PRZEKLENSTWO , WSPOLCZESNEGO CZLOWIEKA
'Leczenie I" bez" II ~.lekarstw II
PRZEKLENSTWO WSPÓLCZESNEGO CZLOWIEKA Wydanie II, poprawione i uzupelnione
OFICYNA WYDAWNICZA
Ty tul orygillalu: ZajJor
Przeldad: Marina Mockallo Projekt okladki: Oskar Glodowski
© Sklianskaja E. 1. 2000 Wydanie polskie "ABA"
ISBN 83-88872-33-8
Wydanie II, poprawione
i uzupelnione
Oficyna Wydawnicza "ABA" 00-521 Warszawa ul. Hoza 29/31 lok. 75, tel/fax: (022) 628 85 06; tel: 626 94 62, 626 94 63 E-mail:
[email protected] Biuro handlowe:"Grupa A5" Sp. z o. o. 90-353 Lódtul. Kilinskiego 169a, tel/fax: (042) 674 37 95, 676 49 29 E-mail:
[email protected] www.grupaa5.pl
i
Druk oprawa: P.W-P. "GRYF"
SA, Ciechanów,
ul. Sienkiewicza
51
Zamiast wstepu czesnego czlowieka. Okolo 80-90% mieszkanców krajów cyto przeklenstwo dla wspólforme patologii przewodu pokarmowego. Na pielwszym miejscu dlugiej listy chorób przewodu pokarmowego znajduje sie zaparcie przy którym w jelitach zalegaja masy kalu, sa zaklócenia w przewodzie pokarmowym, niedostatecznie przetrawione produkty ulegaja fermentacji i gniciu, a mnóstwo powstalych przy tym toksyn zatruwa organizm i prowadzi do rozwoju wielu ciezkich chorób. Sposobom pozbycia sie tych zaparc poswiecona jest ta ksiazka. Tylko nie mówcie: Zaparcie? Ale obrzydliwe! Topo prostu nie- przyzwoite. Po co mam o tym wiedziec? Niech o tym mysli lekarz! Owszem, zaparcie jest rzecza skrajnie nieprzyjemna i mówic o tym nie wypada, ale mówic trzeba. Zaparcia nie sa traktowane powaznie, a przeciez zajmuja one 3 miejsce na liscie przyczyn, powodujacych nowotwOly. W zwiazku z tym, gdy nie mamy regularnego stolca (przy czym nie jednorazowego, a 2-3 krotnego w ciagu dnia), musimy przedsiewziac wszystkie srodki do likwidowania zaparcia. j,aparcie, to choroba, pozbycie sie której zalezy w glównej mier/,\..'od nas samych. Zaden lekarz nie bedzie za nas prawidlowo jl',';(, pic, czy chodzic na spacer. Zaden lekarz nie dopilnuje co jemy i pijemy kazdego dnia, ile mamy ruchu, w jakim jestesmy nastroju . .i'l'go wszystkiego mozemy dopilnowac tylko my sami. Sami poII my sobie szybciej od lekarza, bowiem bez wzgledu na to jak ",1\'1v preparatów jest nam proponowanych w aptece, nie ma ta1\11'I\'k leczacych zaparcia. Mozna oczywiscie, brac tabletki na przeI lys/,czenie. Czasami nawet trzeba to robic. Lekarstwo spowoduje ',11111'(', ;ile zaparcia nie wyleczy. Poza tym, nie wolno czesto uzy\\ ,I(' srodków przeczyszczajacych, gdyz jelito szybko od nich sie Ill,ill';,I}i:1i przestaje pracowac samodzielnie. Osobe naduzywaja1,1 )(Iki przeczyszczajace trudno wyleczyc z zaparcia. NII'~,ll'Iy,zaparcie moze wystepowac w ukIytej formie, a taka for-
Choroby ukladucierpi trawiennego, wilizowanych na jakas
j( ):i,\..'
'oli
3
ma zaparcia spotykana jest bardzo czesto. Wiekszosc z nas jest przekonana, ze "ma wszystko w porzadku". Bardzo trudno przekonac ludzi, którzy odzywiaja sie wedlug zasady "im wiecej i smaczniej tym lepiej"; którzy nie wiedza, iz przejedzenie stanowi jedna z wazniejszych przyczyn zaparcia. Trudno przekonac ludzi, którzy maja regularne, codzienne, ale jednorazowe wypróznienia, ze maja zaparcia, co prawda, na razie jeszcze w uktytej formie. Tym, którzy nie wiedza, jak wyglada proces trawienia, trudno uwierzyc, ze nie wystarcza jednorazowe wypróznienie, aby wydalic resztki pozywienia, które ludzie w siebie wpychajq - pisal Paul Bregg, jeden z najwiekszych w swiecie ekspettów prawidlowego zywienia. Przy uktytych zaparciach, nie zwazajac na jednorazowe wypróznienia, jelito nie wypróznia sie calkowicie, znaczna czesc mas kalowych zostaje w jelicie, przykleja sie do jego scianek, traci wode i przemienia sie w kamienie kalowe. Stopniowo jelito grube zostaje zapchane przez kamienie kalowe, a jego przeswit staje sie coraz wezszy. Waga kamieni kalowych przechowywanych w jelicie moze dochodzic do 10-12 kg. Wyobrazcie sobie taki worek z kamieniami w swoim brzuchu! Rozciagane przez masy kalowe jelita, uciskaja na sasiadujace organy, przemieszczaja je i zaburzaja ich normalna prace. Czlowiek zle sie czuje, choruje, ale nawet nie podejrzewa, ze przyczyna ubyta jest w zaparciu, ze winne wszystkiemu, naruszaniu trawienia i zatruciu organizmu toksynami, powstajacymi w skutek gnicia i fermentacji w jelicie, jest nie strawione do konca i nie wydalone pozywienie. Statystyki mówia, ze wiekszosc osób trafia do szpitala, wlasnie z przyczyn zwiazanych z chorobami, spowodowanymi róznorodnymi zaburzeniami w trawieniu. Glównym winowajca wszystkich nieszczesc jest zaparcie. Od niego wszystko sie zaczyna. Czy mozna zapobiec zaparciom? Czy mozna sie ich pozbyc? Oczywiscie, ze tak, ale trzeba poznac wroga, z którym chcemy walczyc. W zwiazku z tym, nalezy zapoznac sie z teoria o przyczynach, powodujacych zaparcia, prawidlowym odzywianiu, pracy ukladu trawiennego - to trzeba wiedziec, aby zrozumiec, jak i dlaczego rozwija sie tak nieprzyjemna choroba, jak zaparcie. Glówna przyczyna zaparcia jest nieprawidlowe odzywianie, zaburzajace trawienie. Jeszcze starozytni lekarze mówili: "jesli ojciec 4
choroby jest nie znany, matka zawsze jest odzywianie". Znany nam juz Paul Bregg napisal: 99% chorych cierpi z powodu nieprawidlowego, nienaturalnego odzywiania. Ludzie nie zdaja sobie sprawy, w jakim stopniu przyczyniaja sie do swoich chorób: zanieczyszczaja swój organizm przez nieodpowiednie jedzenie i picie, gromadzenie toksyn w organizmie. Postarajmy sie w skrócie zaprezentowac mechanizm procesów trawienia, budowe przewodu pokarmowego, zasady zdrowego odzywiania oraz przyczyny powstawania zaparc i choroby do których one prowadza. Po zapoznaniu sie z istota problemu, o wiele latwiej przyjdzie swiadoma decyzja o zmianie swego stosunku do odzywiania. Nie bedzie to latwe, szczególnie na poczatku uwolnic sie od starych tradycji i wieloletnich nawyków. Niestety, czesto milosc do smacznego jedzenia przezwyciezy dazenie do zdrowia. A wiec, najpierw wydajemy pieniadze na jedzenie, a pózniej na lekarstwa, które nie lecza, a tylko szkodza. Jednak mamy nadzieje, ze jeszcze nie stracily aktualnosci slowa Arystotelesa: Czlowiek rozsadny bardziej ceni nie to, co "IJrawia mu przyjemnosc, ale to, co uwalnia go od chorób. Stoimy przed wyborem: zdrowie czy przyjemnosc. Chcemy isc szcroka, udeptana droga ku chorobom? Mozemy jesc wszystko, co ('IKcmy i w kazdej ilosci, ale chorowac, chodzic po lekarzach, poIykac pigulki, chowajac na jakis czas z ich pomoca symptomy cholohy, bedziemy my. Bedziemy chorowac na coraz bardziej skomIllikowane choroby, lacznie z rakiem. Bedziemy poddawac sie ciezk1111operacjom i w rezultacie i tak zostaniemy ruina czlowieka, j""li w ogóle uda nam sie utrzymac przy zyciu. A moze... PrzeI\\'h 'I11Yniewole od zoladka, wkroczymy na waska, górska sciezkI: (1
I
5
kroku, uwaznie wsluchujac sie w swój organizm. Kazdy z nas jest inny. Kierunek - jest ogólny dla wszystkich, a detale i niuanse sa bardzo indywidualne, dlatego podawanych jest duzo zalecen, a z nich bedziecie musieli wybrac najbardziej dla was odpowiednie. Na dlugo zatrzymamy proces starzenia sie, utracona mlodosc powróci. Powróci tez aktywnosc, energia, zniknie zmeczenie, a zycie nabierze smaku. Jesli kogos bardzo meczy zaparcie, mozna pomijajac teorie, przejsc od razu do praktyki. Kiedy zycie stanie sie latwiejsze, a sily wzrosna, przekonamy sie o skutecznosci zaproponowanych tu srodków, mozna wtedy powrócic do teorii i wówczas swiadomie wypracowac swoja strategie i taktyke. A wiec troche teorii. Kogos to znudzi - trawienie, jelita, defekacja, drobnoustroje... Szlag by to trafil! Niestety, szlag trafia nie ich, tylko nas. I dlatego radze jednak przeczytac te ksiazke od poczatku do konca, aby isc do celu swiadomie. W ogóle, z jakiegos niezrozumialego powodu malo nas interesuje, co dzieje sie z naszym organizmem. A trzeba to wiedziec, jesli postanowilismy odrzucic od siebie choroby. Nawet, jesli nie chcemy osobiscie zajmowac sie swoim zdrowiem, a postanowilismy chodzic do lekarza, skutecznosc leczenia wzrosnie i przyspieszymy proces, gdy bedziemy rozumiec zalecenia lekarza. W tym momencie nasza swiadomosc podlaczy sie do procesu leczenia i bedzie go aktywnie wspierac. W danym momencie, jesli chcemy doprowadzic do porzadku nasz system trawienny, nalezy chociaz w ogólnych zarysach poznac budowe przewodu pokarmowego, jego prace i przyczyny zaburzen. Nalezy zrozumiec, jak odbywa sie trawienie, dlaczego ono zostaje naruszone, dlaczego powstaje zaparcie? Dopiero wtedy, po uzyskaniu tej wiedzy, bedziemy mogli doprowadzic swoje trawienie, a potem i caly organizm do normalnego stanu. A wiec, wkrótce dowiemy sie, jak zbudowany jest system trawienny, co sie dzieje z pokarmem, od czego zalezy przesuniecie pokarmu przez przewód pokarmowy i w ogóle ... po co jemy? Dlaczego musimy przez caly czas jesc i uzalezniac sie od bolaczek przewodu pokarmowego?!
6
CZESC
TEORIA PROCES TRAWIENIA OD A DO Z JEMY, ABY ZYC
• dostarczania pokarmu ze srodowiska zewnetrznego. W pro-
Zycie organizmu nie jestbez mozliwe regularnego cesie ludzkiego funkcjonowania organizm przerwybezzuzywa ener-
gie, która potrzebna jest dla regeneracji tkanek i komórek. Bez przerwy tlwaja procesy rozpadania sie starych struktur i powstawania nowych przy zachowywaniu stalego srodowiska wewnetrznego organizmu. Istnieje stala potrzeba odnawiania energii i materialów budowlanych. Substancje dostarczane naszemu organizmowi razem z pozywieniem stanowia wlasnie zródlo energii i materialów budowlanych. Organizm ludzki, to wspaniale skonstruowane urzadzenie, które zamienia pozywienie w energie i budulec dla samoodnowienia. W odróznieniu od czesci kazdego mechanizmu, organy ludzkie, jak kazdej zywej istoty, dzieki ciaglemu procesowi samoodnawiania, regeneruja sie i przez dlugi czas nie ulegaja zuzyciu. W ciagu 11 miesiecy wszystkie komórki naszego organizmu zostaja odnowione. Polowa calego bialka, z którego zbudowane sa tkanki ludzkiego organizmu, w ciagu 60 dni zostaja zastapione nowymi, a bialka niektórych organów nawet w ciagu kilku dni, a nawet kilku godZin. Na przyklad, bialko blony sluzowej jelita zostaje odnawiane, co 2-3 dni, a enzymy watroby - zaledwie w 2-3 godzin. Ciagle odnawianie wszystkich struktur organizmu, jego tkanek i komórek zachodzi w procesie przemiany materii. Róznorodne produkty pochodzenia zwierzecego lub roslinne-
8
go, transportowane ze srodowiska zewnetrznego przez przewód pokarmowy, dostarczaja niezbednych do zycia substancji organicznych i nieorganicznych, z których w procesie przemiany materii powstaja nowe substancje, wchodzace w sklad organizmu. Jednoczesnie substancje organiczne ulegaja rozkladowi i pozostale w tym procesie produkty przemiany zostaja wydalone do srodowiska zewnetrznego. Zachodzace równolegle procesy syntezy i rozkladu, stanowia jedyny proces przemiany materii, któty trwa przez cale zycie. Do utrzymania ciaglosci procesów przemiany musimy regularnie sie odzywiac, aby zapewnic nieprzerwane dostarczanie razem ze spozywanym pokarmem materialów budowlanych, które sa :zródlem energii i substancji biologicznie aktywnych. Przede wszystkim, musimy zastanowic sie, jak najlepiej sie odzywiac. W tym celu warto zapoznac sie z rola, która odgrywaja poszczególne substancje pokarmowe w funkcjonowaniu naszego 01'g:mizmu.
Rozdzial 1 ZNACZENIE PRODUKTÓW DOSTARCZANYCH DO ORGANIZMU Z POnwrnNIEM
,,,kl:lciproduktów zywnosciowych wchodza bialka, tluszcze, .wociany, witaminy, mineraly (mikro i makro elementy) i ,.d,l, Wszystkie te skladniki sa niezbedne do normalnego przeI 'Ii 1',11 I 'csu przemiany materii. W czasie leczenia zaparc trzeba l" ,III,' I.decydowac sie na okreslona diete. Jednak, gdy wszystko l' " I ,I, ) I H limy, z rygorystycznych ograniczen w odzywianiu mozna \XI
\
'.'1',1,
II'<)
1,1'( '/.ygnowac, wtedy przyjdZie czas na swiadoma decyzje, .","mll wygladac nasze odzywianie, jakie produkty warto \ I III' lVI' /.l· swojego jadlospisu, aby nie powtarzac statych bleII, , I '" I,', '1'11li' chorowac.
l"
,1(11'
I li 1"
9
l.BIALKA Jaka ilosc bialka musimy spozywac? Które bialka sa lepsze - roslinne, czy zwierzece? Czy nasz organizm da sobie rade bez miesnych pokarmów? Czy bialko pochodzenia zwierzecego jest szkodliwe dla zdrowia? Czy konieczne jest spozywanie bialka codziennie i w kazdym posilku? Na kazde z tych pytan trzeba sobie odpowiedziec. Ue bialka trzeba zjadac w ciagu dnia, by zachowac zdrowie? Badania wykazaly, ze normy spozywania bialka sa zawyzone. Do niedawna uwazano, ze dzienna norma spozycia bialka wynosi 80-100 g; dietetycy zmniejszaja ja do 55-60 g, specjalisci medycyny naturalnej mówia o 30-50 g bialka dziennie. Badania naukowe przeprowadzone w Stanach Zjednoczonych wykazaly, ze dzienna norma bialka dla wiekszosci osób doroslych wynosi 30 g. Naukowcy proponuja podwoic ja (doprowadzic do 50-60 g). Badania wykazaly równiez, ze zmniejszenie zawartosci bialka w pokarmach prowadzi do przedluzenia zycia. Zycie udowadnia, ze wegetarianie zyja dluzej, maja wieksza wytrzymalosc i kondycje, nawet rany u nich goja sie szybciej. Okazuje sie, ze tylko nie znaczna czesc wszystkiCh aminokwasów powstalych wskutek rozszczepienia dostarczonego z pokarmem bialka, zostaje wykorzystane przez organizm do syntezy nowego bialka. Niewykorzystane, zbedne aminokwasy powinny zostac dezaminowane, to znaczy, ze od nich w watrobie, nerkach lub jelicie, powinna byc odszczepiona grupa aminowa, co dodatkowo obciaza te organy. Blednym jest twierdzenie, ze bialko stanowi najwazniejszy skladnik pozywienia. Naturalnie jest potrzebne, lecz nie najbardziej niezbedne. Mikroelementy, substancje mineralne, witaminy, tluszcze i weglowodany sa nie mniej potrzebne, niz bialka. Do tego, wazne sa wlasciwie nie same bialka, musza jeszcze zostac rozszczepione na aminokwasy. Wazne sa wlasnie aminokwasy, z któlych organizm buduje wlasne bialka, i które moga byc uzyskiwane, tak z bialek pochodzenia zwierzecego, jak i roslinnego. 10
Jakie bialka sa bardziej wartosciowe - roslinne, czy zwierzece Dyskusje na ten temat nie koncza sie. Najczesciej uzywane argumenty sympatyków bialka pochodzenia zwierzecego: Istnieje 8 niezastapionych aminokwasów, które nie moga byc syntetyzowane w organizmie czlowieka. Zawarte sa one tylko w bialkach pochodzenia zwierzecego, dlatego bialka zwierzece nalezy koniecznie wlaczyc do swojego jadlospisu. Najbardziej wartosciowe bialka to bialka zawarte w miesie, rybie i mleku, poniewaz posiadaja wszystkie niezastapione aminokwasy. Ta teza juz zostala obalona. Badania wykazaly, ze drobnoustroje przebywajace w jelicie czlowieka wytwarzaja wszystkie niezastapione aminokwasy.
Najwazniejsze argumenty wegetarian: Bialka roslinne rzeczywiscie nie zawieraja wszystkich niezbednych aminokwasów. W kazdej roslinie brakuje konkretnych aminokwasów, ale kombinacja z kilku roslin daje mozliwosc otrzymania wszystkich niezbednych, niezastapionych aminokwasów. Jesli wlaczyc do swojego jadlospisu marchew, kapuste, kalafior, ogórki, pomidory, kukurydze, banany, bób, fasole, ryz, orzechy, nasiona slonecznika, problem z niezastapionymi aminokwasami przestaje istniec. Miliony wegetarian dawno by juz umarlo, gdyby pozywienie roslinne nie zaopatlywalo ich w niezastapione aminokwasy, a oni wciaz zyja, a nawet zyja dluzej niz ludzie, którzy spozywaja mieso. Bialka pochodzenia roslinnego sa zdrowsze, lepiej i latwiej przyswajalne, nie potrzebujac do ich przetworzenia tyle energii, jak bialka zwierzece, poza tym nie zostawiaja po sobie tyle odpadków. Zaleta pokarmu roslinnego jest równiez to, ze oprócz bialek, dostarcza organizmowi weglowodany, witaminy, mikro i makroelementy oraz enzymy, które pomagaja w trawieniu pokarmu. Czlowiek, podobnie jak wszystkie ssaki, które buduja swoje bialko z bialka roslinnego, moze syntetyzowac niezbedne mu bialko nie czynia z drugich rak, czyl~ miesa ssaków, lecz w taki sposób, jak to ssaki, z amiOOKw-asówotrzymanych po sam rozszczepieniu bialka roslinnego. Stronnicy diety miesnej twierdza jednak, ze 11
w sytuacji, gdy ilosc spozywanego miesa jest ograniczona, czlowiek nie bedzie mial sil do wykonywania nawet zwyczajnych, codziennych obowiazków. Czy to prawda?
Czy organizm bedzie wystarczajaco silny bez miesnego pozywienia? Kraza jeszcze falszywe przekonania, ze bez bialka zwierzecego, z zwlaszcza bez miesa, czlowiek nie bedzie mial ani sily, ani energii. W rzeczywistosci wszystko jest calkowicie na odwrót. Kazde bialko zwierzece w procesie jego trawienia odbiera nam zdrowie i sily. Bialko nie tylko nie daje energii, a wrecz ja odbiera. Na trawienie zwierzecego bialka organizm przeznacza 6 razy wiecej energii, niz na trawienie weglowodanów i 2,5 razy wiecej, niz na trawienie tluszczów. Z tego powodu organizm nie wykorzystuje bialek jako iródla energii, poniewaz taka energia za drogo go kosztuje. Przy spozywaniu zwierzecego bialka duzo energii idzie nie tylko na trawienie, ale i na wydalenie odchodów, których po bialkach zostaje bardzo duzo. Poza tym organizm musi spalic nadmiar bialka, w przeciwnym razie nie przyswojone bialka przemienia sie w substancje toksyczne. Do tego celu organizm zuzywa bardzo duzo energii, w rezultacie brakuje jej na prawidlowe trawienie weglowodanów i tluszczów. Okazuje sie, ze im wiecej spozywa sie miesa i innych bialek zwierzecych, tym wiecej potrzeba energii do ich przyswajania i zniszczenia niepotrzebnych organizmowi zbednych ilosci oraz na wydalanie toksycznych odchodów, które powstaja przy trawieniu. Bialka roslinne przyswajane sa z mniejszymi kosztami energetycznymi, odchodów po nich powstaje mniej, co sprzyja zachowaniu energii. Wszystko co zostalo powiedziane, bardzo namacalnie ilustruje nastepujacy przyklad. Lew, który zywi sie wylacznie miesem, potrzebuje do regeneracji sil 20 godzin snu na dobe, a orangutan, zywiacy sie tylko roslinami, potrzebuje jedynie 6 godzin snu. Ale czy zuzycie duzej ilosci energii to jedyna szkoda wyrzadzana organizmowi przez bialka zwierzece?
12
Czy nadmiar bialka zwierzecego wyrzadza nan.\ krzywd ? Tak, jesli spozywamy je w nadmiarze. W czasacLlJ.- sre , d mOWlecza . e. na Dalekim Wschodzie wiezniów skazanych na s lnlerc . 'k anUlono . tylko gotowanym miesem. Po 28 dniach nieszczes",.,dCY umiera . l'l na .. . skutek zatrucia toksynami, które powstaly przy t rawlen1U mIesa. Mieso nie zawiera blonnika i dlatego bardzo wolt"110 przesuwa SIe . w jelicie, gnije, a nagromadzona gnilna mikroflOh"a h amuJe. fun k,cjonowanie korzystnej mikroflory. W taki sposób " powstaje zmiana normalnej flory baktelyjnej, co natychmiast wy",. . zaparcIe.. wO l uje Spozywanie wiekszej ilosci bialka zwierzecego Pl\owa d'Zl d o na d wagi, podwyzszenia kwasowosci, powstawani~. '\ nowotworow,' osteoporozy, próchnicy, zaparc. Inaczej pracuje sy~s t em nerwowy I. czasami powstaja stany neurotyczne oraz agresje. \\]Je k -. b ez przyczyny, gladiatorów karmiono miesem. Mieso, to glówny czynnik rozwoju takich chorób Ja . k sc h orzema. kregoslupa, stawów, ukladu sercowo-naczynio\\ l veao, /zw aszcza nadcisnienia i miazdzycy. Przeciez w miesie, rybi . b l/k' ta jest duza ilosc tluszczu i cholesterolu. /l)YYe u, zawarMleko pelnotluste jest prawie tak samo szko\~l' . k mIeso. . 'l lwe Ja Zawartego w mleku wapnia nie wystarcza dla t raWlenla . . b'la lk a dostarczonego z mlekiem. Brakujacy wapn org~'nlzm . . z uzys k uje wlasnych kosci i zebów. W rezultacie amator 01\ e k a na b aWla . SIe . . osteoporozy i traci zeby. Spozywanie mleka, jak II;"... ~z I mIesa powoduje zaparcia. Jednym slowem, zmniejszenie zawal\..to S CI. b'la lk a ZWIe. rzecego w pozywieniu wzmacnia zdrowie i prze(~l . . . ~ uza ZYCIe. Poza tym, wiekszosci produktów pochodzenia. . ZWlerzeceao nIe b , a mozna jesc na surowo. Mieso nalezy równiez r1l 'I uao aotowac, wiele bialek i aminokwasów w procesie obróbki t ermlczneJ o . b . zostaje zniszczonych, nabywa przy tym wlasciwosci 1(.'k v sycznyc h I. wyrzadza wielka krzywde organizmowi, po prostu ',<:atruwa go. Nie bez powodu te narody, które zywia sie sur~ . wiele zdrowsze, niz wiekszosc ludZi, którzy spozywak mIeso ~ mIesem sa o gotowane. ''11-
Czy konieczne nalezy codziennie spozywac
. ., "alk o zwlerzecer
lJl
Amatorzy miesa oczywiscie przytakna· W takjll / 'l raZIe.. ja k wyt lumacza fakt, ze w czasie glodówki leczniczej, ktor"~ moze. trwa c ponad miesiac, zdrowie nie tylko nie pogarsza sil'') a le przeCIwme, .. 13
znacznie sie polepsza; poziom bialka we krwi nie zmienia sie, chociaz organizm bialka nie otrzymuje. Dzieje sie tak dlatego, poniewaz bialka w naszym organizmie znajduja sie w stanie dynamicznej równowagi, ciagle przechodza z jednej fazy do drugiej i stale sie zmieniaja. Stare bialka rozkladaja sie, a z powstalych aminokwasów syntetyzuja nowe. W taki sposób organizm wykorzystuje kilkakrotnie wlasne bialka i aminokwasy. A wiec, mozna sie nie mattwic i nie spozywac produktów bialkowych codziennie, bez wzgledu na to, ze organizm potrzebuje bialka codziennie. Znajdzie on zródlo bialka wewnatrz. Juz wiemy, ze bialka zawarte sa we wszystkich naturalnych produktach (w roslinach, owocach, warzywach, nasionach). Organizm otrzyma bialko, nawet w tym wypadku, jesli przez 2-3 dni w tygodniu bedziemy jesc tylko owoce i warzywa. Zdrowie na tym tylko zyska. Odpedzajcie od siebie natretne mysli, które nie daja wam spokoju: "skqd mój organizm otrzyma niezbedne mu bialka"? Co tydzien zróbcie 1-2 dni przelWY w spozywaniu bialek zwierzecych.
2. TLUSZCZE Dlaczego potrzebne sa nam tluszcze? TIuszcze sa niezbedne dla normalnego funkcjonowania organizmu. Przede wszystkim sa one zródlem energii (do 80% energii, która tracimy przy wykonywaniu ciezkiej pracy fizycznej uwalnia sie przy utlenianiu tluszczów i produktów ich rozszczepiania). Przy nadmiarze tluszczów powstaje magazyn tluszczowy, któty zalega w tkance podskórnej, w tkance lacznej, która otacza organy wewnetrzne. Ten magazyn organizm zawsze moze uruchomic w charakterze zródla energii przy ochlodzeniu, glodzie lub przy intensywnym obciazeniu fizycznym. Otaczajacy organy wewnetrzne tluszcz, zapewnia cieplo chroni te organy, jak równiez netwy i miesnie od zimna i uszkodzen mechanicznych. Ostatnie badania wykazaly, ze przy wylaczeniu tluszczów z pozywienia, skraca sie dlugosc zycia, zwalnia sie wzrost, hamuje sie synteza bialka w organizmie, obniza sie jego odpornosc, pogarsza sie przyswajalnosc wapnia, magnezu, karotenu. Takze rozpuszczalne w tluszczach witaminy A, D, E i K moga dostac sie do orga-
i
14
nizmu tylko z tluszczem. Tluszcze wchodza w sklad blon komórkowych. Niektóre rodzaje tluszczów sa biologicznie aktywne. Czy tluszcze maja dzialanie szkodliwe? Tak, i to duze. Nie wolno przesadzac w spozywaniu tluszczów. Zbyt wielkie ilosci tluszczów hamuja proces trawienia, 2-3 razy obnizaja aktywnosc, skracaja dlugosc zycia, zwlaszcza u osób w srednim wieku. W procesie trawienia tluszczów w organizmie gromadza sie produkty uboczne o wlasciwosciach rakotwórczych. Tluszcze w procesie obróbki termicznej równiez nabywaja wlasciwosci rakotwórczych, dlatego tluszcze mozna dodawac tylko do przygotowanego pokarmu' Z tego tez powodu nalezy wykluczyc z jadlospisu smazone produkty. Nadmiar tluszczów obniza intensywnosc przemiany materii, tlumi proces podzialu komórek, wskutek czego zmniejsza sie ilosc powstajacych komórek, które zapewniaja ochrone immunologiczna. Nadmierne spozycie tluszczów prowadzi do rozwoju chorób ukladu sercowo-naczyniowego (skleroza, zawal, nadcisnienie), chorób nerek i pecherza, cukrzycy, marskosci watroby i nowotworów, najczesciej jelita grubego i gruczolu krokowego (prostaty). Wiec co mamy robic? Jesc czy nie jesc?Jesli jesc, to w jakiej ilosci? Tluszcze sa niezbedne, ale spozywamy je w umiarkowanych ilosciach. Aby wyrobic sobie ostateczne zdanie o tluszczach, nalezy dowiedziec sie o nich jeszcze wiecej. Tluszcze, podobnie jak bialka, sa pochodzenia roslinnego i zwierzecego. Tluszcze zwierzece (oprócz tluszczu ryby) charakteryzuja sie wysoka temperatura topnienia i sa gorzej przyswajalne, niz tluszcze roslinne, któlych temperatura topnienia jest nizsza. Organizm potrzebuje obu rodzajów tluszczów mniej wiecej w równej ilosci. Osoby zdrowe, nie zajmujace sie ciezka praca fizyczna, powinny spozywac 20-25 g tluszczu zwierzecego (najlepiej masla smietankowego) dziennie zaleca sie spozywac 25 - 40 g masla roslinnego. W sumie ilosc spozytych tluszczów nie powinna przekraczac 80 g. Kilka waznych wiadomosci o chemii tluszczów Tluszcze skladaja sie z kwasów tluszczowych i glicelyny. W naszym pozywieniu, jak równiez w naszym organizmie, 90% tlusz15
czów wystepuje w postaci trójglicelydów, to znaczy w postaci trzech molekul kwasu tluszczowego i jednej molekuly glicerydu. W skladzie pozywienia wystepuje okolo 20 róznych kwasów tluszczowych. Kazda molekula kwasu tluszczowego sklada sie z atomów wegla, wodoru i tlenu. Jesli w molekule, na atomach wegla nie ma wolnych miejsc dla wodoru, jest to kwas nasycony. Jesli zostaja 2 wolne miejsca dla wodoru, jest to mononienasycony kwas tluszczowy, gdy zostaja wiecej, niz 2 wolne miejsca, jest to kwas tluszczowy polinienasycony. Wsród polinienasyconych kwasów tluszczowych sa 3 szczególne, które nie syntetyzuja sie w organizmie. Sa to tak zwane kwasy tluszczowe niezastapione: kwas linolowy, kwas linolenowy i kwas arachidowy. Kwasy te stanowia niezastapiony element odzywiania i ze wzgledu na swoje wlasnosci zaliczane sa do substancji niezbednych do zycia i znane sa jako witaminy (witamina F). Wiekszosc tluszczów roslinnych w 40-70% sklada sie z witamin. Polinienasycone, niezastapione kwasy tluszczowe niezbedne sa dla naszego organizmu, aktywizuja one witaminy Bl, C i karotyne prowitamine A. Jesli ilosc niezastapionych tluszczów stanowi ponizej 1% calodobowej ilosci pozywienia, odbija sie to drastycznie na naszym zdrowiu; zmniejsza sie elastycznosc naczyn, zwieksza sie zawartosc cholesterolu w krwi, rozwija sie arterioskleroza, powstaja zawaly, pogarsza sie stan skóry, zostaje zaburzona czynnosc seksualna. Mononienasycone kwasy tluszczowe zawarte sa woleju z oliwek i oliwkach , w orzechach, masle orzechowym (oprócz kokosowego). Zmniejszaja one zawartosc cholesterolu w kiwi. Jeden z rodzajów mononienasyconych kwasów tluszczowych, omega-3, zawarty jest w tluszczu niektórych lyb: lososia, tunczyka, sledzia atlantyckiego. Omega-3 oczyszcza naczynia z plytek miazdzycowych, dlatego warto wlaczyc te lyby do swojego jadlospisu.
i
Tluszcze "dobre" zle" "Zle tluszcze'~ to tluszcze nasycone. Zawarte sa glównie w miesie, mleku, kremach, masle, serze, czekoladzie, kakao, masle kokosowym i palmowym. Wiekszosc tluszczów nasyconych, przy temperaturze pokojowej ma twarda konsystencje. Pamietajmy, ze tluszcze nasycone podwyzszaja zawartosc cholesterolu w krwi, 16
sprzyjaja rozwojowi miazdzycy naczyn wiencowych, zawalowi i udarom. "Tluszcze dobre" to polinienasycone i mononienasycone tluszcze plynne przy temperaturze pokojowej. Polinienasycone "dobre" tluszcze to tluszcze glównie pochodzenia roslinnego. Zawarte sa glównie wolejach roslinnych: kukUlYdzianym, slonecznikowym, sojowym. W mniejszych ilosciach spotykane sa w bobie, fasoli, owocach i warzywach. Polinienasycone tluszcze zmniejszaja poziom cholesterolu w krwi i pomagaja zapobiec miazdzycy tetnic i naczyn wiencowych, zawalom i udarom. Polinienasycone tluszcze z nieco innymi wlasciwosciami, nie znajdujace takiego wskazanego dzialania leczniczego jak polinienasycone tluszcze olejów roslinnych, znajduja sie takze w rybach. Mononienasycone "dobre" tluszcze sa równiez glównie pochodzenia roslinnego. Zawarte sa w oliwkach, oliwie z oliwek, orzechach, masle orzechowym (oprócz masla z orzechów kokosowych). Mononienasycone tluszcze znajduja sie takze w wielu gatunkach ryb, najwiecej - w sledziu atlantyckim, gorbuszy, tunczyku, czawyczy,' w rybie pod nazwa "szabla" i innych. Pokazano wczesniej, ze mono nie nasycone tluszcze roslinne, szczególnie oliwa z oliwek, zmniejszaja poziom "zlych" LNG (lipo proteiny o niskiej gestosci) i utrzymuja "dobre" ochronne LWG (lipo proteiny o wysokiej gestosci), o których bardziej szczególowo bedzie powiedziane dalej.
Rola dwóch antagonistów - cholesterolu i lecytyny Do grupy tluszczów spozywczych wchodza jeszcze niektóre substancje tluszczopodobne. Najwiekszy wplyw na nasze zdrowie maja lecytyna i cholesterol.
lecytyna Lecytyna jest przeciwienstwem
cholesterolu. Korzystnie wplywa Ol-gani;t,mu, stymuluje klwioobieg, zwieksza odpornosc organizmu na inkkcje i toksyny zabezpiecza przed rozwojem miazdzycy. Dlatego I\..'Z, dodawanie lecytyny do pozywienia pomaga oslabic negatywII\..' dzialanie tluszczów nasyconych. Duzo lecytyny zawieraja: kaIla system nelWOWY,prace watroby, wzmacnia odpornosc
17
sza gryczana, pszenica, otreby, fasola, groch, salata. Duze ilosci lecytyny zawieraja takze niektóre produkty ze zwiekszona iloscia cholesterolu, zwlaszcza zóltka jaj, w których lecytyny jest 5 razy wiecej, niz cholesterolu. A wiec, mozna zjadac spokojnie 2-3 jajek tygodniowo, ale na miekko.
Cholesterol Cholesterol, to zlozony ester kwasów tluszczowych. Cholesterol kojarzy sie nam z substancja toksyczna powodujaca skleroze, choroby serca itp. Tak jest rzeczywiscie, ale tym niemniej organizm potrzebuje okreslona ilosc cholesterolu. Cholesterol obecny jest we wszystkich czesciach ciala (miesniach, sercu, watrobie, jelicie, skórze itp.). Niewielka ilosc cholesterolu zawarta jest nawet w mózgu. Przy stresie i napieciach nerwowych zapotrzebowanie na niego wzrasta. Niezbedny jest równiez do syntezy zólci, hormonów plciowych i hormonów substancji nadnerczy. Poza tym, cholesterol stanowi wazna czesc skladowa blony komórkowej. Zawartosc cholesterolu w organizmie wynosi 2% ogólnej wagi ciala. Cholesterol pojawia sie w organizmie dwoma sposobami: - droga syntezy w watrobie, która produkuje do 80% ogólnej ilosci cholesterolu, - z pokarmem zwierzecym (miesem, rybami, jajkami, serem). Produkty roslinne nie zawieraja cholesterolu. W organizmie cholesterol laczy sie w jelicie z kwasami tluszczowymi i przenika do krwi, gdzie laczy sie z bialkiem krwi i tworzy lipoproteiny (substancja skladajaca sie z bialka kiwi, cholesterolu i tluszczów), a dalej przenosi sie z krwia do dowolnej czesci ciala - miejsca, gdzie jest potrzebny. Lipoproteiny
"zle" i "dobre"
"Zle lipoproteiny" (lipoproteiny o malej gestosci) zawieraja duzo cholesterolu. Sprzyjaja osadzaniu cholesterolu na sciankach naczyn i tworzeniu zakrzepów. Wysoki poziom tych lipoprotein w krwi zwieksza ryzyko chorób sercowo-naczyniowych. "Dobre lipoproteiny" (lipoproteiny o duzej gestosci) zawieraja malo cholesterolu. W zwiazku z tym, im wiecej w krwi tych lipoprotein, tym bardziej ludzie sa chronieni przed chorobami serca i 18
naczyn. "Dobre" lipoproteiny chronia naczynia przed osadzaniem sie cholesterolu dwoma sposobami: - blokuja zdolnosc komórek przed przyswajaniem "zlych" lipoprotein, - wyprowadzaja "zle" lipoproteiny z krwioobiegu, obnizajac ich zawmtosc w krwi. Jednym slowem, glównym zadaniem jest obnizenie poziomu "zlych" lipoprotein i podwyzszenie poziomu "dobrych". Zazwyczaj kontrolujemy ogólny poziom cholesterolu. Dopuszczalna zawartosc cholesterolu w krwi wynosi 100-180 mg na 100 mI krwi. Bardzo wysoki poziom cholesterolu jest niebezpieczny. Jednoczesnie, poniewaz przy niskim poziomie cholesterolu we kIwi moze byc duzo LNG, poziom, którego nie powinien przekraczac - to 45% ogólnej ilosci cholesterolu, wskazane jest zawsze okreslac poziom LNG. Obnizenie tego poziomu cholesterolu wiaze sie ze zmniejszonym spozyciem pokarmów zawierajacych cholesterol i tluszcze nasycone, w które bogate sa produkty pochodzenia zwierzecego (mieso, kielbasy, parówki, smietana, maslo, sery, pelnotluste mleko, jajka, lody). Nalezy miec na wzgledzie, ze duza ilosc cholesterolu moze znajdowac sie w niektórych produktach zwierzecych z niska zawartoscia tluszczu, takich jak watroba lub mózdzek, produkty te trzeba bardzo ograniczac w racji zywnosciowej .. Tluszcze zwierzece najlepiej jest spozywac w malych ilosciach, w postaci masla i sloniny, poniewaz produkty te sa najmniej niebezpieczne. Obnizeniu zawartosci "zlych" lipoprotein i cholesterolu pomagaja tluszcze nienasycone (oleje roslinne, z oliwek, slonecznikowe, sojowe, tylko nierafinowane!) ... (warzywa i owoce) oraz pokarmy roslinne. Poniewaz jednak tluszcze moga tworzyc sie w organizmie z weglowodanów i bialka, a w watrobie powstaja duze ilosci cholesterolu, nawet zmiany diety czasami nie wystarczaja do obnizenia zawartosci cholesterolu do bezpiecznego poziomu. Umozliwia to cwiczenia fizyczne. Poziom "zlych" lipoprotein u osób aktywnych fizycznie jest zawsze nizszy, niz u osób prowadzacych siedzacy tryb zycia. To byloby wszystko o tluszczach, najbardziej podstepnym produkcie. Za duzo - zle, za malo - tez niedobrze. Potrzebny jest zloty srodek, jak i w calym naszym zyciu. 19
"----
3. WEGLOWODANY Przy weglowodanach powstaja te same problemy. Ile weglowodanów mozna zjadac, jakie sa rodzaje weglowodanów, czy nadmiar weglowodanów szkodzi? A wiec pierwsze pytanie - ile? Weglowodany stanowia glówne, najtansze i najbardziej dostepne zródlo energii dla organizmu. Zazwyczaj weglowodany stanowia 6070% naszego jadlospisu. Zapotrzebowanie na weglowodany zalezy od wydatkowanej energii. Przy intensywnej pracy fizycznej, moze ona wzrosnac 1,5-2 razy. Dlatego koniecznie trzeba brac pod uwage ttyb zycia i wiek. Osobom starszym i prowadzacym siedzacy ttyb zycia, nalezy obnizyc ilosc weglowodanów. Niestety, zazwyczaj weglowodany spozywaja one w nadmiemych ilosciach przez milosc do slodyczy, wyrobów cukiemiczych, lodów, napojów slodzonych.
Rodzajeweglowodanów Weglowodany, to substancje organiczne, których molekuly skladaja sie z wegla, wodoru i tlenu. Weglowodany da sie podzielic na 3 grupy: - jednocukry, lub cukry proste, takie jak glukoza, fruktoza i galaktoza, - dwucukry, takie jak sacharoza (cukier buraczany oraz cukier trzcinowy), laktoza (cukier mlekowy) i maltoza (cukier slodowy), - wielocukry, zlozone weglowodany, skladajace sie z setek, a nawet tysiecy zlaczonych cukrów prostych. Sa to np. krochmal, glikogen, blonnik, pektyna. Weglowodany zawarte sa glównie w produktach roslinnych. ]ednocukty i dwucukty organizm uzyskuje z owoców, miodu, warzyw i cukru. Wielocukry (krochmale) dostaja sie do organizmu wraz z kaszami, pieczywem, innymi produktami macznymi (70%) oraz z ziemniakami (okolo 20%). Krochmale zawarte sa równiez w fasoli, soczewicy, orzechach, nasionach i wielu rodzajach warzyw. Blonnik i pektyny sa w warzywach i owocach.
Korzystne oddzialywanie weglowodanów Blonnik i pektyny dluzszy czas uwazano za niepotrzebne, zbedne substancje i nawet zaczeto oddzielac je od pokarmów, rafinujac 20
pokarmy. Teraz juz wiadomo, ze blonnik i pektyny sa absolutnie niezbedne do normalnego rozwoju procesów trawienia. Jesli pokarm zawiera zbyt malo blonnika, który stymuluje perystaltyke, wtenczas naruszona zostaje motoryka jelita, rozwija sie jego zwiotczenie (atonia), przesuniecie pokarmu przez przewód pokarmowy zostaje zatrzymane, powstaje zaparcie. Pektyny usprawniaja prace jelita, zwalniaja procesy gnilne i wytwarzanie gazów, pochlaniaja niektóre toksyny i uniemozliwiaja ich wchlanianie. Blonnik i pektyny zawarte sa tylko w pokarmach roslinnych, przy czym blonnik to blona komórek roslinnych, pektyny zas to substancja wiazaca komórki ze soba. Najwiecej pektyn jest w czelwonej porzeczce oraz w dojrzalych surowych lub pieczonych jablkach.
weglowodany niezbedne do normalnego funkcjonowania organizmu Zawartosc glukozy w krwi powinna byc stala i wynosic 80-120 mg glukozy na 100 mI krwi. Obnizenie tego poziomu nosi nazwe hipoglikemii. Zwiazane jest z tym oslabienie miesni, zmeczenie, przyspieszone tetno, bladosc lub zaczelwienienie skóly. W przypadku znacznego zmniejszenia zawartosci glukozy w krwi, obniza sie temperatura ciala (glukoza zapewnia stala temperature ciala), wystepuja skurcze, majaczenie. Wszystkie symptomy zanikaja po wprowadzeniu glukozy do organizmu. Jednak wieksze ilosci weglowodanów moga wyrzadzic krzywde organizmowi.
Szkodliwe dzialanie nadmiaru weglowodanów w pokarmie Szczególnie szkodliwy jest cukier rafinowany, nazywany "czysty, bialy i niebezpieczny". Cukier psuje zeby nawet szczurom. Osohie zdrowej wystarczy zjadac 25-30 g cukru dziennie. Jednak jeszcze lepiej jest, jak doradzaja naturopaci, wykluczyc calkowicie cukier z jadlospisu, zastepujac go miodem i suszonymi owocami. Nadmiar cukru rafinowanego prowadzi do powstawania w org;lnizmie deficytu witamin grupy B (zwlaszcza witaminy Bl). Wiai,c sie to z tym, ze dla trawienia weglowodanów, a zwlaszcza cukru rafinowanego, potrzebne sa witaminy grupy B, poniewaz produkt rafinowany nie posiada nic oprócz kalorii, organizm zostaje '/Illuszony do trawienia tych produktów wykorzystywac witaminy 21
z wlasnych zasobów, co wywoluje hipowitaminoze.
Nadmiar weglowodanów w pokarmach wywoluje: - otylosc (z kazdych 25 g zbytecznych weglowodanów w OI'ganizmie produkuje sie 10 g tluszczu);
- nadcisnienie
i choroby sercowo-naczyniowe;
przy czym
najczesciej uszkodzone sa tetnice serca i mózgu;
- kamice zólciowa; - podwyzszenie cholesterolu w krwi; - niszczenie (oslabienia) trzustki i cukrzyce; - naruszenie normalnej pracy systemu nerwowego. Do niedawna twierdzono, ze glukoza niezbedna jest do prawidlowego funkcjonowania mózgu. Ostatnie badania wykazaly jednak, ze nadmiar cukru zaburza te procesy.
Przemiany weglowodanów w organizmie Weglowodany trafiaja do organizmu w postaci krochmalu, blonnika, cukru. Lecz tylko jednocukry posiadaja zdolnosc bezposredniego wchlaniania. Wszystkie dostajace sie do przewodu pokarmowego weglowodany, najpierw musza zostac rozszczepione do postaci jednocukrów i dopiero wtedy zostaja wchloniete. Organizm moze wykorzystac jednocukry tylko w postaci glukozy. Glukoza czesciowo powstaje w przewodzie pokarmowym, jako produkt rozszczepienia dwucukrów i wielocukrów, lecz glównie glukoza powstaje w watrobie. Z watroby glukoza przechodzi do krwi i z klwia, krazy po calym organizmie, do kazdej potrzebujacej energii komórki. W procesie produkcji energii z glukozy powstaje dwutlenek wegla i woda. Dwutlenek wegla wydychamy przez pluca, wode wydalamy przez skóre nerki i pluca. Czesc glukozy ulega przemianie w watrobie w wielocukier - glikogen. Zapas glikogenu (okolo 100-150 g) jest zawsze przechowywany w watrobie na wypadek naglej potrzeby uzupelnienia energii. W ekstremalnej sytuacji rozszczepia sie do postaci glukozy, która przechodzi do krwi i zostaje przeniesiona do potrzebujacego miejsca. Oprócz tego, okolo 200 g glikogenu przechowuje sie w miesniach, które sa glównymi uzytkownikami energii w procesie kurczenia sie wlókien miesniowych. W zasadzie, glikogen znajduje sie prawie w kazdej komórce, Wszystkie pozostale, niewykorzystane weglowodany zamienia22
ja sie w tluszcz, któlY przechowywany jest w magazynach tluszczu. W wypadku wyczerpania zapasów glikogenu i braku weglowodanów w pokarmie, tluszcze te moga byc wykorzystane jako zródlo energii. W czasie glodówki przemiana weglowodanów w tluszcze gwaltownie sie obniza. Zaburzenia przemiany weglowodanowej zwiazane sa glównie z dwoma przyczynami: z chorobami watroby, gdy traci ona zdolnosc do przemiany weglowodanów w glikogen oraz z cukrzyca, choroba trzustki, przy której zostaje zachwiany proces produkcji insuliny - hormonu regulujacego poziom cukru w krwi. Insulina stymuluje przemiane glukozy w glikogen, zatrzymuje rozklad glikogenu w watrobie i tkankach, stymuluje odkladanie i przyswajanie glikogenu w miesniach i tkankach. Poza tym, insulina sprzyja przemianie znacznej ilosci weglowodanów zawartych w pokarmie w tluszcze (do 30%). Przy braku lub niedoborze insuliny przemiana weglowodanowa zostaje zaburzona, rozwija sie choroba przecukrzenia kIwi (hiperglikemia) co prowadzi do wielu ciezkich chorób.
Które produkty sa najlepszym zródlem weglowodanów? Najbardziej bezpiecznie jest spozywac duze ilosci surowych warzyw i owoców oraz produkty zawierajace wielocukry, glównie krochmal, który dostarczaja nam kasze, pieczywo i ziemniaki. Wielocukly, w odróznieniu od jedno i dwucukrów, przyswajane sa wolniej, w zwiazku z czym, po zjedzeniu takich produktów dluzej pozostaje poczucie nasycenia. Poza tym, nie wystepuje przy tym gwaltowny wzrost poziomu cukru w kiwi, nie zachodzi wiec potrzeba dostarczenia dodatkowej ilosci insuliny, a dzieki temu nie obciaza sie trzustki. Unikajcie zatem cukru, wyrobów cukierniczych, konfitur, lodów, bialego pieczywa i oczyszczonego ryzu.
