2 w. l): in virga feI'l'Pll ... visita vit; A PO(·. 2, 27: regd pas in virga fern~a; Seneea, Ep. XIII 3: nt lIlpae indiglLatiolliR virga visitentur. 8 Por. w tf'j sprawie ~[anitiIlR. Ges(,h. d. lat. Liter. III illlleks 1'\. v. Natomiast Plezia, Kronika (Jalla 30, 124, raz twieruzi (za H:lRkillt'l'III), iż ~alll~tiuf;Z należał do mniej znany('h pisarzy w ~n'dlliowieczll, innym razPIlI j.lzir za ~la\litill"Nn.

"

'I f

I

I: I

LXII ściej

cytuje z dosyć. znaczną wiernością. Przejątków takich da się naliczyć ogółem 54 (po 27) t, przy czym niektóre z nich powtarzają się po dwa razy 2. Słabsze liczebnie i jakościowo są reminiscencje i analogie z Cezarem (Bellum Gall~­ cum), których można naliczyć razem sześć 3. Choć Liwiusza Gall nigdzie nie wymienia i zdaje się nigdzie dosłownie nie cytuje, to jednak opis przeprawy Krzywoustego przez Góry Olbrzymie w r. 1111 wzoruje się niewątpliwie na opisie Liwiusza _przeprawy Hannibala przez Alpy-t, przy czym pomocą Gallowi był niewątpliwie jeszcze tzw. Silius Italicus 5. Z późniejszych historyków rzymskich odnajdujemy u Galla cztery reminiscencje z Justyna 6 oraz jedną wiadomość ewentualnie wspólną z Juliuszem Waleriuszem 7. Nie można również zaprzeczyć ewentualnej znajomości u Galla Seneki, zwłaszcza jego listów, gdyż jeden ze zwrotów Gallowych zbliża się bardziej do stylizacji tego filozofa niż do podobnego zresztą miejsca w Biblii 8. Zbieżności z dziełami Cycerona i Pliniusza, z których zwłaszcza pierwszy był powszechnie znany w średniotylko w formie ogólnej

naśladuje,

niekiedy

zaś

1 Sall., Iug. 4, 85 23, 7, 28 5, 85 21, 10 2, (jf) l, 38 H, 7 l, 49 2, 11 7, 80 5, ~l l, 80 3,79 l, 16 5, 80 4, 107 6,21 3,48 2, 97 5,29 3, 13 3, II 3, 9R 5, 7/i 5, 91 1,7 l; Gall I c. 3, 4, 5, 6, 7, 15, 19, 21, 28, II c. 4, 6, 7, 24-, 313, 44, III ppil., e. 3, 10, 16, 21, 25,26 (str. 13 w. 4, str. 14- w. 12-13, sh. 15 w. 3--4, str. ]6 w. 10-11, str. 21 w. 1314, str. 22 w. 6, str. 35 w. l, f.\tr. 44- w. 2-3, str. 47 w. 7, sh .•54- w. 17, str. 68 w. fi, str. 69 w. 5, str. 71 w. 7, str. 73 w. Ii, str: 74 w. 9, str. 91 w. Ui, str. lOIi w. Iii, str. 114 w. 19, str. 124 w. 12, 21, str. 131 w. 7, stl'. 138 w. 2-3, st1'. 142 W. 8, str. 147 w. 8, str. 155 w. 18, str. 162 w. 6, str. 11)3 w. 19). Sall., Cat. 5 2, 2 l, 8 5, 21 4, liO 7, 4- 4, 14 24, 19 5, 47 3, 18 5, 45 4, 44 3, 31 li, 20 2, 55 6, 59 2, IW 4, 4H 2, 51} 3, 35 3, 53 3, 59 6,57 1,59 2, 61 8,43 4, 35 3, 58 8, 10 5; Gall I 1'. 3, 5, 7, 10, 12, 27, 31. II c. 4, 5, 8, ]6,25,28,35, 4-R, III ppist., epiI., e. l, ]0, Hi, 21, 23, 25 (Eltr. 12 w. 17, f'ltr. 15 w. 4, str. 25 w. l, str. 28 w. 3, str. 31 w. 23, str. 53 w. fi, f;tr. 59 w. 3, f'ltr. fi9 w. 11, str. 71 w. 12, str. 72 w. 19, str. 7.5 w. lf), str. 81 w. 12~16, f;tr. tJ2 w. 4-5, str. 95 w. 12, !'tr. 96 w. 13, str. 104 w. 12, str. ll7 w. 21, str. 120 w. JO, str. 121 w. 13, sk 122 w. 14, str. 124 w. 12, str. 127 w. 13, str. 138 w. 3, !'tr. 142 w. 8, str. 147 w. 2], str. 150 w. 3, !'tr. l55 w. ·2). 2 Gall I e. 5, II ('. 21; ~all., Cat. 2 l, a Caesar, Bell. Gall. 225,58,5 18, l 25; Gall I C. 7, Ui, II C. 48, III C. l, 2H (str. 25 W. l, str. 3('). W. 8-9, f;tr. 117 w. 22, t'ltr. 127 W. 13-14, str. 163 W. 23-25). Niekiedy wszakże nie pollobwł. rozRtl'zy,gną(', ('zy przPjątek IH){'hodzi od ('e'lara, (Ozy np. od Ralustiusza. 4 Gall III (I. 21 (str. 146); LiVitlS XXI 32-3u. ó Silius, Puniea III 478 nn., por. przyp. 4. 6 JustinłlS II 3, _ 17, VI 7, 11, XXIV 4, I 8, tJ; Gall I e. 7, II C. 28, III eph;t .• C. 3 (str. 25 w. l l, sk 9(') W. 12-13, f.\tt·. 121 W. 13--14, str. 132 w. 4). 7 Gall III epist. (~tr. 122 W. 2). 8 Por. wyżpj str. LXI, przyp. 5.

~_.

~

-

~ I

.

I

I'

wieczu, są w dziele naszym i ilościowo, i jakościowo zbyt skromne 1, aby można na ich podstawie mówić o znajomości tych pisarzy u Galla. Z poetów rzymskich można z całą pewnością stwierdzić u Galla. zna:jomość Wergilego (Eneida i Georgiki) z 14 przejątkami i analogiami2, Horacego (Oarmina i Ars poetica) z ośmiu zbieżnościami 3, Owidiusza. (Metamorfozy, Ars i Amores) z pięciu analogicznymi wyrażeniami i jed· nym przejątkiem. rzeczowym 4, Z autorów późniejszych Lukan reprezen· towany jest ogółem pięciu bliższymi i dalszymi przejątkami 5; Stacjusz, Terencjusz, Tybul i Juwenalis reprezentowani są każdy jednym, nieraz bardzo dalekim przejątkiem 6. Natomiast jeden (z dwóch) przejątek z Per· sjusza został prawie dosłownie przez Galla. przytoczony 7. Z poetów późno· łacińskich, względnie średniowiecznych można stwierdzić 11 Galla zna· jomość wiersza Pergama jlere volo i Ilias Latina z jednym, względnie czterema przejątkami stylistycznymi 8, Wątpliwa natomiast jest znajomość przez Gą.lla utworu Dictisa z Krety, przedstawiającego zburzenie Troi, który to zresztą fakt nie był mu obcy 9, Z dzieł a,utorów chrześcijańskich oprócz Biblii, której silniejsze wpływy, względnie przejątki można stwierdzić wokoło 150 wypadkach 10, wydaje się niewątpliwą li Galla i samą przez się zrozumiałą znajomość 1

Cicero, Div. 2,7; Gall I c. 1 (str. 9 w. 17). PliniuA, Nat. 21 75; Ga.ll II c. 16

(str. 80 w. 22-23). 2 Verg., Aen. II 569, VI 55, I 153, VI 274, V 104, III 377, VI 378, VI 820, VIII 224, II 57, VII 599, I 81, XII 691, Georg. I 511; Gall lepist., c. 4, 13, 19, 2 I, 23, II epist., c. 22, 43, 49, III e. l, 23 (str. 2 w. 12, str. 13 w. 14, str. 33 w. 5, str. 43 w. 11, str. 47 w. 5, str. 48 w. 12, str. 60 w. 7, Atr. 89 w. 1), str. 113 w. 22, str. 119 w. 14. str. 128 w. 14-15, str. 152 w. 6, 18). s IIor., Carm. I 22, 11, HI 30, ], I 3, 18, III 2, 13, I 8, 9, Ars jo, UH, 38; Gall I epist., c. 13,29, II epist., <'.8,33, III epist., c. 1,23 (!'Itr. 3 W. 2, str. 32 W. 19, str. ,55 w. 11. str. 61 W ••5, !'Itr. 75 W. 14, str. 101 W. 25, str. 12 ł w. ], str. 127 W. lJ, str. 152 w. 20). 4 Ovid., .Met. I 13, VIII 1i80, X 402, I 89- ł 40, Ars I 486, AmOł'es I 2, 31; Gall I prob., C. 2,4, 16, I epist., II {'. 49 (st,r. 7 w. 12, str. 11 w. 3, str. 13 W. 14, str. 37 W. 19, str. 3 W. 2, str. 119 w. 14). l) Lucanus, Bell. eiv. VII 220, I I, I 206, II 249, X 429; Gall I C. 29, II C. 5, 33, III C. l, 25 (str. 56 W. 9, str. 72 w. 5, str. 101 w. 4, str. 128 W. J4, str. 15(j W. 21). • Statins, Theh. 12, 35; Gall II C. 25 (str. 93 W. 4). Terentius, Eun. V 7, 23; Gall III C. 1 (str. 127 W. 16'--':"17). Tibullus 10, 23; Gall I f"pist. (f'\tr. 3 W. 2). Jnvenalis, SaL XIII 6; Gall II C. 24 (str. 9l w. 8). 7 Persills, Sat. prol., II 15; Gall II <'pist. (str. I}O W. 14, foliI'. 61 W. 10). 8 Pergama 309; Gall III epist. (str. 121 w. 18-19). Ilias Lat. 1063. 62, 1000, 482; Gall I C. 7, 16, III epist., C. 23 (str. 24 W. ] 9, sI r. 37 W. II, !Itr. 122 W. I, Fltr. 152 w. G). II Dictis Cretensis III 20; Gall III epit;t. (str. 122 W. I). 10 A to w ks. I zhieźno/wi około 78, ks. II około 45, ks. III zapoźycz('JI około 35.

•

LXIY poszczególnych dzieł Augustyna 1, Ambrożego 2 oraz ewentualnie Cy· priana i Grzegorza 'Yielkiego 3, Z poetów chrześcijańskich słabiej reprezentowani s~ Sidoniusz Apollinaris i 'Venancjusz Fortunatus, ka,żd~,~ z jedn~ ewentualnie zbieżności~ stylistyczn~ 4, silniej natomiast Sulpi· cjusz Severus (Epistolae, Ohronicon, Vita ]Iartini) z ogółem ośmiu, niekiedy dosłownymi zapożyczeniami stylistycznymi 5, Z dzieł historyków średniowiecznych znany był Gallowi niewątpli­ wie Żywot Karola Wielkiego pióra Einharda, na którym w dużej mierz(' wzorowany jest opis dworu Chrobrego, z pięciu stylistycznymi i rzeczowymi przejątkami~, Nieobce mu też zapewne było dzieło kronikarskiP Widukinda saskiego, z którego przypuszczalnie przejął legendę o przybyciu Sasów do Prus i określenie ich jako indomiti Saxones 7, Sporna może być kwestia znajomości Żywota Teoderyka biskupa ~Ietzu, autorstwa Sigberta z Gembloux (c, 1070), z którym ł~czą nasz~ powieść cztery dosyć w~tpliwe zbieżności 8; jedna z nich przy tym jest prawdopodobnie wyrażeniem obiegowym w ówczesnym średniowieczu łacińskim. 'Yydaje się natomiast więcej niż pewne, iż Gallowi znana była kronika Reginona z Prum, z któr~ go łączy osiem nieraz prawie dosłownych przejątkó,,, 9. Przyjąć nadto można, iż zapewne znany był naszemu biografowi hymn na śmierć Lanfranka (zm, 1089), powstały najprawdopodohniej w ~orl Augustinus, Civ. 15, 13, Senno 93, 4; Hl, 3, 4, In psalllllllll 48 sel'rrt. l, 2; Gall I proh., II epist., III epiflt., ,e. 25 (fltr. 9 ·W. 4, str. tiO w. 7, str. 120 w. 5. st·r. 122 w. 4, str. 155 w. 2). 2 Ambrosius, Spir. 2, 10, IOH; Gall lepist. (stI·. 3-4). 8 Ciprianus, De mortalitate 2G; Gall III E'pist. (str. 120 w. 9). Gregorillfl, Mora!. II 20, 3; Gall III c. 23 (str. 153 w. 9). ł Sidonius Apoll., Carm. 9, 51; Gall I epi"t. (str. 3 w. 12). Vpllantius J.'orŁun., Vita IIilarii 5; Gall I l'roh. (str. 7 w. 8). li Sulpicius Sev., El'. 3 11, 3, 3 10, Chroll. I 28 7, Vita ~Iartini 10 l, 3, 14, 4; Gall I c. 16,27, II c. 8, 10, III c. 25, 26 (str. 36 w. 14-1.5, ~tr. 37 W. 8-9, !'Itr. 39 w. 12, str. 53 w. 6, str. 75 w. 3, str. 7(1 w. 17, str. 157 w. 15, str. 161 w. 4). • Einhardus, Vita Caroli (in us.) ], 30, 3, 13, 9; Gall I c. ], 9, 12, II epist., III €pi!. (str. 6 w. lO-Ił, str. 26-27, str. 31 w. 22, str. 62 w. 9, str. 125 w. 21) . . .7 \Vidukind, Rer. :rest. Sax. I 9; Gall I c. (), II c. 42 (str. 16 w. 16, str. 111-2). 8 Sigbert z Gembiollx, Vita Deoderiei (J.1IGSS IV 463, 472, 4(5); Gall I c. 3, II epist.,. c. 29, III C. 23 (str. 12 w. 13, str. 61 w. 14, str. 98 w. 2, str. 1.52 w. 3); por. 'jednak Binder, Novus thesaurus adagio-nur;~, Stuttgart 1861, 12, 3. g Regino, Chronieon r. 871, 891, pref., r. 860, 901, 874; Gall I c. 10, Hi, 23, 29, II c. 28, 33, III c. 7, 8 (str. 29 w. 15, str. 37 w. 10, st.r. 48 w. 12, str. 55 w. 17, str. 95 w, 21, str. 101 w. 9, str. 13':5 w. 7, str. 136 w. 7). O stosunku do Reginona por. Maleczyński K., Źródła literackie kroniki Galla (Sprawozd. Tow. Nauk.- we Lwowie 193ł XIV 54 nn.); Plezia, ](ro'lbika Galll~ 129 Iln. O źródłach literaC'kiC'h dzieła Galla por. oprócz cytowanej wyżej literatury Pohol'ecki, Rytmika kronik'i pass.; Manitius, Gesclt. d. lat. Lite.r. III 4()7 Iln.; T re, Z dziejów kultury Ul Polsce 82 nn.

.,

•

)1 I I

mandii lub Anglii; ~hymn Galla n~ cześć Chrobrego jest najwidoczniejs~ą .imitacją użyciu tego samego 15-zgłoskowca. , . . i parafrazą tego wiersza przy .. . złączonego w tr'lywieręzowę zwrotki, a nieraz i wspólnych wyrazów l r .. Byłby to w najogólniejszym zakresie całokształt wiadomości, a zarazem obraz wykształcenia szkolnego i oczytania w literaturze naszego biografa: Dodać należy, że w utworze jego spotykamy na każdym prawie ,kroku wyrażenia i zwroty, które się tu dostały bądź przez naukę szkolną2, bądź jako będące współcześnie w powszechnym użyciu, w tym zaś razie Di~ mogą one same przez się świadczyć o znajomości danego autora przez . . G~a. . Nie podobna w ramach niniejszego wstępu rozstrzygnąć, czy dany ustęp dostał się do utworu Galla bezpośrednio, czy pośrednio drogą lek'tury szkolnej 3, czy wreszcie za pośrednictwem nieznanego dziś zabytku. .

1 Gall I c. 16 (str. 38-39), Carmen de morte Lanfranci elegiacum (Giles, SS. rer. gest. lVillelrni Conquestoris, London 1845, 175--7). Por. wybrane ustępy z Carmen:

lIeu, heu. ploret Anglia, simul et Italia, Plangat Francja, lacrimetur et Alemannia, Nationes proximae et omnis gens extranea. Oronis terra suum florem cecidisse lugeat, Sponsa Christi magIlum decHa amisisse doleat, Nee solamen in hac vita de LanfraJH'o capiat. Nulla dies vel momcntum sine ludu tran seat, Tantus moeror de Lanfranco non fle corde peJ'eat, :::led per dies et pf'r noctes, ut est dignum, maneat. VOB dilecti Christo fratres, tanti patris filii, Nunquam sitis sine prece quaeso benignissimi, Obsecrantes et dicentes semper, quod proposui: Christe virtus, laus et decu8 beatoruiu omuium, Da Lanfranco patris tui p08aidere gratiam, Ut te ducem laureatus habeat perpetuum. Amen, amen.

A to ślady znajomości podręczników, jak: Eutropiusz, Breviarium VII 4, Gall III epilit. (str. 123 w. 4); Phaedrus IV 25, 23, Gall II c. 16 (str. 80 w. 21); Verg. Gramm. Epitome 4, 25, 3, Gall I c. 1 (str. 9 w. 4). 3 "'\V dziele Galla spotykamy następujące przypaukowe zbieżnoHci stylu z innymi autorami: Adalboldus, Vita IIeinrici II (JIGSS IV 683), Gall I c. 8 (str. 26 w. 7); Adarous Bremensia, Descriptio 228 (ed. in ns.) i Gesta 23, 2 (ed. in us.), Gall I proh., c" 7, 'II epist. (str. 7 w. 12, str. 23 w. 9-11, str. 61 w. 6); Amandus ue Castello, Vita Odonis .(MGSS XV 943), Gall' I c. 6 (str. 16 w. 11); Vita s. GaIli i Casus s. Galli (]lGSS II .9. 61), Gall III epist., c. 25 (str. 123 w. 14, str. 157 w. 15) oraz II c. 20 (str. 87 w. 21); Cosmas, Chronicon I c. 10, 40, 4, 5, 13, II c. 36, Gall I e. 2, 7. 9, 15, 29, II epiat., III . c. 23 (str. 11 w. 15, str. 24 w. 23, str. 27 W. 19, str. 35 w. 12, str. 55 w. 10, str. 60 w. 8, str. 152 w. 23);' Thietmar:us, Chronicon IV c. 44, Gall I c. 6 (str. 18 w.' 4); Iiari\lUus Aldenburgensis, Vita Arnulfi (Migne, Patrol. CLXXIV 1374), Gall I epist; ,(str.' 2 t

Monumenta Poloniae Historica Ser. II nr 2

V

'

I

, i I

LXVI

.

W poniższych uwagach wypadnie wszakże zastanowić się nad terytorialnym zasięgiem niektórych przynajmniej dzieł znanych Gallowi. Odli~ czywszy pisarzy, których dzieła były powszechnie znane w średniowieczu i których ślady dowodnie u Galla występują (Salustiusz, Wergili, Horncy,. Owidiusz, Lukan, następnie św. Augustyn i ewentualnie Sigbert z Gembloux) l, zwrócić należy uwagę, że inni autorzy dość powszechnie w średnio­ wieczu cytowani (Seneka, Cycero, Juwenalis, Persjusz, Grzegorz Wielki itd.} są stosunkowo słabo u naszego autora reprezentowani. Natomiast taki wiersz Pergama flere volo jest w świetle dotychczasowych badań tylko przez naszego Galla zużytkowany 2. Podobnie nie da się wy kazać ża'­ den współczesny Gallowi autor, który by korzystał z Dictisa z Krety. Również ewentualnie znany naszemu' biografowi Wenancjusz Fortunatus dostępny był współcześnie bodaj' jednemu tylko Hugcnowi z Flavigny!J. Geografia korzystania w średniowieczu z reszty pisarzy, klasycznych i wczesnochrześcijańskich, znanych naszemu Gallowi jest nieraz bardzo charakterystyczna. Taki np. Cezar znany był współcześnie przede wszystkim w okolicach Liege, Fłandrii (Tournai), Pikardii, Normandii, .Anglii i w Trewirze, a dopiero za jego pośrednictwem w Priifening '. Znajomość Thebaidy Stacjusza stwierdzono u dziesięciu autorów z oma-

w. 14); HonoriuBz z AUtUIl, De imagine mundi (~Iigne, Patrol. CLXXII 128-9), Gall I proh. (str. 8 w. f)-8); Legenda s. Ladislai (Endlicher, Rer. llungar. mon. Arpad. I 236), Gall I c. 2 (str. 11 w. 19); Richer de St. Remy, lIistoriae 4, 50 (JIGSS III 643), Gall II c. 2 (str. 66 w. 6-7); ""Yipo, Gesta Cuonradi l (ed. in us.), Gall I c. 5 (str. 15 w. 12); nadto \Volfhere, Vita Godehardi (.jlIGSS XI 168), Vita Altmanni (tamże XII 229), Actus fundat. mon. Brunwil. (tamże XIV 124), Theodericus Trudonensil:h Vita Bavonis III (Acta Sanct. liX, I 243), Conradus, Vita 'Volfhelmi (JlGSS XII 181) i Odilo z Cluny, EpiBtolae (Migne, Patrol. CXLII 939) i in. l 'Według Eberharda de Bćthune podręcznikami w trivium i quadrivium średnio­ wiecznym były: Sentencje Katona, Teodul, Awianus, Ezop, Maksymian, Pamfilua. de Vetula, Stacjusz (Achilleis i Thebais), Owidiusz, Horacy, JuwenaliB, Persjusz, 'Vergili, Lukan, Claudianus, lIomeruB I~atillus (Ilias Latina), Sidonius Apollinaris, Solinarius, Aemilius, Sedulius (Carmen paschale), Arator, Prudencjusz, Alanus, ProBperus,. Capella, Boecjusz. O szkołach zachodnich i podręcznikach w nich używanych por. Clerval A., L'enseignement des arts liberaux a Ohartres et a Paris dans la premieremoitM duXlI-e S., Paria 1889, 12--14; tenże, Les ecoles de Ohartres au moyen age. Paria 1895; Maitre L., Les ecoZes episcopaZes et monastiques en Occident avant les uni'Versites (768-1180), 2 cd., Paris 1924; S ch mid K. A., Geschichte d. Erziehung 'V. Anfang an bis auf unsere Zeit, Berlin 1884, II 241-9. . 2 Por. M:anitius, Gesch. d. lat. Liter. III 410 i indeks (Pergama). 3 Por. tamże indeks (Fortunatus) , A. to: Sigbert z Gembloux, ITistoriae Tornacenses, Gesta Treverorum, Radulf z Caen, Wilhelm z Poitiers, Wilhelm z Malmesbury, Guibert z Nogent, Nizo, Fuleo,. Vita Theogeri. '

~

L-

-~

l,

LXVII wianego okresu, wszystkich z wyjątkiem Brunona (De bello Saxonico) i Konrada z Hirschau wywodzących się lub działających w okolicach Liege, we Franc;i (Autu n, Amiens, Paryż, Toucy) i we Włoszech 1. Znajomość wiersza llias Latina udowodnicno tylko w odniesieniu do dwóch autorów wywodzących się z okolic Orleanu i u Konrada z Hirschau w Niemczech 2. Liwiusz w świetle dotychczasowych badań znany był w epoce gallowej tylko pięciu autorom, i to znów poza jednym wyjątkiem (Lambert Hersfeldzki) wyłąc2nie pochodzenia włoskiego (Piotr Damiani), flandryjskiego (Sigbert z Gembloux, Teoderyk z St. Trond), wreszcie Wilhelmowi z ~ialmesbury. Znajomość Siliusza zauważono tylko u Reginalda z Canterbury (c. 1106). Nasz Gall jest też najwcześniejszym przykładem korzystania z Justyna 3, a Juliusza Waleriusza .znał w tej epoce jeden tylko Fulcher z Chartres. Korzystanie z Terencjusza udowodniono w odniesieniu do dziewięciu pisarzy pochodzenia flandryjskiego, francuskiego, włoskiego i hiszpańskiego 4 oraz sześciu pochodzenia niemieckiego 5. Znajomość dzieł Sidoniusza Apollinarisa wykazało dwóch tylko autorów, pochodzenia francuskiego lub angielskiego 8._ Dzieła Sulpicjusza Sewera cytuje, poza trzema wyjątkami 7, wyłącznie dziesięciu autorów z okolic nadreńskich, z Flandrii, Włoch, Allglii, Francji i Hiszpanii 8. Osobną uwagę wypadnie poświęcić geografii znajomości użytko­ wanych prz~z Galla dowodnie autorów historycznych. Pod tym wzglę­ dem/rozpiętość jest znacznie większa. Taki Żywot Karola Wielkiego ~Óra Einharda znany był zarówno w Niemczech (Hersfeld,IWiirzburg, Saksonia, Hildesheim) 9, jak we Francji, Flandrii i BrabancjPo. Ślady l

A to: Rupert z Deutz, Sigbert z Gembloux, Honoriusz z Autun, Benzo z Alby.

Wiclo z Amiens, Henryk z Pizy, Abelard, Gilo z Toucy. a A to: Aimeryk z Gastinaux koło Angouleme i Hugo Primas

Z Orleanu. Zna go tylko na przełomie X/XI w. Chronicon Salm'nitanum i Ekkehard IV, por. :Manitius, Gesch. d. lat. Liter. II 200, 565. . • A to: Garsias Toletanus; Iwo z Chartres, Rupert z Deutz, Alberyk z Monte~ cassino, Honoriusz z Autun, Guibert z Nogent, Benzo z Alby, Tomellus, Wilhelm de Clusa. II Alboin. Liber de unitate ecclesiae, Lambert lIersfeldzki, Bruno, Vita HeinI'ici IV, Konrad z Hirschau. 8 A to: Wilhelm z Malmesbury , a później nieco AbeIard. 7 Bernard z Konstancji, Lambert IIersfeldzki, Vita Heinrici IV. s Placidus z Nonantuli, Pelagiusz z Oviedo, Hugo z Flavigny, Gesta Trevero· rum, Hugo z Fleury, Wilhelm de Clusa, Hariulf z St. Riquier (Aldenburgensis), Vita Theoderici Andaginensis, Vita Anselmi Lucensis, Eadmer z Canterbury. Ił Liber de unitate ecclesiae, Lambert Hersfeldzki, Frutolf, Chronicon Wirzibur~ gense, Bruno, BernoId. 10 A to: Sigbert z GembIoux, Lambert z St. Omer, Hugo z Flavigny. Norbert z Iburga. 8

v*

korzystania z Widq.kinda udowodniono w odniesieniu do trzech autorów, .w tym jednego tylko z pochodzenia Niemca l. Wreszcie kronika. Reginona .znana była dowodnie w równej mierze z tej i z tamtej strony Renu 2, Nie wycią,gając na razie wniosków z tych spostrzeżeń, st,wierdzić już teraz wolno, iż oczytanie naszego Galla tak w literaturze klasycznej, .jak i dziełach autorów średniowiecznych było jak na owe czasy wyższe .'od przeciętnego, a w. całości odpowiadało pojęciom ówczesnego homo litteratu8. Nie popisuje się wprawdzie Gall na każdym kroku swymi wiad.omościami, popełnia nawet ewentualnie myłki mieszając Amfitriona z Amfitrytą, mienią,c Kleopatrę królową Kartaginy czy identyfikując Węgrów z Hunami (o ile część tych myłek nie jest winą kopistów); te ,i tym podobne myłki zdarzały się wielu autorom średniowiecznym. Ale ogólnie charakteryzują,c stan jego oczytania i sposób korzystania ze znanych mu dzieł stwierdzić można, iż wiadomości pod tym względem miał stosunkowo duże i że w sposób wolny, stosownie do swych założeń art yRtycznych, z nich korzystał. Podnoszono już wielekroć, iż źródła ściśle historyczne, na podstawie których przedstawił Gall przebieg wypadków w Polsce przed cza· sami sobie współczesnymi, były stosunkowo nieliczne. Einhard służył mu jedynie do nakreślenia ogólnego tła dziejów wewnętrznych Polski w czasach Chrobrego; Reginona użył wyłącznie jako ozdoby stylistycznej; Li- . wiusza, względnie Siliusza wykorzystał tylko przygodnie z okazji nastrę,czającego się podobieństwa jednej sytuacji 3. Jeśli chodzi o źródła odnoszące się bezpośrednio do dziejów opisanych przez niego, to wskazano na zaginiony żywot św. 'Vojciecha, w którym miał się znajdować opis zjazdu gnieźnieńskiego z r. 1000 4 , na bullę papieską erygującą arcybiskupstwo gnieźnieńskie (z r. 999n, wreszcie na nieznany dziś dokument cesarski, zlewający na władcę polskiego wszystkie dotychczasowe . uprawnienia cesarstwa na polu kościelnym 6, 'V formie hipotetycznej ~skaz~no dalej na szereg roczników, dziś zaginionych, jako na. ewentualne źródło opowiadania Galla o czasach poprzedzających panowanie Bolesława Krzywoustego 6. Zasadniczą jednak podstawą dla wiadomości Sigbert z Gembloux, Flofl'ntiul\ z \Vorcester, FrutoJf. 2 Zna go m. i. :Mangold z Lautenbachu, Bernard z Konstancji. Bernold Liber de unitate ecclesiae, Lambert Hef/o1felclzki, Sigbert z Gembloux, Hugo z Flavigny, GeRta ·1'reverorum, Cosmas. 3. Por. wyżej str. LXII, przyp. 4. ł Por. Kętrzyliski St., O zaginionym żywocie św. Wojciecha (RAU h. 1903 . XLIII); Voigt II. G., 'D. Verfasser d. romischen Vita d. hlg. Adalbert, Praga 1904. /; Gall I c. 6, por. przypis poprzedni. I· 8 Por. Gumplowicz M .• Źródła Baldwina Gallusa (PrzewolIn. Nauk. 'i Liter. 1903 i odb.), poglądy jego wyrn,agają jerlnak znacznej refluhji. l

Gallowych w odniesieniu do czasów wcześniejszych jest tradycja dworska i ludowa (narrant seniores antiqui); na którą się niekiedy wyraźnie powołuje 1.

Dla czasów współczesnych czy. prawie współczesnych Gallowi pomocnikiem Jego w pisaniu, właściwie w opinii autora istotnym twórcą. dzieła, był kanclerz książęcy Michał~ domniemany późniejszy biskup po~ znański 2. On to zapewne dostarczał mu wiadomości o wypadkach bezpośrednio wyprzedza.jących czasy znane Gallowi' osobiście, a więc o pa~ nowaniu Szczodrego i Hermana oraz o początkowych latach panowania Krzywoustego. Rzecz przy tym charakterystyczna, że w opisie wypadków wcześniejszych nie dąży Gall do kompletności w przedstawieniu, opuszczając wiele naj znamienitszych nieraz czynów wojennych Chro .. brego czy Szczodrego 3. W odniesieniu znów do wypadków Gallowi wspllł~ czesnych obok informacji kanclerza Michała podstawą dla biografii Krzywo .. ~stego były niewątpliwie i relacje innych uczestników zdarzeń. "'Vykład dzieła trzymany jest zwykle w formie narracyjnej, niekiedy tylko autor powołuje się na swych informatorów s~owami: ut ferunt, ut aiunt, dieunt etiam itp. '. Słowami tymi stara się Gall z reguły zasłonić przy opisywaniu drażliwych dla .współczesnych szczegółów fi, albo też w taki SpD" sób nadać wiarogodność podawanym przez się cyfrom zabitych i rannych przeciwników 6. To powoływanie się na wiadomości od osób postronnych ustaje u Galla razem z opisem bitwy nakielskiej z ~O sierpnia 1109 r. '. Od tej chwili, mimo że sposób przedstawiania przez autora wypadków w niczym się nie zmienia, mimo że nieraz nadal opisuje ważne tajemnice państwowe, nigdy się więcej na informatorów nie powołuje. Ga.ll I c. 3 (tekst str. 12 w. 7): na.rrant etiam seniUl'es antiqui; (str. 12 w. 15): qlle fideli" rccordatio .meminit. "Wątpliwe natomiast, aby znany był Gallowi w tym miejl'lcu żywot św. Germana, jak to przypuszczał swego czasu Gajsler J. F., Stosunek podania GallusQwego o Piaście do legendy o 8W. Germ.anie (Prźegl. lIiBt. 1908 VI); por. w tej sl'rawie ostatnio Plezia, Kronika Galla 129, gdzie literatura przedmiotu. Po· dobnie, choć relacja Galla o przybyciu Sasów do Prus zaczerpnięta jest "ex relationA maiorum" (tekst str. 112 w. 1), jednak w sprawie tej por. tamże przyp. 1. 2 Gall I epist. (tekst str. Iw. 7 i przyp. 6, gdzie literatura przedmiotu). s Zastanawiające, że Gall ani słowem nie wspomina o wojnach niemieekich Chrobrego, a wyprawę Brzetysła.wa na Polskę z r. 1038 traktuje mocno tajemniczo. , ł.l1or. tekst str. 79 w. 15, str. 82 w. 22, Rtr. 83 w. 25, r;tr. 89 w. 13, str. 91 w. 4, I'\tr." 92 w. 8, str. 1I9 w. 3, str. 129 w. 7. II A to: machinaeje Sieciecha przeciw synom Hermana, obietni('e lIenilalla zło­ żone synom w czasie buntu przeciw Sieciechowi, przewidywana klęska Ilolaków od Świętopełka morawskiego, por. przypis poprzedni. .. . • Gall II c. 49, "III c. l, por. str. 119 w~ 3, str~ 129 w. 7-8. ' 7 Gall III c. l (str. 129 w. 7). . , 1

l

.' I

LXX Obok faktów z historii polskiej wspomina Gall niekiedy przygodnie o znanych sobie wypadkach z historii Węgier, Czech i Niemiec. M:imo że zwłaszcza panujący węgierscy są przez autora dosyć obszernie potraktowani i wyliczeni l, to jednak nastawienie Galla wobec nich idzie raczej po linii racji stanu polskiej; nie zamilcza też Gall faktów wrogości królów węgierskich wobec Odnowiciela, a Władysława mieni z dumą Polakiem ze zwyczajów i wychowania 2. Choć wynosi pod niebiosa Kolomana za jego uczoność i mecenasostwo literackie 3, nie kryje jednak faktu, że Koloman nie wypełnił wobec Polski warunków traktatu z r. 1101 i w dwa lata później nie udzielił Krzywoustemu pomocy w walce z najazdem niemieckim t. Z historii obcej zna dalej Gall (oprócz wypadków z dziejów starożytnych) fakt odprawienia przez Henryka V w r. 1111 uroczystych egzekwii za duszę swego ojca po zdjęciu zeń klątwy li; wspomina też z naciskiem o koronacji Henryka V na cesarza (1111) 6, choć z drugiej strony ani słowem nie nadmienia o wypadkach poprzedzają­ cych koronację i o konkordacie w Sutri 7. Są to jednak nieliczne wyjątki, gdyż cala uwaga Galla skupia się na dziejach Polski i jej władców. Stopień wiarogodności naszego biografa jest na ogół oceniany, za wyjątkiem Briic1mera i częściowo Grodeckiego 8, pozytywnie. Przyjmuje się powszechnie, iż .wypadki przezeń opisywane oddawane są z reguły dokładnie, czego dowodem może być sprawa św. Stanisława. Ze zrozumiałych tedy względów traktuje Gall ostrożnie sprawy drażliwe z czasów Hermana i pierwszych lat rządów Krzywoustego 9. Oczywiście nie znaczy to, aby Gall o wielu wypadkach nie miał własnego zdania. Ale w takich razach wymawia się od wyczerpującego przedstawienia zdarzeń słowami: nescio, prolixum est edocere, nos non credimus 10 , albo też, dla tym dobitniejszego podkreślenia swej opinii, używa zwrotów: ut cred'imus, l

do

Por. w tej sprawie Plezia, Kronika Galla, 132. którego' wnioRki nie

są

jednak

przyjęcia.

I c. 18, 27 (str. 41 w. 12-15, str. 52 w. 15-16). II c. 29 (str. 98 w. 1-2). 4 II e. 46, III c. 4 (str. 116 w. 9-16, str. 133 w. 7-8). II II c. 29 (str. 56 w. 10); por. :Maleczyński K .• Bo le Hlaul Krzywousty, Krlłków [1946], 270. 41 Gall III c. 2 (str. 129 w. 15-16). 7 Por. Maleczyński,' Bolesław Krzywousty 192. 8 B ruckner, Pr6bki najnowszej krytyki historycznej pass.; ten że, Z daw·n,ych dziejów pass.; tenże, Dwa bratanki pass.; Grodecki R .• Zbignielv, książę polski (Studia staropolskie ku' czci A. Brucknera i odb. Kraków 1927). \I Niewątpliwie wYolbrzymia Grodecki, Zbigniew pass .• ostrożne st~nowi8ko II

3

Gall Gall Gall Gall

Galla, usiłując na każdym miejscu dowieść, że Gall w ocenie polityki Bolesława. WOhłW brata świadomie mija się z prawdą. . . . ' ' 10 Gall II c. 7, 16.33 (str. 74 w. 5. str. 80 w. 2, str. 84 w. 2-3, "tr. IOl w. 14).

•

LXXI

.spero itp. l, Nie ma jednak dostatecznych dowodów. na to,

że

Gall był naocznym świadkiem opisywanych przez się zdarzeń, zwłaszcza bitewnych, przedstawianych nieraz z dr.0 biazgową dokłarlnością, ale mimo to noszących na sobi~ cechy schematyzacji 2. Nie należy przez to oczywiście rozumieć, aby Gall nie był wtajemniczony w arkana życia dwor~ skiego, a nawet niekiedy w tajnik~ -polityki monarchy. Choćbyśmy nawet odrzucili jego zwroty, na podstawie których przyjmuje się niekiedy, że '. Gall własnymi oczyma oglądał pokutę. Krzywoustego. po oślepIeniu Zbigniewa 3, to pozostanie mimo wszystko nie do obalenia fakt, iż zjazd Krzywoustego z Kolomanem z r. 1113 był rodzajem tajemnicy państwo­ wej,znanej tylko wtajemniczonym, a między nimi domyślać się wolno j' naszego Galla, który jakby z dumą o tym fakcie wspomina', Jak powiedziano wyżej, Gall w. wypadkach drażliwych, kiedy nie chciał lub nie mógł wyjawić całej prawdy, nie zamilczał jej ,w ogóle, ale się od niej wy kręcał wielomówiącymi frazesami, czy wreszcie wprost oświadczał, że nie ma zamiaru nad daną kwestią się rozwodzić 6 •. I znów rzecz charakterystyczna. Tego rodzaju sformułowania urywają się w dziele Galla na. r. 1106 6 ; od tej daty nie spotykamy ich już ani razu. Zapewne autor ufny we własne siły z rozmysłu czynił odtąd taki wybór między faktami, który by z góry wykluczał konieczność podawania powszechnie znanych czytelnikąwi a niekoniecznie mu miłych przyczyn i motywów. Mimo że poglądami naszej powieści i jej autora zajmowano się nie~ raz' dosyć wyczerpująco 7, to jednak ograniczano się dotychczas prawie wyłącznie do zobrazowania poglądów filozoficznych autora. Nie próbowano nat'omiast dać pełnego obrazu jego .zapatrywań na wszystkie nurtujące ówczesne społeczeństwo problemy, a zwłaszcza na stosunki społeczne, Mimo że biograf nasz stosunkowo mało miejsca poświęca tym kwestiom, jednak uwagi jego, często tylko przygodne, rozsiane po karl Gall I proh., II e. 2, 5 (str. 6 w. 12, str. 66 w. 9, str. 72 w. 6) . • por. trafne sformułowania Płezi, Kronika Galla 125. , 3 Gall III e. 25 (str. 157 w. 13); por. w tej sprawie zastrzeżenia Kętrzyńskiego St., Gall anonin~ 52-53, oraz przeciwny sąd ])]pzi, Kronika Galla ]38-9. i. ~ Gall III 0.25 (str. 158 w .. 17-18). . 5 Por. wyżej str. LXX, przyp.l0. • Ostatni tego rodzaju wypadek (Gall II c. 33, tekilt str. 101 w. 14) odnosi się ..lo tej daty. .• 7 Por., w tej sprawie,Bobrzyilski M., Geneza 8połeczelist~a polskiego na pod~tawie kro-niki Galla i dyplomatów XII w. (RAU h. 1881 XIV); Piekosiński Fr., O powstaniu spoZeczeństwa polskiego w wiekach średnich (tamże); Smołka St., Uwagi opieT~ wotnym ustroju'Polski Piastowskiej (tamże); Tyc, Z dziejów kultury w Polsce pass.; Bujak Fr., Ustrój Polski w XI w. (Sprawozd. PAU 1945 XLVI 66 nn.); Grodecki R., Anonim tzw. Gall 37 nn. ,

t

i

j

LXXII

tach dzieła są dostatecznie liczne i wymowne, aby na ich podstawie< wy~< robić sobie sąd o tendencjach społecznych· autora~ Gall żyje' w kręgu: ówczesnej kultury łacińskiej, przeniknięty jest,' jak' wszyscy ówcześnf pisarze, głębokim kultem religii. Wypadki, których przyczyn nie potrafI śoble w pełni wytłumaczyć, dzieją się w jego mniemaniu za pomocą bożą lub wstawiennictwem świętych; są nagrodą lub karą za dobre lub złe uczynkiI. Nadziemskim też interwencjom zawdzięcza Krzywousty w opi~ nii Galla wszystkie swe powodzenia w chwilach największego niebez·, pieczeństwa. < Pogląd na stosunki między państwami i ich władcami rysuje się w opowieści Galla dosyć wyraziście. J\;Iimo iż autor jest ortodoksyjnYłIl: katolikiem, nie odbiegającym czy to na punkcie władzy legatów papieskich, czy uprawnień synodów diecezjalnych, czy w formułowaniu wła-' sny ch poglądów na znaczenie sakramentu małżeństwa od bezkompromi~' sowego stanowiska kurii rzymskiej, względnie oficjalnej nauki Kościoła 2~­ to jednak nie jest zagorzałym gregorianinem, jak się to niekiedy usiłuje' udowodnić. Zdanie jego, iż słudzy Kościoła (biskupi) winni w sprawach świeckich bezwzględnie słuchać cesarza, a tylko w sprawach wiary pa~ pieża 3, świadczyć zdaje się dostatecznie, że na temat tak roznamiętnia~ - jącej ówczesny świat chrześcijański walki władzy duchownej ze świecką. zachowywał Gall, a przynajmniej starał się zachowywać 4, neutralność 5.' Inaczej ma się natomiast sprawa z poglądem autora na stosunek władzy świeckiej czy duchownej do pogan. Polska dopiero przez przyjęcie chrze" ścijaństwa przejrzała 6, książę jej słusznie walczy z poganami, aby ich nawrócić na prawdziwą wiarę 7. "V tym punkcie nawet złamanie przez księcia danego pogańskim Pomorzanom słowa nie wywołuje u Galla óstrzejszej nagany 8. Poganie są według 'niego perjidi 9, których słusznie należy zwalczać orężem, a sam Bóg uświetnia zwycięstwa nad nimi, od .. 1 Klątwa rZIl('ona na Polskę przez arcybiskupa Gaudentego ziściła się w postaci walk klasowych po śmierci Mieszka II; powodzenie swe zawdzięcza Krzywousty wstawiennictwu św. Idziego; zwycięstwo pod Nakłem świętu św. Wawrzyńca; ocalenie arcybiskupa Marcina z niewoli pogan jest oznaką cudu bożego za wstawiennictWf>lll świętych; por. Gall I c. 19, proh., III c. l, II c. 33 (str. 43, 6, ]27, 101). ' li Por. Gall II c. 27, 33 (str. 94 w. 6-9, str. 100 nn.). 3 Gall ITI epist. (str. 122 w. 17-19). , Gall II c. 27 (str. 94 w. 2-9). li Por. na temat stosunków w tej mierze w Polsce MaleC'zyilski, Bolesła~~" Krżywousty 184 nn. ' , . ,I'~.. ',' Gall I c. 4 (str. 14 w. 10).' ..J ' : ' : ' 7 Gall, III c. 11 (str. 139 w. 15) . . ' ~. a Gall II c. 48 (stt.U8 w. 10-] l). II Gall II c. l (str. 65 w. 5). <

noszone zwykle w dzień ~roczystych' świąt'!, choć walka z chrześcija-'i nami jest w takich okolicznościach potępiana 2. Nie zaprzec~a wprawdzie/ Gall prawa 'do posiadania przez' pogan własnej z'iemi-państwa, traktując. np. ziemię pogańskich Pomorzan jako patria, tj. na równi z Polską 3,' a kraj ich niekiedy tytułując regnum-królestwo '; ale jak długo trwają' poganie w błędach wiary, muszą być zwalczani 5. ,) o', Cesarz-caesar-imperator to w 'oczach Galla najwyższy władca świecki w świecie chrześcijańskim; dzieje cesarza są traktowane odrębnie i niezaJeżnie od dziejów królów czy książąt 6. Cesarz posiada pewne prawa,. zwłaszcza natury kościelnej, nad krajami władców nie koronowanych 7,. ale zwierzchność cesarska nie pociąga za sobą w oczach Galla, przynaj ~ mniej w odniesieniu do Polski, prawa do jej podboju. Choć w czasach Chrobrego miał cesarz według Galla prawo ustanawiania w Polsce biskupów i domagania się pomocy wojskowej w wyprawach rzymskich,. jednak Henryk V żądając od Polski trybutu lub podziału kraju między braci popełnił nadużycie uprawnień cesarskich, za co go słuszna spotkała kara 8. Mniej natomiast rygorystyczny jest Gall na tym punkcie, jeśli chodzi o książąt czeskich 9. To wyjątk
S"

•

LXXIV Od czasów najdawniejszych nigdy nie podbita l, kraj mlekiem i miodem płynący, choć mało znany na zachodzie Europy 2. Królestwo polskie jest w pojęciu autora magnijicum 3, unicum (niepodzielne) 4, posiada określone granice i stolice 5. Inne kraje wyjątkowo tylko noszą u Galla tytuł królestwa (Czechy i Węgry, częściej nieco Ruś, sporadycznie Pomorze) 8, nigdy jednak nie są tak stale tytułowane. N a czele królestwa polskiego stoi władca-princeps 7, niekiedy okre.ślany wyłącznym tytułem król-rex (Bolesław Chrobry, Mieszko II, Szczodry) 8, niekiedy~ jak Herman, noszący u Galla jedynie tytuł księcia '. Bohater powieści, Krzywousty, to z reguły książę (dux) , ale niekiedy wielki książę (magnu$ dux et dominus) 10, a nawet wyjątkowo królu. Książę ten jednak panuje, jak podniesiono wyżej, nadal nad królestwem Polski, które ze zmianą tytułu' panującego charakteru swego nie zatraciło . Władca Polski to oczywiście nie jedyny w świecie chrześcijańskim król. W świadomości Galla istnieją również reges universi12 • Autor wspomina o potrzebie pisania dziejów królów 13, wymienia też z imienia znanych sobie królów. Tytuł taki przyznaje jednak wyłącznie królom węgierskim,

Tekst str. 8 w. ] 2. 2 Tekst str. 8 w. 13-14. a Tekst str. 158 w. 8-9. 4 Tekst str. 130 w. 11. 5 In finibu!'; regni, sedes regui principales (tekst str. 66 w.2, str. 74 w. 8, st.r. 75 w. 10, str. 83 w. 26, str. 89 w. l). e Regnum Bohemicum (tekst str. 142 w. 12); Ungarie regnum (str. 41 w. 15); regnum Ruthenorum (str. 22 w. 2, 15, str. 23 w. 9, str. 48 w. 16); in meditullio r(>gn\ .Pomoranorum) (str. 65 w. 7). 7 Princeps urbis (tekst str. II w. 15); talis princeps (str. 139 w. 5). 8 Chrobry (tekst str. 22 w. l, str. 23 w. 8, str. 24, 26 w. 15, str. 27 w. 23, str. 28, 29 w. 14, str. 30 W. 3,17, str. 33 w. 3, 22, str. 34 w. 3, str. 35 w. 17, str. 38 w. 9,15 • .str. 40 w. 12, str. 41 w. 3); Mieszko II (str. 23 w. 42, str. 40 w. 15, 35); Szczodry (str. 48 w. 12, 13, str. 50 w. 13, str. 51 w. 11, str. 53 w. 5, str. 56 w. 15). 9 Tekst str. 5 w. 16, str. 56 w. 16, str. 58 w. 8, str. 63 w. 14, str. 64 w. 4, str. 65 w. 13, str. 68 w. 2, str. 71 w. 9, str. 72 w. 8, str. 74 w. 3, str. 76 w. 14, str. 80 w. 2, .str. 82 w. 18, str. 83 w. 5, str. 87 w. 12, str. 88. 10 Dux (tekst str. 6 w. 9, str. 9 w. 3, str. 93 w. 9, str. 98 w. 5, str. ] 00 w. 7, str . 124 w. 13, str. 125 w. l, str. 145 w. 13, str. 151 w. 4-5); dux septentrionalis (str. 109 w. 11, str. 130 w. 8, str. 141 w. 2, str. 143 w. 19, str. 161 w. 5); ma,gnus dux et dominus (str. 126 w. l). 11 Tekst str. 140 w. 15: Epistoła cesaris ad regem Polonicum Bo .. 12 Reges llniversi (tekst !'tr. 98 w. 1-2); reges mundani (str. 122. w. 8); reges in circuitu· (str. 42 w. 16). 13 Por. tekst str. 90 w. lO-U, str. 121 w. 12. l

•

LXXV zwłaszcza

Kolomanowi l, niekiedy ruskim 2; książę czeski nigdy tego zaszczytu nie dostąpił. Zadaniem władcy w ogóle, Krzywoustego w szczególności, jest w opinii biografa obrona kraju przed nieprzyjaciółmi. Stąd pochodzi przecież założenie i tytuł naszego utworu. Wojny z poganami Chrobrego i Krzywoustego to najzaszczytniejsze czyny władcy chrześci­ jańskiego. Obrona niezawisłości kraju to szczyt myśli politycznej władcy polskiego. Ale obok tych abstrakcyjnych poglądów na ideał władcy istnieje w przekonaniu Galla cały szereg dalszych obowiązków monarchy, ocenianych przez biografa z punktu jego przynależności do Określonej klasy społecznej. Chwali wprawdzie Gall Chrobrego, że w wydawaniu wyroków nie zwracał uwagi na stanowisko społeczne oskarżonego 3, co mogłoby chlubnie świadczyć o poglądach autora na temat równości społecznej', ale na innym miejscu czyni zarzut takiemu Sieciechowi, że wywyższał osoby' stanu' nieszlacheckiego nad rycerstwo 5. Tą stroną działalności władcy, która wywołuje u Galla najwięcej pochwał i entuzjazmu, jest szczodrobliwość panującego w stosunku do możnowładztwa. }\{onarcha otaczający się tłumami panów, pod którego panowaniem dochodzą oni do majątków i znaczenia, uczestniczą w rządach państwem 6, który urzą­ dza ·dla nich uczty i obdarowuje ich grodami, wshmi i majątkami 7 to w oczach Galla ideał panującego. ,Obok panującego - najwyższego feudała stoją niżsi panowie feudalni, jego urzędnicy. Niewiele mówi Gall o ich roli i zakresie władzy, wymieniając zaledwie przygodnie nazwy ich urzędów. Wyżsi urzędnicy to comes (palatinus) , marchio, cancellarius, signifer, pincerna, dapifer 8; wszyscy oni spełniają zdaje się jeszcze w czasach Krzywoustego swe obowiązki osobiście, urzędy nawet najwyższe nie są jeszcze tytularne 9. Wyżsi urzędnicy zwani Eąfq,miliares p rincipis 10, a rekrutują się wyłącznie spośród co najprzedniejszych rodów. Obok nich istnieją urzędy takie jak Por. tekst str. 98 w. l, str. 106-107, 116 w. 9, str. 142 w. 13, str. 158 w. 12, str. 159 w. 4. I Por. tekst str. 21 w. 22, str. 22 w. 7, str. 28 w. 6. str. 106 w. 17. 3 Gall I c. 9 (str. 27 w. 18-19). 4 Jednak odpowiedni zwrot Galla jest trawestacją Biblii, pur. przypiR poprzedni. II Gall II c. 4 (str. 68 w. 8). 6 Gall I c. 13 (str. 32 w. 17-20). 7 Gall II c. 23 (str. 90 w. 13-15). II Por. tekst str. 88 w. 6-7, str. 79 w. 18-19, str. 135 w. 17, str. 144 w. 22, str. 27 w. 3, str. 21 w. 2, str. 45 w. 6, str. Iw. 7 i pass. II Por. niżej str. LXXVII, przyp. 6. ~o Por. tekst Rtr .. 3~5 w. 3, str. 83 w. 7, Rtr. 159 w. 13 (Kolomana węgierskiego), '" .', ' " ' str. "Id w.' 1fL"" , " 1

LXXVI vicedomini, vastaldiones, villici \ zajmujące się zarządem dóbr monar .., szych. Z niższych urzędników wymienia Gall jeszcze komorników, łow,., czych i katów 2; urzędy te były niewątpliwie obsadzane przez' osoby, pochodzące z warstw niższych, ale za wyjątkiem może ostatniego, zawsze przez przedstawicieli klas posiadających. Wsiyscy ci urzędnicy byli zdaje się zależni wprost od panującego, który ustanawiał ich nawet w kra~ jach świeżo podbitych 3. 'V szczegółowo przez Galla skreślonej drabinie feudalnej: cesarz-. król, książę-możnowładc~-rycerz (imperator, rex, dux, princeps, miles) ł . pierwsze miejsce po monarsze zajmuje możnowładztwo świeckie, którego członkowie są na równi nieraz z książętami tytułowani principes 5. O nich przekazuje Gall najobfitsze stosunkowo wiadomości. Co ważniejsze urzędy są od dawna wyłącznie w ich ręku. Taki ~Iasław, niewątpliwie potomek książąt plemiennych 6, określany ogólnie jako minister królewski, piastował już w czasach .Mieszka II urząd podczaszego 7. Urząd komesa palatyna sprawują w czasach gallowych kolejno Sieciech i Skarbimir 8, a więc. przedstawiciele dwóch najwybitniejszych współcześnie rodów (Toporczyki i Awdańce); Gall tytułuje ich niekiedy signifer lub princeps militiae~. Z . opowiadania Galla wynika, iż w ręku komesa palatyna skupia się: współcześnie prawie pelna władza cywilna i wojskowa w państwie. Pa . . latyn mian.uje niekiedy urzędników, nawet komesów grodowych l0, decyduje o polityce księcia 11, dowodzi nieraz wyprawami samodzielnie lub jako drugi obok księcia wódz (jego zastępca) 12. Obok komesa palatyna stoją komesi poszczególnych grodów i prowincji. Oni też w przedstawieniu Gallowym, jako reprezentanci najznakomitszych rodów, łączą <

<

Por. tekt>t str. 32 w. 4-5, str. 34 w. 16, str. 65 w. 3-4. , Por. tekf:\t fltr. 2l w. 6, str. 27 w. 7, str. 51 w. 13. litr. l33 w. 7, str. 34 w. 9, fltr. 32 w. l5. 3 Gall II ('. l, 16 (str. 6.5 w. 3-4, str. 82 w. 12). 4 Gall I e. 2~ (str. 53 w. ) 5-16): quasi miles principem, vel jlux regem, vel rex imperatorem. li Por. tekst str. 18 w. 9--10, str. 29 w. 3, str. 31 w. 3, str. 32 w. 9, str. 34 w. 3, str. 36 w. 21, str. 54 w. 13, str. 73 w. 2, str. 78 w. LO, str. 83 w. 9, str. 86 w. lO, str. 90 w. 14, str. l27 w. 5, str. 160 w. 4. • Por. tej sprawie Zakrzewski St., OkreH dQ schyłku XlI w. (Encyklopetlia. polska PAU V cz. I 67). 7 Gall I c. 20 (str. 45 w. 5-6). 8 Tekst str. 68 w. 5, str. 76 w. 14, str. 98 w. lO, str. 124 w. 14. 9 Tekst str. 65 w. 9, str. 101 w. 23, str. 128 w. 6. 10 Gall II c. l (str. 65 w. 9-LO). , 11 O stanowisI,:u Sieciecha na dworze Hermana por. Gall II c. l, l6 (str. 65. 79 nn.). ID Gall II c. 30, 3l (str. 98-99) wyprawy samodzielne Skarbimira;, Gall III c. 1.23 (str. 128, 152) Skarbimir uczestnil'zy w wyprawach obok księcia. . l

:I

w

'1. I

I.XXVII

...w swym ręku kilka nieraz urzędów .. Taki Woj sław, nutritor-pedagog .Krzywoustego, jest równocześnie komesem prowincji śląskiej (provincia -Wratislaviensis) 1, komes Magnus, ponoć krewniak biskupa krakow. .skiego Szczepanowskiego, jest kolejno komesem kasztelanem wrocław­ skim i mazowieckim 2. Słyszymy nadto o kasztelanie. głogowskim, znanym nam z innych źródeł jako marchio 3, oraz o marchionach (komesach grodowych) prowincji śląskiej', . wreszcie o komesie Żeli sławie 5, którego. funkcje nie są jednak bliżej określone. \Vszyscy oni w epoce gallowej, co u autora nie wzbudza żadnych zastrzeżeń, sprawują swe funkcje osobiście; komes palatyn rządzi państwem w. imieniu księcia · (per palatinum comitem rexit) , komes grodowy odbywa objazdy swej prowincji (de servitio veniebat) czy broni grodu przed napadem nieprzyjacielskim 6. Nie ma też Gall za złe palatynowi, iż sam w swym imieniu mianuje niższych urzędników, zarzuca mu tylko ich nieodpowiedni, i to z punktu widzenia interesów klasowych, dobór .7. Zbyt krótki okres czasU obejmuje opowiadanie Galla, aby można z niego wnioskować o dzie· dziczności urzędów w obrębie klasy posiadającej, a tym mniej o usto, sunkowaniu się do tego ewentualnie faktu przez autora. Zdaje się raczej, że książę zachował jeszcze możność bodaj ograniczonego dysponowania · wyższymi urzędami. Obok przedstawicieli arystokracji rodowej na co najwyższych urzę· dach widzimy' w otoczeniu księcia liczne grono młodszych członków · tychże zapewne rodów (iuventus, collaterales, acies curialis), związanych osobiście z panującym, uczestniczących we wszystkich jego wyprawach jako drużyna przyboczna, dokonujących wraz', z nim przeważnych czynów wojennych 8, ale mających z drugiej strony silne oparcie w swych starszych wiekiem współrodowcach. Podstawy materialne możnowładztwa polskiego nie wynikają jasno · z przedstawienia Galla. Widocznie była to dla niego sprawa tak sama przez się zrozumiała, że nie widział potrzeby jej opisywać, jako że nie· wiele ona przypuszczalnie odbiegała od stosunków Galla w jego ojczy· źnie. Nie określa też Gall ani razu źródeł siły materialnej tej klasy, ale 1

ł

3

Gall II c. 16 (str. 80 w. 9, 17, str. 82 w. 11-12). Gall II c. 4, 49 (str. 69-70, 118 w. 21-22). Gall III c. 8 (str. 135 w. 23); Cosmas, Chronieon III ('. 5u; J[GDipl. Loth. III

nr 66.

, Gall 5 Gall 41 Gall 7 Gall 8 Por. 17, str. 151

III c. 19 (str. 144-5). II c. 25 (str. 93 w. 7). II c. 16 (str. 82 W. ]2). Por. wyżej str. LXXV; przyp. 9. II c. 4 (str. 68 w. 7-8). tekst str. 78 w. 5, str. 80 w. 8, str. 86 w. ]4, str. 101 w. 10, str. 149 w. lI, w. 5.

LXXVIII jego wynika niedwuznacznie, iż siła możnowładztwa tkwiła w jego pojęciu wówczas w posiadaniu ziemi i poddanych chło­ pów, choć z drugiej strony nie dowiadujemy się ani razu o jej rozmiarach. Według autora różnica między zwykłym lub niższym rycerzem (mile8, mile8 gregarius) a możnowładcą polegała na wielkości posiadanego majątku ziemskiego. Dopiero jednak własność grodu-civitas decydowała w jego pojęciu o przynależności do warstwy wyższych feudałów 1. 'V odniesieniu znowuż do czasów Krzywoustego wspomina nasz Gall o rozdawnictwie przez księcia (z okazji ślubu ze Zbysławą) feudałom świeckim nie tylko dóbr ruchomych, ale w pierwszej linii grodów, miast, wsi i majątków ziemskich 2. Trzyma~ąc się ściśle jego przekazu przypuścić należy, że nie był to pierwszy tego rodzaju akt szczodrobliwości, jak to chciał swego czasu Piekosiński 3, ale jedno z dalszych ogniw i stadiów feudalizacji społeczeństwa polskiego; proces ten istniał dowodnie już w czasach Odnowiciela, a niewątpliwie początkami swymi sięga czasów znacznie wcześniejszych. Fundowanie przez feudałów klasztorów w Lubiniu, w Sieciechowie w czasach Szczodrego i Krzywoustego, a nieco później we 'Vrocławiu i Jędrzejowie świadczy, że już na przełomie XI/XII w. stać było możnowładztwo polskie na pozbywanie się nawet dużych części swego majątku, oczywiście bez jakiegokolwiek obniżania własnej potęgi materialnej. Inna rzecz, że rezydencje panów feudalnych znajdowały się przede wszystkim w miastach ", o czym świad­ czyć mogą choćby pośrednie wzmianki naszego biografa o maiore8 et seniores civitati8 6 , przeciwstawianych totus POPUlU8 lub tata multitudo 6. Dowodziłoby to, że częściowej przynajmniej zależności od panującego­ nasze możnowładztwo w tym czasie jeszcze nie zatraciło. Ciekawe są poglądy biografa na stosunek feudała do panującego. Bunty możnowładztwa przeciw monarsze nie wywołują u niego, nawet w wypadkach, gdy przestawały być sprawą drażliwą (jak bunt 1.fagnusa w r. 1093) 7, a są skierowane przeciw bohaterowi opowiadania, żadnej krytyki. Bunt możnowładztwa przeciw Krzywoustemu z r. 1106 (z powodu klęski poniesionej od Pomorzan) czy stanowisko duchowieństwa z

niedomówień

Gall I c. 20 (str. 46 w. 7-9). Gall II c. 23 (str. 90 w. 11-15). 3 Piekosiński Fr., Rycerstwo polskie wiek6w średnich, Kraków 1896, I 77. ł Świadczą o tym nieco późniejsze przykłady przebywania we Wrocławiu komesów Piotra Własta i Mikory. 6 Gall II c. 16 (str. 81 w. 3-4). 8 Gall II c. 16 (str. SI w. 4-5, str. 82 w. 3). 7 Gall II c. 4 (str. 69-70). 1

II

.---=

LXXIX

o

wobec księcia po oślepieniu Zbigniewa l, mimo iż były otwartym wypowiedzeniem posłuszeństwa panującemu 2, nie wywołują u Galla żadnej reakcji; można powiedzieć, że się z wystąpieniami tymi solidaryzuje,. a, przyna~mniej po cichu je aprobuje. Obok feudałów-magnatów świeckich występuje u Galla także duchowieństwo. I tu znów rozwarstwienie jest dosyć szerokie: obok biednego kleryka 3 czy proboszcza parafii wiejskiej ł widzimy arcybiskupów,. biskupów, opatów (przede wszystkim klasztorów z fundacji mcnarszej) i prałatów 5. Piastują oni na dworze mcnarchy wysokie niekiedy godności (kanclerz Michał, późniejszy biskup poznański) 6, biorą udział w jego wyprawach wojennych 7, może nie tylko jako ministranci słowa bożego,. ale na równi z feudałami świeckimi pociągani do powjnności wojskowej. Kościół jest jeszcze w peJnej zależności od władzy świeckiej, mcnarchy i feudała. Panujący mianował się najwyższym patronem i opiekunem kościoła 8, a feudał (nobilis) fundował kościoły parafialne 9, do których rościł sobie prawo advocatiae. Nie słyszymy też w opowiadaniu Galla o wielkiej własności duchownej; klasztory z fundacji świeckich feudałów dopiero rozpoczynały. swój . żywot, a biskupstwa i klasztory mcnarsze opierały swój byt materialny zdaje się raczej na dziesięcinach i dziewię­ cinach ze wszelkiego rodzaju dochodów fundatora (nie tylko z uprawnej ziemi). Skromne pierwotne uposażenie biskupstwa poznańskiego zda~e się za tym przemawiać 10. Wymieniane też przez Galla darowizny monarsze na rzecz kościoła zasadzały się zawsze na majątkach ruchomych, nieraz bardzo kosztownych 11. Z kolei idzie li Galla niższe rycerstwo, drobniejsi feudałowie, określani przezeń jako nobiles lub nobiliores w przeciwieństwie do comitesi ignobiles. Podstawą przynależności do tej klasy musiało być, choć Gall tego nigdzie wyraźnie nie wspomina, urodzenie i dziedziczność ma;ątku. Biograf nie określa także liczby tych nobiles, ale wspominając o nich o

o

o

o

Gall usty 5()..-51. \I Por. a Gall 4 GalJ li Gall e Gall 7 Gall 8 Gall 9 Gall 10 Por. 1

III c. 25 (str. 157); por. w tej sprawie

Maleczyń

ski, Boleslaw Krzywo-

przypis poprzedni. I c. 26 (str. 51-52). II c. 43 (str. 113 w. 2). I c. 11, II epist. (str. 31 w. 7, str. 60 w. 13). I epist., II epist. (str. I w. 7, str. 60 w. 4). III c. 23 (str. 150 w. 19-20). I c. II (str. 30 w. IO--ll). II c. 33 (str. 100 w. 6). Maleczyński K., Stan i program badań nad uposażeniem biskupstwa poznańskiego (Pam. IV Zjazdu Hist. Pol. W Poznaniu, 1925, I). 11 Por. Gall III c. 25 (str. 159-160).

... LXXX
li('zbie mnogiej 1 daje do zrozumienia, iż warstwa ta musiała być liczna. Z faktu, iż raz jeden ~adm'ienia Gall, .że taki no'bilis zbudował .w swej wsi kościół2, wnosić można, że byli to drobniejsi właściciele po'. . . 'szczególnych wsi. Czy zaliczali się do nich w pojęciu Galla i ci gregarii milites, określeni przezeń w innym miejscu pogardliwie jako viles mi· .lites 3, nie wiadomo. \V każdym razie z obu tych' warstw rekrutowali się woje-milites, tworzący kadry wojskowych zastępów Bolesława (aciea ··Gneznensis, palatina, a może i curialis) '. l\iinął już wprawdzie okres przewagi drużyny książęcej nad innymi formacjami wojskowymi, co możerny obserwować tylko w czasach Chrobrego 5, ale zastępował ją w zupelności przyboczny szyk książęcy (acies curialis, eZecti milites, collaterales) 6, a i cudzoziemscy przybysze nie byli w otoczeniu Krzywoustego czymś nie spotykanym 7. Gall nie wspomina nic o obowiązkach nobilcs i milites, cytując jedynie mimochodem zwykłe feudalne obowiązki wasala wobec suwerena: posłuszeństwo 8, a dalej męstwo, śmiałość oraz cnotę (wiernoHć) 9. Niewątpliwie obowiązek służby wojskowej ciążył na rycerstwie, wzorem zachodnim, z racji posiadanej ziemi. Czy kaźdego z nich stać było Da nabycie żelaznej zbroi (Zorica, loricati) 10, czy część ich przynajmniej służyła jako tarczownicy (clipeati) 11, nie wiadomo. Ustawiczne wojny władców polskich z sąsiadami, zwłaszcza Pomorzanami, Czechami i Rusią, przyczyniały się niewątpliwie do ciągłego bogacenia się tej warstwy rycerstwa feudalnego i przechodzenia jej często do warstwy możnowładców (comites, principes). Fakt, że Sieciech, członek znakomitego rodu Toporczyków, określony jest w jednym miejscu jako nobilis 12 , a z drugiej strony, że gregarius miles przez nadanie mu grodu (civitas) tekst str. 31 w. 14, str. 42 w. 21, str. 68 w. 8, str. 139 w. 20 i pass. II c. 33 (str. 100 w. 6). 3 I c. 20, III c. 16 (str. 46 w. 7, str. 143 w. 12). 4 tekst str. 149 w. li, str. 151 w. 5, 9, str. 152 w. 14-15. Nie zajmiemy ;się tu wojt;.kową organizacją, państwa polskiego w tych czasaeh. r. Gall I c. 8 (str. 25-26 i przyp. 2). 6 Aeies curialis (tekst str. 149 w. II, str. 151 w. 5); palatina (str. 152 w. 1415); patrono dedi('ata (str. 151 w. 9); milites electi (str. 9.5 w. 2-3, str. 144 w. 11, str. 162 w. 3); (~ollaterales (str. 124 w. 14). 7 O (~\ulzoziemcu Hugonie Bucr por. Zakrz ewski St., Narlania na rzecz OMy.stiana, biskuPlł pruskiego (RAU h. 1902 XLII i odb. 7). 8 Gall lU c. 25 (str. 154 w. 21-22): sieut mile s domino obediret. II Miles probus (tekst str. 40 w. 7); audaeissimus (str. 42 w. 12); aud:u et strennuus (str. 48 w. 13----)5); milites bellieosi (str. 8 w. 14); probi (str. 132 w. 22). 10 Por. tekst str. 50 w. 8, 19, str. 102 w. 19, str. 136 w. 11. str. 151 w. 26, str. 25 . w. 18, 20, str. 26 w. l, 10, str. 50 w. 18, str. 132w. 3, str. 138 w. 17, str. 152 W. 9-10. 11 Por. tekst str. 25 w. 19, 20, str. 26 w. l, 2, lI, str. 132 w. 3.· 12 Gall II c. 4 (str. 68 w. 5-6). . 1

2

I

I

I

l )

l

~

Por. l}aU Hall Por.

)

I

I

'.

zaliczony został do warstwy do drugiej

rzędu

było

nobiliores l,

świadczy, że przejście

z jednej

w obrębie klasy posiadającej jeszcze zupełnie

możliwe.

W świadomości Galla istnieją jeszcze miasta, grody (oppida, civitates, castra, castella) i ich mieszkańcy (cives, oppidani, castellani) , ale poświęca im znacznie już mniej uwagi niż feudałom świeckim i duchownym, klasie, z której niewątpliwie sam się wywodził. Widać, że nie uważał za stosowne bliżej się nimi zajmować, jako że nie miały one w jego pojęciu tego znaczenia, co współcześnie w jego własnej ojczyźnie. Grodycivitates są w jego przedstawieniu z reguły własnością monarchy', choć występują już niekiedy miasta w posiadaniu feudałów świeckich 3. Oivitates to w jego pojęciu przede wszystkim ośrodki obronne. Ale na marginesie tych poglądów udziela nam Gall niekiedy skąpych informacji o stosunkach wewnętrznych w miastach. Przygodnie wspomina o civitatis po-· pulus w znaczeniu ogółu mieszkańców miasta-grodu., przeciwstawiając go starszym i potę~nie)zym, pod którymi to terminami rozumie możno~ władztwo mieszkające na podgrodziu 5. Niekiedy wspominana jest w jego opowiadaniu multitudo tota(Wratislaviensium) 8 w tym samym znaczeniu. Ale bliższych szczegółów o stosunkach ekonomicznych i społecznych ludności podgrodowej Gall nigdzie nie podaje. W wyjątkowych okolicznościach uczestniczą oni w wiecach książęcych razem z rycerstwem 7t W razie wojny bronią na równi z rycerstwem grodu-miasta, może nawet w opinii Galla miewali powierzone sobie poszczególne odcinki ~lUrów i bram 8, w potyczkach pod murami walczą nie osłonięci, bez broni odpornej, a jedynie mieczami 9, ale o ich życiu codziennym niczego się nie dowiadujemy. Zna co prawda Gall operatores et artijices i kowali 10, wspomina o kupcach zdążających przez Polskę na Ruś 11, ale nie ma śladu, a.by w jego umyśle łączyły się te zajęcia z mieszczanami-grodzianami polskimi. Gall Gall :) Gall 4 Por. D Gall 6 Por. 7 Gall 8 Gall 11 Gall 10 Por. 11 Gall l

:l

I c. 20 (str. 46 w. 8-9). I c. 15 (str. 34 w. 18). I c. 20 (str. 46 w. 9). tekst str. 81 w. 10, str. 133 w. 17. II c. 16 (str. 81 w. 3-4). tekst str. 82 w. 3. II c. 16 (str. 81 w. 4). III c. 8 (str. 135 w. 19). III c. 3 (str. 132 w. 2-3). tekst str. 32 w. 6, str. 56 w. l, str. 121 w. 5. I proh. (str. 6 w. 14-15).

Monumenta Poloniae Historica Ser. II nr 2

VI

LXXXII Istnieje wreszcie w przedstawieniu Galla warstwa chłopów-rolników (rustici, aratores) , o których wprawdzie często wspomina 1, spośród których nawet wywodzi panującą dynastię, niemniej podaje o nich bardzo mało konkretnych szczegółów. Rustici według niego są laboriosi 2, a więc nie tylko pracowici, ale i obowiązani do pracy; każdy z nich według. Galla posiada swego. pana (dominus) , który w przekonaniu autora jest dominus naturalis poddanego, a zatem ten ostatni winien zachowywań mu wiernoM (jides) oraz na rzecz jego ponosić liczne i uciążliwe powinności (angaria) 3. Jak daleko posunięty był wówczas w Polsce proces przywiązania chłopa do ziemi i jego ucisk ekonomiczny przez pana feudalnego, nie wiadomo. 'Vymienia wprawdzie Gall osobno rUBtici ducis, a więc chłopów książęcych, przeciwstawiając ich poddanym feudałów świeckich (i duchownyeh) ł i podnosząc z naciskiem, iż Chrobry był "dobrym panem" dla swyeh chłopów, z czego wynikałby wniosek, że w dobrach panów świeckich stosunki musiały być gorsze, ale ani słowem nie wspomina, nie interesuje go widocznie ta kwestia, o wysokości i jakości tych angariae. Nie potrafimy też wyrobić sobie zdania, czy sądownictwo nad chłopem należało już w czasach Krzywoustego do feudała, czy jeszcze, przynajmniej w postaci prawa apelacji, do panująeego. To, eo możemy stwierdzić z wszelką pewnością, to że przypuszczalnie jeszcze za rządów Krzywoustego utrzymał się zwyczaj apelaeji chłopa (zapewne zarówno książęcego, jak panów feudalnych) od nadużyć ze strony feudała i urzędników panującego (dux, cames) s. Poza tymi nie określonymi bliżej angariae pociągana bywała ludność wiejska także do służby wojskowej. Spomiędzy niej rekrutowali się owi, tylekroć w nauce wspominani rustici mordaces 6, prowadzący podjazdową wojnę z zastępami Henryka V; oni to zapewne towarzyszyli ryeerzom (milites) jako parasiti, eaci, inquilini, apparitores 7; oni to budowali owe machiny oblężnicze, o jakich pełno u Galla wiadomości 8, oni to wreszcie w wypadku najazdu nieprzyjacielskiego utrudniali zasiekami przeprawy przez rzeki 9. Choć pod tym względem daje się zauważyć w przedsta1 Por. tekst str. 9 w. 16, str. II w. 13, str. 31 w. 23, str. 3:1 w. ] 9. str. 54 w. . 6, str. 55 w. 21, str. 93 w. 12 l pa8s. li Gall I proh; (str. 8 w. 14). 3 Gall I c. 19 (str. 42 w. 20-24, str. 43 w. 15); Gall I e. 12 (str. 31 w. 23-24-). ' ł Por. przypis poprzedni. 5 Gall I c. 9 (str. 27 w. 2 nn.). II Gall III c. 12 (str. 140 w. 11). 7 Gall I c. 10 (str. 29 w. 4-5). 8 Por. tekst str. 67 w. 8, str. 1I4- w. 17-18, str. 117 w. 19, 23, str. ]27 w. 3~ str. 135 w. 18, 23, str. 161 w. 10. I P·or. tekst str. 132 w. 19-21, str. 134 w. 14-15.

....

U

II

I

LXXXIII wieniu Galla jakby pewna rOZnIca. Za jego czasów słyszymy coraz czę­ ~ciej o milites electi, expediti l, o używaniu konnicy 2, a coraz mniej o "pospolitym' ruszeniu chłopskim". '\Vidocznie koszt uzbrojenia rycerza stawał się coraz większy i sprawiał, że piechota, zwłaszcza gorzej uzbro. jona, coraz traciła na znaczeniu. Z opowiadania Galla wynikałoby również, że już co najmniej w odniesieniu do czasów Krzy~oustego można mówić o pewnym rozwarstwieniu wśród poddanych chłopów. 'Vzmianki jego o rUBticus pauper 3 mogą dowodzić, iż wśród ludności wiejskiej poddanej istniały już silne różnice ekonomiczne. Stosunki własnościowe, a szczególnie własność ziemi, nie odbiegały widocznie w Polsce w oczach Galla od tych, jakie znał na Zachodzie. Nie poświęca też im ani słowa; widocznie własność indywidualna i indywidualne posiadanie ziemi przez monarchę i feudała było jedyne, jakie nasz biograf zdołał w Polsce stwierdzić. Tym charakterystyczniejsze jest, że odmienne stosunki własnościowe i społeczne panujące li Prusaków zwróciły na się jego uwagę i te niezwykłe szczegóły zostały przezeń zanotowane 4. Obok warstwy ludności wolnej lub przynajmniej półwolnej uprawiającej ziemię, tj. chłopów, wspomina Gall o licznych w Polsce servi w najrozmaitszym tego słowa znaczeniu 5, a. obok tego wymienia pojęcie servitu8, również w wielorakim rozumieniu 6. Terminem serVU8 jest określony zarówno wysoki urzędnik książęcy l\1:asław w stosunku do swego mocodawcy 7, jak i - w pojęciu zbliżonym do zachodniego rycerza feudalnego - synowie Hermana przeciwstawiani ojcu-monarsze 8;. jako serVU8 jest też przeciwstawiony zwykły ksiądz arcybiskupowi 9. 'Vreszcie termin scrvi w połączeniu.z ancillae 10 wskazywać się zdaje, że w niektórych wypadkach chodzi Gallowi raczej o czeladź domową niż o niewolników sensu stricto. A ~nowuż servitus to w pojęciu Galla niekiedy zależność jednego urzędnika od drugiego 11, a czasem obowiązek lennika wobec Por. tekst str. 95 w. 2, str. 103 w. ll, str. 144 w. ll, str. 162 w. 3. Por. tekst str. 28 w. 17, str. 101 w. 17, str. 117 w. 8, str. 127 w. 13, str. 153 w. 9. a Gall ~ c. 9 (str. 27 w. 2). , Gall III c. 24 (str. 154 w. 7-8). 6 Por. tekst str. 42 w. 21, str. 45 w. 15, st.r. 5fi w. 3, str. 83 w. 2, str. 113 w. 5, str. 154 W. lO. l

2

s PoJ'. tekst str. 63 w. 13, st.r. lig w. 7, str. 161 w. 2. 7

8

D 10 11

Gall Gall Gall Por. Gall

I c. 20 (str. 45 w. 15). II c. 16 (str. 83 w. 2). II c. 43 (str. 113 w. 5). tekst str. 56 w. 3, str. 154 w. 10. II c. 4 (str. 69 w. 7). \'1*

I

.I j

'j

LXXXIV.

Il

suwerena l. Raz jeden jedyny użył Gall tego terminu w niedwuznacznym sensie niewoli I. Obok servi wspomina też autor o liberati-wyzwoleńcach 3, niewątpliwie reminiscencja z prawa rzymskiego, wskazująca na to, iż w jego rozumieniu wyzwoleńcy, a tym samym niewolnicy w Polsce istnieli. Liczebności i bliż~zych szczegółów w odniesieniu do tej klasy ludności Gall je~ak nie podaje. Głównym źródłem dostarczającym Polsce niewolników były w przedstawieniu Galla zwycięskie wojny. Opisy sposobu ich prowadzenia, położenie na każdym kroku przez biografa nacisku na fakty brania przez rycerzy-wojów niewolników: mężów i kobiety, chłopców i dziewczęta, niewolników i służące ł, świadczy, że w praktyce współczesnej, a także w przeświadczeniu autora był to najprostszy sposób zaopatrywania się w tak drogocenną a tanią siłę roboczą. Inna sprawa, czy pozostawali oni na zawsze jak.o' niewolnicy-servi, a więc choćby jako czeladź domowa, w osobistej niewoli u swego pana. Osadzani w dużych ilościach na roli (nazwy wsi Prusy, Połowcy, Pomorzany, Węgry itp.), przechodzili z biegiem czasu niewątpliwie do klasy półwolnych, a nawet może "wolnych" chłopów -:rustici. Istnieje też w przedstawieniu Galla formalny handel niewolnikami, przy czym autor bynajmniej go nie potępia. Jedyna jego na ten temat uwaga dotyczy chrześcijan w niewoli u Żyda. Takie tylko wypadki były według autora sprzeczne z zasadami religii chrześcijańskiej. Nie ma też najmniej szych dowodów, aby niewolnicy wykupywani od Żydów przez królowę Judytę 5 odzyskiwali wolność; raczej należy wnosić, że pozostawali nadal w osobistej zależności, a tylko zmieniali pana. Przeciwko samej instytucji niewoli Gall nie podnosi ani słowa. sprzeciwu. Terminów servi i liberati używa Gall już w· odniesieniu do czasów Mieszka 11 6 , przeciwstawiając im pojęcia dominu8 i nobilis. Nie wchodząc w tym miejscu w analizę zagadnienia powstania społecznego w Polsce i reakcji społecznej po śmierci Mieszka 11 7 , stwierdzić jedynie można na podstawie wzmianek Galla na temat niewolników i niewolnictwa, że

,•

.l

,

Gall III c. 26 (str. 161 w. 2). 2 Gall II c. 1 (str. 63 w. 13). 3 Gall I c. 19 (str. 42 w. 21). 4 Gall II c. 28, III c. 24 (str. 96 w. 16, str. 154 w. 9). r. Ga.ll II c. 1 (str. 63 w. 12-13); por. H u b e r b a n d S., Źr6dła do historii Żydów w krajach sbwiań"kich (Bial. Żyd. Inst. Ilist. 19,1)1 nr 2, 17). II Por. w tej sprawie ostatnio uwagi Arnolda St., Uwag'i o początkach ust-roju feudalnego w Polsce (Przegl. Hist. 1950 XLI 9 nn.), oraz metodologiczne spostrzeżenin. Grausa Fr., Rannaja stadia razwitija feodalizma 1l' Czechii ('Yoprosy Istorii 1950 nr 6, 85 nn.). 7 Gall I c. 19 (str. 42 w. 21 nn.). l

, II

,J

LXXXV

terminy jego. servus i servitu8 zagadnienia niewolnictwa ostatecznie nie wyświetlają; że Gall używał ich w rozmaitym znac?:eniu, nieraz bardzo odległym od pierwotnego. Że z drugiej strony klasa niewolnych dowodnie w czasach Krzywoustego w Polsce istniała, że była może nawet dosyć liczna i stanowiła jedno z ważnych źródeł potęgi materialnej ówczesnych warstw posiadających. Gall uważa istnienie tej klasy za coś zupełnie naturalnego i położeniu jej się nie dziwi. Ocenia;ąc ogólnie poglądy autora i jego dzieła na stosunki spo· łeczne w Polsce, określić je winniśmy jako pochodzące od osoby znajdu~ jącej się w rzędzie najwyższych warstw społecznych, potężnych feudałów świeckich i duchownych. Książę~panujący, a przede wszystkim możno­ władztwo-principes, duchowne a zwłaszcza świeckie - to przedmiot prawie wyłącznego zainteresowania i uwagi autora. Ono w jego pojęciu zas~guje na ciągle nadania i darowizny panującego, ono tworzy jego przyv boczną radę, ono służy mu pomocą w czasie walk wewnętrznych i zewnętrznych. Nawet bunty możnowładztwa przeciw panującemu, których Gall nie zataja, uchodzą w jego oczach za rzecz, którą należy ostrożnie traktować, aby się nie narazić opinii tej klasy. 'Varstwy natomiast nie posiadaj ące są przez Galla znacznie już pobieżniej scharakteryzowane. Ignobiles, czy nawet mediocres i viles milites, cives, oppidani, castellani, transeuntes pro mercimonio, rustici-agricolae-aratores, wreszcie servi, captivi t pueri, ancillae, liberati stanowią w oczach autora klasy ludności, którym nie potrzeba, a może nawet nie wypada poświęcać baczniejszej uwagi; o tyle chyba, o ile to daje wyraz potęgi możnowładztwa albo może zagrażać istniejącemu porządkowi społecznemu. Choć Gall jest rygorystą na punkcie prawa kanonicznego, jeśli chodzi o jego stronę oficjalną, to jednak nie potrafi się wyzwolić .ze swego klasowego stanowiska i stosunki społeczne w Polsce ocenia okiem przedstawiciela klasy potężnych feudałów zachodnich.

IV AUTOR POWIEŚCI I CZAS JEJ SPISANIA

Tajemnicza osoba autora naszej pierwszej, a jednej z pierwszych w Europie powieści biograficznej interesowała naukę polską co najmniej od czasów Kromera. Uważano go kolejno za Francuza (Galla) 1, Pro· 1 Por. uwag~ r~ki Kromera w kodeksie H: Gallus hane hiBtoriam seripsit, mona.chUB opinor aliquiB, ut ex proemiiB eoniicere licet, qui Boleslai tertii tempo re vi::r:it (tekst str. l w. 9-11).

,.

!

... wansalczyka (A. Przezdziecki, St. Kętrzyński, P. David) 1, 'Vłocha (T. Wojciechowski, Kóepke-Szlachtowski, częściowo F. Pohorecki i A. Brackmann) 2, ostatnio coraz częściej za Słowianina węgierskiego lub wprost Węgra 3, od dawna za Flandryjczyka 4. Często łączono jego osobę i jego przybycie do Polski z kultem św: Idziego (St. Kętrzyński, R. Grodecki, P. David, 1tL Plezia). Niekiedy usiłowano połączyć kilka pokrewnych hipotez w jedną pośrednią, uważając tzw. Galla za mnicha klasztoru w Saint-Gilles, który albo wprost z Prowansji przybył do Polski, albo po dłuższym pobycie na Węgrzech na dworze tamtejszego króla Kolomana przeniósł się około r. 11~3 na dwór Krzywoustego 5, nie mówi~c już o takich niczym nie uzasadnionych hipotezach,. jak Kownackiego, uważającego lla,szego biografa za Polaka 8, czy Semlera, usiłującego dowieść niemieckości jego pochodzenia 7, czy wreszcie 1tL Gumplowicza, starającego się bez rezultatu zidentyfikować naszego Galla z osobą Bąld­ wina hr. Flandrii, zaginionego w czasie pierwszej krucjaty i z później­ szym arcybiskupem pizańskim tegoż imienia.

•

f

,f

., ., I

l

l

I.

I,

i.'

r

Przezdziecki A., O CZ1vartym wydaniu kroniki Galla (Bibl. Warsz. 1852 I 546 nn.); Kętrzyflski St., Gall anonim i jego kronika (RAD h. 1899 XXXVII i odb.); David P., Les sources de l'histoire de Polognc li l'epoque des Piasts, Paris 1934, 35 nn.; por. nadto Schiirr A., Un m.oi·IM franęais en Pologlle au, XlI-e S., Ze chroniqueur Gallus anonymu8 (Revue Hi~t. 1907 XCV 80 nn.). 2 'Vojciechowski T., Szkice histor., wyd. II, Warszawa 1925, 249 nn.; .M.GS8 IX 419 n.; Pohorecki, Rytmika kroniki 12;,} nn.; 13 rackmann A., Kaiser Otto III u. d. staatliche Umgestaltung Polens u. Ungarns (Abhandl. d. Preuss. Akad. d. \Visa., phi!.hist. CI. 1939 nr l, 5 i przyp. 3) .. a Kętrzyński \V., Niektóre uwagi o autorze i tekście najdawniejszej kmniki polskiej (RAD h. 1910 LIII i odb.); Briickner ·A., Pierwsza powieść historyczna (Przegr. Human. 1924 III 122 nn.); tenże, Z ,Jawnych dziejów (Przegl. Warsz. 1923 nr 23, 147 nn.); Tyc T_, Anonim biograf trzecieyo Roleslawa (tamże 1924 nr 31, 56 nn); tenże, Z dziej6w kultury w Polsce 80 nn.; ostatnio Plezi~L, l{ronika Galla 135 nn., gdzie zestawienie poglądów. 4 Gumplowicz M., Bischof Balduhl Gallus v: Kruszwica (Sitzber. d. Akad. d. Wiss. 'Vien, phil.-llist. CI. 1895 CXXXII 7 11n.); tenże, Leben und Schicksale Balduins, Bischof8 v. Kru8chwitz (Ztschr. d. Hist. Ges. f. d. Prov. Posen 1901 XVI 231 nn.); :M:aleczYllski K., Le rang de la chronique d'lt nO?ll'lllc Gall dans la litterature occidentale du XI-e et du XII-e s. (La Pologne au VII-e C'ongres internat., 'Varszawa 1933, I 177 nn.); por. Polski Słownik Biograf. VII 227 nn.; Zathey J., Kim byZ anonim .Gall (Sprawozd. PAD 1948 XLIX 289 nn.). l> .Por. Kętrzyński St., Gall anonim 10 nn.; Grodecki n., Anonim tzw. Gall, Kronika polska, Kraków 1923; David, Les sources de Z'histoire de Pologne 35 nn.; Plezia, Kronika· Galla 152 nn. e Kownacki II., O rodzie najdawniejszego Polski dziejopisa. (Pam. \Varsz. 1819 XIV lU nn.). . 7 Semler J. S., Animadversionum ad antiquiores 8criptore8 nml1/1 Polonicar'u,m specimen (Acta Socjet. Jablonovianae, Lipsiae 1772, II 4-6 nn.). l

\

I, . ~

Przyczyną

dotychczasowej rozbieżności sądów był fakt, zgodnie zresztą stwierdzony w nauce, iż anonimowy biograf Krzywoustego z rozmysłu zataił swe imię, pochodzenie i ojczyznę 1. Stąd też w braku bezpośrednich danych sięgano do pośrednich, starając się z niedomówień i przygodnych uwag Galla wysnuć hipotezy o jego pochodzeniu. Nie trzeba dodawać, że większość tych prób jako zbyt jednostronna a subiektywna, nie uwzględniająca całości problemu "gallowego" nie ostała się. Nie mając zamiaru postawienia i uzasadnienia nowej na ten temat hipotezy, zajmiemy się w niniejszym rozdziale przede wszystkim oceną dotychczasowych. A więc z góry odrzucić wypadnie wszelkie ewentualne próby wywodzenia Galla z Czech. Ustosunkowanie się jego do tamtejszych książąt i społeczeIlstwa 2 zdaje się temu stanowczo· przeczyć. 'Vypadnie również zaprzestać łączenia osoby naszego biografa z kultem św. Idziego w Saint Gilles, czy choćby na 'Vęgrzech i w Polsce, jak to próbują w mniejszym luh większym stopniu uczynić St. Kętrzyński, R. Grodecki, P. David, ~f. Plezia, A. Briickner, T. Tyc i inni. Trzeba z naciskiem podkreślić, że początek kultu św. Idziego w Polsce sięga jeszcze w czasy przedgallowe, a inicjatorem jego był zapewne biskup poznański Franko (przed r. 1084) 3. Nie ma ~aś na~mniejszych podst,aw, aby przybycie Galla do Polski kłaść już na te czasy 4. Po drugie Prowansja nie stanowiła na przełomie XI/XII w. jakiegoś centrum kulturalnego 5, stąd trudno z niej właśnie wywodzić takiego bądź co bądź nieprzeciętnego stylistę, jakim był Gall. Znajomość u biografa Burgundii i południowej Francji można. .zupełnie śmiało położyć na karb informacji otrzymanych przezeń od członków poselstwa polskiego z r. 1084, którzy zapewne w większości żyli jeszcze około r. 1113. Opis znów południowej Słowiańszczyzny wygląda. raczej na literacki i zapożyczony z Orozjusza lub od Rajmunda z Agiles, gdzie spotykamy podobne opisy. Z tych samych względów odrzucić wypadnie hipotezę o pochodzeniu Galla z opactwa węgier­ skiego Simigium (Somogyvar), filii nadrodańskiego klasztoru, jak to chc~

l!

I

Klasj"I'7,lle pod tym wzglQdem miej!olC(:, Gall III epist. (tck~t, str. 120 w. 8-10). 2 POl'. np. Gall I e. 24, II c. 4, liT (I. 10 (Rh. 4!) w, 21 HIl., str. 69 w. 9-JO, str. 138 w. 6-7). 3 Odrzucić J1ależy fantaBtyczną hipotey.Q D a v i Ił a P., La Pologne et l' evangeli1

satio1b de la Potnhanie, Paris 1928, 12 nn., jakoby nasz Paweł hył biskupem Biało· o gardu pomorBkiego; por. Pohorecki F. (Roczniki IIist. 1930 VI 110 nn.) . .. Por. w tej sprawie' ostatnio Plezia, Kronika Galla 179. fi Por. B run A., La litterature en langue latine en Provence au moyen age, :Marseille 1924, według którego wiek X-XII jest okresem zastoju w literaturze łacillskiej w Prowansji. \1

l

I

-

LXXXVIII ostatnio David i Plezia. Ostatecznym wyrokiem przeciw prowansalskiemu pochodzeniu Galla będzie fakt, iż pcmylił cn imię opata Saint-Gilles . z r. 1084, którym był w tym czasie Benedykt, a nie O(dilo}, jak podaje nasz autor l. Wszystkie inne hipotezy, oczywiście nie doprowadzone do absurdu, nie są już tak nieprawdopodobne, choć przeciw wielu z nich nasuwają się dalej poważne zastrzeżenia. Mimo ciepłego tenu, jakim mówi Gall o Kolomanie sławiąc go nad wszystkich współczesnych królów 2, jak i rzeczywiście obfitych wiadomości o tamtejszych monarchach począwszy od św. Stefana 3 , podnoszenie z dumą, iż Władysław węgierski wychowany był w Polsce, zaznaczenie wreszcie złamania przez Kolomana układu z Krzywoustym z r. 1107 4 przemawiać zdają się raczej przeciw węgier­ skiemu pochodzeniu naszego biografa. Szczegółów o królach węgierskich, a zwłaszcza o kościele w Pięciukościoiach ó mógł autor zaczerpnąć do· statecznie w czasie pielgrzymki Bolesława III z r. 1113, któremu najsnadniej towarzyszył. A rzekome zbieżności stylistyczne między biografią Krzywoustego 'a zaginienymi Gesta Hungarorum, podnoszone ostatnio przez Plezię 6, są nieraz dość subiektywnie dobierane i zbyt wątłe, aby na ich podstawie móc budować hipotezę o pochodzeniu naszego autora i identyfikować go z autorem Gesta Hungarorum. . Również i za włoską ojczyzną Galla nie może przemawiać używanie· przezeń terminu vastaldiones zamiast guastaldiones, jak to podniósł Gumplowicz 7, a już na;mniej jego wiadomości o Piotrze '\Veneckim, królu węgierskim z rodu Orseolich 8. Zna może Gall rzeczywiście (a może tylko z literatury) Alpy, do których czyni aluzje 9, słyszał o fal~ch Tybru l0, używa podobnie jak niektórzy włoscy pisarze prozy rytmicznej i dwuzgłoskowo rymowanej oraz wierszy rytmicznych 11, .ale to wszystko za mało, aby wywodzić zza Alp jego pochodzenie czy miejsce, gdzie się

,. )

kształcił.

Gall I c. 30 (str. 58 w. 9). Por. w tej sprawie Goiffon, Saint Gilles, Bon abbaye~ Nimes 1882, 44, 46, 199. II Gall II c. 29 (str. 98 w. 1-3). a Por. Plezia, Kronika Galla 131 nn., gdzie zestawienie miejsc u Galla. , Por. wyżej str. LXX, przyp. 4. li Gall I o. 18 (str. 41 w. 16). I Plezia, Kronika Galla 162 nn. 7 Gumplowicz, Bischof Balduin 6, gdzie zestawieni.e. 8 Wojoiechowski T., Szkice hist. 250 nn. • Gall III c. 21 (str. 146 w. 1-5). 10 Gall II epist. (str. 60 w. 14-15) . . 11 Por. wyżej str. XLVII nn. l

,. ł

LXXXIX

Jak widzimy, dotychczasowe spostrzeżenia, nie oparte dość silnie na analizie tego, co sam autor o sobie przekazał, nie pogłębione też dostatecznie wnioskami wyłonionymi z badań formy artystycznej naszej powieści, nie ,mogły dać konkretnych rezultatów. Wypadnie tedy raz jeszcze przejść to wszystko, co z naszej powieści da się wydobyć o jej autorze i porównać z wnioskami uzyskanymi drogą. rozbioru literackiego. dzieła n~szego anonima. GaJl mieni się wygnańcem i pielgrzymem,· wygnanym z kraju rodzinnego, potomkiem rodu, którego blaskiem nie chce się wynosić nad polskie otoczenie 1; był mnichem, zapewne benedyktyńskim i miał zamiarpowrócić do swego macierzystego klasztoru 2. Dalej autor daje poznać, że pisaniną już parał się dawniej, lecz w Polscc dotychczas nie miał po temu sposobności 3; wreszcie z przedstawienia jego zdaje się wynikać, iż popełnił w swej ojczyźnie, czy może w czasie pobytu za granicą, jakiś czyn szpetny, znany polskiemu otoczeniu, z którego stara,} się (na próżno t) . uniewinnić 4. Jest to bodaj wszystko, co Gall sam o sobie powiedział. Jeśli dodamy do tego okoliczność, że fakt egzekucji biskupa Stanisława,. jako dokonany za zgodą metropolity przez władzę świecką II, nie został przez Galla potępiony, to przypuścić możemy, iż ojczyzną jego była kraina, gdzie podobne stosunki nie były czymś niezwykłym. Ze wzmianek tych najważniejszą na razie dla nas byłaby wiadomość, iż Gall uważał siebie za podróżnego (peregrinus) 8, może nawet za pielgrzyma do Ziemi Świętej, bo tak ich wówczas nieraz określano. Wynikałoby stąd, iż nie przybył do Polski wprost z miejsca swego urodzenia czy sta1ego pobytu, ale po nie określonym bliżej co do długości pobycie w innych krajach. Czy jako mnich iryjski, jak przypuszcza Zathey, czy raczej jako wygnany z jakiegoś zachodniego klasztoru z okazji toczonych tam walk o inwestyturę mnich benedyktyński, nie wiadomo. Dalsze szczegóły zawarte w dziele Galla pozwolą przynajmniej hipotetycznie odtworzyć fragmenty jego wędrówki. Gall III epist. (str. 120 w. 8-9). Gall III epist. (str. 120 w. 10). 8 Gall III epist. (str. 120 w. 13-15). Że nie może tu chodzić o kanclerstwo Galla. w Polsce, jak chciał Wojciechowski T .• Szkice hi8t. 353 nn., wynika to z własnych słów G~lla; por. w tej mierze Maleczyński K., O kanclerzach pol8kich XII w. (Kwart. Hist. 1928 XLII 31 nn.); Płezia, Kronika Galla 139. , Gall III epist. (str. 121 w. 11-12). I Por. w tej mierze list Paschalisa do arcybiskupa. Marcina (Kod. lVpol. I nr 5~ oraz Gębarowiez M., Pol8ka, W(gry czy Sycylia odbiorcą li8tu Pa8chali8a II (Kwart. Hiat. 1937 LI 513 nn.). I Gall III epist. (str. 120 w. 9); w tym samym znaczeniu używa Gall tego wyrazu na innych miejscach (tekst str. 6 w. 14, str. 10 w. 10); por. jednak żdanie Plezi~ Kronika Galla 180, który nieco inny sens nadaje tej wypowiedzi Ga.lla. .1 I

i

I \

i~

xc Pod r. 1089

okazji pogrzebu Mieszka Boleslawowieza porównuje Gall uroczystość tę m. in. z anniwersarzem cesarza 1. Nie wygląda to na jakąś poetycką przenośnię, ale raczej na nawiązanie do jakiegoś faktu historycznego do brze autorowi znanego, może nawet z autopsji. Jest też rzeczą znamienną, że w sierpniu 1111 w Spirze, po powrocie z wyprawy koronacyjnej i zawarciu z Paschalisem II konkordatu w Sutri, po uzyskaniu wreszcie 7.djęcia klątwy ze zmarłego w r. 1106 ojca, Henryka IV, urządził mu nowy eesarz Henryk V uroczyste egzekwie, opisane szeroko i dokładnie, z użyciem nawet poszczególnych wyrazów identycznych z Gallem, przez Ekkeharda z Aura, jedynego zresztą kronikarza niemieckiego, który faktem tym bliżej się zainteresował 2. tJeśli dodamy do tego uwagę naszego pisarza, wypowiedzianą przygodnie z racji opisu wypadków z r. 1109, iż dopiero w dwa lata później koronował się Henryk na cesarza 3, to uzyskamy dwa szczegóły pióra Galla świadczące o jego szczególnym zaint~resowaniu się wypadkami z r. 1111 w Niemczech i we 'Vłoszech. Czy brał w nich udział osobisty, czy znał je tylko z opowiadania, pozostać musi może na. zawsze nie rozstrzygnięte. Podnieśliśmy już wyżej dziwną zbieżność stylistyczną między Gallowym hymnem na cześć Chrobrego a podobnym utworem opiewającym śmierć Lanfranka, opata z Caen i Bec (zm. 1089) 4. 'V przeciwstawieniu do powszechnie wówczas komponowanych epitafiów, zaczynających się zwykle od słów: clauditur kac tumba 5, stanowią oba one wyraźny a zgodny między sobą wyjątek, uprawniający do wypowiedzianego wyżej 6 przypuszczenia, iż biografowi naszemu znany był ten hymn na cześć 7.

Gall I c. 29 (str. 56 w. 10). Ekkehard z Aura, ChronieolL (.1lIGSS VI 245): Igitur imperator II('inrieu~ mense augusto qualll plurimos episcopos atque abbateR, nOnImllos etiarn prineipel'l Spiram convocat; quorum assensu et roopcratione patris sui anniversarium permagnifice celebrat. Por. w tej sprawie Meyer v. Knonau G., Tleinrich V, VI 206 nn.; Richter G., Annalen II. deutschen Reiches II ('·z. l, ó73. 8 Gall III e. 2 (str. 129 w. 15--16). 4 Por. wyżej str. LXV, przyp. 1. 5 Np. nagrolwk IIukhultla (c. 930): Dormit in hoc (s) tumba silllplex sine fellt' columba (Desilve J., De /)(:hola El-nonensi s. Amandi, Lova~ii ]890, 98); epitaphium IIenrici episcopi (ll!18) (O za n a rn Fr., Dl)cuments inedits pour servir li Z'histoire litteraire de Z'ItaZie, Paris 18:')0, 201); epitaphium Fryderyka biskupa Liege (Analecta BolIand .. II 259 nn.). Zapewne do tej grupy zaliczyć wypadllie i pierwotny nagrobek Bolesława Chrobrego, przebudowywany kilkakrotnie, ale którego pierwotny tekst napisu (może w formie skażonej kopii) istniał jeszcze w początku XV w. w katedrze krakowskiej; por. w tej sprawie D avid P., L'epitaphe de Boleslas Chrobry, Paris 1928; M:aleczyil.ski K. (Kwart. Ilist. 1932 XI~VI 475 nn.); Pohorecki F. (Roezniki Hist. 1930 VI l] O nn. ~; G a n s i n i e c R., Nagrobek Bolesla11'a TV{('lkiego (Przegl. Zarh: 1951 I 359011)_ 1\ Por. wyżej str. LXV. l

2

\

\l

.

j

I

l

. l

'i

," I

\1 XCI wybitnego nauczyciela normandzkiego, a później arcybiskupa Canterbury. Ale z Normandią łączy nasze dzieło więcej jeszcze punktów stycznych . .Sam pomysł literacki i ty.tuł gcsta, bella regum atque ducum l stoi w dziwnej zgodności z zauważonym poprzednio faktem, iż powieść biograficzna - gesta ma za swą ojczyznę na przełomie XI/XII w. właśnie Normandię 2. Dalej znajomość Siliusza, użytego przez Galla dla opisu przeprawy Hannibala przez Alpy 3, da się stwierdzić u jednego jedynego współczesnego Gallowi autora, znów pochodzenia normandzko-angielskiego, Reginalda z Canterbury (c. 1106) 4. Podobnie i Sidoniusz Apollinaris, raz jeden trawestowany przez Galla 5, znany był w jego czasach jedynie \Vilhelmowi z l\Ialmesbury, pochodzącemu z Anglii, a dopiero nieco później pisarzom francuskim, Abelardowi i Piotrowi z CIuny 6. Oczywiście odnajdujemy li Galla sporo świadectw przemawiających .za tym, iż zna on autorów spotykanych także w dziełach powstałych poza granicami Normandii czy Anglii. Tak np. Liwiusza i św. Ambrożego cytuje nie tylko \VHhelm z l\Ialmesbury, ale także wcale pokaźny szereg pisarzy pochodzenia franCUSkiego, flandryjskiego, włoskiego i nie~ mieckiego 7, Einharda zna jeden tylko Normandczyk (i to ,dopiero. w połowie XII w.), Robert de l\lonte, natomiast korzysta z niego 10 pisarzy francuskich, flandryjskich, nadreńskich i niemieckich 8, Cezar znany był w Normandii i Anglii równie dobrze jak we Francji, Flandrii, Nadrenii i w Prufenjng 9. Eutropiusza obok Henryka z Huntingdon cytuje tylko Piotr Damiani, Sigbert z Gembloux i autor Gesta Treverorum. 'Vreszcie znajomość Terencjusza, z którego Gall przejął dowodnie jeden zwrot l0, wykazało 15 autoió,vwywodzących się z Francji, Flandrii, Włoch, lliszpanii'i Niernieell. l Por. wyżej str. XLIII Dn. Por. wyżej str. XLIV. 3 Gall III c. 21 (str. 145--6). 4 Por. l\lanitius, Gesch. d. lat. LiteJ'. III 84-4. li Gall I epist. (str. 3 w. 12). 8 Maniti lis, Gcsch. d. lat. Liter. III ilLdeks (Sidoll. ApolI.). 'i Liwiusza eytują: Piotr Damiani, Lambert lIcrsfeldzki, Sigbert. z GClllbloux, ~reoderyk z St. Trond; Ambrożego: Liller de unitate ecelesiae, Lanfrank, Radulf Ardens, AIger z Lit3ge, Arnulf z Mediolanu, Gwido z Pizy; por. tamże III indeks s. v. 8 A to: Sigbert z Gembloux, Liber de unitate ecclesiae, Lambert z St. Omer, Lambert Hersfeldzki, Frutolf, Chronicoll '\Virziburgemle. nruno, Bernold, lIu~o z Flavigny, Norbert z Iburga. 2

9 Zna go Sigbert z Gembloux, lIistoriae Tornacenscs, GeHta Treverorum, Radulf z Caen. 'Wilhelm z Poitiers. \Vilhelm z Malmeshury, Guibert z Nogent, Nizo, Ful('o, Vita Theogeri. 10 Gall III c. l (str. 127 w. W--17). 11 Terencjusza zna: Alboin, Liber de ullitate ecclesiae, Garsias z Toledo, Iwo 'z Chartres, Rupert z Deutz, Alberyk z .Montecassillo, Lambert Hersfeldzki, Honoriusz

II I II

".

XCII Z drugiej strony spotykamy w dziele Galla przejątki z autorów klasycznych, którzy nigdy nie są cytowani u pisarzy normandzkich i angielskich. Do takich pisarzy zaliczyć wypadnie z klasyków rzymskich Stacjusza i Justyna, a z dzieł autorów późniejszych llias Latina i Reginona 1. 'Vszyscy oni, choć niektórych z nich gęsto cytowano we współ­ czesnej Gallowi literaturze łacińskiej Niemiec, Włoch czy Francji, byli widocznie w tym czasie'w .Anglii nieznani i dopiero w drugiej połowie XII w: (z wyjątkiem jednego Reginona) byli przejmowani przez tamtejszych pisarzy 2. Szczegół to znamienny, jeśli chodzi o określenie pochodzenia Galla . .Ale istnieje jeszcze jeden, bodaj najważniejszy szkopuł, który nie pozwala uznać Normandii za jedyne miejsce, gdzieby się Gall ewentualnie kształcił. Jest ninl brak prozy rymowanej, która w dziełach tamtejszych autorów bodaj raz jeden tylko występuje 3. Tak tedy źródeł dla tej maniery pisarskiej naszego biografa szukać wypadfl:ie także w innych stronach. Dotychczasowe badania nad zasięgiem prozy rymowaneJ dwuzgłoskowo, zakwestionowane ostatnio bezpodstawnie przez Plezię " stwierdzają·w sposób przekonywający, że najsilniej była ona reprezentowana. we Flandrii, Belgii, Holandii i Nadrenii, dalej w północno-wschodniej Francji, znacznie słabiej natomiast w północnej i środkowej Francji (po Loarę i górny Rodan) i w niektórych ośrodkach kulturalnych niemieckich 5. Nie występuje ona zupełnie ;na południu Francji (Prowansja), a w Normandii została dotychczas tylko w jednym wypadku stwierdzona. (Bayeux) G. Prozą rymowaną pisano przy tym nie tylko żywoty i pasje świętych, ale kroniki, dzieje klasztorów, traktaty pedagogiczne i teologiczne. Na 53 zbadanych tego rodzaju pomników 19 powstało w Belgii, ~~~~

j I

I

J l

t

l ~

r !

ł

~~

z Autun, Bruno, Benzo z Alby, Guibert z Nogent, TomellUB, Wilhelm de Clusa, Vita Heinrici IV, Konrad z Ilirschau. 1 Stacjusza znaj Ił: Rupert z Deutz, Sigbert z Gembloux, Ilonoriusz z Autun. Bruno, Benzo z Alby, Wido z Amiens, Henryk z Pizy, Gilo z Toucy, Abelard, Konrad z Hirschau; Ilias Latina znają: Aimeryk z Gastinaux, Hugo Primas i Konrad z Hirschau; Reginona znaj!!: Mangold z Lautenbachu, Bernard z Konstancji, Bernold, Liber de unitate ecclesiae, I ... ambert Hersfeldzki, Sigbert z Gembloux, Hugo z Flavigny~ Gesta. Treverorum, Cosmas; o znajomości Justyna por. str. LXVII, przyp. 3. 2 Stacjusza w drugid połowie XII w. znaj1ł! w Anglii: Girałdus Cambrensis. Josephus Iscanus, Raduli z Diceto, Aleksander Neckam; Justyna: Jan z Salisbury. Galired z Monmouth, Giraldus Cambrensis, Raduli z Diceto; !lias Latina: Osbern z Gloucester. 8 Por. w tej sprawie wyżej str. XLVI, przyp. 3 oraz Manitius, Gesch. d. lat. Liter. III 441, którego zdanie wymaga jednak korektury. , Plezia, Kronika Galla 145. II Polheim, D. lat. Reimprosa 368 lm. • Stąd pochodzi Vita Exuperii, spisana prozą zrymowaną 2-zgłoskowo, por. wyżej str. LVI, przyp. 1.

.. . .

,

,

XCIII

Flandrii (zwłaszcza w obrębie biskupstwa Liege), wreszcie w Holandii 1, 15 wywodzi się z Nadrenii (od Strassburga po Kolonię) 2, 8 następnych z północnej, północno-wschodniej i wschodniej Francji (Tours, Chartrcs, Dijon, Lyon, Bayeux) 3, 3 dalsze z 'Vłoch i .Anglii', wreszcie 8 powstało na terenie Niemiec wschodnich i środkowych 5. Dodać jednak trzeba, że autorzy co na;mniej dwóch spomiędzy owych ośmiu wywodzą się z Francji lub Nadrenii (Wipo, autor Vita Heinrici IV). Podobnie ma się sprawa ze stosowaniem w prozie rymowanej dIu,,: gich kamów i kol (zrymowanych i zrytmizowanych), tak ulubionych przez Galla i stanowiących dlań podstawę do stosowania stylu antytetycznego, względnie paralelnego. Takie zaczątki w postaci kilkunasto-, a. nawet kilkudziesięciozgłoskowych zrymowanych zdań spotykamy na ogół (o ile zdołaliśmy sprawdzić) tylko u sześciu przedgallowych lub jemu współczesnych autorów. Z nich czterej dadzą się odnieść pochodzeniem hib działalnością swą do Flandrii i Nadrenii e, jeden pochodził z Francji 7, a tylko jednego wywieść można z Niemiec środkowych 8. Jeśli dodamy (lo tego okoliczność, że nie rzadko występujący u Galla rym tyradowy jest właściwy znów, według powszechnego zdania historyków literatury, raczej autorom francuskim 9, to otrzymalibyśmy dalszy l A to: Vita llertulfi; Miracula s. Bavollis; Everhelmus, Vita Popponi8; Lanthertus, Libellu.s de loco sepulturae Florberti (Gandawa); Teoderyk z St. Trond, Vita /:l. Bavonis, Vita s. Trudonis, Vita Landradae. Vita RUIlloldi i Translatio B. TrudoniB; Miracula s. Modoaldi; Si~bert z Gembloux, Vita Deoderici; Hugo, Fundatio mon. Lobhiensis; Vita Gerardi; Chronieon s. IIuberU (Liege); Vita 'Yinnoci; IIariulfu~ Aldenburgensis, Vita Arnulfi; Tomellus, Historia mon. Hasnonieosis; Filip z IIainant, rantieorum explicatio (ł'landria); Adalbołd, Vita Heinrici II (Utrecht). II A to: De fundatione mon. s. Fidis Sletstatensis (StraBsburg); Wenrid Epistola (Tl'ewir); Vita et miracula B. Pirminii; Hugo z ł~lavigny, Chronicon (Verdun); LibelluK de Willigisi ('.onsuetudinibus; Vita Bardonis; Gozechinus, Epistoła ad. Valeherum; Sigewardus, Vita s. l\fainulfi (Moguncja); Lambert z Deutz, Vita Heriht'rti; Bertha, Vita AdelheidiB; Actus fundat. mon. Brunwil.; Vita Ezonis; ConraduR, Vita 'Volfb('lmi; Chronieon Gladbacense; De vita vere apostolica (Kolonia). II A to: Vita Leonardi (Tours); Iwo z Chartres: Ilonoriusz z Autun, De imagine mundi (Dijon); Vita l\faioli III: Odilo de Cluny (Lyon); Vita Exuperii (Bayeux). ł Piotr Damiani, llenzo z Alby, Anzełm z Canterbury. 1\ A to: Vita Marini; Vita IIeinrici IV; Vita Altmanni (Salzburg); Vita Ilildegundis (Eichstiidt); 'Volfhere, Vita Godehardi; Vita Guntheri (Hildesheim); Wip,o, CeRta Cuollradi; MeginfreduB, De vita s. ElllInerammi (Magdeburg). • ConraduB, Vita "\Yolfhelmi; Miracula B. l\lodoaldi; Vita 'Vinnoci; Teoderyk z ~t. Trond, Vita Rumoldi, por. wyżej str. LVI, przyp. ); str. LVII, przyp. ]. 7 Iwo z Chartres, Sermones. 8 Wolfhere, Vita Godehardi. 11 Por. Gall II epil., III c. 8 (str. 62-63, Alr. 136 w. 10-]2). Por. w tej sprawie Manitills. Gesc"'. d. lat. Liter. III 407.

!; I !

I

, ! : I

I ~

I , ! '

XCIV sprawdzian ojczyzny i pochodzenia naszego biografa. Co więcej, Gall cytuje niekiedy autorów nieznanych lub sporadycznie tylko używanych przez pisarzy niemieckich. Takiego np. Reginona cytują, poza autorami pochodzącymi z Hersfeldu (Lambert Hersfeldzki i Liber de unitate ecclesiae), tylko pisarze wywodzący się z Flandrii, Nadrenii i Francji l. Stacjusz poza Brunonem z Saksonii i Konradem z Hirschau znany był tylko Flandryjczykom, '\Vłochom i Francuzom 2. Sulpicjusz Sewerus znany był na terenie Niemiec jednemu tylko Lambertowi Hersfeldzkiemu, a poza. tym w Nadrenii, Flandrii , Francji, we 'Vłoszech, Anglii i Hiszpanii 3 : W resz· cie znajomość !lias Latina obok Galla wykazuje tylko Konrad z Hirschau oraz dwóch Francuzów'. Jak więc widzimy, wszystkie. wnioski ze spostrzeżeń nad stylem Galla prowadzą nas w pierwszej linii do okolic północno-wschodniej Francji, Flandrii i N adreni~. Jest niewątpliwie rzeczą metodycznie niebezpieczną wnioskować na podstawie samych tylko właściwości literacko-artystycznych' o narodowości, nie mówiąc już o próbach iden~yfikacji osoby autora, jako że często jedna i ta sama osoba używała na przemian prozy rymowanej i rytmicznej oraz zwyklej ó • Jednakowoż pojawianie się jednej i tej .samej maniery pisarskiej (prozy silnie zrymowanej i zrytmizowanej z wybitną przewagą cur8U8 velox) jest w świetle dotychczasowych naszych wiadomości właściwością całej Flandrii i Nadrenii. Na tym terytorium spotykamy na przełomie XI/XII w. prozę taką nie tylko w największej ilości utworów (6), ale również naj silniej rymem i rytmem nasyconą. Na 6 wypadków takich 6 dwa dalsze pochodzą z Francji 7, a jeden jedyny tylko z Niemiec środkowych 8. Jak więc widzimy, wszystkie te dane l A to: l\fangold z Lautenbachu, Bernard z Konstancji, Bernold, Si~bert z GemhlollX, Hugo z Flavigny, Gesta Treverorum. . 2 A to: Rupert z Deutz, Sigbert z Gembloux, Honoriusz z Autun, B(>nzo z Alby, Willo z Amiens, Henryk z Pizy, Abclard, Gilo z Toucy. :I Cytują go: Bernard z Konstancji, Placidus z Nonantuli, Pelagiusz z Ovicdo. Hugo z'Flavigny, Gesta Treverorum, Hugo z Fleury, 'Wilhelm de CIusa, Hariulf z St. Riquier, Vita Theoderici Andaginensis, Vita Anselmi Lucensis, Vita lIeinrici IV, Eadmer. 4 Mianowicie Aimeryk z Gastinaux i Hugo Primas z' Orleanu. 5 Np. Sigbert z Gembloux zwykle nie używał prozy rymowanej, a zastosował j.~ jedynie w swym żywocie biskupa Teoderyka. e A to: Strassbllrg: De fllndatione mon. 8. Fidis; Trewir: \Venrici Epistola; Moguncja: Vita Bardonis; Flandria: Hugo, Fundatio mOn. Lobbiensis; Ilariulfus ,Aldenburgensis, Vita Arnulfi; Filip z IIainaut. \Vykazują one 32, 32, 27, 30, 29, 88% cnr- . sus velox. 7 Iwo z Chartres 28%; Odilo z Cluny 29%. 8 A to Vita Guntheri 31 %.

. #

f

.j

f

;

i

,/

;

-. i .'

I l

r

.

xcv wskazują

niedwuznacznie na Flandrię i Nadrenię jako miejsce, gdzie najsnadniej mógł Gall nabyć znajomości i biegłości w stosowaniu prozy rytmicznej i rymowanej. W związku z tym wypadnie zwrócić u wagę na osobę Filipa z Hainaut, opata klasztoru Bonne-Espćrance we :Flandrii (c. 1100-1183). Badania jego stylu wykazały wybitnie u niego wystę­ pującą dwu-, a nawet trzyczłonową budowę zdań, styl antytetyczny i paralelny, wreszcie prozę rytmiczną i rymowaną dwu- i trzyzgłoskowo w stopniu nie spotykanym dotychczas (88 i 96%)) t, przewyższającym nawet pod tymi względami prozę Gallową. Spotykając tedy u dwóch autorów prawie sobie współczesnych identyc7ne niemal formy stylistyczne, przypuścić możemy, iż naj snadniej pochodzili oni, a może przynajmniej kształcili się w jednym i tym samym środowisku. :Mielibyśmy tedy jeszcze jeden argument za flandryjskim pochodzeniem naszego biografa. Heasllmując wnioski wysnute z tego, co Gall sam zechciał o sobie powiedzieć i analizy jego stylu, przyjąć wypadnie, iż wygnany ze swej tajemniczej ojczyzny i skazany na tułaczkę (przypuszczalnie z powodu dopuszczenia się jakiegoś szpetnego czynu), kształcił się najprawdopodobniej we Flandrii, może w tym samym środowisku co Filip z IIainaut. W wędrówkach swych mógł zawadzić i o Normandię, może nawet o opactwo w Bec; przy ożywionych wówczas stosunkach łączących Fla.ndrię z Normandią, Anglią i Orleanem 2 nie byłoby to niczym nadzwyczajnym. W r. 1111 spotykamy go ewentualnie w otoczeniu Henryka V, któremu przypuszczalnie towarzyszył w wyprawie koronacyjnej do nzymu~ a z wszelką dozą prawdopodobieństwa bawił na dworze cesarskim w sierpniu 1111 w Spirze, gdzie oglądał uroczysty pogrzeb starego cesarza. Z tego, co powiedziano wyżej, wynika, iż Gall nie mógł przy być do Polski przed sierpniem 1111, jednak najprawdopodobnicj gdzieś zaraz po tej dacie, gdy-ż dedykując pierwszą księgę swego dzieła całemu współ­ czesnemu episkopatowi polskiemu, zwraca się m. i. do biskupa krakowskiego l\Iaura (1109 - 5 III 1118) i wrocławskiego Żyrosława (11121120') 3. Zbytnio poza r. 1113 nie podobna przesuwać początku pisania l O "Filipie z IIainaut por. Berliere U., Philippe de llorve'1lgt obbe de BonmJp)8perance (Revue Beneui('tine 1892 IX 24 nn.); tenże, Łes pOIJsies de Philippe llar'llertgt (tamże 1895 XII 375---6); Wattenbach W., Sur Zes poesieH atlribwfes PhilipprHarvengtabbede Bon'ne-Ł'sperance (Melanges J. Havet, Paris 1895, 291-5); Berliere U.,. ,Jlonasticon belge, Bruges 1890, I 395. 2 o stosunkach ~ulturalnych łączących w XI i XII w. te kraje por. Morin G.,. lin ecrivai,1t belge ignore ilu XlI-e 8. (Rev. BenMict. 1893 X 35 nn.). _ 3 O biskupie Maurze por. Semkowicz 'Wł., Przyczynki dyplomatycz'ne zwiekó-u, xrednich (Księga pam. Uniw. I..wow. II i odb. Kraków ]912, 2 nn.); Boc,hnak A .•

a

I.

I,

I

I

XCVI dzieła,

Gall opisuje wypadki z tego roku jakby pod bezpośrednim ich wrażeniem, w najbliższym po ich upływie czasie. Ścisłe stosunki Galla z kanclerzem !\{ichałem, mienionym przezeń parokrotnie swym pomocni.lnem, a nawet współtwórcą, rozpoczętego dzieła, wynoszonym pod niebiosa za jego pobożność i mądrość, dalej związek Galla z ,rodzinną fundacją Awdańców, klasztorem w Lubiniu 1, filią benedyktynów od św . .Jakuba w Liege 2, naprowadzać może na domysł, iż nasz biograf po. ehodząc z Flandrii mógł być naj snadniej mnichem w klasztorze św. Jakuba. Jeśli dodamy do tego okoliczność,' że przed samą wyprawą rzym'ską (kwiecień~ 1110) bawił Henryk V w Liege 3, to powiązanie Galla .z jednej strony z Flandrią, a z drugiej z osobą cesarza i z Polską stanie się tym bardziej prawdopodobne '. Zapewne protekcj a kanclerza Michała, a może jeszcze Starego Mieh ala. , zaważyła, iż mnichowi lubińskiemu poruczono spisanie dziejów' księcia polskiego i jego przodków; wzięto widocznie pod uwagę, że podobnym zajęciom oddawał się już poprzednio 5. Kanclerz służył mu przy tym może nie tyle notatkami własnymi, ile znajomością tradycji dworskiej, na której w głównej mierze oparł się nasz biograf, jeśli chodzi o czasy wcześniejsze. Ufny w możną protekcję liczył Gall z góry na hojne wynagrodzenie, o które natrętnie się dopomina na każdej prawie karcie swego dzieła 6. Dopuszczony też został przypuszczalnie do najbliższego otoczenia monarchy, z którym niewątpliwie odbywał, razem z całym polskim episkopatem, niektóre przynajmniej wyprawy (pomorska w r. 1113), a prawie na pewno towarzyszył Krzywoustemu w jego pielgrzymce jako

że

I I

I-

i'

(Jr6b biskupa ~lIfaura (Rocz. Krak. 1938 XXX 239 nn.); Kętrzyński W., Studia 'I'''':ld ilokumentami XII w. (RAU h. 1891 XXVI i odb. 112); o Żyrosławie por .•Tungnitz .T., Verzeichnis d. Bre8lauer Bischij!e L 1 Por. Gall I epist., II epist. (str. l w. 6-7, str. 60 w. 4-5). 2 O klasztorze w Lubiniu por. llerlHHe U., Une colo nie des moines liegeois e.1I PoZogne au XlI-e 8. (Rev. Benedict. 1891, 112-4), który przeciw 'V. Kętrzyilskiemu przyjmuje św. Jakuha w Liege jako klasztor macierzysty Lubinia, a czas tej fundacji przenosi na pierwsze lata XII w. 3 Por. Ricltter G., Annalen d. deut. Reiche8, II cz. I, 557, gdzie zestawienie źródeł.

Na tym punkcie wypadnie przyznać słuszność T. Woj ciechowskiemu, () Piaście i piaście (RAU h. 1895 XXXII 17, przyp. 3). Natomiast odrzucić wypadnif:l jego przypuszczenie (Szkice hist. 253), jakoby Gall był kanclerzem książęcym po Mi.chale; por. w tej sprawie Maleczyński, O kanclerzach polskich XII 11'. 29 nn.; Plezia, Kronika Galla 16-17. . 5 Gall lIr epist. (str. 120 w. 13-14) ut dictandi consuetudinem COllservarem. Widocznie dyktowaniem, tj. pisaniem w formie artystycznej, zajmował się Gall poprzednio, przed swym przybyciem do Polski. e Por. tekst str~ 4 w. 11, str. 52 w. 10--11, str. 120 w. 10, str. 123 w. 14. 4.

• 1

..-

.

