Tybet: od Litościwej Małpy po Trójnóg Narodowej Jedności

T BET Od LilośLiń,!i iv1o!P), po 7i'óinóg Nlr]o]awaj ']cdro\Li ffi I TYBET @ od LitościwejMąłpy po Trójnóg Narodo...

Author: Adam Kozieł

108 downloads 574 Views 5MB Size Report

This content was uploaded by our users and we assume good faith they have the permission to share this book. If you own the copyright to this book and it is wrongfully on our website, we offer a simple DMCA procedure to remove your content from our site. Start by pressing the button below!

Report copyright / DMCA form

DOWNLOAD PDF

T

BET

Od LilośLiń,!i iv1o!P), po 7i'óinóg Nlr]o]awaj ']cdro\Li

ffi

I

TYBET @

od LitościwejMąłpy po Trójnóg Narodowej Jedności

.lu

.'''ź;

SPonsor:

OPEN SOCIETY INSTITUTE' BudrPeszt

f;

NADHT

Tekst i, o ile nie zazlaczono inaczej,przekład: Adam Kozieł

Redakcja: Kataźyna Czopek Skład i opracowanie graficzne: Maciej Grzeszczuk

|! Naan l.

Zdjęcia: Tibet Information Network' archiwum HFPC,

IcT

okładka: Tybetańskie ,,scenki rodzajowe'', fragment XlX-wiecmego malowidła sakalnego. Poparzony Dziampa Tenzin, kt6ry | paŻdziem;ka 1987 roku wyprowadza zatrzymalych demonstrantów z płonącego komisariatu na lhaskim Barkhorze; fot. o TIN. Bo4 Tybet, kaligafia Jego Świątobliwości xIV Dalajlamy' z tyfu: ,,Pnęrażorry'', obraz dwunastoletrriego Gjalłanga, który po raz pierwszy usiłował uciec z Tybefu, mając dziesięć lat. Całą grupę aresŹowano, przewodnik spadł w przęaśó i zginął. Autor spędził w chinskim areszcie dwa miesiące; @ 1998

F0TWA.

ISBN: 83-87300-4&9

Nadhi

03-5ó2 waBzwa Janinówka 47ll 9

^2ĄD}

Kiedy spoglqdam wstecz i myśIęo czasąch, kiedy nój kraj był jeszcze wolny, uświadamiam sobie, że byĘ to najszczęśliwsze lan mego źycia. oczvwiściei dziśjestem szczęśliv,y, ale źycie, jakie prowadzę, różni się jednqk barfuo od lego, do Hórego mnie pn1,gotottywano. I choć nostqlgia jest uczuciem całkowicie bezuĄtecznw, nie umiem pnecież uwolnić się od smutku, ilekroć myślęo pneszłości'Prłpouina mi ona o niełylbrażąlnych cierpieniach mego narodu. Dawny Tybel nie M doskonqły' Myślę jednak, że nasze źycie Ęło niezwykłe i że wiele rzeczy' które przepadĘ już bezpowrohie' Ęło z pewnością wartych, Ę trwaĘ.

XIV Dalajlama Tenzin Gjaco

oddajeny Czytelnikowi kolejną publikację poświęconą Tybetowi. Tym razem nie są to raporty, dokumenĘ re|acje, lecz chronologia najważniejszych wydarzeń w historii Tybetu, wybór cytatów oraz bibliografia i wykaz stron intemetowych, mające ty|eż przybliĘć pewne aspekty historii, kultury i dokonującej się na naszych oczach tragedii Tybefu, co pomóc Czyelnikowi w dalszym poszukiwaniu bardziej szczegllowych informacj i na

i

interesuj ące go tematy.

W opracowaniu tym wyrazy |ybetaiskie podano w formie spolszczonej, zatem ,,c'' należy qzytać jako polskie ''c''' 'j''jako

'j''

itd. Słowa chińskie, poza paroma wyjątkami, podano w transkrypcji pinyin.

Pragniemy podziękować panu Sonamowi Tenzingowi, przedstawicielowiJego Świątobliwości Dalajlamy na Europę Środkowo-Wscbodnią pani Kate Saunders z Tibet lnformation Network (TIN)' pani Agacie BaĘi-Starzyńskiej z Uniwers}'tefu warszawskiego, panu Robertowi Bamenowi zUniwersytetu Columbia, przewodniczącemu PoIskiej Unii Buddyjskiej Lamie Rinczenowi oraz wszystkim tym, których życzliwa pomoc umożliwiła wydanie tej ksiązki.

skrótv AL-W BBP

ChRL KPCh LPZ

Armia Ludowo-wyzwoleńcŻa

Biuro Bezpieczeństwa Publ jcznego Chińska Republika Ludowa Komunistyczna Partia Chin Ludowa Policja Zbrojna

OLPKK TPA

TRA

ZPL

ogólnochińska Ludowa Polityczna Konferencja Konsultatywna Tybetańska Prcfektura Autononliczna Tybetański Region Autonomiczny Zgromadzenie Przedstawicicli Ludowych

Glosariusz A-ni (tyb.) mniszka. Anqutn bu (chiń') Ministerstwo Bezpieczeństwa .lbe jaeŚ IdŚ-khu,8, gjal*hob dendzi0ł lelh,ng)'

Publiczn€go

(lyb' €]',4lłłda,

Ktgiu lub lfl8iuP! (tyb' nła ''19Łd-P4) szłołabuddyjskŹ iązana z kamapami. których trady.yjna siedziba zna.iduje się cL!Ęhu' około km na achód od Lh8y' K.n3hou.uo

lchin')

alesĄ

(F'b

hd-.fuhg-*hang)'

'0

''vc*!ęlrlny łrąa"' droga wołół świąlp1i DżG khang w Lhasie' głó*ńij miejsce łal/d w Lh6ie' BBP' Bluro Be/pi.cŻńsrqa Publicznego| por 8o'8o,i/

- Komnel Ccntralny lKPch) (chiń ddn?zhong yłng|l.!b' lonB lru"syalł)' KteDpo (ryb. u łł&''Po) odpowiednil lytułu ',8eszĆ" (po..) w s,kołach nin8ma i kaeju buddyzmu tybelańskic8o' xomitet Dcmokralyczne8o Zlrządztni.' oĘany administracyjne powoływane w klaszroracli Tyberu od I 9 62 rckn. Pbr. tujon lhan-khunts. Kolbrewolucyjlly t€nńi. polityczno p.awny, ok.eślzjący Moga pańslwa lub kź_ p.lityczn€j władzy dyktatury p.olebńatu dy cz}'n popełniony w c€lu ''obalenia ' systemu socjalistyczncgo" (ań' 90 kodelsu kamcgo 7 1980 loku)i (chiń-/a' 8" nina, tyb' gsar hrler ngo r8ol' sard.ie ngopĄ.

Dh.r'nśtl.

niu. ,godni€ kultu.

B.rłhÓ'

{t' b. ńdl_Jłrr) dosłownie

BoDpo (lyb ód'_po) - lradycyjna animistyc,na .eli8ia Tybetu' powslała przed prz._ niesienicnl fu buddyzm'] iPraklylowaDa do dziśw Piclu regionach' campr (tyb. llJou -/4) pBżona mąła jęczmicnna. podslawow. pożywi€nlc i ..na_ rodowe dfiie'' Tybelańczykóu chińCzycy n^z }ryają ją qi'słe. Dang'an (chiń ) teczla za$iemjąca potŹcbn€ państm informacje o każdej oso' j polityki)' prowadzon. PrzeŻ bic (dolyczące PŹedc wszystkim łcia 'poł€cmcBo odpowicdoa wydz'aI bezpi€czeństwa.

miasleczko w slanie Himachal Pradesh w Ńłnocnych lndiach' sie' óziba Dalajlamy i tybetańskie8o rządu n. wychodźstwie' Dhirmr (sa's') .eli8ia tub prawda. moż. się lcż odnosjć do na|ury rzeczywislG

ści. T.min uźywańy J!ło synonim buddyzmu ińauł buddy.'ś*'ch {tyb..}oJ,.:.). Dżokh!.g (tyb'Jb_łłl'8) najbard'i(j czczoni świątyDiaTybetu. położonaw dŻiel_ nicy tybebńskicj. na Micści€"w Lh6ic' TybetancŻycy naą/wają.ją cześo

'slarym

Cuslhakh!ng.

Fmnl JednościorBan Pańji. klóre8o zadaniemjeŚ budowanie szerokie8o

sa''z seltoEmi

,.so]D'

bczpanyjnymi i' cŻęslo' niech;ńŚkimi' pŹ€z np. werbowani..'pa_ triotycznych wyŹsŻych sf€l'urnających Pż€wodnią rolęPanii(.hiń' lo'a:łor ół; ryb. thoh-phroas gdg-tput, thabczrg cigslut)t por. OLPKK. G'nb$ (chiń') kadryl /wykle odnosj się do cz]onki partii piasfujqcego odpowje_ dŻialńc śanowńko. t.chnic7nie obcjmuj.leż be,party]nych na waźnych slańowL skach w rządzie (tyb' /4 óre.l pa' l....PaJG€lug

lub gelugp! (tyb' d8"_fu8j

pa)

domif,ująca. zrłją,2na z dalajlamami. szko_

ła buddyzmu lybetańŚtic8o' naz}9ano lcż ..żołtyńi czaPkami''

cesz. (łb. /s€

óJ,i'.ł

mniclt lub lama' łlórv luSpyi odpowiednik ,.doktom leologii . Gońpl (tyb' lao''p.) klaszlor

ulończl noÓasry{zn.

sh'd;d 8e'

Gongtn Ju (chiń') B!ure Bez'ieczclistwaPub1icz'c8o(BBP). komórka policyjna szczcbla lokalncso {lyb' sĄ'i sde.h,,ri d. c.")' Hu kou (chlń.) dotument meldunkowy' częŚo nazrya się tak lówni€z kąńki

żyłnos.'owc (tyb'

'r"u

nlło)'

Kc

Korl.

(ryb.

Jło. óo) ołrąani.i foma pBłtylii ..li8łrej. Polee.jąca ł. chodŹćł ruchcm wslazówck zeg.tla, wokoł buddy]skich świątyńlub rniejlc

xPch

Komunistyczna Pań;a chin (chiń. żhongguo 8Ón8 chan d. g.11e41 |ej n;e się ią fone''łcznic jalo łfung-go 8!nq hfuh ldnq)' Lrmin 8Ź(Ż'ościowy,ok..ślający osobę Ku8zo (tyb. Jł!_ó:łoas. Jłł_.łul'ś) wybihą uczÓnc8o ild' Lin. (tyb' b/a Do) szanowmy nauczycicl religii' tybctański odpowiednil san_ slryckicgo lerminu 8?fu' Lama nic mDsi być mnichcm. choć nP' P sz}ole gcl!8 złykle nlńjcsl. chińŚĆy polily€y naz'$'ają lat' błędnic. kaŻd€so mnicńa'

pŹełożononB tybetaństi. Óddaje

Laogii (chiń ) ośrodek rcfomy pŹe? p.ace dln więżniów skaŻanych wy.okien sądowym' Polochie nerya się tak caly sysl€m penilenc]arny (tyb' nqal rlŚol bsgł' ur bkoĄ' L"ojiao (skrólod ldodons iilo\'dnd lo obóz rcedutacj i Przcz prncę dl. ł ięźniów sł'zan}.b w lryb8 adminislr2.yJnym' Le czepi (tyb.) po.' ganó!' LeduD rlkhr (yb' /4s_doł n'łłoa) dosłownie

twoŹonych.d

''8rupa

hoc zespołów złożonych 2 członków panii'

roboc,a''' odnosi się do

klóży

ma'ą pŹeprowa_

dzić dochod,.nle albo rccdutację Polilylzną w otreślonej j'stylucji lub re8ionie

LPZ

Ludowa Policja zb.qna, pot. wujinB. Montim cz.Dmo (lyb' JDoĄ1d che!-nÓ) dosł' .,Święlo wielkie'j Modlitwy'' w

Lhasi€i lU: wicltje Święlo Modlitqf' M! (chań.) j.dnostka ńlary równa pięlnasleJ części hcklara. czyll ok. 67 ńellonl kwadmlowym (l.500 mu = I km lNadntlouy).

Ningma |ub ningm.p. (rylJ' buddyzmu tyktańskie8o.

oLPKK

nyi B-na)

najstaEzt z cŹerech głómych szkół

o8ólnochińska Ludowa Polityczna Konfercncja Konsuliatywna. lnsty-

tucja' ryołan. po raz piePszy w l949 roku' w klórcj skład wchodzą przedstawici.' le organ izac.ii popiemjących panaę, lcĆz .ić .ll€żqpych do jej śtrulfurw r€gionlch

zamicszti$aDycb pncŻ inne ndodowosci nalcźą do njej na'iważniejsi ducboqi i byli aryslokJóci popieEjący pańię (lzu ..Patriorycae wyŻsrc sfcry''). Jesr 8łów' nym orgecm publicznym Fronfu Jedności; spolyka się r.gulmie' by w}Tazjć po' Parcie dla decyzji pańii lub' Źadziej' aby je omówić (f!b' kfunqźo ni dnangs .hąb'srld ercs nol chogs-'du. l!!b' p.oś.iej' .hdb srid grcs. ćzlb si dl.)'

Prichusuo(chlń.)

komisariat.

Pokojow. ePolucit ukury Przez pańię lennin, ok€ślający ,achodnią slratcgię Podkop}ł.nia komU.imu pŹez slopnio*" wprowadzanle idciz&hodu (tyb. złl: w'i rin 'E'ur' szil.) ,i,'l Ejuri ch;ń. h.ping yunbiar\. Pokojowe wyzwolenie - tak pańia Dazywa wkro.zenie wo',sl AL-w na leren obsRe8ionu Autonomiczne8o (tyb' złi'wa\ bcinqs bkful, szilej

nego Tyb€tańst'€8o

Prefekturi jednostka administracyj.a. zna.jdująca się poniź€j prowincji lub r€_ 8ionL! a powyźćj okę8u (chiń. ./iq!)' TR-Ą Podzi€lony jest na pięć prefeknu, z klórych ksżda dzl€li się co najmnicJ na sled€m okrę€ów ''lyber.ńska Prefektura Aulonomlczna" {chiń' Ł2aI8:l:''zrol) znardujc sięPoz 8lanicamiTRA' niemniej większość njeszbńców slanowiq Tybebńczycy' Pmkur.rurr chińska konórka Źądowa odpowiedzialna a prcwadzenie docho' dz€ń i sądowe ś.iganie pŹeslpstw kryminalnych (ryb' Źhib.hy, chiń.jianchayua")' Re.kcyjny sposb

myślenia w prreslarzałych kategoriacb lub opierdi€ się shllz_ nym idcom polltycznym (tyb' loa spy&l'pa' lo, cze P4; chin. hA dÓng Pai).

Refo.m. i ot*trĆ|. - linia polityki paaii zainicjowana pr2e2 D€ng xiaopin8a w t 978 roku' PoNataJąca na rozwlnięci. odpo*!.dŻialności 8ospoda$lw ''sys€mu domołfch" i..Śocjalistycznej 8osPodlrli rynkowej'', nie wiąĘca się jednak z ljb€ralizcjąpol'lyczną(ryb''gł,l-bco',so-b!eslidchus.gilrcz'gotz.sicza,ch;ń'

saise kaifan?\

R.*olucj! k''ltu].lnr - kampania, dzięki której Mao chciał od'.yskać konllolę nad partią' nakżując młodzi€ży ..bombardować cenlralę'' (tzn- pŹeprowadzić czystkę) i wykożenić st.rc'' (po8lądy' kulturę, z*fc,a]e j nawyki). ws_ ''cztery dze chin opisująd,iśten okrcs ( l966'7ó)jako złych lat"' Przyjmuje się' ''dzi€sięć że w Tybecic rewolucjA kultura]na s}ończyla Śię do''ero w l9?9 (tyb' rigs''oJ ss

a

L

bie.,i p.

sardzie).

RinPocz, (lyb' rin-po che) dosłown'e ''drogocenny''. tyful gnccznościowy doda'

wany do imi€nia

lamy' zwłaszcza inkamowanego'

s.k i lub s.ljrpi (lyb. sa-skla) - j.nna z cztercch ełównych szkoł buddyzmu sćptl..yzm _ partyjne okr€ślenie tybćiańskiego ruchu niepodl€głościowc8o lub jakiegokolwiek imego ruchu secesjoniŚtyczne8o (tyb. łńa'b.al ling-lugs, Lhadt ] inda*)-

shou'ong'Uo (chiń') ośrodet .'ochrony i śledztwa"l lokalny areszl lttb więz'cDi. dla d.obnych prr.slęp.ów i włóczałó*'

ł! ło!. lł''g) depanament

Them-m(ho por Ting (chiń'; tyb'

regionu autonomiczne8o pomiędzy

rządowy lub uŹąd szcz€blB

ó!

(minist€rstwo'

szcz€b€l

prowincji albo pańsMowy; tyb.

|!żd lokalny llb Pydział; tyb. .ł!). Tyb.l.ański Re8ion Autonomrczny' .2ęścTyb€fu położonanB zach& od rŻcki Jan8c) i na poruónie od 8ól Kunlun' wspołc'esne Chiny lmają Ża 'Jybea' autonomicarcgo'' tylko te lereny' w l 9ó5 rcku nadaDo im fonnalnie slatus 'JE8ion! (lyh. bod ran? ŚbÓhg uohgs; chin' xi:ong Żizhiqu')' Tulku lub t.ulku (tyb' lPul'Jł') dosłownie manifesteji''; inkmow.ny ''ciało lama, tzn' osoba, k|óm osiąa.ęła laki slopjeń duchowego rozwo.ju' który pozwala iej na śwjadornĆ odrcdŻenie w świecie ludzi' by nieśćpomo€ innym. chińczycy Budda''' błędnie tłumaczą ten t€rmin jako

pu'u) a ju

TRA

'ż]Ty

Tt!ren lub lu.ing (tyb- łż'riua) wspołcresny terrnin tybet ńŚk' orna.zający mia_ nowanego PuPódcę lub prr.wodnicząc.Bo komitetu; od chińslić8o Żł!re'' U4ing (tyb' ós-gts4ła) - nadycyjna naaa dłóch rcgionów Tybelu środkowe'

8ozLhaĘiSzigace.

!'ro' lhaĄ-khaag) kofi|iLt' od chińsli€goł!i}ża,' często uywfuyjako sL.ót odJa''8d u yon lhdL-khaĄg(sane ujon lh.nlłhożg) kofiiltr,r dŻi€lnicowy, naj'niiej9a komórła administracyjna dla mies2kańców. którzy ni< Uion lh€nkhllg(tyb'

podlegają ĘfdŻiałom pracy'

wujing (ch'ń') w 1983 roku.

-

w kl{laoach

odnosi się do komitetów demokrntycz_

Ludowa Policja Zbrojna, jednoslki Paramilnarne. powołaDe

xiin (chiń.) średni szcŻebel sfuktury adminislracyjnej (fyb shealub rdfuId' xiing (chiń') ' niższy szczebel stfukfury administ acyjnej; dawniej obejmował lylko miasta, ob€cnie odnosi się równieź do 8rupy wiosek (tyb- Jła,8). chińskie ok€ślenie Tybefu. odnosi się tylko do r.rcnówobecn.go

)(]zrdg(chiń') ztDgzu

lchtń'l

chlnskle okreslc'te lyb.t!n\lleJ glupy etnru'eJ' przewodnicząĆy' 8ubemalor (lyb' kru'6hi\' odpowi€dnikiem w hierarchii partyjnej j€sl śłujisektelalzpAnii(yb' hfu-chi).

zhuxl (chiń.)

-

# e

1* {ei a€.

.s.

s @ '&

{4] 12000 do 6000 p.n.e. Mezolit: ślady pierwszych plemion tybetańskich' 5000 p.n.e.

.

któfej vrdtl lł'ytzanllłal otean' a nas!ępnie łielkągórę Tak nalotl:il się ł's:ethśviaIPo uJb1 noi'a]liu łię nón, Ądów i gót v'pohlzlnyn na pohttlllie ad L]lieJ\LLl' gdzie d-is .iest Lhżsd, Cethąngu pojau'it się piervs:y czlowiek. Nd początku bI,Id n]'oL'rnd Puslku,

p

osiemnastu królóW

odanie buddyj s kie)

Dawno' dawno tclnu NiezróWnany Awalokttcśwara, Bodhisattwa Bęzgranicznego Współczucia, obrawszy postać mĄy' med1łował w śnicżnej krainie Tybetu Pcwnego dnia zapałała doń miłościąskalna olbrzymła, która zagroziła, że jeśliodrzuci je.j zaloty, odbierze sobie Ącic Litościwa małpa pojęła ją za żonę r spłodzili sześcioro dzieci, reprczentujących sześćrodzajów istot Syn Z odrnętów piekieł był twardy, zacickły ipotrafił znięśćwszęlkic trudy PrzeraŹliwte brzydki głodny duch nriał ogromny apctyt. Zwierzak urodztł srę wulgarny i głupi' Dzięcko ludzkie okazało sięwrażliwe imądrc Półbóg był agres1łvny l zazdrosny, a bóg crcrpliwy i prawy ojciec poprowadził dzicci do obfitującego w owocc Lasu Zgromadzenra Ptaków, jednak po tŹęch latach, gdy poton]stwo zaczęło się mnożyc, wszystkin zajrzał w oczy głód Zrozpaczeni rodzice wznięślimodĘ do

(;.//.ł.']{.. Bsoł NlnN ]{gyJl tvjlŚhln Tfu ( l.l r v]rr ll I]al]n|,rt] 1.l. "l.1nful\ Thr Ycsh. Dc Pll]cl(.,,l,.ilłl /ił./.l)hlmu Pubh\h'ng ]936 ('1nh dl 1 lnn, \ || /ih(l' l\r'1hnn! 9|19 N nkai No bu /n. \i,(ł7d..,y' qŻj 1 lDu]! Mn'x l]riind]ś\ lq95

$D

shakĘb., 7ił.' ']

/ł'rł{ł///lV,'j.Pot]ll

L9l]4

około X wiek p.n.e. szenrab Miło z Szangszungu, tWórca pierwotnelreligl lybelu, bonu. Wedle kronik bonpow

przed Niatrim cenpo szangsŻUngiem Władało

o pochodzeniu Tybetańczyków (tradycyj ne

Kosci i neolityczne wyroby z gliny (odnalerione w Czamdo w 1978 roku).

slos Ljd

l9L)ó

około 313 p.n.e. (Wedle tYbetańskich kronik 127 rok p.n.e') Na tronie Żasiada Niatri cenpo, pierwsŻy król Tybetu.

V wiek n e.

Pierwszy,,kontakt" z buddyzmem' Ża panowa_ nla Lhatotoriego, dwudziestego ósmego wład'

cY dynastii iarluńskiej, na dziedziniec palacu JLrn'bu Ll'aKang spada kosr r buddyjskimi pi. smami i prŻedmiotami rytualnymi Nikt w Tybecie nie Wie, co o nich sądŻić, król ma jednak sen, w ltórym słysŻy głos, wYjasniający' iż ,,Żnaczenie owych przedmiotóW stante się czytelne dla piątego pokolenia''. około 600 Kró{ Namri songcen z Jallungu Żaczyna jed' nocŻyć tybetańskie królestwo.

618.907 W chinach rządzi dynastia Tang'

Niczrównancgo, ten zaścisnął na ziemtq

garśćnasion jęczmienra, pszenicy' grochu,

gryki iryżu z niebiańskich stoków Góry

Meru' Małpa ptlkazała dzieciom ziamo t rzckla: Solał q. .-Jcdzc ie". i od lęj pory lnicjscc to nazy\ł'a siQ Sotang Gongpori*.

Kicdy dzicci poczęły jeśćziarno. ich

około 627_649 Panowanie Songcena G6mpo (609-649), pierwszego ,,króla Dharmy", który jednoczy Tybet'

632

Pierwsze politYcŻne kontakty między Tybetem a Chinami.

l0

około 641 Songcen Gampo zaprasza do Tvbelu pierw, szych nauczycieli buddyiskich. Jego minister Tonmi sambhota opracowuie alfabet tybetań_ skl' Król pojmUje za żony trŻy Tybetanki oraz księżniczki Ż Nepalu i Chin, zawierając W ten sposób sojUsze 2 pansh/Vami 9ranlcznymi na

sierśćiogony robily się coraz krótszc. nauczyly się nr(lwlć, nosić ozdoby z liścli w koticu stuly lLtdźllli. GJy zbudowaly ll]i.lstl| w żyznych tloltnach, z nięba zst?U]it Niatri Ccnpo izostał ich królęm.

od tcgcl czasu nieszkańcy Tybctu. któ_ rzy nalczątltl lrniiojca, odznaczająsię cicrpliwością'religiInościi1. wsp(llczucicnt. pilnością i e|okwencją' Ci Zc strony n]atki płoną zaśżądZą. gnicwctn i zachlannością. Są przy tym gadatlrrł'i' silnl' odważni. zirjadli. porywczy, rozrzulnt i śmiali

ł lcdn / !/'erech \\ l('lch

!ór..nlnl

.go hhll!

\L \\ sn ]h /'^lł|' \ł"ł l]llnl,1||1i)\1n ,nh,h ]klhlkr| uL|,hl]| l|lll (h l]f.l\'( l. /i/'l'łr /]łł,'l l' {'.'r'1 Jv' ]\ nNi| l l \.lliv l}t\\ ll]N7 ( (i.d\F.rtrg l()r,t lr ll ,1/r( ),r hrtlrt tn,()l l) s|c]L!l\l ll /l'l]Jl(\lr /i/''] /łr \]'l\ł'iiłłłl,L l)\L l)rl ll l{n'hi tl{' /i/ł /Jł /r\ ]//\/

ucsl\l.$

JłCs l)l,('

i.9 ł.ł,l:€

# ę

,$l c

@ .#

{i}

Pierwsi królowie Tybetu (podanie tradycyjne)

Krainą Śniegów władało kolcjno siędn-tiu Trl z Nieba, dwóch Tengów z Góry' sześciu Leg z Pomiędzy, ośnrlu Dc z Ziętni oraz trzęch Ccn z Dołu' Poczynając od kóla Niatri Ccnpo do LhatottrriNicnszala emanacji NajWyżSzcgo Sarnantabhadry któryjako pierwszy przyniósł Tybetowl słowa

Buddy

było lch Przc(o trzydziestlt sicdmiu Zdarzyło się' że pervien indyjski książę o wszystkiclr znarrrionach u'iclkości nusiał, przcbrany za kobietę. salwować się ucicczką z rodztnnych stron Do(arłszy do Tybctu, powędrował ze szczytu Lhari Rolpo ku wdzięcz ncj krairrie Jatlungu. Tam tcż spotka]i go pastcrzc, którzy chciell wicdziec, skąd przybył, a on w odpowiedzi wyciągnął rękę w górę' Uznany za nicbiariskiego księcia, zaraz został obw
Jn'LlcD]]!n.Nl]htr { Ttrmhull /i/'.l ł\ //i\ł'r /ł']!ł']l,J Ł4ł' J'u]!0] l l!ń') .!t" ^l

l

l lttr]fulln / a'łlll./ /''1] ]|i/'.lłl łr! /ł'i,,\. !.ilL\ D Lt)sl N]i1tr] 7ili'ł'Jlł1ł'ł1 l l,ihli,|,d|1l|o| ]ih,h ] 1n,!ll{./łlłłłdl

l]

]l,r't1 s.nndrJ

L1)9l

Wschodzie i zachodz e, Powstaje pierwsŻy ty' bet€ński kodeks, Prawa Dziesięciu cnót, oraz śWiątynieDżokhang i Bamocze (64']-650), W których stają posągi Buddy' wiano cudzoŻiemskich księżniczek najświętszeWizerUn_ ki Tybetu.

648

Armia tybetańska penetruje pó]nocne lndie' 670

Wybucl'woj1y 7 chinami dvnastii Ta1gów'

Tybet zdobywa kontrolę nad szlakami handlo'

wymi Azji Srodkowej.

755 Na tron WstępujeTrisong

Decen {740-797), syn

tvbetańskieqo króla ipodarowanej mu chiń skiej księżniczki

153 Trisong Decen zdobywa stolicę chin Czang'an

(ooecnie Xidr) i/musld Chiny do płdcen'd

TVbetowi doroczneqo trvbutU - 50 tysięcy bel

jedwab u.

około 773-7't9 Do Tybetu prŻybywają śantaraksŻita(773) i Padmasambhawa {774). klorego TybetanczycV nazywają Guru Rinpocze, Drogocennym NaUcŻYcie]em' Założenie pierWsŻego klasztoru bt]ddyJskiego,

1l

Budda Sakjamuni Nie czyntć żadnego zła, postępować w prawy sposób oraz okiełznać własny umysł oto nauka Buddy.

samje (779), iszkoty ningmapa; Wyświęcenie

pierwszych mnichów bUddyjskich. Zespołytłu_ maczv, pod palronalem klola, prlekładają na tybetański najważniejsŻe pisma buddyjskie.

743 Podpisanie lraltatu pokojowego, ustanawia jącego granicę międ7y Tybetem d chinami'

792 Debata w samje, W której mistrŻowie mahaja ny z lndii pokonUią chińskich mnichóW.

797,800

Mure Cenpo wprowadla w Tybecie,,urawni

łowkę'', konfiskując Wszelkie dobra, a następ_ nie dzieląc je róWno między wszystkich pod_ danych Robi to trzykrotnie, gdyż po pewnym czasie iedni/now się Dogacą, podc7as gdy inni Ubożeja' W koncU królowi Żaclyna swilac, że nie da się oszukać prawa karmy izaprowadzić doskonałej równości' chce pod]ąćjeszcze jed' ną, czwartą próbę, ale ginie, Żgładzony plzez rozwścieczonego arystokratę'

t2

815-836 Tri Balpaczen, trzeci ,,klól Dharmy". WTybecie poWstają pierwsze Wielkie klasŹory'

I r rr Rrnc/.n snvw Linrtzang conr pl

rlunr

Cztery Niezmierzoności: Milość,IłspóIcxucie, Radość, Beutronność Modlitwa towarzyŚząca wszystkim lvtualom

oby uszystkle isloty posiadły rzczę(cre i przyczyny szczęścia.

oby byĘ wolne od cierpienia i przyczyn cierpienia oby

nre bylv odrlzrelone od prarłtlztuego s/c/ęscia. w którym nte ma cierpicnia.

oby mogły żyć bez przywiązanta i niechęci wobec innyclr, przekonanc

'.l

rólr nosci rłs't;stkteuo. co żyje

MJIko lr! o. ałł!''ł,lr ł/d P]w ]975 J]0.(;rfu(P.l'':.łlt(:L,j^l0 dj.'1\'M,lŚ.hl

d]l ltrduro \kL.go ni sląsIu L398 K]nnn l hnnq nr ! H[h,1 .| l h.

(; Mlllln

11n,

L

/]/]flJ.ll (I'łll.

wydanjc DŻ]cd2i.lwJ bl JmJsxrklndla

słI..' (d',nłłJ,/ rń.J. shamlrhxlx 980 ].urn0 Dlllll L nnl\ 1sirn!I(L|n\.|R.|Ld,Łł''.(l.all'!hL]0o] ]

(!) lś}'#

1&]

& @ @

('-)

Śantidewa (ok. VlI w.) Po co chcieć ziemię całą powyściełaćskórą któIej nawęt nię Znalazłbym w takiej ilości? Starczy kawałkiem skóry podbic własne buty i mam'jąpod nogami w każdym miejscu świata! Po co mi Zatęm chęć,by ttzymać w ryzach strumień Wydarzęń' co spadają na mnie? Zapanowawszy nad własnyn umysłem, mam pod konrolą wszystkie inne sprawy|

Co mi zostało z wszystkich dni minionych, z wydarzeń, które teraz są przeszłością? Dbając o spraw;. króre dzi( są niczym. lekceważyłem rady duchowego mistrza Nagle zostawiam Za sobą to życie, opuszczam bliskich krewnych i znajomych Skoro samotnię itak muszę odejść, po cóż rozróżntać: to wróg. to przyjaciel? ire8mcnty''Pl/ewodnlka

tlum Agn,esTka Zych

Po ścicżccbodhisJl'ły"

wwlvkańt7ane com pl

R Bx(.ux D:i4. D'lłlilł.nl. A]lJ aIlR' ]]r( l\rkh

.nd lnL.r]lLjonlL Rcllhon\ L'9ń

nice z 783 roku.

około 836 Po labojstwie BalpacŻena na tron Wstępuje związany z kapłanami pierwotnej religiiTybetu' bonu' Langdarma' Prześladowania mnichóW bUddyjskich W centralnym Tybecie'

442 Langdarma ginie z ręki buddyjskiego mnicha' Konflikt o tron powoduje rozbicie państwa tybetańskiego na kilka księstw Rozpad dzielnicowy do 1247 roku. 866

Potomkowie rodziny królewskiej emigrLrją do zachodniego Tybetu' Koniec władania tybetań' skiego na granicy chińskiej. 953

Renesans buddyŻmU, fala ,,nowych przekładów" nauk Buddy. Król Ngari, Lha Lama Jesze o wysyła do lndii i Kaszmiru dwudziestu |e-

99N

l !!,\! hnnlll H.| )!fu0

zawarcie traktatu tybetańsko-chińskiego' potwierdlającego nie7ależnośćobU pańsNV i gra-

nln,] i:

bli+:Ą\l|lrtl

KDh.nllnprtuRt!tlt,\!dldh.,i,\|Htad\tll7th<tltCohr\ Dhn NxLr Md L.hivcs 1931

d\

u]).llLnln\)1 Dcpitrn].nL o lnlomJh.D /il./. Lrbn.y olTLbcr nUorkr

den młodych Tybetańczyków, którzy mają studiować jęŻyki, sUtry, tantry, logikę i medycYnę' W ich ś|adyidą rzesŻe innych'

13

96l;-1279 W Chinach panuie dynastia Song.

Dziesięć cnót Nie zabijać Nie brać niczego, co nie zostało dane PostęPować w sposób prawy

99G1074

D]ogmi Tfumacz, propagator .ścieżkii rezul_

Mówió prawdę

tatu", głównych nauk szkoły sakjapa'

Mówió łagodnie Dotrzymywać obietnic

Nie obmawiać Unikać zawiści oddalać złe myślio innych 1012-1097 Marpa TfumacŻ' Powstanio szkoly kagjupa.

Utrzymywać doskonały pogląd Dharmy

l4 l(xO-flZt

Dziecyn Milarepa, naigłynnieiszyiogin i pogt8 Tybetu.

L ,łlftd sifunb.hn

RehlioB i, lhe s.w"lealh ce"lurr,ls.M

Eo

1910

L. PclEt\ chiM d"d |iba in ń2 B1r1r Xvlllh c.,,fu1' EJ 91611|972 F' Y@nghusblnd' /'db dłd ?ił.'' soulh Asi. Boł' l99] Tnąi' nbdad Poiakd s.ą,Ils 'Rryfr 1919 A L wrddell' LhaiÓ ak.I Il' Mlsleries d n @'d oJ lhe E'Pedilior oI 1903'

c

'!iń

lW'

Do|cl Plhns |9aa

rł łułs S;SS&#(") Kodeks praw dziesięciu cnót Songcena Gampo Dobro będzie nagradzane' a zło karane' Tym. którzy stoją wysoko, zwiąże ręce prawo; Ci, którzy stoją nisko, będą przez nie chronieni. Powoła się caery rcgimenly strży. W gómych biegach strumieni powstaną tamy i zbiomiki. Wody rzek w dolinach posłużą do nawadniania pól. Powstanie system miar i wag. Podzieli się pola' Ludzi nauczy się pisac' Będzie się układać konie. Wprowadzi się zdrowc obyczaje, wzór do naśladowania' Ci, którzy wywołują waśnie, będą karani. Zabójcy zapłacąodszkodowania za krew, wysokie i niskie' Złodzieje spłacą wartość skradzionych przedmiotów oraz. Dodatkowo, zrobią to jeszcze osiem razy: w

sumie

1042 Do Tybetu przybywa wielkr indyjski uczony i mędrzec Atiśa- oiciec szkołv kadampa. 1055.1153 Maczik Labdron, twórczyni linii nauk czod.

iMuałów

t056 Klasztor Kadampa. 1073

Khon Konczog Gjalpo buduje klasńor sakia

glóWną śWiątynię szkoły sakjapa'

-

rlz ic w ięc io kro t n ie.

Cudzołożnikom odcjmic się członki r wygna ich z kraju. Klamcom będzie siq odcinać języki' t0t9-1153 t s ( hl|ltrl / r V, /l,/ł//' ( /l.llGtl\ kn l l97] 'hrrn.\ (n llrl1 I\,!|nnr,lnDnh|ltrlld Th!1lh nlit,(4lh (ń?/ Ińłł?/I/l. wlsdom l\ Itcll. l)h t l\^t hl Pta$nt \ourh^$l!!n,l\l99l (\ llcll. ]h| l\LI,h n| IihI1.t\lohlll lhtr]^'dJŚ l99ł

Dzie Gampopa' Rozwój różnYch szkoł tradycji kagiu

1988

a

'

snll,l g ałlłl/'|/l /l łł\'! rhl sh,\ || l!|! l\,-hn\ l.I( \l n\0\L)th

^ł'

l]l. lnl |n''|s

|')']]

l5

-Ł & # i;) r t I

10-1193

Karmapa Dusum Khjenpa.

1182-1251 Sakja Pandita Kunga Gjalcen.

1203.1283 Il Karmapa Karma Pakszi, pie(wsŻy tulku, in-

karnowany lama Tybelu. 1207

czyngis-chan podbiia państwo Tangutów. 1240 Wnuk czyngis-chana, książę Goden wysy|a do Tybetu ekspedYcję iŻaplasza na swójdwórsa. kia Panditę KUngę Gialc€na, nawiązując w ten

sposób trwałe stosunki między Mongolią i Tybetem. Rodzi się

jedyny w swoim rodzaju

ŻwiąŻek czo-jon \kaplan-opiekun)' opiekun za-

pewnia lamie ochronę w zamian za Hogosła.

wieństwo inaUki. Niektóre związ[l nabierają

charakteru politycznego - opjekun ma bronić lamY ijego szkoty. kapłan Udziela zaśdUchowego mandatu jego rządom.

e-,,

s

;s

I dalej; Przyjmując schronienie w Trzęch Klejnotach, Bądźcie pełni wiary i oddania' odpłacajcie za dobroć rodziców i okazujcie im szacunck' Nie urażajcie uczuć tych' którzy okazują łaskę: ojca, stryJów i starszych. odpłacajcie za dobroć Nie krytykujcie tych, którzy mają szlachętne przymioty i czcigodne pochodzenie, Ale okazujcie im cześc Każdym czynem naśladujcie tych, którzy uosabiają wzniosłe cnory' Skicrujcie umysĘ ku Dharmie i pismom; Starajcie się uchwycić ich znaczęnic' Nie wątpcie w przyczynę i skutek, karmę Nie dopuszczajcie się zĘch czynów. Pomagajcie przy1aciołom i sąsiadom; wyrzeknijcie się wrogości. Bądźcie prawi i szczerzy. Pijcie ijedzcie z umiaręm. Zachowujcie się skromnie' Spłacajcie długi o czasie' Nie oszukujcie na wagach i miarach. Bądźcie bezstronni, bęzintcresowni i tak też postępujcic. W rozmowie nie oglądajcie się na kobiety' Trzymajcie się własnych poglądów' W rau ie sporu o.jesl nicjesl". zlóŹcie pr',ysięgę. Wzywając na świadków lokalne bóstwa i opiekunów Dharmy

1247

I6

Mongołowie mianują sakja Panditę wicekrólem Tybetu.

*

l'LJł]o!'l/nr l9]J s llnlln /':l!'lll tr llłll'hl'ł' /ln.łl P'cdŚ\[ I99l I)l\tr!\..L 'l/]lł'l^}(k.sBlll] ^ s |lJI\ l'/d,Ll',j /'ńfl rh( hh|n|rI\ l,|^L \h|)A I olnn\ ]|)|rlj (; ( yb lls.'lłllL/'{J /)ł,{'r]:r /ł n ijlłl/r łułł7r/ł |r.'|w l 975 llhl|] 11!.'iąll!E! ,| l|]ll'I]l,l! Kuhlłr'(i.h.]99ś P lln]rl 'lVłA\l'].,//Ł,ł.l)|lln\

liy

ł ł'l

l'

4

Traktat między Tybetem i Chinami

1254

Mongolski cesarz Kubilaj ofiarowuje swemu

Wielki Król Tybctu, Cudowny Boski Pan, iWielki Król Chin, chiński

Władca Hwang-ti, synowiec i wuj, naradzali się nad przytnicrzem swoich królcstw. Zawarli i zahvierdzili wiclkic porozumięnię. Wiedzcie i świadcz-

cię o rym' bogowic i luclzię, żę nigdy nic zostanie ono zmienionc. Jcgo

tckst wyryto w tym kamrcniu ku pamięci więków, którc nade.jdą i następnych pokoleń. Cudowny Boskl Pan Trisong Deccn i Chrriski Król Węn Wu Hsiao-te Hwang-ti, synowicc iwuj, starając się w swe1 wiclkiej mądrości zapobrec czcmukolwięk' co mogłoby zagrozić dobrobytowi icb krajów teraz lub w przyszłoścr'uclzielają wszystklm swojcj łaski' Powodowani wspól-

nym pragnieniem działania dla pokoju oraZ pożytku wszystkich poddanych i zgadzając się, iż ich najwyższym cclemjest zapewnienic trwałego dobra' zawar|t ten wiclki tmktat' by stało się zadośćich życzeniu przywróccnia odwięczne; przyjaźni' rł'zajemnego szacunku i trwałych więzi ży czllw e go si1s icdztwa'

tybetańskiemu amie - bratankowi sakja Pandity, Pagpa Lamie i123g'1280)- polityczną Władzę nad Tybetem i nadaje mu licŻne tytuły' Tvbetański qUrU nakłania KUbilaja do poniechania kontrolowania przyrostu natLrralnego chińczyków przeŻ topienie ich w morzL], ratując W ten sposób tysiące, jeś1i nie mil]ony chiń' skich istnień' 1280-1368

W Chinach panuje mongolska dynastia Yuan. 1350 czangcŻUb Gjalcen (1302'1364, na tronie 1350 ]364) lsiążę Phdgmodlt]' za,mUle polvuię sa. kjapóW, stając się najpotężniejszym Władcą W Tybecie, który zrywa stoslrnki politycŻne 2 Mongołami Krol Wprowad7a 1owy, rd1e1rie tybelanski syslem admrnrsiracyinV i ustarawia

Kodeks 15 artykUłów 1357-1419

congkhapa, Wielki reformator, uczony, założy s Ku]c\lu. łl]\łl \ łńll / /L. l r\!Ą !96 R.lch lłłl ]ł,łź]l. Plu ]9$| (i lU!.' Llłł\ lłllr.l|łll siou ]l)r l\lh]llL.D\ l9N] H ]l.tr'.L. i?ł,/ ł/ ] 7i'lł. sv1[lK!ł/L] Lq98 l\ )r](bal Th! l"hltI.l llh,lrrl'l' /lłi. lnlJ..& s![!h(Il

ciel sŻkołV QelUqpa'

N

Nj

L!ń()

t1

&@M{4)1ę] 1368 Upadek dynastiiYUan' Tybetańscy w]adcy Żac7yf,aja zsohąwa|c7yc o kontlolę nad krajem. 1368-',t644

chinclvcV od7ysĄują konlrolę ndo swoim pan

stwem' Rządy dynastii Ming. 1391-147Ą lDalajlama Gedun Drub.

(Tytul nadany retrospektywnie.i

1406 Książę Phagmodru, Drakpa Gjalcen odrzuca Ża pIoszenie cesarza do Żlożenia Wizyły W chinach'

1409 Congkhapa ustanawia M on la m Czen m o, Wiel kie swlęto Modlitwy W Lhasie' Zalożenie Gan_ denu, pierwszego wielkiego klasztoru gelugpy. 1435-1481

Walki iniepokoie wewnętrzne. Wpływy na dworze Żdobywają stronnicy sŻkoły kagju'

t8

1447 l Dałajlama Żakłada klasztor Taszilhunpo, przy_ szłą siedzibę panczenlamóW'

't475-1543 ll Dalajlarna Gendun Gjaco.

#o'*]

tęt@

Tybet i Chiny trwać będą w swych granicach. Wszędzie na wschodzic rozctąga się kraj Wielkich Chin, a wszędzie na zachodzte,bez' żad' nej wątpliwości' kraj Wielkiego Tybetu' odtąd z żadnej strony nie będ,zie gróźb wojny ani podbo1u' Każdy, kto wzbudzi takie podęJlzęnia, powinięn Zostać źrIęsZtowany, jcgo sprawa wnikliwie zbadana, a on sam

odesłany pod stlażą. Teraz, gdy oba królęstwa połączyłten więlki traktat, posłańcy winni WIócić na stary sZlak' by utrzym}nvać komunikację i rłytnianq przy1actel skich wiadomoścr, ważnych d1a harmonijnych stosunków między synowcetn a wrtjem' Zgodnie zc starym Zwyczajem, konie będą zmicniane u przełęczy Ciang Czun, granicy między Tybętęm a Chinamt Chir1czycy będą spotykac wysłanników tybętańskich na rogatkach

dzic, gdzre docierają Sbńce r Księżyc' To uroczystę plzymięzę otwięrc wspaniałą epokę, kledy to Tybctańczycy żyć będą szczęśliwie w Tybccre, a Chińczycy w Chinach. Aby się to l1igdy nIe znrieniło, wczwano na świadków Trzy Drogocenne Klęjnoty Rcligil, Zgromadzcnie Świątobliwych,

l] l]!I]. |'hr] nn h (/ll(fu]h/ HoJJcI't \[l! ll l.fu ( l?łłfl1ł1D^l] 'in |bok\ ]9js t Mor3.\. MJcN l ]l960 o l\L.non'ł,ł.l'łnlnł./ I?(ł /ł,jr,l litrl] lxbcr L'ś9 (] l'rL q\)r ł(1ł|r,I /, ł/].l | ]ł.!s l']90 ^unr

o)l,]ń6 ;ll1

ń{4 |&' ffi (&' ćŁ &

@

ła

'ffi

Słońce i KsięĄc, PlaneĘ i Gwiazdy' UroczysĘmi słowy 7.ło7.ono przysięgę' ofiarowano zwielŻęta i ratyfikowano traktat'

Gdyby któraś ze stlon, Tybęt czy Chlny, nie postępowała zgodnie

z Ęm przymierzem bądż je naruszyła, żaden odwet drugrej stlony nię Zostanie uznany Za pogwałcenie tlaktafu'

Ministrowie Tybefu i Chin wypowiedzieli w tym celu stosowne przysięgi i splsano tekst pżymięrza oba.j Królowie przyłożylipod nirn swe pieczęcie Ministrowie upoważnieni do rłrykonania postanowięń Królowic

i

złoĄIi na nim swe podpisy, skich archiwach obu stron.

traktatu

a

'1543-1588 lll Dalajlama Sonam Gjaco. 1565-1642 Władzę W Tybecie sprawują kró|owie Cangu.

jego kopie umieszczono w kó]ęw-

Wecłsry trdktal zawarty międ4 T|belem ] Chnami

'r,,)

lątach

82] 822' którego lek t wyryto,'l9 jęŻykach rybenńslrin i chińskim' na kamiennym pomnlku, stojącym u wejścia do Dżokhtłngu' naj świętszego sąn kluar

od 1481 TVbetem władaią książęta dynastii Rinpung'

iun

T)rbetu

około 1567 Narodziny Lobsanga Czokji Gjalcena, nauczyciela,,Wielkiego Piątego" Dalailamy PoprŻed'

nie inkarnacie otrzymuią retrospektywnie tytUł

Wo!noś<'d nx11a iu Aulobn!]]'d/ia.PSPT' Allantis l99] ^: http //u$,$, hflrTol wa\ł:pU lyberifakry htmI

Dal^il^

panczenlamy.

1578 Mongolski władca Altan_chan nadaje Sonamowi Gjaco t}/tuł dalajlamy' 1589-1617 lV Dalajlama Jonten Gjaco (wnuk Altan-chana)

1616-1679

lybet loc/y siedem z Bhutanem,

- prTegranvch

1617-1682

woien

V Dalajlama Ngalang Lobsang Glaco, zwany ('l?/'.'' !/ł]arł l\,rlnlllil rnn1]!l Hci]]cDraDn lq7] /)\!rt.d'r A$ luhlrhtrrt H.0s. 1960 ]001] K KnJu\. ałż'r:l,'Ł7l4| ^trbcr 7ił.,.l]J!'.Ait! olci lojnrx ')lt') M (nndj.i']. ) /lrlł,L o/'hln]' lslr n3 shxk}ł. Ił. D'd!,' nJ /h( Lu ll.|l .|" 1 H]ł|lt 4|n\fu 1j1'(l ,i l. iv

CLr

PlAs.l.

S.r.

/t/r./

]cł7. lł]nl'co l999

t9

gs#.")+sis"Ł$

1639 Mandżurski władca Hung Tajjizaprasza Dalai' lamę do swoje| stolicy, Mukdenu. ,,Wielki PiątY", nie mogąc przyjąć zaproszenia osobiście,

wysyła w zastępstwie posła, którego cesarz traktuje z najwvższym szacunkiem. Wten sposób Żawańy zostaie związekczo-jon pońiędzv Dalajlamą l władcami mandżUrskimi.

1&2

Guszri-chan, wódz choszUckich Mongolów, pokonuje cangpów i oddaie wtadzę nad Ty' betem V Dalailamie, który slaie się dla Tybe-

tańc2Yków Gongsa Czenpo, Najwyższvm

Władcą'

ro44-1911 W chinach panuie mandżUrska dynastia

oing'

1653

Podbiwszy chiny iprzyłączywszy je do mandżurskiego imperlum, cesarz shUnzi Żaprasza

20

V DalajIamę do złożenia oficjalnej wizyty w Pekinie' Na znak szacUnku - WydarŻenie beŻpre_ cedensowe _ odbywa czterodniową podróż, bv wyjechać naprzeciW Dala|lamie' 1683-1706

Vl Dalallama Cangjang Giaco.

Milarepa ( 1040-l123) Zrażony ż.ycieln tc8o świata Szukalcm samotności na zboczach Laczi K1rangu.

Nicbo i Zięmia odbyĘ naradę zcslały mi burzę jako swego posla' Zywioły powictrza i wody ZmówiĘ się z ciernnymi chmurami poludnia I trwięziły Słońce i Księżyc. ZdlnuchnęĘ precz z firmamcntu male gwiazdy, A większc spowiły w nieprzenikalne caluny mgicł' Wtedy spadł śnicg1 padał bez przerwy dziewięć dni i nocy. Płrrtki. grube juk kłaki wctny. Lcciały niby stada białych ptaków. Albo też nic większe niż ziamka grochu cZy gorczycy' Zasypywały zicmię wiru'jącą kurzawą' I

( ll l (\.n! lJ ]l[N) /ł/łłłłł! 1 ź! n^h', r nn,\]l;: ln]\/!n\ll's 1lłhrd llnkl'|\,\ll l,nn' lln'lldRąy,1ollh r'Ńll l('nnŃd N.l\o . ll\n\rll 'h| r.I]h L hn|(\ 1 |||ł, ]q\l,1l)|,: R N1((]lhy'/!nl\!/lł( /lr'ł1 .1ll.n \n| hhil! R.|łl,.l \t\lI|. Jł(! lnln\ t)ll" /9i9 /vrt lO lexl lnl,)nDr rr { )tllr. rr ll ll rŃ l)llr IJ J. /i/\t/'. ''ful.

