UNIWERSYTET MARK CURIE-SKŁODOWSKIEJ
Jerzy Cabaj ARTHURA O. LOVEJOYA FILOZOFIA I KONCEPCJA HISTORII IDEI
W LUBLIN 1989
...
65 downloads
664 Views
4MB Size
Report
This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!
Report copyright / DMCA form
UNIWERSYTET MARK CURIE-SKŁODOWSKIEJ
Jerzy Cabaj ARTHURA O. LOVEJOYA FILOZOFIA I KONCEPCJA HISTORII IDEI
W LUBLIN 1989
RacMiMnd prot, d r h a b . J e r s y Topolski doc. dr hab. T a d a u n
BukaUlski
Redaktor Halina
Redaktor Danuta
RayM
techniczny Brsyaka
P r o j e k t okładki Dobroaław
ISSN ISBN
Bagirfaki
0239-9830
83—227-0242-6
SPIS
T R E Ś C I
W s t ę p
7
R o z d z i a ł KSZTAŁTOWANIE ARTHURA
p i e r w s z y SIE t I R O Z W Ó J P O G L Ą D Ó W
FILOZOFICZNYCH
O. L O V E J O Y A
1. Arthur O. L o v e j o y -
13 u źródeł r o z w o j u cnyćli
2. Realizm temporallstyczny 3. Realizm krytyczny a problem n a u k o w o ć c l filozofii
25
4. Epistemologiczny dualizm jako teoria w i e d z y I p o z n a n i a . . . .
27
R o z d z i a ł BADANIA
d r u g i
HISTORYCZNO—FILOZOFICZNE
PRAWOMOCNOŚCI
A
PROBLEM
FILOZOFII T E O R E T Y C Z N E J
1. R o l a historii idei w p r o c e s i e formowania
38 się
temporalistyczno-racjonalletycznej filozofii
39
2. T h e G r e a t C h a i n of Being - filozoficzny s e n s d z i e ł a 3. T h e R e a s o n ,
Und e r stand Ing and Time -
48
4. Historia idei a problem natury ludzkiej
R o z d z i a ł
58
zagadnienie g e n e z y l uwarunkowań
2. " N a t u r a " i "Romantyzm" Jako przedmiot b a d a ń historii idei . . . 3. Historia idei a problem struktury filozoficznego
51
t r z e c i
POSZUKIWANIU METODY 1. Historia idei -
44
krytyka
trracjonalizmu t e o r i o p o z n a w c z e g o
W
13 16
58 65
myślenia 72
P
u z <1 z l a ł
METODA
c z w a r t y
I PROGRAM
HISTORII IDEI
1. Przedmiot l z a d a n i a historii idei
79
2. T h e G r e a t C h a i n of B e l n g a problem metody historii ld*« 3. K r y t y k a historlogragil l idea w s p ó ł p r a c y w badaniach
85
historycznych 4. "Journal of the HI story of I d e a s " jako programu w s p ó ł p r a c y
W S T Ę P
realizacja
w historii Intelektualnej Jednym z n a j b a r d z i e j interesujących zjawisk, jakie miały miej-
R o z d z i a ł KRYTYKA
s c e w X X - w i e c z n e j amerykańskiej historii intelektualnej, b y ł o p o j a w i e -
p i ą t y
METODY
nie s i ę nurtu z w a n e g o hltftorlą IdeU P o w s t a n i e tej nowej g a ł ę z i
I PROGRAMU
nauki
historycznej zwlekane Jest Integralnie z p o s t a c i ą Arthura O n e e n a
HISTORII IDEI
Arthur O. LoveJoy urodził się 10 p a ź d z i e r n i k a 1873 r. w Ś/,KOI!JCZENIE
122
PRZYPISY
... 124
BIBLIOGRAFIA BIBLIOGRAFIA
PRAC PRAC
ARTHURA
O. LOVEJOYA
WYKORZYSTANYCH
bo-
veJoya ( 1 8 7 3 - 1 9 6 2 ) , Jej w ł a ś c i w e g o twórcy, propagatora I o b r o ń c y .
1 3 8
Ber-
linie. Jego ojcem był W a l l a c e Wiliam LoveJoy, syn b o s t o ń s k l e g o p r z e b y w a j ą c y p o d ó w c z a s na studiach m e d y c z n y c h w Europie,
kupca,
matką
z a ń S a r a Oncen, c ó r k a osiadłego w N i e m c z e c h pastora baptysty. W
1875 r, młode małżeństwo w r a z z osiemnastomteslęczriym
synem
p r z y b y w a do Ameryki. P r z y j a z d ów nie Jest, niestety, d l a Arthura s z c z ę ś l i w y . W tym samym bowiem roku umiera mu matka. Ojciec, przątnlęty własną .pracą, oddaje s y n a na wychowanie s w o j e j rodzinie. P i e r w s z e lata ż y c i a s ą więc dla niego b a r d z o trudne. S y t u a c j a
ulega
p o p r a w i e w 1881 r., w którym ojciec Arthura i e n l się ponownie,
po-
r z u c a praktykę l e k a r s k ą i przyjmuje funkcję pastora w k o ś c i e l e
epl-
skopalnym. P i e r w s z e nauki p o b i e r a p r z y s z ł y filozof w wielu Jest to związane z p a s t o r s k ą d z i a ł a l n o ś c i ą ojca, c z ę s t o
szkołach.
zmieniające-
g o m i e j s c e pracy. Przełom w i y c l u L o y e j o y a następuje w 1891 r. W tym roku podejmuje on bowiem studia j ę z y k o w e
na
Uniwersytecie
Kalifornijskim w B e r k e l e y . Tam też po r a z p i e r w s z y styka s i ę *> filoz o f i ą w wydaniu G e o r g a Holmesa Howi sona. Howisonowskl
Idealizm
nie znajduje jednak uznania w o c z a c h LoveJoya. P o d z i w natomiast budzi w nim o s o b o w o ś ć przekonanie
nauczyciela, w p a j a j ą c e g o swoim studentom
o potrzebie poszukiwania prawdy, p o d k r e ś l a j ą c e g o
scep-
tycyzm w o b e c c u d z y c h poglądów z a ś rygoryzm w o b e c w ł a s n y c h P o ukończeniu w 189 5 r. studiów w Uniwersytecie Kalifornijskim
badań. Lo-
-
v e j o y podejmuje d e c y z j ę
n -
o kontynuacji w ł a s n e g o
b i e r a H a r v a r d Jako u c z e l n i ę
wykształcenia.
o najznakomitszym w ó w c z a s
wydziale
lozoficznym. D e c y z j a ta z o s t a ł a podjęta jednak po długich z
L o v e j o y był z w i ą z a n y
c z t e r y lata, to jest do 1899 r. Jego
do
Paryża,
( M . A . ) . W roku następnym
g d z i e krótko studiuje na S o r b o n i e
złe
zdanie o tego
uniwersytecką rozpoczyna
protestu z w i ą z a n e g o
ze
zwolnieniom
Standford i p r z e n o s i
P r z e b y w a tam p r z e z
wyjeżz
zamia-
w roku 1899 p r a c ą
su-
nau-
znak
z p r a c y prof. E . A . R o s s a ,
opusz-
się do Washington Unlversity in St. L o u i s .
s i e d e m lat ( 1 9 0 1 - 1 9 0 7 ) . W roku
akademickim
1907/1908 jako visiting p r o f e a s o r w y k ł a d a w Columbia University. t u a c j a a k a d e m i c k a L o v e J o y a stabilizuje s i ę wiem p r o p o z y c j ę
z ro-
rodzaju p r a c a c h .
c z y c i e l a fltozofil w S t a n d f o r d University. P o roku jednak, na cza
zaś
doktoratu. N i e k o ń c z y g o jednak pod wpływem
gestii Jamesa, m a j ą c e g o Karierę
jednak
g o w pełni do swoich p o g l ą d ó w . W
1B97 otrzymuje on tytuł magistra
d ż a do Europy,
twórczoś-
Santayana. T y l k o
w y w a r ł o wpływ n a L o v e j o y a . Ż a d n e m u
nich nie udało s i ę p r z e k o n a ć
rem p r z y g o t o w a n i a
nauczycie-
przeżywający swój najlepszy okres
o r a z William James i G e o r g
tych d w ó c h p i e r w s z y c h ku
krzyżo-
u c z y n i e n i a z Arthura d u c h o w n e g o . Z H a r v a r d e m
lami filozofii byli w ó w c z a s ci J o s l a h R o y c e
fi-
dyskusjach
ojcem, który niechętny b y ł studiom filozoficznym, p o n i e w a ż
w a ł y mu one j e g o p l a n y
Wy-
1910 r. Przyjmuje on
p r a c y j a k o p r o f e s o r filozofii w Johns Hopkins
Sybo-
Unive«^-
sity w Baltimore, g d z i e p o z o s t a j e a ż d o emerytury, to jest d o r. 1938. Centralnym
problemem myśli filozoficznej L o v e j o y a ,
problemem
k t ó r y określił c a ł ą j e g o k a r i e r ę jako b a d a c z a i n a u c z y c i e l a b y ł o nienie z b u d o w a n i a r a c j o n a l i s t y c z n e j wizji świata i człowieka. rozumu jedyną z a s a d ą
i kryterium
prag-
Uczynienie
wartości p o z n a n i a sytułowało g o
w y r a ź n e j o p o z y c j i d o idealizmu i do p r a g m a t y c z n e g o
mu. F i l o z o f i a L o v e j o y a ma p r z e d e wszystkim charakter krytyczny. za
Idealizmem a t a k u j e o n t a k ż e b e r g s o n l z m
z a p r z e c z a j ą c e możliwości b u d u j e ' on p o d s t a w y bytu
l neoreallzm jako
p o z n a n i a r a c j o n a l n e g o . W polemice
Po-
kierunki z nimi
w ł a s n e j filozofii o k r e ś l a n e j p r z e z niego mianem
realizmu t e m p o r a l i s t y c z n e g o , wy charakter
w
antyintelektualiz-
i
u z n a j ą c e j ontologlczny pluralizm l
czaso-
myćll. T y l k o r e p r e z e n t a c j oni s t y c z n a teoria
poz-
n a n i a i w i e d z y j e s t b o w i e m , j e g o zdaniem, w stanie wytłumaczyć zjo<wistca p o z n a n i a . N a j w a ż n i e j s z y m dziełem filozoficznym L o v e j o y a jest The
R e v o l t a g a i n s t D u a l i s m ( l 9 3 0 ) t stanowiło ono syntezę j e g o
leń t e o r e t y c z n y c h . D o
Innych filozoficznie w a ż n y c h p r a c można
przemyśzali-
-
T h e Anomoly of K n o w l e d g e
czyć matist
9
-
(1923),
(1920 ), A Temporalistlc ReaUsm
Prugmalism
Prag-
(1930 ).
M y ś l filozoficzna I/Ovejoya, jakkolwiek samego
v e r s u « the
uważana p r z e z
z a najbardziej z g o d n ą z e stanem w s p ó ł c z e s n e ]
niiiyo 1 naj-
wiedzy
b a r d z i e j wierną kryteriom naukowości, nie w y w a r t a j e d n a k
wpływu
na
r o z w ó j filozofii amerykańskiej. N i e b y ł a o n a bowiem istotnie t w o r e m
ory-
ginalnym l nowatorskim. Ogromną s ł a w ą i uznanie z d o b y ł natomiast
Lo-
v e ] o y j a k o historyk idei. Jego p r a c e z tego opublikował w 1904 r. -
zakresu - p i e r w s z ą
z
w y w a r ł y ogromny wpływ na a m e r y k a ń s k ą hi -
storlograflę, p r z y c z y n i a j ą c s i ę niewątpliwie d o otwarcia n o w y c h spektyw
nich
per-
badawczych. Z a i n t e r e s o w a n i a historyczne L o v e j o y a koncentrowały
n i c z o wokół oświecenia,
się
zasad-
romantyzmu l myśli e w o l u c y j n e j . W n i ó s ł on tak-
ż e istotny wkład do b a d a ń nad filozofią K a n t a , nad dziejami f i l o z o f i i g r e c k i e j oraz nad Ideami naturalizmu 1 prymitywizmu. W p ł y w nie b y ł naturalnie z w i ą z a n y lecz
z rozwijaną p r z e z
ł o ż e ń przedmiotu b a d a ń
z tematycznym kręglem j e g o
n i e g o k o n c e p c j ą metodologiczną.
ne p r z e z
W myśl jej
historycznych nie powinny stanowić
filozoficzne c z y innego r o d z a j u w i ę k s z e c a ł o ś c i
(unit-ldeas).
określo-
składowe, Postulat
d a n i a unlt-ldeas, ś l e d z e n i a Ich r o z w o j u w e w s z e l k i c h m o ż l i w y c h c z y z n a c h ich h i s t o r y c z n e g o p r z e j a w i a n i a się, a n a l i z a przez
opraco-
waniem programu metodologicznego. Jego p o d s t a w o w ą i d e ą b y ł a niem I>oveJoya szego
współpracy
w o b s z a r z e b a d a ń historycznych,
myśl
co -
zda-
przyczyniłoby się do bardziej adekwatnego i pełniej-
odtworzenia n a s z e j p r z e s z ł o ś c i kulturowej, której p o z n a n i e
w a n e jeat, jak sądził, p r z e z nadmierną s p e c j a l i z a c j ę l p o d z i a ł y w toriografii. R e a l i z a c j ą tej Idei b y ł o p o j a w i e n i e s i ę w roku 1940 czasopisma.
ba-
płasz-
wywoływanych
nie w d z i e j a c h myśli zmian l transformacji z a o w o c o w a ł y
zorganizowania
za-
systemy
teoretyczne,
n a s n a j c z ę ś c i e j mianem izmów, l e c z ich c z ę ś c i
n a z y w a n e p r z e z niego ideami elementarnymi
Lovejoya
zainteresowań,
"Journal of the Hi story of I d e a a " , taką bowiem
otrzymało, stał się periodykiem, który na trwale wrósł w
hamohis-
nowego
nazwę
amerykańską
n a u k ę historyczną p r z y c z y n i a j ą c się niewątpliwie d o r o z w o j u
amerykań-
s k i e j historii Intelektualnej. ^ Metodologiczne daczy. ków
idee L o v e j o y a z o s t a ł y podjęte p r z e z wielu
Stały s i ę one popularne, s z c z e g ó l n i e
w ś r ó d historyków
ba-
i teorety-
literatury. Jakkolwiek nie miał on u c z n i ó w w dosłownym s e n s i e , to
j e d n a k można mówić LoveJoyowsklej s z k o l e historii idei. D o jej w y c h przedstawicieli m o ż n a z a l i c z y ć G e r g a B o a s a ,
czoło-
Phi lipa W i e n e r a ,
Marjorle Nlcolson, nie
sposób
wach
Charolda
przecenić.
uznania l szacunku
wie j e g o
się
Znaczenia
on b o w i e m
grona
A n d r e w J. R e c k o ,
tak z n a c z ą c y ,
że
będą
Ł>ovejoya
w jawnych
lecz także
zwrócenia
pojmowanie uwagi
w
słowa jednego
który pisał następująco: "Jego
jest' niemożliwym
amerykańskiej bez
I wpływu
nie iylko
zwolenników
krytyków. Dowodem tego niech
znawców, myśli
Chernlsso.
Wyraźni
historii
z
sło-
podzijego
wpływ
był
współczesnej
na j e g o p r a c e
krytyczne
i
historyczne".* P a n g a myśli
Lovejoya może
zatem
sama
w sobie
stanowić
d o s t a t e c z n y p o d s t a w ę p o d j ę c i a nad nią b a d a ń . Z a s a d n i c z ą jednnlc czyny,
k t ó r a s k ł o n i ł a mnie d o
zajęcia się twórczością tego
h i s t o r y k a idei j e s t , p r a k t y c z n i e na g r u n c i e
polskiej filozofii, c z y
bowiem trzech polskich S. S w i e ż a w s k i ) szym wiąc nie
stopniu,
podejmowało Lovejoya
biorąc,
( T . Bukslńskl,
w swoich pracach,
z rozdziałów
The
2
w większym
G r e a t C h a i n of
Pojawienie
zainteresowań
artykułu c z y
l
lub
należy zauważyć
nie
Do tej p o r y nie ukazało
myśli Tylko
Z.J. C z a r n e c k i
autorstwa M a c i e j a Orkana-Łęcklogo. o z n a c z a jednak jakiegoś
wybitnego jego
mniej-
z historlograflczną refleksją LoveJoya.
na g r u n c i e p o l s k i m
przekładu jednego
nieobecność
s z e r z e j p o l s k i e j humanistyki.
hlstoryltóvv
wątki z w i ą z a n e
o recepcji się
rzecz
przy-
wzrostu
się tego
Belng
przekładu
myślą
Lovejoya.
s i ę b o w i e m ani Jedna p r a c a , c z y to w
książki, której zosadnlczym
Mó-
pojawie-
tematem b y ł a b y J e g o
formie twór-
czość. Niniejsza rozprawa ku p o l s k i m p r a c ę ,
stanowi
poświęconą
zatem p i e r w s z ą ,
w całości
l o z o f i c z n o j m y ś l i L o v e j o y a . Jnko p r ó b a The
I/ovejoyowslcioj. P i e r w s z ą
J. W i l s o n a : A i t h u r Htll, 1 9 8 0 ) . jest ko
WUlsona,
wybitnego
typu b i o g r a f i c z n e g o ,
l polityczna, nie
napisano
ną
we
do
roku
działalność
ujęcia myśli
bowiem k s i ą ż k a
w którym lecz
została
także
(Chapel Lovejoya,
ujęta nie
publicystyka
l społeczna,
li-
Daniela
znawcy twórczości
naukowa
autora w
czego
tyl-
Spo-
ja w
swo-
u w z g l ę d n i a m . N a temat L o v e j o y o w s k l e j f i l o z o f i i 1 h i s t o r i i dotychczas
F r a n c j i ) . Jeśli z a ś 1906 u k a z a ł o
cztery
prace
doktorskie
w latach
(trzy
w USA
I jed-
i d y i o o p u b l i k a c j e n a j n o w s z e i n n e g o typu,
!=i drukiem p o n a d
pięćdziesiąt prac. Mówiąc
p u b l i k a c j a c h n a j n o w s z y c h mam na m y ś l i te ogłoszone
języ-
d r u g ą t e g o typu p r a c ą
stanowi
j e g o myśl filozoficzna i historyczna,
jej pracy
w
O. L e v e j o y a n d the Q u e s t f o r Intelllglbllity
Książka
opracowaniem
łeczna Idei
całościowego
G r e a t C h a i n of B e i n g j e s t o n a t a k ż e
teraturze
napisaną
filozoficznej l historyczno-fi-
1963-1980
opracowania,
( z a podstawę
które
swojej oceny
to o
zostały
biorę
spo-
-
rządzoną
i wyHeinf) p r z e z
ohojmującą wszystko
co
1 1 -
Wilsona kompletną bibliografię prac zostało napisane
skim d o roku 19(11. a z a lata 1982-1986 sopher 'a
lndex). Wśród
opracowań
nie dominują t e k s t y p o ś w i e c o n o Świadczy
to j e d n o z n a c z n i e
o Lovejoyu w języku informacje zawarte
z t y c h ostatnich lat
historii Idei
(39),
że
angiel-
w
Philo-
zdccydowo*-
z a ś f i l o z o f i i t y l k o 14.
o kierunku b a d a w c z y c h
v e j o y e m . Co n a j c i e k a w s z e jednak, w porównaniu prac
Lovejoya,
zainteresowań
z Ilością
p o ś w i ę c o n y c h L < o v e j o y o w s k i e j f i l o z o f i i i historii
Lo-
wszystkich
idei, o k a z u j e
się ,
w odniesieniu do o b s z a r u p i e r w s z e g o p r o p o r c j e r o z k ł a d a j ą się
w i ę c e j Jednakowo
(18 prac
d o r. 1 9 6 3 w s t o s u n k u d o
natomiast w o d n i e s i e n i u d o ce po
r. 19G3 ( 3 ? d o
pierwsze nie
tego, ż e
obszaru drugiego
55). T e
szy
się
ona w i ę k s z ą p o p u l a r n o ś c i ą
dookreśllć
sona
całość
zdecydowanie
znacznie niż
większe
zaś, że
za
iż
r y e s e j ó w , artykuły k r y t y c z n e I polemiczne, s z e j trzeba stwierdzić,
iż c h a r a k t e r y z u j e
wobec Lovejoyowsklej koncepcji
ważne
- że autorzy większości prac
po
obecnej
(książki
stan
wspom-
najnow-
ona wyraźnym są bądź
krytycyzrównie
z historią
bądź
z t e o r i ą literatury. Biorąc pod
, uwagę
wszystkim z a ś brak cie
n a k r e ś l o n y p o w y ż e j stan badań,
o p r a c o w a ń d o t y c z ą c y c h myśli L o v e j o y a
polskim, z d e c y d o w a ł e m
n e j strony dałaby n e g o dorobku, nowe
towana
okazję do prezentacji j e g o teoretycznego
z drugiej z a ś by wnosiła udowodnić
na o g ó ł p r z e z
ona d o badań nad
gólnie
zaś
w warstwie została
zarazem,
że
tym w z g l ę d z i e
Idealizmu, p r a g m a t y z m u charakteryzuję
l
jed-
historycz-
Lovejoyem
jako niezależna silnie,
Wychodzę
rolę
b
koncentruję
fi-
szcze-
w n i e j od
i czynniki,
które kryo jej
unaukowienia filozofii oraz
o w e g o programu, j a k ą stanowił j e g o
podre-
się na j e g o
1 bergsonlzmu. Następnie w oparciu
w programie
Du-
trak-
od
metodologicznej. Realizacji takiego zamysłu c a ł a struktura pracy.
stymulowały jej rozwój. W wyniki
grun-
j e g o k o n c e p c j a historii Idei,
badaczy amerykańskich
k o n s t r u k c j i f i l o z o f i i L#ovejoya p o k a z u j ą c , o k o l i c z n o ś c i tyco
na
Reyolt agalnst
l o z o f i i t e o r e t y c z n e j , j e s t z tą f i l o z o f i ą z w i ą z a n a b a r d z o porządkowana
przede
s i ę na t a k ą k o n c e p c j ę p r a c y , k t ó r a z
wartości. P r e z e n t u j ą c bowlom myśl autora T h e
allsm p r a g n ę
Wil-
1 zbio-
recenzje,
d o literatury
historii i d e i o r a z - c o związani
cie-
według bibliografii
biogramy,
się
pra-
z a i n t o r e s o wah-
w chwili
z twórczością L o v e j o y a prac
n i e n i a I t p . ) l i c z y 205 p o z y c j i . W r a c a j ą c j e s z c z e mem
góruje
ż y c i a Jej t w ó r c y . B y
bardziej należy powiedzieć,
związanych
mniej
1963),
proporcje dowodzą Jednoznacznie
z dzieła Lovejoya
w z b u d z a d z i ś h i s t o r i a idei, p o d r u g i e
badań
14 p o r .
pró-
udział
we
współpracy
z realistami
krytycznymi. R o z d z i a ł p i e r w s z y
p r e z e n t a c j ą podstawowych tez dualistycznej epistemologii W rozdziale ci L o v e j o y a
drugim p o d e j m u j ę p r o b l e m
zachodzi
między
n o - f i l o z o f i c z n y m l . Staram podkreślając
zarazem
Treścią sze za
-
metody i programu
metodologicznych.
idei
czwarty
się
Po
przechodzę rozdziale
i program
do omówienia programu
Jej z n a c z e n i e
udowodnienia
zestawień.
obszarów W wszystkie
współpracy
w
on s w o j e
Being. dziedzinie
gruncie
się I
meto-
dokonuję
Pracę
dla myśli
założeń filozoficznych,
hi-
reali-
spełnienie.
o c e n y , z jakimi na
oceny
zamykam
krótana-
amerykańskiej. między
wykazanie,
wymagała
s i ę na c h r o n o l o g i c z n e j
r o z w o j u f i l o z o f i i i historii
zastosowa-
rekonstrukcji
idei dokonuje
żo
właśnie po-
równocześnie
D z i ę k i temu p r o c e s w z a j e m n e g o p r z e n i k a n i a
się
obydwu
stujo s i ę j a ś n i e j s z y l v/yradniejszy. przygotowaniu niezbędne
W kilku p r z y p a d k a c h
niniejszej książki
starałem
do tego celu materiały ze
się
źródłowe
w z g l ę d u na n i e m o ż l i w o ś ć
korzystałem
z informacji o c h a r a k t e r z e
czenia
omówienia),
zazntn„iiujqc k a ż d o r a z o w o
bądź
wykorzystać i
opracowania.
zdobycia
oryginalnych pisach.
of
historii idei w u j ę c i u l < o v e j o y a w y n i k a
u Jej p o d s t a w faz
pre-
śledzę
Istnienia ś c i s ł e j w s p ó ł z a l e ż n o ś c i
nia metody, która opierając ich
G r e a t Chain
i h i s t o r i ą idei a w k o n s e k w e n c j i
fiasko metodologiczne
szczególnych
kształ-
w którym w s k a z u j ę n a n a j i s t o t n i e j s z e w a l o r y oraz
filozofią teoretyczną leżących
pokrewień-
w pełni d o j r z a ł e j . A n a l i z u j ę t a k ż e j e g o
w ł a s n e g o punktu w i d z e n i a .
kim p o d s u m o w a n i e m ,
Próba
i
historycznych
h i s t o r i i I d e i . Badam ich z a s a d n o ś ć
lizowanej koncepcji
polemiczno-krytycz-
zbieżności
o r a z form, w k t ó r y c h z n a l a z ł
z
gene-
poświęceun p r e z e n t a c j i m e t o d y l p r o g r a m u
piątym p r z e d s t a w i a m
koncepcji Lovejoya
z
z
pierw-
że
metody.
filozofii l historiografii amerykańskiej spotkała da
wątki. P o
d r u g i e - na p o d s t a w i e
z o s t a ł a d o k o n a n a na k a r t a c h T h e
historycznych W
się
w postaci już
Następnie
historycznych.
dwa
usiłuję d o w i e ś ć ,
najbardziej typowych rodzajów badań kształtowania
zację, jaka nauk
historii Idei w y w o d z i
twórczośhlstorycz—
r o z w o j u j e g o myśli t e o r e t y c z n e j , a etapami
się poglądów
Rozdział storii
ustalenia
w a
uwarunkowanie,
badań
I
stwa m i ę d z y fazami
proces
ich w z a j e m n e
filozoficzną doniosłość
o dotychczasowe
nych doświadczeń
zentacji
się wykazań
relacji jaka
teoretycznymi
rozdziału trzeciego są zasadniczo
w oparciu
towania
rozważaniami
zamykam
Lovejoya.
tekstów
pośrednim ów fakt w
(streszprzy-
R o z d z i a ł
p i e r w s z y
KSZTAŁTOWANIE SIĘ I ROZWÓJ POGLĄDÓW FILOZOFICZNYCH ARTHURA O. LOVEJOYA
Jednym % n a j c z ę s t s z y c h a z a r a r e m p o d s t a w o w y c h pytań, jakie s t a j ą p r z e d historykiem filozofii usiłującym o g a r n ą ć fltozoflcsną. Jest pytanie o to, c z y p o s i a d a zasadę
określoną wizję
o n a j a k i ś punkt centralny,
e s y motyw o r g a n i z u j ą c y j ą jako c a ł o ś ć . O d n o s z ą c Je d o myśli
LoveJoya, możemy stwierdzić, iż tym, c o w y r ó ż n i a j e g o r e f l e k s j ę , c o d a j e Jej z w a r t o ś ć
1 spójność,
tywną, Jest pragnienie
stanowiąc r ó w n o c z e ś n i e
jej ideę
na-
reguła^-
z b u d o w a n i a r a c j o n a l n e j i intelliglbilnej koncepcji
ś w i a t a i csłowteka. B i o g r a f
LoveJoya, Daniel J. Wilson, tak oto n a ten
temat p i s a ł : " P o s z u k i w a n i e
intelllgtbllności
o d p o w i e d ź - rozum Jako Jedyna z a s a d a kształtowało c a ł ą j e g o
I proponowana przez
w pluralistycznym
niego
świecie
-
karierę".1
D l a c z e g o J e d n a k i e L o v e j o y w y b r a ł taki a nie Inny cel, w
czym
tkwiły tego źródła I motywy?
1. Arthur O, LoveJoy Usiłując odpowiedzieć
u ź r ó d e ł r o z w o j u myśli na to pytanie m o ż n a s i ę g n ą ć
w s k a z ó w k i . Jaką z a w a r ł on w s z k i c u p o ś w i ę c o n y m Otóż p o w i a d a tam, ż e " w s z e l k i e filozofie -
tuacje historyczne)
(częściowo
z nleosobowyml
Jamesowi.
c o czyni studia historii filo-
zofii bogatymi i n a j b a r d z i e j typowo humanistycznymi w s p ó ł o d d z i a ł y w a n i a temperamentu
do p e w n e j
Williamowi są
rezultatem
kształtowanego p r z e z
logicznymi
okolicznościami,
sy-
wywo-
d z ą c y m i s i ę s p o ś r ó d charakteru problemów z jakimi konfrontowany jest ludzki
rozum".
2
-
Idąc
za
14
-
tym w r . k a j n n l r m p r z y j r z ę
się
więc
towi t e o r e t y c z n e m u L/Ovc?Joya. W y r ó ż n i a ł y g o racjonalizm - wiara rzenia
I ufność
rzeczywistości
oraz
można
to W i l s o n
niezwykła wprost
cze
przyczyny
stwie.
w ogóle
(nikt p o z a
pytać o ź r ó d ł a
dociekliwość o cechę
w
i two-
poszuki-
pierwszą -
o
Ile
temperamentu t e o r e t y c z n e g o s ą d z i . Iż
racjonalizmu tkwiły w j e g o
w normatywnych, a z w i ą z a n y c h
cechy:
poznania
nim t e g o problemu n i e p o r u s z a )
Lovejoyowskiego
temperamen-
najbardziej dwie
w rozum Jako n a r z ę d z i e
w a n i u n l e p o w ą t p i o w a l n e j p r a w d y . Jeśli I d z i e oczywiście
najpierw
z tym o k r e s e m
-
zasadni-
dzieciń-
doświadczeniach
3 emocjonalnych. myślne zofa
Stwlordza
doświadczenia
on bowiem w p r o s t , on bowiem
ludzkiego bytu aą kapryśne czegokolwiek Niezależnie (sam
słankach jego
przez
jednak
podkreślić,
Co
od t e g o c z y
oraz
W i l s o n ma c z y te£
zaś
to d e c y d o w a ł a
prawd
przez
czesnych
opierała
prze-
się na
oparciu
o nią
ona, w moim mniemaniu,
teoretycznego
o sposobie
Iż
za
c o do k t ó r y c h p r a w d z i w o ś c i
zasadne
za
był c a ł k o w i c i e
Temperament
t e o r e t y c z n y , jak w i a d o m o ,
problemowa,
logiczno
okoliczności"
wieku.
nie-
historycznej, Jednym
Idei. stanowi J e d n a k ż e
c z y też, mówiąc
j a k a w danym momencie I s t n i e j e
kraju, okresu,
przewąt-
ich t e o r e t y c z n e
Jodną s t r o n ę k a ż d e j k o n s t r u k c j i f i l o z o f i c z n e j . D r u g ą bowiem "beznfsohowe
zdo-
współ-
d o u z y s k a n i a a n a l i t y c z n e j j a s n o ś c i myśli j e s t historii
Lo-
uznawał
mniemaniu n a t u r a l n i e -
teorii f i l o z o f i c z n y c h , p i ę t n u j ą c j e
z p o d s t a w o w y c h p o s t u l a t ó w metodologii
rze-
i formie
bowiem, p r a g n i e n i e
i n i e s p ó j n o ś c i . D o t y c z y to t a k ż e j e g o t w ó r c z o ś c i
w której dążenie
war-
wszystkich
S p r a w i a ł o to t a k ż e , iż b y ł o n wnikliwym k r y t y k i e m
sobie
co
świata i natury
usposobienia
nie u l e g a ł y żadnym - w j e g o
w
tworzył
pozaracjonalnych.
n l e p o wątpię w a l n y c h p o w o d o w a ł y .
które
jasności
drugie) c e c h y
racji
cała
w opisie
n i e g o badań. D o c i e k l i w o ś ć
on tylko takie poglądy, pliwościom.
nie ma
faktem Jest, ż e
i n n y c h . D-rł b o w i e m ,
s i ę do argumentów
tyczy
zbudo-
lu<ł7kl«?go Intelektu b y ł a
na j e j b a z i e a t a k o w a ł
odwoływały
prowadzonych
konany,
konstrukcja f i l o z o f i c z n a
filozoficznych, które
filo-
aspekty
opierało".
n a j b a r d z i e j nieprzejednanym krytykiem tych
się
niepo-
n i e b y ł z d o4l n y d o
się
z u p e ł n i e fundamentalnym, W
1 koncepcji
czywistości vejoya,
niego
czymś
pogtądy
poglądów
bycia
l nietrwałe, t o t e ż
na nich w ł a ś n i e b y
r a c j o n a l i s t y c z n y c h . Wiara w m o r
myśleniu
własne to
co
o tym, ź © n i e r a c j o n a l n e
Ł/Ovejoy ria ton temat się nlr» w y p o w i a d a ł )
zbudowana
wczesne
e m o c j o n a l n e w p ł y n ę ł y n a j e g o d z i e ł a Jako
l historyka. Wiedział
wanta
że "jego
są
Inaczej,
w filozofii tego
tylko owe
sytuacja czy
innego
W tym z a ś przyszło
niej, p r z e z łomie X I X nej o r a z nych i
względzie
kształcić
się
-
kontekst t e o r e t y c z n y ,
i tworzyć,
wyznaczony
k r y z y s , Jaki z a r y s o w a ł i XX
w Jakim
całego
związanego
Lovejoyowl
został, mówiąc
najogól-
s i ę w f i l o z o f i i a m e r y k a ń s k i e j na
w i e k u . P o l e g a ł on n a z a ł a m a n i u s i ę z nią s y s t e m u w a r t o ś c i
filozofii
prze-
idealistycz-
religijnych,
moral-
społecznych. Kryzys
ów posiadał dwojakie źródła. Z
nastąpiło z d e r z e n i e uki, c z y
o w ą f i l o z o f i ę , k t ó r e w k o n f r o n t a c j i z nowymi społeczeństwa
całkowicie
zna-
i bronio-
potrzebami,
amerykańskiego
c o n a j m i e j n i e a d e k w a t n e , j e ś l i nie
na-
podważenie
utracił
p o z y c j ę kanon wartości g e n e r o w a n y c h
aspiracjami i oczekiwaniami się być
drugiej z a ś
strony
rozwojem
scjennystycznymi, co spowodowało
n a u k o w e j t e g o typu f i l o z o f i i . Z
l dotychczasową
nych p r z e z
jednej mianowicie
się filozofii i d e a l i s t y c z n e j z burzliwym
s z e r z e j z ideami
wiarygodności czenie
15
wydawały
błędne.
W tej s y t u a c j i p r z e d f i l o z o f i ą a m e r y k a ń s k ą p o j a w i ł y s i ę t r z y raźnie
Sprecyzowane
1. P o p i e r w s z e , filozofię, zbadać sadność
jej tez
należało krytycznie
w perspektywie
zrewidować
aktualnych
wymogów
dotychczasową
naukowości
się potrzeba konstrukcji n o w e g o
świata i człowieka, z g o d n e g o 3. P o t r z e c i e
ze
wreszcie,
stanem
pilne
współczesnej
stało s i ę
zadanie
modelu
wiedzy. zbudowania
w e j t e o r i i w a r t o ś c i , z d o l n e j d o s t w o r z e n i a t r w a ł e j , o p a r t e j na r a c j o n a t n o ś c i a k s j o l o g i c z n e j p o d s t a w y dla l u d z k i c h d z i a ł a ń "Nic
z w i ą z k u z tym w jednym
w panującym
światopoglądzie
dziej praktycznego
znaczenia
sensowność świata
ze
niż s t o p i e ń i c h u f n o ś c i
i zgodność
Wyznanie
z
zum
do w z m o c n i e n i a
stał się z a s a d n i c z ą Drogi
i sposoby
w
i
zachowań. pisał:
nie ma obrazem
potraktować
jako
refleksji filozoficznej dążył
i uwiarygodnienia
owej ufności. Pragnął b y
wytyczną ludzkich działań l
on ro-
zachowań.
realizacji tego zamierzenia staną się
przedmiotem mojej prezentacji. Spróbuję p o k a z a ć
obecnie
tutaj t y l k o wątki i m o -
menty n a j w a ż n i e j s z e . U k a z a n i e bowiem c a ł e j p r z e b o g a t e j treści y o w s k i e j filozofii wymagałoby
bar-
racjonalność,
ludzkich Ideałów z
całym p o w o d z e n i e m
no-
kanonach
esejów Lovejoy
współczesnych pokoleń
oraz bliskość 5 zewnętrznego". to m o ż n a
swoich
motto d l a c a ł e j j e g o t w ó r c z o ś c i . W s w e j bowiem
zar-
i twierdzeń.
2. P o d r u g i e , j a w i ł a
W
wy-
zadania:
obszernego, odrębnego
studium.
LoveJo-
-
16
-
2. R e a l i z m temporali s t y c z n y 2.1. K r y t y k a i d e a l i z m u l k s z t a ł t o w a n i e
się podstaw filozofii
lem porali s t y c z n e j Charakteryzując skiej jeszcze
sytuację, jaka panowała
pod k o n i e c
wieku XIX
Lovejoy
t i o n o w a n ą c e c h ą był i d e a l i z m . W s z y s c y na o g ó ł
z tezą, że j e d y n ą
czywistość rze
świadomości,
s w ó j byt z e
wistość
świadomości
i (...)
przedmiotów l u d z k i e g o
to c o m a t e r i a l n e
niekwessię
jest
rze-
i czasowe
bie-
konstytuuje ona całą
rzeczy-
doświadczenia".^ nie z n a l a z ł a J e d n a k ż e
z nich b y ł G e o r g
s p o t k a ł się w t r a k c i e
nijskim
w Berkley
Wilson,
z d o b y c i e tak c e n n y c h
za
w Lovejoyu
swoich nauczycieli
Holmes
Howison,
swoich studiów
swo-
miał
on
(1891-1894)
l któremu
zawdzięczał,
jak
n a w y k ó w b a d a w c z y c h , jak
wobec własnych poglądów,
Drugim f i l o z o f e m , k t ó r y l i s t y c z n e j - tym r a z e m
z którego
w Uniwersytecie
o k o n i e c z n o ś c i poszukiwania prawdy, s c e p t y c y z m rygoryzm
jej
filozofowie zgadzali
reprezentantów.
Pierwszym LoveJoy
bowiem
że
z w o l e n n i k a , mimo n a w e t t e g o . Iż
jej wybitnych
amerykań-
realną i faktyczną rzeczywistością
że "wszystko
Filozofia idealistyczna jego
w filozofii
stwierdza, ż e
otwartość
wprowadzał g o
podczas Harvardzklch
myślą Kalifor-
podkreśla
przekonanie
wobec
cudzych zaś
na ś w i a t 1 l u d z i . w zawiłości
myśli
studiów L o v o j o y a
idea(1895-
-1899 ) — b y ł Josiah R o y ć e , tant na g r u n c i e
Poszukując przyczyn Chain
wątpienia n a j w y b i t n i e j s z y j e j
niechęci p r z y s z ł e g o
of B e l n g d o i d e a l i z m u , n a l e ż y p r z e d e
abstrakcjonizm nym
bez
ze
I opekulatywizm
szkiców
okres swoich
autora T h e
wszystkim
w jed-
studiów
co
L o v e j o y p o w i a d a , ż e tym
i rozumieniem
o n a b o w i e m to, c o Jemu s a m e m u w y d a w a ł o rza
je
istnieje s f e r a bytu - j e ż e l i
oraz
obszar tego, c o j e s z c z e
w o l l c j o n a l n a natura o r a z n a s z e nastawienia -
zdecydowanie
sobie
i wzajemnie
1 charakter s ą stałe który
najbardziej niepohamowane
l niezdecydowanie,
To wymiesię
ona tytko n a s z e
niezrealizowane,
z
Lekceważyła
nasza egzystencja
zawiera
myśli, uczucia 1 e m o c j e - której t r e ś ć
zmienne
świata.
go
jej tez
się nlepowątplewalne.
jest zmianą, ż e
nam w e f r a g m e n t a c h , k t ó r e n a s t ę p u j ą p o
przenikają; że nione
nasze ż y c i e
na
tej filozofii. W s p o m i n a j ą c bowiem
ludzkim d o ś w i a d c z a n i e m
mianowicie, " ż e
Great
wskazać
w filozofii Idealistycznej raziło najbardziej, była niezgodność potocznym
reprezen-
amerykańskim.
mi-
l nie-
nasza
afektywne
cel l planowanie
-
-
oczywiści© zakładają pierwszą
(...);
17 -
w s z y s t k o to z a w s z e
w y d a w a ł o mi s i ę
i fundamentalną e m p i r y c z n ą prfc.wdą, k t ó r ą k a ż d a Q
r e f l e k s j a musi b r a ć p o d
uwagę".
Idealizm j e d n a k ż e
tego
w ł a ś n i e nie
czynił. Tomporolny
charak-
t e r l u d z k i e g o istnienia, o w a " f u n d a m e n t a l n a e m p i r y c z n a p r a w d a " z n a j d o w a ł a w nim n a l e ż y t e g o
uznania, b y n i e p o w i e d z i e ć ,
się j e j s p r z e n i e w i e r z a ł .
Dostrzeżenie przez
tu s t a ł o
momentem
się kluczowym
wiem, ż e
Lovejoya tego
właśnie
fak-
w r o z w o j u j e g o myśli. Zrozumiał
bo-
założenia
o czasowym
charakterze
teorii d o t y c z ą c y c h zacząłem
natury r z e c z y w i s t o ś c i
doświadczenie
s a m o w s o b i e mą c h a r a k t e r
a później i R o y c e ' a
całą wyrazistością
z
temporalny". Howtsona
Kalifornijski p r o f e s o r L o v e j o y a bronił poglądu n a z y w a n e g o
zawarte
przez
trudności.
wzajemnie nleredukowalnych do
sób można wytłumaczyć niewspółmiernych
-
Istniejąca w ś w i e c i e
s i e b i e Jaźni p a r t y c y p u j e
wiecznym
ową równoczesną przynależność
apriorycznej, zespołu
U nie przyjmuje się, ż e
dwóch
w swej analizie
nie d a s i ę u z a s a d n i ć
koniecznych
spo-
do dwóch
na przesłankach kantowsklch. W
H o w l s o n a w ż a d e n inny s p o s ó b
w
wie-
I c z a s o w y m , W jaki j e d n a k
sfer? Howison, jak p o k a z u j e
oparł swoje rozumowanie
tok
Lovcjoy,
mniemaniu
faktu
istnienia
1 niezmiennych prawd, j e ś -
nasza jaźń uczestniczy
w ponadczasowym
po-
Lovejoya, ponieważ
uz-
ontologlcznym. A r g u m e n t ten nłe p r z e k o n y w a ł j e d n a k ż e
nanie jakiejś prawdy nym, p o s i a d a j ą c y m ż e jeżeli
z a k o n i e c z n ą Jest z a w s z e
swoje
określone, miejsce
konieczność
c o ś zarówno
zdarzeniem
dartej p r a w d y p o s t r z e g a n e j e s t
zaś
c z y też
ów sąd
psychologicznym
wy-
także
o b i e k t y w n e g o Jak l w i e c z n e g o , to o w o c o ś
nosi, nigdy z a ś z funkcją sądzenia ,, 10 sądu.
empirycz-
w czasie. Z tego
n e Jest n a j w y ż e j z p o r z ą d k i e m l o g i c z n y m , d o k t ó r e g o
tem
najbar-
to z n a c z y
obyd-
porządkach rzeczywistości
nikało,
któ-
wcześnie z
idealizmu
ukazywało
. s i e b i e "teizmem p l u r a l i s t y c z n y m " , g ł o s z ą c , ż e
przez
z
w
wu k o n c e p c j a c h
z
najpierw wobec
Zawiary-
wszystkich
mianowicie
faktem n a s z e g o d o ś w i a d c z e n i a ,
Kryterium to z a s t o s o w a n e
rządku
bytu.
i wiedzy - pisał -
s t o s o w a ć j e d n o kryterium - z g o d n o ś ć
d z i e j niepowątplewalnym
wiedzy
świata
innych w s p ó ł c z e s n y c h teorii f i l o z o f i c z n y c h , w p o l e m i c e
rymi L o v e j p y b u d o w a ł f u n d a m e n t y s w o i c h p r z e k o n a ń . " D o
lość
nio
wręcz
to stało s i ę z a r a z e m kamieniem p r o b i e r c z y m f i l o z o f i c z n e j
godności
tym, ż e
że
warunkiem k o n i e c z n y m b u d o w y r a c j o n a l n e j k o n c e p c j i
i p o z n a n i a Jest p r z y j ę c i e łożenie
być
filozoficzna
związasię
od-
podmio-
Absolutny
idealizm
Royce 'a
unikał w p r a w d z i e
wiązały się z k o n c e p c j ą H o w t s o n a - R o y c e c z a s o w y świat 1 c a ł e
ludzkie
Doświadczeniu Absolutnym li, na p r z y k ł a d A b s o l u t bład 1 zna z a r a z e m
jącym dowodem l e g o ,
jednej
że
z a w i e r a j ą się w
w tym c z y
on posiada. czasowy
I
Innym m o m e n c i e
popełniam
błądzenia to j e s t
z a b r a n i a j ą nam, b e z
że
mogłoby być
nie
Jesl ;
Spostrzeżenie
doświadczenia
Jeże-
wystarcza1 niepow-
narażenia
ono zawarte
się
w jeklejś
:
nauczy-
:
całości. Wskazując
na w e w n ę t r z n e
nogo porządku c z y
trudności
w poglądach
bynajmniej możliwości
Boga.
Zdecydowanie
sał on - tak jak j a dzić, że wszystko,
używam co
jednak
zaprzecza
t e g o terminu, n i e b ę d z i e
jest,
jef-t c z a s o w e ,
c o k o l w i e k je.^t e m p i r y c z n e ,
tn Jest
7. tego, c o d o t y c h c z a s d o Idealizmu m o ż o
n y uznał on b o w i e m ny. " T o , ż e
unikalnego
jakimś Innym d o ś w i a d c z e n i u
sonallsta
(Howison -
wiony ograniczeń
przez
jednak
leżność
poszczególnych N a l e ż y Jednakże
loglczny Lovejoya
się
elementów bytu z a
jęcie
D o g a jako f i l o z o f l r ę r n ą r a c j ę m y ś l e n i a ,
ność
przeświadczeń
pozba-
emplryczpodkreśbiorąc,
egzystencjalną własność
zasadniczą, onto-
Teoria
wierzył, eliminując
udowadniała
nie
nieza-
Iż na p l u r a l i z m
wpłynął ewolucjonlzm.
której LoveJoy g ł ę b o k o
wistość poslado charakter
multl-per-
był o c z y w i ś c i e
dokładniej r z e c z
o
posiadać
on bowiem do
jego
-
coś
wskazywał
w tym m i e j s c u z a z n a c z y ć .
temporollstycznych,
wiedzieć
był też, c o n a l e ż y
też
cen-
pluralistycz-
samym c o j e
L o v e j o y uznawał bowiem
w przemożnej mierze
e w o l u c j i bowiem, w I d e e
że
L o v e j o y a pluralizm
n o - c z a s o w e j struktury r z e c z y w i s t o ś c i . N i e tylko personallstycznym.
wątek
indywiduum - s t w i e r d z a ł
Idealistycznych. Odnosił czy
Lovejoya
nie b y ł o . Z a n i e z w y k l e Howlsona
na k t ó r ą s ł u s z n i e
lić, pluralizmem p e r s o n a l i s t y c z n y m ,
że
z n a j d o w a ł on w tej filo-
l niepowtarzalnego,
prawdą, 13 J.C.)".
Zaakcentowany
nie
n i g d y n i e j e s t tym
w y d a w a ł o mi s i ę b y ć
pi-
twier-
podkreślać,
na temat s t o s u n k u
iż
zawarty w koncepcji
w doświadczeniu każdego
Istnieje c o ś
filozofia -
j
czasowe".
wrażenie,
z o f l i elementów w a r t o ś c i o w y c h . T a k
wlecz- j
Identyflkowo-
koniecznie
l e c12 z będzie
powiedziałam
powstawać
swoich
istnienia j a k i e g o ś
nlu g o z o światem b y t u e m p i r y c z n e g o . ' T o m p e r a l l s t y c z n a
-
•'
cały
jednym
charakter, indywidualność
przypuszczenia,
cieli L o v e j o y nie o d r z u c a
(...)
jakie
- a l e 1 on n i e b y ł w o l n y od k ł o p o t ó w .
wie,
że
tarzalność ludzkiego na s p r z e c z n o ś ć ,
doświadczenie
p r a w d ę , to m o j e d o ś w i a d c z e n i e ai
z p e w n o ś c i ą tym, k t ó r e
trudności
twierdził bowiem, ż e
zarazem
a w tym t a k ż e t e g o , ż e
pluralistyczny. Najdobltnlejszym tego
pozasad-
rzeczywyrazem
!
-
był opublikowany of Ihn Etornal, konkretnego ciom
w roku
1000
-
artykuł poci tytułem. T h e
w kt/>rym l , o v o j o y ,
rozstrzygając
istnlpnia mofcnn p o g o d z i ć
wieczności
być
pozytywnie
ona
we
powiada, " ż o myślana
(wieczności na warunki
n-yślenlu j o k o b y t ó w
w tym w z g l ę d z i e
wewnętrznie
Obsolescence
profitem c z y
fakt r e a t n o ś c i
i d e a la
zo
wszelkim naszym
Jest o n a
19
w
sferze
<swolucji z
- XC.)
poję-
nie
może
w jaki<ł w ł ą c z o n a
istniejących w
sprzeczna
jest
czasie.
1 dlatego też
jest
cał-
14
kowicie
pustym
pojęciem".
Rozstanie można
s i ę J/ovr>jr,yn x i d e a l i z m e m
uznać przełom
w ą t p i e n i a faktem n i e z m i e r n i e Oznaczało (warto
ono p r z e d e
znaczącym
w tym m i e j s c u p o d k r e ś l i ć ,
fią, k o n t y n u o w a ł p r z e z w świetle
przez
jeszcze
O k a z y w a ł o się, ż e
tez
teoretycznych
ż e I_>ovejoy p r o w a d z i ł
również
ustanowione
ponad d w a d z i e ś c i a
przez
badania
k t ó r e , mimo r o z b r a t u z t ą
świat nie jest absolutnie Boga
coś
lat)
filozo-
zerwanie on
z
ge-
bowiem
anachronicznego.
racjonalnym prawa
ciwnie, jest g r ą w o l n y c h niezdeterminowanych
bez
rozwoju filozoficznym.
odrzuceniem
w s p ó ł c z e s n e j nauki j a k o
datę
wieku - b y ł o
ten nurt m y ś l i obra:-<=m ś w i a t a . Jawił s i ę
osiągnięć
rządzonym przez
za jogo przybliżoną
w jego
wszystkim, p o z a
h i s t o r y c z n e nad f i l o z o f i ą I d e a l i s t y c z n ą , nerowanym
-
plerw.T«?j i drugiej d e k a d y X X
porządkiem,
lecz, że
sił, ż e
wprost
jest
prze-
strukturą
o n t o l o g i c z n l e otwartą, w z b o g a c a j ą c ą s i ę w c o r a z to n o w e t r e ś c i . T e
właś-
nie
świa-
c e c h y n o w e j w i z j i unlwersum
posiadały
topoglądową
wagę. Ich zaakceptowanie
nomłczności
człowieka,
sę tworzenia
własnego
dla L o v e j o y a
ogromną
Implikowało uznanie p e ł n e j
s t w a r z a j ą c mu tym samym n i e p o w t a r z a l n ą modelu r z e c z y w i s t o ś c i .
W perspektywie
tego
g i a na przykład, nad której problemem Ł»ovejoy także p r o w a d z i ł nia
w pierwszym
narzędziem
okresie
w kreowaniu
r o z u m u , a tym samym 15 lem ś w i a t a . res
rzeczywistości,
oczywiście
Stwierdzeniem
swojej twórczości,
cowanie
swojej twórczości,
podstawowych
musi b y ć
reli-
bada-
przydatnym
zgodna z
z sankcjonowanym p r z e z
zasadami
niego
mode-
tym LrOvejoy z a m y k a ł n i e j a k o p i e r w s z y
k t ó r e g o niewątpliwym tez
jeśli chce być
autoszan-
ukoronowaniem
było
filozofii temporalistycznej. Brzmiały
ok-
wypra-
one
na-
stępująco: 1. C z a s nie j e s t i d e a ł e m w takim s e n s i e , towany jako n i e r z e c z y w i s t y ,
że może
jako Iluzja c z y " z ł u d z e n i e "
on b y ć
czegoś
trak-
nle-czor-
sowego. 2. C z a s o w e ny
wzorzec
zredukowany
n a s t ę p s t w o 1 trwanie konstytuuje j a k o ś c i o w o
rzeczywistości, do j a k i e g o ś
k l ó r y nie m o ż e b y ć
unikal-
b e s f a l s y f l k a c j i ani
i n n e g o typu s e r y j n e g o u p o r z ą d k o w a n i a
ani
.
-
20
-
też
p o j m o w a n y jako kształtująca c z ę ś ć
ko
całość
byłaby
3. P o n i e w a ż sobą
jakiejkolwiek
doświadczenie
czasowego
nia c z a s u
dowodzi,
nym m o m e n c i e
charakterem p r z y s z ł o ś c i ,
że
rzeczywistość
doświadczenia
suma d a n e j r z e c z y w i s t o ś c i w opisie
rzeczywistości.
o g ó l n e j natury
Temporallzm
zatem, jak w y n i k a
P r z y p i s u j e on r z e c z y w i s t o ś c i
nego,
zarazem
jakiekolwiek
wyraźnie
to n o w e
Duże
znaczenie
ralizm
I
był
nimi
p o z o s t a w a ł y bliskie
poglą-
Niemniej Jednak nie m o ż n a
te s p o ś r ó d j e g o wątków, k t ó r e
antyidealistyczne
I plu-
powiedzieć, by
Lovejoy
nia
"prawdziwie tej
znaczeń
jednakże
I
bałaganu
sensów.
wiając pragmatyzm
Nie
ma
zarazem
Akcen-
wszystko
że
to,
i
dotyczyły
werballzmu
takiego
Jego
anty-
pod
niespójności
pojęciowego,
myle-
artykułu, w k t ó r y m
n a te w ł a ś n i e J e g o
znanym w tym w z g l ę d z i e
byco
14 b r o n i ą
głoszą
obiekcje, jakie L o v e j o y wysuwał
nie w s k a z y w a ł b y z a r a z o m
ności. Najbardziej zaś
stwierdzić,
inny s p o s ó b
on pragmatystom,
amerykańskiej filozofii"
doktryny,
raczej
sympatykiem.
w taki c z y
w s p r z o c z n o ś c l . I tak z a r z u c a ł
N^ipoważniejsze logicznej
świata
Idzie
oni w i a r y w n a i w n y realizm, monizm e p l s t e m i o l o g i c z n y , 18 I n t e l e k t u a l l z m l subiektywizm p o z n a w c z y , adresem
się
i b e r g s o n l z m . Jeśli
o n n i e z w y k l e k r y t y c z n i e doń u s p o s o b i o n y m
z
z
w r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j L o v e j o y a , w tym
ły b l i s k i e j e g o p r z e ś w i a d c z e n i o m , k r y t y k o w a ł stało
charakter,-
ewolucjonlstycz-
do k r ę g u zwolenników pragmatyzmu. N a l e ż a ł o b y
tując bowiem
po-
bergsonlzm
R e v o l t ... były: u k i e r u n k o w a n i e
ontolofllczny,
należał
treś-
Istnienie
czasowe
wzbogacaniem
z t y c h nurtów, to c e c h a m i , k t ó r e
autora T h e
lego, c o
f i l o z o f i ą typu
J o g o temporallzm u, o d e g r a ł p r a g m a t y z m
o pierwszy
totalna
treści.
2.2. P r a g m a t y z m
także
żad-
z przedstawionych
otwarty, pluralistyczny
utożsamianie
w i e c z n e . Jest on, krótko m ó w i ą c
w
się jej w nowe
uznaje realne
o p o w i a d a j ą c ą się za systematycznym
w coraz
być
Jednością.
p r o c e s u Jest f u n d a m e n t a l n e
w y ż e j tez, j e s t doktryną metafizyczną, która
tym, c o
nie m o ż e
umożliwia w z b o g a c a n i e
stawania s i ę c z y
czasu.
doświadcze-
c z a s u p o k a z u j e ponadto, ż e
ci i d l a t e g o też p o j ę c i e
wykluczając
realność
Jako c a ł o ś ć
za
doświadcze-
nazwana prawdziwie kompletną I o r g a n i c z n ą
4. R e a l n o ś ć
Iż
następstwa pociąga
istotną r ó ż n i c ę między z a w a r t o ś c i ą minionych treści
nia, a n i e z r e a l i z o w a n y m
dom
c a ł o ś c i , k t ó r a Ja-
niezmienna,
jest e s e j T h e
oma-
włas-
Thlrtheen
Pragmatlsms, jącą
się
w którym
z trzynastu
ze
sobą
jego
zarazem
wysiłek
do E s s a y s
pragmatyzm
logicznio za
brak
krytykę
mologia
spójnego
cztery
następujące
tezy:
1. W s z e l k a
wiedza
wewnętrznej
Realism, a
I konsekwentnego
"Instrumentalna"
exlstents)
aktualne
2. R o z w a ż a j ą c
tne"
pragmatycznie
z bytami, k t ó r e
wobec posiadanego
p r z e k r a c z a j ą totalne d o ś w i a d c z e n i e
przez
i że
bez
Tezy całkowicie skiego nych
widać
teoretycznie
żadna
nawet już
Znalazły
spójnym
j e d e n moment,
m e s a . L o v e j o y nie mógł pragmatysty,
kretnego,
Jednakże
lakże
"transcenden-
z bytami,
które
cechy
przypisywane
mu
treści
doświadczenia,
fizycznych.
przez 20 przy
takie
właśnie
psychiczne
one
pobieżnym
spojrzeniu,
konsekwencjami
swoje
szersze
przekonaniu
pragmatyzmem
Lovejoya,
są
Lovejoyow-
rozwinięcie
w
mówiąc
a temporalizmem
r e c e p c j ę pragmatyzmu
a mianowicie
się przy
bowiem
krytykę
kolejinaczej
nie
istnie-
zgodzić
intelekt ludzki
głęboko,
świat m o ż n a
że
przekonaniem
jest
że
podkreś-
każdorazowo wobec
możliwości
niej b e z r a d n y .
z r o z u m i a ł y m . W i a r a ta n i e
Ja-
czołowe-
rzeczywistość
istnieją racjonalne kategorie
uczynić
i nie b y ł a t o ż s a m ą
z
warto
antyintelektualizmu
przyjęciu założenia,
istnienia p r z e k r a c z a
ujęcia, ż e
on bowiem
ki k t ó r y m
nawet
czasowego
pojęciowego rzył
a często
różnica.
jeszcze
go
koniecznie
niemożliwa.
Omawiając L o v e j o y o w s k ą lić
wiedza jest
psychiczne
z teorlopoznawczyml
temporallzmu.
-
światu b y t ó w
fazach jego twórczości. W
między je
te, c o
wiedzy
(non-presenl
poznającogo.
mediatyzowana
nich byłaby
zgodne
nieistniejące
świat posiada
pewne
nie m o ż n a p r z y p i s a ć 4. W i e d z a j e s l
byty
realny
nauki p r z y r o d n i c z e ,
których
za
episte-
zaakceptować
są egzystencjalnie
doświadczenia,
3. I s t n i e j ą , j e ż e l i
zarazem
dane.
rzecz
związana
będącym
on, ż e
zawiera i wymaga
z a s t ę p u j ą c e j byty aktualnie
i ustawicznie
uchodzącym
musi
LoveJoy
zgddnych
tekście
wykazuje
pragmatyzmu
"prezentatywnej", przez
spójności,
Pragmallsts,
tej d o k t r y n y
składa-
wątków."*"^
w nim t e o r e m a t ó w
y e r s u s the
ln C r i t i c a l
najbardziej kompleksową
Jako d o k t r y n ę
niezależnych
odnalezienia
I tak w P r a g m a t i s m
wkładem
-
przedstawia
różnych,
Krytykując pragmatyzm podejmuje
21
konjej
Wie-
1 prawa,
dzię-
oznaczała
z jak^:'. t o t a l n ą f o r m ą r a c j o n a l i z m u
meta-
fizycznego. świat reślonych ną.
Tym
w mniemaniu
praw logiki, bardziej
więc
LoveJoya
>ecz j e s t
on
nie
rozwija
strukturą
Intelekt o k a z y w a ł
się
wodle
otwartą i
z góry
ok-
niezdeterminowa-
&lę n i e z b ę d n y m
elementem,
all.u>v.-ir>m t y l k o Ozimki i
i-'>:'umianym
riiomu Jesteśmy w etanie
skutecznie działać
Podobnie
Jok nntyliitolektunłlzm
nii(-,-inloloktuatlzm
Jamesa
z w a l c z a ł LoveJoy
n e r g s o n n . Autor E w o l u c j i t w ó r c z e j , jak
wiadomo, bronił p o g l ą d u ,
ze
intelekt nie tylko, ż e
do i i - i z u m i o n i a
rzeczywistości,
roollj-.ocjl t e g o
colu podstawową
idanlcm, m o ż e
być
cja bytu. C z a s o w a
tocz ż e
wręcz
struktura r z e c z y w i s t o ś c i
Intuicji.
W podjętej p r z e z
1 procesów. T o
zaś, zaw-
siebie krytyce
Bergsonowsklogo
Mówiąc i n a c z e j , I d z i e
z
o to, ż e
Thlrleen
przypisuje r z e c z y w i s t o ś c i cjonalne. 21
Tym sposobem
cechami
j e j Intelektualnego
narzuca,
własności, jakie
Bergson
temporalnoj, n a w o t wtedy, j e ś l i s ą o n e
bytu I myśli
oraz
niezbędność
Irra-
ewej
wierze
tej ostatniej
pierwszego. on tnk-^e p o f l ą d u B e r g s o n a ,
su wynika j e g o l o g i c z n a
Lovejoy
-
c z a s u , na którym f r a n c u s k i
lepiej
nowicie, ż e " n a s t ę p s t w o prawdziwym kontinuum,
byłoby
cza-
lecz
inny
postulat,
doświadczenia
raczej serią dyskretnych,
bilnych ułanów, z k t ó r y c h k a ż d y p o s i a d a 1 przyszłości,
Lovejoyow?ka krytyka
a
22
mle^
nie Jest
.-szczególny r o d z a j
sta-
czasowego,
wskazywania".
bergr.onizmu p o s i a d a ł a , p o z a
że
zamian
wewnętrznie
teoretycznym, t a k ż e l a u p e k t h i s t o r y c z n y . W jednym z e wskazywał on na p r z y k ł a d ,
zało-
temporatlsta
uzasadnienia. W
przyjąć
nnsy.pgo a k t u a l n e g o
przor,złości
że z ciągłości
ni*>pojrnowalnoćć. J e g o bowiem zdaniem,
opar) s w ó j p o g l ą d , n i e p o s i a d a d o s t a t e c z n e g o
d o t y c z ą c e g o
struktu-
oglądu.
p o j ę c i o w a analiza c z a s u nie
Pragrnotisms,
żenie o n i e k w a n t y t o l y w n o ś c l sugeruje
niespójnoś-
utożsamia
t
we w z g l ę d n ą r o z ł ą c z n o ś ć
-
temporallzmu
w s z y s t k i m n a c i s k na Jego t e o r e t y c z n e
rzoczywlwtoścl
Nip p o d z i e l a ł
koncep-
trwaniem",
s o b i e momentów
ci, W j e ę o mniemaniu b o w i e m B e r g s o n b e z p o d s t a w n i e
do zrozumienia t e g o
Programowy
j e s t "realnym
r-umę n a s t ę p u j ą c y c h p o
w
jego
u p r z e s t r z e n n l a j ą c e j f u n k c j i Intelektu.
L o v o j o y kładł p r z e d o
zdaniem autora T h e
nns
stanowi
o c z y w i s t y z Jego
jest płynną n l e k w n n t y t a t y wną c i ą g ł o ś c i ą z d a r z e ń dzięczamy wyłącznie
powszechnip
barierę, łjstota rzeczywistości,
wiązał się w sposób
że postrzegamy je jako
lokże
nie p r z y b l i ż a
przeciwnie,
u c h w y c o n a t y l k o na d r o d z e
Irracjonalizm B e r g s o n a
rę o n t o l o g i c z n ą
w
świoci* 1 .
wymiarem
swoich
esejów
badania, j a k i e p r o w a d z i ł autor E w o l u c j i
t w ó r c z e j nad p r o b l e m a t y k ą c z a s u , b y ł y mało n o w a t o r s k i e , o p i e r a ł y 23 się • inr> bowiem w z n a c z n e j m i e r z e na myśli K e n o u v i e r a i R a v o i s s o n a .
