FABELOJ 4
eLIBRO Hans Christian Andersen
Fabeloj Kvara libro
I 1N K O
eLIBRO
eLIBRO
FABELOJ 4
Hans Christian And...
8 downloads
1091 Views
2MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
FABELOJ 4
eLIBRO Hans Christian Andersen
Fabeloj Kvara libro
I 1N K O
eLIBRO
eLIBRO
FABELOJ 4
Hans Christian Andersen FABELOJ 4 Tradukis L. L. Zamenhof
eLIBRO Aran¸is: Franko Luin
ISBN 91-7303-089-9 inko@omnibus.se http://www.omnibus.se/inko
INKO · SE-13542 TYRESÖ · SVEDIO MARTO 2001
2
eLIBRO
FABELOJ 4
Lasta son¸o de maljuna kverko Kristnaska fabelo
S
ur alta deklivo, tute apude de la libera marbordo, staris vera maljuna kverko, kiu havis la a¸on de ¸uste tricent sesdek kvin jaroj. Sed tiu longa tempo por la arbo ne signifis pli ol tia sama nombro da tagoj por ni homoj. Ni maldormas en la tago, dormas en la nokto kaj havas tiam niajn son¸ojn, sed kun arbo estas alia afero, arbo maldormas en la daûro de tri sezonoj, kaj nur en la komenco de la vintro ¸i endormi¸as, la vintro estas ¸ia dormotempo, ¸ia nokto post la longa tago, kiu estas nomata printempo, somero kaj aûtuno. Dum multe da varmaj someraj tagoj la unutagaj muÿoj dancis çirkaû ¸ia kapo, vivis, flugis kaj sentis sin feliçaj; kaj kiam la malgranda estaîo momenton ripozis en silenta feliço sur unu el la grandaj freÿaj kverkfolio, tiam la arbo ordinare diradis: ”Vi kompatinda malgranda estaîo! Nur unu momenton daûras via tuta vivo! Kiel mallonge! Kiel mal¸oje!” ”Mal¸oje?” respondadis ordinare la unutaga muÿo, ”kion vi pensas per tio? Çio estas ja tiel nekompareble luma kaj klara, tiel varma kaj belega, kaj mi estas tiel ¸oja!” ”Sed nur unu tagon, kaj poste çio estas finita!~ ”Finita?” diris la unutaga muÿo. ”Kio estas finita? Çu vi ankaû fini¸as?” ”Ne, mi vivas multajn milojn da viaj tagoj, kaj mia tago ampleksas tutajn sezonojn. Tio estas io tiel longa, ke vi tute ne povus tion kalkuli!” 3
eLIBRO
FABELOJ 4
”Ne, çar mi vin ne komprenas! Vi havas milojn da miaj tagoj, sed mi havas milojn da sekundoj, en kiuj mi povas esti ¸oja kaj feliça! Çu çiuj belegaîoj de la mondo malaperos kiam vi mortos?” ”Ne,” diris la arbo, ”la mondo certe ekzistos plue, senfine pli longe, ol kiel mi povas imagi al mi!” ”Sed en tia okazo ni havas ja egalan daûron de la vivo, sed ni nur malegale kalkulas.” Kaj la unutaga muÿo dancis kaj suprenflugis en la aeron, ¸ojis pri siaj delikataj artplenaj flugiloj, ¸ojis pri ilia gazeco kaj velureco, ¸ojis en la varma aero, kiu estis traspicita per la odoro de la trifoliplenaj kampoj, de sova¸aj rozoj, de la siringo kaj lonicero, ne parolante jam pri la dolça odoro de la asperulo kaj de la sova¸a mento. La odoro estis tiel forta, ke la unutaga muÿo pensis, ke ¸i iom ebrii¸is de tio. La tago estis longa kaj belega, plena de ¸ojo kaj de dolça sento, kaj kiam la suno subi¸is, la malgranda muÿo sentis sin tiel agrable laca de la tuta ¸ojo kaj feliço. La flugiloj ne volis plu ¸in porti, kaj tute mallaûte ¸i mallevi¸is sur la balanci¸antan trunketon de herbo, balancetis la kapon tiel, kiel nur ¸i povas balanceti, kaj ¸oje endormi¸is. Tio estis ¸ia morto. ”Kompatinda malgranda muÿeto!” diris la kverko, ”tio estis ja tro mallonga vivo!” Kaj çiutage ripeti¸adis la sama dancado, la sama interparolado, la sama respondo kaj la sama endormi¸o; tio ripeti¸adis en çiuj generacioj de la unutagaj muÿoj, kaj çiuj ili estis tiel same feliçaj, tiel same ¸ojaj. La kverko travivis maldorme sian printempan matenon, sian someran tagmezon kaj sian aûtunan vesperon, sed nun alproksimi¸is ¸ia tempo de dormo, ¸ia nokto. Alproksimi¸is la vintro. 4
eLIBRO
FABELOJ 4
Jam la ventegoj kantis: ”Bonan nokton, bonan nokton! Jen defalis folio, jen defalis alia! Ni deÿiras, ni deÿiras! Zorgu, ke vi povu dormi! Ni kantas al vi por dormo, ni skuas vin por dormo; sed çu ne vere, tio estas bonefika por la maljunaj brançoj? Ili krakas de plezuro! Dormu dolçe, dormu dolçe! Tio estas via tricent-sesdek-kvina nokto; en efektiveco vi havas la a¸on de nur unu jaro! Dormu dolçe! La ne¸a nubo pretigos al vi molan liton, ¸i metos tutan litotukon, molan litkovrilon çirkaû viajn piedojn! Dormu en dolça ripozo kaj havu agrablajn son¸ojn!” Tute senfolia staris nun la kverko, por ripozi dum la tuta vintro kaj ¸ui diversajn belajn son¸ojn. Sed kiel la son¸oj de la homoj, tiel ankaû ¸iaj son¸oj prezentis al ¸i çiam nur ion travivitan. ¯i ankaû iam estis malgranda; laû homa kalkulo ¸i havis nun la a¸on de kvara jarcento. ¯i estis la plej granda kaj plej bela arbo en la arbaro, per sia kapo ¸i elstaris alte super çiuj aliaj arboj, kaj de la maro oni ¸in povis vidi jam en granda malproksimeco, ¸i servis al la maristoj kiel orienti¸a signo. ¯i tute ne pensis pri tio, kiom multe da okuloj ¸in serçadis. Alte supre en ¸ia verda kapo havis siajn nestojn la sova¸aj kolomboj, la kukolo kriis sian nomon, kaj en aûtuno, kiam la folioj aspektis kiel martelitaj kupraj lamenoj, aperadis la migrantaj birdoj kaj ripozadis sur ¸i, antaû ol flugi trans la maron. Sed nun estis vintro, la arbo staris senfolie, kaj oni povis vidi tre klare, per kiaj arkoj kaj kurbaîoj etendi¸as ¸iaj brançoj. Kornikoj kaj monedoj venis kaj sidi¸is sur ¸i amase kaj babilis pri la malmilda tempo, kiu nun komenci¸is, kaj pri tio, kiel malfacile estas en la vintro trovi al si man¸aîon.
5
eLIBRO
FABELOJ 4
¯uste en la sankta Kristnaska tempo la arbo son¸is sian plej belan son¸on; ¸in ni aûskultu. La arbo sentis tute klare, ke estas festa tempo; ÿajnis al ¸i, ke ¸i aûdas, ke çirkaûe sonas çiuj pre¸ejaj sonoriloj, kaj çe tio estis al ¸i en la animo kiel en bela dimanço, milde kaj varme. Freÿe kaj verde ¸i etendis sian potencan kapon, la radioj de la suno ludis inter ¸iaj folioj kaj brançoj, la aero estis plena de la odoro de herboj kaj arbetaîoj; diverskoloraj papilioj ludis unu kun la alia sinkaptadon, kaj la unutagaj muÿoj dancis, kvazaû çio ekzistus nur por tio, ke ili dancu kaj ¸oju. Çio, kion la arbo dum multe da jaroj travivis kaj vidis çirkaû si, pretermarÿis nun antaû ¸i kiel en festa procesio. ¯i vidis, kiel kavaliroj kaj sinjorinoj el malnova tempo surçevale rajdas tra la arbaro kun plumoj sur la çapelo kaj kun falko sur la mano. La çaskorno sonis, kaj la hundoj bojis. ¯i vidis, kiel malamikaj soldatoj kun brilantaj bataliloj kaj en diverskoloraj uniformoj, kun lancoj kaj halebardoj, starigas siajn tendojn kaj denove ilin forprenas; bivakaj fajroj flamis, kaj sub la lar¸e etenditaj brançoj de la arbo oni kantis kaj dormis. ¯i vidis, kiel amantaj paroj renkonti¸as çi tie en la lumo de la luno kaj entranças siajn nomojn, la unuajn literojn, en la grize verdan ÿelon. Citroj kaj Eolaj harpoj estis iam, antaû multe da jaroj, pendigitaj de junaj viglaj migrantaj viroj en la brançoj de la kverko; nun ili denove tie pendis kaj denove sonis tiel çarme. La sova¸aj kolomboj pepis, kvazaû ili volus rakonti, kion la arbo nun sentas, kaj la kukolo kriis sian nomon. Tiam ¸i eksentis, kvazaû nova torento da vivo trafluas ¸in de la plej malgrandaj fibroj de la radikoj ¸is la plej altaj brançoj, eç ¸is la internon de la folioj. La arbo sentis, ke tio donas al ¸i forton, por sin etendi, ¸i sentis per la radikoj, ke ankaû 6
eLIBRO
FABELOJ 4
malsupre en la tero ekzistas vivo kaj varmo; ¸i sentis, ke ¸ia amplekso pligrandi¸as, ¸i kreskis pli kaj pli alten. La trunko etendi¸is supren, ¸i ne haltis, ¸i kreskis çiam pli kaj pli, la kapo fari¸is pli plena, dislar¸i¸is, levi¸is supren, — kaj kun la kreskado de la arbo kreskis ankaû ¸ia bonfarto, ¸ia neesprimeble feliçiga sopirado atingi çiam pli altajn celojn, elkreski ¸is la varma brilanta suno. Jam ¸i estis elkreskinta ¸is alte super la nuboj, kie mallumaj amasoj da migrantaj birdoj aû grandaj blankaj vicoj da cignoj flugis sub ¸i. Kaj çiu el la folioj de la arbo povis vidi, kvazaû ¸i havus apartan okulon, por çion rigardi. La steloj fari¸is videblaj dum la tago, tiel grandaj kaj brilantaj ili estis; çiu el ili lumis, kiel paro da okuloj, tiel milde kaj klare. Ili rememorigis pri konataj çarmaj okuloj, pri infanaj okuloj, pri la okuloj de la amantaj paroj, kiam ili kunvenis sub la arbo. Tio estis senfine feliçiga momento, tiel plena de ¸ojo, kaj tamen meze de la tuta feliçego ¸i sentis sopiron, ke çiuj aliaj arboj de la arbaro tie malsupre, çiuj arbetoj, herboj kaj floroj povu levi¸i kune kun ¸i, por ankaû senti tiun brilon kaj tiun ¸ojon. La potenca kverko en la son¸o tamen ne estis perfekte feliça de tiu tuta belegeco, se ¸i ne povis dividi sian feliçon kun çiuj, kun la grandaj kaj la malgrandaj, kaj çi tiu sento tremis en la brançoj kaj folioj tiel same profunde kaj forte, kiel ¸i povas tremi en brusto de homo. La kapo de la arbo movi¸adis, kvazaû ¸i ion serçis kaj ne trovis, ¸i rigardis malantaûen, kaj tiam penetris al ¸i la odoro de la asperulo kaj baldaû ankoraû pli forte la odoro de la kaprifolioj kaj de la violoj. Ÿajnis al ¸i, ke ¸i aûdas, ke la kukolo al ¸i respondas. 7
eLIBRO
FABELOJ 4
Jes, tra la nuboj montri¸is la verdaj suproj de la arbaro, la kverko vidis, ke la aliaj arboj sub ¸i kreskas kaj levi¸as simile al ¸i. Arbetoj kaj herboj kreskis alte en la aeron, kelkaj elÿiri¸is kun siaj radikoj kaj flugis pli rapide. La betulo atingis la plej grandan altecon; kiel blanka radio de fulmo ¸ia gracia trunko serpentforme levi¸is supren, ¸iaj brançoj ondi¸is kiel verda krepo kaj standardoj. Çio, kio estis en la arbaro, eç la brunplumeta kano, ankaû kreskis, kaj la birdoj sekvis kaj kantis, kaj sur la herba trunketo, kiu ÿvebis kaj flugis simile al longa verda silka rubando, sidis la akrido kaj ludis per la flugilo sur sia tibio. La majskaraboj murmuris kaj la abeloj zumis, çiu birdo kantis, kiel ¸i povosciis, çie estis kantado kaj ¸ojo, tute kiel en la çielo. ”Sed la malgranda ru¸a floro çe la akvo ankaû devus veni!” diris la kverko, ”ankaû la blua kampanulo kaj la malgranda lekanteto!” Jes, la kverko volis, ke ili çiuj partoprenu. ”Ni ankaû çi estas, ni ankaû çi estas!” aûdi¸is sonado de çiuj flankoj. ”Sed la bela asperulo de la pasinta somero … la antaûa jaro estis tre abunda koncerne konvalojn … kaj la sova¸a pomarbo, kiel bele ¸i staris! … kaj la tuta lukso de la arbaro antaû jaroj, antaû multe da jaroj! … se ¸i restus vivanta ¸is nun, ¸i ankaû povus partopreni!” ”Ni ankaû partoprenas! Ni ankaû partoprenas!” aûdigis sonado kaj kantado ankoraû pli alte supre; ÿajnis, ke ili estis flugintaj antaûen. ”Ho, tio estas nekredeble bela!” ¸ojkriis la maljuna kverko. ”Mi havas ilin çiujn, la malgrandajn kaj la grandajn, neniu estas forgesita! Kiamaniere çi tiu tuta feliçego estas ebla kaj imagebla! ” 8
eLIBRO
FABELOJ 4
”En la çielo de Dio ¸i estas ebla kaj imagebla!” aûdigis sonado. Kaj la arbo, kiu çiam ankoraû kreskis, sentis, ke ¸iaj radikoj elliberi¸as el la tero. ”Çi tio estas la plej bona!” diris la arbo; ”nun nenia ligilo plu min tenas! Mi povas levi¸i al la Plejaltulo, al Lia lumo kaj brilo! Kaj çiujn karajn mi havas çe mi, la malgrandajn kaj la grandajn, çiuj estas çe mi!’ ”Çiuj!” Tio estis la son¸o de la kverko; kaj dum ¸i son¸is, forta ventego blovis super la maro kaj la tero en la sankta Kristnaska nokto. La maro rulis pezajn ondegojn sur la bordon, la arbo krakis, rompi¸is kaj elÿiri¸is kune kun la radikoj, ¸uste en tiu momento, kiam ¸i son¸is, ke ¸iaj radikoj liberi¸as. ¯i falis. ¯iaj tricent sesdek kvin jaroj nun ankaû estis nenio alia ol la tago de unutaga muÿo. En la Kristnaska mateno, kiam denove montri¸is la suno, la ventego kvieti¸is. Çiuj pre¸ejaj sonoriloj feste sonoris, kaj el çiu kamentubo, eç el la plej malgranda sur la tegmento de la malgranda kabano, per blueta nubo levi¸is la fumo, kiel de la altaro dum la festo de la Druidoj, oferfumo de danko. La maro fari¸is çiam pli kaj pli trankvila, kaj sur granda ÿipo, kiu tie sur la maro dum la nokto trasuferis la malbonan veteron, nun estis suprentiritaj çiuj flagoj por la festa Kristnaska soleno. ”La arbo malaperis! La maljuna kverko, nia orienti¸a signo sur la bordo!” diris la maristoj. ”¯i falis en çi tiu ventega nokto! Kiu ¸in anstataûos por ni! Neniu tion povas!” Tian funebran parolon, mallongan sed bonintencan, ricevis la arbo, kiu kuÿis etendita sur la ne¸a kovro çe la bordo. 9
eLIBRO
FABELOJ 4
Kaj trans ¸in eksonis de la ÿipo solena sankta kanto, kanto pri la Kristnaska ¸ojo kaj pri la liberi¸o de la homaj animoj en Kristo kaj pri la eterna vivo: ”¯oju, çielo, ¸ojkriu, vi finoj de l’ tero! Di’ kaj pekulo paci¸as en plena sincero; Pacon kaj ¸ojon nun Tiu proklamas, Kiu la mondon estigis kaj amas. ¯oju, paÿtant’ kaj paÿtatoj!” Tiel sonis la malnova kanto, kaj çiu tie sur la ÿipo per la kanto kaj per la pre¸o sentis sin tiel alte. kiel sentis sin la arbo en sia lasta, sia plej bela son¸o.
10
eLIBRO
FABELOJ 4
Abocolibro
E
stis iam homo, kiu verkis iom da novaj versoj por la abocolibro, po du vicoj al çiu litero, ¸uste tiel, kiel estis en la malnova abocolibro. Li opiniis, ke oni bezonas ion novan, ke la malnovaj versoj estas jam tro tedi¸intaj, kaj liaj propraj versoj tre plaçis al li. La nova abocolibro ¸is nun estis nur skribita, kaj ¸i staris apud la malnova, la presita, en la granda libroÿranko, en kiu staris multe da sciencaj kaj interesaj libroj. Sed al la malnova abocolibro la najbareco estis malagrabla, kaj tial ¸i elsaltis el sia fako kaj samtempe donis tian puÿon al la nova, ke ankaû çi tiu falis sur la teron kaj ¸iaj nebinditaj folioj disîeti¸is çirkaûen. La malnova abocolibro kuÿis kun la unua pa¸o supre kaj çi tiu pa¸o estas en ¸i la plej grava; sur ¸i staras çiuj literoj, la grandaj kaj la malgrandaj. Tiu folio enhavas çion, de kio vivas çiuj aliaj libroj, la alfabeton, la literojn, kiuj ja estas regantoj en la mondo. Teruran potencon ili enhavas en si; çio dependas nur de tio, en kiu ordo ili laû komando stari¸as. Ili povas doni vivon kaj morton, ¸ojigi kaj mal¸ojigi. Starante aparte, ili havas nenian signifon, sed kiam ili estas vicigitaj … ha, kiam Dio esprimis per ili siajn pensojn, tiam al ni aperis pli granda klareco, ol kiom ni povis porti, ni profunde klini¸is, sed la literoj donis al ni forton por porti. Nun ili kuÿis, direktite supren. La koko en la granda ”A” radiis per ru¸aj, bluaj kaj verdaj plumoj. ¯i havis fieran mie-
11
eLIBRO
FABELOJ 4
non, çar ¸i sciis, kion la literoj valoras kaj ke ¸i estas la sola vivanta estaîo inter ili. Kiam la malnova abocolibro falis sur la plankon, la koko ekbatis per la flugiloj, elflugis kaj sidi¸is sur angulo de la libroÿranko, glatigis sin per la beko kaj kokokriis tiel forte, ke la muroj resonis. Çiu libro en la ÿranko tage kaj nokte, se ¸i ne estas uzata, staras ordinare kiel en dormo, sed nun ili çiuj aûdis tiun trumpetan vokon, kaj post tio la koko laûte ekparolis pri la maljustaîo, kiu estis farita al la maljuna respektinda abocolibro. ”Oni volas, ke çio nun estu nova!” li diris. ”Çio devas senripoze strebi antaûen! La infanoj estas tiel sa¸aj, ke ili povoscias legi, antaû ol ili konas la literojn. ”Ili havu ion novan!” diris tiu, kiu verkis la novajn abocoajn versojn, kiuj kuÿas tie disîetite sur la planko. Mi ilin konas; pli ol dek fojojn mi aûdis, kiel li laûte ilin legis al si. Tio faris al li neesprimeblan plezuron! Ne, mi volus defendi miajn proprajn, la bonajn malnovajn versojn kaj la belajn bildojn, kiuj al ili apartenas. Por ili mi batalos, por ili mi kokokrios. Çiu libro en la ÿranko konas ilin tre bone. Nun mi tralegos al vi la skribitajn novajn, mi ilin antaûlegos al vi kun plena trankvileco. Ni eldiru pri tio unuanime nian ju¸on, ke ili estas tute sentaûgaj!” A. Abelo. Abelo çiam zumas, zumas, Kaj sian devon ¸i plenumas. B. Baleno. Baleno en la oceano Elspiras akvon per fontano. ”Çi tiun verson mi trovas vere sensenca!” diris la koko, ”sed mi legas plue.” 12
eLIBRO
FABELOJ 4
C. Citrono. Citrono estas frukto flava, Agrabla, kvankam acidhava. D. Diablo. Diablo estas malbenita, De Dio estas li punita. ”Çi tion multaj trovos tre bela!” diris la koko, ”sed mi tion ne trovas; mi en la libro nenion trovas bela! Pluen!” E. Eskimo. Eskimo lo¸as en la nordo, Proksime de l’ glacia bordo. F. Froma¸o. Froma¸o estas tre ÿatata, El lakto estas ¸i farata. G. Gazeto Gazeto multe nin instruas, Legante ¸in, mi ne enuas. H. Ho. ”Ho” ofte signas plendan staton, De l’ sorto malfacilan baton. ”Kiel do infano povas tion kompreni?” diris la koko. ”Estas vero, ke sur la titola pa¸o estas dirite. ”Abocolibro por grandaj kaj malgrandaj”, sed la grandaj havas ion alian por fari, ol legi en la abocolibro, kaj la malgrandaj ¸in ne povas kompreni! Çio devas havi limon! Sed pluen!” I. Infano. Infano ofte forte ploras, Eç se nenio ¸in doloras. J. Junulo. Junulo! En patrino-tero 13
eLIBRO
FABELOJ 4
Vi baldaû kuÿos sen espero. ”Kia maldelikateco!” diris la koko. K. Kokino. Kokino estas kokedzino, De koko estas ¸i la ino. ”Kiel oni povas al infanoj paroli pri familiaj rilatoj!” L. Leono. Leono estas besta nomo. ¯i estas ankaû nom’ de homo. M. Mateno. Maten’ eklumas, koko krias, Sed kial — ¸i ja mem ne scias. ”Nun mi ricevas mal¸entilaîojn!” diris la koko; ”sed mi estas almenaû en bona societo, en kompanio kun la levi¸anta suno! Pluen!” N. Nokto. En nokto ni ne vidas sunon, Sed ofte vidas çarman lunon. O. Okulo. Okulo çion pririgardas, Ne çion tamen ¸i ja gardas. P. Parolo. Parol’ similas al ar¸ento Al or’ similas la silento. R. Radiko. Radiko en la tero sidas, Kaj la pasanto ¸in ne vidas. S. Seruro. Seruro gardas kontraû ÿtelo, Çar tio estas ¸ia celo. 14
eLIBRO
FABELOJ 4
”Permesu al mi nun kokokrii!” diris la koko. ”La longa legado lacigas! Oni bezonas iom spiri!” Kaj ¸i kokokriis tiel laûte, kiel latuna trumpeto, kaj estis plezuro tion aûdi — por la koko mem. ”Pluen!” T. Tajloro. Tajloro zorgas pri la vestoj Por simplaj tagoj kaj por festoj. U. Unuo. Unuo havas gravan sencon, Valoron, forton kaj potencon. ”Çio tio pretendas esti profundpensa”, diris la koko, ”sed mi tion vere ne povas trovi!” V. Vagono. Vagono kuras, kuras, kuras, Rapide ni per ¸i veturas. Z. Zibelo. Tre kara best’ estas zibelo Pro sia bela varma felo. ”Nun çio estas finita, sed tio ne estas ankoraû çio! Nun oni tion presos, kaj poste oni devos tion legi! Per tia fuÿaîo devas esti anstataûitaj la malnovaj respektindaj versoj en mia libro! Kion diras pri tio la estimata aûdantaro, la sciencaj kaj nesciencaj, simplaj kaj kolektitaj verkoj? Kion diras la libroÿranko? Mi finis, nun la aliaj povas agi!” La libroj staris, kaj la ÿranko staris, sed la koko flugis returne al sia granda ”A” kaj fiere rigardis çirkaûen. ”Mi parolis bone, mi kokokriis bone; en tio la nova abocolibro ne povas min imiti! ¯i certe mortos, ¸i estas jam mortinta! ¯i ne havas en si kokon!”
15
eLIBRO
FABELOJ 4
Filino de la marça re¸o
L
a cikonioj rakontas al siaj idoj tre multe da fabeloj, çiuj parolas pri marçoj kaj marçejoj; ili estas ordinare alkonformigitaj al la a¸o kaj al la komprenkapablo de la cikoniidoj. La plej malgrandaj idoj estas ravataj, kiam oni diras al ili nur ”krible, krable, plurremurre!” Ili trovas tion treege amuza; sed la pli a¸aj jam postulas historiojn kun pli profunda enhavo, aû ili volas scii ion pri la familio. El la du plej antikvaj kaj plej longaj fabeloj, kiuj konservi¸is çe la cikonioj, unu estas konata de ni çiuj, la fabelo pri Moseo, kiu estis metita de sia patrino sur la akvon de Nilo, trovita de la re¸idino, ricevis bonan edukon kaj fari¸is granda homo, kies lokon de enterigo neniu scias. Çi tiun historion çiu konas. La dua ankoraû ne estas vaste konata, eble pro tio, ke la loko de ¸ia agado estas nia propra lando. La fabelo en la daûro de mil jaroj estis transigata de unu cikonio-patrino al alia cikonio-patrino, kaj çiu el ili rakontis ¸in çiam pli bone, kaj ni ¸in nun rakontas plej bone. La unua cikonia paro, kiu ¸in rakontis kaj kiu mem ludas rolon en ¸i, havis somerlo¸ejon sur unu traba domo en Jutlando, ne malproksime de Skagen. Ankoraû en la nuna tempo tie trovi¸as grandega marçejo, kiel oni povas vidi el la priskribo de la distrikto. En tiu priskribo estas dirite, ke tie antaûe estis mara fundo, kiu tamen poste levi¸is. Kelkmejlan spacon okupas tiu marçejo, çirkaûita çiuflanke de malsekaj 16
eLIBRO
FABELOJ 4
herbejoj kaj ÿanceli¸anta marça tero, kiu produktas nur malmulte da beroj kaj kelke da kriplaj arboj. Preskaû çiam super ¸i ÿvebas densa nebulo, kaj antaû ne tre longa tempo tie ekzistis ankoraû lupoj. ¯i efektive meritis la nomon ”Sova¸a marçejo”, kaj oni povas imagi al si, kiel senvoja, plena de marçoj kaj lagoj ¸i estis antaû mil jaroj. Koncerne la detalaîojn oni jam tiam vidis tion, kion oni vidas nun: la trunkoj de la kanoj havis la saman altecon, la samajn longajn foliojn kaj violbrunajn plumformajn floraîojn, kiujn ili havas nun; la betulo staris kun blanka ÿelo kaj blankaj, libere pendantaj folioj, kiel nun, kaj koncerne la vivantajn estaîojn, kiuj tien venadis, la muÿo portis sian krepan veston laû la sama fasono, kiel nun, la koloro de la cikonio estis blanka kun nigra kaj kun ru¸aj ÿtrumpoj; sed la homoj en tiu tempo havis alian vestofasonon ol nun. Tamen kiu ajn el ili, çu li estis servutulo, çu libera çasisto, kura¸is iri sur la marçejon, tiu havis la saman sorton kiel nun, ili venis, enfalis kaj mallevi¸is malsupren al la marçeja re¸o, kiel oni nomis tiun, kiu regis malsupre en la granda marçeja regno. Oni efektive povis lin nomi marçeja re¸o, sed al ni ÿajnis pli bone uzi la esprimon marça re¸o; kaj tiel ankaû nomis lin la cikonioj. Pri lia regado oni sciis tre malmulte, sed tio eble estas la plej bona. Proksime de la marçejo, tute apude de la Limfjordo, staris la supre dirita traba domo kun masonita kelo, turo kaj tri eta¸oj. Sed sur la tegmento konstruis sian neston la cikonio, la cikonia patrino kuÿis sur la ovoj kaj estis tute certa, ke ÿi feliçe elkovos. Unu vesperon la cikonia patro iom tro longe estis eksterdome, kaj kiam li venis hejmen, li aspektis tre ekscitita kaj rapidema. 17
eLIBRO
FABELOJ 4
”Mi devas rakonti al vi ion tute teruran!” li diris al la cikonia patrino. ”Indulgu min!” ÿi diris, ”memoru, ke mi kuÿas sur ovoj. Mi povus ektimi¸i, kaj tio efikas sur la ovoj!” ”Vi nepre devas tion scii¸i!” li diris. ”Ÿi venis çi tien, la filino de nia mastro en Egiptujo! Ÿi kura¸is entrepreni la voja¸on çi tien, kaj ÿi malaperis!” ”Ÿi, kiu estas el la gento de la feinoj! Rakontu do! Vi scias, ke en la tempo, kiam mi kovas, estas al mi malfacile atendi!” ”Vi vidas, patrino, ÿi tamen kredis al tio, kion diris la doktoro, kiel vi mem rakontis al mi. Ÿi kredis, ke la marçeja floro de nia regiono povos helpi al ÿia patro; kaj tial ÿi alflugis çi tien en sia pluma vesto kune kun la du aliaj plumprincinoj, kiuj çiujare devis veni en la nordon, por sin bani kaj juni¸i. Ÿi alvenis, kaj ÿi malaperis!” ”Vi rakontas tiel terure malrapide!” diris la cikonia patrino, ”la ovoj povas dume malvarmi¸i! Mi ne povas traelporti, kiam vi tiel turmentas mian paciencon!” ”Mi bone atentis!” diris la cikonia patro; ”hodiaû vespere, kiam mi iris en la kanaron, kie la marça tero povas min porti, subite aperis tri cignoj. En la batado de la flugiloj estis io, kio diris al mi: ”atentu, tio ne estas veraj cignoj, tio estas nur cignaj haûtoj! Vi tion ja ekkonas, patrino, per la sento, tiel same kiel mi. Vi scias, en kio konsistas la vereco!” ”Kompreneble!” ÿi respondis; ”sed rakontu do al mi fine pri la princino, jam tedis al mi çiam aûdi nur pri cignaj haûtoj !” ”Çi tie meze de la marçejo trovi¸as, kiel vi scias, siaspeca lago,” rakontis plue la cikonia patro. ”Se vi iom levi¸os, vi povas de çi tie vidi parton de ¸i. Tie apud la kanaro kuÿis trunko de alno. Sur çi tiu sidi¸is la tri cignoj, ekbatis per la 18
eLIBRO
FABELOJ 4
flugiloj kaj rigardis çirkaûen. Unu el ili deîetis la cignan haûton, kaj jen mi rekonis en ¸i la princinon de nia domo en Egiptujo. Ÿi sidis tie kaj havis nenian alian kovron sur si krom siaj longaj nigraj haroj. Mi aûdis, kiel ÿi petis la du aliajn, ke ili gardobservu ÿian cignan plumaîon, kiam ÿi subakvi¸os, por deÿiri la floron, pri kiu ÿi pensis, ke ÿi ¸in vidas. Ili kapjesis, ekflugis supren kaj levis kun si liberan plumveston. Strange, kion ili volas fari kun ¸i? mi pensis, kaj kun tia sama demando ÿi ankaû kredeble sin turnis al ili. Per siaj propraj okuloj ÿi devis vidi la krimon, kiu estis farata kontraû ÿi: kun ÿia plumvesto ili forflugis supren! ”Subakvi¸u!” ili kriis, ”vi neniam plu flugos en cigna plumaîo, vi neniam plu vidos Egiptujon! Restu en la sova¸a marçejo!” Kaj ili disÿiris ÿian plumveston en malgrandajn pecojn, tiel ke la plumoj flugis çirkaûen, kvazaû ili estus ne¸aj flokoj, kaj la du malbonaj princinoj forflugis.” ”Terure” diris la cikonia patrino, ”mi ne povas tion aûskulti! Sed diru do, kio okazis plue?” ”La princino ploris kaj ploregis! Ÿiaj larmoj falis sur la trunkon de la alno, kaj subite ¸i komencis movi¸i, çar tio estis la marça re¸o mem, li, kiu lo¸as en la março. Mi vidis, kiel la trunko turni¸is, kaj jen plu ne estis trunko, sed longaj, de ÿlimo kovritaj brançoj simile al brakoj etendi¸is supren. Tiam la malfeliça knabino ektimi¸is kaj saltis sur la ÿanceli¸antan marçan teron, sed çi tiu ne povas porti eç min, des malpli ÿin. Tuj ÿi mallevi¸is internen de la tero kaj la trunko de la alno iris tien kun ÿi, ¸i estis tio, kio ÿin tiris malsupren. Grandaj nigraj vezikoj montri¸is sur la supraîo, kaj poste oni vidis plu nenian postsignon. Nun ÿi estas enterigita en la sova¸a março, neniam ÿi venos kun la floro en Egiptujon. Vi ne povus traelporti la vidaîon, patrino!”’ 19
eLIBRO
FABELOJ 4
”Similajn aferojn vi en çi tiu tempo ne devus rakonti al mi! Tio povas fari malutilon al la ovoj! La princino iel sin savos, ÿi facile ricevos helpon. Se tio estus iu el ni, vi aû mi, tiam kompreneble çio estus finita!” ”Mi iros çiutage kaj rigardos!” diris la cikonia patro, kaj li tiel agis. Pasis longa tempo. Unu tagon la cikonio ekvidis, ke el la profundo kreskis verda trunketo, kaj kiam ¸i atingis la nivelon de la akvo, elkreskis el ¸i folio, kiu fari¸is çiam pli kaj pli lar¸a. Tute apud ¸i formi¸is bur¸ono, kaj kiam unu matenon la cikonio flugis super ¸i, la bur¸ono malfermi¸is sub la agado de la varmegaj sunradioj, kaj en ¸ia mezo kuÿis çarma infano, malgranda knabineto, tiel pura, kvazaû ÿi îus eliris el bano. Ÿi estis tiel forte simila al la Egipta princino, ke la cikonio komence pensis, ke tio estas ÿi, kiu denove fari¸is malgranda; sed post pli longa pripensado la cikonio tamen trovis, ke estas pli kredeble, ke tio estas infano de ÿi kaj de la marça re¸o. Tial ¸i kuÿis en akvolilio. ”Çi tie ¸i ne povas resti!” pensis la cikonio, ”en mia nesto ni jam sen tio estas en tro granda nombro, sed jen venas al mi en la kapon ideo! La vikingedzino ne havas infanon, kaj jam ofte ÿi deziris havi tion. Oni diras ja pri mi, ke mi alportas la malgrandajn infanojn, nun mi efektive unu fojon tion faros! Mi flugos kun la infano al la vikingedzino; kia ¸ojo tio estos!” Kaj la cikonio prenis la malgrandan knabineton, flugis al la traba domo, trabatis per la beko truon en la fenestra aperturo, kiu estis tirkovrita per veziko, metis la infanon sur la bruston de la vikingedzino, kaj poste ¸i flugis al la cikonia
20
eLIBRO
FABELOJ 4
patrino kaj rakontis al ÿi çion, dum la idoj aûskultis. Ili nun estis jam sufiçe grandaj por tio. ”Vi vidas, la princino ne mortis, ÿi sendis sian infanon supren, kaj çi tiu nun estas en bona loko.” ”Tion mi diris ja tuj en la komenco!” respondis la cikonia patrino. ”Sed nun pensu iom ankaû pri viaj propraj infanoj! Baldaû estos la tempo por forveturi; mi sentas jam de tempo al tempo jukadon sub la flugiloj! La kukolo kaj la najtingalo jam forflugis, kaj la koturnoj, kiel mi aûdis, antaûdiras favoran venton. Kiom mi konas niajn infanojn, ili sukcese plenumos la marÿekzerci¸ojn!” Kian ¸ojon havis vikingedzino, kiam matene post la veki¸o ÿi trovis sur sia brusto la malgrandan belan infanon! Ÿi kisis kaj karesis ¸in, sed la infano terure kriis kaj baraktis per la brakoj kaj kruroj; videble ¸i tute ne estis en bona humoro. Fine ¸i endormi¸is de la plorado, kaj kiam ¸i tiel kuÿis, ¸i aspektis tre çarme. Al la vikingedzino estis tiel ¸oje kaj bone en la koro, ÿi antaûsentis, ke nun ankaû ¸ia edzo kun çiuj siaj militistoj venos tiel same neatendite, kiel la infano, kaj tial ÿi kaj la tuta domanaro havis tre multe da laborado, por çion meti en bonan ordon. La longaj diverskoloraj tapiÿoj, kiujn ÿi mem faris kun siaj servistinoj, kaj en kiujn ÿi enteksis la bildojn de siaj çefaj dioj, de Odin, de Thor kaj de Freia, estis nun pendigitaj kiel murornamaîoj; la servutuloj devis frotpurigi la ÿildojn, kiuj servis por la sama celo, sur la benkojn oni metis kusenojn, kaj sur la fajrejo meze de la çambrego oni amasigis sekan brullignon, por ke oni povu tuj fari fajron. La vikingedzino mem forte laboris, tiel ke vespere ÿi estis tre laca kaj bone dormis. Kiam matene ÿi veki¸is, ÿi forte ektimi¸is, çar la malgran21
eLIBRO
FABELOJ 4
da infano malaperis sen postesignoj. Ÿi saltlevi¸is, ekbruligis pecon da ligno kaj rigardis çirkaûen, kaj jen ÿi ekvidis, ke sur la pieda parto de la lito kuÿis ne la malgranda infano, sed granda malbela rano. ¯ia aspekto elvokis çe ÿi grandan abomenon, ÿi kaptis pezan bastonon kaj volis mortigi la ranon, sed çi tiu rigardis sin per tiel neordinare malgajaj okuloj, ke la koro ne permesis al ÿi ekbati. Ankoraû unu fojon ÿi rigardis çiuflanken, la rano kvakis tiel timeme, kvazaû ¸i volus elpetegi de ÿi kompaton; ÿi ektremis kaj kuris de sia lito al la fenestro, kiun ÿi ekpuÿe malfermis. En la sama momento levi¸is la suno, îetis siajn radiojn rekte sur la grandan ranon en la lito, kaj subite montri¸is, ke la lar¸a buÿo de la monstro kuntiri¸is kaj fari¸is malgranda kaj ru¸a, la membroj ricevis plej çarman formon, kaj jen tie kuÿis denove ÿia propra malgranda bela infano anstataû malbela rano. ”Kio tio estas!” ÿi diris; ”çu mi havis malbonan son¸on? Tio estas ja mia propra plej çarma elfa infano, ¸i, kiu kuÿas tie antaû mi!” Kaj ÿi kisis ¸in kaj alpremis ¸in al sia koro, sed la infano gratis kaj mordis kiel sova¸a kateto. Nek en tiu tago nek en la sekvanta venis la vikingo, kvankam li estis jam sur la vojo, sed li havis kontraû si la venton, kiu nun blovis, por peli la cikoniojn suden. ¯ojo de unu estas ofte mal¸ojo de alia. Post kelke da tagoj kaj noktoj al la vikingedzino fari¸is klare, kia estas la afero kun ÿia malgranda infano. Terura sorço estis sur ¸i. En la tago ¸i estis bela kiel luma elfo sed havis malbonan, sova¸an naturon; sed en la nokto ¸i estis malbela rano, silentema kaj kompatinda, kun malgajaj okuloj. Tie estis du tute malsamaj naturoj, kiuj alternadis kiel ekstere, tiel ankaû interne; ¸i venis de tio, ke la malgranda knabineto, 22
eLIBRO
FABELOJ 4
kiun la cikonio alportis, en la tago posedis la eksteraîon de sia patrino, sed samtempe la karakteron de sia patro, dum en la nokto ¸i montris sian parencecon kun li per la formo de sia korpo, havante la menson kaj koron de la patrino. Kiu povus forigi la potencon, kiun tie aperigis ia sorça forto? Tio kaûzis al la vikingedzino zorgojn kaj afliktojn, kaj tamen ÿia koro estis alligita al tiu kompatinda estaîo, pri kies stato ÿi pensis, ke ÿi nenion devas diri al sia edzo, kiam li revenos, çar alie li certe, konforme al la kutimoj kaj moroj, ordonus elîeti la malfeliçan infanon sur la landvojon, por ke ¸in prenu, kiu volos. Tion la koro de la bona vikingedzino ne povis permesi, tial ÿi decidis aran¸i, ke ÿia edzo vidu la infanon nur çe la lumo de la tago. Unu matenon trans la tegmenton brue transflugis la cikonioj; dum la nokto tie ripozis pli ol cent paroj da cikonioj post la grandaj manovroj. Nun ili levi¸is, por flugi suden. ”Çiuj estas pretaj!” oni proklamis; ”ankaû la inoj kaj infanoj!” ”Al ni estas tiel facile!” diris la junaj cikonioj. ”Jukas kaj tiklas al ni en la piedoj, kvazaû nia korpo estus plena de vivantaj ranoj. Kiel belege estas, ke ni povas entrepreni voja¸on eksterlanden!” ”Restu en la amaso!” diris patro kaj patrino, ”kaj ne laboru tiel sençese per via babilema beko, tio estas malsaniga por la brusto!” Kaj ili ekflugis. En la sama tempo aûdi¸is sonado de kornoj super la erikejo, îus elÿipi¸is la vikingo kun çiuj militistoj. Ili revenis kun riça militakiraîo de la Galla bordo, kie la popolo, same kiel en Britujo, kun timego kantadis: 23
eLIBRO
FABELOJ 4
”Liberigu nin Dio, de l’ sova¸aj Normandoj!” Kia vivo, kia gajeco komenci¸is nun en la vikinga kastelo apud la sova¸a marçejo! Oni enportis la kruçojn kun mielakvo en la çambregon, oni ekbruligis fajron, oni buçis çevalojn. La odoro de rostaîo plenigis çiujn çambrojn. La pastro konsekre aspergis la sklavojn per varma çevala sango; la fajro kraketis, la fumo levi¸is sub la plafonon, la fulgo gutadis de la traboj, sed al tio oni estis alkutimi¸intaj. Gastoj estis invititaj kaj ricevis luksan regaladon, intrigoj kaj malicaîoj estis forgesitaj, oni festenis bonege, kaj por signo de bona humoro oni îetadis al si la çirkaûman¸itajn ostojn reciproke en la viza¸on. La bardo, duone muzikisto kaj duone militisto, kiu partoprenis en la militiro kaj estis vidanta atestanto de la faroj, kiujn li prezentis, kantis al ili kanton, kiu gloris iliajn grandajn militajn agojn. Çiu verso fini¸is per la rekantaîo: ”La fortoj malaperas kaj la generacioj forpasas, al çiu venas la morto, sed eterne vivas glora nomo!” çe tio ili çiuj frapadis la ÿildojn kaj marteladis per la trançilo aû per osto sur la tabulo de la tablo, tiel ke regis terura bruo. La vikingedzino sidis sur la laûlar¸a benko en la nefermita festena çambrego; ÿi havis sur si silkan veston, orajn braceletojn kaj sukcenajn perlojn. Ÿi estis en sia plej bona paradaîo, kaj la bardo parolis en sia kanto ankaû pri ÿi, rakontis pri la ora trezoro, kiun ÿi alportis al sia riça edzo, kaj çi tiu estis ravita pri la bela infano, kiun li vidis nur en la tago en ¸ia tuta beleco. La sova¸eco, kiun oni vidis çe ¸i, plaçis al li. La infano povus iam laû lia opinio fari¸i bonega ÿildknabino, kiu al neniu fortegulo devus cedi; ÿi ne palpebrumos, se lerta mano per akra glavo dehakos al ÿi la brovojn. La kruçoj de mielakvo estis malplenigitaj, kaj oni alportis 24
eLIBRO
FABELOJ 4
aliajn. Tiam oni ne levi¸adis ankoraû tiel baldaû de festenado; la tiamaj homoj povis ion traelporti. En tiu tempo estis populara la proverbo: ”La bruto scias, kiam ¸i de la paÿtejo devas reiri hejmen, sed malprudenta homo neniam konas la mezuron de sia stomako.” Ho, oni ¸in konis tre bone, sed inter scii kaj fari estas diferenco. Oni ankaû sciis, ke amiko fari¸as teda, se li tro longe sidas en la domo de alia homo, sed malgraû tio oni restadis, çar viando kaj mielakvo estas bona aîo. Estis gaje, kaj en la nokto la servutuloj dormadis en la varma cindro, trempadis la fingrojn en la grasa fulgo kaj lekadis ilin. Tio estis stranga tempo! Ankoraû unu fojon en tiu jaro la vikingo entreprenis militiron, malgraû ke jam levi¸is la aûtunaj ventegoj. Li iris kun siaj militistoj al la Brita bordo, kio, kiel li diris, estas ja ”nur transe de la akvo”. Lia edzino restis hejme kun sia malgranda knabino, kaj estis certe, ke la edukantino baldaû preskaû pli amis la malfeliçan ranon kun la mildaj okuloj, ol la belulinon, kiu gratis kaj mordis. La krudaj, malsekaj aûtunaj nebuloj, antaû kiuj falas la folioj, kuÿis super la arbaro kaj super la erikejo; la birdosenplumulo, kiel oni tie nomas la ne¸on, alflugis en densaj amasoj, la vintro alproksimi¸is. La paseroj okupis la neston de la cikonioj kaj mokridis siamaniere la forestantajn gemastrojn; kaj çi tiuj mem, la cikoniaj gepatroj kun çiuj siaj infanoj, kie ili nun estis? *
*
* La cikonioj estis nun en Egiptujo, kie la suno lumis tiel varme, kiel çe ni en bela somera tago. Tamarindoj kaj akacioj 25
eLIBRO
FABELOJ 4
floris çirkaûe, la luno de Mahometo hele radiis de la templaj kupoloj, tiu aû alia paro da cikonioj sidis sur la graciaj turoj kaj ripozis post la longa voja¸o. Grandaj svarmoj havis neston apud nesto sur la potencaj kolonoj kaj ruini¸intaj arkaîo; de temploj kaj sur forlasitaj lokoj. La daktilpalmo etendis sian ÿirman foliaron tre alte, kvazaû ¸i volus ludi la rolon de sunombrelo. La blankete-grizaj piramidoj estis distingeblaj kiel siluetoj en la klara aero en la flanko de la dezerto, kie la struto montris, ke li bone povoscias uzi siajn piedojn, kaj la leono kun siaj grandaj sa¸aj okuloj sidis kaj rigardis la marmoran sfinkson, kiu kuÿis duone enterigita en la sablo. La akvo de Nilo estis retiri¸inta, la tuta fluejo estis plena de ranoj kaj prezentis por la cikonia familio la plej belan vidaîon en çi tiu lando. La cikoniidoj pensis, ke tio estas trompo de la okuloj, tiel neesprimeble bela ili trovis la vidaîon. ”Tiel estas çi tie, kaj tion ni havas çiam en nia varma lando!” diris la cikonia patrino, kaj la infanoj sentis tikladon en la stomako. ”Çu ni vidos ankoraû ion plu?” ili demandis; ”çu ni penetros pli profunden en la landon?” ”Tie oni nenion plu povas vidi,” diris la cikonia patrino. ”Post la luksa regiono komenci¸as nur nepenetrebla arbaro, en kiu la arboj kreskas unu en la alian kaj per pikantaj volvekreskaîoj estas ligitaj en ne malimplikeblan densaîon, tiel ke nur la elefanto havas la eblon trafari al si vojon per siaj masivaj piedoj. La serpentoj tie estas por ni tro grandaj kaj la lacertoj tro rapidkuraj kaj viglaj. Se vi volus iri en la dezerton, vi ricevus sablon en la okulojn, se la afero iros bone, sed se ¸i irus malbone, vi trafos en sablan trombon. Ne, çi tie estas plej
26
eLIBRO
FABELOJ 4
bone; çi tie ni havas ranojn kaj akridojn, çi tie mi restos kaj vi ankaû!” Kaj ili restis. La maljunaj sidis en sia nesto sur la gracia minareto, ripozis kaj estis tamen tre okupitaj je glatigado de la plumoj kaj je pripinçado de la ru¸aj ÿtrumpoj per sia beko. Poste ili elstreçis la kolojn supren, salutis gravmiene kaj levis la kapojn kun la alta frunto kaj la delikataj glataj plumoj, kaj iliaj brunaj okuloj lumis tre sa¸e. La cikoniaj fraûlinoj promenadis gravmiene inter la sukplenaj trunkoj de la kanoj, îetadis kaÿitajn rigardojn sur la aliajn junajn cikoniojn, faradis interkonati¸ojn kaj englutadis çe çiu tria paÿo unu ranon aû svingadis tien kaj reen malgrandan serpenton, kio, kiel ili opiniis, tre bone alaspektis al ili. Ilia kaptitaîo estis por ili tre bongusta. La junaj fraûloj komencadis diversajn malpacojn, batadis unu la alian per la flugiloj, hakadis sin reciproke per la bekoj kaj faradis al si sangajn vundojn, kaj poste tiu aû alia fiançi¸is, la junaj fraûloj kaj la junaj fraûlinoj; tio estis ja la vivocelo, kiun ili starigis al si. Ili konstruis nestojn kaj komencis poste denove malpacojn, çar en la varmaj landoj çiuj havas tre flami¸eman naturon; tio tamen estis gaja kaj faris precipe al la maljunaj multe da ¸ojo. En la okuloj de gepatroj çio çe la infanoj estas ja bone alaspekta. Çiutage çi tie estis suna lumo, çiutage oni havis sufiçege por man¸i, oni povis pensi nur pri ¸ojoj kaj plezuroj. Sed en la riça palaco de ilia Egipta dommastro ne estis gaje. La riça potenca sinjoro, paralizita en çiuj membroj, kuÿis etendita kiel mumio sur lito en la granda salono kun la kolorriçaj muroj. Parencoj kaj servistoj staris çirkaû li; senviva li ne estis, tamen oni ankaû ne povis vere diri, ke li vivas. La savanta marçeja floro el la nordaj landoj, kiu devis esti elserçita 27
eLIBRO
FABELOJ 4
kaj deÿirita de tiu, kiu amis lin plej varmege, çiam ankoraû ne estis alportita. Lia bela juna filino, kiu en cigna vesto flugis trans landojn kaj marojn malproksime norden, estis neniam revenonta. ”Ÿi mortis kaj malaperis!” raportis la du hejmen revenintaj virgulinoj. Ili elpensis tutan historion, kies enhavo estis jena: ”Kiam ni çiuj ÿvebis alte en la aero, nin ekvidis çasisto kaj ekpafis sagon sur nin. Li trafis nian junan amikinon, kaj malrapide, kantante sian adiaûon, ÿi falis kiel mortanta cigno en la mezon de la arbara lago. Tie ni enterigis ÿin çe la bordo sub bonodora funebra betulo. Sed ni faris ven¸on; ni alligis fajron sub la flugilon de la hirundo, kiu havis sian neston sub la kana tegmento de la çasisto; ¸i ekbruli¸is, kaj la domo forbrulis en helaj flamoj, en kiuj li pereis kaj kiuj lumis ¸is la funebra betulo trans la lago. Tie ÿi kuÿas, fari¸inte denove tero; neniam ¸i revenos en Egiptujon!” Ili ambaû ploris, sed cikonia patro, kiu okaze estis aûskultanto de tiu rakonto, frapis fortege per la beko. ”Mensogo kaj elpenso!” li diris. ”Vere mi tre volonte enpuÿus al ili mian bekon en la bruston!” ”Por rompi al si la bekon!” diris la cikonia patrino. ”Bele vi tiam aspektus! Antaû çio pensu pri vi mem kaj pri via familio; çio alia vin ne devas interesi!” ”Mi tamen morgaû sidi¸os sur la rando de la nefermita kupolo, kiam çiuj scienculoj kaj sa¸uloj kolekti¸os, por konsili¸i pri la stato de la malsanulo; eble tiamaniere ili pli alproksimi¸os al la vero.” Kaj la scienculoj kaj sa¸uloj kunvenis kaj parolis multe tre multe, multvorte kaj edife, kion la cikonio tute ne povis kompreni, — kaj por la malsanulo aû por lia filino en la marçejo 28
eLIBRO
FABELOJ 4
efektive nenio rezultis el tio, tamen malgraû tio ni povas iom aûskulti tion, çar diversajn aferojn oni ja ofte devas aûskulti. Sed la plej grava nun estos aûskulti kaj scii¸i, kio okazis antaûe, tiam ni pli bone komprenos la historion, almenaû ne malpli bone ol la cikonia patro. ”Amo naskas kaj subtenas la vivon, la plej alta amo naskas la plej altan vivon! Nur per amo povas esti savita lia vivo!” oni diris, kaj la scienculoj asertis, ke tio estis dirita eksterordinare sa¸e kaj bone. ”Tio estas bela penso!” tuj asertis la cikonia patro. ”Mi ¸in ne tute komprenas!” respondis la cikonia patrino, ”kaj la kulpo trovi¸as ne en mi, sed en la penso. Cetere tio estas por mi tute indiferenta, mi devas pensi pri aliaj aferoj!” Poste la scienculoj komencis profundpensan analizon de la esenco de amo. Ili klarigis, ke ekzistas diferenco inter la amo kiun sentas al si reciproke la gefiançoj, kaj tiu amo, kiu alligas al si reciproke gepatrojn kaj infanojn, aû tiu, kiu en la kalikoj de la kreskaîoj vekas la sopiron turni sin al la lumo de la suno; çio çi tio estis elmetata tiel detale kaj science, ke la cikonia patro neniel povis plu ilin sekvi, des malpli tion ripeti. Li fari¸is çe tio tute enpensigita, fermis duone la okulojn, kaj dum la tuta sekvanta tago li staris sur unu piedo. Estis al li tre peze porti sian instruitecon. Tamen unu aferon la cikonia patro komprenis, çar li aûdis, ke tion egale sincere esprimis simplaj bur¸oj, kiel ankaû plej grandaj eminentuloj, — ke por multaj miloj da homoj kaj samtempe por la lando estas malfeliço, ke la granda sinjoro kuÿas malsana kaj ne povas denove resani¸i; ke estus feliço kaj beno, se li denove ricevus sian sanon. ”Sed kie kreskas la 29
eLIBRO
FABELOJ 4
floro, kiu povas ree alporti al li sanon?” Pri tio çiuj demandis, serçis en sciencaj verkoj, en lumantaj bildoj de la steloj, en la vento kaj vetero, serçis per çiuj eblaj rimedoj, kaj fine la scienculoj kaj la sa¸uloj eltrovis, kiel ni diris, ke ”la amo naskas kaj subtenas la vivon, la vivon de la patro,” kaj per tio ili diris pli, ol ili mem komprenis. Poste ili ripetis kaj skribis kiel recepton: ”la amo naskas kaj subtenas la vivon”, sed kiamaniere oni povus pretigi la recepton, — pri tio oni ne havis respondon. Fine ili venis al unuanima decido, ke la helpo devas veni de la princino, de ÿi, kiu amis sian patron per la tuta koro kaj la tuta animo. Oni fine trovis la rimedon, per kiu la helpo povus esti akirita, kaj en la serçado pasis pli ol tuta jaro. Ÿi devis en novluna nokto, post la subiro de la luno, iri al la marmora sfinkso çe la rando de la dezerto, forrasti la sablon antaû la pordo en la piedo de la sfinkso kaj trairi la longan koridoron, kiu kondukas en la mezon de unu el la grandaj piramidoj, kie unu el la potencaj re¸oj de la malproksima antikveco, çirkaûita de granda lukso, kuÿas en mumia çirkaûkovro. Tie ÿi devis apogi sian kapon al la mortinto, kaj tiam estus malkaÿite al ÿi, kiamaniere oni povas akiri la vivon kaj savon por ÿia patro. Çion çi tion ÿi plenumis, kaj en son¸o ÿi scii¸is, ke el la profunda março norde en la Dana lando — la loko estis prisribita al ÿi tute precize — ÿi devas alporti hejmen la lotusan floron, kiu en la profundo de la akvo estos ektuÿinta ÿian bruston. Tiu floro redonos al li la sanon. Por tio ÿi flugis en cigna vesto al la sova¸a marçejo. Çion çi tion sciis la cikonia patro kaj la cikonia patrino, kaj nun ni scias tion pli precize, ol ni sciis antaûe. Ni scias, ke la re¸o de la março malsuprentiris ÿin al si, ni scias, ke por la siaj en la hejmo ÿi mortis kaj malaperis. Nur la plej sa¸a el ili çiuj diris 30
eLIBRO
FABELOJ 4
ankoraû, tiel same kiel la cikonia patrino: ”Ÿi iel sin savos!” Kaj tion oni volis atendi, çar ion pli bonan oni ne sciis. ”Mi pensas, mi rabos al la du malbonaj princinoj iliajn cigajn vestojn!” diris la cikonia patro; ”tiam ili ne povos veni al la sova¸a marçejo kaj fari malbonon. La cignajn vestojn mi kaÿos tie supre, ¸is por ili trovi¸os uzo!” ”Kie do vi volas tie supre ilin kaÿi?” demandis la cikonia patrino. ”En nia nesto çe la sova¸a marçejo!” li diris. ”Mi kaj niaj plej junaj infanoj ni povas çe la transportado reciproke nin subteni, kaj se ili fari¸os por ni tro embarasaj, dumvoje trovi¸as ja multe da lokoj, kie ni povas kaÿi ilin ¸is plej proksima transmigro. Unu cigna plumaîo estus sufiça por ÿi, sed du estas pli bonaj. Por voja¸oj en la nordaj landoj oni devas çiam bone sin provizi!” ”Vi ne ricevos dankon pro tio!” diris la cikonia patrino; ”sed vi estas ja la sinjoro! Nur en la tempo de kovado mi havas rajton de voço.” *
* * En la vikinga kastelo çe la sova¸a marçejo, kien la cikonioj Flugis en la printempo, al la malgranda knabino estis donita nomo. Oni donis al ÿi la nomon Helga, sed çi tiu nomo por tia spirito, kia plenigis la belan estaîon, estis tro milda. Kun çiu monato la infano pli disvolvi¸is, kaj en la daûro de kelke da jaroj, dum kiuj la cikonioj regule faris la saman voja¸on, aûtune al Nilo, printempe al la sova¸a marçejo, el la malgranda infano fari¸is granda knabino, kaj antaû ol oni bone rimarkis, ÿi ekfloris kiel plej belega deksesjara junulino. Sed 31
eLIBRO
FABELOJ 4
la bela ÿelo kaÿis en si malmolan kaj maldolçan kernon; la junulino havis naturon pli sova¸an, ol eç en tiu kruela malluma tempo oni povus çe iu trovi. Estis por ÿi plezuro trempi siajn blankajn manojn en la varma sango de la oferbuçita çevalo; ÿi tramordadis en sia sova¸eco la kolon al la nigraj kokoj, kiujn la oferpastro devis buçi, kaj al sia adoptinta patro ÿi diris tute serioze: ”Se venus via malamiko kaj ligus ÿnuron al la traboj de nia tegmento kaj levus çi tiun senpere super la çambro, en kiu vi dormas, mi vin ne vekus, eç se mi tion povus fari. Mi tion tute ne aûdus, tiel çiam ankoraû bruas la sango çirkaû mia orelo, sur kiun vi donis al mi vangfrapon antaû kelka nombro da jaroj! Ho, mi havas bonan memoron!” Sed la vikingo ne kredis al ÿiaj vortoj; simile al çiuj aliaj li estis blindigita de sia beleco, li ankaû ne sciis, ke la malgranda Helga çiutage ÿan¸i¸as interne kaj ekstere. Sen selo ÿi sidadis kiel kunkreski¸inta kun la çevalo, kiu kuradis en plena galopo, kaj eç en plej granda dan¸ero ÿi ne desaltis de ¸i. Tute vestita ÿi ofte îetadis sin de la deklivo en la fortan fluon de la golfo kaj na¸adis renkonte al la vikingo, kiam lia boato estis alproksimi¸anta al la tero. De siaj belaj longaj haroj ÿi detrançis al si la plej longan buklon kaj plektis al si el tio tendenon por la pafarko. ”Kion oni mem faras, tio estas bone farita!” ÿi diris. La vikingedzino konforme al la tempo kaj kutimoj havis firman volon kaj fortan karakteron, sed en komparo kun sia filino ÿi estis milda, timema virino. Ÿi sciis ja ankaû, ke sur la terura infano kuÿas sorço. Kiam la patrino estis en la subtegmento aû eliris sur la korton, Helgan tre ofte kaptadis la malbona fantazio sidi¸i sur la 32
eLIBRO
FABELOJ 4
rando de la puto, bati çirkaûen per la manoj kaj piedoj kaj poste îeti sin en la mallar¸an profundan puton. Tie ÿi konforme al sia rana naturo subakvi¸adis kaj poste levi¸adis returne supren, grimpadis kiel kato kaj venadis, abunde gutigante akvon, en la salonon. Tamen ekzistis unu ligilo, kiu retenadis Helgan, tio estis la vespera krepusko; tiam ÿi fari¸adis silenta kaj meditema, lasadis sin voki kaj konduki. Tiam la interna sento tiradis ÿin al la patrino, kaj kiam la suno subi¸is kaj ÿia ekstera kaj interna aliformi¸o plenumi¸is, ÿi sidadis silente, malgaje, en sia formo de rano; ÿia korpo tiam estis multe pli granda ol la korpo de ordinara rano, sed ¸uste çi tiu cirkonstanco pligrandigis la malbelecon. Ÿi aspektis kiel abomeniga pigmeino kun kapo de rano kaj kun na¸membrano inter la fingroj. Io senfine malgaja kuÿis en la okuloj, per kiuj ÿi rigardis çirkaûen; voçon ÿi ne havis, nur sensonan kvakadon ÿi de tempo al tempo aûdigadis, tute tiel, kiel aûdigas infano, kiam ¸i ¸emas en son¸o. Tiam la vikingedzino povis preni ÿin sur siajn genuojn, ÿi forgesis la malbelan formon, ÿi vidis nur la malgajajn okulojn, kaj ofte diradis: ”Mi preskaû dezirus, ke vi çiam estu mia muta rano. Pli malbona estas via aspekto, kiam via beleco brilas eksteren.” Ÿi skribis runojn kontraû sorço kaj kontraû malsano kaj îetis ilin sur la malfeliçan estaîon, sed pliboni¸o ne aperis. ”Oni ne povus pensi, ke ÿi estis tiel malgranda kaj kuÿis en akvolilio!” diris unu fojon la cikonia patro; ”nun ÿi estas tuta homo kaj mirinde simila al sia Egipta patrino. Çi tiun ni neniam plu vidis! Ÿi ne savi¸is, kiel diris vi kaj la scienculoj. Çiujare mi flugis laûlonge kaj laûlar¸e super la tuta sova¸a marçejo, sed ÿi neniam donis ian signon pri si. Mi eç konfesos 33
eLIBRO
FABELOJ 4
al vi, en la jaroj, kiam mi venis çi tien kelke da tagoj antaû vi, por ripari la neston kaj ordigi tion aû alian, mi çiufoje flugadis tien kaj reen tra tuta nokto, kvazaû mi estus strigo aû vesperto, çiam super la akvo çi tie, sed tute sen ia sukceso. ¯is nun ankoraû kuÿas tute sen ia utilo la du cignaj vestoj, kiujn mi kun niaj infanoj trenis de Nilo çi tien; tio estis sufiçe malfacila, ni bezonis por tio tri plenajn voja¸ojn. Nun ili jam de tre longa tempo kuÿas sur la fundo de nia nesto, kaj se iam okazos fajro, se la traba domo forbrulos, tiam ankaû ili malaperos!” ”Kaj malaperos nia bona nesto!” diris la cikonia patrino. ”Pri tio vi pensas malpli ol pri la plumvestoj kaj pri via marçeja princino. Vi devus prefere tuj malsupreniri al ÿi kaj resti en la março. En rilato al via propra familio vi estas malbona patro, tion mi jam diris al vi, kiam mi la unuan fojon kovis. Ke nur la sova¸a vikinga knabinaço ne pafu al ni aû al niaj infanoj sagon en la flugilojn! Ÿi ne scias ja, kion ÿi faras. Ni vivas ja çi tie de pli longatempe ol ÿi, tion ÿi devus pripensi! Ni neniam forgesas nian devon, ni donas çiujare nian imposton, plumon, ovon kaj birdidon, kiel la justeco kaj le¸o postulas. Çu vi pensas, ke tiam, kiam ÿi estas ekstere, mi kura¸as iri malsupren, kiel antaûe kaj kiel mi faradis en Egiptujo, kie mi komuniki¸adis kun la homoj tute familiare kaj enrigardadis en pladojn kaj potojn? Ne, mi sidas çi tie supre kaj koleras pri ÿi, tiu knabinaço! Kaj mi koleras ankaû pri vi! Vi devis tiam trankvile lasi ÿin en la akvolilio, tiam ÿi nun ne estus çi tie!” ”Vi estas multe pli estiminda ol via parolo!” diris la cikonia patro; ”mi konas vin pli bone, ol vi mem vin konas!” Kaj li faris salton, du fortajn batojn per la flugiloj, streçis la 34
eLIBRO
FABELOJ 4
piedojn malantaûen kaj ekflugis pluen, aû pli ¸uste ekna¸is, tute ne movante la flugilojn. Kiam li estis jam sufiçe malproksime, li faris ankoraû unu fortan flugilbaton, la suno prilumis liajn blankajn plumojn, kaj lia kolo kaj kapo streçi¸is antaûen. Oni povis samtempe admiri en li forton kaj energion. ”Li tamen çiam ankoraû estas la plej bela el çiuj” pensis la cikonia patrino, ”sed mi tion ne diros al li.” *
*
* Frue, jam en la tempo de rikoltado, çi tiun fojon revenis la vikingo kun militakiraîo kaj kaptitoj. Inter çi tiuj trovi¸is juna Kristana pastro, unu el tiuj viroj, kiuj persekutis la malnovajn diojn de la nordaj landoj. El la lasta tempo oni ofte parolis en la çambrego kaj ankaû en la virina çambro pri la nova religio, kiu jam disvasti¸is en çiuj pli sudaj landoj kaj per la sankta Ansgario penetris jam eç alte norden. Eç la malgranda Helga aûdis pri la kredo je la blanka Kristo, kiu pro amo al la homoj sin fordonis, por ilin savi. Tio, kiel oni ordinare diras, en unu orelon al ÿi eniris kaj el la dua eliris. Senton por amo ÿi, kiel ÿajnis, havis nur tiam, kiam ÿi en la ÿlosita çambreto ricevadis la mizeran formon de rano. Sed la vikingedzino aûskultis, kaj ÿi sentis sin mirinde impresita de la rakontoj kiuj cirkuladis pri la filo de la sole vera Dio. La viroj, kiuj revenis el la militiro, rakontis pri la belegaj temploj el çirkaûakitaj multekostaj ÿtonoj, kiuj estis konstruitaj por la honoro de tiu, kies ordono estis la amo. Kelke da pezaj oraj vazoj artiste faritaj oni alportis kun si hejmen, kaj çiu el ili eligadis strangan spican odoron. Tio estis incensiloj, kiujn la Kristanaj pastroj svingadis antaû la altaro, sur kiu 35
eLIBRO
FABELOJ 4
neniam fluis sango, sed nur la konsekrita pano kaj vino aliformi¸adis en lian korpon kaj lian sangon, kiun li estis fordoninta por la ankoraû ne naskitaj generacioj. La kaptitan junan Kristanan pastron, ligitan per ÿnuroj je la manoj kaj piedoj, oni metis en la profundan ÿtonan kelon de la traba domo. Bela li estis, ”bela kiel Baldur”, diris la vikingedzino, kaj lia suferado ÿin kortuÿis, dum la juna Helga postulis, ke oni tratiru al li ÿnuron tra la genuo kaj alligu lin al la vostoj de sova¸aj bovoj. ”Tiam mi ellasus la hundojn. Hu, antaûen trans la março al la erikejo! Tio estus gaja vidaîo!” Tamen la vikingo ne volis, ke li ricevu tian morton, sed morgaû li, kiel neiganto kaj persekutanto de la altaj dioj, estis oferota sur la ÿtono de sango en la arbareto; nun la unuan fojon oni tie estis oferontaj homon. La juna Helga petis la permeson, ke ÿi aspergu per lia sango la bildojn de la dioj kaj la popolon. Ÿi akrigis sian brilantan trançilon, kaj kiam unu el la grandaj furiozaj hundoj, kiuj en granda kvanto trovi¸is sur la korto, transkuris super siaj piedoj, ÿi enpuÿis al ¸i la trançilon en la flankon. ”Tio estas farata por elprovi!” ÿi diris. La vikingedzino afliktite rigardis la sova¸an, malbonan knabinon, kaj kiam venis la nokto kaj ÿia filino aliformi¸is korpe kaj anime, ÿi kun mal¸oja animo eldiris sian aflikton per varmaj vortoj. La malbela rano kun la prisorçita korpo staris antaû ÿi kaj fiksis sur ÿi siajn brunajn malgajajn okulojn, aûskultis kaj — kiel ÿajnis — kun homa prudento komprenis ÿiajn vortojn. ”Neniam, eç antaû mia edzo, eliris el mia buÿo eç unu vorto pri tio, pro kio mi per vi nun duoble suferas!” diris la vikingedzino. ”En mia koro lo¸as pli da suferado pro vi, ol kiom 36
eLIBRO
FABELOJ 4
mi mem povus pensi. Granda estas la amo de patrino, sed via koro çiam estis nealirebla por amo. Via koro estas malvarma kaj marça! Kiamaniere vi venis en mian domon?” Tiam stranga tremo trakuris la korpon de la malbela estaîo, kvazaû la vortoj ektuÿis ian nevideblan ligilon inter la korpo kaj la animo; grandaj larmoj aperis en ¸iaj okuloj. ”Via tempo de puno ankaû iam venos!” diris la vikingedzino; ”terura ¸i estos ankaû por mi! Estus pli bone, se vi, estante ankoraû malgranda infano, estus elîetita sur la landvojon kaj la malvarmo de la nokto lulus vin en la morton!” Kaj la vikingedzino ploris per maldolçaj larmoj kaj kolere kaj afliktite eliris malantaû la ledan tapiÿon, kiu pendis malsupren de la plafona trabo kaj dividis la çambron. La ÿrumpinta rano sidis tute sola en la angulo; ¸i estis muta, sed post kelka tempo ¸i eligis duone sufokitan ¸emon. Estis tiel, kvazaû en profunda doloro en la angulo de ¸ia koro naski¸is nova vivo. La malbela estaîo faris unu paÿon antaûen, aûskultis, faris denove unu paÿon kaj kaptis per mallertaj manoj la pezan stangon, kiu estis antaûsovita antaû la pordo. Senbrue ¸i eltiris la stangon, singarde ¸i forprenis la ÿtipeton, kiu estis ÿovita sub la anson. Poste ¸i prenis la brulantan lampon, kiu staris en la antaûa parto de la çambro; estis tiel, kvazaû firma volo donis al ¸i forton. ¯i eltiris la feran bolton el la fermita plankpordo kaj ÿtelece malsupreniris al la malliberulo. Çi tiu dormis. La rano ektuÿis lin per sia malvarma malseka mano, kaj kiam li veki¸is kaj ekvidis antaû si la malbelan figuron, li ektremis kiel de malbona vizio. La monstro eltiris sian trançilon, distrançis la ligilojn de la malliberulo kaj faris al li signon, ke li ¸in sekvu.