ó (2

It

#ł*g€H{i\

Spadło tylc śniegu, Zę słowami oddać tego niepodobnaŚnieżny puch grubą warstwą pokrył grzbięt lodowca, W dolinie zasypał lasy aż po wierzchołki drzew Czamc góry wyglądały jak oblanę wapnem. Mróz ściąłr wygładził s fhlowane .jeziora ' A niebicskic rwące strumięnię stały się.jedną równiną' Ludzie zostali uwięzieni po wstach, A zwierzęta domowe cicrpiały głód' Nastał okres Postu dla ptactwa i dzikiej zwierzyny' W tym czasic klęski Zremia głęboko, niby skarby, ukryła myszy t szczury' Pośród hialych gór. śnicgil wratry Zmagały się z mą cięnką bawęlnlanźl szatą. Śnieg spadając na nlą topnial izarnicniał się w stnLmicń' Huczący wicher Zatrzymywał się na dcllkatnej tkaninlc, Która okrywała wewnętrzny żaI. olo byl widok rr.alki na śmicrći życie' Zwyciężylcm 1ednak, da1ąc pustelnikorn żywy przykład tcgo,

Co rnożc dać piękna onota miStyczncgo cicpła lhnn ŻcŚpół l€dakc}'jny.'M''"nsel" biulclyn Z$lązku Budd}iŚlicro Tladycji KrrDrll Ktnrl7ang

Nl.(tl(tr|dIl.(]c(

r \ł

'

' -'1'

1l,l

tll,,,,

)'lih'l ll.]\^r|nrrr])llrhlł,lJ]lłl slnndLrrlillto

1^Ltl -1.-.. aI, )'\n lltlt

[l \ $Jll Ił. li/ł. '' /ił' l l]!ul'l.' ll)N'n l li'u.'t nlm. '/rłllł)l l' /'ful ] /)'.lł'l. ll|ll9o? ll|tamcts\tj.r('.l|)Rtnfuh.!nJ&h,uu,Ii],i.l

l

nr 5.

rnxl/icń l997

llJr!olrg Mly.l l9']ł

1684 Wojna z Ladakhiem. 1705 chosŻUccy Mongolowie atakuią Tybet izajmuią Lhasę. chan detronizuje Dalajlamę iosadza na tronie wlasnego k6ndydata. 1708

KapUcynizakładają misję W Lhasie. 1708-1758

Vll Dalajlama Kelsang Gjaco. 1716

Do Lhasy przybywa jezuita lppolito Desideri. 1717

Dżungarscy Mongołowie Żdobywają i plądru-

ją Lhasę-

11ZO

Mandżurskie Wojska wypierają Dżungarow.

cesarŻ usuwa uzurpatora, zwraca tron Vll Dalajlamie i powołUie swoje przedstawicielstwo w Lhasie (1721). 1723 cesarskie wojska opuslclaią Tybel. w którYm wybucha wojn6 domowa.

2t

*.]{.ą\

#oa&]

1724 Władzę W Tybecie obeimUje Pholhane (1689_ 1747)' Do Lhasy Wracają ambanowie, plzedstawiciele cesarza.

1730-1732 Wojny _ tym razem zlvycięskie - z BhL]tanem'

1736 Pokój inormalizacja stosunkóW z BhUtanem. 1140

cesarŻ oianlong koronuje Pholhane na króla

Tybetu.

Dzie Gampopa (l 079-1153) Jeśliistnicjc taka prawość, która byłaby 1ak trzymanie w garśctcałej nauki Buddy, to co niąjest? Jcst nią wielkie współczucie' rlum I unu Rinczcn

I)zic (lNnpa!. O.t!.bn I yy al., io

DAZER

Księ'ycowy Plonrlcl'r

1999

1745

Koniec misji chrześcijańskiej W Lhasie' 1757 Po śmierciVlI Dalajlamy mianowany Żostaje pierwszy regent-mnich. 1758-1805

Vlll Dalajlama DŻiampel Gjaco' '1714

III Karmapa Rangdziung Dordże (l28zł-l339) wsZystkie istoty mają zawsze naturę Buddy, lecz nie wtdząc tego, błądzą w nic mającej końca samsarzc. obyśmyrozwinęli głębokic współczucie dla istot, ktorę nięu.tannic dośwradczają e ieryicnia

DoTybetu przybywa pierwszy wryslannik Wiel kiej Brytanii, George Bogle.

iiagment,,Modlitwy mrhaDnrdry" tłUm Lama Rinczen

'1788

Armia nepalskich GUrkhóW podbija Tybet. ce_ sarŻ Wysyla na pomoc TybetańcŻykom potęż_ ną armlę' 22

1792 ZawarLip traltatLr pololowego / Curlhami. Tvbet Żdmyka granice plled cUd/o1iPmcami. W Lhasie rosną wpływy ambanów.

R scIsM/ al'lł'(y'/ł,ł \l.l]urł!Univclsily ol( olL'nrh]J L)9] C Ilar\, hrel( l,( nlnrr! Ih,,r.. c.lLrn./ l99ll ll Hln.|,r??ł'n Ł 7ib.J. |'e|!U l ]935 l A\clnn' h] l:lilt lanl nt LJ"i/,/Jł.i\. $ sdon] l93'1 H |hll!. hn| lr']Lżrd nl,l' |]2fu PlW l9o1) ^łfl ^jnl1Ią

@

*r,

aa Ngulci Thogme

(

#

1285-1369)

.lak dlugo prawdziwy wróg _ mój własny gnicw nie Zostanię 1loskromi
nicm Syna Zwycięzcy. Bnrcnl ,.lllydŻlcsnr sie(1lliL 'ilhnn t an'a lłln(/cn

slrclo Pośl(PoslDiu s)tN Zs\(i\,(}"

1793 ,,DwUdziestodziewięciopunktovw edykt" oianlonga, w którym cesarz prŻedstawia propozy_ c]ę zreformowania administracii tybetańskiej

,,złola Una"

'

1796

Konlec panowania oianlonga' Tybet błyska_ Wicznie uwalnia się od Wp]YWóW cesarstwa'

Szabkar Szogdruk Rangdrol (1781-1851)

1806-1815

Dziś wspiąłem siQ Za tę cudowną pustclnlę' Podnioslcm głowę, spojrzałcm w górę I zobaczylcm bezchmume nicbo. Pomyślalcm o wolne1 od ograniczeń przęstrzcni absoIutll l doświadczyłemwolności

Bcz środka. bez koIica Wszystk ic stlonnlcZe poglądy

F Rc\cl.

't816-1837

X Dalajlama Cultrim Gjaco. 1838-1855

Xl Dalajlama Khedrub Giaco. 1441-42 Walki z najeźdźcamiz DŻammu'

't855.1856

Całkowicic porzuconc J

lX Dalajlama Lungtok Gjaco.

]vl Rlca(l.

'l/lll.ł t /ił):d/. BiC

]()()()

lnwaz|a GUrkhóW na Tybet Do Lhasy docleraią mlsionarze Huc l Gabet. 1856-1875

t'''r!

'l

ll x.'l \ll&,?r] h^\nłhlll!\U||lll(h|fu\]rn|l(|J'Ln||,tllih|l /l/', Ąr'L|| |aq! l\ ll ńńl ''i, l I I'r.1'n'l lti sn,t tii t!! t.r,,it!.i, r r .r-. , , ., .t ..- nt \.!. w l]btll]lrd. ()l'kli'l'/ łłlźa )i1ł1llłl łll /nllłl. w Ltsonh l)tl]

sn.\lk,n]9']]

Xll Dalajlama łinlei Giaco'

't876-1933 Xlll Dalajlama Thupten Gjaco, zwany,,Wielkim".

23

1888 Pierwsze starcie między Tybetańczykami

skami brytyjskimi w Sikkimie.

i

Woi

1890 i 1893 Wielka BMania i chiny zawierają - bez Wiedzy i udliałU Lhasy - dwa traktaty, w których znai_ dują się klauŻule dotycŻące Tybetu. Rząd tybelanski odr7uca je ;ako u/a/a vll.es. co staje się jedną z przyczyn brytyjskiej inwazji na Tybet.

Patrul Rinpocze (1808-1887) Ucz się od starej krowy, Którą Zadawala legowisko w oborze' Musisz jeść,spać i srać To nieuniknione. Ale nic powinno cię obchodzić nic ptlza tym'

ttffł$]$ł3łinfi 1893-1976

So&|0l la]!poc1u. n

rllr,lJłd lśą'!!u:\tfut nrfudD|t

Krnn. Kamu nr. EM l9q6

Mao Zedong. 30 Września 1900 car Mikołaj przyimuje W Jalcie zaufanego Da_ lailamy, bUriackiego mnicha Agwana Dordżi_ jewa' Londyn boi się wzrostu Wpływów Bosji

w TVbecie. 1901

24

Xlll Dalajlama Wydaie edykt, zabraniającY po' lowania na dzikie zwierzęta' Dliś8] gatUnkom tYbetańskicl'zwierząt(m'in' 39 ssaków l37 ptalów) grozi Wyginięcie' W tym najbardzlej ŻnanemU: pandŻie olbrzy_ miej, rodowitej Tybetance, którą, nie Wiedzieć

czemu, upodobali sobie chińczycy iUznaliza swoje zwierzę narodowe.

ltl ( rr'g łł'Jł' /'|:J

s

]oh

ł/ \lla l9!9 ^/'' l$l ń&'łill'tn(q',lłJł'n' lhbls

997

s ( .trńo\ \ l'J./tos+'.l ]I aln l I|\"},1An |l|: |l llo\/\ń\l' l s Lr l99., \ł Rts/[os\kl. /'';/j1'1:! h łu n ]l.l]ń ] n' L n P qJJ łlł P\\'N ]997 I

1

*ł*;+ s;*&@łid{') 1903.1904

XIV Dalajlama Tenzin Gjaco Rozważając problcmatykę harmonii między religiaml, należy ptlwiedzicc kllka słów o zmicnianiu rcligii' Musirny podchodzić do tej kwcstii Z najwyższą powagą' Po pierwsze, trzcba sobic uplzy_ tonrnić, żc sanr fhkt nawróccnia nie uczyni nikogo lcpszą osobą Io znaczy

bardzicj zdyscyp|inowaną, współczującą ciepłą' o wie|c

Pułkownik Francis YoUnghusband wkracza do Tybetu na czele trzech tysięcy brwjskich żoł_ nierry' Mandżurski cesarŻ nie przychodzi Tybe. towi z pomocą i odżegnuje się od Wszelkiej odpowiedzialności za poczvnania Tybetańcry_ kóW Xlll Dalailama ucioka z kraju, chroniąc się najpierww Mongolii, potem w Chinach. Wojska brytyiskie zabiiają ponad 2.700 TybetańczykóW tracąc ledwie 40 żołnierzy' Ekspedycja Younghusbanda wycofuje się Ż Lhasy 2 sierpnia po zawarciu trakatu (tzw. konwencji lhaskiei), który pozwala Brytvjcrykom na utworzenie misji handlowych w Giance, Gańoku i JatungU' 1906

BrytYjczycy Uznają nieokreśloną,,zwierzchność"chin nad Tybetem po najeździe chiń-

skich wojsk na Kham.

lcpiej skupić się więc na duchowym pŹeobrażcniu, praktykując powściągliwość, praw'ość iwspótczucic. Jeżcli pewne nauki lub praktyki innych tradycji są pożyteczne i odpowiadają naszej religii. to wańo Z nich czcrpać. Czasem potnocne nroże byc nawct przyswojenie pewnych prakĘk' JcżcIi robimy to mądrze, nie narazimy na szwank żarliwcgo oddania dla naszcj własncj wiary. Pozostanic przy nicj jcst z rcguly najlepsze. l)rllljlanl. łlńd,./ł'tr.ll:9ł.łak,

Polllc'r ]0l)l

24lipca 1907 DalajIama ogłasza reformę tybetańskiej armii. Tybet bije swo|ą monetę. 1908-t9U)

0,PIl

l)Jlry'rnI llĘ|lU. ll'łłĄ( łd ! j! ł'łl l'ł)ńna''ł'.l.PsPl Ąll3n|. l9'] l \''hl(n \'!hn /j^1'' lt l'łl!' R''lr-n llJn l'''\h l!ł'l ,".ł" l"l'' r".r.'l'.Jn! /' l łl|,l\' vl j?J'(.\ nłn n^llhl1\o|lln łr'wvdł! l)]{i NońU łłl\''d''"

/'ł.t In\n!lł.\{lqN7

Dala|lama wraca Ż wygnanla' woiska chińskie atakuią i zajmują częśćKhamu' ,WielkiTrzYnasty'' zwraca się o pomoc do Wielkiei BManii' ln]'(,lłlł']]Ą/

lnnrnl|lltr)

24 sie.pnia 1llOB Ukazu|e sĘ pierwva tybetańskoięzYczna gazeta.

Ż5

I

sfi

ńń

1910 25 lUtego dwa tysiące żolnierŻy zhao Eńenga atakuje Tybet centralny idociera na 200 km od Lhasy Dalajlama ucieka do lndii,3 marca

przybywa do Dardżylingu. Kiedy mandżurski cesarz próbUje pozbawić go UrzędU, Dalajla' ma ogIasŻa wygaśnięcie rło jon' 1911

^,,,]iąrk]

Upadek dynastii Oing. Proklamowanie Republiki chińskiej, która W 1912 roku Lrznaje Ty

bet, TUrkiestan Wschodni iMongolię prowincje Chin.

za

2 października 1911 Wojska chińskie atakują klasztor sera. Tybe_

tański Depańament Wojny wypowiada chiń' czykom Woinę W Lhasie'

1912 Dalajlama Wraca do Lhasy 12 sierpnia chiń_ czycy podpisują ,łzypunktową Ugodę", która jest formólnym aktem kapitulacji, i na je] pod_ stawie Wycofuią

26

z

Tybetu niedobitki armii man

dżurskiei' Tybela1c7ycy wydalają l \rajL wsŻystkich chinc1yhoW' osldlni Wyjeżdża W stycznru 1913 roku.

Wprowadzenie w medycynę tybetańską Jesi Donden

świccieludzic, zwicrzęta oraz dośrł'raclczającierpienta. które przyJnuJe bardzo róŹnę lot my Według nauk tybetańskich wszyscy jesteśn'iy chorzy' Jeżcli nic dostrzcgirlny clroroby' to znaezy, żę JęSt ona w nas uśpiona, utajona' dlatcgo tęż niezwykle trudno określićjcj zasiQg. ( .) Btri1da Sak1arnltni wyodrębnił 84 tysiącę zaburzających enlocji takichjak, na przykład' pożądanie i nicnawiśćktórc powoduJą powsta\ł'arric 84 tysięcy chorób Dzleli się1e na l0Jó lr.rb (rł'edłr.rg innej klasyfikacji; 404 rodzaje dolegliwości' (...) Kazdy z nas pragnie szczęścia, chce długo żyć i uniknąć cieryicti i chorób' wszyscy tcż uzywalny rozmaltych sposobów cry ]nętod' które nrają nirln to zapcrvnić Mozesz. na przykład' nosić szlachetne kanrictlic, by przcdłużyćsobic życic i uchronić się od chorób Możesz, a narvet powinieneś, Zaż}avać stosownę (odpowiadającc twt1cj kondycji fizyczncj) lckarst\ł'a oraZ szukać pomocy bóstrv opiekuńczych praktykując łljcmną MantrQ. Wszęlkię shvorzęnia żyjące na tyln

itrnc

istoty

l]/'xn]]Jlll\ohu'/'vłłl'lł?di\|lli''hI],\ll \.l!l,n IrIĄII\l l^htl !lłl/l'lŁ' (iIx.. a)(].'ilłl ł',,!ł1, l Nl l)Lr]. YL(.| Ytrl]]ol /łł|. |/lł. nł(!,l\| ł,,/ s ttr | o| l9l)() l1L]dln

łl;iiIj,i]lli

l

''}iiJ}]";,l.l,ln!)h|!!u^!)lIll],Arul.iqli]r{'łł{

tlixl]9liń

PsPT

(

#ń,

sń

l'()winieneś tęż świadomie wystrzcgać się dwóch rzcczy, sprzyjających lr'zrro1owi chorób: zĘch nawyków żywlentowych inięrozważncgo po_ ,'l\j|)()wania, na przykład wylegiu'ania się na słońcu i nagłego przcchodzellllr t1o chłodnych pomieszczcli czy noszcnia ciepłych rtbrań lalctn a lęklir:h zirną Powinlencś toż jak ognia unikać wsZelkjch negatywnych ilziallrl\. zwłaszcza zabijania, kradzicży i nicwłaściwcgo postępowania w sprarr ilclr seksu' klalnstrł'a, siania niezgody, znięważania tnnych i bczscnsowlrr''i paplaniny oraz zawiści, zlych intencjr ibłędnych poglądów' zc swych zltlysłów snlaku, wzroku. powonienia kolzystaj w sposób rozważny: llic uależy dlugo patrzcć na rzeczy piękne cZy odrażające ani tcż wdychać ,/byt \ł'ięlu przyjemnych lub odpychających zapachów. Jcżcli nie zachowasZ W tym uluiaru, doprowadzisz w końcu do zaburzęnia wiatrLL W Swoirn cicJc i zachorulesz. Nie powinicncś dosiadac dzikich więrzchowc(lw. pływać wc wzburzollc1 wodzlc, przeskakiu,ać przez ogieli po 1o tylko' by popisać srę odwagą. Wspinać na drzcwa czy skakać z nich, aby dowrcśćSWej Sprawności'cni bawić srę na brzegu rzcki wczbranej po lctnich deszczach Krótko: unikaj lobienia rzcczy. które rnogłyby koszklwaó clę 7dr()wIc lub zycic' Pamiętaj, żc gałąźmożc się złamać' wir wciągnąć' narorł'isty koń zrzuc!c' pofuIboryać. a nawct zabić Patrz uważnie na drogę. po której stąlasz, istnraj Slę zatrzymywac W Zt]anych sobic micjscach' N re podróżLrj nocą ajcśli naprawdę musisz, rł ęż z sobą wypróbowanego przyjaciela' który \ł' trudnę'j chwill poda cl ponrocnądłoIi Nie dzlalaj przeciw natur/.c r zęczy,bądź w zgodzic z rytmcm uzaru i sll'suj slę do wynlogów syntalji.

1913.1950

Tybet spełnia wszelkie warUnki państwowości Uznawane przeŻ praWo międzynarodowe: po-

siada naród, terytorium oraz niezależny od obcych Wladz rząd, któlY Śprawuje na owym

teMorium Władzę wewnętrŻną i utrzymL]je sto_ sunki z innyml państwami.

l4lutego

1913

Xlll Dalajlama oglasza niepodległośćTybetu' 1913

W Urdze, stolicy Mongolii, Tybet i Mongolia

U7nają w7ajemną niepodleglośći niezależnosc' Dalajlama wysyla do Anglii pierwszych tybe' tańskich stL'dentów.

1914

Konwencja W simli, mająca roŻwiąŻać tYbe_ tańsko-chiński spór graniczny. Tybet, Wielka BMania i chiny Uczestniczą W nieiiako równi pańnerzy. Porozumienia nie podpisują chiny. Na Wschodzie trwają Walkil ChińcŻykami'

1918

l9ll

TybetańczYcy Wypielają Wojska chińskie z za_ lętej przez nie częściKhamu.

Ilt l)'lla] LaDll. !^ /łłllJłllł/l /'.d/,/l J'.(r|J l9t] |Jl.h'n lr :'/'ł!1.' łl']./']!'l Nlll'''\ U']

',,,",.,, t,,i,*, t,,,.rt,, shrhhrrr. r,.. (l r\ rr l'i]o|'/i/)l / /ł. Ł'łł'j{ /1lłł(. l]rlonnJto ()l]iL. lł | KhYon!]l.,l/l /'l ł,JlIt]\.Bul!'r l!)17

()7r

19t9 Reformarorski,,Ruch 4 maja" w Chinach.

21

1920 Dalajlama znosi karę śmierci. Sir Charles Bell zostaie przedstawicielem kiej Brytanii w Tybecie.

Wiel-

1921 UtWorzenie KomUnistycŻnej Partii chin (KPch) w sŻangha'u' 't923

Konflikt - na tle podniesienia podatków na obronność- między TaszilhUnpo a Lhasą Pan_ czenlama ucieka do Chan. 1933

Myślo tym. co r jak robtsz. ZapLrszczając stę rv las' łatw() Wpaść u'sidła Patrz pod nogi Po dlugicj stronic kladki mozc czekać zasla\ł'lona na zv'ictza pułapka którą. czasami' clkazujc się i sanl ltrostek' Po prostu' bądź ostrożny

Nic porł'inlencśmorzvć się alodcnr. spać za dnia. zanliast rł nocy' czy rvkladać zbyt u,iclc scrca i rł,ystłku w splawy. które nic ulają szans powodzenra Nic upijajsię częsk). bo tw(ic ciab stanic się s]abc' Nie trłć czasu nrr jrrlorr.l prrplanrnl. ho prz'.drrczc(nic sig zcsr,rrzclesz. lł ].sr l)(lxloj. .!ł//ł/ , LLluil I lfu l,II l 1n,1tż ll l,llnl dl l-!Ą i | ), !l\ l \ \ łfł,illł l'sI' |. IN1 99.l ^

Umiera,Wielkr Trzynasty" Dalajlama. '1934-1935 ,Wielki malsŻ" Khampowie atakU]ą Woiska ko_ mUnistóW

6 lapca 1935

28

W Wiosce Takcer w Amdo przychodzi na świat

XlV Dalajlama BodŻice nadają mU imię Lha mo ThondLlp.

1936

BozpocŻynają się posŻukiwania nowej lnkar_ nacji dalailamy.

lłrhhll lulltr \,ł,łłł lI\!' |lII\|\ ]rrj|| |l'tj' j.]tr.l ( llnl l9ll K!n!)\rr!rlj.tdilr! thtltrrrrh.thk,,\lj,t,\! tlr\ ttr r\,lllttr\t)11 til,lhr)trtJlatt!!trr I': i vl! ll ]]|i ł//'| /ł. /łł( rłl1lnłł,r/l/L.\rj{lL]rj(]'i 'l.tl!. ^(lh.Tll] 1ł] s.'tr]l I] (;!,lLltr. r lh \r|!!!l tr |l\L)r ]jl\l l)r Ilrl ,prt]hl1jllił]1 lilIl'(\1l\h ]r ł,)r l.^tr l,ln( ł/l l

,9,1

tl;

1 l9lutego 1938 NarodŻiny X Panczen amy. Bodzice nadają mu imię Gonpo ceten. 1939-45

Podclas ll wojny swialowPj TVbet ŻachoWLje

Vl Dalajlama Cangiang Gjaco (ló83-l70ó) VI Dala1lama zasiaclł na tronię w niezwykĘch okolrcznościach Dc.rl' Icgent' zataił śrrrierćjego poprzcdlrika ,,Wielkiego Plątego'' Lobsanga tijaco (l6l7-l682). który przy wsparciu Guszri-chana z.jcdnoczył Tybet

neutralność i odmaWia Amerykanom zgody na przepUszczenie konwojóW z pomocą dla chińskiej armii

r ob1ął w nim władzę polityczną l religijną by bez przeszkód dokończyć tlLltlowę pałacu Potala Korzystając z rad wyroczni' rcgcnt salnodzielnię

oclszukał inkanrację i

w l697 roku wyjawił prawdę rządowi. Najwięksi

lat]]owie potwtcrdzili autentyczność tulku,

('angijang

a.

Panczcnlalna nadał mu imlę

Gjaco,'ocean Melodyjnych Pieśni'''

Choć mbdy Dalajlarna dokonywał błyskawiczrrych postępów W stuiJiach i praktyce duchowej' nrc chciał przyjąć ślubowań mnicha. Nt)cami' krt rozpaczy nauczycieli i regenta. wymykał się z pałacu do zajazdów idorlów publicznych w wloscc Szol Słynąłz miłoścido kobict, alkoholu irvierszy, którc uznajc się za na.;piękniejszc liryki Tybetu. Niepokoje węwnętzne! splski chanólv i mandżurskiego ccsalza przypieczętorł'aĘ jego

zginął czy'

los Uprowadzony z Lhasy przcz mongolskie wojska,

1ak rvolą Tybetańczycy' '.zniknął'' w l706 roku drodze do I'ękinu. W ostattrinr' dedykowanym kochancc wicrszu' napisał, że,'rychło \ł'róci z Lithangu'', gdzle du'a Jata później przyszedł na śwrat1cgo następ-

ca, VII Dalajlarna Kelsang Gjaco.

22 lutego 1940

lntronizacja Dalajlamy W Lhasie' chłopiec otrzymuje nowe imię: Tenz:n Gjaco'

1542

Rząd w Lhasie powołuje Ministerstwo spraw

zagranicznych.

30 lipca 1942 PrezYdent Ę D' Boosevelt formalnie prosi Dalajlamę o przepuszczenie konwojów do chin' 30

(lln l .h\mg (iylNt. \nlrv l kn ]q98 'L'/f'lł' 1 .,/ /i/)fł'l / ,l,. ( n' !0 1'\' \Lj '\'ł' '''l'/f' 'l l

!j-,lll ',.. r,

:j:j)l;]'))],'i)

.. i.. . t

]::ii'l:,]i]ii,

sierpnia 1944

Wywiad amerykański zaczyna szkolić komunistycŻne oddziały w Yennanie'

.

Jr'L' ' J . Ihl h.l!!|hl!)|1)lr\ Ęl)o\lr]'1*|?l!

styczeń '1946 (nnlnnJ|r

H. Harrer i Ę Aufschnaiter docierają do Lhasy'

ź

:r}

,i"

.5.3.',.J

5 stycznia 1946

JedenastoIetni Dalajlama pisze list do preŻy_ denta H' S' Trumana. Wyrażając ladowolenie z dobtych stosunków międly ich kraiami. 't947 Rząd Tybetu wysyła delegację, która ma na_ wjązać oficjalne ko nta kty dyplomatyczne ihan-

Na drogi .skraju ukradkiem ,serce mi ptonie od chuci Slodku o ciele tak wonnym Jak gĄ,byn turkus bezcenny Dotknąl t zLraz vyrzucił

dlowe ? Chinami, niepodleglymi lndiami,

W;ellą Brytanią

iUsA'

Prlekształcenie misii

Z dziewką z bazant szeptałem Trzy słowa pnysięgi milości łYążcętkowany swe sploĘ Rozplata sam bez pomocy

brytyjskiej w misję indyjską'

15

kwietnia 1947

AresŹowanie Retinga Rinpocze, byłego regen ta. ktory trzy tygodnie pózniei umiera w wię_ zieniU. Niepoko'e wewnętrzne w Lhasie' 12

A pierwszą kochankę' jak sądzę

l|ydała wilcza suka Me serce i cialo to dla niej mato I drogt na wzgórztl wt:iąż szuka

sie.pnia 1948

Delegacja tybetańska oświadcza w Nowym

W'szyscy o mnie plotkują

Jorku, że Tybet ma Własny rząd iWżaden sposób nie podleqa władzom chińskim'

zatrul wteczoły i ratlkt 4,lko trzy kroki i.jestem gos1lodzie I| w tąmionąch kochąnki Wsty-d

Jtt

l0 10

grudnia 1948

zgromadzenie ogólne oNZ uchwala wszechną Deklarację Praw cŻłowieka'

N1nrgfrL l hJm.TJklllJ. B.,J,j/łJtrl.sn.g l ljD200] srkyJ. P/nŁl\' n] sh]Dlbml]]00l 'łll/'łIjr ( 1 l j .łL &ł'll'' . l ll]|'{ ]{)l)] l)h.nlluh ( 7.Ń.n. 7]l ł, i t.,]'łł,,

J.illi|r!

rlft

1949 l

)i

Armia Ludowo-WYzwoleńcza (AL-W) pokonU. je wojska Guomindangu,

es stary, ląńcuchow.v

na większe

30 wlŻeśnia1949

ttiż 'śnicie pie'sklt, Nie mów im, ',wyszedl () ;nierzc]tu, a tłrtjc'it dopiero o świc'tc''

.\t,rce

KPch ślUbUje,,wYzwolićTybet"'

Kochanko co v ló:ku czekasz By slod-,-cz oddać ni ciala

C'z4-ż byśpoz a u b ran iełl Pozbawtt| mnic czego'śchciała?

l października 1949 Mao zedong proklamUie chińską RepUblikę

Gtlvbv dzielłki żlly w,iecztlie

x,ilo phnęlo jak rektt Gospoda byłab.v neltłt

LUdoWą' Przebywa|ącyw chinach, jedenastoletni X Pan_

,1 A

czenlama ,,wystosowuje" do Mao telegram, w którym prosigo o,,ziednoczenie macierzy''' WładŻe chRL oświadczaią, że ,,wyzwolenie" Tyberu jest jednym Ż ich głownych ladan.

ja bym wctąz nie ntt:ekal Wstaje, odrzuta tlosy j cs:t :e, k u.s i

Sk iu i en ie m

''snrutlĄ'llt''

''Nic marh|

stę ltlil.t', ka:de tozslanie Spotkaniełn skońc:l,ć się nusi" hlL|:'r\ \ \ hl]rrpo1 włw Il] lyb.l] l.l\Śl} hL

]l

3l |J^n(|\l|\\ 0l '''''hJ'lJl'l

6 (

N]

'l

''l{'"

l'''

Ih|

lri!l,l,n nh'L') lh ,lhtun lnl^al\nnr/11\/rrł^.',ł'dłll/' .l((

\ttrn'n'l'1h|tl|'|\\']ln-'\'Li!|nł)nl| ]l'\rt'

l/''l'''

'

l {'''',''ł'

lh'''''|l'''''1'

l \|n&1!\l rfuli.\|r\

\ |'''.'.''|'I

\\NllUn) l,)l)\

Jl|||hh::o|l]](l,h\l,łlr\l\nnnt\\lr)

listopad 1949

Pierwsze oddŻiały AL'W wkracŻają do Amdo.

.K

1Ń\

2listopada 1949 Bząd w Lhasie oficiaInie przypomina, że Tybet iest niepodległym krajem. i prosi Mao, by AL. W nie przekraczała granicy' Domaga się też podjęcia negocjacjl W sprawie terytoriów tybetańskich, zajęvch wcześniej przez chiny. 25 listopada 1949

Władze chińskie wzywają TybetańczykóW Wywołania rewolucji'

do

1 maia 1950 Radio Pekin obwieszcza, że AL.W wkrótce,,Wyzwoli" Tybet. 10 maia 1950

Radio Pekin ogłasza, że Tybet zachowa auto-

nomię religijną iregionalną' jeślizgodli się na -pokojowe Wyzwolenie". oddziały AL-W

plzekracŻają Driczu (Jangcy) i zaimują Den9o, ale dwa tygodnie później Żostają Wyparte

plzez żolnielŻy gubernatora Khamu Lhalu cełanga Dordźe'

w]zesień 1950 32

orientalizm i elemenĘ przemocy łv tradycji tybetańskiej Elliot Sperling V Dalajlama, opisując w swej autobiografii wydarzcnia roku l640/4l, wspomina o przybyciu oddziałów mongoIskich do Barkhamu ikłopotach, jakie piętrzyly się przed szkolą gclugpa w Cangu. W roku tygrysa ( ló3t{/ 39) wyjaśnia . mieszkańcy Cangu, którylni kierował Cangpa Desi, stwarzali wiele problelnów klasztorowi Taszilhunpo Doszło do tcgo, żc widywano zmęczonego Panczenlamę, roniącego łzy llad smuhym losem świątyni' lnformacjc o tym rozchodzily się loteln błyskawicy idotarły wrcszcle do patrona gęIugpów, Guszriclrana, który wpadł w furię' Naglc, wspomina DaIirjlama, Guszri-chan, zdążojący wówczas do Tybetu środkowcgo (Brlr1), zmicnił plany i ruszył do Biri w Khalnie. Lattl miab siq-już ku końcorł'i' gdy do Lhasy zaczęli przybywać z Kharnu Mongolowie. Był wśród nich Szidi Batur. który przywiózl Dalajlamic list od (iuszrl-chana i przemówil doń w imieniu mongolsklego króIa

Pekin przedstawia trzy propoŻVcje: Tybet musi

uznac, że slanowiclęśćChin, oraz powterzyc im swoją obfonność iwszystkie sprawy polityczno_handIowe, dotycŻące pańŚtw trzecich' Rząd Tybetu poleca odpowiedzialnej Ża negocjacje z Chinczykami misji w De'hi wstrrymac

I) snlllgio!! 7rl llrl ,''j1,/r|ł. ofllnL] sclcs 917 D s].]lFt\l ,lł, ]/ił!łł]rłlłlhIDr h h! Bllhlllił\ | lllhi) /i/)lłrl \'lllLł'1. Bo(oD

l wx(ltfu l. /illl lh|hlhlnn || lih|l., ! n|łn ( nh dgc (i ^ l tr.! /r. ł. ł!ł'|,/ /i/'( /. L]l \.ll l], !l cll ill j J Pr!5\

97] !)Rl)

L987

'{

.'l tlilsze.j strony _ powiada Dalajlama stwicrdzitcm, iż wiemośccnorvlaścrwcj bodhisaltwię, to znaczy: równe traktowanie sicbic i innych, lll,'złpobicgła walkom' I choć nadal możemy stamć się Zachować takowę 1xlzrll y' nie zda się to na nio. oĘjemy się jeno hańbą w oczach innych''. , l,'

I'onfldto, Zwżywszy na poczynania Cangpy, ,,nawet jeśli szukac bę(l.'lcmy pomsty, kapłan zasiadający na tronię wszechwiedzących Ito.jest slllrl t)alajlama] nie stanic się pruez to nieposfuszn1łn mnichem''' Dalaj lallllr każe nastęnie zniszczyć (ńsa-ba chod-pa)Bari i to|crowac wrę',nic t'cj konfliktów'' (czytaj: opozycji)' Tak więc Dalajlama wyraźnic uczestniczy w działaniach Guszri-chalrlr' który _ ogniem i mieczem - uczyni wkótce Ganden Podrang [ccnll llną administTację Wielkiego Piątego] najwyższym ośrodkicm wladzy lv Tybecie. Możemy chyba stwieldzić, że V Dalajlama nie pasujc do typowęgo, rr spółczesnego wizcrunku dzierŻawcy tęgo tytułu, a zwłaszcza laurcata t'okqowcj Nagrody Nobla. Z rozmysłcm rozpocząłem nieco prowokacyjnie, glównic po to, by podkrcślić,że nie możemy bezmyśLoie mieszać działtń i norm z różnych epok. Wydajc się to oczywiste, ale l bezustannie się powtaŹa' często dyskusjo na tcmat postaci historycznych toczy się, z reguĘ za sprawą oczywistej stronniczości, Wokół pojęć takicb jak prawa człowieka czy dcmokracja. które nie kształtowały intclekfualnego klimatLr cpokl. Choc zwyklc przyświeca tęn]u chęć poddania jakiegoś zjawiska krytyce, lnamy tcż do czynlcnia z trcndcm przeciwnym: dążenietrr do dowicdzcnia, żc pewna postać, instytucja lub organizacja z przeszłościspełnia wszclkic nonny

i l.' '' E 'ł ; i /

l] Holln'J /ł. &/i!ła'\ n/ /'/'(/ \l[trlll ]q6l l \\lll'' .'ł ./'łf,' lr//' | |''\'1'' l'/,''.'il' ł| J- Ln't l' "\' t't l^\L |'' \\]J'Nltrh\''' \ l'Dl r K. vnntq'r ('rt.\nrr .n'ctr r,)e( r !ru,rwt, '.'(r l Kn 'jlfuJ l Ilh.n||LlIł<|lt,h|'l\'h ()l]l\n] l cn'.ll l!'Jl

się z Udzieleniem odpowiedzi. Lhasa bada sy_

tuację na arenie międzynarodowei izabiega o pomoc zagranlczną.

i';

7 paździe.nika 1950 Armii Polowej AL-W prŻekraczają Driczu iruszają na czamdo. zajmują Rangsum, Markham i Dziekundo' rozbiiaiąc armię Tybetu. NowygUbernator KhamU Ngabo Ngałang Dzigme inlormuje Lhasę o inwazji i bezskulecŻnie prosi rząd o Żgodę na poddanie miasta.

oddziaĘ

l i ll

10

października 1950

Pekin ogłasza pierwsŻy Ważny dokument w sprawie Tybetu, wyŻnaczaiący politykę chRL

wobec,,mniejsŻości narodowych" i tzw' ,,wspólny program":,.Wszystkle instvtucje religiine l lL'd Tybetu" mają udzielać AL-W,,Wszel-

kiej możliwej pomocy";,,istniejący system polirycrny i wojskowy w Tybecie nie zostanie zmienrony", 13

paździe]nika 1950

Nie UzyskawsŻy odpowiedzi na apele, skiero_ Wane do Wielkiej Br}łanii i lndii, Lhasa zwraca się do organizacji NalodóW zjednoczonych: ,,zbrcjna inwaz)a na Tybet' którei celem jest przylączenie go siłą do komUnistycznych chin, slanowi jawny akl agresji". Salwador wnosi proiekt rezolucii, podnoszące| m.in. problem

3l

\

skomplikowanego statusu Tybetu. Wielka Brytania i lndie Wnioskuią o odroczenie debaty w zgromadzeniu ogó]nym. Wydarzenia W Korei splawiaja, że Slany ZiednoL7one są pl7eciw_ ne pofuszaniu sprawy TybetLr.

l9 października 1950 Ngabo rozkazuje Wysadzić skład amunicii izło_

żyó broń nielicŻnym oddzjałom tybetańskim, otoczonym przeŻ 40 tysięcy żołnierzy AL_W zdrcd7ó]ąc Khampow' poddaje miasto i Jl ie ka z cŻamdo'

25 października 195o Radio Pekin ogłasza, że AL_W Wkroczyła do

Tybetu, by,,WyŻWolić go Ż imperialistycznego ucisku".

listopad 1950

Wyroczn ie NecŻU ng iGadong

34

orŻekają, że piętnastoletni Dalajla_ ma powinien przejąć pełną w]adzę

ś(

ą

naszego czasu i micjsca norfu!, k1drBE'zwstydnićTznajemy za naiwyższe. I tak' więlu współczęsnych autorów projektLt'je ZwiąZaną Z obęcnym Dalaj1amą idcę nicstosowania pżęlnocy na wszys{kich poprzcdnich dala1lamów, czyniąc z niej przy okazjijcdcn z filarów buddyzmu rybętańskiego i to nie tylko na płaszczyżne religljnej czy filozoficznej' ale l politycznej' Nte chciałbyrr zostać tu źlc zlozurrriany; dobroć i współczucię wobec wszystkich czujących lStot Stanowią ważną cZęśćdoktryny buddy1skiej' Na tym jednak nie kończy siq burldyznr tybetański; wśród idei, którc odcgrały ważną rolę w historii Tybetu, iest również pojęcic ,,obrony doktry_ ny''. Idee te oIaZ mętody wprowadzanla ich w życle mlały oglonne Znaczenic w proccsic Przcobraźania buddyzmu tybetańskiego w mcdium władzy politycznej, od czasów ccsarzy tanguckich, przez władców motrgolskiclr ichińskich' aż po cpokę mandżurską' Z tej perspektywy buddyzl

polityczną.

Do Lhasy przybywa więŻio ny wcześniej prŻez AL_W Takcer Bin_ pocze' lnformUje swego młodsze'

go brata, Dalajlamę, że chińczycy kazali mU go zabić'

sJk]J ]'Jxh i. /).,ś|{.',d r{d'lłŁJ r 1.j,/'|i ń,łl'il,]. llkPo llrn| NJnr!)_l . l oh\]n! ' lhxh ng|.. tlllł',łll,ł

Imgol Ko

gtrtr]Lldfu nL). łł!//ńln /łłLr.

\nol l lol

\l&V ]9'] ]hlQ | .|./ll hl! l ^! l9(]8

nfuh

l|,)'M.t l

.1Ą

\

t\

Ilclllliski był środkiem do zdobycia Władzy W intęIęSię obrony i rozzcstt zcniania cloktryny' oczywiście. Z pewnością tak ł'ykorzystywał go ]l/illlli Rlnpoczę ( 1 l23- l 194)' którego uczniowie mieli jakoby wizje reli1'l1lrc na polu walki. Chińscy kronikarze Clynastii Yuan wspominają' żc za '1lllrwą ryfuałów' odprawianych przez Ga Anian Darrrpę z sakjapy' nad tr

1'r

k laczającymi do połurlniowych Chin oddzlałami Kubi1aja po.jawił się na '' rrcbic Mahakala. Milno to ciąglc trafiamy na opisy buddyzmu tybctańskicgo, w których z poglądów obecnego Dalajlamy na temat niestoSowania pzęmocy oke :latrych. zauważmy' gandyjskirn tcrminem ahimsa czyni siąwańośćbucirlyjską, od Więków kształtującą polityczną historię Tybetu i instytucji dalllilanrów' stąd tcŻ biorą slq zdumicwającc relacjc na tcmat przyjęcia za s1lrawą li tylko nroralnej atrakcyjności doktryny buddyznru tybętańskięlo przcz mongolskiclr clranów Nic trzcba chyba do
17 listopada 1950 L,rocŻysta ceremonia, podcŻas której regent

yzeądzu''e Daldjlamie wladlę nad krajem' Wkrótce potem Da ajlama opusŻcza Lhasę lchroni slę w polożonym w pobliżU grdnlcy

z ndiami Dromo.

7 grudnia 1950 Do Lhasy docierają pogłoski, że pojmany przez

chinclykow \gabo opowiada się la prlyję_

cjem propoŻycji nawiązania roŻmóW Ż Peki_ 1pm Wkrólce polem polaiemn:e prlPsyła inną wiaoomosc' w której informuje' że jako jeniec nie działa Ż Własnej Woli' 1951

Kampania ,,trzech anty", ,,pięciu anty''

i ,,refor my myśli" Gjalo ThondUp, starsŻy brat Dalajlamy, i clA UŻgadniają plan,,Wspólnego zbierania infor_

macji".

koniec lutego

w negociacjaLh ] r:] |/.'łl $!J !l l(\t Zr!LLVltr BtrJJ]]jL].!| l'ldr!l krn] Kxo[7x ! D\Żl R K\vr.t|] lł!l'có (łxl)| t !] !6 rLl]ll!!.s ]o!l) )'!.KhY.rtr. //rl, Jl]\ł / lł']lr! l! lil\Rr|.t!0lll,,!l 1'.",lrl!|,l]n/,Ą!]r.,\\|r!!]r!l,||lII|Ą ^

l)7. (ix l]).nl. a):ll'tl

l95l

Do cŻamdo prŻybywają Wysłannicy DalajlamY j kaszagu,lządu,kIólzy majE pomagać Ngabo

7

ch ńc7yldml' Pl7ywożą

rządowe ośWiadczenie, móWiące o niepodle g]ośLiTybelL i rieislnieniL, żadrych',imperia istycznych wp]ywów"' Pekin dokument ten odrŻuca.

t5

"'.

ri\la:r: 29 maica 1951 Ngabo staje na czele tybetańskiej delegacji, któ_ ra ma prowadzić negocjacje Ż chFL W Pekjnie. 22 kwietnia 1951 PrzedstaWiclele Tybetu przyjeżdzają do Pekinu. Kaszag wvsyla irslrJkLje, w (torych każe im

dowodzić prawa Tybetu do niepodległoścl, orledslawiaa hisroryczne relacje z Chinamt

W kategoriach Żwiązku ,,kapłan opiekUn" itylko W ostateczności zgodzió s;ę na uznanie Tybetu Ża częśćchin, o ije utrzyma on pełną wewnętrz_ nq niepodległosc, nip będq W nim stdc]o1owdć

żaone chińskie oddlidly.la sp-awy oDronnosci odpowiadać będŻie armia tybetańska, chińskie przedstawicielstwo w Lhasie w tvm personel i straż - nie przekroczy stU osób, a przedstawi cieL chRL będzie bUddystą. 29

kwietnia 1951

Delegacie tybetar5\d ichińsl.d spotvkdiq slę W siedzibie sztabu armii W Peklnie Na cŻele delegacji chińskiej stoi Li Weihan, cŻłonek departamentu pracy Frontu Jedności, który odpov\ idda 7d wspólpj acę l o'9dnilaLjami n'e komU nistycŻnymi i mniejsŻościami narodowy_

m; chRl podktesla w ten sposob, że uważd sprawę Tybetu za problem wewnętrzny' 10 maja 1951

36

Lhałutara stwierdza, Źe proponowane Upraw.ierld komisjl chi1skieJ w lYDecie podkooUją stdtus DdlajlamY' ,,JeżPl cię nip 79adŻacie -

odpowiada Li Weihan to W każdej chwili możecie Wyjśó Tybet zostanie wyzwolony

pokojowo lub siłą: Wybór na]eży do was' To tyllo kwestia wydania AL W rozlazu ruszenia na Lhasę".

\

'',

'\

\

,'l

Chciałbyrn prz1ponnięć tu ięsZcZe jeden illteresujący fakt xllI Dalajlama otrzymał od Gandhiego list' w którym pf7ywódca Indii przyjlnrLjąc błędnę' typowo Założcnic! wyraził naclzicję, ze Tybe''olięntalistyczne'' tańczycy będąwlemi buddy'jskim naukon] 4łir?ly W odpowiedzi Dalajlalna napisał' że nie nra pojęcia, co znaczy sło\\.o ałżz.sa u''1ęzyku angielskinr lub mantrycznyn, l żę n'ltlsi najpięn! Z{tpoznac się uę unaczcnicln salnęgo tęnnilru' Mając -jetlnak ogólne po1ęcic o działalnościGandhiego, opisał mu buddyjską tdeę rł'yzu'alanta ludzi z cierpierria' Jeżeli uznanry za WskazóWkę postępowallic samcgo xIlI Dala1lalny, będzielny rnusieli stwicrdzić' iż 1ego zdanlem jdęa ta nie kłóciła się Ze stosowanicm siły Możenry więc przyjąć, żc zakłada1, iż użyrł'antc przemocy Jęst czasęm kotrtccznc, by zapobicc większenru cierpieniu Z tego z kolei wynika' iZ poniecl]anię stosowania siły w takich okolicznościach nrożc stworŻyćJcSZczc większc zagrozente Ahinstt jako główna Zasada buddyjska pi1awiła slę więc niedawno Z pewnościąnię ]nożemy przypisać jęj Wszystkim poprzcdnim Cla]a]lan]on' Jęślicl]cęn]y Zrozumieć instytucjq dalajlamów, mustlny uprzytonlnić sobic' żc Lrprawjane'j przez nich polityki nię można oddZielić od realióu w.jakich przyszło irn żyć Wizja r1alajJamy r brrddyzrrru tybetańskie' go 1ako nlezmlennych' Wolnych od wpływów czasu i historii. natrcztrjących od wieków nicsk)sowania przcmocy ]est cZęściąStereotypu, który. nicstcĘ f'unkc1onuję nawęt wśród uczonych' Kłóci się ona.jednak z faktatr-li i jeślinadal będzierny próbować dopasować 'ją do hlstorii, nigdy nie ZIoZulnicmy przcszłościl tcraźntc.1sztrściTybetu. htllr 1]ssł'hl]rlPol

$lu

P

1]ibcl]sPLRLINo

hLnrl

krnnr

stiin,t\ t\t)j

l.. !.h orbl

LUThonLluP.lłfI'ł|l.,/r:,!]lr.ł.Sno" l .D '16 lr 1.. !\ Iht1hjIsn (rn]l\.1li|n!'h|l l1|'I'!)|n h.r.ll)1)!!ln, ]Ątn,) l]t

r)

t

łdou 1)rktkrll ntkti\\.

ttul,rrt.ll\ltlrunkitt

l.,llt.@.

DyskUsje przynoszą kosmetyczne, głównie ję_

zykowe, rmiany w siedemnastopunktowej

,,Ugodzie międzY centra]nym rządem ludowym a lokaInym rŻądem Tybetu w sprawie pokojo_

wego wyzwolenia Tybetu". Ngabo mówi Mao, że został upoważniony do podpisania l-Jgody, choć tak nie jest. Dodaje, że nie posiada pieczęci, chociaż ma plzy soble piecŻęć gubernatora Khamu. chińczycy proponUją zrobienie nowych (czytaj: falszyWych) pieczęci, które zostają przyłoźone pod dokumentem.

XllI

Dalajlama (1876-1933)

Testałrre,', t

Może się ztlarzyc, iż tu' w Tybecię' re|tgtit i wladza zostaną Zaatako Wilnę Z zcwlrątrZ i od wewnątrz' Jcślinie będZiclny strzec naszcgo kraju'

ojciec i Syn. Dalajlatla i Prrnczcnlamir. oraz wszyscy Czoigodrri, któzy stoją na straŹy Wiary' znikną i przestaną być Znani nawct z itnienia' '/'ltls'zczonę 7ostaną klasztory, a nlnisi wypędzcni. Prawo przcstante być prawcm. Ziemic i nrajątki dostojników zostaną skonfiskowanc, zaś oni salni bqdą ztnuszcni do służcntaswoin wrogrtm' Jcśli tego nic uczynią' bqdą się błąkać po kraju niczyrn żebracy. WsZystkię lStoty poglążą się w otcllłani rozpaczy i paraliżująccgo strachu' Dnic i noce będą wlcc się ptlwoli' pełne cicrpicnia' l()

l

Ił. łł1( / (r./t ly'ł,!"łr'l /'tł l7'',]. WlsdoDr l',95 ]]idd4 fu\l(\ rnllstl,1!l.|!! ,! s nl\ l)| ]\,r!l|1Ś],!l]15() ]5:l)dhl]l|,s^l]lDllt)l1lrrn.

J)ĆnlL lg lt nDoclI.

M

^l)Ś'

l(

'Jc

Ncbcsky No]loull/.

(łd(/.\d llD|,|u\ |l lt|\t

Iln,

<

lh

l huąln1,hl ll

t1k'

lihfh

!

l\lraL\l 1\1h\-

23 maia 1951 Podprsanre,,Siedemnastopunktowei Ugody", która natychmlast WchodŻl W życie' 13

czerwca l95l

Generał Zhang Jingwu Żostaje mianowany przedstawicielem rządu centralnego W Tybe_ cie iwyrusŻa, przez lndie {i Dromo), do Lhasy. początek lipca'l951 stany Zjednoczone Wysyłajątajny apeldo Da_ lajlamV, w którym namawiaią 90 do podpisa_ nia oświadcŻenja, odrzUcającego Ugodę.

