9. Maliye Eğitimi Sempozyumu: Türkiye'de Bütçe Harcamaları (1993)

...TURKIYE'DE

..

~'.,. '1

f-

BUT<;E

;~\ ~ . ~ {

AT AKENT -AL TINORFOZ

FMS

~

C;UKUROV A UNivERSiTESi iKTisADi VE iDARi BiLiMLER FAKULTESi MALiYE BOLUMU

"IX.

6-8 MAVIS 1993

OTEL AL TINORFOZ AT AKENT -SiLiFKE

x'

6 NS

6z

...",

"

""

,

",..,. """""

1

""""""""'"

6

Tiirkiye'de 1963-1991 Doneminde Personel, Egitim, SaglIk ve Savunma Harcamalanmn

'ProfDr.

Analizi

:

,

.1.5

,..,

Beyhan Ataf, Prof Dr. Engin Ataf

7

55 \ Taru§malar

75

,

Biit<;e Harcamalarmm

Makro

Ekonomik

Etkileri

Ttirkiye'de Btit~e Harcamalarmm Ekonornik Btiytime Uzerindeki Dor;.Dr. Etkileri Orner """"""""""""""""""""""""""" Araszl

Dof.Dr. Sosyal

Harcamalarrn Ismail

Tatlzoglu

Refah

Etkileri

95

113 119

ADadolu fTniY~ Merkez KQtfip~

)

Blitge A91klarmm Finansmam ve Enflasyon Prof Dr. Sinan Sonmez

Ttirkiye'de Btit~e Harcarnalarlmn Genel Bir Degerlendirmesi

Prof Dr. Giineri Akalm Hazine ve Kamu Harcamalan

Emin Dedeoglu

Tart1§malar

'

28

ONSOZ Bu kitap, <::ukurova Universitesi, iktisadi ve idari Bilimler Fakultesi, Maliye B6lumil taraflnca 6-8 MaYls 1993 tarihleri arasmda Silifke, Atakent, Altlnorfoz Otelinde duzenlenen "IX. Turkiye Maliye Sempozyumu'nda sunulan bildiriler ile bu bildiriler tizerinde yapllan tartl§malarl bilim ~evrelerine ve ilgililere duyunna amacIYla hazlrlanI11l§tlr. Kitabtn baSlma haztrlanmasmda, ozellikle tartt§malann teyp bandtndan ~ozlilmesinde baZI sorunlarla kar§lla§llm~§tlr. Blitiin dlizenli ~a11§malara ragmen tartl§malarln aslma sadlk kalma amaclyla ifadelerdeki baZI hatalann online ge~ilememi§tir. Bu durumdan dolaYl ozlir dileriz.

Bu kitabm yaYlma hazlrlanmasmda emegi ge~enBoltim Ara§tlrma Gorevlileri, ..'" ... Yasemin OZUGURLU, Ismail GUNE~, Okutman Faruk YILDIRIM, Sekreter Ne§e HUV!YETLi ve baslm i§ini titizlikle ba§aran<;ukurova Universitesi Matbaasl Personeline te§ekktir ederim. Adana , ~ubat 1994

Y rd.Doc;.Dr .Z.Refia YILD IRIM <::.0. i.i.B.F. Maliye B6ltimti Ba§kanl

1

2.00 3

SEMPOZYUM

PROGRAMI

6 MA VIS 1993 PER~EMBE

KONU,$MALAR

10.00 -10.30

SUNU,$ KONU,$MASI

Yrd.Do~.Dr. Z. Refia Yll..DIRIM C;ukurova Universitesi i.i.B.F. Maliye Boliimii B~kanl

A~I-5 KONU-5MALARI

: Prof.Dr. MustafaMAZLUM ~ukurova Universitesi i.i.B.F. DekanI ...'"'

