o
Star 20
SG-10- prototyp
Star 4><4- prototyp
....
Star 266 w pokazowym (bezpiecznym) pokonywaniu brodu
.. I
8tar-266 pozostanie w historii polskiej motoryzacji jako samoch6d, kt6ry "zmotoryzowaf' transport po drogach i bezdrozach poligon6w. 266 powstaf w wyniku doswiadczen z eksploatacji poprzednich modeli 66 i 660 produkowanych w Starachowicach. To byfa na tyle udana konstrukcja, iz jej zasadniczych cech nie zmieniano mimo stafej modernizacji samochodu. Produkowano i produkuje si~ go nadal w r6znych wersjach i z r6znymi nadwoziami.Samoch6d byf i nadal jest doskonafqterenowq ci~zar6wkq sredniej fadownosci, sfuzqcq nie tylko w Wojsku Polskim, ale r6wniez z duzym powodzeniem w r6znych dziedzinach gospodarki narodowej w kraju i za granicq. Jest przykfadem przemyslanej konstrukcji, uniwersalnego i taniego w eksploatacji pojazdu. STAR 20 W kwietniu 1946 r. 6wczesny minister przemystu i handlu wydat zarza..dzenie 0 rozpocz~ciu prac maja..cych na celu uruchomienie produkcji seryjnej nowej polskiej ci~zar6wki. Dokumentacj~ techniczna.. samochodu opracowano w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym nr 5 (CBK-5) w Lodzi. W pazdzierniku 1947 r. byt juz gotowy prototypowy silnik 8-40
wykonany w Zaktadzie Doswiadczalnym Przemystu Motoryzacyjnego w Ursusie k. Warszawy. Gotowe, prototypowe podwozie przekazano w lutym 1948 r. do Huty Ludwik6w w Kielcach, w celu zabudowy nadwozia. Po zakonczeniu badan drogowych w czerwcu tego roku prototyp byt demonstrowany dyrekcji Centralnego Zjednoczenia Przemystu Motoryzacyjnego i ministrowi przemystu i handlu. W sierpniu przekazano 1
Star 20
do Huty Ludwikow nast~pne dwa podwozia do dalszej zabudowy. Komisja kwalifikacyjna CBK-5 postanowita przekazac dokumentacj~ techniczna. (po wykonaniu niezb~dnych zmian) wraz z trzema prototypami do zaktadow w Starachowicach. 15 grudnia 1948 r. delegaci na Kongres Zjednoczeniowy PPR i PPS, przyjechali pierwszymi pi~cioma pojazdami wyprodukowanymi w Starachowicach. Byty one publicznie demonstrowane przed gmachem Politechniki Warszawskiej, gdzie odbywat si~ ow Kongres. Pierwsze ci~zarowki (w 1948 r. wykonano ich ta.cznie 10 egz.) byty podstawa. dalszego rozwoju samochodow ci~zarowych sredniej tadownosci na potrzeby gospodarki narodowej i wojska. W 1949 r. bramy fabryki opuscito 245 Starow 20. W 1950 r. - 782 egz., w 1951 r., kiedy to uruchomionotasm~ montazowa.- 2568 egzemplarzy.
CIAGNIK POt.G~SIENICOWY SG-10 Produkowany seryjnie Star 20 byt podstawa. do opracowania roznych nadwozi i rozwijania konstrukcji podwozia, a wi~c do tworzenia catej gamy odmian i wersji samochodu podstawowego. W lutym 1949 r. MON zlecit CBK-5 opracowanie dokumentacji technicznej cia.gnika pOtga.sienicowego. Wzorami takiego pojazdu byty: niemiecki Opel Maultier i rosyjskie ZIS-42 i GAZ-60. Brak tego typu pojazdu byt szczegolnie dotkliwie odczuwany w jednostkach ci~zkiej artylerii. Prototyp cia.g-
2
-
prototyp, 1947 r.
nika wykonano w Zaktadzie Doswiadczalnym w Ursusie. Gotowy cia.gnik przekazano do badan we wrzesniu 1949 r. Pierwsze jazdy wykazaty szereg wad konstrukcji. Cz~sc z nich udato si~ usuna.c, zmieniaja.c skrzynk~ biegow na pochodza.ca. z samochodu Ford. Uzyskane wyniki badan umozliwity uscislenie wymagan taktyczno-technicznych (WIT) na ten cia.gnik. Zatozenia WIT i zlecenie opracowania konstrukcji cia.gnika przekazano do Wojskowej Stacji Badawczo-Doswiadczalnej Sprz~tu Motoryzacyjnego. Na pocza.tku 1952 r. dokumentacja rysunkowa cia.gnika (oznaczonego SG-10) znajdowata si~ juz w Biurze Konstrukcyjnym przemysru Motoryzacyjnego (BKPMot). W grudniu trzy prototypy przekazano do badan. Wojskowe badania kwalifikacyjne zakonczono w lutym 1953 r. W tym czasie doskonalono konstrukcj~ zespotow cia.gnika i sprawdzono nowe- silniki S-42. Oprocz okreslenia przydatnosci cia.gnika do holowania sprz~tu artyleryjskiego, sprawdzano mozliwosci przewozowe roznych tad un-
SG-10-
prototyp, 1952 r.
k6w oraz mozliwose zaadaptowaniapodwozia do konstrukcji kotowego opancerzonego transportera. Prace badawcze zakonczono pomyslnie w czerwcu 1954 r. Zatwierdzona do~umentacjakonstrukcyjna miata bye podstawa.uruchomienia serii informacyjnej. Budowy tej serii nie podj~to, poniewaz w tym czasie zmieniono koncepcj~ wyposazenia wojska w pojazdy holuja.cei transportowe.
STAR 66 Specjalisci z MON-u, w trakcie prac nad Starem 20, zgtaszali potrzeb~ skonstruowania kotowegosamochodu ci~zarowegosredniej tadownosci,zdolnego do poruszania si~ w trudnych warunkach drogowych i po bezdrozach. Opracowanie takiego pojazdu przekazano do CBK-5 w potowie 1948 r. Tam wykonano dokumentacj~techniczna.przebudowy Stara 20. Nowo projektowany Star 30 miat uktad
nap~dowy 4x4, przy minimalnych zmianach w konstrukcji samochodu bazowego. Dalsze prace nad tym projektemwstrzymanopodobnie, jak nad SG-1O,poniewazzmienionokon" cepcj~ wyposa:zeniawojska w pojazdy. W potowie 1952 r. zorganizowanokonkurs na kotowy samoch6d ci~zarowy, zdolny do poruszaniasi~ w trudnych warunkachdrogowych. Organizatorzykonkursu- Panstwowa Komisja Planowania Gospodarki i Zarza.d Gt6wny Planowania Uzbrojenia i Techniki Wojennej MON, chcieli zebrae informacje o realnych mozliwosciach samodzielnego opracowania w kraju kotowych ci~zar6wek z uktademnap~dowym4x4 i 6x6 oraz pojazd6w ga.sienicowych i p6tga.sienicowych. W projektachnalezatomaksymalniewykorzystae zespoty i cz~sci produkowanego Stara 20. Dopuszczalnebyto zastosowaniezespot6w i cz~sci samochodu GAZ 51, kt6rego licencyjny montaz uruchomiono w 1951 r. w Lublinie.
Star 4x4 - prototyp, 1953 r.
Star 6x6 -
prototyp, 1953 r. 3
~ ..
Badanla
,
....
' .-
przeblegowe
prototypow.
