Poziom zaawansowania wielkopolskich urzędów gmin w zakresie informatyzacji i rozwoju elektronicznych usług publicznych

Mgr inż. Adam Minkowski – Naczelnik Wydziału Informatyki i Telekomunikacji Urzędu Marszałkowskiego Województwa Wielkopolskiego, doktorant Uniwersytetu Ekonomicznego w Poznaniu. Jest autorem i współautorem artykułów z zakresu społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji. Zainteresowania badawcze obejmują problematykę barier rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego, interoperacyjności w administracji publicznej. Członek Zespołu ds. Społeczeństwa Informacyjnego przy Konwencie Marszałków Województw Rzeczypospolitej Polskiej. Dr Paweł Motek – adiunkt w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest autorem kilkunastu artykułów i dwóch monografii pt. „Gospodarka finansowa samorządu terytorialnego w województwie wielkopolskim” oraz „Podatki lokalne jako instrument oddziaływania na rozwój społeczno-gospodarczy”. Jego zainteresowania badawcze obejmują przede wszystkim problematykę finansów samorządów terytorialnych oraz uwarunkowań instytucjonalnych oraz społecznych i gospodarczych tychże finansów. Mgr Robert Perdał – asystent w Instytucie Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jest autorem i współautorem artykułów z zakresu elektronicznej administracji, społeczeństwa informacyjnego i zróżnicowania czynników rozwoju regionalnego. Zainteresowania badawcze obejmują głównie problematykę przestrzennych aspektów rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego, zróżnicowania czynników rozwoju regionalnego, geografii administracji. Recenzowana monografia pn. „Poziom zaawansowania wielkopolskich urzędów gmin w zakresie informatyzacji i rozwoju elektronicznych usług publicznych” jest interesująca i stanowi wartościowe opracowanie. Posiada ona również duże wartości teoretyczne i aplikacyjne, które winny być udostępnione służbom samorządowym, praktykom gospodarczym, politykom społecznym, badaczom kapitału ludzkiego, publicystom oraz studentom. Poruszone w niej zagadnienia przybliżają potencjalnemu odbiorcy uwarunkowania determinujące rozwój elektronicznej administracji warunkującej rozwój społeczeństwa informacyjnego. Tak więc recenzowane dzieło w pełni zasługuje na jego opublikowanie i rozpowszechnienie, nie tylko w postaci książkowej, ale również internetowej. Prof. dr hab. Jerzy Olszewski, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu

ISBN 978-83-61287-24-7

Adam Minkowski, Paweł Motek, Robert Perdał

Poziom zaawansowania wielkopolskich urzędów gmin w zakresie informatyzacji i rozwoju elektronicznych usług publicznych

Wydawnictwo M-Druk Poznań 2009

Recenzent: Prof. dr hab. Jerzy Olszewski

Autorzy: Adam Minkowski, Paweł Motek, Robert Perdał

Projekt okładki: TEN Studio graficzne

Opracowanie redakcyjne: Wydawnictwo M-Druk

©Copyright by Adam Minkowski, Paweł Motek, Robert Perdał & Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego, Poznań 2009

ISBN 978-83-61287

Wydawnictwo M-Druk (druk i oprawa) ul. M. Konoponickiej 50 62-100 Wągrowiec

Słowo wstępne

Prezentowana monografia przedstawia analizę poziomu rozwoju elektronicznej administracji w urzędach gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego. Publikacja stanowi efekt współpracy naukowej między Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego, Instytutem Geografii Społeczno-Ekonomicznej i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i Uniwersytetem Ekonomicznym w Poznaniu. Monografia jest adresowana nie tylko do naukowców i ekspertów, ale przede wszystkim do władz lokalnych jednostek samorządowych, osób zajmujących się informatyzacją, studentów, polityków oraz publicystów. Przybliża odbiorcy zagadnienia dotyczące uwarunkowań rozwoju elektronicznej administracji i stopniowego przechodzenia do społeczeństwa informacyjnego. Pragnę zachęcić Państwa do lektury niniejszej monografii, która jest efektem badań przeprowadzonych przez Urząd Marszałkowski we wszystkich urzędach gmin województwa wielkopolskiego w styczniu 2008 r. Analizie poddano wszystkie elementy składające się na elektroniczną administrację w urzędach gmin. Efektywne świadczenie elektronicznych usług w kontekście integracji i spójności społecznej, w dużym stopniu jest uzależnione od współpracy administracji publicznej na szczeblu: europejskim, krajowym, regionalnym oraz lokalnym. Powodzenie elektronicznej administracji zależy od skutecznej informatyzacji i dotarcia elektronicznych usług publicznych do grup docelowych, w ich otoczeniu geograficznym, społecznym oraz kulturowym. Mam nadzieję, że zaprezentowana monografia będzie miała wpływ na potraktowanie wdrażania elektronicznej administracji jako istotnego elementu wpływającego na rozwój gminy. Wojciech Jankowiak Wicemarszałek Województwa Wielkopolskiego

Spis treści

Słowo wstępne...................................................................................................................... Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji dla samorządu terytorialnego w krajach Unii Europejskiej...................................................... 1.1. Cel i zakres pracy, metody badawcze.................................................................. 1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji............. 1.3. Podstawy organizacyjno-prawne informatyzacji samorządu terytorialnego....... Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego............................................................... 2.1. Pojęcie kapitału ludzkiego urzędów samorządowych...................................... 2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów...........................

5 7 7 10 10 21

21 22 2.2.1. Gminy................................................................................................................. 22 2.2.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 30 2.3. Kwalifikacje pracowników urzędów z zakresu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych....................................................... 32 2.3.1. Gminy................................................................................................................. 32 2.3.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 34 2.4. Obsługa informatyczna urzędów.......................................................................... 35 2.4.1. Gminy................................................................................................................. 35 2.4.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 36

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego....................... 38 3.1. Wyposażenie urzędów w komputery.................................................................... 38 3.1.1. Gminy................................................................................................................. 38 3.1.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 46 3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach................................................ 47 3.2.1. Gminy................................................................................................................. 47 3.2.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 52 3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu w urzędach................................................................................................................. 54 3.3.1. Gminy................................................................................................................. 54 3.3.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 63 3.4. Publiczne punkty dostępu do Internetu............................................................................... 65 3.4.1. Gminy................................................................................................................. 65 3.4.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 69 3.5. Wykorzystanie elektronicznego podpisu w urzędach....................................... 70

4

Spis treści

Rozdział. 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach na prawach powiatu województwa wielkopolskiego...................................... 73 4.1. Zawartość informacyjna stron internetowych urzędów.................................... 73 4.1.1. Gminy................................................................................................................. 73 4.1.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 79 4.2. Stopień wykorzystania Internetu w urzędach..................................................... 80 4.2.1. Gminy................................................................................................................. 81 4.2.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 85 4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych.......................... 85 4.3.1. Gminy................................................................................................................. 86 4.3.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 105 4.4. Elektroniczna skrzynka podawcza........................................................................ 106 4.5. Inne sposoby świadczenia usług publicznych.................................................... 107 4.6. Plany rozwoju elektronicznych usług publicznych........................................... 108 Rozdział 5. Wydatki na informatyzację urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego...................................... 110 5.1. Wydatki gmin na informatyzację.......................................................................... 110 5.2. Wydatki miasta na prawach powiatu na informatyzację.................................. 114 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji w opinii przedstawicieli samorządów województwa wielkopolskiego................................................................................ 116 6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej administracji........................................................................................... 116 6.1.1. Gminy................................................................................................................. 117 6.1.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 123 6.2. Bariery rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego w opinii przedstawicieli samorządu terytorialnego..................... 124 6.2.1. Gminy................................................................................................................. 124 6.2.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 126 6.3. Korzyści, obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego.......................................................... 127 6.3.1. Gminy................................................................................................................. 127 6.3.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 130 6.4. Oczekiwania przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec władz regionalnych i centralnych w zakresie rozwoju elektronicznej administracji.............. 131 6.4.1. Gminy................................................................................................................. 131 6.4.2. Miasta na prawach powiatu................................................................................ 132 Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego na skali poziomu rozwoju elektronicznej administracji......... 134 Rekomendacje...................................................................................................................... 141 Bibliografia............................................................................................................................. 145 Załącznik 1............................................................................................................................. 148

Rozdział 1

Znaczenie elektronicznej administracji dla samorządu terytorialnego w krajach Unii Europejskiej

1.1. Cel i zakres pracy, metody badawcze Globalizacja oraz efekty wdrażania technologii informacyjnych i komunikacyjnych dotyczą nas wszystkich powodując przekształcenia całego społeczeństwa. W przeszłości takie zasoby jak: ziemia, kapitał, praca – były czynnikami decydującymi o dobrobycie lokalnym i regionalnym. Natomiast w elektronicznej gospodarce nadrzędnym czynnikiem wzrostu stała się wiedza, kreatywność i innowacyjność oparte, między innymi, na rozwoju lokalnych zasobów ludzkich i administracji. Jednym z celów przyjętych w Strategii Lizbońskiej jest rozwój społeczeństwa informacyjnego, którego główną składową stanowi wdrożenie przez kraje członkowskie Unii Europejskiej elektronicznych usług publicznych. Elektroniczną administrację możemy przedstawić, jako mechanizm zapewniający współdziałanie urzędników jednostek administracji publicznej, w celu realizacji zbiorowych potrzeb interesantów. W związku z rozwojem infrastruktury teleinformatycznej oraz coraz powszechniejszym dostępem do niej – rola elektronicznej administracji będzie ciągle wzrastać. Obecnie elektroniczna administracja obejmuje pewną liczbę spraw realizowanych przez tradycyjne kanały komunikacyjne oferując przy tym nowe formy komunikacji. Bezpośrednie kontakty w urzędach, korespondencja pocztowa oraz komunikacja telefoniczna, zostaną wkrótce zastąpione przez usługi publiczne świadczone drogą elektroniczną. Obywatele i podmioty gospodarcze w celu oszczędności czasu i kosztów dojazdów do urzędów, są gotowi do komunikowania się z urzędami przez 24 godziny przez cały tydzień (w trybie 24 x 7 x 365) przy zastosowaniu technologii informacyjnych i komunikacyjnych. Wdrażanie elektronicznej administracji powoduje redukcję kosztów, skrócenie procesów administracyjnych oraz usprawnienie jakości i dostępu do informacji. Efektywne działanie elektronicznej administracji zależy od

8

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

osób tworzących i świadczących te usługi, jak również korzystających z nich obywateli i przedsiębiorców. Jednocześnie należy zastosować rozwiązania pozwalające ustrzec się przed niebezpieczeństwami takimi jak – utrata prywatności i potencjalne możliwości oszustw. Obecnie w warunkach dynamicznego rozwoju gospodarki elektronicznej szczególna rola i od­powiedzialność w kształtowaniu elektronicznej administracji spoczywa na sa­morządzie regionalnym i lokalnym. To właśnie jednostki samorządu terytorialnego zajmujące się problemami lokalnymi, znające potrzeby swoich mieszkańców, będące miejscem najczęstszego kontaktu obywateli z władzą, poprzez usłu­gi publiczne, odgrywają znaczącą rolę w rozwoju elektronicznej administracji. Nadrzędnym celem, jaki powinna stawiać przed sobą nowoczesna administracja samorządowa, powinno być ułatwienie obywatelom i przedsiębiorcom dostępu do elektronicznych usług publicznych. Dodatkowo, zapewniałoby to pełną przejrzystość działania administracji oraz wzrost demokratyzacji życia publicznego poprzez zwiększenie stopnia partycypacji społeczeństwa (zwłaszcza lokalnego) w podejmowaniu decyzji. Elektroniczna administracja z jednej strony minimalizu­je czas niezbędny do obsługi obywateli i podmiotów gospodarczych (podnosząc zarazem jakość ich obsługi), z drugiej strony poprzez szybkie podejmowanie decyzji ogranicza koszty administrowania, uwalniając środki finansowe na inwestycje. Celem monografii jest analiza poziomu zaawansowania urzędów gmin województwa wielkopolskiego w zakresie informatyzacji i rozwoju elektronicznych usług publicznych. Problematyka elektronicznej administracji została potraktowana całościowo, tzn. analizie poddano wszystkie elementy składające się lub kształtujące elektroniczną administrację w urzędach gmin. Poszczególne elementy składowe (aspekty) elektronicznej administracji omówiono w kolejnych rozdziałach pracy. Pierwszy rozdział opracowania zawiera teoretyczny opis elektronicznej administracji, sposoby jej funkcjonowania, roli i znaczenia w sektorze administracji publicznej, a zwłaszcza w administracji samorządowej. Rozdział drugi zawiera analizę urzędów gmin województwa wielkopolskiego pod względem kapitału ludzkiego tych jednostek, który odgrywa ogromną rolę w kształtowaniu polityki proinnowacyjnej umożliwiającej rozwój elektronicznej administracji. W kolejnym rozdziale, trzecim, analizie poddano stan infrastruktury teleinformatycznej urzędów (sprzęt i oprogramowanie), która stanowi podstawowe narzędzie działania elektronicznej administracji. W rozdziale czwartym przeanalizowano „produkt” elektronicznej administracji, czyli usługi świadczone drogą elektroniczną, ściślej – poziom rozwoju elektronicznych usług publicznych świadczonych przez urzędy gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego. Poziom wydatków ponoszonych na informatyzację przez urzędy, jest przedmiotem analizy przedstawionej w rozdziale piątym pracy. Rozdział szósty zawiera syntetyczny opis postawy przedstawicieli władz samorządów gmin

1.1. Cel i zakres pracy, metody badawcze

9

i miast na prawach powiatu w województwie wielkopolskim, w stosunku do rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego. W rozdziale tym przedstawiono opinię przedstawicieli władz samorządowych na temat współpracy w dziedzinie rozwoju elektronicznej administracji, barier i ograniczeń, korzyści, obaw i zagrożeń płynących z rozwoju elektronicznej administracji. Ostatni rozdział pracy zawiera klasyfikację gmin i miast na prawach powiatu na skali poziomu rozwoju elektronicznej administracji. Klasyfikację przeprowadzono na podstawie wartości syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji. Całość opracowania kończą rekomendacje dla urzędów gmin i miast na prawach powiatu w zakresie podstawowych kierunków rozwoju elektronicznej administracji na szczeblu samorządów lokalnych. Podstawową metodą wykorzystaną do analizy poszczególnych aspektów elektronicznej administracji jest metoda wskaźnikowa. W pracy zastosowano różnego rodzaju wskaźniki struktury, wskaźniki natężenia oraz wskaźnik syntetyczny. Do prezentacji wyników w układzie przestrzennym zastosowano techniki kanfografii komputerowej (program ArcGIS). Wszelkie obliczenia wykonano w programach MS Excel oraz Statistica 8.0. Wykorzystany materiał statystyczny pochodzi z badań ankietowych przeprowadzonych przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu (UMWW). Badania te przeprowadzone zostały przez Departament Społeczeństwa Informacyjnego UMWW w styczniu 2008 r. wśród wszystkich (226) urzędów gmin województwa wielkopolskiego1. Ze względu na duże zróżnicowanie gmin województwa wielkopolskiego pod względem liczby ludności2 oraz różnych typów gmin, wyniki badań prezentowane są w dwóch ujęciach – według gmin oraz miast na prawach powiatu. Dodatkowo poszczególne aspekty elektronicznej administracji analizowano według typu gminy (gminy miejskie, gminy wiejskie i gminy miejsko-wiejskie) oraz według liczby ludności (gminy do 10 000 mieszkańców, 10 000-20 000, 20 000-50 000, oraz powyżej 50 000 mieszkańców)3. Wypełnioną ankietę odesłało 225 gmin (99,6%). Jedynym urzędem, który nie odesłała ankiety był Urząd Gminy we Włoszakowicach w powiecie leszczyńskim. 2 W województwie wielkopolskim gminy wiejskie stanowią 52% (117 gmin), miejsko-wiejskie 40% (90), a miejskie jedynie 8% (19). Większość gmin stanowią małe gminy liczące do 10 tys. mieszkańców (45%), gminy od 10 do 20 tys. – 23%, od 20 do 50 tys. – 10%, od 51 do 100 tys. – 2% i pow. 100 tys. mieszkańców – 1%. Stosunek największej gminy (Poznań – 560,1 tys.) do najmniejszej (gmina wiejska Powidz – 2,1 tys.) kształtuje się jak 1:264. Spośród wszystkich typów gmin najbardziej zróżnicowane wewnętrznie są gminy miejskie, stosunek największej gminy (Poznań) do najmniejszej (Obrzycko – 2,2 tys.) wynosi 1:256. W przypadku gmin wiejskich stosunek „największej do najmniejszej” wynosi 1:11 (Czerwonak 24,5 tys. – Powidz 2,1 tys.). Natomiast dla gmin miejsko-wiejskich 1:10 (Jarocin 44,5 tys. – Przedecz 4,3 tys.). 3 Klasy wielkości gmin pod względem liczby ludności zaczerpnięto z Rocznika Demograficznego GUS, Warszawa 2007. 1

10

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji Elektroniczna administracja obecnie traktowana jest jako jeden z najważniejszych elementów modernizacji administracji publicznej często utożsamianej z „nowym sposobem zarządzania” – New Public Management. Celem tej reformy jest osiągnięcie takiej efektywności działania, jaką posiada administracja prywatna, czyli przekształcenie urzędów administracji publicznej w sprawnie za­rządzane i sprawnie działające „przedsiębiorstwa”4. Coraz częściej e-administracja zaczyna być postrzegana, jako jeden z czynników rozwoju i konkurencyjności zwłaszcza w aspekcie lokalnym5. Tradycyjna biurokratyczna administracja publiczna i polityczne procesy decyzyjne w wielu krajach uległy trwałej transformacji w oparciu o dwie podstawowe koncepcje: a) New Public Managment (NPM) – według tej koncepcji dąży się głównie do stymulacji nowych mechanizmów działania w sektorze publicznym, mających na celu poprawę jakości, skuteczności i efektywności produkcji usług6. NPM jest pojęciem nadrzędnym dla stosunkowo jednolitego na całym świecie, całościowego ruchu reform administracyjnych opartych na spojrzeniu instytucjonalnym. b) Public Governance – polega na negocjowaniu przez zainteresowane podmioty lepszych efektów polityki i zasad rządzenia. Pojęcie governance zostało zastosowane również do polityki lokalnej: „Local governance można zdefiniować, jako zbiór formalnych i nieformalnych zasad, struktur i procesów, poprzez które lokalne zainteresowane podmioty wspólnie rozwiązują swoje problemy i zaspokajają potrzeby społeczne. Jest to proces kompleksowy, ponieważ każdy lokalny podmiot wnosi istotne wartości, 4 W. Cellary, Organizacja administracji publicznej na potrzeby obywateli, w: W. Cellary (red.), Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, Raport o rozwoju społecz­nym. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju UNDP, Warszawa 2002, s. 94-97. T. Kaczmarek, Struktury terytorialno-administracyjne i ich reformy w krajach europejskich, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005. R. Sallmann, Ogólnokrajowy rozwój e-government. Austriackie formy rozwiązań, w: Efek­ tywna polityka i administracja. Strategie i instrumenty zarządzania miastami. Związek Miast Polskich, Österreichischer Städtebund, KDZ – Zentrum für Verwaltungsforschung, Poznań 2005, s. 151-177. 5 A. Tuziak, Uwarunkowania poziomu innowacyjności administracji publicznej w rozwoju lokalnym i regionalnym (na przykładzie województwa podkarpackiego), Studia Regionalne i Lo­kalne, 4(22), Warszawa 2005, s. 77-89. 6 F. Nachold, J. Bogumil, Modernisierung des Staates: New Public Management und Verwaltungsreform. Leske + Budrich, Opladen 2000, s. 93-24.

1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji

11

umiejętności oraz zasoby. W procesie tym decydujące znaczenie ma budowa i podtrzymanie zaufania, zaangażowanie oraz system negocjacji”7. W niniejszym opracowaniu e-administracja (e-Government) rozumiana jest, jako wykorzystanie technologii informacyjnych i komunikacyjnych (ICT – Information and Communica­tion Technologies) w administracji publicznej połączone ze zmianami organizacyj­nymi oraz wzrostem wiedzy i umiejętności służb publicznych, które prowadzą do poprawy jakości usług świadczonych przez administrację publiczną oraz wzmacniają procesy demokratyzacji8. Elektroniczną administrację można podzielić według elektronicznej interakcji administracji z grupą docelową: a) obywatelami A2C (administration-to-citizen), b) przedsiębiorcami A2B (administration-to-business), c) administracją A2A (administration-to-administration). Możemy ją również traktować jako model działania jednostek administracji publicznej, oparty na bezpośrednim wykorzystaniu w swojej działalności ICT. Model ten realizuje się zarówno w układzie relacji zewnętrznych (urząd – obywatel, urząd – firma, urząd – dostawca), jak i wewnętrznych: (urząd – urząd, urząd – pracownicy). Elektroniczna administracja jest również postrzegana, jako czynnik zmieniający „filozofię” działania administracji poprzez ukierunkowanie jej na obywatela. Podnosi też kwestię ważności e-administracji w kontekście reagowania na pojawiające się potrzeby indywidualnego użytkownika pełniącego podwójną rolę obywatela i klienta. W planach i programach Unii Europejskiej elektroniczna administracja wpisuje się w koncepcję rozwoju społeczeństwa informacyjnego i gospodarki opartej na wiedzy. Raport OECD „The e-Government Imperative”9 wymienia pięć głównych korzyści wynikających z wprowadzenia e-administracji: (1) zwiększenie efektywności działania administracji państwowej; (2) poprawę jakości świadczonych usług; (3) zwiększenie skuteczności polityki społecznej państwa oraz wsparcie w realizacji reform; (4) obniżenie kosztów funkcjonowania administracji; (5) stymulację transformacji społeczeństwa w społeczeństwo informacyjne oraz tworzenie zaufania pomiędzy administracją i obywatelami. W Europie proces budowy i rozwoju e-administracji trwa stosunkowo krótko. W 2000 r. na szczycie Unii Europejskiej w Feira we Włoszech została podjęta inicjatywa eEurope, której celem było przekształcanie społeczeństwa europejskiego w społeczeństwo informacyjne. Opracowany plan działania: „eEurope 2002 – 7 T. Bovaird, S. Parrado-Diez, E. Loeffler, Developing Local Governance Networks in Europe, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2002, s. 12-14. 8 The Role of e-Government for Europe’s Future. Komunikat Komisji Europejskiej: COM (2003) 567. 9 The e-Government Imperative, OECD PUBLICATIONS 2003, Paris, s. 11-12.

12

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich”10 wskazywał podstawowe kierunki przemian determinujących rozwój społeczeństwa informacyjnego. Jednym z głównych zadań planu eEurope 2002 był rozwój e-administracji, a przede wszystkim zapewnienie obywatelom Unii Europejskiej łatwego dostępu do podstawowych informacji i usług, świadczonych przez administrację publiczną przy pomocy komunikacji elektronicznej. W wyniku warsztatów zrealizowanych w marcu 2004 r. w Sewilli, powstała koncepcja wskazująca na rolę e-administracji jako czynnika zapewniającego lepsze administrowanie, a w kontekście politycznym – obejmująca szereg celów demokratycznych, gospodarczych, społecznych, środowiskowych i administracyjnych11. Można je przedstawić na dwóch płaszczyznach: dążenia do oszczędności i efektywności oraz tworzenia wartości dodanej dla administracji publicznej. Rozwój elektronicznej administracji zapewniono również w dokumentach, stanowiących kontynuację eEurope 2002, a mianowicie – „eEurope 2005: Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich”12 oraz „i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia”13. Po przyjęciu przez Unię Europejską planu eEurope 2002, w Polsce opracowano strategię rozwoju społeczeństwa informacyjnego pod nazwą: „ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006”14. W dokumencie tym określono główne kierunki rozwoju e-administracji w Polsce, jednak nie umieszczono w nim zapisów dotyczących świadczenia usług publicznych online, a jedynie nakazano urzędom udostępnianie informacji poprzez Internet. Dopiero w przyjętej w grudniu 2003 r. znowelizowanej: „Strategii informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004-2006”15 jednym z celów rozwoju społeczeństwa informacyjnego i e-administracji stało się przeniesienie wybranych usług publicznych eEurope 2002 – Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich, 2000. Plan działania przygotowany dla Komisji Europejskiej. 11 C. Centeno, R. van Bavel, M. Bogdanowicz, eGovernment in EU in 2010: Key policy and research challenges, Sewilla, Hiszpania. Prezentacja dostępna w serwisie http://fiste.jrc.ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://fiste.jrc.ec.europa.eu/download/2.%20IPTS_Future%20 %20challenges%20for%20e-gov1.pdf, (2009-04-04). C. Centeno, R. van Bavel, J.C. Burgelman, eGovernment in the EU in the next decade: Vision and key challenges, European Commission, DG JRC Institute for Prospective Technological Studies. Artykuł dostępny w serwisie http://europa.eu.int w formie dokumentu on-line, (2009-04-04). 12 eEurope 2005: Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2002) 263. 13 i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Komunikat Komisji Europejskiej: COM (2005) 229 14 ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006. Dokument przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki w ramach realizacji ustaleń Rady Ministrów z dnia 28 listopada 2000 r., został przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 11 września 2001 r. 15 Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004-2006. Przygotowana dla MINISTERSTWA NAUKI I INFORMATYZACJI, 2003. Strategia dostępna w serwisie http://www. mswia.gov.pl w formie dokumentu on-line w serwisie: http://www.mswia.gov.pl/portal/pl/259/3876/Strategia_informatyzacji_Rzeczypospolitej_Polskiej_ePolska_na_lata_20042006.html, (2009-04-04). 10

1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji

13

na platformę elektroniczną. Natomiast odpowiedzią polskiego rządu na inicjatywę „i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia” było opracowanie „Planu działań na rzecz rozwoju elektronicznej administracji na lata 2005-2006”. W planie tym uwzględniono założenia dokumentu europejskiego i szczegółowo określono zadania zmierzające do realizacji postanowień europejskich. Przeniesienie usług publicznych na platformę elektroniczną szczegółowo określono w dokumencie „Wrota Polski” opracowanym przez Komitet Badań Naukowych16. Na liście tych usług znalazły się wszystkie usługi wskazane przez Komisję Europejską jako priorytetowe oraz trzy nowe usługi, które wynikają ze szczegółowych uwarunkowań polskiego systemu prawnego. Grupę usług dla obywateli uzupełniono o usługi: wydanie dowodu osobistego, uzyskanie prawa do emerytury i renty, natomiast grupę usług dla przedsiębiorstw uzupełniono o usługi, związane z wydaniem zintegrowanych pozwoleń środowiskowych i wnoszenie opłat na rzecz ochrony środowiska. Ze względu na rosnącą mobilność mieszkańców Europy, Komisja Europejska przykłada szczególną wagę do usług związanych z poszukiwaniem pracy, świadczeniami społecznymi oraz rejestracją działalności gospodarczej i zwrotem podatku VAT dla obywateli i podmiotów gospodarczych w całej Europie. Tabela 1.1. Podstawowe usługi e-administracji w Polsce (według stanu na dzień 31.12.2007) Usługi dla obywateli 1

Podatek od osób fizycznych

Usługi dla przedsiębiorców 1

Obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (ZUS)

2

Pośrednictwo pracy, usługi Urzędów Pracy

2

Podatek od osób prawnych

3

Świadczenia społeczne

3

Podatek od towarów i usług (VAT)

4

Dokumenty tożsamości (dowody osobiste, paszporty, prawa jazdy)

4

Rejestracja działalności gospodarczej

5

Rejestracja pojazdów

5

Wysyłanie danych statystycznych

6

Pozwolenie na budowę

6

Deklaracje celne

7

Policja – obsługa zgłoszeń przestępstw i wykroczeń

7

Zezwolenia i certyfikaty związane z ochroną środowiska

8

Biblioteki publiczne

8

Zamówienia publiczne

9

Akta stanu cywilnego

10 Rejestracja kandydatów na wyższe uczelnie 11 Ewidencja meldunkowa (zameldowanie, zmiana miejsca pobytu) 12 Usługi związane ze zdrowiem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Capgemini17. Wrota Polski, Komitet Badań Naukowych, Warszawa 2002, s. 144-159. Capgemini, Online availability of public services: How is Europe progressing? Web based survey on electronic public services, 2005. Raport dostępny w serwisie: http://ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/online_pub_serv_5th_meas_fv4.pdf, (2009-04-04). 16 17

14

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

Na podstawie planu eEurope 2002 oraz dokumentów szczegółowych wynikających z tego planu Dyrekcja Generalna ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów Komisji Europejskiej zarekomendowała 20 najbardziej potrzebnych usług, które w pierwszej kolejności powinny być świadczone drogą elektroniczną – 12 dla obywateli i 8 dla przedsiębiorców (patrz tabela 1.1). Wśród dwudziestu podstawowych usług można wydzielić następujące grupy usług: a) generujące dochody i przychody – podatki, ubezpieczenia społeczne, VAT, opłaty celne, b) rejestracja i zgłoszenie samochodu, działalności gospodarczej, urodzenia dziecka, ślubu, zmiany adresu, c) pozwolenia i licencje (np. pozwolenie na budowę). Na zlecenie Komisji Europejskiej firma Capgemini przeprowadziła w latach 2001-2007 siedem edycji badań (ogólnoeuropejski benchmarking) dotyczących poziomu rozwoju poszczególnych usług w ramach czterostopniowej, a następnie pięciostopniowej skali interaktywności (w 2007 r. wprowadzono piąty poziom): a) poziom I – podstawowe informacje o usłudze publicznej, b) poziom II – możliwość pobrania formularzy i aplikacji, c) poziom III – przetwarzanie formularzy (pobranie oraz odesłanie), d) poziom IV – obsługa transakcji, podejmowanie decyzji on-line, dostarczanie usług oraz obsługa płatności, e) poziom V – organizacja usług wokół potrzeb użytkowników. Poziom elektronicznych usług publicznych w Polsce przed 2004 r. był na pierwszym poziomie interaktywności. Natomiast w 2007 r. szesnaście usług było dostępnych na drugim poziomie interaktywności (cztery usługi osiągnęły czwarty poziom, umożliwiający przeprowadzenie transakcji przy wykorzystaniu Internetu)18. Dwie z nich to usługi dla obywateli: podatek od osób fizycznych i usługi pośrednictwa pracy z wykorzystaniem systemu e-PULS. Dla przedsiębiorców dostępne były dwie usługi na czwartym poziomie: rejestracja i pobór należności celnych (System Wspomagania Obsługi Zgłoszeń Celnych CELINA), przekazywanie do ZUS dokumentów dotyczących obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z wykorzystaniem programu Płatnik. W 2007 r. (Eurostat, 2009) Polskę w porównaniu do średniej europejskiej wynoszącej 59%, cechował słaby rozwój elektronicznych usług publicznych. Polska z poziomem dostępności 25% znajduje się na przedostatnim miejscu, wyprzedzając jedynie Bułgarię mającą 15%19. 18 The User Challenge Benchmarking The Supply Of Online Public Services dostępny w serwisie: http://ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/ docs/benchmarking/egov_benchmark_2007.pdf, (2009-04-04). 19 EUROSTAT, E-government on-line availability (Percentage of online availability of 20 basic public services). Raport wygenerowany 3 kwietnia 2009 r. w formie on-line w bazie danych serwisu http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (2009-04-04).