4. WITAMINY Witaminy odgrywaja nadzwyczajna role w funkcjonowaniu organizmu. Niezbedne sa do prawidlowego rozwoju wielu procesów przemiany, bez nich nie zostaloby przyswojonych wiele produktów i.ywnosciowych. Witaminy zwiekszaja odpornosc organizmu, jego 23
aktywnosc, opózniaja procesy starzenia. Brak, chociaz jednej witaminy lub obnizenie jej ilosci, prowadzi do róznych chorób. Wiekszosc witamin otrzymujemy z pozywieniem, jednak niektóre z nich powstaja droga biosyntezy z mikrofloty jelita i zostaja wchlaniane do krwi, w zwiazku z czym nawet, gdy brakuje ich w pokarmach, nie zachorujemy na awitaminoze. Dobtym przykladem moze byc witamina B12, która zawarta jest w miesie i której brakuje calkowicie w pokarmach roslinnych. Do niedawna, byl to najwazniejszy argument na korzysc spozywania miesa - nieuchronny rozwój awitaminozy B12, przy rezygnacji z jedzenia miesa. Lecz niedawno wyktyto synteze tej witaminy w jelicie, a wiec mozemy nie tylko spokojnie ograniczyc spozywanie miesa, lecz jesli mamy taka potrzebe, calkowicie z niego zrezygnowac. Awitaminoza lub hiperwitaminoza moze sie rozwijac przy zaburzeniach procesów wchlaniania witamin w jelicie, przy nieprawidlowym przygotowaniu pokarmów lub na skutek nieracjonalnego odzywiania. Na przyklad, jak juz bylo powiedziane, nadmiar weglowodanów w pozywieniu prowadZi do hipowitaminozy witamin grupy B. Witaminy mozemy podzielic na dwie grupy: rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tluszczach. Do witamin rozpuszczalnych w tluszczach naleza witaminy A, D, E, K. Witaminy rozpuszczalne w wodzie to witaminy grupy B, e, p i inne. Witaminy rozpuszczalne w tluszczach nie sa rozpuszczalne w wodzie, dlatego ich nadmiar nie moze byc wydalany z organizmu z moczem lub potem. Witaminy te odkladane sa w tkance tluszczowej i ich zawartosc w organizmie maleje tylko w miare ich wykorzystywania w procesach funkcjonowania organizmu. Witaminy rozpuszczalne w wodzie nie moga byc gromadzone w organizmie i z tego powodu organizm szczególnie potrzebuje ich ciaglej dostawy z pozywieniem. Niektóre witaminy przyswajalne sa tylko w obecnosci innych witamin. Na przyklad, witamina e jest zle przyswajalna przy braku witamin BI i B2, a przyswajalnosc kwasu foliowego utrudniona jest przy braku witaminy B12. Niektóre witaminy (np. witamina K) przyswajalne sa tylko pod warunkiem normalnej pracy watroby. Normalne trawienie umoz24
liwiaja witaminy grupy B (BI, B2, B3) i równiez C i A. Brak tych witamin prowadzi do zaburzenia procesów trawienia, uszkodzenia blony sluzowej zoladka i jelita, a nawet moze doprowadzic do pojawienia sie wrzodów zoladka. Witaminy C i BI sa najbardziej nietrwale ze wszystkich witamin i poza tym przechodza do wody przy gotowaniu. O tym nalezy zawsze pamietac! Brak witaminy BI powoduje zaparcie, dlatego przy zaparciach nalezy jesc wiecej produktów zawierajacych witamine BI - winogrona, soje, groch, bób, fasole, orzechy, kielki, ciemne pieczywo, drozdze. Wszystkie witaminy znajduja sie w owocach i jagodach - cytrusach, morelach, brzoskwiniach, czarnej porzeczce, agrescie, a takze w owocach dzikiej rózy. Rokitnik i jarzebina szczególnie sa bogate w witaminy A i E, a winogrona - w witaminy grupy B. Najbardziej bogate w witaminy warzywa to kapusta, marchew, pomidory, czerwona papryka, salata. Wszystkie witaminy grupy B zawarte sa w ziarnach, otrebach, drozdzach, wiekszosc zas w kaszy gryczanej, owsie, grochu, fasoli, soi, orzechach, nasionach roslin, a szczególnie w pestkach slonecznika. Ale awitaminoza moze rozwijac sie równiez przy nadmiarze witamin w pokarmach, przy zbyt dlugim oddzialywaniu wysokiej temperatury w procesie przygotowania posilków. Pozywienie nalezy gotowac krótko i nie odgrzewac. Szczególnie cierpia w procesie gotowania witaminy rozpuszczalne w wodzie. Na przyklad, przy gotowaniu traci sie 50-60% witaminy C. Pamietajmy równiez, ze stosowanie antybiotyków, sulfamidów i innych srodków bakteriobójczych moze wywolac wsród innych dzialan ubocznych awitaminoze. Mikroflora jelita syntetyzuje wiele niezbednych organizmowi substancji, w tym witaminy grupy B. Antybiotyki niszczace drobnoustroje i przez to (albo automatycznie) pOZbawiaja organizm witamin. Poza tym, antybiotyki utrudniaja wchlanianie witamin dostarczanych z pokarmem, zwlaszcza witamin C i K i niektórych witamin grupy B. Biorac to wszystko pod uwage, nalezy powstrzymywac sie od antybiotyków i stosowac je tylko wedlug zyciowych wskazan. Reasumujac, wszystkie niezbedne witaminy mozemy dostarczyc organizmowi z pokarmem roslinnym (oprócz witaminy B12). Wi25
taminy o wiele lepiej przyswajalne sa w stanie naturalnym, z pokarmem. Nadmiar witamin, nawet witaminy e, moze równiez zaszkodzic tym bardziej, ze potrzebne sa w bardzo malych ilosciach. Dlatego lepiej nie spozywac witamin sztucznych.
5. SKLADNIKI MINERALNE Lista skladników mineralnych niezbednych dla organizmu jest dluga. W organizmie zostalo wykryte okolo 60 skladników mineralnych, z których 21 jest dla niego niezbednych. Mozna je podzielic na makroelementy (wapn, magnez, potas, sód, fosfor i inne), które organizm musi otrzymywac codziennie w ilosci powyzej 100 mg i mikroelementy (zelazo, jod, cynk, miedz, fluor, mangan, chrom, selen i inne), nazywane tak, poniewaz potrzebne sa organizmowi w sladowych ilosciach (mniej niz tysieczna czesc 1%), co w zadnym wypadku nie zmniejsza ich znaczenia. Znaczenie biologiczne skladników mineralnych jest ogromne. Niezbedne sa do reprodukcji, do wspomagania wzrostu, do prawidlowej pracy ukladu nerwowego, krzepliwosci kiwi, procesów wchlaniania i przemiany gazowej, procesów wydalania i sekrecji. Skladniki mineralne wchodza w sklad kosci, zebów, hormonów i enzymów. Utrzymuja staly poziom osmozy i równowage kwasowo-zasadowa. Organizm nie otrzymuje od nich jedynie energii. Skladniki mineralne zawarte sa w ziarnach, orzechach, nasionach, lisciach zielonych warzyw, owocach i warzywach. Duzo mineralów znajduje sie w produktach mlecznych, sa w miesie i rybach. Natomiast w produktach rafinowanych - cukrze, mace, olejach roslinnych w ogóle nie wystepuja. Niestety skladniki mineralne rozpuszczalne sa w wodzie, - o tym nalezy pamietac przy przygotowywaniu dan z warzyw, gotowac je w malej ilosci wody i starac sie wykorzystywac wode, w której byly gotowane. Dostarczanie organizmowi niezbednych dla niego skladników mineralnych z pozywieniem jest znacznie efektywniejsze od wprowadzania ich w formie preparatów leczniczych, lub jak jest teraz w modzie, w formie tak zwanych zywnosciowych dodatków. Wchlanianie i przyswajanie wiekszosci skladników mineralnych jest regulowane samoczynnie przez organizm i zalezy od zapotrze26
bowania organizmu na dany konkretny skladnik, w danym konkretnym momencie. Im jest wieksze zapotrzebowanie organizmu na konkretny skladnik, tym wieksza jego ilosc zostaje przyswojona. Jednak ta zaleznosc dziala tylko przy zdrowym przewodzie pokarmowym. W czasie choroby samoczynna regulacja przestaje dzialac.
i
Makroelementy: potas magnez Makroelementy takie jak potas i magnez najbardziej zwiazane sa z procesem trawiennym. Potas jest antagonista sodu, w przeciwienstwie do niego znajduje sie wewnatrz komórek. Dzienna dawka potasu wynosi 2 - 6 g., jest dobrze wchlaniany w jelicie, latwo przyswajalny, dlatego deficyt potasu wystepuje skrajnie rzadko. Nadmiar potasu wydalany jest przez nerki. Potas odgrywa bardzo wazna role w przesuwaniu masy pokarmowej przez jelito. W zwiazku z tym, przy zaparciach nalezy natychmiast zwiekszyc spozywanie produktów bogatych w potas: jablek, pomarancz, bananów, moreli, melonów, suszonych owoców, orzechów ziemnych, ziemniaków (gotowanych lub pieczonych w lupinach), kapusty, (szczególnie brokulów) szczypiorku, bobu, natki pietruszki, selera naciowego, ziarna, kaszy glYczanej, ciemnego pieczywa. W produktach zwierzecych najwiecej potasu znajduje sie w wolowinie i w dorszach, lecz potas gorzej jest przyswajalny z produktów zwierzecych niz roslinnych. Potas zwiazany jest bezposrednio z przemiana bialka, tluszczów i weglowodanów. Przy otylosci spowodowanej zaburzeniem przemiany weglowodanów spada zawartosc potasu w krwi. Potas uczestniczy w regulowaniu wodnej i kwasowo-zasadowej równowagi w organizmie, sprzyja wydalaniu plynów z organizmu i pomaga przy róznego rodzaju opuchliznach. Wazny jest równiez dla normalnej pracy serca, stymuluje czynnosc serca, zwalnia lytm skurczy sercowych, normalizuje krwioobieg, jest niezbedny nie lylko dla skurczy sercowych, lecz takze dla innych miesni. Niedobór potasu moze wystapic przy dluzszych wymiotach i biegunce oraz stosowaniu niektólych leków, na przyklad srodków 111oczopednych. Przy stosowaniu leków moczopednych wystepuja 1.:i1dócenia ktwioobiegu, zaparcia i nagle, gwaltowne oslabienia 27
objawy niedoboru potasu w organizmie.Duza ilosc potasu tracimy z potem, w rezultacie czego nadchodzi slabosc i silne zmeczenie. Te symptomy znikna, jesli Zjemy pomarancze lub banany, zawierajace duzo potasu. Podobny efekt uzyskuje sie po wypiciu 6 % octu jablkowego (2 lyzeczki od herbaty na szklanke wody). Wypijcie dziennie 1-2 szklanek Wody z octem jablkowym, bardzo jest to pomocne przy zaparciach. Magnez. Organizm osoby doroslej zawiera okolo 25 mg magnezu, który w 60% znajduje sie w kosciach. Zapotrzebowanie dobowe na magnez wynosi 300-500 mg. W jelicie cienkiIn wchlania sie 30-70% thagnezu dostarczanego z pokarmem. Obecne w jelicie wapn i tluszcze utrudniaja wchlanianie magnezu, sprzyja zas wchlanianiu cukier mleczny (laktoza) i witamina D. Magnez stymuluje perystaltyke jelita i wydzielanie zólci z woreczka zólciowego, dlatego przy zaparciach, samozatruciach, (zatruciach toksynami, powstalymi w organizmie) chorobach watroby i dróg zólciowych zwracamy szczególna uwage na pokarm bogaty w magnez. Lista produktów zawierajacych magnez: warzywa zielone lisciaste, orzechy, nasiona, kasze (Zwlaszcza jaglana, owsiana i gtyczana), soja, groszek zielony, arbuzy, cyttyny, jablka, wisnie, figi, suszone morele, rodzynki, sliwki, maliny, czarne porzeczki, marchew, buraki, czerwona papryka seler maslo smietankowe, duzo magnezu znajduje sie w chlebie; otrebami i w algach. Magnez jest niezbedny rÓWniez dla normalnego rozwoju procesów przemiany, normalizuje aktywnosc systemu nelwowego, dziala uspokajajaco, reguluje rozluinianie i skurcze miesni, ma równiez dzialanie przeciwskurczowe i przeciwzapalne, normalizuje aktywnosc sercowa i cisnienie krwi, obniza ryzyko sklerozy i zawalów.
Mikroelementy: jod, cynk. i selen Te mikroelementy sa najSCislej zwiazane z trawieniem. Jod. W organizmie znajduje sie 15-30 mg jodu. 60% tej ilosci znajduje sie w tarczycy, reszta we krwi. Zapotrzebowanie dobowe na jod wynosi 150 mikrogramów. Jod jest latwo wchlaniany w jeliCie, dobrze równiez wchlania sie przez skóre· Czasami, aby wprowadZic jod do organizmu smarujemy cialo 28
jodem (robimy siatke na ciele). Jod jest skladnikiem hormonów tarczycy, która kontroluje czynnosc trzustki, trzustka z kolei, odgtywa wazna role w trawieniu pokarmów w dwunastnicy. Tarczyca kontroluje takze wymiane substancji (weglowodanów, tluszczy, substancji zasadowych i wodno-solnych), posiada jeszcze wiele funkcji. Jod zawarty jest w nastepujacych produktach: owocach i jagodach (pomaranczach, jablkach, winogronach, brzoskwiniach, sliwkach i wisniach), warzywach (ziemniakach, burakach, marchwi i salacie), kaszach, soi, ciemnym pieczywie, orzechach wloskich, miodzie. Duzo jodu znajduje sie w jajkach, dorszu i morszczuku. W niektórych rejonach, zawartosc jodu w glebie jest niska, w rezultacie czego jest go zdecydowanie mniej w warzywach i owocach. W takich przypadkach joduje sie sól kuchenna. Cynk. W organizmie znajduje sie cynk w ilosci 2 g. Zapotrzebowanie dobowe wynosi 15 mg. Organizm przyswaja okolo polowy dostarczanego mu z pokarmem cynku. Przyswajanie cynku maleje przy spozywaniu duzej ilosci blonnika. U wegetarian moze wystapic niedobór cynku, w zwiazku z tym, powinnismy zwracac na to uwage. Cynk zawarty jest w duzej ilosci enzymów uczestniczacych w przemianie materii (szczególnie weglowodanów) i procesach trawiennych. Cynk niezbedny jest równiez do syntetyzowania bialka, i utylizacji witaminy A, uczestniczy w realizacji dzialalnosci hiologicznej insuliny. Cynk zawieraja: orzechy, bób, fasola, kasze, (szczególnie groch, kasza gryczana, pszenna i owies), czarny chleb, sety. W warzywach zawartosc cynku jest mniejsza, lecz dostateczna ilosc cynku Illozna otrzymac z buraków, marchwi, kapusty, szczypiorku, ziemIliaków, salaty, ogórków, pomidorów. Bardzo malo cynku jest w ()wocach, ale duzo zawiera kakao, watroba, mieso i drób. Selen. Jest antyoksydantem (niweluje procesy utleniania). Jest to h:lrdzo wazny element w profilaktyce nowotworowej. Zaobserwowano, ze u mieszkanców regionów, na których wystepuje defi('yt selenu w glebie, zachorowalnosc na nowotwór odbytnicy (kiszki prostej), gruczolów mlecznych jest wieksza, niz w regionach z wysoka zawartoscia selenu w glebie. Istotne jest, ze cynk i fluor sa .1I1lagonistami selenu, dlatego fluorowanie wody i naduzywanie 29
produktów miesnych, bogatych w cynk, moze sie przyczynic do wzrostu zachorowalnosci na nowotwoly. Zapotrzebowanie dobowe na selen wynosi 0,05-0,2 mg dla osób od 7 roku zycia. Selen zapobiega nowotworom, niszczy komórki rakowe, chroni watrobe i trzustke (2 organy, bez któlych niemozliwe jest trawienie). Niedobór selenu prowadzi do porazen watroby (rozwojowi zapalenia watroby i porazen martwiczych) i trzustki (rozwojowi ognisk martwicy). Porazeniu ulegaja tez inne organy, w tym miesien sercowy. Selen pomocny jest w leczeniu zawalów i trzustki. Selen zawarty jest w orzechach, kaszach i ziarnach.
6. WODA Musimy powiedziec jeszcze kilka slów o pewnym plynie, bez którego jest niemozliwe przyswajanie podanych z pokarmem substancji odzywczych, wydalanie toksyn i nawet samo istnienie czlowieka. Oczywiscie, takim plynem moze byc tylko woda. O znaczeniu, jakie ma dla organizmu woda, swiadczy fakt, ze bez jedzenia czlowiek moze istniec 40-50 dni, bez wody natomiast zginie po kilku dniach. BardZiej niezbedny dla organizmu jest tylko tlen. Razem z solami mineralnymi woda tworzy srodowisko wewnetrzne organizmu, bedac glówna czescia skladowa plazmy krwi, limfy i plynu tkanek. Woda stanowi 50-75% wagi ciala, przy czym, organizm osób otylych zawiera mniej wody, niz organizm szczuplych. Woda obecna jest we wszystkich tkankach organizmu, w kazdej jego komórce. Nawet kosci skladaja sie w 1/4 z wody, a miesnie i mózg z okolo 70% wody. Przykladowo 2/3 obecnej w organizmie wody znajduje sie wewnatrz komórek, 1/3 - w plynie tkankowym, pozakomórkowym. Woda, jak tez substancje odzywcze i zlogi, bez przerwy wplywa do komórek i opuszcza je przez blony komórkowe. Proces ten nosi nazwe osmozy. Staly poziom cisnienia osmotycznego w organizmie jest niezbedny do czynnosci komórek. Poziom ten pozostaje staly, dzieki obecnosci regulowanej ilosci soli w plynach organizmu.
30
Znaczenie wody w organizmie Woda pelni wiele funkcji. Do najwazniejszych naleza: - rozpuszczajqca - wszystkie substancje wchlaniane do krwi lub do limfy musza najpielw rozpuscic-sie w wodzie -transportowa - zawarta w krwi woda dostarcza rozpuszczone w niej substancje odzywcze i tlen do komórek i wyprowadza stamtad produkty rozkladu (zlogi) i inne substancje, aby pózniej zostaly wydalone z organizmu. Innymi waznymi funkcjami wody sa: - procesy utleniania i wiele chemicznych reakcji w organizmie przebiega w obecnosci wody i czesto z jej udzialem; - bierze udzial w regulacji temperatUlY ciala; - nadaje ksztalt komórkom; - podtrzymuje mozliwosc aktywnosci fizycznej. Utrata tylko 5% wody z naszego organizmu prowadzi do zmniejszenia mozliwej aktywnosci fizycznej do 30%. Przy utracie 1% wody odczuwamy silne pragnienie, utrata wiecej niz 20% wody prowadzi do smierci.
Krazenie wody w organizmie w ciagu doby Zapotrzebowanie dobowe organizmu w wode wynosi 2-2,6 l, przy czym z wypijanym plynem 1,2-1,6 l, z twardym pokarmem 0,75-1 l, 350-400 mI powstaje w organizmie w rezultacie reakcji chemicznych przeksztalcania substancji odzywczych.W ciagu doby woda zostaje wydalana z organizmu poprzez nerki w postaci moczu (1-1,5 1), poprzez gruczoly potowe (500-600 mI w normalnych warunkach), przez pluca (wydychamy 350-450 mI pary) i przez jelita z kalem (150 m1). Dla normalnego funkcjonowania organizmu wazne jest, aby woda byla dostarczana bez przerwy i zeby przychód calkowicie pokIywal rozchód, w przeciwnym razie powstaja powazne zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu. W normie nasz organizm podtrzymuje ten bilans. Niektóre produkty (zwlaszcza warzywa i owoce) zawieraja duze ilosci wody, inne, ograniczona ilosc. Najmniej wody zawiera cukier (0,5%), orzechy i róznorodne platki (2-3%), i krakersy (5%). Najwiecej wody jest w salacie (95%), sokach owocowych, warzy31
wach (90%), pomaranczach i jablkach (86%), ziemniakach (80%). Nawet suszone owoce zawieraja 25% wody. W zaleznosci od charakteru spozywanych pokarmów powinnismy codziennie wypijac 6-8 szklanek plynu. Zapewni to naszemu organizmowi wystarczajaca ilosc wody dla realizacji wszystkich jego czynnosci, jak równiez zapewni normalna defekacje i uchroni przed zaparciem. Nie przegap tych slów! Sa to pierwsze kroki w zapobieganiu i leczeniu zaparcia - uregulowanie bilansu przychodu i rozchodu plynu. Rano, po wyjsciu z lózka napij sie wody i idz do toalety. Zacznij od polowy szklanki i stopniowo dojdz do 2 szklanek. Pomoze to przywrócic odruch na defekacje, jesli zostal utracony. W ciagu dnia V\'Ypijajjeszcze 4-6 szklanek. Nawiasem mówiac, ta ilosc wody mozna pic szklankami, a mozna i lykami. Miejcie kolo siebie szklanke z woda i od czasu do czasu bierzcie 1 - 2 lyki. Jest to szczególnie dobre w trakcie upalów. Szklankami mozna pic dowolne plyny tylko na czczo. Pic mozna okolo 30 minut przed jedzeniem i nie wczesniej, niz 24 godzin po jedzeniu, w zaleznosci od tego, co bylo jedzone i w jakiej ilosci. W zadnym wypadku nie wolno pic w czasie jedzenia! Bardziej szczególowo bedzie to omówione w 2 czesci. A wiec zostalo omówione wszystko, co zostaje dostarczone organizmowi z pozywieniem. Substancje odzywcze jednak w tej postaci, w której zawarte sa w pozywieniu, nie moga od razu przeniknac z przewodu pokarmowego do komórek i tkanek organizmu bez wczesniejszej obróbki. Tylko woda, witaminy, sole mineralne i mikroelementy zostaja wchloniete i przyswojone w tej postaci, w jakiej zostaja dostarczone z pokarmem. Pozostale substancje ulegaja przetwarzaniu i zmianom w przewodzie pokarmowym. W jaki sposób sie to odbywa?
32
Rozdzial 2 JAK PRACUJE ZDROWY PRZEWÓD POKARMOWY? Bialka, tluszcze i weglowodany nie moga wchlaniac sie w takiej postaci, w jakiej dostaja sie z pozywieniem do przewodu pokarmowego. Organizm nie potrafi ich wykorzystac bez wczesniejszego przetworzenia. W przewodzie pokarmowym ulegaja one najpierw oddzialywaniu fizycznemu (rozdrobnienie i rozcieranie), a potem przetwarzaniu chemicznemu, dzialaniem na nie sokami trawiennymi zawierajacymi szczególne substancje - enzymy. Enzymy rozszczepiaja zlozone, odmienne dla organizmu molekuly substancji odzywczych na bardziej proste, które po wchlonieciu, w jelicie moga byc wykorzystane przez organizm do syntezy nowych molekul, z któtych skladaja sie jego wlasne komórki i tkanki. Kazdy enzym powstaje w okreslonym elemencie przewodu pokarmowego i pracuje tylko przy okreslonym odczynie srodowiska - kwasnym, neutralnym lub zasadowym. Kazdej poszczególnej substancji odpowiada okreslony enzym. Udowadniajac wysoka specyficznosc enzymów, laureat nagrody Nobla E. Fiszer zauwazyl, ze enzym powinien "pasowac" do substancji, na która oddzialowuje " ..jak klucz do zamka". Istnieja3 grupy enzymów: proteazy (rozszczepiajace bialka), lipazy (rozszczepiajace tluszcze) oraz amylazy (rozszczepiajace weglowodany). Proces fizycznego i chemicznego przetwarzania pozywienia w organizmie, wskutek czego zachodzi przemiana pokarmów w substancje przyswajalne, nazywa sie trawieniem. Proces trawienia zachodzi w przewodzie pokarmowym.
1. CZVNNOSCI PRZEWODU POKARMOWEGO Trawienie substancji podawanych z pozywieniem Przewód pokarmowy przypomina tasme, która wolno transportuje pozywienie. Sklada sie on z kilku elementów: jamy ustnej, przelyku, zoladka, jelita cienkiego i grubego. W procesie trawienia biora udzial powstale w tych elementach przewodu pokarmowego i specyficzne dla kazdego z nich enzymy, które zawarte sa w 33
slinie, soku zoladkowym i soku gruczolów znajdujacych sie w sciance jelita. Poza tym, w trawieniu uczestniczy zawierajacy fermenty sok trawienny, produkowany przez trzustke i zólc wytwarzana przez watrobe. W jelicie cienkim szczególna role odgtywa dwunastnica. Na tym odcinku trawienie moze odbywac sie tylko przy udziale watroby i trzustki. Jelito grube tez sklada sie z elementów o róznych czynnosciach. Zawartosc enzymów w sokach wytwarzanych w róznych odcinkach przewodu pokarmowego zalezy od tego, jaki produkt przebywa w tym momencie w danym elemencie jelita. W niektólych przypadkach, np. przy naduzywaniu tlustych pokarmów, pokazana zaleznosc zostaje naruszona i rozwija sie choroba. Trawiony pokarm wolno przenosi sie z jednego elementu do drugiego. Kolejno, w kazdym poszczególnym odcinku pokarm ulega zmianom chemicznym, poprzez które przygotowany zostaje do trawienia w nastepnym elemencie. Jesli poruszanie sie pokarmu na jakims odcinku zostaje zahamowane, zostaje zaburzony wówczas caly proces trawienia pokarmów i doprowadza to do zaparcia ze wszystkimi nastepstwami. Wchlanianie przetrawionych produktów Proces przesuniecia z odcinka do odcinka i kolejnego trawienia pokarmu trwa do tego momentu, gdy produkty procesu trawienia zostana przygotowane do wchlaniania. Wchlanianie produktów rozszczepienia pokarmów zachodzi w róznych elementach przewodu pokarmowego. Zaczyna sie w zoladku, gdzie czesciowo zostaja wchloniete produkty rozszczepiania weglowodanów, sole mineralne, woda i alkohol. W jelicie cienkim wchlaniane sa produkty rozszczepienia bialek, tluszczów i weglowodanów. Wchlanianie zalezy od pracy watroby, która oddzialowuje na blone sluzowa jelita cienkiego i poza tym sprzyja transformacji tluszczów w rozpuszczalna w wodzie forme, w której latwo sa wchlaniane. Wchlanianie przetrawionych pokarmów konczy sie w jelicie grubym. Tam równiez wchlaniana jest wieksza ilosc wody. Do tego, w jelicie grubym wchlaniane sa aminokwasy syntetyzowane przez wlasciwa mikroflore jelita, witaminy oraz produkty rozszczepienia blonnika stworzone przez ta sarna mikroflore. Oprócz substancji transportowanych z pozywieniem do ukladu 34
trawiennego trafiaja równiez produkty rozkladu wlasnych tkanek organizmu, miedzy innymi bialka. W przewodzie pokarmowym, czesc wlasnego bialka znów zostaje rozszczepiona przez enzymy do aminokwasów, które z kolei znowu sa wchlaniane i ponownie wykorzystane przez komórki i tkanki do syntezy bialka. Pozostale produkty rozkladu wlasnych tkanek, razem z resztkami nie strawionego pokarmu przesuwaja sie do wyjscia.
Wydalenie niestrawionych odpadów Przewód pokarmowy pelni równiez funkcje organu wydalania. Wiele obcych (innego pochodzenia) substancji (lekarstwa, substancje aromatyczne zawarte w czosnku i cebuli i inne) wydalane Sl do poszczególnych elementów przewodu pokarmowego, zaczynajac od zoladka i po przejsciu przez jelito zostaja wyrzucone z kalem na zewnatrz.
Stymulowanie organów poprzez strefy jelita grubego Jelito grube posiada odruchogenne strefy, przedstawiajace wszystkie zyciowo wazne organy (analogiczne do odruchogennych stref Ila dloniach i stopach). Pobudzenie tych stref przesuwajaca sie przez nie papka pokarmowa stymuluje czynnosci organów zwia/.:lllych z tymi strefami. Jednak podstawowym zadaniem przewodu pokarmowego jest trawienie pokarmów i trawienie to odbywa •.•i).' w róznych odCinkach, w których pokarm powinien wolno sie I lrzesuwac.
2. CO WPLYWA NA PRZESUNIECIE POKARMÓW PRZEZ PRZEWÓD POKARMOWY? Przesuniecie pokarmów z jednego odcinka do drugiego ma miej',l'C dzieki skurczom miesni scianek jelita, które nosi nazwe pe,y·,I:tltyki. Na perystaltyke wplywaja nastepujace czynniki: mechaIIiczne i chemiczne pobudzenie receptorów scianki jelita. • Pobudzenie mechaniczne spowodowane jest rozciaganiem poszczególnych elementów jelita z jego zawartoscia (wraz z masaliii pokarmowymi i masami kalowymi). Rozciaganie wzmacnia peIystaltyke i zwieksza wrazliwosc systemu nerwowego scianek jeli35
ta. Pobudzenie mechaniczne poprzez pokarm, znacznie sie wzmacnia przy spozywaniu wiekszych ilosci owoców, warzyw, zieleniny, zawierajacych duzo nie strawionego blonnika, która wchlania duze ilosci wody, jeszcze bardziej zwiekszajac objetosc zawartosci jelita a wiec jeszcze bardziej wzmaga mechaniczne podraznienie scianki jelita. • Pobudzenie chemiczne receptorów jelita powoduja soki trawienne, zwlaszcza zólc oraz produkty trawienia bialka i tluszczy (kwasy, sole, alkalia). Oddzialywanie mechaniczne i chemiczne na receptory scianki jelita wplywa zarówno na perystaltyke, jak i sekrecje soków trawiennych, wzmacnia ja lub oslabia. Slabe kwasy wzmacniaja sekrecje, mocne ja oslabiaja· Nalezy podkreslic (znajomosc tego przyda sie w leczeniu), ze kwasy organiczne, szczególnie kwasy znajdujace sie w occie jablkowym, znaczaco zwiekszaja mototyke przewodu pokarmowego i sekrecje soków trawiennych, niz kwasy solne wydzielajace sie w zoladku. • Kondycja miesni scianki jelita. Miesnie scianki jelita stale przebywaja w stanie napiecia. Skurcze muskulatulY przewodu pokarmowego i sekrecja soków trawiennych regulowane sa samoistnie wskutek wspomnianego chemicznego i mechanicznego pobudzenia receptorów znajdujacych sie w sciance zoladka i jelita. • System nerwowy. Odgtywa ogromna role w regulowaniu motoryki i sekrecji soków trawiennych w poszczególnych elementach przewodu pokarmowego. System trawienny przebywa pod stala kontrola wszystkich poziomów systemu nerwowego. W regulowaniu mototyki i wydzielania soków trawiennych, oprócz centralnego systemu nerwowego, uczestniczy rdzet'i kregowy, rdzen przedluzony, miedzymózgowie, wegetatywny system nerV\'owy i zakonczenia nerwów w sciance jelitowej. • Wplyw temperatury. Chlód pobudza petystaltyke, cieplo likwiduje skurcze i oslabia pobudzenie. Zimne napoje moga pobudzic· perystaltyke, wywolujac nawet rozwolnienie. Miejscowe ochlodzenie jelita z zewnatrz (np. polozony na brzuch zimny oklad lub lód) wzmacnia napiecie jelita i stymuluje petystaltyke. Miejscowe zastosowanie ciepla (np. termofor polozony na brzuchu) oslabia napiecie, uspokaja skurcze. 36
• Intoksykacja organizmu, która moze wystapic przy róznych infekcjach i chorobach (zapalenie pluc, glypa, posocznica, rózyczka i inne), zwieksza perystaltyke i czesto wywoluje biegunke. • Endokrynologia tez wplywa na sprawnosc jelita. Hormony tarczycy i przysadki mózgowej zwiekszaja motoryke przewodu pokarmowego. Poszczególne elementy przewodu pokarmowego, nawet gdy sa od siebie oddalone, scisle ze soba zwiazane. Na przyklad, perystaltyka jelita grubego zalezy od kwasowosci soku zoladkowego. Przy podwyzszonej zawartosci kwasu solnego w zoladku, perystaltyka jelita grubego obniza sie, co powoduje zaparcia. Przy wrzodach dwunastnicy i zoladka, co zwiazane jest z podwyzszona kwasowoscia czesto zauwaza sie odruchowe zaparcia; przy obnizonej kwasowosci powstaja biegunki lub na zmiane biegunki i zaparcia. Ogromna role w tej zaleznosci odgtywa system nerwowy.
3. ROlA SYSTEMU NERWOWEGO W PRACY PRZEWODU POKARMOWEGO Wydzielnicza i ruchowa aktywnosc przewodu pokarmowego jest kontrolowana przez system nerwowy za posrednictwem dwóch mechanizmów fizjologicznych: nerwowego i nerwowo-humoralnego. Regulacja nerwowa realizuje sie na 2 poziomach. Na 1poziomie funkcjonuje wegetatywny system nerwowy i odruchy bezwarunkowe. Przypomnijmy, ze odruch bezwarunkowy lo realizowana przy pomocy ukladu nerwowego, wrodzona, stala I )kreslona reakcja organizmu na bodzce zewnetrzne i wewnetrz11l:. Odruchy bezwarunkowe zwiazane sa z kilkoma centrami pok:irmowymi, znajdujacymi sie w rdzeniu kregowym, w rdzenioItlózgowiu i miedzymózgowiu. Wegetatywny system netwowy jest stosunkowo autonomiczny i I tloze dzialac automatycznie lub bezwiednie, Zwiazany jest ze srodowiskiem wewnetrznym organizmu, z wszystkimi organami wewnetrznymi. W sklad wegetatywnego systemu netwowego, który Il'guluje czynnosci ukladu trawiennego, wchodza wezly netwowe 1,'lila. Sygnaly z miejsca wydarzen przekazywane sa z wezlów do ('l'ntrów pokarmowych mózgu i rdzenia kregowego, skad wracaja 37
impulsy zawierajace odpowiednie wskazówki. Stan wegetatywnego systemu nerwowego wplywa na jelito i odwrotnie, stan jelita wplywa na system nerwowy. Tak np. w rezultacie zaklócen w wspólczulnym ukladzie nelwowym ostre zapalenie jelita grubego jest ciezkie do leczenia i przechodzi w chroniczne zapalenie. Na ostre zapalenie jelita grubego czesto choruja astenicy, ludzie z chWiejnym ukladem nelwowym, neurastenicy, osoby chorujace na anemie. Wegetatywny system nelwowy reaguje nie tylko na nelwowe impulsy, ale i na chemiczne, przekazywane z klwia i innymi plynami organizmu. Na 2 poziomie dzialaja: centralny system nelwowy i odruchy warunkowe. Odruchy warunkowe - to nabyta w trakcie indywidualnego zycia, powstala przy okreslonych warunkach reakcja organizmu, która moze zaniknac jesli dlugo nie bedzie pobudzana. Odruchy warunkowe, regulujace aktywnosc pokarmowa, zwiazane sa z centrum pokarmowym znajdujacym sie w mózgu. Stan centralnego systemu nerwowego równiez wplywa na stan ukladu trawiennego. Przykladem moze sluzyc atonia zoladka, która powstaje w sytuacji przemeczenia lub glebokich stresów u neuropatów. Przy leczeniu chorób przewodu pokarmowego nalezy zawsze pamietac o efekcie leczniczym, któlY mozna wywolac przez centralny system nelwowy, za pomoca treningu autogennego, psychokorekcji itd. Mam nadzieje, ze nikt nie ma cienia watpliwosci, jaka ogromna role odgrywa przewód pokarmowy w utrzymaniu zdrowia, i ze caly ten skomplikowany, zlozony system musi byc utrzymany w idealnym zdrowiu i czystosci. Teraz zostalo nam jeszcze przyjrzec sie z bliska poszczególnym elementom przewodu pokarmowego. Przypomnijmy sobie, ze przewód pokarmowy sklada sie z jamy ustnej, zoladka, jelita cienkiego i grubego, a w procesie trawienia biora równiez udzial trzustka i watroba.
4. CO, GDZIE I KIEDY? Wybierzmy sie w krótka podróz po przewodzie pokarmowym. Przyjrzyjmy sie, co sie dzieje z pokarmem na kazdym jego odcinku. Prawidlowy przewód pokarmowy pracuje jak dobrze wyre38
gulowany transpoIter. Kazdy odcinek przewodu pokarmowego jest oddzielony od dlUgiego i pelni swoja czynnosc, charakteryzuje sie swoim kwasnym lub zasadowym odczynem srodowiska (swoim pH), posiada swoje enzymy, niezbedne do rozszczepiania zlozonych molekul naszego pokalIDu na bardziej proste, przygotowuje je do nastepnego etapu, któlY zachodzi w kolejnym elemencie przewodu pokarmowego. W czasie rozszczepiania molekul wydziela sie energia. Co dzieje sie z pokarmem w jamie ustnej? W jamie ustnej pokarm ulega zmianom fizycznym i chemicznym. Czas przebywania w ustach zalezy od nas, moze byc przez nas regulowany. Zmiany fizyczne polegaja na rozdrobnieniu i przetarciu pokarmu zebami oraz wymieszaniu pokarmu ze slina. Jogini porównuja usta z mlynem, od aktywnosci którego zalezy zdrowie calego przewodu pokarmowego. Im staranniej przezuwamy pokarm, im lepiej slina wymieszana zostaje z pokarmem, tym latwiej bedzie przebiegac trawienie. Poza tym, slina hamuje gnicie i fermentacje pokarmu. Im dluzej przezuwamy, tym wiecej przyjemnosci wyciagamy z jedzenia, i tym mniejsza szansa na przejadanie sie. Jest to bardzo wazne, poniewaz przejadanie sie to jeden z najwazniejszych czynników powodujacych zaparcia. Chemiczne zmiany pokarmów w ustach zachodza pod wplywem enzymów sliny. Jakosc i ilosc sliny zaleza od charakteru dostarczanego pokarmu. Reakcja sliny jest slabo zasadowa, ale pod wplywem pokarmu moze uzyskiwac neutralne lub nawet slabo kwasowe pH. Slina posiada 2 enzymy, dzialajace tylko przy zasadowym pH i rozszczepiajace weglowodany: ptialine, rozszczepiajaca skrobie (wielocukier) do maltozy (dwucukier) i maltaze, rozszczepiajqca powstala maltoze do glukozy (jednocukier). Ciekawe jest to, ze ptialina jest wydzielana w slinie tylko w przypadku pokarmu zawierajacego skrobie. Przy zawaltych w pozywieniu innych weglowodanach np. cukrem, -ptialina nie wydziela sie w slinie. W .~rodowisku kwasnym oddzialywanie enzymów sliny zanika. Jest lo bardzo wazne przy laczeniu pokarmów. Slina zawiera równiez substancje enzymopodobna, lyzocim, która szybko rozpuszcza znajdujace sie w pozywieniu bakterie. Kazdy rodzaj pokarmu powoduje wydzielenie sliny róznej jakosci i w róznej ilosci. Gdy do ust 39
trafia plynny pokarm, zupa, mleko itp. perystaltyka wyrainie sie zwalnia. Pobudzenie przez pokarm receptorów jamy ustnej odruchowo zmienia motOlyke i sekrecje calego przewodu pokarmowego. Na przyklad, po kilku minutach od rozpoczecia jedzenia w zoladku zaczyna wydzielac sie sok zoladkowy, a w trzustce, sok trzustkowy. Takie wczesniejsze przygotowanie sie, jest bardzo wazne do zapewnienia sprawnej pracy calego systemu. Po rozdrobnieniu, przemieszaniu ze slina i rozpoczeciu trawienia skrobi, pokarm zostaje polkniety i w ciagu kilku sekund przesuwa sie przez przelyk do zoladka, gdzie zaczyna sie nastepny etap trawienia. Trawienie pokarmu w zoladku W zoladku, podobnie jak w ustach, pokarm ulega oddzialywaniu mechanicznemu i chemicznemu. Pokann zostaje dodatkowo przetarty i co najwazniejsze, przemieszany, co sprzyja lepszemu przesiaknieciu sokiem zoladkowym. W procesie dalszej obróbki chemicznej pokannu w zoladku, zachodzi glówne rozszczepienie bialka. Zoladek stanowi pusty organ, który miesci 1 - 2 l. masy pokarmowej. Scianki zoladka kurcza sie przy braku pokarmu. Zoladek sklada sie z nastepujacych odcinków: wejscia, dna i korpusu stanowiacych wieksza czesc zoladka i wyjscia. Wyjscie nazywane jest czescia odiwiernikowa. Czesc odiwiernikowa zoladka otwiera sie do dwunastnicy, która stanowi górna czesc jelita cienkiego. Gruczoly sluzowe sluzówki zoladka wytwarzaja soki zoladkowe, przy czym sklad soków zalezy od odcinka zoladka, w któlym sa wytwarzane. Soki dna i korpusu zawieraja kwas solny i w czystej postaci posiadaja kwasny odczyn CpH 1,0 - 2,5\ soki czesci odiwiernikowej nie zawieraja kwasowosci lecz posiadaja zasadowy odczyn CpH 8,0) a dzieki temu przechodzaca przez niego kwasna papka pokarmowa zostaje nieznacznie zneutralizowana. Jest to konieczne dla zabezpieczenia soku trawiennego dwunastnicy przed nadmiernym zakwaszeniem po przetransportowaniu tam pokarmu z zoladka. Charakter pozywienia wplywa na ilosc i sklad soku zoladkowego, który zaczyna wydzielac sie po 5-6 minutach od rozpoczecia spozywania posilku i wydziela sie przez caly czas przebywania 40
pokarmu w zoladku. Przy braku pokarmu w zoladku, sok nie wydziela sie. Najwiecej soku z maksymalna zawartoscia kwasu solnego wydziela sie przy trawieniu miesa. Sok zoladkowy, dzieki zawartym w nim kwasie, zabija bakterie przynoszone do zoladka razem z pokarmem. Wydzielanie sie soków zoladkowych odbywa sie pod wplywem bezwarunkowych i warunkowych odruchów. Odruchy bezwarunkowe z osrodkiem w rdzeniu przedluzonym, powstaja przy pomocy wspólczulnego ukladu nerwowego. Warunkowo-odruchowe wydzielanie sie soków wywolane jest widokiem pozywienia, jego zapachem, dzwiekami zwiazanymi z jedzeniem lub rozmowami o jedzeniu. Odbywa sie to w rezultacie podraznienia organów sluchu, wzroku i wechu na odleglosc i powstaje przy pomocy kory mózgowej. Warunkowo-odruchowe wydzielanie sie soków przeznaczone jest do przygotowania zoladka do przyjecia pokarmu, dlatego zawsze poprzedza jedzenie. Wydzielanie sie soków zoladkowych stymulowane jest takze neurohumoralnym szlakiem pod wplywem przedostania sie do krwi produktów trawienia pozywienia wchlanianych w zoladku, dwunastnicy i w górnych odcinkach jelita cienkiego. Neurohumoralnym szlakiem na sekrecje zoladkowa wplywaja takze hormony przysadki mózgowej, nadnerczy, trzustki i I:lrczycy. Negatywne emocje hamuja wydzielanie sie soków trawiennych; podczas gniewu, strachu, odczuwaniu nieprzyjemnego zapachu lub <;maku i w innych momentach wstrzymuje sie wydzielanie soków, dlatego nie wolno siadac do stolu pod wplywem negatywnych vmocji. Najpietw trzeba sie uspokoic. Sok zoladkowy zawiera 2 \'nzymy: pepsyne, rozszczepiajaca bialka i lipaze, rozszczepiajaca tluszcze. Trawienie w zoladku w zasadzie polega na wczesniej<;zym rozszczepieniu bialka i przygotowaniu do dalszego trawieI\ia i wchlaniania w jelicie. Bialko pod wplywem proteolitycznego ('nzymu soków trawiennych - pepsyny - pracujacego tylko w kwa, nym srodowisku, zostaje rozszczepione do stadium posredniego :dbumoz i peptonów. Zdolnosc soku zoladkowego do rozszczeI li:1 nia tluszczów jest wyraznie slabsza. Pod wplywem lipazy, tluszcz /( )staje rozszczepiony na gliceryne i kwasy tluszczowe. Jednak w /( )I:,dku zostaja rozszczepione tylko emulgowane tluszcze mleka. 41
Tluszcze na 2-3 godziny odruchowo hamuja wydzielanie soku zoladkowego i utrudniaja trawienie bialka. Po 2-3 godzinach wydzielanie soków stopniowo sie normalizuje, ale wywolane zostaje to nie bialkiem, lecz produktami rozkladu tluszczów. Sok zoladkowy nie zawiera enzymów rozszczepiajacych weglowodany, ale rozpoczete w jamie ustnej trawienie skrobi, jakis czas trwa w zoladku dzieki ptialinie, która wchodzi w sklad sliny. Praca enzymów rozszczepiajacych weglowodany ttwa w zoladku dopóki sok zoladkowy calkiem nie przesiaknie pokarmem. Czas przebywania pokarmu w zoladku zalezy od jego wlasciwosci i stanu fizycznego.: geste pokarmy zatrzymuja sie w zoladku dluzej, pokarmy plynne przechodza do jelita juz po kilku minutach. Cieply plyn opuszcza zoladek szybciej, niz zimny. Najdluzej zostaje w zoladku tluste pozywienie. W kazdym wypadku pokarm opuszcza zoladek w postaci znacznie przetrawionej papki pokarmowej. Papka nie moze wychodzic z zoladka bez przerwy, ona przechodzi do dwunastnicy osobnymi porcjami. Dostarczanie porcji pokarmu do dwunastnicy reguluje zwieracz, który kurczac sie, zamyka polaczenie miedzy zoladkiem i jelitem. W miare nagromadzenia pokarmu przed odiwiernikiem, zwieracz rozluinia sie i przepuszcza kolejna porcje papki. Wchlanianie w zoladku jest nieznaczne. Glównie w okolicy odiwiernika, gdzie powoli wchlaniane sa produkty rozszczepiania weglowodanów oraz sole, woda i alkohol. Trawienie pokarmu w dwunastnicy Niewielka (27-30 cm) dwunastnica, to najwazmeJsza, jesli chodzi o trawienie, czesc jelita cienkiego, najdluzszego (do 5 m) elementu przewodu pokarmowego. Anatomicznie dwunastnica jest scisle zwiazana z trzustka, obejmuje jej glówke w postaci podkowy od gÓty, z prawej strony i od dolu, na poziomie XII piersiowego i II lediwiowego kregu. W dwunastnicy trawienie zoladkowe przechodzi w jelitowe. Wieksza czesc podawanych pokarmów (bialka, tluszczów i weglowodanów) zostaje przemieniona do takiego stanu, w jakim wchlaniaja sie do ktwi w jelicie cienkim i postepuja do komórek, aby dalej organizm mógl je wykorzystac. W samej dwunastnicy, wchlanianie jest minimalne, wchlania sie 42
tutaj okolo 8% trawionego pokarmu. Trawienie w dwunastnicy mozliwe jest tylko przy udziale soku trzustkowego wytwarzanego przez trzustke i zólci wytwarzanej przez watrobe. Papka pokarmowa w dwunastnicy jest przetwarzana przez 3 rodzaje soków trawiennych na raz - jelitowym, trzustkowym i zólci. Pod wplywem tych soków bialka, tluszcze i weglowodany ulegaja intensywnemu procesowi rozszczepiania. Przy nieobecnosci pokarmu, sok dwunastnicy ma odczyn slabo zasadowy (pH 7,2-8,5). Po przesunieciu z zoladka do dwunastnicy kwasnych mas pokarmowych, na krótki czas, odczyn w dwunastnicy staje sie kwasny (pH dochodzi do 4,0). Kwas solny, zawarty w papce pokarmowej, stymuluje sekrecje zasadowego soku trzustkowego, któlY stopniowo neutralizuje pH papki pokarmowej. PH zawartosci dwunastnicy moze wahac sie od 4,0 do 8,5 w zaleznosci od charakteru pokarmu. Trzustka i jej rola w trawieniu pokarmu w dwunastnicy Enzymy trzustki wstepujace do jelita razem z sokiem trzustkowym, odglywaja glówna role w procesach trawiennych zachodzacych w dwunastnicy. Sok trzustkowy ma odczyn zasadowy i zawiera enzymy, rozszczepiajace bialko, weglowodany i tluszcze. Niektóre enzymy soku trzustkowego: Proteazy - enzymy rozszczepiajace bialko, aktywne w srodowisku zasadowym. Trzustka wytwarza kilka enzymów proteolitycznych, a glównym z nich jest trypsyna. Poczatkowo t1ypsyna powstaje w formie nieaktywnej; która nazywa sie trypsynogenem. Dopiero w jelicie, tlypsynogen zostaje zaktywizowany przez enzym soku jelitowego - enterokinaze i zamienia sie w tlypsyne. W zwiazku z tym, ze dzialanie pepsyny w zasadowym srodowisku nie jest mozliwe, a trypsyna w srodowisku zasadowym jest bardzo aktywna i dalsze trawienie bialka tlwa juz tylko pod wplywem trypsyny. Trypsyna rozszczepia bialko, jak równiez produkty ich niekompletnego n )zszczepienia powstale w zoladku przy udziale pepsyny, do aminokwasów - ostatecznych produktów rozszczepienia bialka. Erepsyna - drugi enzym proteolityczny, wydzielana jest przez Il"zustke w formie aktywnej, jednak oddzialowuje tylko na albu11IOZY i peptony, rozszczepiajac je na aminokwasy. 43
Amylazy - enzymy rozszczepiajace weglowodany w srodowisku neutralnym. Sok trzustkowy zawiera kilka amilolitycznych enzymów: amilaze rozszczepiajaca skrobie na dwucukiy; maltaze, rozszczepiajaca dwucukIy maltozy na monocukty glukozy i laktoze, rozszczepiajaca cukier mlekowy na monocukty. Lipaza - enzym rozszczepiajacy tluszcze w srodowisku zasadowym. Prawie cala lipaza jest w stanie malo aktywnym i póiniej zostaje gwaltownie zaktywizowana przez zólc, która powstaje w watrobie i równiez postepuje do dwunastnicy, razem z sokiem trzustkowym. Lipaza rozszczepia sie do glicelyny i kwasów tluszczowych. Trawienie tluszczów wzmacnia sie dzieki emulgowaniu przez alkaloidy i zólc. Zawierajacy enzymy sok trzustkowy, zaczyna wydzielac sie po 2-3 minutach od rozpoczecia spozywania posilku i na skutek pobudzania przez pokarm receptorów jamy ustnej i przelyku. Sok wydziela sie ciagle w czasie trawienia, natomiast po zakonczeniu trawienia wydzielanie soku trzustkowego ustaje. Sklad i wlasciwosci soku trzustkowego zaleza od charakteru pokarmu. Pokann bialkowy zwieksza zawartosc trypsyny, weglowodanowy - amylazy, tlusty - lipazy. Tlusty pokarm hamuje wydzielanie nie tylko soku zoladkowego, ale i soku trzustkowego. W blonie sluzowej dwunastnicy powstaje nieaktywny hormon - prosekretyna. Pod wplywem kwasu solnego zawartego w soku zoladkowym prosekretyna przemienia sie w aktywny hormon sekretyne, któlY wchlania sie przez krew i stymuluje wydzielanie soku trzustkowego przez komórki trzustki. Droga odruchów warunkowych, sekrecja trzustki stymulowana jest przez wyglad, zapach jedzenia, diwieki zwiazane z przygotowaniem posilku. U osób z obnizona kwasowoscia soku zoladkowego czynnosc trzustki zostaje zaburzona, w zwiazku z brakiem stymulujacego wplywu kwasu solnego. Zaburzenia te mozna czesciowo naprawic poprzez picie wody (szczególnie gazowanej) lub soku z zurawin, co przyspiesza wydzielanie soku trzustkowego. Poniewaz niedostateczna ilosc wody w organizmie gwaltownie obniza sekrecje soku trzustkowego, trzeba uwazac, aby organizm nie zostal odwodniony, nie zapominac o piciu, zwlaszcza w gorace dni. 44
Male ilosci alkoholu równiez przyspieszaja sekrecje soku trzustkowego i podvvyzszaja zdolnosc trypsyny do rozszczepiania bialka. Aby skonczyc juz z rola trzustki w organizmie, nalezy jeszcze dodac, ze jest ona organem nie tylko zewnetrznej, ale i wewnetrznej sekrecji, poniewaz razem z sokiem trzustkowym, wytwarza ona hormon insuliny, od której zalezy przemiana weglowodanów w organizmie. Zostaje jeszcze jeden bardzo wazny organ, zwiazany z trawieniem - watroba. Watroba i jej rola w trawieniu pokarmu w dwunastnicy Trawienie w dwunastnicy zalezy równiez od dostarczanej do niej zólci, co zwiazane jest z watroba. Watroba stanowi najwiekszy gruczol w ludzkim organizmie mieszczacy sie w jamie brzusznej w prawym podzebrzu. Bez watroby zycie jest niemozliwe. Stanowi glówne laboratorium chemiczne organizmu. Uczestniczy w przemianie bialek, tluszczów, weglowodanów, witamin i substancji mineralnych. Watroba pelni równiez role ochronna, unieszkodliv,dajac wszystkie substancje toksyczne, te, które powstaja w organizmie w procesach przemiany (glównie w jelicie przy zaklóceniu I rawienia - indol, skatol) ), jak i te, transportowane ze srodowiska /cwnetrznego (w szczególnosci mikrobowe toksyny). Obce cza-;Icczki, dostajace sie do kIWi, a takze ogarniajace watrobe. Watroba odgrywa tez wazna role w wyksztalceniu systemu imnologicznego. Posiada specjalne komórki produkujace przeciw,i:lla (immunoglobiny), bialka neutralizujace mikroby. Watroba stanowi magazyn glikogenu, zlozonego weglowodanu, który wytwa1/:1 sie w watrobie z nadmiaru powstajacych w procesie przemiaIIY weglowodanów. Przy zapotrzebowaniu organizmu w energie, glikogen w watrobie rozklada sie i powstale weglowodany prze-lloc!za do krwi. '·:nzymy umozliwiajace procesy przemiany zawarte sa glównie w I ()mórkach watroby_ l na dobe). Zólc W
t
l
45
nizm nerwowo-odruchowy i humoralne oddzialywanie. Wystepuje warunkowo-odruchowe wydzielanie zólci. Na przyklad podczas rozmów o jedzeniu. Powstawanie zólci odbywa sie przy oddzialywaniu zólciopednych substancji. Szereg takich substancji po przedostaniu sie do krwi dostaje sie do watroby i oddzialowujac na jej komórki, wywoluje powstawanie zólci. Wytwarzanie zólci powoduja: - produkty rozszczepienia bialka, (albumozy, peptony, polipeptydy) i ekstraktywne substancje miesa - tluszcze, - sama zólc - kwasy, wstepujace bezposrednio do jelita (kwas solny, ocet jablkowy, sok zoladkowy itd.), - impulsy nerwowe, powstajace przy pobudzeniu receptorów zoladka poprzez pokarm. Znaczenie zólci w procesach trawienia jest ogromne. Razem z innymi sokami jelitowymi neutralizuje papke pokarmowa, wstepujaca do dwunastnicy z zoladka, poniewaz ma odczyn zasadowy; - wiaze pepsyne zawarta w papce pokarmowej, chroniac w ten sposób od jego czynnosci niszczenia tripsyna - glównego enzymu, rozszczepiajacego bialka w jelicie; - wzmacnia oddzialywanie wszystkich enzymów, zwlaszcza lipazy, której aktywnosc pod wplywem zólci wzrasta 15-20 razy; - zólc emulguje tluszcze i tym samym przyczynia sie do czynnosci lipazy; - zólc przemienia duza ilosc tluszczów w rozpuszczalna w wodzie forme, sprzyjajac ich trawieniu i wchlanianiu; - wzmacnia wydzielanie soku trzustkowego; - aktywizuje petystaltyke, wspomagajac przesuniecie masy pokarmowej przez jelito; - zawiera niewielka ilosc enzymów, rozszczepiajacych weglowodany i cukier; - hamuje rozwój bakterii, zwalnia przez to procesy gnilne i fermentacyjne w jelicie; - stymuluje blone sluzowa jelita cienkiego, podwyzszajac jego zdolnosc do wchlaniania.