XCV]!

pokutniczej do grob~, ŚW,. Stefana na Węgrzech. Zainteresowanie Galla głównie sprawami północnymi, pomorskimi i wielkopolskimi, ma za swe uzasadnienie fakt, iż właśnie Lubiń był miejscem, gdzie Gall najczęściej przypuszczalnie przebywał; nie ma zaś dostatecznych danych, aby łączyć naszego Galla z osobą biskupa płockiego Szymona, jak tego chciał David 1. Dwie pierwsze księgi miał Gall widocznie gotowe jeszcze za życia biskupa poznańskiego Pawła. Objęły one dzieje przodków panującego do chwili jego urodzenia oraz panowanie Hermana i pierwsze lata rzą­ dów Krzywoustego do lata 1109. Zdaje się, że między napisaniem pierwszej a drugiej księgi upłynął jakiś niedługi okres przerwy, którą autor określił nazwą odpoczynku 2. Co było przyczyną tego chwilowego zaniechania pracy, nie wiadomo. Przypuścić wszakże wolno, iż dzieło nie spotkało się z takim uznaniem ze strony protektorów Galla, a może i samego księcia, jak na to liczył Gall. Obiecuje tedy na przyszłość się poprawić i zmienić to, co w poprzednich rozdziałach przez nieświadomość zostało błędnie przedstawione 3. Trzecia księga, opiewająca czyny Bolesława z lat 1109-1113, napisana została widocznie już po śmierci biskupa poznańskiego Pawła" którego Gall już w przedmowie nie wymienia. Trudniejsze do wytłuma­ czenia jest milczenie jego w dedykacji księgi trzeciej o kanclerzu Michale, który przypuszczalnie po śmierci Pawła postąpił na tamtejsze biskupstwo 5. Twierdzenie Semkowicza, że i :l\fichał zmarł \!1 sierpnia 1113 1 nie znajduje uzasadnienia w źródłach 6. Raczej przypuścić należy, ·że Michał zmarł po r. 1113, a Gall rzeczywiście napisał swą trzecią księgę dopiero po jego śmierci. Jak daleko wolno przesuwać tę datę, nie podo bna ściśle ustalić. Nie ma dostatecznych danych, a.by przyjąć dla niej David, Les HOUn'tlS de l'7liHtolre de Po7ogne 40. 2 Gall II ('piL (str. l.i2 w. 19-20): Non est mir11m, a la1l01'(' "i parum quievimUl.", h,mpUf~ erat quiesccndi, tot terras transivimu~. 3 Gall II epil. (!'Itr. 63 w. 6) . .. Data 8mien'i hiskupa Pawła nie jc~t znana. Liber fratt't'lłit.atiK luhiil!'lkit> (.MPII V 575) kładzie ją ogólnie, ale poprawnie, 'po imienin hiRkllpa }<'rankona. 5 Por. 'V oj ciechowski T., Szkice hist. 252. • Semkowicz 'Vł., Ród Awdańców 'U' wiekach śrelln:ich, Poznall 1920, 2011., identyfikuje Michała, zapisanego w księdze brackiej lubińskiej (}'[PII V 575: Michael, Michael cum llxore), z. naRzym kanclerzem a późniejRzym biskupem poznańskim (por. U ohmer, Fontes rer. Germ., Stuttgart 1868. IV 506: l\licllael episcopus Poloniae obiit,. de quo dantur IV unciae de Lubendorf). Ale Michał z księgi lubi{H~kiej zapisany jest jeszcze przed śmietcią Pawła, Co więcej, bez tytułu biskupa (choć zarówno Franko,. jak Paweł noszą ten tytuł), jest więc wyraźnie inną oRohą niż naRZ kanderz. l

Monumenta Poloniae Historica Ser. II nr 2

Vll

XCVIII dzień

6 lutego 1116, jak to czyni ostatnio Plezia 1. W każdym razie zdaje się, że terminem non post quem będzie rok 1117 i powstanie Skarbi mira przeciw Krzywoustemu, gdyż po tej dacie nie do pomyślenia byłby cie~ pły ton, w jakim Gall mówi o dawnym palatynie jeszcze przy końcu trzeciej księgi 2. Nie znamy wprawdzie. przebiegu buntu z r. 1117, ale przypuścić wolno; że nieprzychylne Krzywoustemu stanowisko Skarbimira zarysowało się już na jakiś czas przed tą datą. Być może, iż fakt ten był przyczyną, dla której nasz biograf przestał liczyć na skuteczność poparcia swego dotychczasowego protektora' i we wstępie do księgi trzeciej nie zwraca się już z prośbą o wstawiennictwo w sprawie uzyskania nagrody do nikogo; stara się tylko wytłumaczyć przed kapelanami ksią­ żęcymi ze swego dotychczasowego stanowiska i zapewnić ich, że nie zamierza swych zdolności wykorzystać dla ubiegnięcia ich w pozyskaniu łaski książęcej 3.

Wynikiem tej "katastrofy" Gallowej będzie najprawdopodobniej fakt, że trzecia księga nie została ukończona. Dokładniejsza analiza wstępu do niej przekonuje, że przewidziane w niej było opisanie uwię­ zienia jakichś osób, przypuszczalnie za karę, może za jakieś nie wspomniane przez Galla zaburzenia '. Co miał przy tym Gall na myśli, czy może bunt Skarbimira, czy jakieś inne wypadki, nie podobna rozstrzygnąć. Tyle da się powiedzieć o anonimowym biografie Krzywoustego, który widocznie z rozmysłu nie chciał zdradzić swego imienia, i o jego dziele. Z dotychczasowych hipotez, próbujących utożsamić Galla z jakąś znaną skądinąd osobistością, żadna nie jest dostatecznie przekonywająca. Na~' leży tu ze starszych hipoteza Gumplowicza, identyfikującego naszego biografa z Baldwinem hr. Flandrii oraz z arcybiskupem pizańskim tegoż imienia 5, jak również nieudała próba Davida zrównania Galla z Piotrem z Poitoux, mnichem klasztoru węgierskiego św. Idziego w Simigium 6. Tak samo nie ma dostatecznych podstaw w materiale źródłowym i w wynikach analizy stylu przypuszczenie Pled, próbującego utożsamić Galla Plezia, Kronika Galla 193. Gall wspomina wprawdzie z entuzjazmem o Kolomanie węgierskim, sławiąc go za mądrość, ale nie odnosi się wrażenia, aby koniecznie mówił o nim jeszcze jako o żyjącym. l! Por. np. tekst str. 124 w. 14-15, str. 128 w. 21, str. 152 w. 14-16. 3 Gall III epist. (str. 120 w. 6 nn.). 4 Gall III epist. (str. 126 w. 14): Que noverunt, que senserunt carceres et vineula. Plezia, Kronika. Galla 72, przypuszcza, że zwrot ten odnosi się do katastrofy Zbigniewa i że w taki sposób księga III przedstawia dziś całość nadaną jej przez autora. Ale należy zwrócić uwagę, że Zbigniew skazany został na oślepienie, a nie na więzienie. (por. Cosmas,' Chronicon III c. 34); nie do niego więc odnosić się może ten zwrot. 6 Por. wyżej str. LXXXVI. s David, Les sources de l'histoire de Pologne 46 nn. l

•

, !

~,

.'

,

XCIX z anonimowym autorem zaginionych Gesta Hu:ngarorum, powstałych na przełomie XI/XII w. 1 • Wreszcie ostatnia hipoteza Zatheya, jakoby nasz biograf był identyczny z osobą Lamberta, mnicha klasztoru św. Huberta w .A.rdennes, autora tamtejszej kroniki klasztornej 2, jest zbyt słabo poparta zbieżnościami stylistycznymi·, aby na ich podstawie wolno było stawiać takie przypuszczenia. Podobnych nie dosyć silnie umotywowanych hipotez można by przytoczyć jeszcze wiele. Z równym prawdopodobieństwem można by podjąć próbę identyfikacji Galla z osobą tajemniczego mnicha iryjskiego z Wiirzburga, Dawida, który towarzyszył Henrykowi V w jego wyprawie rzymskiej z r. 1111 i opisał ją stylem lekkim i dla wszystkich zrozumiałym 4, lub dopatrywać się w pierwszych ~daniach wstępu do pierwszej księgi utajonego imienia "Dionisius" 5. Są to jednak wszystko zbyt wątłe poszlaki i zdaje się, że imię naszego pierwszego biografa pozostanie na zawsze nieznane. Określenie go jako Galla, mające ~a sobą 400 lat obywatelstwa, zapewne jeszcze długo się utrzyma. V

DOTYCHCZASOWE WYDANIA I OBECNY TEKST Dzieło

Galla było od r. 1749, tj. od czasów biskupa warmińskiego Grabowskiego i Lengnicha, wydane ogółem sześć razy, przy czym ani Plezia, 1(ronika Galla 162 nn. Zathey J., Kim był anonim, Gall (Sprawozu. PAU 1948 XLIX 289 n.). 3 Chronicon s. IIuberti Andaginensis (]lGSS VIII 568-629) wykazuje słabe nasilenie cursusem (13%) i prozą rymowaną dwuzgłoskowo (44%); por. wyżej str. LVI, przyp. 1. Samo dzieło powstało po r. 1118, por. Manitius, Gesch. d. lat. Liter. III 557; "Vat t e n b a c h . II o 1t z In a n n, Deutschlan,(ls Geschichtsquellen im. :bIittelaltfr, DC'utsche Kaiserzeit I 740 nn. ł O mnichu Dawidzie wspomina Ekkehard z Aura ( . MGSS VI 243). Por. o nim Gulecke II., D. Bericht d. David u. d. R6rnerzug Heinrichs V i. J. 1111 (Forsch. z. deut. Gesch. XX 406-423); Scheffer-Boichorst, Zu d. Paderborner Annalen (Neu. Arch. f. alt. deut. Gesch. XXVII 685-(89); Meyer v. Knonau, Heinrich V. VI 370; Manitius. Gesch. d. lat. Liter. III 356. 5 Początkowe wyrazy pierwszych siedmiu kol wstępu do pierwszej księgi Slt tak dobrane, że kolejne ich litery dają regularnie zbudowany początek imienia "Dionisius" , które jedynie w dalszych" partiach uległo pewnemu (umyślnemu') zniekształ­ ceniu. Oto ewentualne rozwiązanie imienia autora (tekst str. 1 w. 4 - str. 2 w. 1): Domino Martino ... S ł mulque Symoni ... De o dignis ac .. . Nec n on etiam .. . Cept ł que laboris ... Sub s equentis scriptor opuscul f " Su pra montem ... l

2

VII*

jedno wydanie nie uwzględniło wszystkich przekazów (ZSH). Najstarsze wydanie Lengnicha 1, podjęte na polecenie biskupa Grabowskiego, miało za podstawę jedynie kodeks Heilsberski, który oddało w całości w tym porządku, w jakim utwory w nim zostały przez kopistę umieszczone. Powtórzyło ono oczywiście wszystkie właściwości rkp. H, jego błędy i przepisania, niekiedy tylko przez wydawcę emendowane, przyznać trzeba, nie zawsze szczęśliwie. Wiernym przedrukiem Lengnicha jest wy~ danie Wawrzyńca Mitzlera de Kolof 2, które więc jako takie nie posiada. dziś żadnej wartości. Pierwszą. próbę

naukowego, jak na owe czasy nawet doskonałego wydania Galla dokonał w r. 1824 J. W. Bandtkie 3; nowy wydawca oparł się już na dwóch rkp. (S i H), przechowanych wówczas w bibliotece Czartoryskich. Lekcje Bandtkiego są. na ogół staranne, niekiedy poprawniejsze nawet od późniejszych edycji, wyjątkowo tylko zepsute własnymi koniekturami wydawcy, który je zawsze jednak lojalnie zaznaczał. Odmianki tekstu w H są przy tym podane tylko w wyborze. Wydanie Bandtkiego, dające wyjątkowo tylko komentarz rzeczowy a w skromnych rozmiarach warianty obu kodeksów, jedno jedyne dotychczas uwzględniło w pelni właściwości stylistyczne dzieła, a mianowicie rym, który wyda.wca· oddał w postaci nierównej długości wierszy na podobieństwo wersetów psałterza. Tekst wydania Bandtkiego uchodzić do dziś może za najstaranniejszy ze wszystkich dotychczasowych '. Odkrycie w r. 1848 naj starszego kodeksu naszego dzieła przez W. A. Maciejowskiego, jak również zaginięcie w r. 1831 na lat szeMdziesiąt kodeksu H sprawiły, że wszystkie następne wydania oparły się w słab­ szym lub silniejszym stopniu na kodeksie Zamoyskich (Z), a nie dotarły już nigdy bezpośrednio do rkp. H. Ale i kodeks Z nie był początkowo w pełni wyzyskany. Wydanie Koepkego i Szlachtowskiego w Monumenta Germaniae 6, mimo iż według zapowiedzi miało się oprzeć w pierwszym l Vincentius Kadlubko et Martinus Gall~s sCl'iptores historiae Polonae vetustissimi (,'''u?n duobus anonymis ex ms. bibliothecae epi,wopalis TTeilsbergensi.R editi,' Gedani 1749, fol. 6+114. I Mitzler de Kolof, Historiaru'Tn Polo·lliae et Lithttaniae scriptor1l'fn collectio tnagna, Varsaviae 1776, III 42-76. li .Martini Galli chronicotb ad fiden~ codicu'lll,. qui servantur in Pulaviensi tabulario celsissimi Adami principis Ozartoryscii palatini regni Poloniarum, denuo recensuit ex mandato Regiae Societatis Philomatieae Varsaviensis, Vitamqlle s. Stanislai atque inventarium ecclesiae metropolitanae Gnesnensis adiecit J. V. Bandtkie, Varsaviae 1824, str. XXXII +407. , Ocenił go też jeszcze w r. 1925 pochlebnie Polheim, D. lat. Reimp"osa 57 oraz Pohorecki, Rytmika kroniki 5-6. fi OhronicaePolonorumusque ad a.I113 ediderunt J. Szlaehtowski l't R. Koepko (MGSS IX 418-478).

r ·1

CI rzędzie

na kodeksie Z, w rzeczywistości uwzględniło tylko wybór wariantów z niego, udzielony wydawcom przez A. Bielowskiego. Zaletą tego wydania jest wydobycie po raz pierwszy z prozy Gallowej wierszy metrycznych i uwydatnienie ich typograficzne. Po raz pierwszy wreszcie, choć jeszcze w skromnych rozmiarach, w przypisach liczbowych zwrócili wydawcy uwagę na przejątki Galla z autorów i Biblii, co sprawia, że wydanie to do dziś posiada niezaprzeczalną wartoŚĆ. Powtórzenie jego przez l\:1igne'a 1, oczywiście, nigdy nie było brane pod uwagę w później­ szych wydaniach czy badaniach nad autorem i jego dziełem. Także i wydanie Bielowskiego w Monumenta Polonia e Historica 2, choć rzekomo oparło się na autopsji Z i 8, jak zapewnia wydawca (z dalszych jego wywodów wynikałoby, że kodeks Z został wzięty za podstawę przy restytucji tekstu), jednak w praktyce wydanie to zawiera zbyt wiele pomieszań lekcyj Z i 8 między sobą, tak że nie podobna się dziś na nim bez za8trzeżeń oprzeć. 'V rzeczywisto8ci i dla Bielowskiego, mimo przeciwnych zapewnień, podstawę stanowił dalej kodeks 8, uzupełniony tylko obficie odmiankami tekstu z Z oraz wariantami z wydania Lengnicha. Kodeks n by ł Bielowskiemu nadal niedostępny . Ostatnie wreszcie i najpowszechniej do dziś cytowane wydanie Finkla i KętrzYllskiego z r. 1899 (in u8um) 3 podaje, nieraz z błędami, tekst jednego tylko kodeksu Zamoyskich, przy czym główny wydawca arbitralnie odmówił, opierając się na swym wcześniejszym szkicu o Gallu, wszelkiej wartości obu pozostałym przekazom (8 i II), które uznał za pochodne od Z. Posuwając się w swym krytycyzmie jeszcze ualej, uważał nowy wydawca, że ezęść tekstu Z, a 'lwłaszeza tytuły rozdziałów, są douatkiem późniejszyeh kopistów i uo tekstu ich nie weiągnął. Dodać nałeży, że tekst przez się :ogloszony ubrał wydawca tym razem w zwykłą prozę, 'Gacierając wszelkie nie tylko spadki rytmiczne zdań, ale nawet wiersze lnetryczne i rytmiczne, częściowo już wydobyte przez poprzednich wy~ uaweów. Brak nadto wyezerpującego aparatu krytyczm.1go z uwydatnieniem lekeji wątpliwy eh i błędnych lub ezęsto własnych koniektur, zaniechanie prawie w eałośei objaśnieIl rzeczowyeh, wreszcie dosyć pokaźna. iloŚĆ własnych błędnych ouczytów wydawey sprawiły, iż wyuanie to, dotychczas zresztą będące w powszechnym użyciu, spotkało się z ostrą oceną faehowców 4. • Ohro-nicae Polo'norunt usque ad (1,. 1113 I'eimpressae MonulJl{'nti~ Germaniae e, Patrol. CLX 833-936). I Galii (·hro-uico·/1, ed. A. Bielowski (J!1 J ll I 379-484). 3 Galli anonynti chron'icon rec. L. Finkei et St. Kętrzyllski (Foutf's rNUlll Polonicarum in us. sehol. I), Leopoli 1R99, str. XX + 123. 4 Por. wyżej str. C, przyp. 4. l

(~l

ig

•

Jl

ClI Przedsiębrane

kilkakrotnie tłumaczenia dzieła Galla, całości jego lub części l, nie stały, poza jednym tłumaczeniem Grodeckiego 2, na poziomie współczesnej nauki. To ostatnie natomiast staranne, metodycznie prze· prowadzone wzorowo, w wypadkach lekcji wątpliwych nie zadowala się nieraz przekładem lekcji przyjętej, ale proponuje własne emendacje, zazwyczaj trafne. Podstawę dla tłumacza stanowiło wydanie in usum. Niezależnie od tego w tłumaczeniu uwzględniono w sposób prawie wy· czerpujący całą wcześniejszą literaturę, jaka do r. 1923 nagromadziła się około tekstu dzieła i osoby autora. Tekst Galla, zepsuty niejednokrotnie przez kopistów, domagał się od dawna trafnych emendacji, których nie wyczerpały w pełni dotychcza· sowe wydania i tłumaczenia. Stąd istnieje kilka drobnych studiów,nielicząc przygodnych uwag w postaci Szkiców historycznych T. Wojciechowskiego czy spostrzeżeń Krzyżanowskiego', poświęconych próbom emendacji błę­ dnych tekstów. Podstawowymi są tu rozprawa Rosjanina G. Zengera, poświęcona wyjaśnieniu paru niejasnych miejsc u Galla, uwagi Brucknera na temat błędnych lekcji Galla, wreszcie obszerne studium Ganszyńca, obejmujące całość zagadnienia '. Nie wdając się tu w ocenę dotychczasowych koniektur i emendacji, co znajdzie miejsce w tekście wydania, stwierdzić należy, że wiele z nich znajduje swe uzasadnienie czy to w staranniejszych odczytach kodeksów Z i S, czy też w niestarannie dotychczas wydanym przekazie H. Obecne wydanie jest pierwszym opartym w równomierny i według możności wyczerpujący sposób na wszystkich trzech kodeksach (ZSH). Teksty ich zostały w ramach możliwości starannie porównane i wszystkie warianty zaznaczone. Do porównania wciągnięto również, częściowo w tekście, częściowo w poprzednich rozdziałach wstępu &, tekst Galla zawarty w wyciągach z Kroniki książąt polskich. N a podstawie tych cztel Kownacld H., Historia Bolesława III króla polskiego przez Polaka bezimiennego rytmem lacińskimnapisana okolo r. 1115, wytłumaczona, 'Varszawa 1821, str. IV + 330; Gliszczyński .M., Ksiega. I-sza kroniki Galla jako próba zamierzonego przeze mnie tlum(/'czenia kronikarzy polskich do Długosza wyłącznie (Rozmaitości Nauk. i Liter. 1800 VI 27-142); KOll1arnicki Z., Kronika Marcina Galla przełożona na język polski i obja,śniona, 'Varszawa 1873, str. 249. 2 Anonim tZtv. Gall, Kronika'polska, przełożył i opraeował R. Grodecki (Biblioteka Narodowa. ser. I nr 59), Kraków 1923, str. 176. 3 Wojciechowski T., Szkice hist. 250 nn; Krzyżanowski St., Na marginesie G(J,lla (Kwart. Hist. 19IO XXIV 27 nn.). ł Zenger G. E., Zamietki k sred'niewiekowym latinskim tiekstmn (Żurn. Min. nar. prosw. 1905 CCCLIX 124 nn.); Bruckner A., Pierwsza powieść historyczna (Przegl. Human. 1924 III 134 nn.); Ganszyniec R .• Studia m,ediaevi ..;tica I. Tn Galli Ohronicon animadversiones criticae, Lwów 1924. 5 Por. wyżej str. XXIII nn.

•

..

..

\

CIII rech przekazów starano się odtworzyć i zrekonstruować pierwotny tekst Galla. Postępowano przy tym bardzo ostrożnie, unikając do najdalszych możliwie granic własnych emendacji tekstu, a starając się raczej operować dokładnym porównaniem wszystkich trzech kodeksów i wybraniem spomiędzy nich lekcji najbardziej prawdopodobnych. Tylko w wypadkach, kiedy lekcje Z, S i H nie dawały zadowalającego rozwiązania, posuwano się do ostrożnych koniektur (zaznaczanych zawsze w przypisach literowych), wychodząc przede wszystkim z założenia myłek paleogra~ ficznych, popełnianych przez poszczególnych kopistów. Podstawą dla wydania pozostał w dalszym ciągu tekst Z jako najpoprawniejszy i najobszerniejszy, ale i przekaz H, jako w niejednym miejscu bardziej zbliżony do oryginału niż Z, stał się obecnie po raz pierwszy równouprawniony z poprzednim. Natomiast tekst kodeksu Sę" dziwoja (8), jako niewątpliwie wywodzący się z Z, z natury rzeczy stracił swe dawne znaczenie. Dla wyczerpania jednak przekazów także i tekst S wciągnięto w pelni do przypisów. Stosownie do przepisów Instrukcji wydawniczej dla średniowiecznych źródeł historycznych zastosowano jej symbolikę wydawniczą przy restytuowaniu tekstu pierwotnego. Toteż w wypadkach, kiedy tekst oryginału przechował się bodaj w jednym rkp., umieszczano go w tekście, zaznaczając w przypisach literowych lekcje reszty przekazów. Jedynie w wypadkach, gdy wszystkie kodeksy wykazywały luki lub tekst zepsuty, wprowadzano je do tekstu głównego; luki ujmowano przy tym w nawiasy półokrągłe. \V wypadkach figurowa~ia we wszystkich trzech przeka?;ach wyrazów zbędnych przenoszono je do przypisów literowych, pomijając je zupełnie w tekście- ustalonym. Nie podejmując próby rekonstrukcji pisowni oryginału, ustalono pisownię tekstu w oparciu o rkp. Z. Zgodnie z przepisami Instrukcji zaniechano wydobywania dwugłosek ae i 06 oraz odróżniania długiego i od krótkiego i czy v od u przy dźwięku spółgłoskowym, zachowując te różnice jedynie przy imionach własnych i przymiotnikach od nich pochodzących. Interpunkcję dostosowano, stosownie do wymogów Instrukcji, do dzisiejszych zasad języka polskiego. Zrekonstruowany. w taki sposób tekst Galla wydany został jako pierwsza próba odda.nia właściwości artystycznych autora, a przede wszystkim jego prozy rymowanej, przeplatanej wierszami rytmicznymi i metrycznymi. Zrytmizowane i zrymowane spadki zdań oddzielone zostały od siebie pionowymi punktowanymi kreseczkami; dotychczasowe próby wydobywania prozy rymowanej w inny sposób, jak zwłaszcza Bretholza (w wydaniu Kosmasa oddzielanie kol od siebie dłuższymi spa~jami), okazały się nie zadowalające. Nie udało się niestety ze względów typograficznych wyróżnić osobnymi znakami rymów głównych i pobocz-

Ul" nych, jak równie~ rymów jedno- od dwuzgłoskowych. Wplecione w tekst wiersze zawsz"e wyodrębniano, jeśli ilość ich była większa od jednego. Wiersze pojedyncze (8-zgłoskowce i heksametry) nie zostały oznaczone typograficznie i tylko w przypisach liczbowych zwracano na nie uwagę. Natomiast strofy dwu.- i więcej wierszowe zostały stale oddawane w postaci wiersza, jako że w samym tekście odnajdujemy w niektórych wypadkach umieszczaną siglę v l jako zwrócenie uwagi na przejście od prozy do wiersza rytmicznego, względnie metrycznego. \Vreszcie symbolem § oddano często powtarzający się w tekście, minią oddany znak O. " Tekst główny oddano jednym rodzajem druku (antykwą), nie wyróżniając odmiennym pismem ani zapożyczeń autora, ani słów obcych. (słowiańskich); w tych oRtatnich wypadkach poprzefoitano na druku' spacjowanym. Tekst opatrzony został dwoma rodzajami przypisków: literowymi i liczbowymi. W literowych znalazły miejsce warianty i odmianki tekstu wszystkich trzech przekazów (ZSH), dalej charakterystyczne lekcje Kroniki książąt polskich, z kolei proponowane poprzednio odczyty czy błędy dawniejszych wydawców (Bandtkie, Bielowski, Finkel-Kętrzyński), wreszcie analogiczne zwroty w innych dziełach, mające uzasadnić taką wła­ śnie lekcję. Lekcje przekazów ZSH jako też wszelkie cytaty z innych źródeł zostały w przypisach literowych oddane petitem antykwą, natomiast partie pochodzące od wydawcy złożono kursywą petitem. Przypisy liczbowe zawierają objaśnienia osób i miejscowości, literaturę zagadnienia, wreszcie teksty, na których Gall w odpowiednim miejscu się oparł, względnie które zdradzają nieraz wspólne z nim zwroty. Oczywiście na tym punkcie nie podobna było materiału wyczerpać; poprzestano więc tylko na przykładowym zebraniu analogij." "" W indeksie osób i miejscowości uwzględniono wszystkie imiona i nazwy występujące w tekście oraz w przypisach (bez wstępu), te ostatnie kursywą. 'V indeksie rzeczowym podano tylko wybór najważniej­ szych wyrażeń Galla, mających dla badacza historyka pewne znaczenie. W całym wydaniu starano się o ile możności jak naj wierniej uwzględnić InstrukcjlJ wydawniczą dla średniowiecznych źródeł historycznych, od której przepisów tylko w nielicznych wypadkach musiano odstąpić. ,l

Por. tekst str. 59 w. 7, str. 93 w. 1, str. 127 w. 21.

.t

I

PRAEFATIONIS ARGUMENTUM LATINE Galli qui vocatur anonymi chronicorum exemplar manu eius scriptum hodie non habetur neque immerito iam XII saee. deperditum putari potest, eum Vincentius Kadłubek, qui quin Galli chronicis usus sit non est dubium, ea ex Hlis menda repetat, quae nullo modo in libro «u't'oyplifC:> legi potuerunt. Operis memoriam igitur tres tantum servaverunt codic~s saee. XIV atque XV: codex membranaceus anni fe re 1390, Bibliotheeae Zamoyscianae, hodie in Bibliotheea Nationali Varsoviae asservatus (Z); codex papyraceus seriptus post annum 1466, in Bibliotheca Czartorysciana Cracoviae (S); denique eodex papyraeeus annorum fere 1460-1470, olim bibliotheeae episeoporum lleilsbergensium, deinde eomitum Czartoryski in Puławy, tum Instituti Ossoliniani atque Bibliotheeae NatiollaJis Varsoviensis, hodie in Canada (H). In brevius redaeta leguntur GaIli chronica in Chronica principum Poloniae anetore Petro de Byczyna, Silesiae urbe, seripta anno fere 1386 (Chr). Quorum eodicnm mutua necessitndo, a doctis vario modo illustrata, ipsis exemplaribus diligentissime excussis hune ad modum fere explieari potest: Vetustissimns omnium atque integerrimus coclex Z post annum 1370, immo eirca 1390 exaratus videtur prope oppidum Kalisz (fortasse iussu familiae Łaski, ad quam inellnte XV saee. pertinuit), propterea quod Annales qui diCllntur Traskae eodem codiee comprehensi notitias quasdam produnt ad id Inaxime oppidum spectantes. Devenit cleinde in manus Sandivogii de Czechel, eanonici Gnesnensis, summa ncecssitate eoniuncti cum Dlugossio, rerum Polonicarum scriptore, qui in liistoria sna conscribenda eo usus est, quin etiam in loris vacuis ./1nnaliu-m Tra:skae llonnll~la supplevit. Eundem codicem deinde Sandivogius deseribi iussit atque cxemplar eius monasterio in Kłodawa dano dedit, quod exemplar • hodic eodex Czartoryscianus vocatur. Codex tertius (H) annis fere 14601470 (ut ex papyri genere conici potest) mandante Petro de Szamotuły, ca8tellano Posnaniensi, ex deperdito hodic libro, allno 1427 a paroeho in Stodoły (vico prope Trzemeszno) exarato, negligcntius dcscriptus est. Qui codices (quorum S quidem vix in rationem venit) hac fcre ratione sibi cognati videntur: textus Z omnium intcgerrimlls minimeque erroribus, omissionibus, additamentis seribarum inqllinatus e8t; II vero post III 15 abrumpitur atque omissionibus, transmutatione verborum

CVI

locutionumque, propriis denique additamentis librarii annorum 14601470, hominis negligentis atque Latinae linguae paene ignari (quippe .qui pro "Cronica Polonorum" "Cracovia" scripserit), incredibilem prorsus ad modum laborat. Deinde omissa sunt in eo capita I 27-28, ubi de episcopo Cracoviensi a rege occiso sermo est, in quorum locum aliquot .capita ex vita quae vocatur minore sancti Stanislai, post annum 1312 retractata, ineulcata sunt. J\fonendum est tamen nonnullas earum omissionum, inter eas vero caput I 27, deinde p. 92-94 H suppletas esse. Si codicum Z atque H textum (8 enim in rationem non venit) diligentius eonsideraveris adhibitis etiam iis, quae in Chronica 'principum Poloniae e Gallo ad verbum descripta leguntur, haee fere nobis facHe concedes: Omnibus exemplaribus communes sunt errores aliquot (7), fortuiti minime vocandi, qui in archetypo legi non potuerint. Jnde patet .l. -omnia haec exemplaria in Silesia, prope Kalisz atque in l\faiore Polonia .confecta ad unum redire librum omnibus illis mendis non vacantem et fortasse iam XII saec. exaratum. Textus Chr solus 31 lectiones rectas .atque supplementa eorum, quae in Z et H omissa sunt, exhibet, unde ~olligitur Petrum de' Byezyna, qui GaIli opus passim ad verbum exscrip,sisset, exemplar melius atque antiquius communi fonte codicum Z atque H, ipsum fortasse ad medium saee. XII rediens, ante oculos habuisse. ' Textibus Z et H communes sunt 133 lectiones erroneae, praeterea aliae lectiones 23, quae in Chr melius tradita legun tur nec non 80missa verba in Chr eonservata. Inde eoncludimus propius sibi coniuncta esse Z atoc (O), scriptus ante annum 1118, iam saee. XII .deperditus esse videtur. E quo descriptum est (medio fortasse XII saee.) exemplar quoddam (X) ea exhibens menda, quae hodie Z, H, Chr communia sunt. Id quoque sua vice descriptum est in Silesia exeunte saec. XIllatque ex hoc libro (B) pendent excerpta auctoris Chronici principum Poloniae nec non (aliqua saltem ex parte) deperditum hodie exemplar (y) _post annum 1312 exaratum, quod lectiones communes hodie H et Chr atque 10cos recte traditos in H, in Z vero eorruptos, exhibuit., X vero deseriptum est eum Dovis corruptelis (quae nune communes sunt

•

•

cyn Z, H atque chronicis magistri Vincentii

Kadłubek)

ante allllum 1200 (Y) atque exemplar factum est excerptis Vincentianis (ante 1218) ceterisque apographis medio (Y') et exeunte saec. XIII (A) confectis. A, quod praeter. GaIli opus contextum vetustissimum Annalium Minoris Poloniae (non~ dum in Annales Traskae atque Annales lJ[inoris Poloniae quos hodie legimus divisum) eontinuit, descriptum est paulo post annum 13·10 ({J), quod apographon Annales Traskae ita ut hodie leguntur exhibuit. {J item annis fere 1350-1330 in Kalisz descriptum ibique nonnullis animadversionibus ad id oppidum pertinentibus auctum esse vide tur effecitque novum exemplar (x), e quo iam nuIlo alio intercedente exernplari codex Z pendere putandus est, eui deinde S originem debet (ca 1466). E codice r vero profluxerunt (aliis fortasse nonnullis intercedentibus exempIaribus) cum. excerpta Ohronici 'principum Poloniae (Chr), tl'm etiam liber deperditus (a), cuius librarius praeterea exempIari A usus est; qua re solllmmodo explicari potest, cur multi loci in Chr corrupti in Z atque H recte tradantur. In a quoque adiecta esse videntur capita I 27-28 (de morte sancti Stanislai); eodem libro continebatur (~tiam Annalium Minoris Poloniae textus reeentior, iam ab Annalibu8 Traskae diversus. a descriptum est, ut videtur, post annum 1378 in Łe­ kno, deinde anno 1427 in Stodoły atque hoc exemplari usus est nostri codicis H librarius. GaIli opus, ut suo iure nuper statuerunt docti (Brueckner Al., Plezia M.) neque chronicorum, ut ,olim putabatur, neque panegyrici neque biographiae speciem praebet, sed gestis ilHs ducum atque principum adnumerandum est, quibus homines litterati vergente XI/XII saec. mirum in modum delectabantur, atque ab auctore ipRO ita nuncupatur. E laetissima tamen XII saec. eiusmodi operum segete vix octo ad Gani ipsius vel priora illo telUpOl'a referri possunt; quae omnia res bello gestas memoriae produnt atque unius potissimum herois vel paucorum nobilium acta referunt. Praeter ceteros duo sunt eventus, qui eius generis scriptorum animos in se convertant: Guillelmi Conquestoris gesta atquc prima expeditio Ierosolymitana. Ula (paucis de prioribus Britanniae regibus pra~missis) referunt: Guillelmi Gemmeticensis Gesta Normannorum ducum (ante 1071), GuiIlelmi Pictaviensis Gesta Willelmi Conquestoris (ca 1071/72), GuiIlelmi ~Ialmesburiensis Gesta regum Anglorum (ante 1120); haee vero GuiIlelmi Apuli Gesta Roberti Wiscard'i (1099-1111), Radulphi Cadomensis Gesta Tancredi (post 1107), anonymi Gesta F.,ancorum et aliorum: Ierosolymitanorum (ca 1099), Glliberti de Novigento Gesta Dei per Francos (post 110-1), Raimundi Agilensis denique Historia Francorum qui ceperunt Ier~t8alem. Qllae cum ita siut, pIane patet historiam regum Britanniae p.otiS'simum ab auctoribus Normannis Anglisque, historiam vero

'.

CVlll

Ierosolymitanae expeditionis item a Normannis atque ab Italis Nor"t mannis obnoxiis (Guillelmus Apulus, anonymus) conscriptam esse. Unus excipitur Raimundus, qui Raimundi comitis gesta memoriae prodidit t e media Gallia oriundus. Qua tamen occasione oblata monemus lectorem . hunc Raimundum opus suum non gesta, ut Normanni atque ltali id facero Rolebant, sed antiquo more historiam inscripsisse. Quae res minime me .. moratu est indigna, cum adiuvare nos possit in inveniendo patriam sive studiorum locum GaIli, qui opus suum item gesta inscripserit. Opus illud prosa numerosa homoeoteleutisque ornata conscriptunl esse iam dudum animadversum est (Bandtkie, Polheim). Primum locum obtinet in eo cursus velox (51%) atque homoeoteleuton purnm, bissyllabum (60%)' Diligentissime omnia litterarum monumenta scrutantes, quae eiusdem fcrc atque Galli chronica aetatis essent, prioribus quattuor lustris XII sacc. nullum invenimus, quod adeo atque illa cursu veloci refertum csset. Anno demum fere 1138 in lucern prodeunt scripta Philippi de Harvengt, abbatis monasterii Bonae Spei, quae parem, immo maiorem eius cursus frequentiam exhibent (88%) nec secus atque GaIlus antithetis ae parisis bimembribns trimembribusque abunuant. At contra opera puris homocoteleutis bissyl1abis aspersa aetate illa minime rara videntur, quin immo frequentius Galla hac figura utuntur: vita Vollhelmi (epistoła 84%)' Tomellus (60%)' vita s. J.llarini et Anniani (70%)' miracula 8. Modoaldi (63 % ), Ivo Carnotensis (65%)' Volfeherius, vita Gothehardi (75%)' vita % 8. Hildegundis (87%)' Everhelmus, vita Popponi8 abb. Stabulensis (84 ), % 'vita Bertulfi (66%)' Odilo, epitaphium Adelhcidis (63 ), vita Exuperii (71 %), Lantberti libellus de loco sepulturae (66%)' Theodericus Trudonensis. vita s. Trudonis (67 % ), Lambertus Tuitiensis, vita Heriberti (75%)' Benzo Albensis (76%)' Philippus de Harvengt (96%)' Inter 53 opera GalIo aetate propinqua atque homoeoteleutis numerisque ornata 7 e regione Coloniensi, 4 e diocesi Gandaviensi, 10 e Leodiensi, 4 e Flandria, 5 ex. Gallia, 2 ex Italia, 1 deniquc e Britannia prodierunt. Cum itaque terrarum inferiori Rheno adiacentium, Flandriae deinde Galliacque Bełgicae maxime seriptores homoeoteleuta numerosque in deliciis habuisse' videantur, quisque videt, ubi terrarum atque inter quos homines Gallus noster, huic dicendi generi praeeipue deditus, versatus essc putandus sit. In prosa GaIli orationc 12 versus metrici apparent (2 hexametri vitiis non carentes ae 10 Leonini), praeterea vero 260 vel immo 292 variae longitudinis versus rhytmici (longissimi senis denis, brevissimi septenis syllabis constant), omnes in mera, bissyllaba exeuntes homoeoteleuta. Hiatus numerique commutatio vix usquam in eis reperitur. Singulae strophae pro virili parte binis versibus constant, aliquoties eadem homoeoteleuta longius continuata (Germani Tiradenreim vocant) oerurrunt,

•

,

CIX

id quod a multis Gallicae poesis eius tempOI'is proprium esse putatur~. At contra nullas apud nostrum habemus strophas disparis longitudinis versibus constantes, quae eodem tempore vel apud Abelardum offendi possunt. Animadversione non indignum videtur, quod Gallu8 interdum rarioribus vcrsuum generibus utitur, ut sunt hendecasyllabi troehaici vel versus novem aut septem syllabis constantes. Neque id silentio praetercundum est, quod GaIli tempore versus in mera homoeoteleuta bissyllaba exeuntes non nisi raro inveniuntur paucisque tantum scriptoribus ut Bcnzo Albensis, Guido de I vrca, ad mensam philosophiae, canonicus IJcodiensis, Hildebertus Lavarsinensis, Liebesconzil qui vocatur nonnullique anonymi noti fuisse videntur. Auctorum antiquorum, Christianorum, medii denique aevi numerum minime spernendum Gallus noster novit, quamvis nominatim Bibliam solum atqueSaUustium appellet. E ratione, qua auctorum suorum verba laudat, facilo perspici potest cum non nisi raro exemplar suum ad verbum exprimerc, immo potius longitudinem ordinemque verborum commutare, ut oratio numerosa homocoteleutisque ornata efficiatur, quam imprimis in deliciis habuit. Ostendi potuit scriptores qui sequuntur Gallo notos fuisse: Sallustius (Oatil. Iug1trtha), Caesar, Livius, Vergilius (Aen. Georg.) , IIoratius (carm. ars), Ovidius (metamorph. ars), Lucanus, Statius, Terentius, Pcrsius, auctores Pergama flere volo atque lliadill Latinae, Dictis Cretensis, Silius Italicus, Seneca, Iustinus, Vergilius grammaticus, Patres Ecclesiae plerique, Sidonius Apollinaris, Sulpicius Severus, Einhard (vita GaroZi) , fortasse \Vidukindus (gesta Sax.) , Regino (ckran.) , lIonoriuR Augustodunensis (de imagine mundi), fortasse etiam Sigebertus Gemblaeensi~, hymnu8 in LanIrancum. Ql0rum auctorum alii (auetor Pergama flere) nemini medio aevo praeter Gallum laudantur, alii non nisi raro (Iustinus, 'Vidukindus, Livius, IUas Latina, Silius !talicus, Sidonius Apollinaris, Venantius Fortunatus), alii denique noti erant atque citabantur imprimis scriptoribus :Francogall iris, Britannicis terrarumque Rheno adiacentiurri (Caesar, Statius, Terentius, Sulpicius Severus, Einhard, Regino). Omnia haec indieia, singula atquc cuneta, indueunt nos ut credamus Gallum in Flandria possimunl vel alicubi ad Rhenum eruditum esse. Fides Galli in enarrandis rebus praeteritis atque sui temporis (contra ea quae hac de re Brueckner atque etiam aliquam partem Grodecki statucre) communitcr magni aestimatur. Fontibus qui dem scriptis raro utitur, sacpe tamen traditionibus curiae ducalis vel etiam popularihus nec non iis, .quae a sui temporis hominibus accipere potuit, nititur eaque verbis ut dicunt, tradunt, narrant refert. Cum totam veritatcm explicare sive nequit sive non vult, saepe inseitiam suam praetendit (ncscio, pro-

ex est edocere etc.). Quae tamen reticentiae in GaIli narratione subito abrumpuntur, cum res anno 1109 gestas expeditionemque BoleslaiK'rzywousty Pomoranam deseribere incipit, et quamvis rationem narrandi minime mutet, nullos deinde fontes, e quibus hauriat, laudat. Ex iis, quae Gallus de civitatis Polonae statu dicit, facile apparet eum a partibus optimatum feudalium stare. Supremam quidem principis potestatem eiusque ius ad defendendam patriae libertatem comprobat 1 sed optimates illi (principes, seniores, familiares regis) super omnes cives ab eo extolluntur classemque effieiunt separatam, prineipi etiam ipsi minime eontemnendam. Iidem prineipis eonsiliis .intersunt eorumque opinionibus ille se conformare, imprimis vero eos rontinuo !lonis (praecipue fundis, sed etiam vi11is oppidisque) cumulare debet. Unoquoque fere loco GaUus a partibus optimatium stat, quorum ne seditiones quidem contra principem usquam vituperat. Cum ita sit disertus in optimatibus, qui iam i110 tempore fundos hereditario iure in Polonia possederint, laudandis, nimis parcus videtur in mentionibus de inferioribuR dassibus. Nominat quidem cives, oppidanos, agricolas, rusticos, aratores, de statu tamen eorum conditioneque vix quidquam dicit paucisque tantum signifieat sui s temporibus rusticos in Polonia ab optimatibus graviter oppressos esse. Conditiones sociales, quas in Polonia vidit, certe parum ab iis distantes ei visae sunt, quas ex patria sua novit atque propterea vix aliquam de eis feeit mentionem. ~Iinime miratur esse in Polonia servitutem servosque ae nihil ea in re reprehendit. De auctoris persona iwIe a Cromeri. temporibus (XVI saee.) multum a doctis nostris quaesitum est. Qui cum de se ipso perpauca dieat nomenque suum ae genus reticeat, mouo Francogallus, modo Germanus, modo Italus, modo Flandrensis, modo Provincialis (e monasterio sancti Aegidii), modo Hungarus (e monasterio in Somogyvar), modo Slavus, Hungariąae coronae subditus putabatur. Si tamen diligentius ea, quae auctor de se ipso dixit, immo quae reticuit, consideraveris, facile concedes eum nullo modo e Germania, Bohemia; Hungaria ortu m esse posse, cum Germanis, Bohemis, Hungaris inimicus, certe vero Polonis amicissimus sit. Pari quoque. modo ea, quae de Gallo nostro e Provincia atque saneti Aegidii monasterio oriundo indeque sive recta via sive per mona;: sterium in Somogyvar in Poloniam adveniente dicuntur, parum probabili a videntur, propterea quod. abbatem s. Aegidii anni 1084 Odilonem pro Benedieto nominavit. Sancti Aegidii cultus' certe prior Galio in Po .. loniam venit (ante 1(84). Neque Italica GaIli órigo satis certis argumentis (ut sunt mentiones de Petro Veneto Hungarorum rege atque vox vastaldiones a nostro usurpata) comprobari potest atque in rationein ·serio non venit; liX'llm

•

CX[ Unde Gallus oriundus sive potius ubi eruditus sit, iam ex operis. eius forma' aliquatenus conici potest (inscriptio gesta, prosa numerosa homoeoteleutisque aspersa, nonnullorum auctorum ad Rheni ripas atque in Flandria potissimum lectitatorum not~tia), quae adducit nos ut credamus eum cum regionibus Rheno adiacentibus, Flandria Galliaque Belgica potissimum necessitatem habuisse. Cum in opere nostro mentio fiat, de caesaris ex( quiis, quae procul dubio ad sollemnitatem funebrem in laudem Henrici IV a Henrico V mense Augusto 1111 Spirae celebratam referenda est, nec non de Henrico V nondum anno 1109, sed duobus de'mum annis post in imperatof€m coronato, a vero fortasse non aberra· birous, si coniecerimus GalIo res in Italia Gerroaniaque actas atque cum Henrici V itinere Romano coniunctas non incognitas fuisse. Adiciamus· hoc loco (nihil deinde ea ex re conclusuri) itineris Romani IIcnrici V participem fuisse David quendam, monachum Hibernum, ,"Vucrzeburgensem, ceterum parllm nobis noturo, qui' res ibi gestat: simplici stilo describere iussus erat. Neque id praetermittcndum videtur, quod succedentes silli litterae priorum 7 roerobrorum in prologo libri I nomen Dionysius efficiunt, quod verum Gani nomen fuisse possit. Pauca de prioribus atque de hac novissima GaIli editione praemonenda suąt. Inde ab anno 1749 opus eius sexie~ typis vulgatum est, quarum editionum nulla tres co~ices ad Jlr.stra tempora conservat,os: sufficientem in modum in suum usum convertit. Editio princeps a Lcngnicho confecta solum texturo II cum omnibus eius mendis repetivit, quam iteravit deinde ~Iitzler de Kolof. J. V. Bandtkie duobus codicibus (Sil), editores in J\IGSS atque Bielowski item duobus (ZS) usi sunt. Recentissima eaque hodie maxi me vulgata editio a L. FinkeI et St. Kętrzyr'lski curata uno solo codice Z, quem ccterorum fontem fuisse affirmat, nititur. Nostra editio omnium codicum (ZSH) pari modo rationem dncit adhibitis etiam excerptis, quae in Chronica principum Poloniae servata sunt. Quod in universum spectat ad normas nos conformavimus ab Academia Litterarum Polona fontibus medii aevi edendis praescriptas. Tex-· tum traditum non nisi raro emendavimus idque eis in locis ubi eum omnibus in codicibus corruptum librariorum negligentia vidimus, ceterum cautam circumspectamque traditae lectionis rece~sionem praeferentes,. quae ubique fere ad absterge,nda librariorum menda suffecit. Litteris minutis legentem ad variam codicum priorumque editionum Polonarum , lectionem relegavimus nec non ad eos textus, qui in vera genuinaque lectione constituenda usui esse possunt; numeris vero doctorum disserationes, explicationes omnis generis locosque qui dicuntur parallelos,. partim ex eius temporis loquendi usu collectos, indicavimus.

...., I

ZESTAwn~NIE DZIEŁ CZĘŚCIEJ CYTOWANYCH

A braham (Wł.), Organizae.ia Ko~cioła ('" PolRce do połowy wieku XII, wyd. 2, Lwów 1893). Adam(us) B l'em(ensis), Gesta (Hammaburgensis ecclesiae, eu. 3 in Ul>.. , Hannover 1917\. Baber (O.), Genealogia (Piastów, Kraków 1895). Skarbiec i archiwum (koronne w dobie przedjagiellońskiej, Lwów 19L7). Studium o Kadłubku (pisma pośmiertne I-II, I~wów 1934--,I'i). Bandtkie (.J. 'V.), (Martini GalIi chronieon ad fidem codicum rt>censuit ... , Varsaviae 1824). Bresslau (H.), (Jahrhudter d. dentf\chen Reicht>8 unter) Konrad II, (Leipzig 18791889, I-II). Budkowa(-Kozłowska ~.), Repertorium (polskich dokumentów dohy piaKtowskiej, I, Kraków 1937). Catona S., Hist(oria) critiea. (reguIlI Hungaria,e stirpis Arpadianae, I-VII, Pestini 1779-82). {] o h n (L. A.), Stammtafeln (zur Gef'IChichte der deutschen Staaten u. der Niederlandc, Braunschweig 1878). Cosmas, (Die Chronik der Bijhmen des COlilmas von Prago hrgb. v. H. Bretholz, MGlI. SS. Nova series II, BElrolini 1 9 2 3 ) . ' · . David (p.), La Pologne (pt, l'ćvangćlisation de la Ponl(~ranie aux XI·e et XII-e siecies. Paris 1928). Les sourceR (de l'hiRtoire cle PologllP a l'epoquA d{'s 'piast s 963-1386, PariH 1934). DObne... (G.), AnnaleR (lIageciani, l-VI, Pragae 1761-82). - IiiloIlumenta (hii4torica ·Bohemiae, I-VI, Prag 1764-86). Duda (Fr.), Rozwój t{lrytorialny Pomorza (polskiego, wiek XI-XII, Kraków 1909). Einhard, Vita Caroli (l\Iagni, ed. 6 in us. O. Holder-Egger, lIa.nnover 1911). F(inkel L.)-K(ętrzyilski Rt., 'GalIi anonymi chronicon, Fontes rerum Polonica rum in us. schoI. I, Lwów 1899). Gansz(yniec R., Studia mediaeviRtica I. In Galli chronieon animadversiones criticae, Lwów 1924). Grodecki (R.), (Anonilll tzw.) Gall (Kronika polska, Bibl. Narod. Rcr. l, nr 59, Kraków 1923). Grodecki (R., Z ach Ol'owsk i p.t., Dąbrowski J., Dzieje Polski średniowiecznej, I-II, Kraków 1925). - Zbigniew (książę polski, Studia staropolskie, księga ku C?:ei A. BrUcknera., str. 71105, Kraków 1928). Gumowski (M.), Biskupstwo kruszwickie (w XI wieku, Prace Kom. Histor. Pozn. Tow. Przyj. Nauk, Poznań 1921, II. zesz. 1). Szkice numizmatyczno-historyczne (z XI wieku, tamże III. zesz. 2. Poznań 1924). Gumplowicz (M.), Bischof Balduin (Gallus v. Kruszwica Polena erster lateinischer Chronist, Sitzber. d. Akad. d. Wiss. Wien, phil.·hist. CI. 1895, CXXXII nr 9).

I

r

CXIL1 , -

Zur Gesehiehte Polens (im :\Iitt elalt er. Z.wei kriti"el!e Untel'SUdlUllgen li. d. Chronik d. Balduin Gallus, Innsbruck 1898). II = R~kopis IIeilsberski Galla. przechowywany przed wojną w Bihliotcce Narodowej w \Varszawie. Obecnie w Kana(lzie .. Karbowiak (A.,) Dzieje wychowania (i szkolnictwa w Polsce, I, Petersburg 1898). Kętrz(Yllski ·W.), Studia (na(l dokumentami XII wieku, RAU h. 1890, XXVI i odb.). (Niektóre) llwagi (o autorze i tekście naj dawniejszej kroniki poV,ki('j, tamże 1910, LIII i odb.). Kętrz(Yllski) St., Gall (anonim i jego kronika, tamże 1899. XXXVII i odb.). Kazimierz Odnowieiel (1034-1058, tamże 1899, XXXVIII i odb.). Na marginesie ( .. Genealogii Piastów", Przegl. IIistor. 1931, XXXIX i odb.). O wyprawie ('Vłodzisława Hermana) na Szczecin (z r. 1091, Kwart. IIistor. 1900, XIV 17 nn.). ' (O zaginionym) żywot (cie św. W"ojeiccha, RAG h. 1903, XLIII i odb.). Koczy (L.), Kilka uwag (o najstarszy('h dziejach Pomorza, Roczniki Ilistor. 1932, . VIII, str. 257-9). Krotoski (K.), Eclm historyezll~ (w podaniu o PopicIu i Piaście, Kwart.1Iistor. 1925, XXXIX, str. 33 un.). . . . Krzyżanowski (St.), Na marginesie (Galla, tamże 19łO, XXIV, str. 27 nn.). Likowski (II.), Geneza święta 'l'ranslatio s. Adalbm'ti (w kościele polskim, Kwart. Teologiezny Wileilski 1923/24, I/II, str. 53-80). :\Ialeczyilski (K.), Bolesław Krzywousty (Zarys panowania. Kraków 1947). - ,y sprawie daty urodzin (BoleKława) Krzywoustf'go (Kwart. IIist. 1936, XL, str. 442 nil.). )Iałecki (A.), Stndia heraldyczne (I-II, Lwów 1890). ~Ianitius (M.), (Geschichte d.) Latein(isehen) Literatur (d. MittelalterR, I-III, ~liin­ ehen 1911-1931). :Meyer (\V.), Gesamm(elte) AbhaIHll(ungf'1l z. mittelalterliehen RytllJnik, 1-·II , Derlin 1905). ~Ieyer v. Knonall (G.), (Jahl'bueher u.' ueutsdl('H Reiches unter) lIeinrich IV u. IIeinrich V, (I-VII, Leipzig 1890-1909). )I(ouumenta) P(oloniae) H(istorica ed. A. Bielowski, I-VI, Lwów 1804-1893). N eedon (C. R.), Beitriige (z. Geschichte lIeinril'hs V, Leipzig 1885). N ovotny (V.), Ceske dejillY (I ez. l, Pralla 1910-12). Pauler (J.), A ma~ar nemzct tortćnete (Budapest 1895). Piekosiński (Fr.), Rycerstwo polskie (wieków śr('dnich, I-III, Kraków 1896-1901). Plezia C~L), Kronika Galla (na tle historiografii XII wieku, RAD h. 1947, LXXI, nr 3). Pohorecki (F.), Rytmika (kroniki Galla anonima, Roczniki IIistor. V, VI i odb. Poznań 1930). PoLaczkówna (II.), Przyczynek (do "Genealogii PiasU",.", 'Mil>si~cZJl. Herald. 1932, XI, nr 5). Potkański (K.), Pisma pośmiertne (I-II. Kraków 1922-1924). Regino (abb. Prumensis, ChronicoJl sive annalf'R, )IGSS I, str. 536-(29). S = Rękopis Galla Sędziwoja z Czechla, obecnie w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie. Semkowicz (Wł.), Rocznik świętokrzyski (dawny, RAU h. 19łO, LIII i odh.). Ród Awdailców (w wiekach średnich, Poznall 1920). Ród Powałów (Sprawozd. PAU 1914,. XIX. nr 3). Monllmentą

Poloniae Historica Ser. II nr 2

'.'

,I

1

I

1

j .1

I

VII[ . I \

I

~

CXIV'

l

Semler (J. s.), Animadversionum (ad antiquiores script. rer. Polonicarum specimen. Acta Soc. Jablonovianae II, str. 46 nn., Lipsiae 1772). Silnicki (T.), (Dzieje i ustrój) kościoł(a) na Śląsku (do kOl'1ca XIV W' J Historia Śląska PAU II, Kraków 1938). . Stumpf (K. F.), (Die Reichskanzler vornehm!ich d. X, XI u. XII Jhdts, I-II, Innsbruck 1865-83). Tyc (T.), Z dziejów kultury (w Polsce średniowiecznej, Poznań 1924). Zbygniew (i Bolesław. Poznań 1927). Voigt (H. G.), D. Verfasser (d. romischen Vita d. hIg. Adalbert, Prag 1904). ,y oj oieohowski T., Szkice (historyczne jedenastego wieku, wyd. 2, Warszawa 1925). Woj cieohowski Z., Jeszcze o Mieszku I (Toruń 1936). Polska nad 'Wisłą (i Odrą w X w., Katowice 1939). Ustrój polityczny Śląska (Historia Śląska PAU I, str. 563-804, Kraków 1933). Z = Rękopis Galla tzw_ kodeks Zamoyskich. przechowany do dziś w Bibliotece N arodowej w 'Varszawie. Zakrzewski (St.), Okres do schyłku XII w. (Encyklopedia Polska r AU I, Kraków 1920). Zantoch eine Burg (im deutschen Osten, Deutschland u. d. Ostell I, Leipzig 1936). Z enger (G. E.), Zamietki (k sredniewiekowym łatinskim tiekstam, Żurnal Min. narodn. proswieszcz. 1905, CCCLIX, str. 124-158).

.'

;

..

( I:

,'.1! !'

i

.' I

SPIS RZECZY 1.

'Wstęp

I. .Rękopisy kroniki Galla • • , II. ~t()sullek do siebie ręlwpisów, filiacje tekstów

I XXII III. Dzie.ło Galla, jego strona literacka, wa'rtość historycZlIa i poglądy XXXIX \' IV. J,utor powieści i czas jej spisania . LXXXV XCIX V. Dotyeh<,zusowe wydania i obecny tekst. 1'ra ~fatiollis arp:umelltulll Latille Zf>i'\t:ndf'nie (liIirł cl'.ęśeil'j eytowanye h.

•

•

CV CXII

l!. Tf'kst CrdlLi('u, et gesta du('ulll si .... e principum PolOllorull1 In.lex llominum personarum et locorum

l ndex remffi Addenda et <,orrigenda

l

16;)

li9 • 196

~

i! .1

I

, I

,.

I \

~

+ .......

.;......,.".,w • . t,

.,.AtEhHaa+s

I I

(CRONICA a ET GESTA DUCUM SIVE PRINCIPUM POLONORUM)

•

(EPISTOLAa)

5

Domino b l\f(artino) 1 Dei gratia summo pontifici, i simulque c 8ymoni 2, Pavlo d 3 , Mauro', Syroslao 6, t Deo dignis ac venerandis i pon.. tificibus Polonie regionis, nec non etiam e cooperatori suo l venerabili cancellario l\1icbaeli 6, ! ceptique laboris opifiei 17, l subsequentis scrip-

r

a-a om. ZSII; Incipit epistoIa et quedam preambula tangentia. cronicas Polono-' rum hoc modo, rubro colore Z; in superiore margine rnanu, Oromeri: GaIlus hane' histoII) riam scripsit (ex his opinor deletum) monachus opinor aliquis, ut ex proemiis coniicere licet, qui BolesIai tertii tempore vixit II b Prima Uttera ornate scripla Z; D littera XVIII s. manu addiła H c simul H d litterae av ligatae Z e ecciam II I apifici II 1 llIartinus, Gnesnensis archiepiscopus 1092-1118 (1). Ol. Kętrz. W., Studia 311,15 Grodecki. Gall 61 a Simon. Plocensis episcopus, apud Dlugossium, IIistoria I 459, Philippi episcopi successor; de loco eius i1~ ordintl episcoporum Polonorurn cI. Grol1ecki, Gall 61, nec non contrarias opiniones: Abraham, Organizacja Kościola 93; ,Tyc, Zbygniew 45; J(ętrz. St., Na marginesie 27 3 Paulus episcopus, ex sententia Kętrz., Studia' 313, Vladislaviensis episcopU8 (l098-post 1112), si Bandtlcium 124 et Abraham, Organiza~ 20 cja 95, sequeris. Posnaniensis. Episcopalem dignitatem adeptus est post Simonem (11077) sea ante lIIaurum (1109) 4. lIIaurus, Cracoviensi8 episcopus (1109- 5 III 1118); ej. Semkowicz Wł., p.rzycz~nki dyplomatyczne wiek6w średnich (Księga pamiątko Uniwers. Lwowskiego) et seorsum '/,mpr. Kraków 1911, 14; Bocltnak A., Gr6b biskupa :Maura (Rocznik Krakowski 1938 XXX 239 sqą.) I Syroslaus (ŻyroHlaw), Vratislat'iensis 2& episcopus; cj. J{ętrz. W., Studia 312; Silnicki, J{ościół na Śląsku, Hist. Śląska II 31. Kraków 1938 8 :!lIichael de stirpe Awdańce, ducis cancellarius, cI. Setnkowicz lVl., Ród Awdańców 20 sąą. Hunc cancellarium capituli Orusviciensis fuisse putavit Bielowski JiPH I 382; Gumplowicz, Bischof Balduin 22-3; Kę.trz. St., Gall 54, 64; Karbowiak, Dzieje wychowania I 31; cancellarium Posnaniensem eU»1- duxit Xrotoski, Gall scholastyk 30 (Kwart. Hist. 1899 XIII 615-82); Siuda, Pamięci Galla (Progr. gimn. III) ][raków 1914; cancellari'um duci s Wojciechowski T., Szkice 263-7,- Fijalek, U grobu św. Woj. ciec ha (Ateneum Polskie 1908.11 18); Potkański, Pisma pOHmiertne II 109; Grodecki~ Gall 17; lIIaleczyński, O kanclerzach XII w. (Kwart. Ilist. 1928 XLII 29 sqq.). Balzer; Skarbiec i archiWU1n 297-9 atque Tyc, Zbygniew 47, rem in dubio relinquunt. Uic 115 Jlichael idem fortasse est atque .ZIIidlaeZ episcopus Poloniae, que1n ł/lOrtuum esse com memoratur in calendario Bambergensi ad diem, 17 Augusti (Bohmer, Fontes rerun~ Gum., Stuttgart 1868 IV 506) atque in necrologio eiusdem Zoci (W ojciećhow8ki, Szkice 252 et adn. 269: Michael episcopus Poloniae obiit, de quo dantur IV unciae de LubelIdorf). An hic Jlichael itlem sit atque aUer duorum virorum huiu8 nominis. qui in libro eon· 40 fraternitatis Lubinensi appltrent (ej. Semkowicz Wł., Ród Awdaftców 21), iiwertlltn est, quia neuter eorum episcopi nomen gerit 7 Ut ex his verbiil ('Oli icere licet, Gallu8 JliMonumenła Poloniae Hi"torica Ser. II nr 2 l

li :

I

II !

I'I; I

l

~.

,"

8

~

"-l . -·1!

~

2

.

tor opuseuli, ; supra montern Syou" Domini e. sanetum b l gregem c commissum d 2 vigilanti studio speculari, l arc de virtute in virtutenl gradiendo Deum Deorum e3 facie ad faciem 4. contemplari. l § Ni l vestra" auctoritate suffultus, patres -pretitulati, vestraque opitulatione fretus g fierem g, l meis viribus in vanum tanti ponderis onus h subirem l 1 et cum j fragili k lembo l periculose k tantam m equoris inmensitatern introirem 5. l § Sed seCUfUS n nauta poterit in navieula residens per undas sevientis freti navigare, ] qui nauclerum habet peritum, qui seit eam o certam p yentorum et syderum moderamine gubernare. l Nec valuissem q quoquomodo tante caribdis naufragium evitare, i ni libuisset vestre karitati r meam navicu]am :vestri remigii 1 gubernaculis sublevare. 1 § Nec de tanta silvarum densitate l ignarus vie 6 potuissem exire, l ni vestre benignitati· placuisset certas t rnihi u metas interius aperire. l § Tantorum igitur v rectorum an1miniculis w 7 insignitus x, lIwrtum subibo seeurus, i ventorum turbinibus expeditus, j § nec
. 10

8

15

Ila.

a-a spondium ll" b sancti 11; Bandtkie 4, lIlPll I 391, F-l[ 1: sauctorum; . cI. ]feyer Abhandl. II 282 e ~re;ri ZS, Ranrilkie 4, lIIPIl I 391, F-J( 1; Gregori n d commisso Z, Bowltkie 4, -llIPII I 391, F·f{ 1, Ketrz. W. U1vagi GG, lIIe!ler :!o Abhandl. II 282; com isso S; misso II e ](etrz. Uwagi (Jri: de f Prima lit· tera ornate scripta II g -g Meyer Abhandl. II 282 tarsan: fierem fretu8 h anuE! Si1)e cuins II l 8ubire II l eum ZS k k lembo periClllose fra~ili II l dclettHn et in riwrgine eiusdcm temporis manu adscriptullt: limbo S; JJandtkic 5: cymba; Gumplowicz IJi8clwj Baldtl'in 26: limha, m tanta ZS n potius seuirus Z 25 O ea II p Gan8Z. 14: certo; ej. Du, Oange 01088. s. V.: gubernare-servare q malllissem ZSIl, Bandtkic 5, MPIl I 392, l!'-1C 2; cI. Gansz. 16, Grodecki GaU 6,2, lIIeyer Abhandl. II 282 r caritati II 8 gubernaclis 11 t cedtas Zll,' corr. ił), marg. e roce cc('ita·~ S u michi II V ergo S, Bandtkie 5, ][PH1 392 wami· niculis ZS, 111Pll I 392; Bandtk1:e 5, F-IC 2: adminiculis x nl'1i~nius ZR y laxis II HO " incon ... lacuna in textu II aR Gansz. 16: palpare; cl.lIIeyer Abltandl. II 292 bil congnoverim H. cc coruscare II

chaelent verum operis auctorem m"bitraf.u8 est, CUiU8 narrationern ipse tmlfum in ordinem Tedigeret et latinitate donaret. Quod ad contrariam opinionem Petr'i DaIJid. La Pologne 2 . 85 et Les sources 41 attinet, et. injra II epil. l Ps. 2, G: constitutus sum rex ab 90 super Sion montern sanctum eius 2 Dudo de St. Quentin, De m,oribus (lIltgne OXLI (09): sibi commissarum ovium dncamen 3 Ps. 83, 8: ibunt de virtute in virtuŁem, videbitur Deus Deorum in Syon ' I Oor. 13, 12: tunc autem facie ad faciem 5 Scriptoris opus su um conscribentis labor .saepe· cum, nwvigatione comparatur apud m. łO ae. auctores v gr.: Sedulius, Oarmen Pa9chale proL,' Venant.Fort., Vita }I!artini prael.; Otloh v. St. Emmemm (Diimmler, Ueber Olloh v. St. Emmeram., Sitzber. d. Berl. Ak. d. Wiss. 1895 II 1099 sqq.); Franco Afllingensis (J.1Iigne OLXVI 723); c/o etiam .i.llalti5 vcrrj'J Aen. II 5G9: ignarique viae 6 IIari'ul.fu8 tiU8 II 102, adn. 238 Aldenburgensi8 (lIIigne CLXXIV 1374): tot vestrarum virtutum adminiculis confor- 45 "tatus 7 Gen. 29, 17: Lia lippis erat oculis II Du Ca'nge 8. 1).: post hoc COfpore penitus excecatus tandem ... palpitando ambulare cepit. }>alpitare clausulam ejfi.-:it, quae cursus t"clox vocatur J

. ..::~':"~-

"·-i

~

.

~

3

causidicos a. defensores, ~ floccipendam b quicquid mussitando c murmurarent d invidiosi detractores. ~ Et quoniam fortuna voti compos 1 vos fautores· obtulerit e iuste rei, l dignum duxi tantos viros inserere quasi cr·onice f seriei I • . 1 Vestro namque tempore, vestrisque h precibus preli ciosis j illustravit Deus l Poloniam Bolezlaui j .tercii 2 gestis memorialibus k et famosis I. l Et 'cum m multa et magnifica vobis Ił gesta degentibus o pretermittaln o 3, l quedam tamen suggerere subsequenter posteriorum memorie non dimittam p. l Sed ad presens vos uno ore, una q laude q ·unanimiter runanimes uniamus sł. j et quos indisso]ubile karitatis t vinI'} cuJum u annectit v 5, nostris w quoque preeoniis adnectamus. i § Dignum est enim 'veterum y eciam z gCBta Ba antistitum bb prenotari CC, i quos divina gratia facit donia dd carismatum ipsis prińcipibus ee principari 6, i uti f! quorum aispensatione subditorum quoque gg precatibus hh eelestis I

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

15

20

'25

a causidicus II, Bandtkie 6 b flocipendam ZHII, Bandtkie 6, .MPll I 392 c in usitando ZII,' corr. in 'Y/wrg. manu eiusdem temporis e voce in vsitando S; .J/Pll I 392: musitando d Gansz. 17: murmurent e Gansz. 1'1: obtulit f cronica ZS; BandtIcie 6, ]IPH I 392. F-K 2: cronicam II: ej. Grodecki Gall 62, Gansz. 1'1, ]lIeyer Abhandl, II 283 g seriri H b utriusque ZH; V'irtutisque S, Bandtkie 6, jlIPII I 392; F-K 2: vestris I adscriptum in lacttna manu XVIII 8. II J Bole. siai II k memorabilibus . II, Gansz. 1'1; Vipo Gesta Cuonradi 1: virtus memorialis I fauosis Z; ID littera e v corr. S; ej. ]lIP II I 392 Ul tamen corr. in marg. S n Gan8Z. 18: a vobis 0-0 pretermittam degentibus ZHIl, ]lIPH I 392, F·1( 2; GansZ. 19: pretermittam de gentibus sive de regentibus p obmittam II q-q deest I1 r Bandtkie 7: unanimitate. 8 unanimus ZBil, Bandtkie 7,· JIPIl I 392; tU littera correcta Z,' cI· ]I/eyer Abhandl. II 283 t caritatis H, Bandt/de '1, ] f Pll I 392, F·I{ 2 , u ]lIeyer Abhandl. II 283 propon-it leg.: vinculum caritatis v GansZ. ~1: connectlt '" v~stris II; BandUcie 7: meis x·-k pag. fi de· U71 t , addLta p. 92-3 II; ci· ,Bandihe 7, nota 27 y ut rerum ZSII, Bandtkie 7, .J.1IPII 392, F·X 2; ][etrz . Uwag'" 66: et eorum; Gansz. 22: rebus; cI. Zenger Zamietki 125 il ecciam 11 . a.a ~estis ZHlI! BC!ndtkie 7, lIIPH I 392, F-l!- 2, Gansz. 22, Ketrz. Uwagi 66 hb lIlshtarunt Z; mstltarunt, t'erQum deletum S; lllstiteram II; Bandtkk in stateram; liIPIl I 392, F-1( 2: institerant; Zenger Zamietki 125: institutum; l{ętr~. Uwag'i (jG: iUiltificatum; Gansz. 22: antistites; ej. ]/eyer Abhand l. II 283 cc inde a verbo antistitum deletum atque in marg. eiusdem temporis 'Y/wnu adscriptum: vestras dirrnationes prenotemus B !Id dehiis ZSll, Bandtkie 7,' F·][ 2: deliciis; Zen· er Za~ietki 125: solellnis; cj. ]JPII I ,392, Gansz. 22 . ee pi litterae rubrocolore ;.uperscriptae, b littera eiusdent temporis 'Y/wnu correcta B r( tibi ~~el ('iLi ZBIl, ]l!Pll I 392; Bandtkie 7: item; F-K 2: et; ej. Zenger Zamietld 125, .Meyer Ablwndl. II 283 gg quod ZSII, Ba'Y/dtkie 7, li/Pll I 392; ej. :Afcyer Abhandl. 1 I 283, Zen· ger ZamietT. i 125 hb apacitatibus ZB; apicibus II, Bandt1cie '1; NPIl I 392. Gansz. 22: capacitatibus; F-l{ 2: apacibus; Zenger Zamietki 12.5: praecatibus; J{etrz. U'l.va,ąi 66, Grodecki Gall 62: animabus; cj. ]Jeyer Abhandl, II 283 .

I .80

N.

.25

, (O

11or., Ars 76: inclusa est voti sententia compos; Ovid., Ars I 486: insequere et voti postmodum compos eris; Tib. I 10, 23: aliquis voti compos liba ipse ferebat 45 II Boleslaus III I(rzyu'ousty, Wladislai IIerman11i et Iudith Bohemicae jiliu8, natu,8 20 Aug. 1085, t28 Oct. 1138. Oj. Balzer, Genealogia 118 sqq.; ]faleczyński. Data urodzin Bolesława Krzy'U'oustego (K'l.vmi. IIist. 19,37 LI 442-46) . 8 consonantiam· et cursum dejorma1.'enmt scribae, cI. Bcwdtkie 6; Jlfeyer, AbhandL II 283 ' Judith. 6, 14: unanimes preces suas domino effunderunt; cJ. Gansz. 43; Pohorecki, Rytmika 22 .50 5 Ool. 3, 14: charitatem hl bete quod est vinculum perfectionis i Bidon. A1J01l .• .. Carm. 9, 51: r('ognis principibusque principantem; cI. Zenger, Zamietki 125 1

1*

I

,I

I·

I

I:

II I

I.

II

I \

,',', l .. ,

,'~,

.

,

'," .. ' ,lo ,

,

'<

4

alimonia al fidelibus b erogatur, l eorundem o patrocinium d nostre pusil~ lanimitatis e opusculum suffragio f tueatur '. i § Nam quos Deus otdina~ vit tanto privilegio dignitatis hominibus ceteris preminere h, i oportet eosdem studiosius singulorum l utilitatibuB et 'necessitatibus j provi· dere k. § Igitur ne viles l persone videamur vanitatis' fimbrias m dila· IJ tare 2, j codicellum non nostro decrevimus sed 'vestris no minibus titu- , lare n. l Quocirca laudem huius operis et honorem o huius p patrie principibuB ascribamus q, j nostrum r vero laborem i laborisque talionem t vestre discrecionis arbitrio t fiducialiter committamus u. 1 § Spiritus sancti gratia, que vos v dominici gregis pastores ordinavit, tale suggęrat consi- lc; lium vestre menti, ~ quatenus princeps digna det munera promerenti, i unde vobis w honor x sihique"1 gloria z proferenti,:". Semper 3 gaudete, ,~ nobis operique favete 3•. 1 8

EXPLICIT

bb~EPISTOLA bb

INCIPIT cc EPYLOGUS

dd

Si Deus kk' hoc 11 annuerit mm, Possumus vo bis- dicere, Si placeat addiscere nu. Relatum est parentibus 00 Successore carentibus

Bolezlauus ee dux ff inclitus Dei dono progenitus 'Hie gg per preces Egidij ,Sumpsit causam exordii bh. Qualiter il istud li fuerit,

a alimonis Z; alimoniis S; alimonie H, Zenger Zamietki 125, Bandtkie r, MPH I 39"2,' cj. JIeyer Abhandl. II 283 b fideles Z S,, Zenger Zamietki 125: medela c eorumdem Z d patrocinii ZSH, Zenger Zamietki 125, Bandtkie 7, MPH 1 392, F-K 2; ci. Gansz. 22, Meyer Abhandt.' 11 283 e pusillminitatis H f Zenger Zamietki 125: suffragia; ci. GanBZ. 22 g Kf;.trz. Uwagi 66, Grodecki Gall 62: uta- 260 tur; Zenger Zamietki 125: tueantur b GanBZ. 22, forsan: preeminere l ceterorum H J neccessitatibuB ZH k previdere ZSH, Bandtkie 8, MPH I 393, F-K 2; deBunt inde, ab x pag. 3 H,' cI. Gansz. 22-3, Grodecki Gall 63, MeyeT Abhandl. II 283' . l vilis Z; viliter H m fibrias ZS n tritulare H . , o honore H p huiB H fł asscribamus H r m littera e v correcta S " 8 tallionem H t i pTior 300 Buperscripta Z n eomittamus S -.., v Zittera correcta S,' eadem manu 8upra w Gan8z. 2-3 inserit: eveniat x Grodecki GalZ 63: versum adscriptum H honorem y sequitu,r: in H' z Grodecki Gall' 63: gloriam aa preferenti S, F-K 3; Gansz. 2-3: eveniat munera proferenti bb-bb desunt H; FpK 3 adn. conicit cc sequitur H dd epilogum ZS;'inde ab as. indices capitum a Bcribis additos e88e explicit ad epilogum rubro colore ZS , ee o littera correcta S,' oleslauB, B, littera XVIII s. manu adscripta, intervallum post indicem servat H ff rex H gg binorum versuum prior quisque primam litteram habet ornatam Z hh eiusdem temporiB manu intercolumna8 VeTsusque adscriptum Z ił in marg.: prologus tereii libri Z 'li il- ;} lud H kk ds (dominuB) ZS II hic ZS, Bandtkie 9, MPH 1 393, F-K 3,' deest H 40> mm r Uttera XVIII 8. man'U suprascripta H nn adiscere ZS , . 00 pamtibus ZE

"lAmbr., SpiTo 2, lO,. 108: verbi caelestis alimoni;;m I Jlatt. 23, 5: dilatant enim phylactera sua et magnificant fimbrias ' a-a verSU8 q. d. Leoninu8, ci. jfeyer~ Abhandl. II 283,' Pohorecki, Rytmika 17,' Plezia, Kronika Galla 118 ' Lectio deus nunie~ ,. rum, qui requiritur, ellicit. ~

"

r

'{ ~'

5

Conflent a auri congeriem ~n humanam b effigiem. Q~am mittant sancto propere c Fiat d ut eis d prospere, Ii Votumque Deo' voveant el Atque firmam spem habeant. Aurum [ illico g funditur, Effigies efficitur, Quam pro futuro filio 1'0 Sancto mittunt Egidio. Aurum, argentum, pallia Donaque mittunt alia, Yestes sacras et aureum Calicem sat h ,ydon~um l. '15 Nec j mora missi properant Per terras, quas non noverant, Pretereuntes Galliam 2 Pervenerunt Prouinciam k3. Missi munera profertmt, ~o Monachi grates referuIit, Causam l narrant itineris

'Et qualitatem operis. • ,Tune monachl continuo m Ieiunavere D triduo Et dum agunt ieiunium Mater concepit filium. Et pro o vero p pronunciant q Quod r missi sic inveniant '. Monachi 'rem recipiunt, Missi redire cupiunt. Transeuntes Burgundiam" Remearunt Poloniam. Ergo gravem inveniunt Ducissam, quando veniunt 5. Sie puer ille nascitur, Qui Bolezlauus dicitur, Quem 'Vladislaus ,v 6 genuit ,Dux w, sicut Deus voluit.' Genitrix Iudith 7 nomine, Fatali forsan omine", Iudith z salvavit·· populum , Per Olofernis bb iugulum ec. II

J(

a e Zittera eiU8de11'!- temporis man'U correeta S b humana ZB c ppe, in ?}targ.: propere B; pape H d~d Ut eis fiat H e voverat H; cI. SemmZer-Anirnadversiones 33 , f Alittera diffusa H g ilico ZBH, Bandtkie 10, NPH I 393 li ej. pohorecki Ryt~ika ?2. i ydomium corr. ~n ~doneum H; Bandtkie 10, F-K 3: j!!l "doneum j Pnma httera ornata H k ProvmClam SH; v littera eodem tempore ~orrecta H I cassam ZS Dl convivio Z, F-K 3; ti litterae e vi corr. S: ci. Kętrz. Uwagi 66, Grodecki Gall 63 n ieiunare Z8, F-K 3; ci. Bandtkie 11, Pohorecki Rytmika 5~, nota 3 o deest 8 p pu'o 8; puero H, Bandtkie 11 q Bandtkie 11: llunciant r qui ZBH, Bandtkie 11; c/. Gansz. 4 8 fuerant H t Brgun~o diam, r littera superscripta Z II Boleslaus H v 'Vladislaus S, ]{PII 1394, F-K 3 w eiusdern temporis manu super versum adscriptum S x sic II ,. omne Z; poUus onine 8 z di litterae diffu,sae, antecedit angelum, elittera eOTT., 'in marg. omine manu post. 8 aa salutavit ZS, JIPII I 394, F-K 4 bb IIoloferni ZS: ~5 Bandtkie 12, MPH I 394, F·K 4: Holofernis cc in 8uperiore versu Z,, deest, hic 1Jertinet jortasse angelum illud male a scriba lectum B .

, "

I

Jud. 11, 30: votum vovit domino I Gallia hic idem vuU atque Francia ,3 quod ad iter legatorum Polonorum spectat et. Tyc, Z dziejów kultury 81, 114; Fran4. ci. Frankenstein, Poselstwo kenstein S., Poselstwo Hermana 27, et in/ra liter I c. 30 ~o Hermana 26 ssq. II quae hic de Boieslao Krzywousty miraculose nato narrantur si· milem relationent de ortu Ludovici VI Grossi, Francorum regis (* 1081) in memoriam 8 Wladirevocant. cj. Pliche A., Le regne de Philippe I, Paris 1912, 38 sąq. slaus Hermannus, Polonia e dux, n.ca 1040, m. 2 Iunii 1102, ci. Balzer, Genealogia '" ,99-101 '1 Iudith, Wratislai BohemoTum regis et Adelaidae Hungarieae filia, HeT· .&5 manr~i uxor, n. 1056-1058, m. 24/25 December 1085, ej. Balzer, Genealogia 101 sąq.; Maleczyński, W sprawie daty urodzin Krzywoustego 442-6. 1

l,

=

l

=

6

lsta a peperit fi1ium, Triumphatorem b hostium,

De cuius c gestis scribere lam tempus est inslstere l.

lNCIPIUNT dORONICE ę ET GESTA DUCillr SIVE POLONOnillI 2• PRIMO PROHEMIU1\1 d

PRINCIPU~I

Quoniam f orbis terrarum 3 in universitate spaciosa g a regibus ac & ducibus plurimis plurima memorabilia b geruntur, t que fastidiosa negligentia philosophorum i 4, fohitan inopia, silencio eonteguntur, j op~rf pretium duximus quasdam res gest as Polonicorum prinripum gratia cuiusdam gloriosissimi dueis ac victoriosissimi nomine J30lezlaui j stilo puerili k 5 pocius exarare, j qu~m ex toto posterorum l memorie niehil 10 imitabile m 6 reservare." : § Ob hoc etiam n maxime, quou Dei dono precibusque sancti Egidij - natus fuit, [ per quem, ut o credimus, : bene fortunatus, t semperque vietoriosus t extitit. ~ § Sed quia regio Polonorum ! ab· itinerlbus peregrinorum ; es.t remota 7, i et nisi transeuntibus in Busiam p pro mereimonio q paueis nota 8, l si bl'eviter inde disse- 15 ratur t Inulli videatur absurdum, l et si pro s parte describendo totum inducatur, l nemo reputet onerosum'- i § Igitur ab aquilone j Polonia sep-

I ~.

-,.

8

a ita S b triumpIatorem ZS c cus S II-d rubro colore ZS,' desu nt in H, ubi Prohemium solum legii-ur e e littem del. ex a corr. S r Prima littem ornata ZS, post verbum Exordii scriptull~ demwrn picta Z; ulittera corr. S,' Q li,ttem manu XVIII s. adscripta, II g Grodecki Gall 65 addit: rozciąga się; cI, Bantltk-~e 13 adn. 3 b memoria ZSlI; Bandtkie 13, NPH I 394: memoria digna \ ł plurimo. rum II l BolesIai II k deest, lacuna in H l posterum ZS hl mu· tabile zsrr; Bandtkie 13, JIPH I 394, F.K 4: notabile '" n ecciam II o poti'U8 uo litterae dijfusae Z; deest S p Russiam li q nicimonio H r tleseratur ZS; pOBterior elittera corr. S M-B describendo pro parte II; F·l( 4: pro parte de· scribenda; cI. Gan8z. 3-4 . 1 56 octosyllabi iarnbici cI. Pohorecki, Rytmika 55. s F-Ii. 4 suspicantur hU11C et ornnes qui sequantur -indices a scriba codicis Z additos esse; obloqnitur Balzer, Studi'um o Kadłubku I 213,' de verbi ducum significat-ione cI. Balzer, Studium I. 218 sqq: I de significatione verborum orbis terrarum apud Gallurn cI. Tyc, Z dZl,ejów kultury 78 sqq. 4 Philosophi nornine m~ ae. rerum gestarum scriptores potissimum appellabantur cf. Goetz, Trogu8 und Gelliu8 bei Radulju8 de Diceto (Ber. u. Verhandl. d. siichs. Ak. d. Wis8. philos. Cl. 1926 LXXVII jasc. 2, 26) II de his verbis cI. Bruch'Italski, De GaIli anonyrni dicendi consuetudi1le observatio (Eos XXXII 731-9); GOSllWS II. prol.: opuBcula sensu puerilia, stilo rusticalia 8 Einhard, Vita GaroZi 1: imi. tabile actus ..• ; memorie posterorum tradere 7 secundum Zakrzewski, Ze studiów 'ltad bullą z 'T. 1136 (BA U. h. XLiiI 6-7) et Tyc, Zbygniew 41, haec verba in bullam Gnesnensem a. 1136 irrepserunt -- 8 de viis per Poloniarn in orientem ducentibus cI. Szelągowski. Najstarsze drogi z Polski na wschód w okresie bizantyńsko-arabskim, Kraków 1909, 96,' ][odelski, Kwart. Hist. XXIV 275 sqq,,' 1łlaleczyf~ski, Najstarsze targi w Polsce, Lwów 1926, 7,. Grodecki, Gall 65 adn.

2()

25-

Se)

850

łO

\:

-==

1

temtrionaHs· pars est Sclauonie b l, i que habet ab orient e Rusiam c, 1 ab austro Vngariam, l a subsolano l\Iorauiam et Bohemiam, 1 ab occidente Daciam d et Saxoniam 2 i collaterales 8. l § Ad mar~ autem septemtrionale e vel f amphitrionale tre8 1!abet b affines barbarorum gentilium ferocissimas naciones, ) Selenciam 5, Pomoraniam 1 et Pruziam I, contra quas regiones': Polonorum dux assidue pugnat, : ut eas ad fidem convertato \ Sed nec gladio predicacionis i cor eorum a perfidia potuit revocari, j nec k gladio iugulationis ~ i eorum penitus vipperalis l progenies aboleri. i Sepe tamen principes eorum a duce Poloniensi prelio superati .ad baptismum confugerunt, t itemque n collectis viribus fidem christiailam O'abnegantes contra christianosP bellum denuo paraverunt. f Sunt etiam q nltra eas r et infra brachia amphitrionis s 7 alie barbare gentilium nachmes : et insulę inhabitabiles, i ubi perpetua t nix est et glacies u 8. I Igitur teTra Scla,uonica v ad aquilonem hiis regionibus Buis, paTtialiter

g,

li

ID

10

15

20

a sub extrema lineola In litterae punctum positmn Z,' septernkonalis II b Sc litterae eiusdnn temporis manu corr. S,' IJandtkie 14: Slavonie e Russiam H d P·K 4: Da,niarn; ef. Gallsz.4 e septentrionaIe Z f deest li g anphitriona1e ZS. JJandtkie 15, lItPIl I 394,' om. II b IJa'ndtkie 15: quoque i Pomeranam ZS, Bandikie 15, NPI! I 394, P"K 4 j Prusiam S; Russiam H k nhli S l P·K 4: viperalis . m Polonie II n David La Pologne 30: iterumque o :xianam Z; xpianam BIl p xianos Z,. xpianos SIl q ecciam H r eos ZSIl, Bandtkie 15, l,l·K 5 '8 itrionis II t perpetue H u glaties Z v Sclavonica S; Bandtkie W: Slavonica

de huiu8 nominis vi apud Gallum ej. Tye, Z dziejów kultury 84 sqq. li Saxom nia secundu .Gallum ad ipsam Poloniam attinet,' gentes igitur Slavieas, quae ad Al.' 25 birlL 71abitabant fluvium, scriptor non nóvit 3 Totus hie ZoeuB inde a 't'crbo igitur ad collatl:rales Orosium I :1 imitatur. Singula verba inveniuntur praeterca in opere ano. ny1H O, mcdio fcrc XII s. in Anglia scripto q. i. Historia regis lIlacedonum l'hilippi filiique eius Alexandri Jlagtli excerpta de libris Pompei Trogi, Josephi, Orosii, Jer01limi, Solini, Augustini, Bede et Isidorii, cf. ] fcycr P., ..I1lexandre Ze Grand da11s la litterature fmn80 faise du: 1noyen age, Faris 1886, 52-55; ctiam Tyc, Z dziejów kultury 81-93 , Grodecki, Gall 6G adn., Arnphitrionern cum Arnphitrita ab auctore confusum esse suspicatur, ej. infra adn. 7 li Grodecki, Gall GG adn., Selenciarn eanl1em esse contendit atqu8 terrarn Slavicam, Slaviniam, vel terrant Liuticorurn. Tyc, Z dziejów kultury 79 de regione
et.

I

!

•

8

divisivis sive constitutivis II. existens, a· Sarmaticis b 1, qui et Gete 2 vocantur, 1 in Daciam c 3 et Saxoniam terminatur d,·1 a Tracia e autem per· Ungariam f (ab) , Bunis h, . qui 1 et Ungari jł dicuntur, 1 quondam k occupatam l, l descendendo per Carinthiam l in m ·Baua!iam nó diffinitur; ! ad austrum vero iuxta mare mediterraneum o ab Epyro p 8 deriV·ando per 5 Dalmatiam q, Orouaciam r et Hystriam finibus maris Adriatici t 7 terminata u, ubiVenetia v et Aquileia w consistit x, ab Hytalia y sequestratur z 8. 1 Que regio 9 quamvis multum ~IL sit aa. nemorosa, ~ auro tamen et bb argento, pane et cc carne, j pisce et cc melle l satis est copiosa, ! et in hoc plurimum aliis preferenda, j quod dd cum a tot supradictis gentibus 10 et christianis ee et ·gentilibus sit vallata 1 et a cunctis insimul et a singulis multociens inpugnata, 1 nunquam tamen ab ull0 iuit penitus subiugata. 1 Patria fl ubi aer gg salubris, lager hh fertilis, l silva ii melliflua,l aqu;:L piscosa, 1 milites bellicosi, 1 rustici laboriosi, j equi durabiles, 1boves arabiIes, i

_ '-'I

; ',1

.,

_

~

•

. L

•

B

. • potius constitutinis Si constitutis H, Bandtkie 16; MPH I 395, F-K 5: divisu- 15 ns sive contituturis; J(ętrz. Uwagi 66: divisis sive constitutis; ci. Gansz. 23 b Kętrz. Uwagi 66: Sarmatis c Duciam H; F-K 5: Daniam terminantur ZS; jorsan e Ttratia Z,' Ttracia S r Vngariam SB g deest ZSH,' tamen extenditnr cj. Kętrz. UwaQi 66, Gansz. 23 h huius Z.' ni litterae inter verS'UB ex iu corr. 8; deest H l-f desunt H . j Vngari S k. eon dam S, Bandtkie 16 .J Chorin- 20 thiam H m et H . n Bauariem H o potiU8 mediterreaneum, a littera su· perscripta S p Eppijro S, Bandtkie 16, MPH I 395; F-K 5: Epiro q Dalma~ ciam SlI, Bandtkie 16 r Scrouatiam Z; ante verb'Um littera dijf'Usa legitur S,, Stromaciam H . B Istriam H,' F-K 5:, Hj~triam t Atriatici Z,' d littera corr. S u teriata S; terinata H v Venecia S, Ba-ndtkie 16, MPH l 395, F-K 5,' Venacia H 2ft w AquiJegia H x i littera ex un corr. H y Ytalia H; F-K 5: Hitalia II: seque_ statur S M - U sit multum H bb deest ZS, F-K 5; ej. Gansz. 23 oc deest H dd que ecciam H ee xianis Z,' xpianis SH rr deest H. gg post r litteram atramenti lit'Ura S hb. aer, praeced'Unt tria puncta direcio posita,' in marg. XVI 8. manu ager Z,' ger litterae corr. S,' terra H u l littera ei'Usdem temporis man'U 80 corr. H · . , .

de Sarmatis cj. n. 6 in/ra p. 7. adn. 7· 3 de Getarum nomine cj. Tyc, Z dziejów k'Ultury 89 a Dacia idem .v'Ult atg'Ue Dania,' nomen ill'Ud m. ae. pervulgatum esC ł H'Unnos eadem vi atque H'Ungaros dict08.invenim'U8 etiam in Vita Cirini episc. Frisingensis, quae Arnoldo de Emmeram debetur (Migne CXLI 975): Avaros, quos aliis nominibus Hunos et UgroB appellamuB; cj. ]łlanitius, Lat. Literatur II 307 adnI Bavaria, Germaniae pars australis G Epirus, Graeciae pars septentrionalis . .. 7 In tabula Henrici Moguntiaci (ca 1110) (cf. Beazley, The dawn oj modern Geography,Lon don 1901 I 564) in regionibus Poloniae vicinis haec nomina leguntur: Alemania, Terminus Danorum et Saxonum, Sarmathe, J;jinus Germanicus, Noreya, Ganzmir, Cynocephalea. Dascia et Ruscia, hie habitant Griffe homines nequam, Terminus Asie et Europe, mare VeneticUllij cj"},[uller K., Mappaemundi. Die iiltesten WeltkarLen, Hejt 3. Die kleinen Weltkarten, Stuttgart .1895, 24 et tab. 8 Sclavoniae descriptio Hononi . A'Ug'Ustodunensis descriptionem Graeciae imitat'Ur, De i"7tagine m'Undi (Migne CLXXll 128-9): A :Mediterraneo mari est Grecia ... et versus austrum magno mari terminatur. Quae etiam Illirieus nominata et in ea provincia Dalmatia ... Est et Epyrus ... sio dieta .•• Deinde et Pannonia superior usque ad Peninum montern. Ad aquilonem eius IIistria ' de eiu8 vocis vi atqu6 signijicatione cj. Tyc, Z .dziejów k'Ultury 89 ... •

1

8r,

łO

ł

f,5

"

9

5

vacce laetose, ~ oves lanose. j § Sed ne digressionem· nimium prolixam fecisse videamur,~ ad intentionis nostre propositum revertamur. i Est autem intencio nostra "de Polonia et duce principaliter b Bolezlao b de~ scribere c'l i eiusque gratia j quedam gesta pre~sorum d digna memoria e ; recitare. l Nunc ergo sic ordiri f materiam g incipiamus, l ut per radicem ad ramum arborIs ascendamus. ~ Qualiter ergo ducatus honor generacioni huie acciderit, l subsequens ordo narrationis intimabit h. •

(1) DE ł DUCE

'.

"

POPELO~E

t/LU

J

DICTO j CHOSISCO,k

Erat l namque' in civitate Gneznensi, que nidus 2 interpretatur 10 sClauonice m, d ux nomine Popel n 3 ,duoa filio s haben S; qui more o gentilitatis ad eorum tonsuram grande convivium P' preparavit q 6, i ubi plurimos suorum procerum et amicorum invitavit. j Contigit autem eX oceulto ~, Dei consilio 6 duos illu~ hospites advenisse, qui non solum' ad convivium (non) u invitati, ; verum eciam v a civitatis introitu cum iniu15 ria sunt redacti 'l Qui statim civium illorum inhumanitatem abhorrentes l et in suburbium descendentes, j ante domunculam aratoris p"redicti ducis j pro filiis convivium facientis, 1 forte 7 fortuna 7 devenerunt. lile vero bone compassionis pauperculus hospites y illos y ad suam z domunculam z invitavit, i suamque paupertatem eis benignissime presen~o tavit. 1 At illi aa pauperis invitationi grat.anter bb inclinantes i et hospiB

W ot

li;

a disgressionem H b-b Boleslao prindpaliter H; B littera COTT. Z; F.K 5: Bolezlavo c Gansz. 23: scribere d predecessoris Z8 II memorie H r odiri H g teriam XVI 8. manu deletum, deinde iterum 8uper8CTiptum H II intimarunt H l Capitulum primum de ZS I dictus ZS, Bandtkie 19, F·K 6 k praecedunt litterae Kho deletae S; Choszysko H l Prima littera ornata ZS; Elittera ~5 XVIII 8. manu ad8cript.a H m elittera prior (leleta Sclawonice S.. Bandtkie 19: n Popiel, i littera superscripta S o r littera superscripta, 8y1laba er Slavoniee eompendio scripta (') deleta XVI s. (?) manu H p convivine. corr. in convivium S q preparabat ZS, F·K 6 , r oeulto H II c littera diftuBa praecedit S .. elittera ~o dilfusa H t o littera eorT. Z u om. ZS,- sunt H; Bandtkie 20: non sunt y in marg. XV 8. manlt: de inhospitalitate Polonorum lo; w Ohron. Princ. Pol. (MPH III, 435): eieeti; Gansz. 62 malit: r~ieeti x in~umanitate H pr~dictos hospltes H z-z domuneulam propnam H aa łlle H bb posterlOr a Złttera eorr. S

:-1'

t. '

:&5

{~ -40

i"~

Ol. Augustinus, Oiv. 15, 13, ubi saepiuB describere pro reseribere legitur, atque Verg., Gramm. epitom. 4, p. 25, 3 2 de Gniezno nomine cI. Łoś (Język Polski 1921 nr 5); Grodecki, Gall 67 adn. David, Le8 80urces 44, explicationem" p08teriore tempore insertam eS8e censet a de ,Popiel nomine cI. Krotoski, Echa historyczne 33 8qq. , Oosma8 II 35: ut sibi paret grande convivium' li de more Slavorum pueri8 00piZlo8 tondendi et. Potkań8ki, P08trzyżyny u Slowian i Germanów (BA U. ~. 1895 ;XXXII 330, 406). ł Oosmas II 17: sepius videmus oeeulto dei iudieio maloB . 7-'1 elegantissimam redolet Lati· relinqui; Adam brem., Gesta 6: oeeulto dei iudieio nitatem cI. Terent., Eun. I 2, 54,' Oic., Div. 2, 7,' ,Cosmas I 40 ' 1

r..oC<. "'---=---~-------"~----------':-"_-....oI

\

10

talitatis tugurium subeuntes: j bene, inquiunt &, nos adveni~se gaudeatis ; et in nostro adventu l bonorum b copiam et de sobole honorem et gloriam 1 habeatis. j (2) DE

c

P AZT

d

FILIO CHOSISCHONIS

•

e

Erant f enim hospicii g domestici h i Pazt h filius Chossistconis i et 5uxor eius Repca j vocabulo nuncupati k 2, j qui cum magno cordis affectu pro posse suo hospitum necessitati l ministrare sathagebant ID, [ eorumque n prudentiam intuentes, secretum o, si quid p erat, cum eorum consilio q perficere r disponebant. 1 § Cumque de more residentes colloquerentur de plurimis et peregrini, an ibi potus aliquid t habeatur, Ił}' inquirerent, arator hospitalis respondit: est, inquit, mihi u vasculum cervisie fermentate, quam pro cesarie v filii, l quem habeo unici w 1 tondeuda x preparavi Y. ~ Sed quid prodest hoc tantillum, si libeat ebibatis. Decreverat enim rusticus iIle pauper, quando z dominus liR suus dux pro filii s convivium prepararet, i nam in alio tempore pre nimia paupertate u· non posset, i aliquid obsonii bb pro suo tondendo parvulo cc -preparare l et quosdam amicorum et pauperum ! non ad prandium 1 sed ad gen taculum' i invitare; 1 qui etiam -porcellum dd nutriebat, i quem ad iUud servitium reservabat. f Mira dicturus sum,/sed quis ee valet Dei magnalia 3 cogitare, j vel quis audet de divinis tf ber~eficiis dis-putare; i qui tempo- 200 raliter gg pauperum humilit atem gg aliquociens exaltat ~ et , hospitalita-

•I i-

Ii. I

~

8

" inquit II b honorum ZII; horum del. in marg. ei-usdem temporis manu honoris corr. in honorum S c Capitulum II de ZS; ante II littera.e de del. S d Past S, Bandfkie 21; sequit-ur et II e inde a De ad Chosischonis rubro colore in marg. Z; Choszyszconis II j prima littera ornata ZS; rat, E littera XVIII.~: 2Smanu adscripta H g hospitis, ex trema s, littera diffusa II h-b dome~tIcll Paz t Z; domesticii Pazto S i Chosisstconis S, Bandtkie 21,' ChoszyszCOllls II j Repta S, Bandt/de 21,' Gansz. 62: Repiza . k nuncupata, super extremam a litterarn punct-um ponit S,' Br-uchnalski Piast 662: ambo vocabulo Repa nuncupati . l neccessitati ZII In satagebant H. P-X 6 n que eorum II o J[ętrz. Uwagi 8066: secrete; Grodecki Gall 62, Gan8z. 62: servitium p quod II, Gansz. 62 q Ga118z. 62-3: consortio r proficere H 8 resistentes ZS, Bandtkie 22. lIlPIl I 396, F-K 6; rescientes II; cj. Okron Princ. Pol. OJPH III 435), Kętrz. Uwagi 66, Gansz. t deest II u michi SIl, Bandtkie 22, _ MPH I 396 T i lif24, Grodecki Gall 67. tera ditfusa II w ci litterae di/f-usae S x tondendam ZSII y properavi S ssz poti-us quin II aa domius S bb obsonti Z; obsenti, e littera ex o corr. S Cli parwIo S dd proceIlum II. ee quid ZS, Bandtkie 23 rf divis S 'gg-gg pauperis humilitatem temporaliter H 4 Reg. 20, 13: Laetatus est in adventu eorum II Fabularn de Piast multi illustrare conati sunt; e potior'ibus commentariis cf. Wojciechowski T., O Piaście i Piaście (BA U. h. 1895. XXXII 171-221); Briickner, O Piaście (ibid. 1898 XXXV 307-352),' Potkański. Je8zcze o Pia8cie (lewart. Hist. 1900 XIV 1-15); Br1.whnalski, Piast (ibid. 1906 XX) et seorsum impr.; Krotoski, Echa historyczne. ubi cetera, quae de hac re 8cripta 8unt, inveniri' p088unt 8 Exod. 14, 13: videte magnalia domini

I i

-t

I

!

',I -

1

. I

4~

,

__ "

_,

~.

:

-'I. ~~ ':.,

._,~

11

tem etiam B gentilium l'emunerare b non recusat. ~ § Imperant igitur eum hospites d securi cervisiam propinari e, l quam ben e noverant pitissando f non deficere sed augeri l. l Usque adeo en im etevisse fertur eervisia 2,

(l

Donee vasa mutuata repIerentur omnia Et que ducis convivantes g invenere h vacua 3.

II

Precipiunt et porc~llum supradictum occidi, l unde X l situle, sclauonice). cebri ", j mirabile dictu memorantur k adimpleri. j Visis l; igitur Pazt l et Repca miraculis, que fiebant, ! aliquid mngni presagii u de puero sentiebant 6. Iamque ducem et convivas o invitare cogitabant 6 ID

10

11

sed non au(lebant, : nisi prius peregrinos (de) p hoc inquirant Quid morarnur f'? ConsiIio itaqlle hospitum et exhortatione c10minus eorum dux et convive omnes ipsius ab t agricola Pazt invitantur, ~ neque rustico suo dux invitatus li condescendere dedigl1atur lI.}j § NOIHlum v en im ducat'us Polonie erat tantus, l neque princeps urbis w tanto fasiu superbie 7. turnescebat, l nec tot cuneis elientele stipatus l ita magl1ifif'e procedebat x. l Inito y de mOTC convivio et habundanter omllibus apparatis, hospitesHli puerum totonderunt, ~ eique Semouith voeabulum ex presagio futurorum 8 indiderunt. j 8

.

15

~

.........

~

20

25

~~----~-.--.~~~~~~~~",-""~",,,,-~~~~..-..~~

• ecciam II b renumerare Z c enim Z: enim del. S; ei II, ](e trz • d te~ litterae del., in marg. XVI 8. (') manu o{lditum tilmR S • propiUwagi 66 nara II ' ptlf~sando II; Bandtkie 23, JIPII I 396, p'·li. 7: potiRsando; et. Gan8z. 4 g convivantis ZS b invere S I x a ZS J Sslavonice, altem s littera clif/u8a et corr. S; Bandtkie 23: slavonice k memoratur II l !larum II Ul Repta. S JJa/ldtkie 24 n prestigii II o conuhlUas Z . p om. ZBIl, Bandtkie 2.J, J'.I( 7,: ej. Gansz. 26, J[(trz. Uwagi 66 q ir litterae corr. S; inquir~t II . . r potiuB moramum II >I om. II t ad II u-u condescendere dedlgnatur lDvltatus II v dum litierae diffusae II w orbis ZSIl, Bandtkie 21, JIPIl I 397,l!'.]( 7; cI. Gansz. 26 procedebant ZS y puto II J[

1 8ecundum Gaj8ler F., Stosunek podania Gallusowego o Piaście do legendyo św. Germanie (Przegl. Ilist. 1908 VI 143 sqq.) qui Dlugossium, Ilistoria I 104, secutu8 est, locus hic de cibis miraculo rnultiplieatis e vita 8. Germani BumptuB est. Cj. de hac re Bogusławski W., Podanie o Piaście i legenda o św. Germanie (Spraw. Tow. Nauk. lVarszaws. 1910111 nr 3). Aliter sentit Bruchnalski, Piast 651 sąg. De piscibuB 35 et vi/w rniraculo multiplicaUB mentionlmt jacit v. gr. Pet rus Damiani. Vita l. Odilonis,. ej. Giinther II., Die christliche Legende deB Abendlandes, IIeidelberg 1910. 172 IOvid.,. ]Iet. VIII 680: vident succrescere vina 8 duo 'l'erSU8 trochaici 15 uterque 8yll-abarU1łl et· Pohorecki, Rytmika 39, nota 3. 43-44 ol David, LeB sourceB 44 pulat t;Qcem Polonicam cebri a posterioribu8 demum insertam e8se; at cebri cum adimpleri UBsonan. tiam ejticit II-II duo 8unt quasi verSUB 11 uterque syllabarum, eodem exeuntel BOno,. q1ii utrum prosae orationi an versibus adnumerantli sinto vix di!Jcerni potest, cI. Pohortcki, Rytmika 44 • duo versus trochaici octosyllabi cI. Pohorecki; Rytmika 44 f Deut. 1, 43: tUItlentes superbia ascendistis in montem; CosmaB I 10: inflatus fastu 8uperbie . 8 Gen. 41, 11: uterque vidimus somnium presagium futurorum; Legtmda l. Ladislai ł5 (Endlicher, Rer. Ungar. mon. Arpad., Sangallen 1849, 236): non sine presagio futurorum

!lO

'o

I .

I

I

I

II

I

12 (3) DE

J

a

DUCE SAl\fOU:ITHA y b. QUI c DICITUR FILIO a PAST d

c

SEMOUITH,

•

lIiis e itaque peractis puer Semouith f, filius Pazt Chossistconis II viribus et etate crevit : et h de die in diem in augmentum 1 proficere probitatis incepit i, j cotenus quod l'e~ regum 2 ! et dux ducum h ~ eum Polonie ducem concorditer ordinavit 3, et de regno PumpilI cum sobole radicitus exstirpavit k. j Narrant etiam r seniores antiqui, quod iste PUIDpil n a o regno expulsus, tantam p a rnuribus persecutionem paciebatur " i quod ob hoc a suis consequentibus q in insulam transportatus ~ et ab illis feris pessimis iUue transnatantibus l in turre lignea tam diu sit defensus, i donee pre fetore pestifere r multitudinis interempte s ab omnibus derelictus, ~ morte turpissima 6, monstris eorrodcntibus, expiravit t. i Sed istorum gesta, quorum memoriam oblivio u vetustatis u abolevit 6 ~ et quos error et ydolatri~ v defedavit, 1 memorare w negligamus j et ad ea' recitanda, que fidelis recordatio meminit, j istos x succincte x !laminando transeamus. ,.;, Semouith y vero principatum adeptus (non) z voluptuose vel inepte iuventutem suam exereuit aa 7, j sed usu laboris et mi-

5

lU

lO

15

a-a rubro colore in marg. Z; praecedit Capitulum ZS: om. II b Semouithay S; F-Ir 8: Samowithay c-c eiusdemtemrJOris manu dcl. S d Pazt S. Bandtkie 25,' rubro colore in mary. Z; mn. II e prima littera ornata ZS; II littera XVIII s. ma nu 20 adscripta II t SemOllch Z; Szemouith II g Chossisconis S, Bandt7cie 25; Coh om. II 1 eepit II J Primum Pumpil, corr. deinde i,n P~piel, gzysconis II () littem ex u corr., m del., e superscripta S; Popel H; Bandtkie 25: Popiel k extrrpavit SH, Bandtkie 25, .lIIPH I 397 I ecciam II In istem ZS; ijsdem H n prił/lU1n Pumpil, corr. deinde in Popiel, o littera ex u corr., m del .• e superscripta S; PopeI II; 25 Bandtkie 26: Popiel ode II p tanto II q consequantibus Z; praecedit p littem ditt~tsa S; persequentibus II r Bandtkie 26: pestifero 8 Bandtki.e 26: interrempte t exspiravit S, Bandtkie 26, .lI1PH I 397, F-I( 8 u-u oblivio vestllstatis Z; vetustatis oblivio H v F-K 8: idolatria w momorare S x-x BUCcincte istos et eompendium, quo verborum traiectio designatur Z y Szemouich H; 80 .z om. ZSIl; additum in marg. XVI s. manu Z aa c littem di.ffusa H; Bandtkie 27:_ non exercuit 1 Col. 2, 19: eX quo to tum corpus ... crescit in augmentum dei 2 ot. Dan. 2, 37,' 1 Tim. G, 15,' Apoc. 17, 14,' 19,16 3 De vi atque signiticatione verborum concorditer ordinavit et. A damus , Problem początków elekcyjno8ci polskiej i sprawa 8w. Stanisława (Spraw. Tow. Nauk. we Lwowie 1936 XYI 42 sqq.) f, Fabula de ~uribus homines devorantibus saepe 1n. ae. legitur,' multas collegerunt: S::ajnocl!a, Nowe .szkice, Lwów 1857, 211 sqq. et Liebreeht F., Zur Volkskunde, IIeilbronnen 1879, 1 sqg. AnUquissima earum putatur tabula Danica (Langebek, SS. rer. Danie. I dO sąg.) e tempore, quo Dani itondum Ohristianam amplexi sunt religionem. Gallus utruJn similes Thietmari (a. 1012) itarrationes, alt lontes labulae de Ilattone ][oguntinorum archiepis~opo (quae XIV s. conscripta esf) secutus sit, parum constat. Liebreeht has labulas ad -8acrilicia relert, quibus dei tempore calamitatum placabantur; ci. quoque Krotoski, Echa II Sap. 2. 20: morte turpissima condemnemus eum 6 Sigbertu8 historyczne 64 Gemblae., Vita Deoderiei (11GSS. IV 4(334 ) : abolevit oblivio 'J Sall., Oat. 5, 2: ibi. que iuventutem suam exercuit

'.

S5

'o

łr,

13

l)

litie probitatis famam et honoris B gloriam acquisivit b, ~ atque sui principatus fines ulterius quam aliquis antca c dilatavit 1. ~ CuiU8 d loco decedentis e Lestik I Hlius eius subintravit d, i qui paterne probitati et audacie gestia sese rnilitaribu's adequavit 112. r. Lestik h quoque rnorienti Semimizl 1 eius genitus j 3 suc~essit, qui parentum memoriam et genere et k dignitate triplicavit l. l (4) DE m CECITATE J\1ESCIIONIS

10

15

20

25

30

85

40

'5

n

FILII o ZEMIl\IIZIl

P

DUCIS

II'

nic q autem Semimizl r magnum et memorandum l\Ieschonem •• progenui t , i qui prius t nomine u vocatus alio uli VII v aunis a ·nativitate cecua fuit. ~ VlIo w vero recurrente nativitatis]l; eius anniversario, pater pueri more solito convocata comitum aliorumque suoruin y prindpun} concione z, copiosam epulacionem et sollempnem Ba celeurabat l et tantum bb inter epulaa pro cc cecitate pueri, quasi doloris et verecundie dd memor, latenter ee ab imo!f pectore suspirabat 6. : Aliis equidem exultana Bandtkie 27: honorum Ił acqulsiut II c ante ea SIl d-d Cui e decentis S ' in marg. eadem successit rnortuo Lesthko filius eius pro co li qua textus manu; De du?e Lestcone Z,' in marg. cadem qua texlu8 mmm: de du('c Lestkon(e) S . g coequavlt U. b Llestik S, Bandtlcie 27,' Lesthkoni II I in marg. eadem qua text'u8 mam?" f!ddttum: d~ ~uce Zemirnizl Z; in ntarg. eadem qua textus manu additum: de duce ęeml.rnlzl S,. SzernlmIsI II j Oansz. 63: co genitus, t'eZ eiuB gnatns k om. H. I sphca~lt II m-Ul. index rubro colore scripfu8 Z n Mechconis S;. :Meszcoms II; ,Bandtk~.e 28: Methcoms ? filio ZS p Zemomisl 11 'I lJrima littera ornata ZS,' II httera XVIII 8: manu adscripta H r ZemomiRl II ~ .Me. schconem S; l\I~szconem II; BG;ndthe 28: l\lesthconem t primus ZSIl, Bandt/de 28,. J[PIl I 398. li·K 8, Grodeclcf, Gall 70,' cI. Gansz. 26 u-u vocatus nomine illo II ~ septem S. w septimo S x tivi litterae corr. et dillusae H 7 om. II z eoncionem, ID httera XV III 8. manu del. II aa Bolempnem S,. Bollempne II,' Bandtkie 28: solemnem hb Bandtkie 28: tarnen cc Band/kie 28, ..1lPll l 398, F·1( 9: prae dd verequottidie II ee om. II !r primum vno, deinde del. et in medio marg. alia manu intimo S; ymo II; Bandtkie 28: intimo

11 ][ac. 14, 6: dilatavit fines gentis Slle I Sall., Jug. 4: virlus eorum fa. mamatque gloriam adaequavit a de ZienwrnysZ duce cI. Balzer, Genealogia 17: Wojciechowski Z., Polska nad Wislą 34 et pass. ' Jlieszko I, natuR ca 922,111,.25 V 99Z cI. Balzer, Genealogia 18 Bąą. Quod ad jormarn nominis eius spectat cI. Zeis8berg, .Misiel) der erBte christliche Beherrscher v. Polen (Arch. I. osterr. Gesch. 1867 XXXVIII 59): Balzer, Genealogia 18,' Wojciechowski, Polska nad Wislą 28 • GrodecN, Gall 7() adn. 1, opinatur Gallurn de OhriBtiano Jlesconis nomine cogitavisse,' hoc lamen e tcxtu vix colligi potest, lontes autem aetate proxirni id nomen ignorant; ej. Bal::er, Genealogia 18. Zakrzewski, :Mieszko 42, opinatuT ]fesconi usąue ad septimurn vitae annum Dagome nornen lu'isse. Quod ad nornen Dagome spectat cj. quae nuper disputat'erunt Koczy,. Dagome iudex, Awbaba, Schinesghe (Roczniki IIistor. 1934 XII 14 sqq.) atque Wojciechowski, Polska nad Wislą 27, ubi ceteras commentationes invenies; cj. Semkowicz Wl.,. G neza imienia ~.M'ieszko(~ z kistor. punktu widzenia (](sir:ga 1(, N itsclta, I nter A Tłlla) p Kraków 1946 et seorsum impressum I.Ovid., Jlet. X 402: suspiria duxit ab im(). pectore; Verg., Aen. VI 55: pectore ab imo ". ;

1

j J

. i .

A'4!

14 tibus j et palmis ex consuetudine a plaudentibus, 1 letitia alia aliam cu· mulavit, ! que visum recepisse cecum puerum indicavit b. i At pater nuIli c uuntianti hoc credidit, idonec mater de convivio exsurgens d ad puerum introivit, : que patri nodum e ambiguitatis amputavit, j cunctisque residentibus f videntem puerum presentavit '. ) Tune h demum eunctis leticia plena fuit, j eum puer illos, quos numquam viderat, recognovit, j sueque cecitatis ignominiam in gaudium inextricabile commutavit 1. j Tunc Semimizl dux seniores et discreeiores, qui aderant I, subtiliter sciscitatur, : si quid prodigii per ceeitatem et illuminacionem pueri designatur J• l' Ipsi vero per cecitatem Poloniam sic antea fnisse quasi k cecam indicabant, 1 sed de cetero per Meschonem illllminandam et exaltandam super naciones 2 contiguas prophetabant 1:"1 Quod m et ita 'se habuit 3, l at nł aliter tamen o interpretari potuit.~ 1 Vere Polonia ceca prius erat, i que nec culturam veri Dei 5 l nec doctrinam fidei : cognoseebat, ~ sed per Meschonem ilIuminatum est p et ipsa illuminata q, 1 quia r eo credente Polonica gens de morte infidelitatis est exempta Ordine enim competenti Deus omnipotens visum prius t Jtleschoni corporalem restituit, ] et u postea u spiritalem v adhibuit, l ut per visibilia ad invisibiHum 6 agnicionem penetraret ! et per rerum notieiam ad artificis omnipotenciam suspicaret w. ! Sed:i[ cur rota currum y precurrit z f Semimizl aa 2,utem senio confectus extremum yale bb mundo fecit. B.

r

a iconswetudine S b invitavit ZSIJ, BandtIcie 29 c illi H d exurgens ZSIJ, .MPIJ I 398 ,e primu'rn nondum. deinde eiusdem temporis manu eorr. ZS; nondum wlnus II f resistentibus ZS, F-K 9; et. J(ętrz. Uwagi 66, Gansz. 2G, Grodecki Gall 70 g Bandtkie 29, ]!PIJ I 398: pronunciavit b-z orno H i adherent S J F-J( 9: designetur k Bandtkie 30: quidem J Bancltkie 30, ]!PIJ I 398: prophetisabant m Quia S. Bandtkie 30, ]IPH I 398 n et ZS, Ban(Ukie 30, 1łIPH I 398, F-K, 9; Gansz. 26-7: nec Bandtkie 30, ]IPH I 398, F-K 9, Gansz. 26-7: tum p verbum contusum et de~ letum S; Bandtkie 30: om. q super versum alia manu adscriptum est S r 1~[PH I 398, F-J( 9: quod fi sequ tur cum, deinde era sum Z t primus ZS, Bandtkie 30, ,},IPll I 398, F-K 9; et. Gansz. 26 u-u repetit S v Bandtkie 30: spiri. tualem ' w suspiraret Z; Gansz. 26: susciperet; at et. Du Cange Gloss. s. v. x Dr S; Bandtkie 30: doctus y Bandt1cie 30: currus z precurritur ZS, Bandt,kie 30; toht'm cap11t inde a sl:g1o b mn. H aa Zemomizl II bh vale postmodum IJ

6

10

15

20

25

(I

Esth. 9, 22: luctu8 atque tristitia in gaudium conversa sunt 2 3 Reg. 14, 7: exaltavi te ... et dedi te ducem super populum meum 3 Sall., Jug. 85, 23: et profecto ita se res habuit ' Sall., Jug. 7: sed ea res longe aliter ac ratus '€,st evenit 6 Judith. 5, 19: penituerunt se recessisse a cultum dei 8 Hebr . 11. 3: ut ex invisibilibUB visibilia fierent; Rom. l, 20: invisibilia enim ipsius a creatura mundi, per ea, que facta sunt, intellecta conspiciuntur

Bil

3;

1

.&0

.

.,

-'

15 (5)

li

QUOl\IODO a

MES CO

b

RECEPIT DOBRO\VCAl\I SIRI c UXOREl\I a

IN

At d 1\1e8cho e ducatum adeptus l ingenium animi cepit et vires corporis f 2 exercere 3, ~ ac nationes per circuitum belIo sepius attemptare I. l Adhuc tamen h in tanto gentilitatis l errore j involvebatur k, l quod sua I consuetudine VII uxoribus abutebatur u. i Postremo o unam christianissimam p de Bohemia Dubroucam q 4 nomine in r matrimonium r requisivit 85. ; At illa, ni pravam consuetudinem ~Uam dimittat, 1 seseque t fieri u christianum u promittat V, i sibi w nubere recusavit. i Eo igitur collaudante se usum y iUiuB paganismi dimissurum j et ~ fidei christian e !La Bacramenta 8uscepturum bb, : illa domina cum magno seculari ee et ecelesiast ieo dd religionis apparatu 6 Poloniam introivit, t ne(~dum tamen thoro ee Bese ee maritali federayit 1f, i donee ille paulatim consuetudinem ch:ristianitatis gg : et religionem ecelesiastici ordinis ~ diligenter contemplans, errorem bil gentilium abnegavit, ~ seque 11 gremio matris ecelesie couniyit 117. ID

I

10

15

a-a OJ//" II li l\[cscho S, Bandtkie 31 c om. S, Hamlikie 31 d 'Prima littera ornata ZS; in marg. eadem qua textus manu A S; (A )noo domini DCCCCLXVo II e Me8Co S, Bandtkie 31; l\[eszco II f mIL. II g atem.ptaro ZB, Bandtkie 31 h cum S, Bandtki/.! 31; :J!PII I 399: tum I primum ~entilitas, dei/ule eiustlem ~(J temporis ?1tallU corr. 8 I exrore S k volvebatnr II J in in/priorI' ruargine ad finem paginae rubro colore Anno domini DCCCcoLVo uxorem a~cc('pit Z 11\ VII' Zs n aburebatur Z o PORtremum S, Bandtkie 31 II xpialli~Rimnm ZS; xianis 8ima ll? .ll . q Damb.roweam II; Bandtkie 32: Dnhrowcam r-r 0111. II I sequitur ~lb~m ~UClS nOheIlll~ 11 . t .sequitur f littera deleta II U-Q fieri :xia. 115 num Z; .fwr,l xpl~nam S; xmnum flen.II v promitat II w sibique H x Bandt1cle 3l, Jll II I .399: ergo y lpBum II ~ sed II al' xiane ZIl:' :xpiane S hl) SUf'\Set'llturum Il <:C Recular~s Z~, Baudtkie .32, . ..l/Pll l 399, P-K 10; 8t'CularuHl II; ef· Gansz. 14-15 dl! eCcleSJa8tu'e ZS' Bundtkte 32, .J.1IPll I 399, F-X 10; ef. Gam/z. 14-1.5 c"-e(' 8e8e thoro II; .J/·K 10: toro seHe " fitlt'ralIO vit 11 gg xianiŁatis Y.JI; xpianitatis S Ioh errori ZS, Bandtkie 32, J[PIl l 399. F-X; 10 erori 11; ef. Gans::.. 15 ii-ii om. li

~5

410

4.5

1 Quando lIIesco imperium adeptus sit, ignoratur, at certe ante a. 9(J3 (cf. lVidu.kind, ed.P. Hirsch, IIannover 1935 III (J6). De lIlescone cI. Zakrzewski, ltlieszko I budowniczy palistwa polskiego, lVarszawa 1922; lVojciechowski Z., :JIieszkv I i powstanie państwa polskiego (Zap. Tou,. NauTc. w Toruniu 1935 X nr 4); idem, Jlieszko I and the Rise ol the Polis h State, Toruit 193(J; idem, .Polska nad Wislą, pass. I Sall., Jug. 28, 5: in consule nostro multae bonae artes et animi et corporis erant I Sallo, Cat. 2,' 1: reges ... divorsi pars ingenium alii corpus exercebaot; 8, 5: ingenium nemo sine corpore exercebat f. Dą.brówka, Bolesla·i Crudelis, Bohemorum ducis, lilia, ?nor. 977. ci. Balzer, Genealogia· 22 sqq.; Pol. Słowno BJogr. V 240. Bretholz, Gesch. V. Bijhmen 81 adn. 2, earli, Bororem Boleslai I juissc putat li de his nuptiis cj. Tltictmarum IV, c. 55; Cosmas I C. 27; Balzer, Genealogia 22; Zakrzewski, Mieszko (J6 sq.,· Wojciechowski Z't Nieszko I, 8 sqq.· II Vipo, Gcsta Counradi 1: cum omni ecclesiastico apparatu in. signem 7 errat hic noster; nuptias enim a. 965 laci.as cssc, baptismunt vero a. 966 constat; apud Thietmarum IV c. 56. Dą.br6wka trium ieiuniorum quadragesinwlium tempor-e carncs comedisse fertur; q'Uapropter suspicio orituT Jlcsconem a. 967 demum baptisatum eSBe

j

.-m. *

. '-:1

16

-\

.

(6) DE a PRIMO BOLEZLAU9 QUI. DICEBATUR GLORIOSUS SEU CHRABRl b

.

Primus ol igitur d Polonorum dux J\fescho per fidelem uxorem ad baptismi graCiam 1 pervenit 2, f cui ad laudem et gloriam satis habundanter ~ sufficit, 1 quod suo tempore et per eum oriens ex alto regnum .Polonie vi- 5 sitavit f3. ,..1. De bac namque g benedicta femina h glorio sum l Bolezlaum j , ge~ neravit l, l qui post· ipsius k obitum 5 regnum 6 viriliter gubernavit 6 ! et .in tantam 'Deo favente virtutem et potentiam l excrevit, ~ quod, ut sic eloquar, sua 6 probitate totam Poloniam deauravit 6_,.[ Quis~enim eius gesta fortia 7 vel certamina, l contra populos circumquaque commissa. rn 1 10 digne valeat n enarrare 08, j nedum ~tiam P, scriptis mtmorialibus q commendare "~ Numquid 8 non 8 ipse Morauiam et t BoJ;temiam pubtugavit i et in' Praga 9 ducalem sedem obtinuit, ~ suisque eam suffragańeis deputavit 10. II Numquid v non ipse Vngaros w frequencius x in y cErta':' mine l&. superavit, 1 totamque terram eorum usque Danubium'7 suo do- 15minio mancipavit 11. i Indomitos vero tanta aa virtute Saxon'es aaI2 edo-

r:

u,

a-~ om. S b Chabri lJf.PH I 399 c prima littera ornata ZS d ergo S. Bandtkie 35, MPH I ,399 e abundanter H linde ab a om., pro hislegitur Anno ~omini DCCCCLXVIIo H g in marg. rubro colore Natus est MCCCcoLXVIlo Z,' om. H b sequitur Dambrowka H l-l glorio sus dux Boleslaus generaur H I Boleslaum S,;F-K 10: Bolezlavum k patris H 1 potencia H comissa S . n valuit H o ennarrare ZS P ecciam H q memoralibus H r comendare s..... . 8 om. H t alt era manU super versum ads"Criptum S u Behemiam adscriptum ).n. interiore marg. alt era manu S v numquit Z w IIungaros S, Bandtkie 36, MPH l 399 x fra litterae diffusae. et corr. S y i littera diffusa etcorr. S z certamię H . aa-u Saxones tanta vutute H, MPH I 3 9 9 - 4 0 0 . .,'

~

0.'.1l"

e

". ',1 '.