-
23
-
P o l e m i k a , Jaką L o v e j o y p r o w a d z i ł z p r a g m a t y z m e m Bergsona
przekonywała
go przede
wszystkim,
ci f i l o z o f i i w s p ó ł c z e s n e j b i o r ą s i ę z e
zbyt
w posługiwaniu się pojęciami l kategoriami o tym,
ż e LovcJoy b a r d z o
1 z
(lloznftą
zasadnicze
trudnoś-
słabej samoświadomości
g i c z n e j filozofów, a c z ę s t o z niefrasobliwości właśnie negatywne doświadczenia
że
1 zwykłego
niedbalstwa
języka filozoficznego.
zadecydowały
w moim
aktywnie z a a n g a ż o w a ł
na początku X X
się w dyskusję,
które z a jeden z e
ł o p o d j ę c i e b a d a ń nad tym w ł a ś n i e W zainicjowanej p r z e z A P A
Phllo-
celów
uzna-
n a ten temat d e b a c i e L o v e j o y przedstawił także
C o n d l t i o n s of P r o g r e s s
treścią jego
In
wystąpienia jako
odgry-
różnych,
zwią-
swój
Philosophical prz>ęwodnicząr
APA. Zasadniczym
w y m o g i e m , jaki p o s t a w i ł o n tam p r z e d
filozofami, był
w z r o s t Ich m e t o d o l o g i c z n e j ś w i a d o m o ś c i . F i l o z o f i a w s w o i c h winna stać należy
procedurach
s i ę b a r d z i e j s y s t e m a t y c z n a . W z w i ą z k u z tym, p o d k r e ś l a ł
zwracać
Wprowadzenie
w l ę k B z ą u w a g ę na j a s n o ś ć
większego
1 precyzyjność
rygoru badawczego
kim z m n i e j s z e n i u m o ż l i w o ś c i son,
ro-
zagadnieniem.
z a n y c h z tą k w e s t i ą z e s p o ł ó w I komisji, l e c z w ł a s n y p r o g r a m w On S o m e
już
w
(American
swoich głównych
w a ł w a ż n ą r o l ę . B r a ł o n b o w i e m nie t y l k o u d z i a ł w p r a c y
cego
naukowej
wiązał się z powstaniem
ku 1 9 0 1 A m e r y k a ń s k i e g o T o w a r z y s t w a F i l o z o f i c z n e g o
Xnqulry, t e k ś c i e b ę d ą c y m
jaka
ten p o j a w i ł s i ę w f i l o z o f i i a m e r y k a ń s k i e j
wieku 1 b a r d z o ś c i ś l e
sophlcol Assoclation),
Te
przekonaniu
w filozofii amerykańskiej t o c z y ł a się nad zagadnieniem b u d o w y k o n c e p c j i filozofii. Problem
lo-
ma s ł u ż y ć
on.
wypowiedzi.
przede
p o p e ł n i a n i a b ł ę d ó w . L o v e j o y , jak
wszyst-
pisze
Wil-
zaproponował, b y f i l o z o f o w i e p r z e j ę l i i uznali z a
tona "nie zuchwalstwo,
lecz
przezorność
l jeszcze
s w o j e motto D«r>24 raz przezorność".
T y l k o bowiem taki f i l o z o f , k t ó r y Jest ś w i a d o m b a d a w c z e j p o t r z e b y z o r n o ś c i , jest w etanie Je z n i w e l o w a ć , n a l e ż y wadzić właśnie
dodatkowe
zmniejszyć ryzyko zdaniem
autora T h e
zabezpieczenie
błędu. B y j e s z c z e
G r e a t C h a i n of B e i n g ,
w postaci
w z a j e m n e j kontroli.
c e l o w i ma s ł u ż y ć , m i ę d z y Innymi, w s p ó ł p r a c a Postulat w s p ó ł p r a c y
możliwości
między
między filozofami wiązał s i ę dla
nie tylko z problemem błędu, l e c z
przede
wszystkim
wproTemu
uczonymi. Lovejoya
r. z a g a d n i e n i o m
zbudowania filozoficznie jednolitej, z g o d n e j z zasadami
zumu, w i z j i ś w i a t a . W j e g o wiem ani k o m u n i k o w a n i e m wyłącznie
ro-
przekonaniu badania f i l o z o f i c z n e nie s ą
bo-
w r a ż e ń , j a k i e p o s i a d a j ą f i l o z o f o w i e n a temat
o t a c z a j ą c e g o i c h ś w i a t a , ani t e ż a r t y k u l a c j ą I c h u c z u ć . F i l o z o f i a dla niego
prze-
bardziej
d y s c y p l i n ą r a c j o n a l n ą . J a k o z a ś taka
Jest
powinna
-
ograniczyć
swoje
Trudność,
aspiracje
zała s i ę , J o g o z d a n i e m , z e tycznych,
lecz
zarówno
ci. Z a d a n i a
według
te,
ło b y n a j m n i e j , ż e zofii. U w a ż a ł wie k w e s t i e
niezgodnych
wiarę
że
że
jeśli
wyraźnie przez
jeżeli
identycznej l o g i c z n e j ły, k t ó r e
zdolne
LoveJoya
niu t a k i e j r e a k c j i tała z a ł o ż o n a , specyfiki
ze
strony
może
w
dawczej,
(Na
ustalenie,
ujawniało
wypowiedzi
na
wstępnych
Review" dyskusji
nad
I tek E r n e s t A l b e e
jego
stało. W
M. B a k w e l l p o d k r e ś l a ł
w
umys-
uzyskataka
zos-
wynikająca
ze
stwarzały,
współpracy
ba-
jakiejś jednostkowej
1 -
o He b ę d z i e \ 26
to w
dys-
ludz-
postulatów;.
zainicjowanej przez
prosjramem
zakwestionował
racjonalne
osiągnięcie
dla potrzeb
wszystkim
zdolność
różnica
na
osiągnięcie
zaś
przeświadczenia
i nadzieję
zespołu
których
jako
klej m o c y - w s p ó l n e g o
nie
jest
do
^o tylko
terminologii
s i ę Jednak
to m o ż l i w e te w s z y s t k i e
kusji, w s p ó l n e j i j e d n o z n a c z n e j
Tak
obyd-
oczywis-
przede
umysłów,
chociażby
filo-
naukową,
w sposób
ludzkiej, "Musimy
niepowodzenie
szansę
znaczy-
funkcji
wysiłku filozofów
zrozumienia;
powyższej
w mniemaniu L o v s j o y a ,
pewnoś-
nie
rozdzielić.
Jest r e a l n e
traktowano ?<3 logicznej."
co
moralizatorskiej
świata
być
wrażliwości
Wyrażone
Jak 1 l o g i c z n e j
pogodzenia,
na nie, p r z e z
jego
stę
zjednoczenia
natury
pytanie
iden-
zadań. Domagano
ona dyscypliną
siebie
wią-
sobą
do
mu b y ć
od
reakcji
są do
nio
on s e n s o w n o ś ć
w racjonalność
założyć, pisał,
ze
weryfikowalnych.
to u n l e m o ź l i w i a ł a ,
filozofią dwu na p o z ó r
moralnych
są
budowy naukowej koncepcji
ty j e g o
prawd
przed
wskazówek
natomiast,
Postulowanie
zdobywania
w znacznej mierze
l/ovejoya,
negował
należy
-
stawianiem
praktycznie
od niej b o w i e m
rzecz
do
która d o t y c h c z a s
24
posypały
pojęcie
się
"Phllosophical
rozliczne
filozofii jako
jej indywidualistyczny
charakter,
zarzuty,
nauki. zaś
Charles
Edmund
H. H o l l a n d s p o d d a ł w w ą t p l i w o ś ć m o ż l i w o ś ć j a k i e g o k o l w i e k u s t a l e n i a w s p ó l n y c h z a ł o ż e ń l m e t o d , 27 L o v e j o y u s i ł o w a ł s i ę j e s z c z e b r o n i ć , a l e 28 na n i e w i e l e s i ę t o z d a ł o . P r o p o n o w a n y p r z e z niego program nie znalazł u z n a n i a ,
a
wkrótce
niepowodzenie
było
zwłaszcza,
problemu
że
lecz
wiązał
zofia
stanie
z się
lonym z a k r e s e m oraz
że
dla
kwestią nauką,
zarzuciło
Lovejoya tego
bardziej że
w innych n a u k a c h .
Upadek
racjonalnych
bardzo
tak
ona
programu
aspektów
tym
natury
sprawy
osobistej,
mianowicie,
dysponowała
wyraźnie
podstawowymi
wartościowe,
oznaczał
To
doświadczeniem,
on jako Z
metodami, samo
n a d tym t e m a t e m .
bolesnym
ogólny
będzie
będą
dyskusję
nie traktował
przedmiotowym,
jej osiągnięcia
znaczenie
APA
także,
jak że
że
filookreś-
postulatami m a to
miejsce
przecenił
ludzkiej. W s z y s t k o
to nie
on za-
łamało jednak
L.o»/ejoya. M o ż n a
energią
przystąpił
nak
na s z e r o k i m
nie
podzlelall
jego
on d o
powiedzieć
realizacji
gruncie
nawet ,
własnego
publicznym,
z tym
programu,
lecz
tym
w gronie
większą razem
tych,
jed-
klór*y
przekonania.
Pierwszym
tego
wyrazem
była jego
współpraca
z
krytycznymi
realistami.
3. R e a l i z m
Realizm się
krytyczny
na początku
realistami
to b o w i e m ,
jak: Durant Drakę,
Rogers,
naturalnie
Nowemu
Roy
W. S e l l a r s ,
Lovejoy
oni b o w i e m , ż e przez
uznali, ż e
nich
nie do
Santayonu
Przede
tomie
koncepcja
esejów
wszystkim
D,
i C.A. frontem
Postulowali
n e g o monlzmu, j a k o d o k t r y n y
oni
wewnętrznie
jakoby poznanie
odrzucenie
sprzecznej
wyjaśnienia zjawiska
ich z d a n i o m , b r o n i ą c przyjąć, że
w tym m i e j s c u p o d k r e ś l i ć ,
iż
go
paradoksów 1
poznania.
zmysłowe
ko-
miało
i zastąpienie
bezpośrednio,
złudzenia
Re-
eplstomologicz-
p r e z e n t a c j o n l s t y c z n e j teorii
rzeczywistość
New
L«ovejoy 1 j e g o
u n i k a j ą c ą ne o r e li s t y c z n y c h
zdolną do a d e k w n t n l e j s z e g o ż e podmiot p o z n a j e
więc
neoroallstów
pt. T h e
zaś
utrzymania jest pogląd,
epistemologią d u a l i s t y c z n ą ,
Warto
siebie
Jam o s
w y s t ą p i ć Jednolitym
ieoriopoznawcy.o
w zbiorczym
błędna.
charakter b e z p o ś r e d n i .
go konsekwencje
nazywający
Genrge
postanowili
pojawił
R e a l i z m o w i . ~~
alism j e s t c a ł k o w i c i e
dząc,
amerykańskiej
filozofowie tacy
przedstawiona
bowiem,
nurt w f i l o z o f i i
filozofii
1917. W ó w c z a s
Sądzili
ledzy
jako
naukowości
roku
oraz
przeciwko
a problem
krytycznymi
Pratt, A r t h u r K . Strong
krytyczny
Neorealizm
wiedzy,
twierw
musiał jako
istnieją
te-
obiektywnie.
filozofowie, którzy
wchodzili
w Skład p r z e d s t a w i o n e j p o w y ż e j g r u p y Realizmowi
wcześniej l niezależnie
zatem można b y p o t r a k t o w a ć to, i e się do
s z ł o Im g ł ó w n i e zaakceptowania
jako k w e s t i ę
o wypracowanie przez
w a ż n y dla Lovejoya, Stanowił stawionego przez Ustalenie
występowali przeciwko Nowemu 30 od s i e b i e . I c h z j e d n o c z e n i e się
wszystkich. on b o w i e m
niego wcześniej wspólnego
zespołu
posiada
formalną, g d y b y
Problem swoisty
ten był
rzeczywistość
szczególnie
r o d z a j testu dla
założeń
i tez
wszyscy
niezbędne
od p o c z ą t k u
zgadzali
charakter r e p r e z e n t a c j o n i s t y c z n y ,
miot m ó g ł p o z n a w a ć
nie
nadającej
przed-
programu.
napotykało na trudności. O ile bowiem poznanie
czysto
wspólnej koncepcji
że
się
z
do tego
jest istnienie,
jednolc tym, by
że pod-
pośredni-
ezących
w tym p r o c e s i e
do metody. D r a k ę ,
donych,
.' tron".,
-
o t y l e nie b y ł o w ś r ó d n i c h z g o d y
Snnip.yana i R o g e r s t w i e r d z i l i , ż e
czystymi
i stołami
bozczninwyml,
gicznym.
Sellnrs,
Pratt
ncv i p s y c h o l o g i c z n ą
26
ogólnymi
i I>ovejoy głosili
teorię,
naturami
zaś
dane
o charakterze
bardziej
co są
lo-
konceptuallstycz-
w myśl której istnieją one w
świadomośct
poznającego. Rozbieżności jut
te p o . g ł ę b i o ł y
nie tytko kwestii
się wraz
danych, ale nawet
z e n t n c j o r i l . s t y c z n o j. M i n i o t e g o " d z i ę k i pisa! T;oveioy, wspólno
udało
się
Krytycznym
się
in C i i t i c a l
tej p r a c y
reollwtoro
zarzucano przede
od d o ś w i a d c z e n i a
nogo, ż e
jednym
Pod polaryzacja no0o
wpływem
stanowiska,
sięwzięcia. Nic
dziwnego,
no. t e o r i a p o z n a n i a , u l e g ł Zaznane
na tym
niło b r a k i p r z e ł o ż o n e g o bowiem, ż e
podstawowych
wości
trudność logicznej".
uwzględniać
nie
wiąże
chociażby
tok
oczywistych
tradycji
roztrzygnąć
tutaj, w j a k i e j m i e r z e
cr.y
ci, 7, c a ł ą p e w n o ś c i ą bez e c h a .
W
jąc p o n o w n y
stwierdzić
ca polen.n n a n i e z g o d n o ś c i , dura f i l o z o f i i j a k o n a u k i gdzie
osiąganie
można
się ł ą c z y ć
ta s a m a
współfilozofii
s t o j ą c a na
stopniem
tej
"wrażli-
się po prostu czynników,
nie jak
np.
oczywiście
uświadamiał sobie
natomiast, ż e
idea,
zespołu
unaukowlenia
a ważnych
ujawfaktu
ż e kwestia
różnym
zdawał
Z
te
słaboś-
nie p r z e s z ł y
one
R e v o l t a g a i n s t Dualism,
da-
ż e f i l o z o f i a Jest " k o l e k t y w n y m 1
stwierdził,
no p o l e m i c e
że
autentyczna
współprar-
I dyskusji, "Prawdziwa
p i s a ł - ma s w ó j w z ó r
p r a w d y jest
odręb-
ostrością
podstawowa,
bowiem do T h e
kooperacyjnym przedsięwzięciem"
cach,
z całą
środków
Lovejoy
przeświadczeniu,
przed-
realizm, j a k o
szkół filozoficznych. Trudno jest
przedmowie wyraz
ze i że
moim z d a n i e m ,
odmienność
włas-
wspólnego
akceptowanego
się bynajmniej z
I/ovejoy,
flzycz-
silniejsza tylko
L o v e j o y a programu.
wynikało wyraźnie,
bardziej skomplikowana
koncepcji
rozpadowi,
sobą wspólnie
i postulatów,
przyjęciem.
w ich
nich c o r a z
o całość
niepowodzenie
między filozofami jako jednego
je.r>t o w l e t e drodze
tez
że
krytyczny
wcześniej przez
między
1920
cltfodnym
zasadności
nawnt f i l o z o f o w i e , k t ó r y c h z d a w a ł a
nie p o t r a f i ą u z g o d n i ć pracy
wśród
wkrótce
całkowitemu gruncie
w roku
jak
przepaść.'
się zbytnio
żo
repre-
dane do przedmiotu
usiłował bronić
nie t r o s z c z ą c
toż
wydać
31
wszystkim,
następowała
Każdy
epistemologii
z dość
tego co
i drugim i s t n i e j e
ataków
stanowisk.
dotycząc
Reallsm.
spotkało się
nie ma p r z e j ś c i a między
zasadności
czasu,
d o b r e j woli i d e t e r m i n a c j i " ,
realistom k r y t y c z n y m
d z i e ł o pt. E s s a y s
Ukazanie
z upływem
wspólnym
w Platońskich 33 dziełem."
procedlalo-
Współpraco pisarskim the
I/ovejoya
z krytycznymi
wkładom b y ! s y g n a l i z o w a n y
Pragrnotist nie p o z o s t a w i a ł a
o
dokładnie
się jasne, ż e
daniach
kwestie
zdecydowanie
niu p o ś w i ę c i ł Wysiłek
on n a s t ę p n e
s z ł o mu b o w i e m
pragmatyzmu,
leoriopoznawcze
ów z a o w o c o w a ł
dziesięć
niemniej
opublikowaniem
I
będzie czas,
(1920-1930). Revolt
za najwybitniejsze
swoją
wszystkim etapem
Jego
teorlopoznaw-
syntetyzowania,
nadawania bowiem,
on b r o n i ł d u a l i z m u e p i s t e m o l o g i e z n e g o kiedy zaakceptował
było widoczne
Tym co
dualizm j a k o t e o r i a
zdecydowanie
j a w i a j ą c y m s i ę tam p r o b l e m o m głębiona
r e f l e k s j a nad
samą
W i d a ć to d o p i e r o
w tym
klasy
ustaleń
wczesnych
była
artykułach,
c z y neorealizmowi,
teoriopoznawczym
po-
nio t o w a r z y s z y ł a
po-
epistemologią. Anomaly
of K n o w l e d g e ,
w którym L o v e j o y
zarysował
pierwszym, swą
teoriopoz-
koncepcję. I tak z a s a d n i c z ą
r a c j ą bytu e p i s t e m o l o g i i
faktów e m p i r y c z n y c h -
miotom
dociekania
względzie
pragmatyzmowi
w The
wspomniałem, t e k ś c i e ,
nawczą
ontologlę,
wiedzy 1 poznania
u j ę c i a statusu s a m e j e p i s t e m o l o g i i . W e to p o ś w i ę c o n y c h
że wów-
konsekwencją,
wyróżnia teoriopoznawcze
L o v e j o y a z lat 20. od w c z e ś n i e j s z y c h esejach, czy
Już
on t e m p o r a l l s t y c z n o - p l u r a l i s t y c z n ą
t 4. E p l s t e m o l o g i c z n y
że
przemyśleniom. T o
k t ó r e j taka w ł a ś n i e k o n c e p c j a b y ł a p o p r o s t u l o g i c z n ą
próba
ba-
opracowa-
k o n c e p c j ę w latach dwudziestych p r a g n ę jedynie podkreślić,
o s t a t e c z n e g o kształtu d o t y c h c z a s o w y m
sądzenia,
ż a d n e j i n n e j nauki. W p r o w d z i e
usiłowano problemy epistemologlczne n a u k , jak c h o c i a ż b y p s y c h o l o g i i jego
sta-
teoretyczne.
o k r e s ten b y ł p r z e d e
jak
on
głównie
w jego
w r o k u 1930 T h e
W s k a z u j ą c na fakt, ż e Ł>ovejoy o p r a c o w a ł czą
epis-
jednak
wysuwają się
lat s w o j e j t w ó r c z o ś c i
u w a ż a n e g o na o g ó ł
versuc?
on
tym nie p r z e d s t a w i ł
na p l a n p i e r w s z y . I c h r o z w i n i ę c i u
A g a i n s t Dualism, d z i e ł a osiągnięcie
tekście
sprecyzowanej koncepcji -
krytykę D e w e y o w s k i e j wersji
wało
jego
tułaj e s e j : jPragmatism
ż a d n e j wątp Uwoścl, ż e broni
temologii dualistycznej. Wprawdzie W jeszcze
już
realistami, d o k t ó r e j
zdaniem, p o z y t y w n y c h
wątpienia wielokrotnie,
rozstrzygać
które nie
pewnej są
spostrzega
na gruncie
na d r o d z e
przed-
Lovejoy, innych
c z y fizjologii, ale nie p r z y n i o s ł o
wyników. Wysiłki
u c h w y c e n i a natury p o z n a n i a
jest istnienie
bowiem z m i e r z a j ą c e
to, do
badań j e g o podstaw flzjolo-
gicznych
czy
genetycznych
niu, z d o c i e k a n i a m i Ta
bowiem
28
nte m a j ą nic
nad j e g o uchwycona
uznania epistemologii
że
posiada
ona s w ó j
go
zredukować,
być
sensie
z
człowiek 35
życia"
wyłącznie
opisową
i
przez
mniema-
autonomiczny
epistemolo-
analityczną".34
naukę L o v e j o y bardzo
własny,
rzeczą
-
znaną przez
silnie
l nie d a j ą c y
Domagając podkreśla,
się do
czynienia przez
z jego
warunkami
zjologicznej czy
czy
biochemicznej. T e
interesują. Pragnie
on bowiem
tym L o v e j o y p o w i a d a ,
rozumiał " p e r c e p c j i
większość
że
ostatnie
opisać
przez
Zjawiska
świado-
Innym
mu p r o c e s y
epistemologa
danych bezpośrednio
nie b ę d z i e
l zmysłowo
bowiem
natury
fi-
zupełnie
p o z n a n i e jako takie. W
"wiedzę"
w
j e s t tym,
swojego
korelatomi. Czym
innym t o w a r z y s z ą c e
nicze-
poznanie jest
n a s najlepiej, ponieważ
ma d o
jest akt p o z n a n i a a c z y m
z
może
n i e n a l e ż y j e d n a k mylić - " w s z a k
pewnym
mego
w jego
p r z e d m i o t . J e s t nim sam f e n o m e n p o z n a n i a .
tego, podkreśla, czym
za
wspólnego,
istotą,
g i ę , k t ó r a Jest n a u k ą " c a ł k o w i c i e się
-
nie
związku
on bynajmniej obecnych
w
mo-
m e n c i e b r a n e g o p o d u w a g ę d o ś w i a d c z e n i a , l e c z " w i e d z ę o' (knowledg e a b o u t ) r z e c z a c h , k t ó r e w ś w i a d o m o ś c i nte p r e z e n t u j ą s i ę b e z p o ś 36 rednlo".
M a tu n a m y ś l i
wiedzę
albo z d a r z e n i a c h minionych, przeszłych
doświadczeń
o przedmiotach krótko
niezależnie
od t e g o
poznającego czy
też
indukcyjna
c j a minionych sytuacji, jakiej dokonuje historyk w j e d n y m j a k i drugim p r z y p a d k u p o z n a n i e n e j chwili który
w podmiotowym
w tej s a m e j chwili
wie LoveJoy — jest rodzajem szczególnym sensie
tego
kim z n a c z e n i u . szą, nia z że
mamy d o
Z
zjawiskiem o charakterze
czynienia
pojawia się
organizm
wówczas,
tach
swojego
niki
własnego
częścią
sam
Zarówno
środowiska,
rzeczy,
s u m y m a s , r u c h ó w 38c z y
da-
przedmiot, a
Jest o n a w
dwojo^
nazywaną przez Lovejoya
g d y p a t r z y m y na z j a w i s k o się ona w
w swoim d o ś w i a d c z e n i ^ które nie
sił, a k t ó r e
s ą w tych d l a nauk
po-
w
pełnym mniej-
pozna-
fakcie,
w sobie fizyczny, który w pewnych
ż y c i a posiada dane
w
"anomalii" l to w
punktu w i d z e n i a nauk f i z y c z n y c h . Z a w i e r a
Istnieje
rekonstruk-
c z y geolog.
w y w o ł y w a n i a t e g o37c o n i e o b e c n e ,
einomalią p i e r w s z ą ,
pamięć
w rzeczywistości. "Wiedza -
p r z y p a d k u , t e g o c o nie istnieje." słowa,
to
p o l e g a n a tym, ż o
polu d o ś w i a d c z e n i a nie istnieje
istniejących
czy będzie
momen-
jako
czyn-
momentach
przyrodniczych
konstytucją świat fizyczny. Idzie
tutaj, m ó w i ą c
inaczej,
o elementy
n a s z e j p s y c h i k i ! •wyobrażenia, wrażenia,
składające się na
spostrzeżenia,
treści
treść
pamięci.
-
Druga " a n o m a l i a "
29
Izw. większa,
którą filozofowie c z ę s t o
wiąże
s i ę z tą c e c h ą
poznania,
o k r e ś l a j ą mianem " t r a n s c e n d e n t a l n e g o
s i e n i a " . Jest to p o p r o s t u fakt, " ż e cie jawią się w obrębie w tym
-
odnie-
g d y p o z n a j e m y , to w d a n y m
n a s z e g o pola doświadczenia
momen-
przedmioty,
które
samym c z a s i e musimy p o j m o w a ć j a k o c a ł k o w i c i e I s t n i e j ą c e
z a tym polem, np. Jako m a j ą c e s w ó j byt w c z a s i e poznawania".
innym, niż
po-
czas
ich
39
Dotychczasowe,
funkcjonujące w nauce rozwiązania tych "«no~ 40 maili", L o v e j o y a n i e z a d o w a l a ł y . W s z y s t k i e one bowiem, n i e z a l e ż n i e n i e j a k o od r ó ż n y c h Ich a r t y k u l a c j i , i g n o r o w a ł y naszego
doświadczenia,
przedstawić
co powodowało,
racjonalnego
że
rozstrzygnięcia
temporalny
nie b y t y
całego
one
charakter w
problemu.
stanie Dopiero
p r z y j ę c i e p e r s p e k t y w y t e m p o r a l n e j s t w a r z a s z a n s ę na z r o z u m i e n i e nomenu poznania. Dzięki
n i e j bowiem m o ż e m y
egzystencjalna synchroniczność
pewnej treści
p o z n a n i a . C e ł a k w e s t i a p o l e g a na tym j e s t t r e ś c i ą np. p a m i ę c i
czy
założyć, że z tilctem c z y
zdarzeniem
zdaniem L v e j o y a - ż e
to,
a n t y c y p a c j i m y ś l o w e j , n i g d y nie j e s t
niejącym przedstawieniu
(image)
(to, ż e
zawarta
zachodzi
c o n a z y w a on j e g o d a t ą o d n i e s i e n i a ment w p r z e s z ł o ś c i
czy
ona
s ą d w i e d a n e - data w t e j chwili - J.C.)
(date
to, ż e d a l a
w a r t a w dowolnym p r z e d s t a w i e n i u j e s t s a m a cią pamięciowych jakieś go -
wyobrażeń
zdarzenie posiadamy
aktu i p r z e s z ł e g o
świadomość
się
r e l a c j i , które w ś w i a d o m o ś c i
innymi
w strukturę u p o j ę c i o w i o n y c h
w y o b r a ź n i , jako k a l e n d a r z c z y tablica czasowa,
w postaci 43 czasu."
sobie samesłowy
aktualnej czasowych
przestrzennej
w której jawią się nasze
przedstawie-
nia p o s i a d a p o d w ó j n ą r e l a c j ę do n a s z e j aktualnej świadomości. datum p s y c h o l o g i c z n e j m o ś c i , Jest ona
obserwacji, jako c o ś
włączona
mym c z a s i e j a k o u s t a l o n y moment I j e g o t r e ś ć zentacji.
w obecne
teraz danego
momenty treści, l e c z
w
w ogromnym
Jako
świado-
w tym
schemat relacji obejmuje l o g i c z n i e
jako prostą jedność
o za-
własnoś-
aktualności
pojawiają się
mo-
faktem
aktualną
uchwytujemy r ó ż n e elementy n a s z e j
treści jako wpasowujące
Owa struktura
żo
(Przypominając
charakteru j e g o t r e ś c i ) . " M ó w i ą c
stwierdza LoveJoy -
istnie-
ora?, to,
odniesienia
w sobie
(mertiory-images ) . równolegle
ist-
of r e f e r e n c e ) , d o w o l n y
p r z y s z ł o ś c i " . Warto podkreślić,
Istotnym z n a c z e n i u j e s t w tym w z g l ę d z i e
co pros-
tą, j e d n o s t a j n ą c z y J e d n o w y m i a r o w ą r z e c z ą , W k a ż d y m aktualnie nia w świadomości
fe-
"istnieje
sa-
obecny
systemie
repre-
-
W tym charakterze malii
obecności
obecne. tacji
właśnie
myśli
Oto
"cały
w
świat
przestrzennych, wn
ny
jecz
zdaniem
świadomości dany
czy
tego,
co
przedmiotów
może
w różnego
zaledwie
Ta
własność
naszej
koniecznym,
ograniczony Pytaniem,
nięcia,
była
które
jest u o b e c n i e n i e m te, " W s z e l k i e pośrednie
l
tego,
co
poznawanie
czy
zystencjalnie
rzeczy 43
posam
teraz. do
Jeszcze
rozstrzyg-
faktu, 4 e
z
w czasie
poznanie
bardzo
pros-
miejscu
czy
nie
jeśli
jeszcze
dokładniej,
skiej teorii p o z n a n i a niego
z
naszej
jest
ana-
Jej
nas
roz-
w
ok-
jako
eg-
świadomości,
możemy
fizycznego
założenia
pomysłowych
pozna-
świata,
a
wiedzieliby
nie
wiedzieliby Anomaly
i wiedzy,
n»i pytanie,
analiza
czy
się
repretutaj ml
ż e posiadam
idee,
mniej niż
zarys
wiedzą,
I»oveJoyow-
był najpełniejszy ze nie
obejmował
wszystkim
zaś
wszystJednak-
nie
znajdu-
epistemologia dualistyczna
I ofcis z j a w i s k a p o z n a n i a t e g o n i e
o n a Jako c a ł o ś ć
obronić
nie za
współczesnych
of K n o w l e d g e
Przede
jak
o istnieniu i d e i
wierzyć,
przedstawionych,
więc
zrozumieć
zdaniu omawianego
znacznie 44 nic".
jakkolwiek
zagadnień.
w i ę k s z e j musi
można bowiem
argumentacji
bardziej skłonny
możliwa -
daje
będę
pojmować
anomalii
tym, w ostatnim
dotychczas
jemy tam o d p o w i e d z i
nie
przez
sposób
mniejszej. Nie
w The
że kilku p o d s t a w o w y c h
-
anomalią mniejszą. Kwestii tej L o v e j o y rozstrzygnięcie
n i c h j a I inni l u d z i e
Naszkicowany
polem
w jaki
elementy
nie przyjmie się
związku
zarazem
poza
zageHnienla
z
że
artykułu p i s a ł : " p o m i m o filozofów j e s t e m
mamy
Istnieją jako
się
anomalii
była rzeczywiście
faktu u o b e c n i a n i a
które
zaakceptowanie
zentacyjnych. W
ogóle
możliwym
zewnętrzne,
było już
większej
całkowicie
jednakże
bowiem,
sobą p o c i ą g a ć
ga! - o r a z
czasowych reprezento-
jest tu i
zaś
nie-
reprezen-
akt r a c j o n a l n e g o
wynika
koncepcja
wyjaśnienie
wiążącego
istoty w i e d z y ,
jego
przedmiotów,
które
podjąć. U z n a ł
kich p r z e z
do
odległych
Lovejoya
czy
pozostające
wać r z e c z y ,
mówiąc z a ś
by
Lovejoyowi
To
jako
nie tylko
niego
istnieniu
nieobecne.
przez
nie -
nie r o z s t r z y g a ł o
że b e z
wobec
w swoim
w
substytucyjne."
reśl® p o z n a n i a
problemu
co
pozostawało
tutaj p r o b l e m u ,
wiązaniem
czyni
konsekwencji, jaka
Rozwiązanie lizować
tym,
z
Jest
kwestia
świadomości
w sobie
konkluduje L o v e j o y ,
zaznajamiał nas
bowiem
-
ano-
jest
obejmować
rodzaju relacjach
jost
także
rozwiązania
w rzeczywistości
moment myśli
logicznych
"samo—reprezentatywnym"
!-ovejoya. podstawa
w ipttórch s a m 42 fragmentem."
znania
w
-
duali stycznym,
tkwi,
bowiem
30
w świetle
Jest
rozstrzywspółcześ-
-
ni<-
31 -
f u n k c j o n u j ą c y c h na ten temat p o g l ą d ó w . N a l e ż a ł o także
z o w a ć
przeanali-
problem z w i ą z k u między dualizmem epistemologicznym
r a ontologiczną r z e c z y w i s t o ś c i ,
w tym z a ś między Innymi
dualizm
nie.
D o c a ł e g o kompleksu powrócił
struktu-
zagadnienie,
c z y r e p r e z o n t a c j o n l s t y c z n a teoria p o z n a n i a Implikuje t a k i e p s y c h o f i z y c z n y c z y też
a
owych t e o r t o p o z n a w c z y c h kwestii
w swoich w y k ł a d a c h C a r u s o w s k i c h ,
a opublikowanych następnie
wygłaszanych
LoveJoy
w roku
w d w a lata p ó ź n i e j Jako T h e R e v o l t
1928,
against
Dualiem. D z i e ł o to, b ę d ą c e
najpełniejszym wykładem jego doktryny
temologicznej jest z a r a z e m
c z e s n y c h nurtów filozoficznych, c z y nawet p o s z c z e g ó l n y c h które występowały,
krytykowanych p r z e z
się
współ-
koncepcji,
j e g o zdaniem, p r z e c i w k o dualizmowi. S ą d z i
ż e p i e r w s z e ć w i e r ć w i e c z e X X w. tym w ł a ś n i e Wśród
epls-
n a j b a r d z i e j k o m p l e k s o w ą krytyką tych on
wręcz,
charakteryzowało.
L o v e j o y a filozofów z n a j d ą s i ę zatem między
Innymi James, M o o r e , D e w e y , R u s s e l l , Whitehead, a w ś r ó d k i e r u n k ó w wy realizm. Pomimo tego, li niezmiernie
ważną -
d l a niego s a m e g o krytyka o w a b y ł a
b ę d ą c bowiem integralnym elementem j e g o
f i l o z o f o w a n i a s ł u ż y ł a uprawomocnianiu
metody
reprezentowanych poglądów -
b ę d ę j e j tutaj p r z e d s t a w i a ł . S k o n c e n t r u j ę
elę natomiast n a
j e g o argumentacji n a r z e c z
epistemologii.
dualistycznej
C e c h ą , która j ą wyróżnia,
c h a r a k t e r y s t y c z n ą dla
LoveJoyowskie-
s z y c h l ostatecznych r a c j i w ł a s n e g o myślenia, Jest a n a l i z a Dualizm epistemologiczny
i psychofizyczny -
wu teorii, chociaż
ż e jakkolwiek
są ze
s o b ą związane
nie
pokazaniu
g o s p o s o b u filozofowania, a p r z e j a w i a j ą c ą się w p o s z u k i w a n i u
sądzi,
no-
sprawą
najgłęb-
genetyczna.
L o v e j o y bowiem broni
obyd-
s ą one s o b i e p o k r e w n e , to nie
logicznie - p o s i a d a naturalną g e n e z ę . L u d z i e
s p o s ó b naturalny s k ł a n i a j ą się ku niemu
{dualizmowi
w
epistemologicznemu)
p o n i e w a ż z g ó r y niejako p o s i a d a j ą c p e w n e p r z e ś w i a d c z e n i a o d n o ś n i * natury przedmiotu w i e d z y l p o r ó w n u j ą c je z tym, c o jawi się Im w w i a d c z e n i u , d o s t r z e g a j ą istnienie między nimi n i e z g o d n o ś c i . Z a mem
p r z e m a w i a także w i a r a c z ł o w i e k a w to, " ż e
dualiz-
z j e d n e j s t r o n y jest
on p o ś r o d k u r e a l n y c h bytów, nie b ę d ą c y c h nim samym ani też 45 Ich cieniami,"
z d r u g i e j z a ś , ż e może on j e p o z n a w a ć
nia Ich transcendencji. W i a r a ta, zdaniem L o v e j o y « . ciu z a ł o ż e n i a c h , jakie
do doś-
bez
jakimiś niszcze-
wyraża się
człowiek czyni w kwestii możliwych
w pię-
przedmiotów
poznania: 1. Niektóre
spośród
możliwych przedmiotów poznania,
w p e r c e p c j i z m y s ł o w e j z a j m u j ą miejsce w c z a s i e jest z e w n ę t r z n e
w o b e c p o z n a j ą c e g o podmiotu.
danych
i przestrzeni, i
które
1
-
2, P r z e d m i o t e m
poznania
które bądź to p r z e m i n ę ł y , 3. W b r e w
bądź
4. P o z n a n i e j e s t znaczy - d o k o n u j e
się
-
mogą toż
być
to j e s z c z e
relatywizmowi
naprawdę c z y l i j a k o " r z e c z y
32
można
same
zgodne
w
rzeczy
nie
znać
Istniejące,
powstały.
rzeczy
takimi. Jakimi s ą
z i d e ą tzw. s p o ł e c z n e g o
realizmu, to
z s o b ą . p o s i a d a j ą c y c h s w o j e nie
ce się nawzajem w e w n ę t r z n e kać pewną w i e d z ę . R e a l i z m
życie,
do
redukują-
o którym mimo tego m o ż n a
uzys-
ów, p i s z e L o v e j o y , b ę d ą c y c z ę ś c i ą
czys-
tej epistemologii, j e s t z a r a z e m j e d n ą z e
specyficznych cech
taką samą "Jak w y p r o s t o w a n a p o s t a w a c z y b r a k 5, "Przedmioty, którym podmiot p r z y p i s u j e od zajmowanego p r z e z
siebie, mogą być
znawane p r z e z
innych. I d z i e tutaj 46 tntersubłektywnoścl.
Owe z r e k o n s t r u o w a n e
człowieka,
ogona", inny c z a s i m i e j s c e
p o t e n c j a l n i e c z y aktualnie
mówiąc
Inaczej -
i przedstawione
o warunek
sensie. W y r a ż a
wiadczenie o c z a e o w o - p r z e s t r z e n n e j mocy którego j e s t o n a p o z n a w a n a , mie idzie o o d r ę b n o ś ć
g d y tymczasem
w e właściwym c z y datum
i niepowątpiewalnie
po-
dualiz-
prezen-
l pozna-
r z e c z y w i s t o ś c i . Dualizm filozoficzny Jest zatem
ż e "wszelkie poznawanie
o b e c n o ś ć ' b e f o r e the mlnd' ( . . . ) od ukrytej ( u l t e r i o r )
prześ-
r z e c z y i aktu, p r z y
nie s a m e g o aktu l e c z treści
wanej na tej p o d s t a w i e teorią, która twierdzi,
właś-
on bowiem j e d y n i e
odrębności
tującej się w d a n y m momencie p o ś r e d n i o
będą-
implikują dualizm.
W przekonaniu Ł ó v e j o y a nie Jest to Jednakże j e s z c z e dualizm w e filozoficznym)
po-
teorio-
p o w y ż e j założenia,
c e aktem naturalnej l u d z k i e j " w i a r y " e p l s t e m o l o g i c z n e j , ciwym ( r e s p . -
one
sobie".
ono w otoczeniu Innych ludzi, p o d o b n y c h
siebie lecz r>le t o ż s a m y c h
poznawczej
nie
jest m e d i e t y z o w a n e
bytów, które m u s z ą b y ć
rzeczywistości,
czymś
b ę d ą c e j prawdziwym
przez
różnym
przedmiotem
wiedzy*. Mówiąc i n a c z e j l ujmując c o l ą r z e c z
krótko -
w dualizmie
stemologicznym i d z i e p o p r o s t u nie tylko o fakt z e w n ę t r z n o ś c i tu i podmiotu, l e c z
przede
poznany w y ł ą c z n i e
z a pośrednictwem
epi-
przedmio-
wszystkim o to, ż e przeidmlot ów m o ż e Idei, r ó ż n y c h w s w e j istocie
być od
niego. Na p o p a r c i e tak oto a r t y k u ł u j ą c e j s i ę k o n c e p c j i p o z n a n i a , odwołaniem s i ę d o
wspierających ją przeświadczeń
joy sięga t a k ż e d o a r g u m e n t ó w t e o r e t y c z n y c h , nle aspektów l u d z k i e g o Pierwszy
I,ove-
powszech-
doświadczenia".
z nich wiąże się z poznawaniem
W pamięci d o ś w i a d c z a m y bowiem charakterem z d a r z e n i a
naturalnych,
do " z n a n y c h
poza
zdarzeń
wyraźnej różnicy między
przypominanego, a uobecniającym
minionych. przeszłym
go
aktualnie
-
33
-
obrazem.
Ponieważ
nle
w sensie egzystencjalnym
mogą
s a m o to z d a r z e n i e
i prezentujący
współistnieć
tem k o n i e c z n e j e s t p r z y j ę c i e z a ł o ż e n i a rakterze
Drugi argument n a r z e c z się
w systemie nerwowym. z nimi
światła
Obydwie
Przykładom sadność
z
te c e c h y
natężenia
perspektyw
ze
zjawiska
retatyw-
jej akcie
biorą
rzeczywistości
nigdy
tego może być
widzenie
narządów
przez
w zależności
owe podmioty
nic we
podmioty
niego.
własnościach
dowodem, p r o w a d z ą c y m i wiedzy jest
sądu
do p r z y j ę c i a
i treści
Popełniamy
czego
go
przedmiot,
nie p o s i a d a . I odwrotnie. S ą d p r a w d z i w y to s ą d ,
s ą d u jest z g o d n a z cechami p r z e d m i o t u .
W tylko pozna-
w
która j e s t "jednym z n a j b a r d z i e j g ł ę b o k o
którym którym
Krótko mówiąc,
zakorzenionych
błędu.
mianowi-
o
Joy stoi n a stanowisku k l a s y c z n e j , k o r e s p o n d e n c y j n e j teorii
Love-
prawdy,
i trwałych
(habit)".48
Przedstawione
p o w y ż e j argumenty u k s z t a ł t o w a ł y -
v e j o y a - "korzenie eplstomologlcznego potocznym d o ś w i a d c z e n i u
dualizmu
z rozwojem c z ł o w i e k a zjawiskiem
filozofowania,
z prowadzoną poznania.
przez
zdaniem
w ludzkiej
i naturalnej r e f l e k s j i " . N i e b y ł y
jakimś produktem p ó ź n i e j s z e g o
n ą r e f l e k s j ą nad
repre-
zjawisko błędu.
nie i s t n i a ł a b y n a w e t m o ż t l w o ś ć
zawiera coś
prze-
Odmienność
przedmiotu.
przedmiotu
B ł ą d bowiem p o l e g a n a b r a k u k o r e s p o n d e n c j i .
l u d z k i c h nawyków
przed-
R e v o l t A g a l n s t Duallsm, błąd j e s t m o ż l i w y
nia. G d y b y b y ł y one Identyczne, wtedy, kiedy treść
różno
za-
percep-
od tego, j a k ą p o z y c j ę ,
zajmują wobec
dlatego, ż e z a k ł a d a on istnienie o d r ę b n o ś c i
wraz
wzroku,
zdaniem L o v e j o y a p o t w i e r d z a j ą c y m
nie zmienia j e d n a k ż e
mniemaniu autora T h e
czasu
w każdym
od o g ó l n e j s p r a w n o ś c i
z e n t a c j o n i s t y c z n e j teorii p o z n a n i a
kreśla -
do
o ś w i e t l e n i a i teł.
czwartym,
Ostatnim w r e s z c i e
bodź-
obrazy i
w stosunku
dualistycznej epistemologii, Jest w a r u n k o w y c h o r a k l e r
strzenną czy c z a s o w ą
sądzimy,
mianowicie
sprawiają, ż e
postrzeganie
cji, który w y r a ż a się tym, ż e p o s t r z e g a m y
treść
reprezentujące-
c z a s o w e j transmisji
swoje uzasadnienie
miot o b j a w i a s w o j e w ł a s n o ś c i
cie
i
świata, a
opóźnieniem
czystym. Przykładem
zależne każdorazowo
wrażliwości,
oraz
ś w i a t a . Oto b o w i e m
udział czynniki z e w n ę t r z n e . N a s z e nie j e s t p o s t r z e g a n i e m jego
cha-
zdarzenia.
Argument t r z e c i b i e r z e naszej percepcji
barwy
właściwości
z a w s z e docierają do nas z
zajścia związanego
noścl
za-
o samo-reprezentacyjnym
dualizmu p r z e d m i o t u
z fizycznych
z faktu s k o ń c z o n e j p r ę d k o ś c i bodźce
nigdy
myśli.
g o datum w y w o d z i ców
go obraz
w świadomości,
one -
lecz
niego
l/o-
naturze, pod-
wzrastały
systematycz-
-
34
-
R o z s t r z y g n ą w s z y problem dualizmu e p l s t e m o l o g l c z n e g o on następnie k w e s t i ę
dualizmu p s y c h o f i z y c z n e g o . Jak Już
obydwie doktryny s ą nimi bowiem r ó ż n e
jego
zdaniem -
od s i e b i e n i e z a l e ż n e .
sądza rozbicia p o r z ą d k u sfery. Konieczność
charakteru wiedzy ontologicznego
pisał L o v e j o y -
w ż a d n e j mierze nie
n a dwie n i e z a l e ż n e
od
siebie
że procesy,
Ich uformowania, b y ł y p o d o b n e . Oto bowiem własności
mogło być ono traktowane
człowiek
W momencie j e d n a k , k i e d y w d o ś w i a d c z e n i u s i ę od owych,
ich
podstaw
które d o p r o w a d z i ł y
część
posiada
do
r. g ó r y
to, c o Istnieje,
fizycznego
okaże
Ja-
z r e s z t ą Jak l e p l - •
powinno p o s i a d a ć
Jako p r a w d z i w a
dana treść p e r c e p c j i r ó ż n i
de-
nie z a k ł a d a ł o
on od n a k r e ś l e n i a "naturalnych
zaznaczając,
powzięte pojęcie, j a k i e
nie
d a n y c h z m y s ł o w y c h c z y Innej treści
Analizę dualizmu p s y c h o f i z y c z n e g o , p o d o b n i e rozpoczyna
prze-
z porządku fizycznego. "Nie
ko 'mentalnej' i nic w n a s z k i c o w a n y m r o z u m o w a n i u 49 wykluczenia z p o r z ą d k u f i z y c z n e g o " .
i normalnej g e n e z y "
za
na
istnienia bytów p o ś r e d n i c z ą c y c h w p o z n a n i u
wynika bynajmniej z ich w y k l u c z e n i a
etemologlcznego,
Stoją
a r g u m e n t a c j e . T a , która z o s t a ł a p r z e d ł o ż o n a
rzecz obrony p o ś r e d n i e g o
finiowaliśmy -
podjął
wspominałem,
się, ż e
by
świato.
okluolnie
z g ó r y powziętych
pojęć,
zostanie uznana z a n a l e ż ą c ą d o innej s f e r y bytu. Jakie zatem z a ł o ż e n i a o k r e ś l a j ą r e a l i s t y c z n ą p o s t a w ę wobec fizycznego p o r z ą d k u strzenny Jak i c z a s o w y .
świata? P o p i e r w s z e ,
P o drugie, p e w n e
ci kontynuują s w o j e Istnienie n i e z a l e ż n i e
człowieka
ż e jest on tak
c z y też w s z y s t k i e
prze-
jego
od Ich podmiotowego
częś-
postrze-
gania, żaden element f i z y c z n e g o ś w i a t a nie j e s t t w o r z o n y w a k c i e cepcji. Po trzecie. I s t n i e j ą c e w nim r z e c z y
związane
zasadzie relacji p r z y c z y n o w e j , której p r a w a lone. Po czwarte, p r o c e s y tu, o tyle o c z y w i ś c i e ,
przyczynowe czynnikiem
sobą
perna
w pewnym stopniu
z a c h o d z ą niezależnie
o ile nie s ą p r z e z
porządek 50 ten Jest w s p ó l n y m
są
s ą ze
niego powodowane.
w, c z y p o z a
od Po
okreśpodmio-
piąte,
doświadczeniem
podmiotu. Koncepcja ta, c h a r a k t e r y z u j ą c a f i z y c z n y p o r z ą d e k warta w owych z a ł o ż e n i a c h " m o ż e b y ć
dobrze
kiniowemu, chociaż nie b y l on z d o l n y d o w y r a ż e n i a jej w nych terminach j a k i to, ż e j e s t o n a z a w a r t a -
stwierdzi w pewnym momencie ów pierwotny c z ł o w i e k ,
ko to, co Jest mu d a n e
świata, a
znana człowiekowi w kosmologii
zajas-
a b s t r a k c y j -51 Einsteina"
Lovejoy.
nie k w e s t i o n u j ą c bynajmniej, ż e
w p e r c e p c j i Istnieje r z e c z y w i ś c i e ,
jednakże w b l i ż s z e j n i e o k r e ś l o n e j f a z i e s w o j e j historii, ż e
wszyst-
spostrzegł w
swoim
-
35
-
doświadczeniu posiada
elementy,
świata f i z y c z n e g o . S n y
l halucynacje -
spełniają wszystkich
warunków
( p u n k t 3, 4. 5 ) . S p o w o d o w a ł o fizyczny i psychiczny, wać
przy
t o k ą samą r e a l n o ś ć
wiście
nie
pasują
zrozumieć
całkowicie
o n i c h to b o w i e m
założonych
to r o z s z c z e p i e n i e
rozszczepienia
f a z była dla L o v e J o y a magla l religia. Dualizm
się było niezbędnym
etapu r o z w o j u nauki. I s t n i e n i e służył także
stwa j a k o " w y d z i e l o n y
obóz"
czy
później
wczesnego
rodzaju system
(isolation-comp )
bliższym
dla w s z e l k i c h
"niereal-
porządek
nie pragnieniom
by-
bezpieczeń-
to ł a k ż e t e o r e t y k o m , d a w n y m c z y
nym u c z y n i ć układ r z y c z y
teoretycz-
prostych praw. Świat
(wild d a t e ) , które mogłyby z a k ł ó c a ć
g o uniwersum. P o z w o l i ł o
z
psychofizyczny
czynnikiem
jako s w o j e g o
oczy-
nieustan-
świata myśli umożliwiło bowiem
ną r e d u k c j ę p o r z ą d k u f i z y c z n e g o d o z e s p o ł u
nych danych"
s i ę to
świata, j e d n ą
zatem na d r o d z e n a t u r a l n e j i " m u s i a ł w c z e ś n i e j 52 powstać nieuniknienie".
tów " m e n t a l n y c h "
przypisy-
w s w o j e j historii
powstał
Jego pojawienie
świat
zaczęto
jak temu p i e r w s z e m u . N i e d o k o n a ł o
naturę o w e g o
nie
realizmu
ś w i a t a na
c z y m temu ostatniemu
do
mowa -
dla naturalnego
natychmiast I " b e z b o l e ś n i e " . C z ł o w i e k
nie u s i ł o w a ł jego
które
fizyczne-
współczes-
serca,
lecz
wymo—
53 gom
ich
intelektu.
O p i e r a j ą c s i ę n a p r z y t o c z o n e j p o w y ż e j a r g u m a n t a c j i , na niu n a t u r a l n e j g e n e z y stawił w y s t a r c z a j ą c o
o b y d w u form dualizmu, L o v e j o y s ą d z i ł , s i l n e r a c j e na r z e c z
w realne istnienie
ci. M o g ą
świata, nie m o ż e
one naturalnie
g i c z n y np. d l a I d e a l i s t y ,
być
wątpliwe,
ale tylko też
nie f i z y c z n e g o ś w i a t a . L o v e j o y można wykazać
słuszność
Wystarczy czym
sądzi
realizmu, k a ż d y
zakwestionować
szczególnie o tyle,
zjawisko pamięci. Nawiasem mówiąc, rozpoczynać
dualizm
że
innej niż
wie-
zasadnośepistemoloon
i w tym
p o d kątem
Istnie-
przypadku
teoriopoznaw-
u w a ż a on, ż e
od t e g o
s w o j e badania. W
bowiem w s p o s ó b n a j b a r d z i e j o c z y w i s t y istnieje świadome do r z e c z y w i s t o ś c i
bo-
kto
dualistycznej.
w tym c e l u p r z e a n a l i z o w a ć
nie p o w i n n i e p l s t e m o l o g o w i e
Ich
o Ile o d r z u c a
jednakże,
epistemologii
przed-
ich akceptacji. K a ż d y
wiem w j e g o mniemaniu, k t o stoi na g r u n c i e rzy
wyłoże-
że
właś-
pamięci odniesienie
d a n a t r e ś ć . Nikt n i e wątpi w to, n a w e t
ide-
alista, ż e k i e d y p r z y w o ł u j e m y z d a r z e n i a w c z o r a j s z e , z d a r z e n i a t e n i e m a ją m i e j s c a d z i s i a j . N i k t n i e p o d w a ż a t e ż t e g o , ż e c z y m k o l w i e k j e s t c o ś , c o e k s p o n u j e ich c e c h ę
j e s t punktem w d z i s i e j s z y m ,
aktualnym
czeniu, " R e t r o s p e k c j a - n a p i s z e L o v e j o y - jest zatem w k t ó r y m dualizm r z e c z y
danej i r z e c z y
doświad-
przypadkiem,
poznawanej jest
bezpośred-
nio o c z y w i s t y . które
cechy
Zaprzeczyć
retrospekcji
Ugruntowując
36
mu to z a p r z e c z y ć
c z y n i ą możliwym
s w ó j dualizm
pamięci Ł/ovejoy j e s t o c z y w i ś c i e jej istoty c z y natury. C z y m fakt, ż e
Istnieje stanowi
-
w
temu r o d z a j o w i 54 ogólo".
w teoriopoznawczym świadom,
że
nie
doświadczeniu
rozwiązuje
zagadki
s a m a pamięć jest, tego nie wiemy, l e c z
w y s t a r c z a j ą c e p o t w i e r d z e n i e dualizmu
l o g l c z n e g o j a k o teorii p o z n a n i a i w i e d z y . " W s z y s t k o zywamy wiedzą empiryczną polega przede wanej jako p r a w d z i w y
poznania,
bowiem to, c o
wszystkim
o p i s minionych z d a r z e ń
już
eplstemo-
na pamięci,
w takiej postaci
na-
ujmo-
w jakiej
55 miały one m i e j s c e " .
Cytatem tym m o ż n a w ł a ś c i w i e
tację L o v e j o y o w s k i e j teorii Spróbuję wszystkim ,
zatem
należy
dokonać
stwierdzić,
L o v e j o y s ą d z i ł , ż e tylko poznania t charakter niem, n a t r z e c h
krótkiego p o d s u m o w a n i a . Otóż
że broniąc dualistycznej
e p l s t e m o l o g l c z n y jest w y r a z e m
zda-
swą
ważność
naturalnej
poznawczej
w historycznym
rozwoju
poznanie.
rzeczywistości,
realne
istnienie ś w i a t a f i z y c z n e g o ,
nić fakt p o z n a n i a . N i e potrafiła tego d o k o n a ć wikłając się w
dzenia c z a s o w e g o
sprzeczności
charakter
zdolna j e s t
wyjaś-
ani epistemologia
powstałe
tyzm I b e r g s o n i z m ,
j
ni a b y ł a u c i e c z k ą
!
b e z r a d n y w o b e c kwestii b ł ę d ó w i z ł u d z e ń . 3. Z n a j d u j e o n u z a s a d n i e n i e l p o p a r c i e
idealis-
z niemożliwości
i wiecznego porządku rzeczywistości
I
: ni
zjawisko
l u d z k i e j w i e d z y . P o g l ą d ten opierał on. moim
2. Jest on j e d y n ą teorią, która a k c e p t u j ą c c z a s o w y
tyczna -
przede
epistemologii
o n a może r a c j o n a l n i e wytłumaczyć
wiary c z ł o w i e k a , p o t w i e r d z a j ą c y m na
prezen-
przeświadczeniach:
1. Dualizm poglądów
zakończyć
poznania.
-
ani
pogopragma-
których propozycja rozwiązania paradoksów w irracjonalizm, ani też monizm n o w y c h w rozwoju
poznu-
realistów, współcześ-
nej nauki. I
Nic
zatem d z i w n e g o , ż e dualizm e p l s t e m o l o g l c z n y jawił s i ę
v e j o y o w i Jako j e d y n a ,
j J;
bowiem -
iI I1S •; |; 1i i
1 opisanie świata w kategoriach racjonalnych, na uczynienie g o z r o z u mlałym. P r z e k o n a n i e to, p o d o b n i e z r e s z t ą Jak c a ł a k o n c e p c j a t e o r e t y c z -
i ]
racjonalnie z a s a d n a teoria wiedzy. Tylko
Ło-
: I
w j e g o mniemaniu -
ria Ł
stwarzała realną szansę
j e d n a k w filozofii a m e r y k a ń s k i e j
|
|
określone wpisać
zrozumienie
szerokiego
c z y dualizm nie byty bowiem ani nowymi,
zbyt oryginalnymi teoriami. O b y d w i e one p o s i a d a ł y |
na
swoje
ona
ani
wyraźnie
ź r ó d ł a h i s t o r y c z n e . I tak temporalizm d a j e s i ę ber. trudu
w s z e r o k o r o z u m i a n y nurt materialistyczny,
szczególnie
zaś
w te j e g o wątki, k t ó r e spektyw
wiązały
się
l u d z k i e g o bytu. Dualizm
po części
z
obroną
zaś
z filozofią Kartezjusza
i rifirmacją z i e m s k i c h
ukazuje
a po
wyraźne
części
per-
pokrewieństwo
z emplrycysilyczną
myś~
lą J, L o c k e ' a . Drugim p o w o d e m
braku kontynuatorów L o v e j o y a był s p o s ó b I
styl j e g o filozofowania. Autor T h e kim k r y t y k i e m . W goś
własnego
Spośród
się p r z e z
dy
o ujawnianie s ł a b o ś c i
wydają się być
filozofie bądź
l rozumieniu ś w i a t a b ą d ź
cjonalności
(mieści
się
przede
wszyst-
z tym s z ł o mu n i e t y l e o b u d o w a n i e
systemu, c o
tych z a ś d w i e
wierzanie czeniu
związku
R e v o l t był bowiem
w myśleniu
szczególnie
to e l e m e n t a r n e m u
też
szeroko
w n i c h bowiem
ważne,
sprzenie-
ludzkiemu
rozumianym
zarówno
jakie-
innych. doświad-
zasadom
i r r a c j o n a l i z m jak
rai błę-
logiczne }. Krytycyzm
"dehumanizacji"
I / o v e j o y a p r z y b i e r a z a t e m f o r m ę bunlu
i irracjonalizmowi
s w y c h pozytywnych jej autentycznego
t r e ś c i a c h ku p r z y w r ó c e n i u
związku
z
ludzkim ż y c i e m .
j e g o mniemaniu, n a r z ę d z i e m p r z y b l i ż a j ą c y m wiającym lepsze g o
zrozumienie. Walcząc
of B e i n g afirmuje z a r a z e m tym w ł a ś n i e g ł ę b o k o Mimo bowiem tego, kała weya, myśli
humanistycznym
to o d e g r a ł a
refleksji filozoficznej
człowiekowi
że
świat,
o to autor T h e system
ona jednak
znaczącą
ram u n a u k o w l e n l a f i l o z o f i i p o d k r e ś l a j ą c ki LoveJoyowi f i l o z o f i a a m e r y k a ń s k a
rolę
wskazuje
n a s autora nie
tkwi docze-
Jamesa c z y
w rozwoju
nie z o s t a ł a
g r o z i ł o Jej z a s p r a w ą w p ł y w ó w R u s s e l l a ,
W
jedyna. De-
współczesnej
w tym w z g l ę d z i e
zarazem.
Chain
człowieka.
jej wartość
stała się udziałem R o y c e ' a ,
a m e r y k a ń s k i e j . Philip W i e n e r
Greal
ukierunkowaniu j e g o myśli
filozofia badanego p r z e z
w
umożli-
aksjologiczny,
I podmiotowości
w a r t o ś ć . N i e j e s t to o c z y w i ś c i e
s i ę takiej - s ł a w y jaka
w
Filozofia powinna być,
wyraźnie określony
n a k i e r o w a n y na o b r o n ę a u t o n o m i c z n o ś c i jej główna ideowa
przeciwko
myślenia filozoficznego i zmierza
Iż m i ę d z y
na
prog-
innymi
zlogicyzowana,
Whitheada, C a m a p a
dzięco
czy
Witł-
genstelna.56 P o g l ą d y f i l o z o f i c z n e LoveJoya nie mogą b y ć z r o z u m i a ł e ani tym b a r d z i e j w ł a ś c i w i e
s i ę funkcji, j a k ą w Ich r o z w o j u i kształtowaniu historyczno-filozoficzne. T a tem m o i c h
rozważali.
właśnie
jednak
ocenione, jeśli
kwestia
nie
ani w
się odegrały
stanie s i ę
pełni
uwzględni badania
obecnie
przedmio-
R o z d z i a ł
d r u g i
BADANIA HISTORYCZNO-FILOZOFICZNE A PROBLEM PRAWOMOCNOŚCI FILOZOFII TEORETYCZNEJ
Nakreślony
w poprzednim
rozdziale
p r o c e s kształtowania
p o g l ą d ó w f i l o z o f i c z n y c h LoveJoya b y ł b y Jednakże d o ś ć
się
Jednostronny,
g d y b y m w Jego p r e z e n t a c j i nie uwzględnił roli, Jaką o d e g r a ł y w nim m.ln. badania
historyczno-filozoficzne. S ą d z ę
bowiem,
integralny element. P a k t ów, co może b u d z i ć -
Jak d o t y c h c z a s -
nika to, Jak s ą d z ę , zakresie
w literaturze
w g ł ó w n e j mierze
Ich
znalazł 1 uznania. Wy-
o Lovejoyu należytego
z tego, iż Jego t w ó r c z o ś ć
u t o ż s a m i a n a Jest n a ogół z programem
idei, r z a d z i e j z a ś , niestety,
14 stanowiły one
zdziwienie, nie
i metodologią
z Jej stricte filozoficznymi
w tym
historii
walorami.
S t w i e r d z a j ą c p o w y ż e j , Iż b a d a n i a h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e ya
stanowiły Integralny element j e g o d o c i e k a ń teoretycznych,
zaznaczyć,
iż nie i d z i e ml w y ł ą c z n i e
o to, b y p o k a z a ć ,
filozofii s i ę g a ł on tylko w p o s z u k i w a n i u intelektualnych własnych fa. M a
Jak p o w i a d a L o v e j o y -
myśli f i l o z o f i c z n e j j a k o " m a g a z y n " Ilekroć j e s t to s t o s o w n e
Pragnę filozoficzną, W że
że do
dziejów
poprzedników
r o z w i ą z a ń . C e l taki j e s t bowiem p o w s z e d n i m " c h l e b e m "
on p r a w o -
zawsze.
LoveJo-
pragnę
rozważań,
d2o którego m o ż n a
sięgać
l użyteczne.
natomiast u z a s a d n i ć , iż pełniły one samoistną f u n k c j ę tym w z g l ę d z i e
z a ś mam n a myśli p r z e d e
historia Idei b y ł a o b s z a r e m ,
nował swoje przekonania vejoya w perspektywie rozwoju jego poglądów ciekawej
w s z y s t k i m to,
w którym Ł o v e j o y d o w o d z i ł i s a n k c j o -
filozoficzne.
Rozpatrując całokształt twórczości
nimi p e w n e j
filozo-
d o tego, b y traktować- d z i e j e
historyczno-fllozoficznej
jej związku z procesem
t e o r e t y c z n y c h m o ż n a stwierdzić istnienie relacji.
Lo-
kształtowania s i ę l między
-
39
-
I tok p i e r w s z e m u etapowi p o s z u k i w a ń t e o r e t y c z n y c h — k r y t y c e Idealizmu I formowaniu się p r z e k o n a ń Jemporallstycznych a n a l o g i c z n y etap b a d a ń historycznych. M ó w i ą c
o te b a d a n i a L o v e j o y p o s z u k u j e d o w o d ó w n a b ł ę d n o ś ć sposobu czeń
widzenia 1 rozumienia świata o r a z
w szczególności
zaś
naszego
R e a s o n , U n d e r s t a n d l n g and
(mamy tutaj n a myśU lata t r z y d z i e s t e , (The
G r e a t C h a i n of
odpo-
Belng,
Time).
M o ż n a t a k i e w refleksji historycznej L o v e j o y a w y r ó ż n i ć trzeci,
auto-
opublikowanie T h e R e v o l t against D u a l i s m )
w i a d a ich historyczno-filozoflczna o b r o n a The
przeświad-
bytu.
Etapowi drugiemu, w którym p o g l ą d y teoretyczne r a m o ż n a uznać Już z a ustalone
oparciu
idealistycznego
na z a s a d n o ś ć
o c z a s o w e j strukturze i c h a r a k t e r z e
odpowiada
zaś inaczej w
zamykający i syntetyzujący całość
etap
j e g o b a d a ń , W tym z a ś
wzglę-
d z i e idzie o j e g o t e o r e t y c z n ą r e f l e k s j ę nad problematyką e t y c z n ą mlnal a n d Adjectlval V a l u e s )
o r a z Jej h i s t o r y c z n o - f i l o z o f l c z n y
(Tei>-
odpowied-
nik, z a jaki z całym przekonaniem można u z n a ć Retlectlons on Humań Naturę.
1. R o l a historii idei w p r o c e s i e
formowania s i ę
temporallstyczno-racjonallstyczne]
filozofii
P r z e d s t a w i a j ą c w poprzednim r o z d z i a l e p i e r w s z y o k r e s woju myśli filozoficznej L o v e j o y a , to z n a c z y kształtowanie temporallzmu,
starałem
się pokazać,
Iż Jego z a s a d n i c z ą ,
p r z e s ł a n k ą b y ł a krytyka Idealizmu. R a c j o n a l i s t y c z n e
głębszych
zrębów
negatywną źródeł,
się tylko d o w y k a z y w a n i a
t y c z n y c h n i e s p ó j n o ś c i tego nurtu, l e c z d o m a g a ł o s i ę także Jego
roz-
usposobienie
tora, które było niewątpliwie jednym z jej z a s a d n i c z y c h z w a l a ł o mu Jednak n a o g r a n i c z e n i e
się
w
au-
nie
ze-
teore-
odnalezienia
racji.