Proba wypchnl~cia
Wyr6znione i nagrodzone projekty postuzyty do okreslenia wymagan WTT dla nowych, przysztosciowych samochod6w terenowych sredniej tadownosci, oznaczonych jako Star 4x4, Star 6><6 i b~dqcego wtedy jeszcze w badaniach SG-10. Wykonanie dokumentacji konstrukcyjnej i budow~ prototyp6w powierzono specjalistom BKPMot w Warszawie. l6dzkiemu oddziatowi BKPMot-u zlecono opracowanie podwozi tych
Starem
6><6ugrz~znl~tego
Stara 4><4
samochod6w. W czerwcu 1952 r. przedstawiciele MON-u zatwierdzili wst~pne projekty Starow 44 i 66. W potowie 1953 r. przekazano do badan po dwa prototypy kaZdego modelu. Badania zakonczono w lutym 1954 r. We wrzesniu 1954 r. byty gotowe nast~pne poprawione prototypy Stara 66. Prototyp6w 44 nie wykonano z braku mozliwosci r6wnolegtej produkcji obu modeli, r6zniqcych si~ jedynie liczbq most6w nap~dowych.
Star 66
4
-
prototyp,
1953 r.
z serii pr6bnej, 1958
r.
Star 66 - produkcji seryjnej, 1958 r.
..
.
'.......
5
Star 66
-
prototypy
w trakcie
jazd por6wnawczych po g6rskich drogach
Star 66
-
.
awaria prototypu w trakcie pokonywanla brodu
Star 66
-
prototypy
w trakcie
jazd por6wnawczych po bezdrozach
6
.
Nalezyzaznaczyc,ze unifikacja konstrukcji Starow 44, 66 i szosowego 21 byta wr~cz wzorcowa. Wojskowe badania kwalifikacyjne prototyp6w zakonczono w marcu 1955 r. W ich trakcie wykonano jazdy por6wnawcze z innymi (zagranicznymi) samochodami terenowymi oraz okreslono inozliwosci wykorzystania ich do specjalnychzadan, a ich podwozi pod zabudow~ r6znych specjalistycznych nadwozi. Analiza otrzymanych wynik6w wykazata spetnieniewymagan WTT i nowoczesnosc konstrukcji Starow na tie zagranicznych samochod6wtej klasy.
przysta,piono do uruchomienia produkcji seryjnej. Stary 66 eksploatowane w jednostkach wojskowych wykazywaty szereg usterek. Zostaty one szybko usuni~te, jednak miato to wptyw na pewna. zwtok~ w podj~ciu produkcji. Star 66 byt wyposazony w silnik S-47 0 pojemnosci skokowej 4689 cm3 i mocy 77 kW (95 KM) przy 3800 obr/min. W uktadzie smarowania zastosowano chtodnic~ oleju. Nowe, wydajniejsze byty filtry paliwa i powietrza. Sprz~gto i skrzynka bieg6w pochodzity z produkowanego, szosowego Stara 21. Nowa. konstrukcja. byta skrzynka rozdzielcza (reduk-
Star 66 - rysunek pogll\dowy podwozia Komisja MON, pO zatwierdzeniu dokumentacji technicznej, zlecita wykonanie serii informacyjnej zaktadom w Starachowicach. R6wnoczesnie w BKPMot kontynuowano prace doskonala.ce. W ich wyniku zbudowano dwa dalsze prototypy, kt6re przekazano do badan we wrzesniu 1955 r. Jeden z prototyp6w wyposazono w skrzyni~ tadunkowa. z ptaska. podtoga., drugi miat skrzyni~ tadunkowa. z dwupoziomowa. podtoga., tzw. .Q. W lipcu 1958 r. uroczyscie przekazano wojsku seri~ informacyjna. 25 egz. Starow 66. Bezposrednio po wyprodukowaniu tej partii
tor), w kt6rej znajdowata si~ przystawka odbioru mocy. W standardowym rozwia,zaniu nap~dzata wcia.gark~. W srodkowym i tylnym moscie nap~dowym zastosowano blokady mechanizm6w r6znicowych sterowane mechanicznie z miejsca kierowcy. Zawieszenie obu tylnych most6w wykonano w postaci "w6zk6w" zamocowanych wahliwie na resorach p6teliptycznych. Mosty prowadzone byty uktadem dra.zk6w reakcyjnych. Kota 11.0020". Jednob~bnowa wcia.garka znajdowata si~ za przednim zderzakiem. Kabina kierowcy typu N66 byta stalowa, spawana, wyposa-
7
zona w sktadany, brezentowy dach i zdejmowane g6me cz~sci drzwi.
STAR 660 Mimo rozpocz~ciaprodukcji seryjnej Stara 66, kontynuowano prace rozwojowe samochod6w w BKPMot w Warszawie i utworzonym w Starachowicach Przyzaktadowym Biurze Konstrukcyjnym(PBK w Starachowicach). W BKPMot prowadzono prace doskonala..ce, jak r6wniez nad nowym przysztosciowym samochodem terenowym sredniej tadownosci. W Starachowicachr6wniez doskonalono produkowanesamochody, wprowadzaja..cna bieza..cozmiany konstrukcyjnei technologiczne uwzgl~dniaja..ceuwagi zgtaszane przez uzytkownik6w. Opanowanie produkcji Stara 66 dla potrzeb wojska umozliwito odpowiednim stuzbom MON okreslenie wtasnosci trakcyjnych przysztosciowych wojskowych samochod6w. Wymagania te znalazty odzwierciedle-
nie w WTT na nowy pojazd, oznaczony jako
Star 660.. Nowego Stara miaty cechowac wi~ksza moc silnika,zunifikowanegoz silnikiem S-530 z zaptonem samoczynnym, catkowicie synchronizowana skrzynka bieg6w, poprawione
przedniezawieszenie,kota 12.00-18", urza..dzenie do zmiany cisnienia w kotach, kulkowo-srubowy mechanizm kierowniczy, podcisnieniowe urza..dzeniewspomagania uktadu
Star 660 M1
Star 660
-
prototypowe roz-
wll\Zanie niezaleznego zawleszenia przedniego mostu nap~dowego z hamulcaml tarczowymi
8
..
.-.,
hamulcowego, instalacja pneumatyczna do zasilania uktadu hamulcowego przyczepy, wodoszczelna i ekranowana instalacja elektryczna i dostosowanie zespolow samochodu do gt~bokiego brodzenia. Ka.zdy z osrodkow badawczych zakor'1czyt budow~ swojego prototypu na pocza.tku 1962 r. BKPMot w swoim pojeidzie wprowadzit nast~puja.ce rozwia,zania: silnik 8-5320 mocy 110,3 kW (150 KM), niezalezne przednie zawieszenie, w przektadniach gtownych mostow nap~dowych zastosowano mechanizmy roznicowe 0 zwi~kszonym1arciu, kola 12.00-18", kulkowo-srubowy mechanizm przektadni kierowniczej, urza.dzenie do zmiany cisnienia w kolach, hamulce tarczowe, pneumatyczny uktad hamulcowy,. instalacj~ pneumatyczna. do zasilania hamulcow przyczep. W prototypie z PBK w Starachowicach znalazty si~ natomiast: nowy uktad sterowania reduktorem i wta.czania przedniego mostu, kola 12.00-18", urza.dzenie do zmiany cisnienia w kolach, pneumatyczne urza.dzenie wspomagania uktadu hamulcowego z instalacja. pneumatyczna. do zasilania hamulcow przyczep, zmieniona. przektadni~ nap~du wcia.garki, wodne ogrzewanie kabiny kierowcy, metalowa. skrzyni~ tadunkowa.. W obu przedstawionych prototypach znajdowato si~ wiele nowo zaprojektowanych zespotow, ktorych przydatnosc zostata potwierdzona w badaniach. Mozliwosci produkcyjne zaktadow w Starachowicach i ich kooperantow byty na tyle ograniczone, ze postanowiono zaw~zic zakres modernizacji i przeprowadzic ja. w dwoch etapach. Pierwszym etapem byto uruchomienie (z pocza.tkiem 1965 r.) produkcji 8tara 660 M1. W tym modelu zmieniono zamocowanie skrzynki rozdzielczej (reduktora), do skrzynki biegow wbudowano uniwersalna. przystawk~ odbioru mocy, poprawiono zawieszenie obu tylnych mostow nap~dowych, zastosowano pneumatyczne sterowanie blokadami mechanizmow roznicowych tylnych mostow i kola z ogumieniem 12.00-18" z uniwersalnym bieznikiem. Ogumienie kat byto przystosowane do zmiany cisnienia, w uktadzie hamulcowym zastosowano nadcisnieniowe urza.dzenie wspomagaja.ce, uktad hamulcowy przystosowanD do zasilania hamulcow przyczep, zmieniono nap~d wcia.garki. Drugim etapem modernizacji byto uruchomienie produkcji seryjnej (od sierpnia 1968 r.)