1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji

15

Rozwój elektronicznych usług wymaga, oprócz działań po stronie urzędów przygotowujących usługi, również zwiększenia świadomości użytkowników o zakresie ich dostępności. Poziom korzystania z elektronicznych usług przez obywateli osiągnął w Polsce 16% (pozyskiwanie informacji ze stron internetowych administracji publicznej, pobieranie i wysyłanie wypełnionych formularzy przy średniej europejskiej wynoszącej 28%). W tym zakresie liderzy osiągnęli wynik powyżej 50%: Holandia (54%), Finlandia (53%) i Szwecja (52%)20. W latach 2000-2005 część krajów członkowskich Unii Europejskiej zrealizowała programy zmian systemów świadczenia usług publicznych drogą elektroniczną. Jednym z podstawowych elementów tych programów było kompleksowe wdrażanie systemów elektronicznej administracji poprzez: budowę platform zintegrowanego świadczenia e-usług publicznych, opracowanie i przyjęcie do realizacji ram interoperacyjności systemów informatycznych21 oraz integrację krajowych back-office. Natomiast badanie krajów Unii Europejskiej z 2003 r. dotyczące podaży i popytu na usługi elektroniczne, wykazało, że najbardziej skoncentrowano się i w pierwszym rzędzie uruchomiono usługi świadczone przez urzędy centralne22. Z jednej strony podatek dochodowy od osób fizycznych i prawnych, poszukiwanie pracy, VAT oraz deklaracje celne koordynowane centralnie cieszyły się największą popularnością spośród wszystkich elektronicznych usług publicznych. Z drugiej strony o wiele słabiej przygotowane były e-usługi świadczone przez samorządy regionalne i lokalne. W tym przypadku niektórzy usługodawcy lokalni dysponowali właściwymi systemami świadczącymi e-usługi, ale występowały problemy z interoperacyjnością pomiędzy jednostkami administracji z uwagi na brak norm, otwartych platform technologicznych, odmienne struktury organizacyjne oraz niekompatybilne procesy. Pomimo tej niewystarczającej reprezentacji usług elektronicznej administracji na poziomie regionalnym, badania opinii użytkowników wykazały, że istnieje większe zapotrzebowanie na informacje i usługi dotyczące lokalnej administracji publicznej, niż na scentralizowane systemy krajowe23. W ramach projektu badawczego e-USER24 w 2005 r. przekazano informacje na temat ukierunkowania usług on-line na użytkownika oraz zidentyfikowano dwie 20 EUROSTAT, E-government usage by individuals by gender (Percentage of individuals aged 16 to 74 using the Internet for interaction with public authorities). Raport wygenerowany w formie on-line 3 kwietnia 2009 r w bazie danych serwisu http://epp.eurostat.ec.europa.eu, (2009-04-04). 21 Interoperacyjność – zdolność systemów teleinformatycznych i obsługiwanych przez nie procesów biznesowych do wymiany danych oraz współdzielenia informacji. 22 J. Millard, ePublic services in Europe: past, present and future. Raport przygotowany dla Institute for Prospective Technological Studies. Danish Technological Institute, Aarhus, Denmark 2003. 23 SIBIS, Benchmarking e-Government in Europe and the US, 2003. 24 Celem projektu e-USER było ustalenie przyczyn korzystania oraz nie korzystania z usług on-line w obszarze e-administracji, e-zdrowia i e-kształcenia. Był on próbą znalezienia odpowiedzi na pytanie jakie kroki należy podjąć, żeby z zalet społeczeństwa informacyjnego korzystali wszyscy obywatele UE (nie tylko ci którzy biegle posługują się nowoczesnymi technologiami i mediami).

16

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

grupy najważniejszych czynników (podażowe i popytowe) związanych z rozwojem elektronicznych usług publicznych. Komisja Europejska w 2006 r. opracowała dokument: „Plan działania na rzecz administracji elektronicznej w ramach inicjatywy i2010: przyspieszenie wprowadzania elektronicznych usług administracji publicznej w Europie z korzyścią dla wszystkich”25. W planie tym kraje członkowskie Unii Europejskiej do 2010 r. zobowiązały się do: (1) zwiększenia dostępności podstawowych usług publicznych poprzez Internet dla wszystkich grup społecznych; (2) zwiększenia satysfakcji z korzystania z usług e-administracji; (3) zmniejszenia obciążeń administracyjnych obywateli i podmiotów gospodarczych; (4) zapewnienia interoperacyjności usług publicznych26 w całej Unii Europejskiej. Dokument ten porządkuje przepisy prawne dotyczące elektronicznych usług i zapewnia korelację z krajowymi ramami interoperacyjności oraz programem IDA i IDA II27. Następny dokument wydany w 2006 r. „i2010 eGovernment Action Plan: Accelerating eGovernment in Europefor the Benefit of All”28, określa pięć priorytetów dla rozwoju e-administracji w państwach członkowskich UE: (1) integracja e-administracji; (2) skuteczność i wydajność administracji; (3) projekty o silnym oddziaływaniu na administrację; (4) projekty uruchamiające powszechne korzystanie z e-usług publicznych; (5) elektroniczne uczestnictwo w procesach demokratycznych. Działaniom tym Komisja Europejska udzieliła silnego wsparcia finansowanego poprzez projekty badawcze w ramach 5, 6 i 7 Programu Ramowego UE i programów wspólnotowych. Do instrumentów wsparcia należy wspólnotowy program na rzecz wspierania polityki w zakresie technologii informacyjnych i komunikacyjnych W ramach projektu zgromadzono i przekazano informacje na temat ukierunkowania usług on-line na użytkownika. 25 Plan działania na rzecz administracji elektronicznej w ramach inicjatywy i2010: przyspieszenie wprowadzania elektronicznych usług administracji publicznej w Europie z korzyścią dla wszystkich. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2006) 173. 26 Interoperacyjność elektronicznych usług publicznych oznacza możliwość wymiany danych oraz dzielenia się informacjami między systemami ICT, a wspieranymi przez nie procesami gospodarczymi we wszystkich państwach członkowskich UE. Komunikat Komisji Europejskiej: Interoperacyjność paneuropejskich usług e-administracji, COM(2006) 45. 27 Program IDA i IDA II (Intechange of Data between Administrations – Wymiana Danych Pomiędzy Administracjami) polega na wspieraniu polityki i działalności Wspólnot poprzez koordynację procesu tworzenia transeuropejskich sieci telematycznych pomiędzy administracjami. Wszędzie tam gdzie niezbędna jest wymiana danych w skali europejskiej, Program IDA jest zarazem narzędziem niezbędnego re-engineeringu procesów biznesowych administracji. Prace programu IDA skupiają się na następujących obszarach działań: (1) Wspieranie implementacji sieci sektorowych w obszarach priorytetowych dla Wspólnot; (2) Rozwijanie narzędzi współdziałania i ich wykorzystania w sieciach sektorowych; (3) Rozszerzanie korzyści płynących z sieci na przedsiębiorstwa i obywateli Wspólnot; (4) Współpraca z administracjami krajowymi oraz z innymi podmiotami Wspólnot w wymienionym obszarze. Artykuł dostępny on-line: http://www.bip.mswia.gov.pl/portal/bip/4/27/Program_IDA_II.html, BIP MSWiA. 28 i2010 eGovernment Action Plan: Accelerating eGovernment in Europefor the Benefit of All. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2006) 173.

1.2. Rola elektronicznych usług publicznych w rozwoju e-administracji

17

(CIP PSP – ICT)29 o następujących priorytetach: (1) wsparcie głównych projektów krajów członkowskich; (2) ograniczenie obciążeń biurokratycznych; (3) teleinformatyczne wsparcie postępowań publicznych; (4) standaryzacja elektronicznych dokumentów i certyfikatów; (5) monitoring i benchmarking wdrożeń w celu rewizji planów; (6) wsparcie inicjatyw elektronicznego uczestniczenia obywateli w procesach demokratycznych. W ostatnich latach wsparcie Komisji Europejskiej dla rozwoju elektronicznej administracji dotyczyło zasadniczego zwiększenia skuteczności wdrożeń platform i systemów oraz ich dostępności dla wszystkich grup, a także zapewnienia interoperacyjności systemów europejskich. Podczas konsultacji publicznych on-line z Komisją Europejską brak interoperacyjności systemów i usług, problemy organizacyjne i niewystarczające umiejętności urzędników i obywateli uznano za najpoważniejsze bariery dla efektywnej i skuteczniejszej administracji30. Główną cechą przyszłej koncepcji e-administracji jest większa koncentracja na aspektach dotyczących użytkownika końcowego31. Większą uwagę należy zwrócić na jakość i zakres usług e-administracji (usługi informacyjne, komunikacyjne i transakcyjne) oraz ich realizację. We współpracy z zaangażowanymi podmiotami należy opracować nowe sposoby świadczenia e-usług: (1) samoobsługowe; (2) różnorodne kanały – kompleksowe centra informacji i obsługi, infokioski, centra informacji telefonicznej, infolinie, telewizję cyfrowa i usługi sieciowe.

1.3. Podstawy organizacyjno-prawne informatyzacji samorządu terytorialnego Władze, zarówno na szczeblu samorządowym jak i rządowym, coraz częściej podkreślają duże znaczenie informatyzacji sektora publicznego. Pomimo istnienia wielu strategii i planów rozwoju elektronicznej administracji oraz społeczeństwa informacyjnego, technologie informacyjne i komunikacyjne nie mogą znaleźć należnego im miejsca w krajowych strategiach rozwoju32. 29 Program Konkurencyjność i Innowacje – Program Szczegółowy na Rzecz Wspierania Polityki w Zakresie Technologii Komunikacyjnych i Informacyjnych (www.cip.gov.pl), (2009-04-04). 30 Twój głos w e-administracji 2010, sprawozdanie Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego INFSO, 2006. 31 J. Millard, J. Shahin, R. Warren, C. Leitner, Towards the eGovernment vision for EU in 2010: research policy challenges. Raport przygotowany dla Institute for Prospective Technological Studies. European Institute of Public Administration, Danish Technological Institute, Aarhus, Denmark 2006. 32 A. Gontarz, S. Kosieliński, Mikroskala polityczna. COMPUTERWORLD nr 10, 2007.

18

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

Należy się więc zastanowić, jakie można podjąć działania, aby powstające rozwiązania informatyczne ułatwiły przeprowadzenie transformacji administracji publicznej. Zagadnienie to na świecie zostało dostrzeżone kilka lat temu. W Wielkiej Brytanii w 2005 r. został opracowany dokument „Transformational Government, Enabled by Technology”33, w którym wskazano, że usługi, muszą być projektowane w taki sposób, aby koncentrować się na potrzebach obywateli i przedsiębiorców, a nie tylko na jednostkach je świadczących. Administracja publiczna powinna przejść do etapu współdzielenia swoich e-usług zarówno na poziomie „okna dostępnego dla obywatela” (front-office) jak i „zaplecza” (back-office). To właśnie standaryzacja, uproszczenie i współdzielenie usług publicznych jest sposobem na ich efektywne świadczenie. Pozytywnym przykładem dla krajów europejskich może być zrealizowany w Kanadzie program: „Business Transformation Enablement Program”34, gdzie w trakcie jego realizacji opracowano zbiór narzędzi umożliwiających zastosowanie zintegrowanego podejścia do planowania strategicznego oraz przeprowadzania transformacji sektora publicznego. Zastosowanie tych narzędzi miało zapewnić interoperacyjność systemów informatycznych oraz integralność działań jednostek rządowych. Program ten dostarczył ram, modeli referencyjnych i biznesowych oraz dobrych praktyk do przeprowadzania transformacji jednostek rządowych. W naszym kraju powyższa problematyka została przedstawiona na X Konferencji „Miasta w Internecie” – jako memorandum35 do władz szczebla wojewódzkiego i rządowego. Zapisano w nim, konieczność dokonania kompleksowego przeglądu funkcji, zadań i procedur administracji publicznej, w celu ustalenia mapy kompetencji oraz ujednolicenia procedur administracyjnych w skali kraju. Pomocne do opracowania takiego programu może być zastosowanie ram architektury korporacyjnej (Enterprise Architecture Frameworks): siatka Zachmana, TOGAF36. Ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne z dnia 17 lutego 2005 r. skłania do rozpatrywania informatyzacji w kontekście zadań realizowanych przez samorządy. Ustawa uruchamia programy horyzontalne i infrastrukturalne dla wszystkich sektorów administracji publicznej oraz ustanawia wspólne standardy interoperacyjności dla systemów informatycznych. W Konstytucji RP określono, że zadania publiczne wykonywane są na podstawie i w granicach prawa przez podmioty, które sprawują władzę publiczną, w tym w dużej części przez samorząd terytorialny. Wśród zadań publicznych Konstytucja Transformational Government, Enabled by Technology, Wydawnictwo TSO, Norwich 2005. Business Transformation Enablement Program, Treasury Board of Canada Secretariat, 2004. 35 Modernizacja administracji publicznej bazująca na informatyzacji niezbędnym warunkiem rozwoju Polski w latach 2007-2013. Zakopane 2006. 36 Siatka Zachmana – szablon i sposób postępowania, który pozwala w sposób formalny i ściśle strukturalizowany definiować architekturę systemów korporacyjnych. TOGAF – szkielet dla architektury korporacyjnej, który zapewnia kompleksowe podejście do projektowania, planowania, implementacji oraz zarządzania informacyjną architekturą przedsiębiorstwa. 33

34

1.3. Podstawy organizacyjno-prawne informatyzacji samorządu terytorialnego 19

wyróżnia m.in. zadania służące zaspokajaniu potrzeb wspólnoty samorządowej. Jednostki samorządu terytorialnego, jako podmioty realizujące zadania publiczne, mają ustawowe obowiązki informatyzacji swoich usług. W przepisach prawnych o charakterze ustrojowym określenie „zadania administracji” jest związane z podjęciem szeregu działań, które są regulowane poprzez normy prawa administracyjnego. Zadania wszystkich jednostek samorządu terytorialnego obejmują zadania własne i zadania zlecone. W unijnych aktach prawnych oraz dokumentach planistycznych przenoszonych do polskiego prawa, eksponowana jest kategoria usług publicznych, jako element nowego zarządzania publicznego (koncepcji Public Governance). Technologie informacyjne i komunikacyjne, które w przeszłości ze względu na wysokie koszty uzasadniały centralizację systemów informatycznych obsługujących bazy danych, w chwili obecnej wspomagają ich decentralizację. Wsparcie to wiąże się z możliwością bezpośredniego korzystania poprzez sieci teleinformatyczne z centralnych baz danych (odległość nie odgrywa żadnej roli). Pobieranie i dostarczanie danych w rozproszonych systemach informatycznych umożliwia „odmiejscowienie” usług publicznych37. Informatyzacja administracji wpływa na zdolność wykonywania zadań publicznych poprzez zwiększanie efektywności przetwarzania danych, w zdalną komunikację oraz redukowanie znaczenia dokumentów papierowych jako nośników danych. W interesie publicznym przetwarzanie danych może być wspierane przez dopuszczenie komunikacji elektronicznej lub blokowane jej (w przypadku ochrony danych osobowych i informacji niejawnych). Prawne instrumenty e-administracji zdefiniowała ustawa o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. Ustawa ta nakłada na samorząd terytorialny nowe obowiązki realizacji polityki ogólnokrajowej, stawiając go w pozycji konsumenta, a nie samodzielnego podmiotu informatyzacji na poziomie gmin, powiatów i województw. Ustanowienie w Polsce ram informatyzacji jako polityki publicznej, jest zmianą korzystną na poziomie krajowym. Natomiast to, że zapis o informatyzacji nie określa organów samorządu, jako samodzielnych podmiotów tej polityki na poziomie lokalnym i regionalnym, jest niekorzystne dla jej efektywności. 37 Usługi publiczne są to usługi świadczone przez organy administracji publicznej na rzecz obywateli, podmiotów gospodarczych oraz organizacji , a także inne formy komunikacji pomiędzy organami administracji publicznej a obywatelami i organizacjami, służące realizacji zadań administracji publicznej lub wywiązywaniu się obywateli i organizacji z obowiązków wobec państwa. Systemy informatyczne umożliwiają stworzenie warunków do „odmiejscowienia” obsługi obywatela polegającej na umożliwieniu świadczenia szeregu czynności administracyjnych dotyczących (ewidencji ludności, dowodów osobistych, stanu cywilnego, zaświadczeń i odpisów) w dowolnym urzędzie gminnym. Dane z referencyjnego rejestru PESEL mogłyby być przekazywane do innych systemów informatycznych administracji publicznej lub pobierane przez te systemy przy wykorzystaniu technik teleinformatycznych.

20

Rozdział 1. Znaczenie elektronicznej administracji...

Obecnie stosowane systemy informatyczne w urzędach nie współpracują ze sobą. Rozwiązanie tego problemu wymaga integracji dotychczasowych rozwiązań i ustanowienia ram interoperacyjności (zbioru założeń, metodyk, standardów i specyfikacji). W dokumencie A Legal and Institutional Analysis of Barriers to eGovernment38 opisano bariery i zdefiniowano problemy, które uniemożliwiają lub opóźniają wprowadzenie e-administracji. Są nimi: (1) brak zaangażowania rządzących; (2) czynniki finansowe; (3) wykluczenie cyfrowe; (4) brak koordynacji; (5) nieefektywna organizacja; (6) brak zaufania; (7) słabe projekty techniczne. W Polsce do najbardziej istotnych problemów e-administracji należą: brak spójności planów informatyzacji administracji publicznej oraz nieefektywna koordynacja i prowadzenie procesów wdrożeniowych. Wymogi dotyczące współpracy i usprawnienia procesu obiegu informacji zostały przedstawione w Planie Informatyzacji Państwa na lata 2007-2010, jako Platforma Usług Administracji Publicznej (ePUAP)39. Głównymi celami wdrożenia ePUAP są: (1) stworzenie jednolitego, bezpiecznego i w pełni zgodnego z obowiązującym prawem elektronicznego kanału udostępniającego usługi publiczne dla obywateli, podmiotów gospodarczych i administracji publicznej; (2) skrócenie czasu i obniżenie kosztów udostępniania zasobów informacyjnych oraz funkcjonalności systemów dziedzinowych do interoperacyjnego wykorzystania w procesach realizacji zadań publicznych.

38 A Legal and Institutional Analysis of Barriers to eGovernment, Przygotowany dla Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów Komisji Europejskiej, 2006. 39 ePUAP jest jednym z ponadsektorowych projektów informatycznych zapisanych w Planie Informatyzacji na lata 2007-2010.

Rozdział 2

Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego

2.1. Pojęcie kapitału ludzkiego urzędów samorządowych W szerokim ujęciu kapitał ludzki obejmuje wszystkie cechy, które wpływają na produktywność jednostki, w tym wykształcenie, inteligencję, wrodzone zdolności, stan zdrowia, cechy charakteru, a także znajomości i powiązania40. Czasami kapitał ludzki zawężany jest tylko do wykształcenia, tzw. kapitał wykształcenia41, jednak znacznie częściej sprowadza się go do wykształcenia i posiadanych umiejętności42. Z. Chojnicki i T. Czyż w wymiarze społeczno-demograficznym definiują kapitał ludzki jako „zasoby ludzkie stanowiące zbiorowości jednostek ludzkich, które cechuje wiedza, kompetencje i umiejętności uzyskane na drodze studiów wyższych, a które mogą służyć działalności badawczej, edukacyjnej, praktycznej, a w szczególności gospodarczej”43. W opracowaniu kapitał ludzki, urzędów gmin i miast na prawach powiatu analizuje się w kategoriach wieku, wykształcenia, posiadanych umiejętności pracowników urzędów samorządowych oraz zatrudniania w urzędzie osób odpowiedzialnych wyłącznie za sprawy informatyki. Prowadzone dotychczas badania44 wskazują, 40 M. Herbst (red.), Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007, s. 11. 41 L. Zienkowski (red.), Wiedza a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003. 42 Z. Chojnicki, T. Czyż, Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2006. R. Przybyszewski, Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, Difin, Warszawa 2007. 43 Z. Chojnicki, T. Czyż, Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2006, s. 16. 44 P. Swianiewicz, Wirtualny samorząd i demokracja lokalna, Samorząd Terytorialny, 4/2006, s. 5-27.

22

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

że bardziej skłonne do korzystania z Internetu i usług elektronicznych są osoby poniżej 40 roku życia oraz osoby posiadające wykształcenie wyższe. Można zatem przyjąć, że większy odsetek pracowników urzędów w wieku do 40 lat i z wyższym wykształceniem będzie się przekładał na szersze i sprawniejsze wykorzystanie rozwiązań elektronicznej administracji. Podstawą oceny umiejętności pracowników urzędów jest ich skłonność do podnoszenia kwalifikacji poprzez uczestnictwo w szkoleniach z zakresu wykorzystania ICT. Kapitał ludzki urzędów tworzą też osoby odpowiedzialne za sprawy informatyki, które monitorują działanie systemów informatycznych w urzędzie oraz zapewniają sprawność ich działania.

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów 2.2.1. Gminy We wszystkich urzędach gmin województwa wielkopolskiego objętych badaniem zatrudnionych było 7914 osób (patrz tabele: 2.1. i 2.2.). Średnio w urzędzie pracowało blisko 36 osób. Jest to jedna z najniższych wartości w Polsce. Zaledwie w czterech województwach urzędy gminne zatrudniały przeciętnie mniejszą liczbę pracowników niż w urzędach gmin województwa wielkopolskiego. W województwie podlaskim średnia liczba zatrudnionych wynosiła 27 osób, lubelskim 32 osoby, warmińsko-mazurskim 34 osoby oraz mazowieckim 36 osób45. Liczba osób pracujących w urzędzie zależała od typu gminy oraz jej wielkości. Wraz ze wzrostem liczby mieszkańców, wzrastała też liczba urzędników. Zdecydowanie najwięcej osób zatrudniały urzędy miejskie (79 osoby) oraz gminy i miasta, w których liczba ludności przekraczała 50 000 (170 osób). Wśród wszystkich gmin województwa wielkopolskiego najwięcej osób zatrudniał urząd miasta Piły (187 osób), a najmniej miasta Obrzycko (9 osób). Liczba osób pracujących w urzędzie była dodatnio skorelowana z liczbą ludności gminy (r=0,92; p<0,001).

Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport pod red. J. Czapińskiego, T. Panka, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2007. 45 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

23

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów

Tabela 2.1. Liczba osób zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ gminy

Liczba osób pracujących w urzędach

Średnia liczba osób pracujących w urzędach

Liczba osób pracujących w urzędach na 1000 mieszkańców

ogółem

7914

35,8

3,1

miejskie

1190

79,3

2,8

miejsko-wiejskie

3680

40,8

2,8

wiejskie

3044

26,2

3,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu (UMWW).

Trudno jest podać optymalną liczbę urzędników przypadających na daną liczbę mieszkańców, która zapewni z jednej strony właściwą i szybką obsługę obywateli, a z drugiej koszty ich funkcjonowania nie będą dużym obciążeniem lokalnych budżetów. W gminach województwa wielkopolskiego na 1000 mieszkańców przypadało trzech pracowników urzędów gmin. Najwięcej osób na 1000 mieszkańców zatrudniały gminy wiejskie oraz liczące do 10 000 mieszkańców (prawie 4 osoby). Zdecydowanie mniej zatrudniły gminy miejskie oraz liczące powyżej 50 000 mieszkańców (poniżej 3 osób). W poszczególnych gminach wartości te znacznie się różniły (Rycina 2.1.). Najwięcej osób na 1000 mieszkańców zatrudniały urzędy gmin południowo-wschodniej Wielkopolski. W gminie Powidz zatrudnionych było 16 urzędników na 1000 mieszkańców. Natomiast w gminach: Kazimierz Biskupi, Margonin oraz Orchowo ponad 7 osób. Najmniej, bo niespełna dwóch urzędników na 1000 mieszkańców zatrudnionych było w gminach: Żerków, Śrem, Krzemieniewo, Jarocin oraz Wronki. Tabela 2.2. Liczba osób zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Wielkość gminy (liczba ludności)

Liczba osób pracujących w urzędach

Średnia liczba osób pracujących w urzędach

Liczba osób pracujących w urzędach na 1000 mieszkańców

do 10 000

3370

23,6

3,6

10 000-20 000

2210

42,5

3,1

20 000-50 000

1824

79,3

2,7

powyżej 50 000

510

170,0

2,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

24

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

Ryc. 2.1. Liczba osób zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego na 1000 mieszkańców (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W urzędach gmin województwa wielkopolskiego najwięcej osób zatrudnionych było w wieku 41-50 lat oraz 51-60 (por. ryciny 2.2. i 2.3.). Stanowiły one odpowiednio 29,4% i 26,5% ogółu osób zatrudnionych. Z punktu widzenia e-administracji taka struktura wieku nie jest zbyt korzystna. Prawie sześćdziesięcioprocentowy udział zatrudnionych w wieku powyżej 40 lat może powodować trudności w procesie wprowadzania i funkcjonowania elektronicznej administracji. Niewiele ponad 40% osób zatrudnionych w urzędach gmin nie przekroczyło

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów

25

czterdziestego roku życia. Są to osoby, które znają techniki ICT i które są niezbędne dla rozwoju elektronicznej administracji. Ryc. 2.2. Struktura wieku zatrudnionych w urzędach gmin województw wielkopolskiego według typu gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Analizując strukturę wieku zatrudnionych w urzędach gmin według wielkości oraz typu gminy można zauważyć kilka prawidłowości. Odsetek osób w wieku do 40 lat wzrastał wraz ze wzrostem liczby ludności oraz zmieniał się w zależności od typu gminy. W gminach do 10 000 mieszkańców osoby w wieku od 40 lat stanowiły zaledwie 38% ogółu zatrudnionych, a w gminach od 20 000 do 50 000 oraz powyżej 50 000 około 45%. Podobnie w gminach miejskich i miejsko-wiejskich, osoby w tych przedziałach wieku stanowiły około 45% osób zatrudnionych. Z kolei gminy małe, w których liczba ludności nie przekraczała 20 000 mieszkańców oraz gminy wiejskie, charakteryzowały się znacznie większym odsetkiem osób w wieku powyżej 40 lat. W gminach wiejskich oraz o liczbie ludności nie przekraczającej 10 000 mieszkańców stanowiły one ponad 60% osób zatrudnionych w urzędzie. Najwięcej osób w wieku do 40 lat zatrudnionych było w urzędach gmin położonych w zachodniej oraz wschodniej Wielkopolsce (por. rycina 2.4.). W 24 gminach wartość tego wskaźnika przekracza 55%. Są to przede wszystkim następujące gminy: Malanów (79%), Czermin (73%), Lubasz i Kamieniec (65%), Szydłowo (64%) oraz Jarocin i Lipno (63%). Najniższe wartości, poniżej 10% cechowały gminy: Przykona, Sulmierzyce i Szczytniki.

26

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

Ryc. 2.3. Struktura wieku zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W urzędach gmin województwa wielkopolskiego ponad połowa zatrudnionych posiada wyższe wykształcenie (por. ryciny 2.5 i 2.6.). W poszczególnych typach gmin różnice w strukturze wykształcenia pracowników nie są duże. W gminach miejskich osoby z wyższym wykształceniem stanowią 56,1% ogółu zatrudnionych przy 40,6% udziale osób z wykształceniem średnim. W gminach miejsko-wiejskich wartości te wynoszą odpowiednio 54,4% i 43,1%, a w wiejskich 51,6% oraz 44,8%. Odsetek zatrudnionych z wykształceniem wyższym rośnie wraz z wielkością gminy. W gminach do 10 000 mieszkańców liczba osób z wyższym wykształceniem jest prawie taka sama jak z wykształceniem średnim. Z kolei w gminach od 20 000 do 50 000 oraz powyżej 50 000 zdecydowanie przeważają pracownicy z wykształceniem wyższym.

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów

27

Ryc. 2.4. Odsetek zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego w wieku do 40 lat (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

28

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

Ryc. 2.5. Struktura wykształcenia osób zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ryc. 2.6. Struktura wykształcenia osób zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów

29

Analizując rozkład przestrzenny odsetka osób zatrudnionych w urzędach gmin z wykształceniem wyższym można wyróżnić część centralną województwa o wysokich wartościach tego wskaźnika oraz część północną i południową o niskich wartościach (por. rycina 2.7.). Ryc. 2.7. Odsetek zatrudnionych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego z wykształceniem wyższym (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W gminach otaczających Poznań osoby z wykształceniem wyższym stanowiły pond 70% ogółu zatrudnionych (np. Murowana Goślina 82%, Kaźmierz 80%, Dopiewo 75%). Zaznacza się więc tutaj wyraźny wpływ dużego ośrodka

30

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

akademickiego, jakim jest Poznań. W północnej i południowej Wielkopolsce osoby z wyższym wykształceniem stanowiły mniej niż 50% ogółu zatrudnionych (np. Kotlin 12%, Rozdrażew 23%, Doruchów 25%). Należy stwierdzić, że korzystniejsza sytuacja w zakresie funkcjonowania i rozwoju e-administracji m.in. możliwości świadczenia elektronicznych usług publicznych występuje w gminach miejskich i miejsko-wiejskich położonych w centralnej części województwa wielkopolskiego. W gminach tych znaczny odsetek zatrudnionych stanowią osoby w wieku poniżej 40 lat oraz posiadające wykształcenie wyższe. Natomiast małe gminy wiejskie położone głównie w południowo-wschodniej Wielkopolsce dysponują słabiej przygotowaną kadrą do świadczenia usług elektronicznej administracji.

2.2.2. Miasta na prawach powiatu W urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego zatrudnionych było 2171 osób. Zdecydowanie najwięcej urzędników pracowało w Poznaniu (1289 osób). W Kaliszu zatrudnionych było 344 urzędników, w Koninie 306, a w Lesznie 232. W przeliczeniu na 1000 mieszkańców najwięcej osób pracowało w urzędach w Koninie i Lesznie (4 osoby). Natomiast w Kaliszu wartość tego wskaźnika wynosiła 3, a w Poznaniu 2. Pomimo, że miasta na prawach powiatu realizują zadania gmin i powiatów, liczba osób pracujących w urzędach na 1000 mieszkańców jest zbliżona do średniej wartości dla gmin. Wśród miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego najwięcej osób w wieku do 40 lat zatrudnionych było w Poznaniu (55,5%), a najmniej w Koninie (36,9%) (por. rycina 2.8.). W konińskim urzędzie miasta osoby w wieku 41-50 stanowiły ponad 35% ogółu zatrudnionych. Z kolei w Lesznie najliczniejszą grupę stanowiły osoby w wieku 51-60 lat (26,7%). Miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego charakteryzują się znacznie większą liczbą osób zatrudnionych, którzy posiadają wykształcenie wyższe niż urzędy gminne tego województwa (por. rycina 2.9.). We wszystkich czterech miastach na prawach powiatu odsetek osób z wykształceniem wyższym przekraczał 70%. Biorąc pod uwagę poziom wykształcenia pracowników urzędów samorządowych należy wskazać, że miasta na prawach powiatu mają większe niż gminy możliwości świadczenia elektronicznych usług publicznych.

