokolar pirçe." V. Sutbayeva (Selofan pakette elmalar veriyor.) huruthan yablokolar elrna kurusu. yabl onya Etma aqacr. sas yablonya yabani elma a öacr.
yadro Çekirdek. atcmmf yad ron atom çekirdegi. yagala· Küfretmek. yag alan· Küfredilmek. yak Vak. yakor' Çapa demiri. yakut Yakut, Saha. yama Çukur , kuyu. ya m§ç ik Arabeer. yan van'c: "Yanl lagdan taga sunçe." M. Areanov (vankr dagdan daga vuruyor.) yeüne - Yankrlarnak. yamten- Yankuanmak - "Çohlrahtln tablZl yafiJlamp istllge n." V. Kobyakov (Çot urah'm ses! yanknarup i ~ iti l m i ~ . )
yafulatyantar' yanvar' yapon
Yanktlandtrmak. Kehribar. Ocak ayr. Japon: "noaroe, pu yapon
'1!.,!,eceknen min iJr ayga spaspm." V. "ratarova (Kcrkma ba Japon'la ben çok uq rasmam.) yarhla- 1. Havlamak 2. Köslebek ses çikarm ak.
---
yarirk Yalla, etiket.
yarmarka Fuar.
yarmo Köleuk boyunouruqu, ya rus....Galen. yas li Kres. ya~çik Kutu, sandrk, çekmece . yavlen ie Olay, belirti . J!l'4 yavoçnay s. Gizli. y ~ I yedinitsa Sir (nol) , kötü nol yefreytor Onba sr. yegiptaninMlslrll. Yegiptanka Mrstrh bay an .
à:\" .
yenot Rekun. l<:. yestestvennay s. Tab ll,. doga!. yevrey Yahudi. Yevreyka Yahudi bayan. yevreyskay s. Yahudilikle ilgili yev ropeyets s. Avro pan. yev ropeyskay s. Avrupa'ya ait. yiftyor Asa nsörcü.
. '\
+7-
,,-.'1.-\ \
<
yo HaYIr: "Yo, pa/am, jo. Sabizïm, oylap pargan apsah." N. Domojakov (Hayrr. yavrum, hayrr, Sabisim -kcs arak gi lm i ~ ihliyar.) yo d lyot, tenturdiyot: "Amfi holma yod sürlkli terttnep, anzma im poeuiunstu m. " I. k otvueev (Onun koluna lenlürdiyot sü rerek, oraya llàç koy mu s.) yoj Kirpi. yol ka Yliba$1agac!. yamkost' Hacim istiabr. yubiley Jûbile . yubka Elek.
- 556 -
yug
yug ê üney.
yuve lir
yumo rllg s. Mizahî olarak.
yumor Mizah.
yunga Miço .
yumor ist Mizahçt, mizah yazan: "Pot
yuridiçeskay s. Hukukla ilg ili.
yumorist. ana/og?' mizahçr. anaroç.)
Kórgezer be andag V. Sulbeyeva (Vay, Görounuz mü böyle
yurist
Hukukçu.
yustits iya Adalel , adl iye.
yuveli r Kuyumcu.
-zza (ze) 8 .
lee,
-se:
"Hars
kTçTgdeii sl~ara at üstünde çörgende. azah taa hoyralbin haydar parar za. ~ V. Kobyakov (~kuçuklûQünden ~ at üstäroe ya!}8dIQmdan . bacaktan oe çarplklalimayacak ca nasu olacak.) "'Haydi la kiizedTp hon!Jay nl ze." V. Kobyakov (Nasr! köslekleyip geceyi
çeçtrecekse.)
klIzen
ze
h~sta _
par erbre gelir isen birlikte gideriz. hayd l za n8511sa? zabasioVka ë rev. tiksi zabastovka genel grev. ~ J..'!'-" :' zabas to voçnay s. Grevle ilgili.
zabastovoçnay konlitel grev ko-
mnesr.
zabastoViçik Grevei, grev yap an. zaboy Maden qale rtst: "{di zaboym iblre çör ki/lp , AIe/baYn! RPzmz8r h,gmp altp, teen.· S. çarkov (Böylece maden galerisini gezerek, AlClbay'1 yaawa..çaQmp dem i'i :)
zabonçlk
Ma denci : '7o(Jlnann Ale/bar pabaZI 3 0 çl/l)a çitfre tOi1lngan §ah tada zaboY$çik po/lp pas/aan." S. Çarkov (Alcibay lse, babasmm otuz Yll ka dar ça l l~l lgl maden ocaqmoa madenet olarak ba~laml~.)
zaçyot Smav, imtihan. zaçyot alVI geçmek.
sma-
zaçyotnay s. Smeve ilgili. zaçyot nay knljka öQrenci kamest. zadaça Probrem . ~...-t~ zadaçnlk Probremier kita br.
zadatok Pey, kapare. zadatc k ptr- kapara vermek. zaimka Çittlik: "Yakm paymn hoYI turcan zaimkazl -'ÇaZI kör po/Ça. ~ V. Kobyakov (Zengin vaem'm koyununun durdugu çitt lik MYazl Göl- dûr.)
..c1" zakaz lsmarlama,
siparts. zakaz /1· rsmarlama k. elparts vermek. za kaz noy Taah hûtlû . za kaznoy p ls 'mo taennütlü mektup. za ko n Kanun : -Paska zakon po/ar. ~ N. - lN yukpiyekov ( Ba ~ka kanun oIacak.) <j\.~ za ke n çog!l kan un yok. d ial ekt ika zak cru dlyalekl ik özenik . Salon: "Koridorda ase. ulug zalda daa pTr dee kTzT ÇO!}II. ~ A. Kuzuçasev (Koridorda ds . büyûk salonda da hiçkimse yOk.) h l'JlrCaii zal oku ma salonu. za lo g Çan (g r.) teelts za log ed ilgen een. ey rem s-teens za log edilgen oönüsfü een. udur- l ö dirli g zalog i~ zal
tesük hili. za met ka ls a ret. nisart .
t t\.-L.\
zà"iTiiik Kilit . "Zamoktl sinn sallp. nime---;:Ie kl blrenïp ete, tart körgen, aZ11 çä rfblsken. ~ A. Çerpakov (Kilkti dûsûn ûp, bir eeyrer mmldanarak çekmis. kapr açl l ml ~ .) zamokka ça p- kilit1emek.
zamsa Gude n. ~ zan yatie Dyer. pa stagl sent ya br'da skcialarda zanyati eler pastal ça eyiürün basmoa c kuttarda dersie r oesuyor. ...,t- (1.)..T' zapa d Bal i: "Hayda-da "ah Zapadta I Hak as 00#91 çatça . tipçe/er. ~ M. Kilçiçekov (Çok uzaklarda Bauda I Hakas oglu yauyor diyorlaL) zapo n ka Vaka dügmesi. za p lo t Kursun çatr: "Pir zap/otnaf! /tken torseen paza amf! h!rinda fit hahpazman çaphan anmarah tUf.· V . Kobyakov (Çall sl ku r~u nla kaplanml ~ bir ev ve yanmda merez agac l kabug uyla «aptanrrus arroar ouruvor.) za rabotok ûcret. kazanç .