modelu 660 M2, w ktorym zmieniono hamulec pomocniczy, urza.dzenie wspomagaja.ce zasadniczy uktad hamulcowy, zawor steruja.cy uktadem hamulcowym przyczep, ksztatt diwigni zmiany biegow, oston~ silnika, zamocowanie kola zapasowego. Samochod zostat przystosowany do gt~bokiego brodzenia. Zastosowano ekranowana. instalacj~ elektryczna. i metalowa. skrzyni~ tadunkowa.. Kazda z tych zmian wymagata wykonania doktadnych analiz konstrukcji.
Star 660 M2. Widoczna jest skrzynka z akumulatorami umieszczona w miejscu prawego zbiornlka paliwa
Star 660 M2
-
podwozie
Star 660 M2 z prototypowym, sktadanym, metalowo-brezentowym dachem i obudowami nagrzewnic wodnej instalacji ogrzewania wn~trza kabiny kierowcy
9
Star 660 M2 - prototypowa instalacja ogrzewanla wn~trza kablny kierowcy benzynowyml agregatami grzewczyml
Star 660 M2 PON
-
podw6jna kabina klerowcy
btotnikami) - Star-660 M2Jn lub "wysokq" (ptaska podtoga)- Star 660 M2Jw. Wdrozono do produkcji sktadany, metalowo-brezentowydach kabiny kierowcy. Do tej pory w samochodach przechowywanych na otwartej przestrzeni, brezentowy dach trzeba byto wymieniac co dwa lata, poniewaz brezent tracit odpornosc na wodli1. Nowy dach byt szczelniejszy, trwalszy, odporniejszy na uszkodzenia mechaniczne i przecieranie oraz zapewniat lepsza.izolacjli1cieplna. i akustyczna..Dach ten tatwo byto wymienic we wszystkich wyprodukowanych modelach 66 i 660. Wykonano kilka prototypowych rozwiqzan ogrzewaniawnli1trzakabiny kierowcy. Byty to uktady wykorzystuja.ceciepto z uktadu chtodza.cegosilnik (nagrzewnicez dmuchawami), . jak
rowniez niezalezne systemy ogrzewania
W samochodach produkowanych seryjnie benzynowego. Od 1967 r. CZIi1SC produkowanych Starow montowano jedna. z dwu wersji skrzyn tadunkowych: "niska."(z wystaja.cymi nad podtogli1 660 M2 wyposazono w silniki z zaptonem
10
Star 660 M2 PON
-
z podwojnl\ kablnl\ kierowcy AP-64 do transportu bloku pontonowego parku PP-64
samoczynnym S-530 0 mocy 77,2 kW (105 KM), a od 1970 r. S-359. Byfy to Stary 660 D.
STAR 660 M3
BP-64 do transportu bloku brzegowego parku pontonowego PP-64 - widok z przodu
We wrzesniu 2000 r. na Mi~dzynarodowym Salonie Przemystu Obronnego w Kielcach przedstawiono propozycj~ modyfikacji wciqZ eksploatowanych w wojsku (i nie tylko) samochodow Star 660 M1/M2. Zmiany te (opracowane w Wojskowych Zaktadach Mechanicznych w Siemianowicach Slqskich) miafy poprawic jakosc pracy kierowcy, spetnienie wymogow norm ochrony srodowiska i zmniejszyc koszty biezqcej eksploatacji. Modyfikacja polegata na zastosowaniu silnika z zaptonem samoczynnym, turbodotadowanego (z chtodnicq powietrza) IVEGa aifo 0 mocy 125 kW (122 KM) przy 2600 obr/min. Sprz~gto derne, tarczowe, sterowane hydraulicznie bez wspomagania. Skrzynka biegow 5-biegowa, synchronizowana z przystawkq odbioru mocy do nap~du wciqgarki. Przektadnia kierownicza ZF slimakowa z hydraulicznym uktadem wspomagania. Uktad hamulcowy
. Rozfadowanie pontonow brzegowych parku pontonowego PP-64
Star 660 M3 - 1999 r. Propozycja modernizacji samochodow serli 660 przedstawiona przez yvojskowe Zakfady Mechanlczne w Siemianowicach Sll\sklch
11
dwuobwodowy z nadcisnieniowymurzqdzeniem wspomagajqcym. Instalacja podgrzewania silnika i ogrzewania wn~trza kabiny kierowcy. Instalacjaelektryczna 24 V.
STAR 266 Star 660 M2 byt kolejnym etapem wdraZania do produkcji seryjnej nowych rozwiqzan konstrukcyjnych samochodu terenowego sredniej tadownosci. W osrodkach konstrukcyjno-badawczych w Starachowicach i w Warszawie oraz w Wojskowym Instytucie Techniki Pancernej i Samochodowej (WITPiS) w Sulej6wku od 1968 r. trwaty prace doskonalqce, tym razem nad rodzinq samochod6w oznaczonych jako seria 200. Wykonano ok. 40 egz. (w tym 11 egz. modelu 266) prototyp6w tych samochod6w, w kt6rych przebadano po kilka wariant6w poszczeg61nych zespot6w.
..
Star 266 - przebieg badawczy prototypu po bezdrozach
,I
~
. .1! 7' .....
~
;; '.
.
.
,
.
~ii;<~-
__ ,
J . .:.J"'
--
Star 266 - z serllinformacyjnej 1971 r.
Star 266 -
prototyp, 1969 r.
Opracowano i przebadano (wsp6tpraca z ZaktadamiAVL w Grazu - Austria) szereg nowych, prototypowych silnik6w, z kt6rych silnik S-359 zostat skierowany do produkcji. Skrzynkabieg6w:jeden prototypopracowano w Fabryce Przektadni Samochodowych (FPS)w Tczewie i trzy w Starachowicach.Do produkcji w FPS w Tczewie skierowano skrzynk~ bieg6w typu S5-45 (IicencjaZF). Kabiny kierowcy opracowano w Osrodku Badawczo-Rozwojowym Samochod6w Ci~zarowych (OBR SC) w Starachowicach, w BKPMot w Warszawie i w InstytucieWzornictwa w Warszawie. Do produkcji skierowano kabin~ ze Starachowic. Opracowanie technologii produkcji tej kabiny zlecono francuskiej firmie nadwoziowejChausson. 12
Star 266 - z serllinformacyjnej 1971 r. Zwraca uwag~ zmieniony ksztalt przedniego zderzaka, brak mafych lamp swlatet pozycyjnych, oston reflektor6w i zbiornlk6w pallwa
Star 266 - z serll informacyjnej 1971 r. wyposazony w urza,dzenlecentralnego pompowanla k6t
Star
266 badawczy
-
z serll Informacyjnej po bezdrozach
1971 r. Przebieg
W 1973 r. uruchomiono produkcj~ seryjn~ Starow 266, konczono prace badawcze serii prototypowych i informacyjnych 266 w r6znych wersjach i z r6znymi nadwoziami. Badania prowadzono w: OBR SC w Starachowicach, OKBPMot w Warszawie i WITPiS w Sulej6wku. Mozna byte wyodr~bnic nast~puj~ce kierunki dziatania: realizacja nowych rozwiqzan konstrukcyjnych zgodnie z wytycznymi zawartymi w WTT, modyfikacja zespot6w zgodnie z wnioskami po badaniach, unifikacja modeli 200/2441266 i modernizacja znajduj~cego si~ nadal w produkcji Stara 660 M2.