PrQf.Dr. Can OZ-5AHINOGLU ~ukurova Universitesi Rektorli ARA

: 10.30-11.00

I,

"Biitc;e Harcamalarlmn

OTURUM Miktar

ve Yaplsal Analizi"

11.00 -12.20 OTUR UM B A-5KANI

: Prof. Dr. Akif ERGiNA Y "Ttirkiye'de 1964-1992 Doneminde Egitim, Saglik ve Savunma HarcamaIanmn AnaIizi" Prof.Dr. Beyhan ATA<;, Prof.Dr. Engin ATA<; Anadolu Universitesi "Tiirkiye'de Sosyal Refah Devleti VaT illt?" Do~.Dr. Tiilay ARIN istanbul Oniversitesi

TARTI~MA

-12.20 '"

NOT: C;ukurova Universitesi Rektorii Can OZ-5AHINOGLU gorevi nedeni ile yurt dl§mda bulundugundan dolaYl.. sempozyuma katllamaml§tlr. A~l§ konu§masml Rektor adma C;ukurova Universitesi Rektor Yardlmclsl Prof.Dr. ibrahim GENC; yapml§t1r.

..r. l ~

"Biit~e

II. OTURUM Harcamalarlmn

Makro

Ekonomik

Etkileri"

14.00 -15.45

OTURUM BA~KANI

: Prof.Dr. Halil NADAROGLU "Sosyal Harcamalann Refah Etkileri" .OJ

Doc;.Dr. Ismail TATLIOGLU

Uludag Universitesi "Ttirkiye'de Btitc;e Harcamalanmn iktisadi Btiytime Etkileri " Y rd.Doc;.Dr. Orner ARASIL Dokuz Eyltil Universitesi

ARA

1.5.00 -15.15

TARTI~MA

12.00 -12.20

4

12.00 IV.

7 MA VIS 1993 CUMA III. ItBiit<;e A<;lklarJ

OTUR UM ve Finansman

Teknikleritt

10.00 OTURUM

BA-5KANI

Prof.Dr. Selahattin TUNCER "Blit~e A~lklanrnn Finansmanl ve Entlasyon Prof.Dr. Sinan SONMEZ Gazi Oniversitesi "Ttirkiye'de Btitc;e A<;lklan ve Bu A~lkl,lfm Finansmanl"

Do<;.Dr.l.~lrgay BERKSOY Marmara Universitesi ARA TARTI~MA

11.00 -

5

5-

8 MA VIS 1993 CUMARTESi 10.00 -

2.00

PANEL OTUR UM B A-5KANI

: Prof.Dr. Bcdii N. FEYZiOGLU istanbul Univcrsitesi

Prof. Dr. Gtineri f\KALIN Hacettepe Tfni\'e.rsitesi Emin DEDEOGLU Hazine ve Th§ Ticarct Muste§arl1g1 Kamu Finansman Genel Mudurliigti Daire Ba§kant. Erdogan ONER Maliye ve Giimliik Genel Mud"uru

ARA

TARTI~MA

BakanlIgl But~e ve Mali i§ler

11..1.5 -1.1.30

1.30 -12.00

5

SUNU~ VE

A~ILI~

6 ~

KONU~MALARI

Y rd.Doc;.Dr .Z.Refia

YILD IRIM*

Saym Kaymakam

.

Saym Rektor YardlmCllan Basmm degerleri mensuplan Degerleri konuklar Saym hocalanm Sevgili arkada§larlm IX. Ttirkiye Maliye Sempozyumuna ho§geldiniz. Her Yll MaYls aymda bir Universitenin Maliye Boltimtince dtizenlenen bu organizasyonun bu Yll taraflmlzdan dtizenlenmesinden onur duymaktaYlm. Ekim aYl i~inde Eski§ehir'de yapllan bir toplantlda Dtizenleme Komitesince Sempozyumun konusu "Ttirkiye'de Btit~e Harcamalarl" olarak belirlenmi§ ve bildiri sunacak Universiteler ile panel'e katllacak kurulu§lar saptanml§tlr. Bu konudaki yardlmlan i~in dtizenleme komitesine ve boltimlere te§ekktir ederim.

Degerleri Konuklar, Bu Yll iki degerli hocamlz, Marmara Universitesinden SaYln Prof.Dr .Salih ~anver ile istanbul Universitesinden SaYln Prof.Dr.Selim Kaneti'yi kaybettik. Eserleri ile daima yanlmlzda olacak alan saym hocalanmlzI anarken sizleri amlarl oniinde bir dakikallk saygl duru§una davet ediyorum.