37

.!..r.lt{.r.rt

ś7wĘ7\F7Ełłł{łg

Wyrocznie

l4lipca

1951

l6lipca

1951

Zhang Jingwu pfŻybywa do Dromo ispotyka się z Dalajlamą'

ł,.l,hietano się

9 września 1951 Do LhasywkracŻają pierwsze oddziaty AL_Wi trry

tysiące żolnierŻy' W ciągu trzech naslępnych

- kole'nych siedemnaście wlzesień 1951

38

v,różb

pr2r: (dlL' wieki Tnłdy

'yn.t, i t horobl' gt]y ltth pr-'ystęp611,ąnp tltl tt'a:ne'j pracy' (l t\u\l'e! kied'y al1stdn(nrilno 'łię nutlv],boren pruk!}'ki ll( ho\|'ei inn]' ni shlvl' ilel:roć chtilno ptrna| pl:t's:lośl| Slo'toltuno fielc filetoLl u (rPI !to\\'o]\ia :nakół'' tlttlgt1c't't h Ćośo niei Po\|'i&l:icć Zlsięgdno oPiltii \'|roL':l i ]|1'ł.)'''-]lf/l1lY',.') inne ''tllaleriullrc potlporl''' pt:epo\icdni' ldkie.iąk l:ul k()ł(1ą' lostly'tnlie' tafla wxl.l'. :ńetr'iąllo. pltl nicti tltaślaltej lunlpki' 5t|'dld' Pd:nok('rc itd

Dalajlama wraca do Lhasy.

mlesięcy

|ł'Tlłletie korzysknto: pl:c1xlu,iclni i

t'l'jtlie utiekano się tb niclt' kial'r piaw,ialy się :le

tysięcy-

Iybetanslie Zgromad/enre Narodowe omawia Ugodę i rekomenduje jej podpisanae Dalajla_ mie, którY, naciskanY przeŻ Zhang Jingwu, Ugodę uznaie'

u,

pońó:

W plzcszłośclmusiały działilć w'lybcclc setki wyroczni Przetrwało kilka, alc najważniejsze tę'z kt(lrych korzysta rząd tybctański iStnieją nadal. Najważni!js7a Z nich nazywa się Ncczung Poprzcz niąn]anifestujc Się Dordżc Drakderl, jcdno z bóslrv opickuńczyclr daIa'1lanly. Ncczung przybył do Tybcnr wraz z potonkiem indyjskicgo nlqdrca Dharnrapali i osiadł rł'Az-ji Śrrldkorvc1. rv nriejscu z\ł,anyln Bata HoL

R llc \.b.rlv ui! l'Jl!l'lŃo]![L s.$llR |ll.7l. /i łłl ł'h'

Iłłl \. Mo(kjl l)]ó ,l]l4\l .tll.l n h :'lfułd 11 ,łr l' trr / r!.l]N.] LL)'ń F!1 '"Ą

I)A/ll{

X\ q7v..\l' Pnn'.lj

1997

'iłJ 1r 1t J

l!'0_[[-!_t_Ł[ ',

\!v

'!!r'

'E/

\.r'

\.J

-\&

laf

\\ l)',IllY|ll wicku, w czasie panowania króla łisong Dcccna' został lnia,llly przez indyjskięgo mistrza tantry i najwyższego duchowego pIZę" ll lila'l ybefu , Padnrasanrblrawę, opiękunen klasztoru satrr;ę Poterrr II 'l''r ll'l] llLanra nawiązał bllską wtęż z Neczungtem który w tyrn c7asie był 1l , zrviązatry z klasztolcm Drepung i Wkrótcę Doldże Drakden został osobistym oplękulrem kolę'jnych dala]lamów' '',,rlltlwany |'lŻcz sctki lat clalajlanra i rząd tradycy1nic konsultowali się z Ncczunl' , lll podczas uroczystości loworocznych' Poza tyn mógł on być wzyrvany 1'lzv innych okazjach'jcśli któraś zc strtln miałajakicśwaznc pytarria osolllseic Sporykam się z nim kilka IaZy W loku' Czyte|nlk z Zachodu rnożę llzlllrć, żc to już przesada. Nawet nicktórzy Tybetańczycy. przcważnic ci' |, tól zy uważają się za ,,postępowych'', rnają wąęliwości co do męgo ciąĘłel,rl korzystania z 1cj stalożlnej metody Zdobywania infomacji. Ale robię to z 1cdnego, bardzo prostęgo powodLt; kiedy patrzę w przeszłośći prz}poln]ltaln sobte licznc pyttrnLa, którc zadau'ałcm wyroczni. widzę, żc czas poluierdził shsznośćwszystkich iej odpowiędzi' Nię chcę pzęZ to po\\ietlzicc, żc optcram się wyłącznic na radach ł'yroczni. bo tak niejcst Pytlrln1ą o ZdaDie tak san]o, jak pytarrr o Zdanie gabinęt i sun]ięnię. Uważan bogóu' za swoją..rzbę wyższtf', a kaszag nrższą. Jak każdy przywódca radzq srq obu. nim podcjmę decyz.jQ' dotyczącą splaw państwa. ,,

'

poradzlłem się po raz pierwszy Mnie; więcej wtędy Iló...* 'nrn, Czy powinicncm zostać. eZy pospiesznic wczwancj rłyroczni Nccztttrg. próbować uctec? Co robić? Wyrocznia powlcdziała wyraźnic, żc mam

październik 1951

żołnlerze AL_W (!brani po cywilnemu) ichiń_

skie grUpy propagandowe odwiedzaią tybetań-

skie wioskl, informUJąc oniemiałych ducho' Wnych, chłopóW i pasterzy o podpisaniu Ugody i przyłączeniu Tybetu do chin' 19 grudnia 1951 Formalne powołanie Tybetańskrego okręgu Wojskowego' Jego dowódcą Żoslaje Zhang Guohua, Ngabo - plerwszym zastępcą

1952 Prezydent H. Truman aprobuje opracowany

prŻeŻ clA plan Żaatakowania chRL - z teryto_ rium Birmy przez 10 tysięcy żołnierzy GU' omidangU' Ma]o kto uchodziz życiem' 1

kwietnia 1952

W Lhas;e iSzigace powstale pierwsza wielka organizacja antychińska, Mimang Congdtr, ''zg-omad/enie Ndrodowp''' klórd domaga się wycofania AL-W z Tybetu. 27 kwietnia 1952 od\'Nołanie szi ca póW (premieróW) Lukhangły i Lobsanga Tasziz powodu ich związków z Mi' mang congdu' Dalaj ama, obawiając się repre' sji, prosl ich o ustąpienie ze stanowisk

39 ] ) ' ]' {'

l ll.1r,!ł 11' l,lł|iJ. R.b]s ]91)8 ,,-./...lhl /] ' l' /]J! ' l.] //l'/ ł \. ll|l n'''L'u u.'l,ł *. v- ,, v"ł,_łl i/' R.b[ l'1)6 " Dl

qr\

28 kwietnia 1952 Do Lhasy przybywa Panczenlarna pierwsŻy spotyka się z Dalajlamą'

ipo

raŻ

t9[t[[-t-o

\J maj 1952

chińczycy nalegaja, by Dalajlama roŻwiązał Mimang Congdu

23 m.aia 1952 Huczne obchody pierwszej rocznicy podpisania Siedemnastopunktowej Ugody. 26listopada 1952 Radlo Pekin informuje, że Mao postanowiłŻwięk_ szyć populację Tybetu do 10 milionóW, gdyż,,go' spodarka i kultLrla Tybetu Vuymagają rozwoju''' 1953- 1956

Kolektywizacja. 1953

Be{orma rolna wywołUje w Khamie iAmdo protesty, nazywane powstaniem w Kanding.

29 maia 1953

E' Hillary iszerpa Tenzing Norgaj zdobywają najwyższy szczyt Ziemi, czomolungmę,,,Bo'

\./

sam

(

\4r'

\v

.)

liI lllkl,il)!Ąłii. |'s1' |: l99] ^lhllis 'lł) Ill).l.''lŁl \:łl{łnł':.lłl. Kr Dł KrnL/rn! Ij\{ ]99]

D 1rIlxma',l/,ł,i.:nU laq,k Mi|hrnr,

czerwca 1953

przewodniczącym chjńskie9o związku Bud_ dyiskiego. R lll llllu /łLł']( \|]

1954

Reforma rolna w Khamre

Amdo. Pod koniec roku powstaje zorganizowany ruch oporu. r

\./

NastQpncgo dnia znów poprosiłem o radę wyrocznię' Ku menu osłupieniu wykrzyknęła: ,']cdź| Jedż| Tej nocy!". Mcdiunr, nadal w transie' przeszło kilka chwicjnych kroków, chwyciło kartkę i pióro, po czym niczwykle 1asno i wyraŹnic opisało drogę, 1aką powinicnctn siq kierować od Norbulingki po ostatnic tybetańskie lniasto na granicy z Indianri. Trasa podróży była zupełIric nicclczcktwana, a wszyst ko razenl bardzo zaskakujące. Zllraz potem rncdiunt. nlłotly rnnich ilnientenl Lobsang Dzigmc, upadło bez świadolnościDordżc Drakden opu ściljcgo cialo. W tej samej chwili, jakby dla poclkrcśIenia instrukcji wyroczni. tlwa poclskr z możdzierza eksplodowaly na bagnach rozciągających siq za póIrlocrlą brarną Parku Klejnotów (...) Kicdy dzisiaj, po trzydziestujeden lataclr. wsponrinam te wydarzenia, jcstctn przckonany' żc Dordżc Drakdęn cały czas wictlzta|, żo będę nrusiał opuścićLhasę wlaśniel7 rrrarca. Nie powicdział o tylrl wczcśIricjw trbawic' żc tajcnnica nlogłaby wyjśćnajaw' Jeżcli nic ma się p|anów, nikt nie możc iclr poznać'

Panczenlama zostaje mianowany honorowym

40

\47

zostać i nadal prowadzić diaIog z Chrńczykaml' Po raz plcrwszy nrc byłem pcwny. czy to rzeczywiście najlepsze rozwiązanic. Panliętałem słowa Lukhangły [byłego premiera]: bogowic kłanlrą kiedy wpadają w rozpacz' Przcz cdy wicczór robiłem lło (inna lnetoda wróżcnia)' Rezultat był taki

ginię Matkę sWiata''. 3

Lt

V

l J) A ;\ l|na,u u\\ł/ D\ZlR xn(^\,tr\\ Jtrr' \nxŚJnl](i'N n]J /'(4'l^l.'/'.ł!^ł/ln'.Rtb\ l9!s l. /'| \\.1l!\]| /i]łł'nl'l{(/ V l l V'.?l.l RlbF ]000 \l'|rJ l l', /L/''ł'^tł.rłł' ił'].'łl klnna K 7an! l \I l9ł']

l

R lll nn'l) /ł, l''

n|] 1'hll,^||'hl ,'|

1ih! PnN.bn Lnl|h \ lł!\. l(!ll

lłl ]M

ll)l)$

Władze próbUją konfiskować broń. co zwięk_ sŻa tylko Żaciekłośó protestóW.

luty 1954 Pierws7e rpgulalne walki międZy Khampdr.i i wojskami chińskimi' marzec 1954

AL_W nfolmuje o 7likwidowaniU 90 lysięcv powstańcóW W Turkiestanie Wschodn jm.

()gień pod śniegiem

29 kwietnia 1954

chRL i lndie Żawierają Układ W sprawie handlU i komunikacji z ,łbetańskim Regionem chjn''.

Palden Cjaco Więzicir imicnicm Cctcn Łangczuk odmówil zbicrania nawozu. Kicdy rr ltżono koszc, Cctcn podal swój pusty' tnówiąc' Źe tla wzgózach nię na ;tll zadnego góWna Natycl,tniaSt zwolano thamztng Jako byłego zarządcę nrajątku arystokratyczlrcgo lodu' uZl]ano go Za ..przcdstaw iciela klasy wyzyskującej'' Cętęn nliał ostry jęZyk r używałgo hcz rvahania- Jcgo dawny nrajątck oddalotty był zaledwie o pół nili od Nicthangu. chtopi kpili więc z Iriego' gdy szukał nawozrt na polach- Pcwrlcgo dnia powiedział im; Zyjcmy w cudowrrych czasach, zbierany gówna' jakby byĘ kwialalnl. Ktoś doniósł o tyln władzon] i Cetena znów poddano lhctmzillgowi 7.L1 szkalowanie soclalizmu Następnęgo rankir powtcdział' żc nic wstanie. WięŹniowie prosili go. żeby się opanlętał' alę on nawet nie drgnął. Po chwili w baraku był już

] l]lrn.1 k. BlJlł]v \l'^. NoN.!]rn l]n'vlA ! P..Ś L1)90 '^.n,] (; sM)u.L' (n'l:.l/lłł'Ł,1\ lr 1tlh^ n 1l n 3.(i! (\ tDLh$r' r |!(lL.l'fu\s |r (')r.r]]\,! r nhl1 R.llfu,r\ R|\nnld,l N] Gll.ncI Nl Xxnnc rl'ld)

'łll./r]v'

9l)5 ( ll|uldl]J.'łl

L] !e'\ij"o

maj 1954

ch ny i lndie podpisują traktat, obejmujący

pańcza sila, ,,pięć zasad'' pokojowego Wspól-

istnienia. Tybetańczycy nie biorą UdŻiałU W ne_

gocjacjach.

lipiec 1954 Dalajlama iPanczenlama wyjeŹdżają do PekinU na pierwszą sesję ogólnochińskiego Zgro' madzenia Przedstawicieli Ludowych (OZPL).

DalajIama ŻostaJe WiceprzeWodniczącym, a Panczenlama członkiem stałego Komitetu oZPL; wielokrotnje spotYkajq się z Mao

4)

22 g.udnia 1954

otwarcie szosy oinghai'Tybet' łączącej Xining Ż Lhasą

25 grudnia 1954 Panczenlama zostaje wiceprzewodniczącym ll Komitetlr Ogo,nochinsk ej -udowej Polrtycrnej Konferencj' Konsultatywnej (OLPKK). 1955-56

,Wysoka fala kolektywizacji" w Chinach. Reforma obowiązuje równleż ,,mn iejsŻośclnaro_ dowe" (z wyjątkiem Tybeiu centralnego). Protesty We Wschodnim Tybec]e przeradzają się W powstanie' Władze bezwzględnie je tłU mlą. AL'W bombarduje klasztory, W których szukają schronien:a powstańcy i Uchodźcy

1955 ,,Reformy demokratyczne" w Khamie iAmdo.

Pierwsze próby osiedlania,,barbarzyńskich",

w ocŻach PekinLr, kocŻownlków IMantze, chiń-

skie określen{e Tybetańczyka, znaczy dos]ow_ nle ,,b,albarzyńca"I

9 marca 1955 Na Vll plenLrm Rady Państwa w Pekinie zapa' da, W obecności delegacji tybetańskiej, decy' zja o utlvorzeniu Komitetu Przygotowawczego

Tybetańskie9o Regionu Autonomicznego

(KPTBA)' DaIajlama zostaje jego plŻewodniclą_ cym, a Panczenlama wiceprŻewodniczącym-

brygadier ze strażnikami. Cetcn powicclział im, żc ztlążyłobejśćwszys! kie wzgórza i nie znalazl żadnego gówna. Brygadier kazał tnu wykazać siq większą inicjatywą i szukaó na poboczu szosy. Nie wiem, jak miaĘby srać ciężarówki odpowiedział mu cetcn. chyba żcjcst to nowc wickopomnc osiągnlęcie soc'ja]lzmu' Tego dnia odwołano pracę' Wszystkich /c7 rltl i rrrieszkańców pobIiskich komun zwołano na wiec. Więźnlom i wieśntakonr z dawnego najątku Cętęna kazano poddać go krytycc Zclżono go' pobito' a potcm Stracono.

Płld. r

(i!Ń, (]rŁ,'

/]|1

n'.rŁ?l.

LN']

hltp:r]rv\{ h1lrł)ol {0\' p1]TytrcLł]lc ]]l]nl

++=+--$'-41.--- rq-__+ć

\

^E

mai 1955 Do centralnego Tybetu dociera pierwsza fala uchodźców z Khamu iAmdo. 1

16

'llbetański ruch oporu i rola ClA

sierpnia l955

Ambasadorowie UsA i chRL rozpoczynają tajne rozmowv w Warszawie,

sierpnia l955

Takcer Brnpocze, starszy brat Dalaj amy, uzyskuie aŻy] politYczny W UsA.

Dziamjang Norbu W porównantu z rozwtl.jcm innych dziedzin studiów tybctańskich' zatlało urł'agi pośrr'ięca się u'spółczcsncj lristor'ii Tybelu' a ZwlasZ'Iiakującir t'za katakllznlou,i lat 50 i 60 kicdy to Tybetaliczycy, prŻcdc \ł'szystkiln ' 1llcnrtona zc u'sclrodniego i półtlocno-rvschoclniego Tybctu. chlvycili za l)loli' l]owstaJąc przcctrł'ko chiriskicj dotninac ji' (''') Satn ruch oporu nie próbował systcllirtycznic ciokunlcntorvać swoiclr rkcji; partyzancl byli tcż podcjrzliwi wobcc ludzi' którzy usiłowali b rollić Po nawli1zaniu korrtaktów z CIĄ zapanowała tak sklltjna obscsja,'taj ności''. żę przyniosła więcc'1 szkód niż pożytku Nic zrobiono rł'łaśctwic nic. by powrcclzicć światuo działalnośclruchrt oportt Nic itrlbnnowano o tliej narvet społecznościtybctańskicj Dzia]ania olve LLtfzymywano w ta1emnicy r(lwnicż po to, by nię staWiać w klopotliwcj sytuacji rządów Indii i Ncpalu państq l]a terenię których istniały bazy partyzantów ( )

]]]| l)Ll]]] l-J|Ll.

(; R0\cl l/L /i/'(r L|n!\L]ol(xhlon|lalcŚ]99()

lh \iĄ\ll\.fl).!\ (u)trThtrbtcl( lloh ! ]9s'] l P.trd...s sLoL] c[. ^ł/'lłłl H.||n1]IlI!)l,:htll l].tr'!N,\b]]nsl']!l l] l rq c R.\!ll./,1l/ńJw! R Ttr ! l T|]sfury 1l D|)an.l'l|llr!.| l.ł lihtl'I nncŚ ] ol( xhltl Lr L99ó

wrzesień 1955

W Lhasie, szigace i Gjance powołane zostaje

drugie Mimang congdu' Domaga się przy_ wrócenia WladŻy Dalajlamy r Wycofania AL W z Tybetu PoWstaje,,UjgUrski Reglon AUtonomicŻny", Xinjiang. 30

września 1955

Pierwsza sesja KPTRA w Lhasie. 17

października 1955

Aresztowanie przywódców Mimang congdu' 1956 Początki zaangażowania

clA'

W Khamie powstaie nieformalny sojusz TensLng Dangldng VIagar.,.OchotnicTa Ar.nra obrońcóW BuddyzmU"

13

1956-1957

Kampania,,stu kwiatóW", podczas której za chęca się intelektualistóW do Wypowiadania

otwarcie WsŻystkich pogjądóW Później Żosta

ną Ża to zgładzeni lUb trafią do WięŻień

zów wacy'

iobo

luty-marzec 1956

Podczas obchodów Mon

la m U, Wielkiego Swiętd Modlilwy, na Ul cach l hasy pojaw aJą s'ę artyC hlńsl\ie plakaty'Ulot^i' pl7}pisywa ne Mimang congdU, które rośnie W siłę i cie szy coraz większy poparciem mnichóW ielit politycznych.

22 kwietnia 1956 Uroczysta jnaUguracja marionetkowego rządu,

KPTBA, 1 czerwca 1956 68 dnlowe ob]ężenie klasztoru Lithang kończy

się zbombardowaniem pe]nej UchodźcóW

i

rnnichóW śWiątyni'

lipiec 1955 KPTRA Wysyla XVl G]al]a Karmapę i Ngabo do c2amdo, by nakłonlć powstańcóW do Żłoże nia broni. 1

listopada 1956

chiny 7e7wdla]ą Dalajldn_ie na prlvięLiP /dpro szenia do lndii

41

22 listopada 1956

Dalajlama i PancŻenlama Wyjeżdżają do lndii na urocŻyste obchody BUdda Dżajanti,2500' rocznicy urodzin Buddy.

Z opo\ł'ieścipowstańców' któr1'rll udało się przeżyć. uchcldźców i ucick1nierólł' z Tybctu wylrika 1asno, żc wc wschtlclnitl T1,bccic pl'owadzono rł,alki na ogt'otnną skalę Akcjc zbro1ne. ztriszczcoił i Iiczba oiiar przywcldzą na nyślAlganistan po inwazji solvicckicj. Choć Chiny nic oclczuly skutkó\ł togo polł'staniir tak jak Rosjanic rvojnę a1gańską ptopaganda zadbala. by Chińczycy w clgóle się tl ninr nic dowicdzicli pozostajc ono czarną pJatną na.jasnytn obrazic. ptacorvicie nalorvanym przez Pekin na użytek świata Roderick MacFarqLthar ltu'aża. zc porł'stanic bylo..najbardzicj dranratycznyrn ntcprlkojclu rł'cwnętrzuynl, jaki wstrząSnął [ChRL] przed rewolLtc1ą kttJtrtlalną"

/łJ\r )iJ]. \\ilLjJljr]l !l)1 l Rj. ln'] N] \rl\ (ił,!,l1.|/ń N]\n\Iń'ł,r'(/lllrh.(rrqr\l)|lll|lhrł\1l,||llllłll,łłlłl\ł!rLli.hlll)l]i , /ill srn lctl 'i s lrh|r!] ]{ Llr] )lt. '']l 7iłrŁ]\ l5t,l(!/. l)\l']lj.R.dwll.Lhxflo\Inl]ks]99i 1\nf' \rln|'. ltrnJJ{l.L' l\nfhlgN]slr.ll ';!lll| Ir,,t,,

\ Ś

\\:'lch ]l]ll0

'r

Nllrł'ct jeśliodrzucirrry ręlacJę uchodźców, ztniany demograficzne wc ., lrrrrlrrinl i północno-wschodnim Tybecie' gdzie toczyły siq najcięższe

|','|'. \lanowią wystarczający dowód na masowy charakter walk, ofiar : ,lll:,łc'l.cń u' tych rcgionach Wymownyn potwierdzcniem statystyk jęSt się w opowieśclach wlększości uciekinierów oblaZ kob]et orzą', ';llrviljący , r r ll 1lLlla (nre do pomyślcnia w przeszłości),gdyż po stłumiclriu powsta

rcgionie nie było żadnych rtążczyzn Chiński spis ludności z l982 rvykazu.jc, jcszczc w piętnaściędwadzjęścra lrrt po upadku powsta ','l'rr l]l]t. Żnaczną pIZęWagę kobięt nad mężczyzlrami we wschodninr i półnoor(' \!schodnim Tybecrc. Takich dysproporcji nie odnotowano w innych Tybetu iCl]in' clroć l tam Zglnqło wiclc osób (Na przykład głód 'l'1:lllrrach , lll t l 960-ó3 był prawdopodobnie naj w iększą klqską tcgo roclza.ju w tlzielt ll ludzkościfu 1ednak śnlicrćzabicrała jednakowo i kobieĘ' r męż, zyzlt ) Nle zapominajmy przy tytn, że większa częśćpopu)acji tybetaliskięj ryllt właśtriewe wschodnle1 częścikraju. Nikt, nawct tybctański lząd enrigracyjny, nie podJął powaznej próby ,'szacorvania liczby ofiar walk wc wschodnin Tybecie i w innych rcgiolllrch kra;u choćby w Lhasie' Liczbę Tybetańczykilu' zabitych w stolicy |]odczas powstania (i zaraz po nim) znamy rvyłącznie z olicjalnych źródcl t'lriliskich Dokument, opublikowany przez Tybetańskl Okręg Wojskowy zeszłego l paździcrnika l960 roku i oznaczony jako ',tajlly'', mówi: ''od Illarca do dziśzlikwidowaliśrny fxitłomial87 Ęs wrogów''. sympatyzujący Z Chinanri dzlenntkarzc i uczetri rozpowszechn iaJl pogląd' żę powStanle było spiskienr tybetańskiego kleru, arystokracji iCenlralnęj Agęncji Wywiadorvczcj; iclr zdanietl CIA zorganizowała nawet

'

r r,"

25 listopada 1956 Dalailama spotvka się premierem lndii JaWaharlalem NehrU Włddle chińskie obawiają slę, źe może nie wrócić do Tybetu' Wielu Tybetań-

c7yków licly' że lostanie w lndia.h. laulnie zabiegać o Wsparcie społecznościmiędzynarodowej (Żwłaszcza stanóW Zjednoczonych) i odrzuci Siedemnastopunktową tJ9odę. 28 listopada 1955

ch]ny ogłaszają plan prŻeniesienia pięciu ty sięcy Hanów na teren Tybetu

grudzień 1956 Gonpo Taszi, kuplec z Khamu, zaczyna orga nizować podz;emną armię czuszi GangdrUk, ,,cztery RŻekl, sŻeśćPasm"'

początek 1957 Powstanie prŻenosi się

Ż KhamU do

centralne-

go lybetLl' Wokoł LhasV koclują tvsiace

UchodźcóW.

luty 1957 Wygłasza słynne przemówienie o,,sprŻecŻ_ nościachwśród lLldu".

l\,4ao

.
))

l l|xl. l Pc 1 , .,t

D\ ł]].l

/i//. ( hltd..

.i.. rr

,,

]'L]]hlr

'l

,.

ltrłyll. JrL'(lL

Nl kxl'nu!

/j

t

/r/)./.^n!: l99'l /]!l L((,lfu /:.l:j ]LlJłn(]. '

l9l)

,.. l]I r' su\^,li\li

. 'r Lqql)

6lutego 1957 n

Do Tybetu dociera 50 lyslęcy chińskich osadnI-

kóW którzy mają,,zagospodarować nieużytki'''

45

15 lutego 1957 Dalajlama wraca do Tybetu, choć prywatnie

odradza mU to wielu dostojników

i

najbliższych

krewnych. częśćchińskich prŻywódców kry' tyklje szowinizm kadr Han w Tybecie. 27 lutego 1957 Mao oglas/d zawieszenie relorm w Tybecie na slesc'at l|ub d'Użej, Jesli Tybetarc7ycy,,nie będą jeszcze na nie gotowi")'

kwiecień 1957 CIA potajemrie prlewo,,i tyoetanstich boiownikóW prŻeŻ lndje iTajlandię na Guam' 150 tysjęcy żołnierzyAL_W przypuszcza kontr_ atak w Khamie. mai 1957 Grupa kupców z Khamu, w tym Gonpo Taszi, sponsolU]e ryt!ralne modlitwy o dlLgie życie Dalajlamy. We wszystkich regionach TybetLl Żb;era 5ię datki na'złoty tron, który ma zostać ofiaIoWany Jego sWiątobliwości przy okazji lawią.,Ują s:ę slrUkIU'y pod7lemnej aln-i''

tlcięczkę Dalajlanry' Śiady takiego myślcnia są żywc i ilziśNrcmnicj ntch oporu wc wschodnrm i północno-wschodnln Tybecie zaczął lormować się przed jakimkolwiek zaangażowanicm Anrctykanów. IstnteJą dowody na lo, że do sporadycztrych ataków na chińSkię oddziały dochodziłojuż lv ]949 roktt Nie będzietrry wspotninać tu o wczcśnicjszych pdyczkach Tybctańczyk(lw Z komuntStaml zwIaszcza w latach l934-35, podczas ,'wielkiego marszu'' gdyż nic mają onc zwl'ą;z'ktl z późnle'jszą inwazją i okupac1ą Tybettr

Roznawiałen z wiclotna lnicszkańoirtni GjaJthangu w południorvo wsclrodnlm Tybecie (obecnie częśćprowincji Yunnan). którzy twicrclzlli. że atakowali ocldziały Armri Czcrwcrnc1' gdy po raz ptenł'szy wkroczyły onc na ich tcrytorrurn w J949 roku. ( ) 16

4lipca 1957 Podczas uroczystej ceremonii w Norbulingce Daldl dmd otlzym.rje l|otV tror, sVmboli./u'ą cy jego najwyżsŻą Wład2ę W Tybecie' Otwarcie drogi Xlniianq-Tybet

Nl(}

h(,Lli.' l'l ł/',ł/] l'"l!"łl

nr.

999

^ NJ,\ sItD] Il'. rl)cl!.l Irl,ll l\n1]i\Ll! /ł:.\]/,\l]J łr?:ln,/1:'n]. \rJ

l l.

l)tł] lł|łłl! ]nłli/Llli(,1].,ł1lj,ll l\i]] s(l l1 l lhln.1ł,!l ]//'! s.. |l] j ]01) sil1!] Ń Drł..'l]./ J]\l,| /'rll /r/lłlłlfull',l/ sl'

]01]

'J

l9ss

hu(L]1ll)t]

(I

\\

t

,

1

N'lil]]o o8rolnnych tn-rdności w koordynowaniu miIitamych akc;i różwschodnlcgo Tybefu, w l 956 roku powstańcy z niefbrmalne-

, lr ql'u p ze

' l'll \l)Juszll Tcnsung Danglang Magar _,'ochotniczcj Armii obrońców llrrrlrlyznlu'' zdołali wyprzeć Chińczyków nicmal Z całęj pro\łinLji. |'rr li ilku nrrcsiącach amia chińska wróciła znacznic wzmocniona, nie jest

przcdmiotem naszych rozważań' warto nrożc zwrócić uwagę, że llllllto odwiccZnych animo./jii konf'liktów plenietrnych' udało się zjednozvć Khampów przcciwko Chrńczykonr' Grupy, których poczynania usi' lrlrvano koordynować' działałyna gól'zystym pustkowiu o Powielzchni l l ktlsct tysięcy ktlomctr(lw kwadraklwyclr bez podstawowych środków l.,'llttlnikacji' dlóg i tlansportu. Można się tylko dziwić, że potrafiono do_ 1lltlu'adzić do powszcchtrcgo buntu w ustalonym tcrlninie (''') 'l'radycy1na idcologia' na której opicrała się rewolta. dałajcj poparcie nl tl lc silne. by pzckroczyć grantce wsclrodniego Tybctu i wzl]iecić nicpokoje lt 'l'vbętańskiln Rcgionie AutonomicznyIn' gdzic rł,ladzę Zostawily w spo_ k()itl istniejący systetn splllcczny, Zabicgając wręcz o względy arystokracji l tluchowicństwa' Powstanic uznano Za sprawę naIcrdową gdyż szlo u niln () (lczucia nien]al wszystkich Tybetańczyków Nienlnicj przywódcy i członktlrł'ie ruclru optltu w wiQkszości nieszkańcy Khanru iAmdo często nie l)ylt w stanic wyzbyć srq clasnych, plcnlicnIrych uprzcdzcń i więzów Joja|llrlści'co sprawiłtr, że powstłnic nic nabrało dynatnicznego, w pcłni po\Vszcchncgo charakteru Tradycy'jnc aninrozje międZy Lhasą i Khampalni. choć przezwycięŻano je wiclokrotnie podczas walk, nigdy nic Zostały w pcłnr wyjaśnronc' Inna nazwa podziemncj annii' Rzcki' SzcśćPasrn'' ''CZtcry czyli Tybet wschodni podkrcś|ałazawężony charaktęr i podział ruchu l(

l |('(ltlak

15

października 1957

ZsRR podejmuJe decYzję o prŻekazaniu chl_ nom prerwszej bomby atomowej. 1957.58

W Chinach fusra kampania walki z,,prawicoWymj odchyleniami''. Umiarkowani prz},Wódcy,

llórzv ostrzegali przed sŻowinizmem Hanów

wTybecie, zostają oskarżenio podsycanie na_ cjonalizmu.

l

{r\.'J|!n]r_ |€'\''r\'' ł

początek 1958 Ponad 15 tysięcy rodzin uchodźców szuka schronienia w Lhasie ijej okolicach Wielu kre'

Iht|'n )l!|njsll xl ń|h l\ ll\h|D)I,)^lĄdi,l|]/ł,,',/'a\'\'l'l!lo!)7

, l'''', I'ł ''' l'' ' \.'' uq,. fiułuł,'/)',',ł lHlłl4 l4lhl l'lnhąntłl,)|łił

\h.'n\ L]hnń ol

Inn}l l'}

1958-60 Kampania ,,wielkiego skoku". Krajem rządziĆ ma la7o". Pola leżą odlogiem, chlopiusi_ ''g e nerał że łują W}łapiać stal w prŻYdomowrych dYmarkach (tam, gdzie brakuje rudy, z ńaęędzi i nacz!ń, gdyż wsrystkich obowiązują Wyśrt'bowane normy).

ruje się do Lhokhi, gdzie powstaje najwięksŻa, 7r7eszająca gloWnie Khampów, organilacjd rU_ !!6

chU oporU,,cztery Rzeki, sŻeśóPasm".

11

9 lutego 1958 RoŻpoczyna się kampania edukacji socjali_ sLycrnei wsrod mniets/osci narodowych. 17

kwietnia 1958

Powslanie w Kangca' Pojmari ptŻe2 chińCzy_ kóW przywódcy odbierają soble życie 13 czerwca 1958 chiny UrUchamiają pierwszy reaklor ]ądrowy 16

czerwca 1958

Folmalne powoldnie,,cltelech RŻel, Sleśc;U Pasm", 24 czerwca 1958

Mao każe AL_W przygotować się na wypadek powszechneqo powstania w Tybecie

clA organizuje

,18

lipiec 1958 pierwsŻe zrŻUty bronl dla po_

wstańcóW' Amerykanie robią Wszystko, by Uklyć swoi udlial w ope-dcii. spr.,ęl :U/broiP nie dld Khanpo\tu dobieraja tak, by nrkt n e pow:ą/dl go / UsA' Ża sleraml samololów sia

dają nie amerykańscy, ale polscy iczescy piloca' którzy poŻostali w Ameryce po zakoń_ czeniU ll Wojny śWiatowej chiny powolt]Ją oslodel baddn nad blorią drową (DŻiewiątą Akademię) W Amdo.

ją_

Brutalnc represje po stłumięniu ręwolty wc wschodnim TybecIe i maso-

wy napływ uchodźców do Lhasy sprawiły, iż głórł,nyrrr ośIodkiemoporu stał się Tybct ccntralny, gr1zic pod dowtidzhł'cm kupca z Lithangu, Gompo Taszi Andrugcanga Zlęorgallizowano luŹną konfedetację grup partyzanc-

ktch t ] 6 częrrł'ca 1958 roku, w położonyrn na połLtdnie od Lhasy dysĘkcie Lhokha' fotmalnie powołano powstańczą atmię. Po ta.jenrnie kupowano broń w Indiach. Dała Norbu zwTaca u\ł'agę, Źe większośćZ dwudziesfu trzech khampowskich przywódców powstania była kupcami' którzy dorobili się po ,,wyzwolenlu'' Na1ważnie1sryrn źródłenr lch fbrtun byĘ srcbmę rnonęly, tak zwane dao-yualry' którymi Chińczycy opłacali tybetańską klasę rządzącąi pracujących przy budowie dróg robotntków Zarniast mnoŹyć lna1 ątki lub bezpiecznie uciec ze srebrern do lnclii, Khaupowie wydawali chiriskie plenrądze na zakup broni ianrrtnlc'jr dla powstańców. Przylvódcy ruchu oporu Zostali też poillfonlor,vani przez sympatyŻujących z nimi nlnistrów r urzędników administrac1l tybetarisklej o tajnych, rządowych lnagazynach broni Zabrali z nich karabiny iamunicję' które umożliwiły itn odcięcie trzęch stratęgicZllych dróg' prowadzących z Lhasy na połuclnic' inicmal catkowitc sparalizowatric opcrac.ji armil

chińskiej w tyn rejonie' ( ) Tak wygląr1ało tło' z kt(lrcgo wyrastał tybctański ruch oporu Stany Zjedtloczotrc wysłały nu ponoc dopicro po tych Wydarzcl]iach i innych sukccsach powstańców W rzcczy salncj zaczęlir onlt clocicrirć do walczących dopiero rv l958 roku' Nie ulega wątpliwości'że rv okresie na;więk szych sukcesów ruchu oporrt r.ve wschodnim Tybccic żadna gnlpa partyZancka nie otrzymywała żadne1 broni r żadne'j ponrocy od Anrerykanów

] RlcL.. //1łr!'r (;h|ł\ | hlnl\s1\r(! l.'l ln, l.) tr' N]Urr\ ]9!7 /hc !\ !lll'l ł'r|łrl 7'l\.|(i lil,l]|r] 1hlfu ( ł'kr l]Ll Ll.]$.J\tr\ ]1.t: l996

l l) \|.l.! //1( J.łłłl' ]rł)l/,,l (ł|h Nlll)1 lqt]l] (i Rrn]Ll J \ltrrlll| \11^,)| l.'Ijt (hh!li|!\,)1|,,!Łłl. llLl]i(]\L r! ( lllll11 \ltr|l. l]|!nll!0\l'll1illa!]|.\ll1)|lń\lr]ll|r!'l\"urll]

{

qlN

']!/|11

N\

\\]r

lv

L'L)']

lit'li('1c o przygotowanlu przęZ CIA ucicczki Dalajlamy i eskońowaniu l'l lrnicy są chyba wyłącmle w}tworcm dziennikarskiej wyobrazni. ('. ) ' ' li llly 7asięg r implikacje tybetańskiego powstania nie były nigdy sysl' llllllvc7lric badane. obraz,jaki wyłania się Z rozmów l wywiadów' którę ;'l z,'1ll rlwadziłem z ludźmi zaangażowanymi w ruch oporu, utwicrdza mnię 'l lllzck
,l,

1'lvlrrc jcdnak rzeka historycznej wiedzy i pamięci choć nikt z nicj nie Mam nadzieję, że postawa rybatańskich dostojników, buddystów, u lr,'lltltInich sympatyków Isprawy Tybetu] i intelektualistów, których fakt ll'llllcnia ruchu oporu wprawia dziśw zakŁrpotanie czy to dlatcgo, że lltlei się z ich ulubionym obrazem miłująccgo pokój Tybetu w roli Szanl'll li. czy to dlatego, żc partyzanq zgrzcszyli, przyjmując broń od ClA ,,lrlictri się wreszcie, i tcn rozdzial naszej historir doczeka się badaczy z 1r irrvdziwego zdarzerria , rr't1lic.

5 lipca 1958 Wadze prowincji oinghai przekazują Komitetowicentralnemu rapoń o powstanlU wAmdo, któle jest W nim przedstaWione jako ,'konflikr

klasowy''.

sierpień l958 Kampania antyprawrcowa. Wed|e wspomnień A. GromYki, Mao propo' nuje zsRR wciągnięcie oddziałów amerykań. skich na teren Tybetu izniszczenie ich bronią iądrową. Moskwa odmawia. 27 sierpnia 1958 Kornitet certralny publikuje rapon. W którym dowodzi, że ,,kwestia etniczna jest W istocie kwestią klasową". o7nacza toŻasadnicze 7mia_ nY w poliryce Pekinu wobec ,,mniejsŻości na_

w]zesień 1958 BojoWnicy,,czterech Bzek, sześciU Pasm" zabierc)ą z klasztoru szang Gaden czokhor ukrytą tam broń tybetańskiego regimentu Dzangthang.

Wydalenie 69 procent czlonków partiiz okrę_ gu Xunhua (wAmdo); aresztowanie ponadT0 procent wysokich funkcionariuszy. Robcńa'mcl'.shjrin^kin.r(lcd):ł.5lJk'k.dłll^t./,ł

( opynghl (1 hlrp

l991by( llrr(&(o

(Publ,shcA) l.

//rqB hlITol wrw tl/Tybcl'NORllLl

hltp:]lw!vw hflrl|).l wrB

|)]'

,lłb"l.Londy

l!').{

h(rnl

h( ll

lyhc|$()jÓlVIicy

październik 1958 Wszyscy inkarnowani lamowie Ż Xiningu zo_ stają zmuszeni do udziałLl W,,sesjach eduka_

cYjnych'', a następnie wysłani do obo/óW pracy. zamykanie

€

|'

'' 'r ll'1l

}'

L

i"lil

l $L /łłll l/'ł^'1 lh! |ł l,/

\'

I

v\ ) l,

(to\

0

l\'b Fl'ń! (in[P lq9]

h, n,,t,t,,.h'h1\tii\,,nrh!rtiht,\\a, t"t,n.,, \

(

l) h \

( ną!

kir l \r|

(l.t

s|d\ |9t]!

klasztoróW

6listopada 1958

,,KomUnalizacja jednym krokiem": WprowadŻe' nie komun w Amdo i Khamie W całym Tybecie dochodzido Wystąpleń prze_

ciwko chińskim lządom

49

,

luty-marzec 1959

Wielkie swięto Modlitwy, podczas którego

Dalajlama składa publiczny egzamin na tytuł gesze lharampa (odpowiednik doktoratu z fi lozofii buddyjskrej)

Zycie w komunie ,,Czerwony Sztandar"

3 marca 1959 WyrocŻnia Neczung móWi, że Dalajlama po

Dorulub Czedon

Winien poŻostać W Lhasle.

5 marca 1959 ostatni dlień Morlan u. Dalailama pr/enosisię do letnie] reŻydencji, NorbLllingki' 7 marca 1959 Dalailama godzi się obejrzeć przedstawienie teatralne W saabie GłóWnym AL_W które ma się odbyć 10 marca. 9 marca 1959 Dalajlama og]asza, źe Weźmie Udział W spek' taklu. chińcŻycy chcą, by prŻyszedł sam, bez slraźV p.7vboc7neJ ora7 tradycyjnego olsla_ kU dostojników i ministróW którzy, poWolu_

iac s;ę na slowa wvroclni, 1aclyraią się

5l)

obawiac, że AL_W może go uwięlic iwvwie/c do Pekinu' Be7skUtec7nie namaWiają Dalajla_ mę do odwołania wizyty W sztabie GłóWnym. RozpusŻcŻają pogłoski, że chińczycy planUią porwanie Dalajlamy.

Należę do' jak nazywają to Cihińczycy, klasy tybętańskich ',niewolników''; po chrńskięj itlwazji przez wielc )at byłam wysoką funkc1onariusz ką i cicszyłam sir; zaufanLem naszych nowyclr panów Nie jestem wykszta]cona' brak rrri wiedzy i zdolności pisarskich Po Ludowcj Konrunte ''Czerwony Sztandar'' zostały mi tylko snutne wsponnienia Postaram się jc spisać, by świat poznał plawdę o Josic moich rodaków i mojego ka1u pod chińsklmi rządami (''') Pod konicc |966 roku w komunie Czerwony Sztandar zaczęła się rcwolucja kulturalna' Pewnego dnia pojawiło się u nas dwóch Chińczyków i szcściu Tybctaliczyków z władz okręgu Wybrali trzydzieslu młodych lttdzi z klasy nangzenóu,, którzy byli członkami partii' Mianowano ich Czerrłona cuarJią i wyLlano polecenil'

]ih LLtt nl lhdr,,,S bxlk. () s.h.l].] sPl .c

O Scltll,

] ].]

Lltioks

l

reqr

1rll!. 'J1! l!|rł l]iI

] \ilh r ^ P!,!ll l^\n

.0f

Ą

& Schun.r

Dxl. ,'u, n-' an Ą '", 'iln'uu.",au*'.. łJ,l! n, Pd])!l\ Thl l'h|l^| !,.ll|.i || Ą\ |." |) l|\, ]-.]1. lh! o|, vl,ll PUbL'c Ąl1Jtr\ ]00L

l, L nk ('cJ l.7ń.

hl

lO,).1

Nnthxn. FJng l

'/h'.

('hlhnr) n|lin,

t

,/llrlllntenl Czerwonej Gwlrdii bylo niszczęnię ,,cztęIcch starych'' i usta.'cztcrech nowych''. Stare myślęnię,starą kuIturę. stare nawyki i l'l'! ()l)yczaje miały zastąrić ich nowe odpowledniki W gruncie rzeczy

rl'rrr rlttlic

łt|zalo się to do tego' że byto tybetańskie, a ,,norve'' chińskic. ',starc'' \()rbu Z trzęciej brygady rniał na drzwia chjungdung |odwrócona swal\ kll |' pradawny tybetański symboI pomyślności.Chińczycy uZnall to Za 1'rzcsątl i dowód starego myślcnia,którc odnowiono mu na lhllnztngu /llkitzano narvct ofiarowywanla khtłakóW Liędwabnych szarl, wręczanych lllr ztlitk szacunku' powitanie, pożcgnanic itd.] Zniknąć nial tybctański .rlllrbct, tybetańskie plcśni r tybctańskie stroje' Mielrśmysię nosić iZacho_ lr vrvirć chińsku''' Kazano nam nlówić ,,narzcczcm przyjaź!]i tybętań'.po ,.l'll-chińskie1'', czylt przedziwtrą mieszanką dwóch języków. ('zorwonogwardziści ZacZęli od zniszczcnia wszystkich ołtarzy i zcrr irnra flag nrodlitewnych. Skonfiskowali wszelkie przedmioty kultu, na\\ cl różańcc. Po reIigijnych wizcl'unkach rric zostal nawct ślad.Posqgi przeri icziono do klasztoru Tramdub Dolma' a następnie sprzedano chińskim llitl]dIarzom Z cethangu Ksiqgi spalono obcięto włosy kobrctom i mężczyznom; wybito psy. (lzcrwonogwardziści zachowywali się'jak szaleńcy' nisZczilc wszystko ocl kapliczek na szczytach wzg(lrz po potężne klasztory w dolinach Naszc bezcenne, starożytnc dzicdzictwo legło rv gntzach Mbdzi ludzie wędrorvali cld donlu do domu, zmuszając wszystkich do ktrpowania pońrętów Mao t wyplsywania na ścianach jego myśIiKażdy lnusiał lnicć przy sobic Czcrwoną Kstążeczkę- Zatrzymywantl Przcchodtli
e' y

/l' L! \.trl Ll ! /l!ł:

łll

)l;111,1,,'1:

"1:1

/.,

n^!f |r lnnl' ld],|k]:

kh)t|)\

l\[Lr Lr]]

1.

^ł.ł/r/\l!n

W

Ą l) l |!

l9()5

,r, ..

10 marca 1959 Wybuch powstania w Lhasie.

o

10 rano przed Norbulingką gromadzą się ty_

siące TyoelanczykóW klór7y żądają Widlenia Ż Dalajlamą' Atakują Urzędników podejrzewanych o prochińskie sympatie, m in. sampho, jednego z sygnatariuszy Siedemnastopunktowej Ugody, który pojawia się przed pałacem w mundurze AL-W Khunczug Sonam Gjaco również W chlńskim L]niformie - Żostaje pobl_ ty na śmierć'Demonskanci wloką jego zwłoki do centrL]m miasta' Tłum Wznosi barykady na drogach do letniet rezydencjr Dalajlamv. Powołany ad hoc Komitet Jedności (reprezentu'

jący Kham, Amdo iU'cang) Wypowiada siedemnastopunktową Ugodę.

I t marca 1959 AL-W ściągado Lhasy ciężką ańylerię'

12 marca 1959

W szol, Wiosce U podnóża Potali, zbiera slę około 50 tybetańskich urzędnikóW, którŻY po' pierają powstanie imianują się ,,Zgromadzeniem Ludowym''' Prlel Lhasę plletacza się demonstracja kobiet. KasŻag zezwa|a na wydawanie broni Ż arsenałóW rządowych

.,

5t

13 marca 1959 W Szol Wieci]ią tysiące Tybetańczyków. MóWcy krytykują chińczyków idomagają się przyWrócenia niepodległośc'Tybetu. TłUm żąda wypowiedzenia Siedemnastopunktowej Ugody' Plotestujący hłierdlą, że Zlamali jE sarri chińcŻycy, ograniczając Władzę Dalajlamy.

17 marca 1959 chińska armia ostrzeliwuje _ na postrach'kilka punktóW W m;eścieRankiem dwa pociski Wybt]chają na tyłach Norbulingki' Wieczorem Dalajlama potajemnie ucieka z pałacU'

Każdy, kto posiadał.jakiś stary przedmiot' był oskarżany o chęć ,,przy

wróccnia przeszłości"i traktowany jak wróg. Przyłapanych na paleniu

kadzidła oskarżano o próbę wzniecenia pożaru i plzępędzano przez wieś w oślich czapkach' Mamrocących bezgłośniestarców piętnowano za zabobonność' Tybet pogrążył się w chaosie. Zrobiono Wszystko, by raz na zavłsze zniszczyć naszątożsamość.Najgorszę byĘ plerwsze trzy lata, ale to barbarzyństwo pozostaję integlalną częściąchińskicgo konrunizmu'

20 marca 1959

Komitet centraIny Upoważnia Dowództwo okręgu W Tybecie do stłLimienia powstania.

AL_WotrŻymUje rozkaz odŻys kan ia kontrolinad

miastem i przystępUJe do bombardowania Norb!lingki i klasztoru Sera.

21 marca 1959 Żołnierze AL-W zajmują śWiątynię Famocze niszczą akademię medyczną czakpori'

52

li Lr. !.llirrIr.

i

22 marca 1959 ostrzelanie izajęcie DżokhangU. Ngabo og]asza, że affiia przejęła kontrolę nad miastem' ze Żdobytych W 1966 roku tajnych dokumen tów AL-W WYnika. że W samej Lhasie zabito 87 tysięcy TybetańcŻykóW.

lLLt|)

w Kll'ck'. lł

lłł]łł.KAw

]999

'Jłłl MLŻl ]00l D.i sl]l.. /łllf,ł d''!{, ' P wl $1]000 D (hong l):tr.i (J'lłł'll.^1'li.nj,', Pnnrr L995 Jun! ch' !. D;,łt. łlb(.tl,. R lcI.]ll. a,(d/żj. lskry ]00l 'lllłj

r

l.g! S\ rL.hLr\Li'cr l)rlxtLnr \ l)luirns.rLr ')ll

ln\ ]llrłl) sJu.l l!lllL(/.l1lr!lr

n

|'olityka Komunistycznej Partii Chin wob€c mniejszości

rtłrodowych i socj alistyczna transformacj a Tybetu

llarren

lY. Smith

W l966 roku przybyli do Tybetu czcrwonogwardziści narodowości

llallZPekinuiszangha1u W tym samytn roku wysłano do Lhasy tybetań skich gwaldzistów Z lnstytutLL Mniejszości Narodowyclr w Xianię Czerwona Gwarrlia rozpoczęła niszczcnic tybetariskiej kulury i rcligii od zde ltlo]owania Jlraskicj świątyni Dżokhang 26 sicrpnia l966 roku C]rrńskic kaclry w Tybecie broniły siq przcd próbanri ,,obalenia pańyjncj biurokra cji'' przez nowo przybyłyclr' powolując własną tiakcję Czerwonej Crvłrrlii (nazywaną po lybetańsku NiamdreJ). do którcj wstępowali Hanowic i nicktórzy tybetańscy kolaboranci W drugiej' bardzre1 wojowniczej grupie, G1enlok, znalcźli się radykalni FIanowic igarstka tybetańskrch shrdontów. PoDięważ NJamdrel rcprczctrtował cl,ińską admtnistrację' z czasęlrr doszło do polaryzacji grupa ta nabrala c}raraktcru zdecydowanle chińskiego' G'jenlok zaśbardzie.j tybetańskiego

t #

23 marca 1959 Nad Potalą pojawia się chińska flaga' Media donoszą, że ,,nad miastem łopoce na Wietrze chińsl.i sltandal, symbo s/c/ęscid, witający nowe narodŻiny tego starożytnego miasta" 28 marca 1959 chiny wYdają ośWiadczenie, podpisane przeŻ premiera ZhoU Enlaia, w któryrr stwierdŻają, że ''reoelia" oz1acza ',podalcrc" Ugody iże ,,rząd lokalny'' zostaje rozwiąŻany' Dalajlama Uzyskuje potwierdŻenie, iż rząd lndii gotóW iest Udzielić mu aŻyll]' Tybet opuszcza przywodca powstancóW Gonpo Tdsli' Bada pan-

stwa ogłasza rozwiąŻanie lokalnego rządU

'lybetL; osiemnaslu dostoi'li\ow' \tór7y Lcie kli z Da ailamą, zostaje zdymisjonowanych W sligace i w klasŻlol7e Tas/il5Lnpo' klóre rie biolą UdŻialU W powslaniU, panuje spokoj 29 marca 1959 Panczenlama Wysy]a telegram do Mao, W którym Wyraża poparcie dla stłumienia powstania. ŻhoU Enlai mianUje PancŻenlamę nowym

przewodniczącym KPTRA.