37
eLIBRO
FABELOJ 4
Li vokis sanktajn nomojn, faris la signon de kruco, kaj kiam li vidis, ke la figuro staras senÿange, li diris: ”Feliça estas tiu, kiu agas prudente en rilato al malaltulo, la Eternulo lin savos en la malbona tago! — Kiu vi estas? Kiamaniere vi havas la eksteraîon de besto kaj tamen estas plena de favorkoreco?” La rano faris al li signon kaj kondukis lin malantaû kaÿantaj tapiÿoj laûlonge de malplena koridoro ¸is en la stalon, kie ¸i montris al li çevalon. Li saltis sur la çevalon, sed la rano ankaû sidi¸is antaûe kaj tenis sin forte je la kolharoj de la besto. La kaptito ¸in komprenis, kaj en rapida trotado ili rajdis laû vojo, kiun li neniam povus trovi, eksteren al la libera stepo. Li forgesis ¸ian malbelan formon, li sentis nur la favorkorecon kaj kompaton de la Eternulo, aperigitan per çi tiu monstro; li eldiris piajn pre¸ojn kaj kantis sanktajn kantojn. Tiam ¸in atakis tremo; çu tio estis la forto de la pre¸o kaj la potenco de la kantoj, kiuj çi tie sin elmontris, aû çu tio estis la malvarmo de la mateno, kiu estis jam proksima? Kion ÿi povis senti? Ÿi elrekti¸is, volis haltigi la çevalon kaj desalti, sed la Kristana pastro tenis ÿin per çiuj fortoj, laûte kantis kanton, kiu povus forigi la sorçon, kiu enigis ÿin en la malbelan ranan formon, kaj la çevalo pli sova¸e ekkuris antaûen, la çielo fari¸is ru¸a, la unua radio de la suno trarompis la nubon, kaj la klara lumfonto kaûzis la aliformi¸on, ÿi denove estis la juna belulino kun la demona malbona spirito. Li tenis en siaj brakoj la plej belan junan virinon! kaj eksentis teruron pro tio, li desaltis de la çevalo kaj haltigis ¸in, pensante, ke nova pereiga sorçaîo blindigas liajn okulojn. Sed la juna Helga ankaû per unu salto estis sur la tero, la mallonga infana jupeto atingis
38
eLIBRO
FABELOJ 4
nur ¸is ÿiaj genuoj; la akran trançilon ÿi eltiris el sia zono kaj îetis sin sur la surpriziton. ”Mi vin atingos!” ÿi kriis, mi vin atingos, kaj mi enpuÿos al vi la trançilon en la korpon! Vi estas ja pala kiel la morto! Sklavo! Senbarbulo!” Ÿi atakis lin; en malfacila batalo ili luktis unu kun la alia, sed ÿajnis, ke nevidebla potenco donis forton al la Kristana viro. Li tenis ÿin forte, kaj la maljuna kverko tute apud lia flanko prezentis por li helpon, çirkaûante kaj implikante ÿiajn piedojn, kiuj elgliti¸is sub ¸iaj duone elteri¸intaj radikoj. Tute apude de la loko de batalo ÿprucis fonto; li aspergis per la freÿa akvo ÿian bruston kaj viza¸on, ordonis al la malpura spirito eliri kaj faris super ÿi krucosignon laû Kristana moro, sed la bapta akvo ne havas forton tie, kie samtempe el interne ne fluas fonto de kredo. Kaj tamen li ankaû çi tie estis la pli forta; pli ol forto de viro kuÿis en lia agado kontraû la batalanta malbona potenco, kiun ¸i venkis. Ÿi mallevis siajn brakojn kaj rigardis kun admirantaj okuloj tiun viron, kiu ÿajnis al ÿi potenca sorçisto, potenca en la sekreta arto. Mallumajn, fatalajn runojn li laûte legis; misterajn signojn li faradis en la aero. Nek antaû la brilanta hakilo nek antaû la akra trançilo ÿi eç palpebrumus, se li tion svingus antaû ÿiaj okuloj, sed ÿi ektremis, kiam li faris al ÿi sur la frunto kaj sur la brusto la signon de kruco. Kiel malsova¸a birdo ÿi nun sidis, klininte la kapon al la brusto. Milde li parolis al ÿi pri la ama ago, kiun ÿi en tiu nokto faris rilate al li, kiam ÿi en la malbela formo de rano venis al li, disigis liajn ligilojn kaj rekondukis lin al la lumo kaj al la vivo. Ÿi ankaû, li diris, estas ligita, ligita per pli kruelaj ligiloj ol li, sed ÿi ankaû venos al lumo kaj vivo per li. Al la sankta 39
eLIBRO
FABELOJ 4
Ansgario en Hedeby li ÿin venigos; tie en la Kristana urbo la sorço dissolvi¸os. Sed li ne povas konduki ÿin tien antaû si sur la çevalo, eç se ÿi sidus trankvile kaj bonvole. ”Malantaû mi vi devas sidi sur la çevalo, ne antaû mi! Via sorça beleco havas potencon, kiu devenas el malbono, mi ¸in timas, — kaj tamen mi venkos en Kristo!” Li stari¸is genue kaj ekpre¸is pie kaj sincere. Ÿajnis, kvazaû la silenta arbara naturo per tio fari¸is sankta pre¸ejo, la birdoj komencis kanti, kvazaû ankaû ili apartenus al la nova komunumo, kaj la sova¸a mento bonodoris, kvazaû ¸i volus anstataûi altaron kaj incensojn. Laûte li proklamis la vortojn de la Sankta Skribo: ”La lumo el supre nin vizitis, por lumi al tiuj, kiuj sidas en la mallumo kaj en la ombro de la morto, por gvidi niajn piedojn al la vojo de la paco!” Kaj li parolis pri la sopirado de la kreitaîo, kaj dum lia parolado haltis la çevalo, kiu estis portinta ilin en sova¸a kurado, kaj movetadis la longajn trunketojn de la rubusarbeto, tiel ke la maturaj sukoplenaj fruktoj falis al la malgranda Helga en la manon kaj sin mem proponis kiel refreÿigaîon. Pacience ÿi lasis sin levi sur la dorson de la çevalo kaj sidis tie kiel somnambulino, kiu ne veki¸is kaj tamen ne vagas. La Kristana viro kunligis du brançojn tiel, ke ili formis krucon, kiun li tenis rekte en la mano, kaj poste ili ekrajdis tra la arbaro, kie la denseco fari¸is çiam pli granda, la vojo çiam pli mallar¸a, kie la vojo fine eç tute çesi¸is. La prunelarbo baris al ili la vojon kiel bartrabo, kiun oni devis çirkaûrajdi; el la fonto fari¸is ne fluanta rivereto, sed staranta março, kiun oni ankaû devis çirkaûrajdi. Forton kaj freÿecon elspiradis la pura arbara aero, kaj ne malpli granda forto fluis el la mildaj vor40
eLIBRO
FABELOJ 4
toj, kiuj sonadis en kredo kaj en Kristana amo, plenaj de kora deziro konduki al lumo kaj vivo ÿin, kiu estis jam venkita de la unua impreso. La guto da pluvo, kiel oni diras, kavigas la malmolan ÿtonon, la ondoj de la maro iom post iom rondigas la angulecan pecon da roko, la roso de la Dia favorkoreco, kiu nun la unuan fojon falis sur la malgrandan Helgan, kavigis la malmolaîon, rondigis la akraîon. Estas vero, ke tuj oni tion ne povis rimarki, ÿi mem tion ne konsciis; ankaû la ¸ermo en la tero çe la refreÿiga malsekeco kaj la varma radio de la suno ne scias ja, ke ¸i kaÿas en si kreskaîon kaj floron. Kiel la kantado de la patrino nerimarkeble restas en la menso de la infano kaj çi tiu imite balbutas la simplajn vortojn, ne komprenante ilin, ¸is ili poste fari¸as al ¸i pli kaj pli klaraj, tiel ankaû çi tie efikis la vorto, tiu Dia forto, kiu feliçigas çiujn, kiuj kredas je ¸i. Ili rapide forlasis la arbaron, trapasis la erikejon kaj denove senvojan arbaron, kaj vespere ili renkonti¸is kun rabistoj. ”Kie vi ÿtelis la belan pupeton?” ili kriis; ili haltigis la çevalon kaj detiris la du rajdantojn, çar ili estis en tre granda nombro. La pastro havis nenian alian batalilon krom la trançilo, kiun li estis elÿirinta el la manoj de la malgranda Helga, kaj per ¸i li kura¸e batadis çirkaûen. Unu el la rabistoj eksvingis sian hakilon, sed la juna Kristano feliçe saltis flanken, alie li estus trafita, tamen la trançflanko de la hakilo penetris profunde en la kolon de la çevalo, tiel ke la sango elÿprucis fonte kaj la besto falis teren. Tiam la malgranda Helga, kvazaû vekita el profunda dormo, ektremis kaj îetis sin sur la ¸emegantan beston. La Kristana pastro stari¸is antaû ÿi, por ÿin defendi kaj ÿirmi, sed unu el la rabistoj frapis per sia peza fera 41
eLIBRO
FABELOJ 4
martelo lian frunton, tiel ke ¸i frakasi¸is kaj la sango kaj cerbo ekÿprucis çirkaûen; senviva li falis teren. La rabistoj kaptis Helgan je ÿiaj blankaj brakoj; en la sama momento la suno subiris, la lasta radio estingi¸is, kaj ÿi aliformi¸is en malbelan ranon. La blankete verda buÿo dislar¸i¸is ¸is duono de la viza¸o, la brakoj fari¸is maldikaj kaj mukaj, la manoj kun na¸membrano dislar¸i¸is en formo de ventumilo! Tiam la rabistoj terurite ÿin ellasis; ÿi staris inter ili kiel malbela monstro, eksaltis laû sia rana naturo pli alten ol ÿia propra alteco kaj malaperis en la densejo. Tiam la rabistoj komprenis, ke ili havas aferon kun sekreta sorça forto, kaj kun timego ili forkuris de la terura loko. *
* * La plenluno levi¸is, baldaû ¸i komencis disîetadi brilon kaj lumon, kaj el la arbetaîoj elrampis la malgranda Helga en sia malbela rana haûto. Ÿi haltis apud la kadavro de la Kristana pastro kaj apud sia mortigita çevalo kaj rigardis ilin per okuloj, kiuj ÿajnis larmantaj. La rana kapo eligis apartspecan kvakadon, kiel infano, kiu komencas plori. Ÿi îetis sin jen sur unu, jen sur la alian, alportis akvon en sia mano, kiu kaûze de sia na¸membrano fari¸is pli granda kaj pli kava, kaj verÿis sur ilin. Ili estis senvivaj, ili restis senvivaj! Ÿi tion komprenis. Baldaû povis veni la sova¸aj bestoj kaj man¸i iliajn korpojn; ne, tio ne devis okazi! Tial ÿi elfosis kavon en la tero, tiel profunde, kiel ÿi povis, ÿi volis fari por ili tombon, sed por la fosado ÿi povis uzi nur fortan brançon de arbo kaj siajn manojn; çe tio tamen la na¸membrano inter la fingroj tiel streçi¸is, ke ¸i disÿiri¸is kaj la sango komencis flui. Ÿi komprenis, ke ÿia 42
eLIBRO
FABELOJ 4
laboro ne sukcesos. Tiam ÿi alportis akvon, lavis la viza¸on de la mortinto, kovris ¸in per freÿaj verdaj folioj, altrenis grandajn brançojn kaj metis ilin sur lin kaj ÿutis sur tion foliojn. Poste ÿi prenis la plej pezajn ÿtonojn, kiujn ÿi povis trovi, metis ilin super la senvivajn korpojn kaj ÿtopis la aperturojn per musko. Nun ÿi opiniis, ke la tomba monteto estas sufiçe fortika kaj kontraûgardita, sed dum tiu malfacila laborado pasis la nokto, la suno aperis, — kaj jen la malgranda Helga staris en sia tuta beleco, kun sangantaj manoj kaj la unuan fojon kun larmoj sur la ru¸i¸antaj virgaj vangoj. Tiam çe la aliformi¸o estis tiel, kvazaû en ÿi du naturoj batalas pri regado; ÿi tremis, rigardis çirkaûen, kvazaû ÿi veki¸is el terura son¸o, alkuris al la gracia fago, por havi ian apogon, kaj poste subite ÿi simile al kato grimpis sur la supron de la arbo kaj forte alkroçi¸is. Tie ÿi sidis kiel timeganta sciureto, sidis en la daûro de la longa tago en la profunda arbara izoliteco, kie, kiel oni ja diras, çio estas senviva kaj silenta! Senviva! Flugis tie kelke da papilioj unu çirkaû la alia en ludo aû en malpaco; trovi¸is tie tute apude kelke da formikejoj, el kiuj çiu estis lo¸ata de centoj da laboremaj estaîetoj, kiuj svarmadis tien kaj reen. En la aero dancis sennombraj kuloj, svarmo apud svarmo; amasoj da zumantaj muÿoj preterflugis, libeloj kaj aliaj flugilaj bestetoj, la lumbriko elrampis el la malseka tero, la talpoj fosis, — krom tio estis silente, senvive çirkaûe, senvive en tiu senco, en kiu oni komprenas çi tiun vorton. Neniu atentis la malgrandan Helgan, krom la garoloj, kiuj flugis çirkaû la supro de la arbo, sur kiu ÿi sidis; kun kura¸a scivoleco ili saltetis laûlonge de la brançoj ¸is ÿi. Unu ekrigardo el ÿiaj okuloj ilin forpelis, sed per tio ÿi ne fari¸is pli komprenebla por ili kaj ankaû ne por si mem. 43
eLIBRO
FABELOJ 4
Kiam la vespero alproksimi¸is kaj la suno komencis subi¸i, la aliformi¸o devigis ÿin denove movi¸i. Ÿi mallevi¸is laû la trunko, kaj kiam la lasta radio de la suno estingi¸is, ¸i sidis malsupre en la ÿrumpinta formo de rano, kun disÿirita na¸membrano sur la manoj, sed la okuloj radiis nun per tia bela brilo, kiun ili antaûe ne havis eç en ÿia bela formo. Tio estis plej mildaj, piaj knabinaj okuloj, kiuj lumis el la rana masko; ili atestis pri ÿia profunda animo, pri ÿia homa koro. La belaj okuloj komencis verÿi larmojn, ploris per pezaj larmoj, kiuj malpezigas la koron. Apud la aran¸ita tomba monteto kuÿis ankoraû la kruco, kiu estis farita el brançoj, la lasta faritaîo de li, kiu nun estis mortinta kaj transirinta en alian mondon. La malgranda Helga ¸in levis, kaj, cedante al subita ideo, ÿi ¸in plantis inter la ÿtonoj super li kaj la mortigita çevalo. Çe la mal¸oja rememoro ekfluis ÿiaj larmoj, kaj en tiu korstato ÿi gratis la saman signon sur la tero çirkaû la tombo, — la plej bela enfermo, kiun oni povas imagi al si, — kaj jen, dum ÿi per ambaû manoj gratis la signon de kruco, ÿia na¸membrano defalis kiel disÿirita ganto, kaj kiam ÿi sin lavis en la fonto kaj kun granda miro vidis siajn blankajn manojn, ÿi denove faris la signon de kruco en la aero inter si kaj la mortinto. Tiam ektremis ÿiaj lipoj, tiam ekmovi¸is ÿia lango, kaj la nomo, kiun ÿi dum la rajdado tra la arbaro plej ofte aûdis kantatan kaj parolatan, eksonis el ÿia buÿo. Ÿi ¸in elparolis: ”Jesuo Kristo!” Tiam defalis la rana çirkaûkovro, ÿi estis la juna belulino, — sed ÿia kapo lace klini¸is, ÿiaj membroj bezonis ripozon, — ÿi dormis. Tamen ÿia dormo estis nur mallonga; en noktomezo ÿi veki¸is; antaû ÿi staris la mortigita çevalo, radianta, plena de 44
eLIBRO
FABELOJ 4
vivo; el ¸iaj okuloj kaj la vundita kolo lumis apartspeca brilo. Apud ¸i montri¸is la mortigita Kristana pastro. ”Pli bela ol Baldur!” dirus la vikingedzino, kaj tamen li estis kvazaû en flamoj. En liaj grandaj mildaj okuloj kuÿis tia alta seriozeco, ili proklamis tiel justan ju¸on, lia rigardo estis tiel penetranta, ke mirinda lumo heligis la plej internajn korfaldojn de la elprovitino. La malgranda Helga tremis, kaj ÿiaj rememoroj veki¸is kun tia forto, kiel tio iam fari¸os çe la lasta ju¸o. Çio bona, kion oni iam faris al ÿi, çiu ama vorto, kiu iam estis parolita al ÿi, fari¸is kvazaû vivanta. Ÿi komprenis, ke la amo estis tiu forto, kiu ÿin tenis rekte en la tagoj de elprovado, en kiuj ni, naskitoj de animo kaj março, agas kaj strebas. Ÿi komprenis, ke ÿi sekvis nur la impulsojn de siaj korinklinoj kaj ke per si mem ÿi nenion faris. Çio, kio estis donita al ÿi, çio staris sub pli alta gvidado. Ÿi klini¸is profunde, humile, honte antaû tiu, kiu kredeble povis legi en çiu faldo de ÿia koro; kaj en tiu momento ÿi sentis kvazaû fajreron de la puriga flamo, fajreron de la flamo de la sankta spirito. ”Vi filino de la março!” diris la Kristana pastro, ”el março, el la tero vi venis, — nun vi levi¸os denove el la tero. La sunradio en vi, konsciante sian korpon, reiras al sia naski¸fonto, ne la radio el la suno, sed la radio el Dio! Neniu animo pereos, sed longa estas la vojo tra la pasantaîo, ¸i estas forkuro de la vivo al la eterneco. Mi venas el la lando de la mortintoj; vi ankaû iam transmigros el la profundaj valoj en la lumantan montolandon, kie lo¸as la favorkoreco kaj perfekteco. Mi ne kondukas vin en Hedebyon al Kristana bapto, antaûe vi devas krevigi la akvan kovron super la profunda março, vi de-
45
eLIBRO
FABELOJ 4
vas eltiri supren la vivantan radikon de via vivo, vi devas fari amajn agojn, antaû ol povos veni la konsekro.” Kaj li levis ÿin sur la çevalon kaj donis al ÿi oran incensilon, similan al tiu, kiun ÿi antaûe vidis en la vikinga kastelo. Dolça kaj forta bonodoro fluis el ¸i. La nefermita vundo sur la frunto de la mortinto lumis kiel radianta diademo; li prenis de la tombo la krucon, levis ¸in supren, kaj nun ili ekflugis antaûen tra la aero, super la bruanta arbaro, super la montetoj, en kiuj estis enterigitaj la grandeguloj kaj kie ili en la nokto sidis sur siaj mortigitaj çevaloj. La potencaj figuroj levi¸is, elrajdis kaj haltis supre sur siaj gigantaj tombaj montetoj. En la lunlumo brilis la ora ringo çirkaû ilia frunto, ilia mantelo flirtis en la vento. La drako, kiu gardis la trezorojn, levis sian kapon kaj rigardis ilin. La gnomoj rigardis de altaîoj kaj el sulkoj, çie aperis ru¸aj, bluaj kaj verdaj lumoj, kiujn ili portis en la manoj; tiu gaja svarmado similis al la fajreroj en la cindro de forbrulanta papero. Super arbaro kaj erikejo, riveretoj kaj marçoj ili flugis ¸is la sova¸a marçejo; super ¸i ili ÿvebis en grandaj rondoj. La Kristana pastro levis alte la krucon, kiu malproksimen radiis oran brilon, kaj el lia buÿo sonis la kantado de meso. La malgranda Helga kunkantis, kiel infano akompanas la kantadon de sia patrino. Ÿi svingadis la incensilon, kiu eligadis altaran bonodoron tiel fortan, tiel miraklofaran, ke la kanoj per tio ekfloris. Çiuj ¸ermoj rapide elkreskis el la profunda grundo, çio, kio havis vivon, streçi¸is supren; simile al teksita flortapiÿo etendi¸is tavolo da akvolilioj, kaj sur ¸i kuÿis dormanta virino, juna kaj bela. La malgranda Helga pensis, ke ÿi vidas sin mem, sian spegulan bildon en la trankvila akvo. Tio, kion
46
eLIBRO
FABELOJ 4
ÿi vidis, estis ÿia patrino, la edzino de la marçre¸o, la princino de la regiono de Nilo. La mortinta Kristana pastro ordonis levi la dormantinon sur la çevalon, sed çi tiu mallevi¸is sub la ÿar¸o, kvazaû ¸ia korpo estus nur kadavra tuko, flirtanta en la aero; sed signo de kruco faris la aeran fantomon fortika, kaj çiuj tri rajdis, ¸is ili atingis firman grundon sub la piedoj. Tiam kokokriis la koko en la kastelo de la vikingo, kaj la fantomoj dissolvi¸is en nebulon, kiun la vento forrulis; sed la patrino kaj la filino staris unu kontraû la alia. ”Çu tio estas mi mem, kiun mi vidas en la profunda akvo?” diris la patrino. ”Çu tio estas mi mem, kiun mi vidas en la brilanta ÿildo?” vive ekkriis la filino; kaj ili alproksimi¸is al si reciproke, brusto al brusto, brako al brako. Plej forte batis la koro de la patrino, kaj ÿi tion komprenis. ”Mia infano! Floraîo de mia propra koro! Mia lotuso el la profunda akvo!” Kaj ÿi çirkaûprenis sian infanon kaj ploris; la larmoj estis la ama bapto de la malgranda Helga. ”En cigna plumaîo mi venis çi tien kaj deîetis ¸in!” rakontis la patrino. ”Tra la ÿanceli¸anta marça grundo mi mallevi¸is profunde en la ÿlimon de la março, kiu fermi¸is çirkaû mi kiel muro; sed baldaû mi eksentis pli freÿan fluon; ia forto tiris min pli profunden, çiam pli profunden. Miaj palpebroj mallevi¸is pro stranga dormemeco, mi ekdormis, mi son¸is. Ÿajnis al mi, ke mi denove kuÿas en la Egipta piramido, sed ke antaû mi trovi¸as ankoraû la ÿanceli¸anta alna trunko, kiu na¸is sur la supraîo de la março. Mi rigardis la fendojn de la arba ÿelo, kaj ili lumis per çiaj eblaj koloroj kaj akceptis la 47
eLIBRO
FABELOJ 4
formon de çiaj eblaj hieroglifoj. La loko, kiun miaj okuloj fiksis, prezentis la çirkaûkovron de mumio. ¯i disÿiri¸is, kaj el ¸i eliris la miljara re¸o, la mumia figuro, nigra kiel peço, nigre brilanta kiel arbara limako aû kiel la grasa nigra grundo de la marçejo; mi ne sciis, çu tio estas la marçre¸o çu la mumio de la piramido. Li çirkaûplektis min per siaj brakoj, kaj mi havis la senton, kvazaû mi devas morti. Vivon mi denove eksentis nur per tio, ke ia siaspeca varmo fari¸is sentebla sur mia brusto kaj sur ¸i malgranda birdo ekbatis per la flugiloj, pepis kaj kantis. De mia brusto ¸i flugis supren al la malluma, peza plafono, sed per longa verda rubando ¸i estis alligita al mi. Mi aûdis kaj komprenis la tonojn de ¸ia sopirado: Liberecon! sunlumon! al la patro! Tiam mi ekpensis pri mia patro en la suna lando de la hejmo, ekpensis pri mia vivo, pri mia amo! Kaj mi malligis la ligilon, lasis la birdon forflugi-hejmen al la patro. Depost tiu horo mi neniam plu son¸is; mi dormis per peza kaj longa dormo, ¸is en la nuna momento tonoj kaj bonodoro min levis kaj liberigis!” La verda rubando, kiu ligis la patrinan koron kun la flugiloj de la birdo, kie ¸i nun flirtis, kie ¸i kuÿis forîetita kaj forgesita? Nur la cikonio ¸in vidis siatempe; la rubando estis la verda trunketo, la banto estis la brilanta floro, la lulilo de tiu infano, kiu nun plene elkreskis kiel perfekta belulino kaj denove ripozis çe la patrina brusto. Kaj dum ili staris brako çe brako, la cikonia patro flugis çirkaû ili, poste ¸i sin direktis returne al sia nesto, prenis la cignajn vestojn, kiuj dum jaroj estis tie konservataj, kaj îetis po unu al çiu el la du virinoj. La plumaj kovroj firme çirkaûfiksi¸is sur ili, tiel ke ili baldaû levi¸is de la tero en la formo de du blankaj cignoj. 48
eLIBRO
FABELOJ 4
”Nun ni reciproke intertraktu!” diris la cikonia patro; ”nun ni povas nin reciproke kompreni, kvankam niaj bekoj havas malsamajn fasonojn. Estas tre feliçe, ke vi venis hodiaû nokte; morgaû ni jam plu ne estas çi tie, la patrino, mi kaj la infanoj! Ni flugas suden! Jes, rigardu min bone! Mi estas ja malnova amiko el la Nila lando, kaj la patrino ankaû estas tio sama, kvankam ÿia beko ne çiam klakas tiel, kiel sentas ÿia koro. Ÿi çiam pensis ke la princino iel savi¸os! Mi kun la infanoj altrenis çi tien la cignajn vestojn! Ha, kiel ¸oja mi estas kaj kia feliço tio estas, ke mi estas ankoraû çi tie. Kiam komencos tagi¸i, ni forflugos de çi tie. Ni havas grandan societon da cikonioj! Ni flugos antaûe, vi flugu çiam post ni, tiam vi ne forklini¸os de la vojo. Mi kun la infanoj ankoraû speciale observos vin!” ”Kaj la lotusa floro, kiun mi devis alporti,” diris la Egipta princino, ”¸i en cigna plumaîo flugos çe mia flanko; la floron de mia koro mi havas çe mi, tiel mia tasko estas do plenumita. Hejmen! Hejmen!” Sed Helga diris, ke ÿi ne povas forlasi la Danan landon, antaû ol ÿi ne estos vidinta ankoraû unu fojon sian adoptintan patrinon, la amplenan vikingedzinon. Çiu bela rememoro, çiu ama vorto, çiu larmo, kiun la adoptinta patrino estis plorinta, subite stari¸is klare antaû la animo de Helga, kaj en çi tiu momento ÿi preskaû sentis, ke tiun patrinon ÿi plej multe amas. ”Jes, ni devas flugi al la vikinga domo!” diris la cikonia patro; ”tie atendas ja la patrino kun la infanoj! Kiel ili elmetos la okulojn kaj laborigos la klakbekon! Estas vero, ke la patrino nun ne parolas tre multe, ÿi parolas mallonge kaj konci-
49
eLIBRO
FABELOJ 4
ze, sed ÿiaj sentoj estas pli bonaj ol kiel ÿi ÿajnigas. Mi tuj iom ekklakos, por anonci nian alvenon!” Kaj la cikonia patro ekklakis per la beko kaj ekflugis kun la cignoj al la vikinga kastelo. Tie çiuj ankoraû kuÿis en profunda dormo; nur malfrue en la nokto la vikingedzino endormi¸is. Ÿi kuÿis en granda timego pri la malgranda Helga, kiu jam de tri tagoj malaperis kun la Kristana pastro. Ÿi videble helpis al li savi¸i, çar la çevalo, kiu nun forestis el la stalo, estis ÿia. Per kia potenco çio çi tio plenumi¸is! La vikingedzino ekpensis pri la mirakloj, kiuj fari¸adis per Kristo kaj per tiuj, kiuj kredis je li kaj lin sekvis. La ÿan¸i¸antaj pensoj en ÿia son¸o akceptis la formon de realaj bildoj. Ÿajnis al ÿi, ke ÿi sendorme kaj meditante sidas ankoraû sur sia lito, dum ekstere sur la lando kuÿas densa mallumo. Aperis ventego, ÿi aûdis la ruli¸adon de la maro okcidente kaj oriente, de la Norda maro kaj de la akvoj de Kategat. La grandega serpento, kiu çirkaûtenis la teron en la profundo de la maro, konvulsie kuntiri¸is. Alproksimi¸is la nokto de la dioj, Ragnarok, kiel la idolanoj nomis la tagon de la lasta ju¸o, kiam çio devis perei, eç la altaj dioj. La korno sonis laûtege, kaj trans la çielarkon rajdis la dioj, vestitaj per ÿtalo, por batali la lastan batalon; antaû ili flugis la flugilhavaj ÿildistinoj, kaj en la fino de la vico estis la figuroj de la mortintaj gigantoj. La tuta aero çirkaû ili lumis en la brilo de la nordlumo, sed la mallumo fine venkis. Tio estis terura momento. Kaj tute apude de la terurita vikingedzino sidis sur la tero la malgranda Helga en sia malbela formo de rano; ÿi ankaû tremis kaj alpremis sin al sia adoptinta patrino, kiu prenis ÿin sur la genuojn kaj tenis ÿin çirkaûprenite plene de amo, kiel ajn abomeninda estis por ÿi la rana eksteraîo. La aero resona50
eLIBRO
FABELOJ 4
dis de batoj de glavoj kaj de bastonegoj, de siblantaj sagoj, kiuj elverÿi¸is super ÿi kiel çion ÿutkovranta hajlego. Venis la horo, kiam la çielo kaj tero devis perei, la steloj devis fali kaj çio devis forbruli. Sed ÿi sciis ankaû, ke devas naski¸i nova çielo kaj nova tero, ke greno devas ondigi tie, kie nun la maro ruli¸as sur la senfruktan sablan grundon, ke ekregos la nenomebla Dio kaj ke Baldur, la milda, la çarma, liberigita el la regno de la mortintoj, devas levi¸i al li. Li venis, la vikingedzino lin vidis, ÿi rekonis lian viza¸on, — tio estis la Kristana pastro, la kaptita. ”Kristo!” ÿi laûte ekkriis, kaj çe la elparolado de la nomo ÿi metis kison sur la frunton de sia malbela rana infano. Tiam la rana haûto defalis kaj la malgranda Helga staris tie en sia tuta beleco, milda kiel neniam antaûe kaj kun radiantaj okuloj. Ÿi kisis la manojn de sia adoptinta patrino, benis ÿin pro ÿia tuta prizorgado kaj amo, kiun çi tiu havigis al ÿi en la tagoj de la mizero kaj de la elprovado; ÿi dankis ÿin pro la elparolo de la nomo, kiun ÿi ripetis: Kristo. Poste la malgranda Helga levi¸is en la formo de potenca cigno, majeste ÿi etendis siajn flugilojn, kaj kun bruo ÿi ekflugis supren, kiel kiam amasoj da migrantaj birdoj komencas sian voja¸on. Çe tio la vikingedzino veki¸is, kaj de ekstere penetradis ankoraû al sia orelo la sama bruo de fortaj flugilbatoj. Ÿi sciis, ke tiam estis la tempo, kiam la cikonioj formigras; de ili kredeble venis la bruo. Ÿi volis ankoraû unu fojon vidi ilin antaû ilia formigro kaj diri al ili adiaû. Ÿi levi¸is, eliris sur la balkonon, kaj sur la supro de la tegmento de la flanka konstruaîo ÿi ekvidis vicon da cikonioj, kaj de çiuj flankoj çirkaû la korto trans la altajn arbojn flugis grandaj balanci¸antaj amasoj, sed ¸uste antaû ÿi sur la rando de la puto, kie Helga tiel ofte sidadis kaj 51
eLIBRO
FABELOJ 4
timigadis ÿin per sia sova¸eco, sidis nun du cignoj kaj rigardis ÿin per siaj sa¸aj okuloj. Tiam ÿi rememoris sian son¸on, kiu staris ankoraû antaû ÿi tiel vive, kvazaû ¸i estus realaîo. Ÿi pensis pri la malgranda Helga en formo de cigno, ÿi pensis pri la Kristana pastro kaj eksentis sin subite mirinde ¸oja en sia koro. La cignoj batis per siaj flugiloj, klinis siajn kolojn, kvazaû ili ankaû volus esprimi sian saluton, kaj la vikingedzino etendis al ili siajn brakojn, kvazaû ÿi tion komprenus, kaj ridetis sub larmoj kaj diversaj pensoj. Tiam kun flugilbatoj kaj klakado levi¸is çiuj cikonioj por la voja¸o al sudo. ”Ni ne atendos la cignojn!” diris la cikonia patrino. ”Se ili volas flugi kun ni, ili venu. Ni ne povas resti çi tie, ¸is çiuj birdoj estos formigrintaj. Estas ja io bela voja¸i tiel familie, ne kiel la fringoj kaj batalkokoj, çe kiuj la viroj flugas aparte kaj la virinoj aparte. Parolante inter ni, tio tute ne estas konvena. Ha, kian strangan flugilbatadon havas tiuj cignoj!” ”Çiu flugas laû sia maniero!” respondis la cikonia patro. ”La cignoj flugas en oblikva direkto, la gruoj triangule kaj la numenioj en serpentforma linio.” ”Ne parolu al mi pri serpentoj, kiam ni flugas çi tie supre!” interrompis lin la cikonia patrino. ”La infanoj ricevus apetiton, kiun ni ne povus kontentigi!” *
* * ”Çu tie malsupre estas la altaj montoj, pri kiuj mi aûdis?” demandis Helga en la cigna plumaîo.
52
eLIBRO
FABELOJ 4
”Tio estas fulmotondraj nuboj, kiuj porti¸as sub ni,” respondis la patrino. ”Kio estas tiuj blankaj nuboj, kiuj trovi¸as tiel alte?” demandis Helga. ”La montoj, kiujn vi tie vidas, estas kovritaj per eterna ne¸o!” respondis la patrino; kaj ili flugis trans la Alpojn al la blueta Mediteranea maro. *
*
* ”Afriko! La marbordo de Egiptujo!” ¸ojkriis en sia cigna formo la filino de Nilo, kiam ili alte el la aero ekvidis blanketeflavan ondforman strion, ÿian hejmon. Ankaû la birdoj ekvidis la celon de sia migrado kaj plirapidigis sian flugadon. ”Mi flarsentas Nilan ÿlimon kaj malsekajn ranojn!” diris la cikonia patrino. ”Jam bone svarmas kaj jukas! Nun vi baldaû kontentigos vian tikladon de la palato. Vi ankaû vidos la marabuon, la ibison kaj la gruojn. Ili apartenas çiuj al nia familio, sed mankas al ili multe, por esti tiel belaj kiel ni. Ili tenas sin tre grandsinjore, precipe la ibiso. La Egiptoj ¸in tro eldorlotis, ili eç ÿtopas ¸in per bonodoraj herbaîoj, kion ili nomas balzami. Mi preferas lasi ÿtopi min per vivantaj ranoj; mi pensas, tia estas ankaû via opinio, kaj ¸i estos kontentigita. Pli bone estas havi ion en la ventro, dum oni ankoraû vivas, ol servi al parado post sia morto. Tio estas mia opinio, kaj ¸i estas çiam ¸usta!” ”La cikonioj alvenis!” oni diris en la riça domo çe la bordo de Nilo, kie en la nefermita çambrego sur molaj, per leoparda felo kovritaj kusenoj kuÿis etendite la re¸a sinjoro, ne viv53
eLIBRO
FABELOJ 4
ante kaj ankaû ne mortinte, esperante je la lotusa floro el la profunda março en nordo. Parencoj kaj servistoj staris çirkaû li. Kaj en la çambregon enflugis la du belegaj blankaj cignoj, kiuj venis kune kun la cikonioj. Ili deîetis la blindige blankajn cignajn vestojn kaj jen tie staris du belaj virinaj figuroj, tiel similaj unu al la alia, kiel du gutoj da roso. Ili sin klinis super la palan kadukan maljunan viron, ili îetis malantaûen siajn longajn harojn, kaj dum la malgranda Helga sin klinis super la avon, liaj vangoj ru¸i¸is, liaj okuloj ricevis brilon kaj nova vivo ekfluis tra la paralizitaj membroj. La maljunulo sane kaj plijunigite levi¸is. La filino kaj la nepino tenis lin en siaj brakoj kiel por ¸oja matena saluto post longa turmenta son¸o. *
*
* ¯ojo regis en la tuta palaco kaj ankaû en la cikonia nesto, sed en çi tiu ¸i estis kaûzita çefe de la bona man¸aîo, de la svarmado de ranoj; kaj dum la scienculoj rapide skizis per supraîaj konturoj la historion de la du princinoj kaj de la saniga floro, kiu estis granda okazintaîo kaj beno por la domo kaj la lando, la cikoniaj gepatroj rakontis la historion al sia familio en sia maniero sed nur tiam, kiam ili çiuj estis sataj, çar alie ili ja havus ion alian por fari ol aûskulti historiojn. ”Nun vi ja fari¸os io!” flustris la cikonia patrino, ”tio estas tre kredebla!” ”Ho, kio mi povus fari¸i!” diris la cikonia patro, ”kaj kion do mi faris? Nenion!” ”Vi faris pli ol çiuj aliaj! Sen vi kaj niaj infanoj la du princinoj neniam plu revidus Egiptujon kaj certe ne rehavigus al 54
eLIBRO
FABELOJ 4
la maljunulo la sanon. Vi fari¸os io! Vi certe ricevos doktoran titolon, kaj niaj estontaj infanoj tiam estos naskitaj doktoroj, kaj iliaj infanoj tiam atingos ankoraû ion pli. Cetere vi jam nun aspektas kiel Egipta doktoro, almenaû en miaj okuloj!” La scienculoj kaj sa¸uloj disvolvis kiel fundamentan penson, kiel ili tion nomis, kiu tiri¸is tra la tuta okazintaîo, la sentencon: ”Amo donas vivon!” Kaj la klarigon por tio ili donis en diversaj manieroj: ”La varma sunradio estas la Egipta princino, ÿi mallevi¸is al la marçre¸o, kaj de ÿia çirkaûpreno naski¸is…!” ”Mi ne povas tiel precize ripeti la vortojn!” diris la cikonia patro, kiu aûskultis de sur la tegmento kaj devis raporti pri tio en la nesto. ”Çio, kion ili diris, estis tiel ÿraûbita kaj komplikita, tiel terure sa¸a, ke ili tuj ricevis rangojn kaj donacojn, eç la kuiristo ricevis grandan ordenon, — tio estis kredeble pro la bona supo!” ”Kaj kion vi ricevis?” demandis la cikonia patrino; ”ili ne devis ja forgesi la plej gravan, kaj tio estas vi! La scienculoj çe la tuta historio nur faris bruon. Sed via distingo espereble ankoraû venos!” Malfrue en la nokto, kiam la paco de la dormo kuÿis super la denove feliça domo, la okuloj de unu persono ankoraû ne fermi¸is, kaj tio estis ne la okuloj de la cikonia patro, kvankam li supre sur unu piedo staris en la nesto kaj dormis gardstarante, — ne, la malgranda Helga ankoraû ne dormis, ÿi elklini¸is super la balkonon kaj rigardis en la klaran aeron supren al la grandaj lumantaj steloj, kiuj brilis pli klare kaj pli pure ol en la alta nordo kaj tamen estis la samaj steloj. Ÿi pensis pri la vikingedzino çe la sova¸a março, pri la mildaj okuloj de sia adoptinta patrino, pri la larmoj, kiujn ÿi ploris pro 55
eLIBRO
FABELOJ 4
la malfeliça rano-infano, kiu nun en lukso kaj en stelbrilo staras çe la bordo de Nilo en la çarmega printempa aero. Ÿi pensis pri la amo en la brusto de la idolana virino, pri la amo, kiun ÿi montris al mizera estaîo, kiu en formo de homo estis sova¸a besto kaj en formo de besto estis abomeninda por la vido kaj por la ektuÿo. Ÿi rigardis la lumantajn stelojn, kaj ÿi pensis pri la brilo, kiun radiis la frunto de la mortinto, kiam ili flugis super la arbaro kaj la março. Tonoj eksonis en ÿia rememoro, vortoj, kies elparoladon ÿi estis aûdinta, kiam ili rajdis kune kaj ÿi sidis profunde emociita, vortoj pri la çefa fonto de la amo, de la plej alta amo, kiu ampleksas çiujn generaciojn. Jes, kio ne estis donita, akirita, atingita! La pensoj de la malgranda Helga prezentis al @si tage kaj nokte la tutan sumon de ÿia feliço, kaj çe la konsiderado de tio ÿi staris kiel infano, kiu rapide turnas sin de la doninto al la dono, al çiuj belegaj donacoj. Ÿi kvazaû dissolvi¸is en la çiam pligrandi¸anta feliço, kiu povis veni. Per mirakloj ÿi estis ja levata al çiam pli alta ¸ojo, al çiam pli alta feliço, kaj en tio ÿi unu tagon tiel perdis la orienti¸on, ke ÿi plu ne pensis pri la doninto. Tio estis la memfido de ÿia juneca spirito, kiu fordonis sin al ÿiaj fieraj revoj. Çe tio ÿiaj okuloj brilis; sed en tiu momento el ÿiaj revoj elÿiris ÿin granda bruo malsupre sur la korto. Ÿi rimarkis, ke tie du grandaj strutoj rapide kuras en malvasta rondo. Neniam antaûe ÿi vidis tiun beston, tian grandan, tian mallertan kaj malgracian birdon; la flugiloj aspektis kiel pritrançitaj, la birdo faris la impreson, kvazaû iu ¸in difektis, kaj ÿi demandis, kio fari¸is al ¸i. La unuan fojon ÿi aûdis la legendon, kiun la Egiptoj rakontas al si pri la struto. Bela iam estis ¸ia gento, grandaj kaj fortaj ¸iaj flugiloj. Unu 56
eLIBRO
FABELOJ 4
vesperon la potencaj birdoj de la arbaro diris al ¸i: ”Frato, çu ni flugu morgaû, se Dio volos, al la rivero, por trinki?” La struto respondis: ”Mi tion faros!” Kiam komencis tagi¸i, ili ekflugis, antaûe alten, renkonte al la suno, la okulo de Dio, çiam pli kaj pli alten, la struto multe antaû çiuj aliaj. Plena de fiero ¸i flugis al la lumo. ¯i fidis sian forton kaj ne la doninton de tiu forto; ¸i ne diris: ”se Dio volos!” Tiam la an¸elo de ju¸o fortiris la vualon de antaû la suno, kaj en la sama momento ekbrulis la flugiloj de la birdo; mizere ¸i falis sur la teron. ¯i kaj ¸ia raso neniam plu povas levi¸i; kiam ¸in atakas timo, ¸i komencas kuri kaj maltrankvile kuras ronde en mallar¸a spaco; tio estas averto por ni homoj, ke çe çiuj niaj pensoj, çe çiu entrepreno ni diru: ”se Dio volos!” Helga enpensi¸inte klinis sian kapon, rigardis la kuradantan struton, vidis ¸ian timegon kaj vidis ¸ian naivan ¸ojon çe la vido de sia propra granda ombro sur la blanka lunlumita muro. Seriozeco profunde enradiki¸is en ÿia koro kaj menso. Riça, feliça vivo estis akirita, estis atingita, — kio fari¸os nun, kio ankoraû venos? La plej bona, ”se Dio volos!” *
*
* En la unuaj tagoj de la printempo, kiam la cikonioj denove ekflugis norden, la malgranda Helga prenis sian oran braceleton, engravuris en ¸i sian nomon, alvokis per kapsigno la cikonian patron, metis al li la oran ringon çirkaû la kolon kaj petis lin, ke li transdonu ¸in al la vikingedzino, kiu vidos el tio, ke ÿia adoptita filino vivas, estas feliça kaj çiam ankoraû ame ÿin memoras. ”Estas peze ¸in porti!” diris al si la cikonia patro, kiam li 57
eLIBRO
FABELOJ 4
eksentis ¸ian ÿar¸on çirkaû sia kolo; sed oron kaj honoron oni ne devas forîeti sur la vojon. Ili tie norde devos konfesi, ke la cikonio alportas feliçon!” ”Vi alportas oron, kaj mi alportas ovojn!” diris la cikonia patrino, ”sed vi alportas nur unu fojon, mi tion faras çiujare! Sed dankon neniu el ni ricevas! Tio çagrenas!” ”Oni havas la konscion de sia merito, patrino!” diris la cikonia patro. ”Sed tion vi ne povas porti ekstere sur la brusto!” diris la cikonia patrino; ”¸i donas nek favoran venton nek man¸aîon!” Kaj ili forflugis. La malgranda najtingalo, kiu kantis en la tamarinda arbetaîo, ankaû intencis baldaû forflugi norden. Tie çe la sova¸a marçejo la malgranda Helga ofte estis ¸in aûdinta; ÿi volis sendi per ¸i sciigon pri si, ÿi komprenis ja la lingvon de la birdoj depost tiu tempo, kiam ÿi flugis en cigna plumaîo. La najtingalo certe ÿin komprenos. Ÿi petis ¸in, ke ¸i flugu en la fagarbaron sur la Jutlanda duoninsulo, kie estis aran¸ita la tombo el ÿtonoj kaj brançoj, ÿi komisiis al ¸i peti çiujn malgrandajn birdojn, ke ili gardu tie la tombon kaj kantadu super ¸i kantojn. Kaj la najtingalo forflugis, kaj la tempo forflugis! *
*
* Çirkaû la rikolta tempo la aglo staris sur la piramido kaj ekvidis majestan karavanon de riçe ÿar¸itaj kameloj kaj multekoste vestitaj armitaj homoj sur laûte spiregantaj arabaj çevaloj. Tio estis belegaj blankaj çevaloj, iliaj ru¸etaj nazotru58
eLIBRO
FABELOJ 4
oj estis en sençesa movi¸ado, kaj iliaj grandaj densaj kolharoj pendis malsupren ¸is la maldikaj piedoj. Riçaj gastoj, re¸a princo el Arabujo, bela, kiel princo devas esti, faris sian enveturon en la fieran domon, sur kiu la cikonia nesto nun staris malplena. ¯iaj lo¸antoj nun trovi¸is ja en lando norda, sed devis baldaû reveni. Kaj ili alvenis ¸uste en tiu tago, kiam çi tie ¸ojo kaj gajeco atingis la plej altan gradon. Edzi¸ofesta gajeco nun regis, kaj la malgranda Helga, en silka vesto kaj brilanta de juveloj, estis la fiançino. La fianço estis la juna Araba princo. Ambaû okupis la honorajn lokojn çe la tablo kaj sidis inter la patrino kaj la avo. Sed ÿi ne rimarkis la brunajn virajn vangojn de la fianço, sur kiuj krispi¸is la nigra barbo, ÿi ne rimarkis liajn fajrajn mallumajn okulojn, kiuj estis fiksitaj sur ÿi, ÿi rigardis eksteren, supren al la brilanta, fajreranta stelo, kiu radiis al ÿi el la çielo. Jen ekstere en la aero eksonis fortaj flugilbatoj, la cikonioj revenis. Kiel ajn laca de voja¸o estis maljuna cikonia paro kaj kiel ajn forte ¸i bezonis ripozon, ili tamen tuj flugis malsupren sur la balustradon de la verando, çar ili jam aûdis, kia festo estas solenata. Çe la limo de la lando oni jam sciigis al ili, ke la malgranda Helga lasis ilin pentri sur la muro, çar ili ambaû apartenis ja al ÿia historio. ”Tio estas granda distingo por ni!” diris la cikonia patro. ”Tre malgranda!” diris la cikonia patrino, ”malpli da honoro ili ja ne povis fari al ni!” Kiam Helga ilin ekvidis, ÿi levi¸is kaj eliris al ili sur la verandon, por karesi al ili la dorson. La maljuna cikonia paro klinis la kolojn, kaj la plej junaj infanoj tion ankaû vidis kaj sentis sin honoritaj. 59
eLIBRO
FABELOJ 4
Helga rigardis supren al la brilanta stelo, kiu lumis çiam pli kaj pli hele. Kaj inter ¸i kaj ÿi movi¸adis figuro ankoraû pli klara ol la aero kaj tamen rimarkebla. ¯i alÿvebis tute proksimen al ÿi; tio estis la mortinta Kristana pastro. Li ankaû venis al ÿia edzi¸a festo, venis el la çiela regno. ”La brilo kaj la belegeco tie supre superas çion, kion konas la tero!” li diris. La malgranda Helga pre¸is tiel profunde, tiel kore, kiel ÿi neniam antaûe pre¸is, ke estu permesite al ÿi nur por unu sola minuto enrigardi, nur unu solan rigardon îeti en la çielan regnon al la Patro. Kaj li levis ÿin al la eterna brilo, al la eterna belegeco; torento da tonoj kaj pensoj ÿin trafluis. Ne sole ekstere ÿin çirkaûis brilo kaj çiela muziko, en ÿi mem ankaû eklumis kaj eksonis. Vortoj ne povas tion eldiri. ”Nun ni devas iri returne, oni rimarkis vian foreston!” li diris. ”Nur ankoraû unu rigardon!” ÿi respondis, ”nur ankoraû unu mallongan minuton!” ”Ni devas reveni sur la teron, çiuj gastoj foriras!” ”Nur unu rigardon, la lastan!” Denove la malgranda Helga staris sur la verando, — sed çiuj torçoj ekstere estis estingitaj, çiuj lumoj en la edzi¸a çambro malaperis, la cikonioj malaperis, gastojn oni plu ne vidis, oni plu ne vidis la fiançon, çio en la tri mallongaj minutoj estis kvazaû forblovita. Tiam la malgranda Helga eksentis timon, kaj ÿi eniris tra la malplena granda çambrego en la plej proksiman çambron. Fremdaj soldatoj tie dormis; ÿi malfermis la flankan pordon, kiu kondukis en ÿian propran çambron, kaj dum ÿi pensis, ke 60
eLIBRO
FABELOJ 4
ÿi staras en ¸i, ÿi staris ekstere en la ¸ardeno; tiel antaûe ja ne estis çi tie. Ru¸ete lumetis la çielo, estis çirkaû komenci¸o de la tago. Pasis nur tri minutoj en la çielo, sed granda nokto sur la tero. Ÿi ekvidis la cikoniojn; ÿi alvokis ilin, parolis en ilia lingvo, kaj la cikonia patro turnis la kapon, aûskultis kaj alproksimi¸is. ”Vi parolas nian lingvon!” li diris, ”kion vi deziras? Kio vin venigis çi tien, vi fremda virino?” ”Tio estas ja mi, la malgranda Helga! Çu vi min ne konas? Antaû tri minutoj ni parolis unu kun la alia, tie sur la verando! ” ”Tio estas eraro,” diris la cikonio; ”çion çi tion vi nur son¸is!” ”Ne, ne!” ÿi ekkriis kaj rememorigis al li pri la vikinga kastelo, pri la sova¸a marçejo kaj pri la voja¸o çi tien. Tiam la cikonia patro palpebrumis per la okuloj. ”Tio estas ja malnova historio, kiun mi aûdis el la tempo de mia prapraavino. Jes, efektive çi tie en Egiptujo ekzistis iam princino el Danujo, sed antaû multaj centoj da jaroj ÿi malaperis en la vespero de sia edzi¸o kaj ÿi neniam plu revenis! Tion vi povas legi eç sur la monumento çi tie en la ¸ardeno. Sur ¸i estas ja skulptitaj cignoj kaj cikonioj, kaj tute supre staras vi mem en blanka marmoro.” Tiel efektive estis. La malgranda Helga tion vidis, komprenis kaj stari¸is surgenue. La suno montri¸is, kaj kiel iam sub ¸iaj radioj faladis la rana çirkaûkovro kaj montri¸adis la bela figuro, tiel nun en la
61
eLIBRO
FABELOJ 4
lumo levi¸is bela figuro, pli klara, pli pura ol la aero, radio de lumo — supren al la Patro. La korpo disfalis en cindron; tie, kie ¸i estis starinta, kuÿis nun forvelkinta lotusa floro. *
* * ”Tio estis ja nova fini¸o de la historio!” diris la cikonia patro; ”tian mi ne atendus! Sed ¸i tre bone plaças al mi!” ”Kion diros pri tio la infanoj?” demandis la cikonia patrino. ”Jes, tio kompreneble estas la plej grava!” diris la cikonia patro.