2.2. Struktura wieku oraz wykształcenia pracowników urzędów

31

Ryc. 2.8. Struktura wieku osób zatrudnionych w urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ryc. 2.9. Struktura wykształcenia osób zatrudnionych w urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

32

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

2.3. Kwalifikacje pracowników urzędów z zakresu wykorzystania technologii informacyjnych i komunikacyjnych 2.3.1. Gminy W województwie wielkopolskim szkolenia z zakresu wykorzystania ICT dla swoich pracowników przeprowadziło niespełna 15% urzędów gmin (patrz tabele: 2.3. i 2.4.). W skali całego kraju, szkolenia z zakresu technologii informacyjnych i komunikacyjnych przeprowadziło 18,7% urzędów gmin46. Gminy miejskie oraz gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców znacznie częściej organizowały takie szkolenia. Na przeprowadzenie szkoleń i podniesienie kwalifikacji swoich pracowników zdecydowało się 20% gmin miejskich oraz ponad 31% gmin liczących od 20  000 do 50 000 mieszkańców. W gminach wiejskich oraz liczących mniej niż 10 000 ludności, odsetek gmin które przeprowadziły takie szkolenia wyniósł około 10%. W województwie wielkopolskim w żadnej z trzech gmin liczących powyżej 50 000 mieszkańców (Gniezno, Ostrów Wielkopolski, Piła) nie przeprowadzono szkoleń dla pracowników urzędu z zakresu wykorzystania ICT. Tabela 2.3. Szkolenia z zakresu ICT przeprowadzone przez urzędy gminne województwa wielkopolskiego według typów gmin (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ gminy

Liczba gmin w których przeprowadzono szkolenia dla pracowników z zakresu ICT

Odsetek badanych gmin w%

ogółem

32

14,5

miejskie

3

20,0

miejsko-wiejskie

16

17,8

wiejskie

13

11,2

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 2.4. Szkolenia z zakresu ICT przeprowadzone przez urzędy gminne województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Wielkość gminy (liczba ludności)

Liczba gmin w których przeprowadzono szkolenia dla pracowników z zakresu ICT

Odsetek badanych gmin w%

do 10 000

15

10,5

10 000-20 000

10

18,9

20 000-50 000

7

31,8

powyżej 50 000

0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW. 46 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

2.3. Kwalifikacje pracowników urzędów z zakresu wykorzystania technologii... 33

Gminy województwa wielkopolskiego które przeprowadziły szkolenia dla pracowników urzędu w zakresie wykorzystania ICT rozmieszczone są przede wszystkim w centralnej (m.in. Tarnowo Podgórne, Swarzędz), północnej (np. Szydłowo, Kaczory) oraz południowej (m.in. Nowe Skalmierzyce, Mikstat) Wielkopolsce (por. rycina 2.10.). Ryc. 2.10. Odsetek pracowników urzędów gmin województwa wielkopolskiego którzy odbyli szkolenia z zakresu ICT (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Odsetek pracowników urzędów gmin którzy odbyli szkolenia z zakresu ICT był zróżnicowany (por. rycina 2.10.). Zaledwie w sześciu urzędach gmin (Bojanowo, Kaczory, Kleszczewo, Kramsk, Swarzędz, Tarnowo Podgórne) szkoleniem

34

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

objęto wszystkich pracowników. W 12 gminach województwa wielkopolskiego w takich szkoleniach uczestniczyło ponad 50% pracujących w urzędzie, a w 14 mniej niż 50%. W trzech gminach (Nowe Skalmierzyce, Ślesin oraz Szydłowo) zaliczonych do tej ostatniej grupy, w szkoleniach brał udział tylko jeden pracownik urzędu. Problematyka poruszana na szkoleniach w poszczególnych gminach nie była istotnie zróżnicowana i dotyczyła podstawowych umiejętności w zakresie wykorzystania ICT (patrz tabela 2.5.). We wszystkich typach gmin dominowały szkolenia podnoszące umiejętności pracowników urzędów w obsłudze programów biurowych (m.in. edytory tekstu, arkusze kalkulacyjne) oraz obsłudze aplikacji internetowych (m.in. tworzenie stron WWW). Należy zwrócić uwagę na fakt, że coraz więcej pracowników (głównie w gminach miejskich i miejsko-wiejskich) uczestniczy w szkoleniach z zakresu elektronicznego obiegu dokumentów. Spośród gmin, które przeprowadziły szkolenia, 31% zdecydowało się na zapoznanie pracowników urzędu z możliwościami, jakie daje wprowadzenie elektronicznego obiegu dokumentów. Wprowadzenie systemów obiegu dokumentów przyczynia się przede wszystkim do obniżenia kosztów funkcjonowania administracji oraz przyspieszenia procesów decyzyjnych. Wśród 32 gmin województwa wielkopolskiego, w których przeprowadzono szkolenia, zaledwie w jednej gminie poruszano kwestie funkcjonowania i obsługi podpisu elektronicznego. Takie szkolenia przeprowadzono w urzędzie gminy Kłodawa. Tabela 2.5. Zakres tematyczny szkoleń dla pracowników urzędów gmin województwa wielkopolskiego według typów gmin (w %)*, (według stanu na dzień 31.12.2007) Zakres szkolenia

Ogółem

Gminy miejskie

Gminy miejsko-wiejskie

Gminy wiejskie

obsługa programów biurowych

59,4

100,0

50,0

61,5

obsługa Internetu i aplikacji internetowych

40,6

100,0

31,2

38,5

3,1

0,0

6,2

0,0

elektroniczny obieg dokumentów

31,2

33,3

43,7

15,4

nowe systemy informatyczne

12,5

0,0

12,5

15,4

administracja sieci

12,5

33,3

12,5

7,7

podpis elektroniczny

*Odsetki nie sumują się do 100% ponieważ badani mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

2.3. Kwalifikacje pracowników urzędów z zakresu wykorzystania technologii... 35

2.3.2. Miasta na prawach powiatu Szkolenia z zakresu wykorzystania ICT wśród pracowników swoich urzędów przeprowadziły władze dwóch miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego, tj. Poznania oraz Konina. W Kaliszu oraz Lesznie takich szkoleń nie zorganizowano. W Koninie w szkoleniach uczestniczyło 50 pracowników (16,3% ogółu zatrudnionych), a tematem szkoleń była obsługa programów biurowych oraz aplikacji internetowych. Natomiast w Poznaniu szkoleniami objęto 97 osób (7,5%), a ich przedmiotem były aplikacje biurowe i internetowe, a także system operacyjny Linux. Podobnie jak w przypadku gmin województwa wielkopolskiego, także w miastach na prawach powiatu nie przeprowadzono szkoleń w tak ważnej kwestii jak funkcjonowanie podpisu elektronicznego.

2.4. Obsługa informatyczna urzędów Rozwój elektronicznej administracji, w tym przede wszystkim poszerzanie zakresu usług publicznych świadczonych przez samorządy za pośrednictwem Internetu wymaga zatrudnienia w urzędach osób odpowiedzialnych za obsługę informatyczną albo też zlecanie takich usług na zewnątrz. Przez osoby odpowiedzialne za obsługę informatyczną urzędu rozumie się pracowników urzędu, którzy podczas całego albo znacznej części procesu pracy, wykonują specjalistyczne czynności związane z informatyką, np. zarządzanie siecią, obsługa sprzętu oraz oprogramowania, niezależnie od tego czy posiadają wykształcenie informatyczne. Wiele urzędów gmin nie zatrudnia takich osób, a zadania te zlecane są na zewnątrz innym podmiotom tzw. outsourcing obsługi informatycznej urzędów.

2.4.1. Gminy W badanych gminach województwa wielkopolskiego za obsługę informatyczną urzędu odpowiadało 180 osób. W rezultacie 70% urzędów gmin województwa wielkopolskiego zatrudniało takie osoby (patrz tabela 2.6.). W pozostałych gminach wykonywanie tego zadania zlecano podmiotom zewnętrznym. W większości urzędów za obsługę informatyczną odpowiadała jedna osoba.

36

Rozdział 2. Kapitał ludzki urzędów gmin i miast na prawach powiatu...

Odsetek urzędów gmin zatrudniających osoby odpowiedzialne za obsługę informatyczną urzędów zależał od liczby ludności gminy. Wraz ze wzrostem liczby ludności zwiększał się odsetek gmin, które zatrudniały takie osoby, a zmniejszał się korzystających z usług zewnętrznych podmiotów. Podobnie wzrastała średnia liczba osób odpowiadających za obsługę informatyczną. Z kolei gminy miejskie i miejsko-wiejskie rzadziej korzystały z outsourcingu usług informatycznych niż gminy wiejskie. Tabela 2.6. Gminy województwa wielkopolskiego zatrudniające osoby odpowiedzialne za obsługę informatyczną urzędu oraz zlecające usługi informatyczne na zewnątrz według typu i wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Odsetek gmin zatrudnia- Średnia liczba osób za- Odsetek gmin zlecatrudnionych w urzędzie jących obsługę inforjących osoby odpowiedzialne za obsługę infor- i odpowiedzialna za jego matyczną urzędów matyczną urzędu (w %) obsługę informatyczną (l.b.) na zewnątrz (w %)

ogółem

70,0

1,2

30,0

miejskie

80,0

1,5

20,0

miejsko-wiejskie

80,0

1,2

20,0

wiejskie

60,0

1,1

40,0

do 10 000

70,0

1,1

30,0

10 000-20 000

70,0

1,1

30,0

20 000-50 000

90,0

1,5

10,0

powyżej 50 000

100,0

2,3

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Gminy, które zlecały obsługę informatyczną urzędów położone były przede wszystkim w centralnej Wielkopolsce oraz w sąsiedztwie miast na prawach powiatu (por. rycina 2.11.). Przykładowo, spośród czterech gmin graniczących z Lesznem, trzy korzystały z outsourcingu (Święciechowa, Lipno oraz Osieczna). Ponadto sąsiedztwo gminy miejskiej (np. Kościan, Turek) oraz gminy wiejskiej (Kościan, Turek) sprzyjało przekazywaniu odpowiedzialności za sprawy informatyki w urzędach gmin wiejskich zewnętrznym podmiotom.

2.4.2. Miasta na prawach powiatu Wszystkie cztery miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego zatrudniały osoby odpowiedzialne za obsługę informatyczną urzędu. W żadnym z nich nie korzystano z outsourcingu usług informatycznych. Ze względu na znacznie większą liczbę osób obsługiwanych przez urzędy miast na prawach powiatu oraz szerszy

2.4. Obsługa informatyczna urzędów

37

zakres spraw przekazanych tym jednostkom samorządowym do wykonania, liczba osób odpowiedzialnych w urzędach za sprawy informatyki była większa niż w gminach. W Poznaniu było 39 osób (3,0% ogółu pracujących w urzędzie), Koninie 8 (2,3%), Kaliszu 7 (2,3%), a w Lesznie 6 (2,5%). Ryc. 2.11. Gminy województwa wielkopolskiego zatrudniające osoby odpowiedzialne za obsługę informatyczną urzędu oraz zlecające usługi informatyczne na zewnątrz (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Rozdział 3

Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego

Na infrastrukturę teleinformatyczną urzędów składają się przede wszystkim: sprzęt komputerowy (m.in. stacje robocze, serwery), dostęp sieciowy do własnych zasobów bazodanowych i Internetu oraz oprogramowanie. W tworzeniu „zaplecza” elektronicznej administracji istotne jest posiadanie przez urzędy nowoczesnego sprzętu komputerowego, szybkiego Internetu oraz odpowiednich aplikacji umożliwiających sprawne wykonywanie zadań administracji publicznej. W analizie stopnia rozwoju infrastruktury teleinformatycznej urzędów uwzględniono: 1) wyposażenie urzędów w komputery, 2) wykorzystywane oprogramowanie, 3) rodzaj i prędkość dostępu do Internetu, a także sposób wykorzystania Internetu, 4) tworzone przez samorządy lokalne punkty dostępu do Internetu oraz 5) wykorzystanie podpisu elektronicznego.

3.1. Wyposażenie urzędów w komputery 3.1.1. Gminy Urzędy gmin województwa wielkopolskiego wyposażone były w 7509 komputerów. W przeliczeniu na jedną gminę przypadały 34 komputery, a na jednego pracownika 0,95 komputera. Były to wartości wyższe niż średnie dla Polski.

39

3.1. Wyposażenie urzędów w komputery

Przeciętnie w urzędzie gminy wykorzystywanych było 30 komputerów, a na jednego zatrudnionego przypadało około 0,8 komputera47. Liczba komputerów użytkowanych w poszczególnych urzędach gmin zależała od jej wielkości i typu (Tabele: 3.1. i 3.2.). Ponad 80% gmin miejskich województwa wielkopolskiego posiadało w urzędzie ponad 40 komputerów, w gminach miejskowiejskich próg ten przekroczyło zaledwie 30% gmin, a w wiejskich niespełna 8%. Podobnie wraz ze wzrostem liczby ludności gminy zwiększała się liczba komputerów. We wszystkich gminach województwa wielkopolskiego liczących więcej niż 50 000 mieszkańców liczba wykorzystywanych komputerów przekraczała 100. Tabela 3.1. Struktura komputerów w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) do 20

21-40

41-60

ogółem

Typ gminy

28,1

50,2

10,9

61-100 9,0

powyżej 100 1,8

miejskie

20,0

0,0

33,3

26,7

20,0

miejsko-wiejskie

11,1

58,9

15,6

13,3

1,1

wiejskie

42,2

50,0

4,3

3,4

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 3.2. Struktura komputerów w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Wielkość gminy (liczba ludności) do 10 000

do 20

21-40

41-60

61-100

powyżej 100

41,3

55,9

2,1

0,7

0,0

10 000-20 000

5,7

54,7

30,2

7,5

1,9

20 000-50 000

0,0

9,1

22,7

68,2

0,0

powyżej 50 000

0,0

0,0

0,0

0,0

100,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Dla określenia poziomu nasycenia urzędów gmin województwa wielkopolskiego komputerami przyjęto dwa wskaźniki. Pierwszym jest liczba komputerów przypadających na jednego pracownika urzędu, a drugim odsetek pracowników posiadających na swoim stanowisku pracy komputer. Optymalna wartość tych wskaźników wynosi odpowiednio 1 lub więcej oraz 100%. W gminach województwa wielkopolskiego liczba komputerów przypadających na jednego pracownika jest bliska wartości optymalnej i wynosi 0,95 (patrz tabela 3.3.). Ponad 87% pracowników urzędów posiada na swoim stanowisku pracy komputer. Różnice pomiędzy poszczególnymi kategoriami gmin są niewielkie. Stosunkowo 47 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

40

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

najmniej korzystna sytuacja pod kątem wyposażenia pracowników w komputery występuje w gminach województwa wielkopolskiego liczących powyżej 50 000 mieszkańców (Piła, Ostrów Wielkopolski, Gniezno), których urzędy zatrudniają najwięcej osób. W miastach tych liczba komputerów przypadających na jednego pracownika wynosi 0,85, a odsetek pracowników których stanowiska pracy wyposażone są w komputer nieznacznie przekracza 85%. Tabela 3.3. Stopień nasycenia urzędów gmin województwa wielkopolskiego komputerami (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ oraz wielkość gminy (liczba ludności)

Liczba komputerów przypadających na jednego pracownika urzędu (l.b.)

Odsetek pracowników urzędu posiadających na stanowisku pracy komputer (w %)

ogółem

0,95

87,10

miejskie

0,92

90,00

miejsko-wiejskie

0,97

87,70

wiejskie

0,94

85,60

do 10 000

0,95

86,80

10 000-20 000

0,97

89,10

20 000-50 000

0,95

86,40

powyżej 50 000

0,86

85,70

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W województwie wielkopolskim lepiej wyposażone w komputery są gminy położone w centralnej jego części (por. rycina 3.1.). W gminach tych liczba komputerów przypadających na jednego pracownika urzędu bliska jest jedności, a odsetek pracowników posiadających na stanowisku pracy komputer wynosi 100%. Znacznie gorsza sytuacja występuje w gminach południowych (np. Opatówek 0,54 i 55%). Struktura wieku komputerów wykorzystywanych przez urzędy gminne w Wielkopolsce nie jest zbyt zróżnicowana (por. ryciny: 3.2. i 3.3.). Dominują komputery w wieku od 2 do 4 lat. Komputery w wieku do 2 lat, które można uznać za nowoczesne stanowią 33% wszystkich komputerów urzędów gmin. Natomiast komputery stare, powyżej 4 lat stanowią 27%. Podobne proporcje występują w poszczególnych typach gmin, z tym że w gminach wiejskich komputery w wieku powyżej 4 lat stanowią stosunkowo większy odsetek (30%).

3.1. Wyposażenie urzędów w komputery

41

Ryc. 3.1. Stopień nasycenia urzędów gmin województwa wielkopolskiego komputerami (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) Liczba pracowników urzędu przypadająca na 1 komputer

42

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

(B) Odsetek pracowników urzędu posiadających na swoim stanowisku pracy komputer

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najwięcej komputerów cztero i więcej letnich użytkuje się w urzędach największych gmin województwa (38,8%), natomiast najwięcej komputerów w wieku do 2 lat występuje w średnich gminach województwa liczących od 20 do 50 tys. mieszkańców. Może to wynikać z faktu, że w największych gminach województwa wielkopolskiego proces informatyzacji urzędów rozpoczął się znacznie wcześniej (początek lat 90.) niż w gminach wiejskich, w których zakup lub wymiana starego i zużytego sprzętu komputerowego dopiero się rozpoczyna. Z kolei małe gminy zaledwie od kilku lat zaczęły dostrzegać potrzebę informatyzacji, stąd też odsetek komputerów nowoczesnych jest wysoki.

3.1. Wyposażenie urzędów w komputery

43

Ryc. 3.2. Struktura wieku komputerów w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ryc. 3.3. Struktura wieku komputerów w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

44

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Ryc. 3.4. Struktura wieku komputerów w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

3.1. Wyposażenie urzędów w komputery

45

Analizując rozkład przestrzenny wieku użytkowanych komputerów w poszczególnych urzędach gmin należy zauważyć, że stosunkowo najnowocześniejszy sprzęt komputerowy występuje w gminach położonych na południowy-zachód od Poznania (głównie w powiecie leszczyńskim) (por. rycina 3.4.). W gminach tych komputery w wieku do 2 lat stanowiły ponad 50% wykorzystywanego sprzętu komputerowego. W gminie Suchy Las wszystkie komputery są w tym wieku. Komputery stosunkowo jeszcze nowe, w wieku od 2 do 4 lat występują przede wszystkim w urzędach gmin północno-zachodniej oraz południowo-wschodniej Wielkopolski. W ośmiu gminach stanowiły one ponad 80% użytkowanych komputerów. Tymi gminami są: Miedzichowo, Wronki, Jaraczewo, Bojanowo, Olszówka, Chodzież, Doruchów oraz Tuliszków. Z kolei w gminach położonych we wschodniej części województwa wielkopolskiego stosunkowo duży odsetek, ponad 50% stanowiły komputery w wieku powyżej 4 lat (m.in. gminy: Gołuchów, Kraszewice, Sieroszewice oraz Stawiszyn). Na potrzebę zakupu nowego sprzętu komputerowego wskazywało aż 92% gmin województwa wielkopolskiego (patrz tabela 3.4.). Były to przede wszystkim gminy miejsko-wiejskie (95,6%) oraz gminy miejskie (93,3,%). Ponadto wszystkie gminy województwa wielkopolskiego liczące powyżej 20 000 mieszkańców planują zakup nowych komputerów. Są to więc gminy, które dysponują mniej nowoczesnym sprzętem komputerowym, a podstawowym powodem zakupu nowych komputerów jest chęć wymiany dotychczas użytkowanych. Gminy małe, dysponujące nowocześniejszymi komputerami rzadziej deklarowały chęć zakupu nowych komputerów. Tabela 3.4. Gminy województwa wielkopolskiego planujące zakup nowych komputerów według typu i wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Odsetek gmin wyrażających chęć zakupu komputerów

ogółem

91,9

miejskie

93,3

miejsko-wiejskie

95,6

wiejskie

88,8

do 10 000

88,8

10 000-20 000

96,2

20 000-50 000

100,0

powyżej 50 000

100,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

46

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

3.1.2. Miasta na prawach powiatu Urzędy miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego wyposażone były w 2467 komputerów (patrz tabela 3.5.). Największą ich liczbą dysponował Poznań (1555), a następnie Kalisz (380), Konin (315) oraz Leszno (217). Liczba przypadających komputerów na jednego pracownika urzędu była w miastach na prawach powiatu zdecydowanie wyższa niż w gminach województwa wielkopolskiego. Tylko w Lesznie wartość tego wskaźnika nie przekroczyła jedności i wyniosła 0,94. W pozostałych miastach na jednego pracownika urzędu przypadał więcej niż jeden komputer, np. w Poznaniu 1,21. Zdecydowana większość pracowników urzędów miast posiada na swoim stanowisku pracy komputer. W Poznaniu każdy pracownik ma swobodny dostęp do komputera, w Kaliszu i Koninie ponad 98%, a w Lesznie zaledwie 90%. Miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego charakteryzują się więc wysokim stopniem nasycenia urzędów w komputery, jednak są to komputery starszych typów. W Poznaniu komputery w wieku powyżej 4 lat stanowiły prawie 62% wszystkich komputerów, w Koninie 47,6%, Kaliszu 37,6% oraz Lesznie 31,3%. Stosunkowo najnowocześniejszym sprzętem komputerowym dysponują pracownicy urzędu w Lesznie, gdzie komputery w wieku poniżej 2 lat stanowiły ponad 33% wszystkich komputerów. W Poznaniu stanowiły one zaledwie 24%. Analizując wyposażenie urzędów gmin i miast na prawach powiatu w komputery pod kątem poziomu ich nowoczesności należy wskazać, że zdecydowanie lepsza sytuacja występuje w gminach województwa wielkopolskiego, w których odsetek komputerów w wieku poniżej 2 lat jest wyższy. Miasta na prawach powiatu Wielkopolski wcześniej niż gminy zaczęły informatyzować swoje urzędy, co spowodowało, że większość użytkowanych komputerów ma ponad 4 lata. Dlatego też we wszystkich miastach planuje się zakup nowych komputerów, w celu wymiany dotychczas użytkowanych. Tabela 3.5. Wyposażenie urzędów miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego w komputery (według stanu na dzień 31.12.2007) Miasto

Liczba komputerów

Liczba kom- Odsetek pracowników urzędu posiadających puterów na 1 pracownika na stanowisku pracy komputer (%) urzędu

Wiek komputerów (w %) poniżej 2 lat

2-4 lata

powyżej 4 lat

Kalisz

380,0

1,1

99,7

25,8

36,6

37,6

Konin

315,0

1,0

98,0

22,2

30,2

47,6

Leszno

217,0

0,9

90,5

33,2

35,5

31,3

Poznań

1555,0

1,2

100,0

24,1

14,2

61,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach

47

3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach Do sprawnego działania elektronicznej administracji oprócz sprzętu komputerowego istotne jest posiadanie i umiejętne wykorzystywanie aplikacji oraz programów służących zarządzaniu sprawami i dokumentami. W analizie uwzględniono następujące grupy oprogramowania: (1) oprogramowanie open source (wolne oprogramowanie), (2) aplikacje służące do zarządzania dokumentami i sprawami oraz (3) oprogramowanie zabezpieczające. W badaniu uwzględniono wykorzystanie przez urzędy gmin i miast na prawach powiatu oprogramowania typu open source, ponieważ korzystanie z tzw. wolnego oprogramowania można traktować jako przejaw dążenia do zmniejszania kosztów funkcjonowania administracji. Stosowanie aplikacji służących do zarządzania dokumentami i sprawami ma prowadzić nie tylko do ułatwienia, przyspieszenia i podniesienia jakości wykonywanych zadań i świadczonych usług, ale także ma przyczynić się do obniżenia kosztów. Natomiast od rodzaju wykorzystywanych zabezpieczeń zależy m.in. bezpieczeństwo przesyłanych oraz archiwizowanych danych.

3.2.1. Gminy Oprogramowanie open source wykorzystywane jest w 172 (77,8%) urzędach gmin województwa wielkopolskiego (patrz tabela 3.6.). Najchętniej z wolnego oprogramowania korzystają gminy miejskie (93,3%) oraz gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców (86,4%) i ponad 50 000 ludności (100%). W gminach wiejskich oraz liczących mniej niż 10  000 mieszkańców, odsetek urzędów gmin korzystających z takiego oprogramowania nieznacznie przekracza 70%. Gminy wykorzystujące oprogramowanie open source położone są głównie w centralnej części Wielkopolski (por. rycina 3.5.). Z kolei gminy nie korzystające z tego typu aplikacji występują najczęściej w południowej (głównie gminy powiatów: kaliskiego i konińskiego) oraz północnej części województwa. Urzędy gmin województwa wielkopolskiego w ramach oprogramowania open source najczęściej korzystają z aplikacji biurowych (patrz tabela 3.7.). Prawie 88% gmin, które zadeklarowały, że stosują takie oprogramowanie, zamiast komercyjnych pakietów biurowych, korzysta z wolnego oprogramowania. Ponad 30% gmin korzysta z darmowych systemów operacyjnych serwerów, aplikacji służących do obsługi poczty elektronicznej oraz baz danych, a także oprogramowania zabezpieczającego i komunikatorów. To, że systemy operacyjne dla serwerów plików i serwerów bazodanowych w ponad 38% urzędów gmin stanowi wolne oprogramowanie,

48

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

a tylko w 9% – systemy operacyjne wykorzystywane na stacjach roboczych, wskazuje na przyzwyczajenia „zwykłych” użytkowników do platformy Windows w przeciwieństwie do części kadr informatycznych wdrażających wolne oprogramowanie. Analizując wykorzystanie poszczególnych rodzajów aplikacji open source w zależności od typu i wielkości gminy należy zauważyć, że nie występują większe różnice. Z większości aplikacji korzysta podobny odsetek gmin bez względu na ich typ oraz wielkość. Przykładowo gminy miejskie oraz o liczbie ludności przekraczającej 20 000 stosunkowo częściej korzystały z otwartych systemów operacyjnych serwerów oraz baz danych. Tabela 3.6. Urzędy gmin województwa wielkopolskiego korzystające z oprogramowania open source według typu i wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Odsetek gmin korzystających z oprogramowania open source

Typ i wielkość gminy (liczba ludności) ogółem

77,83

miejskie

93,33

miejsko-wiejskie

82,22

wiejskie

72,41

do 10 000

74,13

10 000-20 000

83,02

20 000-50 000

86,36

powyżej 50 000

100,00

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 3.7. Rodzaje wykorzystywanego przez urzędy gminne województwa wielkopolskiego oprogramowania open source (w %)*, (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

1

2

3

4

5

6

7

8

ogółem

29,65 87,79

38,37

8,72 37,79 36,05 33,14 39,53

miejskie

21,43 78,57

50,00

0,00 57,14 28,57 35,71 28,57 8,11 28,38 44,59 37,84 43,24

miejsko-wiejskie

32,43 89,19

44,59

wiejskie

28,57 88,10

30,95 10,71 32,14 29,76 28,57 38,10

do 10 000

24,53 88,68

27,36

10 000-20 000

36,36 90,91

52,27 11,36 38,64 45,45 52,27 50,00

8,49 29,25 29,25 24,53 35,85

20 000-50 000

42,11 84,21

57,89

powyżej 50 000

33,33 33,33 100,00

5,26 36,84 52,63 31,58 42,11 0,00 33,33 33,33 66,66

0,00

1 – oprogramowanie służące do zarządzania serwerami sieciowymi, 2 – aplikacje biurowe, 3 – systemy operacyjne serwerów, 4 – systemy operacyjne, 5 – aplikacje służące do obsługi poczty elektronicznej, 6 – bazy danych, 7 – oprogramowanie zabezpieczające, 8 – komunikatory. *odsetki nie sumują się do 100%, ponieważ badani mogli podać więcej niż jedną odpowiedź. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach

49

Ryc. 3.5. Urzędy gmin województwa wielkopolskiego wykorzystujące oprogramowanie open source (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Wykorzystywane w urzędach gmin województwa wielkopolskiego aplikacje (systemy informatyczne) związane z zarządzaniem sprawami i dokumentami w ramach elektronicznej administracji są zróżnicowane pod względem funkcjonalności oraz stopnia złożoności. Można wyróżnić trzy podstawowe typy takich systemów informatycznych. Są to: 1) elektroniczne systemy informacji o dokumentach. W nich przechowywane są w formie elektronicznej informacje o dokumentach i prowadzonych sprawach, m.in. data ich otrzymania, adresat, nadawca itp.,

50

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

2) elektroniczne systemy obsługi dokumentów. W systemach tych następuje rejestracja i przetwarzanie skanowanych dokumentów papierowych oraz ich wewnętrzny obieg, 3) elektroniczne systemy administrowania sprawami. Są to systemy najbardziej zaawansowane, pozwalające na wsparcie informatyczne całego procesu zarządzania sprawami od ich wpłynięcia, poprzez monitoring aż po jej załatwienie. Aplikacje te pozwalają także na ułatwienie i przyspieszenie przepływu informacji oraz zadań pomiędzy pracownikami urzędu. Najprostszymi i najczęściej stosowanymi systemami informatycznymi w urzędach gmin województwa wielkopolskiego są systemy informacji o dokumentach (patrz tabela 3.8.). Z takich aplikacji korzysta 28% gmin. Zdecydowanie częściej na wprowadzenie tych systemów decydowały się gminy miejskie i miejsko-wiejskie, a także liczące powyżej 20 000 mieszkańców. Zaledwie co druga gmina wiejska i licząca do 10  000 mieszkańców decydowała się na korzystanie z elektronicznych systemów informacji o dokumentach. Z systemów bardziej złożonych, tzn. systemów obsługi dokumentów i systemów administrowania sprawami korzystało odpowiednio 24,9% i 21,7%. Również w przypadku tych systemów, odsetek korzystających gmin zależał od ich typu i wielkości. Zdecydowanie częściej na ich wprowadzenie i użytkowanie decydowały się gminy miejskie oraz gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców. Zaledwie 10% gmin wiejskich i gmin liczących do 10 000 ludności wykorzystywało elektroniczne systemy administrowania sprawami. Tabela 3.8. Elektroniczne systemy zarządzania dokumentami i sprawami w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Elektroniczne systemy informacji o dokumentach

Elektroniczne systemy obsługi dokumentów

Elektroniczne systemy administrowania sprawami

ogółem

28,1

24,9

21,7

miejskie

33,3

53,3

46,7

miejsko-wiejskie

38,9

27,8

28,9

wiejskie

19,0

19,0

12,9

do 10 000

18,2

15,4

9,8

10 000-20 000

41,5

34,0

35,8

20 000-50 000

54,5

54,5

54,5

powyżej 50 000

66,7

100,0

100,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Gminy stosujące elektroniczne systemy zarządzania dokumentami i sprawami skoncentrowane są głównie w centralnej części województwa wielkopolskiego (por. rycina 3.6.). Elektroniczne systemy informacji o dokumentach, systemy

3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach

51

obsługi dokumentów oraz systemy administrowania sprawami wykorzystywane są w gminach położonych w powiecie poznańskim, koncentrycznie otaczających Poznań. Ponadto gminy stosujące jeden z trzech systemów informatycznych rozmieszczone są także w północnej i południowo-wschodniej Wielkopolsce. Przeprowadzona analiza wskazuje, że w województwie wielkopolskim wraz ze wzrostem liczby ludności gminy oraz w miarę zbliżania się do Poznania, rośnie liczba i stopień złożoności stosowanych systemów elektronicznej administracji. Ryc. 3.6. Systemy zarządzania dokumentami i sprawami w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

52

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Urzędy samorządowe stosują różnego rodzaju zabezpieczenia systemów informatycznych. Jednym z podstawowych sposobów jest stosowanie aplikacji zabezpieczających. Gminy województwa wielkopolskiego, bez względu na typ i liczbę ludności, najczęściej stosują oprogramowanie antywirusowe (97,3% gmin) (patrz tabela 3.9.). Tabela 3.9. Sposoby służące zabezpieczeniu systemów informatycznych stosowane w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy i wielkości (w %)*, (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

firewall

zakodowany pozasieciowa oprogramowanie dostęp do archiwizacja antywirusowe poufnych danych informacji

procedura ochrony danych tzw. backup

ogółem

89,6

29,9

62,9

97,3

90,0

miejskie

93,3

53,3

73,3

100,0

100,0

miejsko-wiejskie

94,4

27,8

66,7

97,8

91,1

wiejskie

85,3

28,4

58,6

96,6

87,9

do 10 000

88,1

28,0

60,1

96,5

86,7

10 000-20 000

92,5

35,8

66,0

100,0

94,3

20 000-50 000

95,5

22,7

68,2

95,5

100,0

powyżej 50 000

66,7

66,7

100,0

100,0

100,0

*odsetki nie sumują się do 100% ponieważ badani mogli wskazać więcej niż jedną odpowiedź. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Znaczny odsetek gmin (90%) przeprowadza także tzw. backup danych. Z tej procedury stosunkowo najrzadziej korzystają gminy wiejskie i liczące poniżej 10 000 mieszkańców (ok. 87%). Kolejnym wskazywanym środkiem zabezpieczającym dane i systemy informatyczne jest firewall. Takie aplikacje wykorzystuje prawie 90% gmin Wielkopolski. Z pozasieciowej archiwizacji danych korzysta 63% gmin. Znacznie częściej z tego zabezpieczenia korzystają gminy miejskie (73,3%) oraz gminy liczące powyżej 50 000 mieszkańców (100,0%). Stosunkowo rzadko urzędy gmin województwa wielkopolskiego korzystają z możliwości zakodowania dostępu do poufnych informacji. Ten typ zabezpieczenia stosuje 30% gmin, w tym przede wszystkim gminy miejskie oraz o liczbie ludności przekraczającej 50 000 ludności.

3.2.2. Miasta na prawach powiatu We wszystkich urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego wykorzystywane jest oprogramowanie typu open source (patrz tabela 3.10.).

3.2. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach

53

Przede wszystkim są to aplikacje biurowe, systemy operacyjne serwerów, programy służące do obsługi poczty elektronicznej oraz komunikatory. Tabela 3.10. Oprogramowanie wykorzystywane w urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007) Miasto

Aplikacje open source

Systemy zarządzania dokumentami i sprawami

Oprogramowanie zabezpieczające

system informacji o dokumenfirewall, pozasieciowa archiwitach, system obsługi dokumenzacja danych, oprogramowanie tów, elektroniczne administroantywirusowe, backup wanie sprawami

Kalisz

aplikacje biurowe, systemy operacyjne serwerów, poczta elektroniczna, bazy danych

Konin

systemy operacyjne serwerów, systemy operacyjne, obsługa poczty elektronicznej, bazy danych, oprogramowanie zabezpieczające, komunikatory

system obsługi dokumentów, elektroniczne administrowanie sprawami

firewall, oprogramowanie antywirusowe, backup

Leszno

aplikacje biurowe, obsługa poczty elektronicznej, bazy danych, oprogramowanie zabezpieczające, komunikatory

brak

firewall, pozasieciowa archiwizacja danych, oprogramowanie antywirusowe, backup

Poznań

systemy operacyjne serwerów, komunikatory

system informacji o dokumentach, elektroniczne administrowanie sprawami

firewall, pozasieciowa archiwizacja danych, oprogramowanie antywirusowe, backup

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W urzędach miejskich w Kaliszu, Koninie oraz Poznaniu stosowane są różne systemy zarządzania dokumentami i sprawami. Są to głównie systemy informacji o dokumentach oraz aplikacje służące do elektronicznego administrowania sprawami. W Lesznie takie aplikacje nie są stosowane. Miasta na prawach powiatu w województwie wielkopolskim stosują kilka instrumentów służących zabezpieczeniu posiadanych informacji i systemów informatycznych. We wszystkich urzędach wykorzystywane są firewalle, oprogramowanie antywirusowe oraz procedury ochrony danych tzw. backup. Dodatkowo w urzędach w Kaliszu, Lesznie i Poznaniu przeprowadzana jest pozasieciowa archiwizacja danych.