46
Trawienie pokarmów w jelicie cienkim Jelito cienkie stanowi najdluzszy odcinek przewodu pokarmowego. W jelicie cienkim dochodza do skutku procesy trawienne, które zaczely sie w górnych partiach - jamie ustnej, zoladku i dwunastnicy. Wszystkie niestrawione w ustach, zoladku i dwunastnicy bialka, tluszcze i weglowodany rozszczepiane sa w jelicie cienkim i tutaj od razu sa wchlaniane. Jelito cienkie stanowi glówne miejsce wchlaniania produktów rozszczepienia powstalych na skulek procesów trawiennych. Sok jelitowy ma odczyn zasadowy i zawiera nastepujace enzymy: Erepsyne - enzym znajdujacy sie takze w sokach trzustki, któlY rozszczepia na aminokwasy posrednie produkty trawienia bialka - albumozy i peptony, powstajace glównie pod wplywem pepsyny i czesciowo tripsyny. Dzieki erepsynie w jelicie cienkim konczy sie proces rozszczepiania bialka, rozpoczety przez pepsyne soków zoladkowych. Enterokinaze - enzym zmieniajacy nieaktywny trypsynogen w tlypsyne, Amylaze - rozszczepiajaca wielocukry do dwucukrów, Grupe enzymów weglowodanowych, które rozszczepiaja resztki zlozonych weglowodanów na moncukry, konczac proces zapoczatkowany przez ptialine sliny i amylaze soku trzustki. Do tych enzymów naleza maltaza, rozszczepiajaca dwucukIy maltozy, inwertaza rozszczepiajaca cukier trzcinowy i laktaza rozszczepiajaca cukier mlekowy. Lipaze - rozszczepiajaca tluszcze na gliceryne i kwasy tluszczowe. Lipaza znajdujaca sie w sokach jelitowych jest slabo czynnym enzymem, lecz caly czas trawi resztki nie rozszczepionych tluszczy. Wydzielanie soku jelitowego przez gruczoly znajdujace sie w ,";ciancejelitowej zachodzi z powodu kilku przyczyn. Naleza do nich: - odruchy warunkowe, spowodowane widokiem pozywienia, - odruchy bezwarunkowe, spowodowane pobudzeniem chemicznym i mechanicznym zakonczen nerwowych scianek jelita. Bodzce chemiczne wywolujace reflektorne wydzielanie soku jelitowego: a) sok trzustkowy, który gwaltownie zwieksza ilosc enzymów; 47
w szczególnosci enterokinaze b) produkty rozszczepiania bialka, tluszczów i weglowodanów, c) kwas solny wstepujacy z zoladka. Trawienie i wchlanianie pokarmów glównie konczy sie w jelicie cienkim, a wszystko, co pozostalo, przesuwa sie dalej i przechodzi do jelita grubego. Trawienie pokarmów w jelicie grubym Jelito grube jest ostatnim odcinkiem przewodu pokarmowego (jego dlugosc wynosi 1,5 - 2 m), jego poczatek znajduje sie w okolicy prawej kosci biodrowej, a konczy sie odbytem. Sklada sie ono ze slepej kiszki, okreznicy i jelita prostego. Z kolei okreznica dzieli sie na wstepujaca, poprzeczna, zstepujaca i esowata. Slepa kiszka znajduje sie ponizej zlaczenia jelita grubego i cienkiego i wyglada jak nieduzy slepy worek o dlugosci 3 - 8 cm. Okreznica zostala tak nazwana, poniewaz jak obrecz okala jame brzuszna. Znajomosc anatomicznego polozenia poszczególnych czesci jelita grubego potrzebna jest pr7.Ywykonywaniu masazu. Dlatego tez powinnismy bardziej szczególowo skupic sie na ich rozmieszczeniu. Wstepujace jelito biegnie od okolicy prawej kosci biodrowej do prawego podzebrza, poprzeczne - najdluzsza czesc jelita grubego, nieco zwisajaca, biegnie od prawego do lewego podzebrza, zstepujace jelito biegnie od lewego podzebrza do okolicy lewej kosci biodrowej, gdzie przechodzi w esowate jelito. Esowate jelito znajduje sie w lewej jamie podzebrza, jest skierowane i w prawa strone i w dól, biegnie do jamy malej miednicy, gdzie na poziomie III kregu ledzwiowego przechodzi w jelito proste, majace dlugosc 12 -18 cm. W miejscu przejscia jelita cienkiego w jelito grube, znajduje sie tzw. zastawka kretnicza-katnicza, która przepuszcza papke pokarmowa do jelita grubego bardzo malymi porcjami. Pelystaltyka jelita grubego jest dosc powolna. Z tego powodu resztki pokarmu przebywaja tam bardzo dlugo. Polowe ogólnego czasu niezbednego do przesuniecia pokarmu przez przewód pokarmowy, od jamy ustnej do odbytnicy, zajmuje przebywania pokarmu w jelicie grubym, chociaz jest ona o wiele krótsza, niz jelito cienkie. Przez jelito cienkie (okolo 5 m) zawartosc przesuwa sie w ciagu 4-5 godzin, 48
a przez jelito grube (okolo 2 m) - 12-18 godzin. A wiec przesuwanie zawartosci w jelicie grubym odbywa sie prawie o 6 - 9 razy wolniej. Sok trawienny w jelicie grubym jest wydzielany bez przerwy i ma odczyn zasadowy, przewaza w nim sluz niezbedny do formowania kalu. Nieprzerwane wydzielanie soków zwieksza sie przy miejscowym dzialaniu na sluzówke mechanicznych i chemicznych bodzców. Enzymy jelita grubego sa takie same, jak w jelicie cienkim, ale odrózniaja sie od nich slabszym dzialaniem. Bakterie w jelicie grubym trawia weglowodany blonnika, jest to cecha charakterystyczna jelita grubego. Blonnik trafia do jelita grubego w niezmienionej postaci, poniewaz ani sok trzustkowy, ani sok jelitowy nie maja (nie zawieraja) enzymów do trawienia blonnika. Dopiero bakterie jelita grubego rozszczepiaja blonnik, a en/.ymy trawia uwalniane na skutek tego procesu substancje i wchlaniaja sie. Glównym zadaniem jelita grubego jest wchlanianie pokarmu trawionego w jelicie cienkim, któty nie zdazyl sie tam wchlonac oraz wchlanianie duzej ilosci wody. Najbardziej intensywnie przebiega proces wchlaniania w prawej czesci jelita (w okreznicy wstepujacej). W jelicie grubym zyje ogromna ilosc drobnoustrojów, wsród których wiele jest wprost niezbednych w procesie trawienia. Niedawno, np. rosyjski uczony A. Ugolew wykryl rodzaj drobIloustrojów w jelicie grubym, które syntetyzuja aminokwasy, któl'l' do tej pOty uwazano za niezastapione. G. Szatalowa w ksiazce "Odzywianie lecznicze" (995) pisze:
IJldzki organizm wytwarza wszystkie potrzebne mu aminokwasy. Najwazniejsze z nich syntetyzuja drobnoustroje jelita grubego. Wspomina ona równiez o badaniach LM. Seczenowa i kontynu,llora jego badan M. Wolskiego, któty udowadnia, ze czlowiek do Iludowy komórek i tkanek wykorzystuje azot z powietrza i pomoc (Irobnoustrojów znajdujacych sie w górnych drogach oddechowych I w jelicie grubym. Pozyteczne drobnoustroje zamieszkale w jelicie grubym, oprócz ,llllinokwasów sytnezuja równiez wiele witamin, zwlaszcza witaIllin grupy B. Najwieksze znaczenie ma tu synteza witaminy B12, I)()niewaz pokarm roslinny nie zawiera w ogóle tej witaminy 49
Jednak, oprócz pozytecznych, w jelicie grubym jest mnóstwo drobnoustrojów, które powoduja fermentacje weglowodanów i gnicie bialka, czemu towarzyszy wytwarzanie substancji toksycznych indolu, fenolu, skatolu i innych. Takie drobnoustroje szybko gromadza sie w sytuacjach zwiazanych z zaburzeniem trawienia, przy zatrzymaniu sie mas pokarmowych w jelicie, zwlaszcza przy zaparciach. Rozwija sie zmiana normalnej flory bakteryjnej i narusza sie jej dzialalnosc. Wazna funkcja jelita grubego, to formowanie mas kalowych. Wchlanianie wody zageszcza papke pokarmowa. Jelito otrzymuje okolo 6-7,5 l plynu w ciagu doby, a wyprowadza na zewnatrz razem z kalem okolo 150 mi, pozostaly plyn wchlaniaja scianki jelita i dalej przechodzi on do kIwi. W formowaniu kalu uczestnicza znajdujace sie w soku jelitowym male grudki sluzu. Sklepiaja one niestrawione czasteczki pokarmu. Kal sklada sie z niestrawionych czasteczek pozywienia, sluzu, obumarlych komórek jelita, skladników barwnika zólciowego, któtym zawdziecza kal swój kolor. Kal zawiera równiez wiele drobnoustrojów. Stanowia one 30-50% masy kalowej. Jelito grube wreszcie pelni funkcje rezerwuarowe - gromadzenia i utrzymania mas kalowych do momentu wydalania ich na zewnatrz, Funkcja ta nalezy do lewej czesci jelita grubego, okreznicy zstepujacej, Wydalanie niestrawionych odpadków (defekacja) Defekacja, to wydalenie mas kalowych z organizmu. Osoby zdrowe powinny miec defekacje 2-3 razy dziennie, najlepiej o tej samej porze, Jest zlozony odruchowy akt, w którym uczestnicza odruchy warunkowe i bezwarunkowe. Najczesciej pierwsza defekacja nastepuje rano, od razu po przebudzeniu sie lub po sniadaniu. Mozemy zatrzymywac akt defekacji. Zazwyczaj, sytuacje zatrzymania stolca zwiazane sa z sytuacja i od nas niezalezne. Jednal takich sytuacji trzeba unikac, poniewaz odruch na defekacje szybkc zanika i to jest jedna z najczestszych przyczyn powstawania zapar', Centrum odruchu bezwarunkowego, wywolujacego defekacj~', znajduje sie w lediwiowym odcinku rdzenia kregowego. Defeka cja lub wypróznienie jelita prostego (dolny i najkrótszy odcinek jelita grubego) nastepuje, kiedy duza ilosc mas kalowych zgroma 50
dzi sie w jelicie prostym. Masy kalowe pobudzaja zakonczenia nerwowe w blonie sluzowej jelita prostego, co powoduje rozluznienie wspólne dwóch zwieraczy (wewnetrznego i zewnetrznego) odbytnicy. Rozluznienie otwiera wyjscie z jelita prostego, kurcza sie miesnie jelita grubego i jelita prostego oraz miesnie brzucha i przepony, i kal zostaje wydalony z organizmu. Te wszystkie miesnie powinny kurczyc sie jednoczesnie z rozluznieniem zwieraczy odbytnicy. Utrata koordynacji tych dwóch elementów zwiazanych z wydalaniem, moze równiez spowodowac zaparcie. Defekacja moze realizowac sie dwoma sposobami. W pielwszym przypadku, defekacja odbywa sie w 1 etapie szybko, w ciagu 5-7 minut, wystarczy kilka razy napiac miesnie brzucha i wyrzuca sie wszystko, co zostalo nagromadzone w jelicie prostym i esicy. Przy defekacji pomaga wykonanie glebokiego wdechu, w rezultacie czego przepona przemieszcza sie w dól i uciska na organy jamy brzusznej, które z kolei uciskaja na jelito proste, co sprzyja jego wypróznieniu. W drugim przypadku, defekacja odbywa sie w 2-ch etapach - i to wlasciwie juz kwalifikuje sie jako skryta forma zaparcia. W pierwszym momencie wyrzuca sie czesc zawartosci zgromadzonej w jelide grubym, zazwyczaj razem z twardym, kalowym czopkiem. JedIlak przy tym, nie ma uczucia calkowitego wypróznienia jelita, zoslaje uczucie niedokonczenia defekacji, zmuszajace do powtórnego napinania miesni brzucha. Po kilku minutach po wyrzuceniu I )ierwszej porcji mas kalowych, nowa fala perystaltyki przepycha ,lo jelita prostego zawartosc wyzej polozonej esicy. Nadchodzi drugi odruch na defekacje i wyrzucona zostaje druga porcja kalu. Miedzy l-sza, a 2-ga defekacja, mija od 3-5 do 10-15 minut. Zle, ze ,'zlowiek przy tym nie zostaje pasywny, lecz stara sie przyspieszyc wyrzucenie pozostalej porcji zawartosci jelita, prezy sie, z duzym wysilkiem napina miesnie brzucha. Na dluzsza mete grozi to nad,'I.~nieniem, neurastenia czy zapaleniem okreznicy. W zwiazku z I \Im, trzeba walczyc z 2-etapowa defekacja. Poza tym, stanowi ona l, -dna z glównych przyczyn tak czesto spotykanych hemoroidów. /'~lzwyczaj 2-etapowa defekacja zostaje nam w postaci odruchu wakowego od lat dziecinstwa i bardzo ciezko zostaje zmieniona w I d::tpowa. W tym celu nalezy zmuszac siebie do wychodzenia z 11111
51
toalety, nie zwazajac na poczucie niedokonczonej defekacji. Za jakis czas pojawi sie ponownie naturalny odruch na wypróznienie, wówczas nalezy dokonac drugiego l-etapowego aktu defekacji. W taki sposób przejdziemy od 2-etapowej defekacji do l-etapowej. Patrzac z tej perspektywy, nalezy zwracac uwage na dzieci przesiadajace na nocniku przez 10-15 minut. Teraz, po zdobyciu minimalnej wiedzy o fizjologii procesu trawienia, mozna przejsc bezposrednio do zaparc.
Rozdzial 3 POZNAJMY ZAPARCIA Z BUSKA 1. JAKIE BYWAJA ZAPARCIA?
xx stulecie dla mieszkanców krajów cywilizowanych to wiek zaparc. Juz dowiedzielismy sie, ze zaparcia dziela sie na jawne ubyte. Do 80-90% osób cierpi na jedna z tych dwóch form zaparcia, przy czym forme uklyta spotyka sie o wiele czesciej, niz jawna. Zaparcie moze byc choroba niezalezna lub symptomatyczna, czyli moze stanowic symptom innych chorób - nowotworów lub zapalenia jelita grubego, kolki watrobowej lub nerkowej, zawalu itp. spastyczne. Znane sa 2 formy zaparcia: atoniczne
i
i
Zaparcia atoniczne Atoniczne lub raczej hipotoniczne formy zaparcia zwiazane sa z oslabieniem blony miesniowej scianki jelita spowodowanej siedzacym t1ybem zycia, obnizeniem ogólnej aktywnosci organizmu na skutek wrodzonej slabosci systemu nerwowo-miesniowego, niedokrwistosci, przebytych ciezkich chorób zakaznych i niezakaznych itd. Zaparcie atoniczne moze rozwijac sie równiez w skutek ignorowania parcia na stolec. Przy zaparciach atonicznych czynnosc motoryczna jelita grubego zostaje obnizona, perystaltyka zanika na dluzszy czas, odruch na defekacje równiez zanika. Wystepuje brak apetytu, ogólna slabosc, bla52
dosc, obnizenie aktywnosci, ucisk i slabosc w konczynach dolnych, zwiekszone zmeczenie hipotonia miesni brzucha, wzdecia. Zaparcia spastyczne Spastyczne formy zaparcia, to rezultat podwyzszonej pobudliwosci jelita grubego, które w tym wypadku prawie przez caly czas jest skurczone, co przeszkadza przesunieciu sie mas kalowych. Pe'ystaltyka, jak i przy zaparciu atonicznym, prawie nie wystepuje. Skurcze scianki jelitowej moga byc zwiazane odruchowo z porazeniem organów wewnetrznych, zwlaszcza organów jamy brzusznej. Najczesciej skurcze wystepuja przy zapaleniu okreznicy. Zaparcia spastyczne moga byc równiez pochodzenia psychicznego. Przy wystapieniu depresji, histerii, neurastenii, w rezultacie naruszenia refleksu na defekacje, gdy odruchy na stolec nie wystepuja, nawet przy przepelnionym jelicie grubym. Zaparcia spastyczne rozwijaja sie równiez wskutek podraznienia blony sluzowej jelita grubego, przez duze masy kalowe, kamienie zólciowe, robaki itp. Chory cierpi na bóle brzucha, zwlaszcza w okolicy lewej biodrowej. Brzuch jest napiety, przy wymacaniu dotykiem zauwazalna j"st bolesnosc wzdluz jelita grubego wzdety, wystepuja falszywe I ):Ircia na stolec. Czasami, z wielkim trudem udaje sie wycisnac z ·.jebie twarde grudki kalu, przypominajace owczy. CharakterystyczII" jest silne pragnienie. Twarz ma czesto nienaturalnie czerwony k,
)[or.
Przy zapaleniach okreznicy, zaparcia spastyczne moga wystepoIV:IC na przemian z rozwolnieniem. W tych przypadkach, przy deI ('kacji wychodzi stolec przypominajacy owczy, na przemian z pieI Ii:,cym sie plynnym stolcem, czasami zawierajacym duza ilosc slu/11. Wystepuja bóle brzucha wzdluz calego jelita grubego, slepa kiSl.ka rozciaga sie, a zstepujaca i esowata czesc jelita grubego sa ',kurczone i wyczuwalne palcami. Klasyfikacja zaparc ze wzgledu na przyczyny ich powstawania
Zaparcia pokarmowe - najczesciej spotykany rodzaj zaparc \\'YSlepujacy przy bledach w odzywianiu. 53
Zaparcia nawykowe - rozwijaja sie na skutek dlugotrwalego odziennego ignorowania odruchu na defekacje. Odruch warunlowy na wypróznienie jelita o okreslonej porze, od razu po przebdzeniu lub po sniadaniu, wypracowuje sie od dziecinstwa i poz>staje na cale zycie. Lekcewazenie odruchu na defekacje wystepje u uczniów oraz osób wykonujacych okreslony zawód (u wykadowców w czasie zajec, u chirurgów w trakcie operacji itd.). Zaparcia farmakologiczne - rozwijaja sie na skutek naduzywnia srodków przeczyszczajacych, antybiotyków, srodków uspokjajacych i innych. Szczególnie niebezpieczne sa srodki przeczyszcajace, poniewaz jelito szybko do nich sie przyzwyczaja, uzalezna sie od nich i przestaje samodzielnie pracowac. Antybiotyki poza tyn, niszcza normalna flore bakteryjna jelit; powodujac jej zmiany. ':aparcia toksyczne - zwiazane sa z oddzialywaniem substancjitoksycznych: metali ciezkich, benzenu, olowiu. Najczesciej zwiaZ31ejest to z wykonywanym zawodem. Ostatnio pojawia sie cora wiecej zaparc spowodowanych uzyciem narkotyków. :aparcia zwiazane z endokrynologia - wystepuja przy ob'1i:eniu czynnosci tarczycy, jajników oraz przy nadczynnosci przedli
:oparcia mechaniczne - zwiazane sa z przeszkodami mechalienymi: uciskaniem jelita grubego poprzez obrzeki wewnetrzne ul zewnetrzne, przez powiekszone wezly limfatyczne, kamienie :abwe, zrosty, nagromadzenie glist itp. Do mechanicznych mozla~aliczyc zaparcia zwiazane z zaklóceniami w oddawaniu stolca, p<wodowanymi zapaleniem jelita prostego, przetokami, bliznarri,owrzodzeniem jelita prostego, peknieciami odbytu, zapaleniem '1e:!:ówkrwawicowych (hemoroidów). Zt(Jarciazwiazane z odwodnieniem organizmu - np. w ~Ulcji silnego wydzielania potu. N, zaparcie, prawie zawsze, sklada sie kilka przyczyn. Tak jawtyd jak i ukrytych zaparc nie mozna traktowac jako miejscowego s:hczenia. Przy zaleganiu w jakims odcinku jelita mas pokarmo54
wych, zaczynaja sie tam natychmiast rozmnazac bakterie, które Iliszcza normalna flore baktelyjna zoladka, zaczyna sie proces gni\ i.1 i fermentacji (podobnie wyglada sytuacja przy zatrzymaniu wydalania niestrawionych odpadów z przewodu pokarmowego). I'I )wstale w rezultacie procesów gnicia i fermentacji, toksyny oraz lksyczne produkty przebiegu czynnosci fizjologicznych bakterii, I1.1 gromadzonych w ogromnych ilosciach na skutek dysbakteriozy 111:lruszenia normalnej flory bakteryjnej) zostaja wchloniete. Do, Il()c!zi do samozatrucia organizmu co stanowi samo w sobie tró,II() mnóstwa chorób. Aby leczenie tych chorób bylo skuteczne, 11/,cba pozbyc sie ich podstawowej przyczyny - zaparcia. I<
2. KLINICZNE
SYMPTOMY
ZAPARCIA
/. jawna forma zaparcia wszystko jest jasne. Gdy nie mamy przez godzin stolca, oznacza to zaparcie. Symptomy zaparc ato111,'mych i spastycznych zostaly juz omówione wczesniej. Norma 1\ ",I 2-3 krotne wypróznienie jelita w ciagu doby, poniewaz rozIlII.lry jelita grubego wymagaja opróznienia co 6 godzin. Jeszcze l, Ilicj wyprózniac jelito po kazdym posilku. Po co nosic w sobie I" I('Z dluzszy czas toksyczne odpady? 1.(' skryta forma zaparcia sytuacja wyglada o wiele bardziej skomI.Ilk()wanie. W tym przypadku mozna postawic diagnoze tylko na objawów. Ogólna slabosc, utrata apetytu, l" I( Istawie posrednich , I.lglc zmeczenie, obnizenie aktywnosci, przygnebienie, pogorszelli, ' pamieci, depresja, bezsennosc, pobudliwosc, kolatanie serca, I 1I,Iwet bólów w sercu (odruch kalosercowy) bóle glowy i za'11I1y glowy - to sygnal o ukrytej formie zaparcia. I 'I )stawienie diagnozy ulatwiaja takie symptomy dodatkowe: bur, \'Ilic w brzuchu, wzdecia, bóle brzucha (glównie z lewej strony), II d, I( na jezyku i nieprzyjemny zapach z ust, uczucie przepelnieIIII , wypelnienia zoladka, niepelnego wypróznienia jelita i falszy" (Klruchy parcia na stolec. \\' 'zystkie wspomniane symptomy, prawie w 100% przypadków, ,\\ I.ldcza o nagromadzonych w jelicie gnilnych bakteriach, swiad1/.1 I) dlugotrwalym zatrzymaniu sie w nim mas kalowych, czyli o 111,1 ylYIl1 zaparciu. , I .16
55
3. CHOROBY JAKO SKUTEK ZAPARC? Pojawienie sie niektórych chorób stanowi sygnal o istnieniu ukrytej formy zaparcia tzn. sa nastepstwem uklytego zaparcia. Leczenie tych chorób nalezy zaczynac od likwidacji zaparc. Naleza do nich choroby: • Systemu trawiennego (razem z uczestniczacymi w trawieniu gruczolami wewnetrznej sekrecji) - wrzody zoladk2, niezyt zoladka, niezyt jelita cienkiego i okreznicy, zapalenie wyrostka, hemoroidy, zapalenie trzustki, cukrzyca, choroby watroby i woreczka zólciowego, • Systemu moczowo-plciowego - choroby pecherza, (zapalenie, niezyt) nerek (od miedniczkowe zapalenie nerek, choroba nerkowo-kamienna), gruczolu krokowego (prostata i adenoma). • Systemu naczyniowego - zylakowatosc, nadcisnienie, miazdzyca, hemoroidy. • Systemu kostnego - zapalenie stawów, zwyrodnienie stawów, osteochondroza, podagra. • Systemu oddechowego - anginy, chroniczne zapalenie migdalów, astma oskrzelowa, obfite wydzielanie plwociny i sluzu. • Systemu skóry - wypryski, wysypki, podwyzszone pocenie sie, • Nowotwory - wszystkich organów. Jak widac, wiele chorób chronicznych posrednio lub bezposrednio zwiazane jest z intoksykacja organizmu, spowodowana zaparciem. Mozna stwierdzic, ze zaparcie stanowi przyczyne najbardziej rozpowszechnionych chorób, na które cierpi wspólczesna ludzkosc. 1. Miecznikow uwazal, ze "gdyby nie choroby jelita grubego szczególnie jelita prostego, ludzkosc nie wiedzialaby nic o wiekszosci innych chorób". Znana specjalistka naturalnego i leczniczego zywienia Galina Szatalowa, w wyzej wspomnianej ksiazce "Zywienie lecznicze" pisze: leczenie prak(vcznie wszystkich chorób chronicznych powinno zaczynac sie od unormowania pracy przewodu zolqdkowo-jelitowego.
i
56
CZESC
PRAKTYKA NATURALNE METODY I ZAPOBIEGANIA
LECZENIA
ZAPARCIOM
Rozdzial 1 OCZYSZCZANIE ORGANIZMU
by nie rozwijaly sie przerózne choroby i przede wszystkim
Abyzaparcia, proces musimy przyswajania pokarmu prawidlowo, utrzymywac swój przebiegal system trawienny w idealnej czystosci, co stanowi podstawe zdrowia i dlugowiecznosci. W zdrowym i czystym organizmie przetrawiony pokarm przemienia sie w substancje, które daja nam energie i umozliwiaja ciagla regeneracje naszego ciala "od stóp do glów". Jednak, jesli uklad pokarmowy jest zanieczyszczony niestrawionym, gnijacym pokarmem, normalny przebieg tych procesów nie jest mozliwy. Tak powstaja choroby. Dlatego tez pierwszym krokiem w leczeniu kazdego ze wspomnianych wczesniej schorzen i glównej, podstawowej ich przyczyny - zaparcia, powinno byc oczyszczenie ukladu pokarmowego. Mozna w znacznym stopniu oczyscic organizm za pomoca specjalnej diety, ale po pierwsze, bedzie to trwalo cale lata, a po drugie, osobom cierpiacym na zaparcia nie uda sie w taki sposób calkowicie oczyscic ukladu pokarmowego. W tej sytuacji konieczne sa bardziej radykalne metody. Jednak bez oczyszczania zastosowanie jakichkolwiek innych metod leczenia zaparcia nie przyniesie efektu. Nasz wlasny stosunek do tego problemu jest niezwykle wazny 58
w osiagnieciu celu. Jesli nie mamy calkowitego przekonania, ze robimy cos bardzo dobrego i waznego dla naszego organizmu, to I ylko stracimy czas, poniewaz organizm odbierze negatywna inlormacje od naszej podswiadomosci i uczyni wszystko, zeby zbuIZYC caly nasz wysilek. A wiec zaczynac oczyszczanie ukladu pok:trmowego mozemy tylko po zrozumieniu i akceptacji konieczno',ci tego kroku. Tylko wtedy, w stanie nadziei i radosnego oczekiwania cudu przywrócenia wspanialego zdrowia - zaczynajmy. SukI "l'S zagwarantowany! l\. wiec, zaczynamy oczyszczanie ... 1. OCZYSZCZANIE
JEUTA GRUBEGO
I{odzaje lewatyw I.cwatywy, podobnie jak srodki przeczyszczajace, do któlych 01'l'.,ll1izmbardzo szybko sie przyzwyczaja, moga byc zastosowane liko wyjatkowy srodek, który pomaga szybko oczyscic jelita. Jedk pamietajmy, ze lewatywy tylko oczyszczaja, ale nie lecza i nadIl/vwac ich nie nalezy. Do nich organizm równiez sie przyzwyczaII, (ilociaz nie tak szybko, jak do srodków przeczyszczajacych. I(watywy najlepiej robic wieczorem, ale kazda pora w zasadzie l' dobra. Przed rozpoczeciem cyklu oczyszczania dobrze jest przez 'I godziny przyjmowac tylko plynne pokarmy. To w znacznym l, 'pl1iu wzmocni efekt oczyszczajacy lewatywy. Plyn wprowadzaklekajac i podpierajac sie lokciami. Po wprowadzeniu calego IllI nalezy polozyc sie na wznak, uniesc miednice, po czym I" ol. liyc sie na prawym boku i kilka razy wciagnac i wypuscic poI, ·trze brzuchem. W pozycji lezacej najlepiej jest utrzymac zawarlewatywy przez 10-20 min, potem wstac, pochodzic, po czym III' '/1\:1 udac sie do toalety. I lplymalna objetosc lewatywy wynosi 1 - 1,5 l plynu, ale w zad11\ III wypadku nie wolno wprowadzac wiecej, niz swobodnie zmieI I l',Iilo. Plyn wprowadzac mozna tylko w takiej ilosci, która nie \ \\'1 )Iuje nieprzyjemnych odczuc. Jesli jednorazowo nie uda sie I"' ,wadzic wystarczajacej ilosci plynu, mozna zrobic 2 - 3 lewaty\, II ·dna po drugiej z mala iloscia plynu, jak zazwyczaj czyni sie III \ ;,:1parciach. W zapchanym kalowymi masami jelicie przewaz11,1
.1
111\ 101\
l"
,.
59
nie po wprowadzeniu 0,3 - 0,5 l plynów rozpoczynaja sie niepohamowane parcia. Jesli po zrobieniu lewatywy z górnego odcinka jelita grubego wyjdzie kal, sluz i kamienie kalowe bedzie to oznaczac, ze czyszczenie udalo sie. Gdy zas wychodzi tylko woda, lewatywe trzeba powtórzyc. Lewatywe mozna robic ze zwyklej wody. Jednak zwykla woda nie usunie mas kalowych, które mocno przyklejone sa do scianek jelita grubego. Dlatego do wody najlepiej jest dodawac np. ziola, sól, slaby roztwór nadmanganianu potasu, kwasek cytrynowy, sok z cytryny, sok z zurawiny lub ocet jablkowy. Mozna stosowac lewatywy z wody z topniejacego sniegu lub namagnezowanej podgrzanej do temperatlllY ciala. W kazdym przypadku lewatywy nalezy robic wedlug nastepujacego schematu: - w pierwszym tygodniu - codziennie - w drugim tygodniu - co drugi dzien - w trzecim tygodniu - co trzeci dzien - w czwartym tygodniu - co czwarty dzien - w piatym tygodniu - jeden raz. Jesli po zakonczeniu calego cyklu oczyszczania wypróznienia nie 2 tygounormuja sie, kontynuujemy oczyszczanie jeszcze przez dni. Wczesniej, czy póiniej stolec sie unormuje. Skrajnie rzadko, przy wprowadzeniu zbyt duzych ilosci plynu moga wystapic drgawki. W tym przypadku nalezy natychmiast przerwac zabieg, zrobic gleboki wdech przez nos, zatrzymac powietrze ii powoli wydychac przez usta. W ten sposób oddychamy do momentu ustania drgawek.
l-
Kilka przepisów na najbardziej skuteczne lewatywy: - Z naparem rumianku: 4 lyzki rumianku zalac l wrzatku, odstawic na 30 min i ochlodzic do temperatury ciala, - Z liscmi malin: czubata lyzeczke od herbaty rozkruszonych lisci malin zalac l wody i zostawic na noc, wprowadzic rano, -Kwasna lewatywa: do 1,5 l gotowanej wody dodac lyzke soku z cytlyny, lub pól lyzeczki od herbaty kwasku cytlynowego, 2 lyzek octu jablkowego, lub soku z zurawin wycisnietym lub z 10 - 20 dokladnie wymytych jagód. Kwas niszczy bakterie gnilne, które dziela sie szczególnie aktywnie, gdy proces trawienia prze-
l
l
l
l
l-
60
Iliega nieprawidlowo. Wazny jest dobór indywidualny ilosci kwa,~nego plynu. Lepiej zaczynac od mniejszych ilosci, poniewaz zdarza sie, chociaz rzadko, ze od jednej lyzki dodanego soku cyttynowego moga wystapic drgawki, - Lewatywa z tluczonego siemienia lnianego: (bardzo skuIl'czna) do 1 l goracej wody dodac 1 lyzke siemienia lnianego, , II)prowadzic do wrzenia, przecedzic, dodac 1- 2 lyzek oleju, wprowadzac cieply plyn, -Lewatywa solna: do 1,5 l wody dodac 5 - 6 g soli ( 1 czubata Iyi.eczke do herbaty). Najpierw rozpuszczamy sól w 0,5 l wody, 11:lstepnie przecedzamy plyn i dodajemy 1 l cieplej wody. Slone II'watywy sa bardzo skuteczne, poniewaz powoduja zmiane przelllywy plynów w organizmie z organizmu do jelita, co powoduje , IIbywanie przyklejonych mas kalowych od scianek jelita. Aby '" 1\ nie draznila skóry odbytu zaleca sie posmarowac ja jakims 11,1 szczem, Z naparem rumianku, sola i mydlem: do 1 l naparu z ruIIIi:lt1ku (patrz wyzej) dodac 1/2 lyzeczki od herbaty soli i 1/2 lyzki Illydla w plynie, Z miodem: do 1/2 l wody dodac 10 - 20 g miodu, Lewatywa z soku z buraków: zajmuje szczególne miejsce w \\ ,dce z zaparciami. Stymuluje ona petystaltyke i oczyszcza jelito Il.Il'znie lepiej niz inne lewatywy. 500 - 800 g umytych i obranych IIIlr:lków pokroic i wlozyc do niemetalowego naczynia, dodac 1 I, ) I goracej wody (nie wrzacej). Wstrzasac co 5 minut, a po 15 - 20 liliilutach zawinac w koc i trzymac dopóki nie wystygnie do 38 ',') (:. Bardzo wazne jest przestrzeganie wskazanej temperatury, po'Waz nie zaleca sie wprowadzania do jelita bardziej goracego l'iI'IIU, natomiast przy temperaturze ponizej 3TC lewatywa nie od1II"~ic pozadanego efektu. Woda o temperaturze 38-39°C dobrze d,,' wchlania i ma lecznicze dzialanie na miesnie i sluzówke jelita. 1'1/, .prowadzamy procedure szybko, by plyn nie zdazyl wystygnac. l', I'd:lrajmy sie utrzymac lewatywe przez 5 - 10 minut. Po wykonaIIIII lej lewatywy trzeba duzo pic. Wskazany stosunek ilosciowy " H ly do buraków podany zastal dla wagi czlowieka 60 - 70 kg. I Hly waga jest wieksza lub mniejsza, ilosc buraków i wody nalezy Ilri"llic, zachowujac proporcje 1:2. Buraki mozna zetrzec na gruIlI<
61
bej tarce, ale wówczas proporcje ilosci buraków i wody zmieniamy na 1:4. Gdy stosujemy lewatywe w czasie glodówki, proporcja buraków do wody powinna wynosic 1:10, a nawet 1:20. W czasie glodówki lewatywe z buraków lepiej robic 2 razy dziennie, przy czym po raz drugi wprowadzamy tylko lekko zakolorowana buraIdem wode. Po tej lewatywie najlepiej przez 1,5-2 godzin pozostac w domu, poniewaz jej dzialanie tlwa okolo 2 godzin. Absolutnych przeciwwskazan co do lewatyw z soku buraczanego, zgodnie z Borodinem nie ma. Nie nalezy wykonywac tej lewatywy w sposób wyzej podany u osób ze wstrzasem mózgu, chorobami jamy brzusznej, schorzeniami kregoslupa, chorobami oczu, zawalem, udarem oraz innymi chorobami sercowo-naczyniowymi. W tych wypadkach lewatywe z buraków tez stosujemy, ale zaczynamy od ilosci 200-500 mi, a juz po 6-12 godzinach mozna wprowadzac 1-1,5 1.
- Lewatywy z moczu Najbardziej skuteczne i bezpieczne dla organizmu sa lewatywy z wlasnego moczu, a jeszcze lepsze - z moczu dziecka. Nalezy zagotowac mocz, ochlodzic do temperatUlY "mleka wprost od krowy" i wprowadzac zgodnie z podanym wczesniej schematem. Lewatywa z moczu oczyszcza jelito, likwiduje zaparcia i inne choroby jelit, normalizuje mikroflore jelita i pH soku zoladkowego, odbudowuje blone sluzowa jelita i reguluje perystaltyke. Z tego powodu lewatywy z moczu stanowia jedyny rodzaj lewatyw, któlY jednoczesnie leczy zaparcia, hemoroidy, prostate, polipy, kolki i inne schorzenia .
- Mikrolewatywy Oprócz lewatyw z duza iloscia wody dosyc skuteczne sa równiez mikrolewatywy w objetosci 150-200 mi z wyparowanego do 1/4 objetosci moczu, sa one najbardziej efektywne. Taka lewatywa jest bardzo skondensowana i dlatego bedzie ona wsysac plyn z organizmu do jamy jelitowej przez scianki jelita, co doprowadza do odlywania kamieni kalowych ze scianek. Dla lewatyw z wyparowanego moczu mozna wykorzystac mocz dowolnej osoby. Mozemy równiez gromadzic mocz przez kilka dni, przechowujac go w chlodnym miejscu. 62
- Lewatywa z mleka i topionego masla W sytuacji bardzo odwodnionego organizmu i stolcu przypominajacym owczy kal, przy obnizonej witalnosci i utracie na wadze mozna zaczac oczyszczanie jelita od mikrolewatyw z mleka. Do 100 mI zwyklego mleka dodaje sie 20 g topionego masla, mieszanka podgrzewa sie by rozpuscic maslo. Wprowadzamy plyn za pomoca malej gruszki. Po tym trzeba troche polezec. Lewatywy z mleka mozna robic codziennie lub co drugi dzien. Stolec uzyskuje miekka konsystencje juz po 2-3 lewatywach.
- Lewatywa z zimnej wody Przy chronicznych zaparciach zwiazanych ze zwiotczeniem jelita, czasami pomagaja lewatywy z zimnej wody. Do takiej lewatywy bierzemy l/2 szklanki zimnej wody i wprowadzamy ja mala gumowa gruszka· .Ieslirobi sie taka lewatywe regularnie w ciagu kilku tygodni i po kazdym posilku masuje zoladek, nastapi samodzielne wypróznienie. Oprócz oczyszczania dolnej partii jelita za pomoca lewatyw, doI)rze jest od czasu do czasu oczyszczac caly przewód pokarmowy (ld zoladka do jelita prostego. Mozna to zrobic tylko metoda Szankh I'rakszalana.
2. OCZYSZCZANIE CAlEGO PRZEWODU POKARMOWEGO IDNDUSKA METODA SZANKH PRAKSZALANA Jest to latwa, dostepna, unikalna pod wzgledem skutecznosci Illetoda. Metoda ta polega na tym, ze pije sie lekko osolona wode i wykonujac specjalne, nieskomplikowane cwiczenia pomagamy Il'j przejsc przez caly system zoladkowo-jelitowy. Sól dodajemy po lo, by woda nie zostala wchlonieta do krwi i dalej nie zostala wydalona z organizmu z moczem. Slona woda podwyzsza cisnienie osmotyczne w jelicie i powoduje wchlanianie zawaltego w org:mizmie plynu do jelita. Plyn, poruszajac sie w kierunku odwrotIlym niz zwyczajnie, czyli z kIWi do jelita, zlywa masy kalowe przykkjone do jego scianek i dalej wynosi przez odbyt wszystko, co ~(lstalo nagromadzone w jelicie. Takiego efektu nie moze zapewI\il' zadna inna metoda oczyszczania. Pic wode nalezy do tego mo63
mentu, az wychodzacy przez odbyt plyn bedzie calkowicie czysty. Oczyszczanie ta metoda nalezy wykonywac lepiej rano i na czczo. Pierwszy raz pottwa to okolo dwóch godzin, a w miara opanowywania o wiele szybciej .
.Przygotowanie do oczyszczania Podgrzac 3 l wody do temperatuty ciala OTC), dodac sól (5-6 g na litr, czyli plaska lyzke stolowa). Woda musi byc slona, poniewaz bez soli zostalaby wchlonieta na zasadzie osmozy przez blone sluzowa i wyprowadzona w postaci moczu, a nie przez odbyt. Gdyby woda wydawala sie za slona, koncentracje soli mozna zmniejszyc.
Wykonanie 1. Wypic szklanke slonej wody. 2. Wykonac 4 cwiczenia, dzieki którym woda przechodzi przez zoladek, a potem przez cale jelito. Ponownie wypic szklanke slonej wody i powtórzyc zestaw cwiczen. W czasie wykonywania tych ruchów woda bedzie przechodzic przez jelito nie powodujac mdlosci. 3. Powtarzac picie i cwiczenia do tego czasu, az wypijemy 6 szklanek, po czym nalezy udac sie do toalety. Zazwyczaj pietwsze wypróznienie zachodzi prawie natychmiast. Jesli nie nastapi ono w ciagu 5 minut, nalezy powtórzyc cwiczenie juz bez picia wody. Jezeli i to nie poskutkuje, trzeba bedzie zastosowac nieduza lewatywe (0,5 1). Po pietwszym wypróznieniu wlacza sie syfon i ustala sie automatyczna regulacja ewakuacji jelit po kazdej szklance wody i wykonaniu zestawu cwiczen. Za kazdym razem wydzielajace sie plyny beda wynosic kolejna porcje zawartosci jelita. Powtarzaj procedure: pij po szklance osolonej wody, wykonuj po kazdej szklance wszystkie 4 cwiczenia, odwiedzaj toalete dotad, dopóki wydalana woda bedzie tak czysta jak ta, która pijesz. W zaleznosci od zanieczyszczenia jelita, potrzebne bedzie 12 - 14 szklanek osolonej wody, a czasem (szczególnie podczas pielwszej procedury) wiecej.
64
CZTERY CWICZENIA SZANKH PRAKSZAlANA
I(azde cwiczenie nalezy wykonywac 8 razy (na przemian po 4 razy w kazda strone), w dowolnym tempie: cala seria cwiczen powinna zajmowac nie dluzej niz 1 min.
Cwiczenie 1 Pozycja wyjsciowa: stoimy, stopy rozstawione na okolo 30 cm, rece ()Puszczone w dól, palce u rak sple('jone, podnies rece do gÓIY, dlonie /.wrócone ku górze. Plecy proste, odIlychamy normalnie. Nie odwracajac górnej czesci tulowia, pochylamy sie lujpierw w lewo, bez zatrzymania w koncowej pozycji, prostujemy sie i od 1.IZU pochylamy w prawo. PowtarzaIllY ten podwójny ruch 4 razy, to znal '/Y wykonujemy lacznie 8 ruchów, na przemian w lewo i w prawo, co ra1l'111 zajmie nam okolo 10 sekund. Ruchy te otwieraja odiwiernik II ll:ldka, a przy kazdym pochyleniu czesc wody dostaje sie z zoI.ldka do dwunastnicy.