Ą N1n. (:.r|.ł'l:dł' P.dLL ]996 P\\'lJdd]Os:/)jrt?'jl{:łi,rll\!\\1l)!1|,t.(hul]r1:]r/J'KjąllllLW.l7l]')']r (aulLi LJl'ł \] :ht ( hll |]|]a ]qN') lŃ a\j ląą1 R ]i]lgo. l( r1ll. MxLlbtrl l99r) J K l_lrbJDk. ( \ l)t/.V.n'',] K ToInJh ( ld '/V,'łl ). htr]y ]ł:.,ł!|]t 1)!)i|] r l \\lkalił\n

30 marca 1959 Dalajlama prŻekracza gfanicę lndli. lr\\

Tnlo ]00L

5l

kwiecień 1959

Tybetaliczycy uykorzystaJ i wezwanie Mao

Z TybetU plynie gigantyczna fala Uchodźców

Chińczykórł,ntc tylko w Lhasie, ale i u,innych rcgionach Tybctu. W 1968 roku otwarte walki toczyĘ srę już w dwudzlestu z pięćdzicsiqciu jcdcn dyshf/któw TRA oraz w nicktórych rcdo obalenia biurokracji do zaatakowania

wsród pierwszvch osób, które udzieIają im pomocy, są mieszkającY w lndiach Polacy Maurycy Friedmann imalarka Uma Devi.

-

kwietnia 1959

18

Dalajlama doćlera do TezpurL] W pólnocnych

gionaclr KhantLr podejnlowunynti

uprowadzony.

wadzan ia koll'lttn, tnusiały sthmić oddziały Al_ mir Ludowo-Wyzwolericzej z okręgu Półnoono-Zachodnicgo (Xin'j lang), któremu podJcgal

narzuconej Tybetowi Siedemnastopunktowej Ugody oraŻ ośWiadcza, że uciek] do lndiiŻ Wła_ snei woli. Pekin oficialnie utrzvmUie, że został

Tybet zachollni. gtlyŻ u TRA amia róu nicż podzieliła się na czcI'wonogwardyjskie flakc jc. Doprowldlilo k} do \ł znlocnienia pozyc'ji sztabu AL-W z Xin jiangu. O skali rebelii najlepicj świadcZy t'akt, żc Clrińczycy naz1rvaliją ,'dnlginr powstlnictrr tybctańskim''. IRewolucja kultur'alna] przyniosła w Tybecie rriespodzicwanc skutki. Wielu Tybetańczyków zobaczyło w nicj picrwszą szansę na

17 lipca 1959 W Tybecie rozpoczYna się kampania ,,kzech

anty" i ,,dwóch redukcji'''

26lipca 1959 Pierws/y wielki, pub|iczny thamŻlng najważnjejsŻych WięźnióW W Lhasie'

wrzesień 1959 Władze aresztulą tysiące mnichóW z lhaskich klasztoróW' CIA zrzuca na teren Tybetu przeszkolonych w

klytykowanic kadr llan

UsA partyzantów

22

kolabolantów

Frakcyjnc walki w łonlc Czerwoncj Gwardti staly się szczcgr-rlnic gwallowne po wmicszaniu się w nic AL-W

w Chinach.

września 1959

Panczenlama przyieżdża do PeklnU na obcho' dy dziesiątej rocznicy utworzenia chRL ispo tYka się l Mao, byomóWić sytuacię wTYbecie'

i ich

oraz na wypowicdzcnie irn ,,wojny klasowcj".

wrzesień-październik 1959 Władze chińskie zaczynają przewozić setki tybetańskich więźniów do obozóW pracy

54

iAnldo' Rewoltę, podsycarrą lł tyln okręsię próbalni \Ą plo_

lndiach' Następnego dnia WygłaŚŻa pr',emówie niej nowi o zlamaniu przez Pelin posLanowień

ll.lID! l{.\[\. //ł)(łn nlaj ljlŁll 7il'fl ]!$q r'b ( h.( J! l,( I til\t I h I n l n n rlt !'\ t\n,. N.tr $..(l 1L$ .)sli $i ! )]Lr. sl uutr|'n! lh|hhlh^ n| nhtL ] H^h,t Nt* $oIl(LJ''.Ś ll)l l I I n{! r /t/)r/ /i rti,/kt.llcliltrp L98l

l

(;lUIl(](L.

/lil 1/'/ł'l!|/l'łlrł

''iful

Vl]

shx.n.lqq6

l

)lil llicktórych Tybetańczyków, zwłaszcza studęntów, rcwolucja kul-

lrrl'rllr lrlzltlczała dęmokaĘzacjq, ucząc ich' żę dzięki bicgłej Znajomości

'|,'l llylty nlarksistowskiej mogą skutccznic plzeciwstawiać się dolninacji ll'lll'N' ('ŻQśćzaczęła domagać się prawa do autonomii, któIe gwarantopolityki wobec mniejszości narodowych. 'r 'r|,r krlrlstytucja Chin i doktryna |'l llll\ (.,nc Zaangażowanie Tybetańczyków w rewolucję kulturalną i reak, 1, rr spustoszenia, jakich dokonano w tym okesie, doprowadzily do rcl',''lltsLt świadomośctnarodowej. l rłkcyjne walki w Tybecie sprawiły, że kontrolę nad regioncm przejęl,r l rllt'zylnała aż do wczesnych lat osiemdziesiątych grupa hvardogłowych, ',lr tl1zilnych zę stntkfurami AL-W z Xinjiangu' Pod rządami nowego Sęl l.lllIZa pańii TRA Ren Ronga kontylruowano kolektywizację. Konruny, |'l,'lc wplowadzono eksperymentalnic w l964 roku, w 1970 obcjmowały {l.awl974 90 procent osad TRA. Tybct,jak ogłoszono, ',przcskoczył'' l'rzq spółdziclczości'Wielu Tybetańczyków oskarżalo Ren Ronga o ustarr icznc zawyżanie danych dotyczących produkcji i rozwoju' Twicrdzono, zc clrciał w ten sposób wzmocnić swoją pozycję Zdanrcm obscrwatoró\ry, 1xlil konicc lat siedemdziesiątych sytuacja była już tak zła, żc tyLko fala l ibcralizacji zapobiegła wybuchowi koIcincgo powstania'

Robcf, l]amelt. hnP

''1w{\r

shirl ALilcl (cl ) 1ł.\i\klĄ( \JŚ plr libct\nilh h'n1l

l stong. ll'łłl r/ł,l|,'/!'ood Lp't 7ibl,. N.\v ^ l Lobih , /ił.l, K'łżk[ wLcd/J ]9ó0 '

)

Woltllłsr

9a!

B l oljski.l'l/łllłnln/d.wydawni.llo MjnsjLcNl$l()bR,lyNxfuJowcI g. (łłl'((1 1,.łriJła. K$4/kr' wlcd7J l9l l l}rrun' /]ł'lrn''ł,ń, c/}lllnlt 19

sJ HuJl ( 7U

^

!nd Rl/i,7'

hlhnol

L960

'l

iljł./, l-o|d!| l99'1

29 września 1959

lna!guracia Komitetu Przygotowawczego OLPKK w Lhasie,

22 paździenika 1959 zgromadzenie ogólne oNZ przyjmuje _45 głosamido 9 - Rezolucję 'l353 (XlV), w którejwzvwa chinV do poszanowania praw człowieka w Tybecie i prawa narodu tybetańskiego do samostanowienia.

1960 AL-W odzyskuje kontrolę nad całym terytorium Tybetu' Tybetańscy powstańcy zakładają bazy W nepalskim królestwie Lo (MUstang)' Befolma rolna wTybecie środkowym' Panczen_ lama towarzyszy Li Weihanowi w podroży po

południowych chinach' Mówi o poważnych

błędach, |akie popełniono tłumiąc powstanie' Lispisuje opinie Panczenlamy iprosigo o sprostowanie ewenlualnych przeinac7eń lUb rozwi_ nięcie tekstu. Komlsja ds. Narodowości bada sytuację wTybecie. zhan9 GUohUa zostaje We_ zwany do Pekinu; zhou Enlai każe mu ,,rządzić lagodnie" i,'uspokoić umysły ludu"'

55

Twoje urodziny

Palden Gjal

29 kwietnia 1960

Dalajlama zajmuje nową rezYdencję W Dha_ ramsali, 9

września 1960

Powo]anie tybetańskiego parlamentu na chodźstWie' 10

chlny Wydalają

Wy_

września l960 Ż Tybetu WsŻystkich (300) ro_

syjskich doradców. 1960"62

Ponad 1 50 TybetańczykóW przechodzi szkolenie W baŻach clA W stanach ZjednocŻonych' '1961

Zgromadzenie ogólne oNZ prŻyjmUje BeŻolU_ cję 1723 (XVl), w którejWzywa chRL do ŻaprŻe

stania,,praktyk, poŻbaWiających naród tybetań_ ski podslawowvch praw c7łowiela l wo'nośc|, w tym prawa do samostanowienia",

7ainiCjowany pr7e7 Mao,,Wiell\i skok" korcŻy się katastrofą, głód zabiera co najmniej 30 mi56

lionóW ludZi' 5

Z]]a]n cię. Wien] o tobie wszystko' bojcstcm Z tobą ZawsŻe' Jeslcś nolnraJnym człorł'Icktem,masz plęć znysłów. jak wszyscy' Ale twoja intellgencja' wiedza' szczerość.cierpJiwość i odwaga czyni cię Jcpszynr od wicJu.

Jcstcśprzccicż ozltlwickicln nieszczęśliwyn' Twoinr narodzinom nię towarzyszyły żadtlc ponryślnc znaki nic zirtrzęsła się Zicmta, nic rozkwitły tęcZę' Wstyd powiedzieć' ale pIZyszedłeśna tel1 świat'\Ą'rzeszcząc wnlcbogłosy' Trłój ociec nic posiaclał się z radości'kiedy zobaczył, że jcsteś chŁ)pceln Pobiegł na clach z konohą r, jak kaźc nasza tradyc'ja' trzykrotnie w nią zadął, by ogłosiÓ wszenl i wobec two]ę narodZn]y' Poblogo słau'iony syncm' złtlżyłręcc na scrou l Inodlił się o spełnlenle wszystkich tWoich pragnięń Zaraz po wydanlu cię na śwlatnratka, choć przeszy.wał1ą niewyobrażal rry ból, uniosła gbł'ę. by splawdzić, czy.jcstcś chlopccrn czy dziewczynką l czy D]asz wszystkich pięć zmysłów Twój płacz słyszeli tylko rodzice' a dźrł,iękkonchy lcdwic garstka sąsladów. Nrkt nic wiedztał, żo twóJ ojciec się o ciebie modli' rric usłyszałygo nawct lokalnc bóstwa l opickunorł,ic- A ból pozostał ta.jcmllicą two1e1 matki-

stycznia 1961

Komisia ds Narodowości przedstaWia rapoat Komilelowi cenlrdlnemJ. Parlia pl7y7ndje się

do popełnienia błędóW W trakcie tłUmienla powstania.

J \l.l!l]

/):n2ł{l:/lrl.ll

lixk

l)ql

l]llir]]J nl |'|ł/,d ł,] 1 l\lll/.lŁ,. łn L.|i ]l)1ll) P lłJl]n. /ł.,ln/ń./ \łJt!'l /ł Ąlh]ln]. PfuŚ 9t)l) J,

I]]sln'n.1'.{,A

'//'j./

hl,!n0 L}ll hrj,d tlI1| 11|ł|)l,nl(,ł/n"l.

Dl!ltrN.n (i]Lv.liY

Pfus Ll)9l

I

23 stycznia 1961 PancŻenlama spotyka się Ż Mao, Zhou Enl6_ iem iDeng Xiaopingiem. Mao 7gad7a s;ę na korPktę ,,lewackich oochVleń" W TVbecie i wnr' daje stosowną,,sŻeściopLlnktową instrukcję''' 2 kwietnia 1961 ogłoszenie nowej, ba.dziej liberalnej poIityki w Tybecie. '19 kwietnia 1961 KPTRA informUje, że ,,reformy demokratYcz'

ne" objęły jUz 850 tys;ęcy rolnikóW'

29 kwietnia 1961 Stały Komitet KPTRA Wydaje zaęądŻenie, zobowiązujące wszystkich mnichóW i lamóW do udzialu w sesjach,,edukacji politycznej".

.lcstęś nieszczęśliwym dzieckicm Kicdy przyszcdłcśna ślł'rat,byliprzy L()hlc oJcjęc i matka' alę dwie godziny póŹniej on zniknął. od tego czasu

;estcśsicrotą 'fwoi rodzicie więle razem przeszli był w tym smutck, był iśmicch lcśliclrcesz poznać ich historię' zapytaj, prosZę' rrratkę onacipowie'jak żi,li Z twoiln ojccln' Ja muszęjednak opowiedzieć ci o cZymś,czego nie możesz pamiqtać o dniu twoich narodzin

r

l) l

!rll th,lłal

l

P'lłflł.ł!,łl1ł'll,'l]!.$!ntl'n]0(ll

l

Lo])c7 /)n''.]\.y'ykłl('itI 7iL!funr 1łnhlhi" Ltlr.L. N{ ]{'.r .,!/'|lł r /ił]:ly'.ll ( ]l)|l] Dod j H RxLljc.(ruJ ) h|dE| !lih!! P.ll|t)h|n\

]rll]li]ni.]'(' cl ioc.sił//)ł'lllj,nl']!.ck saIL.6ki ll.l']lrnrr F Dlslnrnn Dł)!l\1łJ \łAll t)'5

]993

lirLv.ń]L], t] ('h]cłgo Pru\ ]99i

1962 PancŻenlama prowadzi inspekcję w tybetań skoięzycŻnych regionach sichUanu, oinghai, YUnndnJ iGansu. lrformUje pdnię' 7e s},]Llacja na tych terenachjestgorsŻa niź przed,,Wyzwo_ lenlem". 21 kwietnia 1962

sympozjUm na temat,,pracy wśród narodo_ Wości",zorganizowane przez oZPL ioLPKK' LjWeihan Żachęca bezpartyjnych do swobodnego Wypowiadania poglądóW. Gesze szerab Gjaco, wiceprzewodniczący zPL W oinghai, krytykuje lewackie odchylenia. Panczenlama prosi, by wladze nie wykorzystywaly konferencji do .Wywabiania węża Ż nory" ' i zac7yna pracować nad ,,PelVcią siedemd/iesięciU tysięcy znakóW"'

51

mal 1962 Lama NgulcŻu i cze Dzigme b*agają Panczenlamę. by nie poka7ywal nit'omU swojej petYLji' 18 maia 1962 Panc/enlama spotyka się Ż 7hou Enla em i informuje o treści petyc]i Li Weihana, Zhang Jingwu, zhang Guohuę oraz Ngabo Ngałanga

Dzigme.

czerwiec 1962

WydrU.owana pelycia lostaje plŻeka7ana naj wyżs7ym przylvodcom partli. Mao spolvka sie z Panczenlamą, by omóWić jej treść'

20lipca 1962 Petvcia Panczenlamy zostaie UŻnan6 Ża warlościowąkl\,łYkę oartil' Li Weihan omawia ją z na]Wyższymi dygnitarzami' Powstają,,cztery dokumenty", które mają wyznaczać svategię ,,korvqowania błędóW" w Tybecle.

lato 1962 Mao ostro krytykuje Li Weihana' mowiąc, źe ''wyd7idł pral V Frontu Jedroścl nie rolumie

Walki klasowej

i

szykuje się do kapitulacji"' Kry-

tykuje róWnież Panczenlamę ijego stronnjka, wicepremiera Xi Zhonqxuna.

wrzesień'l962

Głównym tematem X plenUm Vlll komitetu centra1nego chRL jest Walka klasowa' PoWrót .adykalnych reform.

58

Jęstcś napmwdę nlęSZcZęśliwym dzięckięm. Jcstcś jednym z dzicci, którc przyszĘ na światw czasie rewoluc.ji kulturalnej' Urodziłcśsię w l968 roku; nie więsz kiedy. Nawet twoja matka nic zna daty. Urodziłcś srę, gdy ludzie zwalzzali cztęry przężytkl starc myślenię' starc obyczaję, stalą kulturę i stare nawyki i krzyczeli: ',Rewoluc1a nic jest zbrodnią! Trzeba się buntować!''. Zbrodnia twojęgo ojca polcgała na rym, iż naprawdę myślaJ, że trzeba' Dwic godziny po twoich narodzinach do twcgo domu przyszło pięciu czy sześciu czct'wonogwardzistów z pałkarni' Jeden z ntch nazywał się Samtcn ibył najlepszym przyjacielem twoJęgo o.jca Zbrodnia twcgo ojca wiązała się z twoimi narodzinamt' Jcgo zbrodnia polegała na trzy klotnym zadęclu w kooclrę, ogłaszającyn światu twoję trarodzit'ly.

To była jego zbrodnia. Czerwonogwardziści związali t\ł'ojemu oicu ręce na plccach i powlckli na postlonku, który zarzucili mu na kark. Trvój ojciec krzyknif: .,Synku' szczęśclernojc!'', odwracając się, by na ciebie spo1rzeć Z łlczl płyt'tęĘ nru łzy Nie nrożesz wredzicć' jak czuł się wtedy twój ojciec' Nawct1a nic utnienr tego opisać. Twój o.jciec nle wróciłjuż do donu Nte nruszq ci rnówić' jak czuła siq wtedy twoja rr-latkfl i w jakie.j znaleŹliścic siq sytuacji, bo ona to wic i opowie cl o tym Nic wiesz Jednak, co stało Się Z twoim ojocrn, gdy was opuściłNic wic tego nawęt t\łqa lnalka Muszę więc opowiedzieć ct, ctl stało się Z twoim ojocln po tym' ]ak cię opuściłWysłucha1 mnic, proszę' Twó; ojcicc był odrvażnyl' naprawdę odważlryn mężcryzną Miał dlva_ rlzicściadziewięć lat' gdy częrwonogwardziści wlekli go na postl'onku

24 wJześnia 1962

LiWeihan i Xi lhongxJn 7oslaią.,dYmisjonowani' llonl Jednosci 7wołUje nadzwycząny

zjazd, by poddać krytyce działalnośćLi, które go UŻnaje za,,kapitu'anta i lewizjonistę"'

P l.1.llli..s\.r

\rłrrłrPtrlr?. ('/J_lcI']Lk

L933

ll Lolrr. rir,i,/n./ri,/l.r Rrri l9!i bll i! !\!d!snLltr\o l)oLnośląsk]c ]998 l ! sU.tr. /ł'./,ł /)ll rł ltr hl fu 1ri t \ ^ D]|c7U. &(ł/]r, j \',j ^ T ']uinl I uh(n,l"li, "Ńl ll)l-.il ]].rił\lt $)dJw iLtr|o

^.d]id'..c7]l

wŚ/x*\ltI

l99r

I

\\ (lcszcz i dziki wiatr' Rozległ się grzmot' To nie mógł byc dobry znak' ztwotmi nurrodzinami To był onren' że zostanicsz sierotą. 'rwol przodkowie mielt coś,na czynr moglt polegać: Trzy Kle1noty' a lrr rlja wicścośdrogoccnncgo, coś, czcmu całc pokolcnia zanosiły hojnc ,llillry górujący nad nią klasztor' ( 'zcrwonogwardziśc r zaprowadzili twojego ojca, bi1ąc go przez całą ,lrtltę' właśniedo tęgo klasztoru Do niędawna nad jego bramą widniał llł1lls Dga De Zil Neł llłg (mlcjsce u1arznltcnia wrogów), uastą]lony tęl;.tl. ta5llcą Minang Czlłńałg(świetlica ludowa) Jeszcze przed paru laty nnisi intonowall nr kojące rnodlitwy: '.Przyjltlu.ję schronic w Buddzic Przyjmujq schronicnic w Dharmic. Przy.jmuję .'w,ll1zany

schronienie w Sandzę Przyjnruję schronięnię w Trzęch Klęjnotach''' lcraz wszyscy skandowali: pohybel Tlzem Klejnotoln! Niech żyje ''Na |'rzewodniczący Maol"' Njc tak dawno zbiclało siq tu wicJu mŁliJych ludzi z twojcj wioski, zcby razen palic kadzidło' Gdy jego dym unosił się w niebo, krzyczeli; ..Lhagjallo, opickunic Alnnic Nianczcn, kiki soso lhag1allo|.'' Dziśmury tl-z'ęsły się od haseł: bogowie i opiękunoWię to Zabobony! Ztlisz ',Religia, c7yć cztery stare |'' W dniu twoich trarodzin zorganizowano wiec walki z kontncwolucją Na podtun Stał sękrętaz Zhęng, otoczony dunnyni z siębię członkarnl

l)iutii KontlTewolucjoniści w tyln twój ojciec zmicnili v'szystkich

lnięszkańców wioski w prawdZlwych bohaterów Lud pałałgrriewem' Skąd wziif slq ów gnicw'i Spytałbym o to bogów,jeśJr sąjacyśgodni Zaufania Ale to był czas niewlary

koniec WJześnia 1962 Zhang Jingwu Wraca do Lhasy z informacją o dymisji LiWeihana. Wtym samym duchu kry' tykowani są PancŻenlama i GeVe slerab Gjaco'

październik 1962 Komjtet Roboczy informuje, że PancŻenlama - który nie jest dopuszczany do udzia]U W spo' tkaniac\, choc lorma'nie nadal piastuje swoje stanowiska w KPrRA - dopuściłsię poważ_ nych błędóW.

Wybucha wojna gtanicŻna międŻy lnd;ami iChinami. 1962-1963 PancŻenlama nie może opuszcŻać sŻigace. 1963 Dalajlama oglasla demolratyclną lonstytucję,

opartą na Wartościach buddyjskich iPoW_

sŻechnej Deklaracji Praw człowieka, jako mo_ del ustawy zasadniczej prŻyszłego, wolnego Tybetu' Kładzle nacisk na konieczność dalszej

demokratyzacji administracji tybetańskiej

iośWiadcŻa, że po odzyskaniu prŻezTybet nie_ podleg]ościnie będŻie piastowałżadnego sta

nowiska politycznego.

'1964

W chinach rozpoczyna się kampania ,,czterech porządkóW''' WTybecietrwa kampania ,,trzech wielkich edukacji" (walka klasowa, patriotyzm i socjalizm). 18

c

R Fll]J\./ł|j lł,.lr ?ł\ (i'"l l.lh'!.dk l nd)i |1, H^h,t.)1B| R K n!].LZ 1l4.J.l HlDcl lq9ł 'j'l.1lłll I On\tr BrtllhrDt lr Br n(rr. Lt
h|rl u ! nI!!

shJD]bhlLr

Lt)L)]

w]ześnia 1964

Vll plenUm KPTRA prŻerad7a się w pięćd7iesię_ kwki" i thamzing Panczenlamy' CŻe DŻigme i Lama Ngulczu zostają uŻnani za,,czarnYch organizatoróW"

ciodniowy ,.wiec

59

i szigace otlviera się wystawy, UjaW niające zdradziecką, antypańyjną dŻiałalność

W Lhasie

,,kliki Panczena"

4 października 1964 Panczenlama zostaje uznany za ,,element" an typartyjny, antylLrdowy i antysocjalistyczny. ,,Pałający slL]sznym gniewem lUd" kdmienuje psy Panc7enlamv, ktore codŻiennie ',karmiono

śWieżymmięsem''

Podczas obrad lll oZPL zhoU Enlai ogłasza de_ cyzję o pozbawieniU Dalajlamy fUnkcjl prŻe' wodniclącego KPTRA' lnformU|e lówl,iPż' że ,'na żYczenie ludu'' Panczenlama zostaje od' Wołany ze stanowiska p'o' przewodniczącego i wykluczony z KPTRA. OZPL pozbawia Dalajlamę stanoWiska WiceprzeWodnicŻącego. 1965 Panczenlama przebywa W aresŻcie domowym w Pekinie.

ó0

i opiekunórv' Twój ojcicc' A wszystko to wydarzyło slę w dniu twrrtch narodzin. Dlatego jcstcśnicszczęśltwyln dzlcckictn Najlcpszy przyjacieltwojego olca, Sarntcn. zost l bohatcrem Uderzyl twcgo ojca rv trvarz i porł'iedzial: kontlrcwo|uc1on isto,1eśli ist-

''Lhagaltt.

tutai" Twój trcicc zacisnt! zęby i podniósl

glowq. .,Za
tni i czcrwonogwardziści z książeczkalni' którc zawicraĘ wybrane myśli

IBe_

zolUcja nr 2079 (Xx)] WsŻystkie postanowlenia rezolucjaŻ roku i96l' clA informUje lybetańskich partyzantów, że

fundusle na ich operacje będą slopniowo ogranrczane.

wicrzyl w lcligię. bogów

nic.ją bogowic. przywołaj ich

9rudzień 1964

zgromadzenle ogólne oNZ potwierdza

Sckrctarz zhcng otw'olzył \{,iec, wylicZając kontrrcwolucjonistów i ich zbrodnic: Danlczc picie ludzkicj knvi ijedzenic ludzkicgo rnręsa. Lhag;al wiara w religię. bogóW iopickunów' Sonatn związki z kllką dalaja Gcdcn oszrtkił'anic i okradanie ludu. To byli kontrrcwolucjoniści. Każdy rr-rial wys
\l RhrR ll'trnl.tr' n^ll| lĄl ( olt|^|l,n /ł. l'Jdłlł7 ll)'n\ Ąhr n.l99ń 'łł1I li/\n hl,l lr^l""l dn!/(n"łll\włlrt(l ll([!.L s l+l] \l l{h'..l' l.kl'trl R lnlnnln nnlL^,,| h, ^l.,xn ' l) ].'r|\'|. l/łnn|'dl'/tł'l !\ fu,! !hl Ll1j !ih.^ )l',nnl.:'|l,t lhn'l'r'hhn,\.\|l|.l!J. (\lmo.h'{.h l \LrL. r.(l.r \\r\.r\thrlr.r Lq96 l) J.'(l\!' lt lrt.' I rr.l\,n /i/Lr,r /,t/r!I., lJrtrt:: \Lth"l,.,J \t.t,'ul,

,/cWodniczącęgo Mao. wszyscy krzyczell'. ,,Precz z kontrrewolucją!'', .N icch żyje Przewodniczący Mao|'' Kończył s1ę dzień trvoich narodzin. Słońce powoli układało się za górą ll;l zitchodzie. Gwame miasto Rebkong pogrążało stę w mroku i ciszy. l\ ()ntfiewolucjonistów podzielono na dwie grupy. załadowano na dwie cięzlrI t'lwkl i wywieziono na północ. Nikt nie wie dokąd' Ciężalówki z kontrrewolucjonistami rozpĘnęĘ się w nocnej ciszy Tak lltl przykro. To wszystko, co wiem o twoim ojcu Nie wiern, czy ży-;e czy rllnarł' Wtem Ęlko, żc do tej Pory nie wrócił do domu |)l

Tifula Bull(lin.yol 5' n. ],llPlcc Jc.l'icń 200l hrtD:r,'wws hfhrpol s as:pl/ lybelutudriny hml h ltO:lwww hfirpol waw p1/TybcUTckny html

25 sierpnia 1965 XV sesja stałego Komitet'] lll ozPL przyjmUje rezolUcję W sprawie :naUguracjI TRA' 1

września 1965

Utworzenie Tybetańskiego Regionu Autono_ micznego - formalne przekreślen:e siedem_ nastopunktowej Ugody. 8 września 1965 Ngabo Ngałang Dzigme zostaje mianowany

przewodniczącym TRA.

9 września 1965 Urocrysta inauguracja TBA podczas lsesji

pierwszego regionalnego ZPL.

luty 1966 Pekin zakazuje Tybetańc7ykom obchod7enia Monlamu.

I']]tr'Tha Lj '|LbPtIliII a|IiLtlu s:"łd: u I] l'loli|! shaDrbhaLi l99' Shlmhhl]a ]99ó rc' |'h? BoĄ R.hqk lo|nh.1 Ih. k. n!,Ip|lfo/d L|\,a '?Żłł.'. illn shcrJ]r Drlyń R]nBJ.h.. ,L.llhln svlh.^ r nh(n t ('Ilh|t ), l,n Ń ill i.n .| lh! Ni)]? ,] \L,]ńolL. u'sdom l995 ,(c shc.ap Dlgy.b. /'l?łłl,(.ł!'.łl '],1. otto Ilarr!ssow tz l977

|1.

I K|t]

3t9.K|.|h anrp\

maj 1966 RozpocŻyna się dziesięcioletnia reWolucja kUl_ turalna. W Tybecie, jak to na ,,prowincji", trwa nieco dłużej'W całym kraju dochodŻi do aktów niewyobraŹalnego barbarŻyństwa - np' rytualnego kanibali7mu' D7iesiątki milionów nowych ofiar.

61

sierpień 1966

czerwonogwardziści z lnsMutu Mniejszości W Tybecje j cenlralnego lnslylUlU Mnieislości wyprowadla|ą Pdnclenlamę Ż iego relydencji na sesję ,,walki klasowej" na pekińskim stadionie Xiannongtan.

25

sierpnia 1966

czerWonogwardziści rozpoczynają rewolUcję kUltUralną W Tybecie od Żbezczeszczenia isplą_

drowania lhaskiego Dżokhangu. 28 sierpnia 1966 28 tysięcy c7erwonogWardlislow organiluie w Lhasie Wiec iźąda niszczenia ,,czte rec h starych"'

Hu Yaobang w Lhasie, maj 1980 Nasza obecna sytuacja nie jest cudowna, ponieważ nie poprawrł się zbytnio los Tybętańczyków' W pewnych dziedzinach dokonano nieznacznych postępów, nicnrnicj ogólnie rzecz biorąc Tybetańczycy żyąraczcj w ubóstwię w nięktórych regionach stopa życiowa wręcz się obniŹyła' My, towarzyszc z BiuIa ccntra]nęgo' a takżc przcwodniczący Hua i 1iczni wiceprzewodniczący' jesteśmy głęboko zaniepoko'jęnl tą sytuacją Czujenry się bardzo źlę|Jedynym celem naszcj Pańii Komunistycznej 'jęSt praca na rzccz szczqścia ludu' robienię dlań rzeczy dobrych. Pracowaliśtny przez niemal trzydzleści Iat, a poziom życia Tybetańczyków nic poprawił się w sposób widoczny Czyż nic ponosimy za to winy? Jeślinie postawimy sprawy jasno, ludzie nie przęstaną mięó nam za złę Członkowie partii tak tęgo nię ZoStawią! l{obc.l Ljarncll. Shlnn Aktrd |rcd): R|sl\kłl(.' oful hfi,rpol w v rl, l _vbct/\\!rgYio hlrnl

w.zesień 1966

fulon h ljh.l 1a|.l\|

)994

lrltp,^!\\

PancŻenlama Żostaje przeniesiony do baraków Wojskowych, a następnie do Więzienia' 20 czerwca 1967

Zhang Guohua, pierwszy sekretarz partii w TRA, zostaje przeniesiony do Sichuanu.

62

wiosna 1969 Powstanie w Phala. 2 marca 1969 Walki na granicy ZSBB Chiny.

SM K.\ll l(' s ]!cl .'n/./ l]\''J' l1lh ]\,ili !\|,or(\\full 1i]łł.JhĆ Njd(l]r.l'1l| N4tr\.trll ]993 l1l| i 1ht Lllullln| 9n|ll( |h r 1)hfL|r B ]lt)\ł] sĆlndJ $7 ll Kx.nr]'. /i'l] l'ł) 7ib.ł,j l'?. \\!nnrn{.r l9]5 lfu|rnhllól)l):l)l)l) 1/) ]xl.lłl)k\ ]|0! \rnj-llcl]{/i/'.ł,Jl!nu.uĘ!h(]n\(t|rl|l||\]\]lr|lLLnl\n l"1

ofiary chińskiej okupacji Tybetu PrzycŻyna śmierci

Kham

U-Cang

Amdo

W sumie

lodury

93 560

64 477

u

744

173 2?1

l!zekucje

96 225

156 758

2A 267

32 266

Walka Żbrojna

143 253

24o Ą1o

49 042

432 705

Glód

131 072

89 916

121 942

342970

3 375

3 952

1675

I 002

samobójstwa TŻW 'wiece walki klas''

2t 951

48 840

15 940

92731

Ą27 Ą7B

480 261

299 648

1 207 387

13 czerwca 1969 Wybuch powstania w Niemo. Partyzantami dowodŻi młoda mniszka Trinlej czedron' opę'

tana, jak wierzą Tybetańczycy, przez lokalne bóstwo opiekuncze' Z clasem walkiobeimują co najmniei 'l8 sąsiednich okręgóW. Zryw kończy się W Lhasie publiczną egzekucją Trinlej i iej piętnastu oficerów.

9 w]ześnia 1969 R. Nixon nakazuie pod|ęcie tainych rozmów z chinami _ na sŻcŻeblu ambasad -wWarslawie'

27 lipca 1970

Radio Lhasa donosi o stłUmieniU ,,zbrojnego

powstania". 1lIP( ' 7ił./ ]000 'd'?ŹŁł|:,łnl.l/łlłl 1'np $!s hlhrpol $a$ tl lybcr li'l') hhrl

7 paździe]nika 1970

Powołanie Tybetańskiego Kongresu Mlodziezy (TYC) w lndiach.

9lipca

1971

H. Kissinger prowadzi taine negoclacje w Pekinie.

sierpień 1971

clA zrywa wszelkie kontakty z powstańcami'

(; Nltr l l (i.sh.l obrM! li /n Nj!!' lr.J ).Iłl 'Vllłld/ |,^.1 ]jful L'( rl|l| 1,llyual sl)nlt)hi ll\ ,///// t]k'l)'dj /'łł].I on!nr!(llłcŚ lt)96 I S llcr l, l)cn\ood lihru hl h|n r1uD!|l" n r'/lhł1.ucJll]d|'|| 91)7

( llrnr httl\

lnhLlt t,l

nhlt ll\hul\on

!1n,)

/e)_9 Rc.kuon

Llo.l\ l.r.r)

tybetańskimi

13 września l971 Minister obrony Lin Biao ginie w katastrofie samolotowel w Mongolii.

63

25

paździońika 1971

A ,ł

ZgromadŻenie ogólne opowiada się za przyjęciem chRL, która zajmu|ew oNz mieisceTaj21 lutego 1972 Prezydent UsA B. Nixon składa wiŻytę W chinach.

27 lipca 1972 chlńskie protesty przeciwko pomocy oNz dla tybetańskich uchodźców

chiny po

1 sielpnia 1972 raŻ pierwszy korzYstają z prawa Weta

w oNz. blokując przyjęcie BangIadeszu. 29

wEeśnia 1973

Dalailama rozpoczyna pierwsŻą wizytę W Eu_ ropie od spotkania z papieżem Pawłem Vl.

64

rnarzec 1974 Rozpoczyna się kampania przeciwko Lin Biao i KonfucjusŻowi; w Tybecie, nieco zmodyfikowana, wymierzona jest w,,kliki dalaja i panczena".

4n Ł It Ah .?.

Ding Zilin, Jiang

Peikun

!t

Nie wiemy, ilu Tybetańczyków zamordowano z powodów politycz-

nych i rcligijnych w trakcię (...) półwiccza ',pokoju'' Nie wiemy tcż, ilu zagłodzono na śmierc. Wystarczy.je dnak pomyśleć o milionach ludzi, którzy w ciągu ostatnich dziesięciolęci umarli w Chinach gwahowną śmicrcią by dojśćdo wnlosku, żc Tybctańczycy muszą micc bardzo wysoki wskaźnik umieralności' od chwili rozpoczęcia okupacji nicnlal żaden z l,2 miliarda Chiliczyków nic opowiedział się po stronię Tybetańczyków. Właściwicnikt nic okazał im nawet współczucia Są co prawda wyjątki; w tyrrr były przywódca Hu Yaobang czy garstka dysyclcntów taklch jak Wci Jingshcng' Niestely, większośćChińczyków bcz słowa aprobowała repres.je wladz wobcc Tybctańczyków i nic tniała nic przcciwko odebraniu im prawa do samos(anowicnia. W istocie wlększośćwierzyła propagandzie, nic zastanawiając się Dawct. czyln.jcst kanniona Trudno to zrozunricć, alc naszc

l)r lĆn l)llI].l. \':nl ł l' hl,|.,]] l1h1^1nr ll1,nĄ\nlla k \ \tł]il)()llcn. //l'ł'! 'tr ł,ł tłl's'ł/lr sDo\! Ll ]ll()(]

nn1^'\n\

|h|''nt(l.l'sI'l.l]Nl

l]('lirl('.(l|/ł.płłl.\\.,li,ł'łłll|//]/ł?d,lłllł|L's|oql.n '')5 l; l]'[.llj llłł, L ł^' ł'J l/.Jł lL, sDo{ l'ur l9$() 'J /ł, ]ł'łłł,//ł1,/',{.R.(|\rlh..] l ( I)llnn| !il,.rlnlłthlhntĄ,llniInh!]\\!hi)rr

]'|)ł

t l99{)

l

ll.lliic utrlysły poddaĘ się propagandzie władz, oclrętwiały' l gdy wio1 l()3() roku wybuchły w Pckinic największe denokatycznę dęmonll,l, Ic w hlstolil (]hin, nikt na Tiananrncn nic mówił o Tybęcię' Uczestnil \ i\rC|] wvdarzeń zdawali się l1ię Więdzięć. że dwa miesiące wczcśntc.1 l'lrlzc zgotowaĘ Tybetowi krwawąłaźniq 't l ltsttlria bywa ironiczna. Podczas wydarzeń na placu Tiananmęn, dZtęl l zlrgIanicznynl mediom usłyszeliśnry'że duchowy przywóclca Tybctu, ll ll;ljlama. złożyłhołd tym, którzy oddali życię Za plawa człowleka, dci wolnośćnarodu ch]ńsk1ego ByJiśmy poruszcni, alcjcdnoczc''l,'kliLcję llle pzcpcłnicni smutkicm ipoczuciem rviny Co rrrogliśmy powiedzieć'l \lillqlo cztęldzięści lat. a ci Z nas, którzy sądzi|i, źe wciąż mają sumicnie, llll](ly ntc polnyślcli' zc spoczywa na nich odpowicdzialność za wspicrallle'fybetańczyków w ich walcc o prawa człowicka. W obliczu cietpień I l' llctaticzyków okazywaliśny oboiętność'Kiedy tragedia spadła nźr nźrs, 1llzywódca Tybefu wyciągnął ku nanr rqkq. Choćjcgo głos dobiegał Z daleklr. traf'ił wprost do naszych selc rr

t]l l1' |nliOró| 4tnąl nl Tułlnnen Ding.i!\! 1,o|e!, rcn (hnislicgo Linit\!t.\.i,t!!u Ludotcgo r P,:)Aini(: JitIg kj ną:' \\Aludu fu tl,i llL.L,l I csrcl\'k(

JeLl]

IlLt r,\!sw hl}rnolurw

plrTr.

b.lrDr

u7i

sierpień'l974

Woiska nepaJskie iAL-W atakUią tybetańskie bazy W Mustangu. Rząd Nepalu domaga slę ich llwidauji' Dalajlama pros'powstańcow o z]ożenie broni' ci. którzy ślU bowali Wa lczyć do końca, odbierają sobie życie Zbrojny ruch oporU prŻestaje istnieć' 29 wlześnia 1974 Radzjecka agencja TAss oskarża chiny o prze_ kształcenie się w,,potężną siłę militarną, która zagraża reszcie świata"'

styczeń 1976 Umiera Zhou Enlai. Rozruchy na Tiananmen.

9

września 1976

Um'era Mao Zedong.

rn hLml

październik l976 ATesŻtoWanJe,,bandy cŻWorga''' 1971 '

I

n',. r,'l

1 t,,

I n lll , t I 1,,

tth.l , /r.^,,R

.l '

,1,, 1....

l l KI.LLI Nl l{ ll]rbJnn lfuJ ) n/].ł,/ lłJłlłrl/'/t'ł\

,I

l

/lt'.1'

{

Behabilitacja Deng Xiaopinga. 10 pażdziernika 1977 Panczen]ama Wychodz z więzienia

( lt( P'ci\]()l)L

65

.!,Ł

€.

s

{

luty 1978 PierwsŻe publiczne wystąpienie PanczenlamY od 1965 roku.

manec 1978 Panc7enlama zoslaje członkiem slałego komi_ tetu OLPKK, gludzień 1978

TrŻecie plenum KomitetU Centralnego KPch zapowiada zwrot ldeologicŻnv TybetańcŻycy odzyskUią prawo do praklYłowanla religii'

Symbole i protest Ikonografia demonstracji w Tybecic 1987-1990

Roberl Barnelt ostatnlą 7 cztcręch rocznlc' jakie przypadały w drugirn tygodniu narca,byl, Monlan, ważtriejszy ibardzicj znaczący od poprzednich Wszysr

klę omawianc wczcśniejrocznice Ltpollliętnialy wydarzcnia, do których

1979

chRL (jak Wszystkie państwa totalitarne' do tej poly premlująca,,(oŻlodczość'') Wprowadza poIitykę ,,jedna rodzina jedno dŻiecko"' Władze nie biorą pod uwagę odwiecznei pre_ ferencji dla chlopców, którŻY w tradYcji chiń_ sklej kontynuUJą linię rodziny' Kobiety, które chcą urodzić dziecko, muszą ubiegać się o sto_

66

sowne zezwolenia; specjalne urzędy kontrolu_ ją lch cykle menstruacy|ne. za Urodzenie,,nad_ liczbowych" dzieci grozą surowe kary od grzywny i dymisji po zburŻenie domL]',,Pozalimitowe'' potomsh^/o nie ma prawa do Żamel dowania, opieki lekarskiej, edUkacii. Według nieŻależnych ekspertóW, W ciągu najbliższych 20 |aI za decyĄę pańli placi życiem 15 milionów niemowląl i płodów płci 1enskie| innymi

doszło dlatego' żc odby.wal się lub miał odbyó MonIam. Jego znaczenie ntc sprowadza się jcdnak do okoliczności' Jako częśćzanricrzchlc1' przcdchińskiej hist()rii, uosabia tradycyjnę tybctańskie rcIacje rniędzy kościołclna palistwell; wypełnia go llloc' która illrudnia Chiriczykonr manlpulowanic jego charaktercnr i ksztaltcrn Monlanr 1ako rocznica różni się od innych clni. upantiętnlanych przcz TybctańcZyków dclnonstracjtlmi' Wolą go uczcić odrnową ttczcstniczcnia. co dajc int przelł,agę i stawia $'trudncJ sytuac'ji państwo chiriskic' Sprarva nrajednak drugic dno. Jak jttż wsponlinaltśrny, fbla denr
lłt R ]g l)ll ]g R!] JL hl l'r h', t lh. h, rrl nl)h ('.lu|( l]|ll. /ł(lłl l]^|//'ll.\n|Nltr)r l'q] I

1

\ rłl (. l l,trN.1

.lltr\

Ll,iliilli:)li,l,lii)llll)ii:,1,'(;:l'll;liiill:sttn\t)t)rrt:t\'\\

( lhull $ V,łł.rluń't-',/l1\,1,,a^Jnn lhhll|l

l9qń

h'rn'n'(intLh tr"\rrn

111\n'jł,łłtl-l'hrrĄUl lll\l'trl\\orl\.'\l \fohl\.rl'77

,Al

Ftł l lcZcstnicy Monlamu Z l988 loku poczękali z demonstracjąna zakońl,'rllc l cllgl.jnych rytuałów (wprowadzenie do świątyniwicJkicgo posągu ltrlrltIy Ma'jtrei), po którym zaczyna się śwreckr epi]og uroczystościtra,l1, yjnc, oglądanc przcz najwyższych dygnitarzy zawody w podnoszeniu , lr;zlllów Dokładnie w tynr momęncię, o godzinie 9 ,17, mnisi z.acząltwzytr llc slcdzącycb na podiunr dostojników do politycznych ustępstw' a przcde rr llzystkim domagaó się Wypuszczęnia Ż więzień wszystkich duchownych

,

r gościc oPuścl1i podcst, a mnisi, wznosząc nicpodległościowe hasła, .'ykrotDię okrążyli świątynię dokładnię tak' jak uczęstnicy Wszystkich ropr zednrch nranrfestacl i. Potemjednak ZIobili coś,czego nie zrobił nikt inny: wrócili do świą l\ l)l. zatrzaskuJąc za sobąjcJ potQżnc drewniane wrota. Mnisi podkreślil Piclwszęństwo, plzewagę duchowego nad święckinr' blokując o1rc1alrr;1. państwową częśćttroczystościkt/rra powinna rozpocząć siQ po zal(lnicŻeniu IytlLałów religijnych póki wladza nie odpowie na ich żądalrla Wyda1e srę, że takie włłśniebyło od wrcków politycznc znlczcnic

słowy' W chRL co minutę giną dwie dŻlewcŻYnki' choć owa polityka formalnie nie do tyczy.'mniejszości narodowych''' nal7ucd się ją róWnież W Tybecie, dokonUjąc prŻymUso Wych steryliŻacji iaborcji nawet w ósmym mleslącU ciąży'

t l llc jaln

ll I

\4onlamu Zamyka3ąc brzrmę, mnist zyskaJt, zapewnc przcz przypar1ck, bardzic'j llośny symbol niż zwykłc ZatŹaśniQcicdrzwi do serca duchowęgo śWiata lvbętll przęd noSęm chińskiego pańStwa stojący na podtum dygnitarzc.

rl'yraźnic zdcncrwowani i wzbuzcni zakłóccnicnr porannych zau'odów Iltlętycznych. ZJakięgoś powodu nle wyctll'ali się do swoich samochodów r oddalonych o ki]onlctr urzqdóv'' lccz skicrorvali plosto do sal1ktuarium l)żokhangu Kiedy tnnisi zarrrknęli za sobą brarnę świątyni' uwięzlliw je'j wllęt]'ZU kilklLllastu najwyzszych dostojników w Tybecie'

styczeń 1979

Denq Xiaoping ogłasza politykę otwarcia na śWiat' Żaprasza Da]ajlamę do powrotu z Wy_ gnania, ma on jednak mieszkac w Pekinie. Do Tybetu przybywają pierwsi Wysłannicy Da1aj_ amy' Ws7ęd7le whają 'ch demonsl.acie nie pod egłościowei błagania o jak najszybszy poWrót Jego SWiątobliWości'

\dwią7anie slosunków dVplonalYclnvch mię.

dzy USA a ChRL.

12 marca 1979 Deng Xiaoping spotyka się Ż Gjalo Thondu-

pem, starsŻYm bratem Dalajlamy, iWyraża go_

towość do rozmawiania o WsŻystklm poŻa ,,pełną niepodległością"Tybetu'

s ( l/ j\l'.ll lr(l1ł łlłłlllłł lll.,,/] l'l 'lłnj.lsLr-v l ulLlxl. a;.n, rh| I)II r,Ih'.lhh|l\l)..l ll1'llł K,J! rjhlnr'l PtrhlAltrl! ]l)q] ttr] tr]!D(f].. ]|il/ś ly'l'lł, /l, ]|r !h.l'.!(|t/d!\ R!'l|lll 1']'l/.l)\l ].l- n! 'r5 1]16 (l Nlll ln/'dł] ]l,ll]]1(lłl,łl!r|i(/ Nrl/ ] ]Drl |(]n!llJr. Ą l) ]] l B. L l{]n]] s ]ikv.l (l.(l ]. /i/'1'rl ł/'' / R.\ nr1 & l .li| d "J ]0()]

sierpień 1979 Panczenlarna zostaje WiceprzeWodnicŻącym V

OZPL

61

1980

,,ścianademokracji" w Peklnie.

PancŻen]ama spotYka się z Deng Xi6opingiem (po raz pierwszy od 1962 rokui, a Dalailama z Janem Pawłem ll'

kwiecień 1980 l Forum pośWięcone Pracy W Tybecie; obrady prowadziHU Yaobang, pie rwszy sekreta rŻ KPch 23 maia 1980

Hu Yaobang przybywa do Lhasy, przeprasza TybetańcŻykóW za katastrofę, jaką okazaly s]ę trzy dŻiesięciolecia chińskich rŻądóW i ogłasŻa program reform - zniesienie systemu komun, odwołanie Większości chińskich UrzędnikóW, ogłosŻenie amnestii podatkowej W regionach Wiejskich, przywrócenie praw religijnych i kt]lturowych. Ren Fong Żostaje odwo]any ze sta_ nowiska sekretarza parlii TRA. 29

czerwca 1980

Stanowlsko sekretarza partiiTRA obejmuJe Yrn Fatang

óE

Jeszcze bardzrej ironiczny jcst fakt, żc dygnitarze szukali schronielria w salach, które rok wcześniej państ\ło Zabrało kościołowina pomieszczenia dla,,gnrpy roboczcj" (las-don tu-khag), zespołu urzędników państwo' wych' tnających prowadzić reedukac'ję i mooitorowac poIitycznę postawy rnnichów Władza' ucrekając tlr. a nie do własnyclr biu1 mogła chcieć podkreślićswoje prawo do tęgo skawka śWiątyni Tak czy owak, 5 marca 1988 roku' o wpół clojedenastej, państwo chiń tęrenię'', którzy zostali u\ł iQskie straciło najWyższych przedstawiciell ',w zienl w świątyni' którc.j nic rnogli opuścićani' tym bardzie.j, kontrolować' Tludno o potężniejszy symbol polityczny od czastr chińskiego najazdu na Tybet przewaga władzy duchowc'1 nad świccką nigdy chyba nie była tak namacalna, jak w owej chwili

Dwrc godziny późnicj bramq sztulmowała Ludowa Policja Zbrojna' Wcześniej jednak policjanci musieli wspiąć się po strażacklch drabinach do okicn pokoi grupy roboczcj Wszystko b wyglądałojak średtriowieczny atak na zamęk Jedno nię ulega wątpliwość kiedy na scenie po1awiła się LPZ. nic działaław sirtntrobronic' 1ccz odbierała tybetańskiemu kleroWi fiZyczną kontrolę nad miejscetrr, które na chwilę stało się tym, cŻym było przez wrekl podczas kolejnych monlamólv: ccntrum politycznego zycia Tybetu. Można by powiedzieć' Źe Chińczycy Zostali zmuszeni do odegrania na małe1, lecz bardzo eksponowanc1 sccnic mlniaturowcgo aktu inwazji na Tybet. Tyln razetn jednak nie robili tego po to' by narzucić swą wladzę sąsiadowi' lecz uwoJnić własnych, bczradrryclr przywódców, zdanych na laske i nielaskę T1betańczylów

lipiec 1980 Panczenlama zostaje honorowym prŻewodni' cŻącym ZwiązkU BUddyjskiego chin. 10 lipca 1980 cŻe D/igTe. l ama NgLlczu iinnioskar7eni''w

spraWie Panczenlamy" zostają pośmiertnie zrehabilitowani.

l sLl"xń l'c]trl!sh ]'l1l.Jl.s !ll h rnor !il \|\lIl iIl. lil\Ilth||n]1]].L]|jv.'\ty.lll'u{ ll\h l) \l. l'l/] |]''łir!1 v,'ł,\ y'r,l 7in./. ( h'nx ll,l)l\ l99] (rn]\. łfnrL TcU]n Tń. /ł1ł,/ Pludx lłDli ]l)l)] lsc' ng w r!n. l lfu \lr nrt /r( /łivl 1ł-ll /'l,łł]( /l]) l' \ul l .D LL)9B ]]n]Y jq N.rhU,\7/ł/,r/l./lr.//lat //i]/,Łl ll a..(oll L ]00o

I\css2mo

1; Wlłdze poczuły się zmuszone do zakazania rytLIał\I lhą gial I0 paż,l,'r,'llrika I989 rokrr, kiedy to chińskre wtljsko i policja przez dziesięć golz lll tlbscrwowały tłum tysiąca Tybętańcryków, spaccrujących wokół Dżo' l 1l;rllgu i obrzucających się nawzajcm campą. Na nakręconyur wówczas ll]llllc widecr wtdać zmicszanych' lecz spoko1oych oficerów i żołńeruy, l zvglądaj ących się tęn]u nlęcodzienncmu, acz pogodnemu śWięfu 1' l)()piero o siódtnc.j wicczorctn, gdy lnięSzkańcy Lhasy, którym skoń , /Yly się już zapasy nrąk], zaczęli palić ogromne ilości gałęZi Jalowca' ll llrilze zrozutniały znaczcnie tcgo, na co pahzyły' oczywrścrcdornyślały 'lq. żc nlają do czynięnia Zjak]]nś świętem reJigijnym, które wtedy JęSZcZę ( llcialy tolęrować. Tybctańczycy świętowali jednak otwarclę choć bcz ,ltlwa zrLpełnie nową rocznicq: przyznanie Pokojowej Nagrody Nob|a l)llallamie.