62
eLIBRO
FABELOJ 4
Kuristoj
P
remio estis destinita, eç du premioj estis destinitaj, malgranda kaj granda, pro plej rapida kurado, ne pro unufoja kuro, sed pro egalmezura rapideco de kurado en la daûro de tuta jaro. ”Mi ricevis la unuan premion!” diris la leporo. ”Devas ja esti justeco, kiam en la decidantaro trovi¸as membroj de la propra familio kaj bonaj amikoj; sed ke la limako ricevis la duan premion, tion mi trovas preskaû ofenda por mi!” ”Ne!” asertis la barila paliso, kiu estis atestanto çe la disdono de la premioj, ”diligenteco kaj bona volo ankaû devas esti atentataj, tion diris multaj estimindaj personoj, kaj tion mi ankaû trovis tre ¸usta. Estas vero, ke la limako uzis duonon da jaro, por veni trans la sojlon de la pordego, sed çe tiu streçita laborado, kio ¸i çiuokaze estis por ¸i, ¸i rompis al si la femuron. ¯i vivis ekskluzive nur por sia kurado, kaj krom tio ¸i kuris ankoraû kun sia domo! Çio çi tio estas atentinda, — kaj tial ¸i ricevis la duan premion!” ”Min oni ja ankaû povus konsideri!” diris la hirundo; ”pli rapida ol mi, mi pensas, montri¸is neniu, kaj kie nur mi ne estis! malproksime, malproksime, malproksime!” ”¯uste tio estas via malfeliço”, respondis la barila paliso; ”vi tro multe vagas! Kiam komencas frosti, vi tuj strebas çiam antaûen, ekster la landon. Vi ne havas patriotismon! Vin oni ne povas konsideri!” 63
eLIBRO
FABELOJ 4
”Sed se mi dum la tuta vintro kuÿis en la marçejo!” diris la hirundo, ”tradormis la tutan tempon, çu en tia okazo mi povas esti konsiderata?” ”Havigu al vi ateston de la vulpo, ke vi tradormis duonon de la tempo en la patrujo, tiam oni povos konsideri vin ankaû! ” ”En efektiveco mi meritus la unuan premion, ne la duan!” diris la limako. ”Mi scias tre certe, ke la leporo kuris nur pro timemeco, kiam ¸i pensis, ke prokrasto estus dan¸era; sed mi kontraûe faris mian kuradon tasko de mia vivo, kaj en la servado mi fari¸is kriplulo. Se iu devis ricevi la unuan premion, ¸i certe estis nur mi sola. Tamen mi ne volas komenci malpacon pro tio, ion similan mi malestimas!” Kaj ¸i kraçis. ”Mi povas garantii per mia tuta elokventeco, ke çiu el la premioj, almenaû koncerne mian voçon en tiu afero, estas donita nur laû tute justaj konsideroj!” diris la malnova termezura stango en la arbaro, kiu estis membro de la decidanta ju¸antaro. ”Mi çiam agas orde, kun pripenso kaj prikalkulo. Çe çiu disdonado mi gvidis min per io difinita, mi çiam decidas laû alfabeta ordo. La nomoj de la leporo kaj de la limako ambaû komenci¸as per ”L”; sed la leporo havas post la ”L” la literon ”e” kaj la limako la literon ”i”, kaj çar ”e” staras en la alfabeto antaû ”i”, tial mi alju¸is la unuan premion al la leporo kaj la duan al la limako. Çiam en çiu afero devas esti ordo! Oni devas havi ion, per kio oni sin gvidas.” ”Se mi ne estus unu el la ju¸antoj, mi donus la voçon por mi mem,” diris la mulo, kiu ankaû apartenis al la asesoroj. ”Oni devas konsideri ne sole la rapidecon, sed oni devas atenti ankaû aliajn aferojn, ekzemple la cirkonstancon, kiom mul64
eLIBRO
FABELOJ 4
te oni havas la kapablon tiri. Tamen mi çi fojon tion ne akcentus, ankaû ne la sa¸econ de la leporo, ke ¸i dum sia forkurado subite saltas flanken kaj per tio falsvojigas la homojn. Ne, ekzistas ankoraû io, al kio multaj atribuas grandan gravecon kaj kion oni neniel devas lasi sen atento, — ¸i estas tio, kion oni nomas la belo. Tion mi atentis; mi rigardis la belajn, bone elkreskintajn orelojn de la leporo; estas plezuro admiri ilian longecon! Ÿajnis al mi, kvazaû mi vidas min mem, kiam mi estis ankoraû malgranda, kaj tial mi donis por la leporo mian voçon.” ”Silentu, silentu!” diris la muÿo. ”Mi ne faros longan paroladon, mi faros nur mallongan rimarkon. Tion mi scias, ke mi kurantaûi¸is pli ol je unu leporo. Antaû nelonge mi al unu el la plej junaj leporoj rompis la malantaûajn piedojn. Mi sidis sur la lokomotivo antaû fervoja vagonaro; tion mi ofte faras, çar tie oni plej bone povas observi sian propran rapidecon. Unu juna leporo kuris en granda distanco antaûe; ¸i ne suspektis, ke mi estas çi tie. Fine ¸i devis forflanki¸i de la vojo, sed çe tio la lokomotivo transveturis al li la malantaûajn piedojn, çar mi sidis sur la lokomotivo. La leporo restis kuÿante, mi veturis pluen. Çi tio certe estas sufiça, por ke mi estu ¸ia venkanto? Sed mi ne pretendas pri la premio!” ”Mi opinias,” pensis la sova¸a rozo, sed ¸i tion ne diris, çar ¸i ne havas la naturon paroli, kvankam povus esti tre bone, se ¸i tion farus, — ”mi opinias, ke la suna radio devus ricevi la unuan premion kaj al tio ankaû la duan. ¯i en unu momento traflugas la nemezureblan vojon de la suno ¸is ni kaj venas kun tia forto, ke la tuta naturo per tio veki¸as. ¯i estas tiel bela, ke çiuj rozoj ru¸i¸as kaj komencas bonodori. La alta estraro, kiu eldiris la verdikton, videble tute ¸in ne rimarkis. 65
eLIBRO
FABELOJ 4
Se mi estus la sunradio, tiam mi farus al çiu el ili sunfrapon, — sed tio farus ilin plej efektive frenezaj, kaj tiaj ili sen tio fari¸os. Mi nenion diras!” pensis la sova¸a rozo. ”Paco estu en la arbaro! Estas bele flori, bonodori kaj refreÿi¸i, vivi en la legendoj kaj kantoj! La sunradio postvivos ja nin çiujn!” ”En kio konsistas la unua premio?” demandis la lumbriko, kiu estis tro longe dorminta kaj nur nun alvenis. ”En libera aliro al brasika ¸ardeno!” diris la mulo. ”La premion proponis mi! La leporo nepre devis ¸in ricevi, kaj tial mi, kiel pensanta kaj aktiva membro de la ju¸antaro, sa¸e prenis sub atenton la utilecon por tiu, kiu ¸in devis ricevi; nun la leporo estas tute prizorgita. La limako ricevis la permeson sidi sur la muro, kiu çirkaûas la brasikan ¸ardenon, kaj varmigi sin en la suno, kaj krom tio ¸i ricevis la oficon de unu el la ju¸antoj por kura konkurso. Estas bone havi inter la ju¸antaro unu specialiston! Mi devas konfesi, ke mi atendas multe de la estonteco, çar ni jam faris tiel bonan komencon.”
66
eLIBRO
FABELOJ 4
Sonorila profundo
T
ing-tang, ting-tang!” oni aûdas el la sonorila profundo en la rivereto de Odense. Kia rivereto tio estas? ¯in konas çiu infano en la urbo Odense; ¸i fluas malantaû la ¸ardenoj, de la kluzo ¸is la akva muelejo sub la lignaj pontoj. En la rivereto kreskas flavaj akvolilioj, brunpluma junko kaj nigraj velursimilaj bastonuloj, altaj kaj grandaj. Maljunaj salikoj kun multe da krevoj kaj fendoj, kreskante kurbe kaj oblikve, sur la flanko de la tiel nomata Mona˛a marçejo kaj çe la blankigejo pendas malproksime en la akvon; sed rekte kontraûe trovi¸as ¸ardenoj unu apud la alia, çiu aran¸ita kaj vartata malsame ol la aliaj; unuj havas belajn florojn kaj laûbojn, estas puraj kaj elegantaj kiel juvelujo, aliaj havas nur brasikon aû tute ne estas videblaj por la okulo de rigardanto, çar grandaj siringaj arbetoj etendi¸as kaj pendas lar¸e super la fluanta akvo, kiu en kelkaj lokoj estas tiel profunda, ke oni ne povas atingi la fundon per remilo. Antaû la malnova instituto por fraûlinoj trovi¸as la plej profunda loko, kiun oni nomas la sonorila profundo, kaj tie lo¸as la nikso! Dum la tago, kiam la suno lumas tra la akvo, li dormas, sed en stellumaj noktoj kaj çe lunlumo li levi¸as super la akvon. Li estas tre maljuna; la avino diris, ke ôi aûdis pri li de sia avino; li vivas tre solece kaj havas neniun, kun kiu li povus interparoli, krom la granda malnova pre¸eja sonorilo. Iam ¸i pendis en la pre¸eja turo,
67
eLIBRO
FABELOJ 4
sed nun ekzistas plu nenia postsigno de la turo nek de la pre¸ejo, kiu havis la nomon de la sankta Albano. ”Ting-tang, ting-tang!” sonadis la sonorilo, kiam la turo ankoraû staris; kaj unu vesperon, kiam la suno estis subi¸anta kaj la sonorilo estis en la plej granda svingi¸ado, ¸i deôiri¸is kaj ekflugis tra la aero; la metalo brilis arde en la ru¸aj radioj. ”Ting-tang, ting-tang! Nun mi iras en la liton!” kantis la sonorilo kaj flugis en la rivereton Odense kaj ¸uste en la plej profundan lokon, kiu tial ankoraû nun estas nomata la sonorila profundo. Sed ¸i ricevis nek dormon nek ripozon. Çe la nikso ¸i sonas kaj sonoras tiel, ke iufoje tio estas aûdebla eç tra la akvo, kaj multaj asertas, ke tio signifas, ke mortos unu el la lo¸antoj de la urbo. Sed ne por tio sonoras la sonorilo, ne, ¸i interparolas kun la nikso, kiu nun ne estas plu sola. Kaj kion la sonorilo rakontas? ¯i estas tiel maljuna, tiel maljuna; kiel ni diris, ¸i jam ekzistis longe antaû ol la avino de la avino naski¸is, kaj tamen ¸i koncerne sian a¸on estas nur infano en komparo kun la nikso, kiu estas maljuna, silentema, stranga persono, kun pantalonoj el angila haûto kaj kun kamizolo el fiôaj skvamoj ornamita per akvolilioj, kun junko çirkaû la haroj kaj lemno en la barbo, kaj tio ne tute bele aspektas. Multe da tempo oni bezonus, por transdoni çion, kion la sonorilo rakontas. ¯i rakontas sençese, tre ofte la samajn aferojn, jen mallonge jen longe, kiel diktas al ¸i la kaprico, ¸i rakontas pri malnovaj tempoj, pri la kruelaj, la mallumaj tempoj. ”Supren en la turon de la pre¸ejo de la sankta Albano, en kiu pendis la sonorilo, venis unu mona˛o, kiu estis juna kaj bela, sed meditema kiel neniu alia. Li rigardis tra la fenestreto 68
eLIBRO
FABELOJ 4
trans la rivereton, kies fluejo tiam estis lar¸a, trans la lagon, kiu kuÿis sur la loko de la nuna marçejo, li rigardis trans la herbejon al la ”Mona˛ina monteto” kontraûe, kie staris la mona˛inejo, el kies çeloj briletis lumo. Li konis ôin bone, kaj li pensis pri tio, kaj lia koro forte batis çe la rememoro… tingtang, ting-tang!…” Jes, tiajn aferojn rakontis la sonorilo. ”En la turon iam venis la idiota sklavo de la episkopo, kaj kiam mi, la sonorilo, kiu estas fandita el kupro, malmola kaj peza, svingi¸adis tien kaj reen, mi povus frakasi al li la frunton. Li sidi¸is rekte sub mi kaj ludis per du pecetoj da ligno, kvazaû ili estus kordinstrumento, kaj li kantis çe tio: ”Nun mi povas laûte kanti tion, kion mi aliloke ne kura¸as flustri, kanti pri çio, kio estas tenata kaôite tie malantaû seruro kaj riglilo. Tie estas malvarme kaj malseke! La ratoj forman¸as ilin vivantajn! Neniu scias pri tio, neniu aûdas pri tio! Nun ankaû ne, çar la sonorilo sonoras tiel laûte: ting-tang, tingtang.” Estis iam re¸o, oni lin nomis Knut; li klinadis sin antaû episkopo kaj mona˛o, sed kiam li surmetis tro pezajn impostojn kaj parolis nur malmildajn vortojn, la popolo kaptis batalilojn kaj stangojn kaj forpelis lin, kvazaû li estus sova¸a besto. Li forkuris en la pre¸ejon kaj ôlosis la portalon kaj pordon; la ekscitita popolamaso eksie¸is la pre¸ejon. La pigoj kaj kornikoj kaj ankaû la monedoj timegi¸is de la krioj kaj bruo. Ili flugadis en la turon kaj returne, ili rigardis malsupren al la popolamaso kaj enrigardis tra la fenestroj en la pre¸ejon kaj laûte kriis, kion ili vidis. La re¸o Knut kuôis antaû la altaro kaj pre¸is, liaj fratoj Eriko kaj Benedikto staris garde kun eltiritaj glavoj, sed la servisto de la re¸o perfidis sian sinjoron. Oni sciis ekstere, kie oni povas lin trafi, kaj iu ?tis ôtonon tra la fe69
eLIBRO
FABELOJ 4
nestro, kaj la re¸o falis senviva. La sova¸a amaso kaj la svarmoj da birdoj kriis kaj bruis, kaj mi ankaû kriis, mi kantis kaj sonoris: ting-tang, ting-tang!” ”La pre¸eja sonorilo pendas alte, vidas malproksime çirkaû si, ricevas vizitojn de la birdoj kaj komprenas ilian lingvon, la vento bruas al ¸i tra aperturoj kaj sontruoj, tra çiu fendo, kaj la vento scias çion, ¸i havas tion el la aero, kaj çi tiu ampleksas çion, kio vivas, penetras en la pulmojn de la homo, scias çion, kio fari¸as aûdebla, çiun vorton kaj çiun ¸emon! La aero tion scias, la vento tion rakontas, la pre¸eja sonorilo komprenas ¸ian lingvon kaj elsonoras tion antaû la tuta mondo: ting-tang, ting-tang!” ”Sed çion çi tion aûdi kaj scii fari¸is por mi tro multe, mi ne havis la eblon çion elsonori! Mi fari¸is tiel laca, mi fari¸is tiel peza, ke la trabo rompi¸is kaj mi elflugis en la aeron kaj de tie en la plej profundan lokon de la rivereto, kie lo¸as la nikso, sola kaj soleca; kaj çe li mi rakontas çiam, kion mi aûdis kaj kion mi scias: ting-tang, ting-tang!” Tiel sonas el la sonorila profundo en la rivereto Odense, la avino tion rakontis. Sed nia instruisto diras: ”Ne ekzistas sonorilo, kiu sonoras tie malsupre. Kaj ¸i ne povus tion fari! Kaj tie malsupre ne lo¸as nikso, çar niksoj ne ekzistas!” Kiam çiuj pre¸ejaj sonoriloj sonoras tiel gaje, tiam li diras, ke sonoras ne la sonoriloj, sed nur la aero, ke la sonon aperigas la aero. Tion, diris la avino, asertis ankaû la sonorilo. Pri tio ili ambaû konsentas, kaj tial tio estas certa. ”Gardu vin, atentu!” diras ambaû. La aero scias çion! ¯i estas çirkaû ni, ¸i estas en ni, ¸i parolas pri niaj pensoj kaj agoj, kaj ¸i parolas tion pli longe ol la sonorilo malsupre en la profundo de la rivereto Odense, ¸i 70
eLIBRO
FABELOJ 4
parolas tion en la grandan profundon de la çielo, tiel malproksimen, çiam kaj eterne, ¸is eksonas la sonoriloj de la çiela regno: ting-tang, ting-tang!
71
eLIBRO
FABELOJ 4
Malbona princo Legendo
E
stis iam malbona kaj malhumila princo, kies çiuj pensoj estis direktitaj nur al tio, ke li akiru çiujn landojn de la mondo kaj ke lia nomo estu timegata. Kun fajro kaj glavo li iris tra la mondo; liaj soldatoj piedpremadis la grenon sur la kampo kaj forbruligadis la domojn de la vila¸anoj, tiel ke la ru¸a flamo konsumadis la foliojn de la arboj kaj la fruktoj karbigite pendis sur la nigrigitaj brançoj. Ofte ia malfeliça patrino kaÿis sin kun sia nuda suçinfano malantaû la fumantaj muroj; sed la soldatoj ne konis kompaton, ili traserçis çiujn angulojn, kaj kiam ili ÿin trovis kun ÿia infano, tiam ilia diabla ¸ojo vere komenci¸is. Malbonaj spiritoj ne povus esti pli malbonaj gastoj. Sed la princo opiniis, ke tute ne povas esti alie. Kun çiu tago kreskis lia potenco, lian nomon çiuj timis, kaj feliço akompanis çiujn liajn entreprenojn. El la militakiritaj urboj li fortrenis kun si oron kaj grandajn trezorojn; en lia re¸urbo kolekti¸is tia riçeco, kian oni nenie povus trovi. Li konstruigis belegajn palacojn, pre¸ejojn kaj arkadojn, kaj çiu, kiu vidis tiujn belegajn konstruaîojn, ekkriis: ”Kia granda princo!” Ili ne pensis pri la mizero, kiun li venigis sur la aliajn landojn, ili ne aûdis la ¸emojn kaj plorkriojn, kiuj sonis el la forbruligitaj urboj. La princo ¸ojis çe la vidado de sia oro, çe la vidado de siaj belegaj konstruaîoj kaj pensis tiam kiel la amaso: ”Kia granda princo! Sed mi devas havi pli, multe pli! Nenia potenco 72
eLIBRO
FABELOJ 4
devas esti simila al mia, des pli esti pli granda!” Kaj li iris milite kontraû çiujn siajn najbarojn kaj venkis ilin çiujn. La venkitajn re¸ojn li, veturante tra la stratoj, alkatenigis per oraj çenoj al sia kaleÿo; kaj kiam li sidis çe la tablo, ili devis kuÿi antaû liaj piedoj kaj la piedoj de liaj korteganoj kaj nutri sin per la paneroj, kiujn oni îetadis al ili. Jen la princo ordonis starigi sian statuon sur la urbaj placoj kaj en la re¸aj palacoj, li eç postulis, ke ¸i staru en la pre¸ejoj antaû la altaro de Dio; sed la pastroj diris: ”Princo, vi estas granda, sed Dio estas pli granda, ni ne kura¸as tion fari.” ”Bone,” diris la malbona princo, ”en tia okazo mi volas venki ankaû Dion!” En la malhumileco kaj malsa¸eco de sia koro li konstruigis eksterordinaran ÿipon, per kiu li povis veturi en la aero; ¸i estis kolorriça kiel vosto de pavo kaj ÿajnis esti garnita per mil okuloj, sed çiu okulo estis tubaperturo de pafilo. Meze en la ÿipo sidis la princo, li bezonis nur alpremi risorton, tiam miloj da kugloj flugis al sia celo, kaj la pafiloj tuj denove ÿargi¸is. Cent fortaj agloj estis aljungitaj al la ÿipo, kaj ¸i levi¸is renkonte al la suno. Profunde malsupre kuÿis la tero; en la komenco ¸i kun siaj montoj kaj arbaroj faris impreson de replugita kampo, kie la verdaîo elvidi¸as el la renversitaj terpecoj, poste ¸i similis al plata geografia karto, kaj baldaû ¸i tute kovri¸is per nebulo kaj nuboj. Çiam pli kaj pli alten flugis la agloj. Tiam Dio sendis unu solan el siaj sennombraj an¸eloj, kaj la malbona princo ekpafis kontraû lin per unu fojo el çiuj siaj mil pafiloj. Sed la kugloj resaltis kiel hajlo de la lumantaj flugiloj de la an¸elo; unu guto da sango, nur unu sola guto elÿprucis el blanka flugila plumo kaj falis sur la ÿipon, en kiu sidis la princo. Kun bruliga ardo ¸i eniris en la ÿipon, pezege premis ¸in malsupren kaj puÿis ¸in kun 73
eLIBRO
FABELOJ 4
terura rapideco al la tero. La fortaj flugiloj de la agloj frakasi¸is, la vento bruis çirkaû la kapo de la princo, kaj la nuboj çirkaûe, kiuj kolekti¸is el la fumo de la cindrigitaj urboj, formis minacantajn bildojn; jen ili similis al mejle grandaj kankroj, kiuj etendis kontraû lin siajn fortajn pinçilojn, jen al ruli¸antaj rokpecoj kaj fajrokraçantaj drakoj. Duone mortinta la princo kuÿis en la ÿipo, kiu fine pendi¸is inter la densaj brançoj de arbaro. ”Mi volas venki Dion!” li diris, ”mi tion îuris, mia volo plenumi¸u!” En la daûro de sep jaroj li konstruigis artoplenajn flugmaÿinojn kaj for¸igis fulmajn radiojn el plej malmola ÿtalo, çar li volis krevigi la fortikaîon de la çielo. El çiuj siaj landoj li kolektis grandajn armeojn, kiuj, kiam ili estis starigitaj en vicoj, homo apud homo, kovris la spacon de multe da mejloj. Ili suriris sur la maÿinojn, la re¸o mem jam alproksimi¸is al sia, sed tiam Dio subite sendis svarmon da kuloj, unu solan malgrandan svarmon. ¯i çirkaûsvarmis la re¸on kaj pikis al li la viza¸on kaj la manojn. Plena de kolero li eltiris ˛ÿian glavon, sed li batis nur la malplenan aeron, la kulojn li ne povis trafi. Tiam li ordonis alporti multekostajn tapiÿojn kaj envolvis sin, kaj neniu pikilo de kulo povis penetri tra ¸i. Sed unu sola kulo sidi¸is sur la interna flanko de tapiÿo; ¸i enrampis en la orelon de la princo kaj tie pikis lin. Tio brulis kiel fajro, la veneno penetris en la cerbon, li forîetis de si la tapiÿojn, disÿiris siajn vestojn kaj dancis nude antaû la krudaj sova¸aj soldatoj, kiuj nun mokis la frenezan princon, kiu volis ataki la regnon de Dio kaj estis venkita jam de unu malgranda kulo.
74
eLIBRO
FABELOJ 4
La vento rakontas pri Valdemaro Doe kaj pri liaj filinoj
K
iam la vento blovas super la herbo, tiam çi tiu krispi¸as kiel trankvila akvo, sed kiam la vento blovas super la greno, tiam çi tiu ondi¸as kiel la maro; tio estas la danco de la vento. aûskultu tamen, kion ¸i rakontas; ¸i çion laûte elkantas, kaj tio sonas alie en la arboj de la arbaro ol tra la truoj, fendoj kaj krevoj de la muro. Çu vi vidas, kiel la vento tie supre pelas la nubojn, kvazaû ili estus ÿafaro? Çu vi aûdas, kiel la vento çi tie malsupre krias tra la korta pordo, kvazaû ¸i estus la gardisto kaj trumpetus per korno? Mirinde ¸i siblas en la kamentubon kaj en la kamenon; la fajro çe tio flamas pli gaje kaj kraketas, enlumas en la çambron, kaj tiam çi tie estas varme kaj komforte, tiel ke oni volonte sidas kaj aûskultas. Nun la vento rakontu! ¯i scias fabelojn kaj historiojn, pli ol ni çiuj kune. aûskultu do, kiel ¸i rakontas: ”Hu-u-u!” tia estas rekantaîo de ¸ia kanto. *
*
* ”Çe la granda Belto staras malnova kastelo kun dikaj ru¸aj muregoj”, rakontas la vento. ”Mi konas çiun ÿtonon, mi vidis ¸in jam antaûe, kiam ¸i trovi¸is ankoraû en la kastelo de Marsk Stig. La posedanto malriçi¸is, la ÿtono denove levi¸is kaj formis novan muregon, novan kastelon, en alia loko, la kastelon Borreby, kiu staras ankoraû nun. 75
eLIBRO
FABELOJ 4
Mi vidis kaj konis la alte nobelajn virojn kaj virinojn, la ÿan¸i¸antajn generaciojn, kiuj tie lo¸is. Nun mi rakontos pri Valdemaro Doe kaj pri liaj filinoj! Kun fiere levita kapo li iradis, li estis el re¸a devenantaro. Li povosciis pli ol peli cervon kaj malplenigi kruçon, — tion oni baldaû vidos, diris li mem. Rigide lia edzino en vestoj el orÿtofo iradis sur la frotpurigita pargeta planko; belegaj tapetoj kovris la murojn, kaj la artiste skulptitaj mebloj estis multekostaj kaj grandvaloraj. Ar¸entajn kaj orajn vazojn ÿi alportis en la domon; germana biero kuÿis en la kelo; nigraj fajraj çevaloj blekis en la stalo; granda riçeco montri¸is çie en la kastelo Borreby. Ankaû infanoj tie trovi¸is; tri elegantaj knabinoj, Ido, Johanino kaj Anno-Doroteo. Mi memoras la nomojn ankoraû tre precize. Tio estis riçaj homoj, tio estis grandsinjoraj homoj, naskitaj kaj elkreskintaj en lukso! Hu-u-u!” kantis la vento, kaj poste ¸i rakontis plue. ”Tie mi ne vidis, kiel en la aliaj malnovaj kasteloj, ke la altmoÿta sinjorino sidas kun ÿiaj servistinoj en la çambrego kaj turnas la ÿpinilon; ÿi ludadis la bonsonan liuton kaj kantadis, tamen ne çiam la malnovajn patrujajn kantojn, sed kantojn en fremda lingvo. Tie regis vivo kaj societemeco, eminentaj fremduloj venadis de proksime kaj de malproksime, muziko sonadis, pokaloj sonadis, mi ne povis superbrui ilin!” diris la vento. ”Tie regis malhumileco kun lukso kaj riçeco, sinjoreco, sed ne Dio! Estis ¸uste la vespero de bela Maja tago,” rakontis la vento, ”mi venis de okcidente, mi estis ruiniginta la ÿipojn çe la okcidenta bordo de Jutlando, mi estis kurinta trans la erike76
eLIBRO
FABELOJ 4
jon kaj la arbarverdan marbordon kaj venis nun senspire trans la Belton. Çe la bordo de Zelando mi kuÿi¸is por ripozi, proksime de la kastelo Borreby, kie staris ankoraû la arbaro kun belegaj kverkoj. La junuloj el la çirkaûaîo elvenis kaj kolektis brançaîon kaj brançojn, la plej grandajn kaj plej sekajn, kiujn ili povis trovi. Ili iris kun tio en la vila¸on, metis tion en formo de amasetoj, ekbruligis ilin, kaj knabinoj kaj knaboj dancis çirkaû ili kun kantado. ”Mi kuÿis silente”, diris la vento, ”sed senbrue mi blovis sur unu brançon, kiu estis kuÿigita de la plej bela junulo. ¯i ekflamis, flamis pli alte ol çiuj aliaj. Li estis la elektito, li fari¸is la re¸o de la festo kaj antaû çio elektis al si inter la knabinoj sian re¸inon. Estis ¸ojo, estis gajeco, pli granda ol en la kastelo Borreby. *
*
* Al la kastelo veturis en ora kaleÿo kun ses çevaloj la altmoÿta sinjorino kaj ÿiaj tri filinoj, tiel elegantaj, tiel junaj, tri çarmaj floroj: rozo, lilio kaj pala hiacinto. La patrino mem estis luksa tulipo, ÿi salutis neniun el la tuta kolekti¸inta societo, kiu haltis en sia amuzi¸o kaj riverencis kaj salutis per la piedoj; oni povus pensi, ke la sinjorino timis, ke de saluto ÿi rompi¸us. La rozo, la lilio kaj la pala hiacinto, jes, mi vidis ilin çiujn tri! Kies re¸inoj ili iam fari¸os? mi pensis. Ilia elektito estos fiera kavaliro, eble eç princo! Hu-u-u!
77
eLIBRO
FABELOJ 4
La kaleÿo veturis kun ili pluen, kaj la vila¸anoj daûrigis sian dancadon. ”Sed en la nokto, kiam mi levi¸is,” rakontis la vento, ”la altmoÿta sinjorino kuÿi¸is, por neniam plu levi¸i. Ÿin trafis tio, kio trafas çiujn homojn, tio estas nenio nova. Valdemaro Doe dum unu momento staris serioze kaj enpensi¸inte; la plej fiera arbo povas fleksi¸i, sed ne rompi¸i, diris ia voço en li. La filinoj ploris, kaj çiuj en la kastelo viÿis al si larmojn el la okuloj, sed sinjorino Doe forflugis, — kaj mi ankaû flugis pluen! Hu-u-u!” diris la vento. *
* * Mi revenis, mi ofte revenadis, trans Funen kaj la akvon de Belto, kaj mi ripozis çe la bordo proksime de Borreby, apud la belega kverka arbaro. Tie havis siajn nestojn la maraglo, la arbaraj kolomboj, la blue-nigraj korvoj kaj eç la nigra cikonio. Estis frua sezono, kelkaj havis ovojn, aliaj havis jam idojn. Ha, kiel ili flugadis, kiel ili kriadis! Oni aûdis frapojn de hakilo, unu post la alia. La arbaro estis elhakota, Valdemaro Doe volis konstrui multekostan ÿipon, militan ÿipon, triferdekulon, kiun la re¸o certe açetos, kaj tial la arbaro estis elhakata, la rekonilo de la maristoj, la lo¸ejo de la birdoj. Kun timego flugadis tien kaj reen alaûdfalko, kies neston oni detruis; la maraglo kaj çiuj arbaraj birdoj devis forlasi sian hejmon, flugadis senplane kaj kriadis de timo kaj kolero; mi komprenis bone ilian mal¸ojon kaj iliajn vortojn. La kornikoj kaj monedoj kriis moke tute laûte: ”For el la nesto! For el la nesto! For, for!” Meze de la arbaro apud grupo de laboristoj staris Valdemaro Doe kun siaj tri filinoj, kaj çiuj ridis pri la sova¸a ang78
eLIBRO
FABELOJ 4
ora kriado de la birdoj. Nur la plej juna filino, Anno-Doroteo, sentis kompaton en sia koro, kaj kiam oni volis faligi ankaû duone velkseki¸intan arbon, sur kies nudaj brançoj havis sian neston la nigra cikonio, kies idoj scivole rigardis el la nesto, ÿi petis por ¸i, ÿi petis kun larmoj en la okuloj, kaj tial oni permesis, ke la arbo kun la nesto de la nigra cikonio restu. Tio cetere estis nur malgrava afero. Oni hakis, oni segis, — oni konstruis triferdekulon. La lulilo de la konstruisto estis starinta nur en malgrava kabano, sed nobelaj moroj kaj nobelaj manieroj lin distingis. La frunto kaj la okuloj atestis pri lia sa¸eco kaj lia kapableco, kaj Valdemaro Doe volonte aûskultadis, kiam li rakontis. Ankaû la malgranda Ido volonte aûskultadis, la plej a¸a, dekkvinjara filino; kaj dum li estis konstruanta ÿipon por la patro, li konstruis por si mem ?merkastelon, en kiu li kaj la malgranda Ido sidis kiel edzo kaj edzino, kaj tio efektive fari¸us, se nur la kastelo estus konstruita el ÿtonoj kaj çirkaûita de remparoj kaj fosoj, ¸ardenoj kaj arbaroj. Sed çe sia tuta sa¸eco la majstro tamen estis nur malriça birdo, kaj kion havas por fari la pasero en la rondo de la gruoj? Hu-u-u! Mi forflugis, kaj li ankaû forflugis, çar oni ne permesis al li resti, kaj la malgranda Ido paci¸is kun tio, çar ÿi devis paci¸i. *
* * En la çevalejo blekis la nigraj çevaloj, kiuj meritis admiradon, kaj oni ilin admiris. La admiralo estis sendita de la re¸o mem, por pririgardi la novan militan ÿipon kaj trakti pri la açeto. Li eldiris laûte sian admiron pri la fajraj çevaloj; mi bone tion aûdis,” diris la vento; ”mi sekvis la sinjorojn tra la malfermi79
eLIBRO
FABELOJ 4
ta pordo kaj disîetis la pajlerojn kiel orajn fadenojn antaû iliajn piedojn. ?maro Doe volis havi oron, la admiralo volis havi la nigrajn çevalojn, tial li tiel ilin laûdis, sed tio ne estis komprenita, kaj tial ankaû la ÿipo ne estis açetita. ¯i staris, kovrita per tabulegoj, çe la bordo, kiel arkeo de Noa, kiu neniam iris sur la maron. Hu-u-u! Kaj tio estis ploreginda afero. En la vintro, kiam ne¸a kovro kuÿis sur la kampo, kiam na¸anta glacio plenigis Belton kaj mi ¸in puÿis al la bordo,” rakontis plue la vento, ”venis korvoj kaj kornikoj, unuj pli nigraj ol la aliaj, en grandaj svarmoj; ili sidi¸is sur la dezerta, senviva, soleca ÿipo çe la bordo kaj kriis raûke kaj plendis pri la arbaro, kiu malaperis, pri la multaj belegaj birdaj nestoj, kiuj estis detruitaj, pri la senrifu¸aj maljunaj birdoj, pri la senrifu¸aj birdidoj, kaj çio fari¸is por la malnova neuzeblaîo, por la fiera ÿipo, kiu estis neniam elna¸onta. Mi blovis en la ne¸on, tiel ke ¸i gaje ekturni¸is; ¸i alte amasi¸is çirkaû la ÿipo kaj sur ¸i. Mi aûdigis al ¸i mian voçon, por ke ¸i povu rimarki, kion vento havas por diri. Mi povas laûdi min, ke mi kunlaboris kiom mi povis, por ke ¸i kolektu al si sperton. Hu-u-u! Kaj la vintro foriris, vintro kaj somero, ili foriris kaj foriras tiel same, kiel mi foriras, kiel forblovi¸as la ne¸o, kiel forfalas la floraîo de la pomarbo kaj kiel forskui¸as la folioj. For, for! ankaû la homoj formalaperas! Sed ankoraû la filinoj estis junaj, la malgranda Ido estis rozo belaspekta kiel tiam, kiam la ÿipkonstruisto ÿin vidis. Ofte mi ludis kun ÿiaj longaj brunaj haroj, kiam ÿi enpense staris apud la pomarbo en la ¸ardeno kaj ne rimarkis, ke mi ÿutas al ÿi floraîojn sur la harojn, kiuj disliberi¸is, kaj ÿi rigar-
80
eLIBRO
FABELOJ 4
dis la ardantan sunon kaj la oran çielon tra la mallumaj arbetaîo; kaj arboj de la ¸ardeno. Ÿia fratino Johanino estis kiel lilio, brilanta kaj rigida; kun fiere levita kapo ÿi iradis, kaj, simile al sia patrino, ÿi neniam respondis al afabla saluto, timante, ke de resaluto ÿi povus rompi¸i. Volonte ÿi iradis en la grandan salonon, kie pendis la portretoj de la prapatroj; la virinoj sur la portretoj havis sur si veluron kaj silkon kaj malgrandajn çapeletojn kun riça perla brodaîo sur la plektitaj haroj. Tio estis belaj virinoj! Iliajn edzojn oni vidis vestitajn en ÿtalo aû en multekostaj manteloj, subÿtofitaj per sciuraj feloj, kaj kun blueta kolkrispo. La glavo estis zonita çirkaû la femuro, ne çirkaû la lumbo. Kie iam pendos sur la muro la portreto de Johanino, kaj kiel aspektos ÿia nobela edzo? Pri tio ÿi pensis, pri tio ÿi flustris, mi tion aûdis, kiam mi tra la longa koridoro enkuris en la salonon kaj elkuris returne. Anno-Doroteo, la pala hiacinto, nur dekkvarjara infano, estis silentema kaj meditema; la grandaj akvobluaj okuloj aspektis enpensigitaj, sed çirkaû la buÿo ludis infana rideto, mi ne povis ¸in forblovi, kaj mi tion ankaû ne volis. Mi renkontis ÿin en la ¸ardeno, en la interkrutejo kaj çe la kamplimoj, kie ÿi kolektis herbojn kaj florojn, pri kiuj ÿi sciis, ke ÿia patro povas ilin uzi por trinkaîoj kaj gutoj, kiujn li povosciis distili; Valdemaro Doe estis malhumila kaj fiera, sed ankaû multescia kaj sperta. Oni tion bone sciis, oni flustris al si pri tio diversajn rakontojn. Fajro brulis en lia kameno eç en somero; la pordo de la çambro estis ÿlosita; tage kaj nokte li laboradis senlace en sia laboratorio, sed li ne parolis pri tio multe; la fortojn de la naturo oni devas primajstri sekrete. Li
81
eLIBRO
FABELOJ 4
esperis, ke li baldaû ellernos la plej bonan arton — la arton fari oron. Tial el lia kameno çiam montri¸adis fumo, tial tie kraketadis kaj flamadis. Jes, mi ankaû tion vidis!” rakontis la vento. ”Lasu tion, lasu tion! mi kantis tra la kamentubo; restos nur fumo, vaporo, haladzo kaj cindro! Vi forbruligos çe tio vin kaj la viajn! Hu-u-u! Lasu tion, lasu tion! Sed li ne forlasis sian entreprenon. La belegaj çevaloj en la stalo, — kio fari¸is el ili? Kio fari¸is el la malnovaj ar¸entaj kaj oraj vazoj en la kestoj, el la bovinoj sur la kampo, el la bieno kaj la kastelo? Jes, ili fandi¸is, fandi¸is en la fandujo, kaj oro tamen ne montri¸is. Fari¸is malplene en la grenejo kaj en la provizejo, en la kelo kaj en la subtegmento. Ju pli malbone staras la homoj, des pli da musoj. Unu fenestra vitro krevis, alia rompi¸is, mi ne bezonis eniri tra la pordo,” diris la vento. ”Kie fumas la kamentubo, tie oni kuiras man¸aîon, la kamentubo tie efektive fumis, sed ¸i englutis çiujn tagman¸ojn pro la ru¸a oro. Mi blovis tra la pordego de la kastelo kiel gardisto, kiu trumpetas per la korno, sed tie estis neniu gardisto,” diris la vento. ”Mi turnis la ventmontrilon sur la tegmento tiel, ke ¸i knaris, kvazaû la gardisto ronkus sur la turo, sed neniu gardisto tie trovi¸is. Ratoj kaj musoj tie trovi¸is; malriçeco kovris la tablon, malriçeco sidis en la vesta ÿranko kaj en la man¸aîkorbo; la pordo deÿovi¸is de la hokoj, ricevis fendojn kaj krevojn. Mi eniradis kaj eliradis,” diris la vento, ”tial mi çion bone scias. En la fumo kaj cindro, en çagreno kaj sendormaj noktoj grizi¸is la haroj en la barbo kaj çe la tempioj, la haûto fari¸is
82
eLIBRO
FABELOJ 4
sulka kaj flava, la okuloj brilis per avida serçado de oro, de la atendata oro. Mi blovis al li fumon kaj cindron en la viza¸on kaj en la barbon; anstataû la oro venis ÿuldoj. Mi kantis tra la rompitaj fenestraj vitroj kaj tra la fendoj de la muroj, mi blovis eç en la dormçambron de la filinoj, kie iliaj vestoj kuÿis senkolori¸intaj kaj diafanaj, çar ili devis esti uzataj tre longe. Tian kanton oni al la infanoj en la lulilo ne kantis! La iama grandsinjora vivo aliformi¸is en vivon mizeran! Mi estis ankoraû la sola, kiu kantis en la kastelo!” diris la vento. ”Mi zorgis pri tio, ke la ne¸o ilin kovru; oni diras, ke tio varmigas; brullignon ili ne havis, la arbaro estis elhakita, kie do ili povus preni lignon? Estis tiel malvarme, ke la ne¸o kraketis sub la piedoj. Mi kuradis tra la aûdotruoj kaj koridoroj, sur la frontono kaj muroj, por konservi mian viglecon kaj freÿecon. En la kastelo la nobelaj filinoj pro la malvarmo kuÿis en la lito; la patro ÿovis sin sub la felon, per kiu li ˛ÿin kovris. Estis nenio por man¸i, nenio por hejti, jen grandsinjora vivo! H-u-u-u! Lasu tion! Sed tion sinjoro Doe ne volis kompreni. ”Post la vintro venas la printempo,” li diris, ”post malbonaj tempoj venas bonaj, — sed oni devas ilin pacience atendi, atendi! Nun la bieno estas garantidonita, nun estas la plej ekstrema tempo, — kaj certe venos la oro! Je Pasko!” Mi aûdis, kiel li flustris al araneo en ¸ia ÿpinaîo: ”Vi lerta malgranda ÿpinisto, vi instruas al mi elteni. Se via ÿpinaîo disÿiri¸as, vi komencas denove de la komenco kaj alkondukas al fino! Se denove disÿiri¸as, vi senlace denove komencas la laboron, de la komenco, de la komenco! Tiel oni devas agi, kaj tia persisteco estas rekompencata.” Estis Paska mateno, la sonoriloj sonoris, la suno ludis sur 83
eLIBRO
FABELOJ 4
la çielo. Febre li estis maldorminta, kuirinta kaj malvarmiginta, miksinta kaj distilinta. Mi aûdis, kiel li ¸emis simile al senespera animo, mi aûdis, kiel li pre¸is, mi rimarkis, ke li retenas la spiron. La lampo finis sian bruladon, li tion ne rimarkis; mi blovis sur la ardantajn karbojn, ili prilumis lian krete blankan viza¸on, kiu de tio iom ru¸eti¸is, liaj okuloj estis profunde enkavi¸intaj, — sed jen ili fari¸is pli kaj pli grandaj, tiel ke ili preskaû elÿovi¸is el siaj kavoj. Vidu la al˛emian glason! Io brilas en ¸i! ¯i estas ardanta, pura kaj peza! Per tremanta mano li ¸in levis, per tremanta lango li ekkriis: ”Oro! oro!” Li ricevis kapturnon; mi povus blovi sur lin,” diris la vento, ”sed mi blovis nur sur la ardantajn karbojn kaj mi sekvis lin tra pordo en tiun çambron, en kiu suferis de frosto liaj filinoj. Lia kamizolo estis kovrita de cindro, kiu sidis ankaû en lia barbo kaj en liaj konfuzitaj haroj. Li alte elrekti¸is, levis sian riçan trezoron en la rompebla glaso kaj ekkriis, radiante de ¸ojo: ”Trovite! trovite! oro!” Li montris la glason, kiu brilis en la radioj de la suno. Sed lia mano tremis, la al?mia glaso falis sur la plankon kaj rompi¸is en mil pecojn. Krevis la lasta veziko de lia feliço. Hu-u-u! Kaj mi forkuris el la kastelo de la orfaristo. En malfrua tempo de la jaro, en la mallongaj tagoj, kiam en tiun regionon venas la nebulo kun sia vualo kaj ÿprucigas el ¸i malsekajn gutojn sur la ru¸ajn berojn kaj senfoliajn brançojn, mi venis en plej bona humoro, blovis iomete, blovbalais la çielon kaj derompis la velkseki¸intajn kaj putrantajn brançojn. Tio ne estas granda laboro, sed oni devas ¸in fari. En alia maniero estis balaate ankaû en la kastelo Borreby çe Valdemaro Doe. Lia malamiko Ove Ramel el Basnas açetis per aûkcio la kastelon kaj la tutan meblaron. Mi tamburis sur la kre84
eLIBRO
FABELOJ 4
vintaj fenestraj vitroj, frapis per la ruini¸intaj pordoj, fajfis tra la fendoj kaj truoj: Hu-u! Mi volis forpreni de sinjoro Ove la deziron resti çi tie. Ido kaj Anno-Doroteo ploris per sangaj larmoj; Johanino staris rigida kaj pala kaj mordis al si la fingron, ke ¸i sangis. Jes, tio multe povis helpi! Ove Ramel volis permesi al sinjoro Doe, ke li restu dum sia tuta vivo en la kastelo, sed li ne ricevis dankon pro sia propono. Mi aûskultis. Mi vidis, kiel la senhava sinjoro pli fiere levis sian kapon, streçis sian kolon, kaj mi direktis ventan puÿon kontraû la kastelon kaj la maljunajn tiliojn, tiel ke la plej dika branço rompi¸is, kvankam ¸i ne estis putra. ¯i kuÿis antaû la pordo kiel balailo, por la okazo, se iu volos balai kaj estos forbalaita; tiel mi pensis en mi. Tio estis malfacila, suferiga tago, malbona momento por teni sin rekte, sed la spirito estis fiera, la nuko estis rigida. Krom la vestoj sur la korpo ili posedis nenion; sed ne, ili havis ankoraû ankaû la al?mian glason, kiu antaû nelonge estis açetita kaj estis plenigita per la kolektitaj rompitaîoj de la perdita trezoro, de tiu trezoro, kiu tiom multe promesis, sed tiom malmulte plenumis. Valdemaro Doe kaÿis ¸in sur sia brusto, poste li prenis sian bastonon en la manon, kaj la iam tiel riça sinjoro forlasis kun siaj tri filinoj la kastelon Borreby. Mi malvarmetigis liajn varmegajn vangojn, mi karesis lian grizan barbon kaj liajn longajn blankajn harojn, mi kantis, kiel mi nur povis: Hu-u-u! Tio estis la fino de la riça lukso. Ido kaj Anno-Doroteo iris dekstre kaj maldekstre de li. Johanino returnis sin sub la portalo. Sed kion tio povis helpi, la feliço ja ne volis sin returni! Ÿi rigardis la ru¸ajn ÿtonojn de la muregoj, kiuj devenis ankoraû el la kastelo de Marsk Stig, ÿi pensis pri liaj filinoj: 85
eLIBRO
FABELOJ 4
”De l’ plej a¸a la manon la plej juna ekkaptis, En la mondon nun ambaû elvagis!” Çu ÿi eble pensis pri tiu kanto? Çi tie ili estis triope, kaj la patro ankaû estis kun ili! Ili ekiris laûlonge de la vojo, sur kiu ili tiel ofte veturis en kaleÿo, ili iris petadi almozojn kun la patro, ili iris al la argila dometo, kiun ili luis pro kvin spesmiloj por jaro, tio devis fari¸i ilia nova grandsinjora lo¸ejo kun malplenaj muroj kaj malplenaj pladoj. Kornikoj kaj monedoj flugis super ili kaj kriis moke: ”For el la nesto! For el la nesto! For, for!” kiel kriis la birdoj en la arbaro de Borreby, kiam la arboj estis elhakataj. Sinjoro Doe kaj liaj filinoj tion aûdis; mi blovis al ili çirkaû la oreloj, çar ne estis peninde tion aûskulti. Tiel ili enlo¸i¸is en la argila dometo, — kaj mi forkuris trans marçojn kaj kampojn, tra nudaj bariloj kaj senfoliaj arbaroj, al la libera maro, al fremdaj landoj. Hu-u-u! Kaj tion mi faras çiujare, çiujare.” Kio fari¸is kun Valdemaro Doe, kio fari¸is kun liaj filinoj ? La vento rakontas: ”La lasta membro de la familio, kiun mi vidis, vidis la lastan fojon, estis Anno-Doroteo, la pala hiacinto, — ÿi tiam estis maljuna kaj fleksi¸inta, tio estis duonon da jarcento poste. Ÿi vivis pli longe ol çiuj, ÿi sciis la sorton de çiuj. Sur la erikejo proksime de la urbo Viborg staris la nova eleganta domo de la preposto el ru¸aj ÿtonoj kaj kun dentita frontono; la fumo grase levi¸adis el la kamentubo. La milda dommastrino kaj la çarmaj filinoj sidis en la balkonaîo kaj rigardis trans la ornamajn arbetaîojn de la ¸ardeno al la bruna erikejo. Kion ili rigardis! Ili rigardis la cikonian neston tie 86
eLIBRO
FABELOJ 4
sur la kaduka domo. La malabundaj restaîoj de la iama tegmento estis kovritaj de musko kaj de sempervivo; la çefan ÿirmon prezentis la nesto de cikonio, kiun tenis en bona stato la cikonio, dum çio alia estis elmetita al ruini¸ado. Tio estis domo nur por rigardi, ne por tuÿi. Mi devis tie agi singarde,” diris la vento. ”Pro la nesto de la cikonio oni lasis la domon stari; en çiu alia rilato ¸i estis ja kiel birdotimigilo sur la erikejo. La cikonion la domanoj de la preposto ne volis forpeli, tial la kaduka dometo restis kaj la malriça estaîo en ¸i povis ne malhelpate uzi la mizeran lo¸ejon. ¯i povis danki pro tio la Egiptan birdon, aû eble tio estis la danko de tiu birdo pro tio, ke la malfeliçulino iam petis por la nesto de ¸iaj nigraj sova¸aj fratoj en la arbaro de Borreby? Tiam ÿi, la malfeliçulino, estis juna infano, tre pala hiacinto en la nobela ¸ardeno. Ÿi memoris tion çion, ÿi, Anno-Doroteo. ”Ho, ho!” Jes, la homoj povoscias ¸emi, kiel tion faras la vento en junko kaj kanoj. ”Ho! Sonoriloj ne sonoris super via tombo, Valdemaro Doe! La malriçaj lernejaj knaboj ne kantis, kiam la estinta posedanto de Borreby estis metata en la teron! Ho, çio ja fini¸as, ankaû la mizero. Fratino Ido fari¸is edzino de vila¸ano; tio estis por nia patro la plej kruela elprovo! Lia bofilo mizera servutulo, kiu de sia sinjoro povis esti kondamnata al la plej malhonoraj punoj! Nun estas al li bone sub la tero, kaj al vi ankaû, Ido! Sed al mi ne venis ankoraû la fino, al mi, profunda¸a maljunulino, al mi, malfeliça estaîo! Liberigu min, ho granda Sinjoro!” Tia estis la pre¸o de Anno-Doroteo en la mizera dometo, kiun oni pro la cikonio lasis stari. Al la plej kura¸a kaj plej forta el la fratinoj mi donis mian helpon. Kiaj estis ÿiaj pensoj, tiaj estis ankaû ÿiaj agoj. En la 87
eLIBRO
FABELOJ 4
vestoj de malriça ÿipservisto ÿi iris en servadon al ÿipisto; ÿi estis neparolema kaj malbonhumora, sed en sia profesio ÿi estis diligenta kaj senlaca. Nur grimpi ÿi ne povosciis. Tial mi forblovis ÿin trans la ÿiprandon, antaû ol iu eksciis, ke ÿi estas virino, kaj per tio mi certe agis bone,” diris la vento. *
*
* Estis Paska mateno, tiel same kiel tiam, kiam Valdemaro Doe pensis, ke li eltrovis la arton fari oron; tiam inter la kadukaj muroj sub la cikonia nesto mi aûdis pre¸ejan kanton, la lastan kanton de Anno-Doroteo. Tie ne ekzistis ia fenestra vitro, estis nur truo en la muro la suno venis simile al ora globo kaj enrigardis tra la truo, kian brilon ¸i disvastigis! Ÿiaj okuloj fermi¸is, ÿia koro disÿiri¸is! Estus ja tute tiel same, ankaû se la suno en tiu mateno ne prilumus la malfeliçulinon. La cikonio donis al ÿi protekton kaj ÿirmon ¸is ÿia morto! Mi kantis super ÿia tombo!” diris la vento. ”Mi kantis super la tombo de ÿia patro, mi scias, kie estas lia kaj kie estas ÿia tombo, neniu alia tion scias. Novaj tempoj, aliaj tempoj! Malnova landvojo fari¸as plugtero, tombejo fari¸as libera landvojo, — kaj baldaû venas la vaporo kun sia vico da vagonoj kaj brue kuras super la tomboj, kiuj estas forgesitaj kiel la nomoj. Hu-u-u! Tio estas la historio pri Valdemaro Doe kaj pri liaj filinoj. Rakontu ¸in pli bone, vi aliaj, se vi povas!” diris la vento kaj forturni¸is. Kaj ¸i forflugis.