W tym w ł a ś n i e
celu L o v e j o y z w r ó c i ł
się ku historii filozofii.
wił bowiem n a d z i e j ę nie tytko na to. Iż u d a mu się
Ży-
zrekonstruować
p r o c e s y , które s t e r o w a ł y historycznym r o z w o j e m tradycji i d e a l i s t y c z n e j lecz
także, ż e
o d n a j d z i e w nich p o d s t a w y d l a u z a s a d n i e n i a
p r z e k o n a ń . C z y n a d z i e j a ta, można z a p y t a ć , z n a l a z ł a s w o j e By
odpowiedzieć
szych,
n a to pytanie n a l e ż y s i ę g n ą ć d o d w ó c h
a zarazem najważniejszych w pierwszym
ci, p r a c z historii
idei.
własnych spełnienie?
najwcześniej-
okresie jego
twórczoś-
-
Pierwszą The
40
-
z nich jost n a p i s a n y w 1902 r. e s e j pod tytułem
R e l i g l o n and T i m e - P r o c e e a . L o v e j o y usiłuje w nim z b a d a ć ,
w historii myśli p r z e b i e g a ł
rozwój koncepcji
określanej przez
mianem " o t h e r w o r l d l l n e s ^ a o z n a c z a j ą c e j " d y s p o z y c j ę d o o s t a t e c z n e g o Bytu i p r a w d z i w e j Wartości (otherness) za
'inności'
do c e c h n a s z e g o potocznego doświadczenia w
s k i e r o w a n i e myśli f i l o z o f i c z n e j na tory s z e r o k o
niego
definiowania
w terminach ich
l m i e j s c u " . 3 K o n c e p c j a ta jest bowiem, Jego zdaniem,
Jak
czasie
odpowiedzialna
rozumianego
idea-
lizmu. Siedząc jego historyczny rozwój p o c z ą w s z y
od p l a t o ń s k i c h
ź r ó d e ł , p o p r z e z ż y d o w s k o - c h r z e ś c i j a ń s k ą filozofię l religię, nie i ewolucjontzm u k a z u j e ori, ż e zauważyć
system t y c z n e
c a na oświeceniowe powodzeniem, cia czasu mowl -
albowiem d e l ś c i
także
zwra-
niestety
nie-
poję-
ewolucjonlzPrzypisanie
idealistycznej,
B o g a j a k o f i l o z o f i c z n e j r a c j i myślenta, n i o s ł o w D z i ę k i temu bowiem s t a ł a
so-
się
według której d o b r o l e ż y "nie w
dosko-
l wstrzymaniu p o s t ę p u l e c z w samym p r o c e s i e i r u c h u " . Znaczenie
t e g o tekstu b y ł o d l a r o z w o j u L o v e j o y a b a r d z o
bowiem
wnioskiem, jaki z n i e g o
Idealizm w ś w i e t l e
r e j " p a r a d y g m a t * Już s i ę historycznego
P o drugie, i zmiany, c o
okazywało
się, ż e
któ-
oczywisty
z tym kierunkiem.
silna p o z y c j a tradycji
idealistycz-
z niemożliwością zracjonalizowania pojęcia
czasu
z kolei p r z e k o n y w a ł o p o c z ą t k u j ą c e g o w ó w c z a s filozofa,
logiczną podstawę trzecie boskimi
własnych
wreszcie,
c z ł o w i e k a . Jego z d o l n o ś c i powanego
istot-
stwierdze-
u k a z a n e g o tam p r o c e s u jest doktryną,
w y c z e r p a ł . U d z i e l a ł o to w s p o s ó b
z a ł o ż e n i a temp orali sty c z ne s ą s ł u s z n e Po
wynikał, b y ł o
p o p a r c i a j e g o t e o r e t y c z n e j polemice
nej związana była
sadną,
obalić.
z a s a d n i c z e j roli w z b u r z e n i u tradycji
Implikacje p o z a t e o r e t y c z n e .
ne. Pierwszym
że
się
uwagę
nie byli w stanie z r a c j o n a l i z o w a ć
j a k s i ę p ó ź n i e j o k a z a ł o dzięki
m o ż l i w a n o w a t e o r i a wartości,
nie, ż e
zakończone
b y ł o k o n i e c z n e p o to, b y g o c a ł k o w i c i e
w wyeliminowaniu
nałości
z biegiem d z i e j ó w d a j e
od n i e g o . S z c z e g ó l n ą
p r ó b y walki z idealizmem
1 zmiany, c o -
ewolucjontzmowi bie
wraz
odchodzenie
oświece-
i ż e m o g ą one s t a n o w i ć
za-
dociekań.
tekst ten b y ł a f i r m a c j ą a u t o n o m i c z n o ś c l
do a k t y w n e g o i t w ó r c z e g o d z i a ł a n i a
niekrę-
ograniczeniami.
Drugim tekstem h l s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n y m j o y a t a k ż e tuż n a p o c z ą t k u X X
Lovepo-
d l a j e g o badań teoretycznych, b y ł a monografia 5 ś w i ę c o n a d i a l e k t y c e w filozofii B r u n a l S p i n o z y .
po-
znaczenie
(w
napisanym p r z e z
1904 r . ) , a który miał
ważne
wieku
-
T a k ż e tutaj z a s a d n i c z y m
41 -
problemem
byty perypetie tradycji
alistycznej. Usiłując w y j a ś n i ć w punkcie w y j ś c i a l o g i c z n e s p l n o z j a ń s k i e j m e t a f i z y k i L o v e J o y w r a c a d o myśli Jej z a s a d n i c z e g o
źródła,
niezbędnego
również,
neoplatońskiej
wiem
synteza pewnych
niecznego
stało s i ę
w ą t k ó w myśli
źródła w s z e l k i e g o
s t a n i a problemu, k t ó r y ry można zawrzeć
Platona
wyprowadzenie
z
jako
w j e g o mniemaniu,
zrozumienia metafizyki nowożytnej. W neoplatontzmle rej możliwe
Ide-
własności
dokonała
1 Arystotelesa,
do
się
bo-
dzięki
Platońskiego *p°Jęcla B o g a
bytu. P r z y c z y n i ł o
s i ę to j e d n a k ż e
do
zdominował f i l o z o f i c z n ą tradycję Zachodu,
w n a s t ę p u j ą c y m pytaniu. C z y d o s k o n a ł y ,
d e n t n y , n i e z m i e n n y byt m o ż e " z a w i e r a ć
w sobie
wszelką
któkopow-
a
któ-
transcen-
różnorodność
u n l v e rsum".^ P y t a n i e to, p o d k r e ś l m y , b y ł o go Lovejoya. Łączyło budowy
się
również
ono bowiem
IntelltgibilneJ w i z j i ś w i a t a . M ó w i ą c
pozytywnej odpowiedzi Tym jednakże,
przekreślało co
bardzo
w sposób zaś
szansę
w przedstawianym
ważne
i dla
oczywisty
z
same-
kwestią
wprost - udzialarile
na o s i ą g n i ę c i e łutaj a r t y k u l e
tego
nań
celu.
zasługuje
na
s z c z e g ó l n ą u w a g ę , Jest z a m y k a j ą c a g o k o n k l u z j a . L«oveJoy s t w i e r d z a wiem, ż e " z a b e z n a d z i e j n y n a l e ż y u z n a ć w oparciu o k o n c e p c j ę samym
rzeczywiście
wysiłek
budowania
'absolutnego'
c z a s i e myślany jest jako obejmujący „
7
Bytu, k t ó r y
sobą zarówno
bo-
metafizyki w tym
wszelką
re-
alną jak 1 potencjalną r z e c z y wielość". K o n k l u z j a ta w s p o s ó b l a z ł argumenty p r z e c i w k o Słuszne
jednoznaczny
Idealizmowi
również
dowodzi,
w i ę c , w moim p r z e k o n a n i u , s t w i e r d z a W i l s o n ,
"jego
( L o v e j o y a - J.C.)
noścl
w p o j ę c i u A b s o l u t ug, p o m o g ł y mu w o d r z u c e n i u
filozofii
przez
LoveJoy
kiedy
powiada:
ujawnienie
spr^acz-
abaolutystycznych
dotychczasowych
ustaleń możemy w i ę c
stwierdzić.
Już n a j w c z e ś n i e j s z e h l s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e p r a c e L o v e j o y a
ł y istotną rolę Dzięki
w r o z w o j u Jego nim d o w i ó d ł
tylko z teoretycznego, Oczywiście dowód żałoby
lecz
on, ż e f i l o z o f i a I d e a l i s t y c z n a j e s t b ł ę d n a także i z historycznego
ten n i e b y ł ani k o m p l e t n y ,
raczej powiedzieć,
odegrer-
poglądów.
iż byt to z a l e d w i e
punktu
ani w y c z e r p u j ą c y .
Nale-
Jego s z k i c . N i e m n i e j
nej drogi l upewnić, ż e j e g o przekonania p o s i a d a j ą głębokie, racje.
nie
widzenia.
nak b y ł on w y s t a r c z a j ą c y , b y u t w i e r d z i ć b o v e j o y a w s ł u s z n o ś c i ne
zna-
historycznym.
współczesności". N a podstawie
±e
badania historyczne
że
na g r u n c i e
jed-
obra-
historycz-
-
Znaczenie
by na p o z ó r
waioń
teoretycznych.
sądzić,
The
w Ich d o r a ź n e j roli
O k r e ś l i ł y one bowiem kierunki
spojrzymy na związaną
Lovejoya w przedziale
Great Chain
of B e i n g ,
k ę . Jej z e w n ę t r z n y m
dalszych
z tym o b s z a r e m
od p o c z ą t k u X X
to o k a ż e
w. a ż p o
twórczość opublikowanie
się, ż e p o s i a d a o n a s w o i s t ą
w y r a z e m Jest fakt, Iż p r a w i e w s z y s t k i e
romantyzmu l e w o l u c j o n l z m u . Z a i n t e r e s o w a n i e
mniej p r z y p a d k o w e . w pierwszym się
S t a n o w i ł y one bowiem -
z prezentowanych
l u d z k i e j myśli
mianem
spod
esejów -
w e w n ę t r z n e j logiki Jego b a d a ń
lozofia Kanta,
szkiców -
filozofa -
należy
zaliczyć
miejsce
wykazywaniu
zajmuje fi-
sympatią. l
poruszanych
także
próbę
oświeceniem,
nie b y ł o d o ś ć
c z e g o poświęcił
on
kilka
w ramach badań
zdołano jednak Jeśli z a ś
w
n a d tym
Jako t e o r i ą sztuki, jeśli
o
idzie
zamknięcia I ocenienia Lovejoyowsklej
Idzie
etapem w p r o c e s i e n a j e g o gruncie,
ż e jakkolwiek
przezwyciężania
o
za
Rozu-
przełomu.
o romantyzm, to m o ż n a p o w i e d z i e ć ,
iż
nad
nim j a k o f o r m a c j ą Intelektualną z a j m o w a ł y w t w ó r c z o ś c i Revolt z a s a d n i c z e interesującym
oświece-
s p r a w ą absolutyzacjl
Istotnego w tym w z g l ę d z i e
reflek-
idealizmu,
The
W
a
r e f l e k s j e n a d delzmem, Jeśli Idzie
to n a l e ż a ł o b y p o w i e d z i e ć ,
ważnym
mu, d o k o n a ć j a k i e g o ś
badania autora
miejsce. mnie tutaj a s p e k c i e
f i l o z o f i a romantyzmu
przy-
się, z d a n i e m L o v e J o y a , d o p r z e j ś c i a od s t a t y c z n e j I a b s o l u t y s -
t y c z n e j d o d y n a m i c z n e j l zmiennej wizji ś w i a t a . Jednym
ze
l ruchu" cklego
Zasadninleoryginal-
estetyczną.
Jeśli p o d j ą ć
czyniła
określić
hlstoryczno-filozoficznych.
nie tyle r z e k o m a wtórność
wątki r e f l e k s j i r e l i g i j n e j i k l a s y c y z m e m problematykę
ta nie
wyzwalania
d o m i n u j ą c y wpływ n a r o z w ó j w s p ó ł c z e s n e g o , 9 a m e r y k a ń s k i e g o , idealizmu t e o r l o p o z n a w c z e g o .
D o Innych z a g a d n i e ń
sji n a d
etapy
co jego
szczególności okresem
oświe-
nimi nie j e s t b y n a j -
zasadnicze
k t ó r e j nie d a r z y ł Jednak s z c z e g ó l n ą
królewieckiego
prace
n a c o L o v e j o y w s k a z a ł Już
refleksji L o v e j o y a w a ż n e
c z ą tego p r z y c z y n ą b y ł a może
logi-
jego
dominacji Idealizmu. I to w ł a ś n i e m o ż n a
W "oświeceniowej"
ność
roz-
badań
d o t y c z ą t r z e c h Istotnych w d z i e j a c h myśli e u r o p e j s k i e j z j a w i s k : cenia,
jak
służebnej wobec
historycznych.
Jeśli b o w i e m pisarską
-
t y c h p i e r w s z y c h p r a c nie z a m y k a ł o s i ę j e d n a k ,
można
l dociekań
42
s z k i c ó w pojmowanie przez
oznaczało
schematu
całkowite
unlwersum".
Jak p i s a ł b o w i e m
romantyków d o b r a " j a k o
odwrócenie
w
procesu
Platońskiego l Arystotelesow-
-
W tym w z g l ę d z i e Toteż
43
-
romantyzm był d o n i o ś l e j s z y
Lovejoy poszukiwał jego teoretycznych
wpływów, jakie Trzecim
wywarł
on n a d w u d z i e s t o w i e c z n y
zjawiskiem, które obok
od
oświecenia.
i Ideowych stan
źródeł
o ś w i e c e n i a l romantyzmu
wiło s z c z e g ó l n y przedmiot z a i n t e r e s o w a ń L o v e j o y a był, jak Już nałem, ewolucjonizm. W doniosłość
rozumieniu autora T h e
tego nurtu p o l e g a ł a p r z e d e
w a n i a z refleksji
filozoficznej
Revolt a g a l n s t
wszystkim na p r ó b i e
stanowspomi-
Duallsm
wyelimino-
argumentów t e l e o l o g l c z n y c h . . T e o r i a
lucji s t w a r z a ł a ponadto s z a n s ę
zracjonalizowania
czasowego
ru z j a w i s k , d a j ą c tym samym n a d z i e j ę n a p o j ę c i o w e u j ę c i e
ewo-
charakte-
kategorii
zmiany.
,
N a podstawie tak oto, skrótowo l o n y c h kierunków p o s z u k i w a ń zauważyć
z konieczności
istnienie Ich w y r a ź n e g o z w i ą z k u
v e j o y a było pragnienie
samoistne
nakreśjednak
z jego refleksją teoretyczną. I d e ą r e g u l a t y w n ą myśli
z b u d o w a n i a r a c j o n a l n e j I IntelligibilneJ
ś w i a t a , to łatwo s p o s t r z e ż e m y , mem ewolucjonlzmem
rzeczy,
historycznych Łovejoya daje się
Jeśli bowiem uświadomimy s o b i e , ż e
że badania nad
oświeceniem,
Lo-
koncepcji romantyz-
w n o s i ł y do r e a l i z a c j i tego z a m i e r z e n i a t r w a ł e i
wartości.
Przede
wszystkim
w o j u myśli, p r o c e s u
z a ś , dzięki
odkryciu w e w n ę t r z n e j logiki
k i w a ł h i s t o r y c z n ą legitymizację a nawet l o g i c z n ą p e w n o ś ć , w jegi r a m a c h s ą d y , s ą
Warto p r z y tej o k a z j i uświadomić
charakteru
l l s t y c z n o - r e l l g l j n y c h kategorii, to staje s i ę o c z y w i s t e , z o f i a j e s t buntem l p r ó b ą p r z e z w y c i ę ż e n i a
uzys-
kierunek
prawdziwe.
on argumentów n a
czasowo-emptrycznego
jeśli usiłuje on z e r w a ć k r ę p u j ą c ą l u d z k ą w o l n o ś ć
n e j z nim tradycji
że
s o b i e także 1 ten fakt, ż e
na gruncie badań historycznych poszukuje o b r o n y obiektywnego,
roz-
o d c h o d z e n i a od filozofii i d e a l i s t y c z n e j L o v e j o y
j e g o b a d a ń , tak jak i f o r m u ł o w a n e
ci, ż e
oraz
świadomości.
jeśli
rzecz
rzeczywistośsiatkę
idea-
ż e c a ł a Jego
filo-
Platona oraz całej z w i ą z a -
j
filozoficznej.
- W s z y s t k o to stanie
s i ę b a r d z i e j j a s n e , jeśli p r z y j r z y m y s i ę
b l i ż e j treści Jego g ł ó w n e g o d z i e ł a h i s t o r y c z n e g o B e l n g , j e s t ono bowiem
The
syntezą jego wszystkich wcześniejszych
m y ś l e ń nad dziejami filozofii i d e a l i s t y c z n e j . Jest ono t a k ż e , podkreślić, p r a c ą o ogromnych
walorach
nieco
G r e a t C h a i n of
filozoficznych.
co
prze-
należy
2. T h e
Great
Chain
Stwierdzając,
że
of B e i n g -
wszystkim
na uwadze
przekonań
filozoficznych, przede
to, iż
ideą fałszywą,
jeżeli
on,
Iż " n a d p r z y r o d z o n a
Wynika konklu-
idea dobra musiała
być
czaso-
stworzeń".
do
c a ł ą strukturą dzieła, L o v e j o y
swoich pierwszych iż T h e
rozwinięciem
tez
szkiców
G r e a t Chain
wcześniej
filozoficznej, j a k a toczyła się -
podstawowych
temporalizmu.
12
n a b y nawet p o w i e d z i e ć ,
zbudowania
zaś
z e s f o r m u ł o w a n e j n a końcu d z i e ł a
K o n k l u z j ą tą, j a k r ó w n i e ż
obszernym
ona obronę jego
wszystkim
dzie-
przede
p r a w d z i w ą w a r t o ś c i ą Jest Istnienie ś w i a t a
wych i niedoskonałych zuje bezpośrednio
z historii filozofii. mam
stanowiła
I jednoznacznie
zji, w której s t w i e r d z a
dzieła
g ł ó w n a h i s t o r y c z n a p r a c a L»oveJoya Jest
łem filozoficznym, a nie tylko p r a c ą
to w y r a ź n i e
filozoficzny s e n s
nawią-
historycznych.
of B e i n g j e s t p o
sformułowanych,
Moż-
prostu
zapisem
dyskusji
w myśli e u r o p e j s k i e j na temat m o ż l i w o ś c i
r a c j o n a l n e j k o n c e p c j i ś w i a t a . "Historia, którą tutaj b a d a m y
pisał Lovejoy -
Jest zatem
siłków, jakie podejmował
wśród
innych r z e c z y
c z ł o w i e k 13 Zachodu, myśli".
by
c z ę ś c i ą historii
uczynić
świat,
wy-
w którym
ż y ł racjonalnym dla s w o j e j Kanwą cucha
Bytu -
owej dyskusji
który w średniowieczu, był bezdyskusyjnie
przez
wobec
pierwszy,
wielu f i l o z o f ó w l w i ę k s z o ś ć
rozumiejąc p r z e z
l prawdziwe
istotnościowej charakterystyce w ludzkim naturalnym Drugiej z a ś patią do
życiu,
samozadowolenia
l
Nietrudno naturalnie
w y j ś c i a , jak
tego w s z y s t k i e g o ,
potocznym b i e g u
ludzkiego
procesem
zarówno
prawdziwa.
w
obce
w
po-
autenswej
co zawiera
się
doświadczenia".3
j a k o teorii I d e n t y f i k u j ą -
l walką w czasie,
anty-
skończonoścl".1® nie z a u w a ż y ć ,
Iż p i e r w s z a k o n c e p c j a
strukturallzuje on problem p o d kątem
b y n ą j m n l e j . Iż p r a g n i e
sta-
odpowied-
L o v e j o y a filozofii r e a l i s t y c z n e j . Już zatem
widać,
c e l ó w nie k r y j ą c
nauki".
antytetyczne
ź r ó d ł o filozofii i d e a l i s t y c z n e j , p o d c z a s g d y d r u g a j e s t
punkcie jest
d o b r o Jest r a d y k a l n i e
wobec
egzystencji "z
nikiem b r o n i o n e j p r z e z
akceptow any 14
on, znanym Już nam
to wiarę, ż e
p r z y p i s u j e n a z w ę "thl&-worldllness"
cej główną wartość
ludzi
Łańświata,
tej Idei L o v e j o y s i ę g a d o myśli Platona,
s i e b i e k o n c e p c j e . J e d n ą z nich o k r e ś l a
tycznie "rzeczywiste"
nych
d o w i e k u XVIII
j e g o zdaniem, p o j a w i ł y s i ę dwie
jęciem "ótherwortdliness",
nowi
l o s y idei W i e l k i e g o
" j a k o planu l struktury
a także później aż
Dociekając genezy której p o r a z
s ą historyczne
j a k to L o v e J o y o k r e ś l a -
z b a d a ć , która z
w włas-
nich
Jak J e d n a k ż e d o s z ł o joy
s ą d z i , Iż w y r o s ł y o n e
kując
odpowiedzi
do powstania
na p y t a n i e o r e l a c j ą
z a ś I d e ą Dobra, a z i e m s k ą tak,
według Platona, ż o
tych koncepcji? Otóż
z t r u d n o ś c i , na j a k i e między
rzeczywistością
Poza
tym, j a k a to z a s a d a
pierwsze,
określa liczbę
zmysłowy I c z a s o w y
autor O b r o n y
światem
idei,
sobą wszelką dodatek
d o ś w i a t a Idei? -
r o d z a j ó w gatunków
świat? Odpowiadając na
Sokratesa powiada, jak
logicznej Inwersji, dzięki
czemu
stworzeń,
pytanie
stwierdza L o v e j o y ,
czasowy,
sób
materialnego
i różnorodnego
w świadomości filozoficznej pojawiło
ty, ś w i a t r z e c z y w i s t o ś c i c z y materialnych. Jeśli
idzie
Ją r e a l i z a c j ę w
konceptualne 17 aktualności.
w y w o d z i już
stworzenia
oraz
z filozofii Arystotelesa,
— w e d l e której w ś w i e c i e między poszczególnymi hierarchicznym
s i ę tych z a s a d , Siedząc
dwie
właśnie
w filozofii
że
straciła
na dobre
t o ś c i ą Jest ś w i a t r z e c z y w i s t o ś c i ło bynajmniej procesem
do
ciągłość
stopnia ich
Idei W i e l k i e g o
nastąpiło, p o p r z e z
p o c z y n a j ą c od kontrowersji
do-
zjednocze-
zbadać,
w
czy
rozumu,
się d o m y ś l e ć ,
z toczonej
była
dziejach
i d e a Ł a ń c u c h a Bytu j a k o Bwoje
uświadomił
znaczenie sobie, ż e
l sens
okreś-
w
mo-
prawdziwą
war-
e m p i r y c z n e j . U ś w i a d o m i e n i e to n i e
prostym. B y je u z y s k a ć , myśl ludzka
długą i skomplikowaną d r o g ę .
o
Łańcucha
zgodnej z zasadami
L o v e j o y a , Jak ł a t w o
wynika jasno,
kiedy człowiek
ciągłości
neoplatońskiej.
lona koncepcja r z e c z y w i s t o ś c i mencie,
swo-
l/ovejoy
zachowana
stosownie
o b r a z u b o w i e m , jaki w y ł a n i a s i ę
n a t e n temat d y s k u s j i
a
z a s a d a gradacji, mówiąca
w oparciu o nią możliwe jest zbudowanie, negatywna. Z
zasada
Iż
(plenltude)
muszą znaleźć
l o s y tej idei l
k o n c e p c j i świata. O d p o w i e d ź
świa-
realnych
Inne z a s a d y , które
składowe
ukonstytuowanie
historyczne
spo-
r o d z a j e bytów,
stworzenia
musi b y ć
zwierząt
elementy
możliwe pełni
a mianowicie
gatunkami — o r a z
Bytu, której o s t a t e c z n e
r o z d w o j e n i e na d w a
możliwości
przyrodniczym
uporządkowaniu
skonałości, tworzą nie
wszystkie
wszelkie
Z a s a d a pełni
unlwersum. W ten oto
się
która o tym d e c y d u j e Jest z a s a d a
oznaczająca, ż e
byt Istnie-
o p y t a n i e d r u g i e , to P l a t o n s ą d z i ł ,
ś w i a t e m p i r y c z n y mu^i z a w i e r a ć zasadą,
źródłem
l wartości i d e a l n y c h I świat wartości zaś
Iż
zdaniem
bezcielesny
stał s i ę z a r ó w n o l o g i c z n ą p o d s t a w ą j a k l d y n a m i c z n y m nia c z a s o w e g o ,
jest
doskonałość,
świat ziemski jest n i e z b ę d n y . O d p o w i e d z i ą t ą Platon dokonał, LoveJoya,
poszu-
głównie
c i e n i . Jeśli b o w i e m
Idea Dobra uosabia
to d l a c z e g o i s t n i e j e j a k i ś z m i e n n y ś w i a t j a k o które tworzą
Love-
P l a t o n natrafił,
Kreśląc
poszczególne
etapy
I k o n f l i k t ó w , Jakie r e c e p c j a
owej
zasady
by-
przeszła drogi, pełni
-
46
-
w myćll ś r e d n i o w i e c z n e j p o p r z e z
wywoływała
jej wpływ no
powstanie
n o w o ż y t n e j k o n c e p c j i ś w i a t a , artykulacje w filozofii S p i n o z y 1 L e i b n i z a i doloj poprzez
oświecenie
d o romantyzmu, Ł
i b ę d ą c e g o Jego źródłem A b s o l u t u . O w o
dobra przede nią
aż
z a ł a m y w a n i a s i ę wiary w istnienie
systemolycznego wszystkim
sprzecznościami.
n a od
wewnątrz
załamywanie
z narastającymi sukcesywnie Systematycznie
przez
bowiem
proces
nadprzyrodzonego wiązało
i generowanymi
z o s t a w a ł a ona
Implikacje k t ó r e j ś z a n a l i z o w a n y c h
rozsadz«v-
zasad.
Tak
w filozofii ś r e d n i o w i e c z n e j , g d z i e rozwinięta p r z e z A b e l a r d a
było
p a d a pełni p r z y b r a ł a p o s t a ć "deterministycznego możliwych
światów — poglądu
koncepcją Boga, zrównania próby
optymizmu" -
za-
wedle
ćwiat j a k o m a n i f e s t a c j a b o s k i e j " d o b r o c i " Jest n a j l e p s z y m
którego
sprzecznego
nie może
oznaczać
c z y w filozofii ś w . T o m a s z a ,
którego
w ł ą c z e n i a t e j ż e z a s a d y d o w ł a s n e j r e f l e k s j i omal c o nie 19
wadziły do
dopro-
herezji.
Podobnie było l w okresach późniejszych. Wewnętrznych ności bę
nie uniknął bowiem
włączenia ziemskiego
c o l a filozofia o ś w i e c e n i a Mówiąc Bytu
uwikłana w dylematy
inaczej, logika historycznego
wieku
religijno-moralne.
r o z w o j u Idei
Łańcucha
ż e Implikowana p r z e z nią w i z j a
s p r z e c z n a . Bunt zatem p r z e c i w k o
jak p o w i a d a L.oveJoy, musiał b y ć koniec
nieunikniony. Jego s z c z y t o w y
osiemnastego, k i e d y to pojawiły s i ę
d o k o n a n i a temporollzacjl Idei Ł a ń c u c h a Bytu, to z n a c z y wtedy, bardziej zaczęto
uświadamiać
sobie,
ż e konieczność
w s z e l k i c h b y t ó w nie b y ł a dziełem b o s k i e j inwencji, l e c z samej przyrody, b r z y m i ą rolę
realizowanym
w tym p r o c e s i e
Z a j e g o to bowiem
pró-
ś w i a t a w w i e c z n y p o r z ą d e k Absolutu, ani też
j e s t wewnętrznie
p r z y p a d ł pod
sprzecz-
S p i n o z a , którego Ł o v e j o y ostro atakuje z a
w s k a z y w a ł a jednoznacznie,
czywistości
coraz
z
z funkcjonującą w ó w c z a s
w myśl której Jego d o s k o n a ł o ś ć
S t w ó r c y 1 stworzenia,
się
przez
sukcesywnie
okres próby kiedy
Istnienia
programem
w k o s m i c z n e j historii.
o d e g r a ł , zdaniem Ł o v e j o y a ,
s p r a w ą dokonało
rze-
niej,
się p r z e j ś c i e od
Ol-
romantyzm.
oświeceniowej,
w pełni r a c j o n a l n e j , statycznej l koherentnej d o dynamicznej I zmiennej wizji r z e c z y w i s t o ś c i . Romantyzm bowiem w y s t ę p u j ą c p r z e c i w k o c e n i o w e m u Ideałowi
oświe-
uniformizacji l s t a n d a r y z a c j i g u s t ó w I wartości,
implikował z a r a z e m p o g l ą d , ż e p r a w d z i w a Istota bytu p o l e g a n a j e g o m a k s y m a l n e j r ó ż n o r o d n o ś c i . H o ł d u j ą c temu p r z e k o n a n i u filozofowie romantyczni d o p r o w a d z i l i o sztuce, łej jego
do pojawienia się nowych wzorców refleksji
w myśl których powinna o n a ujmować ż y c i e ludzkie w
różnorodności
ca-
I bogactwie. D u c h romantyzmu, jak p o w i e Ł o v e j o y ,
-
zawierał
4-7
-
w tym, ż e ż ą d a ł n i e u s t a n n e j t r a n s c e n d e n c j i i n l e PO o g r a n i c z o n e j ekr.pansji. " T e właśnie j e g o c e c h y byty L o v e j o y o w i bardzo
Się w ł o ś n i e
bliskie, ponieważ
postulowały one wszechstronny
ka i broniły Jego p r a w a
do
własnego
Analiza filozofii romantycznej pod
j e j wpływem
Great dza,
C h o i n of B e t n g
iż
nesie
snutej p r z e z
historyczny
a ludzkie świata re
wynik
długiej serii
wysiłki
się
konflikcie z sposób
niepowodzeniom.
doświadczeniem nie m o ż e
być
o ideę Taki
czasowoścl
Powyższa
k o n s t a t a c j a nie p o z o o l a w l e
że
idei W i e l k i e g o
realizm tomporallslyczny
on l o g i c z n ą k o n s e k w e n c j ą I d e i . W ten s p o s ó b one
całkowicie
także ryczne nie
które
że
na pierwszy
Łańcucha
jego
wizji
obraz
stał w
że
któ-
Istnie-
1 "koniecznych"
filozoficznej
co
w tym d z i e l e ,
zdaje
Lrovojoya. P o w i a d a iż
wręcz,
że
tej z a w a r t e się
są było
przeczyć
on p r z e c i e ż ,
że
niemożliwe jest
zrozumiałej
jest ruchu
rozstrzygnięcia
nie p o w i e d z i e ć w konstatacji rzut o k a
wprost,
legitymizację, ż e
własne
do
samego
Dytu p o k a z a ł y , m ó w i ą c
jego
Bytu dowiodły,
w pełni r a c j o n a l n e j i c a ł k o w i c i e
Łańcucha
zrozumiałej
cienia wątpliwości
historyczną
fundament, b y
teoretycznym
l o s y Idei
się,
naszej egzystencji,
a nakreślonego
pewne. Niemniej jednak
stwierdzenie,
przekonaniom
posiada całego,
stawania
bytu.
Łańcucha
J j o v e j o y dowiódł,
p o s i a d a j ą trwały i m o c n y
bocałko-
z postulatem,
k r y j ą c e j s i ę z n nią, q z n a n e j nam j u ż , p o s t a w y Loyejoyn. Dzieje
margil
21
w prawdziwej logice
na
doskonały
systemu " w i e c z n y c h "
zawartych
stwier-
się
Wielkiego
bowiem
The
w którym
czasowego
pogodzone
nie j e s t e k s p r e s j ą i k o n s e k w e n c j ą
Na
Okazało
racjonalnej i całkowicie
w pełni
hi-
Platona.
czynionych
wynikiem".
światem
z m i e r z a j ą c e w oparciu
zbudowania
w żaden
prawd
zapisków
nieuchronnym
identyfikowany z e
zakończyły
jawnym
z myśli
się
badanie
w ostatnim r o z d z i a l e
Absolut pojmowany jako samowystarczalny,
wity n i e m ó g ł b y ć Bytu d o
się
opowieści,
LoveJoy dokonuje podsumowania,
Platona był " l o g i c z n i e
wiem, ż e
rozwijającej
Bytu k o ń c z y
wywodzących
siebie
człowie-
świata.
prezentacja
SchelUngowskiej koncepcji
storycznych losów koncepcji, zakończenie
widzenia oraz
rozwój
histo-
zbudowa-
wizji świata. S ą d
ów
n i e o z n a c z a j e d n a k ż e - i n i e m o ż n a g o o d c z y t y w a ć j a k u c z y n i ł to J, P e l b l e m a n - ż e L o v e j o y g ł o s i n i e m o ż l i w o ś ć f i l o z o f i i r a c j o n a l i s t y c z -
22
nej.
Zaprzecza
o n t y l k o taki om u j e j n u r t o w i , k t ó r y r o ś c i
t e n s j e d o ujmowania r z e c z y w i s t o ś c i czasie
bytu a b s o l u t n e g o . T a k a k o n c e p c j a b y ł a b y b o w i e m
talizmem, p o z b a w i a j ą c y m wiek
wyborów. Na
człowieka możliwości
szczęście
sobie
pre-
jako formy r o z w i j a j ą c e g o się czystym
dokonywania
jednak temporalny
w fa-
jakichkol-
charakter bytu
wyklu-
-
c z a możliwość
ujęcia go
48
-
w ramy j a k i e g o k o l w i e k
c j o n a l l z m u . JSwlat j e s t k o n s t r u k c j ą ontologlcznle ciągle
wzbogacającą
świecie
sensownie
nia, w i e d z ą c
się
o n o w e treści, a c z ł o w i e k c h c ą c
d z i a ł a ć , musi d ą ż y ć
zarazem.
Lovejoya w The
filozofii t e m p o r a l l s t y c z n e j no-filozoficznym głosem bę
rozprawy
irracjonalizmem
3. T h e
Reason,
W t r z y lata p o w roku
poświęconych W The ukazały
się
badanie z
i analizę
filozofii
rego
więc
Chain of B e i n g ,
Universlty
aspektom problematyki
romantyzmu,
wiedzę
o
wstępie tego
Lovejoy
właśnie
sposób szego może
albowiem
dość
a rozwijana była
szczególną
redni,
niczym
rekonstruuje proces,
o pogląd,
cji
wpływy,
Jakie
względzie
pokazuje
eplstemologa do przeświadczenia,
nlepowątpiewalną
wiedzę
nie m e d l a t y z o w a n y Ideę
pod-
iż
na
o rzeczywistości,
do
on, w jaki najwybitniejże
człowiek
której
nie Jest z w y c z a j n a p e r c e p c j a z m y s ł o w a , l e c z
wywarta
może
który d o p r o w a d z i ł J a c o b l e g o
interpretacja K a n t a przywiodła
systemach
przez któ-
w tym m i e j s c u
jednostronna
w
on^
według
tutaj b l i ż e j omawiać -
źródbezpoś-
ogląd.
z a punkt w y j ś c i a L o v e j o y ś l e d z i
f a z y j e j r o z w o j u l transformacji. K r e ś l i
widoczne
się
z d o l n o ś ć , dzięki której
W tym z a ś
B i o r ą c tę w ł a ś n i e czególne
podejmuje
szczególnie
przekonania.
łem, p o d k r e ś l m y ,
iż
bycie.
k w e s t i i tej nie b ę d ę
"romantycznego" posiąść
tytułem
u z u p e ł n i e n i a m o ż n a tutaj d o d a ć ,
Z d o l n o ś c i ą tą Jest intuicja. W a r t o j e d n a k ż e kreślić -
więc
epistemologicznej,
p o d takim bowiem
H. J a c o b l e g o . I d z i e tutaj mianowicie
prawdziwą
a
odczytów
serię
n a rok p r z e d j e g o ś m i e r c i ą -
człowiek posiada p e w n ą
zdobyć
pró-
krytyka
p e w n e j Idei t e o r i o p o z n a w c z e j . W y w o d z i ł a
niemieckiego
Friederlcha
Great
wygłosił w Princeton
w d r u k u — mianem
b y ł o to w 1961 r., a
p o d e j m u j e on r ó w n i e ż
a n d Time -
U n d e r s t a n d i n g and Time -
one
historycz-
przeświadczeń
teorlopoznawczego
historycznym
Reason,
okresie
opublikowaniu T h e
1939, L o v e j o y
ostatnim
własnych
obrona
teoriopoznawczym,
Understanding
irracjonalizmu
oponowa-
osiągnie.
G r e a t C h a i n of B e l n g
uzasadnień
r«*-
w takim
racjonalnego
nie b y ł a b y n a j m n i e j j e g o na rzecz
W tym samym bowiem
z
do jego
Iż p e ł n e j r a c j o n a l n o ś c i n i g d y nie
Dokonana przez
teoretycznych.
absolutystycznego
otwartą, d y n a m i c z n ą l
Schlelermachera
posz-
więc formy.Jej
i Schopenhauera,
recep-
ukazuje
o n a n a filozofię b r y t y j s k ą I a m e r y k a ń s k ą ,
szcze-
gólnie
z a ś na C o l e r i d g e 'a,
reperkusje
widoczne
Zasadniczym joki
owa koncepcja
oczywistym go
własnego
C a r l y l e "fi
w XlX-wlecznej
i limersona. etyce
j e d n a k ż e Jego z a m i a r e m
(...), że
była 23
wieku".
ona jednym
W tym z a ś
m y ś l autora M a t e r i i
produkcją poglądów Słowem, T h e toryczno-filozoficzne nania z się
z
czynników
względzie
Reoson,
z jaką Lovejoy
drodze
osiągnięcie
procesu
Tchnie
ona w
LoveJoy, je
się
się
w ostrej polemice
stę
wprowadzona
Jak zatem
w j ę z y k u , p i s a l i na j e g o
jest że
człowieka,
ku t w i e r d z e n i u ,
Taki pogląd, w znacznym
zauważa
stopniu d o
że
poznanie
lu a u t e n t y c z n e g o , u c z u c i o w e g o p r z e ż y w a n i a Tym, co b y ł o to, Iż j e g o
i n t u i24 cyjne nie
czenia,
czymś zgoła
eplstemologów, czenia
z w o l e n n i c y twierdzili, ż e
w i a d a j ą mianowicie, niu, im b a r d z i e j
"życia"
że
Lovejoya
jako
się symbo-
a tym
sa-
najbardziej
zapytali
ona rodzajem
o s i ą g n ą ć , t o d a j ą oni c i e k a w ą b ę d z i e m y m o g l i Ją z d o b y ć się
samowledią,
intelektualizmowi.
e m p i r y c z n y m . J e ś l i b y ś m y Jednak
odwrócimy
da-
wnę-
Intuicja jest r o d z a j e m
p o w i a d a l / o v e j o y , jakim to j e s l
l jak j ą można
s i ę ku
rzeczywistości,
w Intuicjonlzmle bulwersowało
Jest
tomy?
wiedza jest
wszelkiemu
wię-
ironicznie
Lavojoy, przyczynił
uformowania się kategorii
mym j a k o c z e g o ś p r z e c i w s t a w n e g o
na
pojęciowo.
możliwo, pyta
prawdziwa
Lovejoy,
olśnienia. C o
temat g r u b e
na m a r g i n e s i e
Jacoble-
sIę d o k o n a ć
nagłego
tej
krytyce,
przez
Inną c e c h ą n o w e j teorii p o z n a n i a jest kierowanie trzu
i
w
koncepcji.
ona t a j e m n i c z o ś c i ą , powladti
by filozofowie, którzy twierdzą,
wyrazić
hispoz-
przedstawionych
p r e z e n t o w a n y c h tom
lecz jedynie
prostu nlewysławlatna.
re-
ukształtowaniu
c e j , z d o b y t a n a t e j d r o d z e w i e d z a n i e dt»je s i ę w y r a z i ć ona po
wrt;cz,
romantycznej teorii
intuicyjnego wglądu nie m o ż e
racjonalnego,
prezentuje
sądząc
epistemologii.
charakteryzowała
n o w a teoria wiedzy?
albowiem
zawiera
bogato
neszo-
transcendentalnej".
t y l k o Jedną s t r o n ę
bowiem
wpływu,
"uczynienie
and T i m e j o k o d z i e ł o
roli, j a k ą o d e g r a ł a
występuje wobec
je)
w wielu miejscach dokładną
Understandlng
w XX-wlecznej
to j e d n a k ż e
C z y m bowiem
bardzo
Jest p r ó b ą r e k o n s t r u k c j i
zamiarem u k a z a n i a
p r a c y badań. Druga
go
l Pomięci była
także
w ruchu i d e i
i Bergsona,
twórcy "systemu filozofii
niektórych prądów Stanowi
jest pokazanie
w y w a r ł a na m y ś l d w u d z i e s t o w i e c z n f j ,
związki, jakie ł ą c z y ł y filozofię Schellinga że
Szkicuje
1 literaturze.
od z e w n ę t r z n e g o
doświadowych
doświad-
odpowiedź.
w tym w i ę k s z y m
Postop-
świata i p r a k t y c z n e g o
ż y c i a . Jeśli tak - k o n k l u d u j e - to o k a ż e s i ę , ż e n a j b l i ż e j i n t e l e25 ktualn e g o oglądu jesteśmy w snach, marzeniach c z y halucynacjach.
-
Za bliższego
oczywistą
k r y t y k ą tej k o n c e p c j i
rozumieniem z
mniemaniu p o z n a n i e
doświadczenia
czasowym
przekonaniu Czy
ona
z
Schelllngo, można
takim
rzeczy, dza
wytłumaczyć
empiryczną).
ona
z
jaźń,
której Istnienia d o w o d z i uniwersalnym,
wewnętrzna
w każdym
przypisane
Schelllnga
Boga
Jaźnią
wrażenie
czas
gdy "klasyczne"
stwarzało
"przedmiotowymi",
aczasowej
tylko
jedno.
wszystkich
wypadku,
stwier-
("meln Ich"). Krótko
mówiąc,
filozofii
transcendentalnej,
bądź
razie czymś,
konkretnemu
co
Z
jednej
koncepcji
patosem
czy w
żad-
indywiduum.
strony była
swoje
ona
źród-
a n l m a - mundl, z d r u g i e j emocjonalnego
metafizycznym. Nazwanie
bezpośredniego
Boga łączono
których jawił
chabowiem
z nim o b c o w a n i a ,
zazwyczaj z
się
zaś
pod-
własnościami
on j a k o byt w o b e c
czło-
zewnętrzny. Podobnych
wskazujących tycznej,
można
znacznie
na
w charakterze wewnętrzne
by
w The
-
swój wyraz
zarówno towane
Renson,
wystarczającym
pu f i l o z o f i i . N i e c h ę ć swoje
po
raz
Understanding
dowodem
pierwszy.
wstecz
pierwsze
to z n a c z y
niechęci czymś,
Posiadała
sięgające
argumentów
w epistemologii and T i m e
te, k t ó r o p r z e d s t a w i ł e m
ta nie b y ł a naturalnie
daleko
źródła. T e
argumentów,
sprzeczności
w i ę c e j . Już J e d n a k ż e
Jak s ą d z ę
lazło
pojęcie
w ramach
uwlkłłv-
ma na .
nadania j e g o filozofii swoistego nazywa
-
może być
d o d a j m y , miała j e d n a k ż e
i znaczenie.
rakteru, który L o v e j o y
wieka
ich
do
do Parmenidejskiego "Bytu"
sprzeczność,
rozwiniętej p r z e z do
ona
być
konsekwencje się
problem
-py
Innym n i ż to, c o
autor S y s t e m u
podobnym
Jest
wypadku nie może
przyczyniła
czymś
k i e d y p o w i a d a " m o j e Ja"
katolickiego "Boga".
łem
czy
i d z i e tutaj o z w i ą z e k
Odpowiedź
pewnością
Schelllng,
Ta
jaźni
Jaźni.
s i ę to r ó w n i e ż
i I s t o t a , W takim j e d n a k
myśli
określone
odnosi
w
nas
rozważa
k i e d y J a ź ń b ę d z i e p o j m o w a n a Jako ź r ó d ł o
Lovejoy, będzie
nym
wielość
(Lovejoyowl
jako ich p r z y c z y n a
jest bytem
w
sprzeczności?
w tym w z g l ę d z i e
twierdzi, ż e
z
zwtązar-
inaczej,
zawarta jest
nie k r y j ą się jednak
chociaż
rzeczywistością
'.Tylko w ó w c z a s ,
barier
naszej egzystencji. Mówiąc
na j e g o gruncie -
w relacje przedmiotowe
jaźni
temporabyło
w b ę d ą c e j niepodzielną Jednością a c z a s o w e j
w poglądzie
Bergsona -
intuicyjne ł ą c z o n e
tntułcjonizmu w i e c z n o ś ć
t a L o v e j o y . Jak b o w i e m on t e o r i e
chęć
nawiązuje do
Jako w y s i ł k u p r z e k r a c z a n i a
charakterem
teoretyków
samych. Tkwi
nla
s z ł a jednak także
w y j a ś n i e n i a j e j ź r ó d e ł . I tutaj L o v e j o y
llzmu, W Jego b o w i e m nych
<>o -
intuicjonlsodnaleźć
powyżej,
są
LoveJoya do tego co
w pracy tej
o n a b o w i e m , Jak
k o r z e n i e , jak l trwałe,
odsyłają n a s do krytyki
idealizmu
tyzna-
wiemy, ugrunHowi-
-
s o n a 1 R o y c o ' a , te d r u g i e gowanie poznawczej
51
-
z a ś do temporalizmu. Niemniej Jednak
wartości
epistemologii
idealistycznej w
zane-
okresie,
k i e d y w ł a s n e p o g l ą d y L o v e j o y a z o s t a ł y Już definitywnie ustalone,
po-
s i a d a s w ó j o k r e ś l o n y s e n s . Jest ono mianowicie drugim etapem
jego
globalnego
bowiem
r o z r a c h u n k u z tą f o r m a c j ą intelektualną. O d r z u c e n i e
ontologli, jakie d o k o n a ł o
się na kartach T h e
(etap pierwszy), pociągało
G r e a t Chain of
Being
z a s o b ą niejako także r o z p r a w y
z
episte-
mologią. Wynikało to p o prostu z w z a j e m n e j t e o r e t y c z n e j b l i s k o ś c i dziedzin. czą
P o k r e w i e ń s t w o teoretyczne
ważną, o wyraźny
z o s t a j e uzupełnione,
związek historyczny. T h e
dlng and Time j e s t po prostu w warstwie The
G r e a t Chain of B e i n g . M ó w i ą c
s w o i s t e g o r o d z a j u zamkniętą Wieńczą
one t a k ż e
poglądów Lovejoya. W
krótko,
ci L o v e j o y a b a r d z o
etapie
on ku p r o b l e m a t y c e
w 1907
wcześnie.
etyki l
histo-
natury.
ludzkiej
P i e r w s z y bowiem
w
twórczoś-
napisany przez
of S e l f - C o n s c l o u s
wyborów etycznych
własnych
swoją refleksję
r. W artykute tym LoveJoy postawił pytanie dokonywania
stanowią
okres obrony
problematyką e t y c z n ą p o j a w i ł o się
n a temat s z k i c pod tytułem T h e D e s i r e s procesie
Understan-
kontynuacją
obydwa dzieła
w zasadzie
bowiem
4. Historia idei a problem natury Zainteresowanie
rze-
całość.
1 kończą
następnym
ryczno-fllozoflczną kieruje
Reason,
historycznej
obu
c o Jest
zachodzi
niego
ukazał
się
o relację, j a k a między w o l ą
w
a
rozumem. Z
udzielonej tam o d p o w i e d z i
który p o b u d z a zaś
n a s d o działania,
wynika, iż b e z p o ś r e d n i m
s ą pragnienia,
tym, co n a d a j e o s t a t e c z n y kształt n a s z e m u
j e s t rozum, p o n i e w a ż dobre,
tylko on może r o z s ą d z i ć ,
a c o złe. W tym z a ś
względzie
kieruje
namiętności, etycznemu
impulsem, uczucia,
wyborowi
co dla człowieka się
on j e d y n ą
jest
zasadą
-
a p r o b a t ą . P r a g n i e bowiem b y c i a uznanym i d o b r z e ocenianym p r z e z ' 26 i n n y c h jest, zdaniem L b v e j o y a , głównym celem n a s z y c h d z i a ł a ń . Przedstawione r y w a n i a autora T h e
w The Desires
of S e l f - C o n s c l o u s e t y c z n e
G r e a t C h a i n of B e i n g nie miały j e d n a k ż e
zapat-
charak-
teru j a k i e j ś jednolitej, z w a r t e j k o n c e p c j i . B y t y one z a l e d w i e JeJ z a r y sem. Niemniej j e d n a k g ł ó w n y problem z o s t a ł tam w y r a ź n i e w a n y . B y ł o nim w ł a ś n i e
zbadanie l określenie
n i a c h moralnych z a c h o d z i m i ę d z y w o l ą a
wyartykuło-
relacji, j a k a w
rozumem.
zachowa-
-
Rozstrzygnięcie go
Ł>ovejoy z d a w a ł
52
-
t e g o problemu nte b y ł o Jednak możliwe,
sobie
doskonale
sprawę,
na g r u n c i e
z
czysto
cze-
teore-
t y c z n y m , p r z y n a j m n i e j w t a k i e j mierze,
w j a k i e j niemożliwe j e s t
nie k o n c e p c j i
o k r e ś l o n e j teorii natury l u d z k i e j ,
Świadomość
etycznej bez
tego właśnie
posiadania
faktu z a d e c y d o w a ł a -
o tym, iż p o d j ą ł on b a r d z o
wnikliwe b a d a n i a
budowa-
w moim p r z e k o n a n i u -
nad tym w ł a ś n i e
•
zagad-
nieniem. Problem dla LoveJoya
n a t u r y l u d z k i e j , p o t r z e b a jej zrozumienia,
walor
partykularnej,
uniwersalny l wykraczała
przez
b y ł a b o w i e m jednym Idei,
Powinna
cesy,
niego z
-
z a d a ń , jakie
stawiał on p r z e d
p i s a ł w Jednym z e
gusta
oraz ciągi
zasad
ta
historią
s w o i c h artykułów — " p r o -
d z i ę k i którym f o r m u ł u j ą s i ę I n d y w i d u a l n e
teresy,
potrzebę
budowanej koncepcji etycznej. K w e s t i a
głównych
ona badać
posiadała
daleko poza
l grupowe
ich p r z e k s z t a ł c a n i a
poglądy.
In-
się i zmian o tyle,
0 He w i e d z ą o o w y c h p r o c e s a c h m o ż n a oświetlić tę s p r a w ę " ( n a t u r y 27 l u d z k i e j - J.C. ) . T a k i c e l s p r a w i a ł t a k ż e , " ż e historia jest g a ł ę z i ą antropologii,
a historyk
nlenia delflcklego
tym, który wnosi 28 Imperatywu".
O k r e s e m , któremu
wkład
w ludzkie
wysiłki
w s w o i c h d o c i e k a n i a c h nad naturą
p o ć w t ę c a ł l » o v e j o y n a j w i ę c e j u w a g i , b y ł wiek XVII l XVIII. t w ó r c y bowiem, filozofowie, p i s a r z e rozważaniach
stosunkowo
ty m o r a l n e j . S z c z e g ó l n i e które
eksponowały
c z y moraliści
własnym
r e l a c j e między irracjonalnymi
z
problemem. P r a g n ą ł
Ówcześni swoich Isto-
autora te teorie,
aspektami
w bezpośrednim
on p o n a d t o p o k a z a ć
w
człowieka jako
cenne były dla n a s z e g o
k o n d y c j i a r o z u m e m . S t a ł o to bowiem
ludzką
poświęcali
wiele miejsca badaniom zaś
speł-
ludzkiej
związku
z
jego
konsekwencje.
f u n k c j o n u j ą c y c h n a ó w c z a s teorii l u d z k i e j n a t u r y w y n i k a ł y d l a
Jakie ekonomii
1 polityki. Przedstawieniu ' joy a
cykl
które
Humań
wykładów,
swoich rozmyślań
które
n a ten temat p o ś w i ę c i ł
w roku 1941 w y g ł o s i ł
w d w a d z i e ś c i a lat p ó ź n i e j u k a z a ł y
w Swartmore
się j a k o
Love-
College,
Peflectlons
on
Naturę. P r a c a ta p o s i a d a ł a d w a z a s a d n i c z e
stawienie
wątki. Jednym b y ł o
i a n a l i z a p o g l ą d ó w , Jakie n a temat motywów l u d z k i c h
wań
głosili myśliciele
dów
z pozycji
w XVII i XVIII w. Drugim
współczesnego
zaś -
przedzacho-
o c e n a tych
teoretyka p o s z u k u j ą c e g o
poglą-
argumentów
dla
29 własnych W
rozwiązań. filozofii i m o r a l i s t y c e XVII w. p r z e w a ż a ł o ,
przekonanie, chaotycznymi
iż
człowiek
emocjami
zdaniem
j e s t bytem z gruntu Irracjonalnym, l namiętnościami. T a
negatywna
Lovejoya, rządzonym
ocena
natury
-
53
-
l u d z k i e j nie b y ł a j e d n a k , jak m o g ł o b y oretyczną, Posiadała wiem p o w s t a w a ł o wać
ona także
wydawać,
Istotne i m p l i k a c j e p o l i t y c z n e .
i polityczne,
by zapewniały
Taki
właśnie problem
należy
stanął p r z e d
o n b y n a j m n i e j , jak
abstrakcyjnej filozofii c z y nej psychologii;
Oto
one państwu
twórcami
bobudo-
stabil-
etyki politycznej, l e c z o to, j a c y
problemem
powinni być,
sfi, w y p r a c o w a ć
w rozstrzygnięciu
praktycz-
lecz
tego,
co
pożądane
tego zagadnienia była s z e r o k o
na w X V I I i XVIII w. k o n c e p c j a n a z w a n a m e t o d ą of c o u n t e r p o l s e ) . M ó w i ł a względu na dobro
żenia sprzecznych
ona, ż e
społeczne
motywów
kim w y r a z e m j e s t E s s a y s rządzenia"
polega
nych przestanek
tej
1, C z ł o w i e k
me-
skiej, c z e g o
dokona
Pope'a,
w którym
(method pożądane
zrównowa-
powiadał
i zastosowaniu
dwu
literac-
on,
że
politycz-
metodyt
i harmonijnego
przykładem
racjonalnie;
osiągnięcie "ogólnego
dobra"
l
zbudo-
państwa.
wykorzystali
twórcy
Konstytucji
Amerykań-
m o ż e być, według L o v e j o y a , filozofia
politycz-
Madisona.
O t ó ż r o z s t r z y g a j ą c p r o b l e m . Jak z e " z ł e g o zbudować
Kię
obec-
l namiętności, Najdobitniejszym tego
na rozpoznaniu
właśnie metodę
na Jamesa
równoważenia
można osiągnąć
rezultaty, jeśli
n i g d y nie d z i a ł a
szczęśliwego Tę
w polityce
on Man
2. Mimo to m o ż l i w e j e s t
środkiem
Ame-
problemem
rządzenia.
Pomocą
wanie
Konstytucji
p o d k r e ś l a L>ovejoy,
nie t e g o j a c y A m e r y k a n i e
zrobić, b y w oparciu
chanizmy
"siła
te-
l trwanie.
r y k a ń s k i e j l nie b y ł
ze
kwestią tylko
z a g a d n i e n i e , Jak w ś w i e t l e t a k i e g o p r z e k o n a n i a
systemy prawne
ność
się
idealne
społeczeństwo,
do realizacji t e g o
p r z y j ą ł on, ż e
celu będzie
(wielość
partit, d w u i z b o w y
ludzkiego"
najskuteczniejszym
s t w o r z e n i e takich
n a l n y c h form, w k t ó r y c h n e g a t y w n e i n d y w i d u a l n e wzajemnie znosić
materiału
instytucjo-
skłonności
będą
się
parlament). U źródeł
k l e j p r o p o z y c j i tkwiły, zdaniom L o v e j o y a , d w i e
przyjęte przez
to-
niego
przesłanki) 1. P o l i t y c z n e wyjątkami, z a w s z e jące
poglądy l aktywność
determinowana p r z e z
w sprzeczności
z
2. W t w o r z e n i u ogólne
bez
interesy grunt
względu
sprawie
jednostek będzie,
indywidualne
ogólnym c z y "publicznym"
z
motywy,
interesem.
politycznej konstytucji można zbudować
na "zło"
części, podporządkowując
publicznej poprzez
walki politycznej, gd^ie
alę
sprowadzenie 31
zneutralizują.
małymi pozostadobro
konfliktowe
i c h na
wspólny
-
54
-
W XVII I XVIII w. f u n k c j o n o w a ł o t a k ż e j e s z c z e o wiele, Według
zdaniem
Lovejoya, popularniejsza
niej c z ł o w i e k
p o s i a d a pewien szczególny,
typ motywacji, który nie g o d z i j e d n a k
I inna
od "metody
w dobro
koncepcja
równoważenia".
także
nieracjonalny
ogólne, l e c z
wręcz
c i w n i e — m o ż e Je p o m n a ż a ć , , nie w y m a g a j ą c w tym celu, c o sże,
żadnych
motywacji
zewnętrznych.
1. A p r o b a t a wu d l a
siebie opinii"
o sobie,
mi w tym c z y innym 32 przez
-
pragnienie
swoich działań ł
osiągnięć.
(self-esteem) -
3. R y w a l i z a c j a
swoim
skłonność
charakterze,
(emulotion) względzie
owej
namiętności:
(approbativeness)
samego,
2. S a m o o c e n a "dobrej
Instytucjonalnych ś r o d k ó w . T y p e m
s ą m i a n o w i c i e trzy r o d z a j e
uznania c z y
do, c z y
pragnienie
działaniach i
osiągnięciach,
wiara w s w o j ą w y ż s z o ś ć
oraz pragnienie
podzi-
u z n a n i a tej
nad
Inny.
wyższości
innych. Te
właśnie
sarzy, teologów, motywem
namiętności,
zdaniem L o v e j o y a , b y ł y d l a wielu
f i l o z o f ó w , s a t y r y k ó w " n a j b a r d z i e j silnym l
ludzkiego,
tych z a ś , którzy
zewnętrznie
obserwowalnego
w Swej twórczości
Bezsprzecznie
zachowania".
d a w a l i temu w y r a z
Wśród
wymienia
Hurnowi l A d a m o w i
l u d z k i e j natury -
logicznej niemożliwości
wszystkim
za
przekonanie
determinowania n a s z y c h
oczywiste,
ż e motywacje n a s z y c h d z i a ł a ń
nie z
woli, z a ś
władza
wości
bądź fałszywości of M o r a ł
rozumu o g r a n i c z a
działania, ważne
wyłąc:
prawdzi-
idzie o Smitha, to
p o d e j m u j ą c ą p r o b l e m motywacji jako z a s a d n i c z e g o
dostrzegając
zarazem,
s t r o n y tej kwestii, to z n a c z y tego, ż e
niach j e d n a k o w o
temporallsty
orygi-
ludzkich
j a k r z a d k o który w ó w c z a s teoretyk -
na pojęcie aprobaty
nasze
obydwie
zaś
rozum.
wypływają
s i ę tylko d o o c e n y
s ą d ó w moralnych. Jeśli
z a c h o w a ń . Smith b o w i e m jącego
psycho-
przez
Sentlments L o v e j o y u w a ż a ł z a n a j b a r d z i e j
nalną osiemnastowieczną pracę cał u w a g ę
o
zachowań
D l a b r y t y j s k i e g o emplrysty, tak Jak l d l a a m e r y k a ń s k i e g o
jego Theory
Naturę
Davldowl
Smithowi.
Hume * a c e n i ł on p r z e d e
b y ł o bowiem
on Younga.
Jednak n a j w i ę c e j w R e f l e c t l o n s on Humań
p o ś w i ę c a L o v e J o y m i e j s c a dwom teoretykom
pi-
z n a33 czącym
P a s c a l a , M a l e b r a n c h e ' a , L o c k e ' a , S a m u e l a Johnsona, E d w a r d a
go
prze.
najwużnlej-
są: pragnienie
czynnika
co podkreśla w naszych
uznania jak
zwra-
pobudzaLoveJoy,
zachowa-
i strach przed
je-
brakiem. P o n a d t o tak d l a Hume ' a ,
Smitha Jak i L o v e j o y a
p r o b l e m e m b y ł a a n a l i z a d w ó c h typów z j a w i s k z w i ą z a n y c h cią: s ą d ó w m o r a l n y c h
oraz
uwarunkowań
centralnym z
w y b o r ó w I aktów.
moralnoś-
Jeśli idzie o kwestię p i e r w s z ą , to dla 1-Iume ' a
I Smitha
sądy
moralne dotyczyły wyłącznie aprobaty b ą d ź d e z a p r o b a t y dla o s ó b . Ich 34 motywów, uczuć c z y celów. M ó w i ą c Inaczej, z w i ą z a n e one b y ł y z o b r o n ą nieinstrumentalnych
wartości moralnych
( L o v e j o y n a z y w a Je:
adlectival v a l u e s ) , o c e n ą Intencji, a nie skutków działań. L e c z
czy
wartości takie s ą wartościami autonomicznymi, c z y nie s ą one
podpo-
r z ą d k o w a n e jakimś innym celom? - pyta L o v e j o y . Odpowiedź Hume 'a, którą on także podzielał,
stwierdzała, ż e jeśli Isnleją nielnstrumentalne
wartości estetyczne, to nie ma ż a d n y c h a p r i o r y c z n y c h , w a ż n o ś c i nie p r z y p i s a ć
wartościom
racji, b y takiej
etycznym.
N i e we wszystkim jednak, zdaniem L o v e j o y a , Hume miał r a c j ę . N i e Istnieje n a przykład ż a d e n uniwersalny standard bacyjnych bądź dezaprobacyjnych. S ą
zachowań
one historycznie
nie Interesujące dla L o v e j o y a były r o z w a ż a n i a , jakie cl d w a j towieczni myśliciele wiedli n a temat uwarunkowań
wyborów
A n a l i z u j ą c w tym w z g l ę d z i e k o n c e p c j e Smitha dochodzi
apro-
zmienne.
Rów-
osiemnas-
moralnych.
on d o
wniosku,
ż e nakreślił on p o p r a w n y opis d o ś w i a d c z e n i a moralnego. Smith bowiem w s k a z a ł , ż e motywy n a s z y c h z a c h o w a ń nowane przez
społeczeństwo,
są
zapośrednlczone
1 determi-
p r z e z f u n k c j o n u j ą c e w nim s y s t e m y
moralne. T e o r i e Hume ' a
l Smitha d o s t a r c z y ł y Lovejoyowi
z a p o m o c ą których b u d o w a ł bowiem definitywnie, ż e
argumentów,
on w ł a s n ą k o n c e p c j ę etyczną.
rozum nie może nigdy motywować
ralnych, stanął on p r z e d problemem
Ustaliwszy działań
mo-
o k r e ś l e n i a wzajemnej między nimi
relacji. R o z s t r z y g a j ą c tą kwestię dokonuje on r o z r ó ż n i e n i a n a dwie s y s ą d ó w etycznych: te, które w l ą z ą się z o c e n ą wartości c e l ó w skutków działań
( w a r t o ś c i Instrumentalne - terminal v a l u e s )
r e d o t y c z ą aprobaty b ą d ź d e z a p r o b a t y samych działań b ą d ź łającego
( w a r t o ś c i nielnstrumentalne -
adjetival
i I te, któcech dzia-
values).35
T e n drugi r o d z a j wartości L o v e j o y cenI z d e c y d o w a n i e Ich Istnienie Jest ci)
wyżej.
j e g o zdaniem - tym, c o w y r ó ż n i a c z ł o w i e k a
ród Innych gatunków. Dzięki nim ( a m o ż e on d o k o n y w a ć
klaczy
s ą one rezultatem
spoś-
samoświadomoś-
samooceny. K l u c z o w y m jednak momentem w
p r o c e s i e wartościowania moralnego Jest istnienie Innych ludzi,
równie
jak my zdolnych do r o z p o z n a n i a wartości nleinstrumentolnych l manif e s t o w a n i a Ich w s w o i c h działaniach, " N i e ż y j e m y w etycznym ś w i e c i e -
pisał -
wyizolowanym
l e c z w ś w i e c i e e t y c z n y c h aktorów,
d z i a ł a n i a I motywy s ą przedmiotem aprobują bądź dezaprobują nasze
naszych
o c e n l którzy -
których
n a odwrót
ws asne d z i a ł a n i a l motywy".
-
-
56
-
W tej właśnie s p o ł e c z n e j r z e c z y w i s t o ś c i
moralnego
wartościo-
wania rozum odgrywa z a s a d n i c z ą
rolę. D o k o n u j e on bowiem
nania funkcjonujących s p o ł e c z n i e
zasad
działań pod kątem z g o d n o ś c i
bądź
drugie, pełniąc funkcję s ę d z i e g o
moralnych oraz
niezgodności sensie,
cy moie wpływać n a z m i a n ę n a s z y c h ktoś powiada, że j e g o p o s t ę p o w a n i e
oceny
naszych
z nimi. T o j e d n o .
stymuluje on naszymi
szymi pragnieniami w takim mianowicie
rozpoz-
wyborami,
Po na-
w jakim s ą d
oceniają-
z a c h o w a ń . Jeżeli, n a
przykład,
jest nieuczciwe
być szanowanym, to p r a g n i e n i e to p o w i n n o
wpływać
l pragnie
zarazem
n a zmianę
jego
postępowania. Prawdziwa natura c z ł o w i e k a , j a k o Istoty p o ż ą d a j ą c e j nlelnatrumentalnych ( a p r o b a t y , zdaniem l>ovejoya, ż e " r o z u m
uznania,
szacunku -
jego
zachowania
pragnień, których to z a c h o w a n i e j e s t
a nawet modyfikację 37 wyrazem".
Rozwinięty w R e f l e c t l o n s on Humań N a t u r ę bacyjnej" posiadał d l a L o v e j o y a d u ż e
z j e d n o c z e n i a tego, zrównania,
system etyki
co
w człowieku
albowiem
udało
racjonalne
p o d k r e ś l i ć , iż
mimo tego, ż e
zjedno-
wola
budza nas do działania, to rozum j e d n a k d e c y d u j e o s t a t e c z n i e borze jego kierunków. Z a m y k a j ą c s w o j ą t w ó r c z o ś ć flczną takim oto akcentem Ł o v e j o y r a z j e s z c z e bokie przywiązanie d o r a c j o n a l i s t y c z n e g o czości zwornik, który b a r d z o
ściśle łączył
obydwie
twór-
strony j e g o
sji, nadając im tym samym t e o r e t y c z n ą s p ó j n o ś ć
i koherencję.
w obrębie jego
ta artykułowała się tam, j a k
myśli. wiara
wielorako.