Star 266 - z pierwszej serii produkcyjnej Star 266
-
z pierwszej serii produkcyjnej
-
Star 266 z pierwszej serll produkcyjnej. Widoczne sl\.wif1kszezbiornikl pallwa
Star 266
-
z plerwszej serll produkcyjnej
CHARAKTERYSTYKA SAMOCHODU STAR 266 Silnik: S-359, z zaptonem samoczynnym i bezposrednim wtryskiem, czterosuwowy, szesciocylindrowy, rz~dowy, pionowy, u§'tawiony wzdtuznie nad osi~ kat przednich. Srednica cylindra 110 mm, skok ttoka 120 mm, pojemnosc skokowa 6842 cm3, stopien spr~zania 17, moc znamionowa 110,3 kW (150 KM) przy 2800 obr/min, maksymalny moment obrotowy 44 kGm (432 Nm) przy 1800 obr/min. Kadtub silnika byf aluminiowy, a od 1983 r. zeliwny (S-359M). Mokre tuleje cylindrowe. Gfowica zeliwna, trzycz~sciowa. Waf korbowy stalowy, kuty z ttumikiem drgan, podparty na siedmiu fozyskach. Panewki cienkoscienne, dzielone. Tfoki ze stopu aluminium. Korbowody kute ze stali stopowej. G6rnozaworowy ukfad rozrz~du. Smarowanie cisnieniowo-rozbryzgowe z dwiema pompami oleju zapewniaj~cymi prawidtowe smarowanie silnika przy skrajnych (maksymalnych) przechyfach samochodu. Chfodzenie ciecz~ 0 wymuszonym obiegu z pomp~ odsrodkow~. Ukfad za-
13
silania sktadat si~ z dw6ch zbiornik6w paliwa, pompy zasilaja.cej, dwukomorowego filtra paliwa, pompy wtryskowej z regulatorem obrot6w i automatycznym przestawiaczem ka.ta wtrysku, przewod6w wysokiego i niskiego cisnienia oraz wtryskiwaczy. W silniku stoso-
Star 266
- widok z gory tylnej cz~sci podwozla
-J
-rf. '''':-
,
,...
Podwozle Stara 266. Wldok od spodu na sllnlk I zawie. szenle przednie
Star 266 - z serii informacyjnej w czasie prob brodze. nia w basenie znajdujl\cym sl~ na terenie WITPiS. Koncowka (wylot) rury wydechowej znajdowata sl~ za kabinl\ kierowcy, wysoko nad powierzchnll\ wody, co byto zaletl\. Jednak w czasie jazdy, spaliny dostawaty si~ pod plandek~ i truty zotnierzy przewozonych na skrzyni tadunkowej
Star 266
-
badania stanowlskowe skrzynkl biegow
-
Podwozle Stara 266. Wldok od spodu na wcll\9ark~ I zawleszenle tylnego mostu
14
Star 266 z serll informacyjnej w czasle prob brodzenla w basenle znajduJl\cym sl~ na terenie WITPIS. Tutaj koncowka (wylot) rury wydechowej (zmlenlonego uktadu wydechowego) znajdowata si~ pod woda,. Spieniona woda wskazuje jej potozenie. przed wjaz. dem do wody zaktadano specjalne zaczepy ustalajl\ce w potozeniu uchylonym drzwi kablny i tylnl\ burt~ skrzyni. Umozliwiato to swobodne wptywanie wody do wn~trza kabiny kierowcy i skrzynl tadunkowej. Wptywajl\ca do wn~trza samochodu woda powodowata "tonl~cle" samochodu, a wl~c i staty kontakt k6t z podtozem. Na koncowk~ rury wydechowej zaktadano zawor zabezpleczaJl\cy przed dostanlem sl~ wody do silnlka przez uktad wydechowy
-
Star 266 z serll Informacyjnej w czasie pr6b pokonywania wzniesien znajdujl\cych si~ na terenie WITPiS
-
Star C 266 1971 r. Prototypowy zestaw'cil\Qnika siodtowego z naczepl\ N 6 w czasie pr6b pokonywania wzniesien na terenie WITPiS
Star C 266 z naczepl\ N 6 wyposazony w prototypowy nap~d hydrostatyczny kOt naczepy, opracowany w PIMot w Warszawie Star C 266
-
z prototypOWI\
1971 r. Prototyp cil\Qnikasiodtowego naczepl\
N 6
do -40°C) uruchamianiesilnika byto mozliwe przy uzyciu specjalnego podgrzewacza rozruchowego, ogrzewajqcego misk~ olejowq i ciecz chtodzqcq. Masa silnika (z kadtubem zeliwnym) w stanie suchym 620 kg.
Sprz~gto: cieme, jed,notarczowe
Zestaw Star C 266 z naczepl\ N 6 z serii informacyjnej w trakcie
badal\
drogowych
wane pompy wtryskowe i regulatory obrot6w r6Znych odmian, w zaleznosci od wersji samochod6w. Wydajny multicyklonowy filtr powietrza zamocowany byt na zewnqtrz tylnej sciany kabiny kierowcy. Rozruch silnika w temperaturze otoczenia (od _10° do -20°C) utatwiata swieca ptomieniowa w kolektorze sSqcym. W temperaturach otoczenia (od -20°
suche
z amortyzacjq obwodowq i ttumikiem drgan skr~tnych, sterowane hydraulicznie. Skrzynka bieg6w: mechaniczna,typu 85-45 (ZF), sterowanamechanicznie,pi~ciobiegowa 0 przetozeniach:1-8,47; II - 4,68; III - 2,72; IV - 1,59; V - 1,00; W - 7,87. Biegi II-V - synchronizowane.W niekt6rych wersjach samochod6w do skrzynek bieg6w montowanojednobiegoweprzystawkiodbioru mocy typu: N10/70; P45/1 lub P45/2. Masa skrzynki z obudowq sprz~gta- 170 kg, masa skrzynki (bez oleju) z obudowq sprz~gta i przystawkq- 206 kg. Skrzynka rozdzielcza (reduktor): mechaniczna, typu 8R-380M, sterowana mechanicznie (diwigniq z miejsca kierowcy), dwubiegowa 0 przetozeniach: szosowym (1,00) i terenowym(1,86). Masaskrzynki(bez oleju)
-
150 kg. Potozenie diwigni w pozycji "Iuz" 15
lilaki firmowe
STAR 266
fJulian
o L
J
crJZ.al(Jl~o
1
2
I
j
Metry
sygnalizowane lampkq kontrolnq w zestawie wskaznikow. Wtqczanie przedniego mostu odbywato si~ z miejsca kierowcy za posrednictwem pneumatycznego sitownika wytqcznikiem elektromagnetycznym. Nap~d na tylne mosty byt staty. Skrzynka rozdzielcza zamocowana do ramy samochodu znajdowata si~ za skrzynkq biegow. Nap~d mi~dzy skrzynkami przenoszony byt krotkim watem nap~dowym. Skrzynk~ rozdzielczq wyposazono w jednobiegowq przystawk~ do nap~du wciqgarki
BP-71 - prototyp do transportu bloku brzegowego PP-64 (1971 r.). Zwraca uwag~ podwyzszony dach kabiny kierowcy przystosowany do przewozu 4 osob (z klerowc~
I
r
"
,...