54

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu w urzędach Sprawne i szybkie przesyłanie informacji w postaci elektronicznej może zapewnić jedynie odpowiednio szybki i o dużej przepustowości dostęp do Internetu, czyli tzw. dostęp szerokopasmowy. Definicje łącza szerokopasmowego są zróżnicowane i zmieniają się wraz z postępem technicznym. Według Międzynarodowej Unii Telekomunikacyjnej (ITU) łącze szerokopasmowe to takie, którego szybkość jest większa od podstawowej ISDN (64 kb/s). Amerykańska Federalna Komisja Łączności (FCC) uważa, że to prędkość przekraczającą 200 kb/s, a z kolei OECD, że jest to stały dostęp o prędkości minimalnej 256 kb/s. Natomiast Komisja Europejska w komunikacie48 z 2004 r. stwierdziła, że łącze szerokopasmowe oznacza wysokiej przepustowości, „zawsze włączone” połączenie z Internetem, które umożliwia dostarczanie innowacyjnych treści i usług. W porównaniu do tradycyjnych połączeń, dostęp poprzez łącze szerokopasmowe jest natychmiastowy i umożliwia przesyłanie znacznych ilości danych, obniżając jednocześnie czas. W niniejszym opracowaniu przez dostęp do łącza szerokopasmowego uważa się stałe łącze umożliwiające transmisję danych z prędkością minimalną 256 kb/s.

3.3.1. Gminy Wszystkie urzędy gminne województwa wielkopolskiego posiadają dostęp do Internetu. Jednakże różnią się one pod względem liczby podłączonych komputerów do sieci, liczbą pracowników posiadających na swoim stanowisku komputer z dostępem do Internetu, rodzajem dostępu oraz szybkością przesyłu danych. W województwie wielkopolskim 87,2% komputerów znajdujących się na wyposażeniu urzędów gmin posiada dostęp do Internetu, a 80,8% pracowników posiada na stanowisku pracy komputer podłączony do Internetu (patrz tabela 3.11.). W gminach wiejskich oraz liczących do 20 000 mieszkańców odsetek ten przekracza odpowiednio 90% i 80%. Stosunkowo mniej komputerów podłączonych do Internetu mają gminy miejskie (72,9%) oraz liczące powyżej 50 000 ludności 48 Komunikat Komisji Europejskiej z 26 maja 2004: Connecting Europe at High Speed: National Broadband Strategies COM (2004) 599.

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

55

(62,8%). Również w tych gminach niższy jest odsetek pracowników posiadających na stanowisku pracy komputer z dostępem do Internetu. W gminach miejskich wynosi on 70,1%, a w gminach powyżej 50 000 ludności 54,9%. Tabela 3.11. Dostęp do Internetu w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gmin (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy Odsetek komputerów posiadających (liczba ludności) dostęp do Internetu

Odsetek pracowników posiadających na stanowisku pracy komputer z dostępem do Internetu

ogółem

87,2

80,8

miejskie

72,9

70,1

miejsko-wiejskie

87,9

82,2

wiejskie

91,5

83,4

do 10 000

90,4

84,3

10 000-20 000

93,0

87,3

20 000-50 000

85,0

73,5

powyżej 50 000

62,8

54,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najwięcej urzędów gmin, w których wszystkie komputery mają dostęp do Internetu oraz wszyscy pracownicy na stanowisku pracy mają komputer z dostępem do Internetu znajduje się w północno-zachodniej części województwa wielkopolskiego (por. rycina 3.7.). Natomiast w gminach południowych i południowo-wschodnich wartości te w wielu urzędach nie przekraczają 50% (np. Ostrzeszów 17,1% i 27,6%, Niechanowo 35,4% i 57,8%). Podobnie niskie wartości wskaźników charakteryzowały największe gminy Wielkopolski, jak Piła oraz Ostrów Wielkopolski. Głównym powodem jest odseparowanie niektórych komputerów od sieci ze względów bezpieczeństwa przechowywanych i przetwarzanych danych.

56

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Ryc. 3.7. Dostęp do Internetu w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) Odsetek komputerów w urzędzie posiadających dostęp do Internetu

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

57

(B) Odsetek pracowników urzędu posiadających na swoim stanowisku pracy komputer z dostępem do Internetu

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W 106 urzędach gmin województwa wielkopolskiego planuje się podłączenie kolejnych komputerów do sieci internetowej. Głównym powodem podjęcia tych działań jest usprawnienie pracy urzędów (15% wskazań), zapewnienie lepszego dostępu do informacji (12%), a także zakup nowych komputerów w związku z utworzeniem nowych stanowisk pracy (10%). W pozostałych urzędach gmin nie planuje się podłączania kolejnych komputerów do Internetu. Jako główną przyczynę wskazywano „brak takiej potrzeby” (20%). Zaledwie w 3% badanych urzędów jako przyczynę niepodłączenia komputerów do sieci wskazano względy bezpieczeństwa.

58

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

W województwie wielkopolskim ponad 95% urzędów gmin posiada szerokopasmowy dostęp do Internetu, w tym prawie 53% posiada dostęp o prędkości przekraczającej 2 Mb/s (patrz tabela 3.12.). W skali całego kraju 37,2% urzędów gmin wyposażonych było w szerokopasmowe łącze o przepustowości równej lub większej od 2Mb/s49. Jednak ponad 4% urzędów gmin województwa wielkopolskiego w dalszym ciągu użytkuje modemy analogowe (Białośliwie, Jutrosin, Mieleszyn, Niechanowo, Oborniki oraz Szamocin) albo cyfrowe (Chrzypsko Wielkie, Obrzycko, Miejska Górka oraz Sompolno). Umożliwiają one transfer danych z prędkością mniejszą niż 256 kb/s. Tabela 3.12. Rodzaje dostępu do Internetu w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy Modem (liczba ludności) analogowy ogółem miejskie miejsko-wiejskie wiejskie do 10 000 10 000-20 000 20 000-50 000 powyżej 50 000

2,7 0,0 3,3 2,6 3,5 0,0 4,5 0,0

Modem cyfrowy 1,8 0,0 2,2 1,7 2,1 1,9 0,0 0,0

Dostęp szerokopa- Dostęp szerokopasmowy smowy do 2 Mb/s powyżej 2 Mb/s 42,5 26,7 33,3 51,7 51,7 32,1 9,1 33,3

52,9 73,3 61,1 44,0 42,7 66,0 86,4 66,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najwyższa prędkość łączy internetowych występuje w urzędach gmin położonych w środkowej części województwa (por. rycina 3.8.). Prędkości powyżej 8Mb/s odnotowano w 9 gminach, tj.: Dusznikach, Kępnie, Nowym Tomyślu, Pile, Pniewach, Przemęcie, Strzałkowie, Swarzędzu oraz Wrześni. Powszechnym dostawcą Internetu dla wielkopolskich samorządów gminnych jest Telekomunikacja Polska S.A. (TP S.A.). Przedsiębiorstwo to dostarcza Internet do 76% urzędów gmin województwa (por. rycina 3.9.). Wśród pozostałych dostawców Internetu największe znaczenie mają dostawcy lokalni. Zapewniają oni łącza internetowe w około 10% gmin województwa wielkopolskiego. Niewielkie znaczenie ma Netia, Telekomunikacja Kolejowa oraz Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe (PCSS). TP S.A. dostarcza Internet głównie do gmin małych i średnich oraz gmin wiejskich. W gminach dużych i gminach miejskich występuje większa konkurencja na rynku dostawców Internetu co powoduje, że urzędy gminne korzystają z usług innych dostawców. 49 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

59

Ryc. 3.8. Prędkość łączy internetowych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

60

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Ryc. 3.9. Dostawcy Internetu do urzędów gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Podstawową technologią łącza szerokopasmowego wykorzystywanego w urzędach gmin województwa wielkopolskiego jest xDSL (por. ryciny 3.10. i 3.11.). Taka technologia stosowana jest w 85% urzędów. W 52% gmin prędkość łącza w tej technologii przekracza 2Mb/s, a w kolejnych 33% jest niższa niż 2Mb/s. Najbardziej perspektywiczna technologia dostępu do Internetu, a mianowicie światłowodowa sieć szkieletowa występuje w dwóch gminach tj. mieście Piła oraz gminie Czajków. Z sieci bezprzewodowej częściej korzystają średnie gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców (13,6%) oraz gminy miejskie (13,3%).

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

61

Ryc. 3.10. Technologie łącza szerokopasmowego wykorzystywane w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ryc. 3.11. Technologie łącza szerokopasmowego wykorzystywane w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

62

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Pracownicy urzędów gmin wykorzystują Internet przede wszystkim do pozyskiwania informacji oraz kontaktów z innymi podmiotami (patrz tabele: 3.13. i 3.14.). Internet stanowi dla 81,0% urzędów gmin województwa wielkopolskiego źródło informacji o działalności różnych instytucji. Dla ponad 60% gmin jest on źródłem informacji prawnych, gospodarczych, a także o funduszach unijnych. Zaledwie 21,7% urzędów gmin wykorzystuje sieć do pozyskiwania oraz poszerzenia wiedzy o elektronicznej administracji i społeczeństwie informacyjnym. Prawie 50% gmin wykorzystuje Internet do promocji. Poczta elektroniczna w prawie 96% urzędów gmin wykorzystywana jest do kontaktów z innymi instytucjami. Znacznie rzadziej wykorzystuje się ją do kontaktów z obywatelami i przedsiębiorcami. Zaledwie 38,5% gmin kontaktuje się w ten sposób z przedsiębiorcami, a 43,9% z obywatelami. Tabela. 3.13. Wykorzystanie stron internetowych przez pracowników urzędów gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (w %)*, (według stanu na dzień 31.12.2007) Pozyskiwane Pozyskiwanie informacji Pozyskiwanie informacji Pozyskiwanie Typ i wielkość o elektronicznej Promocja informacji z serwisów informacji ze Inne gminy (liczba stron innych tematycznych o funduszach administracji oraz gminy ludności) społeczeństwie UE np. prawnych, instytucji informacyjnym ekonomicznych ogółem

81,0

67,4

60,6

21,7

48,4

2,3

miejskie

80,0

66,7

46,7

26,7

60,0

0,0

miejsko-wiejskie

80,0

71,1

63,3

24,4

48,9

2,2

wiejskie

81,9

64,7

60,3

19,0

46,6

2,6

do 10 000

80,4

63,6

59,4

15,4

44,8

2,1

10 000-20 000

83,0

75,5

71,7

39,6

56,6

3,8

20 000-50 000

81,8

72,7

40,9

18,2

45,5

0,0

powyżej 50 000

66,7

66,7

66,7

33,3

100,0

0,0

*odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać kilka odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Biorąc pod uwagę typ i wielkość gminy nie widać istotnych różnic w sposobie wykorzystania Internetu. Można wskazać, że gminy miejsko-wiejskie i gminy liczące od 10 000 do 20 000 ludności częściej pozyskują informacje z serwisów tematycznych oraz o funduszach unijnych. Z kolei gminy miejskie oraz gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców częściej kontaktują się z obywatelami i przedsiębiorcami za pośrednictwem poczty elektronicznej. Gminy wiejskie oraz liczące poniżej 10 000 ludności wykorzystują pocztę elektroniczną głównie do kontaktów z innymi instytucjami.

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

63

Tabela. 3.14. Wykorzystanie poczty elektronicznej przez pracowników urzędów gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (w %)*, (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Kontakt z innymi instytucjami

Kontakt z obywatelami

Kontakt z przedsiębiorcami

Inne

ogółem

95,9

43,9

38,5

1,8

miejskie

93,3

73,3

46,7

0,0

miejsko-wiejskie

93,3

46,7

41,1

2,2

wiejskie

98,3

37,9

35,3

1,7

do 10 000

97,2

37,1

32,9

1,4

10 000-20 000

92,5

58,5

49,1

1,9

20 000-50 000

95,5

50,0

50,0

4,5

powyżej 50 000

100,0

66,7

33,3

0,0

*odsetki nie sumują się do 100%, gdyż respondenci mogli wskazać kilka odpowiedzi. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

3.3.2. Miasta na prawach powiatu Odsetek komputerów posiadających dostęp do Internetu oraz odsetek pracowników posiadających na stanowisku pracy komputer z dostępem do sieci w urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego jest zróżnicowany (patrz tabela 3.15.). Najwyższe wartości tych wskaźników, przekraczające 95% występują w Koninie. Z tego względu w tym mieście nie planuje się dalszych inwestycji, których celem jest podłączenie kolejnych komputerów do sieci internetowej. W Poznaniu wartości tych wskaźników przekraczają 70%, a władze miasta planują podłączenie kolejnych komputerów do sieci z powodu tworzenia nowych stanowisk pracy. Zdecydowanie mniej pracowników w urzędach miejskich w Kaliszu i Lesznie ma zapewniony swobodny dostęp do Internetu. W Kaliszu tylko 11,1% komputerów jest podłączonych do Internetu, a na stanowisku pracy taki komputer ma zaledwie 4,4% pracowników. Wyższe wartości tych wskaźników występują w Lesznie i wynoszą one odpowiednio 27,6% i 25,9%. W obu tych miastach planuje się podłączenie kolejnych komputerów do Internetu.

64

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Tabela 3.15. Dostęp do Internetu w urzędach miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007) Odsetek komputerów posiaMiasto dających dostęp do Internetu

Odsetek pracowników posiadających na stanowisku pracy komputer z dostępem do Internetu

Planowane pod- Rodzaj łączenie kolej- dostępu nych kompute- do Interrów do Internetu netu

SzybTechDostawca kość nologia Internetu łącza łącza

TAK – zapewnienie pracownikom szeroko1-2 Mb/s dostępu do infor- pasmowy macji

Kalisz

11,1

4,4

Konin

98,4

98,0

Leszno

27,6

25,9

TAK – usprawnie- szerokobrak odpo1-2 Mb/s nie pracy urzędu pasmowy wiedzi

Poznań

70,7

85,3

TAK – utworzenie szeroko- powyżej nowych stanowisk pasmowy 8 Mb/s pracy

NIE

szeroko- powyżej pasmowy 8 Mb/s

lokalny

xDSL

PCSS

światłowód

PCSS

inne światłowód

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Wszystkie urzędy miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego korzystają z szerokopasmowego dostępu do Internetu. Zróżnicowane są jednak prędkości łącza, dostawcy oraz wykorzystywane technologie. Najnowocześniejsze technologie światłowodowe stosowane są w Koninie i Poznaniu. Pozwalają one na uzyskanie wysokich prędkości, powyżej 8 Mb/s transferu danych. Dostawcą Internetu w tych miastach jest Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe. W Kaliszu i Lesznie stosowane są starsze technologie, które pozwalają na przesył danych z prędkością poniżej 2 Mb/s. Pracownicy urzędów miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego wykorzystują Internet do różnych celów (patrz tabela 3.16.). W Kaliszu, Koninie i Poznaniu sieć internetowa jest źródłem informacji przede wszystkim o innych instytucjach, zagadnieniach prawnych, gospodarczych oraz pozyskiwaniu środków z UE. W Lesznie pracownicy wykorzystują Internet do pozyskiwania informacji o środkach z UE oraz do promocji gminy. Poczta elektroniczna służy pracownikom urzędów miast na prawach powiatu do kontaktu z innymi instytucjami, obywatelami oraz przedsiębiorcami. W Lesznie poczta elektroniczna służy przede wszystkim do kontaktowania się z innymi instytucjami.

3.3. Rodzaje i prędkość dostępu do Internetu oraz wykorzystanie Internetu...

65

Tabela 3.16. Wykorzystanie Internetu przez pracowników urzędów miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007) Miasto

Strony internetowe

Poczta elektroniczna

Kalisz

pozyskiwanie informacji ze stron innych instytucji, pozyskiwa- kontakt z innymi instytucjami, konnie informacji z serwisów tematycznych np. prawnych, ekono- takt z obywatelami, kontakt z przedmicznych, pozyskiwanie informacji o funduszach UE, promocja siębiorcami gminy, pozyskiwane informacji o elektronicznej administracji oraz społeczeństwie informacyjnym

Konin

pozyskiwanie informacji ze stron innych instytucji, pozyskiwa- kontakt z innymi instytucjami, konnie informacji z serwisów tematycznych np. prawnych, ekono- takt z obywatelami, kontakt z przedmicznych, pozyskiwanie informacji o funduszach UE, promocja siębiorcami gminy, pozyskiwane informacji o elektronicznej administracji oraz społeczeństwie informacyjnym

Leszno

pozyskiwanie informacji o funduszach UE, promocja gminy pozyskiwanie informacji ze stron innych instytucji, pozyskiwanie Poznań informacji z serwisów tematycznych np. prawnych, ekonomicznych, pozyskiwanie informacji o funduszach UE, promocja gminy

kontakt z innymi instytucjami, inne kontakt z innymi instytucjami, kontakt z obywatelami, kontakt z przedsiębiorcami

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

3.4. Publiczne punkty dostępu do Internetu Warunkiem wprowadzenia i funkcjonowania elektronicznej administracji jest zapewnienie mieszkańcom dostępu do Internetu. Coraz więcej samorządów (np. w województwie dolnośląskim), przy sprzeciwie lokalnych operatorów, decyduje się na objęcie wybranych obszarów gminy bezprzewodowym dostępem do Internetu (Publiczny bezprzewodowy dostęp do Internetu). Pozwala to mieszkańcom na bezpłatne korzystanie z sieci. Oprócz bezprzewodowego Internetu samorządy organizują tzw. publiczne punkty dostępu do Internetu (PIAP - Public Internet Access Point). PIAP-y są to miejsca np. urzędy, biblioteki, teatry wyposażone w stanowisko lub stanowiska komputerowe ze stałym dostępem do sieci internetowej. Z publicznych punktów dostępu do Internetu mogą korzystać wszyscy (np. mieszkańcy, turyści) w sposób nieodpłatny.

3.4.1. Gminy W województwie wielkopolskim prawie 20% gmin (43 gminy) utworzyło w swoim urzędzie publiczny punkt dostępu do Internetu dla mieszkańców (patrz tabela 3.17.). Poza urzędem gminy, takie punkty posiada 75,6% gmin (167 gmin) Wielkopolski.

66

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

W Polsce zaledwie 40,5% samorządów lokalnych zorganizowało mieszkańcom jakiekolwiek publiczne punkty dostępu do Internetu50. PIAP-y znajdują się głównie w szkołach i bibliotekach. Odsetek gmin decydujących się na uruchomienie publicznych punktów dostępu do Internetu wzrastał wraz z wielkością gminy. W gminach liczących mniej niż 10 000 mieszkańców takie punkty funkcjonowały w 16,8% urzędów oraz w 72% gmin w innych miejscach. Natomiast w gminach liczących od 20 000 do 50 000 mieszkańców wartości te wynosiły odpowiednio 31,8% i 86,4%. Ponadto PIAP -y częściej tworzone są w gminach miejsko-wiejskich i miejskich aniżeli wiejskich. Tabela 3.17. Publiczne punkty dostępu do Internetu w gminach województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Odsetek gmin z PIAP-ami w:

Średnia liczba innym miejscu PIAP-ów urzędzie gminy np. bi- w gminie (w %) (l.b.) blioteka (w %)

Średnia liczba stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu w: urzędzie (l.b.)

innym miejscu gminy np. biblioteka (l.b.)

ogółem

19,5

75,6

2,6

3,0

6,1

miejskie

13,3

86,7

2,5

1,0

4,8

miejsko-wiejskie

26,7

80,0

2,9

2,9

6,5

wiejskie

14,7

70,7

2,4

3,4

6,0

do 10 000

16,8

72,0

2,4

3,4

6,4

10 000-20 000

18,9

81,1

3,1

2,9

5,8

20 000-50 000

31,8

86,4

2,9

2,4

5,1

powyżej 50 000

66,7

66,7

2,0

1,0

11,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Średnia liczba publicznych punktów dostępu do Internetu w gminach województwa wielkopolskiego wyniosła od 2 do 3. Oprócz punktu zlokalizowanego w urzędzie, były one dostępne w szkołach, bibliotekach, a także m.in. w świetlicach oraz siedzibach różnych stowarzyszeń. Liczba komputerów z publicznym dostępem do Internetu w poszczególnych gminach była zróżnicowana. W urzędach gmin średnia liczba komputerów z których mogła korzystać ludność wynosiła 3 sztuki. Najwięcej stanowisk komputerowych było w gminach wiejskich oraz w gminach małych o liczbie ludności poniżej 10 000 mieszkańców (3,4 komputery na PIAP). Natomiast w urzędach gmin miejskich liczących powyżej 50 000 ludności w publicznych punktach dostępu do Internetu znajdowało się tylko jedno stanowisko. Zdecydowanie więcej komputerów jest dostępnych w PIAP-ach zlokalizowanych poza urzędami gmin. Średnia liczba komputerów dostępnych w tych punktach wynosiła 6 sztuk. W gminach liczących więcej niż 50 000 mieszkańców wyniosła ona nawet 11 sztuk. 50 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

3.4. Publiczne punkty dostępu do Internetu

67

Publiczne punkty dostępu do Internetu funkcjonują przede wszystkim w urzędach gmin województwa wielkopolskiego położonych w centralnej oraz wschodniej części województwa (por. rycina 3.12.). Z kolei najwięcej gmin, które zorganizowały PIAP-y poza urzędem gminy, rozmieszczone są w południowej i wschodniej Wielkopolsce. Ryc. 3.12. Publiczne punkty dostępu do Internetu w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Podstawowym wskaźnikiem dostępności PIAP-ów jest liczba mieszkańców przypadająca na jeden komputer w PIAP-ie. W województwie wielkopolskim wartości tego wskaźnika były bardzo zróżnicowane. Najwięcej mieszkańców na jeden komputer w PIAP przypadało w Wolsztynie, Luboniu, Nowym Tomyślu, Trzciance

68

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

oraz Czempiniu (ponad 10 000 mieszkańców) (por. rycina 3.13.). Największą dostępnością publicznych punktów dostępu do Internetu (najmniej osób przypadających na jeden komputer w PIAP-ie) cechowały się głównie małe i średnie gminy wiejskie i miejsko-wiejskie położone w południowej i centralnej części województwa. Do tych gmin należały: Kleszczewo i Krajenka (poniżej 200 osób na jeden komputer w PIAP-ie) oraz Kościelec, Powidz, Lubasz, Żelazków, Lipno, Orchowo, Chocz, Jutrosin, Lisków oraz Pogorzela (do 500 osób na jeden komputer w PIAP-ie). Ryc. 3.13. Liczba mieszkańców gminy przypadająca na 1 komputer w publicznym punkcie dostępu do Internetu w gminach województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

69

3.4. Publiczne punkty dostępu do Internetu

3.4.2. Miasta na prawach powiatu Jedynym miastem na prawach powiatu województwa wielkopolskiego, w którym nie funkcjonują publiczne punkty dostępu do Internetu jest Leszno (patrz tabela 3.18.). W pozostałych miastach, ludność może korzystać zarówno z punktów utworzonych w urzędach miast jak i w innych miejscach miasta. W Kaliszu i Koninie poza urzędem miasta działają 2 publiczne punkty dostępu do Internetu. Przykładowo w Koninie mieszczą się one w filii Miejskiej Biblioteki Publicznej oraz w holu Konińskiego Domu Kultury. Natomiast władze Poznania uruchomiły poza urzędem miasta 35 publicznych punktów dostępu do Internetu. Zlokalizowane są one w różnych częściach miasta i w różnych instytucjach np. w bibliotekach, klubach seniora, a nawet w parafiach. Tabela 3.18. Publiczne punkty dostępu do Internetu w miastach na prawach powiatu województwa wielkopolskiego (w l.b.), (według stanu na dzień 31.12.2007) Miasto Kalisz

Występowanie Liczba PIAP-ów Liczba stanowisk komputerowych z dostępem do Internetu w: PIAP-ów w pozostałych w urzędzie miasta miejscach miasta urzędzie miasta innym miejscu miasta tak

2

2

2 5

Konin

tak

2

3

Leszno

nie

-

-

-

Poznań

tak

35

2

70

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Liczba dostępnych w urzędach miast komputerów z podłączonym Internetem wynosi od 2 w Kaliszu i Poznaniu do 3 w Koninie. Poza urzędami największą liczbą stanowisk komputerowych dysponuje Poznań (70 komputerów). Liczba komputerów w publicznych punktach dostępu do Internetu przekłada się na ich dostępność dla mieszkańców miast. Spośród miast na prawach powiatu najmniejszą dostępnością komputerów w PIAP-ach cechował się Kalisz gdzie na jeden komputer przypadało ponad 54 000 mieszkańców. Natomiast dużo mniejszą wartością tego wskaźnika cechowały się miasta Konin (16 000) oraz Poznań (8 000).

70

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

3.5. Wykorzystanie podpisu elektronicznego w urzędach Wprowadzane przez samorządy terytorialne systemy umożliwiające zarządzania sprawami administracyjnymi oraz obieg dokumentów w urzędzie, stwarzają możliwość nie tylko pobierania z serwerów wzorów dokumentów i formularzy, ale przede wszystkim pozwalają na składanie pism, ze wszystkimi konsekwencjami prawnymi, a także monitorowanie przebiegu załatwienia sprawy. Jednak możliwość składania pism drogą elektroniczną oraz monitoring przebiegu załatwienia sprawy wymagają upowszechnienia się podpisu elektronicznego (cyfrowego). Podpis elektroniczny zawiera zakodowane w postaci cyfrowej dane, za pomocą których można zidentyfikować osobę posługującą się i składającą taki podpis. Ustawa z dnia 18 września 2001 roku o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2001 r., nr 130, poz. 1450 z późn. zm.) w art. 3 pkt 1 definiuje podpis elektroniczny jako dane w postaci elektronicznej, które wraz z innymi danymi, do których zostały dołączone lub, z którymi są logicznie powiązane, służą do identyfikacji osoby składającej podpis elektroniczny. Kwalifikowaną postacią podpisu elektronicznego jest tzw. bezpieczny podpis elektroniczny. Według art. 3 pkt 2 ustawy o podpisie elektronicznym, jest to podpis elektroniczny, który: 1) jest przyporządkowany wyłącznie do osoby składającej ten podpis, 2) jest sporządzany za pomocą podlegających wyłącznej kontroli osoby składającej podpis elektroniczny bezpiecznych urządzeń, służących do składania podpisu elektronicznego i danych, służących do składania podpisu elektronicznego, 3) jest powiązany z danymi, do których został dołączony, w taki sposób, że jakakolwiek późniejsza zmiana tych danych jest rozpoznawalna. Wszystkie dane w postaci elektronicznej opatrzone bezpiecznym podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego certyfikatu kwalifikowanego, są równoważne pod względem skutków prawnych dokumentom opatrzonym podpisem własnoręcznym (art. 5 ust 2 ustawy o podpisie elektronicznym). Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 1999 roku w sprawie Wspólnotowej struktury dla elektronicznych podpisów (1999/93/EC) określiła ramy prawne funkcjonowania podpisu elektronicznego w Unii Europejskiej. Cele i zadania związane z podpisem elektronicznym określone w tej dyrektywie zostały wprowadzone do polskiego prawa przez wspomnianą ustawę o podpisie elektronicznym. Dyrektywa stanowi, że podpis elektroniczny powinien być używany w sektorze publicznym w ramach administracji krajowej i europejskiej oraz w komunikacji pomiędzy tymi administracjami a obywatelami i przedsiębiorcami, na przykład w zamówieniach publicznych, opodatkowaniu, opiece społecznej, ochronie zdrowia i wymiarze sprawiedliwości.

3.5. Wykorzystanie podpisu elektronicznego w urzędach

71

W analizie urzędów gmin uwzględniono osoby posiadające kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego opartą na infrastrukturze klucza publicznego (PKI – Public Key Infrastructure). Na infrastrukturę klucza publicznego składają się: infrastruktura sprzętowa, aplikacje, sieci, procedury bezpieczeństwa oraz obowiązki prawne instytucji oferujących usługi certyfikacyjne oraz stosowane zasady postępowania. W rezultacie indywidualne cyfrowe certyfikaty uzyskują przede wszystkim indywidualni użytkownicy oraz serwery. Pomimo, że zaledwie 3,1% gmin województwa wielkopolskiego przeprowadziło szkolenia z zakresu podpisu elektronicznego swoim pracownikom (patrz rozdział 2.3.1.), w 88 urzędach gmin (39,8% wszystkich gmin województwa) są osoby, które mogą korzystać z podpisu elektronicznego, posiadając kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego (patrz tabela 3.19.). Średnia liczba osób w urzędzie, która dysponuje taką kartą przekracza 4 osoby. Kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego częściej posiadały gminy miejskie (46,7%) oraz gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców (63,6%). Również w tych gminach więcej osób dysponowało możliwością składania oświadczeń woli za pośrednictwem podpisu elektronicznego (ponad 5 osób). Zaledwie co trzecia gmina wiejska województwa wielkopolskiego korzystała z podpisu elektronicznego. Tabela 3.19. Pracownicy urzędu posiadający kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego w gminach województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Średnia liczba osób w urzędzie Odsetek urzędów gmin, w których pracownicy posiadają kartę kwalifi- gminy posiadających kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego kowanego podpisu elektronicznego (w l.b.) (w %)

ogółem

39,8

4,3

miejskie

46,7

5,0

miejsko-wiejskie

36,7

4,8

wiejskie

41,4

3,9

do 10 000

36,4

3,7

10 000-20 000

41,5

5,1

20 000-50 000

63,6

5,4

powyżej 50 000

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Kwalifikowanymi kartami podpisu elektronicznego dysponowali głównie pracownicy urzędów gmin położonych w centralnej Wielkopolsce oraz gmin położonych w sąsiedztwie miast na prawach powiatu (por. rycina 3.14). W województwie wielkopolskim dwa miasta na prawach powiatu zatrudniają osoby posiadające kartę kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Są nimi

72

Rozdział 3. Infrastruktura teleinformatyczna urzędów gmin i miast

Kalisz oraz Konin. W Kaliszu cztery, a w Koninie sześć osób posiada takie karty. Żadnej karty kwalifikowanego podpisu elektronicznego nie posiadają pracownicy urzędów miast w Poznaniu i w Lesznie. Ryc. 3.14. Odsetek pracowników urzędu posiadających karty kwalifikowanego podpisu elektronicznego w urzędach gminach województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Rozdział 4

Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach na prawach powiatu województwa wielkopolskiego 4.1. Zawartość informacyjna stron internetowych 4.1.1. Gminy W województwie wielkopolskim przeszło 97% gmin posiadało własną stronę internetową, w tym wszystkie gminy miejskie i miejsko-wiejskie oraz 95% gmin wiejskich. Własnej strony internetowej nie posiadały takie gminy jak: Białośliwie, Kobyla Góra, Miasteczko Krajeńskie, Olszówka oraz Perzów. Są to gminy wiejskie i miejsko-wiejskie liczące do 10 000 mieszkańców. Dostosowywanie stron internetowych do wymogów osób niepełnosprawnych (niedowidzących i niedosłyszących) w wielkopolskich samorządach należy do rzadkości. Jedynie 5,5% gmin dostosowało swoje strony do wymogów osób niedowidzących oraz 3,5% do wymogu osób niedosłyszących (patrz tabela 4.1). Niestety potwierdza to fakt, że osoby niepełnosprawne należą do grupy osób najbardziej narażonych na tzw. „wykluczenie cyfrowe”. Ponad 24% gmin Wielkopolski posiada inne niż polska wersje językowe swoich stron internetowych. Najwięcej gmin posiada strony w wersji angielskiej oraz niemieckiej. Zarówno pod względem dostosowania stron do wymogów osób niepełnosprawnych jak i pod względem obsługi wielojęzycznej, strony WWW dużych gmin miejskich i miejsko-wiejskich częściej wypadają korzystniej aniżeli małych, liczących do 10 000 mieszkańców gmin wiejskich.