"

.. ~ lJJ

, t·

,r ... ,

.~

'

21)

ID

l-l

25-

Kadłubek (lJ[PH 11 276): Primus itaque Polonorum rex Mesco gratiam

'. baptismi suscepit . . I Mesconis baptismum in annum 966ponunt Balzer, Genealo~. 'gia 22; Wojciechowski ·Z., Polska nad Wisłą 21 a Luc. 1, 78: in quibus visitavit :, nos oriens ex alto· 'Boleslaus l Ohrobry, Mesconis I et Dąbróu'cae lilius, natuB 8~ B8e.UndU'f!/' 13alzer, Genealogiq, 36, a. 967, secundum ZakrzewsH, Boleslaw Oh robry 45, a. 966·.. ~ II. cI. 8upra p. 13, adn. 4. 8-8 verba ad litteram lere a rita minore ·s . .stanisIai (MPH IV 268) exscripta '1 SalI., Jug. 85, 21: eorum gesta "fortia mómo: rando 8 ..4.damus de Oastello, Vita Odonis episc. Oameracensis (MGSS XV 943): quis autem virtutes, quas possederat, digne valeat enumerare ' t ' Praga in Bóh8~ 8J'. ',:; , . . mia,' de huius vocis origine ej. Jirecek H., Oosmas und seine Ohronik, Prag.1906~ U} Hry G., Die "slavischen Siedlungen in Konigreieh Sachsen, Dresden 1893, 281, iadieem ., , " , 1700is oonicit luisse 'Oelticam; cj. tamen Friedrich G., Die 'histor. Geographie. Bóhmeris ': (Abhandl. d. geograph. Ges. in Wien 1910 IX nr 3, 124, adn. 4). De his, quae annis .. ł'" 1002-4 in Bohemia acta SUfIt, cI. Zakrzewski; Bolesław Ohrobry .Wielki, Lwów 1925; 4&>:.,.:~,;,··.· 179 sqq. 10 e lontibus aetate proximis nihil compertum habemus de Bohemia dioce~· Bibu8 Polonicis 'addicta 11 quod ad regione'łn trans Oarpathes montes, quae hodie Slo~ waczyzna (Slove'nsko) vocatur, ~olonieo regno adiunctam spectat, . cI. nuper Widaj6~' wiez,Kraków i Poważe w dokumencie biskupstwa praskiego z r. 1086 (Prace kom. hist: Pozn. Tow. Przyj. Nauk 1938 XI fasc. 4, 48-52) ubi ceteras co'mmentationes invenieB 4150 ,,;' enumeratas . Hl Widukind ed. P. Hirsch, Hannover ,1935,.1. 9:, indomitum genua .~. ~.' '~

>,'

.

..

",

'.

~.

,..,"

. .

0";"

! ' .. _:

".,,'

,

. -_., .•.• ".,'~,~~ ,. . ., ',/~~~-,J. _,~~'/==.'.-"," •.•; "'- .'"0:' . , ' . ~r -,..~.~'"'"~ __ .r~= ..... ~ ',t": ii;:':.j;.~i;,...~·~,:~ .. _",~r. ... _.

I

I

.:

17

b

10

15

muit, l quod a , in flumine Sale 1 in medio terre eorum meta' ferrea finea. . Polonie terminav~t 2. ;' Quid igitur b eśt necesse Il, victorias d et triumphos de gentibus incredulis nominatim e recitasse 3,: ~ quas constat f eum quasi sub pedibus conculcasse '.' l Ipse g namque Selenciam', P'omoraniam h 6 et Prusiam 17, usqv.e ade~ { vel in perfidia persistentes t cOli- . trivit 8, l vel conversas in fide l solidavit, ,l quod ecc]esias ibi mult'as m et episc~pos per apostoHcum, ymmo n apoatoHcus per -eum ordinayit. l Ipse 10 etiam o beatum Adalbertum' ~ in longa peregrinacione et a 8ua reb elli gente p Bohe~ica" multas .in~uri.as pe~essu~ 1. a~ se ven~en~e'm j cum magna yeneratlOne 8usceplt l elusque predicaclODlbus q . fIde lIter et institucionibus q obedivit 10. l Sanctus vero martir igne karitatis r : et zelo predicacionis l accensus, ut aliquantulum iam in Polonia fidem puliuiasse; 'et, sanctam ecclesiam, excrevisse j conspexit, l intrepidus Prusiam .' intravit,l ibique martirio ł ~uum agonem consumavit a 11. 1 Postea vero COrpU8 ipsius ab', ipsis' Prusis· BoJezlauus w; auri pondere compa<

,

20

25

,

co

/

.!

,

. ' , ' a qui ZB, Bandtkie 37,' pot'iuB que H;·P-K 10: et; cI. Ganaz. 4 .. JIPll I 400: ergo ,CI nacce'S,' neccesse H d v littera fl 8 corr. S e nominali H ' est constans ZB,' Bandtkie 3'1, P·K 11 r I littera COTT. Z . ,b priOT Ił littera tZ i coT1'. videtur S I Prussiam H , in inferiore marg. applicavit XV-XVI a. manił S,' Ganaz. 24 malit: usque hodie t resistentee ZSH, Bandtki, 37, J[PH r 400, F·K 11,' cI· Ganaz. 25 , ,.' ,l Gan,z. 24 addtmdum jorsan: adeo nI Jluncaa {'} a P-K 11: hnmo ' B,' MPO I 400: magnificas; Ganaz. 25 addit: ed.ificavit ,o 00. eiam H, p ge!1 ti .H ,. q-q p~edicądonibu8 et institucionibu8 fideliter H, . M~H I 400' ' , , r cantat18 8,' Ban.dtkte 37, MPH l 400, F-K 11' • Prussijam " H ~ F-K 11: martyrio " a consionavit. H, • Prussie H " Boleslauu8 8., Baniltkie 38; Boleslau8 H ,

\

,1

80

85

o

40

45

(Saxonum); Vitaminor 8. Stanislai (lIPH IV 268): Sa:x:ones indomito8 edomuit; Kadłubek (MPHII 279): Saxones"indomitos adeo indomuit l Sata Ilum~n in Bazonia. II ej. Roczn. Traski, jIalopola., Kron. wkopolB. (lIPH II "828 1'. 967; III 140-1, II 484); Vita minor B. Stanislai (MPH IV 268),' Kadłubek (MPH II 279 ! de belUs Boleslai Ohrobry cum gentilibu8 POPUZiB nihil in tiu8 tempori. fontibu8 legi. tur " , ' Dan. 7,14: et reliqua pedibus suis conculcabat; 7, 7: reliqua pedibus suia conculcans; P8. 7, 6: et conculcet in terra vitam meam; Jok. 39, 15: obliviscitur, quod pes conculcet ea; Matth. 7, 6: ne forte conculcent eas pedibus Buis; Iaai 28, 3: ped1. bus conculcabitur corona Buperbie ebriorum Ephraim, BaepiuB apud GaUum , I tU SeZencia ci. supra p. 7 adn. 5 • Pomoraniam usque ad Oderae Ilumi-ni, oBtia a Me,. cone I iam ante a. 96'1 8ubactam eBBe novi8sime putavit Widajewicz (8Zavia Occid. 1931 13-117) . ' " PruBBia, ,regio intra ViBtulae et Niemen jluminum Qtdia • Vita minor 8. Stanislai (MPH IV 268): ipse Pomoranos et Prutheno8 eontrivit I dł ,aneto Adalberto cI· Voigt H. G., Adalbert von Prag, Berlin 1898, atque Zakrzewski, Bolesław Ohrobry '80-111 1O~10 ad verbum fere tZBCTiptum legi tur in. Vita minore l. Stanislai (MPH IV 268) 11 Heb1'. ,2, 10:' Decebat ~mim eum •.. per passionem consumare. S.Adalbertu8 occisu8 23 IV, 997,', cj. Voigt, Adalbert 182 Bgq. Ds pa8rio~ eiu8 cI. quae nuper disseruit KucharskiE.; Tzw. paBało B. Adalberti tJ iw. Bt'tłM Z Kwerlurtu (Spraw. Tow. Nauk; we Lwowie 1937 XVII 118-·23) ~ "'.'::; .' ....-: ...~.!:~

x..

Monumenta Polonia. Hi.toriea

~er.

II nr 2

,.

'\

"':'f· .1.

~ ..

"Ił

, ',:~' ,.l-~'
•

: ...T

~

"

." ł'

18 ravit j et in Gneznen 1\ ID€tropoli 1 condigno honore 2' collocavit 11 3. ' ~ lllud quoque memorie c commendandum d estimamus, qucd tempore • ipsius e Otto f Rufus g, imperator ad sanctum Adalbertum orationis ac r€conciliati<;lhis gratia I) simulque gloriosi Bol€zlaui h. cognoseendi.' famam j introivit, lo·sieut in libro de passione martiris ]t potest propen-. I sius l inveniri 6. Quem Bolezlauus sic honorifiee 7 et magnifice 8US'1 CEpit 7, ~ ut rege,m, imperatorem n Romanum ac tantum hospitem SU$cipere decens' fuit. l Nam miracula mirifica Boleslaus o in p imperatońs q adventu q preostendit f, 1 acie s • inprimis militum multimodas, deinde prin" cipum in planitie spaciosa liuasi choros ordinavit, i singulasque t separatim u 10. ID

D,

I

r

....

"\

a Gnezna H, lIPH I 400,' Bandtkie ;l8,F.K 11: Gneznensi '. b sepelivit' H :;equitur dignuUl H d comendandum S. e sequitur an.IlO videlicet domini M02° H f in marg. XV 8. manu secundus Z g in marg. eiusdem tem.poris manu: de Ottona Ruffo 8; Ruffus H b Boleslawi 8, Bandt[,ie 38, JfPH l 400; Boleslai H .'1 con." gnoscendi H J fama. ZSH. Bandtkie 38, MPH I 400, F-K 11; cI. Kętrz. Uu.'ag' 6611: F-le 11: martyris J perpensius H m BolE:',slauB S; Boleslaus H;' Bandtkie 38: Boleslauus D-n ROm!l.nUIU imperatorem H o Bolezlaui Z; Bolesla.wi S. Bandtkie 38; J[PH l 400, F·K 11: Bolezlavus p om. Z8, Bandtkie 38,' ej. Gansz. 4 q-q adventu imperatoris H. MPH I 400,' F-K 11: imperatoris in adventu . rom. Z8, Bandtkie 38; pondit H; Bandtkie 3818 : prepandit; F-K 11: preparavit II-I ia primis acies H, ,UPH I 400 t q Httera diffu a 11. u separatum H . c

00

i

Gniezno ..llesconis temporibu8 nondum archiepi8copi sedes tuit, guae jadum est . I Esth. 6, 11: hoc honore condignus . ' 1:: est; Regino. r. 876: condigno honore celebravit;'Pa88io s. Adalberti (MPH 1.156); Oli condigno' honore ... in basilica re.verenter collocavit . a s. Adalbertu8 non in ecclesia. 25....', ca:thedrali Gnesnensisepultu8 est, scd in antiquiore q~m c~pella rotunda, "ct"Laubitz~ "'~- .• ~'J O początkach kościoła g'nieinie1'tskiego w świetle ostatnich badań wykopali8kowych (Biulet, .~·f HiKt. Szt,uki. i fCult. ~934/5 III 9~24; Woicie~howski,Polska ~ad Wisłą, 59,~ Liko'lłJski. .... ~ Tran,Udw 8. l1dalberh 59-60. CI. Kętrz. St.; Żywot 288; Grodecb, Gall. 72 adn.. 2,' (1um~ :.'; pZo.wf~z< Źr~ła Gallusa (P:~e'W. nauk. lit." 1903, nupmimettiam,Henzel, Najda-wn,iej- .80.. ; .:\:~. ,ze dz~e1e (rlueZ'M (Śur.'WOlctech207.....··34j, Poznan 1947 ł Otto III perperam nomtM" " jur Bu/u8, quod cognomen Ottoni 11 juit (cf. Voigt, D6rVerfasser 9.9)..' Simile"cognomM~'~ :.:~ ..:'. · (8anguinar'iuB) legitu'f pT'imum in VaticiAio Sibillae (1[08S XXII 375)"exeunteXI '::J;l conscripto. Oj. Uhlirz·K.; Jahrbiicher d. deut. Reiches unter Otto II u .. Otto III, Leipzig . : lt
a. 999, ct. Zakrzewski,' Bolesław Ohrobry 121

I

1!,

>h"

t

o

.'0

l

a

.. p

;! .,'

.

19

5

]0

]5

20

. 21i

acies diversitas indumentorum discolor variavit., \ Et non quelibet erat ibi vilis a varietas ornamenti, ~ sed quicquid b potest nsquam gencium preciosius nperiri. l Quippe Bolezlaui c tempore quique militeg i et queque femine curiales l palliis pro lineis vestibus vel laneis utebantur t ! nec pelles quantumlibet preciose, ~ licet nove 1 fuerint, in eina curia sine pallio d et aurifrisio 1 porta:bantur. i § .Aurum enim eiua tempore commune' quasi argentum ab omnibus habebatur, i argentum vero' vile f quasi I pro stramine tene batur h.'l Cuius gloriam et I potentiam et divitias imperator' Romanus J considerans,. admirando dixit: Per coronam imperii mei 11:, ['maiora sunt que video, quam fama percł:pi. 1 Suorumque J con .. aultu m magnatum n co ram omnibus adiecit: Non est dignum tantum o ac p virum talfm p aicnt unum de principibuB ducEm. aut comitem no,minari, i sed in regale solium glorianh:r ·redimitum diademate q 8ublimari.[l.Et accipiens imperiale r diad€ma· capitis' sui, capiti Bolez1aui' amicicie fedus inposuit u l et pro vexillo ~riumi>bali clavum w Ei de cruce Domini ~ cum lancea sancti Mauritij XI t dono dedit, ! pro quibus illi Bolezlauus y sancti Adalberti brachium redonavit 3. l Et tanta sunt

in

Y,

B om. H b quitquid S; quidquid H J Bandtkie 39, JIPIl 1 401 CI Dole. slawi S, Barultkie 39; Boleslai H d pellio H e comune S r BamJtkie 39: ville g qua H b praecedit habebatur verbum punctis 8'Ubternotatum S I om. II j-I Romanus imperator H k mn. S, Bandtkie 40 I Suorum H 11\ Gansz. 27: in consultu " magnatuum Z o hoc verbunt . eiusdem temporis manu corr., 8equitu~ liUera quaedmn (h t) del. S p-p virum Be ciem II q dyaclemate SH, Barulthe 40, .JlPH I 401 r regale H; Kron. wkopols. (MPH II 483): regium H d~adeJha SIl, Bandtkie 40, JIPll I 401 t Bolezlawi S, Bandtkie 40; Boleslai H u impo~u~~ S, Bandt~.ie 40, ___lIPII I 401, F·K 12 v triumphas II w ('lawm S I MaunclJ S; )!aurcIJ II y Bolezlaws S; Boleslaus H

aurifrisii vax pro ~urifrigio posita auctoris originem Italicam testari videtur nisi li S. .Mauritii lanceam, iam a. 1008 in Polonia !lO fui8se e B., Brunonis veTbis (MPH I 266) colligi pote8t· posteriore temporeidem teBtant'Uzr AnO~bS Magdeburg .. (MOSS. XVI 170; MPH II 7(5);, cI. quoque Zakrzewski, Boles aw. ",ro ry 130-1 ,A.J----r 'd 01-:1. (' . . la . '. --""". " IKWannes łnterpolaho O) 'commemorat quoq1te de ture 1&CMm pO~ndi Stepha,!,o~ Hu,nga'rorum 1'e9i , conee8lo, c/.,Kętrz. St., Żywot 290. De, lancea .8•. M~rth/. ·~f., Przeid:nec'bi.; O toMczni 'Iw ... Maurgcego (Bibl., Wa"sz.' 1861): . I~ Hojmelster, Dte h~łhge Lanze 6i.,.. AbzeicTam dea ~ D..J... L , Wro , ___ 1908' 11' 'J_ I_I . I. 111/' ,Ll< ....... ,1oC' , c_ ,,"U.oreKltD8~,. Wlócznt.a ~w. aurycego ł Tuwona ploeka doby pialltowakiej XIII tD. (8piaw. PAU'1930 . nr 4); Brackmann, Jlagdebu/rg als HauptBtadt de. d8utBCken. Ollt.",. im lrii,heren Hittel. aUer, LeJpzig 1937,'. ·id•• Die poZitisclte Bedeutung der MauritiuBverehrU1łg im friihertm Mittelalter (Sikber. d. Berl. Ak. d. Wi83. 1937) ',' ,.' de brachio .o' .AdalbeJ1i CJ.Bo~ •. · 40 slao Ottoni donato n-artat prima sequenłiad6 hoc Baneto. ~ (mn.i. leTe 1000-1002 in ...Au .. giensi abbatia conscripta, cj . .Analecta hymn. m~ii a~i XXXIV 146,', Polwreckl. Rytmika 31 adn. 2. Sec'Undu1n Okron. Princ. P~l•. (lł!.PH 11~ 4~O) brae'\~ł"lł AdaJ .. bert' ab Ottone Ro'mae in. eccle8ia 8. BarthoZomaeł .Ił m81lla Tłb6r,na cUpo.dum 'cI. t Notas oorevalleu8e8 (Annale s B. Jacobi LeodiffisiB ed. J. O. Bethman1ł).' Leoa.. ~~~~'Ue 1;2-3 Becundu1n .Ademari de Ohaban,nes interpolationem Otto 111 Bok,kw pro 'Ii brachio .8. , ;,r "t I de bac re K(l.rz• Ż,WJot 216, at~ Adalberti BeZla1n Oaroli .u-. dano nt18t " c. 2. • ' . ,1

(.:~ lorBan librariiB adscribenda eBt

I

•

,'0

e.'.

,'.

~ I'v-

20

! '

1L l..J f....

\n,

illa die dileccione couniti a, j quod, imperator eum fratrem et coopera-: torem iJnperii 1 constituit b\ l et populi Romani amicum et socium appel-' lavit. t Insuper etiam, c in ecclesiasticis honoribus d quicquid e ad imperium pertinebat in regno Polonorum, l vel in ali~s superatis ,ab eo vel sup~ randi.s f2 regionibus barbarorum;[. sue 8uorumque successorum g potestati 5; concessit 3, i' cuius paccionis' decretum papa S ilu ester hl sancte Rómane' ecclesie 'pri~il€gio confirmavit 5:,>( Igitur Bolezlauus l in J regem ab imperatore tam gloriose j sublimatus l inditam sibi 'liberalitatEm exercuit k,' ~ , cum tribus sue consecracionis 1 diebus m,l conviviuro regaliter et imperialiter n celebravit,)( singulisque diebus vasa oronia et supellectilia o. tI'ans- 10 cogniti Z; cogerti S; congerti H; Bandtkie 40: cogn!tti; F·K 12: coniuncti b instituit H ' , c et tarr. ZSH; t littera corr. S d ho minibus H e quitquid B; quidquid H" Bandtkie 41, MPH I 401 ,t dis Zitterae ei'Usdem temporis manu. ex s corr. S II ~IPH 1401, F·K 12: om... h in ,marg. aliq'Uanto posteriore man'U: Rex Bolesl(aus} fuit tempore Silu es tri pape S 1 Bolezla.ws S; Boleslaus H lS j-j tam gloriose in regem ab imperatore H k exeruit ZS .1 coronacionis H, ,. lIIPH I 401 III bus litterae' in aZia Zittera q'Uae discerni vix potest, rescriptae Z n ter litterae corr. H' o superlectilia ZS; suppellectilia H : " . .. :., . 1\

~> ,

'. ł

-',,>r

- .... -.0'

,,".J'; ;',

. '~.

Voigt, Der Verjasser 3-4,99: id., Adalbert v. Prag 207,' Bloch, Dae Diplom Otto III, j. d. J ohanniskloster bei Liittich 'Und die Grund'Ung des Adalbertstiftes in Aachen (N e'U. 20 Arch. f. alt. dwt. Gesch. 1897 XXIII 145 nn.). Oj. etiam Likowski,' Translatio B. Adalberti 60. Sing'Ula verba narTJ.tioni8 de Ottone III in Gniezno morante in Vita minor~: , 8. Stani8lai (MPH IV 269) et Kron. wkopol. (MPH 11483) repetita leg'U'ńt'Ur':'; l,.d~ ~'Ui'Us ritus vi atq'Ue a'Uctoritate ej. Zakrzewski, Bolesław' Ohrobry 1Z8 sgg.,· J ~dlicki,' StoB'Unek prawny Polski do ce8arstwa do r. 1000 (Prace kom. hist.Pozn:Pow. Przyj. Na'Uk, 2S ' 1939 XII jasc. 2, 144 sqq.) , I verba 8uplmttis vel Buperandis e forma b'Ullar'U'm. C'.-pontificali'Um B'Umpta 'vident'Ur, 'Utr'Um tmnen 'in text'Um' e b'Ulla anni 1000 inserta Bim, an- ex alia qualibet b'Ullar'Um forma, a'Uctor,i fortas8e nOt~, decern~ non potest " . dicit '. hic noste; de' Bede archiepisc.opali' in Gniezno' ceterisq'Ue episcopatib'U8 Polonicls con'- ' Btitut·is', atq'Ue de imperator-u'łn in episcop08 i-ure' (i'UB inve8tiendi etc.)' in 'Bolesla'Um 80 Ohrobry collato. 'De 'reb'U8 ecclesiq,sticis q'Uid in convent'U Gne8nensi Btatut'Um sit" Zege apud. Q-,i Thietmarum IV c.' 45," Annales Q'Uedlinb'Urg .. (MGSS. III 77); ':Abraham, Orgtini~a. cja"4Z-65; idem, Gniezno i Magdeb'Urg, Kraków 1921,,14 aqq.,· . Kehr,\., Das Erzbist'Um Magdelrurg 'lind die, erBte OrganiBation der christlichen Kirche Polen (Abkandl. d. ; BerZ. Ak. d. Wiss.1920 nr' 1); Jedlic ki, La creation d'U premier archeveche GnieznO 85 '" 668 Bqg.; Brackmann, ':łlagdeb'Urg 27; Sappok, Die Anfiinge d. Bist'UmsPo8e1r, (DeutBchland .:~ -u. d. Osten VI) Leipzig 1937, 56sqq.,·B'Uczek,· Pierwsze biBk'Upstwa polskie (Kwart. Hisłor. 1938 LII 173), ,'« Gerbert'U8 de A'Urillac, q'Ui postea papa creat'U8 Silvestri8 II nOmen I B'Ulla papalis anni 1000,' qua imperatori8 privilegiu'Y(iconjira.ccepit, 999--1003 mat'Um est.. hodie ignorat'Ur. Utrum Gallo e gen'Uinis litteris nota' f'Uerit, ut opinatur Błi- 40 czek, Ze Bt-udiów 'nad kroniką Galla anonima. ' Sprawa Seleneji (Roczniki Histor. '1938 .XIV 25), an ex exempla-ri q'Uodam, in passionem B. Adalberti inserto (Zeissberg, Dis polnische GeschichtsBchreib'Unfl. des Mittelalters, Leipzig 1873, 2S-9; Kęf,rz., Gall 64;' idem, Żywot 252,' KęJrz., Przyczynki do' historii 30) non Ziq'Uet; veri Bimili'Us tamen koc q'Uam iU-ud videtur. A'Uctores, q'Ui de hac disp'Utaver'Unt invenies ap-ud Budkowa, Reperto-ri'Um .. łl/r 4. Kehr, Das Erzbist'Um Magdeb'Urg 43, d'Ubitat, 'an bullae papaUB atq'Ue~itterar'Um ,:. imperatori8 argumentum jideZiter a Gallo expres8um 8 i t ) ':: ~ , , "., '.. " ," :,,~ c

a

re

- .'~,;""k" .. +.i.;";:;;'"j,_ ..':',

,

","'"

~.?~ ";;;' f'o 'lA ~,""",-,_~.,,,>

.~

"

;

in

I

~

-'Ą

.

,~ .. ",_"""t.I.,,~

'

21

'.

1\

10

mutavit, l aliaque diversa : multoque preciosiora l pn s€ntavit. ~ Finito namque convivio pincerna.s a et dapiferos a vasa auna et argentea, i nulla enim lignea j ibi b habebantur b, cyphos vidcliclt ft cuppas, \ lances et scutellas c : et cornua de mensis, omnibus trium diuum rongregare d precepit j et imperatori pro honore, i non pro principali munere l presentavit. camerariis vero pallia extf:nsa et e cortinas·, tapetia, strata, mantilia, manuteria f et quecumque servicio pn sfntata fuuunt, iussit similiter congregare g : et in h cameram imperatoris comportare I. l Insuper' etiam h alia plura dedit vasa, l scilicft aun a et arg€nt(a i diversi operis, 1 pallia t vero h diveł'si coloris, j ornamenta generis I ignoti l, ~ la~ides preciosoB t et huiusmodi l tot et tanta presrnta.vit, ~ quod imperator tanta n munera pro miraculo n reputavit 1. ~ Singulos vero princ1pes eius ita magnifice muneravit, ~ quod eos ex amicis o amicissimos 2 acquisivit. ~ Sed quis p dinumerare q potfrit qualia. et quanta r ID:aioribus· dona dedit, \ cum. nec unus t quidem u inquilinu8' de tanta multitudine sine munere v3 recessit. \ Imperator autEm letni magnis cum muneribus ad propria remeavit, ~ Bolezlauus ,""VEro rfgnans in hostes iram x veterem renovavit.

'A

ID

111

20

ID

(7) QUOMODO ., TERRA}.! POTENTER BOLEZLAUS· RUSSIE INTR.A.VIT ........' .

u

I

Igit~r bb inprimis inserendum' fst sfriei (e, quam gloricse et magni .. fice suam iniuriam de rege Ru~henorum ' vindi~avit ", j qui sibi 8~rorem I\-a in verbo pincernas i littera s'Ilperscripta S; F-K12: pincernis et dapiferi~ b-b habebanur ibi H c 8cultellas S, Ban
de don18 imperatori a Bole8ltw collat 's cj. Thietmarum IV c. 46,' de t't'stimentis temporibu8 Boleslai Chrobry u8itatis ci. WasyZe'wBki St., Zlot e liBtwice Boleslawa Ohro· brego (Kur. POZ1lfl1ł. 1928 nr 47,-3) I SalZ., Jug. 10, 2: ex amicis amicis8um08 fecisti I Si tamen verbum non quod in codd. Zegitur retinuerilł, reBtitue1ur Cltrsu. ' JaroBlaus Sapiens, m. dux KiovienBiB, Vlodimiri Magni f. mor· t'elox qui vocat'Ur tuus 20 Februarii 1054, et. Baumgarten, Genealogie, et maTiage. des Rurikłde. ru'"e, (Orientalia Ohri~tiana 1927 IX itr 35._ '1 88q.) ", "' ". , .' • l

tO

:Ii '1-"41-

22 dare· suam& in. matrimonium den€gavit l. 1 Quod Bolezlauus b rex indigne ferena, cum c ' ingenti c fortitudine d Ruthenorum ręgnum invasit 2,-~ eosqu'e,primumiarmis re'sistere eonantes e, non ausos eommittere', Bieut' ventus pulverem ante suam, faeiem g profugavit 3. l Nee statim tamen bhostili more civitates eapiendo, i vel peeuniam congregando .l" 5 Buum iter' retardavit, l sed ad Chyou I, caput regni, ,ut areem regni 5 simul et regem, eaperet,properavit 1• lAt Ruthenorum rex simplicitate gentis Hlius in navicula ok tunc k, forte cum hamo piscabatur 6, cum"1 Bolezlauum m adesse D regem D ex insperato nuntianto. Quod ille vix ered~re potuit, i sed tandem p aliis et allis sibi"nuntiantibus q certificatus exhor- 10 mit r. 1 § Tunc demum pollicem simul • et indieem ori porrlgens, i hanium~ que sputo more piscatorum liniens 7, l in ignominiam t 8 Bue gentis proverbium protulisse u fertur: Quia Bolezlauus v huie w arti non studuit,. i sed . arma militaria baiolare x eonsuevit, l idcirco Deus in y ma num eiUB· . tradere 9 civitateID istam regnumque Ruthenorum et divitias destina.- 15 vit. i Hec dixit, ~ nec plura prosecutus fugam arripuit)· At· Bolezlauus al. nullo bb Bibi resistente eivitat€mmagnam et opulentam cC ingrediens bblO ~

~

<. ~4~: '

:',·1

. ;:,j

',',

, ',:l ,

.. ;~:.,

.".~

."

.

'. . .\1 ,

-.

,

~

:,11'

,]

'. ".łl

b Dolezlaws S; Doleslaus II c -o in ma.gna II ~ Gan!z. sequitur sed II f comittere 8; om. II; Gansz. 29: comlmt· tere certameu II Gansz. 28: a facie b cum SR, Bundtkie 44, MPII I 402, 20 F-K 13,' Gansz. 29: tum 1 Chyon Z; Thyon Si Kyów II; cI. Ga'1ls,z. 30 10m. II ' It-It na.viculatius H 1 cui II ni Doleslaum II II-II regem adesse II o Bandt· kie 45: nunciatur p ta.m~n, p; 92 hndem H q nunnciantibus S, r posterior r II-B desu'1lt, adscr. p. 93 II i igllomiliiam ZBH,' littera super verBum Bcripta B u protuluisse B, y DolesIans p. 93 H, w huiu8 S 211 Gansz. 30: ignaviam x l littera e h corr.; legi (tiam potest .baivlare Sj baiulare p. 93 H, Bandtkie 45, MPH I 402, F-K 13 y ad ZSH, Bandtkie 45, MPII 1 402, F·K 13,' cI. Gansz. 27 s eua II aa DolesIans II bb-bb civitatem magnan., et opulentam nullo sibi resistente ingrediens H cc a littera ex e (Orr. B :'" .' .

a· a

suam dare II

28: multitudine

e

1 de actionede ho~ matrimonio cI. Bulzer, Genealogia 43; a. 1017 vivit etiam Em· 80 nilda, uxor Bole8Zai; mens8·Februario a. 1018 BoleslauB iam Odam uxorem hu"bet; actioni . huic igitur locus 'non datur nisi ex.eunte a. 1011 vel ineunte 1018 I 'de. expeditione , ,Kioviensi Doleslai cl.Thietmar~m VIII 31; Pow'iest wrem. let Bub a. 1018: Zakrzewski, , " Bolesław Chrobry 299 sqq.; Ja~imowicz, SzZak wyprawy kijowskiej Bolesława Chrobrego w świetle archeologii (Roezn. Wolyń. 1934 III 10 sqq.): "a 1 J.lfac. 6, 6: Lysias fu· 35 gatus est a facie Judeorum; Ps. 1'1, 43: Et comminuam.eoa, ut pulverem ante faciem .venti. Auctor respicit ad pu,gnam Boleslai Chrobry ad Bug fluvium (Powięst wrem. Zet 8ub a. 1018). Becundum Thietmarum VIIle. 31 proeliumhoc 'd. 22 'IuZii 1018 commi8sum est' ł Kijów ad Dniepr Iluvi'um '. 'Sall., Jug. 66, 1: a,reero regni no· mine Zamam statuit oppugnare' • unde hanc lubellam de Buthenorum duce pisca- &O tore Bumpserit aUctor non liquet ,7 piscatoribuB etiam hodie in hąmum' et piscem inspuere m,os e8t, el. Z,namierowska" Bybolóstwo jezior trockich, Wilno 1930. '74; id., RyboZóstwo w okolicach Druskienik, Lw6w 1934, 16 8 Prov. 17, 21: Natus est stultu8 in ignominiam 8uam ' " 1 Beg. 24; 19: quo modo tradiderat nie deus in manum tu&m ,10 de Kijów urbe capta a Pineinaticis, BoZesZai in. hac expeditione socii8, ct. Thietmarum 45 VIII c. 32. BoZesZau8 urbem ingres8u8 fst d. 14. Aug. 1018,' cI. MPH 1 801

, 1

~

.

ł "

"

':~~ "

'$"' __

. r

f.

.'

23 et a evaginato a gladio in auream b portam b percuciens CI; r risu satis iocoso suis admirantibus e, eur hoc fecisset, enodavit:' Sicut " inquit, in hac hora g aurea porta civitatis ab iato ense percutitur, : sic in nocte sequfmti soror· regis ignavissimi roihi łI dari prohibita corrumpetur l; 1 & nec tamen j Bolezlauo k thoro J maritali, ; sed coneubinali ~ singulari vice tantum coniungetur ID, l quatinus D. hoc facto nostri generis iniuria vindicetur 0, ~ et Rutht>nis 'ad dedecus et ad ignominiam inputetur p. l Sic dixit : dictaque factis q compleyit~. ~ § Igitur rex r Bolezlauu8 ci urbe· ditissima regnoque' Ruthenorńm potentissimo' decem D men10 sibus potitus T, [ inde pecuniam in Poloniam transmittendo nunquam w . extitit otiosus 3; j. undecimo vero mense', quia regna quam plurima tenebat ~ et puerum ad regnandum l\Ieschonem li adhuc ydoneum lt non videbat, 110co sui quodam ibi y Rutheno l sui generis in dominum • constituto u 8 , ; cum·· thezauro bb residuo as \ Poloniam remeabat. j Illum oc u itaque cc cum- ingenti. gaudio dd et Ile pecunia" remeantem 1 iamque U Polonie finibus propinquantem rr l rex Ruthenorum I I fugitivu8 collectis viribus do.cum Ruthenorum; cum bb Plaucis' et bb Pincinaticis 118 a' tergó (I

20

_ 25

.80

.-a om. add. p. 93 H b-b aurea port::. ZS p. 93 H, Bawltkie 46, MPH I ., percussit H d_d om. add. p. 93 H . e ammirantibu8 p. 93 II 402, F-K 14 t primum sunt, deinde in sicut corr. Z 10m. S b Bandtkit 46: mi l corumpetur p. 93 H I Bandtkie 46: tum k Boleslao p. 93 H J F-K 14: toro " ID coniungl\tur p. 93 H n Bandtki{l 46, MPH I 403: quatenus: o vindecetur S . p imputetur p. 93 H. Baootkie 46, MPH I 403 q in marg. XV •• manu adacr. MOI' Z rom. p. 93 H M-. cumque civitate potentissima. regnaque H ~ pothent H U_II om. add. p. 93 H. .. quibus ZS. Bandtkitl 21 : 11' numqultIn Z li: idorieum H, Bandtkie 47, JIPH I 403, F-K 14 l Buper "trsum adBC'/'. S z MPH I 403, F-K 14; dominium: cj. Gansz. 53 .a...... cum n.agno thezauro in H bb thesauro Z, F-K 14 cC-C:C At illum n . dd gladio H u_e ad propria H rr-f' om. H gg om. ZS, Bandtkie 47, JIPH I 403, F·K 14,' ej. Ckron. Princ. Pol. (MPH III 440) bli-bb om. H II Pincinatiris Z;·Pincinatirn S,, om. H; Band'kie 47: Pincinaturis: ]IPH I 403, F·K 14: Pincillakitis

.' 1 Fabula de BolelJla() Chrobry elue Auream Portam fe.rientt commenticia tst,' re• .ipsa. ad Boleazai Largi (Szczodry) exp,ditionem Kijovien8em a. 1069 factam referenda est; cj. Karlowicz; Wyprawa kijowska Bolesława Wielkiego, Poznań. 1812,' Briickntr, 85 Z dawnych. wieków (Przegl. Waru. 1923 III 150-151). Kron. wkopol. (MPH II 484): portam auream ... percussit I de his ej. Thittmarum VIII c. 32: Raber, Genealogia 43; Powiest. wrem. let a. 1018. Sorori J aroslavi nomen erat PrzMBlawa, cI. Baumgarlen, Genealogies des Rtłrikides 'l ,I Adam Bremens., G{lsta 23: beatulI Ansgarus captivos redimendo ... ·numquam legitur OtiO~U8. De thesauri. a Bo~'lao ~ Kijów 40 ablatis ej. Powiest wrem. let a. 1018,' Thietmaru. VIII c. 32 • Marlio igitur tlt!I Aprili 1019 I Mieszko II Lambertus, Bolesla, Chrobry f. -natus a. 990 t 10 Mai 1034 cI· Balzer, Genealogia 65--66. A. 1018 MeBco an.n'Um t,lita~ agebat XXVIII. q1Uł1łł ob rem "puer ad regnandurn non idoneus" kaud "ocar;' polest ' . ' Światopelk Aic trał, filiae cuiuBdam BoZeslai (nomen ei'U. ignoratur) maritus, ej. BaZur. G811.ealogw 69-70; AS Baumgarlen, GenealogieB 7 ., de PZaucis mentio łem.porum ratło1ti repłlg1l.iJt. Ai enim. a. demum 1054 in Rus8iam "enerunł, cI. Hru8zewBki. Iatorw Ukrainy B_sy. 2 editlo. Lwów 1901 II 54 • Pincinatici G. 1018 BocH BoleBlai jverunt, cI••upra p. 22 ad,. .• 10

,.

-

~'ł

'TĄ"

=2.. .-

24:

8ubsequitur 1 et, ad fluvium Bugam a2 . committere b certus de victor!a \ conabatur 3. l Arbitrabatur c namque Polonos more hominum de tanta victoria' (~t) d' pre,da glori~ntes,! un~~quemque .domum su~m properare.', :utpote trlumphatores l, tem sue fmlbus propmquantes,: et, tam g dm ,extra patriam sine fiIiis et uxoribus immorantes.' [ Nec Ulud sine ratione 5 cogitabat, ~ quia magna pars' iam Polonorum exercituB rege nesciente defluxerat c. j LAt re~ Bolezlauus h videns suos I mi1ites I paucos esse,' ~ hostes vero quasi'centies j tantum k fere l, : non ID sicut n ignavus et timidus, ~ sed 'ut "audax et ptovidus ID, : suos milites sic o affatur o: ' Non p est opus p,Tobos et expertos diu milites cohortari q, ! 10 Nec. triumphum sese nobis offerentem retardari' sed est tempus vires corporis animique virtut€m exercendi r. § Nam 'quid prodest tot, et tantas prius victorias habuisse, \ vel quid prodest 'tanta regna nóstro dominio subiugasse, l' tantasque divitias aliorum cumulasse, r si forte nunc subactos nos' contingat hec et nostra perdl- 15 diśse. : Sed de • Dei misericordia l vestraque t. probitate comp~rta : confido, quod si viriliter in certamine resistatis, l' si more solito fortiter invadatis, 1 si iactancias et promissiones in predis dividendis et in conviviis 'meis habitas ad memoriam reducatis, \ hodie victores finem laboris con:tinui facietis l) ~ et insuper famam perpetuam i ac triumphalemvicto- 20 , ,riam 1 acquiretis. 1 Sin u vero victi, quod non credo, fueritis, : cum sitis . domini, i servi Ruthenorum et vos et w filii vestri 6 l eritis 7 ! et in super penas pro x illatis x iniuriis 8 turpiss~me rependetis.' l Hec et hiis similia': rege Bolezlao y proloquente, omnes~sui militeshas'tas su as unanimiter protulerunt : seque cum triumpho' malle z \ quam CUlU preda domum aa fi> ~ turpiter ~.,' intrare respon,derunt. )(.Tunc vero rex Bolezlauus suorum·, y

a Bungam H b cotOittere S,' Bandtkie 48: proelium committere; Gansz. 29: ,certamen committere ' c-c om. H d om. ZB, Bandtkie 48,~IPH 1403, F-K U,' Gansz. 20: tantae victoriae praeda e propinquare ZS, Bandtkie 48, JllPH l 403, F-K 14; c/. Gansz. 20 f primum triumpbatorem, extrema In littera eiusdem tem- 80 'Poris manu' in iii corr. S II praecedunt ,verba tantum ex deZ. S b Boleslaus H H n:.i1ites 8U08 H J posterior e littera ex a corr. S k Bandtkie' 48: tum J fe " Zitterae corr. et iterum Buperscriptae S m-m om,. H n sicud S o-o confortana H p-b pag. seq. om. H q b littera cor:., posterior o littera 8uperscripta S ·r exert~ndi B' 8 XVI (') s. manu super verBum scriptum S ' t nostraque B~ ,Bandtkie 49 n S littera corr. S' " potius n08 ZS w om. Z; F-K 15; cf. Kę:trz. Uwagi 67, GanBz. 20, x-x pillatis ZS; Bandtkie, 49: prelatis y F·K 18: Bolezlavo z Gansz. 31: mori rrialle aa-aa turpiter domum S, Bandtkie 50 ,~ c

. !

, l Kadłubek (MPH II 280): a tergo surrepit ' • Bug jZumen' I pugna Boleslaicum' Iaroslavo a GaIło fiela videtur; secundum Zakrzewski,' Eoleslaw Ohrobry ł-: . 305, BoleslauB' e Kijów per Tremhowla oppidum revertit ' duo octosyllabi trochaici, cj. Pohorecki, Rytmika 46 ł llias Zat. 1063: finemque impone labori ' • 3 Reg. ·9, 6:' aversi fueritis V08 et filii vestri 7 1 Beg. 17, 9t- si autem ego prevaluero ':'.. :. :VOIiI servi estis' " 8 Oosmas·] 40: Ne daretur Theutonicis iusta occasio calump'. 'niandi Bobernos quasi I)ro illata iniuria ., ł5' '"

25 unumquemque a nominatim bl exhortans e, : in d hostes confntissim08· sicut leo siciens penetravit 2. : Nec est nostre facultatis 3 ncitare,i quantas strages , sibi f .resistentium ibi fecit ~ neque quisquam valet ho. stium g peremptorum g milia certo h numno computare, : 'luos constabat ad prelium sine numero convenisse, 1 paucosque Buperstit{ Bfuga lapsos evasisse b . i 'Asserebant namque plurimi ~ pro ,certo, qui post multos dies pro amicis vel propinquis inveniendis ad locum cntaminis de longinquis regionibus veniebant, tan tam Uli cruoris dlusi()nnI~ fuisse, quod nullus poterat nisi per sanguine m J vel super cadavera pfr totam pIaniciem ambiIlare i totumque k Bugam fluvium plus cruoris speci{m, quam f1uminis ntinere. Ex eo autem I tempore m lRusia II Polonie vectigalis diu fuit '.

t,

5

10

I

(8). DE o MAGNIFICENCIA ET POTENCJA BOLEZLAUI GLORIOSIo 15

20

25

80

85

40

Plura p itaque sunt q et maiora r gesta Bolulaui·, l quam ł anobis possint describi, i vel etiam n nudis sermonibu8 enarrari·. ~ Nam quis arithmeticus w satiscerto numero furatas eius acies val€at ccmputare, l nedum etiam describendo victorias et triumphos tante multitudinis recitare][. 1 De Poznan 6 namque mille 7 eec o • loricati·· mi1ites cum IIIlor bb 'milibus, co clipeatorum militUID; ~ de Gneznen· d mi1le quingenti loricati ee et quinque t1 milia clipeatorum; l de "'ladislau glłl castro octina in marg. eU'Ildem versum eadem manus continuat vnum, ~etera in nOt·'o tJtr8'U i.,. textu, prior e littera ex a corr. EJ b desunt i1lde a p p. superiore H e conforłans et in dei misericordia confidens H d om. H • confortissimos ZS; fortissimos H f-f hostium ibi stravit II r-g peremtorum hostium quanta H b-b om. H, loco quorum legitur: ibi ceciderunt enarrare, extremum 1,erburtt XVIII B. manu in lacuna sC1'iptum li l plurini Z j cruorem H ktotum l enim ZSH, Bandtkie 51, MPH I 404, F·K 15,' cj. Gans:. 31 m alia lIwnu in. lacuna 8C1'iptum H D RU8Sia. H u-o si1le intert'allo: De potenda et magnificencja regis Boleslai ete H p prima littera ornata ZS, p littera in marg. addita S,' P littera XVIII 8, man'U adBcr. H q Om. II r 8eq1litur sunt n • Bolt'slai H ł que H . n iam S; om. H,' Bandtkie 51: tam • eunarrari Z w arthimeti. eus ZS,' alittera deleta, e 8uperscripta S; arismetricu8 H 11 in marg. XVI B. n~anu de magna populacione Gneznenł!is et Pozn:l1)ien~is civitatum S; in marg. ma1lu y M, praecedit littera ,quaedamdillusa et corr. II ., CCCH; Cromeri: expeditio H MPH I 404, F·K 16: trecellti aa e littera ~perscripta alia ma1lu Z hh quatuor H, ~fPH I 404, F·K 16 Cel milium II dd Gnezna 11 ,." loriati Z f( Vque Z gg Whldislll,W H

n

1 SaZZ., Cat, 21, 4: suorum unumquemque nominans laudare; Caes., . Bell. Gall. 11 25: eenturionibusque norr:inatiul appellatis I SalZ., Oat. 60, 7: in ('onfet,tissimo8 ho steR incurrit; Kadłubek (MPH II 280): confertissimas itaque penetrat 8eies I Sulp. Sev., Vita ~Iarlini 10, 1: Don est nostrae facultatis evolvere ' Justi". 11 3, 17: His igitur Asia per mille quingentos aonos vectigalis fuit, • Poznań n

Maiore Polonia

I

cerle Wloclawek oppidum (Vladislavia) ad Vistulam, c/o Karwa~ 1928 IV 120 sqg.)

sińska, W sprawie interpretacji terminu lfladislavia (Roczniki Histor.

--------------- _____ ~ ____ ,_______ ,~_ _ _~_...._.:-=--"~.,......:::"'=A'~-='ł "

'

:i '

.i

i

",

:i

-26

genti loricati et duo a. milia clipeatorum; et 'duo milia clipeatorum 2. ~

de Odech b 1 COOO c lorica ti '

.

Hii omne s fortissinii Et ad bella doctissimi d 3 magni • Bolezlaui t tempore procedebant g. ; De aliis b vero I civitatibus et castellis et j nobis longuset infinitus labor est eWLrrare k \ et vobis ,, fQrsitan fastidiosum l fuerit hoc audire '. ~ . ,

,.

li

,

Sed Dl ut vobis fastidium numerandi pretermittam fi

, ;rrp r "

-numerumvobis sine numero multitudinis anteponam.: Plures namque " habebat rex Bolez1aus milites loricatos,.l quam' habet o nostro p tem- 10 pore tota Polonia q clipeatos; ~ tempore BoJezlaui r totidem· in Polonia fere t milites habebantur, quot ~ homines cuiusque v generis nostro tempore continentur. ~ I D

(9) DE VIRTUTE

"

, -

ET NOBILITATE

GLORIOSI BOLEZLAY

W'

.r

Hec x _ erat Bolezlaui y regis z magnificencia militaris, nec inferior 15 ei erat yirtus obediencie spiritali~ BIl. ~ Episcopos quippe suosque capel.lanos hi tanta veneratione retinebat, ~-, quo d eis astantibus sedere non -presumebat, 'j nec eos aliter quam dominos appellabat bb. i Deum -"v:ero <,~ summa pietate će colebat, ~ ,sanctam ecclesiam exaltabat, j eamq':le donis a ve,
:!o

:

'. h.

25

~ l

.,

30

'. ...

Giecz oppidum in 'Jlaiore Polonia t BoleBZai copiaB, qua~ hic el~ume-rant-ur, 8& Zakrzewski, Bole3law Ohrobry 187--8 stiptndiarios ducis e8St dicit, ad ius8a eiuB exe· que1~da sempe-r parato, q. v. "drużyna", Grodecki autem Gall 77 n. 1, opincit-ur eaB ex '1> ,omnibus hominibulI n~ilitaribu8 constare, qui tempore belU in cui-usquam pagi capitt congregabantur, • Cant. 3, 8: tenentes gladios et ad bella doetissimi. Duo octoByl]abi iamb:ci ' ' AdalboduB, Vita Henrici II (MGSS. IV 684): nec mihi fastidioeum co Bet dieere, nec eeteroa śuperfluum audire li duo octoByllabi trockaici ". 1

.

-

.

'

21 regalibus adornabat II.; Habehat etiam" preterea quiddam c ,iustitie j ,rnagnum et humilitatis insiglle, \ quod si quando d rusticus llaU!ler vel muliercula e quelibet de quovis duce videlicet f vel comite quereretur', quamvis esset magnis negotiis oceupatus, 1 multisque cuneis et magna6 tum h et 1 mili tum eonstipatus, : non prius se J de loco dimovebat k, dorL~C causam ex ordine eonquerentis auscultar€t ) et pro illo, de quo querebatur, camerarium transmandant. l Interim vero ipsum conque· rentern alicui fideli BUO commendabat I, : qui cum 'procuraret i sibique causam adversario adveniente 8uggerert't n ~ et sic rm~ticum quasi pater o lO filium ladmonebat, \ ne absentem sine causa accusaret ~ et ne iniuste p conquere~d,~ iram, quam alteri conflab~t, l sibimet ipsi cumulareto( Nec accusatus q ~ citissime vocatus : venire differebat r, : nec diem a rege constitutum qualibet· tJCeasione preteribat o,\ ,Adveniente vero prin~ipe, pro· quo missum fuerat, non se ilU maligne t commotum ostendebat, f sed 15 alacri eum et affabili vnItu u recipiens ad mensam T in'vitabat, ~ neque ea w die, sed sequenti, vel tercia causam discutie~at1 l Sicq~e diligenter rem pauperis x, )ut alicuius magni principis, l pertractabat:{O~. magna. discrecio t magnaque perfeccio : Bolezlaui. Qui personam in iudicio non servabat z2, : qui populum tanta iustitia gubernabat, \ qui honorem eccle20 sie ac statum terre in summo culmine r€tinebatol Iustitia II nimirum bb et equitate ad hane :ąolezlauus gloriam et' dignitatfm ascendit, ~ quibu8 virtutibtis initio dd potentia Romanorum et imperium excrevit.l,( Tanta virtut~, tanta potentia, tantaque victoriaregem Bolezlauum. Deus omni~ potens decoravit, ! quantam eius bonitatem f t iustitiam erga Be ipsum 25 et homines recogn:ovit; i tanta gloria Bolezlauum, tanta rerum copia, tantaque letitia sequebatur, l quantam ehis probitas et libf>ralitas merebatur 3'0 ~ • Rl

CQ

;j

II adorabat z,' 11 littera auperscripta 8: ct. Grodecki Gall '17 n. 3 h N'darn H quidam 8i quidquid H; Bandtkie lU, lIPH I 40/): quoddam d Bandtk~ 55: qms e quae sequuntur tres litterae legi nequeunt; ertrema alittera tue videtur S I u littera duobuB punctis supra et intra ornata Z,, om. II • qllerereretur H' Ił magnatis corr. II 10m. S J sed H , k demovebat II l comendahat 8 Ul repetit'um atqut delett,m 8 n 8uga:e ret S o Bandt/de 55: proprium p in litterae eiusdem temporis maliU deletae II q I\CCUSS!1tus H . r diff litterae dillusae H • alittera superacripta 8 t maligno ZS u wItu SIl \' 8am litterae in marg. alia manu tU.lSCT. Z .. eo II x pauperum 11 1·" deaunt. loco quorum legitur: hec est iusticia et equitas DolesIai II • Ganszo 31: observabat !&Ił Iusticiam S "Ił in mirum ZS; in m,arg. XVI (t) B, manu modum S ('o Bequitur: diligebat eiusde'łu temporia ma nu BupersCTilltum S dd nUReio ZS, Bandt1·ie 56

o

• 80

,

85

"O

l 2 Jlac. 9. 16: de templo 0'0 quod donis ornatum cst; Ei.nkard, Vita Oaroli 30: caneellis et ismuis adornavit I Provo U. 23: eognoscere personam in iudicio non '" e8t bOllum; Oosma8 l 4: persouam bominnm non respiciens

l

I

J

zą

"_O"P ..;:.c,, ....; _

_ ..

~l!r

............ .. ,. _~

I,'

28

(10) 'DE

a

PRELIO BOLEZLAUI b CUM .RUTHENIS

Sed c ista d memorare subsequenti pagina diffframusl et c quo ddam e 'eius f prelium 1 novitate factl satis memorabile f2 referamus g, 1 ex" cuius b rti consideracione\ humilitatem supubie preferamus. '1 Con~, ,'tigit l namque uno eodemque tempore Bolezlauum j regem Busiam k, 1 I Ruthenorum vero regem I Poloniam j utroque de altero m nesciente 1 bostiliter n introiśse,[ eosque super f1uviumalterum in alterius .termino o regionis, intHposito flumine, castra milicie posuisse P3. : Cumque nunciatum esset Ruthenorum regi Bolezlauum q ultra iam fluvium transivisse i I inque sui regni confinio r cum exercitu cons€disse,! ~xistimans ", rex 10 insulsus se ", quasi fHam t in ntibus u fum v sua multitudine conchisisse, i proverbium ei magne superbie' capiti s\Lo w ntorquendum x di. citur x mandavisse: l § Noverit se Bolezlauus y . tamquam suem in ~olu­ tabro' canibus meis et venatoribus z circumclusum. Ad hec rex, Polo- ., nicus Bil remandavit: Bene, inquam b\ SUfm cc in volutabro nominasti, 15 quia iIi sanguine dd venatoris ee canumque ee tuorum, ~. id est ducum et militum u, l pedes equorum meorum \ inficiam ; et terram tuam et ,civitates ceu 1111 ferus bb singularis li depascam 6. l Hiis verbis ll utrimque renunciatis die s€quenti sollempnitas kk imminebat 11, l quam rex Bolezlauus mm. a ltem de H b Bolezlai S, NPH I 406, F-K 17 c c om. H; in verbo sed prima littera ornata ZS; s littera in marg. adscr. $ d deletum et iterum 8criptum S e primum 8criptum est: quidam, atramento tam en ojjusum, in marg. XV 8. manu: quoddam, 8upra quoddam verbum oblitu1"fl. S; q littera XVIII 8. manu ad· scripta H f - f autem factum llJemoria digllum H , Il referramuB H h cus Z; 'cuis H l contingit ZS . j Boleslaum H k Russiam H, F-K 17 1 0m• H m alio H n er littere deletae legi nequeunt; illjra er syllaba compendio 8cripta e8t S o Ba.ndtkie 58: terminu m p posBuisse H q Boleslaum II - T confinie H • F·K 17 add.: cum t predam H u rethihuB S, Bandtkie 58, NPH I 406 ! cum ZSH, Bandtkie 58, .ll1PH l 406, F-K 17 wolittera ex e corr. S lI:-I re· y BolezlauB S, ..llPH l 406; BoleslauB H z v littera corr. H Ba Popetitum H lonie H, MPH l 406 bh inquit H, Bandtkie 58,:J.[PH l 406 cc TU littera dd sangwinem S, Bandtkie 58 .t'ompendio 8cripta alia eiu8dem temporis ma1tU S ee - ej canum et venatorum H' fI sequitur tuorum H gg C Z; cli SH; Bandt· kie 58: cum; ej. MGSS. IX 432, MPII l 406, F·K 18 . bh feria ,H 11 singu· laribus H iI veris Z; potiu8 verberis (verb'is), bi litterae deletae, in marg. eade'lrt manu additum bis S kk Bolelllpnitas S, Bandtkie 59,' ..lIPH I 406, F-K 18,' sol· .lempne li . 11 imrlinebat H. IIllll Boleslaus H

Quae kic narrantur ad pugnam quandam nobisigllotmn Bole81ai cum Ruthenis referenda 8unt; cj. 1'hietmaru8 Vllc. 31 .. Ad a. 1022 Powiest wrem. Zet. expeditionem. Iaro8lavi in Brześć ad Bug fluviU1n comtnemorat, ej. Zakrzewski, Bole8Zaw Chrobry 309 sqq. II Sall., Cat. 4, 4: facinus in primis ego rnemorabile existumo . 8 jlUłliU8, ad quem 'uterque exercitus castra metatu8 fst, Bug certe fuit ~ 2 Pet. 2, 22: sus lota in volutabro luti; Kadłubek (lIPH II 281): sus in volntabro deprehensa li Ps. 79, 14: singularis ferlJS depastua est eamj Kadłubek (J.1IPH II 281): hic namque si:Jgularls ferua illUln forsitan depascet .

,

-

~o

25

80

86

1

."..~

t

.Ut rsc hoi.M· l r 7 "·"ri .-

4.'''.·:'''' . nr ..,.. •.

'--'io..:.......

-.:....H_'~'" 'e.:....~ . .-.c,'_~_·

__

4()

,&

__ ~'':l.-~~_

...:,•..t..

29

celebraturus· in diem b tertiumol bellum committere l diff€rebat d , Eo namque die animalia innumerabilia maetabantur, l que sequenti sollempni. tate e ad mensam regis, cum omnibus suis principibus comesturi r more . soli to parabantur. l Omnibus itaque cO,cis, inquilinis, apparitoribus', li parasitis exercitus ad animalium carn€S et exta purganda super ripam f1uminis congregat~s, ex altera ripa Ruthenorum clientes et armigeri clamosis vocibus insultabant, \ eosque probrosis iniuriis ad iracundiam lacessebant. l Illi vero nichil h iniurie e contrario respondebant, ; sed intestinorum sordes et inutilia contra eorum oculos pro I iniuria J iacie· 10 bant 1. : Cumque ~utheni magis eos magisque contumeliis incitarent 1 et sagittis k etiam 1 acrius infestarent, \ canibus m, que n tenebant avibusque o . commissis P3, cum armis militum l in meridiana q dormiencium ~ fluvio tni.nsnatato r Bolezlaui parasitorum fxercitus sup€r tanta Ruthenorum multitudine triumphavit. Bolezlauus t itaque r€x et fxercitus totus l 15 clamor.e u simul et strepitu armorum excitatuB .', l quidnam hoc esset sciscitantes, \ cognita w rei causa, facta x ex industria dubitant€s", ! cum ordinatis aciebus in hostes undique fugientes irruerunt; .1 sieque parasiti nec gloriam victorie soli ] nec sanguinum· Doxam soli·· i habuerunt. l Tanta vero fuit ibi militum flumen transeuntium (multitudo) bb, l quod 20 Don aqua videbatur ab inferioribus, sed quedam itineris siecitudo. 1 Hoc autem tantillum dixisse 00 de bellis eius oc: sufficiat,j quatenuB eius dd vite dd recordatio ab auditoribus ee imitata proficiat . 8

.....

A.

.........

lA

....

_

..........

• celebratirus S; Bandtkie 59: celebraturis 1t die H c certum ZS, JIPll l 406, F.K 18; praecedit in diem c'tum unci8 inclu8um S; cI. Okron. Pri~c. Pol. 25 ()fPH III 441), Bandikie 59, Gansz. 31 4 diffebat II ,e 80Jempmtate S, Bandtkie 59 )fPR I 406 ł commessuri Zi comesl'mri S, Barultkle 59, jfPII I 406; pró comestione H,' F.K 18: comesnri g apparitor ZS; verbum in fine ver8U8 Z i MPH l 406, F.X 18: nihil I-I proicientes H J extrernae littercu diductM S k sagitis ZS, Bandtkie 60 ) ecciam H Dl omnibus ,zcl., in marg. eiu8d~m tem~o pori!ł manu canibus S,' F.X 18: carnibus n JIPH I 406: quosi F·K 18: quas o F-K 18: avibllS . II comissis 8, Bandtkie 60; JIGSS. IX 432: omissis; Gan8Z. 4; carnibus quas teneballt canibus comrr.issis avibusque q rr.eridie H: Kętrz. Uwagi 66 add.:. hora r Gan8Z. 32: transvadato. • DoIeslai H t Doleslaus H u cla~are H . • exercitu8 S . w cOllgaita. H I om. H,' Gan8z. 32: faeti 85 : cogltantes H. Ił sat;lguinem ZS .. 'Verbum corr. deZ. et eiusdenr, tempori8 manu tn marg. rer~ehtum S bb om. ZSH; cI. Ohrim. Princ. PoZ. (JIPH III 441) oc-oc ~e ~ellis eius dixisS8 H . dd-ddvite eit.t8 H,' Bandtki6 61: eius mente ~ eudltonbus H

40

1 Exod. 19, 15: estote parati in diem tertium I Mac. 5. 19: nolite bellum commitere adversus gentes I Exod. 22, 31: carnem, quae a bestiis fuerit praegu~ stl\ta ••. proicientis. De Iliade hoc loco imitatione '-xpre8Ba cI; Gan8z. 4 • &giM a. 871: rex a. sterpitu et cbmore irruentium e x c i t a . t u s ' ,

"

30 . (11) DE DISPOSICIONE ECCLESIARU1tI a IN POLONIA ET VIRTUTE BOLEZLAl b

Igitur e rex Bolezlau.us d erga e divinum cultum e in ecc1esiis'f construendis l ,et episcopatibus ordinandis [ bendiciisque conferendis l' it~ ;; devotissimus g existebat, ! quod suo tempore Polonia duos metropolit~. 6' nos h cum, Buis suffraganeis I contin€bat l. ~ Quibus ipse per omnia et in o~ni?us ita' benivolus et ~bedie~sJ ~xistebatt . [ quod s.i . forte al!~u~~ ~ " prlllClpum k contra k quemhb€t i-cterlcorum m vel pontIflCum n btlgll O causam o inchoabat P, ~ vel si quidquam q de !ebu.s ecclesiasticis r usur': (" pab~t, l ipse cunctismanu silenciuin indic€ bat. 2 i et Ericut patronus i et 10 aą'v'ocatus .lIpontificu~· causam et ecclesie def~~debat.)\. § Gentes vero barl?arorum in cireuitu, qmls vincebat 3, t non ad tributum pecunie per~ . solvendu~4, [sed ad vere' religionis incrementum 1 coercebat ~.-'j Insuper .' 'etiam n ecclesias v ibi v de proprio eon'stru€ bat w 5 t et episcopos honori·' . ' fice ~ eIericosque eanoniee 'f cum rebus necessariis x apud ineredulos y 15 ordi~abat z. jTalibus e'rgo virtutibus, iusticia et' equitate, i timore seili~ cet Il~_ et dilectione 6 l rex Bolezhiuus bb precellebat, l talique discretione' regnum tle remque publicam dd proc.ur~bat ee.> lY'irtutibps siquidem multis ~c ; probi~atibus longe f t lateque .Bolezlauus fi emicuit, 1 tribus tamen ~~ ,J::

. 'iI

; :,1 '

\J

,

•~ .

"i

")

,"

;

. ,',

•

.

......

'1 . .

de duobu8 episcopis metropolitis in Polonia Bol6slai Ohrobry temporibu8" ct. . " .' • ' •• +/ Abraham, Organizacja 85, atque idem, Gniezno i :JIagtleburg 21 adn. 1. qui hanc mentionem Ud 8. Brun~m relen; ci. Grodecki,'Gall 80 adn, 1. Jlalecki,8iudi~mnad iruUą'ir~"J.136 86' (Z przeszłości dziejowej II 111 sqq.), eandem ad Łęczyca castrum rejerrt videi'lJ,1'. Laguna, Pierwsze wieki kościoła w Polsce (Kulan. Hist. 1891 V (53) de s. AiUrlberlo in Polonia agente cogitat. Oj. quoque Kętrzyński St., Kilka uwag o opacie. Astryku Anastazym (Przegl.' Histor. 190,5),' idem O zaginionej metropolii czas6w Bolesława Ohrobrego, .lVarsza~a 1947 • Act.13, 16:Paulus ... manu silerrtium indicens .•: ait 3. Ezech • . 5, ,superastis 4,Q :; gen tes, qua.e i n circuitu vestro sunt,. ' . ' an ad tributum' a. 1121 Pomoranis impositum alludit auetor , et. Herbord II 30. II de ecclesiis a Bóleslao Ohrobiy"conditis cf. Vita 1 quinque trat rum ('MPH VI 410),' Zakrzewski, Bolesław Chrobry 142 sqq. • Tim. 1, . 7: non ... cedit nobie dominus spiritum timoris, sed virtutis et dilectionis

'7: ,

. -

'.

~

.'

1

•

':

"

-.

Il equarum H b Bolel Z: Boleslai, inscriptionem totam in textu p~it H,' iid1idtki: 20 61, MPH I 407, F-K 19:' Bolezlaui c prima littera omata ZS: I littera XVIII 8e manu adSCT. H d BoJezlaus S, Bandtkie 61, JfPH I 407; BolElslaus H e-e 01łh H f eclesiis S g devotissimis ZS; us litterae corr. H li O littera media atque i oorr. SH l ffr litterae corr. H J om. ZE; Gan8z.·~: quis. ',' : ,k-.kcontra princi. pum aliquis contra. H.... I qtLelibet S . lU, aiuicorum H . , . Ił presbiterorum H 2& o-o caus~lll litigii H . p inchoebat ZS . q quitquam . ZS; ,P·K 19: ,quiquam; .... Kętrz. 'Uwagi, 67: quicquam r eclesia.sticis H, ; s-s advocatuB et preronus H t cohercebat H. ., u ecciam H ,v-v ibi ecclesias H . w constrllebant H .. ; x n'ec. cessańis8H, .... Yeosdem H . z ordinavit'ZS, J:f.PH I 407, F-K. 19 . " ~'aa vide.. licet H; "Ga.nsz. 33: simul et. hr. Boleslaus H . t~ primum regum sCTiptum,i deind, 80 deletum et, in marg. eiusdem temporis manu regnum S df\ in marg. XV s~ manu 'J~, Nota, nota Z·· , I'e procurabant H. f(-~f. Bolesiam;; -longe lateque H;. I, .. I!C, cum.8 C" •• '

:~~.

,

"

>

~.

.

••

"

-,.~

.,

>"

· .: .. Y~

31 virtutibus: iusticia, equitate, piEtate specialiter a ad tantum cub)len & magnitudinis ascendit) Uusticia, quia sine nspectu persone 1 'causam in iudicio discernebat, ~ equ'itale, quia llrincipes et populum cum discre1cioIie diligebat, i pietate b, quia Christum c eiusque sponsam modis omnibńs ,-honorabat. LEt quia iusticiam exercebat i et omnes dequanimit(lr dUi-. gebat [ et matrem ecclesiam virosque ~cclesiasticc8 exaltabat, j sancte matris ecclesie precibus f eiusque prelatorum intercfSsionibus f comu eius in e gloria Dominus e ex~ltabat 2 ~ et in cunctis sempEr bene i semperque .prospere i procfdebat. Y( Et t cum sic e8set Bolezlauu8 II religiosus in. divinis, i multum tamen appayebat .gloriosior h in humanis r.' ~ , "

5

10

(12) QUOM:ODO BOLEZLA US I PER 8UAS TERRAS SINB JJERJONE PAUPERUM TRANSIEllAT J Eius k namque, tempore non solum comites, 1 verum eciam l quique nobiles l torques aureas immensi ID ponderis baiolabant D, ! tanta 8uper1 15 fluitate pecunie redundabant.)~Mulieres vero curiales coronis aurds, l monilibus, murenulis 0, l brachhtlibus P, aurifrisiis 3 et gemmis ~ ita onuste 'I procedebant, ! quod ni r Bnstentarentur ab aliis, l pondus metaUi sustin'ere non valebant. s' Talem· etiam ł gratiam ei 11 Deus 11 contulerat j et ... 'ita. visu desiderabili~ cunctis erat, ; quod si forte quemlibeta conspectn '" 20' suo pro culpa veniali momentaneo removebat, 1 quanrvis ille rerum , 'suique libertate frueretur, idonec benivolencie eius ac y conspectui redderetur, j non se vivere, s€d :mori, ~ nł:'c][ se aa liberum, 8t:d trnsum bb' carceri ~ reputa.bat 5. ,j SUOB quoque ('~' rustico8 non ut dominus in angariam coerc~bat d\ \ setl ut pius pater quiete ('os re vivere permittebat. j Ubi",'x."

li

tantum eulmen f'pf'tialitf>f 11 b i littera eiuI-Il!ew temp?ris, n/U1I,U eorT. 8 d onmia li 1'-1' domi\H~ in gloria Jl f_f lttteru allqua~lhl1n mawribUB' led eadem rnlt1/J.(, add. Z g Bolezla.m\ 8; Bolpslau B 11 glof1oBu.8 ZSH. Oh~. Princ. Pol. (JIPH 111 4-12); ej. Gansz. 34 I BolezlanuR S. BaJjdt~~6 ~4, M,PH'I 407, F.K 20' Boleslaus II i bat litterae intra t'erB'U8 adsCf. Z; capttu 80 ~~iŻtio in uxtu legitur Bandtki~ 64: transibat. k p.rima littera or,!,ata E litt~ra I 8., 'Inam.u at18cr. H,,' J eCClam H In mmenSl Sll, Bwndthe 64 n bam. ~aba.nt Hd' J-IPH!408, F·K 20 " o primu'm munemlis, deinde rell litterae corr. 8 pra,!ce unt bar, lttterae deletae S , q hOll11ste ZS ' r in ZS II m littera 00". 8 t ec;-c~~ H, " Q-a Deus ei H ' : ~ Bequitur v littera d.eleta H, VI( elittera Buper. " 85 :crl p . x et momentanea li: in marg. XV B. manu pro culpa Z ,', y et H praecedd u llttera~ del.eta et puncto in/ra pOBifq ornata S aa eeee ZS, Bandtkie 65, ,?!PH I 408, F·R ,20~, Gan8z~ 44: seBe;' cI. OhrMl. Princ. Pol. (MPH III 442) Gan8z, 34, Okron: PTl1lc .. PoZ. (~lI~H ,III 442): intrllsum', ,cc que li , ,dd cohercebat S. Bandtkł6 65 " o ; ee, sequttur que deletun~ S: F·K' 20: eis; cI. Gan,z.' 5 '. '~ 25

, ' a - a ad c '~pm ZSH

:1

zs,.

H;

I

.'

"

'I

'.

'J

~

J

"

•

j

•

,

•

~

f

•

•

{

•

~

• 40 • ,',', . ' 1 cI. in/Ta p. 27, adn. 2 • Pił. 88, 25: in D~mine' m~ e~~t"bitul" cornu ej~~: I~, Pił., '111; 9: cornu eins eultabitur, in glor:ia." Saepiu. apud GaU"łm " . ," ',. cI. BU~ p.19 adn. 1 " Ein1wrd., Vita Oaroli 3: ~n monaatenum truSU8 est, " I~ I SaU., Oal. '-';',' l ' , 14, 24: nunc neque vivere l11bet neque mon lieet , L : " " ! " .,,",\ c

_:: '

___~====~======~~~~;;·~t·l:tłk:.:MM:;'.t'.".''''.i;.' '.,'-,1. ........____~~~.

==:::::====:--~___________

,-

32

que & enim suas staciones 1 suumque servitium determinatum b habebat, ; . ....." nec libenter in tentoriis l sieut Numida 0, vel in campis, l sed in civita· tibus et d eastris l frequentius habitabat. ! Eiquotiens de civitate sta· tionem e in aliam transferebat e, l aliis in confinio dimissis, alios vastan· diones 2 et villicos comrnutabat f. ! Nec quisquam eo transeunte viator vel' operator boves vel g oves abscondebat, l sed ei pretereunti pauper et b dives arridebat t, l eumque cernere tota partiaproperabat l.

6

(13) DE k VIRTUTE ET PIETATE UXORIS BOLEZLAUI GLORIOSI k / Duces l vero suosque comites ac p~incipes acsi fratr~s vel filios diligebat ID, t eosque salva reverentia sicut D sapiens dominus honorabat. i Conquerentibus enim super 'illis o l . Ineonsulte non credebat,

10

contra lege p condempnatis q3

iudicium ~ misericordia temperabat 8. l Sepe namque 'uxor eius regina', i prudens t mulier et discreta, l plures u pro culpa morti deditos de manibus lictorum eripuit v I. et ab imminenti w mortis periculo liberavit, l eosque in carcere, quandoque rege nesciente I quan40que vero dissimulante x, i sub custodia vite misericorditer reservavit Y.;! Habebat autem rex amicos XII z eon siliario s u, cum quibus eorumque bb uxoribus omnibus ~c euris et consiliis expeditis dd5 convivari multociens et cenare ee delectabaturU et cum eis regni familiarius et consilii ministeria gg pertractabat. , a ubi ZSH; Bandtkie 65, J,/PH I 408,F-K 20,' et. Gansz. 34, Grodecki Gall 81 deterrninatim ZSH,' sequitur una littera erasa Z; ti litterae XV s. manu e ri COTT. S in ulIda S; in domo H; Bandtkie 65: in lIuda d vel in H ' e-e in aliam trl'!.nsferebat stacionem H f COlllutabat S, Ban.dtkie 66,' commutavit H g et H b vel S, Bandtkie 66' '. l e Zittera ex o corr. S ' j proberabat ZS k-k om. H' l prima littera ornata ZS; d Uttera repet. in marg. S; D littera XVIII s. manu Mscr. H lU diliebat B . D sieud S ' (j' illos H p legem ZBH, Bandtkie 66, MPH I 408, F-K 20, Grodecki Gall 81, Wojciechowski Z. Sądownictwo 82, Okron. Princ. Pol. (MPH III 442); cI. Gan8~. 34· q condernpnatos ZSH, Bandtkie 66, MPH I 408· r S6quitur cum H B tperabat H. t de litterae COTT. H, '. u ml1ltoa H v erripuit S w inminenti H x primum dissimulando, deinde corr. H y reseravit Z z duodecim S, Bandtkie 67, MPH I 408, F-K 21 aa consiliatores,· tores litterae deI. et eiusdem temporis manu superscr. rios S bb eorum H cc eum ZB, Bandtkie 67, MPH I 408, F-K 21 dd expeditum ZS, Bandtkie 67, MPH I 408 ee cenari H f t Kętrz. Uwagi 67: delectabat gg misteria ZS

u

'20

.'

~ o

de BtationibuB regiis ct. Grodecki, Książęca włość trzebnicka (Kwart. Hist. 1913 XXVII 1 sqq.) I quodad vttstandiones verbum spectat et. ,Tyc, Z dziej6w kultury 129""':"30; MGSS. IX 419; cI. quoque Przezdziecki (Bibl. Warszaw. 1852 II 546),' Gumplowicz, Zur GeBch. Polens 7; idem, Bischot Gallus 6 a duo oetosyllabi trochaici in modum chiasmi a880nantiis cum prosa oratioM coniuncti f, Emnildis, ttt videtuf'. tertia uxor Boleslai Ohrobry 987-1017, et. Balzer, Genealogia 41-3.' 'Zakrzewski, Bole'sław Chrobry 66 15 Hor., Carm_ I 22. 11: Curia vagor expeditis ,

25

80

l 85

1

lo '.

',. __

', __ .~~ ,~_J'

..........._ _ _ _ _ _ _ "#,..._'_ t_tIllll6.'._,""",",,_---,

_ 'JJ"'~_'

400

33

)

Quibus epulantibus l)ariter et l'xultuntilms \ lt intu alias locution€s in memoriam ex a occasione forte a gfnrris iUorum uampnatorunl inciden .. tibus, \ rex Bol~zlauus b iUorum morti (pro) c bonitate parentum condolebat, \ seque precepisse eos perimi pellitebat d. \ Tunc regina venerahilis li pium pectus regis blanda emanu demulcens 1, sciscitabatur ah ('O, si carum ei fieret f, l si quis eos sanctus a morte forsitan g suscitun:t. \ Cui rex respondebat b, 8e nichil l tam l preciosum possidere, i quod non dal'et, l si quis eos posset i ad vitam tle funere revocare, i eorumque progeniem k ab infamie macula liberare. l Hec audiens regina 1 sapiens et 10 fidelis pii furti se m ream ~ et consciam accusabat n \ et cum o amicis XII p et q uxoribus eorum ad pedes regis q pro sui dampnatorumque venia (8e) r prosternebat. i Quam rex benigne complexans' cum oscul0 de terra ,manibus sublevabat, I eiusque fidcle furtum, ymm.o t pietatis o opera collaudabat v. l Eadem igitur w hora pro eaptivis illis, \ per mulieris pru15 de-nciam yite x reservatis \ cum equis fJlurimis mittebatur J I et euntibus i redeundi terminus z ! ponebatur n. I Tune vero letitia muJtiplex iBis residentibus hb accreseebat ce, i cum, regina regis ~onorem ł. ac regpi utilitatem l sic>Sapienter observabat ! et rex eam dd cum amieorum consilio dd de suis petitionibus audiebat. i Illi autem, pro quibus ~issum 20 fuerat, venientes ee, I non statim regi sed regine presentabantur, ! qui ab ea" verbis,asperis et lenibus gg castigati ad re gis balneum ducebantur 2.1 Quosiex Bolezlauus hb, sieut pater fHios li secum balneantes IJ corrigebat, I eorumque progeniem memorando collaudabat.'l Vos, inquit, tanta.~ vos tali prosapia exortos, talia kk committere 11 non deeebat. I Etat~ qui~ 2~ demllll\ł provecciores verbis tantum tam per se, quam p('r alios castigabat, ł minoribus 1m vero verbera cum verbis adhib('bat.l Sieque paterne eommoII

, 80

85

40

a-a forte ex occasiove 11 h Boleslaus H c om. ZSIl, Bałldtkie 67. JIPII,I 408, P-K 21,' cj. Gansz. 34 Ił permitebat S e alittera corr. S: Oln.11 t Gan8z. 63 malit: foret' I( on~. S, Bandtkie 68 b respondit II l },·K 21: nibil j om. 11 k progenie S lam. Il Dl-lU "Jerba lineow. divisa Z 11 acusubat S, Bandtkie 68 o eum, verbum dd., cum eiuIJdem temporis manu 8uperscr. S ,'XIlciJu S; MPH I 409, F-le 21: duodecim q-q eadem atque textus man" in. tnaTg. adscr., regis in textu repetitum II r om. 'l SIl. JIPH I 409, F·1( 21; ci. Bandtkitt 68 Gan8z. 34 8 quo d II L JIPH I 409, F-K 21: immo q pyetatis 8 v ~olaudabat S; commendabat n w ergo S, Bandtkie 68, ltlPII I 409 :I i~ marg. in eodem versu eiuBdem temporis manu adscr. S y in maTg. in eQtlem t'erBU eadem atque textu8 manu adscr. S z terminis Z n .p littera corr. S bb cI. Gan8z. 24 ce acrescebat ZS, Bandtkie 69 dd-dd cum amicorum consilio eam 11 ee Oln. II et eo H; et. Ckron. Princ. Pol. (J!PH III 442) gg Bandtkie 69: le· vibus bb BoleslauB H 1\ repet. H jj balniantes Z, ltIPH I 409 kk tRli ZS ' II comittere S, Bandtkie 69 lum vero H ,nn in moribus S; Bandtkie 70, ltlPH I 409, F-K 22: in minoribus

1 Verg" Aen. I 153: dictis ani~os et pectora mulc~t 'de Carow Magno cum proceribus 8e lavante cj. Einhard, Vita CarOli 27; cj. quoque Szafnocha, O łaźni 45 Bolesława Chrobrego (Szkice histOT. II 1998qq.), Warszawa 1881 3 Monument. Poloniae Hi.torica Ser II nr 2

nitos al ae indumentis regalibus adorriatos, ! datis muneribus l collatisque b honoribus, i ire domum cum gaudio dimittebat c. i Talem igitur d sese" rex Bolezlaus e erga pbpuIum et principes exhibebat f, sic sapienter et g timeri et amari se g a cunctis sibi h subditis L faciebat. ! (14) DE 1\IAGNITATE l l\IENSEET LARGITATE BOLEZLAY k

&

l\Iensam l. vero suam sic ordinate, i sie honorifice i retinebat, \ quod omni die p'rivato nI XLa n mensas principales, exceptis minoribus, erigi faciebat ret nichil o tamen p de alienis, l sed de propriis, l in hiis omnibus (~ expendebat. '\. Habebat etiam q aucupes et venatores omnium fere nationum, l qui suis artibus r capiebant omne genus volatilium et ferarum,l de 10 quibus singulis, tam quadrupedibus, quam pennatis, I cottidie II singula apponebantur fereuIa t sui s mensis 1.'

r'

.

r

(15) DE DISPOSICIONE CASTRORmI ET CIVITATUl\1 SUI REGNI PER BOLEZLAUl\1 u Solebat v quoque w magnus Bolezlauus x ! in finibus regionis y 16 ab' hostibus eOI,lservandis z ! multociens occupatus, l suis villicis ac vice- \: domini s u, I quid de indumentis in bb festis annualibus cc preparatis, ! . quidve de eibis dd et potibus ! in 'singulis civitatibus fieret interrogan~ tibus, l proverbium ee posteris ff in ff exemplum commemorare gg, sie inquiens hbi'Satius 11 et honestius est hie miehi li galline' pullum ab inimicis 20 conservare, ! quam in illis vel Hlis civitatibus desidiose eonvivanti insul~

,.

.j,

i

~:

.. "

"I

,.••

~,t

L·

. & eomonitos S . b 8equitur muneribus ZS, Bandtkie 70 c permittebat H, Bandtkie 70 . d ergo S, lIPH I 409 ,e-e sese rex BolesIana S, Bandtkie 70; rex Boleslaus sese H; F-K 22: sese rex Bolezlavus ł exibebat 'g-g se et timeri et a.mari H h Bandtkie 70: Buis l subiectis H j magnitudine H; 85 Bandtkie 70: magnanimitate; MPH I 409: magnalitate k Boleslai S, Bandtkie 70; Boleslai etc continuatur in textu, grandioribuB tam en litteri8, sequenB caput p08t interval. lum incipit H; F-K 22: Boleslavi 1 prima littera ornata ZS; m littera in marg. / adsCT. S,' ].f littera XVIII 8. manu ad8cr. H lU om. H II quadraginta S, Bandtkie' 71; XL H,' JIPH I 409, F-K 22: 40 o F-K 22: nihil p add. in 'fI~arg. lO eooem atque textuB 'fIz.anu S q ecciam H r i littera deleta, mlittera compendio 8 om. H t POtiUB fescula, vel fiscuh H u BoI Z; BoleslallIU 8upraBcr. S H; F-K 22: Bolezlavum v prima Zittera ornata, ZS; s littera ·in 'fIz.arg. ad8cr. S; S littera XVIII 8. manu adscr. H w que H.. x Boleslaus H y regni H; Bandtkie 71, MPH I 409: regionum z observandis H a8. vicedinis H hl;! in- 85 ter 'lJer8UB adBcr. S., co auiu.alibus S, Bandtkie '12 . dd cibus, XVI 8. manu corr. H ee Bandtkie 72: probissimum U-ff posteriori H gg comemorare S. Bandtkie 72 hh inquirens H II datius H JJ Bandtkit. 72, F-K 22: mihi >

1 qual: Idc de epulis Boleslai Ohrobry narrantu.r, ex Einhardi, Vita Oaroli 28-29 imif.atione expreBsa e8se 1,identur

I

..

'

•

.0

.

....

"-,t ;g'

c

I·'

35

fi

10

15

tantibus michi a. meis hostibus locum dare 1.· l Xam pullum per(h're h per virtutem e l non pullum h reputo, sed castrum d vel amittere· civitatem. i Et advocans f de suis familiaribus, quos g volebat, \ si'ngulo8 singulis civitatibus h vel b castellis deputabat I, ! qui loco 'sui casteUis J et civitatibus convivia celebrarellt k i , ac indumenta l aliaque ID _dona regalia, 1 que rex dare n consueverat 0, ! suis fidelibus n presentarent. i rralibus dictis et factis admirabantur universi I prudentiam et p ingenium p tanti II viri, l conferentes ad invicem 2:. Hic est vere patt>r patrie, bic defensor, \ hic r eat dominu s " non aliene pecunie dissipator, ! sed honestus ,rei publire dispensato~ i qui dampnum rustici t violenter ab hostibus illatum i castello reputat vel civitati perdite conferendum.1'Quid multis moramur 3~ Si u singula facta vel dieta magni Bolezlaui \' memoranda w carptirri x voluerimus scriptitare, I quasi ,1 stilo laboremus guttatim pelagus exsiccare z. i Sed quid noeet odosis'" lectoribus hoc audire, i quod' vix hlJ potest ce cum labore hystoriographus dd invenire. II

(16) DE l\10RTE BOLEZLAUI pe GLORIOSI LAMENTAllILI

H

Cum ft igitur tot gg et tantis rex Bolezlauus gg diviciis probisque hb militibus, ut dictum est, plus quam rex II alius II babundaret JJ, i querebatur kk tamen semper, quia ll soli s militibus wm indigeret.\ Et quicumque hh 2o:prob~s bospes' ajmd 00 eum in militia probabatur I'P, I non miles ille, sed regis fi1ius vocabatur qq; I'et si quandoque, ut assolet, eorum quem1ibet rr infelicem in equis vel in aliis audiebat, !infinita dando ei circumstantibus alludeba~. i Si possem sic bune probum mi1itenl a morte divitiis liberare, 1 • F.K 22: rr.ihi h-b om. HelChron. Princ. PoZ. (MPB III 443), F·K 22 add.: hostium d primum castre deinde cotr. li e amrnittl"'re SB f VOcans H. ' g q Zittera ditlUBa atque COrT. 8 b-h om. H 1 preferebat atque ci· vitatibus H J castellauis ZS, MPH l 410, F·K 23 k prepararent 11 l in· domita S , h l aliquam S n-h SmS fidelibus dare couvenerat 11 o ('onswe· verat S p-p ingeuium et 8, Bam1tkie 73 q tnlis 11 r-f om. H • F·K 23: ao damnur;u t Kętrz. Uwagi 67: rus~icis u G~njlz. 6~: om. '.~ Boleslaui SU, Bandtkte 73 . w om. H x cartlm ZSH; m llttera ahquantum mUlOr MBC1'. est II y quasi si ZSH, Bandtkie 74, ][PH l 410, F·K 23,' c/o Gan8z. 63 11 exsi('core H lIa o littera ex p COrT. S hl> vir 8 Cel om. II dd historiographu8 S, Ba1łdtkie 74. ][PH l 410, F·K 23 ' el'-ee Bolezlai gloriosi laudabili S; lamentllbiJi J!,'loriosi ~5 Bolesbi H f t prima littera omata ZS; e Z ttera in marga OO8C1'. S; C litter,a XVIII B. m4nU adscr. H gg-gll' Boleslaus rex tot et tantis B hb atque II II-Ii aliul§ rex H 11 abundaret Z. MPH l 410, F-K 23 kk querebat ZSH Ił BalltJtkie 74, MPH l 410: quod mm Ktj,rz. Uwagi 67 add.: probis nn Quidquatn verbum, in quidquid corr., na Zitterae del. et punctis in/ra positis orllatae, id compe1ldio ~cript. 40 add. S . 00 aput 8 PP primum probatur, tur eiusdem tl'mporiB manu in marga eiusdem verSUB adscr. S . QQ Gansz. 34: habebatur rraliquem H, Balldtki~ 75 25

SaU., Jug. 38. 6: locum hostibus inŁroeundi dedit I Act. 4, 15: conferebant ad invicem a OOBm,as l 5:. quid multis moror ' de 1'ociB bospitis t'i atque Bignilicatione c/t Tyc, Z dziej6w kultury 132 sgq. l

'

..

36

sicut possum eius infortunium et paupertatem mea Ił copia superare, ! ipsam b mortem avidam diviciis honerarem c, l ut hunc talem d, I tam audacem ! in milicia reservarem e. ! Quocirca f tal€m ac tantum virum g successores h debent ~ virtutibus imitari, I ut valeant ad tantam gloriam et potentiam sublimari. Qui «upit post 1 ,:itam acquirere tantam fa-" fi mam, l acquirat, dum vivit J, in virtutibus tantam palmam. iLSi quis captat Bolezlauo k memoriali titulo I comparari m, !- elaboret suam vitam eius vite venerahili conformari. . . . l Tunc erit o virtus in gestis militari· bus collaudanda p 1, ~ cum fuerit vita multis q honestis moribus adornata r.l Hec e~at magni Bolez1aui gloria memorand~, l talis virtus recitet~r t Ja posteroru:r~ u memorie imitanda..>{ Non enim in vacuum 2 Deus ilU gratiam supe~ g'ra~iatI! 3 cumulavit, ! nec v sic v eum sine causa tot regibua ac ducibus antefecit, Lsed quia Deum in omnibus et super omni30vdiligebat l et quoniam erga suos, l sicut w pater. erga fHios ! caritatis viscer~bus affl~~bat4,-,i Unde cuncti, sed x specialiter quos venerabatur archie- n . piscopi \' episcopi Y, ! abbates, mOl1achi, clerici l ,scdule aa eum suia bb . precibus Domino bIJ commendabaut\,; iduces vero, comites, ! aliique proceres Lhunc sempe~ victorem dd, ! hune sibi fore superstitem l exoptabant. i §' Gloriosus itaque Bolezlauus ee felicem vitam laudabiłi fine conclu· dens ó, cum sciret se debitum carnis universe 6 completurum ff~um gg 20 omnibus suis ad se principibus et amicis undique congregatis, de hh, regr i , gubernacione et statu secrecius ordinavit, l eisque multa 11 post se II .mala fut~ra voce proph~tica nuntiavit jj. ! O utinam', fratres kk mei, i lnquit, , I

I

*

D

-.1- ...

>,

II

;."~'.

II,

, a menm XVIII s. manu corr. H - b ip?ID H c a litłera parumdi8tineta Zł honrarem S; onerarem H, Bandtkie 7p, MPB I 410, F·K 23 d floreID S, Bandt. kie 75, MPB I 410 e conservarem B f circ(j, oblitum et corr. S g iti marg.alia manu MOXXovo Z ,b-h debent· successoresB I in marg. XVIII s. manu B j sequitur ipse B k Boleslao SB, Bandtkie 76, MPH I 410; Gansz. /); Boleslavi, l tytlllo S m aparari ZS, Bandtkie 76: F-K 23: aequari; Gansz. Ii; apparari; cI. PokoreckiRytmika 113, adn. 1 . D vita ZS . o autem B - p eat collauda, verbum abruptum in line verSU8 H q Bandtkie 76, MPH I 411, F-K 24: militis r ador, verbum ad finem mm perductum H Boleslai H, t reticetur ZS: sequitur ut S, Bandtkie 76,' recitaur H u posteriorum B. F-K 24 -. v-v nec fi ZS,' Bandtkie 76: neque w sicud S x et SB, Bandtkie 76 y-y episcopi, archiepiscopi Z, F-K 24; episcopi et archiepiacopi S. Bandtkie 77; cI. Gansz. 36 II presbiteri H, MPB I 411 aa seduło ZS, Bandtkie 77. MPR I 411, F·K 24 bb- bb domino suis precibus H cc comendabant S, Bandtkie 77 dd Gansz. 35. victurum; cI. Pokorecki Rytmika lU, adn. 1 ee Boleslaus B fł compIetorum f. gg cum ZSB bh sequitur g litłera del. EJ I~-II post se multa H IJ prenuD~ ciavit H, kk dust, lacuna in textu H . . . .-

-'':'".' ,

.

,

<

25 ,- ~

.' BO .

@

Oaes., Bell. Gall. V 8: qua in re ... fnit militum virtus laudaJlda ,.1 2 Oor. 6, ne in vacuum gratiam Dei recipiatis .a Eccli. 26, 19: gratia. super gratiam mulier saneta et pudorata ' • Sulp. EJev., Ep. 3, 11: totus misericordie visceribus· affhiebat; Vita minor 8. BtanisZat (MPH IV 258): pietatis visceribD~ aff}tlebat a BOZe8ZaUS Ohrobry mortuus d. 17 Iunii 1025, Balzer, Genealogia 37-8 I t, 13: linis universe cltrnis venit, coram me .

85

41)

1

i:

>',

~xhortamur

et.

Gen..

n "dibtf

t

fi te

4l

,

37 quos delicate tanquam mater filio B enutrivi, i que positus in agone L nocitura b video, vobis in prospera convertantur i et c utinam c igneIll d sedicionis e accendentes f Deum et horninem g2 vereantur. i lleu, heu, iam quasi per speculum in enigmate video 3 regalem h prosapianl b exulan5 tern i et oberrantem l et hostibus, qUOB Bub pedibus conculcavi '" miseri .. eorditer I supplicantern k.~Video l etiam de lon gin quo de lurnl.Jis rneiB 61)1'0cedere quasi ep,rbuneulum emicantem, i qui gladii mei capulo COllnexus Ul, suo splendore Poloniam totam efficit relucfnt€m Tune vero luctus et meror 7 ibi astantium o i et hoc audientium i cordis viscera.penetra10 vit j et pre dolore nimio mentes omnium stupor vehemem;., occupavit 8. ! Cumque paulisper dolore p represso 1'9 llolezlauum q inquif('r('nt', i quanto B tempore II fUDUS ipsius t habitu eultuque lugubri eęlebrarfnt, I voce veridica respondit: Nec mensibus, nec annis 'doloris u terminu m .. vobis u pono, sed quicumque me cognovit w, ! meamque gratiam acquisi15 vit, l memor mei die x eottidie xl0 me plorabit. i Et non solurn, qui me~ noverunt, ! meamque benivolentiam habuerunt)', l scd {'tium· eorum filii ~liique fi1ior~~ 11 Bolezlaui aa regis obiturn narran~ibus' alils condol('~unt. ! " Bol('zlauo bb 'lgltur rege I de mundana.l.CODVersaclOne dec{dt-nto-.('c, i ('tas aurea dd in pl~mbe,am est CODversa 1~! Polonia prius regina, i auro ra9.

ex

D

('fl

...

20

25

30

85

40

45

'

...,...",...................,

..,..."....

............ _,.-....,.

......

~

s. tamquani Z; F~K 24 h noscitura ZSl!; Bandtkie 77, J/PIl I 411. F·J{ 21: nasciturai c/o Gansz. 5, c-c et tutinamque ZSIl,' Bandtki6 78, MPH I 411, F·I( 24: et utinamq ue; Gansz. 5: utinamque d om. II e sedicciones II f accedente~ II ł homine~ H, Gansz.5, PQhoreeki. !J,ytmika 114 'U. b-b rE'gnatilem pro sapienria II J exnltantem ZII; exultatem S,. c/o Chron •. P'1'inc. Pol. (MPIl III lU) J cricordiŁpr aUli eiusdem tt1l11pmis manu in marga ad finem perducfum S II 8uplicanłern II I V littera parum (1i~fincta Z III p'·l( 25: conexus n efficiet H, Banlltkie 78, :AIl>]I l -111 o asstancium II ('-1' dolorem et presso ZSIl,' Bandtkie 79, MPII I 412, P·K 2/j: dolo re compre88o l) Boleslaum. le litterae corr. H r inquirent II .. -. quantopere II t ipius II u-u vobis terminum doloris II; Bandt1de 79: tenninun& doloria vobis v om. S w n littera oblita Z;- congnovit II X-li die IIOC. teque H, MPH I 412: Bandtkie 79: diu eottidie; P-K 25: rottidie; cj. Gałl8z. G, Poho. reeki Rytmika 11a y sequuntur 'ł,'erba: me plorabnnt II, Bandt1.:ie 79, ~JIl)I1 I 412 z ecciam H as. DolesIaui S B olesIa i II hl> Doleslao II C(' deiłCeJld~nt~ ZSil, Barultkie 80, MPH I 412, I/-K 25; cj. Gansz. 3;; .td aureas ZS; 8 litlera dt,z. S · ('B plumbe ..1.s. B littera deI. atque ID compendio Bcripla add. S 1 2 J1ac. 3, 21: Bacerdotis in agone constituti I Luc. 18, 4: Etsi Denrr. Ilon timeo. nec hominem, revereor I 2 Oor. 13, 12: videmuB nuno per Bpeculum in ewgmate, tunc autem facie ad faciem; cj. Pohorecki, Rytmika 8 ' ls(!.i. 63, 3: co nculca vi vos in ira mea; Dan. 7, 7: reliqua pedibus suis conculcalłB; cj. Ezec. 3./, 19: .!oh. 39, 15,' Nath. 7. 6;' IBai. 28. 3. Cj. 8upra p, l i adn. 4 I Gen. 25, 11: re- • ges de lurnbis tuis egredientur • orationem lUJ.nc repetit Paprocki, IIerby ryrerstu'a polskiego p. 16 num. 't'ac. 7 Sutp. Sef., Epist. 3: tum vero meror et luctus omniUUl 8 Regino ad a. 891: stupor mentes omdum occ1lpaviti Gen. 21, 33: expavit ... Btupore vehementi t llias lat. 62:. tandem clamore represso 10 PB.· 61# 20: Benedictus Dominus die cottidie l1.Gen. 45, 10: erisque iuxta me tu ,et filii tui, et filii filiorum tuorum la antiquoTum 8criz)wrum imitatio, jorsan Oddii. J1et. I 89-1./0

38

diante a cum gemmis coronata, i sedet b . in pulvere 1 viduitatis 2 vestibus involuta 3. ! In luctum cythara, gaudium c in merorem 4, organum d in suspiria convertuntur 5. lIlIo nimirum anno continuo e nullus in Polonia convivium publice celebravit, I nullus nobilis vir vel femina vestimentis f se I sollempnibus g adornavit, l nullus plausus, l nullu8 cythare sonus l audiebatur in tabernis b; ! nulla l cantilena puellaris, l nulla vox letitie resonabat I in plateis. l Hoc per annum est a cunctis universaliter obser~ vatum, i sed viris nobilibus k et feminis k plorare Bolezlauum l est cum vite termino terminatum. i Rege itaque Bolezlauo ID inter homines 6 exeunte, l pax et letitia i rerumque copia lvidentur simul de Polonia commeasse. ! Hactenus Bolezlaui n magni laudibus termini metam inpo~ namus, ! eiusque o funus aliquantulum carmine lugubri lugeamus. l DE

(>

5

l()

MORTE BOLEZLAUI CARl\IINA p

Omnis q etas, omnis r sexus B, omnis ordo 'i currite, Bolezlaui t regis fUDUS condolentes cernite, Atque mortem tanti viri simul mecum 11 plangite v. Heu w, hen w Bolezlaue x, ubi tua gloria, Ubi virtus, ubi decus Y, ubi rerum copia~ "Satis restat ad plorandum, ve micbi z Polonia aa. Sustentate me cadentem pre dolore comites bb a radiente' H II Bandtkie 80: sedens C pallium ZSH; Bandtkie 80, ':MPH l 412: plausus d gaurium eadem, quae textum exaravit, manu in gaudium corr. H; e om. H f - f se vestiBandtkie 80, J.lfPH l 412: gaudiulli; Gan8z. 65: organa bus H El solempnibus S; Bandtkie 80, 1tfPH l 412,F-K 25: 80lemniblls h thabernis Z, 1tfPH l 412 I sequitur littera quaedam diffusa, quae legi nequeat Z I r Zittera ex i. ut videtur, corr. S,' audiebatllr H k-k et feminis nobilibns H l Boleslaum H ID Boleslauuo S, Bandtkie 81,' Boleslao H,' lłlPH l 412: Bolezlawo D Boleslai H " o eusque S p-p om. et intervallo interiecto textum prosequitur H \ q prima littera ornata ZS,· O littera XVIII s. manu adscripta H,· "quisque versus separatim Bcribitur Z ." r hoc verbum coartatis Utteris scriptum e8t, ne cum ver~o Bolezlaui quod in inscriptione sequitur, inter se contingerent 8 8 x littera superBcripta, verbum alia 'łnanu in marg. repetitum S t Boleslai H u m littera oorr. H v eadem atque textus manu in inferiore marg. adscr. Z w-w Bandtkie 81-2: eben x BoY decor H z F-K 26: mihi aR F-K 26: Polonie; ci. Pohorecki leslae H Rytmika 42 bb e littera ex i corr., atque BuperBc,!"ipta S " .

15

2()

2/t

~

8()

. 8e,

Isai. 47, 1: sedet in pulvere virgo filia Babylon II Jer., Thren. 1, 1: quomodo sedet sola civitas plena populo. faeta. est quasi vidua domina gen tiu m 3 Gen. 38. 19: induta est vidnitatis vestibus • Jac. 4, 9: risus vester in luctnm convertatur . et galldium in moerorem. 8imilia reperiuntur in fontibus Hungaricis (SS. rer. Hungar. l. 17318 , 322" II. 52211 ),' ci. Plezia, Gall 171 '.Job. 30, 31: versa est in luctum citba,ra 4() mea, et organum meum in vocem flentium ' • Kętrz. W.~ Uwagi 6'1, locutionem inter bomin es e Pol~nica lingua fluxisse censet '1 Vita 8withuini Wintoniensis (Annal. Bolland. 1888 VII 376): 'omnis etas, omnis seXUSj Vita Ohrodegangi ep. Jlettensis (1łfG88. X 567): omnis sexus, 01110is etas; Oonstantinu8, Vita Adalberonis (MGS8. IV 666): Rune om'nis seXUB et etas, bUlW omnia ordo et conditio diligebat 4r. 1

,~-.L.~

:"........,

·"4·· .... !.~.:.

"

39

Vicluate mihi queseo eondolete militcs, Desolati respondete h: heu cnobis hospites! Quantus dolor, quantus luctus erat pontificibus, Xullus vigor, nullus sensus, nulla mens in ducibus, . Heu d, heu d capellanis, heu d ipsis e omnibus.'. Vos, qui torques portabatis g in signum militie Et qui vestes mutabatis b regales cottidie, Simul omnes resonate, ve, ve nobis hodie. Vos matrone, que coronas gestabatis aureas l Et que vestes habebatis totas j aurifriseas I His k exute vestiatis ł lugubres et laneas. Heu d, heu d Bolezlaue In, eur nos pater deseris 1, Deus talem virum umqua~ mori cur permiseris, Cur non prius nobis n unam osimul mortem dederis 1'. Tota terra desolatur tali q rege vidua, Sicut BUO possessore facta domus vacua" Tua morte lugens, merens, Dutans r et ambigua . . 1'Tanti viri fUDUS mecum omnia homo recole, . Dives, pauper, miles, clerus, insuper' agricoIe. Latinorum et Slauorum 12 quotquot' estis iDeole(' Et tu lector bone mentis, hec n quicumque" legeris, Queso motus pietate lacrimas effuderis w ~Iultum eris inhumanus, nisi mecum fleveria 3. &

10

15

10

li

a michi II, Balldt1.:ie 81, JIPII l 413 h videłe II c Bamltkie 81: {'beu Bandtkie 81.' eheu e sibi ZS, Bandtkie 81 r b littera difluBa II g pri'łłłUnŁ portabitis, deinde alittera 8uperscripta, t ex i corr. S b mutabitis S l reRa litterae scquentem t'ersum continguu11t Z J-J aureas II k IIiis SIl l indua. tis H m Boleslaue S; Boleslae II n om. II o alittera corr. Z p dedis H q om. H r mut"\ns ZS, Bandtkił' 83 • Sclauorum II ' quot. quod S n om. li " quidque S 'ff Bandtkie 84: effunderis li si non II

25 d

80

1 Sulp. Sev., Ep. 3, 10: Cur nos pater deseris I Vita Mathildi. (MGSS . ..Y 582): Otto iunior filiua eiua ... rerrJlum Latinorum et S:lXOll'lm possedit. De Slavorum . vocabuli usu cI . ..lIanitiu8, Lat. Liter. II 186 adn. 2; Tyc, Z dziejów kultu'ry 126 sqq. 3 30 trochaici verSU8 15 qui8que 8yllabarum cI. Po1wrecki, Rytmika 39. EiuBdem metri versum 'in morten~ LanIrańci, ubi '1wnnulli Zoci persimiles t'identur f/osłro, legi. apud Giles. SS. rer. gest. lVilhelmi Conquestoris (Caxton Society III), London 18,1.), 175·-7; cj. etiam lluperrime Plezia, Gall 117, 154 ~

35

,

:,.

..,

~',

40 '., '",:",

(17) DE

a

SUCCESIONE MESCHONIS II b BOLEZLAYDES GLORIOSI c

, c

."

Postquam d ergo e magnus Bolezlauus de mundo decessit, l secundus a l\Iescho fi, filius eius in 2 regnum successit 2, i qui iam vivente g patre sororem tertii h Ottonis h imperatoris 'uxorem acceperat 3, i de qua 15 Kazimirum, i id est Karolum 4, i restauratorum Polonie, procrearat i. I Hic vero l\Iescho f miles probus fuit 5, ! multaque gesta militaria, que longum est dicere, perpetravit. i Hic etiam J propter k patris invidiam vicinis omnibus extitit odiosus, I nec sicut l pater eius vita fi, vel moribus,· vel divitiis copiosus. I Dicituretiam n a Bohemicis o in colloquio per tra- 10 ditionem p captus I et genitalia 6, ne gignere posset, corrigiis q astrietus f, 1 quia rex Bolezlauus s, i pater eius, l similem eis iniuriam. fe cerat t, l quoniam u eorum ducem suumque avunculum v excecaverat 7. l Qui de captione quidem exivit, I sed uxorem' ulterius non cognovit w. l Sed:W: de Meschone y sileamus et ad Kazimirum restauratorem Polonie de- 15 scendamus z. l

.

.. ,"."

I

a-a om. loco quorum add.:· Anno Domini MOXXV post mortem BoIes13i H F-K 26: secundi c-c adscr. litteris minutis inter versus Z,. BolesIaui S d lJrŹma littera ornata ZS e Bandtkie 84: igitur f Meszco H g praecedit viden S,. Bandtkie 84: videlicet vivente h-h Ottonis tertii H. 1 procrearet S J ecciam H k per H I sieud S III in marg. ru~ro colore l\IoXXovo Z; alia eiusdem temp()ri~ manu in marg. l\1 0XX S ' n eccitlm H o Bohemis H, lJIPH I 414 p tradiccionem H q corigiis H r asstrictus H 8 BoIeslaus H t faceret S; fecit H u iude H,' Gansz. 35-·6, Bandtkie 85: quando; lJIPH I 414, F-K 27: quum v awncuIun. S w congnovit H x om. H y l\Iesz~ cone H ? Mieszko enim, ut alibi legitur, in amenciam cecidit, et mortnns est eodem anno quo et pater add. H b

20

25

l ej. supra p. 23, adn.5 2··2 Kron. wkopols. (JIPH II 484): in regHo successit a Richeza, Jlesconis II uxor, Ehrenjriedi et Mathildis; sororis Ottonis III, jilia;' simili ,~ . modo erravit Kadlubek (MPH II 283). Nuptiae jacłae' sunt a. 1013, ej. Balzer, Genea- 80

logia 67; Halko St., RicMza K6nigin v. Polen, Freiburg 1914 ' Oasimirus-Oarolu8, Restaurator (Odnowiciel) lJlesconis II et Richezae j., natus'25 lulii 1016, m. 28 Not'embris 1058, ej. Bałzer, Genealogia 81 sqq. Secundum KętrzYllski, Odnowiciel 365 verba: id 'est Carolum spuria sunt atque posteriore tempo re addita, quia locutb id est Gallo ignota sit. Oj. tamen p. 2818 , li de lIIesconis ingenio atque moribu8 ej. Lewicki, lJlies;:ko II (RA U. h. V 87-208) atque Pospieszyńska, Mieszko II a Niemcy (Roczniki Bistor. 1938 XIV 239 sqg.) • quod ad hanc locutionem spectat ej. Bandtkie 85 adn. 12,' Gan8z. 35 7 ej. Oosma,m I 34 ad a. 999, qui a Mescone I hoc factum esse dieit. Re t'era Boleslau8 Ohrobry ducem Bohemorum Boleslaum Bujum caeeari iuss"it a. 1003, cI. Not'otny, Ceske dejiny I 1, 676;. Zakrzewski, Bolesław Ohrobry 179

85

40

'l

.'..

.~ 1

'-\

(18) DE

5

10

11

20

25

a

SUCCESSIONE ET DEIECCIONE KAZDlIRI POST MORTEU PATRIS·

Mortuo bigitur l\Ieschone e, qui post obitum r('gis d Bolezlaui d parum e vixit 1, l Kazimirus cum matre imperiali puer parvulus f! remansit f .....\ : Que cum libere r filium b educarct 3 i et pro modo feminf:>o regnum honorifice g-ą.bernaret, I traditores eam de regno proptl'r I iIn'i~ diam eiecerunt', ! puerumque suum secum in· regno quasi decepeionis obumbraculum tenuerunt.)( Qui cum esset adultus etat~ et reguare cepisset 6, ! maliciosi veriti, ne 6 matris iniuriam vindicaret 8, I in eum insurrexerunt 7, l eumque in Vngariam secedere coegerunt. l Eo namque tempore sanetus Stephanus 8 Vngariam gubernabat, I eamque tunc J primum ad fidem minis et blanditiis k convertebat, l qui cum l Bollemicis m, l Polonorum infestissimis inimicis n, i pacem et amicitiam reti~ nebat, \ nec eum liberum, quoadusque vixit, (eorum) o gratia. dimittebat 9. l Quo de hac vita migrante 10, Pł:'trus Ueneticus p 11 Vngarie regnum recepit, l qui ecclesiam saneti Petri de Bazoario q 12 inchoavit, I quam a-a desunt, loco quorum legitur: Meszco enim, ut alibi lt>gitur, in amenciam ('('eidit et mortuus est eodem anno, quo et pater II to prima littem onwta Z8,. ~r lit· tera XVIII s. manu Mscr. H , , c !\Iescone 8. Bandtkie 86, JJPII l łUt ~l/-li. 27; l\Ieszcone II d-d patris BolesIai II e Balldtkie 86: patris l - f rrmansit panrluB et 'nota signijicans, 'Ut t'erba tra'nBpQ1latltur S • licet II, Chron. Prin(~. Pol. (li/Pll 111 4.Jti) b puerum II I perlI, Chron. Princ.Pol. ( ..ll1>II III 44.;) J om. II k blanditns Z8; la litterae corr. S,. handiciis H I repetitum in fnary. XVIII 8. rnanu II nI Boh('m~s II, ,J/PlI I 414 : repetitll:m in marg, XrllI M. manu II o om. ZSII, Ba-ndtk1e 87, JlPII I 4 1 4, F-A 27; cj. Gan8z•.1G p Ye. neticuG SIl ,q Bazcario II t

ci. supra p. 40 adn. fi I ci. Gen. 41, 20; 1 Reg. flO, .3-); 3 !tego 3, 7; 11, 17; 1 Par. 22,5; Isai 11,6; Vita minor s. Stanislai (JIPlI IV 270). Casimirus re t'era 1110~ r1'ente patre annunt agebat 19; et. Dadd, Oasimir Ze moine, PariB 1928, 10. Quapropler 80 kaud probari possunt gUM llicuntur a Balzer, Genealogia 81 et BreBslau. Kmlrad II, II 496 ' 8 de Oasimiro (Uj erudiendum- tradito ct. MPII II 79 t ad a. JO,!t;. Ubi OasirnirU8 eruditus sit", ignoratur, et. ](e1rz. St., Odnouliciel 30n ł Riclleza e.rtul1fe anno 103-1 Poumia pulsa est, ej. Ketrz. St., Odnowiciel 305 ł Casimirus iam, sine matre regnabat secundum Ketrzyń8ki, Otlnott'icieZ 307-8, annis 1035-1037' I-I lia85 dlubek (MPH II 283): ne maternas in ip!'\i"l persequatur iniurias ,. Ps. 26. 1:2: insurrexerunt in me testes iniqui 8 s. Stephanus, IIungarorum rex, .997-1038 1·) Iulii. e'asimirus igitur ante Stephanurn mortuum patria pul8'UB e b t ' Tyc, Z dzie. jów kultury 119; Ketrz. St., OdnowicieZ 323; Bresslau, Konrad II, II 496, Casimiru'1l1 in Hungaria tUiS8C lIegant. Balzer, Genealogia 81; Zakrzewski, Okres do 8chylku XII w. 68: 'o Grodecki, Dzieje Pol8ki I 88, Gallo. credunt. Casimiru8 sfC'Undum K(trz. St., Odnowiciel 314, exeunte a. 1037 patria pul8U~ t8t 10 cI. 8upra aanot. 8 11 Petrus, IIungaroru'lll- rex, 1038-Jl, 1042-4(1, cI. Gambo8 F. A., Konig Peter von Ungarn (Ungar• . Rund8chau 1912) 1t Polonorum 'lJiTis doetis (ej. Tyc, Z dziejów kultury 121-4,' Grodecki, GalZ 88 n. 2) Bazoarium idem, est atque Borsocl ad Tisiam aut l~aBt'(lr ad Raah fi. '5 SeCU11dum 01l1oon. pirtum rinclobonense (SS. reT. 1I1lngar. I 343) Petru8 llungarorum rex, 1

J

Ol

42 nullus rex Ił ad modum inchoationis usque hodie consumavit. l Hic Petrus etiam b rogatus a Bohemicis, ne Kazimirum dimitteret, i si cum. ~is amicitiam ] ab antecessoribus receptam i retinere' vellet, l voce regali respondisse fertur: Si lex antiqua .diffinierit, 1 quod Vngarorum rex Bohemicorum Cducis carcerarius fuerit, i faciam que ·rogatis. Et sic Bohe- ~ morum legationi eum indignacione respondens, l eorumque d amicitiani e vel inimiciciam parvipendens, l datis Kazimiro O f equis totidemque militibus, qui eum secuti fuerant, armis et vestibus preparatis eum honorifice dimisit, l nec iter ei, quocumque vellet ire, denegavit. i Kazim.irus' vero g gratanter b iter arripiens, 1 ac in regionem I festinanter j Theutonicorum' ~~. perveniens; l apud k matrem et imperatorem· I, quanto tempore nescio, fuerit conversatus 2, l sed in actu militari miles audacissimus extit~t l comprobatus. i Sed paulisper eum cum matre requiescere permittamus!, et ad desolationem et devastacionem Polonie rrdeamus jns. l . ~.

. i

. I

(19) DE REHABICIONE REG:NI POLONIE

n

PER KAZIl\1IRilll°

15

,

)

Interea p reges et. duces in circuituPoloniam q quisque de parte !;Iua conculcabat, i suoque dominio civitates· quisque _easteIlaque contigua vel applicabat, i vel vincendo r terre s coequabat. I Et cum tanta~ ..: iniuriam et calamitatem ab extraneis Polonia. pateretur, ! absurdius tamen t adhuc et abhominabilius u a propriis habitatoribus vexabatur. I 20 ~am in dominos servi, l contra nobiles liberati v j se ipsos in dominium.~ extulerunt, i aliis x in servicio versa vice detentis, ! aliis peremptis,; uxores ~.: eorum incestuose f honoresque scel~ratissime i rapuerunt. 1 Insuper etiaro y a fide katholica z deviantes, quod sine voce lacrimabili dicere non: vale-

....

Ił Orno H b ecciam, praecedit eam del. H c Bohemorum H, JIPH I .115 \lI eorum H e amiciam Z r MPH I 41.5, F-K28: 100 g igitur H . t b gra· ~.J tenter S I terram H j-j festinanter Theutnnicorum S, Bandtkie 88; Teutullicorum festinanter H kaput ZS I fnerat H; F-K 28: exstitit ., 11l sequitur caput X vitae 8. 8litnislai, quae apud I. V. Bandtkie legitur p. -33.1, H . .' n om. H sequitur: qui fuit mOllachus ZSH, Bandtkie 89, :JIPH I 41·5, F-K 28,; Kazymirum; in 80 marg. XVIII s. 11wnu: monachu8 H p prima .. littera ornata ZS,' "i littera in marg. adscr. S; In litterae XVIII s. manu adscr., n littera del. H .q Polonum H.··. " r vi.· '-.~ cendo H 8 om. ZS, F-K 28; ci. Kętrz. Uwagi 67, Gan8z .. 36· t Bandtkie 89: tum \J Jj'.K 28: abominabilins v Zenger Zamietki 128: foederati . w dninn S x 8equitur peremptis del. H y ecciam H ~ F·K 28: catholica .• 86 d

C)

•.

~

.,'.

I"

sepultus e~t Quinqueecclesiis quam ip'le fundaverat in honore beati Petri Apostoli, anno regni sui secunda vice tertio. Oatona, Hist. critica 1590 et Pauler, tA· magyar (~ nemzet tortenete I 101 et adnot. 162. Quinquecclesias fecvar oppidum 8sse dicunt, unde 8e .. quitur idem etiam Bazoarium 6886 1 Oonradu8 II lfJ24, 8 Septembris-1039,4 lunii. li Kętrz. St., Odnowiciel 323-4, exili'um OaBimiri fin6 dnni 1037 atque initio 10.38 termi~. "'0 ·tlat·um e8se indicat 3 vitae 8. Stanislai textum inserit q~oque Ohron. Princ.' Pol. . (MPH III :146) _ ... ,) n

.

__ ~-L~--A:b:._.i"~,",,~~J,,L...

-< -,-L" ..

~J. ..

,

te

,

'.,'

tE;;"!:" t·"t ,rtł';;..&m,iir6,

'twt

r s· '·''::li'*''.+':L..:.L_ ... _~~ '_

,

.u.~.A ~.,.· ~,,;.,.~ t;.:(~i __

...

43 mus, adversus episcopos et sacerdotes Dei ,seditionem inceperunt a, I . eorumque quo_sdam gladio quasi b dignos c peremerunt, l quosdam Yer~ " quasi morte dignos viliori e lapidibus 1 obruerunt g 1. \ Ad extremum autem h tam ab extraneis; i quam ab indigenis I i ad J tantum J Polo· s nia k desolationein est redaeta, 1 quod ex toto pene diviciis et hominibus est exuta l. l En tempore Bohemi m Gneznen et Poznan m destruxerunt", I sanctiqlie o corp'us . Adalberti abstulerunt 2. l Illi vero, qui de manibus hostium evadebant, I vel qui suorum sedicionem 'devitabant, ł ultra fIu· men ~ 'Vysla q in l\Iazouiam fugiebant r. I,Et ta;m diu civitates predicte • 10 in solitudine perrnanserunt t, !' quod in ecClesia IJ sancti Adalberti martiris 3 sanctlque Petri apostoIi 4. sua fere v cubiIia v posuerunt ~ Que plaga. creditur eo toti. terre commuriiter evenisse 6, ! quia Gaudentius 7, sancti Adalberti frater et successor'1, occa.sione qua" nescio u, dicitur eam anathemate percussisse 8. I Ile c autem dixisse de Polonie destruccione 15 sufficiat i et eis, qui dominis' naturalibus fidem' non seryaverunt bb, ad

,

W

li:

II

20

25

II

a U littera ex a corr. S b praecedit littera dijjusa, fOTsan qa 8 Il dignins ZS, Batultkie 90, ..lIPH l 416, F·jC 29; pars 1:erti dijjusa Z d non II t! 0111,. II , p littera dijjusa H Ił b littera diffusa S b prae('edit vno pUłlCtiS iufra posiUs ornatum S; . Bandtkie 90: vero autem I indigni~ ZS l-J aliquantum minoribu,s litteris Z k Poloniam H lexacta ZSII, Banutkie 90• .Jll'lI l .JJ'J, P·K 2?; cj. Gansz. 3 7 . Dl-m'Gnez~am et lloznaniam Bohellli ,II, II in !narg. pONterwre manu: de vastaclOne Pol(ome) per DoltE'mo(s). t'erba a blbllOpega partlIn absciHa S ~ primum ~tantimque. deinde stantim obliterałunt et in marg. aHa manu: ~ancti 8 p fInnum S, Ban(ltkie 90, F·K 29 q 'VY8lia. i littera superscr. Z: Wytllą II r fuO"ebant Z; illitterae super8CT. S II ille li t permanebant II u E littera obli. terata, le litterae corr. S Y-V cubilia fere II w t~erbu1tt dijjusułIŁ Z; mn. II li comnniter S, BanJtkie 91 y Gandenciu8 II z-z et litterae c1ijjusae Z; ~i<,. quod frater t'erbo compendl~o 8cripto atque perperam lecio origillem debere duetur B u - u ne. 8e10 qua II bil Gans::.. (i4: servaverint

8editioncs in Polonia com II/erl/o rat od a. 103./ Powie~t 1l'rt'1/I. let,' OOIlt/W8 1 .Ja ad a. 1022,' A.nnal. llildesheim. OIGSS. 111 99) atl a. 10M; cj. 1i.ttrz. St., Odnowiciel 308 8qg. \I ci. Oos»1as 11 2, 3, 5. E:rpeditio l/llec jacia est ante diem 25 A uyusti. 1039; Kętrz. St., OdnowicieZ .11,3 sgq., anno 10,38 emn adiudicat. :Sorotny. Ćeske dt'jiny I pars 1, 11,56-8 et Loserth, Kritisclte BemerhO/gen 3 (..llttlg. d. Ver. f. Ge8ch. d. Deut. i. 85 Bohmen XIX 252 sqq.) wi a. 1039 eam rejerullt. De corpore 8 • .tldalberti ablato cI. LikOW8ki, Translatio s. Adalberti fi9 sąq. 8 ecclcsia cathedraliB Gne811ellBiB secutldum C0811wm III 3, titulum B Y ..llariae gerebat ' ecclesia cathedrali8 Potmaniensis titu" lu-m f}.erebat SS. Petri et Pauli, cI. Gunzowski, Biskupstu'o kruszwickie 8: idem., S~kiC6 1lumizmatyczne165 '.Isai. 57 7: super montem ..• snblimem p08uisti cubilillm t.umn; Verg., Aeu. VI 274: posuere cubilia Curae et metus. . De ecclesiis Gnesne1l8i et Posnanien8i va8tati8, cI. Ketrz. St., Odnowic:iel 362 • Tob. Z, ].3: plaga cecitatis evenerit ei 7 ik Gaudent{.o, 8. Adalberti consangu inco ',ef. Voigt, Adalbert v. Prag 251 adn. 99. Jleus6 Deccmbri 999 Gaudentiu8 nomen. geTit archiepiscopi 8. Ac1alberti (DO III nr .339). Jlortem eiu8 die 12 Octobris COl1t1nem.orat Necr. Bohem., .die 3 Ianuarii Calend. '5 8S. ord. s. Benedicti. cI. DobncT, Jlonumenta 111 15,' ł
l

.0

-.

• 44:

correccionem proficiat ~l. Kazimirus b igitur c apliCl d Theutunicos e ali· quantulum conversatus f, l magnamque famam ibi militaris glorie consecutus l, ! Poloniam se g redire disposuit, i illudque h matri secretius indicavit. ~,Quem cum mater, dehortaretur, ne ad gentem perfidam \ et non dum bene christiana1ll 1 I rediret,! sed hereditatem maternam pacifice possideret I et cum etiam imperator eu~_ remanere J. secum· rogaret, i eique ducatum satis magnificum dare ,':dlet, ! .proverbialiter, ut pote homo literatus k 2, respondit: Nulla hereditas avunculorunl 1 vel mao: terJ?-a l iustius vel honestius po~sidebitur quam patErna;~~ Et assumpt.is secu'ril militibus quingentis D Polonie fines introivit 4, l -ulteriusque progrediens, castrum quoddam o a p suis sibi p redditum .acquisivit q, l dę quo paulatim r virtute cum t ingenio totam Poloniam i a Pomoranis ~ et Bohemicis v aliisque finitimis w gentibus x occupatam y l liberavit, i eamque suo dominio mancipa-yit., i P
5

Dl

10

8

.~~ '~

,

~

., k ~

.

15

• I'~

.. ,

.

20

Ił praecedttrlt prop litterae del. S b Rex Kazimiru~ II e MPII I 116; ergo d-m mn. II e Thel!tonicos Z, lIlPH 1 416, F-K 29 f conser· vatus S, Bandtkie 91 g sed, d liUera deI. S II illucque Z$ I xpianam ZS ~': 1 altera e littera' ex a corr. S k litteratus Z I awnculorum S ' m deest inde ab d H n sexcentis lI; 1IlPH I 4.16, F-K 29: 500. o quodam S p-p sibi 25 a suis II q it litterae diffusae S r sequitur tam II, MPlI I 416, F-K 29 .8 11 littera diffusa S t quam JI, 1IlPH I 4l6, F-K?9 ,u Pomoni~'S v Bohemis H, lłlPIl I ,1]{j w finitivis S, Bandtkie 92 x naciQnibu~ II y u littera ex a veZ o eoTr. S . z Russia II" F-K 30 • aa ei1tsdern temporis manu in marg. " continuatur S . bb quatuor S, Bandtkie 92, lłIPH I 417, F.K 30 ec-ee que H 80 dd Bolezlauus S, Bandtkie 92, F-K ,30; Bole~laus II ('t' Wladio;laus H, MPH I 417, F-K 30'; Bandtkie 92: 'Vladislauus tr :M~8Z('·O H gg primus ZS, lłIPH I 41i; , I I ed,.camut:l S ' E,-K 30; primitus H, Bandtkie 92; ef. Gansz. 21.· hh regnavit H 1 Sal~., Jug. 7, 1: Jugurta adpetens gloriae militaria II de Oasirniro ad discendu1n tradUo atque monacho facto ef. infra p. 47 adn_ 10 8 an 'l:era haec sint, dubi·, 85 tat Kętrz. St., . Odnowiciel 36.3 ' Annalista Saxo (MGSS. VI 683) ad annum 10.39, ef. Ketrz. St., ,Odnowiciel 3.Z5. Balzer, Genealogia 83-9 Oasimirum exeunte a. 1038 re. vertisse putat· II lłlaria DobrO'łlega secundurn,Balz'er, Genea.log-ia 88, Vlodirniri. ·.U. fi· , lia (ef. Baumgarten, Genealogies 7), secundum 1(etrz. St .• Na marg-inesie 8 adn. n,'laro: r:, slavi Sapientis filia. Nuptiae factae 8unt exeunte a. 1038 t.'el ineuntc a. i039, secuudurn 40 autem, annalium scriptores Ruthenos a_ 1043 (lłfPH I 71)3) . 6, Swiętoslawa-Swatau.'a r nata 1041-4, m. 1 Septembris 1126. Nuptiae eius cum Vratislat'o, Bohemorum rege: jactae exewnte a. 1062, cj, Balzer, Genealogia 107 7 Boleslaus Largus. natu8 1039, m; 1081, cj. Balzer, Genealogia 93 sqq. 8 V'ladislaus Hermannu8, natusl040, 'łn. d. 2 Iunii 1102, ef. Balzer, Genealogia 99 9 ..l/fSCO, natu8 16 Aprilis 10·Ifi,n~. 1048, et.' Ibid. '5 109-10 10 Otto, natus JOJO-S, 7n. 1018. cj. Ibid. 109-10,· Kę~rz. St., Na marginesie 4

~.

-:

--

),

-..