88
eLIBRO
FABELOJ 4
Knabino, kiu paÿis sur panon
V
i certe aûdis pri la knabino, kiu paÿis sur panon, por ne malpurigi siajn ÿuojn, kaj pri tio, kian malbonan sorton ÿi poste havis. Tio estas skribita kaj ankaû presita. Estis iam malriça infano, fiera kaj malhumila; depost sia plej frua a¸o ÿi montris jam malbonajn trajtojn de karaktero. Estante ankoraû tre malgranda knabineto, ÿi amuzi¸adis per tio, ke ÿi kaptadis muÿojn, elÿiris al ili la flugilojn kaj lasis ilin poste rampi. Ÿi kaptadis majskarabojn kaj sterkoskarabojn, metis çiun sur pinglon, poste tenis antaû ¸iaj piedetoj verdan folion aû peceton da papero, kaj la malfeliça besteto forte alkroçi¸is al tio kaj turnadis sin çiuflanken, por liberi¸i de la pinglo. ”Jen la skarabo legas!” diradis la malgranda Inger, ”vidu, kiel ¸i turnas la folion!” Kiam ÿi elkreskis, ÿi fari¸is nur pli malbona, ne pli bona; sed ÿi estis bela, kaj tio estis ÿia malfeliço, çar alie la mondo traktus ÿin pli severe, ol oni tion faris. ”Kontraû vi oni devas uzi akrajn punrimedojn!” diris ÿia propra patrino. ”Estante infano vi ofte faris al mi doloron, kiam vi ludis sur miaj genuoj; mi timas, ke kiam vi estos plenkreska, vi faros doloron al mia koro.” Kaj tion ÿi bedaûrinde faris. Jen ÿi venis en servadon al altklasaj homoj en la kamparo;
89
eLIBRO
FABELOJ 4
ili traktadis ÿin kiel sian propran infanon, vestadis ÿin tiamaniere, kaj ÿia malhumileco de tio kreskis. Kiam pasis unu jaro, ÿiaj gesinjoroj diris al ÿi: ”Vi devus unu fojon viziti viajn gepatrojn, kara Inger!” Kaj ÿi iris, sed nur por sin montri. Ili vidu, kiel eleganta ÿi fari¸is. Sed kiam ÿi atingis la enirejon de la vila¸o kaj vidis, kiel la junaj knabinoj kaj junuloj çe la lageto babilas unuj kun la aliaj, kaj ÿi ekvidis, ke ÿia patrino sidas sur ÿtono kun fasko da brulligno, kiun ÿi estis kolektinta al si en la arbaro, kaj ripozas, tiam Inger ekiris returne; ÿi hontis, ke ÿi, kiu estas tiel elegante vestita, havas kiel patrinon tian almozulan virinon, kiu kolektas lignon. Ÿi tute ne bedaûris, ke ÿi iris returne, ÿi estis nur kolera. Pasis denove duono da jaro. ”Vi devus iam iri hejmen kaj viziti viajn maljunajn gepatrojn, kara Inger!” diris ÿia mastrino. ”Jen vi havas grandan tritikan panon, vi povas ¸in preni kun vi por ili; ili ¸ojos, kiam ili vin vidos.” Inger metis sur sin sian plej bonan veston kaj siajn novajn ÿuojn; ÿi levis alte siajn elegantajn vestojn kaj iris tre singarde, por ke ÿiaj piedoj restu puraj kaj elegantaj, kaj pro tio oni ja ne povas fari al ÿi riproçon. Sed kiam ÿi atingis la vojeton, kiu kondukis trans la marçon kaj sur kiu staris akvo kaj formi¸is kotkavo, ÿi îetis en la koton la panon por paÿi sur ¸in kaj transiri kun sekaj piedoj; sed dum ÿi per unu piedo staris sur la pano kaj levis la duan piedon, la pano mallevi¸is kun ÿi çiam pli kaj pli profunden, ÿi malaperis, kaj oni povis vidi nur nigran vezikkovritan marçon. Tiel rakontas la historio. Kien ÿi venis? Ÿi venis malsupren al la marçistino, kiu fa90
eLIBRO
FABELOJ 4
ras bieron. La marçistino estas la onklino de la elfaj knabinoj; çi tiuj estas sufiçe konataj, oni ilin prikantis kaj pentris, sed pri la marçistino la homoj scias nur tion, ke ÿi faras bieron, kiam en somero la herbejoj vaporas. ¯uste en ÿian bierfarejon Inger mallevi¸is kaj tie oni ne povas longe elteni. Ÿlima truo estas preskaû palaco en komparo kun la bierfarejo de la marçistino. Çiu barelo malbonodoras tiel, ke la homoj svenas de tiu odoro; alte amasigitaj unu sur la alia staris la bareloj, kaj se inter ili ie montri¸is malgranda aperturo, tra kiu oni povus sin trapuÿi, tion malhelpis malsekaj bufoj kaj grasaj limakoj, kiuj tie kuÿis intervolvitaj en formo de abomeninda bulo. Tien falis la malgranda Inger; tiu tuta abomeninda vivanta svarmo estis tiel glacie malvarma, ke ÿi tremis per çiuj membroj kaj çiam pli kaj pli rigidi¸is. Malgraû çiuj penoj ÿi çiam ankoraû estis fiksita al la pano, kaj çi tiu ÿin tiris malsupren, kiel peco da sukceno altiras peceton da papero. La marçistino estis hejme, la bierfarejo ¸uste en tiu tago estis pririgardata de la diablo kaj de lia avino. Çi tiu estas maljuna, tre veneneca virino, kiu neniam estas senlabora. Ÿi neniam eliras, ne prenante kun si sian manlaboron; ankaû çi tie ÿi havis ¸in kun si. Ÿi kudris diversajn bagatelojn, por enÿovi ilin al la homoj en la ÿuojn, por ke ili perdu sian trankvilecon kaj sian pacon; ÿi brodis mensogojn kaj trikis senpripensajn vortojn, kiuj falis sur la tero, çion ÿi interkudris por malbono kaj pereo. Jes, ÿi povosciis kudri, brodi kaj triki, la maljuna avino! Ÿi ekvidis Ingeron, surmetis siajn okulvitrojn kaj pririgardis ÿin ankoraû unu fojon. ”Tio estas knabino kun kapabloj!” si diris, ”mi petas, ke oni donu ÿin al mi kiel memorigaîon pri
91
eLIBRO
FABELOJ 4
mia çitiea vizito. Ÿi povas servi kiel ˛altaûga postamento en la antaûçambro de mia nepo.” Kaj ÿi ricevis ÿin. Tiamaniere la malgranda Inger venis en la inferon. Tien la homoj trafas ne çiam rekte, ili povas ankaû per malrekta vojo tien veni, se ili havas konforman kapablon. Tio estis senfine longa antaûçambro; oni ricevis kapturnon, kiam oni rigardis antaûen, kaj ankaû kapturnon, kiam oni rigardis malantaûen. Tie staris granda amaso da homoj, kiuj perdis jam çiujn siajn fortojn; ili atendis, ke oni malfermu al ili la pordon de favorkoreco. Ili povis longe atendi! Grandaj, grasaj, anasirantaj araneoj çirkaûÿpinis iliajn piedojn per miljaraj teksaîoj, kaj çi tiuj premligis kiel piedÿraûboj kaj tenis kiel feraj çenoj; kaj krom tio en çiu animo estis maltrankvileco, turmenta maltrankvileco. La avarulo staris, forgesinte la ÿlosilon de sia monkesto, kaj la ÿlosilo, kiel li bone sciis, sidis en tiu kesto. Estus tro longe, se oni volus priskribi çiujn suferojn kaj turmentojn, kiuj tie estis sentataj. Por Inger tio estis terura sento, stari kiel postamento; de malsupre ÿi estis alligita kaj alfor¸ita al la pano. ”Tion oni havas, se oni volas konservi purajn piedojn!” ÿi diris al si mem. ”Ho, kiel çiuj min rigardaças!” Jes, efektive çiuj ÿin rigardis; iliaj malbonaj deziroj lumis el iliaj okuloj kaj parolis, kvankam ili eç tute ne movis la buÿon; ili havis teruran aspekton. ”Estas kredeble plezuro min rigardi!” pensis la malgranda Inger, ”mi havas belan viza¸on kaj bonajn vestojn!” Kaj ÿi faris movadon per ÿiaj okuloj, çar ÿia nuko estis tro rigida por tio. Ha, kiel ÿi malpuri¸is en la bierfarejo de la marçistino! Pri tio ÿi antaûe ne pensis. La vestoj estis kovritaj kvazaû de unu sola granda ÿlima makulo; limako alkroçi¸is al ÿiaj haroj kaj 92
eLIBRO
FABELOJ 4
frapadis ÿin regule sur la nukon, kaj el çiu faldo de ÿia jupo elrigardis bufo, kiu bojis kiel astma mopso. Estis tre malkomforte. ”Sed la aliaj çi tie ankaû aspektas terure!” ÿi diris al si, por sin mem konsoli. Sed la plej malbona afero estis la terura malsato, kiu ÿin turmentis; çu ÿi ne povis klini sin kaj derompi peceton de la pano, sur kiu ÿi staris? Ne, la dorso fari¸is rigida, la brakoj kaj manoj estis rigidaj, ÿia tuta korpo estis kiel statuo, nur siajn okulojn ÿi povis movadi en la kapo, turnadi tute çirkaûen, tiel ke ÿi povis rigardi malantaûen, kio prezentis abomenindan aspekton. Poste venis la muÿoj, ili rampis super la okulojn, antaûen kaj malantaûen; ÿi palpebrumis per la okuloj, sed la muÿoj ne forflugis, çar ili ne povis, iliaj flugiloj estis elÿiritaj, ili povis nur rampi. Kia turmento tio estis! Kaj al tio ankoraû la malsato; baldaû ÿi havis la senton, kvazaû ÿiaj intestoj sin mem forman¸as kaj ÿi fari¸as interne tute malplena, terure malplena. ”Se tio longe daûros, mi ne eltenos!” ÿi diris, sed ÿi devis elteni kaj la turmento daûris plue. Jen brulanta larmo falis sur ÿian kapon, ¸i ruli¸is trans ÿia viza¸o kaj brusto rekte sur la panon; falis ankoraû unu larmo, falis multaj. Kiu ploras pri la malgranda Inger? Çu ÿi ne havis patrinon sur la tero? La larmoj de mal¸ojo, kiujn patrino ploras pri sia infano, çiam ¸in atingas, sed ili ¸in ne liberigas, ili bruligas, ili faras suferojn ankoraû pli grandaj. Kaj jen tiu netraelportebla malsato, kaj la nepovado atingi la panon, sur kiun ÿi estis paÿinta per sia piedo! Fine ÿi havis la senton, kvazaû çio en si konsumi¸is, ÿi ÿajnis al si mem kvazaû maldika interne malplena trunko de kano, kiu ensuças en sin çiun sonon. Ÿi aûdis klare çion, kio supre sur la tero estis dirata pri 93
eLIBRO
FABELOJ 4
ÿi, kaj tio, kion ÿi aûdis, estis nur mallaûda kaj severa. Ÿia patrino efektive ploris per sinceraj larmoj, el profunde afliktita koro, sed ÿi tamen ankaû diris: ”Post malhumileco venas la falo! Tio estis via malfeliço, ho Inger! Kiel vi afliktis vian patrinon!” Ÿia patrino kaj çiuj supre konis ÿian pekon, sciis, ke ÿi pasis sur panon, enteri¸is kaj malaperis. La paÿtisto de bovinoj tion rakontis, li vidis tion de altaîo. ”Ho, kiel forte vi afliktis vian patrinon, Inger!” diris la patrino; ”jes, mi tion antaûvidis!” ”Ho, se mi neniam estus naskita!” pensis çe tio Inger, ”estus al mi multe pli bone. Nun nenio povas helpi, ke mia patrino aflikti¸as.” Ÿi aûdis, kiel ÿiaj gemastroj, tiuj bonaj homoj, kiuj estis por ÿi kiel gepatroj, diris: ”Ÿi estis peka infano! Ÿi ne respektis la donojn de Dio, ÿi tretis tion per la piedoj; ne estas espereble, ke la pordo de favorkoreco malfermi¸os por ÿi.” ”Ili devus teni min pli severe!” pensis Inger; ”ili devus elpeli el mi miajn malbonajn inklinojn, se mi ilin havis.” Ÿi aûdis, ke oni verkis versojn pri ÿia peko kaj malboneco. La titolo de la kanto estis: ”Malhumila knabino, kiu paÿis sur panon, por ne malpurigi siajn ÿuojn”; kaj la kanto cirkulis tra la tuta lando ”Kiel multe mi devas pro tio aûdi kaj suferi!” pensis Inger. ”La aliaj ankaû devus esti punataj pro siaj pekoj. Jes, tiam oni havus multe por puni. Ha, kiel mi estas turmentata!” Kaj ÿia menso fari¸is çiam pli kaj pli obstina. ”Oni devas çi tie en çi tiu societo fari¸i pli bona! Sed mi ne volas fari¸i pli bona! Vidu, kiel ili min rigardaças!” Kaj ÿia koro fari¸is kolera kontraû çiuj homoj. 94
eLIBRO
FABELOJ 4
”Nun ili tie supre havas ion por rakonti! Ha, kiel mi estas turmentata!” Jen ÿi aûdis, ke oni rakontas al la infanoj ÿian historion, kaj la infanoj nomis ÿin malpia Inger. ”Ÿi estis tiel malbona,” ili diris, ”tiel abomeninda, oni devis ÿin dece puni!” Çiam la infanaj buÿoj parolis senkompatajn vortojn pri ÿi. Sed unu tagon, kiam kolero kaj malsato mordis interne en ÿia malplena korpo kaj ÿi aûdis, ke oni eldiris ÿian nomon kaj rakontas ÿian historion al senkulpa infano, al malgranda knabineto, ÿi ekaûdis, ke la infano çe la rakontado pri la malhumila, ornami¸ema Inger ekploris. ”Sed çu ÿi neniam plu revenos supren?” demandis la malgranda knabino. Kaj oni respondis al ÿi: ”Ÿi neniam plu revenos supren!” ”Sed se ÿi petos pardonon kaj promesos, ke ÿi tion neniam plu faros?” ”Sed ÿi ne volas peti pardonon!” oni respondis. ”Mi tiel forte dezirus, ke ÿi tion faru!” diris la malgranda knabineto kaj estis tute senkonsola. ”Mi volonte fordonus mian pupan dometon, se oni permesus al ÿi reveni supren. Estas tiel terure al la malfeliça Inger!” Tiuj vortoj trafis la koron de Inger, ili tre agrable ÿin tuÿis. La unuan fojon nun trovi¸is iu, kiu diris: ”malfeliça Inger!” kaj aldonis nenion pri ÿia malvirto. Malgranda senkulpa infano ploris kaj petis por ÿi; al ÿi fari¸is tiel strange en la koro, ÿi volus mem plori, sed ÿi ne povis plori, kaj tio estis turmento. Supre pasis la jaroj, sed malsupre fari¸is nenia ÿan¸o, kaj ÿi aûdis malpli ofte sonojn, penetrantajn al ÿi de supre; oni malpli parolis pri ÿi. Sed jen unu tagon ÿi aûdis ¸emon: ”Ing-
95
eLIBRO
FABELOJ 4
er, Inger! Kiel vi min afliktis! Mi tion antaûvidis!” Tio estis ÿia mortanta patrino. De tempo al tempo ÿi aûdis, kiel ÿian nomon eldiris ÿiaj malnovaj gemastroj, kaj la mastrino kun sia milda koro diradis: ”çu mi iam vin revidos, Inger? Oni ne scias, kien oni povas veni!” Sed Inger komprenis, ke ÿia bona mastrino neniam povas veni tien, kie ÿi mem estas. Tiel denove pasis iom da tempo, longa kaj maldolça. Jen Inger denove aûdis eldiron de ÿia nomo kaj vidis, ke super ÿi brilas kvazaû du helaj steloj. Tio estis du mildaj okuloj, kiuj sur la tero fermi¸is. Depost tiu tempo, kiam la malgranda knabineto senkonsole ploris pri ”la malfeliça Inger”, pasis tiom multe da jaroj, ke el la infano fari¸is maljuna virino, kiun nun Dio volis voki al si; kaj ¸uste en tiu momento, kiam ÿiaj pensoj forliberi¸is de ÿia tuta vivo kaj direkti¸is supren, ÿi rememoris, kiel ÿi, estante malgranda infano, devis maldolçe plori çe la aûskultado de tiu historio. Tiu tempo kaj tiu impreso tiel vive staris antaû la animo de la maljuna virino en la horo de ÿia morto, ke ÿi tute laûte ekpre¸is: ”Certe mi ankaû, simile al Inger, ne respektis la donojn de via beno, certe mi ankaû estis malhumila, sed vi en via favorkoreco ne lasis min fali, sed vi tenis min rekte! Ne forlasu min en mia lasta horo!” Kaj la okuloj de la maljunulino fermi¸is, kaj antaû la okuloj de ÿia animo malfermi¸is la vido en la kaÿitaîon, kaj çar Inger okupis ÿiajn lastajn pensojn, tial ÿi vidis ÿin, vidis, kiel profunden ÿi estis tirita, kaj çe tiu vido la pia virino ekploris kiel infano, ÿi staris en la çiela regno kaj ploris pri la malfeliça Inger. La ploro kaj la pre¸o sonis kiel e˛o malsupren en la 96
eLIBRO
FABELOJ 4
kavi¸intan malplenan ÿelon, kiu çirkaûkovris la katenitan turmentatan animon; çi tiu venki¸is de la neniam esperita amo, kiu subite estis sentigita al ÿi: an¸elo de Dio ploris pri ÿi. Per kio ÿi meritis tiun favoron! La turmentata animo trarigardis spirite çiujn agojn de sia tera vivo kaj ektremis sub larmoj tiel, kiel Inger neniam estis havinta la kapablon plori. Mal¸ojo kaj aflikto pri si mem plenigis ÿin, ÿajnis al ÿi, ke neniam povas malfermi¸i por ÿi la pordo de favorkoreco, kaj dum ÿi tion konsciis en plej profunda konsterniteco, subite ekbrilis radio malsupren en la inferan abismon. La radio alproksimi¸is kun forto pli granda ol la forto de ia suna radio, kiu disfandas la ne¸an homon, kiun la knaboj starigis sur la korto; kaj tiam, pli rapide ol la ne¸a floko, kiu falis sur la varman buÿon de infano kaj fandi¸as, vapore dissolvi¸is la ÿtoni¸inta figuro de Inger. Malgranda birdo fulmorapide ekflugis supren al la homa mondo, sed timeme ¸i tremis antaû çiuj vivantaj estaîoj kaj serçis por si rapide kaÿi¸ejon en malluma truo, kiun ¸i trovis en ruini¸inta muro. Tie ¸i sidis kaj kaûris, tremante per la tuta korpo; neniun sonon ÿi povis eligi el si, çar mankis al ¸i voço. Longan tempon ¸i tie sidis, antaû ol ¸i povis trankvile vidi kaj senti la tutan belegecon, kiu tie ¸in çirkaûis. Jes, belegeco ¸in çirkaûis. La aero estis tiel freÿa, la luno lumis tiel hele, la arboj kaj arbetaîoj odoris tiel dolçe. Kaj estis tiel agrable kaj komforte tie, kie ¸i sidis, ¸ia pluma vesto estis tiel pura kaj delikata. Ha, kiel çio kreita estas plena de amo kaj belo! Çiuj tiuj pensoj, kiuj emociis la bruston de la birdo, volis elverÿi¸i per kanto, sed la birdo ne povis kanti. Volonte ¸i kantus kiel la kukolo kaj najtingalo en printempo. La bona Dio, kiu aûdas ankaû la mutan glorkanton de la vermo, aûdis ankaû çi tiun glorkanton, kiu levi¸is per dankaj akordoj kaj so97
eLIBRO
FABELOJ 4
nis kiel la psalmo en la brusto de David, antaû ol ¸i ricevis vortojn kaj melodion. Tiuj kantoj sen vortoj en la daûro de semajnoj çiam pli potence ÿveligis la bruston de la birdo; ili devis eli¸i çe la unua flugilbato de bona faro, sed sen tiu faro tio ne estis ebla. Jen alproksimi¸is la sankta Kristnaska festo. Unu vila¸ano tute apude de la muro starigis stangon kaj alligis al ¸i nedraÿitan avenan garbon, por ke ankaû la birdoj sub la çielo havu gajan Kristnaskan feston kaj agrablan festenon en tiu tempo, kiu memorigas pri la Savinto. La suno levi¸is en la Kristnaska mateno kaj prilumis la avenan garbon, kaj çiuj pepantaj birdoj alflugis al la man¸donanta stango. Tiam ankaû el la muro aûdi¸is pepado; la çiam pli forti¸anta penso esprimi¸is per sonoj, la malforta pepado estis himno de ¸ojo, la penso pri bona faro estis vekita, kaj la birdo elflugis el sia truo. En la çiela regno oni bone sciis, kia birdo tio estis. La vintro estis akra, la akvoj profunde glacii¸is, la birdoj kaj bestoj de la arbaro trovadis nur tre malmulte da man¸aîo. La malgranda birdo elflugis sur la landvojon kaj serçis kaj trovis tie aû alie en la glitveturilaj tersulkoj ian grajneton; dum la eljungado ¸i trovis kelke da panpecetoj, el kiuj ¸i tamen man¸is nur malmulte, sed ¸i alvokis çiujn aliajn malsati¸intajn paserojn, por ke ili trovu çi tie man¸aîon por si. ¯i flugis en la vila¸ojn kaj urbojn, serçis çirkaûe, kaj çie, kie bona mano estis ÿutinta panpecetojn por la birdoj, ¸i man¸is mem nur malmulte da pecetoj kaj donis çion ceteran al la aliaj. En la daûro de la vintro la birdo kolektis kaj disdonis tiom multe da panpecetoj, ke ili kune havis la pezon de la tuta pano, sur kiun la malgranda Inger estis paÿinta, por ne malpu98
eLIBRO
FABELOJ 4
rigi siajn ÿuojn; kaj kiam la lasta panpeceto estis trovita kaj fordonita, la grizaj flugiloj de la birdo fari¸is blankaj kaj etendi¸is. ”Jen mara alaûdo flugas trans la maron!” diris la infanoj, kiuj vidis la blankan birdon; jen ¸i subakvi¸is en la maron, jen ¸i levi¸is en la helan sunlumon. Estis tia brilo, ke oni ne povis vidi, kien ¸i flugas. La infanoj diris, ke ¸i flugas rekte al la suno.
99
eLIBRO
FABELOJ 4
Turgardisto Ole
E
n la mondo çio iras supren kaj malsupren, malsupren kaj denove supren! Nun mi ne povas levi¸i pli alten!” diris la turgardisto Ole. ”Supren kaj malsupren, malsupren kaj denove supren, tio estas la sorto de la plejmulto. En efektiveco ni fine çiuj fari¸as turgardistoj kaj rigardas la vivon kaj la aferojn de supre.” Tiel parolis sur la turo Ole, mia amiko, la maljuna gardisto vigla, parolema homo, kiu ÿajne çion eldiradis kaj tamen tre multe kaÿis en sia koro. Li estis infano de bonaj homoj; kelkaj asertis, ke li estas filo de konferenca konsilano. Li estis studinta, li estis helpanto de instruisto, helpanto de sakristiano, sed kion tio povis helpi! Tiam li lo¸is çe la sakristiano kaj devis havi en la domo çion senpage. Tiam li estis, kiel oni diras, ankoraû juna kaj eleganta: li postulis, ke liaj botoj estu polurataj, sed la sakristiano volis, ke ili estu nur ÿmirataj, kaj pro tio ili malpaci¸is. Unu parolis pri avareco, la alia parolis pri vanteco, la ciro fari¸is nigra kaûzo de malamo, kaj tial ili disi¸is. Sed tion, kion li postulis de la sakristiano, li postulis ankaû de la mondo, ciron, kaj li regule ricevadis ankaû nur ÿmiraîon. Tial li iom post iom aparti¸is de çiuj homoj kaj fari¸is ermito; sed ermitejon kun la necesaj vivrimedoj oni en granda urbo povas trovi nur sur la pre¸eja turo; tien li levi¸is kaj fumadis sian pipon solece. Li rigardadis malsupren kaj rigardadis supren, meditadis çe tio, kaj li rakontis siamanie100
eLIBRO
FABELOJ 4
re pri tio, kion li vidis kaj kion li ne vidis, kion li legis en libroj kaj en si mem. Mi ofte pruntis al li legaîon, bonajn librojn, kaj laû la personoj, kun kiuj oni havas interrilatojn, estas difinata la propra valoro de homo. Li, kiel li diris, ne estis amanto de la anglaj romanoj pri guvernantinoj kaj ankaû ne de la francaj romanoj, kiuj estas preparitaj el vento kaj sekvinberaj trunketoj, ne, li volis havi biografiojn, librojn pri la mirindaîoj de la naturo. Mi vizitadis lin almenaû unu fojon çiujare, ordinare tuj post la Nova Jaro. Li tiam havis çiam tion aû alian, kun kio kunligi¸is liaj pensoj çe la renovi¸o de la jaro. Mi rakontos pri du vizitoj, kaj, kiom mi povos, mi uzos liajn proprajn vortojn. Unua vizito Inter la libroj, kiujn mi lastfoje pruntis al Ole, trovi¸is libro pri la silikoj, kiu precipe interesis lin kaj okupis liajn pensojn. ”Jes, ili estas veraj maljuneguloj, tiuj silikoj!” li diris, ”kaj tamen oni preterpasas ilin senpense! Tiel mi mem agadis sur la kampoj kaj çe la bordo, kie ili kuÿas en granda kvanto. Tie oni paÿas sur la pavimÿtonojn, tiujn restaîojn el la plej antikvaj ruinoj de la antikva tempo! Tiel mi mem agadis. Nun çiu pavimÿtono havas mian respekton! Mi dankas pro la libro, kiu plenigis mian tutan animon, forigis malnovajn pensojn kaj kutimojn kaj vekis en mi la deziron legi pluajn tiaspecaîojn. La romano de la tero estas tamen la plej rimarkinda el çiuj romanoj! Estas doma¸e, ke oni ne povas legi la unuajn partojn, çar ili estas verkitaj en lingvo, kiun ni ne lernis. Oni devas legi en la tertavoloj, en la silikoj, en çiuj periodoj de la tero, kaj nur tiam en la sesa parto aperas la agantaj personoj: sinjoro Adam kaj sinjorino Eva. Por multaj legantoj tio estas 101
eLIBRO
FABELOJ 4
iom malfrua, ili volas ilin havi tuj, sed por mi estas tute egale. Tio estas romano plena de aventuroj, kaj ni çiuj ludas en ¸i rolon. Ni movi¸as kaj ÿovi¸as kaj restas sur la sama loko, sed la globo turni¸as, ne elverÿante sur nin la oceanon. La ÿelo, sur kiu ni iras, estas fortika, ni ne trafalas ¸in. Kaj krom tio ¸i estas historio, kiu tiras sin tra milionoj da jaroj kaj çiam kun progresanta disvolvi¸o. Dankon pro la libro pri la silikoj! Tio estas personetoj, kiuj povoscias ion rakonti. Çu ne estas interese, se oni de tempo al tempo estas atentigata pri tio, ke ni estas nenio, eç se oni sidas tiel alte kiel mi, kaj samtempe ? memorigata pri tio, ke ni çiuj, eç kun ciro, estas nur rapide malaperantaj formikoj sur la malgranda tera monteto, eç se ni estas formikoj kun ordenaj rubandoj, formikoj kun reputacio kaj aûtoritato. Oni sentas sin tiel rimarkinde juna flanke de tiuj milionjaraj maljunaj respektindaj silikoj. Mi legis la libron en la Novjara vespero kaj tiel enprofundi¸is en ¸in, ke mi tute forgesis mian ordinaran plezuron de la Novjara nokto, la observadon de la preterpasado de la ”sova¸a armeo”. Nu, tion vi eble tute ne konas? La veturado de la sorçistinoj sur balaila bastono estas sufiçe konata, ¸i okazas en la Valpurga nokto kaj direkti¸as al Blocksberg, sed ni çi tie en Danujo ankaû havas sova¸an armeon, ¸i estas enlanda, nuntempa, kaj en la Novjara nokto ¸i direkti¸as al la insulo Amager. Çiuj malbonaj poetoj kaj poetinoj, komponistoj, gazetistoj kaj konataj artistoj, çiuj, kiuj estas tute sentaûgaj, rajdas en la Novjara nokto tra la aero al la insulo Amager. Ili sidas rajde sur siaj penikoj aû anseraj plumoj, la ÿtalplumo ne povas ilin porti, ¸i estas tro rigida. Mi vidas tion, kiel mi diris, en çiu Novjara nokto; la plejmulton el ili mi povus montri per ilia nomo, sed ne estas peninde 102
eLIBRO
FABELOJ 4
okupi sin per ili. Ili ne volas, ke la homoj ion scii¸u pri ilia Amagera veturo sur anseraj plumoj. Mi havas parencinon, kiu estas fiÿistino kaj, kiel ÿi diras, liveras la insultajn vortojn al tri estimataj gazetoj. Ÿi estis tie mem kiel invitita gasto, sed oni ÿin elportis, çar ÿi mem ne atribuas grandan valoron al la ansera plumo kaj ankaû ne povoscias rajdi; ÿi tion rakontis al mi. Duono de tio, kion ÿi rakontas, estas mensogo, sed la dua duono jam sufiças. Kiam ÿi estis tie, komenci¸is la soleno per kantado; çiu el la gastoj tenis antaû si skribitan sian propran kanton, kaj çiu kantis sian, çar ¸i estis la plej bona. Poste ili ekmarÿis per malgrandaj anaroj; la procesion malfermis tiuj, kiuj havis la destinon agadi per la buÿo; ili formis la grandajn sonorilojn, al kiuj ili kutimis çion alpendigi. Poste iris la malgrandaj tamburistoj, kiuj eltamburas çion el la familioj. Tie estis farata konateco kun tiuj, kiuj skribas, ne donante sian nomon, tio estas kie ÿmiraîo estas prezentata sub la nomo de ciro. Tie estis la ekzekutisto kaj lia servisto, kaj la servisto estis la plej akra kaj plej batema, alie oni lin ne estimus; tie estis la honesta balaaîisto, kiu fosas en la balaaîbareloj kaj ilin renversas kaj pri çio diras ”bone, tre bone, bonege!” Meze de la komuna gajeco subite rapide elkreskis trunko, arbo, grandega floro, granda fungo, tuta tegmento. Tio estis la fremdlabora kolono de la estimata kunvenintaro, ¸i portis çion, kion ¸i donis al la mondo en la malnova jaro. Fajreroj simile al fajraj flamoj ÿprucis el ¸i; tio estis çiuj fremdaj pensoj kaj ideoj, per kiuj ili estis ornamintaj siajn verkojn kaj kiuj nun denove elÿiri¸is kaj eksplodis kiel artaj fajraîoj. Estis tre gaje, diris mia parencino. Cetere ÿi aldonis ankoraû multe da aliaj aferoj, kiuj estis tre mordantaj kaj tamen sufiçe interesaj; sed mi tion ne ripetos, oni devas aparteni al la bonaj homoj, ne al la rezo103
eLIBRO
FABELOJ 4
nistoj. Vi tamen komprenos, ke se oni estas informita pri la tiea festo tiel bone kiel mi, estas tre alloge observi dum çiu Novjara nokto la flugon de la sova¸a armeo. Se en iu jaro mi ne trovas tie kelkajn, kompense montri¸as aliaj novaj. Sed en çi tiu jaro mi tute forgesis observi la gastojn. Mi ruli¸is kun la rulaîo, kun la silikoj, mi ruli¸is tra milionoj da jaroj, mi vidis, kiel la rokoj supre en la nordaj landoj kun krakego falas, mi vidis, kiel ili na¸as sur glaciegoj, longe antaû ol estas konstruita la arkeo de Noa, mi vidis, kiel ili falas sur la fundon kaj denove levi¸as sur rifo, sur tiu, kiu elstari¸is el la akvo kaj diris: ”Mia nomo estu Zelando!” Mi vidis, kiel ili fari¸as kovejo de birdoj, kiujn ni hodiaû plu ne konas, mi vidis ilin kiel lo¸ejon de sova¸aj hetmanoj, kies nomoj malaperis. Nur malmultaj, en kiuj la hakilo engravuris siajn runojn, fari¸is objekto de tempokalkulo; sed çe çiuj tiuj meditoj mi forgesis la tempon kaj horon. Tiam subite falis tri aû kvar belegaj falsteloj, ili eklumis, miaj pensoj ricevis alian direkton. Vi scias ja, kio estas falstelo? Tion la scienculoj ordinare ne scias. Mi havas mian propran opinion pri tio, mi tion klarigas tiamaniere: Ofte oni silente eldiras dankon kaj benon sur iun, kiu faris ion belan kaj bonan; ofte la danko estas sensona, sed ¸i ne falas sur la teron. Mi prezentas do al mi, ke la sunlumo ¸in levas kaj la sunradio alportas ¸in sur la kapon de la bonfarinto. Se tuta popolo dum longa tempo esprimas sian dankon, tiam la danko venas en la formo de plena bukedo kaj falas en la formo de falstelo sur la tombon de la bonfarinto. Kiam mi vidas falstelon, precipe en la Novjara nokto, estas por mi vera ¸ojo eltrovi per pripensado, kiun la dankesprimo celas. ¯i estas granda penso, ¸oja penso, se oni scias, ke iam falstelo falos sur nian tombon; estas vero, ke kun mia tombo tio 104
eLIBRO
FABELOJ 4
ne okazos, neniu sunradio min dankos, çar çi tie trovi¸as nenio, kio meritus dankon. Mi ne atingos ciron,” diris Ole, ”mia sorto en la mondo estas ricevi ÿmiraîon.” Dua vizito Estis Novjara tago, kiam mi unu fojon denove iris sur la turon. Ole parolis pri la glasoj, kiuj estas malplenigataj çe la transiro de la malnova guto al la nova guto, kiel li nomis la jaron. Kaj li elmetis al mi sian historion pri la glasoj, kaj la esenco de liaj ideoj estis jena: ”Kiam en la Novjara nokto la horlo¸o batis dekdu, la homoj çe la tablo levi¸as kun plena glaso kaj trinkas je la sano de la nova jaro. Oni komencas la jaron kun la glaso en la mano, por drinkistoj tio estas bona komenco! Oni komencas la jaron per enliti¸o, por mallaborulo; tio ankaû estas bona komenco˛komenco La dormado en la daûro de la jaro ludos grandan rolon, la glasoj ankaû. Çu vi scias, kio lo¸as en la glasoj?” li demandis. ”Jes, tie lo¸as sano, ¸ojo kaj petolemeco, tie lo¸as çagreno kaj maldolça malfeliço. Se mi nombros la glasojn, mi nombros kompreneble la grandaîojn, kiujn la glaso kaûzas çe la diversaj homoj. Vidu, la unua glaso, ¸i estas la glaso de la sano! En ¸i kreskas la herbo de la sano, ¸i çirkaûvolvas la arbon de la vivo, kaj en la fino de la jaro vi povas sidi en la laûbo de la sano. Prenu la duan glason. El ¸i levi¸as malgranda birdo, kiu pepas senkulpe gaje, tiel ke la homo aûskultas kaj eble kunkantas la vivo estas bela, ni ne perdu la bonan humoron, kura¸e antaûen! El la tria glaso levi¸as malgranda flugilhava knabeto, oni ne povas lin nomi an¸ela infano, çar li havas sangon kaj men105
eLIBRO
FABELOJ 4
son de koboldo, ne por inciti, sed por fari ÿercojn. Li sidi¸as malantaû nia orelo kaj elflustras al ni viglan ideon; li kuÿi¸as sur nia brusto kaj varmigas nin, tiel ke ni fari¸as petolemaj, ni fari¸as spritulo laû la opinio de la aliaj spritaîistoj. En la kvara glaso trovi¸as nek herbo nek birdo nek knabeto; en ¸i kuÿas la limlinio de la prudento, kaj tiun limlinion oni ne devas transpaÿi. Se vi prenas la kvinan glason, tiam vi ploras pri vi mem, al vi fari¸as tiel bone kaj samtempe tiel malgaje, vi fari¸as tiel kortuÿita, aû via koro en ia alia maniero elmontri¸as; el la glaso kun laûta bruo elsaltas princo karnavala, babilema kaj petolema. Li vin kuntiras, vi forgesas vian dignon, se vi ¸in havas, vi forgesas pli, ol kiom estas al vi permesite forgesi. Çio estas danco, kanto kaj bruo; la maskoj vin fortiras, la filinoj de la diablo, en tulo kaj silko, ili venas kun disliberigitaj haroj kaj belaj membroj, — forÿiru vin, se vi povas. La sesa glaso! Ha, en ¸i sidas Satano mem, malgranda, bele vestita, elokventa, treege komplezema vireto, kiu vin perfekte komprenas, pri çio diras, ke vi estas prava, via propra Mi! Li venas kun lanterno kaj akompanas vin hejmen. Ekzistas malnova legendo pri la sanktulo, kiu devis elekti unu el la sep mortmeritaj pekoj, kaj li elektis tiun, kiu ÿajnis al li la plej malgranda, la drinkemecon, sed en ¸i li faris ankaû la ses aliajn pekojn. La homo kaj la diablo intermiksas sian sangon, tio fari¸as çe la sesa glaso, kaj tiam abunde kreskas en ni çiuj malbonaj ¸ermoj. Çiu el ili fari¸as potenca, kiel la Biblia grajno de sinapo, elkreskas kiel arbo, kaj al la plejmulto tiam restas nenio alia por fari ol migri en la fandofornon kaj lasi sin refandi. Tio estas la historio pri la glasoj!” diris la turgardisto Ole, 106
eLIBRO
FABELOJ 4
”kaj oni povas ¸in prezenti kiel kun ciro, tiel ankaû kun gudro; mi miksas ambaû en egalaj kvantoj!” Tio estis la dua vizito çe Ole; se vi deziras aûdi pli, oni devas fari pluajn vizitojn.
107
eLIBRO
FABELOJ 4
Anneto
A
nneto estis kiel lakto kaj sango, juna kaj gaja kaj belaspekta; ÿiaj dentoj estis tiel blankaj, ÿiaj okuloj brulis tiel klare, ÿia piedo estis tiel facila en la dancado, kaj ÿia animo estis ankoraû pli facila! Kio povis fari¸i el tio? — ”La abomeninda knabo!” — Jes, bela li ne estis! Li estis donita por prizorgado al taglaboristino. Anneto estis prenita en la grafan palacon kaj sidis en belega çambro en silkaj kaj veluraj vestoj; nenia bloveto de vento devis ÿin tuÿi, neniu devis diri al ÿi ian malbonan vorton, çar tio povus fari al ÿi malutilon, kaj kontraû tio oni devis ÿin gardi: ÿi mamnutradis la grafan infanon; ¸i estis delikata kiel princo, bela kiel an¸elo. Kiel forte ÿi amis tiun infanon! Ÿia propra infano trovi¸is en la lo¸ejo de la taglaboristino, kie la poto ne estis plena, sed la buÿo estis plena, kaj ordinare neniu tie estis hejme. La knabeto ploradis, sed kion neniu aûdas, tio neniun tuÿas; li ploradis ¸is endormi¸o, kaj en la dormo oni sentas nek malsaton nek soifon, la dormo estas bela elpenso. Kun la tempo — la tempo kreskigas la malbonajn herbojn, oni diras, — ankaû la knabo de Anneto elkreskis, kvankam li restis malaltkreska; sed kun la familio, kiu pro mono prenis lin al si, li tute kunkreski¸is. Anneto liberi¸is de li por çiam, ÿi estis nun urbanino, vivis en bona stato kaj portis çapelon. Sed neniam ÿi iris al la familio de la taglaboristino, çi tiu lo¸is tro malproksime de la urbo, Anneto tie eç nenion havis por fari; la knabo apartenis al la familio, li tie 108
eLIBRO
FABELOJ 4
sentis sin bone, por sia vivteno li povis jam mem zorgi, kaj tial li paÿtadis la ru¸an bovinon de Mads Jensen. Gardi brutojn li povosciis, kaj laboron li volis havi. La çenhundo en palaco sidas en sunlumo fiere sur sia budo kaj bojas kontraû çiu pasanto, en pluva vetero ¸i enrampas internen kaj kuÿas seke kaj varme. La knabo de Anneto sidadis en sunlumo sur rando de foskavo kaj pritrançadis pecon da ligno; en printempo li sciis pri tri florantaj fragujoj, kiuj promesis al li riçan rikolton; la espero pri tio feliçigis lin, sed ili ne donis fruktojn. En ne¸o kaj pluvo li sidadis, kaj la akra vento poste sekigadis al li la vestaîon sur la korpo. Kiam li venis hejmen, li estis puÿata kaj batata; li estis malbela kaj abomeninda, pri tio çiuj konsentis. Li alkutimi¸is al tio, li neniam spertis amon. Kiel vivis la knabo de Anneto? Jes, kiel li povis vivi? Lia sorto estis: ”neniam sperti amon”. De la tero la sorto îetis lin sur la maron. Li iris en servadon sur mizeran ÿipeton, tie li sidadis çe la direktilo, dum la ÿipisto drinkis. Malpura kaj malbela li estis, malvarma kaj man¸egema; oni povus pensi, ke li neniam estis sata, kaj tia li efektive neniam estis. Estis malfrua sezono, regis kruda, malseka, ventega vetero. La vento trançis glacie tra la dikaj vestoj, precipe sur la maro, kaj malgraû tio sur la libera maro na¸is mizera ÿipeto kun nur du homoj, oni povis preskaû diri, ke nur kun unu kaj duono da homoj; tio estis la ÿipisto kaj lia servisto. Dum la tuta tago estis nur speco de krepusko, nun fari¸is pli mallume, estis akra malvarmo. La ÿipisto trinkis glaseton da brando, por varmigi interne. Li elprenis la botelon kaj ankaû la glaseton, supre ¸i estis sendifekta, sed la piedo estis derom109
eLIBRO
FABELOJ 4
pita kaj anstataûigita per blue farbita ligna ÿtipo. Glaseto da brando, pensis la ÿipisto, efikas bone, sed du efikas pli bone. La ÿipservisto sidis çe la direktilo, li tenis ¸in çirkaûprenite per siaj malmolaj malpuraj manoj. Malbela li estis, liaj haroj estis hirtaj, lia kresko estis malalta-dika, preskaû kripla; li estis filo de la taglaboristo, sed en la pre¸eja libro li estis enskribita kiel filo de Anneto. La vento fajfis, la ÿipo flugis rapide! La vento puÿegis la plenblovitan velon, kun ventega rapideco la malgranda ÿipeto trançis la ondojn. Çio çirkaûe estis kruda, malseka, sed povis fari¸i ankoraû pli malbone. Halt’! Kio tio estis? Kio ekpuÿi¸is, kio krevis, kio fari¸is al la ÿipeto? ¯i turni¸is çirkaû si mem. Çu falis pluvego, çu levi¸is ondego? La servisto çe la direktilo ekkriis laûte: ”En la nomo de Jesuo!” La ÿipeto surpuÿi¸is sur potencan rifon kaj iris al la fundo kiel malnova ÿuo en la vila¸a lageto, iris al la fundo, kiel oni diras ordinare, kun siaj homoj kaj musoj. Da musoj tie estis sufiçe, sed da homoj nur unu kaj duono: la ÿipisto kaj la knabo de la taglaboristo. Neniu tion vidis krom la kriantaj mevoj kaj la fiÿoj en la profundo, sed ankaû çi tiuj ne vidis tion klare, çar ili ektimigite saltis flanken, kiam la akvo brue verÿi¸is en la dronantan ÿipon. Nur unu klafton sub la akvo staris la ÿiprompitaîo; entombigitaj ili estis ambaû; entombigitaj, forgesitaj! Nur la glaseto kun la blukolora ligna piedo ne dronis, la ligna ÿtipo tenis ¸in supre. La glaseto porti¸is sur la akvo, por ie disrompi¸i kaj esti alpelita al la bordo, kie kaj kiam? Nu, tio cetere ne estis ja grava! Nun ¸i finis sian servadon kaj estis amita. Kun la filo de Anneto la afero estis alia! Tamen en la çiela regno neniu animo povos plu diri: ”li neniam estis amita!” Anneto vivis en la urbo jam de multe da jaroj, estis nomata 110
eLIBRO
FABELOJ 4
sinjorino kaj estis precipe fiera, kiam ÿi parolis pri siaj malnovaj rememoroj, pri la grafa tempo, kiam ÿi veturadis en kaleÿo kaj povis paroli kun grafinoj kaj baroninoj. Ÿia dolça grafa infano estis plej çarma Dia an¸elo, plej kara animo, kaj ili ambaû sin reciproke tre amis. Ili reciproke sin kisis kaj karesis, la knabo estis ÿia ¸ojo, duono de ÿia vivo. Nun li estis granda, havis la a¸on de dekkvar jaroj, estis sa¸a kaj bela; depost la tempo, kiam ÿi estis portinta lin sur la brakoj, ÿi plu lin ne vidis. Depost multe da jaroj ÿi ne estis en la grafa palaco, estis tre malproksime ¸is tie. ”Mi devas iam fari rapidan decidon!” diris Anneto. ”Mi devas veturi al mia belegaîo, al mia dolça grafa infano. Ha, li certe ankaû sopiras pri mi, pensas pri mi, amas min ankoraû kiel tiam, kiam li per siaj an¸elaj brakoj pendis çirkaû mia kolo kaj balbutis: ”Neto!” Tio sonis tiel delikate kiel tonoj de violono! Jes, mi devas decidi¸i kaj revidi lin!” Ÿi ne veturis fiere, ÿi uzis siajn proprajn piedojn kaj atingis la palacon, kiu çiam ankoraû estis granda kaj lumanta kiel antaûe kaj çirkaûita de la sama bela parko. Sed la homoj en la palaco çiuj estis por ÿi fremdaj, neniu el ili sciis ion pri Anneto, neniu eç suspektis, kian gravan rolon ÿi iam ludis çi tie. Sed tion jam diros al ili grafino kaj ankaû ÿia propra filo. Ha, kiel ÿi sopiris ekvidi lin! Jen Anneto fine estis çi tie. Longe ÿi devis atendi, kaj tempo de atendado daûras tiel senfine longe! Antaû ol la gesinjoroj iris al la tablo, oni ÿin vokis al la grafino, kaj çi tiu akceptis ÿin tre afable. Sian dolçan knabon ÿi estis vidonta post la man¸ado, kaj por tio oni ÿin denove vokis. Kiel granda, longa kaj gracia li fari¸is! Sed la çarmajn okulojn kaj la an¸elan buÿon li ankoraû havis. Li rigardis ÿin, ne 111
eLIBRO
FABELOJ 4
dirante eç unu vorton. Certe li ÿin ne rekonis. Li sin turnis kaj volis foriri returne, sed tiam ÿi kaptis lian manon kaj almetis ¸in al sia buÿo. ”Bone, bone” li diris kaj forlasis la çambron, li, la penso de ÿia amo, li kiun ÿi estis aminta plej sincere kaj nun ankoraû amis, li, ÿia tuta fiero sur la tero. Anneto forlasis la palacon kaj ekvagis mal¸oje laûlonge de la landvojo. Li tenis sin tiel fremde kontraû ÿi, havis por ÿi neniun vorton, li, kiun ÿi iam portadis tage kaj nokte kaj nun ankoraû portis en la koro. Subite granda nigra korvo mallevi¸is antaû ÿi sur la vojon kaj kriis per raûka voço. ”Ho,” ÿi diris, ”kia malbonaûgura birdo vi estas!” Ÿia vojo kondukis preter la domo de la taglaboristo; la virino staris antaû la pordo, kaj ili komencis inter si interparoladon. ”Vi estas bone nutrita!” diris la taglaboristino; ”vi estas dika kaj grasa, viaj aferoj iras bone!” ”Kial do ne!” respondis Anneto. ”La ÿipo tiam dronis kun ili!” daûrigis la taglaboristino la interparoladon. ”La ÿipisto Lars kaj la knabo ambaû dronis. Nun çio fini¸is por ili. Mi çiam esperis, ke la knabo iam povos helpi al mi per iom da mono. Al vi li nun farus plu neniajn elspezojn, Anneto!” ”Jes, ili dronis!” respondis Anneto kaj plu ne parolis pri tiu afero. Anneto estis malgaja, çar ÿia grafa infano ne volis paroli kun ÿi, kun ÿi, kiu lin amis kaj nur por li entreprenis la longan vojon; tio kostis ankaû monon. La havita plezuro ne estis granda, sed çi tie ÿi ne diris eç unu vorton pri tio; ÿi ne volis malpezigi sian koron per ia komuniko al la taglaboristino, çar çi tiu povus ja pensi, ke ÿi çe la 112
eLIBRO
FABELOJ 4
grafa familio plu ne estas estimata. Tiam la korvo transflugis super ÿi kaj denove eksonigis sian raûkan voçon. ”La nigra kriisto,” diris Anneto, ”hodiaû sençese min timigas! ” Ÿi alportis kun si kafon kaj cikorion; por la malriça taglaboristino, kiu longe ne havis tiajn frandaîojn, tia donaco estis bonfaro, kaj Anneto petis, ke oni pretigu por ÿi ankaû unu tason. Dum la kafo estis kuirata, ÿi sidi¸is sur se¸o kaj endormi¸is. Tiam ÿi ekvidis en son¸o tiun, kiu antaûe neniam vivis en ÿiaj son¸oj: ÿi son¸is pri sia propra filo, kiu en çi tiu sama domo estis malsatinta kaj kriinta, kiu elkreskis en mal¸ojo kaj mizero kaj nun kuÿis en la profunda maro, Dio scias kie. Ÿi son¸is, ke ÿi sidas tie, kie ÿi efektive nun sidis, kaj la taglaboristino sur la korto kuiras kafon. La odoro de la kafo jam plenigis çambron, kaj subite aperis en la pordo mirinda çarma estaîo, bela kiel la grafa infano, kaj la infana figuro diris: ”Nun la mondo pereas! Tenu vin forte je mi, çar vi estas ja çiuokaze mia patrino! Vi havas an¸elon en la çiela regno! Tenu vin forte je mi!” Kaj la figuro ÿin prenis, sed samtempe levi¸is grandega bruo, kiu kredeble estis kaûzata de la krevanta mondo, kaj la an¸elo levi¸is kaj tenis ÿin forte je la manikoj de la çemizo, tiel forte, ke ÿi, kiel ÿajnis al ÿi, levi¸is de la tero. Sed subite io peza alpendi¸is al ÿiaj piedoj, almeti¸is al ÿia dorso; ÿi havis la impreson, kvazaû cent virinoj alkroçi¸is al ÿi kaj kriis: ”Se vi savi¸as, ni ankaû devas savi¸i! Tenu forte, tenu forte!” Kaj ili çiuj alpendi¸is. Tio estis tro multe; ”riç’, raç’”, la maniko disÿiri¸is, kaj Anneto falegis en grandegan profundon, tiel ke ÿi çe tio veki¸is, — kaj ÿi estis jam tuj renversi¸onta kun la se¸o, 113
eLIBRO
FABELOJ 4
sur kiu ÿi sidis. Ÿia kapo estis tiel konfuzita, ke ÿi tute ne povis rememori, kion ÿi son¸is, ÿi nur konsciis, ke tio estis io malbona. Oni trinkis la kafon, çe kio oni multe rakontis, kaj poste Anneto iris al la plej proksima urbo, kie ÿi devis trovi la ÿar¸veturigiston kaj kun li ankoraû en la sama nokto veturi al sia hejmo. Sed kiam ÿi renkontis la ÿar¸veturigiston, li asertis, ke antaû la sekvanta vespero ili ne povos veturi. Ÿi pripensis, kiom kostos al ÿi la nokta restado, ÿi konsideris la longecon de la vojo kaj prikalkulis, ke, se ÿi ne sekvos la landvojon, sed iros laûlonge de la marbordo, ÿi ÿparos preskaû du mejlojn. Krom tio estis bela vespero kaj plej bela plenluno, per unu vorto — Anneto decidis iri piede. En la sekvanta tago ÿi povis esti hejme. La suno estis subi¸inta, la vesperaj sonoriloj ankoraû sonoris, — ne, tio ne estis la sonoriloj, tio estis ranoj, kiuj kvakis en la marçoj. Jen ili silenti¸is, çio estis silenta; eç unu birdon oni ne aûdis, çiuj jam delonge ripozis, kaj la strigo ne estis ankoraû hejme. Nenian sonon oni aûdis en la arbaro aû sur la marbordo, laûlonge de kiu ÿi iris. Ÿi aûdis la paÿojn de siaj propraj piedoj en la sablo, neniu bato de ondo estis aûdebla, absoluta silento regis super la akva abismo. Mutaj ili çiuj tie estis, la vivantoj kaj la mortintoj. Anneto iris kaj pensis, kiel oni diras, pri nenio, ÿi forpelis de si çiujn pensojn; tamen la pensoj ÿin ne forlasis, ili neniam nin forlasas, ili nur kuÿas en speco de dormo, la vivi¸intaj kiuj trankvili¸is, kiel ankaû tiuj, kiuj ankoraû ne movi¸is. Sed la pensoj aperas, ili povas ekmovi¸i en nia koro, ili povas ekmovi¸i en nia kapo aû subite nin ataki. ”Bonfaroj alportas benon!” estas skribite. ”La peko naskas 114
eLIBRO
FABELOJ 4
la morton! ” estas ankaû skribite. Multaj aferoj estas skribitaj, multaj estas diritaj, oni tion ne scias, oni tion ne memoras. Tiel estis kun Anneto. Sed tio povas subite veni en la kapon, tio povas veni! Çiuj malvirtoj, çiuj virtoj kuÿas en nia koro, en via, en mia; ili kuÿas kiel malgrandaj, nevideblaj grajnetoj. Jen el ekstere venas sunradio, ektuÿo de malbona mano, vi turnas ¸in dekstren, tio povas esti decida, kaj la malgranda grajneto skui¸as, ¸i ÿvelas, ¸i krevas kaj enverÿas çiujn siajn sukojn en vian sangon, kaj tiam vi senhalte ekmovi¸as. Ekzistas pensoj maltrankviligantaj; tiel longe, kiel oni iras kvazaû en son¸o, oni ilin ne havas, sed ili komencas movi¸i! Anneto iris kvazaû en son¸o, la pensoj komencis movi¸i. De unu Kandelfesto ¸is la alia la koro havas multe sur sia kalkultabelo, la kalkulon pri tuta jaro; multe estas forgesite, pekoj per vortoj kontraû Dio, kontraû nia proksimulo kaj kontraû nia propra konscienco. Ni tion ne pripensas, kaj tion ankaû Anneto ne faris; ÿi faris nenion malbonan kontraû la le¸oj de la lando, ÿi estis opiniata, kiel ÿi sciis, brava, honesta kaj estiminda. Kiam ÿi nun iris laûlonge de la marbordo, ÿi subite ekvidis ke io tie kuÿis. Kio ¸i estas? Ÿi haltis; kion la maro tie elîetis? Tie kuÿis malnova vira çapelo. Kie ¸i povis defali de ÿipo? Ÿi aliris pli proksime, haltis kaj rigardis la çapelon. He, kio tie kuÿis! Timo ÿin atakis; sed estis nenio, kion oni devus timi, tio estis mara herbo aû junko, kiu kovris longforman ÿtonon kaj aspektis kiel korpo de homo. Tio estis nur junko aû mara herbo, ÿi tamen restis timigita, kaj dum ÿi iris pluen, venis al ÿi en la kapon diversaj aferoj, kiujn ÿi aûdis, kiam ÿi estis infano, la tuta superstiço pri la marborda fantomo, la fantomo de tiuj, kiujn la maro elîetis sur la dezertan bordon kaj kiuj restis tie ne en115
eLIBRO
FABELOJ 4
terigitaj. Oni diris, ke la marborda fantomo sekvas la solecan migranton, alpendi¸as al li kaj postulas, ke oni portu ¸in sur la tombejon, por ke ¸i ricevu tombon en Kristana tero. ”Tenu forte, tenu forte!” ¸i krias, kiel oni diras. Kiam Anneto ripetis en si mem tiujn vortojn, ÿi subite rememoris sian tutan son¸on, vivanta ¸i staris antaû ÿia animo, kiel la patrinoj kun la krio ”tenu forte, tenu forte” alkroçi¸is al ÿi, kiel la mondo pereis, ÿiaj manikoj disÿiri¸is kaj ÿi forfalis de sia infano, kiu en la horo de ju¸o volis ÿin tiri supren. Ÿia infano, ÿia propra karno kaj sango, ÿia infano, kiun ÿi neniam amis, pri kiu ÿi eç ne pensis, tiu infano kuÿis nun sur la fundo de la maro, ¸i povis veni kiel marborda fantomo kaj krii: ”tenu forte, tenu forte! metu min en Kristanan teron!” Dum çi tiuj pensoj iris tra ÿia kapo, ÿi sentis pikadon en siaj piedoj, kaj ÿi iris pli rapide. La timo simile al malseka mano kuÿi¸is sur ÿia koro, tiel ke ÿi preskaû svenis. Dum ÿi rigardis la maron, la aero çirkaû ÿi subite fari¸is çiam pli kaj pli densa. Aperis peza nebulo kaj kuÿi¸is sur la arbetaîoj kaj arboj, kio donis al ili strangan aspekton. Ÿi sin returnis, por rigardi la lunon, kiu staris malantaû ÿi. ¯i similis al pala disko sen radioj. Ÿi havis la senton, kvazaû io peza kuÿi¸is sur çiuj ÿiaj membroj; ”tenu forte, tenu forte!” ÿi pensis. Kiam ÿi denove sin returnis kaj ekrigardis la lunon, ÿajnis al ÿi, ke ¸ia viza¸o trovi¸as tute proksime antaû ÿi kaj ke la nebulo kvazaû blanka tola kovro pendas de ÿiaj ÿultroj. Ÿajnis al ÿi, ke ÿi aûdas: ”Tenu forte! Metu min en Kristanan teron!” kaj ÿi efektive aûdis tonon, obtuzan, maltrankviligan, kiu ne povis veni de la ranoj en la março nek de korvoj aû kornikoj, çar ilin ÿi nenie rimarkis. ”Enterigu min, enterigu min!” sonis laûte kaj aûdeble. Jes, tio estis la marborda fantomo de ÿia infano, kiu kuÿis sur la fundo de la maro 116
eLIBRO
FABELOJ 4
kaj ne povis trovi pacon nek ripozon, ¸is ¸i estos portita sur la tombejon kaj oni elfosos por ¸i tombon en Kristana tero. Tien ÿi volis iri, tie ÿi volis fosi tombon. Ÿi ekiris en la direkto al la plej proksima pre¸ejo, kaj çar al ÿi ÿajnis, ke ÿia ÿar¸o fari¸is malpli peza aû eç tute malaperis, ÿi volis denove iri returne kaj rapidi hejmen laû la plej mallonga vojo. Sed tiam io denove ÿin kaptis. ”Tenu forte, tenu forte!” Tio sonis kiel kvakado de ranoj, tio sonis kiel plenda kriado de birdoj, tio sonis tute klare: ”Enterigu min, enterigu min!” La nebulo estis malvarma kaj malseka, ÿia mano kaj ÿia viza¸o estis malvarma kaj malseka de timo kaj teruro; ekstere ÿi sentis premadon, ÿian internon trafluis amaso da pensoj, kiujn ÿi neniam antaûe sentis. En la daûro de unu printempa nokto çe ni en la nordo la fagarbaro povas eligi bur¸onojn kaj çe la sunlumo de la sekvanta tago aperi en sia juna luma belegeco; en la daûro de unu sola sekundo povas disvolvi¸i la semitaîo de niaj pekoj per penso, vortoj kaj faroj, kiu estas disÿutita en nia ¸isnuna vivo. ¯i eligas ¸ermojn kaj disvolvi¸as en la daûro de unu sekundo, kiam la konscienco veki¸as, kaj Dio ¸in vekas tiam, kiam ni tion plej malmulte atendas. Tiam nenio plu estas pravigebla, la faro staras kaj atestas kontraû ni, la pensoj ricevas teruron pri tio, kion ni portis en ni kaj ne sufokis, ni ricevas teruron pri la semitaîo, kiun ni ÿutis en malhumileco kaj senpripenseco. La koro enfermas en si çiujn virtojn, sed ankaû çiujn malvirtojn, kaj ili povas prosperi sur la plej malfekunda grundo. Kion ni diris çi tie per vortoj, tio ondi¸is en la pensoj de Anneto; tio ÿin senfortigis, ÿi falis sur la teron kaj rampis sur ¸i kelkan spacon. ”Enterigu min, enterigu min!” io sonis; ha, 117
eLIBRO
FABELOJ 4
plej volonte ÿi enterigus sin mem, se nur la tombo estus eterna forgeso de çiuj pekoj. Tio estis la serioza horo de veki¸o kun teruro kaj timego. Kaûze de ÿia superstiço ÿia sango jen bolis, jen rigidi¸is; multaj aferoj, pri kiuj ÿi neniam volus paroli, venis al ÿi en la kapon. Sensone kiel la ombro de nubo en lunlumo traÿvebis antaû ÿi aperaîo, pri kiu ÿi jam antaûe aûdis. Tute antaû ÿi pretergalopis kvar spiregantaj çevaloj, fajro flamis el iliaj okuloj kaj nazotruoj. Ili tiris ardantan kaleÿon, en kiu sidis la malbona bienmastro, kiu lo¸is en çi tiu regiono antaû pli ol cent jaroj. Çiun noktomezon li veturas, kiel oni diris, en sian bienon kaj tuj veturas returne. Li ne estis blanka, kiel oni ordinare prezentas al si mortinton, ne, li estis nigra kiel karbo, kiel estingi¸inta karbo. Li kapsalutis Anneton kaj faris al ÿi signojn. ”Tenu forte, tenu forte! Tiam vi povos denove veturi en grafa kaleÿo kaj forgesi vian infanon!” Ÿi iris pli rapide antaûen kaj atingis la tombejon. Sed la nigraj krucoj kaj la nigraj korvoj intermiksi¸is antaû ÿiaj okuloj. La korvoj kriis, kiel hodiaû la korvo estis kriinta, sed nun ÿi komprenis, kion ili kriis. ”Mi estas korva patrino, mi estas korva patrino!” diris çiu el ili, kaj Anneto sciis, ke tiu nomo rilatas ankaû al ÿi; ÿi eble aliformi¸os en tian nigran birdon kaj devos sençese kriadi, kiel tiu kriis, se ÿi ne sukcesos elfosi la tombon. Kaj ÿi îeti¸is sur la teron kaj fosis per siaj manoj tombon en la malmola tero, ¸is la sango komencis ÿpruci el ÿiaj fingroj. ”Enterigu min, enterigu min!” sonis seninterrompe; ÿi timis la kokokrion, ÿi timis la unuan ru¸an strion en la oriento, çar se ÿia laboro ne estos finita ¸is tiam, ÿi pereos. Kaj la koko ekkriis, kaj en la oriento montri¸is brileto de lumo, — la tombo estis elfosita nur duone, glacia mano ekglitis sur ÿia 118
eLIBRO
FABELOJ 4
kapo kaj viza¸o malsupren ¸is la koro. ”Nur duono de tombo!” io ¸emis, kaj ombro malrapide forÿvebis returne, al la fundo de la maro. Jes, tio estis la marborda fantomo! Senforte Anneto falis sur la teron, ÿi havis plu nek pensojn nek sentojn. Estis luma tago, kiam ÿi denove rekonscii¸is; du viroj levis ÿin. Ÿi kuÿis ne sur la tombejo, sed sur la marbordo, kaj ÿi estis fosinta antaû si profundan truon en la sablo kaj sange vundis al si la fingrojn je rompita glaso, kies akraranda malsupra parto sidis sur blukolora ligna ÿtipo. Anneto estis malsana. Ÿia konscienco miksis la kartojn de la superstiço, dismetis ilin kaj prenis el ili informon, ke ÿi nun havas nur duonon da animo, ke la duan duonon forprenis kun si ÿia infano sur la fundon de la maro. Ÿi estis konvinkita, ke neniam ÿi povos akiri favorkorecon de la çielo, antaû ol ÿi ricevos returne tiun duan duonon, kiu estas retenata en la profundo de la maro. Anneto revenis hejmen; ÿi ne estis plu tiu estaîo, kiu ÿi estis antaûe. Ÿiaj pensoj estis kiel interkonfuzita volvaîo, nur unu fadeno tiri¸is tra çiuj ÿiaj pensoj kaj sentoj, la çiam revenanta ideo porti la marbordan fantomon sur la tombejon, fosi por ¸i tombon kaj per tio returne akiri sian tutan animon. En multaj noktoj ÿi malaperis el la domo, kaj çiam oni ÿin tiam trovis sur la marbordo, kie ÿi atendis la fantomon. Tiel pasis tuta jaro; en unu nokto ÿi denove malaperis, sed oni ne povis ÿin retrovi; la tuta sekvanta tago pasis en senfrukta serçado. Kiam vespere la pre¸eja servisto eniris en la pre¸ejon, por sonorigi al la vespera pre¸o, li ekvidis Anneton, kuÿantan antaû la altaro. Çi tie ÿi estis depost la plej frua matena horo, ÿiaj fortoj preskaû tute ÿin forlasis, sed ÿiaj okuloj lumis, ÿia viza¸o havis ru¸etan brilon. La lastaj radioj de la suno falis sur 119
eLIBRO
FABELOJ 4
ÿin, glitis brilante sur la altaron kaj origis la brilpurajn bukojn de la Biblio, kiu kuÿis sur ¸i malfermite. Klare oni povis legi la vortojn de la profeto Joel: ”Disÿiru viajn korojn, sed ne viajn vestojn, returnu vin al la Eternulo!” — ”Tio estis simpla hazardo!” oni diris, kiel multajn aferojn oni atribuas al la hazardo. Sur la viza¸o de Anneto, kiun prilumis la suno, oni povis legi pri paco kaj favorkoreco. Al ÿi estis tiel bone, ÿi diris; ÿi nun denove tute reforti¸is. En çi tiu nokto, ÿi diris, ÿin vizitis la marborda fantomo, ÿia propra infano, kaj ¸i diris: vi elfosis por mi nur duonon da tombo, sed dum tre longa tempo vi tenis min entombigite en via koro, kaj tie patrino konservas sian infanon plej bone. Tial ¸i returne redonis al ÿi ÿian perditan duonon da animo kaj kondukis ÿin en la pre¸ejon. ”Nun mi estas en la domo de Dio,” ÿi diris, ”kaj en Lia domo oni estas feliça!” Kiam la suno estis tute subi¸inta, la animo de Anneto estis tute supre, tie, kie ne ekzistas timo, kiam oni finis sian surteran bataladon; kaj Anneto ¸in finis.