74

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Tabela 4.1. Podstawowa charakterystyka stron internetowych urzędów gmin województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) gminy Typ i wielkość posiadające gminy (liczba stronę ludności) internetową

posiadająca wersję językową w tym

dostosowana dla osób: niedowidzących

niedosłyszących

inną niż polska angielską niemiecką francuską

ogółem

97,3

5,4

3,6

24,3

20,7

19,4

5,0

miejskie

100,0

6,7

6,7

46,7

46,7

33,3

13,3

wiejskie miejsko-wiejskie do 10 000 10 000-20 0000

94,9

4,3

3,4

12,0

9,4

11,1

1,7

100,0

6,7

3,3

36,7

31,1

27,8

7,8

95,8

3,5

1,4

13,9

9,7

11,8

3,5

100,0

9,6

7,7

32,7

30,8

23,1

0,0

20 000-50 000

100,0

8,7

4,3

60,9

56,5

52,2

21,7

pow. 50 000

100,0

0,0

33,3

100,0

100,0

66,7

33,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W prawie 46% gminach województwa wielkopolskiego monitoruje się zdalny kontakt obywateli z urzędami poprzez różne kanały informacyjne. Najczęściej monitorowanym sposobem komunikacji jest strona internetowa 43,2% oraz poczta elektroniczna 18% (patrz tabela 4.2.). Stosunkowo rzadko monitorowane są kontakty obywateli poprzez skrzynkę podawczą i WAP (5% i 1,5%). Jednak to właśnie te dwa ostatnie rodzaje kanałów komunikacji ze względu na przepisy prawne i ilość telefonów mobilnych są najbardziej przyszłościowe. Tabela 4.2. Monitorowanie częstotliwości kontaktów obywateli z urzędem poprzez różne kanały informacyjne w gminach województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

w tym poprzez: ogółem

skrzynka strona podawcza internetowa

e-mail

telefon

fax

WAP

ogółem

45,9

5,0

43,2

18,0

9,0

7,2

1,4

miejskie

60,0

13,3

60,0

26,7

13,3

13,3

6,7

wiejskie

41,9

3,4

39,3

17,1

7,7

6,8

0,0

miejsko-wiejskie

48,9

5,6

45,6

17,8

10,0

6,7

2,2

do 10 000

41,0

4,2

38,2

17,4

6,9

4,9

1,4

10 000-20 0000

48,1

5,8

46,2

17,3

9,6

7,7

1,9

20 000-50 000

65,2

8,7

60,9

21,7

21,7

21,7

0,0

100,0

0,0

100,0

33,3

0,0

0,0

0,0

pow. 50 000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

75

4.1. Zawartość informacyjna stron internetowych

Uwzględniając typ i wielkość gmin można zauważyć, że gminy większe oraz gminy miejskie i miejsko-wiejskie częściej monitorują elektroniczną komunikację obywateli z urzędami w porównaniu do gmin małych i gmin wiejskich. Kontakt elektroniczny za pośrednictwem strony internetowej z władzami (wójtowie, burmistrzowie i prezydenci) istniał w blisko 78% gmin w Wielkopolsce. Kontakt elektroniczny do ich zastępców był nieco rzadziej prezentowany na stronach WWW i wynosił 60%. Natomiast kontakt z kadrą kierowniczą poszczególnych wydziałów kształtował się na poziomie 62% (patrz tabela 4.3.). Biorąc pod uwagę typ i wielkość gmin można stwierdzić, że większe gminy, a także gminy miejskie i miejsko-wiejskie mają lepiej zorganizowaną elektroniczną komunikację w porównaniu do gmin najmniejszych oraz gmin wiejskich. Najbardziej widoczne jest to w przypadku możliwości kontaktu z poszczególnymi radnymi (40% gmin miejskich i 6% gmin wiejskich). Tabela 4.3. Możliwość kontaktu elektronicznego poprzez stronę internetową z władzami w gminach województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) wójtem/ burmistrzem/ prezydentem

zastępcą wójta/ burmistrza/ prezydenta

kierownikami wydziałów

poszczególnych radnych

ogółem

77,5

60,4

62,2

10,8

miejskie

86,7

86,7

86,7

40,0

wiejskie

76,1

51,3

54,7

6,0

miejsko-wiejskie

77,8

67,8

67,8

12,2

do 10 000

74,3

50,7

54,2

6,3

10 000-20 0000

78,8

73,1

71,2

15,4

Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

20 000-50 000 pow. 50 000

91,3

87,0

87,0

21,7

100,0

100,0

100,0

66,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Zasoby informacyjne stron internetowych urzędów gmin w województwie wielkopolskim możemy podzielić na dwie grupy informacji: statyczne np. wykaz radnych, wykaz wydziałów urzędu oraz dynamiczne np. informacje na temat funduszy strukturalnych, informacje kulturalne i oświatowe. Wśród informacji statycznych najczęściej na gminnych stronach internetowych w województwie wielkopolskim można było znaleźć wykaz radnych (94%), wykaz wydziałów (88%) oraz uchwałę budżetową na bieżący rok (83%) (patrz tabela 4.4.). Natomiast w przypadku informacji dynamicznych najczęściej gminy zamieszczały informacje kulturalne i oświatowe (86%). Podobnie jak w innych przypadkach, również i pod względem zawartości informacyjnej, strony internetowe gmin miejskich i miejsko-wiejskich liczących powyżej 20 000 mieszkańców są częściej zasobne we wszystkie

76

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

(uwzględnianie w badaniu) najważniejsze informacje, niż strony gmin wiejskich oraz gmin liczących do 10 000 mieszkańców. Tabela 4.4. Zasoby informacyjne urzędów w gminach województwa wielkopolskiego zamieszczone na stronach internetowych (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007)

Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

wykaz radnych

wykaz spraw wykaz zrealizowydzia- wanych w łów poszczególnych wydziałach

numery strategia telefonów rozwoju i adresy gminy/ e-mail do plan pracownirozwoju ków wylokalnego działów

plan ochrony oferta środowiinwestyska / plan cyjna gospodarki odpadami

ogółem

94,1

87,8

67,1

71,2

77,9

65,8

49,1

miejskie

80,0

80,0

73,3

86,7

80,0

80,0

66,7

wiejskie

93,2

84,6

59,0

68,4

70,9

56,4

39,3

miejsko-wiejskie

97,8

93,3

76,7

72,2

86,7

75,6

58,9

do 10 000

93,1

84,7

58,3

66,7

70,1

61,1

38,2

10 000-20 0000

98,1

92,3

80,8

76,9

92,3

69,2

59,6

20 000-50 000

95,7

100,0

91,3

82,6

91,3

82,6

87,0

pow. 50 000

66,7

66,7

66,7

100,0

100,0

100,0

100,0

wykaz opłat Typ i wielkość i podatków gminy (liczba lokalnych ludności) wraz z stawkami

uchwała budżetowa na bieżący rok

numery telefonów i adresy inforsprawozjednostek informacje macje danie z kulturalne i turystycz- bezpiewykonania oświatowe no-wypo- czeństwa budżetu czynkowe (policja, pogotowie, straż, itp.)

informacja na temat funduszy strukturalnych

ogółem

76,1

82,9

79,7

86,0

75,2

57,7

39,6

miejskie

86,7

93,3

93,3

86,7

86,7

73,3

66,7

wiejskie

72,6

77,8

74,4

80,3

63,2

49,6

29,9

miejsko-wiejskie

78,9

87,8

84,4

93,3

88,9

65,6

47,8

do 10 000

71,5

78,5

75,0

81,3

67,4

49,3

34,0

10 000-20 0000

82,7

90,4

86,5

92,3

90,4

67,3

46,2

20 000-50 000 pow. 50 000

87,0

91,3

91,3

100,0

87,0

87,0

52,2

100,0

100,0

100,0

100,0

100,0

66,7

100,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.1. Zawartość informacyjna stron internetowych

77

Ryc. 4.1. Rozkład przestrzenny gmin zamieszczających wybrane informacje na stronach internetowych urzędów w województwie wielkopolskim (według stanu na dzień 31.12.2007)

78

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najrzadziej pojawiającymi się informacjami na stronach internetowych wielkopolskich samorządów gminnych były informacje dotyczące oferty inwestycyjnej

4.1. Zawartość informacyjna stron internetowych

79

(49%) oraz informacje dotyczące funduszy strukturalnych (40%). Spośród wszystkich gmin najrzadziej informacje te zamieszczały gminy wiejskie (odpowiednio 39% i 30%) oraz gminy liczące do 10 000 mieszkańców (odpowiednio 38% i 34%). Informacje statyczne, rzadko aktualizowane są podawane przez większość gmin. Natomiast publikacje informacji dynamicznych, wymagające częstej aktualizacji stanowi pewien problem dla gmin. Wynika to z braku elektronicznych obiegów dokumentów, a także braku integracji elektronicznych obiegów dokumentów, Biuletynu Informacji Publicznej ze stroną internetową urzędu w wielu gminach Wielkopolski. W związku z tym informacje wytworzone przez urzędników są zamieszczane w większości przypadków w sposób ręczny i nie zasilają w sposób zautomatyzowany strony internetowej urzędu.

4.1.2. Miasta na prawach powiatu W województwie wielkopolskim wszystkie miasta na prawach powiatu posiadają własną stronę internetową. Natomiast stronę internetową dostosowaną do wymogów osób niepełnosprawnych (niedowidzących i niedosłyszących) posiadały miasta Konin i Poznań. Wszystkie miasta na prawach powiatu posiadały inną niż polska wersje językowe swoich stron internetowych: Kalisz – angielską, Konin – angielską, niemiecką i francuską, Leszno – angielską i niemiecką oraz Poznań – angielską i niemiecką. Monitorowanie częstotliwości kontaktów obywateli we wszystkich miastach na prawach powiatu dotyczy głównie strony internetowej. Natomiast jedynie w przypadku Poznania dodatkowo monitorowane były poczta elektroniczna i WAP. Wszystkie miasta na prawach powiatu umożliwiały obywatelom i przedsiębiorcom kontakt elektroniczny z władzami miasta (prezydent i jego zastępcy), kierownikami poszczególnych wydziałów oraz z poszczególnymi radnymi. Strony internetowe tych miast zawierają wszystkie najważniejsze informacje (uwzględnione w badaniu) dotyczące życia politycznego, gospodarczego i kulturalnego miasta.

80

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

4.2. Stopień wykorzystania Internetu w urzędach 4.2.1. Gminy Gminy województwa wielkopolskiego w niewielkim stopniu wykorzystują Internet do realizowania spraw urzędowych (patrz tabele: 4.5-4.9, por. rycina 4.2.). W około 73% gmin za pośrednictwem Internetu realizowanych jest od 1% do 20% spraw urzędowych. Kolejnych 12% gmin województwa wielkopolskiego realizuje tą drogą więcej niż 20% spraw. Są to głównie gminy miejskie. Natomiast 15% gmin nie wykorzystuje w ogóle Internetu do załatwiania spraw urzędowych. Jeszcze mniej gmin województwa wielkopolskiego realizuje sprawy urzędowe za pośrednictwem Internetu w obiegu wewnętrznym. Prawie 63% gmin wykonuje w taki sposób od 1% do 20% spraw. W nielicznych gminach (ok. 20%) odsetek spraw realizowanych w obiegu wewnętrznym z wykorzystaniem Internetu przekracza 20%. Najwięcej spraw w ten sposób realizują średnie gminy miejskie i miejsko-wiejskie położone w powiecie poznańskim oraz zachodniej Wielkopolsce. Jednakże aż 18,1% gmin nie korzysta z tego sposobu realizowania spraw wewnątrz urzędu. Internet powinien przyspieszyć i ułatwić kontakty obywateli i przedsiębiorców z urzędami gmin. Jednakże w województwie wielkopolskim w 70% gmin za pośrednictwem Internetu było realizowanych zaledwie ok. 20% spraw zgłaszanych przez obywateli i przedsiębiorców. Większa liczba spraw (powyżej 20%), zarówno obywateli jak i przedsiębiorców była realizowana przez nieliczne gminy. Były to przede wszystkim gminy miejskie i miejsko-wiejskie położone w środkowej części województwa. Około 20 % gmin województwa wielkopolskiego nie wykorzystywało Internetu do tych celów. Takie podejście nie sprzyja rozwojowi społeczeństwa informacyjnego oraz elektronicznej administracji. Internet powinien stać się także platformą współpracy pomiędzy poszczególnymi instytucjami. W województwie wielkopolskim nieznaczny odsetek spraw, które wymagają kontaktów z innymi instytucjami jest realizowanych z wykorzystaniem Internetu. Ponad 65% gmin województwa wielkopolskiego, mniej niż 20% spraw urzędowych wymagających współdziałania z innymi instytucjami, realizuje za pośrednictwem Internetu. Zaledwie dla 20% gmin taka droga załatwiania sprawa ma większe znaczenie. Są to przede wszystkim gminy miejskie oraz nieliczne gminy miejsko-wiejskie i wiejskie położone w południowo-wschodniej oraz północnej częśći Wielkopolski.

81

4.2. Stopień wykorzystania Internetu w urzędach

Tabela 4.5. Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu przez gminy województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

ogółem

14,9

72,9

6,8

4,1

0,5

0,9

miejskie

20,0

66,7

6,7

0,0

6,7

0,0

miejsko-wiejskie

12,2

74,4

5,6

6,7

0,0

1,1

wiejskie

16,4

72,4

7,8

2,6

0,0

0,9

do 10 000

14,7

71,3

7,7

4,2

0,7

1,4

10 000-20 000

15,1

73,6

5,7

5,7

0,0

0,0

20 000-50000

18,2

81,8

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

66,7

33,3

0,0

0,0

0,0

powyżej 50 000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 4.6. Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu w obiegu wewnętrznym w gminach województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

ogółem

18,1

62,9

8,6

5,4

3,2

1,8

miejskie

20,0

46,7

6,7

13,3

6,7

6,7

miejsko-wiejskie

14,4

64,4

8,9

5,6

4,4

2,2

wiejskie

20,7

63,8

8,6

4,3

1,7

0,9

do 10 000

19,6

62,9

7,0

6,3

2,8

1,4

10 000-20 000

18,9

62,3

9,4

3,8

3,8

1,9

4,5

68,2

18,2

4,5

0,0

4,5

33,3

33,3

0,0

0,0

33,3

0,0

20 000-50000 powyżej 50 000

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 4.7. Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu w kontaktach z innymi instytucjami przez gminy województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

0%

1-20%

21-40%

ogółem

14,9

65,6

13,1

41-60% 4,1

61-80% 2,3

81-100% 0,0

miejskie

33,3

40,0

26,7

0,0

0,0

0,0

miejsko-wiejskie

11,1

70,0

14,4

1,1

3,3

0,0

wiejskie

15,5

65,5

10,3

6,9

1,7

0,0

82

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

cd. tabeli 4.7. Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

do 10 000

15,4

62,2

14,0

5,6

2,8

0,0

10 000-20 000

15,1

67,9

13,2

1,9

1,9

0,0

20 000-50000 powyżej 50 000

9,1

86,4

4,5

0,0

0,0

0,0

33,3

33,3

33,3

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 4.8. Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu w kontaktach z obywatelami przez gminy województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy 20 000-50000 powyżej 50 000

0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

9,1

86,4

4,5

0,0

0,0

0,0

33,3

33,3

33,3

0,0

0,0

0,0

ogółem

19,9

76,0

3,6

0,5

0,0

0,0

miejskie

33,3

66,7

0,0

0,0

0,0

0,0

miejsko-wiejskie

14,4

81,1

4,4

0,0

0,0

0,0

wiejskie

22,4

73,3

3,4

0,9

0,0

0,0

do 10 000

22,4

73,4

4,2

0,0

0,0

0,0

10 000-20 000

17,0

77,4

3,8

1,9

0,0

0,0

20 000-50000 powyżej 50 000

9,1

90,9

0,0

0,0

0,0

0,0

33,3

66,7

0,0

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 4.9. Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu w kontaktach z przedsiębiorcami przez gminy województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

0%

1-20%

21-40%

41-60%

61-80%

81-100%

ogółem

19,9

74,7

4,1

0,9

0,5

0,0

miejskie

33,3

60,0

6,7

0,0

0,0

0,0

miejsko-wiejskie

16,7

75,6

5,6

1,1

1,1

0,0

wiejskie

20,7

75,9

2,6

0,9

0,0

0,0

do 10 000

21,0

72,0

4,9

1,4

0,7

0,0

10 000-20 000

20,8

75,5

3,8

0,0

0,0

0,0

20 000-50000 powyżej 50 000

9,1

90,9

0,0

0,0

0,0

0,0

33,3

66,7

0,0

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.2. Stopień wykorzystania Internetu w urzędach

83

Ryc. 4.2. Gminy województwa wielkopolskiego realizujące sprawy urzędowe za pośrednictwem Internetu (według stanu na dzień 31.12.2007)

84

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

85

4.2. Stopień wykorzystania Internetu w urzędach

4.2.2. Miasta na prawach powiatu Miasta na prawach powiatu, podobnie jak gminy województwa wielkopolskiego niewiele spraw realizują za pośrednictwem Internetu (patrz tabela 4.10.). Odsetek spraw urzędowych realizowanych w ten sposób nie przekracza 20%, z wyjątkiem urzędu miasta w Koninie, gdzie ponad 21% spraw związanych z kontaktami z innymi instytucjami realizowanych jest przez Internet. Tabela 4.10. Odsetek spraw realizowanych przez miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego za pośrednictwem Internetu (według stanu na dzień 31.12.2007) Odsetek spraw urzędowych realizowanych za pośrednictwem Internetu z zakresu: Miasto

Ogółem

Kalisz

0%

Konin Leszno Poznań

wewnętrznego kontaktów kontaktów kontaktów obiegu z innymi instytucjami z obywatelami z przedsiębiorcami 0%

0%

0%

0%

1-20%

0%

21-40%

1-20%

1-20%

1-20%

1-20%

1-20%

1-20%

1-20%

1-20%

0%

0%

1-20%

1-20%

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych Istota elektronicznej administracji polega m.in. na tym, aby jak największa liczba usług publicznych była dostępna dla obywateli i przedsiębiorców za pośrednictwem Internetu. W badaniu poziomu interaktywności elektronicznych świadczonych przez urzędy gmin województwa wielkopolskiego uwzględniono: (1) odpis z akt Urzędu Stanu Cywilnego, (2) zameldowanie/wymeldowanie, (3) wydanie dowodu osobistego, (4) rejestrację działalności gospodarczej, (5) wybrane podatki lokalne, (6) zamówienia publiczne, (7) zasiłki rodzinne, (8) wypis z ewidencji gruntów i budynków, (9) zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych.

86

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

4.3.1. Gminy Odpis z akt Urzędu Stanu Cywilnego W województwie wielkopolskim nieco ponad 55% gmin zamieszczało informacje dotyczące procedury wydania odpisów z akt Urzędu Stanu Cywilnego. Spośród tych gmin ponad 28% zamieszczało dodatkowo formularze niezbędne do realizacji tej usługi (patrz tabela 4.11.). Natomiast 1,5% gmin w województwie zamieściło elektroniczny formularz lub umożliwiło odesłanie formularza drogą elektroniczną. Duże gminy miejskie i miejsko-wiejskie częściej zamieszczały informacje i formularze do pobrania na swoich stronach internetowych aniżeli małe gminy wiejskie. Natomiast wśród gmin świadczących tę usługę na III poziomie interaktywności znalazły się dwie gminy wiejskie: Dopiewo i Tarnowo Podgórne (powiat poznański) oraz gmina miejsko-wiejska: Rychwał (powiat koniński). Największa koncentracja gmin świadczących usługi z zakresu wydania odpisu z akt USC na najwyższych poziomach interaktywności występuje w centralnej części województwa (powiat poznański). Natomiast największa koncentracja gmin nie zamieszczających żadnych informacji o tej usłudze występuje w powiatach północno-wschodniej i wschodniej Wielkopolski (por. rycina 4.3.). Tabela 4.11. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu wydania akt Urzędu Stanu Cywilnego za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

55,9

28,4

III 1,4

miejskie

73,3

33,3

0,0

miejsko-wiejskie

64,4

37,8

1,1

wiejskie

47,0

20,5

1,7

do 10 000

47,9

21,5

0,7

10 000-20 000

65,4

34,6

3,8

20 000-50 000

78,3

56,5

0,0

powyżej 50 000

100,0

33,3

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

87

Ryc. 4.3. Poziom interaktywności świadczenia usług z zakresu wydania odpisu z akt Urzędu Stanu Cywilnego na stronach internetowych urzędów gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Zameldowanie / wymeldowanie Spośród wszystkich gmin województwa wielkopolskiego blisko 62% zamieszczało odpowiednie informacje niezbędne w procedurze zameldowania (wymeldowania) (patrz tabela 4.12.). Połowa z tych gmin zamieszczała dodatkowo odpowiednie formularze (II poziom interaktywności) natomiast niespełna 1% gmin zamieszczał formularz elektroniczny umożliwiający wypełnienie i odesłanie go drogą

88

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

elektroniczną. Najczęściej informacje o tej usłudze zamieszczały na swoich stronach internetowych gminy miejskie (73%) oraz gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców (blisko 90%). Możliwość realizacji tej usługi na II poziomie interaktywności zapewniały strony internetowe ponad 30% gmin w województwie. Najczęściej były to strony WWW gmin miejskich (40%) oraz gmin liczących od 20 000 do 50 000 mieszkańców. Ciekawy jest fakt, że wśród gmin umożliwiających wypełnienie i odesłanie formularza on-line (III poziom interaktywności) występują jedynie gminy wiejska i miejsko-wiejska liczące do 20 000 mieszkańców. Są to: Dopiewo (powiat poznański) oraz Rychwał (powiat koniński). Tabela 4.12. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu zameldowania i wymeldowania za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) I

Poziom interaktywności II

ogółem

61,7

32,0

0,9

miejskie

73,3

40,0

0,0

miejsko-wiejskie

66,7

36,7

1,1

wiejskie

56,4

27,4

0,9

do 10 000

52,1

22,9

0,7

10 000-20 000

75,0

44,2

1,9

20 000-50 000

87,0

60,9

0,0

powyżej 50 000

100,0

33,3

0,0

Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

III

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najwięcej gmin świadczących usługi na II i III poziomie interaktywności występuje w pasie centralnej i południowej części województwa (por. rycina 4.4.). Natomiast najwięcej gmin zamieszczających jedynie informacje (I poziom interaktywności) lub niezamieszczających żadnych informacji dotyczących procedury zameldowania/wymeldowania koncentruje się w powiatach północnej i wschodniej Wielkopolski.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

89

Ryc. 4.4. Poziom interaktywności świadczenia usług z zakresu zameldowania / wymeldowania na stronach internetowych urzędów gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Wydanie dowodu osobistego Podstawowe informacje związane z usługą wydania dowodu osobistego zamieściło na swoich stronach internetowych ponad 65% gmin województwa wielkopolskiego (patrz tabela 4.13.). Wśród tych gmin przeważały gminy miejskie i miejsko-wiejskie (ponad 73%) oraz gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców (ponad 90%). Blisko 43% wszystkich gmin z województwa zamieszczało

90

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

odpowiednie formularze (II poziom interaktywności), natomiast formularze on-line (III poziom interaktywności) zamieściła jedynie gmina Dopiewo. W przypadku tej usługi spora część gmin województwa zamieszczała odpowiednie formularze niezbędne do jej realizacji (ok. 50% gmin miejskich i miejsko-wiejskich oraz około 37% gmin wiejskich). Ryc. 4.5. Poziom interaktywności świadczenia usług z zakresu wydania dowodu osobistego na stronach internetowych urzędów gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

91

Tabela 4.13. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu wydania dowodu osobistego za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

66,2

42,8

III 0,5

miejskie

73,3

53,3

0,0

miejsko-wiejskie

73,3

48,9

0,0

wiejskie

59,8

36,8

0,9

do 10 000

58,3

34,7

0,0

10 000-20 000

75,0

48,1

1,9

20 000-50 000

91,3

78,3

0,0

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W przeważającej większości gminy świadczące usługi wydania dowodu osobistego na II i III poziomie interaktywności skoncentrowane są w centralnej i południowej części województwa (por. rycina 4.5.). Natomiast największa koncentracja gmin, które nie zamieszczały żadnych informacji na temat tej usługi na swoich stronach internetowych występowała przy zachodnich, północnych i wschodnich granicach województwa. Rejestracja działalności gospodarczej Usługi związane z rejestracją działalności gospodarczej (rejestracja, wykreślenie, zmiana w ewidencji działalności gospodarczej) podobnie jak wydanie dowodu osobistego, należą do najczęściej dostępnych usług na stronach internetowych gmin województwa wielkopolskiego. Ponad 66% gmin w województwie zamieszczało informacje na temat procedury świadczenia tych usług na swoich stronach internetowych (I poziom interaktywności) (patrz tabela 4.14.). Wśród nich dominowały gminy miejskie (80%) oraz niemal wszystkie gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców. W porównaniu do innych rodzajów usług blisko połowa gmin w województwie udostępniała na swoich stronach internetowych dodatkowo formularze niezbędne do rejestracji działalności gospodarczej. W śród gmin świadczących tę usługę na II poziomie interaktywności również dominowały duże gminy miejskie: 67% gmin miejskich oraz ok. 90% gmin liczących od 20 000 do 50 000 mieszkańców. W przypadku tej usługi stosunkowo dobrze wypada pozycja małych gmin wiejskich, gdyż blisko 40% z nich zamieszczało na swojej stronie WWW formularz niezbędny do realizacji tej usługi.

92

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Tabela 4.14. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu rejestracji działalności gospodarczej za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

66,7

46,4

III 5,0

miejskie

80,0

66,7

13,3

miejsko-wiejskie

71,1

53,3

5,6

wiejskie

61,5

38,5

3,4

do 10 000

56,9

34,7

2,1

10 000-20 000

78,8

59,6

7,7

20 000-50 000

95,7

87,0

17,4

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Rejestracja działalności gospodarczej jest usługą, która jest świadczona na III poziomie interaktywności przez największą liczbę gmin w województwie (5%). Oczywiście w grupie tych gmin dominują gminy miejskie (13%) oraz gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców (17%). Wśród tych gmin oprócz takich gmin jak: Koło, Luboń (gminy miejskie), Murowana Goślina, Jarocin, Rychwał, Nowe Skalmierzyce (gminy miejsko-wiejskie) znajdują się również gminy wiejskie: Dopiewo, Duszniki, Rokietnica. Większość gmin świadczących usługi związane z rejestracją działalności gospodarczej na II i III poziomie interaktywności skoncentrowana jest w powiatach centralnej i południowo-zachodniej części województwa (por. rycina 4.6.). Natomiast znaczna część gmin północnej i wschodniej części województwa świadczyła te usługi na niższych poziomach interaktywności lub wręcz nie zamieszczała żadnych informacji dotyczących tej grupy usług.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

93

Ryc. 4.6. Poziom interaktywności świadczenia usług z zakresu rejestracji działalności gospodarczej na stronach internetowych urzędów gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Podatki lokalne W badaniu uwzględniono następujące podatki lokalne: podatek rolny, podatek leśny, podatek od nieruchomości oraz podatek od środków transportowych. W województwie wielkopolskim 71% urzędów gmin umożliwia podatnikom w różnym stopniu, załatwienie spraw z zakresu podatku rolnego i podatku leśnego (patrz tabela 4.15.). Dla podatku od nieruchomości oraz podatku od środków

94

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

transportowych wartości te były nieznacznie niższe i wynosiły odpowiednio 69,7% i 68,3% (patrz tabele: 4.16. i 4.17.). Urzędy gmin województwa wielkopolskiego za pośrednictwem strony internetowej dostarczały podatnikom informacji o podatkach lokalnych m.in. stawkach podatkowych, a przede wszystkim umożliwiały pobór ze strony internetowej formularzy (informacji i deklaracji) na poszczególne podatki (ok. 50% urzędów). Zaledwie 1,5% urzędów gmin w województwie wielkopolskim pozwalało podatnikom także na wysłanie formularza drogą elektroniczną (III poziom interaktywności). Tabela 4.15. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu podatku rolnego i podatku leśnego za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gminy

Poziom interaktywności I

II

ogółem

71,0

50,3

III 1,4

miejskie

86,7

66,7

0,0

miejsko-wiejskie

75,6

54,4

2,2

wiejskie

65,5

44,,9

0,9

do 10 000

62,9

40,6

0,7

10 000-20 000

83,0

64,2

3,8

20 000-50 000

90,9

77,3

0,0

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 4.16.Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu podatku od nieruchomości za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

69,7

50,3

III 1,4

miejskie

86,7

66,7

0,0

miejsko-wiejskie

74,4

52,2

2,2

wiejskie

63,8

46,6

0,9

do 10 000

62,2

42,0

0,7

10 000-20 000

79,2

60,4

3,8

20 000-50 000

90,9

77,3

0,0

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

95

Analizując poziom interaktywności możliwości załatwienia spraw z zakresu podatków lokalnych w gminach województwa wielkopolskiego ze względu na ich typ i wielkość można zauważyć następujące prawidłowości. Wyższy poziom interaktywności w tym zakresie charakteryzował gminy miejskie, miejsko-wiejskie oraz liczące powyżej 20 000 mieszkańców. Około 60% gmin zaliczonych do tych kategorii umożliwiało podatnikom pobranie ze strony internetowej formularzy na poszczególne podatki lokalne (II poziom interaktywności). W gminach wiejskich oraz liczących mniej niż 20 000 ludności odsetek ten wynosił około 40%. Tabela 4.17. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu podatku od środków transportowych za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

68,3

45,7

III 1,4

miejskie

86,7

66,7

0,0

miejsko-wiejskie

73,3

48,9

2,2

wiejskie

62,1

40,6

0,9

do 10 000

60,1

35,7

0,7

10 000-20 000

79,2

60,4

3,8

20 000-50 000

90,9

72,7

0,0

powyżej 50 000

33,3

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Urzędy gmin umożliwiające podatnikom nie tylko uzyskiwanie informacji o podatkach lokalnych, ale także pobieranie ze strony internetowej formularzy podatkowych rozmieszczone są przede wszystkim w centralnej oraz zachodniej części województwa wielkopolskiego (por. ryciny: 4.7.-4.9.).

96

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Ryc. 4.7. Poziom interaktywności możliwości załatwienia spraw z zakresu podatku rolnego i podatku leśnego w gminach województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

97

Ryc. 4.8. Poziom interaktywności możliwości załatwienia spraw z zakresu podatku od nieruchomości w gminach województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

98

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Ryc. 4.9. Poziom interaktywności możliwości załatwienia spraw z zakresu podatku od środków transportowych w gminach województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

99

Zamówienia publiczne Ponad 70% urzędów gmin województwa wielkopolskiego wykorzystuje stronę internetową do realizacji procedury zamówień publicznych (patrz tabela 4.18.). Dla większości urzędów gmin jest to wyłącznie sposób informowania o warunkach zamówienia (I poziom interaktywności), a dla 49% urzędów gmin jest to miejsce zamieszczenia formularzy niezbędnych do złożenia wniosku (II poziom). Zaledwie 1,4% urzędów pozwala przedsiębiorcom na wysłanie ofert za pośrednictwem strony internetowej (III poziom). Tabela 4.18. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego realizujących procedurę zamówień publicznych za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

III

ogółem

70,1

49,4

1,4

miejskie

80,0

60,0

0,0

miejsko-wiejskie

71,1

51,1

2,2

wiejskie

68,1

46,6

0,9

do 10 000

64,3

39,9

0,0

10 000-20 000

79,2

64,2

3,8

20 000-50 000

81,8

72,7

4,5

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Odsetek gmin realizujących procedurę zamówień publicznych za pośrednictwem Internetu wzrasta wraz ze wzrostem liczby ludności gminy oraz przechodzeniem od gmin wiejskich do miejskich. Jednocześnie wzrasta poziom interaktywności świadczonych usług. W najszerszym stopniu stronę internetową do realizacji procedury zamówień publicznych wykorzystują gminy położone w centralnej oraz północnej Wielkopolsce (por. rycina 4.10.).