Władze lnusiały czuć się upokorzrrnc' żc ich znajomośćtybetańsklch lvlrLałów okazałir stQ tak powięrzchowna' iż nie zdawały sobic sprawy ze szczcgóltlego związku między osobą Dalajltrrny a lhtt gjal. NaStępnęgo llrlia do wszystkich biur i zakładów pracy w Lhasic wysłrrntr urzędników' ktlirzy rozpoczęli minikampanię przcciwko rzucaniu carr-lpy i paleniu 1alowca' Tybetańczycy rcagowali tla zaangażowanie poJlc1r i kaclr szyderstrvami. obrzucaliśmy canrpą sicbic, policjantów i żołnierzy, ',(ioclzinami zanim zorięntowall slę' oojcst grane polviedziała później turyścrc młoda kobicta A potęm lę\ł'idowała ludzi, szukając woreczków z cam^L-w palców'' pą l uwalanych lnąką

3lipca 1982

Panczenlama przybywa do Tybetu po raz

pierwszy od 1965 roku.

22lipca 1982 Po dwudzjestLr latach PancŻenlama Wraca do swego klasŻtorU, TaszilhUnpo'

listopad 1982 Komitet centralny KPch i Rada Państwa og]asŻają dekret W sprawie przymusowej steryli_ Żacji małżeństw, posiadających dwoje lUb, ma się rozumieć, Więcej dziecj. 1983 Dalajlama Wysyła negocjatoróW do Pekinu, ale roŻmowy załamują się W 19B4 roku'

Pekin stawia na ro7wój lLryslyl.i w Tybecie' Pielwsza Wielka fala chińskich o5adnikóW

69

Ę

J']lt!|ll.i I l)rll.nrtl l h| I l''}'Ą rln\ u.d n. hh' |l,Idłj {!L'(ł]. l!sJ' l L99] ^ l( onrnrsnon ol]Ltr\l\ fh| Q lnn,l.| lill(I ! lll]n,lłl]!|| 1'l\ I9\I) Rfflhh. I|)6|) lnl.n to xlconn'śsiol o]'JLr n\ ]!]\1lnl l)l.( llnk,,Pl.|l|l

l] trfu

lnlc nJ('r

lnn]nnlhon olli.c

hhll \1 )' yn|\ ol\Ll(h,,|nl1lĄ.

",nl||)

])hrnnsl |

l)ll.L

chiny ogłasŻają kampa |ię yanda,,,ńocne !derŻenie" W rosnącą przestępczość-

!,:. w .

1984

ll ForUm WstrŻymUje proces odsyłania HanóW

do chln iogłas7a Drogram Upr7emyslowierid TBA, Pekin proponUje państwom Żachodnim skła_ dowdnie odpadow radioaktywnych na lerenie TybetLl.

chiny

1985

Funkcjonariusze wygłaszali przemówienia i wypytywali Wszystklch obecnych, czy ont sami lub ktoś,kogo znają, ciskał wczoraj wieczorem carrrpę' Z wiarygodnyclr rapońów wynika, żc arcsztowano wIelc osób. W grudniu rząd wydał rozporządzerrie delegalizujące i rzucanie mąki, i zbiorowe palenie jałowca- stały slę onę plzęstępShvami polltycznymi' W tym sanlytll mięSiącu na dzielnicowych zebraniach ilrfotmowano. że za t'zucenie campy groiąlr/y lrlc rł iqzicnia'

z których wvnika, powierzchnia tybetańskich la_ sóW zmnieisŻyła się o 46 procent Tybetańska pLlblikL]jq statystyki,

iż od 1959 roku

Robcl1 hrlpur'$

diaspora szacUje, że do chin wywieziono drew_ no Warte miliardy dolarów

l]t.n.lL

S ] n r\kLncl (l.d ) Rl\l\k nl lnll Rl|. ,t ul T]ł./ Lotdyi l991 sw hlhrpol sa* fl, r,vbcL,'S!mbolc hlnr

26 czerwca 1985

Narodziny XVll Karmapy.

21 sierpnia 1985

Panczenlama pŻyjeżdżado Lhasy na urocŻy' ste obchody dwudriestej roclnicy ulwor/enid TRA-

70

28listopada 1985

Panczenlama móWi na wiecu' że k]UcŻem do polityki reform jest wyplenienie lewackiej ide ologii ipotępienie rewo ucji kulturalnei'

ln.!nnr. ]iĄ/ /ł./.r(/1. l'Ńhn \d brtrJ !trlrxl ( hrtu n,!t1n l A{JV\lrl.h. /łłłlł/ii!/l^ /i/,f/ ll]li8

PJUL

,\ lrcrr

r!LruJ.hl! t!)clto ]9Bł ll!nuh rrt.t 1\^. rr\, 9t1

'l LtlB ar r,/,r! & tr/,r1. lllirnnii.i ()'ti.. (n\|,n | fu'v,l h.\\! lhll) l l,rnl)l\hLn\lĄlihl

A!x\\lr!h

l)h] .\rll

]q$!

17 lutego 1986 Po raz pierwsŻY od 20 laLwładze Żezwalaiąna

obchodzenie Wielkiego swięta Modlitwy W Lhasie

14 września 'l986 Panczenlama prow6dzi inspekcję W cŻamdo'

,,ZauWażyłem dziwne zjawisko Wśród kadr, robotników i lamów - móWi. - Kadry nie wiedŻą l ic o politYcP, 'obotnicy nie mają pojęc'd o techno'ogii, a lamowie nie umieją recylowac nodlitw. cly w tej sytuacjl n_ogą bvc panan_i

Ngalang Sangdrol

swego loslr?"

Ngałang Sangclrol (inrię świeckie Rigczog) córka Namg1ala Taszi l)ztampy Czeson urodziła się w Lhasię w l977 roktr Rodzice oddaii'1ą Llo polożonego o piqć ki1ometrów od stolicy klasztoru Gant w 1988 roku wzięła udział w manifęstacji n iepodlcgłościowej ' Zatrzynano ją spQdziła w aręszcię l5 Clni W sierptliu l990 roku arcsztorvatlo ją za udzlał w n icpodległościorł ej clcmonstl acji przcd Norbulingką letnlą rczydcncją dalallamóu' w Lhasię' L]cZęstniczki oskarżono o ,,rozptlwszcclrnianie idęologli scpalatystycZneJ w cclu podzielenia macrcrzy (... ) przez wznoszenic rcakcyjtrych okrzyków takich 1ak: Tybet jest niepodległy". Zwolniono 1ą po clzicwiqciu tniesrqcach władzę na;wyraźnicj uznały, żę jest za młoda' by stanąc prŻcd sądem' W areszcic była jednak brutalnic bita; były więzień. Palden Gjaco twierdzi, żę właśnicwtcdy Zdęlbmlowano jcj dłonie r

1987 Na forum Komisji PraW człowieka Kongresu Slanow /jedno. zonvch Dalajlan-a prTedslawia p'eciopunklowv plar pololov\,V prlewidujdcy przeksŻtałcenie Tybetu W strefę pokojU, po]ożenie hresu n-asowemU prlesiedlaniU chlnc/v

kóW, przywrócenie fundamentalnych praw człowieka i demokrarycznych swobód, rezyqnacię chin z produkcji bronijądrowej iskładowdnld odpadów radioaktyWnyLh w TybeL;e, oftz wŻywaiący do podjęcia poważnych negociacii w sprawie przyszłościTybetu.

1l Lł

\,.u

.r,

\t r )1,

\tt,r,,\,r)

1''

hrLcnrl|onJ].

^Dlrcslv Ąnml{l brLlnuto

)9e\)

o''/

1-'''''

'''''''ł'|'

styczeń 1987 odsunięcie Hu Yaobanga

łła|T|R)

l] PR(

( 1 A 1ł

(rr!lld] L|lłlr j'h|hl] ]l\ )99I) ' ) Rl l l,t Rl|d l \ rl)l n l1 ]\ vn"\ |r ]ih.l. i

)99 l

28 marca 1987 Panczenlama wygłasza nie'ormalne przemó_ wienie na forum stałego Komitetu TBA oZPL w Pekinie; surowa krytyka polityki Chin w Tybecie prŻywodŻi na myśl,,PetycjęsiedemdziesięciU tysięcy znaków''' 4 lipca 1987

V Sesja lV ZPL TRA, Panczenlama walcŻY o

miejsce języka tybetańskiego W edLlkacja i ad_ mrnistracji.

2l w.ześnia 1987 Pierwsza manifestacia n iepod leg lościowa ' ln'cjują ją mnisi z Drepungu. Pol'cja bije de

monŚtrantów iaresztu|e co najmniej 26 osób' W ciągu na|bliższYch lrlech miesięcY w Lhasie dochodzi do dŻiewięclu masowych protestóW.

12

1października 1987 BocŻnica utvvorzenia Chińskiei RepUbliki LUdo_ Wej' Policja zatlzymuje 34 mnichóW demonstrt'jących na Barkhorze. Mnlsi z sera i DźokhangU, do klorych dolącŻa tIum świeckich, olrqżają

Zaninl _ją zwolniono. znrarla 1cj matka, a oJcięc trafil do więzicnia za przcstqpstu'o polityczne. Ngałang' jako bylej więźniarce poIitycznej' nic zezwoltlno na powrót do klasztoru. [)o czerrł'cll l992 roku tułałasię po Llrastc. Arcsztowantl ją ponowtrie za próbQ zolganiZowania dęnlu]stracji wraz z inną nniszką i trzcnra mnichalni Została skazana na trzy lala rł'ięztcnia za .;ak poinfbrmowały Chiny oNZ w 1994 roku ''podżeganic do działań wywrok)Wych i scparatystycznych''' Karę nriala odbyrvać w [)rapczt. Wc wrześniu l993 roku szesnasto lchlia Nga lllng sangdlol stanęła przcd sądenl ponownie' tyn'] IaZe[l w towarzystwic l3 lntlycb mniszck, oskarżtlnych tl nagranie w więzrenlu kascty z picśnianri patriotycznynri. Skazatro ją rta szcśćlat. w tylll czasie Za kratani byl już nie rylko.jcj ojciec, alc i wuj oraz tnv siostry wszyscy oskarżctli o pllcstępstwa polityczne' 30 listilpada l995 roku GrLlpa l(obocza ()NZ do Spraw Ąrbitralnych Uwlqzicl'r uznała. zc Ngałang Saltgdro| więziona jcst bczprawnic' gdyż ukaratrcr-ją za korzystanic z prawa tlo rvolności słowa Konrilct oNZ popocljęcie ntczbędnych krrrktiw w ac|Ll lraprawlclria tcj syprosil C'hiny ',o tuacii, aby była ona zgoclna Z p()sta now ien ill lr] i i zasadami l'owszechnc'j DekJarac-j i Praw Cz]owięka" 26 nlarca |996 roku Ngałang znalazła siq wśrćldwięźniarck. które otltnórvily ścielenia prycz isprzątania cel na ztrak protęStu pŹcciwko kan']panii lccdukacy.jncj' nra1ąccj skłtlnic wiqźtriów clo .'ttztratl ia'' clrłtlpca, tniłnowancgo pIZęZ rzild nowym PanczcnlaJną. Po(lcZaS protastrt skazanc złarnaly wiclc pollniejszych przcpistiw rvięzicnnych','Nie wstała, gdy do celi u'cszła l/łi:łlrlrg[br1gadicrkl], więc ta natychmiast wyszla infilrrnowało źródło'tnającc dostęp do wiQzienia' Do wszystkich cel wyslano

Barkhor, plolestując przeciWlo brutalności

władŻ wobec dUchownych' Policja ŻatrzymU'e

koleinych 60 osób Dochodzi do aktów prŻemocy. Aresztowani zostają przewiezieni na ko_

m'sarial w połUdniowo_7achodniej c7ęsc

i

Il\l\\\\\ \ /)!^łl!'/ł lrn!,u ( ],u ! 'l ]h|ln Rllht' u) nh'! l|)l ] .\.l..lt\. /r' /lł( l1ł(ł lllr'n. knrll ( .n\U!tr l(tr l'hrl l9']l l .n]xL.li ( l l|).!!l lnr lLh.l l,\|,, lnnll|hfujrl\,Ą Ii1\! l|)')) LJN(on||*|| ll|nlmR!ljl\ \nrnlr,]u'I]tll ]\lł łł1 l]łl,ll]\ l]( N] ]9!]]]7 nj.n! | ll rll(!r|l. P/ł l] lR) R(l"|\'\n jr| li/\ l l|l1 1q9) l')|r1 ^

l9o]

'llltzniczkl, żcby sprawdzić, czyjestjuż posprzątane Cele byĘ nadal brudll,'' lvięc za karę kobięry lnusiały Stać na deszczu. Wtedy Ngałang Sang,lltll krzyknęła: Bcl Rangdzen' Tybęt'' Brygadierka od razu wc',Wolny llłilla żołnierzy,któzy okropnię pobill Ngałang i trzy innc mniszki" Tym

l,r,,cnr ukarancr ją dodatkowylni ośmiolna latalni więZienia W maju l998 roku ucZęstnicZyła w protęStacb, do których dtlszkl pod, zas cererlonil wctągania chińskicj flagi na wiqziclrnynl placu apelowyrn. W paździenriku l998 wymierzono jej za to karę sześciuJat rł'ięzicnia.

ł.ączny rvyrok durtdzięstoczterolctnicj dziśNgałang Sangdrol opierva llll 2]l lata wiqzicnia Jcżeli nic się nie ztrrieni' Ngałang wy;dzie na wolllośćw 20l5 roku. Będzie wtedy miała 38 lat W 1959 roku władze chińskię alesztowały ojca Ngałang, Namgjala Iaszi za udział w Powstanllt LhaskIln. Późnicj, w l99l loku, skazano go Ilł osicnr )at więzicnia Po wyjściu z Drapczi regulamie odwiedzał córkę. /llarł 20 września 2001 roku ostatni raz widzieli się lrriesiąc wcześnie'j

Barkho.U, który natychmiast otacza tłum dwóch, trzech tysięcy osób, domagających się

uwolnienia zatrzyrnanych' Policjanci próbują dokonać kolejnych aresńowań' Tybetańczycy ciskają kamieniami w chińskich kamerŻystóW i lUnkcjonariusly, stojących na dachU komisaria_

tU PrŻewracają i palą policyjne samochody'

Próbują wyważyć drzwi komisariatu, a potem je podpałają'

czterdziestodziewięcioletni mnich Dzjampa Tenlin' klóly Wbiega do środka, by ratowar Lw;ęzionych, do7naie cięźkich poparlen' (Alesztowano go, ale dosc sŻybko lwolniono na prośbę Panczenlamy. zmarł, WtajemnicŻych

okolicznościach, 22 lutego gg2') 1

ł

\ iorb.s. ( Nr.CnnrlrrD 1)t\.1!r nht) t sri\) rl h rutt ltl lrrrl)trt t Prtt.a! l( l 1991 "t l)IlR nld h|u|, ]0!d l D.r .1?łl.'/ 1*ł.!. Dhxlrni]x ]9L]] lb.1'\nIfr| ll\1 n|l11l| rliq|n\r lr'hll1| lli1ł||n11)! lih|hn) Pn !!|' )991 ll. tLlllo|xl(Jml)illn lo. lrLcrnil]nJlC nrtlLgn FoIT]hcl ('huuś P|hhl Rl]dn,| sh!h{1,' iĘl].l. l9']] D]ll{ l)hdrln\nn d d l](iii1llł h,ililli\( l\]('l,).\n l1(fu. ]9l] 9]' Irr1

Demonstranci przepędzaią kamieniami policyj ne posilki i straż pożarną około 11'00 policja otwiera ogień do tłUmu' Jest Wielu zabitYch

irannych.

13

6

października 1987

Aresztowanie niema] stu mnichóW którŻy gromadzą się prŻed budynkami rządowymiw Lhasie w proteście przeciwko Żnęcaniu się nad Wlęźniami' 15 grudnia 1987

Pierwsza demonstracja nlepodległościowa, zorganizowana przez mniszki

(z klasztoru

Garu)

1988

masowych protestóww Lhasie; tylko trŻy z nich nie mają chdraktpru jedrolnaclnie niepodległościoWego. 17

5 marca 1988

Monlam Zaraz po Żakończeniu ploces]l, pod_

,'Ani-la |mniszka] Ngałang Sangclrol je'n dla na's przykładem' Ma n[er,u1,kĘ ułnysłPod tym lzględem nic jej nic; zrobili Niektóre zaczylląly wvgudywtłć dziwne rzec4), ąle nie ona. Ma strąszne igreny od bicid po głowie' ale zowsze znajdzie wspanrułą odpowiedź na wsz,-s!ko, co mówi doniej tlddzialowa. Z caląpewnością nie ptllnieszało sięjej w głowie Jesl wykształcona' Kietly prtdjąo ('ośz kSiążek, ktćlre kttżc1nan czytąć, udziela

świetn:,t'h odpowtec]zt Z nami tak nia b'vło onu chotLzilo Llo szkclły' My nie panujemy tak nad językien i ie ufiiemy udziektc preclz)jnIch odpowrc dzi Ale ona t:hodzila do dużej szkoły, więC pofuart' J,:Ik nie mtl;z wvkłztalc'enitt' nie ł,iesz' co ptlwiedziec Wlet'ie, ztl zudają ndm te \Nsz))stkrc poli' Ę)cn( Py!(1niq () n a umie luk nu nie odpoviedzieć, ża zamyka im usta No i podvyższają jej łłłrok"

czas którei wvprowadŻa sję na Barkhor posąg BUody PrlyslIosci' mnlsi 7ac7vnaią domagac się uwolnienia JUlU Dała ceringa, nauczyciela buddy]skiego, lilozola ijednego Ż ndjsłynn ej szych więźnióW politycznYch Tybetu' W zar.lieszkach ginip funkcionariusr parami hd nei Ludowej Policji Zbrojnej (LPZ)' który Wypada lub zostaje wypchnięty Ż ołna Policja katuje

Nl

ii\7lJ

hr

I L

\ Lqinr.'

lr f,

lir\17 r., 7 Irr.,I\r/r

mn'chów W DźokhangU. smierc ponosi co najmniej pięć osób-

mai '1988

stałY Komitet ozPL formalnie odwołuje trŻy oskalżenia, ltore poslawiono Panclen amie w listopadŻie 1964 rokU.

11

15 czerwca 1988 DaIa]|ama rozwiia w skasburgu pięciopUnktowy plan ookoiowy, ploponL]jąc Ulwor7enie samorządnego, demokratycznego Tybetu, sto_ warŻVszonego Ż chińską RepUbliką LUdową'

c. /)( V]łl'., lL /) v!') ] h,l \ l! R!!h^ ln)ld ll\ u 1i^./ ('l)lrc ]99'] ĄJx wJLlh /)lłł,(l/łl(h'd l'll /i/'ll llR$' ''] lłilhl\ 11hl|,)\u lihl! II)|)5 \Dnrc{} hl.amLio ]l']ł( |l:11l) P|)|ł.rl lhrndr 1rll \ l |I1l 19'rl ]q|\ hi(|] k, ,.li' J]bcl ln omrlhon NcNo . Htrn' r R'lllB wrLlh l)ł! |L||l1]l.|r \ii

s l.ck

4 października 1988 chRL rat},fikuje podpisaną dwa lata Wcześniej

Pieśni mniszek z więzienia Drapczi Czenłoni Chińczycy precz

ze świętej krainy T!betu

hwiedzącv Daldi lana Żrócllo nasze1 wrury I|szec

Mustał opuścit: tę krainę radości Must ż1,ć na ohcej ziemi Chiny ukradĘ jego rodzinn.v kraj

Konwencję przeciwko Tońurom oraŻ lnnemU okrutnemu, NieludŻkiemU lUb Poniżającemu Traktowaniu lub Karaniu.

9 grudnia 1988 Władze obawiają się, źe ]0 grudnia {Między_ narodowy Dzień PraW cŻłowieka) może dojść do demonskacji' słUżby bezpieczeństwa ob_ stawia ją Barkhor. l-Jlice patrolUlą w7mocnione oddziaN LPZ.

Wrą,'ili TyIr tuńłzykóu' dn uięzień nusłlty llosić chińskie szmaĘ

Chtlt|

Czenłonych Chińczyków trzaba przegnać z T1hetu O dzy s kan

i

u niep

o

d lt. g l o śt' i

Poświęcimy życia oć b ar b orzy ńc\, t riu nyfuj ą Przepędzić cze rwonyc h C hłi t:zyków Za rok ąlbo dwą C ll

P rzep ędzić czenl,onyc h C hili cz1

ków

Zą rok albo d*-a

10 grudnia 1988 Na Barkhor wychodzą mnisi i mniszki, do któ_

rych natychmiast dołączają świeccy. Pochód dzieli się na dwie grupy, każda niesie tybetań_ ską flagę' obie okrąża]ą Barkhor' wznosząc nie_ podległosciowe hasła. Gdy łąc7ą się ponownie pr7ed Dżokhangiem, policja otwiera ogien. Jest wielu zabitych i rannych. 11 grudnia 1988 Pekin ogłasza, że WLr Jinghuę _ szanowanego

lu|l)rRl!]rs$llch]A'x.D.lhhrD||lr!]lll,lnn1.l1lnl\'q(llr('llun!lfuk(r|hr"'!(L.l]Rwll)9ó nh.1Jn ( ĆnIl l'or llum r R !Llls ld D. nJc cY. o,.l''f ti,ł] .l l\l ln!l]łqll\ n- ]996 l b.l.u c. rc l[ tlJnrf R]ghls ud |)cjnona.],. a'l nń1l sh1Lu!:: Lhhl 1!|rł th| dr Ri!l^']|)9,'{'/I lrfutJn ajk. tirr lhr natr RighLj ldd D.n)c.lcy.Iłl l!l ll o.ł.,ahor D]khdr!\L|' 9'1 'ful(oILllIu!r,l l bc( IJ]]!nnl!on NĆhvork 7:]n Ąr'tr(łl1;(! ]ł'a 99]

przez Tybetańczyków za zrozllmienie dla ich aspiracji kulturowych zastąpi na stanowlsku sekteta'za paltii TBA lnaclnie młods/V, ko;a_ rzony z reformamj Hu Jintao' Przyczyną są zapewne manifestacje, które od ponad roku Wstrząsają Tybetem'

'75

1989

34 masowe protesty; siedem nie ma iednoznacznie niepodleglościoWego charakterU.

Widok z więzienia Drapczi Pulr:ąc

t

okrul celi

Wiclzę [''lko niebo I

plynące po

Chciałabyn, U l, i ęz 9

stycznia 1989

Do TVbetU przvieżdża Panczenlama, by po' święcićrelikwiarze sWoich poprzednikóW zbezczesŻczone w czasie rewolL'cji kUllUralnej' 25 stycznia 1989 Agencja Xinhua cytuje Wypowiedź Panczen-

lamy| ,,Po Wyzwoleniu oczYwiścle czegośdokonano, niemniej cena, jaką Tybet Żaplac Ża rozwój, była znacznie wyższa nlż zyski''. 28 stycznia 1989

16

'J

!!'\

l

io n

lin

e p r4,J ąt' i ti

( śn )' kw i al

Grątl ni

ohloki hylv noinu rotlzicutni

żeb',-

0 i ]

ł

ki

lt, n i c'k' i c klcj

n

ot

Nie nl:ląt'L1 nus:1t h 'splecion.l'tłt dkltli Ilialu Lhntura ze rschotlt Ni.' i.'t;l : kat ieltia Nadejd-,ia c:tt.s Gtl.t :zo Lhmur

vtjd:ie sktirc

Nic bądtcie snuttli

(:emu się 'snlcić

W klas7torŻe TaszilhUnpo umiera pięćdliesię_ cioletni Panczenlama; prawdopodobnie na atak serca, krążą jednak pogłoski, że zosta]

Kietly zachotlzi słotice tr'lt'tL h,łl:i przłL ił pn)nIiL'tlllI Asi\':|'|'

otrLrtY

Kiedy ząthodzi

Dalailama prosiPekin o umożliwienie przeproWadzenia tradycy]nych rytuałóW i, gdy nadejd7le odpowiedni czas, poszUkiwań inkalnacjl. Premier Li Peng odpowiada, że Władze nle zezwolą ,,czynnlkom zewnętr7nym na Wlrącanie slę do procesu WyborU" nowego Panczenlamy imianUje oficialną ,,komisję poszukiwaw' czą" z cŻadrelem Rinpocze na czele.

ólł

nniz

s

lolit'e

l|:.'h,,l:i pr:łl ił pl'r;łll 'llltt ł'tll':ti

ll)l R|1< || ln\ l||,1 l l.' 'il!l''l( o0trltr$( .l |u\\ iih'l lh dĄ Rllhl\n nn n\ ]\J\)Ś l'h(l l lll'. lltrnlrn k'!ll( rnJ D.nkt.'.\ /'n., (ln.Illannan]h '!tr l|,|Jl ł.ł,|/1r'' l\l-ul,u'lllĄ\|lIll\1 l'b.lml.lr.ntrllunl'mR'[hl\JlJl)cnltrJL\ llh.l'(] t llll. n' llulJn R'!h\ rnJ l)t ltrrJl] ( ł^'l(/ł. /'! \ k'h! Ą| /n'l\l-|Ą nl ]t]\1 g|Ja łnl/''r!'l?\ n'"||^,, lihLul|!,l,l\,1 l'h.ttrl (.llll ll{ llunlrn lł'lllN.L l). [nu l.J''l._l"l.'

)9qs

Panczen Rinpocz€

otruty

Mój nlzenny lama Ptln<'zt;n Rblpoc'zc-let K iedy źy| yrrrr.'-rrctl i wlęźniół, B arbu rzvłi <',-, t'zenłtl n i C lli ń czvt'y, Otruli i:abili nego ftl:ennego gunt

Ząbili Zarcie dlą św-iń Slrąszne btcte Bez koticu W |Ą'ię:iuli zatrz.l]llal 'się Żąrc'ie dlct świń Slrąszne btcie Bez kuica W ll,ięzicIliu

zalr4ltląl

T lutego 1989 Nowy Rok kalendarzatybetańskiego. Nad Dżokhangiem powiewa flaga Tybetu, która Żostaje usunięta dopiero po kilku godzinach.

l3lutego

1989

Demonstracja mnisŻek na Barkhorze'

20lutego 1989 t'zcts

się Czls

hl(t1^!ww hlhrlrol wrv p]/Tybct,rnnis/li hlnr hlh ,rł$w hllrrpol wrs pl,'libcr,p,.\ni hlnr hl(n: 1\\\( hl}rpol urtr nl,'Tr' bcl Nlrl nr hl l

Demonskacja na Barkhorze' Przed Dżokhan_ giem znów pojawia się tybetańska flaga i Ulot_ ki. Na rogatkach policia zawraca ponad 300 mnislel, które szykUją się do manilestacji'

22lutego 1989 Mnis7ki - a według lnnych raponów. również

mnisi prowadzą pięćdŻiesięcioosobowy po' chód wokól Barkhoru' 1

marca 1989

W Lhasie demonstrują mniszki Ż klasztoru szungseb oraz trlech mnichów' znikają w Uliclkach Barkhoru, unikaiąc aresŻtowania. 2 marca 1989 Na Ba.khorze demonstru|ą mniszkiŻ klasztoru

( lrnll' Lh(n|a, u ljhtl l\]l|:n,ll'rlll|| !łl! /'Jl, lJNŻl]l)lł!)l\']9x Trh.l |lij'nJl]lNcLso l,bcrl l,trn r N.h\o rnhh,nl(trtj\nlrr )t)t)t l'h.l lnlnln. ul\.x\o.k //\ \in\ł.lt.l /9'7 ]!''N T'h.l lłltnrrltr)n Nthtorl l /ł'Vłll l9.)s 'ł,r. .y /'lrl liłn'n ]!:ln(i, nl l|||, l'Ę(Ltrj ( utrkc l(tr HU lr R]!hh l n(lll.mo.

Cangkh!ng. 4 rnarca 1989 GrUpa mniszek okrąża Barkhor, wznosŻąc ha_ sla niepodległościowe'

'7',l

5 marca 1989 Rankiem na Barkhorze pojawia 12 lub 13 mnichóW, mniszek iświeckich z ręcznie malowa_ ną, papierową flagą Tybetu' Krzyczą| ,,To jest pokojowa demonstracja, nie używajcie siły]"' Do protestu doląc7a kilkunastu Tybetarc7y_ ków, setki przyglądają się z bokU. Kiedy Żbli

żają się do komisariatu, stojący na dachu policjanci rzucają W grupkę demonstrantów butelkami' MłodY TybetańcŻYk sięga po ka_ mien i ciska rim w scianę. Jeden l policjan_ tów otwiera ogień' strlela dwukrotnie w powielr7e, potem W tlum. oglen otwierają równieź inni fUnkcjonariusze' są ranni

Nowa era Choć czascm mówt słodko, by ogłupić masy, Dalaj nigdy nie porzucił swych sępalatystycznych knowań' Do dztśnię zmlęnlł stanowiska i stale próbuje uzyskać niepodległośćTybenr' Nie wolno nanr tracić Z oczu tęj prawdy o Dalaju; tak czQsto,jak to możliwc, musimy obnażaćjego fałsz i dwulicowość Sednem walki z separatystami W ręgionie jest walka z kliką Dalaja. Jak mówi przysłowie, aby zabić węża, trzeba najpięrW odrąbaó mu głowę Jeślitego nie zrobimy, nie wygramy walkt z separatyzmem ll1l:o

o

12 '25 TybeIańczycy odpowiadają kamienla_ mi na Wystrzelenie pojemników z gaŻem łza wiącym' okolo 14.30 dochodli do rastępnei

nn' Z1ol'\' Ąb\l

.lo ol., ?n,

Zachowanic Dalaja kłóci siq nic fylko z podstawowymi intelesaml wszystkich mieszkańców naszego kraju, w tym także Tybetu, a|c i z pcłnymi dostoJcństwa, głQboktl przczywanymi rytuałami religijnytrri buddyanu. Tak Więc to, co robi Dalaj' nie1est podyktowane' jak utrzymu';e, lnrłością dla Tybctu i religii, lccz wprost przcciwnie stanowi dla Tybetu ireligii 1edoo wieJkie nieszczęście xirhllN /).ł!,ll Ió.'łirłl

strzelaniny. TłL]m rozprasza się, lecz dUża glu_

78

pa demonstrantóW okupuje długi odcinek Delji Slar Lam, głownej ulicy Ll_asy, powie' Wając'lagami i wlnosląc niepodległościowe hasła. W proteście uczestnjcŻy już ponad

osób TybetańcŻycy zacŻynają Włamy_ wać się do chińskich sklepóW ipalić znajdu1'500

jące sięWnich towa.y' (Mówisię, żetozemsta

Konrilcl ds Prc|eg n(ly'rR^' l |uźdlicnrika l994

lbllx)(.nlel.r

lum

]

Rllhls.xll].no.ri.y. ałn^1\nr |nfl '!l,nnr | ]iń,l! l]l'|'(

Trful nlonnl|.o N.llorl. /nJ.l^l Ł,!l|

f|h|'],n fr l s.d o| lr .)Ąt\'

Tlb.l ]olorln

1h)

J'r

lltr

N.Llo

ljbcllnlomi]ul N.tr\olk.

I

]Ńl

l'' 1l^.!

l:

!on

ul Nc|ło

|r99 r

hnl, )n r 1]] PC l999

)\)l)l)

v,,lL..n. P)|ltnLp

l

f.l,ł,!,J/'l/ | lłJ!.

}ll_P(' l']9q

]')99

l() li\L{rnx{h l995

za zdemolowanie tybetańskiej restaUracji przez grupę chińskich policjantów, którŻY

otlvorzyli potem ogień do tłumu') chińska prasa donosi o rabunkach, świadkowie twierdzą jednak, że ich liczbajestznikoma. Niektóży ata-

Buddyzrrr jest kulturą obcą. Twierdzenie, że kultura tybetańska to kulttrla buddyjska' jest zupełnym abSuldęm. Chcn Kuiyuan,

I

Sckrclarz KPCh w Tlbecie. Ll llpca l9t7

Klasztor miemy, mnisi dzicy, zakłócają porządek publiczny' Pięć rodzajów nieposłusZęństwa, dziesięc typów podłości, głupota i bezwzględnośc' Ciskają cegly r dachóu ki nikt nic wie po co. Kami funkcjonariusze i policjancl znoszą upokorzenie. Chytre mniszki łamią zakonne ślubyi tańczą wokół masztów flag modlitewnych. chcn KUiylan, chubanshc l999 Próbka talent! p'c^!ŚŻego Śck.ctarŻa który uw!/a Ślę równjcż Ża pocta

kują chińskich przechodnióW

i

rowerzystóW ale

inni demonstanci starają się interweniować. Na glóWnej ulicy trzykrotnie o 13.25, 17'00 i o ]8'50 {na rynkU łomsilhang)- pojawia się stuosobowy oddzial LPz, strzelający na oślep do tlumLr z broni automatycznej. 6 marca 1999 DemonstIanci zbierają się na Dekji szar Lam około 10 .ano. Wznoszą hasła, powiewają flagami. niszczą chińskie sklepy' Dwukrotnie pojawia się LPZ, strzela do tłumu, a potem wycofuje. Ginie kilka osob. Spiker lhaskiego radia odcŻyLUje ańykUl z xiŻa"'g Bibao lDziennik rybetański|:,,UcŻestnicy zamiesŻek źle skońcŻą. Jeśliseparatyści nadal kpić będą z ludu, ('.')z pewnością roztrzaska ich stalowa pięśćludowej dyktatury demokrat'/cznej | {...) NasŻa tolerancia ma swoje granice''' 7 marca 1989

LPZ robi kolejne wypady na Barkhor Nadal

trwają demonsl.aLie, choc na 1naclnie mniej_ sŻą skalę. o pólnocy zostaje ogłoszony stan 8 marca 1989 Lhasa zostaje odcięta od świata' Wszyscy

1,\t n l l. t ń, t)\)) ń \rr\.,1 I!rr!!i r/rrrr,r.l /r, lt'r') l hlllrtnrlL|i\l|J.l ]/\ \!] ]/ł]r] ll'1'\ |!)l) l L.l j ( r (]. l([ ]ltrnntr] ltr!]tr Jl l)]ii!rtr.\ //' łł{,l,'// ll]],'l] j ( l h|l]' | rtr! i) l Jnrx llLlh \ 1L1] l]. |..fu.\ ] rrl"rl'/]r 1|1 Jir ]()ł] lLi,.L I

lr rrr,!trfr firtrlr'[

ljr lr Lr

cl.]_

dzoziemcy mają opuścićmiasto W ciągu 48 godzin. Na Ulicach Wystawia się posterunki

Wojskowe. TYbetańcZycy nie mogą poruszac się

]

.(

l]'( ]

t]'!

po mieściebez zezwolen. chlńskie media cią gle lnformują o sporadycznych incydentach.

'79

10 marca '1989 Xinhua donosi, że W 60 punktach miasta roŻ-

14 marca 1989 Xjnhua podaje, że podczas stanU wojennego

,,wierzący bUddyści" mogą odwiedzać Wszystkie świątynieW Lhasie, o ile wvlegirvmUją się przy wejśclu' 20 ma.ca 1989 Rząd TBA ogłasza za pośrednictwem Radia Lhasa, ze wszystkie filmt jakie od tejpory nakręcą W Tybecie cudzoziemcy, muszą Uzyskać aUtoryŻację władz.

80

21 marca 1989 Wład7e wydaią toŻporŻąd?enie o wvdaleniU lUb ,,potraktowaniU z całą surowością"wszYst_

kich przebywających W Lhasie Tybetańczyków, którzy nie są jej mieszkańcami i ,,nje WnosŻą nic do gospodar(Żego lUb kultL]ralnego żVcia miasta".

!

hllnt,!k1r,) Lttlt lli hr

L

kojenia mas, śpiąna otwartym powletrzu, dniem inocą strŻegąc swych posterunkóW.

dziękować im osobiście'''

t r.tllr

d 4,1

ku lrrtuttr

^ rhr\ \ u ,.lt,t fnh^..,'

mieszcŻono siły LPzi ,,zołnierze unikają niepo_

Nawet ranni nie chcą zejśćz liniifrontu' zołnie_ rze i oficerowie ciągle otrzymują spontaniczne Iisty z vL./fazamiWdzięczności i poparcia. Wie_ lu mieszkańców Wychodzi na ulice, by móc po_

t

n^l.l|h1

^ńh

}Ir

)

| 1hd,t

Spcc.jaliści, uczeni i towarzysZc, Zorganizowaliśmy tę konfererrcję, by olnilwić sprarł,y naszej tybetologii i roboty propagandowcj w sprawic Tybetu Będzremy siQ tu zastanawiać, jak z pcrspektywy wizerunku kraju na arcnic nriędzynarodowcj poprawić robotq tybctologiczną i odwrotnic obraz Tybetu za granicą stanowi niczwykle ważny ęlęmcnt tak n.lszcj propagandy,jak r walkr z kliką Dalaja oraz wrogirni siłami Zachodu' Na dcpartamencie propagandy i instytucJnch kulturalnych spoczywa wiqc wspólna odpowicdzialność ( ) Wnikliwa' dobrze nap1sana książka.jcst niczyrl rakieta balistyczna na poIu walki propagandowej' oczy.wiścic rttusi być tlaprawdę skuteczna' ciQżka itrafiać prosto w ccl szkodlirł'ych obctljęzycznych publikacjinaszych wrog(lw' nlusi przedstawiaćjasnc i sp(1l']c argumenty' częĘać z lł,iarygodnych żródel. posiadac przypisy i. na ktlticu' bibliografię. (.. )

l).Nl.tr.llnl\n \l ] sl\Un(os Vlrl:j łLl,l iJ/J1ł ll llll'( ](x)l) l'h.L l ktr|l itr) r l'i!tr].rl

( h|nl \

ZJ!fun\/n\\ll

(

;l

d] ]

t

|f

ll

(ł

l)lIRl /'.łlłl(łłtr

2\)|

lll

h]!k,

llall!|.\ukl1I

l||

'

Krótko mórviąc, nlusillly zrobić \łszystko. b-v-. przcobrłzic rł'ydzraĘ L\bctologli i spccjrrlisttirv od tych zagadnicń rr zuycięską arnię tlaszcj llt.tclrtny propaeantlorvc1' Mórvcic szczcrzc podcŻas rozptlczynljącc'j się

Lrln61.n.'11' Man na
1'l''.zę.

kr1l;krljric,'trł.rl.il Dziqktlję

Yan Ming Fu, przewodniczący FrontL] Jedno_ ści,oskarża Dalajlamę o wysyłanie do Tybetu wyszkolonych W Japon ii terrorystóW Dodaje, źe do Lhasy prŻysłano teź EUropejcŻyków. któ rzy mieli zorganiŻować rozruchy' 22 marca 1989 Generał Żhang suoshang, komisarŻ Wojskowy TRA, informL]le delegatów oZPL, że od września 1987 doszlo W TVbecie do 21 demon-

stracjr, a podczas marcowych rozruchów lnLlmll.'ii Rlldy lllll\\L\\'ll ('hI(L. 71ht l pt1ltglnLtl :u1lt d iL.]1d i.ddl)lid Ąh,:l0ll)."ii |' l1l^1|l q)o(. Stenoglam t\}slł]r cnlr 7 ]].7eN'c! ]()()(). dok!nrL)ll |(rlll]rv

Zh.lo Qi7hclrg, llliniŚtcr !V t]iU./e

huJr

\\\ l,ll,rjul\x\ tl

hlllr $s$ hlłlTol sx$

nL

I\l)er Snnlr lrr,

l

l\b.l l l\(lll:ll()

hnn \s\ hilrłrol \.tr\ |]l |!h.I |)lll|\lu xji

hLnr]

,,uzbrojeni buntownicy zabili lub ranili ponad 40 policjantów"' 15

kwietnia 1989

Umiera Hu Yaobang 25 kwietnia 1989 Na światprŻychodzi GendUn czokji Nima 27 kwietnia 1989

hLn]l

Pierwszy protestacYiny marsz studentóW w Pekinie.

l{I

t1

|'l]|||]llnr' k|\.h\!r| lŃl Ln]innJh|n \.h\lll lrl).lh]]|ln.]L|n \.n\,fl ,b.r.n(u..trtrIhtrnrrR'!

łłlłi1

l

l( /!lll,l/,l.łlr ||tP( ]'ll) Il||'( ]lll' //\ \,,]\ł,ll,\ ]'/]:1] ll \ n I\ r\'.!\ htt,,n,tt')t : li1.tu ]tt\tt)

'ł|.i R,,1r' !l,^] \]''i,),/jl',l,

13 maja 1989 PocŻatek straiku ołodoWego na Tiananmen,

pekińskim Placu Niebiańskiego Spokoju

i -:-

i^

ii];

iiil

20 maja 1989

''ól;

Bząd chRL ogłasza slan wojenny w Pekinie, ale blokowane przez ludziwojsko nie wkracza do miasta. WładŻe na7ywają rUch, zrzeszający studentóW, działaczy związkowych i zwykłych

obVwateli.',polską chorobą".

3 cżerwca '1989

Armia okŻymuje rozkaz zajęcia Tiananmen za wszelką cenę.

Rzeź W Pekinie. około pierwszej W nocy armia przebija się do Tlananmen. Llczbę of iar w mie_

ścieszacuie się na 3.000.

27 sierpnia 1989

Ngabo Ngałang Dzigme, Tybetańczyk stoiący najwyżej W hierarchii chińskiego państwa, móWi, źe,,podczas rozruchóW niektólzY poli_ cianci łamali dyscyplinę i bez rozkazu otwie_ raIi ogień do niewinnych ludzi".

paździenik 1989

82

RoŻpoczyna się, wymierzona w tYbetańskich dysydentóW, kampania ,.prześwietlania i do_ chodzenia". 11

-

z dnia 24 sierpnia 200l r. w sprawie solidarności Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z narodem Ębetańskim Scjm Rzcczypospolrtc'j Polskicj wyraża solidamość Z nalodcm tybc tańskim w jego działaniach na rzccz rcspektowania elelncntamych praw człowicka w Tybccie. Nigdy nie można godzić się na nicsprawiedliwość, szczcgólnic wtedy, gdy dotyka ona narody, które sanrc chcądccydowac o swoim Iosie i swojej przyszlości' W chwilach trudnych dla Polski innc narody nic godziĘ się na nicsprawicdliwość i soIidaryzowały się z narodcm polskim' Dziśpolscy parlamcntarzyści' mając w pamiQci otrzymywaną ponoc! nie mogą nlilczcć. gdy innc narody poddawane są opresji' od lat dociera1ą do nas inforlnacje o tragedii narodu tybctańskicgo' Wladzc chińskie brutalnymi n]ctodanri tłurnią wszeIkic dążenia Tybetańczyków do woIności oraz usiłują doprowadzić do znliany struktury demo_ graficzncj w Tybecie. W konsckwcncji Tybetańczycy mogą stać się rnniejszościąwc wtasnej ojczyźnie'

i 12 października 1989

spontanicznie zebrani mieszkańcy LhaŚy czczą W tradycy'ny sposóbI pa|ąc kadzidło i rŻuca_ jąc W powietrze campę lprażoną mąkę jęcz_

mienną)

DEKLARACJA Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej

przyznanie Pokojowei Nagrody

ixll).no.rl.y. łd.ł,//'il'nrh I u n/,4' )L)l)|) I]b ]('. jl ltn ]ltrnrJr l{jlhNrnJ D.noc !)']ll7l/l/)ł(jłr1.:00(l JlhcllnnflnlInN(l\o{.Ilżr1ill:idln(Alih n\l LIlrht^1l!|]\,7|o|P1ll.\]\1]l\ /]./l1ł. Ill:|'( ]l)ol T'bClljrkl lrl.n N.h\.l. /rq,1!|"ni ) Żll]nil lt | \|L1I,)J|nD||l:! /]./łł/.llJP(:00l "Al Vłl|jl

TlhuJl (.nlru lijl llunl

r

R]!hLs

'.',,'.

t /

a-

iiil

i

^

i;

L;

il-;

Sejm wolnq Polski będae konĘnltowurł zabicgi na arenie międzynarotlowej o wykonanic wszystkich rezolucji oNZ doryczących s1łuac1i w Tyhccic' w Ęm rczolucji nr 1353 z 1959 r., 1123 z 196l r' orazff 2079 z )965 r. gdzie wyraŹnie uznano prawo narodu tybctańskicgo do samostanowienia' którc dajc rzcczywista autonomia, a komunistycznę Chiny wezwano do zaprzestania prakĘk pozbawiaj zpych naród tybctański podstawowych praw

człowięka i wolności Koniccznytn warunkiem porozumięnia jest podjęcie przez rząd chiński rozmów Z Dąwyż's7rym autorytctcm duchowym i politycznym Tybetańczyków Dalajlamą' który jest jedynym uznawanym przcdstawiciclcm narodu tybetańskrego. Władzc chińskic muszą uszanować tożsamośćręligi1ną Tybetańczyków oraz dztedzictwo ich cywilizacji liczącej kilka tysięcy lat. Jestęśmy przekonani' że tylko konsekwencja idctcrminacja w upolninaniu się o crcmiqżonych możc doprowadzić do polepszęnia losu narodu tybętańskiego

l i11]]'

l i!;

l lłi-

Nobla Daiajlamie' W zabawie uczestnicŻy po_ nad tysiąc osób.

Pierwsze spotkanie międŻy przedstawicielami Dalajlamy i chińsklmi dysydentami, ŻrŻeszonymi W Federacji na RŻecz Demokracji W chinach. 13

paździe]nika 1989

NajważniejsŻe departamenty organizUJą Że olania, DodL/as klórvch potępiaią orlylnanie Da|ajldmie Nagrody Nobla' slLrżby be7pie czeństwa dostają rozkaz aresŻtowania osób ,,rzucających campę" Ża,,działalnośćkontrre-

WolUcyjną".

25 października 1989

Na Ulice Lhasy wychodzi ponad tysiąc osób. Pochód prowadzi pięciu mnichóW, którŻy Żostają aresztowani iskaŻani, beŻ procesu/ na trŻy lata reedukacji prŻeŻ pracę' 11 listopada 1989 W lhaskim hoiejU sUnlightrozpoczyna sięszkolenie tysiąca śledczych, którzy będą prowadzić

Marszałck Scjmu: Maciej Płażyński

operaLię,,p'leśWietlania i dochod7enla'''

30listopada 1989

Ngalang Phulczung, trzydziestoletni lider grupy mnichóW z DrepungU, którzy przygotowali

',Drogocenną Konstytucię" jeden l ndjwaŻ niejszych dokumenlow politvcrnvch w najnowszej historii Tybetu zostaje skazany na 19 lat Więzienia' Władze nazywają aUtoróW Konstytucji,,szumowiną kół religijnych"'

b.

lir

IłlrJ\łlrl:,l T]bcL]ll.'n]łLidl N.trlo si(!lllnnInr! rtrh\\d L||.l]| ]\rrIl l. | n hrłn|n ^h||r ]llrcL lDli].nrr[.n Nlhlo .. llłł||j ]t Ir\\ l ] l.\rlt' Eh]ndl: 11 1|0l T'lr.Lx ( U]r. l([ HtrdfuD Rl!]lLs t De'no.Jl! Dlł.:i \iłFł\1,i,(:(lł,/]/llłl ]fI'( ](]0

tIllP(']00L

5 grudnia 1989 Ponowne og]oszenie Żakazu rŻUcania campy \lha gjal) i pa|enja kadzldła |sang sol).

83

n

'10 grudnia 1989 Dalajlama przyjmuje Nagrodę Nobla W jmie_ niU wszystkich prześladowanych. walczących o Wolnośći pracujących na rŻecz pokoiu oraz w imieniu narodu tYbetańskiego'

1990-91 chiny prowadzą kampanię ,,mocnego uderze. nia", Wymierzoną W ciężkie przestępstwa, ta_ kie jak Żabójstwa i rozboje' W Tybecie ma ona jednak charakter polityczny.

4 marca 1990 Przed Dźokhangiem stają czołgi, abY 2apobiec

zamieszkom. lt,1

n

Ę

n

Ę

n

R

XIV Dalajlama Tenzin Gjaco Tojcsl właśnicnloja prawdziwa rcllgia, rnqa prosta wiara' Z1cj punkwidlcnia nic Potrzcbujcl]ly śuiątyli' kościolów, meczolów' synagog' ani rłyrllinorłanych iilo'łtltii. dr'ktryn irlrlgttlutów. Śwrątyniąjcsr nJsZc wlasnę scrcc i nasz wlasny unrysl' Doktryną współczucic. wszystko' czcgo (u

nam trzcb to milośćdo innych i szacunck dla ich praw i godności' niczależnic od tego. kinr lub czym są. Dopóki praktykujcmy tę milośćiszacunck w codziennyrn życiLr' dopóki nltcszka w nas wspólczucic wobcc innych i, powodowani pocZuciem odpowicdZiaIności, postępujenly powściąglrwic, to wykszlalccni czy prości, wlcrzący W Butldę, Boga' coś innego lub Zgoła w nic bcz wątpicnil br;dzicmy szczqśliwi. (...) Jeś|iz1akicgośpowrrdu nie nrożcsz innynl poDróc' przyna.jnrniLj ich nie krzywdź' Zachowuj siQjak turyslil. I'onyśl'jak wyglądi| nasza planeta Z koslnosu; taka tnała, nic nię Znacząca' a PrZy tyln tak piękna' cŻy nł' prawdę tnożemy coś osrągnąć ranictricnl innych podczas naszcgo ptlbytu na nięj'l C7'yż nic lcpitj. nic rozsądnicj. odprężyć się i spokojnic cicszyc'

kwiecień 1990 Kampania dochodzeniowo-reedLrkacyjna.

Wydalenie 85 mnichówŻ klasŻtoróW Drepung, Sera iGanden oraz ponad 150 mniszek, aresztowanych po ,,wydarzeniach marcowych". Na Żnak protestu

sera iDrepung opLrszcza WielU

innych duchownych.