Te§ekkiir Ederim Degerli Konuklar, Sempozyuma teblig vererek otumm ba§kanl ve panelist slfatlyla katllmaYI kabul ederek bizlere destek saglayan saYln hocalanmlza Maliye ve Giimrtik Bakanllgl, Hazine ve Dl§ Ticaret Miiste§arllg1 mensuplanna en i<;ten te§ekkiirlerimi sunanm. Bu organizasyonun ger<;ekle§mesinde en biiyiik destek ve yardlmda bulunan '" Rektoriimiiz saym Prof.Dr.Can OZ-5AHINOGLU'na, Fakiiltemiz Dekanl saYln Prof.Dr.Mustafa MAZLUM'a bilim ve diizenleme komisyonu iiyelerine, yogun <;al1§malanndan dolaYl ara§tlrma gorevlisi arkada§lanm, Yasemin OZUGURLU ..."'.. ve Ismail GUNE-5'e, ogrencim Muhammet MEHMETOGLU'na, Dekanl1k Ozel Kalemi ile Boliim Sekreterimize te§ekkiir etmek istiyomm. Sempozyumun diizenlenmesinde ve sizleri aglrlamakta kusurlanmlz olursa bizi bagl§lamanlzl diliyomz. Sempozyumun her yoniiyle ba§arIl1 ge<;mesini diler, saygllar sunanm. *<;ukurova Universitesi,

B.F. Maliye Boltimti Ba~kam

7

Prof.Dr.Mustafa

MAZLUM*

SaYln Kaymakamm, Rektor yardlmcllanm, saYln Maliye Bakanllglnln ve Hazinemizin degerli temsilcileri, Oniversitelerimizin ~ok klymetli katlllmCllarl ve hanlmefendileri, televizyon ve baSIn mensuplarl; Turkiye'de sosyal ve ekonomik alanda sagllkll buyumeyi saglayacak ve istihdaml olumlu yonde etkileyecek maliye politikalanna ve her kuru§u yerli yerinde harcayacak But~e Planlarma her zamandan daha fazla ihtiyaclmlz bulunmaktadlr. Sagllklt but~e harcamalanna imkan verecek vergi reformlanmn bir an once ~lkarllmasl.na ve vergi idare yaplslnln vergi kaybma neden olmayacak §eki1de duzenlenmesi ve iyile§tirilmesine aciliyetle ihtiyaclmlz vardlr. Bunu yaparken toplam vergi yukuntin halklmlza adil bir §ekilde dagltllmasma ve vergi vermeyen kesimlerden vergi alInmaSlna, bu ulkede ya§ayan herkesin duyarll hale gelmi§ oldugunu bilmek durumundaYlz. Vergi toplamlmn en etkili sanatI muhakkak ki vergi oranlanmn tespitidir. Nitekim bu konuda batl ulkelerinde vergi oranlan hafifletilerek daha fazla vergi toplanabilmektedir. Literatiirde optimum vergi yuku olarak da antlan anlaYl§a gore yuksek oranll vergi mutlaka yuksek hacimli vergi demek degildir. Turkiye'deki vergi duzenlemelerine gidilirken bu ger~egin de dikkate al1nmasmda fayda gormekteyiz. ate yandan Ttirkiye'de en fazla etkilenen dar ve sabit gelirli kesimler zaten bir de kronik enflasyon vergisi odemektedirler. Enflasyon dar ve sabit gelirliler i~in en ba§ta gelen bir vergi olmaktadlr. Bunun uzerine bu kesimleri biT de yuksek vergi dilimleri i~inde vergilendirmenin dogru olmayacagl, hatta adalet ol~uleriyle bagda§mayacagl du§uncesini ta§lmaktaYlz. Bu sempozyum da sanlyorum bu konular uzerinde de durulacakttr. 9.Maliye Sempozyumun dogru bir zamanlama ve dogru se~ilmi§ biT konu ~er~evesinde iyi bir akademik ara§ttrma ortaml yaratacaglna ve maliye yonetimine l§lk tutacaglna inanlyorum. 9.Maliye Sempozyumu ~all§malarlna ba§anlar dilerken, bu sempozyumun ger~ekle§mesinde yakln ilgi ve destegini esirgemeyen Universitemiz Rektoru saYln Prof.Dr.Can OZ-5AHiNOGLU'na Maliye Bolumu Ba§kanl saym Yrd.Do~.Dr. Refia YILDIRIM'a ve turn emegi ge~enlere huzurlanrnzda §ukranlanml sunuyorum. Te§ekkur ederim.

