The Thread of Poetry: A Pasport for Post70's Persian Poetry

‫ﺧﻄﺮﺷﻌﺮ‬ ‫ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪايﺑﺮايﺷﻌﺮِﭘﺴﺎﻫﻔﺘﺎد‬ ‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﺧﻄﺮﺷﻌﺮ – ﮔﺬرﻧﺎﻣﻪاي ﺑﺮاي ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻫﻔﺘﺎد‬ ‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫ﻣﺘﻦ اﻳﻦ ﺳﺨﻨﺮاﻧﻲ‪ ،‬در ﻫﻤﺎﻳﺶ دﺑﺴﺘﺎن ﻟﻨﺪن‪،‬‬ ‫در ﺗﺎرﻳﺦ ‪ 19‬آﮔﻮﺳﺖ ‪ 2007‬اﻳﺮاد ﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﻣﺠﻠﻪ ﺷﻌﺮ در ﻫﻨﺮ ﻧﻮﻳﺴﺶ‬ ‫‪www.poetrymag.ws‬‬

‫‪٢‬‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻧﺎ ادﺑﻴﺎت‪ :‬ﻧﻬﻲ از ﻣﻌﺮوف‬ ‫ادﺑﻴﺎت؟ ادب؟ ﺗﺄدﻳﺐ؟ ﻣﻮدب؟ ادﺑﻴﺎت را ﻓﺮاﻣﻮش ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬دﻧﺒﺎل ﻳﻚ ﻧﺎادﺑﻴﺎت ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﺪ ﻗﺪﻳﻢ را ﺗﺎزه ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﺑﺴﺎزﻳﻢ ﻛﻪ ﻣﺜﻞ ادﺑﻴﺎت ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ادﺑﻴﺎت ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﻳﺮا اﻳﻦ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﻀﺒﺎﻃﺶ‪ ،‬ﻛﻪ‬ ‫ادﺑﻴﺎت را ﻣﻄﻠﻘﺎً ﻣﻨﺰّه‪ ،‬ﻣﻨﻈﻢ ﻣﻲﻛﻨﺪ؟ ﺑﻪ اﻧﻔﻌﺎلاش؟ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪهﮔﻲاش؟ ﺑﻪ ﻣﺎﻧﺪن و رﺿﺎ و ارﺿﺎﻳﺶ؟ ﺑﻪ ارﺿﺎي ﻣﺎﻧﺪهﮔﻲ‪،‬‬ ‫ﺑﻪ ادﺑﻴﺎت‪ ‬ﻣﺎﻧﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ارﺿﺎي ادﺑﻲ‪ ،‬در‪ -‬ﻣﺎﻧﺪهﮔﻲ‪ ،‬درﻣﺎﻧﺪهﮔﻲ‪ ،‬ﻓﻜﺮي ﻛﻨﻴﻢ؟ ﻧﻪ! اﻳﻦ ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦ ادﺑﻴﺎت‪‬‬ ‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﮕﺎرﻧﺪهﻫﺎي ادﺑﻴﺎت‪ ‬اﻳﺮاﻧﻲ ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﻨﺰّه در ﺧﺪﻣﺖ‪ ‬ﻧﻈﺎم )ﻧﻈﺎمِ اﺧﻼﻗﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم دﻳﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ‪ ،‬ﻧﻈﺎم‬ ‫اﺧﻼﻗﻲي دﻳﻨﻲ‪ (...‬ﻣﻄﺎﺑﻖ ﻧﻈﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬و ادﺑﻴﺎت‪ ‬اﻳﺮاﻧﻲﺷﺎن ﭘﺲ‪ ،‬و ﭘﺲﺗﺮ ﻣﻲرود‪.‬‬ ‫ﻧﻈﺎمِ ادﺑﻴﺎت اﻳﺮاﻧﻲ در ﻳﻚ ﺣﻮزهي اﺳﺘﺤﻔﺎﻇﻲ )ﮔ‪‬ﺮد‪ ‬ﺧﻮدش( ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪ .‬ﻧﮕﺎرﻧﺪهي ادﺑﻴﺎت‪ ‬اﻳﺮاﻧﻲ در ﻛﺎرِ ﻣﺮاﻋﺎت‪‬‬ ‫ﻗﺎﻧﻮن ﺗﺒﺪﻳﻞ ﺑﻪ ﻣﺠﺮيي ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻧﮕﺎرﻧﺪهي ادﺑﻴﺎت ﻫﻤﺎن ﻧﮕﺎرﻧﺪهي ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻛﻪ از ﺣﻮزهي‬ ‫اﺳﺘﺤﻔﺎﻇﻲ ﺑﻴﺮون ﻧﺮوي‪ ،‬زﺑﺎن را از ﺣﻮزهي ﻣﻨﻈﻢ و ﻣﻨﺰّه ﺑﻴﺮون ﻧﺒﺮي‪ ،‬ﻧﻤﻲﺑﺮي‪ ،‬ﻣﻲﻣﺎﻧﻲ‪.‬‬ ‫ﻧﻈﻢ و ﺗﺮس ﺟﺎﻳﻲ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﻲرﺳﻨﺪ‪ :‬ﺑﺘﺮﺳﻲ ﻛﻪ از ﻧﻈﻢ ﺧﺎرج ﺷﻮي‪ ،‬ﺑﺘﺮس ﻛﻪ ﻧﺎﻣﻨﻈﻤﻲ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ ﻛﻪ ﻧﻈﻤﻲ را از‬ ‫رﻳﺨﺖ ﺑﻴﺎﻧﺪازي‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ ﻛﻪ اﻧﮕﺸﺖﻧﻤﺎ ﺷﻮي‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ از ﺗﻐﻴﻴﺮ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ از ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ از ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ از ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻛﺮدن‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻲ از ﺗﺮس‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫ﺑﺎ اﻳﻦ وﺻﻒ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ »ادﺑﻴﺎﺗﻲ« در ﻛﺎر ﻧﺒﻮده‪ :‬رﺳﺎﻟﻪ و ﺻﺤﻴﻔﻪ و وﻫﻢ ﺑﻮده‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﻮﻫ‪‬ﻢ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲدﻫﻴﻢ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫زﺑﺎنِ ﺟﻬﺎن‪ ،‬زﺑﺎنِ ﺷﻌﺮ‪ ،‬زﺑﺎنِ ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺮزه درآوردن ﭘﺎﻳﻪﻫﺎي ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن ﺷﺎﻟﻮدهي ﺟﻬﺎن را ﺳﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﺮاي دﺳﺖ ﺑﺮدن در‬ ‫ﺷﺎﻟﻮدهي ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﺮاي ﺑﺮﻫﻢ زدنِ ﻧﻈﻢِ ﺟﻬﺎن‪ ،‬در ﺷﺎﻟﻮدهي ﺟﻬﺎن‪ ،‬دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬در زﺑﺎن دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺮ از وﻗﺘﻲ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﺑﺎنِ ﻣﻌﻴﺸﺖ‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﺎﻟﻮف‪ ،‬زﺑﺎنِ رﺳﺎﻧﺶ و ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ‪ ،‬زﺑﺎنِ ﻋﺎم و‬ ‫ﻋﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ زﺑﺎن ﻣﻲاﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻬﺎن اﻳﺴﺘﺎده‪ ،‬اﻳﺴﺘﺎدهﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬زﺑﺎنِ ﺷﻌﺮ‪ ،‬زﺑﺎنِ ﻋﺎدت‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺎدت ﺑﻪ ﺧﺒﺮ ﻧﺪارد‪ ،‬ﺧﺒﺮ رﺳﺎﻧﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺰارش ﻧﻮﻳﺴﻲ ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﭘﻨﺪ ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺪرز دادن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺮار‬ ‫ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻜﺮار ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺣﻜﻮﻣﺖﻫﺎ ﺑﻘﺎ ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﺪن ﻣﻲﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ از ﻗﺎﻧﻮن ﻋﺎم و ﻋﻮام ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺮوي ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ؟‬

‫ﺑﻪ »دﺳﺘﻮر زﺑﺎن« ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬دﺳﺘﻮر؟ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﭼﻪ ﻛﺴﻲ دﺳﺘﻮر ﻣﻲدﻫﺪ؟ ﺑﻪ ﭼﻪ دﺳﺘﻮر‬ ‫ﻣﻲدﻫﺪ؟ دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻳﻚ ﺳﺎﻣﺎﻧﻪي اﺧﻼﻗﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ و ﻧﺒﺎﻳﺪﻫﺎي از ﭘﻴﺶ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﺪهاش‪ ،‬آﻳﻨﺪهي زﺑﺎن را ﺗﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻛﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻌﺮي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻋﺮي ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻮر و زﺑﺎنِ دﺳﺘﻮر‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺎ ﺟﻬﺎن‪ ،‬ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد و زﺑﺎن ﺗﺎزهاي را ﺧﻠﻖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﺎﻋﺮِ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬زﺑﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻞﻛﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻘﺪ‪‬س در ادﺑﻴﺎت و ادﺑﻴﺎت‪ ‬ﻣﻘﺪ‪‬س‬ ‫زﺑﺎنِ ﻋﺎم و ﻋﻮام‪ ،‬زﺑﺎنِ ﮔﻔﺖوﮔﻮ و ﺧﺒﺮرﺳﺎﻧﻲﺳﺖ‪ .‬وﺳﻴﻠﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬زﺑﺎن وﺳﻴﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻛﺎر اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺗﻘﺪس‪ ،‬ﻗﺪس و ﻗﺪاﺳﺖ‪ ،‬ﻗﺪ ﻋﻠﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻛﻠﻤﻪ را زﻳﺮ ﺳﻴﻄﺮهي ﺧﻮد درﻣﻲآورﻧﺪ‪ .‬ﭘﻴﺶ ﻣﻲآﻳﺪ ﻛﻪ ﻗﺪس و‬ ‫ﻗﺪاﺳﺖ زﻳﺮ ﺳﻮآل ﺑﺮود‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل‪ ،‬اﺣﻤﺪ ﺷﺎﻣﻠﻮ روزي آﻣﺪ و ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ‬آﺳﻴﺐ ﭘﺬﻳﺮ را ﭘﻴﺶ ﻛﺸﻴﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان‬ ‫ﺷﻚ ﻛﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ ﻫﺮﭼﻴﺰي ﺷﻚ ﻛﺮد )ﮔﻔﺘﺎري دﻛﺎرﺗﻲ(‪ ،‬و ﺑﻌﺪ ؟ ﺧﻮد‪ ‬او ﻣﻮﺿﻮع ﺷﻚ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻮﺿﻮﻋﻲ ﻛﻪ‬ ‫ﻣﻄﺮح ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ دﻟﻴﻞ ﻗﺪاﺳﺖِ ﺑﻲ ﻗﺪ و اﻧﺪازهاش )ﻓﺮدوﺳﻲ( ﻫﻴﭻ وﻗﺖ زﻳﺮ ﺳﻮآل ﻧﺮﻓﺖ‪ .‬ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ زﻳﺮ‬ ‫ﺳﻮآل ﻧﻤﻲروﻧﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﺑﻪ ﻣﺎ ﻣﻲآﻣﻮزد ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ‪ ،‬ﺑﻲ ﻫﻴﭻ اﺳﺘﺜﻨﺎﺋﻲ زﻳﺮ ﺳﻮآل ﻣﻲرود‪ .‬ﺷﻌﺮِ ﺧﻄﺮ از اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎع‪ ،‬ﺷﻌﺮ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻳﺎ ﺷﻌﺮ را ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﺪه ﻣﻲ ﺧﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺣﻜﻤﺖ و ﭘﻨﺪ و اﻧﺪرز‬