(:wiczenie 2 'J'~n ruch zmusza wode do przesuwasie w jelicie cienkim. I'ozycja wyjsciowa jest taka sama. Wyciagamy prawa reke przed siebie, .1 Ivwa reke zginamy tak, aby palec \\'sknujacy i kciuk dotykaly prawego ,'')( Ijczyka. Nastepnie wykonujemy l ,Ili ('ll tulowia w prawo i do tylu, kieIIIJ.JC wyciagnieta reke do tylu, jak naj,I.dl'j; patrzymy na konce palców. Nie 1.llr/.ymujac sie na zakonczenie obroIII. ( Id razu powracamy do pozycji wyj11i:1
65
sciowej i wykonujemy obrót w druga strone. Ten podwójny ruch nalezy wykonywac równiez 4 razy. Czas trwania czterech powtórzen wynosi okolo 10 sekund.
Cwiczenie 3 Woda nadal przechodzi do jelita cienkiego dzieki ruchowi, któty wykonujemy przybierajac cwiczenia jogi - pozycji kobry. Lezac na brzuchu na podlodze, stopy rozstawione na 30 cm, rece zgiete w lokciach, dlonie leza na podlodze na wysokosci ramion. Wyprostuj rece w lokciach i podnies cale cialo nad podloge, opierajac sie tylko na dloniach i duzych palcach stóp, lekko wyginajac sie w krzyzu, podnies glowe do góry, nastepnie odwróc glowe, ramiona i tulów w bok na tyle, aby zobaczyc piete nogi przeciwnej. Wróc do pozycji wyjsciowej i zrób to samo odwracajac sie w druga strone. Powtórz cwiczenie 4 razy w kazda strone. Cale cwiczenie powinno zajac 10 -5 sekund. To cwiczenie, tak jak drugie ulatwia przemieszczanie sie wody w jelicie cienkim.
Cwiczenie 4 Siedzac w kucki na czubkach palców stóp rozstawionych na 30 cm, piety powinny sie znajdowac po zewnetrznej stronie bioder, dlonie leza na kolanach rozstawionych przykladowo na 30 cm. Skrec tulów w lewo, opuszczajac na podloge lewe kolano kolo czubka przeciwstawnej stopy, nastepnie aby ucisnac wstepujaca czesc jelita grubego, dlonia prawej reki popychaj do lewego boku prawe biodro, dociskajac go przy tym do dolnej polowy brzu66
cha z prawej strony. Azeby wzmocnic skret tulowia i zwiekszyc ucisk na brzuch, odwróc glowe w prawo i z powrotem. Nastepnie :tby ucisnac na zstepujaca czesc jelita grubego zrób to z prawym kolanem i lewym biodrem, tulowiem i glowa analogiczne ruchy w przeciwna strone· Czwarte cwiczenie pomaga w przemieszczaniu wody z jelita gruhego do jelita prostego. Po skonczeniu procedulY mozna (tak jak jogini) w celu wylaczenia syfonu, wypic 3 szklanki cieplej nie osolonej wody i wsuwajac 3 palce do ust wywolac wymioty, zeby calkowicie opróznic zoladek. Jednoczesnie mozna tego nie robic, syfon wylaczy sie sam, tylko trzeba bedzie jeszcze kilka razy skorzystac z toalety w przeciagu nastepnej godziny. U niektólych szczególnie wrazliwych ludzi, pod wplywem soli, która bedzie zawarta w wydalanym plynie, moze pojawic sie podraznienie w okolicy odbytu. Mozna temu zapobiec, jesli po skorzystaniu z toalety i uzyciu papieru toaletowego, podmyjemy sie ciepla woda i posmarujemy odbyt tluszczem roslinnym. PRZYPADKI
NIEPOWODZEN
Jesli po wypiciu 4 szklanek pojawi sie wrazenie przepelnienia zoladka i nudnosci, oznacza to, ze woda nie przedostala sie do jelit, nie otworzyl sie odzwiernik - zastawka, oddzielajacy zoladek (lei jelit. Zrób jeszcze 2 - 4 razy caly zestaw cwiczen, lecz nie pij wiecej wody. Ustapienie nudnosci, swiadczy o otwarciu przejscia I procedure mozna przedluzyc. Jednoczesnie u niektótych ludzi, korek gazowy z produktów ferll1entacji przeciwstawia sie do doprowadzenia syfonu do dzialaIlia.. W takim przypadku nalezy nacisnac na brzuch rekami i wykonac, pomimo 4 glównych cwiczen, jeszcze jedno cwiczenie jogi swiece· W najbardziej niekorzystnym przypadku, gdy woda mimo wszystko nie opusci zoladka, mozna albo wywolac wymioty, wsuwajac p:tlce do ust i wówczas natychmiast nastepuje ulga, albo zrezygnowac z procedUlY i nic nie robic, dopóki woda sama nie opusci 'Irganizmu w postaci moczu. W przypadku przerwania procedUlY (Iczyszczania nalezy odpoczac i nie glodzic sie.
67
Pierwszy posilek Po Szankh Prakszalanie zabronione jest zostawiac uklad trawienny bez pokarmu dluzej niz 1 godzine. Jesc mozna nie wczesniej niz po 30 minutach po cwiczeniach i nie pózniej niz po 1 godzinie. Pierwszy posilek sklada sie z dobrze rozgotowanego ryzu. Lepiej jest rozgotowac IYZ,niz nie dogotowac, by blonnik nie podraznil blony sluzowej jelita. Do IYzu mozna dodac rozgotowana marchew, soczewice, doprawic sosem pomidorowym. Koniecznie nalezy równiez zjesc 40 g masla. Ryz mozna zastapic gotowana pszenica, owsem lub makaronem. Ryzu nie wolno gotowac na mleku. W ciagu 24 godzin po oczyszczaniu zabronione jest spozywanie kwasnych produktów i takich napoi jak: kefir, mleko, jogurty i inne produkty mleczne, owoców, surowych warzyw. Pieczywo, twarde i póltwarde selY wprowadzamy przy drugim posilku. Po 24 godzinach wracamy do normalnego trybu odzywiania, unikajac przejadania sie i ograniczajac spozycie miesa. Miesa nie wolno jesc w ciagu 7 dni po Szankh Prakszalanie. Picie Po cwiczeniach moze pojawic sie uczucie pragnienia. Jednak napic sie mozna dopiero po pielwszym posilku. W przeciwnym razie bedZiemy w dalszym ciagu "karmic syfon ", czyli chodzic do toalety. Pic mozna po 1,5-2 godzinach po pierwszym posilku - wode, lekkie napary miety lub dzikiej rózy. W ciagu 24 godZin po oczyszczaniu picie alkoholi jest absolutnie zabronione. Stolec pojawi sie po 24-36 godzinach, bedzie koloru zóltego i bez zapachu, jak niemowlecy. Dobrze jest wykonywac Szankh Prakszalane nie mniej niz 2 razy w roku. Naruszenia zasad zdrowego odzywiania sa nieuniknione, natomiast procedura pozwoli utrzymywac uklad pokarmowy w czystosci, zapobiec schorzeniom lub je przezwyciezyc. Osoby cierpiace na zaparcia moga wykonywac takie oczyszczanie, co tydzien, lecz przy tym trzeba sie ograniczyc do 6 szklanek wody. W tym wypadku cala procedura wyniesie okolo 30 minut. Jest to najlepsza metoda "wychowania" jelita i uwolnienia sie od zaparc. Metoda ta u niektórych osób moze wywolac uczucie przygnebienia, a jednak wykonywanie Szankh Prakszalany nie jest zbyt trudne, najbardziej nieprzyjemna jej czescia jest picie cieplej slonej wody. 68
Przeciwwskazania do zastosowania Szankh Prakszalana Istnieja nieliczne przeciwwskazania. Sa to - wrzody zoladka, czerwonka, biegunka, ostre zapalenie wyrostka robaczkowego, gruilica zoladka, nowotwór i ostre zapalenie okreznicy. Przy chronicz11ymzapaleniu okreznicy moga przyniesc ulge jesli beda stosowa111": w okresie remisji.
3. OCZYSZCZANIE I UZDRAWIANIE ORGANIZMU POPRZEZ KRÓTKA LECZNICZA GLODÓWKE Czystosc systemu trawiennego i calego organizmu najlatwiej moz11:1 osiagnac stosujac krótkie lecznicze glodówki. Jest to potezny sro,k·k oczyszczania organizmu i wzmocnienia systemu odpornosciowego. Nawet najmocniejsza lewatywa oczyszcza tylko dolna partie Ilkladu trawiennego. Szankh Prakszalana plucze caly uklad trawienIIY,ale nie kazdy odwazy sie na ten krok, poza tym stan zdrowia tez llie kazdemu na zastosowanie tego pozwala. Krótka 3-4 dniowa 1',lodówka jest stosunkowo latwa do przetrzymania, nie mówiac juz ,) 24-36 godzinnym "dniu wolnym od jedzenia". Lecznicze glodówki znane sa od bardzo dawna. Jeszcze w XVI w. Paracelses pisal, iz glodówka to najlepszy srodek leczniczy. W ,VII w. niemiecki lekarz Gofman, opisal wspaniale wyniki w leczeIliu wielu chorób przy zastosowaniu glodówki. W XVIII w. niemieckI lekarz MOHer twierdzil, ze glodówka to jedyna metoda, która I',warantuje powrót do normalnego stanu fiZjologicznego organizmu 'J'cchnika glodówki Jeden do dwóch dni przed glodówka nalezy calkowicie wyklu, I.yc z jadlospisu produkty pochodzenia zwierzecego, aby przy',pieszyc wyprowadzenie zlogów z organizmu. W czasie glodówki IIIjemy tylko przegotowana wode, do której przy silnym odczuciu f',I, lciu mozna dodawac lyzke soku z cytryny lub lyzeczke miodu. /"Imiast wody z wodociagu mozna pic gazowana wode mineralna. I', Idczas glodówki pijemy czesto, malymi porcjami, ale w ciagu ,lilia wypijamy okolo 2 l wody. Duze ilosci wypitego plynu ulaIwi:lja oczyszczanie. Dzien przed glodówka i codziennie w czasie f',I! )l!ówki musimy robic lewatywy. W rozdziale I przytoczono op i69
sy róznych typów lewatyw. Wybierz najbardziej odpowiedni dla siebie typ. Jesli zatrzymasz sie na lewatywie z soku buraczanego, nie zapominaj, ze w czasie glodówki zaleca sie wykonywac ten typ lewatywy 2 razy dziennie w proporcjach soku do wody, przy pierwszej lewatywie 1:10 lub 1:20, a przy drugiej w ogóle nalezy wprowadzac tylko lekko zabarwiona wode buraczana· Codzienne zrobienie lewatywy jest konieczne, poniewaz gdy przestajemy dostarczac organizmowi pozywienia, zacznie on wyciagac z jelita wszystko, co w nim jeszcze zostalo, a zostaja czesto ogromne ilosci zlogów, które po pierwsze, moga drastycznie oslabic efekt glodówki i po drugie, sprzyjac zatruciu organizmu. W rezultacie procesu oczyszczania, do krwi moga przechodzic olbrzymie ilosci zlogów, z czym wiaze sie nieprzyjemne uczucie slabosci, mdlosci, bólu glowy. Lewatywy maja wiec wlasnie za zadanie wyprowadzic zlogi z jelita, zapobiegajac takim zatruciom lub je likwidujac, jesli sie juz zaczely. Najtrudniejsze sa zazwyczaj pielwsze dni glodówki. Wielu ludzi zaczyna bolec glowa. Woda z sokiem z cytryny lub z lyzeczka miodu lagodzi nieprzyjerrme objawy. W czasie glodówki mozna pic soki. Co prawda efekt takiej glodówki jest o wiele slabszy. Jesli chcecie zastosowac glodówke, ale sie obawiacie, ze organizm wasz jest zbyt oslabiony, zacznijcie od glodówki opartej na sokach. Organizm sie wzmocni i nastepnie latwiej bedzie przeprowadzic calkowita glodówke, która jest konieczna przy leczeniu wielu chorób. W trakcie glodówki nie wolno zazywac zadnych lekarstw. Trzeba wiecej sie ruszac i dluzej przebywac na swiezym powietrzu. Zaleca sie chodzenie, cwiczenia gimnastyczne, przy czym ruch kazdy wybiera sobie taki, jaki jemu odpowiada. Lecz starajmy sie nie przemeczac. Mechanizm oddzialywania glodówki W czasie glodówki organizm uzyskuje dodatkowa energie - energie, która organizm zwykle zuzywa na trawienie pokarmu. Wlasnie ta ilosc energii zostaje wykorzystana przez organizm do oczyszczania. Gdy zachodzi przelwa w dostawie pozywienia, organizm zaczyna zdobywac substancje odzywcze ze zlogów oraz wlasnych tkanek, które ulegaja rozkladowi. W pielwszej kolejnosci gina tkanki 70
chore, slabe, patologiczne, zanikaja cysty, tluszczaki i nawet guzy nowotworowe, zwlaszcza we wczesniejszych stadiach rozwoju. Glodówka stymuluje proces wyprowadzania toksyn z organizmu. Dzieki uruchomieniu procesu samooczyszczania substancje toksyczne, które w ciagu wielu lat byly gromadzone w tkankach, przenikaja do krwi, z krwia - do organów wydalania Cjelita, nerki, skóra, pluca), poprzez które zostaja wyrzucone na zewnatrz. W mocno zanieczyszczonym organizmie proces odtoksyczniania rozwija sie bardzo gwaltownie, w zwiazku z tym w krótkim czasie moga wystapic takie nieprzyjemne symptomy jak wysypka, oslabienie, depresja, zapalenie zoladka i jelit. Nie trzeba sie bac. Ten proces szybko mija - tylko odrobina cierpliwosci. Natomiast po tym samopoczucie gwaltownie sie polepsza. Aby uniknac tak mocnego procesu oczyszczania, najlepiej przeprowadzac krótkie 1-3 dniowe glodówki. Jest to szczególnie wazne dla ludzi w srednim wieku, któlych organizm jest oslabiony, natomiast stopien zanieczyszczenia organizmu jest wiekszy. Prawidlowo zastosowana lecznicza glodówka nie tylko oczyszcza organizm, ale leczy wiele chorób, stymuluje przemiane materii, odmladza komórki i caly organizm, opóznia proces starzenia. W trakcie glodówki tracimy na wadze. W pielwszych dniach glodówki mozemy chudnac do 1 kg dziennie. Pózniej intensywnosc litraty wagi zmniejsza sie. Po zakonczeniu glodówki waga szybko wraca do normy, dzieki unormowaniu wszystkich czynnosci organizmu, zwlaszcza dzieki lepszemu przyswajaniu pokarmu przez lIzdrowiony organizm i oczyszczone jelita. Glodówke moga stosowac na wet osoby wycienczone, u których wyniszczenie zwiazane jt:st ze zlym przyswajaniem pokarmu przez zapchane zlogami jelita. 1'0 zastosowaniu glodówki oczyszczone jelita zaczynaja lepiej przyoswajac pokarm, a czlowiek szybko dochodzi do potrzebnej mu wagi.
Wychodzenie z glodówki Wychodzenie z glodówki jest bardzo wazne, zwlaszcza wazne j\..·stw tym czasie, aby sie nie przejadac. Przez caly okres wycho(Izenia nie spozywamy produktów pochodzenia zwierzecego. Wy('hodzenie z glodówki powinno tlwac tyle dni, ile tlwala glodówka. Szczególnie precyzyjnie trzeba stosowac sie do zalecen w pielw71
szych dniach po ukonczeniu glodówki. Nalezy pamietac, ze w czasie glodówki zoladek bardzo sie kurczy. Pierwszego dnia jemy czesto (5-6 razy dziennie), ale malymi porcjami, przykladowo z 3 godzinnymi odstepami. Nie wolno spozywac tluszczów i soli. Pierwszy posilek pierwszego dnia wychodzenia z glodówki sklada sie z jarzyn: surówka ze swiezych warzyw, starta marchew, swieza kapusta. Mozna zjesc kawalek arbuza. Drugi posilek surówka i ziemniaki. Trzeci posilek - gotowane warzywa. Do konca dnia jemy tylko warzywa i owoce. Drugiego dnia mozna zaczac jesc platki owsiane, kasze g'yczana, owoce, soki, warzywa. Dopiero trzeciego dnia mozna zjesc kromke suchego chleba i lyzeczke masla roslinnego. Póiniej trzeba przechodzic do normalnego odzywiania stopniowo zwiekszajac (do okreslonego przedzialu) objetosc dan i asortyment produktów. Glodówka przyniesie korzysc tylko wtedy, gdy po niej zaczniemy odzywiac sie prawidlowo. Mozna zaczac od glodówki na sokach, w trakcie której pijemy kilka razy dziennie soki warzywne i owocowe, a nastepnie przejsc do pelnej glodówki pijac tylko wode. Rola motywacji w trakcie glodówki Aby glodówka sie powiodla nieslychanie wazne jest psychiczne przygotowanie sie do niej. Pomyslcie o zaparciach, które was drecza i zatruwaja wam zycie, o zwiazanych z nimi chorobach. Glodówka pomoze pozbyc sie tego ciezaru. Pamietajac o tym, dacie sobie rade z nieprzyjemnymi odczuciami. Najwazniejsze to optymizm, niezachwiana pewnosc, ze glodówka pomoze, wytlwalosc i cierpliwosc. Podczas glodówki odrzucajac uczucia litosci dla siebie, wszelkie emocje negatywne, powtarzajcie codziennie: "w kazdej minu-
cie glodówki wypedzam zlogi i trucizny z mego ciala, kazda godzina glodówki oczyszcza moje cialo .fizyczne i moja swiadomosc, staje sie szczesliwszy. W czasie glodówki moje cialo zostaje pod moja calkowita kontrolq. Zadne falszywe uczucia laknienia nie zmusi mnie do przerwania glodówki. Oddalem sie w rece Boga i natury". Jesli pojawi sie uczucie slabosci i dyskomfortu, powtarzajcie: ,;ro
minie". Badicie twardzi, a osiagniecie wspaniale rezultaty. Te slo72
wa to zalecenia jednego z najwiekszych specjalistów zdrowotnej Paula Bregga.
glodówki
Cotygodniowa 24-36 godzinna glodówka zdrowotna W celach ogólnego uzdrowienia, utrzymania wewnetrznej czystosci i wzmocnienia organizmu powinno sie wProwadzic 1 dzien w tygodniu bez jedzenia. Najwygodniej jest glc)dowac w piatek lub sobote, od kolacji do kolacji, czyli przez 24 godziny. Jeszcze skuteczniejsze sa glodówki 36 godzinne. Wstrzymywanie sie od jedzenia od kolacji do sniadania, np. od kolacji w piatek do sniadania w niedziele. Po jakims czasie zauwazycie, iz stan waszego zdrowia znacznie sie poprawil. Organizm bedzie lekko przechodzic rózne choroby i w ogóle nie bedzie dopuszC::zal do ich rozwoju. Z czasem przyzwyczaicie sie do takich dni i takie krótkie glodówki stana sie nasza potrzeba, poniewaz satySfakCja z przeprowadzonej glodówki przewazy oczekiwana przyjemnosc jedzenia. Cotygodniowa glodówka oczysci organizm z zanieczyszczen spowodowanych nieuniknionymi bledami w odZYWianiu oraz bedzie wplywac na regulacje procesów trawienia i zapObiegac rozwojowi zwiazanych z tym chorób. Na korzysc takiego krótkiego 24-36 godzinnego odpoczynku organizmu od ciezkiej pracy zwiazanej z trawienietrl pokarmu, przemawia jeszcze i to, ze spozywane przez nas POkarmy, zwlaszcza smazone, produkty mleczne i margaryna, tworza duze ilosci sluzu. Sluz, który powstaje z resztek nie przetrawionego i nie wydalonego pokarmu zatyka caly system wydzielniczy: nos, zatoki, gardlo, pluca i caly system trawienny. Nadmiar sluzu WYdalany jest z moczem i w postaci kataru. Cotygodniowa 24 god
73
Rozdzial 2 lWORZENIE WARUNKÓW DLA NORMALNE) PRACY SYSTEMU TRAWIENNEGO PRZYCZVNY ZAPARC, KTÓRE MOZNA I NALEZY WYEUMINOWAC SAMODZIELNIE
o
przyczynach powstawania zaparc juz wspominalismy, ale zatrzymajmy sie na tych, któlych zlikwidowanie zalezy od nas samych. 1. Glówna i najczesciej spotykana przyczyna jest nieprawidro-
we odzywianie. Sklada sie na to:
• Przejadanie sie, • Zbyt szybkie jedzenie, zle przezuwanie pokarmu, polykanie zbyt duzych kawalków,
• Nieprawidrowy dobór produktów: - spozywanie nienaturalnych, rafinowanych pokarmów, pozbawionych blonnika. Rafinowany pokarm nazywany jest "dieta zlogowa", poniewaz zostal on pozbawiony wszystkich naturalnych fermentów, które ulatwiaja trawienie pokarmu w ukladzie trawiennym. Taki pokarm powoduje nagromadzenie klejopodobnych odpadów blokujacych jelita i nie zapewnia niezbednej dla pobudzenia pelystaltyki objetosci masy pokarmowej, - spozywanie duzej ilosci kawy i herbaty, które hamuja petystaltyke, jak równiez przesuniecie pokarmu w jelicie. • Nieprawidrowe lqczenie pokarmów i jednoczesnie spozycie duzej ilosci róznych produktów w jednym posilku, powodujacych to, ze jeden produkt przeszkadza trawieniu innego, • Nieprawidrowe spozywanie plynów . (w niewlasciwym czasie i niewystarczajacej ilosci). Picie w czasie posilku lub bezposrednio przed nim albo bezposrednio po nim gwaltownie zaklóca trawienie, • Nieprawidrowe przygotowanie pokarmów. Dlugotrwala ob74
róbka termiczna zamienia pokarm w "martwy balast", niszczac niezbedne do trawienia enzymy jak równiez zawarte w nim witaminy i sole mineralne, co znacznie utrudnia przyswajanie tego pokarmu. 2. Siedzacy tryb zycia, powoduj4CY oslabienie miesni, od których zalezy lllotolyka jelita i oslabienie pelystaltyki, co prowadzi do zatrzymania sie pokarmu w ukladzie trawiennym, zaburzenia trawienia i dluzszego zatrzymania sie ewakuacji odpadów. 3. Czynniki psycho i neurogenne - napiecie nerwowe, stres, leki i inne negatywne emocje oslabiaja perystaltyke i hamuja wydzielanie soków trawiennych. 4. Ignorowanie i thtmienie "zewu natury" - odruchowych parc na stolec prowadzi do zanikania odruchowego aktu defekacji. Odruch ten nalezy koniecznie wypracowac na nowo. Musimy przyzwyczaic nasz organizm do oddawania stolca regularnie, o okreslonej godzinie 2-3 razy dziennie, najlepiej po jedzeniu. 5. Naduzywanie lekarstw - srodków przeczyszczajacych, uspokajajacych, antybiotyków, sulfamidów. Latwo jest uzaleznic sie od srodków przeczyszczajacych. Jelito szybko przyzwyczaja sie do solnych, jak i roslinnych srodków przeczyszczajacych i przestaje pracowac samodzielnie. Dlatego srodki przeczyszczajace zazywamy tylko w sytuacjach wyjatkowych, sporadycznie. Antybiotyki i sulfamidy powoduja zmiane flolY bakteryjnej, której zawsze towarzysza procesy gnicia i fermentacji. Antybiotyki zaburzaja wchlanianie i trawienie pokarmu, odwodniaja scianki jelita, w zwiazku z czym na sciankach powstaja pekniecia. Pekniecia sa zazwyczaj przyczyna przyklejania sie mas kalowych do scianek jelita, co zaklóca pelystaltyke i utrudnia ewakuacje odpadów. Jak widac, kazdej z przyczyn powodujacych zaparcia latwo jest sie pozbyc. Dalej, mówiac o metodach leczenia i zapobiegania zaparciom szczególowo rozwazymy mozliwosci likwidacji kazdej z tych przyczyn, lecz odzywiac sie prawidlowo zacznijmy juz dzisiaj, najpóiniej jutro.
Zacznijmy prawidlowo sie odzywiac, póki nie jest za póino, naprawmy podstawowe bledy zywieniowe Nieprawidlowe
odzywianie stanowi glówna przyczyne zaparc .
.Jesli ojca choroby nie znamy, matka zawsze jest odzywia"ie" - mawiali jeszcze starozytni. 75
Wiemy juz, jak ciezkie choroby powoduje nieprawidlowe odzywianie i pierwszy jego skutek - zaparcie. Zobaczymy, co jestesmy na silach w tej kwestii zmienic. Na nieprawidlowe odzywianie sklada sie kilka czynników. Przede wszystkim trzeba siebie przezwyciezyc i pozbyc sie tra-
dycyjnego przejadania. Nie przejadajcie sie Glównym problemem zdrowego czlowieka jest walka z wlasnym apetytem. Sedno tkwi nie w tym, co jesc, a ile. Na jednej z piramid egipskich odnaleziono napis: "Czlowiek zyje dzieki 1/4 zjadanego przez niego pozywienia, a dzieki pozostalym 3/4 zyje jego lekarz". Jak widac, jeszcze przed nasza era zdawano sobie sprawe, ze przejadanie sie do niczego dobrego nie prowadzi. Ale od tej POly wiele sie nie zmienilo. Czesto wspominam o pewnym madtym czlowieku, który zyl w XVI w. Mial na imie Lui Kornaro, a do historii zapisal sie dzieki temu, ze w wieku okolo 40 lat, w skutek nadmiernego jedzenia i picia nabyl mnóstwo chorób i myslal o smierci, jako jedynej mozliwosci pozbycia sie cierpien na zawsze. Zadne lekarstwo juz nie przynosilo ulgi i w koncu, stosujac sie do zalecen lekarzy, postanowil spróbowac o wiele mniej jesc i prowadzic regularny tlyb . zycia. "Nigdy juz nie najadalem sie do odczucia ciezaru w zoladku zawsze wstawalem od stolu z lekkim apetytem" - pisal póiniej w swoich artykulach, chcac pomóc chorym. W swoich artykulach opisal on wieloletnie rozwazania nad tym, jak dzieki "ascetycznemu" zyciu mozna odbudowac zniszczone zdrowie. Krócej niz w ciagu roku pozbyl sie wszystkich swoich chorób i najwazniejsze, zyl do 100 lat. Do konca zycia Lui Kornaro zachowal mocne zdrowie i wspaniala pamiec. "Niech nikt nie mysli, ze wstrzemiezliwosc stale odczuwana jest jako ciezar. Wcale nie. Tylko na poczatku musialem zrobic pewien wysilek, ale pózniej nawet to proste jedzeIi ie, do którego sie ograniczylem, sprawialo mi o wiele wieksza przyjCIIIIWSC, niz najbardziej wyszukane kiedys dania". Lui Kornaro lIW:li.:t1, iz ograniczenie ilosci pozywienia ma o wiele wieksze znaczcnl ., nii. wybór diety. Przyklad Kornaro robi wielkie wrazenie i dl:II('t',() p(),-.;wi\'Conomu tak duzo uwagi.
i
76
Poniewaz najtrudniej dac sobie rade z przejadaniem sie, zatrzymajmy sie jeszcze na moment przy tym temacie. Tendencja do przejadania sie przyszla do nas od naszych prehistorycznych przodków, którzy czesto z trudem i zagrozeniem zycia zdobywali pozywienie. Dlatego, za kazdym razem, gdy tylko mieli mozliwosc cos zjesc, starali sie najesc na wyrost. Od tych zamierzchlych czasów troska o chleb powszedni zostala glówna troska czlowieka. Jeszcze dzis mozna uslyszec: " ..jedz wiecej, bedziesz silniejszy". Trzeba jednak brac pod uwage, ze od tamtych czasów duzo sie zmienilo. Nasi przodkowie oddychali czystym powietrzem, ich aktywnosc fizyczna byla bardzo wysoka, a mozliwosc dobrego zjedzenia pojawiala sie dosc rzadko, dlatego tez przejadanie sie nie wyrzadzalo im wiekszej krzywdy. A co sie dzieje teraz? Zyjemy w zanieczyszczonym naturalnym srodowisku. Nasza aktywnosc fizyczna zmniejszyla sie o prawie 100%. Pozywienie znajduje sie w zasiegu reki, jakosciowo jest zupelnie inne, niz przed laty. Jedno nie zmienilo sie - odruch do przejadania. Czlowiek lubi duzo i smacznie zjesc równiez dlatego, ze jedzenie oddzialowuje na centrum "zadowolenia", które znajduje sie w naszym mózgu. Jedzenie to najbardziej dostepny i latwy sposób, by sprawic sobie przyjemnosc. "Mam tak malo radosci w zyciu, zjem sobie chociaz cos smacznego!" Trudno sie powstrzymac. A jednak spróbujmy znaleic inne iródla radosci. Wspólczesny czlowiek zjada 2-3 razy wiecej, niz jest mu to potrzebne. Organizm nie jest w stanie przyswoic tych ilosci pozywienia, które jego gospodarz wtlacza do zoladka. Duzy kes pozywienia jest ile nasycany sokami zoladkowymi, trawienie zostaje zaklócone. Masa niepotrzebnego, nie strawionego pokarmu rozciaga zoladek i jelita, fermentuje i gnije, zaczyna intensywnie wydzielac gazy, co jeszcze bardziej hamuje trawienie i oslabia pelystaltyke - i zaparcie zagwarantowane. Jak powiedzial lekarz epoki sredniowiecza Syryjczyk Abul Faradzy: "Pokarm niestrawiony zjada tego, kto go zjadl". Jeden z najlepszych specjalistów w dziedzinie racjonalnego odzywiania, znany na calym swiecie amelykanski lekarz Paul Bregg, w swojej znakomitej ksiazce "Cud glodówki" napisal: "Czlowiek z powo77
du swojego bezwstydnego nieumiarkowania w jedzeniu i piciu zyje zaledwie polowe przyslugujacego mu czasu". Zwlaszcza niezdrowe jest przejadanie sie u dzieci, a przeciez dazenie by zjesc wiecej, przyzwyczajenie do ciaglego podjadania, koduje ,;ie wlasciwie we wczesnym dziecinstwie, gdy troskliwi rodzice bez przerwy podtykaja dziecku cos smacznego, a jesli dziecko nie chce jesc, bo nie jest glodne, rodzice zaczynaja namawiac go slowami: jeszcze "za mame", "za tate" itd. Gdyby rodzice przyzwyczajali dzieci do jedzenia malymi porcjami, uzdrowiloby to ludzkosc. Lecz najpielw sami musza zrozumiec, a potem zaszczepiac w swiadomosci dziecka, ze zawsze lepiej jest zjesc mniej niz wiecej, poniewaz nic tak nie wykancza organizmu, jak obfite i smaczne jedzenie, a najzdrowszym pokarmem jest ten, ktÓlY nie zostal zjedzony. Przejadanie sie gwaltownie obniza energetyke organizmu, poniewaz prawie cala energie przeznacza on na trawienie pokarmu i wydalanie toksyn, które tworza sie w procesie przetwarzania pokarmu. Przejadanie sie jest szkodliwe równiez i z tego powodu, ze nieuchronnie prowadzi do nadwagi. Z danych statystycznych wynika, ze osoby otyle zyja o 10-12 lat krócej, a kazdy zbyteczny kilogram skraca dlugosc zycia o 2%. Osoby otyle choruja na zawal serca 3-4 razy czesciej, na kamice nerkowa - 6 razy, a na kamienie pecherzyka zólciowego 4 razy czesciej na cukrzyce - 3 razy czesciej niz osoby o normalnej wadze. Od dawna wiadomo, ze przejadanie sie w podeszlym wieku jest szkodliwe i ze ograniczenia w jedzeniu prowadza do zwiekszenia dlugosci zycia. Amelykanscy naukowcy na podstawie ekspelymentów twierdza, ze scisla dieta przedluza zycie zwierzat od 30-80%. Podobna zaleznosc wystepuje u ludzi, przy czym, im w mlodszym wieku zaczyna sie stosowac ograniczenie w jedzeniu, tym wiekszy bedzie dodatek do dlugosci zycia, ale zaczynac nigdy nie jest za pózno. Ograniczenia w jedzeniu pozwalaja zapobiec nawet tak strasznej chorobie, jak rak. U zwierzat trzymanych na scislej diecie, rak wystepowal w 10%, u innej grupy, odzywianej zwyczajnie - w 60%. Mam nadzieje, ze udalo mi sie przekonac moich czytelników, jak wazne jest mniej jesc. Podejmijmy decyzje i zacznijmy nowe zycie. 78
Zamiast cieszyc sie ze smacznego jedzenia, nauczmy sie cieszyc ze slonecznego dnia, interesujqcej ksiqzki, dobrego filmu, spotkania z przyjacióhni, pracy, nawet nie bardzo ambitnej i wymarzonej (to jest tylko tymczasowo, znajdzie sie lepsza). Najwieksza radosc bedziemy odczuwac z powodu lepszego samopoczucia, przyplywu energii zyciowej, znikniecia bólów, z poczucia sily i mlodosci w ciele. Dla tego wszystkiego warto troche ograniczyc sie w jedzeniu.
Nalezy wstawac od stolu z odczuciem lekkiego niedosytu, robic przerwy w jedzeniu, jesc z malych talerzy (daje to efekt psychologiczny], regularnie sie odzywiac. Przejadanie sie, oprócz przyzwyczajenia sie do obfitych posilków, zwiazane jest równiez z nieprawidlowym rozkladem posilków w ciagu dnia. Zbyt rzadkie posilki zaostrzaja poczucie glodu i wówczas chce sie jesc wiecej i wiecej, a poczucie nasycenia wciaz nie nastepuje, poniewaz mozliwe jest to tylko po wchlonieciu i przedostaniu sie do krwi czesci spozytych weglowodanów, a do tego potrzebna jest odpowiednia ilosc czasu. Zaleca sie jesc rzadziej, niewielkimi porcjami, 3-4 (czasami 5) razy dziennie, z przew~mi 3-4 godzin i nie podjadac w przerwach, aby zoladek mógl przetrawic zjedzony wczesniej pokarm i chociaz troszke odpoczac. Badania wykazaly, ze ta sama ilosc jedzenia rozlozona na kilka posilków mniej wplywa na wage ciala i poziom cholesterolu, niz zjedzona za jednym razem. Nauczmy sie wiec jesc wolno, z przyjemnosci1, dokladnie przezuwac jedzenie w kazdej nawet najbardziej "podbramkowej" sytuacji - to bardzo wazne. Zbyt szybkie jedzenie sprzyja równiez zwiekszeniu ilosci spozytych pokarmów w trakcie jednego posilku.
Jesc nalezy wolno, dlugo i starannie przezuwac, wówczas uczucie nasycenia nastepuje szybciej Poza tym, staranne zucie pomaga dobrze rozdrobnic pokarm i ulatwia prace zoladka. Przy dluzszym zuciu pokarm zostaje dobrze zmoczony przez sline, co ulatwia trawienie i zapobiega gniciu i fermentacji. Pokann dobrze wymieszany ze slina zostal juz jakby w polowie strawiony. Okazuje sie, ze zupy i kasze sa zle 79
trawione. Nie przezuwamy ich zazwyczaj i dlatego sa w niewystarczajacym stopniu wymieszane ze slina. W zwiazku z tym jogini mawiaja: " Twardy pokarm nalezy pic, a plynny zuc". Dobrze przezuty i wymieszany ze slina pokarm uzyskuje konsystencje plynnej kaszki i latwo przenika do systemu pokarmowego. Europejczycy sa nauczeni pasywnego zucia i aktywnego polykania, w zwiazku z czym zle przyswajaja pokarm i w konsekwencji maja równiez zepsute zeby. W Azji i Aftyce odwrotnie, zucie pokarmu jest aktywne, a polykanie pasywne. Doskonale przesiakniete slina jedzenie zostaje calkowicie przyswojone, a zeby sa w dobtym stanie. Slina chroni pokarm przed gniciem i fermentacja, poniewaz zawiera lizozym, substancje niszczaca bakterie. Zaleca sie przezuwac znajdujacy sie w ustach pokarm od 30 do 100 razy, zanim sie polknie. Jogini przezuwaja kazdy kes 100-200 razy i dlatego nasycenie nastepuje u nich znacznie szybciej, a do zycia potrzebna jest im bardzo niewielka ilosc jedzenia. ,Jogin z garstki ryzu
uzyska o wiele wiecej, niz Anglik z krwistego befsztyka". A wiec, zujmy jak najdluzej, a bedziemy nasycac sie mniejsza iloscia jedzenia i przestaniemy cierpiec na zaparcia. Mozna oczywiscie powiedziec: ...Wyobrazcie sobie towarzystwo przy stole, które jedzac w skupieniu, liczy ile razy zostal przezuty kazdy kasek. Nie o to chodzi. Nalezy po prostu jesc wolniej i starac sie zuc jak najdluzej, dopóki pokarm sam nie przesliznie sie przez przelyk do ukladu trawiennego. Efekt nie omieszka pojawic sie. Zazwyczaj, wiele z tego co uwazamy za smaczne i zdrowe, okazuje sie szkodliwym. Potrzebujemy duzo czasu lub zapadniecia na ciezka chorobe, by uswiadomic sobie koniecznosc zmiany tradycyjnych, lecz nieprawidlowych i szkodliwych nawyków w odzywianiu, a przede wszystkim zmienic sklonnosc do przejadania sie. Mam nadzieje jednak, ze ta ksiazka przekona czytelnika o koniecznosci zmiany swoich nawyków zywieniowych zanim pojawi sie choroba.
Na poczqtek próbujmy jesc mniej,a przezuwac jak najdhtzej. Podsumowujac, jedzmy biegu lub na stojaco, jesli przyjemnym towarzystwie, sie posilku, ale w zadnym
wolniej, starajmy sie nie przegryzac w jest taka mozliwosc jedzmy czesciej, w mozna posmiac sie i pozartowac w czaprzypadku nie wolno jedzac, dysku to80
wac o powaznych problemach oraz czytac. Róbmy w czasie jedzenia nie dlugie przelWY. Nie spozywajmy zbyt zimnych i zbyt goracych pokarmów stalych i plynnych. Nastepny wazny aspekt nieprawidlowego odzywiania to jakosciowo nieprawidlowy dobór pokarmów. Zatrzymajmy sie na tym i z listy zalecanych pokarmów, jesli chodzi o leczenie i profilaktyke zaparc, wybierzmy te, które bardZiej nam odpowiadaja.
Wybierajmy prawidlowo pokarmy Nieprawidlowy jakosciowo dobór pokarmów, tak zwana "dieta naturalnych, stanowi wazna przyczyne zaparc. Naduzywanie konserwowanego, rafinowanego, calkowicie pozbawionego blonnika pokarmu, z niedostateczna iloscia niezbednych soli mineralnych i witamin, zaburza normalne trawienie. Wlasciwa ewakuacja niedostatecz~ nie przetrawionego pozywienia opóinia sie i dochodzi do zaparcia. Z tego powodu, zanim przystapi sie do leczenia zaparcia, nalezy ulozyc sobie liste pokarmów, które nalezy spozywac, jesli chcemy pozegnac sie z zaparciem. Dobierajac dla siebie pokarmy, trzeba pamietac, ze zmieniac dotychczas uzywane pokarmy na nowe nalezy bardzo powoli, poniewaz nasze organy trawienne sa konserwatywne i bardzo wolno przystosowuja sie do czegos nowego. zlogowa", która zawiera bardzo malo produktów
Niezbednym warunkiem do zachowania normalnej perystaltyki jest uzywanie pokarmów zawierajacych duzo blonnika Jak juz wiemy, perystaltyka warunkuje przesuwanie sie pokarmu w jelicie. Aby perystaltyka byla normalna, nalezy spozywac takie pokarmy, które ja stymuluja. Do takich produktów nalezy przede wszystkim blonnik, który pelni role regulatora funkcji molOlycznej jelit. Blonnik nie jest trawiony przez enzymy soków trawiennych. Blonnik wywoluje uczucie nasycenia, stymuluje motoryczna funkcje jelita i tworzenie zólci (zólc równiez stymuluje perystaltyke), sprzyja formowaniu mas kalowych, stymuluje przemiane cholesterolu i normalizuje przemiane lipidów, wiaze znajdujan.; sie w jelicie toksyny, cholesterol i kwasy tluszczowe zawarte w pokarmach, uniemozliwia ich wchlanianie i wyprowadza je z orI';mizmu, sprzyjajac w taki sposób jego detoksykacji i zapobiega 81
rozwojowi miazdzycy tetnic. Blonnik pomaga organizmowi zwalczyc chorobotwlrcze bakterie i wirusy znajdujace sie w jelicie. Gdy blonnik regulanie dostarczamy do jelita wraz z pokarmem, w jelicie temperatua wzrasta do 40·C, a przy tej temperaturze wiekszosc wirusów i b<:<:terii ginie. Istnieja dwa rodzaje blonnika - ruerozpuszczalny i ozpuszczalny. Blonnik nierozpuszczalny (wlókna pokarmf)we:- zawarty jest w duzej ilosci w ziarnach, otrebach, kukurydzy, ryzui innych ziarnach i nasionach oraz w warzywach i owocach, zvlaszcza w ich skórce. Blonnik nierozpuszczalny jest niezbedny dl normalnego oczyszczania jelita. Wlókna pokarmowe wchlaniajac "lode, 4-6 razy zwiekszaja objetosc zawartosci jelita, jednoczesnie miekczajac ja, co wzmacnia perystaltyke i przyspiesza przesuniecie )okarmowych i kalowych mas do wyjscia. Pozbawiony blonnika p)karm przesuwa sie przez kanal trawienny od wejscia do wyjsciaprzez 3-5 dni, bogaty w blonnik, pokonuje cala droge w ciagu 24-.~6 godzin, oczyszczajac przy tym jelito, wydalajac zlogi, zapob~gajac gniciu i rozkladowi pozywienia, chroniac organi7111 przed ~atruciem. Lekarze dawno juz zauwazyli: "Im wieksze jest objet>scstolca, ~1'm mniej chorób". Blonnik rozpuszczalny, czyli pektyny równiez uprawnia prace jelita, hamuje procesy gnilne i powstawanie gazóv, sprzyja obnizeniu poziomu cholesterolu we krwi. Zawarty jet w jablkach, czerwonej porzeczce (bardzo duzo), marchwi, owsc, bobie. Teraz juz chyba staje sie jasne, dlaczego przede w.zystkim nalezy spozywac produkty zawierajace wieksza ilosc bbnnika, a biorac pod uwage, iz blonnik wchlania duzo wody, tr,eba przy tym pic nie mniej niz 6-8 szklanek plynu dziennie (ok. : 1). Poniewaz produkty pochodzenia roslinnego sa bogate w blomik, produkty pochodzenia zwierzecego nie zawieraja go wcale dlatego nasz dzienny jadlospis powinien zawierac okolo 60% Jroduktów ro,
Wlaczaj~y do jadlospisu produkty, które stymuu';a perystaltyke i normalizuja trawienie Np. swiezo przygotowane soki z warzyw lub ovoców. Najlepsze sa soki z pomaranczy, jablek, buraków, seleróil. Soki pijemy 82
30-60 minut przed jedzeniem. Swiezy sok mozna przechowywac w lodówce nie dluzej niz 1 godzine, za wyjatkiem soku z buraków, któlY przed spozyciem nalezy przetrzymac w lodówce w otwartym naczyniu przez 2-3 godzin. W przypadku zlej tolerancji soku z buraków, mozna zmieszac go z sokiem z marchwi w proporcji 1:3. Wlasciwosci lecznicze soków omówimy dokladnie w nastepnym rozdziale. Owoce i warzywa najzdrowsze sa w stanie surowym i nie obierane. Najskuteczniejsze przy zaparciach sa sliwki, wisnie i winogrona. Suszone owoce - namoczone, jak morele, sliwki i figi, najlepiej stymuluja perystaltyke. Dobry efekt daje picie przed snem kompotu z suszonych owoców. Orzechy i nasiona sa bogatym zródlem bialka. Najlepiej jest jesc je codziennie. 100g oczyszczonych orzechów zapewnia dzienna norme bialka i tluszczów. Zawarte w orzechach pelnowartosciowe bialko calkowicie zastypuje bialko zwierzece. Fasola, groch, soczewica, bób sa równiez zródlem pelnowartosciowego bialka. 100g w/w ziaren zawiera o wiele bardziej wartosciowe bialko, niz taka sama ilosc miesa lub ryby. Kielki ziarna, najlepiej pszenicy, sa zródlem bialka, weglowodanów, witamin i biologicznie aktywnych substancji. Produkty z soi, zródla pelnowartosciowego bialka, znacznie lepiej przyswajalnego, niz bialko pochodzenia zwierzecego, stymuluja perystaltyke i sa absolutnie niezbedne w leczeniu i zapobieganiu zaparciom. Otreby (mozna je dodawac po 1 lyzce dziennie do przygotowanych posilków), zawieraja wiele blonnika, który wchlania wode, zwieksza objetosc stolca i pobudza pelystaltyke. Nie zapominajmy wiec pic przy jedzeniu otrab. Otreby reguluja stolec, zmniejszaja wydzielanie gazów, lecza hemoroidy, spowalniaja wchlanianie glukozy. Najlepsze sa otreby owsiane. Obnizaja one poziom cholesterolu, tlumia jego synteze i stymuluja watrobe do pobrania z krwi duzej ilosci cholesterolu oraz do produkowania duzej ilosci kwasów zólciowych. Otreby zastepuja kwasy tluszczowe w naszym jadlospisie. Jednak w przypadku stanu zapalnego w ukladzie trawiennym lepiej nie stosowac otrab, poniewaz moga one podrazniac blone sluzowa i poglebiac stan zapalny. 83
Czarne i gruboziarniste pieczywo pszenne. Kasze z pelnego ziarna (gryczana, owsiana, jecznienna, jaglana). Kasze nalezy gotowac na wodzie, bez dodawmia mleka i cukru. Kasze gryczana i owsiana stanowia równiez irtdlo bialka. 11uszcze pochodzenia zwierzecego i roslinnego mozna jesc w malych ilosciach - po 15-30g. Z tluszczów zwierzec}:h najlepiej jadac maslo smietankowe, a z roslinnych olej z oliwek, .lej slonecznikowy lub kukUlydziany -zimnego tloczenia. Tluszcze oslinne rozmiekczaja stolec, ulatwiaja wydalanie. Poza tym, tluszze roslinne zawieraja wazne dla zdrowia nienasycone kwasy tlusz:zowe. Produkty mleczne - kwasne (jogurt, kefir, smietam w nieduzej ilosci, serwatka). Gdy nasz jadlospis bedzie zawierac e produkty, mozemy nie troszczyc sie o bialko pochodzenia zwiczecego. Na czas leczenia zaparcia trzeba wykluczyc z jadlospisu nieso, ryby i drób. To od razu polepszy stan zdrowia, zlikWiduje pocesy gnicia w jelicie, jak równiez bedzie sprzyjac przezwyciezaiu licznych chorób spowodowanych zaparciem. Wykluczmy z naszego jadlospisu produkty powodujce zaparcia W trakcie leczenia zaparc nalezy unikac produktówwstrzymujacych wypróznienie jelita i sprzyjajacych gniciu i fermentacji pokarmów oraz powstawaniu kamieni kalowych. Gdy zn.rmalizujemy prace ukladu trawiennego, produkty te mozna bed:ie spozywac w malych ilosciach i skrajnie rzadko. Do takich produktów naleza: - mieso (zwlaszcza tluste), drób i ryby,
-produkty konserwowe, - produkty rafinowane i przyprawy, - kakao, czekolada, kawa, mocna herbata, - kisie~ gruszki, granaty, czarne jagody, boróvki, - zawiesiste zupy i wywary miesne, - produkty mleczne (krowie mleko, twarozki, scy, jaja), - wyroby z bialej maki (biale pieczywo, ciasta, toty, makaron, nalesniki, pierozki itp.),
- cukier, cukierki, konfitury i inne slodycze, - margaryna (dla jej trawienia wymagana jest tempcatura 150°C), - alkoho~ bo niszczy pepsyne (enzym rozkladajacy tlkohol). 84
Konieczna jest calkowita rezygnacja z jedzenia smazonego. Po dokonaniu wyboru, jakie produkty wejda w sklad naszych posilków, a których powinnismy unikac lub w ogóle z nich zrezygnowac, czas zastanowic sie nad kolejnym aspektem nieprawidlowego odzywiania, nieprawidlowym laczeniem pokarmów. Zrozumienie koniecznosci prawidlowego laczenia produktów Po przeczytaniu tego rozdzialu podejmiemy decyzje, które produkty bedziemy jesc jednoczesnie, a które nie. Najlepiej zrobic spis laczacych sie ze soba pokarmów i powiesic go w kuchni lub wykorzystac podana dalej tabelke. Jak wynika z tabeli, warzywa o niskiej zawartosci skrobi lacza sie z weglowodanami i bialkami, natomiast bialka z weglowodanami nie moga byc laczone, czyli nie moga byc jedzone w jednym posilku, poniewaz przeszkadzaja sobie nawzajem w trawieniu, zwalniaja przesuwanie pokarmów w jelicie, a to w sposób nieunikniony prowadzi clo zaparcia. W tabelce nie wystepuja owoce, poniewaz wszystkie owoce trzeba jesc osobno, na pusty zoladek, najlepiej 30-40 minut przed posilkiem. Wówczas, nie zatrzymujac sie w zoladku, szybko przesuwaja sie do dVlllOastnicy, tam gdzie powinny sie trawic. Nie ma w tabelce miejsca na tluszcze, które hamuja trawienie kazdego pokarmu. Tluszcze tez sa niezbedne w naszym jadlospisie, nalezy uzywac ich jednak w bardzo malej ilosci i dodawac tylko do gotowego posilku, poniewaz przy obróbce termicznej tluszczów powstaja substancje toksyczne i rakotwórcze. Nieslychanie wazne jest prawidlowe laczenie pokarmów w trakcie jednego posilku, by nie przeszkadzaly sobie dobrze sie trawic i przyswajac. Nie wolno spozywac jednoczesnie pokarmów, które sa trawione przez enzymy o róznych pH, poniewaz kazdemu pokarmowi odpowiada konkretny enzym, któIY funkcjonuje w konkretnym odcinku ukladu trawiennego. Wiemy juz, ze nie jemy bialka i weglowodanów razem Dotyczy to nie tylko laczenia bialek ze skrobiami, ale i bialek z cukrami. Dlaczego, juz wiemy, ale nie zaszkodzi powtórzyc jeszcze raz. Trawienie zlozonych weglowodanów typu skrobiowych zaczyna 85
sie juz w jamie ustnej, w srodowisku zasadowym, trawienie zas bialek zaczyna sie w zoladku, w srodowisku kwasnym. Jesli zjedlismy w jednym posilku mieso (bialko) i ziemniaki (skrobia), do zoladka dostanie sie zlepiona gruda jedzenia obficie zmoczona slina, zawierajaca zasadowy enzym ptialine, niezbedny do trawienia skrobi. W zoladku, aby umozliwic trawienie miesa, wydZiela sie kwasny sok zoladkowy, zawierajacy enzym - pepsyne. Jednak pepsyna nie spelnia swojego zadania w srodowisku zasadowym. W zwiazku z tym, sok zoladkowy zamiast trawienia miesa, zajmuje sie neutralizowaniem zasadowej sliny i stworzeniem warunków dla pracy pepsyny, w rezultacie czego, trawienie miesa zostanie zatrzymane. Potrzebna bedzie dodatkowa ilosc soku zoladkowego, co wczesniej czy pózniej doprowadzi do wyniszczenia gruczolów produkujacych sok zoladkowy. Przy prawidlowym laczeniu pokarmów mieso opuszcza zolad I po 4-5 godzinach, natomiast w sytuacji laczenia bialek z weglowe danami (np. miesa z ziemniakami) - dopiero po 8 godzinach. Dlal ' go tez w tym przypadku gnicie miesa w zoladku jest nieuniknie IW Na zlagodzenie podobnych konfliktów organizm traci o wi ,II' wiecej enzymów i energii, niz przy trawieniu pokarmów pr
1:111,1 Iti rozszczepionego przez enzymy zoladka staje sie prawil' II I III , II we, gdy bialko przemiesci sie z zoladka do jelita. zapamietajcie (jesli oczywiscie nie chcecie chorow:J ), III' \ 'I tlili' , j sc jednoczesnie pokannów bialkowych (miesa, j;Ij'k I II. tli 1\' , il liiI 'HO ,-;l'I~I, Iyb), w trawieniu których biora udzial kW:I'i111 I II I I" ,II '11111'11 yl'll Y:,,':,
t
III
I
II II I I I
I
,,11111 1111
l.
l, ',1'11'111, I
z
"'1'11/1'
hl:dVHII
dl.l
,III 11.1'
j
l"
I" III
Warunki trawienia róznych bialek równiez odrobina sie róznia. Z tego powodu rózne rodzaje bialek (mieso i jajka, mieso i ser, mleko i jajka) zostana lepiej strawione, jesli nie beda zjedzone jednoczesnie. W ogóle, w jednym posilku lepiej nie laczyc wiele róznych pokarmów. Jednak dzienne menu powinno byc bardzo róznorodne. A wiec, produkty bialkowe i weglowodany trzeba jesc tylko osobno. Po posilku skrobiowym dobrze jest zrobic 2-3 godzinna przerwe w jedzeniu, po bialkowym 4-5 godzinna· Dlugosc przerwy pomiedzy posilkami zalezy od czasu przebywania pokarmu w zoladku. Najwolniej trawione jest mieso, w zwiazku z czym po zjedzeniu miesa potrzebna jest najdluzsza przerwa. Zarówno bialkowe jak i weglowodanowe produkty dobrze jest laczyc z zielona salata, kapusta, ze wszystkimi warzywami oprócz ziemniaków.