'~<::ukurovaOniversitesi, i.l.B.F.

8 (-

Dekam

Rektor

YardlmCISI

Prof.Dr .ibrahim

GEN~

SaYln Kaymakamlm, SaYln Rektor YardlmCllanm, SaYlr1Dekanlm, Maliye ve Gtimriik BakanlIgmln, Hazine ve DI§ Tica(et Muste§arlIglnln, Merkez Bankamlzln degerli temsilcileri, Universitel~rimizin se~kin bilim adamlan, katllan saym konuklanmlz, hanlmefendiler, beyefendiler, basmlmlzln degerli temsilcileri; anladIglm kadanyla geleneksel hale gelen ve bu YII 9.cusu yapIlmakta alan Ttirkiye Maliye Sempozyumunun Universitemiz Iktisadi ve Idari Bilimler Fakultesi onculugunde ve dolaYlslyla universitemizin duzenlemesiyle yapIlml§ olmaslndan, universitemizi temsilen, Rektor adlna gurur duyuyor ve bu duzenlemedeki du§unceyi eyleme ge~iren arkada§lan candan kutluyorum. Bendeniz kendim ziraat~l olarak mali konularda bilimsel detaylara girme durumunda degilim, zaten buna bilgim de yak ye ~izmeyi de a§mak istemem ama but~e ve maliye dendigi zaman ya§ayan her bireyimizi 60 milyon insanI dogrudan ve dolayll ilgilendiren bir konudur. DolaYIslyla konunun onemini bu cumleyle klsaca a~lklamak yeterlidir. Devletimizin giderek geli§en ve dinanizmi artan toplumumuzun ve surekli olarak gereksinimleri artan kamusal beklentileri kar§llamak, but~e 'olanaklanyla ve but~enin iyi duzenlenmesi, tabiatlyla yonetimi ve but~eyi uygulayanlarln bu konudaki duyarllliglyla yaklndan ilgilidir. But~ede saglanan odeneklerle kamusal hizmetlerin hepsinin aynl anda kar§llanmasl bilindigi uzere fevkalade gti~ hatta olanakslzdlr. Ne var ki, devletin artan kamu harcamalarlnl kar§llamak i~in ba§vurulabilecek kaynaklar smlrlI oldugundan onceliklerin bilimsel ve objektif kriterlerle belirlenerek but~elerin tanzimi zorunlu ve geli§mek i~in de fevkalade onemli bir konudur. I§te bu tiir bilimsel toplantl ve sempozyumlar bu konulann ele almarak sorunlarln incelenmesinde ve irdelenmesinde akademik grupla, akademisyenlerle, bakanllklarlmlzm ve diger uygulaYlcI kurulu§larlmlzln degerli uygulaYlcllann bir arada konulan tartl§masl ve bilimsel esaslar ~er~evesinde oneriler ortaya koymasl ve uygulaYlcIlara I§Ik tutmasl baklmlndan fevkalade onemlidir. Universitemiz her ne kadar 200 km.ye yakln bir mesafede Adana'da ise de bu tiir faaliyetleri ~e§itli diger sosyal, kiiltiirel etkinliklerle birlikte yogun bir bi~imde desteklemekte ve faaliyetlerini kamu, ozel, akademik ve uygulaYlcl kurulu§lar arasmdaki butunle§meyi saglamada ozen gostermektedir. 2 gun once ba§layan uiuslararasl bir kongre universitemizin kampusunde devam etmekte ve 15'in uzerinde ulkeden 100'e yakm bilim adaml ile ve yine ulkemizin bazl ekonomik ve teknik sorunlanna yonelik konular gorii§ulup degerlendirilmektedir. Ben sozlerimi uzatmadan, teblig vermek suretiyle degerli katkilarl ile birlikte sempozyuma katIlan ulkemizin se~kin universite mensuplan; izin verirseniz degerli universitelerimizin adlanm burada anmaktan gurur duyuyorum. Anadolu, istanbul, Uludag, 9 Eylul, Gazi, Marmara ve Hacettepe Universitemizin degerli