‫‪٤‬‬

‫ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬دﻳﺪه را ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦِ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﻠﻜﻪ ﻫﺮآﻧﭽﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻫﺴﺖ‪ .‬ﻏﻴﺮ از اﻳﻦ ﺑﻮدن و آن‬ ‫ﺑﻮدن اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪهﮔﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‬ ‫ﻛﺴﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪ :‬ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻮدش را ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﻛﺴﻲ ﺧﻄﺮﻧﺎكاش را‬ ‫ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻄﺮ را در ﺑﺮاﺑﺮ ﺧﻄﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﭼﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲاﻓﺘﺪ؟ وﻗﺘﻲ از ﺧﻄﺮ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻴﻢ‪ ،‬ﻛﺴﻲ در‬ ‫ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﺎ‪ ،‬ﺑﻴﺮونِ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﺮوع ﺑﻪ ﺣﺮف زدن ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺻﺪاﻳﻲ ﻣﻲآﻳﺪ‪ :‬ﻧﻮﺷﺘﻦ ﺧﻄﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮدن‪ ،‬در ﻣﺘﻦِ‬ ‫ﺧﻄﺮ ﺑﻮدن و از ﻣﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺘﻦ رﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬در ﺧﻄﺮ ﺳﻔﺮ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻜﻲ دﻳﮕﺮي را ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﻲﺑﺮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺖ را‪ ،‬ﺧﻄﺮ را‪،‬‬ ‫ﺧﻄﺮ ﻧﻮﺷﺖ را‪ ،‬ﻛﻪ ﻳﻜﻲ آن ﻳﻜﻲﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻪ ﺧﻄﺮ رﻓﺘﻦ‪ ،‬در ﺧﻄﺮ ﻣﺎﻧﺪن‪ ،‬از ﺧﻄﺮ ﮔﻔﺘﻦ‪ .‬ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪ :‬ﻣﻦ در ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ ﻫﺴﺖ و ﻧﻴﺴﺖ‪ ‬ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺳﺮ و ﻛﺎر دارﻳﻢ‪ .‬ﺧﻄﺮِ ﻫﺴﺘﻦ و ﻧﻴﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺮِ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ ،‬ﺧﻄﺮِ ﻗﻄﻊ و‬ ‫ﺗﻌﻠﻴﻖِ ﻧﻮﺷﺘﻦ‪ .‬درﻳﻦ ﻣﺎﺑﻴﻦ ﺑﻮدن‪ ،‬درﻳﻦ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻨﻲ‪ ،‬زﻣﺎنِ ﻧﻮﺷﺘﺎر وﻗﻮع ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﺑﻴﺎن دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻋﺪم ﻗﻄﻌﻴﺖ‪ ‬اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺧﻄﺮ در اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ‪ ...‬ﻛﻪ ﭼﻲ؟ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻌﻮﻳﻖ اﻓﺘﺎدن )ﻳﺎ اﻧﺪاﺧﺘﻦ( ﻧﺎﺑﻮديﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻬﻠﺖ اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﺧﻄﺮ‬ ‫ﺟﺎي ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎﻧﻮﺷﺖ ﺑﺪﻫﺪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺧﻮد را ﭘﺲ ﺑﻜﺸﺪ‪ .‬در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻛﺮدن‪ ،‬در ﻣﻬﻠﺖ‪ ‬ﻧﻮﺷﺘﺎر‬ ‫زﻳﺴﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎنِ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬زﻣﺎنِ ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ ،‬و ﺑﻌﺪ؟ ﻳﺎ ﺧﻄﺮ را از ﺟﺎي ﺑﺮﻣﻲداري‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﺧﻄﺮ ﺗﻮ را از ﺟﺎي ﺑﺮﻣﻲدارد‪ .‬ﻳﺎ ﺧﻄﺮ را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻄﺮ را ﺗﻤﺎم ﻣﻲﻛﻨﻲ‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻄﺮ ﺗﻤﺎمات ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﺎم؟‬ ‫ﺧﻄﺮ اﮔﺮ ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻧﻮﺷﺘﺎري در راه ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﻪ اﺻﻞ ﺧﻮدش ﻧﺰدﻳﻚ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ .‬ﻣﺎ ﺑﺎ ﻳﻚ ﺗﺠﺮﺑﻪ رو‬ ‫ﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ژرژ ﺑﺎﺗﺎي ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ :‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺑﺎﻃﻨﻲ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ اﻋﺘﺒﺎر‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﺧﻄﺮِ ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬و در ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﺎر را ﺧﻄﺮ‬ ‫ﻛﺮدن‪ ،‬دروﻧﻲﺗﺮﻳﻦ و ﻋﻤﻴﻖﺗﺮﻳﻦِ ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬آزﻣﻮﻧﻲ ﻛﻪ زﻧﺪﮔﻲ را‪ ،‬زﻧﺪﮔﻲي ﻣﺘﻦ را‪ ،‬و ﺷﺎﻋﺮ را‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻄﺮ ﻣﻲاﻧﺪازد‪.‬‬ ‫اﻳﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪ‪ ،‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺧﻄﻴﺮ‪ ،‬ﺷﻜﻞِ ﺑﻴﺮوﻧﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬زﻳﺴﺘﻦ ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻣﺘﻦ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ راﻫﻲ‬ ‫ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ‪ ،‬ﭘﺎﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮ اﻳﻦﺟﺎﺳﺖ‪ :‬ﭼﻴﺰي را ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ ﻛﻪ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاي‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻨﻮﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎﺷﻨﺎس و ﻧﺎﺷﻨﺎﺧﺘﻪ را‬ ‫ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬از راهﻫﺎي ﻧﺎﭘﻴﻤﻮده و از ﻛﻠﻤﺎت‪ ‬ﻧﺎﻣﺪه‪ ،‬از ﺳﻄﺮﻫﺎي ﻧﺎﻧﻮﺷﺘﻪ و از ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﻧﺎآزﻣﻮده‪ ،‬از ﺷﻜﻞﻫﺎي ﻧﺎﺳﺎﺧﺘﻪ و‬ ‫از ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﻧﺎدﻳﺪه‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ‪ ،‬ﺧﻮدت را ﺑﻪ ﻣﻴﺎنﺷﺎن ﺑﻴﺎﻧﺪازي‪ .‬آﻳﺎ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدي؟ آﻳﺎ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻲﺷﺎن؟ آﻳﺎ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﻨﺪت؟‬ ‫آﻳﺎ ﺧﻄﺮ در ﺣﺪ‪ ‬ﺧﻄﺮ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ؟‬

‫‪٥‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم‪ :‬ﺑﺮﮔﺮدي و ﺗﺠﺮﺑﻪات را ﺑﻪ ﻧﻮﺷﺘﺎر ﺑﺪﻫﻲ‪ .‬ﺑﺮﮔﺮدي و زﻧﺪﮔﻲ در ﻣﺘﻦِ ﺧﻄﺮ را ﺑﻪ‬ ‫ﺳﻄﺮ ﺑﻜﺸﺎﻧﻲ‪ .‬ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻳﻚﺑﺎره اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻚﺑﺎر اﺳﺖ‪ ،‬و ﺣﺘﺎ ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﻢ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺧﻄﺮ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻳﻚﺑﺎر‪ ،‬و ﻓﻘﻂ ﻳﻚﺑﺎر‪ ،‬ﺑﻴﺎﻳﺪ‪،‬‬ ‫ﭘﻴﺶ ﺑﻴﺎﻳﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻧﻮﺷﺘﺎريﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻣﻤﺎس ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻲ‪ ،‬ﺣﺎدﺛﻪي ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻤﺎس ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻧﻮﺷﺘﺎر‪ ،‬ﻣﻤﺎس ﺑﺎ ﺧﻄﺮ ﻧﻮﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺑﻲﺟﻬﺖ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ ﻋﻨﻮان ﺷﻌﺮي ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺘﺮس‪ ،‬و ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺳﻄﺮش ﺑﺎ ﻓﻌﻞِ اﻣﺮيي ﻧﺘﺮس! آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬آﻏﺎزِ‬ ‫ادﺑﻴﺎت‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦﺟﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺘﺮس! ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻨﻮﻳﺲ!‬

‫دارم ﺳﻌﻲ ﻣﻲﻛﻨﻢ دري ﺑﺎز ﻛﻨﻢ‬ ‫ﺗﺎ ﺣﺮف‪ ‬دﻳﮕﺮي ﺑﺰﻧﻢ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺣﺮﻓﻲ ﺑﺰﻧﺪ‬ ‫ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻧﻤﻲﺷﺪ زد‬

‫دري ﻛﻪ ﺑﺎز ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﺷﻮد و ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ‪ .‬دري ﻛﻪ ﺣﺮف اﺳﺖ‪ .‬دري ﻛﻪ ﺣﺮف ﺑﺰﻧﺪ و ﺣﺮف ﺑﺪﻫﺪ و دﻳﮕﺮ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫دﻳﮕﺮي ﺣﺮف ﺑﺪﻫﺪ‪ .‬دري ﻛﻪ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺗﻐﻴﻴﺮ و ﺗﺤﻮل در ﻣﺘﻦ و از ﻣﺘﻦ آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬از اﻳﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺑﻌﺪ اﻧﻘﻼبِ ﻣﺘﻦ در ﺣﺎلِ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺳﺖ‪:‬‬

‫اﻧﻘﻼبِ ﺗﺎزهاي ﺑﺮ ﻣﻴﺰ ﻛﺮدن‬

‫از ﺷﻌﺮ ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻲ؟‬

‫ﺷﻌﺮﻫﺎي زﺑﺎن ﻣﺎدر‬ ‫ﻣﺎدر اﮔﺮ زﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﻣﺎ‪ ،‬در زﺑﺎن ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻣﺎدر ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﺎ‪ ،‬در ﻛﺠﺎﻳﻴﻢ؟ در ﻛﺠﺎي ﻣﺎدرﻳﻢ؟ زﺑﺎنِ ﻣﺎ در‬ ‫ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﺎ ﺑﻌﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬دورﻳﻢ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪاﻳﻢ‪ .‬ﻓﺼﻞِ ﻣﺸﺘﺮك ﻣﺎ ﻛﺠﺎﺳﺖ؟ ﻣﺎدر‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻣﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﭼﻴﺴﺖ‪،‬‬ ‫ﻳﺎ ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺣﻀﻮرِ دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬در ﺑﻮدنِ ﻣﻦ اﺳﺖ و در ﻧﺒﻮد‪ ‬ﺗﻮ‪ .‬و ﺑﺎﻟﻌﻜﺲ‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ‪ ،‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬آﻧﺠﺎﺳﺖ‪،‬‬

‫‪٦‬‬

‫ﻓﺎﺻﻠﻪي اﻳﻨﺠﺎ ﺑﺎ آﻧﺠﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻦ اﻳﻨﺠﺎﻳﻢ‪ ،‬ﺗﻮ آﻧﺠﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺑﻴﻦ ﻣﺎ ﻫﻴﭻ ﺟﺰ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‪ ،‬زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺮﻫﺎي‬ ‫ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﭘﺴﺮي ﻫﻢ اﮔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻲ‬ ‫اﻳﻦ ﻃﺮف‪ ‬دﻧﻴﺎ‬ ‫ﭘﺴﺮي دراﻳﻦ ﻃﺮف‪ ‬دﻧﻴﺎﺳﺖ‬

‫اﻳﻦ آﻏﺎز دﻧﺒﺎل ﺗﺮﺟﻴﻌﻲ ﻣﻲﮔﺮدد ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎﻧﻲ ﺗﻜﺎن دﻫﻨﺪه ﺑﺪل ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﻣﺎدري ﻫﻢ اﮔﺮ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻢ‬ ‫آن ﻃﺮف‪ ‬دﻧﻴﺎ‬ ‫درآن ﻃﺮف‪ ‬دﻧﻴﺎﺳﺖ‬ ‫ﻣﺎدري‬

‫از ﺷﻌﺮ ﻛﺎس ﻋﺮوس‬

‫ﻣﺎدر‪ ،‬زﺑﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻦ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎن‪ ،‬و ﺗﻦ‪ ،‬ﻏﺎﻳﺐاﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎدر ﻏﺎﻳﺐ اﺳﺖ‪ .‬زﺑﺎنِ ﻣﺎدر‪ ،‬ﺗﻦِ ﻣﺎدر‪ ،‬دورﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪﻧﺪ‪ .‬دوري از‬ ‫ﺗﻦ ﻣﺎدر‪ ،‬آﻏﺎز ﺗﺒﻌﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬از ﺑﺪو ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬ﻛﻮدك از ﺗﻦِ ﻣﺎدر ﻧﻔﻲ ﺑﻠﺪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﺳﺎس رواﻳﺖ از ﻫﻤﻴﻦﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﻜﻞ‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾ ﺗﻮﻟﺪ‪ ،‬در ﺗﺒﻌﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻌﻴﺪﻳﻢ‪ ،‬راوياﻳﻢ‪ ،‬رواﻳﺖ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ آنﭼﻪ را ﻛﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﺑﻌﻴﺪ‪ ،‬از دﺳﺖ‬ ‫دادهاﻳﻢ‪ .‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻳﺎ از دﺳﺖ دادهاﻳﻢ‪ ،‬در ﻣﺘﻦ ﺣﺎﺿﺮ ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﮔﻢ ﺷﺪه را ﺻﺪا ﻛﺮدن‪ ،‬ﮔﻢ ﺷﺪه را ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﺮدن‪ .‬ﻛﻪ ﻟﺬت اﺳﺖ‪ .‬و ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦ ﻛﺮدن‪ .‬ﺗﻦِ ﻣﺎدر را‪ ،‬ﺟﻨﺲ و ﺟﻨﺴﻴﺖ‪ ‬ﻣﺎدر را‪ ،‬ﺑﺎ ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺑﺎ ﺟﻨﺲِ ﻛﻠﻤﻪ ﺗﻌﻮﻳﺾ ﻛﺮدن‪.‬‬ ‫از ﺟﻨﺴﻴﺖ ﺑﻪ ﻧﺎﺟﻨﺴﻴﺖ رﻓﺘﻦ‪ ،‬و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻛﻠﻤﻪ ﺟﻨﺴﻴﺖ دادن‪ .‬ﻛﻠﻤﻪ را ﻣﺎدر ﻛﺮدن‪.‬‬

‫در ﺷﻌﺮ آﻟﺒﻮم ﻣﻲﺧﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫دوري دوري ﭼﻪ ﻛﺮده ﺑﺎ ﺣﺎﻓﻈﻪام‬

‫زود‪ ،‬دور‪ ،‬دﻳﺮ‪.‬‬ ‫زودﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎي ﺻﺪا ﻛﺠﺎﺳﺖ وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺻﺪا ﺑﻪ ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺻﺪاي ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﻣﻲرﺳﺪ؟‬ ‫ﺻﺪا در ﺣﺪ‪ ‬ﻓﺎﺻﻞِ دو ﻧﻔﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬وﻗﺘﻲ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪ ‬ﺑﻲﻧﻬﺎﻳﺖ ﻣﻴﻞ ﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻛﻼم و ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬ﺣﺮف و ﺻﻮت‪،‬‬ ‫زﻣﺎن را ﺑﻪ ﺳﻤﺖ و ﺳﻮي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺑﺮﻧﺪ‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺣﺮف‪ ،‬ﺻﺪا‪ ،‬ﺻﺪاي ﺣﺮف‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﺷﻨﻴﺪه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻛﻼم را‬

‫‪٧‬‬

‫دور ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫زودﺗﺮﻳﻦ ﺟﺎي ﺻﺪاﻳﻢ ﺑﻮد‬ ‫ﻣﺎدر‬ ‫دﻳﺮ ﺷﺪ‬ ‫ﻛﻪ وﻗﺘﻲ از آن دور ﺷﺪم‬