_.~
-:....
AP-71 - prototyp do transportu bloku parku pontonowego PP-64 na podwoziu Stara 266
BP-71 - prototyp do transportu bloku brzegowego PP-64 na podwoziu Stara 266 w czasie jazd badawczych po polnych drogach
BP-71. Widok wn~trza kabiny kierowcy. Ztozona leunka przystosowana do przewozu dwoch pasazerow w pozycji sledzl\cej
, AP-71. Widok ramy podpontonowej
18
BP-71. Widok wn~trza kablny klerowcy. Roztozona lezanka przystosowana do przewozu jednego pasazera w pozycjl lezl\cej
~
I
I ~
(standard) lub innych urza.dzen. Przystawka mogta pracowac w czasie jazdy, jak rowniez na postoju i wta.czana byta za posrednictwem pneumatycznego sitownika wyta.cznikiem elektromagnetycznym z miejsca kierowcy. W niektorych odmianach samochodow wta.czenie przystawki odbywato si~ dzwignia. znajduja.ca. si~ obok siedzenia kierowcy. Odpowiedni kierunek obrotow przystawki uzyskiwano wta.czaja.c pierwszy lub wsteczny bieg. Waly nap~dowe: rurowe , pojedyncze, z przegubami krzyzakowymi. Wat nap~dzaja.cy tylny most byt dwucz~sciowy z tozyskiem posrednim. Masa watow nap~dowych z tozyskiem posrednim - 87 kg. Mosty nap~dowe: sztywne, pOtosie odcia.zone, pojedyncze przektadnie gtowne ze stozkowymi kotami z~batymi, 0 przetozeniu 6,33. Mechanizmy raznicowe tylnych mostaw wyposazono w urza.dzenia blokuja.ce sterowane za posrednictwem pneumatycznego sitownika wyta.cznikiem elektromagnetycznym z miejsca kierowcy. Wta.czanie blokad byto mozliwe w czasie jazdy, ale tylko na wprost. Masa mostu srodkowego lub tylnego (bez oleju) - 412 kg. Most przedni wyposazono w kulowe, rownobiezne przeguby homokinetyczne. Masa mostu (bez oleju) - 494 kg. Zawieszenie przednie: dwa wzdtuzne resory piarowe, pOteliptyczne z gumowymi zderzakami i dwa teleskopowe amortyzatory hydrauliczne dwustronnego dziatania. Zawieszenie tylne: dwa odwracone resory pia rowe, pOteliptyczne, zamocowane wahliwie do ramy, prowadzone przegubowymi drqZkami reakcyjnymi. Skok mostaw ograniczono stalowymi linkami i gumowymi zderzakami. Masa resoru przedniego - 63 kg, tylnego - 80 kg. Kota i ogumienie: obr~cze (9.00-20") dzielone, skr~cane srubami; opony (12.00-20"), d~tkowe, z terenowym bieznikiem przystosowane do jazdy ze zmiennym cisnieniem w zakresie 0,45-0,05 MPa. Koto zapasowe zamocowano pionowo w stojaku za kabina. kierowcy. Wyjmowanie i wktadanie kota utatwiato urza.dzenie sktadaja.ce si~ z linki i bloczka. Masa kompletnego kota - 140 kg. . Uktad kierowniczy: przektadnia kierownicza typu ZF-80-60 (przetozenie 20,7) srubowo-kulowa z wewn~trznym wspomaganiem
CD-So Prototyp
cysterny
na podwozlu
Stara 266
CD-So Cysterna na podwoziu Stara 266 w barwach ONZ
CD-S 266
1973 r. Prototyp cysterny na podwoziu Stara
CD.S z przyczePI\-cysterna,
19
wspomagaja..cym. Hamulce w kotach wyposazono w samoregulacj~ luzu mi~dzy szcz~kami a b~bnem hamulcowym. Hamulec pomocniczy (r~czny) - tarczowy, umieszczony na wale nap~dowym (przy
~
----
Star 266 z Innego rodzaju nadwozlem cysterny
hydraulicznym zasilanym pompa..nap~dzana.. kotami z~batymi rozrza..dusilnika samochodu, lub typu Zit (przetozenie 20,0) kulowa z z~batka.. i wycinkiem z~batym z wewn~trznym wspomaganiem hydraulicznym zasilanym pompa..nap~dzana..paskiem klinowymod watu korbowego silnika samochodu. Wat kolumny kierownicy, tamany z dwoma przegubami krzyzakowymi umozliwiat indywidualne ustawienie ka..tapochylenia kota kierownicy. Podtuzny dra..zek kierowniczy 0 regulowanej dtugosci ta..czytza posrednictwem sworzni kulowych rami~ przektadni z ramieniem zwrotnicy. Poprzeczny dra..zek kierowniczy (0 regulowanej dtugosci) ta..czytza posrednictwem sworzni kulowych ramiona zwrotnic. Uktad hamulcowy: sktadat si~ z dwuobwodowego, hydraulicznego hamulca zasadniczego i mechanicznego hamulca pomocniczego. Jeden obwod zasadniczego hamulca dziatat na kota przedniej osi, a drugi na kota srodkowej i tylnej osi. W uktadzie hamulcowym znajdowata si~ dwukomorowa pompa hamulcowa z cisnieniowym urza..dzeniem
Star 266 WUS z nadwozlem specjalnym do odkazanla chemicznego
Star 266 z dzwigiem
Star 266 z zabudowanym dziafkiem przeciwlotnlczym
20
Star 266 z dzwigiem
Star 266 z koparkl\
Star 266 w roll holownika samolot6w bojowych
Star 266 z nadwoziem radlostacji
skrzynce rozdzielczej), sterowany mechanicznie diwigniqz miejsca kierowcy. Wszystkie zespoly ukfadu hydraulicznego wykonano jako wodoszczelne. Instalacja pneumatyczna: dwuobwodowa, sfuzyfa do wspomagania hydraulicznego ukfadu hamulcowego, uruchamiania jednolub dwuobwodowych pneumatycznych hamulcow przyczepy, nap~du sterowania mechanizmow samochodu i doszczelniania zespofow w czasie brodzenia. Uktad zasilany byf powietrzem ze spr~zarki znajdujqcej si~ na silniku i nap~dzanej paskami klinowymi od kofa pasowego pompy cieczy chfodzqcej. Wspomaganie hamulcow odbywafo si~ dwukomorowym, dwuobwodowym mechanizmem dziafajqcym na pomp~ hamulcowq, zasilanym z trzykomorowego zbiornika powietrza. Hamulce przyczepy uruchamiane byfy zaworem hamowania przyczepy, ktory sterowany byf mechanizmem wspomagajqcym. Powietrze z trzykomorowego zbiornika zasilato sifowniki wyfqczania i wfqczania: pompy wtryskowej, wciqgarki i hamulca wciqgarki, mechanizmow roznicowych tylnych mostow i nap~du przedniego mostu. W ukfadzie doszczelniania zespofow wykorzystywano oprocz spr~zonego powietrza, wewn~trzne przedmuchy silnika. WCiaJIarka: jedno- (dtugosc liny 50 m) lub dwub~bnowa (dfugosc liny 2x25 m) zamontowana w tylnej cz~sci ramy. Lin~ zakonczonq hakiem, poprowadzono wzdfuz prawej podfuznicy ramy, przewleczono przez otwor w przednim zderzaku i zaczepiono za haki holownicze tego zderzaka. Wciqgarka nap~dzana byfa przez silnik samochodu za posrednictwem przystawki skrzynki rozdzielczej, wafow nap~dowych i dwustopniowej przektadni. Wafy nap~dowe dzielone, z przegubami krzyzakowymi i tozyskami posrednimi. Sprz~gfo i hamulec wcia,garki uruchamiane pneumatycznie, sterowane zaworami elektropneumatycznymi wfqczanymi wyfqcznikiem z miejsca kierowcy. Wcia,gark~ zabezpieczono kofkiem przeciqZeniowym znajdujqcym si~ w fozysku posrednim watu nap~dowego. Instalacja elektryczna: 12 V (napi~cie rozruchowe 24 V), jednoprzewodowa i ekranowana. Zespoly elektryczne wodoszczelne i wodoodporne (alternator - 750 W, rozrusznik - 4,8 kW, regulator napi~cia, akumula-
21
Star 266 z nadwoziem warsztatowym, hoiuja,cy przyczep~ z urza,dzeniami zasiiaja,cymi Star 266 z nadwoziem typu 786 w trakcie badan tensometrycznych na poligonie WITPiS
w reflektorach. Podwozia COP 04 stuza..ce takze do zabudowy cystern do przewozu paliw oraz IRS wyposazono w 24 V instalacj~ elektryczna... Rama: podtuznicowa, nitowana. Podtuznice i poprzeczki ttoczone z blachy stalowej. Zderzak przedni przykr~cony do podtuznic wyposazono w dwa zaczepy holownicze. W tylnej (ostatniej) poprzeczce ramy wbudowane obrotowy hak holowniczy. Kabina kierowcy: wagonowa, typu 641
Star 266 (pozarniczy)
(zmodernizowanaw 1985 r.), stalowa, spawana, dwumiejscowa, dwudrzwiowa. Szyby w drzwiach opuszczane, szyby przedniego okna indywidualnie odchylane. W dachu dwa okra..gte wtazy. Kabina izolowana cieplnie i akustycznie. Wyposazenie kabiny: dwa pojedyncze siedzenia z petna..regulacja..nachylenia poduszki i oparcia, lezanka, nagrzewnica z dmuchawa..i kierownicami strug powietrza.