(n nn.l)'tr|. /i/Ł1lłlłl'Dl llh'Itl\'1li J''n hBhnLł) ł łrni llJnlh(lll\ l!}l) l"l't '\ ' Ń {.l'l''lhłJ l! \l'']'],ilL. lĄ'' s lhl.h..'' /rl ljhtl(;rr^, l' hlllhlllił, J 7in1l. w'{.ll 9!s ( \\'lr.rlrl ll NT,ir-lr.\ I lr.lr/^'. I h l.trl,r /.,'(/\ /l, tr lih,t tJll) lthh, ).lnntl\ I'lxnlt

l ( ltt)\)

l

ru

rq

ru

rqlL

l{

rq

rq

ru

Iilk podczas Zwiedzania nowycl'] okollc? A Jeślicicsząc się tym światem ./lriljdzięSZ Wolnąchwi]ę, postaral się pomóc' w najmnięjszynr choćby stopi rriu, tylrr, którzy cieęią ponrżenie, itym' którzy bez \łZględu na powody nie mogą sobic pornóc salni Postalaj się nie odwracać wzroku na widok nicszczęśliwych, obdaĄch' chorych. Nigdy nic rnyśl' żc są od Ciebie gorsi' Jeżęli możęsz, staraj siq nic czuć lepszy od naibiednie'jszego żebraka W grobie będziecre wyglądać tak samo' Dall|la]n0, /'n'k]

,(,,]l. /r]lż(ł"

',,

11)lllc]a ]0()l

28 kwietnia 1990 W Lhasie odbywa się Wiec, naŻWany,,robo' czym /ebraniem w sprawie rolbicia kryminalistów''. 43 Tybetańc7ykóW zosla je publiclnie ,,poucŻonych" i upokorzonych' 30 kwietnia 1990

Anonimowy dostojnik partyjny ośwladc7a, żP .,2 wrogimi e empntami musimV rorprawic sie żelazną plęściąlUdowej dyktatury demokratycznej" o północy zostaje fofmalnie uchylony stan wojenny.

5 maja 1990 spikerTeleWiŻji Lhasa odczytuje tekst rozporŻą-

dzenia miejskiego Biura BeŻpieczeństwa PUblicrnego z 30lwietnia 1990, klore prrypomina,

że WsŻystkie zgromadzenia publiczne Wymaga_

ią 1godV odpowiednich w|ad7' a Wszelkie nie

pokoje,,1ILrmione będą siłą"' RolpotlądZenie Upoważnia policję do ,,bezwzględnego reago_ Wania na dŻia]alność,która godziW system socjalistycz.ry, md na ce u podrielenie macierry lub podkopuje jednośćnarodowości'' 18 maia 1990 Te

ewilja Lhasa podaje, że dwai TYbetańclY-

cy, Migmar Taszi i Dała, zosłalj skazani na karę

śmierci za próbę ucieczklz Więzienia' 25 maia 1990

,... K l)o\D r.7r. /'.|"f Płł.\,/ aillłll nńll. RKP l988 7ib|/ )7i!\l]!ljG iI/( s(o ł Lllilł'l. N]o!nL!rnc* B.ol: L999 o Mcc!c '?łł'lg'J 3ll,. ! n||r!li,1!\,i.1 ./:''n/tń!/!!V]/'ł,J(mJ]rr).T'bc'LnJscńcNrhbd](]trd.kś)LlonIl'05 ADnryr Nlr.tuu lnn trrr lhq.rl hnlL\.lt.htnr (nr, AMI l\)t5

Na ulicach Lhasy poiawiają się p|akav: ,,17 maja zostali straceni Tybetańczycy Migmar Taszi i Dała (...) Naród tybetański zniósł cieroliwie lo iwslystko, co dŻiało slę wc/pśniei, ponieważ pamięta słowa Jego swiątobliwości,który każe nam żyó w pokoju inie krzywd7ic innvch. Ale skoro chińczYcy opdc7nie rozumieją tę cierpliwośćibeŻpośrednio lub

85

r,Y

(.,

Y

1,P

i;,iY

l:"ę

pośrednio nastają na życie tybetańskich bo'

jownikóW o Wolność, których trzymają w swo_ ich w;ęlieniach. c5ińscy wladcy dowied/ą się Wkrótce. co znaczy,,oko za oko" Zaden Tybe_ tańczyk nie zapomni o swoich korzeniach' od_

powiedzialnośćza skutki spadnie na ciebie, chiński najeźdźco. Niech będŻie to dla ciebie

ostrzeżeniem. IPodpisano:] Naród TYbetański,

25 maja 1990" To jedyne znane ulotkiiplakatt W których grożono stosowaniem prŻemocy

4-9 czerwca 1990 Podczas konferencji regionalnej na temat nau k politycŻnych i prawa, HU Jintao mówi, że sy_ tuacja w Tybecie jest,,dobra", niemniet uchylenie stanu Wojennego W Lhasie,,nie oŻnacŻa końca Walki z separatyzmem".

lipiec 1990 Prezydent Jiang Zemin sk]ada wiŻYtę w Tybe cle i og]asŻa,,dWUWymiarową" politykę,,bez' pieczeństwa i rozwoju". październik 199o PierwsŻa zagraniczna delegacja uzyskuje zgo_ oę rd llożenie WilYtV w więŻieniLr w Tybecle 16

kwietnia 1991

Dalajlama po raz pierwszy spotyka sję Ż pre_ zydentem USA, G. Bushem. 23 .naja 1991 Władze chińskie organizują W Tybecie,,obo-

8ó

Wiązkowe" obchody cŻterdziestej rocznicy pod_

pisania Siedemnastopunktowei Uqody. Pekin

ogłasla ',otlvdrcie'' TybetU na Żagraniclne in_ Westycje, ale paeniądze płyną głóWnie z chin'

Tybet

2,5 rniliona

kn kw

Stolic(r

Lhasa

Ludność

6 nlillonów Tybctańczyktiw i około 7,5 nliliotra Chiticzyków

./ęzyk

Tybetański (rodzrna tybcto-birrnańska); w Tybccic .językiern urzędowyll jest chiriski

Wa lu

tą

Przcd okupacją: tlranka; obecnie chiński yuan

Narodowd potrdu,a

Campa

Norodouy nttpój

Strlona lrcrbata z nraslęnr

Zvierzętą

prażona mąka jqczmicnrta

Drong ilzikijak, bharal

cziru

antylopa tybetańska.

niebieska owca,

kjang dziki

o5iol.5ili] snlcżn,r palllct c (\\5/yslkię

zagrożone wygrnięciem)

ji 7t

Y'ł

Problemy ekologtczne

{r

'l

E!)

--Y''r

9''.7

Karczowanię lasów we wschodnlm Tybccie, ruhunkr'lrc go.|odat,lrł l nie bogcclwalni naturalnymi, klusownictwo

Śrerlnia łvy'sokość

Ponad 4 000 m n.p m.

,średnie optttly

Od I mm w styczniu i

2-5

urn w lipcn

w stycznru we \\\chodnięJ C./(5(|

rv zachodnie.j, do 25-50 mm

iluO mln $

lipcl

kraj u

Lipiec. l4 st c' styczeń| 4,5

llogd.hta uturuhl(

Boraks, uran' żclazo, clrrotnit' złoto,

St'

2 Września 1991

c

Śl et1nie temperatur.v

Tybetański rząd emigracyjny formalnJe Wyco fuje propoŻycję strasburską Ż Uwagi na brak poŻytywnej reakcji strony chińskiej

gaz zlęn)Dy (łlriytne rzeki

Kongres amerykański ośWiadcza, że Tybet jest ,,państWem okUpowanym".

Jarlung Cangpo (tsrahlnaputra), Driczr,l (Jangcy), Cjamo Ngulczu (Saluin), Dzaczu (Mckong), Maczu (Zółta)' Sange Khabab (Indus)' Langczcn Khabab (SatlcdŹ)' Mapcza Khabab (Ganges)

Co,spodarktt

Tybetańczycy: głólł'nic uprawa i hodowla' Chińczycy: władza' handel' przenrysł, ushtgl

Regiory

Czolka-Surn (tlzy plowincje). U Cang (Tybet centlalny); Anrdo (północny wsch(lcl); Khan (południowy wschód)

Poństl,ą grantczne

Indic, Ncpal, Bhutan, tsinna, Chiny

29 września 'l991 Dalajlama składa wizytę w Wilnie ijako pierWsŻY zagraniczny przywódca prŻemawia na fo_ rum parlamentu niepodleglej Litwy.

rnatzec 1992

ogłoszona przeŻ Deng XIaopinga ,,wiosenna

fala", cŻyl j program gWałtownego przysplesza-

nia reform gospodarczych, dociera do

lntroniŻacja Wskazanego przez Da' ajlamę, a następnie oficjalnie LrŻna_

lt3

l(

A lsD (

lcKolx. j'ł.!,]

Fłl]ł1n ,oŁ ł''d,1.

b Bal]. Enlh,h nhlnu ('dhI]łł' /)żlłłnłl.

(

iŃ

nego plzez Pekin, XVll Gjalła

r Publi\htr]!tJus. !9]

Karmapy, Ugjena Trinleja Dordże.

s]rihLi]l ]981

LJnl KŁl Dx\ lv] nt un. ,lł /f,r.!ł\h /jńr'n,] I)ll l.łJ'1. a r.U1l1 l9]9 HA lJs.hll.'] n/ilł'J [trJśrv]Dłł,,d/r.K!g.D P.t ]']](, ]ś.nxlR!7 l' 7'l.łł] /']gł\, /'(L.lljl.| B|t 1l])ł n,]ud.:r l lbrJry

Jest to pterwszy i ostatni - taki o]T]bufun

wo]k\liJ^[lr \.s

]9l]7

przypadek po 1959 roku.

łbetu.

t.g

l'ę

Liv

Godło, barw,y

Śnreżne lwy, częrwonę i niębieskie

promienie; w

5 października 1992 NajsVnniejszy dysydent Wei Jingsheng, nazyWany ,,chińskim Wałęsą", pisze z Więzienia list do Deng Xiaopinga, W którym WŻyWa go do zmiany poliryki wobec Tybetu.

(:.

Tybecic nielcgalne

Ptywódca polityczny

XIV Dalajlama Tenzin Gjaco

i duchowy

(na wygnaniu w Indlach)

Systen rządów na wyc hotlź's llae

Demokrac ja parlamentama

System rządLhl,

Komunistyczny

w Tybeue Stoswtki z ChRL Stdtus

prd\Ln!

Kolon ialnę Tęrytoriulll okupoWauę

schYłek 1992

chen KUiYuan zastępuje Hu Jintao na stano_ Wisku sekretarza pańii TBA' 1993

osłabienie naciskóW spoleczności międzyna rodowej na chRL. stany Żjednoczone oddŻie_ lają kwestię handlu z chinami od prob]emu przestrŻegania praw człowieka'

luty 1993 chen zaczyna

L]s

UWać tybeta ńs kich UrŻędnikóW

iczłonków panii' podejllewanych o lojalrośc wobec Dalajlamy. Pierwszy traci stanowisko Loga, burmistrz Lhasy. 88

23 marca 1993 Agenci FBl' oblegający t\łierdzę sekty Davida Koresha w Waco, usiłują złamać morale prze_ cjwnikóW ,,pusŻcŻając im od świtutybetańskle śpiewy liturgicŻne"'

Kh.Aun Srogpo Brpnl)hktn ])n!rrn rl lihrta"l |i/,(n t thlhtir Librrry olT'h.lrn Wo \ rn(lArch^.\ YonL.lc! { /'(r,'d'l l/ ł/\1nn vnhln! tll|/!! l V(nllllIl| sliss L',)8 S v B9lr /r. (ł^v{ / /ińlłl, ał,!łl(. s'isllgJn ]9ql M (n]U\Lln' l]!t?rd1\ ./ l'lłr7 ]l.]''] /iĄJ.ł. l]nj!crsjLy ol('a]iliLIll P..ss L99l \ l)ol!!',1, l\hufulM, n, (/ll\\iidl nłlł'J An\ ]d Phrl ]|\ 990

t)7i

I

"l

Y,:

Yr:

Y,I

Y!)

Y-.

": 29 marca 1993 Podczas oglądanej przez ponad miliard ludzi ceremonii wręczenia ,,oscarów'' Bichard Gere wYlamuje

s

ię Że ,,scena riusza", protestując prŻe_

ciwko gwałceniu praw człowieka W Tybecie'

Flaga Tybetu ośni9żonagóra - to Tybęt, kaj otoczony śnieżnymiszczytant' Sześćczerwonych pasów na nicbicskitn niebie odpowiada przodkom narodu tybctańskiego: sześciuplcmionorn Sc. Mu, Dong, Tong, Dru iRa. Połączenie sześciu pasóu' czerwonych (plcm iona) i sześciu nicbicskich (nicbo) syrnbolizujc nicprzerwaną ochr
ł

|

J

lł'"'l,L^".l' \ ".\nr,,.\

I r,

l.):ltit"i;rrt I :i;:lrl ll.:r:r'r;]];;;t

llunl l 1r /,r"

lll"(

1ll';liilillr;:lT "'

16-20 maja 1993

zaproszony przez Helsińską Fundację PraW czlowieka i clłonków KomitetU Helsińskiego

Dalailama składa wizytę w Polsce' Przemawia w sejmie, spotyka się z prezydentem Lechem

Walęsą. prymasem Jó7efem Glempem i, W mieszkaniu Jacka Kuronia, z politykami i inte' lektualistami składa khatak przed pomnikiem Bohaterów Gefta, grobem księdza Jerzego PopiełUszki, miejscem kaźni warszawskich po_

wstańcóW i oswięcimskq ścianąsttacen. Wyglasza wykład na Uniwersytecie Warszaw'

skim 24 maia 1993 Ulicami Lhasy przechodzi pierwsza masowa demonstracja od czasu ogłoszenia stanU wo_

jennego W 1989 roku. W brutalnie stłLrmionym protescie -dotyczącym spraw które wc7eśniej nie WVWołVWały rozruchóW, m'in' cen żywno' ści, opłat za opiekę medyczną inaukę -Uczest_

niczy okolo tysiąca osób, w większości

świeckich. Niepokoje trwają trzy dni'

89

(.'Y

e.g

t.i*

czerwiec 1993 14 Więzionych W Drapczi mniszek nagrywa ka_

setę z pieśniami niepodległościowymi,którą

Udaje się Wynieść z więzienia' WsŻystkie zosta_ ią potem ukarane podniesieniem w"y'roków od

trŻech do dziewięciu lat' Pomimo naciskóW chin, Dalajłama zabiera głos podczas Wiedeńskiej konferencji oNZ na temat praw człowieka' Spotkanie odbywa się jednak na trawniku, przed budynkiem.

cŻerwiec-lipiec'l993

Kilkanaście społeczności pasterskich z okręgU sog i innych rejonóW prefektury Nagczu (około 350 kilometróW na północ od Lhasy) próbu]e aresztoWać kłusowników i usuwać chińskich osadnikóW'

wrzesień 1993 Pekin zrywa nagle kontakty z Dalajlamą' 1994 W Lhasie zaczynają działać pierwsze teoretycz_ n;e

nielegałne' domy publiczne.

9 marca 1994 Rząd Waldemara PaWlaka spIzedaje chlnom głos RP na forum Komisji PIaW Człowieka oNZ W Genewle. W kuluarach móWi się, że Pekin deklaruje W zamian m.in. chęć zakupu polskich czo]gów. Delegacja BP dowiadUją się o decyzji rządu - w dniU głosowania od swoich chiń' skich kolegóW.

z inicjatywy

27 maia 1994 posłóW Henryka Wujca i Andrzeja

Potockiego powołane zostaje Parlamentarne

ForUm na rŻecz Tybetu.

Dwukolorowy, wirujący klejnot między śnicżnymilwami świadczy

postępowania pIakty cc clzicsięciu wzniosłyclr cnót i szcsnastu rodzajów prawości okalający 1'lagę żółty pas symbolizuje rozprzcstrzcnianic stę i rozkwrt nauk Buddy' które podobne są czystemu Złotu o oddaniu TybętańcZyków dyScypIinie etycZnęgo

TyhclJń\L] l/{d cmLg.n!!ny l]iu.o Jllfunnłc]] i stxutr]{ów Żl!mtr]!/|y.Ll

Jc!o s\ jłLob]l\ośćlhl j]an]a TybctJńsl] I/ąd cnn!rlcylny l]ro chLń\ku)

hLLn

r^vNw Libcr

trclr!ns,dli.

hLLD:lrvs,rdih ana conr h n rrw*s xr/rn! /h,yc or!

h(p lillbc(anyourhcoigrcis or!

r --!" tl?{:

'"JĄ P

!-.!^ :, ^.!" L^-!^ Ą4e1tź{: ł"tfr3ł ĄĄ T.Ęł: r

LPz lozbija demonstrację lhaskich kUpcóW

przeciwko podniesieniU podatków.

20-23 lipca 1994 obraduje lll Forum poświęcone Pracy W TybeciP. NajWyżsi przywódcy chBL Ulnają, że glowną p'zycŻyną niepokojów jest lojalnośc TybetańcŻykóW Wobec Dalajlamy - ,,głoWV

węża'', którą kzeba odrąbać,,,by zabić gada''' DrastycŻne zaostrzenie polityki Pekinu Wobec Tybetu.

Biografia Jego Swiątobliwości Dalajlamy Jego Swiątoblrwość XIV Dalajlama Tenzrn Gjaco jest głową państwa duchowym przywódcą Tybetańczyków. Urodził się 6 lipca 1935 roku w wiosce TŃccr w północno-wschodnim Tybecie Jego rodzice, ubodrychłopi' nazwali go Lhamo Thondup' Dwa lata póŹniej, zgodnie z wiekową tradyc.ją rozpoznano w nim koIcjnc wciclcnic trzynastu poprzcdnich dala3lamów J Awalokitęśwary Bodhisathvy Współczucia, który odradza się w tym świecic,by słuzyć wszystkrm istotom Tybętańczycy więzątęż, że Dala1lama inkamował się wcześniej w Indiach w tŹydziestu sześciuwcielcniach wrelkrch nrędrców a potem w Tybecie: m in jako dziesięciu kró_ lów (w Ęm trzech najważnie.jszych dla propagowania Dhanny: Songcen Gampo, Trisong Dccen i Trt Ralpaczen) oraz piętnasfu nrtSlrzów buddyJskich szkół ningma, sakja i kadam (np. Sakja Kunga Ningpo i najważnrcjszy uczeń Atiśi, Lama Dron Tonpa) i

\ ._

I bclr Womc s As!,c,rLon Lbcran Lcfrc lor llunrxn Rlhts ind

l. l'"

Tybd

Dcnro.ra.y 11,'r 'l -'1t 1 '''.'''l \\''. JJ \'' '''' 'Ó''i' nJ ]łyolrod'n$c (lcl.iolr})

htr]r

hrrrn*omrn o.!

're,r* bLLp'r!ssrchrdorg

1p \a h!,r,r 'urJ l'' .ra'h1 ' '| ' hllp ]]L]bc(Dcws coD]phonc]]|d.x hlnl

październik 1994 Jedenastoletni XVll Karmapa, Ugjen Trinlej Dordże, sklada wizytę W Pekinie. Władze nadają

jej ogromną oprawę propagandową - młody lama ma jakoby wyrażać poparcie dla polityki chjn i partii oraz modlić się za Mao Zedonga _

co WywołtrjP protesty, idresŻlowania, n'ni.

chóW w klasztorze cUrphU. Pierwsi tybetańscy studenci rozpoczynają na_ Ukę W polsce'

listopad 1994 chinV iTvbet odwiedza specialnV sprawoŻ_ dawca ONZds. Nietolerancji Religijnej pierw' szy przedstawiciel oNz, zajmującY się pra_ wami człowieka.

91

-.!.{! "1Ąrq€ t

styczeń-marzec 1995 W ciągu trzech miesięcy policja aresztuje _ na tle politycznym - Więcej osób niżWcałym 1994 roku LPZ sŻturmUje pięó klasŻtorów w Phenpo, zatrzymUjąc około 200 mnichóW i mniszek' luty 1995 W kilta d'li po ŻwolnieniL] 7 Trisdm, w klórym odbywała karę tfzech lat więzienia za udział W symbolicrnei, l. ilkuminutowel dan_onslracii niepodległościowei, Um;era piętnastoletnia mnis7kd s7erab Ngałang, ndinlodsla więŻnial_ ka polityczna w Tybecie.

8 marca 1995 Po raz pierwsŻy i iak dotąd ostatni - Pekinowi nie udaje się zablokować dyskusji nad projektem rezolUcJi, potępiającej chiny za narJs7anie praw c./łowiPka' Na tolUm Komisji oNZ W Genewie decydtrią głosy Rosji, państw połUdniowoamerykańskich i Polsk]' sama re zolucia zostaie iednak, qtosem Moskwy, od-

92

14 maja 1995 DalalIama ogłasŻa, że sŻeścioletniGendun czo_ l.ji Nima l po{nocnego lybelU jest inkarnacją X Panczenlamy' Pekin natychmiast atakuje tę decy7ję i U7naje ją /a ''niewalrą". chłopiec i jego rod/ice /nikaią l rodlinnej wioski' 17 maja zostaje zatrzymany Czadrel Binpocze. Po kilku

r

^.!-

'rąr'{€{:

r

r

^.!" '1ąrt€ {:

ĄąP^.s^ Ełł;

Jako Dalajlarna otrzymał nowe imię: Dziecyn Dziamphcl Ngalang Lobsang Jeszc Tcnzin Gjaco swlęty Pan' szlachetna Chlvała, Pełny Współczucia obrońca Wrary' ocean Mądrośct'Tybetańczycy z reguły nazywaj11go Jcszc Norbu' Spełniającym Zyczcnja Klejnotęm' lub po prostu Kundun obecnością.Ccrcmonia intronizacji odbyła się 22 lutcgo l940 loku w sblicy Tybętu' Lhasie' W więku sześciulat rozpoczął fonrralnc studia' które zakończył clzicwiętnaśclc1at ptiźniej' uZyskując tytu1geszc lharanpa (odpowiędnlk dokbratu z filozofii buddy1skre'j) Rok wczcśrriej złożyłegzanrrny w każdym Z trzech wrclkich uniwersytetóW klasztornych: w Drepungu' Sera i Gandcnie' ostatni egzam ln odbył siq w i959 roku w lhaskinr Dżokhangu podczas Monlatlu, Swięta Modlitlł'y, którc przypada w pierwszym micsiącu kalendarza tybetańskicgo. l7 llstopadrr 1950 roku' po wtargnlęciu na tcrcn Tybctu osięndzięsięciu tysiQcy żołnięzyAnnil Ludttwo-Wyzwoleńcze j, Jego Swl4tobliwości powierzono pełną ł'ładzępolityczną (głowy państwa i szcfa rządu). W 1954 roku ZłoŹył wizytę w Pckrnic, by negocjowaÓ pokój z Mao Zcdongienl ilnnymt przywódcami chirlskrmi' między inrry Zhou Enlaięrrr i Dcng Xiaopingiern W 1956 roku, poclczas wizyty w Indiach z okaz.ji 2_500' rocznicy urodzln Buddy, wieloklotnię spotykał siq z prcmicratni Nehru i Z]rou w związku z coraz gorszą sytuacjt1 w Tybecie. Próby znalezlenra poko1owcgo rozwiązanla kont'l lktu tybctrtrisko-clrińsklcgo zniwcczyła brutalna po]ityka Pckinu wc rł'sclrodnir-n Tybęcię' która rł,ylvołałapowszechny sprzcciw i wrcszcie powstanię Z czascm ruch oporu zaczął obejmować irlne regrony kra.ju. l0 llarca l959 rokLt przez Lhasę

KiLr !! olglD /tr']] /Jlnru|ł!)! ' 'l!blL lDlo.m1!tn \.Ńtrl

!q rJ'b.un

Polsk'c Str \r7r\^ r. l'TUrL()l ( iirLr Lhrl { onrDnrtr. lr.c T,b.L ( rDrpr !d IUK)

Itb.!,

Lrtt ,lrLirLrllrfDol(i!

|,l'\ 'l

t -.1^

t --!^ xĘł:

Ą*

r ^-!" ĄłPtl'ł:

^'f1\?ł:

Ć

l

r ^,!. ĄoĆ{łłl

/cIocŻyły Się największę denonstracje w hrstorri Tybctu. Tłum żądał rr ycotlnia się Chińczykórł i nicpoclległościManifestację przekształciĘ się w powstanię, którę zostal krwarvo stłumione przez chińską amlię' Jego Slviątoblirł'ośćucickł do lndii' gdzie udzielono nrtt azylu politycznego. W icgo śladyposzło ponad osiemdziesiąt tysięcy tybctańskich uchodźców l)ziśżyje 1ch na wygnaniu ponad sto dwadzieścia tysięcy' od l960 roku rządrt na wychodźshvic .icst Dharam 'icdzibą Dalajlalrry i tybętańskiego sa1a, nazywana często ,,małą Lhasą"' Zaraz po opl'lszczeniu Tybętu DalajIama zwrócił siq do Organizatji Narodów 7jednoczonych z prośbąo zajęcic stanowiska w sprawię Tybęttl W latach 1959, l9ó1 i l965 Zgrotnadzenie ogólne oNZ przyjqło trzy rczolltcje, wzywa1ąc Chiny do poszanowania plaw człowięka w'fybecie i 1lrawa narodu tybętańskięgo do samostanowięnta Picrwszyln pa|ącyln plob]ęoręol nowo utrvorzoncgo rządtt cmigracyjnego było ratowanię tybętaliskich uchodźców i kultury Tybetu Uciekinierzy zn aleźli schronicnic u osadach rolniczych' Rząd pronrolvał inicjatywy gospodarcze i twolzył Sys tcln cdukacyjny, by każde tybętańskie dziecko mogło pou nać ojczysty jQzyk, historię' religię i kuJttrrę' W J959 roku powołano lnstytul SZtuki olaZ ccntralny Instytut Wyższych studiów Tybętańskich tybętańSki untwcrsytet w [ndiach' Na wygnaniu udalo slę odtworzyć ponad dwicście illstytuc_ji monastycznych, ktćlrc ocaliły większośćlrauk buddyzmu rybętańSklego' będącego sercem kultury Tybęttl W ]963 roku Jcgo Srł'iątob1iwośćogłosiłdemokratyczną konstytl'lcjQ, opartą na wa ościach buddyjskich i Powszeclrne1 Deklarac1i Praw Cz]owicka' jako lnodcl tlstawy zasadl1icZęi przyszłego. wolnego Tybetu-

dniach rusŻa kampania propagandowa przecrwxo Dalajldnie. Tyoetancrycy gwahownie protestują przeciwko mieszaniU saę Władz w sprawy religii 16

czerwca 1995

Pekin odwołuje planowaną na następny ty dlień Wi7ytę premle'd Li Penga W Warslawie' WedłUg politykóW i agencji in{ormacyinych, strona chińska tłumaczy tę decyzję dŻiałalno ściąParlamentarnego ForUm na rŻecz TybetU i Helsińskiej FUndacji PraW człowieka' 12 lipca 1995

oddziały LPZ 2aJmUją klasŻtor TasŻilhUnpo i

aresztuią ki]kudziesięciu mnichóW Policja wy-

dala z Sziga ce wszYstkic h ct]dzoziemcóW

Wła_

dze mjanują nowy zarząd klasztoru

l9llpca

1995

cl'iny po rdZ pielwsly oficjalnie pl7y7nają slę do składowania przez 30 lat odpadów ra-

dioaktywnvch na terenie TVbetLr.

wrzesień l995

organizacie tybetańskie i protybetańskie Żo stają WyklUczone z pośWięconej problemom kobiel konfe'encji oNZ' ktola odbywa się w Pekinie' Doniesienia agencyjne dotyczą niemal

Wy]ącznie nękania UczestnikóW zw]aszcza dzlewięciU Tybetanek, którym Udało się przy_ iechać do chin w de|egaciach zachodnich orqanizacii pozarzqdowych - przez służby bez_

piecŻeńslwa chRL.

"J

rrr fr .nilC.fnrllf .r I'br (LS\) i a onDrrr. .l I rsr.r lor Trh.r

hLLf

lnrrrDrrk,n

lljn]r

i-lir 11 lł.i.lL li jx|!ll ll\ilr

h(rf ')

\\rr

\r,.r,h!r or!

r1v\\ h.tun,r..r!

5listopada 1995

Władze zwożą do Pekinu 300 najwYższych hie' lalchóW bL]ddy7mJ tvbeldńshiPgo i .2mus,,aią

ich do Żaaprobowania fŻądowego planu roŻ_ Wiązania',problemu Panczenlamy".

93

r- -.). t: ^.!^ | ^ź:'9: : ^ \. ĄĄ! Ą^P'|?{' ^"fx1!, ^"" *i:: 14

t

listopada 1995

Pollcja W Lhasie rozpędŻa protest przeciWko Usuwaniu zdjęć Dalajlamy' Do szpiiali tralia 80 skatoWanych demonstrantóW' 29 listopada'1995 Pekin mianuje wlasnego,,,autentycznego"

Pan-

czenlamę, sŻeścioletniegoGyaincaina (tyb Gjalcena) Norbu

Po spacyfikowaniLr protestów w k]asztorach wymierzona w Dalajlamę kampan]a nabiera nowej dynamiki' Pekin ogłasza, że na eży Wy plenić nie ty ko polityczne, ale i re igijne Wpły wy Dalaja,

i

przedstawia plan ,,restrukturyzacji"

wjerzeń buddyjskich'

8 grudnia 1995 lntronizacja Gyaincaina Norbu w Tasz lhunpo. Po ceremonii chłopiec Żostaje wywieŻio'ly do PekinU' 13 grudnia 1995

Po pięcioqodzinnvm procesie

Wei Jingsheng zostaje skaŻany m in. Ża,,popieranie niepodlegto_ ściTybetu'' na 14 lat Więzjenia.

91

1996 W chińskiej prasie pojawiają się

Dalajlama. który oświadczył,iż nic bQdzic piastov'ał ztrdncgo stanowiska poIitycznego po odZySkaniu przez Tybęt niępodlęgłości'kładzię rvięlki nacisk na konicczność dalszcgo dclnokratyztlwania admtnistracji tybctańskiej Tybetańscy Uclrodźcy wybierają dziś w bezpośredniclr' powSZcclinych wybor'ach (longrlu (par1trncnt) i K.rlona Tlpq (szctir rządLr) W l987 roku tta forunt Kotrrisj i Praw Człov'icka Kongresu S tanów Zjcdnoczonych Dala1lanla przeclstarvił pięciopunktowy plan pokojclwy' srwarza n ic probJcmu Tybcttl. Dokumcnt tcn przcwidtr1c przckształccnic '[ybctu w strcĘ pokilju, położctric krcsu nlasowclnu przcsicclIaniLt Chrlicryków na tęręn Tybęfu' p.7y$''ócęnię 1itndallcntalnych praw człorvicka i swobticl clctnokrtr(ycznych' rczygtlację Chin z produkcji bronijądr'owej i składowania odpadóv' radioaktywnych w Tybecic oraz wz1.wa do pod jęcitr ncgoc.jac'ji" w sprawic przysz1ości 'lybctu '.porvażnyclr

na roz.w iąza '1ący szansq

ośWiadcŻenia rządowe, kwestionujące status inkarnacji Da_

SrtrJrfr\ lr

lajla my.

lih.rlDr

L .r I hrL 1( s \l

rli r.nLx \l1rL

r

hrLt rr\ rfrll' r!1r.,! hLLt) | r\ r'b.Lu r( or! LLL| \\\"rrLJhnd!r.o

r

lb.L

ę o(.\LLh!

r

ĄĄł--!^ x1tł:

j

P

^.!^ ']4at3ł:

r

ĄąP^.i" Eił:

r t?ł:

-Ją ł^.s.

czerwca l988 roku Jcgo Świątobliwość rozwinął tcn plan w Strasllurgu. proponując ulworzenię samorządnego, demokatycznego Tybetu ..stowarzyszoncgo z Ch ińską Republiką Ludową '- 2 wrzcśnial99 l roku tybetański rząd etnigracyjny tbrmalnic wycofał tę plopozycję z uwagi na t)rak pozytywnęj rcakcji chińskich przy.wódców od l9ó7 roku Jcgo Swiątobliwośó odwicdził niemal pięćdziesiąt państlł. .lcsienią l99J roku, na zaproszcnie prezydenta Vytautasa Landsbcrgisa, l.łożyłwizytę w Wilnie i1ako plerłszy zagraniczny przywódca przcntarviał na forum parlanlcntu nicpodległej Litwy' Podczas konf'ercncji prasorł'c; w Watykanlo w l980 roku rnówJl: ..Zyjcmy w czaslch glębokic-go kryZysu i dran]atycznych wydarzcń w skali światowej' Nic znajdzictny spokoju ducha' dopóki ludzic nic zacznążyć z sobą w hanlonii Czckam na spotkanie z ojccrn Świętym z wiarą i nadzie1ą [czekam] na wymianę idci i uczuć, na jcgo sugcstle, na otwarcic dzwi dla jeszcze skutccznicjszego niesienia pokoju ludzktlści" Jego Swiątobliwoścspotykul siq papicżctn JancIn PawlcIn ll w l980' 1982, l986' l988, l990 i l999 roku. W 1989 roku norwcski Komitet Pokojowej Nagrody Nobla postano\ł il rł'yróżnic nią Dalrtj lamq, co przyjęto z radościąna całym świecic.choć nic w Chinach' .,Konlitot podkrcślafakt' iż w swej walce o wyzrvolcnlc Tybetu Dalajlama konsckwcntnię przęciwstawia Się stosowaniu przcmocy. opowiada się za rozwiązaniami pokojowymi, które pozwtllą' w duchu tolcrancji i wzajenlncgo szacunku, zachować histolycZne ikuIturowc dzicdzictwo jego nal'odu'', napisano w uzasadnięniu l0 grudnla l989 rokrr Jego Swiątoblrwość przyjął Nagrodę w ilnicniu wszystkich przcśladowanych' walczących o wolnośći pracujących na rzccz pokoju oraz w ilnicniu l

\ Ś-

H.]''i\tJ lUndJ.|] lł t ( 7hNl.t] \' ll'{ ',ll l''l 'śl' ll'mLń H'lhh l l'n''

h p hlnrhltrnol\Js

rr nin R';hN rrdA. Nd$rr

Irrr, (trs h!'nrnnlhLh.u\! or!

pl

'n

12 słcznia 1996 Prezydent Jiang Zemin przyimuie Gyaincaina

Norbu.

luty 1995 Policja i słt'żby bezpieczeństwa otrzymują roz' kaz konfiskowania zdjęć Dalajlamy iGendUna Czokji Nimy. ,,zima stulecia" wAmdo' 60 tysiącom koczow_ nikóW i pasterzy grozi śmierćgłodowa, ratuje ich pomoc ŻagranicŻnych organizacji charyta'

l5lutego

1996

WładŻe ogłaszają, że tybetańskie klasztorY. któ' re,,spraWiają problemy polityczne", będą bez_

zwlocznie zamykane. 18 marca 1996 Przed siedzibą KPch W Lhasie wybucha bom' ba. Ładunek podłożono tak, by nie było ofiar

w ludziach.

ffiffi1ffi kwiecień 1996

Pekin ogłasza kole'ną kampanię,,mocnego Uderzenia" W przestępczość poŚpolitą' W Tybecie, tradycyjnie, ma ona przede wszystkim

charakter polityczny. Krajowa średnia17wy_ rokóW śmierci dziennie; do końca roku - co najmniej 4.367 egzek'Jcji.

g5

r --!"

'^JĄrtq: 7 maja 1996

Mnisi klasztoru Gaden protestuią przeciwko usuwaniu zdjęć Dalajlamy z ich śWiątyni'lnterweniująca policia otwiera ogień, labiiając dwóch dUchownYch. DŻiesiątki alesztowan.

14 maia 1996 Kolejny protest przeciwko konfiskowaniu zdjęć Dalajlamy' Do lhaskich sŻpitalitrafia ponad 30 brutalnie pob(Ych mnisŻek.

r ^.!.

'^rt3ł

r

^-!^ .^rT3ł

r

^-1" ''"rqĘi''

ta utwięrdza nas w przekonaniu, iż oręnarodu tybetańskięgo' ',Nagroda żcm prawdy' odwagi i dctcrminacji doprowadzimy do wyzwolcnia Tybetu' w naszęJ walce nic ma micjsca na przęmoc inięnawiść"'powiedział. Dalajlama powtalza często: ,..lęstem tylko zwykłym buddyjskim mnichem - nikim więccj, nikin mnicj'' Jego Świątobliwość prowadzi życic mntcha Mięszka w niewiclkiej rczydencji w Dlraramsali' wstajc codzicnnię o czwańcj rano, mcdytuje, uczcstniczy w pracach rządu, udziela audicnc1i i buddyjskich nauk, prezydu1e cercmonlom rcligijnym. Każdy dzicń kończy kolejną sesją modlltw i med}'tacji Pytany o źródłainspimcjl, cZęslo cytujc u icrsz slynnego budd1jrkięgt) mistr7a santidcwy:

Dopóki tr$,a przcstrzeń l dt4ń|i1 p,1ro'1o1o |ztliące i'\!!'lI 20 maia 1996

Ob.yn tĄ,ul i jd Bl' t ozpraszać nędzę

śłiata

Lhaska policja zaczYna prowadzić rewizje

w lybetańskich domach, poszuku|ąc zdjęć Dalailamy.

hltp r/\vws hnrnol waw pl'Tybcll lcksty htmI

13 cŹerwca 1996 ,,Beaslie Boy" Adam Yauch organ,zuje pierwsŻy Tibetan Freedom conceń w san Franci_ sco, w którym uczestniczy sto tysięcy osób.

wrzesień 1996 Władze ogłasŻaią. że kampanla reedUkowania duchownych obejmie cały TRA. 30

wEeśnia 1996

chińscy dysydenci LiU Xiaobo i wang Xizhe pi. s7ą petvcję, w ktorej włwaią fukin do Żmiany polityki w Tybecie' Tydzień później Liu iest W

więŻieniU; Wangowi udaje s'e uciec 7a granicę.

lll( T\ lr! r,l!l'Lr. r I itr lrru

[uf $$\ l,Ęl]onrl.rd.^ '{! (p \\\ oDclor Llf r,r rlo\ .. )

A\ó ')ó

"tŁ

eŁ 25 grudnia 1996 PrŻed siedzibą Władz miejskich w Lhasie eksplodUje bomba. Pięć osób odnosi rany. 6 lutego 1997 W Dharamsali zostają zamordowani Lobsang Gjaco, rektor lnsMutu DialeLtyki Buddyjskiej, i

Panczenlama

dwóch mnichow lndyjska policia informUje, że głóWni podejrzani, zwolennicy potępianego przez Dalajlamę kUltu sŻugdena. Żbiegli do

Tło historycZne

l9lutego

Buddyściwierzą w reinkamację' W ic nialni rządzą wcdle prawa przyczyny i skutku, łarlz1 czyny, słowa t myśliz mrnionych żywotów. Zwykłe lstoĘ nre ma'ją wpływu na charakter' czas i miejsce odrodzenia,
\ Ś

"

R.tod.h \Jn\ fn]n!crlŚ T l i l trlnn lrl ls \ś!'l'']jl Tht l 'ilil L !J P< lJI.h F lunllJ n \{ t' li'{ \.tr'ilNz L]\ |'Jł i ll{tt'' '!

hLlp

'*vł

kkLiDmlltr o.g

chin'

1997

Umlera Deng Xiaoping. '11 marca 1997 Raidi. pr1ewodniclący zPL TRA. oglasza' że

kampanią,,reedUkacji parriotycznej" objęto jUż 35 tysięcy tybetańskich dUchownych Ż ponad 700 klasŻtorów. 22 marca 1997 Dalailama sLłada p'erwszą wilYtę na Tajwanie: 2 / marca spotyhd się l plezydentem l ee Teng_ huiem. 26 marca'1997 Władze W Lhasie ogłaszają, że TybetańcŻycy, którzy kszta]cili się w lndiach, nie mogą pra_ cowac jako pr7ewodnicY w biUrdch podrożY' 7 maia 1997 Agencja Xinhua informuje, że 21 kwietnia sąd ludowy W szigace skazał cŻadrela BinpocŻe na sześó lat więzienia za ,,spiskowanie z si]ami separatystycznymi" i,.ujawnienie taiemnicy 1

lipca 1997

Hongkong wraca do ,.rnacietzy"

.

97

icąi

Ęa Bc ..ń (.'

31 lipca 1997

Adm;nistracja USA powoluje Specjalnego ko ordynatora ds. tybetańskich'

w]zesień 1997 Dni Tybetu W Warszawie Mnisi z klasztorów GiUlo i Namgidl svp'ą ma,']dalę 7 piaskU' 'epią czopa , rzeźby z rnasła , śpiewają, ffia|Uiąthang łę' Palden Gjaco, były Więzień politycŻny z trzy_

d/iPsloj"dno]ptnim ..stażem" 7a klatami, spotyka się z politykami, dziennikarzami denta mi.

istu'

paźd2ieinik 1997

W Dlapcli dochodl; do proleslU więżniów

9IJ

podcŻas odwiedzin ekspertóW GrUpY Robo c/ei oNZ ds. Arbitrdlnych Uwię7ień Po Wyj_ ścit] delegatów protestujący zostają clężko pobici, zamknięciW karcerach iukarani pod niesieniem wyrokóW W opUblikowanyrr] prlel G'upę raporcie nie ma żadne, wŻmIan_ (i o tym zajsciu' Nilt też nie probuje dowie d7'ec się o los skaŻanych' Bleclnik Komisji PraW człowieka oNZ określaWizytę jako ,,ogólnie rzecz biorąc, sukces" Tybet w Hollywoodr na ekrany kin wchodzr ,,Siedem lat w Tybecie" Jeana Jacquesa An naUd, dwa miesjące później ,,Kundun" Marti_ na Scorsese-

is ędL

(.

11

Tybefu był Kalma Pakszi, lI Karnrapa

Bz r<6

Be ndi

J203- 1283), o któryrr wspomina w swych dziennikach Marco Polo. W chwili najazdu Chińczyków na Tybet istnialy ponad tIZy tysiące ,'linii'' inkamowanych lamów głóu'nie rrrę_ skic, choć wśród najwyższych lrierarchów buddyznu tybctańskicgo byĘ też kobięty' Uznale za tulku t|zięci, nazywanę Rinpocze, ''Drogocennymi'', otrzymywaĘ surowy, bardzo intensywny trening, by późnicj jako opaci' tlczeni itp. kontynuowaó pracę swycJ't poprzedników Tybctański uczony, mędrzec i refomlatol Congkhapa ( l 3 57- 14 I 9) założyłszkołę gelug buddyzmu tybetańskiego SonamCjaco tIZęcię Wcięlente 1ego na1bltższego ucznia Został Zaproszolly na dwór nrolrgolskt przez Altan-chana, który nadał mu tytuł ,,dalaJlamy'' (od tnorrgolskiego dalaj. przckładl tybctańskiego .gat'o Tytułcm tym zaczQto ',occarr'')' rętrospektywllie okreś1ać równicż.jcgo dwic poprzednie lnkamacje (Pro pagandyściChRL mr1 ają się więc Z plawdą, utrzynlując, żc tytuł dalajlamy ustanowił sto lat późnicj ccsarz mandżutskle'j zresztą, nie chińskiej dynastri Qing ) Powołany ponownie przcz III DaIajlarnę i Altan-chana związek mię dzy władcą a'1ego przęwodnikięm duchowyn (tyb. .zo1ał' ,.kapłan-oprckun") tniał charaktcr rcligijny, alc t konsekwenqe polityczne' Jednym z jego nąważniejszych ęlęmentów była ochrona' jaką zapcwniał lamie patron rł,zamian za naukr rcligrjne i błogosławielistwo' Relacje tego Iodzaju łączyĘ wrelu tybetańskich duchorvnych z rtiżnymi chanalrri i ccsarzami aż do upadku dynastii Qing. (

W l642 roku V Dalajlatna Ngałang Lobsang Gjaco (16l7-l682)' GusZ chal]a, stał się najwyższytn

wspomagźrny przez swcgo protektora

\Pl]n]|nJL. T.lhnol(uY lol

]rhĆli\ll,K)

lor ] Lch|Ltrńx] sLj ]JxnL)

^sŃ.ixlloD ffLrtrr Ocn.rr

Rrlnr Tfttrr

Si!!

Llr.

jors

Ch'lJ,cr ltr d

T hrhn F_n\

'.rntrL

N.L\.rl

'n ^!

h |):]'l\v\ ln bclol!

^

hlln ]

ll\l n]!ll'j!

con]'l\'r

h(f ruru ltrlu.r org h f r$rr Lrl Jl or!

hLrt

"rq\.fr{ula.,-!1\.1

-a.,.: "Ę"!

ig

Ęe

ie

ia

is

Żz (. : C.' id rł, Gć" i<J di polLtycznym i duchowyln władcą Zjednoczonęgo Tybctu on także podarował swętnu natLczycielowi Panczenowi Czokji Gjalccnowl (15701662) założony przcz I Dala1lamę klasztor 'fasziIhunpo w Szigace i nadał tnu clrugte, po sobie, rrriejscc w hicrarchll

buddyzmu ale llic państwa

tybetaliSkicgo Następnę (i, Ietlospckt)'wnic' poprzednie) inkarnacje Czokji cjalcena tytułowano panczenlananri (od sanskryckiego 2ałdila i tybctańskiego czenpcl Kolejne ,'vcieletria clala.j',uczony''' '.wiclki'').

lanrów i panczenlamólv były sobie nawzaiem ucztriatni i nauczycieIanl

20 paździe.nika 1g9", ChBL podpisUje Międzynarodowy Pakt Praw

Gospodarczych, Socjalnych i Kulturalnych.

listopad 1997 Prezydent Aleksander KWaśniewskiskłada wizytę W ch:nach' PodpisUje ŻdumieWającą, bUd'7ącą ogromne kontrowersje deklarac'ę dWustronną, mówiącą m.in. o respektowaniu praw cŻłowieka,,z uwzg]ędnieniem realnej sytuacji obu państw" oraz uznaniu chin

oraz odgrywały kluczową ro1ę w proccste identyfikowania tulku tych linii Zgodnie z tybctańskim obyczajem' panczcnlamowie dz'iedziczylt klasztory t inne posiadłościpoprzcdników, niemniej' jak inni wysocy lamowię' nię mteli nic wsp(llnego z polityczną adlninistr.rcją Tybęttl Po krwawym Stłunięniu powstania w 1959 roku wladze chińskic za-

Medid donoslą' że Pari Prplydentowa spie_ Wa chińskim przywódcom ,,sŻ]a dziewecŻka do lasecŻka"'

kazały rozpoznawania 1?/1łł, uznając to za relikt 1iudalizrnu'' ',szkodliwy Jcdnak dwadzlęścia lat późnicj po wymordowaniu piątc.j częścinarodu

chinY zWalnlaja

za,,jedno państwo", którym,,iest chRL''

17

listopada 1997 ,,ze

ściśej, Wydalają do

WzqlędóW medycznych''

UsA'Wei

Jingshenga'

tybetariskicgo i znrszczeniu praktycznie wszystklch świątyńbuddyjskiclr rząd ChRL ogłosił' że pozrł,oli Tybetańczykom szukać ilrkarnacj i znrarłych larnów Dla rnałych /iilłu utworzontr nawet specialną szkołę rv Pcktnlę' nlaJącą kształcić'.patrlotycznych duchorł,nych, którzy umiłowali

1ednośó macicrzy''.

1998

658 domóW ptrblicznych olaz 238 balów karaoke (W których śWiadczy się podobne, teoretycznie nielega]ne usługi) na 1B g]óW_

I hc( FoLn(LrLuj llrk) I b,r.r Pl .r Pn,r.d

\ l ś- T'h! lrsl r'l' tr.i.,N,, t,. bclrr lr r l'.f ll,ll. .

lr(r

h.r .un(LrLrr,.r! "s\ .r,r !nrnd or!'rnI hLLf \trr l,LLn rr\ r\ rnr .oDr L)Lłr ł\\ xlg.]n!.|j'

lhrr cirnrrlr )

inn

nYcl- Jlicdch Lhd5y' Zakladajqc,7e w riieście miesŻka 200 tysięcy osób, daie to Wynik: je' den dom publiczny na 304 osoby' Ten bardŻo Wysoki Wskaźnik w rŻeczywistości musi być

jeszcŻe Wyzszy, gdyż badaniami nie objęto całej stoIicy

99

20 1 (-

b3 $ó

l lutego

6c Ą\ó

Bs

2a 1{-

RŁ

1998

Nowy rozdział Wojny propagandowej: agen_

cja Xinhua ogłasza, że,,Dalaj nigdy nie z.obił nic pożytecznego dla Tybetu"'

b,

luty 1998

Xu Wenli, jeden Ż najsłynniejszych chińskich dysydentów, Wystosowuje list otwarty do władz chRL, Wzywając je do rozpoczęcia ne_ gocjacji z Dalajlamą' (W grudniu, wraz z inny

mi działaczami, zostaje skazany na 13 lat

Więzienia za próbę zarejestrowania Demokra_ tycŻne' Partii chin.)

kWiecień 1998 Wlad7e .óWnają 7 7iemlą stynny klasZtor; pu_ stelnlę Drag Jelpa ora? pUslelnię W sdm]e c7im pu, jednym z najważniejszych miejsc kultu W Tybecie' Trzy inne klasztory zostają zamknięte. 24

kwietnia 1998

Szef polskiej dYp omacji prof' Bronisław Ge remek wystosoWuje ljst do sześciu Tybetań_ cŻy(ow Ż lybetans\ie9o Konglesu Mlodlieży, którzy od 10 marca głodująW Delhl Ambasa_ dor RP w lndiach osobiścieodczytuje posła nie kazdemu z Wycieńczonych protestuiących: ''My, narod polski. i r7ąd mego lraju Jestesmy śWiadomi, źe lUdzkie, politycŻne i socjalne pra' Wa narodU tybetańskiego są bezustannie gWał

cone' Ten stan rzeczy stanowi też wielkie

100

zagrożenie dla dŻiedzictwa kultury tybetańsklej, która jest drogocennym skarbem ca]e] ludzkości' (''') W imieniu mego rządu iWszyst' kich Polaków proszę Was o przerwanie prote_

stu, zanim będzie za późno. (.'') Drodzy

PrŻyjaciele' przyjmijcie, prosŻę, te słowa solidarności z Wami iWaszymi ideami' Błagam,

Poprzednik: X Panczenlama Lobsang Czokii C ialccn (193E-1989)

X Panczcn|ama pozostał w Tybccic po upadku powstania iucicczce Dalajlamy do lndii' Chińczycy postawili go na czelę malionętkowęgo ,,rządu lokalnego'', licząc' Źe ponoże inr w kolonrzacji nowcj prowincji Jcdnak )uż trzy lata późnicj Panczcnlama wystosował do Mao sie ''Petyc1ę dendzieslęciu Ęsięcy znaków''. którą uważa srq za najważnic.jszy dokumcnt u'e współczesnej historii Tybetu. ,'Tybętańska populacJa Została wyraźnie i drastycznrę zrcdrtkorł'ana''. pisał dwudzlestoczteroletnt lama, głLrchy na sklwa nauczycicli idoradców, którzy zc łzami w oczach błagali' by trie pokazywał niko]nu tęgo oświadczęniaZdrowy rozsądek, tradyoyjnc wr(lżby i wyrocznic zalecały milczcnic izapowiadały nicszczęścic ,'Głód' cgzekucje i t'nasowe zgony w więzieniach ('. ) zagrażają dalszemu lstnięnlu narodu tybętańskicgo, który osiągnął stan bliski śmlerci (...) Wysycha pcłna sJodyczy rosa rcligii. Nie \rorLi llbc N.h\olL N.w\ (\ł lN]

Trb.rrn

Trhcr T

lhrllrrn ..\

r Bod

li\r tth llxh

ln'\łw

Ib.L lxrJlglLshłnJc\ hh

hrr 'rrwrr rhcr .rc lrd'trllhbuLl h!D,rqNr rlhcr(i n!s !r! hrL| lrLL]r

l

r\LxobseN!rur ^vws ]l'9lv bhl .. uki!olld\Ćrl c.]!J(]'r(

1)_

ix ''ń

Ęc ai' .-

Ęg

ic

Bg G<"

Ęc (ó

plzekazLrje siq nauk, nie kształci nowęgo pokolenia' buddyzmowi, który 1llzez wteki rozkwitał w Tybccic, grozl zagłada Nie rnogę tego znicśći_ja, r dziewięćdziesiąt ploccnt Tybctańczyków''' Trudno się dziwić, zc Wiclkr Stcr'nik miał nazwać ton list,,Zatrutą strzałą wypuszczoną W sęIce partii przez reakcyjnych fcudałów''' Panczenlana prowadził swój wywód językienr narksizmu, wiclokrol tlie podkrcślającwrcrnośó idei najlepszego z tLstrojów społccznych Trud-

no bylo go więc natychnliast oskarzyć o grzech przeciwko pierwszemu

przykazaniu Przcz chwilę wydawało się nawct, żc pctycja możę przy

nieśćpoprawę losu Tybetańczykóu. Na na1wyŹszych szczeblach dyskutowano cwcntualną 7mianę polityki wobcc ,,rcgionu''. Potern jednak Clritry v'ygrały wojnę grantczrlą z lndrarni. wyprodukowały własną bombę atolllową' a w MoskwIc straclł władzę Chrtlszczow. Marl był na szczycle korygowanle iwypaczcń'' nie wchodziło w grę' ',błędów Dwa lata po przckazaniu pętycii PancŻcnlalna został potępiony jako wróg Jttdu' partii i socjalizrnu. W ten sposób nałożono mrL,.trzy czapki hańby'' Choć rric odbył się żaden proces, następnych cztcrnaśctelat spę_ dzlł za kratami dziesięć w na';bardzicj Strzężonytrr WięZieuiu Chin' Qingchen gdzlc' poddawany nięludzkim tortulom' pr(lbował odębrać sobie życję' cztęry kolejne w arcszcie domowym Na.jpierw.jcdnak (choó z reguły kojarzy srę to Z rewolucją kultttraltrą która rozpoczęła się dopiero

nie narażaicie dłUżeiżVcia. Jeszcze ńz Żapewniam,żeosiągnęliściejużswójsŻlachetnyce".