‫از ﺷﻌﺮ دﺳﺘﻢ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺮد دق ﻛﺮد‬

‫ﺣﺎﻓﻈﻪ ﻫﺴﺖ‪ ،‬ﻓﺮاﻣﻮﺷﻲ ﻫﺴﺖ و ﺑﻌﺪ ﺑﻪ ﻳﺎدآوردن اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دور ﻛﺮدن‪ ،‬در ﻓﺎﺻﻠﻪ ﮔﺬاﺷﺘﻦ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪ را‬ ‫ﺑﻲﻓﺎﺻﻠﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻦ اﺳﺖ‪ .‬در اﻳﻦ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪﮔﻲ‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺎﻫﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ ،‬ادﺑﻴﺎت ﻃﻌﻢِ ﻟﺬت‪ ‬را ﻣﻲﭼﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫رازي ﻛﻪ راز ﺑﻤﺎﻧﺪ‬ ‫ﺑﻪ راز‪ ،‬ﺑﻪ رازﮔﻮﻧﻪ ﻓﻜﺮ ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ادﺑﻴﺎﺗﻲ ﻛﻪ راز را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻓﺎشاش ﻧﻤﻲﻛﻨﺪ‪ .‬از اﻳﻦﺟﺎ ﺣﺮف‪ ‬دﻣﻮﻛﺮاﺳﻲ را ﭘﻴﺶ‬ ‫ﺑﻜﺸﻴﻢ‪ :‬اﻧﺘﺨﺎبِ اﻳﻦﻛﻪ ﭼﻪ را راز ﺑﺨﻮاﻫﻲ‪ ،‬ﭼﺮا ﻧﺨﻮاﻫﻲ‪ .‬ادﺑﻴﺎﺗﻲﺳﺖ ﻛﻪ رﻣﺰ دارد و ﻣﺮﻣﻮز ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻟﺬت‪ ‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪ ،‬در‬ ‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ ﻫﻤﻴﻦ رازﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬در ﻛﻠﻨﺠﺎر رﻓﺘﻦ ﺑﺎ رازﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺎش ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻓﺎش ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ادﺑﻴﺎت رازش را‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺎ در ﻣﻴﺎن ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ راز ﭼﻴﺴﺖ؟ راز ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ در ﭘﺸﺖ‪ ‬اﻳﻦ راز‪ ،‬رازِ دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪ ،‬و دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪ ،‬و‬ ‫دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪.‬‬

‫ﻣﺎدر!؟‬ ‫ﺷﺎﻋﺮيﺳﺖ‬ ‫اﺣﻤﻖ‬ ‫ﻛﻪ ﺳﻌﻲ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ اﻳﻦ را ﺑﻨﻮﻳﺴﺪ‬

‫از ﺷﻌﺮ دﺳﺘﻢ ﺑﮕﺮﻓﺖ و ﭘﺎ ﺑﻪ ﭘﺎ ﺑﺮد دق ﻛﺮد‬

‫ﺑﺴﺎﻣﺪ ﻣﺎدر در اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺣﺎﻛﻲ از ﻫﻤﻴﻦ راز ﻧﻴﺴﺖ؟ رازِ ﻣﺎدر‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺜﺎﺑﻪ ﻣﻨﺒﻊ و ﻣﻨﺸﺎء رازﻫﺎي زﺑﺎن‪.‬‬

‫‪ Normopathie‬ﻳﺎ ﻣﺮضِ اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬ ‫ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ‪ -‬و ﻧﺤﻮهي اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ دﻗﺖ ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪٨‬‬

‫اول ﻛﻪ ﺷﺪم ﻗﺮار ﺑﻮد‬ ‫وﻟﻲ ﻫﺰاري ﮔﻢ ﺷﺪ‬ ‫‪...‬‬ ‫دوﭼﺮﺧﻪ را ﻗﻮل داده ﺑﻮد و ﭘﺪر ﻫﻮل ﻛﺮد و ﻫﺮﮔﺰ ﺑﻴﺴﺖ ﻧﺸﺪ‬ ‫از دوﭼﺮﺧﻪاي ﻛﻪ ﻫﺮﮔﺰ ﺑﺮاﻳﺶ ﻧﺨﺮﻳﺪ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﭼﻨﺎن اﻓﺘﺎدم ﻛﻪ ﻣﺎدرم ﺑﺰرگ ﺷﺪ‬ ‫ﭘﺴﺮم ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﺳﻪ ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻗﺮار ﺷﺪ روي ﻗﻮلِ ﻣﺎدر ﺣﺴﺎب ﻛﻨﺪ‬ ‫ﻣﺎدر ﺑﺰرگ داﺷﺖ از ﻛﻨﺎرِ ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﻲِ ﺧﻮد رد ﻣﻲﺷﺪ‬ ‫ﻛﺎرﻧﺎﻣﻪ او را ﺑﻴﺴﺖ ﻛﺮده ﺑﻮد و ﺗﺎﺑﺴﺘﺎن داﺷﺖ آﻓﺘﺎب ﻣﻲﭘﺎﺷﻴﺪ ﻛﻪ ﻧﺎﮔﻬﺎن آﺳﻤﺎن ﻛﻼغ ﭘﻮﺷﻴﺪ‬ ‫ﻋﺠﺐ ﻏﺎرﻏﺎرِ ﺻﺪ آﻓﺮﻳﻨﻲ داﺷﺖ!‬

‫ﻳﺎ‪:‬‬

‫وﻗﺘﻲ ﻣﻄﻤﺌﻨﻦ ﻧﺪارم‬ ‫ﻛﻪ ﻟﻄﻔﻲ ﺑﺮاي ﺑﻌﺪن ﻧﮕﻪ دارم‬ ‫دﺳﺘﻲ ﺑﻪ ﺳﺒﻚ‪ ‬ﻟﻄﻔﻦ ﻧﺪارم‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮﻣﻮﻫﺎي ﻧﺴﺒﺘﻦ ﺑﮕﺬارم‬

‫ﻳﺎ‪:‬‬ ‫ﺑﺮو ﺑﻪ ﺳﻤﺖ‪ ‬ﺑﺮو ﻛﻪ رﻓﺘﻢ ﻧﺮو ﻛﻪ ﻣﻲﻣﺎﻧﻲ‬

‫ﻏﻴﺒﺖ‪ ،‬ﺟﺎﺑﺠﺎﻳﻲ‪ ،‬دﺳﺖ ﺑﺮدن در ﺳﺎﺧﺖ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺗﻌﻮﻳﺾِ ﺟﺎي ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬از ﻳﻚ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎي دﻳﮕﺮ ﺑﺮدن‪ ،‬ﭘﺮشِ‬ ‫ﻛﻠﻤﺎت‪ .‬اﻳﻨﻬﺎ از ﺟﻤﻠﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﻲﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﺟﻤﻠﻪﻫﺎ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ در ﺷﻌﺮ دروغ‪ ،‬دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻳﺎ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺧﻮاﻧﻨﺪه در ﺑﺮﺧﻮرد اول ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﭼﻴﺰي ﻛﻢ اﺳﺖ‪ ،‬ﻳﺎ ﭼﻴﺰي ﺳﺮﺟﺎﻳﺶ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﺑﻪ ﻫﻢ ﺧﻮرده‪ ،‬و ﭼﻴﺰي‪،‬‬ ‫ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ ﺟﺎﻳﺸﺎن را از دﺳﺖ دادهاﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪ ﭼﻴﺰﻫﺎﻳﻲ؟ اﻳﻨﺠﺎ ﻧﺤﻮ و ﻧﺤﻮهي ﻛﻠﻤﺎت ﺳﺎﺧﺖ‪ ‬دﻳﺮﻳﻦ ﺧﻮد را از دﺳﺖ‬ ‫دادهاﻧﺪ‪ .‬ﺳﺎﺧﺖ‪ ‬ﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ‬ﺟﻤﻠﻪ‪ ،‬ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﻣﺘﻌﺎرف و ﺗﺼﻮﻳﺮﻫﺎي ﻣﺘﺪاول‪ ،‬ﻏﻴﺒﺖ دارﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻏﻴﺒﺖ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﻮاﻧﻨﺪه را‬ ‫ﺗﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ‪ :‬ﺗﻜﺎن ﺧﻮردن ﻛﻠﻤﺎت‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻜﺎن اﻓﺘﺎدن ﺧﻮاﻧﻨﺪه‪.‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲﺳﺎزد و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﻣﻬﺮ ﺗﺎﻳﻴﺪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪن و ﺷﻨﺎﺳﺎﻧﺪه ﺷﺪن اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﺟﺎﻣﻌﻪ‪ ،‬ارزش ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬رﺳﺎﻧﻪﻫﺎ روزﻧﺎﻣﻪﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺠﻼت‪ ،‬ﺗﻠﻪوﻳﺰﻳﻮن ‪ -‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ را ﺗﺒﻠﻴﻎ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ را ﺣﺎﻛﻢ‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬و ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ‪ -‬ﻫﻤﻪ؟ ‪ -‬ﺑﻪ ﺗﻜﺎﭘﻮ ﻣﻲاﻓﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖِ اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ زﻧﺪهﮔﻲ ﻛﻨﻨﺪ ‪ -‬ﻳﻌﻨﻲ زﻧﺪه ﺑﻤﺎﻧﻨﺪ‪ .‬ﺣﺘﺎ ﺷﺎﻋﺮ‬ ‫و ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﻫﻢ اﺳﺘﺎﻧﺪارد ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﺗﺎﻳﻴﺪ ﺷﺪن اﺳﺖ‪ ،‬ﭼﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺎﻳﻴﺪ ﻛﺮدن اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻮن ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ‬

‫‪٩‬‬

‫ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻋﺮ ﺧﻄﺮﻧﺎك‪ ،‬از اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻛﺎرِ او ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﺟﺎﻣﻌﻪ رﻓﺘﻦ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺎﻳﺪ ﻛﺎرِ او اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺧﻮد ﺑﻜﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﭘﺲ در دﺳﺘﻮر دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬در دﺳﺘﻮر زﺑﺎن ﻛﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ ،‬در دﺳﺘﻮر ﺟﻬﺎن دﺳﺖ ﺑﺮدهاﻳﻢ‪ .‬در دﺳﺘﻮر‬ ‫ﺟﻬﺎن ﻛﻪ دﺳﺖ ﺑﺮده ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ در ﺣﻘﻴﻘﺖ دﺳﺖ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ‬ﺟﻬﺎن را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ ﭼﻮن ﺟﻤﻠﻪ ﺟﻤﻠﻪي‬ ‫ﺟﻬﺎن را ﻋﻮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﭘﺲ دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ ﻏﺎﻳﻲ در ﻛﺎر ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ،‬ﺣﻘﻴﻘﺖ‪ ‬ﺷﻌﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﺎﻧﻴﺖ‪ ‬اوﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺗﻮي ﺣﻘﻴﻘﺖ ﭼﻨﺎن دﺳﺖ ﺑﺮد‬ ‫ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﻣ‪‬ﺮد‬ ‫دروغ ﺑﻮد!‬

‫در ﻫﺮ اﺳﺘﺎﻧﺪاردي‪ ،‬ﮔﺬﺷﺘﻪاي ﻫﺴﺖ‪ .‬اﺳﺘﺎﻧﺪارد در ﻫﻨﺮ‪ ،‬ﻣﻮزهﻫﺎي ﻫﻨﺮي را ﺳﺎﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮزه‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲﺳﺖ ﻛﻪ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎي ﻫﻨﺮي ﺑﻪ ﻧﻤﺎﻳﺶ ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻴﻨﻨﺪهﮔﺎن ﻣﻄﻤﺌﻦاﻧﺪ ﺑﻪ ﺗﻤﺎﺷﺎي ﭼﻴﺰي ﻣﻲﻧﺸﻴﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻬﺮ‬ ‫اﺳﺘﺎﻧﺪارد دارد‪ ،‬ﭼﻮن زﻣﺎن ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺳﺖ و اﻳﻦ آﺛﺎر از ﻓﻴﻠﺘﺮﻫﺎي ارزﺷﻲ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه ﻛﻪ داراي »ارزش ﻫﻨﺮي«‬ ‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬در ﺷﻌﺮ ﻫﻢ ﻣﻮزهﻫﺎ ﺷﻜﻞ ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻛﻠﻤﺎت ﺗﺎﻛﺴﻲدرﻣﻲ ﺷﺪه‪ ،‬ﻛﻠﻤﺎت ﺧﺸﻚ ﺷﺪه‪ ،‬ﺷﻌﺮﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ‬ ‫زﻧﺪهﮔﻲيﺷﺎن در ﻋﺪمِ زﻧﺪهﮔﻲﺷﺎن‪ ،‬در ﻧﺒﻮد‪ ‬زﻧﺪهﮔﻲﺷﺎن‪ ،‬ﺧﻼﺻﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮِ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﻮل ﻛﻪ ﻗﺒﻮلِ ﻗﺒﻞ اﺳﺖ‪ ،‬ﻗﻄﻊ راﺑﻄﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮِ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻗﺒﻴﻞ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺒﻴﻪ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ‪‬‬ ‫ﻗﺒﻞ و ﺷﺒﻴﻪ‪ ‬ﻗﺒﻮل ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺷﻌﺮِ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ‪ ‬ﺧﻮدش اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺒﻴﻪ‪ ‬ﺧﻄﺮ‪:‬‬ ‫اﮔﺮ ﻛﻪ ﻗﻮل ﺗﻮﻳﻲ ﭘﺲ ﭼﺮا ﻗﺒﻮل ﻣﻨﻢ!؟‬ ‫دوﺑﺎره آريام؟‬ ‫و از ﻗﺒﻴﻞِ ﻗﺒﻮل ﻓﺮاريام‬ ‫ﻣﻦ ﻗﺒﻞِ ﻛﻲ؟‬ ‫از ﻗﺒﻞِ ﻣﻦ ﻗﺒﻮل‬

‫ﺷﻌﺮ ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﻣ‪‬ﺪام از راهﻛﺮدﻫﺎي ﻣﻌﻤﻮل و ﻣﺎﻟﻮف ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ از ﻫﺮ وﺿﻌﻴﺖ‪ ‬ﺗﺜﺒﻴﺖ ﺷﺪهاي دور ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬ ‫از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻳﺎدم ﻣﻲآﻳﺪ‬ ‫ﻳﺎد ﮔﺮﻓﺘﻪام از ﻳﺎد ﺑﺒﺮم راﻫﻲ را ﻛﻪ در راﻫﻢ ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‬