Tabelka laczenia pokarmów Bialka
weglowodany
Warzywa Mozna laczyc
Mozna laczyc
-~-v
Mieso
warzywa
ryba
skrobi;
jaja
warzywa
grzyby
mala ilosc skrobi;
orzechy
wszystkie
pestki bób
baklazany; ogórki
soja ser
pietruszka
mleko
dymka czosnek
nie zawierajace zawierajace rodzaje kapusty;
por
papryka slodka rzodkiewka
L- .~~~~_
Nie wolno laczyc
87
skrobie i CUkIY, pieczywo, wyroby z maki, kaszy, cukier, slodycze, ciasta, miód, konfitury, ziemniaki, dynia, fasola
Bialka i tluszcze starajcie sie jesc osobno Tluszcze hamuja trawienie wszystkich pokarmów. Szczególnie niewskazane jest laczyc je z bialkami, poniewaz zatrzymuja one na 1-2 godziny wydzielanie enzymów w zoladku. W rezultacie przyswajanie bialka zostaje spowolnione i zaczyna sie proces gnicia. Z tego powodu tluste mieso trawi sie zle i w zwiazku z tym, aby zapobiegac zaparciom, nalezy go unikac. Tluszcze spowalniaja równiez trawienie weglowodanów, dlatego do ziemniaków i kaszy dodawajmy jak najmniej masla. Wiele warzyw natomiast chroni jelita i gruczoly wydzielania wewnetrznego przed tlumiacym trawienie dzialaniem tluszczów, dlatego tez dobrze jest jesc tluszcze z warzywami. Najmniej szkody wyrzadzaja tluszcze zjadane na koncu posilku, gdy zjedzony pokarm w znacznym stopniu zostal przesiakniety sokami trawiennymi, przy czym, jak wiemy mozemy spozyc nie wiecej niz 40g tluszczów roslinnych i 30g tluszczów zwierzecych dziennie. Nie laczymy bialek z kwasnym pokarmem Wiele osób mysli, ze jesli bialka sa trawione w zoladku przez pepsyne, wymagajaca kwasnego srodowiska, to jakikolwiek kwasny pokarm spozywany razem z miesem pomoze w jego trawieniu. A jednak, gdy w jamie ustnej i w zoladku znajduja sie kwasy, sok zoladkowy przestaje sie wydZielac. Kazdy kwas tlumi wydzielanie soku zoladkowego, niezbednego dla trawienia bialka i niszczy pepsyne. Wlaczenie do bialkowego posilku kwasnych owoców (pomaranczy, grejpfrutów, ananasów), soku z cytryny lub octu w salatkach, zawierajacych groszek zielony, jajka lub mieso, sosu pomidorowego z miesem przeszkadza w trawieniu bialka. Czyli, jemy osobno produkty bialkowe i kwasne pokarmy. Cukier i inne slodycze jemy osobno i w bardzo malych ilosciach Warto wiedziec, ze cukier i inne slodycze, chociaz sa weglowodanami, ale w odróznieniu od nich sa trawione nie w jamie ustnej, lecz w jelicie cienkim, dokad szybko trafiaja, jesli zjesc je osobno, na pusty zoladek. Niestety, czesto jada sie je po jedzeniu, na deser, gdy zoladek jest juz przepelniony. W tej sytuacji cukry nie 88
moga przemiescic sie do jelita, gdzie beda trawione, zatrzymuja sie w zoladku i bardzo szybko zaczynaja fermentowac. Tym bardziej, ze w zoladku panuja idealne warunki do fermentacji - jest cieplo, wilgotno i blyskawicznie gromadza sie bakterie umozliwiajace fermentacje· Oto dlaczego niezdrowe sa slodkie buleczki, chleb z konfitura, twaróg z cukrem lub z konfitura, slodkie kasze. Kazdy pokarm spozywany razem z cukrami zatrzymuje je w zoladku. A wiec trzymajmy sie zasady: cukry i skrobie, cukier i bialka, cukier jakiekolwiek inne pokarmy spozywamy osobno. Przypomne równiez, iz bardzo wiele cukru zawieraja napoje bezalkoholowe, które czesto pije sie w trakcie jedzenia. Wyrzadzamy przez to organizmowi podwójna krzywde. Nie dosc tego, ze z coca cola lub kazdym innym napojem bezalkoholowym wprowadzamy do organizmu nadwyzke cukru, to jeszcze wyplukujemy z zoladka nie strawione pokarmy, które nie zostana juz strawione, lecz beda tylko gnic i fermentowac w calym ukladzie trawiennym.
i
Pozwóhny owocom trafic do miejsca ich trawienia, spozywajmy je osobno, 30 minut przed jedzeniem Owoce, to wazny skladnik naszego jadlospisu. Zawieraja witaminy, aminokwasy, weglowodany (sacharoze, fruktoze, glukoze, skrobie), latwo przyswajalne makro i mikroelementy, blonnik, pektyny (kwasy organiczne i tluszczowe). Kwasy organiczne sa niezbedne dla skutecznego wydalania powstajacych w procesie trawienia kwasów, toksyn i innych zanieczyszczen. Owoce sa niezastapione przy zaparciach, gdy system trawienny wypelniony jest nie tylko zlogami i toksynami, ale i gnilnymi drobnoustrojami. Drobnoustroje nie moga rozmnazac sie w sokach owocowych, zawierajacych kwasy organiczne. Badania wykazaly, ze czynniki wywolujace dur brzuszny oraz cholere nie sa w stanie przeciwstawic sie sokowi z cytlyny, pomaranczy, grejpfrutów i jablek. Swieze owoce dezynfekuja system trawienny. Do najbardziej bakteriobójczych zaliczane sa kwas jablkowy, cytrynowy i winny. Kwas jablkowy zawarty jest w jablkach, gruszkach, ananasach, morelach, sliwkach, brzoskwiniach, wisniach, agrescie, czarnych i czerwonych porzeczkach, malinach. Kwasek cytrynowy zawarty jest w cytrynach, pomaranczach, 89
grejpfrutach, czerwonych porzeczkach, wisniach, malinach. Kwas winny zawieraja winogrona i ananasy. Jest on bardzo skuteczny przy zlym trawieniu, wrzodach, jak równiez przy anginach i chorobach pluc. Spozywanie owoców w sposób prawidlowy pomaga organizmowi szybko pozbyc sie toksyn i dlatego owoce sa wspanialym antidotum na wiele powaznych chorób, nawet takiej strasznej jak rak. Owoce szybciej niz jakiekolwiek inne pokarmy odbudowuja i wzmacniaja zdrowie równiez i dlatego, ze: - zawieraja duzo (80-90%) niezbednej dla organizmu wody strukturowanej, - prawie nie potrzebuja energii do swojego trawienia, poniewaz w surowych owocach zawarte sa niezbedne dla trawienia enzymy, - nie zostawiaja toksycznych odpadów. Nie ma zdrowszych produktów od owoców, trzeba tylko prawidlowo je spozywac. Owoce sa trawione w dwunastnicy, ale podobnie jak slodycze zazwyczaj jedzone sa na deser, a wówczas wszystko przebiega tak, jak przy nieprawidlowym jedzeniu cukrów. Nie majac mozliwosci szybkiego przejscia przez wypelniony zoladek do miejsca swojego przeznaczenia - dwunastnicy, zatrzymuja sie w zoladku, gdZie szybko zaczynaja fermentowac. Wiele osób narzeka, ze nie moze jesc owoców, poniewaz po zjedzeniu pojawiaja sie u nich nieprzyjemne odczucia w zoladku bóle, gazy, wzdecia. Spowodowane jest to tym, ze owoce poruszaja kamienie kalowe nagromadzone w jelicie przez wiele lat nieprawidlowego odzywiania. Poruszone zlogi wywoluja na poczatku nieprzyjemne odczucia, lecz jesli wytrzymamy (niektóre osoby potrzebuja 2-3 tygodni), jelita zostana oczyszczone anieprzyjemne odczucia znikna. Aby owoce zostaly strawione do konca, calkowicie, trzeba jesc je jako samodzielny posilek na pusty zoladek. Najlepiej jesc je na sniadanie lub 20-30 minut przed jedzeniem. Wtedy nie zatrzymujac sie w zoladku, owoce podazaja do jelita i moga byc przetrawione przed dostarczeniem nastepnej porcji pokarmu. Zjedzone w ten sposób owoce trawione sa w ciagu 20-30 minut. Nie dotyczy to bananów, daktyli i suszonych owoców, które zostaja w zoladku od 45-60 minut. Trzeba o tym pamietac przy planowaniu posilków. 90
Pamietajmy o koniecznosci utrzymywania kwasowo-zasadowej równowagi Sporzadzajac jadlospis nie zapominajmy o kwasowo-zasadowej równowadze. Czynnik pH krwi jest lekko zasadowy. Normalnie powinien byc w granicach 7,35-7,4. Nawet przy niewielkiej zmianie pH w kierunku neutralnym, organizm juz znajduje sie w niebezpieczenstwie, a wyjscie ponizej granicy 6,7pH lub powyzej 7,8pH powoduje smierc. Jest to szczególnie wazne dla osób w srednim wieku. Wiadomo, ze z wiekiem, przemiana materii pogarsza sie, w skutek czego obniza sie pH krwi. Charakter spozywanych pokarmów natychmiast zmienia kwasowo-zasadowa równowage. Aby utrzymac kwasowo-zasadowa równowage w plynach, tkankach i komórkach organizmu, nalezy prawidlowo dobierac odpowiednie produkty w ciagu dnia. Przy ukladaniu jadlospisu na dzien nalezy pamietac, ze niektóre produkty zwiekszaja ilosc kwasów w organizmie. Do nich naleza: bialka pochodzenia zwierzecego (mieso, ryby, jajka), tluszcze zwierzece, weglowodany (pieczywo, makaron i inne wyroby z bialej maki, kasze, slodycze) oraz kawa i herbata. Naduzywanie tych produktów obniza zasadowosc krvvi. I odwrotnie, swieze owoce, suszone owoce, orzechy, bób, pelne mleko i warzywa naleza do produktów zasadotwórczych i przywracaja równowage kwasowo-zasadowa. Nawet takie kwasne owoce jak cytrusy, tworza w organizmie odczyn zasadowy i pomagaja zneutralizowac nadmiar kwasu, któlY powstaje w rezultacie zbyt czestego jedzenia miesa, pieczywa itp. Aby kwaso i zasadotwórcze produkty równowazyly sie nawzajem, nalezy w ciagu dnia zjadac 3-4 razy wiecej warzyw i owoców, niz miesa, tyb, jajek, chleba i innych produktów kwasotwórczych. Tylko przy spelnieniu tego warunku bedzie zachowana równowaga kwasowo-zasadowa, co pomoze nam latwo poradzic sobie z zaparciem. Zdrowy organizm sam reguluje pH, jednak przy wielu chorobach zanika zdolnosc do tej naturalnej regulacji. Stan kwasowo-zasadowej równowagi latwo jest okreslic na podstawie koloru spojówek: - bladorózowy to odchylenie pH krwi w kierunku kwasowym, - ciemnorózowy to odchylenie w kierunku zasadowym, - jaskraworózowy to normalne pH krwi. 91
Nie splukujmy niestrawionego przed jedzeniem
pokarmu, pijmy 20 minut
Picie dowolnej ilosci plynu bezposrednio przed jedzeniem, w czasie jedzenia i od razu po jedzeniu zaklóca trawienie. Przy zaparciach nalezy calkowicie wykluczyc alkohol, poniewaz tlumi trawienie pokarmu i petystaltyke. Najlepszym plynem dla organizmu jest woda. Jest ona wazniejsza od jedzenia. Bez jedzenia organizm moze wytrzymac okolo 40 dni, bez wody - zaledwie kilka dni. Jak wiadomo, organizm czlowieka sklada sie w poJowie z wody, krew zas nawet w 80%. Woda dostaje sie do organizmu z piciem, jedzeniem, zwlaszcza z warzywami i owocami oraz przez skóra - w czasie kapieli i innych zabiegów wodnych. Przy braku wody w organizmie wystepuje pragnienie, ból glowy, zaklócenie trawienia, zaparcie i inne choroby. Niedobór wody w organizmie jest przyczyna powstawania kamieni kalowych, zmniejszenia wydalania toksyn z organizmu, gromadzenia sie toksyn nie tylko w jelicie lecz przenikania do krwi, do komórek i zatIUwania calego organizmu. Przy przejsciu na prawidlowe odzywianie z duza iloscia blonnika nalezy duzo pic, poniewaz blonnik wchlania duze ilosci wody. Pic nalezy nie mniej niz 8 szklanek dziennie, czyli okolo 1,5 l plynu dziennie. Jesli zas jadlospis zawiera sporo surowych warzyw i owoców, ilosc wypijanych plynów mozna zmniejszyc. Wazne jest aby wiedziec, kiedy nalezy pic. Nie wolno pic od razu po jedzeniu, w czasie jedzenia i bezposrednio przed jedzeniem. Woda rozciencza sok zoladkowy, neutralizuje go i opuszcza zoladek po 10-15 minutach, zabierajac ze soba czesc soku zoladkowego i znajdujacy sie tam w tym momencie pokarm, który teraz bedzie gnic i fermentowac w jelicie. Kiedy w takim razie mozemy Pic? Wedlug G. Sheltona pic mozna 20-30 minut po zjedzeniU surowych owoców, 45-60 minut po zjedzeniU bananów i suszonych owoców, po 2 godzinach po spozyciu pokarmów skladajacych sie z weglowodanów, po 4 godzinach po posilku bialkowym. Zasady tej trzymajmy sie przy prawidlowym laczeniu pokarmów, jesli natomiast skusimy sie np. na kodet schabowy z frytkami, nalezy odczekac okolo 8 godzin. Jednak kazdy z podanych wariantów nie jest zbyt wygodny, w zwiazku z czym naj92
lepleJ ... Jest napI'c SIe '~20 -30 mmut ·~@t(a,dn ..pLd . D o b rze Jest . prze Je zeOlem. rano szklanke soku lub wypic na czczo 1-2 szklanek wody lub soku, kefiru przed pójsciem do lózka, pozostala zas ilosc plynu nalezy wypic w ciagu dnia, 20-30 minut przed jedzeniem. Mozna pic czysta wode, wode z sokiem z cytryny lub tloczone soki, które nie moga byc przetrzymywane wiecej niz 1-2 godzin. Tylko sok z buraków mozna przed spozyciem przetrzymac w lodówce okolo 3-4 godzin w odklytym naczyniu. W ciagu dnia nie musimy pic duzych ilosci (calymi szklankami). Mozna postawic obok siebie szklanke z woda lub sokiem i od czasu do czasu wypic kilka lyczków. Pomoze to tym, którzy nie lubia lub nie sa przyzwyczajeni pic duzych ilosci naraz, wypic potrzebna ilosc wody. Przy zaparCiach zaleca sie pic codziennie rano, na czczo, szklanke wody z 1-2 lyzeczek octu jablkowego. Lepiej pic przez slomke, poniewaz ocet jablkowy moze uszkodzic plomby w zebach. Ocet jablkowy stymuluje pelystaltyke, aktywizuje enzymy biorace udzial w procesach trawiennych, niszczy gnilne i fermentacyjne drobnoustroje, które gromadza sie w ukladzie trawiennym w czasie zaparc, dlatego tez picie octu jablkowego pomaga zwalczac zaparcia. Moze na poczatku zasada picia przed jedzeniem wyda sie wam dziwna i niewygodna, przeciez przyzwyczailismy sie pic po jedzeniu. Wobec tego, trzeba jak najszybciej wprowadzic nowa zasade w zycie i zmienic w codzienna rutynowa procedure. Nie omieszka to zaowocowac poprawa zdrowia i samopoczucia. Ostatnia kwestia, z która zwiazane jest nieprawidlowe odzywianie i, co za tym idzie, zaparcie, to nieprawidlowe przygotowanie jedzenia.
l
Gotujmy metoda "przerwy" - bedziemy jesc zdrowe pozywienie Przede wszystkim, starajmy sie wyrzadzic minimalna krzywde naszym pokarmom. Wiadomo przeciez, ze w trakcie obróbki termicznej w bialkach, tluszczach i weglowodanach zachodza nieodwracalne zmiany. Gina niezbedne organizmowi biologicznie aktywne substancje. Najbardziej cierpi mieso - obróbka termiczna zamienia je w martwa tkanke, której organizm nie jest w stanie strawic. Wlasnie mieso robi najgorsza robote, jesli chodzi o za93
parcia i mnósiwo innych chorób. Biorac to pod uwage, trzeba pogodzic sie z tym, ze w trakcie leczenia zap;ucia mieso trzeba wykluczyc calkowicie, a w przyszlosci ograniczyc jego spozycie do minimum. Oczywiscie, nie mozemy zupelnie zrezygnowac z termicznej obróbki produktów; ulatwia ona mechaniczne rozdrobnienie pokarmu, niszczy drobnoustroje, które sa w surowych produktach, czasami polepsza walory smakowe. Praktycznie jestesmy zmuszeni do gotowania jedzenia, ale starajmy sie przy tym zachowac w nim takie waltosciowe skladniki jak witaminy, sole mineralne, enzymy. Konkretne przyklady pozwola nam zobaczyc, jak zwalnia sie proces trawienia pod wplywem obróbki termicznej. Surowa kapusta trawiona jest w ciagu 2 godzin 30 minut, gotowana - przez 4 godziny 30 minut, ziemniak pieczony trawi sie przez 2 godziny 30 minut, gotowany - przez 3 godziny 30 minut, surowe jajko trawione jest przez 2 godziny, jajko na miekko - przez 3 godziny, jajko na twardo - przez 3 godziny 30 minut. Akademik A. M. Ugolew zademonstrowal ekspelyment, ze prawidlowo przygotowane pozywienie moze w 50% ulec samo-trawieniu w przewodzie pokarmowym. De samo-trawienia zjedzonych produktów dochodzi dzieki zawaltycr. w tkankach tych produktów wlasnych enzymów, jesli nie ulegna uszkodzeniu w procesie gotowania. Soki zoladkowe wlaczaja mechanizm samo-trawienia. Dluga obróbka termiczna uszkadza naturalne wlasciwosci pozywienia i enzymy, z któlymi zwiazany jest proces samo-trawienia, trawienie jest utrudnione, w pelni nie rozszczepione molekuly sa zle przyswajane, dochodzi do zanieczyszczenia organizmu i dalszy proces przebiega wedlug znanego schematu. Mozna skrócic czas obróbki termicznej produktów i oslabic niszczacy efekt ciepla poprzez pulsujace gotowanie. Przygotowane jedzenie kilkakrotne doprowadzamy do wrzenia i na 10-15 minut zdejmujemy z ognia. Takie wlaczanie i wylaczanie ognia pod garnkiem powtarzamy 2-4 razy, dopóki jedzenie nie bedzie gotowe. W. S. Michajlow i A. S. Palko, autorzy metody przygotowywania pozywienia, nazwali ja "antraktem". Przy wykorzystaniu tej metody efekt niszczacy ciepla zostaje oslabiony, a czasem nawet calkowicie zanika. 94
Jednym z najbardziej niezdrowych sposobów gotowania jest smazenie. W rezultacie smazenia aminokwasy zostaja zniszczone, zachodzi równiez utlenianie tluszczy, na skutek czego powstaja toksyczne i rakotwórcze substancje. Szczególnie szkodliwe sa tluszcze w przypadku powtórnego podgrzewania. Dlatego zaleca sie calkowicie zrezygnowac ze smazenia, a tluszczem doprawiac tylko juz gotowe dania, po zakonczeniu gotowania. Zmienione jakosciowo jedzenie jest nie tylko zle przyswajane, ale hamuje trawienie innych pokarmów. Dlatego kazdy gotowany pokarm nalezy laczyc z surowymi warzywami i zielenina, które znacznie ulatwiaja jego przyswajanie dzieki wlasnym enzymom. Dowiedzielismy sie juz na czym polega prawidlowe odzywianie sie, jakich produktów musimy unikac, co z czym mozna laczyc, kiedy i ile musimy pic. Warto tu jeszcze dodac, ze od czasu do czasu mozna, a nawet nalezy lamac zasady, aby organizm zbytnio nie rozleniwil sie, nie utracil zdolnosci do przezwyciezania wszystkich mozliwych w naszym zyciu zaklócen. A wiec, pozwólcie sobie czasami zjesc cos "zabronionego", np. mieso z flytkarni, lub cos innego. Po takim jedzeniu, nastepnego dnia trzeba bedzie pogloclowac, oczyscic sie lub chociaz przez dzien pobyc na sokach lub owocach.
Rozdzial 3 DODATKOWE PRZEPISY, KTÓRE MOGA POMÓC PRZY ZAPARCIACH NAPOJE, KTÓRE POMAGAJA OCZYSCIC JELITO
Po oczyszczeniu ukladu trawiennego, dla utrzymania jego pózniejszego prawidlowego funkcjonowania w czasie przejsciowego okresu od zaparcia i towarzyszacym mu chorobom do pelnego zdrowia, mozna w razie koniecznosci zastosowac ten czy inny z podanych nizej przepisów. Trzeba tylko pamietac, ze nie wolno przez dluzszy czas korzystac z jednej metody. Mozna wybrac kilka 95
przepisów i stosowac je kolejno.
Czysta woda Dziala szybko i skutecznie. Rano na czczo wypijamy wolno 1-2 szklanki cieplej (38-39°C) przegotowanej wody. Wypróznienie nastepuje natychmiast. Zaleca sie pic 1 - 2 szklanki cieplej wody zawsze rano na czczo. Soki, napary, wywary i surówki z roslin Aloes - (srodek znany od bardzo dawna, jedna z receptur aloesowych byla przedstawiona jeszcze przez Awicena). Istnieje kilka sposobów zastosowania aloesu: 1) do szklanki cieplej wody dodac jedna lyzeczke od herbaty miodu i na koniuszku noza proszek aloesowy. Doprowadzic do wrzenia, wystudzic i pic rano na czczo; 2) do szklanki wody dodac 1 lyzeczke od herbaty siemienia lnianego i gotowac 5 min., przecedzic, wystudZiC, dodac na koniuszku noza proszek aloesowy. Pic na czczo, dodajac miodu do smaku. Sok z aloesu - pic po 1 lyzeczce do herbaty, 2-3 razy dziennie 30 minut przed jedzeniem. Cala kuracja trwa 1-2 miesiecy. Napar z lebiodki - 1 lyzke stolowa ziela zalac 1,5 szklanki wrzatku, zaparzac przez 30 minut. Pic po 0,5 szklanki, 30 minut przed jedzeniem. Pomaga na zwiotczenie jelita. Napar z tysiqcznika - 1 lyzke stolowa trawy zalac 1 szklanka wrzatku, przykryc i pozostawic na 30 minut. Pic 30 minut przed jedzeniem po 1 lyzce. Delikatnie pobudza pelystaltyke. Napar z pokrzywy - 4 lyzeczki sproszkowanych suchych lisci pokrzywy zalac 1 szklanka wrzatku, zaparzac przez kilka godzin, wypijac w ciagu dnia. Napar zjagód kruszyny - 1 lyzke jagód zalac 1-1,5 szklanki wrzatku, zaparzac przez 2 godziny, pic po 1 lyzce 3-4 razy dziennie, mozna pic po 0,5 szklanki przed snem. Bardzo skuteczny przy wszystkich typach zaparc. Wywar z kory kruszyny - 20g kOlY zalac 1 szklanka wrzatku, gotowac przez 15 minut, pic po 1 lyzce, rano i wieczorem przed jedzeniem. 96
l
Napar z siemienia lnianego - lyzeczke siemienia lnianego zalac szklanka wrzatku, zaparzac przez 20 minut, pic przed snem razem z siemieniem. Wywar z siemienia lnianego - lyzke siemienia lnianego zalac 1-2 szklankami wrzatku, zagotowac, zaparzac przez 10 minut mieszajac. Przecedzic, pic po 3/4 szklanki 2-5 razy dziennie. Koniecznie rano i wieczorem. Wywar szybko sie psuje, dlatego zaleca sie przygotowywac go bezposrednio przed spozyciem. Proszek z siemienia lnianego - Rozdrobnione siemie lniane zazywamy po lyzeczce, rano i wieczorem, popijajac ciepla woda. Napar z korzeni lopianu - 2 lyzki suchych korzeni lopianu zalac 2 szklankami wrzatku, zaparzac przez 2 godziny, pic gorace, 0,5 szklanki 2-4 razy dziennie. Migdaly - Kilka migdalów zmiazdzyc i zalac szklanka zimnej przegotowanej wody, zostawic na 15 minut, pic rano i wieczorem po szklance przed jedzeniem. Algi morskie - Spozywac w nieduzych ilosciach, lecz czesto. Namoczone mozna dodawac do salatek. Mozna tez suche sproszkowane algi (2 - 3 g) zalac szklanka chlodnej wody i pic przed snem. Algi zawieraja duzo blonnika. Sok z lisci mniszka lekarskiego (mniszek lekarski to popularny mlecz) - Pic 6 razy dziennie po lyzce. Jest bardzo skuteczny przy zaparciach. Jest równiez srodkiem zólciopednym a zólc stymuluje perystaltyke. Wywar z korzenia mniszka lekarskiego - lyzke korzenia mniszka lekarskiego zalac szklanka wrzatku, gotowac przez 20 minut, zaparzac przez godzine. Pic po lyzce 2 razy dziennie 30 minut przed jedzeniem. Napar z korzenia mniszka lekarskiego - 2 lyzeczki rozdrobnionego korzenia mniszka lekarskiego zalac szklanka zimnej gotowanej wody, zaparzac przez 8 godzin, pic po 1/4 szklanki 4 razy dziennie, przed jedZeniem.
l
l
l
l
l
l
l
l
l
Kawa z podsmazonych korzeni mniszka lekarskiego -
l l
lyzeczke od herbaty zmielonych, podsmazonych korzeni zalac szklanka goracego mleka, pic przed snem. Dziala uspokajajaco, polepsza przemiane. Bardzo dobrze tonizuje jelita, eliminuje chroniczne zaparcia. Przeciwwskazana jest przy nadcisnieniu, ponie97
waz powoduje
wzrost cisnienia.
Surówka z lisci mniszka lekarskiego - Swieze, umyte liscie mniszka lekarskiego pokroic, zmieszac z zielonymi liscmi innych dziko rosnacych lub ogrodowych roslin, polac olejem lub smietana. Taka surówka zawiera mnóstwo witaminy C, w zwiazku z tym powinni ja jesc wszyscy, nie tylko chorzy na zaparcie. Napar lub wywar z babki - 1 lyzke lisci zalac szklanka wody, zaparzac lub zagotowac, pic po 1 lyzce 3 razy dziennie, 10 minut przed jedzeniem. Wywar z korzenia lukrecji - 1 lyzeczke rozdrobnionego korzenia zalac szklanka wrzatku, gotowac przez 20 minut, pic po 1 lyzce 4-5 razy dziennie. Mozna zuc suchy proszek z korzeni. Lukrecja oczyszcza bardzo lagodnie. Napar z korzellia lukrecji - 2 lyzeczki rozdrobnionego korzenia zalac szklanka zimnej wody, zaparzac 8 godzin, pic po 1/4 szklanki przed jedZeniem. Taruilla - 3 lyzki suchych kwiatów zalac 0,5 l wrzatku, postawic na malym ogniu, trzymac pod przykryciem 30 minut nie doprowadzajac do wrzenia, pic po kieliszku (50 ml) przecedzonego naparu rano i wieczorem. Napar z kmillku - 1 lyzke kminku zalac 2 szklankami wrzatku, gotowac 3-5 minut na slabym ogniu, pic po 0,5 szklanki 3-4 razy dziennie. Herbata z dzikiej rózy - zaparzac jak herbate i pic w ciagu dnia zamiast wody. Dobra jest takze herbata z llostrzyka, majeralIku, miety, repeszki, lisci czaruej porzeczki i poziomki. Napoje z warzyw Sok z cebuli - Pic 3 razy dziennie po 1 lyzeczce. Wywar z cebuli - Kilka oczyszczonych glówek cebuli zalac 0,3 l zimnej wody, doprowadzic do wrzenia, gotowac 2-3 minut, przecedzic i od razu wypic. Nalewka z cebuli - Cebule drobno pokroic, wlozyc do butelki, wypelniajac ja do 2/3 wysokosci. Zalac wódka do pelna, zostawic na 8 dni. Pic przed obiadem 10 kropli na 1 lyzke wody. Wywar z warzyw - 2 sredniej wielkosci ziemniaki pokroic w 98
l
l
kostke, dodac szklanke startej na tarce marchwi i szklanke bardzo drobno pokrojonych lodyg i lisci selera naciowego (to niezbedne skladnikU, mozna tez dodac szklanke staltych buraków, kalarepy lub pietruszki. Wszystko zalac 1,5 l wrzatku i gotowac metoda przerywana, kilka razy doprowadzajac do wrzenia, zdejmowac z ognia na 15 minut. Pic kilka razy dziennie po 0,5 szklanki, 30 minut przed jedzeniem. Super napój warzywny - Przygotowuje sie go na bazie wywaru z warzyw, w szklance wywaru zamaczamy na noc lyzke siemienia lnianego oraz otrab. Rano wypijamy lekko podgrzany napój nie rozgryzajac nasion. Dynia, nasiona, napar - stolowa lyzke nasion dyni zalac szklanka wrzatku, odstawic na godzine, pic po stolowej lyzce 3 - 4 razy dziennie.
l
l
l
l
l
l
Kef'tr
Kefir z sodq - Rozmieszac 1/3 lyzeczki sody w szklance kefiru, kiedy zacznie sie pienic szybko wypic. Pic na noc. Rano jelito wyprózni sie bez wysilku. Kefir z olejem - Do szklanki kefiru dodac lyzke tloczonego na zimno oleju. Pic przed spaniem lub rano na czczo.
l
l
Ocet jablkowy
l
1-2 lyzeczek 6%-go octu jablkowego dodajemy do szklanki wody (ewentualnie mozna dodac 1-2 lyzeczek miodu). Pic na czczo 1-2 razy dziennie. Ocet jablkowy stymuluje perystaltyke, usprawnia trawienie, niszczy drobnoustroje powodujace gnicie, ale nie tlumi normalnej mikroflory jelita. Miód Miód (2 lyzki na szklanke wody, rano na czczo) tlumi chorobotwórcza mikroflore, która gromadzi sie w jelicie przy zaparciach.
l
i
Warzywa dania z warzyw stymulujace perystaltyke "Czarodziejska
'salatka" - oczyszcza szybko i delikatnie
Kilka zabków czosnku, kawalek cebuli, dowolne 99
lisciaste wa-
rzywa drobno pokroic, dodac odrobine oleju, wymieszac, dodac 2-3 lyzki octu jablkowego. Mozna do tego dodac plaster zóltego sera lub troche otrebów czy kielków pszenicy i jesc z ciemnym chlebem. Uzyskujemy samodzielne danie, które polepsza trawienie i oczyszcza uklad trawienny. Taka salatke dobrze jest jesc codziennie, a nawet 2 razy dziennie. W tym przypadku oczyszczenie moze wystapic w ciagu 1 - 2 dni.
Danie specjalne wg dietetyka
Bircher-Bennera
Namoczyc na noc 2 lyzki kaszy owsianej (mozna tez platki, ale to gorzej), rano dodac sok z polowy cyttyny i 2 lyzki mleka lub smietanki, dobrze wymieszac, dodac 2 stalte jablka ze skórka, po 2 lyzki miodu, orzechów, (migdalów lub pestek slonecznika), kielków pszenicy i rodzynek. Danie to zawiera enzymy sprzyjajace trawieniu. Czosnek Spozywac czosnek systematycznie po 1-2 zabki rano i wieczorem, na czczo i po 2-3 zabki w ciagu dnia, razem z spozywanym pokarmem. Cebula glowiasta Kilka razy dziennie
przed jedzeniem jesc troche surowej cebuli.
Stymulowanie perystaltyki surowymi sokami i zalewami solnymi Swieze soki dziko rosnacych zielonych roslin, owoców i warzyw wspaniale stymuluja perystaltyke. Wczesniej dowiedzielismy sie o soku z aloesu, mniszka, babki i cebuli. Do tego warto dodac jeszcze kilka. Sok z kapusty - Sok ze swiezej kapusty przechowujemy w lodówce. Sok o temperaturze pokojowej pijemy po 0,5 szklanki 2-3 razy dziennie przed jedzeniem. Przy dobrej tolerancji mozna pic po 1 szklance. Cala kuracja trwa 1-2 miesiecy. Zalewa z kapusty - Pic po 1 szklance 3 razy dziennie. Sok z ziemniaków - Pic tak jak sok z kapusty. Sok z kiszonych ogórków - (zalewa solna). Pic 4 szklanki dziennie. 100
K(JPA~PL. ~10C U
Swieze wyciskane owoce w leczeniu zaparc (glodówka sokowa) Mozna spróbowac pozbyc sie zaparc przy pomocy krótkiej 4-5 dniowej sokowej glodówki. Wieczorem, przed rozpoczeciem glodówki i kazdego dnia w okresie glodówki, trzeba bedzie robic lewatywy. Przez 4-5 dni glodówki pijemy, co 2 godziny od 8 rano do 8 wieczór swieze, wycisniete owocowe lub warzywne soki (nie mozemy stosowac soków kupowanych). Z owocowych soków najlepsze sa do tego na zmiane soki jablkowy i pomaranczowy, z warzywnych - soki z marchwi, buraków, ogórków, selera, pomidorów. Gdyby organizm tolerowal sok z kapusty, dobrze byloby stosowac czasem i ten sok. Niestety, u wielu osób sok z kapusty powoduje intensywne wydzielanie gazów. Po 4-5 dniowym leczeniu swiezymi sokami, nalezy przez 3-4 dni utrzymywac diete owocowa, w czasie której jemy wszystkie swieze, soczyste, dojrzale owoce oprócz bananów. Gdy pod reka nie ma swiezych owoców, mozna stosowac namoczone suszone owoce (rodzynki, sliwki, figi, morele, daktyle), miód jak równiez pic soki lub herbate z suszonych jablek lub wisni. Po 4-ch dniach stopniowo wprowadzamy do jadlospisu warzywa: surówki, gotowane warzywa, pieczone w lupinkach ziemniaki. Do gotowanych warzyw dobrze jest dodac odrobine przypraw, takich jak lisc bobkowy, kolendre, czarny pieprz w ziarnach, kminek, koperek, majeranek. Stopniowo zaczynamy wprowadzac orzechy, nasiona, bób, chleb gruboziarnisty. Ogólnie przejdzcie na prawidlowe zywienie produktami sprzyjajacymi leczeniu i zapobieganiu zaparciom. Metoda terapii sokami jest dobra z tego powodu, ze mozna ja stosowac bez wczesniejszego oczyszczania organizmu poniewaz organizm sam bedzie sie oczyszczal po tych 4 - 5 dniach sokowej glodówki Glodówke mozna powtórzyc kilka razy z przerwa 1 miesiaca. Jesli nawet nie pozwoli to calkowicie pozbyc sie zaparc, organizm jednak czesciowo sie oczysci, wzmocni i kazde nastepne oczyszczanie przyjdzie nam coraz latwiej, wówczas równiez latwiej bedzie przeprowadzic calkowita lecznicza glodówke. 101
Rozdzial 4 POZEGNAJMY SIE Z "SIEDZACYM" TRYBEM ZYCIA. ZACZNIJMY RUSZAC SIE JUZ DZISIAJ!
Siedzacy tryb zycia i brak ruchu stanowia druga, wazna przyczyne zaparc, a wiec ruszajmy sie jak najwiecej i przy kazdej okazji. Dzisiaj czlowiek zostal calkowicie pozbawiony potrzeby poruszania sie. Wiele czasu spedzamy w pozycji siedzacej lub lezacej, natomiast ruch musi towarzyszyc czlowiekowi przez cale jego zycie od czasu, gdy przebywal w lonie matki (zanik ruchu jest symptomem smierci plodu) do glebokiej starosci. Nie zauwazamy, ze ruszamy sie coraz mniej - siedzimy w pracy, w srodkach transportu w drodze do pracy i do domu, siedzimy w domu przed telewizorem lub komputerem. Gimnastyki i chodzenia na spacery nie uwazamy za koniecznosc. W najgorszej sytuacji sa wlasciciele samochodów. Biedacy, traca ostatnia okazje ruchu, pokonania chociaz niewielkiej odleglosci od domu do najblizszego przystanku. Zauwazono, ze dzieci, które maja malo ruchu, rosna gorzej, gorzej sie rozwijaja tak umyslowo jak i fizycznie, czesciej choruja, wczesniej zaczynaja sie starzec. Wszyscy zdaja sobie sprawe, ale cóz ... kazdy uwaza, ze jego to nie dotyczy. Najwyzszy czas, by sie nad tym zastanowic i przeciwstawic sie ogólnemu wielkiemu siedzeniu. Powinnismy wprowadzic obowiazkowa norme ruchu do swojego zycia. Francuski lekarz Trusso zauwazyl: Zadne lekarstwo nie jest w stanie zastqpic ruchu, lecz ruch zastqpi kazde lekarstwo. Jednak troszke odbieglismy od tematu. Interesuje nas konkretne schorzenie spowodowane brakiem ruchu - zaparcie. Nie pomoze nam nic, jesli nie wprowadzimy do kompleksu róznorodnych sposobów walki z zaparciami zwiekszonej aktywnosci fizycznej, bez której nie warto zaczynac. Sadzicie, ze nie macie zaparc, to wspaniale, lecz ruszac sie tak czy inaczej nalezy, azeby im zapobiegac. Zacznijcie wiecej sie ruszac, chocby od dzisiaj. Siedzacy tryb zycia oslabia miesnie, warunkujace petystaltyke. Miesnie scianki jelita slabna podobnie, jak slabna miesnie szkie102
letowe, przez dluzszy czas przebywajace w gipsie. Poza tym mala aktywnosc powoduje zastój krwi w ukladzie trawiennym oraz organach uczestniczacych w procesie trawienia. Jednym slowem, prawidlowe odzywianie powinno laczyc sie z fizyczna aktywnoscia. Prawidlowe odzywianie przyniesie niewiele korzysci, jesli nie pozegnamy sie na zawsze z siedzacym ttybem zycia. W czasie ruchu otwiera sie mnóstwo rezetwowych naczyn wloskowatych, które pomagaja w transportowaniu substancji odzywczych i tlenu do najglebszych zakamarków serca, watroby i nerek. Zostaje zredukowane napiecie w systemie nerwowym, co odgrywa szczególna role w zapobieganiu i leczeniu zaparc. Zasade aktywnosci ruchowej zacznijmy stopniowo wprowadzac w zycie codzienne juz od dzis. Przetywajac na 5-10 minut wielogo1,5 godzinie przeciadzinne siedzenie przy biurku po kazdej gnijcie sie. Wstancie z krzesla, zróbcie kilka kroków, wykonajcie 1-2 prostych cwiczen. Jesli okolicznosci nie pozwalaja wstac, zmiencie pozycje ciala, poruszajcie glowa, rekami, nogami. Nie siedzcie bez ruchu przez dlugi czas w jednym miejscu. Wykorzystajcie najmniejsza mozliwosc, by chociaz troche sie poruszac. Posród przeróznych rodzajów aktywnosci fizycznej wybierzcie takie, które najbardziej wam odpowiadaja i wlaczcie do swojego rozkladu zajec: gimnastyka poranna, tance, spacery, jogging, bieg w miejscu, plywanie, narty, wioslarstwo; gty ruchowe - siatkówka, tenis stolowy i inne. Najwazniejsze, to codzienny ruch, dopóki miesnie nie zanikly calkowicie. Obowiazkowe sa spacety - jak naj czestsze i jak najdluzsze. W czasie spaceru cwiczcie, wciagajac miesnie brzucha, laczcie gleboki i gwaltowny oddech z ruchami miesni brzucha. Nigdy nie kladzcie sie od razu po jedzeniu. Poruszajcie sie, zróbcie kilka kroków, wykonajcie kilka cwiczen fizycznych.
l-
Specjalne leczniczo - profilaktyczne cwiczenia przy zaparciach Przy zaparciach i w ich profilaktyce, zaleca sie równiez codziennie po 10 - 20 min. wykonywac specjalne cwiczenia lecznicze, wzmacniajace miesnie brzucha i zarazem caly uklad miesniowy. Cwiczenia stymuluja czynnosc mototyczna jelita i masuja organy jamy brzusznej. 103
Cwiczenia wykonywane sa w trzech pozycjach wyjsciowych: stojac, siedzac i lezac. W pozycji stojacej i siedzacej wykonujemy te same ruchy - skrety, sklony i zginanie nóg w kolanach. Swietnie dziala dolaczenie do tych cwiczen podskoków. Przed rozpoczeciem gimnastyki rozcieramy cialo szczotka lub suchym szorstkim recznikiem. Rozcieramy do zarózowienia twarz, szyje, klatke piersiowa, rece, zaczynajac od nadgarstków, nogi, z dolu do góry, tulów. W ten sposób aktywizujemy wszystkie czynnosci organizmu, a przede wszystkim krwioobieg.
Siedzac: - usiasc na brzegu krzesla, korpus prosty, stopy rozstawione szeroko, polozyc piesci na brzuchu, ponizej pepka, lokcie blisko tulowia, - zrobic gleboki wdech i na wydechu schylic sie jak najnizej, przy czym mocno nacisnac piesciami brzuch, - zatrzymac oddech na ile to mozliwe, pozostajac w tej pozycji, - na wdechu wrócic do pozycji wyjsciowej. Powtórzyc to cwiczenie 2-3 razy. W czasie zaparcia wykonywac cwiczenie 5-6 razy dziennie, oczywiscie z pustym zoladkiem, koniecznie rano i wieczorem.
Stojac, potem siedzac: (kazde cwiczenie powtarzamy 8-10 razy) - stopy rozstawione na szerokosc ramion; wykonac s k l o n y do przodu, do tylu i na boki; przy sklonach do przodu starajcie sie dotknac rekami do podlogi; przy sklonach na boki po kolei palców kazdej nogi; powtórzyc cwiczenie siedzac na krzesle, - obracac korpusem w rózne strony; obracaniu towarzysza ruchy swobodnie zwisajacych rak; powtórzyc ruchy siedzac na krzesle, - zginac na przemian nogi w kolanach, przyciagajac je rekami do brzucha; powtórzyc to siedzac na krzesle 8-10 razy.
Stojac: - stopy rozstawione na szerokosc ramion, zrobic kilka przysiadów, wyciagajac rece do przodu, stopniowo doprowadzajac ilosc przysiadów do 10-15; - zginac na przemian nogi w kolanach, starajac sie dotknac nia wyciagniety do przodu lokiec przeciwleglej reki (lewa noga - prawy lokiec itd.); - stopy rozstawione szeroko; utrzymujac korpus prosto, zginac 104
nogi w kolanach, kierujac kolana w przeciwne strony z rekami opartymi na biodrach; opuscic lewe kolano na podloge obok prawej stopy, jednoczesnie przekrecajac glowe w lewo i do tylu; wykonac to samo w druga strone.