~

,". ~~.~~~;L~.~~j~:l\:;';~ł"~b·'r;Ja:...~~"c~,,'_,;~~<

45 (20) DE a PRELIO CU)I )IECZZJu\UO (ET) CU)I )IAZOUITIS·

11

10

Igitur beliberata c. partia et expugnata, profugatisque glutilms extel'orum, l non minor Kazimiro ,restabat hostilis llrofugatio suc gt'lltis suorumque iure l)'roprio subditorum. i Erat namque quidam )1(' ('zzlauus d 1 nomine, pincerna patris sui ~Ies('honis e et minister, l post morteul ipsius )Iazouie gentis sua presumptione r princeps existebat et signifer. I Erat enim eo tempor.e :Mazouia Polonia ilhlc antca (l fugi~ntibus b, ut I dictum I, in tantum populosa, I quod agricolis rura, i animalibus 11ascua, ! habitatoribus loca i (non satis) J ('rant spariosa 2. ~nde l.feczlauus t in audacia sue milicie' conrisua, j ymmo l ambiCionc Dl l)ernieiose n cupiditatis {xeecatua, I nisua est o obtinerc per presumptionia audaciam, l quod sibi non cedebat p per ius aliquod, velnaturam»nde etiam q in r tantum 8uperbie fas tum conseenderat, l quod obedire Kazimiro renuebat '; . t insuprr e('iam t ei armia et insidiis resistebat v. l At Kazimirus" indignans servum patris ae x suum l\Iazouiam violenter obtinere, ! sibique' grave' dampnum z existimans et. a periculum u, ! ni 1>b se co vindicet, imminere dd, I eoUeeta pauca quidem numero manu bellatorum ee ! sed aBsufta" bellis, armis congressus, i ~Ieczzlauo gg perempto, ,?ictoriam et pacem, totamque I.h li

15

a-a De prelio comiti:~ Meczzlaui cum :Mazollitis Z; de prelio comittis lIes('holli~ cum :Mazouitis S; ont. H: alia 1nanu in fins udd. et :Meczslao S II prim,a littaa or· nata Z8; I lUtem XVIII s. manu add. H. c deliberata Z SIl,' F·1{ 30: liberata. d Meccz~la'1ui!, praecedunt Mep,ch litterae punctis infra positis ornatae S,' lIeczzlau8 II• ..llPB 1'417, F-K .30; Balldtkie 93: Meczslauus; Ketrz. lv. Uwagi 68: Maslau8 8 Meszf persuasione ZB, Band~kie 93, ][PH l 11i. F-K. 30; perswasione Sj eonie H 25 Gansz. 37-8 g ante ea S, Bandtkt.e 93; om. 11 b fugentlbu8 ZS H Om. 1 ; Bandtkie 94: ut diximm 10m. ZSH, Bandtkie 94, MPll I 417 k :Meczzlau8 1l~ ..llPH 1 417 l imllio ]'[PH I 417. F·]{ 30 m ambiciose II D om. 11 o mn. S p competebat II q ecciam 11 . r et 11 , " reunuebat ?S, Bantlt. kie 94, MPH I 417; renuuebat et 11 t eCClam 11 II om. II ... res1stehant II lO w r littera dilfusa Z :J et H y sibi II z F-K 30: (lamnum u-u olit. II bb vi litterae del., in 'łOOrf/' alia eiusdem temporis manu: nisi S: Ba1UUkie 95: nisi cc Bandtkie 9fJ,- om. dd mminere II t'e armatorum II ff 8sseveta S liK Mecz. lawo S; :MeczzJ.'lo H.' Bandtkie 95, MPH I 418: Meczslawo; F-K 30: Mecz8lavo hh ta. 20

CI'

tamque S l lectio Mrczsl,allB nomen Mieszko significat; codd. ChlO1łici, quod a .MierZ'll'a ~tlOdam nomen trahit, legunt: Meczzlaus (cod. Szamot.) Bi1.'6 Mazslaus, lIaslaU8 (cod. 1(uropat. et Lubin. MPH II 28.5); Kadłubek (ed. Przezdziecki 54) l~git :MaFlaUf~; hUrle Bcquitur Ohrem; Prine. Poz. (MPH III 447). In fontibus Ruthe1loT'U'łn hiBtoricis (Powiesi terem. let ad a. 10~7) MmM hoo formam kabet :Moisław. Zakrzewski. Boleslaw Chrobry 73, 40 opinatu . .MaBlaum fuisB6 filium MeBconis Mesconidis aut Suatopolci, 8i2:8 ex aUa quadam familiM PiaBto um flirpe originem duxi8s6. Idfm. OkreB do 8chyZku .xII te. 70, tlOtn.eft ~rojeła,v 'Probat. Grodecki, Dzieje Polski I 88-9 atque idem, Gall 908qq., atque idem, (Po ska, ;,j dzieje, kultura I 79) Masław lormam mat"U I d6 agroMun. cultorum in Masovia t~estigiill. 1uae' ad tempora r6ferri p08SUrlt, cI. Bujak, Sh(dia !Jad osad• '5 nictwem JIalopolskt (HA U. h. 1905 XLVII ·201 adnot. J)

III

muc

46

patriam triumphaliter est adeptus l. l Ibi namque tanta cedes Mazouitarum a facta fuisse b mernoratur, l sient adhuc locus certaminis et precipitium ripe flurninis 2 protestatur. l Ipse c etiam d ibi e Kazimirus ense cedendo f nimis g extitit fatigatus, ! brachia totumque pectus et faciem eHuso sanguine h cruentatus, i et in tantum fugientes hostes 5 solus est persecutus, \ quod mori debuit a, suis hominib.us 1 non adiutus. l . Sed j quidam k non de nobilium genefe, sed de gregariis militibus nobiliter opem tulit morituro, l quod ·bene Kazimirus sibi restituit in futuro; l nam et civitatem ei contulit I et eum l digllitate inter nobiliores extulit. l In illo eniln certamine xxx a Dl a.cies ordinatas l\lazouienses n habuerunt, :10 Kazimirus vero vix tres acies bellatorum plenas 3 habebat 0, i quoniam, ut dictum est, to ta Polonia p pene dcserta iacebat. i (21) DE

q

PRELIO KAZIl\1IRI CUM POMORANIS

Hoc r itaque prelio memorabiliłer superato, Pomoranorum exercitui in auxilium l\Ieczzlao s venienti, Kazimirus cum pauds indubitanter obviam properavit t. Nuntiatum namque prius illud ei fuerat, l ipsosque u in auxilium inimicis advenire ·presciebat. ! Unde prudenter disposuit singulariter v prius cum :Mazouiensibus diffinire, ! poste a facilius cum Pomoranis campum certaminis introire ł. lIlIa enim vice Pomorani IIIIor w a l\fazollitorum Z; l\fazovitorum S, Bandtkie ,ą5; F.K .H; ej. Gansz . .38 b fuis· set II c Ipe H d ecciam H e om. H l cendendo S g ibi nimis H h sangwine 8 I omnibu3 ZSH, Bandtki~ 95, lIIPH I 418, F~K 3.1,' Gansz. 38: om· nino j mn. H k qllidem Z8; siquidem H l cum H Dl 1IlPH I 418, F·K 31: 30 D 1\1asonienses S, Bandtkie 96, F.K 31 o habebant ZS p om. H q-t pag.-17 om. Loco quorum legitur: hte interfecit sanctum Stanislaurn Cracouiensem episcopum: valde venerabilem virum. Mortuus est autem Kasimirus anno domini l\!°LVIII. Cm successit Boleslaus, fHius eius in regnum. filinś inquam. In marg. XVIII s. manu: NB. Non cohaeret cum sequentib1.ls. nisi scriptor hoc loco omip,erit aliqua de Boleslao r prima littera ornata ZS; in marg. littera filio Kazimiri interfectore s. Stanislai H h S 8 Meczlao S, Bandtkie 96; F·K .10: MeczRlao t properatravit del. et in marg. alia ?1Wnu: properat S; Bandtkie 97: properat u iposque S v singulater Z .. MPH I 418, F·K 31: quatllor

15

20

25

80

1 quae in Polonia Oasimiro ret'enente gesta sint, ej. apud Kętrz. St., Odnowiciel 333 sgq.; Grodecki, Dzieje Polski 1 92. De morte lIfojslavi comntemorat Powiest wrem. let (Poln. Sobr. Russ. Letop. V 138) ad a. 1017. Kadłubek OfPH II 286) ·lIfaslavum asociis 85 laqueo 8uspensum esse dicit. II pugnae lOCU8 ad fluvium quendam, jorsitan VistulaJn sive Vartam, SitU8 eSS8 videtur. De Ostrow in Lednica Zacu cogitabant, Kron. Wkopoł. (],fPH II 6(2) secuti, Sokołowski, Ruiny na ostrowie Lednicy (Pam . .A. U III 27) et Wojciechowski T., O Kazimierzu Mnichu, {ibid. V 12}. Kętrz. Rt., Odnowiciel 335-6, Ostrów ad Bug fluvium malit; Ohron. Princ. Pol. (!I1PH III 447) de pugna cum Maslavo ad Vanam jlumen cornmi8sa mentionem, jacit 3 de korum temporom re militari ej. Korzon, Dzieje wojen I 36 sqg. \I quae kic lraditur temporum rafio probarf non . potest, cum lIfaslaus a. 1017 victus sit (ef. supra adnot. 1), Ponwranorum autem re· gulus quida'ln ab lIungarorum duce a. 1042 inter/ectus in fontib1ts Hungaricis commemo• retur, cI. Balzer, Genealogia 90-g; Kętrz. St., Odn01riciel 334 . .5

.0

47 legiones militum in arma clucebant, L Kazimiri ver6 milites nec unam dirnidiarn l adimplebant. l Sed qui d tamen Cum pern'ntum esset au locum certaminis b r Kazimirus, ut vir eloqu('ns et peritus, in hune motlum suos milites cohortabatur:

a,

li

10

Eeee dies expectata 2 primitus, Eece finis de labore 3 penitus, Superatis tot falsis christicolis c lam securi pugnate d cum discolis.

Multitudo non faeit viełoriam' 8('<1 eui Deus dedit e suam gratiam 5. Mementote virtutis pr('teritt,6 Et lahori f vestro' fint>m ponite 17.

HHs dictis h cum adiutorio Dei prelium introivit, l magnamqlw yictoriam acquisiyit 8. l Dicitur quoque sanetam e('C'lef'iam nffeetu magno pietatis I honorasse, ; sed preeipue monaC'llOs sanctarumqm monialium congregaeiones· augmentasse 9, i quoniam j mOllast('>rio parvulus ak parentibus k est ohlatus l0, l ibiqu~ I sacl'is litteris na liberalite~ erulUtus n. I l

(22) DE

o

SUCCESSl()~E

15

Sl~CUNDI

•

BOLEZLA y KAZIl\IIRIDIS o

p .

DIeTI Iu\RGI

Hiis q igitur Kazimiri gestis memorialibus r prdi1Jatis, ! aliisque compluribus sub silenrio pre festi!.lan(·ia reservatis, ! vite terminml1 finienti 11, i finem terminC'mus {,t scrihendi·, I Postqnam itnqne {'xtremUIll yale Kazimirus mundo fecit, l nolezlauus eius t primogenitus 12, I yir 20

sequuntur tria puncta, unum super alterułn positi Z h damillis S c xl. d pugnare ZS, Bandtkie 97 .. clonavit ZBIl, Bandtkie 97, J.lll)ll I 1.18, f-I 't'erba lineala (liJ'eeta clit'isa S,' Gan8Z . .18: lahoris veAtri IC GaIls:. 38: h clieellS (dlis) B i Jlyetath~ S, Bandtkie 98 l JJant1tkie 98, JIPll I 419, F-K 32: qui k-k apparelltibus ZB I ihi ZS, Ua1ltltkte 98, F·l( 3:!; (·f. Gan,sz. ,38 lU Bandtkie 98: literis 1\ Oa1ls;. 38: ernditllrtl!o\ O-G iust'riptio alia manu part im in marg. S; Kazimiride90 ZS p Dolesl~i S, Balllltki~. 98,~ P:1\.. 3:! IJ prima littera or·nata ZS,' in marg. li littera add. S T Ul marg.: Ohllt l~aZlmlrl1ti MXXXVIII eiuBdc1n temporis manu Z; F-Il 32: memorabilibus R I'\crihputi ZS, Bandtkie 98, JlPII l 419, F-l( .32; (-j. Oa/l8;. 63 t iI/de a ]/ag. 46, adnot. 'I Oll/. II "

colis ZS P-K 31 imponite 211

1 una legio sex aciebus constabat, (-j. Grodecki, (Jall91, adn. 2. Ul/a ades autem quot 'militibu8 constiterit, non liquet 2 Verg., Aen. V 101: Expectata dies a PrUtu·o· gallica'Yn redolet nomina. decli1IUndi ratim/em ' 1 Nac. 3, 19: non in multitndine exercitus victoria belli 15 Gen. 39, 21: dominu!; ... dt>di ei gratiam ' SalI., Jug. Jf}, 2: uti memore3 pristinae virtutis et victoriae; Sall., Cat. 5S, 12: memores prit'ltinae 8a virtutis .7 llias lat. 1063: finemq i'le irnpone labori. Quam Gatrs::Y II iec con ief'it lertio numerum turbat. 8 t'ersus trocltaici 11 quisque syllabarum., cf. Polwrel"ki, Rytmika 5, 50-1 8 pl/gna cum. PomoTanis fusius descripta desiderari videtur li cf. Kr.trz .. St., Odnotd. ciel 352 sqq., 358, .'W3, horum coenobiorum pars extra Poloniae fines sita trat 10 de Ca. simiro Renorafore monacho cf. lVojcieehowski T., O Ka:imierZlt 1111Iil'hu (l'arn. AU. r 40 1 sqq.),· Kętrz., Odnowiciel 369 sql[. Novissimis temporibus Darid, Casimir le moił/e f't Boleslas le Penitant, Paris 1932, 22, fabulanł hanc t hi810ria Ramiri, Aragollol'um regis. tractam tSt/e putavit 11 cf. supra p. -11 l~ Kron. 1vkopol. (MPIJ 11 IM): filiu)ł 80

e,ius senior primogenitu3

"

48

Iargus a et bellicosus, i Polollorum b regnum rexit h. l Qui sna satis gesta gestis predecessornm c cOfquavit, ~ nisi quod quedam eum ambicionis vel vanitatis superfluitas agitavit."ł. Nam cum in principio sui regiminis et Polonis et Pomoranis imperaret 'l, f eorumque multitudinem ad castrum Gradec el obsidendum innumerabilem congregaret t, l sue contumacie negli- 5 gencia non solum castrum' non habuit, i verum etiam g Bohemorum in- . . sidias vix evasit, l ac Pomoranorum dominium sic amisit h 2 •. i Sed non' est mirum aliquantulum per l ignoranciam oberrare j, ,I si contigerit I)Ostea per sapientiam I; 'que neglecta fuerint k, €mendare I. 'I (23) DE CONVENCIONE BOLEZLAUI m CUl\I DUCE RU'1;HENORUl\I

,'l!-

I

'.

c .. "

10

Yon n est. igitur O dignum probitatern multimodam et liberalita- ~ tem p Bolezlaui q secundi r regis silencio preterire, I sed pauca de multis 3 in t'xemplum regni gubernatoribus aperire. ! Igitur rex· t Bolez-' lauus secundus t i audax fuit miles et strennuus u, 'j hospitum susceptor benignm;;, i datorque largo rum v largissimus. ~:' Ipse quoque sicut w l i primus x Bolezlauus y rnagllUs z Ruthenorum aa regni caput, urbem Kygow bb precipuam hostiliter intravit, l ictumque sui ensis in porta aurea signum cc memorie cc dereliquit,.. dd"."k Ibi etiam ee quendam ft suis generis Ruthenum 5, l cui pertineba~ gg regnum h\ ! in sede regali con'stituit; l cunctosque sibi rebelles a potestate destitult.,';·i'O pompa glorie tempora: 20 lis 11, l o audacia flducie militaris, l o maiestas.H regie potestatis kk. ,i Ro- ,,: '. gatus itaque Bolezlauus II largus a rege, quem fe~erat, ut obviam 'ad II

,.

. a in marg. superiore XV s. manu: iste occidit Stanislaum' Z b-b oln. B c predecessarum H d inperaret S e Gradek H t om. S . g ecciam H • h. ammisit H l-l aliquantum 1ninoribus et coartatis litteris Z, J oberrasse H 25 k pot'ius fuerunt S I emendasse etc. H lU Bole~lai H n prima littera or· nataZS,· in marg. n littera 'add. S,· on H o om. H p liberlatem ZSH.. q Bo. leslai H . ret, . certe 2 numerus perperam lectus H 8 um litterae.diffuSa6 Z t-t. x littera diffusa Z,' Boleslam~ 2·dus rex H u Bandtkie 100: strenuus v lar in jine versus H w sicud S II Gansz. 26: prius y Boleslaus H' ! Z ma. 80 gUR Z aa Rutenorum H bb Kijow S: K:vijevo H, Bandtkie 100,· MPH 1-419, : .P·K 32: Kyow cc-cc memorie sig num H . dd reliquit S, Bandtkie 100,· dereli. gnid H' ee ecciam H if quedam SB . gg permittebat S, Bandtkie 100. F.K 33 hb Bandtkie 100, "F·K 33: regimen II tporalis S; tpal H jj mageRtas S . kk Bandtkie 101: pietatis II Bole;;llam~ H 115

f

.

1 Hradec ad Opava oppidum, ej. Kętrz. St., Odnowiciel 3-13 adn. 1 • de Pomo· Tania a Polonis' am';,ssa, cI. Kętrz. St., Odnowiciel 3313: Tyc, Pol8ka a Pomorze za Krzy.;. WouBtego (Roczniki Bistor. 19?611 4 sq.) 8 Verg" Aen. III 377: pauca tibi a mul. tis ... expediam dictis; Regino prae1.: ex multis pauca notara . curavi , Boleslaus LarguB Kijów uTbem ing-res8us est d. 2 .Mai 1069, ef. Powiest wrem. let a. 1069. Quod ad portam gladiQ Szczerbiec dieto percussam spectat, ef. 8upra p. 23 adnot. 1 _ .6 Izaslau' tnagnu8 dux Kiouiensis, Jaroslavi Sapientis f., natuB 1025, OCCi~U8 3 Odobris 1078, ej. Baumgarten, Gen,ealoiies 10

. ~-t~

.

,

'0 .

~.,..

. \ .. ,

'

.

~: ~.

49

5

se veniret, i sibique pads oseulum a ob reverentiam sue gentis exlliberet, \ Polonus quidem b hoc annuit, \ sed Ruthenus o dedit, quod vo. Iuit d. i Computatis namque Largi Bolezlaui e passibus equinis f I de statione ad locum convencionis, i totidem auri mareas Ruthenus ł posuit. I Nec tamen h equo descendens, i sed barbam eius Subl'idendo l divtllens 1 , j oseulum J ei satis preciosum exhibuit k. i (24) DE DEL"QSIONE

BOHE~10RUM

CONTRA BOLEZLAUl\ll

LARGUM 10

Contigit m eodem tempore Bohemorum dueem 2 cum tota suorum virtute militum Poloniam introiss€ a, l eumque tra.nsactis silvarum con· densis in quadam planicie, satis apt3. certamini consedisse. i Quo audito I..Iargus Bolezlauus () impiger p hostibus q obviam q properavit r, I eosque propel'ante~ transgyrando & viam, qua venerant, obsidens interclusit. I Et quia plurima pars diei preterierat u, i suosque properando " fatigaverat, I sequenti die se venturum ad prelium per legatos Bohemis intimavit, I eosque ibidem residere, I neć w se diucius fatigare, l magnis preeihu8 ex oravit. l Antea;W: quidem exeuntes, inquit 1, de silva sieut łupi i capta preda fameliei', l silvarum L'l,tebras absente pastore inpune" soIebatis penetrare, i -modo· vero presente cum venabulis venatore, I canibusque post vestigia dissolutis, l non fuga nec insidiis, ł sed virtute poteritis l extensa 1a retiacula 5 devitare:l:. ! 'At bb contra 13ohemorum dux OO versuta. ealliditate Bolezlauo dd remandavit ee: indignum esse tantum regem ruI inferiorem deel,inare, 1 sed die crastina, si filius €st Kazimiri, sit paratus D

II

1~

20

.

.

• clum litterae alio atramento scriptae II b quidam II o RutheU1~ 11 noluit ZS; primum noluit II e Z littera ex 8" corr. S: Boleslai II 'equis S; BanJ1tkie 101: equi g Ruteus II h sequitur de 11 I te.rturn Btlquenti pagina continuat librarius superiore ad linem non perducta II j posteriM ulittera dil· fusa II k exibuit Z I Dolezł' Z: Boleslaum II: }'·K ol3: Bolezlavum III prima littera ornata ZS; o littera corr., in 1I'larg, add. C S; elittera XV111 8. "tanu ad«.. II 80 D "J1IPII I 420, F.K 33: om. o BolezlalH~ S, Bandtkie 102,' Bołep.laus H p inpiger.. g littera 8upcrscr., in marg. eiusdem, tempori8 nilinu iDlpiger S q-q ob· :viam hostibu8 B r preparavit S ' :properans ZB, Bandtkie 102, F·K 33"; potius preporan" /:1; et. Gansz.38 t tranlOglrando II ~ u extrem4 elittera COT'. H v preparando S W non S, Bandtkie 102 ][-;w: om. II 1 8equitur exeuntes ell Z; sequitu'f exeuntes inq, extrema deZ. S I!" iiio, m compendio Bcriptll'Ptf, add. 8, BamU. kie 102: immo " •• detensa ZB, Bandtkie 102, MPH l 420. F·K" 3.1,' t littera ex f co"rr. S; Okron. Princ. Pol. (MPH III 1.-19), Gansz, 39: tensa bb Sed 11 l'C om. II dd BoleE'lao H ee remendavit II . ' . 2~ d potius

i

1 Kadłubek

40

(MPII 11"292): regis barbam venienti~ apprebendit, quam divelliWratYBlaw, Bohemorum" dux 1061, mon. 8 Septembri8 1092 • Ruthtfto,rum atque Polonorum expcditiO'1lem in Bohemiam COmfłle?1lOrat ad 4. 1076 Powied wrem. let,' Wojciechowski, Szkice 173 " Ezec. 22; 27: łupi rapientes praedam; Izai. 9~ 3: ~icut exultant victores capta praeda: 1 Reg. 2, ~: et famelici saturati sunt I E;ec. 12, 13: e1tenda rete me um sllper eum

cans

I

Monumenta P"lonill8 Hi,toriea"" Se,.. 11 nr ~

50 ibidem Bohemorum servitium expeetare. l Bolezlauus a vero, ut se filium ostenderet b Kazimiri, ibi stando c Bohemorum fallarie satisfecit. Sed die iam postera mediante, Polollorum eastris d ab exploratoribus nuntiatur, l quod a Bohemis nocte precedenti e fuga non prelium illeatur f. \ In eadem hora Bolezlauus g delusum se b dolens, acriter i eos per l\Iorauiam fugientes persequitur l, ! captisque pluribus ae peremptis, quia sic evaserant, sibimet ipsi dedigllando, revertitur. l Adnechndum k fst ctiam l rationem m, ! que causa fe re totum de Polonia loricarum usum abolevit, i quas antiquitus magni Bolezlaui n regis exercitus ingenti studio frequentavit. l (25) DE VICTORIA BOLEZLAUlo LARG! p CONTRA

0'

5

10

PO~IORASOS

Contigit q namque Pomoranos r ex subito Poloniam invasisse r 1, ~ rt'gemque Bolezlauum 8 ab Hlis remotum partibus t hoc audisse. j Qui cupiens ani mo ferventi u de manu gentHium patriam liberare v, l collecto nondum w exel'citu decrevit x antecedens inctmsulte nimium properare. i Cumque ventum esset y ad fluvium 2, ultra quem turme gentilium residebant, l non ponti z requisito vel vado loricati milites et armati sed aa profundo gurgiti se credebant bb. ! Pluribu8 itaque cc 10ricatorum dd ,ibi prl'sumptuose submersis, 10ricas reliqui superstites abiecerunt, ! transmcatoque fluinine, j quamvis dampnose ee I victoriam .11ubuerunt. l Ex eo ff tempore lorici8 Polonia dissuevit gg 3 ! et sic expeditior hostem quisque invasit, tlltiorque flumen bh obiectum sine pondere fen i li transmeayit. II Bolezlau8 S, NPII I 420; BoleF;laus H b oS"ltenderet II c s littera aZia. manu add. Z d cai'tra ZSH, Bandtkie lO:J, li/PIl l 4;JO; ej. Ohron. Prine. Pol. (JlIPH III 449) e precenti S r meatur H II Boleslaus II h ~dc H j praecedit at't' del. et punctis infra positi8 ornaturn S j sequitur I I ' k advertendmn, v littera in n corr., c suprascr. S; annedenduIll II l ecdam H ni Ta· tioni Z; romani II; Gansz. 39: narrationi, vel omitte'ndurn pufat n Boleslai H o Bolezlai H p Oni. II q prima littera ornata ZS,' elittera XVllI s. manu adscr. H r sequit'ur lacuna in membrana Z 8 BolezlaUIll S; Boleslaulll li t repet. S u potius I'lerventi H ,. liberrare II w no litterae del. II ~ debuit ZSH, Bandtkie 104, .1lIPH I 241, F-K 34; Grodecki Gall9.J: non debnit y intet verba ipsa adscr:, in marg. alia manu esset S v. ponte ZSil, Ohron. Princ. Pol. (lI/PH III 449), Bandtkie lO!, ]fPH I 421, F·K 34 811 Gansz. 39: licet bb de litterae oblite1'atae S et' narnque S dd loriatorl1ID Z ee F·I( 3J: damnose rr edem S; Bandtkie 103: codem gg disnevit S, Bandtkie 105; llętrz. TV. U'Wagi G7 add. uti hb fłumien II II f'rri II

1 expeditio haec a. 1075 lacta est,' ej. lIIGS8. V 2.?J I seC'und'um Kronika 1I)ko· pols. (MPH II .J8i) flumen illud 8aru appellabatur,' de quo ci. Duda, Rozwój tery to· TirUny Pornorza .51, cni illud idem est atqlle Dzierzgonia sit'e Persanta 8 rem si1lli. lem in Bohem ia narrat Cosmas I I 10

n

20

25

80

1:15

40

51 (26) DB LIBERALITATE a ET LARGITATE BOLEZLAUI DE QUODAl\I c PAUPEHE CLERICO

li

10

15

Uem d unum memorabile e secundi f Bolezlaui g factum;.lb liueralitatis exirnie non cElabo t, l sed ad irnitaciollis exemplum SUcc€ssoribus iniirnabo. ! In civitate Cracouiensi quadam die Largus Bolezlauus j ante palacium k in curia l residebat, i ibique tributa Ruthenorum aliorumque vl'ctigalium m in tapEtis n strata prospEctabat. i Contigit ibidem clericum quendam o pauperem et extraneum affuisse", i talltiquC' thesauri q magllitudinem prospexisse r. ~ Qui cum 8 ammiratiolle t tante • peeunie illue u oculis inhereret v, l suamque w miseriam cogitaret, l cum ingcnti gemitu suspiravit. Bolezlauus Je autem rEX, ut erat ferus Y, audiens hominem miserabiliter gemuisse z ! t:t existimalls aliqu€m camerarios percussisse, l iratus sciscitatur, qui fuerit aR, ausus sic gemt-re, I vel quis presumpserit bIJ ibi quempiam cc verberare. l Tunc ille rniser derieus tremefacius maluisset nunquam dd pecuniam se vidisse, l quam e.a de causa regis curiam introisse. ! Sed cur

20

25

b,

('e

miser c1ericelle latitas l'l

cur illdicare gemuisse ff te gg dubitas hb,? ~ Gemitus iste totam tristieiam eoncukabit 2, l suspirium istud II rnagnam tibi letitiam gOH:raLit JJ. l :Xoli, Large rex, noli kk, miserum clerirellum pre timore diutiu's anlwlare 11, i sed festina tuo thezauro IIIIU eius humeros honffare nn. l Igitur int€rrogatus a rege clericus 00, quid cogita8set, I cum sic lacrimabiliter suspirasset, i cum tremore PJl respondit: Dominc rex, meam miseriam, ! meamque paupertatem, ~ vestram gloriam \ vestramque maiestattm i considfrans, felieitatem '1'1 infortunio dispariliter rr eomparando, l pl'e doloris III magnitudine

!Po libertate II h praeeedit Bole S; Bolezlai et II, Bandt1,-ie 105" ][PII I 421 potiu8 qnoddam Z d prima littna onwta ZS; I littem .xYlII s. mal1U adstr. II e extrema e littem corr. S; m~moriale II ' om. II g BolesIani S, Bal1dt1de 105; factum II h Boleslai et II I pOti1t8 celcibo II J BolesIam! II k palla. 30 cium II l curria II m Gansz. 15: vectigalia n capetis II o elittera eorr. S p afnisse Z; affluisse S, Bamdtkie 105 q thezanri Sil, Balldtkie JO:j, li/PIl I 42! r perspexisse Z, F.K 35,' ct. Gansz. 39 II Bequitur et ZS \ animi. rucione S; Bandtkie JOo, F.J( 3·j: admiracione u ibidem II v iniaret Z,' potiu8 miaret S; illhixeret H,' BU11dtkie 106, lrIPH I 421 .. F-K 35: inhiaret w a Hitem ex 811 u corr. S x Bo-Iezlallus lamma in membrana divisu'ln Z,' BoleRlauus S, Bandtlde lOG; , Bole"law;; II Y Gansz. 63-4: ferox z geminisse ZS; 1111'11 I 4'n: gemivii;!';e aa fnit II IJh presumpsit II cc ql1epiam S dd vmquam S e~ 1i11per l/Oc rerbum m littem compendio 8cripta atque deleta legitur S rr geminisse Z S; ] l Pll I 12.1: gemivisse gg posteri01'e tempore textui inserturn irideri possit hh om. II 11 1140 lud II Il praecedit gubernabit dcl. H kk om. II II anehlare Z; anehalare S, Bl/ldtkie 107, lIIPH I 421: anchelare mUl thesauro Z, F -K 35 lin onł'rare II, lIiPH I 421, F·K .1·5 00 l Zittem dittuBa S . liP elittera Buperscr. S; Bal/dtkie 107: timore qq felititatem H rr di~p('raliter II ~s is litterae ex e corr. S

c

versUB trochaiclls JJ syllabarum, cj. Meyer, Ges. Abl/Ulldl. l 2H p. tU. adnot. 4 1

45

2

ct. s1/pra 4*

52,

suspiravi a. I Tune rex Largus ait: Si propter inopiam suspirasti, I Bolezlauum b re gem paupertatis solaciurn c invenisti. i: Accede itaque ad pecuniam, quam miraris, i et sit tuum quantumcumque d uno honere e (deportare) f l plus g conaris. i Et accedens :ille pauperculus auro et argento cappam suam tantum h implevit, i quod ex nimio pondere rupta fuit et 1 eadem pecunia visum cepit I. i 'Tune rex Largusde coilo suo pallium extraxit, illudque clerieo pauperi pro sacco peeunie porrexit, ! eumque iuvans j melioribus honeravit k. i In tantum enim clericum I auro ~t argento rex Largus honeravit k, i quod sibi collum dissolvi clericus, si plus poneret, exclamavit. Rex 2 farna vivit, i ditatus pauper ID abivit n 2.

,"

6

r

ID

(27) DB

o

10

EXILIO BOLEZLAUI LARGI IN VNGARIAJ\!

Ipse p quoque Salomonem regem 3 de Vngaria suis ,viribus effuga- . vit , j et in sede 'Vladislauum Q5, sicut r eminentem corpore,! sic affluentem ' pietate ! collocavit. ! Qui 'Vladislauus 8 ab infancia nutritus in Polonia 15 fuerat 6 l et t quasi moribus et vita Polonus factus fuerat.· ! ..

~

Dicunt talem nunquam regem Vngariam u habuiss(l, Neque terram iam post eum fructuosam sie fuisse 7,

. ?5 Qualiter

autem rex Bolezlauus T de Polonia sit fiectus

8

longum existit w

. a potius sm:picavi S b Bolei'llaum H c U littera difftt8a Z d Bandt, 20 kie 107, JIPH I 422: quantumque e onere H, JlPH I 422, F-K35 f om. ZSH Bandtkie 107, J-lPH I 422; cI. Gansz. fi g Bandtkie 1~'1, MPH I 422: tollere; ,F-K . .15: om. h Gansz. 64: in tantum l-10m. H j mmans H . Ir: oneravlt li, _" .JlPH I 422, P·K 35 I clerico ZS m-m pauper ditatus H . n .obivit ZSIl, Bandtkie 108, MPH 1 422, Vita minor B. Stan. (lIPH IV 273): exp~ravlt; Kadłubek 8a (MPH 11290): expiraviti Ohron. P1'inc. Pol. (MPH 111450): recesslt o-gg pag. li.J om. H, loco quorum in8eTUntu.r fi capita e vita ~. 8ta~i8lai retractafa,' ci: BiL~tkie 336-380, cap. X, XI,XIV,XVI, XXXII p pnma l1,ttera ornata ZS,' prtma ldtera add. eonfeeto iam textu Z · q MPH I 422, P-K 36: Wladislaum r Bandtkie 108: sic 8 JllPH I 422, P-K 36: \Vladislaus ' c etiam ZS, Bandtkie 108 . II Vnga- 80 ria ZS, Bandtkie 109 lIPH 1 /22 v Boleslauus S, Bandtkie 109 w F-K 36: exsistit 1 Ohron. PriM. Pol. (MPH III 450) 2-1 versU8 leoninu8, cI. Pohorecki, Byt..; mika 18. K{trz. St., Na marginesie 25, narrationem hanc e quadam, nobis ignota, m. ae. fabula pendere p'utat 8 Salomon, Hungarorum rex, 1063-107-1, mortuus 1087 ł Sa" 15 lennon a Boleslao Largo 1'eg6 a. 1077 pul8u8 est 6 s. Ladislau8, Hungarorum rex, 1077-109/J, 29 Iulii • de Ladislao in Polonia degente cI. Wojciechow8ki, Szkice 1/9, H9, 210, 221 8qq., 250 sqq., 2'19 sqq. 7 4 ocło8yllabi trochaici, ',cf. Pohorecki, Rytmika 47, cui sQlum duo extremi eorum ad regulam exaequati sunt • de kac re ci. Wojciechowski T., Szkice 21.; sqq.,· Gębarowicz, Polska, Węgry czy Sycylia odbiorcą listu łO. Pasckalisa (Kwart. Hist. 1937 LI .552 sqg.),· Umiński, W spraw·ie zatargu św. Stanisława (Przegl. Hi8tor. 1947 XXXVII 145 sąg.)

.

'

).

;

53

enarrare B, ! sed hoc dicere licet, quia IJ non debuit ehristus c in christum d 1 peccatum quodlibet ,corporaliter vindicare. \ IUud enim multum sibi llocult, l cum peccato e peccatum e adhibuit, i cum pro traditione f pontificem 2 truncacioni membrorum adhibuit g 3. l Neque enim traditorem episcopum b excusamus, l neque regem vindicantem sic se turpiter commendamus I, i sed hoc l in medio deseramus k ł l et ut in Vngaria receptus 'fuerit disseramns. i. X I

li

(28) DE tO

15

l

21

~o

85

40

45

SUSCEPClONE BOLEZLAUI PER "\VLADISIJAVUl\f n REGEl\1 VNGARORUl\1 o ID

Cum Paudisset "\Vladislauus q Bolezlauum r adv€nire, Partim gaudet ex amico 8, partim Hstat lorus ire, Partim t ex tl recepto quidem fratre v gaud€t et w arnicoSed de x fratre x 'Vladislauo y facto 21 dolet inimico"-a: " Non eum recipit velud 118 extraneum vel hospitem, vel par panm recipere quisque solet, \ sed quasi miles princip€m, ! vEl dux ffgem, l vel rex imperatorem i 'recipere iure debet t. ! I

łO

,

•

.• , a ennarrare Z IJ Bandtkie 109, JfPH I 422: quod c xpc Z8; ej. Wojciechowski T. Szkice 2J8 sqq., idem Plemię Kadłubka 324 sqq., Krzyżanowski Na margine. si~ Galla (Ku/art. Hist.~XIV 27 sqg.)!· Zenger Zamietki 126: ehrismariuB; edd.: chri. f'ltlanUf.'. d XmZ; xm S; edd. chnstIanos e-e peccatum peccato B, Bandtkie 109 r prima i littera superscripta B; Zenger Zamietki 128 add. meechorum g Zenger Zarnietki 127: attribult; Gansz. 20-1: exhibuit ' . h extremae duae lineolae m 'liiterae 1 jorsan: condempnamus . l Ban,(Jtkie 110: hec erasae atque in i rnutatae S . " k deferamus Z8, Bal1dtkie 110, Krzyżano'Ł/.!ski Na marginesie 3/ n. 2 1- gg pag. 54, om. s'Ł(.ppletque p. 94 II Ul Bolez Y Z; ,Boleslavi B D Wlad Z;.Wladislawm S: Bandtkie 113, 1I1PH I 423: \Vladislavum o Vnga S; Bandtkie 11.1, lIIPH I 42.'3, F·K 3fi: :Vngarie p prima littera ornata Z S,' seqttitur enim (p. 94) 11 . q Wladislaus SH, F·K 36 r Boleslawm S, Bandtlcie 113; rex Vngarie Boleslaum de, extremum verbum, dcZ. (p. 94) H 8 Zenger Zamietki 1.36, Grodecki Gall 95: animo; ej. Pohorecki Ryt. mika 1 t-t om. loco quorum, wZd. p. 94: IlUlle enim Wladislaum Boleslaus pllh.~O proprih~ viribu8 rege Salomone de Vngaria in sede regali collocavit H u Zenger Zamietki 1.16: et; Polwrecki Rytmika 59: quidem ex recepto v Ue S w Zenger Zamietki 136: ut x-x deferre ZS, Bandtkie 113, lIIPH I ·[23; F·K 36: de terre; Gansz. 6: de ferri; Umiński W sprawie zatargu 8tD. Stanislawa 148: deferre; ej. Zenger Zamietki 136, Wojciechowski Bzkice 219, Kętrz. W. Uwagi 67, Pohorecki Rytmika 1~2 y \VladiSllavo B; Bandtkie 113, F·K 36: BoleE:lavi; Umil/ski W sprawie zatargu BW. Stanisława 148: Boleslavo z roo ZB; Bal1dtkie 113, :MPH 1 423, F·K 3łj: fato; cj. ][etrz. W. Uwagi G7 'aa Bandtkie 113, F-K 36: velut 1 locu,tionern hanc Długosz (Opera 1 (5) imitatione expressU, cI. Wojciechowski 7'., Szkice 3.15 ' :II Stańisl.aus, episcopus Oracoviensis, 1072-1079, cj. Annal. Oapit. Orac. (lIPlI II 795) 3 discordiae i1der regem et episc,opum mentio jit in epistuła, . qU(lm. Wratysł.aw, Bohemorum dux, regi misit (MPH I 36.5). Sta-nislau,s episcopus d. 11 Aprilis 1079 mortuuB est ' Ball., Oat. 19, 5: nos eam rem in medio relinquemus; Sulp. Sev., Ohron. I 28, 7: Nos eam rem •.• in mędio relinquemus G 8 octosyUabi trocnaici cj. Ponorecki, Rytmika 1--2, 46

54 Bolezlauus a Wladislauum b suum regem appeIlabat e, Wladislauus d se per eum regem (factum) e cognoscebat 11, In Bolezlauo g tamen h unum l ascribendum est vanitati, pristine multum obfuit probitati j. i

l

quod eius

N am cum regnum kalienum fugitivus introiret, Cumque nulIus rusticorum fugitivo l obediret 2, obviam ire Bolezlauo m 'VIadislauus n, ut vir humilis properabat, cum-· que propinquantem eminus equo descendens ob reverentiam o expectabat p. j At contra q Bolezlauus r humilitatem regis mansueti 8 non respexit 3, i sed in pestifere t fastum superbie t cor erexit 4. l Hune, lO inquit, alumpnum u in Polonia educavi, i hunc regem in Vngaria eollocavi. : Non decet eum v me ut equalem venerari, ! sed equo sedentem ut quemlibet w de principibus osculari x. I Quod y 5 intendens z 'Vladislauus aa aliquantulum egre tulit 5 ! et ab itinere declinavit, l ei tamen servicium per totam terram fieri satis magnifice commendavit. i Postea 1& vero concorditer et amicabiliter inter se sicut fratres con1enerunt, \ Vngari tamen illua altius et profundius in corde 6 notaverunt. l Unde hh magnam cc sibi Ungarorum dd invidiam cumulavit ee, ! indeque cicius ff extrema dies ff eum, ut aiunt, oceupavit gg 'J. ! B Boleslaus igitur (p. 94) H b Vladislaum (p. 91) H o appellat S - d 'VIa. dislaus SH, Bandtkie 113, F·K 3fJ - - e om. ZSH, Ba-ndtkie 113, MPH 1423,' Gansz. 6-7: factum regem f congnoscebat (p. 94) H,' Gansz. 64: agno8cebat -g Boleslawo S; Boleslao (p. 94) H b potius cum St' Bandtkie 114: cum - l potiUB nostrum (nrum) S; Bandtkie 114: nostrum l probitate (p. 94) H.· k regem (p. 94) H l fugitivus ZS; fugitivo .rP. 94) H .. ni 'Vladif'llawo S; Bo]e~lao (p. 94) H ~ ·WIa. dislaus (p. 9!) H o revenciam S p ~ lUtera BuperBCrtpif'- S . q Ba;ndtk'le 114: totam r Boleslaus (p. 94) H 8 manswetI S t-t fastum ma1ll9 superble (p. 94) H Q F.K 37: a]umnllm v om. S w Bandtkie 114: qualem x of
. i

~o

25

. \

80

.., 1 4 oetosyllabi trochai:Ji decussati1n secum aBsonantia coniuncti, cI. Pohorecki, Ryt. mika.J.7 II 4 ocfosyllabi trochaici, cI. Polwrecki, Rytmika.J7 8 Deut. 26, 7: clamavimus ad dominum ... qui respexit humilitatern nostram ' 2 Par. 25, 19: erigitur cor tunm in superbiam 6-6 Forsan duo octosyllabi trochaici cUm elisione fi Sall., Jug. 11, 7: quo d verbum in pectus Jugurthae althIs quam quisquam ratul'! est descendit 7 Boles.lauB rex in, exilio mox mortuu8 esse videtur. Grodecki, Gall 96 adn. 2, nwrtem' eiuB in annurn 10'/9/80 ponit; ·Balzer, Genealogia 93 sqq'J libtOB annaleB secutuB ad a. 1081 eam relert -

85

, I

(O

~.

r

~

,

) .f'y

C

r

S.e..c

_

.ł

(29) DE FILIO EIUSDEl\I

5

10

15

20

25

80

B5

'0

I

BOLEZLA Ul

.

b

:MESCONE

e

55

ITI c

Habuit d autem unum e filium rex Bolezlauus e nomine l\Ieschonem fI, qui maioribus non €sset interior probitate, l ni Parcarum invidia puero vitale filum g interrumperet, pubescenti iam etate h. l Illum enim 1 puerum rex Ungarorum l 'Vladislauus k mortuo patre nutriebat I, I eumque ID loco filii parenti§ gratia diligebat. l Ipse nimirum puer coeta~eos omnes et Vngaros et Polonos honestis moribus et pulcritudine n superabat, I omniumque mentes o in se futuri spe dominii signis evidentibus provocabat. ! § Unde placuit patruo suo 'Vladislauo p duci puerum q in Poloniam sinistro alite 2 revocare 3, l eumque r Ruthena puella fatis 8 invidentibus uxorare 4. l Uxoratus igitur t adolescens inberbis 5 et formosus, sic morose, sic sapienter se u habetat, l sic antiquum v morem ante cessorum gerebat, \ quod affectu w nlirabili toti patrie complacebat. ~ Sed fortuna rebus secundis mortalium x inimica in dolorem gaudium 6 commutavit ; et spem probitatis l et florem etatis l amputavit. l Aiunt enim y quosdam emulos timentes Y, ne patris iniuriam. vindicaret, veneno l'l puerum bone indolis peremisse; i quosdam BR vero, qui cum eo biberunt, vix mortis periculum evasisse 7. ! l\Iortuo autem puero l\leschone hb to ta Polonia sic lugebat, sicut mater unici co mortem filii 8. Nec illi solummodo, quibus notus erat, lamentabantur, l verum etiam dd _illi, qui nunquam ee eum te viderant If, lamentando feretrum mor tui sequebantur 9.l Rustici gg quippe a om. H b BoleFllai H c-c; :Mesconis III ZS; :MeEizcone tercio Hi JIPH I 42,3: Mescone tercio d prima littera ornata ZS; H littera XVIII B. 1nanu adscr. H e--e Ilnum filium rex BolezlaUl;; S; Boleslaus rex seeleratissimus unum filium H f :Meseonem S; Meszeonem li g filium ZS h om. H 1 0m. H j Vngarorum Sil k 'Vladislaus H l nutrebat H Ul eum H n P.K 37: pulehritudine _ o prae. p Wladislao H q om. H r P·K cedit virtutes punctis infra p08itis ornatulu S 37: eumque 8 satis H t er~o S, Bandtkie 117 Ił o'm. ZS • antiqum Z Sil w affetu H x mortallium H y-y eiusuent tcmporis manu in marg. l'l pOi;terior e littera ex o eorr. Z aa a Wtem corr. S bh l\Ieseone, ad ser. H elittera puncto infra posito ornata, m littem dcl. S; Meszcone II; Bandikie 117: Mescone ~o p'raeeedit vivit punctis in/m positis ornatum S tld eeciam H re-ec eum nun· quam H Ort noverant 11 gg i littem ex a XVIII 8. manu corr. li 1 ,Mieszko, Boleslai regis j., naLUB 1069, ex Hungaria reverSUB 1086, uxorem duxit ,atgue veneno mortuus est 1089, ej. Balzer, Genealogia HI Bqq. II OOBmaB I 3-1: intrat urbem Crakow siniEitro omine perfidi ducis Mesconis ad convivium s ej. supra ad1~.1 , Mesconis nuptiae jactae Bunt a. 1088, cj. Balzer, Gcnealogia 113. Baumgarten, Genea· logies 10-11, Dlugossi1tm (Historia 1.396-7) S6cutuS, uxor61n fiZiam Izjaslavi, duci8 Kijo'ł.)iensis fuisS6 putat eamque Eudoxiam nominat. ]fętrz. St., Na marginesie 11 Bqq .• existi· mat Jleschonem et VZadislaum, patruum eius, concordes fuisse fi Hor., ArB 161: Inberbis invenis tandem custode remoto Gaudet equis canibusque 6 ej. 8u,pra p. 38. adłwt. 4 7 Jlesco morit-ur a. 1089, cI. Balzer, Genealogia 111-112,' ut opi-natur Kętrz. St., Na marginesie 15 sqq., patmus eiu8 in hac re extra culpam tui!. Regino Bub a. 860: . vix mortis periculum evaserunt; cj. Plezia. Gall 130 8 2 Reg. 1, 26: mater llnicum amat Iilium 9 :? Reg. 3, 31: Rex David Eiequebatur feretrnm

56

aratra, pastores. pecora a i deserebant, 1 artifices studia, 1 operatores opera b pre dolore J\'Ieschonis c postponebat d. i Parvi quoque pueri et puelle 8, l servi insuper et ancille t Meschonis t ex€quias lacrimis et suspiriis celebrabant. l Ad extremum misera mater t, cum in urna puer plorandus conderetur, ! una bora quasi mortua sine vitali spiritu tenebatur, I vixque post exequias ab episcopis ventilabris et aqua frigida suseitatur g 2. " Nullius enim regis vel h principis exitium apud 1 etiam 1 barbaras nationes tam diutino merore legitur conclamatum, l nec' j exl'quie j tetbrarcharum k 3 magnificorum l ita m lugubre s celebrantur n, nec o anniversarium cesaris ita fuerit p cantu lugubri celfbratum o '. i Sed . de q mestitia r pueri sepuIti sil€amus i et ad letitiam ffgnaturi pueri· veniamus. l

li

10

• (30) DE UXORACIONE 'VLADYSLAUI t PATRIS TERTII BOLEZLAUlu

..

l\fortuo v itaque w rege Bolezlauo x 5 aliisque fratribus ddunctis 6, 15 Wla:dislauus y dux solus regnavit, \ qui filiam 'Vratislaui z Bohemici aa re gis u 7, nomine Juditham 8, uxor€m accepit 9, ~ que filium IJb ei tercium Bolezlauum cc peperit dd, l de ,quo nostra intencio titnlavit, 111t tructatio que sequitur intimabit. i Nunc vero, quia succincte pll' arborem a radice ' a peccora ZSil , Bandtkie 118 b om. H c Me8conis S, Bandtkie 118; :Meszconis H d altera p littera obliterata S e 11 liUerae dijtusae S .' ' 1tfesconis H g Bandtkie 118, MPH I 424: Buscitabatur b et H 1-1 apud ecciam H,' F-K 38: etiam apud; et. Gansz. 7 j-j repetit'Um et del. S k tetharcharum, t littem corr. S; thetharcharum H; Bandtkie 118, F-K ,.38: tetrarcharum ' I magnificum ZS , l U tam H D celebrabantur H, MPH 1424; Bandtkie 119: celebrarentur o-o om. H p F-K 38: fuerat q om. H r mestitiam H II om. H t Wladislalli S, Bandtkie 119, F-K 38; Wladizlai H ' u Boleslaui S, Bandtkie 119, F-K 38,' Boleslai H v prima littera o'rnata Z; lacuna ad primam litteram pingendam. relicta, in marg. m littera adscr. S;, 111 littera XVIII s. man'U adscr. H. w om. H x Bolezlauno S; Boleslao H y Wladislaus H z \Vratislai H aa-aa reO'i'l Bohemie H ho om. S, Bandtkie 119 ' ce Boleslaum H \Id pereperit S ~

20

25

110

, l ignoti nominis uxor Boleslai regis,' nuptiae lactae a'nie a. 1069, ci. Balzer, Ge. nealogia 98 sqq; Ba'Urngarten, Genealogies 18, eam Wyszeslawa nominat et liliam Światoslawi d'UciB ICijoviensis j'Uisse p'Utat. II Grodecki, Gall 14, viros doclos, qui iam ante . de hac. re disp'Utaverunt, secutus opinatur Gallum ill'Ud junus oculis vidisse; nega't hoc 85 Tyc, Z dziejów k'Ult'Ury 117 8 ej. Luc., Bell. civ. 7, 2.20 ' a. 1111 Henricu8 V imperator sollemne t'Un'Us Henrici IV excommunicati celebravit, cj. Ekkelwrd, Ohronic&'fl. (lI/GBS. VI 24 li): (caesar) episcopos atque abbates nonmlllos etiam principes Spiram convocat, quorum assensu et cooperatione patris sui anniversarillffi permagnifice celebrat; ci. Meyer v. Knona'U, Heinrich V, VI 206 sqq. Ii ct. 'supra p. 54 adn. 7 ., c/o ,'o • 8upra p.44 adn. 7-:10 '1 ci. supra p. 49 adn. 2 8 ci. supra 1) . .5 adn. 7 • nuptiae Wladislai Herman cum Iuditha Bohemica ca a. 108') jactae sunt,' cj. Ba ker, Genealogia 102. Kętrz. St., Na marginesie 21 adnot. 36, eas ante a.1080 ponit

.f,

"

:

,

...

(" ł

I , l.' ~ 1'~,

......

,

-

, ~,

II

10

derivando transivimus, i ad inserendum cathalogo· ramum pomiferum et stilum et animum applicemus. ! Erant enim futuri pueri parentes i adhuc carentes sobole, ieiuniis et orationi b instantes, l largas pauperibus elemosinas c facientes, i quatenus d omnipotens Deus, qui steriles matres facit in filiis letant€s, i qui Baptistam contulit Zacharie ! et wlvam aperuit Sare \ j ute in semine Abrahe benedicertt f ornUf-S gentrs 2, l talem filium daret eis in g heredem, qui Deum tim€ret 3, l sanctam h ecdesiam I exaltaret l, 1 iustitiam exerceret l, i ad honorem Dei Et salutem populi regnurn k Polonie detineret. ! Hec inc€ssanter Hlis agentibus, ; accessit I ad eos Franco m Poloniensis episcopus" \ consilium salutare donans, eis sic inquiens: Si que dixero vobis devotissime comp1catis D, l vestrum desiderium o procul dubio fiet vobis·. 1, Illi vero libentissime'p de tuli causa pontificem q audientfs, ~ Atque magna se facturos spe sobolis promittentes

15

5

rem dicere pontificem r quantocicius· exorabant. Ad hec presul:\;-"Est, inquit, quidam sanctus in Gal1ie finibus ~ contra austrum iuxta MassiHam 6, ubi Rodanus intrat mare 7, terra u Prouincia v 8 f t sanctus ]~gi­ dius nominatur, qui tanti meriti apud Drum existit, ! quo d omnis, qui in eo' devotionem w suam ponit w l et rnemoriam eius agit, i si quirl ab l'O petierit, [ indubitantH. obtinebit 9. Ad modum ergo pueri ymagiIwm y I

20

B cathelogo S; F·K .38: catalogo b orationis ZS; 8 littera del. S,' Fd( 38: c F-K 38: eleemosinas rł quatinu8 II e om.. ZS f bene. orationibus dicent S galia ?nanu inter t'ersus adscr. Z,' om.. SH b Bandtkie 120: sanctamque i cclesiam H j-j om. H k Ban,dtkie 120, MPR I 42·5: regimen I ad25 ces~it II III Franto H n compleveritis II, Bandtkie 121 o ulittera dlf/usa S p om. H q sequitur libentissime H. r ..l/PH I 42.5 om. "9.u~ntocins ZE!, P-I( :W . t f littera corr. ex per (p) S . \I Clf('a (certa) H v Provmcla S ~-w hahet devocionem II x quid II y ....uPll I 425, F-K 39: imaginem

Gen. 28, 11: he- 80 nediceutur in te et in semine tuo cunetae tribus terrae 8 Deut. 6, 2; 10, :?: ut timeas de um dominum tuum 'Franco episcopus, ut videtur, Posnaniensis, cj. F-K 39 Mn . •1: Abraham, Organizacja 86; Grodecki, Gall 98 adnot. 3; Ketrz. W., Stu(l'ia 311. David modo episcopum Kołobrzeg oppidi in Pomorania siti eum facit (La Pologne JO), modo missionarium episcopun~ Posnaniensem (Gilon de Toucy ćt~eque de Tusculum et sa . 85 Ugation en Pologne, Studia ku czci St. Kutrzeby, Krak6w 1938, II 130 sqq.); cj. tamen Roczniki Bistor. 19.30 VI 110 sql. Secundunt necrologium Bambergense (TUJhmer, Fontes IV 5(9) Franco d. 21 JIartii ignoto anno mortuus est . . Ii 2 octo8!Jllabi trochaici 6 11las8ilia urbs M Rhodani ostia 7 Saint Gilles oppidum in Provincia haud procuZ a Jla.88ilia et Arelate lJOsiturn. De coenobio, qllod hodie 110n extat,cf. Goi/len abbe, Sa 'tliłO Gilles, Bon abbaye, Nirnes 1882; Fliche A., Aigues ~lJIortes et Saint·GHles, Paria (192,1) 8 Provincia, Galliae pars meridionalis II Oosmas II 36: nulIu8 est enim, qui non obtinuit, quod sanctum Egidium fideliter petivit. De s. Aegidii cultu ej. Rem bry E., Sai'n t-G ilU!!, sa de, 8es 1'eliques, Bon culte en Belgique 'et dans le nord tle la Frauce, I-II, Brugge~ 1881; Brassinne J., PSQutier Wgeois €lu XIII 8ie('le, Paris 8. a. 1

Gen. 29, 31: Dominu!'! aperuit vnlvam ei, flOrOl'e steriii

I

58

auream fabricate, ! regalia munera preparate, i eaque sancto Egidio mittere festinate.1' Nec mora puerilis ymago al cum calice de auro purissimo fabrica.tur. i Aurum, argentum, pallia \ sacre vestes pre p aran tur, j que per c legatos fideles 2 in d Prouinciam d cum huiusmodi litteris deferen tur e:

EPISTOLA \VLADISLA Ul

f

AD

SAXCTU~I g

. .1 j

J

. li

(

•.

EGIDIUl\I g ET h AD

~fOXACHOS J

\Yladislauus j Dei gratia dux Poloniensis k et Juditha, legitima coniunx l eius O(diloni) ma I venerabiIi D abbati o sancti p Egidij q l cunctis-· que r fratribus humillime 8 devotionis obsequium. Audita fama, qucd sanctus Egidius prerogativa t pietatis u premineat dignitate ! et quod l)rOmptus v sit adiu tor, sibi w data w divinitus potestate, ! pro spe sobolis lllunera sibi nostre devocionis offerimus, i vestrasque sanctas orationes In auxilium x nostre petitionis humiliter y imploramus z 4. l

10

a. .JIPH l 42.5, P-K 33: imago b palia H c p littera corr. R d-d ;n Pro- 15 villciam S; om. H e deferrentur H, P-K 39,' Gansz_ 39: deferantur f 'Vladi31ai II, Bandtkie 122, ]lIPH I 426 g m Wtem in i mutata S b del. 8 J sequituf' capitulum H j prima littef'a ornata Z; lacuna ad primam litteram pi.ngendam reZiela S; Ladislaus SH; La litterae super t'erS1tnt repetitae, ,y lUtera XVIII s. manu adscr. H; Bandtkie 12,'?, .LllPH I 426: 'Yladislaus k Polonie H, JIPH 1 126, F·K 39 20 l Bandtkie 122, .l1fPH I ·120: coniux III O ZS; oni. H, Bandtkie 122 n wenerabili S o abati S, Bandtkie 19.2 p 8ancto H q Egidio H r cunctis H 8 humiIime ZSII t prerogative ZSH, Bandtkie 12.Z, JIp'HI 426, F·K 39; ej. Gan,sz..2.? 11 pyetatis S, Bandtkie 122 v promtu", S, Bandtkte 122. w-w data tab. Hx x littera ex r (') eorr. S y m littera oblitierata S li; mploramu", H 25

1 in descriptione ecclesiae 8 • .A.eg1·dii, quant annis fere 1.118-40 Aimericu8 Pictavieusis eomposuit (ef. Viellard J:, Le guide de peUrin de S. Jaques de Oompo8telle, JIa~on 1.938, 44) legimus:' quidam inclytua auam imaginem auream, beatigsimi confessoris

amore in pede arce verSU8 altare aureis clavis infixit, quae ad dei IlOnorem usque in hodiernam diem ibi apparet 2 de legatis Vladislai Herman a(l s. Aegidium miss'is cj. Oosmas II 30; in quorum, nllmero luit Petrus, Iudithae ducissae eapellanus. Franken-

stein S., Poselstwo Władysława Hermana do Fmncji (Przegl. Hi8tor.1938, 27 sqq.) al/irmat legato8 in Saint-Olaude óppidum, prope lacum Lemannum situm, profectos e~8e; Gumowski, Biskupf!two kruszwickie 41, plltat huius legationis participes fui8se episcopos Eber. hardum et IIe·nr'icunt 3 Goijfon, Saint-Gilles 45-6, 199, statuit abbaten/' s. Aegidii annis 1071-·1091 fuis8C Bencdictum, annis Veto 1091--1099 Odilonem,·qui in diplomaie B. Ladislai, Hungarorum regis, te8t~8 projertur (Szentpetery, Rege8ta regum stirpis Arpa(Uallae Inf. 24); cj. Plezia, Gall 161; .Mierzwa (..JIPH II 301): O 4 epistola Itaee eerle a Gallo fieta fst; qumn genu i'nam· 'e~se putavit olim KętrzY/lski St., Gall 2q, pOBiea tamen id., Na marginesie 27, sententiam mutavit ~

HJ

• BIi

~

40

"

_-----.--. :J

.

~~!:::.;~

( l

59 (31) DE II IEIUXIIS ET ORATIOSIBUS PRO NATIVITATE b TERTlI ' BOLEZLAUI c Perlectis d itaque litteris el l et muneribus receptis 1 ahbas et frab'es (grates f) mittenti munera retulerunt 1 et triduanum ieiunium cum letaniis g et orationibus h peregerunt,,! divine maiestatis omnipotentiam obsecrantes 1, quatenus devotionem j fidelium presentialiter k sibi tanta mittentium \ l multoque plura voventium, l adimpleret m, ! unde g]oriam sui n omini s , apud n gelltes incognitas o exaltaret P, l atque q famam r Egidii e sui famuli longe lateque 2 dilataret t. i

5

Euge, serve Dei 3, i caput huius materiei Perfice ser~orum l que poscunt vota tuorum, Pro puero puerum, i pro falso v perfice w verum Confice carnalem, i retinens tibi materiałem 4, II

10

15

w

Quid li: plura? Nec'dum ieiunium a monachis in Prouintia y complebatur z ! et iam mater in Polonia de concepto filio letabatur. ! Nondum inde legati discedebant l et iam monach i dominam eorum concepisse predicebant,5. [ Unde missi domum citius et alacrius remeantes i et l)resagium monachorum certum esse probantes, I de concepto filio fiunt leti,!. sed de aa nato bb leciores erunt ee facti dd. l, EXPLICIT PRIMUS

ee

LIDER

a Capitulum tle ZS b nat Z j nti del. S e eiusdem ter/;poris manu adscr. tlonacione S; Bolezlai capitulum H rI prima littera ornata Z; spati'ltm ad primmn litteram pingendarn, relictum, in "Inarg. p littera ad8C1'. S; P littera XVIII 8. manu adser. H e Iris li f om. ZSH, Bandtkie 123, ..1IPII I 420, F·J{ 40; Semmler Animadviersiones 35: SU9, vel gratias; ej. Gansz. 40, 'Grodecki Gall 99 g F.li 40: 26 litaniis h orocionibus H l es litteme ex is compendio 8criptis corr. S j sequitur suam del. H k preilcialiter S; principaliter H, Bandtkie 123 l miptencium H adimplent H 11 nput S o illcongnitas II p exaltarem S IJ et H r sequitur v(ersus) cum nota eompelldii 8uper am coniunctum Z 8 Egidij S t exdilataret ZS, Bandtkie 123; ex litterae dcl" sequitur v(ersus) Z u se?o quitur v(ersus) Z; materie H; ej. Senunler Animadversiones 43 v sequitur c {1} littera oblitterata Z w sequitur v(ersus) Z . x Quod H y Provincia S, Bandtkie 124, ]lEPR I 427, F·K 40,' Prouincia li 7. compleatur H aa pro II hb voto ZSH, Bandtkie .124, ]lIPH I 427 cc Bunt H cltI effecti H ep I" Z 20

II)

85

, 1 Sal1., Cat. 47, 3: igitur perlectis litteris a ej. injra p. GO adnot. 5 a 111att. 25, 21, 23: euge serve bone et fidelis 4 ,J vcrsU8 leonini, alterni secum. a880nantia ' ~i, Rytmika .18; Plez'ia,' Gall 48 eoniuneii, ej. Semmler, Animadver8iones 43,. Pon li

.

legati ergo autumno a. 1084 profeeti Bunt

-

~\J\ł'liI. .. ,~

r..

.

.,W'~

!1 CI

.#.... ~

. '~. .

~ ~

~

•,

.

0:,

,

", . fi'

t .....

. ~IJ ..d\.t{ł/,~.

:

L

60

(LIBER a SECUNDUS a) IXCIPIT EPISTOLA Domino b Paulo, Dei gratia Poloniensi reverende discretionis episcopo l, ! suoque c cooperatori imitande d 2 religionis Michaeli cancellario e 3, i modici dispensator obsonii 4 . paterne venerationis ae debit e ser- li vitutis obsequium. JUeditanti mihi f de plurimis iniecit g se vestre rerordatio largissime karitatis b, ! vestraque I fama j longe lateque diffusa 5 ! vobis co11ate divinitus sapientie j 6 ae humanitus k probitatis I. l Sed' qui a plerumque capax mentis intentio coneipit, l que tarda m loquendi facultas n non expdmit, ! bone volulltatis intencio sufficiat pro loquela. 10 Nam cum facit quis, quod potest o, tune

i~iuste

p

q

fit querela

7.

Verum tamen r ne tantorum viroruIIl gloriam, ! tamque religiosorum memoriam l prelatorum silencio preterire vide amur i eorum laudibus insistendo t quasi guttam u de fonticulo comportare Tyberinis l' gurgitibus 8 innitamur w•. ! Licet x enim x, quod perfectum est non possit nuturaliter augmentari, ! ratio tanlen Ilon prohibet iUud scriptis lauilumque preconiis venerari Y. l ' 8

Nee inilecellS In picturis aliquando

II,

z

15

..~

iudicatur!ll\ 9

a-a om. ZSH b prima littera ornat a Z; Bpatiu1n ad primwIn litteram pingen.dam relictum, in, marg. d littera adscr. S,' d littem XVIII 8. manu adscr. H' c suoquoque corr. H d imittende Z, NPH I 427,' imitende S, Bandtkie 125,' Tyc Zbygniew 45, David La Pologne 26, David Les source8 41, GUifllplowicz Bischoj Balduin 24: immitt.ende e cancelario S f michi H f! iecit XVIII 8. manu adscr. II h caritatis S, Bandtkie 125, lIIPH I 427, F-K 41 l nost.reque Z; vest.reque SR, Bandtkie 125, lI1.PH I 427, F·K 41 J e liftem prior corr. H k hurnatus S ] pietatis, in marg. nota: -:'. H m tarde S, Bandtkie 126 . 11 facultat.e Z 8, Bandtkie 126; in margin.e 8ignurt~ - : H o pettunt H p om. II q iuste Z8H; Bandtkie 126: no·n iuste r ptamen ZS, Bandtkie 126, lI/PH I 427 B-S preterire vide amur silencio H i at litterae e d orr. S u gutam S v is litterae corr. H; F-K 41: Tiberinis IV in rnarg. eiusdem temporis m,anu: arenga pulera et nota - : H x-x repet. S y i'U, marg. nota: -:. H z aliqu ZS; Bandt1de 126, JJIPH I 427, F-K 41: aliquis; ci. Gamsz. 40 Ba Bandtkie 126: indicatur

20

25

S!)

l ej. Bupra p. 1 adnot. 3 • si cui lectio immittende probatur ille allirmet oportet Paulum atg'ue 111 icltaele-m Ponwranis ad jidem Ohristianam convertendi8 operam de-

disse, cj. Tyc, Zbygniew 45; David, La Pologne 26,' idem, Les Bources 41 8 ej. 8Upru p. '·1 adnot. fi ' haec verba quid velint, ej. Grodecki, Gall 100 adnot. G Verg., Aen. VI 378: longe lateque per urbes; August., Civ. dei 15, 13: gentem tam longe lateque diffusam fi Vita Ada,lbe4'V,!is (MGSS. IV (67): data tibi a Deo sapientia; Vita Adalheidis auct. Bertha (JJ1()SS,'f.:'V....;57): divinitus collata; Oosmas II proZ.: tibi H, Deo collata sapientia '.,,';' ~Z"fJrt"(;ł'!fllabi frochaici, ej. Poh.orecki, Rytmika 12 8 Pers., Sat. II 15: Tibe,ńno in g~gite ",mergis mane caput e 2 octosyllab i ' trochaici • ł

' ,

...

.,

'"

--'

.....

. ;. .'j•... r

85

40

61 si preciosis a eolol'ibus pro varietate b operis niger c color inseratur d. I In e mensa quoque regum sepe quoddam f vile f presentatur edulium, i quo deliciarum propellatur eottidianarum g fastidium. 1 Insuper etiam b formica, cum sit camelo quantitate corporis animaI inequale, l opus tamen 5 suum exercet studiose; \ suis I viribus j eoequale 1. l Quarum k excmplo rerum inductus, balbutientis l more 2 puerilia verba 3 formare eonor in laudem virorum per se laudabilium adhibita m sine D laud e 0, l vel in preconium Israhelitarum p veraciter sine II fraude. ! Quorum vita laudabilis, ! doctrina perspieabilis, j mores imitabiles q, predicacio salutaris, ! 10 quórum r sapientia bicipiti philosophie monte 4 derivata 5, condensa silvarum Polonie sie sagaciter illustrat II, ne prius triticeum t fidei semen . in terram humani eordis· incultam spargant, l donee inde. spina s et tribulos 6 verbi divini ligonibus radicitus expellant .,., l similes existentes w etiam homini patri familias scienti de thesauro y proferre nova etve15 tera 7, \ vel Samaritano wlnerato z plagas alliganti, vinumque aa desuper bb et cc oleum cc infundenti dd 8. l Qui tritieum quoque conservis fideli· ter Ile. distribu:unt fł ad mensurarn, ! \1

li:

Et talentum non abscondunt gg9 sed dividunt ad URuram 10

20

25

80

a speciosis ZS, Bandtkie 127, ;.lIPH I 427, F-K 41 b verietate S,' Bandtkie 127: veritate c praecedit magni punetis in/ra posilis ornatum S d insereatur S, Bandtkie 127; misceatur H, MPH I 427; sce litterae eorr. H . e eadem manu in ma/'g. S l - f vile quoddam H g cottidianorum H h ecciam in interno margine nota - : H 1 0m. H j iuribus Z k prima littera ornata Z; Quo· rum H l l littera superscr. S ID adhiI'.bita S II Gansz. 40-1: sane () av litterae ligatae Z p Israelitarum H, F-K 41 q initabiles S r 8equuntur verba vi ta laudabil punctis in/ra positis ornata S 8 illustrant F-K 41 t triticoum H II vbi H v exponaut ZSH, Bandtkie 128, J!PH I 128, F-K 41: ej. Gansz. 41 w existunt H x Bandtkie 128: hominum y thezauro SH . z wlnerati ZS, Bandtkie 128, F-I{ 41 aa uoumque Z; sequitur et oleum S, Bandtkie 128 bb Dei super H cc-cc om. 8, Bandtkie 128 dd F-K 41: infudenti ee om. ·H u distribllnt H gg abscondit S

Hor .• Ars. 38: sundte materiam aequam viribus I Adam: brem., Gesta 2: balbutiens audeam cum philosopho loqui a ej. injra p. 6211, 80,' 24 ' Pers •• ProZ.: Nec in bicipiti somniasse Parllasso I cogitat Gallu8 de phiw8ophia, quae a Platon e atque Ari8totele profecta est. Bandtkie 127 et Grodecki, Gall 101 n. l, mont 8m Parnas8um 6sse aflirmant,' cI. autem rectam opinionem .apud Plezia, Gall 128 6 Gen. 3, 18: spina s et tribulos germinabit tibi; ej. Matt. ·13. 7,' Exod. 22, 6; Marc. 4, 18 '1 Matt. 13, 52: qui profert de thesauro nova et vetera; Sigbertu8 Gernbl., fita Deoderici ep. Mett. (MGSS. IV 472): simiIis homini patrifamilias proferenti de thezanro sno nova et vetera 8 Luc. lO, 33: Samaritanus ... alligavit vulnera eiu8, iniundens oIeum et vinuJll II Matt. 25,· 25: et timens ; .. abscondi talentum tuum in terra 10 Levit. 25~ ·37: pecuniam tuam non dabis ad usuramj Ps. 14, 5: qui peeuniam sua.JI~ non dedit ad usuram. Duo octoByllabi trochaici 1

85

'o

62

eUf

Sed eur mutus fari nititur de farundis, impIicat se tam profundis a. i

l

vel 8 ingenii pue r pani

Parrat tamen ignorantie, parcat et benivolentie b l. :Magni patres c, l vestre discrecio sanctitatis nec perpendat, l qma vel quantumlibet sui laboris offerat \ l sed quid captet e nostre desiderium facultatis f. l Nam cum potenti pauper amicus quantumlibet g sui labmis minimum fi wmministra t I, l non donum sed dantis affectum perpendens, illud recipere magno j 2 pro munere 2 non recusat. i Igitur opusculum, almi patres, stilo nostre pusilIanimitatis k ad laudem princip um et patrie vestre l pueriliter 3 exaratum suscipiat Ul et commendet n excellens o auctoritas et benivolentia p vest1'e mentis, l quatenus II Deus omnipotens bonorum temporalium et eternorum vos r amplificet incrementis.

5

l f 10

I

'l

1

\

EXPI.ICIT EPISTOLA I~CIPIT EP.YLOG 1)8 ~ astate u, l nobis hoc opus recitate, Per v vos w, si vultis x, ! opus est laudabile multis 4. Non est mirum y a labare si parum quievimus 5, Tempus? erat quieseendi a8, tat terras transi"dmus bb 6 N eque ceptum iter bene cognitum cc habuimus, 8ed per illos, qui noverunt dd paulatim ee inquirimus es 7.

I1 I

~obis t 4

20

a-a om. H b benivolencie S c Bequitur j littera del. H f d offe.rra t II; MPH I 428: offert e captat ZS, Bandtkie 129, JrIPH I .4~8 f:'łkultatlsl! II' libet repet. S h millinum S I Bandtkie 129, F-K 42: admlmstrat. l Gansz. 1 iJ: 25 magllus k pusillaminitatis ZS; potius aminitatis II l Bandt7c~e 129, MPH I 42.s, F-K 42: nostre m in medio margine nota - : H Il commendat H (I extolU~IJE! H p n, littera alia mam~ Buperscr. Z q quatinus H r nos S H Epylogurn ZS; lIIPH I 428, F-K 42: EpiloguE! t prima littera ornata Z; spatium acZ primam litteram pingendam relietum in 'lIwrg. n littera adscr. S; N littera XVIII s. ao manu ad ser. H II asstate H v verSU8 quisque a calce incipit Z w BOS S x wltis SH y om. H z eps H aa om. H bb transsivimus H cc cogertum S Ilrl Gurnplowicz Bischoj Balduin 27: noverant ee-ee paulatim inquirrimus H; Bandtkie 130, F-Ii 42: paulatim inquisivimus; Gansz. 41: paulatim quesivimus; Pohorecki Rytmika 43:, paulum inquisivimus; cI. Gumplowicz Bischoj Balduin 27 35

De hiis versibus 9 quoque syllabarum, cj. JJleYfT, Gesamm. Abhandl. I 228 (XIII 2) 2-2 Einhard, Vita 13: pro magno munere concessit; OosmaB, I 13: seifis tibi pro magno munere hoc dari s ej. Bupra p. 61 6 ł-ł duo verSUB leo. nini, ej. Polwreeki, Rytmika 18, 43; Plezia, Gall 118 .; Gumplowicz, Bischof Bal. duin 27 et Ketrz., Gall 17-8, persuasum habent inter duos priores libroB conscripto8 spatiurn quod(lam tempori~ intercessisse. Nuper idem, Na marginesie 28, scntentiam muta~ vit 6 ej. supra p. 2, adn. /j 7 haee 'l)erba, demonstrant auctorem de his quae narrat perCuflctatum esse

I

I

1

40

1.

63

5

Exurgamus a iam de b sompno c 1, nam satis dormivimu8 Vel e unius f iam diei viam inquisivimus; Hac expleta de futura satis cogitabimus. Duce Deo prosequamur quod interposuimus g Persolvumus, quod h frequenter supra titulavimus I Et addamus, si quid minus l ignoranter diximus 2. IXCIPIT SECUNDUS k LIBER TERTII BOLEZLAUI (1) PRIMO DE N ATIVITATE

.

In

d

I

In

~'Natu8 n 10

igitUT puer Bolezl~us o in die festo sancti Stephani regis 3 fuit', ~ mater eius II vero p subsequenter infirmata nocte dominice nativitatis occubuit 6. i Que mulier in pauperes et captivos q ante diem precipue sui obitus opera pietatis exercebat j et multos christianos r de servitute Iudeorum suis fucultatibus redimebat 6. i Ula mortua 'Vladislauus 8 dux, quia t homo U gra vis egel'que v pedibus erat, i et etate w parvulum]C habebat w, 1 sororem imperatoris tertii Henrici 7, uxorem prius Salemonis y Yngarie regis 8 in matrimonium z desponsavit aa 9, ! de qua nullum filium, sed tres filias procrm'tvit hb. lUna quarum co in Husia
.

15

20

Ił Bandtkie 130, F-K 42: exsurgamus b a H l) F-K 42: somno II vimus litterae in sequentem 'l)ersum transeunt Z e Ban,ztkie 130: velut f 1111US Z S g Gansz. 41: interpellavimus; ct. Poko ecki Rytmika 43 h qui ZBIl, Batllltkie 130; et. Gansz. 4 i Bandtkie 130: titubavimul'4 I Bandtkie 130, lIIPl! I 42S F·l\. 42: nimis; Gamsz. 39 k dus litterae corr. Z I Boleslai Il m-m on~. II n prima littera oTłzata Z; spatiun~ ad primU1n litteram pingendam relictum, n littera in marg. ad8cr. B; N littera XVIII s. manu acl8cr. II o Bole81auus S; Bole~laus H; Bandtkie 131, ,MPII I 428, F-K 42: Bolezlauus p-p vero eiu8 II q ('aptinuo~ Z r xiano~ Z; xpianos S; cristianos JI 8 .\Vladizlauus S, nandtk~e 131, .MPII I 429,' Wladis]aus II t Bandt1cie 131: quamv1s \I Ga'll8z. 7: !'IelUO v debilisque II w-w Ga'nsz. 7 jorsan.: matre parvulu8 cal'~bat X~pal'vulus ZSą; Bandtkie 131' prouectlls y elittera corr. II; Bandtktc 132, F-li.. 43: SalolUollls z XVIII s. ~anu adscr. II aa 13andtkie 132: deSpollsatam bil generavit.II cc quorum H dli Rusgia II

et.

25

80

35

40

45

. 1 Rom. 13, 11: quia hora est iam nos ue 80IllIlO surgere 2 10 versus trochaici 15 quisque syllabarum, ct. Pohorccki, Ryttnika 39, adn. 3, 43 3 d. 20 .dltgllsti 1085,' s. Stephanu8, llungarorurn rex, sanctu8 dictu8 a. 1083 " ct. 8upra p. 4, afl1tot. Z 5 Iudita (et. 8upra p. 5, (tdnot. 7) obiU nocte 24/25 Dec8mbr. 8ecundum annale8 Polollicos et Balzer, Genealogia 102-103, a. 1086, secundum, CoSntU1n II 3G - a. 1085; et· lI-Ialeczyński, W sprawie daty urodzin ](rzywoustego 4-12-6 8 Iudith in pauperes et captit·os beneficia commemorat etiam C08ma8 II 36,. Budkowa, Repertorium nr. 2(; ad Iuditham Balicar.n ca rejert. Cj. lIIaleczyński, TV sprawie daty urodzin Krzywou8tego 4-1.J: adn. 4 'i IIenricU8 IV, Romanorum, imperator (III) 17 Iulii 1053-7 Aug. 1106 8 Salomon, Hm~garorum rex, et. supra p. 52, adnot. 3,' mor. 1087 II Iudith lIIaria, Henrici IV 8oror, Salomoni8, Hungarorum regi8, uxor, ct. Bal::er, Genealogia lOG. Eius 1Wptiae cum Vladislao Herrnann tadae su nt secundum Bal::er, Genealogia 116, a. 1088, se_ cundum Grodecki, Zbigniew 76, priore parte a. 1089. De l1Ulith ej. GUnlowski, Biskup· siwo kruszwickie 45

64

*

viro 8 nupsit b 1, .! una vero suum sacro velamine d caput texit 2, i unam e autem f sue g gentis quidam sibi g counivit b 3. Sed ne tanti pueri parentem nudo sermone transeamus, laliquo emn ornamento militie vestiamus.-kIgitur Polonorum dux '\ladislauus ł, l Romanorum imperato~i maritali connubio j counitus, k ! de Pomoranis I succurrentibus suis castrum eorum obsidendo triumphavit,. \ eorumque contumaciam (l

a u'o Z; n'o S b in inleriore marg. XVI 8. ma nu adscr.: filiae 'Vladil'llai H altera H, MPH I 429 d volamine H e tercia H,' MPH I 429: tertiam f vero H, JIPH 1 429: F-K 43: etiam g-g quidam Bibi sue gentis H h coumivit H; Bandtkie 1.12: conunivit l 'Vladislaus H,' JIPH 1 429: Wladizlavus j F-K 43: conubio k Bandtkie 132: conunitus I in marg. manu Oromeri Po· merani vieti H l ignoti nominis lilia Vladislai Hermann et Iudith Salicae, uxor IarosZavi,· ducis Vladimiriensis, qua re ille BolesZai Krzywousty a/linis factu8 est. Nuptias ęius Balzer, Genealogia 124, ante a. 1107 ponit, BaumgaTten, Genealogies 10-11, ante a. 1106. Obiit a. d . .12 .i.llaii 1112, hac enim die Iaroslavus iterum uxorem ducit, liliam Mścislaw, Ruthenorum duci s (Powiest wrem. let s.a. 1112) II filia Vladislai Hermann et Iudith Salicae, cui'us nomen ignorat Balzer, Genealogia 124, lorsitan eadem luit atque Agnes, abbatissa Gandersheimensis, quam Eberhardus, huiuB monasterii historicus (c. 1215) filiam Bororis Henrici IV nominat (Eberhard, Reimchronik v. Gandersheim, MGDeut. Ohroniken II 428: na der vruwe Agne~, des konnig Hinrikes susterdochter 15 jar; Bodo, Sy'ntagma de ecclesia Gandersiana, Leibnitz, SS. rer. Brunsvic. III 72.1: Agnetem Henrici imperatoris sororis filiam in defunctae sedem elegerunt. Hane ob iuventutis inexperientiam multis eeclesiam damnasse ferunt et inconseeratam dielll 8num obivii'lse extremnm). HenricUB III quattuor filias habuit: Beatricem, Adelhaidem, .J.lla.thildem, Iudith, (Oohn, Stammtafeln tabl. 19; Harenbergius I. Ohr.• Historia ecclesiae GanderBheimenBis diplomatica, Hannoverae 1736, 697-701). Duae priores abbatissae luerunt "in Quedlinburg et Gandersheim,' Jlathildis Rudolpho, Suevorum duci, nupBit,' fil'ia eiu8 unica uxor fuit Bertholdi Ziihringen, moTtui m. Aprili 1111,' ipBa obUt m. Novembri. eiusdem ann i (ci. Allgemeine Deutsche Biographie II 536-7),' 15 an1w8 igitur, 'ut EberharduB testatur, monasterium regere non potuit. Restat ergo sola Iudith eiusque progenies. Of. de kac' re praeterea Wetzer-Weltes, Kirchenlexikon V 92. Regiminis eiuB ternpus, computatis his, quae Eberhard et HarenbergiuB de ea re tradiderunt, in annos fere 1110-1125 p01ii potest a Filia Vladislai Hermann et Iudith Salicae, CUiUB nomen ignorat Balzer, Genealogia 125-6. Nupsit secundum eundem cuidam nobilium Polonorum, 8e' cundum Bielowski (JfPH I 429) 'Światopelk, Pomoranorum duci. Polaczków na, Przyczynek do genealogii Piastów (.Mies. Herald. 1932, nr 5-6), eam eandern eBBe vult atque uxorem Dipoldi comitis Vohburg, qui in Notis necrol. BavariciB (JIGSS. XXIV 76) com1il,emoratur Polonam habuisse uxorem. Nomen uxoriB (Adelhaidis) tradit Fundatio mon. Richenbacensis (JIGSS. XV 1078-9). Nuptias eius cum Dipoldo Karlin, (Font. rer. Austr. B. VIII 163) in a. 1105 ponit. Polaczk6wna" Przyczynek 97, eas in annum 1112 traicit, qui tamen serior videtur. Vita luneta est Adelhlidis secundum necrolo Admon. et .Anonym/um Reichenbach. (cf. Doberl, BeTthold v. Vohburg, Deut. Ztschr. f. GeBchwiBS. 1896 XII 275 et Polaczkówna, Przyczynek 96) nocte 25/26 jJlartii 1127. Quae cum ita sint, .AdelhaidiB eadem certe eBt atque eiusdem nominis UXOT marchionis, cuius moTtem eadem die commemoTat NecTol. Klosterneuburg. (ATch. f. Oster. GeBch. VII 280) • .An BoleBlauB Krzywousty filiam .Adelhaidem habuerit, dubitavit iam Kętrz.~ Na marginesie 38--42

·1 'j

i 5

c

,

,

10

111

20

.

l ~

21

80

85

40

U

J

65

5

suis suh pedibus annullavit R, eiusque victorie gaudiul11 Dei b Genitricis assumptio geminavit c l •.>ł Quibus victis civitates eorum et municipia infra terram et circa d maritima violenter occupavit, I suosque vastaldiones 2 et comites in loeis principalioribus e et muriitioribus ordinavit.·l Et quia perfidie paganorum omnino voluit insurgendi fiduciam amputare, l suosmet prelatos iussit nominato die in hora constituta omnes lU meditullio regni f municiones concremare. l Quod ita g factum fuit h. :Nec sic tamen gens rebellis edomari potuit 3.

10

:Nam quos Setheus I ł eis prefecerat j, t qui tunc milicie prineeps erat t, i partim pro leorum noxa peremerunt, I no1?iliores vero discretius et honestius se habentes, vix amicorum assensu fugaverunt 1lI

15

20

25

110

D.

\

At p 'Yladislauus q dux, illate r sms iniUl'ie 8 reminiscens, cum forti manu terram eorum ante quadragesimam t introivit 5, ! ibique ieiullii plurimum u adimplevit. lExpieta itaque ibi ieiunii parte qnam plurima 6 sinum v terre populosiorem w et opulenciorem x 7 • ex inproviso intravit, i indeque y predam inmensam et captivos z innumerabiles eona conculcando annuIlavit H, Bandtkie .132, lIIPH I 429,' Chron. Princ. Pol. (MPH III 452): conculcavit; ci. Gansz. 8 b om. H Il gemiavit ZS; generavit H~ Bandtkie 132, lIIPH I 429, F-K 43; ci. Gansz. 7-8 d eiusdem ternporis manu adscr. S ,. e principalibus ZS, Bandtkie 133, j)fPH I 429, F-K 43 f terre H~ Bandtkie 133 g sic H h est S, Bandtkie 133 l Szeczecheus H J preferebat S k om. H l litteris minutis superscr. Z ID assen S; consen~u H n fugerunt ZS, lIIPH I 429, F-K 43 o spatium ad i1i8CTiptionem inserendam ZS,· Bandtkie 134, MPH I 429 add.: De bello cum Pomoranis p prima littera ornata Z: spatium ad primam litteram pingendam relictum, in marg_ alittera adSCT. S,' t II q WladislauB H, Bandtkie 134 r inlate Z; intale S • in marg. manu Oromeri praelium H t XL ZS, Bandtkie 134; XLam H u potius plurimi H v summi Z8, Gumplowicz Zur Gesch. Polens 28 n. 2; urbem H; Bandtkie 134: summi, urbem; Kadłubek (MPH I· 303- 4) populosiores sinus; MGSS IX 445, MPH I 429: Stetin urbem; cj. F·K 43, Kętrz. St. O wyprawie 17 sqq. w populo priorem (potenciorem) H ][ prior o littera inter ceteras litteras adBCT. 8,' opulencionem H y ibique H z captiuuo~ Z .

1 PToelium hoc jactum eBt 15/VIII 1090; et. Gumplowicz, ZUT GeBch. Polens 27: Grodecki, Gall 102, n. 7; Novotny, ĆesM dejiny;C p. 2, 308-9. Bielowski (lIIPll I 429) perperam id cum pugna apud Drzycim idem facit 21 cj. supra p . .32, alinot. 2 ł verSU8 trochaicu8 15 Byllabarum, cI. Pohorecki. Rytmika 39 n. 3 ł Sieciech, comes palatinus Vladislai Hermann de gente Top6r•. Ol...llalecki. Studia herald. I 129; PiekosU/ski, O dynastycznym 8zlachty polskiej pochodzeniu, Krak6w 1888, W; Gumow40 ski, Biskupstwo kruszwickie 42 sqq.; tenże, B,zkice numizmatyczne 197 " I I. e. ante , d. 25 Februarii 1091; et. Gumplowicz. Zur Ge8ch. Polen8 28; Not'otny. Ce8ki d~jiny I ~ p. 2, 308 6 i. e. inter diem 25 Februarii atque G Aprilis 1091 7 qui juerit hic loCU8, dif/i,cil,e e8t' decernere,. quem p~ocuZ a Vistulae ostii8 veT8UB occidentem situm. eS8e credere vetat iter, quo Poloni rever8i Bunt; jorsitan Geaani regio haee tuit vel oppidi ł5 Bialogród, ad Wieżyca jlunten siti

16

Monument. Po\oniae Hiatoriea Ser. 11 nr 2

.~

(

66

gregavit. ~ Cumque iam cum sua preda niellil dllbitans l remearet,! iamque securus sui regni finibUf~ propinquaret, 1 Pomorani subito suhsequentes ('um super fluvium Uuda a 2 invaserunt, l bellumque cum eo b pridie c Palmas d 3 crucntum et e luctuosum e4 partibus utrique ('ommiserunt g. ~ Illud enim prelillm hora quasi diei lo tercia est inceptum, ! vespertino Tero crepusculo diffinitum I. l Pomorani j tandem k pro municione noctis ealiginem 5 induerunt, l Poloni vero campum victorie Drzu I 6 vocabulo tenuerunt. 1 In dubio enim pependit, ! utrllm christianorllm Ul lues" au paganorum ibi o extiterit. i Quod p flagellum Deus \ nt credimus \ omnipotens in transgressoribus r observancie quadragesimalis ad correccionem exercuit t, i sieut quibusdam postea de ipso liberatis periculo revelavit. l Et quia luctuosa et dampnosa'", sicht dictum m,t, victoria, multis erat, diesque dominiee w resurrecclonis w inminebat x, ! vicit racio redetllldi Y, i eonsilillm dantillm persequencli~. ;

f'

ij

5

li)

II

(3) .u,

Itemque I.b de Bohemia cc tribus aciebns in auxilium det evoratis, ! 1"1 0 moraniam~" invadit ('(' 'Vladislauus ff cirea sancti sollempnia gg l\1ichae-

15

i

a Vnaa s; qnodda.m II; Ghron. Princ. Pol. (MPII III 4J2): Naeka; Bandtkie 131: quendam; ..J/Pll I 430: Nacla; Kętrz. Uwagi 67: \Vda lo om. II c predie, corr. in p'dle S rl Palmarnm II, Bandtkh 13';, JJ/PII l 430 e-c in- 20 lnctnOi'1lTll S f ut ri "'q ue ZS, Bandtkie 13,5, .1llPH I 430, F·l{ 44 g ,eomil'l.erunt R, Bandtkie 13·) II die S, Bandtkie 13.; i difinitum S, est disruptum II; Bandtkie 135: flefiuitum j in 8uperiore rnarg. ln'lIlU GrOlneri (t) Drzen II k ta· men II J in rnary. 1/.ota X S; potius Drzij II lU xianorum ZSIl n vires II .('I vbi S, Bandtkie 13S " !l littem ex s ('I) corr., o lUtera mn., in uwrg. repet. quod S 2~ 'I-q ut credimus denl'l. II r transgresoribu'3 S 8 xaLmp, extremae tres litteme posferiore lnann (('lscr. II t exeruit ZSH u litterae obliteratae S \. [i'·ll 44: damnosa w -w dominice re;;nreccionis 8; reservacionis dominice II x t littem XVIII 8. rnanu atlxcr. ll,' Bandtkie 136, F·K 44: imminebat y redmIdi II z in fine sequentis verSU8 ad8cr. S aa 8patium (ul in~criptionem inserendam relictum Z; Bandtkie 30, 13G, .1lIPH I 430 add.: Obsidio ca'ltri Nakiel bh prima littem ornata Z; spatiurn (ta primani littemm, pingendam reUdum, in rnarg. i littem (bdscr. S; I littem XVII [ s: rnanu (ll1s(']'. II ('c B:lltemis II d!l arubilium II ('e-pe Ont. II er \VL-trlislaulil II gg f:olempnia S, J]alldlkie 136, .11/PII I 430

I

,f (

/-

'.

1 Ad. lO, 20: vade cnm ei:'! nihil dubitam,; cf. Plezia, (JaZZ 87 2 Rerumlum 35 BieZowski O~[PII / 4.'30) fltWiU8 ille Noteć fuit; 8ecunrlUln Gumplowicz, Zur Gesch. Po1en8 29, lVedel.'?ee ad Draha,' Duda, Rr)zwój terylorialll!J PO/norza 61, eUln Gwda flumen eS8e dicif, quoII in Noteć exit,' I[elrz., O 'wyprawie na Szc.zecin 20-1; Kętrz., Uwagi 67; Grodecki, Gall lO3; F·K 44, eum flumen W da vel Bda, hodie Gzarna Woda, quod in Vist1tlam prope Świecie oppidum exit, esse a/firmant 3 ergo d. 5 Aprilis 1091; al/t/um łG tf(ulunt Anll. cap. Grac. (JJIPIl II 796),' Ann. s. Gru,cis vet. (JIPIl II 773); Aml. dicti Sedziwoja (J/Pll 11 874) .-4 Kadłubek (MPlI II 304); proelium luetllo~o utrim· que dispelHlio 5 Rielter de Remy, !li8toria 4, 50: Nox inhorruerat mundnmque te· tra ('ali,a:ine obtlnx€'fat; Kadłubek (MPII II 304): vix nortis dimittitllr caligine , Iladlnbek (JI Pll / l 304): Drceini; Ann. 8. Gntris vet. (Sem.\"mvicz, Roczn. świelokr.z. 45

"

~.=============--==-~=~--------~------------------------

i

,

J

J

I

G7 . lis l, i Ibique castrum a .sakeI b 2 ousidentibus inaudita mirabilia {'ontingebant, ! que singuli8 eos llortibus armat08 et quasi in c hostes pugnaturos terroribus agitabant. \ Cumque talem delusionem diutius paterentur, l et quidnam illud esset vchementius mirarentur d, \ una nocte pavore solito 1\ concitati longius a castris e exeuntes, i nocturnas umbra s f quasi f palpitantes g 3, l delusi b hostium vicissitudine sequcbantur; \ interim.\ vero oppidani j properanter k de l propugnarulis III descenderunt, i eorumque marhinas partemque stationis combusserunt. l Itaque Poloni Cum se niehil proferisse 10

'.1

l nec

se bellum invenh;se

4-

conspicerent i et cum magna pars exercitus, presertimque llohemi 0, virtualia non haberent P, i ineassnm 1abore consumpto 5 redierunt q. \ Sicque Pomorani contra Poloniam pau]atim in superbiam r su nt efecti 6, ~ per puerum l\Iartis t, qucm calamo u pingimus, exstirpaudi. l Sed ne letam v exenterare materiam vidcamur, malorum invidiam potius quam detraccionis infamiam patiamur.~ Nec absurdum ullatenus w ulli discreto x videatur, l si in ha.c historia 'y cum z 1egitimo'" concubiIle filius inducatur. l Nam in historia bb principali duo filii Abrahe memorantUl'; I sed ab (,e in vicem dtl a patre pro discordia separantur. l Ambo quidem de patriarch6 semine procreati, ! sed non ambo el' iure rr patrimonii coequa ti 7. ! 8

16

20

Nakyel S, Handtkie .136, JIPII I 430; cagtruPl II c om. S e c·astro II f-t quasi vinbria~ II l! papitantei\ II: Chmn. Princ. Pol. (MPII III 452): palparent; Gansz. 16-7: palpante"l II mn. JI 1 iterUlll S j opidiani II k propanter S; properant II; Bandtkie 137, F:}( 45: properantes' ej. Gansz. 37 l orno II . III propugnaculum II II feClf'8e II o Behemi li' II habuerunt S q reddierunt ZS; reduerunt II r superbia ZB, Bandtkie 137, MPH I 430 ~ potius purum 11 t matris S; martir II u ehalamo ZS, Bandtkie 138, JIPH l 431 v Grodecki Gall 104 adnot. 1 malit.: latam w vllatinus II x discreto Z; discretio S y hy~toria ZS, Bandtkie 138 y, tli, in nwrg. ciusdern temporis manu cum S aa legittimo SIl bh hystoria ZS, Bam1tcc ad H, Bandtkie 138 dll sequltlltur duoe litterae ael. (ap ') S l'l' GOl/sz. Ide 138 27 add.: in ft iue S d

:25

:!lO

;i\!i

40

a Nakel II a. littera corr. S

I>

datvuy .'i0): Dreciu; Ghron. Princ. Pol. (MriI III 452) loci l~01nen 1/on }wbef; secu»<]ullt Bielowski (J.1IPII I 430, II 304) jorsitan Drezdenko,' sccund'U1n. (i-umplou1icz, Zur GeRcli. polens 29, Reetzen ad Wedelsee; F-K 44, Kętrz., O wyprawie 21, Drzyeim ad Czarna lVodt' IlU1.'ium prope Świecie cum esse coniedt, quem secuti sunt Kętrz., Uwagi 67, Grode('ki~ Gall .103; Sernkowicz, Roczn. 30 1 Circa 29 Sept. 1091. CI. GUlIIplowi(!z, Zur (;esch. 31; Grodecki, Gall 103 n. 4,' Novotny, Ceskedejiny I p. 2, 309 sąq. 2 Nakło 0l)pitlnm {Hl Noteć jlurnen situm 3 Kadłubek (MPIl 1 [ 304): umbras l108tiuIll f-E'pe in. seetuntnr " duo octosyllabi trochaici, cj. Pohorecki, Rytmika 47 5 Lel'it. 26, 20: consllll\etur in caS'lum lahor vester; llwllubek (..lI P II II 30.1): illcus:.\um la hor illlpen· .sus f'~t l) Job. 11, 12: vir vanus in superbiaIlI f'rip:itnr 7 (!j .. Gen. 25, 7

,

\

68

'~

,l ,f

,

(-!) ~

>' Igitur b Zbigneuus c a "1adislauo d duce de cOllcubina progellitus \:f/

in e Cracouiensi civitate ! adultus iam etate! litteris f uatus fnit 2, i eumque noverca sua in Saxoniam docerdum g monasterio monialium 3 transmandavit~ 1 Eo t"empore Setheus h palatinus i comes 1 vir quidem J sapiens, nobilis k et formosus erat, ! sed avaricia excecatus " mult~ crudeJia et inportabilia exercebat. i Alios scilicet vili oceasione transvendebat, l alios de patria propellebat, l ignobiles vero I nobilibus preponebat 111 5. Unde multi n sua sponte non cOacti fugiebant o Quia idem sese p pati sine culpa metuebant l • Sed, qui prius fugitivi per diversa r vagabantur 6, t

J

,

ł

ł

i

ł ł-

~

l

.~

1

i

11)

Brethizlaui 8 ducis 7 consilio in Bohemia congregantur. l Sicque t" Bohemorum calliditate u quosdam precio conduxerunt v, ! qui Zbigneum ,It ;;:

8 sp'ttium ad inscriptionem inserendam relictum Z; Bandtkie 138, JIPII I 431 add.: De Zbigneo rebelli b prima littera ornata Z,' spatiurn ad primam litt~ram.. pin. gendam relictum, in marg. i Zittera adSCT. S,' om. H c Sbigneus namque, ~ ltttera XVIII s. manu adscr. H d Wladislao H ' e repet. S ' lectis S; Banrltkie 139: literis g Gan8z. 27: add. in h StephanuB S; Szeezeus H I-I comes palatinm~ H" J quidam Z, F-K 45,' om. S, Bandtkie 139, MPH I 431; ct. Gan8z.42. Grodecki GalZ 104 k nobliB S 10m. H m preferebat H n multa II o fu~ gebant ZS p posterior 8e syllaba alia manu adscr. S q potius meduebant.?, r in inf. marg. XVI s. manu: SecechuR H,' Kętrz. Uwagi 67 add.: loca M Brzeczó;lal, in marg. manu Oromeri Predislaus BoemuR H,' F·K 46:· Breitzlavi t ideoque II u caliditate S Bandtkie.140 y conduxicnt, C11 litterae corr. Z \V Sbigneum S, Bandtkie 140; F-K 46: Zbignevum

15

20

2';

1 natus circa a. 1073, cf. Balzer, Genealogia 107, 118; Grodecki, Zbig'lliew 76, 79,' Tyc, Zbygniew 27 adn.; Ma leczy ńsk i, Bolesław Krzywousty 11; Oosmas, III 16,' Kron. wkop ols. (MPH II 491) Zbignei matrem de gente Prawdzic originem trahere clicit; cI· de kac re Łaguna, Rodowód Piastów (Kwart. Hist. 1897 XI 760),' Wojcieckowski, Szkice 264-5; Grodecki, Zbigniew 79. Gumplowicz, Zur Gesch. PoZenB 1 sgg. et Grodecki, Zbi· 00 gniew 79, Zbignei rnatrem legitimam uxorem Wladislai Hermann luisse alfirma'11t, seJ matrimonium id non "ante faciem Ecclesiae" contractum esse I post duodecimum ergo vitae annum expletum i. e. ca annum 1085/6, 'naw iam, ut videtur, Boleslao Krzywousty; cI. Grodecki, Zbigniew 76--7 8 post annum 1089/90, ut videiur; cf. Grodecki, Zbigniew 77; MaZeczyflski, Boleslaw Krzywousty 11. Monasterium illud in Quedlinburg luit. 85in quo Iuditkat; soror eodem tempore abbatiBsa erat; cf. de kac re Balzer, Genealogia 107 sgg.; Speckt F. A .• Geick. d. Unterrichtswesens in Deutschland, Stuttgart 1885, 282 sgg.; Karbowiak, Dzieje wychowania I 114--8; TyCi Zbygniew 24; Maleczyński, Bolesław Krzy. wousty 11. Oerte iam eo tempore Zbigneuus in Bacerdotem conBecratUB erat 4 Sollo, Jug. 80, 5: pauci impediverant caeci avaritia 6 de regimine palatini Sieciech 'c/. 41) Tyc, Zbygniew 10 sqg.,· Grodecki, Zbigniew 81; Tymieniecki. Polski SZomn. Biogr. II 256; Gumowski, Biskupstwo kruBzwickie 42 sqq.,· Maleczyński, Bolesław Krzywousty 8 sqq .• 16 sgg. . • sex ocwsyllabi trochaici 7 Brzetyslaw. Bohemorum dux, Wratislai f., 14< Sepio 1092--"22 Dec. 1100, cI. Oosmas, I C. 50; Novotny, Ćesk6 dejiny I p. 2. ,

~~

~

"

."

69

furtim de daustro monia1ium extraxerunt l. ! Recepto b igitp.r c Zbigneuo d in Bohemia fugitivi e 2 legationem f in hec verba comiti mittunt nomine Magno 3 'Vrotislauensi g: Nos quidem, comes l\fagne \ quoquomodo 1 Zethei J contumelias in exiIio positi k toleramus I, ! sed tibi III l\Iagne h, cui o nomen ducatus est plus dedecoris p quam honoris q" lacrimabiliter r condolemus, l cum laborem honoris nec honurem habeas, i cum prh;taldis ó Z€thei· dominari non audeas; ! sed si iugum servitutis de cervjce yolueris excutere t, i festina puerum, quem habemus, in clipeum defensionis recipere. l Bt hoc totum dux Bohemicus suggerebat, i qui libenter discordiam inter Polonos seminabat 6. I Hoc audito Magnus u diu imprimis hesitavit 7, i sed communicato v consilio 8 maioribus et laudato, yerbis eorum eum recipiens acquie'vit. l Il

5

10

Pro quo facto 'Yladislauus w pater eius contristatur, Sed x Zetheus y. cum regina multo magis conturbatur 9. t5

'20

2!1

a monasteryo H h O littera corr. II c ergo S, Bandtkie 140, JIPII I 431; mn. II d Sbigneo S, Bandtkie 140; Zbigneo II e fu~tim II f letagacio. g Wratitllao II; Bandtkie HO: 'Vroth.taviensi h om. II 1 ~uomodo nem S ZS; quo II; Bandtkie 140: quovismodo j Zeczei li k poIti ZS tolleramua II m igitur H . Il Magie II ' . o elittera dif/usa, in marg. alia manu cui Si Bequuntur mo litterae deI. H p decori ZSll, Bandt1cie 140, MPH I -:13.1,' Ohron. q honori ZSH, Bandt1cie 140, MPH Princ. PoZ. (lIIPll III 451). F·K 46: dedecori I 431. F-K 46, Okran. Princ. Pol. (MPH III 454) r lacrimabilitus S . B Ze. theus ZS,· Bandtkie 141: Zethei; praecedit S littem dcl. Zeczei H t excuttere Z u l\Ia~us H v comunicato S, Bandtkie 141 w \Vladislaufl II :r: et S, Bandtkie 141 y Zeczech 11

l cI. Grodecki, Zbigniew 62,' MaleczY1iski, BoleBlaw Krzywousty 17 8q. I ci. de lU/c re Gumplawicz, Zur Gesch. Polens .33 3 Magnus We idem 88Be videtur atqu8 Nag1H.ts, a. 1109 ][aBoviae com es, cuius inlra II 49 mentia lit. Secundum Piekosiński, Rycerstwo II 218 et Semkowicz, RÓll Powałów, "bIagnu8 ille de gente Puwala luH. Heyde. lIG brand v. d. Lassa F., Peter Wlast u. d. nordgermanischen Beziehungen, d. Slaven (Ztschr • .1. GeBch. Schles. 1927 LXI 259) ][agnum tilium regis Narvegorum Magni HaraZdson eSBe putat et genti Oygnorum (Łabędź) eum ad'numerat (ci. quoque UhtenwoZdt H., Peter Wlast, der SilUng und Breslau, Be.itr. z. Gesch. d. Stadt Breslau 1936 II 91). Secundum Grodecki, Zbigniew 80. lIIagnus s. Stanil:ilai propinquus luit. Quod ad eiuBdem nominis as eamitt?m Jlasot'iae a. 1109 spectat, ci. lVojciec1wwski Z., Ustrój polityczny Śląska 152,' aliter selltit Wojciechou"ski T., Szkice 261. 4 Sall., Jug. 31, 1: plu~ periculi quam hono. ris est li de hoc vocabulo ct. Tyc, Z dziejów kultury 130. Timo». VerlasBungsgesch. UngarnB. Berlin 1909, 187. 21?, .'216, 2.24, 229, 361, 477, 493-4, prisialdos magistratu8 iuditiariQS regis t~el ur~iu1n luisse dicit. PriBtaldi nomen. in lingua Pomorana quoque no· 40 tum erat, in, qua eandem vint habuit atque Swvica vax przystaw, ef. Janow, półn. sZow. pristaw (Slat'. Occid. 1927 VI 287 sqq.) .6 Prov. 6, 19: qui seminat inter fratres disrordias 7 saepiu8 apu,d Gallunl 8 Sall., Oat. 18, 5: cum hoc Catilina et Autronius ••. cOllsilio cOllllnunicato. II quattuor Qctosyllabi. trochaici, ci. Pohorecki, Rytmika 47 •.•:w ~,

70 Igitur legatum Il .:\lagllo \Vl'utislauellsisque b lllagllatibus c n'gioni~ trallsmiserunt sciscitantes, guid hoc esset, quod Zbiglleuum lles existen', i vel g obe.Lire ! sibi vellent II. l Ad hec \Vraiislauienses j unanimiter j l'esponderunt, non se patriaLI Bohemicis k vel l aIiCllis naeionibus tradidisse, 1 secl .Iomillum ducis filium suosque fugitivos recepissp, i seseque p velIe 'I domino duci legitimoque filio suo r Bolezlauo s in omnibus et })('r onmht fideliter obeuire, i sed Setheo t suisque malis operibus modis li omnilms contraire. i Populus l autem legatum Iapidare v volebat IV, i quhl Hethei x partes falsis ambagibus defendebat. ! Unde y multum z \Yladislauus Indigna tus et Setheus bIJ Ira nimis inflamma tus 2 \Vladislauum cc Vngarie ,Id regem 3 1 et PI' Brethizlauum rr l~olH:,mje dU(,l'll} i in auxilium sibi contra 11~ \Yratislauellses "" mandav{'lunt .'" 4, l unde plus ii dedecori8 et darnpni jj, l ąuam honoris kk et profirui l hahuel'unt 5. III

/I

!>.

Q

_ i 10

I

KU

a legato II b Wratislao H; Bandtkie 111, 1IIPH I 431, F-I( 16: "'ratislaviensi:;;que c magnatibusque Il d Sbip:lleuUlIl S, Bandtkie 1.J1; Zbignf'um II I' figitivis II f Red ZSII g elittera corr. Z Ił llollent S; vellet II I W1'3tisluienses S j orn. II k Bohemis I1 J et II 1\1 om. II Ił Bandtkie 142, 1I1PII I 4.12, F-K 46: domini o fng-itiuu08 lS; fugitino~ H I' seque II '. vel ZSIJ, Bandtkie In, ..lIPII I 432, F-K 4(j; (;j. Gansz. 55, Grodecki Gall 10;; ,. eius II • Bolczlauuo S; Boleslao II t Ze<>heo II u potius monil'! II " anteCf'dit obedire tlelelurn B w mn. II x Zel'hei II y e littera ex o corr. S z nimis II aa Bolesla.us II bIJ Ze('heus Il cc 'Yladislaum II <1,1 Handtkie 14·1: Vngaria t'e-ee GUlllplowicz Zur Gesd/. Polens 35, aunwwski Hiskupsfwo kruszwi<:kie 47, Wojciechowski Szkice ·175, Grodecki Gall 106, Grodecki Zbigniew SI: contra 'Vratislauensell et Bret-hizlaullI Bohemie ducem in auxilium Rihi mandavenmt.; cj. Kadłubek (JIIPII II 306), Okron. Princ. Pol. O/PH III 4/5.f) f1 Brethislanum S, BaJ/dtlcie 113, 1I!1'H I 4.32; Brze('z~lanm 11; F-K 47: Br~tiRlavnm gg in II hb Wrathislauenile~ S; WratislauiellRes II, F-K 47; JJandtkie U3, JIPll I 4.1:!: Wrathislavienses ii mn. Il jj P-K 47: damni kk hOllorulll II l Secundurn Zakrzcwski, Oh'es do scltyłku XII w. 80, aique Selnkowicz, Ród .Iwdmi.ców .316, Zbignei partes in Silesia secuta est sola 'lIobilitas,' recte oblaqu,if'ur Grode(:ki, Zbigniew 82 sqq.; J1alJ(~zyński, Bolesław Krzywousty 18 II Pohm'ecki, Rytmika 89 adn. 3, hos versus 1łwdo troehaicos esse did!, quemque 15 syllabarum, 1IIodo oclo8!fllabos duplices (ibid. fi5 adn. 1) 3 ej. supra p. 5Z adn. 5 ' res aliternrrrrat Hmn· 1vkopols. ( ..llPIJ II 49.2) 6 de hac seditione ci. 1'yc, Zbygniew 12; Jlaleczyński, Bolesław Krzywousty 18. Oosrnas III 1 cornrnenwrat inter 13 IX 1092 atque 12 IX 109.) de incursione BohemorunL in Bilesiarn, qui usque (Ul R?Jczyna et Glogoviam pen'enerun( Hanc incursw'nern et, quod inde sequitur, seditiO'izern Zbignei quoque Smol/w, Gniazdo Tenczyitskich (Szkice Mstor. II 31) in a. 1091 ponit; Zakrzewski:, Okres do s('hylktt XII w. 80-1, in a. 109.'2; GumpZowicz, Zur Gesch. Polens Z2,' J.11aleczJjliski, Bolesław Krzywousty 18, in a. 1093, denique Not'ofny, Ćeske dejillY lp. 2, 303 adll. 1, 305 sąg., in a. 109-1. Wojciechowski, Szkice 375 errorern librarii SU81)lcatur et cOlltel/(litre t'era Brestislm.'urn Bo}terw)rurn ducern Vratislat'iae incolis subsidio t'enisse, contra qllem atque contra Silesiae incolas TVladislaus JIerman ('mit JTungarorurn uge prolef.'tus eS8ef, ('j. wIu. "I'

i

.,

1(.

20

ł

25

80

8:'

.

,

, 40

~.

41:.

...

71 Nam Sethemll a rex lJ \Yladislauus c vinctum secum in Yng'l1'iam tmllsp~rtasset d, ! ni e pro f sulute cum parvulo Bolezlauo g transfugis~et II l. l Cumque niehil i virtute ('ontra \Yratislauienses i proficere k potuissent k, i quia sui contra suos bellum gerere noluissent, l paeem invitus I ('um li filio pater fecit, l eumque tune primum suum filium appellavit 2 01 Heversus interim de Polonia 3, quo fugerat ni, Setheus maiores inter eos eallide promissis et munerilms atteml)tabat o 4, l em;que li paulatim in ~l)artem (aliam) q infleetebat. i .Ad extremum 1'ero pluribus infle:xis eum r exercitu dux \Yladislauus rad urbem 'Yratislauiensem l) acceclebat 8, l 10 iamque t castra sibi reddita u per eircuitum obtillebat. l Zbigneus yero videns sibi proceres intus v et extra defecisse, l durum w intelligells se ('ontra stimulum calcitrasse:X 6, l vulgi Y, fidei, vitequc ~me (lifficlens 7, de nocte fugit, ! fugiensque ('ustrum Cnumicz z 8 militibus opulentum uh oppidanis 1111 1'e('e1)tu8 1>11 illt1'oh-it. I

,

II

Ul)

15

ses

ff

cc

At IItI pater clolens eum inpunc el' sic. cV<1sisse, contra se ipsum re('epi8~lP, i cum gg eo(lem

cumque fr Crllsuitil'npX('l'eitu Zhignellulll bit

1\ Ze('heul1l II b 0111. II c om. II Ił Oli!. II e potilt~ in S !/lUldlkie 1·1.1 g Bolel:'lauuo S; lloleslao IT; Bawltkie 1';3: lloJel'.:lauo

20

8, tran!=;-

O/lt.

f

b

figisset S; Gausz. (U: aufugisset I enim vel II; F-l{ :/7: nihil J 'Vrathh;]auieu!'Ies S, Bandfkie 143, JIPll I -I.1:!, k-k potuisf'!ent profi('ere ZSJ/ J[Plf J n:!~ F.li. 47; Bandtkie l·H I intu3 S III fngeret S; fugierat II ' II 8et1H'1l~ R, Balldtkie J.JJ, JIPII I 43:?, F·J( .J7 " Bandtkic J.J3: attentabat )1 {'OH ZS, Bal/lltkie lII, p.J( 17; Gal/sz. (j{ q om. ZSIl, Balldtkie lJ1., JIll/l I 1.1:!, p.l\. 47; OCl/I/;Z. n, Ilet;-::. Ł'wagi G7: 81UlI1l; (·t. Chroll.1'ril/c. Pol. (JIPlI III -I.H) r-r eUl1lque cum. 'IIota tmI/Rp(}~ifiolliR j'erborum Z; Crwmicielli<E's eumqup S, Bamltkie UJ, J[Pll1 -132, .P-l( 17,· elUlIque Crui'\zwideIlHei'\ Il J(~ e;drema. liI/eola 1Il litterae ad8('t'. Il hh ~hip;lleuum S, BawJtkie 11/;,· Zhignelllll Il

rt.

ct.

25

1!O

~5

Grodeeki, Zbignitw 84, pttiat p(llatil/un~ ex Ilungarorum t'ilH'ulis aufugislie; ej. etia11L JlaleczY/18ki. Bolesław li.rzywoltsty 18 sq. !I De Zbignfo Wl()PUlto, ('I. Bal:::er, O nastt:p8hvie troI/U (HA U h XXXVI 39 sqq.); Tyc, Zbygniew 1-5; Gltlllploll'ic.:::, Zur Ges('h. l'olens 3, 8, eum post lt. 109,1 adoptatum essc dieit; Grode('ki, Zbigniew 8;) s'1'1. "ero et ,,.l[ale('':::Y1Iski, Boleslath Krzywousty 18, ip80 a. 1093 3 i. e. e Jlagl/rt Polo/lin ł SalI.,

40

Jug. 80, 3; magllis mUlleribus et maioribus promissis ad studium sui pe1'l1udt 5 Grodecki, Zbigniew 86, al/innat Zbiglleo Silesiron prot'im'imn datwu, e1l8e $ Ad. 9, 5: durum est tibi eontra stimulllltl ('all'itral'e 'l Sal1., Cat. j;j, .J: }lOi'>trPJIlo tilllicln!i ae vitae diffitleus 8 ]{rtls;:wi(·(t oppidum in Cuial'Ża, de quo (·f. Olo/lOtt')!1.-i, BiJolkupstwo kru~::wickie pas.'?

1

,..ó)

f_

Jugientem & persequitur \ 1 totisque viribus Crusuiciense c castrum aggreditur. llZbigneuus rl vero convocata e multitudine paganorum t, l habensque VII f 2 acies Crusuiciensium f!, ! exiens de ('astro cum patre h dimicavit, i sed iustns 1 iudex 3 intel' patrem et filium iudicavit. i X Ibi namque bellum plus quam civile 4 factum fuit, lubi filius adversus & patrem l et frater contra fratrem 1 arma nefanda l tulit 5. l Ibi spero, TIliser Zbigneuus kpaterna malediecione, quod futurum erat, promeruit; ! ibi vero Deus omnipotens 'Vladislauo l duci m misericordiam n tantam feeit, t quod innumerabilem de hostibus multitudinem interfcrit i et de suis sibi paucissimos mors ademit. ! Tantum enim humani eruoris 10 ibi o sparsum fuit, I tantumque cadaverum in p larum p castello contiguum corruit, l quod ex eo tempore piseem illius aque comederc quisque bonus christianus q exhorruit. ! Sicque Crusuicz r, diviciis prius 8 et militibus opulentum, I ad in star pene desolarionis est redactum 6. lIgitur Zbigneus t in castrum fugiens cum paucissimis u liberatus, ~ utrurn v 15 vitam perdat an membrorum aUquid west x incertus. l At pater, iuven~ tutis y stulticiam non ulciscens, ne paganis dubitans, vel alienis gentibus adhereret, l unde z maius aa periculnm immineret, i pro vite bil membrorumque salute quesita fide (et) ee concessa dd 7, secum iUum in Mazouiam ł'ł' transportavit, l eumque carcere in castro Sethei et 8 aliquanto tempore 9 20 a fugiens li h F.K 47: prosequitur; ef. Gansz. 64 e Cruszwiciense H Zbigneus II e eoniuxta II f ]!PII I 432, F-K 47: septem l! prinw i liftem corr. Z; Cruszuiciensium II h r littera superser. Z,' pace SIl I s litte"ra ex x atriore colore corr. II j nephanda Jl k Zbigneus 11 I \Vladislao H m deruci H; malim cum Wladislao duce n praeeedit dd. numqnam II o MPH 25 I 43,1: om. p-p om. Il q xianm: ZSH r Cruszwicz II ~ primus H t F.K 48: Zbignevus 11 sequitur est H v om. ZS, F~K 48 w aliquod ZS, Bandtkie ]46, _..liP II I 433, F·K 48,' ef. Gansz. 42 mn. H y viceetutis H z UllUIll ZSH aa magnum Z; magis SH, Bandtkie ].J6, lIPH I 4.13, F·l( 48; cf. Gansz. 48 hb vice H cc orn. ZSH, Bandtkie 146, llPII I 43,1, F·I( 18 d.1 eon- 80 cesse H ł'e l\Ia!'\ouiam S, Bandtkie 147 fi Zechei II d

J(

i. e. Ponwranorum,' de hac interpretatione ef. Gumplowicz, Zur Gesch. Polens 21 11 Kadłubek (1rIPH II 308) atque Kron. wkopol. (:AlPH II 392) sex acierum mentionem 3 Ps. 7, 12: Deus justus ludex, fortis et patiens " Lucanus Bell. cip. jaeittnt I 1: Bella per Emathios plus quam civilia eampos. Bellum cum Zbigneo factum aestate a. 1096,' ef. lIaleczyński, Bolesław Krzywous!y 20 (eodem tempore atque incursió Bretislavi in Silesiam; Oosmas, III 4). Novotny, Oeske di!jiny lp. 2, 370, eam m. Aprili eius anni factam esse affirmat. lI. Augusto Wladislaus Herman auxilium Almi, Hungarorum ducis, contra inimicos SU08 petivit, ej. epistolam Henrici IV imp. ad Almum. b'rdmann K" Die Brieje Heinrich IV, Leipzig 1937, 23,' Meyer v. Knonau, Heinrich IV, IV 476, ttbi eius epistolae tempus definitur li de pugna Oru8zuieensi ej. Gumowski, Szkice numizm(tlyczne 231; Grodecki, Zbigniew 87 sqq. Gumplowicz, Zur Gesch. Polens 38 adn. 1, eam (t. 109J/5 factam esse dicit 6 Izai. 31, 11: et redigatur '" in deRolationem "I Sall., Oat. 44, 3: ut Allobroges cum Catilina data atque accepta fide soeietatem eon. firmarent 8 Sieciechólv ad VistulaJn, prope oppidum Kozienice; de euiu8 situ ef. in· Ira p. 82 adn. 7 9 i/ule ab aestate a. 1096 usque ad d. 1 Jlaii 1097 1

85

40

45

:1 J"

,!

73 maeerayit. : Postea vero lU consecraClOne Gneznensis ecdesie 1 intel'ventu 2 episeoporulll eum a. et b principum c advocavit, eorumque d pre· dbus d gratiam, quam pel'diderat, acquisivit 2. [ (G) ~

:MIRACULU~I e

DE SANCTO .AllALBERTO

e

Et r quoniam g ecclesie lo mencio Gneznensis in hoc fieri forte i contigerit b, ~ non est l dignum preterire miraculum a, quod k in vigilia. dedieacionis 4 preciosus martir l Adalbertus et paganis et n ehristianis o ostenderit p 5. ~ Accidit autem eadem nocte q in quoddam castrum Polonorum quosdam traditores eiusdem castri Pomoranos sursum funibus r recepisse, : eosque re('eptos in propugnaculis diem crastinum t ad oppidanorum II perniciem expe('tasse. : Sea v ille, qui Remper vigilat, nunquam w dormita hit w 6, \ oppidanos Je dormientes sui militis Adalberti vigilantia custodivit y : et pagallos in z insidiis ehristianorum aa vigilantl>s armoTum blo terror lob spiritualium agitavit l Apparuit dd namque quidam super album equum I'e Pomoranis H armatus H, qui gladio eos extracto territabut; \ eosque per gradus et solium gg castr( precipites agitabat lob. l Sicque procul dubio castellani li, : c1amoribus paganorum et tumultibus excitati, ; defensiohe gloriosi ma;tiris II Adalberti a b immincnti kk sunt mortis periculo liberuti. j Hec ad presens de saneto dixisRe sufficiat II ~ et ad IlLl" intervaUum nn superius nostre stilus interttionis indpiat no. : 11\

10

M

(·C.

15

20

a mn. II, Rnntltkie 147, lł/Pll I 4.33 b all S c sequitur CHm II Bandtkie ID, Jl/PII 1 4.'3.3 Il-d et in eonspectu eorum II ł'-IJ om. ZS' 8p~tium (Ul ins(:ri~tiollern inser~ndarn rel~('t~1n Z ~ f prima littem Qrnata Z,"spatium ai prirnwYn Wteram pwgenrlmn reltdurn S; E llUera Xf III 8. rnanu ar/ser. II k quia II 10--10 Gneznensis e\'('lel'ie mendo hic tarta e~t II; Bamltkie 147, .MPH I 433, p.J( 48: ecdesie mendo GneznellRif\ in ho~ fieri forte eontigit I wlsa. in 1narg. eatlnn atque texlUH nWlllt S j s littnrt alin fil/lnu (uf..wr. II k om. II I F-K 48: martyr UL a II 1\ scqllitur a II n xianis ZII: xpiallis S p osten II q lloetPIIl ZS r finibus II ~ mn. J[ t erastium Jl II oppidallarnHl ZS T At II w-w GUl/x:. ~o 4.·?: lleqnaquam tlormit:wit x opillaIlos II y ('ustodiuut S z om. S, Bantlt. kie 1·18 aa xianorum Z: xpianornm S; Cristi II hh-hb om. II; Gans:. 6J: armormu terrore extl'enw, t liUern torr. ex u II dd aperllit ZS 1'1' eqnm ZSJl ff-ff armatu8 Pomorani!'> II gil" Gans.:z. 4.3 mf"llit: solarium IIb agi ta.yit II li potius ('astell,tlll S ji F.K 48: martyris kil inminenti J[ JI Buf:-\5 ficit S. UIIII ab II IIIl intprvallo II nil illeipiatur II

2"

('C

jada est sl'cund-uTn Dlugossium, Ilis.:toria I 427, d. 1 Jlaii 1097; cI· Pofkcdtski, Opactwo na łęczycki/n groclzie (RA U h. 1902 XLIII 127),' Gumplowicz, Zur GClwh. Polens :)8,' Tyc, ZbygniP1v 38; GrQ[lecki, Zbigniew 88; Likowliki, TrałUilatio s .•-1dalberli 2-2 Duo cola ufr1trJIque 19 8yllabarum • 70---1,' Jlalec.zYllski, Bolesław Krzywousty 20 .~Q quap prmwe-Ile an verso wl1wribendae si/d, 1Ie.ę<'io, rj. 1'le::;a, Gall 100; de his rebus plura habes ((pIId Gl'Odecki, Zbignie1v 88; JlaleczYli.r..;ki, Boll'slf1lV Krzywousty 20 8qq. 3 SalI., Jug. 79, 1: non ilHli)!HUm "itlptllr egl'egiulll atque llIirahile fll{'inns lllelllorare " ergo d. 30 Aprilis 1097, ej. supm adn. J li ej. (le lucc re Potka/tski, Opactwo na ler:yckim grOlbe 1'?7; 1.'yr, Zbygniew 38, Jlalec::Y/lski, Holl'/llalV I\.rzywo'uRty 1 J & P8. 120. -15 J: non donnitahit ... qui l'u~todit l

74 (7) DB

II

DIVIKIOXE REGXI IXTER l'THGJLQrE FILI1))["

Igitur b Gnezllensi c basiliea d rOllReuuta l €t Zbigueuo e gl'atia patris impetratu \ 'Vladislauus t dux ambohus filiis Ruum g ('XNC'itUl1l rOlllmendavit : et h n Pomoraniam eos in expeuidollelll ue]egavit 2. ; llli autem abeuntes ; et quaJe neseio 13 eonsilium j rapienteH, ; inperft'do llegocio ex itinere redierunt. : Unde pater, neseio quid suspi('an~, ronfestim intel' eos regl1um divisit 4, : sed de manu k Tamen sua secle,\) regni prindpales

'x

J5

5.

non c1imhdi li.

/ Secl quid in divisiol1e n euique rontigerit 7, t>I1Ull1t>rart> nobis inminet o onerosum l', ; neque multum 110c a11(lirc 1'(1)i8 furrit fruC'tuoJll

SUTJl m.

<, )'

(8)

10'

fI

Interrogatus rautem pat("r a prineipibus, (plis e01'U111 ex('ellt>uC'ius emineret in legaeionibu.s mittendis s et suscipiewlis, in eXNcitu C011YOcando et condu('endo et in tanti regni dispensucione multimoda, sic respondisse fertur:>(Ieum quidem est, ut hominis senis et infirmi, regnum intel'

ą

r a-a mn. ZS; spatiwn od illscriptionem inseremlallt rrlidu1/l. Z; BUIHltkie 1-19, JJPlI I 43-1: De divi~ione reglli inter filios faeta b prima Wtem ornata Z; spatiulIl, ad prirnarn littemrn pil/geudom reUdu1ll, i li/terajn lIwrg. wisa. 8; I lWem XV J Jl s. maJ/1t at/srr. II c Gneznenl'\i~ ZS II cedPRia II e e littera ex o (Jorr. S; Zbigueo 20· II, Baudtkie 119 f \Yladif;}aus II g' suis II " mn. S, Bandtkie 1-19 l Ile, ~wi II j .:.l/Pll I -134, F-K 49: cOlleilium; ej. Gan~z. 5-1, Groded.:i Gall 108 llllt~. k ma v S I prinpales Z 1lI-1II om. )/ " tli littenle COU. Z o Uandtkle 150, F-l{ 4.9: illuuinet (J lłOllerosum ZS, Ba'/l(ltkie 150 fJ Hallrltkie ISO, ~11PIll .j:j,J alid.: UItel'ior huius divisiollis di."positio; spatiu1n ad illsr:riptio'lIaninserem/am. rplidlon Z ~5·. r prinw Wtera ornata Z; spatiuln ad primmn litteram pilIgentlam lplidlUlI,. i in lI/.{ag: ({/bil'~" nterogatus S M imittelldif1. ZS; F-l( 49: immittendis; Grodetki (Jall 108: PIIlItte.mhs l Ea oceasione oblata Zbigueus .llIaiorem Polol/jam prot'il/f'imn obtill'uit et !otlass.e ctiam Ouiaviom, quam postea annis 1098-1102 telluit (et. II 17), Role8Zaus uro Sile-o siam (ej. II 13) 2 ej. Gumplowicz, Zur Gesch. rolens 38 3 hO(J modo I:u,riptor HO. rebus olliosis enarmndis se eJ.'pedire eonatur, et. I{eirz., Gall 05; Grodecki, Gall 108 adll. :!' ł et. OOS1uas III .lO. De ei'us divisionis cOllsilio et. Grodccki, ZbiY'l/iew 88-9 sqq. Secun-· dum Gumplowicz, Zu'r Gesch_ Po1(1I8 .JO, divisio haec jada. esi a. 1097; IJcctt·ndum Grodecki, Dzieje Polski I 108, a. 1098, atque eU1idem, Zbigniov 88, a. 1097, at ('oidm Za, krzewski, Okres do schylku 81, eam a. 1098 jactam esse pulat. A II/HIS 1099 veri similli- 8~. 'mus videt'ur; ej. JJlaleczyński, Bolesław ]( r:,yuw'lts/y 21 sq. 5 COSnlaB 1 32: Boleslaus ... sedis suscepit guhernaeula principalefl. Sedes illae juerullt ex opi/liolu~ Grodecki, Zbigniew 89: Cracovia, Vratisla'l'ia, Saudoruiria 6 duo odosyllabi ttotlwici 7 Sall., Jug_ 16, 5: in divisiolle quae pars Numirliae )[auretaniam attingit ....Jllgurtlwe tratlitur. Grodecki, Zbiglliew 88-9, 98 sqq., putot eodem teil/pore Zbigl/eurn priiicipe~n seniorem 40

declarai'u1n eBse,' ct. autem cOiltrariam opiniolltm apwl Jlaleczy/uiki, Bole.<;law ]{rzywo· ust Y 22 sąg.