‫ﭼﻨﺪ ﺻﺪاﻳﻲ‪ ،‬ﭼﻨﺪ زﺑﺎﻧﻲ‬ ‫ﺷﺎﻳﺪ ﻻزم ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﺻﺪاﻳﻲ ﺑﻮدن ﻓﻜﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻓﻜﺮ دﻳﮕﺮي ﻛﻨﻴﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﺷﻌﺮ اﺑﺰوردﻳﺘﻪ ﻛﻪ ﻣﻲرﺳﻴﻢ‪،‬‬

‫‪١٠‬‬

‫ﻣﻮﻗﻌﻴﺘﻲﺳﺖ ﺗﺎ ﻳﻜﻲ از وﺿﻌﻴﺖﻫﺎي ﭼﻨﺪﺻﺪاﻳﻲ را ﻣﺮور ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫واﻗﻌﻦ ﻛﻪ!‬ ‫ﺗﻨﺒﻠﻲ ﻫﻢ زﻳﺮِ ﭘﺎي ﺗﻮ ﻟُﻨﮓ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﭘﺎﺷﻮ!‬

‫ﺷﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺎور ﻧﻤﻲﻛﻨﻢ ﺗﺎ ﺗﻨﮓ‪ ‬ﻏﺮوب ﺧﻮاب دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻲ‬

‫ﻧﺨﻮاﺑﻴﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﭼﻪ ﻧﺸﺴﺘﻲ ﺑﺮ ﺻﻨﺪﻟﻲﻫﺎي دورِ ﻣﻴﺰ ﻧﺸﺴﺘﻪاي ﻛﻪ ﭼﻴﺪهاي؟‬

‫ﺳﻴﺒﻲ ﻧﭽﻴﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﺑﻪ اﻧﺪازهي دو وﻋﺪه ﺑﻴﺸﺘﺮ ﭼﺮﻳﺪهاي‬

‫ﻧﺨﻮرده ﺑﻮد‬

‫ﭼﻪ دﻳﺪهاي؟‬

‫ﭼﻴﺰي ﻧﺪﻳﺪه ﺑﻮد‬

‫ﻋﺠﺐ ﻫﻮاي ﺑﻮداري ﺗﻦِ اﺗﺎق ﻛﺮدي ﺧﺎك ﺑﺮ ﺳﺮت ﺑﺎز ﻫﻢ ﮔﻮزﻳﺪي؟‬

‫رﻳﺪه ﺑﻮد‬ ‫ﻏﻴﺮت ﺑﻪ اﻳﻦ ﺧﻮاﺑﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﻛﻨﻲ ﮔﺮدن ﺑﺪﻫﻜﺎر اﺳﺖ‬ ‫ﺣﻴﻒ‪ ‬رگ ﻛﻪ ﻧﺪاري‬

‫ﺑﺮﻳﺪه ﺑﻮد‬ ‫و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺮي در دﻟﺶ ﺗﻨﮕﻲ ﻣﻲﻛﺮد‬

‫زﻳﻠﻮي زﻳﺮِ ﻣﻴﺰ را ﺧﻮن ﻛﺮده ﺑﻮد‬ ‫ﻛﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲدﻳﺪ‬ ‫ﻣﺮده ﺑﻮد‬

‫ﺻﺪاﻳﻲ ﺑﻪ رﻧﮓ‪ ‬ﻣﺸﻜﻲ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻛﻲ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ؟ ﺑﺎ ﻛﺴﻲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺎ او‪ .‬ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮارت ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻪ‬ ‫زﻣﺎنِ ﺣﺎل‪ ،‬در زﻣﺎنِ ﺣﺎل‪ ،‬ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺤﺾِ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﻤﻠﻪاش ﺗﻤﺎم ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺻﺪاي آﺑﻲ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﺷﺮوع‬ ‫ﺻﺪاي آﺑﻲ‪ ،‬ﭘﺎﻳﺎنِ ﺻﺪاي ﻣﺸﻜﻲﺳﺖ‪ .‬ﺻﺪاي آﺑﻲ اﻳﻦ را ﺗﺎﻛﻴﺪ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻴﺎنِ ﻣﺸﻜﻲ دﻳﮕﺮ ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﭘﺎﺳﺦ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺎﺳﺨﻲ ﻛﻪ ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺻﺪاي ﻣﺸﻜﻲ‪ ،‬ﺗﻚ ﺻﺪاﻳﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ ﻣﺴﺘﺒﺪاﻧﻪ‪ ،‬ﺣﺮف‬ ‫ﻣﻲزﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺟﻮاب ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ .‬ﺧﻮاﻧﺪن‪ ،‬دﻳﺪن‪ ،‬ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ‪ :‬ﻛﻮر ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻤﻲدﻳﺪ‪.‬‬ ‫ﻛﻮري ﭼﻴﺴﺖ؟ ﺻﺪاﻳﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻳﻚ ﻧﻔﺲ‪ ،‬ﺑﻲوﻗﻔﻪ‪ ،‬ﭘﻴﺶ ﺑﺮود‪ .‬ﭼﻴﺰي ﺟﺰ ﺧﻮدش ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺻﺪاي‬ ‫دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﺻﺪاي ﺣﺎﻛﻢ را دﭼﺎر وﻗﻔﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻫﻴﭻ ﮔﻔﺖوﮔﻮ ﻳﺎ ﻣﻜﺎﻟﻤﻪاي ﺑﻴﻦِ اﻳﻦ دو ﺻﺪا ﺷﻜﻞ ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬دو ﺻﺪا ﻛﻪ‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮازات ﻫﻢ ﭘﻴﺶ ﻣﻲروﻧﺪ‪ ،‬دو ﻗﺪرﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ رزم ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﺗﺎ ﺷﻨﻴﺪه ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺻﺪاي آﺑﻲ‪ ،‬ﺻﺪاﻳﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ زﻣﺰﻣﻪ‬ ‫ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎن ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ‪ ،‬زﺑﺎنِ ﻫﻮﺷﻴﺎر‬ ‫ﻳﺎزدﻫﻢ اﻛﺘﺒﺮ ‪ ،1939‬واﻟﺘﺮ ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ ﻛﻪ در اردوﮔﺎه ﻛﺎر اﺟﺒﺎري ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲ ﺑﺮد‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻲ ﻣﻲﺑﻴﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ در ﻧﺎﻣﻪاي‬

‫‪١١‬‬

‫ﺑﻪ ﮔﺮﺗﻞ آدورﻧﻮ‪ ،‬ﻫﻤﺴﺮ ﺗﺌﻮدور‪ ،‬ﺧﻮاباش را اﻳﻦ ﻃﻮر ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫»دﻳﺸﺐ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر ﻛﻪ روي ﻛﺎهﻫﺎ دراز ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮدم‪ ،‬ﭼﻨﺎن ﺧﻮاب زﻳﺒﺎﻳﻲ دﻳﺪم ﻛﻪ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻢ‬ ‫ﺑﺮاﻳﺖ ﺗﻌﺮﻳﻒاش ﻧﻜﻨﻢ‪ ...‬ﺧﻮاﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ ﻫﺮ ﭘﻨﺞ ﺳﺎل ﻳﻚ ﺑﺎر ﻣﻲﺑﻴﻨﻢ و ﺣﻮل ﻣﺤﻮر »ﺧﻮاﻧﺶ«‬ ‫ﻣﻲﭼﺮﺧﺪ‪ ...‬ﭼﻴﺰي ﻛﻪ دﻳﺪم‪ ،‬ﭘﺎرﭼﻪي ﭘﺮ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎري ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ ﺗﺸﺨﻴﺺ ﺑﺪﻫﻢ‪،‬‬ ‫ﺑﺨﺶ ﻓﻮﻗﺎﻧﻲ ﺣﺮف ‪ d‬ﺑﻮد‪ ...‬اﻳﻦ ﺗﻨﻬﺎ ﭼﻴﺰي ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﻮاﻧﺴﺘﻢ »ﺑﺨﻮاﻧﻢ«‪ .‬ﮔﻔﺖ و ﮔﻮ ﻣﺪﺗﻲ درﺑﺎرهي ﻫﻤﻴﻦ‬ ‫ﻣﻮﺿﻮع ﮔﺸﺖ‪ ....‬ﻳﻚ ﺟﺎﻳﻲ دﻗﻴﻘﺎً اﻳﻦ را ﮔﻔﺘﻢ‪» :‬ﻗﻀﻴﻪ ﺟﺮﻳﺎنِ ﻋﻮض ﻛﺮدنِ ﻳﻚ ﻗﻄﻌﻪ ﺷﻌﺮ ﺑﺎ ﭼﺎرﻗﺪ‬ ‫اﺳﺖ«‪.‬‬ ‫‪Es handelte sich darum, aus einem Gedicht ein Halstuch zu machen‬‬

‫در ﻣﻴﺎن زنﻫﺎ‪ ،‬زن ﺑﺴﻴﺎر زﻳﺒﺎﻳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺑﺴﺘﺮش دراز ﻛﺸﻴﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﻴﺪن ﺗﻮﺿﻴﺢ ﻣﻦ ﻣﺜﻞ‬ ‫ﺑﺮق ﺣﺮﻛﺘﻲ ﺑﻪ ﺧﻮد داد‪ .‬ﻛﻤﻲ از ﻣﻠﺤﻔﻪاي ﻛﻪ او را ﻣﻲﭘﻮﺷﺎﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻨﺎر زد‪ .‬ﻧﻪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادنِ ﺑﺪناش‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻧﺸﺎن دادنِ ﻧﻘﺶ ﻣﻠﺤﻔﻪاش«‬

‫از اردوﮔﺎه‪ ‬ﻛﺎر اﺟﺒﺎري‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ‪ ،‬ﻛﻪ آﻟﻤﺎﻧﻲﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻪاي ﺑﻪ ﮔﺮﺗﻞ آدورﻧﻮ ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺪ و از ﻛﻠﻤﻪي ﻓﺮاﻧﺴﻪي‬

‫‪Fichu‬‬

‫اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﻢزﻣﺎن ﻫﻢ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺣﺠﺎب و ﭼﺎرﻗﺪ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﻣﻌﻨﺎي از دﺳﺖ رﻓﺘﻦ را در ﺧﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ‬ ‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻛﻪ ﺗﻤﺎم اﻳﻦﻫﺎ ﻓﻘﻂ در زﺑﺎنِ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻌﻨﺎ ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‪ ،‬ﺧﻮاب و ﺗﻌﺒﻴﺮ آن ﻓﻘﻂ درﻳﻦ زﺑﺎن ﻣﻔﻬﻮم‬ ‫دارد‪ .‬ژاك درﻳﺪا اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ را زﻣﻴﻨﻪاي ﻗﺮار داد ﺗﺎ زﺑﺎنِ ﺑﻴﮕﺎﻧﻪ و زﺑﺎنِ ﺧﻮاب را ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﻨﺪ‪ :‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ زﺑﺎن‬ ‫ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻮاباش را ﺑﺎزﮔﻮ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺧﻮاﺑﻲ ﻛﻪ او دﻳﺪ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ را ﻣﻲﻃﻠﺒﻴﺪ ﺗﺎ در آن ﺑﺎزﮔﻮ ﺷﻮد‪ ،‬ﺗﺎ در آن ﻣﻔﻬﻮم ﭘﻴﺪا‬ ‫ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻚ ﺳﺎل ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺧﻮاب‪ ،‬ﺑﻨﻴﺎﻣﻴﻦ »از دﺳﺖ رﻓﺖ«‪ .‬ﺧﻮاﺑﻲ ﻛﻪ آﻳﻨﺪه را دﻳﺪه ﺑﻮد‪ ،‬و آن را ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫ﻓﻀﺎي ﺗﺒﻌﻴﺪ‪ :‬ﻓﻀﺎي اﻣﻜﺎن‬ ‫ﻳﻚ ﺑﺎر ﻫﻢ ﻛﻪ ﺷﺪه ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ و ﺑﺒﻴﻨﻴﻢ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﭼﻪ اﻣﻜﺎﻧﺎﺗﻲ در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﻌﺮ‪ ،‬در اﺧﺘﻴﺎر ﺷﺎﻋﺮ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﻣﻦ ﻫﻢ ﺑﺎ‬ ‫ﺷﻤﺎ ﻣﻮاﻓﻘﻢ ﻛﻪ ﺗﺎ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﺎ ﻫﻤﻴﻦ اواﺧﺮ‪ ،‬ﺷﻌﺮِ ﺗﺒﻌﻴﺪ‪ ،‬از ﺷﻌﺮ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬اﻣﺎ ﺗﺒﻌﻴﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻞِ ﺗﺠﺮﺑﻪ و ﻣﺤﻞِ‬ ‫اﻣﻜﺎﻧﺎت ﺗﺎزهي ﺷﻌﺮيﺳﺖ – ﻛﻤﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺎ ﻫﻤﻴﺸﻪ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺳﺮ ﻣﻲﺑﺮﻳﻢ‪ .‬اول از ﻣﺎدر ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬ ‫و زﺑﺎناش ﺑﻌﻴﺪ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﻛﻪ اﻳﻦ آﺧﺮي ﻳﻚ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺧﻮدﺧﻮاﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬و ﺑﻌﺪ در ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺗﺎزهاي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻳﻢ ﻛﻪ‬ ‫ﺟﺎﻳﻲ ﺑﺮاي زﻧﺪهﮔﻲﻫﺎي ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮِ ﺧﻄﺮ وﻗﺘﻲ ﺑﻪ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻣﻲرود‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي ﺗﺎزهاي را ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪.‬‬ ‫ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﻫﻤﻴﻦ دوري‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻣﺴﺎﻓﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ زﻧﺪهﮔﻲ ﺗﺎزه‪ ،‬ﻣﻤﻜﻦاش ﻣﻲﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ ﭼﻨﺪ ﻧﻤﻮﻧﻪ را‬ ‫ﻣﺮور ﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫‪١٢‬‬