TrŻy dni później indyjska policja siłą przerywa

strajk głodowy' Podczas interwencji podpala się Thupten Ngodup'

1 maia 1998 WięźnioWie wznoszą nlepodległościoWehas]a podcŻas ceremonii wciągania na maszt chiń skiejflagi na placU apelowym W Drapczi' Straż nicy i LPZ masakrują protestuiących

w I966 roku) przeszedł pięćdzrosrqciodniowy lha zutg, jcdcn z najbat dziej wickoporlnych wylalazków clrińskicgo komuniznru ,,Than:ngi były to dcmonrcznię okrutne speklakle' podczas których zmuszano dzięci do oskarŹania rodzicilw o nigdy nre popełnione zbrodnic'

Komendantura WięŻienia postanaWia powtórŻyć speLtak| l tlagą nd LlŻt4ek l./pch anbasado_ row pdnsn/V t]nii ELtopejskiej, ktorzV się do Drapc,,i / ofiLjdlną Wi7ytą' Dochodzi kolejnego otoLestu, sLrdlnicv otvvieraią ogień. skaŻan; są bici, tońurowani, zamykani W kar' cerach, tracą prawo do przyjmowania odwie_ dŻin' oba maiowe prolesty kos/Ują życie co

wVbie-ają |n ' '' do

\i

llr uL Pon Jh.T]ńś.l('cntJl^Jl Rad o l-rcc Aria

s|Llh

(

h'n! Nlor1 n!

h |r \\$ hiniltru.oor htn q\N n!|r|ln.$ s co n]k(mn.Ś ]]lll |}ł \cn]| lo l hlt ]]l q( LI I.\ [! h | ,\s\ .lr.rg

hLn

I

ig

fig vż

7najmniej dziesięciorga więźniów Kilka godzin później ambasadorowie składaią W;z}tę w Drap' cz-, nie lauwaza1ąu Żadnycl_

O

olnak niepokojów

p.oleslau\ i ;c\ lrag.cznych skutkach dow

d

dują się dopiero po kilkU mresiącach od orga_ niŻacji pozarŻądowych'

7 czerwca 1998 W rukhagu (oddziale) 3lhaskiego Drapczi gi-

nie pięć tybetańskich mniszek, bitych imal_ 1 maja: Taszi Lhamo, Khedron Jonten, Cultrim Sangmo, Drugkji Pema iLobsang Łangmo' tretowanych od

lipiec 1998 Władze ogłasŻają karnpanię,,na'niższego

s7c7ebla''' któlej celem jesl 7Wlęks7enie

kontroli partii nad regionami wiejskimi oraz l wpływal'1i Dalailamy l lego '/ąou emi_ gracylnego. wdlhd

sierpień 1998

Po kolejnej katastrofalnej powodzi chinY ogła 102

1t,

2o

?--

Wyrok Nga]ang Sangdrol (za udziałW majowych protestach w Drapczi). W sumie opiewa on telal na 2] lub' ]al cl.cą lnne 7lodla,23lald'

\^

ąb

chłopów do brcia rvłaścicięlimajątków, uczniów do

Żg ?6

znięważania nauczycieli .. Podczas owych .,więców walki klasowej'' odbicrano Judzrorn rcsz1ki godnoścr rękona iclr sąsiadów. krewrryclr, najbliższych idzrecr Sędzilvyclt Ianólv znruszano do pLtbllcznego spółkowania z prosty{utkanrr- oskarżonych bito. opluwatlo i oddawano na ntch mocz' Nie oszczę dzono im żadnego upokorzcnta zabijano ich powoli i na wiclc sposobów Nikt nigdy nie wypowiadał imicnia osoby' któft pf7eszla thall1zing Nię stawala się rlęczcnnikicm ludu. gdyż to lud zadał jej śtnierćKrcw ofiary plamiła ręcę tych' któlzy powinni .ją czcić i .'vspomrnac' Wstyd i pocztLcie witry kazały wymazywać takiego człowieka z pamięci wraz z hanrebną rolą jaką odegrało się w jcoo mqczamiacb"' wspornina Athen, któremu uclalo się przeżyć, uciec przez Hirnalaje do Inclii i opowicdzrcc innyrn o tyrn, co go spotkało Patlczenlama wycJrodził z wlęzienia tylko na kolejne publicznc wiccc walki klasolł'ej' Najtrudniejszy rnusiał być tcn z 1966 roku' Na scęnię. stojącej pośroilkuwypcłniolrego ludźlni pekiriskiego stadionu' blatowa oskarżyła go o gwałt' a brat bił po twarzy (Clrińskic nredia intbolowały wówczas Iliqdzy innyml o tym' żę Dalajlanla spółkujc z panią Gandhr ) Po odzyskaniu wolrrości Panczcn]alna stał się rzeczlrikienr ret'om' Robil wszystko, by ooallć religijne' kulturowc ijęzykowc dzicdzictwo swcgo kraju' Zakładałszkoły' u'arsztaty. tlpicral się przy powołaniu Llniwersytctu i od budowywan iu zrówn anych z zienią klaszklrólv Mówi się, żc ptl pcwnynl czasie władze zwróciły lnu oryginał doku]nęntu, Za który tylę Wycicrplał. owlnął go ponoć w żółty.jcdrvab i dotknął ninr swojcj glowy. Buddyścitlaktują w tcn sposób śWiętętęksty, słowa BUddy'

szają zakaz Wycinania tvbetańskich lasóW

październik l998 Mieisli sąd w Lhasi" podwyżsŻa' po laz l,zeci,

9o

.. oi nr.L(n $'.. !l r']t

\'i)

lnrrnrxrrni,\!r r!) rh. $o ( L tsrJ N.r"rrl \r\\

LIJ-lhur

Plil,lr

\ Dr

lt

h(p ,r*\ rtLrrg hrL|'rtr\\trysru" li, !!n hLLf trrq tr.vgtr,.nDl hLo w$n \ \rrb.!rf

ie

Żz

Żg

ic €(v

ic ''ó

ie Fi"

Choć próbował łagodzić niepokojc _ potępił na przykład rozruchy i demonstracjc w [,hasie, które doprowadzily w końcu,_już po'1cgo śnrierci, do og{oszcnia stanu wojennego w marou l989 roku pozostał nirjbardziej nieprzcjcdnanym klytykięm polityki Chin w Tybccie Nikt zresztą. żadcn Chińczyk, a już na pcrvno żaden przywódca .,tnniejszości narodowcj''' nie mówtl r nadal nlę mówt w takt sposób do partli, pozostaiąc rv.icj bezpośrcdnim zasięgu.

..Gdyby powstał ftlm o zbrodnraclr w prowincji Qrnghar [Chiliczycy nazywają tak tybctaliski rcgion Amdo]. zaszokowałby każdcgo wiclza' W Goloku ciala zabitych spychano zo wzg(trza do głębokiego rtlwu' Zołnicrzc milwili krcwnynr ofiar, zc powirtni cieszyć się zc zdławicnia rcbclii, i zmusza li ich clo taticzenia na c iałach pt)n]of(lowanyc h. Po tcllr wsZy stkiclr wystrzelano z karabinów maszyllowych'' u'alił pięściąw Stół podczas obrad podkolnisIi ogólnochińskicgo Zgronladzenia Przędstawlclcli Ludowych w Pckinie w urarcu 1987 roku. (Jak rvynika zc chiriskich statysryk' w l956 roku w okręgu Golok n icszkało sto trzydzieśc i tysiQcy Tybetańczyków. w l963 już tylko szcśćdzicsiąt tysiqcy.) ,'Cena' jaką Tybct zapłacił za rozw(lj' byla znacznie wyższit niż zyski" Stwlcrdzlł tttż przcd śmiercląw stycznlu l989 roku. Dcl końca pozostał 1eż wienly DalaiIatlic, jak chcą butldyjskic pisrna: ,.Zwycięskicmu ojcu", którcnru byl '.Syncm"' i Dharrny", któretnu był '.Księżyceln" ',Słońcu W ostatniej nrcrwic ku zdumięniu zcbtanych tnnichórv, nic potlc';rzcwających nawct' żc tclrtu pięćdzicsręc iolcl n lclnu' potężncmu ntęl.cl'y)lic z.ostało tylko kilkanaścic godzin życia dałjlsno do zrozutlieni Źc b wła' śnicDalajlanrł nrLrsi wskazać jcgo kolc'jne wciclcnic.

( h r,lrn,lir\ r ( rLl \ Nrrr!li,i.l

!r!\1,\ . n,r'Ll\l'l

rlr It ,.r lY (| ']n nrn, *s! rlln, h kl.orr

h(n r,\vuq chi llIl \sł Lh'

ht| \tr$

\ltr]]tri

tr!.ngl'nl ńdc\ hli)

władze zaczynąą Wysyłać na prŻymusowe emerytLrry mnichóW, którŻY Ukończyli sześć' dziesiąty rok życia'

5 października 1998 chRL podpisUie MiędŻynarodowy Pakt Praw

Obywatelskich i Politycznych.

styczeń 1999 Władze ogłaszaią nową kampanię ateizacji W

Tybecie. Lhaski departament propagandy

KPch wydaje |ozpol7ądŻerne, slanowiące, że atelzm jest niezbędny do promowania roŻWo_ jU gospodarczego iskutecznej Walki z Wpły'

wami Dalajlamy' Kampania ma objąć całe społecŻeństwo tybetańskie.

marzec 1999 Wladze W Lhasie organiŻLrJą demonstracie silv l wprowadŻa'ą nadŻwvczajne środkibezpie_ czeństwa, by zapobiec ewentualnym prote_ stom rocznrcowym

kwiecień 1999

Na wniosek ChRL Komisja Praw Czlowieka oNZ w GeneWie postaraWla n e 7aJmowac stę projełtem re7olLrcjl o sytuaciiw chinach, Wnie_ sionYm przez stany Zjednoczone iPolskę. W odslępie kilkUnaslU dni Umiera trlech mni chów, torturowanych W aresztach śledcŻych za ,,odmowę Wspólpracy" z grupaml roboczy' mi. prowadŻącyml kampanię .,reedUkacji pa_ triotycznej" w klasztorach.

kwiecień 1999_lipiec 2000 Kontrowersje i międzynarodowe protesty w sprawie preferencyjnego kredytu BankJ świa_ towego na przesiedlenie 58 tvsięcY chińskich

l0rl

63

F,g

ałb

2

6c

ur-

chłopów do okręgu Tulan W Mongolsko_Tybe_

tańskiej Prefekturze AUtonomicŻnej conub' W końcU chtny same rezygnują z pieniędz' by onjknąć nowych, zaostrzonych procedUr kontrolnych. maj 1999 Przymusowo osiedLani koczownicy ze wschod niego Tybetu Walczą o dostęp do grodzonych przez WładŻe pasbr'r'isk' Ginie kilkadŻiesiąt osób paźd2iernik 1999 Prcrnieta Pho tpy,,,Pucharu", pierwszego tybetańskojęŻycznego filmu fabUlarnego W reżyse_

rii Khyentse Norbu (Dzongsara Khjence

Rinpocze), który robi fUrorę na festlwalu W Cannes, 31 października'l999

FUnl.cJonariusle ok.ęgowpgo BlUra BeŻpie_ L'7eńsnr'/a PLrblicŻnego w Kar/e ohr'/ierają ogien

do okoto trzech tysięcy tybetańskich demon

strantóW, protestUiących przeciWko aresztowa_

niu sonama Phuncoga, słynnego naUczyclela buddyjskiego z klasŻtoru Karze Dhargje'

Naj mlodszy więzicń polityczny:

Xl

Panczcnlama Gendun Czokji Nima (19E9- )

Kicdy DaJajlanra poptosił rząd ChRL o utnożIiwienie przeprowadze-

ccrctlonii i poszukiwatl' premier Li Pcng obwrcścrł,że tric zczlł'oli ,'czynnikonl ZewnętIZnytn na wtripanię się do procestr wyboru'' kolejncgo Panczenlamy, i przedSta$,il własrry pJan odna]ęzięnia .'autcntyc7nego /ł/łł''Satla myślo ud7ialc konunistycznvch właclz (zonia ttadycy1nycl]

bowiązujących czklnk(lrł, partii do ścjslęgo przcstlzcganlźr zasady ate-

izmu) w takinr

plocesie

któr'y zgorJnic z tladyc'1ą obęjmuję inte]prck)-

wanie lnagicznych ZnakóW' konsultacje z wyroczniamt, poszukiwanie wrzjr w wodach świętychjczior' poddawanię roZmaityl]l tes1oln wytypo-

wanych kandydatów itd tnusiała buclzic konstcrnację' Li Peng postawił na czele ptlszukiwawczc1" znanego z uległościwobcc władz ''kotlisji opata klaszklrtt Taszilhunpo. CzadIcla Rinpoczc. który dwa lata późnicj skontaktował siQ oticja|nrc' kanałan]i dyplomalycznymi z Dala1Iatną. lnfbrnrorł'ał, że 1ego mrrisi szukali wrzji w wodach dwóch jczior 28 grudnia 1999 XVll Karmapa Ugjen łinlej Dordże, najwyżsŻy

hierarcha buddyjski w Tybecie, ucieka z klasz-

loru cUrphU. l}dlier pożniej doLlera do sie_ dziby Dalajlamy w Dharamsali.

(;xlLlłrrl & ( inl nr f]hn]

LrLLr

*tr\ i JrLhrnhrrDL.fr

or!:,\ rh' I'h.,n.r lrLn

h(n \r \ h),,rrln!l .lo..Dr lLlj s\s \[rdnl[. .(LU]Jc.ll.nl l\ x\' |Ś(dIl'Ibqllll,ho(jssll|shl hlf r\{ h nxlnrr ll .orr l]

rl

a

to

śdi'

9o

śęb

ła aro

9o

:.)o

xl

otrzynaIi znaki, wskaZującc na to' tż inkarnacja Panczenlamy przyszla 1uż na świat' Na tym jcdnak oficjalnc kontakty urwały się- I)ala1lama' nie doczekawszy się odpowicdzi na żaden zc stł'oich listów' prorvadził i

własne poszttkiu,ania I4 nraja l995 roku' po szczcgólowytn,,przcbtrtlaniu'' ponad trzydzicstu kandydat(rq konsultacji z cztercma wyroczniani i odprawicniu tradycyjnych rytualów, Dalajlama fbnlalnic uznal szcściolctlricgo Genduna Czokjr Nimę, ttrodzoncgo 25 kwietnia l989 loku wNagczuw 1ybccie, za Xl Panczcnlamę Dccyzję tę natychnliast Zaatakowala rządov'a agcnc.ja prasorva Xinhua; chloprcc i1cgo rodzice zniknęli z rodzinncj wioski' a Czadr'cl Rinpoczc zos(ał alcsZtowally Jcdnoznacznie potwierdziJo to pcrdejrzcnia, że wytypo\łalrc przcz Daltrjlarnę dziccko bylo róu'nicż kandydatcn] cl]ińsk icj''' Czadrel i 1ego asystencl zapJaoilt potctn za ł'icr'.grupy nośćslvojej rclrgii i przckonłrlic, żc żaden Tybetańczyk rrie zaakceptu1c Panczenlalrry' którcgo nie uzna Dalajlanra wyrokami wtqzienta Klcdy na Ltllcach na1większych miast Tybctu pojawiły się ult){ki ky(ykującc Chiliczyków za mięszanie się do spraw rcligli, władze lbrrnalnic zakazaly roznlawianlil na tęl]lal Panczenlamy Funkc'jonariuszc pańii pro-

wadzili wrcIogodzinnc wiccc''reedukacyjne'' w klasztorzę Taszilhunpo

Jcdcn z sędziwych tl1nicl]ów nlc wytrzynrał prcsji i popclnił salnobójstwo'

Z

Szlgace wydalono wszystkiclr obcokrajowców i zakazano świcckinr Tybctańczykotn Zbliżania się tkl klasz1tlt'u Podczas zoIgatrizowanej plzcz mniclrów delnonstl'acii do świątyniwkroczyJo wojsko' Rząd próbowal odzyskać kontrolę nad Taszilhunpo' nlianując nolvy zalząd. Arcsztorł'anych lanów ZaStąplono wypróbowanynri ttlwarzyszatni Z ępoki, która'

30 grudnia 1999 Bząd TBA informuje, jż uznaie kolejnego Wskazanego pęez aparcl ,,tulkU", tym razem Retin-

ga Rinpocze' Policja aresztuje protestujących

mnichów

1O

lutego 2000

ilonU.owany Tasli cering, który w sietp_ niu 1999 opuściłchińską flagę przed Potalą,

BltY

odbiera sobie życie w aresŻcie policyjnym.

10-13 maja 2000 Dalajlama składa drugą wizytę w Polsce na Żapl osŻenle Helsińskiej FUndacji PrdW crloWieka Przemawia w Sejmie iłybLrnale Konstytucyjnym, spotyka się z premierem Jerzym BLlzkiem, poltvkami, działaczaml praw czlo_ wieka, buddystami, dziennikarzami, studentami i skazanymi Ż Więzienia mokotowskiego. W sejmie RP konst}łt]uje się Parlamentarny zespół na źecz Tybetu, którego Wspólprze_ wodniczącyml są posłowle Wiesław Walendziak i Henryk Wujec.

czerwiec

rt,,srr\ fr.r

:n

W]adŻe W Lhasie,,zaostrzają" politykę wobec rellg!i. Policja ploWadzi rewi2je W tybetańskich

rur rr!

rrrl, \\\ r'hrr'Dr,!.\ r, ul l,rrp \(\ \li'rrrrJn.ll n\ \o

htt ss\ \, (lho^.lll

!u

I

2ooo

r

domach, konfiskując Wszelkie przedmloty kUltU religijnego - wizerLrnki, oharze. kadrielnice -

105

ie dą które są następnie pub icŻnie nisŻczone. Tybe tańcŻycy Żaczynają móWić o,,drUgiej rewolu_ cji kulturalnej".

24 czerwca 2OOO

W dwa lata po ucieczce do USA Agj; Binpo-

cze. opata klasŻtorU KUmbum, który nie chciał UŻnać mianowanego prŻez Pekin Panczenlamy,

w]adze, nie podając żadnych plzyczyn, odwo-

łUją go ze stałego Kornitetu

oLPKK

lipiec 2000 Do PekinU ŻaprosŻony Żostaje starsŻy brat Da_ lailamy, Gjalo Thondup W]adze zwalniają Ż biur podróŹy tybetańskich prŻeWodnikóW'

wrzesień 2000

Ddlajlama' odpowiadaJąc na pr7edslaWiorp Gjalo propoŻycje Frontu Jedności, prosi o przy]ęcie w Pel.i1ie swoich olicia'nvch wyslann _ kóW strona chińska 7nóW milknic

r06

'l6 października 2000 oglosŻenie nominacji GLro Jinlonga, nowego sekletarŻd partii lRA' Koriec l7ądoW 7nlena_ WidŻonego przeŻ TybetańcŻykóW chena Kui yuana, który płac] stanowiskiern za ucieczkę

XVll Karmapy.

ig (ą

icó:

ieć-

(.

(,

Ęc rł'

Ęc r4ł

chciałoby się wierzyÓ' dawno ocleszła w przcszłoścMielSce czadrela Rrnpoczc zajęll ludzic, którzy zarządzali klasztoren w czasach rewoluc'1t kulturalnej. Nowynr przewoi]niczącym Komitetu Dęmokatycznęgo Zarządzania Srviątynią (nic trzeba dodawać' żę nię jęSt to instytucJa tradycyjna) Został sengcZen l,obsang Gjalcen, nicgdyś lalnł, potem.jeden z na1'wyższych dostqllików KPCh w Tybecie W panrięci rodaków zaptsał stę aktywtlynl udziałenl w lhanl:itlgtt, któremtt w l964 roku pocldano Panczcnlamq (idy za Czokj i Gj a lcenetn zanknęły się blanry więzienia. Scngklasztont Taszilhunpo. Kii ke png czena nianowano ''przelvodniczącynr" le czelt gi du,.,stary pics znowu warczy'' szeptali nieszkańcy Lhasy ..Kontynuujęmy place. których celem jest odnalczicnic rcinkarntlwancgo chłopca''. uspaka]a1 zachodnich dzicrrnikalzy Slrctl Grtof'atlg. rzccznik ministerstwa spmw Zagranlcznych (]hRL- I nic żxrtował Pocl konicc 1tstopada w nrr,jbar'dzicj czczonej świątyniTybetLr, lhaskinr DźokhangLr, rvylosolvallo itnię malca' którego Rada Państwa z cirłą powagą miatrtlrvała nastQpntc ko]cJnytn Panczcnlatrrr1 i .'aUtentycznyln

Zywyll Buddą''' Mll,

z na3bardzicj irbsurclalnyclr rł'ydarzcń w lri'jedno stortircJtgil'', a Dzlennik Ludolv.v, chiński brat fiybunv Ludu za.'kolejną polityczną bitwę'' lv waIcc Z scparatystycznźl k]i''po!]adtrzydzięStolętnięj ką Dalaja". 7'agranczni obsct'rł'atorzy zastanawiirli się zaś,co by było' gdyby prcnricr Wloclr oświadczył'ze nie zgadza się z decyzją konklarvc i o.obt'clę tltllrou cl ..pr.tu !zitr ugli' pltpiczlr Pckin utr'zylnLrje' że nra decydujący głos rv spralvic rozpoznawania kole1nych wcieleń na1rvażnie1szych lam(lw Tybcttr' powohrjąc się rr osicmllaYork Tines uznał to za

stci- i dzicrviętnasttlwiccztrc prcccdcnsy oIaz uzgodnienia tniędzy cesarzanli

sr!\ ., r\Lh , rr: ' \\ llln ]r!h r(l'r\ w {krn llo.ks (lr_rLrlbo.ti) lLlnrlLl\x| lnn)k\ \\'rd \nrrtr\. 1

hrln \\r ir rrnptrbcon, hlll \\s IL{l(łn|(b\ oL! rrln rlv\! wl,,nb.ol\.r! hllp \\\ ljr|LrlJylllłtrlL\ .o hLrt \rr r{!r !! , .r\r-l

l k

ę

j.1^

c,);

F-o

v&

it

łą

"e "ą. i rządem Tybetu' Nie chcc przy tym panriQtać, że władcy

dynastrl Qing tej mandżurskicj przccież dynastii byli w Chinach okupantami i że katcgoryczlric odrzuca rnnc uzgodnicnia z okrcsu ich pano\vania. W 1992 roku rząd CltRL oficjalnie zatwjęrdził Zresztą xvII Karrnapę. innego wysoklcgo hierarchę buddyzn]u tybctaliskicgo' Zaakccptowancgo wcleślrici przez DaIaj1arrrę (sieclcnl lat póŹntęj tęn nastolctnl duchowny Ltcickł r Tybclu. Zada|ąc potężny cios chrńskiej nachinie propagandowcj). Pekin lnógl więc spokc1nic kontynuownć inrpcrralną,'tradycję". mtanu-jąc nowym Panczcnlalną chłopca, wskazancgo przcz Dala.jlantę. Co wiqce.j, nlicsiąc wczcśnic'; tybctański przyw(ldca wystosował W tcJ sprawię llSt do preŻydcnta Jiang Zenlina, prQsząc 8() o uznanic i zatwicrdzcnic lroto od lr'egtr Płnczetrlamy. Chiliczycy nricli więc w rqkach ''dou,ód'', i najwyższego dla Tybctaticzyków autorytetu. potwierdzający ponickąd ich wyśnricwanc przcz historyk(iw roszcuęl]la PostawiJi jcdnak na konliontactQ Przy okazji rł'ybont Panczcnlamy rł.ladze rozpaczlilł'ic poszukujące ']ilkicgoś autorylcfu do rvyjęcia |osu z umy lnianouały tcż źlltcrnatyu'trt'go Catrden Tipę, nltjrł'yzszcgtl larlrę w htcrarchii szkoly gelug. do której na leżą pa ncze n lirmtrw ic' AutcntycZny Gandcn Tipa żyjc na wychodźstwic w Indiaclr Clritisklc nrcdta rozpisywaly się o rcligi.jnynr i tlacly',czys(o cyjnym" charaktcrzc tego spektaklu Nicrnnie.j u' przeszlości(w latach l 82]l 88it) losy ciąqniqt(l nic w śrv iątyrri Dżokhang. alc jako żc dla Tybetańczyk(lw bylo to ',c7ySt() politycznyrn''. kuńuazyjnym gcstcrn. polcgajii cynl na lbnrralnynl zatwiordzcnlu po(iJętcj już przez lanrórv dccyzji w PotaIi, zillowe1 rczydencji daIa1lanlów' Ponicważ konluniści chcieli naclac

x'.'

\j.lŁrlNl.|'r l' ll'' N\nJ ]l

nrn \\\ r/!.\tl llr\flhtrl hirf \u\ lir !, ik r.r.rI

l,

llJnli l)r{ r l,l.r ' l l ]i.nrr!]l ( ll',fur\ń\

hrLp

llijnni.]l Nl\7

\ -

trl\

Nl|rJl

dl'L

ltrllł,n\

rrn s\s or.llfLrci cor Ll.\L r.r !Bs nr|rl n.r..nr L r\t lLrmL

styczeń 2001 Przed siedzibą władz okręgU sakon wYbUcha bomba' Policja aresztuje 25 mnlchów jkilkunastu śwleckich' lutv 2001 Wladze w Lhasie rozpoczYnają kampanię, któ rej celem jest walka z Wlarą i praktykowdniem

religii prŻez dzieci ze szkól podstawowych i

srednich. siedmio_trzynastolatkow UcZy się,

że praklykowanie bUddyzmu tybe(ańskiego jest,,Wyrazem zacofania'' ikłodą na drodze poslępU W nieklorych slkołdch wię1i się ikarze grzywnami LJczniów, którzy nie prze_ strzegają Żakazu noszenia tradycyjnych amU_

letów bUddyjskich' 28 lutego 20Ol

chRL ratyfikUje Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Socjalnych i KultLrralnych.

1 kwietnia 2001 chiny ponownie ogłaszają w Tybecie kampa

r,hhtri

nię,,mocnego uderzenia" W,,rosnącą przestęp' czość".Wkrótce potem, jak inlormują oficjalne media. zapadają pierwsle wYroki śmierc''

r07

isó, ś1

kwiecieńJipiec 2001 Władze Wydalają 8'500 mnichów imniszek z lnstytutL] studióW BLrddyjskich W serthar (Larung Gar) W TPA KardŻe- G.Upy robocze bUrzą kwatery dUchownych, by nie mieli do kąd Wracać.

czerwiec 200'l Władze chińskie Wydają kategoryczny zakaz obchodzenia zdelegalizowanego w latach dzieWięćdziesiątych śWięta Trunglha Jarsol, Urodzin Dalajlamy.

Ęe nó

Bc nó

Be ..&

Bc ró

Rt

wydaŻeniu chamktel tybętański' los własnolęcznię wyjął Z umy wspon'Lniany Ganden Tipa bls, podczas gdy w przcszłościrobił to zawsze, pałeczkami z kościsłoniowej, a mbąn, przędstalyictel mandżurskicgo ccsarza' Kilka dni po ceremolrii w Dżokhangu prętęndenta pospięSznię lntlonizowano w klasztorze Taszllhunpo, by natychmiast wywieźć go do Pekinu Chińczycy najwyraźnie.j nię u1ali nawęt aparatcZykom, którymi zastąpili arcsztowanych lamów W stolicy chłopczyk spotkał się z prezydontem Jiang do soc.jalizmu" i ,,stt'LężęZenrinen, aby wysfuchać pogadanki o ',miłości niujednościmacierzy'' Przy okazji robotnicy Pienvszej Chińskrej Fabryki Samochodów przekazali mu prczcnt niespodziankę: luksusową linruzynę o wdzięcalej nazwie ',MaĘ Czerwony Sztandar'' Rząd ChRL dał więc Tybetańczykom druglego ,,Panczcnlamę'', drugrego,,Ganden Tipę'' oraz koJejny powód do protestóW i dęmonstracii Na i1zień przed tosowrnięnl w rrzech największych mi'tstach Dcchu Su iata Lhasre' Szigacc i Czamdo ogbszono godzinę policyjną Na ulicach po'1awili sięjednak dęmonstranci' pJakaty r ltlotki Choc Tybctańczycy w swojej walce o wolnoścnię StoSują przęmocy, przed siedzibą pańii w Lhaslę idomem Lobsanga Gjalccna wybuchły bomby. Protestowali mnisi, gwałtownie nasilały się rępręsje w k]asztorach. Władzc ogłosiły kampanię ,.reedukacji polityczncj'' duchownych' którzy musieli zadeklarować lojalnośćwobcc ,'macicrzy", potępić Dalajlamq iuznać miatrowatrego przcz Pekin clrłopca' opomych ttsuwano ze świątyń i Wtrącano do wrqzicń Nicktórzy Stracili życic. P
108 Do TRA prŻyjeżdżają pierwsi chińscy robotnicy do budovlY linii koleiowei oinqhai Lhasa, któ

KPch

polączy Tybet z chinami' PrŻewidywana trasaI

ra

decyzją Komitetu Centralnego

hll|

łtarcl n)uNhgtrLLLls.o lco

hLL]]

]]pcŃ) waIilloo ft/L btlnrln !)unsn,ronccm or! trk

lrnl]3j5]]i1trlcX h!n

ht| /r\\{( t.w orglgco!futhJrabotrl LlS,\ ToJr! (fo!oJx tr Ll,rru)

h!f r/**R hLLt

rrwss rsrkrdry.o nr{cirr.r

LibcLrnrp hlDr

ć6

is

.?e Be r
ie

ie ',ś,

ic ::ó

Jak na irontę. rodzicc chińskicgo Prctcndcnta, Gyalncaina Ntlrbu. tralcż4 do Kon]unistycznci Par1ii ('hin, do klórcj wstępować tnogą tylko ',zdc-

klarowani atciści''Jcs7czc nicdawno władzc nakazywały tybctańskirn

czklnkonr partil' b;' ..kalcgorycznc sprzccilł'rali siq u'szclkim prirbtrnr uznawanra ich dzicci za wcicIcnia znrarłycIr Ialutiw"'

Kicdy Gcndurr Czok1i Ninra zniktląl z

rodzinrre1 wioski. rząd

ChRl-

sl1lnowczo zaprzcczal' j akoby ntiał z tym cośwspillncgtr. Po nlianou'aniu krrnkurcllta, rzccznik chiriskiego MSZ Lllrzymy\łal. żc (;cndun ..prrwtn icn być tarn' gtlzic się trroilzil'' i żc rząd.'rv ogólc się ninr nic intcrcsuje'' o niltychlnlastowc uu,olnicnie najnlłodszcgo rł,ięŹnia polityczncgo na świcclc zaapclou'all itdtnlnistracja prczydentil clinlona' Kongrcs USA. Parlłnlcnt Europc'jski. parlatrrcntarzyśc i z Frłncji. Czcch. Polski rttl. Rok p(tż_ nicj Pckin nlusial przyzlrać na ftlrLlln ocnzct()wskicgo Kon]itcru Pt'łw Dziccka. żc ..opicktljc się'' sicdtrrio!clnllrr 1uż (jcn
1.080 kilometrów; koszty całego przedsięwzię_

cia, mającego przede wsŻystkim charakter

polityczny imilitarny, szacuje się na dwa i pół miliarda dolarów Tybelańczycy boią się, ze lolei będzie gwożdŻiem do lrUmny ich tożsa_ moścl l oJczyzny' 25-27 czerwca 2001

obradUje lV Forum, w łtórym UczeslnicŻy

Wszystkich siedmlu członków stałego komite

tU Biura Politycznego KPch of'cjalne rapońy móWią o trzech kluczowych aspektach ,,polity'

kl tybetańskiej": ,,budowaniu pańii'' (W ramach ogólnokrajowej strategli wzmacnlania struktur i wizerunku KPch); ,,napędzaniu gospodarkl" (inwestycjami i subsydiami państwa - od fazY ,,przyspieszonego rozwoju" dofazy,,skoku rozWoiowego"); oraz przeiściU od ,,podstawowel' do,,dlugolerminowej'' stabil'2acji społecŻnei' Nie ulega wątpliwości,że jej celem jest całko_ wrta asymrlacja Tybetu.

więzieniu okrutnytrr lonulon]' byl bliski śnricrci, wladzc zadbllly o rozpuszczcnlc poglosck o jcgo ''ucicczce'' z Qingchcn' Wielu boi się podobncj ..ucicczki" (icndunu W 1999 roku chiriska organizlcja praw czlowicka ptldalit in|ilrnlac1q o śtllicrci i |]otajemnyn] spllcniu zwlok l)łnczenlatlry. Pckin natychnliast ldcmcnl()\al te donlcsicnia' ulc nie przcdstałil żarln;cIl tlr'utltli'w llJ ll).,/c clllt)nicC rzcczyuiicic żyjc

t0!) \r'!D\ liuJJ\ .1,. {\/\nltrh

(.nhL!

hnr \s\ huLld\/nr r,'rl huf \\\.lr,.rBu

"n.nN

h,,l,lh'!n

h rn

13 lipca 2001

MKol przyznaje Pekinowi organizac|ę lgrzysk

Olimprjskich w 2008 roku.

2o

9o l,a śló

:,o 16ó

a.ó

p"

is

?k

ic d6

Na arenie międzynarodowej Wiele parlamerrtów, rządów l organlzac1i międzynarodowych w tym

Wysoki Komisarz oNZ ds Praw Człowicka poruszało na najwyższych

szczeblach sprawq Panczenlamy, wymżaiąc zaniepokojenie jego 1oscm i donragając się dopuszczenia doń niczależnyoh obserwatorów. Wladzę chili skic stanowczo odnrawiaĘ udzielania szczegółowych wyjaśnicń lra tcmat

17-20 lipca 2001

odwiedza typowany

na następcę Jiang Zemina na stanowisku pierwszego sekretarza pańii HU Jintao, który Ż okazji pięćdziesiątej

Lhasę

locŻnicy,,polojowego wy'7wolpnia'' pr7ywo7i

Tybetańczykom trzyipóftonowy,,Drogocenny Trójnóg Narodowej Jedności"'

sierpień 2001 Delegacja komisji spraw ragraniclnyLh Sejmu RP sklada piFrws/ą oficja ną w zytę w lybecie.

l0

20 sierpnia 2001 Pierwsze wybory powszechne na przewodni czącego kasŻagU, gabinetu centralnej Admi nistlacj; Tybelańskiej w lndiach. Żostaje nin prof Samdong Rinpocze.

chłopca, thlmacząc się czy to bczpicczcństwa'', ezy to ,,proś',względami banli jego roilziców'', którzy ,'nle życzą Sobię żadnego rozgłos '' Nicspcłna rok tenu, podczas rutynowcj scsji dwustronnego dralogu z ChRL na tcmat praw cułowięka, dyplomaci brytyjscy ponowtric zapytali o Gcnduna Czokji Nimę Chiticzycy oświat1czyli'że chłopiec jest zdrowy i LlcŻęszcza do szkoły Bryty.jczykom pokazano przęz stól dwa Żdjęcia, plzcdstawtającejakoby Panczenlamę. Nic było szans na rdentylikac'ję dZięcka; Wy glądab jcdynle na to, żę jęst ono mnię.j więccj w odpowicdnitn wicku. W sieryniu 200l dclcgaci Komis1i Spraw Zaglanicznych Sejmu RĘ składający oficjalną wizytę w Tybecic, rł'iclokrohric prosili gospodarzy o aktualne zdjęcia Genduna Czokji Nimy W kclńcu Raidl, jędęn Z rrajwyż szych dygnrtarzy TRĄ' obiecał przysłaćjc do Scjmu. Do tc'j pory tęgo nię Zrobił, a przcwodnlcz.py Komisji nię upomniał się o nie na piśnric, choć prtbllcznie się do tego ZobowiąZał w gludniu 200l ponad szcśódziesięciu posłów ze wszystkich ugrupowali zwróciło się do Malszałka Scjmu (norł,c.1 kadcnc1i) z prośbą o ''fol mall1c poproszcnte włldz ChRL o przedslawienie prŻckonujących dowor]ów na to,lż Pallczęnlama Gęndun cZokjiNirna pozostajc oały I zdrowy"'

lritrirr.n nisi[]i

(

\r

Prll .

h]ń\lr n.ntrhl'l l ] tr(Lol

'

l'' \J.7lo| .ti l ]Ą(]l\r.']

n1n

,ir{\ ph\.r!]\,!hhj,r!r\ li.,rl'fu !i

c

rn | tr\. rlrx.r! L r. sh'Lr hrrf \trs htrn,xn .h' )r,rr |, rrrd.\ h '!hL\ lrLLr \y\r rI cr rl' rrlxq

nl

&l xe

R%

xa Re

*Ł

Niestcty, nawet jeśli jest cały i zdrowy' XI Panczęnlama z pcwnością nie otlzyn1ujc starannego' wszechsh'onncgo wykształccnia, którc przygotowałoby gJ clo pełnienia tradycyjne.j rolr ipozwoliło ziścićnadzicjc,jalie Tybętańczycy pokładają w swoich nauczyciclach duchowych i najwyż_ szych hierarchach buddyjskich. Gcndun Czokji Nima, który spędziljuż połowę życia w chińskim areszcie, pozostajc jednym z najbardziej wstrząsających dowodów na to, jak Pckin rozunric prawa człowieka, woIność religii i,,autonomię'' Tybetu'

hllp //www hlhrpol ivaw pl/Tybcl/'Icksly hllpJ/www hftrpol $'tl\ł pl/'Iibcr/ltllptyb

htnl hLtn

24 sierpnia 2001

sejm RP przyjmuje Deklarację solidarności

z narodem tybetańskim'

Pekin ogłasza kampanię ,,mocnego Uderzenia i potężnej presji", wykorzystując globalną,,Woi nę z terroryzmem'' do Walki z,,ruchami sepa_

ratystycznymi". Władze rozbijają JacŻen,

wlelkie obozowisko klasztorne we Wschodnim Tybecie' Tysiące duchownych muszą opuścić kompleks i Własnoręcznie zburzyć swojedomy. 6 grudnia 20Ol

Z inicjatywy posła Wiesława Walendziaka w

sejmie lV Kadencji konsMUUje się Parlamen_ tarny zespół na rzecz Tybetu. 11 grudnia 2001 chiny formalnie przystępUją do WTo' 13

giudnia 2001

Prezydent Jiang zemin wzwa do zwiększe_ nla,,kontroli partil nad religią"' 29 grudnia 2001

ozPL przyjmL'je pierwszą ustaWę w splawie

ah Dr

hJ0ulf r lr

l{urc..rh

Nrrro.k

rrrr r"v\\!

tr(

hc .du cnrlDrodtr! hrDl

h prqNrv .r.Jucn hLLnr '$$n u.bco n .on'bxnrb.o

.hrno\(

kontloli popUlacji iplanowania rodŻiny' Mal żeństwa miejskie mają prawo do jednego dziecka, wiejskie do dwojga (jeślipierwsze

jest dŻiewczynką), a ,,mniejszości'' - do dwoj_ ga lub tlojga' Wcześniej politykę kontroli po-

pUlacii realizowano na podstawie dekretóW

i lozpofządzeń.

11I

Amdo

"r ""'= -..-...-...-.

; 1

i

.

iŃ'

U-Cane T? -''

** t,--"" .i'\.w)-

TYBET 2 Od

l9lido

1950

Fn4lń!er!E.sd'!i.rr^l

l|Ż

TYBET (lyb Bod) odnoŚl !lę lu do Plesko\Vyżu, n.zy$anego obcc_ Slowo '''lybcl" niĆ ..'lybctańsk lm Reglonem Auloronr ic7nym" (TILĄ). oraŻ c2ęścjsąsiadu

(]hin Qin8hai. Slchuanu. Gansu i Yunnanu Zlc mic tc są dla /amjcszkljąc}chjc od wlckół 'l ybcleńczyków Czo]ka Sum' f1cma prowincjamf' Tybelu ( U_('ong. Kh nlAnrdo) w len sposób dct'i ', nilljc sia Tyb.t ,'etnog.afi czny''. odpowlada]ący ,Pjęciu IlybcIańsknn] ob

jących z niD Prowlic]j

szatoń i ltegiononr (chiń |u sha q ryb .hrl (h|n ' ^utoloml.Żnym" Llang ]ąn8 sk)DhB ,anśs l]1śd)' kLórc s' l95l roku fonhllnic PrŻylłczo|o dochnisklcj Rcp!blikil-udoB'cj W]od2c ch ińŚkie okreś Laj ą lcnnlncm ..Ty bct" (chlń xl/ang' dosl ,.Zac1rod n ] Skalb lcc") \ły lączt ic TRA. nanowiący l.Że.ią. Żuchodnią cześćTybelU eLnograficu nc8o (n]nlc] wię.ej. U_Cang)

wprowadz€ni€ Clroć Stafus ,,da\łnego'' Tybetu bywa przedmiotern ideo]ogjcZ_

iych dysput ipo]emik, nie ulega wąĘ]iwości'że w latach l91]_

1950 Tybet spcłniał wsŻystkie warunki państwowości tznawane przez prawo międz.yrarodowe: posiadał nalód, terytorium oraz nic-

zależry od obcych władz rząd, który sprawował na owym tcqłorium władzę wcM1ętl-zną i utrzymylvał stosunki z innymi pańsnva-

mi Po inwazji A.mli

Ltldowo Wyzwoleńczej (1949 50) rząd tcn

próbował negoc1owaó r układać się z Chińczykami' W odpowicdzl na prześladorvania i represje, towarzysŻące wprowadzanill komuni_ styoznych rcfom] we wschodnicj częśctkraju' Tybetańczycy chwyciliZa broń 10 marca 1959 roktr micszkańcy Llrasy. obawiając się, że chińscy Źołnicrze uprowadzą iw1.wiozą do Pekinu Dalai]amę lrajwyższego prryał/ódcę polityczllcgo i duchowego _ otoczy1i.Jego rezydencję Zgromadzenie przerod7iło slę w f'alę alltychińskich demonstracji' tc zaśw powstanic Kicdy sta]o sięjasne. żc nic ]na Już

żadnych szans na rozmowy i negoc1acje. Dalajlama zdołał opuścló Lhasę i dotrzeć do Indii W jego śladyposzło ponad oslcmdziesiąt tysięcy Tybetańczyków Powstanie zostało krwawo stłumione Rozpoozął się,.jak ujmuje to Dalajlama: ,,Najgorszy okes w nasze.j ponaddwutysiąclctniej historii. Istnicjc niebezpieczeńsNvo, żc naród tybetański i.jego dziedzictwo krl]furowc zn*Ią z powierzchni Ziemi. Syłuacja jest bardzo powaźna: to kwestia Źycia lub śmicrcl Jezeli zatriumfujc śmieró' nle pozostanic nic'' Po stłumicniu powstalria władzc chińskie przystą]riły do tworzenia''spółdzielni'', a następnic',komun". niszcząc Pozosta]ości tradycyjnych struktur politycznych i społeczrryclr Rozpoczęła się ,.wojna klasowa''. Wtrąoano do wtęzień wszystkich przcdstawlcieli''starego'' systenu i',kontrrcwo1ucjonistów'' hierarchów i mnichów buddyjskich' arystokratóq przywódców klanów, urzędników państwowych itd - oraz ich w l966 roku ,,wy',agentów''

buohła'' rewoluc3a kulturalna, podc7asktórej bezlitoślriczwalczano wszclkic przejawy myślcniai obycza;ów''. co oŻnacza''starego ło, między innymj' całkowity zakaz praktykowania ilnanifcstowania wiary religijnej' noszenia tradycyJnych strojów, a nawct poilugirłnn''l .l('elyLiem l} bclan\klm'

Po upadku

''bandy

czworga'' rząd zdecydował sję na bardziej

W 1980 roku złożyl wlzytę w Llusic picrwszy sekrctarz KPCh Hu Yaobang i przcprosi] Tybetaliczyków za katalibera]ną poljtykę

strofę,.1aką okazały się dla nich trry dziesjęciolecia clrińskich Źądów. Przerażony nędzą i spustoSzcniami, zapowiedział ,jak najsryb-

sze przywrócenle warunków bytowych sprzed 1959 |okf' orez wycofanic wipkszości clrińskich funkcjonariuszy i uuędnikórł'' Libcralizacja gospodarcza i polityczna oznaczala przede wszystkirn clenentame poszanow^nic dla religijnej, kulturowcj i

językowcj odrębności Tybctańczyków Zwolrriorro większość więźniów politycznych. wydawano zgody na odbudo\ł'ę zrównanych Ż zicn]ią klasztorów i świątyń' promowanojęzyk tybeiański

I

ll

i zakładano szkoly wladzc chRL nawiązaly kontakt z Dalallamą' diaspora wysyłała oficJalne delcgacje' które miały na wlasne oczy zobaczyć ,'postęp"' jakiego dokonano w Tybecic. Napodstawiczgromadzonych wtedydol-umcntów, relacJi lsta_ tystyk źródłaemigracy1rre szacują' że chińską okupację prz1płaci-

ło życiem ponad milion dwleścic tysięcy z sześciu milionów Ty_ betańczyków - piąta częśćnarodu' W gruzach legły niema]wszyst_ kic Ż 6259 klasŻtolów, będących ośrodkami rel|gii, kultury, nauki' mcdycyny isztuki tybetańskiej (wbrcw twierdzeniom chiń_ skiej propagandy, osiemdzicsiąt procenl zniszczono jeszcze pŹcd wybuchem rewo|ucji kulturalnej' czyli ,,wypaczeniem'', za które obwinia się ,'bandę czworga''). odsuniQcie Hu w styczniu l987 roku oznaczało koniec libcralizacji polityczncj. ,'Miodowy miesiąc'' zamknęla l'ala potężnych manil'cstacji nicpodlcgłościowych w Lhasię, którc tłumio-

no' otwierając ogień do dcmonstrujących mnichów, mnlszek i

I

t4

świeckich' Po trzcch latach niepokojów w marcu l989 roku ogło_ szono stan wojenny. W tym okresic stużby bcz'pieczeńshva stosowały stralegię,'obrotowych drzwf'' polegającą na masowych, stosunkowo krótkich, z rcguły pEypadkowych arcsztowaniach polączonych z okrutnym biciern',,Prowodyrów'' i,,podżegaczy'' skazywano na ki lkuletnię wyroki więzienia. Ponieważ świadkamtbrutalności policjI byli zachodni turyści' dla których na Począlku lat osiemdziesiątych otwotzono naJwlęksŻe miasta środkowego Tybetu' władze zmicniły taktykę, starając sięzapobie8ać Proteslom iwystąlpieniom niepodległościowym Budowano agcnturę, zakładano kamery przcmysłowe w newralgicznych punktach mlasta, zatrŻymanych iwięźniów poddawano tońurom' by wydobyc infonnacje i zastraszyć calą społccznośćtybetańską Coraz większą wagę przywrązywano do rozwoju gospodarczc_ go. który miał rozładować niczadowolenie Tybetańczyków oraz ści_

..llold Konritetowj Cenlralncmu |łńii KonrLlniŚtycznci za millłącą ttoske. jaką olllcza lud lybetu" Lhasa' 200l roki lbt (c) TlN

ślejpowiązać Tybęt ze st.ukturami chRL sprowadzono tyslące chińskich hrnkcjonariuszy, robotników i osadników, by wzorem innych prowincji, takich jak Mandzuria czy ''nrniejszościowych'' Mongolia wewnętrzna _ laz na zawszc utoprć problem ''lokalnego scParatyzmu'' w morzu Hanów Polityka przcnoszenia ludności szyb_ ko zmienila Tybctańczyków w mniejszość w ich własnym kaju' a zwłaszcza w jego miastach. Jednoczcśnie,w ramach polityki ,,pla_

nowanla rodziny'', która ustawowo miała nie stosować siędo 'Jnnlej_ szoścl',tybetańskie kobicly poddawano przymusowym aborcjom (nawel w ósmyn) miesiącu ciąy) i slerylizacjoln

ostatcczny, instytucJonaIny kres poIityce liberaIizacji położ'ylo tzw. III Forum Roboczc w sprawic Tybetu, klóre zwolali najwyźsi przywódcy ChRL w l994 roku. stały Komitet Biura

Po|itycznego uzna|' że Prawdziwyn'! problomem Jcst tożsalność Tybetańczykówiwydałjej otwłrtąwojnę wciągu kilku latkampaniatni ..recdukacji patriotycznej'' objęto najpierw urzędników państwowych, potcll ttznawanych za najgrtlźniejsze źródło

'.nł-

cjonalizmu'' duchownych, i wreszcie całe spoleczeństwo tybctańskic' Po raz picrwszy od czasów rcwoluc']i kulturalncj machina propagandowa Zaatakowala Dalajlamę (wcześniej lnówiła o