Skrzynia tadunkowa: typu 663 lub typu 673, stosowane byty zamiennie.
Star 266z nadwoziem
specjainym
typu 786(radiostacja)
tory - 2x135 Ah). Na tylnej scianie kabiny kierowcy znajdowaty si~ zaciski do zasilania instalacji samochodu z zewn~trznych zr6det pra..du. Instalacj~ elektryczna.. standardowo przystosowano do: napi~cia 24 V, montazu reflektora-szperacza i innych urza..dzen specjalnych. Samoch6d wyposazono w swiatta zamaskowane: przeta..cznikwarstwowy, tylna.. lamp~ odlegtosciowa.."notek" i ramki tunelowe 22
Star 266 z nadwoziemwarsztatowym typu Sarna
Skrzynia typu 663 (podtoga dwupoziomowa, tzw. omega) stalowa, spawana, z odbojnicami, oponcza..i dzielonymi patqkami pod dach pOtokrqgly lub dwuspadowy. Tylna sciana skrzyni odchylana i opuszczana. Wszystkie sciany (burty) wyposa.zono w drewniane, wyjmowane nadstawki. Wzdtuz scian bocznych znajdowaIy si~ odchylane dwucz~sciowe mwki. W osi samochodu mozna byto zamocowac sktadane mwki bez oparc. Oponcz~ mozna byto zwina..c ku g6rze i zamocowac lub catkowicie ztoZyc i zamocowac (wraz ze zdj~tymi nadstawkami i pataJ
Star 266. Skrzynla fadunkowa z ptaskl\ podJogl\, pod przednlm zderzaklem znaJduJe sl~ podgrzewacz rozruchowy sllnlka
Star 266 w ozdobnym
"cywllnym"
malowanlu
Na zdj~ciach widoczne Sa..niekt6re zmiany w wygla..dziezewn~trznym prototyp6w: zmieniony przedni zderzak, brak przednich lamp swiatet pozycyjnych, brak oston zbiornik6w paliwa, wi~ksza pojemnosc zbiornik6w paliwa, przeniesienie ttumika z wylotem rury wydechowej ze sciany tylnej kabiny kierowcy na lewa..podtuznic~ ramy, przystosowanie kabiny kierowcy do zamontowania radiostacji i tiltrowentylacji, uktad centralnego pompowania kOt i podgrzewacz rozruchowy silnika. Wykonano szereg nadwozi specjalnych i specjalizowanych oraz dostosowywano takie nadwozia Ouz produkowane do Starow 660) do zabudowy na podwoziu 266. Wprowadzano zmiany w konstrukcji samochodu zgodnie ze zmieniaja..cymi si~ przepisami i normami oraz za..daniami odbiorc6w cz~sto egzotycznych: zmieniono usytuowa-
23
nie akumulatorow (z kabiny kierowcy do skrzynki znajdujqcej si~ w miejscu prawego zbiornika paliwa), wykonywano 24 V instalacj~ elektrycznq, montowano zbiornik wody (w miejscu kosza kanistrow - Libia), ostony zbiornikow paliwa, pojedynczy zbiornik paliwa 0 pojemnosci 250 dm3, pot~zniejsze zderzaki, drewniane naktadki na zderzakach, dodatkowe stopnie wejsciowe, uktady chtodzenia i wentylacji przystosowane do eksploatacji w tropikach, uktady centralnego pompowania k6t, ogrzewanie wn~trza skrzyni tadunkowej, donosniejsze sygnaty diwi~kowe itp. Rok. 1976 byt znamiennym dla FSC ze Starachowic, poniewaz wstrzymano wszelkie prace rozwojowe nad nowq rodzinq samochodow serii 300. W tym czasie owczesny rzqd realizowat nowq polityk~ gospodarczq polegajqcq na cz~sto nie przemyslanych zakupach licencji. Podpisano umow~ licencyjnq z firmq Steyr, wykonano kilka prototypow szosowych samochodow Star-Steyr, po czym dalsza wsp6tpraca ustata. W 1990 r. FSC przeksztatcono w jednoosobowq sp6tk~ Skarbu Panstwa zmieniajqc nazw~ na Zaktady Starachowickie SA i rozpocz~to masowe zwolnienia pracownikow. W tym czasie (od 1982 r.) wdraZano do produkcji zmodyfikowane szosowe samochody Star 1142 i pracowano nad terenowq wersjq 1144 (wykonano jeden prototyp) i 1166,ktoryzrealizowano juz jako 1366. Rozn~ si~ on od Stara 266 m.in. zmienionq (odchylana.) kabinq kierowcy, ramq podwozia (swiatta przednie zabudowane w przednim zderzaku) i kotami. Star 1366
nie wszedt do produkcji. W latach 1987-1989 przygotowano kilka samochodow Star 266 do startow w rajdach-maratonach. W czerwcu 1997 r. rozpocz~to rozmowy na temat wsp6tpracy z przedstawicielami takich firm jak Renault, Volvo, Mercedes, Iveco i MAN.
STAR 266M W 1998 r. podpisano list intencyjny 0 wsp6tpracy z niemieckq firmq MAN Nutzfahrzeuge AG, a w grudniu 1999 r. podpisano umow~ zakupu cz~sci zaktadow w Starachowicach przez MAN-a i utworzono przedsi~biorstwo STAR Trucks. W wyniku tej wsp6tpracy zostata uruchomiona produkcja (w 1999 r.) dw6ch nowych samochodowszosowych 12.155 i 8.125 i zmodemizowano Stara 266 (Star 266 M) oraz zbudowano prototypy Stara 944 (4x4). W modelu 266 M znalazty si~ zmiany konstrukcyjne wykonane juz w prototypie Stara 1366 i nowe pochodzqce od MAN-a. Silnik MAN. czterocylindrowy, turbodotadowany, z bezposrednim wtryskiem paliwa. pojemnosc skokowa - 4,58 dm3, moc maksymalna 114 kW (155 KM) przy 2400 obr/min. Skrzynka biegow typu ZF S6-36, synchronizowana, szesciobiegowa. Skrzynka rozdzielcza, waty, mosty nap~dowe, zawieszenie przednie i tylne, uktad kierowniczy oraz wcia,garka bez zmian. Koto zapasowe przeniesiono pod ram~, usuni~to kosz na kanistry. Zamiast dw6ch zbiomikow (2x150 dm3) zastosowano jeden zbiomik 0 pojemnosci 250 dm3. Zmieniono skrzyni~ tadunkowq.