.>

l

,..j .J

eos divi,lere, : ae de presentilmi'\ indirare, : 8ell alh'}'lllll alteri pn'l'ogal'e vel. probitatem et sapielltiam eis dare, : Son !'i

10

15

b

est c mee faeultatis t, ; srd divine pote8tati;;;

a:

li 2.

(IJoc autem unum rordis mei desiderium 3 vohis" possum e aperire, quod discreeiori ae f probiori in terre Idefensione : et hostium inpugna· done \ volo vos omnes post morte.m meam unanimiter olJe
l'C

prerogans 11 I) vero del. et in rnarg. XY] s. 1nanu wIstr. HOli II c w/d_ II voluntatis JI c-" pOF,sum vohii'! II f et II ~ Balldtkie 151: sit k h l';is, r li!tem dcl. II I Bal/(ltkie 151: potestatem j U111li,qllisque II F-A 49: Zblg:nevus l hahet ZS· habebit II III Bole~l'lllS II II legittimllS S .. Wratislauia II p Craeouia ZSIl, Bandlkie 151,' JIPJI I ./.U ... F·J( 49; ej. Gai/sz. 30 'I Sallclomiria, H; Bamltkie 151, JIPII I 434: Kalldolllir" ~5 r ohtinebit 11 ~-~ om. II ~ t exterius.S; Bantltkie 151, F·]{.1!1: externis .. sequitur t'erbu1n de del. Z v~F·R 49: perelllll IV effeda S, Band/kie 152 x-x hac II y-y om. II :ol-:ol qnisque puerornm II "a-na part{,JIl rrgui II hb-l;,b eorUlll~ quI' II e Bal/dtkie 15,'!:' l\Iazovia. 8

:w -in murg. II

iH)

HS

40

45

1 Sulp. Sev., Yita lIIartiili 10, 1: 11011 egt llo~trae f.wultatii'l 2 duo odoX!JlllllJi tro3 Ps. SO, J.~: tlilllh;i eml I'le<:lll1tllllll (le~illel'iulll eorcli-;;. Ps. 20, 8: desiclerilllH ('orl1i8 tribuisti f'i " Dali. J2, 28: divisulII f'iit reg:nulIl tUllllł fi s('eundum Grodeeki, Zbigniew 89, obiiwlIit Z')igne:~s eo telllTJore .;lJulotem Poloniam atque jorsitan etiam ClI,ia'/:;om 'Ul/a cum earuJn regio/luln capitibus 8 S((1/I1ollliria ad Vis-o t/tlam 7 plum iJlvcllies apud Grodcd.:i, Zbigniew 89 sqq., euius argul/lentatio in (J'I/l.' lIibus v/x probari polest. Quod ad utriusque jratris tum xpedat, ('j. Roeppel, aeRI·II. Polells I 2.'29 (qui Roleslaum putat juissc principem). J!derlti, Rewizjlt d::irjów (Z przesz-o lości dziejou1ej l) 101-,'!,' Zakrzewski, Okres do schyłku ..rH w. 83; Ty t', Zbyglliell' plUlii.; Tymienieeki, Pols. Slo1JJn. Biogr. II 250; lIIa'lerzYł/liki, Bot'elilmv 1{r::yw()1I.~·t!J :1:1-27 lIąą.,. tttrumque jratrum alteri paren/' tuissc affirnwut. Grodecki, Dzif'je Polski] 709; ide1n~. Zbigniew 90-· 98, irlrJn (Polfika, jej d,:'irje htlttlm l 85); Glti/lplowiez, Zur (Jexf'7,. POZf'11S 3, Zbiglleuln pril/cipern a VZatlislao Herman derlaraium dictwt 8 IIor., Cann. III 30, 1: exegi lllonumelltum aere perennius 9 Sall., Caf. .31, 6: oratiollflm halmit }uculentam atque ntilem rei puhlicae; cj. Plezia, lttonika Galla l:H. Gumplowicz, Zur Gesch. Polel/s 3- 4, cum Alexandri ..11. mOl"ielltis oratiolle el/m (:ornparat. Grodu'ki, Zbigniew 90--1, emn totam a 8cripfore confidari/, essr lHdat ehaiei, ej. Polwrecki, Rytmika 47

.

,

!

76

Interim b ne c ~it alitui tI aliquatf'llUS e admirandum, : 1'1 i f[uid seripserimm; de llolezlaui puerida mel1lorandum.~on enim, sieut aswlet plerumque lascivia puerilis, ludos illunes sectabatur, : sed imitari strenuuos f artus ae ll1ilitares, in quantum g puer poterat, nitebatur.~ Et quaIY.vis sit puerorul1l nobilium in canibus et in yolucribus dele~tari, : .plus tamen solebat Bolezlauus adhuc puerulus in milicia gratulari. t ·Nondum enim equum II aseendere vel descendere suis virilms prevalehat I i Rt iam invito patre vel aliquotielJS llesciente, super hostes In e.xpeditionem'· dux militie preeedebat c. ) (10) ZECZECIIJ ET

llOLEZI.JAG~:·P

5

10

)[OIL\l;L\:.\ll Y..:\STAYERUXTJ

Xune m vero quoddam eius initium puerilis militie depingamus ; - -<-,t sic paulatim de lninoribus ad maiora transcendamus. : Sieut r,otum ,.est, dux '\-ladislaulls u, senio gra vis et etate, Setlwo" paJatillO com iti q SUUl1l exereitmll r committebat s, ! eumque pugnaturnm : vel terras hostium vasta turum : delega bat t. ! UlHle Ił ('um f'sl'Iet )[oralliam Y' illvasurus, : ivit cum co IHlCrulus solo nomine pugnaturus 1. : I11a vice par·tem .:.\Iorauie maximul1l destru:xerunt, : illdeque prp
(11) nOLESlu\G"S

y

PUER INTERFECIT . APRUM

~.

15

( 'j

\ 20

I

:;UllIta z 3 possem de audacia lmius pueri scriptitarl:', [ nisi tempus lam instan,t ad summam

lO

opel'is properare 3.

~

a JJandt1cie 152, l11PIlI434 add.: De etate plleriIi lloledai; fipatium ad insc1'iptiollern ·i1Merenrlarn rel. Z h prima littera ornata Z; spatium ad primmn litterarn pi/lgendarn reZ. S; om. II c-c mn. II d alcui B e aliqlJ.aneu8 R' f namltkie 152, 25 F·I[ 50: strenllOf! g qua ZB, Bandtkie 152, NPI11 .f.U, F-J{ 50; cf. Grodecki Gall 109, Gansz. 55 II equm ZS I Ga'nsz. 43: valebat J-j om. Z8; spa.tiurn .ad inscriptionern insere'ndarn wl, Z k JJamltkie 153, ..I.l1PII l f·1.5: llolt'slaus J Ma~zouiam II lU prima littera Or1Utta Z; spatium ad primom littcrarn pinge1/(larn rel. S,' N littera XVIII 8. rnaJlu adscr. II n pueri Bole<;lai II, IJmultkie 153 o \'\1a- 80 dislaus II \l Setheio ZB, Bandtkie 153.• JJIPII I .135; Zeehero, prior elittera corr. H ..q comitti II r exercicium. sequitur atrmnenti litura S s comittebat B, Bandtkic 153 t prior a littera ex e corr. Z Ił UllUlll II y .MoriullI S wab. tluxerunt II x pOfiterior e Utfera corr. II ~'-y om., spatiuJn ad inscriptiotlern inse4'endarn rel. Z ~ prima littera ornata Z; sprttiu1n ad primam, liUeH/IIt pilIgendam II:) . rel. B,. ~I littera XVIII 8. maml- adser. II la 8umalll II

Sulp. Bev., Vita ..I.1Iartini 3: Rolo licet llomille militavit . 2 Xovot'I/Y, Ćeskć .dtjiny I p • .?, 365, eam expeditionem, a. 1092 taclam esse diaN. Potills ta1llPn credendutl~ ~st e(tJn a. 1093 factam e8se, collati8 eis, quae narrat Cosmas II 4.1 8-8 fllto rnembra 18 utrumque syllabarurn, quor1.trn utrumque cursu qui dicitur 'l'eloci exit, medium loowln .tenent i,~ter t'ersuln et prosom orationem, c.~. Pohorecki, Rytmika 33, 103

.

'

l

'0 I

,; t .

I

\

')..,

/ Tamen a quO(ldam in oculto b non permittam latital'e, Cum sit dignum ad e:xemplum c pl'obitat'is rutilare 1. Quadam vice vuer :\Iartis d ad gentaeulum e ~ in silva l'esidells,.. aprull1 immanem f transeuntem, : ae densitatem silve subeuntem,-j·vidit,:'1 ~ quem statim de mensa surgens, assumpto yenabulo subsecutus,< sine eomite vel cane presumptuosus ~ invasit. : Cumque fere g silvestri 11>.• propinquasset : et iam irtum in -eius gutture vibrare voluisset, : ex adverso quidam miles eius I occurrit, \ qui vibrntum ictum retinuit : et. venabulum ei auferre voluit. : Tum j vero Boleslauus k ira, immo laudacia 10 stimulatus, geminum duellum mirabilit er, humanum scilieet n et feri-num o, singulariter superavit. i § Nam et illi venabulum abstulit ' et, aprum oceidit. : I11e yero miles postea, cur hoc f€'cerit" requisitus, : se nescivisse, quid egerit, est professus : et ob hoc q tamen est ab eius r gratia longo tempore sequestratus 3. : I11e vero pUfr inde l'ediit fatigatus ~ 15 et vix tandem vires obtinuit ventilatus t. Jll

8

(12)

u

Aliud v quoque factum w cius l)Uerile, l lInie sim ile : non tacebo, ~ quamvis:J: noverim quia emulis y non per omllia complacebo x. : Idem z puer cum paueis in silva deambulans, \ i~ emilleneiori locó forte con-stitit, ! ae deorsum hue illueque contemplans, ; llrSU111·· ingentem CU111 ursa colludere bb prospexit. ! § Quo viso statim aliis prohibitis in pIani-ciem descendit, \ ae 801us et intrepidus equo sedens cruentas feras cc adi-vit, ; ursumque contra se conversum brachiis ereetis venabulo perfora-~ vit. i § Quod factum d
20

25

Il poti'us cum (ciI) S h occnlto S; p'·K ;;0 (, eX!lIplUlll 11 .1 illartif' Z.. rrenti<,ulum S, Bandtkie 155 f in munem ZII g prior e littera ex o corl'. II II 8il--· v:ster II I eus S; Gausz. 41: ei J Cum II k Boler-;laus II J ymmo II III geniulIl II n Gausz. 33: simul o sequuntur fe Wierae dd. S p fecerat IIlin 'I alia nwnu inter 'verSU8 adscr. Z r eUB S (; tamell ZSIl, Balldtl.-ie 1;;5 . .JIPlr I 1-15, F-K 51,' ej. Gansz. 41 t scquitur ete II li spatiu1lt ad il/scriptiollem. iw;erflld._ rel. Z .. Bandtkie 156, lIIPR 14.35 mld.: Bolezluuus ursum illterfecit v prima lif1era ornata Z,' spatium atl primam lilternm pillgelldam rel., in '"Marg. a littna alld. 8; .A littera. XVIII s. mam, adscr. II w-w factum ea'S S; eius factum II X-li Oln. Ba y exanlil'l S, ~andtkie 15fi z praccedit namque Tl .. virsul1l Jl bl> conluoere ZS; Bnndtk1e 156, ..1[PIl I 4.15.- colludentf'1H cc bestial' II
n-

et.

1 .J octosyllabi trorhaici, Pohorec1.-i, Byt-mikn 33 2 de 1Ioe rerbo rj. lIuperrinle3 Id ignoti illius tnilitis factum 8u.Qpido/lem llIot'et il/sitlias Bolel;lao--· Plezia, Gall 90 '0 esse Jactas, jortasse a Sieciech palatino, cuius rei sCl'iptor infra etimn 1/wdiollP.1II facił. (p. 19 m ),' ej. Jlalec;Y/lski, Bolesław ]{rzywoul>fy ?7

l

-J

I

(13)

t'

lnterea b l~olezlauuR (', l\Lutialis puer, Yil'ihU8 rl et etate e erescehat, : nec' ut assolet etas f pueriJis luxui yel YHnitatilJUi-\ g intclHlebat, ~ Bed ubicumque hostes predas agerc l, sentiehat, : ilha· inpiger i cum <'oequevis j iuyenibus properabat ) § et plerumque k fli.rtim ('um paucis ·tClTam hostium introibat, : villisquc eomhustis euptivos I et predam adducebat. i lam enim dueatum \Vratislauew.;em JJUpr etate, [ senex probitatc [ retinebat I, : ne('dum tamen militarem graclum o attingebat. l Lnde quia spes in co iuvenis hone indolis puJllllabat p : inmqu(' magnum q in eo glorie signum militaris apparehat, i omnes eum prinC'ipps r diligeha nt , : quia futurum in eo magnum aliquid IWrpell(lphant. i

,

\ 5

III

II

(1-1)

10

s

Idem t n'l'O puerulus, ! .\larti8 proIe v }ll'ogenitus "', : quadam 1'lee ~nllwr Pomoraniam {'quitavit, : nld iam {'vi!lenf'ius famam sui llominis _I)TOllalavit. ! § Kamque ('astrum l\I('{'zire('ze:L 2 tantis virihu8 obSl'dit 3 II

15

\

tantoque y impetu assultavit Y, : quod z paueis cliehus oppidanos aa dedieio~ .nem bb faeere eoa1'tavit b". : § Ibi quoąue clapifer 'Yoyslauus 4 in ver-

, '"'

('C

i"

a spatiwn ad insrriptiollem inserellda'm rel. Z; Ral/dt/de 157, 'AlPII I 416 aiM.: Bo. Iezlauu8 in hOFtkum proenrrit b prim.a liitera ornnta Z; spatium ad primmn litternm 20 pingendam reI., i liftem (u18er. S; I littem XVIII 8. mallu ad.wr. II (' Bolef'lauus S, ..I.'IPII I 436, P-K 51; Bolpzlaus II fi vribll~ II e prior e lWera ex a corr. II ( e<;;ta~ S g vanitatis S h Randtl.:ie 157: agente8 I impiger SIl, Handtkie 157, F-Il 51 i copvis II; Bandtllie 157: cocqualibu,; kpierum SIl, Bantltkie 157 J. captiuuos ZS m Wratislauienspm lI, Ralldtkie 157, JIPIl l 436, F-K 51 n Bandt- 25 kie H7, . 2JIPII I 4.16.: militare u gaudillIll ZSIl, Ba·ndtkie 157, .11IPII I 436 JI pulq orno II r principo':! II II spatium ad inrwriptionern inserendam rel. Z; .1nlavit Il Bandtkie 158, -..MPH I 436, add.: Bolezlauu8 Pomoranos oppugnat t prim.a littem ~rnata Z; spatiurn ad pril/w.m litterarn pinyendmn rel., i littem in mary. ndsrr. S; I littera .XVIII s. nWII/u adscr. II u inartis ZS v Gansz. 45: prolps w progellitiv8, BO .i littera pzuwto infra posito Q7'nata, v superser. S; Gal1sz. 45: prop:eniei li l\Icezirzie('zye S; l\fedzyrzerz. in marg. manil, Cromeri ~\[iedżirzP('7. H, Bai/dt/de 158, JJIPII I 436: Mezyripcze. y-y mn. H 7. se;uitur in 11 .. opidanos S lI, Bandtkie 158 'bb-bb arl dellicionen f'ompnlit II cc u8que pag. seq. c mn. II

linde ab a. 1097, quo regnum divisum, esl, postqua1n Zbigneus et palrein grntiam receptus, et. Tyc, Zbygniew 12; J1aleczyń>iki, Boll'sław Krzywousty 21 sqq. 2 se:cundum Hopke 0108S. IX 419) ad Obm flu/nen; secluulurn Gumplowicz, Zur Gesch . .Polen8 40--1, JJIPH 1436, adn. l (ttque tortasse Grodecki, Gall 111, ~1Iiędzyrzecz (Ul No:teć flnmęn 3 dlto odo8yllabi trochaici 4 lVojslaw, qui postea lJolelilai paedagogus Jaclus est, cf. Gurnplowicz, Zur Gesch. Polens H, prtlatini Sieciedt propinquus (p. 80, 7). ~Gumplmd('z, Zur Ges(·h. 40-1, atguc JJlalecki, Studia herald. I 282, II 47, eurn ge1di ..(iriffol/um mlmun~emnt. Piekosińskz:, Rycerstwo II'219-.'!1, genU Vgni'vici Luho'wlici; SemJ.:01vicz, Rud Powałów, gel/U Powala. TVo jslaw ille torta8se ideln est atque is, qui in Libro ..Jmfer-n. Lubin. ('ommen/orotur pIPlIr fi7:!; I 377: 'Voyzlauui'l cll'm llxore) ii/ter allfi-

a!>

~sl

~o

•

79

tke tale signulll audacie C'ompa1'ayit, operatio sagax nwdiei liherayit. (H.)

'5

quo yix eum

extl'atti~

ossibus ,

!t

:1

I

II

i

lil, :

lnde lJ regressus quieti militum aliquantulum indulsit, : eosque statim illue puer laboriosus reduxit. : Qui regionem barbarorum suh- /' iugare roneupisC'ens, p1'e<1as agere p1'ius yel iIlc'en<1ia facere non ('onatur, ~ seci eorum municion~s vel civitates obtinere vel destruere meditatul'. : Igitur gressu concito quoddam c nobile 11 satis d ae forte caMl'um r l obsessurus invusit, ~ quod tamen eius g primum II impetum non evasit. [ § UmIe predam multam et eaptivos i egit, ~ bellaton's verosentencie 1 Lellice redegit k. : § Et I quo magis amari 111 debuit, ~ eo sibi maiorem illvidiam cumulavit, : et illlmi('orum insidias aclsuum interitum provorayjt. l

"

"

I ' i

:'

l'

110

': i I

,I

, ,

lI5

.20

lllterea o llamque Zetheus multas, ut ferunt, ipsis pue1'is insidias pretelluebat, ; -ac paternum allimum ah affectu filiorum multi::; machinationibus avertebat. i In castellis etiam pue1'orum Jł partihus deputatis i aut sui generis) aut inferioris, : quibus dominarentur, eomitps vd lwistaldos 2 p1'eponebat, : eosque puel'is inobedientes existere vel'suta calliditate ('ommoy~hat .. : § Ambobus siquidem frutl'ibus iilfestus insidiator existehat, ! sed magis tamen Bolezlauum, legitimum et aCl'ern animo, post patrem l'egnatul'um suo infol'tunio metuebat.X( § Ipsi vel'O fratres iureiurando II se eoniunxerant r 3 ! et·intel' se signum feeerallt ", l qnocl si Zetheus eorum alteri machinaretur insidias, l alter altel'i sub~.....,....,..

25

80

~~

spati,tnn a(Unscriptionem, il/sere/Ulmli reI. Z; Bandtkie 159, JIPll I 136 add.: Quomodo bellUlIl O'{,Rserit in Pomorania b prima littera on/ata Z; 8palium ad prirnam. litteram pillgel7dart~ rel., in marg. i lit/era adscr. S c Aliud quoque 11 n-Ił satis. nobile 11; Bal/cltJcie .159: nobile \. et II f sequitur gradu C'ollcito Jl II eu~ B b premium II l captinoR SIl l sn II k Gans:. 45: Bubep;it I usque ad Il\ p. 84 mn. II I" lIIPIl I ·136, F·K 52: armad; cI· Gal/sz. 45, Grodecki Gall 112. ': spatium a!l inscriptioTlcrn inserendam rel. Z,' 1~(lildtkie 1qO, .J.iJIl~II I 4.~7. adtl.: l\!a('}llua('lOneF; Zeth€'l o prhna littera ornata Z; spaftum ad prnnam lttterarn pwgen•

dam rel., in nwrg. i littera a{]8cr. S 100, JIPII l 4·37, F-l( 5:!,' cI. Gallsz. 4G

JI

pueonun S q iusiura.Jl(lo ZS, !fal/dlkie r.eoniullexerant S lO faeerrllt S

~a gu ~xhJioS 'iIIonQsterii huius bellc/actores. Utrmn de eo dicatttr in bulla Vratił'l(wiensi "l. 1.156, 1iOłl liqllct. ParU1Ib veri sin/ile vide/nr eum eUlHlem esse atque Wojslaw ille '(l. 1125/6 (Cod. (lipl. ?non. Til/. 'tir. 1) vel Glogoviae eastellanus a. 11U (Cosmas III 56). Potius pater eorum pu,tandus est 1 secundum Gumplowicz, Zur !}eseh. ])oleI/8 41, Rzecillo di8tr. J-:ialogartl II el. sllpra p. 69 (uln. /) 3 loetlus hoc illitll1n t~itlduT 40 Q. 1099 l'el 1100; cI. Jlulec:yń.8ki, Bolesław ](r~yw(lllilly 21 sqq.

, I

I

IIII

![ I

! iI

!l

r iii, ! I

:

I

i

II'1 l,

i: ~!

.

;~w.- ~:',

• ,'II!

, .

,

.

80

...

'

venire 1\ cum totis vhibus sui s b llullius mo1'e pateretuI' inducias. {§ Con':' tigit autem c, nescio. vel calliditate d, ~ vel rei veritate, : duc~m \Vladizlauum e Bolezlauo puero f manduvisse : se }johemos in Poloniam in... traturos g, ~ predam factul'os l l ah exploratoribuR aud.ivisse; quapropter. oporteret b eum ad locum citissime determinatum properare j 5et comites sui ducatus, quos Zetheus prefecerat t et in quibus puer nullatenus coufidebat, : in auxilium advocare) : Puer vero paternis iussionibus credulus l ad locum constitutum c-gm suis collateralibus l festinus J, : llichilque dubitans 2 incedebat, : sed cum eo tamen ('omeB """oy- . slauus 3, : eui k commissus l erat Dl, non pergebat. ; § Unde UllUS ad alium lOin vicem susurrantes li, i utpote signum traditionis suspical~tes; : :Non es o inquiunt 1', sine causa periculi, quod pater tuus te precepit ad locum solitudinis ambulare :. et insidiantes vite tue Zethei familiares et amicos (\illuc in auxilium advocare. i § Scimus enim et cel'ti sumus, qui a Zetheus totum tuam progeniem teque q maxirne· nititur, ut heredem l'eglli, modis. '15omnibus aboJere, ~ solusque totam sub ma nu r sua captam Poloniam retinere~. L Insuper t ctiaro \Yoyslauus 11 comes, eui eommisl3i v sumus, .: . qui propinquus West Zetheo 4, nobiscum. procul dubio x adveni~set,.1. (:~ .',.i~·( ni y machinamentum aliquod nobis fieri cognovisset. Ullde" necesse .. ::: est citissime nos consilium' aliquod invenire, [ quo possimus istud pen- 2():·" culum nobis imminens preterire. [ Hiis dictis puer Rolezlauus aa vehemen-, tissime metuebat, ! totusque s~dore (et bb hlcrimis bb) manaritibus af':.. ;;./.,:2 fluebat cc 5. j Accept« itaque conveniellti satis tld ·consilio dd, secundum inge-":' :.";' nium puerile 6 velociter ee ad Zbigneump, ut ad se cum sui s quantotills f t ~. '.: ...

)§

o

'!

ł

•

•

i

t

'.

~. l

~".

.

.

r

. . "

'.

. '

:

" '.

~~~~~-......--....-.....-..~~~-..~~---~""",~

... ,.;

F-K 52: subvenil'et Ił F-K 52 add.: et c· aut ZS d callitate Z e \VIa-,· ~50::':: disIauuIll S, BaJ/dtkie 16!, F -K 52 f Kętrz. Uwagi 67 add.: significando g I!allil,t. r ,} kie 161, tIPH I 4,17: introituros b opporteret S, Bandtkie 161 I colIater1b~lS S J.Bandtkie 161: festinans k Bandtkie 161, JJfPH l 437 add.: erat., l COIll18SUS 8,', Bandtkie 161: erat m Bandtkie }61, MPH I ł.37: commiSSUR . D tmsurrantes , S{ Gansz. 46: susurrant , o est H, JJ[PR l 4,17• .Gansz. 4fi. : P, inquientes ZB., BaniU- ,.~;. kte 162, MPH l 143, F-K.H '. q te S. Barultbe Jli2 r maT S· B s.eq1utur et S, c"~'. Bandtkie 162 t Barultkie 16tl: et inAuper . 11 prior s littera inter alias adscr. S., .. ·comisF!i S ~ propinquii Z; propnqu8 S .x dibio S ' 'Y· in (I) Z' :' ~ unum S, .;;",~,~ aa Boleshuus S; Ban.dtkie I6/! \ bb-bb om. Z8., Bandtki6 162, lJIPH I ·437; cI. Ohron; . . ;-,j. Princ. Pol. (MPH III 455) cc Ohroo. Princ. Pol. (MPH 111455), F-lC 53: effl!;1ę~ ,8.~, bat dd-dd consilio S.'ltis cum nota tran8positionis verborum Z,' cj. Gan8z. 8-9 ". el .ve- i::,.. . ~ocitus S, . MPH 1437, F-K 53; Gansz. 46: .veloeius ..er quantocicius S~ Bandtkie ~:.:•.... .16~. MPl! l 437, F-K53; cj. Gansz. 46 .,;' .'.," : . a

1 de 1i-M incursioine· cJ.' N uvotńy, Oe8ki dtjiny J pars 2, 395 ~n .. 2 : : .,' II ej.,; 8'11,·", ... / pro, p. 66 adn. 1 8 cI. 8upra p. 78 adn. 4 .• Nuaquam alibi tradituf lVoysla.·;':).~ 'VUm propinqu'Um fui888 Sieciech palatini. WOyslaV'U8 de genie Powala oTigin8m tr€Wit (cl.n/',: lupra p. 78 adn. 4) d'Uasq'UtJ duxit uxores,' unam fUiam Kiewz cuiuBdam, 'altermu; \Do-: ;' .,'. biechna nomine, fiZiam Kilwn (et. Ulanowski, Dokum. kuj. i mazow•. 150 nr. 1); 1.1,00 ear~m~,:.' ".' lorta8Be eidem genti atque Sieciech .adnumerarida eBt,' et. de ea re 8emkowicz. Ród Powa.·,> ,., łów; Grodecki~ Zbigniew 90 . a Plin., Nat. 21, 75: 8udore diffluunt; Phaedr. IV 25/{łS 23: audora muIto diffluente~ : ',. ' , 8. Boleslau8 .8e contra Bonemos pugooturum negavit. quiar} .

.

,

.'.'.

,~

"':-

40

•.

t.,. .;'

81

in auxilium propel'aret, : cum signo constituto transmiserunt, j ipsique statim ad urbem Wratislauiensem a, ne preocuparetur b ab insidi~toribus emuli redierunt. ~ § Regressus igitur puer Bo~ezlauus c inprimis maiores et seniores civitatJs d deinde totum populum in concionem advocavit ! li eis que , quas, a Zetheo a paciebatur insidias ex f ordine f, sicut puer cum ,larrimis enalT3;vit g. 1 Dlis eeontra pre pietate b pueri lacrimantibus t et tram indignacionis in Zetheum absentem verbis I ignominiosis l iac.. tantibus, ! Zbigneuus cum paucis, nondum k collecta l multitudine, pro .. , I peranter m adveniep.s, orationelll fratria, ut litteratus et maior etate D, III rethorice coloravit, i ae o populurn tumultuantenl p ad fidelitatern fratl'ia et contrarietatem Zethei luculenta r oratione l' sequenti vehementer animavit: : Ni 2 -v~tre fidei, ch-es,stabilitas inviolabilis nostris antecessoribus nObisque, lice t parvulis, nota. fUlsset t et experta t, : nequaquarn puerilis etatis inbeeilllitas talltis ealamitatibus attentata, : totque v 15 faccionibus inimieorum agitata w, t totnm l'efugii spem in vobis v et eon.. silli posuisset. r § Sed v notum COllRtat 2 (~xteris nationibus et propinqnis , vos' multa' perpessos pro im!idiis vite nostre x machina.ntibus ~ ab hiis Y, qui suecessionem nostri generis nituntur penitus abolere, : d'orni .. norumque naturalium' hereditatem ordine prepostero distorquere. ~ Qua20 propter, quia senio iam confectus genitor noster et infirmitate sibi nobisque. vel patrie: minus prevalet z providere aa, ~ necessarium est nos in 'rę~tro b~ fretos 00 .presidio, gladiis dd ambitfosorum vel maleficiis interire, i II

I}

1\

.f."':!:~

""

--.. . . ~ . . ~~ . . . ~ . ,. . .:.- ,~ . "---." ';~"'~"'''''''''''_''''_~~-...A._''''''''_':::~~~

~ a 'Wrtislauiensem, 8equuntur verba deZ.: dolo re oordiiJ intrinsecus tacta paulisper convenit erumpensque statim S b Banultkie 16'1, F-K 53: preoccuparetur c Bo- . . 21i lesJaus 8; Bandtkie 16,1, J[PH I 4.'37, Il·K 5.1: BoleslaVllB d civitates za e ~etheio ZS, Bandtkie 163,' MPH l 437 C-f Bandtkie 163: exordiens ' IJ enna.rrl1vit Z8, Bandtkie 163 h pyetate S, BaJultkie 1(;3 'I urbem ZS; hoc 'Verbum Mm ornatum at'l.:ue in marg. M8CT. man'U XVIII s.: verbis, pauZo injeriu8 Sp fi) add. S j ignommoBiR Z', k non cum ·S. Bandtkie 163 1 collectam 8 ni properante~ ZS; ao, Bandtkie 16.3, MPH I. 438: properando; cj. ,Gansz. 38 . n prior t litterll corr. 8 o at 8, Bandtkie 163 p posterior tu 8ylZa~a alia manu odscr., inmarg.: tumultu(a)ntem S Qf)otiU8 Zechei 8 r luculentam ZS, Bandtkie 16::: ~ ratione ZS, Bandtki6 16.1 ł-l Pohorecki Rytmika 99 adn. 2: -et experta fnis~et II imbecilitas Bandtkie 164 ., Zacuna ,in m:mbTana sequituT Z w Zacu na i'n 1uernbrana sequitur Z; extrema a Zittera. 81i eze corr. S _ Jt vef!ltre 8, Bandtkie 164, F.K 54; cI. Grodecki GaU 11.1 y h littera 6z'a corr. S II Gansz. 44: valet .. previdere ZS, Bandtkie 164, MPH 1438. F·K 61,' cI. Ga'usz. 23, 44 . bb potiu8 nostro .ZS; Bandtkie 164. łfPH 1 438, .F.K 64: nOli;~ro; cj.. Gan8z. 46 ee fret! Z8, Ba,ndtkle 161: 'Ihł gauduB S, BantUhe 164. MPH 1 4.~8 _. o

o

o

40

m. Dec. lO99 cum BretisZavo joedus iniit, ci. OOSJnAS 111 9; N ovot'ny. Oeske dcjiny I pars 2. 395-6; Zakrzewski, Okre8 do 8chylku XII tv. 81,' Grodecki, Zbigniew 91,' M~; czyński. BoZeslaw Krzywousty 27 1 0/. 8upra p. 75 adn. 9 ' S-I Salt, Oat.20. 2: ~i virtus fidesque vostra spectata mihi forent, nequiquam opportuna' res cecidis'5et. speamagna, dominatio in manibus frustra fuiss('nt, lleque ego pcr ignaviam aut van:\ingenia. incerta. pro certis captarem. Sed quia VOR congnovi f~rtis fidosque mihi ••. , cI.' Plezia" GaZZ-125 a Gallu8 de ei, reb1,t/l, quae a. 1093 lac1ae 8unt; cogitat,' cI. 8U .. pra. p. ,'i'1 adn. 3 , o ••

45

Monument. Poloniae Hi.toric. Ser, II nr 2

~;.

, • ~, " 1/ '

6

.

'

"

82 -

vel in exilium fugientcs fines Polonie transilire R. Unde vestrum dignemini b lł obis animum aperire, : si manere liceat, yel de patria ~os exire•. ~ Ad hec muJtitudo tota .Wratislauiensium c dolOl'e cOl'dis intrinsecus tactal, paulisper conquievit d, ! (lrumpensque statirn in vo(·em,· intentionem melite conceptam unanimiter CUlU aff4:'ctu ~ pietatis f. apetuit. f Nos 5 quidem, inql,lientes, fidem setvate volumus : dofriinonostro na,turali, patri vestro, dum vixerit g, nee cius h -(soboli deficiemus, i quamdiu nobis f1atus ł vitalis affuerit. : Igitur de llobis nullam diffidentiam habetote, l sed exercitu congreg~to ad cuiłam patris armati properate, l ibique salva reverentia paternu Yl'stram iniuriam villdica~e. J, § Que dum lj) adhuc j dicebantul' : et iureiurundo a civibus firmabantur, : 'Voysla~us comes, qui puerum BolezlauuJll nutriebat 2, j servitio suo velliebat I et que fiebant igllorabat,. : Qui suspectus lo: prodiciollis ob Zetltei con~ sanguinitatenl 13 cst halJitus ; et civitatem introirc lrebusque pueri providere : llrohibitns 4. 1 lilo autem satisfa{·<;iollem ptoferente 1 se, si quid con- 15 troversie contigerit, neHcivisse, : satisfacel'e volentem, ~ eosque subsequen'tern, nequaquam puel'i tUlle tempóris III rereperunt, : sed ohviam patri n collecta multitlldine lH'O(·essenmt., i Igitur dux ,VladislauuH o eiusque p filii in loco, qui dicitllr Sal'llOlle(~Z q 5, ::;l'iullCti~ fmis a llatre, cum exercitibus c~s'ederunt 6, l il)ique clhn'ius intel' se legaeionibus altercantes::':lO' vix tandem T ('onRiliis in'o('el'UJll : lllinisque iuvenulll : Zetheum dimit~e:re i senem puc>ri eoegel'lmt. [ § AiUJlt etiam puh'em ibi filiis iura,sse,· j numquam t He ueinl'eps ('UlIl ad honorem pristinulll reyocare.;:' : -t1d,

de

c~~rn~~taque .~~i,,/1~l~mj/l~~~_7_,,~e~1:,o _~~:i,:~~t~,,_._~~(~.-, ~~~:~:~~~~~~~~,~~~

}, , ,.

\

(

J~ II ]JO/iU8 rlignennm ZS c \Vmtishtviell- 25:, sium S, Bandtkie 1(;4 ,I cOJlllenit ZS,' Jjaniltki! JfU: C01JlOvetnr _ "affectn.~. ... t· altera f litt(1fa pm;/('riorl' fflwj'lofe {/flxer. s: f p,retai iA S, Bnm71kif' 7(;'/ ~_ llixit ,\\, ,"L S, Bandtkie 165 l. eus Ej . J status ZS, Balldtkie 7tJ5, N Pll 1 4;'38, jl'-KM; cl./ . .·.",t.'.· . GatnRZ. 46-7 j atln.c S I.; (' liftem ~Upe1'f;Cr, Z I ('onR. ngwinitafrm S Ę .. ! m tempus S, Bandtk'ie 1(j/j 11 pri S ext'rema 1'1 Wina CM'r. S' p ellflq"ue S riO \ ,. -t 'I Za,rnowye('y. 8, Ra.ndtkie UJ/}, NPll ] 438; Jj'-1{ 55: Sarnow('('z \., r tantllll/1<'1l1 S, .. ~ :,,;f: Band/Ne 166 ~ dim'teI"e Z t l:u'1Idtkie 106, F-K r.,5: nUJ1qullm, ' . •

II

li liiterae 't'nln

Ver81ts

mIscr. Z

(>

~.

ł"-'-

• ;':'( :;~ ...... l

"

~ Gen., 6, C: tlleŁUS dolore corlli" illtri1l8~\(,US

II lVoyslm:u8 etgo B~lelJlai 1!~e.. ..

dagogu8 juit, cerfe inde ab a. 1097, a. 109·3 enillt Sieciech elimn edu(JaN()nf'?n.~ei1lR r~g('bat . ' . ~ . auctor lVoyslavum 'mQtTo propinquum modo Siecied/./u,cit , . , de his- rebus cI. Gurnplouli"Cz~ Zur GC8ch. Polens 41 sgq.,· j[alecżyński, HoleRl/lw K1'~yW0'U8ty .:::' 27 'lm. li de sen.'entia ~tenzel, SS. rer. Siles. I (j~ 0.ZOT?I1,:()Ul;. d~ 8f'111\ll'/1Ua Kc.epk (MGSS. IX 4/H), Btelow8k1, (]lEPR I .1.38), Gumplouncz, Zu.r GeliCh.· I'olen8 42: Za'1'~ ł! r:, nowiec (Id Noteć Iluviu1n; 8f'cundun~ JJIPII1II .Jt;5 SarT/OlI) ad Krobiii. llor'um omf1i'U~ veri simillitnmn, videtur locum, hUfie' fuill1łe Żanwu)iec (Id Pilica. fl'u?HM1;. F~.{i' />.1,'. Gro· ł\) ,'~ decki, Gall lU adn. 8 bezz.um amborum fratn(1n cum patre-Iactzłin e88e villet1tr a . .l100: ' fi cj•. MaleczyńskilB.oleslaw KrzywO'Usty 28 'I,Sieciechów 00 .VistuZam, prope oppida .' . \ . .,'1,; D~bZin atg'ue Kozienice, Sieciech ibi plJsterwre tempore '71~o;z,(f,śtm'i'lt,m,i ordi'nis 8. Benedictł ; '<.' ,,~,~ «mdidif: et. Kod. dypl. ~:at. krak. I '1łr 34,' GU1nou,ski, Szkice ",:Umizm. 230 kqq.: Gacky ...• ~ b"

..1.

couśallguineunł, l~alatini

8\ ,,;i~{ f,:

1

er

.

.

, '1

,

"

.

~

'..

'

.. -

... '

83

r

mili tel' inermes et paeifici pt'rrexerunt, ; ei que non ut domini, I sed ut miIites vel servi 1\ : suum obseq~lium prollis mentihus et cerviciblls obtu~. lerunt. ! Sicqun pater et filii cunctique proceres couniti b, \ Zetheum fugienteln ad eastellum, quod fecerat, cum toto exercitu sunt" se'ćuti. l 5 rQuem dum persequi et extra terrarn expellere .eonarentur, : ipse tlux noctu, cum l(~r.tulo SUD requieseere pu1aretur, 'nemine suorum cOHscio, cum tribus exceptis familiaribuf\ exercit.um latellter exiens e, ad Zetheum ex altera . parte Wysle fIuminis 1. CUDl naviCllla transm(·~lvit.. § Unde cuncti proceres indignati asserebant, quia desel'ere filios totque principes 10 cum exereitu non sapientis, l sed consilium delira~tis, :1 statimque facto (consilio) d decreverunt, quatenus Bolezlauus Sudomir· et Cracow, sedes regni prineipa.les et proximas, occuparet, : easque fidelitate recepta in dominium: possideret; \ Zbigneuus f autem contra ~Iazmriam g properaret 1 et urbem Ploeensem f 2 illamque plagam contiguam ·obtineret.,;; lf) § Bolf>zlauus quidem sedes predictas oecupavit et tenuit, ! Zbigneuus h vero, preventus a patre, suum cep tum explicare non potuit. i Sed quid tam i aiu finalem rausam Zethei facC'ionis prolongamusr! si labores singulos et r dissellsiones k Zethei deseribamus, 1. gesta Zethei procur dubio Iugurtino l volumini coequ~mus:\ j. Et ne tamen insulsi vel de20 sidiłiłsi Yideamur, : ceptum iter adhuc a:liquantulum gradiamur. '.( !tern alio tempore pueri principes et exercitum Hsciverunt 1 et contra Plocensem urbem ex altera. parte Wysle fluminis castra militie posuerunt; I ~ubi: etiam l\t:artinus archiepiscopus, senex fidelis, magno labore magnaque : cautela iram et discol'diam iuter patrem et fllioR mitigavit:);} Ibi quolIli. que dux "VladislauUf~, ut aiunt, iureiurą'!1Jlo serZetheum retenturum n numquam () 'amplius confirmavit p. t Tułili?olezlauus q prlt'r1. sedes oceupatas re~tituit, : llec pater cum r filiis paccionem factam obtinuit., § Ad 'extr('mum in s tantum. s senem pucri coegerunt t, quod li Zetheum"

\

.,."~

ID

.'

.

.

_.-"

~~~'U

.

.

• s tittera corr. S b BLHu1tkie 16(;: conjuucti ericns, pTlteccdit -exie del. S BOd ołn. ZS,' Bandtkie 167,' ('/. Ohran . Princ. Pol. IMPH III 456) e Bandtkie 167: Sandomil' rscquitur laC1)/I1,a in membrana Z " 8equitur lacuna in membrana Z: Morauiam S h Sbigneuu~ S, Bandtkie 167 I alittera corr. Z . J in S, Bandt. ~ kie 187, F-K s:; k F-K 55: disRensione l Jgurtino Z8 nI potiUB Zechoum 8 n retentinum ZS o Bandtkie 167, F.K 56: nunquam [1 it Utterae diffUBae Z q Bo35 IeRlauus S, Bandtkie 168 r POtiU8 tamen' Z R-R Bandtkie 168: igitur; MPH 1 ·439, F·K 56: interim t cogerunt Z D quia S, BmuJtkie 168 v pOtiUR Zechoum 8 -

(l

. 12 8qq.; 'Davul, LeB oblldictinB et

ol

40

Benedykty,iski k1,a,Bztor 'Ul Sieciechowie, Radom 18'12, ~JMdr6 de OZunY'.ł'aris 193,9, 67-9. mon.asterium illud ann.is jere 115tJ-65 conditum .6886 cr6ditur l 61; his verbi8 concZudit Gacki, Benedyktyń8ki kla8$r 4. casteZlum atq1ttt -fłW'IUUlteriulll, in insula V isiulae situm juisBe I 'płock ad V istulam a an Sieciec7ł ł'8vera Bortem lugurthae ·i. e. morie?n 'i1t carcere paBSUs 6st.' Grodecki, Zbig?11fW 92, łU8pkatur ·palatillulIt oculis privatum e8B6 . .

•

.... 84 I

•

de Polonia /~~t~e~r;~~ desiderium b impleverunt c l ~ Qualiter autem hoc contigerit, ; vel qualiter de exilio redierit 2, i prolixum et tediosum d est edocere, : sed hoc dixisse smficiat, quia postea non Sibi licuit 'ullum CI dominium t exercere e.

ł

l,

,l

(17)

i

g

,

Hactenus h de Zetheo I et regi]la 3 dixisse suffieiat, nUllC vero penna teinperata de puero Marti j dedito cepte k studium intentionis l proficiafm .: l Hiis n ita o peractis, eece nuntiatuIll est eis Pomoranos exivisse, 1 eosque contra Zutok p ł, regni custodiam et q clavem r castrum q oppositum 8 erexisse 5. t § Erat' enim castrum novum ita altum et ita proximum christianis u, 1 quod ea, que dicebantur et fiebant in Zutok et audil'i et videri bene poterant a paganis t. l Igitul' w Zbigneuus w, quoniam x etate y maior y erat, l partemque regni Pomoranis patrique proximam retinebat, ! cum exercitu patris z 6 atque suo II contra aa

..J ._

.ł

T

" propellando ZS, Bandtkie 168 h desiderum S c inpleverunt S . d i littera corr. S ('-c in texlu alio • alaTno S r domimun S g spatium ad indiccm inserendum reZ. Z,' Bandtkie 168, ~[PH I 4.39 add.: De propugnacuJo Pomoranornm sna Bponte destructo h prima Wtem ornata Z; ilpatium ad primam lifterarn piugendam, ,·el., in marg. h littera adscr. S i Zecheo S J marci S k extrema a littera corr. Z: cepto S, Bandtkie 168 l sequitur lacuna in membrana Z IIIparfi. dat S, Bandtkie 168,' inde ab l p. 79 mu,. II n novi capitis initium, H littera XVIII 8. manu anSer. II o itaque S, Bandtkie 16~ r Zantol: II; Ban~1tkir 169: Zntok q-q om. II r ,elauum ZS ~ opponitum S t-t om. II u xianis ZS ,. Bandtkie 16,9; Zntok w-w Zbi~neus autem II I Bandtkie 169: quia; 1IlPH I 440, F·K 56: qnum; et. Ga,nsz . .16 y-y major natu II II-Z BUO patrisqne II •• 9 (compendium) corr. Z Gun~plowicz. Zur Gesch. Polens 43 adn., dieit Sieciech paul,tinum 'l!. 1098 in exilium ac fum esse, Sełnkowicz 'Vero, Ród Awlańców .118, ea a. 110{); et. etiam 1tuperrime Maleczyński, Bole;;law Krzywousty 21 I Grodecki, Zbigniew 92, conicit palatinum Bun Bponte de exilio re-liss8 8 et. quae de hfl re dieit Grodecki, ,Grill 116. l~lirum, quoil nihil om nino de Iudith ducissa tTaditur. Non immerito suspicio ol'ilur eam, pari modo atque Sieciech in exiZium pul8am essc. lIIortis eius d. 14 III (ca 110f)) libri mortuorum German'iei mentionem faciunt (~IGNecr. III 31)9, 338). Ebo, I 3, perperam alfirmat em//, ante a. 1097 morluam. esse. Budkowa. Repertorium nr. 26 id post a. 1105 'factum 8sse dicit. De Iudifha et eius exilio ct. etiam nu,pnrrime Malrczyński, Bole8Zaw Krzywousty 11, 21 'Santok oppidum, łLbi Noteć jlumen in Variom influit, ci. Niessen, Die B'urg Zantoek łL. ihre Geschichte, (Ztschr. d. VeT. Gesch. d. N euma/'k 1891:, II). Viri doeti n,upe/'rimc ltunc locum, scrutantes reppererunt 12 super se po8itas BtTnes cum kumani cultus veBtigiis,' quorum castra quae dicuntur tertium et quartum XI 'Vi'Z XII saec. labricata e888 videntur; ci. Zanwch, eine Burg 93-102, atque Kwart. Hist. 19.17, LI 728 I in altera Vartae ripa tumulus, nondum adhuc perscrutatuil, 8itus est, qui 'Ut vwetur Pomoranorum caBtri veBtigia opperit, ci. Zantoch, eine Burg 29, adn. 6 ' I Grodecki, Zbigniew 90, ctmcludit inde imperium militare post mortem VZadislai Herman in omni regno pene,~ Zbignevum juisBe; et. autem, contrariam opinionem apud Mal~ezyńskiJ Boleslaw Krzywousty 25

~

10

ł~

ł

111

..

~ t·

21)

:!i

1

8()

85

t.

40

;.

u

85

5

Pomoranos sine fratre parvulo properavit, ; millusque tamen a laudis b maior c :cum multis antecedens, l quam iunior d frater d cum· pau eis Bubsequens, ; acquisivit. l § Nam maior iUue properans f neque castrum Ulud novum viriliter assultavit, : _nec hostes cum g tanta multitudine in h prelium irritavit, j sed tin_lens inde l ma gis quam timendus, ut j aiunt J, ad }}ropria remeavit. ~ At puer Bolezlauus k, : .l\1artis filius, i fratre maiore discedentc t, ut advcnit, ; quamvis nondum cinctus gladio, plus prel'ipiens ni, quam fratpr maior t('n(>1:8 g]adium l, ibi fecit.<~ Nam et pontem" invad('rdo

•

li>

:Et in portam

}]etsequer~d()

p

ca~tell?nis o a bstulit sn08 enses intulit 2.

Hoc initium militip Holezlani 'I lragI~um future r probitatis indicium extitit chri8ticlllis S, magnUImlue signnm sue destruetionis r, [ magnum terrorem intulit iIISis etiam t l?omoranis. : Zbigneo u autem cum multitudine H'nienti', : ni<-hilque w virile farie~ti x, l insultantes ignaviam aSCl'ihebant Y, : Bolezlauum z Vel'O eum }laucis postea venieI:.tem et audacter aa suos hostes usque ad portas bll invadentem, ~ lupi filium appe]~aballt.r Zbignmis CC, inquientes, debet dd ut clericus dd a ecclesiam gubernare, : istum veto decet im erulu m , ut apparet, strennuis actilms lliilitare. X§ Sirque iunior frei-ter cum paucis paulatim incedens pllis honoris'et laudis acquisivit, i quam maior, qui cum magno impetu et cum magna multitudillC properavit. ~. § Videntes igitur fI pagani puerum, 1 quia, gg paucos habebat, re.vertentem, i metuentes IJh interitum II, 1 si jj cum multis l'edie.1'it, imminentem, ~ castellum suum, quod feceraut, ipsimf>t kk destruxerunt 11, 1 cassoque labore Recuritatis latibula pecierullt. (>('

20

2/i

fiO

fl5

'I)

a Ba-wltkie 169, J1lPIl 1 4.jf), F-X 5fi; t.um h Indis S c OJn. H .l-lI. Bandtkie 169, MPIl I 440: frater iunior e f'st S f pl'Opal'enS S g tum S h im H I illit} H j- j mn. J[ k Bolei5lauus S; DolesIaus II I de litterae ex m (lJ corr. Z OIprt>ripiens ZSII, B((ndillie liO, Jl.PH 1440, F-K 57,' et. Gan8z. 64 II pooe H fi f'fl:,:telanis II p prOBe(!Uf1no.o S, Bfl'lldtkie 170, MPII I 440~ F-K 57 'I Boleslai II l'-r mn. li ~ xiQ.uis ZS t ecciam II u Zbigneus H; P-K :j7: Zbignevo v venient,e ZSH w NPII I 410, F-K 57: nihilque x facit'mtf1 II y M<;{'rib('hant ZH :-; Bole~la.um H .. Barultkie 171: a.udaciter bb pOl'talli 1.[ c" lJandtkie 171, J1IlJlI 1 J-lO, F-K li7: Zbiguouus ,Itl-dd ut clerieus uebet II "e strenmlUf.! Z; strennus 11; Bandtkie 171, F-K 57: strenuis U ergo S, Bandtkie In, Ml)H I 440 gg Bandtkie 171: qui hb intnentes H ii Ba-ndtk:e 1~1: intel'rltllllL jJ i liitem ()Orr. afque d'iffusu 11; Banlllkie 171: interritum kk lpsa.met II 11 posfcrior r liftem corr. S ,

et. 8upra p. 71 ad·n. 2. Imn f,uncigit'Il/7 ZbigueIJwJ miteJ1 IwZmnn-iler declaratlt8 emt, ct. Grodecki, Zbignie1v 77,' Tyc, Zbygl/'i€'tv .'25 li duo verSU8 trochltici 15 łderque 8yllabarum. et, Polwrecki, Rytmika 48 a de Zbignei co-n8ecraf1o-ne et. qu,ae dieuntw' BupTa p. 68 wIn. 3 l

_.~

86

'\

(18) •

"' Videns b igitur c 'Vladizlauus d, quia l)Uel' etatC' flol'ebat, gcst.isque militaribus prcpollebat, i eunctisque l'{'gni sapirntibns complacebat, l eum· accingi gladio in assumptione 'sanete 3[a1'ir 1 clisposnit, l apparatumque magnificum in civi t. at e, f rlocrllsi l! pl'eparavit. }/§ lam enim etate et illfirmitate ('ontinna S('lH?R('{'h'at ; et in illo pne1'o suc('rssionis firlntiam exprctabat. l Dum se cUlleti II p1'cpararent f et ad

fc~tul1l

4

5

( j,

pl'opt'ral'ent i 2

nunciatum est !'ornoranos Zutok j castrum olJsedissc, ut'e audehat k <ł!lis- .. ł quam eis cle prinripibus) eOlltrah'e. ;/§ Jgitur illvitO I):1tre multisque pro- 10 hibentibus puer Martis illur irruem; de Pomol'alli~ trimnphavit, i sieque l'ewens armiger victor, a patre gladio })}'('ej1letml rum ingenti tripudio solIempnitatem cplebravit.,: § N(~qu(> Rolll~ iIla die halteo militari cinctus fuit, : sed ob mnOl'f'm f't l!OltOl'PlJ1 filii mnlti:-; pai"pr (·oeta1H·i~ anna dpdit. i

!, I

ł

.,-

ł

I

lU

(UJ)

Ił

, •.1 i

li

_LBolezlauo o itaque p milite Ilovit er cOllstituto, : i11\ Plaueis 'I 3 Deus revelavit 4, qua.nta per eum operari debeat in futu~ : OOlltigit n~m~ que noviter eo militari balteo. pl'ecineto, Plaucos in unum r innumerabiles convenisse, : seseque mOl'C solito Iler Poloniam discursuros, in partes s seiunctos 1. tres vel IIIp\r 'ah invicem l'emotius 'Vyslam fIuvium nocturno tempore natavissc v, j § Qui' sequentis -<'liei w di1uculo cursu rapido discurrentes : et }Jl'cdam innumerabilem capientes, i ~ne11

t, iI'

,

,"

", 20

".. '

\

.

,ł

(t.

~ ... ~~

_ _ _ "_." __ •

• F

..

,

a BpatiU'n~ ntl insm-iptioncm inserellda1/t '/'f'l. z; Bandt/de 17.'2, ~~f1)1l l ,HO allil.: De halteo militari DoJezlano a patre tlevictb Pomoranis ohIato h ln-ima liftem ornata Z; 8patit(n~ ad pr1111am litfe.rmn pill(Jendarn ,-el., v liftem in 1/targ. atllwr. S,' Y liftem XrlII 8. 25 m,anu adscr. II c ergo S, "MPIl l 440, P-J( 57
~

4.0

1

l,

j

..

.

5

rati spoliis circa vespetam uUra Ił retro· fluvium redierullt, 1 ibique securi b ae c 'fatigati noetm'Ile quietis d tugluia. posuerullt; 1 sed non ita securi quievcrunt, j sient f\lltiquihis sueverunt e. : § Namque f Deus, christianorum g cOllservat,Qr, ! suequ~ vigilie vindicator, ! paucorum fidelilllll audaciam hl multorum perniriem II pagallorum b suscitavit, l quibus irruentibu~ dominice diei j in I gloda I< sue potencie brachio l triumpluwit 2. ; Bx eo tempore !)lauei adeo I-;Ullt stupefaeti, l quod regnanf,eHolezlauo I vid(»'e lJolollialll nOll sunt ansi 3. (20)

10

1&

2ll

III

Contigit]l quoque quoddam a quodam fiel'i verbum iu militaris f'omdli:o l' cinecioniR, : quod dignnm ~st i llf4eri l1()f:(trc titulo q intentioni~ l'. t Domine dux, hlquit Ule quidam, \Vladislaue~, pius l Deus' }H?die l'cgnulll rolonie vi;.;itavit 5, : tu:unque scnectutem et infirmitatem. totamquc patrialll lWI' hune llOdie factum lllilitem exaltavit. r Beata mater, tpW talem lmerum educavit. \ Usque modo Poloniu. fllit ab hostibu8 con~ulcata, : spd (peT)" istUlll \. pUel'ulum erit ut antiquitus l'estaurata.*' Ad hec vcrba ollmes, qui .adel'a.nt w, stupuel'unt lt : et, ut sileret pro revel'em'ia du <.'i s innuerunt,. 1 Nos tamen non credimus llOC verbum de vanjtate pro('cssise, : sed prophecie spil'itu y 6 adyenisse, : quia iam in factis eius z puerilihus u ('ompl'obat~r b\ [ quod Po1onia quandoque cc pf'l' cum In statum dl! pristinurn d,l? restam'atur 0. ~ C)

][ęli':::. Uwagi (;,': idl'o Hltra

h sm'ni cum abbre'l..'iationis nutu pOI;(m'iore atquo JJ "I quieti 11 " (,ollslleverunt II, Bmultkie f N"fun II ~ xianoruf\l Zll; x'anorum S h-h paga. :!:. nOl"lUIl perniciem li i~i in 1_;lol'ium dioi II ~ j die S k dominice II; Dandtkic j::'/j, Kęlrz. Utvagi fil'; gloriam; Okron. Princ. Pol. (MPII lU H7), Kęti'z. U1/lagi 67: vi!.dlifl; cj. Gansz. 47 I Bolct-lauo S, Bandtkic 175; llolpslilo II; ][Pll I 442: 'Vlallit'llao III xpal.iu In (/d ill >laiptionem inscremlam rel. Z; Ba/!(Ukie 175, J.l1.P 11 I 44.2 add.: Pl'opłu'da de Bolpzlauo n prima littem ofnala. Z; Rprltill111 ad primntn·litteratn pin. llO geni!am, rf'l.; in murg. e littem adr1. S: om. 11 . 11-/1 mn. II ro Grodec'ki Gall 118: (,ollciJio, 'I tytnlo S, Ba,lldtkie 175 r lllClleiOllis ZS, Bandtkic 175, .ilIPII 442, F·l{ 58; ('j. Gau8z, G4~;; ~ Wladi~lavp S t pyll~ S,' Bandtkie 175: pUUR u orn. ZS ,'" PIllU 8: Hmultkie 176, .lIPII 1 {12: hunc w adhf'rant. pOllterior a lUtem cx e CON. S x stuperunt ZS y spiritum Z, l!'-le 68 z eus S a. pue-.: sr. ribuR, h lWem co}'r. S bb eomprobrohatur. prior b litlera di/lusa S eo Oa,nsz: .]7 m.alit: aJiqmłnf10 t1d-Ild statu pl'iktino ZS, Bani/arie 176, J.lIPH I 142, P·K 58;, ef. Gansz. 47 • li-a

tem.porc wld. S 17J, JIPTT I 41:J

,

c

• 1 Lw;. !, 51: feeit potellt'iam in 'hrachio suo 1\ proelium, cun~ Plaucis com.' 'tnisstult est igitnr die clominica, autunmo 1ll viclelm', a. 110.1, cj. Gumplowicz, Zur Gesch. 40 Polet/s 47; .llIalec::!Jńslci, Boleslttw KrzllwouFlly 29 a ex his t'crbis condudi possit GalU ('hroll'icoi/ post (/,. 1138 cousC1'iptuJn esse, ej. Gl'Odecki, Gall 118 ad'n. 1 ' 2 PaT. 30 9: })illS t~Itilll (,t (o}('ITWJlS €st Dominus Deus vestf'r li Jer. ty), 18: visitabo regem ... F,drut vif.;itavi F\llper JerusaleJl] II Apoc. 19, lO: Te8timonium enim Jesns cst spiritus }wophed:w 1 2 Pa.r. 24, 13: sll'lcitaverunt domini dominum in Eltatum 45. pristinum; Cm.i'IHI 8, Gttl,li (1.:[088. II lils.): in pristiuum restitueret Etatum 1

I' I'i III'

l'

.)i,,_.ĄiI~

i· -

88 (2~)

1\.

,..

Sed b . ad presena se puer aliquantulum e a labore reficiat, dum ducem d Wladizlauum e j pium r et mansuetum virum, Lin pace nost'ra g penna Il sepeliat. l Dux b igitur h Wladizlauus! pristine J sedieionis 'reminiscens, i quo~am k Zetheum de Polonia profugavit 1 , 1 quamvis 5 etate debili s et infirmitate fuerit, ~ nullum' tamen in cUria suapalatinum vel palatini vicarium· prefeeit. 1 § Omniw nan:que perse ipsum vel BUO consilio sagaciter ordina ba t, ! vel cuilibet bomiti, cuius provinciam visita-. bat, ~ curie responsionem et sollicitudinem l commeLdabat m. : § Et sic ' per se patriam· sine palatino comite rexit, ! donec spiritus eius J cor- lO porea IDole solutus, 1 ad locum debit e mansionis perrexit, i eternaliter n permansurus n. 1 Mortuus est o ergo dux o 'Vladizlaus p2 etate plenus 3 i et q infirmitate longa detentus', [ euius exequias quinque diebus in urbe Plocensi cum capellanis celebrando, ,[ Martinus archiepiseopus expectando ! filios sepeIire non est ausus. t Advenientes rautem ambo fra- 16 tres, adhuc insepulto patre magnum inter se pene de t divisione u thesaurorum v" et regni discidium w habuerunt, 1 sed divina gratia in· spirante i et x archiepiscopo sene y fideli mediante 5, l preeeptum viventis in presencia mortui . tenuerunt. l § Wladislao!ll igitur" duce in ecclesia Plocensi honorifice satis ae magnifice tumulato, 1 thesaurorumque bb 20 patris inter filios facta e~ divisione ~egnoque dd Polonie vivente patre. 8

~:si~~~to ~ sortem uterque~~~~i~~~~~.~~~~~:~~~ . . :lo spatiu'm, ad illscriptionem insel'enclall~ rel. Z; Bandtkie 176, MPH I 44,'! add.: De morte Wladkllaui b prima littem omata Z,' spatiuln ad primam litteram pingendam reZ., i·n, matg. fi lUtem add. S; S littera XVIII s. manu adscr.. in marg. eatlołł cdque textU8 manu A. D. Il02 adsw. II' c Boleo;laus II d m litiera alia manu cornp81ldio scripla Z e Wladislauum S, Bandtkie 176, ]!PB l 443, F·K 59; Wladielaulll B , pyum S, B(mdtkie 176 g-g penna llostra H h-h Igitur dux II: ]fPlI I 143: dux er~o i Wladislauu!ól S, Bandtkie 177, JIPII I 443, F·lC /;9; 'Vladil"lauli II ~J om. II k Bandtkie 177, MPH l 4J3, F·I( 59: quum; cj"Gansz. 36 1 Roli· citudinem S. Bandtkie 177 ni eometluabat S, BandfNe 171 n· II orno ZS, Bandt· kis 177, MPIII 44,1, P·K 69 0-0 autem II p WladislauB S; Bandtkie 17'1, MPII I ,14,1, F-K 59: Wladislavus; om. II q sequitur in B r poster'io'res en litteme >! aduc SB t om. ZS, Ba/ultkie 17r li Ban
25

80

3~

40

ej. 8upra p. 83-4 • d. 4 Iunii 1102; ej. BaZzer, Genealogia 101 a Gen. 3.'), 29: mortuuB e~t senex et plenus dierum 'Balzer, Skarbiec i archiwum 176-7, litem de· dit,isiO'ne theBauri ducalis orlam e8se pufat. Grodecki, Gall 119 adn. 4 (idem, Zbigniew 93 sgq.) .d8 signis imperii et regni divisione; cj. etiam Maleczy~ki, Bolesław ~I) KrzyWO'UBty 31 .. Grodecki. Gall 119. adn. I, putat archiepiscopum jiliis ea, quoe eJ patre 'ł'ił.rJriente decreta erant, rettuZi88e; idem, Zbigniew 94, .de archiepiscopi fide dubitat . " J

.'

ł.

.;

':1 _1:~.

89'

legitimus a duas s~des regnl principales partemque ten'e populosiorem obtinuit l. ł. Puer autem Bolezlauus b adepta parte patrimonii, miIitibu8 . et consilio ~onfortatus, cepit animi virtutem viresque corporis exercere I, I cepitque fama simul et etate iuvenis bone indolis adolere c. ! (22) BOLES;LAUS

r,

d

EXPUGNAT

AIJBA~I

URBEM

REGIA1\Ę Ił

. .: .:

Novus igitlir ł nova II bella 3 miles g incipit renoval'e, ; hostesque suos eogitat aerius· et h frequentius provoeare. ; § Convoeata I itaque multitudine bellatorum :. cum paucis electis penetravit meditullium} patrie paganorum. l § Cumque ad urbem regiam et egregiam, Albam nomine "o pervenisset k 5, ; neque partem terciam sui exercitus habuisset, : equo descendens, nullum instrumentum expugnandi vel machinamentum adaptavit, 1 sed violenter ac mirabilit er urbem opulentam et populosam 1 qua venerat expugnavit. ~ § Dicunt etiam m quidam eum primum omnium invasisse, : eumque Ił primum propugnacula conscendisse. j Ex quo facto terribilis o per nimium p extitit Pomorania, : suisque laudabilis 6 et amabilis q omnibus christianis r. l De civitate autem predam innumerabilem II asportavit, : munitione·m vero plallitiei coequavit i. ; 8

lI>

die

11\

& legitimas ZH; legittimas S li BoleslauuoS S, Bandtkie 178,' BoleRlaus H Bandtkie 178. MPH I -143. F-K 1;9: atlolescere; et. Gansz. 9 .ł-d om. Z8, J?·K .'i9,' spatium ad inscriptionem inse1'e'1ldam reZ. Z; ct. Bandtkie 179. MPH 1443 II prima lit· teTa ornata Z: spatium ad primam litteram pil/gendmn rel. S,' in ll/Arg. n littem adscr. ZS: N Zittera XVIII 8, manu adscr. H . , MI>H I 443: ergo q-g miJes nova bella. H. MPH I 443 h ac, eiusdeln temporis manu et 8ltpersCT. S,' Band/kic 119: au l convota S j meditulium H k e littera media corT, et d·illusa II J spolosam oorr. in populosam, prior o Zittera diflusa H lU eeciam Jl II cumque ][ o ter. riblis S; terribis H p medium, ed litterae deZ .• m liftem in ni lImfafa. m litera 8U· fersCT. H -l amabli~ H r xianie Z; x'aniR S; :xpianis 1l • lIIil'abilem H Bequitur etc H .

o

:!I)

:15

1 BoZeslau8 igitur accepit tuno pmet6l' ·Vratislat'imlt, quam. wnt, pridm/l tenuerat. Minorem Powniam cum Cracovia et Sandomiria, cI. Maleczyiiski. Bolesław Krzy·wou8tll 31. Grodecki, Zbigniew 94, conictulit Craco·viam Zbigneo, BeniQri destinato, obveni888" I Sall., Oat. 2, l: reges divorsi pars illgenium alii COl'pUi; exercebant; 8, 6: ingt>nium newo aine corpore e:x:erceat 3 Verg .• .A.ell. VI 8.?0: Nova bella moveus ' Białogard in Pouwrania ad. Persanta flumen.' de oppidi nomi·ne ct. Plezia. Gall 113 et Tyc. a!) Z dziejów kultury 125 Bqq., qui id, cum aliunde 'Iw·n Bit notu?IŁ (ct, tamen Olo·on. Mai. PoZ. MPH III 498: .Albenses). e Hugaroru1n .Alba Regia imitafiO'lt6 eXpreIJ6U"~ eU6 pu· tavit. David, La PoZog1~e 12 8qq., Bialog r6tl dioccsis oo7'Ut C8se dicit, CUiU8 episcopulJ Franco ille fuerit~ et. supra p. 57 adn. 4. De jigura rhetorica i, e. adnolldnatione ej. Plezia, Gall 118 I 6xpeditio kaee auiumno a. 1102 jact.a, 6St. ej. Gumpwwicz• .e') Zur GeBch. Polen8 48--9.' MaZeczy{z.ski, Bolesław KrzyWQ1tsty 97 I Ps. 9!i, ;[: 1andabilis .,. terribilis eFlt super omut's deos :IH

!lO (23)

a

, Scd b IH'etel.'missis plUl'ihUS SUO c loco c retractandis, ~iie nupciis 1 referamns. eius'lue II donis· Rolezlaui f magni regis g muneribus ćom~ . parandis.--; 'Quat.'enu8 h autem I hoc l a Paschali papa secundo j 2 eonceSsum fucrit, ~ quod nuptias istas k de consanguinitate licuerit l 3, ~ Balduinns In Cracouiensis episcopus, ; ab eodem papa Rome n consecratus 114, ! fidei l'lHlitatem : et patrie necessitatem o 1 intimavit, i sicque Romane sedis auctol'itas, ut fertUl', hoc eoniugium p misericorditer, f non canonire nec l1sualiter Q, sed singularitel"· : collaudavit. ~ § Nos autem ue peccato s tractare vel iustitia materiam non habemus, ~ sed res gestas regum ducumque Polonie ó sermone tenui recitamus t. Octo siquidem diebus ante nupt ias j totidemque post nupciarum u octavas u 1 belligel' Bolczlauus v dal'e mUI?-era non w quievit, § aliis scilicet renones et pelles x. palliis eoopertas 1 et aurifrisiis delimbatas Y, f prineipibus' pallia, : yasa all~ea et argentFa, : a,liix eivitates et ('as,tella,·1 aliis villas et z predia'J

L

ł

5

\

10

15

• nnlldlkie 180, J1IPlI I IJI. (uM.: 1)(' Jluptiis Bolezlaui; spatiutn ad inscriplionem ilil>erfndam Tel. Z L 1J1'i'llta littera. urt/ata Zj spatium (Hl primam litteram pillg('l/(/(łln 1'el., in marg. Fl litte/'(/ {l(ll~{'r. S; S l itt('/,(/ XrJ fl s, man u adser., in marg..XVI I l 8, -ma nu: A. D. 1103: eontraxit cum :-:;his!aua fili:! 8wantipelkoni3 dl1cis Kiouiensis II (,-{' loeo 8110 II .1 clIsqne S e dictis Jl f ilole~laui S; Bolt'zlai li Ił rcgem Z 20 l. QuaJitcr ZSIl, lJ(/ndtk~(~ 780, 211l'Il 1 J..JJ, F-K GO; (·f. Gan8Z. 47-8 i-i JU'JI 1 444: JW\) antf'lI1 J II o 8, Ualliltkie 180 .. 2" H k i ta8 S; Bandtkie 180, lIIPll I 4·14: initas l l littel'fI ex cI ('0/'1'. Z,' Gal/8z. 47-8: habuerit; Grodecki Gall I,ZO: (i. e. COllstat) '" llaldillliu!-! ZS; RaltluiuA II u-n COlltlcuatus Rome ]l " neccf'8sitatf'1lI 11 I' cOllviviulll S II usulaliter, super/lua llittera pUl/rto intra 25 lJosito (Jfl/.u{rt Z I· I:'inglariter S ~ Bandtkie 181: parto t recitt'llIlls II U-II łlllpdas Il ,. Bolc:-:l:mu8 S, fj(/utltki-e 181; Boles]a,us H w i·n "//larg. a!i,t lila II li : l'0'lt 1111 li'ia 1'11111 Z x pollf'~ " r !leli hntas R ? om. II 1 ....yupUae Boleslai eU/lb Zb!Jlflawa, jai(t ŚU'iatopelk, du(:is Kioviellsis tac/ae ~rIlnf, si PoloniI> fOllfibltS c"fl'di-nW8 1103 (a. d. 2J III, ut 't:idelu.r), ci. Balzer. Genealogia 120-1. i!O Powiesl wtem. lei. dicUZb!fslawatn 1nisBam el>se in l'olouimn d. 16 XI 1102; ci. etiall/. Bau1iIg/lrteJI, Genćalogies et mariayes 10-11 (a. 1103). David, U·n discipIe d' Yrt' de Ohal'trf's ('/1 PolOflilC. Galon de. l'aris et Ze droit canonique (La, Pologne au Y II eongr. intern. I 108), 1/U]JtiaH (l. 110'! /uc(aH csse contelwit 2 Pas"nalis IIIJapl' 13jVIII 1099--21j[ Jl1B 8 av/ts Zbysla-wue, Izaslaw, 80l'Orem Oasimiri Restaltrafor·is1l,XOreru. 3" .duxit, ef. Bulzer, Genealogia .l.'20--1, quapl'Opter Boleslao dil>pM/.'Jatio canonica 11.ecessal'ia era t, guae tamen Galloni,inimc placnit 4 Balduinu8, epil>copus 01'ucoviensis, 1103 (ante .'!J III) 'usqlle all 9 .lX 1109, ('0/t8ccmtus tmditur in Ann. cap. Orac. (JJIPJl II 796) (I. 110,3, in Allil, 'l'raska 'l'e1'U algue Oatal. epp. Orac. (:JIl'Il II 831, III .116) a •. 110:! (caleulus Plore/ltinus). DU1~id, U1/. disciple d'Yve 109, Balduinum (/. 1103 p08t 4/) 1wptia.'I UIJleslai cum Zbyslau·a consecmtum csse dicit; Budkowa, Repertorium. n1' 17, exett·nlll a. 1103. 0f. de hac 1'e KWMt. IIi8t. 1937, LI 577. De Balduino ilJSO ef. Abmltam, Początek bislC1lpstwa. w Krakowie (Roc~lI. }{mk. 1900 IV 19:';); Pol ... Slown. Bingr. I 231-.2 l) a.d kace 1'P?'bn ct. Balze)', 8f/lrli1l'Y/I o Kadl1tbk1t I 211 J

'

91 (24) ..

Interea b Zbiglleuus c l frater mus, l qui vocat liS ad nuptias fl'atris venire refutavit, ~ cum Pomurmtis et Bohcmis d amicitias federavit i" et dum nuptie fierent, ut ferunt, illtral'e Poloniam Bohemos . .:; aninu1,vit l. 1 Qui Bohemi per provincimn e \Vl'a,tiI5Iauiensem discurrentes ł2 i et pl'edas captivosque eolligentes ~ et iueendia faeientes, ~ pImibu::; annis dampnum g illi regioni (et) h nO('Ullm illtulerullt. 1 § Quo audito illpiger i Rolezlauus J, licet magis de violata frnternitatp 3, ! quam de regni (lppopuIatione k ~ doIuerit, ! misit tamen legntiolH'lll fl'atl'i, euI' ho(' sibi ferel'it l, l 10 vel i11 quibus eum offendel'it. ~ l:bip:ncur.; (,Olltl'l1 se tnIe quhl ncscivisse respondebat, l sequt> illlloxiulll taliR flagiUi tIui hm;dum C'irl'UmIOrllcionibus asserebat. ! § Curp.que Bolcz1auus assiuue ('unl hostibus et 130hemis et POIllorUllis d illl il'Hl'et, : IHte(lue ui visionis pOl'cionem al> in ntsOribm; viriliter expugnaJ't·t, ~ ~biglleuus () frat.ri I5UO laboranti nec invita111 tus auxiliu1l1 impcwlebat, : insuper {'Hum I' ('um 'I hostibus fratris occulte '/ fedus et amieiciam 4 eoniullgchat : et lJl'("uniam illis pro militibus in r subsidium trallsmittelmt ! § ]~t (·mu t fl'equentel' cum belliger Bolezlauus et Iegatis et ('olloquiis v ('oIlH'niret, : frn.termt karitate w commonendo:o:, ne familiaritatem et amicitiam cum hOI'iUhuH paterne hel'eui20 tatis pałam vel e1uueulo y iniret, : umIe lllagnulll l'egno Polonie uiscidium eveniret, l ille econtra Sap]C'llter et pudfirt~ respondehat j t't siC' fratris iram z et principum iuv](liam temperabat ..... 1 § H{·tl ue hoc plenius tJl! in alio loco suhseqlwntfl' dir.;:-;t>ramu.'I : pt int('l'im gf'stis Holezlaui ec ll1ilitaribu~ alludamus. III

II

II.

II

" Halldtkie 18:!, lI11'll I /l {aITd.: Illf,i,lie Zbigw'i iw·italltif; hOl'te~; 111llltiuIJl ad Z li 1Ir'illw lit/CTa 01'/1010 Z; 1/1mtiuIn (ul prill/om l.iitl'l'U'I1l lli1/gelldam, rel. S,; I liIinIl Xl'll1 H. m,awu adx('/'. II " ZhigllPIlIo; II ,l B~lll(' ZS; llohei.~ Jl (' provindl'ialll S f di~wlln'nt('i'i 1T I: ["-)( fil: darnnull\ lo 01/1-. ZSIl, -!1alU7tkie ':82, JIl'lL 1 4.JJ, p-l{ fil; (:j. Oal/x;;. ,18 i impig'('1' H, Hallfltkie Ut!, .B'_1l 61 BO J Bole~lal1" II k popl1lrH·iolle ZSII. H((J/t!'''ip 1;)2, .JU'li 1 1 II, F-l( fj l I fa('erit II \li Shigllf\IlIll'l8; Ufwrltkir Ni":: ~higl]('uni;; J11-'][ I 44-1, P-K fH: ~higl\evu8 11 Boleollaui'i SU; J:andtkie 18.1: Bol{'slaul1~ II Shig-lIcnm" FI, lIowJtkie 183; Zbigueu8 II l' eeeialll ]f 'J-'I O('('lIl1e (·łlIll lto..,tihll:-l frHt,ri~ II r 1'1, II ~ tran!'\lIIitt'l,at S t poliu>! tUlIIen (tli) Z \I Bo]p,slauR SIl; Ha.//(ltkie 183: Bolet;laum:. '" colloqlliijs S :i~ IV F-K 61, .JllPIll 4J t: {'aritate ~ comouf>ndo 8,' /:awllkie 18.1, Jll'Jl 14 1 -1, [<'-]( 61: ('ommovt'lldo; ('j. (1a118;:. (jJ ~" dUllCU]O 1l z Oli/. II u tperahat Sil lob pIcllarim ZS I'C Bolt'slani S, [Jni/(ltkie ]83; Bol('<;lai II ' 25

inHeri/l(iol/c'flI, iIlHf'/'el/(lmn n~l.

JI)

l COl/mas 111 16, Zbignei inćursiollpmin l'olollium r1cłicri1dt, jadam coltlJ/;iill thwibUl!! Bo7wlldae Borzy·woj et Świętopełk ineunte a. 1103; ej. GumpZowiez, Z!tr Ge8a~. PoZeus 47 2 Ulith. 8, 10: qui pel' Olllnes proyinelas di:-;euuentes 3 Juvenal. J Sat. XIII 6: tle f:\('elere et fidei violatc cl'imille 4 Sall., .Jug. ~O, 1: legatos Romam miserat fof'ouf/. <'t amicitiam petit11m

~.~~ ..~

92 (25) POLONI • V.AST.AVERUNT MORAUIAM

a

. Igitur b belliger c Bolezlauus d, inh~.rie 'BohelIl~~m vindicatorJtr~s' , acie s e militum in Morauiam transmisit, qui in ipsa ebdomada domi':' nice f resurrectionis l euntes. [ et predam et incendia facientes, l dignam 2 pene g suis g factis h recompensationem invenerunt 2, : quia J tante sol- li. lempnitatis j revereneiam I idregerunt k 3. j Nam Suantopolc l dux Morauiensis m 4 cum arri' militum acie persecutus est eos, cUm redirent, ! et abstulisset eis predam, ut aiunt, ni cum ea pedites anteirent. f Videntes autem Polo~i ~'1orauienses o ad bellum preparatos f~ducialiter propir. . quare, \ non cogitant in fuga sed in armis suam fiduciam collocare. 1 10 § Igitur utrimque p bellum q acerrimum r inchoatur q ó, ; quocl non sine dampno gravissimo partibus singulis terminat~lf. :. In primo nalllque t conflictu Suatopolc u, dux l\'1orauiensis v, sieuf 6 aper mo]osis w indagatus, 8cilicet x undique curvo dente percuciens, alioa perimit, ~ aliis viscera fundit, i nec priuR gradum figit, ; vel facere dampnum y desistit, : donec 15 venator anhelus cum alia turba canum suis laborantibus occurrit l § Sic primum Suatopolc u 8 Polonos onustos preda circumflexo tramite. precedens aa pene triumphaliter oppressisset bb, ; ni ce militaris acies totis dd viribus glomerata ham instantis pariter et audaciam fi repressisset. i § Tunc ~g 7 quidem tinnitus hb de galeis percussis per II concava li montium 20 /I

H

II.

Ol'

a-a om. ZB, F-K 61; lacuna in tutu Z h prima WtNa omam Z; spati/tn~ ad primam litteram pingendc.m rel., in marg. i Zittera adsc·y. B; .I littera XVIII 8. rnanu adser. H c Bandtkie 184: BoleslauU!~ d BoleslauuB B; Boleslaus H; Bandtkie 184: belligerator e forsita'n ckies S ( dominica H g-g gue pene H lo fac· tam H i-i om. H j solempnitatis S, Bandtkie 184, MPH I 445; F-K 61: 801. lemnitatis k in litterae aZia manu intet' versus adscr. Z 1 Suatopole Z; Swa· topole S, Bandtkie 184; Swanthopol H; MPH I 445: Swatopolc; F-K 6,?: Suatopole m Morauie H II abstulisse ZSH o Morauos H p praeeedit utr, del. S; bellum H; Bandtkie 185, MPH 1 44,';: utrinque (ł-q acerrimum utrimque inchoatnr H r acterrimum Z; pOtiU8 acrerrimum S II Jl-K 62: damno t mam· que eodem ternpore CON". H 11 Suatopole ZS, Bandtkie 185; Swantho'pol H. v Mo· rauie H . w cxtrema B littera oblittcmta H,· F-K 62: molossis x Gansz• .1.1: simul y F-K 62: damnum z Gansz. 48: succurrit .. precidells H, Bandtkie 185, MPH I 44/; bb oppresisset S; obppressisset II cc i Z; potius in S ,Id totque H ee Gansz. 65: conglomerata rt audiciam Z r.:g Duno II hh tignitus ZS ił post H j concova ZS; cava H 1 i. e. 22-28 .Marti;' 1103: ita affirmat Piekosi'ński, Rycerstwo II 22;;: Maleezy'ński, Bole8laW KrzywQ'Usiy lPi; Gump'ZOldcz, ·Zur Ges(h. Polells 51-2; F-K 61 adn.; Novotny, Oe8ke d~jiny I pars 2, 418,· Grodecki, Gall 121, jada kace es~e diC'unt a. 1101 (14-22 Apr.) a-a Sall., Cot. li5, 6: dignum moribus factisque Ruia E\xitum vitae invenit a Improbatur igiiur Gallo mos diebu,s testis pugnaruli, cum christ,janiR videlicet ' Świ~. topclk, Morat·iae dux. Conradi de Olo1n'ltniec f.) dux Bohclnorum erat inde a menso Maio 1101 usque ad d. 21 Sept. 1109 6 opinio, qua jertur pugnam lta·lle ad Hra,dcc prope Opawa cornmissam esśe, vix probari potesi, ej. No,t'ot·r.y, (Josk'; dćj-iny I pars 2, 419, adn. 1 6-6 de hac figura 'I'ethorica rt.· Plezia, GalZ 110, 127 7 ne ono·ma· topoea cI. Plezia, Gall 119

L

:!5

II()

115

40

4&

• l' I

93

fi

eondensaque silvarum resonant a. ! 19nie 1 seintille de felTo pel' aera mieant b l, ! haste e elipeis collise crepant, [ pectora seinduntur, manus et cernces corporaque truncata per campum palpitant. lbi campus martialis, ibi fortuna ludit 2. § Ad extremum adeo sunt utrimque d fatigati l et in dampno e peremptorum. militum coequati, j quod nec ~Iorauienses r letam victoriam habuerunt,.l nec Poloni notam infamie incurrerunt 3. l § lbi quoque Zelislauus comes h manum, qua I clipeo ·corpus tegebat, J amisit , ~ quam a,missam statim viriliter k abscisorem) interimens vindi cavit. ~ §. Dux vero Bolezlauus m ub honorem sibi pro camea manum au~ team restauravit.

g,

4

10

(26)

n

Itęm o

15

20

ipse p Morali~am q intravit, ; sed cunctis rusticis audita fama in r municionibus' cum preda receptis, ~ licet Bohemia' et Morauiensibus' congregatis, ~ incendio maiori, quam alio dampllo u ibi facto; tamen y inpugnatus w remeavit, ~ in x qu~ factó tamen y difficultate III rei perpensa non parvam gloriam acquisivit. l Nam de parte Polonie ~Iorauia u arduitate .IDoncium l ac densitate silvarum bb adeo est obstrusa, l quod et pacificis viatoribus' (itinera) ce [ ae dd peditibus ee expeditis periculosa ff videntur Re per nimium onerosa. i § lpsi etiam gg Morauienses "b adventum li eius li longe ante prescientes, non sunt ausi cum eo prelium kk campestre kk eommittere 11, l nec in itineris difficultate mm saltem insidiis intranti vel exeunti resistere '. 1 ,.11

lUlU

a in marg, cadem atque tpxl1LS manu v(rrsus) Z: seq1titur v'(ersus) B; JJa-titltkie 18tJ: wlut II potius inicant S c h littera in 1narg. alta mawu adscr. Z d Ba-tultkie 1861 25 ]f.PII I Ub: uf,rinque e P-K 62: damno r ~[ornui II g Zelizlaus II b mn. II i contra, li j ammhdt H k vilitł:'r II l ahHcissorem S. Bnndtkie 186 III BolcslauslI n Bpa.Uum ad ins!'riptionem in/Jerendam,rel. Z; Ban
40

45

1-1 versus hexameter dactylicu,8, bis cO'tltm pł'o80diae leges 'pe(WHIR, ci. Polwrec'ki, Rytm'ika 22-3 :& Stat., Theb. 12, 35: sepe etialll hostili8, lnsit Fortuna parumper. decepti f1evere viros :I cj. OIJSml8 III 16, qui h~B reB aliteT 'IULTrat; Gumplowirz, ZUT -Gesch.PQlens 52; Grodecki, Zbigniew {lo; Ma·leczyf~Bki, Boleslaw Kny1vouBty 55 ' ŻeUdaw, aliund6 nQbis non notu8, cI. Piekosiński, Rycerstwo 11 225' ł de 7uuJ expeditione c~ Gumplowicz. ZUT Gesch. Polens lV!, qui eam a. 1104 jadam, eSS6 dicit, atque Novotny, Oeske d~jiny, I pars 2, 419. Expeditio kaeo exeurde m.ense ApriZi a. 1103 jacta eB8e videt·uT. cum Bokem')rum eX6rcitu8, ut rejert Oosmas III 16, i1l. Silesia pugnabat

94

, (2'7)

Ił

itaque de ~Iorauia satis gloriallter }'edeunte, Ronlane sedis ~eg~tus l 'tało' c nomine, 1 Beluacensis d episcopus t, ~ Poloniam advenit, l qui cum viI'tute Bolezlaui, zelo iustitie tantum canonice dis· ~i'iccionis rigol'em exercuit, ~ quod duos, episcopos ibi nullo vel prece vel pretio subveniente deposuit 2. l § Sedis itaque Romane legato reverenter honorato, : coneilioque canonice celebrato, i missns apostolica data benedictione, Romam rediit, ~ bplliger 1'ero Bolezla,uus hostes suos • inpugnaturus e adiit. l Eo

•l1

b

a /;patiu1n ad inlwl'iptiollelll- il/serendam rel. Z; Bantltkie 1/58, J,l1PH I 446 adtl.: Le· pontificis maximi h l)ri'll~a littera Ol'nata Z; spatiu1n ad primmn litteram pingendam reZ., e littera in mary. adl>('r. S; om. usque ad v p. 102 II c VValo ZS, nandtkie 188 d Bplnal'enóli~ S, Hal1dtkie 188 " Bandtkie 189, p-le 63: impllgl1lltul'UI! ,

II

lO

gatu~

,

Walo,

epil>copn.'ł

.

!f(,1l(l!IarfIl8i!; IlOfJ-HOI; tem pu-~ legatiOlds ei/uI in I'oloni(l1I~ interl'iros dodoił (lis('epfa lio·. hl a. 1/02 err7l~ pOl/nnt Lu(.Jwire, Louis le Gros. Annale8 11) de savie, PariII .1890, 10 nr 11; }Jlonod, L'tfglisc et l'Etnt mI, XII s. L'etefJtion epiRcopale de Herluvaill de 1100--1101. JiJtienne de Garlrmde et Galon. (]llemo11'es de la Soc. acad. rZe l'Oi8e XIX l.·~ sqq.),· idem" ESI;a.i sur les rapport8 de Paschal II at'ec Philippe I (Bibl. rle l'erole des haufl'R elwles 11'r !(4) Pari8 1907 • .A mi. ('ap. Grac. (",'[Pll I 796) seeuti (le a,. nOI cogitwnf Za1.:rz(1)ski, Okrf'fl do 8('hylk1t XII Ul. 90,' Grode('ki, Ga.ll JZ3, 20 o,dn. 1. Gumplnwicz, Zur Ge8clt. Polenił 1.?1, Wolr)1/r1n IU/TIC legationem a. l!oi; obi,Rse af· firmaf. Nupm- fJę'm1'Qwicz, Walo, bisku 1) Reaumilli Paryża ,i jr.Qo legacja. w Polsce (Spraw. 7'0'111. Nauk. 1M Lwowie 192.1, łJ8 sqq.); Drt1,iil, U-n dilwiple d' YrJe de Gharfres 111,' B/lokO-Ula, Reperlori11rn 1/:r 17, 1('gafio1lcrn hl rt. 1103 repollunt. lValO1lon a. a. 30 Iulii 1101 in I'olonia fuiF~He .~fr1"uarl/.us 1/('('('1>11(' el/l, cmn ea ,die iatn episcopus Parisiensi$ 2,~ !actus sył/odo in Bcaugency inter/unit (Ll1chah'e, Louis Ze Gros 18, nr 29). Probari via: powst, si quis coniecerit lVal011f''tn mensibns ferc .Aprili atgue Jlaio 110-1 in Polonill fnisse (cQncfl8so iron, quod expeditio Bule,.;lai Krzyw01tsfy in JJfI'I'a'vi(im me11.'le ApriU 110.1 facta sit). ctHn tnenxibu8 ]I/alo u8que ad IuUu'l/~ eiusdem amd 1,a'l'un~ fuerit ternporis, ut Wala Romom redeat atque i'n ('rfIUiam 'perveniat (unde mense Sepfembri iterum Romwrn Pl'olce- 3Q tU8 est, cj. Eadmer, Vitn AUiłelmi Omlfunr., ]lligl/e OLVlll111); guae ooll/, ita sint~ lVa. lonis legaNo ,in Poloniom ad mense8 ...1prilem-.!.llaium a. 110,3 rcfere1Ula videtur 8 no.* mi~ episcuporum, q'uos Wolo depO/mit. ignoTarnus. Długosz, Hisloria II 450, quern 8ec'U tUB elJt JVojciech.owski. Szkice '?G,'J, UlW1n eon/m GZflsla-w, episcopum Orucot'iensem luisse 8UBpicanlu,r, quibu8 adscntiius est llupet'i"illle Dwl'id, Un discipIe d' Y"e' 109. Bttlduin,u8 B!') ,tamen ('onIlCC'i'afu8 est a. d. ?511/artii 1103 (('f. J(tvart. Hbl!. 1937, LI 577), legntu8 autem in l'olonionL venit nim ante mensen1. Aprilf'1n eru8den~ ;"nni. OzaswUl vero ante a. 1101 (MPH I 376) investitu8 est. Quae cum ita eX8ent, depolliti epi8copi jortasse fuerun,t Bde· ram et Henricus, 'qUOB ex epil/lola Vladit;[(li Ilerma'», ad capitulu1lt Bambergense data '/~O· t1imus (Budkowa, Reperwrium, 1lir 14). Unu8 eorum,. Henr'icum dico, em'te in PolO1da 40 episcopus jUlit (ef. Malęczy/tSki, W Hprawie niez/wnego biskupa polskiego XI w. 'Hellryka. , ) Spraw. Tow. Nauk. we IMowie 1937 XVII 1'11 sqq.),· Sappok. Die An.Jiinge d. Bi8t·· P08en~ Leipzig, 1937, lU; Gr()(lcRki, Zbigniew 9S ,. 1

w'

'-

:(28) •

Igitur b in Glogou l exercitu convocato, nullulU peditem, sed milites tantum eleetos, l equosque preeipuos j duxit D secum C; nec' eundo' per • deserta, die n'oetuque labori vel esuriei continuis quinque d diebus suf5 fieiente~ indulsit. Sexta die, tandem sextaque feria 2 1 commuii.ieati ~ 8un't eueharistia, l refeeti pariter victu~ corporeo, : Cholbl'eg f:ł , veniunt' duetu sidereo .. i § Preeedenti noete Bolezlauus officium fieI'i & suncte }\Ifarie g constituft h, l quo
r.

\

Hostes retro, fuga longa, si de fuga rogitu.nlUS

9

in Deo tantum et in armis ia m

Ht'('Ul'i

confidaml1s 10

1\ Bpati1l.on ad ill,~cdl)til)nem in8el'enclam rel. Z; Bandfkie ?89, ..lIPII I ·L·1(} alU.: De expeditione in urhem Colobreg facta h p~'ima Wtera ol'nafa Z; BpatiulI~ (ul prinw1n , litterarn pingendmn reZ., i-n mary. i li.Uera, adscr. S C'-C Hrlllif.tkie 189: B.leUnI duxit d VIJIlI! Z p comunicati S f potiU8 Tholbr('~ S ~-g sflnde Marie fieri S, Bandtkie 189 h in::>tituit S, Bandtkie 189 i-I hoc Pomorani S, Bandtkie 190 J GWll-sz. 65 maz.it: }'escircnt k quidem S , l Bo]eslauum S, ~andtkip, 190 ni reti. ao cendo ZB, Bandtkie 190, JIPIlI 446; F·K 63: redeundi II Ad ZS o BoleRlauR S; Ba1Ultkie 190: Bo]eslauus p om. S, Bandtkie 190 '( maritill:l, ZS

2')

Głogowa,

oppidum in SiZesia; quod ad situm eiu8 Bpecktt cI. KnQlel. Beitriige z. Topographie d. Stadt Glof}au (Ztscl/r. f. Gesch. SchlcH. 19()8 XLII 32 sqq.) I IIanc • expeditionem Gumpwwicz. Zur Gesch. Polens 50, ad a. 1105 re/ert; potius tamen ad au· 35 ·tum~num a. 1103 referenda e8t~ ci. Maleczyński, Bolesław Krzywousty 9'1 3 Kołobrzeg ad mare BaZUcum • Iter e Głogowa ad Kołobrzeg 'igitur 5-6 d'ierum erat. haee autem oppida direcw 280 km di8tant. unoquoque ergo die BoleBUzu8 cum exercitu 55 lere km iLer lecit 1\ Chron. Hung. Pol. (Kętrz. TV., O kronice węgiers.-pols., Rozpr. A U., hist. & ,Persanfn, ult'ide!'ur, (II. Gumplowicz, jiloz. XXXIV 366): luce~cente enim aurora 4-0 Zur Gesch. Polen, 60 ., Snll., Dat. 59, :!: reliqua,rum signa in 8ubaidium artius eonlocant I-I Oj. supm p. 81, adn. 2 • Regino 8. a. 860: llihilque aliud nisi de fuga meditll,tur. Duo ocfoRylwbi trochaici 10 duo ocfoByllabi trochaici 1

96

Hiis 1\ dictis ad urbem potius volare quam currere videbantur, quidam tantum prcdam, quidam urbem capcre meditantur~ Et si. cuneti sieut quida,m unanimiter invasissent \ l illa die proeul dubio gIo-riosam Pomorano:rllm urbf'm f't prł'eipuam habuissPllt. Beu eopia. diviciarum predaque suburbii militum audaciam excecavit, ! sic.9.ue 5 fortuna civitatem d' suam d a Polonis-liberaviti'! Pau ci t'antum' probi milites gIoriam dfvitiis e preferentes f, emissis~ fan~,eis,' pontem extractis gIadiis transierunt, i portamque civitatis intraverunt, : sed fi civium multitudine coartati g, j vix b tantem retroced{'re sunt coacti. ! Ipse dux etiam Pomoranus l illis advenientibus intus erat) ! timensque totum 10 exercitum advenirf', per aliam portam cffugerat .. 1 At Bolezlauus ł inpiger 1, non in uno loco consistebat, j srd officium simuI k probi militis ac strennui 1 ducis exercebat 2; ~ suis videlicet Iaborantibus occurtebat ro, l simulque nocitura vel profutura providebat. l § Inter('a alii aliam portam et alii aliam. invadebant, j alii captivo8 liga bant, l alU marinas divicias 15 colligf'bant, l alii pueros et puellas (>ducebant. lIgitur 'Bolezlauus n milites suos, quamvis tota die fatigatos assultando, f vix tandem eos circa vesperam o revoeare potuit comminando p. l § l\H1itibus itaque revocatis ae suburbio spoliato, l recessit inde Bolezlauus q - magni 1\Iieharlis 3 consilio extra muros, omni prius pdificio conc:remato 4. 1 § [Ex quo facto nacio. 20 tota barbarorum r concussa velwmentpr (>xhorruit, : larnaque Bolezlaui· long(" lateque 6 dilatata ł pl'rer~bruit j 6. 1 § Unde etiam in provrrbium

l

(l

f •

R Bandtkie 191, p-l( fil: His h praecedit 10W littera dill'/,um, S c Si S,' d-d tem snam ((Tia manll in vaC1J.,Q 8patio adscr. S; Gansz. 49: Bal/dUcie 1.91: Sic civitatem illam. Forsan pOli'us Ii!Hlvflm e ij litteme corr. Z f profElrentes ZS 25 g Bandtkie 191: coarctati h Gansz. ·19: vi I Roleslaus S; Bandtkie 191: Bolesłauus i impiger S. Bandtkie 191, lIIPll l 447,li'.K 64 k eaaem atque textu8 Jnanu in inferiore marg. adscr. Z: suum B, Ba'Pdtlde 191, UPH I 447, F·K 64 I Bandtkie 191, MPH l 447, F·K 64: strenui In Gansz 48: E\llCCUrrebat II Bolezluus Z; Boleslauus S, Bandtkie 192 o Bamltkie 192, ].IPll l 447, F-K 6~: ves- 80 perem; ej. Gansz. 44 p inteT colurnnas XVII 8. manu adSCT. commorando, mm Utterae del. S,, Bandtkie .192, JIPH l Hl: commorando q Boleslauus S, Bandtkie 192. r barborum ZS II BoJel>laui FJ, Banatkie ]92 t ta 8yllaba extTema 8upersCT. eadem atque textus marlu Z u procrebruit ZB, Bandt1tie 192, MPH l 447. P·K M; cI. Gansz. 39 86

1 Hic dux iden1- esse videtur atque ille dux Oholbergens'is, qui in/Ta (p. l1Ou) comme· nwratur honwgium Boleslao prae~tUisse. Rp-xeritne is parvam tantum" Pornoraniae panieulam (EctZzer, Pism,a III fil), an regionem totam (Koczy L., K'ilka uwag 145 sqq.) non liquet; ct. quóque Wojcieohowski Z., Jes.zcze o :Jfieszku H sqq. Hic cene Świętobor ducem expulit 2 Sall., Oat. 60, 4: strenui mi1itis et boni imperatoris officia simUJ. exequabatur; Justin; VI 7, 11: non duds tantum verum f't fortissimi militis officio fungiturj cj. Plezia, Gall 1,'2/5 3 .Jliohael de gente AWaa1~ce, propinqu,us (an pater!) Scarbimir palatinl, cI. Semkowicz, Ród Awdańc6w 19 ' de obsi
•

.(0

•

~------~._------------.-.

.'~-~-_._-~.

07

ealltileua 8 componitur, ; ubi satis ilIa probitas €t audaeia cOllveuientt>r extollitllr, ~ in hec verha. Pisces sahos et fthnt€s apportabant a lii , Palpitantes et rt,"('(ntes nunc apportant b filiL Civitates invadebant patrc s nostri primitus, lIii c prorellas non venntur, neque maris sonitus. Agitabant patn's llostri cen'os d, apros, eapreas, HU c Yenantur monstra maris et opes equoreas l.

\.

(!3H)

e

Labore f tanto militiLus f X g itillere fatigatis ~ pt iam aliqualltnl'l 2 qui{lte conCfssa reeI't'utis, : ad t'xpedicionem Bolezlauus h cobortcs itt'l'um .1'cTocavit I ! et Pomoranos aJ bdIum (lenuo provocavit. i ·lIuius nro expt'dicionis Huatobor j, fius k C'onsanguil1eus 3, causam excitavit, i ('uins prog'cllh s Ilullquam fidditatelll Polonis I dominis obscrvavit '. El'at 15 pnim ipse Huatobor Dl in Il Pomorania carCfratus i €t a quibusdam o a rf.'gno SUO traditoribus supplantatu8 p. i § Inpigel' q autem r Bolezlaus· suum CUpiUH; consanguineum t libera·rt>, i terram Pomoranorum ~editatur totis viribus expugnare. ! Sed Pomorani metuentes audaeiam Bolezlaui u, caUidum consilium inierunt; ! namque sibi consunguineum rerldide20 runt v t et sic eius w iram et impdum intollerandum evaserunt 5. l Iude 10

li:

" le litterae ex hO) ('orr. B ' h apOl'tallt ZB, Bandtkie 19:! c F-K 65: hi t' Band/kie 19,1, ~11Pll I .J.f1 mld.: De nOva in Pomorano'l expeditiolle et colloqllio ('UlU Collomano hahito; Ilpatiu1J/ od illscrilJtio/lem itlHł'rendalIt reI. Z ' prima WtNu MI/nin Z; HpatiulII ad prilllniłl littetan." pilIgendam rel .. in mam. ) litlera (ldsrr. B 25 g G(ltIl~Z. 49: (·t; COISil/((,~ l, 11 : ('X IUllgO itillere fatigati II llole~lauus B, Balldfkie ./93 i Gaili;:: . .f.'): eOllvo{'uvit. i Swatohor B, Ba-m1tkie 193, MPII I 417 k f'U", 8 I namltkie 193, F-le 6;j: Polonis m S.\·antobor B, Ba.ndlkie 19.'3; .MPII l 417: Swatohor u seqnitur
Ił

(,{,I'WOf; 8

1 Gl'ersus lrot'haici 15 qui,~qlle syllabarum, (:I. Polwrecki, Rytmika ;'19 adn. 4·1 cj. supm p, 952-3 s Świętobor, POmOTnl/Onnn "'ux, ex upi-n'ione Balzer, Genealogia :j9; TVojóech01rsl.:i Z., Jeszcze o .Mieszku l'j d J(uczy, KUkrt uwag 148, pater 19t(1iętopelk, Pomoranm'um duciII; si (tulem, llofmcixlrnm, Genealogische Untersuchungen z. Gesch. tł. Pommerschen Ilerzogll],n1/l'pl', r:1'('ijJj·wald 19.38, ?1, sequeris, frater eius; PiaBtOTtt1lt genti consanguillhu; !od:!!;, ('um filia qltaeda»~ Rolelllni Chrobry Pornoranorum duci nupsixsct, cj. Ba7z~r, Oenealogia 60. EXpultiUs cst ub alio qluxlam, duce, CUiU8 nomen iglloramus, COJltra qU~·!II. (amm Boleslau8 Krzy'wousfy du.(1s expeditiones fecit (11 29, 39),' ej • ..lValeczyński, Boleslaw.Krzywonsty 47 sqq. ł liceatne ex h;8 1~erbi8 concludere OpU8 nostrum. Bolesl{/Q Krzywousty ia.m dejuncto coufedum esse' li expeditionem hanc GumploU'icz, Zur Gesc1t. Polens'J1, in (t. 110r; powit; si tatllen COllventum, cum Oowma'rl1/O, qui post e(On fadus est, respicis, ad aestatern a. 1106 tibi p()tius relere1lda est

,2 35

40

Monument. Poloniae Hi.toricll Ser II nr 2

7

98

rediens a Bolezlauus b cum rege Vngarorum c: Colomanno 1, super nges universos suo tempore degentes litterali scientia erudito 2; i diem et loeum eolloquii colloeavit, l ad quem rex Vngarorum c venire, timens insidias, duhitavit 3. l § Erat enim Almus, Vngarorum c dux 4, tune temporis de Vngaria d profugatus i et a e duee Bolezlauo e hospitalitatis gratia sustentatus. ~ Postea tamen aliis. inter se l€gationibus transmandati8, i insimul convenerunt ~ 'et (ab) f invicem di.scesserunt, 1 perpetuis fraternitatibus et amiciciis g confirmatis g 5. (30)

5

h

Interea 1 Scarbimirus l comes Polonie palatiIms 6, : cum suis commilitonibus J i -Pomoraniam introivit, l ubi non paryam gloriam PolOllis acquisivit, j hostibusque suis dampnum k et contumeliam der€liquit I. ~ Qui castellorum vel civitatum nominari maluit III expugnator, i quam villarum multarum fieri n vel () armentorum depredator. : § Igitur audaci p

10

l'eurlielis.S h Boleslauu8 S, Bal/dtkie 193 c J.1IPll l 418, p.j{ ~i3: L"ngarorum li JIPIl ] 448, F·K 1i5: Una-aria t'-I' au du('em BolezlaulllH Z; ad ducem Bolef-llauum 8, Bandtkie 194 f ~m. ZS, Bal/dtlcie 19:1. Ml'Il] 1'18, P·K 65; ci. Grodecki Gall 125 adll . .3, Gansz. 19 g-g in inferiore II/arg. legitur S II 81'0-Hum ad inscrilJtionem inserendarn rel. Z; Bai/dtkie 1.'1-1, li/PIli 448 ad(l.: De expt'ditioni. bUiol Searbirniri in POllloranos I lłritna littem ornata Z; spat/um ad primQm litternm })ill: gendam rel.; ,in l/Ia1'g. i littera adscr. S j comilitonihus S, Balldtkie 19-1 k F·K fiS: clamnulll I dcreliquitl Z ni lJOtiu8 lloluit ZS; Bandtkie 194, Jll>J[ l 448, p.]{ f}j: voluit; ci. Gai/s::. 16 " sI (pro f' ut viaetur) Z; fi' S; Bandtkie 19J •.MPIl ] 418, F-K (JS: scilicet; Gal/8z. li): licet () Gnlll)z.W: et (l auclaeti ZS

15

1 OolomannuB, IIungarorum ru, A ug. 1095-Febr. 1111. In .Mm·ci Ohroil. (·rtJ>. 6'1 !licitnr prius episcopus VaradilLellsis juisse, quod tatne-II dubiunL t'idełur. Xm'oti/y, Ćeske diljiny I p. 2, 448, opinatur Oolomannum primum "ecclesiaHtico ordini del-itinatu1I1 luisse 2 Sigbertu8 Gernblac., Vita Deodorici (.J.1[G8S. IV 46.3): dignitate litteralis cOllstat CHile· tis precellere. De Oolomannui erudiHone cj. Tyc, Z dzifjów kultury 118-9. Ooloman Ilum Gal/uB a. 1113 inler Boleslai Krzywousty lIungarkunt -iler cognovisse videfur. Cj. autern contrariam 0lJl:nio·nem apud Plezia, Gall 1/;8 sqq. 3 cOlwentum ergo ambo p1'incipes in Polonia habituri era-nt. De signilicatio'ne t'erbi dllbitavit cj. Plezia, Gall 87 4 A1mus, Coloman1li frater, primo et s. Ladislao rex destinatus. De Polonis iUi auxilia lereniibus ci. Marci, Ohronieon (8S. rer. Ilu'lIgar. I 426-7); Grodecki, Dzieje I 118: Fes8ler-Hlein, Gesch. der Ungarn, II 208 Leipzig 1866; Gurnplowicz, Borys KolomanoUli('z (Przegl. IIisi.11 5 sqq.) li Ad a. 1106 l1ard Chronicon (SS. rer. lIu'Ugar. I 426-7) releit Almum e Germania rererti8se, in Poloniarn prolugisBc atque Uerurn in lIungariarn revertiBsc, quae omnia nullo 1nodo unius anni spatio jieri potuerllllt. Gumplowicz, Zur Gesc1/. ]>olel/8 53, hUłIC eonvent-u-m, in a. 1106 po nit; atqui ad aestatem t'el ineuł/tern a'utumnum a. 1105 relerendus es t; cI. .;'J!aleczyński, Bolesław Krzy1cousty .57 • 8karbimir de gente Au'· dafwe. nutritor, postea vero cornes palaHnu8. Boleslai Hrzywousty, ci. Sen/kOlciez, Ród Awdańców 21, 318

25

a

I

I

ł:.

I

20

80

8&

• 'o

j

99 violentia unum eastellum l expugnavit, l unde quibusdam modo· captivatif.;, eductaque preda totum radicitus concremavit. (31)

li

10

15

20

25

80

b

Alia c vice similiter aliud castrum nomine Bitom 2 expugnavit, l Ulldf: non minus laudis et utilitatis quam.ex alio reportavit. 1 Nam inde predam 3 multam et captivos expulit d 3 ] et locum illum e ad in star ' clesolationis retulit '. j Sed hoc non ideo de Scarbimiro recitamus, j ut cum in aliquo suo domino conferamus, 1 sed ut veritatem hystorie f telH'Umus 5. i (32)

g

Belliger h itaque Bolezlauus I postquam de colloquio Vngarorum J est f(>yersus, 1 cum Zbigneo k fratre suo colloquium ali ud ordinavit 8, ; ubi si~ mul ambo fratres in hec verba aIter alteri coniuravit, 1 quod alter scilicet non sine altero l de pace vel bello cum hostibus conveniret, 1 nec ullum fedus alter sine altero cum aJiquibus communiret m l et quod aIter alteri super hostes et in omnibus necessariis subveniret. l § Hiis n itaque confirmatis, sub eodem iuramento diem et locum ubi cum exercitibus convenirent, indixerunt 1 et sic a colloquio discesserunt. 1 Inpiger o autem Bolezlauus p cum paucis ad locum venire de~erminatum q in die nominato, fidem servaturus, festinavit, ] Zbigneuus r vero non solum fidem et iusiurandum non veniendo vioIavit, 1 verum eciam fratris exercitum a vero ZS, Bandtkie 195, 3IPIl I 448, F·K 66: (;j. Gansz . .50 b spaUum ad in.. sai ptione'm inserelldarn rel. ZJ·. Balldtlde ~95, ~I~)I1 I 448 ~.: Bitom castru~ exp~gnatum c l)rima liftem ornata Z; spatturn ad pnmam lltteram pmgerułarn reZ., a httera tu marg. adscr. S li Grodecki Gall 125: extulit e im SJ' Banatkie 195: imum f MPH I 448, P·lC 66: historie g spatium ad inscriptionem inserelldaln j'el. Z; Bandtkie 196, jl[PIl l 1·18 mld.: Foed\l~ cum Sbi!l;lWO initum et sub~equens traditio II prima littera. onwta Z; spatium ad prirnarn litteram pinqendam rel .• primum bellig-erus, deinde compendii 1/Ota del. atque er compendio scr. add. S i lloleslauus S, Bandtkie 19r; j MPH I 448, F·K 66: Ungarorulll k Sbigneo S, Baniltkie 196; F·K 66: Zbignevo I t Zittera ex i torr. S m comnniret ZE n Bandtkie 196, F·K 66: His Ol impier S; Bal/dlkie 196, F·lC 66: impiger II Boleslauus S, Bandtkie .196 q deteriatum S r Sbigneu8 S; Balldtkie 196: Sbigneuus

1 e,v opinione Gumplowicz, Zur Gesch. PolelIs .51, arx in lacu Lubczeslco vel castas ru 11/ Tuczno ad eiusdem 'lacus ripam :I ex opinione Gumplowicz, Zur Gesch. PolenI .51, Byty"/' ad Walcz,' si Grodecki, Gall 125 adn. 4 sequaris, Bytow in Pomorania

40

3-3 hetHlecasyllabus trochaicu8 c-c hendecasyllabus trochaicu,s I Scarbimiri expe· ditin item ad Qlttum,num, a. 110/; rejerenda est 6 ex opinione Gumplowicz, Zur Ge8ck. PQlej/s 54-5; 1'yc, Zbygniew 7; Grodecki, Gall 112-3; eiuęderJt, Zbigniew 100, con~ 1'elltu8 rum Zbigneo a. 110C jactus est; sed potius ad a1Ltumnum a. 1105 referendus est. Ct. Jlaleczyński, Bolelilaw Krzywousty 97 7*

t

W

.~

rl

100

-

ad se declinantem ab itinere l't=vocavit l, l § Unde pene regno Polonie tale debuit dampnum a t:t dedccus evenire, 1 quod nec Zbignt::us LJ potuis:-.et nec alius postea c SUbVellil'e. : § Nunc qualiter Deo ińvą,nte Bolezhmu8 illud periculum evitaverit, j subRequEnR statim pagina propalahit. (33)

... ~

d

Forte e quidam llobilis iil confinio tHre eccltSiam construxit 2, l ad cuius consecracionem Bolf:zlauum ducem, adhuc satis pUHum ('UIll suis iuvenibus invitavit 3. : § Bxpleta est itaque consecracio spiritalb f : et subsequenter adhibita desponsacio ·maritalis. l § Bul utrum g Dro displicuerit cum divinis nllpciis h '" carnalEs cdebrari, ~ faci]p potfst pel' discrimina, que sepius inde rontingunt, comprobari; i Sl:'pP namque ('Hnimus, ubi sim ul ecclesie consecraeiu : ac nuprialis deSpOllSa('io i fiunt, l seditiones et homicidia 1 comitari \.1 § UmIe ronstat, quia nec, bonum t>st nec honestum talem cOllsuetudinem irnitari. 1 Nec istud dicimus tan:en, ut nuptias eondernpnemus k, ; sed ut singula suis locis suisque temporibus reservemus, i § Cuius rei manifestum indicilun I in consccradoHP Rudensis ecelesie 5 Deus omnipotens revelavit, i nam et homicidilim ibi et unum de ministris ad insaniam redactum constat evenissc l et ipf.;OS etiam despOllsatos infelici eonnubio fi, sicut notum est, convenisse, i nr:c anniversarium n despQnsacionis implevisse. l § ~ed de miraculis silemy!ui', l nostramque materiam t€nfamus. i Igitur belliger Bolezlauus, convivio vel potationi mi1itiam vel venacionem allteponens, senioribus ('um tota l\ F-K {j6: damnum h Zbigneuus B, Randtkie 197, llIl)J[ I .J49, F-K Mi sequitur ul/a littera dijjus((, Z et textuEi l'o/ltinua-tur; in marg. ea(lCJn utqlle te.etU8 manu capitulum Z S; Bandt1cie 197, JllPII I 419 add.: Bole7.1au1H\ in PomoranorullI imddias cadit 11 sorta Z, Randtkie 197, J.lIPH I 449,' spatium ad pri1l1alll litteram [lingentlam reI., in mary, s Wtem add. S ~ f Bandtkie 197: spiritualis g l/-K 6(j: quantum h Gansz. 50: lluptias I potius homitidia Z j f'ommitari ZS k F-K 67: condemnemus l iurlidUIll Z Ul F.]{ 67: ('onnbio n 8nivf>fi'ltl· rium 8, Bnnrltkie 198

t

10

I f,

t 11)

t ;

, I

20

c

2!>

1 ('j. Tyc, Zbyyniew 8. Grodecki, Zbigniew 101, concludit indc Boleslaum fi~lf'in fratri datan! violavisse, milites vero Zbigneo, utpote seniori legitimo', paruisse, De p/H'e inte1' jralres jirmata et. J.lfalerzy//ski, Boleslaw ]{rzY'wousiy 37 II Tyc, Z dziejów kul· , tury 110. locum hulUJ ·non dejinit. Regni partern, quae Boleslao obvenerit, Pomoranorum terrae vicinam fuisse credere ?leCeSSe est, jorsitan terram,Lubucensen~ (Gumplowicz. Zur OelSch. R& Polens GO; Grodecki, Zbigniew 95), vel occidentalem partem Poloniae jfaioris (Gro(le(·ki. Gall ]f!6 adn. 1). Ecclcsiae illiu8 consecmtio vere a·. 1l0fi tacta el/s e videt1tr 3 Groded'i, Zbigniew 1(11, opinatur Boleslaum, postqlwm auxilia a Zbigneo non adve1~i88ent, 801ul/t bellum cum Ponwranis tnovisse.ln textu tamen. nihil ealn opinionem eonjinnat .' hu,ills, m.odi Galli sententia illius temporis opinione quadam, nob'is ignota., vel UBU litttrgicol/iti .,lO videtur. Galli opinio Romanae ecclesiae observantia t/iti videtur II Ruda ad ,lFieluń (Ul Warta flumen prope Sieradz oppidum, ej. '1'yc, Z dziejów kultury W!); Groduki. Gall 1'!6 adn. 1

101 muItitudine in COIlTlvio derelictis, paucis comitantibus silvas venaturu8 ndivit, [ sed conharius a venatoribus obviavit. \ § Pomorani namque per Poloniam discurrentes, predas et captivos agebant : et incendia facicbant. : At Bolezlauus belliger, sicut leo caude stimulis l iracundia li eOlleitatus, nec principe,s, nec exercitum expectavit b, ~ sed sicut leena c raptis catulis 2 : sitibunda sallguinis, : deprcdatores corum et cursores in ll.1 Ol'e d 3 gladii momentaneo dissipavit. : § Cumque magis e08 magisque pel'~equi [ et patrie dampnum e ulcisci : niteretur l , [incidit illscius in insidias', nbi dampnum e inreparabile II pateJ'etUI' h. ! Ipse tamen, ticet paucos, 11) oct.oginta l scilicet, inter j pueros et iuvenes habuisset, illi vero tria mma, Ilon fuga m pethrit k, i nec tantam multitudinem dubitavit l, : sed prima vice: cum sua parva acie i tantam hostium congeriem penetravit. l l\lira dieturus sum, multisque forsitan incredibilia, : utrum presumpcioni vel audacie, nescio, si fucrint ascribenda § Cum suos pene perdidisset, l 15· aliis interemptis, : aliis dispersis, l se II quinto o solummodo remansisset, l hostes confertissimos vice secunda transforavit. ! Cumque tertiario p r~girare q voluisset, : quidam de suis, viscera equi sui per terram cadere cernells, exclamavit: i § Noli, inquit, domine, noli, iterum prelium introi re, : parce tini, parce patrie, j equum r ascende· meum', melius 20 est hic me mori, quam te ipsum, Polonie salutem interire. j § Hoc audi to YIX equo cadente consilio militis acquievit l et sic tandem aliquantulum ,6 '3 eampo certaminis declinavit. ~ Vidensque se multum attenuatum', neC' Scarb imirp.m , milicie principem u, residuis interesse, iam recuperare yietoriam desperavit. ~ § Erat enim Scarbimirus v seorsum alibi gravi 2~ wlnere w sauciatus : et,' quod nec śiccis oculis 8 est dicendum, dextro lumine mutilatus 7. Illi autem, qui in convivio residebant, ! audito, quod c

III.

:

a Bandtkie 198: contrarium li F·K 67: eXElpectavit c Bandtlde 198: lena. more Z, Bandtlde 199; moe' S; F-K 67: mllcrone; cI. Ohron. Princ. Pol. (MPH III 4(0), Gansz. 9-:-10 e F-K 67: damnum r paU'u8 nitentur S i inre· f'uIH:'rabile ZS; Bandtkie /99, MPH I ,119, F·K 67: irreeuperabile b patietur ZS, Ball~Ukie 199, J.1IPII I 449, F·K 67; et. Gansz . .50 1 MPII I 449, F·K 61: 80 i Gfl,n8.~. 50: tune; Grodecki Oall127: id est k petiunt Z; peeiunt S; Bandtkie 1,99: pN'illit Idubitant Z8; Kętrz. Uwagi 61, Grodecki Gall 127: aggredi dubitavit; GaIlRZ. 60: formidavit m MPH I 449, F-K 68: aSEleribenda n et S o F-K 68: qninio; cI. Galll'lZ. 10 p ternario ZS. Bandtkie 199, lIIPH I 450 . q re· guan> B, Bandtkie 199; F-K fi8: regyrare r eqllm ZS 8-8 Bandtkte 199: mt'lI111 a,8cende t atteunuatum Z u pucipem 8 T prior S littera ex s littem longa corr. S w Bandtkie 200, lIIPIl I 450, F-K 68: vulnere d-d

30

:i6

40

4f1

1 Lucan., Bell. civ. I 206: viso leo eomilllls hoste ... se saevae stimulavit verbere ('a 1II la e I 2 Reg. 11, 8: vł'luti si ursa raptis catulis ... saeviat; Ose. t.1, 8: occurram eis qWlsi 1lfsa raptis catnli~ 8-8 Exod. 11, .13: fu~avit Iosue Amalee et populum ejus in ore gladii ol Regino 8. a. 90.1: super eos inseius ineidit. Quod ad alliterationem spedat et. Gan8z. 4.1; Pohorecki, Rytmika 22 6 cI. in/ra p.l02 17 • Hor., Oarm. I 3, 18: Qui siccis oculis monstra natantia Qui vidit mare 'I Kadłubek (ltlPH II 315): dextro lumine tenebratus

102 contigerat, exsurgentes" ęubsidio suia laborantibus 1 properabant. : § Aa~ venientes vero Bolezlauum b invenerunt cum paucis, aamodum cxxxtac non tąmen de loco certaminis fugientem, l sed paulatim hostium fugientium vestigia subsequentem. ! Sed nec hostes subsistendo pugnandi copiam dabant, [ nec nostri fatigati eos amplius infestabant. l § Erant enim pagani de tunta audacia iuvenis stupefacti, quod plus laudabant eum tam parva d manu talia e presumpsisse, ! sicque mordaciter institisse, ~ quam se ipsos tanto mortis dispendio tristem victoriam habui.sse. i Qui~, ill~ quientes, puer iste erit 2, ~ si enim diu vixerit l et si plures seeum habuerit, : quis ei bello resistere poterit. ! § Sicque pagani de dampno f presenti conquerentes, i simulque timore probitatis experte murmurantes, ~ })lns honerati g tristicia quam preda redierunt. ; De suis vero Bolezlauo h sequenti die plurimi soIacio iam (magis) l quam auxilio occurrerullt i. : Advenientes autem illuc proceres dolorem de dampno f tante nobilitatis: :habuerunt : et BoIezlauum de audacia tante presumptionis l'everenter increpuerunt. l § IFiliu8 k vero l 1\1arti8 Bolezlauus non solum aurem correctoribus non adhibuit, : nec se talia presumpsisse penituit, : secI l)er eos se iuvandum i et de hostibus' vindicandum ~ sub testatione fidelitatis ammon1!-a. : Ibi vero Bolezlaus totictus o . super lorieam habuit : et (sup~r) li ,galeam lanceis gladiisque sustinuit, i quoa caro eius q t1'ita n1ultis diebus testimonium lesionis exhibuit. [ §- Inde quoque ae sua iuvcntute r minus 8 aliquantulum 4 tam glorianter perempta r condoluit, : quia tanł,am stragem hostium sibi pro lucro proposuit. : Etenim pro uno de peremptis vel sauciatis Bolezlaui t : de Pomoranis poterant plun's mortui u ('omputari Y. ~

6

10

16

D

Ił exurgentes Z S, Bandtkie 200 b Boleslauum B, Bandtl.:ie 200 C-l. Bn IIdtkie 200: XXX admodum; JIPIl l 450, F-lC 68: admoduIll 30 d parwa B e re'Oet. ZS ! F-K 68: damno, g Bandtkie 201, ..lIPII l 450, 11'-11. 68: Ollf'fati L DolesIauo B, Bandtkie 201 I o'm. ZS j Gansz. 48: suecurrerulIt k et filius B, Bandtkie 201 l tenuioribu8 litteriB super '1!ersum adscr. Z F-I1. 69: admonuit 11 Bandtkie 201: llolezlauus; F-H (J,9: Bolezlavus o idis S p ·om. ZS, Bandtkie 202, JtPII I 450 q eus 8 r-I' J(e,trz. Uwagi 67: im'pntute tam glorianter perempta minus aliquantulum N nillli" B, Balldtkie 202 i BolesIaui S, Bandtkie 202 \I Bandtkie 202: cOlllputari Vom, iJ/(le ({ h nota p. 94 II; Bandtkie 202: mortui II)

ej. 8upra p. lOlu_u 2 Łuc. 1, 66: dicIO'ntes: Quis, putas, puer iste erit' I Tyc, Zbygniew 23, puta,t seditionem a llobilibuB adversuB Boleslaum factam ('sse. 6umplowicz, Zur Gesch. Polens 57, opinatur Gallum in illa pugna describel/da 1"elatiO'lle homill'l./m, qui ei adjuerant, ust/m esse 4 ej. injra 11. 10118 1

20

25

HO

83

/

]03

(3·') BOLEZLAUS

5

10

(3rj)

20

J~OHE~lOS

PHOFUGAVIT ET PO.\IOR.AXO~ SUBIUGAVIT a

Hoe b (,1'{'ntu Bo]ezIauu8 c cum eodt'm ext'rritu de Pomoranis ~e vindirare disposuit, : iamque eepta 'via Bohemos in Poloniam exire fama prt'currens inllotuit l. Tum fi vero Bolezlauus e in dubio magno pependit, : utrum prim; de rect'nti contumelia se debeat continuo f vindiean>, : au ab inYasorib1U~ snam patriam liberare. : Tandem SiCllt )Iachabeorum imitator 2, : diviso ext'rcitu et patrie defensor extitit g et iniurie vindicator. : § Xam -parte~ exereituR in Pomoranhlm h delega1'it, : 'qne depl'etlantlo (et) l comlmrendo satiR eos turpiter eoneu1cavit~; : ipse 1'ero cum J expeditiR militibus Bohpmis ob dam properavit, \ eosque de silvis exiturm! diut1us eXlwC'tavit k; st'd f'OR :lndita fama Bolezlaui Itimor ani111i III rp. v{)(';ł1'it 4.

15

a

:N on

:

'.