Przede wszystkim n a l e ż y z a u w a ż y ć ,
że
b y ł a o n a ich
najgłębszą
przesłanką. Lovejoy s ą d z i ł bowiem, iż i d e ą k i e r u n k o w ą r o z w o j u filozoficznej jest d ą ż e n i e d o r a c j o n a l n e g o . Intelektualnego świata. "Tym rodzajem w i a r y w r a c j o n a l n y świat, - pisał - pobudzana i k i e r o w a n a b y ł a w i ę k s z a zofii i
reflek-
Dzięki
h l s t o r y c z n o - f l l o z o f l c z n y c h , to
widzieliśmy,
głę-
wartości.
temu właśnie możemy mówić
Jeśli Idzie o o b s z a r b a d a ń
wy-
hlstoryczno-fllozo-
stanowiła w j e g o
o istnieniu j e d n o ś c i
po-
o
potwierdził s w o j e
systemu
Wiara w rozum, w j e g o s a m o i s t n ą moc
(...)
"apro-
z n a c z e n i e . Dzięki niemu
I nieracjonalne, rozumu 1 woli. N a l e ż y j e d n a k ż e czenie to nie oznaczało
oznacza,
staje się zdolny do wpływania na
(człowieka - J.C,) s p o n t a n i c z n e
nu się bowiem dokonać
J.C.)
wartości
opanowania
w którym
część
myśli
żyjemy
zachodniej
filo-
nauki".38 Nie znaczy to o c z y w i ś c i e .
Iż nte d o s t r z e g a ł on w
filozofii wpływu czynników i r r a c j o n a l n y c h . W r ę c z
dziejach
p r z e c i w n i e , byt
na
nie wyjątkowo czuły l w r a ż l i w y . P i ę t n o w a ł Je z r e s z t ą - j a k I w i d z i e l l ś my - na każdym kroku.
-
Prowadzone tylko
tego, ż e
przez
dzieje
bi
~
L»ovejoy« badania historyczne
refleksji filozoficznej byty
zrozumienia ś w i a t a , l e c z t a k ż o , ż e
stanowiły
one
ludzkiej godności,
również
Lovejoy przyjmuje postawę
ż o w a n e g o , Jawnie i wprost do
się
tych
której
wariości
badacza
z a prawem
naangtt-
człowieka
samorealizacji. Warto także
zauważyć,
r a c j o n a l n o ś ć przekonaniom mierze, że
opowiadającego
uroniło
nie
riei U r o d z ę
a r e m ; walki,
centrum stanowił problem i na tym g r u n c i e
dowo
wysiłkiem
w jakiej stanowiła
człowiek posługuje
iż
historia idei
teoretycznym
nadawała
L o v e j o y « także
oria p o t w i e r d z e n i e
s i ę nimi na d r o d z e
tego, ż e
zrozumienia
filozoficzną i w
takiej
i d e e 'istnieją i świata^
Rozdział
trzeci
W POSZUKIWANIU METODY
Zasadniczą
Intencją przedstawionych
hlstoryczno-fllozoflcznych poszukiwań kontekstu t e o r e t y c z n e g o ;
pokazanie,
myślenia filozoficznego l i e konałem
wprowadzenia do
że
zrodziły
rozdziale
s i ę one z
Ich
potrzeb
s ł u ż y ł y temu myśleniu. W ten s p o s ó b
do-
c e n t r a l n e g o tematu n i n i e j s z e j r o z p r a w y ,
mianowicie d o p r o b l e m u metody l p r o g r a m u wiem n a j m n i e j s z e j w ą t p l i w o ś c i , ż e f u n k c j o n o w a n i a myśli, s t a n o w i ą c e tutaj zatem,
zagadnienie
w jaki
a
historii Idei, N i e u l e g a mechanizmów
fundamentalny problem
-filozoficznej refleksji I>ovejoya, wyrosło Spróbuję pokazać
w poprzednim
Lovejoya było nakreślenie
z doświadczeń
sposób
w
bo-
l dróg
hłstoryczno-
filozoficznych.
w j e g o myśli
kształtowała
się p o t r z e b a b a d a ń
n a d mechanizmami m y ś l e n i a f i l o z o f i c z n e g o o r a z
jak
przebiegały główne
kierunki p r o w a d z o n y c h p r z e *
w
tym
niego poszukiwań
zakresie.
X. H i s t o r i a Idei Zainteresowanie
się przez
chanizmów r o z w o j u myśli refleksji w ł a ś c i w i e już z jego
zagadnienie g e n e z y
tującą s i ę w całym
od jej początków
Na
o b s z a r z e poszukiwań
wstępie n a l e ż y
ó w miał j e d n a k
z temp orali zmem, c o systematycznych
związek
nieco z
pokrewne
inny kształ-
w i z j ą filozofii.
szerzej. że
w r o z p a t r y w a n e j pod kątem
h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e j r e f l e k s j i LoveJoya d a j ą s i ę
różnić t r z y f a z y . d o ś ć poprzednim.
zauważć,
historyczno-filozoficzne)
I p o s i a d a nader ścisły
s i ę on b o w i e m
S p r ó b u j ę k w e s t i ę tę w y j a ś n i ć n i e c o
todologicznym
uwarunkowań
L o v e J o y a p r o b l e m a t y k ą natury i m e -
widoczne jest w j e g o
d o c i e k a n i a m i teoretycznymi. Z w i ą z e k
c h a r a k t e r . N i e tyle w i ą z a ł
l
tym, Jakie p r z e d s t a w i ł e m
w
mewy-
rozdziale
-
59
-
1. F a z o p i e r w s z a obejmuje o k r e s m i ę d z y latami Warto podkreślić, iż g r a n i c e
chronologiczne
n a l e ż y j e traktować j a k o d o ś ć okres
w z g l ę d n e . E t a p ten m o ż n a o k r e ś l i ć
wstępnych, n i e s y s t e m a t y c z n y c h p o s z u k i w a ń
wskaźniku
samoświadomości
o stosunkowo
niskim
ukierunkowaniem
znamionującą się
b a d a ń . LoveJoy w tym
ś w i a d o m i e kieruje s w o j ą h i s t o r y c z n ą r e f l e k s j ę n a k w e s t i ę I uwarunkowań
jako
metodologicznej.
2. F a z ę d r u g ą s t a n o w i ą lata 1924-1936, w y r a ź n y m teoretycznym
1902-1924.
nie s ą tutaj s z t y w n o i
już czasie
mechanizmów
d z i e j o w e g o r o z w o j u myśli, Intensywnie p o s z u k u j ą c
c z a 1 metody d o ich
klu-
zrozumienia.
3. F a z a t r z e c i a to lata 1936-1962,
okres dojrzałych
o w y r a ź n i e Już s p r e c y z o w a n e j metodzie i programie, o k r e s nia l walki o u z n a n i e
dociekań propagowa-
racji bytu historii Idei j a k o s a m o d z i e l n e j i a u t o -
nomicznej dziedziny refleksji
historycznej.
W niniejszym r o z d z i a l e b ę d ą mnie I n t e r e s o w a ł y tylko d w i e s z e f a z y . S ą one w a ż n e
z lego względu,
że
f o r m o w a n i a się metody i programu historii Jek więc
stwierdziłem p o w y ż e j , etap p i e r w s z y w r o z w o j u
szukiwań.
Późniejszy
się w tym c z a s i e
brakiem
wyraźnie
elę
określonego
n a rekonstrukcji
hlsto-
metodologicz-
kierunku
autor Reflections on Humań N a t u r ę
zasadniczo
etapy
idei.
ryczno-fllozoflcznej refleksji L o v e j o y a charakteryzował n ą nie s y s t e m a t y c z n o ś c i ą ,
pierw-
stanowią z a s a d n i c z e
po-
koncentruje
określonych
tradycji
myślenia. Dociekając na przykład g e n e z y ewolucjonizmu p o s z u k u j e j e - • go w c z e ś n i e j s z y c h i d e o w y c h p r z e s ł a n e k . to w s k ą . Z
z w i ą z k ó w myśliciela k r ó l e w l e c k t e g o fem c z y D . Humem -
z platonlkoml
z Cambridge,
w pierwszym
w y b i j a ć na p l a n p i e r w s z y ,
okresie
kan-
śledzeniem
p o d d a j e j ą ostrej k r y t y c e . T e n ostatni
je s i ę z r e s z t ą z d e c y d o w a n i e tym, ż e
P o d o b n i e jest z t r a d y c j ą
tą r ó ż n i c ą tylko, iż w tym w z g l ę d z i e — p o z a
Ch.
Wol-
aspekt
zda-
co świadczy
w hlstoryczno-fllozoficznej refleksji
Lnvo-
j o y a mamy d o c z y n i e n i a z wyraźnym prymatom tego, c o f l t o z o f i c z n e tym, c o
nad
historyczne. Wiąże
s i ę to w s p o s ó b
j e g o m y ś l e n i a potrzebami
naturalny z ó w c z e s n y m związku
z tym j e g o b a d a n i a
no-fllozoflczne s ą ściślej podporządkowane się po prostu s p r a w a
zostaje uwieńczony
włas-
historycz-
tym w ł a ś n i e p o t r z e b o m . L>o-
v e j o y a i n t e r e s u j ą b a r d z i e j treści niż fnrroy myślenia. nań f i l o z o f i c z n y c h . W
zdominowaniem
teoretycznymi, b u d o w ą p o d s t a w I z r ę b ó w
nej koncepcji filozoficznej. W
staje
o
Najważniejsza
h i s t o r y c z n e j llgltymlzacji w ł a s n y c h
momencie jednak, k i e d y p r o c e s j e j
s u k c e s e m , k i e d y u z n a j e on, ż e
za
przeko-
poszukiwań
temporallzmem
-
s t o j ą silne r a c j e h i s t o r y c z n e , nie
więzi m i ę d z y b a d a n i a m i
60
-
daje się
wyraźnie
zaobserwować
I n a c z e j , w m i a r ę Jak d z i e j e filozofii t r a c ą w a ż n o ś ć się
bardziej znaczące
nych.
Gdybym
of B e i n g . P o by
jako pole badań
usiłował
by powiedzieć,
że
wyznaczyć
stanowią je
roku
było
można
Great
czystym -
chciało-
Idei. okresie
historyczno-fllozoficznej
g ł ę b s z e j refleksji nad naturą r o z w o j u myśli i z
Inną o k o l i c z n o ś c i ą ,
Idzie
mianowicie
o
zwią-
jego
własną k o n c e p c j ę filozofii, a właściwie
o jej ówczesny
-
w polemikach z
Idealizmem,
nie d y s p o n u j ą c
sprecyzowanym
Jak w i e m y — k s z t a ł t o w a ł a l
samym
cie
rzeczy
Nie
podejmować
dysponował
lecz
doświadczeń
jakie
konstrukcje nie
ligią, ż e
go
jeszcze
oderwane z
ŁoveJoyowl
jest ona
związanych
rym powiada, czasowym cych wobec
co jest wewnętrznie
jest pewien że
tego,
co
fragment j e g o
dzięki nie
porządkiem
do
filozof
się
z
sprzeczne.
(w
rzeczywistości)
musi
naszerodzaetapy.
przekonybudującą
życia,
lecz
Uprzytomnił więzami
moralnych
z
i
łączenia
Znamienny
autobiograficznych
meta-
w
spój-
w tym
wyznań,
w
tym p r z y p a d k u A b s o l u t u
Jest j e d n ą z " n a j b a r d z i e j z
baczności".
1
re-
społecz-
R e n o u v l e r a pojął, Iż
t e m p e r a m e n t u . Jednym s i ę mieć na
mam od-
na
jego
nim
spekulatywną,
Jest u s i ł o w a n i e
pogodzenia
l
w s z e l k i e j metafizyki, z a ś
Jamesowi l lekturze
pokus metafizycznego których
uwagę
poszczególne
z nią wartości
"instynktem"
odnie-
do drugiej dekady
s p l e c i o n a głębokimi
I d e a l i s t y c z n e j v> s z c z e g ó l n o ś c i ,
system tego,
że
grun-
doświadczenia
od realiów konkretnego
fizyki
godzenia
próg.
dziejowego. wcześnie
f a k t y c z n ą naturą s a m e g o bytu.
l to, ż e
obronie
bardzo
szczególną
o i d e a l i z m , to z e t k n i ę c i e
niezgodne
służy
zwrócić
Zrozumiał także,
względzie
bowiem
celu p ł a s z c z y z n ą
studenckie
filozofia jest dyscypliną
tytko
również
należy
nych. ny
do tego
ona kształtować
przynosiły
idzie
wało l#ovejoya, ż e
sobie
się
jej rozwoju
p r o c e s j e j formowania trwał a ż
I tak j e ś l i
on
niezbędną
pierwsze,
stulecia. Analizując
na dodatek
Iż
analiz mechanizmów
zaczęła
tutaj n a myśli j e g o
je
brak. T a
c z y m j e s t f i l o z o f i a , I j o v e j o y nie mógł w
po prostu
sienia. Wprawdzie
go
powiedzieć.
na temat t e g o ,
czucia -
się dopiero
bergsonlzmem.
C h c ę tym poglądem
1
stają
linię g r a n i c z n ą , to
19 40 Ł o v e j o y stał s i ę w ł a ś c i w i e
również
matyzmem
i
filozoficzną,
zań
hlstoryczno-fllozoflcz-
tutaj j a k ą ś
Zjawisko braku — w pierwszym zane
stricte
lata tuż p o opublikowaniu T h e
s i ę p o w i e d z i e ć — historykiem
refleksji LoveJoya -
osłabie-
filozoficznymi a historycznymi. M ó w i ą c
któ-
żądza z dręcząr
niebezpieczeństw,
Jak wiemy
z treści
rozdziału
nia f i l o z o f i c z n e g o w z b u d z a ł bowiem
w oczywisty
tycznym
61
drugiego,
sposób
niezgodny
wyraźnie
określić,
łości
rzeczywistości, sprzecznościami,
nie
pozostanie,
pierwsze,
idealizm
niemu
I,o-
odgrywają
to w e w n ę t r z n y m i ,
nie mówiąc już p r z e c z e n i u
przypadkach
rolę, pełnią
wręcz
zasadniczą
teoretycznie
filozoficzne moralizatorstwo. się, d o m a g a j ą c
że
zdrowemu
także,
zgadzał
dzięki
filozoficznym
P o d r u g i e , u ś w i a d o m i ł on s o b i e
też
iż
p r a g n i e n i a u j ę c i a w Jednym k o n s t r u k c i e
n a w e t wtedy, j e ś l i g r o z i
filozoficznych czynniki czy
Po
on
racjonaltstyczno-r^aUe-
w d w ó c h c o najmniej, d a j ą -
rolę w myśleniu
tinlwersalislyczne,
nymi
piętno
aspektach.
z r o z u m i a ł , Jak w i e l k ą
dążenia
tórych
z Jego
u s p o s o b i e n i e m . N i e m n i e j Jednak faktem
się
veJoy
taki t y p f i l o z o f i i i m y ś l e -
w I/ovejoyu instynktowny protest, Był
w y c i s n ą ł na nim t r w a ł e , " n e g a t y w n e " cych
-
im o b c e Z tym
się w r ę c z
ca-
logicz-
rozsądkowi.
niepoślednią,
o
w rozwoju
w
poglądów
moru tutaj na myśli
r ó w n i e ż , jak wiemy,
odseparowania
niekreligię
I/ovejoy
f i l o z o f i i od
tych
czynników. N i e c o inne
wąłlci d o L o v e j o y o w s k i e g o
filozofio, wniósł pragmatyzm. tyki
wynika jednoznacznie,
nia f i l o z o f i c z n e g o
niespójności
pragmatyzmowi nej przebiega
Z analizy k i e r o w a n e j pod j e g o iż n a j b a r d z i e j p i ę t n o w a n y m i
są: werbalizm, bałagan p o j ę c i o w y -
s e n s ó w — nieświadome nętrzne
rozumienia tego,
przekształcanie
i nieuświadomione
Łovejoy
kontrolą
wewnętrznej
Inne j e s z c z e
wnioski
to z n a c z y
a nade
że
samego
bienie
intelektualne,
zakorzeniona
mylenie
wszystko
wew-
Słowem,
dzięki
jest
on
(
zj o wie-
samoświadomości.
i
wynikały dla L o v e j o y a
wpływ na kształt
a w tym p r z y p a d k u ,
Jest p o t r z e b a
kry-
myśle-
p r o c e s refleksji filozoficzfilozofo, ż e ze
eonlzmem. Analiza filozofii francuskiego temporalisty n o w l c l e , jak p r z e m o ż n y
jest
adresem
grzechami
zapońrodnlczenia.
jasno dostrzega,
jakby p o z a
kiem p o z b a w i o n y m
znaczeń,
czym
uczuciowego
spotkania
z
berg-
u ś w i a d o m i ł a mu mi;*-
myśtl m o ż e
wywierać
jak g ł ę b o k o
usposo-
w ludzkiej
naturze
kontaktu I p r z e ż y w a n i a
rzeczy-
wistości. Takie
oto s y s t e m a t y c z n i e
kształtują Lovejoyowskl gatywnym,
narastające
nie p o d z i e l a n y m i krytykowanym,
r y g ł ę b o k o w nim z a p a d a , p r z e s ą d z a j ą c , 1 charakterze Na Pierwszą, nakże
odczucia
metodologicznym
doświadczenia
historii
lecz
zarazem
ów
nie n a j w a ż n i e j s z ą r z e c z ą ,
j e s t to, iż
znamienny akt p r z e s ą d z e n i a
w procesie
ne-
tiakże tym, o
któ-
kierunku
idei.
czym jednakże chyba
obrazem
w moim mniemaniu,
chociaż
zauważyć
i
o b r a z filozofii. Josl on w p r a w d z i e
paralelnego
poleg&ł?
którą n a l e ż y rozwoju myśli
jedfilo-
-
zoficznej Lovejoya powała
to z n a c z y
62
-
teoretycznego
t historycznego -
systematyczna konfrontacja reprezentowanych
filozofii. K w e s t i ą p r o b l e m a t y c z n ą naturalnie bliższego
określenia charakteru
mywać,
Iż w w i ę k s z y m
powstające na badzle nlzmem
na obszar
stwierdzić,
o charakterze
Iż p o w s t a j ą c e
walkę
jej pozytywne
Wziąwszy zdomi-
negatywne
pragmatyzmem
odwrotnie. M ó w i ą c
domnie-
odczucia
czy
z a ś inaczej,
bergsomożna
przeświadczenia
n a temat
r o z w o j u myśli b y ł y w z n a c z n e j m i e r z e
teoretyczno-polemlcznych.
zakończenie,
swoich pracach
jakiegoś
teoretycznym, możemy
w jego świadomości
o naukowy
obrazów
w rozwoju Lovejoya
stopniu p r o j e k t o w a ł on s w e
mechanizmów historycznego prowadził
b y ł a b y tutą] p r ó b a
polemik z Idealizmem,
historii niż
chodną doświadczeń
okres
nastę-
nie
wzajemnych zopośrednlczeń.
Jednak p o d u w a g ę fakt, 14 p i e r w s z y nowany był poszukiwaniami
przez
Niemniej j e d n a k ,
po-
dopóki
c h a r a k t e r filozofii, dopóki miał n a d z i e j ę dopóty nie a k c e n t o w a ł
na
I nie e k s p o n o w a ł
w
h i s t o r y c z n y c h tych c e c h r e f l e k s j i f i l o z o f i c z n e j , które
taką z a w z i ę t o ś c i ą z w a l c z a ł
w d y s k u s j a c h z filozofami s o b i e
z
współczes-
nymi. P r z e ł o m , Jak ł a t w o s i ę d o m y ś l e ć , musiał n a s t ą p i ć stąpił w momencie, k i e d y j e g o p r o g r a m fiasko. Utracenie
przez
L o v e j o y a nadziel
p l i n ą w pełni r a c j o n a l n ą , reguł metodologicznych,
n a u c z y n i e n i e filozofii d y s c y -
a przede
wszystkim
n a wyplenienie
dokonało
P o c z y n a bowiem
niach
większą
zwracać
r o z w o j u myśli, n a
N i e m o ż n a b y Jednak nie
wspomnieć
no-polemlcznych żeniem, ż e
uchwycić
tutaj o j e s z c z e
wie. I d z i e mianowicie
coraz
zagadnienie
o to, ż e
doświadczeń
ujęć. Stawało
uwagę
na kwestię
wraz
pełnego
n a o b s z a r d z i e j ó w myśli w r a z regułom
zapośredniczenla,
wartości,
że
ze
spostrzesię
u Ło-
hlstorlograficznych
4 e Jeśli r o z w ó j r e f l e k s j i f i l o z o nleuśwtadamia-
pozafllozoflcznych
to jej h l s t o r l o g r a f i c z n y o b r a z , p r z e d s t a w i a j ą c y Ją j a k o fałszywy.
spra-
teoretycz-
rozwoju, rodziła
u w i k ł a n a jest o n a w o b r o n ę
w z g l ę d n i e p r o s t ą I Jednolitą musi b y ć kowicie
gdyby
ważnej
swoich
f i c z n e j s t e r o w a n y j e s t takimi czynnikami Jak temperament, ne
mecha-
s e n s u tej zmiany,
z przenoszeniem
oczywiste,
bada-
uwarunkowań.
błędności jego dotychczasowych,
się d l a n i e g o
w swoich
j e d n e j n a d e r , moim zdaniem,
p o d l e g a j ą o n e tym samym
vejoya świadomość
jej
z niej
istotnej zmiany w Jego
hlstoryczno-fllozoflcznej świadomości. z tego z a k r e s u
na-
n a ustalenie d l a niej j a s n y c h l p r e c y z y j n y c h
wszystkich krytykowanych "grzechów"
nizmów
l faktycznie
u n a u k o w i e n l a filozofii p o n i ó s ł
strukturę
c o najmniej b ł ę d n y , j e ś l i nie
cał-
-
Warto z w r ó c i ć cie
wieku ca
uwagę
n a to. Jak p o d k r e ś l a Istniał j e d e n
do
historii
dla L o v e j o y a ,
zbytnio
profesora,
przeceniać.
Po
pewne
do
z tej racji, ż e
się
yowsklch
wynika z
postębłędnej
obeznanego
z
że
nale-
autor
The Po
otwar-
przekonany,
tych
ujęcia wydawały
że
negatywny
się
stosu- •
Immanentnych
sprawą
stwierdzenia,
cech
historycznego
unauknwlenln
uwagi na kwestii
kluczowa
z jakryś n a g ł ą
procesem.
w tym w z g l ę d z i e
naszego
wieku. P i s a n e
historyczno-filozoficzne pozwalają zaliczyć
je
jost k o ń c o w a
ujawniają wyraźnie do
wadzenia do The
Great
Rozstrzygający mułuje
zresztą
wyborze rokiem
dowód
i esejów,
1936, a w i ę c
p r o g r a m u historii Idei, HI s t o r y
C h a i n of
zaradności
of I d e a s , nie
napiranych
w zosndnicr^in wydanych
niż
dotychczas" określenia
gwałtowną można
by
przez
albowiem
zmianą,
lecz
powiedzieć, dziesięcio-
Lovejoya
strukturalne
teksty
cechy,
i d e i , to z n a c z y
które
odpowiadają
z n a j d u j e m y na kartach
Wpro-
Beini^.
sam L o v e J o y . Oto b o w i e m
szkiców
te
w ł a ś c i w e j historii
niż
mechanizmów
f a z a drugiego
wówczas
b a r d z o b l i s k o temu j e j p o j ę c i u , j a k i e
za
bynajmniej prosty,
Niemniej jednak bowiem
spowodowały,
filozofii, w i ę k s z ą
czy
z głęb-
chronologicznego
o w e g o p r z e ł o m u . N i e j e s t to p r o b l e m z powolnym
oraz
"większą
bliższego,
w Lovejo~
polemikom,
wewnętrznych
rozwoju myśli. Stwierdzenie
s i ę naturalnie j a k i e g o ś
n i e m a m y tutaj d o c z y n i e n i a raczej
przełom
związany był ściśle
natury myślenia f i l o z o f i c z n e g o
upadku p r z e d s i ę w z i ę c i a
domaga granic
powyższego
t e o r e t y c z n y m i . D a ł y mu o n e , d z i ę k i
dotychczas koncentrację
one
du-
występuje z jakąś
badaniach historyczno-filozoflcznych
rozważaniami zrozumienie
lecia
pra-
w
myślenia. Jak w i ę c
że
to
o n r a c z e j na p r o s t o w a n i u
nek L o v e j o y a do historiografii filozofii wynikał z
sze
Była
utrzymana
dlatego,
z d z i e j ó w myśli, których d o t y c h c z a s o w e jestem
XX
p i s m a c h nie p o r u s z a .
1924 r. I < o v e j o y n i e
nieadekwatne. Słowem,
jego
filozofii.
znaczenie. Nie
pierwsze
drugie
tą k r y t y k ą h i s t o r i o g r a f i i . K o n c e n t r u j e
jego
mianowi-
2
znakomicie
s p r a w y tej w s w o i c h
być
a
z początków
Phllosophy,
G r e a t C h a i n of B e i n g
epizodów
okoliczność,
w Ameryce
zbliżania się do prawdy. T e n przykład
swojego harvardzklego
t e g o jednak
jedną
że
p r z e d s t a w i a j ą c a d z i e j e myśli f i l o z o f i c z n e j j a k o
historiografii mógł p o s i a d a ć ży
na J e s z c z e
Georg Boas,
pt. S p i r l t of M o d e r n
pujący naprzód p r o c e s pracami
-
rodzimy podręcznik
J o s i a h a I ? o y c e *a
chu heglowskim,
63
takiego
przypuszczenia
w dokonanym
w większości
przez
przypadków
oIcrcrMp f o r m o w a n i a
w 1948
r. p o d
z n a j d u j e m y ani j e d n e g o
for-
siebie
się
metody
tytułem E s s a y s
tekstu, który
przeć! in
i the
póchodziłby
-
64
-
z okresu wcześniejszego niż s y g n a l i z o w a n a j u ż k o ń c o w a f a z a dziesięciolecia XX w. Najstarszym bowiem
u m i e s z c z o n y m tam
Jest pochodzący z 1916 r, e s e j pod tytułem T h e M e a n l n g
drugiego tekstem
of " R o m a n t l c "
In earty German Romatlclsm. N a p o d s t a w i e t e g o możemy s ą d z i ć . Iż wcześniejszych nie uznał on z a w y s t a r c z a j ą c o storii idei. Potwierdzeniem tego Jest z r e s z t ą
reprezentatywne
wypowiedź
samego
Joya, który w przedmowie do E s s a y a In the H l s t o r y of I d e a s li racją wyboru prezentowanych tam tekstów b y ł a p o t r z e b a nia ogólnych założeń historii Idei, które
swoje pełniejsze
znalazły w Innych, późniejszych s z k i c a c h -
w tym z a ś
on namyśli zarówno Wprowadzenie d o T h e
Great.,.
w 1938
stwierdza, zilustrowa-
rozwinięcie
względzie
Htstoriography
szcze-
gólnie cenne 1 co sprawia, ż e n a s t ę p u j ą c e p o niej e s e j e m o ż n a tować Jako waine etapy w zrozumlontu r o z w o j u Jego k o n c e p c j i
trakmetodo-
założenia rodziły się
z prowadzonymi badaniami, a nie p o p r z e d z a ł y
ma
r.
Tym Jednak, eo w przedmowie a u t o r s k i e j L o v e j o y a Jest
logicznej Jest stwierdzenie, ż e owe o g ó l n e
hi-
Love-
Jak I p o p r z e d z a -
jący ów wybór manifest metodologiczny p o d tytułem T h e of Ideas opublikowany po raz p i e r w s z y
prac
dla
Ich. " E s e j e te -
wraz
powiada
LoveJcy « nte są przykładami ś w i a d o m e g o w y s i ł k u n a r z u c a n i a z g ó r y 3 określonej'metody1 na surowy materiał". S ą o n e p o prostu ś w i a d e c t w e m Je] rozwoju. To właśnie świadectwo u c z y n i ę tutaj przedmiotem waiarf I przedstawię główne wątki k s z t a ł t o w a n i a
się
swoich
programu i metody historii idei, W tym c e l u r o z p o c z n ę
również
zówki, Jakiej analizowany p r z e z e mnie autor udzlalił w s w e j Otói powiada on tam, ż e przedstawione
eseje
roz-
t>ovejoyowsklego od
s t a n o w i ą Ilustrację
najczęściej występujących w historii Idei z j a w i sic. S ą 1, Rola semantycznych zmian l p o w i ą z a ń
wska-
przedmowie. trzech
nimi:
(confuslons),
przesu-
nięć I dwuznaczności pojęć w historii myśli 1 g u s t ó w , 2, Wewnętrzne napięcia I załamania w u m y s ł o w o ś c l wych pisarzy powstałe b ą d ź to z konfliktu Idei b ą d ź też z
Jednostkoodmiennych
typów wrażliwości uczuciowej.
£
3, Obecność i wpływ tych samych z a ł o ż e ń
(presupposltlon)
Innych operacyjnych "Idei" w r ó ż n y c h d z i e d z i n a c h myśli l w
czy
różnych
okresach,* Spróbuję zatem zjawiskom tym 1 metodom ich b a d a n i a się nieco bliżej, Rozpocznę od p i e r w s z e g o
przyjrzeć
z nich, albowiem n a
problem LoveJoy kieruje s w o j ą u w a g ę w stopniu
ten
najznaczniejszym.
2. "NaturiP
i "Pomantyzm"
Stwierdzenie, " ż e
jako przedmiot
badań
liietorl
n i e tylko c l i l e b e m c z ł o w i e k
h a s ł a m i " nie j e s t w p r a w d z i e
i dokładnie
rzecz
żyje, lecz
biorąc
intelekt przywiązuje
się do określonych
nakże
cechą tego
p o j ę ć . Idzie mianowicie '
słów, ż e
Natury. P r z y w i ą z a n i e
z pewną s z c z e g ó l n ą
ważną,
Najlepszym przykładem
r o d z a j u kultem Jest p o j ę c i e
o to, ż e
czy
też
za pozorną
o t a c z a Je
ludzki swoistego
to z w i ą z a n e
jest
r y k a Idei, c z ę s t o b a r d z o
d.elikatnym l trudnym, j e s t o k r e ś l e n i e
kierunki duje
tekście
oznacza
ta c z y Inna z w i ą z a n a
Już to u c z y n i , p o w i n i e n t a k ż e rozwoju
ono
owego
w obszarze
pojęcia,
swojego
zwrócić
zmiany
Odnosząc
nad g e n e z ą
powyższe
i historią
semantycznych może W tekście znaczeń
z nich,
być
e s e j p o d tytułem
tym L o v e j o y d o k o n u j e
i literaturze. W y l i c z e n i e stwierdza,
iż p o t r z e b a
to p o p r z e d z a
"Naturę"
które
lacji, j a k i e między nimi z a c h o d z ą umożliwić
określenie
przedsięwzięcia zasadnicze
umożliwią
NĆe Jestem w s t a n i e wy. S k ł a d a
sle
w
jest
(?rup którym
niezbędna
I d e e l myśli, j a k i e
on j e d n a k ż e
rozjaśnienie
sporządze-
Natury),
rodzaju
logicznych co
prawdopodobieństwa
re-
powinno wzajem-
drugie.
naturalnie p r z e d s t a w i ć
s i ę on m i a n o w i c i e
norm.
filozofii
l e c z tylko takiego
(znaczeniami
tekstów. analiz
aesthetlc
uzasadnieniem,
semazjologicznego
tam podziału. W y s t a r c z y
as
krótkim
n y c h w p ł y w ó w o r a z r o z w o j u Jednych w nego
wstępnych
i XVlH-wlecznej
nia p e ł n e j listy definicji l e k s y k o g r a f i c z n y c h ,
w
Interesujących
z etapem
f u n k c j o n o w a ł y w tych o k r e s a c h . Nie d o m a g a
idei
hlstorycziio-filozo-
wyliczenia podstawowych
realizacji tokiego
sensów,
rzecz
historykiem
w XVII.
tym wszystkim, k t ó r z y p r a g n ą zrozumieć
a n a l i t y c z n y c h map
powo-
własnej twórczości
na kilka b a r d z o
słowa Natura występujących
Idea,
pojęć.
aktywności
związanego
co
na d r o g i i
oto, n a j k r ó c e j
stawia przed
postulaty do j e g o
trudu w s k a z a ć
Przykładem pierwszego
tego,
i przekształcenia jakie
i n t e r e s u j ą c e j mnie tutaj d r u g i e j f a z i e j e g o flcznej, można bez
uwagę
sło-
histo-
z tym p o j ę c i e m
oddziaływania. T a k
ujmując, w y g l ą d a j ą zadania, jakie L o v e j o y podejmującym badania
z tym z a d a n i e m
baczną
mu
samego
różne
Gdy
jed-
innych, p o d o b n y c h
w a k r y j ą się c z ę s t o k r o ć w danym
o
powiada
tego, ż e
identycznością
Idee. W z w i ą z k u
liilcże
całą prawdą
c z ł o w i e k u . Jest o n o J e d n a k ż e p r a w d ą 1 to n i e z m i e r n i e 5 l < o v e j o y , dla h i s t o r y k a i d e i .
idei
stwierdzić,
tutaj c a ł e g o
iż jest on b a r d z o
z trzech działów.
D z i a ł piet ..
dokona••:egół(>od
-
tytułem
Znaczenia
zasadniczych grupy. W pierwszym plikowane
B, C,
stanowi
cie
były p r z e z
zastosowanie
Remarks,
zachodziły
wzajemnie
deratami
działu
pomiędzy
zabiegu,
Some
Prlmltivlsm
sześćdziesiąt jest
dzących
samym
and
toczyć
powinny dotyczyć
Related
tż
ników
myśli
zatem
1 Boasa
zagmatwane, związku
o procesach
asocjacyjnych -
myśli
-
i
części
filozofii".8
do
pracę,
a
można
przy-
mianowicie jest
nawiasem
z
zastosowaniem
wartości,
mówiąc,
zwłaszcza.
nad
pseudologicznych, dla jakiegokolwiek
średniowiecznej
być
drogami
Iż d r o g i
o randze
'Na-
dobro
nie m o ż e
się badań
oni, " w i e d z a
czyn-
pojęcia
Identyfikującego
te
różne tego
czy
w w y n i k u k t ó r y c h p o w s t a j e Jeden s e n s , klasycznej,
po-
zacho-
najsilniejszych l trwałych
jeśli nie podejmie
warunkiem
celem
dalszych
rozwoju danego
I d e a ta, w I c h mniemaniu,
logicznych,
zacho-
nie j e s t
wstępnym
a l b o w i e m termin " n a t u r a " k o n o t o w a ł
w I n n e , Jest n i e z b ę d n y m ogromnej
ludzkich
z tym, p o w i e d z ą
aż
opozycji".**
nie ideami, ś l e d z e n i e m
funkcjonowania tego pojęcia,
niezwykle
Appen-
wyliczenia
In A n t l ą u l t y . J e j t e z ą p r z e w o d n i ą
"związana jest
(...)".
zrozumiana,
czenia. W ka,
semazjologlczne procesu
literatury
I/ovejoya.
jako jeden z
standard
'naturalne*
normatywnego
dezysłowa
on Ich
owego
Implikacji c z y
wspomnianą p o w y ż e j Ideas
zachodniej -
dobrze
l
znaczeń
wskazania
historia idei prymitywizmu traktowana,
wyrażającego
tym, c o
jfikie
wydanym j a k o
celem
etapem
przez
opracowań
chociażby
LoveJoya
właściwie
map
z m i a n 1 p r z e k s z t a ł c e ń . I tutaj t a k ż e
znakomitych
przez
opracowanie
denotowanyml
w Ich obrębie
iż
pokrewieństwa.
zaś
że
r o z w a ż a j ! nad
przekonanie,
z
relacji
ono
and
1 wresz-
1 relacji,
wymienia
z nich powstawały,
tż
Weźmy
tury '
pewne
jest
Prlmltlvlsm
im-
osiemnastu
do filozofii l
tekście
R e l a t e d I d e a s In A n t l ą u l t y
w sobie,
wiele
z
sztuki
z działu p i e r w s z e g o
w odniesieniu
of " N a t u r ę " ,
Wiemy jednakże,
dzących
związków
sporządzenia
wyjaśniając zarazem,
nimi
badań i analiz. T e jęcia,
to z n a c z y
również
tego "jak
między
znaczeniami
Meanlngs
sześć,
określenie
w dziełach
z powyższych
omówienie
pod-
związany
Ł/Ovejoy w y m i e n i a d z i e w i ę t n a ś c i e .
zawiera
Natura dokonuje L o v e j o y dtx d o
D z i a ł drugi,
jakie
któregoś
grup
posiada j e s z c z e
drugiego.
Podobnego starożytnej. W
znaczeń.
dezyderatów,
dezyderatów
dział trzeci, z
osiemnaście
wyliczenie
e s t e t y c z n e j , obejmuje pięć
Z których każda
D, E ) ,
d a j e to
znaczeń. Takich
-
" N a t u r y " j a k o normy
( A,
sumie
66
są zna-
zjawis-
całkowicie
przechodząc
odczytywania
l współczesnej
literatury
-
Znakomitą c z ę ś ć w aspekcie
tych j e g o
tej p r a c y
znaczeń,
67
-
stanowią
jakie
więc
wiązały
analizy pojęcia
się z ideą
O k r e ś l i w s z y Je L o v e j o y I B o a s usiłują n a s t ę p n i e zachodziły cjami
między
owymi
znaczeniami,
stanu natury^ K o l e j n y m
zbadać
implikowanymi
relacje,
przez
nie
etapem j e s t ś l e d z e n i e k o n c e p c j i
licieli
zamierzeniem
starożytnych
a u t o r ó w Jest z b a d a n i e ,
artykułowały
lub d l a c z e g o p r z e c i w k o
stanu
g u j e t a k ż e , Iż L o v e j o y gał proces,
dzięki
z Boasem
któremu
W
dlaczego
Ich
na-
tym
Jole w k o n c e p c j a c h
s i ę te z n a c z e n i a ,
nim w y s t ę p o w a l i . N a
jakie koncep-
tury n a b a z i e k o n k r e t n y c h f i l o z o f i c z n y c h £ l i t e r a c k i c h t e k s t ó w . względzie
Natura
prymitywizmu.
myś-
bronili
uwagę i podkreślenie
usiłują d o c i e c ,
w jaki
słowo Natura z y s k a ł o
sposób
znaczenie
zasłu-
przebie-
normatywne
1 to tak w i e l o z n a c z n e . I ć r e ś l ą c l o s y j e g o s e m a n t y c z n y c h p r z e k s z t a ł c e ń c z y n a j ą od r e k o n s t r u k c j i ml
(nomos)
dochodzą
historycznego przez nie
etymologii p o p r z e z
oni
przypadku,
greckich myślicieli
zdarzyło,
piszą
iu p ł a s z c z y z n a c h
w ostateczności że
związki do
to w i o ś n i e , a n i e Inne
potoczyć
nad reperkusjami, jakie
bardzo
goria
ta ukształtowała
dzięki
zaadoptowaniu
założenie
wywoływało
ono
w p ł y w u ńa r e f l e k s j ę
niektóre
nym n a t u r a l l s t ą . U z n a ł b o w i e m , ż e
za
elementami j e g o doktryny, autorytetu i c h o ć
z jego
wszelkie
na przykład
żądze
stały
łem
w " d ł u g i e j i c i e k a w e j historii p r a k t y k i
wem
'natura'."
z
"Naturę"
koncepcji, które
we
bowiem
wszystkich stał
antropologicz-
wynikające
w konflikcie z
Istotnym
czy
zawar-
się
zabra-
Innymi
uznawania
bos-
uznania, to
jed-
1 ważnym
wyprowadzenia (...)
kate-
eplstemologlcz-
nie powinno
z koniecznością
T e r t u l l a n a j e s t dla L o v e j o y a
bowiem
wieloznacznego
także
nie zyskały później w i ę k s z e g o
przypadek
l e t y c z n y c h norm
hlstoryczno-
sprawą tego pojęcia
są dobre l dlatego też
nak nych
rodzaja-
sprawą, k t ó r e g o
racjonalistą, l e c z
I c h z a s p o k a j a n i a . W p r a w d z i e t e z y te
kiego
wle-
z tez T e r l u l t o ń s k l e j filozofii. Oto
on nie tylko t e o r l o p o z n a w c z y m
niać
w
się
chrześcijański*. W
Implikacji, T e r t u t l o n m ó g ł p r z y j ą ć
człowieka
tok
w f i l o z o f i i s t a r o ż y t n e j , wi-
o Istnieniu " ś w i a t ł a n a t u r y " . Jako o b e c n e g o
te w " n a t u r z e "
użyte
się
artykulację. Obok
l u d z i a c h I d a n e g o Im w j e d n a k o w e j m i e r z e . Z a się
Gdyby
znajdowała w
t e g o terminu, w y c i ą g n i ę c i u
charakteru określonych
kwestią
zostało
wielostronnymi
szeroką
a s n o r m In T e r t u l i a n I / o v e j o y u k a z u j e p r o c e s ,
ne
słowo
inaczej".
mi l f u n k c j o m ! j e g o k u l t u r o w y c h o d d z i a ł y w a ń -
analizę Jego
kotegorio-
Iż b y ł o to
oni, " h i s t o r i a myśli e u r o p e j s k i e j m o g ł a b y g
- f i l o z o f l c z n c j refleksji L o v e j o y a dzimy także
Innymi
na określenie " o b i e k t y w n o ś c i " .
F a s c y n a c j a fenomenem pojęcia Natury -
badań
z
wniosku,
po-
związane
rozdzia-
eplstemologlczzostały
ze
sło-
-
Kategoria Natury
68
-
ujawniała swój z n a c z ą c y
r o z w ó j p o g l ą d ó w f i l o z o f i c z n y c h l e c z także l o n y c h tendencji w s z e r o k o przykładem
może b y ć
wpływ nie tylko
na kształtowanie
się
rozumianej s z t u c e . Interesującym
osiemnastowieczna
na
okreś-
tego
architekturo. A n a l i z u j ą c
zja-
w i s k o n e o k l a s y c z n e j f a s c y n a c j i gotykiem, L o v e j o y u k a z u j e rolą, Jałtą w tym w z g l ę d z i e twórczości
o d e g r a ł powrót do Natury
badań
Lovejoya,
też
lepiej epoka
okresem,
n a j w i ę k s z e triumfy. D z i ę k i dzięki
własnej
retyczne
ekspllkacje. Nie
tym p o j ę c i e m
związana.
w jego
pracach
w
zyskiwała
b y ł o bowiem
k t ó r a w taki c z y Nic
więc
Oświeceniem
że
się
z
przeanalizuje z
się
można dobrze
wszechstronnie
Interesującym
m n i e tutaj o k r e s i e
twórczości
I/OVeJoya, o b e j m u j ą c y m
1924-1936
widać
także jeszcze
semazjologicznych. Związany wie
rzecz
biorąc, z
do
Z
jednej
pojawienia
"romantyzmu". graflczną
Z
jako
tego
on p r z e d e
jego nie
łączono
zbadać, został
badań
romantyzmu, a
właści-
l "romantyzm", dwa kierunki
w Jaki s p o s ó b on o k r e ś l o n y się
poszudoszło
mianem
z jego
historlo-
zamieszania I błędów. kierunek
poszukiwań, to
na analizach twórczości
czołowym
teoretykiem
szkiców
pierwszego
z
naturalnie
konieczne
do
znacznym
słowie,
uważali je
tych, którzy nazywali zrozumienia tego, oni z a
koncentruje
Friedricha
Schlegla
t e g o nurtu l k t ó r y p o ze
L o v e j o y pisał: "zrozumieć
i program
s z t a n d a r z e " .1 3
w
przypomnijmy, lata
z a ś próbuje on rozprawić
wszystkim
że
iż
okresu, jeśli
n i e c o inny, typ
okresem
u ż y ł terminu " r o m a n t y z m " . W jednym
temu tematowi
jakie pojęcia
ideami.
nad tą kwestią widać
o pierwszy
tego, który był
pierwszy
fascy-
hlstoryczno-filozoficznej
chociaż
nurtu l d l a c z e g o
drugiej
wizją, pełną
Jeśli I d z i e się
jeden,
s t r o n y L>oveJoy u s i ł u j e
się
tego
samymi pojęciami "romantyk"
W Jego dociekaniach kiwań.
stwierdzić,
w przybliżeniu,
j e s t on z
byłaby stanowiło
wątków,
jakie po 12j ę c i e to
głównymi, funkcjonującymi na Jego gruncie W
nie
analizowaniem
zrozumieć
związków,
teo-
znaczą-
inspiracji i
tutaj w s z y s t k i c h
wiązały
swoje
wszystkim
Oświecenie
teoretycznych
N a t u r y . N i e p o z o s t a j e ml n i c I n n e g o , j a k t y l k o mniemaniu nie b ę d z i e
a przede
inny s p o s ó b
dziwnego,
źródło
wynika
najprzeróżniejsze
bodaj żadnej żywej I
stanie przedstawić
nad
ona
b y ł a . Jak
Natury święciła
swojemu renesansowi,
d l a L o v e J o y a ni o w y c z e r p a l n e nacji. Nie jestem
Oświecenia
w którym k a t e g o r i a
wieloznaczności
c e j tendencji Intelektualnej, z
w
artystycznej.
W i e k XVIII, c z y z
Jako normy l modelu
11
co
swoich
centralne
się
Idee,
romantykami
kryto
stosowne
się
raz
poświęconych
w tym
wypisać
na
cel Jest
wieloswoim
-
Zgodnie śledzi
więc
r o z w ó j myśli
tyczne
69
-
z p o w y ż s z ą d e k l a r a c j ą L o v e j o y etap p o Schlegla,
ukazuje i dowodzi, ż o
1 filozoficzne i d e e filozofii romantycznej zostały
znacznie
w c z e ś n i e j niż
znalazły
ją charakter polemicznytacji
W y s t ę p u j e on b o w i e m
(Haym, Klrcher, Scholl, S c h i e l e ) ,
szych
romantyków p o w s t a ł
Wilhelmem Meistrenr,
obiektywności
z krytyką tych
zaś, ż e
rozważań
teoretyków c o do g e h e z y
w y t e j nie n a l e ż y ł ą c z y ć
estetyki
ona sztu-
klosycystycznej.^^
krytykowanych
przez
na temat p o w i e ś c i j a k o gatunku l i t e r a c k i e g o ,
Schlegla
przez
on, iż
naz-
rozwnżnniami
z próbą określenia 15 z e s p o ł u p o s t - k l a s y c z n y c h Idei e s t e t y c z n y c h . W tym w z g l ę d z i e
całego zaś
"dus
przeciwko
słowa "romantyzm". Uważa
z prowadzonymi
nad
powstała
b y ł a ona Jego protestom
p i ę k n a Jako j e d n e j z c e c h
pierw-
nad k w e s t i ą i d e a ł u
L o v e J o y nie p o d z i e l a t a k ż e p r z e k o n a n i a siebie
teoria
ma-
Interpre-
wpływom r o z w a ż a ń
b y ł a produktem k l a s y c y z m u , ż e
ki n o w o ż y t n e j , a w s z c z e g ó l n o ś c i
nume
według których program
z Inspiracji I pod
jako konsekwencja Schleglówsklch
w 116
badania I
Goethego. L o v e j o y sądzi
elgentumlich M o d e r n e "
este-
ukonstytuowane
swój programowy wyraz
r z e "Athenaeum", Sąd ów jest o tyle ważny, ż e
etapie
zasadnicze
ż a d n e inne s ł o w o nie w y d a w a ł o
lecz
się mu b y ć
bardziej stosowne
i
adekwatne. N i e m o g ę naturalnie nezy
orzec,
c z y LoveJoyowska
romantyzmu j e s t p r a w d z i w a c z y
interpretacja
tą Istotna z i n t e r e s u j ą c e g o mnie tutaj m e t o d o l o g i c z n e g o Ważny
natomiast j e s t s p o s ó b ,
Polega
on mianowicie
gla pod
punktu
w jaki usiłuje on d o w o d z i ć
na d r o b i a z g o w e j a n a l i z i e
kątem w y d o b y c i a
widir-nia. racji.
pism
Sohlo-
wczesnych
z nich t y c h w s z y s t k i c h
p o prostu wykazać, iż kontekst teoretyczny,
wątków i i d e i ,
ciem. T e g o
zaś
któro
pru finie
w którym termin ten
o t y l e , ż e nlo o k r e ś l a
w a t n i e t y c h z n a c z e ń l t r e ś c i , Jakie k r y ł y
zrcr.z-
swoich
s t a n o w i ł y p ó ź n i e j f a k t y c z n ą t r e ś ć p o j ę c i a romantyzmu, L o v e j o y wił s i ę p o r a z p i e r w s z y , j e s t m y l ą c y
ge-
b ł ę d n a . S p r a w a ta nie jef>l
się
rzeczywiście
w ł a ś n i e z d a w a ł s i ę nie u w z g l ę d n i a ć
on za
pojaadek-
tym
Haym i J o r o
pojękon-
tynuatorzy. W swoich badaniach j o y nie ogranicza się
z r e s z t ą t y l k o d o b a d a ń pism S c h l e g l a .
t a k ż e do t w ó r c z o ś c i Innych olbrzymim lera,
w
Dlchtung.
nad g e n e z ą I p o j ę c i e m romantyzmu
Sięga
romantyków, p o k a z u j ą c na p r z y k ł a d
źródłem i n s p i r a c j i d l a t w ó r c y romantyzmu b y ł y p i s m a szczególności Celem
zaś
Lovejoya
jego jest
esej
Hbor
ukazanie
nalve
und
"dokładnych
Loveon
jnk Schil-
sentimenlale logicznych
r e l a c j i " między SchlUerowsklm p o j ę c i e m " p o1e fi zji sentymentalnej" a Schleglowskim ideałem " p o e z j i romantycznej". W y l i c z a j ą c je I omawia-
-
Jąc
stwierdza
jednak
w rozumieniu czyną nały
się
dzięki
tekście
poza
obrębem
Jednak,
zasługuje
on p r z e c i w k o
Istniejącemu która
l definicji, W
owych pojęć
Co
sensach,
więc
obrazowi
jednakże
literackich
form
że
badaniach
nad
w tym z a k r e s i e
spojrzeli
bałaganowi
na d z i s i e j s z y
naszą
uwagę,
f a k c i e tym n i e b y ł o b y
I
obraz
wszystwerbaliz—
romantyzmu,
Jest o g r o m n a
liczba
nic niepokojącego,
rozeznonie
co do
s i ę tym terminem
w lok
w tej sytuacji
pyta L o v e j o y , b y
powinniśmy uniknąć
właśnie
wielu z n a c z e n i a c h
dzisiaj cokolwiek
robić? Jakie
tego pojęciowego
środki
gdyby
kryjących
w tym. Iż n i e p o s i a d a j ą oni t a k i e g o
p o j ę c i e to p r z e s t a ł o
roman-
występuje
t e g o nurtu, p r z e d e
l d e f i n i c j i mieli j a s n e
rozeznania l posługują
sięwziąć,
doko-
powstałe
sie
uwagę, jest krytyka, z jaką
zwraca
nimi t r e ś c i . P r o b l e m
wielu
przy-
zmiany, j a k i e
estetycznych,
który w LoveJoyowsklch
jeślibyśmy
rzeczą,
Jego p o j ę ć
tak
rozbieżności
zasadniczą 17 interpretacyjnych.
do uformowania się
hlstoriograflcznemu
przeciwko
to p i e r w s z ą
za
uniknąć
z kolei
standardach
na s z c z e g ó l n ą
mo wl. O t o b o w i e m
autorzy
się
B
Tematem
zaś
u d a ł o Im s i ę
stało
s a m e j literatury, p r z y c z y n i a j ą c
stopniowemu przenikaniu,
tyzmem
-
Lovejoy "przedstawia
w osiemnastowiecznych
rom a n t y z m
się
co
dwuznaczności
innym z n ó w
pierwotnie
kim
w k o n k l u z j i . Iż
obydwu kategorii,
późniejszych W
70
I w
19
oznaczać. należy
l myślowego
przedbała-
ganu? Najbardziej radykalnym wszystkich
znaczeń
określonego
sensu.
s ł o b y Jednak zażegnało dwa
inne
wane
Istniejące
historyczne
dokładnie
zaistniałej logicznych
a
w obrębie
pierwszy
-
poprzez
które
wykazać,
dystynkcji, jak
Lovejoy,
nie
niejasność
zrozumienia
w ruchu myśli. N a w i a s e m
się do
s i ę g a tutaj d o
ogólnego
ruchu
mówiąc
osiągnęło Tego
zarówno
warto
z
procedurą
czysto
sprawczych
zaznaczyć,
koja-
różnorodność,
rodzaju analiza
masę
Istotnie
swą
Idei,
epizodami
na śledzeniu p r o c e s ó w
znaczeniową. i ważność
analogii
zrealizo-
uzdrowienia
z a s20 adniczymi nowożytnej".
- polegałby
by
stwierdza,
relacji między myśli
przekonaniu,
obecność
przynio-
trudno p r z y p u ś c i ć ,
badań, które - Jeśliby zostały
słowo "romantyzm"
w Jego też
albowiem
zredukowanie
zdefiniowanego 1
mogłyby p r z y c z y n i ć
Lovejoy
psychopatologii
w konsekwencji
winna
sposoby
l psychologicznych
Sposób
oczywiście
dobrze
k o n t r o w e r s j e . I s t n i e j ą natomiast,
sytuacji, " d o j a ś n i e j s z e g o
współczesnej
byłoby
takie, p o w i a d a
rezultatów,
l sumiennie -
i przekształceniami
rzenia,
Rozwiązanie
pożądanych
ono
środkiem
do Jakiegoś jednego,
po-
werbalnych czynników
iż przykładem
re-
-
71
a l l z a c j l t e g o postulatu b y ł y te j e g o Powyższe go
punktem
zadanie
-
teksty,
jest ściśle
w y j ś c i a Jest p o t r z e b a
o których
związane
c z y też
mówiłem
z drugim
za
pojęciem
tym, u ż y w a n y m
przez
krajach k r y j ą się odmienne treści. Nie sądzi, ż e można a
między owymi
natomiast z a ł o ż y ć ,
rozdzielenia rzeczą
autorów
że
różnych
to n a t u r a l n i e ,
n i e ma e l e m e n t ó w
jak p o d k r e ś l a ,
oczywis-
w
wspólność
iż
Ł
wspólnych.
taka
Nie
Istnieje
priori. J e ś l i Już c z y n n o ś c i
przeanalizowanie się
różnych
oznacza
romontyzmaml
s p o s o b e m . .Te-
konieczność
r o m a n t y z m u na r o m a n t y z m y . D l a I j o v e j o y a j e s t b o w i e m tą, ż e
powyżej.
nań elementów,
Tytko bowiem
myśli b ą d ź
napięć,
wyraźnie odróżnionych
stopień
Ich p o k r e w i e ń s t w a
t o n a p o d tytułem T h e
za klasyczny przykład
poezji
Poesle". W
neoklasycznej
proklamacji niezależności także
(1740),
ważkie
różnice.
jest wykazywanie
"zasad"
Oto bowiem
wyższości
estetyce,
nie, p r z e z
uznać
go
za
wątek
ana-
ogólnym
oryginalny
Schteglowską l/ovejoy
dla
tematem w i e r s z a
nad " s z t u k ą " . M o t y w nowym,
wkład
wyka-
lecz
istniały
Wnrlona ów,
wręcz
jak
p r23 zeclw-
z w y c z a j n y banał.
W a r t On a d o t e o r i i wskazuje
Nie
poezji,
ponadto
nie p o z w a l a j ą w ł ą c z y ć
s a m e j t e o r i i e s t e t y c z n e j . Jaką u o s a b i a S c h l e g l o w s k a
-
Szekspira,
artystycznej -
"romantyczny", L o v e j o y
n a inne c e c h y p o e m a t u , k t ó r e
ze
War-
Edmunda
podobieństw
podziwowi
w i e l e w i e k ó w f u n k c j o n o w a ł on j a k o
więc
a tym b a r d z i e j z a także
autorami
w twórczości
"natury"
przez
rozważaniach
22
ocenić nazwie".
porównań
romantycznej
swych
s t w i e r d z a L o v e J o y , n i e b y ł Jednak c z y m ś można
emotywnych
mogli
o tej samej
a uważanego
obok I s t n i e j ą c y c h m i ę d z y obydwoma
— buncie przeciwko
tych
L»oveJoya a n a l i z a p o e m a t u J o s e p h a
Enthuslast
k o n c e p c j ą "romantische zuje, Iż
będziemy
z Innymi k o m p l e k s a m i
er.tetycz-
wyodrębnieniu
z a w a r t y c h w nich
I wyliczonych
przez
będzie
składających
Idei l w ł a s n o ś c i
przykładem potrzeby 1 zasadności
l i t y c z n y c h jest d o k o n a n a G o s s e *a
Ich l i c z n y c h
krokiem
p o d kątem
w ten s p o s ó b , tylko " d z i ę k i
fundamentalnych c z y n n i k ó w
Praktycznym
to n a s t ę p n y m
z tych romantyzmów
w "aspekcie
21
nych".
tej dokonamy,
każdego
go
koncepcja
do
tej
"poezji
romantycznej". Rzeczą
bardzo
kluzja, jaką L o v e j o y istnieją żadne
i n t e r e s u j ą c ą i w a r t ą tutaj p o d k r e ś l e n i a
s z e r o k i e k o m p l e k s y Idei, takie
romantyzm, l e c z
jest
z a m y k a ten e s e j . S t w i e r d z a on mianowicie,
"raczej prostsze,
różnorodnie
c h o c i a ż b y jak połączone,
kon-
że
nie
właśnie
intelektualne
i e m o c j o n a l n e s k ł a d n i k i t a k i c h k o m p l e k s ó w , k t ó r e s ą p r a w d z i w24 ymi elementaml l d y n a m i c z n y m i c z y n n i k a m i w h i s t o r i i m y ś l i l s z t u k i " . Zada-
-
nlem
zaś
genezą
h i s t o r y k a Idei
l często
bowiem
ś w i a d c z ą c , Iż towały
się
refleksji, ż e n«
ogół
zręby
we
losami
tę p r z y t o c z y ł e m
na kartach
sądzi -
tutaj c e l o w o . T a
Lovejoyowsklego
one źe
do T h e
ich pojawi
C h a i n of
Being
metodologicznego
kształ-
hlstoryczno-fllozoficznej
długich p r z e m y ś l e ń
powstał jako
z
sama myśl
Great
programu
etapach jego
owocem
się
ich h i s t o r y c z n y c h funkcji.
Wprowadzenia
wcześniejszych
były
-
w literaturze jest z a z n a j o m i e n i e
dramatycznymi
Konkluzję się
72
nie z a ś - jak
wstęp metodologiczny
do tej
się
właśnie
pracy. Prowadzone
przez
-filozoficznej twórczości studiów lecz
semazjologicznych -
obejmowały
nowicie mych
o -
1 załamań
swoim
na
różne
3, H i s t o r i a
Idei
Jeśli I d z i e założeń
o
w wielu
na r ó ż n e
różnych
kowych
również myśli
oraz
nad wpływom
rolą wewnętrznych
-
czy
sa-
napięć
pisarzy.
filozoficznego
kwestię
roli I w p ł y w u
d z i e d z i n y m y ś l i , to c z ę ś c i o w ą
tych
ilustracją
wiadomo, kształtowała
d z i e d z i n a c h : filozofii, literaturze,
operacyjna
Ilustracji, d l a t e g o
mia-
tych
tego
nad hlstoryczno-fllozoflcznym fenomenem
tą b o w i e m , j a k obecność
nie
też tej kwestii
do
zmian I p r z e k s z t a ł c e ń -
myślicieli
pierwsze
historyczno-
się jednakże tylko
dwa. Inne z j a w i s k a . I d z i e
dociekania
struktury m y ś l e n i a
zagadnienie
cia "natury". Kategoria wszechstronna,
semantycznych
zresztą -
a problem
okresie jego
ograniczały
poszczególnych
zjawiska były dociekania myśli
roli
dziedziny
w twórczości
w drugim
nie
zakresem
wzmiankowane
założeń
samych
LoveJoya
badania
rozwój
sztuce.
Jej
w y m a g a zatem j a k i c h ś nie
poświęcę
zbyt
poję-
wiele
dodatmiej-
sca. O
Ile j e d n a k
zrozumiała
l jasna,
dodatkowych ciekań
nad
bierze
się
l wpływem
rzadko
całkowicie
różne
w jednym
okresie
siebie
o tyle
charakter
Informacji. Otóż rolą
z
wewnątrzkulturowa
bywa
l tak, ż e
lecz
nierzadko
esej
pod
samych
dostrzeganego
owo
The
na r ó ż n e
faktu, Iż lub
one mleć
powszechne
L>ovejoya z a s a d n o ś ć
Idei
ogół bowiem
występują dwie -
także
tytułem
tych
"natury"
jest
I c e l t e g o typu b a d a ń d o m a g a
w przekonaniu
rezultaty. N a
k o n c e p c j e , to m u s z ą
funkcja kategorii
są
więcej -
mniemanie
się być
parallel
of d e l s m
sądzą,
znajduje
źródła.
myśli
generować że
antytetyczne
różne
błędne. and
w stanie
historycy
również
okazuje
one
dziedziny
się
do-
jeśli
wobec
Wprawdzie
potwierdzenie,
Przykładem
classlcism,
w
może którym
być
-
L>ovejoy p o k a z u j e , ż e naturze -
te d w i e
l traktowane
s f e r y myśli,
się
w kwestii
pod
lany
uważany
gustów
wpływem t e g o
c z ę s t o i błędnie
nalizmu" wśród patię
różne bądź
składało
co bądź
w charakterze
w
konserwatyzmu
właśnie
autorytetowi
czy
zaś
odrzu-
pojmowany
rsakcjonizmu,
1 tradycji -
s a m e g o kompleksu idei. Na
swej
i orientacji
z a formę r e l i g i j n e g o radykalizmu
autorytet l tradycją, n e o k l a s y c y z m
Jest j a k o r o d z a j e s t e t y c z n e g o jącego
-
również jako odmienne
d e i z m Jest b o w i e m
c a j ą c e g o wszelki
73
hołdu-
kształtowały
kompleks ów,
okreś-
z d a n i e m L o v e J o y a , mianem " o ś w i e c e n i o w e g o
racjo-
się kilka r ó ż n y c h idei. Mianem przykładu
można
nich w y m i e n i ć : unlfornlzm, r a c j o n a l i s t y c z n y I n d y w i d u a l i z m , do "entuzjazmu" I oryginalności,
racjonalistyczny
anty-
antyinlelektua-
25
lizm, r a c j o n a l i s t y c z n y
prymitywizm.
C e l e m , k t ó r y p r z y ś w i e c a t e g o typu b a d a n i o m Jest j e d n a k ż e tylko
chęć
pokazania,
że
r ó ż n y c h Intelektualnych
ta s a m a I d e a j e s t
skutków, l e c z t a k ż e
m o ż l i w i e jak n a j p e ł n i e j s z e g o o b r a z u czej,
im p e ł n i e j s z y o b r a z
tym l e p i e j b ę d z i e m y Nieco z
1 zadania
1 załamań
historyków w prowadzonych
w przypadku
wiążą
z
się
z
terystyczne, bądź
przez
Lovejoy
siebie
dociekaniami poszczególnych
też
przedstawiać
historyk j e s t świadom, ż e istnieją w e w n ę t r z n e
T a k a praktyka
refleksji,
badaniach
nad takimi skłonność
oni m i a n o w i c i e czy
s i ę to n a w e t w t a k i c h
w analizowanym I
przez
czynienia z
wewnętrzne
twórcami
zasługuje,
on, p r a g n i e m y
badać
większego
wybierać
danego
te
charakkon-
przypadkach,
niego
procesie
zdaniem L o v e j o y a , Tam
formatu w i d z i m y
u k r y t ą d y s h a r m o n i ę . Jeśli
I analizować
uprasz-
niezgodności.
w wewnętrznej harmonii".26
zróżnicowanie,
wielu
bądź do
najbardziej
tępienie. T y l k o bowiem, jak p i s z e , " n a j c i a ś n i e j s z e i najmniej umysły mogą pozostawać
krytyka
iż b a r d z o
m y ś l b a d a n e g o t w ó r c y Jako
napięcia
badawcza
sądzi,
przejawia
są " n a j w a ż n i e j s z e "
s t r u k c j ę jednolitą l s p ó j n ą . Z d a r z a
mamy do
drugim
r o m a n t y z m u , Jest
c z a n i a i unifikowania ich myśli. S t a r a j ą się
myślowym
posiadali,
w twórczości
autorami, f i l o z o f a m i c z y p i s a r z a m i
i d e e , k t ó r e w ich mniemaniu
kiedy
ina-
będziemy
w y j ś c i a t e g o typu h i s t o r y c z n o - f l l o z o f i c z n e j
jak miało to m i e j s c e
p e w n e j tendencji h l s t o r i o g r a f i c z n e j . Otóż innymi
nakreślenia
roli. M ó w i ą c
Ideę.
założenia
napięć
wywoływania
1 pisarzy.