120
eLIBRO
FABELOJ 4
Infana babilado
Ç
e la gesinjoroj grandnegocistoj estis granda kunveno de infanoj, infanoj de riçaj homoj kaj infanoj de altklasaj homoj. La grandnegocisto estis homo bonstata kaj klera. Li mem estis studinta en la universitato, laû la deziro de sia patro, kiu komence estis nur brutkomercisto, sed honesta kaj agema. Tio donis monon, kaj al tio la grandkomercisto ÿuldis sian prosperon. Sa¸on li havis, kaj eç koron, tamen pri tio oni malpli parolis ol pri lia multo da mono. Lin konstante vizitadis altkvalitaj homoj, altkvalitaj per la nobeleco de sia naski¸o kaj altkvalitaj per nobeleco de la spirito, tiaj, kiuj havis ambaû nobelajn titolojn, kaj tiaj, kiuj havis neniun el ili. Tie nun estis kunveno de infanoj, infana amuzi¸o, kaj infanoj eldiras libere, kion ili havas en la koro. Inter la malgranda gastaro trovi¸is unu plej çarma knabino, sed terure fiera. Tion rezultigis la servistoj per siaj kisoj kaj karesoj, sed ne ÿiaj gepatroj, çar ili estis tro prudentaj por tio. Ÿia patro estis palacano, kaj tio, kiel ÿi sciis, estis terure grava afero. ”Mi estas palaca infano!” ÿi diradis. Ÿi povus tiel same bone esti kela infano, çar nek la unuan staton nek la duan oni povas atingi per siaj propraj faroj. Krom tio ÿi rakontis al la aliaj infanoj, ke ÿi estas ”moÿtnaskita”, kaj ÿi diris plue, ke se oni ne estas moÿtnaskita, oni povas fari¸i nenio. Lerni kaj esti tre
121
eLIBRO
FABELOJ 4
diligenta nenion helpas, se oni ne estas moÿtnaskita, tiam oni nenion povas atingi. ”Kaj el tiuj, kiuj havas simplan nomon, neniam povas io fari¸i,” ÿi diris. ”Oni devas alarkigi la brakojn al la flankoj kaj teni malproksime de si tiujn, kiuj havas simplan nomon.” çe tio ÿi alarkigis ÿiajn malgrandajn çarmajn braketojn kun la pintaj kubutoj al siaj flankoj, por montri, kiel oni devas agi. Kaj la malgrandaj braketoj estis tiel çarmaj; ÿi estis dolça infano. Sed la malgranda filino de la grandnegocisto tre ekkoleris. La nomo de ÿia patro estis simpla, kaj tial ÿi diris tiel fiere, kiel ÿi povis: ”Sed mia patro povas, tuj kiam li ekvolus, açeti bombonojn je cent spesmiloj! Çu via patro tion povas?” ”Jes, sed mia patro,” interrompis ÿin la malgranda filino de verkisto, ”povas vian patron kaj ankaû vian kaj çiujn patrojn meti en la gazeton. Çiuj homoj lin timas, diras panjo, çar mia patro estas tiu, kiu regas en la gazeto.” Çe tio la knabineto alte levis la kapon, kvazaû ÿi estus vera princino, kiu devas sin teni fiere. Sed ekstere antaû la duone malfermita pordo staris malriça knabo kaj enrigardis tra la fendo. La knabo ne havis la rajton eç eniri en la çambron, tiel malaltstata li estis. Li estis turnadinta la rostostangon por la kuiristino, kaj nun li ricevis la permeson stari malantaû la pordo kaj enrigardi al la elegante vestitaj infanoj, kiuj tie gaje amuzi¸is, kaj tio estis por li tre multe. ”Se mi povus ankaû esti unu el ili!” li pensis, kaj li aûskultis, kio tie estis parolata, kaj tio donis sufiçe da kaûzo, por esti afliktita. Eç unu spesdekon ne havis liaj gepatroj hejme sur la 122
eLIBRO
FABELOJ 4
fundo de sia kofro, ili ne havis la rimedojn por aboni gazeton, des pli por ¸in verki, kaj la plej malbona estis ankoraû tio, ke la nomo de lia patro, kaj sekve ankaû lia, estis tre simpla, kaj el li sekve neniam io fari¸os en la mondo. Tio estis tre mal¸ojiga. Tio estis en tiu vespero. *
* * Depost tiam pasis jaroj, kaj el la infanoj fari¸is homoj. Belega domo staris en la urbo, ¸i estis plena de belegaîoj, çiuj volis ilin vidi, eç homoj el ekster la urbo venis, por tion admiri. Kiu, laû via opinio, el la infanoj, pri kiuj ni rakontis, povis diri, ke tiu domo estas lia? Nu, kredeble estas facile diveni? Ne, ne tiel facile. La domo apartenis al la malgranda malriça knabo; io tamen fari¸is el li, kvankam lia nomo estis tre simpla — Thorwaldsen. Kaj la tri aliaj infanoj? El tiuj infanoj, kiuj apartenis al la nobelara deveno, mona kaj spirita, neniu faris ion eminentan, kio meritus mencion, neniu superis la aliajn. Sed bonaj kaj bravaj homoj tamen fari¸is el ili; ili havis en ˛ÿi bonan grundon. Tio, kion ili tiam pensis kaj parolis, estis nur infana babilado.
123
eLIBRO
FABELOJ 4
Peco da perlovico 1.
L
a çefa linio de la Danaj fervojoj ligas Kopenhagon kun Korsør. ¯i estas belega peco da perlovico, kolekto da tiaj perloj, da kiaj Europo nun havas tiel grandan abundon. La plej valoraj perloj el tiu granda perlovico estas nomataj: Parizo, Londono, Vieno, Neapolo. Tiu aû alia homo eble opinias, ke tiuj grandaj urboj ne estas la plej belaj perloj el tiu vico, aû li montras anstataû tio ian nekonatan urbeton, kiu estas lia naski¸loko, kie lo¸as liaj karaj. Jes, ofte tio estas nur malgranda bieneto, malgranda domo, kaÿita inter verdaj bariloj, unu punkto, kiu kvazaû forflugas, kiam la vagonaro preterkuras. Kiom da perloj trovi¸as en la perlovico de Kopenhago ¸is Korsør? Ni rigardu ses, kiuj en la okuloj de la plejmulto aperas kiel la plej rimarkindaj. Malnovaj rememoroj kaj eç kantoj donas al tiuj perloj brilon, tiel ke ili lumante vivas en niaj pensoj. Çe la monteto, sur kiu staras la kastelo de Frederiko la Sesa, kie Oehlenschlager travivis sian vivon, brilas en luksa arbara regiono unu el tiuj perloj, dua kabano de Filemono kaj Baûcido, la çarma hejmo de du amindaj gemaljunuloj. Çi tie lo¸is Rahbeck kun sia edzino Camma; çi tie, sub ilia gastama tegmento, en la vivdaûro de tuta generacio kolekti¸adis ne malmulte da herooj de la spirito el la agema kaj brua Kopenhago; çi tie estis fondita hejmo por la spirito, — kaj nun… Ne 124
eLIBRO
FABELOJ 4
diru: ”ha, kia ÿan¸o!” Ne, eç nun ankoraû tio estas hejmo de la spirito, varmejo por malsanemaj kreskaîoj! La flora bur¸ono, kiu ne estas sufiçe forta por disvolvi¸i, tamen enhavas en si, kvankam kaÿite, çiujn ¸ermojn por folioj kaj semo. Çi tie la suno de la spirito lumas en bone vartatan hejmon de la spirito, vivigas kaj vigligas. La mondo de çirkaûe radias tra la okuloj en la neesploreblan profundon de la animo. La hejmo de la idiotoj, çirkaûata de homa amo, estas sankta loko, varmejo por la malsanema kreskaîo, kiu devas denove esti plantita kaj ekflori en la ¸ardeno de Dio. La plej malfortaj koncerne la spiriton nun estas kolektataj tie, kie iam renkonti¸adis la plej grandaj kaj fortaj, interÿan¸adis siajn pensojn kaj levi¸adis supren, — supren levi¸as ankaû nun ankoraû la flamo de la animoj en la dua kabano de Filemono kaj Baûcido. La urbo de la re¸aj tomboj çe la fonto de Hroar, la malnova Roskilde, kuÿas antaû ni. La graciaj turpintoj de la pre¸ejo levi¸as super la malalta urbo kaj speguli¸as en Isefjord. Nur unu tombon ni çi tie elserços, ni ¸in rigardos en la emajlo de la perlo. ¯i ne estas la tombo de la potenca re¸ino de la Unio, Margareto, ne, interne de la tombejo, antaû kies blanka muro ni tute proksime preterflugas, trovi¸as la tombo, nevalora ÿtono ¸in kovras. La re¸o de la orgeno, la granda Dana romantikisto, çi tie dormas, la verkinto de niaj plej belaj popolaj kantoj. Roskilde, urbo de la re¸aj tomboj, en la brilo de via perlo ni pririgardos la simplan tombon, sur kies ÿtono estas elhakita liro kaj la nomo: Weyse. Nun ni venas al Sigersted apud la urbo Ringsted; la fluejo de la rivero estas malprofunda; la flava greno kreskas tie, kie albordi¸is la boato de Hagbarth, ne malproksime de la virgulina turo de Signes. Kiu ne konas la legendon de Hagbarth, 125
eLIBRO
FABELOJ 4
kiu pendis en la kverko, kaj pri la ka¸o de Signes, kiu staris en flamoj, la legendon pri la forta amo? ”Belega Soro, çirkaûkronita de arbaro!” Nun la silenta mona˛eja vila¸o ricevis travidon tra la muskokovritaj arboj. Kun okuloj de juneco ¸i el la akademio trans la lagon rigardas al la mondvojo, aûdas la ¸emadon de la drako-lokomotivo, kiu flugas tra la arbaro. Soro, vi perlo de la poezio, vi kaÿas en vi la polvon de Holberg! Simile al potenca blanka cigno çe la profunda arbara lago staras via kastelo de instruiteco, kaj supren al ¸i simile al blanka astrofloro en la arbaro lumas malgranda domo. Piaj kantoj sonas el ¸i malproksimen super la landon, tie estas parolataj vortoj, kiujn aûskultas eç la vila¸ano kaj per ili konati¸as kun la malaperintaj tempoj de Danujo. La verda arbaro kaj la kantado de la birdoj estas ligitaj inter si, kiel la nomoj Soro kaj Ingemann. Pluen al la urbo Slagelse! Kio speguli¸as çi tie en la emajlo de la perlo? Malaperis la mona˛ejo Antvoskov, malaperis la riçaj salonoj de la kastelo, eç ¸ia solece staranta forlasita flankparto. Tamen unu malnova signo ankoraû staras, çiam renovigata, ligna kruco tie sur la altaîo, kie en la legenda tempo Hellig Anders, la pastro de Slagelse, veki¸is, transportita tien dum unu nokto el Jeruzalem. Korsør, — çi tie naski¸is vi, kiu donis al ni: ”Miksinte ÿercon kun seriozaîo En kantoj pri la Zelandano Knut.” Vi, majstro en vortoj kaj spritaîoj! La malaperantaj malnovaj remparoj de la forlasita fortikaîo estas nun çi tie la lastaj videblaj atestantoj de la hejmo de via juneco. Kiam la suno subiras, iliaj ombroj montras al la loko, kie staris la domo de 126
eLIBRO
FABELOJ 4
via naski¸o. De çi tiuj remparoj vi vidis, kiam vi estis malgranda, kiel ”la lun’ post la insulo mallevi¸as”, kaj vi tion senmortigis per via kanto, vi, kiu vagadis tra la labirinto de la mondo kaj trovis, ke ”Nenie rozoj estas tiel ru¸aj, Iliaj dornoj tiel nesenteblaj, Nenie la lanugo tiel mola, Kiel en nia dolça infaneco.” La çarmaj kantoj de la bona humoro kaj spriteco! Ni plektas al vi florkronon el asperuloj, îetas ¸in en la maron, kaj la ondoj portos ¸in al la golfo de Kil, sur kies bordo kuÿas via polvo. ¯i alportos al vi salutojn de la juna generacio, salutojn el la gepatra urbo Korsør, kie fini¸as la perlovico.
2.
¯
i estas efektive peco da perlovico, la distanco inter Kopenhago kaj Korsør,” diris la avino, kiu aûdis la voçlegadon de tio, kio estas skribita supre. ”Almenaû por mi ¸i estas perlovico kaj fari¸is tia antaû pli ol kvardek jaroj,” ÿi diris. ”Tiam ni ne havis vapormaÿinojn; por traveturi tiun vojon, ni uzis tiom da tagoj, kiom da horoj vi nun uzas. Tio estis en la jaro 1815; tiam mi havis la a¸on de dudek unu jaroj; tio estas bela a¸o, kvankam en la tridekaj jaroj oni ankaû havas ankoraû çarman a¸on, ho tiel benitan! En la tempo de mia juneco veturi al Kopenhago estis pli granda maloftaîo ol nun, al tiu urbo super çiuj urboj, kia ¸i estis en niaj okuloj. Miaj gepatroj volis post dudek jaroj denove fari tie viziton, kaj mi 127
eLIBRO
FABELOJ 4
estis veturonta kun ili. La voja¸on ni priparolis jam dum jaroj, kaj nun ¸i devis efektivi¸i! Ÿajnis al mi, kvazaû komenci¸as tute nova vivo, kaj en certa rilato por mi efektive kmenci¸is nova vivo. Oni kudris, oni pakis, kaj kiam ni efektive devis jam ekveturi, kiom multe da bonaj amikoj venis por diri al ni adiaû! Granda estis la voja¸o, kiun ni havis antaû ni! Antaû tagmezo ni en la Holstinia kaleÿo de miaj gepatroj elveturis el Odense, tra la tuta strato konatoj kapsalutis nin el la fenestroj, preskaû ¸is ni elveturis tra la urba pordego. La vetero estis belega, la birdoj kantis, çio estis plezuro kaj ¸ojo, oni forgesis, ke la vojo ¸is Nyborg estos longa kaj laciga. Çirkaû la vespero ni tie alvenis; la poÿto estis venonta nur en la nokto, kaj pli frue la pramÿipo ne foriras; tial ni iris sur la ÿipon. Tie, kiel malproksimen ni povis vidi, kuÿis antaû ni la granda akvo, silenta kaj trankvila. Ni kuÿi¸is en niaj vestoj kaj dormis. Kiam mi veki¸is frue matene kaj iris sur la ferdekon, estis tia nebulo, ke sur nenia flanko ni ion povis vidi. Mi aûdis, kiel la kokoj krias, ÿajnis al mi, ke la suno levi¸as, ke la sonoriloj sonoras. Kie ni povis esti? La nebulo levi¸is, kaj tiam montri¸is, ke ni çiam ankoraû trovi¸as apud Nyborg. Pli malfrue en la tago fine levi¸is neforta vento, sed rekte en kontraûa direkto. Ni krozis kaj krozis, kaj fine ni havis la feliçon, ke tuj post la dekunua horo nokte ni atingis Korsøron, uzinte dudek du horojn, por traveturi la kvar mejlojn. Estis al ni agrable eliri sur la teron; sed estis mallume, la lampoj brulis malklare, kaj al mi, kiu neniam antaûe estis en iu alia urbo krom Odense, çio aperis tiel tute fremda. ”Vidu, çi tie naski¸is Baggesen!” diris mia patro, ”kaj çi tie vivis Birckner.” 128
eLIBRO
FABELOJ 4
Tiam la malnova urbo kun siaj malgrandaj domoj por unu fojo aperis al mi pli hela, pli aminda kaj pli granda; krom tio ni estis tiel ¸ojaj, ke ni denove havas firman teron sub la piedoj. Dormi tamen mi ne povis, miaj pensoj estis okupitaj de çio nova, kion mi depost antaûieraû jam vidis kaj travivis. La sekvantan matenon ni devis frue levi¸i; ni havis antaû ni ¸is Slagelse malbonan vojon kun maloportunaj montoj kaj kun multe da truoj, kaj transe de tiu urbo kredeble ankaû ne estis multe pli bone; kaj tamen ni tre volis alveni en la Kankrejo sufiçe frue, ke ni povu ankoraû dum la tago iri al Soro kaj viziti Emilon de Moller, kiel ni lin nomis. Tio estis via avo, mia formortinta edzo, la preposto; li estis tiam studento en Soro kaj îus trapasis sian duan ekzamenon. Post tagmezo ni alvenis en la Kankrejo; ¸i estis tiam multe vizitata loko, la plej bona gastejo sur la tuta vojo, kaj plej çarma regiono, kiel vi çiuj devas konfesi, ¸i estas ankoraû nun. Brava mastrino tie regis, sinjorino Plambek, çio en la domo brilis kaj fulmis de pureco. Sur la muro pendis sub vitro kaj en kadro letero de Baggesen al ÿi, ¸i certe meritis, ke oni ¸in rigardu. Por mi ¸i estis granda rimarkindaîo. Poste ni iris al Soro kaj trovis tie Emilon. Vi povas kredi, ke li tre ¸ojis, kiam li vidis nin, kaj por ni estis ne malpli granda ¸ojo vidi lin; li estis tiel bona kaj atentema! Kun li ni pririgardis la pre¸ejon kun la tombo de Absalon kaj kun la çerko de Holberg; ni pririgardis la malnovajn surskribojn de la mona˛oj kaj transÿipi¸is trans la lagon al ”Parnaso”. Tio estis la plej bela vespero, kiun mi memoras. Mi estis tute konvinkita, ke se oni ie en la mondo povas verki poeziaîon, tio devas esti en Soro, en tiu paco, en tiu belegeco de la naturo. Poste ni iris malsupren laû la tiel nomata vojo de la filozofoj, la bela soleca vojo laûlonge 129
eLIBRO
FABELOJ 4
de la marbordo ¸is la Kankrejo çe la granda landvojo. Emilo restis kaj man¸is kun ni, miaj gepatroj trovis, ke li fari¸is tre sa¸a kaj aspektas tre bone. Li promesis al ni, ke post kvin tagoj li estos çe sia familio en Kopenhago kaj kune kun ni; tio estis ja la festo de Pentekosto. La horoj en Soro kaj en la Kankrejo apartenas al la plej belaj en mia vivo. La sekvantan matenon ni forveturis tre frue, çar ni havis ¸is Roskilde longan vojon kaj devis alveni tie sufiçe frue, por povi ankoraû pririgardi la pre¸ejon. Krom tio la patro intencis viziti vespere malnovan lernejan kolegon. Tio ankaû estis farita. La nokton ni pasigis en Roskilde, kaj en la sekvanta tago, sed ne pli frue ol tagmeze, çar tio estis plej mizera, plej multe elveturita vojo, kiun ni devis traveturi, ni alvenis en Kopenhago. Proksimume tri tagojn ni uzis por veni de Korsør al Kopenhago; nun vi povas traflugi la saman vojon en tri horoj. La perloj ne fari¸is pli valoraj, tio ne estis ebla, sed ilia laço fari¸is nova kaj admirinda. Mi restis kun miaj gepatroj en Kopenhago tri semajnojn; kun Emilo ni estis kune dum tutaj ok tagoj, kaj kiam ni poste revoja¸is al Funen, li nin akompanis ankoraû de Kopenhago ¸is Korsør. Tie ni fiançi¸is, antaû ol ni disi¸is. Tial vi povas bone kompreni, ke mi ankaû nomas la vojon de Kopenhago ¸is Korsør peco da perlovico. Poste, kiam Emilo ricevis oficon de pastro en Assens, ni edzi¸is; ni ofte parolis pri la Kopenhaga voja¸o kaj pri tio, kiel bele estus fari ¸in ankoraû unu fojon, sed baldaû naski¸is via patrino, poste ÿi ricevis gefratojn, kaj tiam estis tiom multe por varti, flegi kaj priatenti; kaj kiam la patro estis promociita kaj fari¸is preposto, çio çi tio estis ¸ojo kaj beno, sed en Kopenhagon ni ne venis. Neniam plu mi tien venis, kiel ajn ofte ni pri tio pensis kaj parolis, kaj nun mi fari¸is tro maljuna, mi 130
eLIBRO
FABELOJ 4
ne havas plu la forton, por elteni fervojan voja¸on; kaj tamen mi ¸ojas pri la fervojoj. Estas vera beno, ke oni ilin havas. Nun vi povas des pli rapide veni al mi! Nun Odense ne estas ja multe pli malproksima de Kopenhago, ol en mia juneco ¸i estis de Nyborg. Vi povas nun tiel same rapide flugi al Italujo, kiom ni devis uzi da tempo, por voja¸i al Kopenhago! Jes, tio havas valoron! Kaj tamen mi restas hejme, mi lasas la aliajn voja¸i, lasas ilin veni al mi! Vi tamen ne devas rideti, ke mi sidas tiel trankvile! Mi havas antaû mi alian, multe pli grandan voja¸on ol via, multe pli rapidan ol la voja¸oj per fervojo: kiam Dio volos, mi veturos supren al la avo, kaj kiam vi estos plenumintaj vian laboron kaj sufiçe ¸ojintaj en çi tiu benita mondo, tiam — mi scias — vi ankaû venos al ni supren, kaj tiam ni tie supre parolos pri la tagoj de nia surtera vivo. Sed eç tie, tiel same kiel nun — vi povas tion kredi al mi, infanoj — mi diros: ”La vojo de Kopenhago ¸is Korsør estas vere peco da perlovico.”
131
eLIBRO
FABELOJ 4
Plumo kaj inkujo
E
n la çambro de unu poeto oni iam, pririgardante lian inkujon, eldiris la opinion: ”Estas rimarkinde, kio povas eliri el çi tiu inkujo! Kio nun sekvos plej frue? Jes, estas rimarkinde!” ”Tiel efektive estas,” diris la inkujo. ”Estas nekompreneble! ¯uste tion mi çiam asertas!” ¸i diris fiere al la plumo kaj al la aliaj objektoj sur la tablo, kiuj povis tion aûdi. ”Estas efektive rimarkinde, kio povas eliri el mi, jes, estas preskaû nekredeble! En efektiveco mi mem ne scias, kio estos la plej baldaûa, kiam la homo denove komencas çerpi el mi. Unu guto el mi sufiças por duono da pa¸o da papero, kaj kio ne povas stari sur ¸i! Mi estas io tute rimarkinda. El mi sola eliras çiuj verkoj de la poeto! tiuj karakterizadoj de aparta homo, kiel li estas kaj vivas, tiel ke la homoj pensas, ke ili lin rekonas; tiuj koraj sentoj, tiu bona humoro, tiuj çarmaj priskriboj de la naturo! Mi tion mem ne komprenas, çar mi tute ne konas la naturon; ¸i tamen vivas en mi. El mi eliris kaj çiam ankoraû eliras tiu anaro da ÿvebantaj çarmaj knabinoj, maltimaj kavaliroj sur spiregantaj çevaloj, gajaj kaj sanaj naturuloj! Jes, mi tion mem ne scias kaj mi nenion pensas çe tio.” ”En tio vi estas tute prava!” diris la plumo; ”vi tute ne pensas, çar se vi pensus, tiam vi komprenus, ke vi nur donas fluidaîon! Vi donas malsekecon, por ke mi povu eldiri kaj videbligi sur papero tion, kion mi havas en mi; tion mi skribas. La 132
eLIBRO
FABELOJ 4
skribanto estas la plumo; pri tio neniu homo dubas; kaj koncerne la poezian arton la plejmulto da homoj komprenas tiom same multe, kiel malnova inkujo.” ”Vi havas nur tro malmulte da sperto!” respondis la inkujo. ”Vi servas ja apenaû unu semajnon, kaj vi estas jam duone eluzita. Çu vi eble imagas al vi, ke vi estas la poeto? Vi estas nur la servisto, kaj mi havis jam multe el via speco, antaû ol vi venis, mi havis el la ansera familio, kiel ankaû el angla fabriko. Mi estas kompetenta pri anseraj trunketoj kaj pri ÿtalaj plumoj. Mi havis jam multe da ili en servado kaj ricevos ankoraû multe, kiam li, la homo, kiu faras por mi la movojn, venados kaj skribados tion, kion li çerpas el mia interno. Mi nun nur volus scii, kion li antaû çio el mi elprenos.” ”Malsa¸a inka tineto!” diris la plumo. Malfrue vespere la poeto venis hejmen, li venis el koncertejo, kie li aûdis bonegan violoniston kaj estis tute plenigita kaj emociita de lia nekomparebla ludado. Mirigan mondon da tonoj li elsorçis el sia instrumento: jen ¸i sonis kiel sonoraj akvogutoj, perlo post perlo, jen kiel plena ˛oro da pepantaj birdoj, jen ventego bruis tra pinarbaro. Ÿajnis al li, ke li aûdis ploradon de sia propra koro, sed per melodioj, kiuj sonas el belega voço de virino. Estis tiel, kvazaû sonis ne nur la kordoj de la violono, sed ankaû la ponteto, eç la ÿraûboj kaj la resontabulo; estis eksterordinare! ¯i estis malfacila kaj tamen aspektis kiel infana ludo, kvazaû la arço nur simple kuradis tien kaj reen super la kordoj. Oni povus pensi, ke çiu devas povi fari tiel same. La violono sonis per si mem, la arço ludis per si mem, ili ambaû faris la tutaîon, oni forgesis çe tio pri la majstro, kiu ilin gvidis, kiu enspiris al ili vivon kaj ani-
133
eLIBRO
FABELOJ 4
mon. Oni forgesis pri la majstro, sed pri li pensis la poeto, pri li li rakontis, kaj li skribis siajn pensojn tiamaniere: ”Kiel malsa¸a tio estas, se la arço kaj la violono volas esti fieraj pri siaj faroj! Kaj tamen ni homoj ja agas tiel tre ofte, la poeto, la artisto, la eltrovinto kaj vojebeniganto en la scienco, la militestro. Ni fanfaronas, ni estas fieraj pri niaj faroj, — kaj tamen ni çiuj estas ja nur la instrumentoj, per kiuj Dio ludas; al Li sola apartenas la gloro! Ni havas nenion, pri kio ni povus esti fieraj.” Jes, tion la poeto skribis, li skribis tion en formo de parabolo kaj nomis ¸in ”La majstro kaj la instrumentoj.” ”Jen vi ricevis vian titolon, sinjorino!” diris la plumo al la inkujo, kiam ili ambaû denove estis solaj. ”Kredeble vi aûdis, kiam li laûte legis al si tion, kion mi skribis?” ”Jes, kion mi donis al vi por skribi,” respondis la inkujo. ”Tio estis ja frapo sur vin pro via fiereco! Kaj vi eç ne povas kompreni, ke oni mokas vin! Mi donis al vi frapon ¸uste el mia interno! Mi konas ja mian propran mokadon!” ”Malsa¸a inktruo!” diris la plumo. ”Skriba ÿtipo!” respondis la inkujo. Kaj çiu el ili havis la konscion, ke ¸i donis bonan lecionon al la dua, kaj ¸i estas çiam agrabla konscio, kiam oni estas konvinkita, ke oni al iu bone servis, tiam oni havas trankvilan dormon, kaj ili ambaû havis trankvilan dormon. Sed la poeto ne dormis; liaj pensoj fluis kiel la tonoj de la violono, ruli¸ante kiel perloj, bruante tra arbaro simile al la ventego, kiun li sentis en sia propra koro. Li sentis la radion, venantan de la eterna majstro. Al li sola apartenas la gloro!
134
eLIBRO
FABELOJ 4
Infano en la tombo
E
stis funebro en la domo, estis funebro en la koroj: la plej juna infano, kvarjara knabo, la sola filo, la ¸ojo de la gepatroj kaj ilia espero por la estonteco, mortis. Estas vero, ke ili havis ankoraû du plia¸ajn filinojn, el kiuj la maljuna ¸uste en tiu jaro estis konfirmota, kaj ambaû estis çarmaj, bonaj knabinoj, sed la infano perdita estas çiam la plej kara, kaj çi tiu estis la plej juna kaj filo. ¯i estis peza bato de la sorto. La fratinoj mal¸ojis, kiel mal¸ojas junaj koroj, tuÿitaj precipe de la doloro de la gepatroj: la patro estis malgaja, sed plej profunde premita estis la koro de la patrino. Tage kaj nokte ÿi estis sur la piedoj, ÿi flegis la malsanan infanon, levadis ¸in kaj portadis sur la manoj. ¯i estis parto de ÿi mem, tion ÿi sentis kaj konsciis. Ÿi tute ne povis prezenti al si, ke la infano mortis, ke ¸i estos metita en çerkon, ke la tombo ¸in baldaû çirkaûos. Ÿi estis konvinkita, ke Dio ne povas forpreni de ÿi la infanon; kaj, kiam tio tamen fari¸is kaj estis jam afero senduba, ÿi diris en sia dolora suferado: ”Dio tion ne sciis, Li havas senkorajn servantojn çi tie sur la tero, ili agas laû siaj deziroj, ili ne aûdas la pre¸ojn de patrino.” Ÿi perdis sian fidon je Dio, kaj nun atakis ÿin mallumaj pensoj, pensoj pri la morto, timo je la porçiama morto, timo, ke homo fari¸as polvo en polvo kaj per tio çio fini¸as. Çe tiaj
135
eLIBRO
FABELOJ 4
pensoj ÿi havis nenion, al kio ÿi povus alkroçi¸i, kaj ÿi falis en senfundan abismon de malespero. En la plej malfacilaj horoj ÿi plu ne povis plori. Ÿi ne pensis pri la junaj filinoj, kiujn ÿi havis; la larmoj de la edzo faladis sur ÿian frunton, sed ÿi ne rigardis al li; ÿiaj pensoj çiam estis çe la mortinta infano, çiu spiro de ÿia vivo havis nenian alian celon, krom la peno revoki en sian memoron çiun detalon pri sia infano, çiun el ¸iaj senkulpaj infanaj vortoj. Venis la tago de la enterigo. Kelkajn noktojn antaûe ÿi ne dormis; çirkaû la mateno ÿin venkis laceco, kaj ÿi iom ekdormis. En tiu momento oni forportis la çerkon en pli malproksiman çambron, kaj oni albatis la kovrilon, ke ÿi ne aûdu la frapojn de la martelo. Kiam ÿi veki¸is, levi¸is kaj volis vidi sian infanon, la edzo diris kun larmoj: ”Ni albatis la kovrilon; tio estis necesa!” ”Se Dio estas kruela kontraû mi”, ÿi ekkriis maldolçe, ”kial do la homoj estus pli bonaj!” Kaj ÿi forte ekploris. La çerkon oni forportis al la tombo. La nekonsolebla patrino sidis apud siaj junaj filinoj, ÿi ilin rigardadis, nevidante ilin, ÿiaj pensoj havis plu nenion komunan kun ÿia cetera familio, ÿi fordonis sin al sia mal¸ojo, kaj çi tiu ÿin pelis sen ordo, kiel la maro pelas ÿipon, kiu perdis la remilojn kaj direktiliston. Tiel pasis la tago de enterigo, kaj multaj aliaj tagoj sekvis kun la sama unuforma peza doloro. Per malsekaj kaj mal¸ojaj okuloj ÿin rigardadis en la domo la funebrantoj; ÿi ne aûdis iliajn vortojn de konsolo; kaj cetere kion ili povus diri? Ili ja mem estis tro malgajaj. La dormon ÿi kvazaû tute plu ne konis, kaj tamen la dor136
eLIBRO
FABELOJ 4
mo povus ja esti ÿia plej bona amiko, refortigi ÿian korpon kaj redoni trankvilecon al ÿia animo. Per admonoj oni tamen atingis almenaû tion, ke ÿi kuÿi¸is en la liton, kaj ÿi kuÿis silente, kiel dormantino. En unu nokto ÿia edzo aûskultis ÿian spiradon kaj kredis kun certeco, ke ÿi trovis trankvilecon kaj refreÿi¸on; tial li kunmetis siajn manojn, pre¸is kaj baldaû ekdormis sane kaj forte. Tial li ne rimarkis, ke ÿi levi¸is, surmetis siajn vestojn kaj silente eliris el la domo, por iri tien, kie ÿiaj pensoj restis tage kaj nokte, al la tombo, kiu kaÿis en si ÿian infanon. Ÿi iris tra la ¸ardeno, kiu çirkaûis la domon, kaj eliris sur la kampon, kie piedvojeto çirkaûe de la urbo kondukis al la tombejo; neniu ÿin vidis; kaj ankaû ÿi vidis neniun. Estis bela stelluma nokto, la aero ankoraû varma kaj milda, çar tiam estis ankoraû septembro. Ÿi eniris en la tombejon kaj direktis sin al la malgranda tombo, kiu vidi¸is kiel unu granda kaj bonodora bukedo. Ÿi sidi¸is kaj klinis sian kapon al la tombo, kvazaû tra la dika tavolo da tero ÿi povus vidi sian knabeton, kies çarman rideton ÿi ankoraû tiel bone memoris. La bonkora esprimo de liaj okuloj, eç ankoraû sur la lito de malsanulo, estis ja neniam forgesebla. Kiel multeparola estis lia rigardo, kiam ÿi sin klinadis super lin kaj prenadis lian delikatan maneton, kiun li mem ne povis levi! Kiel ÿi antaûe sidis apud lia lito, tiel ÿi sidis nun çe lia tombo; sed çi tie la larmoj povis libere flui; ili faladis sur la tombon. ”Vi volas malsupren, al via knabo!” subite diris ia voço ¸uste apud ÿi; la voço sonis klare kaj profunde, ¸i sonis al ÿi en la koron. Ÿi ekrigardis supren, kaj apud ÿi staris homo, kovrita de granda funebra mantelo, kies kapuço estis tirita antaûen su137
eLIBRO
FABELOJ 4
per lia kapo. Sed sub la kapuço ÿi vidis lian viza¸on, ¸i estis severa, sed tamen konfidiga, kaj liaj okuloj brilis, kvazaû li havus ankoraû la a¸on de junulo. ”Mi volas al mia infano!” ÿi ripetis, kaj en ÿiaj vortoj estis petego de malespero. ”Çu vi kura¸as sekvi min?” demandis la figuro. ”Mi estas la Morto!” Ÿi balancis jese la kapon. Tiam subite fari¸is, kvazaû çiuj steloj super ÿi lumus per la lumo de plenluno; ÿi vidis la belegan diverskolorecon de la floroj sur la tombo, la tera kovro delikate kaj silente forÿovi¸is kiel flugetanta tuko, la patrino mallevi¸is, kaj la figuro etendis çirkaû ÿi sian nigran mantelon. Fari¸is nokto, la nokto de la morto; ÿi mallevi¸is pli profunden, ol kiom penetras la tombo-fosilo, la tombejo kuÿis kiel tegmento super ÿia kapo. La basko de la mantelo ÿovi¸is flanken; ÿi staris en grandega halo; tre vasta kaj agrabla. Çirkaûe regis krepusko, sed antaû ÿi staris ÿia infano, kiu tuj alpremi¸is al ÿia koro. ¯i ridetis al ÿi kaj brilis per beleco pli granda ol iam antaûe. Ÿi ekkriis, sed la krio ne estis aûdebla, çar tute proksime de ÿi kaj poste tre malproksime kaj denove tre proksime eksonis laûta mirinde çarma muziko. Neniam antaûe tiel ravantaj tonoj tuÿis ÿian orelon; ili sonis transe de la noktenigra densa kurteno, kiu apartigis la halon de la granda lando de eterneco. ”Mia dolça, mia kara patrino!” diris ÿia infano. ¯i estis la konata amata voço; kaj kisoj sekvis post kisoj en senfina feliçego. La infano montris en la direkton al la malluma kurteno. ”Tiel bele ne estas supre sur la tero! Çu vi vidas, panjo, çu vi vidas ilin çiujn? Çi tio estas feliçego!” 138
eLIBRO
FABELOJ 4
Sed la patrino vidis nenion, eç tie, kien la infano montris, nenion krom la nigra nokto; ÿi rigardis per teraj okuloj, ÿi ne vidis tiel, kiel vidis la infano, kiu estis venigita al Dio. Ÿi aûdis la sonojn, la tonojn, sed ne la vorton, kiun ÿi devis kredi. ”Nun mi povas flugi, panjo!” diris la infano, ”flugi kun çiuj aliaj gajaj infanoj rekte al la bona Dio. Mi tre dezirus tion fari, sed se vi ploras, kiel nun, mi ne povas fori¸i de vi, kaj mi tamen tiel dezirus! Çu vi ne permesas? Vi ja baldaû venos al mi; kara panjo.” ”Ho restu, ho restu!” ÿi respondis, ”nur unu momenton ankoraû! Unu solan fojon ankoraû mi devas rigardi, vin kisi, vin teni en miaj brakoj!” Kaj ÿi kisis kaj alpremis al si la infanon. Subite de supre eksonis ÿia nomo; treege plende sonis la tonoj. Kio ¸i estis? ”Çu vi aûdis?” diris la infano. ”¯i estas paçjo, kiu vin vokas!” Kaj denove eksonis post kelkaj sekundoj profundaj ¸emoj, kvazaû de plorantaj infanoj. ”¯i estas miaj fratinoj!” diris la infano, ”panjo, vi ja certe ilin ne forgesis!” Kaj ÿi rememoris la restintojn, neesprimebla korpremo ÿin atakis, ÿi ekrigardis antaûen, kaj sençese preterflugetadis figuroj, el kiuj kelkajn, kiel ÿi opiniis, ÿi rekonis. Ili flugetis tra la halo de la morto al la malluma kurteno kaj malaperis malantaû ¸i. Çu aperos ÿia edzo, ÿiaj filinoj? Ne, ilia voko, iliaj ¸emoj sonis ankoraû de supre; ÿi preskaû tute forgesis ilin pro la mortinto. ”Panjo, nun sonas la sonoriloj de la çiela regno!” diris la infano. ”Panjo, nun levi¸as la suno!”
139
eLIBRO
FABELOJ 4
Kaj torento da blindiga lumo verÿi¸is sur ÿin; la infano malaperis, kaj ÿi sentis, ke ÿi porti¸as supren. Fari¸is malvarme çirkaû ÿi, ÿi levis sian kapon kaj vidis, ke ÿi kuÿas sur la tombejo, super la tombo de sia infano. Sed Dio fari¸is por ÿi en la son¸o apogo por ÿia piedo, lumo por ÿia prudento; ÿi fleksis siajn genuojn kaj pre¸is: ”Pardonu min, Sinjoro, mia Dio, ke mi volis reteni eternan animon de ¸ia flugo, ke mi povis forgesi miajn devojn rilate la vivantojn, kiujn Vi donis al mi!” Çe tiuj çi vortoj ÿi sentis, ke ÿia koro senÿar¸i¸is. Jen la suno aperis, malgranda birdo kantis super ÿia kapo, kaj la sonoriloj de pre¸ejo sonis por la matena pre¸o. Sankta silento etendi¸is çirkaûe, sankte, kiel en ÿia koro! Ÿi rekonis denove sian Dion, rekonis siajn devojn, kaj plena de sopiro ÿi rapidis hejmen. Ÿi klini¸is super sian edzon, ÿiaj varmaj sinceraj kisoj lin vekis, kaj ÿi ekparolis vortojn, venantajn el la profundo de la koro. Ÿi estis denove forta kaj milda, kiel edzino povas esti, kaj de ÿi venadis nun riça fonto de konsolo. ”Kion Dio faras, estas bone farita!” Kaj la edzo ÿin demandis: ”De kie vi per unu fojo ricevis tiun forton, tiun koron plenan de konsolo?” Kaj ÿi kisis lin kaj kisis siajn infanojn. ”Mi ricevis ¸in de Dio, per mia infano en la tombo.”
140
eLIBRO
FABELOJ 4
Korta koko kaj ventkoko
E
stis iam du kokoj, unu sur la sterkejo kaj la dua sur la tegmento, ambaû fieraj. Sed kiu el ili estis pli farpova? Diru al ni vian opinion, — ni tamen restos çe nia propra opinio. La kokina korto per tabulbarilo estis apartigita de alia korto, sur kiu kuôis amaso da sterko. Sur çi tiu kreskis granda kukumo, kiu havis la konscion, ke ¸i estas kreskaîo sterkobeda. ”Al tio oni estas destinata per la naski¸o!” ¸i diris al si mem. ”Ne çiuj povas naski¸i kukumoj, devas ekzisti ankaû aliaj vivantaj estaîoj. La kokinoj, la anasoj kaj la tuta lo¸antaro de la najbara korto estas ja ankaû kreitaîoj. Jen mi vidas nun la kortan kokon sur la tabulbarilo; ¸i kompreneble havas alian signifon ol la ventkoko, kiu estas sidigita tiel alte, ke ¸i ne povas eç knari, des pli kokokrii. ¯i havas nek kokinojn nek kokidojn, pensas nur pri si mem kaj ôvitas per verdigro! Nu, la korta koko estas tute alia koko! Vidu, kiel ¸i marôas, tio estas danco! aûdu, kiel ¸i kokokrias, tio estas muziko! Kie ajn ¸i aperas, oni aûdas, kio estas vera trumpetisto! Se ¸i venus çi tien, se ¸i forman¸us min kune kun la folioj kaj trunketo, se mi transirus en ¸ian korpon, ho, tio estus feliça morto!” pensis la kukumo. Çirkaû la nokto levi¸is terura ventego; la kokinoj, kokidoj kaj eç la koko enrampis ien, por trovi rifu¸on. Kun granda bruo falis la tabulo inter la kortoj; la tegoloj falis malsupren, sed la ventkoko sidis firme, ¸i eç ne tur141
eLIBRO
FABELOJ 4
nis sin, ¸i tion ne povis fari, kaj tamen ¸i estis juna, freôe fandita, sed singardema kaj solida. Jam depost sia naski¸o ¸i tenis sin serioze kaj pripenseme, ¸i per nenio similis al la flirtantaj birdoj sub la çielo, al la paseroj kaj hirundoj, ¸i malestimis ilin, ”tiujn pepantajn birdojn, malgrandajn per sia amplekso kaj malgravajn.” La kolomboj, ¸i diris, estas eç grandaj, blankaj kaj briletantaj kiel perlamoto, en kelkaj rilatoj aspektas kiel speco de ventkoko, sed ili estas dikaj kaj malsa¸aj, çiuj iliaj pensoj estas direktitaj nur al plenigado de sia korpo, en la interrilatoj ili estas tute enuigaj. La migrantaj birdoj faris al ¸i sian viziton, rakontis pri fremdaj landoj, pri aeraj karavanoj, rakontis terurajn historiojn pri rabobirdoj; la unuan fojon tio estis nova kaj interesa, sed poste la ventkoko rimarkis ke ili sin ripetas, ke ili rakontas çiam tion saman, kaj tio estas enuiga. Ili estis enuigaj kaj çio estis enuiga. Neniu taûgis por kompanio, çiu estis sengusta kaj triviala. ”La mondo estas tute sentaûga!” ¸i diris. ”Çie babilaîo kaj klaçaîo!” La ventkoko estis, kiel oni tion nomas, supersatigita, kaj tio çiuokaze farus ¸in interesa por la kukumo, se ¸i nur tion scius. Sed ¸i havis okulojn nur por la korta koko, kaj çi tiu nun estis sur la korto çe ¸i. La tabulbarilo estis faligita, sed la fulmotondro estis finita. ”Kion vi diros pri tiu stranga kokokrio?” demandis la korta koko siajn kokinojn kaj kokidojn. ”Estis en ¸i io kruda, mankis delikateco.” La kokinoj kaj kokidoj kuris sur la sterkamason, ilin sekvis per kavaliraj paôoj la koko. ”¯ardena kreskaîo!” diris la koko al la kukumo, kaj en çi tiu
142
eLIBRO
FABELOJ 4
sola vorto la kukumo rimarkis lian profundan kaj vastan klerecon kaj pro tio tute forgesis, ke li ¸in hakas kaj forman¸as. ”Feliça morto!” Kaj la kokinoj venis, kaj la kokidoj venis, kaj kiam unu kuris, la aliaj kunkuris, kaj ili klukis kaj pepis, kaj ili rigardis nur la kokon, ili estis fieraj pri li, li estis de ilia speco. ”Kokeriko!” li kriis, ”la kokidoj baldaû fari ¸os grandaj kokinoj, se mi tion proklamos en la monda kokinejo.” Kaj la kokinoj kaj kokidoj klukis kaj pepis post li. Kaj la koko proklamis grandan novaîon. ”Koko povas meti ovon! Kaj çu vi scias, kio kuôas en tiu ovo? En ¸i kuôas bazilisko! ¯ian vidon neniu çi tie povas elteni. Tion scias la homoj, kaj nun vi tion ankaû scias, vi scias, kio en mi lo¸as, vi scias, kia potenca kokineja estaîo mi estas!” Kaj la korta koko ekbatis per la flugiloj, fiere levis supren la kreston kaj denove kokokriis. Çiuj kokinoj kaj çiuj malgrandaj kokidoj forte tremis, sed ili estis terure fieraj pri tio, ke unu el la iliaj estas tiel potenca kokineja estaîo. Ili klukis kaj pepis tiel, ke la ventkoko devis tion aûdi, kaj li tion aûdis, sed malgraû tio sin ne movis. ”Simpla babilaîo!” diris la ventkoko al si mem. ”La korta koko neniam metas ovojn, kaj mi ne volas tion fari. Se mi volus, mi povus meti ventovon, sed la mondo ne meritas ventovon. Çie nur simpla babilaîo! Nun mi eç ne volas plu sidi.” Kaj tial la ventkoko derompi¸is, sed li ne mortigis la kortan kokon, ”kvankam tia estis lia intenco!” diris la kokinoj. Kaj kion diras la moralinstruo? ”Estas pli bone kokokrii, ol esti supersatigita kaj derompi¸i.” 143
eLIBRO
FABELOJ 4
”Bela”
L
a skulptiston Alfredon vi certe konas? Ni çiuj lin konas: li ricevis la oran medalon pro arto kaj sciencoj, li voja¸is Italujon kaj venis returne. Tiam li estis juna, jes, li eç nun estas ankoraû juna, tamen çiuokaze sep-ok jarojn pli a¸a ol tiam. Li revenis hejmen kaj vizitis ankaû siajn parencojn en unu el la malgrandaj urboj de Zelando; la tuta urbo sciis pri la fremdulo, sciis, kiu li estas. Por lia honoro unu el la plej riçaj familioj aran¸is grandan gastakcepton; çiu, kiu estis io aû havis ion, estis invitita; tio estis grava okazantaîo, la urbo sciis pri tio, kvankam oni ne anoncis ¸in per publika tamburado. Metiistaj helpantoj kaj infanoj de homoj malgravstataj, eç kelkaj el iliaj gepatroj, staris ekstere kaj rigardis la mallevitajn prilumita;n fenestrajn kurtenojn. La nokta gardisto povis imagi al si, ke li akceptas gastojn, tiom multe da homoj staris apud li sur la strato. Çie regis gajeco kaj bona humoro, kaj interne en la domo efektive trovi¸is la korpi¸inta gajeco kaj bona humoro, sinjoro Alfredo, la skulptisto. Li parolis, li rakontis, kaj çiuj aûskultis liajn vortojn kun ¸ojo, eç kun religia atento, precipe unu nejuna vidvino de oficisto. Por çio, kion diris sinjoro Alfredo, ÿi estis kvazaû neskribuzita griza papero, kiu çion diritan tuj ensorbis kaj petis pri pluaîo, senfine impresebla, nekredeble senscia, virina Caspar Haûser. 144
eLIBRO
FABELOJ 4
”Romon mi volus vidi!” ÿi diris, ”¸i certe estas çarma urbo kun çiuj fremduloj, kiuj tien venas. Priskribu al ni iom Romon! Kiel ¸i aspektas, kiam oni eniras en ¸in tra la pordego?” ”Tio ne estas facile priskribebla,” respondis la juna skulptisto. ”Oni venas sur grandan placon; meze de ¸i staras obelisko, kiu havas la a¸on de pli-malpli kvar mil jaroj.” ”Orgenisto!” ekkriis la virino, kiu neniam antaûe aûdis la vorton obelisko. Kelkaj gastoj ne povis deteni sin de rideto, ankaû çirkaû la buÿo de la skulptisto aperis io simila al rideto, kio tamen rapide cedis al esprimo de sincera mirego, kiam tute apude de la virino li rimarkis paron da grandaj marbluaj okuloj; ili apartenis al la filino de la parolantino, kaj se oni havas tian filinon, oni ne povas esti malsa¸a. La patrino estis senhalta fonto de demandoj, la filino estis la bela najado de tiu fonto, kiu nedisigeble apartenis al ¸i. Kiel bela ÿi estis! Ÿi estis objekto de pririgardado por skulptisto, sed ne estaîo por interparolado, kaj ÿi efektive parolis nenion, aû almenaû tre malmulte. ”Çu la papo havas grandan familion?” demandis la virino. Kaj la juna homo respondis tiel, kvazaû la demando estus starigita pli ¸uste: ”Ne, li ne estas el granda familio!” ”Ne pri tio mi pensas!” diris la virino. ”Mi pensas, çu li havas edzinon kaj infanojn?” ”Al la papo ne estas permesite edzi¸i,” li respondis. ”Tio ne plaças al mi!” diris la virino. Certe ÿi povus demandi kaj paroli pli sa¸e, sed se ÿi tiel demandus kaj parolus, çu tiam la filino apogus sin al ÿia ÿultro kaj rigardus ÿin kun tiu preskaû kortuÿanta rideto? Kaj sinjoro Alfredo parolis, parolis pri la kolorriçeco de Italujo, pri la bluetaj montoj, pri la blua Mediteranea maro, pri 145
eLIBRO
FABELOJ 4
la blua sudo, kiu prezentas tian belecon, kian oni en la nordo trovas en pli alta grado nur en la bluaj okuloj de la norda virino. Tio estis dirita kun aludo, sed ¸uste ÿi, kiu devis tion kompreni, ne montris per io, ke ÿi tion komprenis, kaj tio ankaû estis ja bela. ”Italujo!” ¸emis kelkaj. ”Voja¸i!” ¸emis aliaj. ”Bele! Belege!” ”Jes, se mi nun gajnos la grandan loton,” diris la vidvino, ”tiam ni voja¸os, mi kaj mia filino. Vi, sinjoro Alfredo, devas esti nia gvidanto. Ni veturos çiuj tri kaj ankaû kelke da aliaj bonaj amikoj kun ni!” Kaj çe tiuj vortoj ÿi gaje faris kapsaluton al çiuj. Çiu povis pensi, ke li estas la veturonto. ”En Italujon ni veturos, sed ni ne vizitos tiajn lokojn, kie ekzistas rabistoj; ni restos trankvile en Romo kaj sur la grandaj vojoj, kie oni estas en sendan¸ereco.” La filino eligis nefortan ¸emon. Kiom multe povas enhavi en si unu ¸emo, aû kiom multe povas esti atribuate al ¸i! La juna viro multe atribuis al ¸i. La du bluaj okuloj, kiuj en tiu vespero radiis al li, kaÿis en si trezorojn, trezorojn de la spirito kaj de la koro, riçajn kiel çiuj belegaîoj de Romo; kaj kiam li forlasis la societon, li estis enami¸inta, enami¸inta je la fraûlino. La domo de la vidvino el çiuj domoj fari¸is la sola, kiun la skulptisto, sinjoro Alfredo, vizitadis. Oni komprenis, ke tio ne povas estis farata pro la patrino, kvankam parolis nur li kaj ÿi; nur la filino povis esti la magneto, kiu lin altiris. Oni ÿin nomis Kala, tamen ÿia vera nomo estis Karen Malene, ambaû nomoj kuntiri¸is en la formon Kala. Ÿi estas bela, sed iom dormema, diris tiu aû alia; matene ÿi volonte restadis pli longe en la lito. ”Al tio ÿi alkutimi¸is detempe de sia infaneco!” diris la pa146
eLIBRO
FABELOJ 4
trino; ”ÿi çiam estis juna Venero, kaj tiaj laci¸as ja tiel facile. Ÿi kuÿas iom longe, sed de tio ÿi havas siajn klarajn okulojn.” Kia potenco kuÿis en tiuj klaraj okuloj, en tiuj marbluaj akvospeguloj, en tiu kvieta akvo kun la profunda fundo! Tion sentis la juna homo, li sidis fiksite sur la profunda fundo. Li paroladis kaj rakontadis, kaj la patrino demandadis çiam tiel same vigle, sen¸ene kaj naive kiel çe la unua renkonti¸o. Estis plezuro aûdi kiel sinjoro Alfredo rakontas. Li rakontis pri Neapolo, pri siaj levi¸oj sur Vezuvion, kaj çe tio li montris al ili per akvarelaj pentraîoj kelkajn ¸iajn erupciojn. La vidvino neniam antaûe ion aûdis pri tio aû vidis. ”La çielo nin gardu!” ÿi ekkriis, ”tio estas ja fajrokraça monto! Çu neniu povas suferi de tio?” ”Tutaj urboj jam pereis!” li respondis, ”Pompejo kaj Herkulano!” ”Ha, la malfeliçaj homoj! Kaj çion çi tion vi mem vidis?” ”Ne, neniun el la erupcioj, kiujn mi çi tie havas sur la bildoj; sed per unu el miaj propraj pentraîoj mi montros al vi, kian erupcion mi mem vidis.” Li prenis skizon, kiun li estis farinta per krajono, kaj la patrino, kiu sidis ankoraû tute emociita de la vido de la belkoloraj bildoj, rigardis la palan krajonan skizon kaj ekkriis tute surprizita: ”Vi vidis, kiel ¸i kraçis blankan fajron!” Por mallonga momento malaperis la estimo de sinjoro Alfredo koncerne la patrinon, sed çe la brilo, kiun çirkaû si disvastigis Kala, li baldaû komprenis, ke ÿia patrino ne komprenas pentraîojn, tio estis çio, sed ÿi havis la plej bonan, la plej belan, ÿi havis Kalan. Kaj Alfredo fiançi¸is kun Kala, tio fari¸is tute nature, kaj pri 147
eLIBRO
FABELOJ 4
la fiançi¸o estis anoncite en la urbaj gazetoj. La patrino mendis por si tridek ekzemplerojn, por eltrançi la koncernan pecon kaj en leteroj sendi al amikoj kaj konatoj. La gefiançoj estis feliçaj, kaj la bopatrino ankaû, ÿi kvazaû samfamilii¸is kun Thorwaldsen, ÿi diris: ”Vi estas ja lia daûrigo!’ Al Alfredo ÿajnis, ke ÿi diris ion spritan. Kala nenion diris, sed ÿiaj okuloj lumis, rideto ludis çirkaû ÿia buÿo, çiu el ÿiaj movoj estis bela; kaj ÿi estis bela, tion ni ne povas tro sufiçe diri. Alfredo skulptis la bustojn de Kala kaj de la bopatrino. Ili sidis antaû li kaj vidis, kiel li per la fingroj glatigas kaj formas la molan argilon. ”Tio estas nia kulpo,” diris la bopatrino, ”ke vi mem faras çi tiun simplan laboron kaj ne lasas ¸in knedaçi per iu el viaj helpistoj!” ”Kontraûe, estas tre necese, ke mi mem pretigu per argilo la modelon!” li respondis. ”Ho, vi estas çiam eksterordinare galanta!”, diris la patrino, kaj Kala silente premis al li la manon, kiam la laboro estis finita. Li disvolvis antaû ili ambaû la belecon de la naturo en la kreitaîo, kiel la vivantaîo staras super la mortintaîo, la kreskaîo super la ÿtono, la besto super la kreskaîo, la homo super la besto; kiel la spirito kaj beleco elmontri¸as per la formo, kaj kiel la skulptisto per la elmontrado donas al la teraj figuroj la plej grandan belecon. Kala sidis silente, dum liaj elparolitaj pensoj forte ÿin ekscitis, sed la bopatrino diris: ”Estas malfacile sekvi viajn pensojn, sed iom post iom mi 148
eLIBRO
FABELOJ 4
tamen ilin klarigas al mi, kaj se ili en mia kapo eç zumas en granda konfuzo, mi ilin tamen tenas firme.” Kaj lin tenis firme la beleco, ¸i lin plenigis, ekposedis lin kaj regis super li. La beleco lumis el la tuta figuro de Kala, lumis el ÿia rigardo, el la anguloj de ÿia buÿo, eç el çiuj movoj de ÿiaj fingroj. Tion Alfredo eldiris, kaj li, skulptisto, estis kompetenta pri tio, li parolis nur pri ÿi, pensis nur pri ÿi, ili ambaû kunfandi¸is, kaj tial ankaû ÿi parolis multe, çar li parolis tre multe. Tio estis en la tempo de la fiançeco; nun venis la edzi¸a festo kun fiançamikinoj kaj edzi¸aj donacoj, kaj la edzi¸a parolo estis eldirita. La bopatrino starigis en la edzi¸ofesta salono sur la supra fino de la tablo la buston de Thorwaldsen, laû ÿia ideo li ankaû devis esti gasto. Oni kantis kantojn, oni eldiris toastojn, tio estis gaja edzi¸ofesto, bela paro! ”Pigmaliono ricevis sian Galateon”, estis dirite en unu el la kantoj. ”Jen denove io mitologia!” diris la bopatrino. La sekvantan tagon la juna paro forveturis Kopenhagon, por tie enlo¸i¸i; la bopatrino ilin akompanis, por, kiel ÿi diris, preni sur sin la maldelikataîon, tio estas por konduki la mastrumaîon. Kala estis sidonta sub vitra kloÿo! Çio estis nova, brilpura kaj bela! Tiel ili sidis çiuj tri kune, kaj Alfredo sidis, kiel diras la proverbo, kiel episkopo en anserejo. La sorço de la formo lin senprudentigis, li rigardis la ÿelon kaj ne la kernon, kaj tio estas malfeliço, granda malfeliço en la edzeco. Kiam la ÿelo aerdifekti¸as kaj la ekstera falsbrilaîo desolvi¸as, tiam oni pentas pri sia nesingarda elekto. En granda societo estas tre malagrable rimarki, ke la vesto malordi¸is kaj prezentas malkonvenaîon, sed ankoraû multe pli malag149
eLIBRO
FABELOJ 4
rable estas rimarki en granda societo, ke la edzino kaj bopatrino per malinteligenta babilado elvokas mokadon de aliaj, kaj ne povi havi fidon al si mem, ke oni kovros çiufoje la malsa¸aîon per sprita enmiksi¸o. Ofte la junaj geedzoj sidis mano en mano, kaj li parolis, kaj ÿi de tempo al tempo ankaû enîetis vorteton, çiam la saman melodion, çiam la samajn du-tri tonojn. Spirita venteto levi¸adis nur tiam, kiam aperis Sofio, unu el ÿiaj amikinoj. Sofio estis tute ne bela, tamen sen okulincitantaj malbonpunktoj. Estas vero, ke laû la aserto de Kala ÿi estis iom kurba, sed certe tio ne estis pli falanta en la okulojn, ol kiom povas rimarki nur intimaj amikinoj. Ÿi estis tre prudenta knabino, tamen absolute ne venis al ÿi en la kapon, ke ÿi povas çi tie fari¸i dan¸era. Ÿi alportadis refreÿigan aermovi¸on sub la vitran kloÿon, kaj freÿa aero estis necesa, tion ili çiuj sentis. Oni devis iom aerumi çe ili, kaj tial ili entreprenis voja¸on, por aerumi¸i. La bopatrino kaj la juna paro ekvoja¸is Italujon. ”Dankon kaj laûdon al Dio, ke ni denove estas inter niaj propraj muroj!”, diris la patrino kaj la filino, kiam ili en la sekvanta jaro revenis kun Alfredo. ”Vere ne estas plezuro voja¸i!”, diris la bopatrino; ”en efektiveco tio estas enuiga! Pardonu, ke mi tion diras. Mi enuis, malgraû ke mi havis apud mi miajn infanojn; kaj kiel multekosta, kiel terure multekosta estas la voja¸ado! Çiuj tiuj galerioj, kiujn oni devas viziti, çiuj rimarkindaîoj, je kiuj oni devas plenforme fari çasadon! Alie oni ja ne povus doni informojn, kiam oni revenas hejmen kaj estas demandata! Kaj fine oni devas ankoraû aûdi, ke ¸uste tio estas la plej bela, kion oni forgesis rigardi. Post pli longa tempo tiuj eternaj Madonoj sufiçege tedis al mi; oni fari¸is mem kvazaû Madono.” 150
eLIBRO
FABELOJ 4
”Kaj la man¸aîo, kiun oni al vi donas!” aldonis Kala. ”Oni ne ricevas eç bonordan viandan supon!”, diris la patrino. ”Ilia kuirarto ne staras tre alte!” Kala estis lacigita de la voja¸o kaj restis, kio estis la plej malbona, daûre suferetanta. Tiam Sofio enlo¸i¸is en ilia domo kaj alportadis utilon. Oni devas konfesi, opiniis la patrino, ke Sofio estas kompetenta kiel en la mastrumado, tiel ankaû en la artoj. Krom tio ÿi estis tre estiminda, fidela kaj fidinda. Tion si pruvis, kiam Kala malsani¸is kaj çiam pli perdis la sanon. Kie la ÿelo estas çio, tie la ÿelo devas teni sin forte, alie çio pereas. Kaj la ÿelo pereis, — Kala mortis. ”Ÿi estis bela!~, diris la patrino, ”ÿi vere estis io tute alia ol la antikvaîoj, kiuj estas tiel palaj kaj senkolori¸intaj! Kala estis freÿa kaj ne tuÿita de la dento de la tempo, kaj tia devas esti belulino!” Alfredo ploris kaj la patrino ploris, kaj ambaû portis nigrajn vestojn. Por la patrino la nigra koloro estis tre bone alaspekta, kaj ÿi plej longe vestis sin nigre, funebris plej longe kaj mal¸ojis ankoraû pri tio, ke Alfredo denove edzi¸is kaj prenis Sofion, kiu tute ne havis belan eksteraîon ”Li amas ekstremojn!” diris la bopatrino, ”li iris de la plej bela al la plej malbela! Li povis forgesi sian unuan edzinon. La viroj ne havas konstantecon! mia edzo estis alia; li eç mortis antaû mi.” ”Pigmaliono ricevis sian Galateon!”, diris Alfredo; ”jes, tiel estis dirite en la edzi¸ofesta kanto. Mi efektive enami¸is je la bela statuo, kiu ricevis vivon en miaj brakoj. Sed la parencan animon, kiun sendas al ni la çielo, unu el Liaj an¸eloj, kiu povas senti kun ni, pensi kun ni, levi nin, kiam ni estas flek151
eLIBRO
FABELOJ 4
sitaj malsupren, — tiun mi nur nun trovis kaj akiris. Vi venis, Sofio, ne en beleco de formoj, ne en brilo de radioj, — sed çiam ankoraû pli bela, ol estas necese! La çefaîo estas kaj restas çefaîo! Vi venis kaj instruis al la skulptisto, ke lia verko estas nur argilo, nur polvo, nur el argilo farita ÿelo de tiu kerno, kiun ni devas serçi. Malfeliça, malfeliça Kala! Nia surtera vivo estas kiel voja¸a vivo. Supre, kie oni ali¸as al si en reciproka simpatio, ni estis unu por la alia eble duone fremdaj.” ”Tio ne estis amohava ju¸o,” diris Sofio, ”tio ne estis kristana! Supre, kie oni ne svati¸as, sed kie la animoj, kiel vi diras, ali¸as al si en reciproka simpatio, supre, kie çio bela disvolvi¸as kaj alti¸as, ÿia animo eble eksonos per tiel plena forto, ke ¸i supersonos la mian, kaj vi — vi tiam denove, kiel en via unua amo, ekkrios la vortojn: bela, bela!”