‫دوﺗﺎ زﺑﺎﻧﻲ از ﻛﺎﻟﺞ ﻟﺞ ﻛﺮدن‬ ‫زﻳﻦ ﻛﺮدنِ اﺳﺒﻲ ﻛﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺗﺎ ﻛﺎزﻳﻨﻮ ﺑﺘﺎزد و از ر‪‬ﻟﻲ ﻛﻪ ﺷﺎﻳﺪ آﻗﺎي ﺻﻔﺮ روي ﻣﻴﺰِ ر‪‬ﻟﺖ اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ ﻧﺒﺎزد‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻛﺎﻟﺞ‪ ،‬ﻛﺎزﻳﻨﻮ‪ ،‬ر‪‬ﻟﺖ‪ :‬ﺗﺮﻛﻴﺐ ﻛﺎﻟﺞ و ﻟﺞ‪ ،‬ر‪‬ل و ر‪‬ﻟﺖ‪ .‬ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ‪ ‬زﻧﺪهﮔﻲ‪ ،‬زﻧﺪهﮔﻲﻫﺎي ﺗﺎزهاي را ﺑﺮاي ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺑﺮاي‬ ‫ﻛﻠﻤﻪ‪ ،‬و ﺑﺮاي ﺷﻌﺮ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآورد‪ .‬ﺗﺮﻛﻴﺐﻫﺎي ﺗﺎزه‪ ،‬ﺻﺪاﻫﺎي ﺗﺎزه‪ ،‬زﺑﺎنِ ﺗﺎزه و ﺗﺨﻴﻞ ﺗﺎزه‪ .‬اﻳﻦﻫﺎ از زﻧﺪهﮔﻲ ﺗﺒﻌﻴﺪ‬ ‫ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ :‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻪي ﺗﺒﻌﻴﺪ را در ﻧﻮﺷﺘﻲ ﭘﺴﺎﺗﺒﻌﻴﺪي ﺑﻪ ﺗﺠﺮﺑﻪاي ﺷﻌﺮي ﺑﺪل ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫و‪:‬‬ ‫ﺑﺎ دو ﭘﺎﭼﻪاي ﻛﻪ دورِ ﻣﻴﺰِ ﺑﻠﻚ ﺟﻚ ﭼﺮﺧﻴﺪ و ﭼﺮﺧﻴﺪ و ﺟﻚ زد اﻳﺴﺘﺎدن‬

‫و‪:‬‬ ‫ازﻛﻨﺎرِ ﭘﺎﻧﺘﻮﺑﺎﻧﻜﻮ وﻟﻮ وﻟﻮ در رﻓﺘﻦ‬ ‫ﺑﺎ ﻣﺎﺷﻴﻦِ ﭘﻨﺠﺎه ﭘﻨﺴﻲ ور رﻓﺘﻦ‬

‫ﺗﺒﻌﻴﺪ‪ ،‬زﺑﺎنِ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ و اﻣﻜﺎﻧﺎت زﺑﺎنِ دﻳﮕﺮ را ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﺧﻮد اﻓﺰودن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ را دروﻧﻲ ﺷﻌﺮش‬ ‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺣﺘﺎ زﺑﺎنِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻲ از ﺳﻄﺮﻫﺎي ﺷﻌﺮش ﻣﻲﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺑﺮاي ‪ win‬اﮔﻪ ﻣﺮدي ﺑﺮﻋﻜﺲِ ﺟﺎن وﻳﻦ ﺑﺮو ﻛﻪ‬

‫‪I’m lost‬‬

‫ﺑﺮﮔﺮدي‬

‫زﻧﺪهﮔﻲ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻫﻢ اداﻣﻪ دارد‪ ،‬اﻣﺎ اﻏﻠﺐ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﻮدهاﻳﻢ ﻛﻪ زﻧﺪهﮔﻲ در ﺗﺒﻌﻴﺪ ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻛﺸﺎﻧﺪه ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮِ‬ ‫ﺧﻄﺮ‪ ،‬ﺟﺰﻳﻴﺎت‪ ‬زﻧﺪهﮔﻲ ﺗﺒﻌﻴﺪ را ﺑﻪ ﺷﻌﺮ ﻣﻲآورد‪ ،‬ﺧﻄﺮﻫﺎي ﺗﺒﻌﻴﺪ را‪ ،‬ﻣﺜﻼً دو ﻗﻄﺒﻲ ﺑﻮدن را ‪ -‬ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﺎً ﺷﻌﺮِ ﻫﻔﺘﺎد از‬ ‫ﻣﻴﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﺑﻮد ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﻜﻠﻲ دﻳﮕﺮ ﻣﻄﺮح ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﻌﺮ ﭘﺴﺎﻫﻔﺘﺎد ﺑﻪ دﻧﺒﺎلِ ﻗﻄﺐزداﻳﻲ در ﮔﻔﺘﻤﺎﻧﻲ ﭘﺴﺎﺗﺒﻌﻴﺪيﺳﺖ‪:‬‬

‫ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻳﻌﻨﻲ ﺧﻨﺪه و ﺑﻌﺪش ﮔﺮﻳﻪ و ﺑﻌﺪش ﺧﻨﺪه و ﻳﻚ دﻧﺪه روز را وﺳﻂ‪ ‬ﺷﺐ ﺑﺮدن و ﺑﻌﺪش ﺑﻪ روز ﻛﺮدنِ‬ ‫ﺑﻌﺪ و ﺑﻌﺪ و ﺑﻌﺪش ﭼﻲ!؟‬ ‫ﺑﺮاي ﻛﻲ؟‬ ‫ﻛﻪ از ﺑﺲ ﻫﻤﻪ ﭼﻲ ﺳﻴﺎه و ﺳﻔﻴﺪ ﺑﻮده ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪهام؟ ﺑﺮاي ﭼﻲ؟‬

‫ﻓﻀﺎﻫﺎي ﺷﻌﺮ ﺗﺒﻌﻴﺪ ﻛﻪ در »ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم« ﻇﺎﻫﺮ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎ ﮔﺬر از ﺗﺠﺮﺑﻪﻫﺎي‬ ‫ﭘﻴﺸﺎﺗﺒﻌﻴﺪي‪ ،‬ﺳﺎﺧﺖ‪ ‬اﺳﺘﺘﻴﻚ ﺗﺎزهاي را ﺑﺮاي ﺗﺒﻌﻴﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺷﻌﺮِ ﭘﺴﺎﺗﺒﻌﻴﺪ ‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺷﻌﺮ ﻫﻤﻴﺸﻪ‬

‫‪١٣‬‬

‫در ﺗﺒﻌﻴﺪ اﺳﺖ ‪ -‬ﭘﻴﺶﻧﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ اﺳﺘﺘﻴﻚ‪ ،‬ﺑﺎ ﭼﻨﺪزﺑﺎﻧﻲ ﺑﻮدن و ﭼﻨﺪﻓﻀﺎﻳﻲ ﺑﻮدن‪ ،‬ﻓﻀﺎي ﺟﻬﺎن را در اﺧﺘﻴﺎر‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﺷﻌﺮ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻌﺮي ﻛﻪ دﻳﮕﺮ ﻓﻘﻂ ﺑﺮاي زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﻬﺎنِ ﻓﺎرﺳﻲ را ﻫﻢ در ﺧﻮد دارد‪.‬‬ ‫ﻳﺎدش ﺑﺨﻴﺮ! زﺑﺎن ﻓﺎرﺳﻲ وﻃﻦِ ﻣﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫دﻳﮕﺮ دﺧﻠﻲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺪارد در رو!‬ ‫ﻛﻪ ﻟﻨﮕﺮود‪ ‬ﺷﺎﻋﺮﻫﺎ ﺧﻴﻠﻲ ﻟﻨﮓ ﻣﻲزﻧﺪ در رود‬ ‫ﺑﺪرود!‬

‫ﺳﺎﺧﺖزداﻳﻲ از ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر‬ ‫ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم اﻳﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ را ﻳﺎدآوري ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر ﻳﻜﻲ از ﭘﺘﺎﻧﺴﻴﻞﻫﺎي ﺷﻌﺮيﺳﺖ‪.‬‬ ‫ﻛﺪام ﻓﻮﻟﻜﻠﻮر؟ ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ﻛﻪ از ﭘﺮﮔﻮﻳﻲ و ﺗﻜﺮارِ ﺗﻜﺮارش ﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﮕﻴﺮد‪ ،‬ﻓﻮﻟﻜﻠﻮري ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺖﻫﺎﻳﺶ از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﻴﺪه ﺷﻮد و‬ ‫ﺳﺎﺧﺖﻫﺎي ﺗﺎزهاي را ﭘﻴﺶﻧﻬﺎد ﻛﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزﮔﻮﻳﻲ ﺗﺎرﻳﺦ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺑﺎزﺳﺎزي آن ﻣﻮاﺟﻪاﻳﻢ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻳﻜﻲ‬ ‫از زﻳﺒﺎﺗﺮﻳﻦ ﺳﻄﺮﻫﺎي اﻳﻦ دﻓﺘﺮ ﺷﻌﺮ وﻗﺘﻲ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ ﻛﻪ ﻧﻴﻞ و ﻣﻮﺳﻲ و ﻋﺼﺎﻳﺶ ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬

‫دوﺷﻴﺰهاي ﺑﻮد در ﻧﻴﻞ‬ ‫ﻗﺎﻳﻖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﺎرو ﻣﻲزد‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺧﺪا ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‬

‫از ﺷﻌﺮ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد‬

‫در اﻏﻠﺐ ﺷﻌﺮﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎﻳﻲ ﻛﺎرﻛﺮد ﺗﻜﻨﻴﻚ ﻏﻠﻂﺧﻮاﻧﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ را ﺑﻪ ﺳﻤﺘﻲ از درﻳﺎﻓﺖ ﺷﻌﺮي ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ‬ ‫رﻳﺸﻪ در ﺷﻨﺎﺧﺖ دارد‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﻣﺪام در ﭘﻲ دﺳﺖ ﺑﺮدن در ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺨﺎﻃﺐ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺜﻴﻞﻫﺎي ﺷﻌﺮي او ﻣﺪام ﺑﻪ ﺿﺪ‬ ‫ﺧﻮد ﺑﺪل ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦﺟﺎ او از ﻧﻴﻠﻲ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ در ﻣﺘﻦاش ﺟﺎري اﺳﺖ و از ﻣﻮﺳﺎﻳﻲ ﻧﻘﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ‬ ‫اﺳﺖ ﻫﻤﻴﻦ ﺣﺎﻻ در ﺣﺎل ﺧﻮاﻧﺪن اﻳﻦ ﻣﺘﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺎﻳﺪ دﻟﻴﻞ اﺻﻠﻲ روﻳﻜﺮد اﻳﻦ ﮔﻮﻧﻪي ﺷﺎﻋﺮ ﺑﻪ اﺳﻄﻮره و ﻓﻮﻟﻜﻮر اﻳﻦ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ او ﻣﺪام ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ از ﻣﻘﺪس ﻳﻚ ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ﺑﺴﺎزد‪:‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ﺑﻪ ﻟﺐﻫﺎي ﻣﺮﻳﻢ ﻟﺒﻪﻫﺎش‬ ‫رواﻳﺖ اﺳﺖ در اﻧﺠﻴﻞ‬ ‫ﻫﺮﮔﺰ ﻧﺮﺳﻴﺪه ﻫﻴﭻ ﻟﺒﻲ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻮﻋﺪ‪ ‬ﻛﺮدن‬ ‫ﺗﻌﺠﻴﻞ ﻛﺮده ﺧﺪا ﺧﻴﻠﻲ‬ ‫ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻋﻴﺴﺎ از ﻓﺎك ﺑﻪ ﻋﻤﻞ آﻣﺪه ﺑﺎﺷﺪ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫ﻛﻪ ﺗﺮك‪ ‬ﺧﺎك ﻛﺮده ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻢ!‬

‫از ﺷﻌﺮ ﻣﻦ ﻛﻤﻮﻧﻴﺴﺘﻢ‬

‫و ﻫﻤﻴﻦ ﻃﻮر‪:‬‬ ‫ﺑﻲ ﺧﻴﺎلِ ﺳﻮاﻟﻲ از ﻣﺤﻤﺪ ﻛﻪ ﺻﺪ و ﺳﮓ ﺗﺎﻳﻲ داﺷﺖ ﭘﺮﺳﻴﺪم‬ ‫ﭼﻘﺪر ﻣﻮﺳﺎ ﻛﺶ رﻓﺘﻪاي ﺟﺎﻧﻲ!؟‬ ‫از ﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻋﻴﺴﺎي ﺟﺎﻛﺸﻲ ﺳﺖ ﻣﻬﺮ ﺑﺮدهاي ﻛﻪ رﺣﻢ ﻛﻨﻲ ﺑﻪ ﻛﻲ!؟‬ ‫زن ﻛﻪ ﺳﻮرهي ﺳﻮرﻳﻪ ﺳﺎزي ﻧﻴﺴﺖ‬

‫از ﺷﻌﺮ ﺑﺴﻢ اﻟﻤﻬﺮُ اﻟﻤﻬﺮانَ اﻟﻤﻬﻴﺮ‬

‫و‪:‬‬ ‫ﻃﻔﻠﻲ ﻋﺎﻳﺸﻪ ﺣﺴﻮدي ﺑﻮد ﻛﻪ وﻗﺘﻲ ﺑﺎ ﻣﺤﻤ‪‬ﺪ ﺧﻮاﺑﻴﺪ‬ ‫ﭘﻴﺶ از آﻧﻜﻪ دﺳﺘﻲ در اﻧﺠﻴﺮ ﺑﺒﺮد اﻧﺠﻴﻞ ﺧﻮاﻧﺪ‬