Punktem podobnie
jej historycznej
p o w y ż e j t y p ó w b a d a ń , to z n a c z y
rolą wewnętrznych
myślicieli
samą
do
pragnienie
kulturowej funkcji idei
rozumieli
inne n a t o m i a s t
sygnalizowanych
nad
zdolna
nie
autora nie
więc,
na
po-
ciekawe
zaś,
gdzie
najczęściej postuluje
w sposób
pecha-
-
nlczny, powinniśmy dziele
ideami
zgodności, W
innym
wzajemnych
dem
być
primitlvlsm
tym
dziele
o
Iż j e s t nym -
obiegowo
naszego
ona błędno.
które
chociażby ogłaszały
nej mierze
się
faktycznie
broni. C o
historyków
podąża
Stawiając bowiem
więcej
najbardziej znaczące, antagonistycznym syjnoścl ny
(...)
wkład
zem
nad
jest
więc
się
się
pytanie
w
wielorakości aniżeli
spod
Jej
sensów
posługiwanie
to, j a k i e g o
dowodzi
głów-
wokół
on
L»oveJoy,
że
określonej tradycji się
o to, c o
w Ideale
pry-
"dobrego
ludzkiej
historii.
w Rozprawie...
tak: " j e s t ona ruchem
jest Istotnie
prymitywizmu, jak l r e l i g i j n e j
ortodok-
w historii I d e i , Jako
ewolucyjnej koncepcji ludzkiej
historii*. niesobra-
umyśle
dowodem,
w c29 zes-
k o n f l i k t u w m y ś l i J.J, R o u s s e a u . J e s t o n a walki, ś c i e r a n i a
się
Podejmując
swoich pracach
w
-
niedostrzegalnego
w Jego
wewnętrznego
Interpretacje
Rousseau
jaka artykułowała
nie z a ś — jak
rolą
co dó
najbardziej znacząca się
ogól-
interpretacji jest
się, c z e g o
dla L o v e j o y a
historyków,
toczącej
dencji,
ona
do formowania
Rozprawa... tety p r z e z
Jest
tych
ewolucyjnej koncepcji
wobec
że
wykazać,
p o j ę c i o w e g o , jaki p o w s t a ł
L o v e j o y powiodą
zarówno
się
k o n c e p c j a Dunnlnga
znacr,ęniu
okopuje
sobą
Jest
nie tylko,
stara
się
w
Rozprawie
w swoim 28 prymitywizmowi".
przypisuje
wyzwolić
w kierunku przed
w
prymitywizmu?
innym
mltywlstycznej, tej mianowicie, dzikusa",
Love-
Lovejoy, jest
opierały
błędność
zamieszania
pragnie
tym R o u s s e a u
Lovejoya
obrońcą
w zupełnie
autor R o z p r a w y . . .
w którym
J.J. R o u s s e a u
niż b l i ż s z a zapylać,
natury". Brak jasności
tym t e r m i n e m
suppo-
reprezentowany
przeciwnie -
, pisze
przez
Lovejoya
większość
-
no-
przykła-
esej: T h e
on Inequolity",
wręcz
daleka
Rousseau
kategorii "stanu sprawił, ż e
lecz
możemy
konsekwencją
być
źró-
s t a n n a t u r y i b r o n i ł idei p r y m i t y w i z m u
krytykowana
W przekonaniu
Jest
narodzin
idei. Znakomitym
studiów m o ż e
"Diaeourse
Rozprawa,..
zatem,
w danej myśli
uchwytywalnych
autora w d z i e l e
"raczej
czym
danym
prostej 27 się.
wykluczania
co
funkcjonujący pogląd
gloryfikował
w
relacjami
wpływu tradycji, r ó ż n y c h
W.A, Dunninga - jakoby
charakterze
jak
tego,
I wartościowych
Idei prymitywizmu,
Na
wzajemnego
c z y trudno
of R o s s e a u s i że
Zdaniem
broni
czy
takich
występującymi
r e l a c j o te b ę d ą
nie d o s t r z e c
i celowości
przez
nierówności
błędny. nie
implikacji
możemy
znaczących
zasadności wykazuje,
relacji między
i najbardziej wartościowe!
może
joy
-
n a to, c z y
opozycyjnych tendencji
wych, sed
świadomi
względu
przypadku
najcenniejsze deł,
być
bez
74
powszechnie
r u c h u Idei
sądzi
-
się
sprzecznych
zespołem
spójnych
hlstoryczno-fUozoflcznych
w umysłowoścl
tenIdei.
badania
poszczególnych
myśli-
-
cletl
czy
cych
się
także
pisarzy,
ukazując, ż e
w ich umysłach
i na inne, w a ż n e
75
r o z w ó j I c h myśli j e s t
walk, I-.ovejoy z w r a c a
w tym w z g l ę d z i e ,
w p ł y w temperamentu t e o r e t y c z n e g o , nych
na powstawanie
-
się
toczą-
baczną
uwagę
zjawisko. Idzie mianowicie
wrażliwości
1 kształtowanie
wynikiem
również czy
upodobań
poglądów takiego
o
estetycz-
czy
innego
autora, i Mianem
przykładu można
w którym LoveJoy stwierdza. la w k i e r u n k u p o e z j i mentr. go
J.C.)
prawdopodobne, teorii
na z
omawiany już
całą rzecz
ciekawość
jak p i s z e
własny
ujmując, s z ł o
życia
b y ł a tak
włączenia
do kompozycji
on b y ć
osobowości
samego
w której, zdaniem L o v e j o y a , można d o s t r z e c wyprowadza
jego
t e m p e r a m e n t u . Oto b o w i e m e p l s t e m o l o g l c z n e
nieniu "światła natury" , d a j ą c e g o
on z
pojęcia
wszystkim
zewnętrznego
koniecznym które sie,
będąc
ludzkiego
nie b y ł y b y
w konsekwencji
zbawienia
znane
natury a
Tertullana, normatywcechami
przeświadczenie
o
z jego
wiarą
Jest a k c e p t a c j a
wszystkim
w jawnej opozycji
ludziom wobec
ist-
pozna—
stało w s p r z e c z n o ś c i
autorytetu, j a k r ó w n i e ż
warunkiem
oczywiście
myśl
ludziom m o ż l i w o ś ć
nla kilku prostych l fundamentalnych prawd, potrzebą
z
a
konflikt m i ę d z y
implikacjami, j a k t e
je-
mało
wyrzektt31 autora".
I ducha być
jest
zadowolony
ogólnych,
zjawiska może
nymi
tekst, Schleg-
g u s t l temperew-
ogromna, ż e
n a s z autor, b y " m ó g ł
Inną Ilustracją lago
wiódł
p o p r o s t u o to, iż
sztuki ż ą d a j ą c e j p o r t r e t o w a n i a t y l k o t y p ó w
JąceJ s i ę
zresztą
c z y n n i k ó w , jaki
romantycznej, był " j e g o
Dokładniej z a ś
(Schlegla -
wskazać I ż Jednym
z
w to,
że
dogmatów,
w każdym
cza-
"naturalnego
ro-
32 zumu"
człowieka. Podobnie
przez re
sprawa
Tertullana,
l że
że
przedstawiała
ludzkie
tendencją ascetyczną, mówiąc,
całemu
wrażliwość
przykładów,
emocjonalna
są
L o v e J o y nie p r z e j a w i a ł
nikało to tego
ników. Mówiąc swoich
w kwestii
Inaczej, L o v e j o y
temperament
stymulatorami
z
się
dobz
nawiasem
intelektualny
r o z w o j u myśli, warto
niezwykle "delikatnego" raczej w sferze skłaniał
się
ująć w ramy racji
czy moż-
podkreślić,
d o Ich p r z e c e n i a n i a .
które
niż
bardziej
są łatwiej
logicznych.
Wy-
charakteru
przypuszczeń
zdecydowanie
badaniach ku analizom tych c z y n n i k ó w ,
tywane, które d a d z ą
wspólną,
więcej. Niemniej jednak
się
są
stolo w konflikcie
płci,
zbytniej skłonności
sytuującego
z Natury,
Uznanie
czasach.
gdzie
ważnymi
w moim p r z e k o n a n i u
czynnika,
z drugą tezą.
Jako w y n i k a j ą c e
w tamtych
na b y naturalnie p r z y t o c z y ć
także
ich z a s p o k a j a n i a ,
szczególnie
Kościołowi
Analogicznych
Iż
żądze
nie n a l e ż y z a b r a n i a ć
się
peww
uchwy-
-
W taki yowskich
oto
poszukiwań
poprzedzającym więc
na
sposób
Pierwszym
The
niniejszego się
w okresie
Chain
stojącym
u ich
Lovejo—
bezpośrednio
of B e i n g .
rozdziału dokonać
głównym,
Spróbuję
krótkiego
źródeł
podsu-
założeniom
z n i c h i niewątpliwie fundamentalnym j e s t
Lovejoya,
że
rozwojem jednostkowych
historia myśli nie j e s t historią całości
teoretycznych,
głębokie
określonych,
l e c z ż e Jest
ona
Idei. I d e e te, ich struktura l funkcja,
w ł a ś c i w y przedmiot b a d a ń
j ą o kształcie 1 formach, jakie myśl
Greot
kierunki
metodologicznym.
wewnętrznte koherentnych zatem
zasadnicze
historyczno-filozofic^nych
i przyjrzeć
l przeświadczeniom przekonanie
przedstawiłem
opublikowanie
zakończenie
mowania
-
76
historycznych.
w swoim
stanowią
O n e to bowiem
dziejowym
rozwoju
decydu-
przybiera
ludzka. Z
charakterystyki
nika wyraźnie, ż e bowiem
w stanie
Idea może
idee
wywierać
kształtować
religijną generując, Niezwykle
przedstawionych
są
czynnikami
p o w y ż e j badań l>ovejoya
niezwykle
wpływ w obrębie
twórczość
dynamicznymi.
c a ł e j kultury. T a
f i l o z o f i c z n ą , literacką,
podkreślmy, nawet radykalnie
Istotną c e c h ą Idei Jest r ó w n i e ż
własnym,
wewnętrznym
przekształceniom,
kategorią
wieloznaczną,
niezwykle
zagmatwany.
Nie można także
co
sprawia,
że
stając
l to, ż e się
czy
skutki.
ulega
ona
w konsekwencji
jej h i s t o r y c z n y
nie d o s t r z e c tej Ich
one
sama
naukową
odmienne
wy-
Są
obraz
staje
w ł a s n o ś c i , która
się
decyduje
o Ich k u l t u r o w o k r e a c y j n e j funkcji. Idzie tutaj o z j a w i s k o konfliktu I walki
Idei. T ę
cechę
zdaje
się L>ovejoy e k s p o n o w a ć
k r e ś l a j ą c , n a p r z y k ł a d , istnienie analizowanych Z żenie
tak oto r o z u m i a n e j natury idei
konaniu,
że
żadnych
bieg
ruchu
idei. N i e musimy się zewnętrznych,
polityczne
czy
w moim p r z e k o n a n i u ,
naturalnie
Wiedzie
się
separuje
pod-
obrębie
co
zało-
w
wyjaśnić na bazie
przeanaliz
w tym c e l u o d w o ł y w a ć
takich c h o c i a ż b y , Jak
społeczne.
on Ją od
Jest o n a j e d n a k ż e bowiem
ono mianowicie
S f e r a myśli
stanowi d l a
albowiem ł ą c z n o ś ć
n a d e r k r u c h a i w dodatku
n a j w y ż e j od myśli d o
działania.
Łove-
sposobem
o b s z a r u bytu i d z i a ł a n i a . W p r a w d z i e
radykalnego,
do
uwarunkowania
s w o i s t ą l zamkniętą c a ł o ś ć . Tym
ó w nie m a c h a r a k t e r u
chowana.
w
wynika drugie z n a c z ą c e
metodologii. Z a w i e r a
d z i e j e myśli d a j ą się c a ł k o w i c i e
czynników
ekonomiczne,
szczególnie,
sprzeczności
poglądów.
LoveJoyowskleJ
wewnętrznego
joya,
wewnętrznych
za-
zostaje
jednostronna.
za-
-
Założeniem
trzecim, dającym
w przedstawianych ność,
że
jakie
powodują one
ci
-
się
również
p o w y ż e j badaniach,
zachodzące
obiektywny i ż e
77
pomiędzy
ideami
w obszarze
w związku
jest
relacje
swojego
bez
trudu
wiara c z y oraz
się
one
rnczej
rodzaje
działania, mają
z tym d a d z ą
wyczytać
też
pew-
skutków
charakter
w swej
obiektywnoś-
odtworzyć. Pragnę
w tym m i e j s c u z w r ó c i ć
wionymi p o w y ż e j z a ł o ż e n i a m i Przede
także
kryją się
wszystkim pluralizm
ontologiczny,
o b s z a r myśli u p r a w o m o c n i a p r z e k o n a n i e większej, niezależności je brak
idei. T a k jak
uwagę,
stricte
którego
m i ę d z y ideami związki k o n i e c z n e g o . R u c h idei
P o drugie -
tak r ó w n i e ż
obronę Z
Stawało
charakteru
wiedzy
Idee, to c a ł y wysiłek
cele poznania przedstawiały
ż e jeśli
historycznej.
się n a s t ę p u j ą c o :
historycznego
metody.
zasadniczymi
są
czynnlka-
"indywidualistycznie"
historyka musi b y ć
1. P i e r w s z y k i e r u n e k p o s z u k i w a ń
skoncentrowany
w z g l ę d z i e metoda i
-
z m i e r z a do o d k r y c i a
możliwie
ruchu Idei. W tym celu historyk
d o ś l e d z e n i a j e j funkcji w o b s z a r z e
w ten s p o s ó b b ę d z i e mógł on dokonać dziejowej. Realizacja powyższego
powinien
c a ł e j kultury. T y l k o
w miarę p e ł n e g o
celu prowadzi
r o z j a ś n i e n i a tła epoki, p r z y b l i ż a n a s d o l e p s z e g o czy
bowiem
o p i s u Jej roli
w konsekwencji zrozumienia
do
nurtu
dzieła. 2. N i e c o inny c h a r a k t e r p o s i a d a natomiast metoda wtedy,
celem b a d a n i a jest nurt, system szym
moż-
Lovejoyo-
w y r a s t a j ą reguły
n a p o z n a w a n i u ich h i s t o r y c z n e j roli. W tym z a ś
dążyć
charakteru
s f e r y myśli, r o z d z i e l e n i a j e j od s f o r y bytu,
obiektywnego
się bowiem r z e c z ą oczywistą,
obrazu
zachodzące
intelektu.
mt s p r a w c z y m i l stymulującymi r o z w ó j myśli
pełnego
myśli
Istnie-
relacjami,
o g r a n i c z a n y Jest J e d y n i e
tak oto a r t y k u ł u j ą c y c h się z a ł o ż e ń
rozumiane
rzeczami,
epistemologlczny dualizm, który umożliwia
wl z a r ó w n o autonomizację j a k też
na
bytu e m p i r y c z n e g o
nie m u s z ą m i e ć
w tym w z g l ę d z i e ludzkiego
przedstaprzesłanki.
przeniesienie
w obszarze
n i e mają, c z y t e ż
liwościami i w ł a s n o ś c i a m i
za
o w z a j e m n e j , m n i e j s z e j lub
w sferze
ścisłej korelacji m i ę d z y p o s z c z e g ó l n y m i
cechami czy własnościami,
że
filozoficzne
c z y wieloznaczna kategoria.
krokiem Jest tutaj r o z ł o ż e n i e o w e j " s p ó j n e j " konstrukcji n a
jednostkowe następnie
zaś
badanie
r e l a c j i w jakie o w e idee
kiedy
Pierwze
Idee sobą
wchodzą. Dzięki temu,
zdaniem L o v e j o y o , nie tylko lepiej uchwycimy
a n a l i z o w a n ą k o n s t r u k c j ę , l e c z także
znaczenia I sensy
całą
składających
-
«i<j nn nią idei. W a r t o w
flićwneJ
Bez
mierze
poza
aąclzt rolę
on, nie b ę d z i e m y
czynnika
Iż L o v e j o y o w l
myśli, jakie
w stanie z r o 2 u m l » ć
osobowego.
t w o r z ą c y m j ą podmiotem. T w ó r c z o ś ć
Idzie
s t e r u j ą ruchem
sposobem
idei. ol-
akcentuj®
M y ś l nie istnieje
bowiem
w i ę c musi b y ć t a k ż e
ekspres
osobowości. W praktyce
prezentowała
się
badawczej,
ona
wie metody. T r z e b a goś
procesów
o b s r . a r ń w filozofii c z y literatury. T y m
on naturalnie d u ż ą ją
-
w tym mlejpeu p o d k r e ś l i ć .
o analizę
ich znajomości,
brzymich
7fl
iż p o s i a d a j ą c p e w n e tyło, j a k
Iż nie stanowiły one
reguł l przepisów. Należałoby ogólne
przeświadczenia
raczej
wiemy,
utwierdzenie
określonym programem wspominałem,
of B e l n g . W
się
powiedzieć,
u s i ł o w a ł on b a d a ć
w Ich p r z y d a t n o ś c i ,
n a sformułowanie
badawczym.
Po
p r z y j r z ę ralę s p o s o b o w i
rozdziale przedstawię Jego
realizacji.
z
Ich
do The
tego
konsekwenwyraźnie
r a z p i e r w s z y pojawił
na kortach Wprowodzenlo
następnym
co w
l wystąpienie
obyd-
jakie-
n a b o z i e k o n k r e t n y c h a n a l i z h i s t o r y c z n y c h . Efektem
cji p o z w o l i ł o Ł o v e j o y o w l o cssym
w jakim
w omawianym tutaj o k r e s i e , L o v e j o y ł ą c z y ł
nolomlnr,t z a m o c z y ć ,
zwartego kanonu
zasadność
p r z y n a j m n i e j w takim k s z t a ł c i e ,
się
Great
on,
Chain
zatem ó w p r o g r a m 1
R o z d z i o ł
c z w o r ł y
METODA I PROGRAM HISTORII IDEI
Rekonstruując w poprzednim rozdziale f a z y rozwoju p r o w a d z o nych p r z e z Lov«Joya badań historycznych w aspekcie kształtowania etą Jego koncepcji metodologicznej starałem się przedstawić te
wszyst-
kie elementy, które były dla tego p r o c e s u najistotniejsze I dzięki którym w latach trzydziestych uzyskała ona s w ą ostateczną postać. nie w i ę c przejdę do analizy ostatniego w pełni już dojrzałego
Obec-
okresu
j e g o hlotoryczno-fllozoflcenej twórczości. O k r e s ten, którego ramy nologlcsne zamykają elę w latach 1936-1962, charakteryzuje się wszystkim dwiema cechami. P o pierwsze -
chroprzede
sformułowaniem programu
historii idol) wyraźnym określaniem Jej przedmiotu oraz stawianych przed nią c e l ó w I zadań. P o drugie -
wystąpieniem z krytyką d o t y c h c z a s o w e j
historiografii oraz inicjatywą współpracy między historykami j a k o
środ-
kiem zaradczym na jej kłopoty. Tym właśnie kwestiom p o ś w i ę c ę tutaj s w o j ą uwagę. Rozdział niniejszy b ę d z i e składał s i ę niejako z dwóch
części.
W p i e r w s z e j przedstawię sformułowany p r z e z Ł>ovejoya we W p r o w a d z e niu d o T h e G r e a t Chain of Being program historii idei oraz
sposób
Jego realizacji na b a s i e analizy tego właśnie dzieła. W drugiej z a ś omówię krytykę historiografii i Ideę współpracy, prezentując z a r a z e m formy, w których Idea ta znajdowała s w o j e
1. Przedmiot i zadania historii
wyrazy.
Idei
W rozważaniach 1 analizach poświęconych
metodologicznym
aspektom głoszonej p r z e z Lovejoya koncepcji historii przyjmuje się na ogół, Iż formalnym początkiem tej dyscypliny były postulaty l tezy,
- eo
j a k i e przedstov.il Przekonanie my s i ę
-
on we W p r o w a d z e n i u d o T h e
to jent o a z y w i ń c i e
słuszne,
G r e o t Choin of
ale tylko o tyle. o ile
uznoć, l>. początkiem Jnkiegoś ruchu, doktryny c z y
jest j a k i ś j a w n y
zgodzi-
koncepcji
m a n i f a s t . W p r z y p a d k u L o v e j o y a naturalnie tak nie by*-
ło, albowiem jok
starałem
clą p o k a z a ć , p o d s t a w y l z r ę b y j e g o
przeko-
nań metodologicznych
ukształtowane z o s t a ł y j e s z c z e p r z e d
niem t e g o d z i e ł a . T h e
G r e a t Chain of B e i n g jest zatem w moim
k o n a n i u etapem
syntezy
dotychczasowych
nie z a ś , j a k s i ę p o w s z e c h n i e program
Being.
doświadczeń
sądzi, punktem,
historii Idei r o z p o c z y n a
swoje
opublikowaprze-
badawczych,
od którego metoda l
Istnienie.
Niemniej j e d n a k j e s t faktem, Iż w ż a d n e j Innej z e s w o i c h n i e j s z y c h p r a c nie wystąpił on z tak w y r a ź n i e historii idei. Jak w ł a ś n i e zarówno próbę
koncepcją
n a kartach W p r o w a d z e n i a . Widzimy tam bowiem
o k r e ś l e n i a tego, czym jest historia Idei,
przedmiotu jej b a d a ń Jak l n a k r e ś l e n i e nią
zakreśloną
wcześ-
zasadniczych
przedstawienia
stojących przed
zadań. Jeśli idzie o k w e s t i ę p i e r w s z ą , to L o v e j o y tak oto p i s z e .
historię idei rozumiem niż historia filozofii -
c o ś b a r d z i e ) s p e c y f i c z n e g o I mniej
(...)
Jej w s t ę p n ą p r o c e d u r ę możemy p o r ó w n a ć —
c h o ć j e s t to n i e b e z p i e c z n e - d o chemii analitycznej. W
bowiem
"Przez
ograniczonego
z historią doktryn filozoficznych i n g e r u j e ona w
postępowaniu nienaruszalne
i n d y w i d u a l n e s y s t e m y l d l a w ł a s n y c h c e l ó w r o z d z i e l a Je na Ich
elemen-
ty s k ł a d o w e , które m o ż n a n a z w a ć
plemen-
tamyml
Tak turalnie
J.C.) Ideami
oto a r t y k u ł u j ą c e s i ę rozumienie historii Idei p o s i a d a ł o
swoje korzenie
p r o s t u uogólnieniem a
Ich ( s y s t e m ó w -
(unit-ideas)".
w szczególności
we w c z e ś n i e j s z y c h etapach badań i było
napo
w y n i k a j ą c y c h z nich d o ś w i a d c z e ń . N a ich b a z i e , w oparciu o przekonanie,
ż e czynnikami
stymulująr
cyml r o z w o j e m myśli e ą Idee elementarne, I>ovejoy może stwierdzić, h i s t o r i a filozofii j e s t b a r d z i e j o g r a n i c z o n a niż historia idei. T a sza
p r z y j m u j e bowiem,
d o k t r y n y c z y nurty,
iż właściwym przedmiotem b a d a ń s ą
określane
iż
pierw-
systemy,
n a j c z ę ś c i e j mianem -izmów, p o d c z a s
gdy
n a g r u n c i e historii Idei u w a ż a się, ż e system jest k o n s t r u k c j ą h e t e r o g e niczną -
z e s p o ł e m r ó ż n o r o d n y c h l c z ę s t o n i e s p ó j n y c h lub w r ę c z
n y c h elementów.
Są
ne i wyróżnione
r a c z e j w Ich strukturach
nikach
one
sprzecz-
( s y s t e m y ) , jak p o w i e I/ovejoy, " o r y g i n a l ( p a t tern a )
niż w ich
skład-
(components)". Odmienność
oczywiście
również
f o r m a l n y c h przedmiotów b a d a ń p o c i ą g a z a różnicę
w z a k r e s i e przedmiotów
sobą
materialnych.
- ai Historia filozofii o g r a n i c z a
s i ę bowiem d o
c z a s g d y historię Idol interesuje s f o r a o Ile b a d a n e idee manifestują s i ę
we
tekatów filozoficznych,
c a ł e j k uliury, w s z y s t k i c h Jej
T a k więc z a s a d n i c z ą r ó ż n i c ę m i ę d z y Iż odmienność
ta jest n i e k o r z y s t n a
obszarach.
badań,
zainteresowań
Czym z a t e m
dla p i e r w s z e j
z
łych
s ą o w e urilt-ldeas?
2
charakterystyki
przedstawiono]
N a l e ż y bowiem z a l i c z y ć
do niej p e w n e
słowa
czy
(Natura),
(hasło powrotu
( S c h i e g l o w s i c l postulat, b y
w całym Jego b o g n c l w i o )
l wiele
podawać
finicji. N i e czyni też tego, c o w a r t o p o d k r e ś l i ć o g r a n i c z a j ą c się w y ł ą c z n i e d o p r e z e n t a c j i
do
sztuka
innych,
g u j ą c s i ę tak oto rozumianymi ideami e l e m e n t a r n y m i , ś l e d z ą c losy, ŁoveJoy nie usiłował j e d n a k ż e
rnnia histo-
zróżnicowana.
kategorie
r o d z a j e w r a ż l i w o ś c i emocjonalnej, f o r m u ł y i z w r o t y "natury* ), z a ł o ż e n i a metodologiczne
przeze
Lovejoyowsklch badań
r y c z n y c h wynikało, iż k l a s a tych z j a w i s k jest b a r d z o
ryczne
dys-
centralnym
historyka.
w poprzednim r o z d z i a l e
d ą ż y ł a d o opisu życia
historią
podkreślając
cyplin. T o nie systemy bowiem l e c z u n l t - i d o a s p o w i n n y b y ć punktem
pod-
nfi^uralnio,
h i s t o r i ą filozofii a
Idei widzi L o v e j o y w odmienności p r z e d m i o t ó w zarazem,
o tyle
Posłu-
ich
histo-
ich b l i ż s z e j
l wa
de-
Wprowadzeniu,
ich głównych
typów.
Przyj-
r z y j m y s i ę Łm zatem n i e c o b l i ż e j . 1. S ą to p o p i e r w s z e "ukryto b ą d ź z a ł o ż e n i a , u m y s ł o w e
_
b a r d z i e j lub mniej n a
w_y_Js_i
j e d n o s t e k , jak i c a ł y c h
^
milcząco
intelektualnymi tendencjami o k r e ś l o n e g o przytaczanych przez L o v e j o y a w okresie
s z y c h rozwiązań ekscentrycznym koncepcji czy
vj I a d o m o
ś
zarówno
r a c z j s j niż
decydują
t e r z e doktryn f i l o z o f i c z n y c h , a j e s z c z e
on n a w y k o w ą
on, odkryć
wieku c z y
rodzajów tego
o
O ś w i e c e n i a duch prostoty
charak-
dominującymi
o k r e s u . Jednym
typu idei b y ł (esprits
Skłonność
z
panujący slmplistes).
skłonność do p r z y j m o w a n i a możliwie
najprost-
ta n i e b y ł a b y n a j m n i e j , j a k p i s z e
ornamentem l e c z " p r a w i e k o n i e c z n y m 4
l»ovejoy,
atrybutem
każdej
doktryny".
w myśleniu jednostek,
szkół
I zdeterminowanie p r z e z toki
nia, trik logiczny, żone
myśleniu
(ormalnić
s ą otio
pierwszemu,
Je o k r e ś l a L o v e j o y - "motywy d i a l e k t y c z n e " . M o ż n a dza
w
one c z ę s t o
częściej
2. Drugim typem unit-ldeas, p o k r e w n y m
"zdominowanie
eksplikowalne
pokoleń^""
Jest to r o d z a j o c z y w i s t y c h ,
powszechnie
n i e
działające
r a ż a n y c h przekonań. Niemniej jednak
Oznaczał
niezupełnie
ekSpllclte -
z a ł o ż e n i e metodologiczne, mogłoby
oznaczać
czy czy
s ą ~ jak
mianowicie,
stwier-
całych pokoleń
ich
Inny zwrot
rozumowa-
które - j e ż e l i b y ł o b y
znaczącą
i ważną,
a być
wyra-
może
- BP. -
Wzorom
lep,o t y p u
Mt(),Anlcyf.tycT.ny; wrw-^lltlch p o j i j f r]ri" 1 ,i
0 <-.rdo»'ć O r h i ki
rr-lacji
wyjn:'-nirml.e w o w n :trx
istotną tok na
Innym
typem
riinrf.o
Są
one
równo
także nie
filozofów jak
sądzi
Lovejoy, może
tępowały -
także
Inne
id«*ą
stołoricl,
mistrzowskim
Wrażliwońć niem
Lovejoya,
r.nrćwnt)
precz
1 częściowo cnltj g r u p y
czy
rozwoju
drodze
popularności
czy
wszystkim Ich na
czy
wgląd
W
Celem
empatii,
za-
u
zwyczy-
Istnieje
w naturę
rzeczy
czego,
Jak
d z i e j a c h filozofii
jak
patos
wys-
eternallstyczny
z
abstrakcyjną
patos panteistyczny
w
woluntaryśtyczny. patosów
formowaniu
się
odgrywała,
systemów
zda-
filozoficznych
lotjiką m y d l e n i a f i l o z o f i c z n e g o
Zadaniem
I wpływu
różnych
historyka
Idei b ę d z i e
unit-ideas
zadaniem
historyka
w
r o z w o j u myśli
(sacred)
ruchu
wyświetlenie znaczeń
kształt
popularność
wpływał
filozofii
jak
na
więc
poko-
na kształtowanie
I sensów czy
na
czy
zwrotami
Celem
oraż
_
się
zbadania
dróg,
ze
względu
rozpoznać
nienaruszalny-
panującymi będzie
odczytanie
też p r z y c z y n i a ł y
się kongenialne
nad
tych b a d a ń
Inną. Jakiś zwrot
akceptację stało
Idei p r a g n ą c e g o
są badania
Ich wieloznaczności,
doktryn
czy
znaczeń
słowami
Intelektualnym.
li z j e d n e j d z i e d z i n y
z jego
rozwo-
p o e z j i , f or*-
i wielkim.
obcowanie
owych
ten typ
czynnik!
mi, u ś w i ę c o n y m i
one
takie nom
rodzaje
roi':; w
pokolenia.
w
świata.
Intuicji, p r z y k ł a d e m
czy patos
kierowanie
sposób
mogą
I tak Istnieje p a t o s
wieczności,
onromną
4. K o l e j n y m
cieni
różne
dzię-
myśli.
operatywne
okresie
czy
Schellinga,
na
wrażliwości
niezwykłym
lecz
r-ubtelne
na
w jaki
czymś
jaką daje
niezmienności
opisie
nlepojętoścl^ wywołujący
odmiany patosów,
wydaniu
do języka
w każdym
filozofia B e r g s o n a .
ep-tetyczna p r z y j e m n o ś ć ,
j e s t to, ż e
istotną r o l ę
oferujący człowiekowi
być
oparciu
funkcjonują.
metafizyczne",'* zbliżonymi
nastroju,
z w y c z a j n e j logiki
w
o k r e ś l o n e j kultury
i ich czytelników.
ezoteryczny,
drodze
konkretów,
one
dialektycznych
obecnymi
z
obrębie
odgrywających
umiłowanie
obcowania
czy
redukowania
jednostkowych
gruncie
rodzaju "patosy
określonego
wrażanie
patos
na
do
dziedzinach.
czynników
c z a j n e j nlozroz.umla.łosicl, telników
na
wielu
filozoficznego,
wywołnnle
w^ród
w
chnrnlrt-?ry ^tycznymi,
marnl d y s k u r s u Ich j e s t
n om i nali s t y c z n y
w którego
motywów
I popularności
ro?.-vój mytill
ju m y ' -H
motyw
tondenej^
el' 1 meritów
syBlcinti,
rozumianych
nhocnorcl
nwnj
wpływać
być
t«n.v;7.n
oc/Mryyr-b tH> r m y j - J o w y c h I j e d n o s t k o w y c h
nnkozi
yr\,r-
idf>i m o ż e
plorws-y
ton
w
danym
przede
różnych
n a jakich
od-
wpływały
się do transformacji
c z y formuła może
na przykład
do panujących
myś-
zyskać
n a to, Iż aktualnie
jedno przeko-
-
nań, s t a n d a r d ó w
wartości
czy
83
-
gustów. N a j b a r d z i e j klasycznym
ł a d e m t e g o typu Idei. a z a r a z e m
najbardziej znaczącym
badań f i l o z o f i c z n e j semantyki może
być
słowo
5. Ostatnim w r e s z c i e , a w y m i e n i a n y m
przyk-
przedmiotem
Natura.
przez Lovejoya we
Wpro-
w a d z e n i u d o T h e G r e a t Chain of Being- typem Idei elementarnych, d z i e j określonym i wyraźnym
s ą jednostkowe
twierdzenia c z y
bar-
za&ady.
Ich c e c h ą w y r ó ż n i o n ą jest f u n k c j o n o w a n i e n a j a w n e j p ł a s z c z y ź n i e k u r s u f i l o z o f i c z n e g o . P r z y k ł a d e m takich z a s a d nas
w c z e ś n i e j z a s a d y pełni stworzenia,
wet w p r o c e s i e
mogą być
dys-
omawiane
przez
c i ą g ł o ś c i c z y g r a d a c j i . Jeśli
na-
s w o j e g o r o z w o j u u l e g n ą o n e stopnieniu 1 fuzji, tak jak
miało to m i e j s c e w k o n c e p c j i W i e l k i e g o Ł a ń c u c h a Bytu, to nie t r a c ą s w e j identyczności
c z y I n n e g o myśliciela. J e d n a k ż e p o d o b n i e Jak w s z y s t k i e - i d e a s m o g ą one g e n e r o w a ć
inne typy
r ó ż n e rezultaty w z a l e ż n o ś c i
Z
przedstawionych powyżej charakterystyk spostrzeżenie,
Wprowadzeniu do The gicznie
nasuwa się
przede
iż k o n c e p c j a u n l t - i d e a s p r z e d s t a w i o n a okresem b a d a ń p o p r z e d z a j ą c y m
t e g o d z i e ł a . W y r a ż a s i ę to, w moim p r z e k o n a n i u ,
w
^
G r e a t Chain of B e l n g Jest d o j r z a l s z a
w porównaniu z
unit-
od tego,
Jakiej kombinacji p o j ę c i o w e j 1 kontekstowej s i ę p o j a w i ą .
wszystkim
one
I m o g ą b y ć niezależnymi momentami w r e f l e k s j i tego
we
metodolo-
opublikowanie
zarówno
w próbie
ich
t y p o l o g i z a c j l jak I wysiłku p r e c y z y j n i e j s z e g o o k r e ś l e n i a ich funkcji. N i e m n i e j jednak tak tam, j a k i tutaj L o v e j o y niezmiennie
stoi n a
stano-
w i s k u , iż s ą o n e z a s a d n i c z y m i czynnikami dynamizującymi r o z w ó j
ludz-
k i e j myśli, tym c o n a d a j e j e j kształty 1 formy. Z więcono
tak oto r o z u m i a n e g o p o j ę c i a unlt-ideas, k t ó r e g o a n a l i z i e w i ę c e j uwagi w d a l s z y c h partiach p r a c y ,
cele l zadania badawcze 1. P i e r w s z y m
d l a historii
wprowadza
Idei.
z nich, a z a r a z e m -
jak
się wydaje -
s z y m , j e s t b a d a n i e k a ż d e j w y i z o l o w a n e ] idei w możliwie jak s z e j perspektywie śledzić
poś-
LoveJoy
historycznej. Idzie tutaj p r z e d e wszystkim
j e j rolę l f u n k c j ę w tych w s z y s t k i c h d z i e d z i n a c h
najważniejnajszerw o to,
by
twórczości
kulturowej, w których możemy natrafić c h o ć b y n a j e j n a j m n i e j s z y ś l a d I to n i e z a l e ż n i e
od tego, jak p o w i a d a L o v e j o y , c z y d z i e d z i n y te
nazwie-
my filozofią, nauką, literaturą, sztuką, r e l i g i ą c z y polityką. T y l k o
bowiem
dzięki całościowej analizie historycznego pełni z r o z u m i e ć
ż y c i a idei b ę d z i e m o ż n a
jej rolę d z i e j o w ą : c h a r a k t e r j e j o d d z i a ł y w a n i a ,
zmian i transformacji, j a k i e p r z e c h o d z i ł a w swoim r o z w o j u I j a k i e wodowała w obszarze
s w o j e g o wpływu. D z i ę k i temu te*ż, c o U l a
Joya j e s t równie w a ż n e ,
b ę d z i e m y w stanie z b u d o w a ć
w
rodzaje po-
Love-
jednolite tło d l a
-
wielu
obecnie niepowiązanych,
f a k t ó w . W tym z a ś
względzie
84
-
a w konsekwencji skąpo idzie mu g ł ó w n i e
filozofii l literatury. L i t e r a t u r a jest bowiem szym
nośnikiem
idei f i l o z o f i c z n y c h . W
u b o l e w a n i e . Iż z r a c j i b r a k u literatury r z a d k o na ogół
obecności
obszaru
najleptakże
w d z i e ł a c h literackich
Idee
jak l h i s t o r y c y filozofii, n l e d o s t r z e g a j ą c y
w p r a c a c h f i l o z o f i c z n y c h Idei w y w o d z ą c y c h
się
z
literatury. również
filozoficznych na twórczość grupy
związanym
się u n i t - i d e a s w p e r s p e k t y w i e czy
u m o ż l i w i ł a b y na d r o d z e
tła e p o k i p e ł n i e j s z e
wpływu
zrozumienie
ich
oddzia-
przekona-
wybitnych p i s a r z y . rekonstrukcji
zachodzących
Idei
podejmowano
ludzkie a nie tylko n a p o g l ą d y l
w ą s k i e j l i c z b y g ł ę b o k i c h myślicieli
c j a tego postulatu
z badaniem
literacką, Jest p r o p o z y c j a b y
b a d a n i a nad manifestowaniem ływania na s z e r s z e
i
z tym w y r a ż a
w ł a ś c i w e g o treningu w filozofii, h i s t o r y c y
zresztą
2. Z a d a n i e m drugim,
nia
zbliżenie
w jego przekonaniu
związku
kiedy dostrzegają obecne
filozoficzne. Podobnie
rozumianych
o badawcze
Realiza-
Intelektualnego
w Jej o b r ę b i e
procesów
zmian.
przed
3. K o l e j n y m ,
a zarazem
ostatnim zadaniem,
historią idei
Jest to, b y
w o p a r c i u o metodę a n a l i t y c z n ą
ona wysiłek
z r o z w n i e n l a t e g o , w jaki
rozpowszechniają kim z a ń
nowe
sposób
przekonania l wzorce
jakie L o v e j o y
wprowadzane
s ą l jak
intlektualne. P r z e d e
Idzie tutaj o w y j a ś n i e n i e p r o c e s ó w p s y c h o l o g i c z n y c h ,
rym n a s t ę p o w a ł y Tak
zmiany popularności
oto p r z e d s t a w i a j ą się p o d s t a w o w e
cele l zadania
n i e j s z ą niż d o t y c h c z a s o w e , r e k o n s t r u k c j ę r z ą d z ą procesami t w ó r c z e j funkcji. W
lepsze
rozpowszechniania tym z a ś
zresztą bardzo podkreśla, to nie p o w i n n o Otóż
zrozumienie
nam j e d n a k
nie u l a g a
dykalnie
różny
cych daje nych,
wszystkim,
podziałów
Iż o b r a z
od p r e z e n t o w a n e g o hlstorlograflcznych.
wyraz także
iż s w o j ą
rzeczywistości
koncepcją
hlstoriograflczną. zaintere-
kulturowej Jest
ra-
w ramach tradycyjnie funkcjonująr S t ą d też L o v e j o y d o m a g a
na kartach Wprowadzenia,
konwencjonalnie
co
Pragnienie
r u c h Idei, k t ó r e g o naturą historia idei Jest r ó w n i e ż
sprawia jednakże.
jakie
b a r d z i e j fundamentalnej kwestii.
n a j m n i e j s z e j wątpliwości,
sowana,
peł-
także Ich. k u l t u r o -
Idzie mu p r z e d e
u n l t - l d e a s I > o v e j o y k r e u j e Jakby n o w ą r z e c z y w i s t o ś ć Swobodny
na
d z i e j o w e g o r o z w o j u myśli.
o z b l i ż e n i e filozofii l literatury. przesłonić
któ-
idei.
historii
nie tylko mechanizmów, s i ę Idei, l e c z
względzie
się
wszysfc
dzięki
l w p ł y w ó w tych c z y I n n y c h
IdeU I c h r e a l i z a c j a w p r z e k o n a n i u L o v e J o y a p o w i n n a p o z w o l i ć P o w i n n a umożliwić
stawia podjęła
się,
czemu
porzucenia starych l błęd-
u s t a l o n y c h llnll d e m a r k a c y j n y c h m i ę d z y
filozofią
-
85
-
t literaturą 1 p r z y j ę c i a t e j perspektywy, j a k ą on bowiem wprost, ż e
historia Idei w y r a ż a
s t w a r z a historia idei, z d e c y d o w a n y protest
k o k o n s e k w e n c j o m u m o w n e g o podziału l i t e r a t u r y l kilku I n n y c h lin h i s t o r y c z n y c h w e d ł u g ów
narodowych c z y j ę z y k o w y c h
linii".7
nie ma bowiem nic w s p ó l n e g o z taktyczną r o l ą idei
czą
aktualnie b a r d z i e j p o ż ą d a n ą , konkluduje on, b y t o b y
W
oświecenia c z y
przeciwdyscyp-
Podział
w historii.
Rze-
posiadanie
miast p r o f e s o r ó w od literatury niemieckiej c z y a n g i e l s k i e j od r e n e s a n s u , ś r e d n i o w i e c z a ,
Pisze
profesorów Q
romantyzmu.
świetle tego s t a j e s i ę j a s n e , Iż historia Idei podejmuje
próbę
b u d o w a n i a s w o i s t e g o r o d z a j u s y n t e z y h i s t o r y c z n e j . Powiadam
"swois-
t e g o rodzaju^, albowiem mamy tu d o c z y n i e n i a , c o p o d k r e ś l a
Lovejoy,
tylko z p e w n ą g r u p ą c z y n n i k ó w w historii. Celem z a ś tej s y n t e z y j e s t
j
u c h w y c e n i e r u c h u myśli w j e g o dynamice,
•
nie z a ś
w jego formach
w procesie
stawania
się,
statystycznych.
C z y p r ó b a ta ma s z a n s ę p o w o d z e n i a ? Oto pytanie, n a j a k i e d z y innymi n a l e ż y o b e c n i e
o d p o w i e d z i e ć . W tym w z g l ę d z i e
tem m o j e j a n a l i z y stanie s i ę T h e G r e a t C h a i n z g o d n e j opinii wielu b a d a c z y -
zaś
Df B e i n g , jako -
mię-
przedmiowedług
n a j l e p s z y p r z y k ł a d Ilustrujący metodę
historii Idei.
2. T h e G r e a t C h a i n of B e i n g a problem metody historii
idei
P r ó b a analizy najwybitniejszego fllozoflczno-hlstorycznego ł a LoveJoya, którą o b e c n i e podejmuję, s k ł a d a ł a mentów, ką
wyznaczonych -
podkreślę -
przez
się b ę d z i e
z kilku
ele-
perspektywę badawczą,
z a w a r ł on w p r z e d s t a w i o n y c h p o w y ż e j c e l a c h I z a d a n i a c h
IdeL
dzieja-
historii
Sformułuję Je tutaj w postaci n a s t ę p u j ą c y c h pytań: 1. C o s k ł a d a
się n a p r z e d s t a w i o n ą
perspektywę historyczną
w tej p r a c y p r z e z
( p y t a n i e to Jest z w i ą z a n e
2. W jakich d z i e d z i n a c h t w ó r c z o ś c i
Lovejoya
z zadaniem
l)?
kulturowej b a d a on f u n k c j ę
a n a l i z o w a n y c h tam Idei? 3. Jakie zmiany I t r a n s f o r m a c j e p o w o d o w a ł y swojego
one w
obszarze
oddziaływania?
4. Jak I i o v e j o y widzi p r o c e s ruchu I r o z p o w s z e c h n i e n i a
się
Na
miała
idei? wstępie n a l e ż y z a z n a c z y ć .
Iż o b e c n a
analiza będzie
c h a r a k t e r w y b i ó r c z y . S k o n c e n t r u j ę się bowiem tylko n a p e w n y c h kach l
zagadnieniach.
wąt-
-
Ad. to, j a k
Great
od filozofii P l a t o n a
zaś
okres cze,
w The
filozofii s t a r o ż y t n e j
Abelard,
Piotr L o m b a r d , okresu
Kartezjusz,
Pascal,
LoveJoy
(do
usza
Tomasz
a przed©
niowa,
z Akwinu.
s k ł a d a j ą się:
Z
Na
schyłkowy średniowie-
filozofów nowożytnych
reprezentowani
wszystkim S p i n o z a
r o z d z i a ł . Jeśli
s ą Bruno,
I Leibniz,
którym
z a ś idzie o Innych
końca średniowiecza
twórców
a pierwszą
Kopernika,
fazą
Keplera,
b o g a t o r e p r e z e n t o w a n a j e s t myśl
poświęca Lovejoy aż
rodzaju badanych
Galile-
Goldsmlth,
takie
P o p e , Haller, T h o m p s o n ,
Diderot,
oświece-
trzy r o z d z i a ł y . W ś r ó d
lani t w ó r c ó w m o ż n a o d n a l e ź ć
King, Bolingbroke,
B u f f o n , Bonnet,
chronolo-
Brahe.
której a n a l i z i e
Jakt A d d l s o n .
historycznej
s i ę g a ona
Plotyn i ś w . A u g u s t y n ) ,
n o w o ż y t n e j , to n a l e ż y tutaj wymienić
Najbardziej jednak nego
Idei
k o ń c a wieku X V I I )
poświęca oddzielny
l T y c h a de
składowych
k t ó r e g o z n a j d u j e m y takich myślicieli Jak
d z i a ł a j ą c y c h między okresem epoki
elementów
d o p i e r w s z e j p o ł o w y wieku XIX. w tym d z i e l e
(głównie
reprezentantów
pierwszego
określenia
w r o z d z . trzecim,
aż
rozwoju badanych
wśród
-
C h a i n of B e i n g p e r s p e k t y w y
z o s t a ł o to stv.ierdr.one
gicznie etapy
o kwestię
1. J e ś l i i d z i e
przedstawionej
86
Kant, Lambert, H e r d e r ,
róż-
nazwiska Akenslde, Schiller
l
c a ł ą p l e j a d ę t e o r e t y k ó w m n i e j s z e g o formatu. Kolejnym, prowadzi przede
a zarazem
on r o z w a ż a n i a
wszystkim
znajdujemy Schlegla,
Bytu. W ś r ó d
ne p r z e z
niego
Ad.
badane nymi, nym
zarówno
w The
wyraźnie,
Great
Chain
c z a s o w o . Jak i z a k r e s o w o .
z
nich l niewątpliwie
nieco
By
dokładbada-
szczególnych oraz
cała
jest całkowicie
z a s a d n i c z ą jest filozofia.
z r o z u m i a ł y i nie
wymaga
u z a s a d n i e ń . W y n i k a on p o prostu z tego, związana
iż
z nimi t r a d y c j a s ą ideami f i l o z o f i c z -
a więc filozofia z konieczności
rzeczy
niejako jest ich
natural-
środowiskiem. W a r t o J e d n a k ż e p r z y tej okazji z w r ó c i ć
ra
filozofów
Idee.
?. P i e r w s z ą
idee
się tempo-
kulturowej, w j a k i c h manifestowały s i ę
Jej prymat w tym w z g l ę d z i e żadnych
w y n i k a więc
s o b i e j e j kształt, p r z e d s t a w i ę
niej dziedziny twórczości
wiązała
się p r o c e s
SchelUngo.
jaką Lovejoy zawarł
rozległa,
lepiej uzmysłowić
którym
w j e g o ramach
powyżej wyliczenia
badawcza,
of B e i n g Jest b a r d z o
dokonał
badanych
Schletermachera,
przedstawionego
iż p e r s p e k t y w a jednak
j e s t romantyzm. J e g o w a ż n o ś ć
z faktem, iż tam w ł a ś n i e
r a l l z a c j l Idei Ł a ń c u c h a Z
ostatnim nurtem l o k r e s e m , nad
w Lovejoyowsklej koncepcji
uwagę na kwestię,
historii idei j e s t w a ż n a i
któ-
znacząca.
-
I d z i e mianowicie
87
-
o to. Iż filozofię, a w ł a ś c i w i e
historię filozofii
on z a g ł ó w n e ź r ó d ł o f u n k c j o n u j ą c y c h w kulturze Przeświadczenie jednakże,
nazwać
faktem,
posiada
w mniemaniu Ł o v e j o y a , d w i e p r a k t y c z n e k o n s e k w e n c j e .
pierwsze badań
to, trudno j e bowiem
uważa
Idei.
s ą d z i on. Iż w p r z y g o t o w a n i u
w większości
obszarów
uczonych do
wiedzy historycznej
Po
kompetentnych
należy
szczegól-
n ą u w a g ę z w r ó c i ć n a z a z n a j o m i e n i e ich z historią idei f i l o z o f i c z n y c h , a t a k ż e f i l o z o f i c z n ą metodą Ich a n a l i z y . D z i ę k i temu b ę d ą oni w nie l e p i e j l s k u t e c z n i e j r o z p o z n a w a ć siebie
ich d z i a ł a n i e
w badanych
o b s z a r a c h d z i e j ó w , c o z kolei p o w i n n o p r z y c z y n i ć
atoprzez
s i ę d o boro-
d z i e j a d e k w a t n e g o z r o z u m i e n i a f a k t y c z n e g o r u c h u idei. P o tej u w a d z e p o w r ó ć m y d o z a s a d n i c z e g o toku w y w o d ó w . .drugim p o d w z g l ę d e m z n a c z e n i a l w a ż n o ś c i
obszarem,
j o y ś l e d z i manifestowanie s i ę b a d a n y c h p r z e z D o w o d e m tego m o ż e b y ć dzlestu różnego
c h o c i a ż b y taki fakt, iż w ś r ó d
r o d z a j u autorów, których t w ó r c z o ś ć
w p ł y w z a s a d y pełni Stworzenia, •obie
oczywiście
tyka b e z zywać
sprawę
w którym
s i e b i e idei jest
około p o ł o w y
ponad
Otóż Love-
literatura. czter>-
odzwierciedla
s t a n o w i ą literaci.
z tego, ż e t a k i e g o c z y i n n e g o
Zdajemy
rodzaju
statys-
w z g l ę d u n a to, j a k b y ł a b y o b s z e r n a i b o g a t a , nie m o ż e
f a k t y c z n e g o o b r a z u d z i a ł a n i a o w y c h Idei w literaturze.
tutaj b o w i e m w g r u n c i e Ich u o b e c n i a n i a
rzeczy,
uka-
Idzie
nie o i l o ś ć , l e c z o s p o s o b y l formy
Niemniej j e d n a k d l a p r z y b l i ż e n i a kształtu
perspek-
t y w y kulturowej Ł o V e j o y o w s k i e g o d z i e ł a i to t a k ż e w y d a j e s i ę b y ć ne. Ś w i a d c z y bowiem m i ę d z y Innymi i o tym, ż e postulat z b l i ż e n i a historii filozofii 1 literatury nie j e s t postulatem lecz
że
znajduje w jego dziele swoją praktyczną
Mówiąc o znaczącym literacką należy z a u w a ż y ć . ya -
czego The
waż-
badawczego gołosłownym,
realizację.
wpływie idei f i l o z o f i c z n y c h n a
twórczość
Iż g ł ó w n ą w tym w z g l ę d z i e intencją L o v e j o -
G r e a t C h a i n of B e i n g j e s t t a k ż e i l u s t r a c j ą -
z y w a n i e Ich o d d z i a ł y w a n i a n a s z e r o k ą opinię s p o ł e c z n ą .
jest
uka-
Praktycznym
t e g o w y r a z e m j e s t to, Iż o b o k n a z w i s k tak wybitnych p i s a r z y 1 p o e t ó w jak Y o u n g , z prac
P o p e , A d d l a o n , Milton c z y A k e n s l d e , p o j a w i a j ą s i ę
cytaty
autorów mało l u b zupełnie n i e z n a n y c h . M i a n e m p r z y k ł a d u
moż-
n a tuta) wymienić takie p o s t a c i e jak: J. N o r r i s , E . Ł a w , W . Petty, H. ke, A .
Pluchę.
W
p r z e k o n a n i u Ł o v e j o y a bowiem cl w ł a ś n i e d r u g o 1
t r z e c i o r z ę d n i a u t o r z y kształtowali p o g l ą d y ó w c z e s n y c h ponieważ
wielcy t w ó r c y z n a n i byli n a o g ó ł
Powoływanie ogranicza
się przez
się oczywiście
I/ovejoya n a
społeczeństw,
wąskiej liczbie
ludzi.
źródła drugorzędne
tylko d o literatury. O d n o s i
się
ono
nie także
Bro-
-
I do łnnych dziedzin padku
służy
88
aktywności
uobecnianiu
-
intelektualnej. W każdym j e d n a k
w p ł y w u idei
na p o g l ą d y
przy-
szerokich warstw
spo-
łeczeństwa. Trzecim Joy ś l e d z i zaś
i właściwie
działanie
obok
nie pominąć
tych g ł ó w n y c h
także
jednak
Po
moralno-etyczną
G r e a t Chain ot B e i n g
przez
Ad.
Chain
trzecim
of B e i n g
hlstoryczno-kulturowej
pierwszy
będzie
odegrała
and
kładanych przez
związany
w myśli
soma
z a s a d a pełni
stworzenia wobec
średniowiecznego
jąc
w Ich o b r ę b i e
konflikty, j a k i e
Oto b o w i e m nlzego wała z
groziła,
z ukazaniem
literalnie się
wraz
o n a bowiem, j e ś l i
pogląd,
w myśl którego
Zasada
ta b o w i e m
chrześcijaństwa,
pełni, która n a
wyprowadziło
rodzaj kosmicznego
grunt
Pseudo-Dlo-
herezją._Impliko-
się w s z y s t k i e
deternjinlzmu, a
i s t n i e j ą c y świat istnieje n a mocy
musi
był
zarazem
był
nie tylko k o n i e c z n y
zostać
determlnizmem
zaktualizowane.
optymistycznym,
lecz
także, dzięki
na
pokazu-
płynące
mianowicie
konieczności.
mówiła, przypomnijmy. Iż w s z y s t k o c o k o l w i e k
p o j ę c i o w o możliwe,
za-
wpłynęła
pismom ś w . A u g u s t y n a i
oczywiście
Love- .
z grupą
niej idei
w p r z y p a d k u p r ó b y jej z a s t o s o w a n i a ,
niej wnioski, p e w i e n
w
The
w y w o ł y w a ł y p r ó b y Jej r e c e p c j i .
rozumiana z a s a d a
dzięki
wy-
roli,
I n t e m a l conflicts In medieval T o u g h t
że
n i ą c z y też p o c h o d n y c h
średniowiecza dostała
na
myśli.
c h r z e ś c i j a ń s k i e j . Otóż
k s z t a ł t teologii i k o s m o l o g i i zarazem
w dziejach
a n a l i z o w a n e j p r z e z e mnie p r a c y pod tytułem
Joy b r o n i p r z e k o n a n i a ,
myśl
perspek-
s p r ó b u j ę naświetlić
rolę, j a k ą i d e e to o d e g r a ł y
3. P r z y k ł a d
dostrzec
idei n a
społeczno-polityczną.
Lovejoya badoń
idea Ł a ń c u c h a Bytu
rozdziale
czy
tej krótkiej c h a r a k t e r y s t y c e
branych przykładach
wszystkim
n i c z e g o istotnego powinniśmy d o d a ć , iż
nurtów m o ż n a w T h e
tywy p r o w a d z o n y c h
Love-
biologia.
wątki, w k t ó r y c h I » o v o j o y u k a z u j e w p ł y w b a d a n y c h
rellgljno-teologlczną,
jaką
kultury, w którym
Idei Ł a ń c u c h a Bytu, Jest nauka, p r z e d e
osiemnastowieczna By
ostatnim z a k r e s e m
Kosmiczny
albowiem
jest
determinlzm
Istniejący
stworzeniu go p r z e z
świat Boga,
najlepszym. Głoszenie z
zanegowaniem
Bernard z
z
Clalrvaux
powyższym
bec
siebie
wolności nia,
że
takiego boskiej -
w myśli
poglądu wolności,
ze
był jego
równoznaczne
a w konsekwencji -
zrównaniem
Stwórcy
Jak
było
Jednak
wskazywał
i stworzenia. W
związku
średniowiecznej pojawiły się dwa opozycyjne
"motywy dialektyczne":
Boga,
(Abelard)
przyznaniu,
że
"kaprysem",
albo
opowiedzenia
świat p o w s t a ł co
oczywiścio
się z a t e z ą
z j o g o woli i w p r o s t e j linii
wo-
o
ustanowieprowadziło
-
89
-
do Irracjonalizmu, d o r e z y g n a c j i z wysiłku zrozumienia ś w i a t a i waniu w tej mierze n a ł a s k ę " o ś w i e c e n i a " ,
albo też do
oczeki-
ograniczania
b o s k i e j wolności lub w ekstremalnej formie na j e j z a n e g o w a n i u , j ę c i u tezy, ż e świat r o z w i j a się na m o c y k o n i e c z n o ś c i
przy-
na
logicznej.
Mówiąc
krótko z a s a d a pełni stworzenia dokonała, zdaniem LoveJoya. r o z ł a m u
myś-
li ś r e d n i o w i e c z n e j n a d w a nurty: i r r a c j o n a l i s t y c z n y 1 racjonalistyczny. Ponieważ drugi z nich nie mógł b y ć
g ł o s z o n y jawnie 1 otwarcie
z e zrozumiałych w z g l ę d ó w ideologicznych, dlatego też konflikt ów manif e s t o w a ł się, jak p o w i a d a Łovejoy, w "formie wewnętrznej opozycji ten9 d e n c j i w umysłach p o s z c z e g ó l n y c h myślicieli". Maj wybitniejszym tego przykładem b y ł a dla L o v e j o y a filozofia ś w , T o m a s z a , który z a s a d ę pełni s t w o r z e n i a aflrmował "milcząco 1 nlewyp.owtedzlalnte", r o z w i j a j ą c tom, g d z i e s ł u ż y ł a j e g o celom, a unikając "chytrymi sposobami* jej k o n s e k w e n c j i w tych momentach, w których z d a w a ł a się ona p r o w a d z i ć do herezji. W p o d o b n e j sytuacji, p o w i a d a L o v e j o y , znajdowali się w s z y s c y ó w c z e ś n i
ortodoksyjni filozofowie.
S c h a r a k t e r y z o w a n y p o w y ż e j konflikt nie był jedynym, jaki w niowieczu wywoływała " z a s a d a pełni". S u g e r o w a ł a ona bowiem
dwie odmienne k o n c e p c j e B o g a . Jedna utożsamiała j e g o p o j ę c i e z rem, a d r u g a -
z Dobrocią* W pierwszym p r z y p a d k u B ó g - D o b r o
c z a ł j e d n o ś ć , saroo-dostateczność, samo-transcendencję,
spokój. W
drugim z a ś
śred-
takża Dobozna-
różnorodność,
płodność.
Odmienność tych d w ó c h koncepcji, c o L o v e j o y silnie artykułowała się w Istnieniu d w ó c h r ó ż n y c h ideałów n y c h . Jeden z nich z w l ą z a f r y z pierwszym
podkreśla,
moralno-pr&ktycz-
rozumieniem B o g a , ż ą d a ł
od
ludzi b y obsuwali się od w s z e l k i c h p o k u s d o c z e s n e g o ż y c i a 1 domagał się jego nie -
Boga -
ekstatycznej kontomplacjU Drugi z a ś wprost
przeciw-
mobilizował c z ł o w i e k a do udziału w k r e a c y j n e j funkcji B o g a ,
"świadomej współpracy rodność
w p r o c e s i e , dzięki któremu o s i ą g a n a jest
r z e c z y I pełnia
do różno-
unlversum."
K o n c e p c j e te, z a z n a c z a Lovejoy, nie p o s i a d a ł y jednak • s z e r s z e g o r e z o n a n s u w ś r e d n i o w i e c z n e j filozofii I religii. Niemniej jednak
kon-
flikt między nimi istniałajb ukryciu l d a j e się w y c z y t a ć
w pismach
na-
wet n a j b a r d z i e j ortodoksyjnych teologów
Bellarmino).
( ś w . Tomasz,
Drugim niezmiernie Interesującym przykładem wpływu Idei c u c h a Bytu
Łań-
n a r o z w ó j myśli e u r o p e j s k i e j b y ł y zmiany, Jakie z a jej
s p r a w ą dokonały s i ę w nowożytnej kosmografii. Oto bowiem w XVII pojawiło się i z y s k a ł o s z e r o k i e uznanie średniowiecznym
obrazem
świata -
całkowicie
kilka -
wieku
w zestawieniu
r e w o l u c y j n y c h tez.
ze
Były
-
to m i a n o w i c i e mieszkałe słońcami
przekonania,
przez
żyjące,
podobnymi
planetarne
do
również
ic
naszego
f i z y c z n y jof;t n i e s k o ń c z o n y
-
inne p l a n e t y
rozumne
zamieszkałe
Ż e d n a Jednakże
90
Układu
l czujące l że
mogą
przez
Słonecznego
Istoty, ż e one
gwiazdy
posiadać
istoty inteligentne,
1 nieograniczony
żadną
zasą
własne że
granice^
znaczącym
s w o j e g o powstania rozwojowi l postępowi
c z e s n e j w i e d z y a s t r o n o m i c z n e j . W mniemaniu L#ovejoya bowiem Kopernika, T y c h o
de
Brahe
olbrzymiego z n a c z e n i a , nia ( . . . )
c z y K e p l e r a nie zmieniły, mimo
p a n u j ą c e j do k o ń c a XVI wieku
wizji unlversum. W s z y s t k i e
one
gdy na jej podstawło
astronomię pytania stępowanie
układy
wszechświat
zewnętrzną
z tych tez, p r z y n a j m n i e j w jakimś
stopniu, nie z a w d z i ę c z a ł a
są stałe
o wielkość
wypływały udzielono
zaś
gwiezdnego
życia i świadomości
w
swojego
średniowiecznej
z " z a s a d y pełni
odpowiedzi
stworze-
na stawiane
wszechświata,
przez
c z y też
o
n i e o b c a b y ł a myśl ów z o s t a ł p r z e z
LoveJoy, b y nie b y ł się p o p u l a r n o ś ć gląd
LoveJoy, n a w e t j u ż
o nieskończoności
niego
niej. Ś w i a d e c t w e m
tego
również niektóre p r a c e
w średniowieczu,
współczesnej koncepcji
pomysł
stwierdza
z w ł a s z c z a jeśli
s ą pisma filozofa ż y d o w s k i e g o
zważy
się więc
Crescasa,
jak
okazuje,
pisze
n o w e j astronomii n a l e ż ą d o tych
świata, których z a l ą ż k i
po-
powszech-
elementów
n i o s ł a Już myśl
śred-
(.„)".
zamieszkałych
światów
w ł a ś n i e dzięki
niemu z y s k a ł a
r z e n i a już to z cie z z a s a d y
założenia,
warunku
ona p o w s z e c h n i e
reprezentantem
był w epoce
s f o r m u ł o w a ł argumenty,
wielości
Bruno.
wynikające "już
to z z a s a d y pełni
n a którym t e o r i a ta s i ę w s p i e r a ł a ,
wystarczającego",
Pod jego
o wielości
światów
autor R o z p r a w y
(1686)
stały się
upowszechnione
wśród
szerokich
za
warstw
On stwo-
została
się
nowych o meto-
*raś wpływem tworzył
p o p u l a r y z u j ą c y m n o w e Idee, dziełem,
To
mianowi-
na podstawie których
p r z y j ę t a . D u ż ą rolę w r o z p o w s z e c h n i a n i u
nell, k t ó r e g o R o z m o w y one
o
uznanie I akceptację.
idei o d e g r a ł a m o d a n a k >rtezjanlzm, albowiem
znanym dziełem
poglądu
nowożytnej Glordano
ona szerokie
dzie b y ł t a k ż e Ich zwolennikiem.
go z o s t a ł y
Wprawdzie
c z y I n a c z e j d o k o ń c a XIV w.
M i k o ł a j a z K u z y . Jak
Najwybitniejszym jednakże
także
mo-
któremu
wszechświata przyjmowany jest coraz
Lovejoy, "logiczne podstawy niowieczna
wszechświata.
pism A u g u s t y n a . T a k
o nieskończoności
u św. Augustyna,
z a r z u c o n y , l e c z trudno p r z y p u s z c z a ć ,
on z n a n y
wy-
kosmosie".^*
N a ś l a d y takiej oto k o s m o g r a f i c z n e j Interpretacji tej z a s a d y i e m y natrafić, p o w i a d a
ów-
odkrycia
Fonte-
najbardziej
sprawą
które-
społeczeństwa.
-
Niezwykło lenia się,
że
-
i n t e r e s u j ą c ą r z e c z ą i g o d n ą , moim zdaniem,
s ą ukazywane
wyciągano
91
przez
w odniesieniu do kwestii religijnych. Oto bowiem
kosmograficzne
Innowacje mogą być
znakomitym
o d r z u c e n i a teologii a n l r o p o c e n t r y c z n e j ,
c y n o w a n e g o ideą n i e s k o ń c z o n o ś c i , z a u f a n i a i wiary w
racją pokory
i samoponiżenia,
s k ł a n i a ł a wielu ludzi b y ł a
l wielości
ostatnia k s i ę g a M y ś l i
czci
i nabożności
wielkością fizycznego wszechświata,
I d e a Wielkiego
światów
nocnych Y o u n g a .