Lezac na plecach na podlodze: a.- wolno podniesc obie wyciagniete nogi pod katem 90° do podlogi; -po kolei podnies wyciagniete nogi do góry pod katem prostym do podlogi, przy nieruchomym tulowiu, podnos kazda noge 5 - 10 razy; b.- powtórzyc cwiczenie 5 - 10 razy; C.- podniesc wyciagniete nogi pod katem 45° i trzymac 1-2 minut, d.- zginac kolejno nogi w kolanach, przyciagajac je rekami do brzucha, - wolno siadac z pozycji lezacej, nie odrywajac nóg od podlogi; wrócic do pozycji lezacej; powtórzyc- 4 - 6 razy; - zegnij nogi w kolanach, postaw stopy na podlodze, wciagnij brzuch, krótko wstrzymaj i gwahownie wypchnij, powtórz 10 - 20 razy. Cwiczenia te, wzmacniajace miesnie brzucha zaleca sie przeplatac z cwiczeniami ogólnie wzmacniajacymi i oddechowymi. Niezwykle wazne jest aby wykonywac kilka razy dziennie cwiczenie przeponowo-oddechowe, - opuszczac przepone i wypychac brzuch przy wdechu, podnosic przepone i wciagac brzuch przy wydechu. Podczas tego cwiczenia masuja sie wewnetrzne organy jamy brzusznej. Nizej beda przedstawione specjalne przeponowooddechowe cwiczenie jogi. Po zakonczeniu cwiczen zalecana jest jakakolwiek procedura wodna: oblewanie zimna woda z wiadra, zimny prysznic, kapiel w rzece lub innym wlasciwym akwenie. Po wodnej procedurze nalezy wytrzec sie szorstkim recznikiem. Oprócz specjalnej gimnastyki, przy zaparciach pomaga mechanoterapia: zajecia na specjalnych urzadzeniach treningowych, symulujacych jazde na rowerze lub wioslarstwo. Oba te urzadzenia rozwijaja miesnie tloczni brzusznej. Do cwiczen gimnastycznych dobrze jest dodac cwiczenia jogi (asany), które sa o wiele skuteczniejsze w walce z zaparciami. Gimnastyke zwykla i joge nie nalezy cwiczyc w tym samym czasie. Jesli jednak brakuje czasu na wszystko, warto zdecydowac sie na joge. 105
HATHA JOGA. ASANY UWALNIAJACE OD ZAPARC I ZAPOBIEGAJACE IM Joga wzmacnia, uzdrawia i odmladza organizm czlowieka, wzmacnia system immunologiczny, dziala na poszczególne organy, harmonizujac ich prace i likwidujac zaburzenia. Dlatego joga jest niezwykle skuteczna w samoleczeniu. Opisany nizej zestaw cwiczen jogi (asan) stymuluje pelystaltyke, leczy zaparcia, przywraca dobre trawienie. Wszystkie asany nalezy wykonywac plynnie i wolno, bez duzego wysilku, stopniowo zwiekszajac obciazenie (czas przebywania w asanie i ilosc powtórzen). Szczególnie odnosi sie to do tzw. pozycji odwróconych, przy wykonywaniu któlych znajdujecie sie glowa do dolu. Wykonujac pozycje odwrócone nalezy równiez wykluczyc gwaltowne ruchy. Nie wolno wychodzac z pozycji odwróconej asany od razu siadac lub wstawac. Nalezy koniecznie polezec przez 1 - 2 min. Gdyby pojawily sie nieprzyjemne odczucia, trzeba wyjsc z asany, odpoczac i po przeanalizowaniu ewentualnych popelnionych bledów spróbowac ponownie wolniej i ostrozniej. W przypadku kolejnego niepowodzenia nalezy na jakis czas zaprzestac wykonywania asany. Asany mozna wykonywac tylko w dobrym humorze, na czczo, najlepiej rano. W ciagu dnia mozna powtórzyc 1 - 2 razy, koniecznie przed jedzeniem, lub 3-4 godzin po jedzeniu. Na poczatku lepiej jest jednak wykonywac cwiczenia wieczorem, poniewaz wieczorem cialo jest bardziej gietki i elastyczne, ale nie pózniej, niz 23 godzin przed pójsciem do lózka. Prysznic kontrastowy ( na przemian zimny i goracy) zwieksza elastycznosc stawów, taki plysznic pomocny jest dla poczatkujacych, przed cwiczeniami. Natomiast po zajeciach, w ciagu godziny nie uzywamy zadnych kapieli wodnych, poniewaz asany powoduja przeplyw kiwi do organów wewnetrznych, a kapiele wodne spowoduja odplyw krwi i zaburzenie harmonii w organizmie, a caly efekt jogi pójdzie na marne. Przed cwiczeniami trzeba koniecznie wywietrzyc pomieszczenie, latem lepiej cwiczyc na powietrzu. Joge mozna cwiczyc w kazdym wieku i stanie fizycznym. Osoby slabe i w starszym wieku moga zaczac od latwiejszych asan i w 106
miare wzmocnienia zdrowia przechodzic do trudniejszych cwiczen. Najwazniejsze, to cwiczyc codziennie, regularnie, nie krócej niz 10 minut i nie dluzej niz godzine. Optymalna dlugosc trwania cwiczen - 20 minut. Posuwamy sie do przodu malymi krokami, w miare swoich mozliwosci. Wprowadzamy po 1-3 nowych asan i dopiero po ich opanowaniu przechodzimy do nastepnej grupy cwiczen. Zawsze pamietajcie zlota zasade jogi: im wolniej bedziecie sie poruszac i opanowywac pozycje i im wolniej i metodyczniej bedziecie sie starali osiagnac doskonalosc w ich wykonywaniu, tym lepszy bedzie efekt. Czas przebywania w kazdej konkretnej pozycji w momencie opanowywania i dalsze mozliwosci stopniowego wydluzania czasu sa omówione w opisie kazdego cwiczenia. Dla orientacji w czasie, zuzytego na wykonywanie cwiczenia, liczcie sobie ,,1raz, i dwa, i trzy itd." co sekunda. Cwiczyc nalezy na macie z naturalnego materialu, w ubraniu nie ograniczajacym ruchów, najlepiej w kapielówkach lub kostiumie kapielowym - im bardziej odslonicie cialo, tym lepiej. Nie nalezy cwiczyc w obuwiu, najlepiej na bosaka lub w skarpetkach. Przy wykonywaniu asan najwazniejsza sprawa jest prawidlowe oddychanie oraz maksymalne wyciszenie i skupienie uwagi na ciele, konkretnym organie (gdy jest to zawarte w poleceniu) lub na oddychaniu. Zwieksza to skutecznosc cwiczen i jest niezmiernie wazne. Jesli mysli sa rozproszone i w umysle panuje chaos, wówczas cwiczenia nie przyniosa wiekszego pozytku. Gdy natomiast wykonujemy te cwiczenia fizyczne z calkowitym zaangazowaniem, po jakims czasie sami stwierdzicie, ze nie ma lepszego sojusznika w walce o zdrowie przy pomocy cwiczen fizycznych. Joga jest dostepna dla wszystkich, przeciwwskazania dla oddzielnych cwiczen zostaly wyszczególnione. Cwiczen, co do któlych istnieja przeciwwskazania jest bardzo malo i praktycznie zawsze posiadaja uproszczony wariant. Jednoczesnie przy wykonywaniu innych asan, pod wplywem których zdrowieje nie tylko cholY organ, ale caly organizm, przeciwwskazania staja sie niewazne. Joga daje mozliwosc wplywania na wybrany organ. Tak wiec przystapimy do opisywania asan. Przytaczamy nie tylko europejskie, ale takze hinduskie nazwy 107
asan, po to aby mozna bylo korzystac z innych zródel. 1. Skurcz miesni brzucha (uddijane bandha), skupienie na splocie slonecznym.
Przeciwwskazania. Choroby serca, nadcisnienie, owrzodzenia
ostra forma
zoladka i dwunastnicy.
Efekt terapeutyczny. Jest to jedna z najwazniejszych asan jogi, sprzyjajaca zdrowiu jelit. Pozycja ta wzmacnia perystaltyke, zapobiega i leczy zaparcia i wzdecia brzucha. Masuje i stymuluje wszystkie organy wewnetrzne, szczególnie organy jamy brzusznej - watrobe, jelito cienkie i grube, sledzione, trzustke, woreczek zólciowy, zoladek i inne. Asana wzmacnia miesnie scian brzucha, przywraca na miejsce przemieszczone i nawet osuniete organy. Dodatkowo asana wyszczupla talie i biodra. Jogini zapewniaja, ze nigdy wiecej nie bedziecie cierpiec na zaparcia, jesli bedziecie stale i prawidlowo wykonywac to cwiczenie. Te asane nalezy czesto powtarzac, ale liczbe powtórzen nalezy zwiekszac stopniowo. WYKONANIE - stan prosto, nogi na szerokosc ramion, lekko zegnij w kolanach. Polóz dlonie na górnej czesci ud, kciukami do wewnatrz. Czesciowo przenoszac ciezar ciala na rece, lekko pochyl sie do przodu (w tej pozycji w miesniach scian brzucha powinno nastapic odczucie rozluznienia); - wypusc cale powietrze z pluc z glosnym swiszczacym dzwiekiem, wstrzymaj oddech i maksymalnie wciagnij sciany brzucha do wewnatrz, jednoczesnie podnoszac je do góry (w momencie 108
pelnego oswobodzenia pluc z powietrza w dolnej czesci klatki piersiowej powstaje wakum, dzieki któremu sciany brzucha wciagaja sie jeszcze bardziej, a w górnej czesci brzucha pojawia sie wkleslosc.); - wstrzymujac oddech rozluinij sciany brzucha, pozwalajac na wysuniecie ich na zewnatrz (calosc powinna zajac sekunde); - na wstrzymanym oddechu powtórz asane jeszcze 4 razy, skladajacej sie z trzech ruchów sciany brzucha: wewnatrz, w góre i na zewnatrz; - wyprostuj sie wei pelny wdech i wróc do normalnego oddychania. Pieciokrotne wykonanie asany z trzema ruchami sciany brzucha (wewnatrz, w góre i na zewnatrz) stanowi 1 cykl. Wykonaj 5 takich cykli. Kazdego dnia wykonuj dodatkowo jeden cykl z 5 asan, 6 dnia dojdziesz do 10 cykli z 5 asan. Nastepnie kazdego dnia zacznij dodawac po jednej asanie do kazdego cyklu, wykonujac 7-ego dnia 10 cykli z 6 ruchami, S-ego 10 cykli z 7 asan. Kontynuuj dodawanie po jednej asanie do II-ego dnia, wtedy bedziesz wykonywac po 10 cykli z 10 asan, tzn. po 100 asan sciany brzucha. Nastepnie wykonuj po 10 cykli z 10 asan kazdego dnia. Cale cwiczenie (lO cykli z 10 asan) powinno zajmowac 3 min. Do tego czasu miesnie scian brzucha wzmocnia sie i z latwoscia poradza sobie z taka duza iloscia ruchu. Zaparcia nie powinny sie juz powtórzyc, jesli stale bedziesz wykonywac ta asane, i oczywiscie jesli przy tym bedziesz prawidlowo sie odzywiac. Jesli na poczatku bedzie ci ciezko wykonywac ta asane wedlug danych zasad, mozesz sie do niej przygotowac, wykonujac uproszczony jej wariant: - stan prosto, rece za plecami, chwyc jedna reka za nadgarstek drugiej, przy wydechu wciagnij sciany brzucha do wewnatrz i do góry i wypchnij je do przodu przy wdechu. Efekt tez bedzie, lecz znacznie slabszy.
109
2. Bocian, lub sklony do dolu (padahastasana), skupienie na krzyzu. Przeciwwskazania. Wysokie cisnienie tetnicze. Efekt terapeutyczny. Tonizuje organy jamy brzusznej, watrobe, nerki, sledzione, wzmacnia petystaltyke, pomaga przy zaparciach i wzdeciach brzucha. Sprawia, ze kregoslup staje sie elastyczny, poprawia postawe, lagodzi bóle pleców, usuwa zbedny tluszcz z brzucha i talii. WYKONANIE
- stan prosto, nogi razem, kolana wyprostowane; - przy wydechu pochylaj sie do przodu, przesuwajac rekami po nogach w dól, starajac sie dlonnll chwycic lydki z tylu, a pod koniec wydechu dotknac czolem do kolan; - pozostan w tej pozycji kilka sekund. Czas wytrzymania w tej pozycji stopniowo wydluzaj do 20 sekund. Powtórz 3 - 4 razy. Jesli na poczatku bedzie ciezko chwycic rekami lydki i dotknac czolem do kolan, mozna chwycic rekami za podudzie w dostepnym dla ciebie miejscu i stopniowo dzien po dniu przesuwac rece coraz nizej. Jesli i to bedzie sprawialo trudnosci, mozna zaczac od sklonów do przodu, starajac sie przy tym dotknac rekami do podlogi. W miare zwiekszenia elastycznosci kregoslupa, bedzie mozna przejsc do prawidlowego wykonywania tej pozycji. 3. Trójkat - sklony w bok (trikonasana), skupienie na kregoslupie. Efekt terapeutyczny. Wzmacnia petystaltyke, zapobiega zaparciom. WYKONANIE
- stan prosto, nogi na szerokosci ramion, rece opuszczone; - przy wdechu podnies rece dlonmi zwróconymi do góry na wysokosc ramion; 110
- przy wydechu wykonaj sklon tulowia w prawo, starajac sie dlonia prawej reki chwycic prawa lydke lub dotknac prawej stopy, lewa reke podnies pionowo do góry, glowe odwróc twarza do gÓty, zwrócona ku lewej rece; - po wydechu, pozostan w tej pozycji bez oddychania jak dlugo mozesz; - przy wdechu powróc do pozycji wyjsciowej; - powtórz wszystko w druga strone (w lewo).
4. Pozycja diamentowa (wadzrasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Mozna wykonywac po jedzeniu! Efekt terapeutyczny. Poprawia trawienie Zwieksza cyrkulacje krwi w wielu organach wewnetrznych. WYKONANIE
- stan, ukleknij na kolanach, trzymajac czubki stóp i kolana razem, piety nieco rozchylone; - siadi pomiedzy pietami, trzymajac glowe i plecy prosto, uwazaj aby kolana sie nie rozeszly, rozluinij rece i polóz na kolanach dlonmi do dolu. Zostan w tej pozycji przez 3 min.
5. Pozycja bohatera (wirasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Mozna wykonywac po jedzeniu! Efekt terapeutyczny. Sprzyja trawieniu, szczególnie efektywna przy cukrzycy. Tonizuje watrobe, nerki, trzustke. Pomaga przy leczeniu reumatyzmu, podagry, ostróg solnych na pietach, likwiduje bóle kolanowe, pomaga przy chorobach stawów w nogach. 111
WYKONANIE
- stan, ukleknij na zlaczonych kolanach, stopy osobno, rece polóz na kolanach dlonmi do dolu; - siadi miedzy stopami, nie rozlaczajac kolan, trzymajac glowe i plecy prosto; Zostan w tej pozycji od 30 sekund do 3 minut, stopniowo wydluzajac czas.
6. Pozycja bohatera lezac (supta wirasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Mozna a nawet trzeba wykonywac po jedzeniu! Efekt terapeutyczny. Przyspiesza trawienie pozywienia. Masuje organy wewnetrzne, usuwa bóle w okolicy zoladka, pomaga przy zwiekszonej kwasowosci i owrzodzeniach. Uspokaja uklad nerwowy i usuwa zmeczenie. Zmniejsza bóle w nogach, pomaga przy zylakowatym rozszerzeniu zyl.
WYKONANIE
- przyjmij pozycje bohatera (asana nr 5); - chwyc sie rekami za podudzia, powoli i ostroznie opierajac sie na zgietych w lokciach rekach polóz sie na plecach. Postaraj sie aby cale plecy dotykaly podlogi i zeby kolana byly zlaczone; - zostan w tej pozycji 5 - 15 minut, oddychaj równo i spokojnie; - wyciagnij nogi, rozluinij sie i odpocznij. 112
7. Niepelna pozycja lódki (ardha nawasana), skupienie na miesniach brzucha. Efekt terapeutyczny. Wplywa leczniczo na watrobe, sledzione, woreczek zólciowy i na jelita. Wzmacnia miesnie pleców, brzucha i bioder.
WYKONANIE
- siadi na podlodze, nogi wyciagniete zlaczone, rece za glowa, splecione palce; - odchyl tulów nieco do tylu; - podnies wyprostowane nogi pod takim katem do ciala, aby stopy i glowa byly na tym samym poziomie, obciagnij palce u stóp i utrzymujac równowage pilnuj aby plecy i nogi byly caly czas wyprostowane; - zostan w tej pozycji 1 - 1,5 min., gleboko oddychajac; - wolno opusc rece i nogi, polóz sie na plecach i rozluinij sie. Jesli na poczatku ciezko bedzie utrzymac rece za glowa, wówczas polóz dlonie zgietych rak na podlodze na wysokosci bioder.
8. Pelna pozycja lódki (nawasana), skupienie na miesniach i organach brzucha. Efekt terapeutyczny. Wplywa w zwiekszonym stopniu niz niepelna pozycja lódki na jelita i w ten sam sposób na inne organy. WYKONANIE
- siadi na podlodze, nogi wyciagniete zlaczone, dlonie polóz na podlodze kolo bioder; 113
- odchyl tulów nieco do tylu; - podnies wyprostowane nogi wyzej poziomu glowy; - wyciagnij do przodu rece, poziomo do podlogi, z dlonmi skierowanymi do wewnatrz; nie zginajac rak, przyciSnij dlonie do nóg przykladowo na wysokosci kolan. Oddychaj gleboko; - zostan w tej pozycji maksymalnie 1,5 min, nastepnie powoli opusc rece i nogi, polóz sie na plecach i rozluznij.
9. Sklony do przodu siedzac na kolanach (joga mudra), skupienie na organach jamy brzusznej. Efekt terapeutyczny. Pomaga oczyscic jelito grube, bardzo efektywne przy zaparciach i niestrawnosci, wspomaga oczyszczenie organizmu z substancji toksycznych. Usprawnia prace zoladka, trzustki, jelit, watroby sledziony, leczy owrzodzenie zoladka i dwunastnicy. Stymuluje odpornosc, poprawia samopoczucie. WYKONANIE
- ukleknij, lydki leza na podlodze, czubki stóp zlaczone, piety rozchylone; - siadz miedzy pietami, trzymajac glowe, szyje i tulów w jednej prostej linii; - rece trzymaj za plecami, chwytajac lewa reka nadgarstek pra114
wej reki; - wez gleboki wdech i przy wydechu, nie odrywajac posladk w od piet, powoli pochylaj sie do przodu, starajac sie dotknac glow:, podlogi, wstrzymaj oddech na tak dlugo jak mozesz i pozostan w tej pozycji w trakcie wstrzymywania oddechu; - na wdechu powróc do pozycji wyjsciowej. Powtórz cwiczenie 3 - 5 razy.
10. Sklon do przodu siedzac z jedna noga zgieta w kolanie (dzanusirasana), skupienie na splocie slonecznym. Efekt terapeutyczny. Wspomaga trawienie jakiegokolwiek wienia i neutralizuje nawet toksyny.
pozy-
WYKONANIE
- siadz na podlodze z wyprostowanymi nogami. Zegnij prawa noge w kolanie i obróc ja tak aby kolano lezalo na podlodze a stopa opierala sie o wewnetrzna strone uda jak najblizej okolicy pachwiny; - pochylaj sie do przodu, ale plecy trzymaj wyprostowane; chwyc rekami stope lub duzy palec lewej stopy nie zginajac nogi (jesli na poczatku nie uda ci sie chwycic stopy, to chwyc sie za lydke); - wez pelny wdech, wstrzymaj oddech, maksymalnie napnij miesnie brzucha i posladków, postaraj sie odciagnac wyprostowany tulów i jednoczesnie napnij rece, ciagnac za soba stopy; - przy wydechu zegnij rece w lokciach, pochyl sie do przodu, opuszczajac lokcie do dolu postaraj sie oprzec nimi o podloge; glowe swobodnie opusc do dolu, starajac sie dotknac nia kolan; - pozostan w tej pozycji jak mozesz najdluzej, wez oddech; - na wdechu powróc do pozycji wyjsciowej. Powtórz asane jeszcze 2 razy ze zgieta prawa noga, pozostajac w takiej pozycji jak najdluzej. 115
Wyprostuj sie, zrób kilka wdechów i wydechów, rozluinij sie i odpocznij. Wykonaj asane w druga strone, zginajac w kolanie lewa noge, chwytajac rekami stope lub duzy palec prawej stopy.
11. Wyciagniecie siedzac (paszimottasana), skupienie na splocie slonecznym. Efekt terapeutyczny. ieoceniona asana, chroniaca przed zaparciami i zapaleniem jelita grubego, znacznie wzmacnia perystaltyke jelit, dobrze oddzialowuje na watrobe, sledzione i nerki. Leczy hemoroidy i cukrzyce. Wzmacnia splot sloneczny, poprawia stan kregoslupa, usprawnia jego patologiczne skrzywienia, szczególnie w lediwiowo - krzyzowym odcinku. Polepsza ukrwienie organów plciowych i pecherza moczowego, stymuluje funkcje gruczolów plciowych, leczy prostate. WYKONANIE
- siadi na podlodze, trzymajac tulów pod katem prostym do podlogi, zlacz i wyciagnij nogi do przodu, nie pozwalajac na odeiwanie ich od podlogi; - wei gleboki wdech i przy wydechu, trzymajac plecy prosto, sciagnij lopatki i powoli pochylaj sie z wyciagnietymi do przodu rekami, starajac sie chwycic palce u stóp. Nie zginaj kolan. Wstrzymaj oddech i pozostan w tej pozycji 20 - 30 sekund. Poczatkujacym (powyzej 30 lat) zazwyczaj nie udaje sie od razu dosiegnac palców stóp. W takich przypadkach nalezy chwycic sie za to, czego mozna dosiegnac: za piety, lydki, podudzia. Najwazniejsze to nie zginac kolan i trzymac proste plecy. - zegnij plecy, zegnij rece w lokciach i postaraj sie oprzec na lokciach o podloge, polóz glowe na kolanach lub na miejscu, do którego dosiegasz czolem, przy pelnym sklonie i przy wstrzymanym oddechu pozostan w tej pozycji do momentu odczucia dys116
komfortu; - przy wdechu powróc do pozycji wyjsciowej. Powtórz cwiczenie 3 razy, stopniowo przy kazdym powtórzeniu wydluzajac czas przebywania w pozycji od kilkudziesieciu sekund do l min. Uwaga. Nie przygnebiaj sie, jesli na poczatku nie uda ci sie wykonac cwiczenia idealnie. Uzbrój sie w cierpliwosc i z czasem jesli bedziesz regularnie cwiczyc, zwiekszy sie rozciagliwosc pleców i cwiczenia beda prawidlowe. Tylko nie podejmuj zbytniego wysilku i pamietaj, ze cwiczenia jogi pracuja, nawet jesli pozycje nie sa wykonywane idealnie. Istnieje jeszcze malutka sztuczka pomagajaca wykonywac cwiczenie. Wez do rak kawalek sznurka lub pasek, zaczep go o podeszwy i stopniowo zmniejszaj odleglosc swojego przystosowania przyspieszy to rozwój elastycznosci kregoslupa.
12. Polowa konika polnego (ardha salabhasana), skupienie na kregoslupie. Efekt terapeutyczny. Usprawnia róznorodne typy uszkodzen trawienia. Wzmacnia miesnie ciala, a szczególnie brzucha, tonizuje przepone. Stymuluje perystaltyke, leczy zaparcia, wzdecia brzucha, zgage. Stymuluje funkcje watroby, trzustki i innych organów jamy brzusznej, polepsza ukrwienie blony sluzowej jelit. Oczyszcza i odnawia nerki. Pozytywnie wplywa na caly organizm: tonizuje uklad sercowo naczyniowy, wzmacnia oczy, pluca, zwieksza elastycznosc kregoslupa.
117
WYKONANIE
- polóz sie na brzuchu, oprzyj sie podbródkiem o podloge, wyciagnij nogi, zeby koniuszki palców stóp lezaly na podlodze, zlacz stopy; rece wyciagnij wzdluz tulowia, palce zacisnij w piesci, zamknij oczy; - przy wdechu kolejno podnos wyprostowane nogi do gÓIY,po 3 razy kazda i trzymaj napieta noge przez 5 - 6 sekund. Jest to jeden cykl. Wykonuj asane 5 razy dziennie, wykonujac po 6 cykli kazda noga.
13. Konik polny (salabhasana), skupienie na kregoslupie. Efekt terapeutyczny. Taki jak przy asanie nr 12, lecz znacznie silniejszy. Przeciwwskazania. Nadcisnienie, miazdzyca tetnic. WYKONANIE
- pozycja wyjsciowa jak przy asanie nr 12, tylko po tym jak zamkniesz oczy, nalezy zacisniete piesci polozyc pod udami tak, aby rozstaw pomiedzy nimi byl nie wiekszy niz kilka centymetrów; - zrób gleboki, dlugi wdech, wstrzymaj oddech i opierajac sie na silnie scisnietych piesciach i korzystajac z miesni brzucha, napnij nogi i podnies je jak mozesz najwyzej. Bardzo wazne, aby nogi trzymac wyprostowane, nie zginajac kolan i nie rozlaczajac ich. Jesli tak sie stanie (taki blad popelniaja poczatkujacy), efekt cwiczenia bardzo maleje; - trzymaj nogi w powietrzu 5 sekund, pózniej dodajac po 1 sekundzie na tydzien i wydluz czas przebywania w tej pozycji do 10 - 15 sekund; - powoli wypusc powietrze, jednoczesnie opuszczajac nogi do
118
pozycji wyjsciowej; - dotknawszy nogami podlogi, odwróc glowe na bok, polóz policzek na podlodze, rozluznij sie, odpocznij 5 sekund i powtórz asane· Bardzo wazne jest aby wychodzic z asany powoli. Nie wolno gwaltownie opuszczac nóg do dolu! Powtórz cwiczenie 3 razy (to jest jeden cyk!), troche odpocznij. Stopniowo doprowadz cykl do 5 powtórzen. W ciagu dnia, o róznej porze mozna jeszcze kilka razy (lecz nie wiecej niz 5) wykonac po jednym cyklu tej asany z 5 powtórzeniami. Cwiczenie daje duzy efekt, lecz jest bardzo trudne, pomimo tego jest niebezpieczne, poniewaz gwaltownie podnosi cisnienie tetnicze w klatce piersiowej i jamie brzusznej i utrudnia kiwioobieg. Dlatego zaleca sie zaczynac od uproszczonego wariantu, od poprzedniej asany - polowy konika polnego (przy której nogi podnosi sie po kolei) i tylko po treningu przejsc do asany konik polny. 14. Luk (dhanurasana), skupienie na organach jamy brzusznej. Przeciwwskazania. Nadczynnosc tarczycy. Efekt terapeutyczny. Bardzo silnie stymuluje caly organizm, lecz najsilniej asana oddzialowuje na nerki, tarczyce, trzustke i gruczoly plciowe. Wzmacnia miesnie brzucha, stymuluje prace organów jamy brzusznej, polepsza trawienie, pomaga przy zaparciach. Pobudza aktywnosc trzustki, nawet przy cukrzycy. Aktywizuje splot sloneczny, ktÓlY naladowywuje organizm energia zyciowa. Wzmacnia i rozwija elastycznosc kregoslupa. Usuwa zmeczenie od siedzacego tlYbu zycia. WYKONANIE - polóz sie na brzuchu, oprzYJ Sie czolem o podloge, a podbródkiem o piers, tak aby buzia i nosem nie dotykac podlogi, wyciagniete nogi trzymaj zlaczone, rece wzdluz tulowia; 119
- zegnij nogi w kolanach i chwyc rekami za tylna powierzchnie stóp; - wei pelny wdech i napinajac miesnie pleców i szyi, umiarkowanie szybko podnies glowe i górna polowe tulowia; jednoczesnie przy pomocy rak podnies nogi jak mozesz najwyzej, trzymajac przy tym zlaczone kolana. Wyginajac sie w krzyzu przechyl plecy i glowe maksymalnie do tylu, przedstawiajac cialem podobizne luku. Jesli przy tym kolana sie rozejda, efekt tego cwiczenia jest znacznie mniejszy; - wstrzymujac oddech, przez pierwszy tydzien pozostawaj w tej pozycji 5 sekund, nastepnie dodawaj po jednej sekundzie kazdego tygodnia (lecz nie szybciej O, doprowadi wytrzymalosc do 15 sekund; - zrób wydech, uwolnij nogi i powoli (O powróc do pozycji wyjsciowej, rozluinij sie i odpocznij. Jest to jedna z najtrudniejszych asan, która zawsze, nawet u doswiadczonych w jodze, wzmaga przyspieszenie oddechu i pulsu. Dlatego po tej pozycji potrzebny jest dluzszy odpoczynek. Kontynuuj cwiczenie, po tym jak oddech wróci do normy. Pozycje mozna powtarzac 3 - 4 razy pod rzad. Po calkowitym przyswojeniu asany dla zwiekszenia efektu mozna zakanczac ja bujaniem sie na brzuchu. Poniewaz poczatkujacym bardzo trudno nie rozchylac kolan przy zginaniu i podnoszeniu nóg, zaleca sie do nabrania niezbednych nawyków na odwrót, specjalnie rozchylac kolana i stopy. Uchroni to od obowiazkowego pojawienia sie w pierwszych dniach przyswajania asany bóli miesni, które moga zmusic do zaniechania tego tak pozytecznego cwiczenia. Oczywiscie efekt sie zmniejszy, ale za to bedziesz przedluzac wykonywanie tej asany, a w póiniejszym czasie koniecznosc rozchylania kolan znika. Czasami poczatkujacym trudno jest chwycic nogi za stopy przed ich podniesieniem, w takim przypadku na poczatku przyswajania asany chwytaj nogi za lydki obok stawów goleniowo - stopowych, znowu do momentu nabycia niezbednej gibkosci. Tylko sie nie wycofuj i ty bedziesz prawidlowo wykonywac ta najwazniejsza asane.
120
15. Kobra (bhydzangasana), lub pozycja zmii, skupienie w miare wykonywania przemieszcza sie z organu na organ. Przeciwwskazania. Powiekszenie tarczycy. W tym przypadku mozna wykonywac tylko czesc cwiczenia - podnoszenie do góry i odchylanie do tylu glowy i tulowia, lecz nie wolno skrecac tulowia i glowy w prawo i w lewo. Efekt terapeutyczny. Szerokie spektrum dzialania - od jelit po oczy. Usprawnia prace calego przewodu zoladkowo - jelitowego, wzmacnia perystaltyke, wspomaga leczenie zaparc i niezytu zoladka. Leczy pecherz moczowy, moczowód i rózne choroby nerek, a takze zapobiega tworzeniu sie kamieni w nerkach i likwiduje juz
istniejace. Rozwija elastycznosc kregoslupa, rozwija miesnie pleców i brzucha. Poprawia krwioobieg. Daje odczucie wiary w siebie.
zapobiega
leczy skolioze,
WYKONANIE
- polóz sie na brzuchu, opierajac sie czolem o podloge, wyciagnij rece wzdluz tulowia dlonmi do gÓIY,wyprostowane nogi polóz na podlodze, piety trzymaj caly czas zlaczone (wazne, aby uzyskac jak najwiekszy efekt tej pozycji); - zegnij rece w lokciach, polóz dlonie na podlodze na szerokosc ramion, palcami do przodu, podnies glowe i powoli wyciagajac 121
szyje jak najdalej mozesz do przodu, podeprzyj sie podbródkiem o podloge, skupienie na tarczycy; - przy wdechu - skupienie od tego momentu przechodzi na kregoslup od góry w dól do kosci ogonowej - bez pomocy rak podnies glowe jak mozesz najwyzej; - napinajac miesnie pleców, podnies ramiona i bez pomocy rak plecy i wygnij tulów w krzyzu jak najdalej do tylu; - odwróc dlonie palcami do wewnatrz i opierajac sie na dloniach, powoli wyprostuj rece i jeszcze bardziej podnies do góry (powyzej pepka) czesc tulowia, starajac sie aby przedstawiala kat prosty z dolna (ponizej talii) czescia tulowia i zeby dolna czesc nie oderwala sie od podlogi. Napnij miesnie szyi, maksymalnie odchyl do tylu podniesiona do góry glowe. Od tej chwili do konca cwiczenia oddychaj powoli przez nos, pozostajac w tej pozycji przez 1 sekunde; - nie ruszajac rak i nóg, powoli odwróc glowe i tulów w lewo. Od tej chwili i do konca cwiczenia skupienie przechodzi na nerki. Postaraj sie przez lewe ramie zobaczyc piete prawej nogi, pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - to samo zrób w prawa strone, starajac sie spojrzec na lewa piete przez prawe ramie, pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - powoli odwróc tulów i glowe do przodu i znowu odchyl sie do tylu jak mozesz najdalej, nie odrywajac od podlogi dolnej czesci brzucha ponizej pepka, odchyl glowe do tylu i patrzac w góre pozostan w tej pozycji przez 1 sekunde; - powróc do pozycji wyjsciowej bardzo wolno (O, zginajac rece w lokciach i opuszczajac tulów na podloge. Skupienie znowu przechodzi na tarczyce. Powtórz cwiczenie, lecz teraz na poczatku odwracajac sie w prawo i patrzac na lewa piete, nastepnie w lewo i patrzac na prawa piete. Po wykonaniu cwiczenia koniecznie calkowicie sie rozluinij i odpocznij przez kilka sekund, lezac na brzuchu, z wyciagnietymi wzdluz tulowia rekami, z rozchylonymi nogami i kladac glowe na lewym lub prawym policzku. W pierwszych 10 dniach pozostawaj w kazdej pozycji (podnoszenia z odchyleniem tulowia, powtórzenia) przez 1 sekunde, nastepnie przez kazde 10 dni dodawaj na kazda pozycje jeszcze po 122
jednej sekundzie i dojdi do przebywania w kazdej z nich do 30 sekund tak, aby wykonanie calej asany zajmowalo 2 min. Uwaga. Przy wykonywaniu tej asany szczególnie wazne jest wykonywanie jej bardzo powoli, dla maksymalnego przestudiowania miesni. Wazne jest takze przy wykonywaniu tej asany wykorzystywac miesnie pleców, przy minimalnym obciazeniu rak, które powinny tylko chronic przed upadkiem.
16. Taragi mudra (jezioro) Uwaga skupiona jest na jamie brzusznej. Efekt leczniczy. likwiduje choroby przewodu
pokarmowego.
WYKONANIE
1. Polóz sie na plecach. Kolana i palce nóg sa razem, rece wyciagniete wzdluz ciala dlonmi do dolu, cialo rozluinione. 2. Wykonaj spokojny wdech i wydech przez nos, zatrzymaj oddech i wciagnij brzuch tak mocno jak potrafisz. 3. Zostan w tej pozycji tyle, ile mozesz wytrzymac bez oddechu. Zrób spokojny wdech i rozluinij miesnie brzucha. Cwiczenie mozna wykonac tylko 2 razy.
17. Pavanamuktasana - asana dla pozbycia sie gazów Uwaga skierowana na organach jamy brzusznej. Efekt leczniczy. Pomaga pozbyc sie gazów. Wzmacnia kregoslup, tonizuje system nerwowy, pomaga w leczeniu reumatyzmu. WYKONANIE
1. Polóz sie na plecach, wyciagnij proste, zlaczone razem nogi, rece wzdluz ciala. 2. Zegnij nogi w kolanach, obejmij je rekami i przycisnij mocno do brzucha. 123
3. Odchyl sie nieco do tylu, aby odelWac miednice od podlogi. Dalej moga byc dwa warianty wykonania asany. Wariant statyczny - przebywamy w tej pozycji (wg p. 3) 3-5 minut. Wariant dynamiczny - utrzymujac pozycje (wg p. 3), kolysz sie 1015 razy (liczac ruch do przodu i do tylu za l). Wykonuje sie to w taki sposób: gwaltownie przechyl sie do tylu, odrywajac miednice i plecy od podlogi, tak, aby cialo opieralo sie tylko na ramionach i glowie; - przechyl sie do przodu i usiadz, w dalszym ciagu mocno przyciskajac zgiete w kolanach nogi do brzucha; - oddychaj w rytmie wykonywanych ruchów; - po zakonczeniu odpocznij. 18. Dzatari paravartasana - boczne zwroty korpusu Uwaga skupiona na organach i miesniach brzucha. Efekt terapeutyczny. Tonizuje organy jamy brzusznej, szczególnie sledzione, watrobe, trzustke, przewód pokarmowy, zapobiega i leczy niezyt zoladka, tonizuje miesnie brzucha i jelit, stymuluje perystaltyke. Bardzo przydatna przy zaparciach. WYKONANIE l. Polóz sie na podlodze. Rece wyciagnij wzdluz ciala dlonmi do dolu. 2. Wykonujac wydech, podnos nogi pod katem prostym, nie odlywajac ciala od podlogi. Zrób gleboki wdech i zatrzymaj oddech. 3. Na wydechu wolno opusc nogi w prawo i polóz je na podlodze nie odrywajac lopatek od podlogi. Zostan w tej pozycji przez 2030 sekund. Wolno podnies nogi do góry i wolno opusc je w lewo. Wytrzymaj w tej pozycji 20-30 sekund i wróc do pozycji wyjsciowej. Powtórz cwiczenia dla obu stron 4-5 razy.
124
19. Pól swieca lub pól brzoza (wiparita karani), skupienie na miednicy. Efekt tempeutyczny. Poprawia wymiane substancji, zwieksza potencje· Leczy organy miednicy, normalizuje polozenie osunietych organów wewnetrznych, usprawnia trawienie. Pozytywnie wplywa na uklad nerwowy i wewnatrzwydzielniczy, krwioobieg i oddychanie, pomaga przy dychawicy oskrzelowej. Poprawia kolor twarzy i wygladza zmarszczki. WYKONANIE
- polóz sie na plecach, wyciagnij nogi, rece polóz wzdluz tulowia dlonmi do dolu; - przy wdechu podnies nogi do gÓlY pod katem prostym w stosunku do tulowia; - zaprzyj sie lokciami o podloge na szerokosc ramion i z1ywem podnies miednice, podpierajac ja dlonmi. Nie odtywaj glowy od podlogi. Bardzo wazne jest aby nie rozstawiac zbyt szeroko lokci (taki blad czesto popelniaja poczatkujacy), poniewaz przy szeroko rozstawionych lokciach trudniej jest utrzymac tulów w podniesionej pozycji; - opusc lekko nogi w kierunku glowy, starajac sie znalezc dla siebie najbardziej wygodny kat pomiedzy podniesionymi nogami i tulowiem, azeby bylo latwo utrzymac pozycje. Oddychaj swobodnie, jednoczesnie staraj sie przy tym gleboko i spokojnie oddychac brzuchem, wysoko podnoszac sciane brzucha; - pozostan w tej pozycji przez kilka sekund, stopniowo wydluzajac czas przebywania w tej pozycji do kilku minut. Pól swieca - pozycja odpoczynku dla zmeczonego organizmu.
20. Swieca lub brzoza (sarwangasana) Hinduska nazwa pozycji tlumaczy sie jako pozycja dla wszystkich czesci ciala. Jedna z wazniejszych pozycji jogi. Skupienie na tarczycy. 125
Przeciwwskazania. Nadcisnienie, ciezkie choroby serca, zapalenie korzeni nerwów szyjno - piersiowych. Efekt terapeutyczny. Asana pomaga utrzymac w dobrym stanie prawie wszystkie organy wewnetrzne czlowieka i dlatego jest skuteczna przy bardzo wielu chorobach. Dobrze oddzialowuje na wszystkie gruczoly wewnetrznej sekrecji, w szczególnosci na gruczol tarczycy i przytarczyczny. Bardzo skuteczna przy zlym trawieniu, jogini szczególnie podkreslaja efektywnosc tej asany przy zaparciach i zalecaja wykonywac ja przed jedzeniem, poniewaz po niej trawienie pozywienia staje sie znacznie latwiejsze. Oczyszcza krew, usprawnia kIwioobieg i ukrwienie mózgu. Wzmacnia nelWY. Pomaga przy impotencji. Odmladza, przy wykonywaniu asany, dawno utracona mlodosc i sily zyciowe wypelniaja organizm ludzi w podeszlym wieku, którzy zaczynaja czuc sie jak nowo narodzeni. Jak mówia jogini, efekt asany "jest przeciwstawny efektowi stania na nogach, w rezultacie którego sie starzejemy" . WYKONANIE - polóz sie na plecach, wyciagnij nogi, rece polóz wzdluz tulowia dlonmi do góry; - przy wydechu (tak jak przy wykonywaniu asany nr 19) powoli i plynnie podnies nogi pod katem prostym do podlogi; - zaprzyj sie lokciami o podloge (lokcie na szerokosc ramion), lekko pochylajac wyprostowane nogi do przodu, poderwij miednice z podlogi i podnies ja podtrzymujac dlonmi, dotad az nogi znajda sie w powietrzu nad tulowiem, tak jak w asanie nr 19; - zapierajac sie lokciami o podloge, umiesc podpierajace cialo dlonie na poziomie dolnych zeber tak, azeby palce serdeczne obu rak stykaly sie nad kregoslupem. Gwaltownie podnies wyprosto126
wany tulów i nogi wysoko do góry, opierajac sie tylko na przedramionach, ramionach, szyi i glowie; - wyciagnij czubki stóp do góry. Tulów powinien byc wyprostowany jak swieca, rozciagniety na jednej linii z nogami, tworzac kat prosty w stosunku do podlogi, nie wolno przy tym odrywac glowy od podlogi; - piers powinna opierac sie o podbródek, na wysokosci dolka pomiedzy obojczykami. Bardzo wazne jest zabezpieczenie ucisku podbródka na piersi, poniewaz dzieki niemu nie dochodzi do przepelnienia krwia naczyn w mózgu; - oddychaj swobodnie brzuchem, przez nos, powoli i gleboko, przy tym wysoko podnos sciane brzucha; - wychodz z tej pozycji bardzo powoli. Stopniowo opuszczajac nogi z obciagnietymi czubkami stóp, skierowanymi w strone glowy, przejdz do pozycji poziomej wzgledem podlogi, nastepnie zegnij nogi w kolanach; - rece polóz na podlodze, nastepnie powoli opuszczajac na podloge tulów i nogi. Po wykonaniu tej asany nie wolno od razu siadac! Koniecznie trzeba dla odpoczynku polezec w pozycji martwego, która bedzie opisana nizej. Przez pierwsze 10 dni wytrzymuj w tej pozycji po 10 sekund, nastepnie dodajac kazdego dnia po 1 sekundzie, doprowadz wytrzymalosc w asanie do 20 sekund. Cwiczenie to mozna wykonywac tylko 1 raz.
21. Plug (halasana), skupienie na wewnetrznych organach jamy brzusznej. Przeciwwskazania. Nadcisnienie i skrzywienia kregoslupa. Efekt terapeutyczny. Stymuluje przemiane, perystaltyke, poprawia trawienie, prace trzustki i watroby. Usprawnia prace organów klatki piersiowej (serca, pluc), a takze gruczolu tarczycy i przytarczycznego. Wzmacnia i rozciaga miesnie szyi i srodkowego odcinka kregoslupa, utrzymujac tym samym elastyczna mlodosc i ksztalt kregoslupa. Likwiduje nerwobóle, lumbago i gosciec miesniowy. Usuwa napiecie miesniowe, sprawia, ze organizm rzeczywiscie 127
sie relaksuje. Normalizuje cyrkulacje krwi w okolicy glowy, poprawia prace mózgu, leczy choroby spowodowane uszkodzeniem krwioobiegu mózgowego, usuwa bóle glowy. Pozytywnie wplywa na oczy i inne organy, umiejscowione w okolicy glowy. Zabezpiecza przyplyw energii. Tonizuje wspólczulny uklad nerwowy. Odzywia nerki, nadnercza i gruczoly plciowe. Pomaga uzyskac i utrzymac wspaniala figure. Wszystkie ruchy w tym cwiczeniu nalezy wykonywac maksymalnie powoli! WYKONANIE - polóz sie na plecach, nogi wyciagniete i zlaczone, rece polóz wzdluz ciala, dlonmi do dolu; - napnij nogi i miesnie brzucha, podnies nogi pod katem prostym do podlogi; - opierajac sie na rekach, podnies dolna czesc tulowia i zegnij w krzyzu tak, azeby nogi znalazly sie nad tulowiem; - przeciagnij nogi czubkami stóp do przodu w strone glowy, przenies nogi nad glowa, nie zginajac kolan przenies je dalej za glowe i jednoczesnie do dolu, dotad az palce stóp dotkna podlogi; - rece pozostaw w pozycji wyjsciowej, wyciagajcie je w przeciwnym kierunku, przy tym ciezar ciala przenos na górna czesc kregoslupa, co zabezpiecza pelne rozciagniecie kregoslupa i miesni pIeców. Tym, którym na poczatku trudno jest dotknac czubkami palców podlogi, moga rozchylic nogi i przeciagnac je jak najdalej moga. W miare treningu kregoslup bedzie sie rozciagal coraz bardziej, za kilka tygodni nawet sam stezaly kregoslup zacznie sie zginac i bedziecie mogli wykonywac to cwiczenie prawidlowo; 128
- pozostan w tej pozycji bez ruchu 5 sekund; - powoli przerzuc rece za glowe, zlacz palce na jej szczycie, w ten sposób kregoslup rozciaga sie jeszcze bardziej; - pozostan w tej pozycji bez ruchu 5 sekund; - polóz rece w pozycji wyjsciowej, zegnij nogi w kolanach i postaraj sie dotknac nimi czola; - stopniowo kreg po kregu opuszczajcie plecy, dotad az w calosci znajda sie na podlodze, nastepnie powoli opusc i wyprostuj nogi; - calkowicie sie rozlLlinij i odpocznij nie krócej niz 30 sekund. Stopniowo wydluzaj czas przebywania w tej pozycji, jednoczesnie cale cwiczenie nie powinno zajmowac dluzej niz 2 min.
22. Pozycja martwego (szawasana) Pozycja calkowitego rozluinienia, dajaca mozliwosc maksymalnego odpoczynku w bardzo krótkim czasie. Nalezy wykonywac ja na koniec calego zestawu cwiczen w przeciagu 5 - 10 min. Azeby nastawic sie i skoncentrowac na wykonywaniu asan, mozna ja wykonywac takze na poczatku zestawu przez kilka minut (5 - 10). Podczas wykonywania zestawu cwiczen, po 2 min. odpoczac szczególnie trudnych asanach zaleca sie przez w pozycji martwego. Pozycje ta mozna przyjmowac o dowolnej porze dnia przy odczuciu zmeczenia. Kilka minut wszawasanie zapewnia pelnowartosciowy odpoczynek. Szawasana jest bardziej pozyteczna niz sen pocIczas dnia i calkowicie go zastepuje. Efekt terapeutyczny. Jogini przypisuja tej pozycji bardzo duze znaczenie, uwazajac, ze jest to najlepsza pozycja dla przedluzenia zycia. Normuje cisnienie, usprawnia prace serca i systemu krwioobiegu. Dobrze wplywa na uklad nerwowy, pomaga przy wyczerpaniach
l-
129
nerwowych i zaburzenia:h snu, zapewnia idealny odpoczynek wszystkim ukladom orgalizmu. Pozycje ta mozna przyjnowac poza zestawem cwiczen, w przypadku jesli jestescie zmeczeni i chcecie szybko odzyskac sily. WYKONANIE
- polóz sie na plecach, )atrz do góry, wyprostowane nogi lekko rozchyl, tak aby stopy bty rozstawione na szerokosc 25 - 30 cm jedna od drugiej; wyciagnj rece (nie dotykajac tulowia) dlonmi do góry; bardzo wazne jest aby glowa lezala równo, poczatkujacy zwykle za bardzo podnoza do góry podbródek; - zamknij oczy, na chvHe gwaltownie napnij wszystkie miesnie ciala, wlaczajac miesnie tvarzy, nastepnie rozluznij wszystkie miesnie jednoczesnie, glowa wówczas powinna byc lekko pochylona w prawo lub w lewo. Cbjawem rozluznienia jest odczucie przyjemnego ciezaru i ciepla N kazdej czesci rozluznionego ciala; - w myslach przejdz pc miesniach calego ciala, azeby sprawdzic rozluznienie. Zacznij od :oniuszków palców stóp i kolejno powoli przesuwaj sie do gÓlY lO kazdej nodze do stawów biodrowych, nastepnie po kolei przepz wzdluz obu rak, od koniuszków palców do ramion, po tuloviu z dolu w góre i po miesniach szyi i twarzy. Na poczatku trzeba b
130
Rozdzial 5 BADZ OPTYMISTA. MYSL POZVfYWNIE Trzecia przyczyne powstawania zaparc stanowia czynniki psychogenne i neurogenne: napiecie nerwowe, stres, negatywne emocje (gniew, zal, leki itp.), które oslabiaja perystaltyke. Wiemy juz, ze system nerwowy odgtywa ogromna role w funkcjonowaniu ukladu trawiennego. Musimy wobec tego nauczyc sie pracowac ze swoimi negatywnymi emocjami, bo powodów, które je wywoluja, niestety dzisiaj nam nie brakuje. Spróbuj zachowac stan równowagi emocjonalnej w kazdej sytuacji. Jak to zrobic? Oto kilka praktycznych rad.
Nie przemecza; sie. Przestrzega; rezimu pracy i wypoczynku Wydawaloby sie, ze rezim nie ma nic wspólnego z naszymi emocjami. Otóz, przestrzeganie rezimu jest niezwykle wazne, by zachowac dobry nastrój, poniewaz rezim zapobiega przemeczeniu i jego skutkom: rozstrojowi nerwowemu, pogorszeniu ogólnego stanu zdrowia, oslabieniu systemu immunologicznego i mnóstwa zwiazanych z nim chorób. Rezim, oznacza przestrzeganie okreslonego rytmu w rozkladzie dnia, pracy i wypoczynku. Rezim zaklada pojecie aktywnego wypoczynku, który w odróznieniu od pasywnego, ulatwia wszelkie dzialanie, pozwala maksymalnie wykorzystac mozliwosci organizmu. Wypoczynek, o którym nigdy nie pamietamy, gdy jestesmy zdrowi jest absolutnie niezbedny, aby chorób uniknac. Ulóz plan dnia. Uwzglednij swój indywidualny rytm snu, pracy, zajec, obowiazków rodzinnych, przerw w czasie pracy, relaksu. Prawidlowy rezim bazuje na zdrowym snie. Aby sen byl mocny i zdrowy, starajmy sie klasc i wstawac o tej samej porze. Dla calkowitego wypoczynku dorosly potrzebuje 7-8 godzin snu. Najlepsza pora snu jest czas od godz. 22-23 do 6-7 rano. Pamietajmy równiez o przestrzeganiu podstawowych, znanych wszystkim zasad: przed snem unikamy jedzenia, pracy fizycznej i umyslowej, napojów pobudzajacych (kawy, herbaty itp.). Dobrze sie spi w przewietrzo131
nym pokoju, a jeszcze lepiej nauczyc sie spac przy otwartym oknie. Wykorzystaj kazda okazje do krótkiego spaceru przed snem. Wystarczy nawet 10-15 minut. W czasie pracy, niezwykle pomocne sa krótkie przerwy: wstan, zrób kilka kroków, odetchnij gleboko, wypij szklanke wody. Polepszy to krazenie, zregeneruje sily i energetyke, pomoze w przezwyciezeniu stresu, a nawet wzmocni system immunologiczny.