9

temsilcileri, Hazine ve Dt§ Ticaret Miiste§arllgl'mlzm degerli temsilcileri, Maliye Bakanllg1 Biit~e ve Mali Kontrol Genel Miidiirti ve mesai arkada§lanna ve diger katlllmcllara, iiniversitemiz toplulugu adma te§riflerinden dolaYl te§ekkiir ediyor, Akdeniz'in iilkemizin bu ger~ekten ~ok giizel alan ekolojisinde ve ~ok ~ukiir ki heniiz ~evre kirlenmesinden nasibini almayan Silifke'mizin bu yoresinde bir ka~ gun hem bilimsel, hem ilkbahann giizel giinlerinde iyi bir atmosfer i~erisinde zevkli gunler ge~irmesini diliyor ve te§rifleri i~in saYlm Kaymakamlmlza da ayrlca §iikranlarlml sunuyorum. Hepinizi sayglyla selamllyorum.

10

Silifke

Kaymakaml

SarIn Aziz iNCi

C;ukurova Universitemizin ~ok degerli rektor yardlmcllarl, saYln dekanlm, Maliye ve Giimruk Bakanllglnln ~ok degerli temsilcileri, Hazine ve DI§ Ticaret Miiste§arllglmlzm ~ok degerli yonetici ve uzmanlan, ~ok saygl deger bilim adamI.lnmlz, degerli hocalanmlz; once Silifke'mize ho§geldiniz diyor, C;ukurova lTniversitemizce diizenlenen bu sempo~yumun haYlrll ve ugurlu olmaslnl, tilkemiz i~in iyi sonu~lar vermesini callI goniilden diliyor hepinize saygllar suItuyorum. Bugiin burada bu konu§manm bana tevcih edilmesinden ayrlca mtitluluk duyuyorum te§ekkiir ediyorum. Esasen bizim oniimiizdeki hafta Ankara'da 'l'urizm ve C;evre konulu bir toplanttmlz var bu toplantlya da hazlrllk yapmak i~in hugiin Mersin'e bir ~all§ma toplanttsl i~in giderken kendimi bu toplantl i~inde I'rogramlaml§ttm. Sizlere toplanttdan once ho§geldiniz demek ve sizlerle tanl§mak istemi§tim. Ancak kii~iik biT kaza, bizi en az 45 dakika, buraya 5 km. mesafede ;\llkoydu. Bir ara~ degi§tirerek buraya geldik. 0 nedenle sizlerden bu gorevi gecik~rek yerine getirdigim i~in oziir diliyorum ama bu arzumu sizlerle tanl§mak, sizI~rin emrinde olmak §eklindeki ifademi ak§am kokteyle blrakmak istiyorum iznit1izle. i1~emiz, C;ukurova Universitemizin hizmetlerinden nasibini biiyiik ol~iide alan l-1iril~e. Bilindigi gibi il~emiz 1990 Ylllnda hiikiimetimizce ozel ~evre koruma ;tlanl i~erisine almml§ Goksu Deltasl iizerine kurulmu§ bir il~edir. Bu itibarla bu J~ltanln korunmasl konusunda gerek ilim adamlarlmlzln gerekse uyguluma birim\r::rinin C;evre Bakanllglmlzm Ozel C;evre Koruma Kurumu Ba§kanllglnln, yerli ve yabancI uzmanlanmlzla beraber goniillii kurulu§larlmlzln Dogal Hayatl Kol-uma Dernegimizin yapml§ oldugu mii§terek ~all§malar neticesini bugiin elle tutulur gozle goruliir projelere yonelmek suretiyle vermektedir. i§te biitiin bu ~,lll§malar t:.'snasmda~ok degerli iiniversite hocalarlmlzln bolgemize gelerek yapml§ oldugu It'all§malar biz icracl birimlere l§lk tutmaktadlr. Bunun yanlnda bu gibi sempozyum ve kongrelerle ~evremizde olu§maya ba§layan hassasiyet ve biit~e harcamaI.m konulannda oldugu gibi akademik konularda bizlere yol gosterici olacaktlr. Bu duygularla, bu sempozyumun iyi sonu~lar vermesini, bizlere I§lk tutacak, bizIcre yon verecek pratik sonu~lara donii§mesini bell canl goniilden diliyor, hepinize tekrar ho§geldiniz diyor, saygllar sunuyorum.

,