Poemat
religijności,
upatrywał w rozmyślaniach
stanowiąc
niżania człowieka i l e p s z e g o przygotowywania 13 teologii chrzęściJańsklejT
zarazem
okazywały
się
także
nych kierunków b a d a ń
i poszukiwań
o d d z i a ł y w a ń może b y ć
osiemnastowieczna
stymulatorami
nowożytokreślotypu
b i o l o g i a . Oto bowiem
w istnienie c i ą g ł o ś c i m i ę d z y różnymi rodzajami istot s p r a w i a , odrzucają możliwość
ujaw-
naukowych. Ilustracją tego
n a w e t w pewnym
wiara
że
istnienia g a t u n k ó w w ś w i e c i e
n i c z y m . P r z e k o n a n i e to g ł o s i ł Goldsmlth,
po-
tajemnic
Ł a ń c u c h a Bytu o r a z p o k r e w n e j e j z a s a d y
lecz
nad
Instrument
g o do p r z y j ę c i a
niały s w ó j wpływ nie tylka n a p o w s t a n i e p e w n y c h a s p e k t ó w
ni b a d a c z e
racją
l refleksji religij-
zamieszkałych
ó w o d p o w i a d a ł bowiem, p o d k r e ś l a Ł o v e j o y , p e w n e m u typowi
światopoglądu,
one
zafas-
Boga.
nej, d o jakich teoria n i e s k o ń c z o n o ś c i
nego
obrony
stały się
a dta P a s c a l a ,
C i e k a w y m literackim w y r a z e m tego typu u c z u ć
"który źródeł grozy,
Idei
okazywało
źródłem
w ą t k ó w t r a d y c y j n y c h religii. D l a K a r e t z j u s z a na p r z y k ł a d podstawą
podkreś-
L»ovejoya wnioski, jakie z tych n o w y c h
ówcześ-
przyrodokresie
Buffon. Ta
sama z a s a d a
n a d a j e również
impuls i kierunek
poszukiwa-
niom z o o l o g ó w I botaników. U s i ł u j ą oni mianowicie o d n a j d y w a ć jące
ogniwa w Łańcuchu
braku-
Bytów, które, n a m o c y wiary w z a s a d ę
ciąg-
ł o ś c i l pełni s t w o r z e n i a , m u s z ą Istnieć w p r z y r o d z i e . T e n d e n c j a ta
by-
ł a w ó w c z a s tok silna, s t w i e r d z a L o v e j o y , ż e n a w e t p r o g r a m
badawczy
R o y a l S o c i e t y z a w i e r a ł postulaty b a d a n i a n i e z n a n y c h faktów
przyrody
w celu
odnalezienia
w ł a ś c i w e g o Im m i e j s c a w Ł a ń c u c h u
R o z w ó j ó w c z e s n e j biologii, w s z c z e g ó l n o ś c i ki w y n a l a z k o w i m i k r o s k o p u , n i e z m i e r z o n e g o
zaś
bogactwa
Bytów. odkrycie,
dzię-
mikroorganizmów
nie tylko d o s t a r c z y ł o e m p i r y c z n y c h argumantów
na poparcie
owych
apriorycznych przeświadczeń,
się także do
powstania,
c z y też może l e p i e j Oto bowiem rażający
lecz przyczyniło
ukształtowania p e w n e g o
rodzaju
z j e d n e j strony świat z a c z ą ł jawić
spektakl p o w s z e c h n e g o
pesożytnlctwa,
wyobrażeń. się j a k o
prze-
życia żerującego
na
-
życiu, k t ó r e g o
o f i a r ą , jak
2
strony
drugiej z?b
nq p ł o d n o ś ć
Natury,
92
-
pA-żniej m i a ł o
się
odkrycie bogactwo
ukazywało
jej form i p o s t a c i ,
s ą cytowano
przez
Addlsona czy Thompsona. wiście jedyną d z i e d z i n ą tu a r t y k u ł o w a ł a
się Stała
ność
się
Osiemnastowieczna
b i o l o g i a nie b y ł a
oczy-
w którym i d e a ta z y s k a ł a ona na przykład
k o n d y c j ą l naturą
wówczas
Istnienia w s z e l k i e g o
0 swej "rasowej" słanką
(...)
serii
wały ogromną c z ę ś ć Przedstawia w Jaki s p o s ó b
idea
zem niektóre Idzie
Łańcucha
tywne,
Innymi
swoich
dla obrony
ówczesnych
ludzkiego,
o etykę r o z t r o p n o ś c i , dążeń
to mianowicie myślicieli
naświetlając
nakazującą
człowieko-
I a s p i r a c j i tylko d o tego c o nie
możliwości. Idzie
t a k ż e o idee
k t ó r y c h t e z a o "złym materiale"
zara-
przeświadczenia. prze-
konserwa-
ludzkim b y ł a
istot-
argumentem. Kolejnymi a
of B e i n g etapami powstanie się
bytu
prze-
konstytuo14
wieki/*.
i p o l i t y c z n e k o n s e k w e n c j e tego
kracza jego przyrodzonych nym
będącym "ukrytą
przeciwny,
Bytu p r o w a d z i ł a
koniecz-
przeświadczeniem
argumentów, które
wręcz
o n i s k i e j wartości
tutaj m i ę d z y
wi o g r a n i c z e n i e
on m i ę d z y innymi n a konflikt,
f i l o z o f i c z n e j XVII
proces
ów-
ludzką.
przeświadczeniem
teologicznych
twórczości
etyczne
akcepta-
przesłanką
między z a s a d ą pełni, Implikującą
on t a k ż e
do p r z e ś w i a d c z e ń
wskazuje
By-
w mniemaniu
największą
zasadniczą
r o d z a j u bytów, a ludzkim
wyższości,
długiej
rodzaPope ' a
O m a w i a j ą c ten p r o b l e m Jaki z a r y s o w a ł
tego d r u g i e g o
fragmenty z d z i e ł
l u d z k i e j refleksji, w której i d e a Ł a ń c u c h a
się
c z e s n e j refleksji nad
somyra
I>ovfjoya pewne
tak w y r a ź n i e . W i e k XVIII b y ł bowiem,
Ł o v e j o y a , tym o k r e s e m , cję i uznanie.
człowiek.
nleprzebrew
d a j ą c tym
asumpt d o w y c h w a l a n i a b o s k i e j d o b r o c i . W y r a z a m i ju u c z u ć
byl t a k ż e
okazać,
mikroorganizmów
rozwoju badanych
wczesnych
zasadniczych
tutaj n i e c o
ukazywanymi przez
4. W i e k
na
l to może nie tyle
ze
natury rozwoju i ruchu
ona dokonanie
lecz
Idei.
Lovejoya badań,
się
przede
wszystkim
n a Jego g r u n c i e
peł-
potrzeby
okresem
z
per-
najciekawszym.
z tej racji, ż e i d e a Ł a ń c u c h a Bytu z y s k a ł a
największą popularność,
na
poświęcimy
w z g l ę d u na k w e s t i ę
XVII b y ł niewątpliwie. Jeśli s p o j r z y m y nań przez
Chain
ukształtowanie
k u l t u r o w e g o f u n k c j o n o w a n i a Idei, c o z
spektywy p r o w a d z o n y c h 1 to b y n a j m n i e j nie
Groat
idei b y ł Ich stymulujący w p ł y w
Idei filozofii romantycznej. Wątkom tym
rozpatrzenia problemu
wodowała
w The
form myśli e w o l u c y j n e j o r a z
więcej uwagi
niejszej prezentacji Ad.
LoveJoya
w nim
z tego p o w o d u ,
n a d e r istotnego
Iż
spo-
przełomu.
N a s t ą p i ł m i a n o w i c i e p r o c e s lemporolizacji tej Idei. O s o b l i w o ś ć t e g o
z ja-
w t s k a p o l e g a na tym, ż e
ta s a m a idea w tym samym
d z i ł a d o pojawienia s i ę d w ó c h radykalnie w i s t o ś c i . Oto bowiem
z j e d n e j strony widzimy,
b y ł doskonałym p r z y k ł a d e m matu r z e c z y " ,
z drugiej zaś,
absolutnie że
okresie
że " Ł a ń c u c h
rzeczyBytu
z a c z ą ł on b y ć
sche-
pojmowany "jako w
historii". 1 5 N a czym j e d n a k ż e
różnego
p o l e g a ł a Istota tej transformacji?
Odpowiada-
analizowanego przez w całości
nas
wyprowadzone
z j e d n e j strony -
"glej -
z j a w i s k a tkwiła w trudnościach, (...)
i poważnie
rozważone.
niemiłe d l a u c z u ć
stało się z u p e ł n i e
ważny.
bowiem
kompletny Stanowi
te p o j a w i ł y się j e d n a k
G d y b y tak nie było, to kierunek
s w o j e całkowite s p e ł n i e n i e
to trudno z a p r z e c z y ć
że " z a s a d a
determinizmu"
dzi p e r y p e t i e tej Idei n a d r o d z e
ruchem
ciągiem
logicznym,
aktualizowania
na przytoczyć nich j u ż
zmierzałby rozdziale
pełni p o s i a d a ł a
ukryty
Bkrupulatnle
do togo, b y implikacja ta mogła
śle-
zna-
Łańcucha
Bytu,
jej zmian.
LoveJoya i d e e
się zawartych
rozwijają
w Ich p o j ę c i a c h implikacji
c a ł y s z e r e g argumentów. P o n i e w a ż j e d n a k przy
część
okazji o m a w i a n i a form kulturowej
cji b a d a n y c h Idei, to tutaj o g r a n i c z m y s i ę d o p r e z e n t a c j i tylko ważkiego
że
to z n a c z y , ż e Ich r o z w ó j Jest p o s t ę p u j ą c y m
przedstawiliśmy
aczkolwiek
wów-
charakter
w pierwszym
1 następnie
logicznemu charakterowi
do-
a mianowicie,
w statycznej koncepcji
N a p o p a r c i e tezy, ż e b a d a n e p r z e z się
sto-
dopiero
r u c h u tej idei nie
w p r o s t d o jej s a m o s p e ł n i e n i a . Jeżeli jednak już rodzaj kosmicznego
ruchu że
i rozważone".
s a m o p o j ę c i e pełni, tak jak I natura Jego r o z w o j u , p o s i a d a
r o z w a ż a n e j tutaj p r a c y s t w i e r d z a ,
on
s p r a w ą trudności do Jakich
s t w i e r d z e n i a t e g o w y n i k a n a d e r c i e k a w y wniosek,
w sobie
z dri>-
z niego,
c z a s k i e d y jej implikacje " z o s t a ł y w pełni w y p r o w a d z o n e
logiczny.
by-
pogodze-
p o j m o w a n i a natury
swoistej dlalektyki. Dowiadujemy się
p r o w a d z i ł a z a s a d a pełni. T r u d n o ś c i
te
ciężarem".16
bardzo
znakomitą i l u s t r a c j ę L o v e j o y o w s k l e g o
t y c z a w e r s j a Ł a ń c u c h a B y t u upadła z a
zostały
religijnych wielu ludzi,
Cytat ten jest w moim p r z e k o n a n i u Idei, j e g o
których
Konsekwencje
oczywistym, ż e b y ł y one trudne d o
Ł a ń c u c h Bytu z a ł a m a ł s i ę p o d swoim własnym bowiem
do
wobec
k i e d y jej k o n s e k w e n c j e
n i a z e znanymi faktami natury. S y m p a t y c z n y l c a ł k o w i c i e
leźć
były
rodzaju, l e c z jedna, która j e s t n a j b a r d z i e j a d e k w a t n a
d o p r o w a d z i ł a s a m a z a s a d a pełni
Ze
prog-
kosmicz-
j ą c n a to pytanie L o v e j o y tak oto p i s z e " p r z y c z y n y tej zmiany
ły -
(...)
sztywnego i statycznego
ram natury r e a l i z u j ą c y s i ę stopniowo I niezmiernie powoli nej
doprowa-
różnych koncepcji
przykładu.
możz recepJednego,
-
Idzie I,nvnjoyn niom
znstuyi
mić,
że
By tym
się
mpndy
jednak
porządku nałość,
on
w
pełni,
ustalonego
pojmowanego,
l jednostajny krótko,
Otóż Głosił
dualizacji
był
k a c j i remu
tym
(podkr.
miała Czy
jest jednak
zmiana
J e s t to m o ż l i w e z a w s z e tyzmowi".19 zasada
Cytat
czy
ów,
według
vejoya
nie
zaś
który mi,
w The
I oceny
w
lecz
Great
do
który
swych
zarazem
była
w
od
obecna
się
wykracza
ducha
czasu
powiada
że
się
b y tak
któ-
rewoluO t ó ż tak.
tradycji
zmierzająca ku
Roman-
wątpliwości,
że
logicznym. zastosowanej
hlsotril
partiach
przez
Idei. D o j e j
niniejszej pracy.
omówionymi nie.
zawierać
zasadzie.
clenia
ztv-
filo-
i m p l i -
w platońskiej
zasada
czy
(Zeitgelst),
Jego m e t o d o l o g i c z n e j z
Indywi-
Jak
tendencji
okazuje
sceptyk,
metody
poza
zaprzecze-
u k r y t e j
prezentację
of B e i n g
Ideałem. kultywował
deprecjonował
albowiem
nie p o z o s t a w i a
następnych
tendencją
unifikacji d o
służbie
zapytałby
sądzimy
wiąże
pew-
reguł,
Ironii historii Jest to, ż e
jej
tego
prostotą,
radykalnym
pełni,
"Jest o c z y w i s t y m ,
w
l
życia.
d z i ę k i j e d n e j I tej s a m e j
Chain
norm
for-
do
dominującą
I
niej c z ę s t o
cechą
p o d e j m u j e m y k o l e j n y wątek treściach
on
Ł o y e j o y a , jest pojęciem
przejdziemy
w każdej
odrębności,
był
Zasady
K o n s t a t a c j ą tą z a k o ń c z y m y
zy
że
rozumu,
z tego r o d z a j u
w przejściu
niszczący
jak
jak
zrywał z
pokolenie
przez
J.C.)
w
dosko-
standardu,
którego
rasowe
wpływu
się
do
zespołu
zerwaniem
Słowem,
jedno
ponieważ
(podkr.
pełni,
właśnie
możliwym,
dokonała
człowiek
w
także
kategorię
się
tak m y ś l i
kongenialnego
służyć".1''
cyjna
bytu
właśnie,
J.C.),
wiary
bytu, l e c z
Idei,
racjonalnym
nieskomplikowany, nlez17 racjonalnego". Oświecenie,
różnorodności,
zarodek,
o
uniwersalny,
narodowe
przez
nastroju
nlepodejrzewany
że
najbardziej pouczających
wprowadzona
zoficznego
był
skutkiem
z
ono,
dostosować
I>oveJoya wiekiem,
standardy.
1 w
on
Lovejoy: "Jedną
rów-
uświado-
zespół
obrony tezy
przyjmowanego
"jako
pochwałę
rodzaju
Oświecenia.
przekonaniu
sobie
wieku
o n tylko p o d s t a w ą
Głosiło
1 standaryzacja,
Indywidualne
wszelkiego
w
musimy
tegoż
1 koherencyjność
każdego
dlo
Romantyzm
on b o w i e m
lokalne.
sada
nie b y ł
powinien
dla
było
uproszczanle
Otóż
w i e k u XVIII b y ł o
o dominującą w ó w c z a s
podkreślmy,
mówiąc
połowie
nie tylko d o
i powszechnie
mientry
niem
że
założenia.
swojej aktywności
było
służył
oparciu
rodzaj
końcu
to z j a w i s k o
pierwszej
rzeczywistości,
szczególny nego
zrozumieć
statyczną kompletność
wytworzył
romantyzmu.
pełni.
lepiej
zasada
-
t e g o nurtu p r z y
funkcjonujący w
także
mie
o narodziny
mianowicie
pojawienie
94
analiObec-
refleksji,
poprzednio
Lo~
wątek,
postulatar-
-
Idzie tutaj mianowicie
95
-
o zainicjowany przez
W s p ó ł p r a c y między specjalistami z r ó ż n y c h Tezy
Lovejoya
dyscyplin
tego programu z o s t a ł y p r z e z a u t o r a T h e
program
historycznych.
Grofll--,,
przedstawione
dwukrotnie. P o r a z p i e r w s z y pod tytułem T h e
Historiography
ukazały
of the A m e r i c a n
s i ę one w r o k u
sophlcal Ideas
19 3B w
Proceedlngs
nal of the Hlstory of
do p i e r w s z e g o
w badaniach
Inicjatywa w s p ó ł p r a c y między uczonymi, o k r e s i e p o opublikowaniu o czym
dzie
warto przypomnieć,
1916, a d r e s u j ą c w ó w c z a s
pierwszym
l Innym cetom s ł u ż y ł y - niemniej j e d n a k romnej w i e r z e Ł o v e j o y a w w a r t o ś ć czymś lecz
tego rodzaju
odosobnionym,
właściwym
szczególnie
umysłowości
Z ności
z samym pojęciem
kreślonej przez
ż e formułowane p r z e z
naszego
zrealizowane
przyrodników,
racje. B y ł a
tendencje c a ł y c h e p o k ,
tak jednostek jak
w kulturze dziedzin,
całkowicie
huma-
zasadne
j e b o w i e m p o temu kilka
moż-
możności praktycznie
wynikało n a d z w y c z a j
nie b ę d ą mogły b y ć
jasno, jak-
w pełni
r o z u m i a n e j historii idei. Istnie-
przeszkód.
P i e r w s z ą z nich j e s t b a r i e r a kompetencji. Ż a d e n j e s t p o prostu w stanie z n a ć lu d z i e d z i n a c h t w ó r c z o ś c i
z
i p o k o l e ń 1 to
autora postulaty m e t o d o l o g i c z n e ,
t słuszne,
w r a m a c h autonomicznie
ona
unit-ldeas.
w każdej z obecnych kolwiek
wy-
badaczy,
L o v e j o y a ich k u l t u r o t w ó r c z e j funkcji, z
w p ł y w a n i a n a intelektualne
kształtowania twórczości
szczególne
og-
wówczas
jednoskowych
nistów z a p a t r z o n y c h w s u k c e s y p r a c u j ą c y c h z e s p o ł o w o związana
racji o
zbiorowego
stanowiła o n a trwały element r e f l e k s j i ona
blis-
s i ę tó ś w i a d c z y ć
skoordynowanego,
to w p r z y p a d k u Ł o v e j o y a p o s i a d a ł a bowiem
on w Wpraw-
one bowiem z i n n y c h
zdaje
jed-
przedsię-
Jakkolwiek tefio r o d z a j u w i a r a nie b y ł a
w r ę c z przeciwnie -
wystą-
wystąpił
ku filozofom.
między o b y d w i e m a Inicjatywami nie ma j a k i c h ś wynikały
historycznych
dzieła, nie b y ł a
pomysłem
swoje przestanie
kich związków merytorycznych -
siłku b a d a w c z e g o .
Jour-
z którą L o v e j o y
swojego głównego
w z i ę c i e m . Pamiętamy bowiem, Iż z podobnym roku
numeru
Ideas".
3. K r y t y k a historiografii I I d e a w s p ó ł p r a c y
nakże,
ldeae Philo-
Society a p o r a z drugi, j a k o R e f t e c t l o n s on the h l s t o r y of
stanowiły treść artykułu w s t ę p n e g o
pił w
of
się w j o d n a k o w o
dobrym
kulturowej, b y móc b a d a ć
historyk
nie
stopniu n a
r o z w ó j idei
w s z y s t k i c h formach j e j p r z e j a w i a n i a s i ę . N i e b ę d z i e mógł zatem
wie-
we zrea-
Mzować z a d o w a l a j ą c o postulatu ruchu Idei w możliwie jak
można także w tym m i e j s c u stwie, Jakie grozi zapuszczając się
z tali
znane
może
jest w pełni świadom t e g o nich, pułapek
śledzenia
o jeszcze
idei z b r a k u
subtelnym
w słabo
ginowane g e n e r a l i z o c j e , historyków idei
zapomnieć
historykowi
""Aląc do czynienia
o konieczności
najszerszej płaszczyźnie
historycznego
historycznej.
jednym
Nie
niebezpieczeń-
n a l e ż y t y c h kompetencji.
Otóż
czynnikiem, jakim s ą u n l t - i d e a s i
sobie
dziedziny,
odkrywać
niebezpieczeństwa
jako p r z e d jedną z
może
tworzyć
nieistniejące związki. i przestrzega
wyima-
ŁoveJoy
przed
nim
najgroźniejszych, a czyhających
na
badawczych.20
Przeszkodą drugą wanych p r z e z
u t r u d n i a j ą c ą w istotny s p o s ó b
realizację
formuło-
I j o v e j o y a p o s t u l a t ó w jest i s t n i e j ą c a w historiografii
lizacja. Podział n a p o s z c z e g ó l n e
nauki
z mniej lub
bardziej
co
rozbicie
poclspec-
ostro zakreślonymi
polami b a d a w c z y m i ,
jollzacje w ramach
Jednej I tej r.nmej nauki
praktycznie b a d a n i e
więcej -
historycznej
na
uniemożliwiają
d z i e j o w e g o r u c h u idei. H i s t o r y c y s ą p o
świadomi i niewrażliwi
specja-
historyczne,
n a to, c o w y k r a c z a
poza
prostu
uprawiana przez
nie-
nich
"poletko". N a j p o w a ż n i e j s z ą konsole wericją zaistniałej, sytuacji jest to, prezentowany w r a m a c h
owych podziałów
obraz
fragmentaryczny i n i e a d e k w a t n y . N i e
ujmuje on r z e c z y w i s t e g o
w całym b o g a c t w i e
riio funkcji.
W świetle
pełnionych
powyższego
przez
nie m o ż e
zatem
że
naszoj przeszłości
dziwić
fakt, ż e
jest
biegu
Idei
w The
Hi sto-
nography of I d e a s Ivovejoy z p a s j ą atakuje w e w n ą t r z h i s t o r i o g r a f i c z n e działy, S ą d z i wielko. W
on, ż e
ich
o p a r c i u o nie
powiedzi na w i e l e pytań my chociażby, p o w i a d a angielskich b a d a c z y badane jako tak
poznawcza
nie m o ż n a po p r o s t u
przeważa
wiele się
zadowalającej
żo
d z i e ł a literackie
twórcy,
zróżnicowań
z perspektywy
w obrębie
jej
mogą
być
to jest dol hi-
osobowych
j e g o stylu i myśli
na u c h w y c e n i e
Weź-
wśród
sytuacja, jaka panuje w
to d z i e ł o
od-
myśl intelektualną.
literatury. Otóż
po-
nie-
U t r a c o n y m Johna Miltona. Wysiłki t e o r e t y k ó w
Istotnej
cha-
na niewartoś-
która tkwi nie
swoistości a s y m i l o w a n y c h ich h i s t o r y c z n e g o
w tym, c z e g o
l przetwarzanych
pochodzenia,
elementem
ku z tym -
owocnej
O tyin, ż e p r z e k o n a n i e
z d a j ą , N i e p o z w a l a j ą one bowiem
ci tego dzieła,
zbędnym
czysta",
dobitnie
storyków u s i ł u j ą c y c h a n a t i z o w a ć rakterystyk j e g o
z historii
przekonanie,
świadczy
ciekaniach nad R a j e m
udzielić
nurtujących w s p ó ł c z e s n ą on, p r z y k ł a d
z w a n o "literatura
najzupełniej b ł ę d n e
f u n k c j a jest w chwili
do jego
konkluduje
znaczeń,
pełnego
Lovejoy -
oni akurot p o s z u k u j ą , l e c z tam Idei. D o g ł ę b n a
sensów
zrozumienia.
"ocenić
w
znajomość
l transformacji j e s t
nie-
Jest niemożliwe
związ-
charakterystyczne
w
w ł a s n o ś c i po-
-
97
-
etyckiego tej idei
umysłu i sztuki, g d y w y r a ż a 21 oraz Innych jej wyra>.eń".
Atakując wewnętrzne jąc konieczność
wiem z a r ó w n o z e
Po pierwsze
nie był podziałem
bez
znajomości
liifiloriotirofii i
uzasadnia-
tego,
że
czysto
r o z d z i a ł na r ó ż n e
arbitralnym. Wynikał
w z r a s t a j ą c e j s p e c j a l i z a c j i , Jak i r o z w o j u
technik b a d a w c z y c h , postępu
rozczłonkowanie
c o w pewnym o k r e s i e
P o drugie, nie żywi
on z ł u d z e ń
Lovejoya w " T h e
j ą Istnienie podziałów.
stabilna. W
Historiography
Z m i e r z a j ą one
dziedzictwem
związku
lozoficznej. Twierdząc
nie tylko swój p o c z ą t e k ,
w przygotowywaniu
ważne
-
źródło idei, źródło,
literatury,
religii
wyjaśnić badanych
czy
przez
zakłada,
z którego b i o r ą
sztuki
w pełni
oni p o s i a d a ć
się podejmować
zaowocować,
umiejętność p o s ł u g i w a n i a
się
podziały stanowią barierę
nej, l e c z
także,
by jej
metodą swoją
przyczy-
zrozumienia d z i e j ó w ludzkiej myśli Jest to, szerokie
za-
s t o s o w n ą I adekwatną. by
b a d a n i a n a d historią p o j e d y n c z y c h
u n l t - i d e a s . Dzięki temu b ę d z i e można w y k a z a ć jące
w
znajo-
mogli d o s t r z e c
P r o p o z y c j ą d r u g ą , która p o d o b n i e Jak p i e r w s z a może się do pełniejszego
kul-
posia-
w stanie
a n a l i z y filozoficznej. M ó w i ą c to, l»oveJoy ma naturalnie na myśli
starano
że
one
nie b ę d z i e
siebie zjawisk. B y
d z i e j ó w myśli f i l o z o f i c z n e j mogła j e d n a k
w ł a s n ą metodę, n a j b a r d z i e j w tej sytuacji nić
his-
w metodę a n a l i z y fi-
historycy z pozafilozoflcznych obszarów b a d a w c z y c h powinni
uczo-
Ich w d o g ł ę b n ą z n a j o m o ś ć
c o równie
rzetelnej w i e d z y h i s t o r y c z n o - f l l o z o f i c z n e j , nie b ę d z i e
znaczenie,
wynika-
l e c z z k t ó r e g o także promieniują na c a ł ą
turę. Jeśli zatem historyk dowalający sposób
zakłada-
do zniwelowania
tak, LoveJoy z p e ł n ą ś w i a d o m o ś c i ą
f i l o z o f i a stanowi n a j b o g a t s z e
przedstawio-
konsekwencji.
nych b a d a ń historycznych wyposażono torii myśl' filozoficznej o r a z -
z tym
bowiem
określonej
of I d e a s " p r o p o z y c j e
jednakie
z nich, n e g a t y w n y c h dla nauki,
krytyka
sytuację. Jest ona
I tak p i e r w s z ą z nich jest postulat, b y
mość
warunkiem
c o do tego, ż e jego
u z d r o w i ć zaistniałą
t r a d y c j i l jako taka Jest b a r d z o ne p r z e z
i
bo-
różnych
b y ł o koniecznym
efektem długotrwałych h i s t o r y c z n y c h p r o c e s ó w ,
dał
dyscypon
naukowego.
j e s t w stanie c a ł k o w i c i e
jących
Ideę,
j e g o przełamania, L o v e j o y jest z a r a z e m d o : k o n a ł o
ś w i a d o m dwóch r z e c z y . liny historyczne,
on ogólny
l hamulec
a m o ż e nawet p r z e d e
nie tylko to, ż e
w rozwoju wiedzy
wszystkim,
Istnie-
historycz-
ż e tego typu
badania
p o s i a d a j ą ogromną s a m o i s t n ą wartość. Ł o v e j o y p i s a ł bowiem*. " P o p r z e z r o d z a j b a d a ń totalne u r- ż y c i a d u a l n y c h Idei m o ż n a b ę d z i e
historycznego ujawnić (...)
(total llfe-history)
wiele faktów, które
indywi-
będąi
-
widzianymi
w
nowej „22
98
perspektywie
-
zyskają na
znaczeniu
i
większej
z r o z u m i a ł o ś c i " .
Tak nym Sądzi
więc
uprawianą
środków
ze
on.
przez
zaradczych
Iż m o ż e
ona
w
na
istotnym
jej kondycji. Niemniej j e d n a k że
sugerowane
w wyniku Na kładzie nakże
ten
nacisk
sposób,
tów
nie
właśnie
poddzledzlny wnosi
lecz
własną, a
Dowodem
parcelacji
niezbędną
konieczności
p o t r z e b n a jest,
do
według
literatury a n g i e l s k i e j
w myśl
Dy
nad
i klasycznej,
znawcami
ologami
nauki.
Omawiając
zasadnicze minąć rał
Historii
Został
on
kowie
rekrutowali
pisze
Dorothy
mu, " ł ą c z e n i e
jego
że ze
sp^cjalis23 wiedze;. zdaniem
już
tutaj R a j e m
w pełni
zrozumiane
specjalistami i
między
ważną
od
średniowiecza, między
te-
historykami
tezę,
m e t o d o l o g i c z n e g o , , nie
roli. Jaką
Jed-
przez
specjalistycz-
i żydowskiej,
bardzo
jedyny
problemu,
między
współpracy
programu
a
zarazom sposób
w jej ukonstytuowaniu
się
poodeg-
Idei. założony
przez
Hopkins
się
Stimson, członów
Lovejoya
Universlty,
spośród
powołując
się
społeczności
historycznych
idei e t y c z n y c h
i kilku j e g o k o l e g ó w
Celem
pracowników
artykułów i komunikatów
to j e s t b a d a ń koncepcji,
ideę
stanowiącą
inspirującej
r. p r z y J o h n s
I dyskusji
Ideę
przesłanie
milczeniem
Klub
1923
ŁoveJoyowską
specjalnońci.
być
LoveJoy
Jest, J0550
palrystyki
literatury r a b i n i s t y c z n e j
różnych
na
te " o
tylko
z m i a n y . Jałt
problemu
wspomnianym
współpraca
tego,
dziedziny.
j e s t to on,
działań
d z i e ł o to m o g ł o
I/oveJoya,
że
powiada
rozwiązania
filozofami, b a d a c z a m i i historykami
of I d e a s
której k a ż d y
top,o r o d z a j u
z
prawdziwych
różne
i pozytywne
Otóż
określonego
w badaniach
Johna Miltona.
Utraconym
rzeczywiste
współpracy?
poprawy
mogą powstawać
reprezentującymi
Historiography
konwergencję,
s y t u a c j a jaka p a n u j e
bowiem
do
sprawę
budowy
całą mocą podkreśla,
przynieść
rozumie
Te
jed-
historiografii.
się
doskonale
zlikwidują problemu
w The Z
Lovejoy czyni
współczesnej
sobie
uczonymi
wątek
szczególny.
który m o ż e
on
historycznych. między
Ł o v e j o y pojmuje Ideę
termin ten nie ne
syntez
współpracy
dyscyplinę
stopniu p r z y c z y n i ć
zdaje
rozwiązania
| wiarygodnych
siebie
schorzenia
Klubu,
tegoż
no drugi
rozdział
rozwoju i wpływu
1 wzorców
z jego
celem
ogólnych
było.
Jak
progra-
prezentacji
na polu 'historii
estetycznych
w
człon-
uniwersytetu
uniwersyteckiej naukowych
którego
Idei*,
filozoficznych
w zachodniej
litera-
t u r z e o r a z I c h r e l a c j i d o m a n i f e s t u j ą c y c h s i ę t y c h s a m y c h Idei l t e n n dericjl w historii f i l o z o f i i , n a u k i o r a z p o l i t y c z n y c h i s p o ł e c z n y c h r u c h ó w
-
99
-
O r g a n i z a c j o to. c z y t a m y d o l e j , " o p i e r a wskazanych p o w y ż e j polach dą
w s p ó l n y Interes
nia
użytecznego
rycznych
l że
(cross-fertilir.atlon) 25 wydziałów".
działalność
Klubu
D. Stlmson t r z y d z i e s t o l e t n i
tytuły w y g ł a s z a n y c h p r z e z
że
zawarta
Świadczą
wali tam tacy znakomici b a d a c z e Bohr,
Alexandre
Koyre,
Problematyka
wystąpień
obejmowała
s z c z e g ó ł o w y c h problemów fizyki c z y tutaj p o d a ć c h o c i a ż b y
z nich p o d e j m o w a n o
m i ę d z y Ideami w s f e r z e Aktywność dzenia
wały
opublikowaniem o różnych
aż
po
kwestię byłoby
zresztą
w
owym
z a s ł u g u j e to, iż
w
więk-
1 relacji
kultury. również
l systematycznych
tylko d o
prowa-
źródłem
inspi-
dociekań.
Przy-
zaowoco-
I rlmlłyvlsnt and P e l a t e d I d e a s in Antiąuity,
dzieła
efektem w s p ó ł p r a c y
uczo-
specjalnościach.
P o d auspicjami K l u b u
ukazał się także
e s e j ó w Lovejoya zatytułowany E s s a y s wie
krąg za-
rozważania
zanotowanych
się jednakże
c o n a j w27 ażniejsze -
Nils
Innych.
b a d a n i a nad i d e ą prymitywizmu, któro
unikalnego i b ę d ą c e g o nych
litera-
występo-
szeroki
poprzez
l estetycznych
o d c z y t o w e j . B y ł on bowiem
tego m o g ą b y ć
l wielu
niezwykle
rozumianej
Uniwersy-
specjalności:
wysiłek poszutćiwanla z w i ą z k ó w
szeroko
i tych
Doarci, C a r l B e c k e r , Doas
uwagę jednakże
racji d l a b a r d z i e j u k i e r u n k o w a n y c h kładem
a u t o r z y jak
1 historyków
biologii. Trudno
K l u b u nie o g r a n i c z a ł a
działalności
de-
z odczytami
skrótowy opis wszystkich
trzydziestoleciu referatów. N a szości
Charles
literackich
omawlan-/ lala
rói-ne
historii f i l o z o f i i i p o l i t y k i
n a d formowaniem s i ę p r ą d ó w
hlsto-
konstytucji
pracowników
że
Leo Spltzer. G e o r g
gadnień, p o c z ą w s z y od
wielu
to j e s t
zarówno
bardzo
wtrącić,
jak
orinai-
promowa-
za podstawę
historyków f i l o z o f i i , t e o r e t y k ó w można
we
Klubu referatów. W ś r ó d
spośród
tetu, widzimy u c z o n y c h r e p r e z e n t u j ą c y c h tury, fizyków. N a m a r g i n e s i e
badań
w jego
O tym
n i c h n o forum
p i e r w s z y c h , r e k r u t u j ą c y c h s i ę na o g ó ł f i l o z o f ó w , biologów,
się do
o k r e s Jego działalności,
potwierdza całkowicie,
k l a r a c j a nie b y ł a g o ł o s ł o w n a .
(biorąc
że
specjalności
przyczynić
się
I humanistycznych
1923-1953)
no wierze,
różnych
j e j istnienie m o ż e
krzyżowania
1 rzeczywiście przez
reprezentanci
się
w roku
1948
wstępnym do t e g o w y b o r u D o n C a m e r o n A l l e n p o d k r e ś l a
rolę, j a k ą K l u b o d e g r a ł
wybór
In the History of I d e a s . W
sło-
ogromną
w promowaniu nowej, zainicjowanej pr-
iej
twórcę, d y s c y p l i n y h i s t o r y c z n e j . K l u b b y ł bowiem. Jak p i s z e , "rou;:ajem 20 seminarium, g d z i e młodzi ludzie pobierali n o w e i w a r t o ś c i o w e l e k c j e " . Dzięki micklm
niemu historia Idei " z y B k a ł a wielu z w o l e n n i k ó w 29 studiom filozofii n o w ą r a n g ę I w i t a l n o ś ć " .
I nadała
akode-
-
lOO
-
O m a w i a j ą c d z i a ł a l n o ś ć K l u b u Historii Idol nie s p o s ó b nie wspomnieć 0 roli
Lrovejoy« w f u n k c j o n o w a n i u tej o r g a n i z a c j i . Otóż byl on
nie j e j p r z e w o d n i c z ą c y m na jej były
forum d z i e s i ę ć
przez
i wygłosi!
p o d p u b l i c z n ą d y s k u s j ę pierwowzorami
jednakże
LoveJoya
w The
o różnych
o i n s p i r u j ą c e j roli K l u b u
iż
jego
póź-
Historiography
pisarstwa
w proklamowanej
of I d e a s Idei w s p ó ł p r a c y
specjalnościach badawczych,
mniej n a myśli tylko tego, własnego
trzykrot-
1938-19 3 9 )
artykułów.
Mówiąc historykami
1926-1929.
o d c z y t ó w . Ich tytuły ś w i a d c z ą j e d n o z n a c z n i e ,
one poddawanymi
niej p u b l i k o w a n y c h
(1927-1928,
że
wnosił on p e w n e
historycznego.
między
nie mamy b y n a j -
wartości
w kształt Jego
B y ł b y to bowiem " z y s k "
stosunkowo
niewielki. Tak
więc
przede
wszystkim Idzie tutaj o to, ż e j e g o
1 owocne
funkcjonowanie
celowości
i zasadności
konywało
Łovejoya,
że
suniętych kształtach kowicie realne z
realny. W
konanie,
jakie
współpraca
wielość
i programowym
4. " J o u r n a l w
numer
Powstanie
"Journal
w styczniu
pomnikowe badań
z
się
wstępny
z działalności
zaowocowały
Klubu,
prze-
możliwa his-
najpełniej w
of the History of
jako r e a l i z a c j a programu
dzieło
1940 r. n a l e ż y
L o v e j o y a . B y ł o to bowiem
amerykańskiej zakresu
of the H l s t o r y of I d e a s " ,
historii
czasopismo
którego
niewątpliwie
Ideas".
współpracy
poświęcone
za w
his-
prezentacji
wszystkim c z a s o p i s m o ,
kształt z a w d z i ę c z a ł o
głoszonej przez
hlstorlograflcznej. Najdobltnlejszym tego dowodem p o d tytułem R e f l e c t i o n s on the H i s t o r y of I d e a s ,
v e j o y Jako r e d a k t o r n a c z e l n y ,
pierwszy
uznać
nie tylko p i e r w s z e
całkowicie
Idei, tecz p r z e d e
swój Ideowy l programowy koncepcji
historycznych
intelektualnej
ukazał
toriografii
konieczna,
of I d e a s "
cał-
dyscyplin.
k s z t a ł c i e "Journal
of the H l s t o r y
historii
po-
równie
w świetle fundamentalnych z a ł o ż e ń
torii Idei j e s t o n a Imperatywnie ideowym
s i ę także, ż e
w badaniach
Lovejoy wyniósł że
prze-
oferował Klub, był
okazywało
w historii Intelektualnej jest c a ł k o w i c i e
co najważniejsze -
testem
co
nawet w daleko b a r d z i e j
w s t o s u n k u d o tych. jakie
historiografii n a
że
r o d z a j u praktycznym
w y p a d ł pozytywnie,
zamysł współpracy,
k o n s e k w e n c j i tego
Doświadczenia -
swoistego
Jest p o k o n a n i e b a r i e r z w i ą z a n y c h
podziałem
oraz
stało s i ę
o w e j idei. T e s t len
długoletnie
przedstawiając
zasadnicze,
które niego
Jest artykuł
w którym stawiane
Lo-
-
przed
tym periodykiem
101
cele i zadania
tulatów w ł a s n e j k o n c e p c j i ,
-
odwołuje
a w tym p r z e d e
się do g ł ó w n y c h
pos-
wszystkim do motywu
współ-
pracy. Oto bowiem r o z p o c z y n a j ą c s w ó j w y w ó d
od z n a n e j już
nam
r o w e j funkcji idei, z a z n a c z a j ą c , iż s ą one "most migratory the
world", piętnując n e g a t y w n e k o n s e k w e n c j e
grafii podziałów,
stwierdza
on, iż środkiem
w s p ó ł p r a c a między historykami uprawiane przez
thisigŁi In
istniejących w
zaradczym
jest
historio-
"ściślejsza
w tych w s z y s t k i c h punktach,
nich d z i e d z i n y z a c h o d z ą n a s i e b i e " .
kultu-
gdzie
Współpraca
ta
ma s ł u ż y ć " o s i ą g n i ę c i u p e ł n i e j s z e j i l e p s z e j komunikacji, w z a j e m n e j 31 m o c y i wzajemnemu krytycyzmowi". Określąjąc cele
czasopisma,
spośród
w y b i j a s i ę niewątpliwie n a p l a n p i e r w s z y , c z t e r y g r u p y tematów, które ce
i warte p o d j ę c i a . S ą
których i d e a
Interesują-
to:
p e j s k i c h tradycji l d z i e ł n a a m e r y k a ń s k ą
w tym wpływ
euro-
literaturę, sztukę, filozofię i
społeczne. 2. W p ł y w Idei f i l o z o f i c z n y c h o b e c n y c h
ligii, myśli s p o ł e c z n e j n a normy e s t e t y c z n e tody
także
są szczególnie
1. W p ł y w k l a s y c y z m u na myśl w s p ó ł c z e s n ą , ruchy
współpracy
L o v e j o y prezentuje
zdaniem redakcji,
po-
w literaturze,
i moralne,
sztuce,
na teorie
re-
i me-
edukacji. 3. W p ł y w teorii i o d k r y ć n a u k o w y c h
d z i e d z i n y i filozofię; kulturowe
na s y g n a l i z o w a n e
skutki z a s t o s o w a n i a
powyżej
nauki.
4. Historia r o z w o j u i d z i a ł a l n o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h ,
szeroko
n y c h idei c z y doktryn, takich Jak e w o l u c j a , p o s t ę p , prymitywizm, teorii motywacji i o c e n y natury ludzkie], mechanistyczriych l t y c z n y c h k o n c e p c j i natury I s p o ł e c z e ń s t w a ,
obecróżnych
organicys-
metafizycznego i historycz-
n e g o determinizmu i indeterminizmu, indywidualizmu i kolektywizmu,
na-
c j o n a l i z m u i rasizmu. Tak jak
oto p r z e d s t a w i a j ą c y s i ę z a k r e s tematów nie
pozostawia,
s ą d z ę , c l e n i a wątpliwości c o d o p r o g r a m o w e g o kształtu
ma. I n t e n c j ą i>ovejoya -
tak jak i c a ł e j r e d a k c j i -
kim, b y "Journal of the History of I d e a s "
czasopis-
było p r z e d e
wszyst-
stał się f u n k c j o n u j ą c y m p o n a d
wszelkimi histori©graficznymi podziałami forum p r e z e n t a c j i i wymiany glądów,
b y tworzył on d l a wielu g a ł ę z i historiografii platformę
i d y s k u s j i . T a k też
się rzeczywiście
stało, c z e g o n a j l e p s z y m
polemik dowodem
było i jest funkcjonowanie tego periodyku. Warto zwrócić
uwagę
d z i a ł a l n o ś ć "Journal ..." w o k r e s i e k i e d y j e g o redaktorem
naczelnym
b y ł L o v e j o y , to jest w latach 1940-1948. N a w i a s e m mówiąc
po-
na
można
-
dodoć,
Iż
czasopismem
z
•J949 r. Jako k o n s u l t a n t niczący
był
skład
Herman
plro
(historyk),
nesansu).
W
Louis
1944
osoby
Krlstellera
(to z n a c z y
i Theodora
książek.
Na
znajdujemy dowód,
co
że
J.
Scha-
literatury o
przez
o b e j m u j ą c swoim
re-
dalsze Paula
czasopisma, Składała
s p r a w o z d a n i a I dokumenty, od d z i a ł u o kształcie
dysku-
"artykuły". czasopisma, również
L o v e J o y a w artykule
wstęp-
realizację. P r z e d e
wszyst-
znalazły pełną
zagadnień
problematyki.
Publikowane
z historii filozofii, literatury, zakresem
estetyki,
historię myśli
od
współczesność.
N a ł a m a c h "Journal
of the H l s t o r y
o b e c n a j e s t w tym c z a s i e
także problematyka
metodologiczna
związana
po
Salwyn
w nich p r a c e . I w tym w z g l ę d z i e
teksty d o t y c z ą b o w i e m starożytności
amery-
angielskiej),
standardowa.
najbardziej świadczy
ogromne bogactwo
I religii,
specjalizujący
literatury
o strukturę
większy
polityki,
nauki
Coker
zasługuje dział poświęcony
przedstawione
w oczy
(neoflloW.
H ą j o Holborna,
Jeśli i d z i e
objętościowo
nym z a m i e r z e n i a p r o g r a m o w e kim r z u c a s i ę
filozofii),
współ-
członków.
( s p e c j a l i s t a w dziedzinie
podkreślenie
publikowane
(filozof
(historyk
artykuły, d y s k u s j e ,
Tym j e d n a k ż e , oczywiście
P. M c K e o n
o Ernsta Casslrera,
był
dziesięciu
redakcyjny został poszerzony
Spencera).
Idea
czasopisma
G i l b e r t Chtnard
Iż b y ł a o n a w z a s a d z i e
czterech części:
że
celów
( s p e c j a l i s t a od literatury
B . Wright
sjom, który n i e r z a d k o
z problemem
przyczynowoścl
Redakcja czasopisma problematyki
ani j a k i e j ś
nej. N i e m n i e j j e d n a k
w
nie p r e f e r o w a ł a
można
spostrzec,
ani j a k i e j ś
dosyć
czy
określonej metodologicz-
|ż w całym b o g a c t w i e
w " J o u r n a l ..." z a g a d n i e ń
zane
z I d e ą n a c j o n a l i z m u . Jest to z u p e ł n i e
of
historii.
orientacji ś w i a t o p o g l ą d o w e j
nych cej
(od
przewod-
(filozof), Francis
P e r r y Miller
Jr ( h i s t o r y k
r. z e s p ó ł
to m o ż n a p o w i e d z i e ć , przegląd
(historyk),
Richard
H, N l c o l s o n
RandaU,
wątpienia,
z naczelnych
o n a p o z a LoveJoyem
Brlngton
średniowiecznej),
John
cztery
potwierdzającym b e z
myśli p o l i t y c z n e j ) ,
w myśli
Ideas"
do końca ż y c i a
1962 j a k o h o n o r o w y
literatury), M o r r i s R. C o h e n
kańskiej), Marlorie
są
1957 d o
Jest jednym
redakcji. Liczyła d o niej C r a n e
(historyk
z
od
historykami
łog l b a d a c z
się
tym był on z w i ą z a n y a
pierwszym,
między
Wchodzili
się
-
redakcji). Paktem
p r a c y
102
porusza-
c z ę s t o p r z e w i j a j ą się teksty zrozumiałe w okresie
zwiątoczą-
się . w o j n y . Za
szczególnie
cenną należy
numerów monograficznych. W naczelnego
ukazało
romantyzmowi
się
uznać
Inicjatywę
ich c z t e r y . P i e r w s z y
( v o l . II, n r 3 ) ,
opracowywania
okresie kadencji Lovejoya jako
redaktora
z nich p o ś w i ę c o n y
drugi filozofii N i e t s c h e g o
był
( v o l . VI, nr
3),
- 103
trzeci
problematyce metodologicznej
liovejoyowl
(voL IX, nr
N a podstawie
-
( v o l . VII, nr 3 )
I czwarty
samemu
4).
p o w y ż s z e j charakterystyki
można. Jak s ą d z ę ,
d z l ć , Iż cele, które p r z y ś w i e c a ł y z a ł o ż e n i u c z a s o p i s m a z o s t a ł y
stwlerw
osiągnię-
te. D o t y c z y to nie tylko o k r e s u , k i e d y L o v e j o y stał na j e g o c z e l e ,
lecz
t a k ż e l t y c h etapów, k t ó r e nastąpiły p ó ź n i e j . " J o u r n a l of the H l s t o r y of Ideas" się
n a trwałe w r ó s ł
w k r a j o b r a z a m e r y k a ń s k i e j historiografii I stał
niewątpliwie Jednym z j e j s z t a n d a r o w y c h pism. M ó w i ą c to
j e d n a k pamiętać, Iż w Ideowym i programowym LoveJoya, dowodem
należy
k s z t a ł c i e byt on
dziełem
wysokiej oceny l uznania dla głoszonej p r z e z
g o k o n c e p c j i historii Idei,
nie-
R o z d z i a ł
p i q t y
KRYTYKA METODY I PROGRAMU HISTORII IDEI
ReflecHons on the H l s t o r y of I d e a s b y ł o ostatnim przez L o v e j o y a tekstem
o J e d n o z n a c z n i e metodologicznym
Przedstawione w nim t e z y l postulaty m o ż n a zatem
uznać
opublikowanym charakterze. za
ostatnie
ałowo, Jakie w y p o w i e d z i a ł
on n a temat s w o j e j k o n c e p c j i historii
Ni« znaczy to naturalnie,
Iż z a p r z e s t a ł
on p r a c y p i s a r s k i e j .
idei.
Wręcz
przeciwnie. W l a t a c h c z t e r d z i e s t y c h l p i ę ć d z i e s i ą t y c h n a p i s a ł k i l k a teresujących s z k i c ó w Hlstory of I d e a ę -
w większości
zamieszczonych
w Easays
a b ę d ą c y c h kolejnymi Ilustracjami r o z w i j a n e j
niego metody historii Idei. N i e b ę d ę Ich j e d n a k
in-
In the przez
omawiać tutaj, p o n i e -
waż nie d o t y c z y ł y o n e kwestii m e t o d o l o g i c z n y c h . Wyjątkiem w tym
wzglę-
dzie może b y ć tylko d y s k u s j a , j a k ą L a v e j o y wiódł z L e o S p l t z e r e m temat, wartości historii idei. D y s k u s j ę tę L o v e j o y s p r o w o k o w a ł łem The M e a n i n g
of Romantlclsm for the H l s t o r l a n
na
artyku-
of I d e a s . W
szkicu
tym stara się on u d o w o d n i ć . Iż Jedną z z a s a d n i c z y c h p r z y c z y n p o wsta— X nia Ideologii n a z i s t o w s k i e j b y ł a f i l o z o f i a n i e m i e c k i e g o romantyzmu. Ta kontrowersyjna t e z a w z b u d z i ł a g w a ł t o w n y s p r z e c i w
S p l t z e r a , który
kazując, ż e j e s t o n a c a ł k o w i c i e b ł ę d n a , p o k a z y w a ł
zarazem,
iż
wy-
źród-
łem tego jest zbytni a b s t r a k c j o n l z m L o v e J o y o w a k i e g o rozumienia unlt-ideas, a w tym p r z e d e w s z y s t k i m b ł ę d n e g o p o j m o w a n i a r e l a c j i p r z y 2 czynowych.
K r y t y k a S p l t z e r a , której L o v e J o y nie p r z e c i w s t a w i ł
nowego, p o z a p o w t ó r z e n i e m
swoich,
gicznych, z a s ł u g u j e n a u w a g ę
z n a n y c h nam, p r z e k o n a ń
I z tego względu,
że
niczego
metodolo-
zapoczątkowała
ona poniekąd p r o c e s
o c e n y LovejoyowskleJ koncepcji l programu
torii Idei. T a w ł a ś n i e
k w e s t i a stanie
zainteresowań. T a k
więc
nicze zarzuty, j a k i e ich z a s a d n o ś ć . W
się obecnie
p r z e d e wszystkim
wysuwano
przedmiotem
tym w z g l ę d z i e
zaś
moich
z r e k o n s t r u u j ę tutaj
p r z e c i w k o tej k o n c e p c j i o r a z
his-
zasad-
zbadam
skoncentruję się głównie
na
-
105
-
k r y t y c e przedmiotu i metody historii Idei, j a k o n a kwestiach,
które
d z i ł y n a j w y ż s z y oddsSwlęk. S p r ó b u j ę także
Łovejoya
z w ł a s n e g o punktu w i d z e n i a l p o k a z a ć ,
ocenić koncepcję
Iź w s w y c h z a s a d n i c z y c h
ł o ż e n i a c h Jest o n a typowym p r z y k ł a d e m Idealizmu Wśród
of
Being,
K i l k u autorów u w a ż a n a p r z y k ł a d , historii idei, jest w g r u n c i e
j e j n i e p o w o d z e n i a . S ą d z i tak Armand M a u e r , ne p r z e z
fakt,
wiążą
że
u w a ż a n y na ogół z a n a j l e p s z y przykład ,
i p r z y d a t n o ś c i metodologii
ŁovoJoy-
wszystkim
z nich d o t y c z y trudności i n i e j a s n o ś c i , jakie
z pojęciem u ń l M d e a s . Chain
za-
historiozoficznego.
o c e n k r y t y c z n y c h formułowanych pod a d r e s e m
o w s k i e j koncepcji historii Idei z w r a c a u w a g ę p r z e d e iż w i ę k s z o ś ć
wzbu-
się
The
Great
:asadnoścl
rzeczy
dowodem
którego zdaniom
prowadzo-
L o v e j o y a n a k a r t a c h tego d z i e ł a a n a l i z y s ą w wielu m i e j s c a c h
błędne. Twierdzi
on n a p r z y k ł a d , ż e z a s a d a
pełni nie b y ł a w filozofii
O c k h a m a tak z n a c z ą c a ,
jak p o k a z u j e to L o v e j o y . C o w i ę c e j u w a ż a , 3 należał d o Jej c z o ł o w y c h krytyków.
Ockham Z
krytyką p o g l ą d ó w
L o v e j o y a wystąpili
tury. F . E . L . P r i e s t l e y w s k a z u j e n a p r z y k ł a d , niego E s s a y zaś
on M n n
również b a d a c z e
że
litera-
często cytowany
przez
P o p e *a nie n a l e ż y d o historii Idei Ł a ń c u c h a
R i c h a r d V. M l c h e n e r
na p o d s t a w i e
że
a n a l i z y pism P i c o D e l l a
Bytu,
Mlran-
doli, Johna Dońne ' a ( A l e x a n d r a P o p e *a d o w o d z i , tż I d e a Ł a ń c u c h a Bytu odgryw 4 a ł a w w i e k u XVII i XVIII zupełnie inną rolę niż p o k a z u j e to ŁoveJoy,
W podobnym d u c h u c o w y ż e j w y m i e n i e n i
d a s i ę także Jaakko Hintikka. T w i e r d z i u n l t - i d e a s jest c a ł k o w i c i e
z a s a d y pełni. P o d s t a w o w ą t r u d n o ś ć
uchwycenia
tacy
c o do p o j ę c i a unit-ideas
a u t o r z y Jak M a u r i c e Mandelbaum, T h o m a s
Kvastad.
Pierwszy
teorii elementarnych niedostrzegania, siadać
że
z nich s p o s t r z e g a .
Istotny wpływ na p r o c e s y
ne p r z e z kładanie
niż idee elementarne,
LoveJoya k o n s t r u k c j e s y s t e m o w e . ^
Hintikka
środowiska,
wnoszą
również
Bredsdorff, Nlls
Iż w k o n c e p c j i
c z y n n i k ó w myśli z a w a r t e jest
struktury s z e r s z e
wielości
w jego koncepcji
w tym, iż w s w o i c h a n a l i z a c h LoveJoy pomija czynniki 5 z e w n ę t r z n e w o b e c b a d a n y c h idei. zastrzeżenia
koncepcja
konsekwencją
widzi
Poważne
wypowia-
on, ż e L o v e j o y o w s k a
błędna, c z e g o n a j p o w a ż n i e j s z ą
s ą trudności 1 n i e p o w o d z e n i a U o v e j o y a n a d r o d z e znaczeń
autorzy
Bjorn
unit-ideas
r o z w o j u myśli m o g ą a w tym tak
Zdaniem M a n d e l b a u m a ,
systemów n a ich unit-ideas nie z a w s z e p r z y n o s i
nie tylko wątki, j a k i e d a n y filozof p r z e t w a r z a ,
l motywy, które o w o p r z e t w a r z a n i e
po-
krytykowaross-
pozytywne
rezultaty, W interpretacji h i s t o r y c z n o - f i l o z o f i c z n e j c h c e m y bowiem cić
jako
niebezpieczeństwo
lpcz t a k ż e
p o p r z e d z a j ą i warunkują,
uchwy-
Intencje Problemo-
-- 106 ~
unlWdeni
tyczno&ć że -
posługiwanie o He n a s z e
dajA one
"Bwierfi
się także
w tym, p o d k r e ś l a
s i ę tą kotagorl*\ v> b a d a n i a c h
I n t e r p r e t a c j e tnoki b y c
ciągłość
swojpgo
użyteczne
historycznego
takim zawożeniu m o ż e m y p o s z u k i w a ć
Mandelbauin,
d z i e j ó w myśli
zakłada
l owocene -
rozwoju.
Iż
genetycznych
zwią^Ków
b a d a n ą filozofią, a p o p r z e d z a j ą c ą j ą t r a d y c j ą Intelektualną. w
s w o j e j k o n c e p c j i I/ovejoy t a k ą c i ą g ł o ś ć
kach
u d o w a d n i a j e j istnienie,
w przypadku terze cie
każdej
cyklicznym -
Natury -
jest, j e g o Na Thomas
Wprawdzie przypad-
c o nie z n a c z y Jednak, Iż z a c h o d z i
Idei elementarnej. I s t n i e j ą bowiem Idee
których przydatność
w analizach
o
ona
charak-
takiej Idei j e s t
poję-
hlstoryczno-fllozoflcznych
niewielka.
Inne t r u d n o ś c i
Bredsdorff.
wląAące
Po pierwsze,
się z pojęciem zauważa
unlt-ldeas
wskazuje
on, ż e k a t e g o r i a ta nie
ni w k o n c e p c j i L o v e j o y a tylko funkcji o p i s o w e j , l e c z t a k ż e że
przy
między
Z a k ł a d a I w kilku
dla Mandelbauma przykładem
zdaniem,
poslor-
T y l k o bowiem
Jest o n a z w i ą z a n a
z
uznawanym
l bronionym p r z e z
peł-
normatywną,
niego
systemem
wartości
l to b y n a j m n i e j nie tylko p o z n a w c z y c h , l e c z r ó w n i e ż I ś w i a t o 8 pogtądowych. P o d r u g i e , p o d n o s i on b a r d z o Istotną k w e s t i ę z w i ą z a n ą z
zagadnieniem
dokonywanych
n y c h . Jak pamiętamy, warunkiem dzenie
wstępnym
l/oveJoya r o z r ó ż n i e ń
Great Chain
ciekawe,
z a przykład
w którym I.-ovojoy p r z e d s t a w i a t a k ą mapę
znaczeń
stwierdza
B r e d s d o r f f pyta,
czy
on, w i e l e
s ł u ż ą niczemu
badawczych.
poza
nie różni
go do przekonania.
Bredsdorff
p o l e g a n a tym, ż e D o t y c z y to t a k ż e
nie The
własnym deklaracjom zespoły
uprawomocnieniem
Co
się m i ę d z y
Iż d o k o n a n e
so-
tam
metodologicznej,
LoveJoyowsklch
procedur
ono w c a l e przedmiotu b a d a ń
G r e a t Choin of B e i n g ,
Mea-
odniesiesześćdzie-
twierdzi także, 14 z ł u d n o ś ć p o j ę c i a
stenowi
nie
w
o s t a t e c z n ą c z y nie.
s tych z n a c z e ń
w c a l e . S y t u a c j a ta p r o w a d z i
sporzą-
Some
wymienione tam
tej kategorii jest l i c z b ą
r o z r ó ż n i e n i a nie p o s i a d a j ą ż a d n e j Istotnej w a r t o ś c i nie
ażeby
r o z u m i e n i a wpływu tej c z y Innej Idei b y ł o
niu d o p o j ę c i a N a t u r y siąt s z e ś ć
analitycz-
of B e i n g postuluje,
możliwie p e ł n e j m a p y j e j s e n s ó w . B i o r ą c
ning s of N a t u r ę ,
bą
przez
autor T h e
unlt-ldeas Ł»ovejoya.
w którym j e g o autor
wbrew
b a d a bynajmniej l o s ó w Idei Ł a ń c u c h a Bytu, lec2
Idei k o n s t y t u o w a n e
przez
z a s a d y pełni, c i ą g ł o ś c i
I gradacji.
B a d a n e p r z e z Ł o v e J o y a i d e e miały historię tylko dlatego, p a r o d o k s a l n l e k o n k l u d u j e B r e d s d o r f f , ż e nie p i s a ł on tam historii unlt-ldeas, l e c z ich zespołów.
10
D o tego p r z e k o n a n i a przychyla k t ó r y w swoim artykule Ł o v e J o y a , to z n a c z y
się także N i l s Bjorn
w y k a z u j e ponadto, ż e
Jako elementarne,
unlt-ldeas w
Kvastad, rozumieniu
niepodzielne "cegiełki"
myślowe.
-
p o p r o s t u nie Istnieją, Z niejasne,
107
-
Jego analizy
wynika,
ż e p o j ę c i e to j e s t tak
Iż w p r a k t y c e b a d a w c z e j o k a z u j e się
całkowicie
bezużyteczne.11
P r z e k o n u j ą n a s o tym z r e s z t ą sami historycy, którzy, z d a n i e m da,
nie b a d a j ą idei elementarnych, l e c z p e w n e
zespoły
Idei.
O m a w i a j ą c krytykę p o j ę c i a u n l t - i d e a s n a l e ż y t a k ż e o t e z a c h L o u i s O. M i n k a . U w a ż a 0 charakterze go
ahlstorycznym,
on, ż e Idee
wspomnieć
elementarne
są
ż e nie p o s l a d j ą one ż a d n e g o
s e n s u p o z a zmianą z e w n ę t r z n y c h
wobec
Kvastiv-
nich z j a w i s k
bytomi
pojęciowe-
Intelektualnych.
W krytycznej o c e n i e L o v e j o y o w s k l e j k o n c e p c j i historii Idei zarzutów
wysuwanych pod adresem
zastrzeżenia dotyczące
unit-ideas
znajdujemy także
metody l programu. T h e o d o r
S p e n c e r , Jeden
z n a n y c h teoretyków literatury, p o w i a d a n a p r z y k ł a d , ż e d z i e ł literackich z p o z y c j i historii idei -
to z n a c z y
postulat
czasami
dzieła. Metoda t program
prowadzić
ich
ryzykow-
d o z a c i e m n i e n i a innych
historii Idei m o ż e r o d z i ć
sugestię,
on, ż e
unlt-ideas t w o r z ą p e w i e n r o d z a j przedmiotów,
niczym
z półki s k l e p o w e j b i e r z e to, c o jest mu aktualnie
ze
badania
analizowanie
t r e ś c i c e l e m o d k r y c i a t w o r z ą c y c h Je Idei elementarnych - j e s t n y o tyle, ż e może
obok
liczne
wartości
podkreśla
z których
twórca
potrzebne.
Tymczasem
akt t w ó r c z y j e s t b a r d z i e j z ł o ż o n y i nie p o l e g a b y n a j m n i e j 13 n a mechanicznym ł ą c z e n i u Idei. S p e n c e r pyta także, c z y na g r u n c i e
historii Idei m o ż n a p o w i e d z i e ć ,
że każdy zespół
wartość
o człowieku
dla wyrażenia prawdy
nie j e s t r a c z e j tak, ż e
artysta w tworzeniu
idee, które dla w y r a ż e n i a j e g o
Idei p o s i a d a
s w o j e j wizji d o b i e r a
artystycznego
zamysłu
a d e k w a t n e I które w z w i ą z k u z tym nie m u s z ą b y ć nie panującymi teoriami i poglądami. W DoveJoya bowiem, ż e
odkrycie
oceny . Wielkości
zgodne
z
idei, l e c z uczuć
historia Idei o k a z u j e się b y ć
idei
wpływów
głębią
nie
się jego
l wyobraźni.
W
bezradno.
Innym słabym punktem l > o v e j o y o w s k l e j k o n c e p c j i historii T a y l o r , może b y ć
się
zrozumienia dzieła,
ilością zasymilowanych przez niego
Jak piodkreśla H a r o l d A.
aktual-
koncepcja
t w ó r c y nie m i e r z y
a r t y s t y c z n e j wizji, z d o l n o ś c i ą d o p o b u d z a n i a tym p u n k c i e z a ś
takie
l sztywna. O k a z u j e
wiele wnosi d o
Czy
najbardziej
ź r ó d e ł t w ó r c z e j Inspiracji, Intelektualnych
jakkolwiek
w y s t a r c z a do pełnej j e g o przecież
są
świetle tych u w a g
Jawi s i ę Jako zbyt s c h e m a t y c z n a
1 zapośrednlczeń,
jednakową
w formie a r t y s t y c z n e j .
Idei,
b a d a n i e kulturowej d y f u z j i
w oparciu o p i s m a teoretyków I artystów m n i e j s z e g o formatu.
taki, p o w i a d a on. Jest ugruntowany w p r z e ś w i a d c z e n i u ,
że
Cel
badania
h i s t o r y c z n e p o s l a d ą j ą s a m o i s t n ą wartość l ż e s ą one n i e z a l e ż n e od 14 w s p ó ł c z e s n y c h "punktów widzenia". T y m c z a s e m z a ś , j e g o zdaniem.
12
-
108
-
obiektywny o p i s h i s t o r y c z n y nie jest możliwy l L o v e j o y łudzi s ą d z i , iż w s w o i c h p r a c a c h t a k ą o b i e k t y w n o ś ć Najpoważniejsze
j e d n a k zarzuty, j a k i e
cji historii idei, d o t y c z y ł y kwestii
wysunięto
ności
procesami
odwoływania
się
ład, ż e
że
okoliczności,
także
z
niach
uwzględnieniem
wymóg
uwarunkowań
warsztatu
LoveJaya
jego konsekwencji , . . 1? idei. Tak
n«
acza-
wiecznej
mąd-
i Jako taki
szerokiego
sam wątek
wachla-
podkreśla
kontekstu h i s t o r y c z n e g o
sta-
historyka,16
w prowadzonych
przez
siebie
bada-
z w i ą z a n e Jest, c o p o d k r e ś l a j ą
teorią przyczynowoćcl,
o p i e r a się n a p r z e k o n a n i u
Prze-
przyk-
okoliczności 151 merytorycznych.