‫ﺳﻨﻜﻮپِ ﺷﻌﺮي‬ ‫و ﺷﻌﺮ ﺳﻨﻜﻮپ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻧﺎﮔﻬﺎن و ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺴﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮوع ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ و ﺑﻨﻮﻳﺴﻲ و ﻧﻪ! ﺣﺎﻻ ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ‪.‬‬ ‫ﺷﻌﺮ را ﻧﮕﻪ داري‪ .‬ﻳﻚ دﻓﻌﻪ‪ ،‬ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ ﺗﺪارﻛﻲ دﻳﺪه ﺑﺎﺷﻲ و ﺑﺪون اﻳﻦﻛﻪ ﻫﺸﺪاري داده ﺑﺎﺷﻲ‪ ،‬ﺗﻤﺎماش ﻛﻨﻲ‪ .‬ﺗﻤﺎم؟‬ ‫ﻳﻌﻨﻲ ﺷﺮوع را ﺗﻤﺎم ﻛﻨﻲ و دوﺑﺎره ﺷﺮوع ﻛﻨﻲ‪ :‬ﺷﻌﺮي را ﺷﺮوع ﻛﻨﻲ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﺳﻨﻜﻮپ را ﺑﻪ ﺷﻌﺮت وارد ﻛﻨﻲ‪ ،‬اﻣﺎ از ﺷﻌﺮت‬ ‫ﺧﺎرج ﻧﺸﻮي‪ ،‬ﺷﻌﺮ دﻳﮕﺮي را در داﺧﻞ ﺷﻌﺮت ﺷﺮوع ﻛﻨﻲ‪ .‬ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻛﺎﻓﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ ،‬و ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ‬ ‫ﻛﺎﻓﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ دوﺑﺎره از ﻧﻮ آﻏﺎز ﺷﻮد‪:‬‬

‫ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ اﻳﻦ ﺳﻄﺮﻫﺎ را ﺑﺨﻮاﻧﻴﻢ‪:‬‬ ‫دوﺷﻴﺰهاي ﺑﻮد در ﻧﻴﻞ‬ ‫ﻗﺎﻳﻖ‬ ‫ﻛﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﭘﺎرو ﻣﻲزد‬ ‫ﺑﻪ ﻣﻮﺳﻲ ﻛﻪ ﻋﺼﺎﻳﺶ ﺧﺪا ﭘﺲ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد ﻧﻤﻲرﺳﻴﺪ‬

‫‪١٥‬‬

‫ﻧﺮﺳﺪ!‬ ‫ﺗﻮ در وﺿﻌﻲ ﻧﻴﺴﺘﻲ ﻛﻪ ﭘﺮدهﻫﺎ را ﻛﻨﺎر ﺑﺰﻧﻲ‬ ‫و از آﺳﻤﺎﻧﻲ ﺣﻤﺎﻳﺖ ﻛﻨﻲ ﻛﻪ ﺧﺪا را ﺗُﻒ ﻛﺮد‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻧﺮﺳﺪ! ﻫﻤﺎن آن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪاﻳﺴﺖ ﻛﻪ ﺷﻌﺮي ﺑﻪ آﺧﺮ ﻣﻲرﺳﺪ و ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺷﻌﺮِ ﺑﻌﺪ‪ ،‬در داﺧﻞ ﻫﻤﺎن ﺷﻌﺮ اﺻﻠﻲ‬ ‫)ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد( آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻧﮕﺎر ﺷﻌﺮﻫﺎﻳﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در داﺧﻞِ ﺧﻮد‪ ،‬ﭼﻨﺪﻳﻦ ﺷﻌﺮ را ﺟﺎي‬ ‫ﻣﻲدﻫﻨﺪ‪ :‬ﭼﻨﺪ ﺷﻌﺮﻳﺖ در ﻳﻚ ﺷﻌﺮ‪ .‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻓﻀﺎ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ زﺑﺎن‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮِ رﻳﺸﻪاي‪ ،‬در ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪:‬‬

‫ﻣﺜﻞ ﺷﻌﺮ ﺑﻪ آﻧﻜﻪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲ ﻛﻨﺪ ﺷﻠﻴﻚ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺑﻌﺪ از اﻳﻦ ﺳﻨﻜﻮپﻫﺎ‪ ،‬ﺷﻌﺮ‪ ،‬ﺗﻐﻴﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻓﻀﺎ ﻋﻮض‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ ﺳﻔﻴﺪ ﺧﻮاﻧﻲ ﻛﻪ از ﺧﻼل اﻳﻦ اﻳﺴﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻇﻬﻮر ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫ﭼﻪ ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﭼﻘﺪر اﺳﺐ دارد اﻳﻦ ﺷﻴﻬﻪ ﻛﻪ ارزان آﺑﺶ ﻛﺮدهاﻧﺪ و از وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﻗﺎﺑﺶ ﻛﺮده اﻧﺪ زده از اﺻﻄﺒﻞ‬ ‫ﺑﻴﺮون و ﺑﻴﺮونِ دﻫﻜﺪه‪ ...‬اﺻﻠﻦ ول ﻛﻦ!‬

‫در ﺧﺎﻧﻪ ﺑﺎد ﻫﻢ ﭘﺮ ﻧﻤﻲزﻧﺪ‬ ‫اﺷﺘﻬﺎي ﺳﺮ ﭘﺎ اﻳﺴﺘﺎدهاي ﻣﺎﻳﻞ ﻛﻦ‬ ‫ﺑﻴﺎ ﻣﺮا ﻛﺎﻣﻞ ﻛﻦ‬ ‫اي ﺗﻨﮓ دﻫﻦﺗﺮﻳﻦ ﮔﻮﺷﺘﺨﻮارِ او‬ ‫از ﺷﻌﺮ زن‬

‫در ﻛﺎﻟﺒﺪ‪ ‬ﺷﺮ رﻓﺘﻦ‬ ‫در ﺳﺎل ‪ ،2006‬ﺟﻮﻧﺎﺗﺎن ﻟﻴﺘﻞ‪ ،‬رﻣﺎﻧﻲ ﻧﻮﺷﺖ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ‪ Les Bienveillantes‬اﻳﻦ رﻣﺎن‪ ،‬ﺧﺎﻃﺮات‪ ‬ﻳﻚ‬ ‫اﻓﺴﺮ ﻧﺎزيﺳﺖ ﻛﻪ از زﺑﺎنِ اول ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﺑﻴﺎن ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻳﻦﺟﺎ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺧﻄﺮ ﻛﺮده ﺑﻮد‪ ،‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﺗﺎ ﺑﻪ اﻣﺮوز‪ ،‬ﻣﺮﺳﻮم‬ ‫ﺑﻮد ﻛﻪ ﻧﻮﻳﺴﻨﺪه ﺑﻌﻨﻮان ﻃﺮﻓﺪار ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻌﻨﻮان ﺳﻤﺒﻞ ﻧﻴﻜﻲ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞِ ﺷﺮ‪ ،‬در ﻣﻘﺎﺑﻞِ ﺑﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﺑﮕﻴﺮد و ﺧﻮدش را در‬ ‫ﭘﺸﺖ‪ ‬ﭘﺮﺳﻮﻧﺎژي ﺑﺮﺣﻖ‪ ،‬ﭘﻨﻬﺎن ﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﺎري‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ از ﺷﺮ ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﻴﻢ‪ ،‬ﺑﺎ زﺑﺎنِ ﻧﻜﻮﻫﺶ‪،‬‬ ‫ﻣﺤﻜﻮماش ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎن دﻳﮕﺮي ﻫﺴﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺑﻪ درونِ ﺷﺮ ﻣﻲروﻳﻢ و ﺧﻮدﻣﺎن را ﺑﻪ آن ﻣﻲدﻫﻴﻢ و آن را ﺑﻪ ﺧﻮدﻣﺎن‪.‬‬ ‫ﭘﺲ ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻣﻲﺷﻜﺎﻓﻴﻢ و در ﻛﺎﻟﺒﺪ‪ ‬دﻳﮕﺮي ﻣﻲروﻳﻢ‪ .‬اﻣﺎ اﻳﻦ دﻳﮕﺮي‪ ،‬ﻫﺮ دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﺧﻮد‪ ‬ﺷﺮ اﺳﺖ‪ .‬وﻗﺘﻲ ﺑﻪ‬ ‫داﺧﻞِ ﺷﺮ ﻣﻲروﻳﻢ‪ ،‬آﻳﺎ در ﻛﺎرِ ﺗﺎﻳﻴﺪﻳﻢ؟ ﻳﺎ ﺗﻜﺬﻳﺐ؟ ﻳﺎ ﻫﻴﭻﻛﺪام‪ .‬ﺑﮕﻮﻳﻴﻢ ﻫﻴﭻﻛﺪام‪ .‬ﺑﻪ ﻛﺎﻟﺒﺪ‪ ‬ﺷﺮ ﻣﻲروﻳﻢ ﺗﺎ ﺷﺮ را ﺑﻬﺘﺮ‬ ‫ﻧﺸﺎن دﻫﻴﻢ‪ .‬ﺧﻮاﻧﻨﺪه ﺧﻮدش ﻣﺘﻦ را اداﻣﻪ ﻣﻲدﻫﺪ‪:‬‬

‫‪١٦‬‬

‫ﻣﺎ ﺳﻪ ﺑﺮادر ﺑﻮدﻳﻢ‬ ‫ﻳﻜﻲ ﺑﺴﻴﺠﻲ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫ﺑﻌﺪي ﺧﻠﻘﻲ‬ ‫و ﺑﻌﺪيﺗﺮﻳﻦ ﻛﻪ ﻣﻦ ﺑﺎﺷﻢ ﺟﻠﻘﻲ ﺑﻮد‬

‫ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﺎ ﺳﻪ ﺑﺮادر ﺑﻮدﻳﻢ و از ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﻈﻪ‪ ،‬ﺧﻮدش را ﺟﺰﻳﻲ از ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﻓﺎﺻﻠﻪاي را از ﺟﺎ‬ ‫ﺑﺮﻣﻲدارد‪.‬‬ ‫در اداﻣﻪ‪ ،‬ﺗﺒﺪﻳﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﺑﻪ‪:‬‬

‫ﻳﻜﻲ ﺑﺴﻴﺠﻲ‬ ‫دوﻣﻲ ﺑﻌﺪي‬ ‫و ﺑﻌﺪيﺗﺮﻳﻦ ﻛﻪ ﻫﺮﻛﻲ ﺑﻮد‬

‫ﻳﻌﻨﻲ »ﻣﻦ« ﻛﻪ در آﻏﺎز ﺣﻀﻮرش را اﻋﻼم ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺮﻛﺴﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﺴﻲ ﺑﺮﻋﻬﺪهاش ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻣﺎ ﺷﺎﻋﺮ »ﻣﻦ«‬ ‫را در ﺑﻄﻦِ ﺷﺮ ﻣﻲﻧﺸﺎﻧﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ ﭼﻄﻮر ﻳﻜﻲ‪ ،‬دﻳﮕﺮيﺳﺖ‪:‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﺧﻠﻘﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﺴﻴﺠﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﻫﺮﺳﻪ ﻳﻜﺪﻳﮕﺮﻳﻢ‬

‫و ﻫﻤﻴﻦﻃﻮر‪:‬‬ ‫ﻫﻨﻮز ﻧﻤﻲداﻧﺴﺖ ﺷﺐِ ﻳﻜﻲ از ﺷﻨﺒﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﻓﺮداش در رﻓﺘﻴﻢ‬ ‫دﺧﺘﺮش را ﺑﻪ ﻃﺮز ِﺧﻮن آﻟﻮدي ﺧﺎﻧﻢ ﻛﺮدﻳﻢ‬

‫ﺷﺎﻋﺮ از ﺣﻀﻮري ﺣﺮف ﻣﻲزﻧﺪ ﻛﻪ ﺟﺮات ﻧﺪارد ﺣﻀﻮرش را اﻋﻼم ﻛﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ در ﻛﺎﻟﺒﺪ ﻫﺮ ﺳﻪ ﻳﻚدﻳﮕﺮ ﻣﻲرود و‬ ‫ﻫﺮﺳﻪ را‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻤﻪ را ﻣﻲﻧﻮﻳﺴﺎﻧﺪ‪ .‬ﺧﻄﺮ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺗﻮ اﻳﻦ ﻳﻜﻲ ﻳﺎ آن ﻳﻜﻲ ﻫﺴﺘﻲ‪ .‬ﺷﺎﻋﺮ ﺟﻮاباش را از‬ ‫ﻗﺒﻞ داده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ اﻳﻨﻢ و آﻧﻢ و آن ﻳﻜﻲام‪ .‬ﻣﻦ ﻫﻤﻪي آنﻫﺎﻳﻢ‪.‬‬

‫ﺑﻴﺎﻳﻴﻢ ﺑﺎ دو ﺷﻌﺮ از ﻣﻦ در ﺧﻄﺮﻧﺎك زﻧﺪﮔﻲ ﻣﻲﻛﺮدم ﺑﻴﺸﺘﺮ زﻧﺪﮔﻲ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﻳﻜﻲ ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬دﻳﮕﺮي ﭼﻬﺎرراه‪:‬‬

‫ﺳﺎﻋﺖ‬

‫‪١٧‬‬

‫و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪي ﺳﺎﻋﺖ اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻧﻤﻲﻣﻴﺮد‬ ‫در ﺣﺎل ِﺗﺎزه ﺟﻬﺎن از ﺗﺎزه ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﭻ ﻣﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد‬ ‫ﺑﺰرﮔﺘﺮي ﻛﻪ دورِ ﺗﻨﺪ ﻣﻲﭼﺮﺧﻴﺪ ﺗﻮ ﺑﻮدي‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬ ‫ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎ ﺑﺮ ﻣﻴﺰ ﻛﺎر ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ‬ ‫ﮔﻴﺞ ﻣﻲﺧﻮردﻳﻢ‬ ‫ﻣﻦ از ﻛﻮﭼﻜﺘﺮم ﺗﻜﺎن ﻧﻤﻲﺧﻮردم‬ ‫و روي ﺳﻨﮕﻴﻦ راه ﻣﻲﺑﺮدم‬ ‫ﺳﺮآﺧﺮ ﺳﺮِ دﻳﻮار ﻛﻪ آوﻧﮓ دارﻣﺎن زد‬ ‫دﻧﺒﺎل ﺗﻮ ﻣﻦ ﺑﺎز ﺑﻮدهام‬ ‫ﺑﺎزم‬ ‫در ﻫﺮ ﺳﻪ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻛﻪ روي ﺗﻮ ﻣﻦ ﻣﻲاﻓﺘﻴﻢ‬ ‫ﺧﺪا ﺧﺪا ﻣﻲﻛﻨﻢ‬ ‫ﺑﺎﻃﺮي روي دﺳﺖ ﻣﺎ ﺑﺎد و ﻣﺎ ﺑﺎﻃﻞ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮي ﺗﻮروي ﻣﻦ ﺗﻮ در ﺗﻮ‬ ‫ﺗﻮ ﻫﺮ ﺗﻮﻫﺎي ﺟﻬﺎنِ ﻣﻨﻲ‬ ‫در ﺳﺎﻋﺖ‪ ‬ﻣﻦ و ﺳﻲ دﻗﻴﻘﻪ از ﺗﻮ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﭼﻨﺪ ﺳﺎﻋﺖ و ﻣﻦ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﻣﻦ ﺟﻠﻮ ﺑﺰﻧﻢ‬ ‫ﻛﻪ ﭼﻨﺪ رﺑﻌﻲ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻪ ﻣﻦ در ﺗﻮ وﻗﺖ ﻛﻨﻢ؟‬ ‫ﻣﻨﻲ ﻛﻪ ﭘﻴﺶ از ﭘﺲ از ﺗﻮ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺑﻮدهام‬ ‫ﺑﻌﺪ از ﻫﻨﻮز و ﻗﺒﻞ از ﺗﻮ ﺑﺎ ﺗﻮام‬ ‫در ﺳﺎﻋﺖ‪ ‬ﻫﻤﻴﺸﻪ و ده دﻗﻴﻘﻪ از ﺗﻮ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه‬ ‫ﭼﺮا ﺑﺮم داﺷﺘﻲ و ﺑﺮ روم اﻓﺘﺎدي‬ ‫و از ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻛﻢ دادي؟‬ ‫روم ﻛﻢ ﺷﺪ!‬