100

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Ryc. 4.10. Poziom interaktywności usług świadczonych przez urzędy gmin województwa wielkopolskiego z zakresu zamówień publicznych (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Zasiłki rodzinne Niecałe 44% urzędów gmin województwa wielkopolskiego za pośrednictwem strony internetowej przekazuje mieszkańcom gminy informacje o zasiłkach rodzinnych oraz udostępnia formularze niezbędne do uzyskania takiego zasiłku (patrz tabela 4.19.). W przypadku gmin miejskich oraz liczących powyżej 20 000 mieszkańców odsetek ten wzrastał do ponad 55%.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

101

Gminy, które realizowały zadania z zakresu wypłaty zasiłków rodzinnych z wykorzystaniem strony internetowej skupiały się głównie w sąsiedztwie miast na prawach powiatu oraz w północnej Wielkopolsce (por. rycina 4.11.). Ryc. 4.11. Poziom interaktywności usług świadczonych przez urzędy gmin województwa wielkopolskiego z zakresu zasiłków rodzinnych (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

102

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Tabela 4.19. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających załatwienie sprawy z zakresu zasiłków rodzinnych za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin ogółem miejskie miejsko-wiejskie wiejskie do 10 000 10 000-20 000 20 000-50 000 powyżej 50 000

I

Poziom interaktywności II

43,9 66,7 40,0 44,0 39,2 50,9 54,5 66,7

23,6 33,3 23,3 22,5 21,0 24,5 36,4 33,3

III 0,5 0,0 0,0 0,9 0,7 0,0 0,0 0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ewidencja gruntów i budynków W województwie wielkopolskim 42% gmin umożliwiało mieszkańcom pozyskanie informacji o zasadach wydawania wypisów i wyrysów z ewidencji gruntów i budynków, a 24% gmin dodatkowo umożliwiało pobranie formularzy ze strony internetowej niezbędnych do uzyskania takich wypisów lub wyrysów (patrz tabela 4.20.). Gminy te położone są głównie w środkowej i północnej części województwa wielkopolskiego (por. rycina 4.12.). Pomiędzy poszczególnymi kategoriami gmin występują w tym zakresie istotne różnice. Wśród gmin miejskich 33,3% gmin umożliwia pobranie wniosku o uzyskanie wypisów lub wyrysów z ewidencji ze strony internetowej urzędu. Natomiast wśród gmin wiejskich i liczących do 10 000 ludności wartości te są zdecydowanie niższe i wynoszą ok. 18%. Tabela 4.20. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego realizujących zadania z zakresu wydawania wypisów i wyrysów z ewidencji gruntów i budynków za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin ogółem miejskie miejsko-wiejskie wiejskie do 10 000 10 000-20 000 20 000-50 000 powyżej 50 000

I

Poziom interaktywności II

III

42,1 60,0 48,9 34,5 33,6 50,9 72,7 66,7

24,5 33,3 31,1 18,1 17,5 30,2 54,5 33,3

0,5 0,0 0,0 0,9 0,0 1,9 0,0 0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

103

Ryc. 4.12. Poziom interaktywności usług świadczonych przez urzędy gmin województwa wielkopolskiego z zakresu wydawania wypisów i wyrysów z ewidencji gruntów i budynków (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych Ponad 60% gmin województwa wielkopolskiego na swoich stronach internetowych nie tylko zamieszcza informacje o zasadach ubiegania się o zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych, ale także udostępnia niezbędne formularze (patrz tabela 4.21.). Gminy te położone są przede wszystkim w środkowej części województwa wielkopolskiego (por. rycina 4.13.). Informacje o zasadach wydawania

104

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych zamieszczane są głównie na stronach internetowych gmin liczących więcej niż 50 000 ludności oraz gmin miejskich. Odsetek gmin wiejskich i liczących mniej niż 10 000 mieszkańców jest mniejszy i nieznacznie przekracza 50%. Ryc. 4.13. Poziom interaktywności usług świadczonych przez urzędy gmin województwa wielkopolskiego z zakresu wydawania zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3. Poziom interaktywności elektronicznych usług publicznych

105

Tabela 4.21. Odsetek urzędów gmin województwa wielkopolskiego umożliwiających uzyskanie zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych za pośrednictwem strony internetowej (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość (liczba ludności) gmin

Poziom interaktywności I

II

ogółem

60,6

37,6

III 2,3

miejskie

73,3

53,3

0,0

miejsko-wiejskie

65,6

44,4

3,3

wiejskie

55,2

30,1

1,7

do 10 000

50,3

28,0

0,7

10 000-20 000

75,5

47,2

5,7

20 000-50 000

86,4

72,7

4,5

powyżej 50 000

100,0

66,7

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

4.3.2. Miasta na prawach powiatu Poziom interaktywności usług świadczonych przez miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego jest wyższy niż w przypadku gmin (patrz tabela 4.22.). Na stronie internetowej Poznania można uzyskać informacje o podstawowych zadaniach wykonywanych przez samorząd lokalny, pobrać niezbędne formularze, w przypadku kilku usług (np. podatku od nieruchomości oraz zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych) istnieje możliwość przesłania odpowiednich formularzy drogą elektroniczną. Natomiast ewenementem na skalę województwa jest pełna transakcyjność usługi związanej z wydaniem odpisu z akt Urzędu Stanu Cywilnego (IV poziom interaktywności). Strona internetowa Kalisza pozwala mieszkańcom i przedsiębiorcom uzyskać informacje o usługach (oprócz odpisu z akt USC), a także pobrać formularze (za wyjątkiem: wydania dowodu osobistego, wypisów i wyrysów z ewidencji gruntów i budynków oraz zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych). Niższym poziomem interaktywności cechuje się strona internetowe Leszna. Strona ta stanowi przed wszystkim źródło informacji o sposobie realizacji usług administracyjnych przez samorząd lokalny.

106

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

Tabela 4.22. Poziom interaktywności wybranych usług w miastach na prawach powiatu województwa wielkopolskiego, (według stanu na dzień 31.12.2007) Poziom interaktywności usług z zakresu: zamelMiasto na pra- odpis dowawach z akt nie / powiatu USC wymeldowanie

wydanie dowodu osobistego

rejestracja działalności gospodarczej

podatku rolnego i podatku leśnego

podatku od nieruchomości

podatku od środków transportowych

zamówień publicznych

wypisów zezwozasił- i wyryleń na sów z ków sprzedaż ro- ewidencji napojów dzin- gruntów alkohonych i budynlowych ków

Kalisz

0

2

1

2

2

2

2

2

2

1

1

Konin

2

2

2

3

0

0

0

1

2

2

2

Leszno

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

1

Poznań

4

2

3

3

2

3

2

1

2

2

3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Spośród miast na prawach powiatu jedynie urzędy miast w Koninie i Poznaniu świadczą usługi na III poziomie interaktywności. Na stronie internetowej Konina (podobnie jak i Poznania) można wypełnić formularze on-line w celu rejestracji działalności gospodarczej. W przypadku strony WWW Poznania takie formularze można wypełnić również przy realizacji takich usług jak: wydanie dowodu osobistego, podatek od nieruchomości oraz zezwolenie na sprzedaż napojów alkoholowych.

4.4. Elektroniczna skrzynka podawcza Elektroniczna skrzynka podawcza została opisana w Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 września 2005 roku w sprawie warunków organizacyjno-technicznych doręczania dokumentów elektronicznych podmiotom publicznym (Dz.U. z dnia 13 października 2005 r. Nr 200, poz. 1651) jako: dostępny publicznie środek komunikacji elektronicznej służący do przekazywania informacji w formie elektronicznej do podmiotu publicznego przy wykorzystaniu powszechnie dostępnej sieci teleinformatycznej. Dobrą praktyką, coraz częściej spotykaną w gminach, jest Cyfrowy Urząd, który powinien realizować zadania elektronicznej skrzynki podawczej. Z punktu widzenia podmiotu administracji samorządowej Cyfrowy Urząd powinien być elementem portalu ulokowanym na stronie głównej urzędu. Powinien

4.4. Elektroniczna skrzynka podawcza

107

również umożliwiać założenie skrzynki kontaktowej przez obywateli i przedsiębiorców chronionej odpowiednimi zabezpieczeniami, którzy po zalogowaniu mają dostęp do wszystkich formularzy i wniosków służących do komunikacji z urzędem. Natomiast na poziomie województwa dobrym rozwiązaniem byłoby, żeby obywatele i przedsiębiorcy z jednej skrzynki kontaktowej mieliby możliwość złożenia formularza do wszystkich urzędów i instytucji. Takie rozwiązanie powinno dotyczyć także szkół, bibliotek i innych instytucji na terenie województwa. Rozwiązanie to wymusza jednolite opracowanie formularzy i procedur dla wszystkich urzędów na terenie województwa lub też integracje z istniejącym ePUAP, który będzie centralnym systemem świadczenia usług publicznych przez Internet. W gminach województwa wielkopolskiego elektroniczna skrzynka podawcza jest jeszcze słabo rozpowszechniona – posiada ją zaledwie 8% gmin. Wśród tych gmin przeważają gminy miejskie (20%) oraz gminy miejsko-wiejskie (10%). Natomiast tylko 4,5% gmin wiejskich posiadało elektroniczną skrzynkę podawczą. Najczęściej elektroniczną skrzynkę podawczą posiadały gminy liczące od 10 000 do 20 000 mieszkańców (11,5%) oraz od 20 000 do 50 000 mieszkańców (8,7%). Natomiast stosunkowo najrzadziej występowała w gminach do 10 tys. mieszkańców (6,3%). Do gmin, które posiadały elektroniczną skrzynkę podawcza należały: Chocz (gmina wiejska), Czarnków (gmina miejska), Dopiewo (gmina wiejska), Doruchów (gmina wiejska), Gostyń (gmina miejsko-wiejska), Kobylin (gmina miejsko-wiejska), Krajenka (gmina miejsko-wiejska), Nowe Miasto nad Wartą (gmina wiejska), Odolanów (gmina miejsko-wiejska), Puszczykowo (gmina miejska), Rychwał (gmina miejsko-wiejska), Siedlec (gmina wiejska), Skoki (gmina miejsko-wiejska), Sulmierzyce (gmina miejska), Ślesin (gmina miejsko-wiejska), Śrem (gmina miejsko-wiejska), Tuliszków (gmina miejsko-wiejska). Spośród miast na prawach powiatu, jedynie miasto Konin posiadało elektroniczną skrzynkę podawczą.

4.5. Inne sposoby świadczenia usług publicznych W gminach województwa wielkopolskiego interaktywne świadczenie usług administracyjnych za pośrednictwem technologii innych aniżeli Internet, praktykowane było jedynie w niespełna 16% gmin (patrz tabela 4.23.). Wśród nich dominowały gminy miejskie (ok. 27%) oraz gminy liczące od 20 000 do 50 000 mieszkańców. Najpopularniejszą technologią interaktywną umożliwiającą realizację usług administracyjnych (oczywiście poza Internetem) było centrum telefoniczne (10% gmin). Jednakże sytuacja ta dotyczyła jedynie małych (liczących do 10 000 mieszkańców)

108

Rozdział 4. Elektroniczne usługi publiczne w gminach i miastach...

gmin wiejskich. Natomiast w dużych (liczących pow. 20 000 mieszkańców) gminach miejskich częściej oprócz Internetu gminy wykorzystywały do świadczenia usług administracyjnych technologie mobilną (WAP, GPRS, UMTS) oraz kioski informatyczne (tzw. infokioski). Tabela 4.23. Inne sposoby świadczenia usług publicznych w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Gminy umożliwiające interaktywne świadczenie usług administracyjnych poprzez inne technologie niż Internet

Typ i wielkość w tym (liczba ludności) gminy ogółem Technologia Technologia mobilna Centrum mobilna SMS WAP / GPRS / UMTS telefoniczne

Kiosk informatyczny

ogółem

15,8

2,3

2,7

9,9

2,7

miejskie

26,7

6,7

13,3

0,0

6,7

miejsko-wiejskie

16,7

1,1

1,1

12,2

3,3

wiejskie

13,7

2,6

2,6

9,4

1,7

do 10 000

13,2

1,4

1,4

10,4

1,4

10 000-20 000

13,5

3,8

1,9

7,7

0,0

20 000-50 000

39,1

4,3

13,0

13,0

17,4

powyżej 50 000

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Wśród miast na prawach powiatu jedynie miasto Poznań świadczy usługi administracyjne za pośrednictwem innych technologii niż Internet. Do tych technologii należą: technologia mobilna – SMS, WAP, GPRS, UMTS oraz kiosk informatyczny.

4.6. Plany rozwoju elektronicznych usług publicznych Gminy województwa wielkopolskiego, bez względu na ich typ i wielkość, w niewielkim stopniu są zainteresowane wprowadzaniem rozwiązań mających na celu kompleksowe i zintegrowane oferowanie usług publicznych (patrz tabela 4.24.). Ponad 12% gmin planuje wprowadzić rozwiązania, mające na celu wspólne dostarczanie informacji o usługach publicznych z innymi instytucjami publicznymi. Stworzenie wspólnego dostępu do baz danych z innymi instytucjami publicznymi planuje wprowadzić 10% gmin. Natomiast współpracę z innymi instytucjami publicznymi w ramach rozwijania elektronicznej administracji na innych polach, m.in. wprowadzanie

4.6. Plany rozwoju elektronicznych usług publicznych

109

wspólnych rozwiązań back-office i front-office, planuje zrealizować mniej niż 10% gmin Wielkopolski. Tabela 4.24. Gminy województwa wielkopolskiego planujące wprowadzić rozwiązania mające na celu kompleksowe i zintegrowane oferowanie usług publicznych (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Odsetek gmin planujących wprowadzić rozwiązania mające na celu kompleksowe i zintegrowane oferowanie usług publicznych poprzez: dostarczanie informacji Typ i wielkość o usługach (liczba ludności) publicznych gminy wspólnie z innymi instytucjami publicznymi

rozwiązarozwiązania nia backfront-office -office proprowadzone wadzone wspólnie wspólnie z innymi z innymi instytucjami instytucjapublicznymi mi publicznymi

sieci prywspólny centrale tewatne lub dostęp lefoniczne Extranet do baz dzielone dzielone danych wspólnie wspólnie różnych z innymi z innymi instytucji instytucjainstytucjapubliczmi publiczmi publicznych nymi nymi

ogółem

12,7

4,5

4,1

6,3

5,9

miejskie

13,3

6,7

6,7

13,3

6,7

10,4 6,7

miejsko-wiejskie

15,6

4,4

3,3

6,7

6,7

12,2

wiejskie

10,3

4,3

4,3

5,2

5,2

9,5

do 10 000

11,9

3,5

2,8

7,0

4,9

8,4

10 000-20 000

15,1

3,8

3,8

5,7

7,5

11,3

20 000-50 000

13,6

13,6

9,1

4,5

9,1

22,7

powyżej 50 000

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Miasta na prawach powiatu, podobnie jak większość gmin województwa wielkopolskiego, nie są zainteresowane wprowadzaniem rozwiązań dotyczących kompleksowego i zintegrowanego oferowania usług publicznych. Spośród licznych możliwości jakie daje elektroniczne realizowanie usług publicznych, wyłącznie w Poznaniu planowane jest wdrożenie rozwiązań front-office i back-office, prowadzone wspólnie z innymi instytucjami publicznymi.

Rozdział 5

Wydatki na informatyzację urzędów gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego

Rozwój elektronicznej administracji, poszerzanie zakresu świadczonych tą drogą usług wymaga znacznych nakładów finansowych. Środki te przeznaczane są m.in. na zakup i modernizację komputerów, serwerów, oprogramowania, a także szkolenia organizowane dla pracowników urzędów. Poziom nakładów na rozwój elektronicznej administracji w urzędach gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego analizuje się w oparciu o uzyskane dane dotyczące udziału wydatków ponoszonych w urzędach na informatyzację w całości wydatków urzędu w latach 2001, 2003, 2005 oraz 2007, a także przeciętnych miesięcznych kosztach dostępu do Internetu.

5.1. Wydatki gmin na informatyzację Na pytanie dotyczące udziału wydatków ponoszonych w urzędach gmin na informatyzację w stosunku do całości wydatków odpowiedziało 201 gmin województwa wielkopolskiego. Spośród nich w 159 urzędach w 2001 r., 161 w 2003 r., 153 w 2005 r. oraz 147 w 2007 r. (ponad 70% gmin które odpowiedziały na pytanie) wydatki na informatyzację nie przekraczały 1% ogółu wydatków (patrz tabela 5.1.). Średnia wartość dla Polski wynosiła około 1,5%51. W badanym okresie wartości 51 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

111

5.1. Wydatki gmin na informatyzację

te niewiele się zmieniły, choć odsetek gmin, które przeznaczały na informatyzację mniej niż 1% wydatków nieznacznie się zmniejszył. Zwiększył się natomiast odsetek gmin, które na informatyzację urzędów przeznaczały więcej niż 2% wydatków. Podobne tendencje występowały w poszczególnych typach gmin. Gminy miejskie, miejsko-wiejskie, wiejskie oraz liczące do 50 000 mieszkańców coraz więcej środków przeznaczały na informatyzację urzędów. Jedynie w gminach o liczbie ludności powyżej 50 000 ludności, w całym analizowanym okresie, poziom wydatków na informatyzację urzędów nie przekroczył 1% wydatków ogółem. Tabela 5.1. Wydatki ponoszone na informatyzację urzędów gmin województwa wielkopolskiego według wielkości gminy w latach 2001, 2003, 2005 oraz 2007 (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

odsetek gmin, w których odsetek gmin, w których odsetek gmin, w których wydatki na informatyzację wydatki na informatyzację wydatki na informatyzację urzędu wynosiły od 2% urzędu wynosiły od 1% urzędu nie przekraczały do 3% ogółu wydatków do 2% ogółu wydatków 1% ogółu wydatków 2001 2003 2005 2007 2001 2003 2005 2007 2001 2003 2005 2007

ogółem

79,1

80,1

76,1

72,1

16,4

10,4

13,9

15,4

2,5

5,5

6,0

5,0

miejskie

100,0

92,9

92,9

85,7

0,0

7,1

0,0

7,1

0,0

0,0

7,1

7,1

miejsko-wiejskie

74,7

74,7

71,1

66,3

19,3

10,8

18,1

18,1

3,6

9,6

4,8

6,0

wiejskie

79,8

82,7

77,9

75,9

16,3

10,6

12,5

14,4

1,9

2,9

6,7

3,8

do 10 000

79,4

81,7

77,0

73,8

15,9

11,1

14,3

15,9

3,2

4,0

5,6

4,0

10 000-20 000

76,5

76,5

74,5

70,6

17,6

7,8

9,8

11,8

2,0

7,8

7,8

5,9

20 000-50 000

81,0

71,4

71,4

66,7

19,0

14,3

23,8

23,8

0,0

9,5

4,8

9,5

100,0 100,0 100,0 100,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

powyżej 50 000

odsetek gmin, w których odsetek gmin, w których Typ i wielkość wydatki na informatyzację wydatki na informatyzację gminy (liczba urzędu wynosiły od 3% do urzędu wynosiły od 4% do 5% ogółu wydatków 4% ogółu wydatków ludności) 2001 2003 2005 2007 2001 2003 2005 2007

odsetek gmin, w których wydatki na informatyzację urzędu przekraczały 5% ogółu wydatków 2001 2003 2005 2007

ogółem

2,0

2,5

2,5

5,0

0,0

0,5

0,5

0,5

0,0

1,0

1,0

2,0

miejskie

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

miejsko-wiejskie

2,4

4,8

4,8

7,2

0,0

0,0

1,2

0,0

0,0

0,0

0,0

2,4

wiejskie

1,9

1,0

1,0

2,9

0,0

1,0

0,0

1,0

0,0

1,9

1,9

1,9

do 10 000

1,6

0,8

1,6

4,0

0,0

0,8

0,0

0,8

0,0

1,6

1,6

1,6

10 000-20 000

3,9

7,8

5,9

7,8

0,0

0,0

2,0

0,0

0,0

0,0

0,0

3,9

20 000-50 000

0,0

0,0

0,0

4,8

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

powyżej 50 000

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W 2001 r. zaledwie w 42 urzędach gmin województwa wielkopolskiego na informatyzację przeznaczono więcej niż 1% ogółu wydatków (por. rycina 5.1.). Gminy te

112 Rozdział 5. Wydatki na informatyzację urzędów gmin i miast na prawach powiatu położone były głównie w centralnej części województwa. W 2007 roku odsetek gmin przeznaczających na informatyzację urzędów więcej niż 1% ogółu wydatków zwiększył się do 56% gmin. Niewiele zmienił się natomiast rozkład przestrzenny wartości tego wskaźnika. Najwięcej na informatyzację urzędów w dalszym ciągu przeznaczały gminy położone w środkowej części Wielkopolski. W 2007 roku w czterech urzędach gmin, tj. Golinie, Nowym Mieście n. Wartą, Sośniach oraz Śmiglu na informatyzację przeznaczono więcej niż 5% ogółu wydatków. Można zauważyć, że gminy, które w 2001 roku przeznaczały więcej niż 1% ogółu wydatków na informatyzację urzędów, w kolejnych latach zwiększały poziom wydatków na ten cel. Ryc. 5.1. Zmiany poziomu wydatków na informatyzację urzędów gmin województwa wielkopolskiego w latach 2001 oraz 2007 (według stanu na dzień 31.12.2007)

5.1. Wydatki gmin na informatyzację

113

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Przeciętne miesięczne koszty dostępu do Internetu w 85% urzędów gmin województwa wielkopolskiego nie przekraczają 500 zł (patrz tabela 5.2.). Podobnie w 87,3% urzędów gmin w Polsce wydatki nie przekraczają tej kwoty52. W wielkopolskich urzędach gmin najczęściej kwota ta mieści się w przedziale 201-500 zł (57,7% urzędów). Tylko nieliczne gminy za usługę dostępu do sieci Internet płacą więcej niż 1000 zł miesięcznie (4,6%). W gminach miejskich oraz liczących powyżej 20  000 mieszkańców stosunkowo wyższe kwoty przeznaczane są na zapewnienie dostępu do Internetu. Około 40% gmin miejskich oraz liczących 52 Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji. ARC Rynek i Opinia, Warszawa 2008.

114 Rozdział 5. Wydatki na informatyzację urzędów gmin i miast na prawach powiatu powyżej 20 000 mieszkańców na ten cel przeznacza ponad 500 zł. W przypadku gmin małych o liczbie ludności poniżej 10 000 oraz wiejskich odsetek ten nie przekraczał 20%. Tabela 5.2. Przeciętne miesięczne koszty dostępu do Internetu w urzędach gmin województwa wielkopolskiego według typu i wielkości gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Odsetek gmin w których miesięczne koszty dostępu do Internetu wynoszą: Typ i wielkość gminy 201-500 501-1000 1001-1500 1501-2000 2001-3000 powyżej (liczba ludności) do 200 zł zł zł zł zł zł 3001 zł ogółem

27,7

57,7

10,0

1,4

1,8

0,9

0,5

miejskie

13,3

46,7

26,7

6,7

6,7

0,0

0,0

miejsko-wiejskie

20,0

60,0

14,4

1,1

2,2

1,1

1,1

wiejskie

35,7

57,4

4,3

0,9

0,9

0,9

0,0

do 10 000

33,8

59,9

4,2

0,7

0,7

0,0

0,7

10 000-20 000

22,6

56,6

13,2

1,9

1,9

3,8

0,0

20 000-50 000

0,0

50,0

40,9

4,5

4,5

0,0

0,0

powyżej 50 000

33,3

33,3

0,0

0,0

33,3

0,0

0,0

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W województwie wielkopolskim najwyższe koszty usługi dostępu do Internetu ponosiły urzędy gmin położonych w środkowej części województwa (por. rycina 5.2.). Przeciętne miesięczne wydatki na ten cel w tych urzędach przekraczały 500 zł. W Tarnowie Podgórnym oraz Swarzędzu nawet 1000 zł. Tylko w gminie Ostroróg wskazano, że miesięczny koszt dostępu do sieci Internet przekracza 3000 zł, co było najwyższą wartością w województwie wielkopolskim.

5.2. Wydatki miast na prawach powiatu na informatyzację Wszystkie miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego na informatyzację urzędów przeznaczały w latach 2001-2007 mniej niż 1% ogółu wydatków tych urzędów. Bardziej zróżnicowane są przeciętne miesięczne koszty usługi dostępu do Internetu. W urzędzie miejskim w Poznaniu koszty te przekraczają 4000 zł na miesiąc. Równie wysokie koszty ponoszone są w urzędzie w Koninie – ponad 3000 zł. W Lesznie kwota ta zamyka się w przedziale 1501-2000 zł, a w Kaliszu 501-1000 zł. Wysokość opłat za Internet w urzędach gmin i miasta na prawach powiatu województwa wielkopolskiego rosły wraz ze wzrostem liczby ludności oraz liczby osób zatrudnionych w urzędzie.

5.2. Wydatki miast na prawach powiatu na informatyzację

115

Ryc. 5.2. Miesięczne koszty dostępu do sieci Internet w urzędach gmin województwa wielkopolskiego (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Rozdział 6

Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji w opinii przedstawicieli samorządów województwa wielkopolskiego

W niniejszym rozdziale przedstawiono działania władz gminnych zmierzające do rozwoju elektronicznej administracji (tym samym społeczeństwa informacyjnego) oraz postawę urzędników lokalnych wobec tych zagadnień. Działania i postawy lokalnych urzędników rozpatrywano pod kątem: (1) zamieszczenia zapisów dotyczących rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz e-administracji w gminnych dokumentach strategicznych (planach i strategiach) lub przyjęcia osobnych dokumentów, (2) współpracy z różnymi instytucjami centralnymi i regionalnymi (rozpatrywano przyczyny zaistnienia tej współpracy lub jej braku), (3) barier rozwoju, (4) korzyści i zagrożeń płynących z wykorzystania nowych technologii oraz (5) oczekiwań władz samorządowych wobec innych instytucji.

6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej administracji W celu prawidłowego stymulowania rozwoju lokalnego społeczeństwa informacyjnego jak i elektronicznej administracji, kierunki oraz cele rozwoju tych dwóch aspektów nowoczesnej gospodarki powinny znaleźć odzwierciedlenie w zapisach strategii rozwoju gminy lub planie rozwoju lokalnego. Oczywiście najlepszym rozwiązaniem byłoby utworzenie osobnego dokumentu o charakterze planu lub strategii wytyczającego kierunki, cele i zadania rozwoju społeczeństwa informacyjnego

6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej... 117

i elektronicznej administracji. Niestety taka sytuacja w wielkopolskich samorządach gminnych należy do rzadkości. Spośród wszystkich gmin województwa jedynie miasto Poznań posiada strategię rozwoju elektronicznej administracji53.

6.1.1. Gminy W województwie wielkopolskim jedynie nieco ponad 10% gmin posiada w swoich dokumentach strategicznych zapisy dotyczące rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji. Wśród tych gmin dominują duże gminy miejskie. Ponad 25% gmin miejskich w województwie steruje rozwojem społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji. Najgorzej pod tym względem wyglądają gminy wiejskie, wśród których jedynie ok. 7% posiada w swoich dokumentach strategicznych tego typu zapisy. Najczęściej zapisy w planach i strategiach zamieszczały gminy powyżej 50 000 mieszkańców (30%) (por. rycina 6.1.). Kolejnym krokiem podejmowanym przez samorządy gminne w województwie wielkopolskim, którego celem jest rozwój elektronicznej administracji, jest współpraca z instytucjami administracji centralnej i regionalnej. Wśród wielkopolskich gmin ten kierunek jest słabo wykorzystywany, gdyż jedynie ok. 35% gmin podjęło jakąkolwiek współpracę z instytucjami centralnymi lub regionalnymi. Wśród tych gmin wyraźnie dominują gminy miejskie (blisko 50%) oraz gminy liczące powyżej 50 000 mieszkańców (ponad 65%) (por. rycina 6.2.). Ryc. 6.1. Gminy posiadające zapisy dotyczące rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji w planach i strategiach rozwoju gminy (A) według typu gminy, (B) według liczby ludności gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) (A)

53

Strategia informatyzacji Miasta Poznania, z 5 lipca 2004 r.

118 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji (B)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Ryc. 6.2. Gminy współpracujące z instytucjami centralnymi lub regionalnymi w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji (A) według typu gminy, (B) według liczby ludności gminy (według stanu na dzień 31.12.2007) (A)

6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej... 119

(B)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najwięcej gmin w województwie wielkopolskim współpracowało z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji (MSWiA) (blisko 50% gmin) oraz z Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego w Poznaniu (UMWW) jak i z Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim w Poznaniu (WUW) (blisko 30%) (patrz tabela 6.1.). Wśród gmin współpracujących z poszczególnymi instytucjami w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji dominują gminy miejskie. Ponad 70% z nich współpracuje z MSWiA oraz ponad 40% z UMWW jak i Ministerstwem Edukacji Narodowej (MEN). Najgorzej pod tym względem wypadły gminy miejsko-wiejskie. Jedynie 30% z nich współpracuje z MSWiA oraz ok. 25% z UMWW, WUW oraz z Wielkopolskim Ośrodkiem Kształcenia i Studiów Samorządowych (WOKiSS).

120 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji Tabela 6.1. Rodzaje instytucji centralnych i regionalnych, z którymi współpracowały urzędy gmin w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji (A) według typu gminy, (B) według liczby ludności gminy (w%), (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) Instytucja

gminy gminy miejskie wiejskie

gminy miejsko-wiejskie

ogółem

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

71,4

56,8

32,4

47,4

Wielkopolski Urząd Wojewódzki

28,6

32,4

23,5

28,2

Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

42,9

29,7

23,5

28,2

0,0

18,9

23,5

19,2

42,9

18,9

8,8

16,7

0,0

2,7

14,7

7,7

14,3

2,7

11,8

7,7

Wielkopolski Ośrodek Kształcenia i Studiów Samorządowych Ministerstwo Edukacji Narodowej Pozostałe ministerstwa Urząd Komunikacji Elektronicznej Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

0,0

2,7

2,9

2,6

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

14,3

2,7

0,0

2,6

Inne

0,0

16,2

17,6

15,4

Nie wiem

0,0

10,8

11,8

10,3

(B) Instytucja

do 10 000 20 000 pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji

47,7

50,0

37,5

50,0

47,4

Wielkopolski Urząd Wojewódzki

25,0

25,0

62,5

0,0

28,2

Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego

27,3

29,2

25,0

50,0

28,2

Wielkopolski Ośrodek Kształcenia i Studiów Samorządowych

22,7

12,5

25,0

0,0

19,2

Ministerstwo Edukacji Narodowej

18,2

16,7

0,0

50,0

16,7

Pozostałe ministerstwa

2,3

20,8

0,0

0,0

7,7

Urząd Komunikacji Elektronicznej

4,5

12,5

0,0

50,0

7,7

Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego

4,5

0,0

0,0

0,0

2,6

Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości

2,3

0,0

0,0

50,0

2,6

Inne

13,6

20,8

12,5

0,0

15,4

Nie wiem

13,6

4,2

12,5

0,0

10,3

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej... 121

Ryc. 6.3. Rozkład przestrzenny gmin województwa wielkopolskiego współpracujących z instytucjami regionalnymi w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

122 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji Najczęściej gminy w województwie wielkopolskim jako podstawową przyczynę braku współpracy wskazywały zbyt duże wymagania finansowe stawiane gminie (ponad 52%). Sytuacja ta dotyczy wszystkich typów gmin oraz głównie małych gmin liczących do 20 000 mieszkańców. Bardzo niekorzystnym zjawiskiem jest również fakt niewystarczającej świadomości urzędników gminnych o istnieniu różnych programów współpracy i funduszy wspierających rozwój elektronicznej administracji. W Wielkopolsce 30% samorządów nie posiada żadnych informacji na temat możliwości współpracy i współfinansowania rozwoju e-administracji. Zjawisko to jest charakterystyczne zwłaszcza dla małych gmin wiejskich liczących do 10 000 mieszkańców (patrz tabela 6.2.). Tabela 6.2. Przyczyny braku współpracy z instytucjami centralnymi i regionalnymi w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji (A) według typu gminy, (B) według liczby ludności gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) Przyczyny braku współpracy

gminy gminy gminy miejskoogółem miejskie wiejskie -wiejskie

Zbyt duże wymagane nakłady finansowe ze strony mojej jednostki

50,0

51,9

53,6

52,4

Brak wiedzy na temat istnienia takich programów

25,0

31,6

28,6

30,1

Niedostosowanie programów do warunków lokalnych

12,5

26,6

35,7

29,4

Brak satysfakcjonujących programów

0,0

16,5

12,5

14,0

Brak przydatności istniejących programów

0,0

8,9

10,7

9,1

25,0

10,1

7,1

9,8

0,0

3,8

1,8

2,8

37,5

19,0

17,9

19,6

Brak potrzeby uczestnictwa w tego typu programach Inne Nie wiem

(B) Przyczyny braku współpracy

do 10 000- 20 000- pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

Zbyt duże wymagane nakłady finansowe ze strony mojej jednostki

59,6

46,4

40,0

0,0

54,5

Brak wiedzy na temat istnienia takich programów

33,3

21,4

26,7

0,0

30,1

Niedostosowanie programów do warunków lokalnych

29,3

28,6

33,3

0,0

29,4

Brak satysfakcjonujących programów

15,2

10,7

13,3

0,0

14,0

9,1

7,1

13,3

0,0

9,1

10,1

3,6

20,0

0,0

9,8

Problemy z integracją społeczeństwa

1,0

0,0

0,0

0,0

0,7

Inne

2,0

3,6

0,0

0,0

2,1

16,2

28,6

6,7

100,0

18,2

Brak przydatności istniejących programów Brak potrzeby uczestnictwa w tego typu programach

Nie wiem

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

6.1. Dokumenty strategiczne i współpraca w zakresie rozwoju elektronicznej... 123

Niestety pomimo stosunkowo młodej i dobrze wykształconej kadry urzędniczej ponad 25% samorządowców z gmin miejskich w województwie nie widzi potrzeby współpracy z innymi urzędami i instytucjami w dziedzinie rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego. Taka postawa może prowadzić do tworzenia izolowanych układów elektronicznej administracji, w których nie będzie istniała techniczna (i z pewnością merytoryczna) możliwość wymiany dokumentów drogą elektroniczną (wystąpi brak interoperacyjności).