,,scparatystycznej klice Dalaja"). Konfl ikt zaostrŻylo uwięzienic szcścioletniego Genduna Czokji Nimy' którego Dalajlarrra, Zgodnlc z wickową tradycją. uznał w mal u l995 roku Za nowe wc iclcnie PancŻcnlarrry' dnrg icgo h ierarchy buddyzmu tybctańskiego Ateis(ycznc z dcfinicji rvIai]ze mianowaly illne8o'.'autcntycznego'' PilncŻenlamę i ŻaczQły zmuszać tybctański klcr do jcgo zaakccptowania oraz ''odrzuccnia'' dzieckł' wskazancgo przez Dalajlamę. Pckin do tcj pory odrnawia niczaIeżnym obscrwalororr1 dostępu do urvięzionego chłopca ijcgo rodziców, choć zabiegaly o to licznc rządy, parlalnenty i organizację międzynarodowc ProtestowaIi mnisi' gwa]townle nasIlały się rcplesjc w klasztorach buddyjskich. opomych arcsztowano lub wydalano zc śrvii1tyń roboczc'', tzw dcmokratyczncgo złrządza''komitety ''GruPy nia" oraz lokaInc biura ds' rcligii' którc nadzoru.;ą dzialalnośćklasztorów. wprowadzaly nowc restrykcje' dolyczące np liczby i wicku duclrownych w l998 roku władzc zaczęły wysyłać na przymusowe emcryfury mnichów' którzy ukolic7yli szcśćdzicsiątlat' Tymczascm w tradyc1r btrddyjskicj' złstdzająccj siQ w duŹcJ micrze na bczpośrcdninl. ushlym Pr7ckazic od nź!ucrycicla do tlcznia' starŻy mnisi odgr}wali zawsze wiclką rolęjako wycllowawcy' przcr.vodnicy duchowr i rnistrzowie medytaqli ..Rccdukorvani" nrusicli zadcklarować lr1alnośc wobcc polępic DaIitjlarrlę. '.macjcrzy" i którcgo zd.]ęć nie nloŻe dziśposi dać żaden Tybetańczyk- Do te'j Pory w ranraoh owcj katnpanii tlsuniQto ze świątyti ponad dwa-

dzieścia tysiQcy ducho*.nyc)r Po spacylikolvaniLl klasZlorów ()!]lo szono ..kampanię alcizacji", która objęła całe spo]eczcństwo' w grudnlu l999 roku tlciekł do Indii cxcmasto]etni U&ion TrlDIc] Dordże' XVII Kannapa. najwyżs7ł hicrarcha buddyJski. przc' bywaJący na lcrenic Tybctrr Rząd ChRL zczwolił na lnt.onizowa_ nic tego lamy, wskau anego wczcśniej przcz Dalajlamę, w 1992 roku w oslatnich n1iesiącach dogasającej Iibcra|izacj|: propaganda nle-

odmiennie przcdstawiała go jako''pat.iotyczncgo duclrowncgo, lniłuJąccgo politykę pańii ijednośćlnaclcrŻy'' i ł.wy dolvód wol_ noścircllgii w Tybccie wlildzc Zlrów Zaostrzyly repl'cs.je' zakazu_ jąc Tybctańczykoln obchodzcnia ś$,iąt buddyjsk|ch. grożąc dymi' sjami tlrŻę(Inikom' którzy będąodwicdzrrć klasztory' itd' Nowa stra_ tcgia Pckinu' który Żacząl nlóu'ić o ..obcości buddyznlu''jako religil przcniesioncj przcd ponad lysiąccm lat z Indii, kojarzy siq Tybe_ tańczykom tylko z rcpresianri rewolucJi kulturłlnej. Za ucieczkę Kanlapy zaplacll slanowiskicm Chcn Kuiyuan. plerwsŻy sekrchrz KPCh w TRĄ. odpowicdziillny za prowadŻenic brutalnych kanrpanii politycznych $' Iatach dzicwiQćdziesiąlych Mieszkańcy Llrasy żartują żc młody lan]a Chena". kta)ry byl '.zabiI dla nich uosobienicnr parlyjncgo bctonu i nalokrutnicj szych reprcsji. Po mianowaniu nowego sekrotarza, Cuo Jinlonga. wladzc nic zrnierliły jednak ani rctoryki. ani twardcj polityki antyreligijnęj. Tybctańczyków wtrąca się do więzicń za każdą próbę splzccilvu wobcc komunistycznci wladzy choćby za posiadanic flagi narodowej czy przekladu PowszcchneJ Deklarłcji Praw Czlowicka. Wnosząc z rclac.ji ofiłr i raportów orgarrizłcji prarv czklwicka. tortury sąjcdyną lnetodą prowadzenia dochodzcli znaną chińskim ślcclczylrr od l98ó roku' klcdy to ClrRL podpisala Konwencję Pr7cciu'ko Torturom oraz Inllctllu okrutncnru. Nicludzkicrlu lub Poniżająccnru TIaktowłniu lrrb Karaniu' w chińskich wir;zieniach zginęlo co najmniej 70 Tybctańczyków w tyn1 łżdzicsięcioro nł sktltck prolestów W Drllpczi wiQŻicnill oddalonynl

lr5

zaledwie o pięć kilometrów od Dżokhangu, najbardziej czczone_

go sa[ktuarium Tybetu do których dosŻło w maju l998 roku podczas wlzytacji trzech ambasadorów pańshv Unii Eulopejskiej D}Tlomaci nie lnieli pojęcia o tragedii' '1aką wywołał ich przyjazd dowiedzie]i się o niej kilka micsięcy póżnie.j od organizacji po zarządowych W roku 200l udokumentowano zgony dziesięcior ga tybetańskich aresztantów i więżniów Tybetaticzycy są dyskryln inowan l wc wszystkich sferach ży_ cia spoleczlego poczynając od cdukacjt. przez opiekę zdro wotną' po pracę i warunki micszkaniowe Tybet stał się Dukle arnym śmiettrikiem chińskicgo in]perlum' Wykarczowano ty betailskie lasy - tak ważnc d]a równowagt eko]ogicznej naszcj p]ancty' jak amazońSka puszcza W Żlcwiskach największych rzek AzJi' któIe mają swe źródla w Tybecte' miesŻka niemal połowa ludzkości. Gigantycznc' pochłan1ające tysiące ofiar powodzie, j akie w ostatnich latach nawledu aly te regiony, przypisuJe się zamuleniu rzck, którcgo przyczyną jest właśniewy c)nanie tybetańskich Lasów W 2001 roku Pekin przystęił do budowy llnii koleJowej, któ ra połącŻy Tybet centraIny z innymi prowincjami

plenia przyspieszy proccs sinizacji kraju

|6

ChRL i bez wąt

Każdego roku ucicka do'Indii około trzech tysięcy Tybetańczyków' Głównic duchowni oraz nłodzieŹ i dzieci. które mogą otrz1mać tybetańilie rł;k.zlllccn'e rylko pozr grarlrcami .rłego kąu w IokU 200l' po drastycznynr zaostrzeniu kontroli Da gra nicy nepalsko chińskicj, do Indii dotarło tylko l 375 uclrodźców z Tybetu. oficjalnc źródła chińskie intbmowały o zatzyrnaniu 2-500 osób. nlóbując;ch nlclcgl'nie pr,/ekoc,/} ć tslalli je Według nowojorskicj organizac1i Freedom House' Tybet jest jednym z najgolszych micjsc na naszeJ planecie pod względem braku poszanowania podstawowych wolnościi praw czlowicka

Tybet w roku 2001 Chińska Republika Ludowa pouostaje klaJem, w k1órym nanLścisĘnadzór i represjc wobcc obyłateli mają chaJakter instytucjonalny' A także, jak nicodmicnnie rozpoczyszanie plaw człowieka oraz

na swoJe rapońy Depaltrment Stanu

którln

UsA'

''pańshvem

autor},tamym'

Komunisrycma Partia Chin (KPCh) Członkowie pańii zajmują niemal wszystkic nrysokie stanowiska w administracji clavilneJ, wojskowej i policyjnej na szczcblu krajowym t regionaln}Ąn' władza DajwyżŚza naleł do c7-łonków Politbiua''. w 2001 roku rząd utrwalał starc i narzucał nowe restrykcje, dotyczące przede wszystkim działalnoścircligijnej I polityczneJ: zwięksŻano kontrolę nad klasztorami, obowiąz}.wał zakaz wysta_ wiania zdjęc Dalajlarny, jnwigilowirno tybetańskic kadry, duchownych i zwykłych obywateli Jednocześnie Pekin próbował poprawić swój wizerunek na arcnle lniędzynarodowej, odnosząc spcktakularny sukces, 1akinr była decyzja o przyznaniu Chinom or8anizac]i Igrzysk olrmpijskich w 2008 roku Rząd wysylał i przyjmował licznc dclcgacje oraz wydał kolejną bialą księgę, by przckonać świat, że ChRL w

władzę spmwuj

e

dokonała ogrornnego postęPu w dzicdzinie praw człowleka i ocl, ony kultury Tybetu W minionym roku najsurowszym rcprcsjon poddawano religię' Kontynuowano kampanię''reedukacji Patrlotycunej'', której

celem jest lndoktrynowanie duchownych i całcgo spoleczeństwa

pŹeciwko DalaJlamie ijego ..klicc'' oraz fundamentom kultury i religii Tybetu. odpowicdzialnc za tQ kampanlę robocze'' ''grupy

kierowano lrźrwet do klasztorów polo7ot1ych W najodleglejszych i najbardziej odludnych regionach kraju-,,Reedukacja" nie za chwiała jednak wiarą jaką Tybctańczycy dar7ą DalaJlamę wiele osób' któIe protestowały przeciwko kalnpanrj' aresztowano lub

wydalono z klasztorów

l kwtetnia Chlny ponownic ogłosiłyzainicjowaną pŹez

pre-

udcrzenia'' w.'ro' zydenta Jlang Zemirra kampanię ''mocncgo snącą przestępc7ość''W jcj ramach jak porJaIy oficjalne rnedta lrzy miesiące póżnie'1 stracono szcściLl Tybctańczyków W Tyuderzenia" mają przede becie wszystkie kampanic ',mocncgo wsŻystkin charaktel po]ityczny i nic są rvyrnierzone. jak w inDych prowll1clach ChRL' w przcstQpczość pospolitą

walka z opozycją polityczną W 200l roku udokumentowano kilkadziesjąt ar esztowali. związanych z działalnością polityczną któIą władze,Jziająza ',7'aglozenic d1a bczpicczcństwa państwa" (rv znowelizowanyn kodeksie Postępowania karnego określeniern tym zastąpiollo ''d7iałalnośćkontrr cwoluoyjrrą") W walce Z opozycją Peku nada] ucicka się do arbitralnych uwięzień Większość urvięZionych za1żymano za udzial w symbolicznych. pokolowych prolestach lub za posiadanie zd1ęó Dalajlamy albo słuchanie kaset z jego wykładami Tortury są codzicnnością wszystkioh więzieli i aresztów Tybe_ tll' Bicic, rażcnic igwa]ty clektrycznylni pałkami' krępowanle, skuwanie. zawiesŻanjc 7a wykręconc kończyny. pozbawianie snu' g]odzenre, szczucic psani, zarlykanic w karcerach. wystawianie na ekstlemal e temperafury. zmuszanic do lłaciericzających ćwir:zeń itd po1łoduJą powaźnc urazy fizyozrre i psychiozne oraz z9o:oy Nletnal rvsryscy zatrzymani są maltletowalli czy to przez f'unkcjonanuszy Biurł Bc7.picczcńShva Publicznego i Lutlowej Polic1i Zbrojlrej' czy to pżez strażników najczęścicj przezjedrryoh idrugich Śroclki ochrony prawncj Żatrzymanych iuwięziorlych Tybe taliczyków są lakie sarnc jak w ca]ych chinach niewystaroz.Ljł ce tak w teorii'.jak i w praktycc Brak niczależrrego dostępu do więźniów iwięzleń sprawia, żc trudno occllić Zasięg ibrutahrość pogwałceli praw cz]owieka w instytucjach izolacyjnych oraz fak tyozną liczbę tybetańsktch wlęŹniów politycznych Większość

sędziów orzckającyoh nle rna żadnego lub prawic żadncgo wykształccnia prawrliczego sądy nie są nlezawis]c i bczstronnc Krótkic procesy odbyrvają się lrieJawnic' Rok.ocznic rozpatruje się kilkadziesiąt spr'aw dotyczącyclr przestQpshv przcciwko bez picczcństwu państwa Najwyższa kara Ża takie pr7cstQpstwo wy nosi ]5 lat wiQzicnia; wyrok łączrry rrie nroźe przckroczyć lat 20 Sprawy tc dotyczą zrvykle dzialalnościtiiepodleglościowcj. która q;( ,/ użvcicnl Il/clnoc} 1c.t nlclc}'alrla' llirrł et jesli nie tĄ icżc Wcdhlg szaourrkórv Tibet Il1l'onnaLion Nctwork (TlN), liozba więźniów polityczrlych w Tybecie Zmllie']sŻyła się 7 5]l] w stycz nju 1999 do 266 w styozniu 2001 roku. Mnisi irnniszki stanowili około 7,ł proccnt więźrriórv; kobiety 20 procent W l997 roku zaczęla spadać liczba skazanych w procesach polltycznych w orvyln czasic władze wprowadzały r ŻaosLrza]y kampanię cduka cji patriotycznci, w ramach któlej Zn]uszano rnnichów. mniszki i świcckich do wyrzcczenia się Dalajlalny Liczba drrchownych ska zanych za opicranic siq karnpaniistanorvi zaledwre ulanck liczby nrnichów inniszck wydalanych za fu) z klaszLor(iw od l996 roku spada liczba protcstów i uwięzicli rv Tybctań skin'] Regionic Aubnomicznynr rośnie jed rk. clroc powoli' w tybetańskicb rcgionach, nic nalcżącyclr do TRA w laLach l9962000 Tybctańczycy spoza 1'RA stanowili llŻecią c7ęść7nanyoh więŹnlów politycznych. podczas gdy w lataoh 1987-l99l lcdwle szcśćproccnt Poza 'I'I{Ą wśród skazanych jcst znac7nic więcej stldentó\ł'i nauczycicli; protosty wydajił się tez blrdzicj rc gionalnie rozproszonc. niż w'fybccic środkowyln Z lrardzo osh-ouncj analizy danych TIN wynika, ze po 198'7 roku Da skutek nieludzkicgo traktowallia znlźrrło37 tybctarjskich więillów politycunych .jcdcn na piQćdziesięc]tl w tym dwudziestu \ł wlęzieniu nr l TRA, lhaskirl Drapczi Jednyn] z g]ównyoh czyrurików, odstrasz^jących'fybctaliczyków od udziah w protestaoh polit}cŻl'lych. rnożc być przcrażająca reputacja tcj

111

'.słynąccj" z maltletowania więźniów placówki

w

ostatnich la_

tach w więzieniu tyrn wprowadzono równicz musŻtly i obowiąz

kowc ćwiczcnia. które' jak w)'nika z relacji ofiar, odcbraly zdrowie większości skazanych za przestępstwa politycznc obccnic władze ruty[owo podnoszą kary więźnioln' którŻy orrłJrclc lnanllcst'Ic c''1c 1.ui'ad1 lnli },/n( /cd1J karJ niś 'rł budzi w niclr takiego lęku Tybctańczycy doskonale wledzą że w placówcc. \ł'którcj zabito iokaleozono wiclu skazanych, wvższy wytok oznacza k]ótsŻe życie' Śledni wylok rvzrósł do ośrnrL]lat i ośmiu micsięcy (rv 2000: 7.3: w latacb l987-l999] 5'7 roku). a rvśród skazanyclr. któryln podwyższano wynliar kary w wlęzieniu do dwulrastu ]al i sześciu rlicsięcy W Drapczi ukarano w lelr sposób okolo 27 plocont więźnió\ł,

ll8

Srcdrli rvyrok admtnistracyjlry wynosi dwa lata i tŹy Injesiące Danc ic Z pewnością llie są pij]llc. gdyż w]adzc chińskie robią wszystko, by inlbrmacje dotyczącc naruszcń praw człowieka nie wydostaly się zł glarrice ChRL Nawct nauwiska wlężniów polj tycznvch uŻnewane są za..tajelnnicę paIistwo\ł'ą''' a każda próba pżckazania ich kotnuko]wiek za.'szpicgoslwo''. W ostatnich latach Iosla liczba wiqźniór,l'polityczl]ych, umie_ rających w rvięztetriach lub rla skutck złcgo traklowania Ża km tami 7araz po wyjściuna wolnośćWcdfug TIN najbardziej za groŻonc są 1vięźniarki politycznc. z,ł'łIaszcza z DrapcŻj od 1987 w więzicniu tyln Iub ZaIaZ po optlszczcniu jcgo lnurów umierała jcdna na 22 skazane. I tak, na przykład. 5 lutego zmarła w Drapczi' Iuż przed za kończcnienr dŻiesięcioletlliego wyroku' wiclokIotnle bita i tońu rowana dwudzicstoośrnioletnia llniszka Ngałang LocŻe (któlą arcsztowano za udzlał w pokojowcj dcmonstracji w Lhasie w maju l992 roku i skazano na pięć lat rł'ięzienia za ,.podzcganie do dzia łalnościkontrrcwolucvjrrej i rozpowszcchnianic kontrrewolucyj rrej propagandy" w czer*'ou l993 roktl rł'raz trzynastol]la lnlrylni

mniszkami nagrała sĘnną kaselę Ż pieśnialni patrjotyczny i' którą przcmycol']o póżnieJ za mury Drapczi Kiedy władzc dowiedziały się o istnicniu taśrny, podwyzszono kaly mniszek wyrok Ngałang o pięć 1at ) w tytn samym niesiącu potwierdzono informacje o zgonach piQciu innych więŹl1iów polityoznyolr, wtym Lobsatrga Szcraba. nlnicha z klasŻtoru sera, którego tofturowano w ar eszcic ślcdczynl Guca W nrInionynr roktl wladzc wplolvadŻaly nowe' represyjlre środki lestowallia lojalnościtybetańskich kadr rvobec peklńskicgo rcżirntr Członkom partii j urzędnikom państwowym zakazano posiadania przcdmiotów kultu religłllego i odwicdzarria śrviątyń' Polecono im tcż odebranle dzieci z klasz1orilw orź\z z Prowad7.anych przcz administlac.]ę Dłl!.jlamy szkól rv lrrcliach

Dal\ze ograniczanie rrrllności rcligii Rząd ChRL poddajc praktyki rc]igijne i]niejsca kultu ścisłej kontroli. Zezwalając rla odprawianic pcwnych obrzędów irytu ałów' ]1ie tolerujc niczcuo. co mogloby się wiąŻać Z niepodleglo ściąTybetLl lub stlnorvić przqaw ,.scparatyunlu''' oflcJalne media piętnują ''klikę Dalaja'' i kwcstionllią autorytct duchowy Dalajla my. który jest dla nioh .,scparatvstą'', usilującyn1 podZlelić Chjny Rząd cerrtralrry i rvładzc lokalnc częslo powtarŻają Że dialog z DalaJlanląJest lliemożliwy, gdyżjcgo czyny zadaJą kłam publicz nym zapewnieniom. iż nie opowiada się za niepodległościąTybe fu Nielnniej Pekrn dcklalujc gotowośćdo ro7lnawiania z Dalajla mł o ile Zrezygnuje on z dzialalności ''separatystycŻnej'' i Uzna, iż Tybet i Tajwan stallowią intcgralną częścią Chin Kończy się Jednak na dcklaraojach Większość'lybctariczyków praktyku]c buddyzm Dotyczy to rów nreż urŻędllików i członków pańii Ponad rysiąc duchowllych piasfu Je lóżle lulrkcJe w lokalnych zgronladzcnlach lt]dowych ikolnitetach ogólnoohińskiej Ludowcj PoljtyczneJ Konf'erencJi Konsultatywncj.

to pogłębiać rnjloścdo konunlŻn]u l socji]liZnltl w wy(lllniU chiliskiego rządrr oraz kultylvować' Jak porviaclir.ją. oclc1łnlc i ltljłlność rvobcc rnacicrzy''' infomorł'ały źródła z L11asy D:i(,nnik Llklo|'|'' organ partii w Tybccic. opub]ikowa] wstępniak' w którvnr wczwal do zaszczcpiania dzicciom atcizmu' by pomóc im urvolnić się od ' zJych wpł1rvórv rcligi1'' R7ąd ścjślckontro]Lljc codŻle]lne Życle większych klaszbrów Choć z rcgu\ dotacjc państwa Stanowią Llłalnck budżeLu świiłtyń. władzc kicnrją klasztoraIrli popr7cz kolrtrolowanc pŹez rząd kolnItcty dcnlokratyc7ncgo zarządzania oraz lokalne biurt ds r'eligii W kw]ctniu l99ó rokll lvydarro roŻpolządzenia. na D]ocy których w

komitcLach tych zasiadać mogą ty]ko duchowni. Każ_ '_piltliotyczni" dy kandydłt na czlonka ml]si u7yskeć a|rob.tq w]adz Mirrro ści_ sJcj kontroli' u,klasztorach panują silnc nastlojc nlltyŻądowe

i\'lu^um lcud|lncgo !ry/)sku

iric\ohi.t\ra lhrsr.l00l

rok:

lirl ( TlN

Władze wymagają jeclnak' by czklrlkolvic KPCh i osoby practljącc atciznllt Przcd dwonla ]ety ogklszono karlpanię pIomowania atciŻmu iIlauki. która'Jak podano' rna podnicśćkrvalifikacjc u.Żędnikó\ł |aństwou'ych W 200l roku zc szczcgólną gorliwością rł'prowadzono ją ."v szłolach sicdlnio trzynastolatków ucz}' się dziś' zc praklykorvanic buddyzmu.jcst zacolania'' i kłodą na drodzc posLQpLl W nle',\\ryIlruc|l których szkolach wiqziono i kerano grz.yr'vnami uc7l1jów. którzy nic przcstlzcga]i zakant noszcnia h-adycyjnych buddiskich .,1a]iŻmrnów ochronnych'' (Ęb ';lung tnduĄ 7aalakowely natll'.Wład7e ralną wiarQ i tradvcyjnc obyczajc rcliqijnc takic jak odrvicdzanic ołtarzy i śrviątyń. składanic ofiar' palcrlic kadzid]a, polalrną i wiecŻomą modlihvę ora7 inne manif'estacje wjary któIe Żaszczepiają dziccion rodzice Wszystko tojest teraz Zakazane Dzieoi lnają za d]a rządU przcshzcgaly pańyjncj zasady

W nlinionyll roku rząd centralny oglaszal llowe kalnpallic. których celelll Jest niewąlp]lwic unicestwjenie odlębnej bżsatno_ śclnarodu tybetalisk]ego lnwlgilowdllo l kolltroIowano nic tylko kadry i instytucJc rc]igijnc' alc calą popUl0cję Ponieważ rdzenicn] 1o7saDlości Tybctaliczyków ]cst lellgia' IZąd wrclzi w niej główną przycŻyl]ę w 2000 roku plZci ''sel]aratyŻlnu'' ''destabj]iŻacJi'' plowadZano rewizje w plywalllyclr rrrieszkaniaclr, korlfi skując wszelkie pŹedrrrioty klltu rcligijrrcgo' takic Jak oltaŻc, posągi i kadzielnice, które nrstępllie publiczllie nlszczono Wladzc kaicgorycznie zakazały obchodzcnia 1ladycyjnyclr tybctaliskicll świąt. SzcZególniesUrowo urodŻinDolajlanly W ramach karnpanii ,.reedukacji patriotycznej" kicrowano do klasztolów'.grupy robocze". irldoktryrrLryące rrlrlichów i rlniszki Dhlgie' wycieliczające .'zajęcia polityczne" llic 7tlStawiały cŻesll nir rnodlitwę istudiowmie pisrn bLlddyjskicLr. w miniollym roku kampanią objęto lrie tylko klasztory. ale i traclvcyjnc, często oqrol]1_ ne. obozowiska lnonastyczre. którc do tcj pory firnkcjonorva\ w

lniarę norlnalnic

lt9

w czelwcu Przystąpiono do rozb!ania Instytutu studiów Buddy1skich selthar w prcfckfurze KardŻe (chiń. Ganzi) prowlnc1t Sichuan jednego z najważnlcJszych ośrodków buddyjskich w Tybecre, w którym studiowało do dztesięciu tysięcy mnichów. mniszek i świeckich z różnych regionów Tybetu, Chin, Tajwanu i Flongkongu Władze narzuciĘ Instytutowl limit l400 duchownych; Iesztę zmuszono do opuszczenia obozowiska Wyburzono tysiące domów, by unicmozliwić rm powrót do Scrthar Naoczni świadkowie irrfomowali o sctkach błąkaJących się, wycieńczonych mniszek, które pozbawiono środków do życia Nie mają dokąd pó'1ść. gdyżwładzczabroniły im wstępowaniado innych kJasztorów Masowe wydalenia były dla duchownych szokicm Wielu trafiło do szpita]i; niektófuy odbiera]i sobie życie.

Khenpo Dziglne Phuncog. głórvny nauczycicl Larung Ga.] fot lo ITC

we wrueśniu podobny los spotkał położony na wsclród od Pel_ julu (prowincja Sichuan) Jaczcn Gar, gdzie pierwsze ,,grupy robocŻe'' pojawiły się w Iipcu UŻędnlcy sporządzali szczegółowc notatki i mapy obozowiska Na początku wrzcśnlazaczęli malować na ścianach większościdomów chiński znak chai (',zntszczyć"). Po kllku dniach duclrownycb poinformowano, że w Jaczen będą mogły zostać tylko wybrane osoby, pochodzące z Peljulu Ci, których domy ozraczono znakicm .łdi, musieli Je własnoręcznie zburzyć Naoczni świadkowie poda1ą żc do polowy pździenrika zównano z Żiemią co najmniej 800 kwater mnlchów i n]niszęk-

Mniszka z La.ung Gltr szukr su,oich rzeczy w ruinach ŻburŻoncj chatki Scnhar. sielpień 200l'

lol o ICT

Dyskryminacja, marginalizacja i ubożenie Tyb€tańczykólY Podobniejak 54 innym''mnicjszościom etnicznym'', Tybetańczykom nominalnie pŻysługują prcferencje w dziedzinie zawieranlc nlalżcńsl\^. planowania rod/iny ora/. w mnicjszym ttopniu. dostępic do uniwersytetów i stanowisk rządowych Według o1ic.jalnych statystyk, osoby pochodzenia tybctańskicgo stanowią 74

proc' kadr żądowych w Tybccic. niemniej większośćstanowisk związanych z Prawdziwą wladzą piastują Hanowic i to oni podc1mują kluczowc decyzje. Przcpisy stanowią, żc dokumenly rządowe i prawnc powinny być sporządzanc wjęzyku tybctańsklm. Jcdnak w praktycc większość oticjalnych oświadczcń i dokUmentów istniejc tylko w wersjach chiriskojqzycznych. Choć kilku Tybetańczykllw zaj nluje wysokic slanowiska w adnrinislrltcji. w gruncic rzcczy pclnią rolę dckoracji. nic rna1ąc wlększego wplywu na proccs podcjmowania decy4i lch obecnośćma lcgitynrizowac politykQ pańll l sprawiać wrazcnio' iż TybetańcŻycy wspilłrządzą własnym krajcm NaJdobitnic1świadczy o tymfakt. żc nigdy.jcszczc nic powicrzono kLuczowego stil0owiska pierwszcgo sckrclalza lokalnc.J struktury KPCh Tybcuriszykowi Tybclańozycy są dyskryminowani w sf'erŻc lcpl'czentacji pu_ bliczncj. gospodarki. zatrudnicnia. cdukacji, micszkalnictrva i opicki zdrowotnej Problcm poglQbia rozmyślna poIityka pŻerroszenia ludności chińskieJ na tclcn Tybetu. ( )ot podu

rka,

za I rn d t t i rt

t

i

r,

nl i dzka

In i

(hro

Rząd ocntraIny iinnc prowlngJe Chin w dużynr stopniu subsydiują gospodarkę Tybctu. która w ostal)licj dckadzie rosła o ponad dzicsięć proccnt rocznie Z górą 90 proc doclrodów budźctowyclr Tybetu pochodzi Żc Źródeł zewnQlrznych Tybet ko_ rzysta rów ież z wielu przywilcjów gospodurcŻych ipodatko_

wych, prryciągają one jednak rzcszc imigrantów narodowości Han r Hui (chrńskich muŻułmanów)' którzy wypieralą z rynku tybetańskich przcdsiębiorców i siłę roboczą. Rządowc programy rozwoJu gospodarcŻego przyczynily się do podnies|cnia sto_ py zyciowej TybctańcŻyków, Jednak zasadnicŻe korzyści odnoszą przede wszys{kiln Chińczycy' Szybkl wzrost gospodarczy, rozwój turystyki i współozesne wplywy kulturowe Żakłócają tra dycyjny styl życia i stanowją 7agrozcnlc dla środowlska natu_ ralnego oraz kultury lybetańsklej' Pekin uparcic twicrdzi' że dokonał poslępóu Ty' bct,

iw imię owcgo rozwoju

'.rozw1ając"

ponrpujc picniądze w chińskich osad-

ników' których obccnośćkluczowźt dla zintegrowania lokalncj gl)spodarki /c slrllL(ulillni ChRL i Uglolnn( 7:ltsn\Żcnic "tlln,lrł dla toŹsamości Tybctu Chińczycy ŻdoolinowaIi życie gospodar czc w

cały regionic;

należą do rrich

wlłściwicrvszystkic Iokalnc

lirrny i przedsir;biorstwa- W tej syluac'Ji krvcstia .,rozwoju" budzi poważne kontrowcrsjc i wątpliwości'

Z relacji uclrodźców wylania się obraz glębokiclr uprzcdzcń sowyr:h chińskich placodawcóq

ra_

któtŻy llLlk)nalycmie uznźUą Tybc-

tairczyków za''nickollPctcnLnyoh" i'.złoo{'anych''. Wc wszystkiclr insryłucjach Tybetańczycy zajrlują rriźszc. a ('hińczycy wyższc sLanowiska. wiclU utt7yl]ru.;c. żcjcdyrlyrr spostlbcm na zdohycic pracy jcst łaPówka i&łl,rri (..plecy"' uklady z dygritarzarni) Podobnie wygląda s}tuacja płacowa: z rcgrrĘ Tybclańcrycy nic zarabiilją nawct Poło\ły tego' co dostają chińczycy Zit LQ saIną PracęZ rapońa)w insLytLlcJi iQdzynalodowych wynika. żc ponad 70 proc' Tybctańczyków Ż TRA żyjc poniżeJ progu ubóslwit lch głównynl problcnlcm Jcst nędza i walk o przctrwanic' wiQkszośc głodujc' nic lna Plaoy. nicszkań. doslQPu do szkó| iopickl zdrowotnej Nicdozywtcnic Jest pźyczyną chorób i zaburzcń roŻwo_

Iowych tysilłcy tybctańskich dz|cci'

t2t

W czcrwcu Chiny przystąpily do budoury linll koleJowcj. któ_ ra połączy Lhasę z innymi prowincjami ChRL' Spotęgowało to lQk TybelalicŻyków przed całkowitą siniz cją ich kra.ju' Z wypowicdzi chińskich przywódców wynika jasno, żc kolej slużyć ma prucde wsŻystkim cclom politycznym i nlilitamyrn Choć I'ckin zapcwnia. źc tybctańscy rolnicy i koczownicy nic placą Podatka)w. nicmal każdv uchodźca z\\lasŻcza chłopi i nomadowie inlbrmUjc Tybetańskic Ccnlrull] Prłw Czlowieka i Dc_ mokl'acji (TC'IIRD) w Dharamsali o drakońskich obciążeniach Po_

datkowych. Władzc lokalnc polral'iil opodatk()rłać dosltlrvnic wsŻystko: życic. ZwicrzQta' plony. trawQ. wodQ. skóry, szkoly itd. Nic nla żadnyclr nrochanizmów. które poŻwalałyby na rozliozanic urzędników i odwołonlc się od naklodlnych arbilralnie' zawyżanych idyskrylrrinujących podatków (i) wiQccj, cksperci są Zgod_ n!. żc nlliwyż\7ą crnq ./a li5k\nitdo*c wtjiclr'( hlrt Jrr Swilrtr'wcj organizacji llandlu (WTo) zaplacą rvłaśnicchk)pi ipaslcrzc zwłaszcza w Tybccic Porvażnyln problcnrcm PozostaJc bczrobocic. również to ukry_ z rcgionów rvicjskich i pasterskich uwa7a się za ..7alnldnionych''. krzątając siQ po rodztnnym obcjściu lub podcjrrrLrjąc dorywczą, nisko ophcaną pracQ na budowic czy przy wyrębic lIsu' Nastawjony na dyskrylIinacjQ system skulccznic unicmoźliwia im znalcztcnic inncgo zalrudnicnia. Problem ukryłcgo bczrobocia w rcgionach wlc1skich z pcwnością zaognią nowc. amhitnc chińskic plany urbanlzacyjnc' TybctaI'lczycv są dyskrytn inowani Ń sferŻc micsu kalnictwa. wprowadzono Proccdury. klóre gwarantują micszkania lub najrvyższe micjsca na listach oczckujących ._ przyby\łźlj.lLym do Tybefu Chińczykorrr. Aby zapcwnić im ,'przcstrzeń źy.i()wą''' cksnlifuje siQ lybctańcryków z ich sttrych domóu które są nźNtQ]5nic wyburzanc' wy-

tc wiclu Tybctaliczyków

lzŻ

sicdlani nic dostają z rcgllły żadnyoh rekonlpcnsat i. doczekawszy siQ rwcszcic nowcj kwllcry. muszą plJcic \łygórurłanc czynszc

Edukł<ju Poważny problom slanowi analtlbetyznl i pół nrlllabetyŻtn. Według oficjalnych slalyslyk 60 proc Tybctańczyków. którzy

Ukończyli piętnasly rok życla,.jcsl anall'abetalDl w nlcktórych rc_ gionltch odsetck tcn mozc być znacunie wyżsuy' od kilku lat chiń_ scy urzqdnicy ogr niczają rolę 1qzyka tybelańskic8o w systemic cdukacyjnym. a w l997 roku oglosili. że tybctańskic dzicci będą

uczyć się chińskicgo juz od picrwszej k|asy' Rząd wyjaśnia' iż

chce w lcn sposób ulalwlc Tybclańczykoln rywłlizac1q z clrińskimi rówicśnlkanri. co na dlu7szą n)ctę umożliwi im Żdobycie lcP_ szcgo wykszta]ccnił l priloy' Tybctański poz()stdc językicm wy_ kładowynr w wicjskich szkolach podstawowyclr. .rIc cdukacja trwa w nich z reguĘ lylko dwł, trzy lata l]oslęp do niclicznych szkól dodatkowo utrudnitlją wysokic ccny i duże odlcglości. Narzucając klasztorom ..lim ity wick()wc''. wladzc odbicrlrją dzicci
Tybctańczycy teo.erycznic 95 Proc' n1icszkań.ów rcgionu stanowią 80 proc. hczby sfudelltów i zalcdwlc 30 proc wszystklch wykladowców akademickich wTybctańskim Regionie Autonomicznynr. Choć malą uprŻ}Ąvilc'1owaną pozyc'ję przy Zaplsach' na egzal)1lnach cŻęsto wyprzedza|ą i zostaJą prŻyJęci Chińczycy' kti)rzy a]aczfue leprej znają jęryk i kończi1 lcpsze szkoły średnte Wladzc zrrruszają prol'esorów zwlaszczł z wydziału lilologii lybctańskicj który uważally jcsl zil polcncjłlną wyliłgamiQ poglądów dysydenckich do ttdziahl w scsjaclr cdukac]i polttyczncj i usLrw 0ia z progElnu r pod]-Qczników wszystkicgo' oo mogłoby rozbudzić''sepalalystycznc" i rcltg1inc zilinlcrcsowilnia studentów Ze względów politycmych na indcksic znulazto siQ wlcle staroŹytnych ksi.u wydZiał fi]o]ogii lybctańskicj. klóry jcsicnią l 997 roku przcstalprŻyJnować no\trych studcntów. zoslal Ponownle olwarty w roku l998 po usunięciu z progranru wszclkich clcnrcntów rellg'nych l

ich

Ul

zawyżony. większośćuczniów tych klas' choć nie rvszyscy' to lla_ nowie. Uczniowie rcgionalnych sŻkól śrcdlrich Uczęszczają na ŻajQcia prowadzone w jQzyktl tybctllńsklnl' nielnniej muszą Żnać chiński. gdyż w lym jęZyku wykłada siQ większość przedmiotów w kilku regionaclr nic nalcżąoych do TRA działają szkoĘ śrcdnic. w których wyktada siQ po tybctańsku Od połowy lat osierndziesi4tych lundusze' którc lnialy ponróc Tybclailczykoln w uzyskaniu wyższego wykształcc]lia, plŻc7l)aczanc

są na

kierowanie ich do szkil]

w innych prowlncJach Chin Wcdług statystyk rządowych. l3 lys' tybetańskich studeDtów kszlałci się obccnic w sfu wyższych uczcl('hin Do zdobycia rłyksztalccnia wyższcgo niezbędna jest znajonrość języka chińskicgoniach w różnych prowincjach

Uniwersylet Tybelański nrial kształcić oko|o l'] rys rybctańskich studentów przyszlych nauczycicli dla rcgionalncgo systcn]u ośB'iatyTybetańczycy patrzr1 z nicchęcią na rosnącą |iczbę chińskich studentów i wykładowc(lw. wedlug oficJa]nych statystyk.

,,scparatystycznych". Pod koniec roku w lhaskich s7kolach Już nie tylko średnich' le i podstawowych zaczlłto nłuczdć wsŻyslkic|r przedmiotów' poza Językiem tybetańskim, po chiirsku (w l987 roku x Panozcnloma wymógł na Zgro ldzcniu PrŻcdstawtoleli Ludowyclr 1'lłA plz1jqcrc Ustaw) w splawlc sltldiowitniil. tlŻyuania i lo/\^ljania.ięzyka tybetańskiego' zakladrqąccj, Źc w )993 roku w języ ku tym będzic prowadzić s|Q wszystkic zil.jęoia w gitnnazjach, a w l997 w liceach i technikach Tybctu PrzopiŚów tych nigdy nie wprowadzolrrr w życie' a w ostatnich h(uch ofio']alnie uzrrano '1e za''nicpraktyczne'' i''nieprzysta|ącc do rzcczywlsfośoi regionu" ) Podobnc znriany rrra1ą zajśćwkrtilco w culynr TRA. Tybetańscy nauczyciclc obawiają się o swoJc posady' gdyż rcalizacja planu wladz mtlsi pociągnąć za sobą ogk)sŻo e w dziesiątym planie l23 PiQciolctnim zatrudnienie w szkolach wiclu Chińczyków. Narasta lęk o przyszłośćjęzykalybetżlńskic!lo' podstawowego medium lożsamości i kullury Tybettl

Kobiety Z rclacji i badań medycznych uchodźców Wynika, źe wiele tybetańskich kobiet traci zdrowie lub życie na sL_utek polityki korltroli urodzeń' przymusowych aborcji 1 sterylizacji Prymirywny sprzęt' niska jakośćlęków i niewiedza personelu przckładają się na skandaliczne warunki ibrak higieny w placówkach opieki 7drowotncj .,Pozalimitowe'' ciąże karane są wysokimi grzywnami, a,,pozalimibwe" dzieci pozbawiane podstawowych praw do mcldunku. opieki zdrowotnej i edukacji W slirze zatrudnionia kobicty narażone są na podwójną dyskrymirrację Wiele kończy na ulicach

Mniszki' którc próbują korzystać z konstytucyjlrych pra\ł do sklwa'' i'.wolności religii''' wydala się z klasztorów, ''wolności

zakaztljąc irl prowac1zetria życia zakonnego; inne odbywa.1ą drakońskic wyroki w rvięzicniach.

Zdanicm pracuiących w Tybcoie zagranicznych ekspertów' coraz powaznicjszym problcmeln staje się tu. podobnie jak w innych rcgionach kraju, Prostytucja W Llrasie otwalcie dzialajądomy pu-

blicznc; tcorctycznic niclegalne usługi tego rodzaju ś\\iadczyw tym micścic nicmal dzicsięć tysięcy osób. Większość takich przybytków działa *.budynkach nalcźących do partii lub rządu; chronl Je ann]a' Na1częścicj micszczą się w pobliżu koszar i rnie1sc kultu rc]igiincgo. większośćprosiylutck to Chirrkiz Sichuanu, nicn'lnie1 są wśród nich równicż Tybctanki- Nie wiadorlo. ile z nich ]cst nosicic]kami wirusa HI\ alc zakłada się, że wiele

Podsumowanie

Z pcrspcktywy poszanowania podstawowych praw czlowle-

ka. miniony rok, porJobnie jak rJwa poprzednie' był w całych Chinach bardzo zĘ Alcsztowano ozłollków ruclru Falurr Cong i dzialaczy Dcmokratyczncj Panii Chin Niezależne organizacje poŻa-

rządowe, agendy rządowe i media rnlbrmowaĘ o Jicznych przypadkach stosowania tońul plzez iunkcJonariuszy policji i strazy więziennej oraz o iclr oflarach śmieńelnych Władzc robiĘ wszyst' ko' by uniemożliwić przepływ niezaleznych informacjido i z Chin (np. blokując rJostęp do stlon wwW) ',drazliwych'' w całym kraju trwała kampania ateizac1| (w ramach większej kampanii .,nowcj cywilizacji duchowe']"); zamykano mic.lsca kullu, świątynie i szkoly Ieligłne' Tybetańczycy nazywajątę kampa nię,.drugą rewoluc'1ą kulturalną'' Po wrzcśniowymataku na wTC wladze chińskic zaczqĘ wykorzystywać globalną,'wojnę Z terroryzme]n'' do walki z ruchami Zaclrodlri dyplonraci donoszą z Pckinu o sct''separatystycznymi'' kach arcsztowań Tybetańczyków w ranach ogloszoncI w połowie udcrzcnia ipo wrzcśnia, szeroko zakrojollej kanpani1 ''mocncgo tcrroryścii tężncj prcsii'', której .'celcm'' lnaJą być ''separatyści' ekstren]iści rcligijni"- Choć aktów tenoru w Tybecic dopus7czają się tylko t'unkcjonariuszc ohiriskiegcl państwa' od wrzcśnia w wcwnętrznych dokumcntach Pańyjnych mianenl,,terrorys1ów'' okrcś1a siq Ujgurów, Tybctańczyków iczłonków ruchu Falun Gong JcdnocŻcśnic śrviat llic zrobił nieLrral nic' by tę sytuacjQ 7micnic. Najlepici ilustrujc to decyzja o przyznaniu Pekinowi organiŻacjl Igrzysk Olimpijskich w 2008 roku w slerpniu 200l' w odpowicdzi na apcle orgallizacJi praw człowteka' delcgacja Kornisji Spraw Zagranicarych SeJnu RB która składała oficjalną wizytę w'Iybcoic, wioloklotije prcslla gospodarzy o aktUa]nc zdjęcia Gcnduna CzokjiNinry oraz szczegółowe inIbrmacje o Jego losie, micjscu zarnicszkania i stanie zdlowia W opublikowanej po powrocic do Polski .,lnfo|rnacji o pobycie delegacji'' podano, źc strona chiriska a konkretnie Raidi' jeden Ż najwyższych dygnitar7y w Tybctańskim l{egionie Autonomicz yrn' przewodnrczący Stełcgo Konlitctu rcgionalnego ZglomadZenia Przedstawicieli LUdowych i zastę|ca sckrctarza KPCh w TRA

oblecała w najbliższym czasic przeslać zdjQcia chłopca do sejmu tcj pory nie w}Ąłiązałasię z tego zobowieEanla Na konferencji prasowej' któą zwołano w SeJmie, posel czesław Bielecki' przewodnicŻący Komisjl spraw Zagranicznych, oświadczyt, że jeśhzdjęcla nie zostaną przysłane' wystosujc w tej sprawie oficjalne plsmo do władŻ ChRL. Delcgaci informowah tcż' iz próbowaliprzekonywać chińskich pańnerów do podjęcia rozmów z Dal'a)lamą' Jeden z nich porównał to do ,,rzucania kamicniami o ścianę''. Niestety, w|cle wypowledzi delcgatów świadczyłoo tym, że gospodarze zdolali przekonać ich do różnych, często absurdalnych twier-

RP Do

dzeń chińskiej machiny

propagandowej zwłaszcza w Śprawle struk-

tury dęmograficznej w Tybccic. Nic też nle wiadomo o tym, by Komisja spraw Zagranicznyoh fomalnie zażąda]a przysłania obiecanych zdjęć Panczenlamy Donicsicnia o wizycie polskiej delegacji która uzyskala również nowc informacje na tęmal przetrzymywancgo nadal w więzieniu (mimo odbycia pełncgo wyroku) Czadrela Rinpocze podały' Ża pośrednictwem organizacji pozarządowych' światowc agencjc i mcdia 24 sicrpnia 200l Sejrl RP przyjął Deklarację w sprawie soJidarnościSejmu RzeczyposPolitej Polskiej z narodcm tybetańskim Byto to niewątp|iwic najważniejszc rłrydarzenic na płaszczyźnie oficjalnych stosunków polsko-tybetańskich. 6 grudnia 200l z inicjatywy posla Wieslłwa Walendziaka w Sejmie lV Kadcncji zaczął konstytuować się Parlamcntamy Zespół na rzecz Tybetu' Na konferencji prasowej poinfo.mowano' żc zrzeszcni w ZespoJc posłowie ,,plagną na f'orum Parlamentu Rzcczpospo|lteJ Polskiej dawac wyraz swojcj solidarności z żyjącym w warunkach okrutncj okupac1i narodem tybetańskim' jak równicż wsplerać dz|alania olganizacJ! pozarządowych zaJmulących siQ akcią na rŻecz Tybetu" Marszałkowi sejlnu przekaza-

no list w sprawic Panczenlamy, podpisany przez wszystkich ugrupowań.

6l posłów ze

Rekomendacje Kwestic dolyczące pfaw człowieka, rządów plawa i Tybefu powinny być poruszane przł okazji wszclkich kontaktów Ż chińskimi politykami i dyplomatami choó po nięfbrfunnych decyzjach państw zachodnich, zwlaszcza Stanów Zjednoczol]ych, Francji i Niemiec, które konkurują o chiński rynek, nie ma wlaściwieżdncj szansy na powrót do lnslytucjonalncgo meehanizlnu. przypominająccgo ..trzeci koszyk" KBWE. wladzc ChRL powinny mieć poczt'lcic. że poszanowanie praw ozłowieka jcst dla społecznościmiędzynaro' doweJ kwestlą picrwszoplanową a nic daniną jaką zachodni poli tyoy niechętnic składaJą własncj opinii pubIicznej i mediom od połowy lat dŻlewięćdzicsiątych Pekin bardzo skutccznie zabiega o odeJścic od konlionlacyjncj'', czyli publicz'.postawy ncgo krytykowania go na arenie mrQdzynarodowej, n rzecz pozwalającego na zachowanie tważy' prowadzonego w zaclszu gabinctów ,,dialogu dwusttonnego" na tcmat praw człowicka' Powazne

pogorszenie sytuacji w dziedzinre przcstrzeganla owych praw w Chinach i Tybecic stawia pod znakicln zap}'tania skutccznośc teJ strategii' Parlamenl b.ytyjski uznal takic rozmowy za jałowc i wezwal rz4d do przyjęcia bardziej stanowczej postawy. Podobnc stanowisko zajął Parlamcnt Europejski' który poprosll rządy curopeJskie o uznanic Tybclańskicgo Rządu lirrrigracyjnego' jeśliw cii1gu trzech lat wladzc chińskie nic podejmą powżnych roŻmów Ż DaIajlalną'

chińscy dyBnitarze wyda1ą siq

icrzyć. żc pos/anowanlc pra\ł praw mniejszości musi osłabiać i dcslabilizować państwo. Polska i, szcrzej, państwa Europy Środkowcj mają tu ogromny atut dekady w

człowleka zwlaszcza praw politycznych, religijnych i

125

pżemian, pozwalający pokazać' wlęcz dowieść,że.jest dokładDie odwrotnie. To właśnicpowinno byc przesłaniem polskioh dyPlomatów i polityków dla ich chińskich pańnerów Kwestie swobód religijnych i Tybetu są w kajach ',modne'' zachodnich i międzynarodowych nredlach' AngażuJąc się na tych właśniePłaszczyznach' jednoznaczlrie przywodzącyclr na myśl naszą historię, Po]ska mogłaby nie tylko spłacić ,'długi'', jakic zaci'ŁEała U tych' którzy udziclaljJej pomocy i wsparoia od roz biolów po stan wojcnny, ale i zyskać wiele sympatii międzynarodowej opinii publicznej Krajc zachodnie stosują dwie metody: ponrszają problcm Tybetu podczas wszelkich kontaktów dwustronnych zwłaszcza na

najwyższych szczeblach oraz prowadzą''wyspccjalizowany'' dialog z chRL na tematpraw człowieka. obie te płaszczyzny sąprzcd Polską otwalte i należy z nich systematycznic korzystać Płaszczyzna tzec7a to instytucje międzynarodowc, np Komlsja PIaw Człowieka oNZ' gdzie stanowisko RP pow]nno być niezwykle pryncypialne i stanowcze. tak zc wzglQdów hlstorycznych' Jak crysto p.agmatycmych (wyniana handlowa z Chinami przynosi nam nicmalwyłącznie rosnący defic}1 i niszczy mieJsca pmcy, natomiast synpatla zachodnich mcdiów, wy]ątkowo s1anowcŻych wobec gwał cenia praw człowieka w Tybecie, Jest dla nas nie do przecenienia Co więcej' krytykowanie ChRL na arcnie międzynarodowej nie pociąga za sobą źadnych mirycznych saŃcji W rzeczy sarrrej' Chiny bardziej potrzebują świata'niż świat Chin Po wniesieniu projcktu ,.chińskie.j'' rczolucji rv Genewie przez Danię' stosunki tcgo kąu 7 ChRL zyskĄ wręcz nową dynamikę) Jcślijdzie o Ioznaite seminalia iwymiany, nalcży wykazywać szczcgólną ostroznośći wshzemięźliwośćw sprawic wizytowania ch ińskich zakładów kamych' zwłaszcza w Tybccie. Nie ulega wątpliwości, że wiŻyty takie nic tylko nic przynoszą zadnyclr korryści, aJe bywają dralnatycznic .'kos7towne'' dla więźniów

Plioryteńy

gnrach Blura Bc4'icczcńslwa ''nowej ery" DwUnaŚopięlrowy Publicznego przy BarkhorŻc Lhasa' 200l; fol l.] TIN

Trzeba fu podkreślić'żc dialog i konferencje są lylko arŻędziaml I lr zarJtlyln rlwie nic mnga ozn.rczac łonicczno\(l re]]gnowanla z innych instrumentów i mcchanizmów takichJak Komisja Praw Człowieka oNZ w Gcncwic w roku 2002 jest to sŻczególnie wźrz nc' gdyŹw Komisji nlebędzie Stanów Zjednoczonyoh' które w ostat nich ]atach brały na siebie wnoszenia projektu rezolucji, ''ciężar'' potępiająccj chRL za naruszanie praw człowieka Zrezygnowanie u tego z uwagl na procedurulne wybiegi Pekinu, niestety, w gruncie rzeczy symbolicznego gestu w 2002 roku bqdzic najgorszym sygnałem' jaki światlnoże dać przywódcorl ChRL, działaczorn opoZycji demokralycznej w Chinach oraz prŻcśladowanym i \łynarada\łial1ym Tybe1ańozykom s7cz._!ólou.

fupolLy

h(P 1'RłN h]]l.P.] sJ$ Pl.T)'bcLRx]rlYb h!. 'l!](J) 1'óJ]LŃU lllLI l\\s$ hlljInoluxs Pl]T!b.1]Tlkły htn]

00-028

Włrszawa

ul. Bracka l8 / 62

tel/iax: (48-22) 82il l008, 8286996 tybet(.r hi}rf , 'Lwaw.pI

9ó-3

Polska Unia Buddyjska I3 Jaktotów tcl: (48_4ó) t]56.1969 lhx: (4ti-46)

(irrbnrk 4

bcnc hcn

(rf

karn tzan

g.

Stowarzyszenie ,,Studenci dla Wolnego Tybetu" 00-03 | Warszawa

ul. Szpitalna 5/5

85ó,197()

corn pl

tęl| (48) 0-ó03 'l'70191, (48]. 0-600 2l{i248 sdwt(r)poozta onet.pl

Blbliotcka Centrum manggha 7203