Naucz sie zmieniac myslenie negatywne na pozytywnie Dlaczego mówi sie, ze negatywne emocje nas zabijaja? Otóz badania wykazaly, ze negatywne emocje (lek, smutek, przygnebienie, zlosc, zal, nienawisc) przezywane przez dluzszy czas niszcza system immunologiczny. Zmniejszaja one ilosc komórek ochronnych i obnizaja przez to zdolnosci organizmu do walki z róznymi chorobami. W skutek dluzszego oddzialywania na czlowieka wlasnych, negatywnych emocji moga rozwinac sie zaparcia, wrzody zoladka, migreny, astma, zawal i nawet nowotwOty. Udowodniono naukowo, ze optymisci zyja dluzej. "Gdy chory ciqgle sobie wmawia, ze nigdy nie wyzdrowieje, rzeczywiscie nie wyzdrowieje bedzie niósl swoje choroby do grobu" pisal Paul Bregg. Nigdy nie pozwalaj sobie na mysli o niewyleczalnosci choroby. Wrecz przeciwnie, powtarzaj sobie wielokrotnie w ciagu dnia, ze na pewno wyzdrowiejesz, ze z kazdym dniem czujesz sie coraz lepiej, ze jelita pracuja coraz lepiej i lepiej, "zegarek wedlug nich mozna sprawdzac". W ten sposób programujemy swoja podswiadomosc na wyleczenie. Jeszcze Marek Aureliusz nauczal, ze mysli ksztaltuja nasze zycie. Sa osoby, które ciagle sa niezadowolone z wszystkiego - z siebie, z zycia, z otoczenia. Ich dewiza zyciowa: "Nigdy nie mam szczescia". Swiadomosc pechowca rzeczywiscie przyciaga niepowodzenie, podobnie jak slup na poboczu drogi przyciaga zlego kierowce, który boi sie w niego wjechac. Takie osoby sa zawsze nieszczesliwe, maja pretensje do wszystkich naokolo. Zawsze sa w zlym humorze, czuja sie bezradni i pelni leku. Bez przerwy wsluchuje sie w siebie, analizuje kazde swoje odczucie i interpretuje je w sposób katastrofalny. Jakiekolwiek, nawet nieistotne wydarzenia, wywoluja u nich lek, przygnebienie i inne podobne emocje, co wywoluje rzeczywiste pogorszenie zdrowia. Powstaje
i
132
zamkniete kolo. Zaczynaja oni biegac od lekarza do lekarza, brac mnóstwo lekarstw. Samopoczucie ich ulega pogorszeniu, poniewaz kazde lekarstwo ma rózna skutki uboczne. Pesymizm i strach sa bardzo niebezpieczne. Taki stan psychiczny przyspiesza rozwój istniejacych juz chorób i stymuluje powstawanie nowych.
Nauczmy sie pozbywac sie negatywnych emocji Trzeba przede wszystkim zrozumiec, ze wiekszosc naszych emocji zwiazana jest nie z konkretnymi wydarzeniami, ale z uksztahowanym od lat wczesnego dziecinstwa systemem pogladów, wyobrazen i ocen tych wydarzen. Oceny sa czesto nieprawidlowe, nieadekwatne do rzeczywistej sytuacji, zbyt dramatyzuja zwyczajne wydarzenia. Walke z negatywnymi emocjami nalezy zaczynac od zmiany systemu wartosci. Pamietaj, ze prawie kazde wydarzenie ma dwie strony - dobra i zla, staraj sie wiec zawsze, w kazdej sytuacji zauwazac pozytywna strone. Rozwijaj w sobie takie cechy, jak zyczliwosc, wrazliwosc, zrozumienie innej osoby, tolerancje. Nauczcie sie wybaczac i zapominac o urazach, tolerowac wady innych. Wazne jest umiec analizowac wlasne poglady i zastanawiac sie nie nad zachowaniem sie innych, lecz nad wlasna ocena tego zachowania. Czesto bywa ona mylna. Powoli, cierpliwie i wytlwale staraj sie wypierac negatywne mysli i zmieniac je na pozytywne. Na przyklad, mysl: "Zawsze mam pecha!", natychmiast odrzuc i powtórz kilka razy: "Staje sie szczesciarzem, ostatnio wszystko mi sie udaje". Jeszcze jedna mysl, z która trzeba walczyc. "Starzeje sie bezpowrotnie trace zdrowie". Natychmiast zastap taka mysl inna, np.: "Nareszcie zaczalem
i
prowadzic zdrowy tryb zycia: ruch, joge, gimnastyke, prawidlowe odzywianie; sa teraz dla mnie niezbedne. Dzieki temu staje sie coraz zdrowszy, energiczniejszy, wesoly. Staje sie coraz mlodszy. Osiagnalem stan zdrowia i ducha, jakie mialem w wieku 25 lat i tak zostanie juz ha zawsze". Powtarzaj to wielokrotnie, aby te afirmacje staly sie twoimi myslami i niezachwianym przekonaniem, ze tak rzeczywiscie jest. Wielokrotne powtarzania pozytywnych twierdzen i wypieranie negatywnych mysli, zetra utrwalone w naszej swiadomosci stare schematy i zapisza nowe - pozytywne. Nasze cialo zawsze jest poslusz133
ne rozkazom naszej swiadomosci, zarówno pozytywnym, jak i negatywnym, dlatego swiadomosc musi wysylac tylko pozytywne rozkazy. Miliony komórek naszego organizmu czekaja na rozkazy, by natychmiast je wykonac. Dzieki temu mozemy swiadomie wplywac na funkcjonowanie kazdej komórki naszego organizmu i wplywac na stan naszego zdrowia poprzez uruchomienie pewnego programu dla organizmu. Trzeba zdawac sobie sprawe, ze umysl stanowi czynnik kontrolujacy, który moze uleczyc chorobe, ale moze tez ja wywolac. Naucz swój umysl madrze kierowac zyciem, wtenczas zapewnione beda zdrowie i sukcesy w tym zyciu. Naucz sie cenic najwazniejsze wartosci zycia - ognisko domowe, oddanych przyjaciól, zdrowie i cieszyc sie z tego, co posiadasz. Naucz sie widziec dobre rzeczy, których zwykle nie zauwazamy. Naucz sie cieszyc ze wszystkiego, znajdowac dobro wszedzie, cieszyc sie ze slonecznego dnia i z niepogody. "WprzY1'odzie nie ma zlej pogody, jest pogoda dobra i bardzo dobra ". Naucz sie cieszyc z zycia w kazdej sytuacji, która jest nam dana. Koncentruj sie na tym, co masz, a nie na tym, czego nie masz. Przyjmuj zycie jako dar, a nie cos, co nam z góry sie nalezy. Wszystko bedzie w porzadku, jesli nauczycie sie doznawac odczucia wdziecznosci za wszystko co sie z wami dzieje. Pamietaj, ze rezultaty leczenia i samoleczenia w duzej mierze zaleza od nastroju, wiary w swoje sily, w stosowane metody leczenia i w jego pozytywny rezultat. Bez tej wiary nie warto zaczynac. Pamietaj, jesli uwazasz, ze mozesz osiagnac jakis konkretny cel, na pewno to osiagniesz. Optymizm i wiara w zwyciestwo - to konieczne warunki do wyzdrowienia. Pozytywne emocje - smiech, radosc, milosc powoduje w mózgu produkcje szczególnych substancji - endorfin, które nazywane sa potocznie "hormonamiszczescia". Endorfiny pomagaja organizmowi walczyc z chorobami. Przede wszystkim, stymuluja one system immunologiczny.
Jak szybko wywolac pozytywne emocje? Istnieja znane sposoby, które pomagaja wywolac pozytywne emocje. (I, 'miech, Sprzyja dobremu nastrojowi. Aby go wywolac i poI, I" \ l Il.lsl rój, podejdzcie do lustra i podniescie kaciki ust do
134
gÓty, wyobrazajac sobie usmiech, tak jak zwykle przedstawiany jest na tysunkach z usmiechnietymi pyszczkami. Jesli inaczej nie wychodzi, to podniescie kaciki ust palcami. Wyobraicie sobie usmiech raz, drugi, trzeci i prawdziwy usmiech na pewno sie pojawi i poprawi sie samopoczucie. Ruch (kazdy jego rodzaj). Ruch stanowi najlepsze lekarstwo na negatywne emocje. Emocje sa zwiazane z miesniami i odwrotnie. Aktywnosc fizyczna pomaga zuzyc nadwyzke hormonów, "wyprodukowanych" przez negatywne emocje. Dlatego, poprzez spacer, jogging, plywanie, jazde na rowerze, podskoki, taniec, cwiczenia gimnastyczne, zwyczajne chodzenie po schodach, szybko zlikwidujesz napiecie i podniesiesz swój nastrój. Muzyka tez jest czynnikiem podnoszacym nastrój, poniewaz zapobiega wstrzymaniu tytmów biologicznych w trakcie procesów fizjologicznych w organizmie (oddychania, krwioobiegu i innych). Spokojna, melodyjna muzyka uspokaja. Zmiana jednej dzialalnosci na inna, szczególnie zwiazana z hobby, odwraca uwage, uspokaja, polepsza nastrój. W mózgu pojawia sie nowe iródlo pobudzenia, które hamuje i uspokaja stare. Krótka glodówka powoduje zadziwiajace uczucie lekkosci i mlodosci. Zycie zaczyna nas cieszyc i inttygowac. Smiech. Czytanie, ogladanie lub sluchanie czegos komicznego, tez bardzo pomaga. Znane sa przypadki wyleczenia z ciezkich chorób przy pomocy smiechu.
Uprzedzajcie stresowe sytuacje. Pomoga wam dwa sposoby usuwajace natycluniast negatywne emocje: 1. Przysiady. Zrób kilka przysiadów z przedluzonym wydechem w momencie przysiadu. Nastepnie, pochodi wolno, wymachujac rekami i nogami. Zrób krótki wdech, krótki wydech i tak wolno jak potrafisz - dlugi wdech. 2. Mocne scisniecie piesci. Szczególnie skuteczny przy wybuchach silnego gniewu lub wscieklosci. Scisnij dlonie w piesci z calej sily. Trzymaj napiecie do konca wydechu, po czym rozluinij sie. Powtórz to 10 razy do wystapienia silnego zmeczenia. Mozna po prostu wczepic sie palcami w blat stolu lub oparcie krzesla i sciskac z calych sil. Wysilek spali negatywne emocje, a stres minie. 135
Rozdzial 6 TRENING AUTOGENNY UWOLNI OD ZAPARC I WIELU INNYCH CHORÓB
Stresów uniknac nie sposób. Wspomniane wczesniej metody pozbycia sie negatywnych emocji zmniejszaja skutki stresów, lecz nie ratuja przed zniszczeniem systemu, który produkuje hormony stresu. Hormony te sluza do aktywizowania wszystkich czynnosci organizmu w czasie stresu. Dlatego nazywamy je "awaryjnymi", poniewaz pomagaja organizmowi w walce z czynnikami wywolujacymi stres. Aby do tego wyniszczenia nie doszlo, trzeba zastosowac metode, która pomoze organizmowi nie tylko likwidowac reakcje stresowe, ale i nie spostrzegac sytuacji jako stresowej. Poprzez ta metode organizm uczy sie spokojnie reagowac na kazda sytuacje. Metoda ta jest trening autogenny. Trening autogenny, wprowadzony przez niemieckiego lekarza Szulca w 1932 roku pozwala przy pomocy centralnego ukladu nerwowego kontrolowac i ukierunkowywac oddZialywanie na choty organ lub na caly system za pomoca formul autosugestii. Metoda jest bardzo znana na calym swiecie. Do dnia dzisiejszego zostaly zgromadzone dane kliniczne, które swiadcza o tym, ze trening autogenny normalizuje róznorodne procesy zyciowe organizmu, w tym procesy przemiany i najwazniejsze - zwieksza efektywnosc innych metod leczenia. Poprzez trening autogenny, za pomoca mentalnego powtórzenia krótkich, werbalnych formul autosugestii, pozwala czlowiekowi wywolywac stan relaksacji lub rozluinienia poprzecznie prazkowanej i gladkiej muskulatuly. Na tle rozluznionych miesni mózg przyjmuje jakiekolwiek sugestie i wykonuje je. W tym stanie miesni, mózg przyjmuje i wykonuje kazde rozkazy. Pojawia sie mozliwosc oddzialywania na rózne, w tym odruchowe funkcje organizmu, które w stanie zwyczajnym nie poddaja sie mentalnemu oddzialywaniu. Formuly autosugestii nalezy powtarzac w myslach zupelnie 136
spokojnie, bez przesadnej koncentracji uwagi i bez napiecia emocjonalnego. Nie wolno powtarzac tych slów na glos, poniewaz dzwiek wlasnego glosu moze rozpraszac uwage. Cwiczenie wykonuje sie z zamknietymi oczam.i. Formuly powtarzamy na wydechu. Przed cwiczeniem, zdejmujemy wszystkie rzeczy, które nas krepuja i uciskaja: ubrania, paski, bransoletki. Nastrajamy sie na pokój. Wyobrazenie pokoju, zalezy od osobowosci. Moze kojarzyc sie z niebieskim niebem, zielona kwitnaca laka itp. Na poczatku najlepiej cwiczyc w zacienmionym, cichym pomieszczeniu, z pustym zoladkiem, nie wolno pic przed cwiczeniem napojów pobudzajacych (kawy, herbaty). Pózniej, opanowawszy ta metode, bedziecie mogli wywolywac u siebie potrzebny stan w dowolnym miejscu i czasie. Na poczatku seanse treningu autogennego powinny trwac 1-2 minut, pózniej mozna przedluzac je do 10 minut. Najlepiej cwiczyc 2 razy dziennie - rano, od razu po przebudzeniu i wieczorem, przed zasnieciem, lezac w lózku na plecach. Glowe trzeba polozyc na niskiej poduszce i lekko przechylic na bok (w przeciwnym razie miesnie szyi beda napiete). Rece lekko zgiac w lokciach i swobodnie ulozyc wzdluz ciala, dlonmi do dolu. Nogi vvyciagnac, lekko rozchylic i nieznacznie zgiac w kolanach. Po jakims czasie mozna bedzie cwiczyc w dzien siedzac na krzesle w pozycji "woznica na dorozce". Glowe opuscic, korpus lekko pochylic do przodu, opuscic ramiona, rece polozyc na kolanach, zeby sie ze soba nie stykaly, kiscie rak swobodnie zwisaja z kolan. Nogi rozstawcie, zegnijcie rozluznione kolana pod katem rozwartym i lekko rozsuncie czubki stóp na strony (to ostatnie jest bardzo wazne). Trening autogenny mozna przeprowadzic dwoma sposobami.
Pierwszy wariant (wg schematu "pokój - ciezar - cieplo") W tym zestawie trzeba nauczyc sie szesciu cwiczen. Kazde cwiczenie zaczynaj od zdania: "jestem calkowicie spokojny". Cwiczenie 1- wywolywanie uczucia ciezaru, zwiazane z rozluznieniem miesni. Zaczynaj od prawej reki. Powtarzaj w myslach 6 razy: " moja prawa reka staje sie ciezka". Wyobraz sobie, jak stopniowo miesnie reki rozluzniaja sie, zaczynajac od konców palców. Nastepnie w myslach powiedzcie sobie "jestem calkowicie sp 0137
kojny". Powtórz to samo dla lewej reki, kolejno dla obu nóg, ciala, twarzy. Zawsze rozluzniamy miesnie z dolu do góry. Za kazdym razem, przed rozluznieniem kolejnej paltii miesni, powtarzamy zdanie: "jestem calkowicie spokojny". Na kazda czesc (reka, noga, cialo) wykonujcie po 3 cykle. Wszystko nalezy wykonywac stopniowo, do rozluznienia kolejnej czesci mozna przejsc dopiero gdy osiagniemy zadowolenie w poprzedniej czesci. Nalezy po prostu rozluznic miesnie twarzy i lekko rozchylic usta, jezyk powinien spokojnie lezec w ustach. Szybkosc opanowania cwiczenia jest wyjatkowo indywidualna. Jedni osiagaja efekt pierwszego dnia, drugim potrzeba 1 - 2 tygodnie, a niektórym (jest ich bardzo malo) 3 - 4 tygodnie. Po zakonczeniu cwiczenia powiedz sobie w mysli: "rece sq napiete, oddech gleboki, jestem rzeski i gotowy do pracy", przeciagnij sie, otwórz oczy, wstan. Wykonac to trzeba we wskazanej kolejnosci, jesli otworzysz oczy wczesniej, wyjscie nie bedzie calkowite i na jakis czas zostanie uczucie ciezaru. Cwiczenie 2 - Opanowawszy cwiczenie 1, nauczywszy sie wywolywac odczucie ciezkosci, przejdzcie do wywolania odczucia ciepla. Powtarzamy w myslach 6 razy: "moja prawa (lewa) reka (noga) jest ciepla. "Po kazdej partii nie zapominaj powtórzyc: "jestem calkowicie spokojny". Po wywolaniu ciepla w rekach i nogach, przenies to uczucie na cale cialo. Jesli nie uda sie wywolac odczucia ciepla, mozna przed cwiczeniem wykonac ciepla kapiel dla rak i nastepnie wywolac odczucie ciepla, wyobrazajac sobie, ze moczycie rece (nogO w cieplej wodzie. Mozna ogrzac rece w inny sposób - na kalOlyferze lub wyobrazcie sobie, ze czesci nad któlYmi pracujecie (rece, nogi, tulów) oklyte sa ciepla, puchowa koldra. Gdy nauczysz sie latwo wywolywac uczucie ciezaru i ciepla, polacz cwiczenie 1 i 2 w jedno: "rece i nogi sq ciezkie i cieple" i odczucie bedzie osiagalne od razu, bez powtórzen. Po opanowaniu cwiczenia 1 i 2 rozszerz formule: "jestem calkowicie spokojny", dodajac: "i bede spokojny w kazdej sytuacji, odpoczywam". Zrelaksuj sie i zaczynaj . .Cwiczenie 3 - unormowanie pracy serca, normalizacja lytmu czynnosci sercowych. Powtarzaj 6 razy, jedna z formul do wyboru: "serce bije mocno i spokojnie", "serce pracuje rytmicznie, jak silnik", "tetno 138
rytmiczne, równe". Po 6 powtórzeniach wypowiedz formule spokoju i wypoczynku. Na poczatku wykonujcie wszystko po 3 cykle. To cwiczenie zazwyczaj opanowuje sie bardzo szybko. Cwiczenie 4 - regulacja oddechu. Poprzez to cwiczenie regulujemy rytm oddychania zblizajac go do oddechu spiacego. Technika jest taka sama, jak w poprzednich cwiczeniach. Fonnula brzmi: "oddech równy, spokojny, lekki, przyjemny". Cwiczenie 5 (najbardziej dla was aktualne) - wplyw na organy jamy brzusznej. Zacznij od tego, ze urnieszczasz w formule kolejno wszystkie organy uczestniczace w trawieniu: zoladek, trzustka, watroba, dwunastnica, jelito cienkie i jelito grube, jelito proste. Zacznij od zoladka: "zolqdek pracuje normalnie" i tak dalej. O kazdym organie trzeba powiedziec przynajmniej, ze pracuje jak zegarek. Aby wzmocnic efekt, dolacz szczególy dotyczace konkretnej funkcji kazdego organu, jesli zapomnieliscie, to zajrzyjcie do odpowiedniego rozdzialu I czesci ksiazki. Powiedz koniecznie o doblym trawieniu i wchlanianiu, o dobrej perystaltyce, dobrym przechodzeniu zawartosci jelit, brakiem zatrzymywania mas pokarmowych. Nie zapominaj skonczyc twierdzenie o regularnej defekacji 2-3 razy na dobe. Pózniej przejdz do narzadów moczoplciowych. Osoby starsze moga dodawac, ze dany organ pracuje jak u zdrowego 25-letniego czlowieka. Zaleca sie mówic o wieku 25 lat, poniewaz wlasnie w tym wieku organizm funkcjonuje najlepiej. Cwiczenie 6 - wplyw na naczynia mózgowe. Formula: "moje czolo jest przyjemnie chlodne". Po wypowiedzeniu w myslach tej formuly na skroniach i na czole powinno pojawic sie uczucie przyjemnego chlodu. W tym przypadku bardzo wazne jest, aby wypowiedziec formule prawidlowo. Jesli, zamiast slów: "czolo jest przyjemnie chlodne" powiemy w mysli: "czolo jest zimne", w rezultacie nastapi zbyt mocne zwezenie naczyn, moga wystapic np. migrena, zawroty glowy, a nawet utrata przytomnosci. W 10% przypadków, nawet po formule zawierajacej slowa o przyjemnym chlodzie moze pojawic sie ból glowy. Zwykle dzieje sie tak przy zaburzeniach wegetatywnych. W tym przypadku nalezy zamiast uczucia przyjemnego chlodu wywolywac uczucie lekkiego przyjemnego ciepla. Kazde cwiczenie nalezy konczyc wychodzac ze stanu relaksacji 139
w sposób opisany po 1 cwiczeniu. Sukces przyniosa tylko systematyczne i wytrwale cwiczenia. Jest to klasyczny system, zaproponowany przez twórce metody treningu autogennego, Szulca. Gdy wszystkie 6 cwiczen zostanie opanowane, mozna przejsc do skróconego wariantu, mówiac do siebie w taki sposób: "Pokój, cieza1~ cieplo. Czolo jest przyjemnie chlodne. jestem calkowicie spokojny bede spokojny w kazdej sytuacji. Serce, pluca narzqdy moczoplciowe pracujq spokojnie rytmicznie. Organy trawienne funkcjonujq idealnie, kazdy produkt zostaje trawiony w odpowiednim miejscu calkowicie przyswojony. Perystaltyka jest dobra. Ewakuacja odchodów defekacja jednoczesna odbywa sie w normalnym tempie". Nastapi czas, gdy za pomoca treningu autogennego potrafisz nie tylko zrelaksowac sie, ale i przezwyciezyc ból, strach, zmeczenie. Nauczysz sie ukienmkowanie wyznaczac sobie dowolne formuly (oczywiscie za kazdym razem jedna) i oddzialywac na chore organy i zaklócone czynnosci. Na przyklad, pozbyc sie zaparcia mozemy powtarzajac: "moje jelito pracuje jak zegarek, mam wypróznienie 3 razy dziennie" i wymieniajac konkretna pore, dla was najlepsza, zawsze ta sama· Trening autogenny pozwala skupiac wszystkie sily na najwazniejszej w tym momencie sprawie. Formuly musza brzmiec pozytywnie, bez slowa "nie". Jest to bardzo wazne, poniewaz mózg nie przyjmuje negacji. Nie wolno mówic: "nie chce palic", nalezy mówic: "palenie jest mi obojetne". Rano mozna programowac pozytywne emocje i wspanialy nastrój na caly dzien, a wieczorem spokojny sen. Oprócz tego mozecie korzystac z autogennego treningu dla wypracowania adekwatnej reakcji na stresowe oddzialywanie, co takze stworzy przeslanki, odpowiednie dla zachowania i zyskania zdrowia ogólnie i dla ozdrowienia organów trawienia w szczególnosci.
i
i
i
i
i
Drugi wariant treningu autogennego wedlug schematu "napnij - rozluznij" Niektórzy, zwlaszcza cierpiacy na niskie cisnienie, nie lubia uczucia ciezaru i ciepla, dlatego powinni relaksowac sie w inny sposób. Pozycja wyjsciowa jest taka sama. Lezac na plecach, zaczynaj rozluznienie od palców nóg. Skup uwage na palcach nóg. Robiac 140
wdech, podkurcz palce nóg i napnij je, na wydechu rozluznij je. Powtórz 2-3 razy. Zapamietaj swoje odczucia. Napnij na wdechu miesnie lydek, na wydechu je rozluznij. Powtórz. Dalej - przenos swoja uwage kolejno na miesnie bioder, brzucha, posladków, klatki piersiowej, pleców. Potem przenies uwage na rece. Zaczynajac od palców rak, przejdz do ramion, miesni szyi, zwróc szczególna uwage na miesnie z tylu glowy, bo one bardzo czesto bywaja naprezone i przeszkadzaja w rozluznieniu. Przejdz do miesni twarzy. Na wdechu napnij wszystkie miesnie twarzy, zacisnij powieki, scisnij szczeki, na wydechu rozluznij twarz, poczuj cieplo. Wyobraz sobie swoja cere, gladka i mloda. Na wdechu, napnij jezyk i uciskaj nim podniebienie. Na wydechu opusc jezyk i rozluznij go. Obracaj oczami w kierunku wskazówek zegara, w kierunku przeciwnym do wskazówek zegara, do góry, do dolu, w lewo i w prawo. Rozluznij oczy. Przez caly czas, napinajac i rozluzniajac miesnie, nie zapominaj zamiast slów "ciezkie" i "cieple" w myslach mówic o rozluznieniu, na przyklad "palce prawej (lewej) nogi sa rozluznione" po czym za kazdym razem powtarzaj formule spokoju. Po opanowaniu rozluznienia miesni ciala i twarzy przejdz do skróconego schematu. Napinaj i rozluzniaj wszystkie miesnie ciala, jednoczesnie powtarzajac formule: "jestem calkowicie spokojny, wszystkie moje mie-
snie sq rozluznione". Po opanowaniu metody rozluznienia wszystkich miesni ciala postepuj w taki sposób, jak w I wariancie treningu autogennego. Wykonaj cztery pozostale cwiczenia, poswiecajac wiecej czasu na prace z ukladem pokarmowym. Cwiczenia powinny byc zródlem radosci. Po kazdym etapie odpocznij, nie spiesz sie wykonac wszystkich cwiczen naraz. Rób takie przerwy, by odczuwac po wykonaniu cwiczen wyrazna przyjemnosc. W pierwszym tygodniu zajec czas pracy z kazda czescia ciala nie powinien przekraczac 5 sekund, natomiast stopniowo mozna go wydluzac. Warto wypróbowac obydWie metody i wybrac taka, która bardziej nam odpowiada. Dla wiekszosci ludzi latwiej i przyjemniej, a przy niskim cisnieniu lepiej dla zdrowia opanowac druga metode rozluzniania. 141
Tylko 2-3% osób nie moze opanowac tych metod treningu autogennego. Przed zakonczeniem treningu wykonaj ostatnie cwiczenie - mobilizujace. Powtarzaj mentalnie: "jestem wypoczety, odczuwam w calym ciele przyplyw energii, moje miesnie sq mocne i sprezyste, mysli sq jasne, jestem gotowy do dzialania ". Zrób gleboki wdech, mocny wydech. Wstan. Otwórz oczy. Pozostaje dodac iz formul autosugestii nie nalezy w siebie wbijac, im sie trzeba poddac lub poswiecic. Azeby osiagnac sukces, niezbedny jest calkowity brak wysilków, poniewaz wola powinna pozostac z boku. U niektólych negatywna reakcje moze wywolac imperatywnosc formul autosugestii. W takich przypadkach nalezy zlagodzic formuly. Na przyklad zamiast frazy ,Jestem calkowicie spokojny", mozna posluzyc sie fraza "Niech bede calkowicie spokojny" i dalej w tym sensie. W jakimkolwiek wariancie, myslcie o zwyciestwie nad choroba, szybkim wyzdrowieniu, wierzcie w to, a sukces przyjdziel W myslach wyobrazajcie sobie swoje cialo mocnym, silnym i zdrowym, a ono takim sie stanie. Obrazowe wyobrazenia znacznie przyspiesza osiagniecie sukcesu. Na przyklad mozecie sobie wyobrazic, jak oddzielne nie duze odcinki jelita grubego kurcza sie, zaciskaja i przepychaja zawartosc, która sie w nich znajduje do wyjscia. Zawaltosc jelit tez mozna bardzo obrazowo sobie wyobrazic. Zamiast jelit w myslach mozna wyobrazic sobie cyferblat z ruchomymi strzalkami; kiedy strzalki osiagaja wyznaczona godzine, wyobrazcie sobie odczucie parcia i pójscia do toalety. Przez jakis czas, w rzeczywistosci o okreslonej godzinie pojawiaja sie parcia. Ogólnie metoda ta daje nieograniczone mozliwosci dla polotu fantazji. Im bardZiej jaskrawe beda wyobrazane obrazy, tym szybciej osiagniecie pozadany rezultat. Dla wiekszego efektu, mozna wczesniej rysowac potrzebne obrazki na kartce, wówczas bedzie latwiej rysowac je w wyobrazni. Trening autogenny pomoze zmienic cie w nowego, zdrowego, r:ldosnego i dobrego czlowieka, którego umysl przejal dowództwo n~ld cialem. T:lki podzial ról pozwoli wyleczyc choroby, z którymi leki far1ll.lkoiogk"znc nie moga sobie poradzic i pomoze zapobiec powsta142
waniu i rozwojowi nowych chorób. Koniecznie przywróccie odruchowe parcie na defekacje. Ignorowanie i tlumienie parc przy defekacji takze odnosi sie do psychogennych czynników. Prowadza do zaniku odruchu, zabezpieczajacego regularna, codzienna defekacje przykladowo w jednym i tym samym czasie. Zanik tego odruchu zawsze poprzedza zaparcie. Pamietajcie o jego waznosci i nie dopuszczajcie do zaniku odruchu, a jesli do tego juz doszlo, postarajcie sie koniecznie go zatrzymac. Dlatego nalezy rano, od razu po wstaniu z lózka wypic 1 - 2 szklanki cieplej lub chlodnej wody (jak kto wolO, pójsc do toalety i troche poczekajc na pojawienie sie stolca. Za jakis czas odruch powróci i stolec bedzie sie pojawiac zaraz po tym jak wypijecie wode. O ile, jak wiecie, dla oczyszczenia organizmu od substancji toksycznych jednorazowy stolec w ciagu dnia nie wystarcza, wskazane jest, aby wypracowac odruch jeszcze na 1 - 2 defekacje w trakcie dnia. Mozna to zrobic przy pomocy chlodnej (przy atonicznych zaparciach) lub cieplej (przy skurczowych zaparciach) mikrowlewek (po 0,5 kubka wody), które nalezy wprowadzac po jedzeniu. Mikrowlewki zaleca sie laczyc z 3 minutowym gwaltownym wypychaniem sciany brzucha przy wdechu i tak samo gwaltownym wciaganiem jej przy wydechu, w rezultacie czego masowane sa organy jamy brzusznej. Zazwyczaj odruch wypracowuje sie w przeciagu 2 - 3 tygodni. Bardziej szczególowo na ten temat zostalo napisane w rozdziale poswieconym masazowi brzucha. Trening autogenny pomoze w wyksztalceniu utraconego odruchu defekacji. Wprowadz krótkie afirmacje w rodzaju: "kazdego ranka, po tym, jak wstaje z lózka ..." lub" po tym, jak wypijam 12 szklanki wody ..." lub "od razu po sniadaniu odczuwam parcie na stolec". Ukladaj najlepsze dla siebie afirmacje, a odruch na pewno sie pojawi. Reasumujac, zostaly omówione 3 glówne elementy, z któlych sklada sie zdrowy tryb zycia - o odzywianiu, ruchu i pozytywnym mysleniu. Istnieje jednak sporo dodatkowych metod, które sa pomocne w zapobieganiu i leczeniu chorób systemu trawiennego, a w szczególnosci zaparcia. 143
CZESC OSi fi
'T(V 'A-
D
NATURALNE METODY OD1WARZANIA NORMALNE} PRACY PRZEWODU POKARMOWEGO 1. MASAZ I AUTOMASAZ PRZY ZAPARCIACH
masaz w odróznieniu
od masazu robimy sobie samodzielidentyczne, z tym,brzusznej ze autoorganów jamy mozemy zastosowac masaz brzucha. Masaz brzucha normalizuje i stymuluje czynnosci jelita. Masaz brzucha wykazuje mechaniczne i odruchowe oddzialywanie. Mechaniczne oddzialywanie masazu polega na przyspieszeniu przesuniecia zawartosci jelita, przyspieszeniu wytwarzania soków zoladkowych, poprawie wchlaniania i usprawnieniu przyswajania pokarmu. Odruchowo masaz wzmacnia perystaltyke jelita. W rezultacie pokann zostaje strawiony bardziej efektywnie, a resztki niestrawionego pokarmu szybciej wydalane sa z jelita grubego. Przeciwwskazania: bolesnosc organów wewnetrznych podczas dotyku, nudnosci, wymioty i inne symptomy zaostrzenia procesu zapalnego; sklonnosc do krwotoków; gruilica jelit i otrzewnej; opuchlizna organów jamy brzusznej; u kobiet ostre i podostre procesy zapalne w okolicy malej miednicy, ciaza, okres poporodowy lub poaborcyjny (w przeciagu 2 miesiecy).
Techniki i automasazu sa nie. Przymasazu róznych schorzeniach
145
2. NA}PROSTSZE METODY AUTOMASAZU BRZUCHA PRZY ZAPARCIACH Na poczatku rozpatrzymy najprostsze metody automasazu, od któlych najlatwiej zaczac i które nie wymagaja specjalnych sposobów masazu.
Metoda medycyny ludowej automasazu brzucha Rano, po przebudzeniu, owin prawa reke, namoczonym w zimnej wodzie i dobrze wykreconym recznikiem i lezac, lekko naciskajac, masuj prawa strone brzucha w kierunku z dolu do góry, 5-10 razy zaczynajac od prawej okolicy biodrowej, konczac na prawym podzebrzu. Zalóz mokiy recznik na lewa reke i 5-10 razy masuj lewa strone brzucha z gÓIY na dól od lewego podzebrza do lewej okolicy biodrowej. Stanowi to 1 cykl. Powtórz cykl w tej kolejnosci 3-4 razy. Przy takim masazu pozostaly kal zostaje mechanicznie przesuniety z jelita grubego do jelita prostego. Po ukonczeniu procedUlY ubierz sie, pochodz po mieszkaniu i pózniej spokojnie nie napinajac sie posiedz na sedesie. Wykonuj te czynnosci przez kilka dni z rzedu, dopóki nie wystapi defekacja. W pierwszych dniach stolec zazwyczaj sie nie pojawia, dlatego nic wiecej nie róbcie do nastepnego ranka, kiedy bedzie mozna powtórzyc masaz i tak przez kilka dni. Po wystapieniu pielwszej defekacji, zaparcie mija. W dniach, kiedy robimy masaz nie wolno uzywac srodków przeczyszczajacych. Zamiast tego, nalezy co wieczór, nie wczesniej, niz 2 godziny po jedzeniu, robic lewatywe, a rano na czczo, godzine przed sniadaniem, wypijac 1-2 szklanek chlodnej, lekko osolonej wody. Gdy w rezultacie masazu pojawi sie stolec, lewatywy stopniowo przestajemy robic. Na poczatku robimy je raz na 2 dni, potem raz na 4 dni, raz w tygodniu, po czym przestajemy.
Masaz brzucha poprzez naciskanie na niego przy wstrzymanym oddechu. Lezac na plecach, wykonaj wydech i zatrzymaj oddech na kilka sekund. W tym czasie 15-20 razy nacisnij na brzuch obydwoma rekami. Wykonaj wdech. Stanowi to 1 cykl. Wykonaj 10 cykli. Wykonuj ten masaz codziennie przez 2-3 tygodnie. 146
Masaz organów jamy brzusznej za pomoca glebokiego oddychania Wykonaj gleboki wdech, zatrzymaj oddychanie. Licz do 20. Wykonaj wydech, zatrzymaj oddech i licz do 10. Stanowi to 1 cykl. Powtórz cykl 3-4 razy. Wykonuj to cwiczenie 3 razy dziennie w dowolnej chwili: po drodze, w pracy, przed telewizorem itd. Masaz organów jamy brzusznej za pomoca intensywnych ruchów brzucha Lezac na plecach wypnij brzuch maksymalnie do przodu i trzymaj tak przez kilka sekund. Rozluinij miesnie brzucha na kilka sekund. Napnij miesnie brzucha, wciagnij brzuch. Wytrzymaj tak przez kilka sekund, ponownie roz1Llinij sie. Cwicz okolo 3 minut. Przy zaparciach atonicznych masaz za pomoca mchów brzucha dobrze jest laczyc z zimna mikrolewatywa z polowy kubka wody. Wykonywac taka lewatywe nalezy po kazdym posilku. Ale by nastapilo regularne wypróznienie, nalezy robic ten rodzaj masazu i male zimne lewatywy przez kilka tygodni. Równoczesnie mozna klasc na brzuchu worek z lodem. W przypadku zaparc spastycznych, ta forme masazu nalezy laczyc z ciepla mikrolewatywa z 0,5 kubka wody, wykonywanej po kazdym posilku. Oprócz tego, mozna dodac cieple lub gorace oklady na brzuch i gorace 10-20 minutowe kapiele w temperaturze 4rc.
3. METODY KlASYCZNEGO, LECZNICZEGO AUTOMASAZU BRZUCHA STOSOWANE PRZY ZAPARCIACH Podstawowe sposoby tradycyjnego masazu brzucha, który mozna wykonywac samodzielnie lub z pomoca drugiej osoby to glaskanie, rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie, wstrzasy przy zaparciach spastycznych i wibracja przy zaparciach atonicznych. Pozycja wyjsciowa - lezac na plecach, nogi zgiete w kolanach. Glaskanie ruchami kolistymi. Zaczynamy opuszkami palców, a póiniej cala dlonia glaskac brzuch ruchem kulistym, zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara, najpielw w okolicy pepka, stopniowo zwiekszajac srednice kola. Reka swobodnie, bez napinania, przesuwamy po skórze masowanej okolicy. Po glaskaniu 147
ruchem okreznym, glaskamy brzuch ruchem liniowym od pepka do lewego i prawego podbrzusza i na dól, do pachwinowych wezlów limfatycznych. Najczesciej masaz zaczyna sie i konczy glaskaniem. Oprócz tego glaskanie wykorzystuje sie przy przechodzeniu od jednego sposobu masowania do drugiego. Rozcieranie. Polega na przemieszczaniu lub rozciaganiu tkanki brzusznej w róznych kierunkach. Rece musza przesuwac sie po skórze, a nie slizgac sie po niej. Reka wykonujemy uciski ruchami liniowymi lub okreznymi, tworzac przed soba faldke w postaci waleczka, przesuwajac tkanke scianki brzusznej w róznych kierunkach, lekko naciskajac na nia opuszkami palców lub ich zewnetrzna strona, lokciowa krawedzia reki lub jej czescia podporowa· Ten typ masazu wzmaga krazenie krwi, zwieksza ilosc tlenu i substancji odzywczych oraz przyspiesza wydalanie produktów przemiany. Ugniatanie. Stosowany glównie przy masazu miesni, czyli mozna na niego patrzyc, jako na pasywna gimnastyke dla miesni. Ugniatanie miesni prostych brzucha wykonujemy z dolu do góry chodzac po wlóknach miesniowych w kierunku od lona do mostka wyrostka mieczykowatego. Wibracja. Jedna z najbardziej efektywnych technik stymulujacych perystaltyke. Zaleca sie ja stosowac przy atonicznych zaparciach. Ta technike stosuje sie zazwyczaj przez kilka sekund i charakteryzuje sie ona uzyciem szybkich drgajacych lub wstrzasajacych ruchów, powodujacych wstrzas tkanek. W rezultacie czego w masowanych tkankach dochodzi do drgajacych ruchów róznej predkosci i amplitudy. W zaleznosci od sily wibracji fale drgan moga przechodzic nie tylko po powierzchni ale takze przenikac w glab i powodowac wibracje organów wewnetrznych, zoladka, jelit, watroby, woreczka zólciowego, trzustki, gleboko lezacych naczyn i nerwów i poprzez receptory oddzialywac nawet na centralny system nerwowy. Technika ta przyspiesza prad krwi i limfotok, pobudza sekrecje organów gruczolowatych, zwieksza napiecie gladkiej muskulatury. Lekkie potrzasanie dziala uspokajajaco, silne - pobudzajaco. Wibracja technika pobudzajaca, potrzasanie - uspokajajaca. Wstrzas. Lagodna forma wibracji stosowana przy zaparciach spastycznych usuwa spastyczne objawy. Bardzo skutecznie stymuluje perystaltyke. Ta droga wstrzasania wypelnia sie cala okolica 148
brzucha. Wykonywany jest w nastepujacy sposób: obejmujemy rekami korpus w pasie w taki sposób, by kciuki umiescic na talii na wysokosci pepka, pozostale palce leza na plecach. Wykonujemy wahadlowe ruchy rekami, potrzasamy cialem w okolicy jamy brzusznej - poziomo i pionowo.
4. KlASYCZNY AUTOMASAZ POSZCZEGóLNYCH PARTn PRZEWODU POKARMOWEGO Pozycja wyjsciowa - lezac na plecach, nogi zgiete w kolanach, stopy oparte o podloge (lub materac), glowa lezy na malej poduszeczce. Kazda partie brzucha mozna masowac samodzielnie lub z pomoca drugiej osoby. Okolica zoladka (strefa 1) -glaskanie ruchami kolistymi okolicy lewego podbrzusza; - rozcieranie; delikatnie rozcieramy opuszkami palców skóre, tkanke podskórna oraz miesnie okolicy lewego podbrzusza. Esowata czesc jelita grubego (strefa 2). Codziennie rano, po przebudzeniu, lezac w lózku, 3 palcami prawej reki masujemy przez 3 minuty ruchem kulistym w kierunku zgodnym z ruchem wskazówek zegara punkt, znajdujacy sie w okolicy lewej, biodrowej, po przekatnej od pepka. Tu wlasnie miesci sie esica, w której zazwyczaj przed defekacja gromadza sie masy kalowe. Przy chronicznych zaparciach, w tym miejscu czesto mozna wyczuc wypuklosc. Krótko po rozpoczeciu masazu pojawia sie odruch do defekacji. W tym momencie trzeba wstac, wypic szklanke lekko osolonej wody i isc do toalety. Jesli wykonuje sie masaz regularnie, mozna szybko wyksztalcic normalny odruch i normalne wypróznienie jelita. 149
Jelito cienkie i jelito grube (strefy 3 i 4). Lezac na plecach, masujemy cala okolice brzucha stosujac kolejno glebokie uciskanie, wibracje lub wstrzas i glaskanie ruchami kolistymi wedlug wskazówek zegara. Jelito grube (strefa 4) Glaskanie. Lezac na plecach, bardzo delikatnie glaszcz brzuch wzdluz przebiegu jelita grubego kolistymi ruchami, zaczynajac od okolicy prawej, biodrowej, wzdluz okreznicy wstepujacej, wzdluz prawego boku w góre, do zeber, dalej w poprzek pod zebrami, wzdluz okreznicy poprzecznej i w dól, wzdluz lewego boku, wzdluz okreznicy zstepujacej. Powtórz to 8-10 razy. Opukiwanie. Delikatnie opukuj opuszkami palców wzdluz linii jelita grubego. Powtórz 8-10 razy. Ugniatanie. Delikatnie ugniataj brzuch wzdluz linii jelita grubego. Powtórz 4 razy w ciagu 10-20 minut. Wibracja. Przy zaparciach atonicznych za pomoca wibracji gleboko potrzasamy jelitem grubym wzdluz calej dlugosci. Zrób kilkakrotnie gleboki wdech i wydech, zatrzymaj oddech i dlonia z szeroko otwartymi palcami wykonaj szybkie drgajace i wstrzasajace ruchy, które omówiono w rozdziale 3 o technikach samomasazu. Potrzqsanie. Przy zaparciach spastycznych potrzasamy calym brzuchem lub lekko wstrzasamy kolejnymi odcinkami jelita grubego (patrz rozdzial 3 - automasaz).
Wibracja lub potrzqsanie jelita grubego. Rób na zmiane uciskanie na jego poszczególne odcinki, zaczynajac od prawej okolicy biodrowej, w góre, idac po jelitach, jakby popychajac zawartosc jelita ku wyjsciu, po czym delikatnie poglaszcz wzdluz calej dlugosci. Zakoncz masaz delikatnym poklepywaniem i glaskaniem okreznymi ruchami odcinków przewodu pokarmowego, wplywajacych na powstawanie zaparc. 150
Masaz pleców jest bardzo pomocny przy problemach z zaparciem. W tym przypadku niezbedny jest pomocnik. Pozycja wyjsciowa - lezenie na brzuchu. Masowac trzeba plecy wzdluz kregoslupa, po obu stronach, zaczynajac od kregu ledzwiowego (II), idac w góre do kregu piersiowego (V) i na koniec strefe IV i III kregów krzyzowych. Zaczynamy od powierzchownego i glebokiego glaskania pokazanej strefy przykregoslupowej, nastepnie z kazdym pokazanym kregiem, koncami palców wykonujemy poprzeczne rozcieranie na zewnatrz, podluzne i okrezne przesuwanie skóty i uciskanie, podluzne ugniatanie, nieprzerwana wibracje dlonia, przelywana wibracje koncami palców a na koncu oklepywanie. Po tym glaszczemy i rozcieramy brzegi lopatek przy kregoslupie, luki zebrowe i grzebienie biodrowe. Konczymy masaz glaskaniem, rozcieraniem i ugniataniem miesni pleców.
5. PASYWNA GIMNASTYKA UZUPELNIAJACA MASAZ RÓZNYCH ODCINKÓW PRZEWODU POKARMOWEGO. Od razu po masazu brzucha bardzo wskazane jest wykonac kilka pasywnych gimnastycznych ruchów z pomoca drugiej osoby. Wiecie juz, ze trawienie pozywienia, wchlanianie przetrawionych substancji i wydalanie nie przetrawionych resztek pozywienia sterowane jest przez rózne nerwy, regulujace funkcje aparatu trawiennego. Oprócz tego, pokazane procesy zaleza od aktywnosci muskulatury zoladka i jelit. Wzmocnienie muskulatUlY organów jamy brzusznej, przyspieszenie krwioobiegu dla oczyszczania od przepelniajacej je w rezultacie zastoju krwi sa jednymi z lepszych sposobów stymulacji czynnosci organów trawienia. Jest to osiagalne, w calosci przy pomocy masazu brzucha, a specjalnie dobrane cwiczenia gimnastyki pasywnej, pozwalajace na wplywanie na kregoslup, rdzen mózgowy i wychodzace z niego nerwy, a takze na naczynia kanalu rdzenno - mózgowego, klatki piersiowej i jamy brzusznej, znacznie zwiekszaja otrzymany efekt. Gimnastyka pasywna w pozycji siedzac wierzchem na lawce Przy tych cwiczeniach pacjent siada wierzchem na lawce i opiera 151
sie rekami o biodra, trzymajac glowe i ramiona jak najbardziej moze prosto, pomocnik stoi z tylu, polozywszy rece na jego ramiona i starajac sie plynnie ruszyc tulów chorego, bez popychania, wykonuje nastepujace ruchy: - obracanie tulowia 3 razy w prawa strone i 3 razy w lewa, przy czym pacjent nie powinien okazywac jakiegokolwiek sprzeciwu; - zginanie tulowia 3 razy do przodu i 3 razy do tylu. Kontynuujac siedzenie wierzchem na lawce, pacjent przekreca sie bokiem, a pomocnik zgina tulów chorego do przodu i do tylu po 3 razy z bocznej pozycji. O ile pomocnik tylko kieruje ruchami, to chory powinien sam utrzymywac równowage, stopniowo miesnie tulowia aktywiZuja sie.
Gimnastyka pasywna w pozycji lezac na brzuchu Pacjent kladzie sie na brzuchu, a pomocnik stawia bosa, prawa stope na krzyzu, obejmujac kregoslup i okolice lediwi I i II palcem nogi, bierze rece chorego i przy wydechu ciagnie górna czesc tulowia chorego do gÓty, jednoczesnie wykonujac miekki ucisk noga w kierunku przeciwnym (tzn. do dolu) na dolna czesc tulowia. Przy tym glowa i szyja chorego powinny rozluinione zwisac do dolu. Mozna poeksperymentowac, lekko poruszajac noga do dolu i do góry, azeby znaleic pozycje nogi, dajaca optymalny efekt przy podnoszeniu tulowia do góry. Oprócz klasycznego masazu, istnieje jeszcze bardzo efektywna metoda ozdrawiania organizmu. 6.
REFLEKSOTERAPIA
Refleksoterapia to niezwykle skuteczna metoda leczenia praktycznie wszystkich chorób. Jest jedna z najstarszych metod leczenia, do której ostatnio wracaja specjalisci róznych kierunków medycyny oficjalnej. Prawidlowe zastosowanie refleksoterapii pozwala np. zrezygnowac z lekarstw lub zmniejszyc ich dawki, poniewaz metoda ta jest o wiele skuteczniejsza, niz leczenie farmakologiczne i nie pozostawia skutków ubocznych. Ref1eksoterapia aktywizuje przeplyw energii przez organizm, zwlaszcza w tych miejscach, gdzie energia zostala zablokowana, co wlasnie wywolalo chorobe. W rezultacie refleksoterapii w chorym organie wytrwale aktywuje sie 152
krwioobieg, poprawia sie stan naczyn wlosowatych i mikrocyrkulacja, normalizuje sie wymiana substancji. Taki efekt pomaga organizmowi szybciej rozprawic sie z choroba. Do naszego zadania nie nalezy ocena teoretycznych podstaw refleksoterapii. Dalej waszej uwadze beda przedstawione tylko dostepne dla kazdego w warunkach domowych jej praktyczne zastosowania przy zaparciach. Przeciwwskazania do zastosowania refleksoterapii to choroby skórne, zakrzepowe zapalenie zyl, guzy, ciezkie organiczne choroby serca i naczyn, silne przemeczenia.