II

soIum autem extel'ol'um diRcordia vel bellum hORtiull1 Boh'z:lauum p aggravabat q, : VNum etiam r sedicio eivilis ymmo 8 fraterna, iwddia modis omnibus infestabat. ; § Eo namque bello superiori aliquantulum 5 inelinato, [ plus gaudebat Zbigneuus t, quam eo victoria multo('iens exaltato. : § Cuius rei manifestum indicium apparebat, : ('um a paganis de victoria u pro signo munllscula v capiebat l et legatis lllagnu, pro parvis munera rependebat. [ § Et si Poloniam
ZS,F·Ji Uf!; sjJatiullt od illRCrilltionc'In ililferentlam ?·el. Z; Balldt1de :lO:!. Bolf'zlallu8 Bohf'11108 profug-avit f't POJllorallos ~uhjllgavit I) prima litfern orf/ata Z; spfttiu.m ad priU/am litterll1n llingelldmn rel., i/l mary. 11 litte/,(t add.8; II liltera XVIII s.nU/llu ad,q(~r. II c Bołel:51aui'lll li Tllllell .. Bo. lesll111IlS S, ]1andtkie '202; BolesIam; II f Oni. ZS, Bftlldtkie :!O:! g F.]l fi9: exstitit . "PoIIloI'iam 11 I Mn. ZSJl j eadem atque textlul Wantl il/tcr 'vers'!tS at/s(,T. Z k l"·I{ 69: eX8pettavit l Bolef"lai II 111 anim 11 II spati/lIn ad ill8eriptionwl. inserendam rel. Z; BowUkie i03, J[['l1 1 461 wId.: Zbi~1lt'UU8 foyet contra fratrem animum iniJnicum n p1'ima littera ornatu Z; spaliu///. ael primam litteratn pingeildatn rel., n liftem in marg. ad8cr. 8; N litterll ..1T1 II s. mal/U at/ser. II p Bolei'laUIIl II 'I fl.J!:l'llvabat II r pepiam II K na IIdtkie 203, Jll'][ I 451, P·K G9: imlllo t Zbigneus II 11 lletrz. W. l;wofJi (;7 wId.: eoruIll l' mUIlIHwla II a-a OJ/I. '):}O:

JI Pll I

25

80

1i5

40

Z-lir Oel:lch. PolelII; ;)8-9; N01'otlly, Ćf'skć d~jiny l, 1)(/71; :!, J,),3, Rohemorum e.cpeditionem in Poloniam 'in a. 1107 pOI/Ul/t; }lotiu8 fa/l/clI ad /t. lU/G (rer 'vel aeslatern)referelldn csl 2 Kadłubek (JIPlT 11317): fhl{'lis ~la. ehalworum imitator" II cI. SU1)T((. p. 98-99 ' GUlIlplowicz, Zur Oe8(·h. Po1e1l8 ;j9, emil- expeditionem irritall/,'Iactll'ln en re exp1icat, qttod eorłem te1ll1lM'e SlIafopol. CUII in aul(t imperatoris degeret (OUN//Hl8 III in). Paeiliu8 fali/en "oc ladllll/ ail? sensiOllih'us Buatol101d atgue J:oriroii, quae rler totUlI1 n. 1106 dllraba'nt, f.l'},li('(/ri potpst Ó ('I. BlfJlrtl JI. 1n2, atlnot. 4 l

GUlI/p1ow'ir::,

\;,

I

lO! Bolezlaui a captivos adducebant, statim eos venumdandos b ad barbarorum insulas c l transportabant d; si quid vero, vel predam, vel homines ignoranter de parte Zbigneui· capiebant, ~ iUud sine precio vel dilacione remittebant. l § Unde cuncti Polonie sapientes indignati .~ ad odium Zbigneui l· ex amicicia sunt redacti, l sic ad invicem inquien.tes, : de tali 5 consilium g capientes: j Usque modo patrie nostre discidium et b detrimentum vel negligentes ł, ~ vel' dissimulantes : per nimium sustinuimUs patienter, ! nnnc k vero h~stes latentes manife~tos et insidias l occultas detectas cernimus evidenter. [ § Seimus enim et certi sumus, quia frequenter Zbigneus m Bolezlauo n nobis presentibus hoc O iuravit, i unde 10 non semel, vel tercio, ' sed p multotiens peieravit q, [ § quoniam nec r (um amicis fratris, amiciciam retinebat, : nec cum inirnieis inimiciciam ~ exercebat 2, j ymmo t per contrarium hostium fratris amicus et amicorum inimicus existebpt u. : § Et v non w solum ei x sufficiebat x fidem promissam violare, i vel iuratum auxilium non prestare, l verum etiam Y, u si fratrem irc super hostes sentiebat, ~ ex altera parte Poloniam intrare Jl hostes alios z ineitabat aa i et sic eum abb proposito revocabat. i § Qui cc satis puerilie consilium et 'nociturumaudiebat, l cum propter dd p~ucorum . odium totam patriam offendebat, i ac ee paternam fi bereditatem conculcandam hostibus gg exponebat.l· §Et quoniam Zbigneuus hbmaloconsilio 2() suggerente ii, neque fidem fratri, neque jJ iusiurandum kk observabat, r nec honorem patrie nec paternam 11 hereditatem defendebat,,' ~ neque mm dampnum DD vel detrimentum imrninens 00 perpendebat, ! heu, cecidit inde gra vius, unde voluit PP exa.Itari et unde non poterit amplius a suis

" a Boleslaui S, Bandtkie 204,· Boleslai 11 u in mediQ verbo lacuna atra· 'Iuenio circumscripta. post quam idem verbum continuatur Z; Bandtkie 204, ][PH

I 451, F-le fi9: venunrtandos o seguitur lacuna in 'mf.'tnbrwna, atraniento cir· cU1nscripta_ Z ' d tabant in exteriore et medio marg. adscr. Z,· t.ransportabat S e Zbiguevi S; Zbignei II ' Sbigneui S, Bandt/de 204/ Zbignei II g si Wterae corr. S . " vel II 1 neglientes S j et II k sic lJ I iusidyos li m Zbigneuus- S. Bandtkie 204. F-l{ 70,· ZbigneuB IL ' D BoleEllao II o hac H p vel H q peioravit H r et sic H . R inimicicias H t Bandtkie 205., illPH I 451. F.K· 70: immo' u F-K 70: exsistebat v Ideo II w vero ZSII, Bandtkie 205, :łIPH I 451, F·K 70,' G1'odecki Gall 130: nec vero; cI. Ke trz • Uwagi 67. Gansz. 51 x-x ..lEPH I 451: om. y ecciam II z-z hostes alios intrare lI' aa in litterae diflusae S hb om. H co repet. II dd per H t't' hae Z; hane H If paterna ZS gg hostium S hh Zbigneus. b littera diflusa. .H 11 subgerente ZB, Ba'ndtkie 205. MPH I 451 li Bandt/cie 205: nec .. kk iusurandum S II potiUB patermam S ' mm nec S. Bandtkie 206 Dn F-K 70: dam num \ .' 00 e'littera dillusa Z _pp noluit ZSH, . Ban·(]tkie 206; F·K 70,· cJ. Grodeck'i Gall 130. adn.• 2 ' '. , ' ·1 in Rugiam insulam, ut videt'ur, cuiuB cum i1/,Colis pacem kabeba''lit ... a Sall., Cat. 49, 2: nam uterque cum mo gr ave s inimicicias exercehat; .51. 16: neque illum ••. gratiam aut inimieitias exercere; ci. PZezia, GalZ 112

•

25

80

a;)

~,

4.0

,.

.•..'

,

•

105

malis a consultorihus b l'elevari. I § Unde posteri c sibi ełlveant v{'l d presentes, ! ne sint in regno pareR l socii dissidentes e . , . (36)

li

II)

I.)

f

, Bolezlauus g autem hec omnia soli Domino commendabat b, iniuriamque fl'aternam adhuc I equanimiter tolerabat J, i semperque '-laboriosus Polonia,m sieut leo_ rngiens metuendus circuibat k 2.1 Cni forte fuit interim mlnciatum ! -KosIe] 3 castrum in cOllfinio Bohemorum ! a se ipso tamell non ab hostibus concrematum '. ! § Qui reputans aliquem per tradicionem hor- f{'{'isse, ! rlubitansque m 5 RohemOR ad iUud munieri~ dum properare, i illue statim cum pauehlsimis transvolavit n, I ibique laborem o propriis p manibns J' inchoavit. 1 § lam enim tantum tamqne q din huc illueqne eUl'Ritando r snos ita fatigatos reddiderat, ! quod tam subito revoeare iniuriosuJll vi/mm erat. j § Tamen· et suos ad auxilium advoeuvit ! et fratrem per Ulll1eios satis ydoneos'· invitavit 6, .! eique verba subReqnentia delegavit: i Quoniam quidem frater, inquit u, cum !'lis major- etate, l parque lwueficio 7 regnique" divisione,! mesolum iuniofpm laborem totum suhire permittis w, ; nec te de bellis I vel de X regni eonsiliis I intromittis, i aut totam regni curam y ac Zsollicitudinem aA, Sleut,bh maior esse vis, obtineas CC, Iaut mihi dd legitimo ee, licet etate minori, I

II Jł1al~ ZSH, Ban/Uki,. 206, JIPll I 451, F-K 70 h sequit'Uł' releo dcl. S,' Illtorihus ]{ " post>llm Il .. rursitans Il . - Ga-lLsz. 45: ta<10 men t Bandt/de 207, J!P/l l 15:?, .P-K 71: itloneo8 u potill,8 inquid J[ ,- regni H, Bandtkie 207 w 1)ołit(~rior i littera e,r a corr. II x F-l( '11: om, ." l'uriam ZS li aut ZSl1 li" 8olicitlldinf'm II hl! si(' II; Gau8z, 51: si tu cc obtinel'c. add. eadem atque textu8 manu ·in Ruperiore marg. a-dditl!. nota, ltt in textU1n inducatuT H Ild mi<'hi H: Bandłkie 208, lt[P11 l 452: logltImo . l'e le!łl gittilllo priM i littera CO"·. S; Bandtkie 208: michi; ilIP11 l 4/):!: mihi ~o

Gallus igitur. (co-ntra G'/'odecki, Zbig·tdew 97) testis e/.lt 'Utrumque jratrem, dimidiam parłem regn,i accepisse, 'U-nde scq'Uitur dignitate atqu8 iure quoque illoB paTeS f/Lisse. 2 1 Pef" .5, 8: diabolus tamquam leo rugif'llfi circuit quaerells, quem devoret, a Koźle oppidum ad Odran" jlume-n in Silesia ' Koźle QPpi-łI) dton CI. 1106, a·estate 10rtaBse, ilwcndio deZetum est. Kadłubek 011'11 II 317) dicit oppidum pl'opter ?nilitu,m. qu,i in (JQ erant, _'neglegentiam !lammam BU8cepisse. In'cendiuJn Wita aliud est (ttqlte sindlis cas'Us, de quo in!m p.115-6 narratur - I cI. Plezia,. Gall 87 • hoc cum Zbigneo foedu8 di8ti-ng'Uendum est ab illo, de quo Bupra dixit 8cr-iptol'; rj. ImpT!l p. 99 11_ 18 , ]Je pactiQ?le hac J_llaleczyński, Bole-'5 sław l\.Tzywousty .39 ' cI. 8upra p. 89 ad-not. l 1

ct.

I

l ,

•

106

onus terre snfferenti, 1 totumque alaborem pntienti b, ! Ri non pl'osis, saltem c non lloreas. ! Quodsi l curam istam Ił suscepel'is I et in v('ra fraternitate· perstiteris, j quocumque f me pro rommuni g ('ol1Rilio vel uti1itate regni vocaveris, ! me promptum h ibi roolwl'atol'em habm>l'iI;l. l § Aut j si forte quiete vivere, ! quam labor<.'m k tantum k Rubire l ! mu-. E> lueris; i michi totum eommitte n et sic Deo p1'opicio tUtUR el'is 2. \ § Ad hec Zbigneus o eonvenientem nequaquam p responsionem remandavit, l secI q legatos r pene vineulis et earce1'i t llWIlcipavit 3. i § lam enim totum suum exercitum fratrem invasUl'us eollegel'at, ! simulque Pomoranos ae nolH~moR ad eum de Polonia propellenuulU u asciverat v,. l 10 § At Bolezlauus w rastro munito 5, horum inscius, in IDeo vocabulo J.Japil'l 6 l'esidebat, ! ibique ia('ens more Rolito vicinius y et rumores z et Iegationes audiebat, ~ ae aa velocius ex improviso bb Buis hostibus occurrebat. i l.J<.'gati tandem vix amicOIum subsidio liberati \ ad cc Bolezlauum IłU llUllciantes et', que viderant !f et audierant gg, sunt reversi. ~ § Quo 7 audito Bolezlauus bb, _1:. an re8i8tat, an desistat 7 diu dubitans hesitavit 1i8, sed reversus acl cor snum II quantocius jj suum exerritum congregavit kk t't acl regem Hutlw-

• ~.

i l

fil

H

li

atotum Il I. om., in 1IIary. 'ł/nin -:. JI c f;altilll Z8, Uandtkie :!OS d itllm S e karitate II f nalldtkif :!OS: quoeunque g ('Ollllllti S h ]Hf/JlItum B, Bandtkie 208, JJl'll I -/!j:! i obtinebis lf J Oal/s::. ~;;j 1/Ialil: At k-k tantum lahorelll II I smwilJel'e II III Baildtkie :!.')9 • .lllłIl l 452. P·H 71: wihi II ('ol1litte 8, Balldtkil' 209 II Zbigneulls 8, Ual/dtkie 209 • .l/Pll I J!j2, F-K 71 p n litlem eJ: III ('01'1'. II 'I 0111. B, Uandtkie :209 r llittera (liffusa S M ](etrz. lJ'If((gi 1;8: J.HIPlle; ej. Grodecki aall 1·)[ adll. t ('a]'('e)'(l ZS Ił propellaudum S ,. astiverat S; a(·(·iverat II; J[PII I .J5:2, poJ{ 71: atb{·jverat 'v Boles]a1H~ JI li Lapiue ZS y liS litte1'ue ex os COrl'. II l'l potiU;/ J'UJllonres II '''I et II bh inproviso ZS. Bandtkie 209 "C at II ,II! Boleslaum II ,'e nun(·{'iulltes S fr JJl'II I -/-52:· viderunt gg llll'll Ird: audiernnt hll Bole~lau8 II li (lllbic'eionis II JJ quantoeieius 8, Ha/ldtkie 210; n littera ex III corr. II; JIPJl I 4!j'2: (}Ilanto eitius kk ag-regavit ZS; aggregavit II, J[pJl I 45:2, p.l{ 71

o 20

~r.

II)

t'

huius coniul/dio/liH Iwt,iquis (/llctorib1tS proprio rt. Plezia, aall 98 2 Grodecki, Zbigniew 102-2, }wnr epiiJtulam arrogalltius sf.·riplam dicit 3 ef. Ood. Theod. l, 4 O. Th. 9, .1, .3; l, 19 O. Th. 9, .JO,· legitur etiam apud AplIleium, ef. Balzer, Studium l .Jf.U 4 Groderki, Zbigniew JO:!, didt Zb·igneloll (Id bellu/II. a~ paratum non luisse 5 arodu!.:i, Gall 131, ad ]{oźle oppidum }wef' rejert, de quo iam supra dictum est 8 eJ: opin ione Uielo1l'ski (Jl Z'/l I -152) Kam ie/, opl)idu'1n in PornorMlia; nos 'IIInlu1nus J{(lm ieniec in 8ilt'Hi(/; ('" Plezia, Gall J.'n 7-7 duo octosyllabi troelwici, cj. Po}w1'ecki, Rytmika 48, (PJ.'1ol/antia tarnen /legae secum neque cum 1)1'08a oratione f'oniul/cti 8 8alT., .h/g. 107, 6: {luhio atqlle 40 hae,sitante Jngurtha li Uar. 2. ·10: ('onvertatlll' ntl ('Ol' I'IUlllll; ].;clli. 21, i: Qui timet Deum ronverterptur aa ('or Hllum 1

de

UBU

I

!

•

'/

to I

_ ,.k

- ------------- --------

------------......

.107

norum 1 Vngarorumque a pro auxilio dł:']pguvit. ! Sł:'d si per ~e vl'l b lWI" ipso~ niehil c agere potuissco't., Ipsum }'egnum ł:'t. ~lWIl1 regni eXlwctundo d llel'didil'il'iet e 2. (37) li

f

Igit.ur g belliger Bolezlauus IJ tribus exel'titibus ril'{'Ul}l(!atus, l (lUO~ prius i expectet j, vel in quos irruat, llwdit.atur k, i sieut leo vel apel' molosis 13 canibus indagatus ! latratibm~ eanum l tllbisque venatorulll f ad irac;undiam provocatul'. i § Setl omlles tan hun Bolezlauum mehwbant, ! quod eo stante medio, ael ]oeul1l cleterminatlllll o convenil'l' non audebant. \ § Interim autem Zhigneui p littere 'I capte 4 j eum nuntiis r sunt allate, i quihus multe tradiciont's et illsiclie sunt prolate. \ § Quibus lectis, quisque t sapiens admiraiur, ! totusquc populus pro perieulo laulPntatur. i Ad extremum vero Hol('zlaum; u sapienter satis U(, v ('()llvcnienter pro tempore pacem cum Bohemis federavit 5, i ac exercitu eon('itato Zbigneum w eliminare x disposuit. l Zbigneus y v('ro non fratris adn'ntum z eadem facturus ! vel bellum commissurus ! ex(pectavit) ..", i nec eHstris securu,s, ! nec eivitatibus l rf'tal'davit, 1 sell fugiens yelud bb eelTU8 s \Vyslam cc fluvium transnatayit
10

JI

I<

H>

VngarOrHm II; ,J.liPIII ,1';2, '}<'.]( 71: l7ngal'ol'ullIqlie II vi ZS c Halllltkie 210, JlIPII I .Jf)2,. F·J( 71:. nihil ,[ Hpedall,I lI; p.h" 71: f"X~pE'etandoe sequituT ('k. II f Ralldtkie :!10, .111'1/ l 4/):! adt/.: ł'oellus ('Hill Bohelllis. ictnm et fuga Zbigneui g l)rill/a littem orl/ata Z; spatillłll ad ]Jri/ł/U1n liltera'm. pi'ilgelldam ul., i litteutin 1iIarg. adsrr. S; I littera ~YVIII R. IlltUllt lUl/Ścr. Il h Bolezlau8 II. j primu8 8, Raudtki" 210, .l[Pll I 1:;2, F·J{ 71 J p.h" 72.exspeetet k F·J( 72 add.: et l F·J{ 72: ~rolos"is lłI tałllf'll ZSl!, Ral/tltkie 211; Gal/s::. 46: tandem " B()le~la\llll II " tenninatulI1 ZSJl, ]Iandlki" 211, JIPJl l );')), F·J\. 72: I'f. (lalIx;;;. 51 )l Zbignf'i II 'I liteH' Z r nUIl('is" S; Ua/ldtkie 211: inlHlieis " 8/'quitur ll/clll/a in melllbral/tI Z t qui. busque Z,' .l[PIl I -:J53; quilihetql1t', qne slIJ!en;cr. S; Bal/dtkie 211: quilihet u Bolpslaulls S, Handtkie 211; Bolef;lans II v et II w 011/. Z S; na 1/ dtkie 211: Zbigneuum; J[PII I Fj·3, p.J\ 72: Zhip;IlPvum x }JOllterior i liltera 81/perscr. & y Zhigneulls 8, Dalltltkie 211. J!l'II 11-53, P·H li y. Het)'::. Uwagi 68 add.: neque aa f'X .... ,/'el'SIIS jinitur Z; ex 8; om. II. Bantlt1~ie 21.1: p.]( 72: exspeetavit hl! Ba "da,ie :.01, JIl'!I J ,/J3, F·J( 72: vt'lut cc \\"]8lam B, Bandtkie 211 ,hl Chl'Oll. PrilH·. Pol. (JIPII III -1 f;2), Gal/s::. 32: tl'anvadavit a

20

25

30

35

40

lŚ'więtopelk, Hiouiel/si/Ś dUJ, J. Izaslail'i, patet Zb,llsłavae et Jllroslad, ('j. Baumgarten, GelUialogies 10,' mor. 16 .1prilis 11 H 2 duo oetoRyllabi iroelwici, cI. l'ohorecki, Rytmika 48 . 3 ef. slIpra p . .92 13 4. littnae illae a,. 110r; iI/ter. ceptae Bunt (cf. Budkowa, Repertoriuln 1/1'. 18), II/dumno, ut l'idetur ó Gllmplowicz, Zur Gesch. Polens fi:!, pacem illam il/eunte autuml/o (l. 1107 jadalII e8R&

dicit, potius tamen at! 8uperiorem al/I/um rejerelIda est; contlitio/les Boleslao parum

opportunae j-uere, ej. ]la,leczYI/ski, Hole,~law Jtrzyu'OltSt.'1 GO 6 fi. Ple::ia, Gall 1(19 7 Zbignei cum Boleslao bellll/tl. propter al/I/alistne RlltheJ/i /IIel/ti()nw~ '5 a/Z a'utum.nMn vel hiemem. a. 110G/7 reJerelld/lIll est; cj. Jlale(';;;y,iski, UolcNlam ]i.rzyu'ousty .J1; Grodecki, Zbignie'w 102; 'l'yr, Zhygn iew 35-(;

l

il (38) ZBIGNBUH

a

UEDIIT IK GRAOlA1\[ ]'UATHIS a

At b ]~olezlauus c festinallter Calis dl adn'uiens, j ibique qum;dam fideles Zbigneui f sibi resistentes inveniens, ! paueis diebus et illud ea·strum obtinuit l et uecppta lpgatione suum comitem g in Gnezdensi h dvitate constituit. i Inde pl'ogrediens in Spitimir 12 seneln fidelem inelusit j 3, ! quem alldita fama sue sedis l'('ddite vix ·exc1mdt. l § Quo k .secum assumpto l .ad I.Ju~i(' 4 sedł.'m tl'
•,

8

M

f.

l,

~

.~

li

10

\

IV

a-'\ om_,l/palium (ul illlicri}ltionem inRerM/(la!n rel. Z; om.. N; Ha.ndU'ie 212 (uld.: Zbignenml rediit in graHam fratI'is I> prima littera, orna,ta Z; s[I(lfium ad primam littera1l/- pl>ngellrlarn rel.,in marq. alitfe/'(t (tdscr. S; A littera XVIII R. manu (((lsC1". II t, Bo1eslaus II
tro nutlclilJatur. Of.· de hoc re Tyc, Zbygniew 30; Grodecki, Zbign'iew 10Z,' J1[a1ecZyJ/ski, Bolesła.w llrzy1Vou,st!J 189 'Łęczyca oppidurn ad RZ/tra Ilu1IIen,' cj. Plezia, -Gall 133 6 verba,: seo.em traufllatam qltid sibi velint, plal/c ignoratur; rf. ]faleczY1ł8ki, BoleslmlJ Il1'Zywoust.'l :U2,' Potka{Lski, Opadwo lIa łęczyckim grodzie (Rozp'r . .AU. kisf.-filoz. XLIII 129),' Bielowski, Wstęp krytyczny do dz'iejów Polski, Lu'ów 1850, 112-113. Jlalecki, Studium nad bullą Innocel/tego 11 (Z przpszlości . -dziejowej II 112-113), opinionnn profert Łęczyca oppidu1n iarn a. 1000 episcopo -8u7em destinaturn essc 8 de ea re cj. Gumplou~icz, Zur Ges(~h. Polens 62-3,' Tyc, Z dziejów kultury 110-11. Grodecki, Gall 132, hn'nc locum, cornlptum, esse
et.

:-, ·1,

11 ',j

.J, 20

i f

<

! 25

80

BI)

40

1 l

f'

'5

. .J

_---

..... " - ~~ -- ~·--·----~··-·-··---···-~--·---------·-___._1

109

Tunc a fratrc ::\Iazouiulll retinere I:lh'ut a lllilPH, non ut dOlllinllR jmpctravit b 1. ! § Pa,eifieatis itaąm> fratribuR Rlltht'IlOI'Um exprritllR et Vngarorum () ad propria rpllwavit, l BolezlauuR d vel'O ppr Poloniam quoeumque Ił" sibi placuit., amlmlavit l 2. i

.

(SH)

5

Rursus h hiemali I tt'Jllporp 3Pollloralliam invasul'i Poloni ('ollgl'egalltur, l ut faeilius municiones ('()Jlgelati:-; pallHlihuR j tapiantur. i § Tune quoąue Bolezlauus k Zbigneui l pt'rfidiam t'st expt'rtu:-;, t. ąuia III in hiis ID omnibus periurus manifeste, qU(> iuraverat, (>Ht repPltuR. i Qui Pl'OJ)(>T(~ 10 eastrum, ąuod o GalIus Pfecerat 4, Ilon destruxit, ! Twe in fratris auxiliulll invitatus, unam Rola,m aeiem yel'l im'itrllxit. ! Dux vero spptentrionalis r conturbatus a,liqllHntulum 5 ex h~H' arte", l fmum tampll t non dimisit t propositum, ('01' hahemi in Domino non iu fratre n. ! § Igi1 Ul' sieut v tlraeo Hammivomus w solo x flatn vieina, {'omlml'Pl1s y 6,.! nOIl ('omlmsta z flexa 15 eauda pereudeuR, ! tel'ras aa transvolat Jl(witurur;, l sic Bolezlauns bb. Pomoraniam impetit cc , ferro dd n-helIes,; igll<' mUłli(·iOler; i destructuru,'i. j , § Sed quid eundo per pe terrnm vd tl'allspundo ff pgerit Kg ohmittamus "h l et II in medio terre civitatem Albam 7 oh~ideudam jj adeamus kk. i § .,:\(1II

20

25

a siewl 8 L inpetravit Z, JU'II I 1:;:J· " ..lIl'Jl I .J;';:3, /<'_/\ 7-): Ung:arorum Bolf>~la.U8 II cc illl'f'tif /'8 Iltl fene 8 "" Oli/. S rf redeundo ][ 1(1.{ fecf'l'it II 1,10 F-l{ 73: olllit talmI!> li ~t'll Z 811. lial/dtkic 215, J1Il'!I I 4.54, P-I1. ,';); cj, GUli";:::, ij'! jj unl!f'llIlo II kk. II liftem ex e ('I) corr. Z I)

80

(Spraw. AU. 1904 -/If 5,' Pisma l)(}Ś/ll. I 116) ]{Ilr,::elów tUl Pilica flulI/l'lI; ex oJ}illirmc Grudecki, Zbigniew 10:3 adll. 2, llu1'(JW lJfo[le Puławy, ubi eCf'lcsin II. Aeg'idii erat 1 foedu8 ilłud Gumplowic,::, Zur Gesc}t.. Pole'i/s (j,J, ad e.reuniem aCJoItatem (I. 1107 rejert; Grodecki, Zbigniew }O'2, ad a. 1107 in 'ulliversum.. Re 1'era tame'n ud a. 1 !(II' ineuntem rejere'ndu7Ii. esl. J)e eil/s joederis 1:i l"gali cj. l'!Jc 1'., PolIS/w a Pomorze 'o za ](rzywoustego (Ruczl/iki Bistor, 19:!(J 11 ,')--4); GrOtletki, J)z-ieje I 111; JlalecZyJ/ski, Bolesław ]ll'Zywousty 41 ł<(ją. 2 ]Jaeis tempus in Polonia "UI/f; ad '1110djJrn~ (leji-nit/l'!n ad ver usqlle ad autumnu'ltt (t. 1107 referendum el>t. (lu-od llttinet opinionern auctoris cf. Plezia, Gall GO 3 ergo mense Not:embri '"el Dccembri a. 1 !{)7 "ef· supra TJ. 108 15 i cj. łmpra. lJ. ~O.3 a(lnot . .'j • Deut. 8 •. • ~ 15: erat serpclls flatu adurens; de huc figura rhetoriclt cj.l'le:.ia, ao11130 7 cj. 8upra p. 89._10 et Jlaleczyilski, Bolesław Krzywo'l1ioity 97 1\5

..,.

I

,l

I

110 veniens itaque Bolezlaum; '" ad urhelll, que quasi ecnt1'um terre h medillm c reputatur, i rastra ponit, inst1'nmenta dparat, ą,uilnu\ levius e et mino1'i perieulo eapiatur. ! Quibus pa1'atis f assidue a1'mis et ingeniis laboravit g, ! quod paucis diebus urbem C'ives reddere coartayit h. i § Qua recepta suos ibi milites eolloeavit, ! l-\ignoque dato motisque east1'is, ad " maritima l properavit. ! § Cumqne iam ad lubem Cholbreg j 1 deelinaret I -et eastrum mari proximum 2 expugnare \ priusquam ad urbem accederet ł, cogitaret, 1 eeee eives et oppidani lHonis eervieibns obviam TIolezlauo procedentes, l semet ipsos o pt fidem et sen-icium proferentes P, l § ipse (luoque' dux Pomoranol'um 3 adveniens Bolezlauo q (se) r 10 inclinavit, l eiusque residentil'l8 equo se t selTicio et milicie deputavit u. i § Quinque autem \' Holezlaus ebdomadis w expeetaIHlo x bellum vel querendo y per Pomoraniam equitavit, i ae totum i: pene regnum iUud sine prelio suhiugavit 4. ! Talibus ergo Holezlaulls aa preeoniorum titulis hl> {'st cc laudandllS, l talihllsque l)cllol'um ae 11<1 vidoriarum t1'iumphis eoro- u

I

l

l1

lU

II

II"

J1 mHllll~.

!

(-10)('('

Sed!t cum isto gaudio (lp victoria trillmphali

gaudium orto sihi filio 5

! exortum

est maiuR progenie (le regali. ! ,Puer autem etnie .crescat, !

I " BolezlauH II h et II c lllP4lio II Ił 1\ (('H) (,olllpendio ,qcr. pos· 20 teriore tempM'c wid. S .' leviol'i II f partihltH Z8/l, Handtkie 21u, .JlPII I 454 g ·inillfniore marg. maI/II CJ'ollleri: POili JI h posterior a Uttera e q -corr. t"idetur S i maritina Z8 j Gologer ][ k expungnaret II; Bandtkic :!lfi: ('xpugnaret ł a(,N~dereZ~Il, Rl/tultkie.?Hj Ol oppidanm.Z, Bandtkie 21G, J[ Pll I 454, p-l{ 7-1; opidanoH S: opilIani II l1-n obviam Bolezlauno 25 S: Bole:o:lao ohviam JI ipo>\ H Jl 1lefr::. ClI'ogi fiS odd.: ade:o!He contigit; ef. Grodecki Oall18,1 q Bolezlaullo S; nolezlao /l rom. ZSlf, nant1tkie :?1G, JJPII l 4.54, F·K 74; cf, Gat/xz. 5:2 re f.

ij

1ł.

Gumploll'icz, Zur GeRch. Polens 63, putat de aUQ 3 kic dux jortasse ·idem est atque ille, de quo supra p. 909-10 dicitur ł de his rebus cf. Gumplowicz, ZUf Ceseh. Polens 63-4 :o Balzer, Genealogia .135, de ignotinomi1/is filio Boleslai Krzywousty dicit; F·J{ 74 adn. hune filiumt eundem csse duxerunt atque JVladislallsll; Kętrz. St., Ka marginesie 48 sqq., finxil eunt ignotwm qllendam filium no1olai {Ui8SC, patrem Casfrniri jilii Casindri, qui 1'nortuus est ll. l1G7. QUicumq1te l'es se kabet, natus est jiliu8 Ule hieme a. ]107/8; GallIts vero mtllan~ me·ntionem. tacii prioris cuiusdam filii Boleslai, .sed de hoc ut de filio tlucis pri1nogen ito loquitur. U'nde sequitu1' aut Wladislaum, 7Wtll1n a. 1105 mortuurn esse, 1'ttnio-rem auteHt jill:wm eiu8dern 1/01ninis posteriore l

cj. sUl)m

-(;(Lstro non de

93 adn.,) hoc diei

2

Kołobrzeg

I t

l

I. !

! , i

,

I I

'0

f

.. ,

'li

l'

111

probitate profieiat, l pro his a moribus aug;eatul', snfficiat, ! si ('('pta materia telleatur.

en) !J

lO

b

c

Videns d igitur e Rolezlauus e, quia f frater in" omnilms et g promhisis et iuramentis fidei nulliuR existehat h \ pt quoniam 1 toti ter1'p noxius et j obnoxius 1 ohsistehat k, i cum l de toto regno Polonie profugavit 2, \ sibique m resistentes l et eastellum Ił in terre o ronfinio 3 defendentes, l rum auxilio Ruthenorutn et Yngarorum I' expugllavit. l Sicque dominium q Zbigneui r malis consiliariis CHt finitum,. i totumqm> rcgnum Polonie sub Bolezlaui 8 dominio eounitum. l § Et cum ista brumali tempore l pcrpgisse t mnltis suffireret all laborem, l Bolezlauus u tamen niehil v grave reputat, j uhi regni profi('uum 5 augmentari noverit vel honorem. (~2)

15

de patre autem nobis

HAXONEH

w

NAVIGIO VENERUNT IX PBUH:-;IA:\I

w

Igitur x in PruHiam Y, ! tprram satis harbaram, \ est ingresus 6, unde cum precla multa faetis iu(··endih; 7., 1 plurihusque aa raptivis, querens bellum D N'· inveniens, est reversus. l § Se(l (.'um bb forte eontigerit cc regionem istam in mcneiOJwm d,1 iIlcidisse, l non ('st ineOIlveniens ce a prohwo! II b Ol/L II spaliuln ad ·t/.I,criptiol/em il/Berel/da/m rel. Z; Bandtkic :218, ~111)1l l 4·54 wid.: Zhig-nelll1S vidu8 itf'rum li prima littera ornata Z,· spatium ad pritnU1n litteraln llingendMn rel., in m.ary. v litte7'a adser. S; V littera XVIII 8. lnallU ads(~r. II e-e autem Bole"lauR II f BandUcie 218: qnorl g- g llloribus II h F·J{ 7/: ('xsi~tcbat i quo d II j Onl/sz. oJ'J hoc 1'erbum omittit lo; JJPll 1 451: exi~tchat l (·orr. 1l m ~ihi II II castrum II o 0111., II, Bandtl.:ie 218: tranl' JlPlI 1 4;j,j, p.J( 74: Ungarorum 'I lJotius dominum S r Zbi~llei II H Bolczlai J[ t proegi"Rc II II Bol('zlaw~ II v Ba /ldtkie 219, J.1I1' III -1.5·5, p.l( 74: nihil w -w mn. Z S; spatiu In ad in sn'iptiolleln inserendam, rel. Z. x priJl/'t littera ornata Z; Hplltiuln I1d 1ITilllum lilteram pillgeudl1m rel., i littera in marg. adscr. 8; I lit'pra XVIII s. 1/Ia11U at/Hcr. 11 y Pru8Hia 111 II z te'rtia i liftera corr. Z a>\ pll.uiłm!> II hIJ taUlell II cc sequitur men('ionem II drt Illcllloriam II pe ('On s.ljllaba comppndio Hcripta (9) q litteme similis ridelu r Fi (J

2/)

2;;

31)

35

40

tempore patri BQlex/(1o xucce88isile, aut Allllall1s 0011. Ora('. ller errorem. lVlrulixlm,HII a. 1105 natum tradidix.'1e; (lI ..ilI(]leczyf~ski, Bolesław ]{1'ZYU10'uxt.'l 237 1 de US1/ ad/lom,inati01ds apud nostrum c/. l'le::ia, Gall 118 2 de his rebus cf. Gumplo1vicz, Zur Gesch. rolens 61; Tyc, Z dziejów kultury 98; idem, Zbygllieu' 27,' Groded-i, Zbiglliiew 104. Ohron. Jlaior. Pol. (]I[PII 498) praedia quaedam ilxori et filiis Zbignei data esse referl 3 ·I/omen eius castri ignotutll, forsitan KuróuI prOfIl' Pulawy oppiduln; c/. Jlaleczyński, Bollslaw Krzywousty 44 są. " ergo hieme a. 1107/8; c/o Jlaleczyński, Bolesław Krzyu'ouRty 41 są. II lorI/flit verbum hoc Gallicam originem aucforis lIrobare polest, c/. Ple::ia, Gall 104 • Gumplowic::, Zur Gesch. Polen8 66, eXl)editionem ha·ne t~Cl'e a. 1108 jactam. esse dicit

1 aliquid a ex relatiolle maiOI'lllll h 1 addidis~;p c. i § Tplllp01'e narnque Karoli )fagni, FrancorlIm l'egis, ('um ~axonia Ioiibi re bpllis ('xisteret II, ! ll('e clominaeionis iugum nec fidei ehristiane li susripel'et, ! l)Opulus i8te ('um navibus de ~axonia trawm1eavit i et regiOl1t:'1ll istam et l r('gionis g nomen occupavit 2. i § Adhuc h itn sine regt', i sine lege 31 p('rsi8tunt, ! nec a prima ~ perfidia vel i feroeitate desistullt. ! Terra enim iIla laeubus j et paludibus k est l adco 1Il ('ommunita '., I quod non (lsset vel ('a8te11i8 vel ('ivitaObus sic munita; i unde non potuit adhuc o ah aliquo ~mhiugari, l
::\lIRACUI~UU

H

DE PO:\iOHANIH

~

10

Nunc t autem Pruzos ('um hru.tis animulilms relinquamus i d y quandam l'plationem II' rationis x l'apaeihus y 4, ymmo:ll Dei miraC'ulum referamus. i Contigit. fOlte aa Pomoranos de Pornorania prosilisse bU, l eosque more c~ solito pI'{'dam eaptul'os dd per Poloniam discurrisse <'l'. 1 . § Quibus dispel'sis et discurrentibus ff l per diversa gg i cUlletisque mala facien- 1~ tibus 1 et perversa, l quidam hh tarnen eorum ił ad nudora 1\ sce]era prorup('runt 5, l quod jJ metropolitanum ipsum et sanetHm f!cclesiam invaserunt 6. i 11

.

l

.

,

,

. a om. 11 h sequitur aliquid 1l c a.(ldi~~(' II ,I P·K 7(;: eXf\ist~ha~ ,. xlune ZSII r pr(le(~edit pUl/dl/in iI/ter collltil1wH [>ICriptio'ae positum S; F-~ 7.) wId.: a g l'Pgiolle ZB. p·X (5 II Adu(\ II i IIlW 8, B potuit II 'I lad/:! Z S; t littera CM'·r. S r palludihu8 S, }]altd~· kie 220, JIPIl l 455 M-M om. ZB; xpati'!ol/. ad 'i-nscripliollt'm ;lIxerclldmn reI. ~ t p1'imft littera· OT'l/flta Z; Hpatium ad l,rimam. liIInam pi /I g l'Illla'tll re1., 11 littera Iii llIarg. at/ser. B; X littera ...Y.YIII s. ma'II'y, ads(·r. 11 u Prllsos J[ \. om. _w rationem Z811 x l'oeionis S; BOlidlkie t.?], Jll'lll .J/jfi: rrladoni8 r 1"0}Jaeem II II ymno S; Ramlt1cie :lU, J[Pll l 455, F-K 75: immo au ·nam· que II I,h l!'.K 75: pro~iliisse' C~ om. d,1 (~aptiyos S , · " 11i""('nri8se JI rr discnrentibus II gg diuE\:t 8 hh quibus ZSIl iI·1I all maiora (,ol'llm II 1 qui ZSII, Ba·ndtkie 221, ...l/I'][ l .J,j/j, F-K 75; ('t. (}(/IISZ. (j5

n

2()

:!;,

n

l ex 7lis verbis roncludi poisit Gallum t1'wlitium'n/. q/uli/daJn i'n co 10('0 ('U/l8cribentlo sccutum csu; ignol'ai-ur ta1nen, an Polonorum traditio illa tuerit 2 narmUot/cm de Saxollib'us in I'russiam vCllicntibus repet't~'/lt Sachsel/8piegel (lIi l i § '2), Siichs. lVeltchronik ad a. 917 atque AlI·nales St(Hlellses',A.ntiquiorem llis auctorem, nu·llum lIovim.us, ?lisi lViduki·nd aliquid de ea 1'e commemoral'erit, ((pud quern tamen locus ille deest. Cf. (le ea re l'lezia., Gall 1.11; Ketrz. lV., O lud,IOHci polskiej 'Ul Pru8a<'h niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, 20,' Bruckner, Jana Potockiego prace, Wa'rsZa'lNt 1911, 80: Tyc, Z dziejów kultury 101-2, apud quem tOllies adferunfur 3 de U8'U apud nostr1t1/b adnO?ni nationis cf. Plezia, aall 118 " de sig'nificatiorle t'erboru1n brutis anhn.;tlibus cf. Plezia, Gall 728 li Est1t. 16, 5: in tantum vesalliae }lroruperunt I incUI'sio Ula vere a. 1.108 facta esse videtur, ('f. Gumplo'wicz, Z ur Gesch. Pole'l/8 GG 8qq.; Tyc, Z bygniew,3.Z-33; Jl aleczyński, Bolesla11' Kr; II ;f'(J' ustv 97

•

81)

8&

40

..

1&

a

113

Igitur .Martinus, archiepiseopus Gneznensis·, I senex fidelis, I Spitimir b 1 in eeelesia sua c confessionem cum d sacerdote missam auditurus 8 faciebat, ! suamque viam insellatis ł iam f eq~is alias iturus disponebat. l § Sicque procul dubio simul omnes ibidem aut g fuissent iugulati, ! aut r, pariter dominus sicut servus b eaptivitatis l ~vinculis mancipati, l nisi I . quidam de ministris foris j astantibus k, armis eorum recognitis, au eeelesie l ianuam properaret, l iamque presentes Ul adeS8e Pomoran08 fIl exelamaret". i § Tum o vero presul, 8acerdos, arehidiac~nus 2 tremefacti l de vita temporali p iam q desperare q Bunt coacti. I § Quid consitii caper 10 rent , I vel quid agerent 8, i vel t quo fugerent U1 i § Arma nuUa '", clientes pauci, h08tes in ianuis, et quod perieulosius videbatur, lecelesia lignea ad comburendum w eos paratior habebatur~. i Tandem archidiaconus per ostium x exiens, per solarium coopertum ad equos ire yolebat I et sic evadere y' se y putabat. ! Sed salutem deserens i et salutem querens, i 15 asalute deviavit, l quia z Pomoranis aa iUue irruentibus obviavit. i § Quo capto, pagani putantes archiepiscopum esse gavisi ·8unt vehementer, ! qUeIn positum in vehieulo non ligant, i non verberant bb, ! secI cc custodiun t oc vfmeranter dd. \ § Interim ee autem archiepiscopus Deo se yotis et precibus commendavit u, i seque crucis sacro signaculo consignavit gr l 20 nec, ubi bb nisi 11 iuvenis jj (non) kk dubitaret ll, illue scandere senex tremulus dubitavit mm. I § Mirabite nn dictu, vires, quas etas senilis 00 denegayit~ 1 peric~lum mortis timorque subitaneus ministravit '. ! § Presbiter I'P vero, sicut qq erat paratus, se post altarium reclinavit l et sic uterque presul et sacerdos Deo iuvante manus hostium evitavit. i § Nam paganos in eccleI

25

80

85

• a p-l{ 75: Gncmensitl b· Spiczimir SIl, Bandtl.:ie 222; prima i littera super8(,}·., in marg. Spiezimir eadem atque textus manu adscr. S; J.lIPII I 4·')5, F-li. 75: ~pieimir c Gansz. 5:): suam d Gansz. 53 malit: coram e Gansz. 53 malit: faduro f - f iIlsallatis iam S; iam ins('llatis II g pariter II h extrema S littera dijfusa II I sequitur fuissent II I foras II k ast'\tantibus II leciesie J[ In-m adesse Pomoranos presentes. II n OJn. II o TUllC II p tporali II q-fi uesperare iam II r caperentur ZS II agerentur ZS t aut II u fn· gerentnr ZS; J(etrz. Uwagi 68, Grodecki Gall 135 adn. 1 wId.: ignorahant v 1){)' sterior llittera corr. II w comburrendum S, Bandtkie 223 :r hostium ZSlI. Bandtlde 223 y-y se evadere II z sed II aa Pomoranis SIl hl> at dd venerantur B. Balldtkie litterae ligatae Z; carcerant II te-co om. lI 223, },fPU I 45$, F·J( 76,' om. II,' cj. Gansz. 53 ee Iterim S comendavit B, Bandtlcie 2'?3 gg asignavit II bh om. ZS,' ibi II,' F-l( 76, Gał/sz. 10: quo \I om. II, Bandtkie .9, ,?1 , .MP II I 456 li F·K 76 add.: scandere kk om, ZSH, Bandtkie 2:!3, J[PH I 45(J II debitaret Z,' F-K 76: hesitaret; ej. Gans:.10 mm dubitaverit ZS nn miraIe, in marg. nota.:. II 00 Flemel II rp post. quam II . qq sieuu S f{

40

1 cf. supra p. 1085 II prima haec est de archidiacono in cj. Silnicki T., Organizacja archidiakonatu 10 Polsce (Stud. 'H. fasc. 2. 11) Lwów 1927. Długosz, IIistoria I 466, archidiaconu1l/, ,,~. nomine iuis8e dicit 8 de periculo brevibu8 'łnembris expres80 ej, ł Ver~ .• Aen. VIII .224: sic senio vires pedibus timor. adicit abs. MonumenŁa

Po\oniae

Hi.Łorica

Ser. II nr 2

Polonia ?1H'lItio, hist. pr. lJOl. .x illum Nicolaum Plezia, Gall 114 8

siam irrumpentes" ita divina b maiestrs b excecavit, I quod nullus eorum vel sursum ascendere, l vel post altare respirere 1 ad memoriam revocavit c. I § Qui tamen arehiepiscopi altaria d viatira e, ecc1esieque reliquias abstulerunt, j sta-timque cum eis et cum archidiacono, 'luem ceperant, abierunt r. l Sed Deus omnipotens sicut g presulem, sacerdotem et eccleshtm libera~·it, 1 sic h reliquias postea totumque sanctuarium incontaminatum et inviolatum archiepiscopo restauravit. l Quicumque I enim paganorum reliquias, vel sacra s J vestes, vel vasa sanctuarii possidebat, i vel caducus eum morbus vel insania terribilis agitabat; l unde Dei magnificencia tremefacti, 1 captivo archidiacono k euncta reddere sunt coacti. l § Ipse quoque sanus et ineolumis arehidiacollus de Pomorania remeavit, ! sirque suis omnibus restauratis l archiepiseopus Deum mira bilem in Buis operibus l' eollaudavit. l Ex ea die Pomorani paulatim inripiunt annullari n, ! nec ita sunt ausi postea per Po]onianl evagari 0. i

. 5

ll l

\ j

I

10

I

Dl

( -l!)

li

l

1li

Igitur q inpiger r Bolezlauus iterum Pomoraniam est ingres sus I et 'castellum 'obsessurus Carnkou 2 magnis viribus est aggressus~; i maehinis diversi generis preparatis, l turribusque t castellana u munitione T preminencioribus w elevatis',' i armis tamdiu ae x instrumentis y oppidum z inpugnavit aa, Idonec iUud facta rledicione suo dominio bb manci·pavit. i § Irsuper etiam ad fidem multas a b infidelitate revocftvit, !~psurr.­ que dominum castelli 5 de fante baptismatis e1evavit. ! .Audientes autem

!

~

{

i

8

irrupentes 11 l> F.le 76: maiestas divin-a c revocaverit ZS d me· di(~ a littera ex er corr. S e vitica H r adierunt II g sic zsrr, Bandt· kie 224, F·K 76; cI. Okran. Pri-nc. Poz. ( ..1IPll 111 464), Gansz. 53 h oblitera· tum' atque del. H 1 Bandtkie .'?2.5: Quicunque J om. rr k archiepiscopo II. l restitutis II III hUs Z S. Bandtkie 225, JIPll 1 456, F·l( 76 n anullan ZSl annurari II o sequitur etc. li p spatium ad inscriptionem inserendam rel. q Prima littera Z,' Bandtkie 226. ltlPIl 1 456 add.: Pomoranorum baptisacio oT/wta Z; spatiun~ ad primant litteram pingendarn rel., in nwrg. i littera add. S; . om. usque ad III notnIn p. 117 H r impiger S, Bandt1de 226, lIIPll I 456. F·li. 76 II sequitur Cz del. S t turribus S, Handtkie 226 u Bandtkie 2.Z6: castella. nam v Bandtkie 226: lllunicionem w Balldtkie 226, F·K:17: preeminentio. ribu:'!; Gansz. 2Z: preeminentibus ~ ab Z8; Gansz. 10: et vel atque y in· trvmetis, v littera superscr. S ? opidum S, Ba'ndtkie 226 aa Bandtkie. 226. F·K 77: impugnavit hb F-Ii. 77: domino; cI. Gansz. 5.3, Grodecki Gall 136 adn. 1 -

i

Ił

f

20

l

I l

a

,

85

.0

'.

"

80

l Ps. 144, 13, 17: dominus sanctus in omnibus operibus suis I Czarnków Q{l Y'oteć tlume-n 3 de opi-uione Tyc, Zbygniew 31-3, Boleslau8 ita archiepis_copi iniuriam vi·ndicavit . .Acta kaee 8unt aeBtate a. 1108 ł Sall., Jug. 21, 3: 'oppidum circumdedit, vineis turribusque et machinis omnium generum expugnare . aggreditur. _ li cle opinione Gumplowicz, Zur GeBch. Polen8 G8, dominus- ille Gnie· .:. womir juit, ej. injra p. 1171 . :.. :

ł

25

.•

{

•

115

&

hoc pagani, ipseque dominus paganol'um t, i sic farile viddiret cOTI'uisse contuma.ciam 8 Charncorum, \ ipse dux Bolezlauuo b primus c omnium (se) d ineIinavit, i sed eorum neuter e longo tempore fidclitatcm f obscrvavit. i § Kam poste a baptisatu8 g ille Bolezlaui h fi1ius spiritalis 2 \ tradicio·nes ferit multimodas dignas I sentencie j capitalis It 3. l" BecI ista suo loco recitanda prescntialiter sub l silencio contegamwoi, l donee impera-: torem de Vngaria m, Bolezlauum n vero de Bohemia reducamus et si qua prius fieTi contigerint o inducamus. i . . (45)

10

p

Nunc q autem de Pomoranis ad r

Bohemo~

eonvel'tamur,

l ne

diutius

Circa idem immorantes pigrit:ui yideamur 4.

n

20

25

80

Igitur 1301ezIauo 8 in terre ('ustodia persistentc i et honori patrie tOti8 viribus in8istente, ; contigit forte ::\Iorauienses advenire, ! volentes castrum KosIe 5, Polonis nescientibus, prevenire~. ! § Tunc quoque Bolezlauus u quosdam probos milites ad Ratibor v 6, si possibilc sit capiendum misit, ipse tamen propterea vel venari, vel quiescere non dimisit. l Illi vero probi milites abeuntes w ! et certamen cum )Iorauiensibu8 ineuntes x, i ibi y probi quidam de P?lOlliS in prelio corruerunt, l socii tamen eorum Ą contumatiulll ZS '. b Bole8lauuo s: Bandtkie 227: Boleslauo; JIPll 1 .t.i7, F·]e 77: BolE'zlavo c prius Z d OHi. ZS, Balldtkie 227, .MPH 1 457 e yenter B, Bandtlde 227 f in 'marg. aUo atramellti colore add. eon Z: cOllfidelitatem S, Bandtkie 227, .JIPI] I 457, F·J{ 77 g JIPII 1 457, F-J{ 17: haptizatus h Boleslaui B, Bandtkie 227 I Gallsz. 53-4: dignus j Gan8z. 58-4 malit: sententia k lacuna pana in lIIembrutut divisun~ Z; Gansz. 53-4 malit: ca,pitali 10m. S, Bandtkie 2:27 m JIPlI I 157, F·K 77: Ungaria. n Rol('slauum S, Ba11dtkie 227 o eontigerit ZB, BantltT.:ie 227, JIPII I 457, F·K 77; cj. Gansz. 54 p spatium ad i'lIsaiptiollem insere'ndam Tel. Z; Bandtkie 227. JIPlI 1 457 add.: Bellum cum 1Ioravis geioitum q prinw littera OTlwta Z; spa· tiuln ad priman~ litterant pingendam rel., in marg. n littera a(Iser. S r sequitur h littera del. S 8 Boleslauuo S,· Bandtkie 227: Bole~lauo t Gansz. 54: prepedire u Boleslauus S, Bandtkie 228 v Rathihor S, Bandtkie 228 w Oallsz. 65: abierunt li: Gansz. 65: inierunt . y b littera dilfusa S

1 totius P01noraniae dux, de quo iam 8upra dictum es t, ej. p.II/ n 2 locutio haec 8ullLpta essc videtur e Corp. lur. eanon.. c 7. C. 30, q 1: filia llieitur spiił!) ritualis 3 de huiu8 t'erb{ in Corp. iUT'is civilis, ,d et signilicatiQne ci. BaZzeT, Studiunt 1 .J52 ł duo octosyllabi trochaici & Koźle oppidu'm ad Odra I'umen in Silesia 6 RaciboTz oppidum. ad Odra jlulIIen,' idem oppidum commemora re l:idetur Cosmas 111 22: munitio que fuit firrniter pOf\ita venlUS terminos Polonie. Quod ad alias opiniones spectat, ej. Gumplou'icz, Zur Gesch. PoZel/s G9; J{Q40 rolny. Ćeske d~jiny l pars 2,450. PugnatuJn est ibi autunulO a.110S, ci •.Malec:::yński, Bolesław Krzywousty 81 sqq.

S*

116 et victorie campum et castellum habuerunt -. l Sic sunt in prelio 1\1orauienses interempti ! Et· sic ilU de castello ignorantes b iriterempti c 1. § Interea Henricus imperator quartus Vngariam d introivit 2, ubi parum utilitatis vel honoris acquisivit. I Nos autem de gestis imperatorum e vel Vngarorum f ad presens non traetamus, sed hec commemorando g .I3olezlaui h fidem et audaciam predicamus.

,.

I.

(46)

l

Erat j enim inter re gem Vngaroruln li: Colmannum! et ducem Polonie llolezlauum l coniuratum, 1 quod si regnum alterius imperator introiret, ! alt er eorum interim Bohemiam prepediret 3. l Quando ergo cesar Ungariam m introivit 4, l llolezlauus n quoque, fidem servans, ,in medio silva rum prelio eommisso o, victor liohemiam prepedivit P, ! ubi tribus diebus et noctibus comburendo q trcs castellanias r unumque suburbium dissipayit 5 l et sic cito pro Pomoranis per traditionem sua castra capientibus remeavit. (47)

5

10

15

B

lam t eo absente 6 Pomorani Vscze n 7 Bolczlaui v castrum obsederant w ! et illud Poloni Pomoranis iam Gneuomir y 8 per y traditionemI

a b et r litterae tlifl1tsae S b Gansz. 39: i!!;lIoranter e interrepti ZS 20 }'{PH ] 4/;7, F-l{ 77: intercepti d JIPI] I 457, F-I( 77: Ungariam e Bandtkie 228: imperatoris f .l.1IPIl I 457, F-l\. 78: Ungarorllm g ('o'!Jemor~nd() S, Bandtkie ~28 h Boleslaui B, Bandtkie 228 l spatium ad inscriptwnem t.~8e· rendam rel. Z,' Bandtkie 228, J/PIl I 4!j7 add.: BellUIn Bohemis illatUlu j prima littera ornata Z; spatiutl1, ad pri11Wtl~ litteram pingendmn rel., e littera in mary. 25 adser. S k sequitur Cola del. S,' NPIl I 457, F-J( 78: Ungarorum. l Boleslauum S, Bandtkie 228 !ll Vngariam S, Bandtkie 229 n seqn1tur lacltn.a in membrana Z; Bole81auus B, Bandtkie 229, F-K 78 o comii'so 8, Ban(ltkte 229; prior o littem corr. S p lIIPIL I 457: propedivit q ('omhurrendo B,' BandtIcie 229, }'[PII I 457 r castellanuas Z S, Bandtkie 229; F-I( 78: castella; 80 · ej. Kętrz. U'U.\Qgi G8, Grodecki Gall 1.17, adn. 1, Gal!sz. 70-11 8 81)atimn ad inscriptionem inserendam reI. Z; Bandtkie 229, lIIPll I ·j,57 add.: Pomorani rebene~ t l)rima, littera oniata Z; spatiwrn ad primam litteraJn pingendam rel., in marg. l littera adser. S u MPIl I 457, F-K 78: Uscze v Bolel',:laui 8, Bandtkie 229 w jlIPll I 457: obsederullt x F-K 78: orno y--y Bandtkie .':29: per Gnevomir 85

d'uo octosyllabi trochaid, ci. Pohorecki, Rytmika 48 :I 111,enS6 Septembri 110S, cf. Jlleyer·v. Knonau, lIeinrich V, VI 83-7. Inde ab Interea ad verbum fere repetit Kadlubek (.i1IPll II 332) 8 foedus hoc N ovotny, Ceske dejiny I pars 2, 444-5, 448, ad a. 1107 relert '" de hac expeditione ej. Novotny, Oeske d~iiny · I pars 2, 419; .Meyer V. Knonau, Heinrich V, VI 8.1-:7,' lIIaleezyński, Bolesław - Krzywousty 63 sqg. ó incursio hace eodem kmpore {acta esse videtur, quo Co· lomannus, IIungarorum rex~ 21loraviam it/l'asit, i. e. mense Novernbri a. 1108,' cI. Cosmas III 25; Novotny, Cesk6 d~jiny I pars 2, 461 8 ergo mense Septembri a.1108 7 Ujście castrurn ad Noteć jlurnen B ej. supra p. 115" Piekosiilski, Rycerstwo II 225, genti Strzegonia cum adnumerat 1

40

45

I

iI I

I !

..

J

117

5

10

suggerente a reddiderant b. l § Erat enim i8te Gneuornir de castello Charncou c 1, quod Bolezlauus expugnavit ! et quem ipse de fonte baptismatis elevavit ! et ceteris interemptis vite reservavit t et in ipso castello dorninum coIloc·avit. ! § lIic d vero perfidus, periurus, irnmernor 'heneficii, perverso consilio castrum reddere consuluit castellanis, \ menciendo Bolezlauum superatum a Bohemis ; et iam redditum Alemannis. I Exercitu itaque tam laborioso itinere tamque periculoso de Bohemia redeunte, ! nec sibi, nec viris fatigatis, i nec equis maeillentis l pepercit, i nec die noetuque quievit e, Idonec illuc festinans cum paueis, quos de multis eligere f potuit g (advenit) h l et si non aliud feeit se velle iniuriam vindicare, saltim I innotuit ! eumque sanum et non supcratum I apparuit. r § Nullus enim se contra eum ad bellum preparavit, l llullus enim (eunti) k vel redeur.l.ti pugnaturus obviavit 1 et sic nec darnpnum l faeiens nec reClpiens remea vi t 111.

15

(

48)

n

Iterurn o aliquantulum p 2 equis et militibus recreatis p in Pomoraniam redire q parat Bolezlaus r iterum r ad bellum cohortibus instauratis l Hostium ergo i terram ingrediens, i non predas sequitur u vel arnienta, l sed ea'strum Velun 3 obsidens 4, i machina s preparat ac v diversi w generis w instrumenta. l § At contra eastellani x vite diffidentes, I solummodo y in armis eonfidentes z, I propugnacula relevant, i destructa reparant, l sudes preacutas 5 et bb lapides sursum elevant, l obstruere porta s festinant. l § Machinis itaque preparatis I et unive~sis cc adarmatis dd ! H.

20

&II

s,

1\ 8u~O'erentetll Ralldtkie 229, JIPIl I 457, F-l( 78; et. ](ętrz. Uwagi G8 tradident~t S, Bandtkie 2:29; .JIPII l 457: reddillerunt; l/.K 78: reddiderat c Charncon S d in marg. tria puncta S e requievit 8. Bandtkie 230 t Gansz. 54: elegit g Gansz, 54: perv€'uit h Ont. ZS, Balldtkie 2.')0. J[PII I 458, F-K 78; et. Kętrz. Uwagi fi8, Grodecki Gall H7 adn. 3 I P-le. 78: saltem j Aupperatum Z kom. ZS. Bandtkie 230, J1lPII l 158, F-K 7$ l P-le. 78: dam· ao num m inde ab q notuZa p.·114 om. II TI spatium ad inscriptioILe'1n inserendam rel. Z,' Bandtkie 231 • .MPII l 4·58 add.: Bolezlauus Pomoranos rebelles cap to castro Velun castigat o Interim, prima littera or'nata Z, F·l( 78,' 8patiul1~ ad priJitOln litteran~ pingendal1~ rel., i littera in marg. adscr. S; I littera XVIII B.manu adscr.1l p-p igitur Bolezlaus II q reddire ZS; posterior d littera puncto intra posito or· 85 '/wta e8t Z r-r om. II: Bandtkie 231, .MPII I 458, F-l( 78: Bolezlavus iterum 8 is litterae ex us corr. II . t ad 11 u Gansz. 66: in~equitllr v et II w- w diversorum generum II x castellam S y solu m II z prior e l Wera ex 'o eorr. S I\a preoccllpatas ZII, .lIPllI 458, F-K 79; preocupatas S, Bandt· kie 232; ct. Gan8Z. 55 bil t II ce lluiversiblls ZS d
25

jQ

h

et, 81lpra 1). 114-Ij, Kadłubek (JIPIl II 3~3) e l1ialogród oppido eum esse dicit \I et. snpra 2). 88 2 a ll'ieleii oppidum ad Noteć jlumen , hierne a, 1708/9 li Sall., Cat . .'j(j. 3: alii praeacutas sudes portabant; Cae 8. Bell. Gall. V 18: ripa erat acutis sutlibus praefixif'que munita 1

oriundll1l~

118 Polon i castrum II. undique viriliter invadunt 11., i Pomorani vero non minus defendunt. l Poloni b pro iustitia et victoria sic acriter insistebant, l Pomorani pro naturali perfidia et pro salute defendenda resistebant b. ! § Poloni c gloriam appetebant, ! Pomorani libertatem defendebant c. ~ § Ad d extremum tamen d Pomorani continuis li laboribus f et vigiliis f fatigati, ! se non posse tantis resistere viribus meditati g, l de primo fastu superbie h descendentes, sese castellumque, recepta Bolezlaui i ciroteca j 1 pro pignore k, reddiderunt l. § At Poloni tot Dl labores Ul, ! tot inortes, ! tot asperas hiemes D, ! tot traditiones et insidias memorantes, ! omnes oceidunt, nulli pareentes, i nec ipsum etiam o Bolezlauum p hoc prohibentem audientes.· i Sicque paulatim rebelles et contumac'es Pomorani per Bolezlaum q destruuntur, ! situt iure perfidi destrui debent r. ~ Castellum vero Bolezlauus 8 melius ad retinendum L affirmavit u, l eoque v munito necessariis, snOB ibi milites collocay,it. I SEXCESTI w PO)IORAXI IX )IAZOUIA. SUXT PEHE)lPTI w

(49)

Sequenti x tamen estate 2 congregati ~ transierunt in l\Iazouiam y predam capere POmOfaIli. i Sed sieut sibi Mazouienses z predam as facere sunt eonati, i sic bb a b bIJ ipsis nlazoui<'IlSibus co preda fieri sunt coadi. j Ipsi nempe dd per l\Iazoniam cursitantes, i predam et captivos l'e congregantes tf I et edificia eOllcremantes gil, j iam securi cum preda stahant, ! nec de bello duhitabant hb. l § Et eece comes nomine l\Iagnus 3, qui II tune l\Iazouiam regebat ii, cum l\Iazouiensibus, paucis quidem jj numero, proa-B undique viriliter castrum oppugnat II h-b om. II c-c om. S, Bandtkie 232 d-d IO'itur II e om. II f - f vigiliis (·t laborihus II g meditari ZSH; Bandtkie {~2, ]fPH l 4J8, F-K 79: meditantes; ct. Gansz. 11 h h littera COrT. II I Boleslai H i cyrotheca H; Bandtkie 232: chyroŁheca; F·K 79: chirotheca k re Wierae ex s (') corr. l! l re prius adscr. S; tradiderunt 11 . lU-lU 01n. II D vemes II o ecciam H 1> Bo]ezlaum II q Bolez]auum S, Bandtkie 233, ..I.1IPH I 458, F-l( 79; Boleslaum II r solent S, Bandtkie 233 8 Boleslaus II t hic inscriptio sequentis capitis i'nseritur('V-W) II u firmavit II v eo quoque II W-Wom. ZS; spatium ad inscriptionem inserendam rel. Z; inscriptio iam supra in textu1Il inseritur II x prirna littera ornata Z; spatium ad primam litteram pingend.am r~l., s littera i·n mary: adscr. S,· S l~ttera XVIII s. manU adscr. II y MalOzomam S z Bandtkte 233: Mazovlenses at. scquitur Bib i Jl bb-bb de H cc ib litterae ex es corr. S dd namque SB, Bandtkie 234 l'e captiuu~s Z {f congregat.es S gg COllcrementes l! bb prior b littera e v corr. S . II-II om. l! II qmdam, in marg. XV I s. rna:ł/u add.: Pom. in Mas. II

5

10

15

20

25

80

85

ignotum aliunde in Polonia sig num; cf. Grodecki, Gall 138 adn. 2; lIIaleStanowisko dokun~entu w polskim prawie prywatnym i przewodzie sątloU'ynt ,o. (Stud. nad hist. pr. pol. XV fasc. 4) Lu'ów 19,15, 29. Kadłubek (lIIPl! II 334.) in obsidione illa Gniewomir occisum esse affirmat II ergo aestate a. 1109,' c/., 1Ialeczyński, Bolesław Krzywousty 97 3 et. supm p. 09 ddł/ot. 3 1

czyński,

119 bitate vero a numerosis \ contra plures et innumerabiles paganos horri bile prelium intravit,c, ! ubi Deus snam omnipotenciam revelavit; l § namque d de paganis ibi plus quam sexcentos e aiunt interisse, j predamque totam illis et captivos l\Iazouienses abstulisRe; l residuos quoque vel capi f, no~ est dubium, vel fugisse. \ § Quippe Symon I 1, illius regionis h presul,· oves suns lupinis morsibus laceratas luctuosis vocibus cum suis dericis ł infulis indutus sacerdotalibus l sequebatur et, quoll armis sibi materialibus non licebat, I hoc armis perficere spiritalibus Je et orationibus satagebat l. i Et sicut antiquitus filii Israel Amaleehitas orationibus Moysi m de.vicerunt 2, lita nunc n Muzouienses de Pomoranis o victoriam P, sui pontificis ~ udiuti r precibus 83, hałm€runt. ! Scquenti etiam t die due mulieres, i fraga t per devia legentes, l uno r milite Pomoranorum r invento nova m victorium r retulel'unt, i quem armis exutum t, religatis post tergum t manibus 4 in prcsentiam u comitis l t pontificis adduxfTunt t. 4

.... I

5

10

t5

(50)

20

v

ZbiglH.'ui w quoque r milites r eum Bo.emis r per regiofi('m x Złeznen­ sem y 5 depI'edantes et COllcremantes 6, simili infortunio ub ipsis affillibus z superati, I qui dam vero capti quidam głu(Ho aa iugułati n. ! lIiis ub autem minoribus pretaxatis, aliquantisper quiescamus, i ut eC ('ontextum de maioribus librum tHcium ud€umus. i, EXPLICIT SECUNDUS dd LIBEH ,hl a atque virilms II b numerosos ZS c introivit U d nam II JIPIl I 469: 600 r 'i'ndc ab hoc loco incipit l,'crticalis rillta in membrana Z g P-ll 80: Simon II religionis ZS I clerds, d litterae ex a (') corr. S I sacerdotabus S; pontificalibus II k spiritualibus SIl, Bal/dtkie 2.%, .lI Pll I 459, F-K 80 I nitebatur ZS, Bandtkie 235, .MPII I 459, F-l{ 80 In Bal/fItkic 235, JlPII I 4·59, F-K 80: ~Ioysis n vero ZS, Bawltkie 23:;, ]fPU I J59, F-K 80; Gansz. 50: modo () verticalis rima in membrana, atramellto circumI!cripta Z; Poranis S p om. II q antistitis li r sequitnr rima in membrana Z s sequitur vietoriam H t verbutit rimain membrana rlil'isuJn Z u presentia ZSH, Bancltkie 235, JIPH I 459, F-I{ 80,' scquitur rima in membrana Z v spatiunt ad inscriptionem insenndam rel. Z,' Bandtkie 236, J1IPII I 4-59 add.: Bohemorum et Zhigneui dades w prima littera orna,ta Z; spatium ad primmn lilteram pingendam, rel., in marg, z littera add, S; S littera XVIII 8. manu adscr. II x post ~e litterae quaedam (li ') erasae Z,, religionem S y en litferae 8uperscr. S,' Zleslensem li z af, hic vcrburn abrulnpitur, 8criptura usque ad alteram columnant continuataII as-as iugulautes gladio ZS bb Bandtkie 23a,1'-K 80: IIi" cc Gansz. 50 forsitan: et, dd-dd II' liber Z; liber sf'('undu8 II e

2&

80

85

40

l l

-la

\

ł

c

1 Simon, Plocensis episcopus, cf, supm p. 1 adnot. 2 I ci. E;cod. W, 8-13,' Plezia, Gall 127 3 licet-ne inde concl'udere auctote'nt Sinwllis el)iscopi familiarem, f'Uisse' f, Verg., Aeu. II 57: manuS iuvenem ... post terga revinctum; Orid., Ars I 2, .H: manihus post terga retoTsis fi cf. I'lezia, GaU 1-33 • Gumplowicz, Zur Gesch. Pole'uB 74, hanc incursionem eodellt tetiqJOre factum esse dicit atque Pomoranorum. incursionem in .illasoviam; Not~ot1JY, Ceske (Ujiny I pars 2, -18·) adn. 1,' ad alterom incursionem hanc narrafiotlem referi cf. infra (III 19)

._.#"

li,:.,,

..

]20 INCIPIT TERCIUS· LIBER" INCIPIT

b

EPISTOLA TER TlI LIBRI

b

Capellap,is e ducalibus - ve~erandis d I aliisque e bOJljR. clericis< per Poloniam rn~n\~~fnMś'ł ! pi~Mhb~'/atYCt~~ opusculP sic ij~H~ tt..rVful·óiatia d>C.'j,;wll . . ó'l- /]I''''I-IQ I lJ-n/u,,'W~, .... 1.'-'..,11' •• fII)r'I. • ,pretetlre, \ ut heea;(j e,:)(peune de Ca-dUCIS IJ ad permanentm Ltransl Ire 9, ! Primum omnium vos scire %Jó'I fratre~ h karissimP, l quia tantum. J opus non ideo c('pi j, ~ ut pEr boc fimbrias mee pusillanimitatis dilatarem 3, l nec ut patriam vel parentes Meos lt exul apud vos et peregrinu8 l. exaltarcm 5, sed ut ID aliquem fructum mei laboris" ad locum mee D professiOlIia o 7 reportarem. i § Itern p aliud q vestre discretioni manifesto r, I quia' non, ut ł me quasi.D cetuia v preferendo, I ve I quasi facundiorem r in sermone refuendo', I bune laborem suscepi; sed ut otium evitarem' t et dictandi consuetudinem o cons( rvarem 8 l et ne frustra panem r Polonie w manducarem o 9. ! Insuper etiam copio!;a, u hellorum materia ad presumrvdum u . .1

5

10.

D

~

a.-a III~

liber Z; liber tercius

J5

~

li

b-b

rubro colore Z,' et primo prolop;us H

c prima littera ornata, secundum margille'llt rima in membrana Z,' spatiu1lt ad pri-

• mam litteram pingendam rel .• in 1nar:g. elittera adscr. S.. C littera XVIII s. manu adscr. II, d v litt,tra ex T con., ra superscr. S .. aliiqlle S; aliis H r corr. ex caduas II g potius 11010 S h fratrem Z 1 kmi vel klm Z,' Bandtkie 237, ..lIPH I 4GO, F·K 80: cariRflimi I-I non ideo tantum opus repi Il kom. B, Bandtkie 2.17 l peregrinos S, Balldtkie 2.37 ni sequitur in vobis 'H .. me II o professioif! II p illcipit riłwr t'erticalis (n 7Itembra'ł/a, atramento circumscripta Z q ad II . r'verbum rima in membrana divihU~ Z • quod H t repet. Z o sequitur rima in membrana Z y ('eteroa Il .., Polonicom Z • .l[PH I .ulO ..

20

15

, "

l cj. 8upra p. 17 I August.: RermOnt8 ell . ..llai 93. 4: transeamus tle ea· tlupis ad perpetua a cj. 8upra p. C!lprianu8, De mortalit tte 2G: relluntiasse nos mundo et tamquam hospites et peregrinoś hine integrim degere ' ex kac locutione com'tlwuiter co:ncluditur Gallu1ł& lui88e alienigenam nobilis ge'neris 110 atque in Polonia exulem,' c/o Plezia, Gall 1.17,. monachum jorte ordillis a. Benedicti de . Irlandia vel Scotill origi'nem trahentem putat nuperrime Zathey J., Ki'llt był Anoł~im Gall (Spraw. PAU. 1948 XLIX nr 6, 289 aqą.). Duo odosyllabi trochaici, ej. Pohorecki, Rytmika 48 • Sall., Cat. 35, 3: quod frucłu laboris industriaeque meRa ... statum dignitatis non obtinebam; Jul. Val. I 13. 20: sume ... Iaboris mei fructum 85 7 t'iderunt iam viri docti Gallum in extraneo quoda'llt 'IIIonasterio pro/e88ionem jecis8e; ci. nuper Plezia, Gall 137-8, et contraria'm opinionem apud David. Le8 source8 de l'histoire de Pologne. Paris 1934, 42 sg. • Wojciechow8ki, Szkice 252-.~. opinatu8 est Gallum Boleslai ]{rzywousty ducis callcellariu1n jui8se. E textu tamen sequitur eum artem dictandi (i. e. epistulas compo'łtendi) in Polonia obliv'isci noluisse, apud nos ergo 1W7t fuisse cancellariunt. CI. de hac re praeterea Abraham, Kwart. Hist. 1904 XVIII 573 .. Tyc, Zbygniew 46; Kętrz. St., Na 'IIlarginesie' 26 sqq.; Grodecki, Gall 17 8'1Q. Maleczyński, O kanclerzach polskich XII w. (Kwart.~ Hid. 1928 XLII .H) Gallum cancellariis Polonorum XII s. non adnumerat; ci. etiam Plezia, Gall.140 sqq. • 2 Tess ..J, 8: neque gratis panem manducavimus

4,_.

•

.0.

'II

l.,

· ;

ł ,

,

'l'

1-·,. .

·,

1-·ł

:4

.~

121 onus viribus inequale ul meam ignoranciąm excitavit &, i ipsiusque BolezIaui b belligeri ducis b probitas ac magnanimitas e audendi d fiduciam ministravit. § Quocirca Nonm€a sed vest.ra e, p~rc'ipite, '. Non fabrum 'sed aurum pupendite, , Non vasa sed vinum ebibite 2.' Et si forsa n in hoC-.opue verborum nuditatem accusatis, i €x hiis I saltim I mat€'riam tractandi profundius b et argumentosius I habeątis. Quodsi 3 reges Polonos vd duces fastis indignos annalibus j 4 iudicatis, 10 regnum .Polonie procul dubio quibuslibet incultis barbaro rum nationibus addicatis li. I § Et si forte proponitis me talem talisque vite 6 indignum talia presumpsisse, l respo~debo bella rfgum atque ducum noń:euuange­ lium k me scripsisse 7. l Numquam enim fama J vel militia nI Romanorum vel Gallorum 8 sic b celebHrima per mundum habfrdur, i nisi scrlptorum 15 testimoniis memorie o posterorum o €t p imitationi servaretur. I § Maxima quoque Troia q, ! quamvis destructa iacet ~ et desuta, i etune 8 tamen me morie poetarum titulis test insHta. i Muii coequati u, turres destructe iacent, ! loca spaciosa Et amfna habitato!e carfnt, l in palatiis v rfgum ; et principum lustra ferarum 9 Et cubilia secreta w latent, I Troie x tamen T 20 Pergama ubique tHraruni iii scriptura rlamante aa predicantur bb. \ Rector 'I'

.

,

verbum rima in 'fteqnbrana divisum Z b-b ducis Bolezlai H e maITnaminitas B d potius aridendi Z; arridendi S; audiendi H e veRtram SH ?Bandtkie 238,F-K 81: his g saltem SB, Bandtkie 238, lJIPB I 460,F-K 8Y h om. H I F-K 81: argumentiosiuB j potius animalibus Z; animalibus SB; ,IlIPB I 460, F-K 81: anpualibus k ewangelium SH; Bandtkie 239, 1JIPH I 460, F-K 81.evangeliulli J fame H ID Gansz. 55: militiae n si ZS, Bandtkie 239; om. H o-o posterorum memorie H , p om. H q Troyą H; Bandtkie 239.~ Troja r iacebat Z8H, Bandtkie 2~9, }J.PH I 460. F-K 81; ej. Gansz. 55 • eternne, 1!rior n littera puneto in/ra posito ornata ,S . t tytulis S, Bandtkie 2Mł u quoequatl Z v pallaciis H w GMtsz. 6l> malit: serpentum x Troye H; Bandtkie 240: Troje y tUl eiusdem tempori~ manu eorr. H ' iii t littera e:c Be corT. S aa cl litterae eorr. H Ilb predlCatur SH a

2&

80

Hor., ATS 3,8: sumite materiam aequam viribus 21 tres versus trochaici decasyllabi a cI. supra p. 106 adn. 1 ' vox haee antiquorum seriptorum pro81 pria Gallo etiam non ignota luit II de huius vocis signilicatione ci. Balzer. Studium I 214 8 liceat-ne inde concludere Gallu~n" faciuoris alicuius reum luisse idque in Polonia ignotum non luissel 7 de his verbis et eorum signilieatione ci. Plezia, Gall 127 8 Sall., Oat. 53, 3: gloria belli Gallos ante Romanos fuisse; ci. Justin. XXIV 4. Ol. tamen Kętrz. St., Gall 23 . II Tyc, 40 Z dziejó1v kultury 8.1, kanc Zocutionem e cannine: Pergama flere volo jluxisse dixit· (du J1Ieril E., Poesies populaires latines anterieures au XII siecle, Paris 1843.': 309 sq.): Pergama flere volo, ·fato Danais data solo ... Vae tibi Troia peris, non jam mihi Troia videris, Jam, jam bobus eris pascua, lustra feris. Verba tamen lustra ferarum :' occurrunt etian~ ap ud Verg., Georg. 2, 471,' Verg., Aeu. III6.Jf;; Sidon, Apol. 2, 43 1

~---------------

--------

_.~~--

,... -,

I

!

12:!

et Priamus plus in pulyere 1, quam in a r( gni solio f(citantur b. l Quid de Alexandro c _Magno d 2, i quid de Antioeho e, ! quid de l\Iedorum at·que f Persarum regibus 3, quid tle tyrannis g barbaro rum memorarem \ l quorum si tantum lnomina recitarem, i opus hodiernum in diem crastinum l 4 prolongarem. § llorum tańlen fama veterum k vatum l preconiis inmortalis li, l quorum vita non est perpetua sed pennalis ! Nam (sieut) o sancti viri bonis operibus et miraeulis celebrantur, lita mundani p reges Et prineipes bellis triumphalibus et victoriis sublimantur. ?:§ Et sieut vitas sanetorum et passiones religiosum q {'st in (eclesiis predicare, ! ita gloriosum €St in scolis r v{'l in palatiis rcgum ae dueurn triumphos yel t victorias recitare. l § Et sieut vite sanctorum vel passiones ad religiollem mentes fidelium instruunt i in eecltSiis predicat{', ! itu militie vel v victorie v regum atque dueum ad virtutem militum animos aceeno.unt 5, ! in seolis w vel in x capitoliis y rEeitate. ! § Sieut (nim pastores Ecclesie z fructum anim:uum quertre aa debfnt aa. spiritalfffi bb, i sic defensores honorem patrie cc famamque dilatare studOlt f t gloriam temporalem od. ! Oportet (nim Dei ulinistros in hiis ee, que DEi sunt, Deo spiritualitu obedire i f t in hiis ee, que sunt cesaris, honorem f t sHviC'ium mundi prilleipibus ff exhibEre G.X § Quid enim mirum, si yiri triumphatores et incliti famam Et gloria m appEtunt EX virtute, l cum etiam gg eleo-

" <

5

ll.

II

10

li

a om. II h re('itatur II u Allexandro SII d seqnitltr elittera quasi sl/}Jerscr. Z e Anthiocho SIl r et Jl g Bandtkie 210: tyranis l. sequitur c liitera quasi supf'rscr. Z; lllemorare II; Gansz. 17: memorem I 80hun ZB, Bandtkie 240, .J.lll'lI I 460, F-J( 81, Gansz.3'): soja 't'el: Bolummodo j crastinam II k utm Z: mtlli S; unUIll Ii; Bandtkie 240, J.11P11 I 4t1O: interim l natum ZS; Bandtkie 240, J1IPII 1 ·lfiO: natorum III Bandtkie 240, J!'.J{ 81: immortalis II penalis ZSlI " om. ZSl!; Bantltkie 241, JIPH I 460: si<-u~i -II posterior n littem eorr. Ii q potius rdigiosiun Z r F-K 82: s('hol~s 11 palladis II t et II li instruuntur ZS v-v om. II w F-I( 82: schobs .li: F-J( 82: Otn. y capitolis S: palladis II z ecelcsiarum II aa.-l\a. debent querere II bb spiritualem S, Bandtkie 241, MPll I 4fi1, F-j( 82 cc e littera corr. S dd inter scriptlłrae colu'mnas 110ta :- II et' F-f{ 82: His {f posierior p littera eorr. S gg e<'eit.rn II

16

20

2!i

BO

1 Dietis Cretensis, Belli 'l'roiani ephe'1llerids 111 20: Priamu8 uLi ad se tendi videt protinu8 in os rui t pulverem reliquaque purgamenta cap{ti a"'pergens: lli.as 85 lat. 1000 sqq.: Alligat ad currum pedibusque exsanguia membra Detulit ad Danaos foedatum pulvere ('orpus li Alexandrwm nodt Gallus ex historia Pseudo-OalUsthenis, ex utra tamen recensio'ne Latina, 1 ulii Valerii un archipresbyteri Ioannis (s. X), parum eonstat. Ot. Plister F., Der Alexanderroman des Archipresbiters Leon (Samml. malterl. Texte hrgb. v. A. lIilka VI), IIeidelberg 1913, prooemiu1u 40 a,kaec n/entio e lustino sumpta; cI. autem opinionem apud Plezia, Gall 126 .. August., In psaln~. 48, serm. 1, 2: Si potuerit finie tur hodie, si non. restabit nobis aliquid in crastinum diem li Sall., Oat. 59, 6: commemorando militum animoa .accendebat . I lIIatth. 22, 21,' lIlare. 12. 17,' Luc. 20, 2/;: Reddite •.. quae sun t Caesaris Caesari et quae sunt dei, tleo

I ,

"I

! I' i

-;

1:?3

5

10

patra Cartaginis a regina 1 ! impuium Romanum avida b laudis transfHre voluit virili c audacia d, i non naturali sive feminEa probitate. i Et. si femina querens imperium, navuli prelio superata, morte terribili sem('t ipsam perimere maluit 2 quam servire, l quid est mirum, si patriam vel hereditatem paternam defendentes, l vel illatam iniuriam persequentes, l in bello famosa non venenosa e (morte) f ma gis appetunt interire g, I quam ignominiose suis obnoxiis obedire. l § Constat Ergo ex hiis b superius approbatis l rebus i gestis I Polonorum 11fincipum j (non) k in YaCUU1łl reeitatis k 3, 1 § constat quoque vestro iudicio confirmand.um, I yero l presens opus 1 intel'preti m recitandum 4. lInsupEr illud causa Dei causaque n Polonie provideat o vestre discrecio P pl'obitatis, !ne mercedem q tanU lahoris impediat vel odium vel occasio mee r cuiuslibet· vanitatis. ! Nam si bOllum et uUle m('Ulll ~ opus s honori t patrie a sapientibus iUdicatur, lintligIlum l'st (,t inCOllveniens, si eonsilio quorundam u artifici v merres oper18 aufHat.ur 5. i EXPJ.lICIT EPISTOLA w INCIPIT EPILOGU::; x Deo y vero laus et honor, regnum, virtus, gloria 6 Pomorania z subiugatur z cuius aa sub potentia 7 Bolezlauo bb triumphanti salus et victoria cc 8.

15

&&

20

B Karthagillis li b avidia I~~(s:If;;;;;Z~~~~ji venosa S f mn. ZSIl g itinere n h Ił littera C07T. s; F.K 82: his i-l Gansz. 15-16: res gest as j ci littetae alia manu 6uperscr. Z k-k in vacuum recitatis Z8II,' Bandtkie 212, J.lIPIl I 4:;1, F-J{ 82: in vacuum non recitatis; Gan8z. 1.5: in vacuum non reeita.ri l - l presens opus vero II; Ketrz. lVUwagi 68: vestro presens opus lU lnterprete ZSIl, Bandtkie 213 .MPJI I 461 /I ra(iue H o Xl'I 8. man1t eorr. in providebit II; cj. Gansz. 2.1' p sequituT del. reci Z 'l dem in laculla .xVI s. manu adsc-r. li r mea Z, F-K 82,Gan8z. ·55. willi, 1'el iniI1lici S-II opus memll li t h littera ex }' corr. II \I quorum dam Z . ~ f lit~era ex e corT; S . w prolog.us II,. x epy.logum Z; ephilog-um S y pnma lltteut ornata Z; s]>attltnb ad pnmam 1ttleram ptnge11.tlam. rel., i·n r1wrg. d littera, (u18cr. S; D littera XVIII s. ma nu adscr. II z-z Pomo· rana subiugatnr zsrr, Bandtkie 2-13, Gansz . .55: Pomorani suhiugantur; F·K 83: om. AB-aR F-K 83: om. bb ·inde ab hoc loco versus a margine paulum re· r1wtiores scribuntur; ita fere. ttt cap itum in itia verSU8 quisque grandi littem ind· pit Z,' Bolezlaus S,' Bozlao 11 co ria in superiore t'erRU adscr. ZS 1 id est A.fricae, cj.1Ior. l, 37; Plezia, Gall 12G· li jorsitan ex Eutropio, Breviarium VII 4: Victus est ah Augul".\to, Pornpeius scil., navali pugna ... Cleopatra sibi aspidem admisit et venellO eius extincta est 8 de huius locutionis sigui/icatione cj. Bal::er, Studium I 2J.l . • quattuor membra 14 quodque syllaharum, inteT versus et pros(un orationem medittm locum tenentes, cI. Pohorecki, Rytmika 4, 103 & Vita s. Galli (..:.l!GSS. II 9, u): eui ob mercedem operis off{'rtur a viro dei panis 8 1 Tim. l, 17: soli deo honor e.t gloria; Apoc. 7, 12: honor ... virtus ... fortitudo deo nostro; Hym-nus in adventu domini (A1wlec. hymn. LI 46): Laus, honor, virtus, gloria deo; litaniae pro imperatoribus Ger-manoru1n (Neu. A.rch. f. deut. Gesch. II 439): IIenrico Romanorum imperatori vita et victoria: ej. Kwart. Hist. 1937 LI .)77 7 Judith. 5, 24: subiugati erunt suh iugo potentiae Buae 8 Apoc. 19, 1: Alleluja, salus et gloria ... deo nostro. cj. supra adn. (j

e

25

80

85

40

ł5

•

1

•.1

1 i

12-1

.Ad honorem Ihesu a Christi b referamus onmia, Qui gubernat totum mundum sua sapiencia c. ~on hec fecit vis humana sed n€que militia.

., I

Bolezlaus d obsidebat castrum antiquissimllm, Viris, armis (et) e nature f situ munitissimum Et ad dampnum g sui regni periculosissimum.

6

:

-",

Pomor~ni

venientes obsessis succurrere h In l incautos l obsessores k properant 1 irruue, Sed inani, spe decepti ID, sunt acti D corruere D. Per opaca o deviando cuncti fere p pedites, Fugiendi ne spem ponant in caballis q milites Ex occulto pEr ignotos emersere tramitES 1.

.:

10

r,

Bolezlaus dux t armatus cum paucis militibus, Scarbimirus palatinus cum' collateralibus Septingenti conflixere cllm XXxa v 2 milibus. 8

\I

~ amque

nocte precedente fecerant excubias Et audito, quod venirent, miserant insidias. Sic habebat dux transmissas lmc (t illuc copias w. Illi vero recurvati ordinarunt x prelium Y, IIastis suis z circumquaque pl€ctentes aa ericium bb :Nec procedunt catervatim 3, sed stant per cy:rcinnium ,

.

20 cc.

a Iesv S; Jesu II, Bandtkie 24.1, ..lIPIl I 46G, F-l( 8:J b xi Z; xpi SH F-K 83 add. pag. 123 adnot. z-z, ... - u d Bandtkie 244, F-K 83: Bolezlauus e om .Z8H f r litteraextcorr.8 gF-l(83:damnum hsuccurreZS lon~.Z j tantos S k prior e littera e z corr. 111 propant. in inj. marg. ma,nu Cromeri Pom. H; Bandtkie 244: preparant; F-K 83: properant TlI receptl S D-n Gansz. 66: coacti ruere o opaga ZS p fore ZSI1 q cabellis S r li· tes usque ad scquentem VerSU11t continuatur Z s Bolesiam'! H; Bandtkie 244, .JIPII 1 462, F-le 8.1; Bolezlanus t d littera corr. S II posterior alittera eorr. II v XXIXta II; lIIPH I 462, F-K 8.1: triginta w hoc verbum usque ad sequentem verS11m continuatur Z; OJn. S x ordinaverunt ZB, J.1IPII I 462; ordinavere II ,y seguitur -verbum copias, qnod superiu8 om. est S z st ZH; sut S; Bandtkie 24-5: Bunt aa prolectentes S . bb yricium ZB cc cyntumium Z; tynciynium B; cincinnium ll,' Bandtkie 2.J.j, J[PlI I -J62: circinnium; F-K 83: circinum .

c

•

Sall., Jug. 48, 2: per tramites occultos Metelli exercitum antevenit; SalI., Cat. 57, 1: uti per tramites occulte perfugeret in Galliam 2 Semmler, An,imadversiones 46, lectione, quae in H traditur, in1iixu8 coniecit Gallunt nostrum Germanicae fuisse originis, kaee e'nim ledio in linguam Germanorurn versa trissyllabant ejjicU vocem 3 Ball., Jug. 97, 5: non acie ... sed catervatim ... in nostros incurrunt l

25

80

8li

-I

!

_l :~

'0 )

125 Bolezlaus a dux de b tali c causa satis callidus d Transgirando e vertit eos usquequaque f providus, Ut vir audax, bellicosus atque laudis avidus g. Scarbirnirus h ex adverso se confert in medios Et hortatur et confortat ad pugnandum socios. Tales, inquit, Pomorani, non sensistis l gladios J.

5

Sed quid plura~ Terga vertunt k Pomorani prelio, Neque l fuit super m illos tanta cedes lU alio. Sep tern castra conquisivit dux de be Ui premio. In hiis ergo n collaudemus Deum 1 et o Laurencium P, Die cuius sacrosancto factum q est hoc q pre lium, Inde sibi fiat ibi dignum r edificium 2.

10

f

Tam s preclara Bolezlaui t descripta victoria u, Assignetur cum augusto pax et amicitia, Confirrnetur, sicut decet, fraterna concordia. Qua de causa palam v COllstat v imperator venerat w 3, Quanto x fastu, qua virtute regnum hoc intraverat y, Quos deponi, quos preponi, iamiam z disposuerat aa. Sed quid valet contra Deum virtus' vel consilium 4 , Sine cuius bb nutu nil fit, nec movetur folium 5, Qui convertit in convall€s, si vult CC, iuga montium 6.

20

Bandt7cie 2.1U, JIPII l 462, F·j( 8,3: Bolet.lanu!'\ b Gansz. IW: in I' iId us litterae corr. II I' F-K 83: tmn~gyralluo r llsquequaquam II g dilS litterae in superiore ursn leguil/tlr Z h l'V litterae ex w O) corr. ,~ i i littera di!fusa Z j o.ios in sequetili t'ers/t Z k vprtutunt 8 l Nec II m-III tanta cedes super illos II 11 mn. ZS, Bandtkie 246, J.11PII I 462, F-j( 83; ej. lIeyer AbhandZ. I 821, Polwrecki Rytmika 59 o Bcquitur sam'tum ZS, Bandtkie 246, 1IlPII I 462, F-fe 83; cf . .:.1[eyer Abhantll. f 321, Pohorecki E!/tmika 59 p 1IlPII I 462: Laurentium q-q commissum ef\t il r-f dig;nulll ibi II 8 Gallsz. 66: tum t llolezlai II u ria in superiore vers1t Z v-v partes cOUBtat Z8il, ]IIPIl I 462: Bandtkie 247: per quas partes; F-Je 8·1. fortie eonf\tat; cI. Gansz. 11 w Gans::. 11: veuE'rit x nto Wterne diltusae et corr. Il y Gansz. 11: intraverit z iam il aa Gailsz. 11: dispo8uent bb CU8.Z cc wIt Sil a

lis 11

25

80

35

40

1 Eccli. 51, . 1: et collalHlaho te deum salvaŁorem meum II coniecit inde Tyc, Z dziejów kultury 110; idem, Zbygniew 42, Bcriptorem hoc i-n aninlO lwbuisBe, ut in Naklo oppido B. La·urentii ecclesia jundaretur 8 de usu indicatit'i l/Oc loco apud nostrutn cf. Plezia, Gall 97 ' de 8. Sapiente (Acta Sand. 8 Jan. I 4(9): sed quid agit humanus fnror contra Christi fidem 6 Job. 13, 25: contra foliuill, quod vento rapitur ostendis potentiam tuam II Einhard, Yita Caroli 9: illontiuill iuga

l

l

126

,.).

Bolezlauus a stat in regno -ma'gnus dux 1 et dominu s b Et paratus est ad bellum sicut leo cominus 2, Qui resistit, Supfratur, sed c non c fugi t protinus.

~­

-

I

~;

,

Bohemenses d quid tardatis eolla Yfstra subdHe, Cum cunatis ipsum rfgem Bolezlauo e culne Et f sciatis vos non posse viribus rEsistue.

11

_

:Son est hostis tanto dud, congredi qui val( at g Et qui parem profiteri sese paIam amlEat, St'c vicinus, qui h cum h eo de pace non gaudcat. Sam in hostes triumphatcr existit i mirificm;, Erga cunctos cum honore dator t'st munificus Vr garorum k rex pf r tum l consistit pacificus.

le J,

Son est tempus, quanta f€(·,it, cnarrandi singula, Que n novuunt, que o SfnSHunt carcerfS f t vincula, :SOS ad laudes, non ad fraudes, damus he c p munuscula 'l 3. ID

INCIPIT r IIIus (1)

8

LlBER DE GESTIS BOLESIJA Ul

t

13

III r

li

:l\Iultis v et innum( rahilihus w Bolezlaui x tercii y gestis militaribus memol'andi~ lintitulandum precipue, ! qualitCl' sancti z Laurentij aa die Zł I contiguit PomoraI~is, ! utpote bb 5 repressa sit ('c ira cesal'is j Et ut inpetuosis dd obstitum I'e fuerit AlemannL;; rr 5. ! Quoddam namque castrum no,

20

.

~-;;Jl-N~~;:;;:;;;-c;;;tinuatur Z ~ ZSJl, Bandtkie 247, J1PIl I 463, F·K 84 d Bomenses H; MPII I 463, F-K 84: Bohemienses; cI. Gansz. 66 e Bolefilao II f Ut ZB, Bandtkie 247, JIPH I 463; hic II g leat in duobus sequentibus versibus adscr. Z h-h eon (9) 25 vicum II l exitit Si F·I{ 84: exsistit J mil'ificus II k JIPlI I 463, P·K 84: Ungarorum I potius cum I1 m ennarrandi Z n Bandtkie 248: qui () qui ZSH, Bandtkie 248, JIPIl I 46,3, F·K 84 p hic S,· Bandtkie 248, F-K 84; hoc H; ej. Gansz. 6(J q mnniscula H r-r om. II,' F-K 84: tertii 8 F-K 84: tertius t Bolez~laui Z; Bolezlaui S,, Bandtkie 249 n Bandtkie 249, I!o) JIP II I 463add.: Victoria de Pomoranis v 1)rima Httera ornata Z; Splttium ad lHimarn litteTam pingemlarn rel., m littera in marg. adscr. S,. :M littera XV III 8. man'u adscr. II IV innumeralibus Z x Boleslai II y III S, Bandtkie 249 z-r, die sancti Laurencij II aa Laurencij S; Bandtkie 249: Laurencii bb ntque _ zsrr, Ba1/dtkie 249, .1.111'11 I 463, F-K 84 ce fit ZS dd Bandtkie 249, F·K t~ 84: impetuosis Nl ostitulll ZS; ostensum II Ił in marg. alia manu: ~l°CXIIIo. atque t'esHgia deleiorurn verborutn: IIenricus llicitur (eadem-ne atque textu8 manu'). bt i'nl. marg. eadem atque textus manu: Crivvousti dictus Z; Alle· mallllis I1 .1 Grodecki, (Polska jej dzieje i kultura 88), opinatur Bolesl-auJit Zbigneo a.ll08 40 expul80 magni ducis nomen sibi assumpsisse z cI. supra p. 1078 _ 7 360 t'ersus trochaici 15 quisque syllabarum, cI. Po li01'ecki, Rytmika 39, adn. ,'-I, 43, 64 adn. 2. De duorun~ ultimorum versuttm signilicatione cj. Smolka St., . W sprawie św. 8tanislawa, 2 ed., Krakó11J 1925, 101, atque Tyc, Zbygniew 2.)-4. Secundwln opinionem Plezia, Gall 72, tota materia tertii libri hoc prooemio est comprehellsa c Na,kło, :4·, cI. supra p. G7 adnot. 2 6-6 de peccatis contra leges grammaticae cj. Plezia. Gall 92

\

127

mine a Nakel a in eonfinio Polonie 1\ ae b Pomoranie paludibus c et opere firmul1l eonstat, l ad quo(l capiendum dux belligu cum EXErcitu 8UO sedEns, armis Et machinis laborabat. I § Cumque OlJpidalli d non' posse e tante liultitudini resistere f se viilissent l et c-ą.ll1 tan1('n a suis auxilium a principibus g Expeetassent, ! indueias quesierunt, l diemque eertuli b indiduunt I, \ infra quem, si sui eos non iUVar€llt, l in potestatem J hostium Et oppidum k Et se darent. i Inducie quidem eos l assultandi l eOllceduntur, l sed apparatus tamEn expugnandi .minime m differuntur. i § Intuim oppidanorum n nuntii PomoranorUIll eX€l'citum eonVEnerunt, i 10 eisque pactionEm 8UOrUm factam cum hostibus rEtulerunt. l Tune vero Pomorani, l auilita legacione stupdaeti, l coniurant insimul pro o patl'ia yel se o mori \ l vel victoriam de p Polonis p adipisci. ! § Dimissis igitur equis, ut adequato q puieulo fidueia cUllctis r et 8 audacia 8 maior esset t 2, i Ilullam r viam vd 8cmitam gradientes, I sed fenuum lustra 3 15 condEllsaque u silvarum irrumpentes, l non in resistere II r non pO~8e II g praecedit del. eaden~ afque textus 1nan1{, verbum: patri II h Gansz. 32: terrium; cI. Chron. Princ. 2!i Póz. (JfPII III 4fJ5) 1 F-I( 85: iwlixerunt j potestate li k opirlulIl II , I-l assultandi eis li 11\ extre1l'ta lit/eola in e:drema m littera adscr. S ,n opidanorum 11 II-O vf'l se pro patria II P-II contra Polonos II q elittern (lijfusa Z T-r ullall~ R; Bll1ultkie 250: et alidada m. e. c. n.~llall1 8-8 ~7ń •• !l t sequitur at'lue audacla II \I et condensa II v LaurpnnJ 8Il: Bandtkte 2:)1 81) Laurencii w sequitur die II x latiliR Jl y inditusque ZS; totaliterque II sunt ZS; om. II u-aa llivina manu II hb-IIh s. s. ZII CC-('(' tlieiol. !'Iancti Laurendj S; sancti Laurenei,i (He ... II; Ballllt1de 2,51: dies 8311('ti Laurencij 11,1 otn. II; F-K S/): martyris .. e F-I( 8/;: exsistebat fi xianorulll ZS; xpiallorum II gg cOllscio Z8 hh 801e.mpniiR S, Bandt7de 251,' 8011('mniis II. 85 F-K 8·) II eiihat ZSlI, Bandt1.:ie 2,51, J1 Pll l 464, F-li 8.5; cj. Gaf/Sz. 12' li sequuntur una vel fluae litterae erasae Z kk sequitur v'(f'rsu~) ZS IIF·I( 8.5: martyr mm Gal/sz. Gr;: maerenti tl

;Il

IIor., Carm. 111 2, 73: dulce et decorulll ('st pro patria mod 2 Sall., Cal. .59, 1: d('in re-moti~ equis, quo militibus exequato pe-riculo animus amplior es40 set; Caes., Bell. Gall. l 25: remotiR e.quis et aequato perienIo sp('m fug:ae tolleret;. }{acllubek (.l/Pll 11 341): olUni spe fllgae amplltata; ej. Ple:::ia, Gall 1'25 8 cI . . 8upra p. 121, adnot. 9 4 i. e. d. 10 .Augusti a. tJ09 3 Terent., Eun. V 7, 23: Egomet meo indi('io, quasi sorex hollie perii; cj. Plezia, Gall ]09.1 ;!fj 8 Ps. r;7, 36: miral)ilis Deus in sanctis suis ,7-7verslls Leoninus, cI. Pol/Orecki, Rytmika 18,' 45 Plezia, Gall 118. Delisle, Roulallx de morts tłu IX au XV S., PMis 18GIj, 121 .. a. 1051: ::\fartyr Laurenti. propl'ii gregis annue' votii! 1

128 nunc a fariant b christiani C, I quo se VeI'tant d. i Exercitus hostium inprovisus e, l aci€s ordinandi non est f. tempus, 1 ipsi pauci, l hostes multi, I fuga tarda, numquam g placita Bolezlauo h. 1\1artir ił Laurenti, ! populo vim tone furenti 11. I § 19itur militibus quotquot €rant k 2 in duobus tantum lagminibus ordinatis, 1 alterum agmEn m rexit ipse belliger 5 ·Bolezlauus D, I altuum VETO eius signifer Scarbimirus. i Nam l cetere o multitudinis Palii pabulum q ('quorum, alii victualia queritabant, l alii vero vias Et r tramitfs r et adventum hostium s observabant. i Nec mora' Rolfzlauus u inpigH v €dueit agmina, sic vHbis paucissimis commonE-ndo w: Vestra probitas I et imminentis x pHieuli neeessitas Y, l 10 amorque patrie magis quam oracio mea z, vos invictissimi iuven€s, exhortentur. Hodie, Deo favente, ! sanetoque Laurencio!Ul deprecante, ! Pomoranorum ydolatria bb i ac militaris superbia l vestris cc ensibuą conteretur. NEC plura locutus 3 cepit hostes in circuitu transgirare dd, I quia sic in terra hastas suas versis cuspidibus'" in hostes affixerant, l seseque ee15 simul constipaverant, l quod nullus poterat ad eos virtute nisi cum ingel~io ff penetrare. l Erant enim, ut dictum ESt superius, pedites gg ferc cuncti, l nec ad prelium mOl'e ehristianorum hh ordinati, I sed sieut lupi insidiantes ovibus in tt:rram li poplitibus jJ recurvati. l Dumque magis inpigH kk Bolezlauus II circumquaquc mm volitare videretur, quam currere, I transversis . 20 in eum hostibus, Scarbimirus intrandi locum inveniens px advHso, non differt DD in 00 cuneos 00 diutius eonfertissimos penetrare. l Penetratis ita.que a plura quitlll b faeient ZS, Bandtkie 251, .MPIl I 464. F-K 85,' cI. Gansz. fjG c xiani Z; xiii S; xpiani II d vertentur ZS, ;.lIPJI I 464, F-K 85,' Bantltkie 251: vertent; cI. Gansz. 66 e Bandtkie 251, .MPU I 464, F-K 85: improvisus f 01l~. H g Bandtkie 251, J[PH I 404, F-K 86: nunqllam , h 8~­ quitur v'(ersus) ZB; Boleslao II l F-K 85: mart,V! j ][PIl I 464,] -K 8iJ, Gumplowicz Bisclwl Balduin H: ferenti; Gansz. 66: lorsan querenti k sequitur tantum li J om. H ni sequitur del. reg S n Bolezlaus S; Bo]eslaus H () ceterim H p lllultitudini ZB; ammultitudini II q babul11m ZB r-r intramites 8 s om. ZB t sequitur inpiger II u Bolezlau8 II v om. H,' Bandtkie 252, ]fPII I 464, F-K 85: impiger w comonendo B, Bandtkie 252 immumentis II y neccessitas II z uii B B~ ][PH I 464, F-K 8f): Laurentio bb .1IIPl! I 464, F-K 86: iJolatria cc Bandtkie 2/i2, .MPIl I 464, F·li. 86: nostris dd transO'\'rare Z, F·J( Sfj ee sese, paulum diductis litteris in spatio, quod primo 'I.'acuu'7;;;, relictum est II rr in~eni H gg d littera ex ie corr. Z bb 4ianorum ZSl! II Bandtkie 253, lIIPIl I 464, F·K 86: terra jj pobliti. bus' ZB kk impiger B, Bandtkie 253, ]fPH I 464, F-K 86 . II Bolezlaus B; . Boleslaus II mm circunquaque li nn differet S 00-011 corr. ex ineuieos, in marg. XV 8. rlta·nu inciin (cetera abscisa, cum codex conglutinaretur) B

,I

.I )

\ j

25

80

J[

versu8 Leoninus, cI. Pohorecki, Rytmika 18; Plezia, Gall 118,' Lucan., Bell. civ. II 249: An plaeuit dllCibllS scelerum populique furentis II de numero CQpiarum Polonorurn cI. Gumplowicz, Zur Gesch. Polens 75 3 Lucan., Bell. civ. II 490: nec plura locutus; Verg . ..4 en. VII 599, XI 461: nec plnra locutus 4. Ver~., Aen. I 81: Conversa cU8pide montem impulit in latus

a~

t

. !•

'o I

l-l

t\-. i

65

•

129

5

10

barbaris ac vallatis, acriter" inprimis b resistunt C, j sed coacti· tandem d fugam d petunt 1. ] De e christianis f ibi quidam g probi milites cadunt, ! paganorum vero de triginta h 2 milibus 1 decem l milia k vix evadunt 3. i Testor 4 Deum ope tmius sanctumque Laurentium 1 4 , i prece cuius m facta fuerit n ista cedes. i Ammirabantur 0, i qui aderant, quomodo p tam subito a militibus q minus mille 5 peracta r fuerit· tunta t strages. i § Dicuntur enim ipsi Pomorani certo numero computasse i de suis ibi XXVII u mili a y cOlTuisse w, \ qui x in paludibus interessent Y, ] nec z illi aa quidem sic Evadere potuissent bb. ) § Oppidani co vuo videntes se totam dd spem amisisse eo, j nec auxilium aliunde vel a quolibet ff expectare, ~ civitatem vita don ata reddiderunt. i § Audientes gg autem hec bb de sex aliis castellis oppidani II consilium iti dem li inierunt, i Re ipsos kk videlic.:-t municionesque tradiderunt 6. ] (2)

15

EPISTOLA IMPERATORIS AD

11

BOIJEZLAUM

mm

';.---Dum nn hec aguntur 00, Henricus imperator IIIlos PP, ~ Rome nondum coronatus, : secundo· quidem anno coronandus 7,..-.t,cum verbis huiuscemodi qq Bolezlauo rr Iegationem premisit, cum eX€rcitu violenti Polo-

a acritus s; ipsi II b F-K 86: imprimis o re~i8ter II d-d fugam tandem II . e in 8uperiore marg. XVI s. mwnu strages II f xianis- zsrr 20 g om. H h XLa Z8; XL II, Bandtkie 254: JIPIl I 464: 30; F-K 86: 40 l millibus JIPH I 464, F-K 86 J X Z k JEPH I 465, F-K 86: millia J Laurencium S Dl eus ZS n fuit Il o Bandtkie 254, MPH I 465, F-K 86: admirabantur p qiiqu a H q amitibus, b Zittera diffusa, i Zittera superscr. II r peracti H s fnit II t tata S u .JIPH I 465, F-K 86: 27 y JEPIl 2~ I 465: millia w in Buperiore marg. XVI s. manu: septem arces II x quo,l ZS,' quot II. Bandtkic 254, F-K 86; Gansz. 55: quot quot y Grodecki Gall 126 adn. 1: interissent; Gansz. 55-6 jorsitan: intrassent z F-K 86: ne aa GrodeckI: Gan 148 adn. 1: nulli hlJ F-J( 86: potuisse CC. opitlani II dd se. quitu,r sic II ee ammisisse II ff l et b Wterae diffusae II ",g t liftem BO dilfusa li bh potius hoc H II. quidam ibidem II li om. II kk ipos II II sequitur regem ZSH, Bandtkie 255, ][PIl I 465, F-K 86 mm BolezlauUlll S. Bandtkie 255, JIPII I 465; Boleslaum II nn prima littera ornat,a Z; s11atium ad primam litteram pingendam reZ., in marg. d littera adscr. S: C littera XVIII s. manu adscr. li on ita geruntnr H PP 4 tuB II; lIPIl I 465, F·K 86: quartus as qq huscemodi ZS· rr Bolezlao II

40

45

l Ann. s. Crucis vet. (JIP H II 773): 1109 tertius Bolezlaus aput Naekel vicit Pomeranos 2 paulo supra 30 milia Ponwranorum tuisse dixerat Gallus, nunc copiaB eorum, ad 40 milia auxit 3 Kadłubek narrat (JIPH II 342) PomoTanorum tumulos Buia etiam temporibuB ad N aklo oppidum videri potuisse &-& versus trochaicus 15 syllabarum II 8upra Gallu s milites Polonos 700 jui88e dixit 8 Guntplowicz, Zur GeBch. Polens 75. provinciam castelli de N aklo hi8 11erbis 8i· gnitieari puta'uit, quae provincia in archidiocesi GnesnenBi sita erat. Oastra vero a BoZesZao capta haee t'Uisse opinatUB est: Vandsburg, Raciąż, Zieten, Wi8sek et Prochy 7 Ilenricus V, Germanorum intperator, 1106, 6 lan. 1125, 23 Mai. In in~peratore?n coronatu8 est d. 11 Apr. 1111; et. JIeyer 'V. Knonau, Heinrich V. VI 174-6 Monumenła

PnIonia" Historie. Ser. II TIr :I

9

130 niam invasurus t, dicens B: § Indignum {st enim b imperatori Cl ,legibusque Romanis inhibitum d, fines' hostis presutimque sui militi~ 2 prius f. hostilitfr :.introire, l quam "eum sciscitari g de pace, si voluęrit obed,ire, ! vel de bello, si resistHit h, ut se val€at 1. premunire ~.~ 1 Quapropter aut oportet te fratrem tuum in regui medietatem k recipere, l &, mihique ( ccc&e m marcas· annuat im D tributarIas, vel totidem milites in expecUcionem dare, l vel mecum, si vales, ense Polonorum regnum dividere.' i x'Ad hec o Bolezlauus P, ~~~PtęntrionalisJ respondit: Si pecuniamno-' stram vel· Polonos milites pro tributo requiris, ~ si libutatelTI nostram q non defendimus, pro feminis nos habfas r, non pro viris. 1 Hominem 10. vero seditiosum recipere, l vel unicum 8 cum eo rtgnum dividere, \ non me coget· ullius t violencia potestatis, ~ nisi mEorum commune u COllsilium et arbitrium mee proprie voluntatis. f Quodsi 3 bonitate, non I ferocitate ~ pecuniam vel milites in auxilium Romane f crlesie postulaSSt s w, l non minus auxi1ii x vel eonsilH~4 fors.~n apud nos, quam tui antecessores li ~pud nostros impetran s .~. l ,. .r . Ergo provi
X

~

20 ,

'-

8 om. ZS, 1l'IPH 1 465, F-K 87 b on~. 11 . Cl Gansz. 54: imperatore vel imperatoriqlle d prohibitum H e n littera ex 'm corr. 11 f om. II g seq'U'Uniur deI.: ve] de bello H h restiterit II, Bandtkie 255, F-K 87 1 0 m. ZS, Bandtkie 2.55, J[PH 1 465, F-K 87 j Bandtkie 25-5, JIPH 1 465, F-K 2& 87: premuniret· k medietate ZSH J michique H Jn CCCo Z; CCC S; MPH 1 465, F-K 87: 300 n aunuatum II ' o poti'Us' hoc (h) II p Bo· leslaus H q seq'Uit'Ur lacuna in 'membrana Z r habeamus ZB, Bandtkie 256, MPH I 465, F-K 87' 8 unum H t UlIlIS S u comUlle S " flittera ,,ex r corr. S . w prior s Zittera superscr. Z x-x consilii vel auxilii II y Bandt. 30 kie 256, MPH' 1 465. F-K 87;' impetrasses z-z invenies bellum II. I . bellatis ZS; Bandtkie 256: bellum vis bb Bandtkie 257, .!.lIPll I 465 add.: Belli cum Hellrico initium ClC text'U8 nuIló intervallo relicio contin'Ua,tur ZSH dll oc (':. litterae diff'Usae II ee ..lIeyer Abhandl. 11 283 jorsitan: concepit fI Ibid. jorsitan: incepit. gg unum ZSH Bandtkie 257: minima bh JIeyer Abhandl. 8& II 283 jorsitan: exivit J'

.

~

I'

bb

Ex ce qua responsione eesar' p€rnimium ~d iraeundiam' provoeatus dd, i talia mente eoneipit ee , l talerr.que viam incipit lf , l undt gg non e~ibithh,~,

,

de eJ:peditione HenriciV imperatori8 in Poloniam cj. n'Uperrime :J1aleczy{uki, Woi'»-a: poZ8ko-niemiecka '1109 r.{, . 2 ex hi8 verbis 8equi videtur Bolesla'Unt 1erzyWOU8ty de GalU opinione ab Henrico imperato"e vasalli loco habitu,m eS8e 11 cj. supra. p. 106 adnot. 1 " ł Zocutio haec in. ~uri8 jeodalis ·mon'Umenti8 'lJaepiU8 occurrit II duo· ver8U8 . iambici decasyllabi." Ex hi8 verbis elucet· Boleslaum ad. concessione8 quasdam paratum tui8se, cum -.:.. similiter atque Boleslau8 Ohrobry a. 1013 - imperatori aux·iZia in expeditionem Romanant ndttere promitteret,', de p'actit>nibu8 et legationibu8, quaeexpeditione1n imperatoris praec6sserunt cj ..ill aZe~ czyń8ki, Wojna polsko-niemiecka 13-15 _

.,

l

,.. ,,

i:'

fI>

,~ .~

,

131

,

l)

10

15

neque redibit a, l' nISI se ipso suoque b dampno c quam maximo' castigatus e. 1 § Zbigneus f quoque cesarenl&: ira tum ex hoc g multo ma gis incitabat, ~ quia paucos de Polonis sibi h resistere promittebat. 1 Insuper etiam I Bohemi, ~ vivere predis et rapinis assueti, t cesarem Poloniam intrare animabant, l quia se scire vias Et tramites per silvas Polonie iactitabant j. ~'§ Cesar ergo ta,libus monitis et consiliis superandi t Polonianl in spein ductus l, j ingrediens 2, 1 Bytomque 13 pErveniens, j in hiis Dl omnibus est seductus n. j Namque o castrulll Bytom sic armatum j sicque munitum 1 aspexit, l quod o Zbi'gneum p iratus cum verbis indignacionis respexit q. l Zbigneue, cesar l' inquit r, sic te Poloni pro domino recognoscunt 8, ~ sic fratrem~ t relinquere u tuumque v dorpinium sic
20 e

211

BO

1 Sall.. Jug. 29, 3: Jugurtha in maximam "pem adductus 2 De expeditiQne Henrici V imp. in Poloniam Sikorski B., O bitwie na Psiem Polu ,i o nazwie'(Bibl. Warsz. 1873 III 36-50). Fontes 'wullo lere omi880 colligunt'ur in editione Oosmae III c. 27, atque apud .Meyer v. !ruonau, Ileinrich V, VI 94-100. De 85 rebus ipsis, quo modo actae sint, ci. praeterea Novotny, ĆeBke dljiny I par8 2, 464: Grodecki, (Polska jej dzieje 88-91),' idem, Dzieje Polski 1 116-118,' idem, Dzieje polityczne .gląska (Historia Śląska PAU I 162-3) Kraków 1933: Needon, Beitriige 61 sgg.;, Artler G., Die $uBammensetzung deutscher Streitkriijte in elen Kiirnplen mit den Sla.ven (Ztschr. f. ~riiring. Gesch. 1913 XXI 308 sqg.); Lubenow H., Die 40 Slat'enkriege der Ottonem 'ttna Salier, Greifswaltl 1919,' Giesebrecht W., Ge8chichte der deutsche.,~ ]{aiserzeU 111 pars 3, 791 sąg.; ..lIaleczyński, Wojna polsko-nie11~iecka 1109 r., Katowice-Wrocław 1946; idem, Bolesław Krzywousty 66-73 3 Bytor;~ oppidu1n in injeriQre Silesia ad Odra jlumen; cI. Gumplowicz, ZU1' Ge8ch. PQZen& 77. Die 1 A.ug. imperator etiar;~ Erjurti 1norabatur (StUrt~pl nr 3035). Ter'5 ram Polonorum ergo ca d. 15 eiusdem, 'l'nensis ingressu8 tBSe videtu,r ł ci· supra p. 1245 9*

ci.

132 fi'ontibus a 'eis b audacter ae viriliter resistentes. 1 § Quod considerans imperator, 'vehementer est miratus homines scilicet c nudos contra clipeatos d , : vel e elipeatos e contra loricatos f i nudis ensibus ,deeertare i et tam alaeriter adpugnam velud g ad epulas properare: 1 • l § Tune quasi suorum presumpcioni mili tum indignans, suos ba.Iistarios h et sagittarios h illue misit, quorum terrore castellani saltim ł sic cederent : et J - in castrum ~ese reciperent J. l At Poloni pila k vel sagittas, que l undique volitabant, \ quasi nivem vel guttas pluvie eomputabant m. 1 Ibi vero cesar primum Polonorum audaeiam n eomprobavit n, t quia suos o inde cunetos o non p incolumes q revocavit q. l § Nune autem paulisper cesarem spatiari per silvas .Polonie permittamus, donee dra eonem f1ammivomum r de Po.. morania reducamus. (4)

5

\

~

10

t .. s

Igitur t inpiger Bolezlauus v in Pomorania superato prelio supradieto, ! septemque w castellia aequisitis 2, audito pro certo, j, quod eesar Poloniam introisset, viris et equis obsessione diutina fatigatis, l quibusdam militurr interemptis, 1 quibusdam etiam lI:: sauciatis, l aliisque domum cum eis dimissis, 1 cum quibus potuit equitavit 3 1 et obstruere transitus et vada fluminis Odl'e' modis omnibus commendavit r. i Obstrusa sunt itaque Ioca quecumque poterant vel si~co aa flumine aa tra:nsvadari, [ vel si que bb poterant ab ipsis incolis occulta cc fors~tan attemptari dd. i Quosdam etiam probos milites ad ee Glogow 5 et 'adr fl~minis gg t:r:ansitus g~ U

II

~r 15

" .~

20

a potiU8 srontibus H b S littera ex UB co';npendio Ber. corr. S, c om. H clippeatos Z e-e vel clippeatos Z; mn. H, f elittera alia manu 8uperscr. Z Bandtkie 260, :J[PH I 466. F-K 88: "velut h-h sagittarios et balistarios H 25 saltem H l-l on~. H Ic pyla S. Ba,?}dtkie 260 J om. S . m, Gunsz_ 56: reputabant D-D comprobavit audaclam H o-o cunctos suos mde H,' ,', Meyer AbhandZ. II 284: SUOB ind e non cunctos p sequuntur 3 Zit!erae, quae legi non p08sint, forBitan rev H q-q revocavit incolumes H . r flamlVoIllum H, BlJ,ndtkie 260 .8 Bpatium ad inBcriptione'ln illserendam rel. Z,' Bandtkie 260, JIPH 80 I 466, add.: Bolezlauus parat bellum t prirna littera orna,ta Z; ",Bpatium ad 'primam Zitteram pingendam rel., in marg. i Zittera add. S; I Zittera XVIII 8.'man-u adscr. H u impiger S. Ban,dtkie 260, lIPH I 466, F-K 88 ' ' v Boleslaus H .... VII que Z x ecciam H . y comendavit S, Bandtkie 261; demandavit H c. z quicumque H; Bandtkie 261: quecunque ' , . P -. . flumine sicco H .. bb qua S, 8S Bandtkie 261, P-K 88 cc oculta H . dd atemptari S,' P-K 88: attentari ee om. S ff ZS, F-K 88 n-gg transitus fluminis H d g .1.

om.

'. '

\i

i.

~

JUBtin. I 8, 6: veluti ad epulas non ad prelium venisset lica d. 15 Aug., ut videtur •.cum vix d. 10 e, m. victoriam de Pomoran,ia rettuUBset dein-de vero aZia O~ .Bez castra occupavisBet, quam ab rem ad Bytom n-uZZa Boleslai auxilia fuiBS6 vi- łO dentur '. 8 explicationem, qua. re BolesZauB, bello cum PomoraniB' oCCUPll:tu8 • .tarde ad Sile8iam defendp.n.dam ven,erit, invenies apud Maleczyński, Wojna polsko.-niemiecka 16-1'1,' " 'Odra'fl-uviu8 in Silesia. ef. JlOllograjia Odry. Studium .Zbiorowe, Poznań 1948 . I Głogów oppidum ad Odra flumen; ef. Bupra p. 95, u. 'adnot- 1 1

~;

,

'

,

,

j'

.'

133

•

&

observandos' premisit, qui c€sari tam diu r€sist€r~nt, l donecj ipso succurrente b suptr ripam c fluminis aut omllino victoriam :obtinerent, l aut saltim d, tum e ibi e detinendo, tXfrcitum et r auxilium expectarent. ! Ibi vero Bolezlauus g, non longe remotus a Glogow, cum exercitu parvo b stabat, i neque J lnirum, quhi. suos diutissime fatigarat'. ~ Ibi rumores et legationes audiebat, \ ibi suum exercitum expectabat k, linde exploratores huc' illucque transmitte bat l, inde camerarios m pro suis et pro Ruthenis et Pannonicis delegabat l. (5)

n

,

J ,~(\ l, I ',l ;,,( W 1! , ' l ( , < , aJI,'~.' I' tV. " p

:

'

'JJ~

,! '". ...' ,ł' J; !.

trrI ,b:.' ',iJ..r ' I

t! ')'l

"'l') ).

,CesaIi. autem iter faciens, non sU'rsum q sive deorsum 'ta~a temp- . ,',{ ~f,1',~ ~M,tandQ ~ dęc.1~iit~t~ 'j-sed iJi'iaK-civitatem Glogow c:um ner locum li • 1'1.J~'J'M'l'I'.4'~1I""ł,' • .• . ,jird'-Ic('i'll't;rt,lt~ , lnestuuabl 12m " nullo prn-;s,!, Ibl... tranSItum, ~ presClente v , i nulloque fil ł / , t>.,l.. Jt,l~"1 ,..vt(c; ~'I\ r-t..;J'Ą ']M.AIP) --'?(,I.~d, ( l J , ) . ( ' ( / ' . . ' •. ~1D1~W r~slst~ntł;', ~AcnUl aenSli' agmmipus ~ et armatls, non prellarat,ls Jl' t1'l.o r'1. t\1(t. J 'Ul?!.'" }("nI. ,.., /I'·",·1
imnetG.

\

25

BO

85

1\ Gansz. 67:.obstruen'dos ': b succurrete S; occurrente H" ,c rippaill S, Ba'ltdtkie 261 d saltem H, ~-K89 _ e-e ibi eum H f P-X 89.' vel g Bo. lezlaus S; Boleslaus H; F-X 89.' Boleslavus' b parwo S l nec S, Bandtki~ 261 j fatigaret S; Bandtkie 261, MPH I 467,F·K 89: fatigaverat; cI. Gan8z.11 k at litterae ligatae Z I transmitebat S m kamerarios H , n 8patium ad in8criptionem inserendam rel. Z,' Bandtkie 262, MPH 1 467 add.: Ohsidio Glogoviae o prima Zittera ornata Z; spatiu.m ad primam litteram pingendan~ rel., in marg. c Zittera adscr. S; C littera XVIII B. manu ad8cr. H p er Zitterae ex o eon'. 8 q su· litterae ex u corr, Z r Bandtkie 262: tentando II inestimabile S ' MPHI 467: deest o sequ.itur faciente vel H v Gansz. 67.' resciente. w P-Kę9: ibi' " im S y Bandtkie 262, F·K 89.' nunquam l-Z dies apostoh H , 81\, verbu.m Zacu'na in mem brana diviB1lm Z .. cezar H _ bb sequitu" Zacu.na in membrana Z cc K(trz. Uwagi 68: quam, , dd transivit SH, Bandtkie 263 ee ecciam H ' fi opidum SH, Bandtkie 263 gg e littera ex 8 eorr. H \

1

.

~

q1lamqua~GanU8 'in ~equentib1l8 de R:Uthenorum et Hungarorum auxiliiB

Boleslao· 'missiB nullam facU mentionem, auxilia iZZa huic bello interfuisse opinatuB est Grodecki, Dzieje' Polski I 117: absente8 tui88e aflirmat JlaleczyńBki, Wojna polsko~niem.17,· Grodecki (Polska rej dzieje 91), ntb.il de ei8 dixit; Zakrzew8ki, Okres 40 do schyłku XII w. 87, persua8um habuit auxilia iZZa bello interluiue,' 'Needo1l, Beitriige 66, illa mi'Ba esse negavit propter foedu8 a Oolomanno' cum imperatore a. 1108 initu.m z Gumplowicz, Zur Ge8ch. Polens 77, opinatu8 est vadum iZZuli a Poloni8 Zbig·neo faventib1ls Germa'ui8 indicatum esse a ej. 008ma8 'III 27 i: 'et. Plezia, Gall,87 II ergo d. 24 mensi8 Augusti 1109

'

,

134

•

residebant, ! a· cesare b castrum sunt intrare prohibiti, 1 qui dam ibi Bubito retenti e, l qui dam vero fuga d subveniente II liberati 1. ~ Quorum Unus Bolezlauo f fugiens f ob viavit , l qui cuncta, que contigerant, {'narravit g. ~ iTunc vero Bolezlauus h non l sicut lepus formidolosus evanuit, ~ sed suos sicut miles animosus ammonuit j. j O fortissimi milites, inquiens, 5 in. multis mecum bellis et expedicionibus fagitati, l nunc quoque mecum estote pro libertate Polonie vel mori vEl vivere k 2 prEparati l. ~ Ego quidem iam cum m tam parva n manu prelium libens o contra cesarem ,o inirem, ! si scirem pro certo P, quod etiam q ibi me mori$nte discrimen, ł patrie ditfinirem r. i se, d q~1a~ad unum (,le nostris 1l:.Onał'itde ho~~ tibus plus q1J~m c~hmA~ ~i~ ..~t h~~ r?sideiidum v, j quam : t~c cum ~Uctr1eu1:?tfu presumptuo§fW m~n{!am. :' Hic Enim no bis residentibus x, eisque transitum prohibtntibus, isatis pro y victoria reimtabitur. Hec dixit i et rivulum~, supEr quem aa . stabat, arboribus 15 cesis obstruere c€pit bb. . (6)

•

ce

Interim dd vero cesar a Glogouiensibus ee, obsides tali ff condicione infra ' sub iureiurando recepit gg, quod si pacem vel aliquarn pacdonem \ sp~tium quinque b,b dierum missa legacione cives dficfreitt, i, reddita responsione vel J1 pace composita 1 vel prohibita, i cives tamfn suos jJ 20' obsides rehaberent 3. 1 Et hoc utiqu~ pEr ingenium f~ctum fuit.~ t Ob kk hoc utique cesar kk obsides cum iuramento recepit, i quia pEf ecs' civitatem, . licet cum periurio, consequi se reputavit. ~ ObJlOC etiam II Glogouienses rum , . .