6.1.2. Miasta na prawach powiatu Wśród miast na prawach powiatu jedynie miasta Poznań i Konin posiadają ukierunkowane wizje rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji. W przypadku miasta Poznania jest to Strategia informatyzacji Miasta Poznania z 5 lipca 2004 r. opracowana przez Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, natomiast w przypadku Konina są to zapisy w Strategii Rozwoju Konina 2007-2015 (Cel operacyjny 2.4. Rozwój społeczeństwa informacyjnego) z czerwca 2007 r. Z miast na prawach powiatu jedynie miasto Leszno nie podjęło żadnej współpracy z instytucjami szczebla regionalnego lub centralnego. Do podstawowych przyczyn braku takiej współpracy urzędnicy z Leszna zaliczali: (1) zbyt duże wymagane nakłady finansowe ze strony urzędu oraz (2) brak wiedzy na temat istnienia jakichkolwiek programów współpracy z instytucjami wyższych szczebli administracyjnych. Pozostałe urzędy miejskie współpracowały przede wszystkim z Urzędem Marszałkowskim Województwa Wielkopolskiego (Konin, Poznań) oraz Wielkopolskim Urzędem Wojewódzkim (Konin) na szczeblu regionalnym, a także z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych i Administracji (Poznań) na szczeblu centralnym. Natomiast Urząd Miasta Kalisza w kwestii rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji współpracował ze starostwem powiatowym powiatu kaliskiego (jednostka subregionalna).

124 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji

6.2. Bariery rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego w opinii przedstawicieli samorządu terytorialnego 6.2.1. Gminy Do podstawowych barier ograniczających rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji blisko 90% przedstawicieli wielkopolskich gmin zaliczyło brak wspólnych standardów i procedur wymiany danych pomiędzy urzędami i instytucjami oraz brak środków finansowych na tego typu przedsięwzięcia. Do głównych barier samorządowcy zaliczają również brak integracji systemów informatycznych (w tym zwłaszcza brak integracji aplikacji wykorzystywanych w urzędzie), a także ograniczone umiejętności obywateli w zakresie wykorzystania ICT, a tym samym ograniczona świadomość istnienia możliwości realizacji spraw administracyjnych za pośrednictwem Internetu. Wyraźne dysproporcje w ocenie poszczególnych barier rozwoju występują pomiędzy gminami miejskimi i wiejskimi. Częściej dla dużych gmin miejskich (aniżeli wiejskich) problemem są: brak informatyków i trudności związane z ich zatrudnieniem oraz niska świadomość obywateli o możliwości realizacji spraw za pośrednictwem Internetu. Z kolei dla przedstawicieli małych gmin wiejskich większym problemem jest zbyt drogi dostęp do nowych technologii oraz ograniczony dostęp obywateli do Internetu (patrz tabele: 6.3. i 6.4.). Jako najmniej istotne bariery rozwoju elektronicznej administracji w gminach województwa wielkopolskiego samorządowcy uznali błędy i defekty w dostarczanym oprogramowaniu, brak elastyczności dostawców usług ICT oraz brak specjalistów ds. informatyki w administracji publicznej lub trudności w ich zatrudnianiu.

6.2. Bariery rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego 125

Tabela 6.3. Istotne bariery rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wg typu gminy (A) według typu gminy, (B) według liczby ludności gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) gminy gminy gminy miejsko- ogółem miejskie wiejskie -wiejskie

Bariery brak wspólnych standardów i procedur wymiany danych pomiędzy urzędami

93,3

87,1

90,0

88,7

brak środków finansowych niedostateczna integracja pomiędzy aplikacjami w urzędzie niski poziom edukacji obywateli w zakresie wykorzystania ICT zbyt drogi dostęp do technologii ICT

86,7 80,0 73,3 60,0

81,9 67,2 71,6 70,7

84,4 78,9 67,8 70,0

83,3 72,9 70,1 69,7

niska świadomość interesantów w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z administracją publiczną

86,7

69,8

65,6

69,2

80,0 53,3 66,7

59,5 69,8 65,5

66,7 57,8 61,1

63,8 63,8 63,8

53,3

56,0

62,2

58,4

66,7 53,3 53,3 40,0

53,4 51,7 31,9 34,5

61,1 48,9 48,9 36,7

57,5 50,7 40,3 35,7

trudności w zatrudnieniu i utrzymaniu informatyków ograniczony dostęp obywateli do Internetu niski poziom edukacji urzędników w zakresie wykorzystania ICT niska świadomość urzędników w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z obywatelami i przedsiębiorcami brak specjalistów ds. informatyki w administracji publicznej brak aktualnej strategii dotyczącej rozwoju ICT brak elastyczności dostawców usług ICT błędy i defekty w dostarczonym oprogramowaniu

(B) Bariery

do 10 000- 20 000- pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

brak wspólnych standardów i procedur wymiany danych pomiędzy urzędami

84,6

94,2

100,0

100,0

88,7

brak środków finansowych niedostateczna integracja pomiędzy aplikacjami w urzędzie niski poziom edukacji obywateli w zakresie wykorzystania ICT zbyt drogi dostęp do technologii ICT

85,3 67,1 72,7 74,1

82,7 82,7 67,3 67,3

73,9 87,0 60,9 47,8

66,7 66,7 66,7 66,7

83,3 72,9 70,1 69,7

niska świadomość interesantów w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z administracją publiczną

67,8

73,1

69,6

66,7

69,2

trudności w zatrudnieniu i utrzymaniu informatyków ograniczony dostęp obywateli do Internetu niski poziom edukacji urzędników w zakresie wykorzystania ICT

62,9 67,8 62,9

63,5 63,5 67,3

73,9 39,1 60,9

33,3 66,7 66,7

63,8 63,8 63,8

niska świadomość urzędników w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z obywatelami i przedsiębiorcami

53,8

65,4

69,6

66,7

58,4

brak specjalistów ds. informatyki w administracji publicznej brak aktualnej strategii dotyczącej rozwoju ICT

54,5 51,0

59,6 53,8

69,6 39,1

66,7 66,7

57,5 50,7

brak elastyczności dostawców usług ICT

35,7

53,8

34,8

66,7

40,3

błędy i defekty w dostarczonym oprogramowaniu

32,2

46,2

30,4

66,7

35,7

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

126 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji

6.2.2. Miasta na prawach powiatu Przedstawiciele miast na prawach powiatu do najistotniejszych barier ograniczających rozwój e-administracji zaliczyli: brak wspólnych standardów i procedur wymiany danych, brak integracji poszczególnych systemów i aplikacji oraz niski poziom edukacji obywateli w zakresie wykorzystania nowych technologii (patrz tabela 6.4.). Tabela 6.4. Bariery rozwoju elektronicznej administracji zdaniem samorządowców w miastach na prawach powiatu (według stanu na dzień 31.12.2007) Bariery

Kalisz

brak wspólnych standardów i procedur wymiany danych pomiędzy urzędami

X

Konin X

Leszno Poznań X

X

niedostateczna integracja pomiędzy aplikacjami w urzędzie

X

X

X

X

niski poziom edukacji obywateli w zakresie wykorzystania ICT

X

X

X

X

niska świadomość interesantów w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z administracją publiczną

X

X

X

niska świadomość urzędników w zakresie wykorzystania ICT do kontaktów z obywatelami i przedsiębiorcami

X

X

X

brak specjalistów ds. informatyki w administracji publicznej

X

X

brak środków finansowych

X

X

X

błędy i defekty w dostarczonym oprogramowaniu

X

X

X

brak aktualnej strategii dotyczącej rozwoju ICT

X

zbyt drogi dostęp do technologii ICT

X

brak elastyczności dostawców usług ICT

X

trudności w zatrudnieniu i utrzymaniu informatyków

X

X

X X X

X

X

niski poziom edukacji urzędników w zakresie wykorzystania ICT

X

X

ograniczony dostęp obywateli do Internetu

X

X

Legenda: x – oznacza barierę rozwoju Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Najważniejsze bariery rozwoju elektronicznej administracji wymienione przez przedstawicieli miast na prawach powiatu są zgodne z opinią przedstawicieli największych gmin miejskich i miejsko-wiejskich w województwie, tym samym różnią się od barier dostrzeganych przez małe gminy wiejskie. Wyraźnie odmienny charakter mają bariery rozwoju nowoczesnej administracji dostrzegane w małych gminach wiejskich aniżeli w dużych gminach miejskich i miejsko-wiejskich. Świadomość problemu informatyzacji administracji i barier z nią związanych wśród przedstawicieli samorządu terytorialnego zależy od wielkości gminy.

6.3. Korzyści, obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju elektronicznej...

127

6.3. Korzyści, obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego 6.3.1. Gminy Do podstawowych korzyści wynikających z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji ponad 70% przedstawicieli gmin województwa wielkopolskiego zaliczyło zwiększenie dostępności urzędu dla obywateli i przedsiębiorców, upowszechnienie dostępu obywateli do informacji, oszczędność czasu przy realizacji spraw urzędowych oraz poprawę jakości świadczenia usług (tym samym zwiększenie satysfakcji obywateli). Sytuacja ta dotyczy zarówno gmin miejskich i miejsko-wiejskich jak i wiejskich (patrz tabela 6.5.). Tabela 6.5. Korzyści wynikające z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wg przedstawicieli samorządu w podziale ze względu na typ gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Korzyści

gminy miejskie

gminy gminy miejskowiejskie -wiejskie

ogółem

Zwiększenie dostępności urzędu dla obywatela i przedsiębiorców

80,0

81,9

78,9

80,5

Upowszechnienie dostępu obywateli do informacji

73,3

78,4

77,8

77,8

Oszczędność czasu przy realizacji spraw urzędowych

73,3

78,4

70,0

74,7

Poprawa jakości świadczenia usług – większa satysfakcja obywateli

73,3

70,7

75,6

72,9

Przejrzystość decyzji i funkcjonowania administracji

53,3

53,4

45,6

50,2

Rozwój intelektualny i ustawiczne dokształcanie się społeczeństwa

40,0

25,0

33,3

29,4

Obniżenie kosztów funkcjonowania urzędu

46,7

25,9

30,0

29,0

Wzrost gospodarczy w regionie

26,7

8,6

13,3

11,8

Spadek bezrobocia

13,3

2,6

4,4

4,1

0,0

1,7

0,0

0,9

Nie wiem

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Dla ponad 40% gmin miejskich wymierną korzyścią wynikającą z rozwoju elektronicznej administracji jest rozwój intelektualny i ustawiczne dokształcanie się społeczeństwa oraz obniżenie kosztów funkcjonowania urzędu. Z kolei tego typu korzyści dostrzega jedynie niespełna 25% gmin wiejskich. Również w kwestii wpływu

128 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji nowych technologii na wzrost gospodarczy w regionie i spadek bezrobocia gminy miejskie częściej upatrują korzyści z tego płynące niż gminy wiejskie. Rozpatrując korzyści wynikające z rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego w układzie wielkości gminy mierzonej liczbą mieszkańców wyraźnie można zauważyć, że większe gminy są bardziej „optymistycznie” nastawione do nowych technologii i ich wpływu na poprawę sytuacji w regionie niż małe gminy (patrz tabela 6.6.). Tabela 6.6. Korzyści wynikające z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wg przedstawicieli samorządu w podziale ze względu na liczbę ludności gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Korzyści

do 10 000- 20 000- pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

Zwiększenie dostępności urzędu dla obywatela i przedsiębiorców

79,7

82,7

78,3

100,0

80,5

Upowszechnienie dostępu obywateli do informacji

80,4

78,8

56,5

100,0

77,8

Oszczędność czasu przy realizacji spraw urzędowych

72,0

78,8

82,6

66,7

74,7

Poprawa jakości świadczenia usług – większa satysfakcja obywateli

74,8

69,2

69,6

66,7

72,9

Przejrzystość decyzji i funkcjonowania administracji

50,3

50,0

47,8

66,7

50,2

Rozwój intelektualny i ustawiczne dokształcanie się społeczeństwa

25,2

40,4

30,4

33,3

29,4

Obniżenie kosztów funkcjonowania urzędu

27,3

34,6

26,1

33,3

29,0

Wzrost gospodarczy w regionie

9,8

11,5

21,7

33,3

11,8

Spadek bezrobocia

4,2

5,8

0,0

0,0

4,1

Nie wiem

0,7

1,9

0,0

0,0

0,9

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Zdaniem blisko 80% przedstawicieli gmin województwa wielkopolskiego do podstawowych zagrożeń, które są pochodną wykorzystania nowych technologii zaliczamy głównie wzrost przestępczości elektronicznej. Dotyczy to zarówno dużych gmin miejskich jak i małych gmin wiejskich (patrz tabele: 6.7. i 6.8.). Przedstawiciele różnych typów gmin, jak i gmin różnej wielkości, odmiennie odczuwają zagrożenia i obawy związane z wykorzystaniem nowych technologii w administracji publicznej. Przedstawiciele dużych gmin miejskich częściej niż przedstawiciele małych gmin wiejskich obawiają się konieczności ciągłego rozwoju i dokształcania oraz nieustannej kontroli społecznej.

6.3. Korzyści, obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju elektronicznej...

129

Tabela 6.7. Obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wg przedstawicieli samorządu w podziale ze względu na typ gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Obawy i zagrożenia

gminy miejskie

gminy gminy miejskowiejskie -wiejskie

ogółem

Wzrost przestępczości elektronicznej

80,0

77,6

74,4

76,5

Zbyt duża liczba informacji – brak kontroli jakości informacji

33,3

57,8

70,0

61,1

Zanik kontaktów międzyludzkich

46,7

56,9

53,3

54,8

Brak kontroli nad zakresem publikowanej informacji

20,0

39,7

40,0

38,5

Zbyt łatwy dostęp do treści szkodliwych (np. pornografia)

33,3

34,5

37,8

35,7

6,7

37,1

34,4

33,9

Brak kontaktu z klientem urzędu

20,0

31,9

33,3

31,7

Konieczność ciągłego dokształcania się

26,7

13,8

21,1

17,6

Kontrola społeczeństwa

26,7

11,2

15,6

14,0

Obawa utraty pracy

13,3

7,8

10,0

9,0

0,0

0,0

3,3

1,4

13,3

1,7

0,0

1,8

Wzrost kosztów działania administracji

Inne Nie wiem

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Tabela 6.8. Obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wg przedstawicieli samorządu w podziale ze względu na liczbę ludności gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Obawy i zagrożenia

do 10 000- 20 000- pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

Wzrost przestępczości elektronicznej

76,2

76,9

78,3

66,7

76,5

Zbyt duża liczba informacji – brak kontroli jakości informacji

60,1

63,5

65,2

33,3

61,1

Zanik kontaktów międzyludzkich

56,6

57,7

34,8

66,7

54,8

Brak kontroli nad zakresem publikowanej informacji

39,2

38,5

39,1

0,0

38,5

Zbyt łatwy dostęp do treści szkodliwych (np. pornografia)

36,4

32,7

39,1

33,3

35,7

Wzrost kosztów działania administracji

37,1

28,8

30,4

0,0

33,9

Brak kontaktu z klientem urzędu

35,7

25,0

26,1

0,0

31,7

Konieczność ciągłego dokształcania się

16,8

13,5

34,8

0,0

17,6

Kontrola społeczeństwa

11,9

19,2

13,0

33,3

14,0

Obawa utraty pracy

8,4

11,5

8,7

0,0

9,0

Inne

0,7

3,8

0,0

0,0

1,4

Nie wiem

0,7

3,8

0,0

33,3

1,8

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

130 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji Z kolei przedstawiciele małych gmin wiejskich i miejsko-wiejskich częściej niż przedstawiciele dużych gmin miejskich do podstawowych obaw i zagrożeń zaliczają wzrost kosztów działania administracji, zanik kontaktów międzyludzkich oraz brak bezpośredniego kontaktu z klientami urzędu. Ponad 40% przedstawicieli tego typu gmin obawia się również zbyt dużej liczby niesprawdzonych informacji o niskiej jakości oraz braku kontroli nad zakresem publikowanych informacji.

6.3.2. Miasta na prawach powiatu Przedstawiciele miast na prawach powiatu najczęściej jako główną korzyść z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji wybierali upowszechnienie dostępu do informacji dla obywateli (Kalisz, Konin, Leszno, Poznań), oszczędność czasu przy realizacji spraw urzędowych (Konin, Leszno, Poznań), poprawę jakości świadczenia usług (Kalisz, Leszno, Poznań) oraz zwiększenie dostępności urzędu dla obywateli i przedsiębiorców (Kalisz, Konin, Leszno). Przedstawiciele Konina i Leszna uznali, że istotną korzyścią jest również rozwój intelektualny i ustawiczne dokształcanie się społeczeństwa korzystającego z nowych technologii w kontaktach z administracją publiczną. Z kolei przedstawiciel Leszna i Poznania uznali, że nowoczesne technologie w administracji publicznej poprawią przejrzystość podejmowanych decyzji i funkcjonowania administracji. Przedstawiciele miast na prawach powiatu jako zagrożenie z wprowadzenia elektronicznej administracji uznali wzrost przestępczości elektronicznej oraz zbyt dużą liczbę informacji i związany z tym brak kontroli nad jakością tych informacji54. Przedstawiciele Kalisza i Konina do podstawowych zagrożeń zaliczają również brak kontroli nad zakresem publikowanych informacji oraz zbyt łatwy dostęp do treści szkodliwych (np. pornografii). Z kolei przedstawiciele Urzędu Miasta Poznania do zagrożeń jakie niesie ze sobą elektroniczna administracja zaliczają obawę utraty pracy przez urzędników.

54 Na pytanie o obawy i zagrożenia wynikające z rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji nie odpowiedzieli przedstawiciele miasta Leszna.

6.4. Oczekiwania przedstawicieli samorządu terytorialnego...

131

6.4. Oczekiwania przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec władz regionalnych i centralnych w zakresie rozwoju elektronicznej administracji 6.4.1. Gminy Blisko 80% przedstawicieli gmin województwa wielkopolskiego oczekuje od władz centralnych wprowadzenia ogólnokrajowych standardów w zakresie informatyzacji oraz standaryzacji procedur, dokumentów jak i formularzy w postaci elektronicznej. W tych dziedzinach częściej na pomoc liczą duże gminy miejskie niż małe gminy wiejskie. Ponad 45% gmin w województwie wielkopolskim oczekuje na pomoc w zakresie zwiększania dostępu obywateli i przedsiębiorców do Internetu oraz tańszego dostępu do sieci. Nie bez znaczenia jest również fakt, że ponad 30% gmin w województwie dostrzega problem tzw. wykluczenia cyfrowego (digital divide) i oczekuje od władz centralnych i regionalnych na pomoc w walce z tym niekorzystnym zjawiskiem. Oczywiście można żałować, że jedynie ok. 30% gmin dostrzega problem wykluczenia cyfrowego, niemniej jednak ważne jest, że polskie samorządy w ogóle zaczęły dostrzegać ten problem. W przypadku Wielkopolski jest to o tyle ważne, że problem ten dostrzega stosunkowo więcej małych gmin (do 20 000 mieszkańców) niż dużych gmin miejskich (patrz tabele: 6.9. i 6.10.). Niestety w województwie jedynie niespełna 20% gmin oczekuje pomocy w zakresie zdobywania doświadczeń w dziedzinie rozwoju elektronicznej administracji oraz w zakresie przekazywania informacji dotyczących programów umożliwiających współpracę i wsparcie finansowe w zakresie rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego. Przy czym częściej na pomoc w zdobywaniu tych informacji liczą duże gminy miejskie i miejsko-wiejskie aniżeli małe gminy wiejskie. Z kolei najmniej gmin w województwie (poniżej 20%) oczekuje pomocy w zakresie współfinansowania budowy elektronicznych usług publicznych oraz przekazywania informacji na temat tego typu programów. Sytuacja ta staje się paradoksalną, gdyż brak informacji o nowych możliwościach współfinansowania może prowadzić do pewnego „opóźnienia” w dziedzinie wprowadzanych nowości itp. Oczywiście w tej kwestii również małe gminy wiejskie rzadziej oczekują tego typu pomocy, niż duże gminy miejskie i miejsko-wiejskie.

132 Rozdział 6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji Tabela 6.9. Oczekiwania przedstawicieli władz samorządowych w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji w podziale ze względu na typ gminy (w%), (według stanu na dzień 31.12.2007) Oczekiwania

gminy miejskie

gminy gminy miejskowiejskie -wiejskie

ogółem

Wprowadzenie ogólnokrajowych standardów w zakresie informatyki

93,3

79,8

78,9

80,4

Standaryzacja procedur dokumentów i formularzy – głównie elektronicznych

86,7

72,8

80,0

76,7

Pomoc w zwiększaniu dostępu do Internetu obywateli i przedsiębiorców

53,3

44,7

48,9

47,0

Tańszy dostęp do Internetu

40,0

36,8

37,8

37,4

Likwidacja zjawiska wykluczenia cyfrowego

46,7

37,7

33,3

36,5

Rozwój wolnego oprogramowania

33,3

22,8

27,8

25,6

Pomoc w zdobywaniu doświadczeń – szkolenia, „dobre praktyki”

26,7

22,8

28,9

25,6

Współfinansowanie budowy usług publicznych

46,7

14,0

24,4

20,5

Przekazywanie informacji na temat tego typu programów

20,0

10,5

18,9

14,6

Inne

0,0

0,9

1,1

0,9

Nie wiem

0,0

1,8

1,1

1,4

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

6.4.2. Miasta na prawach powiatu Oczekiwania przedstawicieli wszystkich miast na prawach powiatu w województwie wielkopolskim dotyczą głównie regulacji kwestii związanych z wprowadzeniem ogólnokrajowych standardów w zakresie informatyzacji i interoperacyjności systemów informatycznych, a także związanych ze standaryzacją procedur, dokumentów i formularzy elektronicznych. Chodzi przede wszystkim o ujednolicenie wszelkich spraw (procedur i formularzy) związanych z realizacją usług publicznych świadczonych przez samorządy. Ujednolicenie to powinno mieć miejsce na poziomie administracji centralnej, oczywiście przy udziale władz samorządowych. Większość spośród największych miast (nie tylko w Wielkopolsce, lecz także w kraju) same przygotowują procedury i dokumenty w formie elektronicznej. Władze Kalisza, Konina i Poznania oczekują od władz centralnych i regionalnych współfinansowania budowy usług elektronicznej administracji. Natomiast przedstawiciele Kalisza i Konina oczekują dodatkowo pomocy w zdobywaniu doświadczeń, prowadzeniu szkoleń w zakresie tzw. „dobrych praktyk”. Jedynie

133

6.4. Oczekiwania przedstawicieli samorządu terytorialnego...

przedstawiciele Kalisza oczekują dodatkowo pomocy w zwiększaniu dostępu do Internetu obywateli i przedsiębiorców, tańszego dostępu do Internetu oraz rozwoju wolnego oprogramowania (typu Open Source), a także przekazywania informacji na temat różnego rodzaju programów wspierających rozwój elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego. Tabela 6.10. Oczekiwania przedstawicieli władz samorządowych w zakresie rozwoju społeczeństwa informacyjnego i elektronicznej administracji w podziale ze względu na liczbę ludności gminy (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Oczekiwania

do 10 000- 20 000- pow. ogółem 10 000 -20 000 -50 000 50 000

Wprowadzenie ogólnokrajowych standardów w zakresie informatyki

78,7

80,8

87,0

100,0

80,4

Standaryzacja procedur, dokumentów i formularzy – głównie elektronicznych

72,3

84,6

82,6

100,0

76,7

Pomoc w zwiększaniu dostępu do Internetu obywateli i przedsiębiorców

48,9

46,2

34,8

66,7

47,0

Tańszy dostęp do Internetu

38,3

42,3

26,1

0,0

37,4

Likwidacja zjawiska wykluczenia cyfrowego

39,0

34,6

26,1

33,3

36,5

Rozwój wolnego oprogramowania

21,3

32,7

34,8

33,3

25,6

Pomoc w zdobywaniu doświadczeń – szkolenia, „dobre praktyki”

21,3

36,5

26,1

33,3

25,6

Współfinansowanie budowy usług publicznych

15,6

26,9

34,8

33,3

20,5

Przekazywanie informacji na temat tego typu programów

11,3

23,1

17,4

0,0

14,6

Inne

0,7

0,0

4,3

0,0

0,9

Nie wiem

1,4

1,9

0,0

0,0

1,4

Podstawą uszeregowania odpowiedzi była liczba odpowiedzi dla gmin ogółem. Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Rozdział 7

Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu województwa wielkopolskiego na skali poziomu rozwoju elektronicznej administracji

Procedura klasyfikacji gmin na skali poziomu rozwoju elektronicznej administracji obejmowała następujące etapy: (1) utworzenie macierzy informacji geograficznej dla 225 gmin województwa wielkopolskiego, (2) normalizację wskaźników, (3) konstrukcję wskaźnika syntetycznego oraz (4) wyznaczenie klas poziomu rozwoju elektronicznej administracji. Punktem wyjścia w procedurze klasyfikacji było utworzenie macierzy informacji geograficznej dla wszystkich gmin województwa wielkopolskiego. Ze względu na fakt, że gmina Włoszakowice (powiat leszczyński) nie odesłała wypełnionej ankiety, nie uwzględniono jej w klasyfikacji. Macierz informacji geograficznej składała się z 225 gmin oraz 27 cech (patrz tabela 7.1.). Kolejnym krokiem postępowania badawczego była normalizacja cech w macierzy informacji geograficznej55. Normalizację cech przeprowadzono według następującej formuły:

xkj′ =

xkj

m

∑x

×100 ,

ij

gdzie: i =1 xkj′ – znormalizowany j-ty wskaźnik k-tej gminy,

xkj – empiryczna wartość j-tego wskaźnika k-tej gminy,



∑x

m

i =1

ij

– suma wartości empirycznych j-tego wskaźnika.

55 Opis procedury normalizacji i wyznaczania wskaźnika zawiera praca: J. Runge, Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej – elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007, s. 219.

135

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

Tabela 7.1. Charakterystyka statystyczna cech (według stanu na dzień 31.12.2007) Lp.

cecha

wartość odchylenie współczynnik średnia standardowe zmienności (w %)

1 odsetek pracowników urzędu z wykształceniem wyższym

51,7

14,4

27,9

2 odsetek pracowników urzędu w wieku do 40 lat

39,4

12,7

32,2

poziom przeprowadzenia szkoleń dla pracowników urzędu 3 z zakresu wykorzystania ICT

15,1

35,8

237,0

2,6

2,2

82,0

5 odsetek komputerów z dostępem do Internetu

88,6

18,4

20,8

6 odsetek komputerów w wieku do 4 lat

69,4

21,5

31,0

7 liczba pracowników urzędu przypadająca na 1 komputer

1,1

0,3

24,2

odsetek pracowników urzędu posiadających na swoim 8 stanowisku pracy komputer

87,6

16,4

18,7

odsetek pracowników urzędu posiadających na swoim stanowisku pracy komputer z dostępem do Internetu

82,4

20,4

24,7

10 poziom wykorzystania oprogramowanie typu open source

78,2

41,3

52,8

poziom wyposażenia w elektroniczne systemy 11 zarządzania dokumentami

30,1

41,9

139,4

4

9

odsetek pracowników odpowiedzialnych za sprawy informatyki w urzędzie

12 rodzaj dostępu do Internetu

86,9

16,3

18,8

2870,4

6533,3

227,6

5,5

8,8

158,4

15 odsetek spraw urzędowych realizowanych przez Internet

23,6

10,4

44,2

poziom interaktywności realizacji usługi: wydania odpisów 16 z akt USC

21,7

22,0

101,5

13 liczba mieszkańców przypadająca na jeden komputer w PIAP-ie 14

odsetek pracowników urzędu posiadających podpis elektroniczny

17

poziom interaktywności realizacji usługi: zameldowanie / wymeldowanie

24,0

21,4

89,1

18

poziom interaktywności realizacji usługi: wydanie dowodu osobistego

27,7

22,1

79,8

19

poziom interaktywności realizacji usługi: rejestracja działalności gospodarczej

29,9

24,0

80,3

20 poziom interaktywności realizacji usługi: podatek rolny i leśny

30,7

22,1

72,0

poziom interaktywności realizacji usługi: podatek 21 od nieruchomości

30,7

22,6

73,6

22

poziom interaktywności realizacji usługi: podatek od środków transportowych

28,9

22,2

76,9

23

poziom interaktywności realizacji usługi: zamówienia publiczne

30,2

22,1

73,0

24 poziom interaktywności realizacji usługi: zasiłki rodzinne

17,4

21,2

121,4

poziom interaktywności realizacji usługi: wypis / wyrys 25 z ewidencji gruntów i budynków

17,1

21,4

125,0

26

poziom interaktywności realizacji usługi: wydania zezwolenia na sprzedaż napojów alkoholowych

25,4

23,0

90,3

27

poziom wydatków na informatyzację w 2007 r. jako % budżetu gminy

27,4

20,1

73,6

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

136

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

Na podstawie wartości znormalizowanych uzyskano wartość wskaźnika syntetycznego, który wyprowadzono na podstawie następującej formuły: m

xˆk =

∑ x′ i =1

m

ij

.

Wskaźnik syntetyczny przyjmuje wartości z przedziału xˆk = 0;1 . Klasyfikację gmin województwa wielkopolskiego przeprowadzono na podstawie wartości syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji xˆk . Wydzielono pięć klas poziomu rozwoju elektronicznej administracji: (1) bardzo niski: xˆk = 0, 00;0, 20 ) ,

(2) niski: xˆk = 0, 20;0, 40 ),

(3) przeciętny: xˆk = 0, 40;0, 60 ) , (4) wysoki: xˆk = 0, 60;0,80 ) ,

(5) bardzo wysoki: xˆk = 0,80;1, 00 .

W województwie wielkopolskim jedynie nieco ponad 20% gmin charakteryzowało się ponad przeciętnym poziomem rozwoju elektronicznej administracji (w tym 2% gmin – bardzo wysokim i 18% gmin – wysokim poziomem rozwoju) (patrz tabela 7.2.). Wśród gmin o bardzo wysokim i wysokim poziomie rozwoju e-administracji dominują głównie gminy miejskie oraz gminy liczące powyżej 20 000 mieszkańców. W grupie gmin bardzo wysokiego poziomu rozwoju oprócz dwóch miast na prawach powiatu – Kalisza i Poznania znalazły się również gmina miejska Gniezno, gmina miejsko-wiejska Trzcianka oraz podpoznańska gmina wiejska – Dopiewo. Natomiast wśród miast na prawach powiatu oraz gmin o wysokim poziomie rozwoju znalazł się Konin oraz m.in. takie gminy miejskie jak: Chodzież, Czarnków, Koło, Kościan, Luboń, Piła, Turek oraz Wągrowiec. W grupie tej znalazła się również większość średnich miast województwa wielkopolskiego. Niemniej jednak do gmin charakteryzujących się wysokim poziomem rozwoju elektronicznej administracji należą również takie gminy wiejskie jak np.: Czerwonak, Gizałki, Tarnowo Podgórne, Granowo, Rokietnica, Siedlec, Orchowo. Większość gmin o ponadprzeciętnym poziomie rozwoju e-administracji koncentruje się w centralnej części województwa (por. rycina 7.1.). Gminy te występują również w południowej i północno-zachodniej Wielkopolsce.