‫و ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ‪ .‬ﺗﻦ‪-‬ﻫﺎﻳﻲ در دو ﺗﻦ دو ﻋﻘﺮﺑﻪ ﻋﻘﺮﺑﻪﻫﺎﻳﻲ ﻛﻪ رﺑﻄﻲ ﺑﺎ زﺑﺎنِ زﻣﺎن ﻧﺪارﻧﺪ و ﺗﻨﻬﺎ ﺻﻔﺤﻪي ﺳﺎﻋﺖ اﻧﺪازه‬ ‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺪازه ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺮونِ اﻧﺪازه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺮونِ اﻧﺪازهي ﺳﺎﻋﺖ اﺳﺖ‪ .‬ﺳﺎﻋﺖ؟ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲ اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ‬ ‫دارد‪ ،‬اﻧﺪازهاي دارد‪ ،‬ﺑﺎ اﻧﺪازهاش اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻧﺪازهﻫﺎ ﻣﺤﺪودﻧﺪ و ﻣﺤﺪود ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺗﻨﻬﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺻﻔﺤﻪي ﺳﺎﻋﺖ‬ ‫اﻧﺪازه ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻧﺪازهي دﻳﮕﺮي ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻛﻪ اﻧﺪازهي ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻧﻴﺴﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺗﺎزهاي اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ از زﻣﺎن‪.‬‬

‫از ﺗﺎزه ﺑﻮدن‪ ،‬از زﻣﺎنِ ﺗﺎزه ﻛﻪ ﺗﺎزهﮔﻲي ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰي اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎ زﻣﺎنِ ﺗﺎزه‪ ،‬ﻧﺎﺑﻮدي‪ ،‬ﭼﻬﺮهاش را ﺑﺎز ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬زﻣﺎنِ ﮔﻢ‬ ‫ﺷﺪه از دﺳﺖ رﻓﺘﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬و دﺳﺖ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻲ وﺻﻞ اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎﻧﻲﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ دﺳﺖﻫﺎ آوﻳﺨﺘﻪ‪ ،‬زﻣﺎن‬ ‫ﻣﻌﻤﻮل‪ ،‬زﻣﺎنِ روزﻣﺮه‪ ،‬زﻣﺎنِ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﻪ ﻣﭻ‪ ،‬زﻣﺎنِ ﻣﭻ ﮔﻴﺮ‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺟﻠﻮي ﭼﻴﺰي را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺣﺎﻻ‪ ،‬زﻣﺎنِ ﻣﻌﻤﻮل‬ ‫را ﺟﺎ ﮔﺬاﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ‪ ،‬ﺗﺎ ﺟﺎي دﻳﮕﺮي ﭘﻴﺪا ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﻛﻪ ﺟﺎ ﺑﻪ ﺟﺎ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺟﺎﻳﻲ ﺟﻢ ﻧﺨﻮرد‪ ،‬و ﺑﺮاي ﻟﺤﻈﻪاي‪،‬‬ ‫ﺗﻨﻬﺎ‪ ،‬ﺗﻦ‪-‬ﻫﺎ ﻟﺤﻈﻪاي‪ ،‬ﺗﻦﻫﺎي ﻣﺠﺎور‪ ،‬ﻣﻌﺎﺷﺮ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﺠﺎورﺗﻲ ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﺑﻪ ﻫﻢ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ ،‬و در ﻳﻚ »وﻗﺖ«‪ ،‬ﻣﻨﻄﺒﻖ‬

‫‪١٨‬‬

‫ﻛﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬از ﻧﻮ ﻣﺘﻔﺮق ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬آﻳﺎ ﻟﺤﻈﻪ را ﻣﻲﺗﻮان ﻣﻜﺮر ﻛﺮد؟ در ﻛﺠﺎي زﻣﺎنِ ﺑﻲﭘﺎﻳﺎن‪ ،‬زﻣﺎنِ‬ ‫ﻣﻜﺮر ﺷﺪن ﺟﺎي ﻣﻲﮔﻴﺮد؟ ﭼﻄﻮر ﻳﻚ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻜﺮر ﻣﻲﺷﻮد؟ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻜﺮر ﺷﻮد؟ ﻫﺮ ﺑﺎر ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ و دﻳﮕﺮ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻫﻤﺎن ﻟﺤﻈﻪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻫﻤﺎن دور و ﻫﻤﺎن رﺳﻴﺪن و ﻧﺮﺳﻴﺪن‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺑﻮدن‪ ،‬ﻫﻤﺎن آﻧﻴﺖ و ﻫﻤﺎن‬ ‫ﺗﻔﺮﻳﻖ‪.‬‬ ‫زﻣﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ‪ .‬زﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ ،‬زﻣﺎن ﺑﻤﺎﻧﺪ و ﻣﺎ ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ و ﺑﻲ زﻣﺎن‪ ،‬ﺑﻤﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎﻃﺮي ﺑﺎﻃﻞ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﻃﺮي ﻛﻪ‬ ‫ﺗﻜﺎنام ﻣﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺷﻮد‪ ،‬ﭼﺮﺧﻴﺪن و ﮔﺸﺘﻦ و ﮔﻴﺞﻫﺎﻳﻤﺎن ﺑﺎﻳﺴﺘﺪ و زﻣﺎن را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ ﺑﺎﻳﺴﺘﺎﻧﻴﻢ و زﻣﺎن ﺗﺎزهاي‬ ‫ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺮونِ زﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻴﺮونِ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻲﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺖ و ﺑﻲزﻣﺎن اﺳﺖ‪ ،‬زﻣﺎنِ ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺳﺖ‪،‬‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ اﺳﺖ و ﻫﻤﻮاره اﺳﺖ‪ .‬زﻣﺎنِ ﺳﻴﺎه ﭼﺎﻟﻪ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬زﻣﺎنِ »ﺑﻲ«‪ .‬زﻣﺎن ﻧﺎﻣﺤﺪود‪ .‬زﻣﺎنِ ﺗﻤﺎم ﻧﺎﺷﺪﻧﻲ‪ .‬زﻣﺎنِ‬ ‫ﺑﻲﺳﺎﻋﺖ‪ .‬ﺑﻲﻋﻘﺮﺑﻪ‪ .‬ﭼﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﭼﻪ ﺑﺰرگ‪ .‬ﭼﻪ آوﻧﮓ و ﭼﻪ آوﻧﮓ ﺷﺪن‪ .‬ﺑﻲ آوﻧﮓ و ﺑﺮ آوﻧﮓ ﺷﺪن‪ .‬زﻣﺎن ﻧﺎﻣﻠّﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﺎﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم‪ ،‬زﻣﺎنِ ﺑﻲﻣﻘﻴﺎس‪ ،‬زﻣﺎنِ ﺗﺨﻴﻞ ﺑﺨﻮاﻫﻴﻢ ﻛﻪ ﺑﺎ ﻫﻴﺞ ﺧﻂ ﻛﺸﻲ ﻛﻨﺎر ﻧﻴﺎﻳﺪ‪ .‬زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﺘﺮﻳﻚ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫ﺷﻤﺮده ﻧﺸﻮد‪ .‬ﺑﻲﺷﻤﺎر ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻲﺷﻤﺎرﻣﺎن ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫زﺑﺎنِ اﻳﻦ زﻣﺎن ﭼﻴﺴﺖ؟ زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ زﻣﺎن‪ ،‬در اﻳﻦ ﺑﻲ زﻣﺎﻧﻲ و ﻧﺎزﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ زﻣﺎن را ﻣﺘﻮﻗﻒ ﻛﻨﺪ‪.‬‬ ‫زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ ﻋﻠﻴﻪ زﺑﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻣﭻ‪ ،‬ﻣﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟‬ ‫ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﭻِ ﻣﺎ را ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﻮد؟‬ ‫و روي ﺳﻨﮕﻴﻦ راه ﻣﻲﺑﺮدم ﻳﻌﻨﻲ ﭼﻪ؟‬ ‫و اﻳﻦ روي و رومﻫﺎ اﻳﻦ ﺟﺎ در ﭼﻪ ﻛﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ؟‬ ‫روي ﻣﻦ و روم؟‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ ﺗﻮي ﺗﻮ روي ﻣﻦ ﺗﻮ در ﺗﻮ‬ ‫ﻛﻪ ﻣﻦ‪:‬‬ ‫ﺗﻮي ﺗﻮ‬ ‫روي ﻣﻦ ﺗﻮ‬ ‫در ﺗﻮ‬ ‫ﺗﻮ در ﺗﻮ؟‬ ‫ﺗﻮ ﻫﺮ ﺗﻮﻫﺎي ﺟﻬﺎنِ ﻣﻨﻲ‬ ‫ﺗﻮ ﻫﻤﻪي ﺗﻮﻫﺎي ﺟﻬﺎنِ ﻣﻨﻲ؟‬ ‫ﺗﻮ ﻫﻤﻪي ﺗﻮﻫﺎ ﻫﺴﺘﻲ؟‬ ‫ﺗﻮ ﻫﻤﻪاي؟‬ ‫ﻫﻤﻪ ﺗﻮاﻧﺪ و ﺗﻮ ﻫﻤﻪاي؟‬ ‫ﺗﻮ و ﻫﺮ ﺗﻮﻳﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺗﻮﻳﻲ؟‬

‫‪١٩‬‬

‫در ﺳﺎﻋﺖ‪ ‬ﻣﻦ و ﺳﻲ دﻗﻴﻘﻪ ﻋﻘﺐ ﻣﺎﻧﺪه از ﺗﻮ‬ ‫در ﺳﺎﻋﺖ‪ ‬ﻣﻦ‬ ‫ﺳﻲ دﻗﻴﻘﻪ در ﺗﺎﺧﻴﺮم‬ ‫ﻳﺎ ﺗﻮ ﺳﻲ دﻗﻴﻘﻪ از ﻣﻦ ﺟﻠﻮﻳﻲ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﺳﻲ دﻗﻴﻘﻪ ﻣﺎﻧﺪه ﻛﻪ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﻪ ﺑﺰرگ ﺑﺮﺳﺪ و ﻧﻪ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﺑﺰرﮔﻲ‪ ،‬ﻫﻢ ﻛﻮﭼﻜﻲ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻢ ﺑﺰرﮔﻲ‪ ،‬ﻳﻜﻲ‬ ‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮي‪.‬‬

‫ﺑﺰرگﺗﺮ دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮدش ﺟﻠﻮ ﺑﺰﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻛﻮﭼﻚﺗﺮ‪ ،‬ﺳﺎﻋﺖ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﺸﻪ دﻗﻴﻘﻪ ﺑﺎﻳﺪ از ﺧﻮدش ﻓﺮاﺗﺮ‬ ‫ﺑﺮود ﺗﺎ ﻟﺤﻈﻪاي را ﻟﺤﺎظ ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻟﺤﻈﻪي ﻳﻜﻲ ﺷﺪنِ ﻛﻮﭼﻚ ﺑﺎ ﺑﺰرگ‪.‬‬

‫و ﻫﻤﻴﺸﻪ‪ ،‬ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬اﺗﻔﺎق ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮل ﻣﻲﻛﺸﺪ‪ .‬در اﻳﻦ زﻣﺎن ﻳﻚ دﻗﻴﻘﻪ‬ ‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ زﻣﺎن را ﻃﻮر دﻳﮕﺮ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻛﻨﻴﻢ‪ ،‬اﮔﺮ در زﻣﺎنِ دﻳﮕﺮي ﻫﻤﻴﻦ اﺗﻔﺎق واﻗﻊ ﺷﻮد‪ ،‬واﻗﻌﻪ ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬واﻗﻌﻪ‬ ‫در ﺗﺨﻴﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪﮔﻲ اﺳﺖ‪ .‬واﻗﻌﻪي ﺗﺨﻴﻞ ﻫﻤﻴﺸﻪﮔﻲ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺷﻌﺮ ﺑﺎ ﺗﺨﻴﻞ ﺷﺮوع ﻣﻲﺷﻮد و زﻣﺎن را ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و زﺑﺎن را ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺳﺎﻋﺖ را ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و ﺗﺨﻴﻞ‬ ‫را ﺗﺨﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ و در ﺗﺨﻴﻞ ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﮔﺬارد‪ .‬ﺑﺎﻗﻲ ﻣﻲﻣﺎﻧﻴﻢ‪ .‬ﺑﺎ ﺳﺎﻋﺘﻲ ﻣﺘﺨﻴﻞ‪ .‬ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﻴﻞ‪ .‬ﺑﺎ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﺘﺨﻴﻞ‪.‬‬ ‫ﭼﻬﺎر راه‬ ‫در ﺣﺎلِ ﻣﻲرود ‪ -‬ﻧﻤﻲرود‬ ‫ﭘﺸﺖ‪ ‬ﭼﺮاﻏﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬارد – ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬرد از ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬرد ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﮕﺬرد از ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬ ‫در ﻫﻤﺎن ﻣﻴﺪان ﻛﻪ ﺑﺎ ﻣﻴﺪان ﺑﻪ ﻣﻴﺪان ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻧﻤﻲداﻧﺪ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬرد‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد اﻳﻦ ﻧﻴﺰ ﺑﮕﺬرد از ﮔﺬﺷﺘﻪﻫﺎ ﮔﺬﺷﺖ‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬارد ﻣﻲ ﺑﻪ رﺳﺪ ﻛﻪ ﻣﻲرﺳﺪ‬ ‫ﻣﻴﺪان ﺑﺎز ﮔﺬارد‬ ‫در ﺑﺎز ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎز در ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺑﺎﺷﺪ و‪...‬‬ ‫ﻧﻤﻲﺷﻮد!‬ ‫ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‬ ‫ﭼﻪ ﻛﺴﺎﻧﻲ؟‬