152
eLIBRO
FABELOJ 4
Historio el la dunoj
¯
i estas historio el la Jutlandaj dunoj, sed ¸i komenci¸as ne tie, ne, tre malproksime, en la sudo, en Hispanujo. La maro estas granda veturvojo inter la landoj. Transportu vin en via imago tien, Hispanujon! Tie estas varme, tie estas bele; tie disvolvi¸as la fajroru¸aj granataj floraîoj inter la mallumaj laûraj arboj. De la montoj blovetas refreÿiga vento al la oran¸¸ardenoj kaj al la belegaj Maûraj haloj kun la oraj kupoloj kaj pentritaj muroj. Tra la stratoj marÿas infanoj en procesio kun kandeloj kaj flirtantaj standardoj, kaj super ili alte kaj klare etendi¸as la çielo kun brilantaj steloj. Sonas kantoj kaj kastanjetoj, junuloj kaj knabinoj svingi¸as en danco sub la florantaj akacioj, dum la almozulo sidas sur la çirka^ûakita marmora ÿtono, refreÿigas sin per sukplena akvomelono kaj forrevas sian vivon. La tutaîo estas kiel bela revo; ho, se oni povus sin tute fordoni al ¸i! Sed tiel agis du junaj freÿe edzigitaj hometoj, kaj al ili ankaû estis riçe donacitaj çiuj bonoj de la tero: sano, bona humoro, riçeco kaj honoro. ”Ni estas tiel feliçaj, kiel iu nur povas esti!” ili diris kun plena kora konvinko. Sed ili povus levi¸i al ankoraû pli alta grado de feliço, tio fari¸us, se Dio donacus al ili filon, kiu similus al ili korpe kaj anime. La feliça infano estus salutita kun plej granda ¸ojo, trovus plej dorloteman amon kaj vartadon, la tutan feliçon, kiun povas havigi riçeco kaj grandinflua parencaro. 153
eLIBRO
FABELOJ 4
Kiel festo pasadis al ili la tagoj. ”La vivo estas favorkora donaco de la amo, preskaû neimageble granda!” diris la edzino, ”kaj çi tiu abundo de feliço ankoraû pligrandi¸as, kiel oni diras, en la alia vivo, kaj tiel plue en eterneco! Mi ne povas ampleksi tiun penson.” ”Kaj ¸i certe estas tromemfido de la homoj!” diris la edzo. ”En efektiveco tio estas terura fiereco, kredi, ke oni vivos eterne, ke oni fari¸os kiel Dio! Tio estis ja ankaû la vortoj de la serpento, kaj ¸i estis la spirito de la mensogo.” ”Vi ne dubas ja pri transmorta vivo?” demandis la juna edzino, kaj ÿi sentis, kvazaû la unuan fojon trairas ombro la sunan regnon de ÿiaj pensoj. ”La kredo tion promesas, la pastroj tion asertas!” respondis la juna viro; ”sed ¸uste en mia tuta feliço mi sentas kaj komprenas, ke postuli alian vivon post çi tiu, daûrigatan feliçon, estas fiereco, penso de aroganteco. Çu jam en nia surtera ekzistado ne estas donite al ni tiom multe, ke ni povas kaj devas esti kontentaj?” ”Jes, al ni tio estas donita,” diris la juna edzino, ”sed al kiom multaj miloj da homoj çi tiu vivo fari¸is malfacila elprovado, kiom multe da homoj estas îetitaj en çi tiun mondon kvazaû nur por malriçeco, malhonoro, malsano kaj malfeliço! Ne, se ne ekzistus alia vivo post çi tiu surtera, tiam çio çi tie estus disdividita tro malegale, tiam Dio ne estus la justulo.” ”La almozulo tie malsupre sur la strato havas ¸ojojn, kiuj por li estas tiel same grandaj, kiel la ¸ojoj, kiujn havas la re¸o en sia riça palaco,” respondis la juna viro; ”kaj çu vi ne pensas, ke la ÿar¸besto, kiu estas vipata, malsatas kaj morte laci¸as per trenado, havas konscion pri la malfacileco de la tagoj de sia vivo? ¯i sekve kun egala rajto povus postuli alian 154
eLIBRO
FABELOJ 4
vivon, nomi tion maljustaîo, ke ¸i ne estas starigita en pli alta vico da estaîoj.” ”En la domo de mia patro ekzistas multe da lo¸ejoj, diris Kristo,” rediris la juna virino, ”la çiela regno estas senlima, tiel same kiel la amo de Dio! Ankaû la besto estas kreitaîo, kaj neniu vivo pereos, tiel mi almenaû kredas, sed çiu akiros la feliçon, kiun ¸i povas akcepti kaj kiu estas konforma al ¸ia esenco kaj povas sufiçi al ¸i.” ”Sed al mi nun sufiças çi tiu mondo!” diris la viro kaj çirkaûplektis per siaj brakoj sian belan çarman edzineton. Poste li fumis cigaredon sur la nefermita teraso, kie la malvarmeta aero estis plena de la odoro de oran¸oj kaj kariofiloj. Muziko kaj kastanjetoj sonis de la strato, du steloj brilis malsupren, kaj du okuloj plenaj de amo, la okuloj de lia edzino, rigardis lin kun la eterna vivo de la amo. ”Tia minuto kiel la nuna plene meritas, ke oni naski¸u, sentu ¸in kaj poste denove malaperu.” Li ridetis, lia edzino kun milda riproço levis sian manon, — kaj la nubo denove malaperis, ili estis tro feliçaj. Ÿajnis, ke çio tiel aran¸i¸adis, ke ¸i nur plialtigu ilian honoron, ilian ¸ojon, ilian feliçon. Okazis unu ÿan¸o, sed nur rilate la lokon de lo¸ado, ne rilate la ¸uadon kaj akiradon de la ¸ojoj de la vivo. La juna viro estis sendita de sia re¸o kiel ambasadoro al la imperiestra kortego de Rusujo; tio estis honora posteno, por kiu lia deveno kaj liaj scioj donis al li la rajton. Li posedis grandan havon, ne malpli grandan alportis al li lia juna edzino, çar ÿi estis filino de unu el la plej riçaj kaj eminentaj komercistoj. Unu el la plej grandaj kaj plej bonaj ÿipoj de çi tiu devis en tiu jaro ¸uste iri al Stokholmo kaj veturigi al Peterburgo la karajn infanojn, la filinon kaj la bofilon. En 155
eLIBRO
FABELOJ 4
la ÿipo çio estis aran¸ita re¸e, çie trovi¸is molaj tapiÿoj sub la piedoj, silko kaj lukso. Ekzistas malnova kanto pri herooj, kiun çiuj konas; ¸i estas nomata: ”Angla re¸ido”; li ankaû veturis sur tia multekosta ÿipo; ¸iaj ankroj estis tegitaj per brilanta oro, kaj çiu ÿnurego estis traplektita per silko. Nevole oni devis pensi pri tiu ÿipo, kiam oni vidis la ÿipon, kiu nun eliris el Hispanujo. Sur ambaû regis la sama lukso, la sama adiaûa penso: ”Dio volu, ke ni nin en ¸ojo revidu!” Favora vento blovis de la flanko de la Hispana marbordo, la adiaûo estis nur mallonga. Çe tia veturado ili devis post kelke da semajnoj atingi la celon de sia voja¸o. Sed kiam ili estis sur la libera maro, la vento kvieti¸is, la maro fari¸is glata kaj trankvila, la akvo brilis, la steloj de la çielo brilis, estis çarmaj festaj vesperoj en la riça kajuto. Fine oni tamen ekdeziris favoran venton, sed ¸i ne levi¸is; se blovis ia vento, ¸i çiufoje havis kontraûan direkton. Tiel pasis semajnoj, eç plenaj du monatoj, — nur tiam la vento fari¸is favora, ¸i blovis de sud-okcidento. Kiam ili trovi¸is inter Skotlando kaj Jutlando, la vento pliforti¸is, tute kiel en la malnova kanto pri la Angla re¸ido: ”Kaj levi¸is ventego, kaj tuta la maro En mallumo kaÿi¸is post densa nubaro. Ili îetis la ankron kaj nun senkura¸aj Kvieti¸on atendis de l’ ondoj sova¸aj.” Multe da tempo pasis depost tiam. La re¸o Kristiano la Sepa sidis sur la Dana trono kaj estis tiam juna homo; multe okazis depost tiu tempo, grandaj ÿan¸oj, multe da aliformi¸oj. Lagoj kaj marçoj fari¸is luksaj herbejoj, dezertaj lokoj fari¸is fekunda tero; sub la ÿirmo de la domoj eç sur la okcidenta 156
eLIBRO
FABELOJ 4
bordo de Jutlando kreskas pomarboj kaj rozoj, sed, estas vero, oni devas ilin serçi, çar pro la akraj okcidentaj ventoj ili kaÿi¸as en ÿirmitaj lokoj. Oni rememoras tie delonge malaperintajn tempojn, multe antaû la regado de Kristiano la Sepa. Kiel tiam, tiel ankoraû nun en Jutlando sur spaco de multaj mejloj etendi¸as la bruna erikejo kun siaj tomboj de gigantoj, kun siaj aeraj fenomenoj, kun siaj multfoje kruci¸antaj malebenaj kaj sablaj vojoj. Okcidente, kie grandaj kaj multaj riveretoj enfluas en la golfon, trovi¸as vastaj herbejoj kaj marçoj, çirkaûlimitaj de altaj dunoj, kiuj kun siaj el sablo formi¸intaj pintoj levi¸as antaû la maro simile al Alpa montoçeno. Nur en apartaj lokoj ili estas interrompataj de argilecaj deklivoj, de kiuj çiujare la maro per sia giganta buÿo englutas grandajn pecojn, tiel ke la deklivoj kaj montetoj disfalas, kvazaû skuitaj de tertremo. Tiel ¸i aspektas ankoraû nun, tiel estis antaû multe da jaroj, kiam la du feliçuloj veturis sur la maro en la riça ÿipo. Estis fino de Septembro, estis dimanço kaj suna vetero, la sonado de la pre¸ejaj sonoriloj penetris al ili el multaj marbordaj vila¸oj. La pre¸ejoj de tiu regiono staras kiel çirkaûakitaj pecegoj da granito, çiu el ili estas peco da roko. La Norda maro povus transruli¸i super ili, kaj ili tamen restus starantaj. La plejmulto el ili ne havas turon, la sonoriloj pendas inter du traboj ekstere kaj libere. La Diservo estis finita, la komunumo eliris el la pre¸ejo sur la tombejon, kie tiam, tiel same kiel nun, trovi¸is nek arboj nek arbetaîoj, kie sur la tomboj oni ne plantis florojn nek metis florkronojn. Senformaj montetoj montras la lokon, kie la mortintoj estas enterigitaj. Hirta herbo, vipata de la vento, kovras abunde la tutan tombejon. Eble nur unu tombon ornamas monumento, tio estas 157
eLIBRO
FABELOJ 4
aerdifektita ligna ÿtipo, çirkaûakita en la formo de çerko. De kie ¸i venas? ¯i estas prenita el la okcidente troviÿanta arbaro; el la maro ¸i estas elakvigita. Tie por la lo¸antoj de la marbordo kreskas la çirkaûakitaj traboj, tabuloj kaj arbotrunkoj. La vento kaj la mara nebulo baldaû aerdifektas la alplektitajn pecojn da ligno. Tia ÿtipo kuÿis sur unu infana tombo kaj al çi tiu aliris unu el la virinoj, kiuj venis el la pre¸ejo. Ÿi haltis kaj rigardis la duone forputrintan ÿtipon; tuj malantaû ÿi stari¸is ÿia edzo. Ili ne diris eç unu vorton; li kaptis ÿin je la mano, kaj de la tombo ili iris sur la brunan erikejon, trans marçan teron, al la dunoj; longe ili iris silente. ”Hodiaû estis bona prediko,” diris la viro; ”se oni ne havus la bonan Dion, oni havus nenion.” ”Jes,” respondis la virino. ”Li ¸ojigas kaj Li mal¸ojigas! Li havas la rajton por tio! Morgaû nia knabeto finus kvin jarojn, se ni povus lin konservi.” ”Neniu rezultas de tio, ke vi tiel fordonas vin al la mal¸ojo!” diris la viro. ”Li foriris de la suferoj de la surtera vivo; li estas ja tie, kien ni çiuj deziras iam veni.” Ili plu ne parolis kaj iris per firmaj paÿoj al sia domo inter la dunoj. Subite de unu el ili, kie la marborda aveno ne havis la forton por reteni la sablon, levi¸is io simila al forta fuma kolono. Tio estis ekpuÿo de vento, kiu frapis la dunon kaj turnis supren la delikatajn sablajn partojn. Sekvis ankoraû unu ventpuÿo, kaj çiuj sur ÿnuro pendantaj fiÿoj ekbati¸is al la muro de la domo, kaj çio denove estis silenta; la suno brulis varmege. La geedzoj iris en sian domon kaj baldaû demetis de si siajn dimançajn vestojn. Poste ili rapide iris trans la dunojn, kiuj staris kvazaû grandegaj subite en sia movi¸ado rigidi158
eLIBRO
FABELOJ 4
¸intaj ondoj el sablo. La blue-verdaj akraj trunketoj de la sabla herbo kaj sabla aveno prezentis sur la blanka sablo almenaû kelkan kolordiversecon. Venis ankaû kelkaj el la najbaroj, ili helpis al si reciproke tiri la boatojn pli alten sur la sablon; la vento fari¸is pli forta, fari¸is akre malvarme, kaj kiam ili iris returne trans la dunojn, la sablo kaj malgrandaj ÿtonetoj saltadis al ili en la viza¸on. La altaj ondoj estis kovritaj de blanka ÿaûmo, kaj la vento debatadis ilian dorson, tiel ke la ÿaûmo ÿprucis malproksimen çirkaûen. Fari¸is vespero, çiam pli laûti¸anta bruo plenigis la aeron, kriante, plor¸emante kiel armeo da senesperaj spiritoj; ¸i supersonis la ruli¸adon de la maro, kvankam la domo de la fiÿistoj staris tute apud la marbordo. La sablo vipis la fenestrajn vitrojn, kaj de tempo al tempo venis puÿego, kvazaû io intencis disskui la domon ¸is la fundamento. Estis mallumege, tamen çirkaû noktomezo devis levi¸i la luno. La çielo klari¸is, sed la ventego bruis kun grandega forto super la profunda nigreta maro. La fiÿkaptistoj jam delonge enliti¸is, sed en tiu terura vetero oni ne povis eç pensi pri fermado de okulo. Subite oni ekfrapis je la fenestro, la pordo malfermi¸is kaj iu voço kriis: ”Granda ÿipo rompi¸is sur la lasta rifo!” Tuj la fiÿkaptistoj elsaltis el la litoj kaj metis sur sin siajn vestojn. La luno levi¸is; estis sufiçe lume, por ke oni povu çion klare distingi, se nur la fluganta sablo ne malhelpus teni la okulojn malfermite. Estis tia vento, ke oni vere devis sin kontraûstreçi al ¸i, kaj nur kun granda malfacileco, çe la fortegaj ventpuÿoj ofte povante antaûeni¸i nur rampante, oni transiris la dunojn, kaj çi tie en la aero flugadis simile al cigna lanugo la ÿaûmo el la maro, kiu ruli¸adis sur la bordon kiel bolanta fal159
eLIBRO
FABELOJ 4
akvo. Oni devis efektive havi spertan okulon, por tuj trovi la ÿipon tie ekstere; tio estis belega trimastulo; en tiu momento ¸i ¸uste deÿovi¸is de la rifo kaj trovi¸is en la distanco de tri ¸is kvar kabloj de la tero; ¸i na¸is al la bordo, surpuÿi¸is sur la duan rifon kaj alfiksi¸is. Alporti helpon estis ne eble; la maro estis tro malkvieta, ¸i frapadis sur la ÿipon kaj trans ¸in. Oni pensis, ke oni aûdas kriojn de alarmo, mortangorajn vokojn pri helpo, oni vidis la penegan vanan laboradon. Jen venis ondego, kiu simile al frakasanta roko ruli¸is trans la buspriton, kaj çi tiu forÿiri¸is, la malantaûa parto levi¸is alte super la akvon. Du homoj kune saltis en la maron kaj malaperis, — post momento unu el la plej grandaj ondoj, rompi¸ante çe la dunoj, elîetis korpon sur la marbordon, — tio estis virino, supozeble kadavro. Kelkaj el la virinoj komencis klopodi çirkaû ÿi kaj opiniis, ke ili rimarkis en ÿi ankoraû vivon; tial oni ÿin forportis trans la dunojn en la fiÿkaptistan domon. Ÿi estis tre bela kaj delikata, certe altklasa sinjorino. Oni metis ÿin en la malluksan liton; delikata tolaîo ne trovi¸is en ¸i; por envolvo servis maldelikata lana litotuko, kiu donis varmon. Ÿi revivi¸is, sed ÿi kuÿis en deliro, ÿi tute ne sciis, kio kun ÿi fari¸is aû kie ÿi trovi¸as, kaj tio estis ja bona, çar çio, kion ÿi amis, kuÿis nun sur la fundo de la maro. Al ili okazis tio, kion la kanto diras pri la Angla re¸ido: ”Kaj çirkaûe aûdi¸is plorego kaj krio, Çar la ÿipo rompi¸is, ¸in savos nenio.” Pecoj de la ÿiprompitaîo, çiuspecaj lignoj kaj lignetoj alna¸is al la bordo; ÿi sola el çiuj restis vivanta çiam ankoraû la vento bruis super la marbordo. Dum kelke da minutoj la mal160
eLIBRO
FABELOJ 4
feliça ÿiprompulino estis trankvila, sed baldaû aperis doloroj, ÿi kriis angore, malfermis siajn belajn okulojn kaj balbutis kelkajn vortojn, kiujn tamen neniu povis kompreni. Kaj jen kompense pro çio, kion ÿi suferis kaj travivis, ÿi tenis en la brakoj îusnaskitan infaneton. ¯i devis kuÿi en la riça domo sur parada lito kun silkaj kurtenoj; per ¸ojkrioj ¸i estus salutita al vivo riça je çiuj teraj bonoj, kaj nun Dio faris, ke ¸i naski¸is en la malriça angulo; eç kison de sia patrino ¸i ne ricevis. La fiÿistino almetis la infanon al la brusto de la patrino, kaj ¸i kuÿis çe koro, kiu plu ne batis; la patrino mortis. La infano, kiu estis destinita elkreski en feliço kaj riçeco, estis krude îetita en la mondon, la maro ¸in îetis sur la dunojn, por ke ¸i spertu la sorton de malriçuloj kaj malfacilajn tagojn. Kaj çiam denove venas al ni en la kapon la kanto pri tiu re¸ido, kiu ankaû devis iri tra la vivo en malfacila batalado. Sude de Nissumfjord pereis la ÿipo; la kruelaj malhumanaj tempoj, kiam eç en la pre¸ejoj oni petegis pri riça ÿiprompa beno, delonge jam pasis. Amo kaj amikaj tendencoj, oferemeco por la ÿiprompuloj montri¸is çie, kaj precipe en nia tempo ¸i montri¸is en plej noblaj trajtoj. La mortanta patrino kaj la malfeliça infano çie, kien la vento ilin estus pelinta, trovus vartadon kaj flegadon, sed nenie pli koran ol çe la malriça fiÿistino, kiu ankoraû hieraû kun peza koro staris çe la tombo, kiu havis en si ÿian infanon, kiu hodiaû finus kvin jarojn, se Dio estus donacinta al ¸i pli longan vivon. Neniu sciis, kiu estis la mortinta fremda virino, aû de kie ÿi venis. La ruinoj kaj lignopecoj de la ÿipo nenion rakontis pri tio. En Hispanujo, en la riça domo, neniam estis ricevitaj lete161
eLIBRO
FABELOJ 4
roj aû sciigoj pri la filino kaj la bofilo. Ili ne alvenis en sia loko de destino; fortaj ventegoj furiozis en la lastaj semajnoj; oni atendis multe da monatoj. — ”Tute pereis! Çiuj pereis!” Tion oni nun sciis. Sed tie malproksime sur la dunoj, en la domo de la fiÿisto, alvenis nova malgranda knabeto. Kie Dio donas man¸aîon por du, tie ankaû por tria restas ankoraû iom da panpecetoj, kaj çe la marbordo çiam trovi¸as ankoraû unu porcio da fiÿoj por malsata buÿo. Al la infano oni donis la nomon Georgo. ”¯i certe estas Juda infano,” oni diris, ”¸i aspektas tiel brune!” ”¯i povas ankaû esti italo aû hispano!” diris la pastro. Estas vero, ke çiuj tiuj tri gentoj ÿajnis al la fiÿistino egalaj, kaj ÿi sin konsolis nur per tio, ke la infano estas baptita Kristane. La knabo prosperis, la nobela sango elmontri¸is malgraû la malluksa nutrado, la infano kreskis kaj çiam pli forti¸is en la maleminenta domo. La dana lingvo, kiel ¸in parolas la lo¸anto de la okcidenta Jutlando, fari¸is lia lingvo. La granata kerno el la luksa grundo de Hispanujo disvolvi¸is en sablan trunketon sur la Jutlanda marbordo; tiel povas fari¸i kun homo! Per çiuj radikfibroj de sia infana koro li alkroçi¸is al la nova hejmo. Lia sorto estis sperti malsaton kaj malvarmon, la premon kaj mizeron de malriçeco, sed ankaû la plezurojn kaj ¸ojojn de malriçeco. La tempo de la infaneco havas siajn lumajn altaîojn, kies radioj poste lumas tra la tuta vivo. Kiom multe la infano havis por plezuro kaj ludoj! Kun mejloj da spaco kuÿis antaû li la tuta bordo, kovrita de ludiloj; mozaika grundo el ÿtonoj, ruga^j kiel koraloj, flavaj kiel sukceno, rondaj kiel ovoj de 162
eLIBRO
FABELOJ 4
birdoj; ili kuÿis tie en çiuj koloroj, çiuj estis ÿlifitaj kaj glatigitaj de la maro. Eç la seki¸intaj skeletoj de fiÿoj, la velkseki¸intaj akvaj kreskaîoj, la fuko, blanke lumanta, longa kaj mallar¸a kiel tolaj rubandoj, çio estis por la okuloj kaj pensoj ludo kaj plezuro; kaj la knabo estis vigla infano, multaj kaj grandaj kapabloj dormetis en li. Tre bone li povosciis rememorigi al si la historiojn kaj kantojn, kiujn li estis aûdinta, kaj tre lertajn fingrojn li havis: li povosciis el ÿtonoj kaj konkoj kunmeti tutajn ÿipojn, kiel ankaû bildojn, per kiuj oni povis ornami la çambron. Li povoscias plene esprimi siajn pensojn en trançskulptita peco da ligno, diris lia adoptinta patrino, kaj tamen la knabo estas ja ankoraû tiel malgranda. Krom tio li havis belan voçon kaj la melodioj facile fluis de lia lango. En lia brusto sonis multaj kordoj, kies tonoj povus elsoni malproksimen en la mondon, se li estus starigita sur alia loko ol la fiÿkaptista domo çe la Norda maro. Unu tagon marrompi¸is ÿipo; kesto kun neordinaraj floraj bulboj alpeli¸is al la tero; parton el ili oni prenis kaj metis ilin en la kuirpoton, çar oni pensis, ke ili servas al man¸ado, la aliaj kuÿis kaj putris en la sablo. Ili ne atingis sian destinon disvolvi la kolorriçecon kaj belegecon, kiu kuÿis en ili. Çu la malgranda Georgo havos iam pli bonan sorton? Kun la floraj bulboj çio baldaû estis finita, li estis ankoraû malfacile batalonta dum multaj jaroj. Nek al li nek al iu el la aliaj iam venis en la kapon, kiel solece kaj monotone pasas la tago; oni havis multe por fari, por aûdi kaj por vidi. La maro mem estis granda lernolibro; çiun tagon ¸i malfermis novan folion: senventeco, ondi¸ado, venteto, ventego, ÿiprompi¸o estis la çefaj fenomenoj. Iro en la pre¸ejon havis la karakteron de festotaga vizito; sed el la vi163
eLIBRO
FABELOJ 4
zitoj en la domo de la fiÿkaptistoj precipe unu estis tre agrabla, ¸i okazadis du fojojn çiujare, tio estis la vizito de la patrina frato, angilkomercisto, kiu lo¸is kelke da mejloj pli norde. Li venadis kun ru¸e farbita veturilo plena de angiloj; la veturilo estis fermita kiel kesto kaj pripentrita per bluaj kaj blankaj tulipoj. ¯in tiris du flavaj bovoj, kun kiuj Georgo havis la permeson iom çirkaûveturi. La angilkomercisto estis spritulo, vigla gasto, çiam li havis kun si en la veturilo grandegan botelon plenan de brando; çiu ricevadis el ¸i glaseton da brando aû, se mankis glasetoj, tiam plenan tason; eç Georgo, kiel ajn malgranda li estis, ricevadis plenan fingringon. Tio estas farata, por bone digesti la grasan angilon, diradis la angilvendisto, kaj çe tio li rakontadis çiam la saman historion, kaj se oni çe tio ridis, li rakontis ¸in al la samaj homoj tuj ankoraû unu fojon; kaj çar Georgo mem en sia juneco kaj en sia vira a¸o ¸in ofte rakontadis kaj alkonformigis al ¸i sian propran agadon, tial ni devas ¸in aûdi. ”En la rivero na¸is la angiloj, kaj la angila patrino diris al siaj filinoj, kiam ili petis la permeson na¸i solaj kelkan distancon: ”Sed ne iru tro malproksime, çar alie venos la abomeninda angilpikisto kaj forprenos vin çiujn!” Sed ili iris tro malproksime, kaj el la ok filinoj revenis al la patrino nur tri. Ili ploregis: ”Kiam ni estis nur en la distanco de kelke da paÿoj antaû la pordo, venis la abomeninda angilpikisto kaj pikmortigis niajn kvin fratinojn!” — ”Ili revenos!” konsolis ilin la patrino. — ”Ne!” respondis la filinoj, çar li detiris de ili la haûton, distrançis ilin en pecojn kaj rostis ilin.” — ”Ili revenos!” diris persiste la patrino. ”Sed poste li trinkis brandon!” diris la filinoj. ”Aj, aj! en tia okazo ili neniam plu revenos!” plorkriis la patrino; ”la brando entombigas la angilon!” 164
eLIBRO
FABELOJ 4
”Kaj tial oni devas çiam trinki glaseton da brando post tiu man¸aîo!” diris la angilvendisto. Kaj çi tiu historio fari¸is la ora fadeno, la fadeno de neelçerpebla bona humoro en la vivo de Georgo. Li ankaû volus iri eksteren, ”malgrandan distancon laûlonge de la rivero”, tio estas iri kun ÿipo en la mondon, kaj la patrino diris, simile al la angilpatrino: ”Ekzistas multe da malbonaj homoj, angilpikistoj!” Tamen iomete, tre malmulte, ekster la dunojn, iomete en la erikejon li devis iri, kaj estis al li permesite iri. Kvar feliçaj, gajaj tagoj malfermi¸is en lia juna vivo kun brilanta lumo. La tuta beleco de Jutlando, la tuta ¸ojo, la tuta sunlumo de la hejmo kuÿis en ili. Li estis ironta al festeno, kvankam en efektiveco tio estis nur festeno postenteriga. Bonhava parenco de la fiÿkaptista familio mortis; lia bieneto trovi¸is en la interna regiono, ”oriente, unu streketon norde”, kiel diras la ÿipistoj. La patro kaj la patrino devis tien iri, kaj Georgo kun ili. De la dunoj trans la erikejon kaj marçejon ili venis al la verda herbejo, tra kiu fluas la rivero Skjarum, la rivero kun la multe da angiloj, kie lo¸is la angilpatrino kun siaj filinoj, la samaj, kiujn la malbonaj homoj pikmortigis kaj distrançis en pecojn. Sed pli bone la homoj ofte ne agis eç rilate siajn proksimulojn, la homojn. Ankaû la kavaliro Bugge, pri kiu rakontas malnova popola kanto, estis mortigita de malbonaj homoj; kaj kvankam li mem ricevis la alnomon ”la bona”, li tamen volis lasi mortigi la konstruiston, kiu konstruis por li lian kastelon kun la turo kaj la dikaj muroj, ¸uste sur tiu loko, kie staris Georgo kun siaj adoptintaj gepatroj, kie la rivero Skjarum enfluas en Nissumfjordon. La remparon oni povis ankoraû vidi, sed çirkaûe estis rubo, nenio krom rubo. Çi tie la kavaliro Bugge, kiam la konstruisto forveturis, diris 165
eLIBRO
FABELOJ 4
al sia servisto: ”Sekvu lin kaj diru: ”majstro, la turo disfalas!” Se li sin returnos, tiam mortigu lin kaj forprenu de li la monon, kiun li ricevis de mi; sed se li sin ne returnos, tiam lasu lin iri trankvile!” La servisto obeis, kaj la konstruisto respondis: ”La turo ne disfalas; sed de la okcidento iam venos iu en blua mantelo, kaj li disfaligos la turon!” Kaj tio fari¸is cent jarojn poste, kiam la Norda maro enîeti¸is kaj la turo disfalis. Sed la tiama posedanto de la kastelo, Predbjørn Goldstern, konstruis al si pli supre, kie la herbejo fini¸as, novan kastelon, kaj ¸i staras ankoraû, kaj ¸i estas la nuna Slorre-Vosborg. Tiun lokon Georgo kun siaj adoptintaj gepatroj devis preteriri; pri çiu loko de tie supre oni rakontis al li en la longaj vintraj vesperoj. Nun li mem vidis la kastelon kun ¸iaj duoblaj foskavoj, kun la arboj kaj arbetaîoj en la ¸ardeno. Majeste staris la remparo, çirkaûkreskita de filikoj; sed la plej belaj tamen estis la altaj tilioj, kiuj gracie kaj bele staris alte ¸is la supro de la tegmento kaj plenigis la aeron per plej dolça bonodoro. Nordokcidente en la angulo de la ¸ardeno staris granda arbetaîo kun floraîoj similaj al vintra ne¸o meze de somera verdaîo. Tio estis siringa arbetaîo, la unua, kiun Georgo vidis florantan en tia beleco. ¯i kaj la tilioj vivis konstante en lia memoro, la bonodoro kaj beleco de Danujo, kiujn lia infana animo konservis ¸is profunda maljuneco. La voja¸o daûris senhalte pluen kaj fari¸is pli oportuna, çar ¸uste kontraûe de la kastelo, tie, kie la siringa arbetaîo staris en plena florado, ili trovis la eblon veturi. Ili renkonti¸is kun aliaj funebrantaj gastoj, kaj çi tiuj prenis ilin sur sian veturilon. Estas vero, ke ili çiuj tri devis sidi¸i malantaûe, kaj al tio ankoraû sur ligna kesto kun fera garnaîo, sed ili opiniis, ke malbone veturi estas tamen pli bone ol bone iri. Oni veturis 166
eLIBRO
FABELOJ 4
tra la malebena erikejo. La bovoj, kiuj tiris la veturilon, de tempo al tempo haltis, kiam inter la eriko ili trafis freÿan herbloketon, la suno lumis varme, kaj kun miro oni rimarkis en granda malproksimeco nubon da fumo, kiu ondi¸adis supren kaj malsupren kaj tamen estis pli klara ol la aero. Oni povis vidi tra ¸i, oni havis la impreson, kvazaû la lumradioj ruli¸as kaj dancas super la erikejo. ”Tio estas Lokemann, kiu pelas sian ÿafaron,” ili diris, kaj tio estis por Georgo sufiçe dirita. Li opiniis, ke li enveturas rekte en la landon de aventuroj, kaj tamen çirkaûe estis nuda realaîo. Estis tre silente. Granda kaj etendita tie kuÿis la erikejo, sed simile al multekosta tapiÿo; la eriko estis en plena florado, la verdaj juniperaj arbetaîoj kaj la freÿaj kverkidoj simile al florbukedoj levi¸is el la eriko. Çio aspektis tiel alloga kaj invitanta al ruli¸ado, se nur ne trovi¸us tiom multe da vipuroj! Pri ili oni parolis kaj ankaû pri la multe da lupoj, kiuj antaûe estis çi tie, pro kio la graflando ricevis sian nomon. La maljunulo, kiu tenis la kondukilojn, rakontis el la tempo de sia patro, kiel la çevaloj çi tie ofte devis malfacile batali kontraû la nun ekstermitaj sova¸aj bestoj. Kiam li unu matenon venis çi tien, çevalo staris super lupo, kiun ¸i mortige frapis kaj tretis per la piedoj, sed la karno sur ¸iaj piedoj estis tute disÿirita. Tro rapide iris la veturado tra la malebena erikejo kaj tra la profunda sablo. Ili haltis antaû la funebra domo, kie interne kaj ekstere jam svarmis fremduloj; veturiloj staris unu apud la alia, çevaloj kaj bovoj promenadis kune sur la malgrasa paÿtejo. Grandaj sablaj dunoj staris tie tiel same kiel hejme çe la Norda maro malantaû la domo kaj etendi¸is sur granda spaco. Kiamaniere ili venis çi tien, tri mejlojn internen de la 167
eLIBRO
FABELOJ 4
lando, kaj estis tiel same altaj kaj grandaj kiel çe la bordo? La vento pelis ilin supren, ili ankaû havis sian historion. Oni kantis funebrajn kantojn, kelke da maljunaj homoj ankaû ploris, sed cetere, kiel ÿajnis al Georgo, çio estis tre gaja. Man¸aîoj kaj trinkaîoj trovi¸is en granda abundo, plej belaj grasaj angiloj, post kiuj oni nepre devas trinki glaseton da brando. ”Tio helpas digesti!” diris la angilvendisto, kaj pri bona digesto çiuj videble tre zorgis. Georgo estis interne, kaj Georgo estis ekstere; en la tria tago li sentis sin çi tie kiel hejme, kiel en la fiÿkaptista domo kaj sur la dunoj, kie li estis travivinta çiujn siajn antaûajn tagojn. Cetere çi tie sur la erikejo ekzistis aliaj trezoroj, çi tie estis plene de eriko kaj fragoj kaj mirteloj; grandaj kaj dolçaj ili çie montri¸is en granda abundo; ili staris tiel dense, ke malgraû çia singardeco oni devis dispremi ilin per la piedoj, tiel ke la ru¸a suko gutis de la eriko. Jen trovi¸is tombo de giganto, jen trovi¸is alia, kolonoj da fumo levi¸is en la freÿan aeron. Tio estis brulo de eriko, kiel oni diris, kiu vespere lumis malproksimen. Nun venis la kvara tago, kaj la funebra festeno estis finita; de la landaj dunoj ili devis returne iri al la marbordaj dunoj. ”Niaj tamen estas la veraj,” diris la patro, ”çi tiuj ne havas forton.” Oni parolis pri tio, kiamaniere ili venis çi tien, kaj çio estis eksterordinare komprenebla kaj klara. Sur la bordo estis trovita kadavro, la vila¸anoj portis ¸in sur la tombejon, kaj de tiu tempo komenci¸is la blovado de la vento kaj la maro malkviete îeti¸is sur la teron. Sa¸a homo en la paro˛o konsilis malfermi la tombon kaj rigardi, çu la enterigito ne kuÿas kaj suças sian dikan fingron, çar en tia okazo tio montrus, ke tiu, 168
eLIBRO
FABELOJ 4
kiun ili enterigis, estas mara homo kaj la maro volas perforte malfermi la tombon, por preni lin. Oni malfermis la tombon, kaj tiam montri¸is, ke efektive li kuÿas kaj suças la dikan fingron; tial oni tuj îetis lin sur çaron, oni aljungis du bovojn, kaj kiel pikataj de tabanoj ili ekkuris kun li tra la erikejo kaj la marçejo en la maron. Tiam la sabloblovado çesi¸is, sed la dunoj çiam ankoraû staras. Çion çi tion Georgo aûdis kaj konservis el la plej feliçaj tagoj de sia juneco, el la tagoj de la funebra festeno. Estis bele eliri, vidi novajn regionojn kaj novajn homojn, kaj li estis elironta ankoraû pli. Li estis ankoraû nur infano, li ne havis ankoraû la a¸on de dekkvar jaroj. Li foriris kun ÿipo, elvenis en la mondon, por ekscii, kion la mondo povas doni; li spertis malbonan veteron, malmildan maron, malbonan spiriton kaj kruelajn homojn. Li fari¸is kajuta servisto. Malsufiça man¸ado kaj malvarmaj noktoj estis lia porlabora pago, multe da batoj per ÿnurego kaj per pugno li devis sperti. En lia alte nobela Hispana sango estis io, kio bolis, tiel ke koleraj vortoj puÿi¸is el lia ÿaûmanta buÿo; sed baldaû li konvinki¸is, ke la plej prudenta afero estas reteni tiujn vortojn çe si. Li havis çe tio preskaû tian senton, kian havas la angilo, kiam oni detiras de ¸i la haûton, kiam oni ¸in distranças kaj metas en la kaserolon. ”Mi revenos,” diris en li ia voço. Li havis la okazon vidi la Hispanan marbordon, la patrujon de siaj gepatroj, eç la urbon, en kiu ili estis vivintaj en feliço kaj bonstato; sed li sciis nenion pri la patrujo kaj parencaro, kaj lia familio ankoraû malpli sciis pri li. La malpura ÿipa bubo ne ricevis eç la permeson iri sur la teron; nur en la lasta tago, en kiu la ÿipo staris sur ankro çe 169
eLIBRO
FABELOJ 4
tiu bordo, oni permesis al li eliri sur la teron. Oni devis fari açetojn, kaj li estis komisiita porti la açetaîojn sur la ÿipon. Jen Georgo staris en siaj mizeraj vestoj, kiuj aspektis, kvazaû ili estus lavitaj en marçeto kaj sekigitaj en kamentubo. La unuan fojon li, lo¸anto de la dunoj, vidis grandan urbon. Kiel altaj estis la domoj, kiel mallar¸aj kaj plenaj de homaj svarmoj estis la stratoj! Unuj puÿis çi tien, aliaj tien; estis vera kirligo de urbanoj kaj vila¸anoj, mona˛oj kaj soldatoj. Çie aûdi¸is bruo kaj krioj, sonado de tintiloj de multe da azenoj kaj muloj, kaj en tiun tutan bruon sençese ensonadis la pre¸ejaj sonoriloj. Sur unu flanko sonis kanto kaj muziko, sur alia flanko oni aûdis marteladon kaj frapadon, çar çiu metiisto havis sian stablon en la pordo aû sur la trotuaro. Al tio la suno brulis tiel varmege, la aero estis tiel peza, oni havis la senton, kvazaû oni trovi¸us en forno, en kiu çie svarmis kaj zumis skaraboj, abeloj kaj muÿoj; Georgo ne sciis, kiel li iras aû kiel li staras. Jen subite li ekvidis rekte antaû si la potencan portalon de la katedralo, kandeloj lumis el la duone mallumaj arkaîoj, kaj odoro de incensoj plenigis la tutan çirkaûaîon. Eç la plej malriça almozulo en çifonoj kura¸is supreniri la altan ÿtuparon kaj eniri. La ÿipano, kiun Georgo akompanis, direktis sin en la mezon de la pre¸ejo, kaj Georgo trovi¸is nun en la templo. Kolorriçaj pentraîoj brilis el ora kadraîo. La Dipatrino kun la infano Jesuo staris sur la altaro inter floroj kaj kandeloj; pastroj en ornato kantis, kaj belaj riçe vestitaj ˛orknaboj svingis ar¸entajn incensilojn. Kian belegecon, kian lukson oni povis tie vidi! Tio trapenetris la animon de Georgo, tio prenis lin tutan sub sian potencon. La pre¸ejo kaj la kredo de liaj gepatroj faris sur li neordinaran
170
eLIBRO
FABELOJ 4
impreson kaj eksonigis en lia animo tian akordon, ke larmoj aperis en liaj okuloj. El la pre¸ejo ili iris sur la vendejon; oni ÿar¸is lin per parto de la açetitaj kuiraîoj kaj man¸aîoj. La vojo ne estis mallonga, li estis laca, kaj tial li iom ripozis antaû granda belega domo, kiun ornamis marmoraj kolonoj, statuoj kaj lar¸aj ÿtuparoj. Li apogis sian ÿar¸on al la muro; tiam aperis galonita pordisto, levis kontraû lin sian ar¸entogarnitan bastonon kaj forpelis lin, lin — la nepon de la domo; sed neniu en la domo tion sciis, kaj li ankoraû malpli ol la aliaj. Poste li venis sur la ÿipon, estis puÿata kaj insultata, havis malmulte da dormo kaj multe da laboro, — tio estis la lernejo de sperto, kiun li devis pasi. Kaj oni diras, ke estas bone, se oni en la juneco havas suferojn, — jes, jes, se nur la maljuneco poste fari¸as bona. La unua kurso de lia ÿipservado fini¸is, la ÿipo trovi¸is denove en la golfo de Ringkjobing; li iris sur la teron kaj hejmen, al siaj hejmaj dunoj; sed lia patrino estis mortinta en la tempo de lia voja¸o. La vintro, kiu nun sekvis, estis tre akra. Ne¸aj ventegoj blovis super la tero kaj la maro, oni apenaû povis ion vidi antaû si. Kiel malegale estas dividitaj la sortoj en çi tiu mondo! Çi tie tiel glacia malvarmo kaj abundega ne¸o, dum en Hispanujo regis bruliga sunvarmego; kaj tamen kiam çi tie iam estis frosta klara tago kaj Georgo vidis, kiel la cignoj en grandaj amasoj flugas trans la maron, al li ÿajnis, ke oni çi tie spiras la plej bonan aeron kaj ankaû la somero çi tie estas la plej bela. En siaj pensoj li tiam vidis, kiel la erikejo floras kaj estas plena de maturaj sukaj beroj, li vidis, kiel floras la tilioj kaj la siringar-
171
eLIBRO
FABELOJ 4
beto apud tiu malnova kastelo; tien li tamen devas iri ankoraû unu fojon. Blovis la unuaj printempaj ventetoj, la fiÿkaptado komenci¸is, Georgo helpis. Dum la lasta jaro li alte elkreskis kaj fari¸is lerta en çiuj siaj movi¸oj. Li estis plena de vivo, li povosciis na¸i kaj fari çiaspecajn turni¸ojn kaj movi¸ojn en la akvo simile al fiÿo. Ofte oni lin avertis, ke li gardu sin kontraû la skombraj sablorifoj, ke ili kaptas la plej bonan na¸anton, tiras lin sub la akvon, forman¸as lin, kaj tiam venas lia fino; sed tio ne estis la sorto de Georgo. La plej proksimaj najbaroj en la dunoj havis knabon, nomatan Morten, kun kiu Georgo estis en amikaj interrilatoj. Ambaû samtempe iris en servadon sur ÿipon, kiu veturis al Norvegujo, ambaû ili poste iris kune al Holando, kaj neniam ¸is nun okazis inter ili ia malpaceto. Tamen tio povas ja facile okazi, kaj se oni al tio estas ankoraû iom flami¸ema denature, tiam oni facile faras senintence tro fortajn gestojn. Tion Georgo unu fojon faris, kiam ili sur la ÿipo iom malpaci¸is kaj reciproke sin atakis pro ia bagatelo. Ili sidis en la kajuto kaj man¸is el argila plado, kiu staris inter ili; Georgo tenis en la mano sian poÿan trançilon kaj svingis ¸in senintence kontraû Mortenon. Çe tio li samtempe fari¸is pala kiel kreto kaj liaj okuloj malice ekfulmis. Morten nur diris: ”Ha, vi apartenas do al tiu klaso da homoj, kiuj çiam tuj kaptas la trançilon!” Apenaû tio estis dirita, la mano de Georgo tuj malrapide mallevi¸is; li ne diris eç unu vorton, forman¸is sian tagman¸on kaj iris al sia laboro. Kiam li revenis de la laboro, li aliris al Morten kaj diris: ”Donu al mi tuj frapon sur la viza¸on! Mi
172
eLIBRO
FABELOJ 4
¸in meritis! Mi havas en mi kvazaû ian poton, kiu iufoje superbolas.” ”Nu, ni ne parolu pri tio!” diris Morten, kaj de tiam ili fari¸is preskaû duoble bonaj amikoj. Kiam ili poste denove revenis al siaj dunoj en Jutlando kaj rakontis pri çio, kion ili travivis, ili rakontis ankaû pri tiu malpaceto. ”Georgo povas superboli, sed malgraû tio li estas honesta homo; Jutlandano li ja ne estas, oni ne povas lin nomi Jutlandano!” Tio estis tre spiritplena rimarko de Morten. Ambaû ili estis junaj kaj sanaj, bone elkreskintaj kaj kun fortaj membroj, sed Georgo estis pli lerta. En Norvegujo la vila¸anoj transiras en la paÿtistajn dometojn kaj lasas siajn brutojn paÿti¸i sur la altaîoj; sur la okcidenta bordo de Jutlando oni starigis meze de la dunoj kabanojn, kiuj estas aran¸itaj el ÿiprompaîoj kaj kovritaj per erikeja torfo kaj per tavolo da eriko. Çirkaûe çe la muroj estas aran¸itaj dormolokoj, kaj çi tie jam frue en printempo dormas kaj lo¸as la fiÿkaptistoj. Çiu havas servistinon, kies laboro konsistas en tio, ke ili provizas la fis˛okojn per logaîo, la fiÿkaptistojn çe ilia albordi¸o ili akceptas kun varma biero kaj havigas al ili man¸aîon, kiam ili lace revenas hejmen. Tiuj servistinoj ankaû trenas la fiÿojn el la boatoj, trançmalfermas ilin kaj ¸enerale havas multe da laboro. Georgo, lia patro, kelke da aliaj fiÿkaptistoj kaj iliaj servistinoj lo¸is en la sama çambro. Morten lo¸is en la apuda çambro. Inter la knabinoj trovi¸is unu, nomata Else, kiun Georgo konis de sia plej frua infaneco. Ili ambaû vivis tre bone unu kun la alia; en multaj aferoj ili estis samopiniaj, nur ilia eksteraîo prezentis grandajn kontrastojn. Li havis brunan haûton, 173
eLIBRO
FABELOJ 4
Else havis ne¸blankan haûton kaj linkolorajn harojn; ÿiaj okuloj estis tiel bluaj kiel la mara akvo en la sunlumo. Kiam ili unu tagon iris kune kaj Georgo tenis ÿin je la mano, tre forte kaj simplanime, ÿi diris al li: ”Georgo, mi havas ion sur la koro. Lasu min esti via servistino, çar vi estas por mi kiel frato, sed Morten, kiu min dungis, — jes, mi kaj li estas gefiançoj — sed tio ne meritas, ke oni babilu pri tio al aliaj!” Georgo çe tiuj vortoj eksentis, kvazaû la duna sablo sub liaj piedoj movi¸as. Li ne diris eç unu vorton, sed li faris kapmovon, kaj tio signifas ja tion saman kiel ”jes”. Pli oni ankaû ne bezonis. Sed li eksentis subite en sia koro, ke li ne povas toleri Mortenon. Ju pli li pri tio meditis kaj pensis — kaj tiamaniere li antaûe neniam pensis pri Else —, des pli klare fari¸is al li, ke Morten ÿtelis de li la solan, kio estis kara por li, kaj tio nun kompreneble estis Else, nur nun tio fari¸is klara por li. Kiam la maro estas iom malkvieta kaj la fiÿkaptistoj direktas sin kun siaj ÿipoj hejmen, rigardu, kiel ili tiam transÿipi¸as trans la rifojn: unu el la homoj staras rekte supre, la aliaj atente lin observas, sidas senmove kun la remiloj, kiujn ili senpere antaû la rifo tenas flanke, ¸is tiu homo donas al ili la signon, ke nun venas la granda ondo, kiu levos la boaton; kaj ¸i tiel levi¸as, ke de la tero oni povas vidi la kilon. En la sekvanta momento la ondo ¸in kovras, oni vidas nek la homojn nek la maston, oni povus pensi, ke la maro ion englutis; sed unu momenton poste ¸i denove elakvi¸as kiel grandega mara besto, kiu grimpas sur la ondon; la remiloj ekmovi¸as kiel ¸iaj lertaj piedoj. Çe la dua kaj la tria rifo oni agas tiel same kiel çe la unua, kaj jen la fiÿkaptistoj saltas en la akvon, tiras la 174
eLIBRO
FABELOJ 4
boaton al la tero, kaj çiu frapo de la ondoj ilin helpas kaj donas al la boato bonan ÿovon, ¸is ili venigas ¸in bonrifu¸e al la tero. Unu sola mal¸usta ordono antaû la rifoj, unu sola hezito, kaj ili havus ÿiprompi¸on. ”Tiam çio estus finita kun mi kaj kun Morten ankaû!” çi tiu penso venis en la kapon de Georgo sur la maro, kie hazarde lia adoptinta patro serioze malsani¸is. La febro lin skuis. Estis ankoraû nur malgranda distanco antaû la ekstrema rifo, kiam Georgo subite levi¸is. ”Lasu min, patro!” li ekkriis, kaj lia rigardo estis direktita al Morten kaj al la ondoj; sed dum çiuj kun plej granda peno tenis la remilojn kaj venis la plej granda ondo, li ekrigardis la palan viza¸on de sia patro, kaj — li ne povis sekvi sian malbonan inspiron. La boato feliçe transiris la rifojn kaj alvenis al la tero, sed la malbona penso kuÿis en lia sango, çiam denove bolis kaj fermentis en li la sento de maldolçeco; la malnova malpaceto el la tempo de ilia servado sur la ÿipo denove revivi¸is en lia memoro; volonte li uzus tiun rapide pasintan malpaceton kiel pretekston por nova malpaci¸o, sed li ne sciis, kiel li komencu la aferon. Morten lin prirabis, tion li sentis, kaj tio estis ja sufiça, por persekuti lin per sia malamo. Kelkaj ÿipistoj tion rimarkis, sed Morten nenion rimarkis; kiel çiam antaûe, tiel ankaû nun li estis helpema kaj parolema, kaj lia parolemeco eble estis eç iom tro granda. La adoptinta patro de Georgo devis kuÿi¸i en la lito; ¸i estis fari¸onta lia lito de morto. Li mortis unu semajnon poste, kaj nun Georgo heredis la domon en la dunoj, ¸i estis nur domo malgrandvalora, sed ¸i tamen estis io, tiom multe Morten ne havis. 175
eLIBRO
FABELOJ 4
”Nun vi certe ne servos plu sur ÿipo, Georgo, sed vi restos por çiam çe ni?” demandis unu el la maljunaj fiÿistoj. Georgo tamen ne havis tian intencon, kontraûe, li intencis denove iom vidi la mondon. Nia malnova amiko, la angilvendisto, havis en Gammel-Skagen onklon, kiu okupadis sin per fiÿvendado, sed samtempe estis bonhava komercisto kaj posedis propran ÿipon. Li estis rigardata kiel vigla maljuna sinjoro, çe kiu servi estas afero nur honora kaj profita. GammelSkagen trovi¸as en la plej norda parto de Jutlando, tiel malproksime de la dunoj de Georgo, kiel en tiu lando ¸enerale ne povas ekzisti pli granda distanco. Kaj ¸uste tio plej multe plaçis al Georgo; li ne volis eç resti hejme ¸is la edzi¸o de Else kaj Morten, kiu devis okazi post kelke da semajnoj. Estas nepripensita ago nun forvoja¸i, opiniis la maljuna fiÿkaptisto; nun Georgo havas ja domon, kaj Else certe konsentus preni prefere lin. Pri tio Georgo donis tiel mallongan respondon, ke la sencon de liaj vortoj oni ne facile povis kompreni; tamen la maljuna fiÿkaptisto alkondukis al li Elsen; ÿi diris ne multe, sed ÿi diris: ”Vi havas nun domon, tion oni devas pripensi.” Kaj Georgo multe pripensis. Ofte la maro levi¸as malkviete kaj alte, sed la homa koro ankoraû pli malkviete kaj pli alte. Diversaj pensoj, pezaj kaj maldolçaj, iris tra la kapo de Georgo; kaj li demandis Elsen: ”Se Morten ankaû havus domon kiel mi, kiun el ni vi tiam pli volonte prenus?” ”Sed Morten ja ne havas domon kaj ne ricevos domon.” ”Ni tamen supozu por momento, ke li ricevis domon!” ”Nu, tiam mi supozeble prenus Mortenon, çar mi ja elektis lin jam antaûe! Sed de tio oni ne povas vivi.” 176
eLIBRO
FABELOJ 4
Georgo pensis dum la nokto pri tiu interparolo. Lin maltrankviligis io, pri kio li mem ne povis doni al si kalkulon; sed unu penso, kiu estis pli forta ol lia amo al Else, plene lin okupis. Tial li iris al Morten, kaj tion, kion li tie diris kaj faris, li antaûe bone pripensis. Li proponis al li pro plej malgranda kaj plej facile plenumebla pago sian domon, li mem, kiel li diris, intencas enservigi sin sur ÿipo, al tio estas direktitaj çiuj liaj deziroj. Kiam Else tion aûdis, ÿi pro ¸ojo donis al li kison sur la buÿo, çar Mortenon ÿi amis ja plej multe. Frue matene Georgo volis forvoja¸i. La antaûan vesperon, kiam estis jam malfrue, li ekdeziris ankoraû unu fojon viziti Mortenon. Li iris, kaj meze de la dunoj li renkontis la maljunan fiÿkaptiston, kiu nenion volis scii pri lia forveturo. Morten, li diris, kredeble povoscias fari amtrinkaîojn, se çiuj knabinoj tiel enami¸as je li. Georgo ne atentis tiun interparolon, diris adiaû kaj iris al la domo, en kiu Morten lo¸is. Li aûdis tie tre laûtan paroladon; Morten ne estis sola. Georgo ekhezitis; kun Else li tute ne volis renkonti¸i, kaj, bone pripensinte, li ankaû ne volis, ke Morten ankoraû unu fojon lin danku; tial li ekiris returne. En la sekvanta mateno antaû tagi¸o li ligis sian pakon, prenis sian man¸aîkorbon kaj ekiris laûlonge de la dunoj; oni tie povis iri pli facile ol sur la malfacila sabla vojo; krom tio li faris sufiçe grandan vojiron flanken, çar li volis antaûe esti en Fjaltring apud Bovbjerg, kie lo¸is la angilvendisto, al kiu li promesis, ke li lin vizitos. La blua maro estis glata kiel spegulo, konkoj kuÿis çie çirkaûe, la ludilo de lia infaneco rompi¸adis sub liaj piedoj. Dum li tiel iris, el lia nazo montri¸is sango; tio estis nur senvalora cirkonstanco, sed eç tia povas havi signifon. Kelke da grandaj 177
eLIBRO
FABELOJ 4
sangaj gutoj falis sur lian manikon, li forviÿis ilin, haltigis la sangon, kaj ÿajnis al li, ke ¸ia perdo malplipezigis al li la kapon kaj la koron. En la sablo floris malgranda mara brasiko; li derompis trunketon kaj fiksis ¸in al sia çapelo. Kura¸a kaj bonhumora li volis esti, li iris ja en la malproksiman mondon, ”iom antaû la pordon laûlonge de la rivero”, kiel deziris la angilaj infanoj. ”Gardu vin kontraû la malbonaj homoj, ili vin primortigos, detiros de vi la haûton, distranços kaj metos vin en la kaserolon!” li ripetis al si mem kaj ridetis, li espereble trairos ja la mondon kun nedifektita haûto. Bona humoro estas bona defendo. La suno staris jam alte sur la çielo, kiam li atingis la mallar¸an enveturejon, kiu kondukas el la Norda maro en Nissumfjordon. Li ekrigardis malantaûen kaj rimarkis en sufiçe granda distanco du rajdantojn, kiujn sekvis aliaj homoj piede; ÿajnis, ke ili tre rapidas, sed lin tio cetere ne povis interesi. La boato trovi¸is sur la alia flanko de la enveturejo; Georgo vokis, ke ¸i lin prenu; sed kiam li kun la boatisto ne traveturis ankoraû duonon de la vojo, aperis la homoj, kiuj tiel rapidis alveni. Ili vokis, ili minacis, ili ordonis en la nomo de la le¸o. Georgo ne komprenis, kion tio povas signifi, tamen li opiniis, ke plej bone estas iri returne; li mem prenis remilon kaj direktis la boaton returne. En la sama momento la homoj ensaltis en la boaton, kaj antaû ol li komprenis, kion ili faras, ili ligis al li manojn per ÿnuro. ”Pro via krimo vi pagos per la vivo,” ili diris; ”estas bone, ke ni vin kaptis.” Ili lin akuzis ne pli kaj ne malpli ol pri tio, ke li mortigis homon. Oni trovis Mortenon kun tratrançita gor¸o. Unu el la fiÿkaptistoj estis renkontinta Georgon hieraû malfrue vespere, 178
eLIBRO
FABELOJ 4
irantan laû la vojo al Morten. Krom tio oni sciis, ke Georgo ne la unuan fojon levis trançilon kontraû Mortenon. Li do certe estis la mortiginto, kaj nun oni devis meti lin en fidindan gardejon. La vera loko, kien ili devis lin venigi, estis Ringkjobing; sed la vojo estis malproksima, la vento havis la direkton okcidenten, malpli ol duonon da horo oni bezonis por transveturi la golfon, kaj de tie estis nur kvarono de la vojo ¸is Vosborg, kie trovi¸is forta kastelo kun remparo kaj foskavo. En la boato trovi¸is frato de la tiea çefa servisto, li opiniis, ke ili certe ricevos la permeson enÿlosi Georgon dume en la karceron, en kiu estis sidinta la ciganino Longmargareto antaû ol oni ÿin ekzekutis. La sinpravigadon de Georgo oni ne volis aûskulti, kelke da sangaj gutoj sur lia çemizo parolis kontraû li pli konvinke ol çio alia. Li konsciis sian senkulpecon, kaj çar li çi tie ne povis ja elmontri sian pravecon, li submetis sin al sia sorto. Ili eliris sur la teron ¸uste apud la malnova remparo, malantaû kiu estis starinta la kastelo de la kavaliro Bugge, kien Georgo kun siaj adoptintaj gepatroj siatempe venis al la festeno, al la funebra festeno; tiuj kvar feliçaj tagoj estis la luma punkto de lia tempo de juneco. Oni denove kondukis lin laû la sama vojo tra la herbejo al Vosborg, la siringa arbeto staris en plena florado, la altaj tilioj bonodoris, ÿajnis al li, kvazaû li nur hieraû estis çi tie. En la okcidenta flankparto de la kastelo trovi¸as la enirejo al la malsupraj lokoj sub la alta ÿtuparo; de tie oni venas en malaltan arkaîan kelon, el kiu Longmargareto estis kondukita al la ekzekutejo. Ÿi estis forman¸inta kvin infanajn korojn kaj estis konvinkita, ke se ÿi ricevus ankoraû du, ÿi akirus la kapablon flugi kaj fari sin nevidebla. En la muro trovi¸is mal179
eLIBRO
FABELOJ 4
granda mallar¸a senvitra truo por aero; la ekstere tiel çarme odorantaj tilioj ne povis sendi sian refreÿigan odoron tiel profunde malsupren; çi tie interne çio estis malagrabla, kruda kaj ÿima. Nur unu tabullito staris çi tie, sed pura konscienco estas mola kuseno, kaj tial malgraû çio Georgo povis dormi trankvile kaj kviete. La dika tabulega pordo estis ÿlosita, kaj al ¸i estis antaûÿovita fera stango, sed la inkubo de la superstiço, kiel en la sinjora domo, tiel ankaû en la ÿipista domo, enrampas eç tra serura truo. Georgo sidis en la subtero kaj pensis pri Longmargareto kaj pri ÿiaj teruraj faroj. Ÿiaj lastaj pensoj plenigis çi tiun spacon en la nokto antaû ÿia ekzekuto. Li rememoris çiujn sorçojn, kiuj estis farataj çi tie en la malnova tempo, kiam çi tie lo¸is la bienmastro Svanwedel, kaj çiuj ja sciis, ke la çenhundo, kiu staris sur la ponto, çiun matenon estis trovata pendigita per sia propra çeno super la balustrado. Çio çi tio plenigis Georgon per tremo, tamen unu sunradio de çi tiu loko lumis al li de ekstere internen, tio estis la rememoro pri la floranta siringo kaj pri la tilioj. Cetere li sidis tie ne longe, oni forkondukis lin en Ringkjobingon, kie oni lin metis en tiel saman severan malliberejon. La tempo, en kiu li vivis, tute ne estis simila al nia; al la kompatinda homo estis tre malfacile. Ne malproksima estis ankoraû la tempo, kiam vila¸anaj domoj kaj eç tutaj vila¸oj estis aligataj al novaj bienoj. Sub tiu regado koçero kaj servistoj fari¸adis voktoj, kiuj povis kondamni malriçulon pro plej malgranda eraro al perdo de lia kampo kaj al vergoj sub la malhonora kolono. En tiu aû alia loko trovi¸is ankoraû homo de tiu speco, kaj en Jutlando, malproksime de la re¸urbo Kopenhago kaj de la kleraj bonintencaj regantoj, oni ofte an180
eLIBRO
FABELOJ 4