-.

.

.

_,'

., ł

.

.

I

•

_0,0

•

~"

,t "

~':

'--o

• corr. ex u {'} S b 8equitur in lI."' c detenti H '" _ d fugam H subvenienti Sj Gan8Z. 67: superveniente - f-f Bolezlauuo fugiens Z; fugiens 25 Boleslao H g ennarravit Z '- ' b Bolezlaus S; Boleslaus H l alia manu 8uperscr. Z J F-K 89: admonuit k Gan8z. 31: vincere ] '8equitur 'a~ cuna in textu Z; preparate S 'ID om. lI' ' D parwa S . o-o contra' cesa·. rem libena II p to litterae' corT. H , q ecciam' II r-F-K 90: de: finirem ' 8 qUli ZS; F-K 90: quando - 'vestris S u C Z -. '; v resisten~ 80 1 t' dumZSH, Bandtkie 264, MPH I 467, F-K 90; cI. Gan8z. 25 w paumptuose H ; ' f' x resistentibus ZSH, Bandtkie 264, MPH I 467, F-K 90; cl_ Gan8z. 25:'· '1 ro lU- , : : ) . terae corr. H ' ~ primo riuubam II ': aa e Httera e z corT. II - '. ,bb 8equitu, ,} etc. H cc spatium ad inBcriptionem i.nseTendam rel. Z,' Bandtkie 264, ]IPH 1467, - ," add. Induciae Glogoviensium dd prima Zittera ornata Z; BpaUum ad primam 85 "~\i'~ lit teram pingendam rel.; in murg. i littera adBcr. S; I Httera XVIII 8~ manu adac')'. H ' ee Glogouien bua Z; Glogoviensibus BH, Ba'ndtkie 264, JJ'IPII 'I 467. F-K 90 ,- rr cum II . - gg accepit H -, "hh·V ZB, Bandtkie 264': 11 cum B; Ohron. Princ. Pol. (MPlI III 467) K~trz. Uwagi 68 add.: de ,-~' Jl o littera corr. H ,', _.~k:-:~k. Cesar. utique ob hoc H '.1I om. H .'. mm Glogouiensis S- .'i ł.O .'. ~. e

.

• ',c'··

..'

'-~

,

~

•

\ ,

~

I"·

~

.

"

~de, auxiZiis a BoZcslao mis8i8 haec dicta 688e videntur, guae in caBtrum

~"

1'eeipere non potuef'unt "',, • 1 Mach. 4, 35: parati ... aut vivere aut mori fortiter ' , quae hic a Gallo dicuntur, parum veri similia videntur, ci .. N eedon, Beitrage 66; de obBidibu8 ab oppidanis imperator i datiscl. etiam :ftfaleczYliski, Wof'na pOl8ko~, ' niem. 23-4 . -, ," ,o',, ~ , u Y , .

r

..

.,- -. . -' ... ~

'.'

.~

:....

,86 :.'

.'

./ ..

.,;'

illos obsides posuerunt, munierunt.

i quia Ioca

ciVitatis interim vetustate consumptak " , :, :' . ',' ",," "

.........

".

j

,

:.

"

At b Bolezlauus e audita legacione d(\ datis ,obsidib'us ' indignatus,I '", crucem l civibus, si propter d ipsos e castrum reddiderint r,est minatus, i adicifns g €SSe h lnelius et honestius 'et cives et oosid,es 'gladio pro patria mori~b.ros,' l quam fa eta ,dedicio~;ii'~;;-'inhonestam redimentes, alienis gentibus servituros 2.'~ Recepta responsione 1, civeS'.,Bolezlauum ", pacem sic fiefi nolIe referunj, \ opside.sque su~~, sicp.t iu~averant, r~quirll)lt"l Ad 4~~cesar respond1.t: obSia7~~Jquidem', mihi k c'ast~rn\Jr€d~deritis t, oMA0 non tel'tebq~, i sed si rebeV,esfufritis, l et vos et.obsip,es iugulabo...\ E n con- 0Cl,VIe.u tra ~ee1H.ni~: tu ,,~~m in obsidibus et p'(i'rlurium potnis p et q horni- ~,l.().vll, cidium ~, perp~trare" i s€d pfr r ipsos, qUQd requiris" "śclas ~e nul~atenus I impftrare,·.o~..lY- ' ' " ~~L(~ .4N?{;(-L0x~ ,~~ /'#~O~O~ -,

5

10

. , .

.

.

si

I

15 ' o~~1'8)ic

Hiis u dictis cesar instrumenta fieri, ~'arma ~api, ł ltgiones dividi, ł ',' civitatem v ,vallari, f signiferos (pr~fici) w, l tubis canere precepit I et urbem undique ferro x, flanlma, machinis expugnare cepit. l E y contra "I cives se z ipsos ,per portas' et, turres aa dividunt, i prolmgnactila muniunt, i instrumenta· paralit, i lap ide s , et aquam super portas et bb turres com:' portańt. i § Tunc imperator civium ~nimos pietate ee filiorum et amicorum existimans posse dd fl{cti, t precepit nobiliores f X obsidibus. ~~ ?PS~US ci~ vitati8 {et) ff filium comitis 3 supfr machinas colligari, l sic r~~łittffi.i sihi .-

20

--

"

"

a 8patium ad in8criptionem inserendatn rel. Z,' Bandtkie 265, . MPll I 468. add.: Induciae rumpuntur b prima littera ornata Z,, Bpatiuln ad'printam titterant " pingendam rel., a littera i,!, marg. adBcr. S; A littera XVIII B. adscr. II o Bolezlaus H' d per H e obliteratum S . , , ' r littera diftu8a S g addi. eiens ,H, h esset H l reversione II J Boleslaum II k jorsitan: miclij H 1 redideritis H, ID Ne ar1scr. XVIII 8. ,in spaHa vacuo rel. H 80 D om. BH, Bandtkie 266, ]IPH I 468 o castellum S p et H ' q-q ho~ micidium poteris H r eadem atque textuB manu in marg. adscr. S II inpe"; tra re S, t spatium ad inscriptionem inserendam rel. Z; Bandtkie 266, JIPH 1468. add.: Oppugnacio castri Glogoviensis u prima Zittem ornata Z; , 8patium ; aa primam litteram pingendam 'tel.. h littera in marg. adBcr" B,' H littera XVIII, 8. 85 ad8cr. H; Bandtkie 266, F-K 90: His' vcivitate Z - w om" ZSH. Bandtkie 267. MPH I 468, F-K 90,' ci. Okron. Princ. Pol. (JIPH III 467). Gan8z. 56 li. fero H, y-y Bandtkie 267: E contrario; F-K 90: Contra. z si ZS aa F.K 90: tures ,bb patiu B inH oc pyetate SH dd om. H ee ~ppidibus ZS ff om. ZSH . ,

25

'o

,

"

de huiuB vocis vi' apud iuri8perito8 'Roma1~o8 cI. Balzer, Studium ,l 452 1& RegilŁo ad a. 87 il: meliua nobiliter morio quam ingominia vitam servare. I n oppido (;', facHo quaedam extiti8se videtur, quae cum imperatore paci8cendum 6B86 contenderet aUtrum come8 iZle (i. e. caBtellanu8) Glogoviensi8 WOj8ZaW !ue'tit, qui a. 1093,ca. Btrum tenuit, an alter quidam Wojslaw, quem a. 1124 novimu8 (OoBma8 III c. 56). ł~ non Ziquet ' '-. . . 1

.

"

;~----

' -• • ...,-.,.'--:""'-~

___ o

•

.

"

:sine sanguiriecivitatem aperirLl § At castellani non plus fHiis vel pro.." pin'quis, 1 quam Bohemis .vel a Alemannis b I parce bant, ! sed eos' absce .. dere a muro lapidibus et carmis cOErcebant d. l Videns autem i~perator; ,quod tali numquam e ing€nio civitatem sup{raret,'! nec umquam a pro'po sit o ,civium animos' revocaret, i viribus et armis obtinere nititur, quod I ingemo denegatur. i, § ,Igitur undique castrum appetitur i et utrimque t " cla~or ingens g'.~ attollitur h l . ; Teutunici I castrum inpetunt J, '1, Poloni ' se defendunt, I'undique tormenta' moles emittunt; I baliste crepant~"l' . iacula ~~ sagitte l per .aera volant, i · ' II

r " •

•

Clipei m p erforantur , Lorice penetrantur D G.alee o conquassalitur p I .

l.

•

~

. ,i"

r~

. ,--',

10 .

2,

mortui corruunt q, vulneratl ~ cedunt, l 'eorum loco sani succedunt . .. Theutonici 8 bl~~i~ta,s intorquebant, Poloni tormenta . cum balistis; l Theutonici t sagittas, Poloni iacula cum sagittis; i Theutonici ,t fundas cum lapidibus rotabant, l Polon i lapides molares cum sudibus preacutis 3;" § Theutonici t trabibus 11 protecti murum ': subire v Aemptabant w, l Poloni vero, ignem comburentem i aquamque ferventem i illis pro balne~ temp"erabańt .•1 Thtutonici y . arie te s fEITeOS turribus subducebant, I PO,,: . loni' vero rotas z mtlibe aa stellatas aa desuper bb evolvebant CC. I Theutonici y , scalis erectis superius ascendebant, l Poloni veto dd uncia affixoa Ile ferreis·e~ eos in ff aera gg suspendebant '. , .

Ił

J[

.... 20 :

.. .'

c JyeJ, H ' d cohercel?ant !l 1.468,- Y-X 91: nunqllam lngenlo ~'. ! utrumque ZS; om. H " g sequitur inter utrumque H h atollitur S, Bandt- 2S. kie268; F-K 91: attolitur . I Thetonici ZS;'Bandtkie 268, JfPH l 468,F-K 91: Theutonici j impetunt B, Bandtkie 268, MPH·1 468, F-K 91 ., k tela et H • l, g l-ittera e:» p corT. B m clippei Z n perpenetrantur B : o cassides ,H p quassant~r"S, Bandikie 268;.quaciuntur H, " q corrunt H " ~ r wlnera~i SB·:, ~ TheuthulllCl B, " t TeutunlCl H .' u tractlbus ZS '. v om. S, Bandtkte.268 80 w subreptabant S, Bandtkie 268,' F-K 91: tentabant ' x ipsis H ' ., Teutunici H ' z om. H n-u calliberatas B; F-K 91: chalybe stellatas, .' b~ desuperius ZS, Bandtkie 269, JIPH.1 469, F-le 91; om. H; cI. Gansz. 66 :', . cc evo~ lebant H . dd cum ZS, Bandtkie 269, F-K,91 ". ee-:-I'e ferreis affixos H., ,'"rse• gUitUT atramenti ZituTa Z gg area H . ,l. ',: i ~,.' -, ,,' " 8&

, ' • a l ~ittera dAJJusa H ' b" Allemannis H e-e lngeolo unquaDl H; Ba'ltdtk~e 267, MPH

J

•

'~

~ ~,~

0_

•

<....... ~ \

,, .

~

l.

•

. .~.

•

~t

3 ~ersu/trochaici, i sep~' lem quiSQU6 ByZZabarum a ej. 8upra p. 11'1ta • hanc ca8tr, Glogovien8is obsidionis d6scriptionem Gallus de opinione ZnamieTowBki 1:, O ile zaprawiał 8Wą Zacinę na' dzieła,ch Salu8tego "kronikarz pol8ki GaUem pospolicie zw"any (Spraw. gimn: św. Jaeka),Krak,ów 18'18, ,e:» Zamae obsidione de8cripta,apud SaU.," Bell. Jug: 6'1 imitatione e:»pre88it,' cI. autem' contrariam opi'nionem apud Plezia, ·Gall 125......... 6 ',~ ~ '·1

ljłegino':a,d ,a. 8'14: damor in'celum tollitur

. ,. ••

.. '

~ J .~

:,

~,

: ':

'. '.

' .•

.J'

~ '~.

..

.' \

'

•

j',".

-

'

I '• .

\

',' .'

I

~

~ •

... !' .' .'

~:

,

....

• ~.

!

': \ : ..

'.

. .-.

131 (9)

a '

::''lIv1_,f:.~Interea,

,

'

'~

'II

'-nIe

l.

'l,-

,n<-" , , ., b Boh:zlauus c le noctuque d' non cfssabat, ! sed quando- . {o.J,Ae • rV,:,~~~"e d~ ~~i1~ f~~untes pro victualibus agitabat t, i -frequentfr etiam i- 1,:~,';/1e (;..11 C'1)'in sius ,J;a'śtr1t ~e'sarls tfrritabat, j modo huc modo illuc predatoribus vel "~6'ffil,fi1toribus insidiando h cursitabat~ ,l Talibtis frgo modis cesar l muftis-: que diebus civitatem capere 1, nitebatur l, 'l n€c aliud quam - carnem,k humanam suorum cóttidie'l rec€ntem m lucrabatur .. i § Cottidie namque n viri o 'nobiles ibi o pfrimfbantul', l qui vis c'e ribu li extractis sale vel aroma': tibus' conditi I in Bauariam p ą\) q imp€ratore q vd 'in r Saxoniam pór': 10 tandi, i prt>. tributo Polo'nie currib~s onlłstis sErv~tur 1. I

!..L~U

ł~1"

I

l

B.

(10)

15

20

t,

Cumque u vidisset cesar, quia nE c v armis, n{ c minis, nec muneribus, nec promis~is ! cives \V fllctfre, I nt.que x ,diucius ibi stando quic. quam y proficEre ! potuisset, init~ z , eOllsili9 z contra _'Vrati~lauiens(m urbem castra movit 2, lubi aa quoque vires Bolezlai bb et ingenium r,ecognovit. I Nam cc ·quocumque. dd cesar se, vertabat, l vel ubicumque~· castra vel stationes faciebat, l Bolezlauus ff - quoque quandoque ag (anteri~s hh, quandoque bh) posterius incedebat, ! sempuque vicinus stacioni cesaris persistebat u • ! § Cumque 3 'cesar iter faciens sua castra dimovebat,. i Bolezlauus JJ quoque comes itineris existebat 3, I et si quiso.uam kk de ordi~~~..-.---~~~~~~..-..~~---"~.

• spatium ad inscriptioflem inserendam rel. Z,' Bandtkie:269, 1llPII 1469 add ..• Vulnera et cadavera Allemahi pro tributo auferunt b prima littera ornata Z: spatium ad prim.arn litteram pingendam Tel., i littera in, 'marg. a·dscr. S; I litte'ra XVIII s. adscr. H c, Boleslalls H - .l nocteque H, .JIPJl I 469 l' Bandt25 kie 269: quoscunque ' f agitabant Z, g ecciam II b prior' d littera corr. H l cezar H j-j nitebatur capere ZBH, MPH I 469, F-K 91 k nem Zitterae in marg. XVI 8. (t) adSCT. H lOnt. H , m. seq~itur suorum II II sequitur deI. atą/te dijfu8um vnt S o-o ibi vi~i nobiles H. p Baioariam H q-q -ad imperatorem H r orno SIl. Ba.ndtkie 270 8 Polonis' SIl. Bandtkie 270 80' t Bpatium ad inscriptioneminserendam rel. Z; Bandtkie 271, JIPH 14,69. arJd.:Terrorpanicus Allemannorum de' capite et cauua lacessitorum .11 pritna Httera ornata Z; spatium. ad primam Utteram, pingendarn.rel., c littera in murg. adscr. S,·, elittera XVIII 8. ad8cr. H ' v non H w cutes H x MPH I 469, F-K 92: .nec. y. 9.ui~q~lam S; ~uidqua~ _ibi H,' Bandtkie 2'11,. MPH I 469: quidquam. . 'Z-II con~ 85 81110 llllto H aa Ibl H bIJ Bolesial H; F-X, 92: Boleslavl cc extrema line.oZa In litterae cou. H dlł Bandtkie 271: quocunque ee Bandtkie '271, F-K 92: ubicunque rr Boleslaus H , IsII qUa H; Ba'wdtkie 271, ~lIPH.I 469: quamquam hb"':'hll om... ZSH. Bandtkie. 271, :ft[Pl1 l 469, F-K92; et. Gansz. 56,' li presistebat H " II Bole~laus. H - kk quis quandoque S: .. o B,andtkie 272~ quisc~nque - . " de' nominibusn~n'~ullorum praecipuorum 'łnilitu'ł"JL irnperatoris, qui expedi-: tionis huiu8 participes juerunt ej: .Jlaleczyński, Woj na polsko-niem. 11 laliter Tem describit Cosrnas III 27, qui castro, ab imperlttore H enrico apud Głogów' relicta. esse di:tit" ipsum.. veTO imperatorem Silesiae partem, -quae Ryczyna oppido vicina est, vastavi8se 3-3 quattuoT.'łnernbra 8 quodque syllabarum; propter elisionem tamen atque cursus cO'1nmutationem -in eis occurrente8, vers'Us trochaici octosyllabi dici nequeunt, cI. Pohorecki, Rytmika 48. Ps. 79,10: dux itineris fuisti ' , 1

45

i

138

f

nibus exiebat 11., l redeundi statim b nwn'oriam b amittf'l.at l § f't 1'1 quandoque v plures, vietualia vel pabulum d equorum querentes e, freti multiiudine t l longius g a castris g procedebant 2, l intel' f'OS et exereitum Bolezlauus h se statim medium opponebat l et sic predam eapientes I f ipsi quoque Bolezlaui j preda k fiehant l.;! § Unde tantum ae talem m exercitum ad tantum pavorem redegerat; l quod et,am nipsos lłolwmos, naturaliter raptores 3, vel sua o mandueare, vel ieiun'are coegerat.'l § Nul: lus enim exire de castr.is audebat P, l nullus armiger. herbam co11igere, l nuIlus etiam.q ad ventrem purgandum ' ire r ultra eonstitutas custodum acies pr..elllumebat ..j Die' noctuque s Bolezlauus t timebatur, I .ab omnibus in memoria habebatur: ~ Bolezlauus li Ilon \' dOl'Illiens vocabatul'. i Si silvula, si fruteetum erat r, ~/'aYe tihi;J ibi w latitat, ! clamabatur. ! Non erat loeus, ! ubi non putaretur Bolezlauns x. ITaliter eos assidue fatigabat, ! quandoque de capite, quandoque (le rauda sient lupus aliquos rapiebat 4, l quandoqne y vero a z Iaterihus z insistebat. l Sicque milites armati cotti<1ie procedehant ! et assidue Bolezlauum 1\1\ quasi presentem expectabant. In nocte quoque cuneti lorieati dormiebant, i vel in stationibus residebant bb, l alii '\-igilias faeieballt, j alii rastra ce nocte continua circuibant, i alii: vigilate, eavete dd, eusto
l

!

1\

10

15

I

(11)

l'

20

bh

li,

Bolezlaue Bolezla ue jj dux gloriosissime, Tu defelldis terram tuam quam studiosissime

I

kk.

a BandtNe 272, ..UPII I 4G9, F·J{ 92: exibat; cj. Oal!sz. 12 b-b lł1elfiOriam statim II c Bar/dt1cie 272, ..l/PH I 4G9: quanqllam d hahnlulIl S ~ prior elittera corr. II t multitudillem H g-g a castris IOllg:ins Il h Boles]aus 11 I cupientes Zll, Barldtkie 272, J[PII 1 469, F-J{ 92; ulittera ex a corr., in marg. eiusden~ temporis manu adscr.: cupiens S i Boleslaij· II k Bandtkie 272: predam I faciebant ZB, Bandtkie 272 m-m talem et hutum II n et superscr. S: e('ciaro II (} sequitur bo· punctis in/ra positiś ornatum S; Bandtkie 272 add.: bona P audiebat ZS q ecciam II r om. H tl nocteque II t Bolezlaus S; Boleslaus II u Bolezlaus II v .n. S w praeeedit t litkra del. Z )( 1l0lezlau8 SJI ) aliqnando II z-z X1'1II s; punctis ir/jra positis ornatum I1 Ba Bolezlaul11 II hh resistebant zsrr, Bandtkie 273, ]I/Pll 1 470. P·K 92; ej. GOllsz. 2G co castrum Z. Bandt/de 273, ]I/Pll I 470, F-K 92 dd om. II ee Boleslai rr ff cantabant II gg BeiJuit'ur etc. II hb spatium ad inscriptionem inserendam rel. Z; Bandtkie 274, ]I/Pll 1 470 add.: Cantilena Allemanorum in laudem Bolezlaui II 1Jriłna httera ornata, versus quisque a margine incipit Z,' spatium ad primam litteram pingendam rel.; in rnarg. b littera adser. S,' B littera XVIII 8. adscr., olezlu{\ II jj Boleslae H kk sissime usque ad sequentem t'enU1n extendituT Z .

25

80

85

ri ~

U

1 Sall., Jug. 13, .1: tam en fretus multitudine militum parabat armil'! ('ontendere 2 Ball., Cat. Gl, 8: qui e eastris visundi aut spoliandi gratia pro('esseTant 3 Kętrz., Uwagi 68, 't'erba naturaliter raptores glossam e88e tlixit, a li.brariis in textum induclam ł Joan. 10, 12: Mercenllarius ... fugit ... łupna rupit 45 (lt dispergit & 1 Esdr. 8, 29: vigilate et custodite donec

'\.

)t

{

139 Tu non dormis, nee permittis nOH a dormire paululum·, Kec per diem, nec per noetern, neque \) per diluculum. Et cum nos te putaremus c de terra propellere, Tu nos tenes ita quasi conelusos in careere. Talis princeps debet regnum atque terram regere, Qui cum paucis tot et tantos ita scit corrigere. Quid d, si forte suos eonmes simul e congregaverit, Numquam f cesar sibi g bello resistere poterit. Talem virum condeceret h regnum et imperium, Qui cum paucis sic domabat tot catervas hostium I.

lO

Et cum nondum recreatus sit de Pomorania, Sic per eum fatigatur nostra contumatia J. Et cum illi eUln triumpho k sit eundum obviam, Kos l e contra cogitamus expugnare patriam. Ipse quiUem cum pagunis bella gel'it liC'ita, Sed nos contra christianos gerimus illieita. Ullde Deus est cum' co ~~eiens vietoriam, Nobis vero iuste reddit illatam n iniuriam 01.

15

lU

(12) 20

2~

80

a5

p

Quidam q ve1'o viri nobiles et discreti hec audientes, ! mirabantur intel' se referent es r: ;" Nisi Deus hUlle hominem" adiuvaret, l nunquam 8 tantam t de paganis t victoriam ci duret, \ neque nobis itu Yiril~ter contra staret. i Et ni Deus eum u ita u potclleialiter t'xaltaret, l numquam v. eum noster populus sic la udaret. ! ~(·d Deus seen'to forsan consilio hec w agcbat, I qui x ]aud( s y eesaris ad Bolezlaum z tram fl rebat. ! Vox l:: nim poa-a textus usquead sequentem versum extentlitur Z b llee S, Blwdtkie 274, ]lPH I 470, F-K 93; cI. Gan8z. 56; Jlanitius Liter. 111 408, adn. 7 c putemus H d Qui II; Ga·nsz. 12: quou e-e simul Omll€S snOB I1 r Bandtkie 275, F-K 93: Nunquam g F-K 93: tibi h extrema e Wtera eorr. S I stium usque ad sequentern 1,'erS1.lm extenditur Z J cuacia II k tri lilterae lii/fusae S l nec H . m xianos Z; xpianos S; cristianos II ninlatam ZS, Bandtkie 275 o in illferiore marg. Z (l spatiullt ad iuscripf iOil em inserenda łI/ rel. Z: Bandtkie 276, llIPH I 471 add.: Imperator pacem implorare ('oactns Ij pritna littera ornata Z; spatiurn ad primarn litterarn pingendmn rel., in marg. q littera add. S; Q littera XVIII s. add. II r dicentes II s vmquam S t-t de paganis tantam H u-u ita eum II v Bandtkie 276, F-I( 93: nunquam w hoc II x GaT/sz. 4: quod y laudem S, Bandlkie 276 z Bolezlauulll S, Bandtkie 276, J.lIPII I 471, F-K 93,' Boleslaum II; Ketrz ..U'lt'agi 68: llołezłaui ad ce8arem

20 verBUB trochaici 15 qu.iBque Byllabarurn, ej. Pohorecki, Rytm ika 39, ad n. 3, to 43. Gumplowicz, Zur Gesch. Polens 82, 0111me8 kos versus a Gallo conficto8 e8se 2nttato ]Iatlitiu8, Lat. Liter. III 408, eis innixus {'oncllldere eonatur, CUiUB natiollis GalluB fuerit 1

140 ,:.

".,

~.:. J "

~.

.

"

puli & semper Bolet voci dominice convenire. ! Unde b constat Dei voluntati populum cantantem obedire.~ Cesari vero cantilena populi displicebat, ! eamque cantari c sepissime prohibebat, l sed eo magis ad tantam procacitatem populum d prorsus e commovebat e •. ! Cesar vero exemplis et operibus recognoscens I, qui a , frustra laborando populum affligebat, ! 5 nec divine voluntati resistere 1 valebat, ~ aliud secrecius cogitavit I et aliud g se g facturum simulavit h. § Perpendebat utique I, quia tantus populus sine preda diucius j 'vivere nequibat i et quia Bolezlauus k eoS j assidue, sicut leo rugiens 2 circuibat.)4 Equi moriebantur, . i viri vigiliis, labore, fam~ cruciabantur \ I silve condense m, l pallides tenaces, I musce ~~ " pungentes, sagitte aeute D, ; rustici mordaces ! compleri propositum o non sinebant p. ! Unde se Cracow simulans ire velle, llegatos q. de pace Bolezlauo q misit et pecuniam non tantam l", nec tam superhe, i sieut prius quesierat, in b:c Y(·rba 8.

'*

'.

(13) EPISTOJ.JA

t

CESAHIS AD DUCRM . I~O(bEZ~Mt v .

u

3

P01..()NICU~l

15

t

Cesar w llolezlauo x duei Polonie gratiam et salutem. Tmt pl'obitate comperta, meorum principum ronsiliis arquiesco ! et CCC y marcas ~ recipiens, hinc pacifice remeabo aa. i Hoc mihi bb satis sufficit ad honorem, l si pacem simul cc habuerimus et amorem. i Sin autem hoc tibi dd placuerit reprobare ee, i in: 11 sede cito Cracouiensi fl me poteris gg expecture hh.! '

20

a inkr scripturae colu'mnas nota: - II b unum ZSl!, .JJPII I 471 .. F-K 93; Bandlkie 276: ~urnne; ej. Gansz. 57 c cantanti ZB d popuh ZSH e-e procommovebat ZBIli Bandtkie 277, .JIPl! I 471, F·K 93: permovebat f recongnoscens H g-g ad sd H b simulatur H i itaque H j mn. H k Boleslaus H I cruciebantur H m concondense H n accute SH o propoisitum H p sinebat ZB q-q de pace Boleslauo 8; Bolezlao de pace H r JIPH I 471: tantum 8 8equitur etc. l! t-t F-K 94: deest u regem ZSH, Bandtkie 278, ]fPH 1471 . v mn. ZS, Bandtkie 278, :AIPR 1 471,F·K 94 w prima lUtera ornata Z; spatiwm ad prima m litteram pingwf/.dam rel., in marg. c tas littera adscr. S; C lWera XVIII s. adscr. H x Boleslao H y CCC ZS, Bandtkie 278; ta,. posteriore manu adscr. Z; JIPH 1 471, F·K 94: 300 z mar-· ..cis II !la textus media pagina' in alteram 8criplurae colU'rnnam tran8jertur H bb micbi H . cc om. H dd sequitur non H ee approbare ZB, Bandtkie 278, MPH I 471, F-K 94,' mn. H,' et. Gansz. 67 ff-f( om. H gg poterum cicius H hh ex ..• tare, lacuna in 'medio verbo B; F-li. 94: exspectare

Esth. 13, 9: Domina non est. qui possit tuae resistere voluntati II cj. BupTa p. 105e a lectio regem pro ducem, cum, Gallus nU1nquam Boleslaunt regis j~omine or'l~et, inventum librarii, qui codicum ZSR commltnetn aTchetypum scripsit, putanda est

25

8()

8~ ·0

1

,v

4~

....lIit

lAl

(14)

li

RESCRIPTU~l a

AD (ESAREM

n.

Ad b hec c dux septentrionalis d remandavit: Cesari e Bolezlauus I dux Polonorum l pacem quidem g, set! non in spe denariorum. i Vestre quidem cesaree h p'otestati l ire consistit vel redire, i sed apud me tamen l pro k timore vel comlieione nec ullum l }loteris vilem ID obulum invenire. ! Malo enim a9, horam n l regnum o Polonie salva ID libertate I' perdere, I quam semper pacifice cum infamia retinere 2. I (15)

q I

IO

Biis r aud.itis cesar~ urbem \Vratislauiensem adivit, \ ubi niełlilnisi de vivis mortuos acquisivit 3. l § Cumque diucius ire se Cracow t simulando, huc illueque cirea fluvium circulllviaret u ~ et Bolezlauo v sic terrorem w incutere x ! eiusque y animum revocare cogitaret, ! Bolezlaus z ideo na nichil 8 omnino diffidebat, i nec aliud legatis, quam superius respondebat. ! § Videns ergo eesar diu stando sibi poeius dampnum bb et dedeCllS quam honoreln vel cc proficuum imminere, l disposuiL, pro tributo nichii dd portans, nisi cadavera ee, . se redire. ! Unde quia prius superbe magnam pecuniam requisivit, ł ad extremum pauca querens, neque ff denarium acquisivit '. I § Et quoniam gg superbe libertateln antiquam rolon~e subi-

i

15

20

a-B om. II b 1>rrima littera ornata Z; spatiu'ln ad primam litteram pingendarn rel. SIl; in morg. a Wtera udser. S c sequitur Bolezlaus verba. (extremum 11erłmm del.) II d septemkonalis li e Gansz. 12, Kętrz. U'wagi 68 repetunt: cesari r llolezlans S; Bole81aus II g Bandtkie 279, JIPll l 471, JP·K 94add.: Vlllt; Gansz. 12 b cesare ZS i potestatis ZSII J cum 11 k potius pre; Est. JS, 16: contul'batum cor meum prae timore gloriae tuae l unum quidem n m 0'111,. H 1\ ]IPII I 471: hono~'elll; I{ętrz. Uwagi 69: oram regni o regni ZSIl; inter scripturae coZumnas nota -:. II p liherbtern H q spatiurn ad inscriptionern inserendam rel. Z; Bandtkie 280, ]fPR I 471 add.: Cesal' rediens ac pro tributo cadavera portans r Jlriliw littera ornata Z,' spatium ad primam litteram pin.gendU'ln rel., in marg. 11 littera adRcT. S; II littera XVIII s. adscr. H,' Bandtkie 280, F-K 94: His 8 F·K 94: nihil t Krakow II u cil'cumal'et II v Bolezlauuo S; Bolezlao H w timorem H x ineuttere Z y et eius II z Boleslaus II; Bandt1cie 280, ][PH I 472, F·K 94: Bolezlauus aa ymmo H bIJ F-K 94: damnum cc et II dd Bandtkie 281, F-K 94: nihil el' a littera media ex e corr. S; prima a litt~ra diffusa H rE nee S, Bandtkie 281 gg quia H

ct.

25

80

.

85

Job. 10, 14: si peccavi et ad horam pepercisti mihi I utraque epistula quin a Gallo ipso con/icta sit, non est dubiu'm. Quoll ad pactionl's inter impeTatorent et Boleslaurn tempore expel1itionis bellicae ci. 1.Ialeczyński, 1V ojna polsko·niemiecka z r. 1109, Wrocław 1946, 27 3 proelium hoc idem esse videfur atque Wud, quod Kadłubek (JIPII 348-9) in Psie Pole (i. e. Carnpo Caninuo) c()rtimis~m esse dixit atque lusius descripsit . .Apud Gallum parvi id tantU1n mOlllenti est ' Gallu8 igi. tur ajjirmat imperatorem 1tullo tributo accepto rediisse. Negat id Ekhard (MGSS. VI 243), quern secut'U8 est Needon, Beitrage 66; de his repugnantiis conciliandis ej. }Ialec'zy-(tski, Wojna polsko-niemiecka z r. 1109, 29 sąq. 1

40

,

142 . gere • cogitavit, I iustus iud~x 1, illud consiliul11 fatuavit in Suatopolc c consiliarium et illam et aliam vindicavit. (16)

b

I

et

~niuriam

DE MORTE S'VANTOPOLC d

Et e, quia forte Suantopolc f ad memoriam revocamus, I opere pre- .. ~ium est, ut aliquid de vita et morte ipsius ad correccionem aliorum 5 inducamus. I Igitur, Suatopolc g dux Morauiensis hereditarie h prius extitit 2, l postea vero ducatum Bohemie Boriuoy 13 suo dominio j plenus ambicione supplantavit \ I § genere quidem nobilis, natura ferox', mi-, litia strennuus I, sed modice fidei 5 et ingenio versutus. ~ Huius enim consilio ces ar Poloniam intravit, I qui Bolezlauo Df~ non semel sed frequenter 10 iuraverat, I qui n cum Bolezlao o unum scutum coniunxerat 6, I qui vir-' tute Bolezlaui et auxili~ regnum Bohemicum acquisierat.łl § Numquid p non q Bolezlaus l' pro 8 ~uatopolc t Prage ponendo u cum rege Vngaro- . rum v Colummanno w l\Iorauiam intravit 7, l silvas Bohemie rege redeunte penetravit. l Utique fecit. l § Nec sic inde remearet, t nisi Boriuoy x c~- lt

~I

Ite~

,'~

,'4

"~f

• subdigere, d Zittera 8. del. H b hic abrumpitur, "', ',f tur: quia cesar cum satis copiosa cOllfusiolle ad propria remeavit. ste Boleslaul congnominatus est Krzijwoustij, qui post bellum, quod habuit cum Hell1'ico cesare, " '! postea cum Bohemis, Pomorfmis et Ruthenis multa bella prospere gessit, atque,
~

•

~t

1 cj. Ps. 7, 12,' 1 Tim. 4, 8 li cj. supret p. 92 adn. 7 3 BorzY1voj, filius Wratyslaw regis atque Zbyslawac jiliae Oasimiri, 'Bolesl.ai Krzywousty arńitinus,' dux Bohemorum 1100-1107, expu.lstlS mense .11laio e.'a. et 8uatopowo, ci. Novotny, Oeske dłji1tiJ I pars 2,' 473 sqq. ' Sall., Cat. 43; 4: natura ferox, vehemens, '3 manu promptus era,t; Jug. 11; 3: sed Hiempsal ... natura ferox .. : erat; {Jat.' 5; 1: Catilina nobili genere natu8 fuit, animus ferox inopia rei familiaris 5 Jlatth. 6, r:, 30: si ... fo'enum ... quanto ma,gis vos modicae fidei • foederis -initi sz:gnum -aliunde in Polonia ig'1lotum ., expeditio haec locta eBt m. Octobri 'a: 1105. cum, Suatopowjrustra' Pragam obsideref,'" cj. Oosrnas III 19; Novotny, Ceske dłjiny! U pars 2, 422-31,' Needon, BeUriige 65

•

'li,

/. ,

;~ .;.

143

5

• 10

1&

strum Kamencz a l pro paccione sibi daret 2. ~ Insuper etiam Bolezlauus bde Bohemia multos ad ipsum iam fugientes \ preocupaturos e. gratiam, ipsum ducem fore sperantes, l et retinebat et pascebat, \ qui a Suatopolc Ił parvam terram, paucasque· divitias tune habebat. I E contra' Suatopolc f Bolezlauo g iuravit, quia' si dux Bohemorum h quocumque 1 mod(} vel quoeumque 1 ing~nio quandoque fieret, I semper fidua' eius amicus unumque scutunl utriusque persisteret, I castra de confiriio regni vel Bolezlauo redderet, I vel omnino destrueret. 1 § Sed ducatum adeptus 3 nec fidem tenuit ! iurata J violaudo k 4, ł nec Deum tinniit l) I homicidia perpetrando 6. i Unde Deus ad exemplum aliorum sibi dignam prof~etis reconpensationem l exhibuit m 7, i cum' securus, inermis, in mula residens in medio suorum ab uno v~li milite venabulo perforatus occubuit 8, i nec ullus suorum ad emu vindicandum manus adhibuit. I Talitercesar de Polonia rediens triumphavit, i videlieet Iuctum pro gaudio 9, l ~ortuorum cadavera pro tributo i memorialiter reportavit. i Bolezlauus D, vero dux Polonorum parum lHesentem, I sed minus absentem I procul dubio dubita"\it o. -

-

.

(17) 20

25

BO

a legi etiam polest Czamencz S b Bolezlans S c ...llPH I 472 •. F-K 95: preoccupaturos I d Suatopole Z; Svatopole 8, Bandtkie 283 e parvasque S, Ba,ndtkie 28.3,NPH I 172 ł Suatopole Z; Svatopole S. Bandtkie 283 g Bolezlao S h b liftem ex h corr. S i-l Bandtkie 283, F·K 95: quocunque l Gan8Z . .57: iuramenta k a littera ex e corr. S I Bandtkie 283. F-K 96: recompensationem m exibuit Z; ej. Gan8z. 54 . n Bolezlaus S o dupitavit Z, ..l/PH I 473, F-K 96; Gallsz. 50: formidavit p J/Pll 1 n 3: dee8t q prinut lWem ornata Z; ~patiul'l~ ~d pr'imam lilteram pillgelldam re l. , in m.arg. i littera ad8cr. S r recreatu8 ZS, Bandtkie 284

Ilamielliec oppidu'rn in Silesia, conditum a. 1096 a BrzetyslaU! duce, cI. 008iall~ inde ab a. 1107/8 a Boleslao occupatu'rn ej; supra 106 11 2 contra N Ot·otl/Y. Oeskć (1ejiny I pars 2, 434 atque Needon. Beitriige 65, 8ibi prononien ad Suatopoleułn 'non ad Boleslaufn referendum est, cI. supTa p. 64. adn. 3. Quae cum ittt sint, socills a Boleslao prodit,us eS8e dici nequit .8 d. 14 ..:l/ai 1107. ej. No~ votny, Oeskć d~ji-ny I pars 2, 43.J: ' at Kamieniec oppidltrn imn a. 1107/8 torsi-. um 'PolQnoruli~ erat & Luc. 23, .JO: Neque tu times deum '6 Exod. 22. 3: homicidium perpetravit et ipse morieturj cj. Oos'rnas III 23-24 ., Estk. 16, 23: dignam pro fide recipere mercedem 8 d. 21 Sept. 1109. ej. Oosman'/, III 27. qui »lortis au/rtorern facit lOn/went filiu1n Osta, de gente lVerszo1llce; Annales Pegavienses (.J/G88. XVI 250-1) 8uatopolcu1n inieTfectu1n t!sse dicunt a Wiprechto de Groicz , II Esth,. 13, 17: cOJlverte luctum nostrum in gaudium ~.

'0

BOHE~lIS

19itur q post tantum laborem dux septentrionalis, aliquantulum recreatus, i super Bohemos equitare non diutius est retardat'll:s r. , Cogita bat enim et suam iniuriam de Bohemis vindicare I et. suum amicum

'»I{lS

85

CAPITULUl\1 p DE

1

III 4; forsitan

144

. "'.-

Boriuoy in sede, supplantata a restaurare. ! § Dum autem iter :faciens in medio silvarum cum Bohemis obviantibus prelio commisso b victoriam óbtineret, I iamque pars exercitus in campis Bohemie resideret, i Boriuoy.C, a Bohemis iam .receptus 1 Bolezlauo dgrates d . pro 'fide tanta retulit i et labore I et sic, inpiger e Bolezlauus f duplici " 'de, Bohemia rediit b I cUm honore h. i 8ed quid rediens egerit a udiamus, ut I exemplo pro bitatis tante fructum' aliquem capiamus . .i

:.f. .

'

(18) ,CAPITULUl\It DE POMORANIS} N~n

enim statim exercitum, tanto itinere fatigatum ire domum permisit, I nec ipsemet in deliciis vel in conviviis asperitate yemis l irruente,m requievit 2, ! sed terram Pomoranorum cum 'electis de exercitu militibus requisivit. i § Quamdiu ibi steterit I vel quantaO per terram incendia yel predas fecerit, i non est opus per singula scriptitando demonstrari P, i ;t sed summam rei, nobis' ad maiora festinantibus~ sufficiat explanari. i § Illa namque vice Bolezlauus in Pomorania tria castella cepit, I quibus u combustis et coequatis solummodo predam et captivos excepit. I Postea vero sine bello Bolezlauus aliquantulum repausavit, I suasque civitates interim, ubi cesar fuerat, inexpugnabiles qpreparavit. l k

D

(19)

,

CAPITULUl\I r DE BOHEMIS ET POLONIS

Cum 8 autem Bolezlauus t civitatem Glogou u 3 muniens ibi cum exercitu resideret v, ł milites Zbigneui cum Bohemis depredaturi w per Poloniam exierunt', i qui statim Bolezlauuo x nesciente; ipsius loci' mar-

20

• ""c..,-··

..... ,:

..

./

Bandtkie 284, ",lIPH I 473: 8ubplantata b eomisso B c Borivoij S ,'~ d-d grates Bolezlauo S, Bandtkie 284. JIPH I 473 e impiger S, Bandtkie 284, MPH I 473, F.K 96 ' r Bolezlaus B " dupplici ZB b-h cum honore rediit ZB, jIPH I 473, F·J:( 96 , 1 Gansz. 52: et . i-10m.. B; Bandtkie 285: Expeditio in Pomoranos , k prima Zittera or-uata Z; spatium ad prinwm litteram pingendam rel., in n~arg. n littera adscr. B l' ijemis S; MPH I 473, F·K 96: ... hiemis m irruerit ZS,' F·K 96: irruentis; et, Gansz. 67 n extrema t Zittera {Jorr. B o quantam ZB, Bandtkie 285, JIPH I 473. J?-K 96 p demorari ZB. 80 Bandtkie 285, MPH 1473, F·K 96; ej. Gansz, 56 q inexpugnabiliter ZB, Bandtkie 285, F-K 97 ,. r Bandtkie 286, jIPH I 473: deest 8 prima Zittera O'r-uata Z; spatium adprimam litteram. pingendam. rel., in marg. c Zittera adscr. B ' F-K 97:, Boleslavus u Glogo'w S. Bandtkie 286, MPH I 473 , v residerit S, Bandtkie 286 w depredari ZB,' Ba'ndtkie 286, jIPH I 473, F·K 97; cj. Ga'nsz. 67 85 x Bartdtkie 286, MPH I 473: Bolezlauo; F·K 97: Boleslavuo " ,~' ' ,

'

a

',,' .,1 Borzywoj d. 24 Dec. 1109 Pragam oceupa'łJit, et. Oosmas III 28-32; No1Jotny, Ocske dtjiny I. pars 2, 478: Gumplowicz, Zur Gesch. Polen8 85; MaZeczyński, Bolesław Krzywousty 76 • kieme igitur a. 1109/10. jorta888 m. Ianuario '1110; MaZeczyński, Bolesław Krzywousty 96-8 I ct. 8Upra p. 95. " NQvotny, ~ Oeske dejiny I pars 2, 485. incursionem. kanc eartdem. eS8e dicit atque Ulam., quae iam .8u.pra (11917 ) descripta est.: Tem.porum ratione perspecta ad veT a. 1110 eam. rejeramu8

-et.

"

"

145 chion~bus l,

congregatis, sicut mures de latibulis' exeuntes 2, ibidem capti vel, mortui remanserunt, excł:'ptis paucis, qui silve, latronum arnice, subsidium a petierunt. ~ (20) 6

10

15

DE FRAUDE BOHEMORUl\1

Paulo b superius memini me dixisse l Bohemos in sede s~pplantata c Boriuoy d ducem recepisse,·, i ideoque t de Bohemia Bolezlauum gita subito redivisse. i Sed quia fides Bohemica 1 volubilis est sl(,u~ rota 3, ! qualiter prius Boriuoy b expellendo traditorie deceperunt, ! taliterque I eum iterum decepturi traditorie receperunt '. l § Nam bre11 J tempore non solum honore k, caruit l a fratre medio« supplantatus I, 1 'lerum etiam acquirendi facultatem arnisit, l ab imperatore captivatus li. l Tertium quoque fratrem habebat, etate quidem minorem m, i probitate n vero non inferiorem 6, l quem dux Bolezlaus o in fidelitate fratrls persistentem p i in Polonia retinebat, l eique calumpniandi q maioris fratris honorem l et r . consilium r et auxilium 'i, impendebat. f (21)

DE· BELL O ET VICTORIA CONTRA BOHEMOS

Inde B belliger Bolezlauus', collecta multitudine militari, novam' viam 8 aperuit in Boherniam 9, quo potest Hannibali fado mirabili comsubsiduum S b prima littera ornata Z; 8patiu1/l, ad pri1/la1u, litteram pinrel., in m~rg. p. litteta. ad!.cr. S . o subplantata S, Bandtkie 286 " d. BoriuolJ S,' Bandtkte 286: BorlvOll e W marg. rubro colore, Nota Z .t Ideo 8. Bandtkie 286 g Boleslauum S. Bandtkie 286, F-K 97 b Boriuoij S; Bandtkie 287,' Borivoy l-i om. S, Ba-rldtkie 287 j in matg. litterae quanlam, quae legi non possint Z ,k honore S . l Bandtki~ 287, jIPH I 47~: subplan-' tatus ni '/,1/. marg. XYI 8. adscr. Sobleslaum nOffilne Z n probita, 1,'erbum o Bolezlauus S,Bandtkie 287; MPII I 474:' Boleslauus; F-le 97.-abrumpitur Z· Boleslavus p persistente S " q F-I{ 97: calnmniandi· r - r j[PII . I 474: dee8t B prima littera omat(t Z,' 8patium. ad primarn lWeram. pinge1Hlam rel., in marg. i littera ad8cr. S, t F·K .97: Boleslav1l8, ". ' .'. . a

2 J gend~m

25

.. _ I ,

de h'ldu8 VOCi8 '.vi cj. Grodecki, (lan 11)6; .. Tyc, Z dziejów .. kultury 131-:--2; Chr01h ,Princ. Pol. (JIPH III 470). In liftem. LotkarilII .imp., a. ·1134 testu vice jungitur Heilricu8 marchio de Glogow; Dipl.' Loth. III nr (J6, ',' '1 cj •. st,lpra' p. 12716 3 Boeth.,. Oons. phil. II 2: rotam vOhIb,i!i orbever~amur . ~,lVlo(l· dislaus,Bohcr,norum dux 1109-J125,'ej.Novotny, Ceske d~jiny Ipar82~ 489 et ~_5 adn. ~ mense Iauuario 1110 in civitate Bambergensi,' ej ... OOSm
1

Monument. Polonia e Hi.torica Ser, II nr 2

10

]46 parari 1. : § Nam sieut ille Romam impugnaturus per montern louis 2 pr;mus b viam ferit, ! ita Bolezlauus c: per locum horribilew, illtemptatum prius \ Bohemiam invasurus penetravit.'_ 1 Ille montem unum laboriose transeundo tantam famam et memoriam acquisivit, j Bolezlauus e vero non unum sed plures nubiferos quasi supinus f a.scendit. 1 IlIe solummodo cayando montern, coequ311do 8copulos g lahorahat, l istc truncos et saxa volvendo, j montes 3rduol-l h ascelldendo h, j per silvas tenebro8as iter aperiendo, ! in paludi~ms prOfUll(ljs ponte8 faciel1olonia, quasi łupui'! rapiens 5 est regressus, ! immo k vexillis ererti:;;, i tuhis canelltihus, ; agminihus) ordinatis, ! tympaniR m resonantihus, j paulatim per campos Bohemie patente~, bellum querens et non inveniens 6, incedehat, t nec prcdam, llec incendia prius, quam finem heIlo fieri, cupiehat. ; § Interim Bohemi per turmas aliquoeiens apparehallt, ~ sed statim Polonis irruentibus ClUSU prepeti n 7 fugiehant o. i De castellis quoque contiguis multi milites exiehant, [ qui Polonis irruentihus ohviantes p occ31'ionem suburbia comhuren(U fa&

a illpugllatUl'US H b pl'iUS ZH c: )y'-1( 98: llole",lavu8 d Bandtkie 288: primus e F·l{ 98: lloleslavus f suppillus ZS, Bawltkip, 288, ..11P11 I 474 g scapulos S; Bandtkie 288: scapulas b-h aScendelldo arduos Z, .i11PH l 474, P-I( 98,' ascendenuo arduas S, Baudtkie 288 i Boriuoij S; Bandtkie 28~: . Boriwoij; J,lIPIl I 47.J: Borivoi j 3bu~ S, Bandtkie 288 II: ymmo S, Bandtkte 288 l agminis ZS 111 timpanis S, Bandtkie 289, .MPII l 474 n prepe~e ZS; Bandtkie 289, JIPIlI 474: perpetue; F-l{ 98: perpete; ci. Gansz. 57 o b httera corr. S p redeuntes ZS, Bandtkie 289, JIPIl l 474, P-K 98

(Oasop. spol. prat. starozitn. 19J:t XX J:t6 sqg.),· J.'ornek V"

5

10

1:;

20

25

O misU bitvy '#ta 1'rt(.-

tine r. 1110 (Pam. arch. II 165 sqq.); Jirecek II., JesU sloVQ o vpad'u polskc1u r. 1110 (Pam. arch. 1862, V 41 sqq.),· JlaleczYłiski, Bolesław Krzywousty 78-9. Fontes Polonici ad a. 1110 haec referunt (Annales 8. Crucis 111 Pll II 773) vel ad a.ll11 (Ann. Traskae atque Cracov. JIPIlII 831) 1 Alpiu:m transitum a lIannibale factum Gallu8 e Livio XXI 32-6 nosse videtur; ci. LiviuB XXI, 23-27, 32-6; Siliu8 lt.al., Punica III 478 sqq.; Plezia, Gall 126 2 ...'lIon8 s. Bernardi in Alpibus, a cult'u, quo a hominibu8 montanis prosequebatur ,,1 uppiter Poeninus" appellatu8; ej. JIolder A., Alt·keltischer 8prachschatz, Leipzig 1904, 11 1021; Jlodelski T., Die Berge Job und Schebatamo des Jossipon (Wiener Ztschr.l. d. Kunde d. },[orgenlandes 1913 140-143). Grodecki, Gall 157 adn. l, cum.. Olympum esse dicit 3 incursionis initiu'ln lactum est a. d. 28 Septembris 1110, ci. Cosmas 111 35 " similia narrat OosmasIII 35 II Gen. 49, 27: Benjamin lupus rapax, mane comedet 6 Matth. ·12, 43: immundus spiritus .•. ambulat ..• quaerens requiem ... non invenit 1 8e'neca, Phaedra 1061: praepeti cursu evolat

BO

L

!

85

.0

147

5

10

15

20

ciebant -. l Frater b vero Boriuoy c mImmus, quem preuixi l, l predas capi, i incenuia fieri, ! terram destrui, ! Bolezlauo d supplicans prohibebat, [ quia regnum acquirere sine bello puerili simplicitate e verbis traditorum sine f victoriis se credebat. j § Cumque iam die quarto g 2 bellunl expectans Bolezlauus ad Pragam h recto tramite properaret, l f1uvioque cuidam l 3, non magno quidem sed difficili tramdtu, propinquaret, l ex altera parte f1uminis exercitu congregato f § Nam sicubi m Poloni modo sursum, modo deorsum transire reputabant, l ex aItera parte fluminis ihi n Bohemi contra stabant. i Erat enim fluvius Rohemis, qui cum eo erant, mentientihus 0, paIU{~osus, [ tante multitudini mlllo resistente periculosus. l § Videns autem Bolezlauus P, quod sic agens' tempus in vacuum expelldebat q 1 et quod dies sole (ad) r occasum vergente 5 declinabat, t elcccionem audacie militari s duci Rohemico proponit, j videlicet: aut Bolezlauus p sibi locum dabit, l ut tra.nseat, i vel illuc transibit, 1 si
li:

., at litterae ligatae Z b et :Frater S; Bandtkie 289: E fratribus c Boriuoij S; JlIPII I 471; Borivoi d Bolezlauuo Z; Bolezlao S; F·1{ 98: Boleslavo e Kętrz. Uwagi a9 add.: !led f !led ZS g BIlto S, Balldtkie 289 h pugnam ZS, Bandtkie 289, JIPII I 171, F·K 98; cj. Ckron. Princ. Pol. (JIPIl III 470), Gan8z. 57 l cuidem S j Behemorum Z k F·]{ 98: Boleslavum l Boso lezlaus B; F·X 99: Boleslavus ID Bicut Z, Band/,kie 290, .jllPII I 474, F·K 99; sicud S; cj. Gausz. 67 u ita ZB, Bandtkie 290, .MPII I 474. F:K 99; cj. Gansz. 67 o mentientes ZS; Bandtkie 290: monentibus; cj. Grodecki Gall 158 adn. 2 p Bolezlaus B; F-K 99: Boleslavus q pendebat Z, F-K 99 rom. ZS, Bandtkie 290; JIPR I 474: in • ed litterae difjusae S t fugittivorum S u sicud S s~ v condam S w tuum Z8 x-x interesse ZB, Bandf.kie 290; J[PIl l 475: inter eOR

25

l i. e. Sobieslaus, cj. supra p. 145 adn. 4 2 Novot-ny, Polsky vpad do Cech a bitva u Trutine (Oasop. spol. prat. staroz. 1912 XX 130 sqq.), opillatur diem hanc ad d. 20ct. rejerendam esse, dierurn Tatione incepta a die 28 Sept., qua nunHum de 40 Polonorum incuTsione accepit. 2 Par. 20, 26: die quarto ... congregati sunt in valle benedictionis 3 Cydina jluvius, ci. Gosntas III 35; Novotny, Ceske d~jiny I pars 2, 492 ł Sall., Jug. 98, 5: reges loci difficultate coacti 6 Novotny. Oeske dejiny I pars 2, 493, ad d. 3 Oct. 1110 haec relert i Sall., Cat. 35, 3: publicam miserorum causam ... suscepi; el. Cos1iIas III 3/) 7 ci. 8upra p. 72.

10*

148 meum libens redperc, l si tuum l'ecepel'is, i sum paratus, f sed cum eo regnum dividere, : nisi consiIio cesaris, i non sum a ausus. ! § Si vero voluntatem vel faetlltatem habuissem vohiscum cominus confligendi, 1 non vestram licent,iam expectarem,. eUlU longe b halmprim prim! licentiam transeundi. i (22) CAPITULUM c DE VASTATIONE TERRE BOHEl\IICE PER POLONOS , Videns d autem Bolezlauus e, quia dux Bohemicus in hiis f responsionibus, quas mandaret, l nullam certam rationem, nisi verba solummodo nuda (taret, ~ crepusculo 1 diei, 1 tempore re qui ei \ l castra g movit, l nec ab iUius ripa f1uminis ad Labe flumen 2 descendendo h se removit. l § 11)i yero iuxta Labe flumen J illum fluviolum sine obstaculo pertranshit 3 1 et festinans ihi bellnm, ubi dimiserat, requisivit. ~ § Cum autem ad Rolle· morum staeiones pervenil'et, l nec aliud de ipsis, qnam vestigia, reperiret·4 , ~ eonvocatis senioribus consilium inivit, lubi satis, ; quod j salubrius et honestius esse videbatul', cum ratione diffinivit k. l Quidam enim de senioribus aiebant: Tdbus diebus satis sufficit per vil'tutem in tel'l'a hostium nos stetisse, l nec bellum HUs omnibus congregatis et presentibus lnvenisse. l Iterum alii dicebant: Iudicia Dei vera sunt et hominibus occultata 15; i bene processimus usque modo, sed si diucius immoramur nI, in dubio pendet, quo se verterint ista fata. l § Econtra Eolezlauus e et iu,enes seniorum consilia postponebant i et ire Pragam· ut n in o antea conlaudabant p 6. ~ § Et ,ere ,icisset senio~um consilia consilium iuve-nile, j nisi panis defeciss·et, qui plus potest, quam possit facere ius civile. ~ Col~ q lauclato vix itaque consilio Bolezlauus rede-undi, f l'edeundo comburend dedit licenciam et predandi. l Ipse vero semper ordinatis cohortibus i incedeba~, i plerumque cuIn: ext~emis agmi~ibus pro subsidio subsistebat. i

10

15

J lI)