Podwozie Stara 266 M przygotowane pod zabudow~ nadwozia specjalnego, 0 czym swiadczy ukfad wydechowy wyprowadzony pod przednim zderzaklem. Zwracajl\ uwag~ inne zblorniki sp~onego powletrza I wysoki przednl zderzak z wbudowanyml reflektoraml
24
Star 1366
-
prototyp, 1999 r.
/
/
Star 1366- prototyp, 1999 r.
Pr~dkosci: maksymalna - 93 km/h, minimalna- 3,5 km/h,maksymalnepokonywane wzniesienie - 78°, maksymalna gt~bokosc brodzenia
-
1,2
m.
Masy (kg): wtasna podwozia - 6200; samochodu skrzyniowego- 7100.
STAR-MAN W 1999 r. publicznieprezentowano pierwsze prototypy Stara 1266 i Stara 1466. Model 1466z uktadem nap~dowym 6x6 wyposazono w silnik MAN 00826 LFG 15,szesciocylindrowy, turbodotadowany.Pojemnosc
Star 1266-
prototyp
25
Star 1466
Star 1466
-
Star 1466
-
prototyp
prototyp z po-
dw6jna. kablna.kierowcy i zamontowana. wyrzutnia. BM-21
26
skokowa 6,87 dm3, moc maksymalna 162 kW (220 KM) przy 2400 obr/min. Sprz~gto typu Fichtel-Sachsh MFZ 395. Skrzynka bieg6w typu ZF 6S850, szesciobiegowa. Skrzynka rozdzielcza typu MAN G1000-2, mechaniczna. Mosty nap~dowe typu MAN. Zawieszenie przednie i tylne jak w 266 M. Kota 14.00-20". Zasadniczy uktad hamulcowy typu WABCO. Kabina kierowcy typu MAN. Skrzynia tadunkowa stalowa. Wymiary samochodu (mm): dtugosc x szerokosc x wysokosc - 7400 x 2500 x 3300; rozstaw osi - 4000 + 1370; Pozostate dane: tadownosc - 6000 kg, dopuszczalna masa catkowita - 14 000 kg, pr~dkosc maksymalna - 86 km/h. Star 1266 z uktadem nap~dowym 6x6 wyposazono w silnik MAN 0 0824 LFL 09 czterocylindrowy. Pojemnosc skokowa - 4,58 dm3, moc maksymalna - 114 kW (155 KM) przy 2400 obr/min. Sprz~gto typu Z 395. Skrzynka bieg6w typ.u ZF 6S-36, szesciobiegowa. Skrzynka rozdzielcza SR-
-
Star 266 -
pierwsze przymiarki
-380M lub typu MAN G 1000-2. Mosty nap~dowe typu MAN. Zawieszenie przednie i tylne, jak w 1466. Opony 12.00-20" lub 14,5-20". Uktad kierowniczy z przektadniq typu ZF. Zasadniczy uktad hamulcowy typu WABCO. Kabina kierowcy i skrzynia tadunkowa, jak w modelu 1466. Wymiary samochodu (mm): dtugosc x szerokosc x wysokosc - 6950 x 2550 x 3300; rozstaw osi - 2990 + 1250. Pozostate dane: tadownosc - 4000 kg, dopuszczalna masa catkowita - 12 000 kg, pr~dkosc maksymalna - 89 km/h.
ZASTOSOWANIE SAMOCHODOW TERENOWYCH STAR W latach 1948-1957 wyprodukowano tqcznie ok. 50 tys. samochod6w Star 20. Znalazty one zastosowanie w stuzbach transporto-
do rajdowej ci~zar6wki
27
wych Wojska Polskiego. W potowie 1956 r. rozpocz~to produkcj~ Stara 21. Jednak potrzeby MON nie ograniczaty si~ do szosowych samochodow ci~zarowych. Potrzebne byty terenowe samochody ci~zarowe zdolne do poruszania si~ w trudnych warunkach drogowych i po bezdrozach. probq rozwiqzania tego problemu, dotkliwie odczuwalnego w jednostkach ci~zkiej artylerii, byto wykonanie prototypow ciqgnikow pOtgqsienicowych SG-1O(lata 1949-1953), ktorych w rezultacie nie wdrozono do produkcji. Podobnie byto z prototypami Starow 30 i 44. W lipcu 1958 r. przekazano wojsku seri~ informacyjnq 25 egz. samochodow Star 66. Eksploatacja w jednostkach wojskowych pierwszych partii samochodow wykazata szereg wad i usterek typowych dla nowo uruchamianej produkcji samochodu, ale nie do kor'1caprzebadanego. Byto to spowodowane ogromnym pospiechem i potrzebq szybkiego dostarczenia tych samochodow Wojsku Polskiemu i gospodarce narodowej. Produkcyjne usterki szybko usuni~to i wznowiono produkcj~. W miar~ wzrostu produkcji coraz wi~cej samochodow trafiato rowniez do cywilnych przedsi~biorstw.W 1960 r. wyprodukowano 600 samochodow terenowych. W kolejnych latach wyprodukowano (egz.): 1965 r. 2300, 1970 r. - 3200, 1973 r. - (6), 1975 r. - 4000,1984 r. - (1552),1985 r. - (1275), 1986 r: - (1941), 1987 r. - (1549), 1988 r. - 2010 (1593), 1989 r. - 1685, 1990 r. 1200, 1996 r. - (88), 1997 r. - (85), 1998 r. - (110).W latach 1971-1994 MON otrzymat ogOtem 13 760 egz. modeli 660 M1/M2 i 17 072 egz. modelu 266. W nawiasach podano liczby samochodow dla MON (brak doktadnychdanych). Uczestnicy polskich wypraw naukowych na pustyni~ Gobi, w Himalaje, po afrykanskich pustyniach i po bezdrozach Ameryki Potudniowej chwalili sobie terenowe Stary. Uczestnicy Klubu Wysokogorskiego w wyprawie w gory Etiopii postuzyli si~ Starem 660 M1. Wykonano szereg nadwozi specjalnych i specjalizowanychoraz dostosowywanotakie nadwozia (juz produkowane do Starow 660) do zabudowy na podwoziu266. Stuzyty one do holowaniadziat,samolotowbojowych, transportu amunicji, todzi saperskich i pod 28
Star 266 w wersjl rajdowej przygotowany w rajdzie Paryz-Dakar w 1988 r.
Kabina
rajdowego
w 1988 r.