koraû manipuladis kun la le¸o arbitre, kaj la malplej çefa estis tio, ke la afero de Georgo daûris tre longe. Tre malvarme estis tie, kie li sidis. Kiam çio fini¸os? Senkulpe li estis îetita en suferojn kaj mizeron; tia estis lia sorto! Li havis nun sufiçe da tempo, por pripensi sian surteran sorton; kial ¸uste li estis tiel punata? Jes, tio, kiel oni diras, iam fari¸os al li klara ”en la alia vivo”, en tiu, kiu certe nin atendas. La kredo forte estis inokulita al li en la mizera dometo de lia hejmo. Kio ne povis prilumi kaj varmigi la koron de lia patro en la abundeco kaj sunlumo de Hispanujo, tio çi tie al li plenigis la koron en malvarmo, kaj malvarmo fari¸is por li konsola lumo, favorkora dono de Dio, kaj çi tio neniam estas trompo. Jen la printempaj ventegoj fari¸is senteblaj. La ruli¸adon de la Norda maro oni aûdas en la malproksimeco de mejloj sur la tero, sed nur tiam, kiam la ventego kvieti¸is. ¯i sonas tiel, kvazaû centoj da pezaj veturiloj movi¸us sur malfacila kavoplena vojo. Tiuj sonoj penetradis ¸is en la malliberejon de Georgo, kaj tio donis al li distraîon. Neniaj malnovaj melodioj povis iri al li pli profunde en la koron ol tiuj tonoj, la ruli¸anta maro, la libera maro, sur kiu oni estas portata tra la mondo, flugas kun la ventoj, kaj kie oni — kien ajn oni venas — çiam havas kun si sian propran domon, kiel la limako la sian. Oni staras çiam sur sia propra grundo, sur la grundo de la hejmo, eç en fremda lando. Kiel atente li aûskultadis la profundan ruli¸adon! Kiel forte ondi¸adis en liaj pensoj la rememoroj! Esti libera, libera, feliçe libera, se eç sen plandoj çe la ÿuoj kaj kun flikita çemizo el maldelikataj fadenoj! De tempo al tempo çiam denove ekfla-
181
eLIBRO
FABELOJ 4
madis en li la malnova fajro de juneco, kaj per kunpremita pugno li batadis la muron. Semajnoj, monatoj, tuta jaro pasis, kaj oni kaptis faman friponon, Niels-ÿteliston aû la çevalvendiston, kiel la popolo lin nomis, — kaj tiam venis la pli bona tempo, tiam montri¸is, kian grandan maljustaîon oni faris al Georgo. Norde de la Ringkjobinga golfo en unu drinkejo, en la posttagmezo antaû la forvoja¸o de Georgo kaj la okazinta hommortigo, renkonti¸is Niels-ÿtelisto kaj Morten. Oni trinkis kelke da glasoj, ne tiom multe por tro eksciti al iu la kapon, tamen sufiçe por meti en movi¸adon la babileman buÿon de Morten. Li parolis laûte, fanfaronis, rakontis, ke li açetis al si domon kaj intencas edzi¸i; kaj kiam Niels demandis, çu li havas por tio sufiçe da mono, Morten fiere frapis la poÿon kaj diris: ”La mono estas tie, kie ¸i devas esti!” Tiu fanfaronado kostis al li la vivon. Kiam li foriris, Niels lin sekvis kaj trapikis al li per trançilo la gor¸on, por forpreni de li la monon, kiu ne trovi¸is. Çion çi tion oni klarigis detale, sed por ni sufiças scii, ke Georgon oni liberigis. Sed kion li ricevis kiel kompenson pro tio, kion li dum longa tempo suferis en malliberejo kaj malvarmo, forpuÿita de la homoj? Nu, oni diris al li, ke li devas senti sin feliça, ke li estas senkulpa, ke li povas nun iri sian vojon. La urbestro donis al li kvin spesmilojn por la voja¸o, kaj kelkaj urbanoj regalis lin per biero kaj bona man¸o. Tie ekzistis ankaû bonaj homoj! Ne çiuj ”pikmortigas, detiras la haûton kaj metas en la kaserolon.” Sed la plej bona estis tio, ke la komercisto Bronne el Skagen, tiu sama, çe kiu Georgo antaû unu jaro volis sin enservi¸i, ¸uste en tiuj tagoj estis ne182
eLIBRO
FABELOJ 4
gocafere en Ringkjobing. Li aûdis pri la tuta afero, komprenis kaj sentis, kiom multe Georgo suferis, kaj tial li decidis aran¸i por li pli bonan vivon, montri al li, ke ekzistas ankaû bonaj homoj. Post la malliberejo venis nun libereco, çiela regno, amo kaj koreco; ankaû tion li devis gustumi. Neniu pokalo de la vivo enhavas ekskluzive nur vermuton, neniu bona homo povus regali homon nur per la maldolça kaliko da suferoj, des pli tion ne povas fari Dio, la amo mem. ”Nun çio estu enterigita kaj forgesita!” diris la komercisto Bronne, ”ni faru bonan dikan strekon tra la lasta jaro. La kalendaron ni forbruligos, kaj post du tagoj ni veturos al la paca, benita, gaja Skagen; ¸i trovi¸as en angulo, oni diras; ho, benita forna angulo ¸i estas kun malfermitaj fenestroj en la malproksiman mondon.” Tio povis esti nomata voja¸o! Tio povis esti nomata denove bone spiri, el la malvarma mallibereja aero veni en la varman sunlumon! La erikejo estis kovrita de floranta eriko, floroj vidi¸is abunde unu apud la alia, kaj la knabo-paÿtisto sidis sur la tombo de giganto kaj blovis per sia fluto, kiun li eltrançis al si el ÿafa osto. Montri¸is la Fatamorgano, tiu belega aera fenomeno de la dezertoj, kun ÿvebantaj ¸ardenoj kaj na¸antaj arbaroj, kaj samtempe ankaû tiu mirinda aera ondo, kiu estas konata sub la nomo ”Lokemann, kiu pelas sian ÿafaron.” Oni voja¸is supren de Limfjord ¸is Skagen, el kie elmigris la viroj kun la longaj barboj, la Longobardoj, kiam en la tempo de granda malsato sub la re¸o Snio oni volis mortigi çiujn maljunulojn kaj infanojn, sed oni aprobis la proponon de unu nobla virino, nomata Gambaruk, kiu tie posedis bienojn, kaj kiu proponis, ke prefere la junaj homoj elmigru el la lan183
eLIBRO
FABELOJ 4
do. Pri tio Georgo sciis, tiel instruita li estis; kaj kvankam li ne konis la landon de la Longobardoj transe de la altaj Alpoj, li tamen sciis, kiel tie supozeble aspektas, çar li mem en sia knaba a¸o estis ja en la sudo, en la lando de la Hispanoj. Li memoris la tieajn amasojn da fruktoj, la ruga^jn granatajn floraîojn, la zumadon, murmuradon kaj sonoradon de la abelujoj de la grandaj urboj; plej bele tamen estas en la hejma lando, kaj la hejmo de Georgo estis Danujo. Fine ili atingis ”Vendilskaga”n, kiel Skagen estas nomata en malnovaj Norvegaj kaj Islandaj skriboj. Sur la spaco de mejloj, nur en tiu aû alia loko interrompate de dunoj kaj plugteraj kampoj, etendi¸as kaj jam tiam etendi¸is la malnova Skagen kun sia okcidenta kaj orienta urbo ¸is la lumturo proksime de ”Grenen”. Domoj kaj bienetoj trovi¸is, kiel ankoraû nun, disîetite inter kunkunblovitaj sablaj montetoj, kiuj ofte ÿan¸as sian formon. De çiuj flankoj al la okulo prezenti¸as vera dezerto, kie la vento plensence ruli¸as en la sablo kaj kie mevoj, maraj hirundoj kaj sova¸aj cignoj tiom multe krias, ke la oreloj doloras. Unu mejlon sudokcidente de ”Grenen” trovi¸as ”La Monteto” aû Malnova Skagen, kaj tie lo¸is la komercisto Bronne, tie de nun devis vivi Georgo. La domo estis gudrita, la flankaj konstruaîoj anstataû tegmento havis sur si renversitan boaton, porkostaloj estis konstruitaj el ÿiprompaîoj, barilo tie ne ekzistis, çar por kio oni ¸in bezonus! Sed sur ÿnuroj pendis en longaj vicoj, unu vico super la alia, trançmalfermitaj fiÿoj, por ke ili seki¸u en la vento. La tuta bordo estis ankoraû kovrita de putrantaj haringoj, la reto ja apenaû estis îetita en la akvon, oni jam tiradis plenajn çarojn da haringoj sur la teron; estis tro multe da ili, oni îetadis ilin returne en la maron, aû oni lasadis ilin kuÿi kaj putri. 184
eLIBRO
FABELOJ 4
La edzino kaj la filino de la komercisto kaj eç çiuj domanoj ¸ojkriante iris renkonte, kiam la patro denove revenis hejmen. Kia premado de manoj, kriado kaj tumulto! Kaj kian çarman viza¸eton kaj kiajn du çarmajn okulojn havis la filino! En la domo estis hejmece, kaj oni tie bone vivis. Pladoj kun fiÿoj estis metitaj sur la tablon, pleuronektoj, kiujn eç re¸o nomus belega man¸aîo; vino el la vinber¸ardenoj de Skagen, la granda maro; la vinberoj elpremite ruli¸adis sur la teron, kiel en bareloj, tiel ankaû en boteloj. Kiam la patrino kaj la filino scii¸is, kiu Georgo estas kaj kiel senkulpe kaj malfacile li suferis, tiam iliaj okuloj ekbrilis al li duoble pli afable kaj milde, kaj plej afable brilis la okuloj de la filino, la çarma fraûlino Klaro. Li trovis amoplenan feliçan hejmon en malnova Skagen, tio estis tre bonfara por lia koro, kaj la koro de Georgo ja multe spertis, ankaû la maldolçan lagon de amo, kiu hardas aû moligas. La koro de Georgo estis ankoraû tiel mola, tiel juna, en ¸i trovi¸is neokupita loketo. Estis tial efektive tre feliça cirkonstanco, ke fraûlino Klaro post tri semajnoj estis veturonta per ÿipo al çristianssand en Norvegujo, por viziti onklinon kaj pasigi çe ÿi la vintron. Dimançon antaû la forveturo ili çiuj estis en la pre¸ejo, por komunii¸i. Granda kaj bela estis la pre¸ejo, Skotoj kaj Holandanoj konstruis ¸in antaû kelke da jarcentoj, en malgranda distanco de la nuna urbo. ¯i fari¸is iom kaduka, kaj la vojo supren kaj malsupren tra la profunda sablo estis tre malfacila, tamen oni faradis al si la rilate malgrandan penon, por veni en la domon de Dio, kanti sanktan pre¸on kaj aûskulti predikon. La alte amasi¸inta movi¸ema sablo levi¸is jam ¸is super la çirkaûbara muro de la tombejo, tamen ¸is nun oni çiam ankoraû havis la eblon ÿirmi kontraû la sablo la tombojn. 185
eLIBRO
FABELOJ 4
Tio estis la plej granda pre¸ejo sur la norda flanko de Limfjord. La virgulino Mario staris sur la altaro en natura grandeco, kun ora krono sur la kapo kaj kun la infano Jesuo sur la brako. En la ˛orejo estis skulptitaj la sanktaj apostoloj, kaj supre sur la muro oni vidis la portretojn de la malnovaj urbestroj kaj urbaj konsilanoj de Skagen kun iliaj subskriboj. La katedro estis ornamita per multekosta trançskulptaîo. La suno çarme lumis en la pre¸ejon, kaj ¸iaj radioj falis sur la latunan lustron kaj sur la malgrandan ÿipon, kiu pendis malsupren de la plafono. Georgon ekposedis sankta, infane pura sento, tiel same kiel tiam, kiam li, estante ankoraû duone infano, staris en la riça Hispana pre¸ejo, sed çi tie li havis en si la konscion, ke li ankaû apartenas al la komunumo. Post la prediko okazis la ceremonio de la komunio, li ricevis kun la aliaj la panon kaj la vivon, kaj hazarde okazis, ke li genuis tuj apude de fraûlino Klaro. Sed liaj pensoj estis direktitaj plene al Dio kaj al la sankta ceremonio, tiel ke nur kiam ili levi¸is, li rimarkis, kiu estis lia najbaro; li vidis, kiel sur ÿiaj vangoj deruli¸is pezaj larmoj. Du tagojn post tio ÿi forveturis Norvegujon; Georgo laboradis en la domo kaj okupadis sin je la fiÿkaptado, kaj en tiu tempo oni povis kapti ankoraû pli da fiÿoj ol nuntempe. Çiun dimançon, kiam li sidis en la pre¸ejo kaj direktis siajn okulojn al la bildo de la patrino Mario sur la altara pentraîo, liaj okuloj rigardis ankaû dum momento tiun lokon, kie fraûlino Klaro estis genuinta flanke de li, kaj li pensis pri ÿi, li pensis pri tio, kiel kore bona ÿi estis en rilato al li. Venis la aûtuno kun pluvo kaj ne¸o; la akvo staris kaj kovris la tutan çirkaûaîon de la urbo, la tero ne povis enpreni en 186
eLIBRO
FABELOJ 4
sin la tutan akvon, oni devis vadi aû eç veturi per boato. La ventego îetis ÿipojn unu post la alia sur la mortodonajn rifojn, estis ne¸oventegoj kaj sabloventegoj, la sablo levi¸is çirkaû la domoj kaj amasi¸is tiel alte, ke la homoj elrampis tra la kamentuboj. Sed en çi tiu regiono tio estis nenio eksterordinara. Kompense estis varme kaj komforte en la lo¸ejoj, erikeja torfo kaj ÿiprompaîa ligno kraketis en la fornoj, kaj la komercisto Bronne voçlegis el malnova kroniko, legis pri la re¸ido Hamlet el Danujo, kiu transÿipi¸is el Anglujo Jutlandon kaj donis batalon apud Bovberg. Lia tombo estis apud Ramme, en la distanco de nur kelke da mejloj de la lo¸ejo de nia malnova konato, la angilvendisto. Tomboj de gigantoj staris tie sur la erikejo centope, ili formis kvazaû unu solan grandan tombejon; la komercisto Bronne mem vizitis la tombon de Hamlet. Oni parolis pri la malnova tempo, pri la najbaroj, la Angloj kaj Skotoj, kaj Georgo tiam kantis la kanton pri la ”Angla re¸ido”, pri la belega ÿipo kaj pri tio, kiel ¸i estis aran¸ita: ”Orkovrita ¸i estis de rando ¸is rando, Portis vortojn de Dio, simbolojn de l’ lando. Virgulinon tre belan kaj plenan de çarmo La re¸ido karesis kun amo kaj varmo.” Precipe çi tiun verson Georgo kantis kun kora sento, liaj okuloj çe tio mirinde lumis, cetere ili ja de lia naski¸o estis tiel nigraj kaj radiantaj. Kantado kaj legado alternadis reciproke, bonstato estis sentebla en la domo, la familia vivo ampleksis çiujn en la domo, kaj çio estis bone tenata. La frotpurigitaj stanaj teleroj brilis, sub la plafono pendis kolbasoj kaj ÿinkoj, da vintraj ÿtofoj tie estis granda abundo. Ion similan ni eç nun ankoraû povas trovi en multaj riçaj vila¸anaj bienetoj de la okciden187
eLIBRO
FABELOJ 4
ta bordo, kie trovi¸as neelçerpebla provizo de man¸aîoj kaj en la çambroj regas plej granda pureco. Al tio oni ¸uste en nia tempo trovas tie tute rimarkindan gradon de sa¸eco kaj bona humoro. Gastamo tie regas kiel en la tendo de Arabo. Depost tiuj kvar feliçaj tagoj de sia juneco, kiam Georgo estis invitita al la funebra festeno, li neniam plu travivis tian feliçan tempon kiel nun, kaj tamen mankis fraûlino Klaro, sed ÿi ne mankis en la pensoj kaj paroloj. En Aprilo devis iri ÿipo al Norvegujo, kaj Georgo estis kunveturonta. Tio kompreneble multe pligrandigis lian bonan humoron; ankaû, kiel diris patrino Bronne, lia eksteraîo multe pliboni¸is, kaj estis plezuro lin rigardi. ”Kaj ne malpli granda plezuro estas rigardi vin,” diris la maljuna komercisto. ”Georgo enportis vivon en la vintrajn vesperojn kaj ankaû en nian patrineton! Vi fari¸is nun pli juna, vi aspektas bone kaj bele! Sed vi ankaû tiam estis la plej bela knabino en Viborg, kaj tio signifas tre multe, çar tie mi çiam trovis la knabinojn la plej belaj.” Georgo nenion diris al tio, çar ne konvenis, sed li pensis pri unu knabino el Skagen, kaj al ÿi li ÿipveturis, kaj la ÿipo îetis ankron en la haveno de çristianssand. Dank’ al favora vento li atingis sian celon post duono da tago. Unu matenon komercisto Bronne iris al la lumturo, kiu staras en granda malproksimeco de Malnova Skagen, tute apude de ”Grenen”. Kiam li alvenis sur la turo, la karboj sur la turni¸anta disko estis delonge estingi¸intaj kaj la suno staris jam alte. Sur la spaco de tuta mejlo de la plej ekstrema pinto de la bordo etendi¸is sablorifoj sub la akvo. Antaû ili hodiaû montri¸is kvar ÿipoj, kaj ÿajnis al li, ke inter ili li rimarkas per la lorno la ”Karen Bronne”, kiel estis nomata lia ÿipo. 188
eLIBRO
FABELOJ 4
Kaj efektive tiel estis, la ÿipo estis alproksimi¸anta; Klaro kaj Georgo estis sur la ÿipo. La lumturo kaj pre¸eja turo de Skagen aperis al ili kiel ardeo kaj cigno sur la blua akvo. Klaro sidis sur la ferdeko kaj vidis, kiel iom post iom elakvi¸as la dunoj. Se la vento restus tiel favora, ili povus post unu horo atingi la hejmon; tiel proksime ili estis de ¸i kaj de la ¸ojo, — tiel proksime ili estis de la morto kaj de morta angoro. Subite rompi¸is tabulo en la ÿipo, la akvo penetris internen; oni penis ÿtopi la fendon, çiuj pumpiloj komencis labori, çiujn velojn oni suprentiris, oni pendigis supre la flagon de alarmo. Ili estis en la distanco de ankoraû unu mejlo de la tero, oni vidis fiÿkaptistajn boatojn, sed en granda malproksimeco, la vento pelis ilin al la tero, la ondoj ankaû helpis, sed tio ne sufiçis, la ÿipo komencis droni. Georgo forte çirkaûprenis Klaron per sia dekstra brako. Per kiaj okuloj ÿi rigardis lin, kiam li en la nomo de Dio îetis sin kun ÿi en la maron! Ÿi eligis krion, sed ÿi povis esti certa, ke li ÿin ne forlasos. Kion kantis la kanto: ”Virgulinon tre belan kaj plenan de çarmo La re¸ido karesis kun amo kaj varmo,” tion faris Georgo en la horo de angoro kaj dan¸ero. Nun alportis al li grandan utilon la cirkonstanco, ke li estis bona na¸isto; per la piedoj kaj per unu brako li penis na¸i antaûen, la duan brakon li tenis forte çirkaû la juna knabino. Kiam li volis iom ripozi, li faris akvotretadon kaj uzis çiujn artaîojn, kiujn li konis, por konservi tiom da fortoj, ke li povu atingi la teron. Li aûdis, ke ÿi ek¸emas, li sentis, ke ÿi konvulsie ektremas, kaj li tenis ÿin des pli forte. Unu sola ondo transîeti¸is super ÿi; la fluo denove ÿin levis. La akvo estis tiel profunda, tiel klara, ke al li dum 189
eLIBRO
FABELOJ 4
unu momento ÿajnis, ke li vidas en la profundo briletantan skombran rifon, aû eble tio estis la Levjatano mem, kiu volis ilin engluti. La nuboj îetadis ombron sur la akvon, kaj poste denove aperadis lumantaj sunradioj. Kriantaj birdoj en grandaj amasoj flugis super li, kaj la sova¸aj anasoj, kiuj peze kaj dormeme na¸is sur la akvo, kun timego ekflugis supren antaû la na¸anto. Sed liaj fortoj, kiel li sentis, elçerpi¸adis; ¸is la tero estis ankoraû distanco de kelkaj kabloj, sed venis helpo, alproksimi¸is boato. Tamen sub la akvo staris — li tion klare vidis — blanka, sova¸okule lin rigardanta figuro… ondo lin levis, la figuro îetis sin sur lin… li sentis ekpuÿon, antaû li fari¸is nokto, lia konscio malaperis. Sur la sablorifo staris ÿiprompitaîo, la maro ¸in kovris, la blanka bekfiguro de la ÿipo estis apogita al ankro, kaj ¸ia ankra fero elstaris ¸uste ¸is la nivelo de la akvo. Georgo, kiun la fluo kun granda forto pelis antaûen, surpuÿi¸is sur ¸in. Senforta li falis kun sia ÿar¸o, sed la sekvanta ondo denove levis lin kaj la knabinon. La ÿipanoj kaptis ilin kaj tiris ilin en la boaton, la sango fluis de la viza¸o de Georgo, li estis kiel senviva, sed la knabinon li tenis tiel forte, ke oni perforte devis ÿin liberigi el lia brako kaj mano. Kadavre pala, senviva kaj etendita ÿi kuÿis en la boato, kiu remis al Skagen. Çiuj rimedoj vane estis uzitaj por revivigi Klaron; ÿi mortis kaj restis mortinta. Dum longa tempo li estis na¸inta kun kadavro; por mortintino li laboris kaj elçerpis siajn fortojn. Georgo ankoraû spiris; lin oni portis al la plej proksima domo en la dunoj. Iu kvazaû sub˛irurgo, kiu trovi¸is sur tiu loko, sed kiu laû sia profesio estis for¸isto kaj butikisto, pro-
190
eLIBRO
FABELOJ 4
vizore banda¸is Georgon, ¸is oni en la sekvanta tago povis venigi kuraciston el Gjorring. La cerbo de la malsanulo estis atakita, li kuÿis en furiozeco kaj eligadis sova¸ajn kriojn; sed en la tria tago li fari¸is senkonscia, lia vivo, kiel ÿajnis, pendis nur sur unu fadeno, kaj se ¸i disÿiri¸us, tio, laû la opinio de la kuracisto, estus la plej bona, kion oni povus deziri al Georgo. ”Ni petu Dion, ke li evitu la morton; li tamen restos ja homo.” Kaj efektive, la vivo tenis lin forte, la fadeno ne volis disÿiri¸i, sed la fadeno de rememoroj disÿiri¸is, çiuj mensaj kapabloj malaperis, kaj tio estis terura. Restis nur vivanta korpo, korpo, kiu estis ricevonta returne sian sanon. Georgo restis en la domo de la komercisto Bronne. ”Li ricevis ja sian mortigan malsanon per tio, ke li faris superhomajn penojn por savi al ni nian infanon,” diris la maljuna homo; ”nun li estas nia filo.” Oni nomis Georgon idioto, tio tamen ne estis la ¸usta esprimo; li estis kiel instrumento, kies kordoj malstreçi¸is kaj ne povas plu soni. Nur por unu sola momento, por malmulte da minutoj ili streçi¸is, kaj ili eksonis. Malnovaj melodioj eksonis, apartaj taktoj, bildoj, ravantaj bildoj disruli¸is. Poste li denove sidis kun rigida rigardo kaj senpense; ni povas supozi, ke li ne suferis; la nigraj okuloj perdis sian brilon, ili similis al nigra spirnebulita vitro. ”Malfeliça idiota Georgo!” oni diradis. Tia estis li, kiu sub la koro de sia patrino estis portata por tiel riça kaj feliça surtera vivo, ke ”estis fiereco, terura malhumileco” deziri al si vivon post la tera aû kredi je ¸i. Çiuj grandaj kapabloj de la animo estas do forîetitaj? Nur malfacilaj 191
eLIBRO
FABELOJ 4
tagoj, doloro kaj trompi¸o estis lia sorto. Li estis belega bulbo, elÿirita el sia riça tero kaj îetita en la sablon, por forvelki! Çu la estaîo, kreita laû la bildo de Dio, havis neniam pli bonan, pli altan valoron? Çu la tutaîo estis kaj estas nur ludo de la hazardo? Ne! La amo de Dio devis kaj volis doni al li en alia vivo kompenson pro çio, kion li çi tie suferis kaj je kio li estis senigita. ”La Eternulo estas favorkora, kaj Lia boneco daûras eterne.” çi tiujn vortojn el la psalmoj de Davido kun kredo kaj konsolo parolis la pia maljuna komercistedzino, kaj la pre¸o de ÿia koro estis, ke Dio baldaû liberigu Georgon de liaj suferoj, por ke li povu eniri en la vivon eternan. Sur la tombejo, kie la sablo flugadis trans la muron, kuÿis la enterigita Klaro. Ÿajnis, ke Georgo absolute ne pensas pri tio, ¸i ne apartenis al la rondo de liaj pensoj, kiu konsistis nur el fragmentoj el delonge malaperinta tempo. Çiun dimançon li akompanis la familion en la pre¸ejon kaj sidis tie silente kaj kun senpensa rigardo. Unu tagon li dum la kantado eligis ¸emon, liaj okuloj eklumis, ili estis direktitaj al la altaro, al tiu loko, kie li antaû pli ol unu jaro genuis kune kun sia mortinta amikino, li eldiris ÿian nomon, pali¸is, kaj larmoj ekfluis sur liaj vangoj. Oni elkondukis lin el la pre¸ejo, kaj li diris, ke li sentas sin bone; al li ne ÿajnis, ke io al li mankas, li ne havis ian rememoron pri tio. Tiel konfesis li, kiun Dio suferigis, kiun Dio ÿajne forîetis. — Kaj Dio, nia kreinto estas plej sa¸a kaj plej amanta, — kiu povas dubi pri tio? Nia koro kaj nia prudento tion komprenas, la Biblio tion konfirmas: ”Lia boneco daûras eterne!” En Hispanujo, kie inter oran¸oj kaj laûroj estas çirkaûblovataj de varmaj ventetoj la oraj Maûraj kupoloj, kie sonas 192
eLIBRO
FABELOJ 4
kantado kaj kastanjetoj, en belega domo sidis seninfana maljunulo, la plej riça komercisto. Tra la stratoj iris infanoj en procesio kun kandeloj kaj flirtantaj standardoj. Kiom multe el sia riçeco li plej volonte fordonus, por posedi ankoraû siajn infanojn, sian filinon, aû ÿian infanon, kiu eble neniam ekvidis la lumon de çi tiu mondo, kaj kiamaniere ¸i povus ekvidi la lumon de la eterneco, de la paradizo? ”Malfeliça infano!” Jes, malfeliça infano! Efektive ankoraû infano, kaj tamen havanta jam la a¸on de pli ol tridek jaroj, — tiun a¸on Georgo atingis en Malnova Skagen. La fluganta sablo kuÿi¸is sur la tomboj ¸is la supra rando de la pre¸eja muro; tamen la mortantoj volis kaj devis esti enterigataj çi tie, apud la antaûe mortintaj, apud la parencoj kaj la karaj personoj. La komercisto Bronne kaj lia edzino kuÿis çi tie apud sia infano sub la blanka sablo. Estis frua sezono, la tempo de la ventegoj; la dunoj fumis; la maro îetadis altajn ondojn; la birdoj flugadis en grandaj amasoj, kiel nuboj en ventego, kriaçante super la dunoj. Ÿiprompi¸oj sekvis unu la alian sur la rifoj kaj sablaîoj. Unu posttagmezon, kiam Georgo sola sidis en la çambro, subite komencis iom tagi¸i en lia animo; lin atakis la sento de ia speciala maltrankvileco, kia atakis lin ofte en liaj pli junaj jaroj kaj peladis lin sur la dunojn kaj sur la erikejon. ”Hejmen! hejmen!” li diris. Neniu lin aûdis. Li eliris el la domo, al la dunoj, la sablo kaj malgrandaj ÿtonetoj batadis lian viza¸on kaj turni¸adis çirkaû li. Li iris rekte al la pre¸ejo. La sablo, kiu amasi¸is çe la muro, atingis jam la altecon de duono de la fenestroj, sed sur la vojeto antaû la pre¸ejo la
193
eLIBRO
FABELOJ 4
sablo estis forÿovelita, la pordo de la pre¸ejo ne estis ÿlosita kaj ¸i estis facile malfermebla. Georgo eniris. Blekegante flugis la vento super la urbo Skagen; tio estis uragano, kiun oni ne memoris jam de tre longa tempo, vere terura vetero. Sed Georgo estis en la domo de Dio, kaj dum ekstere mallevi¸is la malluma nokto, en li fari¸is lume, tio estis la lumo de la animo, kiu neniam plene estingi¸as. Li sentis, kiel la peza ÿtono, kiu kuÿis sur lia kapo, senbrue deruli¸is. Ÿajnis al li, ke li aûdas la sonadon de la orgeno, sed tio estis la ventego kaj la ruli¸anta maro. Li sidi¸is en pre¸eja se¸o, kaj la kandeloj ekbrulis, unu apud la alia, tia granda kvanto, kian li vidis nur en Hispanujo. Kaj çiuj bildoj de la malnovaj urbaj konsilanoj kaj urbestroj fari¸is vivantaj, ili eliris el la muro, kie ili staris de multe da jaroj, kaj sidi¸is en la ˛orejo. La pordoj de la pre¸ejo malfermi¸is, kaj eniris çiuj mortinto; feste vestitaj en la kostumoj de sia tempo; ili venis sub la sonoj de bela muziko kaj sidi¸is en la se¸oj Tiam eksonis sankta kanto simile al la ruli¸anta maro, kaj liaj maljunaj adoptintaj gepatroj de la Huusbyaj dunoj ankaû estis çi tie, kaj la maljuna komercisto Bronne kun sia edzino, kaj flanke de ili, tute apude de Georgo, sidis ilia milda çarma filino. Ÿi donis al Georgo la manon, kaj ili iris al la altaro, kie ili iam antaûe genuis, kaj la pastro kunmetis iliajn manojn kaj konsekris ilin al vivo en amo. Supre ekbruis sonoj de trombonoj, admirindaj kiel infanaj voçoj plenaj de sopiro kaj de ¸ojo, ili fari¸is plenaj orgenaj sonoj, uragano de plenaj, majestaj tonoj, çarmaj por la orelo kaj tamen tiel potencaj, ke ili povis krevigi tombajn ÿtonojn. Kaj la ÿipo, kiu pendis en la ˛orejo, mallevi¸is antaû ili ambaû; ¸i fari¸is granda, belega, kun silkaj veloj kaj oritaj vel194
eLIBRO
FABELOJ 4
stangoj, çiu ÿnurego estis traplektita per silko, kaj la ankroj estis el ru¸a oro, tute tiel, kiel estis dirite en la malnova kanto. Kaj la gefiançoj iris sur la ÿipon, kaj la tuta pre¸eja komunumo sekvis, kaj tie trovi¸is sufiçe da loko kaj da belegeco por ili çiuj. La muroj kaj arkaîoj de la pre¸ejo floris kiel la siringa arbetaîo kaj la bonodoraj tilioj, milde bruetis la brançoj kaj folioj. Ili klini¸is, disÿovi¸is, kaj la ÿipo levi¸is kaj ekna¸is kun ili tra la maro, tra la aero. Çiu pre¸eja lumo estis malgranda stelo, kaj la ventoj kunigis sian voçon kun la pre¸eja kantado, kaj çiuj kantis kune: ”En amo, al majesto!” — ”Neniu vivo perdi¸u!” — ”Feliçe kaj ¸oje! Haleluja!” Kaj çi tiuj vortoj estis liaj lastaj en çi tiu mondo, rompi¸is la ligilo, kiu katenis la senmortan animon. — Nur senviva korpo kuÿis en la malluma pre¸ejo, super kiu bruis la vento kaj çirkaûblovis ¸in per fluganta sablo. *
* * La sekvanta tago estis dimanço, la komunumo kaj la pastro venis al la Diservo. La vojo çi tien estis malfacila, preskaû neirebla kaûze de la sablo, kaj nun, kiam ili estis çi tie, tuta sabla monto estis çi tie amasi¸inta ¸is alte super la pordo de la pre¸ejo. La pastro voçlegis mallongan pre¸on kaj diris, ke Dio mem ÿlosis la pordon de Sia domo, ke ili devas nun iri kaj ie konstrui por Li novan domon. Poste ili kantis kanton kaj ekiris returne hejmen. Georgon oni ne povis trovi, nek en la urbo, nek inter la dunoj, kie oni lin serçis. Oni diris, ke la ondoj, ruli¸antaj ¸is alte sur la sablon, fortiris lin. 195
eLIBRO
FABELOJ 4
Lia korpo kuÿis entombigita en la plej granda sarkofago, en la pre¸ejo mem. Dio en ventego îetis teron sur lian çerkon, la peza tavolo da sablo kuÿis kaj ankoraû nun kuÿas super ¸i. La flugsablo kovris la potencajn arkaîojn, dunaj kreskaîoj kaj sova¸aj rozoj kreskas super la pre¸ejo, super kiu la migranto paÿas al ¸ia turo, kiu simile al grandega tomboÿtono, tre malproksime videbla, elstaras el la sablo kaj montras al la çielo. Neniu re¸o ricevis pli belan tombon! Neniu malhelpas la ripozon de la mortinto, neniu tion scias aû sciis antaû çi tiu rakonto, — la ventego ¸in kantis al mi inter la dunoj.
196
eLIBRO
FABELOJ 4
Pupludisto
S
ur la vaporÿipo trovi¸is nejuna sinjoro kun tia gaja viza¸o, ke, se tio ne mensogis, li devis esti la plej feliça homo sur la tero. Tia li ankaû estas, li diris; mi aûdis tion el lia propra buÿo; li estis Dano, mia samlandano, kaj migranta direktoro de teatro. Sian tutan personaron li portis çiam kun si, ¸i kuÿis en granda kesto; li estis pupludisto. Lia denaski¸a bona humoro, li rakontis, estis purigita kaj perfektigita de lernanto de la politeknika lernejo, kaj per tiu eksperimento li fari¸is plene feliça. En la komenco mi ne bone lin komprenis, sed tiam li klare elmetis antaû mi sian tutan historion kaj jen ¸i estas. Mi donis prezentadon, li diris, en la poÿtejo de Slagelse, kaj mi havis brilantan prezentejon kaj brilantan publikon; esceptinte kelke da maljunaj virinoj, tio estis sole nekonfirmitaj infanoj. Subite aperas nigre vestita persono kun studenta eksteraîo, ¸i sidi¸as, kaj ¸i ridas çiam en la ¸ustaj lokoj, aplaûdas en la ¸ustaj lokoj, per unu vorto ¸i estas tute neordinara rigardanto. Mi devis nepre scii, kiu li estas, kaj mi aûdis, ke li estas lernanto de la politeknika lernejo, kiun oni elsendis, por klerigi la popolon en la provincoj. Precize je la oka horo mia prezentado fini¸is, la infanoj devis ja frue iri dormi, kaj oni devas ankaû pensi pri la oportuneco de sia publiko. Je la naûa horo la politeknikisto komencis sian prelegon kaj siajn eksperimentojn, kaj nun mi miaflanke estis lia aûskultanto. Estis efektive interese aûdi kaj vidi. La plejparto iris, kiel oni 197
eLIBRO
FABELOJ 4
diras, trans mian kapon, tamen tio estis por mi klara: se ni, homoj, povas ion tiaspecan elpensi kaj elkalkuli, tiam ni en efektiveco devas elteni pli multe, antaû ol oni ÿovas nin en la teron. Tio, kion li faris antaû ni, estis malgrandaj mirakloj, kaj tamen çio iris bone, kaj li montris al ni la naturan reciprokan rilaton. En la tempoj de Moseo kaj de la profetoj tia politeknika lernanto fari¸us unu el la sa¸uloj de la lando, kaj en la mezaj jarcentoj oni lin forbruligus. Mi ne dormis dum la tuta nokto, kaj kiam mi en la sekvanta vespero donis prezentadon kaj la politeknikisto denove aperis, mi ricevis plej bonan humoron. Mi aûdis pri unu aktoro, ke en siaj roloj li pensadis nur pri unu sola çarmulino el çiuj rigardantoj, por ÿi li ludadis, forgesante pri la tuta cetera publiko. La politeknikisto estis mia ”ÿi”, mia sola rigardanto, por kiu mi ludis. Post la fino de la prezentado oni elvokis çiujn pupojn, kaj min la politeknikisto invitis al si por glaso da vino. Li parolis pri mia pupa komedio, kaj mi parolis pri lia scienco, kaj mi opinias, ke ni ambaû havis grandan plezuron unu de la alia; sed la lasta vorto tamen restis mia, çar en lia parolado estis multe, pri kio li mem ne povis doni al si kalkulon, ekzemple pri la sperta regulo, ke peco da fero, kiu falas tra spiralo, fari¸as magneta. Jes, kio tio estas? La spirito venas sur ¸in, de kie ¸i venas? Tio, mi pensas, estas tiel same, kiel kun la homoj de çi tiu mondo; Dio faligas ilin tra la spiralo de la tempo, kaj tiam la spirito venas sur ilin, kaj tiam aperas ia Napoleono, Luter aû simila persono. ”La tuta mondo estas vico da mirindaîoj,” diris mia nova amiko, ”sed ni tiel alkutimi¸is al ili, ke ni nomas ilin aferoj çiutagaj.” Kaj li parolis kaj klarigis, fine estis al mi tiel, kvazaû li deprenus la ÿelon de mia cerbo, kaj mi honeste konfesis, ke se mi ne estus jam maljuna ulo, mi tuj 198
eLIBRO
FABELOJ 4
irus en politeknikan lernejon kaj lernus la artifikojn de la mondo, kaj malgraû tio mi estis unu el la plej feliçaj homoj. ”Unu el la plej feliçaj!” li ekkriis, malrapide elparolante çiun vorton kaj speciale akcentante. ”Çu vi efektive estas feliça?” li demandis. ”Jes,” mi diris, ”mi estas feliça, kaj en çiuj urboj, en kiuj mi aperas kun mia societo, mi estas bonvenata. Estas vero, ke ekzistas unu deziro, kiu de tempo al tempo atakas min kiel koboldo, kaûzas al mi veran turmenton kaj forprenas de mi la bonan humoron, kaj tio estas: fari¸i direktoro de vivanta trupo, de vera homa societo.” — ”Vi deziras do, ke viaj pupoj fari¸u vivantaj, vi deziras, ke ili fari¸u veraj aktoroj,” li demandis, ”kaj ke vi mem ludu la rolon de direktoro? Çu vi efektive kredas, ke vi tiam estus plene feliça?” Li tion ne kredis, sed mi tion kredis, kaj ni parolis tion kaj alion kaj fine tamen staris sur la sama punkto, sed la glasojn ni tamen interfrapis. La vino estis tre bona, sed en ¸i kredeble trovi¸is ia sorça forto, çar alie la tuta historio fini¸us per tio, ke mi iom ebrii¸us. Tiel tamen ne estis, miaj okuloj estis klaraj kaj ne nebulitaj. Mi havis la impreson, kvazaû subite sunlumo heligis la çambron, la viza¸o de la politeknikisto radiis, kaj mi nevole devis pensi pri la antikvaj dioj, kiam ili ankoraû vagadis sur la tero en eterna juneco. Tion mi ankaû diris al li, kaj li ridetis. Mi povus îuri, ke li estas vestmaskita dio aû almenaû devenas el la familio de ia dio. Kaj efektive li estis tia, — mia plej alta deziro estis efektivi¸onta, la pupoj estis fari¸ontaj vivantaj kaj mi estis fari¸onta direktoro de homa trupo. Ni trinkis; li pakis çiujn miajn pupojn en la lignan keston, alligis ¸in al mia dorso kaj poste faligis min tra spiralo. Mi aûdas ankoraû, kiel mi peze falis; mi kuÿis sur la tero kaj la tuta societo elsaltis el la kesto. La spirito venis sur ilin çiujn, çiuj 199
eLIBRO
FABELOJ 4
pupoj aliformi¸is en bonegajn artistojn, tion asertis ili mem, kaj mi estis nur la direktoro. Çio estis preta por la unua prezentado; la tuta trupo volis paroli kun mi, kaj la publiko ankaû. La dancistino asertis, ke se ÿi ne starus sur unu piedo, la teatro farus fiaskon, ke ÿi estas en çiu rilato majstrino, kaj ÿi postulis, ke ÿi estu traktata konforme al tio. La pupo, kiu ludis la rolon de imperiestrino, postulis, ke oni ankaû ekster la scenejo honoru ÿin kiel imperiestrinon, çar alie ÿi perdus la necesan sintenadon. La juna homo, kiu estis uzata por eniri kun letero, tenis sin tiel same grave, kiel unua amanto, çar la malgrandaj personoj, li diris, en artista tutaîo havas tian saman gravecon kiel la grandaj. La heroo postulis, ke lia tuta rolo konsistu nur el lokoj energiaj, çar ilin oni ordinare aplaûdas. La primadono volis ludi nur en ru¸a tualeto, çar tia estas al ÿi plej bone alaspekta, — ÿi absolute ne volis aperi en blua vesto. Çio faris sur mi la impreson de botelo plena de muÿoj, en kiu mi sidis meze interne, kaj mi estis la direktoro. Mi ne povis spiri, mi perdis la kapon, mi estis tiel mizera, kiel homo nur povas fari¸i. Ÿajnis, ke mi trafis en tute novan homan generacion, mi deziris, ke mi ilin çiujn havu denove en la kesto kaj mi neniam estu fari¸inta direktoro. Mi tion diris al ili tute rekte, ke ili en efektiveco estas ja nur pupoj, kaj tiam ili mortigis min. Mi kuÿis en mia çambro sur la lito. Kiamaniere mi de la politeknikisto venis tien, tion li eble scias, mi tion ne scias. La luno lumis sur la plankon, kie la kesto de la pupoj kuÿis renversite kaj çiuj pupoj disîetite. Kiel brasikoj kaj rapoj kuÿis la grandaj kaj malgrandaj, çiuj interkonfuzite. Sed mi ne estis mallaborema; rapide mi elsaltis el la lito, kaj çiuj pupoj iris denove en la keston, unuj kun la kapo antaûen, aliaj kun la piedoj. Mi fermis la kovrilon kaj sidi¸is supre sur la 200
eLIBRO
FABELOJ 4
kesto. Tio estis bildo pentrinda! Çu vi povas tion imagi al vi? Mi tion vidas ankoraû nun. ”Nun vi restos çi tie,” mi diris, ”kaj neniam plu mi deziros, ke vi ricevu karnon kaj sangon!” Mi ricevis plej gajan humoron, kaj mi estis la plej feliça homo. La politeknikisto min sanigis. Plena de feliço mi sidis sur la kesto kaj mi endormi¸is sur ¸i, kaj en la sekvanta mateno — en efektiveco estis jam tagmezo, sed tiun matenon mi dormis neordinare longe — mi çiam ankoraû sidis sur ¸i, feliça, tre feliça, çar mi konvinki¸is, ke mia antaûa sola deziro estis malsa¸a. Mi demandis pri la politeknikisto, sed li plu çi ne estis, li malaperis kiel la Grekaj kaj Romaj dioj. Kaj depost tiu tempo mi çiam estis la plej feliça homo. Mi estas feliça direktoro, mia personaro ne rezonas, la publiko ankaû ne, ¸i ¸ojas el la tuta koro. Libere mi povas kuiri al mi çiujn miajn teatraîojn. El çiuj komedioj mi prenas al mi la plej bonajn partojn, kiuj plaças al mi, kaj neniu koleras pri tio. Dramoj, kiuj en la granda teatro nun estas malÿatataj, sed al kiuj la publiko antaû tridek jaroj kuradis, aûskultadis ilin tre kortuÿite kaj sincere ploradis çe tio, — ilin mi nun protektas. Mi ludas ilin antaû la etuloj, kaj la etuloj ploras, kiel iam ploris patro kaj patrino. Mi prezentas la dramon ”Johanino Montfaûcon” kaj similajn kortuÿantajn teatraîojn, sed mallongigite, çar la infanoj ne tre ÿatas longan aman babiladon, ili volas: malfeliçe, sed rapide. Jam mi travoja¸is Danujon laûlonge kaj laûlar¸e, mi konas çiujn kaj mi ankaû estas konata. Nun mi transiros en Svedujon, kaj se mi çi tie havos sukceson kaj akiros sufiçe da mono, mi ali¸os per la tuta korpo kaj animo al la Skandinava partio, alie ne; tion mi diras al vi, çar vi estas mia samlandano.” Kaj mi, kiel samlandano, kompreneble tuj rakontas tion pluen, simple nur por rakonti. 201
eLIBRO
FABELOJ 4
Du fratoj
S
ur unu el la Danaj insuloj, kie malnovaj ju¸ejoj vidi¸as sur la grenkampoj kaj inter potencaj arboj de la fagarbaroj, trovi¸as malgranda urbeto kun ru¸aj tegmentoj sur la malaltaj domoj. En unu el ili super ardantaj karboj kaj en varmega vaporo estis preparataj rimarkindaj aîoj. Oni kuiris en vitraj glasoj, oni kirlis kaj distilis, en pistujoj oni pistis spicojn. Çion gvidis nejuna sinjoro. ”Oni devas atendi, ¸is venos la ¸usta!” li diris, ”jes, la ¸ustan, la veran en çio kreita oni devas ekkoni kaj sin teni je tio.” En la çambro sidis çe la brava patrino du el ÿiaj filoj, ankoraû malgrandaj, tamen jam kun disvolvitaj pensoj. Pri la ¸usto kaj vero parolis al ili ankaû la patrino, kaj ankaû ke oni devas sin teni je la vero, ke ¸i estas la viza¸o de Dio en çi tiu mondo. La pli a¸a el la knaboj aspektis petolema kaj kura¸a, li amis legi pri la fortoj de la naturo, pri la suno kaj la steloj; nenia fabelo ÿajnis al li pli bela. Ho, kia feliço kredeble estas, se oni povas veturi por fari malkovrojn, aû elpensi, kiamaniere oni povas fari imitaîon de la flugiloj de birdoj kaj poste havi la eblon flugi! Jes, tio povas esti nomata trovi la ¸uston! La patro estas prava, kaj la patrino estas prava; la vero kunkuntenas la mondon. La pli juna frato estis pli silentema kaj tute fordonis sin al 202
eLIBRO
FABELOJ 4
la libroj. Kiam li legis pri Jakob, ke li kovris sin per felo de kaprido por simili al Esav kaj per tio trompe rabi de li la rajton de unuenaskiteco kaj la benon de lia patro, li kolere pugnigis sian malgrandan manon, plena de indigno kontraû la trompinto. Kiam li legis pri tiranoj kaj pri çiuj maljustaîoj kaj malbonaîoj, kiuj estis farataj en la mondo, tiam larmoj staris en liaj okuloj. La penso pri la justo, pri la vero, kiu nepre devas venki, tute lin okupis. Unu vesperon, kiam la knabo estis jam en la lito, sed la kurtenoj ne estis ankoraû tute kuntiritaj kaj la lumo iris ¸is lia lito, li kuÿis kun sia libro kaj legis ankoraû ¸is la fino la historion pri Solon. Kaj liaj pensoj eksvingi¸is kaj portis lin mirinde malproksimen. Ÿajnis al li, ke lia lito aliformi¸is en ÿipon kun plene levitaj veloj. Çu li son¸is, aû tio estis io alia? Li glitis super ruli¸anta akvego, super la altaj ondoj de la tempo, li aûdis la voçon de Solon. Bone kompreneble kaj tamen fremdlingve sonis la Dana devizo: ”Per le¸o oni devas konstrui landon.” Kaj la genio de la homa raso staris en la malriça çambro, klinis sin super la liton kaj kisis la frunton de la knabo. ”Fari¸u forta en honoro kaj forta en la bataloj de la vivo. Kun vero en via brusto flugu al la lando de la vero!” La pli a¸a frato ne estis ankoraû en la lito, li staris çe la fenestro kaj rigardis la nebulajn figurojn, kiuj levi¸is de la herbejo. Tio ne estis elfaj knabinoj, kiuj tie dancis, kiel iam diris al li maljuna honesta servistino. Li havas jam pli bonajn sciojn pri tio, estis vaporo, kiu estis pli malpeza ol la aero kaj tial levi¸is. Falis falstelo, kaj en la sama momento la pensoj de la knabo levi¸is de la vaporoj de la tero alte supren al la brilanta meteoro. La steloj de la çielo brilis, oni havis la impreson, kvazaû longaj oraj fadenoj pendis de ili malsupren al la tero. 203
eLIBRO
FABELOJ 4
”Flugu kun mi!” io kantis kaj sonis en la koro de la knabo; kaj la potenca genio de la homaj generacioj portis lin pli rapide ol birdo, ol sago, ol çio tera, kio povas flugi, eksteren en la senliman universon, kie radioj, irantaj de stelo al stelo, ligis unu kun la alia la korpojn de la universo. Nia tero turni¸adis en la maldensa aero, vila¸oj aperis dense unu tute apud la alia. Tra la sferoj sonis la vortoj: ”Kio estas proksima, kio estas malproksima, se la potenca genio de la spirito vin levas!” Kaj çiam ankoraû la knabo staris çe la fenestro kaj rigardis eksteren, la pli juna frato kuÿis en sia lito, la patrino vokis ilin per iliaj nomoj: ”Anders kaj Hans çristian!” Danujo ilin konas, la mondo konas ambaû fratojn — Oersted.
204
eLIBRO
FABELOJ 4
Malnova pre¸eja sonorilo Verkita por la Schiller’a albumo
E
n la Germana lando Vurtembergo, kie la akaciaj arboj tiel bele floras çe la landvojo kaj la pomarboj kaj pirarboj en aûtuno fleksi¸as sub sia granda abundo da fruktoj, trovi¸as urbeto, nomata Marbach. ¯i apartenas al la tre malgrandaj urbetoj, sed ¸i havas belan situacion çe la rivero Neckar, kiu preterkuras urbojn, malnovajn kavalirajn kastelojn kaj verdajn vinber¸ardenojn, por miksi sian akvon kun la akvo de la fiera Rejno. Estis malfrua sezono, la ru¸koloraj vinberaj folioj velke pendis malsupren, verÿi¸is abunda pluvo, kaj la malvarma vento fari¸adis çiam pli forta; por la malriçuloj tio ne estis agrabla tempo. La tagoj estis mallumaj, kaj ankoraû pli mallume estis en la malnovaj malgrandaj domoj. Unu el tiuj domoj staris kun frontono direktita al la strato, kun malaltaj fenestroj, malriça kaj malgrava laû sia aspekto, kaj tia ankaû estis la familio, kiu lo¸is en ¸i, sed ¸i estis honesta kaj laborema, kun timo al Dio en la trezorejo de sia koro. Ankoraû unu infanon Dio estis baldaû sendonta al ili. La horo alvenis, la patrino kuÿis en doloroj kaj angoro; subite de la proksima pre¸eja turo eksonis al ÿi la tonoj de la sonorilo, tiel profunde, tiel solene. Tiam estis festa horo, kaj la sonoj de la sonorilo plenigis la pre¸antan virinon per religia sento kaj fido. Ÿiaj pensoj levi¸is kun sincera amo al Dio, kaj en la sama momento ÿi naskis malgrandan filon kaj eksentis sin senfine ¸oja 205
eLIBRO
FABELOJ 4
kaj feliça. Ÿajnis, kvazaû la sonorilo sur la turo elsonas ÿian ¸ojon en la urbon kaj en la landon. Du malgrandaj infanaj okuloj ÿin rigardis, kaj la haroj de la infano lumis, kvazaû ili estus oritaj. La mondo akceptis la infanon en la malluma Novembra tago per sonado de sonorilo. La patro kaj la patrino kisis ¸in, kaj ili enskribis en sia Biblio: ”La dekan de Novembro de la jaro 1759 Dio donacis al ni filon”; kaj poste estis aldonite, ke la filo çe la bapto ricevis la nomojn ”Johann Christoph Friedrich”. Kio fari¸is el la malgranda knabo, la malriça knabo el la malgrava urbo Marbach? Nu, tion neniu tiam sciis, eç ne la malnova pre¸eja sonorilo, kvankam ¸i pendis alte kaj sonoris kaj kantis la unua por li, kiu estis poste kantonta la mirinde belan kanton pri la ”Sonorilo”. La knabeto kreskis, kaj la mondo kreskis en liaj okuloj kaj pensoj. Liaj gepatroj formigris en alian urbon, sed bonaj amikoj de ili restis en la malgranda Marbach, kaj tial la patrino kun la infano iam venis tien vizite. La knabo havis la a¸on de nur ses jaroj, sed li jam sciis ion el la Biblio kaj el la piaj psalmoj. Jam pli ol unu vesperon li estis aûdinta de sia malgranda kana se¸o, kiel la patro voçlegis la fablojn de Gellert kaj la Mesiadon de Klopstock. Varmegajn larmojn li kaj lia je du jaroj pli a¸a fratino verÿis çe la legado pri la sorto de tiu, kiu akceptis la morton sur la kruco por la liberigo de ni çiuj. he la unua vizito en Marbach la urbo ne multe ÿan¸i¸is; estis ja ankoraû ne longe depost tiu tempo, kiam ili elmigris. La domoj staris kiel antaûe kun pintaj frontonoj, malrektaj muroj kaj malaltaj fenestroj. Sur la tombejo aperis novaj tomboj, kaj tute apud la muro staris nun en la herbo la malnova
206
eLIBRO
FABELOJ 4
sonorilo, kiu estis falinta de sia alta loko, krevis kaj ne povis plu sonori; sur ¸ia loko nun trovi¸is jam nova sonorilo La patrino kaj la filo iris sur la tombejon, ili staris antaû la malnova sonorilo, kaj la patrino rakontis al sia malgranda knabo, kiel la sonorilo servis dum kelke da jarcentoj, sonoradis por bapto de infanoj, por edzi¸a ¸ojo kaj por enterigo; ¸i anoncadis festan ¸ojon kaj alarmon pri brulo; ¸i prikantadis la iradon de tuta homa vivo. Kaj neniam la knabeto forgesis tion, kion la patrino rakontis, ¸i resonadis en lia brusto, ¸is ¸i çe li, kiam li estis jam viro, ricevis la formon de kanto. Kaj la patrino rakontis al li, kiel tiu malnova sonorilo sonoris kaj kantis al ÿi en la koron konsolon kaj ¸ojon en la horo de angoro, kiam Dio donacis al ÿi ÿian malgrandan knabon. Kaj la knabeto rigardis kun pia sento la grandan malnovan sonorilon, klinis sin kaj kisis ¸in, kvankam ¸i estis malnova kaj krevinta kaj staris nun senvalore meze de herbo kaj urtiko. En la rememoroj de la malgranda knabo, kiu elkreskis en malriçeco, ¸i ne çesis vivi. Longa kaj malgrasa, ru¸hara kaj plena de lentugoj, tia li estis, sed li posedis du okulojn klarajn kaj helajn kiel profunda akvo. Kiel li fartis? Li fartis bone, enviinde bone! Per plej alta favora decido lia princo akceptis lin en tiun sekcion de la militista lernejo, en kiu trovi¸is la infanoj de la pli altklasaj homoj, kaj tio estis honoro, feliço. Li portis duonbotojn, rigidan kolkovrilon kaj pudritan perukon. Scioj estis instruataj al li sub la konstantaj komandoj: ”Marÿ’!” ”Halt’!” ”Front’!” El tio jam povis io fari¸i. La malnova sonorilo certe estis venonta iam en fandofornon, sed kio el ¸i fari¸os? Nu, tion oni neniel povis antaûdiri, kaj tiel same oni neniel povis antaûdiri, kio iam elvenos kaj elsonos el la sonorilo en la juna brusto. ¯i havis en si meta207
eLIBRO
FABELOJ 4
lon, kiu laûte eksonoris, kiu eksonoris malproksimen en la mondon. Ju pli malvaste fari¸is inter la lernejaj muroj kaj ju pli laûtege tondris la komando ”Marÿ’!” ”Halt’!” ”Front’!”, des pli fortaj sonoj eli¸is el la brusto de la junulo, kaj li kantis tion, kio vivis en li, en la rondeto de siaj kamaradoj, kaj la tonoj sonis trans la limojn de la lando. Sed ne por tia celo li ricevis senpagan lernadon, vestojn kaj man¸adon. Li havis la numeron de la najleto, kiu devis esti en la granda horlo¸a me˛anismo, al kiu ni çiuj devas aparteni por nia propra palpebla profito. Kiel malmulte ni mem nin komprenas! Kiel do la aliaj, eç la plej bonaj homoj, povus nin kompreni! Sed ¸uste per la premo krei¸as la multekosta ÿtono. La premo tie estis; çu iam en la daûro de la tempo la mondo ekkonos la juvelon? Estis granda festo en la çefurbo de la landreganto. Miloj da lampoj lumis, raketoj flugis alten. Tiu brilo ne malaperas el la memoro kaûze de tiu, kiu samtempe kun ¸i kun larmoj kaj doloro penis nerimarkate atingi fremdan teron. Li devis forlasi la patrujon, forlasi la patrinon, çiujn siajn karajn, aû perei en la torento de la ordinareco. Al la malnova sonorilo estis bone, ¸i staris ÿirmita çe la Marbacha pre¸eja muro! La vento blovis super ¸i kaj povus rakonti al ¸i pri tiu, çe kies naski¸o ¸i sonoris, rakonti, kiel malvarme ¸i blovis super li, kiam li antaû nelonge tute senforti¸inte falis en la arbaro de la najbara lando, kie lia tuta riçeco kaj lia tuta espero je la estonteco konsistis nur en la manuskripto de ”Fiesko”. La vento povus rakonti pri liaj unuaj protektantoj, çiuj artistoj, kiuj unu post la alia forÿteli¸is de la prelegado kaj preferis amuzi¸i per kegloj. La vento povus rakonti pri la pala forkurinto, kiu dum semajnoj, eç dum monatoj lo¸is en mizera drinkejo, kie la mastro insultadis, furi208
eLIBRO
FABELOJ 4
ozadis kaj drinkadis, kie regis bruta gajeco, dum li kantis pri sia idealo. Malfacilaj tagoj, mallumaj tagoj! La koro devas mem suferi kaj sperti tion, kion ¸i iam per kanto proklamos al la mondo. Mallumaj tagoj, malvarmaj noktoj pasis super la malnova sonorilo; ¸i tion ne sentis, sed la sonorilo en la homa brusto sentas sian malbonan tempon. Kiel fartis la juna homo? Kiel fartis la malnova sonorilo? La sonorilo venis malproksimen, pli malproksimen ol kiom oni antaûe povis ¸in aûdi de ¸ia alta loko sur la turo. Kaj la juna homo? La sonorilo en lia brusto sonoris pli malproksimen, ol kiom lia piedo povis migri aû lia okulo povis vidi, ¸i sonoris kaj sonoras ankoraû nun trans la oceanon, çirkaûe super la tuta tero. Ni aûdu tamen antaûe pri la pre¸eja sonorilo! El Marbach oni ¸in forigis, oni ¸in vendis kiel malnovan kupraîon, kaj ¸i devis migri en Bavarujon en la fandofornon. Kiel kaj kiam ¸i tien venis? Nu, tion la sonorilo mem rakontu, se ¸i povas, tio ne estas grava; sed tion oni scias certe, ke ¸i venis en la çefurbon de Bavarujo. Pasis multe da jaroj depost tiam, kiam ¸i defalis de la turo; nun ¸i estis fandota, ¸i estis servonta por la elfando de honora monumento, de la statuo de unu Germana spirita heroo. aûdu do, kiel okazis, mirinde kaj belege iras la aferoj en la mondo. En Danujo, sur unu el la verdaj insuloj, kie kreskas la fago kaj kie levi¸as la multaj tomboj de gigantoj, vivis tre malriça knabo. Li havis sur si lignajn ÿuojn, kaj li portadis en malnova tuko man¸aîon al sia patro, malriça lignaîisto. La malriça knabo fari¸is la fiero de sia lando, li kreis belegajn marmorajn figurojn, kiuj kaûzis admiron de la mondo, kaj ¸uste li estis tiu, kiu ricevis la honoran komision formi per argilo la figuron de nekomparebla grandeco, de radianta beleco, por ke ¸i povu 209
eLIBRO
FABELOJ 4
esti fandita el metalo, — la figuron de tiu knabo, kies nomon la patro enskribis en sia Biblio: Johann Christoph Friedrich. Kaj en la formon fluis la ardanta metalo, la malnova pre¸eja sonorilo. Neniu pensis pri ¸ia hejmo, neniu pensis pri ¸ia çesi¸inta sonorado; la sonorilo fluis kun la alia metalo en la formon kaj formis la kapon kaj la bruston de la statuo, kiu nun staras en Stutgarto antaû la malnova palaco, sur tiu loko, kie li, kiun ¸i prezentas, dum sia vivo iradis luktante kaj strebante, sub la premado de la mondo, li, la knabo el Marbach, la edukato de la Karola lernejo, la forkurinto, la granda senmorta poeto de Germanujo, kiu kantis pri la liberiginto de Svisujo kaj pri la de Dio inspirita virgulino de Francujo. Estis suna tago, flagoj flirtis de turoj kaj tegmentoj de la re¸urbo Stutgarto, la pre¸ejaj sonoriloj sonoris por festo kaj ¸ojo, nur unu sonorilo silentis, ¸i brilis en la klara sunlumo, ¸i brilis de la viza¸o kaj brusto de la starigita statuo. Pasis ¸uste cent jaroj depost tiu tago, kiam la sonorilo sur la turo de Marbach sonoris ¸ojon kaj konsolon al la suferanta patrino, kiu estis naskanta sian infanon, malriçan en la malriça domo, sed iam estontan riçan homon, kies trezorojn benas la mondo; cent jaroj pasis depost la naski¸o de la poeto de noblaj virinaj koroj, de la prikantanto de la grando kaj belo, depost la naski¸o de Johann Christoph Friedrich Schiller.