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

137

Ryc. 7.1. Klasy poziomu rozwoju elektronicznej administracji w urzędach gmin i miast na prawach powiatu w województwie wielkopolskim (według stanu na dzień 31.12.2007)

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

W przypadku dużych gmin miejskich i miejsko-wiejskich głównymi składnikami wpływającym na wysoką wartość wskaźnika syntetycznego były wysoki poziom świadczenia elektronicznych usług publicznych, wysokie udziały procentowe młodych i dobrze wykształconych urzędników oraz stosowanie przez te urzędy bardziej zaawansowanych systemów e-administracji. Natomiast w większości przypadków gmin wiejskich na wysokie wartości wskaźnika syntetycznego wpływały cechy związane z wyposażeniem teleinformatycznym urzędów

138

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

– stosunkowo najnowszym sprzętem komputerowym oraz pełnym (100%) dostępem do Internetu wszystkich komputerów w urzędzie. Gminy o przeciętnym poziomie rozwoju elektronicznej administracji stanowiły najliczniejszą grupę gmin (blisko 40%). Wśród tych gmin dominują gminy wiejskie i miejsko-wiejskie oraz gminy średnie liczące od 10 000 do 20 000 mieszkańców. Do grupy tych gmin należy m.in. miasto na prawach powiatu Leszno oraz takie gminy miejskie jak: Słupca, Sulmierzyce i Obrzycko. Spośród większych gmin miejsko-wiejskich w grupie tej znalazły się m.in.: Kępno, Lwówek, Rogoźno, Zbąszyń, Wronki oraz Trzemeszno. Gminy te koncentrują się głównie w centralnej i południowej części województwa. Na pozycję tych gmin na skali poziomu rozwoju elektronicznej administracji wpływały głównie niskie wartości wskaźników związanych z poziomem interaktywności świadczonych elektronicznych usług publicznych. Tabela 7.2. Gminy województwa wielkopolskiego według klas syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji (w %), (według stanu na dzień 31.12.2007) Typ i wielkość gminy (liczba ludności)

Poziom rozwoju e-administracji bardzo niski

niski

przeciętny

wysoki

bardzo wysoki

ogółem

5,8

34,7

39,1

18,2

2,2

miejskie

0,0

21,1

31,6

31,6

15,8

miejsko-wiejskie

3,3

32,2

37,8

25,6

1,1

wiejskie

8,6

38,8

41,4

10,3

0,9

do 10 000

8,4

45,5

36,4

9,8

0,0

10 000-20 000

1,9

21,2

48,1

26,9

1,9

20 000-50 000

0,0

4,3

39,1

52,2

4,3

powyżej 50000

0,0

14,3

28,6

14,3

42,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

Niestety, ponad 40% gmin w województwie wielkopolskim osiagnęło poniżej przecietny poziom rozwoju elektronicznej administracji (patrz tabela 7.2.). Wśród nich 35% charakteryzowało się niskim, a 6% bardzo niskim poziomem rozwoju elektronicznej administracji. W grupie tych gmin blisko 50% stanowią gminy wiejskie oraz ponad 54% gminy liczące do 10 000 mieszkańców. Gminy te koncentrują się głównie w północno-wschodniej oraz wschodniej części województwa. Do gmin o najniższym poziomie rozwoju elektronicznej administracji należą: Sompolno i Przedecz (gminy miejsko-wiejskie) oraz Godziesze Wielkie, Zaniemyśl, Skulsk, Białośliwie, Osiek Mały, Lądek oraz Szczytniki (gminy wiejskie). Niska wartość wskaźnika syntetycznego, dla tych gmin, wynikała głównie z powodu braku świadczenia w postaci elektronicznej wybranych do badania usług publicznych, niskich wartości wskaźników związanych z kapitałem ludzkim urzędów (odsetek pracowników z wykształceniem wyższym) oraz z wyposażeniem

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

139

teleinformatycznym urzędów (odsetek komputerów w wieku powyżej 4 lat oraz wykorzystanie systemów elektronicznej administracji). Szczegółowy wykaz gmin i miast na prawach powiatu w województwie wielkopolskim uszeregowanych w kolejności rosnącej według wartości syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji zawiera Załącznik 1. Z powyższej analizy poziomu rozwoju elektronicznej administracji wynika, że poziom ten jest znacznie wyższy w dużych (liczących powyżej 20 000 mieszkańców) gminach miejskich i miejsko-wiejskich, niż w małych (liczących do 10 000 mieszkańców) gminach wiejskich (por. rycina 7.2.). Ryc. 7.2. Gminy województwa wielkopolskiego według klas syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji (według stanu na dzień 31.12.2007) (A) według typu gminy

(B) według liczby ludności gminy

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.

140

Rozdział 7. Klasyfikacja gmin i miast na prawach powiatu...

Na tej podstawie można sformułować następującą prawidłowość: poziom rozwoju elektronicznej administracji w gminach województwa wielkopolskiego wzrasta wraz ze wzrostem liczby mieszkańców gminy oraz wraz ze zmianą statusu gminy – od gmin wiejskich poprzez gminy miejsko-wiejskie, aż po gminy miejskie. W przypadku województwa wielkopolskiego zarysowuje się jeszcze jedna prawidłowość, związana z rozkładem przestrzennym gmin o wysokim i niskim poziomie rozwoju e-administracji. Największa koncentracja gmin o ponad przeciętnym poziomie rozwoju elektronicznej administracji występuje w centralnej części województwa – głównie w powiecie poznańskim, który wraz z miastem Poznaniem tworzy obszar gmin – liderów rozwoju e-administracji. W opozycji do centralnej części województwa stoi jego część wschodnia (powiaty słupecki, kaliski, turecki, kolski) oraz północno-wschodnia (powiat złotowski, wschodnia część powiatu pilskiego) o wysokiej koncentracji gmin – maruderów w dziedzinie rozwoju elektronicznej administracji.

Rekomendacje

Współczesne społeczeństwo opiera swój rozwój na wykorzystywaniu wiedzy i informacji związanej z postępem technologicznym i innowacyjnością. Budowanie społeczeństwa opartego na wiedzy, realizacja założeń Strategii Lizbońskiej wymaga odpowiednich środków. Środki te należy kierować przede wszystkim na poszerzanie kwalifikacji i umiejętności ludzi oraz wspieranie innowacji technologicznych i organizacyjnych. Niedocenianie powyższych trendów, wspieranych przez kraje rozwinięte, może prowadzić do ograniczonego rozwoju lokalnego społeczeństwa oraz tzw. wykluczenia cyfrowego. W administracji samorządowej ważnym czynnikiem wpływającym na rozwój społeczny i gospodarczy jest inwestowanie w podnoszenie kompetencji i poziomu przygotowania urzędników z zakresu komunikacji elektronicznej. Należałoby wspierać szkolenia z ICT, poprzedzając je szkoleniami z zakresu prawa. Równocześnie należy stworzyć warunki do kształcenia społeczności lokalnych, szczególnie poprzez elektroniczne platformy e-learning. Przykładem może być realizacja przez Narodowy Bank Polski portalu z wiedzą ekonomiczną. Dostępność takich szkoleń w platformach komunikacyjnych jest dużą szansą dotarcia z nimi do wielu odbiorców. Dla mieszkańców i inwestorów, czynnikiem przeważającym na rzecz atrakcyjności gmin, będzie zaoferowanie nowoczesnych elektronicznych usług publicznych. Inwestycje w systemy informatyczne powinny prowadzić do osiągnięcia jak najwyższego poziomu świadczenia usług publicznych, przynajmniej III i IV poziomu. Ważnym czynnikiem interoperacyjności systemów wspomagających świadczenie tych usług, będzie wymiana informacji z platformami regionalnymi

142

Rekomendacje

czy systemem ePUAP, poprzez zdefiniowane formaty wymiany danych. Blisko 80% gmin województwa wielkopolskiego oczekuje od władz centralnych wprowadzenia ogólnokrajowych standardów w zakresie informatyzacji oraz standaryzacji procedur, dokumentów i formularzy. Istnieje także wiele barier rozwoju elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego. Najczęściej wskazywanymi są: złe lub niedoskonałe zapisy prawne, problemy organizacyjne, brak planów strategii rozwoju, ograniczone środki finansowe. Natomiast do czynników opóźniających rozwój e-usług należą: mały popyt obywateli i przedsiębiorców na elektroniczne usługi, słaby dostęp do Internetu w większości gmin, koszty związane z posiadaniem podpisu elektronicznego oraz zwykła niewiedza. Brakuje także wypracowanych standardów świadczenia tych usług oraz brak kontroli nad wdrożonymi systemami teleinformatycznymi. Przykładem pewnych kreatywnych i innowacyjnych rozwiązań dla samorządów mógłby być sektor finansowy. Wprowadzenie bankowości elektronicznej wraz z intensywną promocją, w ciągu jednej dekady doprowadziło do znacznego wzrostu popytu na e-usługi. Sposobem na zmianę myślenia i wykonywania obowiązków przez urzędników staną się inwestycje w kapitał ludzki, zwiększające ich wiedzę i kompetencje. Z przeprowadzonych badań wynika, że samorządy oczekują stworzenia pełnych regulacji prawnych umożliwiających świadczenie elektronicznych usług publicznych dla obywateli i przedsiębiorców. Natomiast pracownicy urzędów gmin powinni wykazywać większe zaangażowanie w opracowywanie procedur na rzecz budowy e-usług (algorytmizacja procedur urzędowych). Wyposażenie urzędów w nowoczesne systemy teleinformatyczne wiąże się z potrzebą nowych inwestycji, a tym samym większego wydatkowania środków budżetowych na te cele. Kluczowym w tym przypadku elementem byłoby opracowywanie planów informatyzacji oraz zagwarantowanie na ten cel środków budżetowych. Plany takie powinny zawierać: inwentaryzację posiadanych zasobów, informację o podejmowanych przez administrację publiczną działaniach służących rozwojowi społeczeństwa informacyjnego, potrzeby w zakresie informatyzacji działalności urzędów oraz informację o możliwościach inwestycji w kapitał ludzki i rozwój elektronicznych usług. W planach nie może zabraknąć informacji o systemach teleinformatycznych używanych do realizacji zadań publicznych, z uwzględnieniem interoperacyjności, poprzez umożliwienie sprawnej wymiany danych z innymi systemami. Ważnym aspektem jest też zagwarantowanie odpowiedniego poziomu finansowania ze środków własnych, gwarantującego powodzenie realizacji planów. Należy przy tym wziąć pod uwagę ich wieloletni charakter i stabilność wykonania poprzez dokonanie zapisów w planach rozwoju lokalnego lub strategiach rozwoju. Zwiększenie wydatków i zapewnienie wieloletniego finansowania inwestycji

Rekomendacje

143

w dziedzinie elektronicznej administracji i społeczeństwa informacyjnego, z pewnością przełoży się na rozwój i większą atrakcyjność gmin. W obecnych czasach nasila się zjawisko migracji. Ludność przemieszcza się tam, gdzie gwarantowane są większe szanse podejmowania pracy, podnoszenia kwalifikacji, a w związku z tym wyższy standard życia. Często taka emigracja ma charakter czasowy i rolą samorządów powinno być zagwarantowanie świadczeń elektronicznych usług publicznych, dzięki którym będzie można załatwiać sprawy z dowolnego miejsca, bez konieczności przybycia do urzędu. Należy także pamiętać o potrzebie promocji gmin i regionu, w celu przekonania tych osób do powrotu oraz budowania atrakcyjnej oferty dla inwestorów i chętnych do osiedlenia się w Wielkopolsce. Taką rolę mogą również spełniać portale regionalne (zawierające informacje o interesujących wydarzeniach w gminach) i wymieniające informacje z innymi portalami regionalnymi oraz centralnymi. Zakres usług dotyczy zarówno spraw lokalnych, jak i centralnych. Rozwiązaniem byłoby utworzenie jednego miejsca, jak ePUAP, z którego można będzie zdalnie załatwiać sprawy w urzędach centralnych oraz grupować usługi urzędów gmin, w celu ich ujednolicenia na poziomie ogólnopolskim. Równocześnie bardziej zaangażowane w realizację projektów informatycznych o zasięgu regionalnym powinny być samorządy wojewódzkie. Na tym poziomie mogłyby funkcjonować platformy regionalne, jak Wrota Małopolski, SEKAP i inne (współpracujące z ePUAP). Na szczeblu województwa powinny istnieć systemy informatyczne wspomagające służbę zdrowia (telemedycyna), turystykę, inwestycje regionalne oraz systemy informacji geograficznej (GIS). Dla lokalnych samorządów, którym brak funduszy na rozwój elektronicznych usług publicznych, powinien zostać wypracowany model dofinansowywania na realizację takich usług. Urzędy muszą traktować kanał komunikacji drogą elektroniczną jako dodatkowy, ponieważ możliwość osobistego załatwiania spraw w urzędzie nadal pozostanie aktualna. Dodatkowy kanał komunikacji oraz szkolenia z nim związane nie są możliwe do sfinansowania z oszczędności uzyskanych ze standardowej obsługi interesantów. Wsparcie ze środków funduszy strukturalnych powinno dotyczyć przede wszystkim gmin, które nie mogą w sposób samodzielny zrealizować wytyczonych zadań. Należałoby je wspierać w zakupie systemów wspomagających prowadzenie elektronicznego obiegu dokumentów i spraw, które poprzez jedno miejsce, jak np. (ePUAP) powinny wymieniać informacje z systemami referencyjnych rejestrów państwowych (np. PESEL, TERYT). Skuteczne działania służące rozwojowi gospodarki są uzależnione od wsparcia inwestorów, którzy zabiegają o odpowiednią infrastrukturę (w tym komunikacyjną) i odpowiednio wykształcone kadry. W zakresie wsparcia inwestorów, w urzędach powinny funkcjonować zespoły zajmujące się ich wspomaganiem, wzorując się

144

Rekomendacje

na kooperacji funkcjonującej w biznesie (np. opiekunowie klientów). Do takiej współpracy należy wykorzystywać w urzędach technologie informacyjne i komunikacyjne. Mieszkańcom gmin i miast na prawach powiatu zależy na dobrej pracy, dobrych warunkach życia, zdobywaniu wykształcenia i dodatkowych kwalifikacji. Zarówno przedsiębiorcy, inwestorzy jak i lokalna społeczność oczekują dobrego i sprawnego działania administracji. Jesteśmy przekonani, że wdrażanie elektronicznych usług publicznych oraz zwiększanie wydatków na informatyzację – przy zapewnieniu finansowania inwestycji w Wieloletnich Planach Inwestycyjnych – będzie przyspieszać rozwój gmin oraz zwiększać konkurencyjność Wielkopolski

Bibliografia

Literatura zwarta i artykułowa A Legal and Institutional Analysis of Barriers to eGovernment, Przygotowany dla Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego i Mediów Komisji Europejskiej, 2006. Bovaird T, Parrado-Diez S., Loeffler E., Developing Local Governance Networks in Europe, Nomos Verlagsgesellschaft, Baden-Baden 2002. Business Transformation Enablement Program, Treasury Board of Canada Secretariat, 2004. Cellary W., Organizacja administracji publicznej na potrzeby obywateli, w: W. Cellary (red.), Polska w drodze do globalnego społeczeństwa informacyjnego, Raport o rozwoju społecz­nym. Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju UNDP, Warszawa 2002. Chojnicki Z., Czyż T., Aspekty regionalne gospodarki opartej na wiedzy w Polsce, Bogucki Wydawnictwo Naukowe, Poznań 2006. Connecting Europe at High Speed: National Broadband Strategies, Komunikat Komisji Europejskiej z 26 maja 2004: COM (2004) 599. Diagnoza społeczna 2007. Warunki i jakość życia Polaków. Raport pod red. J. Czapińskiego, T. Panka, Rada Monitoringu Społecznego, Warszawa 2007. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 grudnia 1999 roku w sprawie Wspólnotowej struktury dla elektronicznych podpisów (1999/93/EC). Gontarz A., Kosieliński S., Mikroskala polityczna. COMPUTERWORLD nr 10, 2007. Herbst M. (red.), Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007. i2010 eGovernment Action Plan: Accelerating eGovernment in Europefor the Benefit of All. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2006) 173. i2010 – Europejskie społeczeństwo informacyjne na rzecz wzrostu i zatrudnienia. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2005) 229. Kaczmarek T., Struktury terytorialno-administracyjne i ich reformy w krajach europejskich, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2005. Nachold F., Bogumil J., Modernisierung des Staates: New Public Management und Verwaltungsreform, Leske + Budrich, Opladen 2000. Pentor, Badanie postaw przedstawicieli samorządu terytorialnego wobec Internetu. Raport z badania ilościowego przeprowadzonego na zlecenie Ministerstwa Nauki i Informatyzacji, Warszawa 2004. Plan działania na rzecz administracji elektronicznej w ramach inicjatywy i2010: przyspieszenie wprowadzania elektronicznych usług administracji publicznej w Europie z korzyścią dla wszystkich. Komunikat Komisji Europejskiej: COM(2006) 173.

146

Bibliografia

Przybyszewski R., Kapitał ludzki w procesie kształtowania gospodarki opartej na wiedzy, Difin, Warszawa 2007. Rocznik Demograficzny GUS, Warszawa 2007. Runge J., Metody badań w geografii społeczno-ekonomicznej – elementy metodologii, wybrane narzędzia badawcze, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2007. Sallmann R., Ogólnokrajowy rozwój e-government. Austriackie formy rozwiązań, w: Efek­ tywna polityka i administracja. Strategie i instrumenty zarządzania miastami, Związek Miast Polskich, Österreichischer Städtebund, KDZ – Zentrum für Verwaltungsforschung, Poznań 2005. Strategia informatyzacji Miasta Poznania, z 5 lipca 2004 r., Instytut Informatyki Politechniki Poznańskiej, Poznań. Stopień informatyzacji urzędów w Polsce, Raport generalny z badań ilościowych dla Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i administracji. ARC Rybek i Opinia, Warszawa 2008. Strategia Rozwoju Konina 2007-2015, z czerwca 2007 r. Swianiewicz P., Wirtualny samorząd i demokracja lokalna, Samorząd Terytorialny, 4/2006. The Role of eGovernment for Europe’s Future, Komunikat Komisji Europejskiej: COM (2003) 567. Transformational Government, Enabled by Technology, Wydawnictwo TSO, Norwich 2005. Tuziak A., Uwarunkowania poziomu innowacyjności administracji publicznej w rozwoju lokalnym i regionalnym (na przykładzie województwa podkarpackiego), Studia Regionalne i Lo­kalne, 4(22), Warszawa 2005. Twój głos w e-administracji 2010, sprawozdanie Dyrekcji Generalnej ds. Społeczeństwa Informacyjnego INFSO, 2006. Wrota Polski, Komitet Badań Naukowych, Warszawa 2002. Zienkowski L. (red.), Wiedza a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2003.

Akty prawne Rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 29 września 2005 roku w sprawie warunków organizacyjno-technicznych doręczania dokumentów elektronicznych podmiotom publicznym (Dz.U. z dnia 13 października 2005 r. Nr 200, poz. 1651). Ustawa z dnia 17 lutego 2005 roku o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne (Dz.U. z 2001 r., nr 130, poz. 1450 z późn. zm.). Ustawa z dnia 18 września 2001 roku o podpisie elektronicznym (Dz.U. z 2001 r., nr 130, poz. 1450 z późn. zm.).

Źródła internetowe Capgemini, Online availability of public services: How is Europe progressing? Web based survey on electronic public services, 2005. Raport dostępny w serwisie: http:// ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/ eeurope/i2010/docs/online_pub_serv_5th_meas_fv4.pdf, (2009-04-04). Centeno C., van Bavel R., Bogdanowicz M., eGovernment in EU in 2010: Key policy and research challenges, Sewilla, Hiszpania. Prezentacja dostępna w serwisie http://fiste.jrc. ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://fiste.jrc.ec.europa.eu/download/2.%20 IPTS_Future%20%20challenges%20for%20e-gov1.pdf, (2009-04-04).

Bibliografia

147

Centeno C., van Bavel R., Burgelman J.C, eGovernment in the EU in the next decade: Vision and key challenges, European Commission, DG JRC Institute for Prospective Technological Studies. Artykuł dostępny w serwisie http://europa.eu.int w formie dokumentu on-line: http://europa.eu.int/idabc/servlets/Doc?id=19131, (2009-04-04). eEurope 2002 – Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich. Dokument http://ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/2002/ documents/archiv_eEurope2002/actionplan_en.pdf, (2009-04-04). eEurope 2005: Społeczeństwo informacyjne dla wszystkich. Dokument http://ec.europa. eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/2002/news_library/documents/eeurope2005/eeurope2005_en.pdf, (2009-04-04). ePolska – plan działań na rzecz rozwoju społeczeństwa informacyjnego w Polsce na lata 2001-2006. Strategia dostępna w serwisie http://kbn.icm.edu.pl w formie dokumentu on-line: http://kbn.icm.edu.pl/cele/epolska.html, (2009-04-04). EUROSTAT, E-government on-line availability (Percentage of online availability of 20 basic public services). Raport wygenerowany 3 kwietnia 2009 r. w formie on-line w bazie danych serwisu http://epp.eurostat.ec.europa, (2009-04-04). EUROSTAT, 2009, E-government usage by individuals by gender (Percentage of individuals aged 16 to 74 using the Internet for interaction with public authorities). Raport wygenerowany w formie on-line 3 kwietnia 2009 r w bazie danych serwisu http:// epp.eurostat.ec.europa.eu, (2009-04-04). Millard J.,ePublic services in Europe: past, present and future. Artykuł dostępny w serwisie http://cordis.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://cordis.europa. eu/ist/about/socio-eco.htm, 2003. Millard J., Shahin J., Warren R., Leitner C., Towards the eGovernment vision for EU in 2010: research policy challenges, Institute for Prospective Technological Studies. Artykuł dostępny w serwisie http://fiste.jrc.ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://fiste.jrc.ec.europa.eu/pages/documents/eGovresearchpolicychallenges-DRAFTFINALWEBVERSION.pdf, 2006. Plan działań na rzecz rozwoju elektronicznej administracji na lata 2005-2006. Artykuł dostępny w serwisie http://www.mswia.gov.pl w formie dokumentu on-line: http:// www.mswia.gov.pl/portal/pl/259/3873/Plan_dzialan_na_rzecz_rozwoju_elektronicznej_administracji_eGovernment_na_lata_2.html, (2009-04-04). SIBIS, Benchmarking e-Government in Europe and the US. Artykuł dostępny w serwisie http://www.sibis-eu.org w formie dokumentu on-line: http://www.sibis-eu.org/reports/ results.htm, 2003. Strategia informatyzacji Rzeczypospolitej Polskiej – ePolska na lata 2004-2006. Przygotowana dla MINISTERSTWA NAUKI I INFORMATYZACJI, 2003. Strategia dostępna w serwisie http://www.mswia.gov.pl w formie dokumentu on-line w serwisie: http:// www.mswia.gov.pl/portal/pl/259/3876/Strategia_informatyzacji_Rzeczypospolitej_Polskiej_ePolska_na_lata_20042006.html, (2009-04-04). The e-Government Imperative. Raport dostępny w serwisie http://www.sibis-eu.org w formie dokumentu on-line: http://www.oecd.org/dataoecd/60/ 60/2502539.pdf, (2009-04-04). The User Challenge Benchmarking The Supply Of Online Public Services, dostępny w serwisie: http://ec.europa.eu w formie dokumentu on-line: http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i2010/docs/benchmarking/egov_benchmark_2007.pdf, (2009-04-04).

Załącznik 1. Wykaz gmin i miast na prawach powiatu w województwie wielkopolskim uszeregowanych w kolejności rosnącej według wartości syntetycznego wskaźnika poziomu rozwoju elektronicznej administracji (według stanu na dzień 31.12.2007) Lp. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43

gmina i typ gminy Szczytniki (w) Lądek (w) Przedecz (m-w) Sompolno (m-w) Osiek Mały (w) Białośliwie (w) Skulsk (w) Zaniemyśl (w) Godziesze Wielkie (w) Ceków-Kolonia (w) Ostroróg (m-w) Miasteczko Krajeńskie (w) Dobrzyca (w) Trzemeszno (m-w) Perzów (w) Drawsko (w) Mieleszyn (w) Brodnica (w) Grabów nad Prosną (m-w) Wronki (m-w) Olszówka (w) Kobyla Góra (w) Pakosław (w) Budzyń (w) Zbąszyń (m-w) Kościelec (w) Złotów (w) Krzymów (w) Łobżenica (m-w) Połajewo (w) Wysoka (m-w) Kaźmierz (w) Szamocin (m-w) Przemęt (w) Pyzdry (m-w) Dobra (m-w) Brzeziny (w) Krzykosy (w) Chodów (w) Malanów (w) Koło (w) Zagórów (m-w) Rzgów (w)

wskaźnik syntetyczny 0,148 0,157 0,163 0,166 0,168 0,176 0,177 0,180 0,182 0,195 0,196 0,198 0,199 0,200 0,201 0,201 0,214 0,214 0,215 0,216 0,218 0,219 0,220 0,220 0,221 0,226 0,229 0,229 0,232 0,236 0,241 0,242 0,243 0,243 0,245 0,245 0,246 0,246 0,247 0,247 0,248 0,265 0,270

149

Załącznik 1. cd. załącznika 1. Lp. 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89

gmina i typ gminy Stawiszyn (m-w) Wapno (w) Kłecko (m-w) Dąbie (m-w) Krzyż Wlkp. (m-w) Miejska Górka (m-w) Obrzycko (m) Lipno (w) Pobiedziska (m-w) Golina (m-w) Łubowo (w) Żerków (m-w) Bralin (w) Lubasz (w) Czajków (w) Pogorzelica (m-w) Koźminek (w) Gołańcz (m-w) Żelazków (w) Wijewo (w) Rogoźno (m-w) Gołuchów (w) Sośnie (w) Ryczywół (w) Kamieniec (w) Brudzew (w) Rozdrażew (w) Turek (w) Sulmierzyce (m) Dominiowo (w) Jutrosin (m-w) Lipka (w) Słupca (m) Kępno (m-w) Lwówek (m-w) Kramsk (w) Chrzypsko Wielkie (w) Damasławek (w) Leszno (m) Ujście (m-w) Kołaczkowo (w) Wyrzysk (m-w) Lisków (w) Zduny (m-w) Czerniejewo (m-w) Kiszkowo (w)

wskaźnik syntetyczny 0,275 0,276 0,277 0,277 0,288 0,289 0,289 0,290 0,290 0,294 0,295 0,295 0,300 0,302 0,306 0,310 0,312 0,312 0,313 0,314 0,317 0,323 0,325 0,340 0,340 0,342 0,345 0,345 0,348 0,348 0,352 0,353 0,353 0,354 0,355 0,357 0,357 0,360 0,363 0,372 0,374 0,378 0,380 0,382 0,388 0,389

150

Załącznik 1.

cd. załącznika 1. Lp.

gmina i typ gminy

90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135

Grodziec (w) Osieczna (m-w) Blizanów (w) Sieraków (m-w) Powidz (w) Komorniki (w) Oborniki (m-w) Trzcinica (w) Dolsk (m-w) Krajenka (m-w) Kotlin (w) Ostrów Wielkopolski (w) Kościan (w) Wągrowiec (w) Obrzycko (w) Złotów (m) Czermin (w) Jastrowie (m-w) Turek (m) Nekla (m-w) Kawęczyn (w) Kazimierz Biskupi (w) Mycielin (w) Rydzyna (m-w) Stare Miasto (w) Rakoniewice (m-w) Piła (m) Ostrowite (w) Gniezno (w) Rychtal (w) Czarnków (w) Nowe Miasto nad Wartą (w) Władysławów (w) Strzałkowo (w) Koło (m) Poniec (m-w) Koźmin Wlkp. (m-w) Wilczyn (w) Wielichowo (m-w) Okonek (m-w) Piaski (w) Pępowo (w) Jaraczewo (w) Sieroszewice (w) Przygodzice (w) Zakrzewo (w)

wskaźnik syntetyczny 0,393 0,399 0,401 0,402 0,404 0,405 0,409 0,409 0,412 0,412 0,416 0,416 0,418 0,418 0,421 0,423 0,423 0,426 0,428 0,430 0,433 0,433 0,435 0,438 0,445 0,449 0,451 0,451 0,458 0,460 0,462 0,463 0,463 0,464 0,467 0,474 0,474 0,476 0,477 0,479 0,480 0,481 0,481 0,482 0,485 0,491

151

Załącznik 1. cd. załącznika 1. Lp. 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 173 174 175 176 177 178 179 180 181

gmina i typ gminy Kuślin (w) Suchy Las (w) Wągrowiec (m) Czempiń (m-w) Święcichowa (w) Kleczew (m-w) Opalenica (m-w) Mikstat (m-w) Bojanowo (m-w) Mosina (m-w) Ślesin (m-w) Babiak (w) Tuliszków (m-w) Chocz (w) Kraszewice (w) Kostrzyn Wlkp. (m-w) Opatówek (w) Duszniki (w) Łęka Opatkowska (w) Krzemieniewo (w) Niechanowo (w) Kobylin (m-w) Murowana Goślina (m-w) Miłosław (m-w) Słupca (w) Pniewy (m-w) Raszków (m-w) Margonin (m-w) Doruchów (w) Krotoszyn (m-w) Tarnówka (w) Chodzież (w) Pleszew (m-w) Książ Wlkp. (m-w) Września (m-w) Mieścisko (w) Śmigiel (m-w) Baranów (w) Szamotuły (m-w) Przykona (w) Ostrów Wielkopolski (m) Miedzichowo (w) Kwilcz (w) Stęszew (m-w) Puszczykowo (m) Wierzbinek (w)

wskaźnik syntetyczny 0,493 0,495 0,498 0,501 0,504 0,506 0,512 0,512 0,516 0,516 0,519 0,519 0,520 0,522 0,524 0,524 0,524 0,526 0,528 0,529 0,530 0,533 0,533 0,534 0,535 0,536 0,539 0,550 0,550 0,556 0,556 0,562 0,563 0,569 0,569 0,573 0,576 0,578 0,584 0,586 0,597 0,598 0,598 0,599 0,601 0,605

152

Załącznik 1.

cd. załącznika 1. Lp. 182 183 184 185 186 187 188 189 190 191 192 193 194 195 196 197 198 199 200 201 202 203 204 205 206 207 208 209 210 211 212 213 214 215 216 217 218 219 220 221 222 223 224 225

gmina i typ gminy Gostyń (m-w) Międzychód (m-w) Rawicz (m-w) Nowy Tomyśl (m-w) Krobia (m-w) Kaczory (w) Orchowo (w) Kłodawa (m-w) Ostrzeszów (m-w) Szydłowo (w) Borek Wlkp. (m-w) Grzegorzew (w) Buk (m-w) Odolanów (m-w) Witkowo (m-w) Grodzisk Wlkp. (m-w) Siedlec (w) Jarocin (m-w) Krzywiń (m-w) Środa Wlkp. (m-w) Rokietnica (w) Czarnków (m) Śrem (m-w) Granowo (w) Wieleń (m-w) Kleszczewo (w) Luboń (m) Kościan (m) Chodzież (m) Nowe Skalmierzyce (m-w) Czerwonak (w) Wolsztyn (m-w) Kórnik (m-w) Gizałki (w) Konin (m) Rychwał (m-w) Tarnowo Podgórne (w) Swarzędz (m-w) Skoki (m-w) Kalisz (m) Gniezno (m) Dopiewo (w) Trzcianka (m-w) Poznań (m)

wskaźnik syntetyczny 0,606 0,612 0,613 0,614 0,615 0,617 0,617 0,618 0,624 0,627 0,627 0,629 0,630 0,631 0,637 0,637 0,638 0,639 0,642 0,647 0,655 0,666 0,671 0,676 0,682 0,685 0,687 0,688 0,690 0,700 0,702 0,729 0,746 0,750 0,750 0,755 0,757 0,783 0,790 0,813 0,840 0,844 0,859 0,863

Źródło: Opracowanie własne na podstawie badań ankietowych przeprowadzonych przez UMWW.