Idei c z y
możliwości
uwzględnienie
zewnętrznych
sdorff l Mink, z j e g o
możkoniecz-
się
utwór jest tekstem historycznym
Kvastad, dla którego -Pomijanie p r z e z
bez
zewnętrznych.
do poważnych błędów
w jakich został napisany. T e n
nowi elementarny
Lo-
myśli
w studiowanych d z i e ł a c h istnieją j a k i e ś
każdy
powinien być b a d a n y rza
okoliczności
elementy, c z y to w formie u n i w e r s a l n y c h
rości. Tymczasem
koncep-
w i e l u autorów. Qentln S k l n n e r u w a ż a n a
może prowadzić
Z a k ł a d a o n a bowiem, sowe
w obszarze
a n a l i z a d z i e j ó w myśli, w której nie u w z g l ę d n i a
zewnętrznych,
wobec
jej wewnętrznych przekształceń,
d o Jakichkolwiek
k o n a n i e to z a a t a k o w a ł o
jeśli
w y j a ś n i e n i a zmian i r u c h u idei.
veJoy, Jak wiadomo, twierdził, ż e k a ż d ą zmianę n a wytłumaczyć
się,
osiągnął.
o racjonalnym
przyjęciu założenia
T e o r i a ta. Ich
charakterze
człowieka,
o l o g i c z n e j naturze
oto p r z e d s t a w i a j ą s i ę z a s a d n i c z e
zastrzeżenia
jakie p r z e z filozofów I historyków amerykańskich
Bred-
zdaniem, a
w
ruchu
I zarzuty,
zostały wysunięte
w
s t o s u n k u d o L o v e j o y o w s l c l e j k o n c e p c j i 1 p r o g r a m u historii Idei. I c h lizę r o z p o c z n ę W
od p r o b l e m u
unlt-ldeas,
koncepcji metodologicznej L o v e j o y a
klasa zjawisk odgrywa.
autora T h e
mentów w s z e l k i c h
w historii myśli. S ą
w p ł y w n a Ich k s z t a ł t l c h a r a k t e r . B ę d ą c namicznymi
one
która p o s i a d a czynnikami
I zbadanie
stanowi
warunek
m u ł o w a n y c h p o w y ż e j z a r z u t ó w w y n i k a Jednak w y r a ź n i e , ż e nia pokładanych
w nim
nadziel.
oraz, c c
rzecz
dy-
Intelektual-
konieczny do
głęb-
s z e g o l p e ł n i e j s z e g o p o z n a n i a n a s z e j p r z e s z ł o ś c i kulturowej. Z e skle pojęcie unlt-ldeas jest błędne
ele-
decydujący
z Istoty s w e j
stymulują r o z w ó j w s z y s t k i c h d z i e d z i n kultury
1
bowiem,
G r e a t C h a i n of B e i n g , tą k l a s ą p o d s t a w o w y c h
struktur t e o r e t y c z n y c h ,
nej. Ich rozpoznanie
ona
historii Idei, I c h w y j ą t k o w y status z w l ą z a -
n y j e s t z f u n k c j ą , j a k ą p e ł n i ą one zdaniem
o k r e ś l a n a tym p o j ę c i e m
Jak wiadomo, rolę fundamentalnej Stanowi
z a s a d n i c z y przedmiot b a d a ń
ana-
sfor-
Lovejoyow-
oczywista,
nie
speł-
-
109
-
P o d e j m u j ą c problem metodologicznego zauważyć
przede
statusu
G r e a t Chain of B e i n g , j e d y n e g o
Wprowadzenia do
w y ł ą c z n i e l e g o , jakie
u n l t - i d e a s w y s t ę p u j ą n a j c z ę ś c i e j , c o czyni p r a w o m o c n ą
zasadność
rodzi ona
g u j ą c metodotoglczną z a s a d n o ś ć
który
unlt-ideas, p o d k r e ś l a z a r a z e m
nad "motywami dialektycznymi", " z a ł o ż e n i a m i
tej kategorii
strukturalne, Jakkolwiek k ł o p o t l i w e , n i e jest j e d n a k
1 zasadności.
sprawdzianem
Spostrzeżenie
jednak powyższego
to, s k ą d i n ą d
słuszne,
w l a on p o j ę c i e unlt-ideas, l e c z wśród
nich p r z e d e
nie
Great
rozwiązałoby przedmiotem
z a s t o s o w a n i a postulowanej p r z e z
Adwersa-
deklaro-
studiów. N i e j e s t nim bowiem,
u przy-
najmniej nie na kartach c a ł e g o d z i e ł a . I d e a W i e l k i e g o Ł a ń c u c h a l e c z t r z y t w o r z ą c e j ą z a s a d y . Jest to r ó ż n i c a Istotna. K a ż d a zasad pełni -
n a w i a s e m mówiąc o d g r y w a ł a bowiem
e k s p o n o w a n ą n a j b a r d z i e j jest tam
mtać z f u n k c j ą o w e j centralnej idei. I tak, p r z y k ł a d o w o , pełni, nie z a ś Idei Ł a ń c u c h a Bytu. Z a
słuszne
s t r z e ż e n i e B r e d s d o r f f a , który o w ą n i e s p ó j n o ś ć P o drugie i n a j w a ż n i e j s z e w głównym
Bytu,
z tych zasado
rolę, której ż a d n ą m i a r ą nie można
i d e e n o w o ż y t n e j kosmografii zostały uformowane pod
udo-
bezzasadne.
z w r a c a u w a g ę fakt n i e s p ó j n o ś c i między
wanym a faktycznym przedmiotem
kątetn
niego metodologii
w a d n i a j e j fiasko. N i e s t e t y Ich z e s t r z e ż e n i o nie s ą P o pierwsze,
otut-.-
historyczno-filozofic^iiii,
Chain of B e i n g .
r z e L o v e j o y a u w a ż a j ą bowiem, ż e p r a c a ta r o z p a t r y w a n a p o d praktycznego
t,ą
przydatności
L o v e j o y a , w których
włośnie p r a c e
wszystkim T h e
wystarczają-
p o p r o s t u w tyrn, ż e
krytyki nie s ą bynajmniej teksty t e o r e t y c z n e
za-
zróżnico-
teksty, k t ó r e
Ich metodologicznej
problemu. R z e c z
klasyfi-
wprawdzie
z j a w i s k , Ich ogromne
cym argumentem do Ich o d r z u c e n i a . Istnieją p r z e c i e ż n i e j a k o praktycznym
ne-
metodologicznymi"
k a c j i L o v e j o y a rodzajami Idei elementarnych. M o ż n a by Iż n i e o k r e ś l o n o ś ć
w
potr&fbę
c z y "patosami metafizycznymi", a więc n a j b a r d z i e j typowymi w uważyć,
Roz-
nieporozu-
mienia. Dowodem tego Jest cytowany tutaj artykuł K v a s t o d a ,
a
ich
statusu unit-ideas nie ułatwia także n a k r e ś l o n a
owym t e k ś c i e ich typologia. W r ę c z p r z e c i w n i e ,
wanie
pitypy
o r a z w y j a ś n i a n a czym p o l e g a Ich f u n k c j a kulturotwórcza.
s t r z y g n i ę c i a kwestii
badań
TIi^
z r e s z t ą tekstu, w którym L o v e j u y
na ten temat s z e r z e j , dowiadujemy się
badania
iu»l«<ży
wszystkim, Iż p o j ę c i e to nie z o s t a ł o j a s n o I p r e c y -
z y j n i e zdefiniowane w k o n c e p c j i L o y e j o y a . Z sał
unlt-ldoua
utożs
zasadnicze
wpływem
więc należy
zasady
uznać
spo-
dziele Lovejoya jego
kry-
akcentuje.
t y c y o d n a j d u j ą Inną p o w a ż n ą trudność. Z w r a c a j ą na nią u w a g ę a.? t r z e j a u t o r z y : Hintikka, B r e d s d o r f f i Mlnk. Otóż t w i e r d z ą oni, ż e
priced-
-
miotom
badoń
zeepcty nej
idei.
historii.
wencji wagę
l i O V e j o y B nie Samo
Są
w
Chain
of B e i n g
charakterze
gi c z . n y c h toż
to
sem
W
stwierdziłem,
zachodzące
w
wydobywania w
że
momencie,
takim
z
owo
bowiem
ktedy
właśnie
d o jej p o j ę c i a
cały
daje
nianych
czas
"rozwoju" zatem
charakter
się
rolę
wehikułu,
cego
owe
idee.
czy
kowana
ich r o z w o j o w i
rodzaju
proces.
J e s t to
każdym
okresie
rozwoju
dzie
wydobędzie dziejów
mydli
jest naturalnie
wiemy,
do
są
zawarte były
a r e n i e myśli że
lo-
zasada
w
pełni
to
niej
Jako
idea wnosi
przez
identyczności
wysunięty kilku
pytanie
został
i
wobec
o relację między
leploj -
do
uwagą,
proeta. w
ich
j a k a w tym
kontekstu
pasa
podstawowa. Idea
filozoficznej znaleźć
filozoficznej. Nie b e z
przenosząpodporząd-
tego
samego
musi p o p r o s t u kogoś,
w ł a ś c i w ą implikację. C i ą g osób
wzglę-
historia
to l
również
myśli
Jaką
intelektualnego,
logiczny,
sprawa
rozwoju.
że
transmisyjnego -
charakter
prawomocności
pierw-
logicznoś-
wydaje się
jest stwierdzenie,
swoj^Y t w ó r c z o ś c i ą
plan
kontekst historyczny.
Pierwszą
wyłącznie
wspom-
metody
to s t r o n ą a k t y w n ą
nich
nią
tożsamoś-
przez
problemów. N a
sprawa
niezmienne,
owego
tak
proce-
filozoficznej.
pełni, z a c h o w y w a n i e rozwoju,
oczywisty,
kierunek
uzasadnienia
pojęciami
konsekwencji. Oznacza
pozoru
majc\ ono
jej
me-
Great
p e ł n i Jest p o p r o s t u
h i s t o r i a musi p r e z e n t o w a ć
uosabiających je
giczności
Z
mo£o
Ponieważ
są
całokształtu Lovejoyowskiej
wszystkim
tutaj, p r z y p o m n ę ,
pełni
po-
treści.
jeszcze
historią.
sposób
w The
tam z a s a d y
na
z a r z u t u , jaki
zev»nętrzny
w
swoją
i statycznym". Historia nie
zasady
p r z y p i s u j e mu L o v e j o y ?
naauwa
etapie
ona
logicznego
unit-ideas
musi b y ć
rolę
a
żad-
konsek-
naturą r o z w o j u kategorii
konsekwencje
Zbadanie
się p r z e d e jeśli
ograniczona
oraz
z
nowych
rozstrzygnięcia
l Ich r u c h u
Oto b o w i e m
nym
zaś
to n o w y c h
czy
żadnych
do
względu na
zastosowana
można powiedzieć,
swojego
w
Lovejoyowską koncepcję
ona
analizowane
"niezmiennym
wyżej autorów.
wysuwa
c i ą Idei
coraz
zatem p o d s t a w ę
w y m a g a jednak
dzie
została
p o j a w i ł a się
sensie
a
z m i a n y p o l e g a j ą n a r u c h u Implikacji, l
Implikacje
A historyczny przez
szy
rozdziale
że
nich
elementarna jest bytom
ci,
Z a r z u t ten z e
Zgodnie
niej
szersze
l statycznymi,
wyjllridra u Ł o v e J o y n . R o z w ó j z a s a d y
jednakże, już
w jakiej
logicznym.
pewne
rozpatrzenia.
w poprzednim
takiej postaci,
lecz
nie p o s i a d a j ą bowiem, i c h z d a n i e m , niezmiennymi
w y m a g a tutaj w n i k l i w s z e g o
tody o
unlt-ldeas
ahi s t o r y c z n y m l .
Omawiając
-
s ą tom u n l t - l d e a s ,
one "bytami"
całkowicie
lio
daje
kto n a
owych właśnie
znaczenia Zmierza
w da-
implikacji obraz
w tym
wzglę-
on bowiem,
temporallzmu. L o v e j o y o w l
lojak za-
-
leży
więc przede
111
-
wszystkim na tym, b y w y k a z a ć ,
l o z o f i a stanowi l o g i c z n ą k o n s e k w e n c j ę
że jego własna
fi-
tego nurtu w d z i e j a c h myśli fi-
l o z o f i c z n e j , który z w i ą z a n y b y ł z pytaniem
o możliwość
zbudowania
r a c j o n a l n e j koncepcji świata. / Logiczny charakter kreślonego p r z e z f i l o z o f i c z n e j nie o z n a c z a jednak, iż p r o c e s bardzo
L»ovejoya r o z w o j u myśli ó w jest prostolinijny.
on o b r a z
w p o j ę c i u z a s a d y pełni
Implikacje nie u k ł a d a j ą się w Jakąś p r o s t ą
w e n c j ę , C o więcej, m o ż n a b y p o w i e d z i e ć ,
zagmatwany.
Iż nie w a r u n k u j ą
w z a j e m n i e . S ą j a k b y niezależnymi
od
k o mówiąc, ma p o w a ż n e
w utrzymaniu
trudności
Zawarte
Wręcz
przeciwnie, przedstawia
bowiem
się'one
s i e b i e momentami. L o v e j o y , wewnętrznej
Rzeczywistość
r z u c o n e m u na nią a p r i o r y c z n e m u j ą może b y ć chociażby
kulturowa
s y t u a c j a z a s a d y pełni
afirmacja implikowała bowiem
jako przyczynę
czy
C h a i n of Being, był w ó w c z a s tak p r z e m o ż n y ,
s z a logice
stworzenie ś w i a t a że
zdominował
z Akwinu, p r z y c z y n i a j ą c
z a s a d y pełni, a tym samym usytuowanie
w tym samym nurcie,
nurcie,
w którym mieści
kę. Anton C. P e g l s
w którym mieści
się Platon i Plotyn
w książce
Saint T h o m a s
go
rzeczy
z
myślenie się
zaraToma-
konieczności
w tym
spowodowało
samym
ostrą
ond the G r e e k s
a n a l i z y p o g l ą d ó w ś w . T o m a s z a w kwestii
było
Great
w j e g o filozofii. P r z y p o r z ą d k o w a n i e
rzeczy
stawie
utrzymuje
c z y k o n i e c z n o ś c i . Jej wpływ, zdaniem autora T h e
d o p o w s t a n i a rozłamu
kryty-
na
pod-
wolnej woli l d e t e r -
minizmu w stosunku d o p o g l ą d ó w Platona, A r y s t o t e l e s a i P l o t y n a wodzi, ż e L o v e j o y o w s k a
interpretacja filozofii n a j w y b i t n i e j s z e g o
ciela średniowiecza jest całkowicie błędna. T o m a s z
różnił się
bowiem Boga
s t w ó r c y , p o d c z a s g d y oni j e j nte p o s i a d a l i . N i e j e s t t a k ż e
dą, twierdzi P e g l s ,
b y z a s a d a pełni
odgrywała
do-
myśli-
od s w o i c h g r e c k i c h p o p r z e d n i k ó w tym, ż e p o s i a d a ł k o n c e p c j ę jako
jej
wykluczała
c e n t r a l n e g o konfliktu t e o r e t y c z -
n e g o t e g o okresu, a mianowicie problemu,
zem
Mimo
zewnętrznych -
determlnlzm l
s t w o r z e n i a ś w i a t a akt b o s k i e j woli - L o v e j o y
tak w y b i t n e g o f i l o z o f a Jak T o m a s z
na-
ilustrac-
w średniowieczu.
kosmiczny
tż to o n a w ł a ś n i e s t a n o w i ł a z a r z e w i e aktem woli
opór
Znakomitą tego
n a d z w y c z a j n i e s p r z y j a j ą c y c h d l a niej o k o l i c z n o ś c i pełna
"materia-
stawia po prostu
schematowi.
krót-
spójności
s w o j e g o opisu. S y t u a c j ę tę, moim zdaniem, p o w o d u j e o p o r n o ś ć łu h i s t o r y c z n e g o " .
sek-
praw-
w myśli T o m a s z a
rolę
dominującą.18 M o ż n a b y naturalnie p r z y t o c z y ć opracowań,
których a u t o r z y
tutaj j e s z c z e
kilka
z a r z u c a j ą Lovejoyowł błędy
cji z a s a d y pełni, c o z d a j e się j e d n o z n a c z n i e
Innych
w opisie
potwierdzać,
że
za
funkcenę
-
112
-
z a c h o w a n i a l o g i c z n e g o charakteru a n a l i z o w a n e g o p r o c e s u ca
on
'akty, h l s t o r y c z n o f l l o z o f i c z n e ,
podstawę
do p r z y p u s z c z e n i a ,
że The
Sytuacja
ta
zniekształ-
daje
Bredsdorffowl
G r e a t Chain of Being
stanowi
znakomitą Ilustrację mechanizmu myślenia ideologicznego. Jest to strzeżenie dość porządkowuje
spo-
trafne nie tylko dlatego, ż e L o v e j o y r z e c z y w i ś c i e
opis dowiedzeniu
pod-
z g ó r y p r z y j ę t e j i p r a w d z i w e j w Jego
mniemaniu filozofii, l e c z t a k ż e dlatego, ż e filozofia ta jest z a r a z e m orią " p o ż ą d a n y c h
wartości". Temporalizm
bowiem, o czym n a l e ż y
miętać, to nie tylko ontologla l d u a l i s t y c z n a "racjonalistyczna" wierzy że
w moc l u d z k i e g o
człowiek
wytyczgłęboko dowieść, uciekania
innego absolutu, j
G r e a t Chain of B e i n g nie można pominąć
tego, ż e d o w o d z ą c zarazem
że podstawową
rozumu. L o v e j o y
zrozumienia świata, b e z potrzeby
czy jakiegoś
Analizując The pragnie
są zasady
intelektu, toteż filozofią s w ą pragnie
z d o l n y jest d o
się d o pomocy B o g a
czeniem
epistemologia, to także
a k s j o l o g i o , to p r z e k o n a n i e ,
ną ludzkich działań 1 z a c h o w a ń
historycznej prawomocności
uzasadnić
prawdziwość
mil-
temporallzmu
z w i ą z a n e j z nim struktury
w a r t o ś c i . Jest to n i e z w y k l e Istotna kwestio. W p r o w a d z a do r o z w a ż a ń nad metodologiczną
ona bowiem
w a r t o ś c i ą unit-ideas zupełnie
nowy
p r o b l e m , a mianowicie k w e s t i ę ich uwikłania a k s j o l o g i c z n e g o . N i e g a b o w i e m n a j m n i e j s z e j wątpliwości, ż e cha Bytu
z badaniami nad Ideą
bardziej prawdziwa
w myśli Platona teorii wartości
w s z e l k i m kategoriom
czy
pragnący
też
dążeniu
ta,
jego
do osiągnięcia
której
wypełnienia Bóg
pozaczasowy,
l u d z k i e g o myślenia i działania, jal^o byt któ-
r y p r a g n i e , b y ż y c i e ludzkie p o l e g a ł o na p l a c j i , ustawicznym
Ideałem
świata
ekstatycznej kontem-
zawartej
jest
Bóg
stworzeniami
w nim
dobroci
wszelkich
możliwych
człowieka
doskonałości
I
"partnerem"
wiąc j e s z c z e
i n a c z e j , j e s t to pytanie o to, c z y najistotniejsze
czyniący
ż y c i a l u d z k i e g o tkwią p o z a
go
da
się Jednoznacznie
uczestnictwa w
procesie
idzie
ro-
jego
kreacji.
Mó-
wartości
c z y też istnieją one w ś w i e c i e
ziemskim "tu l teraz". L o v e j o y , jak wiemy, i wyraźnie
bytu opowia-
z a d r u g ą z tych teorii.
Jak to się m a j e d n a k ż e d o b a d a n y c h p r z e z Jeśli
w
światem empirycznym - Jak ma to m i e j s c e
w filozofii P l a t o n a I A u g u s t y n a w naszym
do
doskona-
I miłości,
dopuszczający
realnego,
jest
w a r t o ś ć l u d z k i e g o istnienia upatruje w k o n -
c e p c j i a b s o l u t u p o j m o w a n e g o j a k o byt s a m o w y s t a r c z a l n y ,
dzajów,
Łańcu-
w ś w i e t l e s w o j e j d o t y c h c z a s o w e j historii. C z y Jest
n i ą ta, która z a s a d n i c z ą
łości,
ule-
LoveJoy ł ą c z y n a d z i e j ę na r o z s t r z y g n i ę c i e pytania o to,
która z dwóch zapoczątkowanych
obcy
tepa-
o najbardziej ogólną perspektywę,
niego
unit-ideas?
to w y g l ą d a ona
następu-
-
j o y musi ionego Jak
wykazać,
wiadomo,
jako
Iż
stanowi
w Th© Orreot O h o l n zakończył
orię
uosabiała
upadkiem
pierwszą
w a r t o ś c i . Jest to r z e c z Niezmiernie
petie
wałki
pozwala
Chain
aksjologiczny
plikowaną przez t u r y Jest w i a r a
pełni
w całkowicie
f u n k c j o n u j e Jako s a m o i s t n y on w
różnego
rodzaju
w
wartości
c a ł e j gamie r e a k c j i
emocjonalnych,
Znakomitym p r z y k ł a d e m może
być
temporalizacjl
wiemy,
dokonał
łamaniem
się
się
Idei
niezmiennego
wieceniowego był
I statystycznego
światów kiego są
optymizmu, lormy,
przekonanie, zakładało
nie mogą z o s l a ć
niezbędnymi
świata.
ani
-posia-
pierwszej wyraża między
t>. !:..:,
artykułuje
spotykało
się
owa
fazach
w płaszczyźnie
sl-śf
kugo •
się
Bytu. P r o c e s i był
on
ów,
jak
spowodowany
rzeczy"
wszechmoc
i moralnymi
zniesione
pierwsze i
wizji r z e c z y w i s t o ś c i ,
schematu we
wymiaru
w której p r z e d s t a w i a
oraz
za-
"absolut-
będącej
rozumu. U p a d e k się
owa z
Zło,
cierpienie,
ani p r z e z w y c i ę ż o n e ,
u t r z y m a n i a harmonii
i
jego oś-
wiara,
konsekwencjami,
Olo
możliwych
Istnieje w ś w i e c i e
nieuniknionym.
elementami d o
struk-
działanie
samoistną f u n k c j ę
w, XVIII
oczywisty, ż e
czymś
tej
rzeczywistości
Istniejący świat jest najlepszym
w sposób
Idul war-
w y j s c 1;> % Im-
podstawą
w której a r t y k u ł o w a ł a
negatywnymi
że
rodzaju zła jest
Istnieć,
wiary
ruchu
rozumianą
zachodzą
Łańcucha
racjonalistycznej
spowodowany jego
bowiem
opisu,
Wielkiego
aksjologiczną konsekwencją
-
2 Jakimi
r u c h u idei
w drugiej połowie
w pełni
siebie
czyni
twórców.
ta f a z a L o v e j o y o w s k l e g o
proces
przez
subiektywnej,
ilustrującym
a k s j o l o g i c z n e g o Jako c z y n n i k a
Great
w poszczególnych
strony p o s z c z e g ó l n y c h
wy-
wymiar T h e
płaszczaźnie
drugiej, b a r d z i e j
pola
normatywnego
w punkcie
Jakie
(napery-
i w
charakter
oddziaływaniach,
płaszczyźnie
d a pełni z e
perspektywa
rozwoju^łdel. Jego
W
komentarzy.
historyczne
~ szeroko
już
że te-
l/ovejoyu
wymiar p o l e g a
wartości
racjonalny czynnik
s t r u k t u r ą a Innymi teoriami procesu. W
element
strukturą
charakter.
ów
do badanego
W a r s t w a ta z w i ą z a n a
zasadę
to z n a c z /,
tej p e r s p e k t y w y -
aksjologiczny
Jako Jego n o w y
dwupłaszczyznowy
się
na dostrzeżenie
Otóż
of B e i n g p o l e g a n a tym, ż e wprowadza -
I ważność
czym j e d n a k ż e
s i ę Jego d o n i o s ł o ś ć ?
LoveJoy stwę
ona
tiyiu
wymaga żadnych
okazuje
niesów,
Łańcucha
której z a s a d n i c z ą t r e ś c i ą s ą
o b y d w u teorii. D o n i o s ł o ś ć
caioyu
procos
l krytykowaną przez
i n t e r e s u j ą c a natomiast
g ł ó w n i e n a tym, i ż
zawiera
nie
Ponioważ
idei W i e l k i e g o
o c z y w i s t a I nie
miaru p o j ę c i a unit-ideas. N a
on
logie:unii k u i i b e k w e i i c j ę
ono
of B e i n g p r o c e s u ,
się
z w i j m y Ją s z c z e g ó ł o w ą )
da
-
skrajnie r a c j o n a l i s t y c z n e g o modelu r z e c z y w i s t o ś c i ,
ta w ł a ś n i e i d e a
ga
113
wszelaból
muszą
ponieważ
doskonałości
-
intern,
Optymizm ną z o c l i o w o n i a religii
doskonałości
na l e p s z ą
przyszłość, Było
koncekwencji naturalnie się
Jego efektem b y ł o lającej
spod
się
c e j mu s z a n s ę
nieograniczonej
niekończącego
się
leksjl nad
zasadami
Jak
więc
ya procesie łem r u c h u nie d o
procesu pełni
widać,
odgrywa
idei,
alnych,
lecz
myśli tę
również
warstwę
j a c h myśli
walkę
c z y poetów.
w
bo
lub
w ogóle
czych.
konsekwencją ocen. P o resuje
przez
Zarzut Taylora
wiem z a p r a w d ę ,
negowania
pierwsze,
w zasadzie
drugo-
spektywie nie z a ś
dociekań
To
nad
w danej
epoco
sprowadza
Jako ref-
stanowi
Chain
of
Taylora
wyłącz-
intelekto> tutaj
się
przez
zawiera
z
prac
w
że
Jeden
pewne
się
można
jedno.
Po
wydaje
idei, p o d drugie,
się
być
intelekt*uilnym formatu było
oceny
badaw-
uznać
są
potrzeba
w
per-
oni p r z e c i e ż ,
źródłem
najbardziej popularne
jedy-
tworzył
autorów
zrozumiała
tłem e p o k i . T o
najbogatszym
inte-
on
wpływem badania
całkowicie
nie
Pragnie
których
bo-
był
kryteriów
h i s t o r y k a Idei dzieło.
sła-
konsek-
standardów
obowiązujących
Lovejoya jako
estetycznej
dzie-
autorów
okazuje
trafny. Nie
Lovejoya
na
pisarzy
niewątpliwie
współczesnych
zupełnie
źród-
Being.
metodologii
zdaniem
Lovejo-
się
dla twórczości
cytaty p o c h o d z ą
co
zasadniczych
twórcy wielkiego
o tym, c o
Great
owe
przez istotnym
w której t o c z ą c a
inspiracji
z Ich d z i e ł
The
jest
dlatego,
i trzeciorzędnych
wyzwai dają-
p o s t u l a t b a d a n i a " l i t e r a c k i e j miernoty"
problem
Inny p i s a r z .
opisu,
źródło
Lcejoya
nie
jakoby
nie z r e k o n s t r u o w a n i a ten c z y
źe
on b a r d z o
subiektywnych. Mam
i t e n punkt j e g o
nieznanych,
wencją odrzucenia
-
ludzkiego
dominujących tendencji
odczuć
cytatów
walorów
w tym,
rozumu
w analizowanym Jest
Jego f u n k c j a nie obrębie
sferze
Niemniej j e d n a k trudności. I^zecz
że w
stanowi
Bogactwo
z najistotniejszych
LoveJoy
zatem Jako k o n s e k w e n c j a
20
wartości
Loyejoyo wskiego idei
praw
właś-
oczywiste".19
r o d z a j u eschatologii,
się
niebagatelną.
zmian
w pełni
w
tych
ciągłości".
zwłaszcza,
generowania
one
się
a
spowodować
pisze
sampkreacji. " W i z j a losu
obszar
rolę
nim -
zniewalających
pojawiła
i
się
nowego
dominacji
doskonalenia
Dostrzeżenie
Za-
nadzieję
i stagnacji,
implikacji m u s i a ł o
stały
doktry-
człowiekowi
możliwość
przeciwko
z
tradycyjnej
refleksja moralna.
pasywizmu
l degradacji.
tylko
pojawienie
człowieka
z góry
"Bunt
widzenia
odbierało
aksjologicznych
akoro
jednoznaczny
punktu
negatywna
życiowego
przeciwną,
nieunikniony,
z
świata
zepsucia
rodzaju
reakcję
również
źródłem
moralnego
nie d w o j a k i e g o
l/ovejoy, b y ł
wykluczało
więc
-
negatywnemu
Istniejącego
1 postępu.
stał
kunkludtdn
złra. T e m u
wnlorjcowi t o w a r z y s z y ł a
łożeni e
114
i
informacji
powszednie.
a
-
Tak
wyglądałaby
rzecz
z prac
G r e a t Chain
się
ogólnometodologicznej. odwoływanie
p o m n i e j s z o n y c h autorów Jest w k o m p o n o w a n e
tła epoki
że
nie stanowi w tym p r z y p a d k u
cytatów
w przewodni
zamysł
rekonstrukcja
Intelektualnego
c e l u samoistnego.
Służy
jeden
ona
zjawiskiem.
tego, c o p o w i e d z i a ł e m dotychczas,
nasuwa
wniosek. Przedstawiona l zastosowana p r z e z
się
nieodparcie
Lovejoya w
The
G r e a t C h a i n of B e i n g metoda analityczna p o k a z a ł a . Iż w k o n c e p c j i storii zać
idei tkwią p o w a ż n e na
trudności. P r z e d e
s ą one elementarnymi
wska-
jednej
czynnikami
strony
B tym ig-
łującymi rozwojem myśli filozoficznej, z d r u g i e j z a ś p o k a z u j e , ż e W
to z n a c z y byty l o g i c z n e -
tym samym tekście d o w o d z i
same nie p o s i a d a j ą w ł a s n e j
on także, ż e
w warstwie
m o ż n a mówić o dynamizującym c h a r a k t e r z e n a k Jest j u ż
sprzeczne
przedmiotem p r o w a d z o n y c h tecz p e w n e W
szersze
więc n a l e ż y
aksjologicznej
przypisywanym
stwierdzić,
Jest o n a k o n s e k w e n c j ą w ł ą c z e n i a p r z e z
unit-ideas,
stosowane
"sił"
rozumie
on n a w ł a s n y
on w k a t e g o r i a c h z w i ą z a n y c h
w terminach systemu użytek, z a ś z naszymi
Istnieje historia idei, z a ś
o k r e ś l a i d e e w taki s p o s ó b , S p r a w i a to, ż e g ł ó w n e badań
są
prostu żadnego bec
B k ą doktrynę
co
doktryna ogóle.
przedmiotu
metodę ich a n a l i z y . N i e p o s i a d a j ą o n e
metodologicznego
nich I p r a w d z i w i e
przyrod-
elementów
ż e nie m o g ą one mleć historii w
w ł a s n o ś c i p o j ę c i a u n i t - i d e a s jako
określone p r z e z
poję-
odczuciami
doktryna
jakie
koncepcję
d o n a t u r y myśli I u c z u c i a . Efektem tego z e s p o l e n i a jest to, ż e sił w y j a ś n i a , d l a c z e g o
Lo-
w tych k a t e g o r i a c h t e o r e t y c z n y c h ,
s ą do o p i s u r z e c z y f i z y c z n y c h ,
a który z a a d o p t o w a ł
me-
pojęcie unit-ideas
c i o w e g o , który r o z w i j a ! s i ę jako s p o s ó b m y ś l e n i a w n a u k a c h niczych,
Minka
L o v e j o y a w Jeden system
doktryn. Oto bowiem
v e j o y pojmuje - j e g o zdaniem -
jed-
kate-
Idei.
czym jednak tkwią ź r ó d ł a tej s p r z e c z n o ś c i ? Zdaniem
todologiczny dwóch różnych
co
tej
iż faktycznym
p r z e z L o v e j o y a b a d a ń nie s ą
zespoły czy kompleksy
jako
historii.
idei elementarnych,
z pierwotnym s e n s e m
gorii z j a w i s k . W k o n s e k w e n c j i
hi-
wszystkim z a ś n a l e ż y
"Sprzeczność, Jaka tkwi w rozumieniu unit-ideas. Z
b o w i e m ŁoveJoy d e k l a r u j e , ż e takie -
lo-
czytelnika
ż e t o c z ą c y s i ę w d z i e j a c h , a u o s a b i a j ą c y Ją p r o c e s
b y ł Intelektualnie i e p o k o w o dominującym Z
ją
się do
r o z w o j u idei Ł a ń c u c h a Bytu. M a p o p r o s t u utwierdzić
w przekonaniu,
Nieco
ona w momencie, k i e d y o d n i e s i e m y
of Delng, Tutaj bowiem
f i l o z o f i c z n y . M o ż n a także p o w i e d z i e ć , gice
-
w perspektywie
I n a c z e j Jednak p r e z e n t u j e do T h e
115
sensu
poza
h i s t o r y c z n y c h idei. Jeśli
sił, to Mink p i s z a
po
zmianą z e w n ę t r z n y c h idzie z a ś
wo-
o Lovejoyow-
o niej n a s t ę p u j ą c o : "Jest o n a n a
wskroś
-
dialektyczna, wyniki
są
aczkolwiek
historycznie
116
-
jest to dtalektyka b e z
zrozumiale,
chociaż
praw, dialektyka,
teoretycznie
P r z e d s t a w i o n a p o w y ż e j d i a g n o z a M i n k a jest w g r u n c i e słuszna, cie
chociaż
pojmować
oczywiste
unlt-ideas
wtedy,
analitycznej, co Jest s w o i s t e g o kiego
nte j e s t o n a kompletna. LoveJoy z d a j e kiedy
n a s p o s ó b mechanistyczny.
sugeruje
obiektywne
ną będzie
można
k i e g o Jednak nie
kryterium,
sposób
historyk
"realnie
celem
żadnej
unit-ideas
idei ma d o k o n a ć w gruncie
jako
na ten temat
typów tego r o d z a j u
ro-
ucieka
zjawisk,
c a ł e j ich k l a s y . W
rozłożenia badanego
jaki
systemu
r z e c z y nie wie, czym
o tyle,
byłaby
oczywiście
o Ile s ł u ż y jakiemuś
one
są?
czynników
d z i a ł a j ą c y c h idei". T o jednak,
I działające",
że
owe
myśli",
zjawiska
nie n a l e ż y do ich natury. " M o t y w
metodologiczne"
siły s p r a w c z e j . M o ż e w perspektywie
posiada
negatywna.
celowi. D l a L
tym j e s t o d k r y c i e " o p e r a t y w n y c h
czy "założenie
miemy g o
ta-
I przyjąć, z konieczności rzeczy, dość T to m o ż n a b y z a p y t a ć , c z y a n a l i z a struktur m y ś l o -
i efektywnie
"operatywne"
Intelektual-
Kryterium
s k ł a d a j ą c y c h s i ę n a nią Idei elementarnych
Jest o n a s e n s o w n a
ny"
podstawowych
samoistną wartość? Odpowiedź
wiemy,
ta-
istnieje
założyć
arbitralną typologię, jakąś
składniki.
definicji, która o k r e ś l a ł a b y
skoro
nawet jednak
w y c h p o d kątem
że
o w ą mieszaninę
n a jej elementarne
w ż a d n e j m i e r z e nie w y c z e r p u j e
Idee elementarne,
Gdyby
w e d l e którego
teoretyczny
Problematyczność
L o v e j o y w swoich wypowiedziach
do w s k a z a n i a pewnych oczywiście
zatem
jak
Iż k a ż d y system
intelektualną.
chemii
ma.
N i e ma p o p r o s t u
na
niedwuznacznie,
rozdzielić
d z a j przedmiotów. co
rzeczy
rzeczywiś-
Jest to n a j b a r d z i e j
u j ę c i a p o l e g a m i ę d z y innymi n a tym, iż z a k ł a d a ono,
jakieś
się
się
s w o j ą metodę p r z y r ó w n u j e do p r o c e d u r
rodzaju mieszaniną
której
niededukownlrw"^
j a k o byt sam
dialektycz-
w s o b i e nie
stać s i ę takim d o p i e r o
są
wówczas
posiada gdy
uj-
jakiejś s z e r s z e j dynamicznej 1 dialektycznej
całości. O z n a c z a to j e d n a k , ż e p o d k r e ś l ę j e s z c z e tkwi w
samych unit-ideas,
swojej koncepcji, jak Nie
można jednak
słusznie
kiedy powiada,
wzorował
na odczuciach
przekonaniu ny b e z
uznać
że przedstawioną dotyczących
jest znacznie
głębszy
za
natury myśli. P r o b l e m właściwie
z a ł o ż e ń j e g o filozofii.
do
metody.
zadowalające jego
w niej doktrynę
i nie m o ż e b y ć
uwzględnienia podstawowych
nie
go
z a u w a ż a Mink, z a p o ś r e d n i c t w e m
w tym w z g l ę d z i e
jaśnienie,
r a z , Iż dynamizm
l e c z p o z a nimi. L o v e j o y w p r o w a d z a
sił
wyLoveJoy
w moim zrozumia-
-
117
N a wstępie n a l e ż y w y j ś ć z e
-
stwierdzenia
tego mianowicie, ż e w p o s z u k i w a n i u p r z y c z y n nie
wykracza p o z a analizowane
nie d o w ó d tego, ż e
wyłącznym
teksty. Tym
nader w a ż n e g o
r o z w o j u myśli
samym d a j e
bezsprzecz-
źródłem zmian w d z i e j a c h l u d z k i e j
f l e k s j i intelektualnej s ą " p r a w a " myślenia. P r a w a te s ą zatem z przyczynami
faktu,
L»ovejoy
zmian. W ś r ó d nich z d e c y d o w a n i e
n a plan p i e r w s z y
b i j a j ą s i ę reguły logiki, j a k o ż e c z ł o w i e k j e s t d l a L o v e j o y a wszystkim bytem rozumnym. Nic zatem d z i w n e g o , y o w s k l e j metodzie p a d a n a p o s z u k i w a n i e
re-
tożsame
iż akcent w
związków
i relacji
Lovejo-
logicznych.
Orie też tworzą z a s a d n i c z y nurt, którym p r z e b i e g a r o z w ó j myśli. wiek nie jest j e d n a k ż e
tylko istotą l o g i c z n ą . Jest on także
o p r z e b o g a t e j warstwie
uczuciowo-emocjonalnej,
ż y c i u r o l ę b a r d z o istotną. W ną, ż e
Jest j e d n a k ż e
która o d g r y w a
rzeczą
więc w przedstawionej p r z e z Lovejoya
metody z a w i e r a j ą się d w a r o d z a j e s p r a w c z y c h 1. L o g i c z n e
analiza koncepcji
ciśnienie i p r e s j a Idei, dzięki której z a w a r t e
wej, odmienność g u s t ó w
skłonności, czy
różne
rodzaje wrażliwości
Stwierdzając powyżej, że w poszukiwaniach przyczyn j e d n ą t e g o k o n s e k w e n c j ę . Idzie mianowicie
wskazać
o to, ż e
uczucio-
na
rozwoju jeszcze
utożsamia on tym
p r z y c z y n y I r a c j e myślenia. Ich i d e n t y c z n o ś ć
do paradoksów
może być
przez
temperamentu.
myśli L o v e j o y nie w y k r a c z a p o z a teksty, p r a g n ę sposobem
w
wprowadzone
wnioski.
2. Indywidualne
jednak
jego
slłi
p o j ę c i u unit-ideas implikacje d ą ż ą d o tego, b y b y ć k o g o ś jako
w
metodo-
charakterystycz-
odwołuje się do niej p r z e w a ż n i e wtedy, k i e d y z a w o d z i
l o g i c z n a . Ostatecznie
Czło-
"stworzeniem"
z w i ą z k u z tym L o v e j o y w s w o j e j
logii nie może jej z l e k c e w a ż y ć .
wy-
przede
prowadzi
w r o d z a j u tych, k t ó r y c h znakomitym
go
przykładem
wspomniany n a p o c z ą t k u n i n i e j s z e g o r o z d z i a ł u e s e j p o d
tułem T h e M e a n l n g
of Romantlcism for the Historian of I d e a s .
d o w o d z i tam - ż e p r z y p o m n ę -
iż z a s a d n i c z e
przesłanki
ideologii
na-
zistowskiej biorą s w o j e
ź r ó d ł o z filozofii romantycznej. S e d n o
jego
argumentacji o p i e r a s i ę
w tym w z g l ę d z i e
że
na p r z e ś w i a d c z e n i u ,
d o m i n u j ą c e idee myśli romantycznej, te mianowicie, które w p o j ę c i a c h : G-anze, S t r e b e n , Elgentumlichkeit w świadomości rego
trzy
wyrażają trwałą
b y ł a Ideologia niemieckiego
D o w ó d ten jest o c z y w i ś c i e f a ł s z y w y , założeniu,
że
któ-
totalitaryzmu.
albowiem o p i e r a s i ę
ź r ó d ł o myśli j e s t t o ż s a m e
się
obecność
d z i e w i ę t n a s t o w i e c z n e j ukształtowały stan u m y s ł ó w ,
efektem końcowym
błędnym
poprzez
ty-
Lovejoy
z przyczyną
r o z w o j u . R o z u m u j ą c w e d ł u g metody L o v e j o y a m o ż n a b y ł o b y b e z
na jej trudu
-
u d o r.-odnić, wości l( f«>
nóziom
ludzkiego
rozumu.
z m»kceptować.
t-eol
Nic
w kręgach
dentnego
nym
dla
za
nościami stawę
dzieł
że
zbrodnie
F-r.e o w i ą z a n e wość jego
n»go tyczy
prowadził to z n a c z y runków
w tym
By
nie
niego
jakiej
znaczeniu.
udziela w
zakresie
o
czyni
idei
pluralizm)
i bytu,
historii
bndoń
nieco
d z i e j ó w myśli, tylko
możliwości
ni© musi
się
f i l o z o f i i t e o r e t y c z n e j . WsTrak
obiektywnego
odwoływać
do
przedmiotem
inaczej.
nie
powiedzieć, ludzi,
g d y b y je
d o historii
do-
Lovejoy
zdarzeń,
poznania
teoria
drugie
j e ś l i tak m o ż n a
wyglądałaby
and
temporallzmu
zaś
mówiąc,
może,
możli-
względzie
epistemologicz-
Znaczenie
Być
plerw-
o
S t a d p 3ints
1 tezach
konkretnych
hi-
Znaczenie
reprezentacjonlstyczna
historycznych,
metodologiczna do
o pojęciu
W tym
podw
zazna-
należy
Present
myśli. N a w i a s e m
badaniem
sprzecz-
zasadniczą
on n a p y t a n i e
ogóle.
19 39 r. w a r t y k u l e
c z y " ekonomicznych.
tylko
także
na ontologlcznych- z a ł o ż e n i a c h
zajmował się
uzasadnienia
nle-
uniknąć j e d n a k ż e
m o ż n a mówić
historycznego
w
obszaru
klasycznych
ewi-
katastrofal-
owocujący
nieporozumienia,
w dwojakim
odpowiedzią, pognania
społecznych
przez do
pewnego
myśli Ł o v e j o y a
(rozłączność
Jogo k o n c e p c j a się
stanowi
k o r e s p o n c f t n c y j n o teorln p r a w d y ) . 2 2
wyłącznie
on
Ś w i a d c z y bowiem
I/ovejoya,
obiektywizmu.
charoJIcler d o ś w i a d c z e n i a ,
dualizmu
wiedzy,
że
do
Hlstory — opierają się
(czasowy
fita-
to Jest on t a k ż e
samych historyków
interpretacyjnymi,
t e z y ~ opublikowane
Past
zaś
w
ostrą
fakt, i ż d o w o d z i
romantyzmu było
metodologiczny
obiektywizmu
Jest z
obiektywnego
P o m i j a j ą c już
możli-
nie b y ł b y
t e k s t ten w z b u d z i ł
samoświadomości.
hlstoriograficznego
w odniesieniu
szczytu
hitleryzmu.
racjonalizm
tffoHos>raficznego
nikt j e d n a k
że
niemieckiego
rijsrwnianloch nad tą kwestią czyć,
uosobieniem
absurdu
historycznym,
l paradoksami
jego
czasie
I , o v e j o y o w s k i e j metodologii,
błędem
' Skrajny
-
dziwnego,
humanistycznej
skutkach
współwinnymi
Takiego
humanistów.
pielęgnowanie
w
w wwolm
zatem
ograniczenia
bezpieczny 1vm, ż e
był
118
wa-
prowadził
Ograniczenie
idei
sprawia,
historycznego
całego "bagażu"
swojej
p o z n a n i a nie
są rzeczy,
według
logiki. T e
lecz
myśli. Myśli lei
są
zaś
stałe,
to Im m y ś l e n i e w ich ne, b y
rozwijają się
powszechne
teksty,
Platona, rozdzielić
cią
K artezjusza w ".ich to c o
uj«-z«»ć r»M«~M\*v«»ią
wistością. Metoda taka,
S^by
jest
człowiek
w dziejach
i niezmienne.
czy
w
logiczne
od t e g o c o
myśleniu
i byłaby
nie p o d l e g a ł
z
ko-
podlego-
więc
wejrzeć
pseudotoglcz-
z pełną jasnością
prosta i niezawodna
swoim
stopniu
Kanta. Wystarczy
t» •->'-ć i c h (iloTnfii
zatem
reguł
W jednakowym
z
i
oczy-
pewnoś-
żadnym
deter-
-
minantom
119
-
zewnętrznym. Niestety, p o d l e g a Im i to w niebagatelnym
stop-
niu. C z y ż b y jednak Ł>oveJoy nie d o s t r z e g a ł tego? O c z y w i ś c i e ,
4©
s t r z e g a . W Reflectións on the Hlstory ol I d e a s
"unika-
j ą c m o ż l i w e g o nieporozumienia, pojęciami 'Idee*
c z y 'Intelektualny*
Implikującym jakiekolwiek nego
pisze
bowiem
niech ml wolno b ę d z i e
powiedzieć,
nie p o s ł u g u j ę s i ę tutaj w
założenie
determinowania p o g l ą d ó w ,
o jedności
zachowania
do-
czy wyłączności
czy
że
sensie
historycznego
logiczruchu
23 myśli". Parę w i e r s z y dalej stwierdza podobnie " b y ł o b y nieporozumieniem p r z y p u s z c z a ć , b y historyk intelektualny z a j m o w a ł s i ę w y ł ą c z n i e 24 historią
intelektu". Nieporozumieniem
wę p o w y ż s z e
pozaloglcznych ale
także byłoby p r z y p u s z c z a ć ,
cytaty, ż e
są
one d e k l a r a c j a m i
konkretnie
logii w i e d z y wołując sądów
się wyłącznie
zadowalająco
do z a k ł a d a n y c h
powiada,
i rozumowań
że
nie
zdaniem
wyjaśnić
przez
większość
P o t r z e b a r a c j o n a l i z a c j i zatem, n a
wyklucza
cl, którzy genezy
L o v e j o y , historiograf
Idei
od-
s i e b i e kategorii. Jeśli
czy
też
wszystkie
głównie
z treści
z
na-
naszych
racjonalizacji.
tych m i ę d z y
intelektualny " b ę d z i e
innymi racji,
myśU, nawet wtedy j e ż e l 24 i z a ł o ż e n i a tego nie b ę d z i e mógł
w
nie stwierdza
bronił hipotezy, ż e
stanowi jeden z n a j w a ż n i e j s z y c h o p e r a t y w n y c h c z y n n i k ó w
togika historii
zaakceptować
s k r a j n e j formie". Niemożliwość
charakterze ostatecznie
zaakceptowania
założenia
o wyłącznie
r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j z m u s z a L o v e j o y a do
roli c z y n n i k ó w
o Innym c h a r a k t e r z e . W s z y s t k i e
sprowadzić
d o tej kategorii
one j e d n a k
z j a w i s k , których
o k r e ś l a r a c j o n a l i s t y c z n a teoria natury ludzkiej. M ó w i ą c on skłonny j e s z c z e
rament intelektualny, osobowości
dopuścić
wrażliwość
jako m i e s z c z ą c e
wpływ
estetyczna
się
łecznym.
Społeczne,
l e n i a j a k o nie d a j ą c e
wiem d o j e g o konstrukcji stanowi to b a r d z o
istotne
się
znaczenie inaczej,
c z y innego typu
c z y polityczne
w pełni z r a c j o n a l i z o w a ć chaos
uznania dają
jeśli tempe-
cechy
w p o j ę c i u natury ludzkiej, to j e s t
ekonomiczne się
logicznym
takich c z y n n i k ó w jak
n a j w y ż s z y m stopniu niechętny uznaniu roli z j a w i s k
że
ich
socjo-
mocy tej s a m e j hipotezy jest
mniej Imperatywna niż p r a g n i e n i a . Z
jest
podsta-
ważności
s ą " r a c j o n a l i z a c j a m i " ś l e p y c h emocji i p r a g n i e ń ,
n a t u r a tych p r a g n i e ń musf p o c h o d z i ć
w jego
i
z a ś polemizuje on z M a n n h e i m o w s k ą teorią
nie s ą w stanie
wet uznalibyśmy,
za
rangi
determinantów myśli. L o v e j o y ich więc
też nie p r z y p i s u j e im z n a c z ą c e j roli. Jego
bronią -
biorąc
uznania
i zamieszanie.
ograniczenie
o charakterze
uwarunkowania wprowadzałyby
Jest r z e c z ą
Jego metodologii
w spo-
myśbo-
oczywistą, i jest
od-
powiedyialr-M? sowanie. tykom, jest
za
którzy
rzeczą
słabości jakby
powstające
bezsprzecznie
przyznać,
r>a to w l n t n i o
zadziwiającr\,
prezentowanej
że
niego
podstawnr-Ii
A jest
tanowi
idei,
przecież
zasto-
na
liczne
zdają
się
oczywiste,
przykład
kry-
jednak
wskazując
historii
typowy
o jej
tym j e g o
Skądinąd
l.ovpJoyo
koncepcji
wniosków.
w oparciu słuszność
ograniczenie.
adwersarze
przez
ostatecznych
ta w s w o i c ł i
-
interpretacyjne
katoni
wskazują
unikać
cepcja
błędy
Nnlo;-y
120
że
kon-
idealizmu
his-
toriozoficznego. Przyjęcie charakterze ra
historyczna
przez
bowiem
poznania
reguły
przez
zmienności
logiki.
Lovpjoya
Tak
filozofii
nieuchronnie
Za
w
cowym
t ę Jest o n
etapem jej
przedziale lemem tego
rodzaju
świetle
Jej h i s t o r i i ,
budowy
problemu
racjonalizm ramencie części
racjonalnej można
uformowany
badań
swej
on
niezmiennych
Joy m o ż e
obronić
charakter
ne
własności
niem
metody
zachodzą
Ich
nie
między
tylko
powoduje, wpływu czymś kiego
ie
tezę
idei
co
koncepcji
staje
ideami
czyste
autor T h e i tych
w procesie logiki.
rola
rozwoju
to t a k ż e
Chain
czynników.
ich
Słowem
wyjaśniania
Great
że
si<; d o
buduje model
historycznego.
bytów
po
z Love-
filozoficznego. analogicz-
centralnym relacji, ludzka
pragnienia, są
zada-
jakie
nurcie,
że
czy natura emocje,
konieczność
one
z
natury
wyjaśnienia tego
myśli f i l o z o f i c z n e j odbiega
L,ovejoy
tempe-
i Royce 'a
rzeczy
podkreśla
jednak
dotyczy Skrajny
taką c e n ę
logicznych
of B e i n g
Ponieważ
sprowadza
za
to. ż e
uczucia,
nie
prob-
deklarowany
poznania
jednakże,
z
w jego
a więc
w danej epoce,
tego
poglą-
idei.
konieczności
śledzenie
się
wąskim
umysłowoścl
jako
Tylko
w
jest
co
części
koń-
staje
minione
tylko
Iłowisona
ruchu. S p r a w i a się
myśli
dziejów.
i omyłek.
historii
historycznej
funkcjonującymi lecz
po
logicznych,
z
się zaś,
ż.e u n i t - i d e a s
pojęć
Świadomość
ratio,
To
idealizmu
implikuje
historycznego
Irracjonalnym,
kanonów
ciągłości
dziełach.
również
kształt
jej
zatem
związany
typie
i ahistorycznych.26
o
obrazu
błędów
i koncepcję
pierwsze,
unit-ideas
historii
jednostkowych to
po
zapis
logicznym
wpływem
rozumu,
rozwoju
porządkującą
ugruntowany
metodę
przybrały
Logiczny
jako
struktu-
własna filozofia jest
w tym, k t ó r y
chłodnym,
pod
jego
rzeczywistości.
L>ovejoya,
bezsprzecznie
Spowodował przedmiot
wizji
że
prawa
warunków
filozoficznej dokonuje
potraktować -
Jest p r z e z
dziejów. Temporalizm
mianowicie
filozoficzny
zaś
Istoty
a
że
racjonalnym
wniosku,
zdeformowania
teteologiczną.
myśli
intelektualnym
zdominował
do
wykazać,
zasadą
rozwój
do
ograniczenie
jej d o t y c h c z a s o w y c h
tutaj s w o i s t e g o dy. W
stenie
go
wyznaczona
radykalne
filozoficznej wiedzie cenę
założeni a o czysto
filozoficznego prowadzi
od
wszyst-
surowości
samouzasadniającej
się
-
Wadliwość
121
-
lej k o n c e p c j i , g ł ę b o k o tkwiąca
swoimi korzeniami
z a ł o ż e n i a c h L o v e j o y o w s k i e j filozofii, w dualizmie bytu i myśli o r a z d ą c y m t e g o k o n s e k w e n c j ą oderwaniem
c z ł o w i e k a od j e g o
i h i s t o r y c z n e g o bytu j e s t oczywista. Uniemożliwia
ona
w bę-
społecznego
L
uj-
r z e n i e c a ł e j gamy c z y n n i k ó w faktycznie s p r a w c z y c h w r o z w o j u myśli f i l o z o f i c z n e j . Z całym przekonaniem cie
m o ż n a bowiem p o w i e d z i e ć ,
że
ży-
s p o ł e c z n e c z ł o w i e k a w r ó ż n o r o d n y c h Jego formach 1 p r z e j a w a c h
nie Jest mniej Istotnym Nieuwzględnienie
zaś
czynnikiem w r o z w o j u myśli niż z a s a d y tego nieuchronnie musi p r o w a d z i ć
i d e f o r m a c j i w opisie jej d z i e j ó w .
do
rozumu.
wypaczeń
Z A K O Ń C Z E N I E
Zamykając że
swoje
ona żadnych nie
zyskała
ków
nie c h c i a ł e m
wartości.
poprzednim
wśród
z wysoką
czym
zatem
konkluzją,
oceną
w kręgach
analizą to, ż e
stosowanych historycy
czeniach,
w
i zasadność
Po
of
sposób prowadzi
trzecie
dociekaniach wych
niego
słowa,
patosem Obok
zyskała
na
wnikliwą częs-
różnych
zna-
l błędów
In-
potrzebę
idei elementarnych,
lecz jako wreszcie,
the
też
że
odgrywać
og-
analiza
traktowanych j e d n a k ż e
nie
historyczne. zwrócił
on u w a g ę
ma dostrzeganie
to p r z e j a w i a ć
bądź
historycznymi,
literackiej m o ż e
się bądź
n a znaczenie,
czynników jego
jakie w
osobowościo-
sposobu myślenia i
to w formie p r z y w i ą z a n i a
w p o s t a c i formy w y r a z u n a z y w a n e j
do
przez
metafizycznym.
tych, p r z e d s t a w i o n y c h p o w y ż e j ,
poznawczych
poprzedzony
Ilustrującym z a r ó w n o
Innego twórcy na swoistość
odczuwania. Może jakiegoś
historyków myśli
do bałaganu
o n swoimi p r a c a m i
twórczości
historycznych
tego c z y
przykładem
udowodnił
w rozumieniu
byty logiczne Po
zostać
literac-
kwestie:
Romonticisms.
j e j struktury p o d kątem jako
powinien
na-
literatury.
dla badń
takiej a n a l i z y jest e s e j L o v e j o y a p o d tytułem O n
drugie,
romną rolę
badań history-
nim p o j ę ć 1 k a t e g o r i i . Jej b r a k p o w o d u j e
c o w p r o s t y Już
Dlscriminatlon
l znaczenie
u ż y w a j ą tych s a m y c h terminów w b a r d z o
t e r p r e t a c y j n y c h . Znakomitym jak
t e o r e t y k ó w l historyków
z w r ó c i ł on u w a g ę
badawczy
posiada
amerykańskich
w s k a z u j ą tutaj n a t r z y
n a to, ż e
fakt, Iż k a ż d y p r o c e s
nie
kultury l c y w i l i z a c j i . S p o t k a ł a s i ę
się jej wartość
kich? Z w o l e n n i c y L o v e j o y a
że
faktem, ż e j a k o metoda
u z n a n i a ani w ś r ó d
badaczy
zawiera
Po pierwsze
bynajmniej powiedzieć,
Jest w p r a w d z i e
ona w i ę k s z e g o
filozofii ani
tomiast
ya
w rozdziale
L o v e j o y o w s k a k o n c e p c j a historii Idei Jest p e w n ą formą Idealizmu
historiozoficznego
W
rozważania
istnieje j e s z c z e
szeroką
Immanentnych
wartości
Jedna r z e c z , k t ó r a w metodologii
a k c e p t a c j ę . I d z i e tutaj m i a n o w i c i e
o ideę
Lovejowspół-
-
pracy
w dziedzinie
całkowicie
nauk
zasadnie,
działy, jakkolwiek t e r e s u nauki,
że
123
-
historycznych.
I , o v e j o y p o k a z a ł bowiem
f u n k c j o n u j ą c e w historiografii
wyrosłe
s ą obecnie
w swoim c z a s i e
ż e poznaniu
istotnie w a r t o ś c i o w e j w i e d z y
of I d e a s " j a k o c z a s o p i s m a
służącego
wymianie p o g l ą d ó w
różnych dyscyplin
Hlstoryczno-filozoficzna twórczość Being
i
histo-
doświadczeń
autora T h e
Great
Chain
ś l ę między obydwoma niewielkie,
zaangażowanie
im p i s a r s t w e m
historycznym
został
i walkę
się bovejoya w
nurtami s p ó r metodologiczny b y ł o
niemniej j e d n a k j e g o g ł o s
toczący
stosunkowo
zanotowany z
I»ovejoy wzmocnił także
uwagą.
ten nurt w
analizie
wewnętrznego
Samuela E . Morlsono,
r u c h u Idei. Mam tutaj n a myśli p r o c e Ralpha Gabriela.
Słowem,
w a m e r y k a ń s k ą m y ś l f i l o z o f i c z n ą I h i s t o r y c z n ą był n a tyle
że
nie m o ż n a d z i s i a j mówić
N a koniec j e s z c z e jedna uwaga. W pałem
oczywiście
p o w i e d z i e ć . Wl^le gółowego
wszystkiego, zagadnień
opracowania.
badań
tutaj r o z p r a w a
niż. i c h
LovejoIstotny,
n i n i e j s z e j p r a c y nie
wymaga d o k ł a d n i e j s z e g o
na
prac.
c o n a temat myśli L o v e j o y a
Przedstawiona
punkt w y j ś c i a do d a l s z y c h
jego
się
Perry
wkład
ya
o niej z pominięciem
Swo-
historio-
grafii amerykańskiej, który w historii intelektualnej k o n c e n t r o w a ł Millera,
of
historiografii.
o o b r o n ę obiektywizmu h i s t o r y c z n e g o jak
z prezentyzmem. W p r a w d z i e
History
historycznych.
w y w a r ł a także p e w i e n wpływ na" s t a n a m e r y k a ń s k i e j
I d z i e tutąj z a r ó w n o
in-
historycz-
n e j . Efektem u z n a n i a d l a tej idei było powstanie "Journal of the m i ę d z y przedstawicielami
po-
z dobrze pojmowanego
o tyle mało e l a s t y c z n e ,
r y c z n e m u umyka niemała c z ę ś ć
i to
wewnętrzne
i bardziej stanowi
zakończenle.
wyczer-
można
by
szcze-
raczej
P R Z Y P I S Y
Wykaz
1. P r a c e RD
_ -
skrótów
Lovejoya T h e R e v o l t a g a t n s t Duallsm: Ari Inąulry Concerntng the E x l & tence
of I d e a s , L a S a l l e , Illinois: O p e n Court Publishing
pany,
19 30. W s z y s t k i e
cytaty z a w a r t e
c h o d z ą z w y d a n i a 2„ które u k a z a ł o s i ę w tym samym nictwie w r o k u GChB
-
Cambridge, M a s s a c h u s e t t s , dania EHI
Study of the Hlstory of an Idea,
Harvard
Unlverslty P r e s s ,
1936,
cytaty z a w a r t e w n i n i e j s z e j p r a c y p o c h o d z ą z
wy-
8.(1966).
- Essays
,
po-
wydaw-
1960.
T h e G r e a t C h a i n of B e i n g . A Wszystkie
Com-
w niniejszej p r a c y
In the Hlstory of Ideas,
Baltimore
and London,
the J o h n s - H o p k i n s
1948. W s z y s t k i e
Press,
cytaty p o c h o d z ą
z
w y d a n i a 5. ( 1 9 7 0 ) . RUT • -
The Reason,
Understanding
Hopkins Universlty P r e s s , RHN
-
TP
-
R e f l e c t i o n s on Humań Naturę, Baltimore, T h e Johns Unlverslty
Press,
T h e Thirteen
Press,
and Other E s s a y s , Baltimore,
Czasopisma
PR
-
"Phllosophlcal
Johns Hopkins
1961.
Pragmatisms
Hopkins Unlversity
2.
and Time, Baltimore, T h e 1961.
Revlew"
AJT
-
" A m e r i c a n Journal of
JP
-
"Journal
of
Theology",
JHI
-
"Journal
of the Hlstory of
Philosophy", Ideas".
1963.
The
Johns
-
125
-
W s t ę p
A . J. R e c k,
1
The
(1B73-1962)."The Revlew
of M e t a p h l s l c s " ,
Z o b . "Pamiętnik
2
Philosophy
Literacki"
73
17
D . J.
W i l s o n ,
(1963),
nr 2, s. 258.
( 1 9 8 2 ) . nr l/2, s.
R o z d z i a ł
InteUlglblllty, T h e
of A r t h u r O. L o v e j o y
269-314.
p i e r w s z y
Arthur O. L o v e j o y and the Q u e s t for
U n i v e r s l t y of North C a r o l l n a
Press,
Chopel
HI 11
1980, S. XII. 2 A . O.
L o v e j o y ,
A r t h u r O. LoveJoy, T P , s .
William
James a s P h i l o s o p h e r
(w:)
88-89.
3 W i l s o n mą tutaj n a myśli problemy s i ę z faktem w c z e s n e g o miał on o s i e m n a ś c i e diów,
miesięcy.
Zaś
jakie
syna na wychowanie
W ó w c z a s to bowiem j e g o o j c i e c ożenił się powtórnie
4 5
D . J. A . O.
gdy
W i l s o n ,
lat
i zaoz-4!
co stworzyło
Lovejo-
op. cit. s. 8.
L o v e j o y, Some A s p e c t s
of Darwin ' s
Influence
upon M o d e r n Thought, "Bulletln of the W a s h i n g t o n U n i v e r s i t y 7 ( 1 9 0 9 ) , s. 85-99;
stu-
rodzinie.
dopiero wtedy, k i e d y L o v e j o y miał o s i e m
p pastor w e Episkopalnym, y roawcl o w b aarćd zjiaekj o stabilną s y tKuoaśccj ięe lemocjonalną.
tlon",
wiązały
o j c i e c pochłonięty k o ń c z e n i e m
a p ó ź n i e j p r a k t y k ą l e k a r s k ą oddał
S y t u a c j a u l e g ł a zmianie (l88l).
uczuciowe,
s i e r o c t w a L o v e j o y a . Jego matka z m a r ł a
cytat pochodzi
z t e g o artykułu
Associa-
opublikowa-
n e g o w p r a c y pod red. L. Baum e r a pt. Intellectual M o v m e n t s In M o d e r n European
Hlstory, T h e
Mcmi lian Company, N e w
Limited, L o n d o n 1965, s . 6
P.
A . O.
A d a m s
and
Company
1930, s. 85.
Collier-Mcmillan
122.
L o v e j o y,
A
T e m p o r a l l s t l c Realism,
W. P. M o n t a q u e ,
can Philosophy. Personal
York,
(w;)
Contemporary
Statements, t. 2, N e w Y o r k , T h e
Ameri-
Mcmlllan
-
7
D. J.
0
A . O.
I, o
9
Ibidem,
s.
07.
10
Ibidem,
s.
93.
11
Ibidem,
s.
93.
12
Ibidem,
s.
89.
13
Ibidem,
s . 9 5.
A . O.
L
(1909),
s.
126
W i l s o n , v
e
-
o p . cit.,
j o y
,
s.
15.
A Temporalistic
Pealism,
..., s .
87-68.
14 PI?
18
o v e j o y ,
The
Obsolescence
of the
Eternal,
409,
15 Sąd
ó w b y ł j e d n ą z ł e z L o v e j o y o w s k i e j k o n c e p c j i religii r a c j o n a l -
ne), n a d k t ó r ą p r o w a d z i ł b a d a n i a w p i e r w s z y m o k r e s i e s w o j e j t w ó r c z o ś c i (mam tutaj na myśli tata 1 8 8 9 - 1 9 0 9 ) . B a d a n i a te, Jak s t w i e r d z a W i l s o n , cit.,
s.
30-34),
nia p r z e z
wiązały
Lovejoya
cjonallstycznego rzędzlem go
zdaniem
ograniczeń
naukę
tów L ' o v e j o y a n a l e ż ą : The
pozostawać
obrazem
Entangling A l l i a n c e
w zasadniczej zgodności
świata,
powinna
ona s t w a r z a ć
udziału człowieka
and the T i m e - P r o c e s s ,
of the S e l f - C o n s c i o u s ,
w
teru temporallzmu b y ł a g ł o s z o n a p r z e z on mianowicie,
jest
ona procesem
że
JP
AJT
6
nieciągłym
o skokowo
z jakiegoś ko
dodać,
że
ustawicznie broniąc
przeciwko
jednego
czy
wzbogaca
w
nauce.
Twierże
zmianach.
się w coraz
całej
116-43,
charak-
to
nowe
charakter.
ewolucjonizmu emergencyjnego
Idei o w y w o d l i w o ś c i
zespołu prostych praw,
unifikacyjnym t e n d e n c j o m
s.
5
to z n a c z y ,
przebiegających
p o s i a d a j ą c tym samym immanentnte p l u r a l i s t y c z n y również
29-39;
L o v e j o y a teoria e w o l u c j i .
ma o n a c h a r a k t e r e m e r g e n c y j n y ,
temu r z e c z y w i s t o ś ć
występował
teks-
(1902), s.
ewoiucjonistycznego
Dzięki
vejoy
z
podsta-
tworzeniu
4 (1907),
treści, Można
Je-
of R e l i g i o n and History, " H i b b e r t Journal H ,
N a j d o b i t n i e j s z y m potwierdzeniem
dził
ne*-
społecznych.