210
eLIBRO
FABELOJ 4
Dekdu per la poÿto
E
stis terure malvarme, la çielo estis stelklara, neniu venteto movi¸is. ”Bum!” oni rompis poton je la pordo. ”Paf!” oni signalis per kanono la alvenon de la nova jaro. Estis Silvestra vespero; jen la horlo¸o batis dekdu. ”Trateratra!” la poÿto alvenis. La granda poÿta kaleÿo haltis antaû la urba pordego, ¸i venigis en si dekdu personojn, pli ¸i ne povis enpreni, çiuj lokoj estis okupitaj. ”Hura! Hura!” oni kriis en la domoj, en kiuj la homoj festis la Silvestran vesperon, kaj ¸uste nun ili levi¸is kun plenaj glasoj kaj toastis vivuon al la nova jaro. ”Sanon kaj kontentecon en la nova jaro!” ili proklamis, ”karan edzineton, plenan sakon da oro, finon de çiuj zorgoj!” Jes, tian deziron oni esprimis, kaj poste oni interfrapis la glasojn, kaj — la poÿto haltis kun la fremdaj gastoj, la dekdu voja¸antoj, antaû la urba pordego. Kiaj personoj tio estis? Ili havis pasportojn, ili havis çe si voja¸an pakaîon, jes, donacojn por vi kaj por mi kaj por çiuj homoj en la urbo. Kiuj estis la fremduloj? Kion ili volas kaj kion ili alportis? ”Bonan matenon!” ili diris al la gardostaranto çe la pordego. ”Bonan matenon!” respondis çi tiu, çar la horlo¸o ja estis jam batinta dekdu.
211
eLIBRO
FABELOJ 4
”Via nomo? Via profesio?” demandis la gardostaranto tiun, kiu la unua eliris el la kaleÿo. ”Rigardu en la pasporto!” diris la homo. ”Mi estas mi!” Li estis efektive plena viro, envolvita en ursa pelto kaj kun peltaj botoj sur la piedoj. ”Mi estas tiu, je kiu tre multaj homoj esperas. Venu morgaû, tiam vi ricevos novjaran donacon! Mi îetas çirkaûen spesojn kaj spesmilojn, mi faras donacojn, mi eç donas balojn, plenajn tridek unu balojn, pli da noktoj mi ne disponas. Miaj ÿipoj englacii¸is, sed en mia kontoro estas varme. Mi estas grandkomercisto kaj mi estas nomata Januaro. Mi havas çe mi nur kalkulojn.” Poste venis la sekvanta; li estis ÿercemulo, li estis aran¸isto de komedioj, maskobaloj kaj çiaj elpenseblaj amuzi¸oj. Lia pakaîo konsistis el granda barelo. ”¯i donos al ni por la karnavalo multe da materialo por gajeco,” li diris. ”Mi volas gajigi aliajn kaj ankaû min, çar el la tuta familio mi havas la plej mallongan vivon; mi atingos nur la a¸on de dudek ok tagoj, eble oni aldonos ankoraû unu tagon; sed la diferenco ne estas granda. Hura!” ”Ne kriu tiel laûte,” diris la gardostaranto. ”Ho, mi havas la rajton tion fari!” respondis la viro, ”mi estas princo Karnavalo, kaj mi voja¸as sub la nomo Februaro.” Nun venis la tria; li aspektis kiel enkorpigita malsato, sed malgraû tio li tenis la kapon tre alte, çar li estis parenco de la ”kvardek kavaliroj”, kaj krom tio li estis veterprofeto. Tio cetere ne estas grasa ofico, kaj tial li al çiuj laûdis la fastadon. Lia ornamo konsistis en bukedo da violoj, kiun li portis en la butontruo. ”Marto, marÿ’!” ekkriis la kvara kaj donis puÿon al sia an212
eLIBRO
FABELOJ 4
taûirinto. ”Marto, marÿ’! eniru en la gardistejon, çi tie trovi¸as punço, mi ¸in flaras!” Sed tio tute ne estis vera, li volis nur fari al li Aprilan trompon. Per tio la kvara ulo sin enkondukis. Lia vigla karaktero plaçis çe la unua vido, li tamen ne multe faris, li havis tro multe da festoj. ”Supren kaj malsupren, tio al mi plaças!” li diris; ”pluvo kaj sunlumo, eliri kaj eniri! Mi estas komisario de translo¸i¸oj, mi estas funebra invitisto, mi povoscias ankaû ridi, ankaû plori. Mi havas someran ÿtofon en mia kofro, estus tamen malsa¸e fari uzon de ¸i. Jen mi estas! Por parado mi portas silkajn ÿtrumpojn kaj mufon.” Nun el la poÿta kaleÿo eliris sinjorino. ”Fraûlino Majo!” ÿi diris. Strange, ÿi portis somerajn vestojn kaj samtempe galoÿojn. Ÿi havis sur si suke-verdan silkan jupon, ÿiaj haroj estis ornamitaj per anemonoj kaj samtempe tiel forte odoris konvalojn, ke la gardostaranto devis terni. ”Dio vin benu!” Per çi tiu afabla saluto ÿi sin prezentis. Ÿi estis çarma, kaj krom tio ÿi estis kantistino, ne tia, kiajn oni trovas en la teatroj, sed kiajn oni trovas en la arbaro; ne sub tendojn, ne, en la freÿan verdan arbaron ÿi iris kaj kantis por sia propra plezuro. En sia tualeta kesteto ÿi havis la ”Lignogravuroj” de çristian Winther, çar ili estas kiel la fagarbaro mem, kaj ”Malgrandaj versaîo; de Riçard”, ili estas kiel konvaloj. ”Nun venas la sinjorino, la juna sinjorino!” oni ekkriis en la kaleÿo, kaj tiam venis la sinjorino, juna kaj eleganta, fiera kaj bela. Oni povis tuj vidi, ke ÿi estis naskita por festi la ”Sep Dormantojn”. Festenon ÿi aran¸is en la plej longa tago, por ke oni havu tempon forman¸i çiujn diversajn man¸aîojn. Ÿi havis rimedojn por veturi en propra kaleÿo, tamen ÿi simile al la aliaj venis per la poÿto, por montri per tio, ke ÿi ne estas fiera. 213
eLIBRO
FABELOJ 4
Cetere ÿi ne voja¸is sola, ÿi estis akompanata de sia pli juna frato Julio. Li estis sufiçe korpulenta, portis somerajn vestojn kaj pajlan çapelon. Da pakaîo li havis kun si nur malmulte, çar en la varmego ¸i estus por li tro laciga. Li havis çe si nur banmantelon kaj na¸pantalonojn; tio ne estas tre multe. Nun venis patrino, sinjorino aûgusto, pogranda fruktistino, posedantino de pli ol unu da fiÿujoj, vila¸anino en granda krinolino. Ÿi estis grasa kaj varmega, çie çiam çeestis kaj mem iradis kun la bierbareleto al la homoj sur la vendejon. ”Oni devas man¸i sian panon en ÿvito de sia viza¸o,” tia estis ÿia devizo. ”Tio estas skribita en la Biblio, poste oni povas ankoraû aran¸i arbaran feston kaj doni aûtunan festenon.” ÿi estis patrino. Nun venis denove viro, pentristo laû sia profesio, majstro en afero de koloroj, — tion spertis la arbaro, ¸iaj folioj devis ÿan¸i sian koloron, kvankam ne malprofite, se li nur volis. Ru¸an, flavan, brunan aspekton baldaû ricevis la arbaro. La majstro povosciis fajfi kiel la nigra sturno, li estis lerta laboranto, kaj sian bierkruçon li çirkaûvolvis per brune-verdaj volvotrunkoj de lupolo. Tio ornamis, kaj pri ornamoj li estis kompetenta. Jen li staris kun sia farbujo, kiu estis lia tuta voja¸a pakaîo. Post li venis la bienposedanto; li pensis nur pri la tempo de semado, pri plugiloj kaj preparado de kampoj, iomete ankaû pri la çasplezuro. Li havis kun si hundon kaj pafilon, lia poÿo estis plena de nuksoj; oni aûdis sençese: klak! klak! Terure multe da pakaîo li trenis kun si, interalie ankaû anglan plugilon. Lia tuta parolado koncernis nur aferojn agrikulturajn; oni tamen ne multe povis kompreni kaûze de konstanta tu214
eLIBRO
FABELOJ 4
sado kaj spiregado de lia sekvanto; tio estis Novembro, kiu nun elpaÿis. Li havis kataron, teruran kataron, tiel ke li prefere povus uzi litotukon anstataû poÿtukon, kaj tamen li devas helpi al la servistinoj, li diris, la malvarmumo jam pasos, kiam li komencos haki lignon, kaj tion li volis fari, çar li estis profesia lignosegisto. La vesperojn li pasigadis en pretigado de glitiloj, çar li sciis, ke post kelke da semajnoj oni fervore uzos tiun gajan ÿuaîon. Nun la lasta venis la maljuna avineto kun la fajropoto; estis al ÿi tre malvarme, sed ÿiaj okuloj brilis kiel du klaraj steloj. Ÿi portis florpoton kun malgranda abieto. ”¯in mi zorge vartados, por ke ¸i ¸is la Kristnasko fari¸u granda, atingu de la planko ¸is la plafono kaj paradu per brulantaj kandeloj, oritaj pomoj kaj nuksoj kaj aliaj ornamoj. La fajropoto varmigas kiel kahela forno, mi prenas el la poÿo la fabellibron kaj voçlegas al la infanoj, tiel ke çiuj infanoj en la çambro fari¸as silentaj, sed la pupoj sur la arbo fari¸as vivantaj kaj la malgranda vaksa an¸elo sur la plej supra pinto de la arbo skuas siajn oritajn flugilojn, deflugas de la verda supro kaj kisas çiujn en la çambro, ankaû la malriçajn infanojn, kiuj staras ekstere kaj kantas la Kristnaskan kanton pri la stelo super Betlehem.” ”La kaleÿo povas nun forveturi,” diris la gardostaranto; ”la tuta dekduo estas jam çi tie. Nun antaûaltu alia kaleÿo!” ”Antaûe la dekdu eniru!” ordonis la deîoranta kapitano. ”Çiun fojon nur unu! La pasporton mi konservos; por çiu ¸i valoras por la daûro de unu monato; kiam la monato fini¸os, mi notos sur la pasporto, kiel ¸ia posedanto kondutis. Estu tiel bona, sinjoro Januaro, volu eniri!” Kaj li eniris. 215
eLIBRO
FABELOJ 4
Kiam la jaro estos pasinta, mi diros al vi, kion la dekdu alportis al vi, al mi kaj al ni çiuj. Nun mi tion ne Scias, kaj supozeble ili mem tion ne scias, — çar stranga estas la tempo, en kiu ni vivas.
216
eLIBRO
FABELOJ 4
Sterkskarabo
L
a çevalo de la imperiestro ricevis orajn hufumojn, po unu ora hufumo sur çiu piedo. Kial ¸i ricevis orajn hufumojn? ¯i estis la plej bela besto, havis graciajn piedojn, sa¸ajn okulojn kaj kolharojn, kiuj pendis çirkaû ¸ia kolo kiel silka vualo. ¯i portis sian sinjoron en fumo de pulvo kaj en pluvo de kugloj, ¸i aûdis la kantadon kaj sibladon de kugloj. ¯i mordis kaj batis çirkaû si kaj partoprenis en la batalado, kiam la malamikoj penetris antaûen. Per unu salto ¸i transgalopis la çevalon de la falinta malamiko, savis al sia imperiestro la kronon el ru¸a oro, savis al sia imperiestro la vivon, kio valoris pli ol la ru¸a oro, kaj tial la çevalo de la imperiestro ricevis orajn hufumojn, po unu ora hufumo sur çiu piedo. Tiam elrampis la sterkskarabo. ”Antaûe la grandaj, poste la malgrandaj,” ¸i diris; ”ne laû la grandeco oni devas ju¸i.” Kaj ¸i etendis siajn maldikajn piedetojn. ”Kion vi volas?” demandis la for¸isto. ”Orajn hufumojn!” respondis la skarabo. ”Via prudento certe estas ne en normala stato!” diris la for¸isto. ”Vi volas ankaû havi orajn hufumojn?” ”Orajn hufumojn!” respondis obstine la skarabo. ”Çu mi ne estas tiel same bona kiel la granda besto, kiu çiam estas priservata,
217
eLIBRO
FABELOJ 4
striglata, vartata kaj ricevas bonan man¸adon kaj drinkadon? Çu mi ne apartenas ankaû al la stalo de la imperiestro?” ”Sed kial la çevalo ricevas orajn hufumojn?” demandis la for¸isto. ”Çu vi tion tute ne komprenas?” ”Kompreni? Mi komprenas almenaû tion, ke tio estas malÿato kontraû mi,” diris la skarabo, ”tio estas ofendo, — kaj nun mi tial eliras en la malproksiman mondon.” ”Forportu vin!” ridante diris la for¸isto. ”Mal¸entilulo!” diris la skarabo kaj eliris tra la pordo de la stalo, flugis malgrandan distancon kaj trovi¸is en beleta malgranda flor¸ardeno, kie oni sentis la odoron de rozoj kaj lavendo. ”Çu çi tie ne estas belege?” demandis malgranda makulkolora kokcinelo. ”Kiel dolçe odoras kaj kiel bele estas çi tie!” ”Mi alkutimi¸is al io pli bona,” respondis la skarabo. ”Vi nomas tion çi tie bela? Çi tie oni ja eç ne havas sterkejon.” Kaj ¸i iris pluen kaj trafis en la ombron de levkojo; sur levkojo rampis raûpo. ”Kiel bela estas la mondo!” diris la raûpo; ”la suno estas tiel varma! Çio estas tiel ¸oja kaj kontenta, kaj kiam mi iam endormi¸os kaj mortos, kiel ili tion nomas, mi poste denove veki¸os kaj estos papilio.” ”Ne imagu al vi tro multe!” diris la skarabo; ”nun ni flugas çirkaûen kiel papilioj! Mi venas el la stalo de la imperiestro, sed neniu en ¸i, eç ne la persona çevalo de la imperiestro, ¸i, kiu fieras kun miaj formetitaj oraj hufumoj, imagas al si ion similan. Ricevi flugilojn! Flugi! Jes, nun ni flugas!” Kaj çe tiuj vortoj ¸i ekflugis. ”Mi ne volas koleri, sed mi tamen koleras.” ¯i falis sur grandan pecon da herbotero. Çi tie ¸i iom kuÿis kaj poste endormi¸is. 218
eLIBRO
FABELOJ 4
Ho ve! Kia pluvego ekverÿi¸is! La skarabo veki¸is de la plaûdado de la akvo kaj volis tuj enrampi en la teron, sed ¸i ne povis tion fari. ¯i ruli¸is, ¸i na¸is sur la ventro kaj sur la dorso, pri flugado oni eç ne povis pensi, ¸i certe neniam foriros vivanta de çi tiu loko. ¯i kuÿis tie, kie ¸i kuÿis, kaj ¸i tie restis. Kiam la pluvo iom kvieti¸is kaj la skarabo elpalpebrumis al si la akvon el la okuloj, ¸i ekvidis antaû si ion blankan; tio estis tolo, kiu devis blanki¸i. La skarabo rapidis tien kaj enrampis en faldon de la malseka tolo. Certe ¸i tie ne kuÿis tiel komforte kiel en la varma sterko en la stalo; sed trovi¸is nenio pli bona, kaj tial ¸i kuÿis tie dum tuta tago kaj tuta nokto; la pluvo ne çesis. Frue matene la skarabo denove elrampis; ¸i estis tre kolera pro la malbona vetero. Du ranoj sidis sur la tolo; iliaj helaj okuloj lumis de raviteco. ”Çarmega vetero!” diris unu el ili. ”Kiel ¸i refreÿigas! Kaj la tolo tiel bone konservas la akvon; tiklas kaj jukas al mi en la malantaûaj piedoj, kvazaû mi devus na¸i.” ”Mi volus nur scii,” diris la dua, ”çu la hirundo, kiu vagas tiel malproksimen, çu en siaj multaj voja¸oj eksterlanden ¸i trovis ie pli bonan klimaton ol la nia. Tia pluvo, tia malsekeco! estas tute tiel, kvazaû oni kuÿus en malseka foskavo. Se oni pri tio ne ¸ojas, tiam oni vere ne amas sian patrujon.” ”Vi certe neniam estis en la stalo de la imperiestro?” demandis la skarabo. ”Tie la malsekeco estas varma kaj spica. Al tio mi alkutimi¸is; tio estas la klimato, kiu plej bone al mi plaças, sed bedaûrinde oni ne povas preni ¸in kun si en la voja¸on. Çu ne ekzistas çi tie en la ¸ardeno ia sterkejo, kie altklasaj personoj, kiel mi, povus lo¸i kaj senti sin hejmece?” Sed la ranoj ¸in ne komprenis aû ne volis ¸in kompreni. 219
eLIBRO
FABELOJ 4
”Mi neniam demandas duafoje,” diris la skarabo, kiam ¸i estis demandinta tri fojojn kaj ricevis nenian respondon. Trairinte ian distancon pluen, ¸i renkontis krevpecon de poto; çi tiu en efektiveco ne devis kuÿi çi tie, sed çar ¸i jam kuÿis, ¸i prezentis ÿirmon. Çi tie lo¸is kelke da forfikulaj familioj. Ili ne postulis grandajn spacojn, sed nur socian kunvivadon. Precipe la virinoj distingi¸is per granda patrina amo, kaj tial ankaû çiu el ili opiniis siajn idojn la plej belaj kaj plej sa¸aj. ”Nia filo fianci¸is,” diris unu el la patrinoj. ”La dolça senkulpeco! Lia plej alta celo estas enrampi iam en la orelon de pastro. Li estas tiel aminda kaj infaneca, kaj lia fiançi¸o tenas lin malproksime de çiuj diboçaîoj. Ekzistas nenio pli ¸ojiga por patrino.” ”Nia filo,” rakontis alia patrino, ”apenaû elrampis el la ovo, li jam komencis gaje ludi. En li bolas, li devas fari la kutimajn junulajn malsa¸aîojn. Tio vere estas granda ¸ojo por patrino! Çu ne vere, sinjoro skarabo?” Laû la eksteraîo de la skarabo ili vidis, ke li estas fremdulo. ”Vi ambaû estas pravaj!” diris la skarabo, kaj tiam oni lin invitis, ke li venu pli proksimen, kiom li havis la eblon rampi sub la potpecon. ”Nun vi devas vidi ankaû niajn malgrandajn forfikulojn,” diris tria kaj kvara el la patrinoj. ”Ili estas la plej çarmaj infanoj kaj tiel amuzaj! Ili neniam estas malbonkondutaj, krom la okazo, kiam ili havas ventrodoloron, sed tion oni ja ricevas tre facile en ilia a¸o.” Kaj poste çiu patrino rakontis pri siaj infanoj, kaj la infanoj enmiksis sin en la paroladon, kaj ili uzis la forkon, kiun ili
220
eLIBRO
FABELOJ 4
havis malantaûe çe la vosto, por pinçi la skarabon je lia barbo. ”Sed ili çion tuj rimarkas, la malgrandaj petoluloj!” diris la patrinoj, spiregante de patrina amo. Sed la skarabon tio çagrenis, kaj tial ¸i demandis, çu la sterkejo ne trovi¸as ie proksime. ”Ho, ¸i trovi¸as malproksime, malproksime en la mondo, transe de la foskavo,” diris unu forfikulo; ”tiel malproksime, ke, kiel mi esperas, neniu el miaj infanoj iam venos tiel malproksimen, çar tio estus mia morto. ”Mi tamen provos iri tiel malproksimen,” respondis la skarabo kaj foriris sen adiaûdiro. Tiel estas plej bonmaniere. Çe la foskavo ¸i renkontis multajn el sia speco, çiuj estis sterkskaraboj. ”Çi tie ni lo¸as!” ili diris. ”Estas al ni tre varme. Çu estas permesite al ni havi la kura¸on inviti vin al ni? La voja¸o certe vin lacigis.” ”Tute vere,” respondis la skarabo. ”Dum pluva vetero mi kuÿis sur tolo, kaj pureco estas por mi tute speciale sentebla. Mi ankaû ricevis artriton en unu el la flugilartikoj, çar mi devis stari en trablovo sub potpeco. Estas vera ¸uo, kiam oni fine denove venas al siaspeculoj.” ”Vi eble venas de la sterkejo?” demandis la plej a¸a. ”Pli alte!” respondis la skarabo. ”Mi venas el la stalo de la imperiestro, en kiu mi naski¸is kun oraj hufumoj. Mi voja¸as kun sekreta komisio, pri kiu vi ne devas min demandi, çar mi tion ja ne diros al vi.” Post tio la skarabo iris malsupren en la grasan ÿlimon. Çi tie sidis tri junaj sterkskarabaj fraûlinoj, kiuj honteme ridetis, çar ili ne sciis, kion ili devas diri. 221
eLIBRO
FABELOJ 4
”Ili ankoraû ne estas fiançigitaj,” diris la patrino, kaj ili denove komencis rideti, sed nun pro embaraso. ”Eç en la stalo de la imperiestro mi ne vidis pli belajn!” galante respondis la voja¸anta skarabo. ”Ne malbonigu al mi miajn knabinojn kaj ne parolu kun ili, se vi ne havas pli realajn intencojn; sed vi ilin havas, kaj mi donas al vi mian benon.” ”Hura!” ekkriis la aliaj, kaj tiamaniere la skarabo subite vidis sin fiançigita. Antaûe fiançi¸o, poste edzi¸o; ekzistis ja nenio, por kio oni bezonus atendi. La sekvanta tago pasis tre bone, la postsekvanta pasis jam pli malrapide, sed en la tria tago estis ja necese pensi pri man¸aîo por la edzino kaj eble ankaû por infanoj. ”Mi lasis min kapti neatendite,” diris la skarabo al si mem, ”tial mi havas la rajton ankaû miaflanke fari al ili neatenditaîon…” Kaj li tion faris. Li malaperis; li forestis la tutan tagon, li forestis la tutan nokton, — kaj la edzino fari¸is pajla vidvino. La aliaj skaraboj asertis, ke ili bedaûrinde akceptis en la familion kompletan vagiston. La virino nun estis por ili ÿar¸o. ”En tia okazo ÿi povas denove resti çe mi kiel virgulino,” diris la patrino, ”resti çe mi kiel mia infano. Fi al la abomeninda kotanimulo, kiu ÿin trompe forlasis!” Nia skarabo dume trovi¸is denove sur la landvojo; sur folio de brasiko ¸i transÿipi¸is trans la foskavon. Çirkaû la mateno venis subite du homoj, ili rimarkis la skarabon, prenis ¸in, turnis ¸in çiuflanken, kaj ili ambaû estis mireginde instruitaj, precipe la knabo. ”Alaho vidas la nigran skarabon en la nigra ÿtonaîo de la nigra roko! Çu ne tiel estas skribite en la Korano?” li demandis, kaj li tradukis la nomon de la ska222
eLIBRO
FABELOJ 4
rabo en la lingvon latinan kaj priskribis ¸ian rason kaj ¸ian naturon. La pli a¸a scienculo ne konsilis preni la skarabon hejmen; oni tie havas tiel same bonajn ekzemplerojn, li diris, kaj tio ne estis ¸entila parolo laû la opinio de la skarabo. Tial ¸i elflugis el lia mano, kaj, çar ¸iaj flugiloj elseki¸is, ¸i flugis sufiçe grandan distancon kaj atingis la oran¸erion, kie unu fenestro estis so^vita supren, kaj tial la skarabo tre oportune povis englitigi sin kaj sin enfosi en la freÿan sterkon. Çi tie estas belege kaj bonguste!” ¸i ekkriis. Baldaû ¸i endormi¸is kaj son¸is, ke la çevalo de la imperiestro pereis kaj sinjoro la sterkskarabo ricevis ¸iajn orajn hufumojn kaj la promeson, ke ¸i ricevos ankoraû du. Kiel agrabla, kiel ¸ojiga estas tia son¸o! Kiam la skarabo veki¸is, ¸i elrampis kaj rigardis çirkaûen. Kia lukso estis çi tie en la oran¸erio! Grandaj ventumilformaj palmoj staris gracie kaj alte, la suno faris ilin kvazaû travideblaj, kaj sub ili kreskis abundo da verdaîo kaj lumis floroj ru¸aj kiel fajro, flavaj kiel sukceno kaj blankaj kiel freÿe falinta ne¸o. ”¯i estas nekomparebla beleco! Kiel delikatan guston tio kredeble havas, kiam çiuj çi tiuj kreskaîoj komencas putri!” diris la skarabo. ”¯i estas bonega man¸provizejo. Çi tie certe lo¸as membroj de mia familio. Mi iom esploros kaj rigardos, çu mi povos trovi iun, kun kiu oni povas interrilati. Mi estas konvenaspekta, tio estas mia fiero!” Kaj ¸i serçis çie kaj pensis pri sia son¸o pri la mortinta çevalo kaj pri la akiritaj oraj hufumoj. Subite ia mano çirkaûis la skarabon; ¸i estis kunpremita kaj turnata tien kaj reen. La malgranda filo de la ¸ardenisto kaj unu el liaj kamaradoj trovi¸is en la oran¸erio, ili vidis skarabon kaj volis amu223
eLIBRO
FABELOJ 4
zi¸i per ¸i. Oni volvis ¸in en vinberan folion kaj metis en varman pantalonan poÿon. ¯i turni¸adis tien kaj reen, sed ricevis pro tio fortan premon per la mano de la knabo, kiu rapide iris kun ¸i al granda lageto en la fino de la ¸ardeno. Çi tie la skarabo estis metita en malnovan rompitan lignan ÿuon, kies supra parto defalis. La knabo starigis en ¸i stangeton kiel maston kaj alligis al çi tiu per lana fadeno la skarabon. ¯i devis prezenti ÿipiston kaj forÿipi¸i. La lageto estis sufiçe granda, la skarabo opiniis, ke ¸i estas oceano, kaj tiel miregis, ke ¸i falis sur la dorson kaj baraktis per la piedetoj. La ligna ÿuo forna¸is, en la akvo estis sufiçe rimarkebla fluado; kiam la ÿipeto tro malproksimi¸is de la bordo, unu el la knaboj tuj tiris supren siajn pantalonojn kaj venigis ¸in returne. Sed kiam ¸i denove estis en plena kurado, oni vokis la knabojn. Ili rapide foriris kaj forlasis la lignan ÿuon. ¯i çiam pli malproksimi¸is de la tero, çiam antaûen; al la skarabo estis tre malbone en la koro. Flugi ¸i ne povis, çar ¸i estis ja fortike alligita al la masto. ¯i ricevis viziton de muÿo. ”Ni havas hodiaû tre belan veteron,” komencis la muÿo la interparoladon. ”Çi tie mi povas ripozi, çi tie mi povas sidi en la sunlumo. Vi vivas efektive tre agrable kaj komforte!” ”Vi babilas, kiel vi komprenas! Çu vi ne vidas, ke mi estas fortike alligita?” ”Sed mi ne estas alligita,” respondis la muÿo kaj forflugis. ”Nun mi konas la mondon,” diris la skarabo. ”¯i estas malnobla mondo, mi estas la sola konvena estaîo en ¸i! Antaûe oni rifuzas al mi orajn hufumojn, poste mi devas kuÿi sur malseka tolo, stari en trablovo, kaj fine oni ankoraû altrudas 224
eLIBRO
FABELOJ 4
al mi edzinon. Kiam mi faras rapidan paÿon en la malproksiman mondon kaj vidas, kion oni povas havi kaj kion oni devus havi, venas tia homa bubaço, alligas min kaj fordonas min al la sova¸a maro. Kaj dume la çevalo de la imperiestro promenas kun oraj hufumoj! Çi tio min plej multe kolerigas. Sed dankon kaj kunsenton oni ne povas atendi en çi tiu mondo! Mia biografio estas tre instrua kaj interesa, sed kion tio povas helpi, se neniu ¸in ekscios! La mondo cetere eç tute ne meritas ekscii ¸in, alie ¸i en la stalo de la imperiestro donus al mi orajn hufumojn samtempe kun la çevalo, kiam ¸i etendis siajn piedojn. Se mi ricevus orajn hufumojn, mi fari¸us honoro por la stalo. Nun la stalo min perdis kaj la mondo min perdis, çio estas finita!” Sed ne çio ankoraû estis finita. Venis boato kun kelke da junaj knabinoj. Ili trovi¸is flanke de la ligna ÿuo, eltiris ¸in el la akvo, kaj unu el la knabinoj elprenis malgrandan tondilon, distrançis la lanan fadenon, ne difektante la skarabon, kaj kiam ili eliris sur la bordon, ÿi metis ¸in en la herbon. ”Rampu, rampu! Flugu, flugu, se vi povas!” ÿi diris; ”libereco estas bela afero.” Kaj la skarabo enflugis ¸uste en la malfermitan fenestron de granda konstruaîo; laca ¸i falis sur la delikatan, molan, longan kolhararon de la imperiestra çevalo, kiu staris en la stalo, kiu estis la hejmo de ¸i kaj de la skarabo. ¯i forte alkroçi¸is al la kolhararo, sidis tie iomete kaj iom post iom mallaci¸is. ”Jen mi sidas sur la amata çevalo de la imperiestro, mi sidas sur ¸i kiel rajdanto! Kion mi diras! Ha, nun fari¸as al mi klare! Tio estas bona ideo kaj tute vera. Kial la çevalo ricevis orajn hufumojn? Pri tio demandis min ankaû li, la for¸isto. Nun mi komprenas; pro mi la çevalo ricevis orajn hufumojn!” 225
eLIBRO
FABELOJ 4
Kaj çi tiu ideo metis la skarabon en bonan humoron ”En voja¸oj oni fari¸as komprenema!” ¸i diris. La radioj de la suno falis rekte sur ¸in, la suno lumis tiel belege. ”La mondo tamen ne estas tiel malbona,” diris la skarabo, ”oni nur devas ¸in kompreni.” La mondo denove estis bela, çar la çevalo de la imperiestro ricevis orajn hufumojn pro tio, ke la sterkskarabo estis rajdonta sur ¸i. ”Nun mi tamen malsupreniros kaj rakontos al la aliaj membroj de la familio, kiom multe oni faris por mi. Mi rakontos çiujn agrablaîojn, kiujn mi ¸uis dum mia eksterlanda voja¸o, kaj mi diros al ili, ke mi nun restos hejme tiel longe, ¸is la çevalo eluzos siajn orajn hufumojn.”
226
eLIBRO
FABELOJ 4
Kion la patro faras, estas çiam ¸usta
N
un mi volas rakonti al vi historion, kiun mi aûdis, kiam mi estis ankoraû malgranda knabo, kaj çiufoje, kiam mi depost tiam ¸in rememoris, ¸i ÿajnis al mi çiam pli bela. Kun la historioj estas tiel same, kiel kun multaj homoj: ju pli a¸aj, des pli belaj ili fari¸as, kaj tio estas agrabla. Vi certe estis jam en la kamparo, vi vidis veran malnovan vila¸anan domon kun pajla tegmento. Musko kreskas sur ¸i, nesto de cikonio estas sur la supro de la tegmento. La cikonio neniam mankas; la muroj estas malrektaj, la fenestroj estas malaltaj, kaj nur unu el ili estas malfermebla. La bakforno elstaras kiel malgranda dika ventro, kaj la siringa arbetaîo klini¸as super la barilon, apud kiu trovi¸as marçeto kun anaso aû junaj anasidoj ¸uste sub la kripla saliko. Krom tio trovi¸as ankaû çenhundo, kiu bojas kontraû çio kaj çiu. ¯uste tia vila¸ana dometo staris tie en la kamparo, kaj en la dometo lo¸is paro da maljunaj homoj, vila¸ano kaj vila¸anino. Kvankam ili posedis tre malmulte, ili havis ankoraû ion superfluan, tio estis çevalo, kiu ordinare paÿti¸adis çe la foskavoj apud la landvojo. Patro rajdadis sur ¸i en la urbon, la najbaroj pruntadis ¸in kaj faradis pro tio iajn kontraûservojn, tamen estus pli profite por la maljuna paro vendi la çevalon aû interÿan¸i ¸in kontraû tio aû alio, kio donus pli grandan profiton. Sed kontraû kio interÿan¸i? ”Tion vi, patreto, komprenos plej bone!” diris la virino. 227
eLIBRO
FABELOJ 4
”Nun ¸uste estas foiro en la plej proksima vila¸o, rajdu tien, vendu la çevalon aû faru bonan interÿan¸on. Kion vi faras, estas çiam ¸usta. Rajdu al la foiro!” Kaj ÿi ligis al li la kravaton, çar tion ÿi povosciis pli bone ol li; ÿi ligis al li duoblan banton, kio donis al li tre entrepreneman aspekton, brosis al li la çapelon per la manplato, kisis lin sur la varma buÿo, kaj poste li vigle elrajdis sur la vendota aû interÿan¸ota çevalo. Jes, patro povosciis rajdi vigle. La suno brulis, nenia nubeto trovi¸is sur la çielo. Sur la vojo estis polvo. Multaj foiranoj en veturilo, sur çevalo aû sur siaj propraj piedoj vivigis la ordinare senhoman landvojon. Regis granda suna varmego, kaj nenie sur la tuta vojo oni vidis ian ombran loketon. Nia maljuna amiko renkonti¸is kun kamparano, kiu pelis bovinon, bovinon tiel çarman, kiel bovino nur povas esti. ”¯i certe donas belan lakton!” li pensis, ”mi eble povus fari bonan interÿan¸on! aûskultu, vi kun la bovino!” li diris, ”ni iom babilu unu kun la alia! Vidu, mi opinias, ke çevalo kostas pli ol bovino; sed estas indiferente! De bovino mi havus pli da profito. Çu vi volas interÿan¸i?” ”Tre volonte!” diris la homo kun la bovino, kaj ili faris la interÿan¸on. La negoco estis finita, kaj nun la vila¸ano povus iri returne, çar li atingis ja la celon de sia voja¸o; sed çar li eliris kun la intenco viziti la foiron, li volis nun iri al la foiro, por ¸in rigardi; kaj tial nia amiko pelis sian bovinon pluen. Li iris rapide, kaj la bovino iris rapide, kaj tial ili baldaû atingis unu homon, kiu kondukis ÿafon. Tio estis bona ÿafo, sana kaj abunde kovrita de lano. ”Tion mi volus havi!” pensis la vila¸ano. ”Çe niaj foskavoj 228
eLIBRO
FABELOJ 4
ne mankus al ¸i herbo, kaj en la vintro oni povus preni ¸in al si en la lo¸ejon. En efektiveco estus por ni pli ¸uste teni ÿafon ol bovinon. Çu ni faros interÿan¸on?” Nu, la homo, al kiu apartenis la ÿafo, kompreneble faris tion volonte, kaj tiamaniere la interÿan¸o estis farita, kaj la vila¸ano iris kun sia ÿafo laûlonge de la landvojo. Sur piedvojeto, kiu kruci¸is kun la landvojo, li ekvidis homon kun granda ansero sub la brako. ”Ha, pezan anseron vi tie portas!” ekparolis al li la vila¸ano ”Kian grason kaj kiajn plumojn ¸i havas! ¯i bone aspektus en nia marçeto! Tiam patrino havus do ion, por kio ÿi povus kolekti siajn ÿelojn! Ofte ÿi diris: ”bone estus, se ni havus anseron!” Nun ÿi povas ¸in ricevi, kaj ÿi ¸in ricevos! Çu vi volas interÿan¸i? Pro via ansero mi donos al vi la ÿafon kaj ankoraû sinceran dankon!” Nu, tion la alia certe volis, kaj tiamaniere ili faris interÿan¸on; la vila¸ano ricevis la anseron. Li trovi¸is proksime de la urbo, la puÿi¸ado sur la vojo pligrandi¸is, estis svarmado de homoj kaj bestoj. Çiuj iris laûlonge de la vojo, preter la terpoma kampo de la ÿosea impostisto; sur tiu kampo staris alligita la kokino de la impostisto, por ke ¸i ne forkuru en la ¸enerala konfuzo kaj ne malaperu por çiam. La kokino palpebrumadis per unu okulo kaj aspektis sufiçe bone. ”Kluk, kluk!” ¸i kriadis; kion ¸i pensis çe tio, mi ne povas diri, sed kiam la vila¸ano ¸in ekvidis, li pensis: tio estas la plej bela kokino, kian mi iam vidis, ¸i estas pli bela ol la kokino de la pastro; mi volus ¸in havi. Kokino çiam trovas por si grajnon, ¸i preskaû mem povas zorgi pri si! Mi opinias, ke estus bona interÿan¸o, se mi ricevus ¸in pro la ansero. ”Çu vi volas interÿan¸i kun mi?” li demandis. ”Interÿan¸i?” demandis la alia, 229
eLIBRO
FABELOJ 4
”nu, tio ne estus tre malbona!” Kaj ili faris la interÿan¸on La ÿosea impostisto ricevis la anseron, kaj la vila¸ano la kokinon. Dum sia voja¸o al la urbo li certe plenumis ne malmulte da faroj. Krom tio estis tre varme kaj li estis laca. Gluto da brando kaj peco da pano estis necesa por li. Çar li trovi¸is ¸uste antaû drinkejo, li volis eniri, sed en la sama momento la drinkejmastro volis eliri; la vila¸ano renkonti¸is kun çi tiu, kiu portis ¸issupre plenigitan sakon, ¸uste en la pordo. ”Kion vi havas en la sako?” demandis la vila¸ano. ”Putrajn pomojn!” diris la alia, ”tutan plenan sakon por la porkoj.” ”Tio estas ja grandega kvanto! Mi dezirus, ke patrino tion vidu. Ni havis en la pasinta jaro nur unu solan pomon sur la maljuna arbo apud la stalo. Ni devis konservi la pomon, kaj ¸i staris sur la komodo, ¸is ¸i tute malboni¸is. Çiuokaze tio montras certan bonhavecon, diris nia patrino. Sed çi tie ÿi povus vidi grandegan bonhavecon! Jes, mi dezirus, ke ÿi tion vidu. ”Nu, kion vi donos pro tio?” demandis la mastro. ”Doni? Mi donos interÿan¸e mian kokinon!” Kaj li donis interÿan¸e la kokinon, ricevis la pomojn kaj eniris en la drinkejon rekte al la bufedo. Sian sakon kun la pomoj li apogis al la forno; sed ke en ¸i estis forta fajro, pri tio li ne pensis. En la çambro trovi¸is multe da fremduloj, çevalkomercistoj, bovkomercistoj kaj ankaû du angloj, kaj çi tiuj çiuj estas tiel riçaj, ke iliaj poÿoj disÿiri¸as de la multego da oraj moneroj; en aferoj de vetado ili estas tre kompetentaj, kaj pri tio vi tuj aûdos. ”Sss! sss! Kio estis tiu stranga sono çe la forno? La pomoj komencis rosti¸i.” ”Kio tio estas?” Tion ili baldaû scii¸is, la tutan historion pri 230
eLIBRO
FABELOJ 4
la çevalo, kiu estis interÿan¸ita kontraû bovino kaj tiel çiam pli malsupren ¸is la putraj pomoj. ”Atendu, jen vi ricevos batojn de patrino, kiam vi venos hejmen!” diris la angloj. ”Mi ricevos kisojn, ne batojn!” respondis la vila¸ano. ”Nia patrino diros: kion patro faras, estas çiam ¸usta!” ”Çu ni vetu?” ili demandis. ”Tutajn barelojn da oraj moneroj!” ”Mi estos kontenta de unu buÿelo!” respondis la vila¸ano, ”sed mi povas proponi vete nur buÿelon da pomoj kaj ankaû min mem kaj patrinon.” ”Bone, bone!” ili diris, kaj tiamaniere la veto estis farita. La veturilo de la drinkejmastro haltis antaû la pordo, la angloj eniris, la vila¸ano eniris, la putraj pomoj estis metitaj en la veturilon, kaj fine ili alveturis antaû la domo de la vila¸ano. ”Bonan vesperon, patrino!” ”Dankon, patreto!” ”Nian çevalon mi bone interÿan¸is!” ”Jes, vi tion komprenas!” diris la virino, kaptis lin çirkaû la korpo kaj forgesis pri la sako kaj pri la fremduloj. ”Mi interÿan¸is la çevalon kontraû bovino!” ”Dankon al Dio pro la lakto!” diris la virino. ”Nun denove venos sur nian tablon laktaj man¸aîoj, butero kaj froma¸o. Tio estis bela interÿan¸o!” ”Jes, sed la bovinon mi denove interÿan¸is kontraû ÿafo!” ”Tio certe estas ankaû pli bona!” diris la virino. ”Vi agas çiam pripensite. Por ÿafo ni havas tute sufiçe da herbo. Nun ni povas havi ÿafan lakton, ÿafan froma¸on kaj lanajn ÿtrumpojn, eç lanajn noktajn jakojn. Tion bovino ne donas; ¸i per231
eLIBRO
FABELOJ 4
das siajn harojn! Vi estas tre pripensema kaj prudenta homo!” ”Sed la ÿafon mi interÿan¸is kontraû ansero!” ”Çu efektive ni havos en çi tiu jaro Sanktmartenan anseron, patreto? Vi çiam pensas nur pri tio, ke vi faru al mi ¸ojon! Tio estis çarmega ideo de via flanko! La anseron ni povas alligi tie sur la herbo, kaj tiam ¸i ¸is la Sankta Marteno fari¸os ankoraû pli grasa!” ”Sed la anseron mi denove interÿan¸is kontraû kokino!” diris la edzo. ”Kokino! Tion mi nomas bona interÿan¸o,” diris la edzino; ”la kokino metas ovojn, ¸i ilin elkovas, ni ricevos kokidojn, ni ricevos tutan kokinaron! ¯uste tion mi kaÿite deziris al mi!” ”Jes, sed anstataû la kokino mi prenis interÿan¸e sakon da putraj pomoj!” ”Nun mi devas vin kisi!” ekkriis la virino plena de ¸ojo. ”Dankon al vi, mia kara edzo! Mi ion rakontos al vi. Kiam vi forestis, mi havis la intencon prepari por vi tre bonan man¸aîon: ovaîon kun ÿenoprazo. La ovojn mi havis, la ÿenoprazon mi ne havis. Tial mi iris al la edzino de la lernejestro. Mi scias certe, ke ili havas ÿenoprazon, sed la virino estas avarulino, tiu maljuna azenino! Mi petis, ke ÿi pruntu al mi iom. Prunti! Ÿi diris, nenio kreskas en nia ¸ardeno, eç putra pomo tie ne trovi¸as; eç tion mi ne povus al vi prunti! Nun mi povas prunti al ÿi dek, kaj eç plenan sakon! Kia ¸ojo, patreto!” Kaj ÿi kisis lin sur la buÿo. ”Tio plaças al mi!” diris unu el la angloj. ”Çiam pli malsupren, kaj tamen çiam egale ¸oja! Tio efektive meritas oron!” Kaj al la vila¸ano, kiu ricevis ne puÿojn, sed kisojn, ili donis barelon da oraj moneroj. 232
eLIBRO
FABELOJ 4
Jes, tio çiam estas rekompencata, se la edzino konscias kaj konfesas, ke patro estas pli sa¸a kaj ke çio, kion li faras, estas çiam ¸usta. Vidu, tio estas bona historio! Mi aûdis ¸in, kiam mi estis malgranda infano, kaj nun vi ankaû ¸in aûdis kaj vi scias, ke kion patro faras, çiam estas ¸usta.
233
eLIBRO
FABELOJ 4
Ne¸ulo
B
ongrade krakas en mi, tiel belege malvarme nun estas!” diris la ne¸ulo. ”La akra vento efektive povas enblovi al iu vivon! Kaj kien malaperis la ardanto, kiu tiel rigardaçis min?” Li pensis pri la suno, kiu îus subiris. ”Li ne palpebrumigos min, mi povoscias forte teni miajn pecojn!” Du grandaj triangulaj pecoj de tegolo servis al li kiel okuloj. Lia buÿo estis peco de malnova rastilo, kaj pro tio ¸i havis dentojn. Li naski¸is sub hurakrioj de la knaboj, lin salutis la tintado kaj vipkrakado de glitveturiloj. La suno subiris, la plenluno levi¸is, ronda kaj granda, klara kaj bela en la blua aero. ”Jen li denove aperas de alia flanko”, diris la ne¸ulo. Li pensis, ke tio estas la suno, kiu denove montri¸is. ”Mi dekutimigis lin, ke li plu ne ardu sur min kaj ne rigardaçu min! Nun li povas pendi tie kaj disvastigi tiom da lumo, ke mi povu vidi min mem. Mi nur dezirus scii, kiamaniere oni povas aran¸i por movi¸i de la loko. Mi tiel forte volus forlasi mian lokon! Se mi povus tion fari, mi irus nun malsupren sur la glacion por glitkuri, kiel mi vidis, ke la knaboj tion faras. Sed mi ne povoscias kuri.” ”For, for!” bojis la maljuna çenhundo. ¯i estis iom raûka, ¸i estis tia depost la tempo, kiam ¸i çesis esti çambra hundo kaj kuÿi sub la forno. ”La suno jam instruos al vi kuri! Tion mi 234
eLIBRO
FABELOJ 4
vidis en la pasinta jaro çe via antaûulo. For, for, kaj for ili estas çiuj!” ”Mi vin ne komprenas, kamarado!” diris la ne¸ulo. ”Çu vi volas diri, ke tiu supre instruos al mi kuri?” Li pensis pri la luno. ”Li bele forkuris antaûe, kiam mi lin rigide rigardis, kaj nun li alÿteli¸as denove de alia flanko.” ”Vi nenion scias,” diris la hundo, ”sed vi estas ja nur antaû tre nelonge kreaçita! Tio, kion vi nun vidas, estas la luno, kaj tio, kio subiris, estis la suno. Morgaû ¸i venos denove kaj certe instruos al vi kuri malsupren en la foskavon. La vetero baldaû ÿan¸i¸os, tion mi sentas laû la stato de mia maldekstra malantaûa piedo; mi sentas en ¸i doloron. Ni ricevos ÿan¸on de la vetero.” ”Mi lin ne komprenas,” diris la ne¸ulo al si mem, ”sed mi sentas, ke li aludas al mi pri ia malagrablaîo. Tiu, kiu min priradiis kaj rigardaçis kaj kiun li nomas suno, ne estas mia amiko, tion diras al mi mia sento.” ”For, for!” bojis la hundo, turnis sin trifoje kaj poste kuÿi¸is en sia dometo por dormi. Efektive la vetero ÿan¸i¸is. Densa kaj malseka nebulo kuÿi¸is matene sur la tuta çirkaûaîo. Mallonge antaû la levi¸o de la suno komenci¸is malgranda blovado. La vento estis glacia, la frosto tremigis, sed kia belega vido prezenti¸is, kiam levi¸is la suno! Çiuj arboj kaj arbetaîoj staris kovritaj de prujno. La regiono similis al tuta arbaro da blankaj koraloj. Estis tiel, kvazaû çiuj brançoj estas kovritaj de blindige blankaj floraîoj. La senfine multaj kaj delikataj disbrançi¸oj, kiujn oni en la somero ne povas vidi pro la multo da folioj, nun prezenti¸is tute klare, tiel blindige blanke, kvazaû blanka brilo fluis el çiu aparta branço. La betulo movi¸adis en la vento, estis en ¸i 235
eLIBRO
FABELOJ 4
vivo, kiel en la arboj en somera tempo. Estis mirinde bele! Kiam la suno lumis, ha, kiel la tutaîo brilis kvazaû ¸i estus pudrita per diamanta polvo, kaj sur la ne¸a kovro brilis grandaj diamantoj. aû oni ankaû povus pensi, ke brulas sennombra kvanto da malgrandaj lumetoj, ankoraû pli blankaj ol la blanka ne¸o. ”Estas mirinde belege,” diris unu juna knabino, kiu kun juna viro eliris en la ¸ardenon kaj haltis ¸uste apud la ne¸ulo, rigardante de tie la brilantajn arbojn. ”Pli belan vidaîon oni eç en somero ne havas!” ÿi diris, kaj ÿiaj okuloj radiis. ”Kaj tian ulon kiel çi tiu oni tiam eç tute ne havas,” respondis la juna viro, montrante la ne¸ulon. ”Li estas bonega!” La juna knabino ridetis, kapsalutis la ne¸ulon kaj dancetante ekiris kun sia amiko trans la kraketantan ne¸on. ”Kiuj estis tiuj du personoj?” demandis la ne¸ulo la çenhundon. ”Vi estas pli a¸a sur la korto ol mi, çu vi ilin konas?” ”Kompreneble!” diris la hundo. ”Ÿi min ja karesis, kaj li ofte donis al mi oston; ilin mi ne mordas.” ”Sed kion ili çi tie prezentas?” demandis la ne¸ulo. ”Ili estas gefiançoj!” respondis la hundo. ”Ili volas kune lo¸i en unu budo kaj primordeti ostojn. For, for!” ”Çu ili ambaû havas tian saman valoron kiel vi kaj mi?” demandis la ne¸ulo. ”Ili apartenas ja al sinjoraro,” respondis la hundo. ”Oni efektive scias tre malmulte, se oni nur hieraû naski¸is, tion mi vidas çe vi! Mi estas maljuna kaj posedas sciojn, mi konas çiujn çi tie sur la korto. Kaj estis iam tempo, kiam mi ne staradis çi tie en la malvarmo kaj alligita al çeno. For, for!” ”La malvarmo estas bonega,” diris la ne¸ulo. ”Rakontu, ra-
236
eLIBRO
FABELOJ 4
kontu! Sed ne kraktintu tiel per via çeno, çar tiam tuj io kraketas en mi.” ”For, for!” bojis la hundo. ”Mi estis hundeto, malgranda kaj beleta, kiel oni diris. Tiam mi kuÿadis interne en la palaco sur velura se¸o, mi kuÿadis sur la genuoj de la plej altaj gesinjoroj. Oni min kisadis sur la buÿo, kaj oni viÿadis al mi la piedojn per brodita poÿtuko. Oni min nomadis ”Plejbeleta”, ”Belpiedulo”. Sed poste mi fari¸is tro granda por ili, kaj tial ili fordonis min al la mastrumistino. Mi eklo¸is en la kello¸ejo; de la loko, kie vi staras, vi povas rekte enrigardi tien. Vi povas enrigardi en la çambreton, en kiu mi estis sinjoro, çar tio mi estis çe la mastrumistino. Kvankam tio estis malpli grava loko ol supre, çi tie tamen estis pli agrable. Mi ne estis tiel premata kaj çien trenata de la infanoj kiel supre. Mi havis tiel same bonan man¸aîon kiel antaûe kaj en multe pli granda kvanto. Mi havis mian propran kusenon, kaj krom tio tie trovi¸is forno, kio, precipe en tia tempo kiel nun, estas la plej bela objekto en la mondo! Mi rampadis tute sub ¸in, tiel ke mi tute malaperadis. Ho, pri tiu forno mi son¸adas ankoraû nun! For, for!” ”Çu forno tiel bele aspektas?” demandis la ne¸ulo. ”Çu ¸i estas simila al mi?” ”¯i estas ¸uste la malo de vi! ¯i estas karbe nigra kaj havas longan kolon kun latuna tamburo. ¯i man¸egas brullignon tiel, ke la fajro ÿprucas el ¸ia buÿo. Oni devas sin teni flanke de ¸i, super ¸i aû sub ¸i; tiam ¸i disvastigas senfine agrablan varmon. De tiu loko, kie vi staras, vi povas ¸in vidi tra la fenestro.” La ne¸ulo enrigardis kaj efektive ekvidis nigran poluritan objekton kun latuna tamburo. La fajro lumis antaûen sur la 237
eLIBRO
FABELOJ 4
plankon. Al la ne¸ulo fari¸is tre strange en la animo. Li havis senton, pri kiu li mem ne povis doni al si klarigon. Li eksentis ion, kion li ne konis, sed kion konas çiuj homoj, se ili ne estas ne¸uloj. ”Kaj kial vi ¸in forlasis?” demandis la ne¸ulo. Lia sento diris al li, ke tio kredeble estis bela virina estaîo. ”Kiel vi povis forlasi tian lokon?” ”Oni min devigis tion fari,” diris la hundo. ”Ili min elîetis kaj alligis min al la çeno. Mi mordis en la piedo la plej junan sinjoridon, çar li forpuÿis de mi la oston, kiun mi mordetis; mi havis la rajton fari ven¸on. Sed ili koleris min pro tio, kaj de tiu tempo mi devis kuÿi çi tie sur çeno kaj mi perdis mian klaran voçon. aûskultu, kiel raûka mi estas. For, for! Tio estis la fino de la kanto!” La ne¸ulo plu ne aûskultis; li rigardis sençese en la kelan lo¸ejon de la mastrumistino, rigardis en la çambron, en kiu staris la forno sur siaj kvar feraj piedoj kaj montri¸is en sia tuta grandeco, kiu ne estis malpli ol la grandeco de la ne¸ulo. ”Mi sentas en mi tian strangan kraketadon!” li diris. ”Çu mi neniam povas tien veni? Tio estas senkulpa deziro, kaj niaj senkulpaj deziroj devus ja plenumi¸i. Tio estas mia plej granda deziro, mia sola deziro, kaj estus preskaû maljuste, se ¸i ne plenumi¸us. Mi devas eniri, mi devas apogi min al ¸i, eç se mi devus rompi la fenestron!” ”Tien vi neniam envenos!” diris la hundo; ”kaj se vi efektive venus al la forno, tiam vi estus for, for!” ”Mi jam nun estas preskaû for,” diris la ne¸ulo. ”Mi pensas, ke mi rompi¸as.” La tutan tagon tiel staris la ne¸ulo kaj rigardis tra la fenestro. En la krepusko la çambro fari¸is ankoraû pli alloga. El 238
eLIBRO
FABELOJ 4
la forno iris tia milda lumo, kiun nek la suno nek la luno povas doni, kiel povas lumi nur la forno, se io en ¸i trovi¸as. Kiam la pordo malfermi¸adis, la flamo elÿovi¸adis, tia estis ¸ia kutimo. La blanka viza¸o de la ne¸ulo tiam kovri¸adis per flamkolora ru¸o, kaj ankaû lia brusto lumadis per ru¸eta brilo. ”Mi ne eltenos,” li diris. ”Kiel bele ¸i aspektas, kiam ¸i elÿovas la langon!” La nokto estis tre longa, sed al la ne¸ulo ¸i ne ÿajnis tia. Li staris enprofundi¸inte en dolçaj pensoj, kaj li frosti¸is tiel, ke li kraketis. Frue matene la fenestroj de la kelo estis glacikovritaj; ili havis sur si la plej belajn glaciajn florojn, kiajn nur povas deziri ne¸ulo, sed ili nevidebligis la fornon. La fenestraj vitroj ne volis degeli, li ne povis vidi sian amatinon. Kraketadis, knaradis, estis tia frosta vetero, pri kiu ne¸ulo devas ¸oji, sed li ne ¸ojis. Li povus senti sin feliça, sed li ne estis feliça, li havis fornodoloron. ”Tio estas malbona malsano por ne¸ulo,” diris la hundo; ”Mi ankaû iam havis tiun malsanon, sed mi ¸in eltenis. For, for! Nun la vetero baldaû ÿan¸i¸os.” Kaj efektive la vetero ÿan¸i¸is, fari¸is vetero degela. La degelado fari¸is pli granda, la ne¸ulo fari¸is pli maldika. Li nenion diris, li ne plendis, kaj tio estas malbona antaûsigno. Unu matenon li disfalis. Tie, kie li estis starinta, oni vidis ion similan al balaila bastono. Çirkaû çi tiu objekto, kiu devis lin teni sur si, la knaboj estis aran¸intaj lin. ”Nun mi povas kompreni lian sopiradon!” diris la hundo.
239
eLIBRO
FABELOJ 4
”La ne¸ulo havis en la korpo fornan skrapilon; ¸i estis tio, kio movi¸adis en li. Nun çio pasis por li. For, for!” Kaj baldaû ankaû la vintro pasis. ”For, for!” bojis la hundo; sed la malgrandaj knabinoj kantis sur la korto: ”Elkresku floroj, çarmaj, belaj! Fari¸u kampoj verde helaj! Birdetoj venu, jam varmi¸as, La vintro tute jam fini¸as. Ku-ku, kvi-vi! ku-ku, kvi-vi! Rapide venu sun’ al ni!” Nun neniu plu pensas pri la ne¸ulo.
240
eLIBRO
FABELOJ 4
www.omnibus.se/inko
ISBN 91-7303-089-9 241