Stara 266
-
do udziafu
rajd Paryz-Dakar
zabudow~ nadwozi specjalnych: stanowisk dowodzenia, autobus6w sztabowych, radiostacji, radar6w, dziat przeciwlotniczych, park6w pontonowych, most6w towarzyszqcych, cystern, pozarniczych, zurawi, dystrybutor6w paliw i 0lej6w, dzwig6w, koparek, wywrotek, warsztat6w naprawczych, ciqgnik6w siodtowych i wielu innych. W 1988 r. przygotowano dwa samochody Star 266 do start6w w rajdzie-maratonie Paryz-Dakar. Samochody r6znity si~ od produkcyjnych niekt6rymi zespotami i wyposazeniem wymaganym w odpowiednich regulaminach sportowych. W 1979 r. opracowano i wykonano w Przemystowym Instytucie Motoryzacji w Warszawie samoch6d do obstugi pierwszej wizyty Papieza Jana Pawta II. Do wykonania tego pojazdu wybrano podwozie Stara 660 M2. o atrakcyjnosci samochod6w swiadczyt eksport. Przyktadowo Stary 266 eksportowano do Angoli (w latach 1977-1981 wystano 2790 egz.) i odpowiednio: Libia (1980 r.) - 650 egz., W~gry (1986-1989)-174 egz.,
Star 660 M2 (JP-'I). Samoch6d zaprojektowany I zbudowany w PIMot w Warszawle do obsrugi plerwszej wlzyty Papleia Jana Pawfa II
Star 266 -1981 r. Wersja eksportowa do Libii. Kota z nowym wzorem bleznlka, skrzynla tadunkowa z ptaskl\ podtogl\, akumulatory przenleslone z kabiny klerowcy do skrzynkl znajdujl\cej si'1 w mlejscu prawego zbiornika pailwa
-=.
~ -w:..II"'!I~ .~.
.
.
.....--
Star 266-1981 r. Wersja eksportowa do Llbli. Zdj'1cle ukazuje samoch6d przygotowany do pomlaru potozenla srodka ci'1zkosci
29
ZSSR (1987-1989) - 359 egz., Birma (1990 r.) - 89 egz., Jemen (1999 r.) - 550 egz. Brak wiarygodnych danych 0 wielkosci eksportu do ZSRR, Chin, Egiptu i innych panstw. W trakcie dziamn wojennych mi~dzy Angola, i Republika, Poludniowej Afryki, RPA zdobyla ok. 700 sarno-
chod6wStar266.
.
Star 266 w wersJI eksportoweJ do Angoll
Star 266
30
-
1999
r. W wersjl
eksportowej do Jemenu
Podwozie samochodu Star 266 w wersjl eksportowej do Angoll
Star 20 Star 266 ze skrzynil\ tadunkowl\ typu ,,0"
SG-10
Star 266 z "ptaskl\" skrzynll\ tadunkowl\
Star 4x4 - prototyp
Star 1366
-
prototyp
Star 1266
-
prototyp
Star 1466
-
prototyp
Star 6x6 - prototyp
Star 660 M1/n ze skrzynll\ tadunkowl\ typu ,,0"
Star 660 M2/w z "ptaskl\" skrzynil\ tadunkowl\
31
* * Ciqgfy rozwoj konstrukcji samochodu, ktorego koncepcja si~ga lat pi~edziesia.tych, umozliwit spetnienie oczekiwan odbiorcow wojskowych i cywilnych. W tym czasie nasta.pita zmiana w wymaganiach na samochody wojskowe, znacznie roznicuja.ce wymagania odbiorcow cywilnych. Z uwagi na ska.pe dotacje do badan i rozwoju produkcji, istniata koniecznose daleko ida.cej unifikacji terenowych wojskowych ci~zarowek z szosowymi ci~zarowkami cywilnymi. W tej sytuacji Star 266 (66 i 660) nie mogt bye typowym wojskowym samochodem ci~zarowym. Jednak zgodnie z opiniami uzytkownikow, samochody sprawdzaty si~ w trudnych warunkach drogowych, terenowych, w dziataniach wojennych, w duzym zapyleniu, wysokiej wilgotnosci, wysokich i niskich temperaturach otoczenia, w misjach pokojowych ONZ i ekspedycjach naukowych. Rozwoj samochodu 266 zatrzymat si~ na etapie prototyp6w 1266 (bezposrednie rozwini~cie modelu 266) i 1466. Sa. to pojazdy r6znia.ce si~ zespotami i tadownoscia.. Do produkcji (bye moze) trafi ten drugi, b~da.cy daleko ida.ca.unifikacja. z konstrukcjami typu MAN. Prawdopodobnie produkowany b~dzie "groiny" konkurent obu samochod6w - Star 944 z uktadem nap~dowym 4x4. Samochody te wyznaczaja. nowy kierunek rozwoju samochodu terenowego sredniej tadownosci, przy r6wnoczesnym ograniczeniu polskiej mysli technicznej, pracy polskich osrodk6w naukowo-badawczych i pracy polskich inzynier6w i k0l1struktor6w. Pozostanie niestety, tylko tania praca polskich robotnik6w. Redaktor: Jerzy Domanski Tablice kolorowe: Julian Malejko Opracowanie techniczne i graficzne: Andrzej W6jcik
Kwestia. otwarta. b~dzie sprawa zachowania nazwy Star i czy w Starachowicach pozostanie fabryka produkuja.ca samochody, czy jedynie montownia samochod6w MAN.
WYKAZ LITERATURY Ksiqiki Z. Pod b i e I ski, Samochody cii?zarowe, specjalne i autobusy, Instytut Wydawniczy "Nasza Ksi~garnia",Warszawa 1988. A. Rum m e I, Polskie konstrukcje i /icencje motoryzacyjnew latach 1922-1980,Wydawnictwo Komunikacjii la.cznosci, Warszawa 1986. A. Z i e I ins k i, Polskie konstrukcje motoryzacyjne 1947-1960, Wydawnictwo Komunikacji i la.cznosci, Warszawa 1985. Czasopisma "Autotechnika Motoryzacyjna", roczniki 1960-2000 "Wojskowy Informator Techniczny", roczniki 1960-2000 "Nowa Technika Wojskowa", roczniki 1998-2000 Zdj~cia pochodzq z: Archiwum PIMOT Archiwum WITPiS Materiatow reklamowych STAR w Starachowicach Zbiorow wtasnych autora "Autotechnika Motoryzacyjna", roczniki 1960-2000 "Wojskowy Informator Techniczny", roczniki 1960-2000 "Nowa Technika Wojskowa", roczniki 1998-2000
Stawomir Dra,Zkiewicz: Samoch6d terenowy Star 266, Warszawa 2001, Dom Wydawniczy Bellona i Agencja Wydawnicza CB, 8°, s. 32, iI., tab., seria Typy Broni i Uzbrojenia (TBU), zeszyt nr 194. 629.114.4n.
Samochody terenowe
W zeszycie opisano histori~ rozwoju, konstrukcj~, cechy eksploatacyjne, dane techniczne oraz zastosowanie znanego polskiego samochodu ci~zarowo-terenowego Star 266 i jego wszystkich wersji i odmian prototypowych, doswiadczalnych i produkowanych seryjnie.
Ostatnio ukazaty si~: 190. Samolotbombowy RBWZIIjaMuromiec, 191. Samolotrozpoznawczy Focke-Wulf Fw 189 Uhu, 192. SamolotbombowyTu-16, 193. Samolot mysliwskiprzechwytuja,cyMiG-31. Ukaze si~: SamolotmysliwskiSpitfire Mk IX-XVI. @Copyrightby SlawomirDra,ikiewicz,Warszawa2001.@Copyrightby Dom WydawniczyBellona,Warszawa2001. @ Copyright by Agencja WydawniczaCB, Warszawa2001. WydanieI. Obj~tosc:3,33ark.wyd.,2,00ark.druk. Papier kredowanyIII kl. 115 g, 70x100/16.Sktad: DW BELLONA.Druk: Agencja WydawniczaCB.
32
-
Star 6><6
prototyp
Star 660 M1/n ze skrzynia, tadunkowa,
Star 660 M2/w z "ptaska,"
typu ,,0"
skrzynia, tadunkowa,
Star 1366
-
prototyp
Star 1266
-
prototyp
Star 1466
-
prototyp