Wleczeniu zaparc mozna stosowac kilka rodzajów rejleksoterapii: masaz stref rejleksyjnych zwiazanych z trawieniem, perystaltyka; powierzchowny masaz po specjalnych liniach, masaz meridianów, akupresure czyli masaz biologicznie aktywnych punktów i aurikuloterapie, masaz punktów malzowiny usznej. Masaz stref refleksyjnych, zwiazanych z trawieniem 1. Podbródek. Tylna strona zgietego kciuka ugniataj lub rozcieraj srodek podbródka od 2 do 6 minut dziennie. 2. Stopy. Codziennie po 5 - 10 min siedzac na krzesle obiema nogami jednoczesnie lub kazda na zmiane, z naciskiem przesuwaj stopami po podlodze do przodu i do tylu, gruba, drewniana, okragla palke typu walka. Szczególnie intensywnie staraj sie pracowac ze sklepieniem stopy i piety, gdzie znajduja sie strefy refleksyjne jelita grubego. Zamiast walka mozna popracowac z pileczka tenisowa, rolujac ja kolejno lewa i prawa noga, zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Od czasu do czasu mozna dodawac krótkie ruchy noga do przodu, do tylu, w lewo i w prawo. Do zlikwidowania zaparcia wystarczy 3 tygodnie codZiennych zajec po 15 minut. W ogóle kazda osoba w wieku powyzej 40 lat powinna cwiczyc w taki sposób chociaz raz na 2 tygodnie w ciagu calego zycia, zeby to zycie przedlluzyc. 3.Male palce. Kolejno masujemy male palce prawej i lewej reki do momentu calkowitego ich rozluznienia. Potem zahaczamy je za siebie i trzymajac zgiete w lokciach rece przed piersia, przez minute mocno rozciagamy rece w przeciwnych kierunkach. Wykonaj 153
Prawa noga
Lewa noga
7
12 34-
tarczyca splot sloneczny zoladek trzustka
5 - jelito cienkie 6 - okreznica poprzeczna 7 - okreznica zstepujaca
8 - esica i jelito proste 9 - watroba 10 - woreczek zólciowy 11 - dwunastnica 12 - okreznica poprzeczna 13 - okreznica wstepujaca
cwiczenie kilka razy dziennie. 4. Dlonie. Kciukiem, w ciagu 3-5 nlinut rozcieramy na dloni drugiej reki strefy refleksyjne organów zwiazanych z procesem trawienia.
Lewa reka
Prawa reka
154
l - watroba 2 - woreczek 3 - trzustka
8 - jelito grube zólciowy
9 - tarczyca 10 - jelito grube
4 - wyrostek
11 - okreznica
5 - wezly hemoroidalne 6 - okreznica poprzeczna
12 - tarczyca
poprzeczna
13 - jelito grube
7 - zoladek
Masaz na liniach szczególnych i meridianach To rodzaj refleksoterapii powierzchownej. Wykonywany jest poprzez lekkie pukanie specjalnym iglastym mloteczkiem meridianów i szczególnych linii na skórze. Mloteczek mozna zastapic np. grzebieniem lub po prostu wystukiwac palcem. W przypadku zaparcia lub innych schorzen ukladu trawiennego nalezy pracowac z nastepujacymi strefami:
Przednia powierzchnia biodra Masujemy
3 linie podluzne
od pachwiny
do kolana
(rys. a)
Przednia powierzchnia goleni Masujemy 3 linie podluzne do podbicia.
od kolana
Tylnapowierzchnia biodra i stawu kolanowego Masujemy 3 linie podluzne od posladka do stawu kolanowego i 3 linie poprzeczne z tylu kolana.
Tylnapowierzchnia goleni Masujemy kolanowego
II I I II
II I I + +
c
3 linie podluzne od stawu do kostki (rys. b)
Górna partia brzucha Masujemy 5 podluznych linii od luku zebrowego do pepka. Linia srodkowa przechodzi przez pepek, a z lewej i prawej strony od niej - 4 pozostale.
a
b
Dolna partia brzucha Masujemy 5 podluznych linii (przedluzenie ni brzucha) od pepka do pachwin.
155
linii górnej powierzch-
)\ I I I I I I / I:/ I:r-:I I I I II I I
t~ +
+
U
+
Plecy Masujemy 4 linie podluzne od VIII kregu piersiowego do II kregu lediwiowego po dwie linie z kazdej strony. Linie wewnetrzne biegna wzdluz kregoslupa, zewnetrzne - wzdluz lopatek. Nastepnie masujemy linie poprzeczne, przechodzace pod kregami.
7. AKUPRESURA - MASAZ BIOLOGICZNIE AKTYWNYCH PUNKTÓW Akupresura byla znana w Chinach jeszcze w V w. p.n.e. Chinczycy uwazali, ze energia zycia, niezbedna dla funkcjonowania organizmu, jest obecna w zywym organizmie, krazy wytyczonymi, tworzacymi system kanalami, nazywanymi meridianami. Nieprzetwane krazenie energii w metidianach zapewnia zdrowie i wspólprace (wspólne funkcjonowanie) organów. Meridiany maja okreslone punkty na powierzchni ciala, które nazywamy biologicznie aktywnymi punktami lub punktami akupunkturowymi, które lacza odpowiednie narzady wewnetrzne jeden z drugim i ze srodowiskiem zewnetrznym. Zaburzenie przeplywu energii po meridianach, jej niedobór lub nadmiar na jakimkolwiek odcinku, zaklóca hannonie i równowage w organizmie i powoduje choroby. Potok energetyczny mozna przywrócic, opracowujac specyficzne dla kazdej choroby biologicznie aktywne punkty. 156
Dzieki przywróceniu przeplywu energii organizm rozprawia sie z choroba. Opracowanie punktów normalizuje stan ukladu nerwowego, przynosi uspokajajacy i antydepresyjny efekt, normalizuje wymiane substancji, funkcji ukladu wewnatrzwydalniczego, sercowonaczyniowego (w tym i mikrocyrkulacje), funkcje ukladu oddechowego, przewodu zoladkowo - jelitowego, ukladu moczowo plciowego i innych; zmniejsza bóle; normalizuje tworzenie sie wielu substancji niezbednych dla czynnosci zyciowych organizmu, w tym hormonów i enzymów. Przeciwwskazaniami sa jakiekolwiek opuchlizny, ostre goraczkowe zachorowania, aktywne formy gruzlicy, wrzody zoladka lub dwunastnicy, choroby kIwi, ciaza, ciezkie choroby serca i pluc. Punkty mozna opracowywac przy pomocy specjalnych igiel - nazywamy to akupunktura, mozna - przy pomocy pradu o slabym natezeniu, tzn. elektropunktUlY, a mozna po prostu naciskac na punkty palcami, opracowujac je metoda akupresUlY lub punktowego masazu. Ostatnia metoda jest bardzo efektywna, dostepna praktycznie dla kazdego, nie wymaga specjalnego oprzyrzadowania. ChOlY sam moze opracowywac punkty, w celu leczniczym, jak i profilaktycznym. Nalezy jedynie zaznajomic sie z polozeniem punktów, które nalezy opracowywac, przy kazdej konkretnej chorobie. Wam potrzebne sa punkty, skuteczne przy zaparciach, przedstawione waszej uwadze w tej ksiazce. Aby mozna bylo poslugiwac sie takze inna literatura poswiecona refleksoterapii, podawane sa chinskie nazwy punktów. Punkty pogrupowane sa wedlug rodzaju zaparc, ich miejsca polozenia i sposobie wplywania na nie. Na rysunkach pokazany jest numer porzadkowy odpowiadajacych im punktów.
Cun - miara do znalezienia punktówakupresurowych Aby odnalezc punkt, oprócz opisu anatomicznego i rysunków, trzeba nauczyc sie stosowac specjalna miare - proporcjonalny lub - indywidualny cun. Jest to bardzo pomocne do odnalezienia poszczególnych punktów. Kazdy czlowiek ma swój wlasny cun, która wynosi od 1 do 3 cm. Cun - to odleglosc miedzy dwoma faldami, które powstaja na srodkowym palcu przy jego zgieciu. U mezczyzn, cun mierzy sie na lewej rece, u kobiet, na prawej. Cun mozna tez okreslac wedlug rozmiaru poprzecznych paznok157
ciowych fald palców: kciuka - 1 cun, wskazujacego i srodkowego - 1,5 cuna, 4 palców, oprócz kciuka, 3 cuna.
Jak wykonywac masaz punktowy Przed masazem rozetrzyj rece, zeby byly cieple, rozluinij sie i maksymalnie skup. Nie rób masazu bezposrednio po posilku, odczekaj co najmniej godzine. Zabieg wykonuje sie jednym palcem kciukiem, wskazujacym lub srodkowym, dwoma, przy czym srodkowy opiera sie o wskazujacy lub trzema jednoczesnie. Zamiast palców mozna równiez zastosowac paleczke z kulista koncówka. Technika masazu punktowego polega na glaskaniu, rozcieraniu, ucisku, kreceniu, wibracji, klepaniu i szczypaniu. Szczypanie wykonuje sie trzema palcami. Oddzialywanie na punkty moze spowodowac uczucie bólu. Nie nalezy tego sie bac. W przypadku bardzo silnego bólu mozna oddzialywac na tenze punkt po przeciwleglej stronie. Rozpoczynamy leczenie masazem punktowym bardzo ostroznie, stopniowo, aby poznac reakcje organizmu: od 3-4 punktów pierwszego dnia do maksymalnie 10 punktów, po kilku seriach masazu. Przy kazdym wariancie masazu zmieniaj punkty co 3-4 dni, w przeciwnym razie organizm przyzwyczaja sie i skutecznosc leczenia zmniejsza sie. Mozna robic kilka zabiegów w ciagu dnia i wykonywac go codziennie lub co drugi dzien, w zaleznosci od waszego stanu (przy oslabieniu lepiej robic masaz co drugi dzien). Cykl masazu powinien tlwac 2 tygodnie, nawet przy szybkim wyleczeniu przedluzamy cykl jeszcze 5 - 6 dni. Dla uzyskania ttwalego efektu zdrowotnego zazwyczaj przeprowadzamy 2-3 cykle: 10-15 dni, przelwa 10-15 dni, drugi 8-10 dni, 7 dni prze IWY i trzeci 7-8 dni. Przy zaparciach dobrze jest robic 2-3 zabiegi dziennie. W zaleznosci od symptomów, diagnozy i stanu chorego, stosujemy masaz tonizujacy, uspokajajacy i neutralny. (Symetryczne punkty masujemy z obu stron).
Tonizujacy masaz punktowy przy zaparciach atonicznych Atoniczna forma zaparcia rozwija sie przy ogólnym obnizeniu energetyki organizmu, co powoduje z kolei zmniejszenie pery158
staltyki jelita grubego i zanik parcia na stolec. W zwiazku z tym, przy zaparciach atonicznych nalezy v,rybrac tonizujacy wariant masazu punktowego, stosowany przy oslabieniu funkcji organizmu lub jego systemów w celu ich wzmocnienia i regeneracji. Przy wykonaniu masazu tonizujacego dotykamy delikatnie punktu, nieznacznie uciskajac na tkanke podskórna, co powoduje ledwie zauwazalne odczucia ucisku i slabego ciepla oraz slabego przyplywu kIwi do masowanego punktu. Masaz wykonuje sie szybkimi ruchami opuszków palców w kierunku przeplywy energii po meridianie.
Rodzaje masazu punktowego tonizujacego przy zaparciach atonicznych
Lekkie uciski. Dotykamy punkt do 50 razy na minute. Glaskanie, przechodzqce w rozcieranie. Wykonujemy palcami lub brzegiem dloni z lekkim uciskiem, czasem tylko poprzez dotykanie. Glaskanieliniowe. Krótkimi, delikatnymi ruchami opuszka kciuka, lub tylna strona kciuka wzdluz calego meridianu lub od jednego punktu do drugiego, w kierunku przeplywu energii, 50-150 razy na minute. Ruchy nalezy wykonywac bez najmniejszego ucisku. Wirowanie. Ruchy okrezne w kierunku zgodnym ze wskazówkami zegara z lekkim uciskiem na punkt, z czestotliwoscia 50-60 razy na minute. W czasie jednego seansu mozemy masowac 6-10 punktów. Pracujemy nad jednym punktem od 30-60 sekund, powtarzajac 3-4 razy. W czasie przerwy, palec nalezy zdecydowanym ruchem odelwac od masowanego punktu. Caly program leczenia sklada sie z 10-12 seansów. Zaleca sie go powtórzyc 2-3 razy z przeIwa 10-20 dni.
Punkty, które nalezy masowac przy zaparciach atonicznych Na poczatku wykonaj masaz przygotowawczy w pozycji na plecach. Zacznij od 6-9 ruchów glaskania brzucha ruchem okreznym w kierunku wskazówek zegara. Nastepnie przejdzcie do glaskania liniowego, krótkimi, lekkimi, powierzchownymi ruchami, z czestotliwoscia 50 - 150 razy na minute. Opracowujcie punkty na przednio srodkowym meridianie, przenoszac sie z kierunkiem 159
pradu energii, jakby lekko "tracajac" te punkty opuszkiem palca srodkowego (przez jeden seans w ten sposób mozna oddzialywac nie wiecej niz na 1 - 2 punkty). Masujcie krótkim, lekkim, powierzchownym liniowym glaskaniem przez 30 - 60 sekund nastepujace punkty, na drodze srodkowego meridianu:
Punkty na brzuchu 1. Qi Hai - znajduje sie na przedniej linii posrodkowej, 1,5 cuna ponizej pepka. 2. Shui Fen - znajduje sie na przedniej linii posrodkowej, 1 cun powyzej pepka. 3. Zhong Wan - znajduje sie na przedniej linii posrodkowej, 4 cuny powyzej pepka. Po wykonanym masazu punktowym, masuj brzuch ruchami glaszczacymi zgodnie z ruchem wskazówek zegara: 3-4 razy zataczajac wielkie kolo i 3-5 razy kreslac male kólka dookola pepka. Nastepnie opuszkiem kciuka, w sposób wirowania po strzalce zegara z predkoscia 50 - 60 obrotów na 1 min. masujcie punkty na brzuchu: 1. Qi Hai i 3. Zhong Wan. Dalej zastosuj lekkie glaskanie punktów: 4. Guang Juan - znajduje sie na przedniej linii srodkowej, 3 cuny ponizej pepka. 5. Tian Shu - symetryczny, znajduje sie na wysokosci pepka, 2 cuny na zewnatrz po obu stronach pepka. 6. Da Xen - na wysokosci pepka, na 4 cuna na zewnatrz, po obu stronach od przednio srodkowej linii.
Punkty na plecach Kontynuujac masaz tonizujacy przy atonicznych zaparciach, polózcie sie na brzuchu i niech pomocnik oddzialowuje krótkim, lekkim, liniowym glaskaniem wedlug wskazówek zegara z predkoscia 50 - 100 razy na min. na nastepujace punkty: 160
Punkty 7 - 12 - symetryczne 7. Gan Shu - 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego IX kregu piersiowego. 8. Pi Shu - znajduje sie 1,5 cuna ·7 w bok od dolnego brzegu XI kre·8 '9 gu piersiowego. \ 9. WeiShu - znajduje sie 1,5 cuna .10 '11 w bok od dolnego brzegu wyrost·12 ka kolczystego XII kregu piersiowego. ----/ 13 10. Shen Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego II kregu ledzwiowego. 11.Da Chang Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok od dolnego brzegu wyrostka kolczystego IV kregu ledzwiowego. 12. Pang Guang Shu - znajduje sie 1,5 cuna w bok, na wysokosci przestrzeni miedzy 3-im i 4-ym kregiem krzyzowym. Dalej wszystkie wyszczególnione nizej punkty znowu mozecie opracowywac samodzielnie ruchami wirujacymi kciukiem lub palcem srodkowym z predkoscia okolo 60 obrotów na min. 13. Chang Qian - znajduje sie na srodku odleglosci miedzy koscia ogonowa i odbytnicza na tylnej linii posrodkowej. Ten punkt opracowujcie metoda wirowania z predkoscia 50 - 60 obrotów na min.
Na rekach 14. Qu Chi - znajduje sie na brzegu faldu powstajacego podczas zginania reki w lokciu, po stronie kciuka. 15. Zhi Goa - znajduje sie na grzbietowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyzej górnego faldu nadgarstka w przestrzeni miedzy koscmi przedramienia. 161
'15
Na nogach 16. Tai Bai - znajduje sie na granicy przysrodkowej i podeszwowej powierzchni stopy, w tyl od glówki I kosci sródstopia. 17. Tai Xi - symetryczny, znajduje sie w zaglebieniu miedzy sciegnem Achillesa i kostka przysrodkowa.
Masaz uspokajajacy przy zaparciach spastycznych Poniewaz fotmy spastyczne zaparcie rozwijaja sie w skutek podwyzszonej aktywnosci esicy i okreznicy zstepujacej, które przez prawie caly czas sa napiete, co równiez hamuje petystaltyke, w tej sytuacji nalezy wykonywac uspokajajacy masaz punktówakupunkturowych. Masaz uspokajajacy normalizuje patologicznie pobudzone czynnosci organizmu. Wykonujac go przytrzymuj skóre w masowanym miejscu dwoma palcami lewej reki, natomiast kciukiem lub wskazujacym palcem prawej reki masuj punkt, powoli zwiekszajac nacisk az do tego stopnia, by oddzialywac na skóre, tkanke podskórna i miesnie az do kosci powodujac intensywne przekrwienie i odczucie rozpierania, zdretwienia, lamania, przechodzenia pradu elektrycznego. Po wystapieniu tych odczuc, kontynuuj masaz jeszcze 25-30 sekund, po czym wolno obracajac palec w przeciwnym kierunku, stopniowo zmniejszaj sile ucisku. Powtórz prace nad jednym punktem 5-10 razy, robiac krótkie przerwy bez odrywania palca od punktu i bez zmniejszania sily ucisku. Dlugosc oddzialywania na jeden punkt wynosi 3-5 minut. W ciagu jednego seansu pracuje sie z 2-4 punktami, przesuwajac sie po meridianie w kierunku przeciwnym do ruchu energii. Przy schorzeniach chronicznych zaleca sie przeprowadzenie 2-3 kursów po 10-12 dni z przerwami 8-10 dni.
162
Techniki uspokajajacego masazu punktów przy zaparciach spastycznych Glaskanie ruchami kolistymi
przechodzace w rozcieranie. Sposób wykonania jest podobny do techniki, jak przy masazu tonizujacym, ale z zastosowaniem znacznie wiekszej sily, co wywoluje odczucie ciepla. Przerywany ucisk kciukiem. Zaczynaj masaz od mocnego ucisku do wystapienia intensywnego przyplywu krwi i nastepnie stopniowo zmniejszaj ucisk. Poszczypywanie z mocnym uciskiem do pojawienia sie intensywnego przyplywu kIwi do masowanego punktu. Wibracja - krótkotrwaly mocny ucisk z wibracja 150-200 ruchów na minute.
Punkty, które nalezy masowac przy zaparciach spastycznych Zaczynaj od wstepnego masazu brzucha w pozycji lezacej na plecach. Glaszczacymi ruchami zgodnie z kierunkiem zegara, masuj 6 - 9 razy dlonmi przednia sciane brzuszna po brzegu brzucha. Ucisk dozujcie w zaleznosci od odczuc. Teraz przejdz do masazu punktów.
Na brzuchu Mocnym, przerywanym ruchem masuj 3 punkty: 1. Zhong Wan - na przedniej linii posrodkowej, 4 cuny powyzej pepka. 2. Qi Xai - na przednio srodkowej linii, na 1,5 cuna ponizej pepka. 3. Tian Shu - na wysokosci pepka, 2 cuny w bok od pepka. Po zakonczeniu pracy nad wskazanymi punktami, ponownie glaszczacymi ruchatni masuj brzuch w kierunku wskazówek zegara, wykonujac 3-4 wielkie kola i 3-5 malych kólek dookola pepka. Po czym przejdz do akupresury punktów na nogach i rekach. 163
Na nogach 4. Zu San Li - znajduje sie na podudziu, 3 cuny ponizej rzepki i 1 cun osrodkowo w bok od przedniego brzegu kosci piszczelowej. Przy okresleniu polozenia punktu, zegnijcie troche noge w kolanie. Oddzialowujcie na punkt, szczypiac go kciukiem i palcem wskazujacym, do momentu pojawienia sie intensywnego przekrwienia. 5. San In Zhao - 3 cuny powyzej centrum kostki (najbardziej wystepujacej jej czesci) z tylu od kosci piszczelowej. Oddzialowujcie szczypaniem, tak jak na punkt 4. 6. Ian Lin Zuan - w zaglebieniu przy przednim brzegu glówki kosci strzalkowej, 2 cuny ponizej dolnego brzegu rzepki; oddzialowujcie silnym, przerywanym uciskaniem. 7. Tai Chong - znajduje sie na grzbiecie stopy, w zaglebieniu w najwezszym miejscu przestrzeni miedzy I i II koscia sródstopia oddzialowujcie silnym, przetywanym uciskaniem, tak jak na punkt 6. 8. Xing Sian - znajduje sie na grzbiecie stopy, w zaglebieniu z przodu, miedzy glówkami I i II kosci sródstopia na 0,5 cuna powyzej brzegu miedzypalcowej przegrody; oddzialowujcie jak na punkt 7, silnym, przerywanym uciskaniem 9. Nei Tin - znajdujacy sie miedzy glówkami II i III kosci sródstopia na 0,5 cuna powyzej miedzypalcowej przestrzeni II i III palca nogi, oddzialowujcie jak na punkt 8. Na rekach Oddzialowujcie silnym, przerywanym uciskaniem. 10. Zhi Goa - symettyczny, znajdujacy sie na grzbietowej powierzchni przedramienia, 3 cuny powyzej górnego faldu nadgarstka, w otworze, miedzy koscmi przedramienia na linii palca srodkowego. 164
Neutralny (harmonizujacy) masaz punktowy Neutralny masaz stosujemy w celach ogólnie wzmacniajacych i zapobiegawczych, poniewaz z jego pomoca harmonizuje sie przeplyw energii, dzieki czemu wzmacnia sily ochronne organizmu. Masaz ten zaleca sie równiez wykonywac w trakcie pierwszego seansu biologicznie aktywnych punktów przy spastycznych i atonicznych zaparciach, dla osób z podwyzszona wrazliwoscia, aby latwiej bylo je przyzwyczaic do zabiegów. Neutralny masaz wykonuje sie ze srednim wysilkiem. Mozna tu wykorzystac wszystkie techniki tonizujacego i uspokajajacego masazu, ale najczesciej stosowane jest glaskanie, przechodzace w rozcieranie i okrecanie. Po wykonanym masazu powinno pojawic sie przyjemne uczucie slabego ciepla. Dlugosc oddzialywania na 1 punkt wynosi okolo 3 minuty. Akupunktura maJzowiny usznej - aurikuloterapia Aurikuloterapia moze byc wykonywana tylko z pomocnikiem. Zazwyczaj punkty ucha wymagaja pobudzenia. Masaz punktów wykonujemy prawa reka w kierunku ruchu wskazówek zegara, lewa reka podtrzymujemy malzowine uszna. Palec lewej reki sluzy za oparcie dla palca prawej reki, oddzialywujacego na ten punkt z drugiej strony ucha. Kazdy punkt masujemy 40 sekund. W czasie seansu mozna pracowac z 2-4 punktami. Aby uniknac efektu przyzwyczajania sie, co 2 dni zmieniamy masowane punkty. Zazwyczaj cykl sklada sie z 8-12 seansów dla ludzi oslabionych i do 15 seansów dla chorych chronicznie. Jesli po pierwszym seansie nie nastapi polepszenie, dalsze kontynuowanie aurikuloterapii nie ma sensu.
Punkty na malzowinie usznej, które trzeba masowac przy zaparciach 1. 89 - jelito cienkie; punkt polozony nad srodkiem odnogi obrabka, troszke na zewnatrz. 2. 91 - jelito grube; punkt polozony w górnym brzegu odnogi obrabka, w miejscu przejscia jej do wchodzacej galezi. 3. 81 - jelito proste; punkt polozony na wchodzacej czesci obrabka, na jednym poziomie z punktem jelita grubego. 165
4.34 - kora mózgu; punkt polozony od wewnetrznej strony przeciwskrawka, w dolnej czesci ucha. 5. 51 - wspólczulny uklad nerwowy; punkt polozony na koncu dolnej odnogi przeciwobrabka, bezposrednio na skrzyzowaniu jej z wewnetrzna strona obrabka, punkt przykryty obrabkiem; azeby go odszukac, nalezy nieco odchylic obrabek. 6. 55 - szen-men, punkt polozony troszke do przodu i do 55 góry od kata tworzonego odnogamI przeciwobrabka, bezposrednio pod dolnym brzegiem 51 górnej odnogi przeciwobrabka. 81 Jeden z najwazniejszych punk91 89 tów w aurikuloterapii. Oprócz masazu poszczególnych punktów na uchu, przy za34 parciach, okazuje sie równiez skutecznym, masaz obrabka walka na zewnetrznym skraju ucha zaczynajacym sie nad zewnetrznym kanalem sluchowym, okalajacym cale ucho i konczacym sie nad platkiem malzowiny usznej. Mozna go naturalnie masowac samemu. Najlepiej jest zaczynac masaz od ruchów glaszczacych, wzdluz calej jego dlugosci z dolu do gÓty, nastepnie do dolu do konca nad platkiem malzowiny usznej. Masowac az do pojawienia sie odczucia przyjemnego ciepla. Po czym, opuszkami kciuka i palca wskazujacego chwytamy obrabek z obu stron i masujemy lekko szczypiac i rozcierajac go. Wykonaj masaz obrabka 2-3 razy dziennie, niezaleznie od seansów masazu punktowego. Zaleca sie wykonanie 2-3 kursów z przetwa 10-20 dni. Skutecznosc kazdego masazu zazwyczaj zwieksza sie, gdy laczymy go z hydroterapia, przy czym temperatuty wody zaleza od rodzaju zaparcia.
166
8. HiDROTERAPIA
i
Hydroterapia byla znana stosowana jeszcze w czasach starozytnych. Za pomoca wody le:zono wszystko, zaczynajac od paralizu i konczac na guzach. Nawc dzisiaj hydroterapia pomoze tam, gdzie lekarstwa sa bezradne. Poa tym, w odróznieniu od lekarstw, hydroterapia nie pozostawia skutków ubocznych. Niemiecki ksiadz Sebastitn Kneipp, wdrazajacy w polowie minionego wieku zastosowane wodolecznictwa w Niemczech napisal w swojej ksiazce, ze hydroterapia "pobudza zyciowa lub samouzdrawiajaca sile organi:znu ". Woda oddzialowuje na lrganizm poprzez skóre, która stanowi najwiekszy (jesli chodzi orozmiary) organ ciala. Skóra zwiazana jest bezposrednio z ukladmi nerwowym, limfatycznym, krwionosnym. Skóra stanowi jedoczesnie organ ochronny i organ wydzielniczy. Przez skóre, z (rganizmu wydalane sa zlogi (toksyczne produkty przemiany mateii) i toksyny, które powstaja w organizmie przy róznych chorob<::h, a przede wszystkim przy zaparciach. "Skóra, to druga watroba, tzecie pluco, trzecia nerka" - pisal rosyjski lekarz A. Zalmanow w;:siazce "Tajemna madrosc ludzkiego organizmu ". Wynika z tego, e nawet zdrowej osobie przyda sie tonizacja skóry poprzez proceory wodne. Hydroterapia przede wszystkim poprawia czynnosci vatroby i sledziony, od których glównie zalezy zdrowie naszego or;anizmu, jego oczyszczanie i ochrona. Ksiadz Kneipp celnie olreslil 3 glówne cele hydroterapii - rozpuscic, wydalic, wzmocni'. Rozpuszczajac i wydalajac nagromadzone w organizmie subtancje toksyczne, wzmacniajac krwioobieg, przyplyw (doplyw: substancji odzywczych do komórek i sily ochronne organizmu, procedury wodne zapewniaja powrót do zdrowia. Jednak, aby procedury xrodne leczyly lub zapobiegaly chorobom, nalezy koniecznie lacyc je z innymi waznymi czynnikami aktywnoscia fizyczna, prawdlowym odzywianiem, racjonalnym laczeniem pracy i wypoczynkI - czyli z podstawowymi, znanymi nam czynnikami zdrowego zyci;, Hydroterapia jest bardzo pomocna w zapobieganiu i leczeniu zaparc, przy czym charakttl" procedur wodnych, które nalezy za167
stosowac w leczeniu, zalezy od tego, z jakim rodzajem zaparcia atonicznym czy skurczowym mamy do czynienia. Lecz p'ysznic kontrastowy, chlodne kapiele stóp i chodzenie na bosaka po mokrej ziemi i po rosie, sa wskazane dla wszystkich rodzajów zaparc. Procedury wskazane przy wszystkich
rodzajach zaparc
Prysznic kontrastowy Kontrastowy, goraco-zimny prysznic, to jeden z najlepszych srodków wzmocnienia ukladu immunologicznego. Osobom zdrowym, taki prysznic moze pomóc w zachowaniu zdrowia, chorych wesprze w leczeniu. Aby pozbyc sie choroby, nalezy zaczac stosowac p'ysznic kontrastowy przy wystapieniu pierwszych jej symptomów. W celach profilaktycznych p'ysznic kontrastowy najlepiej zastosowac rano. Przy stanach chorobowych, p'ysznic kontrastowy mozna brac kilka razy dziennie. Zaczynamy zawsze od goracej wody, a konczymy zawsze zimna. Róznice temperatur zwiekszamy stopniowo, zaczynajac od niewielkiej i doprowadzajac do maksymalnej, która mozemy wytrzymac. Najwazniejsze to pamietac, ze goracy prysznic powinien trwac okolo 2- 3 minut, natomiast pod zimnym p'ysznicem przebywamy nie dluzej, niz 30 sekund. Zmiana goracej i zimnej wody stanowi 1 cykl. Nalezy przeprowadzic 4-5 cykli. Po zakonczeniu procedury, dobrze rozcieramy cialo twardym recznikiem.
Zimna kapiel dla stóp Kapiel stymuluje procesy przemiany materii, reguluje k,wioobieg i rozprowadzanie kiwi w organizmie, dlatego szczególnie jest wskazana przy schorzeniach organów jamy brzusznej. Woda w wannie powinna dochodzic do kostek. W czasie takiej kapieli bezustannie pocieraj stopy o siebie do momentu ich ogrzania, po czym natychmiast koncz procedure. Nie wycieraj nóg, nalóz szybko suche skarpetki i obuwie i pochodz dopóki nogi nie wyschna·
Zimna kqpiel dla stóp i rqk wg Kneippa Trzymaj na przemian rece i nogi w zimnej (20°_ 22°C) wodzie. Woda powinna siegac lydek (lokci) pocierajac jedna o druga do pojawienia sie ciepla. Nie wycierajac sie nalóz suche skarpetki i 168
koszut z dlugim rekawem.
Chod:enie boso po rosie lub chlodnej mokrej ziemi Jest o naturalna, zimna kapiel nóg z dodatkowym efektem oddzialyvania zywiolów powietrza, slonca, z wieksza aktywnoscia ruchova, niz mozna zrealizowac w wannie. Zaczynaj od 15 minutowegl, szybkiego chodzenia, przedluzajac spacer codziennie o kilka ninut, doprowadzajac czas chodzenia do 45 minut. Po Zlkonczeniu nie wycieraj nóg, oczysc je z ziemi, trawy, nalóz skarpeki i obuwie i pochodz, dopóki nogi sie nie rozgrzeja. Zazwyczaj p>trzeba na to 15 minut. Osoby slabe i delikatne powinny rozpoQ:ac od chodzenia po suchej, nagrzanej sloncem ziemi i dopiero JO jakims czasie przestawic sie na chodzenie po rosie. "Chodzeni(po rrJsie,to niesamowita przyjemnosc" - pisal ksiadz Kneipp. My teisie z tym, z pewnoscia, zgodzimy.
Chod:enie boso po mokrych, zimnych kamieniach Efek zastosowania tej procedUlY jest podobny do chodzenia po rosie lle wykonuje sie ja w warunkach domowych. Dlatego trzeba mi
Skutec:ne kapiele przy wszystkich rodzajach zaparc oprócz spasty1znego Uspckajajqca, siedzqca kapiel, temperatura 23°_ 25°C, czas trwania8 minut. Osobom oslabionym lepiej rozpoczac od temperatury 7- 30°C, stopniowo obnizajac temperature do wymaganej. Uspckajajqca, pelna kqpiel, temperatura 22°_2TC. Czas trwania 10- 5 minut. Bardzo skuteczna przy wszystkich rodzajach zaparc, o>rócz spastycznych. Moga ja stosowac nawet bardzo oslabieni dorzy, tylko wówczas trzeba zaczynac od kapieli, które maja 169
temperature ciala i stopniowo obnizac ja dolewajac zimnej wody. Osoby slabe powinny brac taka kapiel raz dziennie, mocniejsi i mlodsi, 2- 3 razy dziennie. W czasie kapieli zaleca sie mocne rozcieranie brzucha pod woda twardym recznikiem lub rekawica do mycia. Zaczynamy od pepka w dól i na boki, potem dookola pepka i wzdluz jelita grubego w kierunku ruchu wskazówek zegara. Rozcieranie przyspiesza przesuniecie mas kalowych do wyjscia i sprzyja wychodzeniu toksyn przez skóre.
Procedury wodne przy atonicznej fonrue zaparcia
Zimna (tonizujaca), siedzaca kapiel, temperatura 20°_22°C, czas trwania 1-3 minut. Przed kapiela zmocz glowe i natrzyj cialo zimna woda w celu zapobiezenia uderzenia krwi do glowy. Wchodz do zimnej wody bardzo powoli i ostroznie. Pod wplywem zimna zwezaja sie naczynia krwionosne brzucha, krew odplywa z jamy brzusznej, a potem ponownie przyplywa do organów, wskutek czego ich czynnosci zostaja pobudzone, co z kolei stanowi najlepszy srodek w walce ze zwiotczeniem jelita. Chlodny okrezny prysznic na partie brzucha. Trwa kilka minut. Ochlapywanie brzucha zimna woda. Brzuch energicznie ochlapujemy zimna woda, a nastepnie rozcieramy rekami. Dobrze jest robic to raz dziennie, przed oczekiwana pora defekacji. Pomaga zregenerowac utracony odruch na defekacje. Kapiel przy spastycznej formie zaparcia
Gorace (rozluzniajace), siedzace kapiele, temperatura 40°_ 41'C, czas trwania 15- 20 minut. W czasie kapieli uzupelniaj goraca wode w wannie. Po ukonczeniu procedUIY wez chlodny p'ysznic (20°-25°C). Kontrastowe siedzace kapiele wedlug Kneippa Po 5-minutowej, goracej (31'- 38°C)kapieli w wannie, wez chlodna (20°_ 22°C) o dlugosci 2 minut. Powtórz to 3 razy w przeciagu 20 170
minut Zawsze koncz chlodna kapiela. Nie wycierajac sie, polóz sie do lózka .Gorace kapiele z sieczka slomiana, siedzace lub pelne. Temperatura 37- 3SoC, czas tlwania 5-10 minut. Wywar z sieczki slomianej bogaty jest w olejki eteryczne. Normalizuje on przemiane materii, likwiduje skurcze, dziala jak srodek przeciwzapalny. 1 kg sieczki slomianej um.iesc w worku z bawelny, zalej 5 litrami zimnej wody, gotuj 30 minut. Wlej wywar do wanny i doprowadz temperature wody do wymaganej, dolewajac goraca lub zimna wode. Pelne gorace kapiele, temperatura 40°- 4rC, czas trwania 1220 minut. Dla osób starszych temperature mozna obnizyc do poziomu przyjemnych odczuc. Takie kapiele dobrze jest brac raz w tygodniu, przed snem, przez miesiac. Po ukonczeniu procedury wez chlodny prysznic (20°- 22°C) i nie wycieraj sie, polóz sie do lózka.
Oklady na partie brzucha - zimne lub gorace Oklady na brzuch, chlodne przy zaparciach atonicznych, gorace przy zaparciach spastycznych mozna wykorzystac w sytuacji, gdy nie ma warunków do innych procedur wodnych. Oklady nie sa tak skuteczne jak kapiele, ale mozna je trzymac przez-' dluzszy czas.
171
ZAKONCZENIE I tak oto zaznajomiliscie sie z "choroba wieku" i metodami jej zapobiegania. Mozecie teraz swiadomie zapobiegac i leczyc te nieprzyjemna chorobe. Teraz juz wiecie jak trawione jest pozywienie, jak i dzieki czemu ono sie przemieszcza, przez jakie odcinki przewodu pokarmowego powinno przechodzic i co sie z nim w nich dzieje. Najwazniejsze, ze zapoznaliscie sie z czynnikami, uszkadzajacymi trawienie i przyczynami powstawania zaparc, a takze z nastepstwami tej "niewinnej" (za jaka jest przez wiekszosc uwazana) choroby. Mam nadzieje, ze udalo mi sie zrodzic w was mysl, iz nie zwracajac uwagi na obecnosc codziennego, jednorazowego stolca, mozecie miec zaparcia, tylko na razie w uktytej formie. Mozecie sobie teraz wyobrazic, jak to zaparcie po malutku zatruwa juz wasz organizm, niszczy zdrowie jakie szykuje "niespodzianki". Jeszcze raz zerknijcie na wykaz chorób, do których moze doprowadzic zaparcie. Pomyslcie, byc moze nie nalezy zwlekac, póki grzmi grzmot, ujawnia sie ciezkie choroby, kiedy juz koniecznie pojawia sie czas na zamartwianie sie nad utraconym zdrowiem, jestescie juz w stanie robic wszystko, nawet pic mocz. Byc moze lepiej jest podjac kroki juz teraz, póki wszystko jeszcze jest w porzadku: zapobiec pojawieniu sie jawnego zaparcia i zlikwidowac ukryty lub zajac sie uwolnieniem od jawnego zaparcia jesli juz sie pojawilo. Pomyslcie o tym. Teraz juz rozumiecie, ze do tego wiele nie potrzeba. Raptem przestrzegac 3 glównych zasad, skladajacych sie na zdrowy sposób zycia: prawidlowo sie odzywiac, wiecej sie ruszac, przyjmowac zycie z optymizmem. Ulózcie dla siebie indywidualny program wejscia w nowe zycie, wedlug zalecen, zawartych w tej ksiazce. Do tego nie bedziecie musieli czytac jej jeszcze raz. Bedziecie mogli sie poslugiwac spisem tresci. Jest on specjalnie ulozony bardzo szczególowo, azeby nie trzeba bylo bez konca jej kartkowac w celu poszukiwania odpowiedzi na powstajace pytania. Dlatego w spisie tresci zawarte sa nawet najdrobniejsze detale. Przede wszystkim weicie pod uwage sposób odzywiania. Naj-
l
172
trudniej jest pozbyc sie wieloletnich nawyków, ulubionych, lecz szkodliwych dla zdrowia dan. Doprawdy jesli wyobrazic sobie, jakich chorób mozna sie nabawic od tych, sprawiajacych ogromna przyjemnosc dan, na przyklad tak bardzo smacznego i przez wszystkich lubianego smazonego jedZenia, które powoduje powstawanie nowotworów, to byc moze warto wykluczyc lub wyraznie ograniczyc takie jedzenie. Po pierwsze, postarajcie sie przyzwyczaic, aby nie pic jakichkolwiek plynów od razu po jedzeniu, nie jesc owoców i slodyczy po jedzeniu na deser i przestrzegajcie zasady laczenia produktów jest to bardzo wazne! Nie jedzcie jednoczesnie produktów, które zaklócaja sobie nawzajem trawienie i wchlanianie, teraz juz wiecie od czego zaleza te procesy i do czego to wszystko prowadzi, jesli by chociaz na chwile zatrzymac trawienie. Azeby ulatwic prawidlowe wykorzystanie produktów w jednym posilku, powiescie w kuchni na scianie przytoczona w tej ksiazce tablice laczenia produktów i czesciej na nia spogladajcie. Oczywiscie na poczatku ciezko bedzie zrezygnowac z dobrze znanych kanapek i miesa z ziemniakami. Ciezko lecz przy checiach mozliwe. Pózniej przywykniecie i przekonacie sie, ze prawidlowo laczone produkty sa tak samo smaczne, np. to samo mieso ale z warzywami: salata, kapusta, koprem, cebula, czerwonym pieprzem i innymi - lista dopuszczalnych polaczen jest dluga. Zawijajcie kawalek miesa, sloniny, szynki w lisc salaty, jak poleca G. Szatalowa, jest to tak samo smaczne jak tradycyjna kanapka z chlebem, a trawienie przy takim polaczeniu nie tylko nie jest zaburzone, lecz znacznie sie polepsza. Kiedy z zywieniem juz wszystko postanowicie, to pomyslcie o niezbednym ruchu. Kazdego dnia nalezy ruszac sie tak, azeby sie spocic i aktywizowac czynnosc serca. Wybierzcie sobie najbardziej przyjemne i odpowiednie dla waszego stanu zdrowia mozliwosci ruchu: szybki chód, plywanie, rower, wolny bieg, tance. Najlepiej jesli wybrany rodzaj ruchu mozna wykonywac wczesnie rano. Oprócz tego wszystkiego, wczesne poranne cwiczenia fizyczne bardzo dobrze wplywaja na psychike, pomagaja optymistycznie patrzec na zycie. Zacznijcie wykonywac specjalna gimnastyke i koniecznie cwiczenia jogi. Sa to niezwykle efektywne cwiczenia. W ksiazce przed173
stawione sa wlasciwie te asany, które pomagaja przy zaparciach i zapobiegaja im. Wszystkie przeciwwskazania i ostroznosci zostaly omówione. Niektórzy uwazaja, ze joga nie jest dla nich, ze stana na glowie i... umra. Takie przypadki faktycznie sie zdarzaly, lecz czy stanie na glowie dorosly czlowiek, wczesniej nie zajmujacy sie joga? Cwiczenia jogi nalezy opanowywac bardzo ostroznie, oceniajac swoje sily, mozliwosci i wiek. Ogólnie na glowie mozna stanac tylko w tym przypadku, gdy opanujemy to cwiczenie we wczesnym dziecinstwie. W nastawieniu optymistycznego przyjmowania rzeczywistosci bardzo pomoga przedstawione w ksiazce sposoby. Najwazniejsze to postarajcie sie zauwazyc i odnotowac kazde pozytywne zdarzenie, najmniejsza poprawe stanu zdrowia itd. Skupiacie sie na zlej ocenie tego co sie dzieje, niestety jest to wlasciwoscia wiekszosci z nas, nie koncentrujcie sie na tym, szukajcie kazdego najmniejszego promyka swiatla i uczcie sie nim cieszyc. Za jakis czas zycie stanie sie przyjemniejszym. Opanujcie trening autogenny. Przy jego pomocy bedzie wam znacznie latwiej przestroic swiadomosc na optymistyczny porzadek, a takze wplywac na dany organ, w tym na uklad trawienny i znacznie usprawnic jego prace. Trening autogenny zostal szczególowo opisany w ksiazce i moze opanowac go kazdy. W celu zapobiegania zaparciom i pozbycia sie ich, poslugujcie sie takze dopelniajacymi metodami leczenia: wodoleczeniem, samomasazem, refleksoterapia, akupresura biologicznie aktywnych punktów. Niektóre sposoby wodoleczenia, szczególnie plysznic kontrastowy i chodzenie na bosaka po rosie, sa niezastapione dla ogólnego uzdrawiania i w celu profilaktyki przed jakimikolwiek zachorowaniami. Zwróccie na nie uwage. Ogólnie przystepujcie do ulozenia swojego indywidualnego programu i dzialajcie. Tylko nie odkladajcie na pózniej, inaczej ostrosc wrazen po przeczytaniu ksiazki oslabnie i chec, aby cokolwiek zmienic w swoich przyzwyczajeniach, jesli do niej doszlo, ulotni sie. A zaparcie - ze wszystkimi swoimi nastepstwami pozostanie ...
"TO
j
174
lk1
Spis tresci Zamiast wstepu
3 7
CZESC 1 - TEORIA Proces trawienia od A do Z
8
Rozdzial 1. Znaczenie produktów dostarczanych do organizmu z pozywieniem
9
1. Bialka 2. Tluszcze
10 14
3. Weglowodany 4. Witaminy 5. Skladniki mineralne 6. Woda
20 23 26 30
Rozdzial 2. Jak pracuje zdrowy przewód pokarmowy?
33
1. Czynnosci przewodu pokarmowego 2. Co wplywa na przesuniecie pokarmów przez przewód pokarmowy? 3. Rola systemu nelwowego w pracy przewodu pokarmowego 4. Co, gdzie i kiedy?
33 35 37 38
Rozdzial 3. Poznajemy zaparcia z bliska 1. Jakie bywaja zaparcia? 2. Kliniczne symptomy zaparcia 3. Choroby, jako skutek zaparc
52 52 55 56
CZESC 2 - PRAKTYKA Naturalne metody leczenia i zapobiegania zaparciom
57
Rozdzial 1. Oczyszczanie organizmu
58
1. Oczyszczanie jelita grubego 2. Oczyszczanie calego przewodu pokarmowego hinduska metoda Szank Prakszalana 3. Oczyszczanie i uzdrawianie organizmu poprzez krótka lecznicza glodówke·······························································································
59
175
63 69
Rozdzial 2. Tworzenie wanmków do normalnej pracy systemu trawiennego 74 Przyczyny zaparc, które mozna i nalezy wyeliminowac
samodzielnie
. 74
Rozdzial 3. Dodatkowe przepisy, które moga pomóc przy zaparciach
95
Napoje, które pomagaja oczyscic jelito
95
Rozdzial 4. Pozegnajmy sie z siedzacym trybem zycia
102
Hatha joga. Asany uwalniajace od zaparc i zapobiegajace
106
im
Rozdzial 5. Badi optymista. Mysl pozytywnie
131
Rozdzial 6. Trening autogenny uwolni od zaparc i wielu innych chorób
136
CZESC 3 - NATIJRALNEMETODYODTWARZANIANORMALNEJ PRACYPRZEWODUPOKARMOWEGO 144 1. Masaz i automasaz przy zaparciach 2. Najprostsze metody automasazu brzucha przy zaparciach 3. Techniki klasycznego, leczniczego automasazu brzucha 4. Klasyczny automasaz poszczególnych paltii przewodu pokarmowego 5. Pasywna gimnastyka uzupelniajaca masaz róznych odcinków przewodu pokamlOwego 6. Refleksoterapia 7. Akupresura - masaz biologicznie aktywnych punktów 8. Hydroterapia
145 146 147
Zakonczenie.....................
172
'-l+E
j
(JFo ~
WwU.~
NEo
149 151 152 156 167
EfVD
I1c~1Q'1-@ TIrN ~L
Ku A.~l
176
Iczesnego czlowieka. Okolo 80-90% mieszkanców kra-
Choroby ukladu trawiennego wspól)uw cywilizowanych cierpi tonaprzeklenstwo jakas forme dla patologii
przewodu pokarmowego. Na pierwszym miejscu dlugiej listy chorób przewodu pokarmowego znajduje sie zaparcie. Zaparcia nie sa traktowane powaznie, a przeciez zajmuja trzecie miejsce na liscie przyczyn powodujacych nowotwory. W zwiazku z tym, gdy nie mamy regularnego stolca (przy czym nie jednorazowego, a 2-3 krotnego w ciagu dnia), musimy przedsiewziac wszystkie srodki do likwidowania zaparcia. Czy mozna zapobiec zaparciom? Czy mozna sie ich pozbyc? Oczywiscie, ze tak, ale trzeba poznac wroga, z którym chcemy walczyc. W zwiazku z tym nalezy zapoznac sie z teoria o przyczynach powodujacych zaparcia, prawidlowym odzywianiu, pracy ukladu trawiennego - to trzeba wiedziec, aby zrozumiec, jak i dlaczego rozwija sie ta nieprzyjemna choroba. Jesli kogos bardzo meczy zaparcie, mozna pomijajac teorie, przej,sc od razu do praktyki. Kiedy zycie stanie sie latwiejsze, a sily wzrosna, przekonamy sie o skutecznosci zaproponowanych tu srodków, mozna wtedy powrócic do teorii i swiadomie wypracowac swoja strategie i taktyke. doktor medycyny, znana w swiecie jako naukowiec prowadzacy prace badawcze z zakresu wirusologii i genetyki molekularnej, jest wielka oredowniczka medycyny naturalnej. Propaguje leczenie bez lekarstw prowadzac wyklady dla lekarzy i dla szerokich kregów innych zainteresowanych. Pracuje nad seria ksiazek, z których kazda poswiecona jest profilaktyce i leczeniu jednej konkretnej choroby przy pomocy prostych i dostepnych dla wszystkich metod medycyny naturalnej.
Elena I. Sklianskaja,
ISBN 83-88872-33-8
Cena: 18,90 zl
tm. """
>