‫‪٢٠‬‬

‫زﺑﺎن در ﺷﻌﺮ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻻﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ زﺑﺎن از ﺧﺎﻧﻪ ﺑﻴﺮون ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻌﺪ زﺑﺎن ﻣﻲرود و دﻳﮕﺮ‪ ،‬دﻳﮕﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬ ‫ﺑﺮاي ﻫﻤﻴﺸﻪ ﻣﻲرود‪ ،‬و ﻫﻤﻴﺸﻪ ﺑﺮﻧﻤﻲﮔﺮدد‪ .‬زﺑﺎن در ﺷﻌﺮ راه ﻣﻲرود‪ ،‬ﺟﺎ ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﺟﺎ ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬ﺟﺎ ﻣﻲﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺎ‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﺑﻌﺪ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و ﺷﻌﺮ‪ ،‬زﺑﺎن را ﺑﻴﺮون ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻴﺮون از زﺑﺎنِ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﺷﻌﺮ زﺑﺎن ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬زﺑﺎن ﻣﻲﮔﺰد و زﺑﺎن‬ ‫ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻃﻲي راه‪ ،‬ﻫﻤﻴﻦ راه اﺳﺖ‪ ،‬راﻫﻲ ﻛﻪ از ﺑﻴﺮون درون ﻣﻲرود و درون را ﺧﺎﻟﻲ از ﺑﻴﺮون ﻣﻲﺳﺎزد‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﻄﻮر‬ ‫درون ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻲﺑﻴﺮون؟ درونِ زﺑﺎن‪ ،‬اﺗﻔﺎﻗﺎً اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎقﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪ اﺗﻔﺎق‪ ،‬در ﺟﺎﻳﻲ ﻓﺎﺋﻖ ﻣﻲآﻳﻨﺪ ﻛﻪ‬ ‫اﺗﻔﺎقﻫﺎ را اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻣﻲﺧﻮاﻫﺪ‪ .‬درونِ زﺑﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬درونِ زﺑﺎن ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﻛﺎﻓﺮ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬دﺳﺘﻮر از‬ ‫زﺑﺎنِ زﻣﺎن‪ ،‬ﻳﺎ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬دﺳﺖ‪ ،‬دﺳﺘﻮرِ زﺑﺎن را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬اﻳﻤﺎنِ ﺑﻲ ﻳﻤﻦاش را ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬و از اﻳﻦ ﺟﺎ ﺑﻪ‬ ‫ﺑﻌﺪ‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﺑﺎري‪ ،‬ﭼﻴﺰي ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ »ﺑﺎز« ﻧﻤﻲآﻳﺪ‪.‬‬

‫ﺧﺎﻧﻪ در زﺑﺎن‪ » .‬ﻳﻚ زﺑﺎن دارم‪ ،‬اﻣﺎ اﻳﻦ زﺑﺎن ﻣﺎلِ ﻣﻦ ﻧﻴﺴﺖ«‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﻦ ﻣﺎلِ اﻳﻦ زﺑﺎنام؟ ﻳﺎ راﻫﻲ ﻣﺮا ﺑﻪ اﻳﻦ زﺑﺎن‬ ‫ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ؟ راﻫﻲ ﻛﻪ ﺗﻚ زﺑﺎﻧﻲام را‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻲ‪ ،‬ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ ﻣﻲﻛﺸﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻛﻪ زﺑﺎنِ راه اﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ در راه اﺳﺖ‪ ،‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ در راه‪‬‬ ‫زﺑﺎن‪ ،‬زﺑﺎن ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻛﺪام راه؟ ﻛﺪام راه‪ ‬زﺑﺎن؟ ﻧﻪ زﺑﺎن را در ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﺸﺎﻧﺪن‪ ،‬ﻛﻪ ﺧﻴﺎﺑﺎن را در زﺑﺎن ﻛﺸﺎﻧﺪن‪ ،‬و‬ ‫ﺟﻬﺎﻧﻲ از راه را‪ ،‬راه و ﺑﻲراه را ﺑﻪ زﺑﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺑﻪ راﻫﻲ‪ ،‬زﺑﺎن ﻛﺮدن‪ .‬دﻳﮕﺮ‪ ،‬اﮔﺮ‪ ،‬زﺑﺎن راه ﺑﺮود‪ ،‬ﻣﻦ ﻧﻤﻲروم‪ .‬ﻣﺎﻧﺪهام ﺑﺎ زﺑﺎنام‪،‬‬ ‫ﻛﻪ ﻣﺮا ﺟﺎﻳﻲ ﻣﻲﺑﺮد ﻛﻪ ﻣﻦ ﻧﺮﻓﺘﻦ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻛﻪ زﺑﺎن‪ ،‬در ﺣﺎل‪ ،‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬از ﻣﻦ ﮔﺎمﻫﺎ ﺟﻠﻮﺗﺮ ﻣﻲﮔﺬرد‪ .‬ﻛﺪام راه؟‬

‫ﭘﺸﺖ‪ ‬زﺑﺎن‪ ،‬زﺑﺎنِ دﻳﮕﺮي اﺳﺖ ﻛﻪ از راه دﻳﮕﺮي ﺑﻪ زﺑﺎنِ ﻣﻦ ﻧﻤﻲرﺳﺪ‪ .‬اﻳﻦ زﺑﺎن‪ ،‬در ﺣﺎلِ روزاﻧﻪ روزﻣﺮه ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺣﺎلِ ﺳﺎده‪ ،‬ﺳﺎده ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫در ﺣﺎل ِ ﻣﻲ رود ﻧﻤﻲرود‪.‬‬

‫ﺳﺎده اﺳﺖ‪ ،‬در زﺑﺎنِ دﻳﮕﺮ‪ ،‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ دﻳﮕﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺮار‪-‬داد‪ .‬ﻗﺮار داد‪ ‬ﺗﺎزهاي ﻣﻲﺑﻨﺪد‪ .‬ﻛﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ آن ﻧﻤﻲﺑﻨﺪد‪.‬‬ ‫ﻣﺪام از ﻗﺮار‪-‬دادن‪ ،‬ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻤﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻧﮕﺬارد‪ ،‬ﻣﻲرود ﻛﻪ ﻧﮕﺬرد‪ ،‬ﻣﻲرود ﻛﻪ راه ﺷﻮد‪ ،‬راﻫﻲ ﺷﻮد‪ ،‬راﻫﻲ‬ ‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻛﻪ ﺟﺎﻳﻲ ﺳﻠﻴﻢ ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺗﺴﻠﻴﻢِ راه ﻧﺸﻮد‪.‬‬

‫رﻓﺘﻦ و ردي ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ‪ .‬ﻣﻲرود‪ ،‬اﻣﺎ اﻧﮕﺎر ﻛﻪ ﻧﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻛﺠﺎ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ ﻧﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟ اﻧﮕﺎر ﻣﻲرود ﻛﻪ ردش را‬ ‫رد ﻛﻨﺪ‪.‬‬

‫‪٢١‬‬

‫رد‪ :‬وﻗﺘﻲ ﻛﻪ ﺑﮕﺬرد‪ ،‬ﻛﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬و ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻛﻪ ﺑﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺣﺎﻻ‪ ،‬ﺑﮕﺬرد و ﻧﮕﺬارد‪ ،‬ﻳﺎ ﺑﮕﺬارد ﻛﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ‪ ،‬و ﻣﺎﻧﺪه را‪:‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫در ﺑﺎز ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎز در ﻛﻨﺪ‬ ‫ﺑﺎز در ﻛﻨﺪ ﻛﻪ دك ﻛﺮده ﺑﺎﺷﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺑﺎﺷﺪ و‪...‬‬

‫رد‪ ‬زﺑﺎن را ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬زﺑﺎنِ رد را ﺷﺎﻳﺪ‪ .‬زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ردش را ﺑﮕﻴﺮﻳﻢ و ﺑﺮوﻳﻢ و ﺑﺮﺳﻴﻢ‪ ،‬ﻛﻪ در واﻗﻊ‪ ،‬ﻧﺮﺳﻴﻢ‪ .‬ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫ﭼﻪ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﻴﻢ؟ زﺑﺎنِ ﻫﻢ‪-‬وار‪ ،‬ﻫﻢ‪-‬واره ﻧﻤﻲﺧﻮاﻫﻴﻢ‪ .‬ﺳﻮم ﺷﺨﺺ ﻣﻔﺮد‪ ،‬ﻛﻪ ﻫﻴﭻ وﻗﺖ ﻧﺎﻣﻲ از ﺧﻮدش ﻧﻤﻲآورد‪،‬‬ ‫ﻛﻴﺴﺖ؟ ﻳﺎ ﭼﻴﺴﺖ؟ ﻛﻴﺴﺘﻲي ﭼﻴﺴﺖ؟‬

‫ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ از آﻏﺎز‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﻮد‪ .‬ﻫﻤﻪ ﭼﻴﺰ از اول ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺷﻮد‪ .‬زﺑﺎن از آﻏﺎز‪ ،‬آﻏﺎز ﺷﻮد‪ .‬اﺿﺎﻓﻪﻫﺎ‪ ،‬از آﻏﺎز‪ ،‬اﺿﺎﻓﻪ‬ ‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﺑﺎﻻ ﻛﻪ ﭘﺎﻳﻴﻦ ﻣﻲآﻳﺪ‪ ،‬ﻓﺮضﻫﺎﻳﺶ‪ ،‬ﭘﻴﺶﻓﺮضﻫﺎﻳﺶ را ﻓﺮض ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬

‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬرد از ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬرد ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﮕﺬرد از ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬ ‫ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻛﻪ ﭼﻪ؟‬ ‫ ﻣﻲﮔﺬرد از ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬرد‬‫ ﺑﻌﺪ؟‬‫ ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﻤﻲﮔﺬارد‬‫ﻣﻲﮔﺬارد ‪ -‬ﺑﻌﺪ‬ ‫ ﭼﻪ ﻣﻲﮔﺬارد؟‬‫‪ -‬ﻣﻲﮔﺬارد ﻛﻪ ﺑﮕﺬرد "ﺧﻴﺎﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬارد و ﺧﻴﺎﺑﺎن ﻧﻤﻲﮔﺬارد"‬

‫ﺑﺎ »ﮔﺬاﺷﺘﻦ« و »ﻧﮕﺬاﺷﺘﻦ« ‪ -‬ﺑﺎ ﭼﻪ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻣﻲﮔﺬرد؟ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻛﻪ ﻣﻲﮔﺬارد ﺑﻲ آن ﮔﻪ ﺑﮕﺬارد؟ ﺗﻨﺎﻗﻀﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ‬ ‫رخِ زﺑﺎن ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬و زﺑﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ رخِ ﺣﻘﻴﻘﺖ )ﻛﺪام ﺣﻘﻴﻘﺖ ؟( ﻛﺸﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬

‫اﺗﻔﺎﻗﺎً ﻫﻤﻪي اﺗﻔﺎقﻫﺎ در زﺑﺎن‪ .‬ذﻫﻨﻴﺘﻲ ﻛﻪ اﺗﻔﺎق ﻣﻲاﻓﺘﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﺗﻔﺎﻗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﺗﻔﺎﻗﻲ ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬

‫اﻧﮕﺎر ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن ﺑﮕﺬرد‪ .‬راه ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ راه‪ ‬ﺧﻮدش رود‪ .‬ﮔﺬﺷﺘﻪ؟ ﮔﺬﺷﺘﻪي زﺑﺎن را ﻣﻲﮔﺬارﻧﺪ ﻛﻪ زﺑﺎن‬ ‫ﻧﮕﺬرد‪ .‬در ﺣﺎلِ ﻣﻲرود‪ ،‬ﻧﺮود‪ ،‬رﻓﺘﻪ را ﻧﻤﻲرود‪ .‬در ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬راه ﺑﺎز ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ...‬رﻓﺘﻪ رﻓﺘﻪ ﻧﻤﻲﮔﺬارﻧﺪ‪» ،‬ﻣﻦ ﺷﺎﻋﺮي‬

‫‪٢٢‬‬

‫ﺧﻄﺮ ﺷﻌﺮ‬

‫ﭘﺮﻫﺎم ﺷﻬﺮﺟﺮدي‬

‫ﺑﻮدم ﻛﻪ ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ«‪ ،‬ﻧﮕﺬاﺷﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺷﺎﻋﺮي ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻳﻜﻲ از ﻋﻠﻲﻫﺎي ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎﻳﻲ ﺑﮕﺬرد از ﻗﺒﻴﻞ‪ ،‬ﻗﻮل‪ ،‬ﻗﺒﻞ‪ ...‬ﻣﺎ‬ ‫ﻣﻲﮔﺬارﻳﻢ و از اﻳﻦﻫﻤﻪ ﻧﻬﻲ از ﻣﻌﺮوف ﻧﻤﻲﮔﺬرﻳﻢ!‬

‫‪٢٣‬‬