( 1 9 0 7 ) , 1 6s . 258-76; P r a g m a t l s m and T h e o l o g y , A J T 12 ( 1 9 0 8 ) , Cyt. z a : D . J. W i l s o n , op. cit., s . 78. 17
re*-
s i ę b y ć mato przydatnym l zachowań
(op,
przezwycięże-
D o n a j w a ż n i e j s z y c h d o t y c z ą c e j tej kwestii
Religlon
Deslres
z chęcią
t r a d y c y j n e j religii, która w o b l i c z u
okazywała
i aktywniejszego
rzeczywistości.
439-72; T h e
wszystkim
ludzkich d z i a ł a ń
religia powinna przez
wy do pełniejs-zego
s.
przede
ducha epoki
w inspirowaniu
kreślonym własnej
się
Lo-
rzeczywistości
a więc t a k ż e
przeciw-
-
127
-
Do najważniejszych teoretycznych prac
L o v e j o y a w tym
n a l e ż ą : T h e Dlscontlnultles of Evolutlon, " U n i v e r s l t y Hcattons In Philosophy", "Emergence" Congress
5 (1924),
and Its M o d e s , ( w : )
of P h i l o s o p h y
Y o r k , tiongmans. G r o n
t
s.
173-220
and C o ,
19 27, s.
of C a l l f o r n l a
Pub-
oraz T h e Meanlng
Proceedinga
Edited b y E d g a r
zakresie
of the Slxth
of
International
Sheffield Brigtman,
New
20-33.
4o Z o b . Pragmatlsm
and Realism
and Interactlonlsm, ibidem, s . 191-219; exlst, Ibidem, s.
(w:)
TP,
James's
s. 30, does
Pragmatlsm
consciousnasa
113-133.
19 T h e Thirteen Pragmatisms, ( W J ) T P ; s. 1 - 3 0 , 20 A . O. L o v e J o y , Pragmatlsm V e r s u s the (wł),
TP,
Pragmatist,
a. 184-185.
21 A . O. French
Ł o v e j o y ,
2 Philosophy, 2 Ibidem, s .
The
P3 R3 521 - 3 6 .( 1 9 1 2 ) ,
b.
Problem
of Time In
Recent
329-30.
23 A . O.
L i o v e j o y ,
of B e r g s o n . T h e
Conception
Some A n t e c e d e n t s
of R e a l Duratlon, " M i n d "
of the 22
Philosophy
(1913),
s.
465-83. 2 4
D. J.
W i l s o n ,
op. cit,, s .
91.
25 A , O.
L o v e j o y ,
In PHtlosophtcal Inqulry, P R 2 6 Ibidem, s . 158.
On S o m e
26 ( 1 9 1 7 ) ,
s.
Conditions of
Progress
159.
27 E, A 1 b e e , g
u n a
Adderess,
Ch. M .
B a k e w e l l ,
T.
I In., P h i l o s o p h i c a l Inqulry and M r L o v e j o y ' s PR
26
(1917),
s.
D e l a Presledentlal
315-18.
28 A . O. PR
26
(1917),
0 o v e j o y , s.
Progres
in P h i l o s p o p h i c a l
Inquiry,
537-45,
29 N a temat filozofii n o w e g o New
Realism on the Łlght of Scholasticism,
cowań T.
realizmu z o b .
zań dostępnych
L a n g a
n,
czesnej, Warszawa ^
V e r d a ,
N e w York
1926; z
w j ę z y k u polskim m o ż n a p o l e c i ć
A. A.
M a u ^ e r e r ,
1979, s .
Jeśli idzie
M.
E. G
opral l s
Historia filozofii
584-589.
o L o v e j o y a to m o ż n a w tym w z g l ę d z i e
wskazać
na n a s t ę p u j ą c e artykuły: R e f l e c t i o n s of a Temporatist
on the N e w
alism,
of the N e w
JP 88
(1911),
o n,
współ-
s. 5B9-600;
On Some N o v e l t i e s
ReRealism,
-
JP 10 ( 1 9 1 3 ) , JO (l'">3 3 ) , 31 32
S.
s.
-
-
R e a U s m V e r s u s E p l s t e m o t o g l c a l Monism,
(wt)
561-72.
Z o b . D. J. W , l Zob.
56
JP
Q. H.
l s B
o n ,
o d e ,
s.
op. cit., s . 97. Crltlcal Reallsm, JP 19
129
-
* Lovejoy s
p. W i e n e r ,
S t u d i e a In Intellectual Hi story,
Role
The
34
\j o v
A . O.
L
e J o y , RD,
o v e J o y ,
s.
36
37
T h e Anomaly
of K n o w l e d g e
/ \ (w;),
Zagadnienie Wilson tytułem
Ibidem,
s.
245.
A r t h u r O . L o y e j o y and morał of T h e G-reat Chain of B e i n g ,
Ibidem,
s.
246.
(1980),
Hill, 1980,
46 47 48 49 50 51 52 53 54 55
s.
s. 139-156; z o b .
takie
artykuł tego
pod
Chapell
242.
s a m e g o autora
pt.
JH1 41
249-65.
2 s.
A , O,
251.
A , O. on
w tym w z g l ę d z i e k o n c e p c j e p o z n a n i a P , Samuela Alexandra,
Ibidem, a.
Poyce
6
(1902)
256-278,
4
3. 2 8 2 .
Ibidem,
s. 286.
O.
L
o v
e J o
Ibidem, s .
14.
Ibidem,
s.
15-18.
Ibidem,
s. 1 9 .
Ibidem,
s. 28.
Ibidem,
s.
32-33.
Ibidem,
s.
34.
Ibidem,
36.
a.
381.
AJT
T h e Dlalectic
Spino-
448.
b
o v e j o y,
y
6
Ibidem, s.
150.
7
Ibidem, s.
173.
ol B r u n o and 1
(1904),
8 D . J,
W i l s o n ,
Arthur O, L-oveJoy and the Q u e s t
Intelligibllity s. 144-45. 9 D o n a j b a r d z i e j z n a n y c h tekstów L o v e j o y a p o ś w i ę c o n y c h zofii K a n t a n a l e ż ą : K a n t ' s "Mind"
15 ( 1 9 0 6 ) ,
fOr G e s c h i c h t e
Antithesis of Dogmatism
s . 191-214;
A . O.
On K a n t ' s
der Phllosophle"
Slflcation of the Judgment, P R
16
19
s.
filo-
Crlticism,
R e p l y to Hume,
(1906),
(190?),
and
for
"Archlve
s . 380-407; K a n t ' s
Cla-
58B-603.
L o v e j o y ,
The
Paraleli
of Delsm a n d
L o v e j o y ,
Religlon and T i m e - P r o c e s s ,
Clas&l-
80.
11 A . O.
s.
Religlon and T i m e - P r o c e e s ,
141-74,
Ibidem. Ibidem,
Past
a. 440.
clsm, E H L s.
Standpointa and
z a , " U n l v e r s i t y of Caiifornia, P u b l i c a t l o n s In P h U o s o p h y "
10
Ibidem,
Present
480.
L o v e J o y ,
Ibidem, s, A . O.
Ibidem,
s.
5
Ibidem.
A.
L o v e j o y ,
H l s t o r y , 3 J.P. 36 ( 1 9 3 6 ) ,
behavloryzm l teorię w i e d z y 41 Ibidem, s . 2 8 1 .
45
Arthur O, l>ovejoy and the Q u e s t for Intelligibllity,
s.
40 Ibidem. Omawia
44
z a k r e s i e tylko D . J,
s i e b i e intelektualnej biografii L»ovejoya
Ibidem,
Ibidem,
43
d r u g i
to p o d e j m u j e w s z e r s z y m
w napisanej przez
38
42
1953,
IX-X.
s. 241. 35
Phllospphy,
(1922), R o z d z i a ł
A . O.
in American
Johno Hopkins P r e s s ,
164.
70. 33
TP,
s. 2 9 - 4 3 ;
128
(1902),
s.
461-62,
AJT
6
-
12
A . O.
1 3
Ibidem,
130
e j o y ,
h o
v
s.
47.
Ibidem, s,
59.
Ibidem,
25.
-
GChB,
s.
327.
14
15
s.
17 Ibidem. Ibidem, s , 52. T e z i e
16
w filozofii A r y s t o t e l e s a
LoveJoya
przeciwstawił
L o v e j o y on Plentltude
o istnieniu z a s a d y
się J a a k k o Hlntlkka;
in Aristotle, " A j a t u s " 29
(1967),
pełni
zob.
s.
A.O.
5-11.
18 O p . cit., s . 55, 58. Jeśli Idzie o z a s a d ę A r y s t o t e l e s ,
Metafizyka,
ciągłości
PWN, Warszawa
por.
1980, s .
300,
19 l / ó v e j o y o w s k a r e c e p c j a filozofii ś w , T o m a s z a d o k o n a n a omawianym tutaj d z i e l e
spotkała
się z b a r d z o
w z n a n e j p r a c y : S a i n t T h o m a s and the G r e e k s te Universlty
Press
do myśli g r e c k i e j ,
b a d a j ą c stosunek
1930)
szczególnie
kacji T o m a s z o w e j k o n c e p c j i
(Milwaukee!
filozofii <5w. T o m a s z a
najzupełniej błędny dokonał
Boga
s. 6 6 - 9 0 ) . C niezrozumienie
y o j a t a k ż e H. V e a t c h
(A
Freedom, Wlth S p e c l a l "The
Note
on the M e t h a p h y s l c a l PPR
7 (1947)
Grounds
Łove-
for
Thesls
wręcz,
k o n c e p c j a Jest
że
Lovejoya
nieporozumieniem. W
p r z e k o n a n i u V e a t c h a h i s t o r i a Idei Ł a ń c u c h a
ś w i a t j e s t a l b o produktem, k o n i e c z n o ś c i a l b o
chaosem 20. A . O. L o v e j o y , 2 1 Ibidem, 327.
GChB,
s.
In
cała
przedstawiona przez tu d o w o d z i , ż e
w tym d z i e l e
sądząc
kon-
bezosobowy
myśli ś w . T o m a s z a p o s ą d z i ł
R e f r e n c e to P r o f e s s o r L o v e j o y ' s
G r e e t C h a i n of B e i n g " ,
Bóg
stwórcą, p o d c z a s g d y w
c e p c j a c h g r e c k i c h t r a k t o w a n y b y ł on j a k o byt l o g i c z n y , (zob.
Plotyna
Identyfi-
z teoriami myślicieli g r e c k i c h .
w filozofii T o m a s z a jest, j e g o zdaniem,
Pegls
Marąuei-
z a ś do Platona, Arystotelesa l
wykazuje, ż e L o v e j o y w s p o s ó b
w
o s t r ą krytyką, A . C .
wielkim By-
ogromnym
307.
po J.
P e i b l e m a n ,
Studles in C o n t e m p o r a r y
Philosophy,
Carolina P r e s s 1946, s» 9 9 - 1 3 6 . 23 A . O. L o v e j o y , 24.
25
Ibidem, s .
38.
Ibidem,
65-66.
s.
The
R e v i v l a l of R e a l i s m :
Chapel PUT,
s.
Hlll, U n l v e r s l t y of 27.
Crltical North
26
A . O.
JP 4 ( 1 9 0 7 ) ,
131
Ł o v o J o y ,
s.
-
The Desires
of
Self-Conscious,
33-35.
27 Zob. A . O.
X, o v e J o y ,
P a s t History, JP 36 ( 1 9 3 9 ) , 2 8 Ibidem, s . 4B4. 29
Present
Standpoints
P o r . A . O . LoveJoy, RHN, s. V.
•an
i
w
Ibidem, s .
42-43.
3 1
Ibidem, s .
47-52.
32
Ibidem, a .
129.
3 3
Ibidem, s,
131.
Ibidem, s .
248.
3 4
35
A . O, JP 47
(1950),
s,
L o v e J o y ,
T e r m i n a l and A d j e c t l v a l
3 6
Ibidem, s. 602,
3 7
Ibidem, s,
3 8
A . O. h
* A . O, A d a m s
American
Values,
596-597,
604-605.
o v e J o y ,
GChB,
R o z d z i a ł
O. P.
and
s. 434.
L o v e j o y , and
W. P.
Phllosphy. P e r s o n a l
A
s.
328.
t r z e c i
Temporallstłc
Realism
M o n t a g u e , Statements,
(w«)
Contemporary
t, 2, N e w Y o r k ,
The
Mcmtllan C o m p a n y 1930, s . 91. 2
G.
B
o a
e,
T h e History of P h i l o s o p h y
p h l c T h o u g h t in F r a n c e
and U S A . E s s a y s
In c o n t e m p o r a r y F r e n c h
and A m e r i c a n
State U n l v e r s l t y of the N e w Y o r k 3
A . O.
L o v e j o y ,
*
Ibidem,
s . XII-OCVI.
5
Ibidem, s . XII~XHI.
(ws)
Phllospo-
Representlng major
Philosophy, ed. M a r v l n
Press Albany EHI, s . XI.
1968, s .
300.
trends Farber,
-
® A. O. fi, O.
132
L o v e j o y ,
L o v e j o y ,
O.
B
-
Some Meanings
o a
as In Antlqulty, The Johns H o p k i n s
s ,
of " N a t u r ę " ,
(wj)
Prlmltlvism and Related
Press,
Baltimore
1935, s .
Ide-
447-456.
7 Ibidem, s. 12. 8
Ibidem.
9
Ibidem, s. 110.
"
A, O,
L o v e j o y ,
"Naturę"
L o v e j o y ,
The
a s Norm In Tertullan,
(w:)
EHI, s. 335-336. 11
A. O.
Return to "Naturę", ( w )
EHI, s .
First Gothlc Revival and
the
136-164.
12 A, O,
The
P a r a l l e l of Oelsm a n d
Classl-
clem, (w:) EHI, s. 80-81, 13 A. O.
L o v e J o y ,
Early German Romantlclsm, 1 4 Ibidem, s. 203, 15
Ibidem, s.
16
A. O,
of "Romantle"
In
183.
205-206.
L o v e J o y ,
Romajitlclsm, (vn) EHI, s , 17
The Meanlng
(ws ) E H I , s .
Schiller and
G - e n e s l s of
German
216,
Ibidem, s. 222.
18 Love]oy ma tuta) n a myśli te I n s p i r a c j e , jakie romantyzm wdzięczał zmianom w z a k r e s i e
architektury
(odrodzenie
ogrodnictwa (idzie tutaj o r o z p o w s z e c h n i e n i e
się
się angielskiego
czy
cwanego "naturalnego" etylu w o g r o d n i c t w i e ) . Jeśli idzie o b l i ż s z e macje, zob, The C h i n e s e
Orlgln of Romantlsm,
( w j ) EHI, s.
za-
gotyku) tak Infor-
101-122.
19 A, O,
L o v e j o y ,
O n the Dlscrimtnatton of
Romantl-
clema, (wt) EHI, s. 232. 20
Ibidem, a. 234.
21
Ibidem, s. 237.
Ibidem. 23 Ibidem, s. 238.
22
24
Ibidem, s. 2 5 3 .
25
A. O.
Ł o v
e j o y ,
The
Parallel
26
A, O.
L o v
e j o y ,
EHI, s . XIV.
of Delsm . „ ,
s.
78-98.
- 133
2 7
Ibidem.
2 8
^
o.
s « a u "Dlscourse
V o v
e J o y ,
on l n a q u a l i t y " ,
2 9
Ibidem,
30
A <
3 1
Ibidem,
s.
A . O.
Ł o v e 1 o y
32
O.
s. Ł
-
The
(w.)
EIH,
A . O.
Hlstory
of I d e a s ,
s.
Prlmltlvlsm
ol
Rous
16.
25. o v e j o y ,
S c h i l l e r a n d the G e n e s i s
.... s .
21
215. ,
"Naturę"
R o z d z i a ł
1
Supposed
L o v (wt)
e J o y ,
G-ChB, s .
2
Ibidem,
3
Ibidem, s .
7.
4
Ibidem,
9.
5
Ibidem, s . 10
6
Ibidem,
s.
11-14.
7
Ibidem,
s.
17.
8
Ibidem, s .
18.
9
Ibidem, s,
73.
10
Ibidem s .
84.
1 1
Ibidem,
s.
111.
1 2
Ibidem, s ,
115.
1 3
Ibidem,
s,
136.
1 4
Ibidem,
s,
186.
1 5
Ibidem, s .
245.
1 6
Ibidem.
1 7
Ibidem, s .
s,
289.
1.
as
In T e r t u l l a n
(wt)
c z w a r t y
Introductlon: T h e
Study
of the
EHN
- 134 -
1B
Ibidem.
19
Ibidem, s. 297.
2 0
Ibidem, s. 21.
21
A. O.
L o v e j o y ,
The Hlstoriography of I d e a s ,
(w:)
EHI, s. 4, Tekst ten po raz pierwszy został opublikowany w " P r o c e e dlngs of the American Phllosophlcal Soclety" 78 ( 1 9 3 8 ) , nr 4, s. 22
Ibidem, s. 9-10.
23
Ibidem, s. 10.
24
D.
S t I m s o n ,
The Hlstory of I d e a s Club,
In Intellectual Hictory, The Johns Hopkins P r e s s 25
(wt)
529-43.
Studles
1953, s. 178.
Ibidem, s. 178. Zob. w tym względzie sporządzony p r z e z Dorothy
Stlmson
l dołączony do wyżej cytowanego artykułu appendbc, w którym
przed-
stawia ona tytuły wszystkich referatów w y g ł o s z o n y c h na forum
Klubu
w latach 1923-1953. 27
Unikalność Primitivism and Related I d e a s In Antląuity
pole-
g a ł a na tym, iż było to pierwsze w literaturze a n g l o j ę z y c z n e j dzieło, w którym 2ostały przedstawione i omówione p o g l ą d y starożytnych filozofów na ideę prymitywizmu. Dodatkowym walorem tej p r a c y b y ł o
za-
mieszczenie w niej fragmentów analizowanych tam myślicieli w j ę z y k u greckim 1 łacińskim. W przygotowaniu tej książki do druku, p o z a
Ło~
wejoyem l Boasem jako jej głównymi autorami, brało .udział wielu
spec-
jalistów (Roger M, Jones, Wilfred P, Mustard, T e n n e y Frank,
Davld
M . Robinson), znawców filozofii t literatury starożytnej. OD Don Cameron
A l l e n ,
F p r e w o r d to Arthur O. LoveJoy
E s s a y s in the Hlstory of Ideas ... s. VIII. 29
Ibidem, s. VEI.
in A. O.
Ł o v e j o y ,
Ideas, JHI nr 1, s. 6. 31
Ibidem, s. 6.
32
Ibidem, s. 7.
Reftections on the Hlstory of
-
135
-
R o z d z i a ł
A , O. L o v e J o y ,
1
HJstorian of I d e a s , JHI 2
p i ą t y
Ths Meanlng
(l94l),
a.
of Romftntlclsm for the
257-278.
2 S p i t z e r w s w o j e j krytyce p o k a z y w a ł bezzasadnie
p o prostu, ż e
LoveJoy
zakłada abstrakcyjną, p o n a d c z a s o w ą
ciągłość
między
f i l o z o f i ą romantyczną a hitleryzmem. Jego zdaniem
ciągłość
tego
ju nie Istnieje w o g ó l e . Z o b . L. versus Przy tora 6
S p i t z e r ,
H l s t o r y of I d e a s a s A p p l i e d to Hitlerlsm, JHI
o k i u j i warto z w r ó c i ć (Hlstory
5 (1944),
u w a g ę także n a Inny tekst t e g o
of I d e a s v e r s u s R e a d i n g
(1940-1941),
s.
191-203.
samego
of Poetry, " S o u t h e r n
s . 584-609, w którym p o k a z u j e
I n t e r p r e t a c j a poezji l literatury s ą dwiema
rodza-
Gelstesgeschichte, au-
Revlew",
on, ż e historia Idei
różnymi
sprawami. Nie
a
można
ich, j e g o zdaniem, mylić I wzajemnie u z a t e ż n l a ć . Poemat bowiem
Jako
rodzaj przeżycia estetycznego może być
rozumiany b e z
kort-
tek s t u a l n e g o . 3 Z o b . A.
on the P o s s l b l U t y
M a u e r ,
Ockham
W o r l d , " M e d l a e v a l S t u d l e e " 38 ( 1 9 7 6 ) , s. 300. 4 Z o b . F, E . L. P r l e s t l y , Pope of B e i n g . E s s o y s an A g e ł M
P r e s e n t e d to A . S . P . W o o d h a u s e I c h n e r ,
G r e a t Chatn
" B a l i State U n W e r s l t y F o r u m " , 5 Zob. J a a k k o
11 ( 1 9 7 0 ) ,
Chatn of B e i n g . A n E x e r c i s e tlon" 49 wobec
(1976),
s, 2 2 - 3 8 .
® M,
Chain
s.
ol the A m e r i c a n
Gaps
S. 5 - 1 1 o r a z
( w ? ) Leibniz: A
M e n d e l b a u m ,
H l s t o r y and the H l s t o r y
In the
autora,
Ibidem, &. 3 8 - 3 9 .
krytycznych Plenltude
Plenltude,
of Cristal
Essoys,
155-190.
T h e History of I d e a s ,
of Philosophy, " H i s t o r y and T h e o r y "
37.
Ide-
Associa-
LoveJoy on
Coliection s.
Great
of the H l s t o r y of
L e i b n i z : on
City 1972,
Approaches,
Philosophlcal
D o innych tekstów tegoż
Q. Frankfurt, G a r d e n
MacLare
60-71.
In the M e t h o d o l o g y
(1967),
Vlctori-
1964, s, 213-228;
of B e i n g " . T h e r e
metodologii L o v e J o y a m o ż n a z a l i c z y ć : A . O.
R e l a t i o n s a n d R e l g n of L a w ,
a.
Press,
H l n t l k k a ,
and A d d r e s s e s
In Arlstotle, " A j a t u a " 29 Ed. b y Harry
Better
and the G r e a t
1964, E d . b y M l l l a r
"The
as, "Procedlngs
of a
In E n g l l s h Literatur© form R e n a i s s a n c e to the
and F . W . Watt, T o r o n t o , U n l v e r s i t y of T o r o n t o R. L .
aparatu
Intelectual 5
(1965),
*
-
136
-
g T.
B r e d s d o r f f ,
gical Mechanlsm. A n Ideas Acordlng s.
Lovejovlanlsm -
Inqulry tnio tli© P r l n c l p l e s
or the
Ideolo-
of the History of
to A r t h u r O. L o v e j o y , " O r b i s Litterarum" 30 ( 1 9 7 5 ) ,
5-7. Ibidem, s .
10-13.
Ibidem, s .
13.
N.
v a s t a d ,
9
11 B.
K
"International L o g i c R e v l e w "
9
O n method In the H l s t o r y of I d e a s ,
(1978),
n r 17-18, s . 98.
12 L . O.
M
l n k ,
Ideas, "Elghteenth Century
Change Studles",
and C a u s a l ł t y In the H i s t o r y of 2
(1968),
s.
10-11.
13 Zob. T. of I d e a s , JHI 9
S p e n c e r ,
(1948),
s.
Lovejoy's Essays
In the
History
436-439.
14 H. A . Ideas,
J P 40
T a y l o r ,
(1943),
s.
F u r t h e r R e f l e c t i o n s on the H l s t o r y of
284.
15 Z o b . Q.
S
k i n n e r ,
Meanlng
and U n d e r s t a n d l n g
In
the H i s t1o6r yN .of BI. d e aKs , v" Hai s s t o rty a and e o r yclt^ " 8 s .( 1 9 6 9 ) , nr 1, s . 3 - 5 . d , T hop. 106-107, 17 T. B r e d s d o r f f , op. cit., s . 17, O. M l n k , op. clt„ a .
16.
18 A.
C.
P e g l s ,
Saint T h o m a s
k e e ] M a r q u e t t e TJnlverslty P r e s s
1939, s ,
and the G r e e k s ,
Milwau-
70-80.
19 A . O. G C h B , s, 20 Ibidem, Ls , o 2v4 6 e . j o y , 21 . . . . , , L. O. M l n k , op. cit., s . 15.
244-245.
22 A . O. Hlstory, z
J P 36
L
o v e j o y ,
(1939),
historiografią prezentystyczną,
ną tezą.
szerzej
rycznej, (Arthur s.
S t a n d o p o i n t s and
wszystkim
piszą: T.
aktualnych p r o b l e m ó w . Zdaniem
Bukslńskl
PWN, Warszawa-Poznań ).
central-
podporządkoLovejoya
historycznych
jest
h i s t o r y k a . N a temat obiektywizmu h i s t o r y c z n e g o
O. L o v e j o y and
412-423
Past
Lovejoya
z a ś z jej
historycznego
w a r t o ś c i ą , j a k a Interweniuje w b a d a n i a c h
zainteresowanie ya
Przede
wedle której c a ł y p r o c e s badania
w y w a n y jest rozwiązywaniu jedyną
Present
s . 4 7 7 - 4 8 9 . T e k s t ten j e s t polemiką
(Problemy 1979,
the T h e o r y
obiektywności
s . 66 i n . )
wiedzy
oraz M.
of H l s t o r i o g r a p h y ,
JHI 9
LoveJohisto-
Mandelbaum (1948),
-
137
-
23 A . O.
L o v e j o y ,
R e f l e c t l o n s on the Hlstory of
Ideas
JHI 1 ( 1 9 4 0 ) , s . 16. 24 Ibidem, s . 2 5
16-17.
Ibidem, s . 20. Spośród
p o l s k i c h b a d a c z y na a h l s t o r y c z n y c h a r a k t e r
ldeas
o r a z idealistyczne
c e c h y metodologii
neckl
w artykule i P r o b l e m y h i s t o r y c z n e j c i ą g ł o ś c i
grafii w s p ó ł c z e s n e j , " S t u d i a F i l o z o f i c z n e "
unlt-
L o v e j o y a w s k a z u j e J. Caai>filozofii w
1973, nr 9, s.
historio-
81-84.
BIBLIOGRAFIA PRAC ARTHURA O. LOVEJOYA
Skróty
AAUP
American A s s o c l a t l o n
^ffp
American Historical
of U n l v e r s l t y
Revlew
American P h l l o s o p h i c a i
Assoclatlon
jSŁH
ELHs A
jAH
Journal of A m e r i c a n
jj-H
Journal of the H l s t o r y of I d e a s
jp
Journal ol E n g l l s h L l t e r a r y
( T h r o u g h Volusne 17
Psychology,
MŁN
Modern Ł a n g u a g e
Hlstory
Hlstory
Journal of P h l l o s p o p h y of Philosophy,
Profesaors
and
Sctenttflc
(1920),
Journal
Methods)
Notes
PM LA
Publicatłons of the M o d e r n L a n g u a g e
PPR
Philosophy and
PR
Phllosophicai
TbS
Times U t e r y r y
Phenomenologlcal
Assoclatlon
Research
Review Supplement
1, Annual Report of the N o r t h B r o d w a y S o c l a l The North B r o d w a y S o c l a l Settlemenł
1903,
Settement, St. L o u i s , 15 p p .
2, The Revołt A g a l n s t Duallsm: A n Iqulry C o n c e r n i n g the
Exlstence
of Ideas, LaSałle, Illinois, O p e n Court P u b l i s h l n g C o m p a n y
1930,
405 pp.
1
Niniejsza b i b l i o g r a f i a nie obejmuje r e c e n z j i , notatek,
listów i przemówień. Z o s t a ł a s p o r z ą d z o n a s o n ,
n a p o d s t a w l e j D . J.
Arhur O. LoveJoy A n Annotated
lishlng, INC, New Y o r k
and L o n d o n
1982.
poematów,
Blbttography,
Garland
W i l Pub-
-
3. Hitler a s Branch 4.
-
Paclflst, Baltimore, A m e r i c a n 1933, 19
(With G o o r g e A
139
Jewlsh C o n g r a s s ,
Boas),
PKmltivism and Related I d e a s In Antiqulty,
Documentary H l s t o r y
ol Primltivlsm and Related I d e a s , voU
Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n l v e r s l t y P r e s s 5. T h e
G r e a t Chain of B e i n g : A
Cambridge, Harvard 6. S h o u l d T h e r e
Be
Baltimore
pp.
1935, 482
Study of the History of an I d e a ,
Universlty P r e s s
1936,
382 pp.
an International O r g a n l z a t i o n for G e n e r a l
A g a i n s t Mili tary A g g r e s s t o n ,
1,
pp.
and
Security
S h o u l d the United S t a t e s
Parti-
clpate In S u c h a n Organlzation? P r o b l e m A n o l i s i s 4, P a r t s B o s t o n , U n l v e r s l t l e s Comlttee on P o s t - W a r International
1 and 2,
Problems
1943, 29 pp., 14 pp. 7. C a n W e
P r e v e n t Futurę W a r s ? E M
12, G.I. Roundtoble,
D . C.; U . S . G o v e r n m e n t Prlntlng Office 8. T h e
Dumbarton O a k s
lem A n a l y s l s
national P r o b l e m s
1944, 28 pp.
P r o p o s a l s , T h e E n f o r c e m e n t of P e a c e ,
18, B o s t o n , U n i v e r s l t l e s
9. What S h a i l B e
Washington, Prob-
Commlttee on P o s t - W a r
Inter-
1944, 39 pp.
Done
A b o u t G e r m a n y A f t e r the War? E M
P o u n d t a b l e , Washington,
D.C, U . S .
IO, G . I.
G o v e r n m e n t Prlntlng Office
19 44, 2 4 pp. 10. E s s a y s
in the H l s t o r y
of I d e a s .
Foreword
Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n l v e r s i t y 11. T h e
R e a s o n , the U n d e r s t a n d l n g
H o p k i n s Unlverslty
Press
by Don Cameron Press,
13. T h e
1961, 275
Johns H o p k i n s
Press
19 63, 290
Baltimore, T h e
of the W a r for
S p e a k e r s , N e w Y o r k , National S e c u r i t y L e a g u e , W o o d r o w , A m e r i c a Joins the W o r l d ,
Public
1917, 128
ciatton P r e s s
1919, 96
Conference
Record
Held June 5, 1943, B o s t o n , U n i v e r s l t i e s
Foundation
Asso-
pp.
b y Military S a n c t l o n s ,
of a
1943.
Study
Commlttee
on P o s t - W a r International P r o b l e m s in a s s o c t a t l o n with the Peace
pp.
S e l e c t l o n s from the
S p e e c h e s an Introduction b y Arthur O, L o v e j o y , N e w Y o r k ,
16. E n f o r c e m e n t of P e a c e
Johns
pp.
(With A l b e r t B u s h n e l l H a r t ) , H a n d b o o k
15. W i l s o n ,
Univer<~
pp.
Thirteen P r a g m a t l s m s and Other E s s a y s ,
H o p k i n s Unlversity 14.
pp.
Johns
pp,
12. R e f l e c t l o n s on Humań Naturę, Baltimore, T h e sity P r e s s
1948, 359
and Time, Baltimore, T h e
1961, 210
Allen,
World
-
1 -*<J -
17. James Burnett, L o r d M o n b o d d o , " U n i v e r s i t y 1
(1985),
of Callfornla M a g a z i n o "
68-79.
18. Some H a r v a r d N o t e s , " U n l v e r s i t y
of Californla M a g a z i n e "
2
(1896),
111-18. 19. T h e Buddhistic T e c h n l c a l
Terms
upadana and upadisena,
of the American Oriental Society" 20. T h e
"Journal
10, S e c o n d Hall ( 1 8 9 8 ) ,
126-36.
S o c l a l Role of the F r e n c h Universlty, "Universlty of C a l l f o r -
nla M a g a z i n e " , 6 ( 1 9 0 0 ) ,
134-46.
21. Rellgion and T i m e - P r o c e s s , " A m e r i c a n Journal of T h e o l o g y " , 6 (1902),
439-72.
22. T h e Dlalectlc of B r u n o
and S p i n o z a , " U n i v e r s l t y of Callfornla
Publicatlons In P h i l o s o p h y 23. E t h l c s and International Unlverslty Associatlor^" 24. Recent Literature Theology"
1 (1904),
2 (1904),
In P h i l o s o p h y
8 (1904),
141-74.
Polations, "Bullettn of the Washington 30-61.
and Ethics, "American
395-405.
25. R*|igious Instruction In N o n - S e c t a r i a n C o l l e g e s and "Educational O u U o o k "
1 (1904),
238-51,
Unlversltles,
107-112,
26. Some Eighteenth Century Evolutionisls, " P o p u l a r 65 ( 1 9 0 4 ) ,
Journal of
Science
Monthly"
323-40.
27. S c h o o l Extenslon, " E d u c a t i o n a l
Outlook"
2 (1905),
202-208.
28. D e m o c r a c y In the Twentieth Century, "Bulletln of the Washington Unlversity A s s o c l a t l o n " 29. T h e 16
4 (1906),
Pundamental C o n c e p t (1906),
81-102.
of the Primitive
Philosophy,
"Monlst"
357-82.
30. T h e Influence of S e l f - C o n s c i o u s n e s s
upon Volitton, JP
3
(1906)
326-27. 31. K a n t ' s
Antithesis
(1906),
32. On K a n t * s hie"
19
of Dogmatism
R e p l y to Hume, " A r c h l v e
(1906),
33. T h e D e s i r e s ( 1 9 0 7 ),
of the
Self-Consclous,
fur G e s c h i c h t e d e r
Phllosop-
JP
4 (1907),
29-39.
of Religlon and History, "Hibbert
Journal"
258-76.
35. I n c r e a s e in the P r e s l d e n t ' s Questlons Club Club
n.s. 15
380-407.
34. T h e ĘntangUng A l l i a n c e 5
and Crlticlsm, "Mlnd"
191-214.
1907, pp.
of St. L o u i s " , 99-106.
P o w e r , " A d d r e s s e s B e f o r e the St. Louis, T h e
Public
Public
Quest!ons
36. K a n t * s
Classiflcatlon of the F o r m s
of Judgment. PR
16
(1907),
588-60 3. 37. T h e Mlnd of the F r e s h m a n , "Bulletln of the Washington Assoclation"
5
(1907),
38. T h e O r l g l n s of E t h l c a l I n w a r d n e s s - Journal of T h e o l o g y " 39. T h e
Unlverslty
105-137.
11 ( 1 9 0 7 ) ,
In Jewish Thougth,
"American
228-48.
P l a c e of L l n n a e u a in the Hlstory of S c i e n c e , " P o p u l a r
Monthly"
71 ( 1 9 0 7 ) ,
Science
498-508.
40. P r o f e s s o r O r m o n d ' s
P h l l o s o p h y , " P s y c h o l o g i c a l Bulletln"
4
(1907),
339»49. 41. R e p o r t of the M i s s o u r i
Chlld L a b o r Commlttee,
American A c a d e m y o f 1907),
Polltlcal and S o c l a l
"Anuals
Science"
29
of the (January
145-B2,
4 2 . S o c i o l Leglalatlon In M i s s o u r i , " C h a r l t i e s (1907),
and the Commons"
18
326-28.
43. K a n t a n d the E n g l l s h
Piat oni sta, E s s a y s
P h l l o s p o p h l c a l and
c h o l o g i c a l In H o n o r of William James, P r o f e s s o r in H a r v a r d versity, B y H i s C o l l e a g u e s at Columbia Unlverslty, N e w Longmans, 44.
Grreen, a n d Co., 1908
pp.
York,
265-302.
Pragmatism and T h e o l o g y , " A m e r i c a n Journal of T h e o l o g y " (1908),
12
116-43.
45. R e l l g l o u s T r a n s l t l o n Journal"
PsyUnl-
6 (1908),
46. T h e T h e o r y ot
a n d Ethlcal A w a k e n l n g
In America,
"Hlbbert
800-514,
a P r e - C h r t s t i a n Cult of J e s u s , "Monlsl?'
18
(1908),
597-609. 47. T h e T h l r t e e n Pragmatlsras, JP
5 (1908)
5-12,
29-39.
48. T h e Argument f o r O r g a n i e Evolutton B e f o r e T h e Origtn of •Popular
Science Monthly"
49. T h e M e a n l n g
of
>/-1
,.
75
(1909),
In the G r e e k
499-514,
Specles,
537-49.
Physlologers,
PR
18
(1909),
369-83. 50. T h e M etaphysl cl an of the Life F o r c e , " N a t l o n " 51. T h e
Obsolescence
52. Pragmatism
of the Eternal, P R
and R e a l i s m , JP
53. S o m e A s p e c t s
of D a r w i n ' s
6
(1909),
18
89
(1909),
298-301.
479-502.
575-80.
Influence upon M o d e r n
"Bulletln of the W a s h i n g t o n Unlversity A s s o c i a t i o n " 85-99.
(1909),
Thought, 7
(1909),
-
142
4. Kant and E v o l u t l o n , " P o p u l a r 70 55. T h e
(1911), Place
Science
Monthly"
77
(1910),
538-53,
36-51. of the T i m e
7 (1910),
Problem
In C o n t e m p o r a r y
Philosophy,
JP
683-93.
56. T h e Treatment of O p p o s l t l o n 57. Bulion and the P r o b l e m (1911), 464-73,
of
In F o r m a l
Logic,
Specles, "Popular
JP
7
( 1 9 1 0 ) , 101-105.
Science Monthly"
79
544-67.
58. Christian E t h t c s (1911),
-
and
Economlc
Formal
Logic,
Competition, " H l b b e r t
Journal"
9
324-44.
59. E x f s t e n c e a n d
JP
8
60. T h e Import of VltaUsm, " S c i e n c e " , 61. Lelbnitz, " A
Cyclopedia
1911-13,
of Vitalism, " S c i e n c e " ,
63. Reflectlons of
34
of E d u c a t i o n " ,
roe, N e w Y o r k , M a c m i l l a n 62. T h e M e a n i n g
(l91l),
n.s,
a Temporalist
660-63. (l91l),
Vol,
pp.
75-80.
3, E d i t e d
by
Paul
Mon-
673-75.
n.s.
33
o n the N e w
(l91l),
610-14.
Realism, JP
8
(1911),
589-600. 64. (With O t h e r s ) ,
Report
rican P h l l o s o p h i c a i 65. S c h o p e n h a u e r
as
66. William J a m e s a s 21 ( l 9 1 1 ) , 67. P r e s e n t 68. T h e
an
Problem
Phllosopher,
of T i m e
of
ce. S e r l e s
in R e c e n t
Science,
1
(1912),
(l91l),
Journal
195-222.
of
Ethlcs"
9
French
(1912),
673-84.
Philosophy,
PR
21
(1912),
of M i s s o u r i
BuHetln",
Scien-
1-34.
of the
PR
22
Camegle
(1913),
410-23.
Foundation, " S c i e n c e " ,
rus.
37
546-52.
72. On Some N o v e l t l e s
of the N e w
Practical T e n d e n c i e s
of E t h i c s "
23
(1913),
Realism, 419-43.
versus Kpistemologlcal
Monism,
Quallties
76. Some A n t e c o d e n t a of R e a l Duration, and
lr> ( 1 9 1 4 ) ,
and
of tho "Mlnd"
RnmanMr 429-07.
JP
of B e r g s o n l s m ,
251-75,
75. S e c o n d a r y
77. B e r g s o n
JF
" T h o ,Unlverslty
71. T h e M e t a m o r p h o s l s
74. Realism
21
Ame-
701-708.
527-45,
Realism,
73. T h e
(l9łl),
"International
Tendencies,
70. E r i o r and the N e w
(1913),
o n D e f l n l t l o n s of the
8
Evolutlontst, " M o n i s t "
Phllosophicai
Unity
JP
126-53.
11-31, 3 2 2 - 4 3 , 69. T h e
of the Committee
Assoclatlon,
Subjectivity, Philosophy rusu 22
"The
JP
JP
(1913),
10
10
29-43.
International
(1913),
(1913),
of B e r g s o n ,
(1913),
rvnl'iHńni.«:m,
10
The
Journal
561-72.
214-18. Conceptlon
465-83.
"University
of C a l i / o r n ł a
Chronicie'
-
78.
(With O t h e r s ) , T h e Committee and
Case
143
of P r o l e s s o r
of Inąulry of the A m e r i c a n
the American
Psychoiogical
79. O n the E x i stonce of I d e a s , " T h e lar" 80. T h e
33
(1914),
P r o f e s s l o n of the
Magazlne"
(December
Johns H o p k i n s U n i v e r s l t y Johns H o p k i n s
Contradictlon,
JP
11
Sellgman and O t h e r s ) ,
1915),
Freedom
" S c t e n c e " , n.s. 41
(1915),
Clrcu-
Alumni
and A c a d e m l c
421-30.
R e p o r t of Tenure,
the
BAAUP,
of U n l v e r s l t y
Professors,
150-54.
the Unlversity of Utah, T h e 85. T h e
67-81.
15-43,
(Wtth O t h e r s ) , R e p o r t of the Commlttee P r o f e s s o r s , July
(1914),
General
83. Organization of the A m e r i c a n A s s o c i a t i o n 84.
Association,
11 ( 1 9 1 4 ) ,
181-95.
Gommittee on A c a d e m i c 1
A s s o c i a t i o n , JP
Professorałe, "The
2 (1914),
(With Edwin R.A.
Mecklin, R e p o r t of the Fhllosophical
178-235.
81. Relatlvlty, Reality, a p d 82.
-
of Icjuiry of C o n d i t i o n s
American Association
at
of
University
103
(1916),
1915.
Futurę of the C a r n e g l e
Foundation, "Nation"
417-19. 86. O n the M e a n l n g 31
(1916),
of Romantic tn E a r l y G e r m a n Romanticism
385-96, 32
87. (With H a r l a n F . Stone
(1917),
and O t h e r s ) ,
P e n s i o n s and I n s u r a c e s ,
MLN
65-77.
BAAUP,
Report of Commlttee P 2, N o . 5 ( N o v e m b e r
on
1916),
57-80. 88.
(with D . O . M c G o v n e y , LeRosslgnol), Charges
of Vlolatlon
Colorado, B A A U P , 89.
P e r c y B o r d w e l l , Edmund II. H o l l a n d s ,
R e p o r t of the Commlttee ot A c a d e m i c
Roscoe
90.
P o u n d ) , R e p o r t of the Committae
Spauldlng),
of the A m e r i c a n Some
(1917),
Conditions
Giddlngs,
of Inqulry on the
Case
PennsyWanla,
1-57.
T o p i e for D l s c u s s l o n
of P r o g r e s s
of
1-72.
Franklin H.
Phitosophlcal Association,
at the 1916
Meeting
JP, 13 ( 1 9 1 6 ) ,
in P h i t o s o p h l c a l Inqulry,
573-81. Pr,
26
123-63.
92. P h l l o s o p h i c o l D l s c u s s l o n tion, JP 14, 93. P r o g r e s s
1916),
JJ2.
Concemlng
at the U n l v e r s l t y 1916),
of the U n l v e r s i t y of
2, N o . 3, P a r t 2 ( M a y
(With E . G .
91. On
(Aprll
Henry W. F a m a m ,
of P r o f e s s o r Scott N e a r l n g BAAUP,
Inquiry
Freedom
2, N o . 2, P a r t 2
(With Davld R. D e w e y ,
of
(1917),
and the A m e r i c a n
Philosophical
Associa-
719-20.
in P h i l o s o p h i c a l
Inyuiry,
PR
26
(1917),
537-45,
94. G e r m a n
P«ace
Magazlne", 95.
-
Drtv.es Rightly Mamed T r a p s , " N e w Y o r k
Juiy 28,
1916,
(With E d w a r d
Copps
on A c a d e m i c
Freedom
1918),
144
Times
4, 15.
and A « A . Y o u n g ) . in W a r t i m e )
R e p o r t of the
BAAUP,
4
Commlttee
(Pebruary-March
29-47.
96. A n n u a l M e s s a g e 1919),
of the P r e s i d e n t , B A A U P ,
5
(November>-Docember
2-32.
97. I s T h e r e
a Huge
Soclal
Surplus?, " T h e
Weeltly Review"
Pensions
and I n s u r a n c e ,
BAAUP,
1
(1919),
163-65. 98.
(Wlth Others), ber
99.
1919),
(With Charles A .
K ofold, G u i d o H. M a r a ,
R e p o r t of the Commlttee of A c a c e m i c
Preedom,
and T h r e e M e m b e r s BAAUP,
3, N o .
Revlew"
60
Essays
of lnqulry C o n c e r n i n g
of the Faculty,
(Octo-
(May
(Nowember
1920),
a s Interactlonlsm, the
of Vtolation
President of M o n t a n a ,
1-52. Unionłzatlon,
"Educational
329-35,
JP
Pragmatist,
ln C r l t l c a l R e a l i s m , A
of K n o w l e d g e ,
1919),
Padelford),
Charges of the
at the Unlverslty
of T e a c h e r s Without
102. P r a g m a t l s m V e r s u s
Federic M.
l n v o l v l n g the D l s m i s s a l
Part 2
5,
100. B e t t e r O r g a n i z a t i o n 101. P r a g m a t l s m
5, N o . 6
20-76.
17
(1920),
Cooperative
L o n d o n , Macmillan
589-96,
622-32.
( W l t h Durant D r a k ę and
and
Study of the
Others),
Problem
C o m p a n y , Ltd, 1920,
pp.
35-81. 103. S c h i l l e r a n d the G e n e s i s 1-10,
104. T e a c h e r s 1920 ) ,
and T r a d e - U n i o n s , ' E d u c a t i o n a l
Prlde
106.
Profit-Sharing
107.
ln E l n g h t e e n t h - C e n t u r y
(1921),
and
Industrlal S,
Bauer,
Swift, U . G . W e a t h e r l y ) , C o n d l t l o n s in W a s h b u r n -Pobruary
19 109. T h e
(1920),
Revlew," 60
(September
Thought, M L N ,
36
(l92l),
31-37.
P e a c e , "International Journal of
Ethlcs",
241-63.
(Wlth G r a c e Van
108. T h e
35
106-119.
105.
31
of G e r m a n Romanticism, M L N ,
134-46.
1921),
Length
Raymond
G.
Gettell, E d g a r
R e p o r t of the Commlttee College,
BAAUP,
James
of Inqulry
7, N o . 1 - 2
on
(January-
66-137.
of H u m a ń I n f a n c y ln E l g h t e e n t h - C e n t u r y T h o u g h t ,
(1922),
JP
381-85.
Parado*
of the Thinl.ing B o h a v i o r i s t ,
110.
Pragmatlsm
and the N e w
111.
R e p l y to P r o f e s s o r
Mnlerialism,
Babbltt,
MLN,
37
JP
31 19
(1922),
(1922),
(1922), 257-68.
5-15.
135-47,
-
112. Tlmo,
Meauirig
and
145
-
Transcendence,
JP
(l<.»i;2), fi05>-f>15,
10
533-41. 113. T h e
Anomaly
of K n o w l e d g e ,
In P h l l o s o p h y " , 114.
32 115.
4
Representotive (1923),
117. C o n t e m p o r a r y
Primitivlsm
21
121. P r o f e s s i o n a l E t h i c s (1924),
and
do
Robert
Inequa-
Thelr
Common
Problem,
565-68, of C a l i f o r n i a
Publl-
173-220.
21
P M LA,
39
(19 24),
Progress,
25
1924),
(1925),
Meanlngs
(1924),
229-53.
601-611.
"North American
Review"
Henry Clark
S. White),
Report
Universlty,
BAAUP,
40-107. la C o n s c i e n c e
"Bulletln de
la
dans
la
Phllosophie
Socirft<£ Prant^aiso
de
Phi-
89-132.
of E r n e r g e n c e Congress
S h e f f i e l d Brightman,
K . Root,
Concerning
la Sterilite d e
S l x t h International
and
Its M o d e s ,
of P h l l o s o p h y ,
N e w York,
Longsmans,
1 i w . e e d i i i f j i . of Edited
by
Green
and
the
Edgar Co.,
1927,
20-33.
125. N a t u r ę
a s Aesthetlc
1 2 6 . Optlmlsm and 127. A n t l - E v o l u t i o n "School
and
128. A c a d e m i c
Norm, M L N ,
Romantictsm, Laws
and
Society",
Freedom,
pany,
1930, p p .
29
42
PM LA,
the
(19 2 7),
42
(1929),
Seligman,
Temporalisttc
Personal Eilliam 1930,
Neutrality,
133-38. of the
New
Social
York,
Sciences,
Vol,
T h e Macmillan
1,
Com-
384-88. Simultaneity,
JP,
27
645-54. Realism,
Statements,
Pepperell pp.
921-45.
of R e l i g i o u s
Dlalectlcal Argument Against Absolute
( 1 9 3 0 ) , 617-32,
444-50.
(1927),
Principle
Encyclopódia
Edited b y Edwin R.A.
130. A
JP,
Soclal
et A n g l a i s e ,
lo sophie"
129. T h e
(1924),
of l n q u i r y
(October
Amerlcalne
pp.
Psychology,
of Romanticisms,
Brewer,
of the Committee
124. T h e
5
on
390-407.
( W i t h John M .
123. L a T h e o r e
Oiscourse
165-86.
(1924),
and T r a n s c e n d e n c e ,
10, N o . 6
n.s.
449-52.
of E v o l u t l o n , " U n l v e r s i t y
c a t i o n s in P h l l o s o p h y "
122.
1'ubltcatinn';
Arnautd, " M i n d " ,
(1923),
(1923),
and
BuUetin"
119. O n the Discrimination
219
38
21
Phllosophy
Dlscontlnuities
Pastness
and
of R o u s s e a u ' s
Philology"
"Psychological
120.
California
3-43.
in M a l e b r n n c h e
Pesslmist,- MLN,
Supposed
Uty, " M o d e r n
118. T h e
of
449-61.
Rosseau 's
116. T h e
(1923),
Ideas
"Unlver.'3ity
85-105.
Vol,
Contomporary 2, Edited
Monlague,
New
by
York,
American George
Philosophy, I". A d a m s
T h o Mocmlllan
nnii
Company
-
13). The
Paradox
of the
146
-
Time-Retardlng
Journey,
PR
40
(1931),
4R-60, 152-67. 132. The Tlme-Retarding
Journey, A
133. Dualisms Good and
Bad,
134. T h e First G o t h l c
JP
Reply,
29
PR
(1932),
40
(l93l),
337-54,
549-67.
375-81.
R e v i v a l and the Return to Naturę, MI./N. 47
(1932), 419-46. _ 135. The Parallel of D e i s m (1932),
and C l a s s l c l s m , " M o d e r n
Phllology"
29
281-99.
136. The Travels of P e t e r , P a u l ,
and
Zebedee,
PR
41
(1932),
498-517. 137. The Chlnese Orlgln
of a Romantlclsm, " T h e
and German P h l l o l o g y "
32
138. Dualism and the P a r a d o *
(1933),
of R e f e r e n c e , JP, 30
139. Monboddo and R o u s s e a u , " M o d e r n 140. (With Austin S. E d w a r d s ) , (1933),
Journal of
Engllsh
1-20. Phllology"
RolUns C o l l e g e
(1933), 30
589-606.
(1933),
275-96.
Report, B A A U P ,
19
416-39.
141. Milton and the Paradcoc
of the Fortunata F a l i , E L H ,
4
(1937),
161-79, 142. (Wlth A.J. C a r l s o n ) , T e a c h e r s Oath L a w s , B, B A A U P , 23 ( 1 9 3 7 ) ,
Statement of
143. The Historiography of I d e a s , " P r o c e e d i n g s sophicai Soclety", 78
Commlttee
26-32.
(March
144. Professional A s s o c l a t l o n
1938),
or T r a d e
of the A m e r i c a n
Phllo-
529-43.
Union?, B A A U P ,
24
(19 38),
409-417. 145. Present Standpoints and 146. Coleridge and K a n t * s
P a s t Hlstory, JP
Two
Worlds, ELH,
36 7
147. Reflections on the Hlstory of I d e a s , JHI, 1 14B. The Meaning of Romantlclsm (1941),
(1940),
for the Hlstorlan
477-89. 341-62,
3-23.
of I d e a s ,
JHJ
2
257-78,
149. The Communlsm of St, A m b r o s e ,
JHI
3
150. On the Criteria and Llmits of M e a n i n g , Honor of E d g a r Arthur
(1942),
458-68.
Phllosophicai E s s o y s
S i n g e r , Jr, E d i t e d b y F . P . C i a r k ę
M.C. Nahm, Philadelphla, pp.
(1939), (1940),
Unlverslty
of P e n s y l v a n l a
Press
ln
and 1942,
3-23,
151. Culbertson*s
International Armed
Force, "Free
World", 6
(1943),
463-69. 152. Reply to P r o f e s s o r 15 3. (With Others), A tions, JP
S p i t z e r JHI
Discussion
<12 ( 1 9 4 5 ) ,
5 (1944),
of the T h e o r y
477-97.
204-219. of International
Rela-
-
147
-
154. Goldsmitb and the Chain of Being, 155. A n a l o g y and
Contrndiction, A
JHI
7 (1946),
Surrejoinder,
PPR,
91-90. 7
(l947),
626-34. 156. T h e 7
Duali ty of Thomistlc
(1947),
Theology, A
R e p l y to M r . Veath,
413-38.
157. Comment on M r .
P e g l s *s
Rejoinder, P P R
158. H e r d e r and the Enlightenment P h i l o s o p h y The
Hlstory of I d e a s , Baltimore, T h e
Press 159. N a t u r ę
1948, pp.
9
(1948),
284-90.
of History, E s s a y s
Johns H o p k i n s
Baltimore, T h e
Unlverstty
Johns H o p k i n s U n l v e r s i t y PPR
9
161. Communism v e r s u s A c a d e m i c
(l948),
19 48, pp.
308-338. Reply
71-88.
Freedom, " T h e
American
Scholar"
332-37.
162. Terminal and AdjecHveJ Vatues, JP, 47 163. O n a S u p p o s e d (1952),
Press
Ideas,
S e t f - S u f f i c i e n c y in the Thomistlc T h e o l o g y , A
to P r e s i d e n t P e g i s , (1949)
ln
166-82.
and Norm in Tertulian, E s s a y s " ln the H l s t o r y of
160. N e o e s s i t y and
18,
PPR
Resurgence
(1950),
593-608.
of V i c i o u s Intellecuualism,
JP
49
85-69.
164. W h a t Is the Pragmatlcist T h e o r y of M e a n i n g ? T h e S t u d i e s in the P h i l o s o p h y Philip P. W i e n e r and Unlverslty P r e s s 165. R e c e n t Criticlsm
of C h a r l s
Sanders
F r e d e r i c H. Y o u n g ,
1952, pp.
Phase,
P e l r c e , Edlted
Cambridge,
by
Harvard
3-20.
of the D a r winian T h e o r y
G r o u n d s a n d Its Initiator, F o r e r u n n e r s E d l t e d by Benttey
First
of Recapitulatlon,
of Darwin,
G l a s s , O w s e l Temkin,
and William L.
Jr, Baltimore, T h e Johns H o p k i n s U n i v e r s l t y
Its
1745-1859,
Press
Straus,
1959,
pp.
438-58, 166. Milton *s
Dialogue
d i e s in the H l s t o r y
on Astronomy, R e a s o n
N e w York, Columbia Unlverslty 167. J a m e s ' s 1963, pp.
Press
1962, pp.
D o e s C o n s c l o u s n e s s Exlst7, T h e
and Other E s s a y s , 113-32.
and Imaginatlon,
of I d e a s , 1 6 0 0 - 1 8 0 0 . Edlted b y J.A.
Stu-
Mazzeo,
129-42.
Thlrteen
Pragmatlsms
Baltimore, T h e J o h n s H o p k i n s U n l v e r s l t y
Press
BIBLIOGRAFIA PRAC WYKORZYSTANYCH
A
1 b e e
E r n e s t ,
B
a k w e 1 1
c a i Inqulry and M r L o v e j o y ' s (1917),
s.
Metafizyka,
F r a n k l i n
"Journal
of M o d e r n
B a u m e r
Hlstory"
Hlstory, T h e
C h a r l e s
New York B e a r d B o w l e y
B o a s
21
PWN,
i
s,
(1948),
s,
Problems,
191-203, Colller-
T h e American
Splrlt,
1953,
amery-
L o v e j o y and H l s t o r y of I d e a s ,
"Scru-
162-68. A . O . LoveJoy a s Some
s.
Hlstorlan of
Philosophy,
Problems
C r e o r g e ,
of Intellectual H l s t o r y ,
Johns H o p k i n s U n ł v e r s i t y
(w»)
Press,
3-21. The
p h l o T h o u g h t ln F r a n c e t r e n d s ln c o n t e m p o r a r y Farber,
R o z w ó j cywilizacji
1961.
404-411.
G r e o r g e ,
Marvln
s.
M a r y ,
S t u d l e s In Intellectual Hlstory, B o a s
(1949),
M a r y ,
Warszawa
(1949),
Baltimore
1980,
1965.
a n d
O e o r g e ,
JHI 9
Warszawa
L., Intellectual M o v m e n t s ln M o d e r n
M a u r l u s ,
Hny" 16 B o a s
26
1942,
C h a r l e s
kańskiej,
PWN,
M c m U l a n Company, N e w Y o r k ,
M cm i lian Limited, L o n d o n B e a r d
PR
L „ Intellectual Hlstory and Its
F r a n k l i n
European
Presldentlal Address,
phllosophi-
315-338.
A r y s t o t e l e s , B a u m e r
l lrv, P r o g r e s ln
Hlstory
of P h i l o s o p h y ,
and U S A . E s s a y s French
(w:)
Phllospo-
Representlng major
and A m e r i c a n P h i l o s o p h y ,
State Unlverslty
of the N e w Y o r k
Press,
Ed. Alabany
1968. B o a s
G e o r g e ,
York
B r e d s d o r f f Ideas Acordlng s, u k
H l s t o r y of I d e a s . A n Introduction,
T h o m a s ,
cal Mechanlsm.
B
The
New
1969.
An
Lovejovianlsm -
or the
Idelogl-
E n q u l r y Into the P r l n c l p l e s of the H l s t o r y of
to A r t h u r O. L o v e j o y , " O r b i s Llteraturum"
30
(1975),
1-27. s 1 ń s k I
historycznej,
T a d e u s z , PWN,
Warszawa
Problemy 1961.
obiektywności
wiedzy
-
B y n u m
W i l l i a m ,
Ycars: C l a r k
149
"The
-
Great
C
of B e i n g "
A . F . B . , Literature and the History
of the Royal Soctety of C a n a d a " s.
Chain
40
of I d e a s ,
(Section
2)
R. S.,
Phllosophy,
"Modern Philology" C z a r n e c k i
52
L>iterature, and the Ilistory of
(1954),
s.
A b r a h a m ,
Ideas,
J., P r o b l e m y h i s t o r y c z n e j
L e v e l s of M e a n i n g
JHI 7 ( 1 9 4 6 ) ,
ciąg-
Filozoficzne"
North C aro li na P r e s s H i n t i k k a
Ue, " A j a t u s " 29
(1967),
s.
H i n t i k k a
of Realism:
Chapel
Crltlcal
HI 11, U n l v e r s l t y of
A . O . L o v e j o y on Plenitude in
Aristo-
s. 5-11. Gaps
in the G r e a t Choin of
In the Methodoloy of the Hlstory of I d e a s ,
d l n g s and A d d r e s s e s (1976),
Revival
1946.
J a a k k o ,
An Exerclse
Essays,
The
Phllosophy,
J a a k k o ,
H i n t i k k a
and the Hlstory of
s. 360.
J a m e s ,
S t u d i e s in C o n t e m p o r a r y
of the A m e r i c a n
Phllosophlcal
Being. "Proce-
Association"
22-38.
J a a k k o ,
Leibniz: A
Collection of
Edited by H a r r y G . Frankfurt, G a r d e n
Critlcal
City 1972,
155-190.
K r l e g e r
L e o n a r d ,
r y JHI 34 ( 1 9 7 5 ) , K
Ideas,
73-83.
Z d z i s ł a w
F e l b l e m a n
s.
1946,
(1973).
d e 1
49
1-p.i'i.
"Tronsoctions
May
ł o ś c i filozofii w historiografii w s p ó ł c z e s n e j , "Studio E
Forty
s.
30-42.
r a n e
9,
After
An A p p e a i s a l , "History of S c i e n c e " tt ( 1 9 7 5 ) ,
v a s t a d
s.
N i l s
T h e Autonomy of Intelłectual
B J o r n ,
On method In the History of
I d e a s , "International L o g i c R e v l e w " 9 M a n d e l b a u m
Hlsto-
499-517.
M a u r i c e ,
(1978), The
nr 17, s.
96-110.
History of I d e a s ,
lłectual History and the Hlstory of P h l l o s o p h y , " H i s t o r y and ory"
5 (1965),
s.
M a n d e l b a u m Theory M a u e r
A r m a n d ,
World, " M e d i a e v a l
J o s e p h
60-71.
38
Arthur O. LoveJoy and
(1948),
Ockhem
on the
s.
A n t h o n y , L.,
s.
" The
s.
the
412-423.
PossibiUty
(1976),
JHI 33 ( 1 9 7 2 ) ,
R i c h a r d
Three Approaches, s.
JHI 9
Studies"
the History of I d e a s , M i c h e n e r
The-
33-66. M a u r i c e ,
of H l s t o r i o g r a p h y ,
M a z z e o
Inte-
of a Better
191-312. S o m e Interpretatlon of
379-94. G r e a t Chain of
" B a l i State TJniversity Forum"
11
Being",
(1970),
-
M
i n k
L o u i s
"Eighteenth N
i c o 1 s bia
Century
o n
History
O.,
M
a
Change
and C a u s a l i t y ln the History
Studios"
2
Press
R o y
of I d e a s , P e g i s
H
JHI 9
1940, s . PWN,
P. E.
Press
A
H i s t o r y of I d e a s ,
Note
U e
c k
A n d r e
-1962), "The
in the
History
and the G r e e k s ,
Mllwaukke,
to the Victorian A g e ,
1964, Edited b y Millar M a c L a r e of T o r o n t o
H e r m a n 23
Jr,
(1963),
w J„ T h e
Review
on Method
and the G r e a t Chain of B e i n g . E s s a y s
Unlverslty
PPR
spo-
1939.
Pope
J o h n
the
Colum-
372-379.
ted to A . S . P . W o o d h a u s e , F . W . Watt, T o r o n t o ,
and
York,
1983.
in E n g l i s h L i t e r a t u r e from R e n a i s s a n c e
R a n d o l l
of Literaturo
1939, N e w
E w o l u c j a a m e r y k a ń s k i e j myśli
Saint T h o m a s
L.,
Ideas
7-25.
History
Warszawa
s.
C.,
Unlverslty
P r l e s t l y
s.
of
56-39.
a r v e y ,
(19 49),
A n t o n
Marguette
The
W i k t o r ,
łecznej i politycznej, e o »• c e
(1966),
E n g l i e h Institute A n n u a l
O s i a t y ń s k i P
-
r j o r i e ,
of I d e a s ,
Universlty
150
s.
Press
Presen-
and
1964.
Arthur O. L o v e j o y and
the
475-479.
Philosophy
of Arthur O.
of M e t a p h i s l c s "
17
R o b i n s o n
J a m e s
H.,
The New
R o b i n s o n
J a m e s
H.,
The
(1963),
LoveJoy nr 2, s .
(1873258.
Hlstory, N e w Y o r k
Mind
1912.
in the M a k Ing, N e w
York
1921. S k i n n e r tory
Q e n t l n ,
of I d e a s ,
S k o t h e l m Historians,
S p i t z e r
Princeton,
JHI 9
New
(1948),
L e o , L e o ,
"Southern S t a r k e y terary
R„
T h e o d o r ,
R e
JHI 5 History
l e w" 6
"Modern
S w l e ż a w s k i 1966.
8
Understandlng (1969),
s,
ln the
Jersey
His-
3-53.
A m e r i c a n Intellectual H l s t o r y
and
1966.
Lovejoy ' s
Essays
in the
History
437-446. (1944),
s.
versus
Ilistory
(1940-41), M.,
The
The
S t e f a n ,
s.
of
as
Quarterty" Hohn
Poetry,
291-312.
History of I d e a s
History
Hlstory, T h e
of I d e a s
191-203.
of I d e a s V e r s u s R e a d i n g
Language
D o r o t h y ,
S t u d i e s in Intellectual
Warszawa
s.
M a r g a r e t
Studies,
S t i m s o n
v
and
Cioi.stcs.geschic.hte
A p p l i e d to Hltlerism, S p i t z e r
Meanlng and T h e o r y "
A l l e n
S p e n c e r of I d e a s ,
"Hlstory
13
(1952),
of I d e a s
Club,
Hopkins
Press
ir:>'<
and s.
Li264-67.
(w:) 1953.
hi.T.tr-rii Utozofll,
PWN
-
T a y l o r Ideas, T
e g g
H a r o l d JP 40
a r t
A.,
(1943),
s. s.
H e n r y ,
W i e n e r (w:)
Further
Great Chain P h i l i p ,
R e f l e c t l o n s on the H l s t o r y
of
J., A
Problem
In the History
of
494-503.
A N o te on the M e t a p h y s l c a l G r o u n d s
F r e e d o m , With S p e c l a l in " T h e
-
281-199.
F r e d e r l c k
I d e a s , JHI 1 ( 1 9 4 0 ) , V e a t c h
151
R e f e r e n c e to P r o f e s s o r L o v e j o y ' s
of B e i n g " ,
PPR
L.ovejoy*s
7 (1947),
s.
Thesia
391-412.
R o l e in A m e r i c a n
Studies In Intellectual History, T h e
for
Phllosophy,
Johns H o p k i n s
Press
1953. W i l s o n
D a n i e l
Intelllglbllity, T h e
J., Arthur O. Ł.ovejoy and the Q u e s t
U n i v e r s i t y of North
Carollna P r e s s ,
for
Chapel
HtU
1980. W i l s o n
D a n i e l
the G r e a t C h a i n
J.,
Arthur O. L o v e j o y and the M o r a ł
of B e i n g , JHI 41
(1980),
s.
249-265.
of