•

25

~~~~~~~~~~~~,~~~~~~~~~~~~~~~~~~.

& Gansz. G7:·sim b longa ZS; Bandtkie 291, 1.IPH l 475, F-K 9.f): lon~ gam; (~t. Gansz. 13 c.Bandtkie 291, ...lIPII l. 475: dee8t II 2Jrinw littera or/wiu' Z;spatiurn (ul primmn litteram l)ingcJUlam reZ., in marg. v.littera adscr. S · e p.J{ 80 /)9: lloleslavus f Bandtkie 291, F-]( 99: his g Bandtkie 291, :MPII l 475, F-K 100: eastrllJl1 b desrenrledo S I flum vel fluiu: S; Bandtkie 291, l I / P H } l 475, F-l\. 100: fluviuIIl l quidam S; JIPIl I 475: qui d k F-IC 100: definivit l li/Pil I 475, F-K 100; ocrulta m minoramur Z n et ZS, F-I{ 100; cI. Gl1mplowicz, Zur Gesch. Polens 88, Grodecki Gall 159, adn. 2 , o Bandt-. 3!\ kie 292: jam p colallda,bant S; Bwndtkie 292, F-K 100: collandabant q choortibus Z S, Bandt1de 292 .

nescio an duo versus trochaici 7 quisql1e syllabarum 2 Albis (Łaba) flut:ius in Bohemia; et. Plez-ia, Gall 133 8 et. Cosmas III 35 ł Novotny, Oeske dejiny l pars 2, 493, opinatur Bohemo8 in sinistram ripam. Albis fluvii se recepisse 6.Dan. 3, 27: et viae tuae rectae et omnia judicia tua vera 8 Consilium illud prope pontern Oriuici, quem eommemorat Cosmas III 35, initum esse vidp,lur l-l

40

149

li

10

1~

§ Habebat etiam acies mili tum ordinatas, qui combustoribus et predatoribus anteirent l et a Bohemis supervenientibus providerent al. 1 Cumque tam prudent~r tamque sagaciter exercitum duxisset ac redu~isset ! et ad silvarum introitum VIa b feria b 2 iam stationem posuisset, 1 vigilias erebriores fieri, paraciores esse uńamquamque legionem, si tumultus forte fieret, i in sua stacione persistere precepit. 1§ Eadem nocte Bolezlauo post matutinas 3 orationibus persistente, forte quidam horror c universam staeionem occupavit i et clamorem subitaneum per totum exereitum exeitavit. l Tum queque d provineia, [ queque· cohors f armata, l sicut constitutum fuerat, in g sua g staeione perstitit, suum locum defensura; i aeies VHO curialis b4 eurialiter armata eirea Bolezlauum astitit, ibi victura, 1 vel ibidem moritura. i § At Bolezlauus audito clamore IJOpuli statim iuvenum multitudine eircumstantium coronatul'l, aseendit in locum locuturus aliquantulum 5 altiorem, 1 ibique sua locueione probis auxit audaciam, timidis horrorem ademit pariter et timorem, sic exorsus:

(23)

CAPITULU~Il

DE AUDACIA BOLEZLAyJ ET PROYIDBXTIAk

O l (iuventus) ro incHta

l moribu~ et natura, i mecum semper erudita

bello, mecum assueta la bore; ~ se curi sustinete; i pariter o expcctate p ~ leti q diem r 6 hodiernum, qui vos· triumphali coronabit honore 7. ; HactenUS Bohemi sieut t monstra marina vel silvatica de gregibus nostris aliqnid rapuisse i et cum eo per silvas aufugisse 1 Polonis insultabant 8 ! et pro militia reputabant. 1 § Vos vero iam
20

2.,

II prevhlerent ZS. Barl/l1kie 293, JIPII I .J7!j, P-J( 100; ('j. (Jal/sz. ;ZJ Bal/dtkie :!93: via facta; JJPll 1 .J7,j, F-l\. 100: f;exta feda l' Se(I'Litur in S, Balldtl.:ie 293 li quoque ZB, BaJ/dt1cie :!P3 e qua.luc 8; ])((l/dt1.:ic :!9.3. JIPH I 476, F-K 101: quam f choors ZS g-g uisa ZS, Bandtkic 29-3 h cnriales ZS i JIF'll I no: tleest i Blllltltkie 294. JIPIl I 470: Bolezlaui k prullencia B, Bandtkie :!94 I prima lit/era omota Z,' spatitun ad primam litteram pilIgendam rel., in marg. () littera adser. S mont. ZS /I almeta Z o Gal/sz . .58: parum p extl'ema t littera (tdser. S q i lit/era adscr. S r e lWem ('01'1'. S 8 Bandtl.:ie 294, JIPll I F-f( 101: nOS t sic ZS u Ha/Hltkie 295: YEro,; JJPIJ I F-J( 101: septimo v I'omhllsistii! ZS, B(lIultkie 295 w F./{ 101: om.

b-b

BO

nu,

85

4')

no,

1 de Qrdinc redcunti-u'in Polonol"um (~om'illemorat etiam COInnasll1 30 2 d. 7 Od. 1110, ci. Oosmas 111 3r; et Novotny, Ocske dćjiny l1Jafs 2, 491, adn. 1. JIaec dies co anno t'e vera dies Veneris luH. Grodecki, Gan 159 adn. 3, opiliatuf tle sexto die exl,etlitionis hoc diclu/n esse a iarn sabbato d. 8 Od. 1110, ut tradit Oos/llas III 31; "Boleslai JCrzywotlsty col/ors pmetoria, ut videiur li ej. s/lpra l', 51 14 , 88 a• 117 18 6 Thre. 2, lu; en ista est Ilies, quarn expectabamus 7 Ps. 8, U,' IIebr. 2, 7: gloria et honore coronasti eum 8 Tob. 2, 15: ~i('nt heato Joh insultahant r(>~(>s

150 aut a hodie Bohemi si bellum non eommiserint \ : aut si commiserint c, i hodie d Deo iuvante Poloni suas iniurias vindicabullt. j Et cum prelium iriieritis memores estote 1 predarum, ~ captivorum, incelldiorum; memores estote puellarum raptarum, Luxorum et matronarum; l memores estote quociens vos e irrita verunt; ~ memores estote quociens, ipsi fugientes f, ~ vos insequentes ~ fatigaverunt. : Ergo 8ustinete modicum fratres et milites glorio si g, estote fortes 2 in hello iuvenes mei letabundi.i Hodierna 3 dies 3 vobis conferet, quod semper optastis, l hoclierna dies dolorem delebit, quem tanto tempore comportastis. j lam aurora (ap)paret h ol, rito dies illa gloriosa exardebit i, i que tradirionem et infidelitatem Bohernorum revelabit 1 et presumptionem et superhiam eorum coneulcabit 5 i et que nostras et parentum illiurias vindirabit. j § Dies inquam, dies illa 6, l dies semper in Polonia rerolenda; l dies illa, dies magna et amura, i semper Bohemis ('t horrenda l; i dif>S illa, di('s Polonis gloriosa; 1 dies Hla, dies Bohemis odiosa; l rlies, inquam, omni k tripudio letabunda, ! que frontes hodie l Bohemorum humotenus m illelinabit" 1 in n qua o Deus omnipotens eornu humilitatis nostre dextera sue)l magnitudinis q 6 exaltabit 7. ~ Hac r orationf> eompleta missa generalis per omnem stationem ('elebratur, l sermo divinus suis parroehianis ab episeopis 8 predicatur, l populus universus t saerosancta eomnnmione tl C011firmatur. 1 § Quibus' rite peractis, eum ordinatis agminibus lllore solito de stationibus exierunt i et sic paulatim ad silvarum introitum pervenerunt. ~ § Cum autem ~d silvas tanta multitudo pervcnisset 9, l neque

•

1

5

10

15

B

a n' zs; Balldtkie 2fł5, ][1'll 1 476, F-l( 101: autem; cj. GansZ. 58 b co· miserint 8, Bandtkie 295 c cOllli:,;erint ·S, BandH'ie 295,' o liftem ex a corr. S d praecedit hodie del. S e om. S, Bandtkie 295 f fug-entes Z8 g p:lio,i S b pan.t ZB, Randtkie 295, ][PH 1 476; e liUeTa ex a eorr. :; I crarehit Z; ,jxa· rebit S l horrenada Z k Bandt/de 296, ]tPEl· 1 476, p.J( 102: omnium l ][Pll 1 476: deest III humorenus Z; llUllloremis S Ił om. S, Bamdtkie 296 o p-l( 101: quae; ej. Ketrz. Uwagi 69, Grodecki Gall 101. adn. 2 p sna 8, Bandfkie 296 q Bandtkie 296: magnanimis r praecedit A liftera B, B(lndtkil~ 296 8 Ban«tkie 296, F-l\: 102: parochianis t posterior v liftem ex i corr. /'3 Ił (',0mllnione 8

}

25

..

.

'i

I

80

Hall., Cat. 58, 8: et quom prelium inil:ritis memineritis vos divitias, decus, gloriarn... 2 2 Reg. 10, 12: Esto vir fortis 3-3 SaelJiuB in Yulgata 35 .. Gen. 32, 26: Dimitte me, jam {'nim ascenuit aurora 6 Let'it. 26, 19: eon teram superbiam dnritiae vestrae 6 Sopli. 1, 15: Dies irae, dies illa, dies tribulationis et angustae, dies calamitatis et miseriae, dies tenehrarum et ealiginis, dies nebulae et tnrbinis, dies turllae et rIangoris super elvitates et super angulos excelsos. Similiter verba Scripturae Sacrae 1'ertit Cosmas II 5 7 2 ]lac. 40 15, 23: mitte angelum tnum ... in ... tremore magnitudinis hraehii tui: 1 Beg. 2, 1: et exaltatum est cornn meum in cleo men 8 ab expeditione igitur non afuerunt elian! epiBcopi, qui suas quisque copias dl1xisse videntur 9 pUlJnam ad Trutina jluvium, qui in Cydinam, in/luit, cornmi88am eBse Cosmas III 36 auclor tst l

.,,.,

2()

:1

ii

II

q:' "

li I'

r

f i.

151

. loci notitiam, neque vie vestigium habuisset, l unusquisque sibi viam per devia faeiebat i et sic signa vel ordinem retinere iam a llequiebat. i' Obstrusam enim viam, qua venerant, et omnes alias audiebaut l et id~~. per viam aliam, non capaeem tante multitudinis, rediebant. ~ Dux vero 5 Bolezlaus b retro de latere dextro cum acie curiali 1 subsistebat 2, . ~. to-'" tumque suum exercitum sicut c pastor 3 egregius premittebat d..xj Comes. quoque Scarbimirus ex aItero latere in silya tellUi Bolezlauo e (nes<'iente).f latitabat g, l ibique Bohemos, si forte seqUHentur \ in insidiis. expee~a-· bat. 1 § Gneznensis etiam i acies, patrono Polonie d('(licata 4 cum quibus~ 10 dam palatinis aliisque militibus animosis in planide quadam parva j dominum subsistelltem k expectabat, l que planities silvas maiores a mi-nori silva ·prostante l dividebat. l Cumque Bolezlauus ex obliquo. suum exercitum per silvmn tenuem n sequeretur, Yiden8 suos et a SUi8 visus, l 1108te8 reputavit suos, a 8ui8 etiam hostis similiter estimutus; ; sed· pro-B pius (ad) o invlcem aceeoentElS : et. arma t subtilius coIrtemplantes, ~ signa Poloniea eognoverunt i f't sic a pene cepto .scel~re desierutit. i Intf'rim Boheuti, quasi iam certi de victoria, non ordinati p prius cutervatim Q, sed unus ante alium pI:operabant, ~ quia Polo-nos in silya iam r('('eptos, - ad prelium. irrevocabilEs, inordinat~s, latitantes r, di[perses se. capere 20 sicut s lepores reputabant. 1 §. At t belliger Holezlauus u, visis hostibus iam vicinis, j exclamavit: Iu~-enes, feriendi nostrum sit iniC'ium, 'lOster quoque finis. l Hoc dieto, statim venabul~ "'primum.Jii acie de dextrurio supinavit v l et 'Clun w eo simul Dirsek x pinccrna 6 potum altcri mortiferum propinavit. 1 Tum y vero iuventus z P01onic~z rertati~ aa irruun-t, 1 25 lune.('is hb prius bellum inferunt, 1 quibus expletis enses exerunt 1 clipei dd paucos de Bohemis uccedentes es ibr clepunt, jlorice pondm non ID

ce:

~

..........

~

tam 8; Ball(Ukie 296: tum b Bolezlauus S, Bandtkie 297. MPII I 477, F-J[ 102 c sicud S d premitebat S, Bamltkie 297 e Bolezlao S f om. ZS, Bandtkip 297, ]lIP!1 I 477, F-I\. 102; ![e1rz. Uwagi (j9: imperante; ej. Gansz. 58 80 g latitebat ZS h sequentnr ZS I enim ZS, Bandtl.;ie 297, .MPIl I 477, F-l( 102; et. Ohron. Princ. Pol. (.J.llPfllII 472), Gal/sz. 58 l parwa S k Bubsistantem S, Bandtkie 297 I prestante ZS, Ban(lIkie 297, li/PIl 1477, F-l\. 102,' et. Gansz. 59 łIl Bo]ezlaus S n lwsterior e liftem ex a eorr. S o om. ZS, Bandtkie 297, lIlPll I 477, F·l\. 102,' ej. Gansz. 33 I' ](etrz. U1vagi 69 add.: ut Ił:' Q cathervatim S, Bandtkie 298, .MPII I 477 r om. S, Bandt.kie 298 8 sicud S t Ad, d littem pundo in/ra posito ornata, t superscr. S u Bolezlaus S v sup· . pinavit Z, lIIPll I 477 w pOtiUB tamen (Ul) Z J: F·R 103: Dirsec y Cum S, Ba11dt1cie 298 . z-z Bandtkie~ 298: iuvenes Polonici . .~ hoc loco rnarpo abscisa Z bb Iacels S cc F-Il 103: exserunt dd eItppet Z l'e aeC'edens 4) S; Bandtkie 298: acC'edentibus 1 ct. supra p. 47, adn. 1 2 ('I. Cosmas III 36 31sai. 40, 11: !!.icut pastor gregem suum pascet .. alia Itaec igitur erat acies ac illa "acieB ('urialis" supra iam commernorat.(t li utrum de insigllibus geneTulIl, quae in galeis vel in scutis portabantur, h ie agatur, (tli de diversis tantum annis Poloi/orum atque Bohemo45 rum, diiudicari vix potest 'ignotuB quidam homo, kand scio an atavus Dierżek illiu8, tratris Viii, episcopi Plooensis (a. 1190)' a

,,

. '"

152 subsidium "illis reddunt, 1 galee. honorem ibi capitibus non salutem 1 acquirunt. Ibi ferro ferrum acuitur 2, Ibi miles audax cognoscitur, Ibi virtus virtute vinci tur 3. Corpora strata 4; iacent, i sudore vultus a et pectora madent b 4, . sanguine c rivi manant, ! iuvenes Poloni elamant: ~ sic est virtus approbanda d viris, sic fama m e querendo l ! non predam furtim rapiendo j silvamque petendo l rapidorum more luporum 5. 1 Ibi fulgens loricatol'um acies Bohemorum et Theutonicorum, i que g prima fuit, : prima corruit, i gravata pondere, non adiuta 6. l Adhuc tamen hdUl: Bohemotum ~vice secunda J, tercia, .iam flore milicie prostrata k iacente, suum dampnum 1 catervas retorque'ns, 'vindicare nitebatur, i semperque suorum . ~ongeries corruencium aug~batur. [ § Scarbimirus quoque cum acie palatina 7 ~ silvula dividente, cum aIiis Bohemorum agminibus dimicabat,'l ita quod Bolezlauus de Scarbimiro vel Scarbimirus 'de Bolez1auo n penitus, ubi staret, vel si prelium ageret, ignorabat. i Ex utraque o parte l\Iars auas vires exercet 8, fortuna ludit 9, rota Bohemorum eversatur, 1 a Parcis fila Bohemqrum secantur P, l Cerberus ora vorantia laxat, l portitor Acheronti n~vigando laborat, 1 Proserpina ridet, Furie "\-iperinas q illis 'vesteś 10 explicant, i Eumenides r balnea sulphurea· parant, i Pluto 11 iubet Ciclopes. t dignas fabricare coronas 11 militibus ~erito venerandiS; i dentibus anguinis, linguis .nec ... non draconinis _12..l Quid Ihultis 'moramur1 ID

• ,,,ltu8 B b hoc loco margo abscisa Z c GauBz. 5,9: sanguinis d Gan8z, 59 lorsitan: eomprobanda e fama ZB, Ba'ndtkie 299, .J.1IPH l 471, P-K 103 , queda Z; quedam S, Bandtkie 299, JIPH I 477, F-K 103,' GanBz. 59: querenda g Ba'ndtkie 299: quoniam h tantum ZB l Bandtkie 299: Behemorum j Gansz. 59 add.: et k prostrato Z, P-K 1Q3 1 P-K 103: damnum --. Jll JIPH l 471, P-I{ 103: silva n Bolezlauuo Z8 o utra Z8, Bandtkie 299; ci. Gansz. 59 p o,ccantur ZS; Bandtk-ie 299: inciduntur q cuperinas ZB r sequitur excisio in marg. Z ' 8 sulfurea B, Bandtkie 299, .J1lPH 147'l, P-K 103 t P-K 103: Cyclopes

5

: i

-ij

li l

.\

10 . ,-1 "1'

15

20

25

80

Isai. 59, 11: et galea salutis in capite ejus; Eph. 6, 17: galeam salutis as8umite' 2 BigbertuB Gemblac., Vita Deoderici (.J.llGBB. IV 465): sieut ferrum ferro. acuitur; cj. Binder~ NOVUB Thf'sauruB adagionum, Stuttgart 1861, 12, 3 55 8 3 decasyllabi trochaici ł-ł llias lat. 482: sanguine manat humus, campi sudore madescunt; Verg., Aen. XII 691: sanguine terra madet. Hexameter miuruB teriia in thesi mendOSUB. Pohorecki, Rytmika 23-24, unum Bolum hexametrum vidit , li Ge·n. 49, 27: Benjamin lupus rapax; Ezech. 22, 27: łupi rapientes praedam. 8 haec est lortasse acies, quam a DetriBek lilio. Buza du.ctaJn e88e '0 Oosma8 III 36 tradit 7 i. e. acie comitis palatilti 8 Verg., Georg.I 511: saevit toto lIars impius orbe II ci. supra p. 93. . 10 Hor., Cann.I 8. 9: sanguine viperino 11-11 hexameter seC'U-nda in thesi mendosu8 l i similibu8 locutionibu8 " mythologicis utitur Oosmas III 36 in eadeln pugna describenda. Sumpta s'unt haec 1

;~I

153

§ Videntes Bohemi suam causam divino iudicio • non placere i ~t Polonorum audaciam cum iusticia prevalere l, j suorum ibi meliorum acie . " prostrata, catervatim, divisim b fugam arripiunt, i nec eos fugere Poloni statim percipiunt c, i sed fugam simulare credunt. i Convallls enim media J 1\ quedam et silva Bohemos adiuvabat, ~ que fugam eorum vel· insidias· occultabat. l Ideo dux Polonorum Bolezlauus milites impetuosos presumptuose persequi "prohibebat, l quia cautelam d Bohemorum et inst. dias dubitabat e 2. l § Comperta tandem Poloni veia fuga Bohemorum; l insequentes statim laxant 3 suorum hapenas equorum. ~ Ergo potiti Poloni 10 victoria triumphali, reduendi Poloniam iter ;nceptum (non) f differunt,! suos sauciatos in Bohemia redeuntes secum:terunt; l superioribus g adiectis· denarium h profectionis 1 numerum impleverunt. ~ § Ad rioc enim detrF men tum J et dedecus bellica gens Bo'hemorum traditorum faccionibus est redaeta, ~ quod pene militibus probis et nObilioribus.It, i Polonorum 15 c{)nculcata sub pedibus, ~ est exacta l. i Ibi· quoque cum Bohemis Zbi• gneus m interfuit., : cui fugisse n similiter, 'quam ibi stetisse, plus profuit. l § Poloni vero de Bohemia cum ingenti tripudio remeantes, ~ omnipotenti Deo grat es rependunt eternales et BolezIauo o triumphanti laudes referunt triumphales. ~ 20

25

.

(24) CAPITUL mI p DE VASTACIONE TERRE PRUSSIE q PER POLONOS !tern r inpiger· Bolezlauus ł yemali n tempore 5 non quasi desi. diosus in otio' requievit, ! sed Prussiam v terram aquiloni contiguam, 1 gelu constrictam, l introivit, ~ cum etiam Romani principes" i in barbaris nationibus debellantes, l in preparatis munitionibus yemarent:E, l

• Gan8z. 59: iudici b divisi ZS, Bandtkie .100, JIPH 1 478; F-K 104; cj. Gan8z. 59 . c precipiunt B; Bandłkie 300 .t GauBz. 51: sutelam e Jtętrz. Uwagi 69: non dubitabat; cf. Gansz. 51 t Ol/t. ZS, Bandtkie 300, ~lIl)H 1 478, F-E 104; cj . . Grodecki Gall 163 ad-n. 2 l! JIPIl l 478, Gtodecki Gall 163 adn. 3: 80 septemtribus h K ętrz. W. Uwagi 69: denariis 1 perfeccionis Z S, Bandtkie 300, F-1( 104; ef. Kęfrz. W. Uwagi 69; Grodecki Gall 163, adn. 3 J sequituT dd. terminatum S k nobilibus B, Bandtkie 301 I Gansz. 37 malit leccioneln exuta m F-le 104: Zbignevus n g littera adBcr., i sUI)eTBcr. S o Bolezlauuo ZB p JIPH 1 478: deest q Prysie Sł· Bandtkie 301, JIPII l 85 478: Prusie . r prima Httera ornata Z; Bpatium ad primam littera'ln pitigendam rel., in marg. i littera add. B 8 Bandtkie 301, F-K 104: impiger t Bolezlau~ Z u ..1IPH l 478, F-K 105: hiemali v Prv8słam S Vi princeps Z x JIPIl 1 478, F-K 105: hiemarent • exempla e quodam 'tllythologiae antiqltorum compendio v. gr. e Jlythographo "VaticallQ II: '0 de hac re ..Uanitilt8, Lat. Liter. 11 656 8qq. et Plezia, Gall 1:26-7 1 Jlatth. 16, 18: portae inferni non praevalebunt ad verSUB emu z cj. Plezia; Gall 87 8 Grty.; ]foral. 11 20, 3: hilaritatis frena laxamus ł-' VerBu8 trocha;cuB 15 ByZ. labarum 6 Hieme igitUT a. 1110/11; cf. ]laleczYltski, Boleslaw ](rzywoIlBty 98

. \

154 lleque tota yeme" militarent 1. : Illuc enim introiens, glacie lacuum et paludum pro ponte utebatur, : quia nullus aditus alius b in c illam c pa· triam ~,nisi lacubus e et paludibus invenitur. i Qui cum lacus et paludes pertransisset : et in terram habitabilem pervenisset, : non in uno loco resedit, ! non castella, non dvitates, quia ibi nulla, sihi f obsedit, : § quippe situ loei et naturali g positione g regio h ista h per 'insulas i lacubus e et paludibus est munita ! et per sortes hereditarias ruricolis et habitatoribus dispartita. ! Igitur belliger Bolezlauus per illam barharal1l11ationem passim discurrells predam illmensam j cepit, l viros et muliHes, pueros et puellas, ~ servos k et allcillas : innumerabiles c,aptivavit, [ ec1ificht, villasque multas concremavit, : cum quibus omnibus in Poloniam sine prelio remeavit, quod prelium tamen l invenire plus hiis m omnibus exoptavit. (25)

CAPITULUM Hostiłms

DE

n

COKCORDIA ZBIGNEY nOLEZLAOP

o

li

10

FALSA CUU

ih~que

Bolezlauus, sieut dictum est, l'efrenatis, ducem llohemieum coegit fratrem minimum, quem supra diximus 2, in hereditatis sortem recipere, quibus(lam cjvitatibm; sibi c1atis 3 ••k Quo facto Zbigneus" Bolezlauo fratri t suo t legationem misit miBericorditer supplicanclo, quatlnus u aliquam partieulam v herefiitatis paterne, sicut ( IaJll x enim neC per cesarem, nec per Rohemos, nec per Pomm'anos se posse vineere {'onfidebat, l sed quod virilms et armis obtinere non poterat, : humilitate saltim et fraterna karitate y

15

a .MPll I 178, p.f( 105: hieme b illius B, JJalldtkie SO:! c-c llullam ZE; JJandtkie S02: nulla d B(l1ldtkie S02: porta E' lacis ZE ( Gansz. 59 jorsitan: ibi g-g naturalis positio ZB, 'Bandtkie S02, 111Pll I 478, p-J{ 105; Ketrz. W. Uy,agi 09 add_: terra habitabilis; cj. Gansz. 59 h-h regionis ZB, Bandtkic 302, _MPll I 478, F-J( 105; ej. GUflSZ. 59 I Gan~z. 60 jorsita-n: Pru8sia j Bandtkie 302, lIlPIl I 478, F-l( 10i): immensarn k seruuos Z; serwos B l ('um B, JJa'Udtkie 302; MPII I 478, F-J{ 105: tum lU Bandtkie 302, p-J{ 105: his n lIIPIli 478: clent o ZbigneiB, BaMltlcie 303, lIIPH I 478;F-K 105: Zbignewi p Bamltkie 303, lIlPIl I 478, P-K 105: Boleslavo q prirna littera orJlata Z,' 'spati111n ad prirnarn littera'lit l)ingendant rel., i-n rnarg. h add. B r p.J( 105: ZbiO'nevus 8 Boleslao B; Bandtkie 303: Boleslavo t-t BUO fratri ZB, Bandtkie'" 303, lIlPll I 478, P·K 10/5; 'nota comnwtandi ordinern verborWIu, Z u Bandtkie 303, F-K 105: quatenus v posterior a littera ex o {f} corr. S w null'a Z; mlllam S; BOlldtkie 303: nulla , x Kam Z8, Bandlkie 303, J_'I!Pll l 479 y Bandtkie 303, JIPlI"i 479, F·]{ 105: ('untate

25

1 ex his t'erbis concludere lieet scriptQres antiquos, pmcsertźm. antem Caesarem, Gallo no-n 19not08 jltis8e 2 i. e. Bobieslaus, ci. supra p. 145 adn. G a SobiesZaus a lVladislao rastrum Zatec aceepit, ej. COSllWS III 37; Novotny, Oeske dejiny I pars 2, 496 " cj. supra p. 109 1

40

q

,,

H

. '-

20

81l

116

•

155 presumebat. ~ Verba quidem satis bona et pacifica videbantur I, sed aliud promptum a in lingua forsan et aliud e1ausum in peetore tenehatur 2 • ~ Sed hec dicenda suo loco differamus, : et Bolezlaui responsionem audiamus. i ~udita fama b fratris tam humilliIra supplicatiolle, Bolezlaus c li a peIjuriis tot transactis, : ab iniuriis tot illatis,' [ a b alienis gentibus in ~olópiam introductis ! ignoscendo, suum animmll mitigavit : et Zbigneum d cunt verbis huiuscemodi e condicionis in Poloniam revoravit; ! videlic€t si yerbis sue legacionis mens humilis rOLtOl'daret : et si se pro ruilite non pro domino 3 reputaret, ! nec ullam supfrhiam deineeps, nec ullum do-o 10 minium ostentaret,..>( fraterna karitate f quedam eastella sibi daret 4. 1 Et si veram humilitatem : in co veramque karitatf'm g : prol'pieeret, : semper eum in melius die 'C'ottidic 5 promoveret; j sin Yer~ eOlltumatia~ UIam ant.iquam in corde diseordiam oceultaret~ : llwlius b €I'set apertam I '. discordiam l, quam j iterum novam seditionem in Poloniam reportaret. ~ 15\At Zbigneus k stultorum rOllsiliis aequiescens promisse subieccionis et humilitatis minime reeordatus, l ad BoIezIauum non humiliter sed arroganter est ingressus, : nec sicut l homo lon go tam exilio eastigatus, : tantisque Iaboribus et miseriis fatigatus 6, : ymmo n sieut o dominus cum ense precedente, l cum simphonia p 7 musieol'um tympanis et cytharis q 8 20 modulantium precinente, ! non se r serviturl1.111 secI regnaturum i designabat, ! non se sub fratre militaturum, ~ sed sUp(lr fratrem imperaturum ~ pretendebat ~~ § Quod quidam sapientes in partem aliam, quam Zbigneus t forsan cogitaverat, moverunt u ~ et consilium ]~olezlauo v tale suggpsserunt, '~ quod se statim credidisse perutuit, i semperque se ferisse peniID

ID

."

~

Grodecki Gall 16[j: tarnen; l(etrz. lr. U 'Wagi 69 hoc t'crbum, omittel/(lum e8SC putal; 3 Reg. 10, 1: audita fama SaloIllonis c Bandtllie 30J, JIPIl I 479, P·1\". 10(): Bolezlavu8 Ił Bal/dtkie 30J, }t,IPII I 479, P·ll 106: Zhi. rrneUUIH e huscemodi Z r lJalldtkie 304, JJPIl I 479, p.]( 106: ('aritate; ~eąuitur nee Z, Bandtkie 304, P·K 106; scquitur nel' predam, prE'dam del. 8 g ea· 60 ritatem B, Bai/dtkie 304, JIPll l 479, F-l{ lOG II F-l\". 106: melior i-I aperta disconlia ZS, Bandtkie 304, .MPII I 479, F-l\. lori j Grodeeki GalllG5 add.: si k .MPII I 479, F-K lOG: Zbip;nevns l "i('ud S III-m rniseriis et lahoribus 8, Bal/dllcie 305,' et inter 11ersus adscr, S " 111Pll 1 479, F-f( 106: imlllo o si· cud S p F-K 106: symphonia II cytari~ S, Bandtkie 305, _MPIl I 479,' F·l( 25 106: ritharis r om. S, Bandtkie 305 s inler V atque t liltprae erasae (er!) Z; Ga·nsz. 68: portendehat t F-]( 106: Zbignevus u nonrnnt ZS, Bandfkie 30.5, JIJPH I 479; F·K 106: verterunt v Bolezlauuo Z

2')

4'1

45

•

promtullL S

b

l I'hiliplJU8 de Jlarvengh, Epistola 1 (Jligne, Patr. CC111 ('01. 1): verba !lua pIana satis et aperta videhantur 2 SaU., Cat. 10, 5: aliud elu1l8um in peetore, aliud in lingua promptum hahere; Aug., Serm. 1(;, .1, 4: alilld lahiis promere, ('um alind cIaudatnr in pedore 3 ej. 8upra 1). 109 1 4 Chron.J.llaioris Pol. (JIPIl II 497) tradit castra quactlmn prope Sieradz Zbigneo CM/CCSS(l essc 6 cj. 8upra p. ,17? adn. 10 8 Sall., Jug. 76, 5: Romnni multo ante lnl)()re proeliisque fatigati 7 et. Da.n, 3, ,5; 3, 7; 3, 10; Lur. 15, 25 8 Job, :21, 12: tenent tympanum et citharam; Gen. 31, 27: ut prof1eqnerer te ('um ... tympanis

.1

i

156.

tebit; ! talibus videlicet verbis mentem hurnanam accendentes: § Ric homo tantis calamitatibus contritus, l tam longo exilio detrusus, 1 aditu primo cum tanto fastu superbie de singulis adhuc incertus ! ingreditur; l quid faciet in futuro, si sibi potestas a aliqua Il de regno Polonie concedatur b. ! Aliud quoque maius et periculosius asserentes, quod ipse vide- 5 licet Zbigneus c quernlibet cuiusque d generis e, divitem sive pauperem, iam repertum et eonstitutum haberet, ~ qui Bolezlauum f oportuno r sibi loco considerato vel cultelIo h vel alio quolibet ferramento ł confoderet; : quem homicidam il'se, si tunc mortis periculum evitaret, ~ honoris Ir_agni cnlmine sient J unnm l de principibus l exaltaret. l Sed nos 10 magis credimus ab ipsis mali s consiliatoribus hoc fuisse rracbinatum, ~. quam umquam k ab ilJSO Zbigneuo l, satis humili ! satisque simplici l tale facinus cogitatum. j § Ideo.que minus mirandum iuvenem etate fIorentem, l in imperio consistentem, : iracundia stimulante, ; sapientum quoque cOllsilio suggerente, j quodlibet n facinus perpetrare, ~ quo mortis 15 perieulu11l evitaret !et securus a eunctis insidiis imperaret. j Nullus tamen o credat illud IJeCcatum insipratione p fuisse perpetratum, l sed ex presumptione, ! non ex deliberatione, 1 sed ex occasione ! propagatum q. i XSi enim Zbigneus r humiliter et sapienter adveniret, sieut homo miseri· . - - -cordiam t petiturus, 1 non sieut u dominus quasi vanitatis fascibus regna- 2() turąs, i nec ipsemet v in dampnum w irreparabile x 2 corruisset, ! nec alios .1 in crimen lamentabile posuisset)('Quid ergo! Accusamus Zbigneuum y l " et excusamus Bolezlauum z q Nequaquam.· Sed minus est peccatum ID

,

8

,.

j.

,. ł:

Bandtkie 305: pro"dncie alique b Bandtkie 305: concedantur C F-K lOG: Zbignevus d cusque 8 e gneris 8 ' BolezlalD 8 g F-l( 107: opportuno ·h inter scripturae. colU1nnas litterae quaedam diffusae, quae legi 1wn possint 8 1 feramento 8, Bai/dtkie 306 j sicud S k unquam S, Bandtkie 306, .J/PH 1 479, F-K 107 l Zbigneo S, Bandtkie 306, J/PII 1 479 ID inperio 8 n qllotlibet Z o. t littera ex r (') corr. Z p in spe Z8. Bandtkie 30G,' .JlPH 1 480: in epiritu; F-K 107: insperato; cI. Gansz. 13, Gregor. Turon. Bistor. Franc. VIII /j q peragatum 8, Bandtkie 306 t F-K 107: Zbignevus II sicud 8 t misericordia ZS u sicud 8 v ipemet 8,' J.1IPI1 1 480, F-K 107: ipse w F-K 107: damnum ]I; inrecuperabile Z8; JlPB 1 480, F-K 107: irrecllperabile y Zbigneum 8, Bandtkie 307, .MPII I 480 z Bolezlaum 8

I

a-B.

ej. 8upra p. 19 u . II Lucan., Bell. civ. X 4t9: reparabile damnum a Oallus ne verbo qttidem tristium Zbignei fatoru'n~ mentionem facU .. Quem OCUli8 pri'VatUJn e8se exprcsse dicit Cosmas 111 34 s. a. 1110; ej. de ea re Grodecki, Gall 169 adn. 4; idem, (Polska jej dzieje kultura 1 92). Gie8ebrecht L., Wendische Ge8chichten, Berlin 184311 178 et Gumplowicz, Zur Gesch. Polens 94 8qą· Zbigneum caecatu·rn ad a. 1111 referunt. Balzer. Genealogia 111; Zakrzewski, Okre8 do sehylku XII w. 88, vero ad a. 1112 tardissime. Si tem.PQrurn rationetłt in ultimis Gall'i cap~t'ibus respids. ita ut ea»t GrodetJki constituit, Zbigneuscaecatus ·est post d. 25 Dec. 1112, qua die Boleslaus e bello cum Pomorani8 ret'ersus erat, ante vero ieiunii quadragcsimalis a. 1113 initiuJn (d. 19 Febr.). Cosrnas tmdidit caecatum tum eS8e die tertio, postquam de exilio 1-1

..

2!>

f

I

80

,

. '.

8l>

4Q

,\:1 .,

.;

151

fi

,

10

u

20

ira a precipitacionis b ex occasione data perpetrare, l quam illud faciendum ipsa c deliberatione d pertractare.: i Nos, vero nec peccato deliberationis penitentiam denegamus, 1 sed in penitentia tamen personam, etatem, oportunitatem e perpendamus. ~Non enim convenit post malum, irrepa· rabiliter f perpetratum nlalum peius evenire, ! sed illi, qui sanari potest, decet medicum discretionis medicamine subyenire. '*~§ Q~apropter, quia quod factum est in altera parte non potest in statum pristinum restaurari, i oportet g partem h infirmam, medicine capacem, in statu dignitatis vigi· lanti l studio discrecionis conservari 1. i Unde constat infirmo corporaliter J corporali subsidio ministrari i et infirmum (spiritaliter) k spiritali medicamine sustentari 2. l Sed qui Bolezlauum l in hoc, quod tale, quid egerit m,. accusamus, 1 in hoc tamen, quod digne penituerit l et satis humi· liaverit, ! 'collaudamus. >Vidimus nl enim talem virum, tantum principeni, l tam delic;iosum iuvenern 1 primarn o karinarn o ieiunantem, 1 assidue (in) p cinere et cilicio« hurni provolutum q 5~t1acrimosis suspiriis r irrigatum,i ab humano consortio et colloquio separatum 6, I humum pro mensa, herbam pro mantUi, panem atrum' pro deliciis, aquam pro nectare reputantem. L § Pretfrea p«;mtifices, abbates, presbiteri t missis etieiuniiseum quisque pro suis viribus adiuvabant i et in omni sollempnitata \l '7 ~recipua vel in ecclesiarum consecrationibus aliquid sibi de peni.'

... P·lf 1ą7: ira,e

e b precipitaconis Z; F-K 107: 'praecipitatione ',e ipse Z8 ZB lr/PH.I 480, F·K 107: opportunitatem " inrecupe. rabilIter ZB, lJ/PH 1480,' Bandtkte 307, F·K 107: irrecuperabiliter"o B; Bandt. kie 307:' omnem r h artem S~ Bandtkie 307 I vigilandi Z,F·K 107; i~gulandiB, Bandthe 30!; c.f. Iu:;lrz. Uwag'/, 69, Gan8z. 60 l Bandtkie 308: corpori; lJ/PII I 480: corpon ahter' kom. ZB, Bandtkie 308, ][PH I 480, F·K 107; cI. Grodecki Gall 16!, ~a~8z. 60 I Bolezlaum B I,n erg.erit,prior r littera 8upeT8cT. S n postenor l l/ttera. ex e carr. B o-o F·K 108: pnmum carne; cI. ]{e.frz. Uwagi 69, Gansz. 13, Plezia Gall 871 (10m. ZS, Bwndtkie 308, J[PH 1 480, F·K 108,' cf, Gan8z. 13 q pervolutum 8, Gumplowicz Bi8('hof Baldwin 11, Bandt1dl' , 308 rextrema slittera. diffu8a Z 8 Bandtkie 308, ]lPIl I 480: aerem , t F·J{ 108: presbyteri " u solempnitate 8, Bandtkie 308, 111Pll 1480; F·J{ 108: sollemnitate

d' d~l.lberatlOllls

25

BO

reverBUS eB1. Kadlu,bek (1I1PH II 328) ((udor est Źbigneum, exilio p:Unitum f88e. llaud 8cio, an necroZogii Lubinen8is m,entio: fratris Zbignei(lIIPHJ: 831) ad nosirU.1n Zbi. 85gneum referenda 8it. Quod ad ren/, ip8an~ et temporum ration.em cf,' ]laleczyński. Bo· lesław Krzywou8ty 46-9 1 liceat·neinde concludere Bole8Zao abrogationem reglli 1mpendis8e; cI. Jlalecz,!!ński" Boleslaw Krzywousty 49-51, ' " I cj, Reguła, B. Bene· d'icti; Montecas8ino 1900, 28 li recte statuit Ke.trz'jjń8ki Stl; Gall 52-53,verbuln ilłud: vidimus non 81~!licere ad probtind1Lln i Gallum, BoT,8s14o poeni(entiam agenti adfuisse; ~o cj. autem contrariam opin'ionemapud Plezia, Gall 138-9 ' ł.:,Jlatth.ll, 21: in ciIicioet in cinere poenitentiam egissent; Lue. 'lO, 13: in cilicio, et in,cinere sedentes poeniterent; Sulp. 8ev., VitaMartini 14: 'cilicio tectus et cinere I li/att. 17, '14: accessit homo,'genibus provohitus ante eUffi; Vita 8. Galli (lIIGS8.11 9): genibus se provolvens • ex his poenitentiae Bignis concludere licet Bole8Zaum (5 propter fratrem occisum excomm'Unicatum e88e ,a ]lartino archiepiscopo, ut videt'!tr ,'1 ceTte diebu8 feBUs Epiphaniae atque Purijirationi8 BJIV

i'

I

! '

I

--i ]58

tentia ranonica auctoritate relaxabant. j Insuper ipse missas cottidie a pro peccatis, pro defunctis celebrari, \ psalteriaque b rantari [ faciebat ! et in pascendis et vestiendis c pauperibus magne caritatis solatium impendebat. i § Et quod maiuR hiis d omnibus et precipuum in penitentia reputatur a, l auctoritate dominica fratri suo satisfaciens, concessa venia concordatur 1. j Unum f quoque Bolezlauus fructum (tulit) g 2 penitentie satis dignum \ j quod potest reputari de tanto prinripe I cunctis penitentibus quasi signum 3. j § ~am cum ipRe non ,lucatum, sed regnum magnifieum gubernaret j ae de diveris et ehristianorum j et paganorum nationibus hostium duhitaret k, l semet ipsum rpgnumque suum servandum divine potentie commendavit l i et iter perf'grinaeionis a,l sandum Egidium 4 l sanctumque regem Stf'phanum 5 : occasione colloquii 6, paueissimis hoc rescientibus 7, summa rlevotione consumavit n 8. : OmnibuS quippe diebus illius o qua(hagesime p 9, 1 sola contentus panis et aque refeccione : ieiunaret, ~ nisi tanti lahoris occasione ~ discrecio presulum et a hbatum q missis et orationibus illud ieiunium caritatis ohsequio violaret. j § ~ingulis quoque diehus ah hospitio tam diu r pedibus quandoque nudis l cum episcopis et capellanis i incedehat l0, ~ ,lonee horas perpetue Virginis dieique canonicas, VII que 8 psalmos ~um letania t penitentiales adimplebat i et plerumque cursum psalterii post defunctorum vigilias u adiungebat. i In pedibus etiam pauperum abluendis, ~ in elemosinis v faciendis i ita devotus et studiosus per totam viam illius peregri-

li

10

ID

a ,p.}{ 108: cotidie fi psaltariaque S, Bandtkie 308 c ve8ce~ld~s B, Balldtkie 308 d Randtkie 309, F-K 108: his e deputatur, de punctŁs 111,jra positis ornatu'in, re s'uperscr. S; Randtkie 309: Ilisputatur f V liftem ditfusa, in marg. repet. unllm quoque S g om. ZS, Bandtkie 309, JIPII I 480, F-K 108 h .MPII I 480 add. torsitan: ostendit; F.K 108 add.: tllIit; ej. GansZ. 13 . I Gansz. 14 add.: a j xianorllm ZS k F-K 108: triumpharet; ej. Grodeckt Gall 167, adn. 2 l comendavit S. Bandtkie 309 m sequitur tamquam i liitem Z n F-!!. 108: commmmavit o illis S p quadragesima S q 3.bb'tllm Z r dm corr. i'n diu S IJ Bandtkie 310, .JIPH I 481, F-K 109: Beptemque t.F_}{ 109: litania u vigilas S ,. F·K 109: eleemoBynis

BOleslaU8 jratri eoneordari pot/tit, Zbigneum tune etiam vixisse 'necesse est 2 fructum fen'e saepius in Vulgata 3 ej. Eccli. 49, 13; Izai. 30, 17 • abbatia Sumigiensis (SO'flwgyvar) in [btngaria septentrionali, ubi lIwnaster'ium s. Aegidii condidit s. Ladislaus, Hungarorum rex, cj. Tyc, Z dziejów kultury 114, ubi jontes adjeruntur II Bialogród (Stuhlweissenburg) in media IIu'ngaria, 8uperius Bazoario norninaio,' cj. supm p. 41 16 s BOleslau8 eo consilio cum, Oolomanno conveniss8 videtur, ut una cu-n~ eo statueret, qua ration8 se ab excommunicatione, qua .J[artinus archiepiscopus eum ajlecerat, liberaret. Nihil tamen consilii accepisse videtur 7 quae i'n hoc conventu acta essent, Gallus a ~7JIic1taele cancellario accepii 8 de hac peregrinatione ci. Pauler, A rnagyar nemzet Tartenete I 288. Gallullt peregrinationis Boleslai in Hungariam partietpem juisse veri simile videtur, cj. Plezia, Gall 161 9 i. e. intra d. 19 Febr. atgue f) Apr. a. 1113 10 2 Reg. ].5, 30: David ascendebat ... nudiB pedibus incedens

1Ii

20

2li

BO

,.1'

"

l 8i

~ J.

'0

'5

"

!. i

'I

15

,I,

"',

....,

.

]5g.

fi

10

15

20

25

80

85

nacionis existebat, ! quod nuIlus indigens 1 ab eo miseI'icoI'diam queI'ens l sine miseI'icoI'dia I'ecedebat. 1 § Ad . quemcumque a locum epi~copalem, vel abbaciam, vel pI'eposituram dux septentI'ionalis veniebat, 1 episeopus ipsius loci, vel abbas, vel pI'epositus et ipse rex VngaroI'um Colummannus b l aliquociens obviam Bolezlauo c cum ordinata proeessione pI'ocedebat./ Ipse autem Bolezlauus ubique semper aliquid per ecelesias offerebat, : sed in illis lo cis pI'incipalibus nonnisi aurum et palli,l pI'oft'I'ehaW Et sieut d religiose per totam VngaI'iam e ab episcopis et ahhatibus et prer ositis t I'ecipiebatuI', 1 ita munifice sibi corpoI'ale seI'vitium ah ipsis cum summa diligentia yarabatuI' ~ et ipsos ipse donabat g et ipsc ub ipsis donabatur. i § Ubique tamen h' eum ministI'i regis et seI'vitium ~;e(llle­ batuI' I r et uhi Bolezlauus diligentius vel negligentius recipl'I'etuI', ~ 11otificandum regi a suis familiaribus notabutur. i Et quicumque j (liligentius eum et honestius recipere videbatur, : umiem; eBse regis, vel gratiam iwIe consequi sine k dubio dicebatur. i Cum tali clevocione spiritali, : talique I veneracione m temporali 1 Bolezlauus n de sua peregrinaeione remeavit; ~, neque tamen o in regnum suum rediens vitam penitentis ! hahitumque peregrinacionis j abnegavit, i sed ad sepulehrum p usque heati martiris q Adalberti 2, pascha r Domini 3 celebraturus, cum eodem peregrinacioni~ proposito 8 perduravit. j Et sicut t cottidie propiu8 ad 10cUI~ sancti martiris q accedebat, l tanto devotius cum lacrimis et orationibus nuclis pedibus incedebat '. i Cum autem ad urbem et sepulehrum p sancti u martiris q pervenisset, quantas elemosinas v in w pauperibus erogavit, t quanta per ecclesiam et in altaribus x ornamenta presentavit, f opus aureum existit y operationis 2: argumentum, j quod fecit Rolezlauus relia Bandtkie 310: quemcunque b Balldtkie 310: Columannus c Bolezlauuo ZS d sic ZS, Bandtkie 310, .MPII I 481, F-H 109,' cj. Gansz. 53 e jIPH I 481, F·K 109: Ungariam r prepositibus Z8 g verb·u1n lacuua in membrana divisum Z h Bandtkie 311, .MPII l 481: tum I sequebantur Z, Bandtkie 311; Gansz. 68 potius: sequebatur j Bandtkie '311, F-K 109: quicunque k sequitur lacu'na in membrana atramento circumscripta Z ) sequitur de pUllCtiS i,uJra positis Q1"uatum S . m verburrt divisurn lacuna atrauumtQ circumscripta Z n Bolezlaus S o potius cum S p sepulcrum S, Bandtkie 311, JIPII I 481, F-K 110 q F·K 110: martyris r pacha S 8 preposito '" t sicud S u sequitur lacuna in membrana atramento circumscripta Z v verbum divisum law Gansz. 60: ibi lr alcuna atrarnento circumscripta Z,' F-K 110: eleemosynas teribus S y extitit S, Bandtkie 312 ,2: IIparacionis S,' Bandtkie 312: compunccionis

Oolontannus rex Ungarorum, mortuus secundum novissimmn opinionem virorurn docforum 3 Februarii 1116,' cJ. Plezia, Gall 193, ubi nomina auctorurn inveniri poslJunt ,li Pauler, A magyar nemzet tortenete I 288, opinatur Boleslaurn Pragant Bohemorum peregrinationern Jecissc,' secundum opinionem Plezia, Gall 181, auctor cum duce Bow. slao ex IIungaria primurn in Poloniam vM~it; Likotvski, Translatio 8. Adalberti 18 sąq. recte in Gniezno civitate ea acta esse putat 3 ergo d. (j Apr. a. 1113; rJ. Plezia .. Gall 192 4. ej. supra p. 158 adn. 10 1

40

46

160

'

quiis· sancti . martiris a in b sue devocionis et penitelltie testamentuin. -i § In illo namque feretr,? auri -purissimi octoginta c marce contirientur, i exceptis perIisgemmisque preciosis d, que II minoris quam aurum pretii non videntur. 1 In episcopis vero suis, i in principibus, l in capellanis, 'l in mi1itibus innumeris f ita magnifice ae munifice g pascha sanetum illud a gloriosissimum celebravit, j quod singulos maiorum et pene minorum pretiosis vestibus adornavit. i § De eanonicis h autem I beati martiris a, j de custodibus ecclesie vel ministris, r vel de j - civibus ipsius civitatis ita liberaliter ordinavit, f quod omnes, nullo pretermisso, vel vestibus, i vel: equis, . vel aliis muneribus ! unumquemque pro qualitate dignitatis 10 et ordinishonoravit. 1 § Hac itaque peregrinatione 1 tam religiosa devocione ~ compieta \ i non ideo tamen est obsessio fa~ta prius 2, de cordis nostri k memoria sic deleta, l § nec debet quisquam illud preposterum ordinem reputal'e, -1 quod, si fuerit intersertum l, poterit eepte narrationis totam seriem perturbare. 1, 15

..

.. \

:. .~

,

,~

I

" 1_,:

,

,

(26) POMORAKI TRADIDERUNT CASTRUM NAKEL3 POLONIS Igitur m castrum Nakel, ubi prelium iUud fuisse maximum superius . memoratur ! et unde dampnum n semper P.olonis laborque - continuus generatur, ! Bolezlauus cuidam Pomorano, 1 'genere sibi propinquo, j Suatopolc l> vocabulo 4, ! concesserat cum aliis castellis pluribus sub tali 21) fidelitatis eondicione retinere, 1 quod nunquam p deberet ei suum servi-

a F-K 110: martyris IJ et s, Bandtkie 312 c JIPR 1482, F-K 110: 80 repet. Z e e liftem in i corr. Z; qui S f inmuneris Z,' Bandtkie 312, JIPH I 482, Grodecki Gall 169: in muneribus; cj. Gan8z. 14 g minifice S b canoniciis Z 1 a ZS , j sequitur lacuna in 1nembrana atrmnell,to circumscripta Z u k Balldtkie ·312: unquam l verbum divisu'1ll- lacuna atrarilef/to circumscripta - Z . 'm prima -Zitte'ta orllata Z; spatium ad primam litterarn pi"ngelldam rel., in marg .. i littera n F-K 110: damnum o Suatopole Z; Svatopole S,. Bandtkie 313 adscr. S ''p seguitur lacuna in membrana atramento circumscripta Z; numquam' S , . ~

. !

f

.. ,

ad hano poenitentiam denarius etiam Boleslai Krżywousty rejerelldns est,qui .duce1l1. flexis gcnibus ante archiepiBcopum repraesentat, cj. Gunwwski 111.,' Podręoznik' ..numizmatyki polskiej, Kraków 1914, 25 et fig. 18 II cj. injra III 26. Ex his verbis 'concl1tdere licet ea, quae injra narraf/tur, ante veT a. 1113 ·acta esse ,,- 8 in tol,o hoc capite nulla menUo fit oppidi Nakło a Polo·n.is capU. Ooncludarnlus inde necesse CBt caput hoc aut ab80lutum non e88e, aut jine privatum ' Suatopolc (Świętopelk) ille frater vel ji Ziu B 8obiebori eBBe videtur, cI. Koczy, Kilka uwag 146-8,' Woiciechow'ski Z., Jeszcze o JlieBzku 15-6,' Hofmeister A., Genealogische UnterBuchungen 21; Kwart. Histor." 1938 LII 238. Bic totiUB Pomoraniae certe dux juit atque' idem ac Ule. Świętopelk, qui a: 1122 interjectu8 cst (cj •. Annalcs 8. OruciB MPH II '174) et contra .quem Lothariu8 imp. a. ·1121 expeditionem fecU, ej. Wagner, Die Wen den zeit , Berlin łO 1899 11132; Koczy L., Polska: i Skandynawia za .pierwszych Piast6w (Prace. Kom. .hi st. Pozn. Tow. ~rzyi. Na,u,k 1934 VIII jalc. 2~ 130 sgq.J. ., ........ . 1

,. -

/ ,

.,-' 'j -

~

161

tium" vel castella, causa pro qualibet, .prohibere. ! Sed postea numquam b iuratam sibi fidelitatem retinuit e, l neque d promissam servitutem exhibuit, ! neque • venientibus portas castellorum aperuit, ymmo f aicut C perfidus hostis et traditor viribus et armis sua seseque 1 prohibuit. i § Unda . fi Bolezlaus h dux septentrionalis ad iracundiam concitatus, i convocatis bellatorum cohortibus I, castrum Nakell2 fortissimum obsedit, suam vindicare contumeliam meditatus. i Ibique de t festo sancti Michaelis ad Nativitatem usque dominicam 3 sedens i et in bello contra castrum cottidie studiosus incedens, ! laborem suum in vanum penitus expen. 10 debat, ! quia humidum per locum, i aquosum et paludosum Imachinas et instrumenta ducere l non sinebat. ! Insuper castellum' erat et viris et rebus necessariis sic firma tum, l quod non esset armia vel necessitate rei cuiuslibet per annum continuum expugnatum '. \ § Ipse quoque Bolezlauus m, cum ibi fuerit sagittatus, l ad se vindicandum est maioris ire 15 stimulis agitatus n. l Unde Suatopolc o pacem semper vel pactum ali quo d per amicos et familiares Bolez1aui p requirebat l et pecuniam illi ma gnam cum obsidibus offerebat. i Quibus rebus perpensis, Bolezlauus q obsessionem dimisit,l redeundi, j suamque contumeliam vindicandi i tempus ydoneum r expectando remeavit, i partemque pecunie secum obsidemque ~o filium ipsius primogenitum • l) asportavit '. i Item anno sequenti 6, cum ipse Suatopolc u neque y fidem datam i neque y paccionem factam lobservaret, f neque l' de periculo filii cogitaret, l nec ad colloquium cum Bolezlauo w constitutum venire, l vel causam' excusacionis mittere i procuT:1ret, l suum Bolezlauus li: exercitum congregavit~ l hostemque perfidum

!

.

jJ&

.f,O

$5

\, i

I

I

! I'

a sequitur lacuna in membrana atrament o circumscripta Z b Bandtkie 313, F-K 110: nunquam c sequitur neque venientibus puttctis inlm positis ornatum Z,' sequitur neque venientibus B d Bandtkie 313: nec venientibus, nec; JIPH I 484, ]i'-K 110: neque veniens unquam e Bandtkie 313, J[PH I 484. F-K 110: nec f JEPH 1482, F-K 111: immo g sicud B h BolezłauusB, Ba'tldtkie.114,F.K 111 I choortibus B J Nakyel B, Bandtkie 314 k F-K 111: die' l POtiU8 ducens (duce) Z m Bolezlaus B n agittatus, .sequitur Zittera dif/u8a Z o 8ua· topole Zj Swatopole B; Ba-ndtkie 311: Svatopole p Bolezlai S q Bolezlaus.~ r Bandtkie 315, MPH 1 483, F-K 111: idoneum II Bandtkie 315: progenitum t sequitllr Idem del. S n Suatopole Z; Svatopole B, 'Bandtkie 315 y Ba'ndt· kie 315: nec w Bolezlauuo Z; Bolezlao B, Bandtkie 315 li: Boleslaus B; Bandtkie 315: Boleslauus

Bulp. Sev,. Vita Jlartini 4: sua omnia seseque dantes I ci. 8upra p. 127; de eius obsidione. ci. Maleczyński, Bolesław Krzywousty 98 I i. e. inde a d. 29 Sept. 6 de opinione Koczy, ad d. 2.J Dec. a. 1112 . , ci. supra p. 1271 _ 1 1Cilka uwag 148, nomen eius ignoratur. Forsitan idem atque Warc'islaw. Pomoranorum l1ux, qui a. 1135 i-nterleci1.t8 est • a. 1113 ante m. lulium ut ex sequentibu8 plan,e patet. Ad a. 1113 commemorant Ann. s. Crucis (MPH II 774): Bolezlaus tertiu8 Nakel et alia castra obtinuit Monument. Poloniao Hilltoric. Ser. II nr 2 11

\,

1

~o

I

\1

162

-aliquantulum in" virga ferreu, sed non plenarie, visitavit 1. ! Qui cum ad confinium Pomoranie pervenisset, j ubi quilibet princeps alius cum to ta multitudine timuisset, 1 exereitu relicto, cum electis militibus in antea b; properavit l et eastellum Wysegrad 2 impetuose capere, castellanis non premeditantibus, nec c premunitis, cogitavit. j § Ubi vero ventum -, est ad fluvium 3, qui iunctus 'VisIe d flumini, castellum iUud in angulo situm fluviorum ab eis ex altera parte dividebat, i alii fluvium illum e cursim f, . alius ante alium, transnatabant ", I alii vero Mazouiensium h 4 per 'Vislam j fluvium navigio veniebant.: i Sicque contigit ignoranter in bello dampnum j fieri plus civili k 5, i quam l VIII III diebus expu- l. gnando n castrum illud assultu. fuerat o ex hostili. I § Exercitu tandem toto ł circa castrum congregato, l iamque diversorum instrumentorum apparatu oppidi p ęxpugnandi preparato, i oppidani pertinacem in hostes obstinanciam q Bolezlaui r metuentes, recepta fide' 6 dedicionem fecerunt, i sicque IDallUS Bolezlaui t mortemque evaserunt. I Illud vero lS castrum Bolezlauus· VIIro v diebus aequisivit, I VIIro 'I' que' diebus aliis sibi· retinendum "', ibi residens, premunivit; i ibi derelictis presidiis, inde progrediens, obsidione castrum ali ud x .circuivit '77.\ Illud namque' castrum cum maiori labore !prolixiorique dilatione Eolezlauus pa expugnavit, i quia plures et forciores ibi pugnatores locumque municiorem assultu z@ bellico exprobavit. ! § Paratis igittir abb Polonis instrumentis ac machinationibus expugnandi, l Pomorani similiter instrumenta modis omnibus a Kętrz. TV. Uwagi G9: eum b anea S; Banrltkie 315: anteriora' Cneque S d Vysle S; Bondtkie 315: ,,",YEle e Bandtkie 316: i~tum . f eursum ZB g Gansz. 33: transvadabant h MaF;Ovi(\m.ium S, Bandtkie 316 2~ I Wyslam S, Bandtkie 316 J damnum S, Bandtkie 316, F·K 112; in bello dampnum in ras. Z k civile ZB, Bandtkie 316, Nl'II I 483, F-K 112,' cj. Kętrz. W. Uwagi 69, Grodecki Gall 171, Gan8z. 32-33 I Kętrz. W. Uwagi 69: quod ' lA MPIl I 483, F-K 112: octo n potius expugnatum o Kętrz. W. Uwagi 69 add.: commissurp. p opidi S, Bandtkie 316 q obstinl:triam ZB r Bo- 80 leslaui S, Bandtkie 316 • fidem S ' Boleslaui S, Bandtkie 316 u Boleslaus S,' Bandtkie 316: Boleslauus T J[PH I 483, F-J( 112: odo w Bandtkie 316: retinendi x praecedit illud punctiB in/m positis ornatu-rn S :- pme- . cedit cremavit punctis in/ra l'0sitis ornatum Z; praecedit cremavit S,' BMldtkte 316: cremavit aliud; J.llPII I 483: circumivit; F-K 112: tentavit z nanque S Qo. Boleslauus S, Bandtkie 317 bb inter vers'Us adscr. S

B'

1 Apoc. 2, 27: reget eas in virga ferrea; Senec., Ep. XIII 3: ut meae indigna- . tionis virga visitentur I Wyszogród oppidum, situm ubi Brda in Vistulam injluit, prope Fordoń. A. 1935 etfodi coeperunt "aggeres Suedorum" qui vocant'l.lr, e quibus cognovimus oppidum oUm crematum eS8e, cj. Zantok, eine Burg 9 adn. 6,' de nomine 'o eiusdem castri cI. Plezia, Gall 133 a Sall., Jug. 91, 1: Denique sexto die; quoDl ad flumen ventum est. Flumen hoc Brda est ' q'uoa ad ditlicultates interpretaMonia spectat; c/o Grodecki, Gall 171, adn. 2 I c/o Bupra p. 72. I e/. 81lpra p. 1187 7 castr'i nomen ignoratur,' nem e8se ia N aklo, quod in capituli inscriptione ; commemQratur, vel inde cemid poteBt, quod Gallu8 quotiensC1.lmque i-n eius menti01tem 's ł1l.cidit, nomi-natim id laudat

! •

f , j

163 repugnandi i (fecerunt) a. i § Poloni foveas equant, I terram . li gna que comportant, b I quo levius ac planius ad castrum Cum turribus ligneis accedant; ! Pomorani contra lardum lignaque picea parant, I quibus paulatim congeriem illam comburant. l Tribus enim castellani e vicibm; fi instrumenta d omnia de muro descendentes furtive Po combusserunt, I tribusque vicibus iterum illa Poloni construxerunt. i § !ta nempe f tllrres lignee Bolezlaui castello vicine stabant, i quod castellani df> propugnaculiQ cuneis', armis et ignibus repugnabant. ! § Si quandoque h Poloni castellum armis, igne, lapidibus, sagittis ł inpetebant j, ! castellani similiter modis 10 omnibus vicem contraria,m rependebant k. ! De Polouis multos castellani sagittis l et lapirubus vulnerabant Dl, l de castellanis vero Poloui plures cottidie per;mebant. ! Erant enim pagani de morte securi D, si virtute bellica caperentur, i et ideo o malebant, ut cum fama, se ddendentes, t quam collum extendentes, i cum igllavia p morel'entur. ! Interdum tamen Ui cum Bolezlauo q pactum facere ! castrumque reddere l cogitabant, i interdum r indutias petentes, I vel auxHium expectantes, ! illud consiliunl differebant. I Interea Poloni nunquam ociosi, i nunquam desidiosi' I tot laboribus et vigiliis fatjgati (non)' desistebarit, I sed castrum capere (vi) u vel insidiis l insistebant. ! § Pomorani vero talem Bolezlaui mentem 20 et intencionem cognoscebant, I quod nullatenus" evadere manus ipsius, nisi castro reddito, prevalebant w 2 , I et ex hoc quam maxime diffidebant, l quia x de Suatopolc', suo domino, nullum auxilium expectabant. I Unde pro tempo re consi1ium 3 partibus utrique z satis ydoneum aa inierunt, ł castellum videlicet fide recepta tradiderunt, I ipsique sani cum suis omni25 bus incolumes, quo sibi libuit, abierunt bb 4. I ' a onL ZB, Bandtkie 317; cj. Ohron. Princ. Pol. (AfPll 111 475) b com. portunt, ulittera corr. Z c castellum B d v littera 8uper8cr. EJ Po 8equitur del. COllS B f namque B, Bandtkie 317 g cum eis ZB, Bandtkie .117, JEPI! 1 484, F-K 112,' Gan8z. GO: uncis h ej. G01l8Z. 47 I satis Z, F-K BO lI.?; statis S; Bandtkie 317, JfPll l 484: stratis j Bandtkie 317, F-1{ 112: impetebant k repugnabant ZB, Bandtkie 317, jJPH 1484, F-K 112; cI. Gan8z. 61 l satis ZS, Bat/dt7cie 318 lU wInerabant B D secum ZS o ide S; Bandt,' kie 317: inde p Gan8z. 30: ignominia q Bolezlauuo ZB I r iterum ZBBandtkie 318, F-K 113: interim 8 Kętrz. W. Uwagi 69 add.: numquam , om. u ZB, Bandtkt'e 318, MPII l 484, F.1Cl13; et. Gansz. 61 u om. ZB, Bandtkie 318, j/Pll l 484, F-K 113,' cI. Grodecki Gall 172, Gansz. 61 " nullateus Z w Gansz. 44: pervalebant x q littera ex l (') corr. S , Suatopole Z; Svatopole S, Ba'lldtkie 318 z utriElque ZB, Bandtkie 318, NPI! l 484, F-1{ 113 aa MPH l 484, F-K 113: idoneum bb in marg. XIX 8. (an a GolębioW8kit) 40 adscr.: koniec kroniki Marcina Galla S I

1 san., Jug. 7, 1: neque per vim neque insidiis I ej. Bupra p. 76. • Oaes .• Bell. Gall. V 8: consilium pro tempore et re caperet , Oaes., Bell. Gall. V 18: seseque inde incolumes receperunt. De obsidione castri Naklt> . tj. llaleczynski. Boleslaw Krzywou8ty 98. Hic ehro'/lici pars, quae nobis Bervata

11·

164 est, finem eapit. Caput 26 ad fil/Ml/lIon perdudum vel mutilum esse p1ltand'um est, cum castri Naklo expugnatio, cuius in capitis inscriptione ment'io fit, desideretur. Probabile videtur totum opus cQ'Tlstitisse olim libris IV in star quattuor evangrliot:um. At Kadłubek i(tm teslis esl suis temporibus librun~ quartu1iL non extitiBSC. eodern enint. loco /,uBior dus narra/io abrumpitur. Cum de Sobieslai, Bohemorum duds, adm-ntu in, Poloniam m. lulio 1113 (Cosmas JII 39) -nihil in chronieo 11OBtro el ieai'ur , omnia~ quae in eo narrant'ur. ante id temporis plOlctun~ ponenela essc 1,identur.

&

[ .,,~,l.

[:

,I

~

\

INDRX NOMINUM personarum et locoruIll Abraham patriarcha 577 ; filii 6717 Abraham Wł. 117' 19 2°32 , 33 3031 5732 9042 12°42

Acherouti l'ortitor 15220 s. Adalbertus 17. 18, 3037 73. Hi01 ; archiep. t'ide Gaudentius; braehiuIU 19; oanoniei llW7 ; cOllsanguineus vide Gaudentius; corpu8 43 7 , 35; ecelesia vide Gniezno; frater vide Gaudentius; sepull'hl'ulll 15919 , 22; urbs 15922 : pUBsio 18, 2042 Adalberonis vita Gąs Adalbodu8 26 40 Adam'Us Brernensis 739 942 2338 61 33 : de Castello 1634 ; - J. 1235 , Adelajda II nngar. regina 5~4 Adelhei
Alexunder MagllU8 rex 75 u 1222 , ~7 Almus lIungarorum dux 7238 , 311 98" u; Colomanni fr. 98 32 A11'es ł4(i:l3' 35 Amalec (Amah'dJitae) łOJu II9 g s. AmblOsiu.'i 442 Amphitrio 731 ; braehia 7u Arnphitrionale rnare 7, Amphitrita 7al • 311 Anglia. 727 , 43 A II'I/alista Saxo 44 34 s. Am;;garus 2339 Antioe1ms rex ł222 Apuleius 1063( Aquileia. 8 7 Aragonum rex vide Ral1lirus An'laŁuIll vide Arles Aristoteles 61 36 Arles opp. 573a Anwldu8 de Emmeram 835 A rtler G. 131 38 Asia 2542 ; terminus 841 A ugiense Illonast. 1940 8. Augu8tinu8 935 6037 12026 12242 155,0 Avari 83 1> A wdallCe gcns 91)42 Balduinus Craeov. ep. 90, 9436 108 u Balticnm mare 9538 Balzer O. 133 346 543 , 45 629 , 30 13, 154°'41 1628 , 31 2230 23, 3241 30'5 4030' 33 4130' 31 44, 4-645 5441 55, 5632 , 42 G3, 64, 68 26 , 8ł 71 36 8842 '43 90, 9638 97 34 , 39 10635 11041 11535 121 35 12339 13540 156"0

Ba.mberg opp. 14535 ; capitulum 9439 Bandikie G. S. 1111 3'8 4°37 61 3•

166 Bartholomei dies 13318 ; ecclesia 190 Baumgarten N. 21'2 2338 , łS 4431 48(3 5538 5633 6415 9031 10738 13avaria 8" 87 137, Bazoarium vide P ecs Bda vide W da fI. Beatrix Henrici III imp. filia abb. Quend. 1inb. 64 25 , 17 Beaugency synodu s 9421 Beauvais ep. vide Wało Beazley C. R. 837 BelIovacum vide Beauvais s. Benedicti monast. vide Sieciechów; monac}llls vide Gallus Benedictus abb. s. Egidii 58.. Benjamin 146n 152a. s. Bernardi mons 1461 , 3D Bertha 6039 Berthołdi Zahringen uxor 642, Bethmann J. C. 19" Białogr6d opp. ad Wierzyca fł. 654.5; ad Persanta rI. 7939 89, 10918 ; civitas 8918 ; centrum terrae U01 ; dioec. 8987 ; ep. 117,0; ep. vide Franco; (Stuhlweissenburg) vide Alba Regia Bielowski A. 12~ 6438 6535 66a8 671f, 8238 10637 1083• Binder 15235 Bitom castrum vide Bytom. Bytyń Bloch H. 2019 Bochna.k A. 123 Bodo 64 211 Bohm,er J. Fr. lał 57311 Boetiu8 14533 Boguslawski W. l1aa Bohemellses vide Bohemi Bohemi (Bohemenses, Bohemici, Bohemi. eus etc.) 24n 4010 42 2 43. 44.3 49 15 " 8 50, 6710 6814 705 803 91, 93, 103, 105 10610 11510 117. 11917 1264 131, 136z 138. 143, 144, 1455 , l. 14613 , 17 14712 , 13 148,o 1492, 20 150, 151, 153, .15422 159ł1 ; acies 6618 15210 ; arma 151,,; eautelae 1537 ; confinium 1057 ; dux 426 699 9242 1423" 1431) 147, 1488 15211 154u • 20; vide Bolesław I, III, Borzywoj, Brzetysław, B.

Sobiesław, Wratysław;

Świętopełk,

Władysław,

exercitus 934. ; expeditio 10331 ; fallacia 50.; fidea 1457 ; fila 152111 ;

fraus 145,; fuga 1538 ; gens 17, 15318 ; incursio 70,0; iniuriae 92.; insidiae 48,; legatio 42.; pax 10714 ; Polonorum inimiei 41 111 ; regnum 14211 ; rex vide Wratysław; rota 15Ą8; servitium 501 ; stationea 14813 ; terra 148.; via 14518 Bohemia 711 15, 16, 49u 50(2 6811 69, 8041 1157 U611 • 13 1177 14311 1446 145. 146, 14839 15311 , 1'1; campi 1443 14615 ; ducatus 1427; regnulll 1437 ; rex vide Wratysławj silvae 1421& Bolesław (Boleslaus, Boleslauus, Bolezlauus) I dux et rex Poloniae 18., 19,' 2030 21. 22, 23, 2440 , fol 2514 2718 11 28, 3019 31 9, 11 367 3711 3817 ; Chrobry (Chra. bri) 161 '6 17lf;.a1 21 38 2237 2332 3033". 32u 3438 36"5 40311 13042; cooperator imperii 202; filius Mesconis et Dubraveae 1630 ; gloriosus 2~3' 261& 328 3518 3619 401; magnus 261) 3315 3511 38u 403 48 18 509 903; in regem sublimatus 207 ; rex 221 238 24, 26 u 2723 28. 291, 303, 17 33a, 22 343 3517 388 , 15 4ó1Z 41 3 ; copiae 2636 ; filius vide Mieszko II; filia 9738 ; gloria 2725 3610 ; largitas 34&; obitus 3717 3813 ; parasiti 2913 ; pater 39tt ; proelium 281 ; uxor vide Emnildis, Oda; virtus 302; - II dux et rex Poloniae 4810 49, 501, II 51a 53s, 10 54; Largus 2333 4443 48 22 , 39 49, 5011 51 11 52; rex 48 12 , Ił 5013 51 n 535 54,0. 5~5; łilius Casimiri 4417 47 111 ; eiectus 52u , Ul; largitas 51 1 ; filius vide Mieszko III; uxor 5631 ; uxor mater l\Iesconis III 56,; - III dux Połoniae 111 3'5 416 515 , ł& 56w 18 592 ; Krzywousty 6414' 47 6833 9418 97,10> U 9830 13038 14238 16030; belliger 90111 91 17 92 2 9911 10021 101, 107 11 121 1 1286 14517 151 20 1548 ; non dormieris 13811 ; draco flammivomus 13211 ; dux 611 93 9311 98 6 1007 12413 1251 14513 151&; dux Poloniae 11610 14015 , 17 141. 1431• 1536 ; dux septentriollalis 109u 1308 141 2 14311~ 161 5 ; excommunicatus 157,,; filius legittimus 707 758 79:u ; frater Zbignei 15418 ; glorio sus 18" 8 13821 ; impiger 91 8 96n 971• 991V 11416 128, 132u 1445 ; labo rio sus 1054 ; magnus dux 2261 ; Mac11abeorum imitator 103 7 ; Mar-

t

,I'

167 tialis puer 78,; ,Martis puer 6713 778 Burgundia 510 84 1 8611 ; },{artis filius 85, 10218 ; },lartis Buza filius vide Detrisek prole progenitus 7813 ; miles constitu- Bytom n/O castrum 131, 132'0 tUB 8616 ; parvulus 71 2 ; poenitens 15739 Bytów opp. in Pomorania 99,. 38 Bytyń opp. ad "\Vałcz 9938 ; 1586; puer 639 7620 808' 21 81 s 8211 856 89.; Tex 14039; sagittatus 161u.; aalua Po- Bzura f L 10833 loniae 101 20 ; tertiua 12986 161,,2; triumphans 12319 ; amici 16116 ; audacia 9718 Caesar 2538 3641 11741 12740 16341 14916 ; cancellarius vide Gallus, :Michael; Calis vide Kalisz cantilena 13820 ; casŁellum 1631 ; vide Campus Caninus vide Psie Pole Carinthia 84 Ujście; ciroteca 1181 ; colloquium 9911 161 18 ; cohors praetoria 149,,0; conCarnkou vide Czarnków cordia 15833 ; dominium 11110; exercituB Carolus .MagllUs imp. 33&3 1121 ; aella 19... ; 161 24 ; fama 9621 10312 : fidea 116 7 ; - vide Kazimierz Odnowiciel :filius 11019 , 45; vide 'Władysław II; Carpathes montes 1642 filius spiritalis 115,; frater 130r,; gesta Carthaginis regina vide Cleopatra 3 6 91 23 12618 ; iter Hungaricum 9830 ; Casimirus vide Kazimierz mater 63 10 ; militia 8511 ; nuptiae 90, 9.1 2 ; Catilina. 14241 nutritor vide Skarbimir. Wojsław; ohstiCatona S. 4237 nantia 16214 ; pactum 16315 ; pedagogua Celtica vox 1638 'Vide Sieciech, "\Yojsław; peregrinatio Cerberus 1521 • 1595 ; pueritia 76.; scutum 14211 ; uxor. Charnci vide Czarnków 'Vide Zbyslawa; victoria 12513 ; viras Cholbreg vide Kołobrzeg 137u ; virtus 14212 (caetera obmittuntur); . Chyou vide Kijów - Crudelis dux Bohemorum 15ł1 ; filia Cicero 943 vide Dubrawka; - Rufua dux Bohe- Cielopes 15222 Cleopatra Carthag. regina 12220 12331 mprum 4013' Sil 13orsod opp. 41 014 Cohn L. A. 64 26 Borzywoj dux Bohemorum 91 39 103u Volomannu8 (Colmannus, Colummanus) rex 1421 , 15 144, 1455 , 8 1468 ; filius Wratislai Hungariae 9743 98, 1071 11611 , u 133'1 142a1; frater vide Sobiesław, Władysław 142a 15838 159,. 311; ep. Varadiensil:> 98,.; Brackmann A. 1937 , 38 2036 frater vide Almus Brasinne J. 57u Conradus II imp. 4211> 39; - Moraviae dux Brda fI. 16238 , u pater Swatopolci 92'2 Bresslau H. 41 30 , 38 COI/Btanti-nu8 38u Bretislaus vide Brzetysław Cosmas can01~. Pragensis 635 9, 1143 1541 Bretholz B. 1540 27 43 35 jt 4038 43, 5041 5534 5741 5831 6039 Britannia 74,3 6237 6336 , 38 6827 , , , 7039 7237 743~' 88 7639 Bruchnalski W. 634 lOn 1134 7937 8I 3li 91 38 9341 , &6 103'0 11538 116u Briickner A. lOn 2334 11238 131 340 133cs 13544 137,,3 142łi! 143, 14437 s. Bruno 1930 3035 14535 '012 146,,;. 41 14741 , , , 14~39' ł2 .149, Brześl~ Litewski opp. 28 40 . 150,0' ,,151«1 15241 , łł 15442 15637 , Ił 164, Brzetysław II dux Bohemorum 68111 69 g Cracou, Cracov. Cracovia. Cracow 1Jide 7014' ł8 81 39 14331 ; Wratislai filius 68 43 ; Kraków ;, incursio 72as Criuici pons }.ł8u Buczek K. 735 2°37 , 41 Crouada 8, Budkowa Z. 2045 6338 8łu 90u 94w ,o 107,0 Crusuicz vide Kruszwica Bug (Buga) fI. 2237 241 , 38 2510 2840 , ta 464.0 Csta fHius vide loanlles Bujak Fr. 45u '." "' .. . Cuiavia 71u 74811 7533

•

lH8 Cydina n. 147.u 150", Cygnorum gens vide Łabędź Cynocephalae 841 s. Cyprianu8 12028 Czarna ,yoda vide \Y da Czarnków casteIlum 11417 , 38 1171 1152 ; vide Żarnowiec Czasław ep. Cracov. 94 34 , 37

Dacia vide Dania Dagome 1340 Dalmatia 8 6 , <16 Danai 12236 Dani 1240 ; terminus 840 Dania (Dacia) 73 8 Danubius 16u; David rex 5544 15844 David P. 235 737 937 1]38 41 39 4;740 5733 6035 8337 8937 9032' 40 9423 , 31> 120a7 Delisle L. 12745 Detrisek filius Buza 15240 Dę blin opp. 8243 Dictis Cretensis 12234 Dipoldus de Vohburg 64,0; uxor vide Adelheidis Dirsek vide Dzierżek Dlugosz .T. ]15 11 31 5339 5537 7:1:l~ 9433 11344 Dniepr fI. 2239 DobiecJlll:l filia Kilian uxor Woi",lai 8043 Dobner O. 43 45 Dóberl .J[. ii4 13 Draha iI. iWa7 Drecin, Drecini vide Drzyci'll Drezdenko opp. 67 34 Drzu vide Drzycim Drzycim (Dr('cini, Drecill, Drzu) 6538 611 7 , 45 t>7 33 •

35

Dubrawca llxor :\Iesconis I 15,. 45; filia Bolnslai Iducis Bohemiae 15311 Du Cange S. 246 Duda Pr. 5040 liG 37 Diirnm Zet B. 242 Du . Meril E. 121 41 Dzierźek pinccrna Boleslai III 151 23 , 45; - f,'ater Viti ep. 151 4• Dzierzgania fł. 5041 Eadmer 94 31 Eberhartlus ep. Poloniae 5834 ;

-

auctof 64

Ebo 84 33 Ederammus ep. 9438 s. Egidius 318 5 10 6}2 5717> 411 58, 598 158111 ; ecclesia 58 26 ; vide Kurów; monasterium 58 9 15836 ; vide Simigium abb. Ehrenfrietl pater Richezae 40211 Einhardus (l36 2741 31 42 3344 34311 6287 125... Ekkehardu8 de ..4.ura 56 s7 141 41 Emnildis uxor BolesIaj I 2230 32; regina. 334 , II Endlicher St. L. lIn Epiru8 (Epyrus) 8 Erdmann 1(, 7239 Erfurt opp. 13144 EutIoxia 1Yide ~1ieszko f. Boleslai uxor Eumenidae 1522} Europae terminul'! 842 Eutropiu8 123 36

·9

~Fessler

l. A. 9 ą 34 Fiialek J. 131 Finzi 741 l?liche A. 542 5740 Fordo!l opp. 1623!1 Francja 537 ł'ranco

Atjlingensis 243 ; - ep. Poloniae (Poznaniae, Colbel'g-eusis) 57, 8938 FraIlcorum rex vide Carolu8 .!\1agnus Frankenstein S. 539 5832 l?riedrich TV. 1638 145811 I<'uriae 15220 (jacki J. 8244 833• Gajsler F. llao Gallia 517 , 37 5716' U 9430 12436 Gallorum gloria 121 38 ; militia 121 14 ; Gallicum verbum l11u 8. GaIli casus 8745 ; vita 12341 15743 GaIli castrum 10815 ; '1:ide Kurów, Kurzelów Gallus (auetor) 16 631 72.1' 2<1 1240 1331 1735 2040 , 47 2440 31 41 4033 41 40 5635 5839 61 3 .. 6942 81 45 8741 90"7 92n 983 () 1004 1)' 41 10238 10536 11('45 11232 120;\0' 36 121 35 , 36 12231 12937 , 40 13039 13336 13443 13638 13940 , 4lł 14°39.141:;7'41 146~c 15441 15P36'u 1573• 15Su • 12 162ł5 ; calH'ell. 12°39 , 44; IIlona('hus s. Benedirti 12°31 ; scriptor opusculi 21 ; origo 1243, Gandersheim abb. vide A<.lelheidis

~i I.

Hl!) Ganszyniec R. 349 2941 4037 4736 101 ł;\ Ganzmir 840 Gaudentius archiep. 4343 , '6; frater s. Adalberti 43 12 ł2 Gawłów opp. 10845 Gdańsk (Gedanum) regio 65., Gdech opp. vide Giecz Gedanum vide Gdallsk Gerbertus de Aurillac vide Silvester II papa Germani 13343 ; imperatores 12344 ; lingua 12438 ; sinus 840 ; vide etiam Alemani, Theutoniei Germania 837 9837 s. Germa'ni vita 11 32 Getae 832 ; vide etiam, Sannatici Gębarowicz ...11. 5240 94 22 Giecz (Uciech) opp. 2635 ; loricati 26 1 Giesebrecht L. 15(i38; - lV. 131 40 Giles 3936 ; - vide Saint Gilles Glogou, Glogow vide Głogów Gloo-ovia vide Głogówek Gło~ów opp. 95, 13244 1334 13743 ; civitas 13311 '17 1361 14420 ; castrum 13222 13320 13637 ; castellani 1301; cives (Glogovienses) 134, 135". 8 13713 : castellanus 13;}43; vide "cojsław, Henricu8 Głogówek opp. 7040 Gniewomir (Gneuomirus, Gllieuomir, Gneomirns)
Gornbos li'. A. 41 42 Gopło beua 7211 Grauec vide lIra dec Graecia 8

Gregoriub 15342 Groicz vide Wiprecbtus de Groit·z Griffe homines nequałll 841 Griffones g{'IlS vide Gryfici Grodecki R. l, 6. 2 731 , 32 937 13s6 lH 29 26 37 3035 3236 4] 40' 43 4542 4G 34 47ao 5440 5634 5732 6036 61 36 63" 653 ;, UH39 673~' 38 68, 692 &, 34 7034 71, 7243 7338 , łl 74. 75, 7838 804S 81 40 8240 8341 84, 8540 8681 8741 88. 8931 9239 9342 94 20 , 43 9834 9936 , s. 100, 10536 106, 10746 10832 , 40 109, 111s. 11839 12043 1264.0 131 36 13(i38' 3i ]4530 14639 14938 156, 16243 Gryfici gens 7842 Giinther II. ll36 GU'tnowski lII. 4337 58:\8 63 44 Łii'39' 40 U8 42 7l u 7241 8244 16031 Gumplowicz .(1I. 128 1830 '38 3239 6239 U5a4 , 41 6G36 67 34 , 37 6830 ti927 7043 71 37 7232 , łZ 8.

733774.754°'437840'41 7937

8236 '38 84 26

8637 8739893991399238 934 1> 44 94 21 9534 , 39 9643 9742 98a ", a8 99, 10035 10238 10335 68 107 40 10839 , 43 10937 H03s , 40 11136' 4l 11242 11442 11539 lIg44 12843 12941 131(3 13342 13940 14438 15Hart G wda fI. t()~~ >

l/alko St. 4031 Hannibal 14518 141)33 llarenberg l. Ch. ti4 26 , 33 llariulplw8 Aldenburgeltsis 2!~:, 45 Hatto arehiep . .:\loguntinu8 1211 Ile!:tor 121 20 lIeurieu8 lU illlp. 642 ,,; filia vide B{'ah·ix. Adelhei(lis, .:\lathiltlis, Illdith; IV im]). 5637 (i340 7239 123(5; 8oror 1'ide Iudith; filia 8orOIis vide Aglles; - V imp. 5(j36 H()39 116, 12915 • 44 13°20 , 39 132z 1331 , 41 1341 '17 13510 , 16 1363 137, 138 25 1402' 4 141, 143 lł 14418 14511 ; caesar 1I61:! 131 2 ; epistola 14015; expeditio 13037 131 32 ; - ep. 5R3 :; 94 39 , 40; -marchio ue Ulogov 14532 ; JJo/lgunti1/US 838 II msel lV. 1830 11 erbord 3042 lley G. 1637 Heydebrand v.
170 HiempsaI 14241 Hirsch P. 1533 1Bu Hispania (lIyspania) 7n Histria vide Istria Hofmeister A. 1935 9738 16037 HoZder A~ 14637 Holofernes 521 Honoriu8 Augustodunensis 7'fJ 841 Horatius 343 324-2 5538 61 33 7541 101'3 121:13 12336 12738 15242 Hradec castrum 4838 9243 ; oQsidio 48.. Hruszewski M. 23u Hungari (Ungari) 834 , 38 16u 5417 557 1338 ; vide etiam Hunni; auxilia 10811 ,111 8 13338 ; colloquium 9911 ; dux 46 u ; exercitua 1092 ; fontes 46,,; invidia 5418 ; iter 9830 ; rex 424 126}2 14~1s; vide Colomannus; vincula 71 35 Hungaria (Ungaria) 7. 8s 41 10 , 38 52, 53, .

5533 71 1 98 5 , 37 1157 1164 ,

12

158, 1598 ,

43;

dux vide Almus; regina vide Adelajda; ... ~ regnum 41 16 ; rex vide Colomannus, 'Petrus Veneticus, Salomon, Stephanus, wt:>~ysław

I-Iunni ~w 36; qui Hungari dicuntur 83 Hystria tJide Istria Hytalia vtle I talia Jadzwingi 7~:> _ Jakimowicz Ii. 22u Ja'Mw J. 694~ Jarosław Sapiens (Mądry) dux Ruthenorum 2141 24,,0 28,,0; rex 2318 ; filia vide Maria Dobronega; filius vide !zasław; soror vide l>rzedsława; - dux 'Volhyniae 6418 10737 ,108u ; filiua Świ~to. pełk 10841 ; uxor 64 14 Jedlicki Z. 1841 , 4ł 2024' 3i1 Jeruaalem 8743 Jirećek H. 1636 14630 Illiricus 848 Job 149u s. Joannes Baptista 57 5 ; - presbiter 12238 ; - filius Csta 143441 Iosue 10141 Iovis mons vide s. Bernardi lUons Irlandia 120s1 Iaraelitae 61 8 Istria (Hystria) 8•• ł7

Italia (Hytalia) 87 ; italica vox 1928 Iudei 6313 Iudith 520 ; --.- prima uxor Wladislai Po~ loniae ducis 345 518 , 4ł 5617 , 42 588 6336 , 37; filia Wratislai Bohemiae duci s 5616 : mder Boleslai III 6310 ; capellanua vide Petrus; filiua vide Bolesław III: - Salica II uxor "Vladislai Poloniae ducia 6339 , 44 64, 8431 , 35; .Maria 6341 ; filia Hen· rici III imp. 6412 , 26; regina 69u 84.; soror Henrici IV imp. 63 15 6886 Iugul'tha 7438 10641 131 31 ; sors 8341 ; Iugurtinum volumen' 8319 Iuliu8 Valerius 12035 12231 Iuppiter Penninus 1463 • Iustinu8 2541 9641 12139 132,8 1uvenalis 91 40 Izasław Rusiae dux 492 " 9036 10737 ; rex 4819 , 22; filius Iaroslai ęapientis 4841 ; filia vide .Mieszko III uxorj miua vide Świętopełk Kadłubek

t'ide Vincentiu8 Kadłubek Kalisz castrum 108z, 30 Kamencz vide Kamieniec Kamieil opp. in Pomorania 10637 Kamieniec (Lapis, Kamencz) castrum iD. Silesia 10611 , 38 143 Karbowia,k A. lZ8 6838 Karlin 64'0 Karlowicz J. 2334 Karwasińska J. 25" Kazimierz Odnowiciel dux Poloniae 41. 42, 44, 454 , 13 46, 47; Carolus Restaurator 40.; ad discendum traditus 41 31 4434 ; monachus 4739 ; puer parvulus 41,; Restaurator 40; acies 4616 ; filia vide Świętosława; filius vide Bolesław, Wła­ dysław, .Mieszko, Otto; filii et filia. 44u;t 19; gesta 4716 ; milites 471 ; mors 46u ; proelium cum Mazovitis 45-46; proelium cum Pomorania 4613 ; soror uxor Izaslai 9035; uxor vide Maria Dobro· nega; - fHius Casimiri filii Boleslai

•

11043

Kehr P.

2033' t6

Kętrzyński

St. Iw t8 182\),

1933 , " 200 3038 4033 41, 42~0 43, 44, 46, 4731 4838 , 37 52:u 55:Js. 41 56t3 58311 6240 , 4l 64'7 6638 7481 37

"

I

li

1.

171 IlO" 12042 12139 15738 ; - W. l, 13.0 20.. 3841 5732 6638 673• 9538 108« 11237 138« Kiełcz filia uxor \Voislai 80" Kijów (Chyou, Kyow, Kiow) 0pp. 22, 233$ - . 24,1; caput Ruthenorum regnł 4818 ; . civitas 2211 ; dux vide Jarosław. Świato­ ·sław. Świętopełk, Włodzimierz; expeditio 2283 2333 ; aurea porta 231, 31 48 17 , u; urbs 48,0; urbs ditissima 238 Kłodzko trames 145s9 Knotel P. 95311 Koczy L. 1340 9638 9731> 16036> U 161311 Koepke R. 7837 8237 Kołobrzeg opp. 5733 9535 36 11039; comes 9514 ; dux 9686 ; ep. vide Franco; obsidio 9643 ; urbs 956 , 'II 110.; urbs gloriosa 963 Konin opp. 108•• Korzon 'l'. 464 , Kozienice opp. 72'5 82"3 Koźle (Cosle. KosIe) castrum 1057 , 39 10611 , 36 11514' 38 Kraków (Cracovia. Cracou. Krakow. Cracoviensis civ.) 7438 8930 , 3' 14011 141 10 ; civitas 51 5 68,; ep. vide Balduinus, Czasław. Maurus. Stanislaus; sedes 1401ll : sedes 'regni 8311 ; sedes regni principalis 7510 ; urbs 5535 Krobia opp. 8239 ; vide Samów . Kromer li. lu 14220 Krotoski K. 12u 93'1 10'3 12'3 Kruszwica (Crusuic) 71 43 7213 :, acies 723 ; capittIlum 127 ; castrum 7113 721 ; pugna 7241 ; Crusuieienses 71 11 Kucharski E. 7a4 1744 .Kujawy vide Cuiavia Kurów castrum 111 38 ; ecc!. ~. Egidii 109al Kurzelów opp. 109lD' 35 Kygow vide Kijów (

I

Labe fI. l.Iide Albis fI. Labuda G. 1848 LadislaUl'l vide Władysław Lanfrancus 3935 Langebeck J. 1239 Lapis vide Kamieniec Latini 39 20 ; regnum 3931 Laubitz 18 2•

LaurentiuB 12510 12811, 129,; martir 12711 , 46 1281 ; dies 12611 12716 , 18; eccl. 'Vide Nakło Ledniea Iacus 4637 Leibnitz G. W. 64 21 Lemanus Iacus 5833 Leszek (Lestik) filius Semimisl 131 , I Lewicki A. 40S5 Liebrecht F. 1238 , &! Likowski H. 18,8 2011 ~3a3 7338 159.. Liutici vide Lutycy Liviu8 1463, L08erth J. 4334 Lotharius III hup. 14581 160" . Lubczesko łacua 993, Lubendorf 'Vide Lubin Lubenow H. 131u Lubin opp. 13s ; liber fraternitatis l,.; monasterium 7935 ; necrologium 157" Lubusz civ. 73C ; terra 1003 & Lucanu8 5638 723ł IOl al 128&1' '3 156" Luchaire A. 9411 , 18 Lucic vide Łęczyca. Ludovicus VI rex Francorum 511 Lutycy (Liutici)733 • 3" 8.

Łabędź (Cygnorum) gens 69s2 Laguna 8. 3036 68" Łęczyca (Lucie) castrum 3038 1087 ; oppidum I08 33 ;sedea translata 1087 , Sił Ło~ J. 9 38

Magnus comes Vratislaviensis 701 ; comes Mazoviae 6935 11821 ; filius l'egis NorvegOl'um 6931 ; propinquus s. Stanialai 6931 ; IIaraldson pater :Magni comi· tis 6931 JIaleczyński K. 133 348 5'6 6u 6387 , 311 68. 6928 70, 71 38 , 311 7238 73. 7436 '(1 7538 77(1 7836 7940 81 41 82a8' 48 84, 86'0 87'0 88,& 8930 , 4~ 9237 9341 94n 9535 97'0 9840 99u 10083 105" 10743 , 45 10832 , 85 109'0' 41 l II 34' 'o 1I2.8 11540 116,0 U8a9 • u 120" 130s7 . " 131 41 '42 13241 13338 134" 137" 141 88 ,,, 14438 '40 14537 14631 15343 1573&,,, 161 38 163" JIalec1ci A. 3035 6538 7538 78n 10837 Manitius li. 2" 838 3933 139n 15340

..

--

.,.--

.....

172 s. Mariae assumptio 86,; officium 95 8 Maria filia Świętopełk Kijoviensis ducis 10843 ; Dobronega uxor Casimiri Restauratoris 4414' 38 M arci Chronicon 98 Mars 1521" 42; filius, puer vide Bolesław III; prole progenitus vide Bolesław III JtIartialis campus 933 ; puer vide Bolesław III Martinus archiep. Gneznen. 8814' 47 10831 1147' 39 157,5 158,0; senex fidelis 8323 8818 1086 lł3 1 , 1S; summus pontifex l" Ił Masław (Maslaus. 2\1azslaus, l\Ieczslaus, Moisław) comes 45, 46; filius M:esconis vel Svantopelci 4540 ; pincerna et princeps M:azoviae 451' ,; pugna 4641 Masovia 43 9 458 . 16 7219 758 , 18 8313 1088 1091 lł8, ll9,:;; Polonis plena 45,; agri culti 4543 ; comes vide Magnus; gens 456 ; princeps vide :Maslaw :Masovienses (l\Iasovite, 1.lazovienses) 4618 lł8, ll9" 10 1628 ; acies 4610 ; caedes 461 ; pontifex vide Simon }'Iassilia urbs 57 'Mathildis mater Richezae 4029; - uxor Rudolphi Sueviae ducis ti4 26 • 28; - vita 3932 s. :\Iaul'itii laneea 1916 , 29 2\Iauretania 7439 Maurus pontifex Poloniae regiollis l Mazslaus pide Masław :Meczirecze vide Międzyrzecz Meczslaus, Meczzlaus vide Masław :Mediterraneum mare 8r;, ł5 5717 Medorum reges 1222 Mescho, Mesco vide }'Iieszko M:etellns 12436 Meyer P. 729 ; JV. 3'8 443 51,,' 6236 ; - v. Knonau G. 56'0 72'0 86'0 ll637, 40 12946 131 34 14538 s. Michael 6617 ; festum 16]7 Michael cancell. I, 60,. 34 15841 ; ep. 1'010nie J34 • 39; - magnus pater (ł) Skarbimiri 9619 , 42 ...1I ierzwa 4535 Mi 3u Mieszko (Mescho, l\lesco, l\1eczslans) I dux Poloniae 1333 14. 15, 173, 4038; Dagome 1340 ; dux Polonie 163 5535 ; filins Zemimisl 13 7 , 8; rex 16~,; mater 14 3 ; o

. nomen 13g , 37; uxor 163 ; vide Dubrawca; - II r€x Poloniae 2348 40w 36; Lambertus 2341 ; filins Boleslai I 2341 401' t;' mile s probus 407; mors 4]1' 3; puer 23\1; filius 'I)ide Kazimierz; pincerna vide Masław; - filius Casimiri 4417 " 4ó; -filius Boleslai II 55- 562 ; in Hungaria. nutritns 55ó ; exequiae 56a; mater 56,;. mors 55]8. 41; nuptiae 5538 ; uxor Eudo. xia(T) 55; - vide :Masław Międzyrzecz castrum 78l6' 38 ~l[odel8ki T. E. 641 14637 ' :Moisław vide Masław Jionod G. 9418' 18 Moravia 72 1612 50ó 76. 921 , 3 938 , 16 942 , ll642 14214 ; dux vide Świętopełk Moravienses 9211 93, ll513, 17 J 161 Morelowski il{. 1936 Moyses 11910 Mścisław Rnthenorum dudl'! filia 64 lł J[iiller K. 842

z.

Naklo (Nackel, Nakel) castrum 671 , 38 126,. 1271 12936 , 39 160, 161 6 , 43 162" 163.. 164 2 ; dnx vide Świętopełk; ecclesia. 12537 ; provincia 12941 Needon C. R. 131 37 13340 13443 14143 142", 14333 Nicolas archidiaconus 11344 Niemen fI. 1738 Niessen P. 8437 Noreya 840 N orvegorum rex vide Magnns IIaraldsou Noteć fł. 6636 , 38 6739 78 38 8239 8438 ll4 3• ll6 u ll741 Novolny V. 4040 4332 6535 , U 6738 68" 7044 7237 7636 8039 81 s11 9238 , 44 93'5 98 26 1033• ll5 40 ll6 lł9,1I; 131 35 14239' 4r; 14333 , 3~ 14438' 40 145, 147, 14839 14937 1540 Numida 322 Numidia 7439

Obra fI. 7837 Oda uxor Boleslai I regis Poloniae 2231 Odilo abb. mon. s. Egidii 58 9 , 36 Odra (Odera) fI. 1736 10539 lł5a7 131 43 13243' u; tra.nsit.us 132}9 Oglliwici-Lubowlici gens 7842 Olofernes vide Holofernes

i I I

-I

i

l I

I

I' lo

'L'_' .. ,.",l.

....

173 Olympus mons 14639 Ołomuniec dux vide Conradus dux Opava opp. 4836 92« 'Orosius 7za Ostrów ad Bug n, 46,0; insula in Lednica lacu 4637 :Otloh v. St. Emmeram 24. Otto II imp. 1832 , 33; - III imp. 1831 19. 2021l ; Rufus 183 ; soror (') vide Richeza; sororis filia vide Mathildis; - filius Casimiri 4418' 46 Ovidius 343 738 1I 311 13" :37.. 119"1

Plezia M. 4 44 38'0 3957 55'3 58311 59311 61 37

Pannonia 847 , . Pannonici vide Hungari Paprocki B. 3741 Parisiensis ep. vide Walo 'Parnassus mona 61 3 1>' 37 Paschalis II papa 904 , 34 PauZer J. 4237 15842 159'1 PauIua ep. Poloniensis (Posnaniensis) regionis l 603' 34''pontifex Poloniae " Pec~ (Bazoarium, Pecsvar. QuinqueccIesiae) 42 . eccl. s. Petri 41 18 42a8 38' " Penninus mona 847 ; vide Iupplter Penmnua ,Pergama 121; vide etiam Troia Persanta fI. 50'0 9539 Persarum reges 1223 Persiu8 6041 61 34 s. Petrus ecclesia vide Pecs, Poznall; - DamiaAi U ss ; - Veneticus rex Hungarorum 41, 421 5831 Pjister F. 12239 Phaedrus 80'5 Philippus de Harvengh 15538 ; - ep. Plocen ais 118 Piast (Pasto, Pazt) 1039 11 7 ; agricola13 ; arator 1011 : fi1ius Choeisconis lO" 1); famiIi.a 4541 ; filius 911l 1°12 ; vide Ziemomysł; uxor vide Repca Piastorum gen s 9737 Pieczyngowie vide Pincinatici "Piekosiń8ki' Fr. 6539 69 28 7842 9237 93'3

Pohorecki F. 3u 4'5 628 11, 19.u 24,s 3731

62a9 6636 73'0 7543 7731 8l u 8934 , 39 92"5' łI 9642 9831 10444 10533 10632 , 38 107,3 108,. 10943 '45 111 35 ,n 112, 113"5 119wu 120, 12138 12241 12338 12538 126,5' łI 127, 128'1133" 13641 14635 148311 153'0> 41 157.0 158,,, 159, 16241 PZiniu8 8045

Plocensis urbs vide Płock Pluto 152 21 Płock opp. 8341 10845 : civitas 86i : ecclesia 88so ; ep. vide Simon, Vitua; urbs 83w 11 88 14

•

116"

pilica fł. 10935 Pincinatici (Pieczyngowie) 2245 23 17 ; socii Boleslai I regis 23'7 "Plato 61 36 Plauci (Połowcy) 2317 , 41> 86, 877 , 3s

393\ 4738 5233, 3853465435' 38593660'062111 63 33 6537 67'0 6943 7035 7530 76'1 7738 8541 8641 9339 9733 101,1 10639 10738 11631 12034 12340 12648 12744 12841 137&7 139311 152as Polaczk6wna H. 64

Poloni (Polonici, Polonicus, Poloniensis) 241 48" 557 6544 667 678 6910 92, 93, 96, 9811t 33 1098 115w 18 11619 118, 127a 12940 1313 , 10 132, 133'3 136, 14337 1441, 14618 , aD 1471~ 148, 14921 ,'38 1501 151 18 153, 160. 162u 163; iuvenes 1527 ; in Mazovia 457; milites 13011; otiosi 163n ; rex vide Bolesław I; vulnerati 16310 ;

uxor vide Dipoldus de Vohburg; annales 6335 ; arma 151 44 ; audada ,132, 1532 ; castra 503 738 ; copiae 12843 ; dioec. 1642 ; dux 7•• ,; vide Bolesław I, II, III, Kazimierz, Mieszko, Włady­ sław; duces 6a : ep. 202&: 'Vide Franco; exercitus 246 ; expeditio 49u ; faetes 9030 ; fontes 14633 ; gens 141.; inimici vide Bohemi; incursio 147,0; iuventus • 151 2,: legati 538 ; lingua 38,~; nobilis quidam 6431;; principes fł 68 1238 : regio 613 ; regnum 1643 20, 481 1307: rex vid6 Bolesław I, II, Mieszko II; reges 121,; signa 151 16 ; teTra 131 15 : traditio 11283 : vires 131 16 ; vox 11311 Polonia 3 5 511 61; 7u 838 93 1410> 13 1511 16& 1712 23, 2511 2611 , 16 28. 3031 378 38, 41 33 4216 , 19 43, 443'111 4633 4910 5°8, 11 5215 , 19 5411 5510> 18 591, 6711 803' 18 841 8619 87, 885 9031 91" 38 93.. 94, 98al' 37 10]3 1113, 1041• 105. 10610 1093 , ł1 1121,

174 114141183912031>40' 12137 12310 131, 13~1! 14313 _ 14421 14514 14613 15013 15310 15411 155, 159'3 1646; deserta 4612 ; loricis dissuevit 5°21 ; Maior 25'3 2635 71"39 742S 7532 10036; Minor 8930 ; re· gina 3719 ; regio nemoro,sa 8s ; archidiaconus 113'2;y]erici 120,; comes palatinus vide Skarbimir, Sieciech; eondensa 61 u ; confinium 1271; aestructio .314 ; devastatio 42u; ducatus 1115 ; dux vide Ziemowit, Władysław; ecclesia 301; episcopus vide Henri(,lls, :M:aurus, Paulus, Żyrosław; expeditio 131 32 ; fines 17.231844104738821; libertas 1347 141 18 ; metropolitanus 11217 ; duae metropoles 305' 33; panis 120lł ; patronus 151 9 ; regio 16; reges 9011; regnum 165 4215 579 8713 88 21 91 20 1001 1073 111 6 , 10 12110 1416 1564 158s ; Restaurator vide Ka· zimierz Odnowiciel; sapientes 104«; se· ditiones 4330 • silva e 13211 ; termini 11538 • tributum 13710 • viae 6311 Połowcy vide PIauci Pomorani (pagan1) 1739 30n 44}2 4619 48" 5011' 12 6034. 662 , 8 6712 7232 73g , 15 848 , 13 851 , 13 869 , 11 8915 91 3, 13 9512 97. 10°39 101 2 1022, 1031, 3 10610 112IO , 13 113" 15 11413 lll>to ll6 u ' 17 ll8, ll910 124, 1256, 7 12620 1297 , 3' 13239 1448 15418 ,16°16 16222 1633, 19; vide Świętopełk; pa,gani 722; bellu m 132u 156,3; castrum _ 64 5 8442 ; dominium 48 7 ; dux 9610 11010 ; vide Świętopełk; uxor Boleslai I filia 973S ; exercitus 461.; idolatria 12813 ; in· cursio 119,u; Iegiones 4619 ; lingua 6939 ; ,miles 11913 ; nuntii 1279 ; pugna, 473,; regulus 46,3. terra 9717 1003, 14411 ; tumuli 12939 ; urbs' vide Kołobrzeg. Pomorania 75 17"'38 5733 6617 744 78u. 893, 9637 9811 99311 1039 10638 1096 , 1& 11013 114~2' 18 11711 12318 13212 ' 1ł 13911 144J1~; a Polonia amissa 48 37 ; castrum 798 ; confinh~m 1271 1622 ; dux 11533 ; vide Święto bor, Świętopełk, Warcisław Popiel (Popclo, Pumpil) 937 ; dux 1110 ; extirpatus 128' 7; Gneznensis 910 ; arator vide Piast " Pospieszyńska A. 4,°38 , Potkański . K. 132 9., IOu 7338' 43 108350 . . 14~0, 4ł

Powała Poznań

gens 6929 78'3 8041 (Poznaniensis) 25,2; cancell. vide liichael; eccI. cathedrr s. Petri et Pauli 4311037 ; eccl. vastata, 43,o; ep. 57 3ł ; vide Franco, PauIus; destructum 43 6 ; loricati 2518 Praga opp. 1635 14213 , ł5 14437 147. 1482t ,15941 ; duealis sedes 1613 Prawdzie gens 6828 Priamus 1221, 3ł Prochy castrum 129'4 Proserpina 15220 Prosna fI. 10830 Provincia 518 57. 58, 5913 . Prussi (Prutheni, Pruzi) 1716 , 3. 11211 ; barbara natio 1548 Prussia 17. 11234 ; terra 11114' u 15320' II Przed sława soror Jaroslai, ducia Kijowiensis 234 , 37 Przezdziecki A. 1984 3238 4537 PseudQ Callistenes 12237 Psie Pole 14l u Puławy opp. 10938 3. Pumpil vide Popiel Quedlinburg monast_ 68a ;, abb. vide Beatrix Quinquecelesiae vide PeclS Raab fI. 41(ł , Raciąż castrum 129019 Raciborz {Ratibor) opp. 115u Rami'rus rex Aragonum 4741 Ratibor vide Raciborz Bawer K. 183• Reetzen 6736 Regino Prumensis mQn. 18 24 29'1 4839 9541 101'2 1354.1 136311 Rembry E. 57n Repca uxor Piast 10, lIs Bicher de 'Remy 66'3 Richeza 4029 41 32 42n 443,.; ·mater imperialis 41.; uxor Meschonis 40,; filius vide Kazimierz Rodanus fI. 5717 , 88 Roma 19'3 906 91 41 9430 12915 1461 ; eeclesia. 20, 10041 13014 ; expeditio 130(3; sedes 90,; sedis legatu s vide Wa10

:: I

I' ~

175 : Romani (Romatms) 15543 ; gloria 121 39 ; Sarmathae (Sarmatiei) 832 , 40; qui Getae vocantur 81 imperator 187 198 201 2118 27211 64, 115, Sarnouecz vide Żarnowiec 11610 12518 1291&; vide Otto III. Henricus III, IV, V; imperium 1231 ; iuris- Sarnów ad Krobia 823! periti 13540 ; lex 1302 ; militia 121 13 ; Saru fł. 5040 . Saxoni (Saxones) 8'0 1717 , 28 Ulu 112u;. populus 202 ; principes 15324 indomiti 161S ; regnum 3932 ; terra 171 Roepell R. 7535 Saxonia 73 , 24 82 1729 1122 " 1378 ; mona-o Ruda opp. 10041; eccl. 100n sterium 68, Rudolphu8 dux Suevorum filia 64 28 ; nxor Scarbimirus vide Skarbimir vide M~thjhHs Sclavonia, Sclavi vide Slavonia, Slavi . Rugia insula 10442 Rusia (Russia, Ruthenia) 71 Su 2346 28 6 Scotia 12032 Sedulius 2u 44}4 63 17 ; Poloniae vectigalis 2511 ; 21 transeuntes in Russiam 615 ; terra 19 Selellda 7 6 , 32 174 >31 Rutheni (Russi, Ruzi) 237 2422 281 , 38 291013 SemimizI vide Ziemomysł Semkowicz Wł. l, 13'2 6646 6737 692• 70aa. 1338 ; dnx vide' basławj puella vide 784:1 8044 8428 9643 9841 ~ .Mieszko uxor; annales 10744 ; auxilium Semmler J. S. 5938 1243. 1088 1118 13336 ; c1ientes 29 6 dnx 2240 Seneca 14643 16237 48 10 ; vide Izasław, Mścisław, Świętopełkj duces 2317 : exercitus 1092 ; expeditio Setheus vide Sieciech SidQniu8 Apollinaris 350 121,. 4-941 ; historici 453'1: regnum 222, 15 23. Siedech 694 , 14 70. 71 1 , 8 7611 7915 , Zł 80, 4-8 ; rex 2] 22 2227 28 6 , \I 1061'1; vide J a11 81. 82, 83. 846' 32 885 ; comes palatinus rosław Sapieils, basław, Świętopełk; 6538 68", 40 76 1, 7740 8041 8235 8341 84.7 ;, scriptores 4441 ; tributa 51 8 fugiens 834 ; militiae princeps 659 ; peda. Ryczyna opp. 7040 13744 gogns BolesIaj III 8~4; castrum vide - Rzecino 7938 Sieciechów; consanguineuB vide Wojsław; dissensiones 83 18 ; factiones 831'7;. Saint Claude opp. 5883 ; Gilles 5788 ; gesta 8318 ; pristaldi 697 ; propinquul abb. 593 ; t'ide Benedictus, Odilo; coenovide "''''ojsław bium 57311 • Sieciechów castrum 7220 ; u 822, 83,; mona-o Sala fI. 171 , 28 sterium ord. s. Benedicti 8242 8340 Sallustius 1245 13s2 1438'391538'37163321311 Sieradz opp. 100,~ 155'2 22a1l 2538 , 39 2841 31 42 3542 4434 4733, 34 53 5439 5934 6839 6938 , ł2 71 39 , 42 7244 7341 SigbeTtu8 Gemblacensis 1245 61 3 \1 98 28 1523" 43 7438 75"2 81 41 8932 91 41 9240 9540 9640 Sikorski B. 131 32 Silius ItaZ'u8 146:u 10443 10640 11440 11742 12034 12138 12243 124 '39 12738 131 31 136. 14240 , CI 147"'43 Silesia (Śląsk) 7034 '40 71,:i 7287 74 211 93.. 95

16241 16341 '. SalonlOn Hungariae rex 5213 , 15034 15538 ,

43

95sI!: 10538 10638 131.3 132,1' 48 14331 "

7°

incolae 35 63 18 , 41; 47 ; marchiones 14422 ; pan 137,4; regio 11917 uxor vide Iudith Silnicki T. 125 11343 Samaritanus 61 15 , 41 Silvester II papa 208 , as Samovithay vide Ziemowit Sandomierz (Sandomiria. Sudomir) 7438 Simigium (Somogyvar) abbatia 15835 Simon pontifex Polonie regionis l; ep •. 7533 8930 ; sedes regni principalis 7510 Plocensis 119 83n . Siuda A. Iso Santok castrum 841l1 • 3G 86i ; regni davis 84. Skarbimir comes 9810 997 , 37 101 u 124u Sappok G. 2038 9441 125~ 128" 21 151 7 152w u; nlltritor Bo5ara 57,

l

:.

! 17n let,;łai III 9~; pater (!) vide Michael Ma~llus

..,

Slavi (Sclavi) 3920 , 32; mos 9311 ; terra 733 ; vox 6940 Slavinhl 733 Slavollia (~clavonia) 71 ; descriptio 842 ; terra 7a Śląsk 'vide Silesia Słowaczyzlla (Slovellsko) lf;4~ Suwlka St. 7041 12643 Sobiesław Bohemiae (lux 14537 14737 15441 1645 ; frater Borzywoj 14512 1471 ; frater Wladislai 15416 Sochaczew oPlI· 10845 Sokołowski .11[, 4638 Somogyvar vide Simigiurn Specht P. A. 6837 Spicymierz (Spitimir) 1085 , 30; ecclesia 1131 Spira opp. 5638 s. Stanislaw, ep. Cracoviensis 53; propinquus t'ide Magnus; vita minor 1632 17, 2023 3644 41 28 4241 Statius 93 40 Stenzel G. A. 82 37 Stephanus rex lIungarorum 1933 41, 6311 , 34 158 12 ; vide Alba Regia Strzcgonia gens 11645 Stuhlweissellhurg vide Alba Regia Stumpf ]C 131 u Suatohor vide Świętohor Suatopolc t'ide Świętopełk Sudomir vide Sandomierz Suedorum aggeres lti239 Sulpitius Severu8 2541 3742 3931 53~3 75 29 7638 1574,2 161 32 Swatawa filia Casimiri uxor \Vratislai ducis Bohemiae 4441 Świecie opp. 6640 67 36 Świętobor dux Pomoraniae 9639 97; cou. sanguineus Doleslai III 9713 ; pater Świętopełk 9735 Świętopełk dux Bohemiae 91 39 14239' 45 143; dux Moraviae 92, 10339' u 142; Conradi filius 9242 ; - dux Pomoraniae 6436 16038 161 15 - 21 163 22 ; dux NaclcIHlis 16020 ; frater Sobiebor 16035 ; filius Świę­ to bor 97 36 , I dux Ruthenorum maritus filiae Doleslai I regis 23«; in dominum constitutus 2313 ; - II dux

Ruthenorum 108 42 ; filius IzasIai 10737 , filia vide Zby8ława; filitJs flide Jarosław; filius vide .Maslaw Świętosław dux Kijoviae filia vide Boleslaus II rex uxor Symon vide Simon Syon mons 21 Syroslaus vide Żyrosław Sza.jnocha K. 1237 3341 Szelągowski A. 6'0 Szerdpctery I. 5837 Szlachtowski J. 108,:; ~l'erenlius 9'3 127'2 Teutonici, Teutuniei vide Theutonici Thanatos insula 743 Theutonici (Teutonici, Theutunici) 2444 41. 136; acies 15210 ; regio 4210 Thietmaru8 ep. ~[er8eburg. 1241 1541 , łi 1831i • 38 2032 21 37 22, 23, 28311 Tibullu8 344 Tiberis fI. (Tiberinus) insub 1943 ; gurgites 6014 '41 Tile insula 7'3 Timon 6937 Tisia fI. 41 44 Tomek V. 146 211 Tracia 8 2 Trembowla opp. 24 41 Troia 121; Pergama 121 20 Trutina fł. 15043 Trutnov opp. 14539 Tuczno castrum 9935 Tyc T. 117 , 34 538 61l' 38 7. 832 , 47 3237 35u 3933 41 37 , 43 48 37 5636 6036 6538 68, 6937 7038 7]37 7338 '44 7537 7836 85'0 8637 8934 98 29 9939 100, 10237 107'8 108, 109311 lil3& 11239' 43 II 439 12042 12139 12538 126« 14530 15836 Tymieniecki 1(, 6841 7538

Ugri vide IIullgari Uhlirz ](. 18 34 Uhtenwoldt II. 6932 Uj~cie castrurn Illiw 44 Ulanowski B. 8043 Umiński J. 5241 Ungari vide IIungari Uuda fI. vide Wda fI.

177 Vandsburgcastrum 129'3 Varadiensis ep. vide Colomannue rex Vasvar opp. 41u Vartha fl. vide Warta fI. Velun vide Wieleń Venantius FonunatuB 241 738 Venetia 87 ; Veneticum mare 8u VergiZius 2"4 13,6 3343 4731 4838 608e 8931 11348 119'2 12144 128", '5 15287'

&l

VergiZius Grammaticus 988 Viellard J. 5827 Vincentius Kadłubek ep. Oracoviensi8 16., 1728 , 30 2439 25'0 2843 , 44 4030 4134 4537 4631i 49311 66, 67311 , tU 7233 101" 10337 10540 11688 117,0 11841 12741 12938 141"0 15733 164~

Vip o 1543 Vistula fl.

(Wisła, Wyala) 1738 25'3 43 9 65u 66'0 72'6 7533 8242 83,. 8620 10718 10810 16238~ pugna cum Pomorania 4688 Vitus ep. Plocensis frater Dzierżek 151"

Vlodimirus vide Włodzimierz Vngaria vide Hungaria Voigt G. H. 17,0' 43 1832 , 37 2019 43,! Volhyniae dux vide Jarosław Vratislaw, Wratislavia vide Wrocław Vratislaus vide Wratysław Vscze vide Ujście JVagner 160'0 ep. Bellovacensis 94; ep. Parisiensis 9425 ; legatio 9432 Wałcz opp. 9938 Warcisław duxPomoraniae 161,0 Warta fl. 4641 8438 , '1 100'2 10830 ; pugna cum Pomoranis 46s7 Wasylewski St. 21 38 Wda fł. 66a, 89 6735 Wedelsee lacus 6637 67 35 WelteB 64311 Werszowce gens 143'0 Wetzer H. J. 6432 Widajewicz J. 16'3 1737 Widukindu8 mon. Oorbeiensis 1583 16'8 112.11 Wieleń castrum 11719 , ł1 11813 Wieluń opp. 100&1 Wierzyca fI. 65u Wiprechtus de Groicz 14341 Wisła vide Vistula Wało

Monument. Poloniae Hilłorica Ser. II nr 2

Wiesek castrum 12943 Wladislau vide Włocławek Władysław (Vladislaus, Wladislaue) Herman Poloniae dux 3u 5180 43 44" 5311 5539 56l6' 4S 58 8 6318 , łS 64, 6511 661f 681 6913 7011 , 47 71 11 72a, 38 743 75,1 761, 80, 8~8 836 , t5 8443 861 8711 88; dnx Poloniensis 588 ; filius Casiroiri 44IY ; geni tor 81so ; pater Boleslai III 561J; patruus Meschonis 55,; comes pala.tinus vide Sieciech; concubina vide Zbigniew mater; epistola 9439 ; filia 6413 : tres filiae 6317 ; filii 821, • legati 58.0 ;

, I

I,

, I

!

j

I I

uxor vide Iudith, Zbignei mater; - II filius Boleslai III 110, 111 33 ; - I dux Bobemiae 14510t S4 1477 15441 ; frater Sobieslai 15418 • s. Hungariae rex 52w 38 53s , 10 54, 55 5 5837 70 71a 9833 15838 ; more Polonus 5218 • in Polonia nntritus 5215 • rex constitutus 54u ; legenda Ilu Włocławek (Ladislau, Vladislavia) opp. 2548 ; ep. vide Panlns; loricati 25zo Włodzimierz (Vlodimirus) Wielki 21 41 ; filia vide Maria Do bronega Wojciechowski T. 131' 37 1040 46311 47al 49.. 5237 , łO 5331 68 zp 6938 7041 9434 12018; - Z. 13, 15, 16.1 1828 69u 96" 9731 16038 Wojsław

(\Voyslauus, \Voyzslaus, Woislaus) 135,,; - dapifer 78; - comes 8041 ; consanguineus Sieciech 8~; pae. dagogus 809 8211> 83. propinquu8 Sie. ciech 7.8'0 8017, ,o 8236 ; uxor vide Kielcz filia, Dobiechna filia Kiliani; - comes Glogoviae 79311 13543 Wratysław (Vratislaus, Wratislaus) dnx Bohemiae 5" 4441 49, 53(1 142.8: filia vide Iudith; filius vide Brzetysław. Conradus Wrocław (VratisJau, Vratislavia, \Vrati. sIavia, Wratislavienses) 74"8 89.. ; bulla. anni 1155 7985 ; ·comes vide Magnus. Wojsław; ducatus 78 7 ; ep. 'Vide Żyro­ sław; incolae 7°48 • multitudo 82,: provincia 91 5 ; regio 701 ; sedes regni 7511 , seniores 81,. urbs 71, 81 1 13 711 141,. Wratislavienses 70" 15 71. Wysla fI. vide Vistula.

t

I I

12

.,

I

- -."

178 Wyssegrad vide ·Wyszogród vide Bolesław II uxor Wyszogród castrum 162 Wyszesława

Zacharia 57" Zakrzewski St. 637 133u 1533 , n 1631 , 40 1740 . 1823 , 311 1931 2024 2233 2440 26a8 28,0 30" 32u 40'0 41 3u 43u 4539' ł1 7033' U 7435 7537 81'0 94 20 13339 156'0 Zama arx 22"0 136,0 Żarnowiec opp. 82 ~atec castrum 154" Zathey J. 12031 Zbigniew (Sbigneus, Zbigneus) 117 681 , Ił 70.'8& 71. 72, 74.'1875. 7Sali 8019 81. 8313 , 16 8411,,, 8513 , 31 8981 9110 , lł 9910 100, 10318 104, 105u,. 43 1067, 85 10711>" 108, 1095 " 126,0 131, 133" 153111 155, 156. 15833 ; adoptatus 71 a8 ; caecatus 15639 , u; clericus 85 17 ; consecratus 683U ; expulsus 157a3 ; frater Boleslai III 91. 15418 ; mon. Lubinensis 1573,; senior filius 74,0; colloquium 9911 , 40; COncordia 15411 ; consecratio 85u ; domi-

nium Ul,; łata. 15616 ; fideles 108;; incursio 91as ; litterae 10710 ; mater 681 , 31; de gente Prawdzie 68 28 ; milites 119" 14421 ; seditio 70u ; uxor et filii U1as Zbysława 9031 , &1; filia Świętopełk 90.u' uxor Boleslai III 9028 10737 ; avus vide Izasław

Zeczech vide Sieciech Zeissberg H. 1334 20'2 Żelisław (Zelislauus) 937 , &3 Ziemomysł (Semimisl, Semimizl) dux 133 • 148 ; filius Lestik 13/>; pater :Meschonis 13s; mors 1420 Ziemowit (Semouith, Semovith) filius Piast 1118 12a; principatum adeptus 1218 Zenger G. 3ól Ziehten castrum 129" Zleznensis regio vide Silesia. Zlinci vide J adźwingi ZnamierowBka :.M. 22,. ZnamierowBki 1. 136311 Zutok vide Santok Żyrosław (Syroslaus, Siroslaus) ep. (Wratislaviensis) Poloniae regionis l

, I

, I

I

'~

INDEX RERUM abbas 59. 159.; -te s 3618 15718 1598 ; -tum discretio 15818 abbatia 1593 acies 723 , 151 22 ; aeris 927 , bellatorum 4611 , curialis 14911 151~. fulgens 1528 , glomerata 9219 , militari s 9218 , militum 188 , ordinata 2917 , palatina 152t,. parva lOlit. patl'ono dedicata 151,. una sola 10911 ; -e prostrata 153t ; -s constitutae 13810 , duae 9511, ferratae 2518> ordinatae 4610 1491 , singulae 191 , tres 6618 923 , ordinare 128.: -bus collocatis 9511 , ordinatis 2917 13118 actus militaris 42 111 76~. strennui 76, 8518 adultus aetate 418 683 aedificium dignum 12511 ; -o eoneremato 96.0 ; -a coneremare 11820 15410 aequoreae opes 978 aestate sequenti 11818 aetas aurea, plumbea 3719 , puerilis 788 Siw senilis 11321 ; -te m perpendere 1578 ; .te crescere 11019 , debilis 888 , florere S62 15613 , gravis 7614> maior 8~3 10~8' minor 10519 14512 , puer 7~. senescere 86. affectus 628 , filio rum 7918 , magnus 10•• 4710 , mirabilis 5511 , pietatis 82, affines 11918 ager fertilis 818 agmina 15215> duo 128D• extrema 14827 educere 1288 ; -ibus densis 13318 , ordio natis 9511 1461• 15021 agricola 1113 ; -ae 3911} 458 alimonia coelestis 41 altare 114.; -ia 11323 159... viatica 114. alumnus 5411 amicicia 91 19 104~ 1251,; ·am retinere IO~.; -as foederare 91 8 ; ·is confirmatis 98.

amicus 1438 , 11' populi Romani 20.. regis 159lł ; -i 912 36.1 8013 161 lł • duodecim 3217 3310 ; -ae latronum 145.; .orum consilium 3318 , iuimicus 104u. quidam 1017 , subsidium 106u ; ex eis amicis. simos acquirere 21 1• anathema 431& ancilIae et servi 563 15410 angariae 31 23 anguini dentes 152113 animalia 292 , bruta 11211 animus paternus 79 18 ; ·i timor 10311 , virtus 89.; ·um aperire 82.. mitigare 1558 , revocare l-UlI; -o ferventi 5Ou ; ·i civium 135u 136•• militum 12~, annales fasti 121, anniversarium 1310> caesans 5610 , despon. . sationis 100.0 anno sequenti 161.0 ; per annum continuum 16113

antecessores 81 18 130111; ·rum mos 5~1 antistitum gesta 311 aper 77,. 11' canibus indagatus 1077 , molosis indagatus 9213 ; ·ri 977 apostolicus 177 apparatus expugnandi 127•• ecclesiasticu8 1511 , instrumentorum 16~1' magnificus 86, apparitores 29, aquarum circuitio 13111 aquilo 71ł.; .ni contiguus 153.. aratra 561 arboribus obstruere 1341& archidiaconns 1138 , II 114 archiepiscopus 1131t • u 1147' 11; .i eJtaria. 114.; ·i 3615 argentea vasa 21 ••• 9011

180 argentum 511 525 , . 58 8 , vile 197 ; -o copiosa 8, arietes ferrei 13619 arithmeticus 2518 arma 9210 9523 11310 13518 13712 , mate.rialia 1198 , militaria 22140 militum 2912 , nefanda 72#$, spiritualia 73lł ; -orum strepitua 2915, terror 73 lł ; -a baiolare 22w contemplare 15115' dare 8614 ; -ia coercere 1363 , confidere 9523 11721 , congredi 4518 , expugnare 16113 , exuere 11913 , impetere 1639 , impugnare 11419 , laborare 1103 1273 , munire 1241). obtinere 136, 154240 , praeparatia 428' prohibere 161 4 , recognitis 1136 , repugnare 1638 , resistere 228 4514 armenta sequi 11719 armiger 1388 , victor 8612 ; -i 298 artifex 123u ; -ieis omnipotentia 1419 ; -ices 561 arx regni 228 assultus hostilis 16211 ; -u bellico 16220 auetor opuseuli 120.. auctoritas mentis 6212 , canonica 1581 , dominica 1585 , Romanae sedis 908 aucupes 34 9 audacia 4511 7621 77 2/1 87/1 9518 , 18 971 10114. 1026 , 111 12713 , fiduciae militaris 48 21 , militaris 14717 , militum 961), militiae 45 9 , virilis 1232 ; -ae signum 791 ; -am augere 149140 experiri 131l8' reprimere 9219 ; in -a confidere 459 aurifńseae vestes 3910 aurifrisium 19.; -a 31 18 ; -iia delimbatae 9014 aurora 1508 ; -a lucescente 95 9 aurum 51 '11 524 , • 583 1215 1597, commune 19•• purissimum 58. 1602 ; -i congeries 51' marca 494 , pondus 17lri ; -o copiosa 88 , coronata 37-8 auster 7. 85 5718 auxilium et consilium 130111 145u avunculus 4018 balistae 1368 ; -as intorquere 136a balistarii 132, balneum regis 3311 ; pro -o temperare 13618 ; -a snlphurea 15221 balteus militaris 8618 , 18' vide etiam gladius

baptismatis fons 11421 117, barbari 1291 basilica vide Gniezno bellatores 7910 ; -um acies 4611 , cohortes . 161 8 , manus 4511 , multitudo 897 bellieosus 1253 , vir 481 ; -i milites 8u bellieus assultus 16220 ; -a gen s 15313 , sententia 7911> virtus 16313 belliger 1281), vide etiam Boleslaus bellu m 11717 130ł • acerrimum 9211 , cruentum 663 , hostium 103l/1J plus eivile 72, 1G21O ; -i discrimen 7619 , praemium 1259 ; -o finis 14617 ; -um committere 291 10718 1501 , expectare 11012 , invenire Ill n 14818 , quaerere 111 17 14611~ 14924 , requirere 14813 ; ad - paratus 1262 , praeparare 92 9 11712 , provocare 9712 ; -o eruditus 14917 , redire 14918> incedere 161 8 , inelinare 103l7' resistere 10210 1398 ; de - dubitare 11821 ; in fortes 1507 , interire 1236 ; sine - 14417 1473 ; -a 2921' licita 13915 , nova 896 , regum et ducum 121 12 , triumphalia. 1228 ; -orum materia 12015 , triumphi UO u;; -is assuescere 4517 ; in - fatigari 1346 ; de - intromittere 10517 benedictio apostolica 948 beneficii immemor 1174 ; -o par 10516 boves 326 , ara biles 8u braehialia 31 16 braehium vide s. Adalbertus; -o potentiae 876 ; -a 464 , vide Amphitrio; -is erectis 77 23 caballi 12411 , vide etiam, equus cadavera 7211 , mortuorum 1431/1. pro tributo 141 18 ; super - ambulare 259 caducus morbus 1149 ; -a 1205 caesar 122 18 131 ł • 10 132,13310' 18 134, 13510> 1$ 1375 , 19 1398 140, 141, 14210 14314 15422 , iratus 131z; -is anniversarium 5610> castra 137... consilium 1482 , ira 12620 • praesentia 131 18 caesaries 10111 calamo pingere 6713 calix aureus 5140 de auro 582 calibe stellata 13620 camelus 61 4 camera imperatoris 218

r'\_.~___~ _ _ _----,---

,,

181 eamerarius 277 ; -i 21 8 51 13 .1337 . eampestre proelium 14723 eampus . certaminis 4619 101 23 , martialis 938 , victoriae 667 1161 eancellarius vide Michael eanis 77.; -es 28w 18 2911 768 , molosi 1077 ; -um latratus 1071 , turba 9218 ; -ibus dissolutis 4919 • eanonica auctoritas 1581' districtio 94, eanonici 1607 eantilena 971 , populi 140•• puellaris 38.; -ae 13820 eantus lugubris 5610 eapellani 26H1 39!> 88 1, 15818 160,. ducales 1203

eapitolia 122lł eappa 52!> eaprea 97, eaptivi 6311 788 9616 : -orum memor 1503; -os agare 7910 1013 , colligert' 91 •• eon· gregare 11819 • excipere 14418' expellere 99.

carbunculus emicans 377 carcer 321• 7210 139,; -i. mancipare 1068 , trudere 31u; -es 12614 carcerarius 426 carinam ieiunare 15714 caritas fraterna 91 18 15424 1551Qt vera 15511 ; -tis ieiunium 15818 , ignis 1711' racordatio 607 , solatium 1583 • vinculum 3•• viscera 36 lł carmen lugubre 3811 caro humana 1378 castellana munitio 11418 castellaniae 116lł castellani 7317 85. 1176 , 20 13118 1328 135u 1361 163; eis non praemeditantibus 1626

castellum 3511 7211 8583 H61 •• 1173 H8, 161 11 , vide Łęczyca, Wyszogród, unum 991 ; -i dominus 11411 ; -o vicinus 1637 ; -m affirmare 11813 , impetere 1638 , tradere 1632, : -a 268 35, 7917 9015 160.0' contigua 146l8' plura .160w septem 13211' sex 12911 , tria 14411;; -orum expugnator 9813 , portae 1618 ; -a dare 155J.Ot obsidere 1545 , prohibere 1611 ; eis munire 112" vide etiam castrum

castrum 1618

4~. 64. 723 ,

15

7311 "

1311& 132••

16211 , i., vide

Bytom. Bytów, Koźle, Kruszwica,

Hradec, Kalisz, Kurów, Kurzelów. Międ.zyrzecz, Nakło, Santok, ; Sieciechów, .Ujście, 'Vieleń, Włocławek, aliud 16218> antiquissimum 124•• nob~le 798 • novum 8410 85•• oppositum 8410• proximuin mari 1107 , quoddam 4411 ; -i solium 7311 ; - amittere 351 , appetere 136.. assultare 85,. capere 16318 • defendere 13310J impetere intrare 1341 • invadere llSt, reddere H7r; 1356 , 10 163w 11; ad :- accedere 1632 , (lire&. - 1621S ; -o m~nito 106u ; -a 32. 71 10 , 11616 , septem 125., tlid~ Poloni, caesaris 137" militiae 288 83.. ; - cireuire 13818' dimovere 137u • faeere 13717 , movere HOr; 13715 14810 , ponere 110.; eis securus 1071. ; a - exire 67" procedere 138•• de - eDre 137, 138, cathalogus 571 causam defendere 3011' discernere 31 •• discutere 2718> excitare 97~. inchoare 309' suggerere 27. cautela 8314 153, cebri slavonice situlae 117 . cert a minis campus 4618t locus 25, 46. 47, 102a; -i apto. 49u ; -en inire II 517 ; -a 1610 cervisia 113. ferment ata lOu; -ae vasculum 1°11 ; -am propinari II. cervices palpitant 93.; -cibus pronis 83. 110, cervus 10717 ; -i 97, chori prineipum 1810 christiani 6313 737 12~ 129. 1391,: -orum mos 12818• nationes 158, christieola 47, christus in christum 5~ cilicium 15716 cinetio militaris 8710 cinctus gladio 85, cirotheca 1187 civilis seditio 10311 ; -e bellum 72, 162110 ius 148" cives 8111 110,., 13~, 13410 135, civitatis 1608; -ium animi 13Sn 136" inhumanitas 9111 , multitudo 968 ; -es flectere 13711 civitas 46. 8~, 891" vid~ Białogard, Gło­ gów, Gniezno, Kraków, Płock, Poznań~

182 fortunae .9661 opulenta 2217 , perdita 3511 • -tis cives 160s ;. introitu s 9w 10ca 1351' maiores 81" obsides 13523 , populus 13317 ; .tem amittera 353 , aperira 1361 , capera 1376 , consequi 13422 , reddera 12911 , superara 136" vallare l35u ; -tes 265 2818 323 341S ' 21 35, 65. 797 901~ 975 15417 , inexpugnabiles 14~7; -tum expugnator 9813 ; ·tes capere 225' obsidere 1545; -tibus munire 1127 , securus 10717 cla,ustrum vide moniales clericelIus miser 5117 , 10 cIericus 51 211 528 , 10 851?' extraneus 51 8 , miser 51111' pauper 527 ; -i 308 3618 1197 , boni 1203 • -os ordinare 301& cIerus .3919 clientelae cunei 1118 clientes 298 11311) clipeati 26, 1323 clipeus defensionis 69s ; -o tegere 937 ; -i 93. 13610 , clepunt 151 28 cocus 29, codicellum 4. cohors armata 1499 ; -tes 9711 • bella,torum 161 6 ; -tibus instauratis 11717 , ordinatis 14828 collaterales 73 1241C colloquium 4010 9912 '18 161 22 ; -i dies 983 , occasione 158n ; a -o separatus 15716 ; -is convenire. 91 18 combustores 1375 1491 comes 273 888 , vide Magnus, 'Vojsław, Żelisław, itineris 137.0 , palatinua 8810 , vide Skarbimir, . quidam 951C ; -itis filiua 13523 , praesentia 119u ; -item eonstituere 108" nominare 1911 ; .itea 31 13 32. 3617 3820 65" ducatus 80.; -itum concio 1311 ; -ites praeponere 7918 commilitones 9810 communione eonfirmare 15020 concilium eanonicum 947 ooneio l~. 81, 12719 '. concubina 68.; -ae filius 6716 conculoare 4217 8718 10419 , praesumptionem 15011~ sub pedibus 17, 375 15315 , super.. biam 15011 , turpiter 10310 conditio fidelitatis 160111 ; -nis verba 15~; .. ea. ·ne ·154 z0 '· pro - 141 5 o

eonfinium 32" vide Bohemi, Pomorania, regni 1437 , terrae 1008 conf1ictus 9213 congeries corruentium 152u ; -em comburere 163, coniugium 906 connubium infelix 10019 , maritale 645 consanguineus vide Święto bor consecratio eeclesiae 731 10012 , spiritalis 100s; -ni s dies 209 ; -nes ecclesiarum 157~0 conservator christianorum 87, conservi 61 16 consiliarius 1421\; -i 3218 , mali 111g consiliato;res mali 156n consilium 68111 888 12314 14210' vide :Michael Magnus, amicorum 33lD • et auxilium 13°15 14515 , callidum 9719 , commune 106, 130111 , conveniens 8°23 , delirantis 8310 , hospitum lOg Ilu. iuvenile 14823 , occultum 913' puerile 10418 , revertendi 9511), salutare 5710 , valet 12519 ; -i mi. nisteria 3220' spes 811f;; .0 acquiescere 101 u ; -um capere 745 1046 lI3 9 • differre 16318' fatuar~ 1421 , inire 129111 14~5 16323 , invenire, persequi 66w suggerere 410 15523 ; -o caesaris 14811 , collaudato 148211 , communicato 69n • confortare 893 , facto 83n , inito 137w perverso 1175 , secreto 1392ł , suggerente 10410 15615 ; -a 131 6 , principum 1401S ' procerum 8211 , regni 10~8' seniorum 14822 , 23' stultorum 15515 ; -is expeditis 3219 consultores mali 1051 contumacia 646 1152 13912 , antiqua 1551l1~ ·ae negligelltia 486 COllvallis media 153,; -es 12521 conventionis locus 49, convivantes 116 convivium 911 , 14 1117 21 1 2418 10021 101 1 '16; - pro filiis 1015' celebrare 20 0 3S,. praeparara 9n ; de -o exsurgere 143 ; -a 14410' celebrare 355 cooperator vide Michael cancellarius, imi. tandae religionis 60" imperii 20,. promptus 106, copiae transmissae 12418 corona aurea 31 15 39•• imperii 1911 ; -ae dignae 15222 ; -as fabricare 15221\. gestare 39 11

•

\

183 destructio 43 1, detraetores 32 devia 11912 151. dextrarius 151 211 diadema im.ponere 19 w 15; -te sublimare 1913 dlctandi consuetudo 1201s dies certus 1275 , colloquii 982 , crastinuB 73 10 122" declinabat 147l11' dominica. 87.. extrema 54111 , festus 63 11 1331., gloriosa 15°10 , bodiernus 14919 , hodierna 1508' et locu8 9917 , magna et amara 15°13 , obitus 6311 , resurrectionis 6613 , sequens 8621 , venerabilis 12718 ; -i cl'epuseul0 14810' pars 4911 ; per -m. 13911 ; ·e cottidie 15512 , crastina 4921 , illa 963 , s. Laurentii 126111 , me. diante 5°3 , noctuque 95, 1178 1371 13810' llominato 656 9919 , quarto 147,. sabbato 959 , sacrosancto 12511 , septimo 149211 , sequenti 4915 11911 , sexta 95,. statuto 12711;, to ta 9617 ; ·rum spatium 134111 ; -bus multis 102111 137,. octo 9011 16210 , 16' omnibus 158w paucis 1083 llO,. quinque 8813 , singulis 15817 , tribuB 11614 14610 14817 dignitatis qualitaB 16°10 , status 157.; -te efferre 4611 dampnum 93}4 9812 1002 10210> 14 10423 diluculum 86 21 1392 141 14 15213 , in bello 16210> grave 451., gravIssImum 9212 , irreparabile 101 11 discidium 91 20 , de divisione 881" patriae 104, 15621 , patriae 101 8 , regni 1240 ; - genediscolae 478 rare 16°18 , facere 9215 11713 , inferre 91 7 ; -o castigatus 1311 , coaequare diBpensator o bsonii 605 , rei pu blicae 3510 divina potestas 75s' manm~ .12717 ; -um 935 iudicium 1531 , officium 13317 ; -ae VQdapifer vide \Vojsław; -i 21 2 luntatis resistere 1406 decretum pactionis 200 . divitiae ma.gnae 4415> marinae 9615> paucae dedicatio 737 : 143" tantae 241ł ; -arum copia 96,; deditionem facere 7818 162}4; -e beta 11420 -ia copiosus 4010' exuta 43,. opulentum 1357 7213 defe.ns or patriae 3511 1038 ; -es 31 12218 doctrina fidei 14w perspicabilis 61 11 • defuncti 1582 denarius numerus 15312 ; -um aequirere dominium 111 10 ; -i spes 558 ; ·um. am.ittere 487 , deposcere 131u. exereere 84,. 14117 ; -orum spes 141 s ostentare 15510 , in efferre 4211 , dens curvus 921&; -te pereutere 92lł.; -tes possidere 8313 ; -o applicare 4217' manci. anguini 15223 pare 1618 44 14 11420 , subiugare 24w depraedatores 101 6 , vide etiam praedasupplantare 1427 tores dom.inus 35 9 1091 1135 1261 15620 l63n • deserta 95, castelli 11421' naturalis 82,. paganodesponsatio maritalis 10°11 , nuptialis 10011

corporale servitium 159 9 cortinae 21. crepuscul0 vespertino 66. crimen lamentabile 15622 cronicae series 3,. ducum sive principum 63 crucis signaculum 11319 ; -em minari 135fj cubilia 4311 , sccreta 121 19 cultelluID 1568 cultus lugubris 3712 cunei clientelae 1116> magnatum 27,; in -os penetrare 12822 ; -js eOllstip!ltus 274 , repugnare 1638 euppae 21 3 curia 195 51. 82 11 88 6 , regis 51 16 ; -ae responsio 88 11 curialis acies 14911 151 5 ; -es f~minae 19,. milites 193 , mulieres 31 15 curialiter armatus 14911 currus 1420 ; -ibus onustis 13710 cursores 10 l. cursu praepeti 14618' rapido 8622 cuspides 12815 custodes ecclesiae 1608; -um acies 13810 cypbus 2 1s cyrcinnium 12421 cytbara 38 2 ; -ae Bonus 385 ; -ae 155111

1 1

184 rum 1151 , rusticorum 31 23 , sapiens 3210 , subsistens 151 w suus 998 ; -o oboedire 15421 ; -m collocare 117,. in - constituere 2313 ; pro -o recognoscere 131u. reputare 15511 ; -i 4211 831, naturales 4315 81 19 -os appellare 2618 domuncula 918 , 111 domus vacua 3918 ; -m dimittereI3217 • ire 1448 dona regalia 26 11 draco flammivomus 10913 13211 draconinae linguae 15223 ducatus 1588 , magnificus 44 7 ; -us comites 808' honor 96 , nomen 69,;; -m adipisci 153 1438 duellum geminum 7710 dux 273 53 ui 126, 14.923 , vide Bolesław III, belliger 1272 , militiae 7610 , quivis 273 , septemtrionalis 141 1 14319 1593 1616 , strennuus 9613 ; -cis reverentia 8718 ; -cem nominare 1912' sperare 1433 ; -ces 28 18 32 11 3617 39,. in circuitu 4218 ; -cum bella 121 11 , militiae 12213 , pallatia 12210 , res gestae 9010; -cibus antefacere 3613 ebdomada resurrectionis 923 : -ae 11012 ecrlesia 100. 11217 ll3u 114•• vi,de s. AdaIbertus, Gniezno, Pecs, s. Petrus, Płock. Ruda, Spicymierz. }ignea 11311 : -ae consecratio 10011' custodes 1608' honor 2719 , reliquiae 1143; -am exaltare 26111 , gubernare 8518 ; -ae 1229' 11; -arum eonsecrationes 157.0 ; -as construere 303' Ut ordinare 17•• per - offerre 1598 ecclesiasticus apparatus 1511 ; -i honores 203 electi pauci 898 eleemosinae 574 ; -as erogare 15923 , facere 15823 emuli 5518 7718 81 3 ensis 231, ictus 48 17 ; -e eaedendo 46,. dividere 130,. cum praecedente ISSn; -es nudi 1323, exerere 151 25 , inferre 8510 ; -ibus conterere 12813 , extractis 131 18 episcopatus 30. episcopus loci 159,. traditor 535 ; l-i 2618 3611 431 568 731 15011 15818 159, 160,. duo 945; -os ordinare 177 30w vide eeiam praesul

epistola. 13 58. 6215 12315 epulae 132,; inter -as 1313 epulatio copiosa 13u equinus passus 493 equus 768 , albus 731~; ~i viscera 10117 ; -o cadente 1011!1' descendere 495 54 7 8911 , residere 11°11 , sedere 5411 77.s ; -i 11313 1409' centum 421 , durabiles 8 w macillenti 117s ' p.raeciplli 953; ~orum habenae 1539, pabulum 1287 1382 , pedes 28 17 ; -is dimissis 127u • fatigatis 13218' honorare 160lO'· recr(atis 11718 , insellatis 1133, cummittere 3315 , in - infelix 3522 ericius 12420 eruditus 98. eucharistia 958 evangelium 121 11 excubiae 12418 exequiae 563 , 8 8813 , tethrarcharum 5611 exercitus 2914 50, 7l,. 17 8219 83, 112, 1176 127. 1383 , barbarorum 1271BOo eongregatus 149113 , fatigatus 144,. fratris 9911 , hostium 1281' idem 1033 , parasitorum 2913 , parvus 133,. patris 84w Polonorum 246' talis 1388 , totus 83, 9611 1068 , violens 1291,; -us pars 144.; -um commendare 743 , committere 7615 , congregare 10617 16lz.ao convocare 74w praemittere 1518 , sequi 15113 ; -u eoncitato 10714' collecto 5015' congregato 82, 1477 16211 , convocato 951 , diviso 1038 , relicto 1623 , cum - consedere 2810 8220> residere 1441!1;de - electi 14411 ; -ibus circumdatus 1076 , cum convenire.9917 exilium 841 ; in - fugere 821; -o castigare 15511 , detrudere 1561 , in - positus 69, expeditio 74, 768 9711 , 13 1307; -nibus fati. gati 1348 e:x:ploratores 503 80. 1331 exterorum discordia 10315 e:x:traneus 53u ; -i 4219 431 exul et peregrinus 120,

l l t

.j

ł, ,

łaber 121. factio 8317 ; -nes traditorum 15313 ; -nibus agitata 81 15

I •

185 fama 59" fratris 155,. immortalis 1226' militaria 44a. patriae 1221" perpetua 24ao. praecurrena 103,. probitatis 131, • sui nominis78w vestra60,;-amacquirere 146•• appetere 12220 , quaerere 1528 ; -a adoIere 89., audita 9313 10311 108" eum - defendere 16313 fami1iares 35a 8013 83 7 15913 16]1' familiaritas 91a famulus dei 598 fasti annales 121. femina 1233 , nobilis 3840 ; -ae 13010 , curiales 19. feminea probitas 123. fera 2811 , cruenta 77 220 silvestri~ 77,; -ae eubilia posuerunt 43 n ; -arum lustra 12118 127lł fereuIa 3418 feretrum 55a1 1601 feria sexta 956 149, ferramentum 1568 ferrum 931 ; -i pondus 5022 ; -o destruere 10918 ; -um acuere 1523 ; -o expugnare 13518 festuIll 868, vide s. Michael fide]es 108a fiducia 4821 12718' audendi 121a. insurgendi 655 , militaris 4821 , successionis 86 7 ; -am collorare 9210 filiuslegitimus vide Bolesław III, primogenitus 161 20 , 8piritalis 115,; -urn appellarf 71 6 ; -js parcere 1361 filum vitale 55, fines hostis 1302' principatus 131, regionis 3415' regni 662 , vide Polonia: -es transilire 821 fIam ma expugnare 13518 f1atus vitaJis 828 ; -u comburere 1091, f1umen 288 50.. ; -inis para 14712 , ripa 29,46a 133a 14811' tranaitus 132az; -ine sicco 13220 , transmeato 5020 , vide etiam fluvius, rivulus ' fluviolum 14811 f1uvius 287 5016 871 141 11 14713 162,. 7' proximua 9510 : -o propinquare 147&; -um transire 28 9 133111 ; -orum angulus 1627 vide etiam flumen foedus 9915 , et amicicia 91 16 fonticulum 60lł

formic8 61, cum fortitudine ingenti 22. fortuna 917 5513 93" 966, ludit 93, 1521S ' voti compos 3. foveae 1631 fragum 11911 frontes inclinare 150141 ; in -ibus 1321 frutecturn 13811 ' fuga 9210t longa 95n • subveniens 134•• tarda 1283 ; -am arripere 221, lC33 • inire 50,. occultare 1535 , petere 101u 1293 , simulare 153,; -a comperta 1538 , labi 256 fundas rotare 13615 funes 73. funus 3812 '15 3918 galea 10~0; -ae 13611 1521, percussae 92.0 gallinae pullum 3420 gelua 15324 gemmae 3118 , precioaae 1603 ; ·ia coronata 38) genitalia corrigiia astrictua 40~1 . genitor 81 20 genitrix vide I udith gen s bellica 15313 , perfida 44,. re bems 17. 658, sua 642, vide :M:asovia; -tiB ignominia 2212 , reverentia 491; -tes alienae 7Ą7 135a 1555, barbarorum 30w chri. stianae 810' diversae 13117 , exterorum 453 , finitimae 4413 , gentiJes 8u • incogni. tae 597, incredulae 17.; -teB benedicere 57.; -tibua servire 13Ss gentilium error 1515 , hospitalitas 11 1 , manua 5014' turmae 5018 gentilitatis crror 156 , moa 910 genua 332 , nostrum 81 18 , volatilium 34lO'• -eris cuiusque 2611 156,. iniu~ia 23" suc(',essio 8118 , sui quidam 2318 4818 7918 ; -ere nobilis 1428 , propinquuB 16°1.; de- nobilium 46, gesta 1213' antistitum 3u • vide Bohemi, ducum sive principum l. 6.. fortia 1610 , imperatorum 1165, memorialia 47 11 , et famosa 31i • militaria 13, 36. 40,. 863 911.1 12618 , praedecesBorum 9, 48.; de -is scribere 61 glacies 1541 gladius evaginatus 231, extractus 7:ła. iugulationia 7s• praedicationis 77 ; -i ca.

r 186 l'ulus 377 , in ore 101 7 ; -um tenere 858 ; -o accingi 85, 864 , dignus 43 2 , iugulatus llgi9' mori 135.. praecingi 86 12 ; -i 10220 , ambitionis 81 22 ; -os sentire 1256 ; ais extractis 968 gloria 123 l" honoris 131' militari s 442 7810 , nominis 59,. parva 9811 , principis "412 , temporalis 48 20 12216' tantorum virorum 6012; -am acquirere 9316> appetere .1184 , praeferre 96,. ad - ascendere 2721 , sufficere 164 gradus 7316' militaria 788 ; -urn figere 9215 greges 14920 gressu concito 798 gurgiti se credere 5018; -es vide Tiberis guttam comportare 6014 ; -ae pluviae 1328 guttur 77, ha benas laxare 153 9 habitatore carere ] 21 1n ; -es proprii 4220 ; -ibus dispartita 154 7 habitus peregrinationis 15917 haereditas avunculorum 448' dominorum 81 19 , materna 44&, 8' paterna 44 11 91 111 10419 , 22 123/j 14722 15419 ; -tis partio cula 15419 , sors I 5417 hamus 228' 12 hastae 24u 12420' collisae 93z; -as affigerc 128 15

herbam colligere 1388 , reputare 15717 hiernis asperitas 14410 ; -c militare 1541 ; -es aspc.rae 118 9 historia 6716 , principalis 6717 ; -ae veritas 99 8 historiogl'aphus 351& homicidium 10°1" perpetrare 13513 ; -a 10°13 , perpetrare 143 9 homo seditiosus 13010; -ines nudi 1321 hora constituta 656 , illa 12719 , tertia 66/;; -ae canonicae 15818' Virginis 15818 hospes 53w probus 35 20 ; -ites 39 z,securi U s ; -itum susceptor 481, hostis 1267 , aestimatus 151i,. perfidus 161,. u; -es 85, 89, 102, 1058 U3n 12610 13410> alii 10417 , confertissimi 251 10 118 , latentes 1048 , multi 128,. vicini 151 10 ; -i um adventus 128s' aroicus 1041S • catervae 13910 , congeries 101 1l1 • exercitus 1281 , impugnatio 75.. manua 113M , strages 10213 , terra 14818 • vicissitudo

~

.....t,

>-

,~""

. . . ._ _ _ _ _ _ _ __

67,; -es adire 948 , invadere 85w reputare 15114' transforare 101l6' transgi. rare 128w in obstinantia 16213 , super ire 10416 ; -ibus exponere 104~w. occurrere 10613 , refrenatis 1541~' repertis 147t. transversis 12821 humilitas 154u • pauperum 1°21 , regis 54 9 , vera 15511 ; -tis cornu 15017 , recordatu~ 15514 , -tern praeferre 28,

lacula 1369 , 15 ian ua 1I3n • ecclesiae ll3? ictus 777 10219 , vibratus 778 ; - ensis 48 1,,, sustinere 10219 idolatria 1214 12813 ieiunium 6514' ll). caritatis 15818 , triduanum 593 ; -a 15719 : -is instare 573 ignis comburens 13618 ; -e destruere 10916 , impetere 1639 ; -ibus repugnare 1638 i~no biles 68 8 ignominia 23,. caecitatis 147' gentis 22n imago pueri 57 zo • puerilis aurea 58z imberbis adolescens 5511 imitanda religio 604 imitator l\lachabeorum 10338 imperator 201 2I~ 446 5316 1156 ll610 1251~ 1322 13521 1363 1379 14511 ; ais adventus 188 , camera 21 8 ; -um gesta 116/j imperium 1399 , patris 703; .-i corona 199 ; -um quaerere 1233 , ad pertinere 203; in -o consistere 1561« impetus 799 13311 , intołerandus 9720 , magnus 85zo ; -u assultare 7817 incendium 93 14 ; -a cupire 14618 , facere 79, 91 6 92, 101 3 144lt. fieri 1471 ; -orum memor 1503; ais factis lllu incolae 13221 increduli 30111 index 22 11 indicium 12717 , manifestum 10016 103 19 , pro bitatis 8511 indigeni 434 indomiti vide Saxones induciae 801 127•• 7; -as petere 16316 indumenta 3417 356 ; ais adornatus 341 ; -orum diversitas 191 infamia detractioms 67l/i; -ae macula 33 9 , nota 936 ; cum -a 1417 infantia 52}5

,

,

.... .;

---------~

181 infidelitas 11421 infulis sacerdotalibus indutus lI\), ingenium 12811 , puerile 80sa ; -i parvi 621 ; -um recognoscere 13711),. per - 134!1; -o 136" denegare 136,; quocumque 1436 , versutus 142.; wis laborare 14211 inimiciciam exercere 104n iniu1'ia fraterna 105.. generis 23, •. illata 1236 13918 ; wam vindicare 5518 8~0 11710 1421 14321 ; -ae 1551); -as vindicart> 150:.,. 111 ' inquilinus 21 15 29, insania terribilis 1149 : ad -m redigere 10018 insidiae 4920 73 13 81l? 107 11 118 g 12417 15618> inimicorum 79 18 , occu'tae 1048 ; -as dubita1' 3 1538 , evadere 48,. machinari 7924 , o(\culta1'e 1535 , pati 81 ó ' prae", tende1'e 7915' timere 983 , in - incidere 101 s ; wis resistere 451, 93 11 , in - expectare 151 s insidiator 7920 ; -es SIli instrumentum expugnandi 8911 ; -a II 0l 13518 161 11 , diversa 16211 , diversi gene. ris 11720 , repugnandi 16222 ; -a combure re 163j)' parare 13520 ; wis lmpugnare 114111 , pa1'atis 16228 insulae barbarorum 1042 , inhabitabiles 713 ; per -as munita 154a intentio 163110 , bonae voluntatis 6010' eOncepta 82,; -nis propositum 92 , studium 84 titulus 87 11 " invasores 91 13 1037 invidia fraterna 1031" malorum 6714.' patris 408 ; wam cumulare 541S 7912 ira 9720 , indignationis 81 7 , praecipitationis 1571 ; -ae stimula 161 u ; -30m renovare 21 1s iter coeptum 6221 8320 , laboriosum 1177 , peregrinationis 15811 ; -ine1'is eomes 13720> difficultas 9321 , siecitudo 2920 ; _ aperire 1467 , arripere 4~0. 10811 , denegare 42... differre 15310' facere 13310 13719 1441 14610 ; -inere fatigatus 14411 , ab declinare 54 w revocare 1001, ex redire 748 , fatigatus 9710 ; -inera peregrinorum 6Ił iudex iustus 72, 1421 147sa iudicium divinum 15~; -um temperare 3213 ; -o confirmare 123" in - discer-'

nere'31 a• servan~ personam 2718 ; -a dei 148n iugum dominationis ~1I23' servitutis ,{)97 • . :a' montium 12521 . iuramentum 9917 13422 : -a,lIl a iug aliquod 45111 , civile 148M ; patrimouii :: 6719 ; -re carere, 7513 , debere 5316 iureiurando confirlJlare 8325 , firmare 8211 , se iungere 79sa ; -um observare 10421 violare 99 21 iustitia 1I8a 1538 , fugitivorum 147.0 ; -ae zelus 94,; ·am declarare 14716 iuvenis bonae indolis 7811 , deliciosus 15714 ; -es 1008 101 10 14811 , invictiBsimi 12811 , laetabundi 1507; -num multitudo 14913 iuventus 10221 . 151 24 , inclita 14917 ; -tis stultitia 7217 , -tern exercere 1217 labor 62., contiIlUus 16018' honoris 69., tantus 143111 14611 ; wis finis 24 111 , fructus 12°10 , merces 12311 , minimum .628 , occasione 158u•• opifex 1, ; -j finem ponere 47s • indulgere 95,; -eOl expendere 161 e • inchoare 10511 , pati 1061' subire 10517 1061\' buscipere 12°13 , ad-, sufficere lIl 11 ; -e assueta 14918 , casso 85 u ' in cassum consumpto 6711 , oruciari 14010 , fatigari 9710> maiori 16218 , a - reficere 8811 , quiescere 6218 ; de -e finis 47,: -ibus fatigare 118a 15518 16318 lacua 7211 11211 1543 ; -um glacies 154 1 ; -bus communire 112,. lllunire 154. lancea vide Mauritius; ·ae 10220 ; wis belhminfe1're 151 26 , emissis 9()7 lances 213 lapides 1172Z 135'0 1361., molares 13611 , preciosi 21 11 ; -ibus coercere 136a • impetere 1639 , obruere 43•• vulnerare 16311 lardus 1633 latibula secllrita.tis 85 M ; de wis emergere 12716 , exire 1451 de latere dextro 151 11 , ex - aJtero 151 7 ; a ·ibus 138a laus 123m pdndpum 6210 ; -dis avida. 1231 1258 ; ad -dem sufficere 16,; -deR 126111 , caesańs 13926 , referre 15311 lector bonae mentis 39:n • odosus 351, lectulum 83, leaena 101 5

I

l

188 legatio 42, 69. 91, 12711 ; -nis verba 155,; -nem mittere 15418, praemittere 12917 ; -na accepta 108". audi ta 135", missa 134111 : -nes 741" 10613 , audi re 133,; -Dibus altercari 8210 1egatus 701' II' vide Walo. sedis Romanae 94.; -i 4915 5916 10320 1068 , 18 14011 HIll' fidell:'s 58,,; eis convenire 91 18 legio 149,,; -nes 13518> quatuor 471 leo 1261 , canibus indagatus 107., caudae stimulis concitatus 101". rugiens 105. 140p , siciens 251 , visa praeda 14710 lepus formidolosus 134,; -ores 15110 letania 15818 ; -ae 59, lex antiqua 42,. perhennis 75143 -ge condempnatus_ 3219 , sine - 112,,; -gibus inhibere 130. liber de passione 18". tertius 119:1:1 liberati 4221 licentia comburendi 14826 , transeundi 148,; -sm expectare 148, lictores 3215 ligna 1632 , • linguae draconinae 15223 litterae 58" sacrae 471S ; eis dare 683 , eruditus 4713 , perlectis 593 litteratus 81 11 , homo 448 locus 82111, vide Kamieniec, altior 14913' squosus. paludosus 161 lOt certaminis 257 46a 47. 102•• constitutus 8°8, determinatlls 80, 99111 10711 , eminens 77111 , episcopalis 159., horribilis 1461 , humidus 16110> inaestimabilis 13311 , intemptatus 146•• intrandi 12811 , mansionis 8810 , marliris 15920 , munitior 16210 , professionis 12°10 , solitudinis 8011; -i difficultate confisus 1478 , episcopus 159,. marchiones 14422 , notitillo 151 1 , situs 154.; -m dare 351 14718> defendere 14910 ; -o cedere 147111 inuno 9~1 154,. oportuno 1568, suo 90. 115. 155.; -a amoena 12118 , civitatis 1351 , principalia 159" principaliora 65"•.8patiosa 4511 121 18 ; eis reservare 100u lorica 10218 ; -ae 50111 136u 151.; -arum usus 50. 10ricati 2~8' 10 2610 5018 132a 13817 , milites 50n i -o rum acies 15210

ludi inanes 76, lues christianorum 668 lumen dexterum 101 15 lupus 138111 , rapiens 14613 ; -i filius 8517 ; -i exeuntes 491" farnelici 4918 , insidiantes 12818> rapidi 152, machlnae 67. 117111 , 13 16110> diversi generis 11418 ; super -as colligare 13528 ; eis expugnare 13518 , laborare 1273 machinamentum 8°19, expugnandi· 8911 machinationes 7917 , expugnandi 16281 magnatum consultus 1911 maiores 71.. civitatis 8I s ; -um relatio. 11~; -ibus non inferior 553 . mantile 15717 ; -ia 21., manns aurea 93 9 , bellatorum 4~,. blanda 3311 , fortis 6514' humana 12717 , parva 102, 1348 ;-um amittere 937 ; sub -u retinere 8018; -us palpitant 93., adhibere 14318 , evadere 16215 163.0 ; -ibus propriis 10511 , religatis 1191& manuteria 21., marca auri 49,; -ae octoginta 160•• tracentae 14018' tributariae 130. marchiones loci 1441• mare Adriaticum mediterraneum 8i • septentrionale 78 ; eis monstra 978 , sonitus 97. maritima 653 9518 1108 mater 371 87u materia coepta lIl I • copiosa 12016' laeta 6714' tractandi 121 8 ; -80m habere. 90lQt tenere 10°11 matronae 399 ; ·arnm memor 150, matutinae 1497 medicamen discretionis 157•• spiritale 15711 medicinae capax 157. medicus 157.; -i oper8otio 79. melle copiosa 811 membrorum aliquid perdere 7211 , s80lus 7~g. truncatio 53" memorialis titulus 36,; -ia scripta 16u. gesta 36 471• mensa 34. 15717 , regis 293 , regum 61.; ad -80m invit80re 2716 ; de -a 8urgere 776 ; -ae 3411, quadraginta 34, mensura 61 17 pro mercimonio transeuntes 6u•

,

8..

,

189 meta ferrea 171 ; '-as aperire 213 metropolis vide Gniezno metropolitanus 11217 ; -i duo 30r; miles 3919 5315 77 12 1091 , animosus 1340 , audax 152". audax. strennuus 48 w audacissimus 42111 , factus 8714' novus 89,. domino oboedit 15421 , pro bu s 3523 , 4°7 , 961S • quidam 77s• strennuus 48w suua 13°2 , vilis 14311 ;-itia officium 9611 ; pite constituto 8618' pro - reputare 1558 ; -ites 24. 2613 2817 391 471 , , 83. 91 18 96 18 12411 1290' animosi 151lO1 armati 5017 13816t bellicosi Sw centum 427' curiales 193 , electi 95. 14411 1623 , expediti 103u • famosi 131 w fortissimi 1345 , gloriosi 15°7 , gregarii 467 , impetuosi 1536 , innumeri 160~. loricati 2518 , 20 261 , 10 5°11 , multi 14619 , pauci 12413 , perempti 931i • probi 3518 96 7 115I1i • 17 1292 13222 153w quingenti 4410' trecenti 1306 , venerandi 15222 ; -itum acies 189 923 , 7 1491 , animi 12213 , arma 29l'ł' audacia 965 , cunei 27 5 , legiones 471 , multitudo 2919 , praesumptio 1321\' quies 79". virtu8 4910 ; -ites collocare II Oli ll8 u • postulare 13014 ; -iti bu s confortatus 892 , indigere 3519 , opulentum 71 13 , 7214' ordinatis 128,. recreatis 11716' revocatis 9U18 militia 10022 1243' 1Jide GaIli, Romani, puerilis 7612 ; -ae audacia 451Qt initium 8511 , ornamentum 643 , princeps vide Skarbimir, flore prostrata 15213 , signum 396 , usus 131 , deputare 11011 ; -am comprobare 131 15 ; -a strennuus 1429 , in gratulari 767 , probari 35. 0 , reservare 363 , pro-reputare 149z2 ;-ae regum 12213 militaris audacia 14717 , magnificentia. 26]0' superbia 12813 ; -ja gest a 407 minae 41u 8221 13711 minister vide Masław. quidam 1138 ; -ri 16°8 , dei 12217' regis 15911 ; de -ris unus 10°18

ministeria 3220 miraculum 738 11212 ; -a 10020 : -is celebrare 1221

missa generalis 15018; -am audire 113z; -ae 15718 158111 ; -arum sollempnia 127111 ; -as celebrare 1581

missi 5911 moles 8811 13611 molosi 9213 , canes 107, monachi 3611 47 11 5913 , 16; -orum prae. sagium 5917 rnonasterium monialium 68,; -o oblatus 4711 monialium claustrum 691 , congregatiolles 4711 , monasterium 68. monilia 31 111 mon s biceps ph;Josophiae 61w tlide Iovis. unus 1463 ; -tern cavare 146•• -tes ardui 146,; -tium arduitas 9311 , concava 92100 iuga 12521 monstra marina 149200 maris 978 morbus caducus 114, mOrsus lupini 1198 mortuos acquirere 141 10 mos antecessorum 5511 ; -re hOlStili 220' soliŁo 2417 293 8618 10611 1121• J47 1 () 15021 ; -res 52111 , bonesti 36, 557 • imitabiles 61 g • probi 111 1 ; -ribuII inclita 14917 mula 14311 . mulier prudens et discreta 32u ; -es curiales 31 1&, duae 11912 , et viri 154" rnuliercula 27 3 multitudo 4711 823 951" 1287 , bellatorum 898 , civium 968 , gentium 131 17 , magna. 8521 , militaris 14517 , tanta. 127. 15013' tota 101 1 1623 ; -inis capax 151.; -ini periculosus 14714 ; -inem dubitare IOlu; -ine collecŁa 8] 8 8218 , coronatus 14913 , fretus 138a mundus 121w totus 1241 ; -j prindpes 12218 ; de -o decedere 403 muniripia 652 munitio 66. 8917 ; one inexpugnabilis 131 11 ; -nes 797 1097 , 18> concremare 65,. tradere 12913 ; -ni bu s receptis 9313 , in hiernaTe 153211 munus principalis 21 6 ; -era 5811 71 7 90. 13712 , magna 1031l' regalia 581 , dara 9°13 , referre 593 ; -eribus honorare 16010' receptis 593 munuscula 10320 12616 murenulae 31 18 murum subire 1361'1' a -o abscedere 136•• de - descendere 1636 ; -i 9610' coaequati 121 17

'1

1

'"

I

l

murea 128 1451 muacae pungen tea 14010 musicorum simphollia 15519 narrationis sedes 16014 . natio barbara 1548 , barbarorum 96 20 121 10 ; -nes aIienae 70e;. barbarae 7/). 12 56 8 15325' contiguae 1412 , exterae 7512 81 18 , ferocissimae 75 , omnes 349 , per circuitum 15,. propinquae 81 16 ; -nibus du. bitare 15810 nativitas dominica 6310 1618 naturae circuitio 131 12 , situa 124fi; ·a ferox 1428' inclita 14917 nauclerlls 28 naves ll24 navicula 2a 228 ; cum - transmeare 838 , in - residere 27 navigio venire 1629 nidua 99 , vide Gniezno niger color 61 1 nobilis quidam 1006; ·es 31 14 4221 688 f39 20 ; de -ium genere 467 nobiliores 13522 noverca 68, nox 6310 ; ·ctis caligo 667 ; ·cte eadem 1498 , praecedenti 504 957 124 16 numerus certus 2516 ; -um implere 15312 ; ·0 certo 1297 , pauci ll8 22 nuntii 10710 1279 , idonei 10514 nuptiae 90. 91 l1 • 4 100]50 rlivinae 10010 ()bsequium 6°0 832 obsides 13417 , 21 161 17 , iugulare 13511 , po· nere 1351 ; -ibus datis 1354 o bsidio 16218 obstaculum 148111 obulus 1415 occiclens 72 oculis inhaerere 5110' siccis 101 25 officium divinum 13317 , s. l\Iariae 957, militis 96 12 ; - exercere 9613 oleum 61 18 opaca 12410 operator 320; ·es 561 oppidani 67, 71u 7311' 12 781'1 1108 1273 , 9 1299 ,

oppidum J6213

111

16213 1277

13319 ;

expUgIlare

opus 6217 , hodiernum 1224' laudabile 6~8. . aureum 15924' praeaens 1239 , tantum 1207 , utile 12313 ; ·eris merces 123w summa 7622 , varietas 61 1 ; ·s exercers 61 4 ; ·era 562 , bona 1227' maja 7°8 , pietatis 6312 ; ·eribus reeognoscere

,

14°5

opusculum pusillanimitatis 41 , 6210 ; -i scrip. tor 21 , anetor 120, oratio 81 g 12811 , luculenta 7518 81 u ; ·ne comple~a 15018; -nes 594 , sanctae 5813 ; . -nibus persistere 1497 ; cum incedere 15921 orbis terrarum łió ordo narrationis 97 , omnis 38l4' praeposterus 16014; -iDe competenti 1416' praepostero 81 19 ; de ·ibus exire 1381 oriens 71 ornamenti varietas 192 ; ·a generis ignoti 2110' praesentare 1592, oSctllum 3312 491 • 8 ostium 11313 otiosus 2311 oves 328 12819 , lanosae 91

I

I f

I

l

l,!

,,

pabulum 128 1 1382 pactio 12710 13418 ; -nis decretum 206 ; ·nem obtinere 8327 ; pro one 1431 paetum facere 16315 , requirere 1611/; paganismi usus 1510 pagani 7217 737 8412 8521 9510 1025 , 10 10319 ll310 , 24 ll48 ll51 ll91 • a 1293 13911) 163a ; -orum clamores 7317 , dominus ll51 • lues 669 , multitudo 72,. nationes 1589 , patria 899 , perfidia 655 , pernieies 875 ; de -is victoria 13922 • pagina subsequens 100,. memorare 2811 palatinus 888 , comes 8810' vide Skarbimir; -i vicarius 887 ; -i 15110 pallatium 51 1 ; -a regum 121 18 12210 pallium 158 52,; ·a 5xl 19, 58a 1597 , diversi coloris 2110' extensa 21 0 ; ·is cooperire 901~

palma 36.; ·is plaudere 141 paludosus 147u paludes ll29 1298 1543 , profundae 1468 , tenaces 14010; ·um glacies 154a; ·ibus congelatis 1097 , firmare 1271 , munire 1547

,

._.....

-:-

191 panis ater 15717 , deficit -148 24 ; - refectio 15814 ; -em mandncarc 12014; -c copiosa 8

; .. 9

parasiti 29 parentes (auctoris) 1208 parrochiani - 15019 'pars popuIosior 891~ septcntrionalis .71 pascha 15919 , ceIebrare 1601) pascua 458 passiones 12211 , religiosorum 122 9 pastor 4918 , egregius 151.; .-es 561' ecclesiae 12214 pater 3614' familia s 6114' patriae 35R , pius 31 24 ; -res aImi 6210' magni 625 patria 813 5014 68 8 706 8810> (auctoris) 1208 , ma 1543 , pagallorum 89 9, tota 327 871, 10419 , vestra 6211 ; -ae amor 12811 , dampnum 101 8, defensor 1038 , discidium 1046 , discrimen 13410> honor 47 10422 11512 12216 12313 , laus 6211 , meditullium 89 9 , necessitas 9°7, patet 358 ; -ae compłacere 5513 , pareel'e 101 19 , providere 81 21 ; -am defendere 12340 , expugnare 139140 liberare 1037, extra 246 ; -a eliberata 452 , de - exire 822 , pro - mori 12711 1351) patrimonii pars 892; -o carere 7513 patronus eccIesiae 3010; -o dedieatus 151 9 pauperculus 524 pauperes pascere 1583, vestire 158a; -um /-edes 158 21 • _ paf.l251, 13°3 ; -cem efflCei'e 13418' foederare 10714' fieri 1358 , habere 14020' requirere 161lS' retinere 41 13 ; de -oe 14012' gaudere 1269 peccatum 15617 , deliberationis 1572 ; -o -um adhiberc 533 ; -um perpetrare 15623 , -vindicare 53 2 ; de -o tractare 909; pro -is 158 2 pecom 561 pecunia 2~0. 16 256 31 11) 5110' 15 523 130s• pro militibus 91 16 ; -ae dissipator 359, pars 161 19 , saccus 527 , tributum 3012; -am offerre 161 16 , postulare 13014' quaerere 14°13 , requirere 14117 peditis 952 ; -es 928 12410 12817 , expediti 9318 pelles 9°13 , preeiosae 191) penna 88,. temperata 84,

,

i

I

peregrinatio 15916 ; -nis habitus ] 59111 , iter 15811 , propositum 15919 , -via 158 22 ; one compIeta 16011 peregrinus 1209; -i 1010; -orum itinera 61& perlae 1603 philooophi 6, philosophiae mons 61 10 pieea ligna 1633 picturae 6018 pineerna vide Masła w. D zierżek: -ae 21, piscis 7212 ; -e copiosa 8.. : -es .salsi 97. piscosa aqua 8 Ił planicies 4911 7721 151 11, parva 15]10: -i coaequll.re 89 17 plateae 38 7 poetarum tituli 121 17 pollex 22n pondus metalli 31 17 ; -ere gravata 15211 pons 9510 967 ; -ti se credere 5°17 : -te m auferre 8511 ; pro -te uti 1542 ; -te s facere 1468 pontifex 533 5713 , 15' sum mus vide MartinU8; -icis praesentia 1I9w preces 119n ; -ices 16 30s 39, 15718 ; -icum causa 3°11 poplitibus recurvatis 12811• populus 31a 343 709 1123 13924 140•• CIVItatis 13317 , furens 1283 , maerens 12711 , tantus 1408' totus 81, 107lt • tumultuallS 81 1:), universus 15020; -i cantilena 140,_ elamor 14912 , sałus 578, vox 140\; -um affligere 14°5 , commovere 140,. gubernare 2719 porcellus 11 8 ; -um nutrire 1018 porta 8510' alia 9611> ił' autea 231" 4817 , civitatis 968 ; -ae 8518 13520 : -as aperire 161 3, obstruere 11723 , per - dividere 13519 ; -is apertis 131 18 pOl'tio divisionis 91 13 potestas caesarea 141,. hostium 127•• regia 48 Zl ' de regno 156,; -tis violentia 130u ; a -te destituere 4810 potus 3418 , mortiferus 151 23 praeda 2425 661 7618 788 961), septis eonclusa 14710 , fieri 11818 1386, immensa 651T 154,. innumerabilis 8918' mułta 111 18 13318 ; -am agere 7910' asportare 8918' auferre 928 1I9a, capere 8622 96. 1042 1121& 1I817 138, 154... eongregare 118". ell.

'.'".,..."..-

192 pere . 146 .~.. e:x:cipere 1441$0 expellere 99., facere 80" 92" 11811 146u, rapere 1528 ; -a educta 99•• onerati 1O~•• onusti 9~7; sioe - vivere 1408; -ae 2~8; -arum memor 150;.; -as agere '784 , facere 14411 , sequi 11718 ; -is vivere 131" praedandi .licentia 148,. pra.edatores 137" 1491 , 'Vide etiam depraedator praedia 90111 praelati 311 65.; -orum memoria 601~ praepositura 1593 praepositus 159,,; -j 159. praesidium 81 121 ; -ia dereIictis 16211 , munita 95~, .

praesul 1138, 83 11411 , regionis 119.; -um discretio 158111 , vide etiam episcopUB, pontifex prandium 1011 presbiter 113.. ; .i '15718 pńmogenitus

47u 161 10 pńnceps 411 1810 2713 415. 5315 13911 , magnus 2717 quilibet 162•• tantus 15718 1587 ; -ipis exitium 561 ; -ipes 4., 29, 31a 32. 34s 3611 Mis 73.' 7418 7Bto 83 9 , II 8610 901" 101 11 12711 160". barbarorum 7•• mundani 122s. mundi 12~,. singuIi 21 11 ; -ipum aliquis 308' concio 1311 , consilia 14018' gesta l •• invidia 91 11 , laus 62u, pallatia 121u; -ipibus p~ncipari 311 , de-unus 1911 15610

principatu8 fines 13.; -um adipisci 12a pristaldi 69.,; -o~ praeponere 79111 pńvilegium s. Romanae ecclesiae 20'1 proceres 911 36111 71u 83a•• 102t,,; ·um eonsilia 8211 processio ordinata 159, proelium 11518 125., 12818, campestre 93.0 14718 , horribile 119•• maximum 16Ot." memorabile 288 , navale 12:Ja; - age..'e 15217 , committere 93';'. inire 504 150. intrare 47.. introire 10118 , invenire 15łt•• ordinare 124111 , in - irritare 851; -o commisso 11618 144•• auperatus ~., superato 132uo in - interimere 1l~, sine - 11°1" 154u progenies 8011 971", regalis 1101.; -m memo.: rare 33. propinquus 16°1,; -ia parcere 136.

propugnacula 67, 7~0 89110 11711 I3~, 163., prosapia exortus 3314, regalis 37" proverbium 2~8 2~. 3~9 961• . provincia 888 , 'Vide Wrocław. quaeque 149, psalmi septern 158u psalterii CUrBUS 158.0 ; -a cantare 158.' puellae 5S.. et pueri 1549 ; ·arum memor. 150,,; -as educere 9~, puer aetate 7~. idoneus 2~•• laboriosuB 7911 ; -i res 82110 ; .i 56. 10110' nobiles 76•• et puellae 56. 961• 1549 ; -orum parte~ 791.,; -os educere 961, pueriliter e:x:a.ratum 6211 pueritia 'Vide Bolesław III puerUIus 76i., 7~s 8~a 8711 pugna 132, pugnatores 16210 pullum 3~. gallinae 3410 pulvis 381 1221 quadragesima 65110 1581" quadragesimalis observantia 6610 quies nocturna 871 ; .ti indulgere 79,,; -te recreare 9711 rapinis vivere 131" ratio 508 6Ot•• certa ·148,. redeundi 66u~ -nis capax 112t.; cum ·ne diffinire 1481•

rebelles 1091, 135n regimen 48a regina. 69111 84-e. sapiens et fidelis 33 9 regio 613 91., 11118' mde Silesia. Theutonicip '" barbarorum 796 • copiosa 8 8 , ista. 154-e. nemorosa 88 ; -nis fines 34111, nomen 112", pontifices l" terminus 28g; ~nes .7•• 1'" barbarorum 2011' longinquae 25a regnum 12, 16, 301a 41. 481t 105. I1~D 12317 139, 15911 , alienum 54•• divisum 751 , magnificum 158a• totum llOu. unicum 130u ; -i .a.rx 22., caput 22.. clavis Słto, confinium 2810 143.,. consilla. 10~7' cura lOSu. custoilia. 8"'. dampnum 124a. depopulatio 91 8 , destructio 7~.. dispensatio 74u. divisio 75u 8Bt1 lOSu, fines 66,. gubems,tio 36u ' gubematores 4~s' haerea SOn. med.iets,s 13°1 • meditullium 65" mini.

lU3 . steli a 3220 , pars 84 13 , portio 7517 , proficuum 111 12 , sapłentes 863 , sedes 748 7510 8312 .891 , BoliullL 7514 1221 , F\pCil 1073 , utilitas 3317 1064 ; ·um !lcquirere 1473 , commenuare 158lO' 8 pubLi('a 3018; ·i diffi('ultas 9316 , publicae cliNpensatio 30"10> summa 14414' vel'itas 80z; -s gpstae 1238 , gestae principulll 68 , gestae regum 9010 ; ·rum copin 27 25 3810> IS' -bus nece8sariis firmare 161 12, secundis inimicus 55u retes 2811 retiacula 4921 rex 187227 3518 4822 53u 126/i. ignavis~imns 23.. , insuIsus 2810 , mansuetu8 5~9' paeifieus 12612 , tantus 49u ; .gis amieus 159w cmia 51 18 , exitium 567 , fi. lius 3521 , llOno7 3317 , mensa. 293 , mini. stri 159u ; -gi notifi<,are 15913 , -gem appelIare 541 , cognosc.ere 54 z• c01l0care 5411 , in - sllblimari 20.,: -ge redeunte 142w sine 1126 ; -ges in circuitu 4216 , mundani 1228 ," universi 981 ; -gum bella 121 1::, militiae 12213 , pallatia 121 18 1221'0' res gestae 9010> victoriae 1221:\; -gibusantt'facere 36a l'ipae praecipitium 46a riyulum obstruere 134u rota 1420 145" 1:ide Bohemi, volubilis 1457 ; . -ae sLellatae 13620 rumores 10612 1336 . rura 458 rusticus 27 9 , ducis llwpauper 27•• -j dampnum 3510 , -i 31 23 54, 5511 9311 , laborimd 814' mordaces 14011

sabbatum ,95, sacerdos 113. 1146 ; -tes .dei 431 sagittae 1327 1369 , 15' acutae 14011 ; -is impe~ tere 163,. infegtare 2911 • vulnerare 16311 Monumenta Polonia. Hi.toriea Ser. II nr 2 I

sagittal'ii 13:?s sale ('onditi 13i8 saneti 127 18 SRllctuarill1ll llł,; ·i vasa lJ4. sapit'utes 104, 1:?313 • l'('~lJl Kti 3 ; -tulU eonl'\ili,L

15°11

8Rxa. volvere UH• !'lcalis ascendere 131121 I'wit'lltia Iitteralis 9Sz seo]ae 122w 1~ scopuloa coaequ3l'O 14H. ~ ~(,l'ipta memol'ialia lila. -j" vellerari 6°11 I'\criptor opusculi J7; ·um te:'timollia. 121 U !';cntella 21"

8('lltulll nnulIl 143,. coniung<'l'c 14~1l Rel!t'i'! H31~' t'ide Krakuw. Sandomierz, \Vrocław, dllcaJitól 1613 , reddita 108,. regalia 48 18 , regni prinripaliR 74. 7510 8311 891 , trunslata 1087 , -e supplantata 1455 ]441 ; -es occupatae 83.. ~editio civilis 103t•• nova 155w pristina . 8~,; -nis ignis 37,; -nt>IU incipere431, devitare 438 ; -nes 10°11 semita 127u senex 8222 8328> fid('Jis 88'8 lOS. 1131 , tJMe Martinu8, homo 74 11 , probitate 78" tremulus 113.0 seniores 148 100u 14817 , antiqui 1~. civitatis 8]41; -ibm~ cOllvocatis 14R16 aententia bellica 79101 capitalis ] 15. septa. 14710 sepulehrum martiris 15911 , vide Aclalbertus servitium 5411 I lO.,. corporalt> 159.. determinatulU 321, regis 15911 ; -um exhibere 12218 , expectare 5°1, prohibere 161 1 ; -o deputare 11Ou , cle - venire 8211 , in - detinere 4221 servitus 6311 697 161 • servU!~ 1136 , patri@ 45n ; -i 42n 83•• et ancillae 563 15418 "i~num 1588 , audaciae 791" constituturn 8]1' destructionis. 8511 , gloriae 7S. •• memoriae 48 w militiae 39•• traditionis 80n ; face re 7913 ; -o dato II 0.; ·a evidentia 558 , Polonica 15]11' reti. nere 15]1 . gjgnifer 458 , t'itJe Skarbimir; -i 13517 silva 4917 773ł 11 153,. meJiifJua RUI prostaw~ 151 l2t tennis 151 7 ; -ae dł"n8i. 13

194 tas 77,; -80m peterc 152~; in -a receptus 15118 ; -ae 101 1 10311 131 5 14521 , vide Bohemia, condensae 14°10 , maiores 15111 , tenebrosae 1467 ; -arom condensa 4910 61 10 931 1271ri> densitas 211 9311 , introitus 149. 15012' latebrae 4918 , medium 11 ~3 144.; ad -as pervenire 15°23 , per - aufugere 149111 silvula 13812 , dividens 152111 situlae sclavonice cebri II, soboles 77 120 ; -is honor 1011 , spes 571' 5811 ; -e carere 513 80ciue populi Romani 2011; -i 11518 1255 , paree dissident~s 105, solarium coopertum ll3 13 solium 7311' regale 1913 , regni 75w 1221 sollempnia vide e. Michael, missarum 12719 , vestimenta 38, sorices 12711 sors 10311 , divisionis 8822' haereditatis 14712 ]541'7; per -tes dispartita 1541 spiritalis (spiritualis) devotio 15915 , fructus 12211 oboedientia 2618 , visus 1411 ; -e medicamen 15711 ; -ia arma 1198 spoliis onerati 871 statio 32. 49, 678 15°111 , universa 1498 ; -ni vicinus 13718 ; -nem ponere 149,: in -ne persistere 149,. 10; -nes 321, facere 13717 ; de -nibus exire 150u • in - residere 13818 status pristinus 8711 1571 ; in ·u conservare 1578 stilu s intentionis 7310 , pusillanimitatis 6210 ; -um applit'are 71 1 : -o puerili 610' laborare '3~3 / Rtrages 10213 129. strata 21. subditi 45, lubiectio 15~~ subsidium 91 17 9~1' corporale 15710' petere 1453 , reddere 1521; -o properare 10~. pro - subsistere 14811 I!ubsolanum 7. lIuburbium 91• 96. 116111 ; -o spoliato96u ; ·a ('ombun're 146s0 14923 ludes p~aeacuta,e 117ft 1361• I!uffraganeus 30.; -is deputare 1611 • vide ttiam episcopus lupellectilia 2010

superbia militaris 12813 ; -ae fastna l l l i 4~1 5410 ll8 7 1563 ; -am conculcare 15011' ostenł,are 1559 , in - erigi 67 u taberna 38. talentum 61 18 tapeta 51 7 tapetia 21. tempu s expectare 161 18 , expendere 147l i • ordinandi 128,; ·ore b:evi 145". brumali 111100 hiemali 109. 15322 , lon go 1153 , nocturno 8621 , ~equiei 14810' tanto 150". pro -- 16323 tentoria 133111 ; in -is habitare 32,. residere 13320 terra 171 651, 112s 15323 , harbara 11115' cordis 61 11 , fructuosa 5218 , habitabilis 15441 , hostium 78, 11718 14817' parva 143,. tota 5415 ; -ae centnlln llOl' confinium 100. 1127 , cllstodia ll51t • detensio 756 , fines 24,. honor 75ł!' medium ]0918 , onus 1061 , pars 891' sinus 6516 , status 2710 ; ·a€' coaequare 4218 , noxius lUI); ·am cir('uire 149:12' comportare 1631 , defendere 13823 , de· sł,ruere 147s, regere 139(;. extra expellere 835 , per _. ire 10917 ; -ae hostium 76li ; ·as transire 6220 ; transvolare 10911 ; de -a propellere ) 393 tethral'chae magnifici 568 thesaurus 2314 51 21 6I u ; -1 magnitudo . 51 e; -orum divisio 881'1' 20 thorus maritalis 1511 235 tormenta 1368 '141 torques 39,. aureae 31 1& trabibus protecti 13617 traditio 533 ll511 1161P ; -nis signum 80n ; -nem revelare 15010: ·nes 10711 ll5, ll811 traditol' 161,. episcopus 53,; -es 73\1; -um factiones 15313 ; verba 1473 tramites ignoti 12411 , observare 1288 , 8cire 131 5 ; -e recto 1471 , circumflexo 921" transitus 13311 14711 .f1um.inis 13221 ; -m prohibere 134u ; -u difficilis 147, tributum 130". pecuniae 30l!; pro ·0 13710> cadavera 141 15 , repOl'tare 143u• triumphus 24115 13913 ; -i 12211 , triumphator mirifieus 12610 ; -es 122lt

,I

. 1

.1

I t tt

191) truncos volvere 146, tubae venatorum 1077 ; -is canere 13511 14614 turmae 14617 , gentilium 5018 turris lignea 1210 ; -es 135.0 13618 , destructae 12117' lignaaa 163:1" praeeminentiores 11418 ; per - clividere 135n tympanum 15519 ; -ia resonantibus 14611 tyranni 1223 umbrae nocturnae 67. unci ferrei 13621 urbs 96, 11°1 "1' vide Kołobrzeg, "\Vrocław. ditissima 23 9 , gloriosa 96., opulenta 8912 , praecipua 96". regia et egregia 899 ; -is princeps lIn; -em expugnare 13518 , reddere 110, . urna 56, ursa 7711 ursuS 7710 , 13 uxor fidelis 16a; -em accipere 404 4415' cognoscere 401ł ; -es septem 15&; -um memor 150,,; -es rapere 4221 vaccae lactosae 91 vadum 9510 ; -o se credere 5017 ; -a fluminis 132t9' temptare 13310 vasa 2010 121,. mutuata 11,. argentea. aurea 21 ••• 90l&' lignea 21 •• sant'ituarii 1148 vasculum cervisiae 1011 vastaldiones 653 32, vectigalis l.'ide Russia; -es 5]7" vebiculum 11317 velamen sacrum 641 venabulum 151 21 ; -o perforare 7723 14311 vłma.tio 10021 venator 281, 4919 , anhelus 9216 ; -es 281, 349 101,; -um tubae 1077 ventilabrum 56(1 verbcra 3328 # verbum 8718 , quoddam 8710 ; -a 871'" bona 155t, conditionis 155.r. ignominiosa 81 7, indignationis 131 •• legationis 155•• nuda 148•• pacifica 1551, puerilia 61,. Bub. sequentia 105111' traditorum 147a ; ·orum nuditas 121,; ·a coniurare 9911 ; ·ia accenderp 156t. commonen 12~. Tertex 791 "espera 871 9617

vestetl aurifriseae 3910' lineae, laneae 19. p lugubres. laneae 3910' preciosae 16(17. regale a 397, sacrae 513 58a 1148' viduitatis 381 , viperinae 152.1 ; -es mutare 397 ; -ibus adornare 16°7, honorara 160, vestimenta sollempnia 38, vestigium viae 15]1; -a 14814' rmbsequi 102, vexillum triumphale 19u ; eis erectis 1461• via alia 15J4\' coepta 103.. nova 14518' ohstrusa 151a. peregrinationis 15821 , unius· diei 63,; ··ae vestigium 15J 1 ; -am aperire 14~8' disponere 1133 , face re 151 1 , gradi 127 w incipere 13031 , intercludere 4913 ; -as observare 12R•• scire13)$ viator 321\; -es pacifici 93 17 vicedominus 341(1 victoria 1028 118. 12311 13413 , de pag11.ni~ . 13911 , laeta 93,. luctuosa et (lamp nosa 6611 , praeclara 12~3' triumphalis 24'0 11017 15310 ; -ae campu~ 667 1161 , gaudium 651 ; -am adipisci 12711 , faoom 13917 , obtinere 133, 144,. recnperare 101 23 , referre 11913 ; -a e-xaltatus 10318' de - certus 151 17 , - gIoriari 24.; ·ne 12211 , triumphales 122.; sine -iA 147, viciualia 6711 1287 137" 138. vi~iliae de.functorum 15811 : -as fa.cem 13818 1494\; -is crueiari 140,. fati~al'e 1181\ 16318 villae 9016; -arum depraetla.tor 981,: -as comburere 14913 , concremare 154 10 ; .i~ combustis 78, villici 325 341, vincllla 126w captivitatia 113.; -is mailcipa re 106. villdicator 87,. lllmriae 92. 103, vinum 61 111 121, vir bellicoSU8 481 , eloqueus 47a• humilis 54.,. largus 48 1, mansuetu8 88a• nobilis 38" . talis 139, 15718 : .i discreti 13910 , et mulie-res 154,. fatigati 117., nobile~ 1378, sancti 122" -ia fatigatia 1321., firmatllm 161u. munitissimum 1241 virga ferrea 1621 . virtus12317 12816' approbanda. 152"mi1itum 4910 , valf't 12511 , vi.lIl1ta vincitur 152,: -to capere 16311' profice-re 7 J., ex - - 122.0 vis llUmana 124a; -m toBere 128.: vi vel insidiis 16~,: ·res cOJ"poria 8na• duo

U*

,~

l

,1

19(; cum 2317 , exercere 15218 , eXJleril'i 13]15' recognoscere 13715 ; -ribus coaequale 61&. collectis 23l?> ere~cere 782 , glomerata 9219 , inaequaIe 121 1 , magnis 11417 • obtinere 1366 154,3' prohibere 161 4 , resistere 1188 , 1268 , suis 5213 , totis 801 9718 1158 , pro - SUifl 15719 viscera cordis 37" equi 101 17 , caritatis 3614' fundi 92lł ; -ibl1s affluere 3615 , extractis 1378 vita Ielix 3619 , inhonesta 1357 , laudahiIis 61 8 , poenitentis 15917 , pennalis 122, •

perpeiua 1226' temporalis 113,,; -ae talia 121 11 , diffidere 7l u 1172 (1' machinari 81 17 , reservare 1173 ; -am redimere 1357 ; -a donata 12911 , de hacmigrare 41 15 ; -ae sanctorum ] 229' 11 volatiIia 34 10 volucrea 766 vox dominica 1401 , lacrimabilis. 42~u> populi 13925 , regalia 423 ; in -cem erumpere 82,; -ces l uctuosae 1196 vulgus 711~

•

.

\

I.

>,.

"

,l

i

.'

.

ADDEXD~\.

pag.

linE:'a

5

39

8

28

9

21

4 40 22 38 36

47

21

4-8

18 20

10

]2 ]6

52 52 52 5.j 55 58 61

69 76 77 78 80 82 86 90 94 95 98

104 ]20

122 122 129 134 ]3;;

ET CORRIGENDA

26 27

12 40 38 3.1 21 35 41 l

30 3i 39 32,40

23 6 29 18

25 38 34 5 6

l

pro

. lege

liter deest pl eUE:'ssorum

ljb~r

duat pretle(·('t\~orum

i Piaście

i

cepit Friedrich G. selie: ZSII

cf>pit }'riedrich lf, serif>; ZS !Sui Bandtexpirat 5 habebat iuv<'nis C

~uis

Bandt, expiravit 6.

piaście

.

habrtat illvellis O M, 21

80 lł

451

453

Z 79lt1

ZS 79 2ł

(13) II

(13)· Z

Koepk t'idetur a. 1100, rt'e

Koepke 1:idetur a, 1101, rves

rt'e victuo ~- Oolom.anllui puerilie Polonit'nm Ioannis ephemerids Ammirabantur fagitati ronsullIpta t

rt,es

!

vid.u CQl011/ (11111 i pU('rile Polonicum Leollis ephelll eridol Ammirabantur fatigati consumpta

'TJ rr 198 pag.

linea

135 141

41 40 38 10 25 26 38 45 10 40 37-38 38 43 4211

142 147

148 148 150 151 153 154

158 158 158 169

pro

•

lege ignorninia Oanino Swatavae oonclusa comburendi cohortibusq angustiae

ingominia. ·Oaninuo Zby8Zawae conclul!sa comburendq cohortibus i angustae Dierżek

Dzierżek

'.

reduendi redeundi antem autem dele verba 8uperiu8 Bazoario nominato 41 1• 89" partictpem. participem Jlonguntlnu8 MoguntinuB

.i I

\

,

i

I

,

'

J )

I

.,

.

,